Bhattacarya: Vacaspatyam


Based on Bhaññàcàrya: Vàcaspatyam (6 Vol). Chaukhamba Sanskrit Series 94, reprint of the 1873-1884 edition. Varanasi : 1962


Input by Cologne Digital Sanskrit Lexicon (CDSL)
[GRETIL-Version vom 08.09.2017]


LICENSE
This file is based on vcp.txt, available at
http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/VCPScan/2013/web/webtc/download.html
(C) Copyright 2014 The Sanskrit Library and Thomas Malten under the following license:

All rights reserved other than those granted under the Creative Commons Attribution
Non-Commercial Share Alike license available in full at
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/legalcode, and summarized at
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ .
Permission is granted to build upon this work non-commercially, as long as credit is explicitly
acknowledged exactly as described herein and derivative work is distributed under the same license.
(http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/VCPScan/2013/downloads/vcpheader.xml)


MARKUP
#<Headwords>#
%<Quotes>%
@<Page references>@


ADDITIONAL NOTE
Consonants doubled  after repha (r) have been reduced
to single consonants in order to facilitate searchability.



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:

description             character  =ASCII

long a                  à             224
long A                  â             226
long i                  ã             227
long I                  ä             228
long u                  å             229
long U                  æ             230
vocalic r               ç             231
vocalic R               è             232
long vocalic r          é             233
vocalic l               ë             235
long vocalic l          í             237
velar n                 ï             239
velar N                 ð             240
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             ñ             241
retroflex T             ò             242
retroflex d             ó             243
retroflex D             ô             244
retroflex n             õ             245
retroflex N             ö             246
palatal s               ÷             247
palatal S               ø             248
retroflex s             ù             249
retroflex S             ú             250
anusvara                ü             252
capital anusvara        ý             253
visarga                 þ             254

long e                  ¹             185
long o                  º             186
l underbar              ×             215
r underbar              Ÿ             159
n underbar              ­             173
k underbar              É             201
t underbar              Â             194

Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________





#<vàcaspatyam>#
#<a>#

#<a># puø avati rakùati atati sàtatyetra tiùñhatãti và ava--ata-- và óa . viùõau %<akàroviùõuruddiùñaukàrastu mahe÷varaþ . makàrastu smçtobrahmà praõavastu trayàtmaka>% iti . asya (viùõoþ) apatyam ata i¤ iþ (kàmaþ) asya (viùõoþ) patnã ïãp ã (lakùmãþ) .

#<a># avyaø ava--prãõanàdau óa svaràdipàñhàdavyayatvam . abhàve, pratiùeghe svalpe'rthe anukampàyàü, sambodhane, a ananta! . adhikùepe, a pacasi tvaü jàlma! . %<upasargasvaravibhaktipratiråpakà÷ceti>% svaràdigaõasåtre a iti siddhàntakaumudyàmudàhçtaü manoramàyà¤ca a saübodhane adhikùepe niùedhe ceti vyàkhyàtam . %<abhàve nahyanona>% ityamarañãkàyàü na¤àde÷o'yamityuktam . sa ca àde÷aþ nakhanamucyàdibhinna÷abdaghañake uttarapadasthe halàdau ÷abde pare bhavati . sa tu na¤arthe eva sthànitulyàrthakatvàdàde÷asya . na¤arthà÷ca tatsàdç÷yamabhàva÷ca tadanyatvaü tadalpatà . aprà÷astyaü virodha÷ca na¤arthàþ ùañ prakãrtitàþ .. ityukteþ ùaóvidhàþ . tatra abràhmaõaityàdau bràhmaõasàdç÷yavattvena kùattriyàdãnàü bodhakatà, aghañamityàdau ghañàbhàvasya, apañaityàdau pañabhinnasya, anudarà kanyetyàdau alpodaratvasya, apa÷avo vai anye go'÷vebhyaityàdau gavà÷vabhinnapa÷ånàmaprà÷astyasya, asuraþ asitaityàdau ca surasita virodhasya bodhakatà . tatràyaü vi÷eùaþ na¤aþ sarvatra abhàve bhede ca ÷aktiþ sàdç÷yodau tu niråóhalakùaõà . tatra aghañamityàdau avyayãbhàve, adhana ityàdau bahuvrãhau bhàva kçdantottarapadake %<abhedaþ aj¤ànamityàdau>% na¤tatpuruùe ca abhàvabodhakatà . bhàvakçdantabhinnottarapadana¤tatpuruùe tu aghaña ityàdau bhinnatvabodhakateti . atredaü bodhyam . samàse haladau uttarapade na¤aþ sthàne a ityàde÷avidhànena samàsaevàsya na¤arthakasya aityasya prayogaþ nànyathà, sambodhanàdyarthakasya tu pçthakprayogaþ kintu %<na¤onalopastiïi kùepe>% iti vàrtikena tiïantapade pare'pi na¤àde÷asya vidhànàt tasyaiva pçthakprayogaþ . adhikaü na¤÷abdàrthàvasare vakùyate . ajãvanirityàdau adhikùepàrthakatà ajasramityàdau upaø saø . tasya ca kriyàyogàt pratiyedhàrthakatà .

#<açõin># triø na çõã na¤ taø çkàrasyàtra haltvàbhyupagamàt na nuñ nalopamàtram . çõibhinne, çõa÷ånye, . divasyàùñame bhàge ÷àkaü pacati yo naraþ . açõã càpravàsã ca sa vàricara! modate iti bhàratam haltvànà÷rayaõe nuñi ançõãtyapi tatraivàrthe .

#<aü÷a># vibhàjane adaø cuø ubhaø . aü÷ayati te àü÷i÷at ta . aïkàpayatãtivat àpuki aü÷àpayatãtyeke . ac aü÷aþ u--aü÷uþ õini aü÷ã kta aü÷itaþ .

#<aü÷a># puø aü÷a--bhàve'c . vibhàge sakçdaü÷o nipatati sakçtkanyà pradãyate . sakçdàha dadànãti trãõyetàni sakçt sakçditi smçtiþ . karmaõi ac . vibhàjye %<dvàvaü÷au pratipadyeta vibhajannàtmanaþ piteti>% %<dvyaü÷aharo'rdhaharo và putravittàrjanàt piteti>% ca smçtiþ . saükhyàsåcakàïkavibhàjye tathàïke, ca %<anyonyahàràbhihatau haràü÷àviti>% aü÷àhati÷chedabadhena bhakteti bhajecchido'÷airatha tairvimi÷rairiti ca lãlàø . karaõe ac . avayave %<aü÷uraü÷uùñe deva! somàpyàyasveti>% yajuø . aü÷uraü÷uþ sarvopyavayava iti vedadãpaþ . %<aü÷inaþ svàü÷agàtyantàbhàvaü prati mçùàtmateti>% vedàntapariø . %<aü÷o nànàvyapade÷àditi>% ÷àrãraka såtram, jãvasya niravayavabrahmàvayavatvàbhàvamà÷aïkya bhàùyakçtà aü÷a iveti vyàkhyàtam . tatsamànàrthakaü %<mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtaþ sanàtana>% iti gãtàvàkyam . caturda÷yaùñamàü÷e ca kùãõo bhavati candramàþ amàvàsyàùñamàü÷e ca tataþ kila bhavedaõuriti, smçtiþ . vi÷eùàvayave, rà÷icakrasya ùaùñyuttara÷atatrayadhà vibhàjake bhàge, rà÷estriü÷addhà vibhàjake avayave, akùasyà÷àþ samàkhyàtàþ ùaùñyuttara÷atatrayamiti kùetraü horà ca drekvàõaü navàü÷odvàda÷àü÷akaþ . triü÷à÷a÷ceti vij¤eyaþ ùaóvarga iti ca jyotiùam navamito'ü÷aþ (rà÷etriü÷abhàgaþ) navàü÷aþ evaü dvàda÷àü÷àdayaþ . sa ca aü÷aþ ùaùñikalàtmakaþ kalà tu ùaùñivikalàtmikà . navamirvibhakte rà÷eþ triü÷àtmake navàü÷e ca . %<dvibhartçkà meùanavàü÷ake syàt>% ityupakramya %<niþsvà mçgàü÷e>% iti, %<viguõà ghañàü÷e>% iti ca vyavahàracamatkàraþ . 6, 1, 203 pàø såø vçùàdiùu pàñhàt asya àdyudàttatvam .

#<aü÷aka># triø aü÷a--õvul . vibhàjake . striyàm aü÷ikà . j¤àtau dàyàde puø aü÷a + svàrthe kan . aü÷a÷abdàrthe %<triü÷àü÷akastathà rà÷e rbhàga>% ityabhidhãyate iti jyotiùam navamite rà÷itriü÷abhàgàtmake navàü÷e, %<dvibhartçkà meùanavàü÷ake syàt ityupakramya>% %<vçùàü÷ake sà pa÷u÷ãlayukteti>% siühàü÷ake sà pitçvàsasaüsthiteti, ca jyoø sauradine naø .

#<aü÷ala># triø aü÷a + balopàdhike matvarthe lac . balavati . aü÷aü làti là + ka . aü÷agràhake triø .

#<aü÷asavarõana># naø samànovarõaþ yogaviyogayogyatà savarõaþ tataþ karaõàrthe õici bhàve lyuñ savarõanam aü÷ayoþ atulyacchedayoþ rà÷yoþ samacchedakaraõam 6 taø . lãlàvatyukte atulyacchedarà÷yoþ yogaviyogayogyatàsampàdake samacchedasàdhane kriyàvi÷eùe, tatràdàvaü÷asavarõanamityuktamya anyonyahàràbhihatau haràü÷au rà÷yoþ samacchedavidhànamevamiti lãlàvatyàmuktam .

#<aü÷ahara># triø aü÷aü harati hç--ac . aü÷ahàrake %<dvyaü÷aharo'rdhaharo và putravittàrjanàt piteti>% smçtiþ . anudyamane eva hç¤o'c iti niyamàt anyatra aõ . bhàrahàraþ .

#<aü÷àvataraõa># naø 6 taø . bhàrate àø paø 64 aø ukte devànàü svasvabhàgavi÷eùeõa vàsudevaàdiråpeõa pçthivyàmàvirbhàvena naradehagrahaõaråpe avataraõe .

#<aü÷in># triø aü÷a--õini . aü÷akàrake %<punarvibhàgakaraõe sarve và syuþ samàü÷ina>% iti smçtiþ aü÷a + matvarthe ini . avayavini . %<aü÷inaþ svàü÷agàtyantàbhàva prati mçùàtmateti>% vedàntaparibhàùà .

#<aü÷u># puø aü÷a--mçgaø ku . kiraõe såtre såkùmàü÷e prakà÷e prabhàyàü vege ca %<aü÷avo'tra patità raveþ kimu>%? ityudbhañaþ %<såryàü÷ubhirbhinnamivàravindamiti>% kumàø . tatra svaparaprakà÷akasya tejaþpadàrthasya samantàt prasçtaþ spar÷ayogyaþ ki¤cinnivióaþ såkùmàü÷avi÷eùaþ kiraõaþ, sa ca pràya÷aþ såryasya, tasya tejasà pradãptacandràde÷ca . tadapekùayà alpasthànaprasàrã ki¤cidviralaþ spar÷àyogyaþ tejaþsåkùmàü÷aþ prabhà, sà ca ratnàdivastunaþ . candràdestu anyàpekùayà'dhikaprasçtatvàt kiraõasambhavaþ ataeva tatra ÷ãtàü÷uþ sitakiraõa ityàdiprayogaþ . spar÷ayogyaþ tejaþpadàrthasya kiraõàdapi nivióaþ såkùmàü÷aþ àtapaþ, kiraõàpekùayà ativiralaprasàrã spar÷àyogyaþ paraprakà÷asàdhanamatisåkùmàü÷avi÷eùaþ àlokaþ . prabhàyàm àloke và na spar÷o'nubhåyate . tatra aü÷u÷abdasya kiraõavàcitve sahasràü÷uþ uùõàü÷uþ ÷ãtàü÷urityàdayaþ . prabhàparatve ratnàü÷uþ nakhàü÷urityàdayaþ . %<ajasramà÷ràvitavallakãguõakùatojjvalàïguùñhanakhàü÷ubhinnayeti>% %<dvijàvalãbàlani÷àkaràü÷ubhiriti>% ca màghaþ . såtràü÷aparatve aü÷ukaü paññàü÷ukaü cãnà÷ukamityàdayaþ . prakà÷aparatve upàü÷u upahçtaprakà÷atvàccàsya guptatvaü pratãyate taccàrthikam . såkùmavibhàgaparatve pràü÷uþ pronnatàvayavatvà ccàsya dãrghatvaü pratãyate taccàrthikam iti .

#<aü÷uka># naø aü÷avaþ såtràõi viùayo'sya aü÷u + ç÷yàdiø ka . vastre . %<yatràü÷ukàkùepavilajjitànàmiti>% kumàraþ . såkùmavastre uttarãyavastre patre (teja pàta) ÷uklavastre ca . aü÷u + svàrthe kan . aü÷u÷abdàrthe puø .

#<aü÷udhara># puø dhç--ac 6 taø . sårye aü÷ubhçdàdayo'pyatra kiraõàdidhàrake vegadhàrake ca triø .

#<aü÷upañña># naø aü÷unà såkùmasåtreõa yuktaü paññam . såkùmasåtra ghañitapaññavastre . %<÷rãphalairaü÷upaññànàmiti>% viùõuø .

#<aü÷upati># puø 6 taø . sårye, tasya sarvatejasvinàü kiraõàdhàyakatvàt candràdigrahàdau tejodàyakatvàccàsya tathàtvam ataevoktaü vçhatsahitàyàm %<salilamaye ÷a÷ini ravedãrdhitaya>% iti %<mårtitve parikalpitaþ ÷a÷ibhçta>% iti vçhajjàtake ca . %<ambiü vàvàdityaþ sàyaü pravi÷atãti>% %<udyantaü vàvàdityamagniranusamàrohatãti>% ca ÷rutau agnau såryàü÷uprave÷àbhidhànam . ata eva màghe tasya tviùàü patitvena tasyàstamaye tàsàmanumaraõàrthaü jvalanaprave÷a uktaþ . yathà %<rucidhàmni bhartari bhç÷aü vimalàþ paralokamabhyupagate vivi÷uþ . jvalanaü tviùa iti>% . evaü aü÷usvàmã tviñpatiprabhçtayo'pyatra .

#<aü÷umat># puø aü÷u + astyarthe matup . sårye, aü÷u÷àlyàdayopyatra . såryavaü÷ye asama¤jaþputre dilãpajanake ràjabhede tatkathà ràø àø 43 aø . aü÷umati padàrthamàtre triø .

#<aü÷umatã># strãø aü÷u såkùmaüpatramasyàþ aü÷u + matup + ïãp . ÷àlaparõyàm (÷àlapàn) .

#<aü÷umatphalà># strãø a÷umàniva raktaü phalaü mocakaü yasyàþ jàtivàcakatve'pi phalàntatayà na ïãù ajàø ñàp, aü÷umàniva samantàt prasçtaü phalatãti phala--ac và . kadalãvçkùe .

#<aü÷umàlin># puø aü÷ubhirmalate saübadhnàti mala--õini 3 ta0, aü÷avaþ màleva tataþ astyarthe ini và . sårye, dvàda÷a saükhyàyà¤ca . kiraõàdijàlavati triø striyàü ïãp .

#<aü÷ula># puø aü÷uüprabhàü buddhipratibhàü làti là--ka . càõakye munau, munimàtre ca . aü÷ugràhake triø .

#<aü÷uhasta># puø aü÷uþ kiraõohasta iva jalàdyàkarùaõasàdhanaü yasya . sårye . %<÷arairusrairivodãcyàn uddhariùyan rasàniveti>% raghau såryakiraõànàü rasàkarùakatvasya dçùñàntavidhayoktatvàdasya kiraõasya rasàkarùakatvàddhastatvam . tasya ca sahasràü÷ånàü rasàkarùakatvamagre sahasràü÷u÷abde vakùyate .

#<aü÷vàdi># puø . baø . svaravi÷eùàrthaü pàõinigaõapàñhokte ÷abdasamåhe, %<prateraü÷vàdayastatpuruùe>% (6, 3, 193 pà0) sa ca gaõaþ aü÷u jana, ràjan, uùñra, kheñaka, ajira, àrdrà ÷ravaõa, kçttikà ardhapura .

#<aüsa># vibhàjane adaø cuø ubhaø aüsayati te àüsisat ta . àpuki aüsàpayatãtyeke . vi + vi÷leùakaraõe pracyàvane ca %<vyaüsayàmàsa tat sainyamiti>% bhàratam . ac aüsaþ .

#<aüsa># puü aüsa--karmabhàvàdau ac . aü÷a÷abdàrthe, skandhe ca . %<aüsaniùaktabàhuþ>% %<aüsàropicàpeneti>% ÷ànto'pi skandhe .

#<aüsatra># naø aüsaü skandhaü tràyate trai--ka . skandhàvarake kavacabhede .

#<aüsakåña># puünaø aüsaþ kåña iva vçhattvàt . vçhatskandhe ràjanyoccàüsakåñakrathanapañurañadghoradhàraþ kuñhàra iti prabodha0

#<aüsa(se)bhàra># puø aüse dhçtaþ bhàraþ ÷àø taø và aluk . skandhadhçtabhàre .

#<aüsa(se)bhàrika># triø aüsa(se) bhàreõa harati bhastràø ùñhan . skandhabhàrahàrake, striyàü ïãù .

#<aüsala># triø aüsa + balopàdhike astyarthe lac . balavati .

#<aüsya># triø aüse bhavaþ aüsa + yat . skandhabhave, %<ye aüsyà ye aïgyàþ såcikà>% iti vedaþ . aüsa--karmaõi yat . vibhàjye triø .

@<[Page 37b]>@
#<aüha># bhàsane adaø ubhaø . aühayati te à¤jihat ta .

#<aühati># strãø hanti duritamanayà hana--ati, aühàde÷aþ . dàne .

#<aühas># naø amati gacchati pràya÷cittena ama--asun huk ca . pàpe %<mu¤cantvaühasa>% iti vedaþ svadharmatyàge %<lobho'nçtaü cauryamanàryamaüho jyeùñhà ca màyà kalaha÷ca daõóa>% iti bhàgavate kaliü prati parãkùidvàkyam aühaþ svadharmatyàgaþ iti ÷rãdharasvàmiraghunandanàdayaþ .

#<aühiti># strãø ahi--ktin grahàditvàt iñ . dàne .

#<aühu># triø ahi--mçgaø ku . pàpakàriõi . %<à vo'rvàcã sumatirvavçtyàdaüho÷cidyà>% iti (yaø 8, 7) %<aühoþ>% pàpakàriõaþ hanana÷ãlasyeti vedadãpaþ .

#<aühura># triø ahi--madguràdiø urac . gatiyukte %<sapta maryàdàþ kavayastatakùustàsàmekàmidamabhyaühuro gàt>% iti vedaþ .

#<aühri># puø aühati gacchatyanena ahi--vaïkryàdiø krin . pàde vçkùàdãnàü måle, tena aühripo vçkùaþ . catuþsaükhyàyà¤ca .

#<aühripa># puø aühriõà målena pibati siktatoyam pà--ka . vçkùamàtre .

#<aühriskandha># puø ahreþ skandhaiva . gulphe aïguùñhàïgulimadhyabhàgasya uparibhàge ca .

#<aka># vakragatau bhvàø paø ghañàdi . akati àkãt . akayati .

#<aka># naø na kam sukham guõavacanasya na¤yoge virodhyarthàbhidhàyità naø taø . duþkhe . nàsti kaü sukhaü yasmàt . pàpe . nàka÷abde akaü duþkhaü pàpaü và .

#<akaca># puø akàya duþkhàya càyate càya--óa . ketugrahe tasya codayena lokopaplavasya ÷àstraprasiddhiþ ketu÷abde vistaraþ . upaplavàya lokànàü dhåmaketurivotthita iti kumàø . nàsti kacoyasya . ke÷a÷ånye (ñàkarogayukta) triø .

#<akaóama># naø a, ka, óa, ma, ityàdikrameõa àdyakoùñhàdau varõasamudàyo'styatra ac . gràhyagopàlamantrasya ÷ugà÷ubhavicàropayogini cakrabhede . tatsvaråpaü yathà rudrayàmale--%<rekhàdvayaü pårbapare madhye rekhàdvayaü likhet . catuùkoõe catårekhà'kaóamaü cakramaõóalam . bhràmayitvà mahàvçttaü nirmàya varõamàlikhet . akàràdikùakàràntàn klãvahãnàn likhettataþ . ekaikakramato lekhyànmeùàdikavçùàntakàn . vàmàvartena gaõayet krama÷o vãravallabha! . dakùamàrgeõa gaõayennàmàdivarõakàdikàn . meùàditohi nàmàntaü krama÷aþ mantrapaõóitaþ . siddhasàdhyasusiddhàrãn punaþ siddhàdikàn punaþ . navaikapa¤came siddhaþ sàdhyaþ ùaóda÷ayugmake . susiddhastrimunau rudre vedàùñadvàda÷e ripuþ>% iti . (klãvavarõàþ ç é ë í varõàþ) %<gopàle'kaóamaü smçtamiti>% tatraivoktam . etacca gopàlamantraviùaye siddhàdicakratvena vyavahriyate .

#<akathaha># naø a, ka, tha, ha, ityàdivarõasaüghakrameõa varõasamudàyo'styasmin ac . tantroktamantragrahaõàrthaü tattanmantràõàü ÷ubhà÷ubhavicàropayogini cakrabhede tatsvaråpaü yathà rudrayàmale . %<vakùye'kathahacakràkhyaü sarvacakrottamottamam . yasya vicàramàtreõa kàmaråpã bhavennaraþ .. tatprakàraü vãranàtha . krama÷aþ krama÷aþ ÷çõu . caturasre likhet varõan catuþkoùñhasamanvite .. catuþkoùñha--catukoùñhacaturgçhasamanvitam . mandiraü ùoóa÷aü proktaü sarvakarmàrthasiddhidam .. caturasraü likhet koùñhaü catuùkoùñhasamanvitam . puna÷catuùkaü tatràpi likheddhãmàn krameõa tu .. sarveùu gçhamadhyeùu pràdakùiõya krameõa tu . akàràdikùakàràntàn likhitvà gaõayettataþ .. candramagniü rudravarõaü navamaü yugalantathà .. vedamaïkaü da÷a rasaü vasuü ùoóa÷ameva ca . caturda÷aü bhàskaraü ca sapta pa¤cada÷eti ca .. vahnãndu koùñhagaü varõapa¤cà÷aikaü mayoditam . etadaïkasthitàn varõàn gaõayet tadanantaram .. nàmàdyakùaramàrabhya yàvat mantràdimàkùaram . caturbhiþ koùñhairekaikamiti koùñhacatuùñayam .. punaþ koùñhagakoùñheùu savyato nàmakàditaþ . siddhaþ sàdhyaþ susiddho'riþ krama÷o gaõayet va÷ã .. siddhaþ sidhyati kàlena sàdhyastu japahomataþ . susiddho grahaõàjj¤ànã ÷atrurhanti ciràyuùam . siddhastu bàndhavaþ proktaþ sàdhyaþ sevaka ucyate . susiddhaþ poùakaþ proktaþ ÷atmurghàtaka ucyate . siddhakoùñhasthità varõà bàndhavàþ sarvakàmadàþ . japena bandhuþ siddhaþ syàt sevako'dhikasevanàt .. puùõàti poùako'bhãùñaü ghàtako nà÷ayet dhruvam . siddho yathoktakàlena dviguõàt siddhasàdhyakaþ .. tatsusiddho'rdhajapyena siddhàrirhanti bàndhavàn . sàdhyasiddho dviguõataþ sàdhyasàdhyo nirarthakaþ .. tatsusiddho dvighnajapàt sàdhyàrirhanti gotrajàn . susiddhasiddho'rdhajapàt tat sàdhyo dviguõàdhikàt . tatsusiddho grahàdeva susiddhàriþ sagotrahà .. arisiddhaþ sutàn hanyàt arisàdhyastu kanyakàþ . tatsusiddhastu patnãghnastadarirhanti sàdhakamiti>% .. etacca sarbamantreùu siddhàdicakratvena vyavahriyate .

#<akaniùñha># puø ake vedanindàråpe pàpe niùñhà'sya . buddhe . naø taø . kaniùñhabhinne jyeùñhe madhyamàdau ca triø .

#<akaniùñhapa># puø akaniùñhàn buddhàn pàtãti pà--ka . buddhàdhipabhede . naø taø . kaniùñhabhinnapàlake triø .

@<[Page 38b]>@
#<akampita># puø kampitaü buddhivçtte÷càlanaü tannàsti yasya . buddhabhede . kapi--kartari kta naø taø . saïkalpitavastubhyo'nuparate dçóhàdhyavasàye triø . bhàve kta naø vaø . kampana÷ånye triø .

#<akaraõa># naø kç--bhàve lyuñ arthàbhàve naø taø . karaõàbhàve nivçttau %<akaraõe pratyavàyànubandhitvaü nityatvamiti>% mãmàüsakàdayaþ . %<akaraõàt mandakaraõaü ÷reya>% iti smàrtàþ akaraõa¤ca nyàyàdimate karaõàbhàvaþ, mãmàüsakavedàntimate nivçttiþ . ata eva aùñasyàü màüsaü nà÷nãyàdityàdau sarvatra niùedhasamabhivyàhçtakriyàviùayakanivçttàveva vidhyarthànvayaþ ityuktaü mãmàüsakaiþ . ÷aïkaràcàryeõa ca %<nàsato vidyate bhàvonàbhàvo vidyate sata>% iti gãtà ÷lokabhàùye mahatà prabandhena satpadàrthàdabhàvotpatti nirasyatà niùedhasya nivçttiråpatvamurarãkçtam . nivçtti÷ca pravçttivirodhã bhàvaråpodharmavi÷eùaþ . nàsti karaõaü dehendriyàdikamasya . sarvakaraõa÷ånye paràtmani puø . %<apàõipàdojavanograhãtetyàdi>% ÷rutau tasya sarvakaraõa÷ånyatvamuktam .

#<akaraõi># strãø na¤ + kç--àkro÷e ani . karaõaü mà bhådityàkro÷àtmake ÷àpe . %<tasyàkaraõirevàstu>% iti .

#<akarà># strãø akaü duþkhaü sevanàt lokànàü ràti gçhõàti nà÷ayatãti rà--ka . àmalakyàm . nàsti karo'sya . kara÷ånye triø . na karoti kç--ac naø taø . kàrakabhinne karaõa÷ãlabhinne nivçttipare ca triø .

#<akaruõa># triø nàsti karuõà yasya yatra và . dayà÷ånye dainya÷ånye ca .

#<akarka÷a># triø na karka÷aþ . kàrka÷yavirodhimçdutvavati komale

#<akarõa># triø nàsti karõo'sya . ÷ravaõendriya÷ånye %<pa÷yatyakarõa>% iti ÷rutiþ . sarpe puø tasya cakùuùaiva ÷ravaõàttadindriya÷ånyatvam . ràdheyaþ karõaþ tachånye triø . %<anarjuna makarõaü và jagadadyeti ni÷citamiti>% bhàratam .

#<akartana># triø uccasthaü phalaü kartituü ÷ãlamasya kçta--yuc naø taø . uccavirodhihrasvatvavati svarve . kçta--bhàve lyuñ naø baø . chedanàkartari triø .

#<akartavya># triø kç--karmàdau tavya naø taø . karaõànarhe niùiddhe padàrthe . bhàve kta naø baø . kriyà÷ånye kåñasthe caitanye naø . %<na me pàrthàsti kartavyaü triùu lokeùu ki¤caneti>% gãtàyàmã÷varasya sarvakriyàniùedhàt tathàtvam .

#<akartç># triø kartç + naø taø . kartçbhinne kartçsada÷e kàrake %<akartari ca kàrake>% pàø . kartçbhinne, kriyà÷ånye ca %<puruùo'kartà bhoktà>% ceti sàükhyamatam .

#<akarmaka># triø nàsti karma yasya baø kap . vyàkaraõokte karma÷ånye dhàtau, %<laþ karmaõi ca bhàve càkarmakebhya iti>% pàø . %<phalavyàpàrayorekaniùñhatàyàmakarmaka iti>% hariþ . striyàü ñàpi kàpi ataittvam akarmikà . %<prasiddheravivakùàtaþ karmaõo'karmikà kriyeti>% hariþ .

#<akarmaõya># triø na karmane prabhavati karman + yat naø taø . karmànarhe %<akarmaõyaü tithimalaü vidyàdekàda÷ãü vineti>% tiø taø .

#<akarman># anupalambhàdivat arthàbhàve naø taø . karmàbhàve %<karmaõohyapi boddhavya bodhyavya¤ca vikarmaõaþ . akarmaõa÷ca boddhavyaü gahanà karmaõogatiriti>% gãtà akarmaõaþ akriyàyà iti tadbhàùyam . duùñaü karma aprà÷astye naø taø . duùñakàrye akarmàdàvabhirata iti smçtiþ . naø baø . kàrya÷ånye triø %<akarmà dasyurabhita>% iti vedaþ .

#<akala># puø nàsti kalà'vayavo'sya . niraü÷e paramàtmani %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasye>% tyuktestasya tathàtvam . gãtàdikalà÷ånye, avayava÷ånye ca triø .

#<akalkana># triø kalkanaü dambhaþ naø baø . dambharahite %<akalkano niràrambhaþ>% iti gãtà . vaidyakoktauùadhapàkavi÷eùaþ kalkanaü, tacchånye ca . nàsti kalko'sya baø kap . akalkako'pyatra . ata eva gãtàyàmakalkaka ityapi kvacit pàñhaþ .

#<akalkà># strãø na kalkaþ maloyasya naø baø . nirmalatvena ÷ubhràyàü jyosnàyàm . malàdi÷ånye triø .

#<akalya># triø kalàsu sàdhuþ kalà + yat kalyaþ niràmayaþ naø taø . asvàsthyavati . kalyate iti kala--yat kalyaü kalpanãyaü mithyàbhåtaü naø taø . satye api tvanãnayadapanãtà÷eùa÷alyamakalyasandha iti da÷akuø . akalyasandhaþ satyasandha ityarthaþ .

#<akavà># triø na kavyate varõyate kava--à naø taø . avarõanãye %<pra prajàyante akavà mahobhiriti>% vedaþ .

#<akasmàt># avyaø na kasmàt ki¤citkàraõàdhãnatvaü yatra aluk saø . kàraõànadhãne atarkitopanate . %<kathamayamakasmàdgaganacàriõàmàkà÷e karuõadhvaniþ ÷råyate>% iti nàñakam %<sàmànyalakùaõà kasmàdakasmàt parilupyate>% iti pakùadharaþ . %<akasmàt nagaropànte kathaü dhåmàyate citeti>% hàsyàø . pàø càrvàdigaõe tathà pàñhàcca na pa¤camyà luk tena àpatitabhavàdyarthe ñha¤i ñilope àkasmika iti .

#<akàõóa># triø naø taø . anavasare anucitakàle %<tàtastamakàõóe eva pràõaharapratãkàramupaplavamiti>% kàdaø . asya niø etadantatvamiti kecit . baø . skandha÷ånye vçkùe puø .

#<akàma># triø na kàmayate kàma--õiï--ac . icchà÷ånye %<nàkàmo dàtumarhatãti>% smçtiþ . kàmanàviùayaphalànanusandhàyini . %<akàmo viùõukàmoveti>% smçtiþ smaravikàra÷ånye ca . %<bhayàdakàmà'pihi dçùñivibhramamiti>% ÷akuø .

#<akàmatas># aø akàma + pa¤camyàstasil . anicchàta ityarthe %<akàmataþ kàmacàre cauravaddaõóamarhatãti>% smçtiþ .

#<akàya># puø nàsti kàyo'sya . kàya÷ånye ràhau tasya càmçtàharaõakàle viùõunà cchinnamastakatve'pi amçtaprà÷anena amaraõamityanusandheyam . %<amçtàsvàdanavi÷eùàcchinnamapi ÷iraþ kilàsurasyedam . pràõairaparityaktaü grahatàü yàtaü vadantyeke iti>% vçhatsaø . deha÷ånye triø . paramàtmani puø . niùkalasyà÷arãriõaityuktestasya tathàtvam .

#<akàra># puø a + svaråpàrthe kàra . asvaråpe varõe evamikàràdayo'pi tattadvarõasvaråpeùu . kàraþ karaõaünaø baø . kriyàrahite triø .

#<akàraõa># triø nàsti kàraõaü heturudde÷yaü và yasya . heturahite udde÷yarahite ca %<kimakàraõameva dar÷anaü vilapantyairataye na dãyate>% iti kumàø tato'kàraõavairã naþ %<kàraõàdapare pare iti>% naiùadham . niùprayojane ca . naø taø . kàraõabhinne %<akàraõaguõotpannà>% iti bhàùàø .

#<akàrin># triø kç--õini naø taø . kartçbhinne, karaõànnivçtte ca .

#<akàrpaõya># triø nàsti kàrparõyaü yasya . dainya÷ånye, kçpaõatà÷ånye ca .

#<akàrya># naø apra÷astaü kàryam aprà÷astyye naø taø . kutsitakàrye niùiddhakàrye ca . %<akàryamiva pa÷yàmi svamàüsamiva bhojane>% . %<kimakàryaü kadaryàõàmiti>% hitoø . kartavyabhinne triø .

#<akàla># puø aprà÷astye naø taø . apra÷astakàle vihitakarmasu paryudastayà'bhihite guru÷ukràdyastakàlàdau, sa ca malamàsa, guru÷ukrabàlyavçddhatvàstamaya, siühamakarànyataragurusthiti, pårbarà÷yanàgatàticàrigurukavatsara, pårbarà÷isaükramiùyamàõàti càrigurukapakùatraya, vakragurukàùñàviü÷atidivasa, bhåmikampàdyadbhutasaptàha, siühàditya, gurvàditya, pauùamàsacatuùñayànyatamaikadvitritadadhikànyatamadinavçttyàkàlikavçùñyuttaraikatrisaptàhànyatamadinàdi, råpo malamàsatattvàdyuktaþ tattadvihitakarmasu paryudastatayà'bhihitaþ kàlaþ etatpramàõàni saprati prasavaü malamàsatattvamuhårtacintàmaõyàdau draùñavyàni %<akàle vãkùito viùõurhanti puõyaü puràkçtamiti>% puø . apràptaþ anucitaþ kàlaþ ÷àø taø . apràptakàle %<nàkàle mriyate ka÷cit pràpte kàle na jãvatãti>% puràõam . %<akàlajaladodaya>% iti raghuþ . %<akàlamçtyuharaõa>% miti tantram . %<vartyàdhàrasnehayogàt yathà dãpasya saüsthitiþ . vikriyàpi hi dçùñaivamakàle pràõasaükùaya>% iti yàj¤aø . %<akàlajantu virasaü na dhànyaü guõavat smçta>% miti, vaidyaø . %<nàkàlavçùñau kurvãta vratabandha÷ubhrakriyàmiti>% smçtiþ anucitakàle vçùñàviti tadarthaþ . varamekàhutiþ kàle nàkàle lakùakoñayaþ iti tiø taø . nàsti kàlopàdhijanyajàtamatra . janya÷ånye pralaye . akàlakàlameghamedureti kàdaø . apràptaþ kàlo yasya pràdibhyaþ dhàtujasyeti baø antyalopa÷ca . apràptakàle anucitakàle padàrthe triø . kàlaþ kçùõaþ naø taø . kçùõaviruddha÷ubhravarõe puø . kçùõavirodhi÷ubhratvavati triø .

#<aki¤cana># triø nàsti ki¤cana yasya mayåraø taø . nirdhane, %<aki¤canaþ san prabhavaþ sa sampadà>% miti kumàø . daridre, %<aki¤cane ki¤cananàyikàïgake kimàrakåñàbharaõena na ÷riya>% iti naiùadham .

#<aki¤canatà># strãø aki¤canasya bhàvaþ tal . saünyàsàïge sarvadravyatyàgaråpe yamavi÷eùe %<vrataü dànaü parivrajyà tapasyà niyamasthitiþ . ahiüsà'såyatàsteyabrahmàki¤canatà yama>% iti smçtiþ brahma vedamantraþ ã÷varamananaü vetyarthaþ . nirdhanatve ca . bhàve tva . tatraivàrthe naø . %<sthàne bhavànekanaràdhipaþ mannaki¤canatvaü makhajaü vyanaktãti>% raghuþ .

#<aki¤cijj¤a># triø na ki¤cit jànàti j¤à--ka a÷ràddhabhojãtivat asamarthasaø . ki¤cidanabhij¤e, ki¤cidj¤àna÷ånye, alpaj¤àne, j¤àna÷ånye ca .

#<aki¤citkara># triø na ki¤cit karoti kç--ac asamartha saø . ki¤cidakàrake kriyà÷ånye, niùprayojane ca .

#<akuõñha># triø nàsti kuõñhà yasya . pratibandha÷ånye, karma dakùe ca .

#<akutobhaya># triø nàsti kuto'pi bhayaü yasya mayåø saø . kuta÷cidapi bhaya÷anye .

@<[Page 40b]>@
#<akupya># naø gupyate nisvatàvya¤jakatayà--lajjàkaratvàt gupa--kyap niø kasya paþ kupyaü raityàdi naø taø . svarõe, råpye ca .

#<akumàra># triø na kumàraþ . atãtakaumàràvasthe taruõe .

#<akula># triø apra÷astaü kulamasya naø baø . apra÷astakule %<kulànyakulatàü yàtãti>% manuþ .

#<aku÷ala># triø na ku÷alaü maïgalamasya . maïgalavirodhyamaïgalayukte . naø taø . ku÷alavirodhini abhadre naø . dakùabhinne triø .

#<akåpàra># puø na kåpamçcchati ç--aõ . vçhatkacchape . na ku pçthvãü pipårti pç--pàlanapåraõayoþ aõ bàø dãrghaþ, na kutsitaü pàraü gantavyade÷o yasya và, pçø dãrghaþ . mahàpàre samudre, dåragàmini sårye ca puø . pçø . akåvàro'pyatra .

#<akçta># triø kç--karmaõi kta naø taø . kçtabhinne anyathàkçte . %<kçtàkçtàvekùaõàdau brahmà çtvik niyujyate>% iti yàj¤ikaprasiddhiþ . %<akçtavyåhàþ pàõinãyà>% iti paribhàùà . na kçto vyåhaþ vi÷eùeõa åhoyaiþ vinà÷onmukhaü dçùñvà kçtamapi kàryaü nà÷ayantãti tadarthaþ siø kauø . balapårbakçte çõalekhyapatràdau ca %<sarvàn balakçtànarthànakçtàn manurabravãditi>% manuþ . %<balàt kuruta pàpàni santu tànyakçtàni vaþ . sarvàn balakçtànarthànakçtàn manurabravãditi>% naiùadham . putrikàtvena akalpitàyàü duhitari strã . %<akçtà và kçtà vàpi yaü vindet sadç÷àt sutamiti>% smçtiþ . bhàve kta abhàvàrthe naø taø . karaõàbhàve nivçttau %<naiva tasya kçtenàrtho nàkçteneha ka÷caneti>% gãtà .

#<akçtaj¤a># triø na kçtaü jànàti j¤à--ka asamaø saø . kçtopakàràsmàrake, kçtaghne, %<àtmàràmàþ pårõakàmàþ akçtaj¤à gurudruha>% iti bhàgavatam .

#<akçtin># triø kçtamanena kçta + ini naø taø . kàryàkùame kriyàsu pàñavarahite .

#<akçtya># naø kç--kyap aprà÷astye naø taø . duùñakàrye cauryàdikaraõe . na kçtyamasya naø baø . karmarahite triø .

#<akçtrima># triø na kçtrimaþ naø taø . kçtrimabhinne svabhàvasiddhe . %<kçtrimàkçtrimayormadhye kçtrime kàryasaüpratyaya>% iti pari%<bhàùà akçtrimasneharasànuviddhamiti>% .

#<akçtvà># aø na kçtvà na + kç--ktvà . karaõànantarye %<akçtvà kulasantatimiti>% manuþ .

#<akçùñapacya># triø akçùñe kùetre pacyate paca--kyap 7 taø . halàdyakçùñakùetre pacyamàne nãvàràdau ÷asye .

@<[Page 41a]>@
#<akçùõa># puø nàsti kçùõaþ malo yasya . niùkalaïke candre %<candramà vai brahmà'kçùõa>% iti ÷rutiþ . naø taø . kçùõatvavirodhi÷ubhratve puø . tadvati, ÷uddhe ca triø .

#<akçùõakarman># triø na kçùõaü ÷uddhaü karma yasya . ÷uddhakarmakàriõi puõya÷ãle .

#<aketu># puø nàsti ketu÷cihnaü yasya . cihnarahite aj¤àne, %<ketuü kçõvannaketave>% iti vedaþ yaø (29, 37) aketave aj¤ànàyeti vedadãpaþ . cihnadhvajàbhyàü rahite triø .

#<akau÷ala># triø na--ku÷alaþ aku÷alastato bhavàdau aõ àdyaco và na vçddhiþ . aku÷alabhavàdau . àdyaco và vçddhau àkau÷alo'pyatra . ku÷alasya bhàvaþ aõ + naø taø . asauùñhave naø .

#<akkà># strã aka--ka, acyate ityak anva--kvip gatiþ tasyai kàyati kai ka và . màtari jananyàm .

#<akta># triø ajyate anja--karmaõi kta . kçtà¤jane, %<aktaü rihàraõàü vyantu vaya iti>% %<aktàþ ÷arkarà upadadhà tãti>% ca ÷rutiþ parimite, vyàpte, saïkule ca .

#<aktu># puø anja--tu niø . ràtrau, tadupalakùite tamasi ca %<rudraü divà vardhayà rudramaktau>% itivedaþ .

#<aktra># naø anja--bàø ktra . varmaõi .

#<akra># triø ancu gatau rak . sthire . %<udu svarurnavajà nàkraþ>% itivedaþ .

#<akrama># triø nàsti kramaþ paripàñã pàdaþ kramaõaü và'sya . paripàñã÷ånye tyaktakrame ekakàle . %<taccàrthakriyàcàritvaü kramàkramàbhyàü vyàptaü na ca kramàkramàbhyàmanyaþ prakàraþ samastãti>% sarvadaø pàda÷ånye àkramaõa÷ånye ca . kramabhàve gha¤ abhàvàrthe naø taø . kramaõàbhàve puø . avyayãbhàvaþ . kramàbhàve avyaø .

#<akràntà># strã na kramyate sma kaõñakàvçtatvàt krama--kta naø taø . vçhatyàm . kràntabhinne viùõunà krànte ca triø .

#<akratu># triø nàsti kraturyaj¤aþ saükalpovà yasya . yaj¤arahite saükalparahite ca paramàtmani puø %<nyakratånyarthino mçdhravàca>% iti vedaþ .

#<akriyà># strãø abhàvàrthe naø taø . kriyàbhàve %<pradhànasyàkriyà yatra sàïgaü tat kriyate punaþ . tadaïgasyàkriyàyàntu nàvçttirna ca tatkriyeti>% %<akriyà trividhà prokteti>% ca smçtiþ . naø baø . karma÷ånye guõàdau ca triø . sarvakarma÷ånye paramàtmani puø .

#<akråra># triø na kråraþ . krårabhinne sarale, svanàmaprasiddhe vçùõivaü÷ye kùattriyabhede puø .

#<akrodha># puø na krodhaþ abhàvàrthe naø taø . krodhàbhàve yamabhede ahiüsà kùàntirakrodhaþ satyàsteyàparigrahà iti puràõam . akrodhaü ÷ikùayantyanye krodhanà ye tapãdhanà iti naiùaø naø baø . krodha÷ånye triø .

#<aklama># puø na klamaþ abhàvàrthe naø taø . ÷ramàbhàve . naø baø . ÷rama÷ånye triø .

#<akliùña># kli÷a--bhàve ktanaø 7 baø . kle÷arahite karmàdau . kli÷akartari kta naø taø . ÷ràntabhinne triø .

#<akle÷a># puø abhàvàrthe naø taø . kle÷àbhàve . naø baø . kle÷a÷ånye triø .

#<akùa># vyàptau saühatau ca bhvàø paø veñ . akùati akùõoti àkùãt àùñàm àkùiùñàm ànakùe . kta aùñaþ ktin aùñiþ ÷atç akùõuvan i akùi--kanin akùa .

#<akùa># naø a÷nute vyàpnoti viùayàn svavçttyà saüyogena và a÷a--sa . indriye, %<akùàõi paõóitajanà vidurindriyàõi>% uø netre, adhokùaja iti . tutthe (tuüte) sauvarcale ca . jyotiùokte rà÷icakràvayavabhede . %<÷aïkurnaronà kathitaþ saeva svàrdhàdraveryà viùuvaddinàrdhe . natiþ palo'kùa÷ca saeva tajj¤aistatronnatiryàsya saeva lamba iti>% siddhànta÷iromaõigaõitàdhyàyokte viùuvaddinàrdhe khàrdhàpekùayà natiråpe palàü÷abhede puø . etadvivaraõam bhàskaràcàryeõa pramitàkùaràyàü svayameva kçtam . yathà %<nirakùade÷e (laïkàvibhàge) yadeva viùuvanmaõóalaü tadeva samamaõóalaü tataþ kùitijàdanyadunmaõóalaü nàma valayaü nàsti tatra dhruvau ca kùitijasaüj¤e, atha nirakùade÷àt draùñà yathà yathà uttarato gacchati tathà tathà udakdhruvamunnataü pa÷yati tathà yairbhàgai rdhruvaunnatastaireva bhàgaiþ akùasaüj¤aiþ svasvastikàt dakùiõatoviùuvanmaõóalaü nataü pa÷yatãti>% . %<candrà÷vi 12 nighnà palabhàrdhità ca laïkàvadhiþ syàdiha dakùiõo'kùa>% iti bhàsvatã . udagdi÷aü yàti yathà yathà narastathà tathà syànnatamçkùamaõóalam . udagdhruvaü pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ palàü÷akà iti siddhànta ÷iø golàdhyàyaþ yadi bhåparidhi (4967) yojanai÷cakràü÷àþ (360) labhyante tadàpasàrayojanaiþ kimiti, yadyçkùaparidhinà (360) bhåparidhiþ (4967) labhyate tadà akùàü÷aiþ kimiti, trairà÷ikena phalaü nirakùade÷alaïkàsvade÷ayorantarayojanàni syuriti, suyameva pramitàkùaràyàü vyàkhyàtam, tathaiva golàdhyàyoktaü dar÷itam . %<yojanasaükhyà bhàü÷ai (360) rguõità svaparidhi (4967) hçtà bhavantyaü÷àþ (akùàü÷àþ) . akùàü÷ebhyo bhåmau kakùàyàü (çkùa 360 kakùàyàm) và yojanàni ca vyastamiti>% . vyastamiti bhåparidhiguõità bhàü÷ahçtà akùasaükhyà (yojanasaükhyà) bhavatãti . nirakùade÷àt kùiticatuthàü÷e kila merustatra navatiþ palàü÷àþ (akùàü÷àþ) iti ca tatraivoktam . pà÷ake karùaparimàõe ca naø vibhãtakavçkùe (vayaóà) tuùe, àtmani rudràkùe sarpe jàtàndhe garuóe ca puø . tatra rudràkùe akùamàlà . karùe anubhavati dhàràbhirakùamàtràbhiriti, vibhãtake %<yathà vai dve àmalake, dve và kaule dvau vàkùau iti>% ÷rutiþ . vyavahàre akùadar÷akaþ . ràvaõasutabhede puø . tatkathà ràmàø suø 43 aø .

#<akùaka># puø akùaiva kàyàti kai--ka . tini÷avçkùe . svàrthekan . akùa÷abdàrthe prakçtiliïgam .

#<akùakåña># puø akùasya cakùuùaþ kåñaiva . netratàràyàü, svàrthe kan . tatraiva .

#<akùakùetra># naø akùanimittaü kùetram ÷àø taø . jyotiùokteùu akùasàdhanàrthaü kùetratayà kalpiteùu akùapraveùu aùñasu kùetreùu . tàni ca siddhànta÷iromaõau gaõitàdhyàye dar÷itàni yathà . %<bhujo'kùabhà koñirinàïgulonà karõo'kùakarõaþ 1 khalumålametat kùetràõi yànyakùabhavàni teùàü vidyeva mànàrthaya÷aþsukhànàm .. lambajyakà koñirathàkùajãvà bhujo'tra karõastribhuje 2 tribhajyà . kujyà bhujaþ koñirapakramajyà karõo'grakà ca tribhujaü tathedam3 .. tathaiva koñiþ samavçtta÷aïkuragrà bhujastaddhçtiratra karõaþ 4 . bhujo'pamajyà samanà cakarõaþ kujyonità taddhçtiratra koñiþ 5 .. agràdikhaõóaü kathità ca koñirudvçttanà doþ ÷ravaõo'pamajyà 6 . udvçttanà koñirathàgrakàgrakhaõóaü bhujastacchravaõaþ kùitijyà 7 .. khaõóaü yadårdhvaü samavçtta÷aïko ryattaddhåtestàvatha koñikarõau . agràdikhaõóaü bhuja 8 evamaùñau kùetràõyamånyakùabhavàni tàvat ..>% kùetràõi dar÷ayet, tatra dakùiõottaramaõóale viùuvadvçttasampàtàdadho yàvàüllambaþ kùitijasamasåtraparyantaþ sà tatra koñiþ, lambanipàtakumadhyayorantaraü sà'kùajyà tatra bhujaþ, bhåmadhyàllambàgragàmisåtraü trijyà sà tatra karõaþ, idamapyakùakùetram, iùñàhoràtravçtta yatra kùitije lagnaü tasya pràk svastikasya càntaramagrà (càpàü÷àþ) teùàü jyà'grà tàvatã ca pratyakkùitije agràgrayornivaddhaü såtramudayàstasåtram ahoràtravçttonmaõóalasampàtasya pràcyaparasåtrasya ca yadantaraü sà kràntijyà, sà tatra koñiþ, agrà karõaþ, tadagrayorantaraü sà kujyà sa bhujaþ idamakùakùetraü, tathàhoràtravçttasamamaõóalasampàtàdadhovalambaþ, samavçtta÷aïkuþ sà koñiþ, agrà bhujaþ, ahoràtravçtte jyàkhaõóakaü taddhçtiþ karõaþ, idamakùakùetraü, tathà kçjyonità taddhçtirahoràtravçtte jyàrdvaü sà koñiþ, unmaõóale kràntijyà sa bhujaþ, samavçtta÷aïguþ karõaþ, idamakùakùetram, tathàhoràtronmaõóalayoþ sampàtàdavalamba unmaõóala÷aïguþ sa bhujaþ, unmaõóalavçtte kràntijyà karõaþ, unmaõóala÷aïka målasya pràcyaparasåtrasya ca yadantaraü tadagràdikhaõóaü sà tatra koñiþ, idamakùakùetraü, tathonmaõóala÷aïkaþ koñiþ, ÷aïkumålodayàstasåtradorantaramagràgrakhaõóaü sa bhujhaþ, koñibhujàgrayorantarasåtraü sà kujyà sa tatra karõaþ, idamakùakùetraü, tathonmaõóala÷aïkanà hãnaþ sama÷aïkustatsama÷aïkorårdhvaü khaõóaü sà koñiþ, kujyonà taddhçtistaddhçterårdhvakhaõóaü sa karõaþ, agràdikhaõóaü sa bhujaþ, idamakùakùetram etànyaùñau tàvatkathitàni evamanyànyapi bhavanti .

#<akùaja># naø akùàt indriyasannikarùàt jàyate jana--óa . indriyaviùayasannikarùotpanne pratyakùaj¤àne vajre asthiråpàyavajàtatvàttasya tannàmatvam . pràguktàkùàrthajàte triø . jyotiùokte akùabhave kùetràdau ca .

#<akùaõika># triø na kùaõikaü naø . sthire ni÷cale ca . %<harivãkùaõàkùaõikacakùuùeti>% màghaþ . akùaõikacakùuùà sthiradçùñyà stimitanetrayetyarthaþ iti mallinàthaþ .

#<akùaõvat># triø akùaasyàsti matup masya vaþ . netrayukte %<pa÷yadakùaõvànna viveda>% iti %<akùaõvantaþkarmavantaþ samarthà>% iti ca vedaþ .

#<akùata># puø baø na kùatàþ . akùatà÷ca yavàþ proktà iti kàø smçtyukte yave . napuüsakamiti kecit %<dårvàkùatàni>% ceti puràõam . taõóule, %<akùatairnàrcayedviùõuü na tulasyà vinàyakamiti>% tantram . ÷asyamàtre naø . kùayayuktabhinne utkarùànvite avidàrite ca triø . %<akùatà và kùatà và pãti>% manuþ . kùaõa--bhàve kta naø taø . kùayàbhàve naø . %<akùata¤càriùñaü cà stu>% iti ÷ràddhaviprasamãpe kçtakarmaõo'kùayapràrthanà .

#<akùadar÷aka># puø akùàõàmçõàdànàdivyavahàràõàü dar÷akaþ dç÷a--õvul 6 taø . vivàdanirõetari dharmàdhikaraõàdhyakùe . dyatadar÷ake triø .

#<akùadç÷># puø akùàn vyavahàràn pa÷yati dç÷a--kvin kutvam . akùadar÷aka÷abdàrthe . akùàrthadraùñari triø .

#<akùadevin># triø akùairdãvyati diva--õini 3 taø . pà÷akàdidyåtakrãóàkàrake .

#<akùadya># triø akùairdãvyati diva--kvip åñh . pà÷akàdidyåtakàrake .

@<[Page 43a]>@
#<akùadyåta># naø akùairdyåtam 3 taø . pà÷akàdikrãóàyàm .

#<akùadyåtàdi># puø baø . %<nirvçtte'kùadyåtàdibhya>% iti pàõinyukte ñhakpratyayanimitte ÷abdasamåhe . akùadyåta, jànuprahçtajaïghàprahçta jaïghàprahata, pàdasvedana, kaõñakamardana, gatànugata, gatàgata--yàtopayàta, anugata iti . akùadyåtena rnivçttam àkùadyåtikaü vairamityàdi .

#<akùadhara># puø akùaü cakraü rathàvayavaü tatkãlakamiva kaõñakaü và dharati dhç--ac 6 taø . viùõau cakre ÷àkhoñakavçkùe ca cakradhàrakamàtre triø .

#<akùadhur># strãø akùasya cakrasya dhåragraü bhàrovà 6 taø na a samàø . cakràgre cakrabhàre ca .

#<akùadhårta># triø akùe taddevane dhårtaþ . dyåtaku÷ale dyåtakàriõi ca (juyàri) .

#<akùadhårtila># puø akùasya ÷akañasya dhårtiü bhàraü làti là--ka . ÷akañavàhanakartari vçùe .

#<akùan># naø akùa--bàhuø kanin . netre dakùiõe'kùan iti vçhaø upaø %<bhadraü karõebhiþ ÷çõavàma devà bhadraü pa÷yemàkùabhiryajatrà>% iti vedaþ .

#<akùa(kùi)pañala># naø akùõaþ netrasya pañalamivàcchàdakatvàt . netrasyàvarake ko÷abhede netrarogabhede (chàni) ca . pañalastharogabhedàdi ÷u÷rute uktaü yathà %<masåradalamàtràntu pa¤cabhåtaprasàdajàm . khadyotavisphuliïgàbhàü siddhàü tejobhiravyayaiþ .. àvçtàü pañalenàkùõorvàhyena vivaràkçtim . ÷ãtasàtmyàü nçõõàü dçùñimàhurnayana cintakàþ .. rogàüstadà÷rayàn ghoràn ùañ ca ùañ ca pracakùmahe . pañalànupraviùñasya timirasya ca lakùaõam .. ÷iràbhirabhisampràpya viguõo'bhyantare bhç÷am . prathame pañale doùo yasya dçùñau vyavasthitaþ .. avyaktàni sa råpàõi sarvàõyeva prapa÷yati . dçùñirbhç÷aü vihvalati dvitãyaü pañalaü gate . makùikàþ ma÷akàn ke÷àn jàlakàni ca pa÷yati . maõóalàni patàkà÷ca marãcãþ kuõóalàni ca .. pariplavàü÷ca vividhàn varùamabhraü tamàüsi và . dårasthànyapi råpàõi manyate ca samãpataþ .. samãpasthàni dåre ca dçùñergocaravibhramàt . yatnavànapi càtyarthaü såcãpà÷aü na pa÷yati .. årdhaü pa÷yati nàdhastàttçtãyaü pañalaü gate . mahàntyapi ca råpàõi cchàditànãva vàsasà .. karõanàsàkùiyuktàni viparãtàni vãkùate .. yathàdoùa¤ca rajyeta dçùñirdoùe balãyasi .. adhaþsthite samãpasthaü dårastha¤coparisthite . pàr÷vasthite tathà doùe 'pàr÷vasthànãva pa÷yati .. samantataþ sthite doùe saïkulànãva pa÷yati . dçùñimadhyagate doùe sa ekaü manyate dvidhà .. dvidhàsthite tridhà pa÷yedbahudhà cànavasthite . timiràkhyaþ sa vai doùa÷caturthapañalaïgataþ .. ruõaddhi sarvato dçùñiü liïganà÷aþ sa ucyate . tasminnapi tamobhåte nàtiråóhe mahàgade .. candràdityau sanakùatràvantarikùe ca vidyutaþ . nirmalàni ca tejàüsi bhràjiùõåni ca pa÷yati .. sa eva liïganà÷astu nãlikàkàcasaüj¤itaþ>% iti . akùàõàü vyavahàràõàü pañalamastyasya ac 6 taø . akùadar÷ake dharmàdhyakùe puø .

#<akùapari># avyaø akùeõa pà÷akena viparãtaü vçttam . akùa÷alàketyàdinà pariõà avyaø . pà÷akakrãóàyàü yathà guñikàpàte jayobhavati tadviparãtapàtane .

#<akùapàñaka># puø akùe vyavahàre pàñayati dãpyate paña dãptauõvul . vyavahàranirõetari dharmàdhyakùe .

#<akùapàda># puø akùaü netraü dar÷anasàdhanatayà jàtaþ pàdo'sya . nyàyasåtrakàrake gautame munau, sa hi svamatadåùakasya vyàsasya mukhadar÷anaü cakùuùà na kartavyamiti pratij¤àya pa÷càt vyàsena prasàditaþ pàde netraü prakà÷ya taü dçùñavàniti pauràõikã kathà . %<akùapàdapraõãte ca kàõàde sàükhyayogayoþ . tyàjyaþ ÷rutiviruddho'rtha iti>% padmapuràõam .

#<akùapãóà># strãø akùamindriyaü rasanàråpaü pãóayati àsvàdanàt pãóa--ac . yavatiktàlatàyàm . pãóa--bhàve aï + 6 taø . indriyapãóàyàm .

#<akùama># triø na kùamate kùama--ac naø taø . asamarthe . kùama--bhàve aï abhàvàrthe naø taø . kùamàbhàve ãrùyàyàm strã . %<akùamà bhavataþ keyamiti>% bhàratam . naø baø . kùamàrahite triø .

#<akùamàlà># strã akùàõàü rudràkùàõàü màlà . rudràkùa vãjagrathitamàlàyàm . akàràdikùakàràntaþ akùa statkçtà tatpratinidhãbhåtà và màlà ÷àø taø . ekapa¤cà÷advarõamàlàyàm tatpratinidhãbhåtàyàü sphañikàdigrathitàyàm vàhyamàlàyà¤ca %<÷oùyamàõapuùkaravãjaü grathyamanàkùa màlamiti>% kàdaø . %<vibhàntamacchasphañikàkùamàlayeti>% màghaþ . tadvivaraõam . %<kramotkramagate màlà màtçkàrõe kùameruke . làvasànaiþ sàùñavargairantaryajanakarmaõãti>% sanatkumàrãye . %<padmavãjàdibhirmàlà vahiryàge ÷çõuùva tàþ . rudràkùa÷aïkhapadmàkùaputrajãvakamauktikaiþ . sphàñikairmaõiratnai÷ca suvarõai rvidrumaistathà . rajataiþ ku÷amålai÷ca gçhasthasyàkùamàliketi>% tantrasàre etatvistàrastataevàgantavyaþ . akùasya nakùatracakrasya màleva bhåùaõatvàt . arundhatyàü, sà hi uttarasyàü di÷i gagane saptarùimaõóalacakre vasiùñhasamãpemàlàråpeõa vartate sarvebhya÷ca ujvalatvàttasyà màlàråpeõa sthitatvàcca nakùatracakrabhåùaõatvam .

#<akùaya># triø nàsti kùayo'sya . kùayarahite sarvadà vartamàne %<gayàyàmakùayavañe pitéõàü dattamakùayamiti>% vàyupuràõam %<abhijidrohiõodaye yadatra dãyate jantostadakùayamudàhçtamiti>% smçtiþ . paramàtmani puø . kùayovàsaþ, tacchånye aniketane saünyàsini, daridre ca . akùayaü puõyamatràsti ac . akùayapuõyasàdhane tithibhede ca %<amà vai somavàreõa ravivàreõa saptamã . caturthã bhaumavàreõa akùayàdapi càkùayeti>% bhaviùyapuràõam .

#<akùayatçtãyà># strã karmaø . vai÷àkha÷uklapakùatçtãyàyàm . %<vai÷àkhe màsi ràjendra! ÷uklapakùe tçtãyikà . akùayà sà tithiþ proktà kçttikàrohiõãyutà . tasyàü dànàdikaü sarvamakùayaü samudàhçtamiti>% . %<yà ÷uklà kuru÷àrdala! vai÷àkhe màsi vai tithiþ . tçtãyà sàkùayà loke trida÷airabhivanditeti>% ca bhaviùyapuràõam . %<vai÷àkhasya site pakùe tçtãyà'kùayasaüj¤iteti>% skandapuràõam .

#<akùayya># triø kùetuü ÷akyaü kùi--yat niø naø taø . kùayànarhe . akùaye ca %<teùàü piõóo mayà dattohyakùayyamupatiùñhatàmiti>% vàyu0

#<akùayyodaka># naø nakùayya makùayya mudakaü yatra ÷ràddhe piõóadànànantaraü deye madhutilami÷rite udake . %<akùayyodaka dànantu arghyadànavadiùyate . ùaùñhyaiva nityaü tat kuryàt na caturthyà kadàcaneti>% chandogapaø .

#<akùara># naø na kùaratãti kùara--calane ac naø taø . paramabrahmaõi kåñasthe caitanye %<akùaraü paramaü brahmeti>% gãtà . kriyà÷ånye triø jãve paramàtmani ca puø . kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñasyo'kùara ucyate iti %<yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottama iti>% ca gãtà . kùaraõa÷ånye sthire triø . a÷rute vyàpnoti vedàdi÷àstràõi a÷a--saran . akàràdivarõe naø %<akùaràõàmakàro'smi dvandvaþsàmàsikasya ceti>% gãtà . varõasmàrakalipisannive÷e, %<akùaraü varõanirmàõaü varõamapyakùaraü viduþ . akùaraü na kùaraü vidyàda÷notervà sare'kùaramiti>% ujjvalaø . udake mokùe ca naø .

#<akùaracaõa># triø akùareõa varõavinyàsalipyà vittaþ akùara + caõap . lekhanàjãvake .

@<[Page 44b]>@
#<akùara(cu)ca¤cu># triø akùareõa varõavinyàsalipyà vittaþ akùara + cu(ca)¤cup . lekhanàjãvake .

#<akùaracchandas># naø akùareõa varõasaükhyayà kçtaü chandaþ . varõavçtte %<chandastu dvividhaü proktaü vçttaü jàtiriti dvidhà vçttamakùarasaükhyàtaü jàtirmàtràkçtà bhavediti>% chandomaø tasya ca tatkçtatvàttathàtvam . akùaraü ni÷calaü chando'bhipràyo'sya baø . parame÷vare puø dçóhàdhyavasàye triø .

#<akùarajananã># strã akùaràõàü jananãva . lekhanyàm (kalam) .

#<akùarajãvaka># triø akùareõa tallipilekhanena jãvati jãvaõvul 3 taø . akùaralekhanopajãvake .

#<akùaratålikà># strã akùaràõàü tallipilekhànàü tålikeva sàdhanatvàt . lekhanyàm (kalam) .

#<akùaranyàsa># puø akùaràõi tatsmàrakàkàravi÷eùà nyasyante atra + ni + asa--àdhàre gha¤ 6 taø . lipyàm, patrikàyàm . bhàve gha¤ 6 taø . akùarasmàrakarekhàdyàkàravi÷eùalekhane, hçdayàdyàdhàraspar÷apårbakaü tattadakùaràõàü smaraõoccàraõaråpe tantraprasiddhe varõanyàse, %<savindån và nyasedetàn nirvindån và yathàkramamiti>% tantram . vistàraþ màtçkà÷abdàrthe draùñavyaþ . akùaravinyàso'pyuktàrtheùu .

#<akùarajãvika># triø akùaraü tallipilekhanaü jãvikà vartanopayo'sya . lipilekhanopajãvini .

#<akùarajãvin># triø akùareõa tallipilekhanena jãvati jãvaõini 3 taø . akùaralekhanena vçttinirvàhakàrake . striyàü ïãp .

#<akùaramukha># triø akùaràõi tanmayàni ÷àstràõi và mukhe yasya . ÷àstràbhij¤e akùaràbhij¤e ca 6 taø . akàraråpe varõena0

#<akùara÷as># avyaø akùaramakùaramiti vãpsàtha kàrake ÷as . pratyakùaramityarthe, %<paccha akùara÷aþ iti>% gçhyam .

#<akùarasaüsthàna># naø akùaràõàü tatsmàrakarekhàvi÷eùàõàü saüsthànamatra baø . varõasmàraka--rekhàvi÷eùayukta--lipyàm . %<likhitàkùarasaüsthànamityamaraþ>% .

#<akùaràïga># naø akùaràõàmaïgaü tatsmàrakarekhàvi÷eùàõàmavayavaþ 6 taø . lipyàm, lekhanasàdhanadravye ca .

#<akùaràja># puø akùeõa tatkrãóayà ràjeva . dyåtàsakte .

#<akùarã># strã a÷nute gaganàbhogaü meghaiþ a÷a--saran gauø ïãù . varùàyàm

#<akùavatã># strã akùà pà÷akàþ sàdhanatvena vidyante'tra akùa + matup masya vaþ ïãp . dyåtakrãóàyàm .

#<akùavàña># puø akùàõàü pà÷akakrãóànàü vàñaþ vàsasthànam . dyåtasthàne, pà÷akàdhàre phalake ca . akùasya rathacakra kùuõõasthànasyeva vàñaþ . mallabhåmau tatra hi rathacakrakùuõõapàü÷usadç÷apàü÷umattvàt tatsadç÷atvam .

#<akùavid># triø akùaü pà÷akakrãóàü vyavahàraü và vetti vidakvip . akùavidyàbhij¤e vyavahàràbhij¤e ca akùavettràdayo 'pyatra . striyàm akùavettrã .

#<akùavidyà># strã 6 taø . pà÷akàdidyåtavidyàyàm .

#<akùavçtta># naø akùaü rà÷icakraråpaü vçttaü veùñanàkàraü koõa ÷ånyaü kùetram . rà÷icakraråpe vçttakùetre . akùe pà÷aka krãóàyàü vçttaþ vyàpçtaþ 7 taø . pà÷akakrãóàsakte %<yadakùavçttamanu dattaü na etaditi>% ÷rutiþ .

#<akùa÷auõóa># puø akùeùu tatkrãóàyàü ÷auõóaþ pravãõaþ 7 taø . dyåtakrãóàku÷ale .

#<akùasåtra># naø akùasya japamàlàyàþ såtram . japamàlà÷raya sàdhane såtre %<sàkùasåtrakamaõóaluriti>% puràõam .

#<akùàgrakãlaka># naø akùasya rathanàbhikùetrasyàgranaddhaü kãlakam . 6 taø . cakranàbhikùetràgraprote kãlake .

#<akùànah># naø akùe cakre ànahyate badhyate à + nahakvip . cakrasaübaddhe kàùñhabhede . %<akùànaho nahyatanota saumyà>% iti vedaþ .

#<akùànti># strãø kùama--ktin virodhyarthe naø taø . ãrùyàyàü, krodhe ca . naø baø . kùamà÷ånye triø .

#<akùàralavaõa># triø kùàreõa uùaramçttikayà nirvçttaü aõ kùàraü kçttimaü lavaõaü naø taø . akçtrimalavaõe %<munyannàni payaþ somomàüsaü yaccànupàkçtam . akùàralavaõa¤caiveti>% manuþ . %<caturthakàlama÷nãyàdakùàralavaõaü tatheti>% manuþ akùàralavaõamakçtrimalavaõamitipràyaø raghuø . kùàralavaõabhinne saindhavalavaõe naø . naitasyàü ràtràvannaü paceyustriràtramakùàralavaõànnà÷inaþ syurdvàda÷aràtraü mahàguruùviti, à÷vanàyanagçhyam . akùàralakùaõaü kùàramçttikàdi--kçtalavaõabhinnaü saindhavaü sambhàri ceti ÷uø raghuø . %<gokùãraü goghçta¤caiva dhànyamudgàstilàyavàþ . sàmudraü saindhava¤caiva akùàralavaõaü smçtam>% iti smçtyukte goghçtàdidravyagaõe ca .

#<akùàvapana># naø akùàn pà÷akàn àvapati kùipatyasmin à + vapa--àdhàre lyuñ 6 taø . pà÷akapàtanàdhàre phalake .

#<akùàvalã># strã 60 taø . japasàdhana--rudràkùavãjàvalau japamàlàyàm %<rakùàvalãmivàkùàvalãü kaõñhenodvahantã>% tikàdaø .

#<akùàvàpa># triø akùàn pà÷akàn àvapati kùipati à + vapa--aõ upaø saø . dyåtakàrake, tadadhyakùe ca .

@<[Page 45b]>@
#<akùi># naø a÷nute viùayàn a÷a--ksi . netre, indriyamadhye tasyaiva viùayade÷aü pràpya viùayagràhakatvaü sarvavàdisasmatamanyeùàntu sarvamate na tathàtvamato'sya viùayavyàpakatà . etadanta bahuvrãheþ svàïgaparatve ùajantatà padmàkùaþ padmàkùã, asvàïgaparatve ajantatà dãrghàkùà veõuyaùñiþ, avyayãbhàve ajantatà pratyakùaü samakùamityàdi tatpuruùe 'svàïgaparatve'jantatà gavàkùaþ . ida¤ca ÷abdàdiùu vàhyendriyagràhyavi÷eùaguõeùu madhye råpasyaiva gràhakatayà taijasaü netragolake'dhiùñhitaü ki¤cit vastu . taijasatvàccàsya såryàdikiraõavadà÷udåraparyantànudhàvanamàgamana¤ca . tacca paramàõutulyamiti naiyàyidayaþ tadapekùayà sthålamiti sàükhyàdayaþ . ubhayamate'pi na tasya pratyakùayogyatà . tadàdhàragolake dve vàhye àntaraõi ca catvàri ko÷avat pañalàni, màüsàdayaþ pa¤càü÷àþ, pakùmàdãni pa¤ca maõóalàni ùañ sandhaya÷ca santi . tadviraõaü yathà vidyàddvyaïkulabàhulyaü svàdbhuùñhodarasammitam . dvyaïkulaü sarvataþ sàrdhvaü bhiùagnayanavudbudam .. suvçttaü gostanàkàraü sarbabhåtaguõodbhavam . palaü bhuvo, 'gnito, raktaü, vàtàt kçùõaü, sitaü jalàt .. àkà÷àda÷rumàrgà÷ca jàyante netravudbude . dçùñi¤càtra tathà vakùye yathàvàdãdvi÷àradaþ .. netràyàmatribhàgantu kçùõamaõóalamucyate . kçùõàt saptamamicchanti dçùñiü dçùñivi÷àradàþ .. maõóalàni ca sandhãr÷ca pañalàni ca locane . yathàkramaü vijànãyàt pa¤ca ùañ ca ùaóeva ca .. pakùmavartma÷vetakçùõadçùñãnàü (5) maõóalàni tu . anupårbantu tanmadhyà÷catvàro'nye yathottaram .. pakùmavartmagataþ sandhirvartma ÷uklagato'paraþ . ÷uklakçùõagatastvanyaþ kçùõadçùñigato'paraþ .. tataþ kanãnakagataþ ùaùñha÷càpàïgagaþ smçtaþ . dve vartmapañale vidyàccatvàryanyàni càkùaõi . jàyate timiraü yeùu vyàdhiþ paramadàruõaþ . tejojalà÷ritaü vàhyaü teùvanyat pi÷ità÷ritam .. medastçtãyaü pañalamà÷ritantvakùi càparam . pa¤camàü÷asamaü dçùñesteùàü bàhulyamiùyate iti ÷u÷rute ..

#<akùika># puø akùàya cakràvayavàya hitam ñhan . ra¤janadrume (àtaica) .

#<akùikåñaka># naø akùõaþ kåña iva kan . netragolake netratàràyà¤ca .

#<akùigata># triø akùõi gataþ sarvadàbhàvanàva÷àdakùyasannikçùño'pi upasthita iva . dveùye ÷atrau netragocare ca . tvayi kilàkùigate nayanaistribhiriti naiø .

#<akùitara># naø akùãva tarati té--ac . jale nirmalatvànnetra tulyatvam .

#<akùibhå># strã akùõaþ bhårviùayaþ . cakùurgocare pratyakùe, satye netradçùñavastuna eva satyatàsaüvàditayà tasya satyatvam . satyasyàkùibhuvo yathà, iti ÷rutiþ .

#<akùibheùaja># naø 6 taø netrarogavi÷eùanivàrake paññikàlodhravçkùe .

#<akùibhruva># naø bhruvau ca akùiõã ca samàø dvaø . ràjadantàdiø akùi÷abdasya bahvackatve'pi pårbaniø acsamàø . bhrånetrasaüghàte %<saumitrirakùibhruvamujjihàna>% iti bhaññiþ .

#<akùiva># puø akùi vàtiü prãõàti a¤janena và--ka . (sajanà) ÷obhà¤janavçkùe sàmudralavaõe ca .

#<akùivikåõita># naø akùõaþ vikåõitaü lajjàdinà samyak prasàràbhàvàt saïkocoya tra . apàïgadar÷ane kañàkùa pàte

#<akùãva># naø na kùãvate màdyati kùãva--ka, kta và naø taø . ÷obhà¤jane (sajanà) sàmudralavaõe ca . mattabhinne triø . bàntoyamityanye .

#<akùu># naø akùa--u . ÷ãghre . %<jårõo makùuvàhaüsoyajatrà>% iti vedaþ .

#<akùudhya># triø akùudhe hitam akùudh + yat . kùudhàbhàvasàdhane dravye . %<akùudhyà atçùyàste gçhàmàsmadbibhãtaneti>% vedaþ .

#<akùetra># naø apra÷astaü kùetraü naø taø . ÷asyànutpàdake kùetre upade÷ànarhe ÷iùye, apàtre ca . %<akùetre vãjasutsçùñamantaraiva vina÷yatãti>% puràø .

#<akùetravid># triø kùetraü dehatattvaü tattvato na jànàti vida--kvip asaø saø . kùetratattvànabhij¤e àtmatvena dehàbhimànini jãve . %<akùetravid kùetramidaü hyapràñ praiti kùetravidànu÷iùña>% iti vedaþ .

#<akùetrin># puø kùetraü ÷asyotpattisthànaü kalatraü và matvarthe ini naø taø . kùetrasvàmibhinne . %<ye'kùetriõo vãjavantaþ parakùetre pravàpina iti>% smçtiþ .

#<akùoña># puø akùa--oñ akùasyavibhãtakasyeva uñàni parõànyasya và . parvatãyapãlubhede (àsvaroña) svàrthe kan tatraiva .

#<akùoóa># puø akùa--oóa akùaþ vibhãtaka iva oóati patraiþ saühanyate uóa--ac và . parvatãyapãluvçkùe (àkharoña) svàrthe kan tatraiva .

#<akùobhya># triø kùobhyate vicàlyate kùubha--õic karmaõi yat naø taø . bhramayituma÷akye %<ikùvàkubalamakùobhyamiti>% puràø . tantrokte dvitãyavidyàmantrãpàsake taddevatàyàþ ÷irasi nàgaråpeõa sthite çùibhede puø . akùobhyo'syàçùiþ prokta, iti tantram .

#<akùobhyakavaca># naø akùobhàya hitamakùobhyaü karmaø . tantrokte kavacabhede tacca tantrasàre draùñavyam .

@<[Page 46b]>@
#<akùauhiõã># strã åhaþ samåhaþ saüvikalpakaj¤ànaü và so'syàmasti ini, akùàõàü rathànàü sarveùàmindriyàõàm và åhinã õatvaü vçddhi÷ca . rathagajaturaïgapadàti--saükhyàvi÷eùànvite senàsamåhe . akùauhiõyàmityadhikaiþ saptatyà càùñabhiþ ÷ataiþ . saüyuktàni sahasràõi gajànàmekaviü÷atiþ . evameva rathànàntu saükhyànaü kãrtitaü budhaiþ . pa¤caùaùñiþ sahasràõi ùañ ÷atàni da÷aiva tu . saükhyàtàsturagàstajj¤airvinà rathyaturaïgamaiþ . néõàü ÷atasahasraü tu sahasràõi na vaivatu . ÷atàni trãõicànyàni pa¤cà÷acca padàtaya iti . rathàþ 21870 . gajàþ 21870 . rathavàhakà÷vabhinnàþ a÷vàþ 65610 . padàtayaþ 109350 .

#<akùõa># triø a÷nute vyàpnoti a÷a--ksna . vyàpake akhaõóe kàle naø akùõayà dakùiõe'üse ÷reõyàü ÷reõyàmaüse, iti vedaþ .

#<akhañña># puø khañña--ac naø taø . piyàlavçkùe (piyàsàla)

#<akhaññi># strã khañña--i naø taø và ïãp . a÷iùñvyavahàre .

#<akhaõóa># triø khaói--gha¤ naø taø . saüpårõe, sakale %<akhaõóasàmràjyapatitatvametãti>% jàtakam khaõóabhinne puø naø .

#<akhaõóana># puø na khaõóyate niravayavatvàt khaói--lyuñ naø taø khaõóanànarhe paramàtmani, pårõa triø .

#<akhaõóita># triø khaói--kta naø taø . sampårõe, khaõóitabhinne ca .

#<akhaõóitartu># puø akhaõóitaþ çtuþ tatsampat puùpàdiprasavaråpà yatra puùpàdi--sarvasampadyukte çtukàle .

#<akhalãkàra># puø na khalaþ akhalastasya kàraþ akhala + cvi--kç--gha¤ . saprayojanatàvidhàne akhalànyathàsampàdane .

#<akheñika># puø na kheñatyasmàt khiña--bhaye ùikan . vçkùamàtre .

#<akhàta># puø naø khana--kta naø taø . devakhàte, manuùyàdyakhàte ca . khàtabhinne triø . %<khàtamakhàtamuta saktamiti>% vedaþ .

#<akhàdya># triø khàkha--arhàrthe õyat naø taø . bhojanànarhe gomàüsàdau, bhakùyabhinne ca .

#<akhidra># triø khida--rak naø taø . khedarahite %<marutoyàtemakhi drayàmabhiriti>% vedaþ .

#<akhinna># triø khida--bhàve kta taø baø . kle÷arahite anàyàsasàdhye karmaõi khedarahite kartari ca . kartari kta naø taø . akliùñe .

#<akhila># triø na khilyate na kaõa÷aàdãyate khila--ka naø taø . samagre . khilàbhinne kçùñabhåmyàdau strã . nàsti khilamava÷iùñaü yasya ÷eùa÷ånye %<vedo'khilodharmamålaü smçti÷ãle ca tadvidàmiti>% manuþ . tena siühàsaü paitryamakhilaü càrimaõóalamiti raghuþ . %<na ni÷àkhilayàpi vàpikà prasasàda grahileva màninãti>% naiø .

#<aga># idit gatau bhvàdiø paraø . aïgati . àïgãt . lyuñ aïganam asun aïgaþ .

#<aga># vakragatau bhvàdiø paraø ghañàdi . agati àgãt . agayati .

#<aga># puø na gacchatãti gama--óa naø taø . vçkùe, parvate, ca . gamanàkartari ÷ådràdau triø . na gacchati vakragatyà pa÷cimam . sårye tasya hi vakragatyabhàvaþ jyotiùaprasiddhaþ . %<vakra÷ãghragati÷caiva bhavet bhaumàdipa¤cake>% ityukteþ àryabhañña mate tu pçthivyàeva gatimattvena dinaràtrisambhavàt såryasya na gatimattvam . saptasaükhyàyà¤ca kulàcalànàü saptatvena teùà¤ca pràdhànyàt %<pradhànena vyapade÷àbhavantãti>% nyàyàt tathàtvam .

#<agaccha># puø gama--bàø ÷a naø taø . vçkùe .

#<agaja># naø agàt parvata÷ilàto jàyate jana--óa . ÷ilàjatudravye . parvatajàtamàtre triø .

#<agaõya># triø gaõayituma÷akyam gaõa--÷akyàrthe yat naø taø . gaõayituma÷akye asaükhye . %<guõairagaõyairati÷ãla÷àlibhiriti>% . arhe yat naø taø . gaõanànarhe, aki¤citkare triø .

#<agati># strã gama--ktin naø taø . upàyàbhàve . bahuø . gati÷ånye, upàya÷ånye ca triø . svàrthe kan, ÷eùàdvà kap tatraivàrthe triø %<màmagatikamiti>% ÷aïkaràcàryaþ .

#<agada># puø nàsti gadã rogã yasmàt 5 baø . auùadhe 6 baø . %<auùadhànyagadovidyà daivã ca vividhà sthitiþ . tapasaiva prasidhyantãti>% puràõam . roga÷ånye triø . gada--bhàùaõe ac--naø taø . akathake triø .

#<agada># nãrogatve kaõóvàø paraø . agadyati àgadyãt--àgadãt .

#<agadaïkàra># puø agadaü karoti agada + kç--aõ mum ca . vaidye .

#<agama># puø na gacchatãti gama--ac naø taø . vçkùe . agantari triø .

#<agamya># triø na--gantumarhati gama--yat naø taø . gamanànarhe %<agamyà sà bhavattatra yatràbhåt sa mahàraõa iti>% caõóã . antyajàtistriyàü strã . %<agamyàü ca striyaü gatveti>% %<agamyàgamana¤caiva jàtibhraü÷akaràõi ùaóiti>% ca smçtiþ durbodhye %<yoginàmapyagamyo'sàviti>% puràõam .

#<agarã># strã nàsti garo viùaü yasyàþ 5 baø gauø ïãù . måùikaviùahàriõi devatàóavçkùe . viùahàriõi dravyamàtre triø .

#<agaru># naø na girati gé--u naø taø . svanàmaprasiddhe agurucandane . %<kausumasrajametà¤ca candanàgarucarcitàmiti>% durgàpåjàmantraþ %<candanàguru>% iti pàñhàntaram .

#<agarhita># triø naø taø . ninditabhinne ÷uddhe, %<yatki¤citsnehasaüyuktaü bhakùyaü bhojyamagarhitamiti>% smçtiþ .

#<agasti># puø agaü vindhyàcalam asyati as--ktic ÷akandhvàdiø . agastyanàmake munau . agastyasyàpatyàni bahuùu ya¤oluk . tadgotràpatyeùu baø vaø . tatsambandhitvàt dakùiõyàü di÷i . agastyajanmakathà ca . %<tayoràdityayoþ satre dçùñvàpsarasamurva÷ãm reta÷caskanda tat kumbhe nyapatadvà÷atãvare tenaiva tu måhårtena vãryavantau tapasvinau, agastya÷ca va÷iùñha÷ca tàvçùã saübabhåvatuþ . bahudhà patitaü retaþ kalase ca jale sthale . sthale va÷iùñhastu muniþ saübhåvarùisattamaþ . kumbhetvagastyaþ sambhåtaþ jale matsyo mahàdyutiþ . udiyàya tato'gastyaþ kùaõamàtre mahàtapàþ iti>% puràõam . tasya ca vindhyàcalastambhanakathà kà÷ãkhaõóe'nusandheyà . vçhatsahiütàyàmasya gaganamaõóale dakùiõasyàü tàràråpeõa sthitiruktà tacca agastyacàra÷abde draùñavyam .

#<agastidru># puø agastipriyaþ drurvçkùaþ ÷àkaø taø . vakavçkùe . agastivçkùàdayopyatra .

#<agastya># puø agaü vindhyàcalaü styàyati stabhràti styai--ka . agastyanàmake munau . agastyacaritàmà÷àü pratasthe digjigãùayeti raghuþ . yaskàø ya¤ . àgastyastadapatye .

#<agastyagãtà># strã agastyena gãtà vidyàbhedaþ . bhàrate ÷àntiparvaõi prasiddhe vidyàbhede .

#<agastyacàra># puø agastyasya nakùatraråpeõa dakùiõasthasya càraþ ÷ubhà÷ubhasåcakagatyàdi . varàhasaühitokte agastyanàmakanakùatrasya udayàdau . yathà %<vindhyamastambhayadya÷ca tasyodayaþ ÷råyatàm>% ityupakramya . %<udaye ca puneragastyanàmnaþ ku--samàyogamalapradåùitàni . hçdayàni satàmiva svabhàvàt punarambåni bhavanti nirmalàni .. pàr÷vadvayàdhiùñhitacakravàkàmàpuùõatã sasvanahaüsapaïktim . tàmbålaraktotkaùitàgradantã vibhàti yoùeva saritsahàsà .. indãvaràsannasitotpalànvità saridbhåmatùañpadapaïktibhåùità . sabhrålatàkùepakañàkùavãkùaõà vidagdhayoùeva vibhàti sasmarà .. indroþ payodavigamopahitàü vibhåtim draùñuü taraïgavalayà kumudaü ni÷àsu . unmãlayatyalinilãnadalaü supakùma vàpã vilocanamivàsitatàrakàntam .. nànàvicitràmbujahaüsakokakàraõóavàpårõataóàgahastà . ratnaiþ prabhåtaiþ kusumaiþ phalai÷ca bhåryacchatã vàghamagastyanàmne .. salilamamarapàj¤ayo¤jhitaü yadghanapariveùñitamårtibhirbhujaïgaiþ . phaõijanitaviùàgnisampraduùñaü bhavati ÷ivaü tadagastyadar÷anena .. smaraõàdapi pàpamapàkurute kimuta? stutibhirvaruõàïgaruhaþ . munibhiþ kathito'sya yathàrghavidhiþ kathayàmi tathaiva narendrahitam .. saükhyàvidhànàt pratide÷amasya vij¤àya sandar÷anamàdi÷ejj¤aþ . taccojjayinyàmagatasya kanyàü bhàgaiþ svaràkhyaiþ sphuñabhàskarasya .. ãùatprabhinne'ruõara÷mijàülairnai÷e'ndhakàre di÷i dakùiõasyàm . sàüvatmaràveditadigvibhàge bhåpo'rghamurvyàü prayataþ prayacchet>% .. ityuktvànte upasahçtaü yathà %<dç÷yate sa kila hastagate'rke rohiõãmupagate'stamupetãti>% .

#<agastyasaühità># strã agastyanirmità saühità . ràmacandraviùõuvàmanàdipåjetikartavyatàbodhake ÷àstrabhede .

#<agastyodaya># puø agastyasya nakùatraråpeõa dakùiõasthasya udayaþ . agastyanakùatrodaye tasya ca nakùatrasya dakùiõasthitatvena uttaradigvàsinàü sarvadà dar÷anayogyatà nàsti, tasyodaya÷ca bhàdra÷eùe bhavati %<yastu bhàdrapade màsi udite kalasodbhave iti>% puràõam . tadvivaraõam agastyacàra÷abde dar÷itam .. tasyodayejalàdãnàü prasannatvaü %<prasasàdodayàdambhaþ kumbhayonermahaujasaþ iti>% rathàvuktam .

#<agàdha># triø gàdha--pratiùñhàyàm gha¤--naø baø . atigabhãre . chidre naø . gàdhaþ nimnasãmà sa nàsti yasyeti . nãcasãmàrahite %<sàsmyagàdhe bhaye magneti>% puràø durbodhe ca . %<agàdhasyànaghàguõà>% ityamaraþ .

#<agàdhajala># puø agàdhaü jalamatra . atigabhãrajale hrade .

#<agàra># naø agam na gacchantamçcchati pràpnoti aga + çaõ . gçhe . tatràgàraü dhanapatigçhàniti meghaø .

#<agira># puø na gãryate duþkhena gé--bàø ka naø taø . svarge .

#<agiraukas># puø agiraþ svarga okovàsasthànaü yasya . deve .

#<agu># puø na gauþ kiraõo'sya . ràhugrahe såryàlokàbhàve tamasi . go÷ånye triø .

#<aguõa># puø naø taø . guõavirodhini doùe . %<tadvaþ sarvaü pravakùyàmi prasave ca guõàguõamiti>% smçtiþ naø baø . guõarahite triø %<bhaktiprãtipraõayasahitaü mànadambhàdyapetaü ceto'smàkaü guõavadaguõaü goduhàü dehametat>% ityuddhavadåtaþ .

#<aguru># naø na gururyasmàt . svanàmaprasiddhe, agurucandane %<dhåpai÷càgurugandhibhiriti>% ÷iü÷apà vçkùe (÷i÷u) ca . gurubhinne, upade÷aka÷ånye triø . guruvarõabhinne laghuvarõe puø %<agurucaguùkaü bhavati gurå dvau ghanakucayugme, ÷a÷ivadanàsàviti>% ÷rutabodhaþ . gauravarahite gauravaviparãtalàghavavati triø .

#<aguru÷iü÷apà># strã aguruþsàro yasyàþ tàdç÷ã ÷iü÷apà madhyapadalopitaø . (÷i÷u) iti prasiddhe ÷iü÷apàvçkùe .

#<agåóhagandha># naø na gåóho gandho yasya 6 baø . hiïgudravye . tanniryàsasyotkañagandhatvàttathà . aguhyasaurabhe dravyamàtre triø .

#<agçbhãta># triø na gçhãtam chàndasatvàt hasya bhaþ . agçhãte, jayajaya jahyajàmagçbhãtaguõàmiti, bhàgaø ÷ruø .

#<agaukas># puø agaþ parvata okaþ sthànaü yasya . ÷arabhe pa÷au parvatavàsini triø .

#<agnàmarut># puø dviø dvaø ànaï . ekahavirudde÷yayo stannàmnordevayoþ . tau devate asya aõ . àgnimàrutaü haviþ .

#<agnàviùõu># puø dviø dvaø ànaï . ekahavirbhoktrostannàmakayordevayoþ .

#<agnàyã># strã agni + aiï--ïãù . agneryoùiti svàhà khyàyàm . %<varuõànã nacàgnàyã tasyàþ simantinã samevi>% bhaññiþ . sà ca dakùakanyà tasyà÷càgnipriyatàkathà mahàbhàrate %<dakùasyàhaü priyà kanyà svàhà nàma mahàbhuja! .. bàlyàd prabhçti nitya¤ca jàtakàmà hutà÷ane sa na mekàmanàü puttra! samyag jànàti pàvakaþ . icchàmi ÷à÷vataü vàsaü vastuü puttra! sahàgninà . skanda uvàca . havyaü kavya¤ca yat ki¤ciddvijàø nàmàtha saüskçtam . hoùyantyagnau sadà devi! svàhetyuktvà samuddhçtam . adya prabhçti dàsyanti suvçttàþ satpathe sthitàþ . evamagnistvayà sàrdhaü sadà vatsyati ÷obhane>%! vanaø màrkaø paø .

#<agni># puø aïgati årdhvaü gacchati agi--ni nalopaþ . agnau svanàmaprasiddhe tejobhede, tejasi àkà÷àdvàyurvàyoragniragneràpodbhyaþ pçthivã, iti ÷rutiþ . tatra tejaþpadàrthastàvaddvividhaþ såkùmaþ sthåla÷ca . såkùmavàyusaübhåtaþ såkùmavàyusaübhåtaþ såkùmaþ pa¤cãkçtastu sthålaþ %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karotãti>% ÷rutau trivçtkaraõasya pa¤cãkaraõasyàpyulakùaõatvam . pa¤cãkaraõaprakàra÷ca pa¤cãkaraõa÷abde vakùyate . tathà ca bhåtàntaràùñamabhàgami÷ritena svasvàrdhabhàgena utpannaþ pa¤cãkçtaþ . tasya ca pa¤càtmakatve'pi %<vai÷eùyàttadvàda iti>% ÷àrãrakokteþ bhåyastvàt taijasatvavyavahàraþ . so'yaü sthålo vahniþ prakàràntareõa trividhaþ bhaumaþ divyaþ jàñhara÷ceti bhedàt . tatra pàrthivakàùñhàdi prabhavaþ bhaumaþ mahànasàdyagniþ, jalavàyvàdibhavaþ divyaþ vidyudulkàvajràdiþ . ubhàvapi årdhvajvalanasvabhàvaþ . udare bhavastçtãyaþ . trayo'pyamã svasaüyuktapàkadàhaprakà÷ana samarthàþ . sarve'pyamã loke ÷àstre ca vahnyàdi÷abdena vyavahniyante teùàü vi÷eùaguõàþ ÷abdaspar÷aråpàõi %<yoyoyàvatitha÷caiùàü sa sa tàvadguõaþ smçtaþ>% iti manunà bhåtamadhye tçtãyasya tejasaþ triguõatvamuktaü vyaktamuktaü mahàbhàrate ÷abdaþ spar÷a÷ca råpa¤ca tejaso'tha guõàstrayaiti ata eva %<vahnau bhçgabhugadhvaniriti>% pa¤cada÷yàmuktam vahne÷ca tejojalabhåmyàtmakatvena lohita÷uklaråpatvam ata eva chàndogye trivçtkaraõànantaram vahnestriråpatvamuktaü yathà %<yadagneþ rohitaü råpaü tejasastadråpaü, yacchuklaü tadapàü, yat kçùõa tadannasyeti>% vivçta¤caitadbhàùyakçtà %<yattaddevatànàü trivçtkaraõamuktaü tasyaivodàharaõamucyate . udàharaõaü nàmaikade÷aprasiddhyà÷eùaprasiddhyarthamudàhriyata iti . tadetadàha yadagneþ trivçtkçtasya rohitaü råpaü prasiddhaü loke tadatrivçtkçtasya tejaso råpamiti viddhi . tathà yacchuklaü råpamagneþ tadapàmatrivçtkçtànàmeva yat kçùõaü tasyaivàgneþ råpaü tadannasya pçthivyà atrivçtkçtàyà iti viddhãti>% . ata eva tattacchàstrakàvyàdiùu vahneraruõaråpatayà varõanaü dç÷yate . agnimårtidhyàne ca aruõaråpatvamanupadaü dar÷ayiùyate . loke càruõatvenaiva pratyakùeõàsàvupalabhyate eva¤ca naiyàyikoktaü tejasaþ ÷uklabhàsvararåpatvaü pratyakùavedaviruddhatvàdupekùyameva . tatra bhaumadivyayoþ pràya÷olokasiddhatvena divyasyàgre divya÷abde vakùyamàõatvàcca jàñhare vahnau vi÷eùo'bhidhãyate . %<nàbherurdhaü hçdayàdadhastàdàmà÷ayamàcakùate tadgataü sauraü tejaþ pittamityàcakùate>% iti bhàùyavivaraõe ànandagiriþ vaidyakavacanatvenovàca . ata eva tasya kaukùeya iti saüj¤à . chàndogye ca %<ya hçdayasya nàóyastàþ piïgalà÷càõimnastiùñhanti ÷uklasya nãlasya pãtasya lohitasye tyasau và àdityaþ piïgalaþ eùa ÷ukla eùa nãla eùa pãta eùa lohita iti>% . vyàkhyàta¤caitat bhàùyakçtà . %<atha yà età vakùyamàõà hçdayasya puõóarãkàkàrasya brahmopàsanasthànasya sambandhinyo nàóyo hçdayamàüsapiõóàtsarvato viniþsçtà àdityamaõóalàdira÷mayastà÷caitàþ piïgalasya varõavi÷eùavi÷iùñasyàõimnaþ såkùmarasasya rasena pårõàstadàkàrà eva tiùñhanti vartanta ityarthaþ . tathà ÷uklasya nãlasya pãtasya lohitasya ca rasasya pårõà iti sarvatràdhyàhàryam . saireõa tejasà pittàkhyena pàkàbhinirvçttena kaphenàlpena samparkàpiïgalaü bhavati, sauraü tejaþ pittàkhyam . tadeva vàtabhåyastvànnãlaü bhavati . tadeva ca kaphabhåyastvàcchuklaü, kaphena samatàyàü pittam, ÷oõitabàhulyena lohitam . vaidyakàdvà varõavi÷eùà anveùñavyàþ . kathaü bhavatãti? ÷rutistvàhàdityasambandhàdeva, tattejaso nàóãùvanugatasyaite varõa vi÷eùà>% iti . kathamasau và'dityaþ piïgalo? varõata eùa àdityaþ ÷uklo'pyeùa nãla eùa pãta eùa lohita àditya eva, tasya cànnarasasya dhàtvantarasamparkava÷àt varõavi÷eùa ityànandagiriþ . asyaivajàñharasya pipàsàhetutvaü chàndogye uktaü yathà %<atha yatraitat puruùaþ pipàsati nàma teja evaitat pãtaü nayate iti>% . vyàkhyàta¤ca bhàùyakçtà dravakçtasyà÷itasyànnasya netryaþ àpo'nna÷uïgaü dehaü kledayantyaþ ÷ithilãkuryuþ abbàhulyàt, yadi tejasà na ÷oùyeta . nitarà¤ca tejasà ÷oùyamàõàsvapsu dehabhàvena pariõamamànàsupàtumicchà pipàsà puruùasya jàyate tadà puruùaþ pipàsati nàma, tadetadàha %<teja eva tattadà pãtamabàdi ÷oùayat dehalohitàdibhàvena nayate pariõamayatãti>% . tasya rasapàkaprakàramàha yogàrõave . %<àyuùyaü bhuktamàhàraü sa vàyuþ kurute dvidhà saüpravi÷yànnamadhyantu, pçthak kiññaü pçthag jalam (kiññam annamalabhedam) . agnerårdhvaü ca saüsthàpya tadannaü ca jalopari . jalasyàdhaþ svayaü pràõaþ sthitvàgniü dhamate ÷anaiþ (dhamate saüdhukùayati) vàyunà dhmàyamàno'gniratyuùõaü kurute jalam . annaü taduùõatoyena samantàt pacyate punaþ . dvidhà bhavati tat pakvaü pçthak kiññaü pçthag rasam . rasena tena tà nàóãþ pràõaþ pårayate punaþ . pratyarpayanti sampårõàrasàni tàþ samantata iti>% . evaü rasapàkottaraü dhàtupàko'bhihitaþ padàrthàdar÷e . yathà %<tvagasçgmàsamedo'sthimajja÷ukràõi dhàtavaþ . sapta syustatra coktà tvak raktajodaravahninà . pakkàdbhavedannarasàdevaü raktàdibhistathà . svasvako÷àgninà pàkàt prajàyante tvagàdaya iti>% . etammålameva %<tasya ùoóhà ÷arãràõi ùañ tvaco dhàrayanti ceti>% yàj¤avalkyavacanavyàkhyàyàü mitàkùaràkçtà spaùñamuktam yathà tasyàtmanoyàni jaràyujàõóajàdãni ÷arãràõi tàni pratyekaü ùañprakàràõi raktàdiùaódhàtuparipàkahetubhåtaùaóagnisthànayogitvena . tathàhi annarasojàñharavahninà pacyamànã raktatàü pratipadyate, raktaþ svako÷asthàgninà pacyamànaü màüsatvam, màüsa¤ca svako÷asthànalaparipakkaü medastvam, medo'pi svako÷avahninà pakkamasthitàm, asthyàpi svako÷a÷ikhiparipakkaü majjatvam, majjàpi svako÷apàvakaparipacyamànaü caramadhàtutayà pariõamate iti jàñharasya prakàràntareõa pàcanàdida÷avidhakarmakàritvàt da÷avidhatvamuktaü padàrthàdar÷e yathà %<bhràjakora¤jaka÷caiva kledakaþ snehakastathà dhàrako bandhakasyaiva dràvakàkhya÷ca saptamaþ . vyàpakaþ pàcaka÷caiva ÷leùmako da÷adhà mata iti>% . vaidyakecàsya caturvidhakàryavi÷eùakàritvàccàturvidhyamuktam . viùama÷ca samastãkùõo manda÷ceti caturvidhaþ . kaphapittàna làdhikyàt tatsàmyàjjàñharo'nalaþ . viùamo vàtajàn rogàn, tãkùõaþ pittasamudbhavàn, karotyagnistathàmagdo vikàràn kaphasambhavàn . samàþ samo'gnira÷itamàtràþ samyak pacatyasau iti .. agneratitãkùõatve bhasmakasaüj¤à sa hi samyagàhàràbhàve ÷oõitàdidhàtånapi pàcayitvà à÷u dehaü nà÷ayatãti rakùitaþ àhasma . aghikaü kàya÷abde vakùyate . vàhyasya bhaumasyàgneþ karmavi÷eùe nàmànyuktàni vidhànapàrijàte . yathà %<laukike pàvakohyagniþ prathamaþ parikãrtitaþ . agnistumàruto nàma garbhàdhàne prakãrtitaþ .. puüsave camaso nàma ÷obhanaþ ÷ubhakarmasu . (÷uïgakarmaõãti raghu0) . tacca sãmantàntargatakarmabhedaþ . sãmante hyanalo nàma pragalmo jàtakarmaõi .. pàrthivo nàmakaraõe prà÷ane'nnasya vai ÷uciþ . sabhyanàmà tu cåóàyàü bratàde÷e samudbhavaþ .. godàne såryanàmà syàt ke÷ànte yàjakaþ smçtaþ . vai÷vànaro visarge syàdvivàhe valadaþ smçtaþ .. caturthãkarmaõi ÷ikhã dhçtiragnistathà'pare . (apare karmaõi) àvasathyastathàdhàne vai÷vadeve tu pàvakaþ . brahmàgnirgàhapatye syàddakùiõàgnirathe÷varaþ . viùõuràhavanãye syàdagnihotre trayomatàþ lakùahome'bhãùñadaþ syàt koñihome mahà÷anaþ . eke ghçtàrciùàü pràhuragnidhyànaparàyaõàþ .. rudràdau tu mçóo nàma ÷àntike ÷ubhakçttathà . àdi÷abdàt laghurudra÷atarudràtirudràlakùyante . (pårõàhutyàü mçóo nàmeti raghu0) . pauùñike varada÷caiva krodhàgni÷càbhicàrake . va÷yàrthe va÷akçt prokto vanadàhe tu poùakaþ . udare jañharã nàma kravyàdaþ ÷avabhakùaõe . samudre vàóavo hyagnirlaye saüvartakastathà .. saptaviü÷atisakhyàtà agnayaþ karmasu smçtàþ . taü tamàhåya hotavyaü yo yatra vihito'nalaþ .. anyathà viphalaü karma sarvaü tadràkùasambhavet . àdityàdigrahàõàü ca sàmprataü hyagnirucyate .. àditye kapilo nàma piïgalaþ soma ucyate . dhåmaketu stathà bhaume jañharo'gnirbudhe smçtaþ .. vçhampatau ÷ikhã nàma ÷ukre bhavati hàñakaþ . ÷anai÷care mahàtejà ràhau ketau hutà÷anaþ iti ..>% yaj¤àdau tu pa¤ca bhedàþ %<àvasathyàhavanãyau dakùiõàgnistathaiva ca . anvàhàryo gàrhapatya ityete pa¤ca vahnayaþ>% iti ÷àø ràghaø . %<pa¤càgnayo ye ca triõàciketà>% iti ÷rutiþ . agnerdhyeyaråpaü yathà %<rudratejaþsamudbhåtaü dvimårdhànaü dvinàsikam . ùaõnetraü ca catuþ÷rotraü tripàdaü saptahastakam . yàmyabhàge caturhrastaü savyabhàge trihastakam . sruvaü sruca¤ca ÷aktiü ca akùamàlàü ca dakùiõe . tomaraü vyajanaü caiva ghçtapàtrantu vàmake . bibhrataü saptabhirhastairdvimukhaü saptajihvakam . dakùiõa¤ca caturjihvaü trijihvamuttaraü mukham . dvada÷akoñimårtyàkhyaü dvipa¤cà÷atkalàyutam . svàhàsvadhàvaùañkàrairaïkitaü meùavàhanam . raktamàlyàmbaradharaü raktaü padmàsanasthitam .. raudraü tu vahninàmànaü vahnimàvàhayàmyaham>% . iti rudrakalpaþ . agnerbhautikatve'pi karmàïgahomasàdhanatayà evaü dhyàtavyatà . agnyabhimànini cetanàdhiùñhite ÷arãràdàva÷i upacàràt agni÷abdaprayogaþ . agnyadhiùñhàtari devabhede %<agniü dåtaü vçõãmahe hotàraü vi÷vavedasa>% mityàdau vede tasyaiva àhvànapårvakopàsyatvamuktam . tadadhiùñhitadehabhede'pi, sa eva vi÷vanaràjjanmàsàdya agnilokàdhipatyaü cakàreti kà÷ãkhaõóe uktaü tatkathà vai÷vànara÷abde vakùyate . agnidevatàke kçttikànakùatre %<a÷viyamadahane>% tyàdinà jyotiùe kçttikànakùatrasya tatsvàmikatvokteþ taddevatàke pratipattithau vahnestadàdhipatyaü tithi÷abde vakùyate . tasya bahutve'pi vedatrayabhedena dakùiõàgnigàrhapatyàhavanãyanàmatayà pràdhànyena tritvàt %<pradhànena vyapade÷à bhavantãti>% nyàyàt tatsaükhyàsadç÷asaükhyàke tritvasaükhyànvite, svodayàt svàgnilabdhaü (30) %<yadbhuktaü bhogyaü ravestyajediti>% nãlakaõñhaþ . citrakavçkùe (cite) svarõe tasya tattejojàtatvàttathà tat kathà agniretaþ÷abde vakùyate bhallàtakavçkùe (bhelà) nimbuka vçkùe (nevu) pitte dhàtau tasya tadutpannatvàttathà yathà ca tasya tadutpannatvaü tathoktaü pràk . tatsvàmike agnikoõe ca . evamagnivàcakàþ sarve'pi ÷abdàþ kçttikànakùatràdau vartante . vittaü brahmaõi kàryasiddhiratulà ÷akre hutà÷e bhayamiti tithitaø . %<hutà÷e agnikoõe>% analavidhu÷atàkhyeti jyotiùam . (analaþ kçttikà) evaü yathàyathamudàhàryam . agnyabhimànina÷ca devàþ kuta utpannàþ? kasmin kasmin . karmaõi? và teùàmadhiùñhàtçtvaü taduktaü bhàrate .
     aïgirà uvàca kuru puõyaü prajàsargaü bhavàgnistimiràpahaþ . mà¤ca deva! kçruùvàgne! prathamaü puttrama¤jasà .. tacchrutvà'ïgiraso vàkyaü jàtavedàstadà'karot . ràjan! . vçhaspatirnàma tasyàpyaïgirasaþ sutaþ . j¤àtvà prathamajaü tantu vahneràïgirasaü sutam . upetya devà papracchuþ kàraõaü tatra bhàrata . sa tu pçùñastadà devaistataþ kàraõamabravãt . pratyagçhõaüstu devà÷ca tadvaco'ïgirasastadà . tatra nànàvidhànagnãn pravakùyàmi mahàprabhàn . karmabhirbahubhiþ khyàtànnànàrthàn bràhmaõeùviha . vaø màrkaø saø 216 adhyàø brahnaõo yastçtãyastu puttraþ kurukulodvaha! . tasyàbhavat ÷ubhà bhàryà prajàstasyà¤ca me ÷çõu . vçhatkãrtirvçhajjyotirvçhadbrahmà vçhanmanàþ . vçhanmantro vçhadbhàsastathà ràjan! vçhaspatiþ . prajàsu tàsu sarvàsu råpeõàpratimà'bhavat . deva! bhànumatã nàma prathamà'ïgirasaþ sutà . bhåtànàmiva sarveùàü tasyàü ràgastadà'bhavat . ràgàdràgeti yàmàhurdvitãyà'ïgirasaþ sutà . yàü kapardisutàmàhurdç÷yàdç÷yeti dehinaþ . tanutvàt sà sinãbàlã tçtãyà'ïgirasaþ sutà . pa÷yatyarciùmatã bhàbhirhavirbhi÷ca haviùmatã . mahàmakheùvàïgirasã doptimatsu mahàmate! . mahàyatãti vikhyàtà saptamã kathyate sutà . yàntu dçùñvà bhagavartã janaþ kuhukuhàyate . ekànaü÷eti tàmàhuþ kuhåmaïgirasaþ sutàm . 317 aø vçhaspate÷càndramasã bhàryà'bhådyà ya÷asvinã . agnãn sà'janayat putràn ùaóekà¤càpi puttrikàm . àhutiùveva yasyàgnerhaviùàjyaü vidhãyate . so'gnirvçhaspateþ puttraþ ÷aüyurnàma mahàvrataþ . càturmàsyeùu yasyeùñyàma÷vamedhe'grajaþ pa÷uþ . dãpto jvàlairanekàbhairagnireùo'tha vãryavàn . ÷aüyãrapratimà bhàryà satyà'satyà'tha dharmaja! .. agnistasya suto dãptastisraþ kanyà÷ca suvratàþ prathamenàjyabhàgena påjyate yo'gniradhvare . agnistasya bharadvàjaþ prathamaþ puttra ucyate paurõamàsyeùu sarveùu haviùàjyaü srucodyatam . bharato nàmataþ so'gnirdvitãyaþ ÷aüyutaþ sutaþ . tisraþ kanyà bhavantyanyà yàsàü sa bharataþ patiþ . maratastu sutastasya bharatyekà ca puttrikà . bharato bharatasyàgneþ pàvakastu prajàpateþ . mahànatyarthamahitastathà bharatasattamaþ . bharadvàjasya bhàryà tu vãrà vãrasya piõóadà . pràhuràjyena tasyejyàü somasyeva dvijàþ ÷anaiþ . haviùà yo dvitãyena somena saha yujyate . rathaprabhårathàdhvànaþ kumbharetàþ sa ucyate . saraüyvàü janayan siddhiü bhànu bhàbhiþ samàvçõot . àgneyaü mànayannityamàdhàne hyeùa ùåyate . yastu na cyavate nityaü ya÷asà varcasà ÷riyà . agnirni÷cyavano nàma pçthivãü stauti kevalam . vipàpmà kaluùairmukto vi÷uddha÷càrciùà jvalan . vipàpo'gniþ sutastasya satyaþ samayadharmakçt . akro÷atàü hi bhåtànàü yaþ karãti hi niùkçtim . agniþ sa niùkçtirnàma ÷obhayatyabhisevitaþ . anukåjanti yeneha vedanàrtàþ svayaü janàþ . tasya puttraþ svano nàma pàvakaþ sa rujaskaraþ . yastu vi÷vasya jagato buddhimàkramya tiùñhati . taü pràhuradhyàtmavido vi÷vajinnàmapàvakam . antaragniþ smçto yastu bhuktaü pacati dehinàm . sa jaj¤e vi÷vabhuïnàma sarvalokeùu bhàrata! . brahmacàrã yatàtmà ca satataü vipulavratàþ . bràhmaõàþ påjayantyenaü pàkayaj¤eùu pàvakam . pavitrà gotamã nàma nadã yasyà'bhavat priyà . tasmin karmàõi sarvàõi kriyante dharmakartçbhiþ . vaóavàgniþ pibatyambho yo'sau paramadàruõaþ . årdhvabhàgårdhvabhàï nàma kaviþ pràõà÷ritastu yaþ . udagdhàraü haviryasya gçhe nityaü pradãyate . tataþ sviùñaü bhavedàjyaü sviùñakçt paramaþ smçtaþ . yaþ pra÷ànteùu bhåteùu manyurbhavati pàvakaþ . kruddhasya tarasà jaj¤e manyantã càtha puttrikà . svàheti dàruõà krårà sarvabhåteùu tiùñhati . tridive yasya sadç÷o nàsti råpeõa ka÷vana atulyatvàt kçto devairnàbhrà kàmastu pàvakaþ . saüharùàddhàrayan krodhaü dhanvã sragvã rathe sthitaþ samaye nà÷ayecchatrå namogho nàma pàvakaþ . uktho nàma mahàbhàga . tribhirukthairabhiùñutaþ . mahàvàcantvajanayat samà÷vàsaü hi yaü viduþ . 218 aø kà÷yapo hyatha và÷iùñhaþ pràõa÷ca pràõaputtrakaþ . agniràïgirasa÷caiva cyavanastrisuvarcakaþ . acarat sa tapastãvraü puttràrthe bahuvàrùikam . puttraü labheyaü dharmiùñhaü ya÷asà brahmaõà samam . mahàvyàhçtibhirdhyàtaþ pa¤cabhistaistadà tvatha . jaj¤e tejo mahàrciùmàn pa¤cavarõaþ prabhàvanaþ . samiddho'gniþ ÷irastasya bàhå såryanibhau tathà . tvaïnetre ca suvarõàbhe kçùõe jaddhve ca bhàrata! . pa¤cavarõaþ sa tapasà kçtastaiþ pa¤cabhirjanaiþ . pà¤cajanyaþ ÷ruto devaþ pa¤cavaü÷akarastu saþ . da÷a varùasahasràõi tapastatvà mahàtapàþ . janayat pàvakaü ghoraü pitéõàü sa prajàþ sçjat . vçhadrathantaraü mårdhno vaktràdvà tarasà harau . ÷ivaü nàbhyàü balàdindraü vàyvagnã pràõato'sçjat . bàhubhyàmanudàttau ca vi÷vàbhåtàni caiva ha . etàn dçùñvà tataþ pa¤ca pitéõàmasçjat sutàn . vçhadrathasya praõidhiþ ka÷yapasya mahattaraþ . bhànuraïgiraso dhãraþ putro varcasya saubharaþ . pràõasya cànudàttastu vyàkhyàtàþ pa¤caviü÷atiþ . devàn yaj¤amuùa÷cànyàn sçjat pa¤cada÷ottaràn . sumãmamatibhãma¤ca bhãmaü bhãmabalàbalam . etàn yaj¤amuùaþ pa¤ca devànàü hyasçjattapaþ . sumitraü mitravanta¤ca mitraj¤aü mitravardhanam mitradharmàõamityetàn devànabhyasçjattapaþ . surapravãraü vãra¤ca sure÷aü suravarcasam . suràõàmapi hantàraü pa¤caitàna sçjattapaþ . trividhaü saüsrità hyete pa¤ca pa¤ca pçthak pçthak . muùõantyatra ÷rità hyete svargato yaj¤ayàjinaþ . teùàmiùñaü harantyete nighnanti ca mahaddhaviþ . spardhayà havyavàhànàü nighnantyete haranti ca . dyàü vahirvai tadàdànaü ku÷alaiþ saüpravartitam . tadete nopasarpanti yatra càgniþ sthito bhavet . citàgnerudvahannàjyaü pakùàbhyàü tat pravartitam . mantraiþ pra÷amità hyete naùñaü muùõanti yaj¤iyam . vçhadukathastapasaiva puttro bhåmimupà÷ritaþ . agnihotre håyamàne pçthivyàü sadbhirijyate . rathantara÷ca tapasaþ puttro'gniþ paripañhyate . mitravindàya vai tasmai haviradhvaryavo viduþ . mumude paramaprãtaþ saha puttrairmahàya÷àþ . 219 aø gurubhirniyamairjàto bharato nàma pàvakaþ . agniþ puùñimatirnàma tuùñaþ puùñiü prayacchati . bharatyeùa prajàþ sarvàstato bharata ucyate . agnirya÷ca ÷ivo nàma ÷aktipåjàpara÷ca saþ . duþkhàrtànà¤ca sarveùàü ÷ivakçt satataü ÷ivaþ . tapasastu phalaü dçùñvà sampravçddhaü tapo mahat . uddhartukàmo matimàn puttro jaj¤e purandaraþ . åùmà caivoùmaõo jaj¤e so'gnirbhåteùu lakùyate . agmi÷càpi manurnàma pràjàpatyamakàrayat . ÷ambhumagnimatha pràhurbràhmaõà vedapàragàþ . àvasathyaü dvijàþ pràhurdãptamagniü mahàprabham . årjaskaràn havyavàhàn suvarõasadç÷aprabhàn . tatastapo hyajanayat pa¤ca yaj¤asutàniha . pra÷ànto'gnirmahàbhàga . pari÷rànto gavàmpatiþ . asuràn janayan ghorànmartyàü÷caiva pçthakhidhàn . tapasa÷ca manuü puttraü bhànu¤càpyaïgiràþ sçjat . vçhadbhànuntu taü pràhurbràhmaõà vedapàragàþ . bhànorbhàryà suprajà tu vçhadbhàsà tu såryajà . asçjetàntu ùañ puttràn ÷çõu teùàü prajàvidhim . durbalànàntu bhåtànàmasån yaþ samprayacchati . tamagniü baladaü pràhuþ prathamaü bhànutaþ sutam . yaþ pra÷ànteùu bhåteùu manyurbhavati dàruõaþ . agniþ sa manyumànnàma dvitãyo bhànutaþ sutaþ . dar÷e ca paurõamàse ca yasyeha havirucyate . viùõurnàmeha yo'gnistu dhçtimàn nàma so'ïgiràþ . indreõa sahitaü yasya haviràgrayaõaü smçtam . agniràgrayaõo nàma bhànorevànvayastu saþ . càturmàsyeùu nityànàü haviùàü yo niragrahaþ . caturbhiþ sahitaþ puttrairbhànorevànvayastu saþ . ni÷à tvajanayat kanyàmagnãùomàvubhau tathàü . bhànorevàbhavadbhàryà suùuve pa¤ca pàvakàn . påjyate haviùàgreõa càturmàsyeùu pàvakaþ . parjanyasahitaþ ÷rãmànagnirvai÷vànarastu saþ . asya lokasya sarvasya yaþ prabhuþ paripañhyate . so'gnirvi÷vapatirnàma dvitãyo vai manoþ sutaþ . tataþ sviùñaü bhavedàjyaü sviùñakçt paramastu saþ . kanyà sà rohiõã nàma hiraõyaka÷ipoþ sutà . karmaõà'sau babhau bhàryà sa vahniþ sa prajàpatiþ . pràõànà÷ritya yo dehaü pravarta yati dehinàm . tasya sannihito nàma ÷abdaråpasya sàdhanaþ . ÷uklakçùõagatirdevo yo bibharti hutà÷anam . akalbhaùaþ kalmaùàõàü kartà krodhà÷ritastu saþ . kapilaü paramarùi¤ca yampràhuryatayaþ sadà . agniþ sa kapilo nàma sàïkhyayogapravartakaþ . agraü yacchanti bhåtànàü yena bhåtàni nityadà . karmasviha vicitreùu so'graõãrvahnirucyate . imànanyàn samasçjat pàvakàn prathitàn bhuvi . agnihotrasya duùñasya pràya÷cittàrthamulvaõàn . saüspç÷eyuryadà'nyo'nyaü katha÷cidvàyunà'gnayaþ . iùñiraùñàkapàlena kàryà vai ÷ucaye'gnaye . dakùiõàgniryadà dvàbhyàü saüsçjeta tadà kila . iùñiraùñàkapàlena kàryà vai vãtaye'gnaye . yadyagnayo hi spç÷yeyurnive÷asthà davàgninà . iùñiraùñàkapàlena kàryà tu ÷ucaye'gnaye . agniü rajasvalà vai strã saüspç÷edagnihotrikam . iùñiraùñàkapàlena kàryà dasyumate'gnaye . mçtaþ ÷råyeta yo jãvaþ pareyuþ pa÷avo yadà . iùñiraùñàkapàlena kàryà suramate'gnaye . àrto na juhuyàdagniü triràtraü yastu bràhmaõaþ . iùñiraùñàkapàlena kàryà syàduttaràgnaye . dar÷a¤ca paurõamàsa¤ca yasya tiùñhet pratiùñhitam . iùñiraùñàkapàlena kàryà ratikçte'gnaye . såtikà'gniryadà càgniü saüspç÷edagnihotrikam . iùñiraùñàkapàlena kàryà càgnimate'gnaye . 220 adhyàø àpasya duhità bhàryà sahasya paramà priyà . bhåpatirbhuvabhartà càjanayat pàvakaü param! bhåtànà¤càpi sarveùàü yaü pràhuþ pàvakaü patim . àtmà bhuvanabharteti sànvayeùu dvijàtiùu . mahatà¤caiva bhåtànàü sarveùàmiha yaþ patiþ . bhagavàn sa mahàtejà nityaü carati pàvakaþ . agnirgçhapatirnàma nityaü yaj¤eùu påjyate . hutaü vahati yo havyamasya lokasya pàvakaþ . apàü garbho mahàbhàgaþ sattvabhugyo mahàdbhutaþ . bhåpatirbhuvabhartà ca mahataþ patirucyate . dahanmçtàni bhåtàni tasyàgnirbharato'bhavat . agniùñome ca niyataþ kratu÷reùñho bharasya tu . sa vahniþ prathamo nityaü devairanviùyate prabhuþ . àyàntaü niyataü dçùñvà pravive÷àrõavaü bhayàt . devàstatràüdhigacchanti màrgamàõà yathàdi÷am . dçùñvà tvagniratharvàõaü tato vacanamabravãt . devànàü vaha havyaü, tvamahaü vãra! sudurbalaþ . atha tvaü gaccha madhvakùaü priyametat kuruùva me . preùya càgniratharvàõamanyaü de÷aü tato'gamat . matsyàstasya samàcakhyuþ kruddhastànagnirabravãt . bhakùyà vai vivadhairbhàvairbhaviùyatha ÷arãriõàm . atharvàõaü tathà càpi havyavàho'bravãdvacaþ . anunãyamàno hi bhç÷aü devavàkyàddhi tena saþ . naicchadvoóhuü haviþ sarvaü ÷arãra¤càpi so'tyajat . sa taccharãraü santyajya pravive÷a dharàntadà . bhåmiü spçùñà'sçjaddhàtån pçthak pçthagatãva hi . påyàt sa gandhaü teja÷ca asthibhyo devadàru ca . ÷leùmaõaþ sphañikaü tasya pittànmàrakataü tathà . yakçt kçùõàyasaü tasya tribhireùa prabhuþ prajàþ . nakhàstasyàbhrapañalaü ÷iràjàlàni vidrumam . ÷arãràdvividhà÷cànye dhàtavo'syàbhavannçpa! . evaü tyaktvà ÷arãra¤ca parame tapasi sthitaþ . bhçgvaïgiràdibhirbhåyastapasotthàpitastadà . bhç÷aü jajjvàla tejasvã tapasàpyàyitaþ ÷ikhã . dçùñvà çùiü bhayàccàpi pravive÷a mahàrõavam tasminnaùñe jagadbhãtamatharvàõamathà÷ritam .. arcayà màsurevainamatharvàõaü suràdayaþ . atharvà tvasçjallokànàtmanàlokya pàvakam . miùatàü sarvabhåtànàmunmamàtha mahàrõavam . evamagnirbhagavatà naùñaþ pårbamatharvaõà . àhåtaþ sarvabhåtànàü havyaü vahati sarvadà . evaü tvajanayaddhiùõyàn vedãktàn vividhàn bahån . vicaran vividhàn de÷àn bhramamàõastu tatra vai . sindhuü nadaü pa¤canadaü devikà'tha sarasvatã . gaïgà ca ÷atakumbhà ca sarayårgaõóasàhvayà carmaõvatã satã caiva bhedhyà medhàtithistadà . tàmràvatã vetravatã nadyastrisro'tha kau÷ikã . tamasà narmadà caiva nadã godàvarã tathà . veõõãpaveõõà bhãmà ca vaddhavà caiva bhàrata .. bhàratã suprayogà ca kàverã murmurà tathà . tuïgaveõà kçùõaveõà kapilà ÷oõa eva ca . età nadyastu dhiùõyànàü màtaro yàþ prakãrtitàþ . adbhutasya priyà bhàryà tasya puttrã vibhårasiþ . yàvantaþ pàvakàþ proktà somàstàvanta eva tu .. atre÷càpyanvaye jàtà brahmaõo mànasàþ prajàþ . atriþ puttràn sraùñukàmàüstànevàtmanyadhàrayat . tasya tadvrahmaõaþ kàyànnirharanti hutà÷anàþ evamete mahàtmànaþ kãrtitàste'gnayo mayà .. aprameyà yathotpannàþ ÷rãmantastimiràpahàþ . adbhutasya tu màhàtmyaü yathà vedeùu kãrtitam . tàdç÷aü viddhi sarveùàmeko hyeùa hutà÷anaþ . eka evaiùa bhagavàn vij¤eyaþ prathamo'ïgiràþ . bahudhà niþsçtaþ kàyàt jyotiùñomakaturyathà . ityeùa vaü÷aþ sumahànagnãnàü kãrtitomayà . yo'rcito vividhairmantrairhavyaü vahati dehinàm . bhàø vaø màrkaø 221 adhyàø . sàsya devateti--óhak àgneyamagnidevatàke haviràdau triø . agninà dçùñaü màma óhak . àgneyaü sàma . àgneyã çk triø . agnaye hitaü óhak . àgneyamauùadham triø . laukikaprayogànusàreõa %<aïgernalopa÷ceti>% auõàdikasåtreõa agni÷abdasya vyutpattirdar÷ità vaidikaprayoge tu agni÷abdasya pravçttinimittabhedopayoginyo yàskena bahvyo vyutpattayodar÷itàþ . yathà %<athàto'nuktamiùyàmo'gniþ pçthivãsthànastaü prathamaü vyàkhyàsyàmo'gniþ kasmàdagraõãrbhavatyagraü yaj¤eùu praõãyate'ïgaü nayati saünamamàno'knopano bhavatãti sthaulàùñhãvirna knopayati na snehayati tribhya àkhyàtebhyo jàyata iti>% ÷àkapåõiritàdaktàddagdhàdvà nãtàtsa khalveterakàramàdatte gakàramanaktervà dahatervà nãþ parastasyaiùà bhavatãti agnimãle iti . asyàyamarthaþ . sàmànyena sarvadevatànàü lakùaõasyàbhihitatvàdanantaraü thataþ pratipadaü vi÷eùeõa vaktavyatvamàkàïkùitamato'nukrameõa vakùyàmaþ . tatra pçthivãloke sthito'gniþ prathamaü vyàkhyàsyaüte . kasmàtpravçttinimittàdagni÷abdena devatàbhidhãyata? iti pra÷nasyàgraõãrityàdikamuttaram . devasenàmagre svayaü nayatãtyagraõãþ . etadekamagni÷abdasya pravçttinimittam . tathà ca bràhmaõàntaram . %<agnirvai devànàü senànãriti>% . etadevàbhipretya bahvçcà mantrabràhmaõe àmananti . %<agnirmukhaü prathamo devatànàmiti>% mantraþ . %<agnirvai devànàmavama iti>% bràhmaõam . tayà taitrirãyà÷càmananti . %<agniragre prathamo devatànàmiti>% mantraþ . %<agniravamo devatànàmiti>% ca . vàjamanoyinastvevamàmananti . %<sa và eùo'gre devatànàmajàyata tasmàdagnirnàmeti>% . yaj¤eùvagnihotreùñipa÷usomaråpeùvagraü pårbadigvartyàhavanãyade÷aü prati gàrhapatyàtpraõãyata iti dvitãyaü pravçttinimittam . sannamamànaþ samyak svayameva prahvãbhagavannaïgaü svakãyaü ÷arãraü nayati kàùñhadàhe haviþpàke ca prerayatãti tçtãyaü pravçttinimittam . sthålàùñhãvinàmakasya maharùeþ putro niruktakàraþ ka÷cidaknopana ityagni÷abdaü nirvakti . tatra na knopayatãtyukte na snehayati kintu kàùñhàdikaü råkùayatãtyuktaü bhavati . ÷àkapåõinàmako niråktakàro dhàtutrayàdagni÷abdaniùpattiü manyate . itaþ iõ gatau iti dhàtuþ . akto'nju vyaktimnakùaõagatiùu iti dhàtuþ . dagdho daha bhasmãkaraõe iti dhàtuþ . nãto õ㤠pràpaõe iti dhàtuþ . agni÷abdo hyakàragakàrani÷abdànapekùamàõa etidhàtorutpannàdayana÷abdàdakàramàdatte . anaktidhàtugatasya kakàrasya gakàràde÷aü kçtvà tamàdatte . yadvà dahati dhàtujanyàddagdha÷abdàdgakàramàdatte . nãriti nayatidhàtuþ sa ca hrasvo bhåtvà paro bhavati . tato dhàtutrayaü militvàgni÷abdo bhavati . yaj¤abhåmiü gatvà svakãyamaïgaü nayati kàùñhadàhe haviþpàke ca prerayatãti samudàyàrthaþ . tasyà gni÷abdàrthasya devatàvi÷eùasya pràdhànyena stutidar÷anàyaiùàgnimãle ityçgabhatãti çgvedabhàùye màdhavàcàryaþ etasya vai÷yanaràdi÷abdapravçttinimittadar÷anenànekàstutayo yàskena dar÷itàstà÷ca tattacchabdàvasare dar÷ayiùyante .

#<agnika># puø agnivat kàyati makà÷ate kai--ka . indragopakãñe .

#<agnikaõa># puø agneþ kaõaþ 6 taø . agnicyutakùudràü÷e .

#<agnikarman># naø agnau karma 7 taø . home agnihotràdau %<agnikarma tataþ kçtveti>% smçtiþ agnikàryàdayo'pyatraü naø .

#<agnikalà># strã 6 taø agneravayavabhede . sà ca da÷avidhà tàsà¤ca yàdilàntavarõadevatàtvaü yathoktaü ÷àradàtilake . %<dhåmràrciråùmà jvalinã jvàlinã visphuliïginã . su÷rãþ suråpà kapilà havyakavyavahe api . yàdãnàü da÷avarõànàü kalà dharma pradà amåþ>% iti .

#<agnikàrikà># strã agniü karoti àùatte karaõe kartçtvopacàràt kartari õvul . agnyàdhànasàdhaneagnãdhràyàmçci . sà ca agniü dåtaü purodadhe, ityàdyà yajurvede evamanyavede'pyanusandheyà .

#<agnikàùñha># naø agneþ uddãpanaü kàùñham ÷àø taø . agurukàùñhe .

#<agnikukkuña># puø agneþ kukkuñaiva raktavarõasphuliïgavattvàt . jvaladagnivyàptatçõapu¤je (nuóà) iti khyàte .

#<agnikuõóa># naø agneràdhànàrthaü kuõóam . agnyàdhànàrthe sthànabhede tatsthànavivaraõaü kuõóa÷abde'nusandheyam .

#<agnikumàra># puø 6 taø . kàrtikeye tasyàgniretojàtatvamuktaü mahàbhàrate vanaparvaõi 223 adhyàye saptarùipatnãråpadar÷anàt jàtasmaravikàrasyàgnesteùàü gàrhapatya--prave÷ena ani÷aü taddar÷anena jàtàdhikavikàra tayànirvedapårbakaü vanagamanamupakramya, svàhà taü dakùaduhità prathamaü kàmayattadà .. sà tasya chidra manvaicchacciràt prabhçti bhàvinã . apramattasya devasya na càpa÷yadanindità .. sà taü j¤àtvà yathàvattu vahniü vanamupà gatam . tattvataþ kàmasantaptaü cintayàmàsa bhàvinã .. ahaü saptarùipatnãnàü kçtvà råpàõi pàvakam . kàmayiùyàmi kàmàrtà tàsàü råpeõa mohitam .. evaïkçte prãti rasya kàmàvàpti÷ca me bhavet .. 223 adhyàø màrkaõóeya uvàca . ÷ivà bhàryà tvaïgirasaþ ÷ãlaråpaguõànvità . tasyàþ sà prathamaü råpaü kçtvà devã janàdhipa . jagàma pàpakàbhyàsaü ta¤covàca varàïganà .. màmagne! kàmasantaptàü tvaü kàmayitumarhasi . kariùyasi na cedevaü mçtàü màmupadhàraya .. ahamaïgiraso bhàryà ÷ivà nàma hutà÷ana! . ÷iùñàbhiþ prahità pràptà mantrayitvà vini÷cayam .. agniruvàca . kathaü màü tvaü vijànãùe kàmàrtamitaràþ katham . yàstvayà kãrtitàþ sarvàþ saptarùãõàü priyàþ striyaþ .. ÷ivovàca . asmàkaü tvaü priyo nityaü bibhãmastu vayaü tava . tvaccittamiïgitairj¤àtvà preùitàsmi tavàntikam .. maithunàyeha saüpràptà kàmaü pràptuü drutaü cara . yàtaro màü pratãkùante gamiùyàmi hutà÷ana! .. màrkaõóeya uvàca . tato'gnirupayeme tàü ÷ivàü prãtimudàyutaþ . prãtyà devã samàyuktà ÷ukraü jagràha pàõinà .. vyacintayanmamedaü ye råpaü drakùyanti kànane . te bràhmaõãnàmançtaü doùaü vakùyanti pàvake .. tasmàdetadrakùamàõà garuóã saübhavàmyaham . vanànnirgamana¤caiva sukhaü mama bhaviùyati .. màrkaõóeya uvàca . suparõã sà tadà bhåtvà nirjagàma mahàvanàt . apa÷yat parvataü ÷vetaü ÷arastambaiþ susaüvçtam .. dçùñiviùaiþ sapta÷ãrùairguptaü bhogibhiradbhutaiþ . rakùobhi÷ca pi÷àcai÷ca raudrairbhåtagaõaistathà ràkùasãbhi÷ca saüpårõamanekai÷ca mçgadvijaiþ .. sà tatra sahasà gatvà ÷ailapçùñhaü sudurgamam . pràkùipat kà¤cane kuõóe ÷ukraü sà tvarità ÷ubhà .. ÷iùñànàmapi sà devã saptarùãõàü mahàtmanàm . patnãsvaråpakaü kçtvà kàmayàmàsa pàvakam .. divyaü råpamarundhatyàþ kartuü na ÷akitaü tayà . tasyàstapaþ prabhàvena bhartç÷u÷råùaõena ca .. ùañkçtvastatra nikùiptamagneretaþ kuråttama! . tasmin kuõóe pratipadi kàminyà svàhayà tadà .. tat skannaü tejasà tatra saüvçtaü janayat sutam . çùibhiþ påjitaü skannamanayat skandatàü tataþ . ùañ÷irà dviguõa÷rotro dvàda÷àkùibhujakramaþ . ekagrãvaikajañharaþ kumàraþ samapadyata .. vanaø màø saø 223 adhyàyaþ agnikumàratve'pi tasya rudrakumàratvaü tadapyuktaü tatraiva tato brahmà sahàsenaü prajàpatirathàbravãt . abhigaccha mahàdevaü pitaraü tripuràrdanam .. rudreõàgniü samàvi÷ya svàhàmàvi÷ya comayà . hitàrthaü sarvalokànàü jàtastvama paràjita! .. ubhàyãnyà¤ca rudreõa ÷ukraü siktaü mahàtmanà asmin girau nipatitaü mi¤jikàmi¤cikaü tataþ .. sambhåtaü lohitode tu ÷ukra÷eùamavàpatat . såryara÷miùu càpyanya danyaccaivàpatadbhuvi . àsaktamanyadvçkùeùu tadevaü pa¤cadhàpatat .. iti 224 adhyàye . agnitanayàgnisutàdayo'pyatra .

#<agniketu># puø agneþ keturiva . dhåme tasyàgniprabhavatvena taccihnãbhåtatvam gagane uddhåyamànatvàt tatpatàkatva¤ca .

#<agnikoõa># puø agneþ agnidevatàkaþ koõaþ antaràladik 6 taø . agnidaivatye pårbadakùiõayormadhye digbhàge . %<indrovahniþ pitçpatirnairétovaruõomarut . kuveraã÷aþ patayaþ pårbàdãnàü di÷àü kramàt>% ityukteþ tasya pårbadakùiõadi÷ormadhyadikpatitvam . upacàràt tatsvàmino'gnervàcakà api atraiva . %<pratipat navamã pårbe ràmarudrau ca pàvake>% iti jyotiùe %<÷akre hutà÷e bhayamiti>% ca agnikoõaparatayà pàvakàdi÷abdaþ prayuktaþ .

#<agnigarbha># puø agniriva jàrako garbho'sya . agnijàravçkùe . agnirgarbhe'sya . såryakàntamaõau (àtasi) tasya såryakiraõasamparkàt agnyutthàpakatvàttathàtvam . agnimanthana kàùñharåpàraõau ca . agniþ sthito garbhe'syàþ . ÷amãlatàyàm strã . %<agnigarbhàü ÷amãmiveti>% raghuþ . ÷amyà garbhe'gnisthitikathà bhàø ànu÷àø paø 85 adhyàye %<rudrasya retaþprasphannamagnau nipatita¤ca yat tattejo'gnirmahadbhåtaü dvitãyamamiva pàvakam . badhàrthaü deva÷atråõàü gaïgàyàü janayiùyatãti>% brahmavàkyànantaraü kàrtikeyotpattyarthamanvimàõasya kuta÷cit kàraõena guptasyàgneþ %<naùñamàtmani saülãnaü nàdhijagmurhutà÷anamityanena>% devaistasyànàsàdane ukte nànàsthàne'nveùaõàt pari÷eùe ÷amãgarbhe pràptiruktà, yathà %<a÷vatthànnirgatovahniþ ÷amãgarbhamupàvi÷aditi>% . ÷amãgarbhecàsya sthitiü kathayataþ ÷ukasya jihvàparivçttiråpa÷àpadànamuktvà devaistasmai varàn dattvà ÷amãgarbhe bahniralakùya ta ityuktvà ca %<ityuktvà taü ÷amãgarbhe bahnimàlakùya devatàþ tade vàyatanaü cakruþ puõyaü sarvakriyàsvapi . tataþ prabhçti càgniþ sa ÷amãgarbheùu dç÷yate . utpàdane tathopàyamadhijagmu÷ca mànavà>% iti . agneþ sakà÷àt garbho'syàþ pçthivyàü strã . vahninà gaïgàyàmàsiktagarbhasya dhàrayituma÷akyasya pçthivyàü sumerau gaïgayà nikùepaõamuktaü tatraiva . sà vahninà vàryamàõà devairapi saridvarà . samutsarja taü garbhaü merau girivare tadeti, uktvà tejasà tasya garbhasya bhàskarasyeva ra÷mibhiþ yaddravyaü parisaüsçùñaü pçthivyàü parvateùu ca tat sarvaü kà¤canã bhåtaü samantàt pratyadç÷yata . pçthivã ca tadà devã khyàtà vasumatãti ca sa tu garbho mahàtejàþ gàïgeyaþ pàvakodbhavaþ divyaü ÷aravaõaü pràpya vavçdhe'dbhutadar÷ana iti bhàø ànuø 85 aø . ataeva ÷rutau %<yathàgnigarbhà pçthivã yathà dyaurindreõa garbhiõã>% ityuktam . agniriva garbhomadhyabhàgo'syàþ . agnidãptàyàü mahàjyotiùmatãlatàyàm strã .

#<agnigçha># naø agnikàryàrthaü gçhaü ÷àø taø . homàrthe gçhe 6 taø . ÷rautasmàrtàgnikçtyàdhàre gçhe na . agnyagàràdayo'pyatra . %<vasaü÷caturtho'gnirivagnyagàre>% iti raghuþ .

#<agnigrantha># puø agnipratipàdakaþ granthaþ ÷àø taø . agni homàdi--pratipàdake ÷àstre %<agnigranthaparyantamadhãte>% siø kauø agnigranthaþ agnipratipàdakaþ grantha iti tattvaboø . evameva matkçtasaralàyàmuktam .

#<agnighçta># naø agnyuddãpanaü ghçtaü ÷àø taø . vaidyakokte ghçtabhede yathà cakradattaþ . %<pippalãpipalãmålaü citrako hastipippalã . hiïgucavyà'jamodà ca pa¤caiva lavaõàni ca .. dvau kùàrau havuùà caiva dadyàdardhapalonmitàn . dadhikà¤jika÷uktàni snehamàtràsamàni ca . àrdrakaü sarasaü prasthaü ghçtaprasthaü vipàcayediti . etadagnighçtaü nàma mandàgnãnàü pra÷asyate iti>% .. %<bhallàtakasahasràrdhaü jaladroõe vipàcayet . aùñabhàgàva÷eùa¤ca kaùàyamavatàrayet . ghçtaprasthaü samàdàya kalkànãmàni dàpayet . vyåùaõaü pippalãmålaü citrako hastipiplã .. hiïgucavyàjamodà ca pa¤caiva lavaõàni ca . dvau kùàrau havuùà caiva dadyàdardhaùalãnmitàn .. dadhikà¤cika÷uktàni snehamàtràsamàni ca . àrdrakaü sarasa¤caiva ÷obhà¤janarasantathà .. tat sarvamekataþ kçtvà ÷anairmçdvagninà pacet . etadagnighçtaü nàma mandàgnãnàü pra÷asyate>% iti ca .

#<agnicayana># puø agni÷cãyate àdhãyate anena ci--karaõe lyuñ 6 taø . agnyàdhànasàdhane mantrabhede, bhàve lyuñ 6 taø . agnyàdhàne naø .

#<agnicit># triø agniü citavàn ci--bhåtàrthe kvip . mantrapårbakakçtavahnisthàpane agnihotriõi . bhàve kvip . agnyàdhàne .

#<agnicityà># strã agne÷cityà ci--bhàve kyap niø strãtvam . agnicayane agnyàdhàne %<upavi÷edagnipucchasya sàgnicityàyàmiti>% gçhyam . %<cityàgnicitye>% ceti pàø .

#<agnicitvat># triø agnicit agnicayanamastyasmin matup masya vaþ tàntatvàn na padatvam . agnicayanayukteùu yaj¤eùu %<adhvareùvagnicitvatsviti>% bhaññiþ striyàü ïãp .

#<agnija># puø agnaye agnyuddãpanàya jàyate sevanàt prabhavati jana--óa 4 taø . agnijàravçkùe . agnerjàyate jana--óa 5 taø . svarõe naø . kàrtikeye puø . tatkathà'gnikumàra÷abde draùñavyà . agnijàtamàtre triø %<agnijàauùadhijà sahãnàmiti ÷ruti>% %<agnã÷varasya bhaktànàü na bhayaü vidyudagnijamiti>% kà÷ãkhaõóaþ .

#<agnijanman># puø agnerjanmà'sya 5 taø . kàrtikeye tadvivaraõam agnikumàra÷abde'nusandheyam . svarõe naø .

#<agnijàra># puø jàrayati jç--õic--kartari aõ agniriva jàraþ . svanàmakhyàte vçkùe, auùadhabhede ca . rasya latve agnijàlopyatra .

#<agnijihva># triø agnirjihvàsvàdasàdhanaü yasya . agnimukhe deve %<ye agnijihvà uta và yajatrà>% ÷rutiþ agnireva jihvà'sya . varàhamårtidhàraõakàle viùõorvaràharåpe agnijihvo darbharometi varàharåpavarõane viùõuþ . 6 taø . agnijihvàyàü strã sà ca saptavidhà tàsàü nàmàni yathà %<karàlã ghåminã ÷vetà lohità nãlalohità suvarõà padmaràgà ca jihvàþ sapta vibhàvasoriti>% kathaü tàsàmagnimukhe sthitistacca agni÷abde taddhyàne dar÷itam agnerjihveva ÷ikhà'syàþ baø . làïgalãvçkùe strã .

#<agnijvàlà># strã agnerjvàleva ÷ikhà'syàþ . gajapippalãvçkùe . (viùalàïgalà) 6 taø . agni÷ikhàyàm .

#<agnitap># triø agninà tapyate tapa--kvip . agninà tapasyàkàrake paràvãràsa etanamaryàsa bhadrajànayaþ . agnitapo yathà satheti, ÷rutiþ .

#<agnitapas># triø agnibhiþ sammukhasthasåryasahitacaturdikstha pàvakaistapyate tapa--asun 3 taø . %<grãùme pa¤càgnimadhyastha>% iti smçtyuktatãvratapasyàkàrake . tapatãti tapàþ agniriva tapàþ . agnisadç÷oùõaspar÷avati . %<yadà balamyapãyatojasuübhedvçhaspatiragnitapobhirarkairiti>% ÷rutiþ .

#<agnitejas># triø agneriba tejo'sya . agnitulyatejaske padàrthe agniloke'gnitejasa, iti kà÷ãø . %<viùõoþ kramo'si sapatnahà pçthivãsaü÷rito agnitejà iti>% ÷rutiþ . 6 taø . agnestejasi naø .

#<agnitraya># naø tryavayavaü trayaü tri + ayañ 6 taø . yathàvidhànena kçtàdhàne agnitritaye . pitràdãnyapakramya %<etaeva trayolokà etaeva trayo'gnayaþ . pità gàrhapatyàgnirmàtà dakùiõàgniþ, àcàrya àvahanãya iti>% viùõåkte gàrhapatyadakùiõàgnyàvahavanãyavahnitrayaråpe pitràdau ca . asya và strãtve ïãp agnitrayãtyapyatra .

#<agnida># triø agniü gçhàdauü dàhàrthaü dadàti dà--ka . gçhàdau dàhàrthaü vahnidàyake àtatàyibhede %<agnidogarada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ . kùetradàràpahàrã ca ùaóete àtatàyina iti>% smçtiþ .

#<agnidagdha># triø agninà agnyeùñividhànena dagdhaþ dahakarmaõi kta . ÷àstravidhànena saüskçtàgninà kçtadàhe agnidagdhà÷ca ye jãvà ye'pyadagdhàþ kule mameti, vàyu puø . agninà kçtadàhe padàrthamàtre triø . %<agnidagdhàvimaupakùàviti>% ràmàø .

#<agnidamanã># strã agnirdamyate anayà dama--õic--karaõe lyuñ 6 taø ïãp . kaõñakàrikàtaþ kùudre--kaõñakàvçte gucchasthakùudraphalavati (gaõiyàrã) iti khyàte kùupabhede .

#<agnidàtç># strãø agniü vidhànena dadàti dà--tçc . antyeùñividhànena dàhakàrake %<ya÷càgnidàtà pretasya piõóaü dadyàt saeva hi>% iti smçtiþ . striyàü ïãp .

@<[Page 57a]>@
#<agnidãpana># triø agni jañharasthànalaü dãpayati dãpa--õiclyu 6 taø . jañharànaloddãpake padàrthamàtre auùadhabhede naø .

#<agnidãptà># strã agnirjañharànalodãptaþ sevanàt yasyàþ . jyotiùmatãlatàyàm .

#<agnidåta># puø agnirdåta iva yasmin yasya và'vàhakatvàt . agnyàdhànànantaramàhåtadevake yaj¤àdau, yamaü ha %<yaj¤o gacchatyagnidåto araü kçta>% iti vedaþ tatràhåte deve ca ataeva yaj¤e agnerdåtatvamagnisthàpane mantre agniü dåtaü purodadhe iti %<agniü dåtaü vçõãmahe iti>% ca ÷rutàvuktam .

#<agnidevà># strã agnirdevo'syàþ . kçttikàtàràyàm %<a÷viyamadahana÷a÷ikamalaja÷ålabhçdaditijãvaphaõipitara iti>% jyotiùe a÷vinyàdãnàü krama÷o'÷vyàdidevatàtvakathanàt tatkramàt kçttikàyà agnidaivatyam .

#<agnidh># puø agniü dadhàti mantravidhinà sthàpayati dhà--kvip niø àlopaþ 6 taø . agnyàdhànakartari . %<adhvaryuü và madhupàõiü suhastamagnidhaü và dhçtadakùaü damånasamiti>% vedaþ .

#<agnidhàna># naø agnirvidhinà dhãyate'smin dhà--àdhàre lyuñ 6 taø . agnihotragçhe %<padaü kçõute agnidhàne>% iti vedaþ .

#<agninakùatra># naø 6 taø . agnidaivatye kçtrikànakùatre agnitàràvahnitàrakàdayo'pyatra .

#<agninayana># naø agnernayanaü mantravidhinà saüskàraþ nã--bhàve lyuñ 6 taø . agnisaüskàraråpe vidhinà agnipraõayane 6 taø . agninetre naø .

#<agniniryàsa># agneþ jañharànalasyeva dãpako niryàso'sya . agnijàravçkùe .

#<agninetra># puø agnirnetà hutahaviþpràpayità yasya ac samàø . devatàmàtre . %<havyaü vahati devànàmiti>% ÷rutau hi tasya devebhyo havyavàhakatvamuktam . 6 taø . vahninayate naø .

#<agnipada># naø 6 taø . agnyàdhànasthàne agnibodhaka÷abde ca . tatra dãyate ityarthe vyuùñàditvàt aõi àgnipadam .

#<agniparikriyà># strã agneþ parikriyà paricaryà pari + kçbhàve ÷a 6 taø . agnicaryàyàü homàdikaraõe .

#<agniparvata># puø agnisàdhanaü parvataþ . svataþ agnisampàdake parvatabhede .

#<agnipuccha># puø naø agneragnyàdhànasthànasya puccha iva . àhitàgnisthànàt pçùñhabhàge . %<dakùiõata àvahanãyasyopavi÷edagnipucchasya sàgnicityàyàmiti>% gçhyam .

#<agnipuràõa># naø agninà proktaü puràõam . vedavyàsa praõãteùu aùñàda÷asu mahàpuràõeùu madhye'ùñame vahninokte puràõabhede tadvivaraõaü yathà . %<àgneyamaùñamaü smçtamiti>% bhàgavate . %<paramagnipuràõa¤ca ruciraü parikãrtitam . caturda÷a sahasràõi paraü pa¤ca÷atàdhikam>% iti brahmavaivarte . tatràbhidheyasaükùepaþ . bhagavato'vatàraþ, sçùtiprakàraþ, viùõupåjà, agnipåjà, mudràdilakùaõam, dãkùà, abhiùekaþ, maõóapalakùaõam ku÷amàrjanàvidhiþ, pavitràropaþ, devatàyatanàdinirmàõaprakàraþ, ÷àlagràmalakùaõa--påje, devapratiùñhàniyàmakadãkùà, devapratiùñhàvidhiþ, vrahmàõóasvaråpaü, gaïgàditãrthamàhàtmyaü, dvãpavarõanam årdhàdholokavarõanà, jyoti÷cakrasvaråpam . yuddhajayopàyaùañkarmavidhànam, yantramantrauùadhaprakàraþ kubjikàrcanàvidhiþ, koñihomacidhànam, brahmacaryadharmaþ, ÷ràddhakalpaþ grahayaj¤aþ, vaidikasmàrtakarmaõã, pràya÷cittam, tithibhede vratabhedaþ, vàravratanakùatravrate, màsavratam, dãpadànavidhiþ, nåtanavyåhà rambhàdi, narakaniråpaõam, dànabratam, nàóãcakram, sandhyàvidhiþ, gàyatryarthaþ, ÷ivastotraü, ràjyàbhiùekaþ, ràjadharmaþ, ràjàdhyeya÷àstram, ÷ubhà÷ubha÷akunàdi, maõóalàdi, raõadãkùàvidhiþ, ÷rãràmanatiþ, ratnalakùaõam, dhanurvidyà, vyavahàravidhiþ, devàsurayoryuddham, àyurvedaþ, gajàdicikitsà, påjàprakàraþ . ÷àntividhiþ, chandaþ÷àstram, sàhityaü, ÷iùñànu÷àsanam, sçùñyàdipralayavarõane, ÷àrãrakaråpaü, narakavarõanam, yogaþ, vrahmaj¤ànam, puràõamàhàtmya¤ca .. ete viùayàþ saükùepeõa dar÷ità vistarastastraiva draùñavyaþ ..

#<agnipraõayana># naø agneþ praõayanaü mantrapårbakaü saüskàraþ pra + nã--bhàve lyuñ 6 taø . ÷àstroktavidhànena vahnisaüskàrabhede %<dakùiõata àharanãye'vasthitasyàgneþ saumikàyàmuttaravedyàü nayanaü yadasti tadetadagnipraõayanamiti>% gçhyam .

#<agnipraskandana># naø 6 taø . yathàvidhànamagnikàryaråpahomàkaraõe prajà÷ca yauvanaü pràpya vina÷iùyantyano! tava . agnipraskandanaparastva¤càpyevaü bhaviùyasãti, svaputramanuü prati yayàtivàkyam bhàraø àdi paø .

#<agniprastara># puø agniü prastçõàti stç--ac agnervà prastaraþ . (cakmakãti) khyàte vahyutthàpake prastarakhaõóe .

#<agnibàhu># puø agnerbàhuriva dãrgha÷ikhatvàt . dhåme .

#<agnibha># naø agniriva bhàti bhà--ka . svarõe agnitulyavarõatvàttasya tathàtvam . vahnitulyavarõapadàrthe triø . bhaø nakùatraü 6 taø . agnidaivatye kçtrikànakùatre naø .

#<agnibhå># puø agnerbhavati bhå--kvip . kàrtikeye agnikumàra ÷abde tadudbhavakathà . agnisambhave triø . svarõe naø hçsvàntaþ . agnibhavàdayo'pyatra .

#<agnibhåti># puø agniriva bhåtiþ tejasvitvàdai÷varyamasya . baudvabhede 6 taø . pàvakavibhåtyàü tadvãrye ca strã . 6 baø . vahnisambhave triø .

#<agnibhràjas># triø agniriva bhràjate bhràja--asun . vahnitulyadãptiyukte . %<agnibhràjasovidyuto garbhastya iti>% vedaþ .

#<agnimaõi># puø agnerutthàpakomaõiþ ÷àø taø . såryàditaijasadravyasamparkàt agnyutthàpake såryakàntàbhidhe maõau (àtasã) (cakmakãti) khyàte prastare ca .

#<agnimat># puø agniràdhànàdastyasya matup . yathàvidhànenàhitàgnike sàgnike dvije %<dàràsvagniü viniþkùipya pravasedanagnimàn dvijaþ>% iti smçtiþ .

#<agnimath># puø agniü mathnàti araõidvayagharùaõena niùpàdayati mantha--kvip nalopaþ . agnyàdhànàrthamaraõidvayagharùaõena vahnisampàdake yàj¤ike . karaõe kvip . agnimanthasàdhane mantre, araõikàùñhe ca triø .

#<agnimantha># puø agnirmathyate'nena mantha--karaõa gha¤ . gaõikàrãvçkùe (gaõiyàri) tatkàùñhayorgharùaõe hi à÷u bahnirudbhàvyate . tanmanthanasàdhane mantre ca . karaõe lyuñ 6 taø . agnimanthano'pyuktàrthe triø striyàü ïãp .

#<agnimàndya># naø agnerjañharànalasya màndyaü pàcanakuõñhatà . dhàtuvaiùamyeõa jañharànalasya pàcana÷aktiràhitye %<agnã÷varasya bhaktànàü na vidyudagnijaü bhayam agnimàndyabhayaü naiveti>% kà÷ãkhaõóaþ . agnimàndye'jãrõatà syàt tatràlpabhojanaü kàryaü yathà . muhurmuhurajãrõe'pi bhojyamasyopakalpayet iti cakraø . tatkàraõamuktam . snehapãtasya vàntasya viriktasya srutàsçjaþ . niråóhasya ca kàyàgnirmando bhavati dehinaþ .. so'nnairatyarthagurubhirupayuktaiþ pra÷àmyati . alpomahadbhirbahubhi÷chàdito'gnirivendhanaiþ .. sacàlpairlaghubhi÷cànnairupayuktairvivardhate . kàùñhairaõubhiralpai÷ca sandhukùita ivànalaþ .. hçtadoùapramàõena sadàhàravidhiþsmçtaü iti su÷rute .

#<agnimàruti># agni÷ca marucca tayorapatya vàhvàderàkçti gaõatvàdi¤ tato vçddhiþ devatàdvandve ca ànaïaü bàdhitvà %<idvçddhàviti>% iti %<devatàdvandve ca>% iti dvipadavçddhau pçø pårbapadasya husvaþ . agastye munau tasya ca kalpàntare tàbhyàmutpattiranusandheyà .

@<[Page 58b]>@
#<agnimukha># puø agnirmukhamiva yasya . deve . hutadravyaü hi devairagniråpamukhadvàreõaivà÷yate . %<havyaü vahati devànàmiti>% ÷rutestatraiva tàtparyàt . %<agnimukhà vai devà>% iti %<agnirmukhaü prathamaü devatànàyiti ca>% ÷rutiþ . agnirmukhe'gre'sya . deve, %<agniragre prathamaü devànàmiti>% ÷rutau vahne reva devànàmagrotpattestathàtvam . yathà càgnerdevamukhatvaü tadàditva¤ca tathà'gni÷abde niruktavyàkhyàne çgvedabhàùye pràk dar÷itam agnidhikamagnihotra÷abde vakùyate . agnirmukhaü pradhànamupàsyo yasya . agnihotriõi dvije . agniþ dàhakatvàt ÷àpàgnirmukhe yasya . vipre %<vàgvajrà vaiviprà>% iti ÷rutau teùàü vàgvajratvakathanàt agnimukhatvam . agniriva spar÷àt duþkhadàyakaü mukhamagramasya . bhallàtakavçkùe (bhelà) citrakavçkùe ca . tanniryàsaspar÷ena hi dehe kùatotpattestayostathàtvam . agneþ jañharànalasya mukhaü dvàram . vaidyakokte cårõabhede naø yathà %<hiïgubhàgo bhavedeko vacà ca dviguõà bhavet . pippalã triguõà caiva ÷çïgaveraü caturguõam .. yamànikà pa¤caguõà ùaóguõà ca harãtakã . citrakaü saptaguõitaü kuùñha¤càùñaguõaü bhavet .. etadvàtaharaü cårõaü pãtamàtraü prasannakçt . pibeddadhnà mastunà và surayà koùõavàriõà .. sodàvartamajãrõa¤ca plãhànamudarantathà aïgàni yasya ÷ãryante viùaü và yena bhakùitam .. ar÷oharaü dãpana¤ca ÷leùmaghnaü gulmanà÷anam . kàüsaü ÷vàsaü nihantyà÷u tathaiva yakùmanà÷anam .. cårõamagnimukhaü nàma na kvacit pratihanyate>% iti cakradattaþ .

#<agnimukhã># strã agniriva mukhamagraü yasyàþ gauràditvàt ïãù . (bhelà) bhallàtakavçkùe, làïgalikàvçkùe (viùalàïgalà) agnireva mukhaü mukhatvena kalpitaü yasyàþ gauràø . gàyatrãmantre . %<kadàcidapi no vidvàn gàyatrãmudake japet . gàyatryagnimukhã yasmàttasmàdutthàya tàü japediti>% gobhilaþ . tasyà÷ca %<so'kàmayataü yaj¤aü sçjeyeti sa mukhataeva trivçtamasçjata taü gàyatrã chando'nyasçjyatàgnirdevatà bràhmaõomanuùyovasantaçtustasmàt trivçt stomànàü mukhaü, gàyatrã cchandasàmagnirdevànamiti>% ÷rutau . agninà samaüprajàpatimukhajàtatvàt tathàtvam . asmi÷ca pakùe . agneriva mukhaü prajàpatimukhaü mukhamutpattidvàramasyà iti vigrahaþ gauràø . gàyatrãmantra÷ca gàyatrã÷abde vakùyate . vipre tu puø . agniriva uttapta mukhaü yasyàþ gauø ïãù . pàka÷àlàyàm strã agnirmukhamàdyo yasya agniprabhçtau deve triø .

@<[Page 59a]>@
#<agnirakùaõa># naø agniþ rakùyate'nenàtra và rakùa--lyuñ . ràkùasàdibhyo'gnirakùàkàrake mantrabhede, agnihotre, agnihotragçhe ca . bhàve lyuñ . agnyàdhàne .

#<agnirajas># puø agniriva rajyate dãpyate ranj asun nalopaþ . raktavarõe indragopanàmakakãñe . 6 taø . agnivãrye, svarõe ca naø .

#<agnirahasya># triø gneþ rahasyaü tadupàsanàdyaïgajàtamatra . analopasanàbodhake ÷àstre agnikalpe .

#<agniruhà># strã agniriva rohati ruha--ka . màüsàdanyàü tadaïkurasya vahnitulyavarõatayotpannatvàt tathàtvamasyàþ .

#<agniråpa># triø agneriva råpaü varõo'sya, agniriva råpyate 'sau råpa--karmaõi ac và . vahnitulyavarõe agnisadç÷amànye ca 6 taø . agnervarõe agni÷abdokte vahnerdhyeyaråpe ca naø .

#<agniretas># naø 6 taø . agni÷ukre, tajjàtatvàt suvarõe ca tatkathà ca praskannarudra÷ukrasya agnisaükràntasyàgninà devatà pràrthanayà gaïgayàmàhitasya tayà ca voóhumasamarthayà %<samutsasarja taü garbhaü merau girivare tadetyanena>% merau pàtane kçte tasya tejasaiva merusthaü sarvaü vastu suvarõãkçtaü yathoktamànu÷àsanike paø bhàø . %<tejasà tasya garbhasya bhàskarasyeva ra÷mibhiþ yaddravyaü parisaüsçùñaü pçthivyàü parvateùu ca . tat sarvaü kà¤canãbhåtaü samantàt pratyadç÷yata>% iti . ante ca %<tasmàt suvarõaü màïgalyaü ratnànàmuttamottamam . sahajaü kàrtikeyasya vahnestejaþ paraü matamiti>% 86 adhyàye .

#<agniloka># puø 6 taø . agnyadhiùñhite meru÷çïgàdhaþsthe bhuvanabhede . sa ca . sadratnakà¤canamayaü ÷ikharatrayaü ca merormuràrikapuràripuràõi teùu . teùàmadhaþ÷atamakhajvalanàntakànàü rakùo 'mbupànila÷a÷ã÷apuràõi càùñau iti siø ÷iø golàdhyàye dar÷itaþ . ayameva pakùaþ yuktiyuktaþ . puràõe tu antarãkùaeva tasya sthitiruktà . kà÷ãkhaõóe, vimànayànena gacchatà ÷iva÷armaõà pçùñàbhyàü viùõudåtàbhyàü såryalokàdårdhaü ÷akrapurãvarõanottaraü taddakùiõasyàm agniloko varõitaþ yathà %<etasyà dakùiõe bhàge yeyaü pårdç÷yate ÷ubhà . imàmarciùmatãü pa÷ya vãtihotrapurãü ÷ubhàm . jàtavedasi ye bhaktà ste vasantyatra suvratàþ . agniprave÷aü kuryurye dçóhasatvà jitendriyàþ . striyo và satvasampannàste sarvatràgnitejasaþ . agnihotraratàvipràstathàgnibrahmacàriõaþ . pa¤càgnivratino yevai te'gneloke'gnitejasaþ . ÷ãte ÷ãtàpanuttyai yastvighmabhàràn prayacchati . kuryàdagnãùñikàü vàpi sa vasedagnisannidhau . anàthasyàgnisaüskàraü yaþ kuryàdvà dayànvitaþ . a÷aktaþ prerayedanyàn so'gniloke mahãyate . jañharàgnivivçddhvyai yodadyàdàgneyamauùadham . mandàgnaye sa puõyàtmà vahniloke vasecciram . yaj¤opaskaravaståni yaj¤àrthaü draviõantu và . yathà÷akti pradadyàdyo hyarciùmatyàü vaset sa vai . agnireko dvijàtãnàü niþ÷reyasakaraþ paraþ . gururdevo vrataü tãrthaü sarvamagnervini÷citam . apàvanàni sarvàõi vahnisaüsargataþ kvacit . pàvanàni bhavantyeva tasmàt sa pàvakaþ smçtaþ . api vedaü viditvà yastyaktvà vai jàtavedasam . anyatra badhnàti ratiü bràhmaõo na sa vedavit . antaràtmà hyayaü sàkùànni÷cito hyà÷u÷ukùaõiþ . màüsagràsàn pacet kukùau strãõàü no màüsape÷ikàm . taijasã ÷àmbhavã mårtiþ pratyakùà dahanàtmikà . kartrã hantrã pàlayatnã vinainàü kiü vilokyate . citrabhànu rayaü sàkùànnetraü tribhuvane÷ituþ . andhantamomaye loke vinainaïkaþ prakà÷akaþ . dhåpapradãpanaivedyapayodadhighçtaikùavam . etadbhuktaü niùevante sarve divi divaukasaþ>% iti .

#<agnivat># triø agnirastyasya agni + matup vede masya vaþ . sàgnike vipre, %<yapuryayastu caruragnivàü iva>% iti vedaþ . tulyàrthe vati . agnitulyakriyàyàdau avyaø .

#<agnivadhå># strã 6 taø . svàhàyàm dakùakanyàyàm . agnàyã÷abde vivaraõaü draùñavyam .

#<agnivarcas># triø agnervarca iva barco dãptirasya . agnitulyadãptimati, %<syandanenàgnivarcasà>% iti bhàraø . 6 taø . agnitejasi naø .

#<agnivardhaka># triø agnerjañharànalasya vardhakaþ vçdha + õic-- õvul . jañharàgnyuddãpake auùadhabhede, pathyàhàre ca .

#<agnivarõa># triø agnervarõa iva varõo råpaü yasya . agnitulyavarõe, %<bràhmaõastu suràü pãtvà agnivarõàü suràü pibediti>% spçtiþ . såryavaü÷ye nçpatibhede puø tatkathà raghau 19 saø . 6 taø . agneþ råpe puø .

#<agnivallabha># puø agnervallabhaþ sukhena dàhyatvàt . sàlavçkùe . agnipriye triø .

#<agnivàsas># naø agniriva ÷uddhaü vàso vastram . agnitulya÷uddhe vastre . 6 baø . tàdçgvastravati triø .

#<agnivàha># puø agniü vàhayati gamayati anupnàpayati và vàheþ aõ . chàge, dhåme ca . vahnivàhakamàtre triø .

@<[Page 60a]>@
#<agnivàhana># naø 6 taø . chàge, %<raktaü jañàdharaü vahniü kàrayeddhåmravàsasam . jvàlàmàlàkulaü saumyaü trinetraü ÷ma÷rudhàriõam . caturvàhuü caturdantaü deve÷aü vàyusàrathim . caturbhi÷chagalairyukte vàyucihne rathe sthitam>% iti puràõe chàgavàhanatvamuktam .

#<agnivid># puø agniü vindate vinda--kvip . agnihotriõi sàgnike . agnirahasyaü vettãti vida--kvip . agnirahasya÷àstràbhij¤e puø .

#<agnivindu># puø agnervinduriva . visphuliïge agnikaõe .

#<agnivãja># naø 6 taø . agnervãje tadretojàtatvàt upacàràt svarõe . %<rudratejaþsamudbhåtaü hema vãjaü vibhàvasoriti>% svarõadànamantraþ . tatkathà agniretaþ÷abde draùñavyà . tantrãkte rakàravarõe %<agnivãjaü samuddhçtya mukhavçttasamanvitamiti>% tantram .

#<agnivãrya># naø ànervãryam . vahniretasi, tatparàkrame ca . tadvãryajàtatvàdupacàràt svarõe . baø . agnitulyaparakramavati tri0

#<agni÷araõa># naø 6 taø . agnyàdhànagçhe agnihotragçhe .

#<agni÷arman># triø agniriva ÷çõàti tãvrakopatvàt ÷é--manin . tãvrakopànvite . çùibhede puø . vàhvàdiø i¤i àgni÷armiþ tadapatye . naóàdiø phak . àgni÷armàyaõaþ tadgotràpatye .

#<agni÷àlà># strã agnãnàü ÷àlà gçham . agnyàdhànasthàne asyà và napuüsakatvam . %<havirdhànamagni÷àlaü patnãnàü sadanam>% iti vedaþ .

#<agni÷ikha># puø agneriva agniriva và ÷ikhà yasya . kuïkumavçkùe, kusumbhavçkùe, agnitulya÷ikhe--jàïgalãvçkùe ca . agnitulyajañàvati triø . agni÷ikheva ÷ikhà'gramasya . làïgalikàvçkùe strã (viùalàïgalà) agnitulyàgrabhàge triø %<vàõairagni÷ikhairiveti>% puràø . svarõe kusumbhapuùpe ca naø . 6 taø . agnijvàlàyàü strã ÷arairagni÷ikhopamai riti, bhàraø .

#<agni÷u÷råùà># strã 6 taø . vahneþ vidhànena sevopayogini home .

#<agni÷ekhara># puø agniriva ÷ekharamagraü yasya . kuïkumavçkùe, kusumavçkùe, jàïgalãvçkùe ca . agnitulyàgravati triø .

#<agniùñut># puø agniþståyate'tra stu--àdhàre kvip ùatvam . agniùñomasya vikçtibhåte ekàhasàdhye yàgabhede . sàmasahitàbhàùye saü÷ayapårvakaü tacca karmàntaramiti sàyaõàkùàryeõa nirõãtam yathà . %<uktvàgniùñutametasya vàravantãya--sàma hi . revatãùvçkùu kçtveti ÷rutaü pa÷uphalàptaye . revatyàdirguõaþ karma pçthagvà pårbavad guõaþ . revatã--vàravantãya--sambandhàkhyaþ pa÷u--pradaþ . sàmno'tra phala--karmabhyàü sambandhe vàkya--bhinnatà . tenãktaguõa--saüyuktamanyat karmocyate phale>% .. %<trivçdagniùñomastasya vàyavyàsu çkùu ekaviü÷àgniùñoma--sàma kçtvà brahmavarcasa--kàmo yajeta>%--ityasya sannidhau ÷råyate--%<etasyaiva revatãùu vàravantãyamagniùñomasàma kçtvà pa÷u--kàmohyetena yajeta>% iti . asyàyamarthaþ . prakçtau tçtãyasavane arbhiva--pavamànasyopari yaj¤àyaj¤ãyaü sàma gãyate, tena ca sàmnà agniùñomayàgasya samàpyamànatvàdagniùñhoma sàmetyucyate, tacca prakçtau %<yaj¤àyaj¤ãyo và agnaye>% ityàdyàgneyãùvçkùu gãyate asmiüstvagniùñuti brahmavarcasakàmena vàyavyàsvçkùu tat sàma gàtavyam, tacca prakçtàvivaika viü÷a--stoma--yuktam . pa÷ukàmasya tu %<revatãrnaþ sadhamàde>% ityàdiùu revatãùvçkùu %<vàravantãyaü>% sàma gàyediti, tatra revatãnàmçcàü vàravantãyanàmakena sàsrà yaþ sambandhaþ so'yaü pa÷u--phalàyàgniùñuti vidhãyate, etasyaiveti prakçtaparàmar÷akenaitacchabdenànya--vyàvartakenaivakàreõa càgniùñutaþ samarpyamàõatvàt yathà pårbàdhikaraõe indriyaphalàya prakçtàgnihotre dadhi--guõovihitaþ tadvat, iti pràpte, bråmaþviùamo dçùñàntaþ, dadhnohoma--janakatvaü na ÷àstreõa bodhanãyaü tasya lokato'vagantuü ÷akyatvàt . phala--sambandhaþ ekaeva ÷àstrabodhyaþ iti na tatra vàkyabhedaþ, iha tu revatyçgàdhàrakavàravantãya--sàmro'gniùñut--karma--sàdhanatvaü phala sàdhanatvaü cetyubhayasya ÷àstraika--bodhyatvàd durvàrovàkya--bhedaþ tena pa÷uphalakaü yathoktaguõa--vi÷iùña--karmàntaramatra vidhãyate . etacchadbaþ evakàra÷ca vidhãyamàna--karmàntara--viùayatayà yojanãyau iti . %<yajeta và÷vamedhena svarjità gosavena và . abhijidvi÷vajidbhyàü và trivçtàgniùñutàpi và>% iti smçtiþ .

#<agniùñubh># puø agnistubhyate'tra kvip ùatvam . yaj¤abhede .

#<agniùñoma># puø agneþ stomaþ stutisàdhanaü tçcasamudàyo'vasàne'tra . yàgavi÷eùe sa ca yàgaþ tàõóyamahàbràhmaõe ùaùñhàdhyàye %<prajàpatirakàmayata bahu syàü prajàyeyeti saetamagniùñomamasçjata>% ityupakramya %<eùa vàva yaj¤oyadagniùñoma>% iti %<ekasmà anyo yaj¤aþ kàmàyàhriyate sarvebhyo'gniùñoma>% iti càgniùñomaü stutvà %<dvàda÷a stotràõyagniùñoma>% ityàdinà saprapa¤caü dar÷itaþ . agniùñoma ÷abdasya vyutpattirbhàùyakçtà sàyaõàcàryeõa dar÷ità yathà %<yaj¤àyaj¤ãya ityasyàmàgneyyàmutpannena agneùñomasàmnà samàpte ragniùñoma iti nàma sampannamiti>% . tadvidhànaparipàñã ca vaudhàyanãye ke÷avasvàminà dar÷ità tata eva sà'vagantavyà . tàõóye ùaùñhàdhyàye ca %<agniùñome dvàda÷a stotràõi dvàda÷a ÷astràõã>% tyuktvà aùñamàdhyàyaparyantaü yàni stotràõi ÷astràõi và prayojyàni tànyabhihitàni tàni ca tata evàvagantavyàni teùàü svaråpàdi tattacchabdàrthe vakùyate tatra apragãtamantrasàdhyà stutiþ ÷astraü pragãtamantrasàdhyà tu stotramiti tayerbhedaþ . ekàhasàdhye agniùñunnàmake yaj¤e ca tat pramàõam agniùñucchabde . agniùtomasya vyàkhyànaþ kalpaþ ñhak . àgniùñomikaþ agniùñomabodhakakalpe .

#<agniùñomasàma># naø agniùñome avasàne vihitaü sàma gànavi÷eùaþ . agniùñomayaj¤asamàpake tçtãyasavane vihite %<yaj¤àyaj¤ãya>% ityasyàmàgnyeyyàmçci gãyamàne sàmavede prakçtau (agniùñome) tçtãyasavane àrbhavapavamànasyopari yaj¤àyaj¤ãyaü sàma gãyate tena ca sàmnà agniùñomasya samàpyamànatvàdagniùñomasàmetyucyate iti sàø bhàø . %<brahmaõo và eùa raso yadyaj¤àj¤ãyaü stuvanti brahmaõaeva rase yaj¤aü pratiùñhàpayantãti>% tàõóyabràhmaõam tacca sàma yaj¤àyaj¤ãya÷abde vakùyate .

#<agniùñha># puø agnau sthàtumarhati sthà--ka ùatvam . vahnau sthiti yogye lauhamaye kañàhàdipàtre .

#<agnisaüskàra># puø agninà saüskàraþ mantrapårbakadàhaþ . vidhànena agnikçtadàhe . %<anàthasyàgnisaüskàraü yaþ kuryàdvà dayànvitaþ>% iti kà÷ãø .

#<agnisaïkà÷a># triø agniriva saïkà÷ate kà÷a--dãptau ac . agnitulyavarõe tattu lyatejaske ca .

#<agnisambhava># puø agniriva sambhavati sam + bhå--ac . araõyakusumbhe . 5 taø svarõe naø . agnisambhåtamàtre triø .

#<agnisahàya># puø agninà saha ayate aya--ac 3 taø . vàyau, dhåme ca . agnisahàyadhåmavadvarõavattvàt ÷ãghragatitvàcca vanakopate ca .

#<agnisàkùika># triø agniþsàkùã yatra kap . vahniü sàkùãkçtya kçte karmaõi . %<sakhyaü kçtvàgnisàkùikamiti>% ràmàø .

#<agnisàra># naø agnau sàro yasya atyantànalottàpane'pi sàràü÷àdahanàt . rasà¤jane 6 taø . vahnisàre tu astrã .

@<[Page 61b]>@
#<agnistambha># puø agniþ dàha÷aktau nirudhyate anena . agnidàhana÷aktinirodhake mantre, oùadhe ca . 6 taø . agnerdàha÷aktipratirodhe puø .

#<agniùvà(sva)tta># puø baø vaø agnitaþ (÷ràddhãyaviprakararåpànalàt suùñhu àttaü grahaõaü yeùàü à--dà--kta ùatvamiti bahavaþ . marãciputre pitçgaõavi÷eùe . %<agniùvà(svà)ttàþ varhiùadaþ åùmapà àjyapàstatheti>% manuþ . taittirãyabràhmaõe tu anyathà niruktaü yathà %<agniùvàttànçtumato havàmahe . narà÷aüse somapãthaü ya à÷uþ . te no arvantaþ suhavà bhavantu . ÷anno bhavantu dvipade ÷aü catuùpade>% iti agniùvàttà agniùvàttanàmakàþ pitaraþ pitçvi÷eùàþ . te ca càturmàsyagatapitçyaj¤abràhmaõe spaùñamabhihitàþ, %<ye và ayajvàno gçhamedhina sve pitaro'gniùyàttà>% iti . manuùyajanmanyagniùñomàdiyàgamakçtvà smàrtakarmaniùñhàþ santo mçtvà ca pitçtvaü gatàþ . tànagniùvàttàn iti tadbhàùye màdhavàcàryaþ .

#<agnihut># puø agniü hutavàn hu--kvip 6 taø . kçtàgnihavane agnihotriõi .

#<agnihotra># naø agnaye håyate'tra hu--tra 4 taø . mantrakaraõavahnisthàpanapårbatadudde÷yakahome . agnihotrasambandhitvàt haviùi, vahnau puø . kà¤cidàkhyàyikàmupakramya agnihotra÷abdaniruktividhànàdyuktaü taittirãyabràhmaõe %<so'gnirabibhet àhutibhirvaitamàpnotãti sa prajàpatiü punaþ pràvi÷at taü prajàpatirabravãt jàyasveti so'bravãt kiü bhàgadheyamabhijaniùya iti tubhyamevedaü håyàtà ityabravãt saetadbhàgadheyamabhyajàyata . yadagnihotram>% iti purà prajàpatestàpaü dçùñvà palàyanàduparato'gniþ prajàpatestvapakramyàgata eva, tataþ prajàpatistasminnagnau pårboktaü ghçtaü svàhàkàreõa yàmàhutiü prathamamajuhot . tadàhutisàmarthyena puruùamasçjata . tathà dvitãyàdyàhutibhiþ a÷vàdãnasçjata . tataþ prajànàü punarutpatteþ svasya prajàpatitvaü susyitam . tadànãmagnirbhãto'bhåt . tasyàyamabhipràyaþ . prajàpatiþ punaþ punaràhutibhireva màü pràpnoti na tu bhàgaü prayacchati . tàstvàhutãrdevà eva gçhõanti . tasmàdbhàgarahitaþ sevituü na ÷aknomãti vicàrya pårbavat palàyanamakçtvà tasmin prajàpatàveva praviùñaþ . sa ca prajàyasveti punaþ punaragnimabravãt sacàgnistadudara eva sthitvà bhàgarahito'haü kùudhitaþ sevituü na ÷aknomi bhàgo me'pekùitaþ . kiü bhàgamabhilakùyàhamutpatsya ityuktam . agninà uktaþ prajàpatiridamagnihotragataü havistubhyameva håyàtà iti bhàgaü dattavàn . tato'gnihotrahaviþsvaråpaü bhàgadheyamabhilakùyàgnirutpannaþ . tasmàdagnaye hotraü homo'smin karmaõãti bahuvrãhivyutpattyà agnihotramiti karmanàma . agnaye hotramiti tatpuruùavyutpattyà havirnàma iti tadbhàùyam . tatkàla÷ca tatraivoktaþ %<taddhåyamànamàdityã'bravãt . mà hauùãþ . ubhayorvai nàvetaditi so'gnirabravãt . kathaü nau hoùyantãti . sàyameva tubhyaü juhavan pràtarmahyamityabravãt . tasmàdagnaye sàyaü håyate såryàya pràtaþ>% iti . taddhaviragnyarthaü prajàpatinà håyamànaü dçùñvà mà hauùãrityevamàdityo nivàra yàmàsa . hetu¤caivamavãcat . yo'yamagnirya÷càhaü tayorubhayoràvayoretaddhaviþ, na tvekasyàgneþ iti . tadànãmubhayorbhàgavyavasthà jàtà . agminà pçùñà yà kàlabhedena vyavasthà tàmuvàca . tasmàdagnaye sàyaü juhuyàt, såryàya pràtarjuhuyàt iti tadbhàùyam . tacca nityaü kàmya¤ca %<yàvajjãmagnihotraüjuhotãti>% ÷rutyà nityasya %<upasadbhi÷caritvà màsamekamagnihotraü juhotãti>% ÷rutyà ca kàmyasya vidhànamuktam . asya yajurvedoktatve'pi sarvavedibhiþ kartavyatà %<yannàmnàtaü sva÷àkhàyàü pàrakyamavirodhi ca vidvadbhistadanuùñheyamagnihotràdi karmavaditi>% chandogaø paø kàtyàø . %<agnihotraü trayovedà stridaõóo bhasmadhàraõam . buddhipauruùahãnànàü jãviketi vçhaspatiriti>% càrvàkamatam .

#<agnihotrahavanã># strã agnihotro'gniþ havirvà håyate'nayà hukaraõe lyuñ 6 taø . agnihotrahavirgrahaõyàmçci .

#<agnihotrahut># puø agnihotramagniü juhoti smahu--kvipa 6 taø . kçtàgnihotre %<yatra suhçdà sukçtàmagnihotra hutàü yatra loka>% iti, ÷rutiþ .

#<agnihotrin># puø agnihotra + matvarthe ini . agnisthàpanapårbakaü pràtaràdikàle agnihotrahomakartari sàgnike .

#<agnãdh># puø idhyate indha--bhàve kvip 6 taø . agnyuddãpane %<agnãdhaþ ÷araõe raõ bha¤ceti>% kàtyàø vàø . ÷araõàrthe raõi àgnãdhraþ . kartari kvip . agnyàdhànakartari .

#<agnãdhra># puø agnim àdadhàti dhç--ka dãrghaþ . vahnyàdhànakàrake brahmàparaparyàye çtvigbhede . agniü dhàrayatyasmai sampradàne gha¤arthe ka dãrghaþ . agnikçtye homàdau puø .

@<[Page 62b]>@
#<agnãndra># puø dviø dvandvaø indraparatvànnàt . etannàmakayo rekahavirbhoktrordevayoþ .

#<agnãndhana># triø agniridhyate'nena indha--lyuñ 6 taø . mantrabhede . striyàü ñittvàt ïãp . bhàve lyuñi . agni kçtye naø .

#<agnãya># triø agneradårabhavaü sthànàdi--utkaràø cha . vahnisannikçùñasthàne .

#<agnãvaruõa># puø dviø dvandvaø ãt . etayorekahavirbhoktrordevayoþ .

#<agnãùoma># puø dviø dvandvaø ãt ùatva¤ca . etannàmakayoreka havirbhoktrordevayoþ . %<agnãùomãyaü pa÷umàlabheteti>% ÷rutiþ .

#<agnãùomapraõayanã># strã agnãùomau praõãyete saüskriyete anayà atra và pra + nã--karaõe àdhàre và lyuñ ïãp . tayoþ saüskàrikàyàmçci pàtryà¤ca . bhàve lyuñ . tayoþ saüskàre naø .

#<agnãùomãya># triø agnãùomau devate asya cha . taddevatàke pa÷vàdau kapàlaråpapàtràdisaüskçte havirbhede ca %<agniùomãyamekàda÷akapàlaü nirvapatãti>% %<yo'gnãùomãmayasya pa÷ora÷nàtãti>% ca ÷rutiþ .

#<agnyagàra># naø agneþ agnihotrasaübandhivahneragàraü 6 taø . agnihotragçhe %<vasaü÷caturtho'gnirivàgnyagàre>% iti raghuþ . agnigçhàdayopyatra .

#<agnyàdhàna># naø agneràdhànam à--dhà¤--lyuñ 6 taø . vedamantradvàrà vahnisthàpane . 7 bahuø . agnihotrayàge .

#<agnyàdheya># puø agniràdheyo yena . agnihotriõi sàgnike dvije tatprakàra÷ca puõyamevàdadhãtàgnimityupakramya kàtyàyanasaühitàyàü dar÷itaþ kalpagranthe ca vistarã draùñavyaþ .

#<agnyàlaya># puø agneràlayaþ à + lã--àdhàre ac 6 taø . vedamantradvàrà vahnisthàpanayogye gçhe, tadàdhàre--kuõóe, sthaõóile ca .

#<agnyàhita># puø agniràhito yena à + dhà¤--karmaõi kta, và paranipàtaþ . agnihotriõi sàgnike dvije .

#<agnyutpàta># puø agninà divyànalena kçta utpàtaþ (aniùñasåcakopadravaþ) ud + pata--gha¤ 3 taø . àkà÷asthànala vikàrasåcitopadrave, ulkàpàtàdàva÷ubhasåcake, dhåmaketukçtavikàre ca . sa ca nàbhasa utpàtaþ ulkàdiråpaþ pa¤ca vidhaþ dhiùõyolkà÷anividyuttàràbhedàt . teùàü lakùaõàdikaü phalasahitam vçhatsaühitàyàmuktaü 33 aø yathà %<divi bhukta÷ubhaphalànàü patatàü råpàõi yàni tànyulkàþ . dhiùõyolkà÷anividyuttàrà iti pa¤cadhà bhinnàþ .. ulkà pakùeõa phalaü tadvaddhiùõyà÷anistribhiþ pakùaiþ . vidyudahobhiþ ùaóbhistadvattàrà vipàcayati .. tàrà phalapàdakarã phalàrdhadàtrã prakãrtità dhiùõyà . tisraþ sampårõaphalà vidyudayolkà÷ani÷ceti .. a÷aniþ svanena mahàtà nçgajà÷vamçgà÷mave÷matarupa÷uùu . nipatati vidàrayantã dharàtalaü cakrasaüsthànà .. vidyutsatvatràsaü janayantã tañatañasvanà sahasà . kuñilavi÷àlà nipatati jãvendhanarà÷iùu jvalità .. dhiùõyà kç÷àlpapucchà dhanåüùi da÷a dç÷yate'ntaràbhyadhikam . jvalitàïgàranikà÷à dvau hastau sà pramàõena .. tàrà hastaü dãrghà ÷uklà tàmràbjatanturåpà và . tiryagadha÷cordhvaü và yàti viyatyuhyamàneva . ulkà ÷irasi vi÷àlà nipatantã vardhate pratanupucchà . dãrghà bhavati ca puruùà bhedà bahavo bhavantyasyàþ . pretapraharaõakharakarabhanakrakapidaüùñrilàïgalamçgàbhàþ . godhàhidhåmaråpàþ pàpà yà cobhaya÷iraskà .. dhvajajhaùakarigirikamalenduturagasantaptarajatahaüsàbhàþ . ÷rãvatsavajra÷aïkhasvastikaråpàþ ÷ivasubhikùàþ .. ambaramadhyàdbahvyo nipatantyo ràjaràùñranà÷àya . bambhramatã gaganopari vibhramamàkhyàti lokasya .. saüspç÷atã candràrkau tadvisçtà và sabhåprakampà ca . paracakràgamançpabadha--durbhikùàvçùñibhayajananã pauretaraghnamulkàpasavyakaraõaü divàkarahimàü÷voþ . ulkà ÷ubhadà purato divàkaraviniþsçtà yàtuþ .. ÷uklà ratkà pãtà kçùõà colkà dvijàdivarõàbhà . krama÷a÷caitàn hanyurmårdhoraþpàr÷vapucchasthàþ .. uttaradigàdipatità vipràdãnàmaniùñadà råkùà . çjvã snigdhàkhaõóà nãcopagatà ca tadvçddhyai .. ÷yàmà vàruõanãlà'sçgdahanàsitabhasmanibhà råkùà . sandhyàdinajà vakràdalità ca paràgamabhayàya .. nakùatragrahadhàte tadbhaktãnàü kùayàya nirdiùñà . udaye ghnatã ravãndå pauretaramçtyave'ste và .. bhàgyàdityadhaniùñhàmåleùålkàhateùu yuvatãnàm . viprakùatriyapãóà puùyànilaviùõu deveùu .. dhruvasaumyeùu nçpàõàmugreùu sadàruõeùu cauràõàm . kùipreùu kalàviduùàü pãóà sàdhàraõe ca hate .. kurvantyetàþ patità devapratimàsu ràjaràùñrabhayam . ÷akropari nçpatãnàü gçheùu tatsvàminàü pãóàm .. à÷àgrahopaghàte tadde÷yànàü khale kçùiratànàm . caityatarau sampatità satkçtipãóàü karotyulkà .. dvàri purasya purakùayamathendrakãle jana kùayo'bhihitaþ . brahmàyatane vipràn vinihanyàdgomino goùñhe .. kùveóàsphoñitavàditagãtãtkruùñasvanà bhavanti yadà . ulkà nipàtasamaye bhayàya ràùñrasya sançpasya .. yasyà¤ciraü tiùñhati khe'nuùaïgo daõóàkçtiþ sà nçpaterbhayàya . yà cohyate tantudhçteva khasthà yà và mahendradhvajatulyaråpà .. ÷reùñhinaþ pratãpagà tiryagà nçpàïganàþ . hantyadhomukhã nçpàn bràhmaõànathordhçgà .. varhipuccharåpiõã lokasaïkùayà vahà . sarpavat prasarpiõã yoùitàmaniùñadà .. hanti maõóalà puraü chatravat purohitam . vaü÷agulmavat sthità ràùñradoùakàriõã .. vyàlasåkaropamà visphuliïgamàlinã . khaõóa÷o'tha và gatà sasvanà ca pàpadà .. surapaticàpapratimà ràjyaü nabhasi vilãnà jaladàn hanti . pavanavilomà kuñilaü yàtà na bhavati ÷astà vinivçttà và .. abhibhavati yataþ puraü balaü và bhavati bhayaü tata eva pàrthivasya . nipatati ca yathà di÷à pradãptà jayati ripånaciràttayà prayàtaþ>% .. tatkàraõamuktaü gargasaühitàyàm %<atilobhàdasatyàdvà nàstikyàdvàpyadharmataþ . naràpacàrànniyatamupasargaþ pravartate . tato'paràdhànniyatamapavarjanti devatàþ . tàþ sçjantyadbhutàüstàüstu divyanàbhasabhåmijàn . ta eva trividhà loke utpàtà devanirmitàþ . vicaranti vinà÷àya råpaiþ saübodhayanti ca>% iti . aniùñasåcakaråpabhedà÷ca vçhatsaühitàvàkye pràk dar÷itàþ . tallakùaõaü kà÷yapena sàmànyata uktam %<vçhacchikhà ca såkùmàgrà raktanãla÷ikhojjvalà . pauruùeya pramàõena ulkà nànàvidhà smçteti>% .

#<agnyuddhàra># puø agneþàdhanàrthamuddhàraþ araõimanthanena utthàpanam . araõidvayagharùaõenànalotpàdane . tatprakàrastu %<a÷vattho yaþ ÷amãgarbhaþ pra÷astãrvãsamudbhavaþ . tasya yà pràïmukhã ÷àkhà vodãcã vordhagàpi và .. araõistanmayã proktà tanmayyevottaràraõiþ . sàravaddàrava¤catramovilã ca pra÷asyate .. saüsaktamålo yaþ ÷amyàþ sa ÷amãgarbha ucyate . alàbhe tva÷amãgarbhàduddharedavilambitaþ .. caturviü÷atiraïguùñhadairvyaü ùaóapi pàrthivam . catvàra ucchraye mànamaraõyoþ parikãrtitam .. aùñàïgulaþ pramanthaþ syàccatraü syàddvàda÷àïgulam . ovilã dvàda÷aiva syàdetanmanthanayantrakam .. aïguùñhàïgulamànantu yatra yatropadi÷yate . tatra tatra vçhatparvagranthibhirminuyàt sadà .. gobàlaiþ ÷aõasaümi÷raistrivçttamamalàtmakam . vyàmapramàõaü netraü syàt pramayyastena pàvakaþ .. mårdhàkùikarõavaktràõi kandharà càpi pa¤camã . aïguùñhamàtràõyetàni dvyaïguùñhaü vakùa ucyate .. aïguùñhamàtraü hçdayaü tryaïguùñhamudaraü smçtam . ekàïguùñhà kañirj¤eyà dvau vastirdvau ca guhyakam .. årå jaïghe ca pàdau ca catustryekai ryathàkramam . araõyavayavàhyete yàj¤ikaiþ parikãrtitàþ .. yattadguhyamiti proktaü devayonistu socyate . asyàü yo jàyate vahniþ sa kalyàõakçducyate .. anyeùu ye tu mathnanti te rogabhayamàpnuyuþ . prathame manthane tveùa niyamo nottareùu ca .. uttaràraõiniùpannaþ pramanthaþ sarbadà bhavet . yonisaïkaradoùeõa yujyate hyanyamanthakçt .. àrdrà sa÷uùirà caiva ghårõàïgã pàñità tathà . na hità yajamànànàmaraõi÷cottaràraõiþ .. paridhàyà'hataü vàsaþ pràvçtya ca yathàvidhi . bibhçyàt pràïmukho yantramàvçtà vakùyamàõayà .. catravradhnapramanthàgraü gàóhaü kçtvà vicakùaõaþ . kçtvottaràgrà maraõiü tadvradhnamupari nyaset .. catràdhaþ kãlakàgrasthàmovilãmudagagrakàm . viùñambhàddhàrayed yantraü niùkampaü prayataþ ÷uciþ>% iti kàtyàø saø ..

#<agnyupasthàna># naø agnirupasthãyate'nena upa + sthà lyuñ 6 taø . vahnerupàsanamantre . striyàü ïãp . bhàve lyuñ 6 taø . vahnerupàsane naø .

#<agra># naø aïga--rak nalopaþ . uparibhàge, ÷eùabhàge, àlambane pårbabhàge, utkarùe samåhe ca . pradhàne, adhike, prathame ca triø . tatra pårbabhàge agrakàyaþ %<athàgrahaste mukulãkçtàïgulàviti>% kumàø . årdhve %<÷çïgàõi yasyàgrasaroruhàõi iti>% kuø . àlambane, %<manumekàgramàsãnamiti>% manuþ pradhàne %<athàgramahiùã ràj¤a>% iti prathame agrahàyaõeùñiriti . puro'rthe, agrasaraþ . ÷eùabhàge, %<harmyàgraråóheùu tçõàïkureùviti>% raghuþ . %<såcyagreõa na dàtavyaü vinà yuddhena ke÷aveti>% %<bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ceti>% %<àràgramàtrohyaparo'pi dçùñaþ iti>% ca ÷rutiþ . adhike %<athàgraraya÷àlineti>% . ÷çïge, %<kailàsàgrasamàsãnamiti>% tantram utkarùe, agràdagraü rohatãti tàø bràø agramutkarùamiti màdhavàcàryaþ adhike %<sàgraü varùa÷atamiti>% ràmàø akùaråpapalaparimàõe (jyotiùoktasya akùaråpapalasya parimàõàrthe'ü÷abhede) ca . akùakùetrasàdhanàrthàyàü siddhànta÷iromaõyuktàyàm akùakùetrakarõena guõitàyàü svakoñyà hçtàyàü kràntijyàyàü strã . %<kràntijyake karõaguõe vibhakte koñyà bhujenàptamitàgrakà syàt>% iti siø ÷iø . %<kràntijyà akùa÷rutikarõena guõità dviþ sthàpyà ekatra svakoñyà bhaktà satã agrà bhavatãti>% pramitàø . %<rekhà pràcyaparà sàdhyà viùuvadbhàgragà tathà . iùñacchàyàviùuvatãrmadhyamagràbhidhãyate>% iti såryasiddhàntapàribhàùite'rthe ca strã . vivçta¤caitat raïganàthena yathà %<athàgràj¤ànàrthamàha . tasmiü÷caturasre pårvàpararekhàta uttarabhàge viùuvadbhàgragàkùabhàgaprade÷asthàkùabhàïgulàntaritetyarthaþ . pràcyaparà rekhà pårbàpararekhànukàrà rekhà tathà sarvatastulyàntareõa yatheùñacchàyàkùarekhàbhujàntareõa kàryà . anantaramiùñacchàyàviùuvatãriùñacchàyàkùarekhàkùabhàgrarekhayorityarthaþ . madhyaü caturasre'ïgulàtmakamantaràlaü sarvatastulyam . agrà karõavçttàgrocyate . atropapattiþ . bhujasya karõavçttàgrà palabhàsaüskàreõàgrà uktà taddakùiõagole palabhàdhikottarabhujasadbhàvena palabhonã bhujo'greti, pràcyaparasåtràduttarabhàge'kùabhàgrarekhà bhujamadhye bhavatãti dvayo rekhayorantaramagrà palabhonabhujaråpà . evamuttaragola uttarabhujasya palabhàlpatvàdbhujonapalabhàgreti palabhàrekhà pràcyaparasåtràduttarabhàgasthà bhujarekhàto'pyagràntareõottaradi÷ãti dvayo rekhayorantaraü bhujonapalabhàråpaü karõavçttàgrà . evaü dakùiõabhujasya palabhonàgràtvàt palabhàyuto'greti pràcyaparasåtràdbhujàgràpalabhàgràrekhayoþ krameõa yàmyottaratvàt tayorantaràlaü palabhàbhujaikyaråpamagrà palabhàyàþ ÷aïkutalànukalpatvàt sadottaratvaü chàyàsambandhàdyuktam>% iti . %<agra÷abdasyàvayavaråpaikade÷aparatve hastàgraü tadvatparatve agrahasta>% iti yathoktam vàmanena, %<hastàgràgrahastayorguõaguõinorbhedàditi>% . agra + bhavàdyarthe yat . agryaþ . gha agriyam . ku÷àgramiva cha . ku÷àgrãyaþ . ivàrthe ÷àkhàdiø ya agryaþ .. agraþ çùibhedastadgotràpatye naóàdiø phak . àgràyaõaþ . tattadartheùu .

#<agrakàya># puø agraþ kàyaþ avayavàvayavinorabhedàt agrahastavat karmaø . dehapårbabhàge .

#<agraga># triø agre gacchatãti gasa--óa 7 taø . purogàmini .

#<agragaõya># triø agre gaõyate gaõa--yat 7 taø . agragaõanãye, pradhàne ca .

#<agragàmin># triø agre gacchati gama--õini 7 taø . purogàmini . %<praùñho'gragàminãti>% pàø . atràõatvanirde÷àt agragàminetyàdau na õatvam . striyàü ïãp .

#<agraja># puø agre purastàt jàyate jana--óa . agrajàte jyeùñhabhràtari %<jagàdàgre gajàgrajam>% iti màghaþ . jyeùñhabhaginyàü strã . varõeùu madhye agrajàtatvàt vipre .

#<agrajaïghà># strã agrà jaïghà avayavàvayavinorabhedàt kaø saø . jaïghàgrabhàge .

#<agrajanman># puø agre janma yasya jana--manin vyadhiø bahuø . jyeùñhabhràtari, vipre ca . agrajàtamàtre triø . agràt pradhànàïgàt mukhàt janmàsya vyaø baø . brahmaõomukhotpanne vipre, tasya tanmukhotpatti÷ca tàõóyamahàbràhmaõe uktà yathà %<so'kàmayata yaj¤aü sçjeyeti sa mukhata eva trivçtamasçjata taü gàyatrãcchando'nvasçjyatàgnirdevatà bràhmaõomanuùyo vasanta çtustasmàttrivçt stomànàü mukhaü, gàyatrã cchandasàm, agnirdevatànàü, bràhmaõo manuùyàõàü, vasanta çtånàü, tasmàdbràhmaõo mukhena vãryaïkaroti mukhatã hi sçùñaþ>% iti . vyàkhyàta¤caitat bhàùye %<saþ prajàpatirakàmayat kimiti>%? sarvasàdhakaü yaj¤aü sçje yeti sa etamagniùñomamapa÷yat tamàharadityuktasyaivedaü vivaraõaü saþ prajàpatiþ mukhata àtmano mukhàdeva trivçtamàvçttitrayasàdhyametannàmakaüstomamasçjata taü trivçtamanu pa÷càdgàyatrãchandaþ gàyatraü nàma chando'sçjyata tadanu agnirdevatà'sçjyata tamanu manuùyã bràhmaõo'sçjyata tathà tamanu vasantàkhya÷ca çturasçjyata yasmàdyadete mukhataeva sçùñàþ tasmàdete trivçdàduyaþ svasvajàtãyànàü madhye mukhyà abhavan trivçdàdãnàü mukhyànàü madhye bràhmaõasya mukhyatvaprayuktaü vãryaü lokasiddhaü dar÷ayati tasmànmukhasçùñatvena mukhyatvàt bràhmaõo mukhenedànãmapi vãryaü svàdhyàyapravacanàdijanyaü sàmarthyaïkaroti tasmàdityuktaü vivçõoti hi yasmàdbràhmaõo mukhataþ sçùñastasmàdityarthaþ .. evamuktamarthaü yo veda so'pi mukhena vãryaüïkaroti mukhasàdhyena svàdhyàyapravacanàdinaivàbhãùñaü sàdhayati ityarthaþ iti . %<bràhmaõo'sya mukhamàsãti>% puruùasåktam ata eva viprasya mukhajàtatvena mukhasàdhyasvàdhyàyàbhyasane eva vãryaü bhavatãtyapyuktam ataeva manunà %<vedameva sadàbhyasye>% dityuktam hàrãtasaühitàyàü tu %<ùañ karmàõi, nijànyàhurbràhmaõasya mahàtmanaþ . taireva satataü yastu vartayet sukhamedhate adhyàpanaü càdhyayanaü yàjanaü yajanaü tathà . dànaü prati graha÷ceti ùañ karmàõãti cocyate>% iti veda¤caiva sadàbhyasyet ÷ucau de÷e samàhitaþ dharma÷àstraü tathà pàñhyaü bràhmaõaiþ ÷uddhamànasaiþ vedavat pañhitavya¤ca ÷rotavya¤ca divàni÷i ÷rutihãnàya vipràya smçtihãne tathaiva ca dànaü bhojana sanyacca datta kulavinà÷anam . tasmàt sarvaprayatnena veda ÷àstraü pañhet %<dvija iti>% ca . sattvapradhànà vapràþ syuriti bhàratokteþ viprasya satvapradhànatayà %<bràhmaõakùattriyavi÷àü ÷ådràõà¤ca parantapa! . karmàõi pravibhaktàni svabhàvaprabhavairguõaiþ . ÷amodamastapaþ ÷aucaü kùàntiràrjavameva ca . j¤ànaü vij¤ànamàstikyaü brahmakarma svabhàvajamiti>% gãtàyàü sàtvikadharmàevàsya svàbhàvikà ityuktam . vivçta¤caitat ÷rãdhara svàminà %<tatra bràhmaõasya svàbhàvikàni karmàõyàha ÷ama iti, ÷ama÷cittoparamaþ (vàhyaviùayànnivartanam) damovàhyendriyoparamaþ (svasvaviùayànnivartanam) tapaþ pårboktaü (saguõabrahmopàsanàdi) ÷aucaü vàhyamàbhyantara¤ca . kùàntiþ (÷ãtoùõàdidvandvasahiùõutà) àrjavam avakratà (vàhyàbhyantarayoþ kàpañhyàbhàvaþ) j¤ànaü ÷àstrãyaü vij¤ànamanubhavaþ àstikyam asti paraloka iti ni÷cayaþ . etat ÷amàdi bràhmaõasya svabhàvàt jàtaü karmeti>% . mukhajàtàdayopyatra agre prathamaü janma yasya . caturmukhe brahmaõi, %<yo vai brahmàõaü vidadhàti pårbaü ya÷càsmai prahiõoti vedamiti>% %<hiraõya garbhaþ samavartatàgre>% iti ca ÷rutau parabrahmasakà÷àt tasya prathamotpattiruktà, tadutapattiprakàrastu manunà %<so'bhidhyàya ÷arãràt svàt sisçkùurbahudhà prajàþ . apa eva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjat . tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamapramam tasmin jaj¤e svayaü brahmà sarvalokapitàmaha>% ityanenoktaþ .

#<agrajàta># puø agre jàtaþ jana--kta 7 taø . jyeùñhamràtari, vipre ca . jyeùñhabhaginyàü strã . pårvajàtamàtre triø .

#<agrajàti># puø agrà ÷reùñhà jàtiryasya, jana--ktin karmaø . vipre .

#<agrajihvà># strã agrà jihvà agrahastavat kaø . jihvàgrabhàge .

#<agraõã># triø agre nãyate'sau õã--kvip 7 taø õatvam . prabhau ÷reùñheca . agraü nayati devebhya iti . vahnau puø yathàcàsyàgraõãtvaü tathàgni÷abde niruktavyàkhyàyàmuktam .

#<agratas># avyaø agre agràdvà agra + tasil . pårvavçttau, pårvabhàgàvadhike ca .

#<agrataþsara># triø agrataþ sarati gacchati sç--ña 7 taø . agragàmini . striyàü ïãp .

#<agradànin># puø agredànaü udde÷yatvekàstyasya agradàna + ini pretodde÷ena yaddànaü dãyate tatpratigràhiõi %<agradànãti>% khyàte vipre . %<lobhã viprasya ÷ådràõàmagre dànaü gçhãtavàn . grahaõàttiladànànàmagradànã babhåva sa>% iti puràø .

#<agradànãya># puø agre dànamarhati cha . agradànivipre .

#<agranakha># puø agro nakhaþ agrahastavat kaø . nakhàgre .

@<[Page 66a]>@
#<agranàsikà># strã agrà nàsikà agrahastavat kaø . nàsikàgrabhàge .

#<agranthika># puø nàsti granthirvastragranthiþ sasàrabandhagranthirvà'sya . nirgranthike muktakacche jainabhede àtmaj¤e ca %<bhidyate hçdayagranthi>% rityanena tasya saüsàragranthi÷ånyatvoktestathàtvam . granthi÷ånye triø .

#<agraparõã># strã agre parõaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . (àlku÷ãti) khyàte vçkùe .

#<agrapåjà># strã agre påjà . pràthamikapåjàyàm . %<agrepåjàmiha sthitvà gçhàõemàmiti>% puràø .

#<agrabhàga># puø bhajyate iti bhàgaþ ekade÷aþ bhaja--gha¤ agraþ pårbaþ bhàgaþ karmaø . ÷ràddhàdau prathamamuddhçtya deye dravye avayavinaþ ÷eùabhàge ca . yathà ÷aràgrabhàgaþ .

#<agrabhuk># triø agre devapitràdibhyo'dattvà bhuïkte bhujakvip 7 taø . audarike .

#<agrabhå># puø agre bhavati utpadyate bhå--kvip 7 taø . pårbajàte jyeùñhabhràtari vipre ca jyeùñhabhaginyàü strã . pårbajàte triø .

#<agramahiùã># strã karmaø . pradhànastriyàm . %<athàgramahiùã ràj¤a>% iti .

#<agramàüsa># naø agraü pradhànaü bhakùyatvena manyate man--sa, dãrghaþ karmaø . hçdayasthe padmàkàre (phulakà) iti nàmake màüse . kecit vyukvàgramàüsamekaü nàmetyàhuþ . (agramàsa) iti prasiddhe rogabhede ca .

#<agramukha># naø agraü mukham agrahastavat karmaø . mukhàgre .

#<agrayaõa># naø agramayanàt uttaràyaõàt õatvam ÷akaø tatvidhà nakàlo'sya ac . màrge màsi sàgnikakartavyenava÷asyeùñiråpe yaj¤abhede . niragnikartavye navànna÷ràddhe ca . %<akçtàgrayaõa¤caiva dhànyajàtaü dvijottameti>% varjyànne smçtiþ . %<akçtàgrayaõamakçtanava÷asyeùñi÷ràddhaü yathàyogyaü sàgnikaniragniparamiti>% ÷ràddhatattve raghunandanaþ .

#<agrayàna># naø agre yànaü yasya yà--lyuñ saüj¤àtve'pyaõatvam . purogàmini sainye . agragàmimàtre triø .

#<agrayàyin># triø agre yàsyati yà--õini 7 taø . purogàmini %<puttra÷ca te raõa÷irasyayamagrayàyãti>% ÷reùñheca .

#<agrayãdhin># puø agre sthitvà yudhyati yudha--õini 7 taø . mainyànàmagre sthitvà yoddhari .

#<agralohità># strã agramuparibhàgaþ lohitaü yasyàþ baø . cilloti prasiddhe ÷àkabhede .

#<agravoja># puø agraü ÷àkhàgraü vãjamutpàdakaü yasya . chinnàgratarukhaõóaråóhe (kalama) itiprasiddhe kàõóajàte kuraõñakàdivçkùe .

#<agrasandhànã># strã agre phalotpatteþ pràka sandhãyate j¤àyate'bayà kàryaü sam + dhà--karaõe lyuñ ïãp . yamapa¤jikàyàm . yatra hi pràõivargasya pràgbhavãyakarmànusàreõa ÷ubhà÷ubhasåcakaü sarvaü likhyate sà yamapa¤jikà, . kai÷cit yamapaññiketi sàü kathyate . agrasandhànakàriõi triø .

#<agrasandhyà># strã agraü sandhyàyàþ, sarvo'pyekade÷aþ kàlavàcinà samasyate, ityukteþ ekaø taø . sandhyàpårbasamaye . agrà pårbà sandhyà iti karmaø . pràtaþsandhyàyàm %<karkandhånàmupari tuhinaü ra¤jayatyagrasandhyeti>% ÷akuntalà .

#<agrasara># triø agre sarati gacchati sç--ña 7 taø . agragàmini . %<yuddhàyàgrasaro'bhavaditi>% striyàü ïãp .

#<agrasàrà># strã agraü ÷ãrùamàtraü sàro'syàþ . phala÷ånya÷ikhàyàü ma¤jaryàm . agàt agamàrabhya sàro'sya . vaü÷àdau puø .

#<agraha># puø grahaþ parigrahaþ naø taø . parigrahàbhàve . bahuø . parigraha÷ånye sanyàsiprabhçtau, j¤àna÷ånye triø .

#<agrahara># triø agre hriyate dãyate'sau agra--hç--ac . agradeye vastuni, bhàgàgre puø agra--hç--kartari ac . agrahàriõi triø %<pràgraharaþ kumàra>% iti .

#<agrahasta># puø agra÷càsau hasta÷ceti guõaguõinorabhedàt karmaø . hastasyàgrabhàge %<athàgrahaste mukulãkçtàïgulàviti>% kuø .

#<agrahàyaõa># puø agraþ ÷reùñhaþ hàyanovrãhiratra õatvam . màrga÷ãrùe màsi . tasya ca %<màsànàü màrga÷ãrùo'smãti>% gãtàyàü bhagabadvibhåtiråpatvokteþ ÷reùñhadhànyavattvàcca tathàtvam .

#<agrahàyaõeùñi># strã agrà pràthamikã hàyananimittà iùñiþ . nava÷asyeùñau yàgabhede .

#<agrahàra># puø agraü prathamaü hriyate utpanna÷asyàduddhçtya sthàpyate hç--karmaõi gha¤ . kùetrotpanna÷asyàduddhçtya bràhmaõã dde÷ena sthàpye dhànyàdau gurukulàdàvçttavrahmacàriõe deye kùetràdau, gràmabhede ca %<sa kasmi÷cidagrahàre kàloü nàmaikasyeti>% da÷akuø . agraü harati--aõ . agrahàrake triø .

#<agràkùi># naø agra¤ca tadakùi netraü ceti guõaguõinorabhedàt karmaø svàïgaparatvàt nàcsamàø . netràgre apàïge agràkùõà vãkùamàõastu tiryagbhràtaramabravãditi ràmàø .

#<agràõãka># naø agra¤ca tadanãkaü ceti guõaguõinorabhedàt karmaø õatvam . agnayàyisainye . %<agràõãkaü raghuvyàghrau ràkùasànàü babha¤jatuþ iti>% ràmàø .

#<agràyaõãya># naø agraü ÷reùñhamayanaü j¤ànaü tatra sàdhu cha . bauddhàgamasiddhe pravàdabhede %<utpàdapårbamagràyaõãyamatha vãryatà pravàdaþ syàt iti>% hemacandraþ .

#<agràvalehita># naø agraü prathamabhàga uddhatyàvalehitamàsvàditaü yasya . ÷ràddhàdyarthaprastutànnàdagrabhàgamuddhatyàsvàdanena ÷ràddhaü dànàdyanarhatàprayãjakadoùaduùñe annàdau %<dviþsvinnaü paridandha¤ca tathaivàgràvalehitamiti>% ÷ràddhavarjye brahmapuràõam %<agràvalehitaü ÷ràddhàrthopakalpitaü sakçdupabhuktàgrabhàgamiti>% raghuø .

#<agràsana># naø agramarghàdidànàt pårbaü kalpitamàsanam . ÷ràddhànnabhojanàrthe arghadànàdito'gre kalpite viprasyopave÷anàrthe àsane %<màmagràsanato'vakçùñamava÷amiti>% mudràø .

#<agràhya># triø graha--õyat--naø taø . grahaõàyogye ÷ivanirmàlyàdau pratigrahàyogye tilà÷vàdau ca . %<agràhyaü ÷ivanirmàlyaü patraü puùpaü phalaü jalamiti>% puràø . %<bràhmaõaþ pratigçhõãyàdvçttyarthaü sàdhutastathà . avya÷vamapi màtaïgatilalauhàü÷ca varjayet . kçùõàjinahayagràhã na bhåyaþ puruùobhavet . ÷ayyàlaïkàravastràdi pratigçhya mçtasya ca . narakànna nivartante dhenuü tilamayãü tathà>% . tathà %<brahmahatyà suràpànamapi steyaü tariùyati . àturàdyadgçhãtantu tat kathaü? vai tariùyati>% . %<etadàdidravyàdànaü gahãturdoùajanakam>% iti raghuø . %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ . anyatra kulañàùaõóapatite yo dviùastatheti>% manuþ . tena kulañàdidravyam agràham . ÷aucàdau karmaõi anupàdeyamçttikàyàm strã . %<antarjale devagçhe valmãke måùikasthale . kçta÷aucàva÷iùñe ca agràhyàþ pa¤ca mçttikà>% iti smçtiþ . avicàraõãye triø %<agràhyastvanivedita>% iti smçtiþ . àvedanakàle'niveditaþ pa÷càt nivedito'pi vyabahàre na vicàraõãyaþ iti tadarthaþ .

#<agrima># puø agre bhavaþ agra + óimac . jyeùñhabhràtari . ÷reùñhe, uttame ca triø . %<vãràõàmagrimo bhåtvà yuyudhe pàrthivaiþ saheti>% puràø .

#<agriya># puø agre bhavaþ agra + gha . jyeùñhabhràtari . ÷reùñhe, uttame, agrajàtamàtre ca triø . sandhyà agriyà bhavantãti tàø bàø .

@<[Page 67b]>@
#<agrãya># puø agre bhavaþ agra + cha . jyeùñhabhràtari . ÷reùñhe, utte ca triø . %<agrãyabhàgaü dadate'sya daityà>% iti vedaþ .

#<agru(grå)># strã agi--kru nalopaþ và åï . nadyàmaïgulyà¤ca . nirukte tannàmnoretasyà uktestadarthatvam . %<janãyantonyagruva>% iti vedaþ .

#<agrega># triø agre gacchatãti gama--óa aluk saø . purogantari .

#<agregà># triø agre gacchati gama--viñ aluk saø . purogantari .

#<agrega># triø agre gacchatãti gama--óå aluk saø . purogàmini sevake .

#<agrediùiùu(ùå)># puø didhiü dhairyaü syati nirasyati, so--kå ùatvam didhiùåþ dviråóhà punarbhåyoùit agre gaõanãyà didhiùåryasya aluk saø kababhàvaþ pçø và hrasvaþ . punarbhåvivàhakàriõi . pràganåóhajyeùñhabhaginyàþ pràgåóhakaniùñhabhaginyàü strã . jyeùñhàyàü yadyanåóhàyàü kanyàyàmuhyate'nujà . sà càgredidhiùårj¤eyà pårvà tu didhiùåþ smçteti, manuþ etatpakùe ca agre jyeùñhàvivàhàt pårbaü didhiùåþ jyeùñhàvivàhakàlà sahanaråpadhairyalopakàriõãti vigrahaþ . dãrghànta evàyam .

#<agrediùiùåpati># puø 6 taø . anåóhajyeùñhàyàü bhaginyàm satyàü kaniùthàyàbhaginyà voóhari %<ya÷càgredidhiùåpatiriti>% smçtiþ .

#<agrepà># triø agre sthitvà pàti pà--kvip aluk saø . purato bhåtvà pàlake %<agrepà çbhavo mandasànà>% iti vedaþ .

#<agrepå># triø agre kçtvà påyate på--kvip aluk saø . puraþ pavitrakàrake %<somasya ràj¤o bhakùayanti tenàgrepuva>% iti vedaþ .

#<agrevaõa># vanasyàgraü--ràjaø pårbaø . aluk saø õatvam, niø edantatvam . vanàgrabhàge .

#<agresara># triø agre sarati sç--ña--aluk saø . purogàmini . striyàü ïãp .

#<agresarika># triø sç--bhàve--ap aluk saø agre sare agra gatau prasçtaþ ñhan . purogàmi--sevake .

#<agropaharaõãya># triø agramupahriyate yasmai upa + hç--sampradàne anãyar . ÷ràddhàdyarthamupakalpitasyànnàderagre dànodde÷ye vàstudevàdau . agre upahriyate karmaõi anãyar . prathamadànàrhe dravye .

#<agrya># puø agrejàtaþ yat . jyeùñhe bhràtari . ÷reùñhe triø %<dç÷yate tvagryayà buddhyeti>% gãtà .

#<agha># idit gatau bhvàdiø àtmaø sakaø señ . aïghate . àïghiùña . kri--àïghiþ asun aïghaþ .

#<agha># pàpakaraõe adantacuràø ubhayaø akaø . aghayati--te . àjighat ta . ac--agham aghaþ .

@<[Page 68a]>@
#<agha># naø curàø agha--bhàve ac . pàpe %<haratyaghaü samprati heturaiùyata>% iti màghaþ . kartari ac . pàpakàrake triø %<aghàyurindriyàràmo moghaü pàrtha! sa jãvatãti>% gãtà aghaü hetutvenàstyasya ar÷àø ac . vyasane duþkhe ca naø tayoþ pàpajanyatvàttattvam . tatra vyasane %<kaccit mçgãõàmanaghà prasçtiriti>% raghu . %<anaghà avyasaneti>% mallinàthaþ . %<na vardhayedaghàhànãti>% %<aghàheùu nivçtteùu susnàtàþ kçtamaïgalà iti>% ca smçtiþ aghasya vyasanasya iùñaviyogaråpasya tajjanyaduþkhasya và ahàni aghàhàiti tadarthaþ . duþkhe, %<upaplutamaghau ghena nàtmànamavabudhyate iti>% duþkhaughenetyarthaþ %<dayàlumanaghaspçùñaü puràõamajaraü viduriti>% màghaþ . paraduþkhena duþkhitve eva tatpraharaõàya dayàloricchà, ã÷vasya tu dayàlutve'pi na duþkhaspar÷aþ ànandasvaråpatvàditi, tattàtparyàrthaþ svaya÷àüsi vikramavatàmavatàü na badhåùvaghàni iti bhàø . aghàni vyasanànãtyarthaþ . påtanàvakàsurayorbhràtari asurabhede puø . %<kçùõacaritamivàghanà÷ana miti>% ÷leùaþ . etatkathà càghanà÷ana÷abde dç÷yà .

#<aghakçt># triø aghaü pàpaü satataü karoti kç--kartari tàcchãlàdiùu vàkvip 6 taø . pàpakàriõi, satatapàpa÷ãle ca .

#<aghana># triø naø taø . nivióatàviruddha÷aithilyayukte .

#<aghanà÷ana># triø aghaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . pàpanà÷ake japyadànàdau %<japet sarvàghanà÷anamiti>% smçtiþ . striyàü ïãp . aghasyàsurabhedasya nà÷anaþ . ÷rãkçùõe, sa hi ajagararåpeõa jighàüsantaü taü hatavàn tatkathà bhàgavate %<athàghanàmàbhyapatanmahàsurasteùàü sukhakrãóanavãkùaõàkùamaþ . nityaü yadantanijajãvitepsubhiþ pãtàmçtairapyamaraiþ pratãkùyate .. dçùñvàrbhakàn kçùõamukhànaghàsuraþ kaüsànu÷iùñaþ sa vakãvakànujaþ . ayantu me sodaranà÷akçttayordvayorghnamenaü savalaü haniùye . ete yadasmatsuhçdostilàpàþ kçtàstadà naùñasamà vrajaukasaþ . pràõe gate varùmasu kànucintà prajàsavaþ pràõabhçtohi saüyate .. iti vyavasyàjagaraü vçhadvapuþ sa yojanàyàmamahàdripãvaram . dhçtvàdbhutaü vyàptaguhànanaü tadà pathi vya÷eta grasanà÷ayà khalaþ>% .. ittham aghanàmake'sure sthite tadudare govatsavatsapàleùu gateùu svayamapi hariþ pravi÷ya atyantaü svadehavardhanena taü hatavàn ityapyuktam . %<tacchrutvàbhagavàn kçùõastvavyayaþ sàrbhavatsakam . cårõãcikãrùoràtmànaü tarasà vavçdhe gale .. tato'tikàyasya niruddhamàrgiõãhyadãrõadçùñerbhramatastvitastataþ . pårõontaraïge pavanoniruddhomårdhvanvinirbhidya vinirgato vahiþ>% iti .. %<kçùõacaritamivàghanà÷anamiti>% ÷leùaþ .

#<aghabhojin># triø aghaü pàpaphalakaü bhuïkte bhuja--õini 6 taø . devapitratithyudde÷àmàvena svàrthapàcake . %<aghaü sa kevalaü bhuïkte yaþ pacatyàtmakàraõàt>% iti viùõuþ . %<bhu¤jate te tvaghaü pàpà ye pacantyàtmakàraõàt>% iti gãtà .

#<aghamarùaõa># naø aghaü pàpaü mçùyate utpannatve'pi nà÷anena karmàkùamatvàt sahyate'nena mçùa--lyuñ 6 taø . utpannapàùanà÷àrthaü japye mantrabhede tacca drupadàdivetyàdi, çta¤ca satya¤cetyàdi àpohiùñhetyàdi såkta¤ca . tacca antarjale japyam tatphala¤coktaü bràhmaõasarvasve . yathà baudhàyanaþ %<çta¤ca satya¤càdyaghamarùaõam trirantarjale japan sarvasmàt pàpàt pramucyate>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<hatvà lokànimàüstrãn hi triþ pañhedaghamarùaõam . yathà÷vamedhàbabhçthamevaü tanmanurabravãt>% iti . hàrãtaþ %<pàtakopapàtakamahàpàtakànàmekatamasannipàte'ghamarùaõameva japet>% iti . vçhadviùõuþ %<yathà÷vamedhaþ kraturàñ sarvapàpàpanodanaþ . tathàghamarùaõaü såktaü sarvapàpapraõà÷anam>% iti . yogiyàj¤avalkyaþ %<snànamabdaivatairmantrairmàrjanaü pràõasaüyamaþ . aghamarùaõasåktena a÷vamedhàvabhçtsamam>% iti . ÷aïkhaþ %<jalanimagnaþ pràõàn saüyamya triràvçttàghamarùaõasåktena snàyàt nàstyaghamarùaõàt paramantarjale>% iti . gautamaþ %<antarjale'ghamarùaõaü triràvartayan sarvapàpebhyo mucyate>% iti . atriþ %<api càpasu nimajjitvà triþ pañhedaghamarùaõam . yathà÷vamedhàvabhçthaü tathaitanmanurabravãt>% iti . va÷iùñhaþ %<api càpsu nimajjànaþ triþ pañhedaghamarùaõam . yathà÷vamedhàvabhçthaü tàdç÷aü manurabravãt>% iti . àpastambaþ %<api càpsu nimajjitvà triþ pañhedaghamarùaõam>% . yathà÷vamedhayaj¤o hi manustàdç÷amàha nat iti . baudhàyanaþ triràtraü càpyupavasan trirahnàbhyupayannapaþ . pràõànambuni saüyamya triþ pañhedaghamarùaõam . %<yathà÷vamedhàbabhçthamevaü tanmanurabravãt>% iti . yogiyàj¤avalkyaþ %<tryahaü copavased yastu trirahnàbhyupayannapaþ . mucyate pàtakaiþ sarvaiþ jatvà triraghamarùaõam>% iti . rahasye vçhanmanuþ %<màtaraü bhaginãü gatvà màtçsvasàraü snuùàü sakhãü sanàbhyà¤ca agamyàgamanaü kçtvà aghamarùaõam antarjale triràvartya etasmàt pàpàt påto bhavatãti>% . tathà %<gurutalpagamanaü kçtvà adhamarùaõamantarjale triràvartya etasmàt pàpàt påto bhavatãti>% . atra pàpagauravamàkalayya saüyatena màsyekaü yàvat jalamavagàhyàghamarùaõasåktaü triràvartya snàtavyam . tathà ca laghuyamaþ %<mahàpàtakakartàra÷catvàra÷ca vi÷eùataþ . agniü pravi÷ya ÷uddhyanti snàtvà vàgha iti kratau . rahasyakaraõe caiva màsamabhyasya pauruùam . aghamarùaõa¤ca và såktaü ÷udhyeccàntarjalesthitaþ>% iti . vçhadyamaþ %<atha brahmahatyàü kçtvà pràcãü và udãcãü và di÷amupaniùkramya prabhåtenendhanenàgniü prajvàlyàghamarùaõaü càùñasahasramàvartya juhuyàt tasmàt pràpàt påto bhavatãti>% . hàrãta÷ca %<antarjale triràvartya mucyate brahmahatyayeti>% . vçddhàpastambaþ %<akàryakaraõe caiva abhakùyasya ca bhakùaõe . aghamarùaõasåktena pãtvàpaþ ÷udhyate naraþ>% . va÷iùñhaþ %<manasà pàpaü kçtvà aghamarùaõaü japet>% iti . vçddhàpastambaþ %<kùatriyàgamane vai÷yàgamane caiva tàpasãm . triràvartya vi÷uddhaþ syàt ÷ådràgàmyaghamarùaõam>% iti . tàpasãmiti tàpasãm çcamityarthaþ ÷aïkhalikhitau brahmahà %<triràtripoùito'ntarjale'dhamarùaõaü triràvartayet>% iti . yàj¤avalkyaþ triràtropoùitojaptvà brahmahà tvaghamarùaõam . antarjale vi÷uddhyettu dattvà gàntu payasvinãm iti . prakà÷aviùaye ùaudhàyanaþ %<tãrthaü gatvà tataþ ÷uciràtmà udakànte sthaõóile uddhçtya sakçcchinnavàsasà sakçt pårõena pàõinà àdityàbhimukhaþ aghamarùaõamadhyàyamadhãyãta iti>% . ùaóaïganyàsaü kçtvà vàmahaste jalaü nidhàya dakùiõahastena jalamàcchàdya ha yaü raü laü vaü iti trirabhimantrya målamuccaran galitodakavindu bhistatvamudrayà saptadhà mårdhànamabhyukùya ÷eùajalaü dakùiõahaste samàdàya tojoråpaü dhyàtvà ióayàkçùya dehàntaþpàpaü prakùàlya kçùõavarõaü tajjalaü dhyàtvà piïgalayà virecya puraþ kalpitavajra÷ilàyàü phaóiti mantreõa pàpapuruùasvaråpaü tajjalaü niþkùipedityagharùaõam iti tantrasàre tàntrikàghamarùaõamuktam tatpramàõaü tu tatraivàvagamyam .

#<aghamàra># triø aghaü màrayati mç--õic--aõ upaø . pàpanà÷ake devàdau, %<yamomçtyuraghamàro nirçta>% iti vedaþ .

#<agharuda># triø aghaü roditi svakarmàkùamatayà yasmàt rudaapàdàne kvip 6 taø . pàpàpanodanahetau, pàpanà÷ane mantre . %<mà tvàgharudorudan>% iti vedaþ . aghe vyasane roditi na tu tatpratãkàràya ghañata ruda + kartari kvip . rodanenaiva vyasanottàrake tatpratãkàràrthamanudyate triø .

@<[Page 69b]>@
#<agharma># puø naø taø . uùmavirodhi÷ãte tadvati triø . %<agharma kàla>% iti kàdaø .

#<aghala># triø aghaü làti gçhõàti nà÷ayatãti là--ka . pàpàpanodake . %<çtyorye aghalàdåtà>% iti vedaþ .

#<aghavat># triø aghamastyasya matup masya vaþ . pàpavati sambodhane aghoþ--aghavan . %<aghoyajeti>% mugdhabodham .

#<aghaviùa># puø aghaü vyasanakàri--viùaü yasya . sarpe .

#<agha÷aüsa># puø aghamaniùñaü ÷aüsati icchati ÷aüsa--aõ upasaø . aniùñasaüpàdake caure %<apàgha÷aüsaünudatàmaràti miti>% vedaþ . bhàve ac 6 taø . vyasanasåcane puø .

#<agha÷aüsin># triø aghaü ÷aüsati såcayati ÷aüsa--õini 6 taø . vyasanasåcake vyasanà÷aüsàkartari vacaþ kråraü mayoktamagha÷aüsineti . striyàü ïãp .

#<aghàyu># triø aghaü pàpaü paravyasanaü và kartumicchati agha + kyac--u . pàpàcaraõecchàvati, paravyasanacikãrùake ca . %<tvà vçkà adhàyavovidan>% iti yajuø . parasyàghaü kartumicchantãti vedadãpaþ . aghamàyàti à + yà u 6 taø . hiüsànirate . %<badho'ghàyånàmiti>% tàø bràø .

#<aghàyus># triø aghaü pàpasàdhanasàyurasya . sarvàvasthàsu pàpakàrake %<aghàyurindriyàràmomoghaü pàrtheti>% gãtà .

#<aghàrin># triø aghaü vyasanamçcchati ç--õini . vyasanayukte striyàü ïãp . %<aghàriõãvike÷yorudatya>% iti vedaþ .

#<aghàsura># puø karmaø . asurabhede aghanà÷ana÷abde tatkathà .

#<aghàha># puø aghastha vyasanasyàhaþ acasamàø . vyasanadine a÷aucadine %<aghàhaü naiva vardhayediti>% %<aghàheùu nivçtteùu susnàtàþ kçtamaïgalàþ . à÷aucyàdvipramucyanta iti>% ca smçtiþ .

#<aghora># triø na ghoraþ bhayànakaþ . bhayànakabhinne saumyaråpe yà te rudra! %<÷ivà tanåraghorà pàpakàsinã>% iti vedaþ . %<aghorà saumyà ata eva pàpakàsinã ÷ivà ca iti>% vedadãpaþ . nàsti ghoro yasmàt . atibhayànake triø . rudramårtibhede puø . ã÷ànàghoranàmànau, vàmadevastataþ param . sadyojàta iti proktaþ krama÷o'rcanakarmaõãti puràø . aghoraþ ÷iva upàsyatvenàstyasyàm aghora + ac . bhàdrakçùõacaturda÷yàü strã . %<bhàdre màsyasite pakùe hyaghoràkhyà caturda÷ã . tasyàmàràdhitaþ sthàõurnayecchivapuraü dhruvamiti>% puràø .

#<aghoùa># puø nàsti ghoùo'syàtra và . varõotpàdanàrthe vàhya prayatnabhede tatprayatnayukteùu varõeùu ca . te ca varõàþ khayàü yamàþ khayaþ + kaüpau visargaþ ÷ara eva ca . ete ÷vàsànupradànà aghoùà÷cetyuktàþ veditavyàþ . vivaraõaü matkçta÷abdàrtharatne såcãpatre draùñavyam . ÷abda÷ånye triø .

#<aghoùavat># triø aghoùaþ varõoccàraõavàhyaprayatnaþ astyasya matup masya vaþ . khayàü yamàþ--svaya + kaüpau visargaþ ÷araecetyukteùu varõeùu .

#<aghnya># puø na hanti sçùñikartçtvàt na + hana--yak nipàtanàt sàdhu . prajàpatau . na hanyate strãhatyàyàþ, %<abaùyà¤ca striyaü pràhustiryagyonigatàmapãti>% niùiddhatvàt karmaõi niø . hananakarmatà÷ånyàyàü striyàü gavi strã . aghnyà %<gavàü patiraghnya>% iti vedaþ . %<patiü vo aghnyànàmiti>% vedaþ %<gàvaþ prà÷nantyaghnyà iti>% ca vedaþ .

#<aghreya># triø na ghràtuü ÷akyaþ arhaþ và ghrà--÷akyàdyarthe yat naø taø . ghràõànarhe durgandhe vastumàtre, madye naø . %<madiràghràõamàtreõa bràhmaõyàdeva hãyate>% iti smçtau madyasya ghràõaniùedhàt tasya tathàtvam .

#<aïka(nka)># saükhyàkaraõe cihrayuktakaraõe adantacuràdiø ubhaø sakaø señ . aïkaya--ti te à¤cika--t--ta . aïkàpayati te iti kecit . %<preyàüsamàïkayadasau na vidhau kalaïka>% ityudbhañaþ . %<puk cetyaïkàpayatyapãti>% kàmadhenuþ . ac aïkaþ . kta aïkitaþ lyuñ aïkanam asun aïkaþ .

#<aïka># puø naø aïka--karaõe, kartari và ac . cihne %<rativalayapadàïke càpamàsajya kaõñhe>% iti kumàø . kalaïke, %<eko hi doùo guõasannipàte nimajjatãndoþ kiraõeùvivàïka>% iti kumàø . dç÷yakàvyàïgabhede tallakùaõaü yathà %<pratyakùanetçcarito rasabhàvasamujjvalaþ . bhavedagåóha÷abdàrthaþ kùudracårõakasaüyutaþ .. vicchinnàvàntaraikàrthaþ ki¤citsaülagnavindukaþ . yukto na bahubhiþ kàryairvãjasaühçtimàn na ca .. nànàvidhànasaüyukto nàtipracurapadyavàn . àva÷yakànàü kàryàõàmavirodhàdvinirmitaþ .. nànekadinanirvartyakathayà samprayojitaþ . àsannanàyakaþ pàtrairyutastricaturaistathà .. dåràhvànaü badho yuddhaü ràjyade÷àdiviplavaþ . vivàho bhojanaü ÷àpotsargau mçtyåratantathà .. dantacchedyaü nakhachedyamanyad vrãóàkara¤ca yat . ÷ayanàdharapànàdi nagaràdyuparãdhanam .. snànànulepane caibhirvarjito nàtivistaraþ . devãparijanàdãnàmamàtyabaõijàmapi .. pratyakùacitracaritairyukto bhàvarasodbhavaiþ . antaniùkàntanikhilapàtro'ïka iti kãrtitaþ>% iti sàø .. dç÷yakàvya råpakabhede ca puø . yathà %<nàñakamatha prakaraõaü bhàõavyàyogasamavakàraóimàþ . ãhàmçgàïkavãthyaþ prahasanamiti råpakàõi da÷a>% iti vibhajya %<utsçùñikà'ïka ekàïkonetàraþ vyàpçtà naràþ . raso'tra karuõaþ sthàyã bahustrãparidevitam .. pràkhyàtamitivçtta¤ca kavirbuddhyà prapa¤cayet . bhàõavat sandhivçttàïgànyasmin jayaparàjayau .. yuddha¤ca vàcà kartavyaü nirvedavacanaü bahu>% . iti lakùitam %<ima¤ca kecit nàñakàdyantaþpàtyaïkaparicchedàrtham utsçùñikàïkanàmànam>% àhuþ . anye tu %<utkràntà vilomaråpà sçùñiryatreti utsçùñikàïkaþ>% iti sàø . parvate, samãpe, yuddhabhåùaõe, dehe, aparàdhe, sthàne, citrayuddhe paramparàsambaddhe cihne ca puø . kroóe puø naø %<ananyanàrãkanãyamaïkamiti>% kumàø . %<aïke nidhàya taü bàlaü punaþ saüskàramarhatãti>% smçtiþ . %<punaraïkà÷rayaõã bhavàmi te>% iti kumàø . %<premõopakaõñhaü muhuraïkabhàjo ratnàvalãrambudhiràbabandheti>% màghaþ . %<aïkaþ samãpam utsaïga÷ca>% iti mallinàthaþ . ekatvàdisaükhyàbodhakarekhàsannive÷e%<aïkayutiþ kila saïkalitàkhyeti>% lãlàø . navasaükhyàyà¤ca puø .

#<aïkatantra># naø aïkànàmekàdiparàrdhàntasaükhyàbodhakarekhàvi÷eùàõàü pratipàdakam tantraü ÷àstram . aïka÷àstre vyaktàvyaktaråpe, pàñãgaõitavãjagaõitàdau .

#<aïkati># puø anca--gatauü ati kutvam . vàte . påjanàrthàt karmaõi ati . brahmaõi, agnau, agnihotriõi ca . gantari triø striyàm và ïãp aïkatã ca .

#<aïkadhàraõa># naø 6 taø . cihnadhàraõe taptamudràdivaiùõavacihnadhàraõe ca . dhç--õic bhàve yuc . aïkadhàraõàpyatra strã .

#<aïkana># naø aïka--karaõe lyuñ . aïkanasàdhanadravye gadà (ganãti) prasiddhe . bhàve lyuñ . cihnakaraõamàtre naø . %<anyatràïkanalakùmabhyàü vàhanirmocane>% iti smçtiþ . aïkanaü tri÷ålàdicihnakaraõamiti pràø raghuø . bhàve yuc . aïkanàùyatra strã .

#<aïkapàdavrata># naø bratabhede .

#<aïkapàli># strã pà--ali 6 taø và ïãp . kroóaprànte . aïkena pàlayatãti pàli--i 3 taø . upamàtari (dhàimà) iti prasiddhàyàm . aïkasya pàliriva . àliïgane .

#<aïkapàlã># strã aïkapàli + ïãp . aïkapàli÷abdàrthe vedikàkhyagandhadravye ca .

@<[Page 71a]>@
#<aïkapà÷a># puø aïkaþ pà÷a iva bandhaneneva pàtanaheturatra . lãlàvatyukte ekàdyaïkànàü sthànavinimayena saükhyàbhedabodhake, tadaikyasaükhyàsaïkalanopayogini ca prakriyàbhede %<sthànàntamekàdicayàvaghàtaþ saükhyàvibhedo niyataiþ syuraïkaiþ . bhakto'ïkamityàïkasamàsanighnaþ sthàneùu yuktomitisaüyutiþ syàditi>% . yathà 1, 2, etayoraïkayoþ sthànadvaye, sthitiþ tayàþ sthànavinimaye kati bhedà, bhedabhinnànà¤ca saükhyaikyamitiþ keti 1 ca pçùñe anenaiva prakaraõena 12, 22, etau dvau bhedau aikyàïkamitiþ 33 ityuttaraü taccànenaiva bhavati . %<na guõo na haro na katirna ghanaþ pçùñastathàpi duùñànàm . garvitagaõakabahånà syàt pàto'va÷yamaïkapà÷e'sminniti>% lãlàvatã .

#<aïkapåraõa># naø aïkayostatsaükhyayoþ påraõaü guõanam . aïkayorguõane .

#<aïkabandha># puø aïkasya bandhaþ . kroóabandhe . yathà paryaïkabandhaþ . parito'ïkasya bandhanam .

#<aïkaloóya># puø aïkena loóyate'sau loóa--õyat 7 taø . ci¤coóavçkùe .

#<aïkalopa># puø aïkasya viyojyasaükhyàyà iùñasaükhyàto lopaþ viyojanam . iùñasaükhyàtaþ kasyà÷cit saükhyàyà viyojane yathà navàïkasaükhyàtaþ pa¤càïkasaükhyàyà viyojane catuþsaükhyà'va÷iùyate . evam anyatràpi .

#<aïkas># naø anca--asun kutvam . cihne, ÷arãre ca . %<pathàmaïkàüsyanvàpanãphaladiti>% vedaþ .

#<aïkasa># naø aïko'sminnasti ac . cihnayukte . %<÷yenasyeva dhrajato'ïkasaü parãti>% yajuþ . aïkasaü vastramàprapadikamiti .

#<aïkàïka># naø aïke madhye aïkàþ÷atapatràdicihnàni yasya . jale %<àpo vai aïkàïkàþ chanda>% iti, aïkàïkaü chanda iti ca ÷rutiþ .

#<aïkita># triø aïka--kta . cihnayuktãkçte, %<svàhàsvadhàvaùañkàrairaïkitaü meùavàhanamiti>% vahnidhyànam .

#<aïkin># triø aïkaþ àliïganasthànatvena asyàsti aïka + ini . aïkenàliïkya vàdanãye mçdaïgàdivàdyabhede, krãóavi÷iùñe ca . %<ùà÷àyàmaïgino ye carantãti>% vedaþ .

#<aïkinã># strã aïkànàü cihnànàü samåhaþ khalàdiø ini ïãp . cihnasaüghàte . astyarthe ini ïãp . aïkayuktastriyàm .

#<aïkura># astrãø aïka--urac . vãjàdabhinavotpanne, mçttikàmudbhidya jàte tçõavçkùàdau %<harmyàgraråóheùu tçõàïkureùvit>% raghuþ . jale, ÷ãghrotpattisàdharmyàt rudhire, lomni ca mukule ca %<cåtàïkuràsvàdakaùàyakaõñha>% iti kumàø .

@<[Page 71b]>@
#<aïkuraka># puø aïkyate tçõàdinà sa¤cãyate'sau anca--ghurac tataþ ka . pa÷vàdãnàü vàsasthàne (vàsà iti) khyàte .

#<aïkurita># triø aïkuraþ jàto'sya tàø itac . jàtàïkure .

#<aïku÷a># astrãø aïka--u÷ac . hasticàlanopayogini vakràgre lauhàstrabhede (óàïa÷a) iti khyàte . %<tirogataü sàïku÷amudvahan ÷ira>% iti màghaþ . %<sannive÷ya ku÷àvatyàü ripunàgàïku÷aü ku÷amiti>% raghuþ . pratibandhe ca %<niraïku÷àþ kavaya iti>% mallinàthaþ pakùàø phak . àïku÷àyanaþ aïku÷annikçùñasthàne triø .

#<aïku÷agraha># puø gçhõàtãti graha--ac 6 taø . aïku÷adhàriõi niùàdini . %<anvetukàmo'vamatàïku÷agraha>% iti màghaþ .

#<aïku÷adurdhara># puø duþkhena dhàryate vyavasthàpyate dur--dhàri--khal hrasvaþ aïku÷ena--durdharaþ 3 taø . durdàntahastini .

#<aïku÷adhàrin># puø aïku÷aü dhàrayati dhàri--õini . hastipàlake .

#<aïku÷amudrà># strã aïku÷àkàrà mudrà . %<çjvã¤ca madhyamàü kçtvà tammadhyaparvamålataþ . tarjanãü ki¤cidàku¤cet sà mudrà'ïku÷asaüj¤iteti>% tantrokte tãrthàvàhanàdyarthaü kalpite aïkulisannive÷a råpemudràbhede .

#<aïku÷ã># strã aïku÷aþ cittanàgarodhanopàyaþ vivekaþ astyasyàþ ac gauø . jainãyadevãbhede .

#<aïkåra># puø aïka--kharjåràditvàt årac . abhinavotpanne tçõavçkùàdau .

#<aïkåùa># astrãø aïka--åùac . hastitràlanopayogini vakràgre lauhamaye'strabhede (óàïa÷a) .

#<aïkoña(ñha)># (la) puø aïkyate lakùyate kãlàkàrakaõñaiþ . aïkaoña (oñha) (ola) và . pãtavarõasàre gandhayuktapuùpe dãrghakaõñakayukte raktavarõaphale (àkoóa) iti khyàte vçkùe .

#<aïkãlaka># puø aïkola + svàrthe--ka . àkoóa iti khyàte vçkùe .

#<aïkolikà># strã vala--ac niø saüprasàraõe--ulaþ aïkàya taddànàya ulaþ svàrthe ka . àliïganakriyàyàm .

#<aïkolasàra># puø aïkolasya sàraþ 6 taø . aïkoñavçkùajàte viùabhede .

#<aïkollikà># strã . pçø sàdhuþ . aïkoñhavçkùe .

#<aïkya># puø aïke kroóe sthàpayitvà vàdyate'sau yat, aïke sàdhuþ aïka + ya và . %<sàrdhatàlatrayàyàmaþ caturda÷àïgulànanaþ . harãtakyàkçtiryaþ syàdaïkyo'ïke sa hi vàdyate ityukte>% kroóesthàpanapårbakaü vàdanãye mçdaïgàdau . aïkanãye triø .

#<aïga># cihnayuktakaraõe adantacuràdi ubhayaø sakarmakaþ señ . aïgaya--ti te à¤jiga--t ta . matàntare aïgàpayati te .

@<[Page 72a]>@
#<aïga># naø asa--gatyàdã vàø gan . citte (aïgajaþ kàmaþ) %<hiraõyagarbhàïgabhuvamiti>% dehe %<hastenaspar÷a tadaïgamindra>% iti kumàø . aïga÷abdasya ceùñàvadantyàvayaviråpàvayavivàcitve'pi tadavayave'pi hastapàdàdau vyavahàraþ avayavatvasàmyàt teùà¤ca pratyaïga÷abdenàpi vyavahàraþ . tatràïga÷abdasya dehàrthatve tadãyasvaråpaü tadavayavabhedà÷ca su÷rute dar÷itàþ . yathà ÷ukra÷oõitaü garbhà÷ayasthamàtmaprakçtivikàrasaümårchitaü garbha ityucyate ta¤ca cetanàvasthitaü vàyurvibhajati, teja enaü pacati, àpaþ kledayanti, pçthivã saühantyàkà÷aü vivardhayati . evaü vivardhitaþ sa yadà hastapàdajihvàghràõakarõanitambàdibhiraïgairupetastadà ÷arãramiti saüj¤àü labhate tacca ùaóaïgaü ÷àkhà÷catasro, madhyaü pa¤camaü, paùñhaü ÷ira iti . %<ataþparaü pratyaïgàni vakùyante . mastakodarapçùñhanàbhilalàñanàsàcivukavastigrãvà ityetà ekaikàþ . karõanetranàsàbhrå÷aïkhàüsagaõóakakùastanavçùapàr÷va sphigajànu--bàhåruprabhçtayo dve dve, viü÷atiraïgulayaþ . srotàüsi ca vakùyamàõàni . eùa pratyaïgavibhàga uktaþ .. tasya punaþsaïkhyànam . tvacaþ kalà dhàtavo malà doùà yakçtplãhànau phupphusa uõóuko hçdayamà÷ayà antràõi vukkau srotàüsi kaõóarà jàlàni kårcà rajjavaþ sevanyaþsaïghàtàþ simantà asthãni sandhayaþ snàyavaþ pe÷yo marmàõi ÷irà dhamanyo yogavahàni srotàüsi ca .. tvacaþ sapta . kalàþ sapta . à÷ayàþ sapta . dhàtavaþ sapta . sapta ÷irà÷atàni . pa¤ca pe÷ã÷atàni . nava snàyu÷atàni . trãõyasthi÷atàni . dve da÷ottare sandhi÷ate . saptottaraü marma÷atam . caturviü÷atirdhamanyaþ . trayo dãùà, trayo malàþ . nava srotàüsãti samàsaþ iti>% ..
     avayave %<÷eùàïganirmàõavidhau vidhàturiti>% kumàø . apàïga iti . upàye, %<sarvakàrya÷arãreùu muktvàïgaskandhapa¤cakamiti>% %<mantro yodhaivàdhãraþ sarvàïgaiþ saüvçtairapãti>% ca màghaþ . pradhànopayogini upakaraõe, %<phalavatsannidhàvaphalaü nadaïgamiti>% mãmàüsà . %<pradhànasyàkriyà yatra sàïgaü tat kriyate punaþ tadaïgasyàkriyàyàntviti>% smçtiþ . %<hastya÷varathapàdàtaü senàïgaü syàccatuùñayamiti>% sambodhane avyaø . %<tvamaïga yasyàþ patiru¤jhi takrama>% iti naiùadham . aïgamastyasya ac . aïgavati %<yenàïgavikàra iti>% pàø aïgasyàïgina ityarthaþ antike ca triø . janmàdilagne naø %<aïgàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuto vãkùito veti>% jàtakam . de÷abhede puø . tasya vivaraõam aïgàdhipa÷abde . %<aïgeùu vaïgeùu khaseùu yojyà>% iti %<aïgavaïgakhaseùveveti>% ca jyotiùam aïgànàü ràjà àïgaþ bahvarthe aïgàþ . aïgade÷e bhavaþ aõ . àïgaþ . bahvarthe aïgàþ . aïgena dehena nirvçttaþ ñhak . àïgikaþ . aïgade÷astadràjàno và bhaktirasya aõ àïgaþ . aïgasyedam aïgãyaþ . %<yasmàt pratyayavidhistadàdi pratyaye'ïgamiti>% pàõiniparibhàùite pratyayàvadhibhåte ÷abdabhede, %<iõaþ ùãdhvaü luïliñàü dho'ïgàditi>% pàø . aïgàdàgatam aõ . àïgaþ aïganimitte kàrye %<varõàdàïgaü balãya iti>% paribhàø . upakàraõàni ca yathà yathamuhyàni diïmàtramatrocyate . tatra %<svàmyamàtyasuhçt koùo ràùñraü durgaü balàni ca ràjyàïgànãtyuktàni>% %<svàmyamàtyau puraü ràùñraü koùadaõóau suhçttathà . sapta prakçtayo hyetàþ saptàïgaü ràjyamucyate>% ityuktàni ràjyàïgàni . dar÷àdau ca prayàjàdãni, vaidikakarmaõà¤ca tattatkriyàkalàpàþ tattaddravyàõi càïgàni %<sàïgàddhi vaidikakarmaõaþ phalàva÷yambhàva iti>% mãmàø . vedasya vyàkaraõàdãni aïgàni, %<÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü chandasà¤citiþ . jyotiùàmayana¤caiva vedàïgàni ùaóeva tu iti>% . eteùà¤ca lakùaõàdikamagre vakùyate . eteùàü vedàrthaj¤ànopayogitvàdaïgatvam ataeva ÷rutau %<bràhmaõena niùkàraõaþ ùaóaïgaþ sarahasyovedodhyetavya>% ityuktam ÷ikùàyàü teùàü vedàrthaj¤anopayogitvà daïgatvaü dar÷itam yathà %<chandaþ pàdau tu vedasya hastau kalpo'tha pañhyate . jyotiùàmayanaü cakùurniruktaü ÷rotramucyate . ÷ikùà ghràõaü tu vedasyaü mukhaü vyàkaraõaü smçtaü tasmàd sàïgamadhãtyaiva brahmaloke mahãyate iti>% ato vedàrthaj¤ànopayogitayà eteùàü granthànàü vedàïgatvam . %<dve vidye veditavye>% ityupakramya %<paràcàparà ca tatràparà çgvedo yajurvedaþ sàmavedo'tharvavedaþ ÷ikùà kalpã vyàkaraõaü niruktaü chandojyotiùamiti sà parà yayàkùaramadhigamyate>% iti ÷rutau vyàkaraõàdãnàmaparavidyàtvena kãrtanaü %<teùà¤ca sàdhanabhåtadharmahetutvàt ùaóaïgasahitànàü dharmasàdhanatvenàparavidyàtvamiti>% bhàùye uktam . àyurvedàdãnàmupavedatvaü nyàyàdãnàmupàïgatvaü yathà ca teùàü tathàtvaü tathà tattacchabde dar÷ayiùyate .
     tathà jyotiùasyàïgàni nànàvidhàni tatra pràdhànyàt trividhàni yathoktaü varàhasahitàyàm . %<jyotiþ÷àstramanekabhedaviùayaü skandhatrayàdhiùñhitam tatkàtrsnyopanayasya nàma munibhiþ saïkãrtyate saühità . skandhe'smin gaõitena yà grahagatistantràbhidhànantvasauü horànyo'ïgavini÷caya÷ca kathitaþ skandhastçtãyo'paraþ>% iti .
     narapatijayacaryàyàntu ùaóvidhànyàïgàni samàsenoktvà teùàü vistàro dar÷ito yathà %<svaracakràõi cakràõi bhåbalàni balàni ca . jyotiùaü ÷akuna¤caiva ùaóaïgànyatra vacmyaham .. yàmaleùu ca sarveùu yànyuktàni svarodaye . viü÷atiþsvaracakràõi tannàmàni vadàmyaham . màtràvarõo grahojãvo rà÷irbhaü piõóayogakau . dvàda÷àbdodbhava¤cakraü varùàyanartumàsakam .. pakùàha nàóikaü cakrantithivàrarkùayogakam . tatkàlenduphalaïkàùñhàsvarandehodbhavantathà .. (iti svaracakranàmàni) . pårbamukteùu ÷àstreùu mayà j¤àtàni yàni ca catura÷ãti÷cakràõi teùàü nàmàni vacmyaham .. ekà÷ãtipada¤cakraü ÷atapatraü navàü÷akam . chatraü siühàsanaü cakraü kårmaüpa¤cavidhàtmakam .. bhårde÷aü nagaraü kùetraü gçhakårma¤ca pa¤cakam . padmacakraü phaõã ÷àkhyaü ràhukàlànalantridhà .. såryakàlànalaü cakraü candrakàlànalantathà . ghorakàlànalaü proktaü gåóhakàlànalaü balam .. rà÷isåryasamàyoge cakraü kàlànalaü matam . saüghaññakaü sapta j¤eyaü sapta kàlànalàni ca .. tithivàra¤ca nakùatraü tridhà caiva kulàkulam . kumbhacakvaü dvidhà proktaü rà÷inakùatrasambhavam .. prastàra¤cakravedhàkhyaiþ prabhedaistu carandvidhà . bhåcaraü svecaraü, pànyaü nàóãcakraü tridhà matam .. kàlacakraü phaõidvandvaü såryàkhyaü candrajantathà . kavicakraü dvidhà proktaü sthànasvàmyçkùapårbakam .. khalakàkhyaü dvidhà caiva kçttikàsthàna bhàdikam . koñacakràùñakaü prokta¤caturasnàdibhedataþ .. gajama÷vaü rathaü vyåhaü kuntaü khaógaü churãndhunuþ . sauriü sevàü naraõóimbhampakùimàrgàyavç÷cikam .. saptarekhodbhava¤cakraü pa¤carekhendubhàskaram . trividha màtrikàcakraü vijayaü ÷yenatoraõam .. ahilàïgalavãjoptivarùàkhyaü saptanàóikam . cakraü sàüvatsara¤caiva sthànacakraü tathaiva ca .. etàni sarvacakràõi j¤àtvà yuddhaü samàcaret . jayediha na sandeho ÷akratulpe'pi bhåbhuji .. (iti cakranàmàni) . svarodayai÷ca cakrai÷ca ÷atruryatra samã'dhikaþ . tatra yuddhe balaü j¤eyaü bhåbalairvijayàrthinàm .. teùàü nàmànyahaü vakùye khyàtànàü brahmayàmale catura÷ãtisaükhyànàü yadbalena jayã raõe .. uóóã jàlandharã pårõà kàmakãlaikavãrakà . ÷ilindhrã ca mahàmàrã kùetrapàlã ca vaü÷ajà .. rudrakàlànalà kàlã kàlarekhà niràmayà . jayalakùmãrmahàlakùmãrjayà vijayabhairavã .. bàlã yoge÷varã caõóã jànubandhakakartarã . ÷àrdålã siühalã tanvã mahàmàyà mahe÷varã .. devakoñã ÷ivà ÷aktã dhåmravàõà varàñikà . trimuõóà matsarã dharmà'mçtàghçùñà'kùayà jayà .. durmatã pravarà gaurãkàlã naraharã balà . khecarã bhåcarã guhyà dvàda÷ã viùñikevalà .. trailokyavijayà ÷aurã karàlã vaóavàparà . raudrã ca ÷i÷umàtaïgã abhedyà dahanã matà .. bahubalà bargabhåmã kapàlã cànilànalà . candràrkabimbabhåmã ca grahabhårà÷ilagnagà .. ràhukàlà nalãbhåmã svarabhåmi rdvidhà matà . rudrastrimàsika÷caiva ràhucàùñavidhastathà .. candraþ saptavidhaþ sårya÷caturdhà yoginã tridhà . kàlabalantribheda¤ca tithinakùatravàrajam .. imàni bhåbalànyatra j¤àtvà yaþ pravi÷edraõe . arayastasya na÷yanti meghà vàtahatà yathà .. (iti bhåbalàni) . ÷atroþ samàdhike nàmni svarai÷cakrai÷ca bhåbalaiþ . sthànasenàdhike ÷atraubalavij¤ànasaüyute .. abhaïge càpyabhede ca duþsàdhyedurjayeripau . jayopàyamahaü vakùye mantrayantràdikaü balam .. raõàbhiùecanaü dãkùà raõàrcà raõakaïkaõam . bãrapaññaü raõepaññaü jayapaññasya bandhanam .. mekhalàkavaca nyàsaü mudràrakùàü ca kaïkaõam . auùadhantilakaü ghaõñhàguñikàü ca kapardikàm .. yogeghañita÷astràõi ÷astrarakùàya mohanam . ÷astralepàü÷ca vividhàn vàõànàmpicchabandhanam .. ÷ambalaïkàhalaõóhakkàü murujambhasvadhàraõam . màraõaü mohanaü stambhavidveùoccàñanaü va÷am .. patàkàpicchakaü yantràtparavidyàvinà÷am . ÷àntikaü nijasainyasya sarvopadravanà÷anam .. balànyetàni yoj¤àtvà saügràmaü kurute nçpaþ . asàdhyastasya naivàsti ÷atruþko pi mahãtale .. (balàbalanàmàni) . gaõitaü vyavahàra¤ca horàj¤ànaü parisphuñam . triskandhaü jyotiùaü vakùye jayacaryàü svarodaye .. khecarànayanaü spaùñaü pa¤càïgaü tithisàdhanam . udayàstamana¤cakrakràntiü vakùye yathàmati .. natonmatapramàõa¤cabhàvasandhiprasàdhanam . grahàõàü ùaóbalaü vakùye rà÷ibhàvabalànvitam .. rà÷isaüj¤àprabheda¤ca khecaràõàü tathaiva ca . néõàü janmaphalaü vakùye çkùarà÷yaü÷alagnajam .. phala¤cadràrkayogànàü grahàõàü svoccanãcakam . àyurdàyaü da÷à÷caiva tàsàïkàlaprave÷anam .. tasmàllagnaü grahànspaùñànda÷àntarda÷ayoþ phalam . grahavargàùñakaü spaùñaü tasmàddinaphalaü vadet .. tàjikàjjanmalagnasya sàdhana¤ca parisphuñam . varùamàsadivàlagnantadda÷àntatphalantataþ .. chàyotpattiü tridhà vakùye viùumadhye dineùñakam . dinamànaü dinaü bhuktamudayabhaü ghañãùu ca siddhacchàyàtriùaùñi¤ca duùñamàsaptaviü÷ati . lagnodayànsvade÷ãyàn tebhyolagnasya sàdhanam .. lagnamànantathà horàdreùkàõaü saptamàü÷akam . navàü÷aü dvàda÷aü triü÷am udaye saptasàdhanam .. titheþ prakaraõaü vakùye vàranakùatrayogajam . yogàkhyaü karaõàkhya¤ca muhårtàn saükramodbhavam .. candratàràbala¤caiva pakùabhedena saüyutam . ÷ubhà÷ubhàü÷ca yogàü÷ca tithivàrarkùayogajàn .. siddhaü saüvartaka¤caiva tathà vàra÷ubhà÷ubham . avamantridinaü vakùye tato yogantripuùkaram .. yamaghaõñaü yamadaüùñràü krakacàrgalapàtakàn . kumàrantaruõaü vçddhaü ÷ålàti÷ålayoginãm .. vàra÷ålantathà kàlaü kàlavelàü parisphuñam . kàlahoràrdhayàma¤ca kulikaïkaõñakadvayam .. phalaü grahasya dhiùõyasya vatsabhàrgavayoþ phalam . da÷àü càntarda÷àü sthålàü vakràticàrayoþ phalam .. pãóàsthànàni kheñànàü grahàvasthàü tathaivaca . bhàvaphalaü sandhiphalaü latàvedhamupagrahàn .. ÷ãghravakragrahodde÷aïgocaraü gocaravyadham . vivàha¤ca pratiùñhà¤ca dãkùàyàtràprave÷anam .. vàstudãpordhavinyàsaü kàlaviü÷opakàüstathà . jalayogàrthakàõóa¤ca varùamàsadinàrdhakçt .. tithyàdipa¤cakaü kheña¤candrantatkàla sambhavam . avasthànnaùñamuùñi¤ca lokacintàü vadàmyaham .. aïgaspandàdi sarvàõi kàlacihnàni yàni ca . duùñariùñànyahaü vakùye tathà teùà¤ca ÷àntikam .. jyotiraïgamidaü sarvaü ye jànanti manãùiõaþ . dãpavattànvijànãyànmohàndhakàranà÷ane>% iti ..
     gargasaühitàyàü tu catuviü÷atisaükhyàni aïgàni upàïgàni catvàriü÷aditi jyotiraïgàni catuþùaùñividhànyuktàni yathà %<yathaiva vedasyàïgàni ùaóuktàni manãùibhiþ . catuþùaùñistathàïgàni jyotiùasya vidurbudhà>% ityupakramya gaõitaj¤ànapårbakaü tajj¤ànamàva÷yakamityuktvà tadvibhàgà dar÷ità yathà %<tasmàt kçtsnamadhãtyàgre vedàïgaü kàlasàdhanam . jyotiùàmayanàïgàni catuþùaùñintataþ pañhet . yeùàmagre karmaguõau candralagne tvanantaram . nakùatrakendrabhe caiva dvivargaþ prathamaþ smçtaþ . ràhau vçhaspatau ÷ukre, dhåmraketau ÷anai÷care . aïgàrake budhe'rke ca càrànaùñau tataþ pañhet . cakreùvanantaraü cakraü mçgacavraü tathaiva ca . ÷vacakraü vàtacakraü ca cakràïgeùu catuùñayam . vàstuvidyàïgavidyà ca vàyasànàü tathaiva ca . j¤eyàstisrastu vidyaità vçddhagargamatàþ ÷ubhàþ . svàtãyogaü tathàùàóhàrohiõyàyogameva và . etàn kçtsnàn vijànoyàt bhayogàn vai vi÷eùataþ . rahasyaü cetãhàïgàni caturviü÷atirãritàþ . ataårdhvaü pravakùyàmi upàïgànãha nàmataþ . anupårvàdvivànena catvàriü÷addhi nàmataþ . grahako÷o grahayuddhaü graha÷çïgàñakaü tathà . kçtsnaü grahe÷varàõà¤ca grahapàkàstathaiva ca . vipathà÷càgnivarùà÷ca senàvyåhastathaiva ca . mayåracitropaniùadupahàrapra÷àntayaþ . tatràntike tulàko÷odbhavantatropadhàrayet . sarvabhåtahitàücaiva tathà puùpalatàü viduþ . upànahostathà cchedovastracchedastathaiva ca . kçtsnobhuvanako÷a÷ca garbhàdhànàdikaü tathà nirghàto bhåmikampa÷ca pariveùàstathaiva ca . çtusvabhàvàþ santyevaü tatholkà÷copadhàrayet . sàüvasarastathà yuktaþ ÷àstràõàü de÷akobhavet . balàbalaü tu vij¤eyaü bahu yatra balaü vadet . catuþùaùñyaïgametattu saüvatsaramudàhçtamiti>% . eva¤ca gaõitàditrayaü pradhànàïgatvàt skandhasaüj¤am anyàni tu apradhànànyaïgànãti kvacit saükùepata uktàni, kvacicca vistarata iti vi÷eùaþ . gargoktavibhàgàbhipràyeõaiva mudràràkùase %<kçtapari÷ramo'smi catuþùaùñyaïge jyotiùe>% iti såtradhàravàkyam . vçhatsaühitàyàü tu gargoktànyeva pràya÷o'ïgàni pradar÷itàni teùàü svaråpàdikaü tattacchabdevakùyate .
     dç÷yakàvye mukhapratigarbhavimarùopasaühçtiråpasandhipa¤cakasya catuþùaùñiraïgàni yathoktaü sàhityadarpaõe %<upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanaü . yuktiþ pràptiþ samàdhànaü vidhànaü paribhàvanà .. udbhedaþ karaõaü bhedaþ etànyaïgàni vai mukhe>% (iti mukhasya 12) %<vilàsaþ parisarpa÷ca vidhçtaü tàpasaü tathà . narma narmadyuti÷caiva tathà pra÷amanaü punaþ .. virodha÷ca pratimukhe tathà syàt paryupàsanam . puùpaü vajramupanyàso varõasaühàra ityapi>% (iti pratimukhasya 13) .. abhåtàharaõaü màrgo råpodàharaõaü kramaþ . saügraha÷cànumàna¤ca pràrthanàkùiptireva ca .. troñakàdhibalodvegà garbhe syurvidravastathà (iti garbhasya 12) . apavàdo'tha sampheño vyavasàyo dravo dyutiþ . ÷aktiþ prasaïgaþ kheda÷ca pratiùedho virodhanam .. prarocanà vimarùe syàdàdànaü chàdanaü tathà (iti vimarùasya 13) . %<sandhirvibodho grathanaü nirõayaþ paribhàùaõam . kçtiþ pramàda ànandaþ samayo'pyupagåhanam .. bhàùaõaü pårbavàkya¤ca kàvyasaühàra eva ca . pra÷astiriti saühàre j¤eyànyaïgàni nàmataþ>% (upasaühàrasya 14) .. catuþùaùñividhaü hyetadaïgaü proktaü manãùibhiþ . kuryàdaniyate tasya sandhàvapi nive÷anam . rasànuguõatàü vãkùya rasasyaiva hi mukhyatà . 6 paricchede

#<aïgakarman># naø aïgasya karma mardanànulepanàdi parikarma . mardanàdidehasaüskàre vyàpàre .

#<aïgagraha># puø aïgasya rogàdinà grahaþ 6 taø . dehavedanàyàm .

#<aïgaja># puø aïgàt jàyate jana--óa . puttre duhitari strã . %<aïgàdaïgaü sambhavati puttravadduhità nçõàmiti>% smçtiþ . dehajàtamàtre triø . rudhire naø . roge puø . lomni naø . %<tavottarãyaü karicarma sàïgajamiti>% bhàraø . aïgajanmàdayo'pyuktàrthe . aïgaü manaþ tasmàt jàte kàme puø .

#<aïgajvara># puø aïgamaïgam adhikçtya jvaraþ . ràjayakùmaroge . %<niravocamahaü yakùma aïgajvaramiti>% vaidyakam .

#<aïgaõa(na)># naø agi--gatau aïgyate gçhànniþsçtya gamyate atra lyuñ pçø và õatvam . ajire, catvare, (uñhàna) iti khyàte sthàne %<ajani païgurapàïganijàïgaõabhramikaõe'pãti>% naiùadham . dantyanàntatvamapi . %<prakañàïganopabhogàpyakhaõóitacaritreti>% kàdaø . aïganaü catvaramaïganà strã ceti tadathaþ . karaõe lyuñ . yàne .

#<aïgati># puø aïgati yàtyanena agi--karaõe ati . vàhane strãtvamapãtyeke và ïãp . aïgyate gamyate sevàdinà karmaõi ati . brahmaõi, agnau ca . kartari ati . agnihotriõi puø .

#<aïgada># naø aïgaü dàyati ÷odhayati dai--ka . (tàóa, vàju) iti prasiddhe bàhubhåùaõe . bàliputtre--vànare puø . saca kiskindhyàdhipasya vànararàjasya bàlinastàràgarbhajaþ puttrastaccaritaü ràmàyaõe sundaralaïkàkàõóayorvistãrõam . aïgadànakartari triø . dakùiõadiggajakariõyàü strãtyeke . aïgaü dadàti samarpayati dà--ka . aïgadànakartari triø yoùiti strã .

#<aïganà># strã pra÷astamaïgamasti asyàþ aïga + na . aïgasauñhavavatyàü yoùiti, yoùinmàtre ca, %<aïganà vàmanasya syàt>% iti haimokteþ vàmanadiggajayoùiti ca .

#<aïganàpriya># puø prã--ka 6 taø . a÷okavçkùe tatpuùpeõa hi striyaþ svàïgaü bhåùayantãti lokasiddham . yoùitpriyamàtre tu triø . dakùiõadiggaje vàmane puø .

#<aïgadanirvyåha># aïgadasya keyårasya niryåha iva . keyåra÷ãrùasthe cåóàkàre'grabhàge .

@<[Page 75b]>@
#<aïganyàsa># puø aïgeùu hçdayàdiùu mantrabhedasya nyàsaþ . mantravi÷eùasya uccàraõapårbakaü karaspar÷ena kartavye tantrokte nyàsabhede %<aïganyàsaü karanyàsaü vãjanyàsantathaiva ceti>% tantram .

#<aïgapàli># strã aïgaü pàlyate sambadhyate'tra aïga--pàla--i . àliïgane .

#<aïgapàlikà># strã aïgaü dehaü pàlayatãti pàli--õvul 6 taø . (dhài mà) iti khyàtàyàm upamàtari . aïgapàlanakàrake triø .

#<aïgapràya÷citta># naø aïgasya dehasya ÷uddhyarthaü pràya÷cittam . a÷auceùu pa¤ca÷ånàjanyaduritakùayàrthaü kàrye da÷àhàttu paraü samyak vipro'dhãyãtaü dharmavat . %<dàna¤ca vidhivaddeya ma÷ubhàttàrakaü hi taditi>% smçtyukte dànaråpe pràya÷citte .

#<aïgabhå># puø aïgàt dehàt manaso và bhavati bhå--kvip . puttre, manoje kàme ca dehamanãjàtamàtre triø . %<hiraõyagarbhàïgabhuvaü muniü hariþ>% iti màghaþ . nàradasya tanmanojàtatvàt brahmàïgabhåtvam . aïgànàmaïgamantràõàü bhåþ . kçtàïganyàse triø . %<brahmàïgabhårbrahmaõi yojitàtmeti>% kumàø .

#<aïgamantra># puø aïgeùu hçdayàdiùu ùañsu nyàsyo mantraþ . tantrokte ùaóadãrghabhàji mantrabhede .

#<aïgamarda># puø aïgaü mardayati saüvàhayati mçda--õic ac 6 taø . dehasaüvàhake--sevake . aïgamardanakàrake triø . bhàve gha¤ . dehamardane puø .

#<aïgamardaka># puø aïgaü mardayati mçda--õic--õvul 6 taø . dehasaüvàhake--sevake . dehamardanakàrake triø .

#<aïgamardin># puø aïgaü mardayati mçda--õic--õini 6 taø . aïgamardake sevake . aïgamardanakàrake triø striyàü ïãp .

#<aïgayaj¤a># puø aïgãbhåtaþ pradhànayaj¤opakaraõãbhåtaþ yaj¤aþ . %<navagrahamakhaü kçtvà tataþ karma samàcaredi>% tyukte karmamàtràïge grahayàgàdau, dar÷àdyaïge samidyàgàdau ca te ca samidho yajati, tanånapàtaü yajati, ióo yajati, varhiryajati, svàhàkàraü yajati, ityevaü pa¤cavidhàþ . eteùà¤ca sakçdanuùñhànenaiva tantranyàyena pradhànayàgànàmàgneyàdãnàmupakàriteti mãmàüsà . aïgayàgàdayo'pyatra . %<aïgànyayàkùãdabhitaþ pradhànamiti>% bhaññiþ .

#<aïgarakta># naø yuø aïge'vayave raktaþ ranja--kta 7 taø . kampilyade÷ajàte raktavarõacårõavati (guóàrocanà) iti vàõijeùu vaidyeùu ca prasiddhe vçkùabhede . 6 baø raktàïgamàtre triø .

#<aïgarakùaõã># aïgaü rakùyate'nayà rakùa--karaõe lyuñ 6 taø ïãp . lauhajàlamaye aïgarakùaõasàdhane varmabhede aïgarakùaõasàdhanamàtre triø . bhàve lyuñ . dehatràõe naø .

#<aïgaràga># puø aïgaü rajyate'nena ranja--karaõe gha¤ . aïgalepane kuïkamàdau . bhàve gha¤ . aïgasya vilepane puø .

#<aïgaràja># puø aïgànàü janapadànàü ràjà ac samàø . aïgade÷àdhipe, karõe ca tatkathà aïgàdhipa÷abde dç÷yà . aïgançpàdayo'pyatra .

#<aïgaràj># puø aïgeùu tannàmakade÷eùu ràjate ràja--kvip 7 taø . aïgade÷àdhipe karõe, tadde÷aràjamàtre ca .

#<aïgaruha># naø aïge rohati ruha--kvip 7 taø . dehaje lomake÷àdau . %<vihaïgaràjàïgaruhairivàyatairiti>% màghaþ .

#<aïgalepa># puø aïgaü lipyate'nena lipa--karaõe gha¤ 6 taø . aïgaràgadravye . bhàve gha¤ 7 taø . dehe candanàdyanulepane .

#<aïgava># naø aïge svàvayave vàti antarbhavati ati÷oùaõàt saïkucitàïgamiva bhavati và--óa 7 taø . ÷uùkaphale .

#<aïgavikala># triø aïgena vikalaþ . dehavyàkulatàyukte .

#<aïgavikçti># puø vi--kç--ktin aïgasya vikçti÷càlanàdiryasmàt 5 taø . (mçgãnàóà) iti khyàte apasmàraroge . 6 taø . aïgasya vikàre strã .

#<aïgavikùepa># puø vi--kùipa--gha¤ aïgasya vikùepaþ càlanaü yatra baø . aïgulyàdivinyàsabhedena dehacàlanaråpe nçtye . tadbhedàdi yathà . deharucyà pratãto yastàlamànasamà÷rayaþ . savilàso'ïgavikùepãnçtyamityabhidhãyate . tàõóava¤ca tathà làsyaü dvividhaü nçtyamucyate . pebalirbahuråpa¤ca tàõóavaü dvividhaü matam . aïgavikùepa bàhulyaü tathàbhinaya÷ånyatà . yatra sà pevalistasyà de÷ãti nàma lokataþ . chedanaü bhedanaü yatra bahuråpà mukhàbalã . tàõóavaü bahuråpantat dàruõàt galamårdhataþ .churitaü yovata¤ceti làsyaü dvividhamucyate . yatràbhinayabhàvàdye rasairà÷leùacumbanaiþ . nàyikànàyakau raïge nçtyata÷churitaü hi tat . madhuraü baddhalãlàbhirnañhãbhiryatra nçtyate va÷ãkaraõavidyàbhaü tallàsyaü yauvataü matam . geyàduttiùñhate vàdyaü vàdyàduttiùñhate layaþ . layatàlasamàrabdhaü tatonçtyaüpravartate iti saïgãtadàmodaraþ . bhàve gha¤ . aïgacàlane .

#<aïgavidyà># strã aïgaråpà vyàkaraõàdi÷àstraråpà vidyà j¤ànasàdhanam . j¤ànasampàdake vyàkaraõàdi÷àstre . pra÷nakàle aïgànàü dehàvayavànàü ceùñàdinà ÷ubhà÷ubhabodhake jyotiraïge ÷àstre ca . sà ca vidyà vçhatsaühitàyàü dar÷ità yathà athàïgànyårvoùñhastanavçùaõapàdaü ca da÷anà bhujau hastau gaõóau kacagalanakhàïguùñhamapi yat . sa÷aïkhaü kakùàüsa÷ravaõagudasandhãti puruùe, striyàü bhrånàsàsphigvalikañisulekhàïgulicayam .. jihvà grãvà piõóike pàrùõiyugmaü jaïghe nàbhiþ karõapàlã kçkàñã . vaktraü pçùñhaü jatrujànvasthipàr÷vaü hçttàlvakùã mehanorastrikaü ca .. napuüsakàkhyaü ca ÷iro lalàñam à÷vàdyasaüj¤airaparai÷cireõa . siddhirbhavejjàtu napuüsakairno råkùakùatairbhagnakçtai÷ca pårbaiþ .. spaùñe và càlite vàpi pàdàïguùñhe'kùirug bhavet . aïgulyàü duhituþ ÷okaü ÷irodhatte nçpàdbhayam .. viprayogamurasi svagàtrataþ karpañà hçtiranarthadà bhavet . syàtpriyàptirabhigçhya karpañaü pçcchata÷caraõapàdayojituþ .. pàdàïguùñhena vilikhedbhåmiü kùetrotthacintayà . hastena pàdau kaõóåyettasya dàsãmayà ca sà .. tàlabhårjapañadar÷ane'ü÷ukaü cintayetkacatuùàsthibhasmagam . vyàdhirà÷rayati rajjujàlakaü valkalaü ca samavekùya bandhanam .. pippalãmarica÷uõñhivàridairlodhrakuùthavasanàmbu jãrakaiþ . gandhamàüsi÷atapuùpayà vadet pçcchatastagarakeõa cintanam . strãpuruùadoùapãóitasarvàdhvasutàrthadhànyatanayànàm . dvicatuþùañpadakùitãnàü vinà÷ataþ kãrtitairdçùñaiþ .. nyagrodhamadhåkatindu kajambåplakùàmrabadarijàtiphalaiþ . dhanakanakapuruùalohàü÷ukaråpyodumbaràptirapi karagaiþ .. dhànyaparipårõapàtraü kumbhaþ pårõaþ kuñumbavçddhvikarau . gajago÷unàü purãùaü dhanayuvatisuhçdvinà÷akaram .. pa÷uhastimahiùapaïkajarajatavyàghrairlabheta sandçùñaiþ . avidhananivasanamalayaja kau÷eyàbharaõamaïghàtam .. pçcchà vçddha÷ràvakasuparivràó dar÷ane nçbhirvihità . mitradyåtàrthabhavà gaõikànçpasåtikàrthakçtà .. ÷àkyopàdhyàyàrhatanirgranthinimittanigamakaivartaiþ . cauracamåpatibaõijàü dàsayodhàpaõasthabadhyànàm .. tàpase ÷auõóike dçùñe proùitaþ pa÷upàlanam . hçdgataü pçcchakasya syàdu¤chavçttau vipannatà .. icchàmi praùñuü bhaõa pa÷yatvàryaþ samàdi÷etyukte . saüyogakuñumbotyà làbhai÷varyodgatà cintà .. nirdi÷eti gadite jayàdhvagà, pratyavekùya mama cintitaü vada . à÷u sarvajanamadhyaga tvayà dç÷yatàmiti ca bandhucaurajà .. antaþsthe'ïge svajana udito vàhyaje bàhya evaü pàdàïguùñhàïgalikalanayà dàsadàsãjanaþ syàt . jaïghe preùyo bhavati bhaginã nàbhito hçtsvabhàryà pàõyaïguùñhàïgulicayakçtaspar÷ane putrakanye .. màtara jañhare, mårdhni guruü, dakùiõavàmakau . bàhå bhràtàtha tatpatnã spçùñvaivaü cauramàdi÷et .. antaraïgamavamucya vàhyagaspar÷anaü yadi karoti pçcchakaþ . ÷leùmamåtra÷akçtastyajannadhaþ pàtayetkaratalasthavastu cet .. bhç÷amavanàmitàïgaparimoñanatã'pyathavà, janadhçtariktabhàõóamavalokya ca caurajanam . hçtapatitakùatàsmçtavinaùñavibhagnagatonmuùitamçtàdyaniùñaravato labhate na hçtam .. nigaditamidaü yattat sarvaü tuùàsthiviùàdikaiþ saha mçtikaraü pãóàrtànàü samaü ruditakùutaiþ . avayavamapi spçùñàntaþsthaü dçóhaü marudàhared atibahu tadà bhuktvànnaü saüsthitaþ suhito vadet .. lalàñaspar÷anàcchåkadar÷anàcchàlijaudanam . uraþspar÷àt ùaùñikànnaü grãvàspar÷e ca yàvakam .. kukùikucajañharajànuspar÷e màùàþ payastilayavàgvaþ . àsvàdayata÷cauùñhau lihato madhuraü rasaü j¤eyam .. vispçkke sphoñayejjihvàmamle vaktraü vikåõayet . kañutiktakaùàyoùõairhikket, ùñhãvecca saindhave .. ÷leùmatyàge ÷uùkatiktaü tadalpaü, ÷rutvà kravyàdaü prekùya và màüsami÷ram . bhrågaõóauùñhaspar÷ane ÷àkunaü tad bhuktaü tenetyuktametannimittam .. mårdhagalake÷ahanu÷aïkhakarõajaïghaü vastiü ca spçùñvà . gajamahiùameùa÷åkarago÷a÷amçgamàüsasayugbhuktam .. dçùñe ÷rute'pya÷akune godhàmatsyàmiùaü vadedbhuktam . garbhiõyàgarbhasya ca nipatanamevaü prakalpayetpra÷ne .. puüstrãnapuüsakàkhye dçùñe'numite puraþsthite spçùñe! tajjanma bhavati pànànnapuùpaphaladar÷ane ca ÷ubham .. aïguùñhena bhrådaraü vàïguliü và spçùñvà pçcchedgarbhacintà tadà syàt . madhvàjyàdyairhemaratnaprabàlairagrasthairvà màtçdhàtnyàtmajai÷ca .. garbhayutà jañhare karage syàd duùñanimittava÷àttadudàsaþ . karùati tajjañharaü yadi pãñho tpãóanataþ karage ca kare'pi . ghràõàyà dakùiõedvàre spçùñe màsottaraü vadet . vàme dvau karõa evaü mà dvicaturghnaþ ÷rutistane .. veõãmåle trãn sutàn kanyake dve karõe putràn pa¤ca haste trayaü ca . aïguùñhànte pa¤cakaü càmupårvyà pàdàïguùñhe pàrùõiyugne'pi kanyàm .. savyàsavyorusaüspar÷e såte kanyàsutadvayam . spçùñe lalàñamadhyànte catustritanayàn vadet .. ÷irolalàñabhråkarõagaõóahanuradà galam . savyàpasavyaskandha÷ca hastau cibukanàlakam .. uraþ kucaü dakùiõamapyasavyaü hçt pàr÷vamebaü jañhara kañi÷ca . sphik pàyusandhyå ruyugaü ca jànå jaïghe ca padàviti kçttikàdau .. iti nigaditametadgàtrasaüspar÷alakùma prakañamabhimatàptyai vãkùya ÷àstràõi samyak . vipulamatirudàro vetti yaþ sarvametannarapatijanatàbhiþ påjyate'sau sadaiva .. iti vçhatsaühitàyàmaïgavidyà prakaraõam . %<vàstuvidyàïgavidyà ceti>% gargaþ . aïgavidyàyà vyàkhyàno granthaþ çgayanàø aõ . àïgavidyastadvyàkhyànagranthe .

#<aïgavidhi># puø aïgasya pradhànopakàriõaþ vidhiþ vidhànam . guõavidhyaparaparyàye vidhibhede . tathàhi iùñasàdhanatàkàryatvàdibodhakavàkyaü vidhiþ . sa ca pramàõàntarairapràptasyaiva bodhakatayotpattividhiþ %<vidhiratyantamapràptau>% ityukteþ . tathà ca pramàõàntaràpràptakarmaõi iùñasàdhanatàkàryatàdibodhakaü vàkyaü pràthamikapravçttijanakapratãtijanakatvàt utpattividhiþ . yatra tu pràptasyaiva karmaõã'nuvàdena tasya dravyadevatàdau iùñasàdhanatàdikaü bodhyate so'yamaïgavidhiþ saca svaviùaye pràthamikapravçttijanakapratãtijanakatvàt vidhireva . kintu pradhànavidhividheyakarmaõã'ïgabodhakatayà aïgavidhirityeva vi÷eùaþ yathà, agnihotraü jçhotãtyutpattividhivàkyena pràptasyàgnihotrasya guõavidhànàya pravçttaü dadhnà juhotãti vàkyaü pràptàgnihotrànuvàdena dadhikaraõatvamàtraü bodhayat dadhni iùña sàdhanatàbodhanena tatra pravartayatãti dadhnà juhotãti vàkyaü guõavidhiraïgavidhiriti ca ucyate . evamanyànyudàhàryàõi . taccàïgaü kvacit kàlaþ kvacit dravyaü kvacit devatàdi iti nànàvidham ataevoktaü %<kàrmàsannihitaü naiva buddhau viparivartate . ÷abdàttu tadupasthànamupàdeye guõobhavediti>% bhaññaiþ . vivçta¤caitat raghunandanena pramàõàntaràsannihitaü karma prathamaü buddhau na viùayãbhavati pràthamikã ÷abdàdeva tasya karmaõa upasthitiriti upàdeye vidheye karmaõi tithyàdirguõa iti .

#<aïgavaikçta># naø vikçtasya bhàvaþ vikçta + aõ aïgena aïgaceùñayà vaikçtaü hçdayabhàvo j¤àpyate yatra bahuø . àkàra iti khyàtàyàm--hçdayagatabhàvàvedekaceùñàyàm . 6 taø . aïgasya vikàre naø .

#<aïgavaiguõya># naø aïgasya pradhànopakàriõaþ vaiguõyamanyathàkaraõam . pradhànakarmàïgãbhåtadravyàderanyathàkaraõe yaddoùanivàraõàrthaü viùõusmaraõaü kartavyatayà vihitaü %<yadamàïgaü kçtaü karma jànatà vàpyajànatà sàïgaü bhavatu tat sarvaü harernàmànukãrtanàditi>% smçtiþ . ataeva ÷ràddhàdipaddhatau karmànte yat ki¤cidaïgavaiguõyaü jàtaü taddoùapra÷amanàya viùõusmaraõamahaü kariùye ityabhilàpavàkyam .

@<[Page 78a]>@
#<aïga÷uddhi># strã ÷uddhyate'nayà iti ÷udha--karaõe ktin 6 taø . snànàdau dehasaüskàrasàdhane . bhàve ktin . deha÷odhane .

#<aïgas># naø anaja--asun kutva¤ca . pakùiõi ityujjvaladattaþ .

#<aïgasaüskàra># puø aïgaü saüskriyate'nena sam--kç + karaõe gha¤ suñ . dehasaü÷odhanàdisaüskàrakàraõe snàne godhåmacårõàdinàïgamardane ca . bhàve gha¤ 6 taø . aïgasya saüskàre vilepanàdau . aïgaü saskaroti sam + kç--kartari aõ 6 taø . dehasaüskàrake naramàtre triø .

#<aïgasaüskriyà># strã 6 taø . aïgasaüskàre .

#<aïgaspar÷a># puø aïgasya a÷aucidehasya itaraiþ spar÷astadyogatà . itarakartçkaspar÷ayogyatàyàm . a÷aucinàm dehaspar÷aniùedhe %<caturthe'hani kartavyamasthisa¤cayanaü dvijaiþ . tataþ sa¤cayanàdårdhvamaïgaspar÷o vidhãyate>% iti dakùasmçtau caturthadivase a÷aucidehasya spar÷ayogyatàbhidhànàt caturthadivase dehaspar÷ayogyatà . etacca %<yàvadgotramasaüspç÷ya>% mityàdyuktavyatiriktaviùayaü mahàgurunipàte putràdibhinnaviùaya¤ca taccàïgàspç÷yatva÷abde vakùyate .

#<aïgahàra># puø aïgaü hriyate càlyate'tra hç--àdhàre gha¤ 6 taø . aïgulyàdivinyàsabhedena nçtye . taccàïgavikùepa÷abde dar÷itam . bhàve gha¤ 6 taø . aïgasya haraõamàtre puø .

#<aïgahàni># strã aïgasya pradhànopakàriõaþ karmaõaþ hàniþ pradhànakarmopayoginaþ guõàderanyathà sampàdane'sampàdane ca . %<daivàd bhramàt pramàdàccedaïgahàniþ prajàyate . smaraõàdeva tadviùõoþ saüpårõaü syàditi ÷rutiriti>% puràø .

#<aïgahàri># puø aïgàni hriyante atra hç--bàø õi . aïgahàràrthe sthale raïgabhåmau .

#<aïgahãna># triø aïgena hãnam . sàdhanãbhåtadravyakàlàdyaïgakaraõa÷ånye karmaõi %<aïgahãnaü kriyàhãnaü vidhihãna¤ca yad bhavet . sat sarvaü pårõatàmetu bhàskarasya prasàdataþ>% iti smçtiþ . %<aïgahãno dahedràùñraü mantrahãnastu çtvijam . yajamànamadakùiõyo nàsti yaj¤asamo ripuþ>% iti puràø . vikale, chinnadehe ca triø . aïgena dehena hãnaþ rahitaþ . kàme puø . tasyànaïgatvàttattvam . aïgaü hãnaü yathocitapramàõàdalpaü yasya . hastapàdàdyavavayavasya yathocitaparimàõàbhàvayukte triø . %<dhànyacauro'ïgahãnatvamàtirekya¤ca mi÷raka iti>% manuþ . và paranipàte'hãnàïgo'pyatràrthe . aïgasya hãnatàyàü kàraõamuktaü su÷rute . %<dvihçdayà¤ca nàrãü dauhçdinãmàcakùate . dauhçdavimànanàt kubjaü kuõiü kha¤jaü jaóaü vàmanaü vikçtàkùamanakùaü và nàrã sutaü janayati . tasmàt sà yadyadicchettattasyai dàpayet . labdhadauhçdà hi vãryavantaü ciràyuùa¤ca puttraü najayati .. bhavanti càtra .. indriyàrthàüstu yànyàn sà bhoktumicchati garbhiõã . garbhàbàdhabhayàttàüstàn bhiùagàhçtya dàpayet . sà pràptadauhçdà puttraü janayeta guõànthitam . alabdhadauhçdà garbhe labhetàtmani và bhayam .. yeùu yeùvindriyàrtheùu dauhçde vai vimànanà . jàyeta tat sutasyàrtistasmiüstasmiüstathendriye>% iti ..

#<aïgàïgibhàvaþ># puø aïgasya aïgina÷ca bhàvaþ . gauõamukhyabhàve upakàryopakàrakabhàve ca yathà dar÷àdãn prati prayàjàdãnàmaïgatvaü, prayàjadãü÷ca prati dar÷àdãnàmaïgitvam . %<aïgàïgibhàvamaj¤àtvà kathaü sàmarthyamanvaya>% iti ca mãmàø .

#<aïgàdhipa># puø aïgasya de÷abhedasya adhipaþ . aïgade÷àdhipe prasiddhatayà karõe tasya tadràjyapràptiþ bhàrate àø . yadyayaü phàlguno yuddhe nàràj¤à yoddhumicchati . tasmàdeùo'ïgaviùaye mayà ràjye'bhiùicyate .. vai÷ampàyana uvàca . tatastasmin kùaõe karõaþ salàjakusumairghañaiþ . kà¤canaiþ kà¤cane pãñhe mantravidbhirmahàrathaþ . abhiùikto'ïgaràjye sa ÷riyà yukto mahàbala iti saca de÷aþ magadhade÷asthagiribrajàt sannikçùñaþ pårbasyàü di÷i sthitaþ . sabhàparvaõi magadhade÷avarõane girivrajamupavarõya %<aïgavaïgàdaya÷caiva ràjàna÷ca mahàbalàþ . gautamà÷ramamabhyetya ramantesma puràrjuneti>% aïgavaïgançpàõàü sannikçùñatvamuktam . bhãmapràcyadigvijaye ca %<vijitya yudhi kaunteyo màgadhànabhyayàdbalã .. daõóa¤ca daõóadhàra¤ca vijitya pçthivãpatãn . taireva sahitaþ sarvairgiribrajamupàdravat . jàràsandhiü sàntvayitvà kare ca vinive÷ya ha . taireva sahitaþ sarvaiþ karõamabhyadravadbalã .. sa kampayanniva mahãü balena caturaïgiõà . yuyudhe pàõóava÷reùñhaþ karõenàmitraghàtinà .. sa karõaü yudhi nirjitya va÷e kçtvà ca bhàrata . tato vijigye balavàn ràj¤aþ parvatavàsinaþ .. atha modàgirau caiva ràjànaü balavattaram . pàõóavo vàhuvãryeõa nijaghàna mahàmçdhe iti>% .. eva¤ca girivrajàt pårbaü modàgireþ pa÷càt sa de÷aþ . vçhatsaühitàyàntu tasya bhàratavarùe àgneyyàü sthitiruktà . yathà %<agneyyàü di÷i ko÷ala kaliïgavaïgopavaïgajañharàïgà>% iti . aïgasya jyotiþ÷àstroktalagnasya adhipaþ . lagnàdhipe puø . %<aïgàdhipe balani sarvavibhåtisampaditi>% jyotiø .

@<[Page 79a]>@
#<aïgàdhã÷a># puø 6 taø . aïgade÷àdhipe karõe lagnàdhipe ca %<aïgàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuta>% iti jàtakam . aïgàdhã÷varàdayo'pyatra .

#<aïgàra># astrãø aïga--àran . ardhadagdhe--agnisaükrànte agni÷ånye và (àïàra) iti prasiddhe kàùñhakhaõóe . %<ghçtakumbhasamà nàrã taptàïgàrasamaþ pumàniti>% %<jvaladaïgàrasannibhamiti>% %<aïgàre ÷atadhaute'pi màlinyaü naiva gacchatãti>% . %<uùõo dahati càïgàraþ ÷ãtaþ kçùõàyate karamiti>% ca puràø . %<asau vàvàdityo'gnirdi÷o'ïgàrà>% iti chà0bràø . %<vyaïgàre bhuktavajjane>% iti smçtiþ . %<aïgirà aïgàra>% iti yajuø . %<ye'syàïgàrà àsaüste'ïgiraso'bhavanniti>% aitaø bràø . bhaumagrahe puø raktavarõe naø tadvati triø . pà÷àø yat aïgàryà strã tatsaïghe .

#<aïgàraka># astrã aïgàra + svàrthe kan . aïgàre %<aïgàrakastvavantyà¤ceti>% puràø . %<aùñàvaïgàrake tatheti>% jyotiùam . %<aïgàrake kumàra¤cabudhe nàràyaõaü tatheti>% puràø . asya càro yathà %<yadyudayarkùàdvakraü karoti navamàùñamasaptamarkùeùu . tadvakramuùõamudaye pãóàkaramagnivàrtànàm .. dvàda÷ada÷amaikàda÷anakùatràdvakritaþ kujo'÷rumukham . dåùayati rasànudaye karoti rogànavçùñiü ca .. vyàlaü trayoda÷arkùàccaturda÷àdvà vipacyate 'stamaye . daüùñrivyàlamçgebhyaþ karoti pãóàü subhikùaü ca .. rudhirànanamiti vakraü pa¤cada÷àt ùoóa÷àcca vinivçtte tatkàlaü mukharogaü sabhayaü ca subhikùamàvahati .. asimu÷alaü saptada÷àdaùñàda÷ato'pi và tadanu vakre . dasyugaõebhyaþ pãóàü karotyavçùñiü sa÷astrabhayam .. bhàgyàryamodito yadi nivartate vai÷vadaivate bhaumaþ . pràjàpatye'stamitastrãnapi lokànnipãóayati .. ÷ravaõoditasya vakraü puùye mårdhàbhiùiktapãóàkçt . yasminnçkùe'bhyuditastaddigvyåhàn janàn hanti .. madhyena yadi maghànàü gatàgataü lohitaþ karoti tataþ . pàõóyo napo vina÷yati ÷astrodyogàdbhayamavçùñiþ .. bhittvà maghàü vi÷àkhàü bhindan bhaumaþ karoti durbhikùam . marakaü karoti ghoraü yadi bhittvà rohiõãü yàti .. dakùiõato rohiõyà÷caran mahãjo'rghavçùñinigrahakçt . dhåmàyan sa÷ikho và vinihanyàt pàriyàtrasthàn .. pràjàpatye ÷ravaõe måle tisçùåttaràsu ÷àkre ca . vicaran ghananivahànàmupaghàtakaraþ kùamàtanayaþ .. càrodayàþ pra÷astàþ ÷ravaõamaghàdityamålahasteùu . ekapadà÷vivi÷àkhàpràjàpatyeùu ca kujasya .. vipulavimalamårtiþ kiü÷ukà÷oka varõaþ sphuñaruciramayåkhastaptatàmraprabhàbhaþ . vicarati yadi màrgaü cottaraü medinãjaþ ÷ubhakçdavanipànàü hàrtida÷ca prajànàm ..>% iti vçhatsaühità . tasya bhaktide÷àdi grahabhaktyadhyàye tatraivoktaü yathà
     %<÷oõasya narmadàyà bhãmarathàyà÷ca pa÷cimàrdhasthàþ . nirvindhyà vetravatã siprà godàvarã veõà .. mandàkinã payoùõã mahànadã sindhumàlatãpàràþ . uttara pàõóyamahendràdrivindhyamalayopagà÷colàþ .. dravióavidehà ndhrà÷makabhàsàpurakauïkaõàþ samantri÷akàþ . kuntalakeraladaõóakakàntipuramlecchasaïkarajàþ .. nàsikyabhogavardhanaviràñavindhyàdripàr÷agà de÷àþ . ye ca pibanti sutoyàü tàpãü ye càpi gomatãsalilam .. nàgarakçùikarapàratahutà÷anàjãvi÷astravàrtànàm . àñavikadurgakarvañabadhakanç÷aüsàvaliptànàm .. narapatikumàraku¤jaradàmbhikaóimbhàbhighàtapa÷upànàm . raktaphalakusumavidru macamåpaguóamadyatãkùõànàm .. ko÷abhavanàgnihotrikadhàtvàkara÷àkyabhikùucauràõàm . ÷añhadãrghavairabahvà÷inàü ca vasudhàsuto'dhipatiþ>% iti . aïgàramiva ivàrthekan . raktavarõatvàt kuraõñakavçkùe, (bhãmaràja) iti khyàte--bhçïgaràjavçkùe ca puø . alpàrthe kan . visphuliïga iti vikhyàte--aïgàrakùudràü÷e naø . %<dårvà làkùà haridre dve ma¤jiùñhà sendravàruõã . vçhatã saindhavaü kuùñhaü ràsnà màüsã ÷atàvarã . àranàlàóhakenaiva tailaprasthaü vipàcayet . tailamaïgàrakaü nàma sarvajvaravinà÷anamiti>% cakradattavaidyakokte tailabhede naø .

#<aïgàrakàrin># triø aïgàraü karoti kç--õini . kàùñhaü dugdhvà vikrayàrthamaïgàrakàrake .

#<aïgàrakamaõi># puø aïgàrakasyapriyaþ maõiþ . prabàle tasya ca raktavarõatvàt tatpriyatvaü %<màõikyaü bhàskare deyaü candre muktàü pradàpayet prabàla¤ca kuje dadyà>% dityàdinà tatkçtà÷ubhapratãkàràya prabàladànokteþ tatpriyatvam .

#<aïgàrakuùñhaka># puø aïgàravarõaü kuùñhamiva kan . hitàvalãnàmakauùadhibhede .

#<aïgàradhànã># strã aïgàràõi dhãyante'syàm dhà--àdhàre lyuñ ïãp . (àïañhà) iti khyàte aïgàràdhànapàtryàm svàrthe kan . aïgàradhànikàpyatraiva .

#<aïgàraparipàcita># naø aïgàreõa (jvaladagnivyàptakàùñhakhaõóena) paripàcyate pari + paca--svàrthe õic--kta 3 taø . (kavàva) iti prasiddhe--pakvamàüsàdau .

@<[Page 80a]>@
#<aïgàraparõa># naø aïgàramiva parõamasya . vanabhede . astyarthe ac . tatsvàmini citrarathagandharve puø . bhàrate caitrarathe paø . citrarathagandharvasya arjunàdãn prati uktiþ . %<àràttiùñhata mà mahyaü samãpamupasarpata . kasmànmàü nàbhijànãta pràptaü bhàgãrathãjalam . aïgàraparõaü gandharvaü vitta màü svavanà÷rayam . ahaü mànã tatherùu÷ca kuverasya priyaþ sakhà . aïgàraparõamityevaü khyàtaü cedaü vanaü mameti>% .

#<aïgàrapàtrã># strã 6 taø aïgàradhànyàm (àïñà) iti khyàtapàtre .

#<aïgàrapuùpa># puø aïgàramiva lohitavarõaü puùpaü yasya baø . (jiüyàputi) iti khyàte iïgudãvçkùe .

#<aïgàrama¤jarã># strã aïgàrà raktavarõà ma¤jarã baø samàsàntakababhàvàhrasvatve saüj¤àtvàt . (karamcà) iti khyàte raktakara¤javçkùe .

#<aïgàravallã># strã aïgàrà iva raktaphalatvàt raktàvallã karmaø . raktavarõaphalayatyàm (kuüca) iti prasiddhàyàm gu¤jàlatàyàü kara¤javçkùe ca . svàrthe kan . aïgàravallikà tatraiva .

#<aïgàraveõu># puø aïgàravarõoveõuþ . vaü÷abhede . tajjàte ñhak anu÷atàdiø dvipadavçddhiþ . àïgàravaiõukaü, tajjàte triø .

#<aïgàra÷akañã># strã ÷aknoti voóhuü ÷akañam, alpaü ÷akañaü, ÷akañã, ghaùñyàdivat alpàrthe ïãp aïgàrasya ÷akañã 6 taø . (àïñà) (dhunàcãti) ca prasiddhe aïgàràdhàre pàtrabhede .

#<aïgàràvakùepaõa># naø aïgàramavakùipyate'nena karaõe lyuñ . aïgàrakùepaõasàdhane pàtre . bhàve lyuñ . aïgàrakùepaõe .

#<aïgàri># strã aïgàra + matvarthe ñhan pçùodaràditvàt kalopaþ . aïgàràdhàre (àïñà) iti prasiddhe pàtrabhede .

#<aïgàrikà># strã aïgàra vidyate'syàþ aïgàra + matvarthe ñhan ñàp . (àïñà) iti khyàte aïgàrapàtre .

#<aïgàriõã># strãø aïgàra + matvarthe ini . aïgàradhànikàyàm (àïñà iti) khyàte pàtre . aïgàravati triø .

#<aïgàrita># puø aïgàramivàcaratãti aïgàra + kvip tataþ kartari kta . palà÷akalikàyàm . aïgàraü karotãtyarthe õici karmaõi kta, aïgàra + tàrakàø itac và . dagdhapràye kàùñhàdau triø .

#<aïgàrãya># triø aïgàrebhya etàni prakçtiråpàrthe aïgàra + cha . aïgàraprakçtibhåte kàùñhàdau .

#<aïgikà># strã aïgam àcchàdayati aïga + ini--svàrthe kan striyàü ñàp . (àïràkhà) iti prasiddhe ka¤cukavastre .

#<aïgin># triø aïga + ini . avayavavi÷iùñe, dehavati ca . %<yenàïgavikàra iti>% såtrasya %<yenàïgena vikçtenàïginovikàra iti>% vçttiþ . aïginaü nàïgabàdhena hanyàdapi kadàcaneti mãmàø . pradhàne, %<ekaeva bhavedaïgã ÷çïgàro vãra eva veti>% %<ye rasasyàïgino dharmàþ ÷auryàdaya ivàtmana iti>% ca sàhiø .

#<aïgiras># puø aïgati agi--gatau asi iruñ . brahmaõomànasaputre svanàmakhyàte munibhede . bhàrate vanaø màrkaø %<brahmaõo mànasàþ puttrà viditàþ ùaõmaharùayaþ marãciratryaïgisau pulastyaþ pulahaþ kratuþ>% iti %<tvamagne prathamo'ïgirà çùirdevànàmiti>% ÷rutau agneraïgirastvamuktaü tatkathà bhàrate vanaø màrkaø . %<yadà krudvo hutavahastapastaptuü vanaü gataþ .. tadà ca bhagavànagniþ svayamevàïgiràbhavat . santàpayaü÷ca prabhayà nà÷ayaü stimiràõi ca .. puràïgirà mahàvàho! cacàra tapa uttamam . à÷ramastho mahàbhàgo havyavàhaü vi÷eùayan . tathà sa bhåtvà tu tadà jagat sarvaü vyakà÷ayat .. tapa÷caraüstu hutabhuk santaptastasya tejasà . bhç÷aü glàna÷ca tejasvã na sa ki¤cit prajaj¤ivàn .. atha sa¤cintayàmàsa bhagavàn havyavàhanaþ . anyo'gniriha lokànàü brahmaõà saüprakalpitaþ .. agnitva vipranaùña hi tampamànasya me tapaþ . kathamagniþ punarahaü bhaveyamiti cintya saþ . apa÷yadagnivallokàüstàpayanta mahàmunim .. so'pàsarpacchanairbhãtastamuvàca tadàïgiràþ . ÷ãghrameva bhavasyàgnistvaü punarlokabhàvanaþ . vij¤àta÷càsi lokeùu triùu saüsthànacàriùu .. tvamagniþ prathamaü sçùño brahmaõà timiràpahaþ . svasthànaü pratipadyasva ÷ãghrameva tamonuda! .. agniruvàca . naùñakãrtirahaü loke bhavàn jàto hutà÷anaþ . bhavantameva j¤àsyanti pàvakaü na tu màü janàþ .. nikùipàmyahamagnitvaü tvamagniþ prathamo bhava . bhaviùyàmi dvitãyo'haü prajàpatyaka eva ca .. aïgirà uvàca . kuru puõyaü prajàsargaü bhavàgnistimiràpahaþ . mà¤ca deva! kuruùvàgne! prathamaü puttrama¤jasà .. màrkaõóeya uvàca . tacchutvàïgiraso vàkyaü jàtavedàstathàkarot . ràjan vçhaspatirnàma tasyàpyaïgirasaþ sutaþ iti>% .. tasya ca yathà agniputtratvaü yena yena råpeõa ca àvirbhàvastathoktamagni÷abde . agnau ca . %<÷ivo bhava pràjàpatyo mànuùãbhyàmaïgiraþ iti yaø aïgiromiþ çùibhiþ sampàditatvàt aïgasauùñhavàdvà aïgirà agniråpaþ he aïgiraþ! agniråpeti>% vedadãpaþ . aïgirasaþ gotràpatyam ÷ivàø aõ . àïgirasaþ bahuùu luk . aïgirasastadgotràpatye baø vaø . %<sarve sàntà adantàþ syuþ>% ityukteþ pçø salope aïgira÷abdo'pyatra, %<yenànavagve aïgire>% iti vedaþ . manvatriviùõuhàrãta yàj¤avalkyo÷ano'ïgirà iti yàj¤yaø %<evaü tyaktvà ÷arãraü tu parame tapasi sthitaþ . bhçgvaïgiràdibhirbhåyastapasàpyàyitastadeti>% bhàraø .

#<aïgirasvat># puø aïgirà agniþ sahàyatvena vidyate'sya matup masya vaþ sàntatvàt na padatvam . vàyau %<yamàya tvàïgirasvate pitçmàte svàheti>% yajuþ . %<aïgiroyuktàya vàtàyeti>% vedadãpaþ .

#<aïgãkàra># puø anaïgam asvopakaraõaü asvakãyam aïgaü kriyate aïga + cvi + kç--gha¤ . svãkàre abhyupagame . %<aïgãkuru dç÷orbhaïgãmaïgãbhavatu manmatha>% iti %<navàïgã kuraïgãdçgaïgãkarotviti>% jagannàthaþ . %<aïgãkurvan svamàhàtmyaü bhç÷aü jajvàla pàvaka>% iti puràø .

#<aïgãkçta># triø aïgãti cvyantaü tatpårbakàt kç¤aþ kta . svãkçte %<aïgãkçtaü sukçtinaþ paripàlayantã>% ticaurapa¤cà÷ikà . %<nàïgãkçtamutsçjantãti>% nãtisàø .

#<aïgu># puø agi--un . pàõau haste %<aïguùñhaþ>% .

#<aïguri(rã)># strã aïga--uli--ralayorekatra smaraõàt ratvam . (àïgula) iti prasiddhàyàm hastapàda÷àkhàyàm và ïãp . atraivàrthe %<aïgurãvoragakùateti>% raghuþ .

#<aïgurãya># naø aïgurau bhavam aïguri + cha bàlamålàditvàt và latvàbhàvaþ . aïgulibhåùaõe (àïguñãti) prasiddhe .

#<aïgurãyaka># naø aïgurãya + svàrthe kan . aïgulibhåùaõe (àïguñãti) khyàte bhåùaõabhede .

#<aïgula># puø aïga--ula . hastapada÷àsvàyàm (àügula) iti khyàtàyàm . vàtsyàyanamunau ca . %<yavodarairaïgulamaùñasaükhyairiti>% bhàskaràcàryokte aùñayavodaraparimàõetu naø . aïgau pàõau lãyate và óa . aïguùñhe naø . %<samantàdaïgulotsedhaü hastamàtraü tu sthaõóilamiti>% puràø .

#<aïguli># strã aïga--uli . hastapada÷àkhàyàm (àïgula) iti khyàtàyàm . aïguliü granthibhedasya chedayet prathame grahe iti smçtiþ (hàta ÷uóà) iti khyàte gajakarõikàvçkùe, gaja÷uõóàgre ca . puüstvamapi %<saüvçtàdharoùñhamaïgulineti>% ÷akuø .

@<[Page 81b]>@
#<aïgulitoraõa># naø aïguleþ toraõamiva kçtam . candanàdidvàrà kçte lalàñasthàrdhacandràkçtitilake .

#<aïgulitra># naø aïguliü tràyate trai--ka 6 taø . (càmàñãti) prasiddhe jyàkarùaõakçtakhedavàraõàrtham aïgulibaddhe carmaõi %<baddhagodhàïgulitre>% iti bhaññiþ .

#<aïgulitràõa># aïgulistràyate'nena trai--ka 6 taø . (càmàñãti) prasiddhe jyàkaùaõakçtasvedanivàraõàrtham aïgulibaddhe carmaõi .

#<aïgulimudrà># strã aïguleþ mudaü ràti rà--ka 6 taø . dhàrayiturnàmàkùaramudràsahite (àïguñãti) prasiddhe aïgulãbhåùaõe . %<upahitasmçtiraïgulimudrayeti>% ÷akuø .

#<aïgulimoñana># naø aïgulyormoñanaü mardanaü yatra baø . aïguli dvayamardanajàte (tuói) iti prasiddhe ÷abde .

#<aïguliùaïgà># strã aïgulau saïgo yasyàþ ùatvam 7 baø . (yàu) iti prasiddhe aïgulisaülepakàrake yavàgådravye .

#<aïgulisaüj¤à># strã aïgulyà saüj¤à saüïketaj¤àpanad . aïguliceùñàbhedena abhãùñakarmaõi deye saïketavi÷eùe %<mukhàrpitaikàïgulisaüj¤ayaiveti>% kumàø .

#<aïgulisande÷a># puø aïgulyà aïgulidhvaninà sandi÷yate sam + di÷a--bhàve gha¤ . aïgulidhvanidvàrà saüj¤àdàne .

#<aïgulisphoñana># naø aïgulyoþ sphoñanaü tàóanaü yatra 7 baø . (tuói) iti prasiddhe aïgulidvayamardanajàte ÷abde 6 taø . aïgulisphoñanamàtre ca .

#<aïgulã># strã aïguli + và ïãp . aïguli÷abdàrthe %<cyutamapi labdhapadaü yadaïgulãùviti>% ÷akuø %<tarjayannaïgulãbhiriti>% .

#<aïgulãpa¤caka># naø aïgulãnàü pa¤cakam pa¤casaükhyà . hastasthànàmaïgulãnàü samudàye tà÷ca aïguùñhatarjanãmadhyamànàmikà kaniùñhàþ .

#<aïgulãya># naø aïgurãyakavat và ratvàbhàvaþ . (àüguñãti) prasiddhe aïgulibhåùaõe . %<tava sucaritamaïgulãya! nånamiti>% ÷akuø . ivàrthe kan . tattulyapariõàhavattvàttatraiva naø .

#<aïgulãsambhåta># puø aïgulyàü sambhåtaþ 7 taø . nakhe . aïgulãsambhåtamàtre triø .

#<aïgulyàdi># puø 6 taø . pàõinyukte ivàrthe vihitakanpratyayanimitte ÷abdagaõasamåhe . saca gaõaþ aïguli bharuja babhru valgu maõóara maõóala ÷aùkulã hari kapi muniruha khala uda÷vit goõã uras kuli÷a iti . aïgulãva + kan aïgulãyakamityàdiþ .

#<aïguùñha># puø aïgau pàõau pràdhànyena tiùñhati sthà--ka 7 taø ùatvam . vçddhàïgulau . %<ambàmbeti>% såtre'ïgu÷abdaprayogàt aïgu÷abdaþ hastavàcãtij¤àpitam . %<aïguùñhodaramadhye tu yavo yasya viràjate>% iti sàmuø .

#<aïguùñhamàtra># triø aïguùñha + parimàõàrthe màtrac . aïguùñhamadhyaparvaparimite . %<aïguùñhamàtrohyavaro'pi dçùña>% iti ÷rutiþ . %<aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùa balàdyama>% iti bhàratam . %<aïguùñhàïgulamànantu yatra yatropadi÷yate . tatra tatra vçhatparvagranthabhirminuyàt sadeti>% kàtyàø .

#<aïgåùa># puø agi--åùan . nakule vàõe ca .

#<aïghas># naø aïghate narakamanena aghi--gatau asun . pàpe %<yuùmacchàsanalaïganàïghasi mayà magnena nàma sthitamiti>% veõãø .

#<aïghàri># puø ç--iõ 6 taø pçø . dãpti÷ãle . kavirasi %<aïghàrirasãti>% yajuø . %<aïghàrirdãpti÷ãla iti>% vedadãpaþ .

#<aïghi># puø aghigatau--in . pàde, vçkùamåle ca .

#<aïghri># puø aghi--gatau karaõe krin . caraõe, vçkùamåle, adhàri padmeùu tadaïghriõà ghçõeti naiø . aïghripaþ (pàdapaþ) chandasàü caturthabhàge ca . %<prathamàïghrisamoyasyeti>% vçttaø .

#<aïghripa># puø aïghriõà målena pibati siktajalam pà--ka 3 taø . vçkùamàtre .

#<aïghriparõikà># strã aïghrau måle tadàrabhya và parõamasyàþ jàtau ïãp svàrthe kan . siühapucchàkàrapuùpavati (càkuliyà) iti khyàte vçkùe . kàbhàve aïghriparõãtyapi tatraiva .

#<aïghrivallikà># strã aïghreràrabhya vallãva parõavattvena, tataþ svàrthe ke hrasve ñàp . siühapucchàkàrapuùpavatiü (càkuliyà) iti prasiddhe vçkùe . kàbhàve .. aïghrivallãtyapi tatraiva .

#<aca># avispaùñakathane gatau ca ubhayaø bhvàdiø sakaø señ ktvà veñ . acati te . àcãt àciùña . kta aktaþ ktvà acitvà--aktvà %<svàhàyaj¤amityaïgulã acate>% iti kàtyàø . %<acatesaïkocayati>% iti vedadãpaþ .

#<aca(ancu)># gatau påjàyà¤ca paø sakaø señ . tatra aca idit ¤odicca (ancu) avyakta÷abde ca . a¤cati à¤cãt ancu--gatau acyàt påjàyàma¤cyàt . kta aktaþ påjàyàmubhayoþ a¤citaþ aci--vartamàne kta a¤citaþ . ancu--ktvà a¤citvà--aktvà aci--a¤citvà . %<ayama¤cati pa¤ca÷arànucara>% iti sàø ñãø . pra + prakarùe pårbadikkàlavçttau ca prà¤cati pràï(pårbakàlaþ) pràcã (pårbà dik) parà + pratigatau, àbhimukhyàbhàve, pa÷càdbhàve, vahirbhàve ca parà¤cati (paràgacchati) paràï (vàhyaþ) . apa + apasaraõe apà¤cati . sam + sundaragamane, yathocitagamane ca sama¤cati samyaï . anu + pa÷càdgatau . anva¤cati anvaï . ud + årdhvagamane, uttaradigvçttau ca uda¤cati (udgacchati) %<uda¤cadromà¤camiti>% udaï de÷aþ udãcã (uttarà dik) . pari + samantàdgatau . parya¤cati . prati + pratãpagatau, pa÷càdgatau, pa÷càdvartitve ca pratya¤cati (pratãpaü gacchati) . pratyaï, pratãcã (pa÷cimà dik) . àtmani vyàptyarthakapratinà yogàt pratyak÷abdaþ tasya sarvaviùayavyàpakatvàt pratyaktvam . ni + nyånãbhàve nya¤cati nyaï nyagbhàvaþ nyakkàraþ . ava + adhogatau, dakùiõadigvçttau ca . avà¤cati avàï (aghomukhaþ) avàcã (dakùiõà dik) yathà ca uttaradakùiõayoþ årdhàghobhàvastayà avàk÷abde vakùyate .

#<aca># gatau påjàyàm idit ubhaø sakaø señh ktvà veñ . a¤cati te à¤cãt à¤ciùña . ktvà aïktvà--a¤citvà . upasargàt ancuvat . %<nya¤cate pratyahaü moho yasmànnya¤canti càraya>% iti kaviraø .

#<acakùus># triø naø baø . mandanetre, netrahãne ca . %<sacakùuracakùuriva sakarõo'karõa iveti>% ÷rutiþ . naø taø . cakùurbhinne naø .

#<acatura># triø na santi catvàri yatra niø acsamàø . catuþsaükhyà÷ånye . caturonipuõaþ naø taø . dakùabhinne apañau triø .

#<acapala># triø na capalaþ . càpalyavirodhisthairyayukte .

#<acara># triø na carati calati--cara--ac naø taø . caratvavirodhisthairyavati sthàvare sthiti÷ãle pçthivyàdau %<caràõàmannamacaramiti>% manuþ . calana÷ånye triø . jyotiùokte meùakarkañatulàmakararà÷iråpacararà÷ibhinneùu sthirarà÷iùu vçùasiühavç÷cikakumbharà÷iùu naø .

#<acarama># triø naø taø . antimatvavirodhimadhyatvàdyavasthàvati %<vayasyacarame>% iti pàø . acaramaü vayaþ kaumàràdi .

#<acala># puø na calaþ .. (goüja) iti khyàte ÷aïkau . parvate, %<acalàþ sàgaràþ gràmàþ pràsàdadhavalà gçhàþ dhàritaü ca tvayàsarvamiti>% pçthivãpràrthanàmantraþ . %<acalaeùa bhavàniva ràjate>% iti màghaþ . pçthivyàü strã . bhåmeracalatvàdikamuktaü siø ÷iø goø %<bhåmeþ piõóaþ ÷a÷àïkaj¤akaviravikujejyàrkinakùatrakakùàvçttairvçtto vçtaþ san mçdanilasalilavyomatejomayo'yam . nànyàghàraþ sva÷aktyaiva viyati niyataü tiùñhatãhàsya pçùñhe niùñhaü vi÷vaü ca ÷a÷vatsadanujamanujàdityadaityaü samantàt . sarvataþ parvatàràmagràmacaityacayai÷citaþ . kadambakusumagranthiþ kesaraprakarairiva . yathoùõatàrkànalayo÷ca, ÷ãtatà vidhau, drutiþ ke, kañhinatvama÷mani . maruccalã bhåracalà svabhàvato yato vicitrà vata vastu÷aktayaþ . àkçùña÷akti÷ca mahã tayà yat khasthaü guru svàbhimukhaü sva÷aktyà . àkçùyate tatpatatãva bhàti same samantàt kva? patatviyaü khe>% iti . àryabhaññamate tu asyà÷calatve'pi acalàþ parvatàþ santyatra astyarthe'ci . acalavattvàt svakakùàto vahirgamanàbhàvàdvà acalatvam . tena ca tasyà÷calatvaü dçùñàntavidhayoktaü tacca vistarato bhågola÷abde vakùyate . calana÷ånye triø %<tasmàttvamacalobhaveti>% kalasasthàpanamantraþ . %<tasmànmama gçhe nityaü lakùmi! tvamacalà bhaveti>% puràø . %<samàdhàvacalà buddhiriti, gãtà, acalà bhaktirã÷vare>% iti puràø . na calati svabhàvàt . ÷ive puø tasya sthàõutvàt tathàtvam . brahmaõi naø . %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntamiti>% ÷rutyà asya sarvakriyà÷ånyatvokteracalatvam . àtmani puø %<nityaþ sarvagataþ sthàõuracalo'yaü sanàtana>% iti gãtà .

#<acalakanyà># strã acalasya himàcalasya kanyà . pàrvatyàü, sà hi himàcalena menàyàmutpàdità . tatkathà ca %<prasåtirabhavattasya menàyàþ kanyakà suteti>% ÷ivapuràõe prapa¤cena dar÷ità . tanmålaü kumàre coktam %<athàvamànena pituþ prayuktà dakùasya kanyà bhavapårbapatnã . satã satã yogavisçùñadehà tàü janmane ÷ailabadhåü prapede . sà bhådharàõàmadhipena tasyàü samàdhimatyàmudapàdi bhavyeti>% iti acalasutàdayopyatra .

#<acalakãlà># strã acalàþ kãlà iva yasyàþ . pçthivyàm . acalasya sumeroþ kãla iva, acalaþ kãlaivàvaùñambhakatvàdvà . kiùkambhaparvateùu mandaràdiùu puø . te ca sumerumupavarõya, %<viùkambha÷ailàþ khalu mandaro'sya sugandha÷ailo vipulaþ supàr÷va iti>% siø ÷iø goø dar÷itàsteùàü svaråpàdi tattacchabde vakùyate .

#<acalajà># strã acalàt himàlayàt jàyate jana--óa 5 taø . pàrvatyàü, tatkathà pårba÷abde uktà . parvatajàtamàtre triø acalajàtàdayo'pyatra .

#<acalatviù># puø acalà bahuprakùàlanenàpi màlinyànapagamàt sthirà tviñ kàntiryasya . kokile . sthirakàntimati triø . karmadhàø . sthiràyàü kàntau strã .

#<acaladviù># puø acalebhyaþ dveùñi dviùa--kvip 4 taø . indre tasyàcalapakùacchedakatvàttathàtvaü tatkathà gotrabhicchabde vakùyate . acalaripvàdayo'pyatra puø . parvatajàte triø .

#<acalapati># puø 6 taø . himàcale . yathà tasya tatpatitvaü tathàcalaràja÷abde vakùyate .

#<acalabhràtç># puø bauddhabhede .

#<acalaràja># puø acalànàü ràjà ac samàø . himàcale %<÷ailànàü himavantaü ca nadãnà¤caiva sàgaram . gandharvàõàmadhipatiü cakre citrarathaü vidhiriti>% brahmapuràõe tasyàcalaràjatvamuktam acalàdhipàdayopyatra .

#<acàpala># naø capalasya bhàvaþ aõ naø taø . cà¤calyaviroghisthiratàyàm . baø . cà¤calya÷ånye sthire triø .

#<acàpalya># naø capalasya bhàvaþ ùya¤ naø taø . cà¤calya virodhisthiratàyàm vaø . baø . cà¤calya÷ånye triø .

#<acikkaõa># triø na cikkaõaþ . cikkaõatàvirodhiråkùatvavati .

#<acitta># triø nàsti cittaü yasya . citta÷ånye cetanà rahite %<acittahastidhenoùñhagiti>% acittàdade÷akàlà ññhagiti ca pàø . sthàvaràdãnàntu na citta÷ånyatvaü kintu vi÷iùñacetanàràhityameveti acetana÷abde vakùyate .

#<acintanãya># triø cintayituü anumàpakahetvabhàvena tarkayituma÷akyaþ citi--÷akyàrthe karmaõi anãyar naø taø . anumàpakahetvabhàvena tarkayituma÷akye . %<acintanãya stu tava prabhàva iti>% raghuø . tadarthe yat . acintyo'pyuktàrthe triø %<acintyàvyaktaråpàya nirguõàya guõàtmane samastajagadàdhàramårtaye brahmaõe namaþ>% iti såryaø .

#<acintita># triø na cintitaþ . pårbaråpàdikàraõànusàndhànàdikamantareõa atarkite %<vidherniyogàdetanme acintitamupasthitamiti>% puràø .

#<acira># naø na ciram . alpakàle, alpakàlasthàyini vastumàtre triø . acireõaiva kàlena vaü÷anà÷o bhaveddhruvamiti puràø . aciràü÷uþ aciraprabhà aciradyutiþ .

#<aciratviù># strã acirà alpakàlasthàyinã tviñ kàntirasyàþ . vidyuti . alpakàlakàntiyukte triø .

#<aciradyutiþ># strã acirà alpakàlasthàyinã dyutiryasyàþ . vidyuti . alpakàlasthàyidyutimati triø . karmaø . alpakàlasyàyinyàü kàntau strã .

@<[Page 84a]>@
#<aciraprabhà># strã acirà acirasthàyinã prabhà yasyàþ . vidyuti . %<cyutà divaþ sthàsnurivàciraprabheti>% bhaññiþ . alpakàlasthàyiprabhàvati triø . karmaø . aciràyàü dãptau strã .

#<acirabhàs># strã acirà alpakàlasthàyinã bhàþ yasyàþ . vidyuti . alpakàlasthàyidãptimati triø .

#<acirarocis># strã aciraü rociryasyàþ . vidyuti . acirakàntimati triø . karmaø . acirakàntau naø .

#<acirasya># avyaø cirasyetyavyayena naø taø . svalpakàle .

#<aciràü÷u># strã acirà aü÷avo'syàþ . vidyuti . %<aciràü÷usamaprabheti>% puràø . alpakàlasthàyikiraõavati triø . karmaø . acirakiraõe puø .

#<aciràt># avyaø aciram atatãti kvip . ÷ãghre, avilambe ca .

#<aciràbhà># strã acirà àbhà yasyàþ . vidyuti .

#<aciràya># avyaø na ciràya . svalpakàle ÷ãghre ca .

#<acireõa># avyaø cireõetyavyayasya naø taø . alpakàle ÷ãghre ca .

#<aciùõu(ùñu)># triø aca--gatau bàø iùõu(ùñu)c . gamana÷ãle . %<tvaùñà dadhacchuyamindràya vçùõe'pàko'ciùõu(ùñu)riti>% yajuø aci(ùñu)ùõuþ sarvagata iti vedadãpaþ .

#<acetana># triø cetanà j¤ànam naø baø . cetanà÷ånye . citalyu naø taø . j¤ànavi÷iùñabhinne . j¤àna¤ca dvividhaü viùayàkàramanovçttiråpaü tatphalitacaitanyaråpa¤ca tatra vçttiråpaü j¤ànaü cittasyaiva dharmaþ %<kàmaþ saükalpo vicikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrbhãrityetat sarvaü mana eveti>% ÷rutau tasya cittadharmatvàvagamàt . dvitãyaü tadujjvalitacaitanyamàtmadharmaþ . prakà÷aråpacaitanyasya sarvadà sthitàvapi vçttisahakàreõaiva tadgatàj¤ànanivàraõe caitanyaü samujjvalati nànyathà ataeva %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yedàbhàsàttu ghañaþ sphuret>% ityuktamiti vedàntinaþ . sàükhyàstu viùayoparaktà vçtti÷citau prativimbati tenaiva viùayàvabhàsaþ %<tasmiü÷ciddarpaõe sphàre samastà vastudçùñayaþ . imàstàþ prativimbanti sarasãva tañadrumà>% iti manyante . naiyàyikàstu sàükhyavedàntimatasiddhaü yat vçttiråpaü j¤ànaü tatsthànãyamàtmana÷caitanyamurarãcakruþ . tàdç÷avçttau tatsthànãyaj¤àne ca àtmamanaþsaüyogàdayaþ kàraõàni . àbhyantarasukhàdiviùayagrahaõe manaþkaraõam, indriyàõi tu svasvagràhyavipayagrahaõe karaõàni, %<indriyàrthasannikarùotpanna j¤àna pratyakùamiti>% gautamasåtre %<prativiùayàdhyavasàya iti>% sàükhyasåtre ca tathaiva svasvaviùayeùvindriyàõàü gràhakatà uktà . tacca tattacchabdàvasare dar÷ayiùyate . eva¤ca àbhyantare sukhàdau mana iva, vàhyeùu ÷abdàdiùu ÷rotràdãni asàdhàraõakàraõàni . manastu vàhyeùu sarvatra sàdhàraõakàraõamiti bhedaþ . eva¤ca j¤ànakàraõendriya÷ånye evàcetana÷abdasya pravçttiþ . ataevoktaü %<sendriyaü cetanaü dravyaü nirindriyamacetanamiti>% . eva¤ca vçkùàdãnàmapi antaþkaraõàdimattvamastyeva . anyathà sukhaduþkhànubhavo na syàt . teùàü hi khakarmànusàriduþkhabhogàrthameva pàpenaiva sthàvaratvapràptiþ . ataeva %<mahàpàtakajàn ghoràn narakàn pràpya dàruõàn . karmakùayàt prajàyante mahàpàtakinastviha>% ityupakramya %<tçõagulmalatàtva¤ca krama÷o gurutalpagaþ>% iti yàj¤avalkyena cetanasyaiva pàpàva÷eùabhogàrthaü tçõàdiråpeõa janmoktam %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàtisthàvaratàü nara>% iti ca sàmànyataþ ÷àrãrikapàpàt vçkùàdiråpasthàvarajanma tenaivoktamatasteùàü duþkhabhogarthameva vçkùàdiråpatvapràptau indriyàbhàve kathaïkàraü te duþkhamanubhaveyurityava÷yaü teùu indriyàdimattvamastyeva . ataeva padmaü saro'ntara gacchati, ÷àkhà cchinnàpi cetanasaüyogàt punaþ prarohatãtyupalabhyate . ataeva ca ÷rutau %<atha jãvo yàü jahàti sà ÷uùyatã>% tyuktam . tena teùàü jãvasaübandho'styeva kintu vi÷iùñacetanà÷ånyatvàdeva teùu acetanatvavyavahàra iti bhedaþ . padàrthàdar÷e %<deha÷caturvidho j¤eyo jantorutpattibhedataþ . udbhijja åùmajo'õóottha÷caturthastu jaràyuja>% iti sthàvaràõàü dehasambandha uktaþ . %<cetanàdhiùñhite bhogàyatananirmàõamanyathà påtibhàvaprasaïga>% iti sàüïkhye ca cetanasambandhe eva bhogàyatanaråpadehotpattiruktà . teùà¤ca bhogàyatanadehavattve'pi sarvendriyasthànagolakàderabhàvàt na dar÷anàdi kintu tvàcapratyakùa ghràõajapratyakùa ca bhavatyeva ataeva agnyàdikharatarakiraõaspar÷e teùàü ÷uùkatà, oùadhivi÷eùajadhåmàdisamparke ca tadghràõàt puùpaphalotpattiþ . ata eva teùàü dvãndriyatvena vyavahàraþ yathoktam %<pa¤cendriyà manuùyàdyàþ sarpàdyà÷caturindriyàþ . trãndriyàþ kçmikãñàdyà dvãndriyà vçkùajàtaya>% iti . manaso vidyamànatve'pi hçdayaråpavi÷iùñasthànàbhàvàt na spaùñamavabodhaþ . su÷rute hi hçdayasthànamupavarõya %<taddhçdayaü vi÷iùñacetanà÷rayamityuktam>% tena teùàü vi÷iùñacetanà÷rayahçdayasthàna÷ånyatvàt vi÷iùñacetanàvattvaü nàsti sukhaduþkhànubhavamàtraü tu teùàü jàyate eveti vi÷eùaþ tenaiva svasvakarmaphalànuråpaduþkhànubhavàt svasvakarmaphalabhàktvam iti susthitam . cetanà÷ånye padàrthamàtre triø . %<acetanaü cetanàvadiva liïgamiti>% sàø kàø . tattadvi÷eùaj¤àna÷ånye ca . tantu duþkhàbhisantaptaü vilapantamacetanamiti puràø . atra duþkhànutaptatvena tadanubhavasyokteþ tathàbhåte'pi cetane acetanatvoktiþ vivekaj¤àna÷ånyatvaparatvenaiva, evamanyatràpi . %<ahaïkàralaye suptau bhaveddeho'pyacetana>% ityuktistu dehasya caitanyaprakà÷àvacchedakatayà, jàgare svapne ca caitanyamupacarya suùuptau avacchedyàhaïkàraråpamanaso layàt kathamavacchedakatvaü? syàdityatã'cetanatvamityevaüparà . anyathà %<÷arãrasya na caitanyaü mçteùu vyabhicàrataþ>% ityukteþ dehe sadà caitanyàbhàvasya siddhatvàt suùuptau tathàtvakathananarthakaü syàt . suùuptàvapi indriyàõàü manasa÷ca vi÷iùñavyàpàraràhityena layatvopacàraþ kintu àtmani tadàpi caitanyamastyeva . %<ànandabhuk cetomukhaþ pràj¤a>% iti ÷ruteþ sukhamahamasvàpsaü na ki¤cidavediùamiti suptotthitasya paràmar÷àcca ànandànubhavasya tatràpi sattvàt sutaràü dehasya tadanubhavaj¤ànàvacchedakatvamastyeveti vi÷eùaþ . vistarastu suùupti÷abde vakùyate .

#<acetas># triø na cetati cita--asun naø taø . cetanà÷ånye acetane ghañàdau, tattadviùayaj¤ànarahite ca . %<gatasaüj¤amacetasamiti>% puràø . nàsti ceto'sya . cittarahite triø .

#<acetàna># triø cita--÷ànac vede na muk naø taø . caitanyarahite %<acetànasya mà patho vi drukùaþ iti>% vedaþ .

#<aceùña># triø nàsti ceùñà yasya . ceùñàrahite . ceùñà ca %<àtmajanyà bhavedicchà--icchà janyà bhavet kçtiþ . kçtijanyà bhavecceùñà ceùñàjanyà bhavetkriyà>% ityukteþ yatnasàdhyà kriyàjanakavyàpàraråpà . cetanàdhiùñhitadeheùveva karmavi÷eùaþ na tadanadhiùñhite tathà ca yasmin dehe àtmano yatno bhavati taddehàvacchedenaiva ceùñà jàyate nànyasmin sà ca udyamaråpaiva . manovàyubhinnadravyasya na svataþkriyà sambhavati kintu gurudravyàdyàghàtanodanàdinaiva kriyà bhavati nà yathà . tathà ca hastàdicàlanadar÷anàt tatkàraõãbhåtanodanàdikamanumãyate tacca nãdanam àtmakartçkameva anyasyànupalabdheþ . adhikaü ceùñà÷abde vakùyate .

#<aceùñatà># strã aceùñasya bhàvaþ . ceùñàràhitye .

@<[Page 85b]>@
#<acaitanya># triø nàsti caitanyaü cetanà yasya . caitanya÷ånye . %<acaitanyamidaü vi÷vaü daivaü caitanyameva yaditi>% . naø taø . caitanyabhinne naø .

#<accha># avyaø na cchyati dçùñiü sammukhatvàt cho--ka naø taø . àbhimukhye . %<acchà nçcakùà asarat pavitre iti>% vedaþ . %<accha gatyarthavadeùviti>% såtre %<acchagatya acchodya ityudàhçtya abhimukhaü gatvà abhimukhamuktveti>% vyàkçtam siø kauø .

#<accha># triø na chyati dçùñim, cho--ka naø taø . svacche nirmale . nirmale hi vastuni dçùñiþ prasarati na tu samale àbhyantaraparyantaü dhàvatãti nirmalasyaiva tadapratibandhakatvàttathàtvam . %<svacchandocchaladacchakacchakuhareti kàvyapraø . sphañike puø . na chàti bhakùayati nà÷itasattvaü>% chà--bhakùaõe ka naø taø . bhallåke puø . acchabhallukaityekaü nàmetyanye .

#<acchandas># triø nàsti adhyeyatvena chandovedo'sya tuk . vedàdhyayana÷ånye anupanãte bàlake, sarvathà tacchånye ÷ådràdau ca . nàsti chando vçttànusàrã, parimitamàtràkùaràdisannive÷avi÷eùo yatra 7 vaø tuk . chandaþ÷ånye gadyàtmake, cårõake và ÷abdasamåhe . nàsti chandobhipràyo yasya baø tuk . abhipràya÷ånye . và kapi . acchandasko'pyuktàrtheùu .

#<acchàvàka># puø acchaü nirmalam accha àbhimukhyena và vakti ÷aüsati vaca--kartari saüj¤àyàü gha¤ (nipàtasya ceti) dãrghaþ . ÷aüsanakartari hotçsahakàriõi somayàgasambandhini çtvigbhede . sa ca à÷valàyanena dar÷itaþ . pràgapi somenaike, ityupakramya, %<tasyartvijaþ, catvàrastripuruùàþ, tasya tasyottare trayaþ, hotà, maitràvaruõo'cchàvàkogràvastut, adhvaryuþ, pratiprasthità neùñonnetà, brahmà, bràhmaõàcchaüsyàgnãdhraþ potà, udgànà, prastotà pratihartà subrahmaõya iti, ete'hãnaikàhairyàjayanti, eta evàhitàgnaya iùñaprathamayaj¤à gçhapatisaptada÷à dãkùitvà samàpyàgnãüstanmukhàþ satràõyàsate>% iti . %<asyàyamarthaþ, dar÷apårõamàsàbhyàmiùñvà pa÷càdvà tadyajamànaþ purastàdvà somena yajeta tasya somayàgasya hotàdhvaryurbrahmodgàteti catvàraþ çtvijo mukhyàþ te ca pratyekaü tribhiþ tribhiþ puruùairupetà atastasya tasya ekaikasyottare trayaþ puruùà bhavanti, ta ete hotràdinàmakàþ ùoóa÷artvijo dviràtràdibhirahãnasaüj¤akairagniùñomàdibhirekàhasaüj¤akairyàjayanti . etaeva hotràdayaþ ùoóa÷artvijaþ svayamapyàhitàgnayaþ prathamayaj¤enàgnomeneùñvà gçhapatisaüj¤akena saptada÷asaükhyàpårakeõa sahità dvàda÷àhàdisatràrthaü dãkùitvà svasvasambandhino'gnãnekatra sthàpayitvà tatpradhànàþ satràõyupatiùñheyuþ iti>% màùyam . %<yadacchàvàkamanusantiùñhate iti>% tàø bràø . acchàvàka÷abdo'styatra cha . acchàvàkãyam taccabdayukte såktabhede, tacca såktam acchàvàka! vadasvetyukto'cchà vo agnimavasa iti tçcamanvàhetyàdinà dar÷itam . acchàvàkasyeyam yat . acchàvàkyà . acchàvàkartvik--pàñhyàyàmçci . %<eùà hotrà yadacchàvàkyà>% iti tàø bràø . %<acchàvàkyà acchàvàkasambandhinã hotrà÷aüsanaråpà kriyeti>% tadbhàùyam .

#<acchàvàkasàman># naø acchàvàkena geyaü sàma . %<ya eka idvidayata iti tçce geye sàmabhede etasyaiva nàmàntaramudvaü÷ãya miti>% %<traikakubhaü codvaü÷ãya¤càntataþ pratiùñhàpye iti>% tàõóyaø bràø . traikakubhaü brahmasàma bhavati, udvaü÷ãyamacchàvàkasàmeti, %<ya eka idvidayate iti>% tçce geyaü sàma udvaü÷ãyamete sàmanã iti tadbhàùyam .

#<acchàvàkãya># naø acchàvàkasya çtvigbhedasya karma bhàvo và %<hotràbhya>% iti cha . ÷aüsanaråpe acchàvàkakarmaõi, tadbhàve ca .

#<acchidra># triø na chidraü tattatkàryeùu pramàdàdinà skhalanaü, randhraü và yatra . pramàdàdinà skhalanarahite . %<acchidreõa vicetavyà de÷àþ sagirikandarà>% iti ràø . %<yaj¤acchidraü tapa÷chidraü yacchidraü påjane mama acchidramastu tatsarvamiti>% %<acchidraü tu bhavatvetat sarveùà¤ca ÷ivàya naþ>% iti ca puràø . %<tattathà kriyatàü ràjan yathà'cchidraþ kraturbhavediti>% bhàraø . randhrarahite ca .

#<acchinna># triø chida--bhàve kta naø baø . khaõóanarahite, chedana rahite, santate ca %<vasudhàràü prakurvãta acchinna ghçtadhàrayeti>% puràø . karmaõi kta naø taø . chinnabhinne triø .

#<acchinnapatra># puø acchinnaü santataü patramasya . ÷àkhoñakavçkùe santatapatrayuktavçkùamàtre ca . acchinnaparõàdayo'pyatra .

#<acchedika># triø chedanaü nàrhati ñhan . chedanànarhe .

#<acchedya># triø na chettumarhati chida--arhàrthe karmaõi yat . chedanànarhe . àtmani puø %<acchedyo'yanadàhyo'yamakledyo'÷oùya eva ceti>% gãtà . àtmana÷ca avayavàbhàvàt avayavadvaidhãkaraõaråpacchedanànarhatvàt tathàtvam .

#<acchoda># naø acchaü nirmalamudakaü yasya udàde÷aþ . himàlaya prade÷asthe kàdambarã prasiddhe sarovarabhede . %<àhlàdanaü dçùñeþ, acchodaü nàma saro dçùñavàniti>% kàdaø . nadãbhede strã . agniùvàttàdãn prakramya, %<eteùàü mànasã kanyà acchodà nàma nimnagà>% iti puràø .

#<acyuta># puø kharåpasàmarthyànna cyuto na cyavate na cyaviùyate và cyu--kàlasàmànye kartari kta naø taø . parame÷vare %<÷àsvataü ÷ivamacyutamiti>% ÷rutiþ . %<yasmànna cyutapårbã'hamacyutastena karmaõeti>% bhagadvàkyam . %<tena cyutyabhàva råpapravçttimittene>% tyànandagiriþ . tadavatàrabhede vàsudeve %<iyamacyutalãlàóhyà sadvçttà jàti÷àlinãti>% chandoma¤jarã acyutasya lãlà acyutà abhraùñà lãlà ca . ùaóbhàvavikàrarahite ca %<acyutaþ prathitaþ pràõa>% iti sahasra nàmabhàùye tathaiva vyàkhyàtam . nàràyaõe ca %<garuóamårtirivàcyutasthitiramaõãyeti>% kàdaø . acyutasya viùõoþ sthitiþ acyutà aca¤calà ca sthitiriti tadarthaþ . calanarahite abhraùñe sthire triø . %<akùitamasi acyutamasãti>% vedaþ . dvàda÷asargayukte kàvyabhede puø hemacandraþ . na cyotati kùarati cyuta--ka naø taø . kùaraõa÷ånye triø .

#<acyutàgraja># puø acyutasya vàsudevasya upendrasya và agrajaþ 6 taø . baladeve . vasudevàjjanmakàle baladevasya tato'grajananàt tathàtvam . indre . ka÷yapàjjanmakàle ca adityàmagrotpannatvàt tasya tathàtvamiti bhedaþ . tayo÷ca tadagrajatvaü saïkarùaõa÷abde indràvaraja÷abde ca valyate .

#<acyutàïgaja># puø acyutasya vàsudevasya aïgajaþ . kçùõaputtre pràdhànyàt kàmadeve .

#<acyutàtmaja># puø 6 taø kàmadeve . sa hi rukmiõyàü kçùõàt jàta iti bhàø 10 skandhe .

#<acyutàvàsa># puø acyutena oùyate'tra à--vasa--àdhàre gha¤ 6 taø . a÷vatthavçkùe . %<a÷vatthaþ sarvavçkùàõàmi>% tyuktestasya tatropasyatvàttadàvàsatvam .

#<acyuti># strã cyu--ktin naø taø . kùaraõàbhàve . bahuø . cyuti÷ånye triø .

#<aja># ùatau kùepaõe ca bhvàdiø paraø sakaø señ . ajati . avaiùãt--àjãt . tçc ajità--vetà . gha¤ . àjaþ . %<ajanti vahniü sadanànyaccha>% iti vedaþ .

#<aja># dãptau idit curàdiø ubhayaø señ akaø . a¤jayati te . à¤jijat ta .

#<aja># puø na jàyate jana óa naø taø . ã÷vare, %<na jàto na janiùyate>% iti ÷ruteþ %<na hi jàtã na jàye'ha na janiùye kadàcana . kùetraj¤aþ savabhåtànàü tasmàdahasajaþsmçtaþ>% iti bhàraø . jãve ca %<ajonityaþ ÷à÷vato'yaü puràõo na hanyate hanyamàne ÷arãre>% iti gãtà . %<jahàtyenàü bhuktabhogàmajo'nya iti>% ÷rutiþ . sa hi svãpàdhibhåta buddhiniùñhakarmabhiràrabdhadehamadhiùñhàya buddhiniùñhakartçtvàdikamàtmanyabhimanyamànaþ jãva iti vyavahriyate %<na jàyate mriyate và katha¤cit nàyaü bhåtvà bhavità và na bhåya>% iti gãtàyàü tasya janmàdi÷ånyatvamuktaü tacca %<jàyate asti vardhate vipariõamate apakùãyate na÷yatãti>% yàskoktaùaóbhàvavikàràõàmupalakùaõamàdyantayoþ janmanà÷aråpavikàrayo rabhàvakathanena tadantaþpàtinàmapi sandaü÷apatitanyàyena grahaõàva÷yambhàvàt . sa ca brahmàbhinna eveti vedàntimatam buddhiråpopàdhãnàü nànàtvàt na sarvavyavahàrasàïkaryam . bahava iti sàïkhyàdayaþ %<janmàdivyavasthàtaþ puruùabahutvamiti>% puruùasyopàdhibhåtabuddhibhede'pi %<upàdhirbhidyate na tu tadvàniti>% såtreõa upàdhibhede'pi upahitasyaikatvena na bhedaþ, vi÷iùñasyànatiriktatayà na janmàdivyavastheti puruùabahutvamaïgãcakruþ kartçtvàdikaü buddhigatamapi svopàhitacaitanye eva prativimbati tena tadaviviktacaitanye tadavabhàsàt puruùasya bhogaþ, %<cidavasànobhoga iti>% såtre tathaiva pratipàdanàt eva¤ca yàvatyaþ buddhivyaktayastàvanta eva puruùàþ svasvopàdhikçtaü karmàdikaü svakartçkatayà abhimanyamànàstatprayuktaü sukhaduþkhàdikamàtmãyatvena abhimanyamànàþ bhoktàraiti vyavahriyante ataevoktam %<buddherbhoga ivàtmanãti>% . %<kàmaþ saükalpo cikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrbhãrityetat sarvaü mana eveti>% ÷ruteþ j¤ànàdivçttãnàü manojanyatvàt manodharmatvam sàükhyavedàntinostulyam jãvasya vibhutvàïgãkàre'pi svopàdhibuddhyadhiùñhànadeha eva vi÷eùasaüyogàt tatraiva àtmatvàbhimànaþ nànyadeheùu, teùàü svabhogàrthaü svopàdhibuddhikçtakarmàrabdhatvàbhàvàt . evaü sukhaduþkhànusandhànamapi svopàdhikçtakarmavi÷eùàdeveti tattadbhedavyavastheti . j¤ànakàraõamanasà¤ca puruùabhedena bhinnatvàt na parànusandhànenàparasyànusandhànaprasaïga iti sàükhyabhedàntayostulyam . vi÷iùñasyàtiriktatvànatirikta eva tayorvisaüvàdaþ . naiyàyikavai÷eùikàdayastu j¤ànàdayo jãvadharmàþ jãvà÷ca vahavaþ nityà vibhava÷ca kartçtvaü bhoktçtva¤ca jãvànàmeva dharmaþ, teùàü vibhutve'pi svàdçùñàrabdhadeheùveva saüyogavi÷eùaþ saeva janma, tadviyoga÷ca saraõamityeva vi÷eùaþ na tu svato janmanà÷àviti svãcakruþ . tena tanmate'pi na ajatvavyàghàtaþ . evaü sarvadar÷anàïgãkçtasaraõàvajatvam . màdhvàstu jãvasyàõutvamã÷varàdutthitatva¤ca %<etasyaiva visphuliïgàvyuccarantãti>% ÷rutestatraiva tàtparyàt %<bàlà gra÷atadhàrasya ÷atadhà kalpitasya ca . bhàgo jãvaþ sa vij¤eya>% ityukte÷ca jãvasyàõutvam aõutve'pi teùàü sarvadehagatasukhàdyanusandhànaü guõadvàraiva, yathà gçhaikade÷asthitaü kastårãprabhçtisugandhi dravyaü saurabheõa sarvaü gçhamàmodayati evaü hçdayasthaü visphuliïgaråpaü caitanyaü sarvadehagataü prakà÷aü kurvat ÷abdàdãn viùayàü÷càvabhàsayat sarvavyàpãtyucyate na tu svaråpataþ %<aõoraõãyàn mahato mahãyàniti>% ÷ruteþ svaråpaguõàbhyàü aõutvamahattvayoþ sambhavaparatàyàmeva tàtparyàt . ajatvavyapade÷astu bhåtàrabdhatvàbhàvakçtaü gauõamato'tra aja÷abdo bhàkta eva ityurarãcakruþ . càrvàkamate tu àtmano nàjatvaü dehàkàrapariõatabhåtacatuùñayasyaiva teùàü mate jãvatvàt tadvivaraõaü cetana÷abde vakùyate . saugatàdimate tu jãvànàü saüvidanatiriktatayà sarvasaüvidanusyåtatvàt janmàntarabhàvinaþ apavargaråpaphalàdeþ svãkàràcca nityatva, nityatvàcca ajatvamiti bhedaþ . %<satvaü rajastama iti prakçte rguõàstairyuktaþ paraþ puruùa eka ihàsya dhatte . sthityàdaye hariviri¤cihareti saüj¤à>% mityukte÷ca ã÷varasyaiva khopàdhimàyàgatasatvarajaàdyupàdhibhiþ janmasthitinà÷anaråpakàryakaraõàrthamàyàvirbhàvàt ajasvaråpànanatirekàt teùàmajatvaü tena brahmaõi, viùõau, hare ca puø . na jàyate ityajà . sàükhyamatasiddhapradhànàparaparyàye sàmyàvasthàpannasatvarajastamoråpaguõatrayàtmake strã . %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõavarõàþ saråpàþ bahvãþ prajàþ sçjamànàmiti>% ÷rutiþ . satvàdiguõànusàreõa ÷vetàdiråpayuktabahukàryasraùñçtvàcca tasyàþ nànàvarõatvamiti sàükhyàþ . vedàntinastu etàü ÷rutiü tejo'bannaråpaparatayà vyàcakruþ . tathà hi %<hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti>% tejo'bannàbhimàninãstisro devatà anupravi÷yetyukteþ prakràntatejo'bannànàmeva bhautikasçùñyupàdànatvàvagamàt tàsàmeva prakçtitvena ajatvam, tàsà¤ca lohitàdiråpàõi tatprakaraõa÷eùe uktàni %<yallohitaü råpaü tattejaso råpaü, yacchuklaü tadapàü, tat kçùõaü tadannasyeti>% . eva¤cokta÷rutyuktalohitàdiråpàõàmeveha ÷rutau praptvabhij¤ànàt ajà÷abdena tejo'bannaråpaprakçtergrahaõamiti tena ajàmityàdi÷rutau ajà÷abdena tàdç÷aprakçtireva bodhyate . tathà ca tàdç÷yàü tejobannàbhimànidevatàyàü strã . ajà÷aübdãktà nànàguõàþ santyasya ac . chàge tasya nànàvarõatvàttathàtvam . chàgyàü strã jàtitve'pi ajàditvàt ñàp . %<ajàgalastanacchàyeti>% jyotiùam . dvàda÷adhà vibhaktasya rà÷icakrasya meùaråpe prathame rà÷au %<jãvàrkibhànujejyanàü kùetràõi syurajàdayaiti>% jyotiùam tasya meùaråpatve'pi meùasya ajatulyàjàdhiùñhitaråpàbhyàü tattvam . meùe ca ajena brahmaõà dakùayaj¤abhaïgasamaye meùaråpadhàraõena palàyamànatvàt ajàdhiùñhitaråpavattvàt meùasya upacàràt ajatvam . màkùikadhàtau puø . janana÷ånye gaganàdau triø . àt viùõorjàyate iti . candre kàme, ca puø . %<candramà manaso jàta iti>% ÷rutau viùõormanãjanyatvàccandrasya ajatvam .. kàmasya vàsudevàt rukmiõyàü jàtatvaü bhàgavate prasiddham da÷arathapitari raghuràjaputtre ràmacandrasya pitàmahe såryavaü÷ye nçpabhede ca . tasyàjatva¤ca ajaråpabrahmaõo måhårtajàtatvàt yathoktaü raghau %<bràhmye måhårte kila tasya devã kumàrakalpaü suùuve kumàram . ataþ pità brahmaõa eva nàmnà tamàtmajanmànamajaü cakàreti>% taccarita¤ca tatraiva pa¤camàdyaùñamasargànte draùñavyam . chàgatulyàkàravattvàt auùadhivi÷eùe strã . tallakùaõaü %<ajàstanàbhakandà tu sakùãrà kùuparåpiõã . ajà mahauùadhã j¤eyà ÷aïkhakundendupàõóareti>% vaidyakam . çùibhede puø . gargàø ya¤ . àjyaþ tadapatye . bahuùu luk . ajàþ . naóàø phak . àjàyanaþ tadgotràpatye . upamànatayà pårvanirde÷e tadantapàdasya nàntyalopaþ . ajapàdaþ striyàntu kumbhapaø ïãp antyalopaþ padàde÷a÷ca . ajapadãti bhedaþ . ekàda÷arudramadhye prathame rudre puø . tadvivaraõam ajaikapàda÷abde da÷yam .

#<ajakaõa># puø ajasya karõa iva parõaü yasya! chàgatulya lambàyamànapatrayukte (sàla) iti khyàte vçkùe maricavçkùe ca . 6 taø chàgakarõe .

#<ajakarõaka># puø ajakarõa iva kàyati patradvàrà prakà÷ate kai--ka . (sàla) iti khyàte vçkùe .

#<ajakava># astrãø ajã viùõuþ ko brahmà tau vàti tripuràsurabadhadvàrànena và + karaõe ka 6 taø . ÷ivadhanuùi . ÷ivo hi anenaiva dhanuùà tripuràsurasya badhena viùõuü brahmàõaü ca prãõitavàn iti tasya dhanuùo'jakavatvam ajakau avatãti . ajakàvamapyatra . %<dhanuùyajagavaü yugyamajakàvamajãkavamiti>% ÷abdàrõavaþ . ajakaü chàgaü vàti prãõàti và--ka . (vàvui iti) khyàte varvarãvçkùe puø . tadbhakùaõe tasya prãtyàdhikyàttathàtvam .

#<ajakà># strã ajasya vikàraþ avayavaþ galastanaþ purãùaü và kan . ajàgalasthe stanàkàre màüsakhaõóe, tatpurãùe ca .

#<ajakàjàta># puø 5 taø . ajakeva jàtaþ . %<ajàpurãùapratimo rujàvàn salohito lohitapicchilàsraþ . vidàrya kçùõaü pracayo'bhyupaiti taü càjakàjàtamiti vyavasyediti>% vaidyakokte rogabhede .

#<ajakàva># naø ajakà ajàgalastanaiva vàti prakà÷ate và--ka . ajàgalastanàkàrakàùñhàvayavayukte maitràvaruõe yaj¤ãyapàtrabhede, %<ajakàvaü durdç÷ãkaü tirodadhe>% iti vedaþ . ajaiva ajakà tatpurãùaü và tadvat vàti prakà÷ate và--ka . ajakàjàtàkhye rogabhede puø . ÷ivadhanuùi naø .

#<ajakùãra># naø ajàyàþ kùãraü 6 taø puüvadbhàvaþ . chàgãstanyadugdhe %<ajakùãreõa pàcayediti>% vaidyakam .

#<ajaga># naø ajaü viùõuü gacchati ÷aratvena gama--ta . ÷ivadhanuùi . ajena brahmaõà gamyate gãyate và karmaõi gama--óa--gai--ka và . viùõau puø . ajena gacchati, ajaü chàgaü yaj¤àïgatvena và gacchati gama--óa . vahnau puø . praj¤àø svàrthe aõ àjagamapi ÷ivadhanuùi sthàõordhanuùyàjagamityamaramàlà .

#<ajagandhà># strã ajasya gandha iva gandho'syàþ . (vanajoyàna) iti khyàtàyàü vanayàmànyàm ajamodàyàm .

#<ajagandhikà># strã ajasya gandha iva gandho yasyàþ baø kap, kàpi ata ittvam, ajasya gandha iva gandhaþ astyasya ñhan và . (vàvui iti) prasiddhe varvarã÷àke .

#<ajagandhinã># strã ajasya meùasya gandhã le÷aþ ekade÷aþ ÷çïgamiti yàvat so'syàþ phalàkàreõàstãti ajagandha + ini ïãp . (gàóara÷iïgà) iti prasiddhe aja÷çïgãvçkùe .

#<ajagara># puø ajaü chàgaü girati galati gé--ac . vçhatsarpe . ajagaraü agastya÷àpàt vçhatsarpabhàvàpannaü nahuùamadhikçtya kçto granthaþ aõ . àjagarama ajagarakathàyàm naø . tacca vanaparvaõi àjagaropàkhyànaråpam .

#<ajagava># puø ajago viùõuþ ÷aratvena tripuràsurabadhakàle'syàsti ajaga + astyarthe va . ÷ivadhanuùi %<÷ivo'pyajagavaü càpaü vidhunvan tarasà raõe>% iti puràø .

#<ajagàva># puø ajagaü viùõumavati ava--aõ upaø saø . ÷ivadhanupi .

#<ajaghanya># triø na jaghanyaþ adhamaþ naø taø . adhamabhinne ÷reùñhe ca . %<tvaùñà ca dvàda÷oviùõurajaghanyojaghanyaja>% iti bhàraø .

#<ajajãvika># triø ajaeva krayavikrayàdibhyàü pàlanàdinà và jãvikà jãvanopàyo'sya . chàgakrayavikrayàdinà jãvikàvati .

#<ajañà># strã nàsti jañà ÷iphà yasyàþ . (bhuüiàmalà) iti prasiddhe ÷iphàrahite vçkùabhede . pçø . ajaóàpyatra

#<ajaóà># strã ajaóayati spar÷amàtràdaïgamardanàrthaü càlayati ajaóa + õic--tataþ ac . (àlku÷ãti) prasiddhe vçkùejaóabhinne jàóyavirodhicà¤calyavati triø .

#<ajathyà># strã ajànàü samåhaþ aja + thyan strãtvàt ñàp . ajasamåhe . tadvannànàvarõatvàt svarõayåthikàyà¤ca .

#<ajadaõóã># strã ajasya brahmaõodaõóo'syàþ 5 baø gauràø ïãù . brahmadaõóãvçkùe brahmaõo yaj¤àrthadaõóasya tadãyakàùñhena karaõàttathàtvam .

#<ajadevatà># puø 6 taø . chàgàdhideve vahnau %<raudrã dhenurvinirdiùñà chàga àgneya ucyate>% iti ÷uø viùõudhaø .

#<ajanani># strã na + jana--àkro÷e ani . àkru÷yamàne janmàbhàve . %<tasyàjananirevàstu jananãkle÷akàriõãti>% màghaþ . và ïãp ajananãtyapyatra . arthàbhàve avyayãø . jananyàabhàve avyaø .

#<ajanman># puø nàsti janma yatra . janmanivçttau mokùe %<tasmàt sayogàdadhigasya yogamajanmane'kalpata janmanãru>% riti raghuþ . 6 taø . janmarahite triø .

#<ajanya># strã laukikahetubhirna janyate jana--õic--yat naø taø . ÷ubhà÷ubhasåcakedaivakçte bhåkampàdàvutpàte . janyabhinne triø .

#<ajapa># puø aspaùñaü japati nindàrthe na¤, japa--ac . kupàñhake ajaü pàti rakùati pà--ka 6 taø . chàgapàlake triø .

#<ajapati># puø 6 taø . chàga÷reùñhe, meùarà÷ipatau maïgale ca .

#<ajapatha># puø ajasya taccaraõayogyaþ panthàþ ajena brahmaõà nirmitaþ panthà và apsamàø . chàgacaraõayogyapathe gaganasthe pathàkàre setau ca (yamanàlà) chàyàpathe .

#<ajapathya># triø ajapatha iva devapathàø ivàrthe yat . saïkãrõapathe naganasetutulye ca .

#<ajapada># puø ajasyeva padaü caraõo'sya . ajaikapànnàmake rudrabhede .

#<ajapà># strã prayatnena na japyà aprayatnoccàritatvàt japakarmaõi ac . ÷vàsapra÷vàsayoþ vahirgamanàgamanàbhyàm akùaraniùpàdanaråpejape, sa ca haüsaþ, sohamityàkàrasyaiva, tadàkàramantre ca . %<ucchvàsaireva ni÷vàsairhaüsa ityakùaradvayam tasmàt pràõa÷ca haüsàkhya àtmàkàreõa saüsthitaþ . nàbherucchvasya ni÷vàsàt hçdayàgre vyavasthitaþ . ùaùñi÷vàsai rbhavet pràõaþ ùañ pràõànàóikà matà . ùaùñirnàóyastvahoràtram japasaükhyàkramomataþ . ekaviü÷atisàhasraü ùañ÷atàdhikamã÷vari! . japati pratyahaü pràõã sàndrànandamayãü paràm . vinà japena deve÷i! japo bhavati mantriõaþ . ajapeyaü tataþ proktà bhavapà÷anikçntanãti>% tantram .

#<ajapàda># puø ajasya pàda iva pàdo'sya hastyàø na antyàkàralopaþ . rudrabhede taddevatàkatvàt pårbabhàdrapadanakùatre ca . pàcchabdena tu samàse ajapàdapi uktàrthe puø .

#<ajapàla># triø ajàn chàgàn pàlayati pà + õic--aõ 6 taø . chàgapàlake .

#<ajabandhu># puø ajasya bandhuriva mårkhatvàt . ajatulyamandabuddhau . %<silàcã nàma kànãnà ajabandhuþ pità taveti>% .

#<ajabhakùa># puø ajairbhakùyate'sau bhakùa--karmaõi gha¤ 6 taø . (vàvui iti) prasiddhe varvarãghçkùe tatpatraü hi ajairatiprãtito bhakùyate .

#<ajamàra># puø ajaü màrayati vikrayàrthaü mç--õic--aõ upaø . (kaùài) iti ajamàüsavikrayopajãve, tatpradhànade÷e ca . bhavàdau kurvàø õya . àjamàryastadbhavàdau triø .

#<ajamãóha># puø ajomãóhaþ yaj¤e siktaþ yatra baø . (àjamãra) prasiddhe de÷e . ràjani aõ . àjamãóhaþ tadde÷àdhipe prasiddhatayà yudhiùñhire .

#<ajamukha># puø ajasya meùasya mukhameva mukhatvena kalpitamasya . dakùe prajàpatau, tasya hi ÷ivadveùe mukhena ÷ivanindàkaraõàt dakùayaj¤e ÷ivàj¤ayà vãrabhadreõa tasyotpàñane kçte pa÷càt ÷ivaprasàdane punarutpàdanàya vãrabhadre niyojite ajamukhenaiva tanmukhaü kalpitaü tacca kà÷ãkhaõóe vivçtaü yathà . %<vãrabhadro'pi tat sarvaü sarvàj¤àü pratipadya ca . vinà dakùasya vadanaü yathàpårbamakalpapayat . ã÷varaü ye hi nindanti te måkàþ pa÷avo dhruvam tato meùamukhaü dakùaü vãrabhadro'vyakalpa yaditi>% .

#<ajamodà># strã ajasya moda iva modo gandho yasyàþ ajaü modayati ànandayati modi--aõ và . ajagandhavatyàü, vanayamànyàm yamànãmàtre ca .

#<ajambha># puø nàsti jambho danto'sya baø . bheke sårye ca . danta÷ånye triø . ajàtadante avasthàbhede ca .

@<[Page 90a]>@
#<ajaya># puø vãrabhåminagarasannidhàne (ajaya) iti nàmake nadavi÷eùe iti kalpadrumaþ . tanmålaü mçgyaü saüskçta÷àstre tannadasya kutràpyanullekhàt . ajena chàgena yàti yà--ka 3 taø . chàgavàhane agnau puø . ji--ac naø taø . jayàbhàve %<làbhàlàbhã jayà jayàviti>% gãtà . baø . jaya÷ånye triø . avyayãø . jayàbhàve avyaø . nàsti jayo màdakatvenàsyàm . (siddhi, bhàïga) iti ca prasiddhanàmikàyàm vijayàyàm strã .

#<ajayya># triø ji--÷akyàrthe yat naø taø . jetuma÷akye durjaye ÷atrau paõe ca . %<daivairajayyàn ditijàn vijigye>% iti bhàraø . %<tatràjayyaü jigàya tàn>% iti mugdhaø .

#<ajarà># triø nàsti jarà'syàþ . (ghçtakumàrã) iti prasiddhe vçkùe tasya jaràbhàvàttattvam . avyayãbhàve ac samàø ajarasam jaràbhàve avyaø . nàsti jarà yasya, deve . teùàü ùaóbhàvavikàramadhye jàyate'sti vardhate iti tisçõàmeva da÷ànàü sadbhàvàt taduttaravartinãnàü %<vipariõamate apakùãyate na÷yatãti>% tisçõàmabhàvàdajaratvam . jarà÷ånye triø . %<ajaràmaravat pràj¤o vidyàmarthàü÷ca cintayediti>% nãtiø . bràhmaõajàtau strã . sà satyà sà'jaràmareti puràø . na jãryati kùãyate jé--ac naø taø . parabrahmaõi naø . vçddhadàrakanàmavçkùabhede puø . gçhagodhikàyàm strã .

#<ajarya># naø na jãryati na + jé--kartari yat . sauhàrde %<tena saïgatamaryeõa ràmàjaryaü kuru drutamiti>% bhaññiþ .

#<ajalambana># naø aja iva lambyate gçhyate kçùõavarõatvàt karmaõi lyuñ . sroto'¤jane .

#<ajaloman># puø ajasya lomeva loma (ma¤jarã) yasya baø . (÷åka÷imbo) iti khyàte ajalomavanma¤jarãvi÷iùñe vçkùabhede . và óàp và ïãp ca . ajalomà--ajalomã cetyapyatra strã .

#<ajavas># puø ju--asun naø taø . vega÷ånye . %<ajavaso javinãbhirvivç÷can>% iti vedaþ .

#<ajavasti># strã ajasya bastiriva vastirasya . çùibhede . gçùñyàø apatyàrthe óha¤ . àjavasteyaþ tadapatye puø strã . striyàm àjavasteyã . yaskàdipàñhàt bahuùu luki . ajavastayaþ tadapatyeùu .

#<ajavàha># puø ajaü vàhayati yatra àdhàre gha¤ 6 taø . de÷abhede . kacchàdiø bhavàdyarthe aõ . àjavàhaþ tadde÷a jàtàdai triø .

#<ajavãthã># strã ajena brahmaõà nirmità vãthã padaü ÷àø taø . gaganaseturåpe (yamanàlà) iti khyàte chàyàpathe . yàmàrabhya agastyasthànaparyantaü pitçyànapathaþ . %<pitçyàno'javãthyà÷ca yadagastyasya càntaramiti>% puràø .

#<aja÷çïgã># strã ajasya meùasya ÷çïgamiva phalamasyàþ vaø . (gàóala÷iïgà) iti prasiddhe meùa÷çïgatulyaphalavatyàü meùa÷çïgyàm .

#<ajastunda># naø ajasya tundamiva tundamasmin tannagaravàsinàmityarthàt suñ . nagarabhede . %<ajastundaü nàma nagaramiti>% siø kauø .

#<ajasra># naø na + jasa ra . santate vicchedarahite . tathàbhåtakàlasthàyini vastumàtre triø . %<ajasramà÷ràvitavallakãguõeti>% màghaþ %<ajasradãkùàprayatasya madguroriti>% raghuþ .

#<ajahatsvàrthà># strã na jahat svàrthoyàm hà--÷atç naø baø . svàrthàparityàgena paràrthàvabodhikàyàü lakùaõàyàm . yathà ÷veto dhàvatãtyàdau ÷vetaguõàparityàgena tadvati lakùaõà . %<jahatsvàrthàjahatsvàrthe dve vçttãü te punastridhà>% iti hariþ .

#<ajahalliïga># puø na jahat liïgaü yam hà--÷atç naø vaø . niyataliïgake vi÷eùyasyànyaliïgakatve'pi svaliïgàtyàgena svaliïgapare vi÷eùaõa÷abde . tathà cànyatra vi÷eùaõasya vi÷eùyànusàriliïgatvaniyame'pi asya na tathà niyamaþ . yathà vedaþ ÷rutirvà pramàõam .

#<ajahà># strã na jahàti ÷åkàn . hà--÷a naø taø . (àlku÷ãti) khyàte vçkùe .

#<ajàgara># puø jàgarayati jàgaraþ na jàgaro yasmàt 5 baø . sevanena nidràràhityakàrake %<yadapekùayà'nyasmin jàgaraõakartçtva nàsti>% tàdç÷e (bhãmaràja) iti khyàte bhçïgaràje . %<bhçïgaràjaþ sujàgara>% iti rabhasavàkyàt tasyàtyantanidràràhityakàritvam .

#<ajàji(jã)># strã ajena chàgena vãyate gandhotkañatvàt tyajyate aja--in vãbhàvàbhàvaþ 6 taø . sarvabhakùeõàpi chàgena gandhotkañatayà tyajyamàne, (jãrà) iti prasiddhe jãrake vçkùe . kàkodumbarikàvçkùe ca (peyàrà) ..

#<ajàjãva># puø ajena tadrakùaõapoùaõàdinà tatkrayavikrayàdinà và àjãvati à + jãva--ac 3 taø . chàga pàlake tatkrayavikrayàbhyàmàjãvini ca .

#<ajàtakakud># puø na jàtaü kakudamaüsakåñaü yasya na--baø kakuda÷abdasyàntyàkàralopaþ . apårõakakudi alpavayaske gavàdivatse .

@<[Page 91a]>@
#<ajàtadanta># triø na jàto danto'sya, yasmin vayasi và . dantajanana÷ånye, avasthàbhede ca . %<ajàtadantà ye kecid ye ca garbhe prapãóità>% iti vàyupuràø . %<ajàtadantamaraõe pitrorekàhamiùyate>% iti ÷uø kårmapuràø . tatkàla÷ca nçõàü ùaõmàsàbhyantaramiti ÷uddhitattve sapa¤caü niråpitam . pa÷vàdãnàntu pradhànadantotpattyabhàve evàjàtadantatvavyavahàraþ (àdàütà) ityàdi loke prasiddhiþ . sa ca pràyeõa dvivarùottarakàlaparyanttaþ .

#<ajàtapakùa># triø na jàtau uóóayanasàmarthyayuktau pakùàvasya . anudbhinnapakùake pakùiõi . ajàtapakùàþ ÷akunà ivàbabhuridi bhàraø .

#<ajàta÷atru># puø jàtasya jantumàtrasya na ÷atruþ a÷ràddhabhojãtyàdivat na¤o vya vahitena ÷atru÷abdenànvayàt asamarthasamàsaþ, na jàtaþ ÷atrurasya và . yudhiùñhire ràjani . %<na dveùñi yajjanamatastvamajàta÷atruþ, iti>% veõãø . evamajàtàrirapi tatraiva . %<hanta jàtamajàtàreþ prathamena tvayàriõeti>% màghaþ .

#<ajàti># strã jana--ktin naø taø . anutpattau . baø . jàti÷ånye, nyàyokte--jàtyàdau, nitye ca triø .

#<ajàdanã># strã ajaistçptyàdyate'sau anyena duþkhaspar÷atve'pi ajai--ràdyate iti ada--karmaõi lyuñ 6 taø . duràlabhà iti (viciti) iti ca prasiddhe spar÷ena duþkhadàyake vçkùabhede .

#<ajàdi># puø 6 taø . ïãbbàdhakañàbnimitte pàõinyukte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ . eóakà, kokilà, cañakà, a÷và måùikà, bàlà, hoóà, vatsà, pàkà, mandà vilàtà, pårbàpahàõà, aparàpahàõà (sambhastràjina÷aõapiõóebhyaþ phalàt) . (sadackàõóaprànta÷ataikebhyaþ puùpàt) . (målànna¤aþ) (÷ådrà càmahat--pårvà jàtiþ) jyeùñhà kaniùñhà madhyamà (puüyoge'pi) kru¤cà uùõihà devavi÷à daüùñrà .

#<ajàni># puø nàsti jàyà yasya baø jàyàyà niïàde÷aþ jàyàrahite .

#<ajànika># triø ajena tadvikrayapàlanàdinà àno jãvanam astyasya ñhan . ajàjãvini . tasya karma bhàvo và purohitàø yak . àjànikyam tatkarmaõi tadbhàve ca naø .

#<ajàneya># puø aje'pi vikùepe'pi àneyo yathàsthànaü pràpaõãya àrohã yena aja--vikùepe ap vãbhàvàbhàvaþ à + nã--karmàõa yat tataþ 3 baø . bahu÷astraprahàrapratirodhe'pi nirbhayena yathàsthànamàrohiõaþ pràpake a÷ve, uttamà÷ve ca nirbhaye triø .

#<ajàntrã># strã ajasyàntramiva antraü tadàkàravatã ma¤jarã asyàþgauø ïãù . nãlavuhnàyàm (nãlavonà) .

#<ajàpakka># naø %<chàga÷akçdrasamåtrakùãrairdadhnà ca sàdhitaü sarpiþ . sakùàraü yakùmaharaü kà÷a÷vàsopa÷àntaye paramamiti>% cakradattokte ghçtabhede naø .

#<ajàpàlaka># triø ajàn àpàlayati à + pà--õic õvul upaø . ajapàlake, tenàjãvake ca .

#<aji># triø ajati aja--in vyabhàvaþ . gati÷ãle . padàjiþ . bhàve in . gatau, kùepe ca striyàü và ïãp .

#<ajita># triø naø taø . jitabhinne paràjitabhinne . jidhàtordvikarmakatvàt anirjita÷atrau, aparàjitade÷àdau càsya pravçttiþ ekasya karmaõo'vivakùàyàmanyasya vivakùàyàü tatraiva karmaõi ktaþ . bhåriprayogastu anirjita÷atràveva tathà ca %<gauõe karmaõi duhyàde>% rityukteþ gauõakarmaõaevàbhidhànaniyamàt tasyaiva jayakarmatàyàü ktenàbhidhàtuü yogyatvam . %<na ca te'styajitaü ki¤ciditi purà0, nàstyeùàmajito de÷a>% ityàdau gauõakarmaõo'vivakùayaiva jayapràpta de÷àdau jita÷abdaprayogàt tatoga¤samàsa iti bhedaþ . ràgàdibhirjitatvàbhàvàt ÷ive, viùõau, buddhe, ca puø .

#<ajina># naø ajati kùipati rajaàdi, àvaraõena aja--inac na vyàde÷aþ . carmaõi, carmàvçtatvàdeva rajaàdãnàü na dehaprave÷a ityata÷carmaõorajovikùepasàdhanatvàttathàtvam . %<celàjinaku÷ottaramiti>% smçtiþ . %<aiõenàjinena bràhmaõamiti>% gçhyam . %<gajàjinaü ÷oõitavinduvarùi ceti>% %<athàjinàùàóhadhara iti>% ca kumàø . adårabhavàdàvarthe kç÷àø chaõ . àjinãyaþ tadadårabhavàdau triø .

#<ajinapatrà(trã)># (trikà) strã ajinaü carmeva su÷liùñaü patraü pakùo yasyàþ baø . (càmcikà) iti prasiddhe pakùibhede gauø ïãù (trã) tatràrthe . tataþ syàrthe ke hrasve yàpipatrikàpi tatràrthe .

#<ajinaphalà># strã ajinaü carmavikàratvàt bhastrà iva phalaü yasyàþ ajinapårbakatvena jàtilakùaõaü ïãpaü bàdhitvà ajàø ñàp . (ñepàrã) iti prasiddhe, bhastràkàraphale vçkùabhede .

#<ajira># naø aja--kiran vãbhàvàbhàvaþ . (uñàna) iti khyàte catvare . ÷ãghragantari triø . %<÷yenà ajirà iti>% tàø bràø %<ajiràþ kùipragamana÷ãlà iti>% bhàùyam ata eva kùipranàmni nirukte ajiramiti pañhitam ÷ãghravegavattvàt nadyàü strã . nirukte ca ajireti nadã nàmnipañhitam çùibhede puø tadapatyam ÷ubhràø óhak . àjireyaþ tadapatya puø strã . utkaràø cha . ajirãyaþ tatsambandhini triø .

#<ajiràdi># baø pàõininà saüj¤àyàü matupi dãrghavighau paryudaste ÷abdasamåhe saca gaõaþ ajira, svadira, pulina, haüsa, kàraõóava, cakravàka iti . ajiravatã . tadbhinne tu amaràvatãti .

#<ajihma># triø hà--man dvitvàlopau tataþ naø taø . sarale %<ajihmàma÷añhàü ÷uddhàü jãvedbràhmaõajãvikàmiti>% puràø .

#<ajihmaga># puø ajihmaü saralaü gacchati gabha--óa . vàõe . %<vegavadbhirajihmagairiti>% . saralagàmini triø . %<vrajeddi÷amajihmaga>% iti .

#<ajihva># puø ji--van huk ca jihvà rasanà sà nàsti yasya baø . bheke . teùàü jihvà÷ånyatvamuktaü bhàrate ànuø . %<uvàca devàn maõóåko rasàtalatalotthitaþ . rasàtalatale devà! vasatyagniriti prabho! . santàpàdiha sampràptaþ pàvaka prabhavàdaham . sa saüsupto jale devà! bhagavàn havyavàhanaþ . apaþ saü sçjya tejobhistena santàpità vayam . tasya dar÷anamiùñaü vo yadi devà! bibhàvasoþ . tatrainamadhigacchadhvaü kàryaü vo yadi vahninà . gamyatàü sàdhayiùyàmo vayaü hyagnibhayàt suràþ! . etàvaduktvà maõóåkastvarito jalamàvi÷at . hutà÷anastu bubudhe maõóåkasya ca pai÷unam . ÷a÷àpa sa tamàsàdya na rasàn vetsyasãti vai . taü vai saüyujya ÷àpena maõóåkaü tvarito yayau . anyatra vàsàya vibhurna càtmànamadar÷ayat . devàstvanugraha¤cakrurmaõóåkànàü bhçgåttama! . yattacchçõu mahàbàho! gadato mama sarva÷aþ . agni÷àpàdajihvàpi rasaj¤ànavahiùkçtàþ . sarasvatãü bahuvidhàü yåya¤cãccàrayiùyatha . vilavàsagatàü÷caiva niràhàrànacetasaþ . gatàsånapi saü÷uùkàn bhåmiþ sandhàrayiùyati . tamoghanàyàmapi vai ni÷àyàü vicariùyatha iti>% . jihvà÷ånye triø .

#<ajãkava># ajyà ÷arakùepaõena kaü brahmàõaü vàti prãõàti và--ka . ÷ivadhanuùi .

#<ajãgarta># ajyai gamanàya gartamasya . sarpe . vàhvàø i¤ . àjãgartastadapatye puüstrã .

#<ajãrla># naø jé--bhàve kta naø taø . jañharànalamàndyena bhuktànnàderapàke, naø 7 baø . rogabhede . %<bhavedajãrõaü prati yasya ÷aïkà snigdhasya jantorbalino'nnakàle . pårbaü sa÷uõñhãmabhayàsa÷aïkaþ saüprà÷ya bhu¤jãta hitaü hi pathyamiti>% cakraø . %<ajãrõe bheùajaü vàri jãrõe bàri balapradamiti>% vaidyakam . kartari kta jãrõovçddhaþ . tadbhinne triø .

#<ajãva># triø nàsti jãvo jãvanaü và yasya . jãvarahite ghañàdau, mçte, jantumàtre ca .

#<ajãvani># strã na + jãva--ani . àkru÷yamàne jãvanàbhàve ninditajovane ca %<ajãvanistava bhåyàt>% iti mugdhaø . %<tasya bhåyàdajãvaniriti>% .

#<ajura># triø aja--kurac vyabhàvaþ . vega÷ãle balavati %<avakrakùiõaü vçùabhaü yathàjuramiti>% vedaþ .

#<ajeya># triø jetuma÷akye ji--yat naø taø . jayàyogye . ajeyàkhye ghçte naø . %<pivedghçtamajeyàkhyamiti>% vaidyakam .

#<ajaikapàda(d)># puø ajasya chàgasya ekaþ pàda iva pàdo yasya upamàø baø na pàdasyantyàkàralopaþ . rudravi÷eùe, taddevatàke pårbabhàdrapadanakùatre ca . pàcchabdena samàse ajaikapàdapi tatràrthe . vãrabhadra÷ca 1 ÷ambhu÷ca 2 girã÷a÷ca 3 mahàya÷àþ . %<ajaikapàda (4) hirbudhnaþ 5 pinàkã 7 càparàjitaþ 7 . bhuvanàdhã÷vara÷caiva 8 kapàlã ca 9 vi÷àmpate! sthàõu 10 rbharga÷ca 11 bhagavàn rudràstvekàda÷a smçtà>% ityukteùu ekàda÷asu rudreùu madhye caturthe rudre . anyatra tu ajaikapàdarhirbudhnà 3 viråpàkùa÷ca 4 revataþ 5 . hara÷ca 6 bahuråpa÷ca 7! tryambaka÷ca 8 sure÷varaþ 9 . rudrà ekàda÷a proktà jayanta 10 ÷càparàjitaþ 11 ityevaü tadbhedàþ . eteùàmeva dhyànàni vakùyante . tena aja iti nàmàntaraü ekapàditi ca nàmàntaramiti draùñavyam . %<tena ajanàmà mahàrudram>% ityàdi ajasya dhyànam . %<ekapàdàbhidho vipretyàdi>% ekapàdasya dhyànamiti vakùyate

#<ajjåkà># strã arjayati yà sà arji--åka, pçø rakàrasya jatvam . ve÷yàyàm . nàñya evàsya prayogaþ nànyatra .

#<ajjhañà># strã ajati doùaü kùipati aj--kvip jhañati saühanyate jhaña--ac tataþ karmaø pçø kutvavãbhàvàbhàvaþ . (bhuüi àmalà) iti prasiddhe vçkùe .

#<ajjhala># naø a¤cati kvip ak halati vilikhati hala--ac karmaø pçø na kutvam . carmàdimaye pratiyodhàyudhapratirodhake (óhàla) iti khyàte phalake .

#<aj¤a># triø na jànàti j¤à--ka naø taø . j¤àna÷ånye caitanya÷ånye, vi÷eùaj¤àna÷ånye, mårkhe, vedàntimatasiddhàj¤ànaråpapadàrthavati ca . taihi ahamaj¤a ityanubhavasya aj¤ànaviùayatvaü svãkriyate aj¤àna¤ca na j¤ànàbhàvaþ kintu padàrthàntaraü taccàj¤àna÷abde vistareõa vakùyate . pràj¤aþ prakarùeõàj¤aþ suùu ptyavasthàpanne jãve tadànãü vi÷eùaj¤ànàbhàvàt pràj¤atvam . acetane, jaóe, %<vatsavivçddhinimittaü kùãrasya yathà pravçttiraj¤asyeti>% sàükhyakàø . alpaj¤e, ki¤cijj¤e ca .

#<aj¤àta># triø na j¤àtaþ . j¤ànàviùayãbhåte padàrthe . %<aj¤àtakula÷ãlasya vàsodeyo na kasyacit>% iti hitopaø .

#<aj¤àna># naø na j¤ànam . j¤ànàbhàve, j¤ànavirodhini tadabhàve %<tatràj¤ànaü dhiyà na÷yediti>% vedàntimatasiddhe padàrthàntare ca %<aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantava>% iti gãtà . aj¤ànatimiràndhasya j¤ànà¤jana÷alàkayeti, gurunatiþ . aj¤àna¤ca j¤ànàbhàva iti naiyàyikàþ . padàrthàntaramiti vedàntinaþ . tathàhi ahaü na jànàmi ahamaj¤a ityàdivi÷iùñànubhavaþ sàrvalaukikaþ sa ca j¤ànàbhavaviùaya iti naiyàyikairyaduktaü tanna yuktaü vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõa j¤ànasya hetutàyàþ sarvavàdisiddhatayà àtmadhirmikaj¤ànàbhàvaprakàrakaj¤àne janayitavye tadvi÷iùñaj¤ànàbhàvaghañakaj¤ànaråpasya vi÷eùaõasya j¤ànaü pårbamapekùitam àtmani tàdç÷e j¤àne ca tadànãü sati kathaïkàraü j¤ànàbhàvavi÷iùña buddhiþ syàt yasmin dharmiõi j¤ànamasti tatra j¤ànàbhàvaj¤ànasya bàdhitatvameva abhàvabuddheþ pratiyogij¤ànarodhitàyàþ sarvamasmatatvàt . ki¤ca j¤ànàbhàvaþ kiü j¤ànasàmànyàbhàva uta tatpràgabhàvaþ atha taddhvaüso và tatra viùayo bhavati, nàdyaþ pårboktayuktyà j¤ànàbhàvànubhavàsambhavena pratyàkhyàtatvàt . na dvitãyaþ pràgabhàvasya sàmànyadharmànavacchinnapratiyogitàkatayà tattajj¤ànapràgabhàvasyaiva viùayatà vàcyà sà ca na sambhavati sàmànyàkàreõa j¤ànàbhàvasyaiva pratãyamànatvàt anyathà j¤ànavatyapi puruùe tàdç÷apratãtiþ syàt agre janiùyamànànantaj¤ànapràgabhàvànàmàtmani sattve'pi teùà¤ca tattajj¤ànapratiyogikatvena j¤ànasàmànyavi÷iùñabuddhau virodhitàbhàvàt . nàntyaþ pràgabhàvarãtyà tasyàpi pratyàkhyàtatvàt . atastàdç÷ànubhavasya viùayarakùàrthaü j¤ànàbhàvàtiriktamaj¤ànaü kalpanãyam . taccànumànenaiva . anumàna¤cetthamuktaü prameyavivaraõopanyàse . vivàdàdhyàsitaü j¤ànaü svapràgabhàvàtiriktasvaviùayàvaraka saviùayakavastupårbakaü bhavitumarhati prakà÷atvàt andhakàre prathamotpannapradãpaprabhàvaditi . yathà andhakàre prathamotpannà pradãpaprabhà svaviùayasya ghañàderàvarakatamoråpapadàrthapårbikà evaü j¤ànamapi prakà÷atvasàmyàt svaviùayasya ghañàderàvarakaü ka¤cit padàrthaü samànaviùayakaü niyatam pårbamapekùate . utpanne ca j¤àne pradãpyaprabhayà tama iva tannivartate j¤ànapràgabhàvena siddhasàdhanatàvàraõàya svapràgabhàvàtirikteti vi÷eùaõam . tacca aj¤ànaü j¤ànavirodhi sattvàsattvàbhyàmanirvacanãyam . tacca ÷uktikàdyaj¤ànaü ÷uktau rajatàdikamiva brahmaõi prapa¤camutpàdayati . ataeva tadbhàvaråpaü bhàvasyaiva bhàvapadàrthopadànatvasambhavàt . abhàvasya tu adhikaraõasvaråpatvàïgãkàràt na bhàvasyàbhàvopàdànatvavyàghàtaþ . tasya bhàvaråpatve'pi na traikàlikàbàdhyatvaråpam sattvaü tattvaj¤ànena bàdhyatvàt nàpi pràtãtikarajatàdivadasattvam vyavahàrayogyatvàt . ataþ sadasadbhyàmanirvacanãyaü vyavahàrikasattvavat yat ki¤cit bhàvaråpaü padàrthàntaramevàj¤ànamiti susthitam . asya càj¤ànasya dve ÷aktã àvaraõaü vikùepa÷ca tatra yà kadàcit svaviùayamàvçõoti (viùayatvasaüpràptyanarhaü karoti) sà àvaraõa÷aktiþ yà tu svakàryabuddhivçttyà indriyàdidvàrà viùayade÷aü pràpya viùayagataü svakàraõaniùñhavaraõa÷aktiü nà÷ayati sà vikùepa÷aktiþ yathoktaü %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yet àbhàsàttu ghañaþ sphurediti>% . yathà ca ÷uktiviùayàj¤ànaü svaviùaya÷ukti màvçtya sva÷aktyaiva tatra utpàditaü rajataü viùayãkçtya tadgatamàvaraõa÷aktiü nà÷ayati evaü brahmaviùayakàj¤ànaü sva÷aktyaiva brahmaõi utpàditaü prapa¤caü viùayãkçtya tattadàkàrabuddhivçttiråpà vikùepa÷aktiþ tadgatàvaraõa÷aktiü nivàrayatãti dçùñànusàriõãyaü kalpanà . adhikamàkare draùñavyam . nàstivi÷iùñaj¤ànamasya . vi÷iùñaj¤ànàbhàvavati aj¤e triø .

#<ajman># strã ajati gacchati svargaü dànenànayà ajakaraõe manin na vãbhàvaþ . gavi, iti niruktakàraþ .

#<a¤cati># puø naø anca--gatau kartari ati . vàyau, gantari triø .

#<a¤cala># puø a¤cati pràntam anca--alac . vastraprànte %<kùãõà¤calamiva pãnastanajaghanàyàþ kulãnàyàþ>% iti bhåmau dattvà padamiha samàdhehi celà¤cale'sminniti ca udbhaññaþ . pràntabhàge %<dçga¤calaiþ pa÷yati kevalaü manàgiti>% udbhaññaþ .

#<a¤cita># triø anca--kta . påjite, àku¤cite ca . %<apikha¤janama¤janà¤citamiti>% naiùaø . %<a¤citasavyapàda iti>% bhaññiþ . %<a¤citaþ ÷ålapàõiriti>% puràø . grathite ca %<ardhà¤cità satvaramutyitàyà>% iti raghuþ .

@<[Page 94a]>@
#<a¤jana># naø ajyate'nena anja--karaõe lyuñ . kajjale . %<api kha¤janama¤janama¤janà¤citamiti>% naiùaø . %<maitraü prasàdhanaü snànaü dantadhàvanama¤janam . pårbàhõaeva kurvãteti>% smçtiþ . %<vilocanaü dakùiõama¤janena saübhàvyeti>% raghuþ . a¤janavi÷eùà÷ca su÷rute dar÷ità yathà %<catvàra ete yogàþ syurubhayora¤jane hitàþ . kubjakà÷oka÷àlàmrapriyaïgunalinotpalaiþ .. puùpairhareõukçùõàhvàpathyàmalakasaüyutaiþ . sarpirmadhuyutai÷cåõai rveõunàóyàmavasthitaiþ .. a¤jayed dvàvapi bhiùak pitta÷leùmavibhàvitau . àmrajambådbhava puùpa tadrasena hareõukàm .. piùñvà kùaudràjyasaüyuktàü prayojyamatha và¤janam . nalinotpalaki¤jalkagairikai rgo÷akçdrasaiþ .. guóikà¤janametadvà dinaràtryandhayorhitam . rasà¤janarasakùaudratàlã÷asvarõagairikam .. go÷akçdrasamaüyuktaü pittopahatadçùñaye . ÷ãtaü sauvãrakaü vàpi piùñvàtha rasabhàvitam .. kårmapittena matimàn bhàvayedrauhitena và . cårõà¤janamidaü nityaü prayojyaü pitta÷àntaye .. kà÷marãpuùpamadhukadàrvãlodhrasà¤janaiþ . sakùaudrama¤janantadvaddhitaü netràmaye sadà .. srotojaü saindhavaü kçùõàü reõukà¤càpi peùayet . ajamåtreõa tà vattyaþkùaõadàndhyà¤jane hitàþ .. kàlànusàrivàü kçùõàü nàgaraü madhukaü tathà . tàlã÷apatraü kùaõade gàïgeya¤ca ÷akçdrase .. kçtàstà vartayaþ piùñvàchàyà÷uùkàþ sukhàvahàþ . manaþ÷ilàbhayàvyoùabalàkàlànusàrivàþ .. saphenà vartayaþ piùñà÷chàgakùãrasamanvitàþ . gomåtrapittamadirà÷akçddhàtrãrase pacet .. kùudrà¤janaü rase cànyadyakçtastraiphale'pi và . gomåtràjyàõavamalapippalãkùaudrakañphalam .. saindhavopahitaü yu¤jyànnihitaü veõugahvare . medoyakçdghçta¤chàgaü pippalyaþ saindhavaü madhu .. rasamàmalaka¤càpi pakkaü samyaïnidhàpayet . ko÷e khadiranirmàõe tadvatkùudrà¤janaü hitam .. hareõumagadhàjàsthimajjailàyakçdanvitam . ÷akçdrasenà¤janaü và ÷leùmaprahatadçùñaye .. vipàcya godhàyakçdardhapàñitaü supåritaü màgadhikàbhiragninà . niùevitaü tatsakçda¤janena nihanti naktàndhyamasaü÷ayaü khalu .. tathà yakçcchàgabhavaü hutà÷ane vipàcya samyagmagadhàsamanvitam . prayojitaü pårbavadà÷vasaü÷ayaü jayet kùapàndhyaü sakçda¤janannçõàm .. plãhà yakçccàpyapabhakùite ubhe prakalpya ÷ålye ghçtatailasaüyutam . te sàrùapasnehasamàyute'¤janaü naktàndhyamà÷veva hataþ prayojite . nadãja÷imbãkañukànyathà¤janammanaþ÷ilà dve ca ni÷e yakçdrase . sa candaneyaü guñikàtha và¤janaü pra÷asyate vai divaseùvapa÷yatàm>% iti .. sauvãre, rasà¤jane ca . a¤janavarõo'styasya . ar÷aø ac . jyeùñhadiggaje puø uttaradiggajayoùiti ke÷ariyoùiti vànaryà¤ca strã . %<a¤janàgarbhasambhåto vàyuputtro mahàbala iti>% tantram . bhàve lyuñ . mi÷rãkaraõe, lepane vyaktikaraõe màlinye ca naø %<nira¤janaü divyamupaiti sàmyamiti>% niravadyaü nira¤janamiti ca ÷rutiþ . a¤jaõic--yuc . ÷akyalakùyàrthàtiriktàrthabodhake àlaïkàrikokte vya¤janàvçttiråpe ÷abda÷aktibhede strãø %<anyàrthadhãkçt vyàpçtira¤janeti>% kàvyaprakà÷aþ . tata eva bhàve lyuñ tatravàrthe naø .

#<a¤janake÷o># strã a¤janamiva ke÷o yasyàþ 5 taø . ke÷asaüskàrake haññavilàsinãnàmake grandhadravye . yatsaüyogàt ke÷asyàtãva kçùõatà syàt .

#<a¤jana÷alàkà># strã a¤janasàdhanaü ÷alàkà . a¤jana dànàtha ÷àlàkàyàm %<j¤ànà¤jana÷alàkayeti>% gurunatiþ .

#<a¤janàgiri># puø a¤janavarõo giriþ kiü÷ukàø dãrghaþ . nãlaparvate tadvivaraõaü nãlagiri÷abde .

#<a¤janàdri># puø a¤janamiva kçùõaþ adriþ . nãlaparvate %<a¤janàdrinibhàü ÷yàmàmiti>% kàlãdhyànam .

#<a¤janàdhikà># strã a¤janàdadhikà kçùõatvàt 5 taø . (àjanài) iti khyàte kãñabhede .

#<a¤janàvatã># strã a¤janaü vidyate'syàþ adhikakçùõavaõatvàt a¤jana + matup vatvaü dãrghaþ . ã÷ànakãõasya hastinyàm . kàlà¤janavçkùe puø .

#<a¤janikà># strã a¤janavarõo'styasyàþ ñhan kàpi pårbàkàrasya ittvam . (àjanài) iti prasiddhe a¤janàkhye kãñabhede . a¤janà svàrthe kan . pratãkadiggajastriyàm . purohiø yak . à¤janikyam tadbhàve naø .

#<a¤janã># strã ajyate candanakuïkumàdibhirasau anaja--karmaõi lyuñ ïãp . kuïkumàdyanuliptàyàm striyàm . karaõe lyuñ . kañukàvçkùe, kàlà¤ja navçkùe ca . %<a¤janãdàrukàùñhamayastambhaþ maitràvaruõaþ>% iti yàj¤ikàþ nyàyyàyàü striyà¤ca .

#<a¤jali># puø anja--ali . saüyutakarapuñe, ÷ravaõa¤jalipuñapeyamiti veõãø . %<nyàyaprasånà¤jaliriti>% udayanaþ kuóavaparimàõe ca a¤jaliparimitadravyeca %<prakãrõaþ puùpàõàü haricaraõayora¤jalirayamiti>% veõãø .

#<a¤jalikà># strã a¤jaliriva kàyati prakà÷ate kai--ka ñàp . bàlamåùikàyàm .

@<[Page 95a]>@
#<a¤jas># naø anakti gacchati mi÷rayati và'nena anju--gatau mi÷raõe ca asun . vege, bale, aucitye ca . %<a¤jasa upasaükhyànamiti>% vàrtikàt tçtãyàyàþ aluk . a¤jasàkçtam . %<a¤jaþ samudramapajagmuràpa>% iti vedaþ .

#<a¤jasa># triø anja--asac . sarale abakre .

#<a¤jasà># avyaø anja--bhàve ac a¤jaü gatiü vilambaü và syati so--bàø kà . vilambàkùame, ÷aighrye, yàthàrthye ca . %<raso'¤jasà ÷àsatà raja>% iti vedaþ .

#<a¤ji># puø ajyate'nena anja--karaõe in . tilakàdau cihne %<agnaye'nãkavate rohità¤jiranaóvàniti>% yaø rohito rakto'¤jistilako'syeti vedadãpaþ . %<tasmai dantà¤jaye iti>% bhavadeve vedamantraþ .

#<a¤jiùñha(ùõu)># puø anakti svabhàbhirvi÷vas . anja--iùñha--(ùõu)ca . sårye .

#<a¤jã># strãø a¤ji + và ïãp . peùaõayantre, maïgale ca .

#<a¤jãra># puø anja--bàø ãran (peyàrà) iti khyàte vçkùe .

#<aña># gatau bhvàdiø sakaø paraø señ . añati àñãt . %<bho vañã bhikùàmañeti>% siø kau . pari + parito bhramaõe paryañan .

#<aña># gagau idit bhvàø àtmaø sakaø señ . àõñate àõñiùña .

#<añani(nã)># strã añati maurvãm aña--ani và ïãp . dhanuragre guõàropaõasthàne .

#<añaru(rå)ùa># puø añati bhramati aña--ac taü roùati hinasti ruùa--ka, añaiþ añadbhirvà råùyate na yujyate råùa--ka và . (vàsaka) iti khyàte vçkùe .

#<añavi(vã)># strã añanti carame vayasi yatra aña--avi và ïãp . vane . vindhyàñavãti kàø vindhyagirisannikçùña prasiddhavanam . %<kàntàraprade÷eùvañavãùu ceti>% ràmàø .

#<añà># strã aña--bàø aï . paryañane .

#<añàñyà># strã aña--yaï--bhàve a strãtvàt ñàp . paribhramaõe, vçthàgamane ca . yaïluki . añàñàpyatra .

#<añña># atikrame badhe ca bhvàdiø àtmaø sakaø señ . aññate . àññiùña . dopadho'yaü tena aññiñiùate àññiñat . kvipi at . ñopadhasya tu àñiññiùate añiññat kvip añ .

#<añña># anàdare curàdiø ubhayaø sakaø señ . aññayati te! àñiññat .

#<añña># puø aññayati anàdriyate'nyadyatra añña--àdhàre gha¤ . pràsàdasyoparigçhe, pràcãroparisthasainyagçhe, ca yatra sthità hi narà anyàn hãnatayà nàdriyante, yasmin vasata÷ca anyotkarùe'nàdaraþ . ucce bhç÷e ca triø anne %<añña÷ålà janapadàþ ÷iva÷ålà÷catuùpathà>% iti bhàraø %<aññamannaü ÷åla vikreyaü yeùàmiti>% nãlakaõñhaþ ÷uùke ca naø . kùaumavastre pràsàde ca puø %<sudhàdhavalàññahàseti>% kàdaø . %<dadç÷e nagarã laïkà sàññapràkàratoraõeti>% ràmàø . gçha÷abde pràsàdalakùaõàdi vakùyate .

#<aññañña># avyaø añño'nàdaraþ aññaprakàraþ aññasya guõavàcitayà prakàre dvitvam ÷akandhvàdiø pararåpam . atyucce, %<aññañña hàsama÷ivaü ÷ivadåtã cakàra heti>% caõóã

#<aññana># naø aññyate'nàdriyate ripuranena añña--karaõe lyuñ . cakràkàraphalakàstre . bhàve lyuñ . anàdare naø .

#<aññasthalã># strã aññapradhànà sthalã ÷àø taø . pràsàdapradhàne de÷abhede dhåmàø bu¤ . àññasthalakaþ tadde÷abhave triø .

#<aññahàsa># puø aññenàti÷ayena hàsaþ hasa--gha¤ 3 taø . uccahàse .

#<aññahàsaka># puø aññahàsa iva kàyati kai--ka . kundavçkùe tasya ÷ubhrapuùpatvàt uccahàsatulyatvam .

#<aññahàsin># puø aññamuccairhasati hasa--õini . ÷ive . uccahàsini triø .

#<aññàñña># puø aññaññavat na pararåpam . atyucce sarvotkarùe anàdaràdhikye .

#<aññàlaka># puø añña iva pràsàdagçhamiva alati paryàpto bhavati ala--ac . pràsàdoparisthe gçhe . svàrthe kan . tatràrthe %<gopuràññàlakavatãü harmyapràkàra÷obhanàmiti>% ràø .

#<aññàlikà># strã aññàla + syàrthe kan . iùñakàdinirmite ràjagçhe .

#<aññàlikàkàra># puø aññàlikàü karoti racayati kç--aõ upaø . (ràja) pràsàdakàrake %<kulañàyàü ca ÷ådràyàü citrakàrasya vãryataþ . bhavedaññàlikàkàraþ patito jàradoùata>% ityukte saïkãrõajàtibhede .

#<añha># gatau bhvàdiø paraø sakaø señ . añhati . àñhãt .

#<añha># gatau idit àø bhvàdiø sakaø señ . aõñhate . àõñhiùña .

#<aóa># adyame bhvàdiø paraø sakaø señ . aóati àóãt .

#<aóa># vyàptau svàdiø paraø akaø señ . yeda evàsya prayogaþ . aóõoti . àóãt .

#<aóóa># abhiyoge, samàdhàne ca bhvàdiø paraø sakaø señ . aóóati . àóóãt . dodhapadho'yam aóóióiùati àóóióat . kvip at . óopadhasya tu àóióóiùati àóióóat añ

@<[Page 96a]>@
#<aõa># ÷abde bhvàdiø paraø akaø señ . aõati . àõãt .

#<aõa># jãvane divàø àtmaø akaø señ . aõyate àõiùña .

#<aõa(na)ka># triø aõati yatheccham nadati aõa--ac tataþ kutsàyàm ka . adhame, nindite ca . %<pàpàõake kutsitairiti pà0>% . aõaka kulàlaþ siø kauø . dantyamadhya÷càyamityanye .

#<aõavya># triø aõoþ såkùma÷asya cãnàdikasya bhavanaü kùetram aõu + yat . cãnakàdisamutpattiyogye (sunàbhåbhi) kùetre .

#<aõi># puø strã aõati ÷abdàyate aõa--in . (àrà) iti khyàte rathacakràgrasthite kãlake, såcyàdyagrabhàge ca . strãtve và ïãp . atra àderdãrghatàpãùyate . tena àõiþ àõã .

#<aõiman># puø aõorbhàvaþ aõu + imanic . såkùmatve såkùmaparimàõe, ai÷varyabhede ca yadva÷àt såkùmãbhåya sarvatra gantuü ÷aknoti . ai÷varyàõi ca . %<aõimà laghimà pràptiþ pràkàmyaü mahimà tathà . ã÷itvaü ca va÷itva¤ca tathà kàmàvasàyità>% ityuktàni . eteùàü svaråpàõi ai÷varyapadàrthaniråpaõe vakùyante . %<yathà ke÷aþ sahasradhà bhinnastàvatàõimneti>% vedaþ .

#<aõiùñha># triø ati÷ayena aõu--iùñhan . aõutare atisåkùme . %<annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñho dhàtustatpurãùaü, yanmadhyastanmàsaü, yo'õiùñhastanmana>% iti chàø uø .

#<aõãmàõóavya># puø aõã ÷ålàgraü taccihnitaþ màõóavyaþ . tannàmake munibhede . tasya tatprotatvakathà bhàraø àø paø . %<babhåva bràhmaõaþ ka÷cinmàõóavya iti vi÷rutaþ . dhçtimàn sarvadharmaj¤aþ satye tapasi ca sthitaþ .. sa à÷ramapadadvàri vçkùamåle mahàtapàþ . årdhvabàhurmahàyogã tasthau maunabratànvitaþ .. tasya kàlena mahatà tasmiüstapasi vartataþ . tamà÷ramapadaü pràprà dasyavo loptrahàriõaþ .. anusàryamàõà bahubhã rakùibhirbharatarùabha! . te tasyàvasathe loptraü dasyavaþ kurusattama! . nidhàya ca bhayàllãnàstatraivànàgate bale .. teùu lãneùvatho ÷ãghraü tatastadrakùiõàü balam . àjagàma tato'pa÷yaüstamçùiü taskarànugàþ . tamapçcchaü svato ràjaüstathàvçttaü tapodhanam . katamena pathà yàtà dasyavo dvijasattama! . tena gacchàmahe brahman! pathà ÷ãghrataraü vayam .. tathà tu rakùiõàü teùàü bruvatàü sa tapodhanaþ . na ki¤cidvacanaü ràjannabravãt sàdhvasàdhu và .. tataste ràjapuruùà vicinvànàstamà÷ramam . dadç÷ustatra lãnàstàü÷cauràü staddra vyameva ca .. tataþ ÷aïkà samabhavadnakùiõàü taü muniü prati . saüyamyainaü tato ràj¤e dasyåü÷caiva nyavedayan .. taü ràjà saha tai÷caurairanva÷àdbadhyatàmiti . sa rakùibhistairaj¤àtaþ ÷åle proto mahàya÷àþ .. tataste ÷åla àropya taü muniü rakùiõa stadà . pratijagmurmahãpàlaü dhanànyàdàya tànyatha .. ÷ålasthaþ sa tu dharmàtmà kàlena mahatà tataþ . niràhàro 'pi viprarùirmaraõaü nàbhyapadyata . dhàrayàmàsa ca pràõànçùãü÷ca samupànayat .. ÷ålàgre tapyamànena tapastena mahàtmanà . santàpaü paramaü jagmurmunayastapasànvitàþ .. te ràtrau ÷akunà bhåtvà sannipatya tu bhàrata! . dar÷ayanto yathà÷akti tamapçcchan dvijottamam .. ÷rotumicchàmahe brahman! kiü pàpaü kçtavànasi . yeneha samanupràptaü ÷åle duþkhabhayaü mahat .. vai÷ampàyan uvàca . tataþ sa muni÷àrdålastànuvàca tapodhanàn . dopataþ kaü gamiùyàmi na hi me'nyo'paràdhyati .. taü dçùñvà rakùiõastatra tathà bahutithe'hani . nyavedayaüstathà ràj¤e yathàvçttaü naràdhipa! .. ÷rutvà ca vacanaü teùàü ni÷citya saha bandhubhiþ . prasàdayàmàsa tadà ÷ålasthamçùisattamam .. ràjovàca . yanmayàpakçtaü mohàdaj¤ànàdçùisattama! . prasàdaye tvàü tatràhaü na me tvaü kroddhumarhasi .. evamuktastato ràj¤à prasàdamakaronmuniþ . kçtaprasàdaü ràjà taü tataþ samavatàrayat .. avatàrya ca ÷ålàgràttacchålaü ni÷cakarùa ha . a÷annuvaü÷ca niùkraùñuü ÷ålaü måle sa cicchide .. sa tathàntargatenaiva ÷ålena vyacaranmuniþ . tenàtitapasà lokàn vijigye durlabhàn paraiþ . aõãmàõóavya iti ca tato lokeùu gãyate>% iti ..

#<aõãyas># triø ati÷ayena aõuþ aõu + ãyasun . aõutare atisåkùme %<aõãraõãyàn mahato mahãyàn iti>% ÷rutiþ . striyàü ïãp .

#<aõu># triø aõa--un . kùudre, såkùmaparimàõavati, dravye, le÷e ca . (cinà, kàïanã, ÷yàmà) prabhçti såkùmadhànye puø . %<anaõuùu da÷amàü÷o'õuùvathaikàda÷àü÷a>% iti lãlàø . aõu÷abdohi parimàõavi÷eùavàcã . tatra parimàõasya catasrovidhà sthçlasåkùmadãrghahrasvatvaråpàþ %<athàde÷onetineti>% ityupakramya %<asthålamanaõvahrasvamadãrghamityàdi>% ÷rutyà caturvidhaparimàõasyaiva brahmaõi niùedhena parimàõacàturvidhyalàbhaþ etanmålakameva ÷àrãrakabhàùye, vai÷eùikasåtre, nyàyakadalyà¤ca uktabhedamàdàyaiva parimàõacàturvidhyamuktam . tatràrambhakadravyabhåyastvàbhåyastvàbhyàü sthålasåkùmatve hrasvadãrghatve tu tattacchabde vakùyete . eva¤ca såkùmapadàrthe àrambhakàlpatvàt aõutva yatra càrambhakadravyàntaraü nàsti sa tàdç÷aparimàõavattvàt paramàõurityucyate . eva¤ca aõu÷abdasya ÷uklàdi÷abdavat aõutvaparimàõavi÷iùñadravyavàcakatvam . aõutva¤ca såkùmatvam atisåkùmatva¤ca . tatra såkùmaparatvena sarùapacãnakàdidravyàõàmàrambhakadravyàlpatvàt tatra pravçttiþ . tadabhipràyeõaiva %<anaõuùu da÷amàü÷o'õuùyathaikàda÷àü÷a>% iti lãlàø . ÷rutau ca %<aõoraõãyàniti>% nirde÷aþ . atisåkùmaparatve ca %<nityà syàdaõu lakùaõeti>% bhàùàø tasya nityatva¤ca àrambhakàvayavà bhàvàt %<anityà ca bhavedanyà saivàvayavayoginãti>% bhàùàparicchede'vayavayogenaivànityatvakathanàt paramàõostadabhàvenaiva nityatvaü bhaïkyoktamiti naiyàyikàþ . vedàntinastu såkùmabhåtànàmapi brahmaõa utpattimurarãcakruþ . yathà ca etanmatayãþ yuktàyuktatve tathà àrambhavàda÷abde vakùyate . såkùmàrthagràhitvena aõubuddhirityàdau, aõurjãva ityàdau ca durj¤eyatvena tatraitasya bhàktatvam . eva¤ca aõutvaparimàõaråpaguõamàdàya tadvatyevàsya pravçttiþ tena tatra triø striyàntu guõavacanatayà và ïãp . aõvã . aõvyomàtràvinà÷inyo da÷àrdhànà¤ca yaþ smçtà iti manuþ . %<asthålamanaõu ityàdi>% ÷rutiþ atra na¤tatpuruùa samàsaniùpannasya anaõu÷abdasya %<paravalliïgaü dvandvatatpuruùayoriti>% pàõinyukteþ paravalliïgatvena aõu÷abdasyàpi napuüsakatva mityavasãyate . adhikaü paramàõu÷abde vakùyate .

#<aõuka># triø aõuprakàraþ aõu--sthålàø kan . aõuprakàre svàrthe kan . aõu÷abdàrthe cãnakàdidhànye puø .

#<aõutva># naø aõorbhàvaþ . aõuparimàõe .

#<aõudharma># puø aõuþ såkùmo durvij¤eyo dharmaþ . durbodhe dharme %<nahi subodhãpyaõureùa dharma iti>% puràø .

#<aõubhà># strã aõvã såkùmà bhà dãptiryasyàþ baø . vidyuti .

#<aõumàtra># triø aõuþ parimàõamasya aõu + màtrac . alpaparimàõe %<sa aõumàtreõa na saübadhyate>% iti ÷àrãrakabhàø .

#<aõurevatã># strã aõuþ såkùmà revatã tàreva . dantivçkùe .

#<aõuvãkùaõa># naø aõuþ såkùmo vãkùyate'nena karaõe lyuñ . såkùmapadàrthadar÷anasàdhane yantrabhede, bhàve lyuñ . såkùmapadàrthàlocane naø .

#<aõuvrãhi># puø karmaø . såkùmadhànye ÷yàmàdau cãnakàdau ca .

#<aõóa># naø amanti saüprayogaü yànti anena ama--óa ñavargàditve'pi óasya nettvam . puüso'vayavabhede muùke, pakùióimbe, %<tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamaprabhamiti>% manuþ . %<brahmàõóabhàõóodarabhràmyaditi>% vãraø . vãrye ca . svàrthe kan . tatraiva . asmin kukkuñyàdãnàü puüvat . kukkuñàõóam .

#<aõóakañàha># naø aõóaü brahmàõóaü kañàhamiva pràõijàtakçtakarmapàkasàdhanatvàt . ÷ubhà÷ubhakarmapàkasàdhane brahmàõóa golake . %<tadbrahmàõóakañàhasaüpuñatañe>% iti siø ÷iø goø .

#<aõóakoñarapuùpã># strãø aõóamiva koñare madhye puùpaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . nãlavuhnàvçkùe .

#<aõóakoùa(÷a)># puø aõóasya muùkasya koùa(÷aþ) ivàvarakatvàt . aõóàkàre carmàvçte puücihnabhede .

#<aõóaja># puø aõóàt óimbàt jàyate jana--óa . aõóajàte pakùiõi, sarpe, matsye, (kàükalàsa) iti khyàte kçkalàse ca . aõóajàtamàtre triø . mçganàbhikaståryàntu strã %<aõóajàstu pakùiõaþ sarpà nakrà matsyàþ kacchapà>% ityàdayaþ sarva evàõóajàtatvàt aõóajàþ . teùàmutpattiprakàraþ padàrthàdar÷e dar÷ito yathà %<aõóato vartulãbhåtàcchukra÷oõitasaüyutàt kàlena bhinnàt pårõàtmà nirgacchan prakramiùyatãti>% . aõóajàtàdayo'pyatra .

#<aõóàlu># puø aõóaþ astyasya aõóa + àluc . óimbavi÷iùñe matsye .

#<aõóira># puø aõóaþ pumavayavabhedaþ asyàstãti aõóa--ãran . vi÷iùñasàmàrthyavati puruùe, samarthe ca .

#<ata># vandhane idit bhvàø paraø sakaø señ . antati . àntãt %<samantati kapota iva gatadhimiti>% vedaþ .

#<ata># bandhane bhvàdiø paraø sakaø señ . atati . àtãt .

#<ata># pràpaõe, sàtatye, gatau ca bhvàdiø paraø sakaø señ . atati . àtãt . kta atitaþ . in (padàtiþ) %<atithirabhyatati gçhàn prati>% iti vedaþ .

#<at># avyaø ata--kvip . à÷carye . åryàdiø . adbhutam .

#<ataka># puø atati satataü gacchati ata--kan . pathike .

#<ataña># puø tañyate àhanyate'mbhasà iti tañaü jalàdhàtasthànaü tannàsti yasya baø . (àóarãri) prasiddhe àlambanasthàna÷ånye, %<manorathànàmatañaprapàtàþ>% iti . parvatàdyuccasthàne, bhåmeradhobhàge ca .

#<atathocita># triø na tathàråpamucitaü yasya . yasya yadråpamucitaü tadvirodhiråpàpanne .

#<atadguõa># puø %<tadrå pànanuhàrastu hetau satyapyatadguõa iti>% darpaõokte arthàlaïkàrabhede, hanta sàndreõa ràgeõa bhçte'pi hçdaye mama . guõagaura! niùaõõo'pi kathaü? nàma na rajyasãti . atràtiraktahçdayasaübandhàt ucitamapi raktatvaü na niùpannamiti hetusadbhàve'pi tadråpànanuharaõàttathàtvam .

#<atadguõasaüvij¤àna># puø na tasya guõãbhåtasya samyak j¤ànaü yatra . ÷àbdikokte bahuvrãhibhede . yathà labdhakarõamàdàyetyàdau guõãbhåtakarõàderapi dharmidvàrà ànayane'nvayastathà dçùñasamudramànayetyàdau guõãbhåtasya samudrasya nànayane'nvayaþ ityataþ lambakarõaityàdistadguõasaüvij¤ànaþ dçùñasamudra ityàdi÷ca atadguõasaüvij¤ànaþ bahuvrãhiriti bhedaþ . evamudàharaõàntaràõi j¤eyàni .

#<atantra># triø na tantraü kàraõaü tadadhãnà vivakùà và yasya . kàraõànadhãne vivakùà÷ånye ca . %<hrasvagrahaõamatantramiti>% siddhàntakauø .

#<atandra># triø nàsti tandrà nidrà, tatsadç÷am àlasyaü và yasya . nidràrahite, analase ca .

#<atandrita># triø tandrà jàtà'sya tàraø itac naø taø . ajàtanidre analase ca %<atandrità sà svayameva vçkùakàn>% iti kumàø .

#<ataptatanu(nå)># triø na taptà payovratàdinà tanurasya . payovratàdinà dehakàr÷yakàrake . dãrghàntapàñhopyatraiva %<vi÷vato'taptatanårna tadàma>% iti tàø bràø . na taptà taptamudrayà tanurasya . taptamudrayà akçtacihne triø %<nàtaptatanuriti>% ÷ruti statparatayaiva vaiùõavairvyàkhyàtà .

#<atarka># triø tarkyate'nena tarkastarkahetuþ sa nàsti yasya . nirhetuke, tarkahãne ca .

#<atarkita># triø na tarkitam . tarkahetuvyàpàrànusandhànena hañhàdàgate, anumitabhinne ca . %<atarkitamupasthitamiti>% puràø .

#<atala># naø asya bhåkhaõóasya talaü pçùoø idamo'ttvam . maptapàtàlamadhye prathamakhaõóe bhåmeradhobhàge . tallokà÷ca sapta, atala, vitala, sutala, talàtala, mahàtala, rasàtala, pàtàlasaüj¤akà adhodhastiùñhanti teùàü nive÷asthàna¤ca %<svàdådakàntarvaóayànalo'sau pàtàlalokàþ pçñhivãpuñànãti>% siø ÷i goø uktam . vi÷eùastattacchabde vakùyate . tala÷ånye triø nàsti talaþ pratiùñhà yasya . apratiùñhe triø .

#<atalaspar÷a># triø na talasyàghobhàgasya spar÷o yatra vaø . atigabhãre .

#<atalaspç÷># triø na tale spç÷yate karmaõi kvin . agàdhe .

#<atas># avyaø idam + tasil . etaddhetukàrthe %<athàto brahma jij¤àseti>% såtre ataþ÷abdo hetvartha iti bhàùyam . %<athàto dharmajij¤àseti>% jaiø . %<ata÷caràcaraü vi÷vamiti>% kubhàø .

@<[Page 98b]>@
#<atasa># puø ata--gatau asac . vàte . sàtatyàrthakàt ataþ asac, àtmani . gauràditvàt ïãùi atasã . (tisi, masinà) iti khyàte vçkùe strã . %<tasyàtasãsånasamànabhàsa>% iti màghaþ . %<atasãpuùpavarõàbheti>% durgàdhyàne atasã ÷aõa iti smàrtokteþ ÷aõavçkùe ca . tatsåtrajàte kùaumavastre naø .

#<ati># avyaø ata--i . påjàyàm, utkarùe, atikramaõe, ca . svabhàvohyatiricyate %<teùu hàrdã tathàpyatãti>% caõóãø . tatpuruùapårbapadasthaþ atikràntàrthe %<atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayeti>% vàø . atiràjã ati÷vã . utkarùàrthe kugatipràdaya÷ceti samàse atidhanamatibalamiti . %<vikramàtikramàbuddhibhç÷àrthàti÷ayeùvatãti>% gaõaratnokte÷ca vikramàdiùu tatra, vikrame atirathaþ, (rathàdhikavikramavàn) atikrame, atimati (buddhyatikramaþ) abuddhau atigahanam (buddheraviùayaþ) bhç÷e atitaptam (bhç÷ataptam) ati÷aye ativegaþ (ati÷ayito vegaþ) evamanyànyapyudàhàryàõi . asya kriyàyoge upasargatà atikrame påjàyà¤ca karmapravacanãyasaüj¤à tena tadyoge dvitãyàdi tatràtikrame ràjànamati, påjàyàm atistutamityàdau upasargatvabàdhànna ùatvam .

#<atikatha># triø atikràntaþ kathàm . kathanàyogye, a÷raddheye, naùñe ca .

#<atikathà># strã atyutkañà kathà . atyutkañavarõane, vyarthabhàùaõe ca .

#<atikandaka># puø atiriktaþ kandaþ yasya kap . hastikandanàmake vçkùe .

#<atikarùaõa># triø atyantaü karùati kçùa--lyu . atyantatàpadàyake, atyantàkarùake ca .

#<atika÷a># triø atikràntaþ ka÷àm tatprahàramanàdçtya svecchànusàreõa pravçttatvàt atyàø taø . ka÷àprakàramullaïghya yathecchavyàpçte durdànte a÷ve .

#<atikàya># triø atyutkañaþ kàyo'sya . vikañadehe, ràvaõaputre ràkùasabhede puø tatkathà laïkàkàõóe %<cukopa sa mahàtejà brahmadattavaro vibhuþ atikàyo mahàvãrya>% ityupakramya %<àca cakùe mahàtejà ràmàya ràvaõànujaþ . da÷agrãvo mahàtejàþ ràjà vai÷ravaõàtmajaþ . tasya putrã hyasau vãro ràvaõapratimoraõe iti>% tasya sàmarthye vibhãùaõena nivedite lakùõaõena saha tasya yuddhamàsãt tena ca tasya ÷ira÷cicchide iti %<tadàtikàyasya ÷iro jahàreti>% ràmàø laïkàø .

#<atikulva># triø ati + kula--va--kicca . atiloma÷e .

#<atikçcchra># naø atikràntaü kçcchraü prajàpatyaü tadadhikaduþkhasàdhyatvàt %<atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayeti>% saø . dvàda÷aràtrasàdhye pràya÷cittaråpe vratabhede %<ekaikaü gràsama÷nãyàt tryahàõi trãõi pårbavat . tryaha¤copavasedantya matikçcchraü caran dvijaþ iti>% manuþ . %<tryahàõi trãõi navàhàni pårbavat pràtaþsàyamayàcitaiþ pràjàpatyavaditi>% raghunandanaþ . prajàpatye hi %<tryahaü pràtastryahaü sàyaü, tryahamadyàdayàcitamiti>% manunaiva pràtaþkàlàdau bhakùaõamuktaü pårbavadityanena taddharmàtide÷aþ . asya puüliïgatvamapi %<atikçcchraþ parõakçcchraþ saumyaþ kçcchràtikçcchaka>% iti vi÷vàmitravacane puüstvanirde÷àt . %<avagurya caret kçcchramatikçcchraü nipàtane iti>% manuþ . ati÷ayitaü kçcchraü pràø saø . atikaùñe . tadvati triø .

#<atikçta># triø maryàdàtikrameõa kçtam . maryàdàtikrameõa kçte padàrthe %<sarvatràtikçtaü loke vyasanàyopakalpate>% iti puràø .

#<atikçti># strã ati + kç--ktin . maryàtikrameõa karaõe . atyàø saø . vçttaratnàkarokte %<tathàtikçtirutkçtiriti>% pa¤caviü÷atyakùarapàdake varõavçttabhede .

#<atike÷ara># puø atiriktàni ke÷aràõyasya baø . kubjakavçkùe .

#<atikrama># puø ati--krama--gha¤ hrasvaþ . ullaïghane . atikràntaþ kramamiti atyàø saø . laïghitakrame triø . dur + ati + krama--karmaõi khal . duþkhenàtikramaõãye triø . %<kàlo hi duratikrama>% iti %<svabhàvo duratikrama>% iti ca puràø . bhàve lyuñ . atikramaõam atraiva naø . bhàve ktin . atikràntiratràrthe strã .

#<atikruddha># puø pràø saø . %<aùñàviü÷atyakùaroya ekatriü÷adathàpi và . atikruddhaþ sa vij¤eyo ninditaþ sarvakarmasu iti>% tantroktamantrabhede . atikopànvite triø .

#<atikråra># puø pràø saø . %<krårà vakrà atikrårà>% iti jyotiùaparibhàùite vakragatyàpanne bhauma÷aniråpakråragrahe . atyantakråre triø . %<triü÷adakùarako mantrastrayastrinda÷adathàpi và . atikrçraþ sa vij¤eyo ninditaþ sarvakarmasu>% iti tantroktemantrabhede puø .

#<atigaõóa># puø atyàø saø %<atigaõóaþ sukarmà ceti>% jyotiùaparibhàùite viùkumbhàvadhi ùaùñheyoge . %<gaõóàtigaõóayornàóãpa¤cakaü parivarjayediti>% jyoø ativçddhogaõóogalaþ . vçddhagaõóe puø . pràø baø . ativçddhagaõóavati triø .

#<atigandha># puø ati÷ayito gandho yasya baø . campakavçkùe . ati÷ayitagandhavati triø .

#<atigandhàlu># puø atigandha + matvarthe àluc . puttradàtçlatà yàm ràjanighaø .

#<atigarvita># triø atyantaü garvitaþ . atyantagarvayukte atyabhimànini garva÷ca àtmani asato guõàderutkarùàbhimànaþ tasyàtyantatvamanyasmin apakarùaj¤ànapårbakatvam .

#<atigava># triø atikrànto gàü buddhyà ùacsamàø . atyantamårkhe atikràntaþ gàü vàcam . vàkpathàtãte avarõanãye ca triø .

#<atigahvara># triø atikrànto gahvaraü durbodhatvena prave÷àyogyatvàt atyàø saø . durbodhe atigahane .

#<atiguõa># puø ati÷ayito guõaþ . ati÷ayavinayadàkùiõyàdau . atikrànto guõam . guõahãne triø . ati÷ayitã guõã'sya pràø baø . utkçùñaguõavati triø .

#<atiguru># puø ati÷ayito guruþ påjyatamatvàt pràø saø . %<trayaþ puruùasyàtiguravo bhavanti pità màtàcàrya÷ceti>% viùõåkte pitràdau . atyantagurutvavati pàradàdau dravye triø . striyàü và ïãp . atigurvã .

#<atiguhà># strã atikrànto guhàü madhyàvakà÷ena . pç÷niparõyàm .

#<atigraha># triø ati÷ayitaþ graho j¤ànaü, svasvakàryasya grahaõaü và yeùàm . svasvaviùayagràhakeùu netràdiùu j¤ànendriyeùu, àdànàdisvasvakàryakàrakeùu vàgàdiùu karmentriyeùu ca . atikrànto graham . atyantadurbodhe triø . ati÷ayito graho j¤ànam . sarvathà samyagj¤àne puø . atigrahaõàdayo'pyuktàrtheùu .

#<atighnã># strã ati÷ayena hanti duþkhaü hana--ñak . duþkhàsambhinne sukhàvasthàbhede .

#<aticarà># strã atikramya svasthànaü saro'ntaraü carati gacchati cara--ac . padminyàm, tattulyàkàravattvàt sthalapadminyàü, padmacàriõyàü latàyà¤ca . atikramaõakàriõi triø .

#<aticàraþ># puø atikramya svasvabhogakàlamullaïghya càraþ rà÷yantaragamanam . jyotiùokte bhaumàdipa¤cakasya svasvàkràntarà÷iùu bhogakàlamullaïghya rà÷yantaragamane . aticàra÷ca grahagati÷abde vakùyamàõena %<ravirmàsaü ni÷ànàthaþ sapàdadivasadvaya>% mityàdinoktabhogakàlabhedollaïghanena grahàõàü ati÷ãghragatayà alpakàlenaiva àkràntarà÷imupabhujya rà÷yantaragamanam . tacca vistareõa grahagati÷abde vakùyate . %<yadàticàraü suraràjamantrãti>% %<aticàraü gate jãve>% iti %<go'jàlikumbhetarago'ticàrama>% iti ca jyotiùam . guroraticàre kàlà÷uddhi÷ca akàla÷abde dar÷ità . atikramya gamane ca .

@<[Page 100a]>@
#<aticàrin># triø ati + cara--õini . pårboktàticàravati grahe . %<aticàrã yadà jãva>% iti jyotiùam . atikramya ati÷ayena và gantçmàtre triø .

#<aticchatra># puø atikrànta÷chatram tulyàkàreõa atyàø saø . (chàtiyà) iti prasiddhe sthalatçõavi÷eùe, (tàlamàkhanà) iti prasiddhe jalatçõabhede ca . svàrthe kan . aticchatrako'pyatràrthe, chatràkàrapatrapuùpavati (sålphà) iti prasiddhe ÷àkabhede tu strã . kùãrasvàmimate chatrà ityeva nàma . chatràtikramakàriõi triø . atikrame'vyayãø . chatràtikrame avyaø .

#<aticchandas># naø atikràntaþ chandaþ vçttànusàrivarõavinyàsabhedam atyàø saø . ukthàdichando'tikrameõa vinyaste'kùaravinyàsabhede %<pràjàpatyà acchandasa>% iti %<acchandasaþ ÷aüsatãti>% ca vedaþ . chando vedo'bhipràyo và . tadatikràntari vedoktakarmahãne, atikràntàbhipràye ca triø .

#<atijagatã># strã atikràntà jagatãü dvàda÷àkùarapàdàmekàkùaràdhikyàt atyàø saø . trayoda÷àkùarapàdake chandobhede . jagatãü bhuvanamatikràntavati triø . puüsi klãve ca hrasvàttaþ .

#<atijava># triø ati÷ayito javoyasya baø . ativegavati drutagàmini ca . pràø saø . ati÷ayitavege puø . %<sagarasantatisantaraõecchayà pracalitàtijayena>% ityudbhañaþ .

#<atijàgara># puø ati÷ayito jàgaro nidràràhityaü yasya baø . nãlavake pakùiõi tasya sarvadà jàgaråkatvàttattvam . nidràràhityavati triø .

#<atióãna># naø atikràntaü óãnaü gatibhedaü atyàø saø . pakùiõàm atidãrghagamane .

#<atita(mà)ràm># avyaø ati + tara(ma)p àmu . atyante %<vegavànatitaràmàyàti cenmàruta>% ityudbhañaþ .

#<atitàra># triø ati÷ayitastàraþ . muktàderati÷aya÷uddhau %<atitàrahàreti>% kàdambaø . atyucca÷abde puø tadvati triø .

#<atitãkùõa># triø ati÷ayena tãkùõaþ kañuraso yasya baø . marãcàdau (sajanà) iti prasiddhe ÷obhà¤jane puø . atitigme puø . tadvati triø .

#<atithi># puø atati gacchati na tiùñhati ata--ithin . adhvayogena àgantuke gçhàgate, %<ekaràtraü hi nivasan hyatithirbràhmaõaþ smçtaþ . anityàsya sthitiryasmàttasmàdatithirucyate>% . naikagràmãõamatithiü vipraü sàïgatikaü tatheti viùõu saø . tasya ca vai÷vadevabaleþ pràgeva påjyatà paratra àhàradànamàtraü yathoktaü manunà %<vai÷vadeve tu nirvçtte yadyanyo'tithiràvrajet tasmà annaü yathà÷akti pradadyàditi>% kintu tasyàpyatithitvameva yathoktaü %<priyo và yadi dveùyo mårkhaþ paõóita eva và . saüpràpto vai÷vadevànte vipraþ so'tithiriùyate>% iti smçtyà . atithipratãkùaõa¤ca muhårtàùñamabhàgaparyantam . %<àcamya ca tataþ kuryàt pràj¤o dvàràvalokanam måhårtasyàùñamaü bhàgamudvãkùyohyatithirbhavet>% iti màrkaø . viùaye ca tasya indriyeùu saüsargamàtrakàle eva cetasi sthitirnottarakàlamiti gatiranumãyate . %<prathamaü pathi locanàtithimiti>% naiùaø .

#<atithipåjà># strã 6 taø . gçhasthakartavyapa¤cayaj¤àntargate nçyaj¤aråpe'tithipåjane atithisatkàràdayo'pyatra .

#<atidàna># naø ati÷ayitaü dànam pràø saø . atyutkañadàne %<atidàne balirbaddha>% iti nãtiø .

#<atidiùña># triø ati + di÷a--kta . atide÷aviùaye yathà %<prakçtivat vikçtiþ kartavyeti>% vàkyena prakçtãbhåtadar÷ayàgàderaïgakàryàõi prayàjàdãni vikçtau pa÷vàdiyàge'tidi÷yante . atide÷onàma itaradharmasya itarasmin prayogàya àde÷aþ iti mãbhàüsàyàü sthitam .

#<atidãpya># puø ati÷ayena dãpyate ati + dãpa--chartari yat . raktacitrake (làlacità) iti khyàte vçkùe .

#<atideva># puø atikràntodevàn atyàø saø . sarvadeva÷reùñhe rudre %<dràvaõàccàtideva iti>% vedaþ .

#<atide÷aþ># puø atikramya svaviùayamullaïghya anyatra viùaye de÷a upade÷aþ atidi÷yate và karaõe karmaõi và gha¤ . %<anyatraiva praõãtàyàþ kçtsnàyà dharmasaühateþ . anyatra kàryataþ--pràptiratide÷aþ sa ucyate . pràkçtàt karmaõo yasmàttat--samàneùu karmasu . dharmaprave÷o yena syàdatide÷aþ sa ucyate>% ityadhikaraõamàlàdhçtàbhiyuktavàkyokte anyatrapràpte'nyadharme tatpràpake ÷àstrabhedeca . yathà %<prakçtivat vikçtiþ kartavyetyàdiþ>% sa càtide÷aþ pa¤cavidhaþ ÷àstràtide÷aþ, kàryàtide÷aþ, nimittàtide÷aþ, vyapade÷àtide÷aþ, råpàtide÷a÷ca . etasya udàharaõàdikamàkare j¤eyam . atide÷a÷ca pràyeõa ivavadàdisàdç÷yavàcaka÷abdena yathà prakçtivat vikçtirityàdi aya¤ca vaidikakarmaõãva vyàkaraõàdi÷àstre, laukike vyavahàre ca vidyate yathà %<iõvadika, ityatra vyàkaraõe råpàtide÷aþ>% %<karmaõà karmavattulyakriya>% ityàdau, puüvadityàdau ca kàryàtide÷aþ, õidvadityàdau nimittàtide÷aþ, vyapade÷ivadbhàvaityàdau saüj¤àtide÷a ityevaü prakàrà atide÷àþsanti .. loke ca gosadç÷ogavayaityàdau råpàtide÷aityàdi . ataevopamànaråpapramàõe asyàtide÷avàkyasya karaõatvaü sahakàribhàvovetyàdi tattacchàstrakàrairaïgãkçtam atide÷ena nirvçttam ñhak . àtide÷ikaü triø . %<àtide÷ikavidhiranitya>% iti paribhàùà .

#<atidhanvan># puø atyutkçùñaü dhanuryasya pràø baø dhanuùo'naï . utkuùñadhanuryukte yodhe . dhanvà maruþ atyàø saø . marusthalàtikramakàriõi triø .

#<atidhçti># strã atikràntà dhçtim aùñàda÷àkùarapàdikàü vçttimekàkùaràdhikyàt atyàø saø . ånaviü÷atyakùarapàdake chandobhede . dhçtirdheryaü santoùo và . tadatikramakàriõi triø .

#<atinu(nau)># triø atikràntonàvam atyàø saø klãve hrasvaþ . naukàtikramakàriõi . puüsi striyàü ca atinauþ .

#<atinidra># avyaø nidrà samprati na yujyate avyayãø . nidràyà ayogyakàle . atikrànto nidràm atyàø saø . atikràntanidre nidràrahite triø . ati÷ayità nidrà'sya . dãrghanidre triø . pràø saø . dãrghanidràyàü strã .

#<atipatti># strã ati + pata--ktin . atipatane, atikrame . %<kàlàtipattau dviguõàmiti>% smçtiþ . padaktin pattirniùpattiþ atyàø saø . aniùpattau strã . %<liïnimitte ëï kriyàtipattàviti>% pàø . kriyàtipattiþ kriyàyà aniùpattiriti vçttiþ . pattiü senàmatikrànte triø .

#<atipatra># puø atiriktaü vçhatpatramasya . hastikandavçkùe .

#<atipa(tha)thin># puø ati÷ayitaþ sundaraþ panthàþ pràø saø ateþ påjàrthatvàt na samàø . satpathe . atãtapathe tu samàø .

#<atipada># triø atikràntaþ padaü caraõam . varõavçttànusàripàdàtikrànte %<atipadà gàyatrã atipadà jagatãti>% .

#<atipanna># triø ati + pada--kta . atikrànte . %<tathàtipanna÷i÷usaüskàrà÷ceti>% muhårtaciø .

#<atiparokùa># triø atikràntam parokùam . pratyakùe, tadviùaye ca .

#<atipàta># puø atikramya pàtaþ gatiþ ati + pata--gha¤ . atikrame %<na cet kàryàtipàtaþ>% iti ÷akuø .

#<atipàtaka># naø atikrànto'tyantaduùñatvenànyat pàtakaü atyàø saø . puüsàü màtçsnuùàduhitçgamanajanye, strãõà¤ca puttrapitç÷va÷uragamanajanye pàtakavi÷eùe . %<màtçgamanaü, duhitçgamanaü, snuùàgamana¤cetyatipàtakànãti>% %<atipàtakinastvete pravi÷eyurhutà÷anamiti>% %<eteùvakçtapràya÷città atipàtakinaþ paryàyeõa kalpaü pacyante>% iti ca viùõu saø . %<sadyo'gniprave÷anatipàtakina>% iti hàrãtaþ . %<atha narakànubhåtaduþkhànàü tiryaktvamuttãrõànàü mànuùye lakùaõàni kuùñhyatipàtakãti>% viùõusaø . pàtakamatikràntavati puõya÷ãle triø .

#<atiprage># avyaø atipragãyate'smin kàle ati + pra + gai--ke . atyantapràtaþkàle . %<nàtiprage nàtisàyaü na ni÷ãthe na coùasãti>% smçtiþ .

#<atipramàõa># triø atikràntaþ pramàõam atyàø saø . pramàõàtikrànte yasya yatpramàõamucitaü tato'dhikapramàõavati . pràø saø . atyantapramàõe vçhatpramàõe naø .

#<atipravçddha># triø atyantaü pramàõàtirekeõa pravçddham . pramàõavatirekeõa vçddhimati . atipravçddhi÷ca nadyàderjalasya tãràdyatikrameõa, kùattriyàdeþ svakartavyatàmåóhatayà maryàdàdyatikrameõa vãryàdhikyena và vçddhiþ %<tasyàtipravçddhasya bràhmaõàn prati anàdara>% iti . %<atipravçddhaü prahitàstravçùñibhiriti>% raghuþ .

#<atipra÷na># puø atikramya maryàdàü pra÷naþ . maryàdàtikrameõa pra÷ne saduttare jàte'pi punarjij¤àsàyàm . yathà vçhadàraõyake yàj¤avalkyaü prati vàlàkyatipra÷naþ tatra brahmamãmàüsàyàm tena kçtàyàmapi vçthàtipra÷nakaraõàt tasya muõóapatanaü såryavaràt jàtamiti vçhadàraõyake'nusandheyam .

#<atiprasakti># strã ati + pra + sanja--ktin . atyantàsaktau, pramaïgamatikramyànyatra sambandhe atiprasaïge ca . lakùyelakùaõasambandhaþ prasaïgaþ, alakùye tatsambandho'tiprasaïgaþ . %<atiprasaktyanàpàdaketi>% jagadã÷aþ .

#<atiprasaïga># puø ati + pra + sanja gha¤ . atiprasaktipadàrthe . prasaïgamatikràntavati triø .

#<atiprasiddha># triø ati + pra + sidha--kta . ativikhyàte subhåùite ca .

#<atiprauóhà># strã prakarùeõa uhyate'tra prauóhaþ vivàhakàlaþ pràø baø ati÷ayità và prauóhà vçddhiyuktà . vivàhayogyakàlàyàm ati÷ayavçddhiyuktàyà¤ca striyàm strãõantu da÷avarùàtãtakàla eva atiprauóhakàlaþ . %<atiprauóhà ca yà nàrãti>% smçtiþ atipravçddhe triø .

#<atibala># triø ati÷ayitaü balaü yasyàþ 5 baø . atyantabalàdhàyi kàyàü pãtavarõàyàü (veóiyàlà) iti khyàtàyàü latàyàü, vi÷vàmitreõa ràmàya datte astravidyàbhede ca strã . yathà %<gçhàõa dve ime vidye balàmatibalàü tathà . na te ÷ramo jarà vàbhyàü bhavità nàïgavaikçtam .. na ca suptaü pramattaü và dharùayiùyanti nairçtàþ . na ca te sadç÷o ràma! vãryeõànyo bhaviùyati . sadevanaranàgeùu lokeùviha pumàüstriùu . na saubhàgye, na dàkùiõye, na buddhi÷ru tipauruùe .. nottare pratipattavye tvattulyo và bhaviùyati . etadvidyàdvayaü pràpya ya÷a÷càvyayamàpsyasi .. balàmativalàü caiva j¤ànavij¤ànamàtarau . kùutpipàse ca te ràma . nàtyarthaü pãóayiùyataþ .. jaya÷ca durgakàntàraprade÷eùvañavãùu ca . sàratàü triùu lokeùu gamiùyasi ca ràghava! .. pitàmahasute hyete vidye càyurbalàvahe . pàtraü tvamasi kàkutstha! vidyayorgrahaõe'nayoþ .. svabhàvajairguõairdivyaiþ karmajairbahulairvçtaþ . bhåyastava guõotkarùamete vidye kariùyataþ .. tato ràmo jalaü spçùñvà prà¤jaliþ praõataþ sthitaþ . pratijagràha te vidye vi÷vàmitràt tapodhanàditi>% . ati÷ayitaü balam pràø saø . atyante bale, sàmarthye, sainye ca naø . atiriktaü balamasya . atyantabalayukte triø %<jayatyatibalo ràmo lakùmaõa÷ca mahàbala>% iti ràmàø . atirathe ca bhàrate atirathaviùayaeva, %<eùa hyatibalomata>% iti bhãùmeõa bhåri÷aþ prayuktatvàt balakàryatvàcca tasya tathàtvam .

#<atibàlà># strã atikrànto bàlaü bàlyàvasthàm . dvivarùavayaskàyàm %<varùamàtrà tu bàlà syàdatibàlà dvivàrùikãti>% smçtyuktàyàm gavi %<ativçddhàmatikç÷àmatibàlàü ca rogiõàm hatvà carediti>% smçtiþ . atyantabàle triø .

#<atibrahmacarya># puø atikrànto brahmacaryam atyàø saø . strãsaïgamakàriõi brahmacaryatyàgini .

#<atibhàraþ># puø atyantobhàraþ gurutvam svakàryakaraõe kùamatàvi÷eùo và . atyantagaurave atyantabhàre, %<na càtibhàraþ samarthànàmiti>% . ati÷aye %<sà muktakaõñhaü vyasanàtibhàràt cakranda vignà kurarãva bhåya>% iti raghuþ . vege ca .

#<atibhàraga># puø atibhàreõa vegena gacchati gama--óa 3 taø . khare a÷vatare gardabhàdvaóavàjàte a÷vabhede .

#<atibhã># strã atibibhetyasyàþ dar÷anàt ati + bhã--kvip . vajrajvàlàyàm . taddar÷ane hi lokànàmatibhãtirlokasiddhà .

#<atibhåmi># strã ati÷ayità bhåmirmaryàdà pràø saø . atimaryàdàyàm, àdhikye ca . %<pràpya manmathamadàdatibhåmiü duþsahastanabharàþ suratasyeti>% màghaþ . atikrame'ghyayãø . maryàdàtikrame'vyaø . bhåmiü maryàdàü và'tikrànte triø .

#<atibhojana># naø atyantaü maryàdàmatikramya bhojanam . yasya yàvat bhojanamucitaü tadatikrameõa bhojane .

@<[Page 102b]>@
#<atimaïgalya># puø atimaïgalàya hitam atimaïgala + yat . vilvavçkùe . pràø baø . atimaïgalahite triø .

#<atimaryàda># avyaø . atikrame avyayãø . maryàdàtikrame . atikrànto maryàdàm atyàø saø . maryàdàmatikràntavati . yasya vastunaþ yàvatã sãmà tadatikrànte nirmaryàde triø .

#<atimàtra># triø atikrànto màtràmalpaü atyàø saø . ati÷ayite, màtràtikramakartari ca . ati÷ayità màtrà pramàõamasya . bhç÷àrthe triø . %<munivrataistàmatimàtrakarùitàmiti>% kumàø . atikràntomàtràü pramàõam atyàø saø . vçhatpramàõe triø .

#<atimàtra÷as># avyaø atimàtra + ÷as . atipramàõakàrakavçttivãpsàrthe .

#<atimàna># puø atyantaþ mànaþ abhimànaþ . anucitàbhimàne %<atimàne ca kaurava>% iti càõakyaþ . atikràntomànaü pramaõàm atyàø saø . pramàõàdhike triø .

#<atimànuùa># triø atikrànto mànuùacaritram atyàø saø . manuùyàyogye divye karmàdau . %<karma tasyàtimànuùamiti>% puràø . tathàbhåte råpàdau ca .

#<atimitra># naø atyantaü paramaü mitram . atyantabàndhave %<janmasampad vipat kùemaü pratyariþ sàdhakobadhaþ mitraü paramamitra¤ceti>% jyotiùokte nçõàü janmatàràvadhi navamàùñàda÷asaptaviü÷àtmake paramamitratàrake ca .

#<atimukta># triø ati÷ayena muktaþ videhakaivalyaü gataþ ati + muca--kartari kta . nirvàõamuktimati . atikrànto muktàü ÷aubhryàt atyàø saø . màdhavãlatàyàü, tini÷avçkùe ca puø .

#<atimuktaka># triø atimukta + svàrthe kan . nirvàõamuktimati ati÷ayitamukte ca . mucà bhàve kta ati÷ayena muktaü banghahãnatà yasya kap . tindukavçkùe, tàlavçkùe ca puø .

#<atimukti># strã atyantà muktiþ . videhakaivalye tattvaj¤ànànantaram %<tasya tàvadeva ciraü yàvat vimokùye iti>% ÷rutidar÷ite ÷arãratyàge, atimokùàdayopyatràrthe puø .

#<atimçtyu># puø atikrànto mçtyum atyàø saø . mokùe %<tameva viditvà'timçtyumeti nànyaþpanthà vidyate>% iti ÷rutiþ . svàdçùñàdibhiþ ÷arãrasaübandhohi janma, tadviyoga÷ca maraõam tadabhimàninojãvasya . sati ca j¤àne tanmålàj¤àne nivçtte taddhetuka÷arãrasaübanvàdikaü tantudàhe pañadàhavat svayaü nivartate ata eva j¤ànavato dehàdisaübandhaü ÷rutirniràsa %<a÷arãraü bàva santaü priyàpriye na smç÷ata iti>% . tathà ca dehasaübandhàbhàve kathaü maraõasambhavaþ . %<na jàyate mriyate và katha¤ciditi>% gãtàvàkyena tasya maraõaniùedhàt . %<na tasya pàõàhyutkràmanti ihaiva samavalãyante>% iti ÷rutyà tattvaj¤àninaþ pràõotkrabhaõaråpamaraõaniùedhena j¤ànino na mçtyuriti vedàntisiddhàntaþ . anyamate tu etaddehàt pràõotkràntàvapi na punardehasambandhottaraü punarmaraõamiti tadràhityameva mokùa iti bhedaþ . ataevoktaü ÷rutyà %<mçtyumukhàt pramucyate>% iti tena punarmçtyukàraõãbhåtàdçùñakùaya eva j¤ànena janyate %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõãti>% ÷àstreõa pràrabdhakarmàriktakarmakùayasyaiva j¤ànena sàdhyatàyàþ sarvasammatatvàt viduùa÷ca etaddehàrambhakàdçùñavat etaddehavigamàdçùñasyàpi pràrabdhaphalakatayà na tasya nà÷a iti . adhikamàkare draùñavyam .

#<atimaithuna># naø atyantaü sva÷aktimatikramya maithunaü strãsaïgamaþ . sva÷aktyatikrameõa strãsaïgame . %<atimaithunàdamaithunàdveti>%

#<atimodà># strã ati÷ayito modogandhaþ yasyàþ naø . navamallikàyàm . atyantàmodavati triø .

#<atirakta># triø atyantaþ raktaþ raktavarõaþ anuràgayukto và . atilohitavarõe, atyantànurakte ca . atyantaraktavarõe puø .

#<atiratha># puø atikrànto rathaü rathinam atyàø saø . %<amitàn yodhayedyastu saüprokto'tirathastu sa>% ityuktalakùaõe yodhavi÷eùe . %<ye rathàþ pçthivãpàla! tathaivàtirathà÷ca ye>% ityupakramya %<kçtavarmà hyatiratha>% iti %<madraràjo maheùvàsaþ ÷alyo me'tiratho mata>% ityàdinà bahavo'tirathà bhàø udyoø rathàtirathàsaükhyàne dar÷itàþ . rathàtikramakàrake triø .

#<atirasà># strã ati÷ayito raso yasyàþ baø . (ràsnà) iti khyàtàyàü mårvàlatàyàm .

#<atiràja># triø atikrànto ràjànam ñac samàø . atikràntançpe . striyàü ïãp .

#<atiràjan># puø ati÷ayitaþ påjito ràjà na påjanàditi niùedhàt na ñac . påjyançpatau .

#<atiràtra># puø ati÷ayità ràtriþ tataþ astyarthe ac . ekaràtrasàdhye yàgabhede . sa ca gavàmayane prathamasaüsthaþ yathoktaü tàõóyabràhmaõe . %<prajàpatirvà idamagra àsãt so'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti saetamatiràtramapa÷yattamàharattenàhoràtre pràjanayaditi>% gavàmamayanasatramupakramya, %<athàsya satrasya pårboktànyahàgi krameõa vidhàsyan atiràtrasaüstham prathamaü vidhàtumàheti>% bhàùye avataraõikàü dattvà vyàkhyàtaü yathà %<sa evaü kàmayamànaþ prajàpatiþ sçùñyupàyatvena etaü gavàmayanasyàdyamatiràtramapa÷yaditi>% . ta¤ca stutipårbakaü vidhitsannàha . %<yadeùo'triràtro sa evàhoràtre eva prajanayantãti>% %<eùa prajàpatinà dçùño'tiràtraþ gavàmayanasya prathamamaharbhavatãti yat tena satrànanutiùñhanto yajamànà ahoràtre eva prajanayanti utpàdayanti svàvãne kurvantãti>% bhàùyam . itthamupakramya caturthàdhyàyaprathamakhaõóaparyante tatra vihitàni stotra÷astràdãnyuktàni . %<atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti, nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãti>% ÷rutyantaram . ùoóa÷ã pàtrabhedaþ .

#<atiri># naø atikràntaü ràyaü klãvatvàt hrasvaþ . dhanàtikrànte kulàdau . tçtãyàdyaci tu atiriõà atiriõe ityevamekaikameva råpaü, na puüvadbhàvaþ tasya igantàïgatvàbhàvàt . puüsi, striyà¤ca atiràþ atiràyàvityàdi .

#<atirikta># triø ati + ric--kta . ati÷ayite, ÷reùñhe, bhinne, ÷ånye ca . bhàve kta . ati÷aye, àdhikye ca naø . tatra bhede %<atiriktamathàpi yadbhavediti>% bhàùàø %<na vçkùavçtti vyatirikteti>% kumàø . yasya yàvatpramàõaü yuktaü tato'dhikatve %<hãnàïgãmatiriktàïgãmiti>% smçtiþ .

#<atiruc># puø rocate iti ruk strãõàmårude÷aþ atikrànto rucam atyàø saø . jànude÷e . atikràntakàntike triø . pràø saø . ati÷ayitakàntau strã .

#<atiråkùa># triø ati÷ayitaþ råkùaþ pràø saø . atyantaråkùe sneha÷ånye ca . tathàbhåte kaïgukodavàdidhànye puø . atikràntoråkùam . ati÷ayasnigdhe triø .

#<atiråpa># puø atikrànto råpam . råpavarjite parame÷vare . %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayamiti>% ÷rutyà tasya råpahãnatàpratipàdanàttathàtvam . ÷uklàdiråpahãne vàyvàdau triø . ati÷ayitaü råpam pràø saø . sundararåpe naø . %<atiråpavatã kanyà>% .

#<atireka># puø ati + ric--gha¤ . ati÷aye, bhede, pràdhànye, àdhikye ca . %<saüpårõametayorj¤eyamatireke pare'hanãti>% tithitaø .

#<atiroga># puø ati÷ayito rogaþ pràø saø . kùayaroge pràø baø . atyantarogayukte triø .

#<atirodhàna># naø na tirodhànam . prakà÷e, vyavadhànàbhàve ca .

#<atiroma÷a># puø ati÷ayitaü roma atiroman + astyarthe ÷a . vanajàte chàge, vçhadvànare ca . atyantaromàóhye triø .

#<atirohita># triø na tirohitaþ . prakà÷ite sphuñe'rthe %<atirohitàrthamanyaditi>% pramitàø . avyavahite ca .

@<[Page 104a]>@
#<atiloma÷a># puø atiromavat . vanajàte chàge vçhadvànare ca . atilomayukte triø . nãlavuhnàyàü strã .

#<ativaktç># triø ati + vaca--tçc . vàvadåke, vàcoyuktidakùe ca .

#<ativakra># puø pràø saø %<ativakrà nagàùñake>% iti jyotiùokte såryasya saptamàùñamasthitiva÷àt pårbagativiparãtapa÷càdgati÷àlini bhaumàdigrahapa¤cake . atyantakuñile triø .

#<ativayas># triø atikrànto vayaþ kàlakçtàvasthàü, vayasaü pakùiõaü và . pràptavàrdhake, atikràntapakùiõi ca .

#<ativarõà÷ramin># puø atikrànto varõànà÷ramiõa÷ca atyàø saø . bràhmaõàdivarõabhinne brahmacaryàdyà÷ramibhinne ca %<yo vedàntamahàvàkya÷ravaõenaiva kevalam àtmànamã÷varaü veda so'tivarõà÷ramã bhave>% dityàdyuktalakùaõe ekyàtmaj¤ànini

#<ativartana># naø ati + vçta--lyuñ . atireke . atikramya daõóaü vartante kartari lyu . yànasàrathyàdeþ, daõóàbhàvaprayojake chinnanasyàdida÷ake manunà %<yànasya caiva yàtu÷ca yànasvàmina eva ca da÷àtivartanànyàhurityupaknamya, chinnanasye bhagnayuge tiryakpratimukhàgate akùabhakùe ca yànasya cakrabhaïge tathaiva ca . chedane caiva yantràõàü yantrara÷myostathaiva ca . àkro÷e càpyapaihãti na daõóaü manuravrãditi>% daõóàbhàvakàraõàni da÷a dar÷itàni j¤eyàni . atyàø saø . atãtajãvanopàye triø .

#<ativartin># triø atãtya vartate ati + vçta--õini . ati÷ayini, agrage ca .

#<ativartula># puø ati÷ayitaþ vartulaþ . (vàñulàkalài) iti khyàte vartulàkàrake kalàye . atyantavartule triø .

#<ativàda># puø ati + vàda--gha¤ . atyuktau, %<ativàdaratà ye ca>% iti puràõam . %<ativàdaü ÷aüsatyativàdena>% iti vedaþ . kañhoravàkye, apriyavàkye ca .

#<ativàdin># triø sarvànatãtya vadatãti ati + vada--õini . sarvànatikramya vadana÷ãle, sarvamatakhaõóanena khamatavyavasthàpake ca . %<vijànan vidvàn bhavate nàtivàdãti>% ÷rutiþ .

#<ativàha># puø atãtya dehamanyadehe vàhaþ pràpaõam 7 taø . aihikabhogasàdhanàdçùñakùaye såkùmabhåtamàtràsahitasåkùma÷arãràvacchinnajãvasya dehàntaràdisaüyogàya nayane, atiyàpane ca . ativàhe niyuktaþ ñhak . àtivàhikaþ tatraniyukte triø .

#<ativàhaka># puø atãtyaitaü dehaü vàhayati dehàntaraü pràpayati ati + vaha--õvul . ã÷varaniyojite arciràdyabhimànidevabhede . tathàhi %<arciùohaþ, ahna àpåryamàõapakùam, àpåryamàõapakùàt yàn ùaõmàsàn udaïïeti tàn màsàn, màsebhyaþ saüvatsaraü, saüvatsaràdàdityamàdityàccandramam candramaso vidyutaü, tatpuruùo'mànavaþ saenaü brahma gamayatãti>% ÷rutau vàkya÷eùe amànavapuruùasya brahmalokapràpakatva÷ruteþ tatpårvàõàmapi arciràdãnàü cetanatvamiti %<àtivàhikàstalliïgàditi>% såtre nirõãtam . %<agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõamiti>% gãtàvyàkhyàyà¤ca arciràdayastadabhimàninyo devatà iti ÷rãdharasvàmibhirapyuktam yukta¤ca avçtrikendriyàdikasåkùma÷arãrasya sthànàntaranayanaü cetanakartçkaü vinà'nupannamityatastadànoü tasya sthànàntaragamanasiddhaye kalpitacetanànàmeva prerakatvamiti . anyacca, %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhana>% mityuktasya bhogasàdhanasya ni÷ceùñasya såkùma÷arãrasya tadavacchinnajãvasya ca sthànàntaranayanamà÷rayabhåtena vinà na sambhavatãti tadà÷rayabhåtaü bhåtapa¤cakaü ca kalpyate yathoktaü manunà %<aõvyomàtràvinà÷inyo da÷àrdhànàntu yàþ smçtàþ . tàbhiþ sàrdham>% ityuktam ÷àrãrakasutre ca %<tadantarapratipattau raühati sampariùvakta iti>% bhåtamàtropaùñabdhasyaiva saüsaraõamuktaü sàükhye va %<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyo vinà yathà cchàyà . tadvadvinà vi÷eùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgamiti, saüsarati nirupabhogaü bhàvairativàsitaü liïgamiti>% coktam . ativàhaprakàrastu utkramaõa÷abde vi÷eùeõa vakùyate . ati + vaha--õic õvul ativàhakàrake, atiyàpake ca triø .

#<ativàhika># triø ativàhaþ astyasya ñhan . ativàhayogye ativàha÷abdokte såkùma÷arãre .

#<ativàhita># triø ati + vaha--õic--kta . yàpite, atikramite ca .

#<ativàhya># triø ati + vaha--õic karmaõi--yat . ativàha yogye kàlàdau .

#<ativikaña># puø ati÷ayena vikañaþ . duùñahastini . atikaràle triø .

#<ativiùà># strã atikràntà viùam atyàø saø . (àtaic) iti khyàtàyàm latàyàm . %<trividhà'tiviùà j¤eyà ÷uklà kçùõà tathà'ruõà . rasavãrya vipàkeùu nirviùeva guõàdhiketi>% vaidyakam . viùàtikramakàrake triø .

#<ativçtta># triø atikramya vartate vçta--kta . ati÷ayite, atikrànte %<tadyuddhamativçttamiti>% nàñaø .

@<[Page 105a]>@
#<ativçtti># strã ati + vçta--ktin . atikrame . vçttirjãvikà tàmatikrànte triø .

#<ativçddha># triø atyantaü vçddhaþ . atyantavçddhiyukte, atijarati ca . tçõàdicarvaõàsamarthàyàü gavi strã . %<ativçddhàmatikç÷àmiti>% smçtiþ %<ativçddhàm tçõacchedanàsamarthàmiti>% raghuø . catuþ÷ataü samàrabhya yàvadvarõasahasrakam . ativçddhaþ sa mantrastu sarva÷àstreùu varjita iti tantrokte mantrabhede puø .

#<ativçùñi># strã ati + vçùa--ktin . atyantavçùñau ÷asyopaghàtakopadravaråpe %<ativçùñiranàvçùñiþ ÷alabhàþ måùikàþ svagàityàdyukte>% ãtibhede %<nirãtibhàvaü gamite'tivçùñaya>% iti naiùaø .

#<ativedha># puø atyantoyedhaþ samparkaþ . %<aruõodayavedhaþ syàt sàrdhantu ghañikàdvayam . ativedhodvighañikà prabhàsandar÷anà dçveþ>% itismçtyukte ekàda÷yàþ da÷amãsamparkarbhede, %<yàtudhànaü vrataü yoge, mahàvedhe tu ràkùasam . jambhàsurasyàtivedhaþ>% iti brahmavaiø jambhàsurasya phaladàyakaü na tu kartuþ phaladam tena nindà÷ravaõàt sà ekàda÷ã naivopàsyeti .

#<ativegita># triø ativego jàto'sya tàràø itac . jàtàdhikavege %<bhaumàdayo'lpamårtitvàcchãghramandoccasaüj¤akaiþ devatairapakçùyante sudåramativegitàþ>% iti såryaø .

#<ativela># triø atikrànto velàü maryàdàm kålaü và atyàø saø . ati÷ayite, nirmayyàde, samudràdikålàtikramakàrake ca . atikrame avyayãø . velàtikrame avyaø .

#<ativoóhç># triø ati + vaha--tçc . ativahanakartari pràpake %<agnirvai patho'tivoóhà sa etànativahatãti>% ÷rutiþ . striyàü ïãp .

#<ativyathana># naø ati + vyatha--õic--lyuñ ghañàø hrasvaþ . atyantapãóane, %<sapatraniùpatràdativyathane>% iti pàø .

#<ativyathà># strã atyantà vyathà . atyantapãóàyàm .

#<ativyaya># triø ati÷ayitovyayaþ . aparimitavyaye yasyayàvàn vyayaucitastato'dhikavyaye vyayaniyama÷ca, %<pàdena tasya pàrakyaü kuryàt sa¤cayamàtmavàn . ardhena càtmabharaõaü nityanaimittikaü tathà pàdàrdhàrdhena sarvasya målabhåtaü vivardhayet evamàrabhataþ puüsàmarthaþ sàphalyamçcchatãti>% màrkaø puràø . %<ativyayàt svalpakàlàt kli÷yedarthaparikùayàditi>% nãtiø .

#<ativyàpti># strã ati÷ayena lakùyamalakùya¤càvi÷iùya vyàptiþ vyàpanam . ati÷ayavyàpane (lakùyasyevàlakùyasyàpi vyàpane) . tathà ca yatra yasya sthitirucità tato'nyatràpi tasya sambandhe prasakte ativyàptiþ . yathà pçthivyàþ gandhã lakùaõaü tatraiva tasya sthitirucità tasya vàyvàdau sattvaprasaïge ativyàptiþ . yathà và dhåme vahnervyàpakatà na tu jale, tatra prasaktau ativyàptiþ . eva¤ca pçthivyà råpavattvaü lakùaõam jalàdàvativyàptam . %<parigaõanaü kartavyamavyàptyativyàptidoùavàraõàyeti>% siddhàø kauø .

#<ati÷akkarã># puø atikràntà ÷akkarãmekàkùaràdhikyàt . pa¤cada÷àkùarapàdake vçttabhede ÷akkarã sàtipårbà syàditi, vçttaø .

#<ati÷akti># strã ati÷ayità ÷aktiþ karmasàghanaü sàmarthyam dehajaü balam và pràø saø . ati÷ayite sàmarthye, adhikavorye ca %<sa vãryamati÷aktibhàgi>% tyamaraþ . atikràntaþ ÷aktim atyàø saø . sàmarthyàtikramakàrake triø . ati÷ayità ÷aktiryasya baø . ati÷ayabalavati triø . atikrame'vyayãø . ÷aktyatikrame avyaø .

#<ati÷aya># puø ati + ÷ãï--ac . àdhikye, atireke ca . atikràntaþ ÷ayaü hastam atyàø saø . hastàtikramakàrake triø . ati÷aya + astyarthe ac . ati÷ayavati . %<ati÷ayaraya÷àlineti>% kàdaø . dvàre vyàpàre ca %<ciradhvastaü phalàyàlaü na karmàti÷ayaü vile>% tyudayanaþ .

#<ati÷ayana># naø ati + ÷ã--bhàve lyuñ . atireke ati÷ayàrthe . atikràntaü ÷ayanam atyàø saø .

#<ati÷ayita># triø ati + ÷ãï--kta . adhike, atikrànte ca .

#<ati÷ayin># triø ati + ÷ã--ini . ati÷ayànvite striyàü ïãp . %<idamuttamamati÷ayini vyaïgye vàcyàditi>% kàvyapraø .

#<ati÷ayokti># strã ati÷ayena uktirnirde÷aþ yatra . alaïkàra÷àstraprasiddhe (sàø 10 pari0) %<siddhatve'dhyavasàyasyàti÷ayoktirnigadyate bhede'pyabhedaþ sambandhe'sambandhastadviparyayau . paurvàparyàtyayaþ kàryahetvoþ sà pa¤cadhà mate>% tyuktalakùaõe arthàlaïkàrabhede yathà %<vi÷leùaduþkhàdiva baddhamauna>% mityatra cetanagataü maunitvamanyat, acetanagata¤cànyaditi dvayorbhede'pi abhedaþ . %<anyadevàïgalàvaõyamanyàþ saurabhasampada>% ityatra làvaõyàderabhede'pi anya÷abdena bheedaþ iti %<asyàþ sargavidhau prajàpatirabhåccandro nu? kàntiprada>% ityàdau ÷loke %<vedàbhyàsajaóaü kathaü nu? viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhave>% dityàdinà vidhàtuþ sraùñçtvasambandhe'pi tadasambandhaþ . %<yadi syànmaõóale saktamindorindãvaradvayam tadopamãyate tasyà vadanaü càrulocanamiti>% yadi ÷abdabalàdàhçtasambhàvanàyaiva sambandhàt tadviparyayaþ . %<samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà tena siühàsanaü pitramakhila¤càrimaõóala>% mityatra kàryakàraõayoþ paurbàparyàbhàvaþ .

#<ati÷àyana># naø ati--÷ãï lyuñ %<ati÷àyane iùñha>% nityàdisåtranirde÷àt niø dãrghaþ . àdhikye, prakarùe ca . %<bhåmanindàpra÷aüsàyàü nityayoge'ti÷àyane iti>% kàrikà .

#<ati÷ãta># naø ati÷ayitaü ÷ãtam pràø saø . atyanta÷ãtalaspar÷e . tadvi÷iùñe triø .

#<ati÷eùa># puø ati÷iùyate karmaõi gha¤ . svalpàva÷iùñe, %<sa hi khàditvàti÷eùàn jàyàyà àjahàreti>% .

#<ati÷obhana># triø ati + ÷ubha--lyu . atyanta÷obhànvite, ÷reùñhe ca .

#<ati÷va># triø atikràntaþ ÷vànaü valena ùac samàø . varà hàdau . sevàyàü strã, sevàyàþ kukkuravat paràdhãnavçttitvàt tathàtvam . ataeva manunà %<na ÷vavçttyà kadàcaneti>% sevàyàþ kukkuravçttitvena niùeùaþ kçtaþ .

#<ati÷van># puø ati÷ayitaþ sundaraþ ÷và ateþ påjàrthatvàt na samàø . uttamakakkure tadadårade÷àdau pakùàø phak . àti÷vàyanaþ tadadårade÷àdau triø .

#<atiùñhà># triø atãtya sarvàn tiùñhati sthà--kvip--ùatvam . sarvàtãte . %<atiùñhà và eùà chandasàü yadaticchandà atiùñhà a÷vamedho yaj¤ànàmiti>% vçø uø .

#<atisa¤caya># puø atãtya àva÷yakakçtyaü sa¤cayaþ . madhumakùikàdãnàmiva svaparava¤canenàtimàtrasa¤caye .

#<atisandha># triø atikràntaþ sandhàü sandhànaü maryàdàü và atyàø saø . sandhànavarjite, atikràntamaryàde ca .

#<atisandheya># triø atikaùñena sandheyaþ anusandheyaþ saüyojyovà . kaùñànusandheye, kaùñena saüyojanãye ca .

#<atisandhyà># strã atyàsannà sandhyà yasyàþ baø saø . pårbadivasãyaràtri÷eùadaõóàdiparadinasåryodayaparyantaþ, såryàstàt pårbottaradaõóàtmaka÷ca kàlaþ sandhyà . tasyàþ àsanne kàle . %<nàtisandhyàsamãpata>% iti smçtiþ .

#<atisara># triø atãtya svagatimullaïghya sarati ati + sç--ac . aticàriõi, agrasare ca yàü asàvatisaràü÷cakàreti

#<atisarga># puø ati + sçja--gha¤ . dàne . %<sraùñurvaràtisargàttu mayà tasya duràtmanaþ>% iti raghuþ . sargaü sçùñimati kràntari, nitye, mukte ca triø . atisçjyate yatheùñaü karma kriyatai'nena . kàmacàrànuj¤àyàm yathecchaü kriyatàbhityàdyabhilàparåpàyàm %<vidhinimantraõàmantraõàdhãùñapraiùyàtisargeti>% pàø . atisargaþ kàmacàrànuj¤eti vçttiþ .

#<atisarjana># naø ati + sçja--lyuñ . dàne, badhe, vipralambhe, ati÷ayadàne ca . %<jvalanàtisarjanàditi>% kumàø .

#<atisarva># triø atikràntaþ sarvàn atyàø saø gauõatvànna sarvanàmatà . sarvàtige sarvàtãte . %<atisarvàya sarvàyeti>% mugdhaø .

#<atisàntapana># naø atikràntaü sàntapanamadhikadinasàdhyatvàt atyàø saø . %<gomåtragomayakùãradadhisarpiþku÷odakànyekàhaü dvitãyamupavasettat sàntapanam, tryahàbhyastai÷càtisàntapanamiti>% viùõåkte vratabhede .

#<atisàmyà># strã atyantaü sàmyaü madhunà'syàþ . madhuyaùñilatàyàm . pràø saø . atyantasàdç÷ye naø .

#<atisàyam># avyaø atyàsannaü sàyam yasya baø saø . sàyaükàlasamãpe kàle %<nàtiprage nàtisàyamiti>% smçtiþ .

#<ati(tã)sàra># puø atisàrayati malam dravãkçtya ati + sç--õic--ac và ateþ dãrghaþ . rogabhede udàràmaye . tasya nidànàdi su÷rute uktaü yathà gurvatisnigdharåkùoùõadravasthålàti÷ãtalaiþ . viruddhàdhya÷anàjãrõairviùamai÷càpi bhojanaiþ . snehàdyairatiyuktai÷ca mithyàyuktairviùairbhayaiþ . ÷ãkàdduùñàmbumadyàtipànaiþ sàtnyartuparyayaiþ . jalàbhiramaõairvegavighàtaiþ kçmidoùataþ . nçõàü bhavatyatãsàro lakùaõaü tasya vakùyate . (tasya saüpràptiþ) saü÷àmyàpàü dhàturagniü pravçddhaþ ÷akçnmi÷ro vàyunàdhaþ praõunnaþ . saratyatãvàtisàraü tamàhurvyàdhiü ghoraü ùaóvidhaü taü vadanti . ekaika÷aþ, 3 sarva÷a÷càpi 4 doùaiþ ÷okenànyaþ 5 ùaùñha àmena 6 coktaþ .. (tasya pårbaråpam) hçnnàbhipàyådarakukùitoda--gàtràvasàdànilasannirodhàþ . viñsaïga àdhmànamathà'vipàko bhaviùyatastasya puraþsaràõi . (vàyujaþ) ÷ålàviùñaþ saktamåtro'ntrakåjã srastàpànaþ sannakañyårujaïghaþ . varcomu¤catyalpamalpaü saphenaü råkùaü ÷yàvaü sànilaü màrutena . (pittajaþ) durgandhyuùõaü vegavanmàüsatoyaprakhyaü bhinnaü svinnadeho'titãkùõam . pittàtpãtaü nãlamàlohitaü và tçùõà mårchà dàhapàkajvaràrtyoþ (kaphajaþ) tandrànidràgauravotkle÷asàdã vegà÷aïkã sçùñaviñko'pi bhåyaþ . ÷uklaü sàndraü ÷leùmaõà ÷leùmayukta bhaktadveùã nisvanaü sçùñaromà .. (tridoùajaþ) tandràyukte mohamàdàsya÷oùã varcaþ kuryànnaikavarõaü tçùàrtaþ . sarvodbhåtaþ sarvaliïgopapattiþ kçcchra÷càyaü bàlavçddheùvasàdhyaþ .. (÷okajaþ) taistairbhàvaiþ ÷ocato'lpà÷anasya vàùpo vegaþ paktimàvidhyajantoþ . koùñhaü gatvà kùobhayan yasya raktaü taccàdhastàtkàkanantãprakà÷am .. varcomi÷raü niþ purãùaü sagandhaü nirgandhaü và sàryate tena koùñhàt . ÷okotpanno du÷cikitsyo'timàtraü rogo vaidyaiþ kaùña eùa pradiùtaþ .. (àmajaþ) àmàjãrõaiþ pradrutàþ kùobhayantaþ koùñhaü doùàþ sampraduùñàþ sabhaktam . nànàvarõaü naika÷aþ sàrayanti kçcchràjjantoþ ùaùñhamenaü vadanti ..

#<ati(tã)sàrakin># triø atisàro rogo'syàsti atisàra + ini--kuk--c . atisàrarogavati .

#<atisàrin># puø atyantaü sàrayati malam ati + sç--õini . atisàraroge .

#<atisçjya># triø ati + sçja--kyap . tyàjye, sarjanãye ca .

#<atisçùña># triø ati + sçja--kta . datte, prerite ca .

#<atisaurabha># puø ati÷ayitaü saurabhamasya baø . atyantàmodavati àmre . saurabhànvite vastumàtre triø . pràø saø . atyantasurabhigandhe naø .

#<atisauhitya># naø pràø saø . atyantatçptau %<nàtisauhityamàcararediti>% smçtiþ .

#<atistuti># strã ati + stu--ktin ateþ påjàrthatvàdupasargatva bàdhànna ùatvam . avidyamànaguõànukãrtane .

#<atispar÷a># triø atikràntaþ spar÷aü varõoccàraõaprayatnabhe daü dànaü và . jihvàgràdeþ sampårõaspar÷àbhàvena ãùatspar÷amàtreõa ucàrye yavaralàtmake varõe svaravarõe ca %<aco'spçùñà ya õaõtvãùannemaspçùñàþ ÷alastatheti>% ÷ikùàyàü teùàmuccàraõe'spar÷e ùatspar÷ayoruktestathàtvam . dànahãne kçpaõe adhame ca . %<atispar÷o varvaratà tta rephe>% iti . pràø saø . atyantaspar÷e .

#<atisphira># triø pràø saø . atyantasphårti÷àlini, ativçddhe ca .

#<atihasita># naø ati + hasa--kta . uccahàse . gha¤ . atihàso'pyatra puø .

#<atihasti># jàmadhàtuþ hasto nirasyati hastinà'tikràmati và ati + hasta + õi--atihastayati .

#<atãkùõa># triø naø taø . tãkùõatvavirodhimçdutvavati . viùayuddhalauharåpatãkùõa÷abdàrthabhinne naø .

#<atãta># triø ati + iõa--kta . atikrànte, bhåtakàle ca . tadvçttau àrabdhaparisamàpte padàrthamàtre triø . atãta÷ca vartamànadhvaüsapratiyogã . bhavati ca apacadityàdau pàkàdervartamànadhvaüsapatiyogitvam . sa ca kàlo dvividhaþ adyatanaþ anadyatana÷ca adyatanastu atãtàyàþ ràtreþ pa÷càrdhena, àgàminyàþ pårbàrdhena ca sahitaþ kàlaþ . tatra vçttidhvaü sa pratiyogã adyatanàtãtaþ tadariktaþ anadyatanaþ . tatrànadyatane bhåte laï (apacat) %<anadyatane laïiti>% såtràt tasyaiva vakturapàrokùyavivakùàyàü liñ (papàca) %<parokùànadyatane lióiti>% såtràt . bhåtasàmànye luï . apàkùãt . sma÷abdàdiyoge laño'pi bhåtatvamarthaþ . kàlastu kriyànvayã sarvatra, %<kriyàbhedàya kàlastviti>% haryukteþ . atãtatvàdikantu sarvatra prayogakàlamàdàyaiva vyavahriyate ityàdikamàkare dç÷yam . atãtakàle, %<÷ãte'tãte vasanama÷anamiti>% %<kàlàtãtà vçthà sandhyeti>% %<saüvatsare vyatãte tu punaràgamanàya ceti>% tatkàlavçttau %<alamatãtavàrtayetyàdi>% .

#<atãndra># puø atikrànta indram guõaiþ atyàø . indraguõàtige viùõau indràtigasàtre triø %<atãndramatirudraü ca bhavata÷caritaü paramiti>% puràø .

#<atãndriya># triø atikràntamindriyaü tadaviùayatvàt atyàø saø . indriyàyogye apratyakùe, netra÷rotranàsikàrasanàtvakcetàüsãndriyàõi tairj¤àtuma÷akye viùaye . %<j¤ànaü yannirvikalpàkhyaü tadatãndriyamiùyate>% bhàùàø %<yattat såkùmamatãndriyamiti>% gãtà . ã÷vare ca tasya tathàtvam vàhyendriyàyogyatvenaiva anyathà %<manasaivànudraùñavya>% iti ÷rutau j¤ànaviùayatvamuktaü virudhyeta . %<yanmanasà na manute>% ityàdikaü tu a÷uddhamanaso'viùayatvaparam . ata eva %<vi÷uddhacetasà gamyamiti>% vàkyàntaram . ki¤ca vedàntimate j¤ànaü dvividhaü vçttiråpaü tadavacchinnamanovçttiprativimbitacaitanyaråpa¤ca tatra vàhyendriyàõàü råpàdiùveva gràhakatvamã÷varasya råpàderabhàvena vàhyendriyayogyatvàbhàve'pi manovçttiviùayatvamastyeva atisåkùmatvàcca nà÷uddhamanoviùayatvamityeva bhedaþ . kintu manovçttiviùayatve'pi tadavacchinnacaitanyàviùayatvàttasya mànasàviùayatvam ataevoktamabhiyuktaiþ %<phalavyàpyatvamevàsya ÷àstrakçdbhirniràkçtam . brahmaõyaj¤ànanà÷àya vçttivyàptirapekùiteti>% . anyathà viùayagatàj¤ànanivçttiü prati svaviùayakamanovçtteþ kàraõatayà tadabhàve kathaükàraü? tadgatàj¤ànanivçttiþ syàt etatpakùe'pyatãndriyatvaü tajjanyavçttyavacchinnacaitanyàviùayatvena draùñavyam .

#<atãva># avyaø atyeva--ivaþ avadhàraõe pràø saø . avadhçtàti÷aye'tyantàti÷aye ca . atãva vivyathe iti bhàraø . %<atãva sukumàràïgãti>% . %<uccaiþ÷irasàmatãveti>% kuø .

#<atula># puø nàsti tulà ÷ubhrapuùpatàyàmasyàþ . tilakavçkùe tulàrahite triø . %<ràmastvatulavikrama>% iti ràmàø .

@<[Page 108a]>@
#<atulya># triø na tulyaþ . asadç÷e asamàne %<atulyamahasàsàrdhaü ràmeõa mama vigraha>% iti bhaññiþ .

#<atuùa># triø nàsti tuùo'sya . avaghàtàdinà nistuùãkçte dhànyàdau %<atuùàniva yavàn kçtveti>% .

#<atuhinara÷mi># puø na tuhinaþ ahima uùõo ra÷mirasya . uùõara÷mau sårye . naø taø . uùõara÷mau puø .

#<atåtuji># puø na + tuja--ki dvitvadãrghe . adàtari . %<atåtujiü cit tåtujira÷i÷naditi>% çø tåtujirdàteti bhàø .

#<atårta># triø na tårpyate turã hiüsàyàm kta ãdittvàdiñ na . ahiüsite . atårtoþ ràjà ÷rava icchasàna iti çø . atårtaþ ahiüsita iti bhàø .

#<atçõàda># triø na tçõamatti ada--aõ--upaø naø taø . tçõàbhakùake dugdhamàtrapoùye gavàdivatse . %<atha vatsaü jàtamàhuratçõàdamiti>% vedaþ .

#<atçdila># puø na tçdyate badhyate tçda--kilac naø taø . hantumanarhe parvate .

#<atçpti># strã tçptiþ santoùaþ abhàvàrthe--naø taø . tçptyabhàve baø . tçptirahite, asantoùiõi, lolupe ca triø .

#<atejas># naø na tejaþ virodhe naø taø . tejovirodhini tamasi chàyàyàm . nàsti tejo'sya và na kamp . tejorahite triø kapi . atitejasko'pyatra triø .

#<atka># puø atati satataü vikçtim ata--kana kittvam . ÷arãràvayave %<starãrnàtkaü vyutaü vasàneti>% ÷rutiþ . atati satataü gacchati . pànthe triø .

#<attave># avyaø ada--tumarthe taveï . attumityarthe %<haviùe'ttave iti>% yajuø . %<attave havirbhakùitumiti>% vedadãpaþ .

#<attà># strã atati satataüsambadhnàti ata--tak ióabhàvaþ . màtari, striyàþ--÷va÷rvà¤ca . svàrtheke kàpi ata ittve . attikàpyatra .

#<atti># triø atyate sarvadà sambadhyate kargmaõi ktin . màtari, jyeùñhabhaginyàü, striyàþ--÷va÷rvà¤ca . svàrthe kan . tatraivàrthe .

#<attç># puø ad--tçc . parame÷vare, %<attà caràcaragrahaõàditi>% ÷àrãrakasåtram tasya attçtva¤ca %<yasya brahma ca kùàtra¤cobhe mavata odano mçtyuryasyopasecanamiti>% ÷rutau sarvabhakùakatvenokteþ . adhikamaditi÷abde vakùyate bhakùaõakartçmàtre triø striyàü ïãp . %<arakùitàramattàraü nçpaü vidyàdadhogatimiti>% bhàraø .

#<atna># naø atati jayaparàjayàvatra ata--na . yuddhe . niru0

#<atnu># puø ata--nu . vàyau . satatagantari . pathike triø . uõà0

#<atya># triø atati ÷ãghraü gacchati kartari yat . ÷ãghrage'÷ve, %<a÷vo'syatyo'si mayosãti>% tàø bràø . %<a÷umatyaü na vàjinamiti>% vedaþ .

#<atyagniùñoma># puø atikrànto'gniùñomamadhikaphaladatvàt atyàø saø . %<agniùñomo'tyagniùñoma ukthaþ ùoóa÷ã ràjapeyo'tiràtro'ptoryàma iti>% gavàmayanasaüsthayaj¤abhede .

#<atyaïku÷a># puø atikrànto'ïku÷aü tatpãóanamanàdçtya yatheùñaü pravçttatvàt atyàø saø . aïku÷àghàtànàdareõa yathecchaü pravçtte utkañe durdànte gaje .

#<atyaïgala># triø atikrànto'ïguliü tatparimàõam ac samàø . aïguliparimàõadhike .

#<atyadhva># triø atikrànto'dhvànam atyàø saø ac samàø . atikràntapathe pràø saø . ataþ påjanàrthatvànna samàø . atyadhvan . supathi puø .

#<atyanta># naø atikrànto'ntaü sãmàm atyàø saø . ati÷aye . tadyukte sarvaparicchedàtikrànte triø . atikrame'vyayãø . paricchedàtikrame nà÷àtikrame ca avyaø . %<kiü và tavàtyantaviyogaduþkhe>% iti raghuø %<atyantahimottarànilà iti>% kumàø . %<susvamatyantama÷nute>% iti gãtà . %<÷arãrasya guõànà¤ca dåramatyantamantaramiti>% ca puràø . atyante bhavaþ ñhak àtyantikaþ . atyantabhave vastuni triø . nà÷àtikrànte triø %<atyantaü nirjagadyometi>% pa¤cada÷ã .

#<atyantakãpana># triø atyantaü bhç÷aü kupyati ati + kupa--lyu . bhç÷akopànvite atikopayukte .

#<atyantagàmin># triø atyantam antàtyayaü ati + antaatyaye avyayãbhàvaþ tadgacchati gama--kartari õini . àtyantike ati÷ayagamana÷ãle ca . striyàmatyantagàminã .

#<atyantanivçtti># strã atyantà nivçttiþ . svapratiyogijàtãyapràgabhàvàsamànàdhikaraõe dhvaüse . yasyàü satyàü svapratiyogijàtãyasyànyasya punaratpattirna bhavet tàdç÷ã nivçttiratyantanivçttiþ %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàtha iti>% sàükhyasåtram . sà ca mokùàvasthàyàmeva, mokùe hi vivekenàvidyànivçttau tatkàryasya duþsvàdeþ sutaràü samålamuccheda iti tatra na punardukhotpàdaþ atastatra duþkhàtyantanivçttiþ .

#<atyantasaüyoga># puø atyantena sàkalyena saüyogaþ saübandhaþ vyàptiriti yàvat antamavasànamatikràntaþ saüyogo và . santatasambandhe, vyàptau ca . %<kàlàdhvanoratyantasaüyoga>% iti pàø .

#<atyantasukumàra># puø atyanta sukumàra iti . (kàïnã) kaïganã vçkùe ràjaniø .

@<[Page 109a]>@
#<atyantàbhàva># puø atyantaþ antamatikràntaþ nityaþ abhàvaþ karmaø . nàstãti vàkyàbhilapyamàne nà÷apràgabhàvabhinne saüsargàbhàve . yathà nyàyamate bhåtale ghañàbhàvaþ pratãyate sa ca bhåtale ghañonàsti iti vàkyena abhilapyate so'yamabhàvaþ, na nà÷aþ, nàpi pràgabhàvaþ tayoþ samavàyi de÷avçttitvaniyamàt bhåtalàde÷ca tadabhàvàt . nà÷apràgabhàvayostu na atyantatà pratiyogikàle tayorasattvàt . nàpi tayornityatà pràgabhàyasya prayoginà÷yatvàt dhvaüsasya ca pratiyogijanyatvàt . bhedasya nityatve'pi saüsargàbhàvatvàbhàvàt na tathàtvam . atyantàbhàvasya nityatve'pi pratiyogisattvakàle na tatpratãtiþ abhàvapratyakùe yogyànupalabdherhetutayà yogyasya ghañàdiråpapratiyogina upalabdhau tadanupalabdherabhàvàt . nàpi ekasmin màvàbhàvayoþ sattvaü viruddham ekasminnapi vçkùe kapisaüyogatadbhàvayoravacchedabhedena sattvadar÷anàt tathà ca ekasminnapi bhåtale'vacchedabhedena tayoþ sattvaü na virudhyate . dravyàdau guõatadabhàvayoþ kàlaråpàvavacchadabhedena sthitirapi na viruddhà . tathà ca pratiyogisattvakàle dravye guõàtyantàbhàvabuddhiþ pratibandhakasadbhàvena paraü nodeti ityeva virodhamàtram . adhikamabhàva÷abde vakùyate . %<pràgabhàvastathàdhvaüso'pyatyàntàbhàva eva ceti>% bhàùàø .

#<atyantika># triø atyantaü gacchati atyanta + ñhan . ati÷ayitagamanakàriõi . ati÷ayitamantikaü nikañaü pràø saø . atinikañe naø . tadvçttau triø . nàhaivàtyantike nodåre tat sthàpayediti . atyàø saø . atikràntasàmopye dåre naø . tadvçttau triø .

#<atyantãna># triø antasyàtyayaþ atyantam atyaye vyayãø atyantaü gàmã atyanta + kha . ati÷ayitagati÷ãle . %<lakùmãü paramparãõàü tvamatyantãnatvamunnayeti>% bhaññiþ .

#<atyamla># puø ati÷ayito'mlorasaþ phalapatràdau yasya baø . (tetula) iti prasiddhe tintióãvçkùe . atyantàmlarasavati vastumàtre triø . vanavãjapåre (ñàvàdevu) iti prasiddhe vçkùe strã . amlarasasya lakùaõàdyuktaü su÷rute yathà %<yo dantaharùamutpàdayati mukhasràvaü janayati ÷raddhà¤cotpàdayati so'mla iti>% amlo jaraõaþ pàcanaþ pavananigrahaõo'nulomanaþ koùñhavidàhã vahiþ÷ãtaþ kledanaþpràya÷o hçdya÷ceti sa evaü guõo'pyeka evàtyarthamupasevyamàno dantaharùanayanasaümãlanaromasaüvejanakaphavilayana÷arãra÷aithilyànyàpàdayati tathà kùatàbhihatadagdhadaùñabhagna÷ålarugõapracyutà'vamåtritavisarpitacchinnabhinnaviddhotpiùñàdãni pàcayatyàgneyasvabhàvàt paridahati kaõñhamuro hçdaya¤ceti . amladravyàõi ca tatra kànicit pràdhànyena dar÷itàni yathà . dàóimàmalakamàtuluïgàmràtaka--kapitthakaramardavarakolapràconàmalakatintióãkako÷àmrabhavyapàràvatavetraphalalakucàmlavetasadanta÷añhadadhitakrasurà÷uktasauvãrakatuùodakadhànyàmlaprabhçtãni samàsenàmlavarga iti .

#<atyamlaparõã># strã atyaslaü parõaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . atyamlapatrayukte vanavãjapåre (ñàvàlevu) iti khyàte vçkùe .

#<atyaya># puø ati + iõa--ac . atikrame, abhàve, vinà÷e, doùe, kçcchre, atikramya gamane, kàryasyàva÷yambhàvàbhàve ca . %<pràõàtyaye ca saüpràpte yo'nnamatti yatastataþ . na sa pàpena lipyeta padmapatramivàmbhaseti>% smçtiþ . %<kùurasya dhàrà ni÷ità duratyayeti>% puràø atyayaü kàlàtikramaü na sahate ñhak àtyayikaþ . vilambàkùame kàrye triø . %<àtyayikeùu kàryeùu sadya evàdhivàsayediti>% puràõam .

#<atyartha># naø atikràntamarthamanuråpasvaråpaü atyàø saø . ati÷aye . tadvati triø . atyaye avyayãø . arthàbhàve avyaø .

#<atyalpa># triø ati÷ayito'lpaþ pràø saø . atyantàlpe aõutare ca .

#<atya÷ana># naø ati÷ayitama÷anam . atibhojane %<nacaivàtya÷anaü kuryàditi>% .

#<atyaùñi># strã atikràntà aùñiü ùoóa÷àkùarapàdikàü vçttimekàkùaràdhikyàt atyàø saø . saptada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<atyàkàra># puø ati÷ayena àkàraþ tirakhyàraþ ati + à + ké--gha¤ . tiraskàre . %<÷làghàtyàkàratadaveteùviti>% pàø ati÷ayita àkàro mårtiþ pràø saø . vçhaddehe puø . ati÷ayita àkàro yasya baø . tadvi÷iùñe triø .

#<atyàga># puø na tyàgaþ abhàvàrthe naø taø . tyàgàbhàve %<upetyàtikrame doùa÷ruteratyàgadar÷anàditi>% smçtiþ .

#<atyàgin># triø tyaja--ghiõun mandàrthe na¤ taø . karmaphalànanusandhànena karmànuùñhàyini, tyàgibhinne ca .

#<atyàcàra># puø atyutkaña àcàraþ pràø saø . anucitàcaraõe . atikrame avyayãø . acàràtikrame avyaø .

#<atyàjya># naø na tyaktuü ÷akyam ÷akyàrthe õyat na kutvam . tyàgà÷akye tyàgànarhe ca .

#<atyàdàna># triø atikrà tam àdànam . àdànàtikrànte ati÷ayitasàdànam pràø saø . bhç÷àdàne .

@<[Page 110a]>@
#<atyàdhàna># naø ati + à + dhà--lyuñ . atikramaõe, sambandhamàtre, uparisthàpane ca . atyaye avyayãø . àgnyàdhànàtikrame avyaø . atikramya jyeùñhamàdhànam . jyeùñhàtikrameõa agnyàdhàne naø .

#<atyàya># puø ati + aya--gha¤ . atikrame, prajàha tisro %<atyàyamãyuriti>% ÷rutiþ . atikràntalàbhe triø . pràø saø . ati÷ayite làbhe puø .

#<atyàyu># naø ati + à + yà--ku . yaj¤iyapàtrabhede . %<mårdhàsyatyàyu pàtramasãti>% tàø %<atyàyunàmnàbhidheyamiti>% bhàùyam .

#<atyàråóhi># strã ati + à + ruha--ktin . àrohaõàti÷aye . vikhyàtyati÷aye atiprasiddhau ca .

#<atyàla># puø ati÷ayena samantàt alati paryàpnoti ati + à + ala--ac . (làlacità) iti khyàte raktacitrakavçkùe, tasya atyalpakàlena samantàt vyàpanàt tattvam .

#<atyà÷à># strã pràø saø . apåraõãyadhanàditçùõàyàm . atyàø saø . à÷àtakrànte triø .

#<atyà÷rama># triø atikrànta à÷ramàn tadvihitadharmàn atyàø saø . sarvà÷ramatyàgini pa¤camà÷ramiõi saünyàsini . atràtyà÷ramin ityapyatra . ati÷ayita à÷ramaþ pràø saø . uttamà÷rame saünyàse puø .

#<atyàhiüta># naø atyantamàdhãyate tannivàraõàrthaü mano dãyate'smin à + dhà--àdhàre kta . atyantabhãtau, pràõahàni÷aïkàkare anarthe ca . %<kimatràtyàhitamiti>% nàñakam .

#<atyukti># strã ati÷ayena anaucityena và uktiþ ati + vacaktin . ati÷ayoktau, anyàyyoktau, nirguõasya jaóasya và àropitaguõena stavane . %<atyuktau na yadi prakupyasi mçùàvàda¤ca no manyase>% ityudbhañaþ .

#<atyuktà(kthà)># strã uktà(kyà) ekàkùarapàdikà vçttiþ tàm atikràntà atyàø saø . dvyakùarapàdake chandobhede . atyukthastu ukthanàmakasàmabhedàtikràntari triø .

#<atyucchrita># triø atyantamucchritaþ . atyantonnate unnateþ paramasãmàpanne .

#<atyutkaña># triø atyanta uktañaþ . atyantogre . %<atyutkañaiþ pàpapuõyairihaiva phalama÷nute>% iti puràø .

#<atyutkçùña># triø atyantamutkçùñaþ . parasãmàpannotkarùayute .

#<atyåma÷à># avyaø åryàdigaõokte anukaraõa÷abde hiüsàyàdyotako'yamityanye atyåma÷àkçtya . gaõaratne tu ayaü na dç÷yate gaõapàñhe tu dç÷yate iti vivecyam .

@<[Page 110b]>@
#<atyåha># puø ati÷ayena åhate ÷abdàyate ati + åha--ac . kàlakaõñhe (óeo) iti prasiddhe dàtyåhe pakùiõi . ati÷ayena åhastarkaþ pràø saø . ati÷ayitavitarke . (nãla) iti khyàtauùadhau nãlikàyàü strã . atyaye'vyayãø . vitarkàbhàve avyaø .

#<atra># avyaø asmin etasmin và idam + etad--và saptamyàstral prakçtera÷bhàva÷ca . asmin etasmin vetyarthe . %<ko'tra bhåmibalaye janàn mudheti>% màghaþ . na tràyate kenàpi trai--bàø karmaõi ka . anyatràõàyogye kùatriye %<pràõaþ kùaõitoþ prakùatramatramàpnotãti>% yacca na tràyate kenacidatraü kùatraü pràpnãtyarthaþ .

#<atrapa># triø nàsti trapà yasya . nirlajje .

#<atrabhavat># triø ayamityarthe atra %<anyebhyo'pãti>% prathamàrthe tral tataþ karmaø . påjye, %<jayamatrabhavànnånamaràtiùvabhilàùuka>% iti bhàraø .

#<atrasta># triø na trastaþ . tràsarahite tràsopàdhirahite ca %<jugogàtmànamatrasta>% iti raghuþ . tràsopàdhimantareõetyarthaþ mallinàthaþ .

#<atràsa># puø na tràsaþ abhàvàrthe naüø taø . tràsàbhàve naø baø . tràsa÷ånye triø .

#<atri(ttri)># puø ada--trin marãciratryaïgirasau pulastyaþ pulahaþ kratuþ . brahmaõomànasàþ putrà ÷iùñha÷ceti sapta te ityukte saptarùimadhye munibhede . %<agniratriü gharma uruùñhadanta iti ÷rutiþ>% . atra pakùe và talope atrirityapi . tribhinne triø bahuvacanàntaþ . asya uttaradi÷i tàràråpeõàpi sthitiþ vçhatsaühitàyàmuktà yathà %<ekàvalova ràjati sasitotpalamàlinã sahàseva . nàthavatãva ca divyaiþ kauverã saptabhirmunibhiþ .. dhruvanàyakopade÷ànnarãnartãvottarà bhramadbhi÷ca . yai÷càramahaü teùàü kathayiùye vçddhagargamatàt .. àsanmaghàsu munayaþ ÷àsati pçthvãü yudhiùñhire nçpatau . ùaódvikapa¤cadviyutaþ ÷akakàlastasya ràj¤a÷ca .. ekaikasminnçkùe ÷ataü ÷ataü te caranti varùàõàm . pràguttarata÷caite sadodayante sasàdhvãkàþ .. pårve bhàge bhagavàn marãcirapare sthito va÷iùñho'smàt . tasyàïgiràstato'tristasyàsannaþ pulastya÷ca .. pulahaþ kraturiti bhagavànàsannànukrameõa pårbàdyàþ . tatra va÷iùñhaü munivaramupà÷ritàrundhatã sàdhvã .. ulkà÷anidhåmàdyairhatà vivarõà vira÷mayo hrasvàþ . hanyuþ svaü svaü vargaü vipulàþ snigdhà÷ca tadvçddhyai>% iti .. atrervargà÷ca tatraivoktà yathà %<atreþ kàntàrabhavà>% iti . adhikaü saptarùi ÷abdedç÷yam . ada--trini . atrãtyapyatra uõàdiø .

#<atrijàta># puø atrernetràt jàtaþ jana--kta 5 taø . candre, candro hi prajàsargàrthaü tapasya to'trernetràt jàtoyathà . pità somasya vai ràjan jaj¤e'trirbhagavànçùiþ . brahmaõo mànasàt pårbaü prajàsargaü vidhitsataþ . tatràtriþ sarvabhåtànàü tasthau svatanayairvçtaþ . karmaõà manasà vàcà ÷ubhànyeva cacàra saþ . ahiüsraþ sarvabhåteùu dharmàtmà ÷aüsitavrataþ . kàùñhakuóya÷ilàbhåta årdhvabàhurmahàdyutiþ . anuttaraü nàma tapo yena taptaü mahat purà . trãõi varùasahasràõi divyànãti ha naþ ÷rutam . tatrordhvaretasastasya sthitasyànimiùasya ha . somatvaü tanuràpede mahàsattvasya bhàrata . årdhvamàcakrame tasya somatvaü bhàvitàtmanaþ . netràbhyàü vàri susràva da÷adhà dyotayan di÷aþ . taü garbhavidhinà hçùñà da÷a devyo dadhustadà . sametya dhàrayàmàsurna ca tàþ sama÷aknuvan . sa tàbhyaþ sahasaivàtha digbhyo garbhaþ prabhànvitaþ . papàta bhàsayan lokàn ÷ãtàü÷uþ sarvabhàvanaþ . yadà na dhàraõe ÷aktàstasya garbhasya tà di÷aþ . tatastàbhiþ sahaivà÷u nipatàta vasundharàm . patitaü somamàlokya brahmà lokapitàmahaþ . rathamàropayàmàsa lokànàü hitakàmyayà . sa hi vedamayastàta! dharmàtmà satyasaïgaraþ . yukto vàjisahasreõa siteneti hi naþ ÷rutam . tasminnipatite devàþ puttre'treþ paramàtmani . tuùñuvurbrahmaõaþ puttrà mànasàþ sapta ye ÷rutàþ iti harivaü÷e .

#<atridçgja># puø atrerdç÷onetràjjàyate jana--óa 5 taø . candre atrinetrajàdayo'pyatra . tadvivçtiratrija÷abde dç÷yam .

#<atribhàradvàjikà># strã atribhàradvàjavaü÷ayoþ maithunam %<dvandvàdvun vairamaithunayoriti>% vun %<vairamaithunakàdivu>% nnityamarokteþ strãtvam . tadvaü÷ajàtayoþ strãpuüsayormaithune .

#<atrisaühità># strã atreþ saühità smçtiþ . varõà÷ramàcàràdibodhake atripraõãte dharma÷àstrabhede .

#<atvarà># strã na tvarà ÷ãghram abhàvàrthe naø taø . tvaràbhàve %<trãõi ÷ràddhe pra÷aüsanti ÷aucamakrodhamatvaràmiti>% smçtiþ .

#<atsaruka># puø nàsti tsaruriva muùtibandhanasthànaü yasya . muùñibandhanasthàna÷ånye khaógàkàre yaj¤iyapàtrabhede camase .

#<atha># avyaø cu0--artha--óa pçùoø ralopaþ . saü÷aye, àrambhe ànantarye, pra÷ne, vikalpe, prakaraõe, samuccaye pakùàntare ca . maïgalaü tu nàsyàrthaþ kintu arthàntaraprayukto'pyayaü ÷rutyà maïgalasàdhanaü bhavati . %<oïkàra÷càtha÷abda÷ca dvàvetau brahmaõaþ purà . kaõñhaü bhittvà viniryàtau tena màïgalikàvubhà>% vityukte stasya ÷ravaõena maïgalasàdhanatvam ataeva ÷àrãrakabhàùye %<arthàntaraprayukto'tha÷abdaþ ÷rutyà maïgalamàracayatã>% tyuktam . tatra %<athàto brahmajij¤àsetyàdau>% sàdhanacatuùñayànantaryàrthe %<atha prajànàmadhipa>% ityàdau cànantarye, %<atha yogànu÷àsana>% mityatra adhikàraråpàrambhe %<÷abdonityaþ athà nitya>% ityàdau saü÷aye, saü÷aya÷ca ekadharmikaü koñidvayaj¤ànaü tatra koñyupasthàpanasya saü÷ayahetutvàt prakçte tasyaiva saü÷aya÷abdàrthatà vikalpa÷ca saü÷ayavi÷eùa eva . %<atha ÷aknoùi bhoktumityàdau>% pra÷ne, atha ÷abdànu÷àsanamityatra maïgalàrthatayopàdànamarthastu adhikàra eva %<atha saraõamava÷yameva jantoriti>% veõyàm, atha cettvamimaü dharmyaü saügràmaü na kariùyasãtyàdau gãtàyàü ca pakùàntare, athàtodharmaü vyàkhyàsyàma ityàdau kàtrsnye, %<bhãmo'thàrjuna>% ityàdau samuccaye, svaràdipàñhàdasyàvyayatvam .

#<athakim># avyaø atha + kàyateþ kavatervà bàø óimi . svãkàre . svãkàra÷ceha nàdànaü, kintu anyoktapadàrthasya vaktuþ tathàtvenàbhyupabhàtmakaj¤ànam, tatra dyotakatvamasya ÷abdasya, yathà kasyacit %<itthaü vçttamiti>% pra÷ne athakimityàdinà pçùñavastunaþ yathàvçttatvàbhyupagamaþ sa ca vaktureva .

#<atharvaõa># puø atharvà taduktavidyà'styasya j¤àtçtvàt ac pçø na ñilopaþ . ÷ive, trikàõóaø .

#<atharvaõi># puø atharvaõi tadukta÷àntyàdau ku÷alaþ bàø is sittvena bhatvàbhàvàt na ñilopaþ . atharvavedoktakarmàbhij¤e bràhmaõe purohite ca mediniþ .

#<atharvan># puø atha + ç--vanip ÷akaø . atharvanàmakamunivi÷eùe, sa ca kalpabhede brahmaõo jyeùñhaþ putraþ yathoktaü muõóake . %<brahmà devànàü prathamaü saübabhåve>% tyupakramya brahmavidyàü sarvavidyàpratiùñhàmatharvàya jyeùñhaputràya pràhetyuktam %<anekeùu brahmaõaþ sçùñiprakàreùu anyatamasya sçùñiprakàrasya mukhe ayamatharvà sçùña>% iti bhàùyam . %<atharvaõe yàü pravadeta brahmàtharvà purovàcàïgire iti>% atharvàyetyukteþ athava ÷abdo'danto'pi %<sarve nàntà adantàþ syurityukteþ>% pçùoø nalopaþ . atharvaõà'dhãtatvàt vedavede puø . tataþ tadvedàdhãte và ñhak àtharvaõikaþ, atharvaõà dçùñaü sàma aõ àtharvaõam . tena proktam adhãyate kçtañhako luk . atharvàõaþ . tatproktàdhyàyiprabhçtiùvartheùu .

@<[Page 112a]>@
#<atharvavid># puø atharvavedaü taduktaü karma và vetti vida--kvip . atharvavedasya %<÷anno devãrabhãùñaya>% ityàdikasya, tadvihitàbhicàràdikarmaõa÷ca vettari va÷iùñhàdau . %<guruõà'tharvavidàkçtakriya>% iti raghuþ .

#<atharvaveda># puø karmaø . vedabhede tadvivçtiþ %<atharvasya nava ÷àkhàþ, paippalàdà ÷aunakã dàmodà auptà brahmadà pa÷a÷aunakã devadar÷ãcàraõavidyà ceti teùàmadhyayanaü dvàda÷aiva sahasràõi tasya pa¤ca kalpà bhavanti kalpe kalpe pa¤ca ÷atàni bhavanti nakùatrakalpo, vidhànakalpaþ saühitàbidhikalpaþ, abhicàrakalpaþ, ÷àntikalpa÷ceti>% caraõavyåhoktà . tasyàdhyayanapracàrabhedàdi viùõupuràõe'bhihitaü yathà %<atharvàõàmatho vakùye saühitànàü samuccayam . atharvavedaü sa muniþ sumanturamitadyutiþ .. ÷iùyamadhyàpayàmàsa kabandhaü so'pi tad dvidhà . kçtvà tu devadar÷àya tathà pathyàya dattavàn .. devadar÷asya ÷iùyàstu maudgo brahmabalistathà . ÷auktàyaniþ pippalàdastathànyo munisattama! .. pathyasyàpi trayaþ ÷iùyàþ kçtà yairdvija! saühitàþ . jàjaliþ kumudàdi÷ca tçtãyaþ ÷aunako dvijaþ .. ÷aunakastu dvidhà kçtvà dadàvekàntu babhrave . dvitãyàü saühitàü pràdàt saindhavàyanasaüj¤ine .. saindhavamu¤jake÷àbhyàü bhinnà vedà dvidhà punaþ . nakùatrakalpo vedànàü saühitànàü tathaiva ca .. caturthaþ syàdàïgirasaþ ÷àntikalpa÷ca pa¤camaþ . ÷reùñhàstvatharvaõàmete saühitànàü hi kalpakàþ iti>% .. etasya upaniùadaþ ekatriü÷at tàsàü nàmàni yathà pra÷naþ 1 muõóakaü 2 màõóåkyam 3 atharva÷iraþ 4 atharva÷ikhà 5 vçhajjàvàliþ 6 nçsiühatàpanã 7 nàradaparivràjakaþ 8 sãtà 9 ÷arabhaþ 10 nàràyaõaþ 11 ràmarahasyam 12 ràmatàpanã 13 ÷àõóilyaþ 14 paramahaüsaparivràjakaþ 15 annapårõà 16 såryàtyà 17 pà÷upatam 18 parabrahma 19 tripuràtàpanã 20 devã 21 bhàvanà 22 bhasma 23 jàvàliþ 24 gaõapatiþ 25 mahàvàkyam 26 gopàlatàpanã 27 kçùõatàpanã 28 hayagrãvaþ 29 dattàtreyaþ 30 garuóaþ 31 età÷ca pràya÷aþ brahmavidyàtadaïgopàsanàpratipàdikàþ muktikoø .

#<atharva÷ikhà># strã atharvaõaþ vedasya ÷ikheva brahmavidyàpratipàdakatvena ÷reùñhatvàt . tadvedãye brahmapratipàdake tannàmake upaniùadbhede .

#<atharva÷iras># naø atharvaõaþ ÷iraiva brahmavidyàpratipàdakatayà areùñhatvàt svanàmakhyàte atharvopaniùadbhede .

@<[Page 112b]>@
#<atharvàïgirasa># puø atharvà càïgirà÷ca niø ac . etayomunyoþ . upacàràt taddçùñamantràdibhede ca %<atharvàïgirasaü nãlarudra devyaparàjiteti>% tacca . %<atharvàõaü pitaraü devabandhuü màtçgarbhaü pituramuü yuvànam .. yaimaü yaj¤aü manasà ciketa praõo vocastamiheha bruvaþ iti>% . %<aïgirasonaþ pitaro navagvà atharvàõo bhçgavaþ saumyàsaþ . teùàü vayaü sumatau yaj¤iyànàmapi bhadre saumanase syàma .. aïgirobhiryaj¤iyairàgahãha yama vairåpairiha màdayasva . vivasvantaü huve yaþ pità te'smin varhiùyà niùadya .. imaü yama prastaramà hi rohàïgirobhiþ saüvidànaþ . à tvà mantràþ kavi÷astà vahantvenà ràjan haviùo màdayasva .. itaeta udàruhan divaspçùñànyàruhan . prabhurjayo yathà pathà dyàmaïgiraso yayuriti>% såkta¤ca .. athaø 18, 1, 58, 61,

#<atharvàdhipa># puø 6 taø . %<sàmavedàdhipo bhaumaþ ÷a÷ijo'tharvavedaràóityukte>% budhe .

#<atharvã># strã na + thurva ac pçø ulopaþ gauø ïãù . ahiüsikàyàm %<yàbhirvi÷yalàü dhanasàmatharvyamiti>% vedaþ .

#<athavà># avyaø atheti vàyate atha + và--kà . pakùàntare %<atha và kçtavàgdvàre iti>% %<athavà mçdu vastu hiüsitumiti>% ca raghuþ . %<atha và hetumànniùñhavirahàpratiyogineti>% bhàùàø .

#<atho># avyaø artha--óo pçùoø ralopaþ . atha÷abdàrthe àrambhàdau . %<athàtho saü÷aye syàtàmadhikàre ca maïgale vikalpànantara pra÷nakàtrsnyàrambhasamuccaye ityukte>% atha÷abdàrthe .

#<ada># bandhane bhvàø paraø idit sakaø señ . andati àndãt .

#<ada># bhakùaõe ca adàø paraø sakaø aniñ . atti avasat jaghàsa attà atsyati . sani jighatsati . kta--odanàrthe annam anyatra jagdham gha¤ ghasaþ--àdaþ ktin jagdhiþ . %<yo'nnamatti yatastata>% iti smçtiþ . %<attà caràcaragrahaõàditi>% ÷àø såø . %<kimadanti bhçïgà>% iti .

#<adaüùñra># puø nàsti daüùñrà da÷anasàdhanadantavi÷eùaþ yasya . bhagnà÷ãdante sarpe . pradhànadantarahite triø .

#<adakùa># triø virodhàrthe naø taø . dakùatvavirodhimàndyavati .

#<adakùiõa># triø dakùiõo'nukålaþ ku÷ala÷ca virodhàrthe naø taø . dakùiõatvaviruddhanaipuõyapratikålatvavati, vàmàïge ca . nàsti dakùiõà karmasamàptau deyà yatra . dakùiõà÷ånye yaj¤àdau . dakùiõàdànasya nityatvaü dakùiõà÷abde vakùyate %<hatayaj¤amadakùiõamiti>% .

#<adagdha># triø ÷àstravidhinàgninà na dagdhaþ . ÷àstravidhinà'kçtàgnisaüskàre . %<agnidagdhà÷ca ye jãvà ye'pyadagdhàþ kule mameti>% ÷ràddhamantraþ . dagdhabhinne triø .

#<adaõóya># triø na daõóamarhati yat . daõóànarhe %<adaõóyàn daõóayan ràjà daõóyàü÷caivàpyadaõóayanniti>% yàj¤aø . %<api bhràtà suto'rghyo và ÷va÷uromàtulo'pi và nàdaõóyo nàma ràj¤o'sti dharmàt pracalitaþ svakàditi>% manuþ . smçtyàdau karmavi÷eùe daõóaþ tadabhàva÷ca ukto'nusandheyaþ tatra kecidadaõóyàþ saügçhyante . %<anirda÷àhàü gàü såtàü vçùàn devapa÷åüstathà . sapàlàn và vipàlàn na daõóyàn manuravravãt>% . yànavàhakadaõóàbhàve prayojakamuktam ati vartana÷abde, kùetre deyapràvaraõavi÷eùamuktvà tadakaraõe daõóàbhàvo manunoktaþ yathà %<tatràparivçtaü dhànyaü vihiüsyuþ pa÷avo yadi na tatra praõayeddaõóaü nçpatiþ pa÷urakùiõàmiti>% %<mahokùotsçùñapa÷avaþ såtikàgantukàdayaþ pàloyeùà¤ca te mocyà daivaràjapariplutà>% iti %<adaõóyà hastino'÷và÷ca prajàpàlà hi te smçtàþ . adaõóyàþ kàõakuõñhà÷ca vçùabhaþ kçtalakùaõa iti>% smçtiþ .

#<adattà># strã dà--kta naø taø . pariõayàrthamadattàyàü striyàm . %<adattàyàü mçtàyàntu tryahàcchudhyanti bàndhavà>% iti smçtiþ adattamàtre triø . aprà÷astye naø taø . adattantu bhayakrodhetyàdyabhihitalakùaõe dànàbhàsenàrpite dattvàpi pratyàhartuü yogye triø . taccoktaü nàradena yathà %<adattantu bhayakrodha÷okavegarujànvitaiþ . tathotkoca parãhàsavyatyàsacchalayogataþ .. bàlamåóhàsvatantràrtamattonmattàpavajitam . kartà mamedaïkarmeti pratilàbhecchayà ca yat . apàtre pàtramityukte kàrye và dharmasaühite . yaddattaü syàdavij¤ànàdadattamiti tat smçtamiti>% . asyàrthaþ bhayena vandigràhàdibhyo dattam . krodhena ÷atrvàdivairaniryàtanàyànyasmai dattam . puttràvihonatàdinimitta÷okàviùñena dattam . utkocena kàryapratibandhaniràsàrthamadhikçtebhyo dattam . parihàsenopahàsena dattam . ekaþ svadravyamanyasmai dadàtyanyo'pi tasmai dadàdãti dànavyàtyàsaþ . chalayogataþ ÷atadànamabhisandhàya sahasramiti paribhàùya dadàti . bàlenàpràptaùoóa÷avayaskena måóhena, lokavedànabhij¤ena asvatantreõa puttradàsàdinà, àrtena rogàbhibhåtena, mattena madanãyapramattena, unmattena, vàtikàdyunmàdagrastena và apavarjitaü dattam . tathà'yaü madãyamidaü karma kariùyatãti pratilàbhecchayà dattam . acaturvedàya caturvedo'hamityuktavate dattam . yaj¤aü kariùyàmãti dhanaü labdhvà dyåtàdau viniyu¤jànàya dattamityevaü ùoóa÷aprakàramapi dattamadattamityucyate pratyàharaõãyatvàt . àrtadattasyàdattatvaü dharmakàryavyatiriktaviùayam . %<svasthenàrtena và dattaü ÷ràvitaü dharmakàraõàt . adattvà tu mçte dàpyastatsuto nàtra saü÷aya>% iti kàtyàyanasmaraõàt . tathedamaparaü saükùiptàrthavacanaü sarvavivàdasàdhàraõam . %<yogàdhamanavikrãtaü yogadànapratigraham . yasya vàpyupadhiü pa÷yet tat sarvaü vinivartayet>% iti . yoga upàdhiþ . yogenopàdhivi÷eùeõàdhivikrayadànapratigrahàþ kçtàstadupàdhivigame tàn vikrayàdãn vinivartayediti . yaþ punaþ ùoóa÷aprakàramapyadattaü gçhõàti, ya÷càdeyaü prayacchati, tayordaõóo nàradenoktaþ . %<gçhõàtyadattaü yo lobhàt ya÷càdeyaü prayacchati . adeyadàyako daõóyastathà'dattapratãccha ka>% iti . mitàkùaràø .

#<adattàdàyin># triø adattamàdatte à + dà--õini 6 taø . adattasya gràhake %<adattàdàyino hastàt lipseta bràhmaõo dhanam yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva sa>% iti smçtiþ .

#<adatra># triø ada--bàø atran . adanãye %<adatrayà dayate vàryàõãti>% çø 5, 49, 3, adatrayà, adanãyànãti bhàø .

#<adadrya¤c># triø amuma¤cati adas + anca--kvip adryàgamaþ . adogate, striyàm adadrãcã asarvanàmasthànàdyaci tu adadrãcaþ ityàdi . asya dasya và matvottve amudryaï amumuyaï ityàdayo'pyatra .

#<adanta># puø nàsti danto'sya . påùaråpe àdityabhede và kap tatraiva . %<yadyapyadantakaþ påùà paiùñamatti sadà carumiti>% chandogapaø . tasyàdantatà ca dakùayaj¤abhaïgasamaye vãrabhadreõa kçtà yathà bhàgavate 4 skandhe . %<påùõo hyapàtayaddantàn kàliïgasya yathà balaþ . ÷apyamàne garimaõi yo'hasaddar÷ayan data>% iti . ataeva tasyàdantatayà piùñavarubhuktvaü tadapi tatraivoktam prahmaprasàditena ÷ivena pa÷càt dakùàdi varadànasamaye %<påùà tu yajamànasya dadbhirjakùitu piùñabhugiti>% ÷rutàvapi %<prapiùñabhàgo'dantako hi taü devà adhyagàmiti>% adantakatvena piùñakabhàgitvamuktam . dantahãne, ajàtadante ca triø . %<ye'pyadantàþ kule mameti>% vàyuø . nçõàü dantajananakàlastu ùaõmàsa eva ÷uddhitattve nirõãtaþ pa÷ånàntu %<varùamàtrà tu bàlà syàdatibàlà dvivàrùikã . ataþ parantu sà gauþ syàttaruõã dantajanmanãti>% aïgirovacane dvivarùottarakàle gavàü dantajanmakathanaü pa÷umàtropalakùaõam atraiva kàle (àdàütà) iti loke prasiddhiþ sà ca gavàmiva mahiùà÷vàdãnàmapi tathaiva . at ante yasya baø . akàrànta÷abde puø .

#<adabdha># danbha--kta naø taø . ahiüsite %<adabdhebhiþ pàyubhiþ pàhyasmàniti>% çø 1, 959, adabdhairahiüsitairiti bhàø . %<adabdàsurbhràjamànohyeva>% iti vedaþ .

#<adabdhàyu># puø adabdhena ahiüsanena àyauti à--yà--ku3 taø . ahiüsàyukte agne'dabdhàyo a÷ãtatameti yajuø adabdhàyo . ahiüsita! yajamàna iti vedadãpaþ .

#<adabha># triø na dabhyate karmaõi bàø ka . ahiüsye %<tàvçdhantàvanu dyånmartàya devàvadabhà>% iti çø 5, 86, 5 adabhau ahiüsyau iti bhàø .

#<adabhra># triø danbha--rak dabhramalpaü naø taø . analpe %<adabhradarbhàmadhi÷apya sa sthalãmiti>% bhàraviþ .

#<adambha># puø abhàvàrthe naø taø . dambhàbhàve . nàstidambho yasya . dambharahite triø . %<adambhaü ÷añhatàü hãnaü karma kuryàdalolupa>% itipuràø .

#<adamya># triø na damyate'sau . adamanãye . gavàmekavarùaparyanta kàle'damyatà %<pàda÷càpràptake deya iti>% smçtiþ apràptakaþ apràptadamyàvastha iti raghuø tena %<ekavarùe gavi hate kçcchrapàdo vidhãyate>% ityekavàkyatayà ekavarùakàlaparyantakàla eva vatsànàmadamyatvaü pratãyate .

#<adar÷ana># naø na dar÷anam abhàvàrthe naø taø . dar÷anàbhàve lope, vinà÷e ca %<lopo'dar÷anamiti>% pàø . nàsti dar÷anaü yasyàþ baø . dar÷anàviùaye dçùñi÷ånye ca triø .

#<adala># puø dalyate bhidyate iti dalaü patraü dala--karmaõi gha¤ naø baø . dala÷ånye (hijala) iti khyàte vçkùe . patra÷ånye vçkùamàtre triø . ghçtakumàryàü strã . dalaþ khaõóaþ . tacchånye triø .

#<adas># triø na dasyate utkùipyate'ïguliryatra idantayà nirdhàraõàya purovartinyevàïgulinirde÷aþ sambhavati nàpurovartini . na + das--kvip . apurovattini parokùe j¤àte vastuni . sarvanàmatà . %<amuùya vidyà rasanàgranartakãti>% naiùadham . paraloke %<nacàmutra phalaprada iti>% puràø . %<idamastu sannikçùñaü samãpataravarti caitadoråpam . adasastu viprakçùñaü taditi parokùe vijànãyàdityukte>% viprakçùñe evàsya prayogaþ . yacchabdàkàïkùitatacchabdàprayoge'sya tadarthabodhakatà . yathà %<ànandayati te netre yo'dhunàsau samàgata ityàdau>% . ataevoktaü kàvyaprakà÷e idaü÷abdavadadaþ÷abdastacchabdàrthamabhidhatte ityuktam yacchabdasya tu nikañasthitatve tacchabdasyàpi prasiddhaparàmarùiteti vadatà ca tena tacchabdasyeva idamadaþ÷abdayorapi prasiddhàrthakatà tatraivoktà . yathà %<karabàlakaràladoþsahàyo yudhi yo'sau vijayàrjunaikamallaþ . yadi bhåpatinà sa tatra kàrye>% ityàdau prasiddhàrthakatà . anyathà sa ityanena punaruktatvàpatteþ ataeva darpaõakçtà %<ànandayati te netre yo'sau subhru! samàgata>% iti padye yacchabdasya sannikçùñatayà tacchàrthàvàcakatvamà÷aïkya ànandayati te netre yo'dhunàsau samàgata ityevaü pàñhaþparivartitaþ . yacchabdenànàkàïkùitatvetu na tacchabdàrthàbhidhàyitvaü kintu prasiddhàdyabhidhàyakatà yathà asau maruccumbitacàruke÷ara ityàdau nàtra tacchabdàrthapratãtiriti kàvya prakà÷e uktam . tathà ca yacchabdenàkàïkùàsthale eva yacchabdasyàsannikçùñatayopàttasyàdaþ÷abdasya tacchabdàrthakatà nànyatheti susthitam . %<ado'nupade÷e iti>% såtranirde÷àt anupade÷e adasaþ gatisaüj¤à tena adaþ kçtyàdaþ kçtamityàdau gatitvena samàse lyap . varaü prati upade÷e tu adaþ kçtvà adaþ kuru ityàdau na gatitvam . asya gatisaüj¤àtve nàvyayatvamapi . tenàvyayapårbakatayà lyap arthastu adaþ÷abdasyeva .

#<adàtç># triø naø taø . dàtçbhinne %<adàtà vaü÷adoùeõeti>% puràø . %<adàtà puruùastyàgã dhanaü saütyajya gacchatãti>% nãtiø . striyàü ïãp .

#<adàna># naø na dànamabhàvàrthe naø taø . dànàbhàve . nàstidànaü tyàgomadajalaü và yasya . dàna÷ånye triø . madajala÷anye gaje puø . %<sadà dànapàrakùãõaþ ÷astaeva karã÷varaþ . adànaþ pãnakàyastu nindyataeva gardabha>% iti .

#<adànta># triø naø taø . indriyadamanàkàrake avinãte ca %<adàntoviùayàsakta>% iti puràø .

#<adàbhya># triø dambha õyat nalopopadhàvçddhã naø taø . ahiüsye . yatte somàdàbhyaü nàma jàgçvãti yaø 7, 2, he soma! te tvadãyamahisitaü jàgçvi jàgaraõa÷ãlamiti vedadãpaþ .

#<adàya># triø nàsti dàyo yeùàm . dàyànarhepatitaj¤àtyàdau . %<adàyà÷ca striyomatà>% iti smçtiþ .

@<[Page 115a]>@
#<adàyàda># triø dàyaü pitràdidhanaü sambandhitayà adanti bhu¤jate ada--aõ 6 taø naø taø . sambandhidhanàgràhake patitàdi sapiõóabhede adàyàdà÷ca parigaõitamàtràdibhinnàþ striyaþ, %<adàyà÷ca striyomatàþ>% iti smçteþ . dvàda÷avidhàn putrànuktvà kànãna÷ca sahoóha÷ca krãtaþ paunarbhavastathà . svayaüdatta÷ca ÷audra÷ca ùaóadàyàdabàndhavà iti manåktàþ kànãnàdaya÷ca veditavyàþ tathà vibhàgànàrhà api klãvàdayo'dàyàdà ityavasare vàcyam . sapiõóabhinne ca .

#<adàyika># triø dàyamarhanti dàya + ñhak--naø baø . dàyàda÷ånye %<adàyikaü ràjagàmãti>% smçtiþ dàyagràhakaputràdi÷ånyaü tadarthaþ .

#<adàhya># triø na dagdhumarhati daha--arhàrthe õyat naø taø . ÷àstroktavidhinà agnisaüskàrànarhe patitàdau te ca smçtau dar÷ità yathà . %<÷çïgidaüùñrinakhivyàlaviùavahnistriyà jalaiþ . àdaràt parihartavyaþ kurvan krãóàü mçtastu yaþ . nàgànàü vipriyaü kurvan dagdha÷càpyatha vidyutà . nigçhãtaþ svayaü ràj¤à cauryadoùeõa kutracit . paradàràn ramanta÷ca dveùàttatpatibhirhatàþ . asamànai÷ca saükãrõai÷càõóàlàdyai÷ca vigraham . kçtvà tairnihatà ye tu càõóàlàdãn samà÷ritàþ . garàgniviùadà÷caiva pàùaõóàþ krårabuddhayaþ . krodhàt pràyaü viùaü vahniü ÷astramudvandhanaü jalam . girivçkùaprapràta¤ca ye kurvanti naràdhamàþ . ku÷ilpajãvina÷caiva sånàlaïkàrakàriõaþ . mukhebhagà÷ca ye kecit klãvapràyà napuüsakàþ . brahmadaõóahatà ye ca ye ca vai bràhmaõairhatàþ . mahàpàtakinoye ca patitàste prakãrtitàþ . patitànàü na dàhaþ syànnàntyethirnàsthisa¤cayaþ . nacà÷rupàtaþ piõóaü và kàrthyaü ÷ràddhàdikaü kvacit . etàni patitànà¤ca yaþ karoti vimohitaþ . taptakçcchradvayenaiva tasya ÷uddhirnacànyathà>% iti . dagdhuma÷akye nirayavatvàt paramàtmani . %<nainaü chindanti ÷astràõi nainaü dahati pàvaka>% ityupakramya %<acchedyo'yamadàhyo'yamakledyo'÷oùyaeva ceti>% gotàyàü tasyàdàhyatvoktestathàtvam .

#<aditi># strã na dãyate khaõóyate vçhattvàt do--ktic naø taø . dàtuü chettuü na yogyàyàü pçthivyàm %<cakùuraditàvasanamiti>% tàø bràø %<aditau pçthivyàmiti>% bhàùyam . vàci niruktaø . ditirdanujamàtà virodhàrthe naø taø . tadvirodhinyàü devamàtari %<prajaj¤ire mahàbhàgà dakùakanyàstrayoda÷a . aditiditirdanuþkàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pràdhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadru÷ca manujavyàghra! dakùakanyaiva bhàrateti>% bhàratam àdipaø . età eva ka÷yapàya dakùeõa dattà yathoktaü tatraiva %<dakùastvajàyatàïguùñhàddakùiõàdbhagavànçùiþ brahmaõaþ pçthivãpàla! ÷àntàtmà sumahàtapàþ . vàmàdajàyatàïguùñhàdbhàryà tasya mahàtmanaþ . tasyàü pa¤cà÷ataü kanyàþ sa evàjanayat prabhuþ . dadau sa da÷a dharmàya saptaviü÷atimindave . divyena vidhinà deva! ka÷yapàya trayoda÷eti>% aditiradãnàdevamàteti niruø . taddevatàke punarvasunakùatre . atti pràõijàtam ada--itic . sarvanà÷ake mçtyau, pamame÷vare ca puø . %<sa yadyadevàsçjata tattadattumadhriyata sarvaü và attãti tadaditeradititvam, sarvasyaitasyàttà bhavati sarvamasyànnaü bhavati ya evametadaditeradititvaü vede>% ti bçø uø ditiþ khaõóanam . tacchånye akhaõóe . %<kùatriyàsi yaj¤iyàsyaditirasãti>% yajuø %<aditirakhaõóiteti>% vedadãpaþ .

#<aditija># puø aditerjàyate jana--óa . deve . %<dvàda÷aivàditeþ puttràþ ÷akramukhyàþ naràdhipa! . teùàmavarajo viùõuryatra lokàþ pratiùñhità iti>% bhàratam dvàda÷a àdityàþ ÷akràdayaþ ÷akramukhyà÷ca devà÷cetyarthaþ .

#<aditinandana># puø 6 taø . deve aditisutàdayo'pyatra .

#<adãna># triø dã--kta naø taø . akàtare kàtaryarahite .

#<aduùña># triø naø taø . smçtyuktaduradçùñasàdhanatàråpadoùarahite . %<aduùñà santatà dhàrà>% iti smçtiþ duùñàni ca duùña÷abde vakùayante .

#<adåra># naø naø taø . dåratvavirodhisàmãpye %<adåre jagadambàyàþ ÷àradãyo mahotsava>% iti puràø . tadvati triø . %<parasparàkùisàdç÷yamadåro¤jhitavartmasviti>% raghuþ .

#<adåùita># triø naø taø . dåùitabhinne smçtyukte doùànarhe dravyabhede ca . dåùita¤ca aspç÷yaspar÷avattvena, paryuùitatvena, virasatvena, doùajanakàdçùñavi÷eùahetutvena ca smçtyàdau duùñatvena kãrtitam tasyaiva kvacidviùaye pratiprasavaþ smçtàvuktastàdç÷apadàrthaevàdåùitam . dåùitavivaraõaü duùña÷abde vakùyate .

#<adç÷># triø nàsti dçk dçùñirasya . andhe cakùurindriya÷ånye . na pa÷yati dç÷a--kartari kvip naø taø . adar÷ake triø .

#<adç÷ya># triø naø taø . dç÷yabhinne . na draùñumarhati . dar÷anànarhe, parame÷vare ca . %<yattadadç÷yamavij¤eyamagràhyamiti>% ÷rutiþ .

#<adçùña># naø dç÷a--kta naø taø . puõyàpuõyaråpe bhàgye indriyàyogyatvàt tasyàdçùñatvam . adçùñasattve pramàõa¤ca . %<sàpekùatvàdanàditvàt vaicitryàt vi÷vavçttitaþ . pratyàtmaniyamàt bhukterasti heturalaukika>% iti %<ciradhvastaü phalàyàlaü na karmàti÷aya vineti>% ceti kusuø . asyàbhipràyaþ . iha hi jagati uccàvaca vicitràþ sukhaduþkhànubhavaråpà bhogàþ pratyàtmavedanãyàþ, te ca na nityà utpattivinà÷a÷àlitvàt ataeva na sadàtanàþ kintu kàdàcitkà eva, sati ca teùàü kàdàcitkatve hetusàpekùatvameva tathà hi vimatà bhogavyaktayaþ hetusàpekùàþ kàdàcitkatvàt ghañavat . yadyat kàdàcitkaü tattat hetusàpekùaü yathà ghañaþ bhavanti ca bhogavyaktayaþ kàdàcitkàþ tasmàt hetusàpekùà iti pa¤càvayavanyàyena bhogànàü hetusàpekùatvasiddhiþ sa ca hetuþ na laukikapratyakùàdiviùayaþ ka÷cit sambhavati tadanvayavyatirekàbhàvàt na ca kàlasyaiva taddhetutvenàrthàntaràpàtaþ . kàlasya sàdhàraõakàraõatayà civitrabhogaü pratyaniyàmakatvàt anyathà kàlasyaikaråpatayà sarbadà sarvabhogaprasaïgaþ . etena tattatkàlatvena kàraõatàkalpane'pi na nistàraþ tattatkàlavyaktãnàü puruùamàtrasàdhàraõyena pratyàtmavicitrabhogopapàdakatvànupapatteþ . ato vicitrabhogànyathànupapattyà tadàdhàyakamalaukikaü kàraõaü yat kalpanãyaü, tadevàdçùñam . evamanumànena àgamapràmàõyànabhyupagantén prati alaukikàdçùñasàdhanam . àgamena tu tatsiddhirevamabhiyuktairabhyupetà %<svargakàmo yajeteti>% vàkye samabhivyàhçtasvargasàdhanatvaü yàge vidhipratyayena bodhyate tacca na sambhavati, svargàdeþ kàlàntarabhàvitayà à÷uvinà÷ino yàgàdestadànãmasattvena kàraõatvàsambhavàt ato vidhibodhitaü yàgàderiùñasàdhanatva phalakàlaparyantasthàyisvajanyavyàpàraü vinànupapannamityanupapattij¤ànena dvàrãbhåtamapårbaü kalpyate . tadamipràyeõaiva ciradhvastamityàdyuktam . ataeva %<pauruùaü daivasampattyà kàle phalati pàrthiva! . trayametanmanuùyasya piõóitaü syàt phalàvahamiti>% ÷àstràntare kàryajananasàmagryàü daivapadàbhidheyàpårbasya kãrtanam . taccàdçùñaü dvividhaü puõyaü pàpa¤ca vihitànuùñhànajanyaü puõyaü, niùiddhànuùñhànajanya pàpam, tadubhayamapi trividhaü, pràrabdhaü phaladànonmukhaü sa¤cita ¤ceti . dehàdyàrambhakamadçùñaü pràrabdhaü, bahånàmadçùñànàü cirasa¤citànàü madhye phalavipàkàya unmukhaü phaladànonmukhaü, tadbhinnaü sa¤citam . tatra %<ye samarthà jagatyasmin sçùñisaühàrakàrakàþ . te'pi kàlena lãyante iti>% ÷àstràt %<kalanàt sarvabhåtànàü kàla ityabhidhãyate>% ityukte÷ca kàlasya sarvanà÷akatve'pi nàdçùñanà÷akatvam %<nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapãti>% ÷àstràntaràt kintu bhogàdeva kùayaþ . tathà puõyasya karmanà÷àjalaspar÷àdito'pi nà÷aþ, pàpasya pràya÷cittàdinà nà÷aþ . pràrabdhàtiriktapuõyàpuõyakarmaõàü tattvaj¤ànàt nà÷aþ . %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rjuneti>% gãtàdi÷àstràt . idamadçùñaü vedàntibhirnànumanyate tairhi karmaõaþ såkùmàvasthàpannasaüskàravi÷eùa evàdçùñasthànãyatayàïgãkriyate iti bhedaþ . taccànu÷aya÷abde vistarato vàcyam . taccàdçùñamàtmadharma iti naiyàyikà vai÷eùikàdaya÷càbhyupagacchanti . vedàntisàïkhyapàta¤calàstu buddhidharma iti bhedaþ . teùàü mate hi kartçtvasya buddhidharmatayà %<÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtaroti>% nyàyàüt tatraivàdçùñotpatterucitatvam anyakçtakarmaõà anyasyàdçùñotpattau atiprasaïgàt %<kçtahànàkçtàbhyàgamaprasaïga÷ceti>% såtreõa ca tathaiva pratipàditatvàdadhikamàkare draùñavyam . asya ca adçùña÷abdavàcyatve %<pratyakùamanimittaü vidyamànopalambhanatvàditi>% jaiminisçtraü mànam . tasyàyamabhipràyaþ %<nodanàlakùaõo'rthodharma>% iti dharme vedaikasamadhigamyatvamupakùiptaü tasya draóhãkaraõàrthamidaü såtraü pravçttam . %<anuùñhànàdårdhvamutpadyamànasya dharmasya pårbamavidyamànatvàt na pratyakùayogyatàsti uttarakàle'pi råpàdiràhityànnendriyairavagamyatà . ataevàdçùñamiti sarvairabhidhãyate>% iti çø bhàùyam . såtràrthastu pratyakùaü cakùuràdi na tadgrahaõe nimittaü teùàü vidyamànopalambhahetutvàt dharmasya ca pràk avidyamànatvàt . liïgaràhityàcca nànumànaviùayatvamapyasti . sukhaduþkhayostadgamakatvena liïgatvasambhave'pi tayorliïgatvaj¤ànamapi vedaikagamyaü, kasya karmaõaþ? kiü phala? mityadhyavasàyasya vedaikasamadhigamyatvàt sukhaduþkhàbhyàü sàmànyena dharmàdharmamàtrànumàne'pi tadvi÷eùapratipattau vedasyaiva sàdhanatvàditi pratij¤àtaü dharmasya nodanàmàtapramàprakatvaü susthitamiti . dçùñabhinne triø %<sarvamadçùñaü ÷ucãti>% smçtyantaram . %<adçùñamapyarthamadçùñavaibhavàt karoti suptirjanadar÷anàtithimiti>% naiùaø . aj¤àtamàtre triø . %<adçùñavirahavyathamiti>% . hitoø . %<adçùñamadbhirnirõiktamiti>% smçtiþ %<adçùñamupaghàta÷aïkàbhiraj¤àtamiti>% raghuø . adçùñahetuke bhayàdau ca . daivikàgnibhayàderadçùñasàdhyatvàdadçùñatvam .

@<[Page 117a]>@
#<adçùñapårva># triø na pårvaü dçùñaþ saha supeti saø paraniø . pårbamadçùñe . %<adçùñapårvaü hçùito'smi dçùñveti>% gãtà .

#<adçùñi># strã viruddhà dçùñiþ virodhàrthe abhàvàrthe và naø taø . kråradçùñau, saroùavakradçùñau, dar÷anàbhàve ca . baø . dçùñi÷ånye triø .

#<adeya># triø naø taø . deyabhinne dànàyogye ca . dànàyogya¤ca puttràdi--%<svaü kuñumbàviroghena deyaü dàrasutàdçte nànvaye sati sarvasvaü yaccànyasmai prati÷rutamiti>% yàj¤aø %<anvàhitaü yàcitakamàdhiþ sàdhàraõa¤ca yat . nikùepaþ putradàrà÷ca sarvasva¤cànvaye sati . àpatkhapi ca kaùñàsu vartamànena dehinà . adeyànyàhuràcàryà yaccànyasmai prati÷rutam>% ityevaü smçtiniùiddhadàne vastuni %<yo'dattaü pratigçhõàti ya÷càdeyaü prayacchatãti>% tadàdànamapi smçtau niùiddham . %<madyamadeyamapeyamagràhyamiti>% smçtiþ .

#<adevatra># triø na devàn tràyate prãõàti anena trai--karaõe ka . devaprãõanàsàdhane annàdau %<adevatràdaràdhasa>% ÷rutiþ .

#<adevamàtçka># puø naø taø . devamàtçkade÷abhinne nadãvçùñyambu sampannavrãhipàlitade÷e . %<vitanvati kùemamadevamàtçkà>% iti bhàraø .

#<adevayu># triø na deva yàti pràpnoti yà--ku . devàpràpake . %<ayajvànamadevayumiti>% çø 5, 9, 11 .

#<ade÷a># puø naø taø . garhitade÷e ayogyade÷e ca . %<nàde÷e tarpaõaü kuryàt na sandhyàü nàpi påjanamiti>% smçtiþ . %<striyaü spç÷edade÷eya>% iti smçtiþ . garhitade÷à÷ca smçtau dar÷itàþ kecit saügçhyante . %<càturvarõyavyavasthà tu yasmin de÷e na vartate . taü mlecchade÷aü jànãyàdàryàvartaü tataþparam>% iti viùõuø . %<ànartakàïgamagadhàþ suràùñràþ dakùiõàpathaþ . tapà ca sindhuþ sauvãrà ete saïkãrõayonaya iti>% %<padbhyàü sa kurute pàpaü yaþ kaliïgàn prapadyate . çùayo niùkçtistasya pràhurvai÷vànaraü haviriti>% baudhàø . %<aïgavaïgakaliïgàü÷ca tãrthayàtràü vinà vrajan . pràya÷cittaü prakurvãteti>% smçtiþ . iùñade÷e'pi kecit ÷ràddhatarpaõàdau vi÷eùatovarjyàþ yathà %<råkùaü kçmiyutaü klinnaü saïkãrõàniùñagandhikam . de÷aü tvaniùña÷abda¤ca varjayet ÷ràddhakarmaõãti>% . %<na mlecchaviùaye ÷ràddhaü kuryànmlecchettutaü tathà neùñakàcarite pitén tarpayediti>% ÷aïkhalikhitau . %<parakãyagçhe yastu pitén saütarpayedyadi . tadbhåmisvàminastasya haranti ùitaro balàditi>% evamanye'pi garhyatvayojakàþ smçtyàdyuktà veditavyàþ . %<ade÷akàle yaddànaü--taddànaü tàmasaü vidu>% riti sãtà .

@<[Page 117b]>@
#<adaiva># naø daivaü vai÷vadevika÷ràddhaü tannàsti yatra . vai÷vadevika÷ràddha÷ånye nitya÷ràddhe . tasya pàrvaõetikartavyatayà vai÷vadeva ÷ràddhapràptau %<adaivikantu tat kàryamiti>% smçtau paryudàsà nnàtra vai÷vadaivikam dhikaü nitya÷ràddha÷abde vakùyate . adaivikamapyatra . daivaü bhàgyam . tacchånye, durbhàgyavati ca triø .

#<adoùa># puø doùaþ smçtyuktaduradçùñasàdhanatvam abhàvàrthe naø taø . smçtyuktaduradçùtasàdhanatvadoùàbhàve . naø baø . doùa÷ånye triø . alaïkàroktadoùa÷ånyayoþ ÷abdàrthayoþ %<tadadoùau ÷abdàrthau saguõàvanalaükçtã punaþ kvàpãti>% kàvyapraø . %<adoùaü guõavat kàvyamiti>% sarasvatãkaø .

#<adga># naø adyate devaiþ ada--karmaõi gan . puroóà÷e ujjvaladaø .

#<addhvà># avyaø atyate at taü santataü gamanaü j¤ànaü và dadhàti kvip . yàthàrthye, sàkùàtkàre, sphuñe, avadhàraõe, ati÷aye ca . %<addhà ÷riyaü pàlitasaïgàràyeti>% raghuþ . yasya syàdaddhà na vicikitsyàstãti ÷rutiþ . ayaü svaràdiþ, càdi÷ca tenobhayasvaratà . sàkùàdàdiùu pàñhàt addhàkçtyetyàdau samàse lyap .

#<adbhuta># naø atatãtyat avyayamàkasmikàrthe tathà bhàti bhà--óu tac . àkasmike ulkàpàtàdau, àlaïkàrikaprasiddhe navarasàntargatavismayasthàyibhàvake rasabhede yathoktam %<adbhuto vismayasthàyibhàvo gandharvadaivataþ .. pãtavarõo vastu lokàtigamàlambanaü matam . guõànàü tasya mahimà bhaveduddãpanaü punaþ .. stammaþ svedo'tha romà¤cagadgadasvarasambhramàþ . tathà netravikàsàdyà anubhàvàþ prakãrtitàþ .. vitarkàvegasambhàntiharùàdyà vyabhicàriõaþ iti>% . yathà %<dordaõóà¤citacandra÷ekharadhanurdaõóàvabhaïgodyataùñaïkàradhvaniràryabàlacaritaprastàvanàóiõóimaþ . dràkparyastakapàlasaüpuñamiladbrahmàõóabhàõóodaramràmyatpiõóitacaõóimà kathamaho? nàdyàpi vi÷ràmyati>% iti .. tadvati triø . %<kampàdyadbhutasaptàhe iti>% jyotiø . adbhutasvaråpavibhàgàdi %<prakçtiviruddhamadbhutavacanan prakçtiviruddhamadbhutamàpadaþ pràk prabodhàya devàþ sçjantãti>% jyotiùatattve àrthavaõa vàkye . %<àpajj¤ànàya bhåmyàdãnàü pårbaü svabhàvapracyàvaþ devakartçko'dbhuta>% iti raghuø . teùàü traividhyàdi agnyutpàta ÷abde uktam . %<udayati sma tadadbhutamàlibhiriti>% naiùaø . %<tamamadbhutaü bàlakamambujekùaõamiti>% bhàgaø .

#<adbhutasvana># puø adbhutaþ svano yasya baø . mahàdeve . karmaø . à÷carya÷abde . baø . tathà bhåta÷abdavati triø .

@<[Page 118a]>@
#<admani># puø atti sarvàn ada--manin . agnau .

#<admara># triø ada--kartari kmarac . bhakùaõa÷ãle .

#<adya># avyaø asminnahani idam÷abdasya nipàtaþ saptamyarthe . asmin divase . kçùõa! tvadãyapadapaïkajapi¤jarànte adyaiva me vi÷atu mànasaràjahaüsa ityudbhañaþ . adyatve ityàdibhàùyaprayogàt tadvçttàvapi asya bodhakatà . tenàdhàràrthatve'pi asya samàsàntaravañakatà %<adyadina màrabhya iti>% %<adyaprabhçtyavanatàïgoti>% kumàraþ . eva¤ca vartamàne kàle vartamànakàlavçttau ca vçttiþ %<adyàvadhi bhavadbhyo bhinno'hamiti>% veõãø .

#<adyatana># triø adya bhavaþ adya + ñyu tuóàgama÷ca . adyabhave vastumàtre . striyàmadyatanã . adyatana÷ca atãto bhaviùyacceti dvidhà . tatra adyatanabhåte luï apàkùãt . adyatanabhaviùyati ëñ . pakùyati . anadyatanabhåte tu laï--apacat anadyatane bhaviùyati luñ paktvà .

#<adyatva># naø adya tadvçtterbhàvaþ adya + tva . etaddina vasavçttitve vartamànatve .

#<adya÷vãnà># strã adya ÷vaþ paradine và prasoùyate adya--÷vas + kha ñilopaþ . àsannaprasavàyàü prauóhagavrbhiõyàm . %<adya÷vãnàvaùñabdhe>% iti pàø .

#<adrava># puø abhàvàrthe naø taø . dravàbhàve . naø baø . drava÷ånye triø %<adravaü mårtimat svàïgaü pràõisthamavikàrajamiti>% mahàbhàùyaø .

#<adravya># naø aprà÷astye naø taø . apra÷astadravye ayogyapadàrthe %<nàdravye nihità kàcit kriyà phalavatã bhavediti>%

#<adri># puø ada--krin . parvate, tadavayave prastare gràvaõi . vçkùe, sårye, meghe, parimàõabhede ca tadbheda÷ca parimàõa÷abde vakùyate tatra gràvaõi, adriùutaþ, meghe %<adrimàtà, parvate, duhitaramanukampyàmadriràdàya dorbhyàmiti>% kumàø .

#<adrikarõã># strã adriþ adrinàmikà girirbàlamåùikà tasyàþ karõaþ karõatulyaü puùpàntaþsthaü patraü yasyàþ gauràditvàt ïãù . bàlamåùikàkarõatulyapuùpàbhyantarapatràyàü aparàjitàyàm .

#<adrikãlà># strã adrayaþ kulàcalàþ parvatàþ kãlàþ ÷aïkava iva yasyàþ baø . pçthivyàm . adreþ sumeroþ kola iva và . viùkumbhaparvate puø . tadvivaraõaü acalakãlà÷abde dç÷yam .

#<adrija># naø adrau jàyate jana--óa 7 taø . (÷ilàjatu) iti svanàmaprasiddhe gandhadravye . (geri) iti prasiddhe upadhàtàviti kecit . pàrvatyàü strã . parvatabhavamàtre triø . saiühalãvçkùe strã ràjaniø . adrijàtàdayo'pyuktàrtheùu parvatajàte davànale, såryaje haüse, råpe àtmani ca puø .

#<adritanayà># strã 6 taø . pàrvatyàü tadvivçtiþ acalakanyà ÷abde draùñavyà adrisutàdayo'pyatra . %<adrisutàsamàgamotka>% iti kumàø .

#<adridviù># puø adribhyaþ dveùñi dviùa--kvip . indre . tasya taddveùñçtraü gotrabhicchabde dç÷yam .

#<adridugdha># puø adribhirgràvabhirdugdhaþ abhiùutaþ 3 taø . gràvàbhiùute some, %<tiro roma pavate adridugdha>% iti çø . 9, 97, 11, %<adridugdhaþ gràvàbhiùuta>% iti bhàø .

#<adridroõi># strã adrerdroõiriva . parvatabhavanadyàm %<adridroõãranapasàramàrgà>% iti da÷aø .

#<adripati># puø 6 taø . himàcale tadvivaraõam acalaràja÷abda .

#<adribarhas># triø adrerbarha iva barho'sya . adrisàre atikañhine %<pãdåùaü dyauraditiradrivarhà>% iti çø 10, 63, 3 .

#<adribudhna># puø upamàø baø . atikañhine . %<ayaü nidhiþ sarame adribudhna iti>% çø 10, 108, 7, .

#<adribhid># puø adriü bhinatti bhida--kvip 6 taø . indre . gotrabhicchabde tadbhedena vivaraõam .

#<adribhå># strã adràvapi bhavati bhå--kkip 7 taø . aparàjità latàyàm tasyàþ parvate'pyatikañhorabhåmike jàyamànatvàttathàtvam . pàrvatyàü strã . parvatajàtamàtre triø .

#<adrimàtç># puø adrirmeghastajjalaü mimãte mà--tçc . meghajalanirmàtari %<svarvit ko÷aü divo adrimàtaramiti>% çø 9, 86, 3 .

#<adriràja># puø adrãõàü ràjà ñacsamàø . himàcale . adriùu ràjatekvip adriràóapi atraiva puø . vivaõamacalaràja÷abde .

#<adriùuta># puø adribhiþ gràvabhiþ sutaþ abhiùutaþ 3 taø ùatvam . gràvàbhiùute some . %<nçdhåto adriùutovarhiùãti>% çø 9, 72, 4 adriùutaþ gràvabhirabhiùuta iti bhàùyam .

#<adrisahata># puø adribhiþ saühatam abhiùutam . gràvàbhiùute some %<svasàro adrisaühatàviti>% çø 9, 98, 6, adririva saühataþ kañhinaþ . atikañhine triø .

#<adrisàra># puø adreþ sàra iva . lauhe . adreriva sàro'sya atikañhine triø .

#<adrisàramaya># triø adrisàràtmakaþ . atyantakañhine .

@<[Page 119a]>@
#<adrã÷a># puø adrãõàm adrervà ã÷aþ 6 taø . himàcale, ÷ive ca .

#<adruhvan># triø druha--kvanip naø taø . drohàkartari--%<tà vàü samyagadruhvàõeùamiti>% çø 5, 70, 2, %<he adruhvàõà adrogdhàràviti>% bhàùyam .

#<adrogha># triø druha--gha¤ vede ghatvam naø baø . droharahite %<tvaü dehi sahasriõaü rayiü no'drogheõeti>% çø 3, 32, 6, %<adro ùeõa droharahiteneti>% bhàø . naø taø . drohàbhàve puø .

#<adroghàvita># triø adroghaþ avito yena . adroharakùake . %<kçõuta dhåmaü vçùaõa sakhàyo'droghàvità>% iti vedaþ .

#<adroha># puø abhàvàrthe naø taø . drohàbhàve %<adrohonàbhimàniteti>% %<adrohaþ sarvabhåtànàmiti>% ca puràø .

#<advaya># naø na dvayam . dvitvàbhàve . nàsti dvayaü dvitvaü tajj¤ànaü và yasya . sarvàtmatayà àtmaj¤e brahmàtmaikyaj¤e, abhede ca . %<arthato'pyadvayànandamatãtadvaitabhànata>% iti veø sàø . brahmàdvayaü pa÷yata iti advayaü vij¤ànàbhedaþ padàrthànàmastyasya vàdakatvena astyarthe ac . bauddhabhede te hi %<sahopàlambhaniyamàdabhedo nãlataddhiyorityanena>% padàrthànàü saüvidabhinnatvaü vadanti vivaraõaü bauddha÷abde dç÷yam .

#<advayavàdin># puø advayaü vadati sarvameva vastu citkhaüråpaü nànyadato dvitãyamastãti vadatãti vada--õini . advaitavàdini vaidàntike, vàhyarthàbhàvena j¤ànàtmakaü sarvaü vastu svãkurvati bauddhe ca .

#<advayas># triø nàsti dvayaü dvitvamasya baø yãgavibhàgàt asic samàø . dvitvarahite . %<sakhà su÷evo advayà iti>% çø 1, 187, 3, %<advayà dvayarahita>% iti bhàùyam .

#<advayànanda># puø nàsti dvayaü dvitvaü bhedaþ tajj¤ànaü và yasya yatra và tàdç÷a ànandaþ . brahmaråpànande advaitànande . %<arthato'pyadvayànandamatãtadvaitabhàvata iti>% veø sàø .

#<advayàvin># triø advayamastyarthe vini chandasi dãrghaþ devapitçyànaråpamàrgadvayarahite . %<putrasya pàthaþ padamadvayàvina>% iti çø 1, 4 159, 3, advayàvinaþ màrgadvayarahitasyeti bhàùyam .

#<advayu># triø dvayaü dviprakàro'styasya bàø u naø taø . dviprakàraråpakàpañya÷ånye antarvàhyaikaråpe %<upa dvayu¤càdvayu¤ca vasava iti>% çø 8, 18, 15 .

#<advàra># naø ninditaü dvàram . prave÷ànarhe guptadvàre %<advàreõa prave÷anamiti>% %<advàreõa na càtãyàdgràmaü và ve÷ma và puramiti>% ca puràø . nàsti dvàramasya baø . prave÷àyogye duùprave÷e, agamye anupàye ca triø .

#<advitãya># triø dvidhà itaü bhedaü gatam dvãtam tasya bhàvaþ dvaitaü tannàsti yasya baø . sajàtãyàdibheda÷ånye kevale paramàtmani . vastvadvitãyamiti màø %<ekamevàdvitãyaü brahmeti>% ÷rutiþ . %<atra ekam, eva, advitãyamiti>% padatrayeõa brahmaõi bhedatrayaràhityamuktam . tathàhi bhedastàvat tridhà svagatabhedaþ sajàtãyabhedaþ vijàtãyabheda÷ceti . vçkùàdãnàü svàvayava÷àkhàdibhyo bhedaþ svagatabhedaþ, ghañàt ghañàntarasya bhedaþ sajàtãyabhedaþ, ghañasya pañàdito bhedaþ vijàtãyabhedaþ . brahmaõa÷ca %<tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhya>% iti såtreõa svakàryàt ghañàdito'nanyatvàt na svagatabhedaþ . ghañàdervyavahàrikasattvavattvena pàramàrthikasattvavato brahmaõaþ vijàtãyatve'pi tato'bhedaeva tadbhinnasyàbhàvàt %<sarvaü khalvidaü brahmeti>% ÷rutyantaràt tatsajàtãyavastvantaràbhàvàdeva tadbhedaþ siddhaevetyàdikamàkare dç÷yam . dvitãya÷ånye, asahacare triø .

#<adviùeõya># triø dveùñuü ÷ãlamasya, dviùa--eõyan--kicca naø taø . priyaråpe, %<mayobhuradviùeõyaþ sakheti>% çø 1, 187, 3, adveùiõyaþ adveùyarasaþ priyarasa iti bhàùyam .

#<adveùa># puø na dveùaþ abhàvàrthe naø taø . dveùàbhàve . baø . dveùarahite triø . %<adveùo hastayordadhe>% iti çø 1, 24, 4, %<adveùaþ dveùarahitaþ nàsti dveùo'syeti>% bhàùyam . etena adveùaþ÷abde etanmantrasyodàharaõatvenopanyàsaþ keùà¤cit bhàùyàdar÷anamålakaþ .

#<adveùas># triø dviùa--asun naø taø . dveùànà÷raye dveùàkartari %<adveùo maruto gàtumetaneti>% ç0, 5, 87, 8, %<adveùaþ adveùasa>% iti bhàùyam .

#<advaita># naø dvidhà itam dvãtaü tasya bhàvaþ dvaitaü bhedaþ abhàvàrthe naø taø . abhede, %<advaitaü sukhaduþkhayoranuguõaü sarvàsvavasthàsu yaditi>% uttaracaritam . nàsti dvaitaü bhedo yatra . bhedarahite triø brahmaõi naø . %<advaitatattva iva satyatare'pi loka>% iti naiùadham .

#<advaitasiddhi># puø advaitasya jagato brahmàbhedasya siddhiratra . svanàmakhyàte vedàntaprakaraõabhede 6 taø . tatsiddhau strã .

#<adha># avyaø atha vede %<supàüsulugityàdinà>% varõavyatyayaþ . atha÷abdàrthe %<adhà nibaddha uttara>% iti çø 4, 18, 9, adhà %<athànantaramiti>% bhàø . adhàpãùasya poùeõeti yaø 12, 8, adheti avyayam athàrthe %<nipàtasya ceti>% pàø dãrùa iti vedadãpaþ .

@<[Page 120a]>@
#<adhaþkàya># puø adhaþ adharaü kàyasya ekade÷isaø . nàbheradhaþprade÷e netyanuvçttau %<ke÷ànnãvimadhaþkàyaü saüspç÷an dharaõãmapãti>% smçtiþ . %<adhaþkàyaü nãveradhaþprade÷amiti>% raghuø .

#<adhaþkàra># puø adharamityarthe adhaþ tasya kàraþ . nyånãkaraõe, tiraskàre, adharãkaraõe ca .

#<adhaþkùipta># triø adhomukhena kùiptam kùipa--kta ÷àkaø taø . adhomukhatayà sthàpite nya¤cite nyubjãkçte, 'dhastànnihite ca .

#<adhaþpuùpã># strã adhomukhaü puùpaü yasyàþ (anantamåla) gojihvàyàm avàkpuùpyàm (bhàñui) iti khyàte vçkùe ityanye .

#<adhaþ(dha÷÷a)÷ayyà># strã adhovartinã ÷ayyà và satvam . khañvàvarjanena bhåmi÷ayyàyàm %<agnãndhanaü brahmacaryamadhaþ÷ayyàü gurorhitam . à samàvartanàt kuryàditi>% manuø .

#<adhana># triø nàsti dhanamasya . dhanahãne daridre svàtantryarahite ca . %<adhano hi dhanaü labbdhà tçõavat manyate jagaditi>% nãtiø . %<bhàryà putra÷ca dàsa÷ca traya evàdhanàþ smçtàþ . yatte samadhigacchanti yasyaite tasya taddhanamiti>% manuþ . %<svàtantryaràhityaparamiti>% dàyabhàgaþ .

#<adhama># triø ava--ama--dhàde÷aþ . kutsite, hãne ca . %<sarvatra trividhà bhedà uttamàdhamamadhyamà>% iti . %<adhamasamavariùñhà nyarkakendràdisaüsthe ÷a÷ini vinayavittaj¤ànadhãnaipuõànàmiti>% jyotiùokte néõàü vittaj¤ànàdiùu adhamatvasåcake ravicandrayoþ sthitivi÷eùaråpe yogabhede .

#<adhamabhçtaka># puø karmaø . %<uttamastvàyudhãyo'tra madhyamastu kçùãvalaþ . adhamo bhàravàhã syàdityevaü trividho bhçta iti>% smçtyukte, pa¤cavidha÷u÷råùakamadhye bhçtakarbhede .

#<adhamarõa># triø çõaü ava÷yadeyam tat adhamaü ÷odhyaü yasya baø . ava÷yadeyarõa÷odhake (khàtaka) iti prasiddhe çõagrahãtari .

#<adhamarõika># triø adhamamçõamava÷yadeyaü dàtçtvenàstyasya ñhan . adhamarõa÷abdàrthe . %<grahãtà ca kramàddàpyo dhaninàmadhamarõika>% iti yàj¤aø %<yairyairupàyairarthaü svaü pràpnuyàduttamarõikaþ . taistairupàyaiþ saügçhya dàpayedadhamarõikamiti>% manuþ . astyarthe ini . adhamarõãtyapyatraiva triø striyàü ïãp .

#<adhamàïga># naø adhamam aïgam karmaø . caraõe . tasya sarvàïgàpekùayà adharasthatvàt adhamatvam .

#<adhamàrdha># naø adhamamardham . nàbheradhobhàge . tataþ bhavàdau yat . adharmàddhyam tadbhavàdau, tatsambandhini ca triø .

#<adhara># puø na dhriyate dhçïa--ac naø taø . (ñhoña) iti khyàte årdhva, nãce và oùñhe . %<pibasi ratisarvasvamadharamiti>% ÷akuø . %<nirmçùñaràgo'dhara>% iti sàø darpaø . %<umàmuhe vimbaphalàdhoroùñhe>% iti kumàø . %<adharaü khalu vimbanàmakaü phalamàbhyàmiti bhavyamanvayam . labhate'dharavimbaityadaþ padamasyà radanacchade vadaditi>% naiùaø . dharaõaü dharaþ baø . tatsambandharahite hãne, 5 baø . tale nãce ca smaramandire strãcihnabhede puø naø . hãnavàdini triø . aghaü sarvanàmakàryabhàk . tatràyaü vi÷eùaþ pårvaparàvaradakùiõottaràparàgharàõi vyavasthàyàmasaüj¤àyàmiti (pàø ga0) . ityukteþ vyavasthàyàmevàsya sarvanàmatàvyavasthà ca svàbhidheyàpekùo'vadhiniyamaþ . avadhitva¤ca dai÷ikaü kàlika¤ca tatra %<pårbàparàdi÷abdsànàü keùà¤cit pravibhàgataþ . sàmànyenàbhivàne'pi pravçttirde÷akàlayoritya>% bhiyuktokteþ keùà¤cideva ubhayàvadhitvaniyamaþ na sarveùàm, tathàhi pårbàparàvaraparottara÷abdà mukhyavçttyà dikkàlayorvartante tadavacchinnade÷agràmàdau ca . tatra pårbasyaü di÷i vasati, pårbasyàdi÷a àgataþ pårbadiksambandhàt pårbà vàpã . evaü pårbasmin màse vasati pårvasmàt màsànnivçttaþ . tatkàlasambandhàt pårbo guruþ pårbasmin guroràgataþ pårbasmàt pràsàdàdàgata ityàdi . evam aparàvarapara÷abdatrayasyàpi te ca vinàpi dikkàlasambandhaü de÷avçttimantaþ iti bhedaþ . aparade÷asambandhàdaparo gràmaþ avaro và . aparasmin avarasmin và parvate vasati . sannikarùe viprakarùe ca sarvàsu dikùu tulyo'yaü vyapade÷aþ . na tu te diggatasambandhena tattadartha bodhakàþ ekasyàmeva di÷i sthitayornikañànikañayoþ paràvaràdivyapade÷apravçtteþ . etacchabdàpekùayà mukhyavçttyà vakùyamàõakàrikàyàü de÷agrahaõam sàrthakaü anyasya tu svato de÷avçttitvam . sannikarùàsannikarùayorde÷avat kàlo'pyà÷rayaþ . tena paraþ aparaþ avaro và kàlaþ . ataeva parakàlasambandhàt paraþpàõiniþ aparakàlasaübandhàdaparaþ kaiyañàdiriti . dakùiõàdhara÷abdau tu di÷i digavacchinne parvatàdau ca vartete na tu kàle, nàpi kàlàvacchinne iti bhedaþ . dakùiõasyàü vasati, dakùiõe parvate và vasati, avarasyàü di÷i vasati adharadiksambandhàt adharapràsàde và vasati iti . tena %<svastvaj¤àtidhane'nàmni kàladigde÷avçttayaþ . pårbàparàvaradharàparà÷ca dakùiõottarau>% iti gaõaratne sarveùàü kàlàdivçttitvoktàvapi dakùiõàdharayostu na kàlavçttitvamiti tenaiva svakçtavyàkhyànaråpe gaõaratnamahodadhau sthirãkçtam . dakùiõasyàü di÷i strãø dakùiõadi÷a÷ca bhågole yathàdharatvaü tathà udak÷abde vakùyate . sarvanàmnàü vçttau puüvadbhàvàt adharasyàü bhavaþ adharatana ityàdi adharasyàü vartate adharavçttiþ adharà adharasyàþ adharasyàmityarthe adharata ityàdi .

#<adharatas># avyaø adhara--tasil . prathamàpa¤camãsaptamyarthavçttau adhobhàge ityarthe .

#<adharattàt># avyaø adhara + astàti pçø . adharata ityarthe . %<purastàt savitottarattàdadharattàditi>% çø 10, 36, 14,

#<adharamadhu># naø adharasya madhviva àsvàdàti÷ayàt . adhararase .

#<adharastàt># avyaø adhara + saptapyàdyarthe astàti . adharataityarthe

#<adharàc># triø adharàü dakùiõàü di÷ama¤cati kvip . dakùiõa diggantari . pràï và udaï và'dharàï và pradhmàyãtàbhinaddhàkùa iti chàø uø . striyàmadharàcãti . sà ca dakùiõasyàü di÷i ca .

#<adharàcãna># triø adharàci bhavaþ adharàc + kha . adhaþprade÷abhave . %<adharàcãnamakçõodapàmapa>% iti çø 2, 17, 5,

#<adharàcya># triø adharacyàü bhavaþ yat . dakùiõadigbhave adhodigbhave ca . %<arasaü pràcyaü viùamarasaü yadudãcyam athaikamadharàcyamiti>% vedaþ .

#<adharàt># avyaø adhara + astyarthe àti . adharataityasyàrthe . %<pa÷càdottaràdadharàdàpurastàditi>% çø 6, 9, 9, adharàt dakùiõata ityarthaþ .

#<adharãõa># triø adhare bhavaþ adhara + kha . adharabhave .

#<adhareõa># avyaø adharasmin de÷e, di÷i và adhara + enap . prathamàsaptamãvçttau àsanne nãce de÷àdau, sannikçùñadakùiõadi÷i ca .

#<adharedyus># avyaø adhare dine adhara + edyus . kàlavçttitvamupacàràt . adharadivase .

#<adharottara># naø adhara¤ca uttara¤ca samàø dvaø . nyånàdhikyavati nimnonnate . %<adyàt kàkaþ puroóà÷aü÷vàvalihyàddhavistathà svàmyaü ca na syàt kasmiü÷cit pravartetàvarottaramiti>% manuþ .

#<adharma># puø dhriyate'nena dhç--manin virodhe naø taø . dharmavirodhini vedàdiniùiddhakarmajanye pàpe, taddhetubhåtapràõihiüsàdau ca . %<nodanàlakùaõo'rthodharma>% iti såtrakàreõa niùedhalakùaõo'nartho'dharma iti tallakùaõaü såcitam tatra vedapratipàdyo'rthogharmaþ, tanniùedhapratipàdyo'narthaþ adharmaþ . sa ca niùiddhakarmàdhãnaþ pàpanàmà adçùñabhedaþ . anartha÷ca aniùñasàdhanam . tatsattvayuktistu %<vihitasyànanuùñhànànninditasya ca sevanàt anigrahàccendriyàõàm naraþ patanamçcchatãti>% . %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthà caratàü nara>% ityàdinà ÷àstreõa karmaõàmà÷uvinà÷inàü kàlàntarabhàvinarakàdijanmavi÷eùàn prati hetutvoktàvapi tathàtvaü madhyasthadvàrãbhåtamadçùñaü vinà na sambhavatãti tat kalpyate ataþ %<ciradhvastaü phalàyàlamityàdinà>% adçùña÷abde dar÷itayukte÷ca pàpasattvasàdhanam . %<adharmeõadhate tàvat tato bhadràõi pa÷yati . tataþ sapatnàn jayati samålastu vina÷yatãti>% manuþ . %<abhyutthànamadharmasya tadàtmànaü sçjàmyahamiti>% gãtà . adharmabhedàtgativi÷eùokte÷càdharmasattvam yathà karmabhirniyatairbaddho janturduþkhànyupà÷nute . yena yena tu bhàvena karmaõà puruùo gatim . prayàti paruùàü ghoràü tatte vakùyàmyataþ param . adhãtya caturo vedàn dvijo mohasamanvitaþ . patitàt pratigçhyàtha kharayonau prajàyate . kharo jãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . kharo mçto balãvardaþ sapta varùàõi jãvati . balãvardo mçta÷càpi jàyate brahmaràkùasaþ . brahmarakùa÷ca màsàüstrãüstato jàyeta bràhmaõaþ . patitaü yàjayitvà tu kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . kçmibhàvàdvimuktastu tato jàyeta gardabhaþ . gardabhaþ pa¤ca varùàõi pa¤ca varùàõi ÷åkaraþ . kukkuñaþ pa¤ca varùàõi pa¤ca varùàõi jambukaþ . ÷và varùamekaü bhavati tato jàyeta mànavaþ . upàdhyàyasya yaþ pàpaü ÷iùyaþ kuryàdabuddhimàn . sa jãva iha saüsàràüstrãnàpnoti na saü÷ayaþ . pràk ÷và bhavati ràjendra! tataþ kravyàttataþ kharaþ . tataþ pretaþ parikliùñaþ pa÷càjjàyeta bràhmaõaþ . manasà'pi gurorbhàryàü yaþ ÷iùyo yàti pàpakçt . sa ugràn praiti saüsàrànadharmeõeha cetasà . ÷vayonau tu sa sambhåtastrãõi varùàõi jãvati . tatràpi nidhanaü pràptaþ kçmiyonau prajàyate . kçmibhàvamanupràpto varùamekantu jãvati . tatastu nidhanaü pràpto brahmayonau prajàyate . yadi puttrasamaü ÷iùyaü gururhanyàdakàraõe . àtmanaþ kàmakàreõa so'pi hiüsraþ prajàyate . pitaraü màtara¤caiva yastu puttro'vamanyate . so'pi ràjan! mçto jantuþ pårbaü jàyeta gardabhaþ . gardabhatvantu sampràpya da÷a varùàõi jãvati . saüvatsarantu kummãrastato jàyeta mànavaþ . puttrasya màtàpitarau yasya ruùñàvubhàvapi . gurvapadhyànataþ so'pi mçto jàyeta gardabhaþ . kharo jãvati màsàüstu da÷a ÷và ca caturda÷a . vióàlaþ sapta màsàüstu tato jàyeta mànavaþ . màtàpitaràvàkru÷ya sàrikaþ samprajàyate . tàóayitvà tu tàveya jàyate kacchapo nçpa! . kacchapo da÷avarùàõi trãõi varvàõi ÷allakaþ . vyàlo bhatvà ca ùaõmàsàüstato jàyeta mànuùaþ . bhartçpiõóamupà÷nan yo ràjadviùñàni sevate . so'pi mohasamàpanno mçto jàyeta vànaraþ . vànaro da÷a varùàõi pa¤ca varùàõi måùikaþ . ÷và'tha bhåtvà'tha ùaõmàsàüstato jàyeta mànuùaþ . nyàsàpahartà tu naro yamasya viùayaü gataþ . saüsàràõàü ÷ataü gatvà kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . duùkçtasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànuùaþ . asåyako nara÷càpi mçto jàyeta ÷àrïgakaþ . vi÷vàsahartà ca naro mãno jàyeta durmatiþ . bhåtvà mãno'ùña varùàõi mçgo jàyeta bhàrata . mçgastu caturo màsàüstata÷chàgaþ prajàyate . chàgastu nidhanaü pràpya pårõe saüvatsare tataþ . kãñaþ prajàyate jantustato jàyeta mànuùaþ . dhànyàn yavàüstilàn màùàn kulatthàn sarùapàü÷caõàn . kalàyànatha mudgàü÷ca godhå mànatasãstathà . ÷asyasyànyasya hartà ca mohàjjanturacetanaþ . sa jàyate mahàràja! måùiko nirapatrapaþ . tatra pretyamahàràja! mçgo jàyeta ÷åkaraþ . ÷åkaro jàtamàtrastu rogeõa mriyate nçpa! . ÷và tato jàyate mçóhaþ karmaõà tena pàrthiva! . bhåtvà ÷và pa¤ca varùàõi tato jàyeta mànavaþ . paradàràbhimarùantu kçtvà jàyeta vai vçkaþ . ÷và ÷çgàlastato gçdhro vyàlaþ kaïko vakastathà . bhràturbhàryàntu pàpàtmà yo dharùayati mohitaþ . puüskokilatvamàpnoti so'pi saüvatsaraü nçpa! . sakhibhàryàü gurorbhàryàü ràjabhàryàntathaiva ca . dharùayitvà tu kàmàya mçto jàyeta ÷åkaraþ . ÷åkaraþ pa¤ca varùàõi da÷a varùàõi ve vçkaþ . vióàlaþ pa¤ca varùàõi da÷a varùàõi kukkuñaþ . pipãlakastu màsàüstrãn kãñaþ syànmàsameva tu . etànàsàdya sasàràn kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati màsàüstu kçmiyonau caturda÷a . tato'dharmakùayaü kçtvà punarjà mànavaþ . upasthite vivàhe tu yaj¤e dàne'thavà vibho! . mohàtkaroti yo vighna sa mçto jàyate kçmiþ . kçmirjãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . adharmasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànavaþ . pårbaü dattvà tu yaþ kanyàü dvinãye dàtumicchati . so'pi ràjana . mçto jantuþ kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati varùàõi trayoda÷a yudhiùñhira! . adharmasaïkhaye muktastato jàyeta mànuùaþ . devakàryamakçtvà tu pitçkàryamathàpi và . anirvàpya sama÷nan vai mçto jàyeta vàyasaþ . vàyasaþ ÷atavarùàõi tato jàyeta kukkuñaþ . jàyate vyàlaka÷càpi màsaü tasmàttu mànuùaþ . jyeùñhaü pitçsama¤càpi bhràtaraü yo'vamanyate . so'pi mçtyumupàgamya krau¤cayonau prajàyate . krau¤co jãvati màsàüstu da÷a dbau sapta pa¤ca ca . tato nidhanamàpanno mànuùatvamupà÷nute . vçùalo brahmaõãü gatvà kçmiyonau prajàyate . tataþ sampràpya nidhanaü jàyate ÷åkaraþ punaþ . ÷åkaro jàtamàtrastu rogeõa mriyate õçpa! . ÷và tato jàyate måóhaþ karmaõà tena pàrthiva! . ÷và bhåtvà kçtakarmà'sau jàyate mànuùastataþ . tatràpatyaü samutpàdya mçto jàyeta måùikaþ . kçtaghnastu mçto ràjan! yamasya viùayaü gataþ . yamasya puruùaiþ kruddhairbadhaü pràpnoti dàruõam . daõóaü samudgaraü ÷ålamagnikumbha¤ca dàruõam . asipatravanaü ghoraü bàlukàü kåña÷àlmalãm . età÷cànyà÷ca vahvãþ sa yamasya viùayaü gataþ . yàtanàþ pràpya tatrogràstato badhyati bhàrata! . tato hataþ kçtaghnaþ sa tatrograirbharatarùabha! . saüsàracakramàsàdya kçmiyonau prajàyate . kçbhirbhavati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . tato garbhaü samàsàdya atraiva mriyate ÷i÷uþ . tato garbha÷atai rjanturbahubhiþ samprapadyate . saüsàràü÷ca bahån gatvà tatastiryak prajàyate . tato duþkhamanupràpya bahuvarùagaõàniha . apunarbhavasaüyuktastataþ kårmaþ prajàyate . dadhi hçtvà vaka÷càpi plavo matsyànasaüskçtàn . corayitvà tu durbuddhirmadhudaü÷aþ prajàyate . phalaü và målakaü hçtvà apåpaü và pipãlikàþ . corayitvà tu niùpàvaü jàyate halagolakaþ . pàyasaü corayitvà tu tittiritvamavàpyate . hçtvà piùñamayaü påpaü kumbholåkaþ prajàyate . ayo hçtvà tu durbuddhirvàyaso jàyate naraþ . kàüsyaü hçtvà tu durbuddhirhàrãto jàyate naraþ . ràjataü bhàjanaü hçtvà kapotaþ saüprajàyate . hçtvà tu kà¤canaü bhàõóaü kçmiyonau prajàyate . patrorõaü corayitvà tu krakaratvaü sa gacchati . kau÷ikantu tato hçtvà naro jàyeta vartakaþ . aü÷ukaü corayitvà tu ÷uko jàyeta mànavaþ . corayitvà dukålantu mçto haüsaþ prajàyate . krau¤caþ kàrpàsikaü hçtvà mçto jàyeta mànavaþ . corayitvà naraþ paññaü tvàvika¤caiva bhàrata! . kùauma¤ca vastramàdàya ÷a÷o jantuþ prajàyate sarõàn hçtvà tu puruùo mçto jàyeta varhiõaþ . hçtvà raktàni vastràõi jàyate jãvajãvakaþ . varõakàdãüstathà gandhàü÷corayitveha mànavaþ . chucchundaritvamàpnoti ràjan! lobhaparàyaõaþ . tatra jãvati varùàõi tato da÷a ca pa¤ca ca . adharmasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànavaþ . corayitvà paya÷càpi balàkà samprajàyate . yastu corayate tailaü naro mohasamanvitaþ . so'pi ràjan! mçto jantustailapàyã prajàyate . a÷astraü puruùaü hatvà sa÷astraþ puruùàdhamaþ . arthàrthã yadi và vairã sa mçto jàyate kharaþ . kharo jãvati varùe dve tataþ ÷astreõa badhyate . sa mçto mçgayonau tu nityodvigno'bhijàbata . mçgo badhyati ÷astreõa gate saüvatsare tu saþ . hato mçgastato mãnaþ so'pi jàlena badhyate . màse caturthe sampràpte ÷vàpadaþ samprajàyate . ÷vàpado da÷a varùàõi dvãpã varùàõi pa¤ca ca . tatastu nidhanaü pràpya kàlaparyàyanãditaþ . adharmasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànuùaþ . striyaü hatvà tu durbuddhiryamasya viùayaü gataþ . bahukle÷àn samàsàdya saüsàràü÷caiva viü÷atim . tataþ pa÷cànmahàràja! kçmiyãnau prajàyate . kçmirviü÷ativarùàõi bhåtvà jàyeta mànuùaþ . bhojanaü corayitvà tu makùikà jàyate naraþ . makùikàsaïghava÷ago bahån màsàn bhavatyuta . tataþ pàpakùayaü kçtvà mànuùatvamavàpnute . dhànyaü hçtvà tu puruùo loma÷aþ samprajàyate . tathà piõyàkasaümi÷rama÷anaü corayannaraþ . sa jàyate vastusamo dàruõo måùiko mahàn . da÷an vai mànuùaü nityaü pàpàtmà sa prajàyate . ghçtaü hçtvà tu durbuddhiþ kàkamadguþ prajàyate . matsyamàüõmatho hçtvà kàko jàyeta durmatiþ . lavaõaü corayitvà tu caurikàkaþ prajàyate . vi÷vàsena tu nikùiptaü yo vai nihnauti mànavaþ . sa gatàyurnarastàdçk matsyayonau prajàyate . matsyayonimanupràpya mçto jàyeta mànavaþ . mànuùatvamanupràpya kùãõàyurupapadyate . pàpàni tu naraþ kçtvà tiryag jàyeta bhàrata! . na càtmanaþ pramàõante dharmaü jànanti ki¤cana . ye pàpàni naràþ kçtvà nirasyanti vrataiþ sadà . sukhaduþkhasamàyuktà vyàdhitàste bhavantyuta . asaüvàsàþ prajàyante mlecchà api na saü÷ayaþ . naràþ pàpasamàcàrà lobhamohasamanvitàþ . varjayanti ca pàpàni janmaprabhçti ye naràþ . arogà råpavanta÷ca dhanina÷ca bhavantyuta . striyo'pyetena kalpena kçtvà pàpamavàpnuyuþ . eteùàmeva jantånàü bhàryàtvamupayànti tàþ . parasvaharaõe doùàþ sarva eva prakãrtitàþ . etadvai le÷amàtreõa kathita te mayà'nagha! . aparàn malkathàyoge bhåyaþ ÷roùyasi bhàrata! . etanmayà mahàràja! brahmaõo vadataþ purà . surarùãõàü ÷rutaü madhyepçùña÷càpi yathàtatham . mayà'pi tacca kàtrsnyena yathàvadanuvarõitam . etacchrutvà mahàràja! dharme kuru manaþ sadà haø vaüø . %<mahàpàtakajàn ghorànnarakàn pràpya dàruõàn . karmakùayàt prajàyante mahàpàtakinastviha . mçga÷va÷åkaroùñràõàü brahmahà yonimçcchati . kharapukkasaveõànàü suràpo nàtra saü÷ayaþ . kçmikãñapataïgatvaü svarõahàrã saspnuyàt . tçõagulmalatàtva¤ca krama÷ogurutalpaga>% iti . %<÷va÷åkarakharoùñràõàü go'jàvimçgapakùiõàm . caõóàlapukkasànà¤ca brahmahà yonimçcchati . kçmikãñapataïgànàü vióbhujà¤caiva pakùiõàm . hiüsràõà¤caiva satvànàü suràpã bràhmaõo vrajet . låtàhisarañànà¤ca tira÷càü càmbu càriõàm . hiüsràõà¤ca pi÷àcànàü stenovipraþsahasra÷aþ . tçõagulmalatànàü ca kravyàdàü daüùñriõàmapi . krårakarmakçtà¤caiva ÷ata÷ogurutalpaga>% iti . %<brahmahà kùayayogã syàt suràpaþ ÷yàvadantakaþ . hemahàrã ca kunakhã du÷carmà gurutalpagaþ . yo yena saüvasatyeùàü sa talliïgo'bhijàyate . annahartàmayàvo syànmåkovàgapahàrakaþ . dhànyami÷ro'tiriktàïgaþ pi÷unaþ påtinàsikaþ . tailahçttailapàyã syàt påtivaktrastu såcakaþ . yadvà tadvà paradravyamapahçtya balànnaraþ . ava÷yaü yàti tiryaktva¤jagdhvà caivàhutaü haviriti>% . %<parasya yoùitaü hçtvà brahmasvamapahçtya ca . araõye nirjale de÷e bhavati brahmaràkùasaþ . hãnajàtau prajàyeta pararatnàpahàrakaþ . patra÷àkaü ÷ikhã hçtvà, gandhàn chucchundariþ ÷ubhàn . maõimuktàprabàlàni hçtvà lobhena mànavaþ . vividhàni ca ratnàni jàyate hemakartçùviti>% . %<måùiko dhànyahàrã, syàdyànamuùñraþ, kapiþ phalam . jalaü plavaþ, payaþ kàko, gçhakàrã hyapaskaram . madhu daü÷aþ, palaü gçdhro, gà ïgodhà, 'gniüvakastathà . ÷vitrã vastraü, ÷và rasantu, cãrã lavaõahàrakaþ . pradar÷anàrthametattu mayoktaü steyakarmaõi . dravyaprakàràhi yathà tathaiva pràõijàtayaþ>% iti . %<dravyasyàpahriyamàõasya yàdç÷àþ prakàràstàdç÷à eva pràõijàtayaþ steyakarmaõyapahartàro bhavanti yathà kàüsyahàrã haüsa iti . athavà yatphalasàdhanandravyamapaharati tatsàdhanavikalo yathà païgatàma÷vahàraka iti>% mitàø . %<brahmahà kuùñhã, taijasàpahàrã maõóalã, devabràhmaõàkro÷akaþ khalati, rgaradàgnidàvunmattau, gurupratihantàpasmàrã, godhna÷càndho, dharmapatnãü muktvànyatra pravçttaþ ÷abdavedhã pràõivi÷eùaþ, kuõóà÷ã bhagabhakùo, deva--bràhmaõa--svàpahàrã pàõóurogã, nyàsàpàro ca kàõaþ, strãpaõyopajãvã ùaõóhaþ, kaumàradàratyàgã durbhago, miùñaikà÷ã vàtagulmã, abhakùyabhakùakogaõóamàlã, bràhmaõãgàmã nirvãjã, krårakarmà vàmano, vastràpahàrã pataïgaþ, ÷ayyàpahàrã kùapaõakaþ, ÷aïkha÷uktyapahàrã, kapàlã dãpàpahàrã kau÷iko, mitradhruk kùayã, màtàpitroràkro÷akaþ kha¤jana>% iti ançtavàgulvaõo, muhurmuhuþsaülagnavàk jalodarã, dàratyàgau kåñasàkùã÷lãpadã, ucchånajaïghàcaraõo, vivàhavighnakartà chinnoùñhaþ, avaguraõaþ chinnahasto, màtçghno'ndhaþ, snuùàgàmã, vàtavçùaõaþ, catuùpathe viõmåtravisarjane måtrakçcchrã, kanyàdåùakaþ ùaõóhaþ, ãrùyàlurma÷akaþ, pitrorvivadamàno'pasmàrã, nyàsàpahàryanapatyo, ratnàpahàryatyantadaridrovidyàvikrayã puruùamçgaþ, vedavikrayã dvãpã, bahuyàjakojalaplavaþ, ayàjyayàjakovaràhaþ, animantritabhojã vàyasaþ, miùñaikabhojã bànaraþ, yatastato'÷nanmàrjàraþ, kakùavanadahanàtskhadyotaþ, dàrakàcàryomukhavigandhiþ, paryuùitabhojã kçbhiþ, adattàdàyã balãvardo, matsarã bhramaraþ, agnyutsàdã maõóalakuùñhã, ÷ådràcàryaþ÷vapàkaþ, gohartà saprpaþ, snehàpahàrã kùayã, annàpahàryajãrõã, j¤ànàpahàrã mårkhaþ, caõóàlãpukvasãgamane'jagaraþ, pravrajitàgamane marupi÷àcaþ, ÷ådràgamane dãrghakãñaþ, savarõàbhigàmã daridraþ, jalahàrã matsyaþ, kùãrahàrã valàkà, vàrdhuùiko'ïgapãnaþ, avikreyavikrayã gçdhraþ, ràjamahiùãgàmã napuüsakaþ, ràjàkro÷akogardabhaþ, gogàmã maõóåkaþ, anadhyàyàdhyayane ÷çgàlaþ, paradravyàpahàrã parapreùyaþ, matsyabadhegarbhavàsã ityevaü nànàsmçti vacanaiþ gativi÷eùo mitàkùaràyàü dar÷itastena tatkàlaparyantasthàyità'dharmasyeti gamyate . baø anicsamàø adharmà . puõyaråpadhamma÷ånye triø . nàsti nivçttaþ dharmo yasyaø anicsamàø adharmà . kùãõapuõye triø . %<tàrakàvarùamivàdharmavinà÷api÷unamiti>% kàdaø . guõàdyaparaparyàyaþ adharmastaduhite brahmaõi naø .

#<adharmacàrin># triø na dharmaü carati anutiùñhati cara + õini 6 taø naø taø . dharmakçtyànanuùñhàyini, pàpànuùñhàyini ca striyàü ïãp .

@<[Page 124b]>@
#<adharmamaya># triø adharmeõa pracuraþ pràcuryàrthe mayañ . pàpapracure . striyàü ïãp .

#<adharmàtman># triø adharmapradhànaþ àtmà yasya . pràdhànyena pàpàcàriõi .

#<adharmàstikàya># puø àrhatamatasiddheùu jãvàdipa¤cakàstikàyeùu madhye sthitisvabhàvake padàrthabhede vivaraõamarhacchabde dç÷yam .

#<adharmin># triø adharmaþ pàpamastyasya ini . pàpavati striyàü ïãp .

#<adharmiùñha># triø ati÷ayena adharmã iùñhan bhatvàññilopaþ . bhç÷apàpayukte .

#<adharmya># triø na dharmàya hitaü yat . pàpàpàdake, %<pa¤cànàü tu trayo dharmyà dvàvàdharmyau smçtàviheti>% manuþ .

#<adhavà># strã na vidyamàno dhavo bhartà yasyàþ . mçtabhartçkàyàü vidhavàyàm striyàm .

#<adha÷cara># puø adhaþkhanitvà carati ac . caure, adhobhàgagantari triø .

#<adha÷caura># puø adhobhàge khanitvà corayati cura--ac svàrthe aõ . sandhiü kçtvà cauryakàrake . (sindhiyàla) .

#<adha÷÷iras># naø adhovarti ÷iraþ sasya ÷atvam và . avàïmastake .

#<adhas># avyaø adhara + asi adhara÷abdasthàne adhàde÷a÷ca . pàtàle, adhasthànamàtre ca . tatràpi arthava÷àt prathamàpa¤camãsaptamyarthà unneyàþ . tatra prathamàrthe adhoramyaü, pa¤camyarthe adhovçkùàt patati, saptamyarthe adhogçhe ÷ete ityàdi . %<adhaþ katha¤ciddhçtabhåmibhàgamiti>% kumàø . patatyadhodhàma visàri sarvataþ, iti màghaþ .

#<adhastana># triø adhobhavaþ adhas + ñyu tuñ ca . adhobhave striyàü ïãp . %<evamàgàmiyàgãyamukhyakàlàdadhastanaþ khakàlàduttaro gauõaþ kàlaþ pårbasya karmaõa iti>% smçtiþ . %<adhastanaþ pårvatanaþ dçkùavacchàstreùu vyavahàra>% iti nyàyàditi raghunandanokteþ pårbatane'rpi .

#<adhastarà(mà)m># avyaø ati÷ayena adhaþ, tara(ma)p àmu . atyantàdhare . dravye tu nàmu . adhastarode÷aityàdi .

#<adhastàt># avyaø adhara + astàti adhàde÷aþ . adhaþ÷abdàrthe . aya¤ca prathabhàpa¤camãsaptyamyarthe eva %<dharmeõa gamanamårdhaü gamanamadhastàd bhavatyadharmeõeti>% 44 sàïkhyakàø .

#<adhaspadam># naø adhovçtti padaü và satvam . nimnapade .

#<adhàmàrgava># puø na dhãyate adhàþ tàdç÷aü màrgaü vàti và--ka . apàmàrge iti kùãrasvàmã .

#<adhàrmika># triø dharmaü carati àsevate ñhak virodhàrthe naø taø . adharme--svàrasikapravçttimati %<adharmàcceti vaktavyamiti>% ñhaki tu àdharmika ityapyatra triø .

#<adhi># avyaø na + dhà--ki . adhikàre, ai÷varye, svatve, adhikçtyetyarthe, upari, àdhikye, ati÷aye ca . asya ai÷varye, svatve ca karmapravacanãyatvena tadyoge saptamo, adhi ràme bhåþ, adhi bhuvi ràma iti . %<adhiþ adhyayanai÷varyava÷itvasmaraõàdhikeùu>% iti gaõaratne uktam tatropàdhyàyàdadhãte ityàdàvadhyayane, iïo'dhyayanàrthakatvasya adhirdyotakaþ . ai÷varye adhipatiþ, va÷itve adhãnaþ, adhigataminam atyàø saø . smaraõe màturadhyeti ikaþ smaraõàrthatvamadhirdotayati . adhike, adhikamiti adhi + kan . %<adhiparã anarthakàviti>% pàø ukteþ ànarthakye gatitvàbhàvàt nopasargatvaü tena adhyàgacchati ityàdau gatisaüj¤àbàdhàt %<gatirgatàviti>% pàø nighàto na . ataeva asya dhàtvarthatvamàtradyotakatve'pi vi÷iùñakriyàdyotakatvàbhàvàt anarthakatvavyavahàraþ vi÷iùñakriyàyogàbhàvàcca nopasargatvam tena %<tasminnàtmavaturbhàge pràïnàkamadhitasthuùãti>% raghau na ùatvam sati ca kriyàvi÷eùadyotakatve adhitaùñhàvityàdàviva upasargatvena ùatvamiti bhedaþ . mugdhabodhe tu %<nàtràrcàyàü svato nàtikrame'tiþ paryadhã gatàviti>% gatyarthadyotakatve nopasargatvamityuktam tena nàkamadhitasthuùãtyasya gatavatãtyarthakatayopasargatvàbhàvànna ùatvamiti vivekaþ . tathà adhike, %<ito và sàtimãmahe divo và pàrthivàdadhi>% iti çø 1, 6, 10 %<adhãmahe àdhikyena yàcàmahe>% iti bhàùyam . upari %<ye nàkasyàdhi rocane divãti>% çø 1, 19, 6, %<nàkasya duþkharahitasya såryasya uparãti>% bhàùyam, adhikàre %<yadatra sàmadhikariùyatãti>% siø kauø . vibhàùà kç¤ãti pàø . và gatitvamatra viniyokturã÷varatvaü gamyate adhikàrã viniyogaþ . àdhikye %<adhigatya jagatyadhã÷varàditi>% naiùaø adhigatyetyàdau gamervi÷iùñaj¤ànàrthatvadyotakatvàt upasargatvam %<dhàtvarthaü bàdhate ka÷cit ka÷cittamanuvartate, tameva vi÷inaùñyanya upasargagatistridhe>% tyukteþ vi÷iùñaj¤ànàrthatà, tena gatisamàse lyap . %<adhigataü vidhivad yadapàlayadityàdau>% dàyatvena labdhamityarthaþ . evamanyatràpi vi÷eùàrthadyotakatà vij¤eyà . àdhãyate duþkhamaneneti à + dhà--ki và pçø hrasvaþ . manaþpãóàyàm puø .

#<adhika># triø adhyàråóha eva svàrthe kan uttarapadalopa÷ca . pradhàne atirikte, %<ånaü na satveùvadhiko babàdhe>% iti raghuþ . àdhikyaü ca yogyaparimàõàtikramaþ ati÷ayavçddhi÷ca . tatrànuråpàtikrame akàlaprasavà nàrya ityupakramya %<hãnàïgãmadhikàïgã¤ca jàyante yadi và traya>% ityariùñamuktamudàhàryam . %<hãnàïgamadhikàïga¤ca ÷ràddhabhojye vivarjayediti>% smçtiþ . %<iyamadhikamanoj¤à valkalenàpi tanvãti>% ÷akuø . %<adhikaü phalama÷nute>% iti puràø . asàdharaõe ca . %<bràhmaõasyàdhikaü labdhaü, kùatriyasya vijitaü, nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% gautamaþ bràhmaõasyàdhikaü labdhamiti bràhmaõasya pratigrahàdinà yallabdhaü tadadhikamasàdhàraõam . kùattriyasya vijitamityatràdhikamityanuvartate kùattriyasya vijayadaõóàdilabdhamasàdhàraõam . %<nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% . atràpyadhikamityanuvartate vai÷yasya kçùigorakùàdilabdhannirviùñantadasàdhàraõaü, ÷ådrasya dvija÷u÷råùàdinà bhçtiråpeõa yallabdhantadasàdhàraõam . evamanulomajànàatilomajànà¤ca lokaprasiddheùu svatvahetuùu yadyadasàdhàraõamuktaü såtànàma÷vasàrathyamityàdi tattat sarvaü nirviùña÷abdenocyate sarvasyàpi bhçtiråpatvàt %<nirve÷o bhçtibhogayoriti>% trikàõóãsmaraõàt . tattadasàdhàraõaü veditavyam iti mitàkùarà . darpaõokte arthàlaïkàrabhede yathà darpaõe %<à÷rayà÷rayiõorekasyàdhikye'dhikamucyate>% . %<kimadhikamasya vråmo mahimànaü vàridherhariryatra . aj¤àta eva ÷ete kukùau nikùipya bhuvanàni>% ityatrà÷rayasya . %<yugàntakàlapratisaühçtàtmano jaganti yasyàü savikà÷amàsata . tanau mamustatra na kaiñabhadviùastapodhanàbhyàgamasambhavà mudaþ>% iti màghe tu à÷ritasvàdhikyam . bhàvàrthe ùya¤--àdhikyam . ucita pramàõàtireke naø .

#<adhikatara># triø adhika + tarap . dvayormadhye utkçùñe ekasmin, atyantotkçùñe ca .

#<adhikatama># triø adhika + tamap . bahånàü madhye ekasmin utkçùñe, atyantokçùñe ca .

#<adhikamàsa># puø karmaø . malamàse tadviraõamaghimàsa÷abde .

#<adhikaraõa># naø adhi + kç--lyuñ . àdhàre, vyàkaraõa÷àstre %<kartçkarmavyavahitàmasàkùàddhàrayat kriyàm . upakurvat kriyàsiddhau ÷àstre'dhiraõaü smçtamiti>% hariparibhàùite adhikaraõasaüj¤ake kartçkarmadvàrà kriyà÷raye kàrake, yathà gehesthàlyàmannaü pacatãtyàdau gçhasya kartçdvàrà, sthàlyà÷ca karmadvàrà, paramparayà pàkakriyà÷rayatvàt, gçhàdeþ . %<àdhàro'dhikaraõamiti>% %<saptamyadhikaraõe iti>% pàø . adhikaraõaü ca yasya guõàdeyà dharmã sa eva . yathà guõakarmajàtãnàü dravyam, dravyasya ca saüyogàdisambandhena dravyàntaraü, tatràdhikasyaivàdhikaraõatvaü yathà kuõóàdervadaràdãnàmadhikaraõatvam gçhàderghañàdãnàü, na tu vaiparãtye . dravyàdiùu guõàdereva, samavàyena tàdàtmyena và matabhedena adhikaraõatvaü natu guõàdãnàü dravyàdhikaraõatvamityeva mantavyam . kriyate nirõayàrthaü vicàro'smin . pårbottaramãmàüsà÷àstraprasiddhe ekàrthapratipàdake viùayasaü÷ayapårbapakùasiddhànta nirõayàtmakapa¤càïgabodhakavàkyasamudàye nyàye . tathà hi %<viùayovi÷aya÷caiva pårbapakùastathottaraü nirõaya÷ceti>% siddhàntaþ ÷àstre'dhikaraõaü smçtamiti mãmàüsà . tatra vicàràrhaü vàkyaü viùayaþ, tasyàrthaviùaye vi÷ayaþ idamitthaü na veti vikalpaþ . tatra sandihyamànayoþ pakùayoþ asatpakùe yuktipradar÷anavàkyaü pårbapakùavàkyaü, pårbapakùoktàü yuktiü khaõóa yitvà satpakùe yuktipradar÷anavàkyam siddhàntaþ . tata÷cetyàdyabhilàpena siddhàntasiddhàrthopasaühàrakaü vàkyaü nirõàyakavàkyamiti yathà %<svàdhyàyo'dhyetavya>% ityàdivàkyaü vicàràrthatvena viùayaþ . atràdhyayanamakùaragrahaõamàtram? arthagrahaõaparyantàdhyayanaü? veti saü÷ayaþ . tatra akùaragrahaõamàtramadhyayanamiti pårbapakùaþ . arthaj¤ànasahitàkùaragrahaõamiti siddhàntaþ . tena vidhivàkyasya sàrthavedàdhyayanameva phalito'rtha iti nirõaya itthaü tat pratipàdakàvayavapa¤càtmakãnyàyo'tràvasãyate . evamanyadapyudàhàryam . uttaramãmàüsàyàmapi etàni yathàyathaü yojyàni vi÷eùastvayaü vedànte pa¤càvayavà anvavidhà yathoktaü màdhavàcàryeõa . %<tatraikaikamadhikaraõaü pa¤càvayavaü viùayaþ sandehaþ saïgatiþ pårbapakùaþ siddhànta÷ceti pa¤càvayavà iti>% saïgati÷ca %<÷àstre'dhyàye tathà pàde nyàyasaïgatayastridhà . ÷astràdiviùaye j¤àte tattatsaïgatiråhyatà>% sityanena saïgatitraividhyaü tenaiva dar÷itaü tadvivaraõaü saïati÷abde vakùyate . tatra vedàntàdhikaraõaü yathà athàto brahmajij¤àseti prathamàdhikaraõam %<avicàryaü vicàryaü và brahmàdhyàsàniråpaõàt . asandehàphalatvàbhyàü na vicàraü tadarhati . adhyàso'haübuddhisiddho'saïgaü brahma ÷rutãritam sandehànmuktabhàvàcca vicàryaü brahma vedata>% iti màdhavaþ . vyàkhyàta¤caitat svenaiva yathà %<àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavya>% ityatra àtmadar÷anaü phalamuddi÷ya tatsàdhanatvena ÷ravaõaü vidhãyate . ÷ravaõaü nàma vedàntavàkyànàü brahmaõi tàtparyaü nirõetumanukålonyàyavicàraþ tadetadvicàravidhàyakaü vàkya viùayaþ . na càya viùayaþ ÷lokayorna saügçhãtaþ, sandehasaügraheõaivàrthàt tat saügrahapratãteþ brahmavicàràtmakanyàyanirõayàtmaka÷àstramanàrambhaõãyamàrambhaõãyaü veti sandehaþ . pårbottarapakùayuktidvaya sarvatra sandehavãjamunneyam . tatrànàrabhyamiti tàvatpràptaü viùayaprayojanayorabhàvàt . saüdigdhaü hi vicàraviùayobhavati brahmà tvasandigdhaü tathà hi tat kiü brahmàkàreõa sandihyeta? àtmàkàreõa? và, nàdyaþ %<satyaü j¤ànamanantaübrahmeti>% vàkyena brahmàkàrasya ni÷cayàt . na dvitãyaþ ahaüpratyayenàtmàkàrasya ni÷cayàt . adhyàsàtmaviùayatvena mrànto'yaü pratyaya iti cet na adhyàsàniråpa õàt tamaþprakà÷avadviruddhasvabhàvayorjaóàjaóayordehàtmanoþ ÷uktirajatavadanyonyatàdàtmyàdhyàsona niråpayituü ÷akyate . tasmàdabhràntàbhyàü ÷rutyahaüpratyayàbhyàü ni÷citasyàsaüdigdhatvànna vicàrasya viùayo'sti . nàpi prayojanaü pa÷yàmaþ . uktaprakàreõa brahmàtmani÷caye'pi muktyadar÷anàt tasmàdbrahma na vicàramarhati ataþ ÷àstramanàrambhaõãyamiti pårbapakùaþ . atrocyate . ÷àstramàrambhaõãyaü viùayaprayojanasadbhàvàt ÷rutyahaüpratyayayoþ sandigdhaü brahmàtmavastu . %<ayamàtmà brahmeti>% ÷rutirasaïgaü brahmàtmatvenopadi÷ati . ahaümanuùyaityàdyaha buddhirdehàditàdàtmyàdhyàsenàtmànaü gçhõàti, adhyàsasyadurniråpatvamalaïkàràya, tasmàt saüdigdhaü vastu viùayaþ tanni÷cayena muktilakùaõaü prayojanaü ÷rutyà, vidvadanubhavena ca siddham . tasmàdvedàntavàkyavicàramukhena brahmaõo vicàràrhatvàcchàstramàrambhaõãyamiti siddham iti . abhedànvayipadàrthabodhakatulyavibhaktika÷abde dha . %<samànàdhikaraõastatpuruùaþ karmadhàraya>% iti pàø . samànàdhikaraõaþ abhedànvayipadàrthabodhakatulyavibhaktikapadaghañitastatpuruùaþ karmadhàraya ityarthaþ tàdç÷apadaghañitatvenànyapadàrthatve samànàdhikaraõabahuvrãhiþ pãtamambaraü yasyeti vàkye pãtàmbara ityàdi . abhedànvayipadàrthabodhakabhinnapadaghañitatve vyadhikaraõabahuvrãhiriti yathà padmaü nàbhau yasyeti vàkye padmanàbhaþ . su÷rutokteùu dvàtriü÷attantrayuktiùu tattrayuktibhede ca tantrayukti÷abde tadvivaraõam .

#<adhikaraõavicàla># puø adhikaraõasya vicàlaþ anyathàkaraõaü vi--cala gha¤ 6 taø . dravyasya avasthàntarakaraõena saükhyàntarakaraõe, vicàlo nàma yadekamanekaü kriyate anekaü vaikaü kriyate iti . ekasya rà÷eþ pa¤cadhà vibhàge, pa¤cà tmakasya và ekadhà vibhàge ca adhikaraõasya saükhyàyà vicàlaþ . %<adhikaraõavicàle ceti>% pàø .

@<[Page 127a]>@
#<adhikaraõika># puø adhikaraõam dharmàdhikaraõam à÷rayatayà'styasya ñhan . vicàrakaraõàya dharmàdhikaraõamaõóape niyukte pràóvivàkàdau . tatra niyuktaþ ñhak . àdhikaraõiko'pyatra puø .

#<adhikarma(n)># avyaø karmaõi vibhaktyarthe'vyayãø và acsamàø . karmàdhikçtyetyarthe . adhikaü karma pràø saø . adhikakarmaõi . naø baø . adhikakarmayukte triø .

#<adhikarmakara># triø adhikaü karma tatkaroti kç--ànulomyàdau ña . ÷u÷råùakabhede dàsabhede . kvip adhikarmakçdapyatra triø .

#<adhikarmakçta># triø adhikaü karma adhikarma tat kçtaü yena niùñhàntasya paraniø . %<sarveùvadhikçto yaþ syàt kuñumbasya tathopari . so'dhikarmakçto j¤eya>% iti smçtyukte ÷u÷råùakabhede .

#<adhikarmika># puø adhikçtya haññaü karmaõe'lam adhikarma--ñhan . haññàdhyakùe, haññasthabaõigbhyaþ ÷ulkàdànakarmaõi niyukta .

#<adhikàïga># naø adhiko'ïgàt . varmadharairyodhairhçdayamadhye varmadàrñyàrthaü baddhapaññikàdau . baø . adhikàïgavati triø . %<ajàvighàtane caiva adhikàïgaþ prajàyate>% iti ÷àtàø .

#<adhikàra># puø adhi + kç--gha¤a . àrambhe, yatheùñaü krayavikrayà dikartçtvasampàdake svàmitve, %<adhikàraþ phale svàmyamadhikàrã prabhurbhavediti>% mãmàüsokte vihitakarmaphalasvàmitve, viniyojyapuruùasya sambandhe, yathà yàjanàdikarmaõi bràhmaõàdeþ, ràj¤àü prajàpàlanàdau, vai÷yasya kçùyàdau, ÷ådrasya dvijasevàyàm, %<naimittiko'yaü pràya÷cittàdhikàra>% iti mitàkùarà . svàmitve--%<sarve syuradhikàraõa>% iti smçtiþ . tatra ca vaidikàdikarmasu kartavyatàj¤ànàdhãnapravçttiheturadhikàraþ . yayà yàjanàdau bràhmaõasyetyàdi . ÷ådrasya nàdhyayanàdiùvadhikàraþ yathoktaü %<niùekàdi÷ma÷ànànto yasya vedodito vidhiþ . tasya ÷àstre'dhikàro'sminnànyasyaiva kadàcaneti>% manunà . na kevalam adhyayane ÷ådràõàmadhikàraþ yàgàdàvapyanadhikàraþ yathoktaü jaibhinãyasåtrabhàùyàdau . %<càturvarõyamavi÷eùàt>% ityà÷aïkya %<nirde÷àdvà trayàõàü syàdagnyàdheye hyasambandhaþ kratuùu bràhmaõa÷rutirityàtreya>% iti . và÷abdaþ pakùaü vyàvartayati, %<trayàõàm>% adhikàraþ syàt kutaþ? agnyàdheye nirde÷àt agnyàdheye trayàõàü nirde÷o bhavati, %<vasante bràhmaõo'gnimàdadhãta, grãùme ràjanyaþ, ÷aradi vai÷yaþ>% iti ÷ådrasya àdhàne ÷rutirnàsti ityanagniþ ÷ådraþ asamartho'gnihotràdi nirvattayitum . tasmàt %<agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ>% ityevamàdiùu ÷ådrasya pràùikà ÷rutirnàsti . bràhmaõàdãn evàdhikçtya sà pravartate, te hi samarthà agnimattvàt, àhavanãyàdayo na ÷çdrasya, avidhànàt, saüskàra÷abdatvàcca àhavanãyàdãnàm . tasmàt anadhikçto'gnihotràdiùu ÷ådraþ ityàtreyaþ manyate sma iti bhàø . tathà karmapratipàdaka sarva÷àstra vihitakarmasu manuùyàõàmevàdhikàraþ na tira÷càü na và devàdãnàü yathoktaü tatraiva %<phalàrthatvàt karmaõaþ ÷àstraü sarvàdhikàraü syàt>% ityà÷aïkya %<karturvà ÷rutisaüyogàdvidhiþ kàtsnyerna gamyate>% iti såø và÷abdaþ pakùaü vyàvartayati . na caitadasti tiryagàdãnàmapi adhikàraþ iti . kasya tarhi? . yaþ samarthaþ kçtsnaü karma abhinirvartayitum . na caite, ÷aknavanti tiryàgàdayaþ kçtsnaü karmàbhinirvartayitum, tasmàt eùàü na sukhasyàbhyupàyaþ karma, kathaü yo na ÷akyate kartum, so'bhyupàyaþ syàt? iti . na devànàü, devatàntaràbhàvàt na hi àtmànam udi÷ya tyàgaþ sambhavati, tyàga evàsau na syàt, na çùãõàm, àrùeyàbhàvàt na bhçgvàdayo bhçgvàdibhiþ sagotrà bhavanti, na caiùàü sàmarthyaü pratyakùam . api ca tirya¤co na kàlàntaraphalena arthinaþ, àsannaü hi kàmayante . %<nanu ca uktaü, kàlàntaraphalàrthinaþ tira÷caþ pa÷yàmaþ, ÷unaþ ÷yenàü÷caturda÷yàm aùñamamyàü ca upavasataþþ>% iti ucyate na janmàntaraphalàrthina upavasanti . kathaü avagamyate? vedàdhyayanàbhàvàt, ye vedamadhãyate te etadviduþ, %<idaü karma kçtvà, idaü phalamamutra pràpnoti iti>% na caite vedamadhãyate, nàpi smçti÷àstràõi, nàpyanyebhyaþ avagacchanti, tasmàt na vidanti dharmam . avidvàüsaþ katham anutiùñheyuþ, tasmàt na dharmàya upavasanti iti . kimartha÷ca tarhyeùàm upavàsaþ? . ucyate, rogàt arucireùàm . kathaü punarniyate kàle rogo bhavati? . ucyate niyatakàlà api rogà bhavanti yathà tçtãyakà÷càturthakà÷ceti . tasmàt manuùyàõàm adhikàraþ iti . na ca tira÷càü dravyaparigrahaþ, na hi ete dravyaü svecchayà upayu¤janà dç÷yante, tasmàt anã÷ànà dhanasya . yattu, devagràmo hastigràmaþ iti, upacàramàtnaü tat . tasmàt api na tira÷càm adhikàraþ iti . yàni punarliïgàni, %<devà vai satramàsata>% ityevamàdãni, arthabàdàþ te vidhiprarocanàrthàþ . vidyate hi vidhiranyaþ teùu sarveùu, na ca vidherviùinaikyavàkyabhàvo bhavati, vacanavyaktibhedàt . stutistu sà, itthaü nàma satràõi àsitavyàni, yat kçtakçtyà api àsate devàþ, àsannacetanà api tirya¤caþ, acetanà api vanaspatayaþ, kimaïga punarvidvàüso manuùyà iti bhàø . brahmavidyàyàntu sarveùàü devàdãnàmadhikàra iti %<taduparyapi vàdaràyaõaþ sambhavàt>% iti ÷àø såtreõa vyavasthàpitaü, vyàkhyàta¤caitat ÷àïkaràcàryeõa yathà vàóhaü manuùyànadhikàrotu ÷àstraü na tu manuùyànevetãha brahmavij¤àne niyamo'sti teùàü manuùyàõàmupariùñàt ye devàdayastànapyadhikaroti ÷àstramiti vàdaràyaõa àcàryo manyate kasmàt? sambhavàt . sambhavati hi teùàmapyarthitatvàdyadhikàrakàraõam . tatràrthitvaü tàvat mokùaviùayaü devàdãnàmapi, sambhavati vikàraviùayavibhåtyanityatàlocanàdinimittam . tathà sàmarthyamapi teùàü sambhavati mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo vigrahavattvàdyavagamàt . naca teùàü ka÷cit pratiùedho'sti . nacopanayanàdi÷àstreõaiùàmadhikàro nivartitaþ upanayanasya vedàdhyayanàrtha tvàt teùà¤ca svayaüpratibhàtavedatvàt . api caiùàü vidyàgrahaõàrthaü brahmacaryàdi dar÷ayati %<eka÷ataü ha vai varùàõi maghavàn prajàpatau brahmacaryamuvàsa>% %<bhçgurvai vàruõirvaruõaü pitaramupasasàda adhãhi bhagavo! brahmetyàdi>% . yadapi karmasvanadhikàrakàraõamuktam, na devànàü, devatàntaràbhàvàt . na çùãõàmàrùeyàntaràbhàvàditi . na tadvidyàkhasti na hãndràdãnàü vidyàsvadhikriyamàõànàmindràdyudde÷ena ki¤cit kçtyamasti na ca bhçgvàdãnàü bhçgvàdisagotratayà . tasmàddevàdãnàmapi vidyàsvadhikàraþ kena vàryeta? iti . tata÷ca vidvattva karmaphalàrthitva--tattatkarmakaraõasamarthatvàparyudastatvàni adhikàraprayojakànãti siddham tatràpi vidhànena sarvakarmatyàgaråpe sannyàse viprasyaivàdhikàra iti sarvavàdisammatam dvijamàtràõàmadhikàra iti keùà¤cinmatam . adhikamàkare dç÷yam . kvaciccàdhikçtasyàdhikàraþ . yathà dar÷àdyadhikçtasya prayàjàdiùvadhikàraþ %<pradhànàdhikàro aïgàdhikàrã bhavatãti>% nyàyàt . %<tàmbålàdhikàro datta iti>% hitoø . %<hçtàdhikàràü malinàmiti>% smçtiþ . karmaõi gha¤ . kartavye %<svàdhikàre pramatta>% iti meghaø . prakaraõe, vyàkaraõa÷àstre pårbasåtropàttapadàderuttaratra såtreùu anuvartane . %<adhikàro'yam à pa¤camàdhyàyasamàpteriti>% siø kauø . tatràdhikàra÷ca pratyayàdikarmàdyarthamuttarottarasåtreùu pårvasåtropàtta÷abdasyànuvartanam . yathà %<pratyayaþ, para÷ca>% iti såtropàttapratyayapara÷abdayoþ à pa¤camàdhyàyasamàpteþ sarvatra såtreùu anuvartanam . sa càdhikàraþ trividhaþ %<siühàvalokitaü caiva maõóåkaplutameva ca . gaïgàpravàhavaccàpi adhikàrastridhà mata>% ityuktabhedatrayàt . tadudàharaõantu vyàkaraõe'vagamyam . niyojyatayà viùayãkaraõe, %<sarvàdhikàraü ÷àstramiti>% jaiø såø . tadabhipràyeõa %<vàóhaü manuùyànadhikàrotu ÷àstra>% miti manuùyàdhikàra tvàcchàstrasyeti ca ÷aø bhàø . sarvamadhikaroti karmaõyupapade aõ evameva manuùyàdhikàratvàdityatràpi

#<adhikàravidhi># puø adhikàre phalasvàmye vidhirvidhànam . mãmàüsakokte vidhibhede karmajanyaphalabhoktçtàj¤àpake vidhau yathà svargakàmo yajeta ityanena yàgajanyaphalabhoktà svargakàmãti j¤àpyate . tatra niyojyapravartanàvidhiþ adhikàraþ yathà %<ràjà ràjasåyena yajeteti>% tatra ràjasåye ràj¤a eva niyojyatayà tatra pravartanàttasya tathàtvam svasvakarmaõi niyoge ca .

#<adhikàrità># strã adhikàriõo bhàvaþ tal . vidvattvaphalàrthitvakarmakaraõa÷aktimattvàparyudastatvaprayojye adhikàre %<bhàryàputravihãnasya--nàsti yaj¤e'dhikàriteti>% smçtiþ . bhàvàrthe tva . adhikàritvam atraivàrthe naø .

#<adhikàrin># triø adhikaroti adhi + kç--õini . svàmini vihitakarmaphalabhoktari, ÷àstreõa kartavyatãüpade÷ena niyojite, kàmanàviùayaphala--tadupàyopade÷ena pravartite ca striyàü ïãp . vedàntamatasiddhe anubandhacatuùñayamadhye anubandhabhede vedàntasàre vedànta÷àstràlocanahetubhåtànubandhacatuùñayaniråpaõàya %<adhikàrã tu vidhivadadhãtavedavedàïgatvenàpàtato'dhigatàkhilavedàrthaþ iha janmani janmàntare và kàmyaniùiddhavarjanapurasmaraü nityanaimittikapràya÷cittopàsanànuùñhànena nirgatanikhilakalmaùatayà nitàntanirmalasvàntaþ sàdhanacatuùñayasampannaþ pramàte>% tyuktam . sa càdhikàrã uttamamadhyamàdhamabhedena trividhaþ %<adhikàritraividhyànna niyama>% iti %<adhikàribhedànna miyama>% iti ca sàükhyasåtrabhyàü tathokteþ . tatra uttamàdhikàriõaþ vidhànena vihitasarvakarmatyàgapårbakaü niràkàrabrahmaj¤àne'dhikàraþ madhyamàdhikàriõaþ vihitavarõà÷ramàdi karmakaraõapårbakaü sopàdhibrahmopàsane, adhamasya tu varõà÷ramavihitakarmavidhànapårbakaü sàkàrabrahmopàsane %<ye mandàste tu sajjante brahmaõoråpakalpane>% ityukteþ . ataevoktam %<pra÷àntacittàya jitendriyàya prakùãõadoùàya yathoktakàriõe--pradeyametat satataü mumukùave>% iti . atra yathoktakàriõeityanena pràk j¤ànotpatteþ varõà÷ramavihitaü karmànuùñheyamevetyuktaü ÷àø såtrakçtà'pi %<vihitatvàdà÷rama karmàpi>% ityuktam gãtàyàmapi %<àrurukùormuneryogaþ karma kàraõamucyate . yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% ityanena àrurukùoþ yathoktakarmàdhikàraþ uktaþ %<kaùàye karmabhiþ pakve tatoj¤ànaü prajàyate>% ityanena kaùàya÷abdavàcyacittadoùakùayàrthaü karmàva÷yakatetyuktam . %<dve brahmaõã veditavye para¤càparameva ceti>% ÷rutàvapyadhikàribhedàt niràkarasopàdhikayoþ dvayorvrahmaõorvedyatoktà . gãtàyàmapi %<loke'smin dvividhà niùñhà purà proktà mayànagha! j¤ànayogena sàüïkhyànàü, karmayogena yoginàmiti>% adhikàribhedàt j¤ànakarmaõoradhikàra ityuktam . %<samyak saüsàdhanaü karma kartavyamadhikàriõà . niùkàmeõa sadà pàrtha! kàmyaü kàmànvitena ceti>% bhaviø puø . %<adhikàriõà'rthinà viduùà samartheneti>% raghuø tena vidvattvaü tattatkarmajanyaphalàrthitvam tattatkarmakaraõayogyatvam aparyudastatva¤ca adhikàritàprayojakam . tatra phalàrthitva¤ca sati kàme eva, mumukùutve tu na phalàrthitvàva÷yakateti bhedaþ . màrkaõóeyapuràõe rucivàkyena %<piténnamasye divi ye ca mårtàþ svadhàbhujaþ kàmyaphalàbhisandhau . pradàna÷aktàþ sakalepsitànàü vimuktidà ye'nabhisaühiteùviti>% anena phalàrthinaü prati tattatphaladàtçtvaü, tadanarthinaü mumukùuü prati muktidàtçtvamiti spaùñamuktam evaü devatànàmapyadhikàribhedena phaladàtçtvam . anabhisaühitesu anuddiùñeùu phaleùvityarthaþ . adhikàro'styasya ini . svàmitvavati %<sarve syuradhikàriõa>% iti smçtiþ striyàü ïãp . kçtàtra devã vacanàdhikàriõãti naiùaø .

#<adhikàrthavacana># naø adhikàrthasya stutinindàbhyàmàropitasya vastudharmàdatiüriktasya guõasya vacanam . stutyarthavàde, nindàrthavàde ca . yathà vàtacchedyaü tçõamityatra durbalatvena nindà, kàkapeyà nadãtyatra ca pårõajalatvena stutiþ gamyate %<kçtyairadhikàrthavacane>% iti pàø .

#<adhikàma># puø adhikaþ kàmaþ . atyantàbhilàùe . baø . tadvati triø . kàme vibhaktyarthe avyaø . kàmamadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhikçcchra># puø adhikaü kçcchraü kaùñaü sàdhanatayà'styasya ac . %<vilvairàmalakairvàpi kapitthairathavà ÷ubhaiþ . màsena loke'dhikçcchraþ kathyate dvijasattamaiþ>% iti (÷aïkhasa0) ukte màsasàdhye vratabhede . pràø saø . adhikakaùñe naø . tadvati triø .

#<adhikçta># puø adhi + kç--kta . àyavyàyàdyavekùake, adhyakùe karmajanyaphalasambandhini niyukte, svàmitvavati ca triø . %<mahãpatãnàü pçthagarhaõàrthaü samàdide÷àdhikçtànadhi÷rãriti>% raghuþ .

#<adhikçti># strã adhi + kç--ktin . adhikàre .

#<adhikrama># puø adhi + krama--bhàve gha¤ amantatvànna vçddhiþ . àrohaõe .

#<adhikùit># triø adhi + bhàve kartari và kvip--tuk ca . parikùaye, tatkàriõi ca . vi÷àmàsàmabhayànàmadhikùitam çø 10, 92, 24 .

#<adhikùipta># triø adhi + kùipa--kta . sthàpite, nindite, kçtàdhikùepe, prerite, tiraskçte ca .

#<adhikùepa># puø adhi + kùipa--bhàve gha¤ . tiraskàre, sthàpane, preraõe ca .

#<adhigata># triø adhi + gama karmaõi--kta . pràpte, j¤àte ca . %<adhigataü vidhivat yadapàlayaditi>% raghuþ %<adhigatasakalakalàkalàpakamiti>% kàdaø . adhigatàkhilavedàrtha iti veø sàø .

#<adhigama># puø adhi + gama--gha¤ . j¤àne, pràptau, svãkàre ca . %<adhyàtmayogàdhigameneti>% gãtà . nidhyàdeþ pràptau ca . %<svàmã çkthakrayasaüvibhàgaparigrahàdhigameùviti>% gautaø . %<adhigamo nidhyàdeþ pràptiriti>% mitàø .

#<adhigava># avyaø gavi vibhaktyarthe avyayoø vede ac samàø . gavãtyarthe %<svàdãyo yadadhigavaü kùãramiti>% vedaþ .

#<adhiguõa># puø adhiko guõaþ pràø saø . ati÷athitavinayodaguõe . baø . tadvati triø . %<yàc¤à moghà varamadhiguõe nàdhame labdhakàmà>% iti nãtiø . guõe--vibhaktyarthe avyayãø . guõamadhikçtyetyarthe avyaø . adhigato guõo yena . jyàdhiråóhe dhanuùi naø .

#<adhijihva># puø adhikà jihvà yasya . dvijihve sarpe tasya dvijihvatva¤ca amçtàsvàdà÷ayà ku÷avilehanàt . yathoktaü bhàø àø paø . %<yatraitadamçta¤càpi sthàpitaü ku÷amaüstare . tadvij¤àya hçtaü sarpàþ pratimàyàkçta¤ca tat . somasthànamida¤ceti darbhàüste lilihustadà . tato dvidhà kçtà jihvà sarpàõàü tena karmaõà . amavaü÷càmçtaspar÷àddarbhàste'tha pavitriõaþ . evaü tadamçtaü tena hçtamàhçtameva ca . dvijihvà÷ca kçtàþ sarpà garuóena sahàtmanà>% iti .

@<[Page 130a]>@
#<adhijihvikà># strã jihveva ivàrthe kan adhiråóhà jihvikà và . (àljibha) upajihvàyàm .

#<adhijya># naø adhyàråóhà jyà yatra pràø ba0, adhigataü jyàü và atyàø saø . àropitaguõake dhanuùi %<tvayi càdhijyakàrmuke>% iti ÷akuø .

#<adhijyotiùa># avyaø jyotiùi vibhaktyarthe avyayãø ac samàø . såryatàrakàdijyotãüùyadhikçtyerthe .

#<adhityakà># strã adhi + tyakan . parvatasyoparibhåmau . %<àråóhaü sthalamadhityaketi>% siø kauø . %<sthàõuü tapasyantamadhityakàyàmiti>% kumàø . %<adhityakàyàmiva dhàtumayyàmiti>% raghuþ .

#<adhidanta># puø adhyàråóho dantam atyàø saø . dantopari jàtadante (gajaüdàta) . pràø baø . tadvati triø . dante vibhaktyarthe avyayãø . dantamadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhideva># puø adhikçtodevaþ yena guõàti÷ayàt pràø baø . sarvadevàdhipe parame÷vare . deve vibhaktyarthe avyayãø . devamadhikçtyetyarthe avyaø . adhidevaü bhavaþ ñha¤ . anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . àdhidaivikaü devebhyo jàte duþkhàdau triø .

#<adhidevatà># strã adhiùñhàtrã devatà ÷àø taø . adhiùñhàtryàü devatàyàm . devatànàm adhiùñhàtçtva¤ca sannidhànamàtreõa tattatpadàrthànàü tattatkarmasu niyantçtvaråpam . tacca sàkùàt parame÷varasyaiva yathoktam vçø uø antaryàmi bràhmaõe . %<yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro, yaü pçthivã na veda, yasya pçthivã ÷arãraü, yaþ pçthivãmantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ .. yo'psu tiùñhannadbhyo'ntaro, yamàpo na viduryasyàpaþ ÷arãraü, yo'po'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo'gnau tiùñhannagnerantaro yamagnirna veda, yasyàgniþ ÷arãraü, yo'gnimantaro yamayatyepa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo'ntarikùe tiùñhannantarikùàdantaro, yamantarikùaü na veda yasyàntarikùaü ÷arãraü yo'ntarikùamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo vàyau tiùñhanvàyorantaro, yaü vàyurna veda, yasya vàyuþ ÷arãraü, yo vàyumantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo divi tiùñhandivo'ntaro, yaü dyaurna veda, yasya dyauþ ÷arãraü, yo divamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya àditye tiùñhannàdityàdantaro, yamàdityo na veda, yasyàdityaþ ÷arãraü, ya àdityamantaro, yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo dikùu tiùñhandigbhyo'ntaro yaü di÷o na viduryasya di÷aþ ÷arãraü, yo di÷o'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya÷candratàrake tiùñhaü÷candratàrakàdantaro, ya¤candratàrakaü na veda, yasya candratàrakaü ÷arãraü, ya÷candratàrakamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya àkà÷e tiùñhannàkà÷àdantaro, yamàkà÷o na veda, yasyàkà÷aþ ÷arãraü, ya àkà÷amantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yastamasi tiùñhaüstamaso'ntaro, yaü tamo na veda, yasya tamaþ÷arãraü, yastamo'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yastejasi tiùñhaüstejaso'ntaro, yaü tejo na veda, yasya tejaþ ÷arãraü, yastejo'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçta ityadhidaivatam . athàdhibhåtam yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhansarvebhyo bhåtebhyo'ntaro, yaü sarvàõi bhåtàni na viduryasya sarvàõi bhåtàni ÷arãraü, yaþ sarvàõi bhåtànyantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçta ityadhibhåtam . athàdhyàtmam yaþ pràõe tiùñhanpràõàdantaro, yaü, pràõo na veda, yasya pràõaþ ÷arãraü, yaþ pràõamantaro yamayatyeùa ta àtmantaryàmyamçtaþ . yo vàci tiùñhanvàco'ntaro, yaü vàïna veda, yasya vàk ÷arãraü, yo vàcamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya÷cakùuùi tiùñhaü÷cakùuùo'ntaro, yaü cakùurna veda, yasya cakùuþ÷arãraü, ya÷cakùurantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yaþ ÷rotre tiùñha¤chotràdantaro, yaü ÷rotraü na veda, yasya ÷rotraü ÷arãraü, yaþ÷rotramantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo manasi tiùñhanmanaso'ntaro, yaü mano na veda, yasya manaþ ÷arãra yo mano'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yastvaci tiùñhaüstvaco'ntaro, yaü tvaïna veda, yasya tvak ÷arãraü, yastvacamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo vij¤àne tiùñhanvij¤ànàdantaro, yaü vij¤ànaü na veda, yasya vij¤ànaü ÷arãraü, yo vij¤ànamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo retasi niùñhanretaso'ntaro, yaü reto na veda, yasya retaþ ÷arãraü, yo reto'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçto'dçùño draùñà,'÷rutaþ ÷rotà, 'mato mantà, 'vij¤àto vij¤àtà, nànyo'to'sti draùñà, nànyato'sti ÷rotà, nànyato'sti mantà, nànyato'sti vij¤àtaiùa ta àtmàntaryàmyamçto'to'nyadàrtam>% iti . tasyaivàü÷aüvi÷eùeõàvirbhåtànàü digàdyabhimànidevànàmindriyàdhiùñhàtçtvaü yathà %<vaikàrikàdahaïkàràddevà vaikàrikà da÷a . digvàtàrkapraceto'÷vivahnãndropendramitrakà>% iti ÷àraø . %<÷aktisàmarthyàdvikçtaparame÷varàdutpannatvenà'haïkàrasya tadutpannadevànà¤ca vaikàrikatvamiti>% ràghavabhaññena vyàkhyàtam . %<vaikàrikà digàdyà÷ca candreõaikàda÷a smçtàþ . indriyàõàmadhiùñhàtçdevàste parikãrtità>% iti taddhçtàbhiyuktoktiþ . tathà ca ÷rotrasya dik, tvaco vàtaþ, netrasya arkaþ, rasanàyàþ varuõaþ, ghràõasya a÷vinau, vàgindriyasya vahniþ, hastasya indraþ, pàdasya upendraþ, pàyoþ mitraþ, upasthasya (kaþ) prajàpatiþ, manasaþ candraþ, ityete ekàda÷endriyàõàmadhiùñhàtçdevàþ . %<ã÷varaü bhàskare vidyàdumàü vidyànni÷àkare . skandamaïgàrake vidyàdbudhe nàràyaõaü viduþ . gurau vedanighiü vidyàt ÷ukre ÷akro vidhãyate . ÷anai÷care yamaü vidyàdràhoþ kàlaü tathaiva ca . citragupto'dhipaþ ketorityete grahadevatàþ>% iti (matsyapurà0) uktà grahàõamadhidevàþ . eteùàü punaradhiùñhàtçdevà÷ca pratyadhidevatàtvena vyavahriyante te ca pratyadhidevatà÷abde dar÷ayiùyante . adhidevatàpyatraiva . %<àdityàbhimukhàþ sarve sàdhipratyadhidevatà>% iti matsyapuø . %<÷a÷àïkamårteradhidevatàkçtiriti>% bhaññiþ . candràdhidevatà umà .

#<adhidaivata># naø adhiùñhàtç daivatam pràø saø . adhidevatà÷abdàrthe %<÷ivàdhidaivataü dhyàyet vahnipratyadhidaivatamiti>% %<vicintyo màdhidaivata>% miti ca viùõudhaø puø . daivate vibhaktyarthe avyayãbhàvaþ . daivatamadhikçtyetyarthe avyaø . %<athàdhidaivatam àdityo và>% iti chandoø uø %<ityadhidaivatamiti vçø u0>% . adhidaivamapyatra avyaø . %<adhidaivaü kimucyate iti>% gãtà .

#<adhinàtha># puø adhiko nàthaþ pràø saø . adhã÷vare . %<tatràdhinàthamadhikçtya divastathàsàviti>% naiùaø .

#<adhinàya># puø adhinãyate vàyunà gandhàdhàrasåkùmàü÷anayanadvàrà tattatsthànaü hriyate'sau aghi + nã--gha¤ . gandhe .

#<adhipa># puø adhipàti adhi + pà--ka . prabhau ã÷vare . %<atha prajànàmadhipaþ prabhàte>% iti raghuþ . %<÷riyaþ kuråõàmadhipasyeti>% bhàraø .

#<adhipati># puø adhikaþ patiþ, adhi + pà--óati và . ã÷vare svàmini %<sa và eùa sarveùàü bhåtànàmadhipatiriti>% ÷rutiþ . %<sarvasyàdhipatirhi sa>% iti manuþ . %<tato bhujaïgàdhipateþ phaõàgrairiti>% kumàø . patyantatvàt bhàvàdau yak àdhipatyam . atyantai÷varye naø . %<÷ailàthipatyaü svayamanvatiùñhaditi>% kumàø . sapårbapadakatvàt striyàü ïãù na÷càntàde÷aþ . %<viùñambhinãü di÷àmadhipatnãmiti yajuø 14, 5, adhipatnãü svàminãmiti>% dãpaþ .

#<adhipà># triø adhipàti adhi + pà kvip adhipatau, adhipàlake ca %<svaryada÷mannadhipà u andho'bhi>% çø 7, 88, 2 .

#<adhipu(på)ruùa># puø adhikaþ uttamaþ pu(på)ruùaþ pràø saø . paraüme÷vare . pu(på)ruùe vibhaø avyayãø . pu(på)ruùamadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhipraja># triø adhikà prajà yasya . bahuprajàyukte . pràø saø . bahuprajàyàü strã .

#<adhibhå># puø abhibhavati svàmãbhavati svàmyarthe'tràdhiþ adhi + bhå--kvip . prabhau .

#<adhibhåta># avyaø bhåteùu vibhaø avyayãø . bhåtànyadhikçtyetyarthe %<adhibhåtaü kimucyata>% ityarjunapra÷ne %<adhibhåtaü kùarobhàva>% iti bhagavaduttaram iti gãtà . %<bhåtaü pràõimàtramadhikçtya bhavatãtyadhibhåtamucyate>% iti ÷rãdharaþ . adhibhåtaü bhavaþ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ àdhibhautikam . bhåtànyadhikçtya jàte duþkhàdau triø .

#<adhibhojana># naø adhikamatyantaü bhojanam pràø saø . atyantabhojane . bhojanaü nirukte dhananàmasu pañhitam adhikaü dhanaü målyaü yasya . atimålyalabhye vastuni triø . da÷a vasràdhibhojanà iti çø 6, 47, 23 adhibhojanà adhikaü dhanaü målyaü yeùàü tàdç÷àni da÷a vastràõãti bhàùyam .

#<adhimantha># puø adhikaü mathyate'nena adhi + mantha--karaõe gha¤ . %<utpàñyata ivàtyarthaü netraü nirmathyate tathà . ÷iraso'rdhaü tu taü vidyàdadhimanthaü svalakùaõaiþ>% ityukte araõikàùñhamanthanàvayavabhede .

#<adhimàüsa># naø adhikaü màüsamatra . %<vistãrõaü mçdu bahulaü yakçtprakàraü ÷yàvaü và tadadhimàüsajàrma vidyàditi>% vaidyakokte rogabhede .

#<adhimàüsaka># puø adhiko màüso yatra baø kap . %<hanåsthe pa÷cime dante mahà÷otho mahàrujaþ . kàlàsnàyã kaphakçto vij¤eyaþ so'dhimàüsaka>% iti vaidyakokte dantarogavi÷eùe .

#<adhimàtra># triø adhikà màtrà yasya, adhikaü pramàõamasya màtrac và . adhikapramàõe .

#<adhimàsa># puø adhiko ravimàsàdatiriktaþ ÷uklapratipadàdidar÷ànta÷càndro màsaþ pràø saø . malamàse %<asaükràntamàso'dhimàso nirukta>% itismçtyukto ravisaükràntivarjito màso'ghimàsaþ . tathà hi %<mãnàdistho raviryeùàmàrambhaþ prathame kùaõe . te caitràdyà>% ityuktadi÷à mãnasthe ravau yasya càndramàsasyàrambhaþ sa caitraþ evaü meùastharavàrabdho vai÷àkha ivyevaü sthite yasmin càndramàse raveþ rà÷yantarasaükramo na jàtaþ, tasya taduttarasya ca càndramàsasya ubhayormeùasthe ravau svàrambhàt ubhayorapi vai÷àkhatà, tatràdyo'dhimàsaþ saükràntihãnatvàt dvitãyaþ ÷uddhaþ iti smçtau prasiddham . yathà malamàsatattve laghuhàrãtaþ .. %<indràgnã yatra håyate>% ityuktvà %<tamatikramya tu raviryadà gacchet katha¤cana . àdyomalimlucoj¤eyodvitãyaþ prakçtaþ smçtaþ . tasmiüstu prakçte màsikuryàt ÷ràddhaü yathàvidhi . tathaivàbhyudayaü kàryaü nityamekaü tu marvadà>% . %<yadà taü dar÷àntamàsamatikramya tatpåbbamàsàntyakùaõavçttirà÷isthaþ san såryo'tivàhya gacchet màsàntare rà÷yantarasaüyogaü gacchettadàdyo'tikràntomàsomalimlucoj¤eyaþ>% . jyotiùe . %<amàvàsyàdvayaü yatra ravisaükràntivarjitam malamàsaþ sa viüj¤eyoviùõuþ svapiti karkañe>% . %<amàvàsyàdvayaü amàvàsyàntyakùaõadvayaü ravisaükràntibhyàü kriyotpattiråpottarasaüyogaråpàbhyàü yathàkramaü varjitaü tena dar÷àntyakùaõadvayayoreva kriyotpattyuttarasaüyogàbhyàü yathàkramaü saüyogenàdhimàsaþ . saükrànterekakùaõe kriyotpattiraparakùaõe pårbasaüyoganà÷aþ uttarasaüyogotpatti÷ceti kùaõadvayavçttitvamiti mãmàüsakasiddhàntàt>% . gçhyapari÷iùñajyotiþparà÷arau . %<raviõà laïghitomàsa÷càndraþ khyàtomalicaþ . tatra yadvihitaü karma uttare màsi kàrayet>% parà÷araþ . %<pakùadvaye'pi saükràntiryadi na syàt sitàsite . tadà tanmàsavihitamuttare màsi kàrayet>% . atra laïghanamasaükramaõa¤ca ravestadà bhavati yadà tanmàsa tatpårbamàsàntyakùaõayorekarà÷yavasthitasya tanmàsànantarasaüyogaþ, na tvekarà÷isthitasya màsavyàpanamàtraü tathàtve caturda÷yàmekarà÷au saükràntasya pratipatprathamakùaõe'pararà÷au, tatpararà÷au ca dvitãyàyàü pratipadi và raveþ saüyoge'parasyàpi malamàsatà syàt . ataeva jyotiùe %<amàvàsyàparicchinnaü ravisaükràntivarjitam . malamàsaü vijànãyàdgarhitaü sarvakarmasu . tasyàrkodar÷aka÷caikarà÷au dar÷advayàtigaþ>% . %<atraikarà÷isthàrkasya dar÷advayàtigatvamuktam . etacca pårbopada÷itayormàsayoþ pårbasyaiva sammavati na parasya>% . malamàsakàraõantu jyotiùe . %<divasasya haratyarkaþ ùaùñibhàgamçtau sadà . karotyekamaha÷chedaü tathaivaika¤ca candramàþ . evamardhatçtãyànàmabdànàmadhimàsakam . grãùme janayataþ pårbaü pa¤càbdànte tu pa÷cimama>% . %<tena divasasya titheþ ùaùñibhàgaü daõóamekaü ravirharati chedayati uttare chedamityabhidhànàt . tata÷ca çtau màsadvaye ùaùñinàóãcchedàdahnastithe÷chedamàkarghaõaü karoti . evaü candro'pi . evamityuktakrameõa varùe dvàda÷a tithyàtmakakàlàkarùàdardhatçtãyànàmante ardhaü tçtãyaü yeùàü te tathà . grãùme màdhavàdiùu ùañkeùu pårbaü màdhavàditrikapatitaü, pa¤càbdànte tu pa÷cimaü ÷ràvaõàditrikapatitaü malamàsa¤candràrkau janayataþ>% . mihiraþ . màdhavàdiùu ùañkeùu màsi dar÷advayaü yadà . dviràùàóhaþ sa vij¤eyaþ ÷ete tu ÷ràvaõe'cyutaþ . %<mithunopagato bhànuramàvàsyàdvayaü spç÷et . dviràùàóhaþ sa vij¤eyoviùõuþ svapiti karkañe>% . %<amàvàsyàdvayaü tadantyakùaõadvayaü spç÷et saüyujyàt na tanmadhye rà÷yantarasaüyoga ityarthaþ>% . %<kanyàsiühakulãreùu yadà dar÷advayaü bhavet . àgàmini tadà varùe kulãre màdhavaþ svapet>% . yadyapi %<yàü tithiü samanupràpya tulàü gacchati bhàskaraþ . tayaiva sarvasaükràntiryàvanmeùaü na gacchati>% iti ràjamàrtaõóavacanàttulàdiùaõmàse tithivçddhyabhàvàdvarùe dvàda÷avçddhiranupapannà tathàpi %<madhye viùuvatorbhànuryànyahàni tu vardhayet . taiþ sambhåyàdhikomàsaþ patatyeva trayoda÷aþ>% iti %<gçhyapari÷iùñavàkye viùuvatormeùatulàsaükràntyormadhye meùàdiùaõmàsa eva tithivçddhiruktà ahargaõane meùàdiùaõmàse mandabhuktyà saptadinavçddhistulàdau ÷ãghrabhuktyà dinadvayahràsaþ>% iti tathà ca jyotiþ÷àstram %<meùàdãnàmaharvçndaü ùaõõàü saptàùñacandrakam (187) . tulàdãnàmaùñasaptacandrakantu (178) likhet pçthak>% . candra ekaþ %<aïkasya vàmà gatiþ>% ityaïkavidàü samayàt vyutkrameõàïkà bodhyàþ . tena dinavçddhi 5 kramasa¤cayàbhyàü 6 meùàdiùañke eva ekàda÷atithivçddhiþ . eva¤ca %<gate'bdadvitaye sàrdhe pa¤capakùe dinadvaye . divasasyàùñame bhàge patatyeko'dhimàsakaþ>% . iti %<ràjamàrtaõóoktaþ saptada÷adinàdhikàùñamàsàdhikavarùadvaye'dhimàsaþ . sa ca saure màsi saptada÷adinottaraü càndramàsalaïghanàsambhavàt sàvanamànena j¤eyaþ iti>% . siddhànta÷iromaõau tu 4320000000 kalpapramàõavarùeùu 1593300000 etanmità adhimàsàbhavantãtyuktam yathà %<lakùàhatà devanaveùucandràþ kalpe'dhimàsàþ kathitàþ sudhãbhiriti>% . %<atropapattiþ prakçtàstàvadravimàsàstebhya÷càndramàsà yàvadbhiradhikàstàvanto'dhimàsà>% iti . tadevàha . %<raveþ koñinighnàþ kçtà'ùñenduvàõàþ>% 51840000000 %<suràgnyabdhiràmeùavo lakùanighnàþ 53433300000 . ÷à÷àïkasya màsàþ pçthak såryamàsairvihãnàstu kalpe'thavà te'dhimàsàþ iti>% .. iùñavarùeadhimàsànayanaü tatraivoktaü yathà %<kathitakalpagatàrkasamàgaõo raviguõo gatamàsasamanvitaþ . khadahanai (30) rguõitastithisaüyutaþ pçthagato'dhikamàsasamàhatàt (1593300000) .. ravidinà (1555200000000) ptagatàdhikamàsakaiþ kçtadinaiþ sahito dyugaõo vidhoþ>% iti . atra vàsanà kalpagatàbdà dvàda÷aguõità ravimàsà jàtàste caitràdigatacàndratulyaiþ sauraireva yutàstriü÷adguõà iùñamàsapratipadàdigatatithitulyaiþ sauraireva dinairyutàþ evante saurà jàtàstebhyaþ pçthak sthitebhyo'dhimàsànayanaü trairà÷ikena, yadi kalpasauradinaiþ kalpàdhimàsà labhyante tadaibhiþ kimiti phalam gatàdhimàsàþ . tai rdinãkçtaiþ pçthak sthitaþ sauràhargaõasahita÷càndro bhavati yataþ sauracàndràntaramadhimàsadinànyeva iti . såryasiddhànte'pyuktam . %<bhavanti ÷a÷ino màsàþ såryendu bhagaõàntaram . ravimàsonitàste tu ÷eùàþ syuradhimàsakàþ>% iti .. såryacandrabhagaõayorantaraü candrasya màsaþ bhavanti te càndramàsà ravimàso nitàþ santaþ ÷eùà ava÷iùñà ye càndramàsàste'dhikamàsà eva bhavanti nànye . anena càndratvamaghimàsànàü spaùñãkçtam . atropapattiþ . triü÷attithyàtmakasya ravãnduyutikàlaråpadar÷àntàvadhe÷càgdrasya, dvàda÷arà÷imitena såryendvantareõaiva siddhiþ kathamanyathà dar÷ànte jàtasya manda÷ãghrayoþ såryendvoryogasya punardar÷ànte sambhavaþ . dvàda÷arà÷yantaraü tvekaü bhagaõàntaramato bhagaõàntareõa càndro màsaþ siddhaþ . sauramàsàpekùayà yadantareõa càndramàsànàmadhikatvaü ta evàdhimàsà iti .

#<adhiyaj¤aþ># puø adhikçtoyaj¤o yasmàt pràø baø . parame÷vare . %<adhiyaj¤aþ kathaü? ko'tre>% tyarjuna pra÷ne . %<adhiyaj¤o'hame vàtra dehe dehabhçtàü vara!>% iti bhagavaduttaram gãtàyàm . %<atràsmin dehe'ntaryàmitve na sthito'hamadhiyaj¤aþ yaj¤àdikarmapravartakastatphaladàtà ceti>% ÷rãdharaþ . yathà ca tasya sarvàntaryàmitvaü tathà adhidevatà÷abde'ntaryàmibràhmaõe purastàddar÷itam . yaj¤e vibhaø avyayãø . yaj¤amadhikçtyetyarthe avyaø . adhiyaj¤aü brahma japediti manuþ, yàge vibhaø avyayãø . adhiyàgamapyuktàrthe avyaø . adhikaþ adhikàïgayàgaþ pràø saø . adhikàïge yàge puø .

#<adhiyoga># puø adhikoyogaþ pràø saø . jyotiùaprasiddha yàtrika÷ubhayoge . sa ca gamanasamayalagne--tasmàdvà caturthe, pa¤came, saptame, navame, da÷ame, và atyatamasyàne budhajãvabhàrgavàõàü madhye dvayoþ sthitau satyàü bhavati . %<yoge kùemamathàdhiyogamane kùemaü vipåõàü badha iti>% muhåø .

#<adhiyodha># puø àdhikyena yudhyati adhi + yudha--ac . atiyoddhari . vibhaø avyayãø . yodhe ityarthe avyaø .

#<adhiratha># adhyàråóhaþ rathaü rathinam atyàø saø . atirathe . karõapitari puø . %<vive÷àdhirathoraïgaü yaùñipràõo hvayanniveti>% bhàø àdiø . tasyàpatyam i¤ . àdhirathiþ karõe puø . karõaparvaõi bhåriprayogo'sya .

#<adhiràj># puø adhiràjate adhi + ràja--kkip . sàmràjyavati, nçpe, sampannançpe ca %<pràyopaviùño gaïgàyàmanàdçtyàdhiràñ ÷riyamiti>% bhàgaø . adhika÷obhànvite triø .

#<adhiràja># puø adhiko ràjà ñac samàø . adhã÷vare sàmrà jyavati, nçpe ca . %<÷ailàdhiràjatanayà na yayau na tasthàviti>% %<himàlayonàma nagàdhiràja>% iti ca kumàø .

#<adhiràjya># naø adhikaü ràjyaü pràø saø . sàmràjye . %<atyanyàn pçthivãpàlàn pçthivyàmadhiràjyabhàgiti>% .

#<adhiràùñra># naø adhikçtaü ràùñramatra pràø baø . ràjye . vibhaø avyayãø . ràùñramadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhirukma># triø adhigataü rukmamàbharaõaü yena pràø baø . adhi gatasuvarõàbharaõe mànave . adhirukmà vinãyate iti çø 8, 46, 33, adhirukmà adhikarukmàbharaõeti bhàùyam .

#<adhiråóha># triø adhi + ruha--kartari--kta . uparibhàge àrohaõakartari, ativçddhimati ca .

#<adhiropita># triø adhi + ruha--õic--puk karmaõi kta . ati÷ayenàropite .

#<adhirohaõa># naø adhi + ruha bhàve--lyuñ . uparyàrohaõe . gha¤ . adhiroho'pyatra puø .

#<adhirohaõã># strã adhiruhyate'nayà adhi + ruha--karaõe lyuñ . (mai) iti, (siói) iti ca prasiddhe kàùñhavaü÷àdinirmite uccasthànàrohaõasàdhane sopànavçnde . adhirohaþ sàdhanatvenàkhyasyàþ ini . adhirohiõãtyapyatra iti ÷abdakalpadrumaþ tanmålaü mçgyam . ràyamukuñàdibhiþ lyuñaivatatpadasàdhanànnàsya inyantyatà .

#<adhiloka># avyaø loke vibhaø avyayãø . loke ityarthe .

#<adhivaktç># triø adhi + vaca--tçc . pakùapàtena vaktari . %<vi÷vàhendro adhivaktà>% iti çø 1, 100, 10, adhivaktà pakùapàtena vacanayukta iti bhàø . striyàü ïãp .

#<adhivacana># naø adhi + vaca--lyuñ . pakùapàtena kathane . %<adhikavacanaü pakùapàtena vacana>% miti màdhavàcàryaþ .

@<[Page 134a]>@
#<adhivastra># triø adhyàvçtaü vastraü yena pràø baø . uparinihita vastre . %<yaj¤ebhiràvçto'dhivastrà badhåriveti>% çø 8, 2 6, 13, adhivastrà uparinihitavastreti bhàø .

#<adhivàka># puø adhi--vaca--gha¤ . pakùapàtena vacane . %<tamindhaneùu hiteùvadhivàkàya harati>% iti çø 8, 15, 5, %<adhivàkàya pakùapàtavacanàyeti>% bhàø .

#<adhivàsa># puø adhi + vasa nivàse--gha¤ . nivàse %<÷rãþ kaiñabhàrihçdayaikakçtàdhivàseti>% devãmàø . adhi + vàsa surabhãkaraõe bhàve gha¤ . saurabhe %<kakudmikanyàvaktràntarvàsalabdhàdhivàsayeti>% màghaþ %<adhivàsaspçhayeva màruta>% iti raghuþ . adhivàsayati devatà anena adhi + vasa--õic karaõe gha¤ . yaj¤àrambhapårbadivase devatàsthàpanàdikarmaõi . %<adhivàsaþ pare'hanãti>% smçtiþ %<madhyaràtre'dhivàsayediti>% smçtyuktestasya pårbedyurmadhyaràtre kartavyatà . %<àtyayikeùu kàryeùu sadyaevàdhivàsaye>% dityukte ryàgadine'pi kvacit kartavyatà . gandhamàlyàdyaiþ saüskàre ca .

#<adhivàsana># naø adhivàsayati sthàpayati devatà anena adhi + vasa--õic lyuñ . yàgapårbadine devatàdyàvàhanapårbakapåjanàdikarmabhede . adhivàsyate surabhãkriyate adhi + vàsa surabhãkaraõã bhàve lyuñ . gandhamàlyàdibhiþ surabhãkaraõaråpasaüskàrabhede taddravyàõi ca %<mahã gandhaþ ÷ilà dhànyaü dårvà puùpaü phalaü dadhi . ghçtaü svastikasindåraü ÷aïkhakajjalarocanàþ . siddhàrthaü kà¤canaü ropyaü tàmracàmaradarpaõam . dãpaþ pra÷astipàtra¤ca vij¤eyamadhivàsane>% iti smçtyuktàni vedyàni . %<sàyaü ùaùñhyàntu kartavyaü pàrvatyà adhivàsanamiti>% puràø .

#<adhivàsita># triø adhi + vàsa--surabhãkaraõe karmaõi kta . surabhãkçte gandhamàlyàdibhiþ kçtasaüskàre . adhi + vàsanivàse õic karmaõi kta . kçtàdhivàsane devàdau .

#<adhivàhana># naø adhi + vaha--õic--lyuñ . upari pràpaõe vàhane, ca . vibhaø avyayoø . vàhanaü yànamadhikçtyetyartheavyaø .

#<adhivikartana># naø adhi + vi + kçta--chedane lyuñ . atyantacchedane %<à÷àsanaü vi÷àsanamatho adhivikartanamiti>% çø 10, 85, 35 .

#<adhividya># avyaø vidyàyàü vibhaktyaø avyayãø . vidyàmadhikçtyetyarthe . %<adhividyaü prakà÷ate iti>% vàkyapadãyam .

#<adhivinnà># strã adhi + vida--làbhe karmaõi kta . kçtàdhivedanàyàü yasyà upari vivàhàntaraü kçtaü tasyàü striyàm %<adhivinnà tu yà nàrã nirgacchedruùità gçhàditi>% manuþ . adhivinnastriyai deyamàdhivedinakaü samamiti yàj¤aø .

#<adhivettç># puø adhi + vida--làbhe kartari tçc . vivàhottaraü vivàhàntarakartari .

#<adhiveda># avyaø vede--vibhaktyaø avyayãø . vedamadhikçtyetyarthe . adhi + vida--bhàve gha¤ . vivàhottaraü vivàhàntarakaraõe pu0

#<adhivedana># naø adhi + vida--làbhe bhàve lyuñ . vivàhoparivivàhàntarakaraõe . tatra niyuktàdi ñhak . àdhivedanikam adhivedanaviùayaniyukte tatralabdhe ca dhanàdau triø . %<adhivinnastriyai deyamàdhivedanikaü samamiti>% yàj¤aø . %<àdhivedanikàdyaü ca strãdhanaü parikãrtitamiti>% smçtiþ . adhivedanakàlanimitte tu matkçtabahuvivàhavàde vistarata ukte tataevàvaseye .

#<adhivedanãya># strã adhi + vida--làbhe karmaõi--anãyar . yadvivàhopari vivàhàntarakaraõayogyaü tàdç÷yàü striyàm . karmaõi yat . adhivedyàpyatra strã . %<bandhyàùñame'dhivedyàbde>% iti manuþ .

#<adhi÷rapaõa># naø adhi + ÷rà--pàke õic--puk hrasva÷ca bhàve lyuñ . pàcane .

#<adhi÷raya># puø adhi + ÷rã--pàke bhàve ac . cållyàmuparisthàpanaråpe viklittihetubhåte vyàpàre, pàke .

#<adhi÷rayaõa># naø adhi upari ÷rayaõaü pàkàrthaü sthàpanaü ÷rã¤bhàve lyuñ . cållyà upari sthàpane, tatpårbakapàke ca . adhi÷rãyate pacyate'tra, àdhàre lyuñ ïãp . cållyàm (àkà) iti, (cålà), iti ca khyàtàyàm strã .

#<adhi÷rayaõãya># triø adhi÷rayaõàya pàkàya hitam cha . pàkasàdhanapàtre . adhi÷rayitumarhati adhi + ÷rã--pàke arhàrthe karmaõi anãyar . pàkàrhe vastuni triø .

#<adhi÷rayitavai># avyaø adhi + ÷rã--pàke vede kçtyàrthe tavai . pacanãye %<gaureva dugdhamadhi÷rayitavai bråyàditi>% vedaþ .

#<adhi÷rã># triø adhikà ÷rãryasya . adhika÷obhànvite adhikasampattimati ca %<iyaü mahendraprabhçtãnadhi÷riya>% iti kumàø %<samàdide÷àdhikçtànadhi÷rãriti>% raghuþ .

#<adhiùavaõa># naø adhiùåyate somaþ yatra adhi + ùå abhiùave àdhàre lyuñ . somàbhiùavasàdhanacarmàdipàtre . %<aü÷åniva gràvàbhiùavaõe>% iti vedaþ . bhàve lyuñ . abhiùave .

#<adhiùavaõyà># triø adhiùavaõàya hitam yat . abhiùavasàùane phalake . %<yatra dvàviva jaghanàdhiùavaõyà kçtà>% iti çø 1, 28, 2 adhiùavaõyà ubhe adhiùavaõaphalake iti bhàø .

@<[Page 135a]>@
#<adhiùñhàtç># triø adhi + sthà--tçc ùatvam . adhyakùe, niyamitakàryavi÷eùàkaraõena kçtàkçtàvekùake, niyantari ca . %<àtmendriyàdyadhiùñhàteti>% bhàùàø . adhideve ca . %<indriyàõàmadhiùñhàtçdevàste parikãrtità>% iti puràø . te ca adhidevatà÷abde dar÷itàþ sarvàdhiùñhàtà tu parame÷vara eva tadapi tatraivàntaryàmibràhmaõena dar÷itam . %<tatsànnidhyàdadhiùñhàtçtvaü maõivaditi>% sàükhyasåø . yathàyaskàntamaõeþ sànnidhyamàtreõa ÷alyaniùkarùakatvaü na saïkalpàdinà tathaivàdipuruùasya saüyogamàtreõa prakçtermahattattvaråpeõa pariõamanam . idameva ca sopàdhisraùñçtvamityarthaþ . tathàcoktam . niricche saüsthite ratne yathà lohaþ pravartate . sattàmàtreõa devasya tathà ceyaü jagajjaniþ . ata àtmani kartçtvamakartçtvaü ca saüsthitam . %<niricchatvàdakartàsau kartà sannidhimàtrataþ>% iti sàüø bhàø . striyàü ïãp .

#<adhiùñhàna># naø adhi + sthà--lyuñ . niyamitakàryavi÷eùàkaraõena sànnidhyamàtreõa niyamanàya, sthitau, vedànta÷àstraprasiddhe àropàdhikaraõe ca . vedàntinà¤ca adhyàsasyàïgamadhiùñhànaü yathà tathà'dhyàsa÷abde vakùyate . adhikaraõe lyuñi . pure àdhàramàtre, à÷raye ca . %<tadadhiùñhànà÷rayadehe tadvàda iti>% sàüø såø . %<tasya liïgasya yadadhiùñhànamà÷rayo vakùyamàõabhåtapa¤cakaü tasyà÷raye ùàñkau÷ike dehe iti bhàùyat>% . karaõe lyuñi . cakre, prabhàve ca cakreõa, prabhàvena ca hi pravçttayuddhakçtyàdisambhavaþ . adhiùñhàna¤ca niyantçtvaü yathoktaü sàükhye . %<saühataparàrthatvàt triguõàdiviparyayàdadhiùñhànàditi>% %<ita÷ca puruùo'sti adhiùñhànàt triguõàtmakànàmadhiùñhãyamànatvàt yadyat sukhaduþkhamohàtmakaü tat sarvaü pareõàdhiùñhãyamànaü dçùñaü yathà rathàdi yantràdibhiþ, sukhaduþkhamohàtmaka¤cedaübuddhyàdi, tasmàdetadapi pareõàdhiùñhàtavyam . sa ca parastraiguõyàdanya àtmeti>% sàø kauø . bhàve lyuñ . sannidhimàtre . %<atràdhiùñhànaü kurviti>% àvàhanamantraþ . %<bhokturadhiùñhànàdbhogàyatananirmàõamanyathà påtibhàvaprasaïgàt>% iti sàükhyasåø bhoktuþ pràõasyàdhiùñhànàt vyàpàràdeva bhogàyatanasya ÷arãrasya nirmàõaü bhavati . anyathà pràõavyàpàràbhàve ÷ukra÷oõitayoþ påtibhàvaprasaïgàt mçtadehavadityarthaþ . tathàca rasasa¤càràdivyàpàravi÷eùaiþ pràõo dehasya nimittakàraõaü dhàrakatvàditi bhàva iti bhàø . nanu pràõinaþ nirvyàpàrasyàdhiùñhàne prayojanàbhàva iti tatràha . %<bhçtyadvàrà svàmyàdhiùñhitirnaikàntyàt>% iti sàø såø . dehanirmàõe vyàpàraråpamadhiùñhànaü svàmina÷cetanasyaikàntyàt apekùà nàsti kintu pràõaråpabhçtyadvàrà yathà ràj¤aþ puranirmàõa ityarthaþ . tathà ca pràõasyàdhiùñhàtçtvaü sàkùàt, puruùasyàdhiùñhàtçtvaü pràõasaüyogamàtreõeti siddham . kulàlàdãnàü ghañàdinirmàõeùvapyevam . vi÷eùastvayaü tatra cetanasya buddhyàde÷càpyupayogo'sti buddhipårbakaü sraùñçtvàditi . yadyapi pràõàdhiùñhànàdeva dehanirmàõaü tathàpi pràõadvàrà pràõisaüyogo'pyapekùyate puruùàrthameva pràõena dehanirmàõàdityà÷ayena bhokturadhiùñhànàdityuktam iti bhàø . adhiùñhãyate karmaõi lyuñ . adhiùñhite runnidhimàtreõa niyantrite . %<indriyàõi mano buddhirasyàdhiùñhànamucyate>% iti gãtà .

#<adhiùñhita># triø adhi--sthà--karmaõi kta . adhyuùite %<vilokya vçddhokùamadhiùñhitaü tvayeti>% kumàø . sannivimàtreõa niyojite ã÷varàdhiùñhitàþ sarve svaü svaü kàryaü hi kurvate iti puràø .

#<adhihari># avyaø harau, vibhaø avyayãø . harimadhikçtyetyarthe

#<adhãkàra># puø adhi + kç--gha¤ upasargasya dãrghatvam . adhikàra÷abdàrthe %<sarvàkareùvadhãkàro mahàyantrapravartanam>% ityupapàtakagaõanàyàü manuþ . %<svàgataü svànadhãkàràniti>% kumàø .

#<adhãta># naø adhi + iïa--bhàve kta . adhyayane, karmaõi kta . kçtàdhyayane abhyaste ca triø %<ãùadãùadanadhãtavidyayeti>% kusuø . %<adhãtavedavedàïgatveneti>% veø sàø .

#<adhãti># strã adhi + iï adhyayane ktin . adhyayane %<adhãtibodhàcaraõapracàraõairiti>% naiùaø . adhi + ika--smaraõe ktin . smaraõe %<nå te pårbasya vaso adhãtau tçtãye>% iti çø 2, 4, 8, %<adhãtau smaraõe>% iti bhàpyam .

#<adhãtin># triø adhãtamanena adhãta + ini . kçtàdhyayane . %<tvaguttaràsaïgavatãmadhãtinãmiti>% kumàø . etadinyantayoge ca karmaõi saptamã vede'dhãtãtyàdi kintu karmàvivakùayà prathamaü bhàve eva ktaþ pa÷càt karmaõà yogaþ kçtapårbã kañamityatraüva . yathoktaü hariõà . %<akarmakatve satyeva ktànte bhàvàbhidhàyini . pa÷càt kriyàvatà kartrà yogo bhavati karmaõeti>% . vistaraþ satkçtasaralàyàü draùñavyaþ .

#<adhãna># triø adhigataminaü prabhum atyàø saø . àyatte . vittàdhãna ityàdau tu vitte avi--iti vàkye samàse adhyuttarapadàt kha . %<kva nu màü tvadadhãnajãvitàmiti>% kumàø . %<dàràdhãnastathà svargaþ pitéõàmàtmana÷ca ha>% iti manuþ . %<ikùvàkåõàü duràpe'rthe tvadadhãnà hi siddhayaþ>% iti raghuþ .

#<adhãra># triø dhãraþ dhairyànvitaþ naø taø . ca¤cale, %<kàntasyà dharamaõim adhãramàcucumbeti>% da÷akuø . kàtare, rogàdinàkulacitte ca . vidyuti, nàyikàbhede ca strã . tallakùaõaü nàyikà÷abde vakùyate

#<adhãvàsa># adhi + vasa àcchàdane karaõe gha¤ . sarvata àvarake mahàka¤cuke vastrabhede . %<adhãvàsaü parimucyoùõãùaü saüveùñya nivãte>% iti kàtyàø 15, 5, 13, upari sarvataþ saüchàdyate'nenetyadhãvàsaþ mahàka¤cuka iti tadvyàkhyà . %<adhãvàsena pracchàdayatãti>% kàtyàø 20, 6, 15, %<upariùñàdàvarakaü vàso'dhãvàsa>% iti vedadãpaþ .

#<adhã÷a># triø adhika ã÷aþ pràø saø . sàrvabhaume adhipatau ca . %<aïgàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuta>% iti jàtaø .

#<adhã÷vara># triø adhika ã÷varaþ pràø saø . striyàü ïãù . ràjani %<adhigatya jagatyadhã÷varàditi>% naiùaø . prabhau ca .

#<adhãùña># naø adhi + divàø iùa--bhàve kta . satkàrapårvakaniyoge, %<vidhinimantraõàmantraõàdhãùñasaüpra÷napràrthaneùu liïiti>% pàø %<adhãùñaü satkàrapårbakavyàpàra>% iti siø kauø . karmaõi kta . satkàrapårvakaü niyojite triø .

#<adhunà># avyaø asmin kàle idam÷abdasya naø . saüpratãtyarthe %<pramadànàmadhunà>% vióambaneti kumàø . adhunà bhavàrthe ñha¤ . àdhunikaþ idànãntane triø .

#<adhunàtana># triø adhunà + bhavàrtheóyul tuñca . idànãmbhave striyàü ïãp .

#<adhura># nàsti dhåþ cintà bhàro và yasya acsamàø . bhàra÷ånye cintà÷ånye ca, naø taø . adhåþ--abhàre acinte ca . akùe tu nàcsamàø . adhårakùaþ iti .

#<adhåmaka># puø nàsti dhåmo yatra kap . dhåma÷ånye jvaladagnau .

#<adhçta># puø na dhçtaþ . sarveùàü dhàrakatvena kenàpi na dhçte parama÷vare, ÷rutau %<sa bhavagavaþ! kasminnu pratiùñhitaþ?>% iti pra÷ne %<sve mahimnã>% tyuttaram tenànyàdhçtatvàt svapratiùñhatvàcca tasya tathàtvam . adhçtaþ svadhçtaþ svàsya iti viùõu sahasraø .

#<adhçti># strã dhçtirdhàraõaü dhairyaü và abhàvàrthe naø taø . dhàraõàbhàve, dhairyàbhàve, ca .

#<adhçùña># triø dhçùa--nirlajjatve kta naø taø . lajjà÷ãle . dhçùa--abhibhave kta naø taø . anabhibhåte yantaü nomitràvaruõàvadhçùñamiti çø 6, 67, 2, adhçùñamanabhibhåtamiti bhàø . ahiüsite ca . %<dåtàsovasavo'dhçùñà>% iti çø 6, 50, 4, %<adhçùñà ahiüsità>% iti bhàø .

#<adhçùya># triø na dhçùyaþ naø taø . anabhibhavanãye %<adhçùya÷càbhigamya÷ca yàdoratnairivàrõava>% iti rathuþ . dhçùa--nirlajjatve bhàve kyap tannàsti yasya . apragalbhe, lajjà÷ãle ca triø .

#<adhenu># strã naø taø . dohana÷ånyàyàü gavi . %<adhenuü dasrà staryamiti>% çø 1, 117, 20, %<adhenum adrogdhrãmiti>% bhàø .

#<adhairya># naø abhàvàrthe naø taø . ghairyàbhàve . baø . dhairya÷ånye triø .

#<adhoakùa># triø adhaþ akùasya, adhastàt akùati a÷nute và akùa--ac, a÷a--sa và vede atolopàbhàvaþ . adharastàd vyàpake . %<adhoakùàþ sindhavaþ srotyàbhiriti>% çø 3 63, 9, %<yadàpaþ akùasyàdhastàdbhavanti tadà rathàdãni netuü ÷akyante>% iti bhàø .

#<adho'ü÷uka># naø adharamaü÷ukam adhara + prathamàrthe asi adharasya adhàde÷a÷ca . paridhànavastre .

#<adho'kùa># naø adharamakùaü yatra màrge adhara + prathamàrthe asi baø . havirdhànàkùàdhomàrge . %<dakùiõasyàkùaü prà¤co niùkràmatãti>% kàø 12, 4, 14, dakùiõahavirdhànàkùàdhogàrgeõa pràïmukhà niþsarantãti vedadãpaþ .

#<adho'kùaja># puø akùàt indriyàt jàyate jana--óa 5 taø . akùajaü pratyakùaj¤ànam adharaü gràhakatvàbhàvàddhãnaü yasya adhara--prathamàrthe asi adhàde÷a÷ca . indriyàyogye, %<adho na kùãüyate jàtu yasmàttasmàdadho'kùaja>% ityuktalakùaõe, và viùõau . %<vyàptã vàyuragho'kùaja>% iti viùõusahaø . %<dyaurakùaü pçthivã càdhastayoryasmàdajàyata . madhye vairàjaråpeõa tato'dhokùajaiùyate>% iti bhàùye tathà ca aõóakapàladvayamadhye viràóråpeõa jàtatvàdasya tathàtvam . adhobhåte svasvaviùayebhyo nivartanena pratyakpravàühite akùagaõe jàyate prakà÷ate iti adhokùaja iti và . tatraivàrthe .

#<adhogati># strã adharasmin adhastàt narakàdau gatiþ narakàdigamane %<sàdhakànàü tvadhogatiriti>% tantraø . narakasya ca pàpaphalatvena puõyàdadharatvàt adharatvam %<aurve ca sarve narakàþ sadaityà>% iti (siø ÷iro0) aurvasthàne eva narakasthitiruktà aurvasthiti ÷ca . %<svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñànã>% tyanena pàtàlasannikçùñe tatraivoktà . ato narakànàmadhaþsthatvam, bhågola÷abde vivaraõaü dç÷yam . jaghanyaguõavçttàstu adhogacchanti tàmasà ityukteþ tàmasànàmadhogatitvam . adhogatitva¤ca pàpàdeva . adhaþprade÷amàtre gamane ca %<målànàmadhogatiriti>% kàdaø . adho'dhastàt gatiryasya baø . narakagàmini triø %<anapekùitamaryàdaü nàstikaü vipraluptakam arakùitàramattàraü nçpaü vidyàdadhogatimiti>% manuþ 8, 39, 41, adhogatiü narakagàminamiti kullåkabhaññaþ .

#<adhogàmin># triø adharasmin adhaþ gacchati gama--õini . narakagàmini, adhobhàge--gantari ca . striyàü ïãp .

#<adhoghaõñà># strã adharàt adhastàdàrabhya ghaõñeva tadàkàraphalavattvàt . apàmàrge ratnamàlà .

#<adhojànu># naø adharaü jànunaþ prathamàrthe asi . jànuno'dhare bràhmaõàdãnàü pramàõavi÷eùamabhidhàya sarveùàü vàdhojànu iti kàø 21, 4, 18, %<và vilpàrthe sarveùàü jànunoradhastàt adhojànviti>% tadvyàkhyà .

#<adhojihvikà># strã alpà jihvà jihvikà alpàrthe kan adho'dharà jihvikà karmaø . (àlajibha) iti khyàtàyàm tàlusthajihvikàyàm .

#<adhodàru># naø adharaü dàru adhara + prathamàrthe asi . kàùñhamayadvàrasyàdharakàùñhe (govaràñ) .

#<adhodi÷># strã adharà di÷ adhara + prathamàrthe asi karmaø . dakùiõasyàü di÷i . asyà adharatva¤codak÷abde vakùyate .

#<adhodçùñi># triø adharasmin adhaþ dçùñirasya . yogàbhyàsasamaye nàsikàgramàtradar÷anayukte, tatprakàrastu %<ki¤cit prakà÷astimitogratàrairbhråvikriyàyàü virataprasaïgaiþ . netrairavispanditapakùmamàlairlakùyãkçtaghràõamadhomayåkhairiti>% kumàre %<karaõànyavahiùkçtya sthàõuvanni÷calàtmakaþ . àtmànaü hçdaye dhyàyennàsàgranyastalocana>% iti yogasàre gãtàyàmapi %<sampa÷yan nàsikàgraü svamityàdinà>% dar÷itaþ . adhodar÷anayuktamàtre triø . %<adhodçùñirnaikçtika>% iti manuþ 4, 196 . karmaø . adhasthadçùñau strã .

#<adho'dhas># adhas + adhastàt sàmãpye dvitvam . samãpàdhode÷e %<navànadhodhovçhataþ payodharàniti>% màghaþ .

#<adhopahàsa># puø adhaþ adhobhàgasya smaramandirasya upahàsaþ sandhi÷chàndasaþ . strãõàmadhobhàgasyopahasane . %<yaevaü vidvànadhopahàsaü caratyàsàü, strãõàü sukçtaü vçïkta>% iti vçø upaø . vçïkte àvarjayatãti bhàùyam .

#<adhobhakta># naø adharaü bhaktaü yasmàt adhara + prathamàrthe asi 5 taø . bhaktabhojanànte pãyamànajale .

#<adhobhàga># adharobhàgaþ adhara + prathamàrthe asi karmaø . adharabhàge %<pårbabhàgo guruþ puüsàmadhobhàgastu yoùitàmiti>% .

@<[Page 137b]>@
#<adhobhuvana># naø adharamadhaþ bhuvanam lokaþ . saptasu pàtàleùu . tatsthàna¤ca bhåmerardhaü kùàrasindhorudaksthaü jambudvãpaü pràhuràcàryavaryàþ ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ .. lavaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷va tasmàdamçtamamçtara÷miþ ÷rã÷va yasmàdbamåva . mahitacaraõapadmaþ padmajanmàdidevairvasati sakalavàso vàsudeva÷ca yatra .. dadhno ghçtasyekùurasasya tasmànmadyasya ca svàdujalasya càntyaþ . svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñànãti siø ÷iø .. adhikaü bhågola÷abde vakùyate .

#<adhomukha># triø adho mukhaü yasya baø . jyotiùa÷àstre prasiddheùu nakùatrabhedeùu . yathà %<målà÷leùà kçttikà ca vi÷àkhà bharaõã tathà . maghà pårbàtrayaü caiva adhomukhagaõaþ smçta>% iti . gojihvàkhyavçkùe (anantamåla) avàïmukhe striyàü và ïãù . %<stabdhadçùñiradhomukha>% iti %<adhomukhairårdhamukhaisya patribhiþ>% iti raghuþ . mudràbhede ca tatsvaråpaü mudrà÷abde vakùyate .

#<adhoràma># puø adhobhàge adhastàdbhàge ràmaþ ÷uklaþ dçùñitarpakatvàt tasya ràmatvam . adhobhàge ÷uklavarõe %<à÷vinàvadhoràmàviti>% yaø 24, 1, %<adhoràmau adhobhàge ÷uklavarõàvajàviti>% vedadãpaþ .

#<adholoka># puø adho'dharo lokaþ karmaø . bhåmeradhaþsthapàtàle . adhobhuvana÷abde vivaraõam .

#<adhovarcas># triø adhogàmi varca jyotiryasya . avàcãnajyotiùke %<tatte vidvàn varuõa! prabranãmyadhovarcasa>% iti vedaþ .

#<adhovàyu># puø adhogàmã vàyuþ ÷àø taø . apànavàyau parda÷abdakàrake vàte %<adhovàyusamutsarge prahàse'nçtabhàùaõe>% ityupakramya %<karma kurvannupaspç÷e>% dityuktaü smçtau .

#<adhyakùa># triø adhigato'kùaü vyavahàram atyàø saø . nçpasya chatradhàraõàdivyavahàreùvadhikçte . adhyakùõoti vyàpnoti adhi + akùa--ac . vyàpake . adhigataü målatayà akùamindriyam atyàø saø . pratyakùaj¤àne . ar÷a àditvàt aci . tadviùaye triø . %<dravyàdhyakùe tvacoyogo manasà j¤ànakàraõamiti>% bhàùàø . %<senàpatibalàdhyakùàviti>% manuþ . adhiùñhàtari sannidhimàtreõa niyantari ca %<mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaramiti>% gãtà %<yadadhyakùeõa jagatà vayamàropitàstvayeti>% kumàø kùãrikàvçkùe puø ÷abdàrõavaþ .

#<adhyakùara># avyaø akùare--vibhaø avyayãø . akùaramadhikçtyetyarthe .

#<adhyagni># avyaø agnau agnisamãpe và vibhaktyarthe sàmãpye'rthe và avyayãø . agnau agnisamãpe vetyarthe . tatra sthàne vivàhàdau strãbhyo datte dhanàdau naø . smçti÷àstre càsminnarthe pàribhàùàsya kçtà yathà %<vivàhakàle yat strãbhyo dãyate hyagnisannidhau . tadadhyagni kçtaü sadbhiþ strãdhanaü parikãrtitamiti>% kàtyàø . %<adhyagnyadhyàvàhànikaüdattaü ca prãtikarmaõi bhràtçmàtçpitçpràptaü ùaóvidhaü strãdhanaü smçtamiti>% manuþ . pitçmàtçpatibhràtçdattamadhyagnyupàgatam . àdhivedanikàdya¤ca strãdhanaü parikãrtitamiti yàj¤aø . %<vivàhakàle'gnàvadhikçtya màtulàdidattamiti>% mitàkùarà . adhyagnikçtamityekaü padaü dattamadhyagnyupàgatamityekavàkyatvàt kçtaü dattamityarthaþ ityeke .

#<adhyac># triø adhi + ancu--kvip . adhigantari .

#<adhyaõóà># strã adhikamaõóamiva vãjaü yasyàþ 6 taø . adhika vãjavatyàm (bhuüi àmalà) iti khyàtàyàm bhåmyàmalakyàm .

#<adhyadhikùepa># puø adhiko'dhikùepaþ pràø saø . atyantanindàyàmati÷ayatiraskàre ca %<guråõàmadhyadhikùepa>% iti .

#<adhyadhãna># triø àdhikyena adhãnaþ . atyantàdhãne garbhadàse tasya janmàvadhi dàsatvàt krayavikrayàrhatvàcca tathàtvam .

#<adhyaya># puø adhi--iï--ik và bhàve ac . adhyayane smaraõe ca .

#<adhyayana># naø adhi + iïa--lyuñ . pañhane, gurumukhoccàraõànusàriõi uccàraõe ca . adhyayana¤càkùaramàtrapàñha iti vaidikàþ sàrthàkùaragrahaõamiti mãmàüsakàþ . %<ijyàdhyayanadànàni tapaþ satyaü kùamà damaþ . alobha iti màrgo'yaü dharmasyàùñividhaþ smçta>% iti %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate>% iti %<÷rutàdhyayanasampanna>% iti ca smçtiþ adhyayanaü ca vedàdhyayanaü tatra ca traivarõikànàmadhikàraþ yathoktaü manunà . %<adhyàpanamadhyayanaü yajanaü yàjanaü tathà, dànaü pratigraha¤caiva vràhmaõànàmakalpayat .. prajànàü rakùaõaü dànamijyàdhyayanameva ca . viùayeùvaprasakti¤ca kùattriyasya samàsataþ . pa÷ånàü rakùaõaü dànamijyàdhyayanameva ca . baõikpathaü kusãda¤ca vai÷yasya kçùimeva ca>% iti manuþ . vedàdhyayana¤ca brahmayaj¤atvenàbhidhãyate tacca brahmayaj¤a÷abde vakùyate tacca sàrthàdhyayanameva pra÷astaü yathoktaü bràhmaõasarvasve %<kårmapuràõe . na vedapàñhamàtreõa santoùaü kàrayedguruþ . pàñhamàtràvasanastu païke gauriva sãdati . yo'dhãtya vidhivadviprovedàrthaü na vicàrayet sa sànvayaþ ÷ådrasamaþ pàtratàü na prapadyate>% . vyàsaþ %<vedasyàdhyayanaü kàryaü dharma÷àstrasyacàpi yat . ajànatàrthaü tat sarvaü tuùàõàü kaõóanaü yathà>% tathà %<yathà pa÷urbhàravàhã na tasya bhajate phalam . dvijastathàrthànabhij¤o na vedaphalama÷nute>% . tathà %<pàñhamàtraratànnityaü dvijàtãü÷càrthavarjitàn . pa÷åniva ca tàn pràj¤ovàïmàtreõàpi nàrcayet . ÷rutahãnamadhãtaü yanneha nàmutra tadbhavet . ÷rutantu kevalamapi samuddhàràya kalpate>% . sthàõurayaü bhàrahàraþ kilàbhådadhãtya vedaü na vijànàti yo'rtham . arthavit sakalaü bhadrama÷rute nàkameti j¤ànavidhåta pàùmyà . vyàsaþ . %<yo'dhãte nàrthatattvaj¤astasya taddhàraõaü vçthà . bhàravàhãva bhçtakaþ kevalaü kle÷abhàgbhavet . tasmàdarthaparij¤àne yatnaþ kàryovijànatà>% . vyàsaþ . %<j¤ànaü karma ca saüyuktaü muktyarthaü kathitaü yathà . adhãtaü ÷rutasaüyuktaü tathà ÷reùñhaü na kevalam>% vyàsaþ . %<adhãtya yatki¤cidapi vedàrthàdhigame rataþ . svargalokamavàpnoti dharmànuùñhànaviddvijaþ>% . manuþ %<veda÷àstràrthatattvaj¤o yatra tatrà÷rame vasan . ihaiva loke tiùñhan sa brahmabhåyàya kalpate>% . vyàsaþ . %<samuccitaü stokamapi ÷rutàdhãtaü vi÷iùyate . caturõàmapi vedànà kevalàdhyayanàt dvijàt>% . vçhadvyàsaþ %<anåcànàgranthinaþ ÷reùñhà granthibhyo dhàriõovaràþ . dhàribhya÷càrthatattvaj¤àstepyo'pyadhyàtmacintakàþ>% iti .. etacca syàdhyeyo'dhyetavya iti ÷rutau mãmàüsakaiþ vistarato vyavasthàpitam .

#<adhyardha># triø adhikamardhaü yasya baø . svàrdhena sahite vastumàtre . %<ekàdhikaü harejjyeùñhaþ putro'dhyardhaü tato'nuja>% iti manuþ . ekàdhikamaü÷aü dvàvaü÷àviti yàvat jyeùñhaputtro gçhõãyàt adhikarmaddhaü yatràü÷e sàrdhamaü÷aü iti kullåø . ardha÷abdaþ råpakàrdheråóhaþ tena sàrdharåpake ca . adhyardhapårbàt krãtàdyarthe %<adhyardhapårbadvigorlugasaüj¤àyàmiti>% pàø adhyardhapårbàt dvigo÷càrhãyasya ña¤o luk . adhyardhakaüsam . %<viü÷atikàtkha>% iti ùàø . khavidhànna luk . adhyardhaviü÷atikãnaü %<khàryàãkan>% pàø . ardhyardhakhàrãkam %<paõapàdamàùa÷atàdyat>% pàø . adhyardhapaõyaü adhyardhapàdyam adhyardhamàùyam adhyardha÷atyam %<÷àõàdveti>% pàø yat ñha¤ tasya lukca veti adhyardha÷àõyam adhyardha÷àõam . ityàdayaþ ÷abdàþ tatkrãtàrthe triø . adhyçdhnoti yatra adhi + çdha--àdhàre gha¤ . vàyau . %<katyeva devà yàj¤avalka! iti>% yàj¤avalkyaü prati ÷àkalyapra÷ne tatra yàj¤avalkyena %<adhyardha>% ityuttaraü (vçø u0) dattam tasya vi÷eùaj¤ànàya %<katamo'dhyardha>%? iti punaþ ÷àkalyapra÷ne, %<yo'yaü pavata>% ityuktaü tatra pavata ityanena vàyurukaþ . %<tadàhuryadayamekaeùa pavate atha kathamadhyardha>%? iti . vàyorekatvena adhyardha÷abdàrthasya sàrdhatvasyàsambhave punaràkùipte %<yadasmin idaü sarvamadhyàrdhnot tenàdhyardha>% ityuttaram tena adhikavçddhihetutvàt vàyoradhyardhatvàt tathàtvam adhi + çdha--laï adhyàrdhnot .

#<adhyavasàya># puø adhi + ava--so--gha¤ . idamevameveti viùayaparicchede ni÷caye . sa càtmadharma iti naiyàyikàþ buddhidharma iti sàükhyàdayaþ . %<upàttaviùayàõàmindriyàõàü vçttau satyàü buddheþ rajastamo'bhibhave sati yaþ sattvasamudrekaþ so'yamadhyavasàya iti vçttiriti càkhyàyate>% iti sàükhyatattvakaumudãparibhàùitalakùaõaþ, %<kartavyamiti yo'yaü ni÷cayaþ citsànnidhyàt pràptacaitanyàyà buddheþ pariõàmaþ so'yamadhyavasàya>% ityuktalakùaõo và ni÷cayaþ . prativiùayàdhyavasàyo dçùñamiti sàüø kàø . utsàhe ca . utsàha÷ca karmasu sukaratvena j¤ànàt udyamabhedaþ .

#<adhyavasàyita># triø adhyavasàyo jàto'sya tàràø itac . jàtàdhyavasàye .

#<adhyavasàyin># triø adhi + ava--so--õini . utsàhànvite ni÷cayavati ca .

#<adhyavahanana># naø adhi--upari avahananam . pårbàvaghàtena vituùãkaraõe'pi punaravaghàte . tena ca %<vrãhãnavahantãti>% niyamapàlanam .

#<adhya÷ana># naø adhikama÷anam . %<sàjãrõe bhujyate yattu tadadhya÷anamucyate>% iti su÷rutokte ajãrõe'pi aghikà÷ane . %<yathoktaiþ prakopaõairviruddhàdhya÷anastrãprasaïgetyàdi>% su÷rutam .

#<adhyasta># triø adhi + asa--karmaõi kta . kçtàdhyàse àropite, adhyàsa÷càgre vakùyate tadviùaye mithyàbhåte padàrthe . ÷uktau rajatamadhyastam brahmaõi jagadadhyastamityàdi .

#<adhyàtma># avyaø àtmànaü dehamindriyàdikaü kùetraj¤aü brahma và'dhikçtya ñac samàø . dehamindriyàdikam àtmànaü brahma vàdhikçtyetyarthe . tatra dehàdhikàre %<adhyàtmamiti>% vçø uø adhidevatà÷abde dç÷yam, tatra pràõàdyadhikàreõa antaryà- . mitvamuktam . kùetraj¤àdhikàre %<adhyàtmayogàdhigameneti>% . %<adhyatmaratiràsãno niràkàïkùo niràmiùa>% iti manuþ . %<àtmànaü brahmàdhikçtyeti>% kullåø . %<jaràmaraõamokùàya màmà÷ritya yatanti ye . te brahma tadviduþ kçtsnamadhyàtmaü karma càkhilamiti>% gãtà . %<te janàþ paraü brahma kçtsnamadhyàtma¤ca viduþ . ye tat pràptavyaü dehàdivyatiriktaü ÷uddhamàtmàna¤ca jànantãti>% ÷rãdhaø . %<akùaraü paramaü brahma svabhàvo'dhyàtmamucyate>% iti gãtà . %<svasyaiva brahmaõa evàü÷atayà jãvasvaråpeõa bhàvobhavanaü sa evàtmànaü dehamadhikçtya bhoktçtvena vartamàno'dhyàtma÷abdenocyate>% iti ÷rãdharaþ . tena dehàdhikàreõa bhoktçtayà brahmaõo'ü÷asya jãvabhavane'sya pàribhàùikatvaü såcitam %<adhyàtmavidyà vidyànàü vàdaþ pravadatàmahamiti>% gãtà sà ca vidyà nyàya vai÷eùikamate dehabhinnatvena, sàükhyàdimate prakçtibhinnatvena àtmanaþ svaråpàdipratipàdikà . vedàntimate tu brahmàbhinnatveneti bhedaþ . sarveùàü mate'pyàtmatattvaj¤ànaråpatvàttasyà adhyàtmavidyàtvam . tatra naiyàyikavai÷eùikamate àtmà dvividhaþ jãvàtmà paramàtmà ca . tatra jãvàtmànamadhikçtya udayanàcàryeõa àtmatattvavivekaråpaprakaraõaü, paramàtmànamadhikçtya ca kusumà¤jalinàmakamaparaü prakaraõaü niramàyi . sàükhye ã÷varànabhyupamena puruùasya prakçtyàdibhyo vivekaj¤ànàya ùaóadhyàyãråpaü kapilamuninà, tanmålakamã÷varakçùõena ca sàükhyakàrikàþ saptatiþ niramàyiùata, vàcaspatinà ca tà vyàkhyàtàþ tataeva vistaro'vaseyaþ . pàta¤jale tu jãvànàmã÷varasya ca bhedasvãkàre'pi ã÷varapraõidhànena puruùasya prakçtyàdibhyo bhedasàkùàtkàra iti bhedaþ . adhikaü tattacchabde vakùyate . %<mayi karmàõi sarvàõi saünyasyàdhyàtmacetaseti>% gãtà . %<adhyàtmacetasà vivekabuddhyà>% . adhyàtmaü jàtaþ ñha¤ . anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . àdhyàtmikaü daihike mànasike ca duþkhàdau triø .

#<adhyàtmadç÷># triø adhyàtmaü pa÷yati ddç÷a--kvin . àtmaj¤e viùayatyàgenàtmamàtradar÷ake .

#<adhyàtmayoga># puø àtmànaü kùetraj¤amadhikçtya yogaþ . viùayebhyaþ pratisaühçtya cetasaàtmani samavadhàne . %<adhyàtma yogàdhigameneti>% .

#<adhyàtmaràmàyaõa># naø àtmànamadhikçtya kçtaü ràmasyàyanaü yatra . vàlmãkipraõãte adhyàtmaj¤ànapratipàdake prasaïgato ràmacaritaj¤àpake svanàmakhyàte granthabhede .

#<adhyàtma÷àstra># naø adhyàtma pratipàdakaü ÷àstram . àtmasvaråpàdi pratipàdakagranthe .

#<adhyàpaka># puø adhyàpayati adhi + iï õic--õvul . adhyayanakàrayitari, upàdhyàye ca . %<bhçtakàdhyàpakoyastu bhçtakàdhyàpitastatheti>% manuþ . asya akàntatve'pi yàjakàdigaõe pàñhàt ùaùñhãsamàsaþ tena vedàdhyàpakaþ nyàyàdhyàpaka iti . adhyàpaka÷ca dvividhaþ àcàrya upàdhyàya÷ca yathoktaü viùõunà %<yaståpanãya vratàde÷aü kçtvà vedamadhyàpayettamàcàryaü vidyàt . yastvenaü målyenàdhyàpayedakade÷aü và tamupàdhyàyamiti>% .

#<adhyàpana># naø adhi + iï--õic--bhàve lyuñ . pàñhanàyàm . %<yàjanàdhyàpanaü tatheti>% manuþ . %<adhyàpana¤ca trividhaü dharmàrthamçkthakàraõam ÷u÷råùàkàraõa¤ceti trividhaü parikãrtitamiti>% hàrãtasaühitoktestrividhamadhyàpanam adhyàpanaprakàràdi yathà %<nàparãkùitaü yàjayet nàdhyàpayet nopanayeta .. yo'dharmeõàha ya÷càdharmeõa pçcchati tayoranyataraþ praiti, vidveùaü vàdhigacchati .. dharmàrtho yatra na syàtàü ÷u÷råùà vàpi tadvidhà . tatra vidyà na vaptavyà ÷ubhaü vãjamivoùare . vidyàha vai bràhmaõamàjagàma gopàya màü ÷evadhiste'hamasmi . asåyakàyànçjave'yatàya na màü bråyàvãryavatã tathà syàm .. yameva vidyàþ ÷ucimapramattaü medhàvinaü brahmacaryopapannam . yaste na druhyet katamàü÷ca nàha tasmai màü bråyà vidhipàya brahman iti>% .. yuci tu strãtvàt ñàpi, adhyàpanà tasminnevàrthe strã .

#<adhyàpita># triø adhi--iï--õic karmaõi kta . pàñhite %<adhyàpitasyo÷anàsàpi nãtimiti>% kumàø .

#<adhyàpya># triø adhi iï--õic--karmaõi yat . pàñhanãye adhyàpayitumarhe chàtre %<brahmà¤jalikçto'dhyàpyo laghuvàsà jitendriya>% iti manunàdhyapanãyàrhatà dar÷ità .

#<adhyàya># puø adhi + iï--gha¤ . adhyayane, karmaõi gha¤a . vedàdi÷àstrasya ekàrthakaviùayasamàptidyotake vi÷ràmasthàne aü÷avi÷eùe, %<sargovargaþ paricchedodghàtàdhyàyàïkasaügrahàþ . ucchàsaþ parivarta÷va pañalaþ kàõóameva ca . sthànaü prakaraõa¤caiva parvollàsàhnikàni ca . puràõàdau paricchedà aneke parikãrtità>% ityuktànyatamaprakàre ca %<saükalpite stotrapàñhe saükhyàü kçtvà pañhet sudhãþ adhyàya pràpya viramenna tu madhye kadàcana . kçte viràme madhye tu adhyàyàdiü punaþ pañhediti>% maø såø %<svàdhyàyo'dhyetavya>% iti ÷rutiþ .

#<adhyàråóha># triø adhi + à + ruha karmaõi kartari và kta . àkrànte, adhyàrohaõakartari upariùñàt arohaõakartari, samàråóhe, adhike ca .

#<adhyàropa># puø adhi + à--ruha--õic--pàntàde÷aþ gha¤ atasmin tadbuddhiràropaþ mithyàj¤ànam ki¤cidadhiùñhànamadhikçtya tàdç÷àropaþ adhyàropaþ yathà asarpabhåtàü rajjumadhikçtya sarpàropaþ tathaiva ajagadråpe brahmaõi jagadråpàropaþ . tàdç÷e mithyàj¤àne . %<sa eùa vãjàïkuràdivadavidyàkçtaþ saüsàra àtmani kriyàkàrakaphalàdhyàropalakùaõo'nàdirananta>% iti vçø upaø bhàùyam .

#<adhyàropaõa># naø adhi + ruha--õic pàntàde÷aþ lyuñ . ati÷ayenàropaõe dhànyàdervapane .

#<adhyàvàpa># puø adhi + à + vapa--ùa¤ . adhivapane sasyànàmàvàpe . àdhàre gha¤ . tadàdhàrakùetre .

#<adhyàvàhanika># naø adhyàvàhanaü pitçgçhàt bhartçgçhàgamanaü tatkàle labdham adhi + à + vaha--lyuñ tataþ labdhàrthe ñhan . %<yat punarlabhate nàrã nãyamànà hi paitçkàt . adhyàvàhanikaü nàma strãdhanaü parikãrtitamiti>% smçtyuktalakùaõe pitçkulàt bhartçkulagamanakàle tebhyaþ pràpte strãdhane . %<adhyagnyadhyàvàhanika strãdhanaü ùaddhvidhaü smçtamiti>% smçtiþ .

#<adhyàsa># puø adhi + asa--kùepe gha¤ . mithyàj¤àne àha ko'yamadhyàso? nàmeti pra÷ne %<smçtiråpaþ paratra pårbadçùñàvabhàsa>% iti ÷àø bhàùyam . smçteþ råpamiva råpamasya saüskàraprabhavatvàt . paratra anyasmin svabhinne svàbhàvavati ca pårbadçùñasya pårbànubhåtasyàvabhàso j¤ànam . yathà ÷uktau rajatabhinnàyàü pårbadçùñasya rajatasyàbhedaj¤ànam, svàbhàvavati ca sphañike pårbànubhåtasya lohitaråpasya và j¤ànam . tathàbhåte mithyàbhåtaj¤àne . tatra càdhyàse adhiùñhàna÷uktyàdau indriyasaüprayoge satyapi tasya vi÷eùaråpeõàj¤ànàt sàmànyàkàreõa idantvàdiråpeõa j¤ànaü, sàdç÷yaj¤ànam, àropyamàõasya saüskàra÷ceti kàraõatrayaü sati ca tasmin càkacakyàdidoùavi÷eùàt adhiùñhànavi÷eùaj¤ànaü pratirudhya, rajatàdisaüskàre codbodhite tatrànirvacanãyaü rajatàdikaü ÷uktyàdyaj¤ànenotpàdyate tadàkàravçtti÷ca janyate tatra àvidyikarajatàdyanutpattau idaü rajataü pa÷yàmãtyàdyanubhavànupapattiþ naca smaraõena tasyopapattiþ smaraõasya viùayàpravartakatvàt taduttaraü pravartate ca tattadgrahaõàya sarvaþ . nàpi alaukikapratyakùaråpatà sàkùàtkaromãtyanubhavasya sàkùàtkàraviùayatvàt anyathànumànàdãnàmapi alaukikapratyakùatvàpatteþ tatpårbaü niyataü tattajj¤ànasyàva÷yambhàvena vi÷iùñàlaukikapratyakùàpatterdunaivàratvàt ataþ tattadgrahaõàya pravartakasya tattajj¤ànasya pratyakùatvasamarthanàya anirvacanãyaü rajatàdikam adhiùñhànàj¤ànena tatràdhiùñhàne utpadyate iti kalpyaü pratyakùe hi viùayasannikarùaþ kàraõetvena këptaþ de÷àntarastharajatàdikaü tu na indriyasannikçùñamityagatyà tathà kalapyate . ataeva ÷rutau %<yatra dvaitamiva bhavati taditara itarat pa÷yatãti>% %<atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate>% iti ca jàgare dvaitasya iva÷abdena mithyàtvaü såcitam . svapna ca rathàdeþ spaùñaü sçùñiruktà . tathàca brahmaõi jagadàderanirvacanãyasya tadaj¤ànenotpattiþ . iyàüstu vi÷eùaþ rajatàdeþ svapnarathàde÷ca pratãtisamakàlatvaü, viyadàdestu vyavahàrikatvam . dehàtmapratyayo yadvat pramàõatvena kalpitaþ laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvàtmani÷cayàdityukteþ vyavahàrakàle viyadàdiprameyàõàü satyatvaü, %<paramàrthadçùñyà tu mithyàtvamiti>% %<anyadàrtamityàdi>% ÷rutyà ca brahmabhinnànàü mithyàtvàvagamàt . adhikamàkare dç÷yam .

#<adhyàsana># naø adhi + àsa--upave÷e lyuñ . nivàse . vibhaø avyayãø . àsane ityarthe avyaø .

#<adhyàsita># triø adhi + àsa àdhàrasya karmasaüj¤àyàü karmaõi kta . adhiùñhite . %<dhenvà tadadhyàsitakàtaràkùyeti>% raghuþ .

#<adhyàhàra># puø adhyàruhyate j¤ànàyànusandhãyate adhi + à + hç--gha¤ . àkàïkùàviùayapadànusandhàne, åhe, tarke, apårbotprekùaõe ca . åhasvaråpamåha÷abde tarkasvaråpaü ca tarka÷abde vakùyate .

#<adhyuùita># triø adhi + vasa--àdhàrasya karmasaüj¤ayà karmaõi kta . adhiùñhite sthànàdau .

#<adhyuùñra># triø adhigatamuùñraü vàhanatvena atyàø saø . uùñravàhanayukte ÷akañàdau . (uñhagàói) .

#<adhyåóha># triø adhi upari åóhaþ . avalambanatvena uparibhàveõa avalambite . %<tasmàdçcyadhyåóhaü sàma gãyate>% iti chàø upaø . çcamavalambyaiva sàmno gãyamànatayà çcyadhyåóhatvam . adhikavçddhiyukte, samçddhe ca . kçtasàpatnikàyàü prathamàyàü %<yasyà upari vivàhàntaraü kçtaü>% tàdç÷yàü striyàm strã .

#<adhyådhnã># strã adhikamådhoyasyàþ anï ïãp ca . samçddhàpãnàyàü dhenvàm adhyådhnãü hotre prayacchatãti ÷rutiþ åbadhàdhyådhnãvaniùõuùu samuccaya iti kàø 1, 8, 81 .

#<adhyetavya># triø adhi--iïa karmaõi kta . pàñhye %<svàdhyàyo'dhyetava iti>% ÷rutiþ . arhàrthe tavya . adhyetumarhe %<÷rotavyamiha ÷ådreõa nàdhyetavyaü kadàcaneti>% smçtiþ .

#<adhyeùaõa># naø adhi--iùa--preraõe lyuñ . satkàrapårbakamàcàryàdeþ preraõe, pravartanamàtre ca . yuci ñàp tasminnevàrthe strã . adhikà eùaõà pràrthanà . adhikapràrthane strã .

@<[Page 141b]>@
#<adhri># triø na--ghç--ki . adhçte . na + dhçùa--óri, adhçùye .

#<adhrigå># triø adhri + gama--kå--óicca åïàde÷o và . adhçtagamane . %<yadadhrigàvo'dhrigå idàcidahno a÷vinà>% iti çø 8, 22, 11, %<adhrigàvo'dhçtagamanà adhrigåadhçtagamanàviti>% bhàø .

#<adhrija># triø adhrimadhçtamadhçùyaü và janayati jana--antarbhåtaõyarthe, óa . adhçtajanake adhçùyajanake ca . iti cinmanyumadhrija iti çø 5, 7, 10 %<adhrijaþ adhçtamanyaiþ agnivyatiriktaiþ adhçùyaü và janayità>% iti bhàø .

#<adhruva># triø naø taø . ani÷cite, ca¤cale, asthire ca . %<yodhruvàõi parityajya adhruvàõi niùevate . dhruvàõi tasya na÷yanti adhruvaü naùñameva hi>% iti hitoø .

#<adhruùa># puø %<÷othaþ sthålastodadàhaprakà÷ã raktàjj¤eyaþ so'dhruùo rugjvaràóhya iti>% su÷rutokte vikçtaraktàdije jvarakàrake ÷otharogabhede .

#<adhvaga># puø adhvat + gama--óa . pathike adhvagamanaprakàra÷ca viùõusaühitàyàmuktaþ . yathà %<naiko'dhvànaü prapadyeta nàdhàrmikaiþ sàrdham, na vçùalaiþ, na dviùadbhiþ, nàtipratyåùam, nàtisàyam, na sandhyayoþ, na madhyàhne, na sannihitapànãyam, nàtitårõam, na ràtrau, na santata vyàdhitàrtairvàhanaiþ, na hãnàïgaiþ, na rogibhiþ, na dãnaiþ, na gobhiþ, nàdàntaiþ, yavasodakairvàhanànàmadattvàtmanaþ kùuttçùõàpanodane na kuryàt . na catuùpathamadhitiùñhet, na ràtrau vçkùamålam, na ÷ånyàlayaü, na tçõam, na pa÷ånàü bandhanàgàram, na ke÷atuùakapàlàsthibhasmàïgàràn, na kàrpàsàsthi . catuùpathaü pradakùiõãkuryàt devatà¤ca . praj¤àtàü÷ca vanaspatãn, agnibràhmaõagaõikàpårõakumbhàdar÷acchatradhvajapatàkà÷rã vçkùavardhamànanandyàvartàü÷ca, tàladantacàmaràgnigajàjagodadhikùãramadhusiddhàrthakàü÷ca, vãõàcandanàyudhàrdra gomayapuùpa÷àkagorãcanàdårvàprarohàü÷ca, uùõãùàlaïkàramaõikanakarajatavastràsanayànàmiùàü÷ca, bhçïgàroddhçtorvaràrajjubaddhapa÷ukumàrãmãnàü÷ca dçùñvà pràyàditi . mattonmattavyaïgàn dçùñvà nivarteta vàntaviviktamuõóamalinavasanajañilavàmanàü÷ca, kaùàyipravrajitamalinàü÷ca, tailaguóa÷uùkagomayendhanatçõaku÷apalà÷abhasmàïgàràü÷ca, labaõaklãvàsavanapuüsakakàrpàsarajjunigaóamuktake÷àü÷ca, vãõàcandanàrdrakà÷oùõãùàlaïkaraõakumàrãþ prasthànakàle'bhivandayediti . devabràhmaõagurudãkùitànàü chàyàü nàkràmet, niùñhyåtavàntarudhiraviõmutrasnànodakàni và . na vatsatantrãü rlaïghayet . pravarùati na dhàvan, na vçthà nadãü taret . na devatàbhyaþ pitçbhya÷ca kàmaü pradàya, na bàhubhyàm, na bhinnayà nàvà . na kacchamadhitiùñhet . na kåpamavalokayet, na laïghayet . vçddhabhàrinçpasnàtastrãrogivaracakriõàm panthàdeyo nçpasteùàü mànyaþ snàta÷ca bhåpateriti>% . %<santànakatarucchàyasuptavidyàdharàdhvagamiti>% kumàø . sårye, uùñre, ca . pathigàmukamàtre triø . gaïgàyàü strã a÷vatare puø .

#<adhvagat># triø adhvànaü gacchati kvip . pathike .

#<adhvagabhogya># puø adhvagena atisaulabhyàt ayatnalabhyaphalatvàcca bhogyaþ 3 taø . (àmaóà) iti prasiddhe àmràtakavçkùe . anàyàsena tatphalasya bhogyatvàttasya tathàtvam .

#<adhvajà># strã adhvani jàyate jana--óa 7 taø . (sonà) iti khyàte svarõapuùpãvçkùe .

#<adhvan># puø atti balam ada--kvanip dhàde÷aþ . pathi, %<api laïghitamadhvànaü bubudhe na budhopamaþ>% iti raghuþ . adhvànamadhvàntavikàralaïghya iti kuø . naiko'dhvànaü gacchediti viùõu saø . àkà÷e puø niruktakàraþ . adhikaduràrohaõe ca . sarvabhakùakatvàt kàle, hiüsreca . adyate khaõóa÷o bhakùyate'neneti karaõe kvanip . avayave . pràø saø . upasargapårvàdacsamàø . vyadhvaþduradhvaþ (kupathaþ) pràø baø . kadàde÷aþ kadadhvà . avayava÷ca vedasya ÷àkhà'pi yathà evaüvi÷atyadhvayuktamçgvedamçùayo viduþ . sahasràdhvà sàmavedo yajureka÷atàdhvakamiti .

#<adhvanãna># triø adhvànamalaü gacchati adhvan + kha . pathike . pathigamanakùame .

#<adhvanya># triø adhvànamalaü gacchati adhvan + yat . pathike . pathi kùipragabhanakùame ÷ãghragàmini . %<kùipraü tato'dhvanyaturaïgayàyãti>% bhaññiþ .

#<adhvapati># triø 7 taø . màrgapàlake . sårye puø divaiva pathikànàü gamanàt ràtrau ca %<na ràtràviti>% viùõunà gamananiùedhàt såryasya tatpàlakatvam adhvanàmadhvapate! prasà tira svasti me'smin devayàne pathãti yajuø . %<adhvapate! màrgapàlakarave>% iti vedadã÷aþ .

#<adhvara># puø adhvànaü satpathaü ràti rà + ka . yaj¤e . %<adhvareùviùñinàü pàteti>% bhaññiþ . %<tamadhvare vi÷vajiti kùitã÷amiti>% raghuþ . àkà÷e niruktakàraþ . aùñavasumadhye dvitãyavasau ca . nadhvarati kuñilà na bhavati dhvç--ac naø taø . akuñile ca . daivyà hotàrà urdhamadhvaraü na iti 27, 18 %<imaü yaj¤amavatàmadhvaraü na>% iti yajuø . 27, 17 adhvaraü %<akuñilaü ÷àstroktamiti>% vedadãpaþ . sàvadhàne triø naóàø phak . àdhvaràyaõaþ .

#<adhvarakarman># naø adhvaraeva karma . yaj¤aråpakarmaõi .

#<adhvaramãmàüsà># strã adhvarasya yaj¤asya kartavyatàj¤ànàya mãmàüsà vicàraþ . jaiminãyaprokte athàto dharmajij¤àsetyàdi dharmamãmàüsàkhye ÷àstre .

#<adhvaratha># puø adhvaivaüratho yasya baø . pathipraj¤e dåte . adhvane hitaþ paryàpto ratho yasya baø . pathigamanopayukte rathe . cakravi÷iùñorathastàvat krãóàrthaþ, devayànàrthaþ vinayàrthaþ pathigamanàrthaþ gantrãrathaceti bhedàt pa¤cavidhaþ . iti hemacandraþ .

#<adhvaryu># puø adhvaramicchati adhvara + kyac--yuc tato'ntyàkàralopaþ . yajurvedaj¤e homakàriõi çtviji . %<nirmimãte kriyàsaïghairadhvaryuryaj¤iyaü vapu>% riti sàø bhàø . somayàge ùoóa÷asu dhvatvikùu caturùu pradhàneùu madhye çtvidbhede tadvivaraõam acchàvàka÷abde dç÷yam . %<hotà prathamaü ÷aüsati tamadhvaryuþ protsàhayatãti>% siø kauø . %<tvamadhvaryuruta hotàsi pårbàþ pra÷àstàpotà januùà purohita>% iti çø 1, 94, 6 . yopadhatvàt striyàü na ïãp . adhvaryorbhàvaþ karma udgàø aõ àdhvaryavam tadbhàvàdau naø .

#<adhva÷alya># puø adhvani ÷alyamivàcaratãti kvip + ac . pathikànàü pàdavastràdau ÷alyavadvedhakàrake (àpàï) iti khyàte apàmàrgavçkùe .

#<adhvasman># triø dhvansa--manin kicca naø taø . dhvaüsarahite %<adhvasmabhiþ pathibhiþ bhràjadçùñaya>% iti çø 2, 24, 5, adhvasmabhiþ dhvaüsarahitairiti bhàø adhvasmànodiviùviti çø 13040 .

#<adhvàti># puø adhvànamatati ata i 6 taø . pathike . addhà ni÷cayamatati addheti dopado dhàntaþ . medhàvini niruktaø .

#<adhvànta÷àtrava># puø adhvàntasya màrgasãmàyàþ ÷àtrava iva . ÷conàkavçkùe . 6 taø . màrgasãmàripau puø .

#<adhvàyana># naø adhvani ayanaü gatiþ . yàtràyàm %<adhyàyana¤ca grahacàrakarma saureõa mànena sadàdhyavasye>% diti viùõudhaø puràø . %<adhvàyanamadhvagamanaü yàtreti yàvaditi>% raghuø .

@<[Page 143a]>@
#<ana># jãvane adàø paraø akaø señ . aniti ànãt . gha¤ ànaþ, acnaþ, lyuñ ananam . ànayati aniniùati . kvip at sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti vi÷ve canedanà çø 430, 3, anà pràõeneti bhàø chàø upaø yadyeùa àkà÷a ànando na syàt kohyevànyàt? kaþ pràõyàt? iti ÷rutiþ %<pràõivastava mànàrthamiti>% bhaññiþ . pràdyupasargatovi÷eùagatyarthatà . pra + pràggatau, pràõaþ apa + adhogatau apànaþ, ud + urdhvagatau udànaþ, vi + à + viùvaggatau vyànaþ, sam + samantàdgatau samànaþ . %<yadvai pràõiti sa pràõaþ yadapàniti so'pànaþ>% iti ÷rutiþ . jãvanaü ca pràõadhàraõaü tena dhàtvarthagçhãtakarmakatvàdakarmakaþ yasya saüyogàt dehanirmàõamityuktamadhiùñhàna÷abde . upasarganimittàt halantatve'pyasya õatvaü pràõ .

#<ana># jãvane divàø àtmaø akaø señ . anyate àniùña .

#<ana># puø à + nã--bàø óa pçø àïã hrasvaþ ana--bàø ac và . ànayane pràõane ca %<pràõo'pàno vyàna udànaþ samàno'na ityetatsarvaü pràõa iti>% vçø upaø . %<atha pràõa ucyate . pràõo mukhanàsikasa¤càryàhçdayavçttiþ . praõayanàt pràõaþ . apanayanànmutrapurãùàderapàno'dhovçttiþ ànàbhisthànaþ . vyàno vyànayanakarmà, vyànaþ pràõàpànayoþ sandhirvãryavatkarmahetu÷ca . udàna utkarùordhvagamanàdiheturàpàdatalamastakasthàna årdhvavçttiþ . samànaþ samaü nayanàdbhuktasya pãtasya ca koùñhasthàno'nnapaktà . ana ityeùàü vçttivi÷eùàõàü sàmànyabhåtà sàmànyadehaceùñàsagvandhinã vçttirevaü yathoktaü praõàdivçttijàtametat sarvaü pràõa eveti>% bhàø . pràõe ca %<sa hovàca kiü me'nnaü bhaviùyatãti>% yatki¤cididamà ÷vabhya à ÷akunibhya iti hocustaddhà etadanasyànnamano ha vai nàma pratyakùamiti chàø uø %<sa hovàca mukhyaþ pràõaþ, kiü me'nnaü bhaviùyatãti>% mukhyapràõaü praùñàramiva kalpayitvà vàgàdãn prativakténiva kalpayantã ÷rutiràha . yadidaü loke'nnajàtaü sarvaprasiddhamà ÷vabhya à ÷vabhiþ saha, à ÷akunibhyaþ saha ÷akunibhiþ sarvaü pràõinàü yadannaü tattavànnamiti hocurvàgàdaya iti . pràõasya sarvamannaü pràõo'ttà sarvasyànnasyetyevaüpratipattaye kalpitàkhyàyikàråpàdvyàvçtya svena ÷rutiråpeõàha . tadvai etadyatki¤cilloke pràõibhirannamadyate anasya pràõasya tadannam bhà0

#<anaü÷a># triø nàsti aü÷odàyagrahaõàdhikàro'sya . aü÷ànadhikàriõi smçtyukte klãvapatitàdau . te ca %<sarve hi dharmayuktà bhàgino dravyamarhanti yastvadharmeõa dravyàõi pratipàdayati jyeùñho'pi tamabhàgaü kurvãteti>% àpaø . savarõàjopyaguõavànnàrhaþ syàt paitçke dhane . tatpiõóadàþ ÷rotriyà ye teùàü tadabhidhãyate . uttamarõàdhamarõebhyaþ pitaraü tràyate sutaþ . atastadviparãtena nàsti tena prayojanam . tayà gavà kiü kriyate yà na dhenurna garbhiõã . ko'rthaþ putreõa jàtena yo na vidvàn na dhàrmikaþ . ÷àstra÷auryàrtharahitastapovij¤ànavarjitaþ . àcàrahãnaþ puttrastu måtroccàrasamastu sa iti vçhaø ÷ràddhàdeþ puttrakartçkatayà mahàphala÷rutestatkarmavetanaü dhanasambandhitvaü atastadakurvataþ kuto vetana? miti dàø bhàø . ataevàha manuþ . %<sarvaeva vikarmasthà nàrhanti bhràtaro dhanam>% . tathà anaü÷au klãvapatitã jàtyandhabadhirau tathà . unmattajaóamåkà÷ca ye ca kecinnirindriyàþ iti . %<patitastatsutaþ klãvaþ païgarunmattako jaóaþ . andho'cikitsyarogàrto bhartavyàste niraü÷akà>% iti kàtyàø . devalaþ %<mçte pitari na klãvakuùñhyunmattajaóàndhakàþ . patitaþ patitàpatyaü liïgã dàyàü÷abhàginaþ . teùàü patitavarjebhyo bhaktavastraü pradãyate . tatsutàþ pitçdàyàü÷aü labheran doùavarjità>% iti . baudhàyanaþ . %<atãtavyavahàràn gràsàcchàdanairbibhçyuþ, andhajaóaklãvavyasanivyàdhitàdãü÷càkarmiõaþ patitatajjàtavarjam iti>% . %<pitçdviñ patitaþ paõóo ya÷ca syàdaupapàtikaþ . aurasà api naite'ü÷aü labheran kùetrajàþ kutaþ? . iti>% nàraø akramoóhàsuta÷caiva sagotràdyastu jàyate . pravrajyàvasita÷caiva na rikthaü teùu càrhati . akramoóhàsutastvçkthã savarõa÷ca yadà pituþ . asavarõaprasåta÷ca kramoóhàyà÷ca yo bhavet . pratilomaprasåtoyastasyàþ puttro na rikathabhàk . gràsàcchàdanamàtraü tu deyaü tadbandhubhirmatam bandhånàmapyabhàve tu pitryaü dravyaü tadàpnuyàt . svapitryaü taddhanaü pràptaü dàpanãyà na bàndhavà iti kàtyàø . evaü dar÷itàþ . aü÷aþ avayavaþ . tacchånye nirayave àkà÷àdau, parame÷vare ca .

#<anaü÷umatphalà># strã na aü÷umat mocakàbhyantarasthatvàt phalaü yasyàþ . kadalyàm jañàdharaþ .

#<anaka># puø aõakavat . adhame, kutsite ca .

#<anakù># triø na akùõoti vyàpnoti viùayamindriyeõa akùa--kvip naø taø . andhe cakùurindriya÷ånye . %<prati÷roõaþ sthà vyanagacaùñeti>% çø 2, 15, 7, pårbamandhaþ adhunà cakùurlàbhàt vyacaùñeti bhàø .

#<anakùa># triø nàsti akùaü cakraünetràdikamindriyaü và yasya baø . cakra÷ånye, cakùuràdãndriya÷ånye ca . %<apànakùàso badhirà ahàsata>% iti çø 9, 73, 6, anakùàsa÷cakùurvarjitàþ iti bhàø vede saumyàsa iti vat anakùàsa iti . råpasiddhiþ .

#<anakùara># naø apra÷astànyakùaràõi yatra baø . sadguõasyàkùepake doùodghoùakavàkye, avàcye nindàvacane, (gàli) iti pramiddhe duùñavacane ca . na santi akùaràõi j¤eyatvenàsya . akùaraj¤àna÷ånye mårkhe triø .

#<anakùi># puø apra÷astaü mandamakùi naø taø . mandanetre . baø . ùacsamàsàntaþ . tatra anakùa ityeva . tadvati . striyàü ïãù .

#<anagàra># triø nàsti agàramasya . gçha÷ånye . aniketane . pravrajite, munyàdau ca puø .

#<anagna># triø na nagnaþ . adigambare àcchadanavati ca %<yahvonavasanà anagnà>% iti çø 3, 1, 6, . sa hovàca kiü me vàso bhaviùyatãtyàpa iti hocustasmàdvà etada÷iùyantaþ purastàccopariùñàccàdbhiþ paridavati lambhuko yathà vàso bhavatyanagno ha bhavatãti chàø uø . %<tasmàtpràõasya vàsa àpastasmàdvà etada÷iùyanto bhokùyamàõà bhuktavanta÷ca bràhmaõà vidvàüsa etatkurvanti . kiü adbhirvàsasthànãyàbhiþ purastàdbhojanàtpårbamupariùñàcca bhojanàdårdhva¤ca paridadhati paridhànaü kurvanti mukhyasya pràõasya lambhuko lammana÷ãlo vàsobhavati . vàsaso labdhaiva bhavatãtyarthaþ . anagno bhavati . vàsaso lambhukatvenàrthasiddhaivànagnatà ityanagno ha bhavatãtyu ttarãyavàn bhavatãtyetat>% iti bhàùyam .

#<anagni># puø nàsti agniþ ÷rautaþ smàrto và'sya . ÷rotena smàrtena và vidhinà anàhitàgnau gçhasthabhede, sarvathà agni÷ånye, pravrajite ca . %<anagniraniketa÷ca munirmålaphalà÷ana>% ini manuþ . naø taø . agnibhinne puø . %<anagnàviva ÷uùkaidho na tajjvalati karhiciditi>% smçtiþ . 7 baø . agnicayanarahite yaj¤e ca . anagnàvuttaravedim, kàtyàø 26, 7, 11, %<anagnau agnirahite anagnicitye yaj¤e, uttaravediü pratigacchatãti>% tadvàkhyà .

#<anagnitrà># na agniü tràyate rakùati asamaø saø . agnirakùaõàkare pàpiùñhe anagnitrà abhyamanta kçùñãþ çø 1, 189, 3, %<anagnitràþ pàpinyaþ kçùñayaþ prajà>% iti bhàø .

#<anagnidagdha># triø na agninà dagdhaþ asaø saø . ÷ma÷ànakarmaõi agnisaüskàrahãne %<ye agnidagdhà ye anagnidagdhà madhye diva>% iti çø 10, 15 24, %<anagnidagdhàþ ÷ma÷ànakarma na pràptà>% iti bhàø . vipràõàü pitçbhede %<agnidagdhànagnidagdhàn kàvyàn varhiùadastathà agniùvattàü÷ca saumyàü÷ca vipràõàmeva nirde÷editi>% manuþ . vahninà adagdhe ca .

#<anagha># triø nàsti aghaü pàpaü duþkhaü vyamanaü kàluùyaü và yasya . pàpa÷ånye, duþkhahãne, vyasana÷ånye, mala÷ånye, svacche ca . viùõau puø %<anagho vijayo jeteti>% viø sahaø . %<sa àtmà'pahatapàpmetyàdi>% ÷rutau tasya pàparàhityoktestathàtvam . tatra duþkha÷ånye, %<dayàlumanaghaspçùñamiti>% màghaþ . doùarahite %<agàdhasyànaghà guõà>% ityamaraþ . vyasanarahite %<kaccit mçgãnàmanaghà prasåtiþ? iti>% raghuþ .

#<anaïga># naø nàsti aïgamàkàro yasya . àkà÷e, citte ca . kandarpe puø . aïga÷ånyamàtre triø . tatràkà÷asya niravayavatvàt, nyàyavai÷eùikanaye cittasyàõutvena ca nirayavatvàttathàtvam . kàmasya haranetreõa dagdhàïgatvàt anaïgatvam . tatkathà ca ÷ivapuràõe %<kàmodhanuùi saüyojya puùpavàõaü tadà mune! pàrvatãsambhukhe sthàõau moktukàmo vyavasthitaþ . harastu dhairyamàlambà kimetaditi cintayan . dadar÷a pçùñhataþ kàmaü puùpavàõadhanurdharam . vivçddhamanyostasyàtha tçtãyanayanàn mune! . sphurannudarciragnistu papàta madanopari . krodhaü saühara he deva! iti yàvat vadanti khe . indràdisakalà devàstàvadbhasmãcakàra tam>% iti .. %<tvamanaïgaþ kathamakùatà ratiriti>% %<tanutàü duþkhamanaïga! mokùyatãti>% ca kumàø . aïgamupakaraõaü naø taø . aïgabhinne . naø baø . tacchånye triø .

#<anaïgakrãóà># strã anaïgena krãóà . kàmahetukakrãóàyàm . %<aùñàvardhe gà dvyabhyastà yasyàþ sànaïgakrãóetyukteti>% (vçtta0) ukte màtràvçttabhede ca .

#<anaïgalekha># puø anaïgasya tadvya¤jako lekhaþ . kàmavya¤jakalekhe . %<anaïgalekhakriyayopayogamiti>% kumàø .

#<anaïga÷ekhara># puø krameõa laghugurunive÷avati daõóakabhede, chandovi÷eùe . yathà %<laghurguruþ krameõa yatra badhyate sudhãbhiricchayà sa daõóakastvanaïga÷ekharaþ smçtaþ>% iti chandoø .

#<anaïgàsuhçt># puø 6 taø . ÷ive tasya taddehabhasmãkaraõàttattvam .

#<anaccha># triø na acchaþ nirmalaþ naø taø . kaluùe, aprasanne ca .

#<ana¤jana># naø na ajyate lipyate anja--karmaõi lyuñ naø taø . niþsabandhe, àkà÷e, parabrahmaõi ca . %<nira¤janaü sàmyamupati divyamiti>% ÷rutyà tasya sambandharàhityoktestathàtvam . a¤janaü doùastadrahite nàràyaõe puø . tathàbhåtavantumàtre triø . kajjala÷ånye triø . %<netre dåramana¤jane pulakiteti>% sàø daø .

#<anaóujjihvà># strã anaóuhojihveva . gojihvàyàm (anantamåla) . tasyà gojihvàkçtipatratvàttathàtvam .

#<anaóuh># puø anaþ ÷akañaü vahatãti niø . (eóe) iti prasiddhe gavi . striyàü gavi ïãpi anaóuhã, anaóvàhãti ca . ç÷yàdiø ka . anuóutkaþ anaóudàsannade÷àdau triø . çùibhede . tadgotràpatye gargàø ya¤ . ànuóuhyaþ tadapatye puø strã .

#<anaõu># puø na aõuþ . sthåladhànye %<anaõuùu da÷amàü÷o'õuùvathaikàda÷àü÷aþ>% lãlàø . aõubhinne sthåle triø striyàü ïãp .

#<anatikrama># naø naø taø . atikramàbhàve .

#<anatikramaõãya># triø naø taø . atikramaõãyabhinne anullaïghanãye .

#<anatidbhuta># triø sarvàõi atikramya na bhavati ati--bhå--óutac naø taø pçø . sarvàtikrameõàbhåte yathàrthabhåte . %<brahmà ta indra! girvaõaþ kriyante anatidbhutà>% iti çø 8, 91, 3, anatidbhutà sarvànatikramya na bhavanti indraguõavyàpakàni yathàrthabhåtànãti bhàø .

#<anatipra÷nya># triø atipra÷namarhati yat naø taø . atipra÷nànarhe vastuni . %<sahãvàca gàrgi! màtipràkùãþ mà te mårdhà vyapaptadanatipra÷nyàü vai devatàmatipçcchasãti>% vçø u0

#<anatirikta># triø naø . adhike . nyàyokte svànadhikaraõavçttibhinne ca %<anatiriktavçttitvamavacchedakatvamiti>% gadàø .

#<anativilambità># strã na ativilambità abhàvàrthe naø taø . ativilambàbhàve vàgguõabhede ca . vàgguõà÷ca hemacandre dar÷itàþ yathà %<saüskàravattvamaudàryamupacàra parãtatà . meghagàmbhãyyanirghoùapratinàdavidhàyità dakùiõatvamupanãtaràgatvaü ca mahàrthatà . avyàhatatvaü ÷liùñatvaü saü÷ayànàmasambhavaþ . niràkçtànyottaratvaü hçdayaïgamità'pi ca . mithaþ sàkàïkùatà prastàvaucityaü tattvaniùñhatà . aprakãrõaprasçtatvamasaü÷làghyànyanindità . àbhijàtyamatisnigdhamadhuratvaü pra÷asyatà . amarmavedhi taudàryaü dharmàrthapratividdhatà . kàrakàdyaviparyàsovibhramàdiviyuktatà citrakçttvamadbhutatvaü tathànativilambità anekajàtivaicitryamàropitavi÷eùatà . satvapradhànatà varõapadavàkyaviviktatà . avyutthitirakheditvampa¤catri÷acca vàgguõàþ>% iti .

#<anaddhà># avyaø na addhà . ani÷cave %<anaddhà vaitadyadimàllokànatãti>% vedaþ . naha--kta naø taø . aparibaddhe triø .

#<anaddhàpuruùa># na addhà svakàrye ni÷cayo yasya tàdç÷aþ puruùaþ . devapitçkàryavimukhe . %<anaddhàpuruùamãkùate>% iti kàø 16, 3, 13, %<anadvàpuruùaü devapitçkàrye vimukhamadhyaryumiti>% vedadãpaþ .

#<anadya># puø na adyaü bhakùyam aprà÷astye naø taø . gaura÷arùape ràjanighaø . bhakùyabhinne triø .

#<anadyatana># puø na adyatanaþ . adyatanabhinne bhåte bhaviùyati ca kàle %<anadyatane laïi>% ti %<anadyatane luïiti>% ca pàø . anadyatane bhåte laïa apacat, anadyatane bhaviùyati luñ pakteti %<parokùànadyatane lióiti>% pàø papàca . tatkàlavçttau triø . adyatana÷ca %<atãtàyàràtreþ pa÷càrdhena, àgàminyàþ ràtreþ pårbàrdhena sahitodivaso'dyatana>% iti siø kauø tadbhinnaþ kàlaþ .

#<anadhikàra># puø na adhikàraþ abhàvàrthe naø taø . adhikàràbhàve . baø . adhikàra÷ånye .

#<anadhikàracarcà># strã anadhikàrasya carcà cintà . yatra yasyàdhikàro nàsti tasya tadviùaye cintàyàm .

#<anadhikàrin># triø na adhikàrã . adhikàribhinne .

#<anadhikçta># triø na adhikçtaþ . adhikçtabhinne .

#<anadhigata># triø naø taø . gatabhinne, pràptabhinne, j¤àtabhinne ca anadhigatàbàdhitàrthaj¤ànatvena pramàõatamiti veø paø .

#<anadhiùñhita># triø na adhiùñhitaþ . adhiùñhitabhinne .

#<anadhãna># triø na adhãnaþ parasya . svàdhãne . saüj¤àyàm kan . auñatakùe . sa hi kuñyàü vasan na kasyacit adhãnaþ

#<anadhyakùa># naø adhyakùam abhàve naø taø . pratyakùàbhàve %<mano'pi na tathà j¤ànàdyanadhyakùaü tadà bhavet>% iti bhàùàø dravyavatyakùaü prati à÷rayamahattvasya kàraõatvena manasa÷ca ayaugapadyàjj¤ànànàü tasyàõutvamiheùyate ityukteþ aõutvena j¤ànàdiprakàrakaü ahamjànàmotyàdyàkàraü j¤ànaü pratyakùaü na syàt j¤ànà÷rayatvena abhimatasya manaso mahattvàbhàvàditi tadà÷ayaþ . baø . adhyakùarahite triø .

#<anadhyàya># puø adhyàyo'dhyayanamabhàvàrthe naø taø . adhyayanàbhàve . na adhãyate'smin kàle iti adhikaraõe gha¤ . adhyayanàya niùiddhe càturmàsyadvitãyàdau smçtiùåktànadhyàyakàle %<aùñakàsu ca saükràntau ÷ayane bodhane hareþ . anadhyàyaü prakurvã>% tetyàdukte kàle, %<nirghàte bhåmicalane>% ityàdyàkàlikànadhyàyakàle ca . anadhyàyakàlà÷ca smçtau dar÷itàþ yathà %<prekocacà dvitãyàstàþ pretapakùe gate tu yà . yà tu kojàgare yàte caitràvalyàþ pare'pi yà . càturmàsye samàpte ca dvitãyà yà bhavettithiþ . paràsvetàsvanadhyàyaþ puràõaiþ parikàrtita>% iti ràjamàrtaõóaþ . %<caitrakçùõadditãyàyàü tisçùvevàùñakàsu ca màrge ca phàlgune caiva àùàóhe kàrtike tathà . pakùayormàghamàsasya dvitãyàü parivarjayediti>% bhujabalaþ . %<manvàdau ca yugàdau ca ÷iùyànnàdhyàpayedbudhaþ>% . nirõayàmçte %<ràtrau yàmadvayàdarvàk saptamã ca trayoda÷ã . pradoùaþ sa tu vij¤eyo vedàdhyayanagarhitaþ .. ràtrau navasu nàóãùu caturthã yadi dç÷yate . pradoùaþ sa tu vij¤eyovedàdhyayanagarhita>% iti .. nirõayasindhau prajàpatiþ . %<ùaùñhã ca dvàda÷ã caiva ardharàtronanàóikà . pradoùe tvanadhãyãta tçtãyà navanàóikà>% .. vçddhagargaþ . %<smçtiùåktànanadhyàyàn saptamã¤ca trayoda÷ãm . pakùayormàghamàsasya dvitoyàü parivarjayet>% iti . anadhyàyàstu dvividhà nityà naimittikà÷ceti tatra nityàþ . %<àùàóhephàlgune jyeùñhe yà dvitãùà vidhukùaye . càturmàsyadvitãyàstàþ pravadanti maharùayaþ>% .. gargo'pi .. %<kçùõapakùe dvitãyàyàü phàlgunàùàóhakàrtike . ÷uklà÷vayugdvitãyàyàü naivàdhyayanamàcaret>% iti .. %<etàyugàdayaþ proktàþ svàdhyàyaü varjayedbudha>% iti u÷aø . gautamaþ . %<càturmàsyadvitãyàsu, manvàdiùu yugàdiùu . aùñakàsu ca saükràntau ÷ayane bodhane hareþ . anadhyàyaü prakurvãta tathà sopapadàsu ceti>% . sopapadàstu . %<sità jyaiùñhe dvitãyà ca à÷vine da÷amã tathà . caturthã dvàda÷ã màdhe etàþ sopapadàþ smçtà iti>% gargoktàþ . vçhanmanuþ %<pakùadvaye caturda÷yoraùñamãdvitãye tathà . pakùàdàvapi pakùànte brahma nàdhãyate naraiþ .. aùñamã hantyupàdhyàyaü ÷iùyaü hanti caturda÷ã . amàvasyobhayaü hanti pratipat pàñhamàtrata>% iti . manuþ naimittikànadhyàyànàha sma . %<sandhyàgarjitanirghàtabhåkampolkànipàtane . vratabandhaü na kurvãta>% iti .. tathàpastambaþ .. %<ulkàyàmagnyutpàte ca sarvàsàü vidyànàmàkàlikamiti>% .. smçtyantare .. %<vidyudgarjitavçùñãnàü sannipàtoyadà bhavet . anadhyàyaü prakurvãtetyàdi>% . vrate'hni pårbasandhyàyàü vàrido yadi garjati . taddinaü syàdanadhyàyaü vrataü tatra vivarjayet .. sàyaü sandhyàstanite, pràtaþsandhyàstanite ahoràtrau, vidyutyapararàtràvadhi vidyuti, nakta¤càpararàtràditi gautaø . smçtiratnàvalyàm %<kàlavçùñau ca tatkàlamakàle ca triràtrakam . atimàtràthavà vçùñirnàdhãyãta dinatrayam . anuràdharkùamàrabhya ùoóa÷arkùeùu bhàskaraþ . yàvaccarati caitàvadakàlaü munayo viduþ .. tathà ca varàhaþ . màrgànmàsàt prabhçti munayovyàsavàlmãkigargà÷caitraü yàvat pravarùaõavidhau netikàlaü vadanti . nàóãjaïghaþ suragurumuniþ pràha vçùñerakàlau màsàvetàva÷ubhaphaladau pauùamàghau na ÷eùàþ>% . tatràkàlavçùñau pa÷umartyacaraõàïkitàyàmeva doùonànyathà ukta¤ca muhårtacintàmaõau %<yadi màssu caturùu pauùamàsàdiùu bhavedakàlavçùñiþ . pa÷umartyacaraõàïkitàyàü yàvadvasudhà nahi tàvadadoùa>% iti . tatra dinasaükhyàpyuktà tatraiva . ekainaikamahaþ proktaü dvitãyena triràtrakam . tçtãyena tu saptàhaü da÷aràtramataþ paramiti, pauùe dinatrayaü varjyaü màghe caiva dinadvayam . phàglune dinamekantu caitretu ghañikàdvaya mityàva÷yakakàryaviùayam . anadhyàyasya pårbedyustasya caivàpare'hani . vratabandhaü visarga¤ca vidyàrambhaü na kàrayet, iti naimittikànadhyàyaþ . manurapi nityàdyanadhyàyamàha sma . %<imànnityànadhyàyànadhãyàno vivarjayet . adhyàpana¤ca kurvàõaþ ÷iùyàõàü vidhipårbakam .. karõa÷rave'nile ràtrau divà pàü÷usamåhane . etau varùàsvanadhyàyàvadhyayaj¤àþ pracakùate . vidyutstanitavarùeùu maholkànà¤ca saüplave . àkàlikamanadhyàyameteùu manurabravãt . etàüstvabhyuditàn vidyàt yadà pràduùkçtàgniùu . tadà vidyàdanadhyàyamançtau càbhradar÷ane . nirghàte bhåmicalane jyotiùà¤copasarjane . etànàkàlikàn vidyàdanadhyàyànçtàvapi . pràduùkçteùvagniùu tu vidyutstanitanisvane . sajyotiþ syàdanadhyàyaþ ÷eùe ràtrau yathà divà . nityànadhyàyaeva syàdgràmeùu nagareùu ca . dharmanaipuõyakàmànàü påtigandhe ca sarvadà . antargata÷ave gràme vçùalasya ca sannidhau . anadhyàyo rudyamàne samavàye janasya ca . udake madhyaràtre ca viõmåtrasya visarjane . ucchiùñaþ ÷ràddhabhuk caiva manasàpi na cintayet . pratigçhya dvijo vidvànekoddiùñasya ketanam . tryahaü na kãrtayedbrahma ràj¤o ràho÷ca såtake . yàvadekànuddiùñasya gandho lepa÷ca tiùñhati . viprasya viduùo dehe tàvadbrahma na kãrtayet . ÷ayànaþ prauóhapàda÷ca kçtvà caivàva÷akthikàm . nàdhãyãtàmiùaü jagdhvà såtakànnàdyameva ca . nãhàre vàõa÷abde ca sandhyayoreva cobhayoþ . amàvàsyàcaturda÷yoþ paurõamàsyaùñakàsu ca . amàvàsyà guruü hanti ÷iùyaü hanti caturda÷ã . brahmàùñakàpaurõamàsyau tasmàttàþ parivarjayet . pàü÷uvarùe di÷àü dàhe gomàyuvirute tathà . ÷vakharoùñre ca ruvati païktau ca na pañhed dvijaþ . nàdhãyãta ÷ma÷ànànte gràmànte govraje'pi và . vasitvà maithunaü vàsaþ ÷ràddhikaü pratigçhya ca . pràõi và yadi và pràõi yatki¤cicchràddhikaü bhavet . tadàlabhyàpyanadhyàyaþ pàõyàsyo hi dvijaþ smçtaþ . caurairupaplute gràme saübhrame càgnikàrite . àkàlikamanadhyàyaü vidyàt sarvàdbhuteùu ca . upàkarmaõi cotsarge triràtraü kùapaõaü smçtam . aùñakàsu tvahoràtramçtvantàsu ca ràtriùu . nàdhãyãtà÷vamàråóho na vçkùaü, na ca hastinam . na nàvaü, na kharaü, noùñraü, neriõastho, na yànagaþ . na vivàde, na kalahe, na senàyàü, na saïgare . na bhuktamàtre, nàjãrõe, na vamitvà, na såktake . atithi¤cànanuj¤àpya, màrute vàta và bhç÷am . rudhire ca srute gàtràcchastreõa ca parikùate . sàmadhvanàvçgyajuùã nàdhãyãta kadàcana . vedasyàdhãtya vàpyantamàraõyakamadhãtya ca>% iti . yàj¤avalkyastu . %<tryahaü preteùvanadhyàyaþ ÷iùyartviggurubandhuùu . upàkarmaõi, cotsarge, sva÷àkha÷rotriye mçte . sandhyàgarjitanirghàta bhåkampolkànipàtane . samàpya vedaü dyuni÷amàraõyakamadhãtya ca . pa¤cada÷yàü caturda÷yàmaùñamyàü ràhusåtake . çtusandhiùu bhuktvà và ÷ràddhikaü pratigçhya ca . pa÷umaõóåkanakulamàrjàra÷vàhimåùikaiþ . kçte'ntare tvahoràtraü, ÷akrapàte, tathocchraye . ÷vakroùñugardabholåkasàmavàõàrtanisvane . amedhya÷ava÷ådràntya÷ma÷ànapatitàntike . de÷e'÷ucàvàtmani ca vidyutstanitasaüplave . bhuktvàrdrapàõirambho'ntarardharàtre'timàrute . pàü÷uvarùe di÷àü dàhe sandhyànãhàrabhãtiùu . dhàvataþ påtigandhe ca ÷iùñe ca gçhamàgate . kharoùñrayànahastya÷vanauvçkùeriõarohaõe . saptatriü÷adanadhyàyànetàüstàtkàlikàn viduþ>% iti . va÷iùñhaþ . %<tasyànadhyàyàþ sandhyàstamite syustatra ÷ave divàkortau nagareùu kàma gomayaparyuùite parilikhite và ÷ma÷ànànte ÷ayànasà ÷ràddhikasya . mànava¤càtra ÷lokamudàharanti . phalàgvàpastilàn bhakùyamathànyacchràddhikaü bhavet . pratigçhyàpyanadhyàyaþ pàõyàsyà, bràhmaõàþ smçtà iti .. dhàvataþ påtigandhiprasçteriõavçkùamàråóhasya, nàvi, senàyà¤ca, bhuktvà càrdhaghràõe, vàõa÷abde, caturda÷yàmamàvàsyàyàmaùñamyàmaùñakàsu prasàritapàdopasthasyopà÷ritasya gurusamãpe mithunavyapetàyàü vàsasà mithunavyapetenànirmukte na gràmàntecharditasya, måtritasyoccaritasya, yajuùà¤ca sàyaü÷abde, vàjãrõe nirghàtabhåmau ca na candrasåryoparàgeùu, diïnàdaparvatanàdakamprayàteùåpalarudhirapàü÷uvarùeùvàkàlikam . ulkàvidyutsajyotipamapartvàkàlikaü và . àcàrye ca prete triràtrarmàcàryaputra÷iùyabhàryàsvahoràtram . çtvigyonisambandheùu ca>% iti . ÷aïkhyo'pyàha . anavyàyeùvavyayanaü varjayecca prayatnataþ . caturda÷ãü pa¤cada÷ãmaùñamãü ràhusåtakam . ulkàpàtaü mahãkampama÷aucaü gràmaviplavam . indraprayàgaü surataü ghanasaüghàtanisvanam . vàdyakolàhalaü yuddhamanadhyàyaü vivarjayet . nàdhãyãtàbhiyukto'pi prayatnànna ca vegata iti . %<yaddinamahaþ kriyate taddinamanadhyàya>% ityukteþ devotsavàdidine'pi anadhyàya iti kecit tena sàrasvatotsave÷rãpa¤camãdivase rathayàtrosavàdau cànadhyàyaþ . %<mahànavamyàü dvàda÷yàü bharaõyàmapi parvasu . tathàkùayatçtãyàyàü ÷iùyànnàdhyàpayedbudhaþ . màghamàse tu saptamyàü rathàkhyàyà¤ca varjayediti>% hàrãtaþ . evaü nànàsmçtyukteùveùu ca yena sarvasaügrahastathàcaraõãyam .

#<anana># naø ana--bhàve lyuñ . jãvane, gatau ca %<pràgananavàn pràõa>% ityàdi veø sàø .

#<ananugata># triø na anugataþ . anugatabhinne anugata÷ca tulyàkàrapratãtiprayojako dharmabhedaþ yathà ùaña iti vuddhau ghañatvam evaü pañatvam tasya sarvatra ekaråpeõa pratãyamànatvàt . ananugata¤ca tattadyaktitvàdikaü tasya sarvatra pratãtyabhàvàt . apa÷càdgate, anadhãne ca .

#<ananugama># puø na anugamaþ abhàvàrthe naø taø . anugamàbhàve anugama÷ca tulyapratãtiprayojakadharmànusaraõam etasya nyàyàdidar÷aneùu bhåriprayogaþ .

#<ananta># puø nàsti antaþ guõànàü yasya baø . %<gandharvàpsarasaþ siddhàþ kinnaroragacàraõàþ . nàntaü guõànàü jànanti tenànanto'yamucyate>% ityuktalakùaõe viùõau, ananta! %<saüsàramahàsamudre magnàn samabhyuddhara vàsudeva!>% iti bhaviùyapuràø . %<viùõurvãro'nanta>% iti viùõusaø . meghe . bahu÷ãrùa katvàdaparicchinne ÷eùanàge, tadavatàre balabhadre ca . antaþ paricchedaþ de÷ataþ kàlataþ vastuta÷ca nàsti yasya . tasmin parabrahmaõi naø %<satyaü j¤ànamanantaü brahmeti>% ÷rutiþ . %<na vyàpitvàdde÷ato'nto nityatvànnàpi kàlataþ . na vastuto'pi sarvàtmyàdànantyaü brahmaõi tridhà . de÷akàlànyavastånàü kalpitatvàcca màyayà . na de÷àdikçto'ntã'sti brahmànantaü tataþ sphuñamiti>% pa¤cada÷ã . àkà÷e ca . bahuvistàravati sinduvàravçkùe puø . avadhi÷ånye, iyattà÷ånye vastumàtre, sakale ca triø %<anantaratnaprabhavasya yasyeti>% kumàø . jinabhede puø .

#<anantacaturda÷ã># strã anantasya viùõoràdhànàrthà caturda÷ã . bhàdrapada÷uklacaturda÷yàm .

#<anantajit># anantàni bhåtàni jitavàn ji--kvip . sarvabhåtajayini vàsudeve . %<sahasrajidanantajiditi>% viùõusahaø . anantàn cittadoùàn jayati . jinadevabhede puø .

#<anantatãrthaklat># puø anantàni anekàni tãrthàni ÷àstràõi karoti kç--kvip . jainabhede . bahutãrthagantari triø .

#<anantatçtãyà># strã %<nabhasye vàtha vai÷àkhe màrga÷ãrùe'thavà punaþ . ÷uklapakùatçtãyàyà>% mityupakramya padmapuràõe tattadanyatamatithiùuvratavi÷eùamabhidhàya %<uktànantatçtãyaiùà sutànandaphalapradà>% ityanena paribhàùitàyàü bhàdramàrgavai÷àkhànyatamamàsãya÷uklatçtãtàyàm hemàø vrataø .

#<anantadçùñi># puø anantà dçùñayo netràõi yasya . indre parame÷vare ca .

#<anantadeva># puø ananto deva iva . ÷eùanàge, anante ÷eùanàge dãvyati diva--ac . ÷eùa÷àyini nàràyaõe .

#<anantamåla># puø anantàni målànyasya . svanàmakhyàte målapradhàne vçkùabhede .

#<anantara># triø nàsti antaraü vyavadhànaü yatra . avyavahite, vyavadhàna¤ca dvividhaü dai÷ikaü kàlika¤ca . tatra dai÷ike %<viùayànantaro ràjà ÷atru>% rityamaraþ . %<eùa brahmarùide÷o vai àryàvartàdanantara>% iti manuþ . kàlike . %<tadida kriyatàmanantaraü bhavatà bandhajanaprayojanamiti>% kumàø . %<pituranantaramuttarako÷alàmiti>% raghuþ . kàlikamapi dvividhaü pårbàparakàlakçtavyavadhànabhedàt uttarakàlakçtamuktodàraõe %<anantarodãritalakùmabhàjàvityatra>% pårbakàlàvadhikçtam . madhya÷ånye, avakà÷a÷ånye, avadhi÷ånye ca . %<tadetadbrahmàpårbamanaparamanantaramavàhyamiti>% sa yathà %<saindhavaghano'nantaro'vàhya>% iti ca vçø uø . avyavahitakàle . %<puràõapatràpagamàdanantaraü--lateva sannaddhamanoj¤apallavà>% iti raghuþ . tatra vyàptau dvitãyà . tatkàlavçttisaünahanakriyàvi÷eùaõatayà klãvatvàdi . evamanyatra eva¤ca etasya klãvoktirarvàcãnànàü pràmàdikã . etena anantarasyàbhàvaþ abhà vàrthe'vyayãbhàva ityà÷ayena màntatvakalpanamapi tattadudàharaõeùu ananvayàdupekùyameva . uktodàharaõeùu %<athàsya godànavidheranantaramiti>% %<anantaraü bharturupasthitodayeti>% ca raghau %<yogàcchàntiranantaramityàdau>% ca vyavadhànàbhàvàrthakatve samabhivyàhçtapadàrthànàü hi nànvayaþ tasya de÷akàlàdibodhakatvàbhàvena vyàptyarthe dvitãyàyà apyasa mbhavaþ . ataþ bahuvrãhibalàt kàlabodhakatayà uktodàharaõàdiùu vyàptyarthe dvitãyeti bodhyam . naø taø . antarabhinne triø tasya apuri sarvanàmatà . anantare bhavaþ gahàø cha . anantarãyaþ avilambabhave triø .

#<anantaraja># puø strã anantarasyàþ anantaravarõàyàþ jàyate jana--óa puüvadbhàvaþ . kramoóhàje putràdau . anantaraü jàtaþ . jyeùñhe kaniùñhe ca bhràtari . tathàbhåtabhaginyàü strã .

#<anantaraya># puø antarayati dårãkaroti antara + kçtyarthe õi bhàve ac antarayaþ dårãkaraõam abhàvàrthe naø taø . aparityàge . %<yaduktho yaj¤akratoranantarayàyeti>% çø 4, 1, 6, %<anantarayàya aparityàgàyeti>% bhàø .

#<anantaràya># triø nàsti antaràyaþ pratibandhako yasya . niùpratibandhake nirvighne %<tàetànavànantaràyamanvàheti>% vçø uø .

#<anantarà÷i># puø anantasya àkà÷aråpa÷ånyasya rà÷iþ . vãjagaõitokte ÷ånyabhàgahàràdyarthaü parikalpite rà÷au .

#<anantaråpa># puø anantàni råpàõyasya . parame÷vare viùõau %<anantaråpo'nanta÷rãriti>% viø saø . %<indromàthàbhipururåpaãyata>% iti ÷rutyà tasya bahuråpratvapratipàdanàttattvam .

#<anantargabhin># antargarbho'sya astyarthe ini naø taø . antargarbha÷ånye pavitràrthe ku÷e . %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ceti>% àø tattve chandoø paø . anantargarbhiõamantargarbha÷ånya miti raghunandanaþ .

#<anantavijaya># puø anantàn vijayate'nena dhvanidvàrà . yudhiùñhira÷aïkhe %<anantavijayaü nàma kuntãputtroyudhiùñhiraþ>% iti gãtà .

#<anantavãrya># puø . baø . jainabhede .

#<anantavrata># naø anantasya vratamupàsanàrtham 6 taø . bhàdra÷uklacaturda÷yàü kartavye svanàmakhyàte vrate . %<anantavratametaddhi sarvapàpaharaü ÷ubham>% ityupakramya %<tathà ÷uklacaturda÷yàü màsi bhàdrapade bhavediti>% bhaviø puràø .

#<ananta÷akti># puø anantà aparicchedà ÷aktirasya . parame÷vare %<paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate>% iti ÷rutau tasya bahu÷akti÷ravaõàt tathàtvam .

#<ananta÷ãrùà># strã anantàni bahåni ÷ãrùàõi yasyàþ . vàsukipatnyàm . vàsuko parame÷vare ca puø %<sahasra÷orùà puruùa>% iti ÷rutyà tasya bahu÷ãrùatvoktestathàtvam .

#<ananta÷rã># puø anantà aparimità ÷rãþ parà ÷aktirasya . parame÷vare %<paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate iti>% ÷rutyà tasya bahu÷aktipratipàdanàttathàtvam .

#<anantà># strã nàsti anto'syàþ baø . vi÷alyàyàmoùadhau (anantamåla) iti khyàte målabhede, pàvatyàm, pçthivyàm, duràlabhàyàü, dårvàyàü, haritakyàü, àmalakyàm, guóåcyàm, agnimanthavçkùe, agni÷ikhàvçkùe, ÷yàmalatàyàm, pipapalyàü, nãladårvàyàm, ÷vetadårvàyàü, ÷àrivoùadhau ca .

#<anantya># naø anantasyedam yat . hiraõyagarbhapade .

#<ananda># triø na nandayati nanda--õic--ac naø taø . ànandayitçbhinne anandà, nàma te lokà iti kañhaø vaø .

#<ananna># naø naø taø . adanãyabhinne . %<na ki¤cidanannaü bhavati à ÷vabhyaþ à ÷akunibhya>% iti chàø uø .

#<ananya># triø na anyaþ sarvanàø . anyabhinne svammin %<ananyaratiràsãna>% iti manuþ ananyasmin svasmin ratiranuràgo'syeti tadarthaþ . nàsti anyo yasya upàsyatvena viùayatvena và . anyàsevake %<ananyà÷cintayantomàmiti>% ananyaviùaye ca . %<puruùaþ sa paraþ pàrtha! bhaktyà labhyastvananyayeti>% ca gãtà . asya na¤a uttaratra padàntarasattve asamarthasamàsà÷rayaõàt tadarthenaivànvayaþ . yathà %<ananyadçùñiþ savitàramaikùatetyàdau>% anyatra dçùñyabhàvasya, ananyacetà ityàdau anyatra ceto'bhàvasya, ananyakàma ityàdau anyatra kàmàbhàvasya ca bodhanamevamanyatra .

#<ananyagatika># triø nàsti anyà gatirasya kap . anyopàyarahite tanmàtrà÷raye ca . %<atanyagatike jane vigatapàtake càtake>% ityudbhañaþ .

#<ananyaja># puø nàsti anyadyasmàt sarvavastubhedànàü tadàtmakatvàt ananyo viùõuþ tasmàt jàyate jana--óa 5 taø . kàmadeve . tasya kçùõàt rukmiõyàü janmeti bhàgaø 10 maskaø %<tasyà¤ca tàdç÷ãmavasthàü gatàyàü janasyànanyajeneti>% da÷akuø .

#<ananyadeva># puø na anyadyasmàt sarvàtmakatvàt tàdç÷odevaþ . parame÷vare viùõau sarvadevamayoharirityuktestathàtvam .

#<ananyapårvà># strã na anyaþ pårbo yasyàþ sà anyapårbà na bhavati . anyàbhuktàyàü striyàm %<manuprabhçtibhirmànyairbhuktà yadyapi ràjabhiþ . tathàpyananyapårbaiva tasminnàsãdvasundhareti>% raghuþ .

#<ananyabhàj># triø na anyam anyàü và bhajate bhaja--õvi asaø saø puüvadbhàvaþ . anyasyànyasyà và sevanàkàriõi . %<bhajate màmananyabhàgiti>% gãtàþ %<ananyabhàjaü patimàpnuhãti>% kumàø .

#<ananyavçtti># triø na anyà vibhinnà ekaråpà vçttirmanovçttirasya . ekatànacitte . na anyà vçttirjãvanopàyo'sya . ekamàtrajãvane triø .

#<ananyasàdhàraõa># triø na anyasyànyadharmasya sàdhàraõaþ sadç÷aþ . anyadharmàsadç÷e %<ananyasàdhàraõameva karmeti>% kumàø .

#<ananvaya># tri nàsti anvayo yatra baø . anvaya÷ånye . ÷àbdabodhe parasparaü saüsarga÷ånye anvaya÷cànvaya÷abde vakùyate arthàlaïkàrabhede puø . tallakùaõaü yathà %<upamànopameyatve ekasyaiva tvananvaya>% iti sàø daø . %<ràjãvamiva ràjãvaü jalaü jalamivàjanã>% tyàdau ca ananvayàt tadalaïkàratvaü tathà hi upamànopameyabhàve sàdç÷yaj¤ànàvà÷yakatvena tasya bodhane niyate tadbhinnatve sati tadgatabhåyodharmavattva råpasàdç÷yasya bhedagarbhitatayà svapratiyogikabhedasya svasminnasambhavenàpàtato'nanvaya eva tàtparyeõa tu itarasàdç÷yàbhàvaparatvalakùaõayànvayastathà ca ràjãvaü ràjãvetaràsadç÷amiti bodhàttasyotkarùo vyajyate . evaü %<ràmaràvaõayoryuddhaü ràmaràvaõayorive>% tyatràpi .

#<anapa># triø na santi àdhikyenàpo yatra na¤pårbakatve'pi bahuvrãhau acsamàø . svalpajale pallalàdau .

#<anapakarman># naø apakarma apàkaraõaü abhàvàrthe naø taø . tyàgàbhàvopalakùite dattasya àdàne %<dattasyànapakarma ceti>% manuþ apakarma apàtre pàtrabuddhyà krodhàdinà và dattasyànapakarma, punargrahaõam . %<çõasyàpakarma ceti>% smçtiþ . anapakarma apàkaraõàbhàvaþ a÷odhanamityarthaþ . anapakriyàpyatra strã . apàkaraõàbhàve . %<çõànàmanapakriyeti>% smçtiþ .

#<anapacyuta># triø apa + cyu--bhàve kta naø baø . vinà÷arahite %<svaryaü suvajramanapacyutamiti>% çø 4, 17, 4, anapacyutaü vinà÷arahitamiti bhàø .

#<anapatya># triø nàsti apatyaü yasya . apatya÷ånye . na hitamapatyànàmiti, patàya patanàya hitaü pata + yat và naø taø tataþ naø taø . apatyàhite, patanakàraõe ca %<yuyota no anapatyànãti çø 3, 54, 18, anapatyàni apatyànàü puttràõàmahitàni, patanakàraõaü na bhavatyapatyaü tadanyàni patanakàraõànãti>% bhàùyam .

@<[Page 150a]>@
#<anapatrapa># triø nàsti apatrapà anyahetukà lajjà yasya . anyahetukalajjàhãne .

#<anapabhraü÷a># puø na apabhraü÷aþ naø taø . apabhraü÷abhinne vyàkaraõapratipàdyasaüskàravati sàdhu÷abde %<anabhraü÷atànàdiryadvàbhyudayonyatà . vyàkriyàvya¤janãyà và jàtiþ kàpãha sàdhuteti>% hariþ .

#<anapàkarman># naø apàkarma apàkaraõam abhàvàrthe naø taø . apàkaraõàbhàve çõàdera÷odhane .

#<anapàyin># triø na apaiti apa--iõa--õini naø taø . ni÷cale sthire %<anapàyini saü÷rayadrume gajabhagne iti>% kumàø .

#<anapàvçt># triø apàvartanamapàvçt apa + à + vçta--bhàve kvip naø baø . punaràvçtti÷ånye . itthà sçjànàha anapàvçdarthamiti çø 6, 3, 5, %<anapàvçt apàvçt apàvartanam punaràgamanaü na bhavatãti>% bhàø .

#<anapihita># triø na apihitamàvaraõaü bhàve kta tannàsti yasya . àvaraõa÷ånye . eùa vànapihitastasyaiva tadapidhànaü yacchikheti bràø %<anapihita àvaraõa÷ånya>% iti raghuø .

#<anapekùa># triø na apekùate anurudhyate ac naø taø . apekùà÷ånye ananurovini . %<utsçjya pramadàmetàmanapekùo yathàmakhamiti>% ràmàø .

#<anapeta># triø na apetaþ vahirgataþ apagato và . avahirgate apetabhinne anugate . %<dharmapathyarthanyàyàdanapete>% iti pàø %<dharmàdanapetam dharmyamityàdi>% siø kauø .

#<anapta># triø na àptaþ vede pçø hrasvaþ . àptabhinne . %<anaptamapsu duùñaramiti>% çø 8, 16, 3, %<anaptaü ÷atrubhiranàptamiti>% bhàø .

#<anapnam># triø nàsti apno råpaü yasya . råpahãne %<jammàyà anapnasa iti>% çø 2, 3, 9, %<anapnasaþ karmahãnà>% iti bhàùyokteþ karmahãne ca .

#<anaphà># puø (candràt) %<ravivarjaü dvàda÷agairanapheti>% dãpikokteþ yogabhede %<sacchãlaü sukhànvitaü prabhuü khyàtiyuktamanaphàyàmiti>% dãpikà .

#<anabhij¤a># triø na abhijànàti . aj¤e j¤àna÷ånye .

#<anabhidheya># naø na abhidheyaþ . avàcye .

#<anabhibhava># puø na abhibhavaþ abhàvàrthe naø taø . abhibhavàbhàve paràjayàbhàve .

#<anabhibhavanãya># triø na abhibhavanãyaþ . aparàjeye .

#<anabhibhåta># triø na abhibhåtaþ . aparàbhåte .

@<[Page 150b]>@
#<anabhimata># triø na abhimataþ . asammate, vimate ca .

#<anabhimlàtavarõa># triø abhi + mlà--tan na abhimlàtaþ kùãõovarõo yasya . dãpyamàne . %<so apàü napàdanabhimlàtavarõa>% iti çø 2, 35, 13 anabhimlàtavarõaþ dãpyamàna iti bhàø . ÷ivàø aõ . ànabhimlàtaþ tadapatye puø strã .

#<anabhilàùa># puø na abhilàùaþ abhàve naø taø . abhilàùàbhàve . naø baø . abhilàùa÷ånye triø .

#<anabhivyakta># triø na abhivyaktaþ naø taø . aparisphuñe .

#<anabhi÷asta># triø abhi + ÷ansa--kta naø taø . anindite . %<paràsyànabhi÷astà divyà>% iti çø 9, 88, 7, %<anabhi÷astà anindità>% iti bhàø . parivàdàgraste ca .

#<anabhi÷astya># triø abhi÷astiü nindàmarhati abhi÷astyaþ naø taø . anindanãye pra÷asye niruktakàraþ .

#<anabhisaühita># triø na abhisaühitaþ naø taø . abhisandhinà phalodde÷ena akçte %<vimuktidà ye'nabhiüsaühiteùviti>% ruciø .

#<anabhihita># triø na abhihitaþ . anukte pratyayàdinà uktàrthabhinne anabhihite iti pàø asya upakàdigaõe pàñhàt tatkàryam .

#<anabhãùña># triø na abhãùñaþ . abhãùñabhinne %<anabhãùñadakùiõavàtamçgagamanàmiti>% kàø daø .

#<anabhyàvçtti># strã na abhyàvçttiþ abhyàsaþ abhàvàrthe naø taø . abhyàsàbhàve . %<manàganabhyàvçttyà và kàmaü kùàmyatu yaþ kùamãti>% màghaþ .

#<anabhyàsamitya># triø na abhyàse nikañe ityaþ iõa--karmaõi kyap mum . dårataþ parihartavye siø kauø .

#<anamitra># triø nàsti amitro'sya . ÷atru÷ånye %<indroyàü cakre àtmane anamitràü ÷acãpatiriti>% arthaø 12, 1, nçpabhede puø .

#<anamãva># triø amãvaþ rogaþ naø baø . rogahone %<anamãvà iùaskaraditi>% çø 3, 162, 14, anamãvà %<rogavarjitàni iùo'nnànãti>% bhàø %<pradànamãvasya ÷uùmiõya>% iti tàø bràø . %<arogo'mãvastadrahitasyeti>% bhàø .

#<anambara># puø nàsti ambaraü kacchasahitaü yasya . bauddhabhede'sya muktakacchatayà tathàtvam digambara÷abde'sya vivaraõam . nagne triø .

#<anaya># puø ayaþ ÷ubhàvaho vidhistadanyaþ naø taø . a÷ubhadaive . nayodyåte dakùiõàvartena ÷àràõàmiùñasthànanayanaü virodhe naø taø . (dugaóãti) khyàte dyåtabhede ÷àràõà vàmàvartenàbhãùñasthànanayane puø . nayonãtiþ nã--ac naø taø . nayàbhàve anãtau durnaye, duùñe, karmaõi ca . %<vijànato'pi hyanayasya raudrateti>% bhàraø . naø 7 baø . àpadi %<jãvedetena ràjanyaþ sarveùàmanayaü gata iti>% manuþ . %<sarvataþ pratigçhõãyàt bràhmaõastvanayaü gataþ>% iti manuþ %<anayamàpadamiti>% kulëø . 6 baø . nayahãne triø .

#<anaraõya># puø såryavaü÷ye nçpabhede tatkathà ràmàø uttaràkàõóe sa ràvaõena paribhåto mçtaþ .

#<anarkàbhyudita># puø na ãùat, arko'bhyudito yasmin . ãùadarkodayakàle . %<anarkàbhyudite kàle màghe kçùõacaturda÷ãiti>% yamaþ %<màghe màsi rañantyàpaþ ki¤cidabhyudite ravau>% ityanenaikavàkyatvàt na¤a ãùadarthatà .

#<anargala># triø nàsti argalaü pratibandhakaü yasya . apratibandhake pratibandhaka÷ånye %<turaïgamutsçùñamanargalaü punariti>% raghuþ .

#<anargha># triø argho målyaü naø baø . amålye .

#<anargharàghava># naø ràghavacaritakhyàpake muràrimi÷raracite nàñakabhede .

#<anarghya># triø na arghyaþ påjyo yasya, yasmàdvà . anyapåjya÷ånye atyantapåjanãye ca %<anarghyamargheõa tamadinàtha>% iti kumàø .

#<anartha># puø arthaþ prayojanaü virodhe naø taø . aniùñe . %<ekaikamapyanarthàya kimu tatra catuùñayamiti>% hitoø . %<nodanàlakùaõo'rtho dharma>% iti såtre niùedhalakùaõo'nartho'dharma iti bhaïgyà såcite narakàdisàdhanatvàdaniùñahetàvadharme ca . %<dàturbhavatyanarthàya paratràdàtureva ceti>% manuþ . baø . abhãùñarahite viùõau puø àptakàmatvàttattvam . artho'bhidheyaþ prayojanaü và nàsti yasya baø kap . artharahitamàtre triø .

#<anarthaka># naø artho'bhidheyo'prà÷astye naø baø kapsamàø . samudàyàrtha÷ånye pralàpe, asambaddhe vàkye ca . vyarthe triø . %<dhigidaü jãvitaü loke kimu? sàrthamanarthakamiti>% .

#<anarthalupta># triø dçùñenàrthena aluptaþ asamaø saø . dçùñàrthenàlupte %<anarthaluptà iti>% kàtyàø 6, 10, 20, .

#<anarthàntara># taø anyo'rthaþ arthàntaraü mayåraø taø tataþ naø taø . abhede, ekàrthe .

#<anarva># triø ç--va arvaþ gatiþ ÷aithilyaü sa nàsti yasya . a÷ithile trinàbhi cakramajaramanarvamiti çø 1, 164, 2, %<anarvama÷ithilamiti>% bhàø .

#<anarvan># triø arva--hiüsàyàü kanin %<arvà bhràtçvya>% iti ÷ruteþ arlà sapatnaþ naø taø . ÷atrubhinne . %<jano'narvàõaü ta parita>% iti çø 1, 136, 5, %<anarvàõamadveùyamiti>% bhàø . arvà a÷vaþ . tacchånye triø . na tràde÷aþ .

#<anarvi÷># triø anasà ÷akañena vi÷ati pràpnoti vi÷akvip 3 taø aharàø ruþ, ç--karmaõi vic araü gantavyaü prati vi÷ati vi÷a--kvip và naø taø . ÷akañena kàùñhàdyàharaõàya vanaprave÷ini, gantavyaü sthalaü gantuma÷akte ca . %<anå dyånamanarvi÷e pa÷ciùe turàyeti>% çø 1, 121, 7,

#<anar÷aràti># triø anar÷àya apàpiùñhàya ràtirdànaü yasya . apàpiùñhe dàtari anar÷aràtiü vasudàmupastuhãti çø 8, 99, 4, anar÷aràtimana÷lãladànama÷lãlaü pàpamiti nirukta0

#<anarha># na arhaþ . ayogye . %<tàn havyakavyayorviprànanarhàn manurabravãditi>% manuþ .

#<anala># puø nàsti alaþ paryàptiryasya bahudàhyadahane'pi tçpterabhàvàt naø baø . vahnau, %<vyabhicacàra na tàpakaro'nala>% iti naiùadham analaþ nalàbhàvovahni÷ca anupalambhavadabhàvàrthe naø taø . avyayãbhàvasiddhatve klãvatà syàt . %<åce nalo'yamiti taü prati cittamekaü bråte'sya cànyadanalo'yamitãdamãyamiti>% %<àvarjanaü tamanu te nanu sàdhu nàmagràhaü mayànalamudãritametadatra>% iti %<saiùànalaü sahajaràgabharàditi>% ca naiùadham %<vayobhiþ khàdayantyanye prakùipantyanale'psu veti>% smçtiþ . jañharànalasya pittajàtatvàt dehasthe pittadhàtau ca . aùñavasumadhye pa¤came vasau, mediniþ tacca %<dharodhruvaþ somanàmà tathà'po'pyanilonala>% iti vasubhedabodhakavacane nalaityatnànalaityakàrapra÷leùabhràntyaivoktaü kintu vasånàü svaråpakhyàpake viùõudharmottaravacane %<sruvàkùamàlike dakùe vàme ÷aktikapàlabhçt savyordhàdikramàdyo'sau nalàkhyastu vasuþ smçta>% iti nalanàmatvasyaiva pratãternalaeva vasubheda ityavadheyam . analadaivatatvàt kçttikànakùatre analavidhi÷atàkhyeti jyotiø . (cità) iti khyàte citrake vçkùe, puø . tasya sarvataþ paryàptatve'pi paryàpteþ sãmàbhàvàttattvam, (bhelà) iti khyàte bhallàtake vçkùe ca . ana--kalac . ùaùñivarùamadhye pa¤cà÷atsaükhyàte varùe ùaùñivarùagaõananàmabhedàdi varùa÷abde vakùyate . pitçdevabhede %<kavyavàlo'nalaþ somaþ yama÷caivàryamà tathà agniùvàttàþ varhiùadaþ somapàþ pitçdevatà>% iti vàyu puràø . anàn pràõàn làti àtmatvena analaþ jãvaþ . tadråpeõa sarvàntaryàmitayà sthite viùõau õala--gandhe bandhe và na nalati na badhyate và ac . gandha÷ånye parame÷vare viùõau %<agandhanasya ÷arma rasa>% iti %<tathà rasaü nityamagandhavacceti>% ca ÷rutestasya gandha÷ånyatvàt tathàtvam . ala paryàptau ac naø taø . aparyàpte aparimite parame÷vare %<pavanaþpàvano'nala>% iti viø sahaø . bhàùyakçtà ca uktavyutpattiþ viùõuviùayatve dar÷ità .

#<analadãpana># triø analaü jañharànalaü pittadhàtuvardhanena dãpayati vardhayati dãpa--õic--lyu . jañharànaloddãpake %<madhuro madhuraþ pàke dãùaghno'naladãpana iti>% %<saugandhyàt påtikoùñhaghnaþ saukùmyàccànaladãpana>% iti ca su÷rutokte dravyabhede .

#<analaprabhà># strã analasya prabheva prabhà yasya baø . jyotiùmatãnàmikàyàü latàyàm .

#<analapriyà># strã 6 taø . svàhàkhyàyàü dakùakanyàyàm vahnipatnyàm .

#<anali># puø aniti ana--ac anaþ aliryatra baø ÷akaø . vakavçkùe tatpuùpasya bahumadhumattvena tanmadhubhirbhramaràõàü jãvanadhàraõàttathàtvam .

#<analpa># triø na alpaþ . pracure bhåyiùñhe .

#<anavakà÷a># puø naø taø . avakà÷àbhàve . baø . avakà÷a ÷ånye triø .

#<anavagãta># triø ava + gai--kta naø taø . anindite .

#<anavagraha># triø nàsti avagraho yasya . pratibandha÷ånye %<ava÷yabhavyeùvanavagrahagraheti>% naiùaø . naø taø . vçùñipratibandhàbhàve .

#<anavadya># triø na avadyaü nindyam . nindyabhinne doùa÷ånye ca %<anavadyatçõàrdino mçgàniti>% naiùaø . %<anavadyavidyoddyoteneti>% dàyabhàø . %<anavadyori÷àdà>% iti çø 9, 69, 10, %<anavadyogarhàrahita>% iti bhàø . %<agniþ ÷ardhamanavadyaü yuvànamiti>% çø 1, 71, 8 .

#<anavadhàna># naø na avadhãyate manaþ saüyujyate kartavyakarmaõi yathàvasthitaü pravartyate'nena ava + dhà--karaõe lyuñ avadhànam cittavçttibhedaþ abhàve naø taø . avadhànàbhàve manaþsaüyogavi÷eùàbhàve pramàde, naø baø . tadvati triø .

#<anavadhànatà># strã avadhànaü nàsti yasya tasya bhàvaþ . pramàde . kartavye'kartavyatàbodhena tatonivçttiþ, akartavye kartavyatàbodhena tatra pravçtti÷ca pramàdaþ . %<kartavyàkaraõaü yatràkartavyasyàthavà kriyà . ucyate dvitayaü tatra pramàdo'navadhànateti>% .

#<anavapçgõa># triø ava + pçc saüparke kta ióabhàvàdi chàndasam naø taø . asampçkte . %<anavapçgõà vitatà vasànamiti>% çø 1, 152, 4 .

@<[Page 152b]>@
#<anavabrava># puø ava + brå--ac na vacàde÷aþ naø taø . apavàdavarjite %<vijeùa kçdindra ivànavavravo'smàkamiti>% çø 10, 84, 5 .

#<anavabhra># triø na bhraü÷ate bàø óa . avabhraü÷a÷ånye %<praskambhadeùõà anavabhraràdhasa>% iti çø 1, 166, 7 . %<anavabhraràdhasaþ anavabhraùñahaviràdidhanà>% iti bhàø .

#<anavama># triø na avamaþ . nyånatàhãne ÷reùñhe %<sudharmànavamàü sabhàmiti>% raghuþ .

#<anavara># triø na avaraþ . avarabhinne ÷reùñhe ajaghanye so'yamindràdanavaro vàsudeva÷ca bhàrateti bhàraø .

#<anavarata># triø ava + rama + bhàve kta avaratam viràmaþ tannàsti yasya baø . nirantare vi÷ràma÷ånye .

#<anavaràrdhya># triø avarasmin ardhe bhavaþ yat naø taø . utkçùñe ÷reùñhe ca ÷ãrùabhàge sthàpanãyatayàsya tattvam .

#<anavalamba># triø nàsti avalambo yatra . àlambanahãne . %<na paraü pathi pakùapàtità'nalambe kimu? màdç÷e'pi seti>% naiùaø .

#<anavalobhana># na avalupyate pumàn yena ava + lupa--lyuñ pçø pasya bhaþ . garbhasaüskàrabhede . %<upaniùadi garbhalambanam puüsavanamanavalobhana¤ceti>% àø gçø .

#<anavasa># triø ava--prãõanàdau asac avasaþ bhojanaü prãti karatvàt naø baø . pathyà÷anahãne %<anavaso anabhã÷u>% iti çø 6, 66, 7, %<anavasaþ ùathyà÷anarahita>% iti bhàø .

#<anavasara># triø avasaraþ ucitaþ kàlaþ nàsti yamya baø . ucitakàlavihãne . atarkyai÷yarye tvayyanavasaraduþsthàhatadhiya iti mahiø stoø . naø taø . avasaràbhàve .

#<anavasita># triø avasitaþ samàpto ni÷cito và naø taø . ani÷cite asamàpte ca . anavasitànyau bhgau gururanteiti (vçtta0) ukte chandobhede strã .

#<anavaskara># triø avaskriyate ÷odhyate ava--ké--ap suóàgamaþ avaskaro malaþ sa nàsti yasya baø . malahãne .

#<anavasthà># strã ava + sthà--aï avasthitiþ naø taø . avasthàbhàve, tarkadoùavi÷eùe upapàdyasya samarthanàya upapàdakasyànusaraõaü tarkaþ yatra tarke upapàdyopapàdakayorvi÷rànti rnàsti tàdç÷atarkasyànavasthàdoùaþ tatra sa tarko na gràhyaþ . adhikaü tarka÷abde vakùyate %<pràmàõikã anavasthà na doùàyeti>% jagaø . nàsti avasthà yasya . avasthiti÷ånye triø . %<a÷arãraü ÷arãreùu anavastheùvavasthitasiti>%

@<[Page 153a]>@
#<anavasthàna># naø ava + sthà--lyuñ naø taø . avasthànàbhàve . vaø . vàyau puø . ca¤calamàtre triø .

#<anavasthita># triø na avasthitaþ . ca¤cale, asthire %<dayitàsvanavasthitaü nçõàmiti>% kumàø . vyabhicàravati ca . %<caturõàmapi varõànàü nàrãrhatvànavasthità>% iti manuþ anavasthitàvyabhicàriõãriti kullåø . vyabhicàriõyà÷ca patyau nitàntàvasthànàbhàvàt tathàtvam . avasthàtu makùame ca %<prasthitaü tamanavasthitaü priyà>% iti raghuþ anavasthitam avasthàtumakùamamiti malliø .

#<anavasthiti># naø na avasthitiþ . abhàvàrthe naø taø . avasthànàbhàve .

#<anavahvara># triø ava + hvç--kauñilye ac naø taø . akuñile sarale %<sacete anavahvaramiti>% çø 2, 41, 6 . %<anavahvaramakuñilamiti>% bhàø .

#<anavàpta># triø na avàptaþ . apràpte %<nànavàptamamàptavyaü triùu lokeùu ki¤caneti>% gãtà .

#<anavàya># triø ava + iõ va¤ avàyaþ avayavaþ naø baø . niravayane %<anavàyaü kimãdine>% iti çø 7, 104, 2 .

#<anavekùaka># triø na avekùakaþ naø taø . paryàlocanà hãne sadasadvivekahãne .

#<anavekùà># strã na avekùà apekùà abhàvàrthe naø naø . apekùàbhàve .

#<ana÷ana># a÷a--lyuñ naø taø . bhakùaõàbhàve, upavàse, sa ca bhojanaviùayanivçttiråpaþ vratabhedaþ ahoràtrabhojanàbhàva eva tasya prayogopàdhità . tena yatki¤citkùaõe abhojane'pi na upavàsapadaprayãgaþ . triràtràdipadasamabhivyahàre tu bhojanàbhàvamàtraparateti bhedaþ . naø baø . bhojana÷ånye triø .

#<ana÷vara># triø na na÷varaþ . na÷varabhinne, sthàyini, nitye ca .

#<anas># naø aniti ÷abdàyate ana--asun . ÷akañe %<dåràdanasà rathena>% çø 3, 33, 10 . aniti jãvatyanena karaõe lyuñ . odane, odanasthàne, ùitari ca màtari strã . uttarapadasyaþ avyayãø ÷aradàø ñacsamàø . adhyanasam tatpuruùe'pi saüj¤àyàü jàtau ca ñacsamàø . upànasaü mahànasam ano'tra bhaktasthànam . %<apoùà anasa>% iti çø 4, 30, 10 .

#<anasåya># triø nàsti asåyà yasya . paraguõeùu doùàropa÷ånye %<÷raddhàvànanasåya÷ceti>% gãtà %<÷raddhadhàno'nasåya÷ceti>% manuþ .

#<anasåyaka># na asåyakaþ . asåyà÷ånye %<yathà tathà hi saddhçttamàtiùñhatyanasåyaka>% iti manuþ .

@<[Page 153b]>@
#<anasåyà># strã asu--kaõóvàditvàt yak--bhàve aï asåyà guõeùu doùàropaþ abhàvàrthe naø taø . %<na guõàn guõinohanti stauti cànyaguõànapi . na haseccànyadoùàü÷ca sà'nasåyà prakãrtite>% tyuktalakùaõe asåyàbhàve . %<ekameva tu ÷ådrasya prabhuþ karma samàdi÷at . eteùàmeva varõànàü ÷u÷råùàmanasåyayeti>% %<yatki¤cidapi dàtavyaü yàcitenànasåyayeti>% ca manuþ . atrimunipatnyàü ca ÷akuntalàsahacarãbhede ÷akuø .

#<anasåyu># triø asu--upatàpe kaõùñvàø yak u naø taø . asåyà÷ånye %<idantu te guhyatamaü pravakùyàsyamanasåyave>% itigãtà .

#<anastamita># triø na astamitaþ gataþ asamaø saø . astamapràpte .

#<anastha># puø nàsti asthi yasya bàø acsamàø . asthivarjite avayave %<purastàdanasya jaråravaraüvamàõa>% iti çø 8, 1, 34, asthi avayavaþ . tacchånye niravayave sàükhyaprasiddhe pradhàne, ã÷varamàyàyà¤ca %<yadanasthà bibharti>% çø 1, 164, 4, %<anasthà niravayavà prakçtirã÷varàyattamàyàveti>% bhàø . samàsàntàbhàve anasthi . asthi÷ånye triø .

#<anasvat># triø anaþ ÷akañamastyasya matup masya vaþ sàntatvànna padatvam . ÷akañayukte anasvantaþ ÷rava aiùanta pajvàþ çø 1, 126, 5 .

#<anahaïkàra># puø na ahaïkàraþ abhàvàrthe naø taø . ahaïkàràbhàve . baø . tacchånye triø ahaïkàra÷càhaïkàra÷abde vakùyate .

#<anahaïkàrin># triø . ahamiti garvaü karoti aham + kç õini . naø taø . garva÷ånye .

#<anahaükçta># triø ahamiti kçtamahaïkàraþ, bhàve kta naø baø . ahaïkàra÷ånye %<mudu vàpyanahaïkçta>% iti manuþ .

#<anahaïkçti># strã ahamiti kriyate bhàve ktin naø taø . ahaïkàràbhàve naø baø . ahaïkàra÷ånye triø .

#<anahaüvàdin># triø ahamiti garveõa na vadati vada--õini, garvarahite %<muktasaïgo'nahaüvàdãti>% gãtà .

#<anàkàra># triø nàsti àkàro'sya . avayavahãne àkà÷àdau, ã÷vare ca .

#<anàkàla># puø à samyak annàdisaspannaþkàlaþ àkàlaþ naø taø . ÷a÷yàdisaspannakàlabhinne durbhikùe kàle .

#<anàkula># triø na àkulaþ naø taø . avyagre, ekàgre, sthire, asaïkãrõavàkye ca .

#<anàkçta># naø netyanena kçtaþ nàkçtaþ niràkçtaþ naø taø . anivàrite %<na vakkà jaraõà anàkçta>% iti çø 1, 141, 7, %<anàkçtaþ anivàrita>% iti bhàø .

#<anàkràntà># strã àkramitumayogyà sarvataþkaõñhakàvçtatvàt à + krama--kta naø taø . kaõñakàrivçkùe . àkràntabhinne triø .

#<anàkùàrita># naø na àkùàritaþ apakçtaþ . anapakçte . %<anàkùàritapårboya>% iti kàtyàsaüø . %<anàkùàrito'napakçta>% iti pràø vivekaþ .

#<anàga># triø na à samyaggacchati svargamanena nàgaþ adharmaþ naø baø . pàparahite %<mitrono atràditiranàgàn>% çø 10, 12, 9, %<anàgàn apàpàn>% iti bhàø .

#<anàgata># triø na àgataþ . bhaviùyatkàlavçttau, heyaü duþkhamanàgatamiti pàø såø àgatabhinne ca %<anàgatàrtave>% tyamaraþ %<tàvadbhayasya bhetavyaü yàvadbhayamanàgatamiti>% hitoø %<anàgatàdiliïgena na syàdanumitistadeti>% bhàùàø .

#<anàgatavidhàtç># triø anàgatasya bhaviùyataþ aniùñasya vidhàtà pratividhànakartà . àgàmiduþkhasya liïgadvàrànumànena tannivàraõopàyànuùñhàtari %<anàgatavidhàtà ca pratyutpannamatistathà . dvàvetau sukhamedhete yadbhaviùyovina÷yatãti>% hitoø .

#<anàgatàbàdha># anàgataþ àbàdhaþ duþkham . bhàvidaihikàdiduþkhe . yadàcaraõena bhàviduþkhànutpàdastàdç÷à upàyàþ su÷rute dar÷ità yathà %<athàto'nàgatàbàdhapratiùedhanãyaü vyàkhyàsyàma>% tyupakramya . %<utthàyotthàya satataü svasthenàrogyamicchatà . dhãmatà yadanuùñheyaü tat sarvaü sampravakùyate .. tatràdau dantapavanaü dvàda÷àïgulamàyatam . kaniùñhikàpariõàhamçjvagrathitamavraõam . ayugmagranthi yaccàpi pratyagraü ÷astabhåmijam . avekùyartu¤ca doùa¤ca rasaü vãrya¤ca yojayet .. kapàyaü madhuraü tiktaü kañukaü pràtarutthitaþ . nimba÷ca tiktake ÷reùñhaþ, kaùàye khadirastayà .. madhåko madhure ÷reùñhaþ, kara¤jaþ kañuke tathà . kùaudravyoùatrivargàktaü satailaü saindhavena ca .. cårõena tejovatyà÷ca dantànnityaü vi÷odhayet, . ekaikaü gharùayeddantaü mçdunà kårcakena ca .. danta÷odhanacårõena dantamàüsànyabàdhayan .. taddaurgandhyopadehau tu ÷leùmàõaü càpakarùati . vai÷adyamannàbhiruciü maumanasyaü karoti ca .. na khàdedgalatàlvoùñhajihvàrogamamudbhave . athàsyapàke ÷vàse ca kàsahikkàvamãùu ca .. durbalo jãrõabhakta÷ca mårchàrto madapãóitaþ . ÷irorugàrtastçùitaþ ÷ràntaþ pànaklamànvitaþ .. arditã karõa÷ålã ca dantarogã ca mànavaþ, . jihvànirlekhanaü raupyaü sauvarõaü vàrkùameva ca .. tanmalàpaharaü ÷astaü mçdu ÷lakùõaü da÷àïgulam . mukhavairasyadaurgandhya÷ophajàóyaharaü sukham, .. dantadàróhyakaraü rucyaü snehagaõóåùadhàraõam . kùãravçkùakaùàyairvà kùãreõa ca vimi÷ritaiþ .. bhillodakakaùàyeõa tathaivàmalakasya và . prakùàlayenmukhaü netre khasthaþ ÷ãtodakena và .. nilãkàü mukha÷oùa¤ca pióakàü vyaïgameva ca . raktapittakçtàn rogàn sadya eva vinà÷ayet, .. mukhaü laghu nirãkùeta dçóhaü pa÷yati cakùuùà, . mataü sroto'¤janaü ÷reùñhaü vi÷uddhaü sindhusambhavam .. dàhakaõóåmalaghna¤ca dçùñikledarujàpaham, . akùõoråpàvaha¤caiva sahate màrutàtapau .. na netrarogà jàyante tasmàda¤janamàcaret . bhuktavàn ÷irasà snàtaþ ÷rànta÷chardanavàhanaiþ .. ràtrau jàgarita÷càpi nà¤jyàjjvarita eva ca, . karpårajàtikakkolalavaïgakañukàhvayaiþ .. sacårõapågaiþ sahitaü patraü tàmbålajaü ÷ubham . mukhavai÷adyasaugandhyakàntisauùñhavakàrakam .. hanudantasvaramalajihvendriyavi÷odhanam . praseka÷amanaü hçdyaü galàmayavinà÷anam . pathyaü suptotthite bhukte snàte vànte ca mànave . raktapittakùatakùãõatçùõàmårchàparãtinàm .. rukùadurvalamartyànàü na hitaü càsya÷oùiõàm, . ÷irogatàüstathà rogàn ÷iro'bhyaïgo'pakarùati .. ke÷ànàü màrdavaü dairghyaü bahutvaü snigdhakçùõatàm . karoti ÷irasastçptiüsutvakkamapi cànanam .. santarpaõaü cendriyàõàü ÷irasaþ pratipåraõam . madhåkaü kùãra÷uklà ca saralaü devadàru ca . kùçdrakaü pa¤canàmànaü samabhàgàni saüharet . teùàü kalkakaùàyàbhyàü cakratailaü vipàcayet .. sadaiva ÷ãtalaü jantormårdhni tailaü pradàpayet, . ke÷aprasàdhanã ke÷yà rajojantumalàpahà, .. hanumanyà÷iraþkarõa÷ålaghnaü karõapåraõam, . abhyaïgo màrdavakaraþ kaphavàtanirodhanaþ .. dhàtånàü puùñijanano mçjàvarõabalapradaþ, . sekaþ ÷ramaghno'nilanudbhagnasandhiprasàdhakaþ .. kùatàgnidagdhàbhihatavidhçùñànàü rujàpahaþ . jalasiktasya vardhante yathà måle'ïkuràstaroþ .. tathà dhàtu vivçddhirhi snehasiktasya jàyate . ÷iràmukhairomakåpairdhamanãbhi÷ca tarpayan .. ÷arãrabalamàdhatte yuktaþ sneho'vagàhane . tatra prakçtisàtmyartude÷adoùavikàravit .. tailaü ghçtaü và matimàn yu¤jyàdabhyaïgasekayoþ . kevalaü sàmadoùeùu na katha¤cana yojayet .. taruõajvaryajãrõã ca nàbhyaktavyau katha¤cana . tathàvirikto vànta÷ca niråóho ya÷ca mànavaþ .. pårbayoþ kçcchratà vyàdhyorasàdhyatvamathàpivà . ÷eùàõàü tadahaþ proktà agnimàndyàdayogadàþ .. santarpaõasamutthànàü rogàõàü naiva kàrayet, . ÷arãràyàsajananaü karma vyàyàmasaüj¤itam .. tat kçtvà tu sukhaü dehaü vimçdnãyàt samantataþ . ÷arãropacayaþ kàntirgàtràõàü suvibhaktatà .. dãptàgnitvamanàlasyaü sthiratvaü làghavaü mçjà . ÷ramakumapipàsoùõa÷ãtàdãnàü sahiùõutà .. àrogyaü càpi paramaü vyàyàmàdupajàyate . na càsti sadç÷aü tena ki¤cit sthaulyàpakarùaõam .. na ca vyàyàminaü martyamardayantyarayo bhayàt . nacaina sahasàkramya jarà samadhirohati .. sthirãbhavati màüsa¤ca vyàyàmàbhiratasya ca . vyàyàmakùuõõagàtrasya padbhyàsudvartitasya ca .. vyàdhayo nopasarpanti siühaü kùudramçgà iva . vayoråpaguõairhãnamapi kuryàt sudar÷anam .. vyàyàma kurvato nityaü viruddhamapi bhojanam . vidagdhamavidagdhaü và nirdoùaü paripacyate .. vyàyàmo hi sadàpathyobalinàü snigdhabhojinàm . sa ca ÷ãte vasante ca teùàü pathyatamaþ smçtaþ .. sarveùvçtuùvaharahaþ pumbhiràtmahitaipibhiþ . balasyàrdhena kartavyo vyàyàmo hantyato'nyathà .. hçdi sthànasthito vàyuryadà vaktraü prapadyate . vyàyàmaü kurvato jantostadbalàrdhasya lakùaõam .. vayobala÷arãràõi de÷akàlà÷anàni ca . samãkùya kuryàt vyàyàmamanyathà rogamàpnuyàt .. kùayastçùõàrucicchardiraktapittabhramaklamàþ . kàsa÷oùajvara÷vàsà ativyàyàmasambhavàþ .. raktapittã kç÷aþ ÷oùã ÷vàsakàsakùatàturaþ . bhuktavàn strãùu ca kùãõo bhramàrta÷ca vivarjayet>% .. udvartanaü vàtaharaü kaphamedovilàpanam . sthirãkaraõamaïgànàü tvakprasàdakaraü param .. ÷iràmukhaviviktatvaü tvaksthasyàgne÷ca tejanam . uddharùaõotsàdanàbhyàü jàyeyàtàmasaü÷ayam, .. utsàdanàdbhavet strãõàü vi÷eùàt kàntimadvapuþ . praharùasaubhàgyamçjàlàghavàdiguõànvitam, .. udgharùaõantu vij¤eyaü kaõóåkãñànilàpaham . årvoþ sa¤janayatyà÷u phenakaþ sthairyalàghave kaõóåkãñànilastambhamalarogàpaha÷ca saþ . tejanaü tvaggatasyàgneþ ÷iràmukhavirecanam .. uddharùaõantviùñikayà kaõóåkãñavinà÷anam . nidràdàha÷ramaharaü svedakaõóåtçùàpaham .. hçdyaü malaharaü ÷reùñhaü sarvendriyavi÷àghanam . tandràpàpopa÷amanaü tuùñidaü puüstvavardhanam, .. raktaprasàdanaü càpi snànamagne÷ca dãpanam . uùõena ÷irasaþ snànamahita¤cakùuùaþ sadà .. ÷ãtena ÷irasaþ snànaü cakùuùyamiti nirdi÷et . ÷leùmamàrutakope tu j¤àtvà vyàdhibalàbalam .. kàmamuùõaü ÷iraþsnànaü bhaiùarjyàrthaü samàcaret . ati÷ãtàmbu÷ãte ca ÷leùmamàrutakopanam .. atyuùõamuùõakàle ca pitta÷oõitavardhanam . taccàtisàrajvaritakarõa÷lànilàrtiùu .. àdhmànàrocakàjãrõabhuktavatsu ca garhitam, . saubhàgyadaü varõakaraü prãtyojobalavardhanam .. svedadaurgandhyavaivarõya÷ramaghnamanulepanam . snànaü yeùàü niùiddhantu teùàmapyanulepanam . rajoghnamatha caujasyaü saubhàgyakaramuttam, . sumano'mbararatnànàü dhàraõaü prãtivardhanam .. mukhàlepàddaóhaü cakùuþpãnagaõóaü tathànanam . avyaïgapióakaü kàntaü bhavatyambujasannibham, .. pakùmalaü vi÷adaü kàntamamalojjvalamaõóalam . netrama¤janasaüyogàdbhaveccàmalatàrakam, . ya÷asyaü svargyamàyuùyaü dhanadhànyavivardhanam . devatàtithivipràõàü påjanaü gotravardhanam, .. àhàraþ prãõanaþ sadyobalakçddehadhàrakaþ . àyustejaþsamutsàhasmçtyojo'gnivivardhanaþ, .. pàdaprakùàlanaü pàdamalaroga÷ramàpaham . cakùuþprasàdanaü vçùyaü rajoghnaü prãtivardhanam .. nidràkaro dehasukha÷cakùuùyaþ ÷ramasuptinut, . pàdatvaïmçdukàrã ca pàdàbhyaïgaþ sadà hitaþ .. pàdarogaharaü vçùyaü rajoghnaü prãtivardhanam, . sukhapracàramaujasyaü sadà pàdatradhàraõam .. anàrogyamanàyuùyaü cakùuùorupaghàtakçt . pàdàbhyàmanupànadbhyàü sadà caükramaõaü nçõàm, .. pàpopa÷amanaü ke÷anakharomàpamàrjanam . harùalàghavasaubhàgyakaramutsàhavardhanam .. vàõavàraü mçjàvarõatejobalavivardhanam, . pavitraü ke÷yamuùõãùaü vàtàtaparajo'paham .. varùànilarajogharmahimàdãnàü nivàraõam .. varõyaü cakùuùyamaujasyaü ÷aïkaraü chatradhàraõam .. ÷unaþ sarãsçpavyàlaviùàõibhyo bhayàpaham, . ÷ramaskhalanadoùaghnaü sthavire ca pra÷asyate .. satvotsàhabalasthairyadhairyavãrya vivardhanam . avaùñambhakara¤càpi bhayaghnaü daõóadhàraõam, .. àsthà varõakaphasthaulyasaukumàryakarã sukhà, . adhvà varõakaphasthaulyasaukumàryavinà÷anaþ, . atyadhvà viparãto'smàjjaràdaurbalyakçcca saþ .. yattu caükramaõaü nàtidehapãóàkaraü bhavet, . tadàyurbalameghàgnipradamindriyabodhanam .. ÷ramànilaharaü vçùyaü puùñinidràdhçtipradam . susvaü ÷ayyàsanaü duþkhaü viparãtaguõaü matam, .. vyàlavyajanamaujasyaü makùikàdãnapohati . ÷oùadàha÷ramasvedamårchàghno vyajanànilaþ, .. protinidràkaraü vçùyaü kaphavàta÷ramàpaham . saüvàhanaü màüsaraktatvakprasàdakaraü kham, . pravàtaü rokùyavaivarõyastambhakçddàhapaktinut . svedamårchàpipàsàghnamapravàtamato'nyathà, .. sukhaü vàtaü praseveta grãùme÷aradi mànavaþ . nivàtaü hyàyuùe sevyamàrogyàya ca sarvadà, . àtapaþ pittatçùõàgnisvedamårchàbhramàsrakçt, . dàhavaivarõyakàrã ca chàyà caitànapohati, . agnirvàtakaphastambha÷ãtavepathunà÷anaþ . àmàbhiùyandajaraõo raktapittapradåùaõaþ, . puùñivarõabalotsàhamagnidãptimatantritàm . karoti dhàtusàmya¤ca nidràkàle niùevità, .
     tatràdita eva nãcanakharomõà ÷ucinà ÷uklavàsasà laghåùõãùacchatropànatkena daõóapàõinà kàle hitamitamadhurapårbàbhibhàùiõà bandhubhåtena bhåtànàntu, guruvçddhànumatena susahàyenànanyamanasà khalåpacaritavyaü, tadapi na ràtrau na ke÷àsthikaõñakà÷matuùabhasmotkarakapàlàïgàràmedhyasthànabalibhåmiùu, na viùamendrakãlacatuùpatha÷vabhràõàmupariùñàt, . na ràjadviùñaparudhapai÷unyànçtàni vadet na devabràhmaõapitçparivàdàü÷ca . na narendradviùñonmattapatitakùudranãcàcàrànupàsãta . vçkùaparvataprapàtaviùamavalmãkaduùñavàjiku¤jaràdyadhirohaõàni pariharet pårõanadãsamudràviditapalvala÷vabhrakåpàvataraõàni, bhinna÷ånyàgàra÷ma÷ànavijanàraõyavàsàgnisaübhramavyàlabhujaïga--kãñasevàgràmàghàtakalaha÷astrasannipàtàgnisaübhramavyàlasarãsçpa÷çïgisannirkaùàü÷ca .. nàgnigogurubràhmaõapreïkhàdampatyantareõàbhiyàyàt . na ÷avamanuyàyàt . devagobràhmaõacaityadhvajarogipatitapàpakàriõà¤ca chàyàü nàkramet . nàstaü gacchantamudyantaü vàdityaü vãkùeta . gàndhayantãü para÷asyaü và carantãü parasmai na kasmaicidàcakùãta, na colkàpàtendradhanåüùi . nàgniü mukhenopadhamet . nàpo bhåmiü và pàõipàdenàbhihanyàt .. na vegàn ghàrayet . na vahirvergàn gràmanagaradevatàyatana÷ma÷àna catuùpathasalilà÷ayapathisannikçùñànutsçjannaprakà÷aü na vàyvagnisalilasomàrkagogurupratimukham .. na bhåmiü vilikhet . nàsaüvçtamukhaþ sadasi jçmbhodgàra÷vàsakùavathanutsçjet . na paryastikàvaùñambhapàdaprasàraõàni gurusannidhau kuryàt . na bàlakarõanàsàsrotoda÷anavivaràõyabhikuùõãyàt . na vãjayet ke÷amukhanakharavastragàtràõi . na gàtranakhavaktravàditraü kuryàt . na kàùñhaloùñatçõàdãnabhihanyàdbhindyàdvà . na prativàtàtapaüseveta . na bhuktamàtro'gnimupàsãta, notkañukastiùñhet . nàlpakàùñhàsanamadhyàsãta . na grovàü viùamaü ùàrayet . na viùamakàyaþ kriyàü bhajet bhu¤jãta và . na pratatamãkùeta vi÷eùàjjyotirbhàskarasåkùmacalabhràntàni . na bhàraü ÷irasà vahet . na svapnajàgaraõa÷ayanàsanacaïkamaõayànavàhanapradhànavanalaïghanaplavanaprata raõahàsyabhàùyavyavàyavyàyàmàdãnucitànapyatiseveta .. u citàdapyahitàt krama÷o viramet hitamanucitamapyàseveta krama÷o na caikàntataþ pàdahãnàt .. nàvàk÷iràþ ÷ayãta . na bhinnapàtre nà¤jalipuñenàpaþ pibet . kàle hitamitasnigdhamadhurapràyamàhàraü vaidyapratyavekùitama÷nãyàt . gràmagaõagaõikàpaõika÷atru÷añhapatitabhojanàni pariharet ÷eùàõyapi càniùñaråparasagandhaspar÷a÷abdamànasànyanyànyevaüguõànyapi và saübhåya dattàni tànyapi makùikàbàlopahatàni, . nàprakùàlitapàõipàdo bhu¤jãta måtroccàrapãóito na sagdhyayornàpà÷rito nàtãtakàlaü hãnamatimàtra¤ceti na bhu¤jãtoddhçtasneham .. nodake pa÷yedàtmànaü, na nagnaþ pravi÷ejjalam . na naktaü dadhi bhu¤jãta na vàpyaghçta÷arkaram .. nàmudgayåùaü nàkùaudraü noùõairnàmalakairvinà . anyathà kçùñhavãsarpàdiü janayet . dyåtamadyàtisevàpratibhåsàkùitvasamàhvànagoùñhãvàditràõi na seveta . sraja¤chatropànahau kanakamatãtavàsàüsi na cànyairdhçtàni dhàrayet . bràhmaõamagniü gà¤ca nocchiùñaþ spç÷et .. bhavanti càtra .. sukhamàtraü samàsena sadvçttasyaitadãritam . àrogyamàyurartho và nàsadbhiþ pràpyate nçbhiþ .. yasmin yasminnçtau ye ye doùàþ kupyanti dehinàm . teùu teùu pradàtavyà rasàste te vijànatà .. varùàsu na pibettoyaü pibeccharadi màtrayà . varùàsu caturo màsànmàtràvadudakaü pibet .. uùõaü haime vasante ca kàmaü grãùme tu ÷ãtalam . hemante ca vasante ca sãdhvariùñau pibennaraþ .. ÷çta÷ãtaü pibet grãùme pràvçñkàle rasaü pibet . yåùaü yarùati tasyànte prapibecchãtalaü jalam .. svasya evamato'nyastu doùàhàramatànugaþ . snehaü saindhavacårõena pippalãbhi÷ca saüyutam .. pibedagnivivçddhyarthaü na ca vegànvidhàrayet . agnidãptikaraü néõàü rogàõàü ÷amanaü prati .. pràvçñ÷aradvasanteùu samyak snehàdimàcaret . kaphe pracchardanaü, pitte vireko, vastirãraõe .. ÷asyate triùvapi sadà vyàyàmo doùanà÷anaþ . bhuktaü viruddhamapyannaü vyàyàmànna prakupyati .. utsargamaithunàhàra÷odhane syàttu tanmanàþ . necchedrogabhayàtpràj¤aþ pãóàü và kàyamànasãm .. atistrãsaüprayogàcca rakùedàtmànamàtmavàn . ÷ålakàsajvara÷vàsakàr÷yapàõóvàmayakùayàþ .. ativyavàyàjjàyante rogà÷càkùepakàdayaþ . àyuùmanto mandajarà vapurvarõabalànvitàþ .. sthiropacitamàüsà÷ca bhavanti strãùu saüyatàþ . tribhistribhirahobhirhi samãyàt pramadàü naraþ .. sarveùvçtuùu dharmeùu pakùàtpakùàd vrajet budhaþ . rajasvalàmakàmà¤ca malinàmapriyàü tathà .. varõavçddhàü vayovçddhàü tathà vyàdhiprapãóitàm . hãnàïgãü garbhiõãü dveùyàü yonidoùasaganvitàm .. sagotràü gurupatnã¤ca tathà pravajitàmapi . sagdhyàparvasvagamyà¤ca nopeyàt pramadàü naraþ .. gosarge càrdharàtre ca tathàmadhyandineùu ca . lajjàsamàvahe de÷e vivçte'÷uddha eva ca .. kùudhito vyàdhita÷caiva kùubdhacitta÷ca mànavaþ . vàtaviõmåtravegã ca pipàsuratidurbalaþ .. tiryagyonàvayonau ca pràpta÷ukravidhàraõam . duùñayonau visargantu balavànapi varjayet .. retasa÷càtimàtrantu mårdhvàvaraõameva ca . sthitàvuttàna÷ayane vi÷eùeõaiva garhitam .. krãóàyàmapi medhàvã hitàrthã parivarjayet . rajasvalàü pràptavato narasyàniyatàtmanaþ .. dçùñyàyustejasàü hàniradharma÷ca tato bhavet . liïginãü gurupatnã¤ca sagotràmatha parvasu .. vçddhà¤ca sandhyayo÷càpi gacchato jãvitakùayaþ . garbhiõyàü garbhapãóà syàdvyàdhitàyàü balakùayaþ .. hãnàïgãü malinàü dveùyàü kàmaü bandhyàmasaüvçte . de÷e'÷uddhe ca ÷ukrasya manasa÷ca kùayo bhavet .. kùudhitaþ kùubdhacitta÷ca madhyàhne tçùito'balaþ . sthitasya hàniü ÷ukrasya vàyoþ kopa¤ca vindati .. atiprasaïgàdbhavati ÷opaþ ÷ukrakùayàvahaþ . vyàdhitasya rujà plãhà mçtyurmåcchà ca jàyate . pratyåùasyardharàtre ca vàtapitte prakupyataþ .. tiryagyonàvayonau ca duùñayonau tathaiva ca . upadaü÷astathà vàyoþ kopaþ ÷ukrasya ca kùayaþ .. uccàrite måtrite ca retasa÷ca vidhàraõe . uttàne ca bhavecchãghraü ÷ukrà÷maryàstu sambhavaþ .. sarvaü pariharettasmàdetallokadvaye hitam . ÷ukraü copasthitaü mohànna sandhàryaü katha¤cana .. vayoråpaguõopetàü tulya÷ãlàü guõànvitàm . abhikàmo'bhikàmàntu hçùño hçùñàmalaükçtàm .. seveta pramadàü yuktyà vàjãkaraõavçühitaþ . bhakùyàþ sa÷arkaràþ kùãraü sasitaü, rasa eva ca .. snànaü savyajanaü svapno vyavàyànte hitàni tu iti . eteùàmanyathàcaraõe yathàyathaü duþsrànyutpadyante .

#<anàgatàrtavà># strã strãpuùpavikà÷anam àrtavam na àgatamàrtavaü yasyàþ . strãdharma÷ånyàyàü nagnikàyàü kanyàyàm .

#<anàgandhiva># triø na àgandhitaþ àghràtaþ . anàghràte, %<sarvadoùànàgandhitaü prativacanamàheti>% vçø uø bhàø .

@<[Page 157b]>@
#<anàgama># puø nàsti àgamaþ svatvahetuþ krayàdiryatra . svatvahetukrayàdi÷ånye %<anàgamaü tu yo bhuïkte bahånyabda÷atànyapãti>% smçtiþ adhikamàgama÷abde vakùyate .

#<anàgas># triø nàsti àgo'paràdhaþ pàpaü và yasya . aparàdha÷ånye pàpa÷ånye ca %<àrtatràõàya vaþ ÷astraü na prahartumanàgasãti>% ÷akuø . %<anàgame ÷aüsati bàlacàpalamiti>% naiùaø . anàgasaþ tamaditiþ kçõotu çø 4, 39, 3, %<anàgasaü pàparahitamiti>% bhàø . %<tavànàgaso aditaye syàma>% çø 1, 24, 25, %<anàgasaþ aparàdharahitàþ syàmeti>% bhàø .

#<anàcàra># puø aprà÷astye'bhàve và naø taø . kadàcàre, àcàràbhàve ca . %<sarvade÷eùvanàcàraþ pathi tàmbålacarvaõamiti>% smçtiþ . anàcàrodvividhaþ vihitasyànuùñhànàbhàvaþ niùiddhasyàcaraõa¤ca . tatra àcàra÷abde vakùyamàõà bhàvàbhàvaråpàþ ÷àstre kartavyatayà ye vihitàsteùàmananuùñhànam anàcàraþ . niùiddha÷abde vakùyamàõàni varjanãyatayà ÷àstre yàni uktàni teùàmanuùñhànamapyanàcàraþ . tatràyaü vi÷eùaþ yatra de÷e parabhparàprasiddhaþ yo'nàcàraþ sa, alpadoùàdhàyakaþ yathoktaü màdhavãye baudhàyanena %<pa¤cadhà vipratipattirdakùiõata urõàvikrayo, anupanãtena bhàryayà ca saha bhojanam, paryuùitabhojanam, màtulapitçùvasçduhitçpariõayanam, tathottarataþ sãdhupànamubhayatodadbhirvyavahàra>% ityàdikamabhidhàya %<itara itarasmin kurvan duùyati de÷apràmàõyàditi>% . %<itarodàkùiõàtya itarasmin uttarade÷e màtulasutàdisambandhaü kurvan duùyati na svade÷e, tathà itara udãcya itarasmin dakùiõe de÷e sãdhupànàdikaü kurvan duùyati na svade÷e kutaþ de÷apràmàõyàt de÷anibandhanatvàdàcàrapramàõyasyeti>% màdhavaþ . devalaþ %<yasmin de÷e ga àvàraþ nyàyadçùñaþ sukalpitaþ . sa tasminneva kartavyo na tu de÷àntare smçtaþ iti . yasmin de÷e pure gràme trividhe nagare'pi và . yo yatra vihito dharmastaü dharmaü na vicàlayediti>% . %<de÷ànu÷iùñaü kuladharmamagryaü svajàtidharmaü na hi saütyajecceti>% smçtyantaraü vçhaspatirapi paramparàsiddhànànàcàràn de÷avi÷eùeùvàha sma . %<uduhyate dàkùiõàtyairmàtulasya sutà dvijaiþ . matsyàdà÷ca naràþ pårbe vyabhicàraratàþ striyaþ . uttare madyapà÷caiva spç÷yà néõàü rajasvalà iti>% evamanyepyanàcàrà de÷abhede paramparàgatàþ tattatspçtiùåktà vedyàþ . baø . àcàrahãne triø .

#<anàj¤àta># triø na àj¤àtaþ . samyagj¤ànàviùayãbhåte %<àj¤àtaü yadànàj¤àtaü yaj¤asya kriyate mitha>% iti yajuø .

#<anàtapa># puø à + tapa--ac naø taø . àtapasya rodrasyàbhàve, chàyàyàü ca . anàtapavi÷oùitamiti vaidyakam chàyà÷uùkamiti tadarthaþ . baø . àtapa÷ånye triø .

#<anàtura># triø na àturaþ . àturabhinne svasthe aroge ca %<yaddevàþ ÷arma ÷araõaü yadbhadraü yadanàturamiti>% çø 8, 47, 10, %<bheje dharmamanàtura>% iti raghuþ .

#<anàtmaka># triø nàsti àtmà sthiraþ yatra kap . kùiõika vij¤ànamate, sthiràtma÷ånye jagati ca . nairàtmyavàde hi cetayità sthira àtmà na svãkriyate kintu kùaõikavij¤ànenaiva sarvavyavahàrasiddhirityataþ paràbhimatàtma÷ånyatvam jagataþ . vistaraþ kùastiktavij¤àna÷abde dç÷yaþ .

#<anàtmaj¤a># triø àtmànaü yathàkharåpaü na jànàti j¤à--ka jataø saø . àtmasvaråpànabhij¤e àtmaceùñitànabhij¤e khaparavivecanà÷ånthe ca .

#<anàtman># puø na àtmà aprà÷astye bhedàrthe ca naø taø . %<apràptaþ pràpyate yo'yamatyantaü tyajyate'thavà . jànãyàttamanàtmànaü buddhyanta vapuràdikam>% itthevaü pratipàdite àtmabhinne apakçùñàtmani dehàdau anàtmani dehàdau àtmeti bà buddhiþ sà'vidyeti veø praø . %<devà÷ca asurà÷ca ubhayaevànàtmàna>% iti ÷rutiþ %<anàtmanyàtmabuddhiryà sà'vidyà parikãrtiteti>% purà .

#<anàtmavat># triø àtmà'bdhaþkaraõaü va÷yatvenàstyasya matup masya vaþ naø taø . ajitendriye . %<anàtmavantaþpa÷uvadbhu¤jate ye 'pramàõata>% iti su÷rutam .

#<anàtmya># naø àtmana idaü àtman + yat àtmyam ÷arãraü naø baø . a÷arãre etasminnadç÷ye'nàtmye'nirukte iti taiø bràø %<anàtmye a÷arãre>% iti bhàø .

#<anàtha># triø nàsti nàthaþ prabhurasya . prabhuhãne %<kiü bhràtà sadyadanàthamiti>% çø 10, 10, 11, . vilapantamanàthavaditi bhàraø .

#<anàdara># puø àduraþ goravahetukà sammànanà virodhe naø taø . parimave, tiraskàre, avaj¤àyàm ca teùàmàdaravirodhiptvyàttathàta . %<guõepu ràgo vyasaneùvanàdaraþ>% nãtiø . baø . àdara÷ånye triø .

@<[Page 158b]>@
#<anàdi># puø àdiþ kàraõam pårbakàlo và sa nàsti ya sya parame÷vare . nàsti àdiþ pràthamikoyasmàt 5 baø . hiraõyagarbhe puø tasya ca %<hiraõyagarbhaþ samavartatàgre>% iti ÷rutau sçùñeþ pragutpattyuktestathàtvam . àdi÷ånye triø . %<jagadàdiranàdistvamiti>% kumàø . %<anàdinidhanaü brahma ÷abdatattvaü pracakùate>% iti hariþ . %<anàdinidhanà devã vàgutsçùñà svayambhuveti>% puràø . %<anàdibhårbhuva iti>% viùõu saø . %<anàditvàt nirguõatvàditi>% gãtà .

#<anàdimat># àdimat kàryaü tadbhinnaþ . kàryabhinne .

#<anàdiùña># triø na àdiùñaþ vi÷eùaråpeõa upadiùñaþ . vi÷eùaråpeõàkathite %<asya pàpasya, idaü pràya÷citta>% mityàdiråpeõa vi÷eùato'nirdiùñe pràya÷citte %<upapàtakayuktànàmanàdiùñeùu caiva hi . prakà÷e ca rahasye ca>% iti vi÷vàmitraþ .

#<anàdçta># naø àdçtam àdaraþ bhàve kta abhàvàrthe naø taø . àdaràmàve avaj¤àyàm . karmaõi kta naø taø . àdçtabhinne avaj¤àte tiraskçte ca triø .

#<anàdeya># naø na àdeyaþ . smçtyàdiùu niùiddhatayà àdànànarhe vastuni %<anàdeyasya càdànàdàdeyasya ca varjanàditi>% manuþ . apratigràhye ca apratigràhyadravyàõi ca apratigràhya÷abde vakùyante .

#<anàde÷a># puø na àde÷aþ abhàve naø taø . upade÷àbhàve . %<mantrànàde÷e gàyatrãti>% smçtiþ .

#<anàdya># triø na àdyaü bhakùyam . abhakùye smçtiniùiddhatayà bhakùaõànarhe . %<eùo'nàdyàdanasyokto vratànàü vividhovidhiriti>% %<j¤ànàj¤ànakçtaü kçtsnaü ÷çõutànàdyabhakùaõe>% iti ca manuþ . anàdyàni ca abhakùya÷abde dar÷ayiùyante . àdya÷åtye anàdau triø .

#<anàdhàra># triø nàsti àvàro yasya . à÷raya÷ånye %<ayatra nityadravyebhya à÷ritatvamiheùyate>% (bhàùà0) ukteþ nyàyamate nityadravyamàtre, à÷raya÷ånyatvàcca yuktamanàdhàratvam %<amba ràntadhçte>% rityàdi ÷àø såtreõa ambaraparyàntàmàü sarveùàmàdhàratvamã÷varasyeti nàmbaràdau anàvàratvaü kintu brahmaõa eveti vedàntinaþ .

#<anàdhçù># triø à + dhçùa--kta naø taø . anabhibhåta àdharùaõarahite %<revatãranàdhçùaþ siùàsava>% iti õarvaø 6, 2, 2 .

#<anàdhçùña># triø na àdhçùñaþ paràbhåtaþ . aparibhåte %<mahã na àyasyanàdhçùña>% iti çø 7, 15, 14, . vàryamanàdhçùñaü rakùakhinà, çø 8, 22, 18 .

@<[Page 159a]>@
#<anàdhçùya># triø à + dhçùa--karmaõi kyap na àdhçùyaþ naø taø . anabhibhavanãye %<anàdhçùyaü vçùabhaü tumramindramiti>% çø 4, 18, 10, %<tava devairanàdhçùyamiti>% ràmàø .

#<anànuda># triø anudadàti anu + dà--ka naø taø pçø dãrghaþ . samànadàtç÷ånye atulyadàtari . %<anànudo vçùabhododhata>% iti çø 2, 21, 4, %<pramåtadhanadànena anyaþ samàno dàtà nàstãti>% bhàø .

#<anàpi># triø àpyate àpa--karmaõi in àpiràpto bandhu÷ca naø baø . àpta÷ånye . %<anàpiraj¤à asajàtyàmatiriti>% çø 10, 39, 6, %<anàpirabandhuriti>% bhàø %<amràtçvyo anà tvamanàpirindra>% iti çø 8, 21, 13 .

#<anàpta># triø àpto bandhuþ yathàrthaj¤ànavàn, pràpta÷ca, naø taø . bandhubhinne, apràpte, yasyànàptaþ såryasyeva çø 1, 100, 2, %<anàptaþ parairapràptaþ>% iti bhàø . yathàrthani÷cayavadbhinne %<yugyasthàþ pràjake'nàpte sarve daõóyàþ ÷ataü ÷atamiti>% manuþ .

#<anàbhayin># triø àbibheti à + bhã--uõàø ini naø taø . samyagbhãtabhinne . %<anàbhayinnarimà te>% çø 8, 2, 1, .

#<anàbhå># triø àbhimukhyena bhavati àbhåþ stotà naø taø . stotçbhinne àbhimukhyàpràpte ca . %<indraþ÷nathayannanàbhuva>% iti çø 1, 51, 9, .

#<anàman># naø ananamanaþ anaü jãvanam amayati rujati ama-- kanin . ar÷oroge . nàsti nàmàsya nàma÷ånye malamàse puø tasya vaidikakarmànarhatayà'nàmatvàttattvam . nàma÷ånye triø anàmikàyàmapi puø ÷abdaratnàø . svàrthe kan . tatràrthe .

#<anàmaya># puø ama--gha¤ àmaü tàpaü yàtyanena yà--ka àmayo rogaþ naø taø . rogàbhàve àrogye . %<bràhmaõaü ku÷alaü pçcchet kùàtrabandhumanàmayamiti>% manuþ . naø 5 baø . vàhyàbhyantarapãóànivàrake viùõau puø %<puõyakãrtiranàmaya>% iti viùõu saø . roga÷ånye triø . %<janmabandhavinirmuktàþ padaü gacchantyanàmayamiti>% gãtà .

#<anàmayitna,># ama--õic--bàø itnuc naø taø . vyathakabhinne %<hastàbhyàmanàmayitnubhyàmiti>% çø 10, 137, 7, .

#<anàmà># strã brahmaõaþ ÷ira÷chedanasàdhanatayà grahaõàyogyatvàt nàsti nàma grahaõayogyaü yasyàþ, nàsti aïguùñhatarjanyàdivat vi÷eùanàmàsya và manantatvàt óàp . svanàmaprasiddhàyàü madhyamàkaniùñhayoþ madhyagàyàmaïgulyàm . svàrthe kan . anàmikàpyatra . tayà hi ÷ivena brahma÷iracchinnamiti puràõe prasiddhvam tena tasyà apavitrajàtãyatà ataeva tasyàþ pavitrãkaraõàrthaü yaj¤àdau pavitranàmakaku÷adhàraõaü tatra kriyate . %<anàmikàdhçtà darbhà hyekànàmikayàpi và, dvàbhyàmanàmikàbhyàü tu dhàrye darbhapavitrake>% iti chandoø paø .

#<anàmçõa># triø àmçõàti hinasti à + mçõa--ka naø baø . hiüsakarahite . anàmçõaþ kuvidàdasya çø 1, 331, .

#<anàyatta># triø na àyattaþ . ava÷e anadhãne . %<etàvajjanmasàkalyaü yadanàyattavçttiteti>% hitoø .

#<anàyana># naø na àyanaü càlanam yatra . ekànte hemaø ekàntànàyanamityekaü nàmeti kecit .

#<anàyàsa># puø à--yasa gha¤ alpàrthe naø taø . prayatnàbhàve, alpaprayàse, akle÷e ca . %<÷arãraü pãóyate yena ÷ubhenàpya÷ubhena và . atyantaü tanna kurvãta anàyàsaþ sa ucyate>% atriø . baø . prayatna÷ånye triø . %<mamàpye'kasminnanàyàse karmaõi sahàyena bhavatà bhavitavyamiti>% ÷akuø .

#<anàyàsakçta># naø anàyàsena alpaprayatnena kçtaü naø taø . alpàyàsena sàdhye phàõñe kvàthe .

#<anàyuùya># naø àyuùe hitam àyus + yat naø taø . àyurahitakare atibhojanàdau . %<anàrogyamanàyuùyamasvargya¤càtibhojanam>% iti %<nahãdç÷amanàyuùyaü loke ki¤cana vidyate yàdç÷aü puruùasyaiva paradàropasevanamiti>% ca manuþ . %<tatra prathamadivase çtumatyàü maithunagamanamanàyuùyaü puüsàmiti>% su÷rutam evamanyànyapi bahåni anàyuùyàõi tatra sthàne sthàne dar÷itàni . tata eva tàni bodhyàni .

#<anàrata># naø à + rama--kta àrataü viratiþ atyantàbhàve naø taø . santate, aviràme avicchede ca . %<anàrataü tena padeùu lambhità>% iti bhàraø . baø . tadvati triø .

#<anàrabhya># avyaø à + rabha--lyap na àrabhya . ki¤cidanadhikçtyetyarthe . %<anàrabhyàdhãtatvàditi>% mãmàüsà . na àrabhyaþ naø taø . àrabhyabhinne triø . anàrabhyatvàditi kàø 1, 8, 3, %<naivàyamàrambhaõã'rtha>% iti vyàkhyà . %<anàrabhyatvàcceti>% iti kàtyàø 20, 8, 29, . %<tasmàdanàrabhyo'yamartha>% iti vyàkhyà .

#<anàrabhyàdhãta># triø na àrabhya ki¤cit adhãtaþ . ki¤cidanadhikçtya adhãte, yeùàü mantràõàü karmavi÷eùe viniyogo noktasteùàü mantràõàmanàràbhyàdhãtatvàt brahmayaj¤e eva viniyoga iti mãmàüsàyàü sthirãkçtam . %<sàmànyena tu viniyogo yadyapi brahmayaj¤avi÷eùa>% iti çø bhàø màdhavaþ .

@<[Page 160a]>@
#<anàrambhaþ># puø na àrambhaþ amàvàrthe naø taø . àrambhàbhàve anuùñhànàbhàve . %<na karmaõàsanàrambhànnaiùkarmyaü puruùo'÷nute iti>% gãtà .

#<anàrogya># naø na àrogyam . àrogyàbhàve . nàsti àrogyaü yasmàt 5 baø . àrogyàsàdhane %<anàrogyamanàyuùyamasvargyaü càtibhojanamiti>% manuþ .

#<anàrjava># puø çjorbhàva àrjavaü saralatà svàcchandyaü và naø 7 baø . roge . abhàvàrthe avyayãø . çjutvàbhàve avyaø . 6 baø . kuñile triø .

#<anàrtava># triø çturasya pràptaþ çtu + aõ naø taø . svakàla råpe--çtau--anutpanne kumumàdau . çtoþ strãkusumasyedam vikà÷anam àrtavaü tannàsti yasyàþ . adçùñarajaskàyàü striyàü strã .

#<anàrya># puø na àryaþ naø taø . àryabhinne asaccarite . %<anàrya iti màmàryà iti>% ràmàø . naø 7 baø . àryànà÷naye de÷e .

#<anàryaka># naø . na àryo yatra de÷e tatra àryàvartàdibhinne dvãpàntaràdau bhavaþ anàrya + kan . agarukàùñhe .

#<anàryaja># naø . anàrye de÷e jàyate jana--óa . anàryade÷ajàte agarukàùñhe . tadde÷ajàtamàtre triø .

#<anàryatikta># puø anàryapriyastiktaþ ÷àkaø taø . (ciràtà) iti khyàte bhånimbe vçkùe .

#<anàrùa># triø çùijuùñatvàdçùirvedastatroktaþ àrùaþ naø taø . avaidike vedàprayukte . %<saübuddhau ÷àkalyasyetàvanàrùe>% iti pàø . %<anàrùe avaidike>% iti siø kauø . çùiõà dçùñam aõ àrùam naø taø . çùiõà'dçùñe . %<aõi¤oranàrùayorguråpottamayoriti>% pàø . %<anàrùayo kiü? và÷iùñhãti>% siø kauø .

#<anàloci(ói)ta># triø na àloci (ói) taþ . avivecite . %<anàlocitakàryasya vàgjàlaü vàgmino vçtheti>% màghaþ anirlociteti và pàñhaþ .

#<anàvila># triø na àvilaþ . prasanne svacche kàluùyarahite .

#<anàviddha># triø na àviddhaþ . avàdhite . %<anàviddhayà tanvà tvàjaya>% çø 6, 75, 1 .

#<anàvçtta># triø na àvçttaþ abhyastaþ . apunargate prathamagate ca . %<malamàse'pyanàvçttàü tãrthayàtràü vivarjayediti>% smçtiþ .

#<anàvçtti># strã na àvçttiþ punargamanam . abhyàsàbhàve, àgamanàbhàve ca %<anàvçttiþ ÷abdàditi>% ÷àø såø . %<tatra pràptavivekasyànàvçttãti>% sàüø såø . baø . tadvati triø .

#<anàvçùñi># strã à + vçùa--ktin abhàvàrthe naø taø . %<ativçùñiranàvçùñiþ ÷alabhàmåùikàþ svagàþ . pratyàsannà÷ca ràjànaþ ùaóete ãtayaþ smçtà>% ityukte ãtibhede %<dvàda÷avàrùikyàmanàvçùñyàmiti>% hitoø .

#<anà÷aka># puø à samyak yatheccham à÷aþ a÷anam à + a÷a gha¤ naø baø kap na÷yati na÷a--õvul naø taø và . yathecchabhoga÷ånye, ana÷vare ca %<tametaü bràhmaõà vividivanti vedànuvacanena yaj¤ena tapasà'nà÷akeneti>% ÷rutiþ . phalakàmanà÷ånyatvena, bhogàya phalàjanakatvàt tàdç÷akarmaõa÷ca bhogena kùayàbhàvàcca tathàtvam .

#<anà÷akàyana># na na÷yati anà÷aka àtmà tasyàyanaü pràptyupàyaþ . àtmaj¤ànasàdhane brahmacaryabhede, %<atha yadanà÷akàyanamityàcakùate brahmacaryameva tadeùa hyàtmà na na÷yati yaü brahmacaryeõànuvindate>% iti chàø uø .

#<anà÷asta># triø à + ÷antu stutau--kta naø taø . astute . %<anà÷asta ivàsmasi>% çø 1, 29, 1, .

#<anà÷in># triø na na÷yati na÷a--õini, karmaphalama÷nute a÷a--õini và naø taø . ana÷vare àtmani, ã÷vare ca, %<anà÷ino'prameyasyeti>% gãtà %<anyo'na÷nannabhicàka÷ãti>% ÷ruterã÷varasya phalabhoktçtvàbhàvàttathàtvam . nà÷arahite triø %<na÷yato vinipàtenàvinipàte tvanà÷inau>% manuþ .

#<anà÷u># triø na÷a--uõ--a÷a--vyàptau karmaõi uõ và naø taø . vinà÷arahite, avyàpne ca . %<dhanvan vidye anà÷ava>% iti çø 1, 135, 9, anà÷avaþ vinà÷arahitàþ avyàptà và iti bhàø . na à÷uþ ÷ãghraþ naø taø . kùiprabhinne . avipre cidvayodaùadanà÷uneti çø 6, 45, 2, %<anà÷unà akùipragamaneneti>% bhàø .

#<anà÷ramin># puø na à÷ramã naø taø . gçhasthàdyà÷rama÷ånye %<anà÷ramã na tiùñhettu kùaõamekamapi dvija>% iti smçtiþ .

#<anà÷raya># triø nàsti à÷rayo yasya . àlambanarahite .

#<anà÷vas># triø a÷a--bhojane kvasu niø . goga÷ånye upeyinanà÷vànanåcàna÷ceti pàø %<dhçtajayadhçteranà÷uùa>% iti bhàraviþ .

#<anà÷vàsa># puø abhàvàrthe naø taø . àsthàbhàve vi÷vàsàbhàve %<pratyakùapårbakatvàdanumànasya sarvatrànà÷vàsaprasaïgàditi>% vçø uø bhàø .

@<[Page 161a]>@
#<anàs># triø àsyate niràsyate ùñhãvanamanena à + asa--kùepe karaõe kvip àþ mukhaü nàsti tat sàdhanatvenàsya . àsyavyàpàra÷abdarahite . %<anàsodasyåüramçõa>% iti çø 5, 29, 10, %<anàsaþ àsyarahitàni tadvyàpàra÷ånyànãti>% bhàø .

#<anàsika># triø nàsti nàsikà'sya . bhagnanàsike vikçta nàsike ca .

#<anàsthà># strã à + sthà--aï àsthà àdaraþ abhàvàrthe naø taø . anàdare . %<strã pumànityanàsthaiùà vçttaü hi mahitaü satàmiti>% kumàø %<anàsthayà sånakaraprasàriõãmiti>% naiùaø . naø baø . àdararahite triø .

#<anàsthàna># triø àsthãyate'smin à + sthà--àdhàre lyuñ àsthànobhåprade÷aþ naø taø . àsthànàyogye jalàdau . %<anàrambhaõe tadavãrayethàmanàsthàne>% iti çø 1, 116, 5 . àsthànaü sabhà . tacchånye ca .

#<anàsràva># à + sru--vede gha¤ naø baø . kle÷arahite . loke tu ap anàsrava iti . teùàmasi tvamuttamamanàsràvamarogaõamiti athaø 2, 3, 2 .

#<anàha># puø naha--gha¤ naø taø . malàdibandhàbhàvopalakùitegrahaõãroge .

#<anàhata># naø à--hana--bhàve kta àhataü chedo bhogo và naø baø . chedabhogàdirahite navãne vastre . tantra÷àstre prasiddhe hçdayasthite suùumõàmadhyasthe dvàda÷adalapadme ÷abdo brahmamayaþ, ÷abdo'nàhato yatra dç÷yate anàhatàkhyaü tat padmaü munibhiþ parikãrtitamityuktalakùaõe . nàbhisthaü maõipåraü cakraü varõayitvà %<tadårdhve'nàhataü padmamudyadàdityasannibham . kàdiñhàntàkùarairarkapatrai÷ca samadhiùñhitam . tanmadhye vàõaliïgantu såryàyutasamaprabham . ànandasadanaü tattu puruùàdhiùñhitaü paramiti>% tantrasàre uktam . asmin pakùe ca àhatamàghàtaþ kaõñhatàlvàdyabhighàtaþ tannàsti sàdhanatvenàsya tàdç÷aþ ÷abdaþ asyàsti ar÷a àditvàt ac . anàhata÷abdena ca parà, pa÷yantã, madhyamà, vaikharãtiprasidvànàü vàgvçttãnàü madhye madhyamà vàk kathyate tasyà÷ca hçdayapadme kaõñhàdisthànamanàhatyaivotpannatvàdanàhatatvam, adhikaü madhyamà÷abde vakùyate . baø . àghàtarahite vastumàtre triø .

#<anàhàra># puø na àhàraþ abhàvàrthe naø taø . bhojanàbhàve %<anàhàreõàtmànaü tava dvàri vyàpàdayiùyàmãti>% hitoø . %<anàhàreõa dehina>% iti puràø .

@<[Page 161b]>@
#<anàhàrya># triø àhàryaþ kçtrimaþ àharaõãya÷ca naø taø . akçtrime svàbhàvike, àharaõãyabhinne ca .

#<anàhitàgni># puø na àhitaþ agniryena . vidhinà akçtàgnyàdhàne niragnau dvijabhede . %<yo'nàhitàgniþ ÷atagurayajvà tu sahasragu>% riti manuþ . %<anàhitàgni÷rute÷ceti>% kàtyàø 4, 1, 29, %<anàhitàgnerapi piõóapitçyaj¤aþ ÷råyate>% iti tadvyàkhyà sà ca ÷rutistatraiva dar÷ità %<apyanàhitàgninà kàrya iti>% %<yadi sa dar÷àïgaü syàt anàhitàgne rdar÷apaurõamàsàbhàvànna ÷råyeteti>% tadyàkhyà .

#<aniketa># puø nàsti niketaþ niyamena nivàso yasya baø . niyatanivàsa÷ånye parivràjake . %<anagniraniketaþ syànmuni rmålaphalà÷ana>% iti %<anagniraniketaþ syàdgràmamannàrtha mà÷rayediti>% ca manuþ %<aniketaþ sthiramatiritiþ>% gãtà aniketano'pyuktàrthe .

#<anikùu># naø na ikùuþ sàdç÷ye, aprà÷astye và naø taø . ikùusadç÷e guóahetau (nañà) iti khyàte kà÷abhede .

#<anigãrõa># triø na nigãrõaþ . anapahnutabhede, %<viùayasyànigãrõasyànyatàdàtmyapratãtikçt sàropà syàditi>% sàø daø . (anigãrõasya) anapahnutabhedasya (viùayasya) àropaviùayasya àropyamàõasya, (anyasya) àropà÷rayasya tàdàtmyamabhedastatpratãtikçt tadbodhasàdhanaü vçttiþ sàropà lakùaõeti tadarthaþ yathà a÷vaþ ÷veto dhàvatãtyàdau ÷vetaguõavàna÷vo'napahnutabhedaþ san svasamaveta÷vetaguõatàdàtmyena pratãyate ityatastatra sàropà lakùaõà .

#<anicchà># strã na icchà abhàvàrthe naø taø . icchàbhàve sphuñàmanicchàü vivarãtumutsukàmiti naiùaø . %<caret sàntapanaü kçcchraü pràjàpatyamanicchayeti>% manuþ .

#<anitya># triø na nityaþ . na÷vare, janye ca . %<nityà'nityà ca ca sà dvedhà nityà syàdaõulakùaõà . anityà tu tadanyàsyàditi>% bhàùàø . %<yadi nityamanityena nirmalaü malavàhinà . ya÷aþ kàyena labhyeteti>% hitoø %<rajasvalamanitya¤ca bhåtàvàsamimaü tyajediti>% manuþ . asthire %<anityovijayo yasmàt dç÷yate yudhyamànayoþ . paràjaya÷ca saügràme tasmàdyuddhaü vivarjayediti>% manuþ . kçtàkçtaprasaïgi nityaü virodhe naø taø . kçtàkçtaprasaïga÷ånyevaikalpike, %<samàsàntavidheranityatvamiti>% pàø bhàø . yàvadà÷rayamavasthànàyogye, %<varõe cànitye>% iti pàø . avyavasthite, (yàvadà÷rayamadanavasthite) %<iha khalu dravyaü vyavasthitaü na rasàdayaþ, yathà àme phale, ye rasàdayaste pakve na santi, nityatvàcca nityaü dravyam anityà guõà yathà kalkàdipravibhàgaþ, saeva samprannarasagandho vyàpannarasagandho và bhavatãti>% su÷rutam ataeva %<satve nivi÷ate'paiti pçthagjàtiùu dç÷yate . àdheya÷càkriyàja÷caso'satvaprakçtirguõa>% iti guõalakùaõe guõànàmutpyadavinà÷oktiþ . sadàtanabhinne kàle ca . %<anityaü hi sthiti ryasmàttasmàdatithirucyate>% iti manuþ . anityamityatra vyàptau, kàlàdhikaraõe và dvitãyà na màntàvyayatvamasya tathàtve pramàõàbhàvàt . sadàkàlavçttiparatve'pi dhàtåpasthàpyasàdhyakriyàvi÷eùaõatvena sa¤càroratimandiràvadhãtyàdivat dvitãyeti bodhyam . nityam màntamavyayam naø taø . kecit .

#<anidrà># strã na nidrà abhàvàrthe naø taø . nidràbhàve %<hçdgrahalaulyamanidrà stambha>% iti su÷rutam . nidràràhitye ca rogavi÷eùa eva kàraõam . nàsti nidrà yasya . nidràrahite àlasyarahite triø anidrau ùaóahoràtraü tapovanamarakùatàmiti %<prajà nityamanidreõa yathà÷aktyabhirakùità>% iti ca ràmàø . %<anidreõa analaseneti>% tadarthaþ .

#<anindita># triø na ninditaþ . nindàrahite pra÷aste %<aninditaiþ strãvivàhairanindyà bhavati prajeti>% manuþ .

#<anindra># triø na indroyàjyoyasya . indropàsanà÷ånye màmanindràþ kçõavannanukthàþ çø 5, 2, 3, %<anindrà indramayajanta>% iti bhàùyam .

#<anibaddha># triø na nibaddhaþ . anàyatte, %<anàyato anibaddha>% iti çø 4, 13, 5 . grathitabhinne ca .

#<anibàdha># triø nàsti nibàdhaþ saübàdhà yasya . saübàdharahite %<urau mahàü anibàdhe vavardha>% iti çø 3, 1, 11, anibàdhe asaübàdhe iti bhàø .

#<anibhçta># triø nibhçtaþ naø taø . ca¤cale %<bhuvamanibhçtaveleti>% bhàø . %<velà÷ca¤calà>% iti malliø .

#<anibhçùña># triø ni + bhran÷a kta niø naø taø . abàdhite . anibhçùñataviùirhantyojasà %<çø 2, 25, 4, anibhçùñataviùiþ avàdhitabala>% iti bhàø .

#<animaka># puø ana--jãvane ÷abde ca bhàve bàø iman animaþ jãvanaü tena kàyati prakà÷ate kai--ka . bheke . tasya maraõe'pi punarujjãvanàttathàtvam . kokile, bhramare ca tayãþ madhura÷abdena prakà÷amànatvàttathàtvam . animàya jãvanàya kaü jalaü yasya . padmake÷are . animàya kaü sukhaü yasmàt . madhåke (maula) vçkùe mediniþ .

@<[Page 162b]>@
#<animàna># triø ni + mà--bhàve lyuñ naø baø . paricchedarahite sa no mahàü animàno dhåmaketuþ çø 1, 27, 11 %<animànaþ aparicchinna>% iti bhàø .

#<animitta># naø na nimittam . nimittàbhàve kàraõàbhàve %<anàturaþ svàni khàni na spç÷edanimittata>% iti manuþ naø vaø . kàraõa÷ånye triø .

#<animiù># triø ni + miùa--bhàve kvip sa nàsti yatra . spanda÷ånye dar÷ane %<ime divo animiùà>% iti çø 7, 60, 7, %<mitraþ kçùõãranimiùà>% iti çø 3, 59, 1, animiùà nimiùarahiteneti bhàø .

#<animi(me)ùa># puø nàsti nimi(me)ùaþ cakùuþspandanaü yasya miùa gha¤ kuñàdiø na guõaþ, miùa--bhvàdi gha¤--và, . cakùuþspandana÷ånye deve %<sureùu nàpa÷yadavaikùatàkùõornçpe nimeùaü nijasammukhe seti>% naiùadhe suràõàü nimeùa÷ånyatvamuktam %<asvapnajo animiùà>% iti 2, 27, 9 saükrandano animiùa ekavãra iti ca çø 10103, 1 . matsye ca . nimiùo dçùñipratibandhastacchånye viùõau ca . %<naimi÷a'nimiùakùetre>% iti bhàgaø animiùaþ viùõuþ aluptadçùñitvàt tasya kùetre iti ÷rãdharaþ . na nimiùati calatãti ni + miùa --ka naø taø . mahàkàle . kriyà÷ånye vastumàtre triø . spandana÷ånye triø . %<÷ataistamakùõàmanimeùavçttibhiriti>% raghuþ .

#<aniyata># triø na niyataþ . niyamenaikaråpa÷ånye, anitye asthàyini %<ratyàdayo'pyaniyate rase syurvyabhicàriõa>% iti sàø daø . niyatakàraõàdyanapekùe ca %<riùñaü trividhaü munayãniyatamaniyataü yogaja¤ceti>% jyotiø . aniyantrite ca .

#<aniyantrita># triø ni + yantra cuø kta naø taø . aniyamite ucchçïkhale ca .

#<aniyama># puø na niyamaþ abhàvàrthe naø taø . niyamà bhàve . %<pa¤camaü laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ . ùaùñhe pàde guru j¤eyaü ÷eùeùvaniyamomata>% iti chandoø .

#<anirà># strã nàsti irà annaü yasyàþ 5 baø . ativçùñyàdau ãtau . %<vyasyan vi÷và anirà>% iti yajuø 11, 47, aniràþ ativçùñyàdyà iti vedadãpaþ . na ãrayituü ÷akyate ãra--ka pçø hrasvaþ naø taø . prerayituma÷akye . %<apatyà asthuranirà>% iti çø 8, 48, 11, %<anirà prerayituma÷akyà>% iti bhàø . 7 baø . annarahite dàridrye ca %<yuyutamasmadaniràmamãvàmiti>% çø 7, 71, 2, %<aniràmannadàridryamiti>% bhàø .

@<[Page 163a]>@
#<aniràkaraõa># na niràkaraõamabhàvàrthe naø taø . nivàraõàbhàve %<aniràkaraõàt kartustyàgàïgakarmaõepsitamiti>% hariþ .

#<anirukta># triø niùkràntaü uktamavayavàrthaü nirbaddhamuktamavayavàrtho yena và niruktaü nirvacanam naø taø . vi÷eùaråpeõa nirvacana÷ånye %<etasminnadç÷ye'nàtmye'nirukte>% iti aitaø . nirvacana¤ca nirukte yàskena dar÷itaü yathà %<atha nirvacanam tadeùu padeùu svarasaüskàrau samarthau, pràde÷ikena guõenànvitau syàtàü, tathà tàni nirbråyàdathànanvite'rthe'pràde÷ike vikàre'rthanityaþ parãkùyeta kenacidvçttisàmànyenàvidyamàne sàmànye'pyakùaravarõasàmànyànnirbråyàt natvena na nirbråyànna saüskàramàdriyeta viùayavatyo hi vçttayo bhavanti . yathàrthaü vibhaktãþ saünamayetprattamavattamiti dhàtvàdã eva ÷iùyete . athàpyasternivçttisthàneùvàdilop bhavati staþ santãti, athàpyantalopo bhavati gatvà gatamiti, athàpyupadhàlopo bhavati jagmaturjagnuriti, athàpyupadhàvikàro bhavati ràjà daõóãti, athàpi varõalopã bhavati tattvà yàmãti athàpi dvivarõalopaþ tçca iti, atha pyàdiviparyayo bhavati jyotirdhano vindurvàdya iti athàpyàdyantaviparyayo bhavati stoko rajjuþ sikatàstarku iti athàpyantavyàpattirbhavati>% iti .. tathà prakçtipratyayànapekùayaiva samudàyena vi÷iùñàrthabodhakamapi niruktaü yathoktam çø bhàø màdhavena yathà %<prakçtipratyayàrthamanapekùya vi÷iùñaikàrthabodhakaü padaü niruktamiti>% . anirdiùñe %<aniruktapràtaþsavanaþ prathama>% iti kàtyàø 22, 5, 7, %<aniruktaü pràtaþsavanaü yasyàsau prathama>% iti tadvyàkhyà .

#<aniruddha># puø na kenàpi yuddhena niruddhaþ ni + rudha--kta naø taø . kàmadevaputre, uùàpatau, vàsudevasaïkarùaõapradyubhnàniruddhàkhyacaturvyåhasya parame÷carasya kathamapyaniùedhyasya atyantacalasya cetaso'dhiùñhàtari aniruddhàkhye aü÷e ca aniruddhaþ surànanda iti viùõuø saø . %<na kenàpi pràdurbhàveùu nirudhyate>% iti bhàø %<aniruddho'pratiratha>% iti viùõu sahaø . %<caturùu vyåheùvaniruddha>% iti bhàø %<saükarùaõovàsudevaþ pradyumna÷càniruddhakaþ . vyåha÷caturvidho j¤eyaþ såkùmaü sampårõaùaóguõamiti>% ràmàø dar÷aø . vivaraõaü ràmànuja÷abde vakùyate . apratiruddhe triø .

#<aniruddhapatha># naø na niruddhaþ panthà yatra baø . àkà÷e tatra hi kasyàpi gatirodhanàbhàvaþ . ruddhavartsabhinne triø .

@<[Page 163b]>@
#<aniruddhabhàvinã># strã 6 taø . uùàyàü vàõakanyàyàü tasyàstatpatnãbhavanakathà ca uùàpati÷abde dç÷yà .

#<anirj¤àta># triø na nirj¤àtaþ ni÷cito pràpto và . apràpte ani÷cite ca %<kriyà hi anirj¤àtakàlàdikriyàyàþ paricchedakatvàt lakùaõaü bhavatãti>% prauø manoø . anirj¤àtapràptyarthaü pratãkùaõaü pratãkùeti kañhaø uø bhàø . pràptaü hi yathà svaråpaü j¤àtuü ÷akyate nàptàptamityato'pràptasyànirj¤àtatvam .

#<anirõaya># na nirõayaþ abhàve naø taø . ni÷cayàbhàve avadhàraõàbhàve .

#<anirda÷a># triø na nirgatàni da÷a dinàni yasya óacsamàø . anapagatada÷àhe . %<ugrànnaü såtikànna¤ca paryàcàntamanirda÷amiti>% anirda÷a¤ca pretànnamiti, %<tàvat syàda÷ucirvipro yàvattat syàdanirda÷amiti>% %<vigataü tu vide÷asthaü ÷çõuyàdyo hyanirda÷amiti>% %<anirda÷àyàþ goþkùãramauùñrameka÷aphaü tatheti ca>% manuþ . anirda÷àhamapyatra triø . %<anirda÷àhàü gàü såtàmiti>% manuþ .

#<anirde÷ya># triø na nirde÷yaü jàtiguõakriyàsaüj¤àbhirnirdeùñuma÷akyam nir + di÷--÷akyàrthe õyat naø taø . nirvi÷eùe nirdharmake paramàtmani tasya jàtiguõàdyabhàvena %<idaü taditi>% nirde÷àyogyatvàttattvam . %<yattat såkùmamanirde÷yamiti>% ÷rutiþ . %<brahman! brahmaõyanirde÷ye nirguõe guõavçttaya>% iti bhàgaø 10 ma ÷rutyaø . anirde÷yavapuþ ÷rãmàniti viùõu saø . %<idaü taditi nirdeùñuü yanna ÷akyate parasmai, svayaü vedyatvàditi>% bhàùyam .

#<anirdhàrita># triø na nirdhàritaþ . avaghàritabhinne ani÷cite .

#<anirmàlyà># strã nir--mala--õyat naø taø . pçkkànnàmako ùadhau ÷abdaratnàø .

#<anirvacanãya># puø nirvacanaü niruktiþ lakùaõàdinà j¤àpanam . ebaüråpatayà nirvaktuma÷akye paramàtmani . sattvàsattvàbhyàmekatararåpeõa nirvaktuma÷akye vedàntimate jagati, aj¤àne ca naø . %<aj¤àna¤ca sadasadbhyàmanirvacanãyaü triguõàtmajaü j¤ànavirodhi bhàvaråpaü yatki¤ciditi>% veø sàø .

#<anirvacanãyasarvasva># naø anirvacanãyaü sarvasvaü yasya . ÷rãharùapraõãte khaõóanakhaõóakhàdyàparaparyàye granthabhede tatra hi sarveùàü padàrthànàmidantayà nirvaktuma÷akyatà vyavasthità .

#<anirvçti># strã na nirvçtiþ svàcchandyamabhàvàrthe naø taø . svàcchandyàbhàve tadråpopalakùite dàridrye ca %<anirvçtini÷àcarã mama gçhàntaràlaü gate>% tyudbhañaþ . baø . tadvati triø .

#<anirveda># puø na nirvedaþ abhàvàrthe naø taø . nirvedàbhàve vairàgyàbhàve avairàgye, asantoùe ca anirvedaþ ÷riyomålamanirvedamayaü sukham %<anirvedo hi satataü sarvàrtheùvanuvartate>% iti ràmàø .

#<anila># puø anityanena ana--ilac . vàyau, tenaiva sarveùàü pràõadhàraõàttattvam . %<taptakçcchraü caran vipro jalakùãraghçtànilàn>% iti somàgnyarkànilendràõàü vittàppatyoryamasya ceti manuþ . %<sa sakhà dãpa ivànilàhata>% iti kumàø . anila÷ca màyàsahakçtena brahmaõà viyadutpàdya tadråpàviùñena tatoda÷àü÷ata utpàditaþ dravyabhedaþ tasmàdetasmàdvà àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ àkà÷àt vàyuþ vàyoragnirityàdi÷rutiþ, sa ca svàbhàvika÷oùaspar÷agativegàkhyaguõavàn viyata utpannatvàt ÷abdaguõavàü÷ca . yathoktaü pa¤cada÷yàü màyà satyekade÷asthà yathà tatraikade÷agam . viyat, tatràpyekade÷agato vàyuþ prakalpitaþ . ÷oùaspar÷ogatirvego vàyudharmà ime matàþ . trayaþ svabhàvàt sanmàyàvyobhràü ye te'pi vàyugàþ . vàyurastãti sadbhàvaþ, satovàyau pçthakkçte . nistatvaråpo màyàyàþ svabhàvo viyatodhvaniriti %<puràõoktaü tàratamyaü da÷àü÷e bhåtapa¤cake>% iti ca . tadàviùñenaiva brahmaõà vahnirutpàdita iti vedàntimatam sàükhyamate satu spar÷atanmàtràdutpannaþ . vai÷eùikanaye tu spar÷a, saükhyà, parimàõa, pçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvavegaguõako'nilaþ ã÷varàdeva adçùñava÷àdutpadyate iti bhedaþ sa ca sthålaþ såkùma÷ca . tatra sthålaþ saptavidhaþ saptaskandhà÷ritaþ yathoktaü siddhànta÷iramaõau %<bhåvàyuràvaha iha pravahastadårdhvaþ syàdudvahastadanu saüvahasaüj¤aka÷ca . anyastato'pi suvahaþ paripårvako'smàdvàhyaþ paràvaha ime pavanàþ prasiddhàþ . bhåmervahirdvàda÷ayojanàni bhåvàyuratràmbudavidyudàdyam . tadårdhvago yaþ pravahaþ sa nityaü pratyaggatistasya tu madhyasaüsthà . nakùatrakakùà khacaraiþ sameto yasmàdatastena samàhato'yam . bhapa¤jaraþ khecaracakrayukto bhramatyajasra pravahànilena iti>% . bhåvàyau vidyudàdaya utpadyante ityuktam teùàü svaråpàdi taññãkàyàmuktaü ÷rãpativàkyena . %<nirghàtolkàghanasuradhanurvidyudantaþ kuvàyoþ saüdç÷yante khanagarapurãveùapårbaü tathànyat>% iti . tatra vidyutaþ . %<sujalajaladhimadhye vàóavo'gniþ sthito'smàt salilabharanimagnàdutthità dhåmamàlàþ . viyati pavananotàþ sarvatastà dravanti dyumaõikiraõataptà vidyutastatsphuliïgàþ>% . karakàþ .. %<uddhåtaiþ pàüsubhirbhåmeþ pracaõóapavanoccayàt . meghamaõóalamànãtairmàlinyaparivarjitaiþ . mi÷raõàjjalavindånàü piõóabhàvo bhavediha . dçùadvannipatantyete dravante ca punaþ kùitau>% . vidyutpàtasaübhavastu . %<akasmàdvaidyutaü tejaþ pàrthivàü÷akami÷ritam . vàtyàvadbhramadàghàte pratikålànukålayoþ . vàyvostat patati pràyo hyakàlaü pràpya varùaõe . yataþ pràvçùi naivete pàüsavaþ prasaranti hi . tat tredhà pàrthivaü càpyaü taijasaü, tattadutthitaþ . gato nirjharadàhai÷ca bhåmisthairanubhåyate>% . indradhanuþ . såryasya vividhavarõàþ pavanena vidhaññitàþ karàþ sàbhre . viyati dhanuþsaüsthànà ye dç÷yante tadindradhanuþ, . pariveùaþ . %<saümårchità ravãndvoþ kiraõàþ pavanena maõóalãbhåtàþ . nànàvarõàkçtayastanvabhre vyobhri pariveùaþ>% . ulkà . %<yàsàü gatirdivi bhavedgaõitena gamyàstàstàrakàþ sakalakhecarato'tidåre . tiùñhanti yà aniyatodgataya÷ca tàrà÷candràdadho hi nivasanti tadà÷ritàstàþ . ÷ãtàü÷uvajjalamayàstapanàt sphuranti tà÷càvahapravahamàrutasaüdhisaüsthàþ . pårbànilaistimitabhàvamupàgate'smiüstàràþ patanti kuhacidgurutàva÷ena>% . atha rajaþsaühatiþ . %<varùànte nirjalà meghà vàyunà viralãkçtàþ . ãùadbàùpàva÷eùàstu patanti vasudhàtale . dhåmàvayavaråpaistai÷chàdyante girayo drumàþ . ràmàràmàdayaste tu punararkàü÷u÷obhitàþ . bhåvàyunà vi÷ãrõàstu vilãyante nabhastale . tadrajaþsaühatirdhenumahiùãkùãranà÷akçt>% . saüdhyàràgaþ . %<bhåmyutthitai rajãdhåmairdigantavyomni saüsthitaiþ . såryàlpakiraõairmi÷rairàruõyamavabhàsate . viralàvayavaü vastu yaddçùñervyavadhàyakam . tenàbhramaruõãbhåtaü dç÷yate ÷akracàpavat . saüdhyàràgaþ sa vij¤eyo dinàdau ca dinàtyaye . ràkàyàü tu ni÷àvaktre tathaivendukarodyame>% iti . tadadhiùñhàtçdehotpattirmanvantarabhedena vàmanapuràõàdau dar÷ità yathà pulastya uvàca . pravi÷ya jañharaü ÷uddhodaityamàtuþ purandaraþ . dadar÷ordhvamuhaü vàlaü kañinyastakaraü mahat .. tenaiva garbhaü ditijaü vajjeõaü ÷ataparvaõà . ciccheda saptadhà brahman! sa ruroda suvisvaram . ÷akro'pi pràha mà måóha! rudasveti saghargharam . ityevamuktvà caikaikaü bhåya÷ciccheda saptadhà .. te jàtà maruto nàma devàdityàþ ÷atakratoþ . màturevàpacàreõa balavãryapuraskçtàþ iti .. %<yadamã bhavatà proktà marutoditi sambhavàþ . tat kena pårbamàsan vai marunmàrgeõa kathyatàmiti>% nàradpra÷ne pulastyoktiþ . %<÷råyatàm pårbamarutàmutpattiü kathayàmi te . svàyambmubaü samàrabhya yàvanmanvantaraü tvidam .. svàvambhuvasya putro'bhånmanornàma priyavrataþ . tasyàsãt savano nàma putrastrailokyapåjitaþ .. khamutpapàtàtha sa kàmacàrã samaü mahiùyà vasumànaputryà . raràma tanvyà saha kàmacàrã tato'mbaràt pràcyavatàsya ÷ukram .. patibhiþ samanuj¤àtàþ papuþ puskarasaüsthitam . taü ÷ukraü pàrthivendrasya manyamànàstadàmçtam .. pãtamàtreõa ÷ukreõa pàrthivendrobhadbhavena ca . brahmatejovihãnàstà jàtàþ patnyastapasvinàm .. suùuvuþ sapta tanayàüste rudanto'tha bhairavam . teùàü rudita÷abdena sarvamàpåritaü jagat .. athàjagàma bhagavàn brahmalokàt pitàmahaþ . samabhyetyàbravãdbàlàn mà rudadhvaü mahàbalàþ! .. maruto nàma yåyaü vai bhaviùyadhvaü viyaccaràþ . ityevamuktvà deve÷o brahmà lokapitàmahaþ .. tànàdàya viyaccàrã màrutànàdide÷a ha . te càsan maruta÷càdyà manoþ svàyambhuvàntare>% .. svàrociùe tu maruto vakùyàmi ÷çõu nàrada! . svàrociùasya putra÷ca ÷rãmànàsãt kratudhvajaþ .. tasya putràbhavan sapta saptàrciþpratimà mune! . tapo'rthaü te gatàþ ÷ailaü mahàmeruü nabha÷caràþ .. àràdhayanto bràhmaõaü padamaindramathepsavaþ . tato vipa÷cinnàmà sa sahasràkùo bhayàturaþ .. pçtanàmapsaromukhyàü pràha nàrada! vàkyavit . yathà hi tapaso vighnaü teùàü bhavati sundari! .. tathà kuruùva mà teùu, siddhirbhavatu vai yathà . ityevamuktà ÷akreõa pçtanà råpa÷àlinã .. tatràjagàma tvarità yatra tapyanti te tapaþ . à÷ramasyàvidåre tu nadãmandodavàhinã .. tasyàü snàtuü samàyàtàþ sarvaeva sahodaràþ . sà tu snàtuü sucàrbaïgã tvavatãrõà mahànadãm .. dadç÷uste nçpàþ snàtuü tata÷cakùubhire mune! . teùà¤ca pràcyavat ÷ukraü, tat papau jalacàriõã .. ÷aïkhinã gràhamukhyasya mahà÷aïkhasya vallabhà . te vai viniùñatapaso jagmå ràjyantu paitçkam .. atho bahutithe kàle sà gràhã ÷aïkharåpiõã . samuddhçtà mahàjàlairmatsyabandhena mànino .. sa tàü dçùñvà mahà÷aïkhi sthalasthàü matsyajãvanaþ . nivedayàmàsa tadà kratudhvajasuteùu vai .. tathàbhyetya mahàtmàno yogino yogadhàriõaþ . nãtvà svamandiraü sarve puravyàpyàü samutsçjan .. tataþ kramàcchaïkùinãsà suùuve sapta vai ÷i÷ån . jàtamàtreùu putreùu mokùabhàvamagàcca sà .. amàtçpitçkà bàlà jalamadhya vicàriõaþ . stanyàrthino vai rurudurathàbhyàgàt pitàmahaþ .. mà rudadhvamiti pràha maruto nàma puttrakàþ! . yåyaü devà bhaviùyadhvaü vàyavo'mbaracàriõaþ .. ityevamuktvàthàdàya sarvàüstàn daivatàn prati . niyojya ca marunmàrge vairàjabhavanaü gataþ .. evamàsaü÷ca maruto manoþ svàrociùàntare . auttame maruto ye ca tàn ÷çõuùva tapodhana! .. auttamasyànvavàye ca ràjàsãnniùadhàdhipaþ . vapuùmàniti vikhyàto vapuùà bhàskaropamaþ .. tasya puttro gaõa÷reùñho jyotiùmàn dhàrmiko'bhavat . sa puttràrthã tapastepe nadãü mandàkinãmanu .. tasya bhàryà ca su÷roõã devàcàryasutà ÷ubhà . tapa÷caraõayuktasya babhåva paricàrikà .. tejoyuktà sucàrvaïgã dçùñà saptarùibhirvane . tàü tathà càru sarvàïgãü dçùñvàtha tapasà kç÷àm . papracchustapaso hetuntasyàstadbhartureva ca . sà'bravãttanayàrthàya àvàbhyàü vai tapaþ kriyà .. te càsyai varadà brahman! jàtàþ sapta maharùayaþ . vrajadhvaü tanayàþ sapta bhaviùyanti na saü÷ayaþ .. yuvayo rguõasaüyuktà maharùãõàü prasàdataþ . ityevamuktvà jagmuste sarva eva maharùayaþ .. so'pi ràjarùiragamat sabhàryo nagaraü nijam . tato vahutithe kàle sà ràj¤o mahiùã priyà .. avàpa garbhaü tanvaïgã tasmàt nçpatisattamàt . gurviõyàmatha bhàryàyàü mamàràsau naràdhipaþ .. sà càpyàroóhumicchantã bhartàraü vai pativratà . nivàrità tadàmàtyairna tathàpi vyatiùñhata .. taü samàliïgya bhartàraü citàyàmàruroha sà . tato'gnimadhyàt salile màüsape÷yapatanmune! .. sàmbhasà sukha÷ãtena saüsiktà saptadhà'bhavat . te'jàyantàtha maruta auttamasyàntare manoþ .. tàmasasyàntare ye ca maruto'pyabhavan purà . tànahaü kãrtayiùyàmi gãtançtyakalipriya! .. tàmasasya manoþ puttra çtadhvaja iti ÷rutaþ . sa puttràrthã juhàvàgnau svamàüsaü rudhiraü tathà .. asthãni roma ke÷àü÷ca snàyumajjàyakçdvraõam . ÷ukraü ca vitraso ràjà sutàrthã ceti naþ ÷rutam .. saptàrcirmadhyàcca tataþ ÷ukrapàtàdanantaram . mà mà kùipasvetyasarat ÷abdaþ so'pi nçpo mçtaþ .. tatastasmàddhutavahàt sapta tattejasopamàþ . ÷i÷avaþ samajàyanta te rudanta÷ca tanmune! .. teùàntu dhvanimàkarõya bhagavàn padmasambhavaþ . samàgamya nivàryàtha sa cakre marutaþ sutàn .. te tvàsanmaruto brahmaü stàmase devatàgaõàþ . ye'bhavanraivate tàü÷ca ÷çõuùva tvaü tapodhana! .. revatasyànvavàye tu ràjàsãdiùujidbalã . ripujinnàma sa khyàto na tasyàsãt sutaþ kila .. sa samàràdhya tapasà bhàskaraü tejasàü nidhim . avàpa kanyàü suratiü tàü pragçhya gçhaü yayau .. tasyàü pitçgçhe brahman! vasatyà¤ca pità mçtaþ . sàpi duþkhaparãtàïgã svàü tanuü tyaktumudyatà .. tatastàü vàrayàmàsurçùayaþ sapta mànasàþ . tasyàmàsaktacittàstu sarva eva tapodhanàþ .. apàrayantã tadduþkhaü prajjvàlyàgniü vive÷a ha . te càpa÷yanta çùayastaccittà bhàvitàstathà .. tàü mçtàü çùayo dçùñvà kaùñaü kaùñeti vàdinaþ . prajagmurjvalanàccàpi saptàjàyanta dàrakàþ .. te ca màtrà vinà bhåtà rurudustàn pitàmahaþ . nivàrayitvà kçtavàn lokanàtho marudgaõàn .. revatasyàntare jàtà maruto'mã tapodhana! . ÷çõuùva kãrtayiùyàmi càkùuùasyàntare manoþ .. àsãnmàïkãti vikhyàto tapasvã satyavàk ÷uciþ . saptasàrasvate tãrthe so'tapyata mahattapaþ .. vighnàrthaü tasya tapaso devàþ sampraiùayan badhåm . sà càbhyetya nadãtãraü kùobhayàmàsa bhàvinã .. tato'sya pràcyavacchukraü saptasàrasvate jale . tàü caivàpya÷apanmåóhàü munirmàïkaniko badhåm .. gacchàlajje'timåóhe! tvaü pàpasyàsya phalaü mahat . vidhvaüsayiùyati hayo bhavatãü yaj¤asaüsadi .. evaü ÷aptvà çùiþ ÷rãmàn jagàmàtha svamà÷ramam . svarasvatãbhyaþ saptabhyaþ sapta vai maruto'bhavan . ete tavoktà marutaþ purà yathà jàtà viyadvyàptikarà maharùe! . yeùàü ÷rute janmani pàpahànirbhavecca dharmàbhyudayo mahànvai .. ataþparaü pravakùyàmi maruto'gnãn pitén grahàn . àvaho nivaha÷caiva udvahaþ saüvahastathà .. vivahaþ pravaha÷caiva parivàhastathaiva ca . antarãkùe ca vàhye te pçthaïmàrgavicàriõaþ .. mahendrapravibhaktàïgà marutaþ sapta kãrtitàþ . såryàgni÷ca ÷ucirnàmà vaidyutaþ pàvakaþ smçtaþ .. nirmathya pacamàno'gnistrayaþ proktà ime'gnayaþ . agnãnàü puttrapauttrà÷ca catvàriü÷annavaiva tu . marutàmapi sarveùàü bij¤eyàþ sapta saptakà iti .. teùàü nàmànyuktàni vahnipuràõe yathà
     %<ekajyoti÷ca dvijyotistrijyotirjyotireva ca . eka÷akro dvi÷akra÷ca tri÷akra÷ca mahàbalaþ .. indra÷ca gatyadç÷ya÷ca tataþ patisakçtparaþ . mita÷ca sammita÷caiva sumita÷ca mahàbalaþ .. çtajit satyajiccaiva suùeõaþ senajittathà . antimitro'namitra÷ca purumitro'paràjitaþ .. çta÷ca çtavàha÷ca dhartà ca dharuõo dhruvaþ . vidhàraõo nàma tathà devadevo mahàbalaþ .. ãdçkùa÷càpyadçkùa÷ca ete da÷a mità÷inaþ . vratinaþ prasadçkùa÷ca sabhara÷ca mahàya÷àþ .. dhàtà durgodhitirbhãmastvabhiyuktastvapàt sahaþ . ghutirghapuranàyyo'tha vàsaþ kàmo jayo viràñ .. ityekonà÷ca pa¤cà÷anmarutaþ pårvamambhavàþ iti>% .. eva¤ca anilasya ånapa¤cà÷adbhedavattvena saptabhedavattvena ca gaõadevatàtvam aya¤cànilàdhiùñhàtà dikpàlabhedaþ tasya ca gandhavatãnàmikà purã meroþ ÷çïgevaruõakuverapurayormadhye'sti . tasya pårbàdidigbhedena vahanabhedena ca ÷ubhà÷ubhasåcakatvamuktaü %<pårbaþ pårvasamudravãci÷ikharaprasphàlanàghårõita÷candràrkàü÷usañàbhighàtakalito vàyuryadàkà÷ataþ . naikàntasthitanãlameghapañalàü ÷àradyasaüvardhitàü vàsantotkañasasyamaõóitatalàü vidyàttadà medinãm .. yadàgneyo vàyurmalaya÷ikharàsphàlanapañuþ plavatyasminyoge bhagavati pataïge pravasati . tadà nityoddãptà jvalana÷ikharàliïgitatalà svagàtroùmocchàsairvamati vasudhà bhasmanikaram .. tàlãpatralatàvitànatarubhiþ ÷àsvàmçgànnartayan yoge'smin plavati dhvanan suparuùo vàyuryadà dàkùiõaþ . sarvodyogasamunnatà÷ca gajavattàlàïku÷airghaññitàþ kãnà÷à iva mandavàrikaõikànmu¤canti meghàstadà .. såkùmailàlavalãlavaïganicayàn vyàghårõayat sàgare bhànorastamaye plavatyavirato vàyuryadà nairçtaþ . kùuttuùõàbhçtamànuùàsthi÷akalaprastàrabhàracchadà mattà pretavadhårivogracapalà bhåmistadà lakùyate .. yadà reõåtpàtaiþ pravikañasañàñopacapalaþ pravàtaþ pa÷càrdhe dinakarakaràpàtasamaye . tadà sasyopetà pravarançvaràbaddhasamarà dharà sthàne sthàneùvaviratavasàmàüsarudhirà .. àùàóhãparvakàle yadi kiraõapaterastakàlopapattau vàyavyo vçddhavegaþ plavati ghanaripuþ pannagàdànukàrã . jànãüyàdvàridhàràpramuditamuditàü muktamaõóåkakaõñhàü sasyodbhàsaikacihnàü sukhabahulatayà bhàgyasenàmivorvãm . merugrastamarãcimaõóalatale grãùmàvasàne ravau vàtyàmãdikadambagandhasurabhirvàyuryadà cottaraþ . vidyudbhràntisamastakàntikalanàmattàstadà toyadà unmattà iva naùñacandrakiraõàü gàü pårayantyambubhiþ .. ai÷àno yadi ÷ãtalo'maragaõaiþ saüsevyamàno bhavet punnàgàgurupàrijàtasurabhirvàyuþ pracaõóadhvaniþ . àpårõodakayauvanà vasumatã sampannasasyàkulà dharmiùñhàþ praõatàrayo nçpatayo rakùanti varõàüstadà>% iti vçhatsaühitàyàm .. atha vedyakoktà digbhavavàyuguõàþ . %<pràgvàto madhuraþ kùàro vahnimàndyakaro guruþ . verasya gauravauùõàni karotyapsvoùadhãùu ca .. bhagnotpiùñakùatàdyeùu ràga÷vayathudàhakçt . sannipàtajvara÷vàsatvagdoùàr÷oviùakramãn .. kopayedàmavàta¤ca ghanasaüghàtakàraõam, .. dàkùiõo màrutobalya÷cakùuùyaþ ÷asyaghàtakaþ . madhura÷càmladàhã ca kaùàyànuraso laghuþ .. raktapittapra÷amanã na ca màrutakopanaþ . gaõóåpadàdikãñànàü janakaþ pràõakàrakaþ, .. pà÷cimo'gnivapurvarõabalàrogyavivardhanaþ . kaùàyaþ ÷oùaõaþ svaryo rocano vi÷ado laghuþ .. apàü laghutvavai÷adya÷aityavaimalyakàrakaþ . sarvadravyeùvabhivyaktaprabhàvarasavãryakçt .. vraõasaüropaõastvacyo dàha÷othatçùàpahaþ, .. auttaro màrutaþ snigdho mçdurmadhura eva ca . kaùàyànurasaþ ÷ãtaþ sarvadoùaprakopa(õaþ)naþ .. kùãõakùata viùàrtànàü hitodàhatçùàpahaþ . ÷ãtàdhikaþ sanãhàraþ sa vidyutstanayitnumàn, .. viùvagvàyuranàyuùyaþ pràõinàü naikadoùakçt . sarvartunindako hantà kçtyotpàtapuraþsaraþ>% iti .. tàlàdivyajanavàyuguõàþ . mårchàdàhatçùàsveda÷ramaghno vyajanànilaþ . tàlavçntamayo vàtastridoùa÷amano laghuþ . vaü÷avyajanajo vàto råkùoùõo vàtapittadaþ . bàlavyajanamaujasyaü makùikàdãn vyapohati .. màyårà vastrajà vaitrà vàtà doùatrayàpahà iti .
     såkùmastu vàyuþ ÷arãrasthaþ pràõàdibhedena da÷avidhaþ da÷avidhakàrya karaõàt . yathoktam vaidyake pràõo'pànaþ samàna÷codànavyànau ca vàyavaþ . nàgaþ kårma÷ca kçkaro devadatto dhana¤jayaþ .. pràõastu prathamo vàyurnaràõàmadhipaþ prabhuþ . nityamàvàpayet sarvàn pràõinàmurasi sthitaþ .. niþ÷vàsocchvàsaka÷caiva pràõo jãvaü samà÷ritaþ . prasàràku¤cano vàyuþ prakà÷o dhàraõastathà .. pràõastvevaüvidhaü kuryàt pràõinàü pràõadhàrakaþ . pràõanaü kurute yasmàt tasmàt pràõaþ prakãrtitaþ . pràõo hi bhagavàn ã÷aþ pràõo viùõuþ pitàmahaþ . pràõena dhàryate lokaþ sarvaü pràõamayaü jagat .. indriyàõi pravartante yàvat pràõànilo hçdi . naùñe na dç÷yate sarvaü tasmàt pràõantu rakùayet, .. rajjubaddho vathà ÷yeno gato'pyàkçùyate punaþ . guõavaddhastathà jãvaþ pràõàpànena kçùyate, .. apànayaüstathàhàraü manujànàü yato'dhamaþ . ÷ukramåtravraje vàyurapànastena kãrtitaþ, .. pãtaü bhakùitamàghràta raktaü pittakaphànilàn . samaü nayati gàtreùu samàno nàma màrutaþ .. samàno'gnisamãpasthaþ koùñhe ca vàti sarvataþ . annaü gçhõàti pacati virecayati mu¤cati .. spandayatyadharaü vaktraü netragàtraprakopa(naþ)õaþ, . udvejayati marmàõi udàno nàma màrutaþ .. vyànovinàmayatyaïgaü vyàno vyàdhiprakopa(naþ)õaþ . prãtervinà÷aka÷càyaü vàrdhakotpàdakastridhà iti ..
     pràõàdãnàü sthànàni . %<÷iraso nàsikàgràntamudànasthànamucyate . nàbheþ pàdatalaü yàvadapànasya prakãrtitam .. ÷arãravyàpako vyànaþ pràõaþ sakalanàyakaþ . udgàre nàga ityuktaþ kårma÷conmãlane sthitaþ .. kçkaraþ kùudhite caiva devadatto vijçmbhite . dhana¤jayasthito meóhre mçtasyàpi na ma¤cati .. bhåtàvàptistatastasyàjàyatendriyagocaràt .. utsàhocchvàsaniþ÷vàsaceùñà dhàtugatiþ samà . samo mokùe gatimatàü vàyoþ karmàvikàrajam>% iti sukhabodhaþ .. pràõàdaya÷ca pa¤casåkùmabhåtarajoguõebhyaþ samastebhya utpadyante iti vedàntimatam sakalendriyàõàü vyàpàra eva pràõo na padàrthàntaramiti sàükhyamataü vivaraõaü pràõa÷abde dç÷yam .
     udànàdãnàü karmavi÷eùà uktà yathà udàno nàma yaüstårdhvamupaiti pavanottamaþ . tena bhàùitagãtàdipravçttikupitastu saþ .. årdhvajatrugatàn rãgàn vidadhàti vi÷eùataþ .. yo vàyuþ pràõanàmàsau sukhaü gacchati dehaghçk .. so'nnaü prave÷ayatyantaþ pràõàü÷càpyavalambate . pràya÷aþ kurute duùño hikkà÷vàsàdikàn gadàn .. àmapakkà÷ayacaraþ samàno vahnisaügataþ . so'nnaü pacati tajjàü÷ca vi÷eùàn vivinakti hi .. sa duùño vahnimàndyàtisàragulmàn karoti hi . pakvà÷ayàlayo'pànaþ kàle karùati càpyayam .. samãraõaþ ÷akçnmåtra÷ukragarbhàrtavànyadhaþ . kruddhastu kurute rogàn ghoràn vastigudà÷rayàn .. ÷ukradoùapramehàü÷ca vyànàpànaprakopajàn . kçtsnadehacaro vyàno rasasaüvyåhano yataþ .. svedàsçksràvaõa¤càpi pa¤cadhà ceùñayatyapi . gatyapakùepaõotkùepanimeùonmeùaõàdikàþ .. pràyaþ sarvàþ kriyàstasmin pratibaddhàþ ÷arãriõàm . prasyandanaü codvahanaü påraõa¤ca virecanam .. dhàraõa¤ceti pa¤caità÷ceùñàþ proktà nabhasvataþ . kruddhaþ sa kurute rogàn pràya÷aþ sarvadehagàn .. yugapat kupità ete dehaü bhindyurasaü÷ayam iti ca vaidyake uktam .
     tatra dehasthasya vàyorvikàrahetulakùaõàdikamuktaü vaidyake %<vyàyàmàdapatarpaõàt prapatanàdbhaïgàt kùayàjjàgaràt vegànà¤ca vidhàraõàdati÷ucaþ ÷aityàdatitràsataþ . råkùakùà rakaùàyatiktakakukairobhiþ prakopaü vrajet vàyurvàridharàgame pariõate cànne'paràhõe'pi ca>% .. vikçtavàyulakùaõam . %<àdhmànastambharaukùyasphuñanavimathanakùobhakampapratodàþ kaõñhadhvaüsàvasàdau ÷ramakavilapanaü ÷raüsa÷ålaprabhedàþ . pàruùyaü karõanàdo viùamapariõatibhraüsadçùñipramohà vispandodghaññanàdiglapanamana÷anaü tàóanaü pãóana¤ca .. nàmonnàmau viùàdo bhramapariùadanaü jçmbhaõaü romaharùo vikùepàkùepa÷oùagrahaõa÷uùiratà chedanaü veùñana¤ca . varõaþ ÷yàvo'ruõo và tçóapi ca mahatã svàpavi÷leùasaïgà vidyàt karmàõyamåni prakupitapavane syàt kaùàyo rasa÷ca>% .. ki¤ca %<vadanavirasatà syàdvarcasaþ karka÷atvaü bhavati vapuùi kàr÷yaü ràtrinidrànivçttiþ . tvaci ca paruùatà syàt syàcca vaiùamyamagneriti pavanavikàre lakùaõaü proktametat>% .. tatpra÷amanakàraõam yathà . %<råkùaþ ÷ãto laghuþ såkùma÷calo'tha vi÷adaþ kharaþ . viparãtaguõairdravyairmàrutaþ saüpra÷àmyati>% .. %<snigdhoùõasthiravçùyabalyalavaõasvàdvamlatailàtapasnànàbhya¤janavastimàüsamadiràsaüvàhanonmardanaiþ . snigdhasvedaniråhaõopa÷amanaþ snehopanàhàdikaü pànàhàravihàrabheùajamidaü vàtaü pra÷àntaü nayet>% .. çtubhedena vihàràdinà ca tasya prakopapracayapra÷amàdyuktaü yathà %<grãùme sa¤cãyate vàyuþ pràvçñkàle prakupyati . pràyeõopa÷amaü yàti svayameva sabhãraõaþ .. ÷aratkàle vasante ca pittaü pràvçóçtau kaphaþ . cayakopa÷amàndoùàn vihàràhàra sevanaiþ .. samànairyàntyakàle'pi viparãtairviparyayaþ>% iti .. narapatijayacaryoktamanilacakrantu cakra÷abde vakùyate . anàhatacakrasthavàyumaõóaülavivaraõaü tantroktaü ùañcakra÷abde dç÷yam . taddevatàke svàtinakùatre, aùñavasumadhye pa¤came vasau ca . %<yarodhruvaþ somanàmà tathàpo'pyanilo nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñau prakãrtità>% iti viùõudharmoø puràø . viùõau, tasya pràõàtmanà sarvadehadhàraõàt tathàtvam %<ahaþ saüvartako vahniranilo dharaõãdhara>% iti viùõuø saø . ÷arãrasthe dhàtubhede ca . tasya vivaraõamuktapràyam . %<pittaü païguþ kaphaþ païguþ païgavo maladhàtavaþ . vàyunà yatra nãyante tatra varùanti meghavat .. vàyuràyurbalaü vàyurvàyurdhàtà ÷arãriõàm . vàyurvi÷vamidaü sarvaü prabhurvàyuþ prakãrtitaþ .. vàhyamaõóalacakreùu yathà ràjà pra÷asyate . tathà ÷arãramadhye'pi vàyurekaþ paro vibhuriti>% vaidyakam .. doùadhàtumalàdãnàü netà ÷ãghraþ samãraõaþ .. rajoguõabhayaþ såkùmo råkùa÷ãto laghu÷calaþ .. utsàhocchàsaniþ÷vàsaceùñàvegapravartanaiþ . samyaggatyà ca dhàtånàmindriyàõà¤ca pàñavaiþ .. anugçhõàtyavikçto hçdayendiyacittadhçk . svaro mçduryogavàhã saüyogàdubhayàrthakçt . dàhahçttejasà yuktaþ ÷ãtakçt somasaü÷rayàt .. vibhàgakaraõàdvàyuþ pradhànaü doùasaügrahaiþ . pakkà÷ayakañãsakthi÷rotràsthispar÷anendriyam .. sthànaü vàtasya tatràpi pakvàdhànaü vi÷eùataþ iti .

#<anilaghnaka># puø anilaü vàtarogaü hanti han + ka tataþ saüj¤àyàü kan . (vayaóà) iti khyàte vçkùe tatphalasya hi vàtanà÷akatvam .

#<anilasakha># puø anilasya vàyoþ sakhà ñac . vahnau . anila bagdhvàdayo'pyatra %<maghà vi÷àkhànilabagdhviti>% jyotiø .

#<anilàntaka># puø anilo vàtarogastasyàntakaþ antaü karotãti anta + õic--õvul . (jãyàputi) iti khyàte vçkùe .

#<anilàmaya># puø anilakçta àmayaþ ÷àkaø taø . vàtaroge .

#<anivartin># triø na nivartate ni--vçta--õini naø taø . kàryàntamagatvà anivçtte . saügràmeùvanivartinàmiti ràmàø na nivartate kuta÷cet alupta÷aktikatvàt ã÷vare, viùõau ca puø saügràmàdanivartitvàttathàtvam %<anivartã nivçttàtmeti>% viùõusahasranàma .

#<anivi÷amàna># triø na nivi÷amànaþ . nive÷anaråpasthiti÷ånye sarvadà gantari, %<punànà yat mantrànivi÷amànà>% iti çø 7, 49, 1, anivi÷amànàþ sarvadà gacchantya iti bhàùyam .

#<ani÷a># triø ni÷à taddhetukatvenopacàràt ceùñàvinà÷aþ sà nàsti yasya baø . avirate, nirantare, sadàbhaye vastuni, ràtrivarjite ca . %<tadubhayorani÷aü hi virodhità kathamaho samatà mama tàpane>% ityudbhañaþ .

#<ani÷am># na ni÷ete'tra ni + ÷ã--bàø óamu naø taø . sàtatye svaràderàkçtigaõatvena tasya tatra pàñha iti prauø maø .

#<ani÷÷asta># triø nir + ÷ansu--kta naø taø . anindite %<na vo'tãtçùàmàniþ÷astà>% iti çø 4, 34, 11, %<ani÷astà anindità>% iti bhàø .

#<aniùña># triø iùa--kta virodhe naø taø . iùñasya susvàdervirodhini pratikålavedanãye duþkhe, tatsàdhane--pàpe, viùàdau, apakàreø ca . iùñanà÷àdaniùñàpteþ karuõàkhyo rasobhavediti sàø daø . %<dhyàyatyaniùñaü tatsarvaü pàõigràhasya cetaseti>% %<evaü yadyapyaniùñeùu vartante>% iti aniùñaü và pyàniùñeùu taü dharmaü na vicàlayediti manasàniùñacintanamiti ca manuþ . nàgabalàyàü strã . yaja--kta naø taø . akçtayàge devàdau .

#<aniùñin># triø na iùñamanena yaja--bhàve kta tataþ ini naø taø . kçtayàgabhinne . %<aniùñinovàjapeyena>% iti kàtyàø 151, 2 .

#<aniùpatra># naø niþsçtaü patraü pakùo'tra tàdç÷aü na bhavati . anisçtapakùaka÷areõa vedhanàdau . %<vi÷àkhyàü và stãrõamucchritaü và vidhyantyaniùpatramiti>% kàtyàø 13, 3, 12, %<aniùpatramityaniþsçtapatrakaü vidhyanti kùatriyà>% iti tadvyàkhyà .

#<anãka># puø naø anityanena ana--ãkan ardharcàdi . saitye, tasya hi jãvanarakùakatvam . na nãyate apasàryate'smàt . nã--kvip baø kap hrasvàbhàvaþ . yuddhe, tatohi pràyomaraõànnapunaràvçttiþ . %<ratheùuvo'nãkeùvadhi÷riya>% iti çø 8, 20, 12 anãkeùu senàmukheùviti bhàø . %<dçùñvà tu pàõóavànãkaü vyåóhaü duryodhanastadeti>% gãtà mukhe, tasya pràõavàyuniþsàraõadvàratvàt tathàtvam %<agneranãkamapaàvive÷àpàmiti>% yajuø 8, 24, %<anãkaü mukhamiti>% vedadãpaþ .

#<anãkastha># triø anãke yuddhe tiùñhati sthà--ka . yuddhagate sainye .

#<anãkinã># strã anãkànàü saüghaþ anãkaü yuddhaü prayojanatayà astyasyàþ và anãka + ini . senàsaüghe hastyàdisaükhyàvi÷eùavatyàü senàyà¤ca tatsaükhyà coktà bhàrate %<eko ratho gaja÷caiko naràþ pa¤ca padàtayaþ . traya÷ca turagàstajj¤aiþ pattirityabhidhãyate .. pattintu triguõàmetàmàhuþ senàmukhaü budhàþ . trãõi senàmusvànyeko gulma ityabhidhãyate .. trayo gulmà gaõo nàma vàhinã tu gaõàstrayaþ . smçtàstisrastu vàhinyaþ pçtaneti vicakùaõaiþ .. camåstu pçtanàstisrastisra÷camvastvanãkinãti>% . tata÷ca hastinaþ 2187 . rathàþ 2187 . a÷vàþ 6561 . padàtayaþ 10935 samuditàþ 21870 .

#<anã÷a># puø nàsti ã÷o niyantà yasya baø . sarvaniyantari viùõau, svàmi÷ånye triø . naø taø . ã÷varabhinne %<bhajeran màtçkaü rikathamanã÷àste hi jãvatoriti>% manuþ . asvatantre, %<ekohyanã÷aþ sarvatreti>% vyàsa smçtiþ . ã÷a--bhàve aï naø taø . dãnabhàve strã %<nimçgo'nã÷ayà ÷ocatãti>% muø uø . donabhàvo'nã÷eti bhàø .

#<anã÷vara># naø na ã÷varaþ niyantà yatra . niyantç÷ånye savaükhyàdimate jagati %<jagadàhuranã÷varamiti>% gãtà ã÷varasya na bhavati asamaø saø . ã÷varasambandhibhinne %<dhyànenànã÷varàn guõàniti>% manuþ . niyantç÷ånye, svàmi÷ånye ca .

#<anãha># triø ãha--bhàve aï naø baø . spçhà÷ånye, ni÷ceùñe ca .

#<anu># avyaø ana--u . %<anu vedàdhyayanànuùñhànasàmãpyapa÷càdbhàvànubandhasàmyàbhimukhavisargalakùaõeùviti>% gaõaratnokteùu artheùu tatra vede anuvàka iti . adhyayane anvadhãte, anuùñhàne, anutiùñhati, sàmãpye anumeghaü varùati, pa÷càdbhàve tadanu, anubandhane, anu÷ete anu÷ayaþ, sàmye, anukaroti, àbhimukhye anumàtaraü vatsodhàvati, hãne anu hariü suràþ visarge (pravçttyapratibandhe) anujànãte, lakùaõe, anu vanama÷anirgataþ . %<anurlakùaõe>% iti %<tçtãyàrthe>% iti (sahàrthe) %<hãne>% iti, lakùaõetthambhåtàkhyànabhàga vãpsàsu pratiparyanava iti, ca (pà0) ukteùu artheùu, tatra lakùaõe, japamanupràvarùat . %<hetubhåtajapopalakùitam varùaõam>% siø kauø sahàrthe, nadãmanu avasità senà, %<nadyà saha saübaóvà senà>% siø kauø hãne, harimanu suràþ harerhãnà ityarthaþ, lakùaõe vçkùamanu vidyotate vidyut, tatra ca vçkùaprakà÷ena vidyudvidyotade÷aj¤àpanàt vçkùo lakùaõamiti prauø manoø . (itthambhåtaþ) ka¤cit prakàraü pràptaþ àkhyàyate anena, itthambhåtàkhyànaü prakàravi÷eùaniråpakaü tasminnarthe, yathà bhaktoharimanu, hareritthambhåtaþ, bhaktivi÷eùayukta ityarthaþ . bhàge bhàgo'syàsti ar÷aàdyac bhàgasvàmini, harimanu lakùmãþ, harisvàmikabhàgavatãtyarthaþ . vãpsàyàü viùayabhåtàyàü, vçkùaü vçkùamanu si¤cati, yàvadvçkùavyàpakaþ sekaþ . iyàüstu bhedaþ anyatrànu÷abdaþ tattadarthasya dyotakaþ atra tu dvivacanenaiva vyàptibodhanàt anostadviùayatvamàtram . pàõinyukteùveùvevàrtheùvasya karmapravacanãyasaüj¤à tena tadyoge dvitãyà evaü karmapravacanãyasaüj¤ayà gatyupasargasaüj¤ayorbàdhanàt na ùatvàdi na và anuvyacaladityàdau gatirgatàvityàdinà nighàtaþ . %<anuryat samayà iti>% %<yasya càyàma iti ca>% (pà0) ukte sàmãpye, anuvanama÷anirgata iti vanasamãpaü gata ityarthaþ àyàme, anugaïgaü vàràõasã, gaïgàdairghyasadç÷adairghyopalakùità vàràõasãtyarthaþ nityasamàsaþ yogyatve ca . anuråpam . %<råpàdiyogyamiti>% siø kau0, anukramam . kramànatikrame atràpi nityasamàsaþ eteùàmudàraharaõàni ÷àstràntareùu dç÷yàni digmàtramudàhriyate . tatra pa÷càdarthe %<tadanu nanu kayàsau bråhi yàto'dhvavçóyeti>% lãlàø . %<tadanu jvalanaü madarpitamiti>% kumàø asau %<kumàrastamajo'nujàta>% iti raghuþ . %<ratyà ca sà÷aïkamanuprayàta>% iti kumàø anuùñhàne, %<÷ailàdhipatyaü svayamanvatiùñhaditi>% kumàø sàdç÷ye, %<anugarjitasandigdhà>% iti kumàø . anugarjitaü garjanasadç÷aü pratiråpagarjitamityarthaþ . anugatàdyarthe nityasamàsaþ . tathaiva so'bhådanvartho %<ràjà prakçtira¤canàditi>% raghuþ . tatra anvarthaþ anugato'rtho yasyeti pràø baø và anityasamàsa uttarapadalopo và iti tatra anugatàrthopãti bhedaþ . evameva anåpa ityàdàvapi . upàsane ca %<anvàsitamarundhatyeti>% raghuþ pa÷càdupave÷anapårbakasevàyàü dhàtorlakùaõàyàmunurdyotakaþ . evam etadyoge vasateþ àdhàrasya karmatà anuvasati gràmaü devadattaþ %<mathuràmanåùyeti>% muø boø kriyàsamabhivyàhçtasyànu÷abdasya tattatkriyàsadç÷atattatkriyàyàü lakùaõàdyotakatvaü tatra àdyakriyà÷rayasya karmatvam yathà màtaramanuroditãtyàdau màtårodanasadç÷arodanasya bodhanena prathamarodanà÷rayasya màtuþ karmatvamevamanyatra . karmaõi tiïàdyukte tu prathamà .

#<anuka># triø anukàmayate anu + kàmataryarthe kan . kàmuke %<anukàbhikàbhãkàþ kamayiteti>% pàø %<vàcamanukàmàtmano'kuruteti>% kauø bràø .

#<anukam># avyaø anukàmayate anu--kama--kvip . vitarke . càderàdikçtigaõatvàt asya càdigaõe pàñhaþ iti prauø manoø .

#<anukampaka># triø anukampate dayate anu--kampa--õvul . dayàkàrake . %<sarvabhåtànukampaka>% iti manuþ .

#<anukampana># triø anu + kampa--yuc . dayà÷ãle . %<sarvabhåtànukampana>% iti ràmàø . bhàve lyuñ . dayàyàü naø .

#<anukampà># strã anu + kampa--aï . dayàyàm, dayayà hi duþkhahetukànyakampaü dçùñvà tatsadç÷akampakaraõàt dayàyàstathàtvam ataevànukampadhàtoranurodanavat sakarmakatvam . dayà ca paraduþkhapraharaõecchà anupårbakakampatestadarthaparatvamityeke dhàtvarthagçhãtakarmakatvena tatràkarmakatvamiti bhedaþ . %<teùàmevànukampàrthaü pradeyaü prãtipårvakamiti>% smçtiþ . %<bhåtànukampà tava cediyaü gauriti>% raghuþ . ki¤ciccalane ca .

#<anukampya># triø anukampamarhati anukampa + yat . tarasvini vegavati . anukampyate arhàrthe yat . dayàrhe triø . %<duhitaramanukampyàmadriràdàya dorbhyàmiti>% kumàø .

#<anukaraõa># naø sàvç÷ye anu + kç--lyuñ . sadç÷akriyàdikaraõe . tacca guõakriyàvayavàdibhiþ sadç÷ãkaraõam . anukriyate'neneti karaõe lyuñ . sadç÷ãkaraõasàdhane . yathà pañatsàüprabhçti÷abdàþ avyakta÷abdànukaraõàni . %<avyaktasyànu karaõasyàta itau>% iti pàø .

#<anukarùa(õa)># puø anukçùyate svasaübaddhena cakreõa anu + kçùa--gha¤ . rathàdhaþsthite cakropari baddhe kàùñhe . kartari lyu . nànto'pyuktàrthe . bhàve lyuñ . pårvavàkyopàttapadàderuttaratrànvayàrthamàkarùaõe, àkarùaõamàtre ca naø .

#<anukalpa># puø kalpyate vidhãyate iti kçpa--õic--ac kalpo vihitaþ hãnaþ kalpo mukhyakalpàdadhamaþ pràø saø . gauõakalpe, pratinidhau . %<eùa vai prathamaþ kalpaþ pradàne havyakavyayoþ . anukalpastvayaü j¤eya>% iti . %<prabhuþ prathamakalpasya yo'nukalpena vartate>% iti ca manuþ %<samarthaþ prathame kalpe yo'nukalpe pravartate>% iti smçtiþ . %<bhàryàþ kàryàþ sajàtãyàþ sarveùàü ÷reyasyaþsyuritimukhyaþ kalpastato'nukalpastu catasrobràhmaõasyetyàdi>% paiñhãnasi smçtiþ . anukalpa÷ca mukhyadravyadyàbhàve susadç÷adavyàntaràdi pratinidhiråpam . yathà yavàdyabhàve godhåmàþ madhvàdyabhàve guóàdayaþ . evaü upavàsàsàmarthye naktaü haviùyànnàdi smçtiùåktaü veditavyam . anugataü kalpaü vedàïgabhedam atyàø saø . kalpànugate granthe anukalpapratipàdakagranthe ca tadvettari ukthàdiø ñhak .. ànukalpikaþ anukalpagranthavettari triø .

#<anukàma># puø anuråpaþ kàmaþ pràø saø . yogyàbhilàùe . sadç÷aü kàmasya sàdç÷yàrthe kàmamanatikramya yàthàrthye và avyayãø . kàmasàdç÷ye yathàkàme ca avyaø . anukàmaü tarpayethàmiti çø 1, 17, 3, %<anukàmaü parà dà iti>% çø 8, 48, 8, %<anukàmaü yathàkàmamiti>% bhàø . anukàmayate anu + kàma--ac . atikàmuke triø .

#<anukàmãna># triø kàmasya abhilàùasya sadç÷amanukàmaü sàdç÷ye'vyayãø tataþ gacchatãtyarthe kha . yatheùñagamana÷ãle . %<anukàmãnatàü tyajeti>% bhaññiþ .

#<anukàra># puø anu--kç--gha¤ . guõakriyàdibhiþ sadç÷ãkaraõe . vivaraõamanukaraõa÷abde dç÷yam

#<anukàrin># triø anukaroti anu + kç--õini striyàü ïãp . guõakriyàdibhiþ sadç÷ãkàrake . %<anukàriõi pårbeùàü yuktaråpamidaü tava>% iti ràmàø .

#<anukàrya># anukriyate'sau anu + kç--karmaõi arhàrthe bà õyat . anukaraõãye sadç÷ãkaraõàrhe pa÷càtkaraõãye ca . %<yaþ pa÷càt pårbakàryàõi kuryàdai÷varyamohitaþ pårbaü caivànukàryàõãti>% ràmàø .

#<anukàla># avyaø kàlasya yomyam yàthàrthye avyayãø . kàlayogyatve . %<bhojanàcchàdanaü dadyàdanukàlaü vi÷eùata>% iti .

#<anukãrtana># naø anu + kçta--õic--lyuñ kãrtàde÷aþ . kathane %<sàïgaü bhavati tat sarvaü harernàmànukãrtanàditi>% smçtiþ .

#<anukåla># triø kålamàvaraõaü snehenànubandha iti yàvat anugatastam atyàø saø . sahacare, sahàye, svapakùapàtini, %<nàrãõàmanukålamàcarasi cejjànàsãti>% kàø praø . %<anukålayatãndro'pi svargadrumavibhåùaõairiti>% kumàø anukålayati anukålaü karotãti nàmadhàtuþ . dantãvçkùe strã ràjaniø . alaïkàra÷àstraprasiddhe %<anukåla ekarati>% rityukte nàyakabhede %<ekasyàmeva nàyikàyàmàsakto'nukålanàyaka>% iti tadarthaþ yathà %<asmàkaü sakhi! vàsasã na rucire, graiveyakaü nojjvalaü, no vakrà gatiruddhataü, na hasitaü, naivàsti ka÷cinmadaþ . kintvathe'pi janà vadanti subhago'pyasyàþ priyo nyànyato dçùñiü nikùipatãti vi÷vamiyatà manyàmahe duþsthitam>% iti .. %<anukålaü pràtikålyamànukålyànubandhi cet>% iti (sàø da0) ityukte'rthàlaïkàrabhede naø . yathà %<kupitàsi yadà tanvi! nidhàya karajakùatam . badhàna bhujapà÷àbhyàü kaõñhamasya dçóhaü tadà ..>% sarveùàmàtmatvenànukåle parame÷vare puø %<anukålaþ ÷atàvartaiti>% viùõusaø . sarveùàmàtmatvàdanukålaþ na hi svasmin pratikålaü svayamàcaratãti bhàø .

#<anukçti># strã anu + kç--ktin . %<anukaraõe . omityetadanukçtirhasma và>% iti ÷rutiþ .

#<anukçùña># anu + kçùa--karmaõi kta . kçtàkaùeõe, anuvartite ca .

#<anukta># triø na uktaþ . anabhihite akathite ukti÷ca pràyeõa tiïkçttaddhitasamàsaiþ tatra tiïà hariþ sevyate, kçtà caitreõa gataþ, taddhitena, ÷atena krãtaþ yat . ÷atyaþ, samàsena, àråóho vànaroyamiti vàkye àråóhavànaro vçkùaþ sarvatra karmaõa uktatvàt pràtipàdikàrthe prathamà . tairuktabhinne tu gràmaü gacchati, gràmaü gata, vede'dhãtã, ityàdau %<anabhihite>% iti dvitãyàdyeva evamanyakàrake'pyudàhàryam %<anuktasamuccaya÷cakàra>% iti raghuø aniyojite ca %<asàvanukto'pi sahàya eva iti>% kumàø .

#<anuktha># triø nàsti ukthaü stotraü yasya . stotra÷ånye %<kiü yàmanindràþ kçõavannanukthà>% iti çø 5, 2, 3, %<anukthàþ astutaya>% iti bhàø .

#<anukrama># triø anugataþ kramam atyàø saø . anugatakrame kramànullaïghite, anukrama÷ca yasyottaraü yasya pàñhaþ karaõaü và ucitaü tadanatikrameõa tasyànuùñhànaråpà parapàñã . %<pracakrame vaktumanukramaj¤à>% iti raghuþ . krama÷ca sthànaü tatsvaråpàdi krama÷abde vakùyate . kramamanatikramya yathàrthe avyayãø . kramànatikrame avyaø .

#<anukramaõikà># strã anukramyate yathottaraü paripàñyà àrabhyate'nayà anu + krama--karaõe lyuñ strãtvàt ïãp svàrthe kani hrasvaþ . anukramaj¤àpake, granthàdyaü÷abhede uktasya vaktavyasya vàrthasaïghasya grantha÷eùe, kvacidàdau và saügràhake puràõàderaü÷avi÷eùe . svàrthe kàbhàve'nukramaõãtyapi, tatraiva . tatra àdo yathà %<bhàratasyetihàsasya ÷råyatàü parvasaügrahaþparbànukramaõã pårbaü dvitãyaþ parvasaügraha>% bhàraø àdiø . ante yathà %<anukramaõikàdhyàyaü tathà màhàtmyamuttamamiti>% kà÷ãkhaø . evamanyatra dç÷yam .

#<anukrã># puø anukriyate anu--kç--uõàø bàø ã kicca . sàdyaskrakratubhede, ùañ sàdyaskrà ityupakramya %<hãnasyànukrãþ>% iti kàtyàø 22, 2, 19, uktam %<anukrãrnàma sàdyaskraþ kratuþ sa hãnasya bhavatãti>% tadvyàkhyà .

#<anukrã÷a># puø anukro÷atyanena anu + kru÷a--àhvàne rodane ca gha¤ . dayàyàm . paraduþkha praharaõecchàråpadayayà hi parakro÷aü dçùñvà tadanu rodanaü kriyate iti tasyàstathàtvam . anugataþ kro÷aü gatisaø . pràptakro÷àdhvake triø .

#<anukùaõa># naø vãpsàyàm avyayãø . pratikùaõe anavarate, anugataü kùaõam atyàø saø . ajasravçttau triø .

#<anuga># triø anugacchati anu + gama--óa . pa÷càdgàmini, %<gotrarikthànugaþ piõóaþ vyapaiti dadataþ svadheti>% chidraü nivàrayet sarvaü ÷va÷åkaramukhànugamiti pramadàhyutpathaü netuü kàmakrodhava÷ànugamiti ca manuþ . sahacare, ànulomyaü gate, sevake ca . %<tadbhåtanàthànuga! nàrhasi tvamiti>% raghuþ .

#<anugaïga># avyaø gaïgàyàm vibhaktyarthe avyayãø . gaïgàyàmityarthe . parimukhàø ¤ya . ànugaïgyam anugaïgambhave triø .

#<anugata># triø anu + gama--kta . pa÷càdgate, sahagate, ànulomyaü gate, sàmànyadharmagrahaõena saügçhãte'khile vi÷eùe, adhãne ca . %<àgacchadyatra kàkutsthaþ svargàya samupasthitaþ vimànavarakoñãbhirdevairanugatastadeti>% ràmàø .

#<anugati># strã anu + gama--ktin . anugamane, pa÷càdgatau, %<balasya caturaïgasya nàyakànugatirnaya>% iti %<gatànugatikanyàyaþ>% .

#<anugama># puø anu + gama--gha¤ vçddhyabhàvaþ . pa÷càdgamane, %<vçhaterdhàtorarthànugamàditi>% ÷àø bhàø . sahàyãbhavane, sàmànyadharmeõa sarveùàü vi÷eùaråpàõàü saügrahe ca . %<sambandhasyànanugamo na doùàyeti>% dàyaø ÷rãkçùõaþ . ànulomyakaraõe, %<kalau tvanugamànvite>% iti smçtiþ .

#<anugamana># naø anu + gama--bhàve lyuñ . pa÷càdgamane . %<÷avànugamanà÷aucaü snànamàtreõa ÷udhyatãti>% smçtiþ bhartç÷arãrànugamanamahaü kariùyàmãti ÷uø taø raghuø .

#<anugava># naø goþsadç÷a àyàmaþ %<yasya càyàma>% iti samàse niø ac . gavàyàmatulyàyàmayukte ÷akañàdau .

#<anugavãna># triø goþ pa÷càt paryàptaü và gacchati anugu--kha . goþ pa÷càdgàmini gopàle . %<anugvalaügàmãti>% (pà0) ukteþ paryàptagantari ca .

#<anugàdin># triø anugadati anu + gada--õini . anuvàdake striyàü ïãp . anugàdyeva svàrthe, %<anugàdinaùñhak ca>% pàø ñhak ànugàdikaþ tadarthe .

#<anugàmin># triø anugacchati anu + gama--õini . pa÷càdgantari, sahacare ca . striyàü ïãp . %<dçùñvà striyamivàyàntãü bràhmaõãmanugàminãmiti>% ràmàø .

#<anuguõa># triø anukålo guõo yasya . anukåle, anugate, anu råpe ca . %<advaitaü sukhaduþkhayoranuguõaü sarvàsvavasthàsu yaditi>% uttaracaø . anuråpaþ guõa upakaraõam . yogyopakaraõe %<rasànuguõatàmetãti>% sàø daø . sadç÷aguõayukte triø . %<kàntàratàpasàvikùå vaü÷akànuguõau matàviti>% su÷rutam . anugataþ guõaü tantrãsåtraü và guõànurakte triø tantrãyuktavãõàyàü strã %<utkaõñhitasya hçdayànuguõà vayasyeti>% anuguõà vãõeti tadarthaþ . guõe vibhaktyarthe, guõamanatikramya và avyayãø . guõe ityarthe, guõànatikrame ca . tadbodhakagranthamadhãte vasantàdiø ñhak . ànuguõikastadadhyetari, tadvettari ca triø .

#<anugupta># triø anu + gup--kta . àcchàdite . %<anuguptà apa àhçtyeti>% gobhilaþ %<anuguptà àcchàdità>% iti raghuø .

#<anugçhãta># triø anugraha--kta . kçtànugrahe .

#<anugra># triø na ugraþ . ÷àntasvabhàve asamarthe, anuddhate ca . %<bhagamanugro adhayàti ratnamiti>% çø 7, 38, 6, %<anugraþ asamartha>% iti bhàø anugràsa÷ca vçtrahan çø 8, 1, 14, anugrà anudgårõà iti (bhà0) ukteþ anudgårõeca .

#<anugraha># puø anu + graha--ap . abhãùñasampàdanecchàråpe prasàde, ànukålye, aniùñanivàraõapårbakeùñasàdhanecchàråpàyàmabhyupanto, %<viråponmattaniþsvàsànàsakutsàpårvakaü hi yat . påraõaü dànamànàbhyàmanugraha udàhçta>% ityuktalakùaõe daridràdipoùaõe ca . %<nigrahànugrahe ÷aktaþ prabhurityabhidhãyate>% iti tantram . %<anugrahaü saüsmaraõapravçttamiti>% kumàø . %<pàdàrpaõànugrahapåtapçùñhamiti>% raghuþ . graho grahaõaü såryàdigraho và anugatastam gati saø . grahànugate såryàdigrahànuge ca triø .

#<anugràhya># triø anu + graha--õyat . anugrahàrhe %<yadi te'hamanugràhyo yadi smarasi me guõàniti>% %<sarvathànugràhyo devatànàmasaü÷aya>% iti ca ràmàø .

#<anucara># triø anucarati anu + cara--ña striyàü ïãp ac và striyàü ñàp . sahacare, pa÷càdgàmini, dàsàdau, %<vratàya tenànucareõa dhenoriti>% %<anyedyuràtmànucarasya bhàvamiti ca>% raghuþ . anugata÷caraü dåtaü gatisaø . dåtànuge triø . sevake ca, %<gandharvà guhyakàyakùà vibudhànucarà÷ca ye>% iti manuþ %<catvàri ca ÷atànyanucaraõàmiti>% kauø bràø apsaraso mahendrànucarà da÷eti %<saumitrisãtànucarasyeti>% bhaññiþ . %<pàlàgalã sànucaryaþ ÷atena ÷atena>% iti kàtyàø 20, 1, 12, etadvyàkhyàyàü bahu÷aþ anucarã÷abdaprayogastatra draùñavyaþ pàlàgalã dàsaputrã .

#<anucàraka># triø anucarati anu + cara--õvul . anugantari, sevake ca . tasya dharmyam aõ . ànucàrikam sevakadharmye kàrye triø .

#<anucita># triø na--ucitaþ . aparicite, ayukte ca .

#<anucintana># naø anu + cinti--lyuñ . anusmaraõe satatacintàyàm dvàda÷e mçtyubhàve ca vaiparãtyànucintanamiti jyotiø .

#<anucintà># strã anu + cinti--a . satatacintàyàm .

#<anucca># triø na uccaþ virodhe naø taø . ucca tàvirodhinimnatvavati . jyotiùokte grahàõàü nãcasthàne ca . tàni sthànàni ucca÷abde vakùyante .

#<anucchiùña># triø ud + ÷iùa--kta naø taø . ucchiùñabhinne àhàryadravyasya bhuktàva÷iùñamucchiùñaü tadbhinne .

#<anuja># triø anu pa÷càt jàyate anu + jana--óa . pa÷càjjàte sahodare bhràtari . tàdç÷yàü bhaginyàü strã . ekàdhikaü harejjyeùñhaþ putro'dhyardhaü tato'nuja iti manuþ . %<cacàra sànujaþ ÷ànta>% iti raghuþ %<parivettànuje'nåóhe>% iti manuþ .

#<anujanman># puø anu janma yasya . sahodare kaniùñabhràtari . %<jananàtha! tavànujanmanàmiti>% bhàraviþ .

@<[Page 173a]>@
#<anujàta># triø anu + jana--kta . pa÷càjjàtamàtre, %<dantajàtenujàte ca kçtacåóe ca saüsthite>% iti mamuþ . anujàte dantajanmànantaraü saüsthita iti kullåø %<bhràtastavànujàtà'haü bhuïkùva bhaktamidaü ÷ubham>% iti smçtiþ . %<asau kumàrastamajonujàta>% iti raghuþ . anantarajàtatvàt puttrasya tathàtvam .

#<anujàvara># triø anujàdapyavaraþ . atyantanikçùñe . %<etàmevànujàvaràya kuryàditi>% tàø bràø . anu pa÷càjjàyate ityanujaþ kanãyàn sahi nikçùñaþ tasmàdapyavaro nikçùña iti bhàø vede na smaibhàvaþ loke tu anujàvarasmai .

#<anujãvin># triø anujãvitumà÷rayituü ÷ãlamasya anu + jãvaõini . sevake, à÷rite ca .

#<anujãvya># triø anujãvyate'sau anu + jãva--õyat . à÷raõãye sevye .

#<anuj¤à># strã anu + j¤à--aï . svayaüpravçttasyànyasya pravçttyavighàtakaraõena pravartanàråpàyàmanumatau . %<guroranuj¤àmadhigamya màtaþ>%! iti raghuþ . %<tadvà etadanuj¤àkùaraü yaddhiki¤canànujànàtyomityeva tadàheti>% ÷rutiþ .

#<anuj¤àta># triø anu + j¤à--kta . kçtànuj¤e yasmai karaõàyànuj¤à kçtà tasmin jane .

#<anujyeùñha># triø anugato jyeùñham pràø saø . jyeùñhànugate . jyeùñhamanatikragya yàthàrthye avyayãø . jyeùñhànuråpe jyeùñhànatikrame ca avyaø .

#<anutara># naø anutãryate'nena anu--té--karaõe ap . nadãpàràrthaü deye ÷uklàdau, àtare .

#<anutarùa># naø anutçùyate'nenedaü và karaõe karmaõi và gha¤ . suràpànapàtre, madye ca . bhàve gha¤ . madyapàne, abhilàùe, pànecchàyà¤ca . %<sopacàramupa÷àntavicàraü sànutarùamanutarùapadeneti>% màghaþ .

#<anutàpa># puø anu + tapa--gha¤ . idamanucitaü kçtamiti svakçtavastuno duþkhajanakatayà j¤ànena pa÷càttàpe . %<khyàpanenànutàpena>% iti manuþ . %<tasyàþ kariùyàmi dçóhànutàpamiti>% kumàø .

#<anutila># triø anugatastilam atyàø saø . tilànugate kùetràdau, tilai vibhaktyarthe avyayãø tatra bhavaþ parimukhàdiø ¤ya . ànutilyaþ tilabhave triø .

#<anutålana># naø tålenànukuùõàti tçõàdyagraü tålenànuvaññayati anu + tåla + anukoùaõe õic--bhàve lyuñ . tålena tçõàgràderanughaññane .

#<anutka># triø naø taø . utkaõñhitabhinne svasthe .

@<[Page 173b]>@
#<anutkarùa># puø na utkarùaþ abhàve naø taø . uktarùàbhàve baø . utkarùa÷ånye triø .

#<anutta># triø na + unda--kta nasattaniùattànuttetyàdinà niø . aklinne %<indra! tubhyamidadrivo'nuttamiti>% çø 1, 80, 7, nuda--kta naø taø . anunne aprerite . %<anuttamàte maghavanniti>% çø 1, 165, 9, %<anuttamapreritamiti>% bhàø .

#<anuttama># naø na uttamoyasmàt . atyutkçùñe . kàïkùan gatimanuttamàmiti, %<iha kãrtimavàpnoti pretya cànuttamaü sukhamiti>% %<ya÷o'smin loke pràpnoti pretya cànuttamaü sukhamiti>% ca manuþ .

#<anuttara># triø uttarauttamaþ naø 5 baø . atyanta÷reùñhe . 6 baø . uttaravàkyarahite %<bhavatyavaj¤à ca bhavatyanuttaràditi>% naiùaø . naø taø . uttaradigbhinnàyàü tadvirodhinyàü dakùiõasyàü di÷i, strã . uttamabhinne apakçùñe triø . na uttarati calati ud + té--ac naø taø . sthire triø .

#<anuttàna># triø na uttànaþ virodhe naø taø . uttànabhinne avatàne avàïmukhe .

#<anuttaraïga># triø udgatastaraïgo vãci÷cà¤calyaü và yasmàt pràø baø naø taø . anudgatataraïge aca¤cale ca %<apàmivàdhàramanuttaraïgamiti>% kumàø ÷ivapakùe aca¤calamityarthaþ .

#<anutpatti># strã na utpattiþ abhàve naø taø . utpattyabhàve %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate . anutpattiü tathà cànye pratyavàyasya manvate>% smçtiþ .

#<anutpattika># triø nàsti utpattiryasya kap . utpàda÷ånye .

#<anutpanna># triø na utpanna naø taø . utpannabhinne ajanye .

#<anutpàda># puø na utpàda utpattiþ abhàvàrthe naø taø . utttyabhàve . baø . utpatti÷ånye triø .

#<anutsàda># puø na utsàdaþ avasàdanam bhàve naø taø . ava sàdàbhàve ucchedàbhàve . naø baø . uccheda÷ånye triø .

#<anutsàha># puø na utsàhaþ amàve naø taø . utsàhàbhàve baø . utsàha÷ånye triø .

#<anutsikta># triø na utsiktaþ garvitaþ . agarvite garva÷ånye .

#<anutsuka># triø naø taø . utsuka--bhinne utkaõñhà÷ånye .

#<anutsåtra># triø utkràntaþ såtram atyàø saø naø taø . såtrànugate %<anutsåtrapadanyàsà sadvçttiþ sannibandhaneti>% màghaþ . såtraü pàõinãyasåtraü nãti÷àstra¤ceti vivekaþ .

#<anuda># triø na nudati nuda--ka naø taø . prerakabhinne anudadàti tulyaü dadàti anu + dà ka . tulyaråpadàtari etasya udàharaõam pràguktre anànuda÷abde dç÷yam .

#<anudaka># triø nàsti udakaü yatra . udaka÷ånye marude÷àdau alpàrthe naø taø . alpajale palvalàdau %<udvanvatãranudakà÷ca yà>% iti çø 7, 51, 4, udakadànavi÷eùa÷ånye ÷ràddhabhede %<puroóà÷amàtrà anudakà>% iti kàtyàø 10, 5, 11, . %<anudakàþ pratyavanejanapariùecanàdi varjità>% iti tadvyakhyà .

#<anudagra># na udgatamagramasya . mçdau atãkùõe unnatàgrabhinne ca nàsti udagroyasmàt 5 baø . atyunnate triø .

#<anudara># triø na udaraü yasyàlpàrthe naø baø . alpodara÷àlini kç÷odare, anudarà kanyeti siø kauø striyàü ñàp .

#<anudar÷ana># anu + dç÷a--lyuñ . anucintane, %<janmamçtyujaràvyàdhi duþkhadoùànudar÷ana>% miti gãtà .

#<anudàtta># naø na udàttaþ virodhe naø taø . udàttasvarabhinne nãcairuccàrite svarabhede . svaràhi trividhàþ udàttaþ anudàttaþ svarita iti bhedàt tatra %<uccairudàttaþ>% %<nãcairanudàttaþ>% %<samàhàraþ svarita>% iti ca pàø . tàlvàdiùu, sabhàgeùu syàneùårdhvabhàge niùpannojudàttaþ, tatraiva nãcabhàge niùpanno'c anudàttaþ . %<tasyàdita udàttamardhahasvamiti>% pàø . yasyàdito'rdhasudàttamantyamanudàttaü tàdç÷aþ svaraþ svaritaþ iti %<anudàttaü padamekavarjamiti>% asyaiva nighàta nãcàdi saüj¤à udàttànudàttatvàdikaü svaravarõasyaiva na tu vya¤janànàü, yathoktam ÷ikùàyàm %<udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca svaràstrayaþ hçsvodãrghaþ pluta÷ceti kàlatoniyamastvacãti>% . %<prayatnapreritovàyuryadordhvabhàge pratihato'caü niùpàdayati sa udàttaþ . evamadhoniùpannojanudàtta iti>% ÷abdenduø . %<udàttànudàttasvaritànàü sannikarùa aika ÷rutyam>% iti à÷vaø gçhyam .

#<anudàra># naø na udàraþ . atidàtçbhinne, amahati ca . nàsti udàro yasmàt 5 baø . atimàtra dàtari, ati mahati ca . anugato dàràn atyàø saø . dàrànugate . yasmin prasãdasi punaþ sa bhavatyudàro'nudàra÷ceti kàø praø . udàratvànudàratvayoràpàtato virodhaþ . udàratvànugatadàratvàbhyàü tatparihàraþ .

#<anudita># puø ud + iõ + kta ãùadarthe naø 7 baø . kiraõamàtreõa . ãùaduditasårye praviralatàrake kàle . udite'nudite caiveti manuþ naø taø . uditabhinne triø . vrada--kta naø taø . akathite triø .

@<[Page 174b]>@
#<anudina># avyaø vãpsàrthe avyayãø . pratidine %<pàràvataþ khalu ÷ilàkaõamàtrabhogã kàmã bhavedanudinaü vada ko'tra hetu>% rityudbhañaþ . anudivasàdayopyatra .

#<anudçùñi># strã anugatà anukålà và dçùñiþ pràø saø . anugatadçùñau, anukåladçùñau ca . baø . tathàdçùñimati triø . tathàbhåtastriyàþ apatyaü kalyàõyàø óhak inaï ca . ànudçùñineyaþ tadapatye puüstrãø . anudçùñeþ puüso'patyam ÷ubhràø óhak . ànudçùñeyaþ tadapatye puüstrãø .

#<anude÷a># puø anu + di÷a--gha¤ . yathàkramoccàraõe, upade÷e ca %<yathàsaükhyamanude÷aþ samànàmiti>% pàø . anudi÷yate karmaõi gha¤ . upade÷ye %<anude÷àdyàþ puroóà÷etyàdi>% kàtyàø 18, 6, 15 .

#<anudde÷a># puø na udde÷aþ abhàvàrthe naø taø . udde÷àbhàve .

#<anuddhata># triø na uddhataþ virodhe naø taø . vinayayukte .

#<anuddharaõa># naø na uddharaõam abhàvàrthe naø taø . uddhàràbhàve

#<anuddhàra># puø na uddhàraþ abhàvàrthe naø taø . uddhàràbhàve . na uddhàraþ vibhàjyavi÷eùasyotthàpanaü yatra . viü÷oddhàra÷ånye vibhàge triø . anuddhàrovibhàgaþ syàditi smçtiþ .

#<anuddhçta># triø na uddhçtamutthàpitam . anutthàpite %<payo'nuddhçtasàra¤ceti>% haviùyaviùaye smçtiþ .

#<anudbhaña># triø na udbhañaþ virodhe naø taø . apralbhe mçdau .

#<anudyama># puø na udyamaþ abhàve naø taø . udyamàbhàve . naø baø . udyama÷ånye triø .

#<anudyåta># naø anu + diva--kta . dyåtasya pa÷càt purnadyåte . tadadhikçtya kçtagranthatayoktamanudyåtaparva sabhàparvaõi dç÷yam .

#<anudyoga># puø na udyogaþ abhàve, naø taø . udyogàbhàve baø . udyama÷ånye triø .

#<anudruta># triø anu + dru--kta . anugate dhanurdharai ràjasutairanudrutamiti raghuþ %<anudrutaþ saüyati yena kevalaü balasya ÷atruþ pra÷a÷aüsa ÷ãghratàmiti>% màghaþ . %<ardhamàtraü drutaü j¤eyaü drutàrdha¤càpyanudrutamityukte>% màtràcaturthabhàgakàle tàlabhede naø .

#<anudvàha># puø na udvàhaþ abhàvàrthe naø taø . vivàhàbhàve naø taø . tacchånye triø .

#<anudvigna># triø na udvignaþ virodhe naø taø . udvignabhinne avyàkulacitte .

#<anudvega># puø na udvegaþ abhàvàrthe naø taø . udvegàbhàve naø baø . tacchånye triø %<anudvegakaraü vàkyaü satàü svàbhàvikaü matamiti>% nãtiø .

@<[Page 175a]>@
#<anudhàvana># naø anu + dhàva--lyuñ . pa÷càdgamane, tattvani÷cayàyànusaraõe, anusandhàne ca .

#<anudhyà># strã anu + dhyai--aï . ÷ubhànucintane, anugrahe, àsaktau ca .

#<anudhyàna># naø anu + dhyai--lyuñ . anukùaõacintane %<yà naþ prãtirviråpàkùa! tvadanudhyànasambhaveti>% kumàø .

#<anudhyàya># puø anu + dhyai--kartari gha¤ . anucintake ÷ubhànucintake . %<bàlasyà÷aktasya và tadanudhyàyamanaseti>% pràø taø smçtiþ .

#<anudhyeya># triø anu + dhyai--karmaõi yat . anugràhye yadãya÷ubhànucintanaü kriyate tasmin . %<anudadhyuranudhyeyaü sànnidhyaiþ pratimàgatairiti>% raghuþ .

#<anunaya># puø anu + nã + ac . vinaye, praõipàte, pràrthane, sàntvane ca . %<kathaü nu? ÷akyo'nunayomaharùervi÷ràõanàdanyapayasvinãnàmiti>% raghuþ .

#<anunàda># puø anuråpoþnàdaþ pràø saø . pratidhvanau prati÷abde anuråpa÷abde .

#<anunàdin># triø anu + nadati anu + nada--õini . pratiråpa ÷abdakàrake %<gambhãreõànunàdineti>% ràmàø .

#<anunàyikà># strã anugatà nàyikàm . nàyikànugatàyàm %<sakhã prabrajità dàsã preùyà dhàtreyikà tathà . anyà÷ca ÷ilpakàriõyo vij¤eyà hyanunàyikà>% ityuktadàsyàdo .

#<anunà÷a># puø anu + na÷a--gha¤ . anumaraõe . adårade÷àdàvarthe saïkà÷àdiø õya ànunà÷yaþ tadadårade÷àdau triø .

#<anunàsika># triø anugato nàsikàm atyàø saø . nàsikayà saha svasvasthànenoccàryamàõeùu varõabhedeùa . te ca %<amo'nunàsikà na hrau>% iti ÷ikùàyàü dar÷itàþ hakàrarakàrabhinnàþ ampratyaharàntargatàþ varõàþ . %<mukhanàsikàvacano'nunàsika>% iti pàõinyuktesteùàü tattatsthànasahitanàsikayoccàryamàõatvàttattvam %<upade÷e'janunàsika>% iti pàø . ampratyàhàramadhye rabhinnà yabalàþ niranunàsikàþ sànunàsikà÷ca tatrànunàsikasthàne utpannayavalàmeva sànunàsikatvam %<yalodvidhà'ro niranunàsikaþ sànunàsikaþ . ¤amo'nunàsikastena tatsthàne sànunàsika>% ityabhiyuktokteþ yathà yayyaümyate vidvàlliükhati, sarvatsaraþ anye niranunàsikàþ . vetyanuvçttau %<aõo'pragçhyasyànunàsika>% iti pàõityukterapragçhyà evàõo'nunàsikàþ .

#<anunãta># triø anu + nã--kta . kçtànunaye yasya sàntvanàrthaü vinayàdikaü kriyate tasmin . %<sa cànunãto'pi bhç÷aü cukopeti>% bhàratam .

@<[Page 175b]>@
#<anuneya># triø anu + nã--karmaõi yat . anunayakaraõàrhe, anunetuü yogye ca .

#<anupakàra># puø na upakàraþ abhàvàrthe naø taø . upakàràbhàve virodhe naø taø . apakàre .

#<anupakàrin># triø na upakàrã virodhe naø taø . apakàriõi striyàü ïãp .

#<anupakùita># triø upa + kùi--kta vede niùñhàtasya na natvam naø taø . anupakùãõe . suvãryaü varùiùñhamanupakùitam çø 3, 13, 7 anupakùitam %<anupakùãõamiti>% bhàø . loke tu anupakùãõaþ triø .

#<anupañhita># naø anu + pañha--bhàve kta . gurumukhapàñhànusàripàñhe anupañhitamanena iùñàdiø ini . anupañhitã kçtànupàñhe triø striyàü ïãp .

#<anupatana># naø anu + pata--lyuñ . anukålapatane, anuråpapatane ca .

#<anupati># avyaø patyuþ sàmãpyam avyayãø . patisamãpe . %<anupati patnãruttara uttara>% iti kàtyàø 12, 2, 16, dãkùàkartà patisamãpe tatpatnãþ dãkùayatãti tadvyàkhyà .

#<anupatha># puø anukålaþ panthàþ ac samàø . anukålamàrge %<antaspathà anupathà>% iti çø 5, 52, 10, anupathàþ anukålamàrgà iti bhàø . pathaþsamãpe pathi và avyayãø . pathisamãpe pathãtyarthe và avyaø . parimukhàø ¤ya . ànupathyam pathibhavàdau triø .

#<anupada># naø anuråpaü padam pràø samàø . anakålapade anuråpasthàne %<à÷iùàmanupadamiti>% %<arghànupadamà÷iùa>% iti ca raghuþ . padasya pa÷càt avyayãø . padasya pa÷càdityarthe pa÷càdgamane ca . bhavàdau parimukhàø ¤ya ànupadyaþ tatra bhavàdau triø . suptiïantaü padaü tatsadç÷aü granthamadhãte vetti và ukthàø ñhak . ànupadikaþ tadadhyetari tadvettari ca triø .

#<anupad># naø anupadyate pratidinaü labhyate anu + pada--kvip . pratidinalabhye'nne . %<anupadasyànupade tvà>% yaø 15, 8, %<pratidinamanupadyate'nupadannamiti>% vedadãpaþ .

#<anupadika># triø anupadamastyasya gantçtvena ñhan . pa÷càdgate

#<anupadin># anupadamanveùñà anupada + ini . anupadam anveùñari (anveùaõakartari) %<anupadyanveùñeti>% pàø %<mçgasyànupadã ràmo jagàma gajavikrama>% iti bhaññiþ .

#<anupadiùña># triø upa + di÷a--kta naø taø . upade÷àkarmaõi .

#<anupadãnà># strã anu, padasya àyàmatulyàyàmaþ àyàme'vyayãø anupadaü baddhetyarthe kha . pàdatulyàyàmavatyàü pàdabaddhàyàü pàdukàyàm (mojà) ityàdi khyàtàyàm .

@<[Page 176a]>@
#<anupadhi># triø nàsti upadhi÷chalaü yatra . niùkapañe saralavyavahàre .

#<anupanãta># puø na upanãtaþ naø taø . akçtopanayanasaüskàre j¤ànalakùaõàdhãnaj¤ànàviùayãbhåte triø .

#<anupanyàsa># triø na upanyàsaþ abhàve naø taø . upanyàsàbhàve kathanàbhàve . naø baø . kathana÷ånyevàgàrambha÷ånye triø .

#<anupapatti># strã upa + pada--ktin upapattiryuktiþ naø taø . yuktyabhàve, asaïgatau ca . %<tàtparyànupapattita>% iti bhàùàø . upapatti÷ca nyàyàdimate vyatirekavyàptij¤ànàdhãnànumitiþ àpàdakaj¤ànàdhãnà àpàdyani÷cayaråpà 'nubhåtirvà . yathà pãnodevadatto divà na bhuïkte ityukte divà'bhojinaþ pãnatvaü ràtribhojanaü vinànupapannamiti abhoktuþ pãnatvàsambhavena ràtribhojanaü ni÷cãyate tathà hi pãnatvasya bhojanavyàpyatayà pãnatvàbhàvasya ca ràtribhojitvàbhàvavyàpyatàni÷cayena pãnatvena ràtribhojanamanumãyate sà cànumitiþ arthàpattitvena vyavahriyate iti naiyàyikàþ . mãmàüsakavedàntibhistu kalpayàmi arthàpayàmãti vilakùaõànubhavàt anumitibhinnaiva seti svãkriyate . adhikamarthàpapatti÷abde vakùyate .

#<anupapanna># triø upa + pada--kta naø taø . upapatti÷ånye .

#<anupabàdha># triø nàsti upabàdhà pratibandho'sya . pratibandha÷ånye .

#<anupama># triø nàsti upamà yasya . atulye anyasàdç÷yarahite atyutkçùñe . balaü pramàõaü ÷akti÷ca parairanupamaü mameti ràø . kumudadiggajayoùiti strãtyamaraþ . supratãkadiggajastriyàü strãti mediniþ .

#<anupameya># triø kenàpi na upamãyate'sau upa + mi--karmaõi yat naø taø . anyairatulye, anyasàddç÷yarahite .

#<anupayukta># na upayuktam ucitaü bhuktaü và naø taø . samucitabhinne ananuråpe bhuktabhinne ca .

#<anupayoga># puø na upayogaþ ànukålyaü bhojanaü và naø taø . ànukålyàbhàve, bhojanàbhàve ca . naø baø . ànukålya÷ånye, bhojana÷ånye ca triø .

#<anuparata># triø uparataþ nivçttaþ naø taø . anivçtte viùayaràganivçtti÷ånye .

#<anuparati># strã na uparatiþ viùayaràgaþ abhàve naø taø . viùayaràgàbhàve .

#<anupalakùita># triø na upalakùitaþ vi÷eùeõa j¤àtaþ . vi÷eùeõàj¤àte atarkite .

#<anupalabdhi># strã na upalabdhiþ abhàve naø taø . làbhàbhàve pratyakùàdyabhàve ca . tatra anupalabdhi÷ca na kevalaü indriyàdisannikarùàbhàvamàtreõa, kintu tatsannikarùe'pi kàraõàntaràdapi bhavati yathoktaü sàükhyasåtre . %<saukùmyàttadanupalabdhiriti>% . tadeva kàrikàyàü vivçtam atidåràt sàmãpyàdindriyaghàtànmano'navasthànàt . saukùmyàdvyavadhànàdabhibhavàt samànàbhihàràditi %<nàsti ghaño'nupalabdheriti>% . yogyapadàrthasyànupalabdhi÷ca abhàvaj¤ànasàmagrã . tadvivaraõaü yogyànupalabdhi÷abde dç÷yam .

#<anupavãta># puø na upavãtaü yaj¤asåtraü vidhinà jàtamasya . anupanãte mànavake . upavãtaråpayaj¤asåtra÷ånye ca .

#<anupa÷ama># puø na upa÷amaþ ÷àntiþ nivçttirvà abhàve taø taø . ÷àntyabhàve, nivçttyabhàve ca .

#<anupasaühàrin># puø nyàyamate paribhàùite duùñahetuvi÷eùe . sa ca anvaye vyatireke ca dçùñàntarahitatvena duùñohetuþ . yathà sarvamanityaü prameyatvàdityanumàne sarvasyàpi pakùatvena anvaye dçùñànto nàsti nàpi vyatireke dçùñàntaþ, sarvasyàpi prameyatayà tadabhàvasya kutràpyasiddheþ . %<tathaivànupasaühàrã kevalànvayipakùaka>% iti . %<àdyaþ sàdhàraõastu syàdanyo'sàdhàraõo mataþ . tathaivànupasaühàrã tridhà naikàntiko mata>% iti ca bhàùàø muktàvalyàntu sarvamabhidheyaü prameyatvàdityàdikaü tadudàharaõatvenopanyastaü kevalànvayipakùaka ityasya ca kevalànvayisàdhyaka ityetat paratayà vyàkhyàta¤ca . yathà kevalànvayidharmàvacchinnapakùaka ityarthaþ . sarbamabhidheyaü prameyatvàdityàdau sarvasyaiva pakùatvàt sàmànyàdhikaraõyagrahasthalàntaràbhàvànnànumitiþ idantu na samyak . pakùaikade÷e ghañasahacàràgrahe'pi kùaterabhàvàt astu và sahacàragrahastàvatàpi pakùe aj¤ànaråpàsiddhireva na tuhetvàbhàsatvaü tasya, tathàpi kevalànvayisàdhyakatvaü tattvamityuktam . upasaühàràkàrake triø .

#<anupasecana># triø nàsti upasecanaü vya¤janaü yatra . dadhyàdivya¤jana÷ånye anne %<sa yattadannasya mahimànaü vidyàdi>% tyupakramya %<nàlpa iti bråyànnànupasecana>% iti uktam, athaø 11, 3, 4 .

#<anupaskçta># triø upa + kç--pratiyatne kta suñ naø taø . akçtapàkàdisaüskàre avikçte ca %<munyannàni payaþ somo màüsaü yaccànupaskçtamiti>% manuþ anupaskçtaü pàkopaskàrarahitamiti raghuø . %<avikçtamiti>% kullåø . apariùkçte %<abjama÷mamaya¤caiva ràjata¤cànupaskçtamiti>% manuþ . dçùñaprayojanànapekùe, %<vràhmaõàrthe gavàrthe và dehatyàgo'nupaskçta>% iti manuþ %<dçùñaprayojanànapekùa>% iti kullåø . anindite ca %<eùo'nupaskçtaþ prokta>% iti manuþ anupaskçtaþ avirhita iti kullåø .

#<anupasthàna># naø na upasthànam abhàve naø taø . upasthànàbhàve naø baø . tacchånye triø .

#<anupasthàpya># triø na upasthàpyaþ . asmaraõãye . prathamàntapadànupasthàpyatvàditi jagaø .

#<anupasthiti># strã na upasthitiþ abhàve naø taø . upasthityabhàve, smçtyabhàve ca .

#<anupahata># naø na upahataþ bhogacchedàdinà . sada÷e nave abhukte vastre %<anupahatamatidhavalamiti>% kàdaø . upaghàta ÷ånye triø .

#<anupàkçta># triø upa--à--kç--kta naø taø . mantrairyaj¤e pa÷orarcanàdisaüskàra upàkaraõaü tadrahite .

#<anupàta># puø anuråpaþ trairà÷ikena pàtaþ . pàñãgaõitoktena trairà÷ikena yuktasaükhyàpàte . %<puràntaraü cedidamuttaraü syàt tadakùavi÷leùalavaistadà kim? . cakràü÷akairityanupàtayuktyà yuktaü niruktaü paridheþ pramàõam>% siø ÷iø .. %<nirakùade÷aþ svade÷àdyathà yathà dakùiõato bhavati tathà tathà khasvastikàdviùuvadvçttaü natam tayorantare'kùàü÷àþ . te ca nirakùade÷ajàpasàrayojanairanupàtenotpadyante . ataþ kasmiü÷cit pure'kùàü÷àn j¤àtvà tasmàt puràduttarato'nyasmin pure j¤eyàþ . tatasteùàmantaràü÷aiþ puràntarayojanai÷cànupàtaþ . yadyantaràü÷aiþ puràntarayojanàni labhyante tadà cakràü÷aiþ 360 kimiti phalaü bhåparidhiyojanàni>% iti pramiø . tadànayana¤ca %<pramàõamicchà ca samànajàtã àdyantayoþ staþ, phalamanyajàti madhye, tadicchàhatamàdyahçt syà>% dityukta trairà÷ikarãtyà antarayojanasaükhyàïkena rà÷icakrasaükhyà360 'ïke guõite puràntarayojanàïkena vibhakte labdhaü paridhimànasaükhyà . pa÷càtpatane ca . anugataþ pàtaü ràhuüråpagrahabhedam . pàtagrahànugate . anu + pata--õic õamul . pa÷càdpàtayitvetyarthe avyaø . kintu karmopapadena saha %<amaivàvyayeneti>% pàø nityasamàsaþ %<latànupàtaü kusumànyagçhõàditi>% bhaññiþ .

#<anupàtaka># naø anupàtayati narakaü gamayati pata--õicõvul pàtakaü brahmahatyàdi tatsadç÷am pràø saø . brahmahatyàdimahàpàtakasadç÷e vedanindàdijanye pàpavi÷eùe tàni ca pa¤catriü÷atprakàrahetådbhavatvena tàvatsaükhyàtàni anuratra sàdç÷ye tena patanahetumahàpàtakatulyatvàdasya anupàtakatvamiti pràø viø . tàni ca viùõunà dar÷itàni yathà %<yàgasthasya kùattriyasya vai÷yasya ca, rajasvalàyà÷càrntarvatnyà÷càtrigotràyà÷càvij¤àtasya garbhasya ÷araõàgatasya ca ghàtanaü brahmahatyasamànãti, kauñasàkùyaü suhçdbadha etau suràpànasamau . bràhmaõasya bhåmyapaharaõaü nikùepàpaharaõaü suvarõasteyasamam . pitçvyamàtàmahamàtula÷va÷urançpapatnyabhigamanaü gurudàragamanasamam . pitçùvasçmàtçùvasçsvasçgamana¤ca ÷rotriyartvigupàdhyàyamitrapatnyabhigamana¤ca svasuþ sakhyàþ sagotràyà uttamavarõàyàþ kumàryà antyajàyà rajasvalàyàþ ÷araõàgatàyàþ pravrajitàyà nikùiptàyà÷ca .. anupàtakinastvete mahàpàtakino yathà a÷vamedhena ÷uddhyanti tãrthànusarõena và iti>% .. narakàõyabhidhàya eteùvakçtapràya÷città atipàtakinaþ parthàyeõa kalpaü pacyante, manvantaraü tu mahàpàtakinaþ, anupàtakina÷ca, upapàtakina÷caturyugamiti viùõuø saø . tathà ca mahàpàtaka sadç÷ànyetàni pàtakàni . anyànyapi manunà saükùipya dar÷itàni yathà %<ançta¤ca samutkarùe ràjagàmi ca pai÷unam . guro÷càlãkanirbandhaþ samàni brahmahatyayà .. brahmojjhatà vedanindà kauñasàkùyaü suhçdbadhaþ . garhitànàdyayorjagdhiþ suràpànasamàni ùañ .. nikùepasyàpaharaõaü narà÷varajatasya ca . bhåmivajramaõãnà¤ca rukmasteyasamaü smçtam .. retaþsekaþ khayonãùu kumàrãùvantyajàsu ca . sakhyuþ putrasya ca strãùu gurutalpasamaü viduriti>% ..

#<anupàtakin># triø anupàtakamastyasya ini striyàü ïãp . anupàtakayukte %<anupàtakinastvete mahàpàtakinastathà>% smçø .

#<anupàtin># triø anupatati anugacchati anu + gama--õini anugàmini .

#<anupàna># naø anu bheùajena saha pa÷càdvà pãyate karmaõi lyuñ . auùadhena saha, tatpa÷càdvà peye madhuguóàdau . pànasya jalasya samãpe avyayãø . jalasàmãpye avyaø .

#<anupàvçtta># triø na upàvçttaþ . aparàvçttaü .

#<anupuùpa># puø anugataü puùpaü tadvikà÷am atyàø saø . ÷aravçkùe tasya puùpeõaiva prakà÷àttathàtvam .

#<anupårva># triø anugataü pårbaü paripàñãü gatisaø . yathàkramapràpte yathàhànyanupårbaü bhavati çø 10, 18, 5 %<yathàvadanupårva÷a>% iti varõànàmanupårba÷a iti ca manuþ . anupårba + ÷as . anupårba÷aþ . %<vçttànupårbe ca na càtidãrghe>% iti kumàø %<tato'nupårbàyatavçttabàhuriti>% bhàraviþ pårvamanugatau gãpucchàkàràviti malliø anugataþ pårbam . pa÷càdgàmini triø . àgneyaþ prathamo gacchatyanvàrabdho'nupårbà itare, kàtyàø 8, 8, 29 %<itare da÷a pa÷avaþ ananvàravdhà eva anupårbàþ anugàmino bhaveyuriti>% vyàø nikçùñapramàõe ca %<anupårbàitare>% kàtyàø 8, 8, 20, %<anupårbàüþ nikçùñà hyanugacchanti atra ca pramàõena nikçùñatvam . ata÷ca dakùiõasya varsiùñhatvamuktaü tata uttarasya tadapekùayà hãnapramàõatvaü tadapekùayà tata uttarasya, tadapekùayà taduttarasyetyevamekàda÷o yåpaþ sarvato nikçùño yathà bhavati tathà kartavyamiti>% vyàkhyà . anupårba + bhàvàdau ùya¤ . ànupårbyaü tadbhàve ùittvàt càturãvat và strã %<sàjatya¤ca samànànupårbãkatveneti>% jagaø . vede pçø pårbapadahrasvaþ . anupårbã ànupårbye stro . %<varùiùñhara÷anaþ puruùo'nupårbyà itareùàmiti>% kàtyàø 16, 1, 9, %<anupårbyà dvivyàmayà ra÷anayà>% iti vyàkhyà .

#<anupçùñhya># triø anupçùñhaü badhyate anupçùñha + yat . pçùñhamadhye badhyapà÷àdau %<anupçùñhyàmàyamya pà÷ayoriti>% kàtyàø 16, 8, 5 .

#<anupeta># triø na upetaþ . upagatabhinne . upagamana¤ca upanayanàrthaü gurusamãpagamanam, tacchånye ca . na strã juhuyànnànupeta iti smçtiþ %<anupetaþ anupanotaþ>% iti raghuø . %<yaü pravrajantamanupetamapetakçtyamiti>% bhàgaø atràpi ÷ukasya vidvattvena kçtyasàmànyàbhàvena anupanãtatayaiva pravrajyoktiþ .

#<anupradàna># naø anupradãyate varõavi÷eùaråpatà àdhãyate anena ana + pra + dà--karaõe lyuñ . varõotpàdanavàhyaprayatnabhede %<ete ÷vàsànupradànà aghoùà÷ca vivçõvate>% iti siø kauø . ÷vàsaþ anupradànaü vàhyaprayatno yeùàmiti tattvaboø . %<anupradànàt saüsargàt sthànàt karaõavinyayàt . jàyate varõavai÷eùyaü parimàõàcca pa¤camàditi>% ÷ikùà .

#<anupravacana># naø anuråpaü gurumukhoccàritànuråpaü pravacanam . guråccàritànuvacane . tatprayojanamasya cha . anupravacanãyaþ tathàbhåta dhyayanaprayojanayukte triø .

#<anupravacanàdi># puø 6 taø . pàõinyukte tadasya prayojanamityarthe vihitapratyayanimitte prakçtibhåte ÷abdasamåhe . anupravacana, utthàpana, upasthàpana, saüve÷ana, anuprave÷ana, anuvàdana, anuvacana, anuvàcana, anvàrohaõa, pràrambhaõa, àrambhaõa, àrohaõa .

#<anuprave÷a># puø anu + pra + vi÷a + bhàve gha¤ . anuråpaprave÷e %<pupoùa dçddhiü harida÷vadãdhiteranuprave÷àdiva bàlacandramà>% iti raghuþ . amàvàsyàyà¤candràrkayoþ ekarà÷yavasthitatvena såryamaõóalàdadhaþ sthitatvàccàrkàccandrasyàntaragatau såryara÷merindau prave÷aþ taduttara¤ca krama÷aþ prave÷àdhikyam %<salilamaye ÷a÷iti raverdãdhitayomårchitàstamonai÷am . kùapayanti darpaõodaranihità iva mandirasyàntariti>% vçhatsaø . yathà ca tasyàdhasthaþtvaü tathà indu÷abde vakùyate . tathàhi yàvadyàvacca såryàt candramàþ pårbaü gacchati tàvattàvadeva vyavadhànànuråpeõa såryara÷mestatra krama÷aþprave÷aþ .

#<anupràsaþ># puø anugataþ rasàdyanuguõaü prakçùñamàsaü varõanyàsaü samavarõaracanàü samavarõoccàraõaü và gatasaø . alaïkàraprasiddhe svaravaiùamye'pi samavarõànàü tulyaracanàråpe anupràsaþ ÷abdasàmyaü vaiùasye'pi svarasya yat (sàø da0) ukte ÷abdàlaïkàrabhede . sa ca pa¤cadhà te ca sodàharaõamuktà darpaõe yathà %<cheko vya¤janasaïghasya sakçt sàgyamanekadhà>% . cheka÷chekànupràsaþ . anekadheti svaråpataþ kramata÷ca . rasaþ sara ityàdikramabhedena sàdç÷yaü nàsyàlaïkàrasya viùayaþ . yathà %<àdàya vakulagandhànandhãkurvan pade pade bhramaràn . ayameti mandamandaü kàverãvàripàvanaþ pavanaþ>% .. atra gandhànandhãti saüyuktayoþ, kàverãvàrãtyasaüyuktayoþ . pàvanaþ pavana iti bahånàü vya¤janànàü sakçdàvçttiþ . cheko vidagdhaþ tatprayojyatvàdeùa chekànupràsaþ . %<anekasyaikadhà sàmyamasakçdvàpyanekadhà . ekasya sakçdapyeùa vçttryanupràsa ucyate>% .. ekadhà svaråpata eva na tu kramato'pi . anekadhà svaråpataþ kramata÷ca . sakçdapãtyapi÷abdàdasakçdapi . yathà %<unmãlanmudhagandhalubdhamadhupavyàdhåtacåtàïkurakrãóatkokilakàkalãkalakalairudgorõakarõajvaràþ . nãyante pathikaiþ kathaü kathamapi dhyànàvadhànakùaõapràptapràõasamàsamàgamarasollàsairamã vàsaràþ>% . atra rasollàsairamã iti rasayorekadhaiva sàgyam . na tu tenaiva krameõàpi . dvitãye pàde tu kalayorasakçt tenaiva krameõa ca . prathame ekasya takàrasya sakçt . rasaviùayavyàpàravatã varõaracanà vçttistadanugatatvena prakarùeõa vyasanàddhattyanupràsaþ . %<uccàryatvàdyadaikatra sthàne tàluradàdike . sàdç÷yaü vya¤janasyaiva ÷rutyanupràsa ucyate>% .. yathà %<dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ . viråpàkùasya jayinãstàþ stumo vàmalocanàþ>% .. atra %<jãvayantãti>% %<yà iti>% %<jayinãriti>% atra jakàrayakàrayorekatra sthàne tàlau uccàryatvàt sàdç÷yam . eva dantyakaõñhyànànapyudàhàryam . eùa ca sahçdayànàmatãva ÷rutisukhàvahatvàcchrutyanupràsaþ . %<vya¤janaü cedyathàvasthaü sahàdyena svareõa tu . àvartyate'ntyayojyatvàdantyànupràsa eva tat>% .. %<yathàvasthamiti>% yathà sambhavamanusvàravisargasvarasaüyuktàkùaravi÷iùñam . eùa ca pràyeõa pàdasya padasya cànte prayojyaþ . pàdàntago yathà %<ke÷aþ kà÷astavakavikàsaþ kàyaþ prakañitakarabhavilàsaþ . cakùurdagdhavaràñakakalpaü tyajati na cetaþ kàmamanalpam>% .. padàntago yathà . mandaü hasantaþ pulakaü vahanta ityàdi . %<÷abdàrthayoþ paunaruktyaü bhede tàtparyamàtrataþ . làñànupràsa ityukto'nupràsaþ pa¤cadhà tataþ>% iti . yathà smeraràjãvanayane! nayane kiü nimãlite? . pa÷ya nirjitakandarpaü kandarpava÷agaü priyam .. atra vibhaktyarthasyàpaunaruktye'pi mukhyatarasya pràtipadikàü÷adyãtyadharmiråpasyàbhinnàrthatvàllàñànupràsatvameva . %<nayane tasyaiva nayane>% atra dvitãya nayana÷abdo bhàgyavattàdiguõavi÷iùñatvaråpatàtparyamàtreõa bhinnàrthaþ . yathà và . %<yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya . yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya>% .. atrànekapadànàü paunarukyam . eùa ca pràyeõa làñajanapriyatvàllàñànupràsa iti .

#<anuplava># puø anu--plu--ac . sahàye, anucare, dàse ca . %<sànuplavaþ prabhurapi kùaõadàcaràõàmiti>% raghuþ .

#<anubandha># puø anu + bandha--yathàyathaü bhàvàdau gha¤ . bandhane, icchàpårvakadoùavi÷eùàbhyàse, %<anubandhàdikaü dçùñvà sarvaü kàryaü yathàkramamiti>% smçtiþ . %<anubandhaþ paunaþpunyenàbhinive÷a>% iti raghuø . ÷àstrasyàdau vaktavyeùu adhikàriviùayaprayojasambandheùu, %<anubandhonàmaviùayaprayojanàdhikàrisambandha>% iti %<asya vedàntaprakaraõatvàttadãyairevànubandhaistadvattàsiddheriti ca>% vedàø sàø %<j¤àtàrthaü j¤àtasambandhaü ÷rotuü ÷rotà pravartate . granthàdau tena vaktavyaþ sambandhaþ sa prayojana>% ityukteþ viùayaprayojanàdãnàmàrambhaprayojakatvàt taddhetutvam . asmin pakùe ca anubadhyate aneneti karaõe gha¤ . mukhyànuyàyini apradhàne, bàlakàdau prakçtasyànuvartane, saübandhe, vàtapittàdidoùàõàmapràdhànye, prakçtipratyayàgamàde÷ànàü vikaraõàgamaguõavçddhyàdikàryavi÷eùàrthamanubandhanãye pariniùpannapadakàleùu a÷råyamàõatayà na÷vare itsaüj¤atayà kçtalope varõàdau, %<padànióvióvikaraõàdyanubandhagaõoditam karmoccàraõamàtreõa spaùñamatrànubandhata iti>% kavikalpadrumaþ . phalasàdhane punaþpunaranuùñhànàbhyàse, %<anubandhaü parij¤àya de÷akàlau ca tattvataþ . sattvàparàdho càlokya daõóaü daõóyeùu pàtayediti>% manuþ . vandhe'pi mediniþ . àrambhe, ÷abdaratnàø . anusaraõe ÷àntajvaro'pi ÷odhyaþ svàdanubandhabhayànnara iti su÷rutam . santatasambandhe (avicchede) %<sànubandhàþ katha na syuþ sampado me niràpada>% iti raghuþ . anuvadhyate anurudhyate karmaõi gha¤ . pa÷càdbhàvini ÷ubhà÷ume . %<anubandhaü kùayaü hiüsàmanapekùya ca pauruùam>% iti gãtà pa÷càtsambandheca . %<yadagre cànubandhe ca sukhaü mohunamàtmana>% iti gãtà .

#<anubandhin># triø anubaghnagàta anu + bandha--õini . mahacare anugate, anurodhini, vyàpake ca . striyàü ïãp . %<guõà guõànubandhitvàttasya saprasavà iva>% iti ravuþ . %<adha÷ca målànyanusantatàni karmànubandhãni manuùyaloke>% iti gãtà . %<såkùmànubandhã såkùma÷ca sugandhã rocako mçduriti>% %<medaþkaùàyaiþ khalu roga eùa sudustaro varùagaõànubandhã>% iti ca su÷rutam .

#<anubandhã># strã anubadhyate'ti÷vàsena vyàpriyate'nayà anu-- bandha--gha¤ gauràø ïãù . hikkàroge, tçùõàyà¤ca .

#<anubandhya># triø badhàrthaü bandho'nubandhaþ anu + bandha--karmaõi õñhat . badhàrthaü badhye gavàdau . %<nànubandhyàbavà'pi và . tathoddhàravibhàga÷ca naiva saüprati vartate>% iti smçtiþ .

#<anubodha># puø anu + vudha--õic--gha¤ . pårvaliptacandanàdergandhoddãpanàrthaü punarmardanàdau, pa÷càdbodhe ca .

#<anubràhmaõa># naø bràhmaõaü mantretaravedabhàgastatsadç÷am . bràhmaõa sadç÷e granthe . tadadhãte veda và ini . anubràhmaõã bràhmaõasadç÷agranthàdhyàyini, tadvettari ca triø striyàü ïãp .

#<anubhava># puø anu + bhå--ap . smçtibhinne j¤àne . viùayànuråpabhavanàcca vuddhivçtteranubhavatvam . %<vçttisàråpyamitaratra>% pàtaø såtre, viùayànuråpatvaü cittavçtterabhihitam . tathàhi yathà payaþ praõàlyà kùetràdikaü pràpya caturasràdyà kàreõa pariõamate evameva indriyàdipraõàlyà'ntaþkaraõaü vahirnisçtya viùayàkàreõa pariõamate tàdç÷apariõàmaråpavçttyà ca viùayagatamaj¤ànaü nivàrayatãti antaþkaraõasya viùayaråpànuråpabhavanàt anubhavatvam . smçtau tu viùayasannikarùàbhàvàt na viùayàkàratàpràptiriti tadbhinne j¤àne evàsya prayogopàdhità iti sàükhyabedàntimatam . anubhavasya pratyakùàõumànopamà÷àbdabhedena catasro vidhàþ iti naiyàyikàdayaþ . vedàntino mãmàüsakà÷ca arthàpattyanupalabdhiråpamadhikaü tadbhedadvayamurarãcakruþ . vai÷eùikàþ saugatà÷ca pratyakùànumàråpameva anubhavadvayaü svãcakruþ anyeùàü sarveùàmanayorantarbhàvàt . sàükhyàdayaþ pratyakùànumà÷àbdà eveti bhedatrayãmaïgãcakruþ . càrvàkàþ pratyakùamàtramiti bhedaþ . %<anubhavaü vacasà sakhi lumpasãti>% naiùaø .

#<anubhàva># puø anubhàvayati udbodhayatyanena anu + bhå--õickaraõe--gha¤ . koùadaõóàdijàte ràj¤àü tejovi÷eùe . sàmarthye ca . kartari ac . alaïkàra÷àstraprasiddhe rasavya¤jake %<bhàvaü manogataü sàkùàt svagataü vya¤jayanti ye . te'nubhàvà>% iti khyàtàþ, ityuktalakùaõe bhråbhaïgàdau . %<vibhàvenànubhàvena vyaktaþ sa¤càriõà tatheti>% sàø daø . anubhàvasya lakùaõabhedàdikamuktvà darpaõe . udbuddhaü kàraõaiþ svaiþsvairvahirbhàvaü prakà÷ayan . loke yaþ kàryaråpaþ so'nubhàvaþ kàvyanàñyayoþ .. yaþ khalu loke sãtàdivandràdibhiþ svaiþsvairàlambanoddopanakàraõairàmàderantarudbuddhaü ratyàdikaü vahiþ prakà÷ayan kàrya mityucyate sa kàvyanàñyayoþ punaranubhàvaþ . kaþ punarasàvityàha . %<uktàþ strãõàmalaïkàrà aïgajà÷ca svabhàvajàþ . tadråpàþ sàttvikà bhàvàstathà ceùñàþ parà api>% .. tadråpà anubhàvasvaråpàþ . tatra ca yo yasya rasasyànubhàvaþ sa tatsvaråpavarõane tatra tatra dar÷itaþ . tatra sàttvikàþ . %<vikàràþ sattvasambhåtàþ sàttvikàþ parikãrtitàþ>% . sattvaü nàma svàtmavi÷ràmaprakà÷akàrã ka÷canà''ntaro dharmaþ . %<sattvamàtrodbhavatvàtte bhinnà apyanubhàvataþ>% .. gobalãvardanyàyena iti ÷eùaþ . ke te ityàha . stambhaþ svedo'tha romà¤caþ svarabhaïgo'tha vepathuþ . vaivarõyama÷ru pralaya ityaùñau sàttvikàþ smçtàþ .. tatra . stambha÷ceùñàpratãghàto bhayaharùàmayàdibhiþ . vapurjalodgamaþ svedo ratigharma÷vamàdibhiþ .. harpàdbhutabhayàdibhyo romà¤co romavikriyà . madasaümadapãóàdyairvaisvaryaü gadgadaü viduþ .. ràgadveùa÷ramàdibhyaþ kampo gàtrasya vepathuþ . viùàdamadaropàdyairvarõànyatvaü vivarõatà .. a÷ru netrodbhavaü vàri krodhaduþkhapraharùajam . pralayaþ sukhaduþkhàbhyàü ceùñàj¤ànaniràkçtiþ iti .. %<anubhàvavi÷eùàttu senàparigatairiva>% raghuþ . tejasi ca . gurubhirabhiniviùñaü lokapàlànubhàvairiti raghuþ . màhàtmye, %<jàme vo rakùasàkràntàvanubhàvaparàkramau iti>% raghuþ .

#<anubhàvaka># triø anubhàvayati bodhayati anu--bhå--õicõvul . bodhake %<yatpadena vinà yasyànanubhàvakatà bhavet àkàïkùeti>% bhàùàø . %<yana padena vinà yatpadasyànvayànanubhàvakatvaü tena saha tasyàkàïkùeti>% siddhàntamuktàvalã .

#<anubhàvin># triø anubhavati anu + bhå--õini . sàkùàtkàràdikàrake . %<anubhàvã tu yaþ ka÷cit kuryàt sàkùyaü vivàdinàmiti>% manuþ . manupa÷càt bhavati . pa÷càjjàte kaniùñàdau . %<anubhàvinàü parivàpanamiti>% àpaø smçtiþ . anupa÷càdbhavanoti anubhàvinaþ kaniùñhà iti ratnàkaraþ %<svà÷aucamanubhavantãti anubhavakàrakà>% iti ÷uø taø raghuø .

#<anubhàùaõa># naø anu sahitaü bhàùaõam . sahabhàùaõe .

#<anubhå># strã anu + bhå--kvip . anubhavaråpe j¤ànabhede %<ayamàtmà sarvànubhåriti>% vçø upaø . %<satyaü j¤ànamanantaü brahmeti>% ÷rutyà brahmaõoj¤ànaråpatvàt sarvaj¤ànaråpatvam .

#<anubhåta># triø anu + bhå--karmaõi kta . anubhavaviùayãbhåte padàrthe anu + bhå--kartari kta . pa÷càjjàte triø .

#<anubhåti># strã anu + bhå--ktin . anubhave tadvivaraõamanubhava÷abde dç÷yam . %<anubhåti÷caturvidhà pratyakùamapyanumitistathopamiti÷àbdaje>% iti bhàùàø .

#<anubhåtiprakà÷a># puø anubhåteranubhavasya vedànta÷ravaõajanyasya prakà÷àrthaü màdhavàcàryapraõãte upaniùattàtparyaj¤àpake prakaraõabhede

#<anumata># triø anu + mana--kta . svayaüpravçtte idaü kriyatàmiti protsàhanàrthamanuj¤àte . anumodite ca %<kçtamanumataü dçùñaü và yairidaü guru pàtakamiti>% veõãø . %<guruõànumataþ snàtvà samàvçtto yathàvidhi>% iti manuþ . %<sagyagvinãyànumato gçhàyeti>% ca raghuþ . %<ubhayànumataþ sàkùãti>% smçtiþ .

#<anumati># strã anu + mana--ktin . anuj¤àyàm . %<anumatyà vyapeyàditi>% smçtiþ . anumanyate kalàhãnatve'pi pçrõimàvihitayàgàdikaraõàyànuj¤àyate 'syàm adhikaraõe ktin . kalàhonacandravatyàü ÷uklacaturda÷ãyutapårõimàtithau . anumato ràketi devapatnyàviti nairuktàþ paurõamàsyàviti yàj¤ikà yà pårvà paurõamàsã sànumatiryottarà sà ràketi vij¤àyate .. anumatiranumananàt . %<anumatiràkàsinãbàlãvu håbhya÷carava>% iti kàø 18, 6, 21, kuhvai %<caivànumatyai ca prajàpataya eva ceti>% manuþ .

#<anumantç># triø anu + mana--tçc . svayamudàsãne kàryàdau pravçttasyànyasyãtsàhavardhanàrthamanuj¤àkartari . %<anumantà vi÷asità niyantà krayavikrayãti>% manuþ %<upadraùñànumantà ca bhartà bhoktà mahe÷vara>% iti gãtà . %<anumantà anumodayitaiva sannidhimàtreõànugràhaka>% iti ÷rãdharaþ .

#<anumantraõa># puø anu mantroccàraõàt pa÷càt mantraõam mantreõa saüskàràdikaraõam . mantroccàrapårvake yàgàdiùu saüskàrabhede %<prayàjànumantraõamiti>% kàtyàø 3, 3, 2 .

#<anumaraõa># naø anu + mç--lyuñ . bhartari mçte taddehàpràptau tatpàdukàdigrahaõena pçthakcitàrohaõena strãõàü dehatyàge . %<bhartrànumaraõaü kàle yàþ kurvanti tathàvidhàþ . kàmàt krodhàt bhayàdvàpi sarvàþ påtàþ bhavanti tàþ>% iti smçtiþ anupårbakamaraõasya maraõasadç÷amaraõàrthakatvena sakarmakatvam ataeva %<bhavatà nànumçtàpi labhyate>% iti raghau karmaõi ktaprayogaþ . anumaraõaü ca bhartuþ de÷àntaràdimaraõe dehàdyalàbhe eva %<de÷àntare mçte patyau sàdhvã tatpàdukàdvayam . nidhàyorasi saü÷uddhà pravi÷ejjàtavedasamiti>% smçtiþ . tatra kùatriyàdãnàmevàdhikàro na vipràyàþ, yathoktam . %<pçthakcitàü samàruhya na viprà gantumarhatãti>% ÷uø taø smçtau .

#<anumà># strã anu + mà--aï . paràmar÷aj¤ànàdhãne (vyàptadhåmàdiliïgavi÷iùñaj¤ànàdhãne) j¤ànabhede yathà %<parvato vahnimànityàdi>% tathàhi dhåmàdihetau mahànasàdau pràk bhåyaþsahacàradar÷anàt dhåmatvavahnitvasàmànyadharmeõa sakalavahnidhåmàdivyàptini÷cayaþ anantaraü de÷àntaraü gatavato vahnyarthinaþ parvatàdau dhåmadar÷ane sati tatra vahnivyàptismçtirjàyate ekasambandhij¤ànasyàparasambandhismàrakatàyà niyamena, dhåmadar÷anàt dhåmagatàyà vahnervyàpteþ smaraõasambhavàt . tatastàdç÷adhåmavàn ayaü parvata iti ni÷cayaråpaparàmar÷ena tatra vahnimànayamiti ni÷cinoti so'yaü ni÷cayaþ anumitiråpaþ anubhavabheda iti . tatra ca dhåmàdiliïgaj¤ànameva karaõaü natu j¤àyamànaliïgaü karaõamiti navyanaiyàyikasiddhàntaþ pràcãnamate j¤àyamànaliïgameveti bhedaþ %<anumàyàü j¤àyamànaü liïgaü tu karaõaü na hãti>% bhàùàø . %<so'yaü niyantritàrthatvànna pratyakùaü na cànumeti>% ÷aø ÷aø praø .

#<anumàtç># triø anu + mà--tçc . anumànakartari %<nahi kariõi dçùñe cãtkàreõa tamanumimate'numàtàra>% iti vàcaspatiþ .

#<anumàna># naø anu--mi--mà--và bhàvàdau lyuñ . vyàpyasya j¤ànena vyàpakasya ni÷caye, yathà vahnirdhåmasya vyàpaka iti dhåmastasya vyàpta ityevaü tayoþ bhåyaþ sahacàraü pàkasthànàdau dçùñvà pa÷càt parvatàdau uddhåyamàna÷ikhasya dhåmasya dar÷ane tatra vahnirastãti ni÷cãyate . karaõe lyuñi . taddhetubhåte dhåmàdau . %<taccànubhànaü trividhamiti>% cittàmaõiþ . ÷rutereca svataþ pràmàõyaü, yatra ÷rutiþ sàkùàt na ÷råyate tatra smçtivàkyàt ÷rutivàkyamanubhãyate iti ÷rutyanumàpakaü smçtivàkyamapyanumànapadenàbhidhãyate iti mãmàüsakàþ . virodhe tvanapekùamasati hyanumànamiti jaiø måø . iyaü smçtiþ vedamålikà àptavàkyatvàdityevamanumànàkàraþ iti . dçùñamanumànamàptavacana¤ca sarvapramàõasiddhatvàditi sàø kàø . %<atãndriyasya siddhiranumànàditi>% sàükhyaø såø %<pratyakùaparikalitamapyarthamanumànena vubhutsante>% iti vàcaø pratyakùamanumànaü ca ÷àstra¤ca vividhàgamamiti manuþ . %<evamanumàne niråpite tasmàt puruùadhaureyasiddhiriti>% cintàø nànumànaü rasàdãnàmiti sàø daø %<saparikara manumànaü niråpyeti>% cintàmaõidãdhitiþ .

#<anumànacintàmaõi># puø gaïge÷opàdhyàyakçte nyàya÷àstrasyànumànatattvaj¤àpake prakaraõabhede . tatra ca àdau anumitisvaråpàdiniråpaõaü tatastatkàraõavyàptij¤ànàrthaü vyàptiniråpaõam tatovyàptigrahopàyaniråpaõam tato vyàptigrahànukålatarkaniråpaõam, uktàsu bahvãùu vyàptiùu kathaïkàraü tàsàmanugamastanniråpaõam tataþ vyàptij¤ànopàyatayà sàmànyalakùaõàniråpaõam tato hetoþ pari÷uóvij¤ànàrthamupàdhiniråpaõam . tato'numityaïgapakùatàniråpaõam paràrthànumànasya pa¤càvayavanyàyasàdhyatayà tanniråpaõam . anumitau paràmar÷asya (sàdhyavyàptimaddhetuvi÷iùñaj¤ànàtmakasya) svaråpàdiniråpaõam .. tatohetutraividhyasya (kevalànvayi kevalavyatirekyanvayavyatirekitvaråpasya) niråpaõam tato varjanãyatayà hetordoùàõàü (hetvàbhàsànàm) niråpaõam tatràdau sàsànyatohetvàbhàsalakùaõam tataþ savyabhicàrasya, sàdhàraõasya, asàdhàraõasya, anuråpasaühàriõaþ, asiddhe÷ca krama÷aþ, tato bàdhasya niråpaõam ityetatparyantaü saparikaramanumànaü heyatayà taddoùàü÷ca niråpya tàdç÷ànumànena ã÷varasya siddhirdar÷ità tasyàràdhanasahakçtena ùoóa÷apadàrtha tattvaj¤ànenàtyantikaduþkhanivçttiråpàpavargasiddhirityete padàrthàþ tatratyà avadheyàþ .

#<anumànadãdhiti># strã anumànaråpacintàmaõerdãdhitiriva . raghunàtha÷iromaõikçtàyàmanumànacintàmaõivyàkhyàyàm .

#<anumàrga># avyaø màrge vibhaktyarthe yàthàrthye, pa÷càdarthe và avyayãø . màrge ityarthe, màrgànuråpe, màrgasya pa÷càdarthe ca . %<anumàrgàgatàyà¤ceti>% kàdaø .

#<anumàùa># avyaø màùe vibhaktyarthe avyayãø . màùe ityarthe . parimukhàø ¤ya . ànumàùyaþ tadbhavàdau triø .

#<anumàsaü># avyaø vãpsàrthe avyayãø . pratimàse, anumàse bhavaþ ñha¤ . ànumàsikaþ pratimàsabhave %<piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikam>% iti manuþ .

#<anumita># triø anu + mi--karmaõi kta . kçtànumàne anumànaviùayãbhåte . %<anumito'pi hi vàùpanirãkùaõàd vyabhicacàra na tàpakaro'nala>% iti naiùaø .

#<anumiti># strã anu--mà--ktin . anumàne vyàptivi÷iùñasya pakùadharmatàj¤ànàdhãne anubhavabhede %<sa pakùastatra vçttitvaj¤ànàdanumitirbhavediti>% bhàùàø . anumiti÷ca dvividhà svàrthà paràrthà ca tatra hetau vyàptini÷caye sati tasya ca pakùe vçttitvaj¤ànàt upàdeyapadàrthagrahaõàya pravartikà yànumitiþ sà svàrthà . vivadamànaü prati ka¤citpadàrthaü sàdhayituü madhyasthàdyavalambanena pratij¤àhetådàharaõopanayananigamanaråpapa¤càvayavanyàyasàdhyà paràrthà .

#<anumitsà># strã anu + mi--san--bhàve a . anumàtumicchàyàm siùàdhayiùàyàm . anumitsàyàü hi siddhisattvepyanumitirudeti tadabhàve sàdhyavattàni÷cayayaråpasiddhi sattve nànumitiþ . tatràyaü vi÷eùaþ sàmàthikaraõyena siddhisattve'pi avacchedàvacchedenànumitirbhavatyeva na tatrànumitsàpekùà tathà ca avacchedàvacchedena siddhireva avacchedàvacchedena sàmànàdhikaraõyena cànumitiü prativadhnàti eva¤ca tatraiva icchàpekùeti . ataeva vàcaspatinà %<pratyakùaparikalpitamapyarthamanumànena bubhtsante tarkarasikà>% ityuktam .

#<anumçta># triø anu pa÷càt ÷okàdinà mçtaþ . ÷okàdinà mçtasya pa÷càt mçte . anu + mç--karmaõi kta . yasya pa÷càt mniyate tasmin %<bhavatà nànumçtà'pi labhyate>% iti raghuþ .

#<anumeya># triø anumãyate'sau anu + mi--karmaõi yat . anumityarhe, anumàtuü yogye %<etàvatà nanvanumeya÷obhãti>% kumàø . %<phalànumeyàþ pràrambhàþ saüskàràþ pràktanà iva>% iti raghuþ .

#<anumoda># puø anu + muda--õic--gha¤ . prakçtakarmaõi pravçttivighàtàklaraõenànyavotsàhànukålavyàpàre . tvayà yat kçtaü tanmonumatamityàdyabhilàpavyaïgye . bhàvelyuñ . tatraivàrthe naø .

#<anumodita># triø anu + nuda--õic--karmaõi kta . kçtànumodane svànumatatvaj¤àpanena protsàhite bhavatà yadvyavasitaü tanmesàdhvasumoditam . pràrthyamàno'rthinà yatra hyartho naiva vighàtitaþ . dànakàle'thavà tåùõãü sthitaþ, so'rtho'numodita iti (pràø vi0) ukte'rthe ca .

#<anuyava># avyaø yave vibhaktyarthe avyayãø . yave ityarthe . parimukhàø bhavàdau ¤ya . ànuyavyam tatrabhave padàrthe triø .

#<anuyàja># puø anu + yaja--gha¤ yaj¤àïgatvàt kutvàbhàvaþ . dar÷apaurõamàsàïgeùu prayàjàdiùu pa¤casu yàgeùu . %<yajatiùu ye yajàmahe nànuyàjeùu>% iti ÷rutiþ . %<prayàjànme anuyàjàü÷ca kevalàniti>% çø 10, 51, 9, anuyàjànumantraõam kàø 3, 5, 14 .

#<anuyàta># triø anu yà--kartari ktaþ . pa÷càdgantari, ruhagantari ca karmaõiø ktayasya pa÷càdgamyate tàdç÷e jane .

#<anuyàtra># avyaø yàtràyàü vibhaktyarthe pa÷càdarthe và avyayãø . yàtràyàmityarthe, yàtràyàþ pa÷càdbhàve ca . anugatà anuråpãkçtà yàtrà yena pràø baø . anuyàyivarge . %<tyaktabhogasya me ràjan! vane vanyena jãvataþ . kiü kàrya manuyàtreõeti>% ràmàø anugatà yàtrà pràø saø . pa÷càdyàtràyàü strã . tatprayojanamasyetyarthe ñhak . ànuyàtrikaþ anucare sevake triø .

#<anuyàtrika># triø anuyàtrà pa÷càd yàtrà anugamanamastyasya ñhan . pa÷càdgantari anucare %<sarvànevànuyàtrikavargàn tvayà saheti>% ÷akuø .

#<anuyàyin># triø anuyàti pa÷càt gacchati anu + yà--õini striyàü ïãp . pa÷càdgantari, sevake, anucare %<nyaùedhi ÷eùo'pyanuyàyivargaþ>% iti raghuþ sadç÷e, mukhyasyànugantari ÷i÷au ca .

#<anuyukta># triø anu + yuja--kta . jij¤àsite padàrthe . kçtapra÷ne, yaü prati kasyacit padàrthasya jij¤àsàrthaü pra÷naþ kriyate tasmiü÷ca . sa cànuyukto vyàcaùñàmiti khaõóanakhàdyam .

#<anuyuga># avyaø yuge vibhaø avyayãø . yuga ityarthe . tatra bhavaþ parimukhàø ¤ya . ànuvugyaþ anuyugabhave triø .

#<anuyåpa># avyaø yåpe vibhaø avyayãø . yåpa ityarthe . tatra bhavaþ parimukhàø ¤ya . ànuyåpyaþ yåpabhave triø .

#<anuyoktç># triø anu + yuja--tçc striyàü ïãp . pra÷nakàrake . bhçtakàdhyàpake ca .

#<anuyoga># puø anuyujyate kathanàya niyujyate anu + yujagha¤ . pra÷ne . sati hi pra÷ne, pçùñaþ kathanàya pravartate . %<nigçhyànuyoge ceti>% pàø . anupårbàt yujeþ pra÷nàrthakatà . tena %<tvayà kiyadveti tamanvayuïkta>% iti raghau pra÷nàrthakatayà nirde÷aþ .

#<anuyogakçt># puø anuyogaü pra÷naviùayasaü÷ayaü kçntati kçta chedane kvip . àcàrye . kç--kvip . pçcchake triø .

@<[Page 183a]>@
#<anuyogin># triø anuyuïkte anu + yuja--ghinuõ . pra÷nakàrake .

#<anuyojya># triø anuyujyate niyujyate anu + yuja--÷akyàrthe àva÷yakàrthe và õyat . pra÷nàrhe ava÷yaniyojye, tvayà kathamitthaü kçtamityàkùepeõa kçtapra÷ne, àj¤àkàrake, dàsàdau ca %<vàsavànuyojyo duùmantaþ praõamati>% ÷akuø .

#<anurakta># triø anu + ranja kta . anuràgayukte, anugataþ raktaü ràgam atyàø saø . pràptaraktavarõe .

#<anurakti># strã anu + ranja--ktin . anuràge .

#<anura¤jaka># triø anura¤jayati anuraktaü karoti anu + ranjaõic--õvul . anuràgayuktakàrake .

#<anura¤jana># naø anu + ranja--õic--bhàve lyuñ . anuràgayukta karaõe %<vi÷veùàmanura¤janena janayannànandamiti>% ràmàø . kartari lyu . anura¤jake triø .

#<anura¤jita># triø anu + ranja--õic--karmaõi kta . yasya anuràgaþ kçtaþ tasmin, anuraktãkçte jane .

#<anuraõana># anu + raõa--lyuñ . ghaõñàdi÷abdaja pratidhvanyàtmake ÷abdasantàne vya¤janaråpa÷abda÷aktibhede, dhvanibhede ca .

#<anurata># triø anu + rama--kartari kta . anurakte, abhirate ca .

#<anurati># strã anu + rama--bhàve ktin . anuràge .

#<anurasa># triø anugato rasam . màdhuryàdirasànugate %<bhåmijaü guru nàtivàtalaü bhåmita÷càsyànurasa>% iti %<madhurànurasaü råkùaü lavaõànarasaü laghu . nàryàstu madhuraü stanyaü kaùayànurasaü himamiti>% ca su÷rutam .

#<anurahasa># triø anugataü rahaþ atyàø saø acsamàø . nirjanade÷ànugate .

#<anuràga># puø anu + ranja + gha¤ . atyantaprãtau, snehe ca . anuråpo ràgaþ pràø saø . anuråparàge . %<anuràgavantamapi locanayoriti>% màghaþ %<praõàdastu ÷abdaþ syàdanuràgaja>% ityamaraþ . %<priyànuràgasya manaþsamunnateriti>% raghuþ . anugato raþgaü gatisaø . pràptalauhityavarõe triø .

#<anuràgin># triø anu + ranja--ghinuõ kutvam . anuràgayukte striyàü ïãp . %<ve÷yà¤cànanuràgiõãmiti>% sàø da0

#<anuràtra># avyaø ràtrau vibhaø avyayãø acsamàø . ràtràvityarthe, pratiràtre ca . %<tasmàt stryanuràtraü patyàvicchate>% iti ÷rutiþ . anugato ràtrim . ràtryanugate triø .

#<anuràdhà># strãø anugatà ràdhàü vi÷àkhàm atyàø saø . saptaviü÷atidhàvibhaktasya rà÷icakrasya saptada÷abhàgàtmake nakùatrabhede %<revatyuttararohiõãmçga÷iromålànuràdhàmagheti>% jyotiø . %<ràdhe vi÷àkhesuhavànuràdhàjyeùñhàsu nakùatreùviti>% ÷rutiþ . %<÷ikhiguõarasendriyànala÷a÷iviùayaguõartupa¤cavasupakùàþ . viùayaikacandrabhåtàrõavàgnirudrà÷vivasudahanàþ . bhåta÷atapakùavasavo dvàtriü÷acceti tàrakàmànam . krama÷o'÷vinyàdãnàü kàlastàràpramàõena . nakùatrajamudvàhe phalamabdaintàrakàmitaiþ sadasat . divasairjvarasya nà÷o vyàdheranyasya và vàcyaþ>% iti vçø uktestasyàþ catustàràtmakatvam . a÷viyamadahanakamalaja÷a÷i÷ålabhçdaditijãvaphaõipitaraþ . yonya ryamadinakçttvaùñçpavana÷akràgnimitrà÷ca . ÷akro nirçtistoyaü vi÷ve devà harirvasurvaruõaþ . ajapàdo'hirbudhnyaþ påùà cetã÷varà bhànàm iti vçhatsaühitoktestasyà mitradevatàkatvam . tasya ca yogatàrà %<jyeùñhà÷ravaõamaitràõàü vàrhampatyasya madhyamà>% iti såryasiø uktermadhyamà tàrà . tatra bhavaþ aõo luk %<luktaddhitalukãti>% pàø strãpratyayasya luk . anuràdhastajjàte triø . nakùatreõa yuktaþ kàla ityaõastu lup %<lupi yuktavadvyaktivacanamiti>% pàø anuràdhà anuràdhànakùatrayuktakàle tataþ saptamyarthe tçtãyeti bhedaþ . pçø dãrghaþ . anåràdhàpyatra .

#<anuruddha--># tri anu + rudha--karmaõi kta . apekùite .

#<anurudh># triø anu + rudha--kvip . anuroddhari apekùake . karmaõi kvipi vede upasargadãrghaþ . anuruddhe . àkùitpårvàsvaparà anårud çø 3, 55, 5, %<anårud anuruddhamiti>% bhàø .

#<anuråpa># avyaø råpasya sàdç÷ye yogyatve và avyayãø . råpasya sàdç÷ye, yogyatàyà¤ca . ar÷a àdyaci . tadvati triø . %<athànuråpàbhinive÷atoùiõeti>% kumàø . %<satvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata>% gãtà . dvàda÷àhasàdhye yàge vahiùyavamànagatànàü trayàõàü tçcànàü madhye madhyame tçce . %<stotriyànuråpau tçcau bhavataþ vçùaõvantastçcà bhavanti tatra uttamaþ paryàsa>% iti tàø bràø . pràkçtànàü vahiùpavamànagatànàü trayàõàü tçcànàü stotriyaþ, anuråpaþ, paryàsa÷ceti trãõi nàmànãti bhàø .

#<anurodha># puø anu + rudha--gha¤ . anusaraõe, àràdhyàderiùñasampàdanecchàyà¤ca . %<mivasyànurodhena dvividhaü smçtamàsanamiti>% %<nànurodho'styanadhyàye>% iti ca manuþ .

#<anurodhin># triø anu + rudha--õini . apekùake . striyàü ïãp . %<pativratànàü samayànuroùinãti>% ràmàø .

#<anulàpa># puø anurvãpsàyàü vàraüvàraü lapyate lapa--va¤ . muhurbhàùaõe .

#<anulipta># triø anu + lipa--kta . gandhàdinà kçtànulepe %<vandanàgurukarpårakuïkumo÷ãrapatrakaiþ anulipto narairbhaktyà haririùñaü pramacchatãti>% puràø .

#<anulepa># puø anu + lipa--bhàve gha¤ . candanàdimardane . karaõe gha¤ . anulepasàdhàne candanàdau .

#<anulepaka># triø anulimpati anu + lipa--õvul . candanàdibhiþ svadehadevàrcàdyanulepakàrake . striyàü ñàp . tasyàþ dharmyaü mahiùyàø aõ . ànulepikam taddharmye triø .

#<anulepana># naø anu + lipa--bhàve lyuñ . candanàdimardane %<dhàtrãphalaü tathà dadyàdanulepanakàraõàditi>% puràø . karaõe lyuñ . anulepasàdhane candanàdau dravye .

#<anulepita># triø anu + lipa--õic--karmaõi kta . anuliptãkçte

#<anulepin># triø anulimpati anu + lipa--õini . anulepake

#<anuloma># puø yathàkrame avyayãø acsamàø . yathàkrame . anulomavilomàbhyàü màtçkàrõàn japedbudha iti tantraø %<tatra pratilomamàlimpennànulomamiti>% su÷rutam anugataþ loma ànuråpyam roma và pràø saø . ànuråpyapràpte, yathàkramapràpte ca triø %<savarõàsu putràþ savarõà bhavanti anulomajà màtçvarõà>% iti viùõusaø anulomaü kçùñaü kùetraü pratilolaü karùati siø kauø . anugatarome ca . %<anulomàþ sulomà÷ca rucirà romaràjaya>% iti .

#<anulomaja># puø strãø anulomena yathàkrameõa jàtaþ jana--óa . pariõãtakùatriyàdistrãùu vipràdibhya utkçùñebhyo varõebhyo jàte mårdhàvasiktàdau saïkãrõavarõe . anulomajà÷ca %<viprànmårdhàvasikto hi kùatriyàyàü, vi÷aþstriyàm . ambaùñhaþ, ÷ådryàü niùàdajàtiþ pàra÷avo'pi và>% %<vai÷yà÷ådryostu ràjanyàt, màhiùyograu nutau smçtau, vai÷yàttu karaõaþ ÷ådryàü, vinnàsveùa vidhiþ smçta>% iti ca yàj¤aø saø .

#<anulomajanman># puø strãø anulomaü pitçvarõànukrameõa janma yasya . anulomajàte mårdhàvasiktàdau . striyàü óàp . %<anye'nulomajanmànaþ pratilomabhavà apãti>% kà÷ãø .

#<anuvaü÷a># avyaø vaü÷e vibhaktyarthe avyayãø . vaü÷e ityarthe tatra bhavaþ parimukhàø ¤ya . ànuva÷yastatra bhave triø .

#<anuvaktç># triø anuvakti gurumukhàt ÷rutvà tadanuråpaü vadati anu + vaca--tçc . gurumukhoccàritànuråpapàñhake . striyàü ïãp .

#<anuvakra># triø anukrameõa vakraþ . ativakre %<yasya vakrànuvakràgrahà>% iti mu÷rutam ativakratva¤ca grahàõàm %<ativakrà nagàùñaga>% iti såryàkràntarà÷yapekùayà saptàùñamasthànasthitau bhavati .

@<[Page 184b]>@
#<anuvacana># naø anuråpaü vacanam pràø saø . anuråpakathane %<tametaü bràhmaõàvividiùanti vedànuvacanena>% iti %<tri÷aïkorvedànuvacanamiti>% ca ÷rutiþ .

#<anuvatsara># puø anukålo vatsaro dànàdivi÷eùàya . %<÷akàïkùàt pa¤cabhiþ ÷eùàt mamàdyàdiùu vatsaràþ . samparãdànupårbà÷ca tathodàpårbakà matà>% ityukte vatsarabhede . %<saüvatsare tathà dànaü tilasya tu mahàphalam . paripårbe tathà dànaü yavànà¤ca dvijottama! . idàpårbe ca vastràõàü dhànyànà¤cànupårbake udàsaüvatsare dànaü rajatasya mahàphalamiti>% viùõuø dhaø vuràø . anuvarùàdayopyatra .

#<anuvartana># naø anu + vçta--lyuñ . anugamane, anusaraõe, vyàkaraõàdau pårbasåtra÷ruta÷abdasyottarasåtre'nvayàrthamanusaraõe ca .

#<anuvartin># triø anu + vçta--õini . pà÷cadgàmini anuyàyini ca striryà ïãp . %<sa÷arãrà gatà svargaü bhartàramanuvartinã>% iti ràmàø .

#<anuvàka># puø anåcyate anu + vaca--gha¤ kutvam . gàna÷ånye çgvi÷eùe, çgyajuþsamåhe, ÷astranàmnà khyàte vedàü÷e . %<agnirekàkùareõetyanuvàkaü dvàda÷avat kçtveti>% kàtyàø 14, 5, 26, %<catuþkaõóikàtmakamanuvàkaü dvàda÷avaditi>% vedadãpaþ . %<adhyàyànuvàkayorluk>% pàø vimukta÷abdo'styasya aõ tasya và luk . vaimukto vimukto và adhyàyaþ anuvàko và .

#<anuvàkyà># strã anu + vaca--õyat kutvam . çtvigbhedaþ pra÷àstà tatpàñhyàyàü devatàhvànasàdhane çci . %<puro'nuvàkyà yàjyà veti>% yajuø %<dve çcau suràgrahàõàrthe thàjyànuvàkye prathamànuvàkyà, sutamiveti yàjyeti>% vedadãpaþ . %<puro'nuvàkyà yàjyà ca ÷asyaiveti>% vçø upaø . puro'nuvàkyà pràkprayogakàlàd yàþ prayujyante çcaþ sà çgjàtiþ puro'nuvàkyetyucyate iti bhàø .

#<anuvàc># puø anuvàcayati anu + vaca--õic--kvip . anuvàcake adhyàpake .

#<anuvàcana># naø anu + vaca--õic--lyuñ . adhyàpane . tatprayojanamasya anupravaø cha . anuvàcanãyaþ adhyàpake triø .

#<anuvàta># puø anugato vàtaþ ÷iùyàdide÷àt gurvàdide÷agantari vàyau %<prativàte'nuvàte ca nàsãta guruõà saheti>% manuþ .

#<anuvàda># puø anu + vada--gha¤ . vidhipràptasya vàkyàntareõa kathane yathà agnihotraü juhotãti vàkyena pràptasya homasyu dadhnà juhotãti vàkyena punaranuvàdena dadhikaraõakatvamàtraü tatra vidheyam . tatra homasyànuvàdaþ evamanyatràpyåhyam anuvàdaþ pårbasyeti kàø 4, 3, 18, ya iùñyetyanena vàkyena paurõamàsyàmamàvasyàyàü và vikçtãnàmanuùñhànamucyate tacca prakçtitaþ pràptameva ataþ kàraõàt ya iùñyetyanuvàda iti tadvyàø . anuvàda÷ca trividha bhåtàrthànuvàdaþ stutyarthànuvàdaþ guõànuvàda÷ceti . tatra sadeva saumyedamagra àsãdityàdau bhåtàrthànuvàdaþ . vàyurvaikùipiùñhà devatetyàdau, stutyarthànuvàdaþ . vàyavyaü ÷vetaü chàganàlabhatetyàdau, pràptàyà vàyudevatàyàþ stutyaryatvàt tasya stunyaryànuvàdatvam . agnihotraü juhotãti pràptasyàgnihotrahomasya guõavidhànàrthaü pravçttaü dadhnà juhotãtyàdi guõànuvàdaþ . evasanyànyapyudàhàryàõi . anukùaõakathane . %<ka uttamaþ ÷lokaguõànuvàdàt pumàn virajyeta vinà pu÷ughnàditi>% bhàgaø siddhopade÷e ca %<anuvàde caraõànàmiti>% pàø . %<siddhopade÷e>% iti siø kauø .

#<anuvàdaka># triø anuvadati anu + vada--õvul . anuvàdakàrake anuvadana÷ãle ca .

#<anuvàdin># triø anuvadati anu + vada--õini . anuvàdakàrake, anuvadana÷ãle, yuktagãtànuvàdini ca striyàü ïãp .

#<anuvàdya># triø anu + vada--õyat . udde÷ye pràptàvapi ki¤cidvidhànàrthamanukãrtanãye . anuvàdyamanuktvaiva na vidheyamudãrayediti vçddhàþ tathà ca . parvato vahnimànityeva prayoktavyaü va vaiparãtyena, tathà prayoge tu àlaïkàrikaiþ vàkyagatavidheyà vimar÷adoùo bhavatoti pratipàditam yathà %<nyakkàro hyayameva me yadarayaþ>% iti vàkye ayameva nyakkàra iti prayoktavye tadvaiparãtyena prayogàttathàtvam . ataeva %<vçddhiràdaic>% iti pàø såtre àdaic vçddhisaüj¤aþ syàdityarthake vçddhervidheyatvena pårbanirve÷àva÷yambhàve'pi vçddhi÷abdasya maïgalàrthatvena pràkprayogo bhàùyàdau samarthitaþ yathà %<pårboccàritaþ>% saüj¤ã paroccàritaþ saüj¤etyàkùipya %<etadekamàcàryasya maïgalàrthaü mçùyatàm . màïgalika àcàryo mahataþ ÷àstraughasya maïgalàrthaü vçddhi÷abdamàditaþ prayuïkte . maïgalàdãni hi ÷àstràõi prathante vãrapuruùakàõi ca bhavantyàyuùmatpuruùàõi ca adhyetàra÷ca vçddhiyuktà yathà syurityantena>% . %<màïgaliko maïgalaprayojanaþ . mahato'rthataþ ekaikaü såtraü ÷àstramiti ÷àstraudhasyetyuktam . maïgalàdãnãtyàdinà svaprayojanaü ÷rotçprayojana¤coktam . prathante vistçtàni bhavanti tena samàptirarthàkùipteti>% bhàø udyoø .

@<[Page 185b]>@
#<anuvàsana># naø anu + vàsa--sorabhye lyuñ . dhåpàdibhiþ surabhãkaraõe, vaidyaukokte snehàdyaiþ vastikarmaõi ca . %<dvidhàvastiþ parij¤eyo niruha÷cànuvàsanam . kaùàyàdyairniruhaþ syàt snehàdyairanuvàsanam>% iti vaidyakam . anuvasati, anuvàsaraü dãyate và pçø . su÷rutokte anuvàsanadravye puø . tatra yathàpramàõaguõavihitaþ snehavastivikalpo'nuvàsanaþ pàdàvakçùñaþ . anuvasannapi na duùyatyanudivasaü và dãyata ityanuvàsanaþ . tasyàpi vikalpo'rdhàrdhamàtràvakçùño'parihàryo màtràvastiriti . %<niruhaþ ÷odhano lekhã snehano vçühaõo mataþ . niruha÷odhitàn màrgàn samyak sneho'nugacchati . apetasarvadoùàsu nàóãùviva vaha¤jalam . sarvadoùahara÷càsau ÷arãrasya ca jãvanaþ . tasmàddhi ÷uddhadehasya snehavastirvidhãyate>% iti . %<tatronmàdabhaya÷okapipàsàrocakàjãrõà÷apàõóurogabhramamadamårchà cchardi--kuùñha--mehodara--sthaulya÷vàsakàsakaõñha÷oùa÷okoùasçùñakùatakùãõacatustrimàsagarbhiõã durbalàgnyutsahà bàlavçddhau ca vàtarogàddhate kùãõà nànuvàsyà nàsthàpayitavyà udarã ca pramehã ca kuùñhã sthåla÷ca mànavaþ . asàdhyatà vikàràõàü syàdeùàmanuvàsanàt>% iti ca su÷rutam . ajàdivasticarmadhanavastràdinirmitena (pickàrãti) prasiddhayantreõa dhàtuvaiùamyadoùanà÷àya liïgadvàreõa yonidvàreõa và dãyamànaü snehàdidravyamanuvàsana iti vaidyakaprasiddhiþ . adhikaü vastikarma÷abde vakùyate . anuvàsanaü prayojanamasya anupravacaø cha . anuvàsanãyaþ anuvàsanahetau triø .

#<anuvàsita># triø anu--vàsa--kta . surabhãkçte, vastikarmaõà cikitsite ca .

#<anuvàsya># triø anu + varu--karmaõi yat . surabhãkàrye vastikarmaõà cikitsye ca . %<ava÷yaü sthàpanãyà÷ca nànuvàsyà katha¤caneti>% su÷rutam .

#<anuvidhàyin># triø anu + vidhatte anu + vi + dhà--õini . pa÷càdvidhàyini, anugate ca . %<guõànàü tadanvayavyatirekànuvidhàyitvamiti>% sàø daø .

#<anuviddha># triø anu + vyadha--kta . saüsçùñe . %<na so'sti pratyayo loke yaþ ÷abdànugamàdçte . anuviddha ivàrtho hi sarvaþ ÷abdena bhàsate>% iti vàkyapaø . %<kãñànuviddhvaratnàdisàdhàraõyena kàvyatà . duùñeùvapi matà yatra rasàdyanugamaþ sphuña>% iti sàø daø .

#<anuvindhya># puø avantide÷ãye nçpatibhede %<vindhyànuvindhyàvàvantyàviti>% bhàø bhãø paø .

@<[Page 186a]>@
#<anuvçt># triø anu pa÷càt vartate anu + vçta--kvip . pa÷càdvartini pa÷càdbhàvini anugate ca %<anuvçdasyanuvçte>% iti tàø bràø .

#<anuvçtta># triø anu + vçta--kta . anugate, pårvasåtràdaparasåtre àkàïkùàpåraõàrtham anvite padàdau, anukrameõa vçttatàpràpte krama÷aþ vartulàkàre . anugato vçttaü ÷ãlam atyàø saø . ÷ãlànugate triø .

#<anuvçtti># strã anu + vçta--ktin . anusaraõe, sevane, pårbasåtràduttarasåtre àkàïkùàpåraõàrthamanusaraõe ca . %<ku÷ã dakçùibàõijya÷ulka÷àlànuvçttibhiþ kçtopakàràdàpta¤ca ràjasaü samudàhçtamiti>% nàradaþ . %<anuvçttiþ seveti>% raùuø . %<anuvçttiü dhruvaü te'dvya kurvantyanyamahãmçtàmiti>% devãø tatsattve tatsattvaråpe anvaye, samanvaye ca . evaü vyàvçttyanuvçttibhyàmannamayatvaü manasaþ siddhamiti chàø upaø bhàø . %<janmàdyasya yato'nyayàditi>% bhàgavaø . %<anva÷abdenànuvçttiriti>% ÷rãgharaþ nahyavabuddhasvabhàvà bhiùajaþ svasthànuvçttiü roganigrahaõa¤ca kartuü samarthà iti su÷rutam %<yàsàü satyapi sadguõànusaraõe doùànuvçttiþ pareti>% sàø daø . doùaþ doùà ca tadanuvçttiþ mevà anusaraõa¤ceti tadarthaþ .

#<anuvedha># puø anu + vidha--gha¤ . saüsarge . %<nahi kãñànuvedhàdayo ratnasya ratnatyaü vyàhantumã÷à>% iti sàø daø .

#<anuvela># naø vãpsàrthe avyayãø . pratisamaye anukùaõe %<iti sma pçcchatyanuvelamàdçta>% iti raghuþ . ar÷aàdiø astyarthe ac . tadvçttau triø .

#<anuvellita># naø anu + vella--kta . su÷rutokte braõalepanabandhabhede . bandhàcca %<ko÷adàmasvastikànuve÷litapratolãmaõóalasthagikà yamakasvaññàcãnavibandhavitànagopaõà pa¤càïgã ceti caturda÷a bandhavi÷eùàþ teùà nàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtà>% iti su÷rutoktàþ veditavyàþ . tatra anuvellitaü tu ÷àkhàsu iti vaidyakaprasiddhiþ .

#<anuve÷a># puø anu + vi÷a--gha¤ . jyeùñhàtikrameõa kaniùñhasya vivàhe %<yavãyaso'nuve÷o hi jyeùñhasya vidhilopaka>% iti bhàraø .

#<anuve÷ya># triø anukrameõa ve÷amahati yat . prative÷yànantaravàsini . %<pràtive÷yànuve÷yau ca kalyàõe viü÷atidvije>% iti manuþ . anuve÷yaþ pràtive÷yànantaragçhavàsãti kullåø .

#<anuvya># triø anuvyayati anugacchati anu + vye--ka . anugate tato devà anuvyamivàsuþ kàø 1, 2, 5, anuvyam anugamanaü nyagbhåtiü pràptà iva babhåvuriti tadvyàø .

#<anuvyàkhyàna># taø anuråpaü vyàkhyànam pràø saø . mantràdãnàmanuråpàrthaprakà÷ake vyàkhyàne .

#<anuvyàhàra># puø anu + vi + à + hç--gha¤ . anuvàde, sahakathane ca .

#<anuvrajana># naø anu + vraja + bhàve lyuñ . anugamane anuvrajanaü ca gacchato'tisnigdhàdeþ jalasamãpaparyantànudhàvanam tathaivopamàvidhayà varõitaü naiùadhe %<vanàntaparyantamupetya saspçhaü krameõa tasminnatha tãrõadçkpathe . nyavartidçùñiprakaraiþ puraukasàmanuvrajadbandhusamàjabandhubhiriti>% .

#<anuvrajyà># strã anu + vraja--kyap . anusaraõàdiråpe sevane . %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate . anuvrajyà ca ÷u÷råùà yàvadadhyayanaü guroriti>% manuþ .

#<anuvrata># triø anukålaü vrataü karma yasya . anukålakarmayukte . anuvratàya randhayannapavratàyeti çø 1, 5, 9, anuvratàya anukålakarmyaõe iti bhàø . vai÷yàþ kùatramanuvratàþ ràmà0

#<anu÷atikàdi># naø 6 baø pàõinãyagaõapàñhokte ¤iti õiti kiti ca taddhite pare dvipadayoràdyacovçddhinimittãbhåte ÷abdasamåhe, saca gaõaþ . anu÷atika, anuhoóa, anusaüvaraõa, anusaüvatsara, aïgàraveõu, asihatya, asyahatya, asyaheti, badhyoga, puùkarasad, anuharat, kurukata, kurupa¤càla, udaka÷uddha, ihaloka, paraloka, sarvaloka, sarvapuruùa, sarvabhåti, prayoga, parastrã, (ràjapuruùàt ùya¤i) såtranaóa, àkçtigaõoyam . tenàbhigama, adhibhåta, adhideva, caturvidyà, ityàdayo'nye'pi .

#<anu÷aya># puø anu + ÷ãï--ac . atyantadveùe, pa÷càttàpe, pårbavaire ca . anugataþ ÷ayaü hastaü gatisaø hastànugate triø . tatra krãtàdipadàrthavi÷eùeõànu÷ayasvaråpàdi nàradenoktam . %<krãtvà målyena yaþ paõyaü kretà na bahu manyate . krãtànu÷aya ityetaddhivàdapadamucyate>% . tatra ca yasminnahani paõyaü krãtantasminnevàhni tadavikçtaü pratyarpaõãyamiti tenaivoktam . %<krãtvà målyena yat paõyaü duþkrãtaü manyate krayã . vikretuþ pratideyantattasminnevàhnyavikùatamiti>% . dvitãyàdidine tu pratyarpaõe vi÷eùastenaivoktaþ . %<dvitãye'hni dadat kretà målyàttriü÷àü÷amàharet . dviguõantu tçtãye'hni parataþ kretureva taditi>% . parato'nu÷ayo na kartavya ityarthaþ . etacca vãjàdivyatiriktopabhogàdivina÷varavastuviùayam . vãjàdikraye punaranya eva pratyarpaõe'vadhirityàha . %<da÷aikapa¤casaptàhamàsatryahàrdhamàsikam . vãjàyovàhyaratnastrã dohyapuüsàü parãkùaõam>% . vãjaü vrãhyàdivãjam . ayo lauham . vàhyo balãvardàdiþ . ratnaü muktàprabàlàdi . strãüdàsã . dohyaü mahiùyàdi . pumàn dàsaþ . eùàü vãjàdãnàü yathàkrameõa da÷àhàdekaþ parãkùàkàlo vij¤eyaþ . parãkùyamàõe ca vãjàdau yadyasamyagbuddhyà'nu÷ayo bhavati tadà da÷àhàbhyantara eva krayanivçkùiþ . na punarårdhvamityupade÷aprayojanam . yattu manuvacanam . %<krãtvà vikrãya và ki¤cit yasyehànu÷ayo bhavet . so'ntarda÷àhàt taddravyaü dadyàccaivàdadãta veti>% . taduktalohàdivyatiriktopabhogàdivina÷varagçhakùetrayàna÷ayanàsanàdiviùayam . sarva¤caitadaparãkùitakrãtaviùayam . yat punaþ parãkùitanna punaþ pratyarpaõãyamiti samayaü kçtvà krãtaü taddiketre na pratyarpaõãyam taduktam . %<kretà paõyaü parãkùeta pràk svayaü guõadoùataþ . parãkùyàbhimataü krãtaü vikreturna bhavet punariti>% mitàø . tata÷ca krãtasya, vikrãtasya, anyathà và kçtasya vastunaþ, asamãcãnatvabuddhyà yaþ pa÷càttàpaþ so'nu÷aya iti bodhyam . bhuktakarmaõo'va÷eùe ca %<kçtàtyaye'nu÷ayavàn dçùñasmçtibhyàü yathetamanevamiti>% ÷àø såø svargàrthakarmaõo bhuktaphalasyàva÷eùaþ ka÷cidanu÷ayo nàma bhàõóànusàrisnehavat yathà hi snehabhàõóaü viricyamànaü na sarvàtmanà viricyate bhàõóànusàryeva ka÷cit sneha÷eùo'vatiùñhate tathànu÷ayo'pãti bhàø . tatra dçùñaü pratyakùaü ÷rutiþ sà hi sànu÷ayànàmevàvarohaü dar÷ayati yathà %<tadya iha ramaõã caraõà abhyàsoha yatte ramaõãyàü yonimàpadyeran bràhmaõayoniü và kùatiyayoniü và vai÷yayoniü và atha ya iha kapåyacaraõà abhyàsoha yatte kapåyàü yonimàpadyeran ÷vayoniü và ÷åkarayoniü càõóàlayoniü veti>% . caraõa÷abde nànu÷ayaþ (÷eùaþ) såcyate . dçùña÷càyaü janmanaiva pràõyuccàvacaråpaupabhogaþ gavibhajyamàna àkasmikatvàsambhavàt anu÷ayasaóàyaü såcayati abhyudayapratyavàyayoþ sukçtadupkçtahetukatvasya sàmànyataþ ÷àstreõàvagamitatvàditi ca ÷àø bhàø .

#<anu÷ayànà># strã anu + ÷ãïa--÷ànatt . parakãyanàyikàbhede . tadvivaraõaü nàyikà÷abde dç÷yam . anutàpakartari triø .

#<anu÷ayin># puø anu + ÷ãï--ini . yàvatkarmakùayaü candraloke sthitvà sàva÷eùe eva karmaõi pa÷càttàpànvitatayà bhåmiloke janmagrahaõàyàgantuü pravçtte jãve . %<yo yã hyannamatti anu÷ayibhiþ tadaü÷ena bhàvitatvàt saüskçtatvàcca saü÷liùñaretaþsigiti>% chàø bhàø . tasya retaþsigàkçtyàþ pårbasammåtatvàt tadråpeõa garbhà÷ayamanupraviùño'nu÷ayã retaþsigàkçtirbhavatãti ànandaø . pa÷càttàpayute triø . puõùasya anu÷ayata eva bhuktabhogàyàþ prakçtestyàgaþ ÷rutàvapyuktaþ . ajàmekàü lohita÷aklakçùõàü bahvãþ prajàþ sçjamànàü svaråpàþ . ajohyeko juùamàõo'nu÷ete jaràtyenàü bhuktabhogàmajo'nya iti %<yaü saüpadya jahàtyajàmanu÷ayã suptaþ kulàyaü yatheti>% bhàgaø .

#<anu÷ayã># strã anu÷ayyate pa÷càttapyate'syàm . anu + ÷ãïadhikaraõe ac gauràø ïãù . pàdarogabhede, %<haredanu÷ayãü vaidyaþ kriyayà ÷leùmavidradheriti>% bhàvaprakà÷aþ .

#<anu÷ara># puø anu÷çõàti anu + ÷é--kartari--ac . ràkùase .

#<anu÷àsana># naø anu÷iùyate yàthàrthyena niråpyate anu + ÷àsa-- bhàve lyuñ . yàthàrthyaj¤àpane, niråpaõe, kartavyopade÷e ca . %<çõe deye pratij¤àte pa¤cakaü ÷atamarhati . apahnute taddviguõaü tanmanoranu÷àsanamiti>% manuþ anu÷àsanavirodhàditi vçddhàþ . karaõe lyuñ . tatpratipàdake ÷àstre yathà %<atha ÷abdànu÷àsanam>% . anu÷iùyante'sàdhu÷abdebhyo vivicya bodhyante'neneti karaõalyuóantatayà ÷àstrapadena sàmànàdhikaraõyamiti bhàùyapradãpoddyotaþ . %<atha÷abdànu÷àsanaü nàma ÷àstramadhikçtaü veditavyamiti bhàùyam>% . %<atha yoganu÷àsàtamiti>% pàta¤jalasåtram yogo'nu÷iùyate'nena tàdç÷aü ÷àstramadhikçtamiti tadarthaþ ubhayatra atha÷abdasyàdhikàràrthaü tvàttathàtvam %<nàmaliïgànu÷àsanamityamaraþ>% anu÷àsanaü dhamànaråpaõaü prayojanamasya ñhak ànu÷àsanikam . mahàbhàratàntargatànu÷àsanaparvaõi .

#<anu÷àsitç># triø anu÷àsti yàthàrthyena kartavyamupadi÷ati anu + ÷àsa--tçc . kartavyopade÷ake . striyàü ïãp . auõàø tçn . anu÷àstàpi tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<anu÷àsin># triø anu + ÷àsa--õini . kartavyopade÷ake daõóa yitari ca %<eùastenànu÷àsã ràjeti>% vikraø .

#<anu÷iùña># triø anu + ÷àsa--karmaõi kta . kçtànu÷àsane, yasya hitopade÷aþ kriyate tasmin, daõóite ca .

#<anu÷ãta># avyaø ÷ãte vibhaø avyayãø . ÷ãte ityarthe, pàramukhàø bhavàdau ¤ya . ànu÷ãtyaþ tadbhavàdau triø .

#<anu÷ãlana># naø anukùaõaü ÷ãlanaü pràø saø . satatàbhyàsaü anukùaõàcaraõe %<ànukålyena kçùõànu÷ãlanaü bhaktirutta seti>% bhaktirasàø kçùõasyatadguõakãrtanasyànu÷ãlanaü tadarthaþ

@<[Page 188a]>@
#<anu÷oka># puø anu + ÷uca--gha¤ . pa÷càcchoke anu÷ocane .

#<anu÷ocana># naø ana + ÷uca--lyuñ . anu÷oke . %<iùñaü dattamadhãtaü và vina÷yatyanukãrtanàt . ÷làghànu÷ocanàbhyàü ca bhagnatejo vibhidyate>% iti ÷uø taø devalaþ . anu÷ocanaü dhanavyayena pa÷càttàpa iti raghunandanaþ . svàrthe õici yuc . anu÷ocanà tatraivàrthe strã .

#<anu÷ocanãya># triø anu÷ucyate anu + ÷uca--karmaõi anãyar . anu÷ocanàrhe yamuddi÷ya ÷oka kriyate tasmin .

#<anu÷o(÷u)cita># naø anu + ÷uca--bhàve kta udupadhatvàt và na kittvam . anu÷ocane . anu÷ocitumàrabdhaþ àrambhàrthe kta và guõaþ . kçta÷ocanàrambhe triø .

#<anu÷loka># naø anu÷lokyate gãyate anu + ÷loka--karmaõi ac . mahàvrate geye sàmabhede, %<÷lokena stuvate purastàt sadasaþ, anu÷lokena pa÷càditi>% tàø bràø . tacca vegànagranthe 112 prapàø àdyam sàsa .

#<anuùakta># triø anu + sanja--kta . saülagne . %<ye'tra nakàrànuùaktà>% iti siø kauø .

#<anuùaïga># puø anu + sanja--gha¤ . dayàyàü dayayà hi anyaduþkhenànyaduþkhasambandhàttathàtvam . prasaïge, prasaïga÷ca anyodde÷ena pravçttasya tannàntarãyakavidhayànyasiddhiþ yathà viprabadhapràya÷cittena tannàntarãyakavidhayà avagoradaõóanipàtanapràya÷cittasiddhiþ . %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate . anutpattiü tathàcànye pratyavàyasya manvate . nityakriyàü tathàcànye hyanuùaïgaphalàü ÷rutimiti>% pràø taø àpaø smçø . anuùaïgeõa phalaü yasyà iti tadarthaþ . ekatra vàkye ÷rutasya ÷abdasyànyatra vàkye'nvayàrthamàkarùaõe . yathà %<nityakriyàü tathà cànye>% iti vàkye pårvavàkyopàttasya manvate iti kriyàpadasyànvayàrthamàkarùaõam . tathà pa¤càvayavanyàyavàkyeùu upanayavàkyasthasya ayamiti padasya nigamanakàkye'nvayàrthamàkarùaõam . yathà vahnivyàpyo dhåmo dhamàvàü÷càyamiti upanayavàkyasthasya ayamiti ÷abdasya tasmàdvahnimàniti vàkye'nvayena ayaü vahnimàniti bodhaþ . ataeva ÷àstrakàraiþ pårbatra ÷ruta÷abdasyottaratrànukarùaõaboghanàya etatpadamanuùa¤janãyamityuktam .

#<anuùaïgin># triø anukùaõaü sajate anu + sanja ghinuõ . anukùaõaü prasakte . %<saptakasyàsya vargasya sarvatraivànuùaïgiõaþ . parbaü pårbaü gurutaraü vidyàdvyasanamàtmana>% iti manuþ . anuùaïgiõaþ pràyeõàvasthitasyeti kullåø . vyàpake ca . vibhutànuùaïgi bhayameti jana iti %<kiràø vibhutàyàþ prabhutvasyànuùaïgi vyàpakamiti>% taññãkàyàü mallinàthaþ .

#<anuùaj># avyaø anu + sanja--kvip . ànupårbo . svaràderàkçtigaõatvàdaya tadgaõãyaþ iti manoø . pçø dãrghaþ . ànuùagapyatràrthe avyaø .

#<anuùikta># triø anu + sica--kta . satatasikte pa÷càtsikte ca .

#<anuùecana># naø anu + sica--bhàve lyuñ . anukùaõasecane pa÷càtsecane ca .

#<anuùñuti># strã anu + stu--ktin . anukrameõa stutau yaþ pårbyamanuùñhutimã÷e iti çø 8, 68, anuùñutim anukrameõa kriyamàõàü stutimiti bhàùyam .

#<anuùñubgarbhà># strã 6 baø . %<àdyaþ pa¤càkùaraþ>% pàdaþ uttare'ùñàkùaràstrayaþ anuùñubgarbhaiva soùõiksetyuktalakùaõe chandobhede . %<adyaþ pa¤cakastrayo'ùñakà anuùñubgarbhà>% iti kàø sarvà0

#<anuùaõóa># avyaø ùaõóaþ padmasamåhastatra vibhaø avyayãø . ùaõóe ityarthe . tatra jàtàdi kacchàdiø aõ . ànuùaõóastajjàte triø .

#<anuùñubh># strã anu + stunbha--kvip ùatvam . sarasvatyàm, aùñàkùarapàdake, chandobhede vàci ca . anuùñupchanda iti yaø 15, 5, %<anu nirantaraü stubhyate'nayà anuùñup vàk>% vàgeva saüstup chandaþ %<vàganuùñup chanda>% iti ÷ruteriti vedadãø . %<anuùñobhanàdanuùñubiti>% bràhmaõe niruktiþ . gàyatryuùõiganuùñup ceti vçttaø . anuùñup ca dvividhà yathà katha¤cidaaùñàkùarapàdikà jàtiþ, vi÷eùasannive÷ayuktàkùaraü chanda÷ca . tatra jàteþ 256 bhedàþ . %<pa¤camaü laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ . guru ùaùñha¤ca pàdànàü ÷eùerùvaniyamo mata>% iti chandoma¤jaryuktalakùaõaü dvitãyam . tasya ca pa¤camalaghutvaü vyabhicarati ca %<yiyakùamàõenàhåta>% iti màghaþ . tasya ca màtràvçttaråpatvaü yathà prayoge pràyikaü pràhuþ ke'pyetadvaktalakùaõam . loke'nuùñubiti khyàtam tasyàùñàkùaratà kçteti chandomaø . ataeva vçttaratàkare %<vaktraü nàdyànnasau syà mabderyo'nuùñubhi khyàtamiti>% vaktranàmatoktà . varõavçttasya tu vitànamiti nàma yathoktaü vçttaratnàkare %<vitànamàbhyàü yadanyaditi .>% àbhyàü samànikàpramàõikàbhyàmanyat sarvamityarthaþ . atha chandàüsi gàyatryuùõiganuùñubvçhatãpaïktitriùñu bityàdyupakramya caturvi÷atyakùaràdãni caturuttaràõi, ånàdhikenaikena nicçdbhårijau, dvàbhyàü viràñsvaràjau, pàdapåraõàrthaü tu kùiprasaüyogaikàkùarãbhàvàt vyåhediti %<anàde÷e'ùñàkùaràþ pàdà÷catuùpadà÷carca iti tçtãyamanuùñubiti>% ca kàtyàø sarvànukraø %<÷ucimanuùõihà pràõamanuùñubheti>% yajuø .

#<anuùñha># triø anukrameõa tiùñhati anu + sthà--ka ùatvam . anukrameõa sthàtari hità vi÷và anuùñhà pravaõeùu jighnate iti çø 1, 54, 10, anuùñhàþ anukrameõa tiùñhantãriti bhàùyam . bhàve aï ñàp . anuùñhàne strã .

#<anuùñhàtç># triø anu + sthà--tçc striyàü ïãp . vidhànakartari %<÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãti>% nyàyavàkyam .

#<anuùñhàna># naø anu + sthà--bhàve lyuñ ùatvam . vihitakarmàdikaraõe . alabdhalàbhàdikamabhidhàya %<etaccaturvidhaü vidyàt puruùàrthaprayojanam . asya nityamanuùñhànaü samyak kuryàdatantrita>% iti manuràha sma %<uparudhyate tapo'nuùñhànam>% ÷akuø .

#<anuùñhita># triø anu + sthà--karmaõi kta . vidhànena kçte dharmakàryàdo %<asmàbhiryadanuùñheyaü gandharvaistadanuùñhitamiti>% bhàø vaø paø .

#<anuùñhu># avyaø anu + sthà--ku . samyagityarthe pàürthivànàmçtån pràsàsadvidadhàvanuùñhu iti çø 1, 95, 3, anuùñhu ityetadavyayaü samyakasamànàrthaü suùñhu yatheti bhàø .

#<anuùñheya># triø anu + sthà--karmaõi yat . vidheye . %<asmàbhiryanuùñheyaü bhandharvaistadanuùñhitamiti>% bhàø vaø paø .

#<anuùõa># triø na uùõaþ naø taø . uùõabhinne ÷ãtapadàrthe %<anuùõàbhiraphenàbhiradbhistãrthena dharbhaviditi>% manuþ . na uùõaþ virodhe naø taø . alase . alaso hi ÷ãtabàdhàbhàve'pi ÷ãtabàdhàmabhinayan kartavyakarnmaõi jaóa iva bhavati dakùastu ÷ãte'pi tadagaõayitvà kartavyakaraõàva ajaóa iva san vyàptiyate iti tayoruùõànuùõatà . atra kàriõyarthe kani anuùõako'pi . utpale naø . uùõabhinne ÷ãtale spar÷e puø %<anuùõàùõãtapàkaja>% iti bhàùàø . anuùõaþ spar÷a÷ca pçthivãsamãraõayoþ, tayorauùõyopalabdhistu tejaþsaüyogavi÷eùàditi bodhyam .

#<anuùõagu># puø anuùõàþ ÷ãtalà gàvaþ kiraõàþ asya . candre anuùõakiraõàdayo'pyatra puø .

#<anuùõavallikà># strã anuùõà ÷ãtalà vallãva ivàrthe kani ñàpi ata ittvam . nãladårvàyàm .

#<anusaüvatsara># avyaø saüvatsare vibhaktaø vãùmàyàü và avyayoø . vatsare ityarthe, prativarùe ca . tatra bhavàdau ñha¤, anu÷atikàø ubhayapadavçddhiþ . ànusàvatasarikaþ prativarùabhave triø .

#<anusaüvaraõa># naø anu + sam + vç--lyuñ . anukrameõa gopane . anusaüvaraõàya hitam ñhaõ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . ànusàüvaraõikaþ tadbhavàdo triø .

#<anusaühita># triø anu + sam + dhà--karmaõi kta . kçtànusandhàne yasya j¤ànàrthamanveùaõàdikam kriyate tasmin . saühitàyàü vibhaø avyayãø . saühitàyàmityarthe . athaike pràhuranusaühitamiti çgvedapràtiõàkhyam .

#<anusantati># strã anukrameõa santatiþ . avicchedadhàràyàm %<anusantipàtinaþ pañutvabhiti>% màghaþ .

#<anusandhàna># naø anu + sam + ghà¤--lyuña . agneùaõe, cintane ca

#<anusandheya># triø anu + sam + dhà karmaõi ahàdyarthe và yat . ansandhàtuü yogye, anusandhàtavye ca .

#<anusara># triø anusarati pa÷càd gacchati . anu + sç--ña striyàü ïãp . anucare sahagantari ca .

#<anusaraõa># naø anu + sç--lyuñ . anugamane, sadç÷ãkaraõe ca .

#<anusavana># avyaø savanasya pa÷càt avyayãø . savanasya (snànasya) pa÷càt savane, anusavanamenamàlabheranniti kàø 25, 13, 26, enaü jvaràchabhibhåtaü dãkùitaü sarve çtvijaþ savanànteùu spu÷eyuriti tadavyàkhyà .

#<anusàya># avyaø sàye vibhaø avyayãø . sàyàhne ityarthe tatrabhavaþ pàrimukhàø ¤ya . ànusàyyaþ tatrabhave triø .

#<anusàra># puø anu + sç--gha¤ . anusaraõe, %<dharma÷àstrànusàreõa krodhalobhavivarjitaþ>% iti yàø smçtiþ . %<kçtànusàràdadhikà vyàtàraktà na sidhyatãti>% manuþ .

#<anusàraõà># strã anu + sç + õic--yuc sàraõà anugatya sàraõà càlanà . anudhàvane, apasàraõàyàm, bhãtihetoranudhàvane hi bhãtasya càlanà bhavatãti tasya saraõàhetutvam %<tasmàt palàyamànànàü kuryànnàtyanu sàraõàm>% bhàø ÷àø paø .

#<anusàrin># triø anusarati pa÷càd gacchati anu + ç--õini . anugalari . %<kçùõasàre dadaccakùustvayi càdhijyakàrmuke . mçgànusàriõaü sàkùàt pa÷yàmãva pinàkina>% miti ÷akuø . %<yadà yadà satàü hànirvedamàrgànusàriõàmiti>% puràø .

#<anusåyà># strã anusåyate anu + så--kyap . ÷akuntalàsahacarãbhede ÷akuø . anusåyetyeke .

#<anusçti># strã anu + sç--ktin . anusaraõe . anusarati vulàntaraü karcàri saüj¤àyàü ktic . kulañàyàü striyàü, strã . tasyàþ apatyaü matàntare kalyàõyàdiø óhak inaï ca . ànusçtineyaþ tadapatye puø strãø .

#<anusçùñi># strã anu + sçja--ktin . anusarjane . kartari saüj¤àyàü ktic . pratyutpannamatau striyàü strã . tasyàþ apatyam kalyàõyàdiø óhak inaï ca . ànusçùñineyaþ tadapatye puø strãø .

#<anusevin># triø anukùaõaü saivate anu + seva--õini striyàü ïãp . satatasevini %<krårakarmànusevinãmiti>% ràmàø .

#<anustaraõa># triø anustãrtyate anu + sté--kvaraõe lyuñ . àcchàdane carmàdau striyàü ïãp . %<anustaraõyà vapàmutkhidya ÷iromukhaü pracchàdayediti>% tàø bràø . tatsàdhane strãgavyàü strã . %<anustaraõãü gàmajàü vaikavarõàü kçùõàmeke savye vàhau baddhveti>% ÷rutiþ . %<seyaü gauþ stçtaü dãkùitamanustçtatvàddhiüsitatvàccànustaraõãtyucyate>% iti tanniruktabràhmaõam . anutãryate vaitaraõã nadã anayà anu + té--karaõe lyuñ pçø suñ . vaitaraõãnadyuttàrikàyàü gavi strã . %<tasmàt puruùàya puruùànuttaraõã kriyate iti>% ÷rutiþ .

#<anusmçti># strã anu + smç--ktin . anu råpacintane àlambanasadç÷atayà cintane %<anusmçtervàdaririti>% ÷àø såø . pràde÷amàtratvena ayam (parame÷varaþ) apràde÷amàtro'pyanusmaraõãyaþ pràde÷amàtrapratyayavattvàya . evamanusmçtinimittà parame÷vare pràde÷amàtra÷rutiriti vàdariràcàryomanyate iti bhàø . pràde÷amàtro'hyaparo'pi dçùña ityàdau ÷rutyau pràde÷amàtra÷ravaõamanusmçtyarthamityatra tattàtparyam .

#<anusyåta># triø anu + siva--kta åñ . grathite, satatasaübandhe ca . %<sraksåtravat sarvànusyåteti>% tiø taø raghunandanaþ .

#<anusamàhàra># puø anu + sam + à + hç--gha¤ . anusandhàne %<anusamàharatãtyasyànusandhatte>% iti bhàùye vyàkhyànàttathàttam .

#<anusvàra># puø svç--ap udàttàdisvaravattvàt svaràþ svaravarõàeva svàràþ anugataþ svàràn atyàø saø . svarà÷rayeõa uccàryamàõe vindarekhayà vyajyamàne'nunàsike varõabhede . anusvàro visarga÷ceütyupakrasya %<à÷rayasthànabhàgina>% ityuktestasya tayàtvam . sànusvàro visargã ca dãrgha÷caiva gururbhavet chandomaø . %<anusvàro visarga÷ca + kaüpau càpi parà÷ritau . ayogavàhà vij¤eyà à÷raya thànamàgina>% iti ÷ikùà .

#<anuharaõa># naø anu + hç--lyuñ . de÷abhàùàceùñàdinà sadç÷ãkaraõe, sàdç÷yadharmàviùkaraõe ca .

#<anuhàra># puø anu + hç--ùa¤ . anukaraõe pa÷càddharaõe ca .

#<anuhàrya># triø anu + hç--õyat . sadç÷ãkàrye .

@<[Page 190b]>@
#<anuhçta># triø anu + hç--ka . anakçte sadç÷ãkçte .

#<anuhoóa># triø hoóe vibhaktyaø avyayãø . hàóe ityarthe . tatra bhavàdau ñhak anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . ànuhoóikaþ . hoóabhave triø .

#<anåka># puø anu + uca--samavàye ka niø kutvam . gatajanmani . su÷ãle naø . vaïkryàdhàre pçùñhàsthibhede puø . yanna ÷ãrùõo'vadyati nàüsayornànåkasya nàparasakthayoriti ÷ataø 3, 8, 3, 27, bhàùyakçtà tathaiva vyàkhyàtama . cayanasàdhane yaj¤iye iùñakopadhàyakapàtrabhede naø . %<ayugmàgaõamadhyamànåke>% iti kàtyàø 16, 7, 22 . ayugmo ya iùñakà gaõaþ tàsàü madhyamà'nåke upadheyà iti . %<ekà ca>% kàtyàø 16, 7, 23 . yàücaikeùñakà sàpyanåka eva . abhito yugmàþ 24, anåkamabhito yugmà ardhàrdhikayà iti tadvyàø . %<sàdhyamanåkaü vaktràditi>% vçhatsaühitoktepuruùalakùaõabhede naø .

#<anåkà÷a># puø anu + kà÷a--gha¤ upaø dãrghaþ . adhastanadehàdiprakà÷e %<prakà÷enàntaramanåkà÷ena kahapraniti>% yaø 25, 2 %<ançkà÷enàdhastanadehakàntye ta>% vedadãpaþ .

#<anåcàna># puø anu + vaca--kàna niø . ÷ikùàdiùaóaïgasahitavedàdhyayanakàriõi, vedàrthànuvacanasamarthe ca . %<idamåcuranucànàþ prãtikaõñakitatvaca>% iti kumàø %<saha dvàda÷avarùa upetya caturviü÷ativarùaþ sarvàn vedànadhãtya mahàmanà anåcànamànã stabdha eyàya>% chàø upaø . %<bàlàkirhànåcànamanà àseti>% chàø uø .

#<anåcya># triø anåcyate anu + vaca--kyap . anuvàcyete pàñhye %<pa÷càdaraõye'nåcyamiti>% %<vimukhenàraõye'nåcyamiti>% ca kàø 18, 4, 20, 24 .

#<anåóha># triø anu + vaha--kta . avivàhite . %<parivettànujo'nåóhe jyeùñhe dàraparigrahà>% dityamaraþ . striyàü ïãp .

#<anåta># strã ve--ktin abhàve naø taø . gamanàbhàve . %<aståtã anåtã hiri÷ipraþsatvà>% iti çø 6, 29, 6 . %<anåtyà anàgamaneneti>% bhàø .

#<anådita># triø anu + vada--kta . yasya tulyàrthakamàùàntareõànuvàdaþ kçtaþ, tasmin padàrthe anuvàdaviùaye ca .

#<anådya># avyaø anu + vada--lyap . anuvàdaü kçtvetyarthe . anu + vada--kyap . anåcye anuvàdàrhe .

#<anåna># triø na åna þ naø taø . paripårõe, samagre, ahãne ca . %<anåparàjasya guõairanånàmiti>% raghuþ . nånaü ni÷citaü naø taø . ani÷cite . svàrthe kan tatraivàrthe .

@<[Page 191a]>@
#<anåpa># triø anugatà àpo yatra 7 baø acmàsaø atautvam . jalaptàye sthàne . %<÷akañaþ ÷àkinã gàvo jàlamaspandanaü vanam . anåpaü pa÷avo ràjà durbhikùe nava vçttaya>% iti àhniø taø chàgaleyaþ . tatsthale sarvadàvàsini mahiùe puø . %<bahvamburbahuvçkùa÷ca vàta÷leùmàmayànvitaþ . de÷o'nåpa iti khyàta>% ityukte %<anåpasara>% iti prasiddhe de÷abhede puø . %<anåparàjasya guõairanånàmiti>% raghuþ .

#<anåpaja># naø anåpe jalapràye de÷e jàyate jana--óa 7 taø . (àdà) iti khyàte àrdrake, tasya jalapràyãdbhavatvàttathàam . tatsthànajàtamàtre triø .

#<anåpya># triø anåpade÷e bhavaþ yat . anugatajalade÷abhave %<÷anna àpo dhanvanyàþ ÷amanaþ santvabåpyà>% iti snànamàtraþ .

#<anåbandhya># triø anu + bandha--õyat upasaø dãrghaþ . badhàrthaü bandhanãye yaj¤iye pa÷au, %<va÷àmagabandhyàmàlabheta>% iti ÷ataø 2, 4, 4, 14, %<anubandhyavedeti>% à÷vaø .

#<anåyàja># puø anu + yaja gha¤ upasargasya và dãrghaþ . anuyàjàrthe .

#<anåru># puø na sta årå yasya baø . såryasàrathau vinatàjyeùñhaputre aruõe . tasya apårõe eva garbhe màtrà aõóasya sthoñanàdåruprabhçtçdbhàvakalatvam gatkathà bhàø àdipaø . yathà %<tataþ putràrthinã devã vrãóità ca tapasvinã . aõóaü bibheda vinatà tatra putramapa÷yata . pårbàrdhakàyasampannabhitareõàprakà÷atà . sa putraþ krodhasaürabdhaþ ÷a÷àpainàmiti ÷rutiþ . yo'hamevaü kçto màtastayà lobhaparãtayà . ÷arãreõàsamagreõa taùmàddàsã bhaviùyasi . pa¤cavarùa÷atànyasyà yayà viùpardhase saha . eùa ca tvàü suto màtardàsãtvànmocayiùyati . yadyenamapi màtastvaü màmivàõóavibhedanàt . na kariùyasyanaïgaü và vyaïgaü vàpi ya÷asvinam . pratipàlayitavyaste janmakàlo'sya dhãrayà . vi÷iùñaü balamãpsantyà pa¤cavarùa÷atàtparaþ . evaü ÷aptvà tataþ putro vinatàmantarãkùagaþ . aruõo dç÷yate brahman prabhàtasamaye sadà . àdityarathamadhyàste sàrathyaü mamakalpayaditi>% . %<gataü tira÷cãnamanårusàratheriti>% màghaþ .

#<anårusàrathi># puø anåruþ sàrathiþ rathaniyantà yasya . sårye tatkathà'nupadamuktà .

#<anåràdha># triø anu + ràdha--ùa¤ upasaø dãø . anuràdhanãye %<indraü vayamanåràdhaü havàmahe>% iti athaø 19, 15, 2 .

#<ançca># puø nàsti abhyastatayà çk yasya ac samàsàntaþ . çkthånye anupanãte bàlake . %<ançcabahvacàvadhyetarye veti>% siø kauø . %<yathà càj¤e'phalaü dànaü tathà vipro'nçco 'phalaþ>% manuþ . %<ançcaþ anadhãyàna iti>% kullåø . %<ançco màõavaka rati>% mugdhabodham . samàsàntavidheranityatvàt kvacit na ac . %<tena sahasraü hi sahasràõàmançcàü yatra bhu¤jate iti>% %<tathànçce havirdattvà na dàtà labhate phalamiti>% ca manuþ . samàsàntapakùe ançce iti vivakùayà saptamã, tadabhàvapakùe caturthãti bhedaþ . adhyetarãtyukteþ %<ançk sàmeti>% siø kauø . ajabhàvapakùe vibhàùayà kap . ançkkaþ çk÷ånye triø .

#<ançju># triø na çjuþ . ÷añhe vakre kuñile ca . %<na pàõipàda capalo na netracapalo'nçjuþ>% rati manuþ . %<yà bhràturagre ançjorçõamiti>% çø 4, 3, 13 . %<lagnàt pàpàvçjvançjå vyayàrthasthau yadà tadà . kartarã nàma sà j¤eyà mçtyudàridrya÷okadeti>% muhårtaciø . çjurmàrgagàmã pårbagatiþ, ançjuþ vakrã pa÷càdgatiriti tadarthaþ .

#<ançõa># triø na çõaü yasya . çõa÷ånye . çõa¤ca ava÷yadeyam tacca uttamarõàya dàtavyatvena svãkçtaü dhanam . taccàva÷yaü ÷odhyaü tada÷odhane çõànàmanapakriyetyukterupapàtakaü bhavati . ava÷ya÷odhyatvena tatsadç÷am vedàdhyayanàdikamapi çõa÷abdena vyavahriyate %<jàyamàno rva puruùastribhirçõairçõã bhavati svàdhyàyena çùibhyaþ, yaj¤ena devebhyaþ prajayà pitçbhya>% iti ÷rutiþ eva¤ca vedàdhyayanàdinà çùyàdãnàmçõa÷odhane ançõo bhavatãti smçtyàdau prasiddham . eva¤ca %<çõàni trãõyapàkçtya mano mokùe nive÷ayediti>% çõa÷ånyasyaiva mokùàdhikàraþ . ataeva manunà %<da÷alakùaõakaü dharmamanutiùñhan samàhitaþ . vedàntaü vidhivacchrutvà saünyasedançõã dvija>% iti ançõasyaiva saünyàso'bhihitaþ . %<jyeùñhena jàtamàtreõa putrã bhavati mànavaþ . pitéõàmançõa÷caiva sa tasmàt sarvamarhatãti>% manuþ . %<eùa và ançõaþ yaþ putrãti>% ÷rutiþ . kçtopakàrasya pratyupakàro'pi çõatvena svãkriyate . tadabhipràyeõaiva %<pràõairda÷arathaprãterançõaü kaõñavartibhiriti>% raghau varõitam .

#<ançõin># triø na çõã striyàü ïãp . çõibhinne divasyàùñame bhàge ÷àkaü pacati yo naraþ . ançõã càpravàsã ca sa vàricara! modate, iti bhàø vaø paø . %<ekamapyakùaraü yastu guruþ ÷iùye nivedayet . pçthivyàü nàsti taddravyaü yaddattvà so'nçõã bhavediti>% puø .

#<ançta># naø na çtam . satyabhinne mithyàbhåte . %<yadvàhamabhidudroha yadvà ÷epa utànçtamiti>% çø 1, 23, 22 . %<priya¤ca nànçtaü bråyàdeùa dharmaþ sanàtana>% iti manunà mithyàbhåtaü priyavàkyamapi niùiddhaü tatra sàkùyançtabhàùaõasyàtãvanindyatà yathà %<yàvato bàndhavàn yasmin hanti sàkùye'nçtaü vadanniti>% %<eùàmanyatame sthàne yaþ sàkùyamançtaü vadediti>% ca manuþ . %<ye ca pàùakçtàü lokà mahàpàtakinàü tathà . agnidànà¤ca ye lokàþ ye ca strãbàladhàtinàm . sa tàn sarvànavàpnoti yaþ sàkùyamançtaü vadediti>% yàø . bråhi sàkùit! yayàtattvaü lambante pitarastava . tava vàkyamudãkùyaivamutpatanti patanti ca .. bhagno muõóaþ kapàlã ca bhikùàrthaü kùutpipàsitaþ . andha÷atrukale gacched yastu sàkùyançtaü vadet .. pa¤ca kanyànçte hanti da÷a hanti gavànçte . ÷atama÷vànç hanti, sahasraü puruùànçte .. va÷iø saø . kvacidvipaye tadapavàdaþ . %<varõinàü hi badho yatra tatra sàkùyançtaü vadediti>% yàø . pràõàtyaye sarvadhanàpahàre viprasya càrthe hyançtaü vadecca . vivàhakàle ratisaüprayoge pa¤cànçtànyàhurapàtakàni bhàø kaø paø . kçùikarmaõi naø meø .

#<ançtaka># triø anate prasçtaþ kan . asatyakayanarate %<lubdhà ançtakà÷caiva tiùye jàyanti bhàrata>%! bhàø bhãø paø .

#<ançtavàdin># triø ançtaü vadati vada--õini . mithyàvàdini

#<ançtu># puø na çtuþ varùàdikàlaþ . svasvayogyavarùartubhinne kàle %<tadà vidyàdanadhyàyamançtau càbhradar÷ane>% iti manuþ . nàsti çtuþ strãpuùpavikà÷o yasmin kàle . strãpuùpavikà÷a÷ånye kàle puø . %<ançtàvçtukàle ca mantrasaüskàrakçt patiriti>% manuþ .

#<anç÷aüsa># triø na nç÷aüsaþ virodhe naø taø . ahiüsre dayàlau . tasya bhàvaþ yuvàdiø aõnç÷aüsam, bràhmaõàø ùya¤ ànç÷aüsya¤ca dayàyàm .

#<aneka># triø na ekaþ ekabhinnatayà utsargataþ bahuvacanàntatà . bahusaükhyakeùu . %<anekàni sahasràõi kaumàrabrahmacàriõà>% miti manuþ . %<patantyaneke jaladherivormayaþ>% iti màghaþ %<aneke sevante bhavadadhikagãrvàõanivahàniti>% ÷yàmàstrotram . eka÷abdasya sarvanàmatvena na¤tatpuruùe tadbhinnavàcakatayà gauõatve'pi atacchabdavat sarvanàmakàryaü tena aneke iti, anekeùàmiti, anekatretyàdi . eva¤ca eka÷abdasya samàhàradvigutvaniùedhàdaneka÷abdasya bahusaükhyàvàcakatve'pi na samàhàraþ . tena anekaràjanyarathà÷vasaïkulamiti kiràø samàhàre anekaràjanyarathà÷vãti syàt . %<yatrànekavidhamàntaryaü tatra sthànata àntaryaü balãya iti>% paribhàø siø kauø . %<anekapitçkànàntu pitçto bhàgakalpaneti>% yàj¤aø . %<anekabàhådaravaktranetramiti>% %<anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatimiti>% ca gãtà nàsti ekaþ %<dvyekayordvivacanaikavacane>% itivat ekatvaü yatreti bahuvrãhau aneka÷abdasya ekavacanàntatàpãùyate . %<anekamanyapadàrthe>% iti pàø såø . àkà÷amekaü hi yathà ghañàdiùu pçthagbhavet %<tathàtmaiko'pyaneka÷ceti>% yàj¤aø . %<anekamà÷ritaü liïgamiti>% sàø kàø . %<eko'nyàrthe pradhàne ca prathame kevale tathà . sàdhàraõe maïgale'lpe saükhyàyà¤ca prayujyate>% ityukteùvartheùu eka÷abdasya vçtteþ taduktàrthabhinne triø . tatra ca saükhyànyarthe eva bahuvacanàntatànyatra yatheùñateti manoø . utkaràdiø bhavàrthe cha . anekãyaþ tadbhave triø . bhàve vràø . ùya¤ . anaikyaü bahutve naø .

#<anekaja># puø anekavàraü jàyate jana--óa vçttau saükhyàvàcakasya sujarthatà . dvivàraü jàte pakùiõi, tasya garbhàõóàbhyàü jàtatvena dvivàrajàtatayà dvijatvàdanekajatvam . 5 taø . bahubhyo jàte triø .

#<anekadhà># avyaø aneka + prakàre dhàc . bahuprakàre %<anekadhà kçtàþ putrà çùibhirye puràtanairiti>% smçtiþ . %<tatraikasthaü jagat kçtsnaü pravibhaktamanekadheti>% gãtà .

#<anekapa># puø anekàbhyàü mukha÷uõóàbhyàü pibati pà--ka . dvipe hastini . %<màlavanàtho'pyanekànekapayåthasanàthaþ>% daø kuø .

#<anekamårti># puø anekà lokànàmanugrahàya avatàreùu nànàvidhà mårtayo'sya . parame÷vare %<anekamårtiravyakta>% iti viùõusahaø .

#<anekaråpa># puø anekàni råpàõyasya . bahuråpe parame÷vare %<råpaü råpaü pratiråpo babhåveti>% ÷rutau tasya bahuråpatvoktestathàtvam . nànàvidharåpayuktamàtre pañàdau triø .

#<anekalocana># puø anekàni locanàni yasya . indre, parame÷vare ca %<sahasràkùaþ sahasrapàditi>% ÷rutau anekavà hådaravaktranetramiti gãtàyà¤ca tasya anekanetratvoktestathàtvam

#<anekavarõasamãkaraõa># naø anekavarõàþ aj¤àtavi÷eùasaükhyakànekarà÷ayaþ samãkriyante j¤àtasaükhyakasamatayà kriyante yatra . vãjabhede yathoktaü bhàskaravãjagaõite %<athànekavarõasamãkaraõaü vãjam . tatra såtraü sàrdhavçttatrayam .>% %<àdyaü varõaü ÷odhayedanyapakùàdanyàn råpàõyanyata÷càdyabhakte . pakùe'nyasminnàdyavarõonmitiþ syàdvarõasyaikasyonmitãnàü bahutve .. samãkçtacchedagame tu tàbhyastadanyavarõonmitayaþ prasàdhyàþ . antyonmitau kuññavidherguõàptã te bhàjyatadbhàjakavarõamàne .. anye'pi bhàjye yadi santi varõàstanmànamiùñaü parikalpya sàdhyam . vilomalotthàpanato'nyavarõamànàni bhinnaü yadi mànamevam .. bhåyaþ kàryaþ kuññako 'tràntyavarõaü tenotthàpyotthàpayedvyastamànàt>% . %<idamanekavarõasamãkaraõaü vãjaü yatrodàharaõe dvitryàdayo'vyaktarà÷ayo bhavanti teùàü yàvattàvadàdayo varõàþ màneùu kalpyàstatra pårbàcàryaiþ kalpitàþ yàvattàvat, kàlaka, nãlaka, pãtaka, lohitaka, ÷vetaka, citraka, kapilaka, piïgalaka, dhåmraka, pàñalaka, ÷avalaka, ÷yàmalaka, mecakà, ityàdi . atha và kàdãnyakùaràõi avyaktànàü saüj¤àþ asaïkaràrthaü kalpyàþ . ataþ pràgvadudde÷akàlàpavadvighiü kurvatà gaõakena pakùau samau kàryau pakùà và samàþ kàryàþ . tataþ såtràvatàro'yaü tayoþ samayoranekasmàt pakùàditarapakùasyàdyaü varõaü ÷odhayettadanyavarõàn råpàõi ca itarapakùàcchodhayettataþ àdyavarõa÷eùeõetarapakùe bhakte bhàjakavarõonmitiþ . bahuùu pakùeùu yayoryayoþ sàgyamasti tayorevaü kçte sati anyà unmitayaþ syuþ . tatastàsånmitiùu ekavarõonmitayo yadyanekadhà bhavanti tatastàsàü madhye dvayordvayoþ samã kçtacchedagamenàdyaü varõaü ÷odhayedityàdinànyavarõonmitayaþ syuþ . evaü yàvatsambhavastato'ntyonmitau bhàjyavarõe yo'ïkaþ sa bhàjyarà÷iþ, yo bhàjake sa bhàjakaþ, råpàõi kùepaþ, ataþ kuññakavidhinà yo guõa utpadyate tadbhàjyavarõamànaü, yà labdhistadbhàjakavarõamànaü, tayormànayordaóhabhàjakabhàjyàviùñena varõena guõitau kùepakau kalpyau . tataþ svasvamànena sakùepeõa pårbavarõonmitau varõàvutthàpya svacchedena haraõe yallabhyate tat pårbavarõasya mànam . evaü vilomakotthàpanato'nyavarõamànàni bhavanti . yadi tu anyonmitau dvyàdayã varõà bhavanti tadà teùàmiùñàni mànàni kçtvà svasvamànaistànutthàpya råpeùu prakùipya kuññakaþ kàryaþ . atha yadi vilomakotthàpane kriyamàõe pårbavarõonmitau tanmitirbhinnà labhyate tadà kuññakavidhinà yo guõa utpadyate sa kùepaþ sa bhàjyavarõamànaü tenànyavarõamàneùu taü varõamutthàpya pårbonmitiùu vilomakotthàpanaprakàreõànyavarõamànàni sàdhyàni . iha yasya varõasya yanmànamàgataü vyaktamavyaktaü, vyaktàvyaktaü và tasya mànasya vyaktàïkena guõane kçte tadvarõàkùarasya nirasanamutthàpanamucyate>% tadvyàkhyà . udàharaõaü tatraiva dç÷yam .

#<anekavidha># triø anekà vidhà prakàrà yatra . bahuprakàre %<yatrànekavidhamàntaryaü tatra sthànata àntaryaü balãya>% iti pariø .

#<aneka÷as># avyaø aneka + vãpsàrthe kàrake ÷as . anekavàràrthe %<aneka÷o nirjitaràjakastvabhiti>% bhaññiþ .

#<anekàgra># triø na ekàgraþ . ÷ånyahçdaye ekàgratà÷ånye

#<anekànta># triø na ekànto niyamo avyabhicàro yatra . aniyame, ani÷citaphalake ca . vyabhicàravati duùñahetau puø . %<anekànto viruddha÷càpyasiddhaþ pratipakùitaþ . kàlàtyayàpadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadheti>% bhàùàø . saca trividhaþ %<àdyaþ sàdhàraõastu syàdanyo'sàdhàraõo mataþ . tathaivànupasaühàrã tridhà'naikàntiko mata>% iti bhàùàø . ekànto'styasya praj¤àø õa . aikàntaþ naø taø anaikàntopyatra kvacit %<bhàùàyàm anaikànto viruddha ÷cetyeva>% pàñhaþ . tathà ca sàdhàraõàditritayànyànyatvamanekàntatvam .

#<anekàntavàdin># puø asti nàsti vetyekàntaü na vadati vada--õini 6 taø . bauddhabhede . tasya astinàstikàyavàditvena tathàtvaü vivaraõamarhacchabde dç÷yam .

#<anekàrtha># triø aneke arthà abhidheyà yasya . nànàrthe ÷abde . yathà gavàdaya akùàdaya÷ca . %<anekàrthasya ÷abdasya saüyogàdyairniyantrite . ekatràrthe'nyadhãheturvya¤janà sàbhidhà ÷rayeti>% sàø daø . ayamà÷ayaþ %<saüyoga÷ca vibhàga÷ca sàhacaryaü virodhità . arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasyànyasya sannidhiþ . sàmarthyamaucitã de÷aþ kàkvàdyuktiþ svavàcakaþ . ÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetava>% iti haryukteranekàrtha÷abdànàü sarvatra ÷aktau samànàyàü satyàü, saüyogàdyairitaràrthabodhapratirodhanena vi÷eùàrtha eva smàryate . tadbhinnàrthasya tu vya¤janayà bodhaþ ityalaïkàrikàõàü matam . tathàca saüyogàdayaþ ÷aktyà anyàrthopasthitau pratibandhakàþ . vya¤janà vçttyà tadupasthàpane tu na . %<anekàrtha÷abdebhyaþsarveùàmarthànàmavi÷eùeõopasthitau satyàmapi saüyogàdayaþ anya÷akyaviùaya÷àbdabodhamàtraü pratibadhnanti natu vyaïgyaviùayamiti>% rasagaïgàdharaþ . naiyàyikàdayastu anekàrtha÷abdànàü ÷akyatàcchedakalàghavalàbhe tatraiva ÷aktiranyatra lakùaõà tatra saüyogàdayaþ anyàrthabodhanaü naiva prativaghnanti . tathà ca saüyogàdayaþ sati tàtparye, tadviùayãbhåtàrthaviùayasmçtiü tajjanyànvayabuddhiü và na prativadhnanti kintu tàtparyamàtronnàyakà ityalaü vya¤janàvçttyeti svãcakruriti bhedaþ . aneke arthàþ prayojanàni yatra yasya và . anekaprayojanavati triø %<anekàrthàbhiyoge ca yàvatsaüsàdhayeddhanã>% iti smçtiþ . karmaø . vahuprayojane puø baø vaø .

#<anekà÷rita># puø anekeùu à÷ritaþ 7 taø . vai÷eùikanaye saüyogàdiùu, sàmànyeùu ca . %<saüyoga÷ca vibhàga÷ca saükhyà dvitvàdikàstathà . dvipçthaktvàdayastadvadete'nekà÷rità guõà>% iti bhàùàø %<nityatve sati anekasavavetatvaü jàtitvamiti>% muktàø . ekasyà eva vyakternànàvyaktiniùñhatve'sya prayogopàdhità . bhavanti ca saüyogàdayaþ sàmànyaü ca tathà . råpàdernànàvyaktiùu sattve'pi naikavyakteriti na tasya tathàtvamiti bhedaþ .

#<anejat># naø na ejat . sarbdhadaikaråpe brahmaõi . %<anejadekaü manaso javãya>% iti ã÷opaø . %<ejanaü kampanaü svabhàvapracyutistadvivarjitaü sarvadà ekaråpamiti>% bhàø . kampana÷ånye triø striyàü ïãp .

#<aneóamåka># triø eóo badhiro måko vàk÷aktirahita÷ca nàsti yasmàt 5 baø . (kàlà, vovà) iti khyàte ÷ravaõavacana÷aktirahite, ÷añhe ca .

#<anedya># triø nidi kutsane kyap niø nalopaguõau naø taø . pra÷aste pradhàne niruktakàraþ .

#<anenas># triø nàsti vyasanamadharmo và yasya . vyasanapàpàdirahite %<ràjà bhavatyanenàstu mucyante ca sabhàsadaþ>% iti vyavaø taø manvàdismçø . %<aneno vomaruto yàma>% iti çø 6, 66, 7 . %<anenaþ pàparahitaü yathà bhavatãti>% bhàùyam %<tvànenà namasà tura>% iti 7, 86, 4 . %<anenà apàpa>% iti bhàùyam .

#<anemà># puø nã--manin naø taø . pra÷asye niruktakàraþ .

#<anehas># puø na hanyate hana--asi prakçterehàde÷aþ . kàle . sau anaï . anehà %<kàloddiùño'pyanehàpã>% tyamaraþ . na hanyate karmaõi asi . ahiüsanãye triø . %<÷ambhuvaü mantraü devà anehasamiti>% çø 1, 40, 6 . %<anehasaü kenàpyàhiüsyàmiti>% bhàø . %<pàpinovayam yajàmahe supratårtimanehasam>% çø 1, 40, 4 . %<yathà no'sme kùayàya dhiùaõe anehaþ>% çø 6, 503 .

#<anaikàgrya># naø ekàgrasya bhàvaþ ùya¤ abhàve naø taø . aikàgryàbhàve . naø baø . aikàgrya÷ånye triø . %<àcàràõàmanaikàgryaü sarveùàmupalakùaõàditi>% bhàgaø .

#<anaikànta># puø anekànta÷abdàrthe . tatraiva vyutpattirdar÷ità %<anaikànto viruddha÷ceti>% bhàùàø pàñhàntaram .

@<[Page 194b]>@
#<anaikàntika># puø ekàntaü niyataü vyàpnoti ekànta + ñhak ekànto niyamo vyàptirastyasya ñhan svàrthe aõ và naø taø . anekànta÷abdàrthe anekànta÷abde'dhikaü dç÷yam %<trighà'naikàntiko mata>% bhàùàø . aikàntiko ni÷citaråpastadbhinne tri0

#<anaikya># naø na aikyam abhàve naø taø . aikyàbhàve .

#<anaitihya># triø na aitihyaü yatra . paramparà÷ravaõaråpaitihya pramàõa÷ånye . %<anàgatamanaitihyaü kathaü brahmàdhigacchati>%? bhàø ÷àø paø .

#<a(à)naipuõa># naø anipuõasya bhàvaþ aõ àdyaco và vçddhiþ . anipuõatve . ùya¤ a(à)naipuõyamapyatra naø .

#<a(à)nai÷varya># naø anã÷varasya bhàvaþ àdyaco và vçddhiþ . anã÷varatve adhãnatve . nàsti ai÷varyaü yasya . anai÷varyaþ ai÷varya÷ånye triø .

#<ano># avyaø na + nã--óo . abhàvàrthe . %<abhàve, nahyano nàpã>% tyamare ano ityekaü nàmeti nãlakaõñhaþ . anye tu a iti, no iti, ca chittvà nàmadvayamityàhuþ .

#<anokaha># puø anasaþ ÷akañasyàkaü gatiü hanti pratirodhaü karoti hana--óa 6 taø . vçkùe . %<vçntàcchlathaü harati puùpamanokahànàmiti>% anokahàkampitapuùpagandhãti ca raghuþ . %<udyantamuddrutamanokahajàlamadhye iti>% màghaþ .

#<anodana># triø nàsti odanaråpaü bhakùyaü yatra . annavarjanayukte vrate . %<naktaü haviùyànnamanodanaü và>% iti smçtiþ .

#<anoïkçta># triø na oïkàramuccàrya kçtaþ om + kç--kta naø taø . oïkàroccàraõàbhàvena kçte . %<bràhmaõaþ praõavaü kuryàdàdàvante ca sarvadà . sravatyanoïkçtaü pårbaü parastàcca vi÷ãryati>% manuþ . omiti svãkàre tathà kçtam . aïgãkçte triø .

#<anca># vya ktau cuø ubhaø sakaø señ . a¤cayati--te à¤cicatta karmaõi a¤cyate . õijabhàve acyate iti bhedaþ %<pårõàt pårõamudacyate>% iti ÷rutiþ .

#<ancu># gatau acivat 82 pçø dç÷yam .

#<anja># gatau kàntau mrakùaõe vyaktau ca rudhàø vartamàne kta ådit veñ paraø . anakti . sici parasmaipade nityamiñ . à¤jãt--àna¤ja . a¤jità--aïktà . a¤jiùyati--ïkùyati . kta aktaþ . ktin aktiþ . ktvà--aktvà a¤jitvà . vi + prakà÷ane . vyanakti vyajyate %<vyanakti kàlatritaye'pi yogyatàmiti>% màghaþ . gha¤ vyaïgaþ . õyat vyaïgyaþ . %<savyaïgyamuttamaü kàvyamiti>% . õic . vya¤jayati lyuñ . vya¤janam . %<anyàrthadhãkçt vyàpçtira¤janam>% kàø praø . kartari lyu . vya¤janà ekatràrthe'nyadhãheturvya¤janà sàbhidhà÷rayeti sàø daø .

#<anta># naø ama--tan . svaråpe, svabhàve ca . ÷eùe puø naø . nà÷e, sãmàyàü, ni÷caye, ÷eùàvayave ca puø . nikañe, manohare ca triø . tatra svaråpe %<mçdulatàntalatàntamalokayaditi>% màghaþ . nà÷e patatyavirataü vàri nçtyanti ÷ikhino mudà . %<adya kàntaþ kçtànto và duþkhasyàntaü kariùyatãti>% udbhañaþ . %<vairasyàntaü kariùyati>% ràmàø . sãmàyàü %<vanàntaparyantamupetya saspçhamiti>% naiùaø . %<odakàntàt snigdho'nugantavya>% iti ÷rutiþ . sãmà'vadhiþ sa ca dai÷ikaþ kàlika÷ca . tatra dai÷ika uktodàharaõe kàlikastu . %<pakùànte niùphalà yàtrà màsànte maraõaü dhruvamiti>% jyotiø . %<da÷àhànte punaþ kriyeti>% smçtiþ ÷eùasãmàyàm %<amuü vanàntàdvanitavahàriõamiti>% màghaþ . %<digante ÷råyante madamalinagaõóàþ karañina>% iti bhàminãø . %<gaïgàprapàtàntaviråóha÷aùpasiti>% raghuþ . ÷eùàvayave %<netràntamudvãkùate>% iti vedànta ityàdi . ni÷caye . %<ubhayorapi dçùño'ntastvanayostattvadar÷ibhiriti>% gãtà . ubhayoþ sadasatorityarthaþ . nikañe antapàlaþ . smabhàve ÷uddhàntaþ . ÷eùe ni÷àntaþ .

#<antaþkaraõa># naø kç--karaõe lyuñ antarabhyantarasthaü karaõaü, karma0, tadvçttipadàrthànàü sukhàdãnàü karaõaü j¤ànasàdhanaü 6 taø và . j¤ànasukhàdisàdhane àbhyantare manobuddhicittàdipadàbhilapyamàne indriye . taccàntaþkaraõam vedàntimate caturvidham . %<mano buddhirahaïkàra÷cittaü karaõamàntaram . saü÷ayo ni÷cayo garvaþ smaraõaü viùayà ime>% ityuktakàryabhedàt . anyatra vyaktamuktam %<yadà tu saükalpavikalpakçtyaü tadà bhavettanmana ityabhikhyam . syàdbuddhi saüj¤aü ca yadà tu vetti suni÷citaü saü÷ayaråpahãnam . anusandhànaråpaü taccitta¤ca parikãrtitam . ahaükçtyàtmavçttyà tu tadahaïkàratàü gatamiti>% . etadanusàreõaiva ÷àràdàyàmuktam %<antaþkaraõamàtmanaþ . manobuddhirahaïkàra÷citta¤ceti prakãrtitamiti>% . tasya ca j¤ànàdipratyakùakaraõatvàdantaþkaraõatvam . tatsàdhakamanumàna¤cettham j¤ànasukhàdipratyakùaü svagràhakendriyasàpekùaü pratyakùatvàt råpàdipratyakùavat . naca cakùuràdãnàü tatkaraõatvaü sambhavati råpàditvàbhàvàdityantaþkaraõasiddhiriti naiyàyikàdayaþ . sàükhyàdayastu mahattattvàparaparyàyamevàntaþkaraõamaïgãcakruþ . pa¤catanmàtrebhyo bhåtebhya÷càhaïkàraråpadravyasiddhimuktvà %<tenà'ntaþkaraõasyeti>% sàüø såø tatsiddhiruktà tadanumàne ca bhàùye evaü prayogàdikaü dar÷itam . ahaïkàradravyaü ni÷cayavçttimaddravyopàdànakaü ni÷cayakàryadravyatvàt yannaivaü tannaivaü yathà puruùàdiriti . atràpyayaü tarkaþ, sarvo'pi lokaþ padàrthamàdau svaråpato ni÷citya pa÷càdabhimanyate ayamahaü, mayedaü kartavyamityàdiråpeõeti, tàvat siddhameva . tatràhaïkàradravyakàraõàkàïkùàyàü vçttyoþ kàryakàraõabhàvena tadà÷rayayoreva kàryakàraõabhàvo làghavàt kalpyate kàreõasya vçttilàbhena kàryavçttilàbhasyautsargikatvàditi . yadyapi antaþkaraõamekaü tathàpi vaü÷aparvasvivàntarabhedamà÷rityàntaþkaraõatraye kramaþ, kàryakàraõabhàva÷coktaþ yogopayogi÷rutismçtiparibhàùànusàràditi mantavyam . taduktaü và÷iùñhe . %<ahamarthodayo yo'yaü cittàtmà vedanàtmakaþ . etaccittadrumasyàsya vãjaü viddhi mahàmate! .. etasmàt prathamodbhinnàdaïkuro'bhinavàkçtiþ . ni÷cayàtmà niràkàro buddhirityabhidhãyate .. asya buddhyabhidhànasya yàïkurasya prapãnatà . saïkalparåpiõã tasyà÷cittacetomanobhidhà>% iti . ahamartho'gtaþkaraõasàmànyam . atra vàkye bãjàïkuranyàyenaikasyaivàntaþkaraõavçkùasya vçttimàtraråpeõa cittàdyavasthàbhedàþ kramikàstrividhàþ pariõàmà uktà iti . sàïkhya÷àstre ca cintanàvçttikasya cittasya buddhàvevàntarbhàvaþ . ahaïkàrasya càtra vàkye buddhàvantarbhàvaþ iti .. kàrikàyàmapi %<antaþkaraõaü trividhaü da÷adhà vàhyaü trayasya viùayàkhyamiti>% traividhyamuktvà %<sàntaþkaraõà buddhiþ sarvaü viùayamavagàhate yasmàt, tasmàttribidhaü karaõaüdvàri, dvàràõi ÷eùàõãti>% tattrayasyaiva pràdhànyamuktam . eva¤ca puruùasya sannidhimàtràdadhiùñhàtçtvaü gauõaü mukhyamadhiùñhàtçtvantu antaþkaraõasyaiva yathoktam %<antaþkaraõasya tadujjvalitatvàllauhavadadhiùñhàtçtvam>% sàüø såø .. %<antaþkaraõasyànupacaritamadhiùñhàtçtvaü saïkalpàdidvàrakaü pratyetavyam . nanvadhiùñhàtçtvaü ghañàdivadacetanasya na yuktaü tatràha . lauhavat tadujjvalitatvàditi . antaþkaraõaü hi taptalauhavaccetanojjva litaü bhavati . atastasya cetanàüyamànatayàdhiùñhàtçtvaü ghañàdivyàvçttamupapadyata ityarthaþ . nanvevaü caitanyenàntaþkaraõasyojjva lane citeþ saïgitvamagnivadeva syàditi cenna nityojjvalacaitanyasaüyogavi÷eùamàtrasya saüyogavi÷eùa janyacaitanyaprativimbasya vàntaþkaraõojjvalanaråpatvàt . na tu caitanyamantaþkaraõe saükràmati yena saïgità syàt .. agnerapi hi prakà÷àdikaü na lauhe saükràmati, kintvagnisaüyogavi÷eùa eva lauhasyojjvalanamiti . nanvevamapi saüyogena pariõàmitvamiti cenna sàmànyaguõàtiriktadharmotpattàveva pariõàmavyavahàràditi . ayaü ca saüyogavi÷eùo'ntaþkaraõasyaiva sattvodrekaråpàt pariõàmàdbhavatãti phalabalàt kalpyate puruùasyàpariõàmitvena saüyoge tannimittakavi÷eùàsambhavàditi . ayameva ca saüyogavi÷e÷o buddhyàtmanoranyo'nyaprativimbane heturiti>% sàø praø bhàø . antaþkaraõasya ca vçttayastridhà %<÷àntàghoràstathàmåóhà manaso vçttayastridhà . vairàgyaü kùantiraudàryamityàdyàþ ÷àntavçttayaþ . tçùõà snehoràgalobhàvityàdyà ghoravçttayaþ . sammohobhayamityàdyà kathità måóhavçttayaþ>% iti tàsveva vçttiùu j¤ànatvopacàràt tatsàdhanatvamindriyàõàm %<antaþkaraõavçttau j¤ànatvopacàràditi>% pa¤capàdikàvivaraõam . ÷àntàdãnàmeva sàtvikyàdiråpeõa vyavahàraþ . tà÷ca vçttayaþ krama÷o'krama÷a÷ca vçttaya iti sàüø såø ukteþ yugapadapi bhavantãti sàükhyàdayaþ . naiyàyikàdayastu %<ayaupadyàjj¤ànànà>% mityukteþ kramikatvamevàïgãcakruþ . taccàntaþkaraõamaõuparimàõamiti naiyàyikàdayaþ . yàvaddehakàrya kàritvàt jalàvagàhe ekadaiva sarvadehagata÷aityàdyupalabdhermadhyaparimàõamiti sàükhyàdayaþ . teùàü ca caturõàü candracaturmukha÷aïkaràcyutà adhiùñhàtàrodevà iti .

#<antaþkuñila># puø antarmadhye kuñilaþ . vakràkàramadhyàvayavavati ÷aïkhe . vakràntaþkaraõe triø .

#<antaþkçmi># puø antarabhyantare kçmiryasya . (guñi) iti khyàte kçmikoùaphale . madhyasthakçmiyukte phalàdau triø .

#<antaþkoñarapuùpã># strã antaþkoñare abhyantare puùpaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . antaþkoñarapuùpavatyàü nãlavuhnàyàm .

#<antaþpadavã># strã 7 taø . suùumõàmadhyagate pathi .

#<antaþpa÷u># puø antaþgràmamadhye pa÷avo yatra . gràmamadhye pa÷usthitikàle pràhõe, sàyàhne ca %<antaþpa÷au pa÷ukàmasya sàyaü pràtaþ>% kàtyàø 4, 15, 14 . %<antaþpa÷au kàle gràmamadhye pa÷avo yasmin kàle, sàyaü pa÷uùu gràmamadhyeùu àgateùu, pràta÷ca gràmàdaniþsçteùviti>% tadvyàø .

#<antaþpàta># puø antarmadhye patatãti pata--kartari õa . sandhisthàne . bhàve gha¤ . madhyapatane .

@<[Page 196b]>@
#<antaþpàtin># triø antaþpatati pata--õini 6 taø . madhyapraviùñe . striyàü ïãp .

#<antaþpàtya># puø antarmadhye pàtyate pata--õic--àdhàre yat . madhye pàtanàdhàre de÷e %<antaþpårbeõa yåpaü parãtyàntaþpàtyade÷e sthàpayatãti>% kàtyàø 15, 6, 22, %<sthàpitagavànàü pataye svabhràtre dravyaü ÷atamadhikaü và dattvà yåpàt pårbadi÷i parãtyàntaþpàtyade÷e sthàpayediti>% vedadãpaþ .

#<antaþpura># naø antarabhyantaraü puraü gçhaü karmaø . (andara) iti prasiddhe ràj¤àü strãõàü sthànayogye gçhe . %<tritayamidamapårbaü dçùñamantaþpure te>% ityudbhañaþ %<vyàyamyàplutya madhyàhne bhoktumantaþpuraü vi÷et iti>% bhuktavàn vihareccaiva strãübhirantaþpure saheti . %<antaþpurapracàra¤ca praõidhãnà¤ca ceùñitamiti>% ca manuþ . tatra sthitatvàt ràjamahilàyàmapi . %<dàkùinyenadadàti vàcamucitàmantaþpurebhyo yadeti>% ÷akuø . pur÷abdasamàse aci strãtvàt ïãp . antaþpurãtyapi strã .

#<antaþpuracara># puø antaþpure carati cara--ña 7 taø . ràjantaþpuracàriõi ka¤cukyàdau . antaþpurasthastriyàm strã ïãp .

#<antaþpurasahàya># puø antaþpure sahàyaþ . ràj¤àmantaþpurasahacare vidåùakàdau .

#<antaþpuràdhyakùa># puø 6 taø . %<vçddhaþ kulodgataþ ÷aktaþ pitçpaitàmahaþ ÷uciþ . ràj¤àmantaþpuràdhyakùo vinãta÷ca tatheùyate>% iti narapatyuktalakùaõe'ntaþpuràdhivçte . anye'pi pa¤ca tathà, %<pa¤càpare vàmanako jaghanyaþ kubjo'paro maõóalako'tha sàmã . pårboktabhåpànucarà bhavanti saïkãrõasaüj¤àþ ÷çõulakùaõaistàn .. sampårõàïgo vàmano (1) bhagnapçùñhaþ ki¤ciccorurmadhyakakùàntareùu . khyàto ràj¤o hyeùa bhadrànujãvã sphãto dàtà vàsudevasya bhaktaþ .. màlavyasevã tu jaghanyanàmà khaõóendutulya÷ravaõaþ susandhiþ . ÷ukreõa sàraþ pi÷unaþ kavi÷ca råkùacchaviþ sthålakaràïgulãkaþ .. kråro dhanã sthålamatiþ pratãtastàmracchaviþ syàt parihàsa÷ãlaþ . uro'ührihasteùvasi÷aktipà÷apara÷vadhàïka÷ca jaghanthanàmà (2) .. kubjo (3) nàmnàyaþ sa ÷uddho hyadhastàt kùãõaþ ki¤citpårvakàye nata÷ca . haüsàsevã nàstiko'rthairupeto vidvàn ÷åraþ såcakaþ syàt kçtaj¤aþ .. kalàsvabhij¤aþ kalahapriya÷ca prabhåtabhçtaþ pramadàjita÷ca . sampåjya lokaü prajahàtyakasmàt kubjo'yamuktaþ satatodyata÷ca .. maõóalakanàmadheyo 4 rucakànucaro'bhicàravit ku÷alaþ . kçtyàvaitàlàdiùu karmasu vidyàsu cànurataþ .. vçddhàkàraþ khararåkùamårdhajaþ ÷atrunà÷ane ku÷alaþ . dvijadevayaj¤ayogaprasaktadhãþ strãjito matimàn .. sàmãti (5) yaþ so'tiviråpadehaþ ÷a÷ànugàmã khalu durbhaga÷ca . dàtà mahàrambhasamàptakàryo guõaiþ ÷a÷asyaiva bhavet samànaþ>% vçhatsaühitoktalakùaõàdibhedapa¤cakàt .

#<antaþpurika># triø antaþpure niyuktaþ ñhak saüj¤àpårbakavidheranityatvànnavçddhiþ . antaþpuràdhyakùe ka¤cukyàdau %<asmatpràrthanàmantaþpurikàbhyo nivedayeti>% caõóakauø .

#<antaþpuùpa># naø antargataü puùpaü strãrajaþ . dvàda÷avarùàdårdhamabhyantarajàte strãõàü rajasi . %<varùadvàda÷akàdårdhvaü yadi puùpaü vahirnahi . antaþpuùpaü bhavatyeva paõasoóumbaràdivat>% . iti kà÷yapasaühità .

#<antaþprakçti># strã antarvartinã prakçtiþ ràjyàïgam . ràj¤àü sannikçùñaprakçtau amàtyàdau . %<antaþprakçtikopanaü hi ràj¤àü mahadvyasanamiti>% nãtiø .

#<antaþpraj¤a># triø antaþsthà pratyaktattvaviùayiõã praj¤à yasya . àtmànusandhànapare .

#<antaþpraviùña># triø antaþkaraõe, madhye và praviùñaþ . hçdayagate, abhyantaragate ca . %<antaþpraviùñakarõapallavaprativimbeneti>% kàdaø ..

#<antaþ÷arãra># naø antaþ sthåladehamadhyasthaü ÷arãram . sthåladehamadhyavartini vedàntamatasiddhe såkùma÷arãre . tacca %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhana>% mityuktaü saptada÷àvayavaü bhogasàdhanaü såkùmamaïgam . ÷arãrasya madhye avyayãø . dehamadhye ityarthe avyaø . antardehàdayo'pyuktàrthayoþ . antareva dehaþ . manoråpadehe naø .

#<antaþ÷alya># naø antaþkaraõasya ÷alyamiva pãóakatvàt . manaso duþkhadàyake .

#<antaþsaüj¤a># triø antaþ abhyantaravartinã kathanàyogyatvàt aprakà÷yà saüj¤à cetanà yasya . vçkùàdau . te ca manunà dar÷ità yathà %<udbhijjà sthàvaràþ sarve vãjakàõóaprarohiõaþ . oùadhyaþ phalapàkàntàþ bahupuùpaphalopagàþ . apuùpàþ phalavantoye te vanaspatayaþ smçtàþ . puùpiõaþ phalina÷caiva vçkùàståbhayataþ smçtàþ . gucchagulmaü tu vividhaü tathaiva tçõajàtaya, . vãjakàõóaruhàõyeva pratànàþ vallya eva ca . tamasà bahuråpeõa veùñitàþ karmahetunà . antaþsaüj¤àbhavantyote sukhaduþkhasamanvità>% iti .

#<antaþsattvà># strã antarabhyantare garbhe sattvaü pràõi sàro và yasyàþ yasya và 6 baø . garbhiõyàü striyàm . antaþsàre triø .

@<[Page 197b]>@
#<antaþsukha># triø antaràtmani tadanusandhàne eva sukhaü yasya . àtmànusandhànamàtrasukhe vàhyasukha÷ånye . %<yo'ntaþsukho'ntaràràma iti>% gãtà .

#<antaþsveda># puø antaþsvedo madasyandanaü madajalaü yasya 6 baø . madasràviõi hastini .

#<antaka># puø antayati antaü karoti anta + õic--õvul . mçtyau %<vyàjenàpi kçtà ràjan no dar÷ayati sàntakamiti>% nàraø puø . dehinàü svasvakarmànusàreõa vinà÷anàya ã÷varaniyukte yamàkhye devabhede %<çùiprabhàvànmayi nàntakã'pi prabhuþ prahartuü kimutànyahiüsrà>% iti raghuþ . vinà÷akamàtre triø %<krodhàndhastasya tasya svayamiha jagatàmantakasyàntako'hamiti>% veõãø . parame÷vare puø tasya sarvabhåtànàü pralaye saühartçtvàttathàtvam, %<mahãdadhi÷ayo'ntaka>% iti viùõusahaø .

#<antakara># triø antaü nà÷aü karoti kç--ña upaø saø . nà÷akàrake . %<ahamantakaro nånaü dhvàntasyeva divàkara>% iti bhaññiþ . striyàü ïãp .

#<antakaraõa># triø antaü karoti nandyàø lyu . nà÷akàrake . %<dyåtaü samàhvaya¤caiva ràjà ràùñràdvivàsayet . ràjyàntakaraõàvetau dvau doùau pçthivãkùitàmiti>% manuþ . bhàve lyuñ . nà÷ane naø .

#<antakarman># naø antasya nà÷asya paricchedasya và karma utpàdanam . nà÷ane . %<ùo antakarmaõi iti>% pàø dhàtuø . syaternà÷anàrthatvàt sakarmakatvam tena %<ràghava! sya ÷arairghorairghoraü ràvaõamàhave>% ityàdau vàraõasya karmatà syeti syaterlãño madhyamaikavacanàntaråpam . paricchedakaraõe avàsàsãcca vaiyàsakãmityàdi .

#<antakàrin># triø antaü karoti kç--õini 6 taø . antakàrake vinà÷ake . striyàü ïãp . õvul . antaükàrako'pyuktàrthe triø .

#<antakàla># puø 6 taø . mçtyukàle, %<sthitvà'syàmantakàle'pi brahma nirvàõamçcchatãti>% gãtà .

#<antakçt># triø antaü karoti kç--kvip 6 taø . vinà÷ake .

#<antaga># triø antaü gacchati gama--óa upaø saø . kàryàntagàmini, nirava÷eùakàryakàrake, pàragàmini, ca %<yatnena bhojayecchràddhe bahvçcaü vedapàragam . ÷àkhàntagamathàdhvaryaü chandogaü ca samàptikamiti>% manuþ .

#<antacara># triø ante ÷eùàvadhau carati cara--ña . kàryàdi÷eùagàmini .

#<antatas># avyaø anta + sàrvavibhaktikastasi . antena ante antàdityàdyarthe . tatra tçtãyàrthe . %<vai÷yo'dbhiþ pràsitàbhistu ÷ådraþ spçùñàbhirantata>% iti manuþ . %<÷udhyeta strã ca ÷ådra÷casakçtspçùñàbhirantata>% iti yàø . saptamyarthe %<saha dyàvàpçthivyo÷ca tathà sviùñakçte'ntata>% iti manuþ . antataþ upaspç÷ya ÷uciriti gobhiø . antataþ antàvacchede ityarthaþ tàmantato'pakramyetyàdau tu pa¤camyarthe . apekùàyàü, sambhàvanàyà¤ca . avayave, ÷àsane ca vi÷vaø .

#<antama># triø antika + tamap %<tàde÷ceti>% vede tika÷abdalopaþ . antikatame atyantunikañasthite . ÷ikùà antumasyeti çø 1, 27, 5, %<tanå'pà antamo bhaveti>% çø 6, 46, 10, . bhàùyakçtoktàrthatayaiva vyàkhyàtam .

#<antapàla># triø puø antaü samãpade÷aü dvàraü pàlayati . dvàrapràle . %<sudyumnastvantapàlebhyaþ ÷rutvà likhitamàgatamiti>% bhàø ÷àø paø .

#<antar># avyaø ama--aran tuóàgama÷ca . madhye, %<antaþ÷àktà vahiþ÷aivàþ sabhàyàü vaiùõavà matà>% iti tantram . %<antarvi÷vàni bheùajà>% çø 1, 23, 20 %<apsvantaramçtamapsu>% iti çø 1, 23, 19, %<na ÷ma÷ruõi gatànyàsyànna dantàntaradhiùñhitamiti>% manuþ %<pratibalajaladheranturaurvàyamàõa>% iti %<antarjvàlàvalãóheti>% ca veõãø . sarvamadhyasthe parame÷vare dehamadhyasthe jãve ca antaþpraj¤aþ antarjyotirityàdi . citte antargatà madanavahni÷ikhàvalã yetyudbhañaþ %<antargataü pràõabhçtàü hi vedeti>% raghuþ . pràpte, svãkàre ca . asya ca madhyàrthe'vyayãbhàvaþ . antarjaladhi anturgçhamityatyàdi avyaø .

#<antara># naø antaü ràti dadàti rà--ka . avakà÷e, avadhau, paridhànàü÷uke antardhàne, bhede, parasparavailakùyaõyaråpe vi÷eùe, tàdarthye, chidre, àtmãye, vinàrthe, vahirarthe, vyavadhàne, madhye, sadç÷e ca . àsanne triø . %<kçùvàyuja÷cidantaram çø 1, 10, 9, antaraü kçùva àsannaü kuru>% bhàø %<pàyurantaro niùaïgàya>% çø 1, 31, 13, %<antaraþ samãpavartãti>% bhàø %<na yatparo nàntara iti>% çø 2, 41, 8, %<antaraþ samãpavartãti>% bhàø nikañasthe %<yaj¤ohãlo vo antara iti>% 8, 18, 19, antaraþ antike vartamàna iti bhàø . antarayati dårãkaroti antara--õic + ac . apasàraõe . antargate triø . %<hrado astvantaram>% çø 7, 101, 5 %<anturamantargatamiti>% bhàø . vçø upaø antaryàmibràhmaõe antargate bahu÷aþ prayuktaþ tacca (130) pçùñhe dç÷yam . yo anturomitramaho vanuùyàt çø 6, 5, 4, antaraþ abhyanturavartãti bhàø . purohito'ntaroyàsidåtyam çø 1, 44, 12, %<antaraþ devayajanamadhye vartamàna>% iti bhàø . avakà÷e, %<mçõàlasåtrànturamapyalabhyam>% kumàø . %<tatràntare jaghnuramuü kañàkùaiþ>% màghaþ . madhye, %<dilãpasånoþ sa vçhadbhujàntaramiti>% raghuþ . %<àvayorantare jàtàþ parvatàþ sarito drumà>% iti ràmàø . vyavadhàne girirvà vyavadhàyakaþ . mahànadyantaraü yatra tadde÷àntaramucyate vçø manuþ . %<nirantaràbhyantaravàtavçùñiùu>% kumàø nirantaramavyavadhànam ityarthaþ . %<ekànture ànulomyàditi>% manuþ . bhede %<saiva vi÷inaùñi punaþpradhànapuruùàntaraü såkùmamiti>% sàø kàø . %<÷arãrasya guõànà¤ca dåramatyantamantaramiti>% hitoø . %<yadantaraü sarùapa÷ailaràjayoryadantaraü vàyasavainateyayoriti>% ràmàø . vyasane . %<praharedantare ripum>% . vahiryoge %<antare ca puràt càõóàlàvàsà>% iti . upasaüvyàne (uttarãyavastre,) antaraü paridadhàti . sadç÷e, %<sthàne'ntaratama>% iti pàø antara÷abdasya purãbhinne eva vi÷eùye sarvanàmakàryam %<sumedhasàmantarasmai>% iti siø kau0, muø boø . puryàntu na, antaràyai nagaryai . tatràpi vahiryoge upasaüvyàne eva sarvanàmatà . mayåravyaüsàditvàt na¤àde÷àntara÷abdasya svajàtãyabhinne vçttiþ ÷abdasvàbhàvàt %<ràjàntaraü ràjasutàü ninàyeti>% raghuþ . anyo ràjà mayåø %<ràjàntaramiti>% mallinàø %<de÷àntaramçte patyau sàdhvã tatpàdukàdvayamiti>% smçtiþ svameva mårtyantaramaùñamårtiriti %<artho'yamarthàntarabhàvya eva>% iti ca kumàø . antarasya bhàvaþ bràhmàø ùya¤ . àntaryaüsàdç÷ye naø %<yatrànekavidhamàntaryaü tatra sthànata àntaryaü balãya>% iti pariø siø kauø . antare bhavaþ aõ àntaraþ tadbhave triø . %<ka÷cana àntaro bhàva iti>% sàø daø . %<antaþkaraõamàntaramiti>% vedàø vyavakalane (viyojane) %<kuryàd yathà sthànanakamantaraü veti>% lãlàø .

#<antaragni># puø antarvartã agniþ . jañharànale %<dãptàntaragniþ pari÷uddhakoùñha>% iti %<÷àmyanti càyaü ciramantaragneriti>% %<icchàbhighàtabhaya÷okahate'ntaragnau>% iti ca su÷rutam . agnermadhye avyaø . agnimadhye avyaø .

#<antaraïga># puø antaraü sadç÷amaïgaü yasya . atyantapriye, %<samãpago'ntaraïgaþpriyo bhavatãti>% chàø upaø bhàø . %<caramagirikuraïgã÷çïgakaõóåyanena svapiti sukhamidànãmantaraïgaþ kuraïgaþ>% iti . vahiraïga÷àstrãyanimittasamudàyamadhye antabhåtàni aïgàni nimittàni yasya . vyàkaraõokte paranityavahiraïgabàdhake naimittikakàryabhede, tadbodhaka÷àstre ca . yathà gràmaõinã kule ityàdau %<iko'cãti>% pàø nityapràpta numaü bàdhitvà %<hrasvo napuüsake>% iti pàø hrasvaþ . pårbaü kçte tu numi ajantatvàbhàvàt hrasvo na syàt . tata÷ca numråpakàryaü pratyayasthàjråpaü nimittamapekùateiti tadvahiraïga, hrasvastu prakçtimàtrasàpekùatvàt antaraïga iti tasya vahiraïganimittakakàryabàdhakatve vãjam . %<paranityàntaraïgàpavàdànàmuttarottaraü baloya iti>% %<asiddhaü vahiraïgamantaraïga>% iti ca pariø siø koø . etanmålikaiva %<vahiraïgavidhibhyastu antaraïgavidhirbalãti>% kàrikà . antaþ àsannamaïgaü karmaø . àràdupakàrake naø yathà brahmasàkùàtkàre ÷ravaõamanana nididhyàsanàni, saüpraj¤àtasamàghau ca dhàraõàdãni trãõi antaraïgàõi . yamàdayastu pa¤ca vahiraïgàõi . tathà hi yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayaityaùñau saüpraj¤àtasamàdheraïgàni tatra yamàdayaþ vahiraïgàõi, pratibandhakasya cittakàyapràõendriyamalasya nivartanena paramparayà upakàrakatvàt, dhàraõàdayastu saüpraj¤àtasamàdheþ samànaviùayatayà sàkùàtsvaråpopakàrakatvàdantaraïgàõãti ata eva dhàraõàditrayamabhidhàya %<trayamantaraïgaü pårbebhya>% iti pàtaø såtre dhàraõàditrayasyàntaraïgatvamuktam . dhàraõàdisvaråpàdi tattacchabde vakùyate . asaüpraj¤àtasamàdhau tu sarvàõyeva vahiraïkàõi asamànaviùayatvàditi bodhyam .

#<antaracakra># naø antaraü madhyavarti cakram . tantrokteùu dehasthasuùumõàmadhyastheùu målàdhàràdiùu ùañsu padmàkàracakreùu . vivaraõa ùañcakra÷abde dç÷yam . 6 taø . àtmãyasamåhe naø .

#<antaraj¤a># triø antaraü bhedaü vi÷eùaü jànàti j¤à--ka 6 taø . vi÷eùaj¤e %<nàntaraj¤àþ ÷riyo jàtu priyairàsàü na bhåyate>% iti kiràø .

#<antaraõa># naø antaraü vyavahitaü karoti antara + õic--bhàve lyuñ . antaritakaraõe vyavadhàpane, %<havirantaraõe pràk pradhànejyàyà>% iti kàtyàø 25, 5, 15, %<yadi nàma havirantaritaü na gçhãtameva, pràk pravànejyàyàþ smçtvà anvàharet hariùo'ntaraõaü bahånàü madhye ekasyàgrahaõamiti>% tadvyàø .

#<antaratama># triø ati÷ayena antaraþ sadç÷aþ, atyantasadç÷e %<sthàne'ntaratama>% iti pàø . sàdç÷ya¤ca %<tulyàsyaprayatnamiti>% pàø såtropàtta sthànàdisàmyam, yathà kakà ràdãnàü ïakàràdiùu tulyasthànaprayatnavattvena sàmyam evaü sakàrasya thakàre . àtmãyatame ca .

#<antaratas># avyaø saptamyarthe tasi . madhye ityàdyarthe . %<tçõamantarataþkçtvà ràvaõaü vàkyamabravãt>% iti ràmàø .

#<antaradç÷># puø antare dçg yasya . antaraj¤e paramàtmànusandhà yini . antaraübhedaü pa÷yati dç÷a--kvip 6 taø . vibhedaj¤e triø .

#<antarade÷a># puø karmaø . madhyade÷e tadvivaraõaü madhyade÷a÷abde dç÷yam

#<antarapu(på)ruùa># puø antaraþ madhyavartã puruùaþ và dãrghaþ . antayàmini parame÷vare . manyante ca pàpakçto %<na ka÷cit pa÷yatãti naþ>% . tàüstu devàþ prapa÷yanti svasyaivàntarapåruùa iti manuþ .

#<antarapåjà># strã 7 taø tantrokte manaþkalpitopacàreõa påjàyàm tatprakàrastu antaryàga÷abde vakùyate .

#<antaraprabhava># puø antarebhyo bhinnavarõamàtçpitçbhyaþ prabhavati pra + bhå--ac 5 taø . saïkãrõavarõe mårdhàvasiktàdau . antaraprabhavà÷ca dvividhàþ anulomajàþ, pratilomajà÷ca tatrotkçùñavarõàt apakçùñavarõàyàü striyàü jàtàþ mårdhàvasiktàdayaþ anulomajàþ, apakçùñavarõàt utkçùñavarõàyàü striyàü jàtàþ pratilomajàþ såtàdayaþ . %<bhagavan! sarvavarõànàü yathàvadanupårba÷aþ . antaraprabhavànà¤ca dharmànno vaktumarhasãti>% manuþ . eteùàü bhinnavarõajàtatvàt antaranàmatvamapi manunà hi anulomajàn pratilomajàü÷ca uktvà %<tànantaranàmnastu màtçdoùàt pracakùate>% ityuktam . adhikaü varõasaïkara÷abde vakùyate .

#<antaraya># puø antarmadhye ayaþ gamanam iõ--ac . madhyagatau vyavadhàne . lyuóantamapyatra naø . antaraü yàti yà--ka . dehamadhyasthacittagate triø .

#<antara÷àyin># puø antare ÷ete ÷ã + õini . cittasthe jãve . tasya tatra prativimbaråpeõa sthitatvàttathàtvam .

#<antarastha># puø antare dehamadhye tiùñhati sthà--ka 7 taø . dehamadhyasthacittasthe jãve .

#<antarà># avyaø antareti iõ--óà . nikañe, madhye, vinàrthe ca . tatra madhye %<antarà patite piõóe sandehe và punarharediti>% yàø . %<antarà mçtasåtake>% iti smçtiþ . %<pa÷umaõóåkamàrjàra÷vasarpanakulàdibhiþ antarà gamane, vidyàdanadhyàyamaharni÷amiti>% manuþ . %<saumitrerni÷itairvàõairantarà ÷akalãkçtà>% iti raghuþ . akùetre vãjamutsçùñamantaraiva vina÷yati iti manuþ . dvayormadhye %<ansaràntareõa yukte>% pàø ukteþ etatsambandhipadàt dvitãyà . antarà tvàü màü haririti siø kauø . varjane nikañe ca mediniþ .

#<antaràtman># puø karmaø . jãvàtmani . %<tadapi na hariõàkùãü vismaratyantaràtmeti>% sàø daø .

#<antaràpatyà># strã antare garbhamadhye'patyaü yasyàþ . garbhavatyàü striyàm .

#<antaràya># triø antaraü vyavadhànamayate aya--ac . vyavadhànakàrake . %<asya te vàõapàtapathavartinaþ kçùõasàrasyàntaràyau tapasvinau saüvçttau>% ÷akuø . vighne ca %<tvamantaràyo bhavasi cyuto vidhiriti>% raghuþ . %<vairã na ced vepathurantaràya>% iti sàø daø samàdhyantarà yà÷ca layàdayaþ vedàntasàre dar÷itàþ yathà . asyàïginonirvikalpakasya layavikùepakaùàyarasàsvàdalakùaõà÷catvàrovighnàþ sambhavanti . layastàvadakhaõóavastvanavalambanena cittavçtternidrà . akhaõóavastvanavalambanena cittavçtteranyàvalambanaü vikùepaþ . layavikùepaõàbhàve'pi cittavçtte ràgàdivàsanayà stabdhãmàvàdakhaõóavastvanavalambanaü kaùàyaþ . akhaõóavastvanavalambanenàpi cittavçtteþ savikalpànandàsvàdanaü rasàsàsvàdaþ, samàdhyàrambhasamaye savikalpànandàsvàdanaü và . anena vighnacatuùñayena rahitaü cittaü nirvàtadãpavadacalaü sadakhaõóacaitanyamàtramavatiùñhate yadà, tadà nirvikalpakasamàdhirityucyate . taduktam . %<laye saübovayet cittaü vikùiptaü ÷amayetpunaþ . sakaùàyaü vijànãyàt ÷amapràptaü na càlayet . nàsvàdayedrasaü tatra niþsaïgaþ praj¤ayà bhavet>% iti . yoga÷àstroktàþ pradhànapuruùasàkùàtkàràt pràmbhavàþ pràtibhàdayaþ siddhayaþ vivekasàkùàtkàrasyopasargàparaparyàyà antaràyàþ yathoktaü pàta¤jalasåtre %<tataþ pràtibha÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtà jàyante>% ityanena pràtibhàdisiddhãruktvà %<te samàdhàvupasargà vyutthàne siddhaya iti>% ayamarthaþ . yogaja÷ukladharmànugçhãtena manomàtreõa sarvagocaraj¤ànaü pràtibhasiddhiþ . divyànàü ÷abdaspar÷aråparasagandhànàü grahaõe yogajadharmànugçhãtàni ÷ravaõàdãni yathàkramaü samarthàni yadà bhavanti tadà ÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtàkhyàþ siddhayaþ . tathà ca divya÷abdagrahaõe yadà yoginaþ ÷ravaõaü samarthaü bhavati tadà ÷ràvaõamiti saüj¤à evaü divyaspar÷agrahaõasamarthà tvak vedanàsaüj¤à, divyaråpagrahaõe samarthaü netraü dar÷asaüj¤am . divyarasàsvàde samarthà rasanà àsvàdasaüj¤à, divyagandhagrahaõe samarthaü ghràõaü vàrtàsaüj¤à . te pràtibhàdayaþ niþ÷reyasaphale samàdhau tasya yoginaþ vyutthànasamaye yogaviràmakàle jàyamànàþ upasargà bhavanti . ato mokùàrthã tànupekùeteti upade÷aprayojanam nahyàtmasàkùàtkàraü vinà siddhikoñyàpi kçtakçtyatà bhavatãti .

#<antaràràma># puø antare sarvàbhyantare'tisåkùmatvàt àtmani àramate krãóati à + rama kartari gha¤ . àtmàbhirate . %<yo'ntaþsukho'ntaràràma>% iti gãtà .

#<antaràla># naø antaraü vyavadhànasãmàmàràti gçhõàti à + ràka rasya latvam . madhye abhyantare . %<tutoùa pa÷yan vitçõàntaràlà>% iti bhaññiþ . %<vadhåprave÷o'ùñidinàntaràla>% iti muhåø diïnàmànyantaràle pàø . saïkãrõavarõe ca . %<varõànàü sàntaràlànàü sa sadàcàra ucyate>% manuþ . tadvartini triø svàrthe aõi àntaràlamapyatra naø .

#<antaràladik># strã antaràlà dik . di÷o madhyàyàü vidi÷i ai÷ànyàdau koõe .

#<antaràvedi(dã)># strã antarà madhyasthà vediþ và ïãp . gajayoryu vyamànayormadhyasthàyàü mçõmayavedyàm . %<jayan÷rãrantaràvedã mattavàraõayoriva>% raghuþ . antareti pçthakpadamiti malliø . %<samåhe càntaràvedyàmiti>% trikàø .

#<antarikùa># naø antaþ svargapçthivyormadhye ãkùyate ãkùa--karmaõi gha¤, antaþ çkùàõi asya và pçùoø pakùe hrasvaþ çkàrasya ritvaü và . pakùimeghasa¤càrayogye bhålokasvargamadhyavartini àkà÷aprade÷e . %<pçthivã hiïkàro'ntarikùaü prastàva>% iti chàø upaø . %<antarikùagatàü÷caiva munãn devàü÷ca iti>% manuþ . %<tiryak càntarikùaü vyapohitamiti>% athaø . %<aditirdyauraditirantarikùamiti>% çø 1, 89, 10 . %<aditiradãünà akhaõóanãyà và pçthivã devamàtà và saiva dyaurdyotana÷ãlo nàkaþ tata÷ca saivàntarikùam antarà dyàvàpçthivyormadhye ãkùyamàõaü vyometi>% bhàø . %<vi÷vamàprà antarikùamiti>% çø 1, 52, 13 . antarikùamantarikùàntaü dyàvàpçthivyormadhye vartamànamàkà÷aü vi÷vaü sarvamiti bhàø . %<diva¤ca pçthivãü càntarikùamatho svariti>% sandhyàmantraþ . tata÷ca dyàvàpçthivãmadhyasthàkà÷asyaiva bhuvarlokaråpasyàntarikùatvam . %<sàdayàmyantarikùasya dhartrãmiti>% yaø 14, 5 . antarikùasya bhuvarlokasya dhartrãmiti vedadãpaþ . atra antarãkùamapi . asyacàntarãkùaniruktiþ ÷rutau . %<yo'nvare nàkà÷a àsãdantarãkùamabhavadãkùaü hi tannàma tataþ puràntarà và idànãmãkùamabhåditi>% tasmàdantarãkùamiti .

#<antarikùaprà># triø antarikùaü pràti pårayati prà--påraõe vic . antarikùapårake %<antarikùapràü taviùãbhiràvçtamiti>% çø 1, 15, 2 . %<antarikùaü dyulokaü svatejasà pràti prayatãti>% vic, bhàø .

#<antarikùaprut># triø antarikùaü pravate pruïgatau kvip . antarikùacare %<antarikùaprudbhirapodakàbhiriti>% çø 1, 116, 3 .

#<antarikùasad># triø antarikùe sãdati sa¤carati sada--gatau kvip . àkà÷acàriõi . haüsaþ ÷uciùadvasusadantarikùasaditi çø 4, 40, 5 . %<antarikùasada antarikùasa¤càrãti>% bhàø .

#<antarikùasadya># triø antarikùe sadyam sadanaü sada--bhàve yat . arikùasadane . %<upari sadyaü và eùa jayati yo jayatyantarikùasadyamiti>% kauø bràhmaø .

#<antarikùya># triø antarikùe bhavaþ yat . antarikùabhave . pavatàmantarikùyà iti çø 9, 36, 5 .

#<antarita># triø antar--iõa--kartari kta 2 taø . antargate antaraü vyavadhànaü karotãti õici karmaõi kta . vyavaghànã gate, vyavadhàpite, tiraskçte àcchàdite, %<dvirephavçndàntaritaiþ saroruhairiti>% kiràø . apasàrite, %<kuryàt yathàsthànakamantaraü veti>% lãlàvatyàmantara÷abdasya viyojane prayogàt tatprakçtikatayà viyojite ca .

#<antarindriya># naø karmaø . antaþkaraõe .

#<antarãkùa># naø antarikùavatsarvam .

#<antarãkùajala># naø antarãkùàt patitaüjalam ÷àø taø . divyodake àkà÷àtpatitajale

#<antarãpa># puø antarmadhye gatà àpo'sya baø ac samàø àtaãttvam . dvãpabhede . dvãpasya hi jalamadhyasthatvàt antargatajalatvàttathàtvam iyàüstu bhedaþ caturdikùu jalasattve tasya antarãpatvam dvayordi÷orjalasattve dvãpatvamityanayorbhedaþ . kàkàkùigolakanyàyàt dvãpo'striyàmantarãpamityatràpi astriyàmityasya anvaya iti tenàyaü puüstrãø iti kecit .

#<anta rãya># naø antare bhavaü gahàditvàt cha . %<nàbhau dhçta¤ca yadvastramàcchàdayati jànunã . antarãyaü pra÷astaü tadacchinnamubhayàntayo>% rityevaülakùaõe paridhàne vastre . bhavàdyarthe dhåmàø vu¤ . àntarãyakaþ tadbhave triø .

@<[Page 201b]>@
#<antare># avyaø antareti iõ--vic . madhye . %<ànande'thàntare'ntarà, antareõa ca madhye syurityamaraþ>% .

#<antareõa># avyaø antareti iõ--õa ñavargàditve'pi õasya nettvam . vinàrthe, madhyàrthe ca . tatra vinàrthe %<antareõà¤jaliü baddhvà lakùmaõasya prasàdanamiti>% ràmàyaõam . madhye %<antareõa vai yoniü garbhaþ sa¤carati>% kauø bràø . %<antareõàpàü guõam iti>% smçtiþ . tatra vinàrthe, dvitãyàtçtãye paryàyeõa, %<÷rãrne÷ena vinà ÷ambhunàntareõàcyutaü sukhamiti>% muø boø . ubhayormadhye'rthe dvitãyà %<antareõàhavanãyaü gàrhapatya¤ceti>% kauø bràø .

#<antargaóu># triø antarmadhye gaóuriva nirarthakaþ . grãvàprade÷e jàtasya galamàüsapiõóasya gaóoryathà nirarthakatvam tadvannirarthake . kimanenàntargaóuneti sarvadar÷ana saüø . %<antargaóu nirarthakamiti>% mediniþ .

#<antargata># triø antaþantakaraõe gataþ . antaþkaraõasthe dehasthe ca %<antargataü pràõabhçtàü hi veda>% iti raghuþ . %<yeùàmantargataü pàpaü janànàü puõyakarmaõàmiti>% puràø %<antargatà madanavahni÷ikhàvalã yà sà bàdhyate kimiha candanacarciteneti>% udbhañaþ . abhyantarasthe ca %<antargata÷ave gràme vçùalasya ca sannidhàviti>% . %<netravaktravikàreõa gçhyate'ntargataü manaþ>% iti ca manuþ . antargataphalàrambhàþ ÷asyànàmiva sampadaþ iti raghuþ .

#<antargarbha># triø antarabhyantarastho garbho'sya . abhyantarasthagarbhayukte . %<ku÷au samàvapra÷ãrõàgràvanantargarbhàviti>% kàtyàø 2, 3, 31 . garbhasya madhyam avyayãø . garbhamadhye avyaø .

#<antargarbhin># triø antarmadhye garbho'styasya ini . madhyasthagarbhayukte . %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ceti>% pavitralakùaõe kàtyàyana smçtiþ .

#<antargçha># naø antaþsthaü gçham . vàràõasãsthe saptàvaraõavati sthànavi÷eùe %<anyasthàne kçtaü pàpaü vàràõasyàü vina÷yati . vàràõasyàü kçtaü pàpaü pa¤cakro÷yàü vina÷yati . pa¤cakro÷yàü kçtaü pàpamantargçhe vina÷yati>% .. kà÷ãmàø antargehamapyatra %<anyatra yatkçtaü pàpaü tatkà÷yàü pariõa÷yati vàràõasyàü kçtaü pàpa mantargehe vina÷yati antargehe kçtaü pàpaü pai÷àcyanarakàvahamiti>% %<devo virajasaþ pãñhàdantargehaü vive÷a heti>% ca kà÷ãø . madhyasthagçhe ca . gçhasya madhyam avyayãø gçhasya madhye avyaø .

#<antarghaõa># puø antarhanyate kroóãbhavatyasmin antar + hana--ap niø ghàde÷aþ õatvam . dvàramatikramya sthite sàvakà÷e de÷e %<tasminnantarghaõe pa÷yan praghaõe saudhasadmanaþ>% iti bhaññiþ .

#<antarjañhara># avyaø jañharasya madhyam avyayãø . jañharasya madhye, upacàràt tatsthakoùñhe naø .

#<antarjàta># triø antardehamadhye jàtaþ . dehàbhyantarajàte .

#<antarjànu># avyaø jànunormadhyam avyayãø . jànunormadhye %<antarjànu ÷ucau de÷a upaviùña udaïmukhaþ . pràï và bràhmeõa tãrthena dvijo nityamupaspç÷editi>% yàø %<jànunormadhye hastau kçtveti>% raghuø .

#<antarjyotis># naø antargataü jyotiþprakà÷akatvàt caitanyam . sarvàntaryàmini parabrahmaråpacaitanye tasya sarvàntaryàmitvàttathàtvam .

#<antarjvalana># naø antaþ dehàntarasya jvalanam . rogakçte dehàntardàhe . antaþstho jvalanaþ . jañharànale puø .

#<antardadhana># naø antardadhyate àdhãyate màdakatà'nena dadhakaraõe lyañ . kiõuprabhçtau madyavãje .

#<antarda÷à># strã antargatà da÷à àdhipatyakàlaþ . jyotiùokte mahàda÷àntargate grahàõàü svàdhipatyayuktakàlabhede . da÷à ca nànàvidhà tà÷ca da÷à÷abde vakùyante . tatràùñottarãyada÷àyàmantarda÷à'bhidhãyate vaïge ca tasyà eva pracalitatvam . %<ùañsåryasya da÷à j¤eyàþ ÷a÷inoda÷a pa¤ca ca . aùñàvaïgàrake j¤eyà budhe saptada÷a smçtàþ . ÷anai÷care da÷a proktà gurorekonaviü÷atiþ . ràhordvàda÷a varùàõi bhçgorapyekaviü÷ati>% rityupakramya satyàcàryaþ %<kçttikàditraye såryaþ somo raudracatuùñaye . maghàditritaye bhaumo budho hastacatuùñaye .. anuràdhàtraye saurirguruþpårbàcatuùñaye . dhaniùñhàtritaye ràhuþ ÷eùe ÷ukraþprakãrtitaþ .. såryopaplavabhaumàrkida÷àtikaùñadà nçõàm . guruj¤acandra÷ukràõàü yathepsitaphalapradà>% .. antarda÷àj¤ànaü yathà . %<svada÷àbhirda÷àü hatvà navabhirbhàgamàharet . labdhà màsàstu taccheùaü pårayitvà tu triü÷atà .. aïkairhçtvà dinaü labhyaü taccheùe vaùñipårite . navabhi÷ca hçte labdhà j¤eyà daõóàstadantare .. raveþ ùaóvarùamadhye tu vedà 4 màsà ravernijàþ . candrasya da÷a màsà÷ca digdinaü pa¤camàsakàþ . kujasya, j¤asya rudràstu màsà digdivasàþ, ÷aneþ . çtumàsàdyu viü÷a÷ca gurorvarùodyuviü÷atiþ . ràhormàsàùñakaü j¤eyaü bhçgorvarùastu màsakau evaü grahàõàmanyeùàmåhyà÷caivàntaràdayaþ . yadgrahasyàntare yastu yatsaükhyakàlamàptavàn . tatsaükhyaü svàntare tasmai sa dadyàditi ni÷cayaþ . svàntare grahaõe svàü÷aü svàü÷ena pårayet sadà iti>% jyoø taø . viü÷ottarãye tu . àcaü kuràjã÷abuke÷upårbà vahnyàdito bhàtkrama÷astrivàram . mànaü rasà÷ànagadanticandrakalàïkacandràdrirasàdriviü÷à ityukteþ kçttikàdikrameõa ravyàdãnàü trivàraü rasàdimità varùà mahàda÷à . yathà kçttikàyàü jàtau raveþ ùañvarùàþ, rohiõyàü jàtau candrasya 10 varùàþ, mçge, kujasya 7 varùàþ, àrdràyàü ràhoþ 18 varùàþ, punarvasau jãvasya 16 varùàþ, puùye jàtau ÷aneþ 19 varùàþ, a÷leùàyàü budhasya 17 varùàþ, maghàyàü ketoþ 7 varùàþ, pårbaphàlmunyàü jàtasya ÷ukrasya 20 varùàþ, evamuttaraphàlganyàdiùu navasu uttaràùàóhàdiùu navasu ca ravyàdãnàü yathàkramaü ùaóàdivarùàþ . tadantarda÷à tu %<svada÷àbhirda÷àü hatvà vasubhirbhàgamàharediti>% vi÷eùaþ . tata÷ca ubhayorda÷ayoranupàtenàntarda÷àmànamunneyam yathà yadi 108 varùaiþ 6 varùàþ tadà 6 varùaiþ kimiti ityàdikrameõa trairà÷ikena tattanmànam evaü 120 varùaiþ yadi 6 varùàþ tadà 6 varùaiþ kimityàdikrameõa trairà÷ikena tattanmànasiddhiþ . evaü yoginyàdida÷àyàmapi antarda÷àmànamunneyam .

#<antarda÷àha># avyaø da÷àhasya madhyam avyayãø . da÷àhàbhyantare %<antarda÷àhe syàtà¤cet punarmaraõajanmanã>% iti manuþ da÷àhapadaü svasvajàtyuktà÷aucadinaparamu .

#<antardahana># naø antarabhyantare dahanam . rogakçte dehàbhyantaradàhe . antaþsthaþ dahanaþ . jañharànale puø .

#<antardàha># puø antarmadhye dàhaþ . dehàbhyarasantàpe .

#<antarduùña># triø antaþ antaþkaraõe duùñaþ . duùñàntaþkaraõe .

#<antardvàra># naø antargataü dvàram . gçhamadhyasthe guptadvàre . jàladvàre kùãrasvàmã (khiókã) dvàre ÷avaraþ .

#<antardhà># strã antar + dhà striyàü bhàve'ï . antardhàne tirodhàne %<antardhàmupayayurutpalàvalãùu>% iti màghaþ .

#<antardhàna># naø antar + dhà--lyuñ . tirodhàne dç÷yapadàrthasya dar÷anàyogyasthàne sthitau, munyàdãnàü ÷arãratyàge ca . %<antardhànaü gate ràmeiti>% ràmàyaõam .

#<antardhi># puø antar + dhà--ki . àcchàdane, vyavadhàne, antardhàne ca %<antardhau yenàdar÷anamicchati>% pàø .

#<antarnagara># naø nagarasya madhyam avyayãø . nagaramadhye antaþsthaü nagaram karmaø . antaþpure . %<da÷ànanàntarnagaraü dadar÷eti>% ràmàø .

@<[Page 203a]>@
#<antarbhàva># puø antarmadhye bhàvaþ prave÷aþ . madhyaprave÷e samudàyamadhyapàte . %<àtmànamàtmanà bibhradastoti vyavadi÷yate antarbhàvàcca tenàsau karmaõà na sakarmaka>% iti harikàø svaviùayakaj¤ànaviùayatve ca bhavati ca vahnimahnodhaviùayatvàdvahnervahnimadantarbhàvaþ . antaþsthobhàvaþ . cittavçttibhede .

#<antarbhàvanà># strã antaþsthà vya¤jakaceùñàkàràdirahità bhàvanà . vya¤jakaceùñàdi÷ånye cintane .

#<antarbhàvita># triø antar + bhå--õic--kta . madhyaprave÷ite samudàyàntarbhåtãkçte . %<antarbhàvitasattvaü cet kàraõaü tadasattvataþ . nàntarbhàvitasattvaü cet kàraõaü tadasattvata>% iti khaõóanakhaõóakhàdyam . avyavahitapårbavartitayà kàraõasya yat sattvasurarãkriyate tasya sattvamasti na và tasya sattvasvãkàre punastatsattvasya sattvasvãkàre'navasthàpàtaþ tata÷ca uttaratra ekasya sattvamanaïgãkçtyaiva anavasthà vàraõãyà tathàca kàraõasattve'pi kutaþ tathà nàïgãkriyate . evaü ca vinàpi sattvaü, tadaïgãkçtya kàraõatàsvãkàre na ko'pi doùo'sti iti tadà÷ayaþ .

#<antarbhåta># triø antarmadhye bhåtaþ bhå + kta . madhyasthite, antargate ca . %<kàlabhàvàdhvade÷ànàmantarbhåtakriyàntaraiþ . sarvairakarmakairyoge karmatvamupajàyate>% iti harikàø %<eùa vai bhagavàn viùõurantarbhåtaþ sanàtana>% iti puràø .

#<antarmanas># triø antargataü vàhyavyàpàra÷ånyatayà antareva sthitaü mano yasya . vyàkulacitte, samàhitamanaske ca . duþkhitasya hi vàhyetaditaravyàpàra÷ånyatayà tatpratã kàracintanàyàntareva manasaþ sthitatvàt tathàtvam samàdhisthasya tu vàhyaviùayaparihàreõa dhyeyàtmamàtragãcaramanaskatayà tathàtvamiti bhedaþ .

#<antarmukha># triø antaþparamàtmà mukhaü prave÷advàraü yasya . vàhyavastuparihàreõa paramàtmaviùayakatayà prave÷ayukte cittàdau . antarabhyantare mukhaü yasya . su÷rutokte vraõasràvaõasàdhane ÷astra bhede naø . %<såcãku÷apatràcãmukha÷aràrãmukhàntarmusvatrikårcakàni visràvaõe>% iti su÷rutam . antaþkaraõaü avidyàvçttiråpaü dvàraü sukhànubhave yasya . svaråpasukhànubhavahetunà avidyàvçttiråpàntaþkaraõena suùuptau ànandànubhavakàrake pràj¤àkhye jãvabhede %<ànandabhuk cetomukhaþ pràj¤aþ>% iti ÷rutau pràj¤asya ànandabhoge cetomusvatvoktyà tathàtvam . mukhasya madhyam avyayãø . mukhasya madhye ityarthe avyaø .

#<antarmàtçkà># strã antaþsthà ùañcakrasthà màtçkà akàràdivarõàþ . tantrokteùu ùañpadmastheùu akàràdiùu varõeùu . te ca varõà antarmàtçkànyàsa÷abde'nupadaü vakùyante .

#<antarmàtçkànyàsa># puø antaþsthàyà màtçkàyà nyàsaþ uccàraõapårbakaü tattatsthàneùu nyàsaþ . antasthamàtçkàvarõànàü smaraõapårbakaü tattatsthàneùu nyàse . yathà %<nyàso'yamàntara>% ityupakramya %<dvyaùñapatràmbuje kaõñhe svaràn ùoóa÷a vinyaset . dvàda÷acchadahçtpadme kàdãn dvàda÷a vinyaset . da÷apatràmbuje nàbhau óakàràdãnnyasedda÷a . ùañpatramadhye liïgasthe bakàràdãnnyasecca ùaña . àdhàre caturovarõàn nyasedvàdãn caturdale . hakùau bhråmadhyage padme dvidale vinyaset priye! . tanmadhye paravindu¤ca sçùñisthitilayàtmakam . evaü samàhitamanà dhyàyennyàsoyamàntaraþ>% iti tantrasàraþ .

#<antarmçta># puø strã antargarbhà÷aye mçtaþ . garbhà÷aye mçte bàlakàdau %<bhavatyucchàsapåti¤ca ÷ålaü càntarmçte ÷i÷au>% iti su÷rutam .

#<antarya># triø antare bhavaþ digàø ya . madhyabhave .

#<antaryàga># puø antarantaþkaraõena manasà kalpitopacàrairyàgaþ påjà homa÷ca . tantrokte mànasopacàraiþ påjane, homabhede ca . %<arcayan viùayaiþ puùpaistatkùaõàt tanmayo bhavet . nyàsaistanmayatàbuddhiþ sohaübhàvena påjayet>% . tanmayeti tadekatvaj¤ànaü sohamiti, %<mantràkùaràõi tacchaktau protàni paribhàvayet . tàmeva paramavyomni paramànandavçühite . dar÷ayatyàtmasadbhàvaü påjà homàdibhirvineti>% . viùayapuùpàõi yathà . amàyàmanahaïkàramaràgamagadaü tathà . amohakamadambha¤ca anindà'kùobhakau tathà . amàtsaryamalobha¤ca da÷apuùpaü vidurbudhàþ . ahiüsà paramaü puùpaü puùpamindriyanigrahaþ . dayà puùpaükùamà puùpaü j¤ànaü puùpa¤ca pa¤camam . ityaùñasaptabhiþ 15 puùpaiþ påjayet paradevatàm . atha homaþ . %<àtmànamaparicchinnaü vibhàvyàtmànamantarà paramàtmaj¤ànamekasvaråpaü saüvibhàvya ca . caturasraü tu citkuõóamànandamekhalàyutam . ardhamàtràkçtiryonistayà caiva vibhåùitam . nàbhau dhyàtvà tanmayasthaj¤ànàgnau juhuyàt yathà . målànte nàbhicaitanyaråpàgnau haviùà srucà . j¤ànapradãpite nityamakùavçttãrjuhomyaham>% . (svàhà iti prathamàhutiþ, målànte) gharmàdharmahavirdãpte àtmàgnau manasà srucà . suùumõàvartmanà nityamakùavçttãrjuhãmmaham . (svàheti dvitãyàhutiþ, målànte) %<prakà÷àkà÷ahastàbhyàü avalambanmanaþsrucà . dharmàdharmakalàsnehapårõamagnaujuhomyaham>% . (svàheti tçtãyàhutiü juhuyàt . tato målànte) . %<antarnirantaranirindhanaedhamàne màyàndhakàraparipanthini saüvidagnau . kasmiü÷cidadbhutamarãcivikà÷amåmau vi÷vaü juhomi vasughàdi÷ivàsanàntam . ityantaryajanaü kçtvà sàkùàdbrahmamayo bhavet . na tasya pàpapuõyàni jãvanmuktobhaveddhruvam>% . %<ayamantaryàgoj¤àninàmeva . athàntaþpa¤camakàrayajanaprakàraþ .. taduktaü kulàrõave antaryajane>% . %<surà ÷aktiþ ÷ivomàüsaü tadbhoktà bhairavaþsvayam . tayoraikyasamutpanne ànandomokùa ucyate . ànandaü brahmaõoråpaü tacca havye vyavasthitam . tasyàbhivya¤jakaü dravyaü yãgibhistena pãyate . liïgatrayavi÷eùaj¤aþ ùañcakrapadmabhedataþ . pãñhasthànàni càgamya mahà padmavanaü vrajet . àmålàdhàramàbrahmarandhaü gatvà punaþ punaþ . ciccandrakuõóalã÷aktisàmaramyamahodayaþ . vyomapaïkajaniùyandasudhàpànarato naraþ . madhupànamidaü devi! cetaranmadyapànakam . puõyàpuõyaü pa÷uü hatvà j¤ànakhaógena yogavit . pare layaü nayeccittaü palà÷ãti nigadyate . mànasàdindriyagaõaü saüyamyàtmani yojayet . màüsà÷ã sa bhaveddevi! itare pràõighàtakàþ . ÷iva÷aktyàtmamithunasaüyogànandanirbharàþ . muktàste saithunaü tatsyàditare strãniùevakàþ>% iti taø sàø %<antaþpåjàü vidhàyaiva vàhyapåjàü samàcarediti>% tantram .

#<antaryàma># puø antaryàmo yasmàt . graharåpe sàmàparàkhye pàtrabhede . triùñubhaþ svàraü svàràdantaryàmaþ %<antaryàmàt pa¤cada÷a>% iti yajuø 13, 55 svàràt sàbhno'ntaryàmaü grahaü niramimãteti ÷ruteriti vedadãpaþ . tacca yaj¤iyaü pàtrabhedaþ . %<suhavà såryàyàntaryàmamanumantrayediti>% ÷rutiþ %<unnetuþ pàtrayojanamityupakramya>% kharottarapårbàrdhe upàü÷vantaryàmayoþ kàtyàø 9, 1, 2, kharasya uttarapårbàrdheã÷ànakoõe, upàü÷vantaryàmayoþ pàtrayo ryojayati sàdayatãti và tadvyàø .

#<antaryàmin># puø antarmadhye'nupravi÷ya yamayati svasvakarmaõi indriyàdãni jãvaü và vyàpàrayati yama + õic--õini . %<antaràvi÷ya bhåtàni yo bibhartyàtmaketubhiþ . antaryàmã÷varaþ tàkùàt bhave>% dityukte ã÷vare %<antareùa yamayatãtyàdi>% vçhadàraõyakàntaryàmibràhmaõoktestasya tathàtvam . àtmaketubhiþ nijavyàpàraiþ pràõàdivçttibhirityarthaþ . vàyau ca tasya sarvapràõiùu adhyàtmavàyuråpeõa sthitatvàttathàtvam . antargatavastuj¤àtari triø .

#<antaryàmivràhmaõa># naø antaryàmina ã÷varasya j¤àpakam bràhmaõaü mantretaravedabhàgaþ . vçhadàõyakàntargate antaryàminaþ ã÷varasya j¤àpake bràhmaõe . tacca 130 pçùñe dar÷itam .

#<antarloma># naø antargatamàcchàdyaü loma ac samàø . àcchàdye lomni .

#<antarvaü÷ika># triø antarvaü÷e ràj¤àmàbhyantaragçhe niyuktaþ niyuktàrthe ñhak saüj¤àpårbakavidheranityatvànna vçddhiþ, antarvaü÷aþ niyojyatayà'styasya ñhan và . ràj¤àmantaþpure rakùaõàrthaü niyukte kubjavàmanàdau .

#<antarvaõa># avyaø vanasya madhyam õatvam . vanasadhye ityarthe .

#<antarvatnã># antarastyasya garbha iti vàkye %<antarvatpativatornugiti>% pàø antaþ÷abdasyàdhikaraõa÷aktipradhànatayà'stisàmànàdhikaraõyàbhàvàt apràptau matup adupapatve masya vaþ nuk ca . garbhavatyàm striyàm . %<tasyàmevàsya yàminyàmantarvatnã prajàvatã sutàvasåta sampannàviti>% raghuþ . antaþ÷abdasya tatsthalakùaõayà astyarthe matup masya vaþ . antaþsthapadàrthavati triø . %<pumànantarvàü sthaviraþ payasvàniti>% athaø 9, 4, 3, .

#<antarvami># puø antaþsthita eva vàõayati udgàra÷abdaü kàrayati vaõa--÷abde in õasya matvam . (óhekura) itikhyàtasyodgàra÷abdasya kàrake ajãrõanàmake rogabhede .

#<antarvartin># triø antaþ madhye vartate vçta--õini . madhyavartini . %<antarvartinãü vibhaktimà÷rityeti>% siø kauø .

#<antarvà># triø antaþ antaraïgabhàvam antaþkaraõaüvà vàti gacchati snigdhatvena và--gatigandhanayoþ vic . putrapa÷vàdiùu .

#<antarvàõi># triø antargatà antaþkaraõe sthità ÷àstravàkyàtmikà vàõã yasya baø samàsàntavidheranityatvànna kap hrasva÷ca . bahu÷àstravàkyàbhij¤e paõóite .

#<antarvàvat># triø antarvàþ putràdirastyasmin matup masya vaþ . putràdimati %<antarvàvat kùayaü dadhe>% iti çø 1, 40, 7, %<antarvàvat antaþsthitaputràdimattvàt bahuguõopetaü kùayaü gçhamiti>% bhàø .

#<antarvàùpa># triø antargataü vàùpam . vàhyàprakà÷ite kaõñhapathàpràpte rodanajanyajalakaõe . baø . tadyuktapadàrthe triø . %<antarvàùpavilocane>% iti .

#<antarvigàha># puø antarbhåtvà vigàhaþ . madhyaprave÷aü . lyuñ . antarvigàhanamapyatra naø hemaø .

#<antarvedi># puø antargatà vediryatra de÷e . brahmàvartade÷e, sa ca de÷aþ à prayàgàt harirdvàraparyanto gaïgàyamunayormadhyade÷aþ . vedyà madhyam avyayãø . vedimadhye avyaø . ÷rapaõasya pa÷càdupavi÷atyantarvedi và kàtyàø 2, 5, 11, %<antarvedi vedyàþ kariùyamàõàyàþ prade÷o lakùyate tasya de÷asyàbhyantare upavi÷atãti>% tadvyàø %<anyadantarvedi>% kàtyàø 13, 3, 3 . antarvedi vihitaü karnma ñhan . antarvedikam antarvedivihite iùñyàdau karmaõi %<nityamaiùñikapaurtikamiti>% manubacane aiùñikamantarvedikamiti kållåø .

#<antarvedã># strã pçthivyà madhyasthitatvàdantarvedãva . haridvàràvadhiprayàgaparyante ÷a÷asthalãti brahmàvarta iti ca khyàte de÷e

#<antarve÷ika># triø antarve÷e antaþpure niyuktaþ ñhak saüj¤à pårbakavidheranityatvàt na vçddhiþ . antaþpurarakùaõàya niyukte ka¤cukyàdau . antarve÷mikàdayo'pyatra .

#<antarhatya># avyaø antar + hana--lyap . madhye hatvetyarthe %<antaraparigrahe>% pàø aparigraha evàsya gatitvena samàsaþ parigrahe tu na, %<antarhatvà gataþ hataü parigçhyeti>% siø kauø .

#<antarhàsa># puø antaraprakà÷o hàsaþ . gåóhahàsye, 6 taø . tadvati triø .

#<antarhita># triø antar + dhà--kta . gupte, tirohite ca . %<antarhitaõyartha>% iti siø kauø .

#<antavat># triø anto nà÷aþ paricchedo và'sya matup masya vaþ . ava÷yana÷vare %<antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõa>% iti gãtà . paricchedayukte sãmàvati ca . %<sa haitànantavata upàste'ntavataþ sa lokàn jayatãti>% vçø uø . %<antavataþ paricchinnàniti>% bhàø . striyàü ïãp .

#<anta(nte)vàsin># puø ante samãpe vastuü ÷ãlamasya vasa--õini saptamyà và aluk . ÷iùye . striyàü ïãp . samãpasthite triø .

#<antavelà># strã antasthà velà'vadhiþ kàlo và 6 taø . ÷eùasãmàyàm, nà÷asamaye ca .

#<anta÷ayyà># strã ÷ayanaü ÷ayyà ÷ãï--bhàve kyap antasya nà÷àrthaü ÷ayyà caturthyarthe 6 taø . maraõàrthaü bhåmi÷ayyàyàm, taddhetutvàt ÷ma÷àne ca . anta eva ÷ayyà nirvyàpàratvasàdç÷yàt karmaø . maraõe .

#<antasad># puø ante nikañe sãdati sada--kvip . antevàsini ÷iùye . %<tamupàsate gurumivàntasada>% iti kiràø . samãpage triø .

#<antassalila># naø antaraprakà÷aü salilam . bhåmimadhyasthe jale %<gaïgàyà antassalilavàhitvànna doùa>% iti raghuø . satvàbhàvapakùe antaþsalilamapyatra . antargataü salilaü yasyàþ . aprakà÷itajalàyàü sarakhatãnadyàü strã . salilasya madhyam avyayãø . jalamadhye avyaø . antaþsalilamavagàheteti smçtiþ .

#<antastàpa># puø antaþsthitaþ tàpaþ . cittatàpe, dehamadhyatàpe ca .

#<anta(nte)sthà># puø antaþ spar÷oùmaõorvarõayormadhye tiùñhatãti sthàkvip . yaralavàkhyeùu varõeùu te hi kàdimàvamànaspar÷ànàü ÷aùasaharåpoùyaõa÷camadhyasthàþ . và visargalope'ntasthà api . %<hakàraü pa¤camairyuktamantasthàbhi÷ca saüyutam . aurasyaü taü vijànãyàt kaõñhyamàhurasaüyutamiti>% pàø ÷iø . sthà--ka . antaþstho'pyatra madhyasthitamàtre triø . bhavàdau gahàø cha . antaþsthãyaþ madhyasthabhave triø .

#<antàdi># triø àdi÷ca anta÷ca dvaø ràjaø và paranipàtaþ . àdyantayoþ . %<antàdivacceti>% pàø .

#<antànala># puø antasya pralayasyànalovahniþ . pralayànale, antyeùñikarmàïgavahnau ca .

#<antàra># puø antaü vanaparyantade÷amçcchati ç--aõ upaø . %<aghiùñhàtàramantàraü pa÷ånàü puruùaü viduriti>% bhàratokte pa÷upàlake .

#<antàva÷àyin># puø ante paryantade÷e'va÷ete ava + ÷ã--õini . càõóàlàdau tasya gràmàntasthatvàttathàtvam .

#<antàvasàyin># puø nakhake÷ànàmantamavasàtuü chettuü ÷ãlamasya ava + so--õini yuk ca . nàpite . ante vçddhe vayasi avasyati ni÷cinoti tattvam . munibhede . antàya svatoùàrthaü jantunà÷àya avasyati . pràõihiüsake càõóàlàdau .

#<anti># (kà) strã antyate saübadhyate anta--i . nañàbhinayanakàle taduktau jyeùñhabhaginyàm . svàrtheke ñàpi antiketyapi . sàmãpyàrthe avyaø %<mugdhaprabhãtavadupeyaturanti màtroriti>% bhàgaø %<yo no agne'bhidàsatyanti dåre padãùña sa>% iti çø 1, 79, 11, %<anti antike>% bhàø . %<nahã nu vo maruto antyasme>% çø 1, 167, 9 . asya sàmãpyàrthatvàt padàntareõa avyayãbhàve . tattadarthasàmãpye vçùaõàvantidevagiti çø 1, 180, 7 .

#<antika># triø antyate saübadhyate sàmãpyena, anta--gha¤ sosyàstãti matvarthãyaþ ñhan . sàmãpyavati . %<vipràntike pitén dhyàyanniti>% %<÷anaiþ piõóàntike punariti>% %<vaseyu÷ca gçhàntike>% iti ca manuþ . %<tàmantikanthastabalipradãpàmiti>% raghuþ . svàrthe ñhani sàmãpye naø . cållyàma naø . oùadhibhede strã . antaü ÷eùasãmàü vyàpnoti anta + kan . paryantavyàpake triø . %<ke÷àntiko bràhmaõasya daõóaþ kàryaþ pramàõataþ . lalàñasasmito ràj¤aþ syàttu nàsàntiko vi÷a>% iti %<ùañtriü÷adàbdikaü caryaü gurau traivedikaü vratam . tadardhikaü pàdikaü và grahaõàntikameva veti>% ca manuþ . %<janànte syàjjanàntikamiti>% sàø daø .

#<antikatama># triø ati÷ayenàntikaþ ati÷àyane tamap . atyàsanne vede tu %<tàde÷ceti>% tikalope antamo'pyuktàrthe .

#<antikà÷raya># puø antikaü samãpam à÷rayate à + ÷rã--ac . nikañasthe, avalambanasthàne ca .

#<antitas># avyaø antika + tasil kalopaþ anti÷abdàdvà tasil . antike ityarthe %<nakiùñaü ghnantyantitonadåràditi>% çø 2, 27, 13, %<antitaþ antikàditi>% bhàø .

#<antima># triø ante bhavaþ anta + óimac . antabhave, carame ca . %<ajàtamçtamårkhànàü varamàdyau nacàntimaþ . sakçddoùakaràvàdyàvantima÷ca pade pade>% hitoø .

#<antivàma># triø anti antike vàmaü vananãyaü dhanamasya . nikañasthadhane %<antivàmà dåre>% iti çø 7, 77, 4 . %<anti asmadantike vàmaü dhanaü yasyàþ sàntivàmeti>% bhàø .

#<antevasat># puø ante nikañe bidyàgrahaõàya vasati vasa--÷atç 7 taø aluksamàø . ÷iùye ante÷abdasya pçthaksthitàvapi tatsabhabhivyàhàramàtreõa tadarthatà . %<basannivànte vinayena jiùõuþ>% kiràø .

#<antevàsin># puø ante nikañe vidyàgrahaõàya vasati vasaõini 7 taø aluksamàø . ÷iùye %<yàjyàntevàsinorvàpi na tvanyata iti sthitiriti>% manuþ %<kalàpivai÷ampàyanàntevàsibhya÷ceti>% %<àcàryopasarjanànta÷càntevàsãti>% ca pàø . %<vàmadevàntevàsã tadà÷ramavàsãti>% da÷akuø . gràmàderantevàsini càõóàlàdau triø .

#<antodàtta># naø ante udàttaþ svaro yasya . antodàttasvarayukte pade %<pathimathoþ sarvanàmasthàne>% pàø såtre %<sarvanàmasthàne kim? jyotiùmataþ patho rakùeti udàttanivçttisvareõàntodàttaü padamiti>% siø kauø . ante antà vayave udàttaþ . yàdç÷asamudàyasya anta udàttaþ tàdç÷e samudàye %<karùàtvato gha¤o'nta udàtta>% ityadhikàre vihite antodàttasvare, kàrùaþpàka ityàdi . %<dhàtoþ>% pàø antodàttaþ . %<gopàyatanna>% iti siø kauø . %<phiùo'nta udàtta>% ityadhikàre ÷àntanavàcàryapraõãtasåtraiþ pràtipadikasyànta udàttaþ . tàni ca såtràõi siø kauø uttaràrdhe 551, pçùñhàdau upàttàni . tàdç÷asåtrotpàttànàü pràtipàdikànàmantodàttatà bodhyà .

#<antya># triø ante paryante vasatãti anta + yat . càõóàle . %<antyàdapi varaü dharmaü strãratnaü duùkulàdapãti>% manuþ %<antya÷caõóàla>% iti kullåø . bhlecche, caõóàülàntyastriyo gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca patatyaj¤ànato vipro j¤ànàt sàmyaü tu gacchati narkùavçkùanadãnàbhnãü nàntyaparvatanàmikàmiti %<nàntyo na vikalendriya>% iti ca manuþ . %<antya÷caõóàlàdiriti>% %<nakùatravçkùanadãmlecchaparvatanàmikàmiti>% ca kullåø . mlecchànàü sarvàpakarùàntabhavatvàttathàtvam . avasànabhave, %<jàyàyai pårvamàriõyai dattvàgnãnantyakarmaõãti>% manuþ %<nànàvãjeùvantya eva sàmarthyàt>% kàtyàø 2, 4, 10, %<asahyapãóaü bhagavan! çõamantyamavehi me>% iti %<visasarjatadantyamaõóanamiti>% ca raghuþ %<kriyatàü kathamantyamaõóanamiti>% kumàø . avasàna¤ca dai÷ikaü kàlika¤ca uktodàharaõe yathàyathaü bodhyam antàya paricchedàya hitaþ yat . paricchedakàrake vai÷iùikokte vi÷eùapadàrthe %<antyo nityadravyavçttirvi÷eùaþ parikãrtita>% iti bhàùàø pralaye paramàõånàü gaganàdãnà¤ca anyasya vi÷eùakàrakasyàbhàvàt vi÷eùasyaiva paricchedakaratvamiti tasyàntyatvam . sustàyàm strã . antime vastuni triø . yathà nakùatràõàü madhye revatã, rà÷ãnàü madhye mãnaþ, varõànàü madhye hakàra ityàdi . saükhyàbhede naø %<jaladhi÷càntyaü madhyaü paràrdhamiti da÷aguõottarà saükhye>% ti bhàskçràcàryokte paràrdha÷atabhàge . gaõita÷àstrokte sarvasya vàmasthitàïke %<sthàpyo'ntyavargo dviguõàntyanighna>% iti lãlàø . lagnàvaghidvàda÷arà÷au puø ùaùñhe'ùñame'ntye bhuvicenthihe÷a iti nãlaø tàø . %<trikoõàùñakayåkàntyagrahàyadvat phalaü tathà iti>% jyotiø . antebhavaþ digàø yat . siddhànta÷iromaõyuktàyàü carajãvayà yutonàyàü trijyàyàm strã . yathà %<kùitijyayaivaü dyuguõa÷ca sà hçti÷carajyayaivaü triguõo'pi sàntyakà>% . %<dyujyaiva kùitijyayottaragole yutà, yàmye rahità hçtirbhavati . evaü trijyà carajãvayà yutonàntyà syàt . atropapattiþ . atra gole'horàtravçttakùitijasaüpàtayorbaddha yat tadudayàstasåtram . evamunmaõóalasaüpàtayorbaddhaü tadahoràtravçttavyàsasåtram . tadudayàstasåtrayorantaraü sarvatra kujyà . atha yàmyottaravçttasaüpàtayorbaddhaü tat tanmitaü tasya vyàsasåtram . tayorvyàsasåtrayoryaþ saüpàtastasmàduparitanaü khaõóaü dyujyà . so'ttaragole'dhaþsthayà kujyayà yutà yàvat kriyate tàvaddinàrdhorkodayàstasåtrayorantaraü syàt . dakùiõe tu kujyayà hãnà . yatastatrodayàstasåtràdadhaþ kujyà . yadarkodayàstasåtrayorantaraü sà ca hçtirucyate . evamantyàpi . atràhoràtravçttavyàsàrdhaü trijyàtulyairaïkairaïkyate tàvat trijyàtulyaü bhavati . tairaïkairyàvat kujyà gaõyate tàvaccarajyàtulyà bhavati . atha carajyayà trijyà yutonà'ntyàsaüj¤à bhavati . nahyantyàhçtyoþ kùetrasaüsthànabhedaþ . kintvaïkànàü gurulaghutvàt kevalaü sakhyàkçto bheda ityupapannam>% pramitàø .

#<antyakamman># naø ante nà÷e bhavaü karma . antyeùñikriyàyàm . %<jàyàyai pårvamàriõyai dattvàgnãnantyakarbhaõi>% %<vràtyànàü yàjanaü kçtvà pareùàmantyakarma ca abhicàramahãüna¤ca tribhiþ kçcchrairvyapohati>% iti %<jàtakarmàntyakarmàõi nava÷ràddhaü tathaiva ceti>% ca manuþ . %<tamenaü mçtamito'smàdgràmàt agnaye>% iti chàø upaø agnaye'gnyarthamçtvijoharanti puttrà vàntyakarmaõi iti chàø upaø bhàø .

#<antyaja># puø strãø antyaþ san jàyate jana--óa . ÷ådre tastha varõamadhye ÷eùabhavatvàttathàtvam . %<yena kenacidaïgena hiüsyàccecchreùñhamantyaja>% iti manuþ . %<antyajaþ ÷ådraþ>% iti kullåø . ÷eùajàtamàtre triø . antya÷càõóàla iva jàyate janaóa . rajakàdiùu saptaùu jàtiùu puø strãø %<rajaka÷carmakàra÷ca naño varuóa ca . kaivartamedabhillà÷ca saptaite antyajàþ smçtàþ>% atrisaühità . %<na ÷ådraràjye nivasedityadhikçtya nopasçùñe'ntyajairnçbhiriti>% %<sahasraü tvantyajastriyàmiti>% ca manuþ .

#<antyajanman># puø strãø antyaü janma yasya . ÷ådre, %<pratigrahastu kriyate ÷ådràdapyantyajanmana>% iti manuþ . ÷eùajàtamàtre triø .

#<antyajàti># puø strãø antyà jàtiryasya . ÷ådre . %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ . vàcikaiþ pakùimçgatàü mànasairantyajàtitàmiti>% manuþ . caõóàlàdau ca . %<antyajàtiravij¤àto nive÷a÷càsya ve÷manãti>% àpaø .

#<antyabha># naø karmaø . mãnarà÷au, revatãnakùatre ca tayãþ rà÷i cakrasyànte sthitatvàttathàtvam .

#<antyayoni># puø strãø antyà yonirutpattiryasya . ÷ådre, caõóàlàdau ca %<÷ådrà÷ca santaþ ÷ådràõàmantyànàmantyayonaya>% iti manuþ .

@<[Page 207b]>@
#<antyavarõa># puø strãø karmaø . ÷ådre . padavàkyàderavasànasthitàkùare puø .

#<antyànupràsa># puø karmaø . ÷abdàlaïkàraråpe anupràsabhede (178) pçùñhe'sya vivaraõam .

#<antyàvasàyin># puø strãø %<niùàdastrã tu caõóàlàt puttramantyàvasàyinam . ÷ma÷ànagocaraü såte>% iti manåkte niùàdastriyàü caõóàlajàte (muradàpharàsa) iti khyàte saïkãrõavarõe striyàü ïãp . %<caõóàlaþ ÷vapacaþkùattà såto vaidehakastathà . màgaghàyogavau caiva saptaite'ntyàvasàyinaþ>% ityaïgirasoktacàõóàdiùu ca . %<antyàvasàyinàmannama÷nãyàdyastu kàmata>% iti aïgiraþsmçtiþ .

#<antyà÷rama># puünaø karmaø . caturthà÷rame bhikùuråpa÷eùà÷rame .

#<antyà÷ramin># puø antyà÷ramo'styasya ini . caturthà÷ramayukte .

#<antyàhuti># strã karmaø . antyeùñau sàgnikasya mçtasya dehasaüskàrake yaj¤abhede %<antyàhutiü hàvayituü saviprà>% iti bhaññiþ .

#<antyåti># strã anti antikasya và åtiþ rakùaõam ava--kvip kalopaþ . àsannarakùaõe %<ahamantyåtimayobhuvamiti>% çø 1, 138, 1 .

#<antyeùñi># strã antebhavà iùñiþ . sàgnikasya mçtasya dehasaüskàràrthamiùñibhede tatsamatvàt niragnerdàhamàtrasaüskàre ca . %<patitànàü na dàhaþsyàt nàntyeùñirnàsthisa¤caya>% iti ÷uø taø smçtiþ .

#<antra># naø antyate deho badhyate'nena ati--bandhane karaõe ùñran . dehabaündhane--%<uktàþ sàrdhàstrayo vyàmàþ puüsàmantràõi såribhiþ ardhavyàmena hãnàni strãõàmantràõi nirde÷et>% . iti vaidyakoktaparimàõavati nàóãbhede . %<sàrdhatri vyàmànyantràõi puüsaþ strãõàmardhavyàmahãnàni>% su÷rutam . %<niryadantravibhåùitamiti durgàdhyànam>% %<yasyàntramannairupalepibhiriti>% su÷rutam .

#<antrakåja># puø antrasya kåjaþ ÷abdabhedaþ . antravikåjane %<pakvà÷ayastho'ntrakåjaü ÷ålaü nàbhau karoti veti>% su÷rutam .

#<antrapàcaka># antrasthaü doùaü pàcayati . tvacisàre niryàsaviùe auùadhibhede %<sthàvara¤jaïgama¤caiva dvividhaü viùamucyate>% ityupakramya . da÷àdhiùñhànamàdyantu dvitãyaü ùoóa÷à÷rayamityabhidhàya %<målaü putraü phalaü puùpaü tvak kùãraü sàra eva ca niryàsàþ dhàtava÷caiva kanda÷ca da÷amaþ smçta>% iti vi÷eùataþ sthàvarasya sthànamuktvà %<antrapàcakakartrarãyasaurãyakakaraghàñaka rambhanandanavaràñakàni sapta tvaksàraniryàsaviùàõà¤ceti>% 252 pçø su÷rute uktam . vivaraõaü viùa÷abde dç÷yam .

#<antramàüsa># naø àntrikaü chidramàrgeõa dhautaü nirmaladhàriõà . tasya khaõóàn saüvidhàya vesavàra (vesama) yutàn pacet . niþsàraü virasodgàramantramàüsamudàhatamiti vaidyakokte pakvamàüsabhede àntrike .

#<antravçddhi># puø antranimittà vçddhiþ . su÷rutokte rogabhede sa ca rogaþ muø 289 pçø su÷rute dar÷ito yathà %<vàtapitta÷leùma÷oõitamedomåtràntranimittàþ sapta vçddhayaþ . tàsàü måtràntranimitte vçddhã vàtasamutthe kevalamutpattiheturanyatamaþ .. adhaþprakupito'nyatamo hi doùaþ phalako÷avàhinãrabhiprapadya dhamanãþ phalako÷ayorvçddhiü janayati tàü vçddhimityàcakùate .. tàsàü bhaviùyantãnàü pårbaråpàõi bastikañãmuùkameóhreùu vedanà màrutanigrahaþ phalako÷a÷opha÷ceti tatrànilaparipårõàü vastimivàtatàü paruùàmanimittànilarujaü vàtavçddhimàcakùate, pakvoóumbarasaïkà÷àü jvaradàhoùmavatãü cà÷u samutthànapàkàü pittavçddhiü, kañhinàmalpavedanàü ÷ãtàü kaõóåmatãü ÷leùmavçddhiü, kçùõasphoñàvçtàü pittavçddhiliïgàü, raktavçddhiü mçdusnigdhàü kaõóåmatãmalpavedanàü tàlaphalaprakà÷àü medovçddhim .. måtrasandhàraõa÷ãlasya måtravçddhirbhavati sà gacchato'mbupårõà dçtiriva kùubhyati måtrakçccha vedanàü vçùaõayoþ ÷vayathuü ko÷ayo÷càpàdayati tàü måtravçddhiü vidyàt .. bhàraharaõabalavadvigrahavçkùaprapatanàdibhiràyàsavi÷eùairvàyuratipravçddhaþ prakupita÷ca sthålàntrasyetarasya caikade÷aü dviguõamàdàyàdhogatvà vaïkùaõasandhimupetya granthiråpeõa sthitvà'pratikriyamàõe ca kàlàntareõa phalako÷aü pravi÷ya muùka÷ophamàpàdayatyàdhmàto vastirivàtataþ pradãrghaþ ÷opho bhavati sa÷abdamavapãóita÷coddhvamupaiti . vimukta÷ca punaràthamati tàmantravçddhimasàdhyàmityàcakùate>% iti . %<ùaõmàsànupayujyaitamantravçddhiü vyapohati>% su÷rutam .

#<andikà># strã adi + bandhane õvul . nàñyoktau jyeùñhabhaginyàmityamarañãkàyàü nãlakaõñhaþ .

#<andå># strã andyate badhyate'nena adi + kå . nigaóe strãpàdabhåùaõabhede ca . svàrthe kan %<ke'õa iti>% hrasvaþ . anduko'pyatra svàrthikapratyayasya prakçtito liïgavacanàtikramasya devatà÷abdàdau dar÷anàt puüstvam .

#<a(à)ndola># dolane adaø cuø ubhaø sakaø señ . a(à)ndosayati te àndudolat--ta . lyuñ . a(à)ndolanam %<kintvàsàmaravindasundaradç÷àü dràkcàmaràndolanàdi>% tyudbhañaþ . a(à)ndolitaþ . curàderàkçtigaõatvanàyamutprekùitaþ sa ca dãrghàdiþ . àndolat ka dolane iti kavikalpadrumokteþ hrasvànta ityanye tanmålaü mçgyam .

#<andha># dçùñivighàte adaø cuø ubhaø dhàtvarthagçhãtakarmakatvàdakarmakaþ señ . andhayati--te àndidhat--ta . andhayan andhitaþ . %<kanakamçgatçùõàndhitadhiyeti>% sàø daø . dçùñiratra netrendriyajaü pratyakùaü vivekaj¤àna¤ca tadvighàtà÷rayasya kartçtvam .

#<andha># triø andha--ac . netradvaya÷ånye ekacakùurhãne tu nàsya prayogaþ anupahatanetràntareõa tasya dar÷anasambhavàt . andha÷ca dvividhaþ janmàndhaþ, utpattau netradvayavànapi rogàdinà upahatanetradvaya÷ca ubhayatraiva tatprayogàt . %<jaóamåkàndhabadhiràniti>% %<unmatto'ndha÷ca varjyàþ syuriti>% ca manuþ . %<ihaivàste tu sà loke gaurandhevaikave÷manãti>% %<anaü÷au klãvapatitau jàtyandhabadhirau>% tatheti smçtyantaram %<andhogaganaü na pa÷yatãti>% vyuø gadàø %<vçddho'ndhaþ patireùa ma¤cakagata>% iti sàø daø . cakùuþsattve'pi àlokàdi sahakàrikàraõàntaràbhàvena dçùñiràhitye'pi asya prayogaþ . yathà %<divàndhàþ pràõinaþ kecidràtràvandhàstathà pare . keciddivà tathà ràtrau pràõinastulyadçùñaya>% iti devãø . tatra pecakànàü dar÷ane àlokàbhàvasyaiva sahakàritayà teùàü divàndhatvam . kapotàdãnàü tu såryàlokàbhàve'pi dãpàdyàlokàntarasadbhàve ràtràvandhatà . manuùyàõàntu divà såryàlokàt, ràtrau dãpàdyàlokàt ubhayatra dçùñimattvànnàndhatvam . vivekaj¤àna÷ånye %<krodhàndhastasya tasya svayamiha bhaviteti>% veõoø %<naivànyatra madàndhasindåraghañeti>% gaïgàstotram . %<smaràndhà gàóhatàruõyà samastaratakovideti>% sàø daø %<aj¤ànatimiràndhasyeti>% gurunatiþ . parivràjakabhede, tasya %<sacakùuracakùuriva sakarõaþ akarõa ive>% tyàdi ÷rutyà vàhyavastudar÷ana÷ånyacakùuþ÷ånyatvokterandhatvam ataeva %<tiùñhatovrajatovàpi yasya cakùurna dåragam . catuùpadàü bhuvaü muktvà, parivràóandha ucyate>% ityanena tasyàndhatvaü paribhàùitam . naùñadravalàbhàlàbhopayogitayà jyotiùaparibhàùite rà÷ibhede ca . %<meùo vçùo mçgendra÷ca divàndhàþ parikãrtitàþ . nçyukkarkañakanyà÷ca ràtràvandhàþ prakãrtità>% iti tathà ca meùàdiùu divà naùñadravyasya làbhaþ tatra grahãtu÷caurasya divàndhatvàt . mithunàdiùu tu ràtrau naùñadravyasya làbhaþ tatra grahãtu÷caurasya ràtràvandhatvàt anyatra naùñasya na làbha ityetatparatayà tatràndhatvam bhàktam . andhayatãtyandham andha--cuø preraõe õic--ac, andha--karaõe ac và . tamasi andhakàre %<andhaü tamaste pravi÷anti ye ke càtmahanojanà iti>% ÷rutiþ . yathàrtha j¤ànàvarake vedàntimatasiddhe aj¤àne ca %<àsãdidaü tamobhåtamiti>% manau %<tamasàvçtatattveneti>% %<tamasai vàvçtaü tattvaü nànupa÷yati måóhaghãriti>% ca puràõe tamaþ÷abdenàj¤ànasyaivàbhidhànàttathàtvam . jale naø mediø . tasya manuùyàõàmandhakàritvàttathàtvam teùàü hi jalamadhye unmãlitanetràõàmapi na dar÷anamityanubhavasiddham .

#<andhaka># puø andha--õvul . daityabhede sa ca daityaþ ditau ka÷yapàdutpannaþ tasya vareõa mahàdevairabadhyatàmàpede yathoktaü harivaü÷e 145 aø %<ditiruvàca hataputtrà'smi bhagavan! devairdharmabhçtàmbara! . abadhyaü puttramicchàmi devairamitavikramam . ka÷yapa uvàca . abadhyaste sutã devi! dàkùàyaõi! bhavediti . devànàü saü÷ayo nàtra ka÷cit kamalalocane! . devadevamçte rudraü tasya na prabhavàmyaham . àtmà tataste puttreõa rakùitavyo hi sarvathà . anvàlabhata tàü devãü ka÷yapaþ satyavàgatha . aïgulyodarade÷e tu sà putraü suùuve tataþ . sahasrabàhuü kauravya! sahasra÷irasaü tathà . dvisahasrekùaõa¤caiva tàvaccaraõameva ca . sa vrajatyandhavadyasmàdanandho'pi hi bhàrata! . tamandhako'yaü nàmneti procustatra nivàsinaþ . abadhyo'smãti lokàn sa sarvàn bàdhati bhàrata! . haratyapi ca ratnàni sarvàõyàtmabalà÷rayàt . vàsayatyàtmavãryeõa nigçhyàpsarasàü gaõàn . svave÷manyårjito'tyarthaü sarvalokabhayaïkaraþ . paradàràpaharaõaü pararatnavilopanam . cakàra satataü mohàdandhakaþ pàpani÷cayaþ>% iti %<ni÷itatri÷åladãritàndhakamahàsura iti>% kàdaø . andha eva andhakaþ svàrthe kan . munibhede sa ca vçhaspatijyeùñhabhràtuþ utathyàt mamatàyàmutpannaþ vçhaspati÷àpàdandhatvamàpede . tasya jàtyandhatvàt dãrghatamà iti nàmàntaraü tatkathà bhàø àø paø 104 aø %<utathyasya yavãyàüstu purodhàstridivaukasàm . vçhaspatirvçhattejà mamatàmanvapadyata .. uvàca mamatà tantu devaraü vadatàmbaram .. antarvatnã tvahaü bhràtrà jyeùñhenàramyatàmiti . aya¤ca me mahàbhàga! kukùàveva vçhaspate! . autathyo vedamatràpi ùaóaïgaü pratyadhãyata .. amodharetàstva¤càpi dvayornàstyatra sambhavaþ . tasmàdevaü gate'dya tvamupàramitumarhasi .. evamuktastayà samyak vçhaspatirudàradhãþ . kàmàtmànaü tadàtmànaü na ÷a÷àka niyantritum .. sa babhåva tataþ kàmã tayà sàrdhamakàmayà . utsçjantaü tu taü retaþ sa garbhastho'bhyabhàùata .. bhostàta! mà gamaþ kàmaü dvayornàstãha sambhavaþ . alpàvakà÷o bhagavan! pårba¤càhamihàgataþ . amogharetà÷ca bhavànna pãóàü kartumarhasi .. a÷rutvaiva tu tadvàkyaü garbhasthasya vçhaspatiþ . jagàma maithunàyaiva mamatàü càrulocanàm .. ÷ukrotsargaü tato buddhvà tasyà garbhagato muniþ . padbhyàmarãdhayanmàrgaü ÷ukrasya ca vçhaspateþ .. sthànamapràptamatha tadretaþ pratihatantadà . papàta sahasà bhåmau tataþ kruddho vçhaspatiþ .. tadçùñvà patitaü ÷ukraü ÷a÷àpa saruùànvitaþ . utathyaputraü garbhasthaü nirbhatsya bhagavànçùiþ .. yanmàü tvamãdç÷e kàle sarvabhåtepsite sati . evamàtya vacastasmàttamo dãrghaü pravekùyasi .. sa vai dãrghatamà nàma ÷àpàdçùirajàyata . vçhaspatervçhatkãrtervçhaspatirivaujasà .. jàtyandhovedavit pràj¤aþ patnãü lebhe sa vidyayà . taruõãü råpasampannàü pradveùãü nàma bràhmaõãm .. sa putràn jana yàmàsa gautamàdãn mahàya÷àþ>% iti . yàdavabhede ca %<sàttvatàn sattvasampannàt kau÷alyà suùuve sutàn . bhajinaü bhajamàna¤ca divyaü devàvçdhaü nçpam . andhaka¤ca mahàbàhuü vçùõi¤ca yadunandanam . teùàü visargà÷catvàro vistareõeha tàn ÷çõu . andhakàt kà÷yaduhità caturo'labhmatàtmajàn . kukuraü bhajamàna¤ca ÷abhaü kambalavarhiùam>% . iti harivaü÷e 38 aø . %<dåtaü saüpreùayàmàsa vçùõyandhakanive÷anam, tato vçùõyandhakàþ kçùõamiti>% harivaü÷aþ .

#<andhakaripu># puø 6 taø . mahàdeve tasya tannà÷akatvàttathàtvam yathà harivaü÷e 146 aø %<mumoca bhagavà¤chålaü pradãptàgnisamaprabham . tata papàta harotsçùñamandhakorasi durdharam . bhasmasàccàkarodraudramandhakaü sàdhukaõñhakamiti>% . andhakahantràdayo'pyatra . andhakasyàndhakàrasya ripurapasàrakatvàt . sårye; candre, vahnau, ca puø .

#<andhakavarta># puø andhaka iva vartate vçta--ac . parvatabhede gahàø cha . andhakavartãyastadbhave triø .

#<andhakàra># puünaø andhaü karãti kç--aõ upaø saø . tamasi tacca tejodravyasàmànyàbhàvaråpamiti naiyàyikàþ . nãlaü tamodhàvatãti prayogàt nãlaråpavat dhàvanàdikriyàvacca dravyàntaram, àlokasya anyatra càkùuùapratyakùe sahakàritve'pi tatpratyakùe pecakapratyakùaiva na sahakàrità vastusvàbhàvyàditi bheda iti mãmàüsakàdayaþ . %<divàkaràdrakùati yo guhàsu lãnaü divàbhãtamivàndhakàramiti>% kumàø %<sukhaü hi duþkhànyanubhåya ÷obhate ghanàndhakàreùviva dãpadar÷anamiti>% mçcchaø %<athàndhakàraü girigahvaràõàmiti>% raghuþ . andhakàrasya dçùñivighàtakatvaü manuùyàõàmeva teùàmevàlokasahakàreõa dar÷anodayàt unduràdãnàntu tadabhàve'pi dçùñerudayàt . tata÷ca àlokaråpasahakàrivighañanenàsya dçùñirodhakatvamavaseyam . yathàrthaj¤ànavirodhini vedàntimatasiddhe aj¤àne ca .

#<andhakàramaya># triø andhakàra + pràcurye mayañ . pracuràndhakàre .

#<andhakàri># puø andhakaþ tadàkhyasyàsurasyàriþ 6 taø . ÷ive andhakaripu÷abde'sya vivçtiþ .

#<andhakàsuhçt># puø andhakasya asån harati hç--kvip tuk ca, andhakasyàsurasya asuhçt ripurvà 6 taø . mahàdeve .

#<andhakåpa># puø andhayatãtyandhaþ sa càsau kåpaþ . sàndhakàre kåpe . andhaþ kåpo yatra 7 baø . narakabhede yathà yastviha vai bhåtànàmã÷varakalpitavçttãnàmaviviktaparavyathànàü svayaü puruùopakalpitavçttirviviktaparavyathovyathàmàcarati sa paratràndhakåpe tadabhidroheõa nipatati .. tatrahyasau taistairjantubhiþ pa÷umçgapaükùisarãsçpairma÷akayåkamatkuõamakùikàdibhiþ, ye ke càbhidrugdhàstai÷ca sarvato'bhidruhyamàõastamasi vihatanidrànirvçtiralabdhàvasthànaþ parikràmati yathà ku÷arãre jãvaþ ãti bhàgaø 5 skaø . andhasya dçùñyabhàvasya kåpa iva . mohe . sahi sarvadçùñyabhàvasyàkaraþ iti tasya tathàtvam .

#<andhaïkaraõa># naø andhaþkriyate'nena cvyarthe kç--karaõe khyun . andhakaraõasàdhane .

#<andhatamasa># naø andhayati andha + ac tàmyati aneneti tama--karaõe--asi karmaø ac samàsàntaþ . nivióàndhakàre, tadyukte narakabhede ca .

#<andhatàmasa># naø tama eva tàmasaü praj¤àø svàrtheaõ andhayatoti andhaü karmaø . nivióàndhakàre .

#<andhatàmisra># naø tamisrà tamastatiþ tamisraiva tàmisram andhavatãtyandham karmaø . nivióàndhakàre . andham andhakàrakaü tàmisraü yatra 7 baø . narakavi÷eùe puø naø . %<tàmisramandhatàmisraü mahàrauravarauravau narakaü kàlasåtra¤ca nahànarakamevacetyàdinà>% manunà gaõiteùu ekaviü÷atinarakabhedeùu dvitãye narale tatsvaråpam . yastu paravittàpatyakalatràõya÷aharati sa hi kàlapà÷abaddho yamapuruùairatibhayànakai stàmisre narake balànnipàtyate .. ana÷anànipànadaõóatàóanasantarjanàdibhiryàtanàbhiryàtyamàno janturyatra ka÷malamàsàditaekadaika mårchàmupayàti tàsisrapràye .. evameva andhatàmisre . yastu va¤citvà puruùaü dàràdãnupayuïkte yatra ÷arãrã nipàtyamàno yàtanàstho vedanayà naùñamatirnaùñadçùñi÷ca bhavati yathà vanaspatirvç÷cyamàrnamålastasmàdandhatàmisraü tamupadi÷anti iti bhàgaø 5 skaø .. sàükhya÷àstra prasiddhe bhayavi÷eùaviùayake'bhinive÷e puø . tàmisro'ùñàda÷adhà tathà bhavatyandhatàmisraþ iti sàø kàø . abhinive÷astràsaþ divyàdivya÷abdaviùayatvena da÷aviùayakatvàt aõimàdyaùñavidhai÷varyaviùayatvàccàùñàda÷adhà . tathà hi devàþ khalvaõimàdikamaùñavidhamai÷varyamàmàdya da÷a ÷abdàdãn bhu¤jànàþ %<÷abdàdayo bhogyàstadupàyà÷càõimàdayo'smàkaü asuràdibhi rmàsma upaghàniùateti bibhyati tadidaü bhayamabhinive÷o'ndhatàmisro'ùñàda÷aviùayatvàdaùñàda÷adheti>% sàø kauø . vedàntimatasiddhe %<dehe neùñe ahameva naùño'smãtyevaü>% råpe aj¤àne ca .

#<andhatva># naø andhasya bhàvaþ . netraghàte cakùuùaþ svagràhyàsàmarthye %<ekàda÷endriyabadhà>% ityàdi sàø kàø (49) vyàkhyàne kaumudyàm bàdhiryaü kuùñhitàndhatvajaóatà'jighratà tathà . måkatà kauõyapaïgutvaklaivyodàvartamandatà ityàdinà ÷rãtràdãnàü krameõa indriyàõàü ghàtodar÷itaþ .

#<andhapåtanà># strã 384 su÷rutokte bàlagrahabhede %<skandagraha÷ca prathamaþ skandàpasmàra eva ca ÷akunà revatã caiva påtanà càndhapåtane>% tyuddi÷ya . %<yodveùñi stanamatisàrakàsahikkàchardãbhirjvarasahitàbhirardyamànaþ durvarõaþ satatamadhaþ÷ayo'mlagandhistaü bråyurvararbhiùajo'ndhapåtanàrtamiti>% tallakùaõamuktam .

#<andhamåùikà># strã andhaü dçùñyabhàvaü muùõàti muùa--õvul dãrghaþ . devatàóavçkùe tatsevane hi cakùuùmattà bhavatãti vaidyakaprasiddham .

#<andhambhaviùõu># triø anandho'ndhobhavati bhå--cvyarthe sviùõuc . andhãbhavitari .

#<andhambhàvuka># triø andha cvyarthe bhå--khuka¤ . andhãbhavitari

#<andham># naø adyate ada--asun num dha÷ca . odane . amçtàndhasodevàþ . %<dvijàti÷eùeõa yadetadandhasà>% kiràø %<vipànaü ÷ukramandhasa iti>% yajuø 19, 75 .

#<andhàhi># puø andho'hiriva . (kuciyà) iti prasiddhe matsye .

#<andhavartman># puø andhaü såryaprakà÷arahitatvàdaprakà÷aü vartma yatra . vàyoþ saptame skandhe . %<marudindraþ sarabhasaþ sàmaj¤omànuùãtipàþ devãvi÷o'ndhavartmà ca skandhaþ saptama à dhruvàditi>% puràø .

#<andhàtamasa># naø karmaø anyebhyo'pãti dãrghaþ . nivióàndhakàre . rajanyàntu strã .

#<andhikà># strã andhayati andha--preraõe õic õvul . dyåtakrãóàyàm tayà hi janaþ andhaiva viveka÷ånyaþ kriyate . sarùapyà¤ca tasyà÷càtyantasevanàt dçùñikùayaþ vaidyakaprasiddhaþ .

#<andhu># puø andha--ku . kåpe . kåpatulyacchidravattvàt puücihne ca . %<vàkpàõipàdapàyvandhusaüj¤ànyàhurmanãùiõa>% iti ÷àø tiø . andhurliïgamiti ÷abdàø ciø .

#<andhula># puø andha--ulac . ÷irãùavçkùe . tatpuùpadar÷anàt viyoginàmandhatvàttathàtvam .

#<andha># puø andha--ran . de÷abhede sa ca de÷aþ . %<jagannàthàdårdhabhàgàdarvàk ÷rãbhramaràtmakàt tàvadandhràbhidhode÷a ityuktaþ>% .. vaidehena kàràvarasya striyàmutpàdite antyajabhede ca . vyàdhabhede iti kà÷yapaþ .

#<anna># naø anityanena ana--nan, adyate iti ada--kta và %<annàõõa iti>% pàø nirde÷àt annàrthatayà na jagdhiþ . odane, svinnànne, %<÷asyaü kùetragataü proktaü satuùaü dhànyanucyate . àmaü tu vituùaü j¤eyaü svinnamannamudàhçtam>% iti vasiø smçø . annamålaü hi jãvanamityukteþ teùàü pràõahetutvàttathàtvam . tatràmànne'pi anna÷abdaprayogaþ %<àmànnaü haraye dattvà pakvaü kçtvàtha khàdayet . ùaùñirvarùasahasràõi viùñhàyàü jàyate kçmiriti>% puràõe %<càõóàlànnaü bhuktvà triràtra mupavaset siddhaü bhuktvà paràka>% iti viùõusåtre, àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajà iti mànave ca tatra prayogàt svinnamannamudàhçtamiti va÷iùñhoktistu paribhàùàrthà na tu tanmàtrasyaivànnatàbodhanàrthà . ataeva %<annamà÷ritya pàpàni tiùñhanti harivàsare>% ityàdiniùeghe àmànnabhakùaõasyàpi grahaõam annàni ca vividhàni %<annàni vividhànãha bhavanti girisambhave>%! ityupakramya aùñàda÷avidhàni dhànyànyabhidhàya %<annavarjabrate devi! etànyeva vivarjaye>% dityanena padmapuràõe annabarjanavrate teùàü varjanãyatvàbhidhànàt aùñàda÷a dhànyàni ca dhànya÷abde vakùyante %<annama÷itaü trevà vidhãyate tasya yaþsthaviùñhodhàtustatpurãùaü yanmadhyamastanmàüsaü yo'õiùñhastanmana>% iti ÷rutyà %<annamayaü hi somya mana iti>% ÷rutyantaroktaü manaso'nnamayatvaü yat samarthitaü tat sarvaprakàrànnavikàratvenaiva . tata÷ca %<ràjànnaü teja àdatte>% ityàdau niùiddhatàpi sarveùàbheva . %<÷ådreùu dàsagopàlakulamitàrdhasãriõaþ . bhojyànnàþ nàpita÷caiva ya÷càtmànaü nivedaye>% dityàdàvapi dàsàderbhojyànnatàpratiprasavaþ aùñàda÷ànnaviùayaeva dàsàdaya÷ca saükãrõajàtibhedàþ parà÷aroktà veditavyàste ca tattacchabde dar÷ayiùyante . %<gorasaü tilasaktåü÷ca tilapiõyàkameva ca . apåpàn bhakùayet ÷ådràdyaccànyat payasàkçtamiti>% saüvartavacanantu àpadi ÷ådrànnanivçttànàmapi bhakùyatàrtham . %<kandupakvaü tailapakvaü pàyasaü daghi saktavaþ . etànya÷ådrànnabhujàü bhojyàni manuravravãditi>% hàrãtavacane a÷ådrànnabhujàmiti vi÷eùaõàttathàvagateþ evameva pràø viø . %<annaü hi bhåtànàü ÷reùñhaü tasmàt sarvauùadhamucyate>% iti ÷rutau annasya sarvauùadhiråpatvokteþ sarveùàüvrãhyàdyoùadhãnàmannatvaü vyaktamuktaü %<pçthivyà oùadhaya oùathibhyo'nnamiti>% ÷rutau ca oùadhijamàtrasya annatvamuktam %<adyate'danti ca bhåtàni tasmàdannamityucyate>% iti tanniruktirapi ÷rutau dar÷ità . pçthivyàü, tasyà÷ca annahetutvàdanna÷abdavàcyatà . %<adbhyo'nnamiti ÷ruteþ>% %<yat kçùõaü råpaü tadannasyeti>% chàø upaø ÷rute÷ca . ata eva bhàùyakçtà %<hantàhamimàstisrã devatà>% iti ÷rutau idamà tejobannàtmikàyà devatàyàþ paràmar÷aþ ityuktam . udake ca niruktaø tasya ca %<vçùñerannaü tataþ prajà iti>% manunà annahetutvoktestathàtvam . tathà'niti pràõityaneneti vyutpatteþ udakasya pràõahetutvàdannatvam %<àpomayaþ pràõa>% ityuktvà tatsamarthanàya àpaþ pãtàstredhà vidhãyante tàsàü yaþsthaviùñhodhàtustanmåtraü yomadhyamaþ tallohitaü yo'õiùñhaþ sa pràõa iti chàndogye'pàü pràõahetutvamuktam . tathà %<ùoóa÷akalo và asau puruùaþ>% ityupakragya %<pa¤cada÷àhàni mà÷ãþ kàmamapaþ pibàpomayaþ pràõo na pibito vicchetsyate>% iti tatraiva jalapànàbhàve pràõaviccheda uktaþ . pràõànandahetutvàdvà annasya tathàtvam yathà àpo và annàdbhåyasyastasmàdyadà suvçùñirna bhavati vyàdhãyatte pràõàþ annaü kaõãyo bhaviùyatãti atha yadà susuùñirbhavati ànandinaþ pràõàþ bhavanti annaü bahu bhaviùyatãti chàø upaø . sårye puø siø kauø tasya annahetuvçùñihetvàttathàtvam %<àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajà>% iti manunà taddhetutvoktestathàtvam bhogasàdhane upakaraõe, naø %<striyo'nnaü pa÷avo'nna¤ca vi÷o'nna¤ca mahãkùitàmiti>% manuþ . bhakùyadravye ca %<pràõasyànnamidaü sarvaü prajàpatirakalpayat . sthàvara jaïgama¤caiva sarvaü pràõasya bhojanamiti>% manunà jaïgamasyàpyannatvokteþ .

#<annakiñña># naø 6 taø . annapàka÷abde vakùyamàõe annamalabhede .

#<annakoùñha># puø annasya brãhyàdeþ svalpaü koùñhamiva alpàrthe kan . (kuñã) iti khyàte dhànyàdeþ sthàpanasthàne .

#<annada># triø annaü dadàti dà--ka . annadàtari %<vàridastçptimàptoti sukhamakùayyamannada>% iti manuþ . annapårõàkhyadevãbhede strã tatpåjàdi annadàkalpagranthe dç÷yam .

#<annadàsa># puø annena pàlito dàsaþ . annamàtralàbhena pràptadàsatve bhaktadàse (peñabhàtà) annasya dàsamàtre ca, %<annasya puruùo dàsa>% iti bhàrate puruùasya annahetunaiva dàüsatvokteþ .

#<annadoùa># puø annasya bhojanapratigrahàdikçtaþ doùaþ pàpavi÷eùaþ dhàtuvaiùamyaü và . abhakùyànnabhakùaõajanite agràhyà nnapatigrahajanite ca pàpahetau apathyabhojanajadhàtuvaiùamyakçte ca doùabhede %<àlasyàdannadoùàcca mçtyurvipràn jighàüsati>% manuþ . abhakùyàõyannàni dvividhàni smçtyàdau niùiddhatayà uktàni, tàni ca abhakùya÷abde vakùyante . vaidyake roganidànatayà uktàni ca, tàni dhàtuvaiùamyasampàdanadvàrà roganidànatayà vaidyake prasiddhàni yathà mandàgneþ gurvannàdãni .

#<annapàka># puø 6 taø . annasya brãhyàderlaukikadahanena viklittyanukålavyàpàraråpe pacane, bhuktànnasya jañharànalena rasaraktàdiråpàlaràpàdane ca tatra laukikapàkaþ cållyuparisthàpanapårbàdhaþsantàpanàdirlokasiddhaþ . jàñharapàko yathà padàrthàdar÷e yogàrõave . %<àyuùyaü bhuktamàhàraü sa vàyuþ kurute dvidhà saüpravi÷yànnamadhyantu pçthak kiññaü pçthagjalam . agnerårdhvaü jalaü sthàpya tadannaü ca jalopari . jalasyàdhaþ svayaü pràõaþ sthitvàgniü dhamate ÷anaiþ . vàyunà dhmàyamàno'gniratyuùõaü kurute jalam . annaü taduùõatoyena samantàt pacyate punaþ . dvidhà bhavati tat pakvaü pçthak kiññaü pçthagjalam . rasena tena tà nàóãþ pràõaþ pårayate punaþ . pratarpayanti sampårõàstà÷ca dehaü samantataþ . rasaþ sa nàóãmadhyasthaþ ÷arãre coùmaõà bhç÷am . pacyate pacyamànastu bhavet pàkadvayaü punaþ . carmàveùñya samantàcca rudhira¤ca prajàyate>% iti tvagàdidhàtupàkastu 49 pçùñhe uktaþ .

#<annapàna># naø annasya abhyavahàryamàtrasya pànamugabhogaþ . yàvadadanãyàdibhakùaõe, %<athàto'nnapànavividhàdhyàyaü vyàkhyàsyàma>% iti pratij¤àya %<tasyà÷itapãtalãóhasvàditasya nànàdravyàtmakasyeti>% su÷rute uktatvàt sarveùàmannapànatvam .

#<annapårõà># annaü pårõaü yayà . devãbhede annapårõe! sadàpårõe! ÷aókara pràõaballame! . j¤ànavairàgyasirdhyathaü bhikùàü me dehi pàrvatãti, ÷aïkaràcàryaþ . eùà ca kà÷ã÷varagçhiõã kà÷ãkhaõóe etasyàbhåri÷o varõanam .

#<annapårõe÷varã># strã bhairavãbhede, tantrasàre'syà vivaraõam . annapårõàyàmapi %<bhikùàü dehi kçpàvalokanakarã màtànnapårõe÷varãti>% ÷aïkaràcàryaþ .

#<annaprà÷ana># naø prakçùñaü vidhànena prathamamà÷anaü prà÷anaü 6 taø . ùaùñhàùñamamàsàdau vàlakàdervidhànena prathamamannabhojane . %<ùaùñhe'nnaprà÷anaü màsi yadveùñaü maïgalaü kule>% iti manuþ . tato'nnaprà÷anaü ùaùñhe màsi kàryaü yathàvidhi . %<aùñame vàsya kartavyaü yadveùñaü maïgalaü kule>% iti smçtyantaram . ùaùñha iti mukhyakalpa iti raghuø . tatràyaü vi÷eùaþ kçtyacintàmaõau . %<annasya prà÷anaü kàryaü màsi ùaùñhe'ùñame budhaiþ strãõàntu pa¤came màsi saptame prajagau>% muniþ . tatra vihitatithyàdi yathà paùñhe màsi ni÷àkare ÷ubhakare riktetare và tithau saumyàdityasitendujãvadivase pakùe ca kçùõetare . pràje÷àditi pauùõavaiùõavayugairhastàdiùañkottarairàgneyàppatipaitryabhai÷ca nitaràmannàdibhakùaþ ÷ubha iti, bhujaø bhãø . pràje÷àdaya÷ca rohiõyàdayaþ 4, 5, 7, 8, 27, 1, 22, 23, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 12, 21, 26, 3, 20, 10, . tathàcaitanmitàni nakùatràõi tatra . vihitàni . tatra varjyàni . dvàda÷ãsaptamãnandàriktàùu pa¤caparvasu . balamàyurya÷ohanyàt ÷i÷ånàmannabhakùaõam . kçtyaciø . %<vedhaü sarvatra varjaye>% dityukternakùatravedhasyàpi tatra varjyatà .

#<annabhakta># triø annàrthaü bhaktaþ dàsaþ . annamàtradànena pratipàdite dàsabhede bhaktadàse vivçtirasya dàsa÷abde dç÷yà .

#<annamaya># puø annasya vikàraþ anna + vikaràrthe mayañ . sthåla÷arãre . sthåla÷arãrasya annavikàratvàdannamayatvam ataevoktam, %<pitçbhuktànnajàdvãryàjjàto'nnenaiva vardhate, dehaþ so'nnamayonàtmà pràk cordhaü tadabhàvata iti>% vçddhoktiþ %<savà eùa puruùo'nnarasa>% iti ÷rutau annarasatvoktestasya annamayatvam . %<annàdretaþ retasaþ puruùaþ>% iti ÷rutau ca dehasyànnaùayatve prakàrodar÷itaþ .. annavikçtimàtre triø . %<annamayaü hi saumya! mana>% iti ÷rutiþ vivaraõaü ko÷a÷abde . annaprakçtamucyate'smin %<tat kçtavacane>% pàø mayañ . annapracure yaj¤àdau %<annamayoyaj¤a>% iti siø kauø .

#<annamala># naø puø annasya malaþ kiññaþ . nissàritarasabhàgabhedeü (siñi) iti khyàte'nnakiññe %<varcaskaþ mala>% iti siø kauø . suràyà¤ca %<surà vai malamannànàü purãùaü malamucyate . tasmàt bràhmaõaràjanyau vai÷ya÷ca na suràü pibediti>% pràø viø smçtiþ .

#<annarasa># puø annasya rasaþ sàràü÷aþ svàdo và . bhuktasya annasya sàràü÷e %<savà ayaü puruùo'nnarasa>% iti ÷rutiþ apathyaiþ saha saübhuïkte vyàdhirannarase yatheti vaiø . rasastu jañharànalenànnasya paripàkàt ka÷cit sàràü÷aþ . annapàka÷abde tadvivaraõam . annasyàsvàde ca .

#<annavikàra># puø annasya vikàraþ . ÷oõitàdiùu saptasu dhàtuùu %<pradhànena vyapade÷àbhavantãti>% nyàyàt caramadhàtàvevàsya prayogopàdhitvàt carame dhàtau ÷ukre ràø niø . ÷ukrotpattyaryameva hi krama÷aþ÷oõitàdipàkàttasya pràdhànyam . ata eva %<annàdreta>% iti ÷rutau annato retasa utpattirdar÷ità sà ca paramparayaiva .

#<annàda># triø annamattuü ÷aknoti ada--aõ upaø . annabhojanasàmarthyavati dãptàgnau . annavànannàdobhavati ya evaü vidvàniti chàø upaø . %<annàdaþ dãptàgniriti>% ÷àø bhàø . %<tviùimànapacitimàn ya÷asvã brahmavarcasyannàda>% iti kàtyàø 3, 3, 5 . annabhakùake triø %<ñióóhàõa¤ityàdi>% pàø såtre àdyantayostaddhitasàhacaryàt taddhitàõantàdeva ïãp anyatona, tenàtaþ striyàü ñàp .

#<annàdin># triø annamatti ada--õini 6 taø . annabhakùake . %<bhaikùeõa vartayennityaü naikànnàdã bhavedvratãti>% manuþ striyàü ïãp .

#<annàdya># naø annaråpamàdyaü bhakùyam . annaråpabhakùye . %<agnimannàdamannàdyàyàdadhe>% yaø 3, 5, . annamàdyaü yasya . annaprabhçtau triø %<annàdyàya vyåhadhvaü somoràjà yamàgamaditi>% dantadhàvanamantraþ . %<annàdyenodakena và>% iti manuþ .

#<annàyus># triø annamàyurjãvanasàdhanamasya . annajãvane %<sa eùo'nnasya grahoyadvàyurannàyurvà eùa yadvàyuriti>% aiø upaø . annàyurannanibandhanàyurannajãvana ityarthaþ .

#<annàvçdha># triø annaü vardhate'nena vçdha--karaõe kvip 6 taø pårbapadadãrghaþ . annavardhake . ata utvà pitubhçtojanitrãrannàvçghaü praticarantyannairiti çø 10, 1, 4, .

@<[Page 213b]>@
#<annà÷ana># naø annasya vidhànena à÷anam . annaprà÷anàrthe .

#<anya># triø ana--aghnyàdiø ya . bhinne, sadç÷e ca . %<utthitaü dçdç÷e'nyacca kabandhebhyo na ki¤caneti>% raghuþ . %<÷arãreõa samaü nà÷aü sarvamanyaddhi gacchati>% hitoø . %<anyaducchçïkhalaü satvamanyacchàstraniyantitamiti>% màghaþ dhanyàstàguõaratnarohaõabhuvodhanyàmçdanyaiva seti sàø daø sadç÷e anyoktiþ mukhyatve'sya sarvanàmatà . %<nànvaye sati sarvasvaü yaccànyasmai prati÷rutamiti>% yàø . %<vyàptiþ sàdhyavadanyasminniti>% bhàùàø . vçtrahannanyeùàü yà ÷atakratoriti çø 8, 33, 14, atyasmit yåpe, nidadhàti . reta iti çø 3, 55, 17 . dvandve'ntyasya na tatkàryam, %<sàdhvanyànàü sakhidviùe>% iti muø boø jasi tu và sàdhyanye--sàdhvanyàþ . tasyedamityarthe cha duk . anyadãyaþ .

#<anyakàruka># praø anyat karoti kç--uõ svàrthe kan kàrukaþ . purãùakiññe hàràø . anyasya kàrake triø .

#<anyacitta># naø anyadiva svavyàparàkùamaü cittaü karmaø . viùayàlocanàsamarthe citte . 6 taø . anyamanaske triø .

#<anyat># avyaø . ana--bàø yati . anyàrthe . %<devadattogacchati anyacca yaj¤adatta>% iti gaõaø mahoø svaràdipàñhàdavyayatvam .

#<anyatama># triø anya + óatamaiti, mugdhabodham . bahånàü madhye nirdhàrite ekasmin . nyàyamate anekabhedàvacchinnapratiyogitàkabhedavati tacca tadbhinnatve sati tadbhinnatve sati tadbhinnabhinnatvam . yathà dhañapañagçhànyatama ityàdau ghañàdibhedatrayabhedo ghañapañagçheùveva, tadbhinneùu sarvatra tattrayabhedasattvàt . anekatva¤ca apekùàbodhaviùayatvaü tathà ca yàvantaþ padàrthàþ anyatamaghañakaprathamabhedapratiyogitayà vivakùitàstàvantaeva bhedà gràhyàstathà ca tàvatpadàrthabhinnabhedavattvamevànyatama÷abdàrthaþ . %<anyatarànyatama÷abdau avyutpanno pràtipadike iti>% kaiyañaþ . tenànyatamasya na sarvanàmakàryam %<kiüyattadonirdhàraõe iti>% pàø kiüyattadbhyo'nyatra óataràdividhànàbhàvànna óatamàntatvam ato'vyutpannatvam . iti bhàø praø uø . ataeva sarvanàmasaüj¤àsåtre óataraóatamàntayoruktatve'pi anyatara÷abdasya pçthaggrahaõam . %<karmàdiùañkànyatamatvaü kàrakatvamiti>% sàrama¤jarã %<adhaþprakupito'nyatamo hi doùa>% iti su÷rutam .

#<anyatara># triø anya + óatara muø boø . dvayormadhye nirdhàrite ekasmin . nyàyamate medadvayàdicchannapratiyogitàkabhedavati tacca tadbhinnatve sati tadbhinnabhinnatvamadhikamanyatama÷abde dç÷yam avyutpannatve'pi asya sva÷abdenopàttatvàt sarvanàmakaryam . kiüyattadbhyo'nyatra óataràdyabhàvàt avyutpannatvamiti bhàùyaø praø udyotaø . ÷ubhràdiø apatye ñhak . ànyatareyastadapatye puüstrãø .

#<anyataredyus># avyaø anyatarasminnahani edyus . anyataradivase .

#<anyatas># avyaø anya + saptamyàdyarthe tasil . anyatra anyaüsmàdityàdyarthe . tatra saptamyarthe %<naiva na priyatamobhayathàso yadyamuüna vçõute vçõute và . ekatastu dhigamåmaguõaj¤àmanyataþ kathamadaþpratilambhaþ iti>% naiø %<ekatastu sakalàni nimitta nyanyato manasaþ pratittiriti>% nãtiø %<guro ryatra parãvàdonindà vàpi pravartate . karõau tatra pidhàtavyau gantavyaü và tato'nyata>% iti manuþ . pa¤camyarthe tu %<yà niyuktànyataþ putraü devaràdvàpyavàpnuyàditi>% manuþ .

#<anyatastya># triø anyato'nyasmin svetarapakùe bhavaþ anyatas + tyap . sapatne . %<sa ya etamupàste jiùõurhàparàjiùõurbhavatyanyatastyajàyãti>% ÷rutiþ .

#<anyatkàraka># triø anyasya kàrakaþ 6 taø duk ca . anyasyakàrake .

#<anyatra># avyaø anyasmin + anya + tral . anyasminnityarthe . %<anyatra nidradravyebhya à÷ritatvamiheùyate iti>% bhàùàø na cànumànagamyaü ÷àstrapràmàõyaü yenànyatra dçùñaü nidar÷anamapekùate iti anyatra prajàpativratàdibhyaþ iti ca ÷àrãø bhàø . prakaraõabalàcca kàlo de÷o và vi÷eùyaþ tatra kàlaþ . %<anyatra nidhanàt patyuþ patnã ke÷ànna vàpayedityàdau>% nidhanakàlabhinne kàle ityarthaþ . uktodàharaõe tu de÷a iti . %<itaràbhyo'pi dç÷yante iti>% pàø ukteþ tatrabhavànityàdivat prathamàrthe tral . prathamàrthe %<devà anyatrà÷vibhyàü satvaü niùeduriti>% kauø bràø . anyatra anye ityarthaþ %<anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatra kçtàkçtàt anyatra bhåtàdbhavyàcceti>% kañhaø upaø . dharmàdanyaityarthaþ .

#<anyathà># avyaø anya + prakàràrthethàc . anyaprakàre %<yadabhàvi na tadbhàvi bhàvi cenna tadanyatheti>% hitoø . %<avàpyate và kathamanyathà dvayamiti>% kumàø . niùkàraõe mediø abhàvàrthe ca %<anyathànupapattiriti>% .

#<anyathàkàram># avyaø anyathà + kç + õamul . anyaprakàreõa kçtvetyarthe yasya yathàkaraõamucitaü tatonyaråpeõa kçtvetyarthe .

#<anyathàkhyàti># strã anyathà anyaråpeõa khyàtirj¤ànam . yasya yaddharmavattvena j¤ànamucitaü tasya tadbhinnadharmeõa j¤àne . yathà hrado vahnimànityàdij¤ànam tacca bhramàtmakaü tadabhàva vati tatprakàrakatvàt . tacca vi÷iùñamekaü j¤ànaü tasyaiva pravartakatvàt tathà ca ÷uktau rajatatvabhramàt rajatàrthinastadgrahaõe pravçttirupajàyate iti naiyàyikàdayaþ . mãmàüsakàdayastu tatra j¤ànadvayam vahnij¤ànaü hradaj¤àna¤ca asaüsargàgrahava÷àcca tayoþ vi÷iùñaj¤ànakàryakàrità sati ca hrade vahnerasaüsargaj¤àne tatra na pravçttirityato'saüsargàgraha eva tat pravartakaþ apravçttistu tadabhàve ityàhuþ . vedàntinastu dharmiõo'sannikuùñasthale nànyathàkhyàtiþ kintu alaukikapadàrthàntarotpattyà tasya laukikaü pratyakùaü jàyate yathà idaü rajatamiti j¤ànaü tadvivaraõamadhyàsa÷abde 140 pçùñhe uktam . ato'sata eva tatra khyàtirityasatkhyàtiþ dharmisannikarùasthale tu japàsannikçùñasphañikàdau anyathà khyàtiriti bheda ityaïgãcakruþ .

#<anyathànupapatti># strã anyathà abhàve na upapattiþasambhavaþ svàbhàvaprayojyàsambhave, arthàpapattipramàõe ca tathà hi pãno devadatto divà na bhuïkte ityàdau divà'bhokturdevadattasya pãnatvaü ràtribhojanaü vinà'nupapannam (asambhavi) iti j¤ànàt ràtribhojanàkartçvçttipãnatvena ràtribhojanaü kalapyate tathà ca bhojanasya pãnatvavyàpakatayà vyàpakàbhàvasya ca vyàpyà bhàvavyàpyatayà sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvaråpavyatirekavyàptij¤ànàt anumitiråpàrthàpattirudeti . seyamarthàpattiþ mãmàüsakamate pramàõàntaraü naiyàyikànàü mate vyatirekavyaptij¤ànahetukànumitiriti bhedaþ .

#<anyathàbhàva># puø anyathà anyaråpeõa bhàvaþ . yasya yathàråpamucitaü tasya tato'nyathàråpeõa bhavane . anyaråpà÷aye ca . %<ato mayyanyathàbhàvã na kartavya iti>% chàø upaø bhauø j¤àte'pi viùaye tavànuktirityevaü råpo bhàva ityarthaþ .

#<anyathàbhåta># triø anyathà anyaprakàreõa bhåtaþ . prakàràntaratàü pràpte . %<anyathàbhåtakhiriti>% muø boø .

#<anyathàvçtti># strã anyathà'nyaråpeõa vçttiþ . cittàdeþ anyaprakàreõa vçttau, (pariõàme) anyathàsthitau ca .

#<anyathàsiddha># triø anyathà anyaprakàreõa siddhaþ . anyaprakàreõa siddhe padàrthe, nyàyàdimate anyathàsiddhiråpàõàü kàraõatàpratibandhakànàü doùàõàmà÷raye vastuni ca . anyathàsiddhàni ca pa¤ca tatra ghañàdau daõóatvàdikamàdyam daõóàdiråpaü dvitãyaü, kulàlajanakaþ tçtãyaþ, gaganàdi caturtham ràsabhàdi pa¤camam, yathoktaü bhàùàyàm %<yena saha pårbabhàvaþ kàraõamàdàya và yasya . anyaü prati pårbabhàve j¤àte yatpårbabhàvavij¤ànam .. janakaü prati pårbavartitàmaparij¤àya na yasya gçhyate . atiriktamathàpi yadbhavenniyatàva÷yakapçrbabhàvinaþ .. ete pa¤cànyathàsiddhà daõóatvàdikamàdimam . ghañàdau, daõóaråpàdi dvitãyamapi dar÷itam .. tçtãyantu bhaved vyoma kulàlajanako'paraþ . pa¤camo ràsabhàdiþ syàdeteùvàva÷yakastvasau>% iti ..

#<anyathàsiddhi># strã anyathà anyaprakàreõa siddhiþ . anyaprakàreõa siddhau nyàyàdyuktakàraõatàpratibandhakaråpe pa¤cavidhe doùe ca .

#<anyadartha># puø anyo'rthaþ karmaø duk . bhinnàrthe . 6 taø 3 taø và anyàrthaþ anyasyànyena và'rthe puø . anyaþ arthoyasya anyàrthaþ bhinnàrthake triø . %<anyàrtha upanyàsa iti>%

#<anyadà># avyaø anyasmin kàle dà . anyasmin kàle ityarthe %<anyadà bhåùaõaü puüsàü kùamà lajjeva yoùitàmiti>% màghaþ

#<anyadà÷à># strã anyà à÷à duk . bhinnapràrthane . anyasvà÷à 6 taø . anyasya và¤chàyàm anyalàbhà÷aye .

#<anyadà÷is># strã anyà à÷ãþ duk . anyà÷ãrvàde anyasya anyena và÷ãriti 6 taø 3 taø và . anyà÷ãrityeva . anyasya anyena và'÷àsyapràrthane .

#<anyadàsthà># strã anyasmin àsthà duk . anyasminnàsthàyàm anyasyàsthà 6 taø . anyàsthetyeva anyasyàsthàyàm .

#<anyadàsthita># triø anyamàsthitaþ duk . anyaråpàsthite 3 taø . anyàsthita ityeva anyenàsthite .

#<anyadãya># triø anyasyàyam gahàø cha duk ca . anyasambandhini

#<anyadutsuka># triø anyasmin utsukaþ duk . anyaviùayotkaõñhite . anyena utsukaþ 3 taø . anyotsuka ityeva tatraivàrthe triø .

#<anyadåti># strã anyà åtiþ duk . anyarakùaõe . anyasya åtiþ 6 taø . anyotirityeva anyasya rakùaõe .

#<anyadràga># puø anyasmin ràgaþ duk . anyaviùayaràge . anyena anyasya và ràgaþ 3 taø 6 taø và . anyaràga ityeva anyakaraõake anyasambandhini ca ràge .

#<anyapuùña># puüstrãø anyayà nàtçbhinnayà puùñaþ sarvanàmno vçttau puüvadbhàvaþ . kokile %<apyanyapuùñàþ pratikåla÷abdàþ ÷roturvitantrãriva tàóyamàneti>% kumàø . %<balipuùñakulàdivànyapuùñairiti>% màghaþ .

#<anyapårvà># strã anyaþ pårvo yasyàþ . pårvapatimaraõàdau pa÷càt kçtatadbhinnapatikàyàü punarbhåstriyàm . anyapårvà ca saptavidhàþ yathoktaü nàradena %<parapårbàþ striyastvanyàþ sapta proktà yathàkramam . punarbhåstribidhà tàsàü khairiõã tu caturvidhà . kanyaivàkùatayoniryà pàõigrahaõadåùità . punarbhåþ prathamà proktà punaþsaüskàrakarmaõà . de÷adharmànavekùya strã gurubhiryà pradãyate . utpannasàhasànyasmai sà dvitãyà prakãrtità>% . (utpannasàhasà utpannavyabhicàrà) . %<asatsu devareùu strã bàndhavairyà pradãyate . savarõàya sapiõóàya sà tçtãyà prakãrtità>% . strã prasåtà'prasåtà và patyàveva tu jãvati . kàmàrthamà÷rayedanyamprathamà svairiõã tu sà . kaumàrampatimutsçjya yà tvanyaü puruùaü ÷rità . punaþ patyurgçhaü yàyàtsà dvitãyà prakãrtità . mçte bhartari tu pràptàn devaràdãnapàsya yà . upagacchetparaü kàmàtsà tçtãyà prakãrtità . pràptà de÷àddhanakrãtà kùutpipàsàturà tu yà . tavàhamityupagatà sà caturthã prakãrtità iti . anyà api saptavidhàþ kàtyàyanena dar÷ità yathà %<sapta paunarbhavàþ kanyà varjanãyàþ kulàdhamàþ . vàcà dattà manodattà kçtakautukamaïgalà . udakaspar÷ità yà ca yà ca pàõigçhãtikà . agniü parigatà yà ca punarbhåprabhavà ca yà . ityetàþ kà÷yapenoktà dahanti kulamagnivat>% iti . anyapårbàvedana¤ca yugàntaraviùayamiti màdhavàcàryàdayaþ naùñe mçte pravrajite klãve và patite patau . pa¤casvàpatsu nàrãõàü patiranyovidhãyate parà÷aravàkyasya tena yugàntaraviùayakatvasya vyavasthàpranàt . kaliyuge'pi tatkartavyateti àdhunikàmanyante tatra balàbale tattadgranthe evàvagantavye . anyasvàmikamàtre'pi manuprabhçtibhirmànyairbhuktà yadyapi ràjabhiþ . tathàpyananyapårbeva tasminnàsãt vasundhareti raghuþ . tataþ ar÷aàditvàdac, anyà pårvà yasya và . tatpariõetari punarbhåpatau puø .

#<anyabhàva># puø anyaråpo bhàvaþ . anyaråpabhavane anyaråpacittabhàve ca . bràø ùya¤ . ànyabhàvyaü tadbhàve naø .

#<anyabhçt># puüstrãø anyayà bhriyate bhç--karmaõi kvip . kokile .

#<anyabhçta># puüstrãø anyayà bhçtaþ puùñaþ . kokile . %<kalamanyabhçtàsu bhàùitamiti>% raghuþ . anyapuùñamàtre triø .

#<anyamanas># triø anyasmin manoyasya . svagràhyaviùayaparihàreõa utkaõñhayà vyàkulãbhàvena anyatràsaktacitte . và kap . anyamanasko'pyatra triø .

#<anyamàtçja># puø anyasyà màturjàyate jana óa 5 taø puüvad . sàpatne bhràtari %<asaüsçùñyapi càdadyàt saüsçùñonànyamàtçja>% iti yàj¤aø tàdç÷abhaginyàü strã .

#<anyaliïga># puø anyasya svavi÷eùyasya liïgamiva liïgamasya . vi÷eùyaliïgànusàriliïgake ÷abde . và kap . anyaliïgako'pyuktàrthe %<j¤eyàþ saptànyaliïgakà>% ityamaraþ .

#<anyavarõa># puüstrã anyo varõaþ yasya . savijàtãyavarõe yathà bràhmaõasya kùatriyaþ kùatriyasya vai÷yajàtirityàdi .

#<anyavàdin># puø anyathà pratij¤àtàrthàdanyathà vadati vadaõini . hãnapratij¤e vàdini--prativàdini ca . %<anyavàdã kriyàdveùã nopasthàyã nirutaraþ . àhåtaþ prapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçta>% iti nàradasaühità .

#<anyavivardhita># puüstrãø anyayà svamàtçbhinnayà vivardhitaþ puüvat . kokile . paravardhitamàtre triø .

#<anyavrata># triø anyat vaidikàdbhinnaü vrataü karma yasya . ÷rutismçti--vihitavyatiriktakarmakàrake asuràdau yatheùñàcàrimànuùe ca . apadveùo apahvaro'nyavratasya çø 5, 202, akarmà dasyurabhi no amanturanyavrato'mànuùaþ çø 10, 22, 8, .

#<anya÷àkha># puø anyà svàdhyàyabhinnà ÷àkhà vedabhàgabhedo yasya . svàdhvàyaveda÷àkhàbhinna÷àkhàdhyàyini %<anya÷àkhodbhavodatto gçhãta÷copanàyita>% iti dattakaø caø smçtiþ . và--kap . anya÷àkhako'pyuktàrthe . sva÷àkhàmutsçjya anya÷àkhàmadhyetari ca . svàrthe kan . ÷àkhàraõóe .

#<anyasàdhàraõa># triø anyena sàdhàraõaþ . anyena sadç÷e, %<apyaprasiddhaü ya÷ase hi puüsàmananyasàdhàraõameva karmeti>% kuø anyasya sàdhàraõyavati svaparasvatvàspadãbhåte sàdhàraõe vittàdau .

#<anyàdçkùa># triø anya iva pa÷yati anya + dç÷a--%<kartari kçt>% pàø ukteþ karmakartari ksa, karmaõi sak iti muø boø . anyàdç÷e . kvin . anyàdçgapyatra striyàü ïãp . ka¤ . anyàdç÷astatràrthe %<ime nånamãdç÷à anyàdç÷à>% iti chàø upaø . striyàü ïãp .

#<anyàya># puø nyàyo vicàraþ, saïgatiþaucityaü, pratij¤àdipa¤cakapratipàdakavàkya¤ca abhàvàrthe naø taø . vicàràbhàve, saïgatyamàve, anaucitye, pa¤càïganyàyàbhàve ca nyàya÷abdàrthe tvadhikaü vakùyate . naø baø . vicàra÷ånye, aucitya÷ånye, asaïgate, pratij¤àdipa¤cakavàkya÷ånye ca triø . %<anyàyenàpi taü yàntaü ye'nuyànti sabhàsada>% iti smçtiþ . %<anyàyenàpi yadbhuktaü bahånyabda÷atàni ceti>% nàradasaø .

#<anyàyya># triø na nyàyyaþ . nyàyàdanapetabhinne anucite .

#<anyàrtha># puø anyo'rthaþ và dugabhàvaþ . bhinnàrthe . anyorthaþabhidheyaü prayojanaü tàsya . bhinnàbhidheyavàcake ÷abde bhinnaprayojanake padàrthe ca triø .

#<anyåna># triø na nyånam . hãnabhinne vyàpyabhinne ca . %<anyånànatiriktavçttitvamavacchedakatvamiti>% nyàyaprakaraõam .

#<anyånàdhika># triø na nyånaü nàpyadhikam . samànabhàvapràpte nyånàdhikatàrahite .

#<anyånànatirikta># triø anyånaþ ahãnaþ anatiriktaþ nàdhikaþ vi÷eùaõayãrapyekasya vi÷eùyatàvivakùayà kaø . samàne . %<anyånàtatiriktàïgãü yoùitaü saumyadar÷anàmiti>% smçtiþ . anyånànatiriktavçttitvamiti nyàø praø .

#<anyedyuùka># triø anyedyuþ anyasminnahani bhavaþ kan udu padhatvàt ùatvam . anyadivasabhave . %<anyedyuùkamahoràtràdekakàlaü pravartate iti>% su÷rutam .

#<anyedyus># avyaø anyasminnahani anya + edyus . anyadivase ityarthe %<paredyavyada . pårbedyurunyedyu÷càpi cintayanniti>% bhaññiþ %<anyedyuràtmànucarasya bhàvamiti>% raghuþ .

#<anyoóhà># strã anyena uóhà . parakãyanàyikàyàm %<yàtràdiniratà'nyoóhà kulañà galitatrapeti>% sàø daø .

#<anyodarya># puø anyasmin svamàtçbhinne udare garme bhavaþ udara + yat . ekapitçke bhinnamàtçke vaimàtreye bhràtari . anyodaryastu saüsçùño nànyodaryãdhanaü hareriti yàj¤aø smçtiþ . tathàbhagigyàü strã . anyodarajàtamatre triø ataeva dàyabhàge dvicanavyàkhyàne bhràtçputtràdãnàmapi atyodaryapadàrthatayà dàyàdhikàra uktaþ .

#<anyonya># triø anya + karmavyatihàre (ekajàtãyakriyàkaraõe) dvitvam pårbapade su÷ca . parasparàrthe . %<anyonyamutpãóaya dutpalàkùyàþ stanadvayaü pàõóu tathà pravçddhamiti>% %<anyonya saüsaktasahastriyàmam>% %<anyonyasaüspar÷animãlitàkùau>% iti %<anyonyalolàni vilocanàninãti>% ca kumàø kçtadvitvasyàpi sarvanàmatà tenànyo'nyasmai ityàdi . %<anyonyasminnanyonyàtmakatàmadhyasyeti>% ÷àrãø bhàø . %<tàvetàvanyonyasmin pratiùñhitau>% iti vçø uø anyonyasyà evaitacchriyà pratiùñhamànàya iti kauø vràø %<anyonyamubhayorekakriyàyàþ karaõaü matami>% tyuktalakùaõe arthàlaïkàrabhede naø . %<tvayà sà ÷omate tanvã tayà tvamapi ÷obhase . rajanyà ÷obhate candra÷candreõàpi ca yàminã>% sàø daø .

#<anyonyàdhyàsa># puø anyonyasmin anyonyatàdàtmasyàdhyàsaþ àropaþ . vedàntimatasiddhe parasparatàdàtmàrope yathà antaþkaraõe cetanàdhyàsaþ, cetane và antaþkaraõa tàdàtmàdhyàsaþ %<jalavyomnà ghañàkà÷o yathà sarvastirohitaþ . tathà jãve ca kåñasthaþ so'nyonyàdhyàsa ucyate>% iti vçddhàþ .

#<anyo'nyàbhàva># puø anyonyasmin anyo'nyasya abhàvaþ . bhede . bhedo hi yathà ghañe pañasya, tathà pañe ghañasya sadà'sti, saüsargàbhàvastu naivaü, ghañe bhåtalasyàbhàce'pi bhåtale ghañasya kadàcit sattvasaübhavena sadàbhàvàbhàvàt . %<abhàvastu dvidhà saüsargànyo'nyàbhàvabhedata>% iti bhàùàø tàdàtmyasaübandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvatvam anyonyàbhàvatvamiti muktàø . tacca akhaõóopàdhiriti nànyonyà÷rayaþ iti tu navyàþ .

#<anyonyà÷raya># triø anyonyamà÷rayatãti à + ÷ri--ac . parasparasàpekùe . nyàyamate tarkavi÷eùe puø . sa ca ekasya j¤ànàdijananàya yathà'nyaj¤ànàdyapekùà tathàtasya j¤ànàdi jananàyetarasya j¤ànàpedyakùeti svàpekùàpekùitvanimittako'niùñaþ prasaïgaþ . apekùà ca j¤aptau, utpattau, sthitau ca gràhyà tatra j¤aptau ghaño'yam yadyetadghañaj¤ànajanyaj¤ànaviùayaþ syàt tadaitadghañabhinnaþ syàt tatra svaj¤ànasya svaj¤ànajanyatvenàniùñaü prasajyeta svàpekùàpekùij¤ànatvàt svàpekùitghañaj¤ànaråpaviùayasya tajjanakaj¤ànaviùayàdbhedaråpamaniùña¤ca sajyeta atoghañasya ghañabhedaprasaïgo'niùñaþ . utpattau yathà ghaño'yaü yadyetadghañajanyajanyaþ syàt tadaitadghañabhinnaþ syàdityàdi . etadghañasya utpattau etadghañajanyasàpekùatve kàraõasya kàryàdbhedaniyatayà etadghañasya etadghañabhedaråpo'niùñaþprasaïgaþ . sthitau yathà ghaño'yaü yadyetadghañavçttivçttiþ syàt tadà tathàtvenopalabhyeta na ca tathà upalabhyate tathàtve ca ghañasya ghañavçttitvàpakùiraniùñà prasajyeta . eteùu j¤aptivipayatayaiva pràya÷o'niùñaprasaïgaþ . sarvatra tanmålakameva svagrahasàpekùagraha sàpekùagrahakatvamanyonyà÷rayatvaü tatra tatra vyavahriyate . ataeva parasparaj¤ànasàpekùaj¤ànà÷rayo'nyonyà÷raya iti smàrtairuktam . eva¤ca anyonyapadasya tajj¤àne, tadutpattau, ttasthitau ca lakùaõà tadà÷rayaþ anyonyà÷raya iti tritayasàdhàraõaþ vigrahaþ .

@<[Page 217b]>@
#<anvakùa># triø anugatamakùamindriyaü gatisaø . pratyakùe, anupade, anugate ca . akùõaþ mamãpam avyayãø ñacsamàø . cakùurnikañe avyaø .

#<anvagbhàva># puø anåcobhàvaþ . pa÷càdgantçtve, ànugatye .

#<anvac># triø anu + anca--kvin . anugàmini, striyàü ïãp . %<samànabandhå amçte anåcã>% çø 1, 113, 2, anåcã anva¤cantyàviti bhàø . %<tasmàdime anva¤ca÷ca tãrya¤ca÷ca>% ÷aø bràø . pa÷u÷cànvak kàtyàø 6, 5, 6 . anu pa÷càda¤catãti tadvyàø . anupade naø avyaø amaraþ . %<anvagyayau madhyamalokapàlaiti>% raghuþ anupadaü yathàvityarthaþ svaràderàkçtigaõatvena tadgaõãyaþ anumàne avyaø proø manoø .

#<anvan># triø ana--vanip . anugantari . %<anvàsi ràtryaitveti>% tàø bràø striyàü ïãp . bhàùyakçtà tu anupårbàdvàteretadråpamityuktam . tena anu + và--ka pçø råpasiddhiþ . striyàü ñàp .

#<anvaya># puø anu + iõ--bhàve ac . santatau, anugatau, %<janmàdyasya yato'nvayàditi>% bhàgaø . vçttau, ànukålye, kàrye--kàraõasyànusaraõe, kàryasattàpàdakasvasattàkasya kàraõasya kàrye sthitau, svasattàniyatasattàvatkàryasaübandhe, ca . kartari ac . vaü÷e tasya pårbapuruùadehàvayavànugamanàttathàtvam . %<tadanvaye ÷uddhimati prasåtaþ ÷uddhimattara>% iti %<raghåõàmanvayaü vakùye>% iti %<tasyànvaye bhåpatireùa jàta>% iti %<atha stute vandibhiranvayaj¤airiti>% ca raghuþ padànàü, svopasthàpyapadàrthànàü và parasparasaübandhe . %<tàtparyàkhyàü vçttimàhuþ padàrthànvayabodhane>% iti sàø daø %<parasparanirapekùàõàmekasminnanvayaþ samuccaya>% iti siø kauø . %<mukhyàrthasyetaràkùepo vàkyàrthànvayasiddhaye>% iti sàø daø . tatsattve tatsattvaråpe %<guõànàü tadanvayavyatirekànuvidhàyitvàditi>% sàø daø . anveti indriyam kartari ac . pratyakùe, %<syàt sàhasaü tvanvayavat prasabhaü karma yat kçtam . niranvayaü bhavet steyamiti>% manuþ . anugatamàtre triø . %<kà tvamekàkinã bhãru! niranvayajane vane>% iti bhaññiþ anugatajana÷ånye ityarthaþ .

#<anvayabodha># puø ekapadàrthe dharmiõi aparapadàrthasya anvayaü sambandhaü bodhayati àkàïkùàdinà, budha--õic--aõ upaø saø . ÷abdaj¤ànajanye ÷àbdabodharåpànubhavabhede . sa ca bodhaþ na pratyakùaü nàpyanumeti naiyàyikàþ . kintu tatovilakùaõakàraõakatvàdbhinna iti yathoktaü prakà÷ikàyàm . ÷abdo yadi svàrthasyànubhave bhaveddhetustarhi pràtyakùikaevaupanàyike, tatra nàkàïkùàdyupayogaþ, tadbhinne cedànumànika eva na ca tatra sadyaþ, sàkàïkùatvàdidhãmàtreõa, vyàptibodhasyàpyadhikasyàpekùaõàdityà÷aïkàmamanetumanvayavodhanàmakamanubhavàtaraü dar÷ayati . %<sàkàïkùa÷abdairyobodhastadarthànvaya gocaraþ . so'yaü niyantritàrthatvànna pratyakùaü na cànusà>% . ÷àbdadhiyaþ pratyakùatvàbhyupagame pratyakùàdisàmànyaü prati ÷àbdasàmagryàþ pratibandhakatvàsambhavàt, ÷àbdànyapratyakùatvàdyavacchinnaü prati tasyàstathàtvamapekùya ÷àbdadhiyaþ pratyakùàdbhinnatvakalpanàyàmeva làghavàcca . liïgajanyatvenànvayabuddheranumititvasiddhàvanàyattyà ÷àbdànyànumityàü tatsàmagryàþ pratibandhakatvaü vàcyamato liïgajatvameva ÷àbdadhiyaþ khaõóayati . %<yogyatàrthagatà''kàïkùà ÷abdaniùñhà'nubhàvikà . pratyekaü và militvà và naite liïgamasiddhitaþ>% . gavàdàvastitvàderanubhavàrthaü na tàvadastitvabàdhaviraharåpaü liïgaü bàdhani÷cayàbhàvenànyathàsiddhasya yogyatàni÷cayasyànàva÷yakatvàt yogyatàmàtraliïgakasaüsargànumànasyànvaya buddhitve ghañaþ karmatvamityàdisthalãyasyàpi tasya tathàtvàpàtàcca . yogyatàyàþ saü÷ayasthale'pyagvayabuddherànubhavikatvàt . gavàdàvastitvàderanvayabodhànukålànupårbãparyavasità tvàkàïkùà khayamasiddhà kathamastitvàdyanvayabodhaü sàdhayet tatra gavàstitvàderyogyatàvi÷iùñamapyàkàókùàvattvaü na tadanvayasya numàpakaprasiddherityàdi .

#<anvayin># triø anveti anu--iõa--õini . ÷àbdabodhopayogi saübandhavati anugate ca anvayaþ vaü÷àdiþ astyasya ini . pràguktànvayavati striyàü ïãp . nyàyanaye anvayavyàptiyukte hetau puø %<kevalànvayã>% .

#<anvarthà># triø anugato'rtham atyàø saø . arthànugate vyutpattiyukte ÷abde %<tathaiva so'bhådanvarthaþ ràjà prakçtira¤janàditi>% raghuþ .

#<anvavasarga># puø anu + ava + sçja--gha¤ anugato'vasargamicchànuråpapracàram, atyàø sa0, anuråpaü svecchànuråpatayà avasçjyate na pratirudhyate anena iti và anu + ava + sçja--gha¤ . yarthaùña kriyatàmityevaü råpàyàmanuj¤àyàm kàmàcàrànuj¤àne, %<apiþ padàrthasaübhàvanànvavasargagarhàsamuccayeùu>% pàø api si¤ca api stuhi ityàdau yatheùñaü kuryà ityàdyartho'pinà dyotyate na tu kutràpi anuj¤ayà pratirodhaþ kriyate iti tasya tathàtvam .

#<anvavàya># puø anvavàyyate utpattyànusaübadhyate anu + ava + aya--gha¤, iõ--ac và anunvaveti anugacchati dehàvayavam anu + ava + iõ--kartari ac và . vaü÷e, santàne ca .

#<anvayavyatirekin># triø anvayavyatirekau sto'syaø ini . sàdhyasàdhake hetuvi÷eùe, yathà vahnisàdhane dhåmaþ . sa hi vahnimati mahànasàdau, vahnyabhàvavati jalàdau ca bhàvàbhàvàbhyàü vahneraranvayavyàpteþ vyatirekavyàpte÷ca tatheti nyàyamate prasiddham . anvayo'nvayavyàptirvyatireko vyatirekavyàptistau vidyete asya ini . anvayavyàptimati vyatirekavyàptimati ca hetau . yathà vahnau sàdhye dhåmasya anvayavyatirekavyàptikatvam . tatra ca dhåmasattve vahni sattvaråpànvayavyàptiþ vahnivyatireke ca dhåmàbhàvaþ vyatirekavyàptirityubhayavyàptisattvàttathàtvam .

#<anvayavyàpti># strã anvayena vyàptirvyàpanaü niyatatayà sthitiþ 3 taø . yatra dhåmastatra vahnirityevaü råpàyàü vyàptau . anvayena tasya sattvena vyàptiþ itarànvayasya sàdhyasyànvayaþ vyàpakatà . yathà dhåmasattvena vahnisattà ityatodhåmasattvena vahnervyàpakatà . sà ca sàdhyasàmànàdhikaraõyaråpà .

#<anvayàgata># triø anvayàt vaü÷aparamparàyàþ àgataþ . dàyapràpte dhanàdau %<÷rutaü ÷auryaü tapaþkanyà÷iùyayàjyànvayàgatam dhanaü saptavidhaü ÷uddhamiti>% nàrasaø .

#<anvavekùà># strã anu + ava + ãkùa--aï . apekùàyàmanurodhe .

#<anvaùñakà># strã anugato'ùñakàm . ÷ràddhakàlabhede sa ca agrahàyaõyà årdhvaü tisraþ kçùõàùñamyaþ aùñakàþ, taduttaravartinyastisraþ kçùõanavamyaþ tadråpaþ . tà÷ca sàgnikasya màtràdi÷ràddhakàlaþ . tathàhi %<aùñakà yordhvamàgrahàyaõyàstamisràùñamãti>% gobhiø . %<pitçdànàya måle syuraùñakàstisra eva ca kçùõapakùe variùñhà÷ceti>% brahmapuø . à÷valàyanagçhye tu tà÷catasra ityuktam yathà . hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà iti . %<ekasyàü catusçùu veti>% vikalpa÷raüvaõàt sàmarthyabhedena ekasyàü tisçùu caturùu và aùñakà÷ràddham anvaùñakà÷ràddhaü ca kàryamiti gamyate . tatra pa÷ukalpasthàlãpàkàdyaïgajàtamuktvà %<aparedyurànvakakyamiti>% såtreõa taduttaravartikçùõanavamãsu tadvihitam tacca màtràdibhyo'pi deyam %<pitçbhya÷ca hutvà manthavarjamustrãbhya÷ca suràcàmamiti>% tatraivokteþ manunà'pi %<pitéü÷caivàùñakàsvarcennityamanvaùñakàsu>% cetyuktam atra pitçpadamaùñakàpakùe svaparam, anvakàpakùe %<striyà puüvat>% ityeka÷eùeõa màtçpitàmahãprapitàmahãsahitapitràdiparam . eva¤ca à÷valàyanagçhye manuvacane ca pitràderapi devatàtva÷ravaõàt màtràdimàtradaivatyaü raghunandanoktaü cintyaü vastutaþ ÷àkhibhedena sapatnãkapitç÷ràddhaü màtràdidevatàkaü và tacchàddhamiti vyavasthà . %<pitràditrikapatnãùu bhojyà màtéþ prati dvijàþ . strãõàmeva tu tadyasmànmàtç÷ràddhamihocyate>% ÷aïkhavacanantu tàsàü vçthak÷ràddhavidhànàrtham . etacca anvaùñakà÷ràddhaü sàgnikamàtreõa kartavyam . tathà ca viùõuþ . %<anvaùñakàùvaùñakàvadagnau hutvà màtre pitàmahyai prapitàmahyai pårbavadbràhmaõàn bhojayitvà>% iti . atra homatvadevàgnipràpteragnigrahaõaü tanniyamàrtham . na càgnaukaraõahome viprapàõyàde rvidhànàdatràpi tatheti vàcyam prakçtibhåta÷ràddhavidhyuktasyàdhàràntarasya vikçtãbhåta÷ràddhe vi÷eùavihitàdhàreõa bàdhàt . na và laukikàgnau homaþ %<na paitryayaj¤iyo homolaukikàgnau vidhãyate>% iti manuvacanena niùedhàt . ÷ràddhacintàmaõàvapyevam . ÷ràø taø raghunandanaþ .

#<anvaùñamadi÷a># avyaø aùñamãü di÷amanulakùyãkçtya avyayãø acsamàø . pa÷cimottarayordi÷oraùñamàbhimukhãkçtadigbhàge . sa ca vàyukoõaþ tasya ca pa÷cimottarayorvàmàvartadakùiõàvartàbhyàmaùñamabhàgatvàttathàtvam %<araõye samitpàõiþ sandhyàmupàste nityaü vàgyata uttaràbhimukho'nvaùñamadi÷amànakùatradar÷anàditi>% àø taø sàükhyàø gçø . anvaùñamadi÷amiti ubhayadigaùñamabhàgamiti raghuø .

#<anvaha># avyaø ahri ahri vãpsàrthe'vyayãø ac samàø . pratyahamityarthe .

#<anvàkhyàna># naø anu + à + khyà--lyuñ . tàtparyàvadhàràõàrthaü vyàkhyàne tatpratipàdane ca %<vastvanvàkhyànaü kriyànvàkhyànaü ceti>% àtmasvaråpànvàthyànapareùviti ca vçø uø bhà0

#<anvàcaya># puø pradhànasya pa÷càdanyaþ àcãyate bodhyate yatna anu + à + ci + ac . udde÷yasiddhyànudde÷yasiddhyarthopade÷e . yathà bhikùàü gaccha yadi gàü pa÷yestà¤cànaya, atra bhikùàyàmeva udde÷aþ na gavànavane, tatsiddhyumuraü gavànayanamanuddiùñamapi sàdhyatayà nirdiùñam . %<cànvàcaye samàhàre>% ityamaraþ . %<càrthe dvandva iti>% pàø såtre %<samuccayànvàcayetaretarayogasamàhàrà÷càrthà>% iti siø kauø .

#<anvàje># avyaø anu--àjayatyanena anu + à + ji--óe . durbalasya balàdhàne . balasya hi jayahetutvaü prasiddham . saptamyantapratiråpako'yam . %<upàje anvàje iti>% pàø và upapadasamàse anvàjekçtyetyàdau lyap . pakùe anvàjekçtvà .

#<anvàde÷a># puø anu + à + di÷a--gha¤ . pårbopàttasya ki¤citkàryàntaraü vidhàtuü punarupade÷e . yathà anena vyàkaraõamadhãtaü nyàyamenaü prapàñhayeti nyàyapàñanàrthaü punarupade÷aþ . kathitakathate, anuvàdàrthe ca . %<idamo'nvàde÷e'÷anudàtta>% iti pàø .

#<anvàdhàna># naø vahnisthàpanasya pa÷càt àdhànam . àhita vahnau--dvayoþ tisçõàü và samidhàmàdhàne . sthaõóilàdikaraõànantaram %<tadabhyukùyàgniü pratiõàyyànvàdhàya parisamuhyeti>% àø gçø såtre hi agnyàdhànottaraü tadàdhànamuktam . %<agnyanvàdhànamadhvaryuryajamàno>% veti kàtyàø 2, 1, 2 .

#<anvàdhi># puø pa÷càt àdhãyate anu + à + dhà--ki . svasamãpe àhitasya vastunaþ svàmine dànàya paratràdhàne tadviùaye dhane ca %<arthamàrgaõakàryeùu anyasmin vacanànmama . dadyàstvamiti yodattaþ sa ihànvàdhirucyate iti>% kàtyàø saø . santata àviþ . santatamànasavyàthàyàm .

#<anvàdheya># naø vivàhasya pa÷càt àdheyam dattam . anu + à + dhà--yat . vivàhàt param pitràdibhiþ strãbhyo dattadhane strãdhanabhede vivàhàt paratoyattu labdhaü bhartçkulàt striyà anvàdheyaü taduktaü tu labdhaü bandhukulàttatheti nàø saø . %<bandhudattaü tathà ÷uklamanvàdheyakameva ca . aprajàyàmatãtàyàü bàndhavàstadavàpnuyuriti>% yàø .

#<anvàyatana># avyaø àyatanasya madhyam avyaø . gçhamadhye ityarthe anugatamàyatanam atyàø saø . gçhànugate triø .

#<anvàyatta># triø anu + yata--kta . anugate %<prastotaþ! yà devatà prastàvamanvàyattà tà¤cedavidvàniti>% %<vasavo'nvàyattà>% iti ca chàø upaø .

#<anvàrabdha># triø anu + à + labha--kartari kta lasya raþ . kçtaspar÷e %<viùõoþ karmàõãti vàcayati yåpamanvàrabdhamiti>% kàø 6, 3, 12, %<anvàrabdhaü spçùñavantamiti>% vedadopaþ . karmaõi kta . pa÷càdbhàge--spçùñe, pa÷càllagne ca . %<anvàrabdhena savyena pàõinà dakùiõena tu iti>% àø taø yàø . %<anvàrabdhena pa÷càllagneneti>% raghuø . %<dvàbhyàü patnãbhyàmanvàrabdha>% iti bauø såø .

#<anvàrabhya># triø saha àlabhyaþ lasya raþ . sahaspç÷ye .

#<anvàrambha># naø pa÷càt àlambhaþ lasya raþ . spar÷e anupårbakalabherhi spar÷àrthatvam . %<anaóvàhamanvàrabhàmahe>% iti yajuø 35, 13 spar÷àrthe prayogàt . %<anaóvàhamanvà rabhàmahe àlabhàmahe spç÷àma>% iti vedadãpaþ .

#<anvàråóha># triø anu + à + ruha--kta . adhiråóhe . pa÷càdàråóhe ca .

#<anvàrohaõa># naø pa÷càt àrohaõam . pa÷càdabhartari mçte pa÷càt saha và striyà÷citàrohaõetacca %<brahmacaryaü tadanvàrohaõaü veti>% viø såtre vihitam vivçtamanumaraõa÷abde .

#<anvàsana># naø anu + àsa--lyañ . anåpave÷anena sevane .

#<anvàsita># triø anu + àsa--karmaõi kta . pa÷càdupave÷anàdinà sevite %<anvàsitamarundhatyeti>% raghuþ .

#<anvàhàrya># naø màsi màsi àhriyate anu + à + hç-- karmaõi õyat . %<yacchràddhaü karmaõàmàdau yà cànte dakùiõà bhavet . àmàvàsyaü dvitãyaü syàdanvàhàryaü vidurbudhà iti>% kàtyàyanaparibhàùite nàndãmukha÷ràddhe, amàvàsyàyàü màsi màsi kartavye ÷ràddhe, dakùiõàyà¤ca pitçõàü màsikaü ÷ràddhamanvàhàryaü vidurbudhà iti manuþ . %<sarvàõyevànvàhàryavanti>% gobhiø . anvàhàryaü nàndãmukha÷ràddham dakùiõà ca tadubhayavanti . svàrthe kan tatraiva . %<piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikamiti>% manuþ màsimàsikartavya÷ràddhasyànumàsamàhriyamàõatvàt nàndãmukhasya saüskàràdau àhriyamàõatvàt, dakùiõàyàþ karmaõàü pa÷càt àhriyamàõatvàcca tathàtvam .

#<anvàhàryapacana># puø anvàhàryaü tadarthànnaü pacyate'nena paca + lyuñ . dakùiõàgnau çgvedavidhinà sthàpite'gnau . %<atha hainamanvàhàryapacano'nu÷a÷àsàpo di÷o nakùatràõi candramà iti chàø upaø . anvàhàryapacano dakùiõàgniràpo di÷o nakùatràõi candramà ityetamomama catasrastanavastaturdhà ahamanvàhàryapacanaþ vibhajya àtmànaü sthitaþ iti>% bhàø . %<prasiddhaü hi dar÷apaurõamàsayoranvàhàryapacane haviþ ÷rapayantãti>% ànaø giø . %<yasminnagnàvçcà và sàmnà và yajuùà và samidhaü vàbhyàdadhyàdàhutiü và juhuyàdante dakùiõàü và hareyuranu và gamayeyurdakùiõà vàhyena harantyànvàhàryapacanobhaviùyatãti anu và gamayanti>% iti ÷ataø bràø tasya niruktirdar÷ità .

#<anvàhita># triø anu + à + dhà--kta . kçtànvàdhàne, vahnauprakùiptasamidvi÷eùe anvàropite àdheþsvàminodànàrthamaparasya haste nikùipte ca . anvàhitaü yàcitakamityàdi yàø .

#<anvicchà># strã anu + iùa--a niø . anveùaõe .

@<[Page 220b]>@
#<anvita># triø anu + iõa + kta . anugate, yukte, sahasambaddhe, ÷àbdabodhe vi÷eùyatàpràpte ca %<prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvaü pratyayànàmiti>% nyàyaþ .

#<anviùña># triø anu + iù--kta . anveùite kçtànveùaõe . %<yadvàyuranviùñamçgaiþ kiràtai>% riti kumàø . kçtànusandhàne ca %<anviùñaþ syàt pramàtaiva pàpmadoùàdivarjita>% iti ÷àø bhàø .

#<anviti># triø iõa--ktin namaskàreõa anukålà itiþ yasya . natyà anukålatàpràpte %<anvitirasi dive tveti>% tàø bràø . %<anvitiþ anukålanatiyukto'sãti>% bhàø .

#<anvãkùà># strã pa÷càt ãkùà paryàlocanà pràø saø . vedavàkya÷ravaõasya pa÷càt tadarthani÷cayàrthaü tadarthaparyàlocane, anvãkùàyai hità ñhak . ànvãkùikã tarkavidyà . %<ànvãkùikã kau÷alànàmiti>% gãtà . lyuñ . anvãkùaõamapyatra naø .

#<anvãta># triø anu + ã--gatau kartari kta . anugate anvita÷abdàrthe

#<anvãpa># triø anugatà àpo yatra sthànàdau acsamàø aci àta ãt . anugatajale sthàne, de÷e vàcye tu %<ådanorde÷e>% iti pàø åt, anåpode÷aþ .

#<anvçca># avyaø çci vibhaø avyayãø ac samàø . çcãtyarthe . %<triùñhubha÷cànvàha tàsàyukto bandhuruktaü vevàmanvçcamiti>% ÷ataø bràø .

#<anveùa># puø anu + iùa--bhàve gha¤ . anveùaõe anusandhàne gaveùaõe %<vayaü tattvànveùànmadhukara! hatàstvaü khalu kçtãti>% ÷akuø .

#<anveùaõa># naø anu + iùa--bhàve lyuñ . anusandhàne gaveùaõe naùñadravyasya dar÷anàya làbhàya và vyàpàrabhede . %<randhrànveùaõadakùàõàü dviùàmàmiùatàü yayau>% raghuþ .

#<anveùaõà># strã anugatà eùaõà %<iùeranicchàrthakasyeti>% pàø yuc ñàp . tattvànusandhàne tarkàdinà j¤àtapadàrthasya ÷uddhyarthaü yuktyàdinà samarthane gaveùaõe ca .

#<anveùita># triø anu + eùç--gatau--iùa--svàrthe õic--karmaõi và kta . gaveùite, kçtànusandhàne ca .

#<anveùin># anu + iùa--õini . gaveùaõakartari %<tau sãtànveùiõau gçdhraü lånapakùamapa÷yatàmiti>% raghuþ . striyàü ïãp .

#<anveùñavya># triø anu + iùa--karmaõi tavya . anusandheye so'nveùña vyaþ sa vijij¤àsitavya iti ÷rutiþ %<anveùñavyàtmavij¤ànàt pràkpramàtçtvamàtmana>% iti ÷àø bhàø .

#<anveùñç># triø anu + iùa--÷ãlàrthe tçc và ióabhàvaþ . gaveùaõa ÷ãle tatkartari ca %<anupadamanveùñà>% pàø . iñpakùe anveùitàpyatra . ubhayayataþ striyàü ïãp .

#<ap># strã baø vaø . àpa--kvip hrasva÷ca . jale . %<prattaü jalaü dvya¤jalamantike'pàm>% bhaññiþ . %<adbhireva pàrayitvà naityikànte bhujikriyeti>% smçtiþ agneràpaþ, adbhyonnamiti ÷rutiþ %<apaeva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjaditi>% manuþ . samàsànte ac samàsàntaþ . %<bahvapàni taóàni sàrasàþ samupàsate>% ityudbhañaþ . kçtasamàsàntasya upasarga dvyantaþparasya àtaãttvam . samãpaüprepam dvãpaþ antarãpam . anupårbàttu de÷e vàcye åt . anåpode÷aþ anyatra anvãpogràma ityàdi . påjàrthakasupårbàt na ac . svàmpi nagaràõi . apàü vikàraþ mayañ . ammayaþ và ùya¤ . àpyam . svàrthe càtuø ùya¤ . àpyaü jale naø .

#<apa># avyaø na pàti pà--óa . viyoge vikçtau, viparãte, nidar÷ane, ànande, varjane, caurye ca . %<apa--viyoga vikçti--viparãta--nidar÷anànanda--varjana--caurya--vàraõeùu>% iti gaø maø . viyoge apayàti %<satve nivi÷ate'paitãti>% pàø bhàø . %<bhãtyà ràmàdapàsarat? . vikçtau, apakçtaþ apacayaþ>% viparãte, apa÷abdaþ %<taeva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãrità>% iti haryukteþ sàdhu÷abdànàü vaiparãtyenãccàraõaevàpa÷abdatvasya paribhàùitatvàdasya viparãta÷abdatvam . nidar÷ane nide÷e apadi÷ati . ànande apahasati, varjane %<apaparã varjane>% iti pàø ukteþ karmapravacanãyasaüj¤à tadyoge pa¤camã . apa trigartàt vçùñodevaþ . caurye apaharati . vàraõeapavartayati %<samena kenàpavartyeti>% lãlàø . apakarùe apakarma . adhaþ prade÷e, ca apàïa apànaþ . adhogatimànityarthaþ .

#<apakarman># naø apakçùñaü karma pràø saø . duùñàcaraõe . apàkaraõe ca %<çõasyànapakarma ceti>% dattasyànapakarma ceti smçtiþ pràø vaø . duùñàcaraõavati triø . striyàü và ïãp .

#<apakartç># triø apa + kç--tçc striyàü ïãp . apakàrakàrake .

#<apakarùa># puø apa + kçùa--bhàve gha¤ . ucitadharmàpekùàto hãnatàyàü, %<tatra pçthivyàdãnàmanyonyànuprave÷akçtaþ salilabhavaraso'tyutkarùàpakarùeõa ceti>% yathà hi varõànàü pa¤cànàmutkarùàpakarùakçtena saüyogavi÷eùeõeti ca su÷rutaþ %<utkarùa¤càpakarùa¤ja manuùyeùviha janmata iti>% manuþ . utkarùàpakarùavihãnomadhyaþ siø kauø . svakartavyakàlàt pårbakàlakaraõe, parasåtrapadànàmanvayàrthaü pårbasåtre àkarùaõe àkarùaõamàtre ca . apakçùyate karmaõi gha¤ . svakàlataþ pårbaü kartavye yathà apakarùasasiõóanam . tathà ca %<mukhyaü ÷ràddhaü màsimàsi aparyàptàvçtuü prati . dvàda÷àhena và kuryàdekàhe dvàda÷àthaveti>% smçtau maraõottaraü mçtàhe màsi màsi kartavyànàü mçhàhanimittakamàsikàdãnàü dvàda÷àheùu ekàheùu ca kartavyatvokteþ sarvàpakarùaþ . tathà'pakarùe ca hetava ekaputratvàdayaþ . %<ànantyàt kuladharmàõàü putrasya càyuùaþ kùayàt . asthite÷ca ÷arãrasya dvàda÷àhe pra÷asyate iti>% smçtyuktàþ . tatra pà÷càttyànàü kuladharmàt dvàda÷àha eva kartavyatàyàþ kulaparamparàcàraþ . vaïgãyànàntu ekaputrasyaiva àyuùaþkùayasambhàvanàyàmiti bhedaþ . ayameva sarvàpakarùaþ, àva÷yakavçddhyàrambhakàle tu na sarvàpakarùaþ . kintu pa÷càdbhàvinàmevàpakarùa iti bhedaþ . evaü navamamàsàdiùvapyapakarùaõe na sarvàprakarùa iti bodhyam .

#<apakarùaka># triø apakarùati apa + kçùa--kartari õvul . apakarùakàrake %<rasasyànapakarùakatve teùàü doùatvamapi nàïgãkriyate>% iti %<doùàstasyàpakarùakà>% iti ca sàø daø .

#<apakarùaõa># triø apakarùati apaharati kartari lyu . apahàrake %<nacàsti sadç÷aü tena ki¤citsthaulyàpakarùaõamiti>% %<varùàyàü baddhavinmåtràråkùàþ ÷leùàpakarùaõà>% iti su÷ruø bhàve lyuñ . àkarùaõe naø . %<sa÷alyaþ kli÷yate pràõairvi÷alyovina÷iùyati . iti màmàvi÷accintà tasya ÷alyàpakarùaõe>% ràmàø .

#<apakàma># triø apagataþ kàmo yasya yatra yasmàdvà pràø baø . apagatakàme và uttarapadalopàbhàve apagatakàmo'pyuktàrthe %<apakàmaü syandamànà avãvarata vohitamiti>% athaø 313, 3, . kàbhasyàtyayaþ atyaye avyayãø . kàmàtyave avyaø %<÷atrorakàmaü kçõoti dhanvaneti>% çø 6, 75, 2, %<apakàmaü kàmasyàpàyamiti>% bhàø .

#<apakàra># puø apa + kç--bhàve gha¤ . aniùñasampàdane taddhetau drohe ca %<droho'pakàra iti>% siø kauø . %<upakartràriõà sandhirna mitreõàpakàriõà . upakàràpakàrau hi lakùyaü lakùaõametayoriti>% màghaþ . %<apakàro'niùñacinte>% tyukteraniùñaü bhåyàditi cintane ca tato jàtàstvimà dhorà nànàråpà mahàviùàþ apakàràya bartante iti su÷rutaþ .

#<apakàragira># strã apakàreõa dveùeõa gãryate gé--kvip . bhartsanavàkye . %<bhartsanaü tvapakàragãþ>% ityamaraþ .

#<apakàrin># triø apa + kç--kartari õini . apakàrakàrake, aniùñacintake drogdhari ca . %<upakartràriõà sandhirna mitreõàpakàriõeti>% màghaþ svavãryeõaiva tàn ÷iùyànmànavànapakàriõa iti manuþ .

#<apakçta># triø apa + kç--karmaõi kta . yasyàniùñaü kçtaü tasmin kçtadrohe %<kiü mayàpakçtaü tasyeti>% . bhàve kta . apakàre naø . %<mitrasya caivàpakçte dvividhovigrahaþ smçta>% iti manuþ .

#<apakçti># strã apa + kç--bhàve ktin . apakàre, aniùñacintane, drohe ca .

#<apakçtya># naø apakçùñaü kçtyam pràø saø . apakçùñakarmaõi . apa + kç--bhàve kyap . apakàre naø . bhàve striyàü kyap . apakçtyà apakàre strã .

#<apakçùña># triø apa + kçùa--kta . adhame, hãne, svakàlàt pårvakàle kçte, parasåtràdanvaùàrthaü pårbasåtre àkçùñe, àkçùñamàtre ca %<svoccàpakçùñà bhagaõaiþ pràïmukhaüyànti madgrahà>% iti såryasiddhàntaþ .

#<apakti># strã na paktiþ abhàvàrthe naø taø . pàkàbhàve .

#<apakrama># puø apa + krama--bhàve gha¤ . apayàne . apakramàduhaivaiùàmetadbibhayà¤cakàra ÷ataø bràø 4, 3, 3, 11 . apakramyate yasmàt apàdàne gha¤ . apayànàvadhisthàne %<vikùipatyeùa vikùepaü candràdãnàmapakramàditi>% såø siø . %<apakramàt kràntivçttasthaspaùñagrahabhogasthànàditi>% raïganàthaþ . apagataþ kramaþparipàñã yasmàt pràø saø . kramavihãne akrame triø và uttarapadalopàbhàve apagatakramo'pyuktàrthe triø . kramasyàtyayaþ avyayãø . kramàtyaye avyaø . ktvi veñkatvàt và vçddhiþ . apakràmo'pyuktàrthe . %<yasyasyàbhikràntyà'pakràmàya>% iti aiø vràø .

#<apakramaõa># triø apa + krama--bhàve lyuñ . apayàne palàyane ca . %<apakramaõamevàkha sarvakàmairahaü vçõe>% iti ràmàø . %<purastànnàpakramaõamastyatraivànvicchateti>% ÷ataø vràø .

#<apakramin># triø apa + krama--kartari õini veñkàmantatvàt và hrasvaþ . apayànakartari %<tànevaitadanapakramiõo'kuruta>% ÷ataø bràø vçddhau apakràmãtyapi striyàü ïãp .

#<apakriyà># strã apa + kç--màve striyàü ÷a . drohe, apakàre ca . caturthopàyasàdhye tu ripau sàntvamapakriyeti màghaþ . %<janmaveùatapasàü virodhinãü mà kçthàþ punaramåmapakriyàmiti>% kiràø .

#<apakro÷a># puø apa + kru÷a--gha¤ . nindane . upakro÷o'pyatra . bhàve lyuñ . apakro÷anamapyatra naø .

@<[Page 222b]>@
#<apakva># triø na pakvaþ . apariõate apakvayogã apariõatayogã yathà yogàbhyàsa ucitaþ tathàbhyàsa÷ånyaþ ityarthaþ . àme taõóulaphalàdau ca . %<apakvena vartitavyaü phalamålàdinàpi veti>% smçtiþ .

#<apakùa># triø nàsti pakùo garut yasya . pakùa÷ånye uóóayana÷akti÷ånye ca . pakùaþ sahàyaþ . tacchånye .

#<apakùapàta># puø pakùe sahàyatàyàü pàtaþ ànukålyam abhàvàrthe naø taø . pakùapàtàbhàve sahàyatà'karaõe . %<apakùapàtàt vaktavyaü sabhàyàmiti ni÷caya iti>% nãtiø .

#<apakùapàtin># triø pakùe sahàyatàyàü patati pata--õini 70 taø tataþ naø taø . pakùapàtiminne yathàrthavàdini .

#<apakùepaõa># naø apa--kùipa--lyuñ . adhaþsthànasaüyogahetau kriyàvi÷eùe, adhaþpàtane ca . avakùepaõamamyatràrthe . utkùepaõaü tathàpakùepaõamàku¤canaü tathà prasàraõa¤ca gamanaü karmàõyetàni pa¤ca ceti bhàùàø avakùepaõamiti và pàñhaþ .

#<apagaõóa># puø gaõóovçddho vaiparãtyàrthakenàpa÷abdena pràø saø . atibàle apogaõóa iti haimaø . apogaõóa÷abde vivaraõaü dç÷yam .

#<apagata># triø apa + gama--kartari kta . apayàte palàyite ca . bhàve gha¤ . tatràrthe puø .

#<apagama># puø apa + gama--bhàve gha¤ na vçddhiþ . apayàne apasaraõe . %<nidràpagamahetubhyo vibodha÷cetanàgama>% iti sàø daø %<puràõapatràpagamàdanantaraü lateva sannandhamanoj¤apallaveti>% raghuþ .

#<apagara># puø apa + nindàrthe gé--bhàve ap . nindane . anyadantarvedãtyupakramya %<abhigaràpagarau>% kàtyàø 13, 3, 3, %<apagaronindeti>% tadvyàø .

#<apagà># strã apagacchati niùyandate apa + gama--óa . àpagàyàm nadyàm . apayànakartari triø .

#<apagà(go)ram># avyaø apa + gurã--udyamane õamul eca àcca và . udyamyetyarthe %<asyapagàram asyavagoraü veti>% siø kauø .

#<apagoha># puø apa + guha--gha¤ . tarodhàne gopane ca . %<sa vidvànapagohaü kaõãnàmàvirbhavanniti>% çø 2, 15, 7, %<apagohaü tirobhàvamiti>% bhàùyam .

#<apaghana># puø apahanyate saühatya karma kçtvà viyujyate apa + hanaap ghanàde÷aþ . ÷arãre, hastàdyavayave ca . ÷arãràdi hi puruùopabhogàya prathamaü saühatya tattatkarma niùpàdya bhogàdçùñakùaye punarviyujyate iti tasya tathàtvam . dehàdeþ saühatya kàritvaü ca pàta¤jalàdau dar÷itaü yathà . %<paràrthaü saühatya kàritvàditi>% pàtaø . itarasàhityenàrthakriyàkàritvaü saühatyakàrità, saühanana¤ca àrambhakasaüyogabhedaþ . tathà ca dehàdikaü paràrthaü (svetarasya bhogàpavargaphalakam,) saühatatvàt ÷ayyàsanàdivadityanumànaprayogaþ . ataeva sàükhyasåtre %<saühataparàrthatvàditi>% saühantçsiddhiruktà . saühatànàü dehà dãnàü svetarasya bhogàdiphalakatvàt saüghàtàtiriktaþ puruùo'numãyate nahi acetanànàü dehàdãnàü svataþ saüghàtaþ sambhavati ataþ saüghàtasiddhaye puruùasiddhiriti samuditàrthaþ . %<saüyogà÷ca vibhàgàntà>% ityukteþ saüyogabhedaråpasaühananasyàva÷yaü viyogàntatvàt dehàdãnàü tadavayavànà¤ca krameõàrambhakasaüyoganà÷ena parasparaviyoga ityato'ïgàderava÷yaviyogavattvàt tathàtvam ataeva %<antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõa>% iti gãtàyàmàrambhakasaüyoganà÷apårbakaparasparaviyogena nà÷a uktaþ . %<lauhodghanaghanaskandhà lalitàpaghanàü striyamiti>% bhaññiþ . apagatoghanomegho yasmàt pràø baø và gatalopaþ . meghàvaraõa÷ånye triø và gatalopàbhàve apagataghano'pyuktàrthe .

#<apaghàta># puø apa--hana--bhàve gha¤ . apakçùñahanane duùñahetukamaraõe ca .

#<apaghàtaka># puø apahanti apa + hana--õvul . vinà÷ake . %<jij¤àsà tadarapaghàtake hetau>% sàø kàø pàñhàntaram .

#<apaghàtin># triø apa + hana--kartari õini . apahananakartari striyàü ïãp .

#<apaca># puø na paktuü ÷aktaþ paca--%<ackàva÷aktàviti>% pàø . ac . paktuma÷akte . %<apacaþ paktuma÷akta>% iti siø kauø .

#<apacaya># puø apa + ci bhàve ac . hànau, apaharaõe, vyaye ca .

#<apacarita># naø apakçùñaü caritaü pràø saø . apakçùñacarite sadoùàcaraõe, %<àhosvit prasavo mamàpacaritairviùñambhito vãrudhàmiti>% ÷akuø .

#<apacàra># puø apa + cara--bhàve gha¤ . ahitàcaraõe apathyasevane %<kçtàpacàro'pi parairanàviùkçtavikriyaþ . asàdhyaü kurute kopaü pràpte kàle gadoü yatheti>% màghaþ . %<apacàraþ apakàraþ apathya¤ceti>% malliø . %<yonipradoùàcca bhavanti ÷i÷ne pa¤copadaü÷à vividhàpacàrairiti>% vaidyaø . vaiparãtyàdihetukadoùe %<nàpacàramagaman kvacit kriyà>% iti màghaþ . %<apacàraü lopaviùayaviparyàsàdidoùamiti>% malliø . vinà÷e ca %<mahàdhvare vidhyapacàradoùa>% iti kiràø . %<apacàraþ karmalopadoùa>% iti malliø . %<mudgàpacàre màùapratinidhàviti>% mãmàüsà . apakarmaõi ca %<gåhamànà'pacàraü sà bandhupakùabhayàttadà>% bhàø àø paø 111 aø .

#<apacàrin># triø apa + cara--tacchãlàrthe kartari ghinuõ . apakarmakaraõa÷ãle striyàü ïãp . %<patyau bhàryàpacàriõãti>% manuþ . %<bhàryà apacàriõã vyabhicàriõã jàrapatiü kùamamàõe bhartari pàpaü saü÷leùayatãti>% kullåkabhaññaþ .

#<apacikãrùà># strã apakartumicchà apa + kç--san--bhàve striyàm a . apakartumicchàyàm .

#<apacikãrùu># triø apakartumicchuþ apa + kç--san--u . apakàrakaraõecchàvati .

#<apacit># triø apa + ci--kvip . apacayakàrake . %<itastàþ sarvàna÷yantu bàdhakà apacitàmiva>% athaø 6, 25, 1 .

#<apacita># triø apacàyyate ànandena påjyate càya--påjanàdau kta càyate÷ciþ apa÷abdasyànandapårbakatvam . ànandena påjite . påjito hi ànandapårbakaü påjyate . apa + cikta . jàtàpacaye avayavàdyapacayayukte, hãne, vyayite ca . %<tatràpacitavalàþ pràõinobhavanti>% su÷rutaþ .

#<apaciti># strãø apa + càya--ktin càyate÷ciþ . påjàyàm %<vihitàpacitirmahãbhçtà>% iti màghaþ . apa + ci--ktin . apacaye hãnatàyàm, apakùayaråpabhàvavikàrabhede ca .

#<apacã># strã apakçùñaü pacyate'sau paca--karmakartari ac aprà÷antye naø taø gauø ïãù . gaõóamàloparijàte rogabhede %<athàto'granthyapacyarvudagaõóamàlànàü nidànaü vyàkhyàsyàma>% ityupakramya %<ananyavarõairupacãyamànaü cayaprakarùàdapacãüvadanti kaõóåyanànte'lparujàþ prabhinnàþ sravanti na÷yanti bhavanti cànye>% iti su÷rute tallakùaõamuktam . %<te granthayo kecidanàptapàkàþ sravanti na÷yanti bhavanti cànye . kàlànubandhaü ciramàdaghàti saivàpacãti pravadanti keciditi>% vaiø %<nàóãü kaphànilakçtàmapacãü vraõàü÷ceti>% apacãü gaõóamàlàü ca grahaõãü ÷othameva veti casu÷rutaþ .

#<apacãyamàna># triø apa + ci--karmakartari ÷ànac . apakùãyamàõe .

#<apacchàya># puø apagatà dehacchàyà kàntirvàsya pràø baø và gatalopa÷ca . deve dehacchàyà÷ånyatvàtteùàmapacchàyatvam . ataeva %<bhajantu råpaü kiyadasya devà÷chàyà nalasyàsti tathàpi naiùàm . itãrayantãva tathà niraikùi sà (chàyà) naiùadhe natvamareùu teùu>% iti naiùadhe devànàü chàyàràhityaü lakùaõatvena varõitam . apagatakàntau triø .

#<apacyava># puø apa + cyuï--gatau bhàve ap . apasaraõe nirgamane %<yatra nàryapacyavamupacyava¤ca ÷ikùate>% iti çø 1, 28, 3 %<apacyavyaü ÷àlàyànirgamamiti>% bhàø . apa--cyu--kùaraõe, ap . apakùaraõe .

#<apacyuta># triø apa + cyu--kartari kta . apakùayapràpte naùñapràyekùarite ca .

#<apajarguràõa># triø apa + gé--yaï lak--tàcchãlye càna÷ . àcchàdanàdimocana ÷ãle %<jigartimindro apajarguràõa>% iti çø 5, 29, 4, .

#<apa¤cãkçta># triø apa¤càtmakaþ pa¤càtmakaþ kçtaþ naø taø . pa¤càtmakatàmanàsàdite såkùmabhåte, pa¤cãkàraprakàrastu pa¤cãkaraõa÷abde vakùyate %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanamiti>% vedàø paø .

#<apajaya># puø apa + ji--bhàve ac . paràjaye .

#<apañàntara># triø pañena tiraskariõyà antaramatra naø taø . avyavahite, àsanne, saüsakte ca . apadàntaramityapyatraivàrthe .

#<apañã># strã alpaþ pañaþ pañã naø taø . (kànàt) iti khyàte kàõóapañe vastrapràvaraõe sa ca %<dåùyàdholambivàyusa¤càràrthaþ pañhabheda>% iti mallinàthaþ .

#<apañãka># triø nàsti pañã yasya kap . pràvara÷apaña÷ånye, apagatà ñãkàvyàkhyàgranthoyasya . ñãkàj¤àna÷ånye %<apañãkojaóomàghe bhç÷aü jàóyena tàóyate>% ityudbhañaþ .

#<apañãkùepa># puø apañyàþ kàõóapañasya kùepaþ . pràvaraõapañakùepe . nàñyai hi pràvaraõapañe anyairàkùipte eva pàtraprave÷o'bhinayasampradàyastamullaïghya pàtreõa yatra kàõóapañaü svayaü kùiptvà pravi÷yate tena càkasmikatvaü tatprave÷asya gamyate . etatprayoga÷ca bhari÷o nàñakeùu .

#<apañu># triø pañurdakùaþ naø taø . rogiõi, dakùatàrahite, kàryàkùame, dakùatàviroghimandatve ca . bhàve tva apañutvam . apàñave . tal . apañutàpyatraiva tvàntaü naø talantaü strã . guõavacanatvàt imanic . apañimà tatraiva puø .

#<apaõya># triø na paõyaþ vikreyaþ aprà÷astye naø taø . smçtyàdiniùiddhavikraye padàrthe . pràya÷cittasahitàni apaõyàni ca pràya÷cittaviveke dar÷itàni yathà viùõuþ . kçùõavastraraïgaratnaguóagandhamadhurasorõàvikrayã triràtramupavaset . raïgaþ sindårakusumbhàdi . etat sakçdvikraye paiñhãnasiþ . %<tathà'vikreyàõi bràhmaõasya lavaõaü pakvànnaü madhurakùãraü dadhi ghçtamudakaü sarvagandhãlàkùàraktavàso guóastailaü gràgyara÷ånàmeka÷àphàþ ke÷inaþ . sarve càraõyàþ pa÷abovidyàpårtamiùñaü gàvaþ ÷aïkha÷corõà ceti vikrayeõa teùàmekaikasmin pràjàpatya¤caret>% . tathàcyavanaþ daghimadhåcchipiùñasarpiþpakvànnatilatakrakùãrarasaviùatilà÷vanãlãkauùaiyavàsolàkùàrasalavaõavikraye pràjàpatya¤caret . etaccàbhyàsaviùayaü tatra dhenurekà dàtavyà . hàrãtaþ . %<làkùàlavaõamàüsatailakùãradadhighçtatakragandhacarmaraktavàsasàmekatamavikraye càndràyaõam>% tathà ÷àtàtapaþ . %<àmamàüsa suràsomalàkùàlavaõasarpirùàm . vikraye sarvapaõyànàü dvija÷càndràyaõa¤caret>% . aitaccàtyantàbhyàse càndràyaõe càùñadhenavaþ . bhaviùyapuràõe . %<guóaü tilàüstathà nãlãü ke÷agodhåmakanyakàþ . vikraye bràhmaõo'pà¤ca kçcchraü sàntapana¤caret>% . etadvàratrayàbhyàse sàntapane dhenudvayam . hàrãtaþ %<athorõike÷ike÷ariõà¤ca dhenvanaóuda÷ma÷astravistavikraye taptacchrahçvidhiþ . hiïguguggulurasasarjarasaharitàlamanaþ÷ilà¤jana gairikakùàralavaõamaõimauktikaprabàladantanakha÷ukti÷aïkhaveõuvaiõavamçõmayavikraye ca . àràmataóàgodapànapuùkariõãpårtasuhçdvikrayeùu triùavaõasnàyyadhaþ÷àyã caturthakàlabhuk saüvatsareõa påtobhavatãti>% . àràmàdinikhilavikraye hyotaditidharmapradãpaþ . tathà %<hãnonmànamàpanasaïkara saïkãrõavikraye ca>% . atra ca kàmàkàmasakçdabhyàsàpekùayàvaiùamyadoùaþ samarthanãyaþ . hãnamànonmànamàpanaü tulàdãnàïkarasaïkãrõatvaü dravyasyàdravyeõa . viùõuþ %<pràõibhåpuõyasoma vikrayã taptahracchraü kuryàt . annauùadhipuùpamålacarmabidalatuùakàrpàsake÷abhasmàsthigorasapiõyàkatilatailavikrayã pràjàpatyam>% . vidalaþ pàcitavaü÷àdinirmitaþ . tathà %<÷leùma jatumadhåcchviùña÷aïga÷ruktitrapu÷ã÷akakçùõalohoóumbarakhaógapàtravikrayã mahàsàntapanam>% . ÷leùmà carmavikàraþ varuóeti yasya paryàyaþ . mahàsàntapane dhenudvayam, sumantuþ devarùisomacaitryànnàpatyakåpodapànadàràtmanàü vikraye kçcchradvayam . ghçtatilatailaraktavastrapakvànnànàü pràjàpatyaücaret . govikrayanindàmàha yamaþ . %<gavàü vikrayakàrã ca gavi romàõi yàni tu . tàvadvarùasahasràõi gavàü goùñhe kramirbhavet>% .. yacca manunoktaü sadyaþ patati màüsena làkùayà lavaõena ca . tryaheõa ÷ådrãbhavati bràhmaõaþ kùãravikrayãti, tannindàti÷ayàrtham . gautamaþ . %<pa÷avaþ hiüsàyoge>% asyàrthaþ yatra vikrãtàþ santaþ pa÷avohiüsyante tatra teùàmapyapaõyatvam . yàni cànyàni gurutarapràya÷cittabodhakavacanàni tàni vahutarakàlàbhyàse samåhyàni ÷ådrasya tvatyantàpadi doùàbhàvamàha parà÷araþ . %<lavaõaü madhu madyaü và dadhi takraü ghçtaü payaþ . na duùyet ÷ådrajàtãnàü kuryàt sarveùu vikrayam>% .. kàlikàpuràõe . %<vikrayaü sarvavastånàü kurvan ÷ådro na doùabhàk .. madhucarmasuràü làkùàü tyaktvà màüsa¤ca pa¤camam>% . etadapyàpadi, doùàpavàdamàha gautamaþ . %<vinimayastu rasànàü rasaiþ pa÷ånà¤ca labaõakçtànnayostilànà¤ca samenàmena pakvasya saüyatyarthe>% . pa÷ånàü samànajàtãyairasamànajàtãyairvà pa÷ubhireva parivarto na tu dravyàntareõa . pakvànnasya càmena taõóulàdinà tàvatparimitenetyarthaþ . atra sama÷abdàdatyadravyaparivarte na niyamaþ . manuþ %<rasàrasairvimàtavyà natve va lavaõaü rasaiþ . ghçtànna¤càhçtànnena tiladhànyena tatsamàþ>% .. va÷iùñhaþ %<rasàrasaiþ samatohãnato và vimàtavyà natveva lavaõaü rasaiþ tilataõóulapakvànnavidyàmanuùyà÷ca vihitàþ parivartakena>% . nàradaþ . %<a÷aktau bheùajasyàrthe yaj¤ahetostathaiva ca . yadyava÷yantu vikreyàstilà dhànyena tatsamàþ>% .. etena %<kàmamutpàdya kçùyàttu svayameva kçùãbalaþ . vikrãõãta tilàn ÷uddhàn dharmàrthamacirasthitàniti>% manuvacanam tilavinimayaparam ..

#<apatantraka># puø apagataü tantraü bhiùajàmadhãnatà yatra kap . vàtarogabhede %<vàyurårdhvaü vrajet sthànàt kupito hçdayaü ÷iraþ . sandhau ca pãóayatyaïgànyàkùipennamayecca saþ . nimãlitàkùo ni÷ceùñastabdhàkùo vàpi kåjati . nirucchvàso'tha và kçcchràducchvasya naùñacetanaþ . svasthaþ svàddhçdaye mukte àvçte ca pramuhyati . kaphànvitena vàtena j¤eya eùo'patantraka iti>% su÷rute 255 pçø tallakùaõamuktam . %<apatantrakàturaü nàpatarpayediti>% su÷rutaþ .

#<apatarpaõa># naø apa + tçpa--bhàve lyuñ . rogàdau--upavàse, tçptyabhàve ca . apagataü tarpaõaü yasya và gatalopaþ tapaõa÷ånye triø %<kriyàbhi÷cikitset sthålamapatarpaõaü yuktàbhiriti>% su÷rutaþ .

#<apatànaka># puø apakramya antaràntarà tanute tana kartari--õvul . vàtarogabhede %<yadà tu ghamanãþ sarvàþ kupito'bhyeti màrutaþ . tadàkùipatyà÷umuhurmuhçrdehaü muhu÷caraþ . muhurmuhustadàkùepàdàkùepaka iti smçtaþ . so'patànakasaüj¤oyaþ pàtayatyantàntareti mu÷rute àkùepakavàtarogasyaivàntaràntaràpatane apatànakasaüj¤à>% muø 254 pçø kçtà %<abhighàtanimitta÷ca ÷oõitàbhisvavàcca yaþ . garbhapàtanimitta÷ca na sidhyatyapatànaka>% iti tatraiva tasyàsàdhyatoktà %<abhuktavatà pãtamamladadhimaricavacàyuktamanatànakaü hanti tailasarpirvasàkùaudràõi ceti>% su÷ruø .

@<[Page 225b]>@
#<apatnã># strã nàsti patiryasyàþ %<vibhàùà sapårbasyeti>% pàø và na ïãp ca . patirahitàyàü striyàm . pakùe apatirityapi kapi tu apatikeceva tatraivàrthe .

#<apatnãka># puø nàsti sannikarùe karmayogyà, mçtyà và patnã yasya kap . asannikçùñapatnãke, karmàyogyapatnãke, mçtapatnãke ca . %<apatnãkasyàhavanãye tacchràpiõaþ>% kàtyàø 2, 5, 18 . apatnãkasya rajodoùaprasavapravàsàdinà asannihitapatrãkasya tacchràpiõa àhavanãya÷ràpiõaþ àhavanãye haviþ÷rapaõaü kurbato yajamànasya %<àhavanãye àjyamadhi÷rayatã>% tyukteþ . àhavanoya÷ràpiõo'pi sannihitàyàü patnyàü gàrhapatya evàjyamadhi÷rayati, ÷àkhàntare caivaü ÷råyate %<yasya vratye'hani patnyanàlaübhuktã (rajasvalà) syàttàmanaparudhya yajeteti>% . kecit apatnãko mçtapatnãka ityàhuþ tasyàpyekàkina evàghànaü ÷råyate à÷valàyanabràhmaõe, %<patnyàü mçtàyàmagnibhirdagdhàyàü punarvivàhàsambhave àtmàrthamagnyàdhànamàhàpastambaþ dar÷apaurõamàsàgrayarõàrthaü, ÷eùàõi karmàõi na bhavantãti>% tathà trikàõóe maõóanaþ %<tasmànnagnyaikade÷ena dagdhavyà pårvamàriõã patnã jyeùñhetarà vàpi yaj¤apàr÷ve niråpitam>% .. kàtyàyanaþ (karmapradãpe) %<mçtàyàmapi bhàryàyàü vaidikàgnãnnahi tyajet . upàdhinàpi tatkarma yàvajjãvaü samàpayediti>% . tadvyàø (upàdhinà svarõàditatpratimårtyà) . nàsti patnãsahità yasya kap . patnãsyahityarahite . %<pitçyaj¤amupakramya>% . %<apatnãkaþ>% kàtyàø 5, 7, 5 . pitçyaj¤o bhavati kebalasyaikàkino yajamànasyaivàdhikàro na tu patnãsahitasya . ato'tra patnyàþ pratiùedhàt %<patnãü samuhyeti praiùasyàbhàvaþ . àjyàvekùaõaü tvàjyasaüskàratvàdadhvaryuþ karotãti>% tadvyàø .

#<apatya># naø na patanti pitaro'nena pata--và karaõe yat naø taø . putraduhitçråpe saütàne . nàputrasya loko'stãti ÷ruteþ putràbhàve svargàdilokànutpatteþ %<putreõa lokàn jayati pautreõànantyama÷nute atha putrasya pautreõa vradhnasyàpnoti piùñapamiti>% yàø smçte÷ca tadutpàdene svargalokalàbhokteþ %<punnàmno narakàdyasmàt pitaraü tràyate sutaþ . tasmàt putra>% iti smçtyà narakanistàrakatvasya ÷rute÷ca sutàdãnàü patanàhetutvàt tathàtvam pautràdãnàmapi patanàhetutvàt apatyatvam . ataeva %<apatyaü pautraprabhçti gotrabhiti>% pàø såtre pautràdãnàmapyapatya÷abdapàcyatoktà . pautràdãnàü tugotrasaüj¤àpãti vi÷eùaþ . %<apatyaü pitureva syàt tataþ pràcàmapãti ceti>% siø kauø kàø . %<apatyairiva nãvàrabhàgagheyocitairmçgairiti>% raghuþ . %<so'patyaübhràturutpàdyeti>% apatyalàbhàt yà tu strãti, %<apatyaü dharma÷u÷råùeti>% ca manuþ .

#<apatyadà># strãø apatyaü taddhetuü garbhaü dadàti . sevanena garbhadàyake oùadhivi÷eùe garbhadàyividyàdau ca . apatyadàyimàtre mantràdau triø .

#<apatyapatha># puø apatyasya garbhàt tannisàraõasya tadutpatte÷ca panthàþ ac samàø . putraniþsàraõadvàre strãõàü guhyasthànabhede %<sa yadà viguõànilalapãóo'patyapathamanekadhàpratipadyate iti>% strãõàntu viü÷atiradhikà, da÷a tàsàü stanayoraikakasmin pa¤ca pa¤ca, yauvane tàsàü parivçddhiþ . apatyapathe catasra iti . %<tiryagàmatasya parighasyeva tira÷cãnasya pàr÷vàdårdhamårdhamutkùipya garbhamapatyapartha pratyàrjavamànãyàpaharet pàr÷vàpavçtta÷irasamasaüprapãóya årdhamutkùipya ÷iro'patyapadhamànãyàpaharediti>% ca su÷rutaþ .

#<apatya÷atru># strã apatyaü ÷atrurgarbhabhedanena nà÷akaü yasyàþ . karkañyàm sà hi garbhe'patyajanane tanniþsàraõasamaye garbhasphoñanànmiyate iti lokaprasiddheþ svanà÷àya karkañã garbhaü dhatta ityukte÷ca tathàtvam! 6 taø . apatyanà÷ake, karkañe sarpe ca .

#<apatyasàc># puüstrãø apatyaiþ sacate saübadhyate saca--vede--õvi . apatyasamavete . %<apatyasàcaü ÷rutyaü raràthàm>% çø 1, 117, 23 .

#<apatra># puø nàsti patraü dalaü pakùovàsya . vaü÷akarãre (koóha) aïkure ca tadavasthàyàü tayoþ patra÷ånyatayotpattestathàtvam . galitapatre vçkùe, galitapakùe vihage ca .

#<apatrapa># triø apagatà trapà lajjà yasmàt pràø baø và gatalopaþ . lajjàhãne lopàbhàve apagatatrapã'pyuktàrthe .

#<apatrapà># strã aparam apekùya trapà, apa + trapa--bhàve striyàm a và . anyahetukalajjàyàm lajjàmàtre ca . %<apatrapà cetasi ca nyaùedhaditi>% naiùadham .

#<apatrapiùõu># triø apa + trapa--÷ãlàrthe iùõuc . svabhàvato lajjà÷ãle .

#<apatha># naø na panthàþ aprà÷astye naø taø . %<apathaü>% puø naø pàø . %<vibhàùeti>% pàø và ac samàø . apakçùñapathe ninditapathe kupathe . %<ghanàgame ràjapathe hi picchile kvacidbudhairapyapathena gamyate>% iti naiø . %<ko và na padamaprathe'kàryata mayà>% iti prabodhaø . %<athaitadapathamivaiti yadetàüdi÷amiti>% ÷ataø bràø . nàsti panthàþ sundaramàrgo yatra baø ac samàø . sundarapatha÷ånye gràmàdau triø . patho'bhàvaþ avyayãø ac samàø . màrgàbhàve avyaø .

#<apathin># puø na panthàþ aprà÷astye naø taø và ajabhàvaþ . apakçùñapathe .

#<apathya># naø pathye vaidyakoktabhojanàdiniyamàya nãtyuktàcàràya và hitam yat naø taø . vaidyakoktimullaïghya, aniùñe mojanàdau ahitàcàre ca %<akàryaü kàryasaïkà÷amapathyaü pathyamasmetam>% ràmàø . %<saütàpayanti kimapathyabhujaü na rogà>% iti vaiø . pathyàpathye ca su÷rute dar÷ite yathà %<athàto hitàhitãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . yadvàyoþ pathyaü tatpittasyàpathyamityanena hetunà na ki¤ciddravyamekàntena hitamahitaü vàstãti>% kecidàcàryà bruvate tattu na samyak . iha khalu yasmàd dravyàõi svabhàvataþ saüyogata÷caikàntahitànyekàntàhitàni hitàhitàni ca bhavanti . tatraikàntahitàni jàtisàtmyàt salilaghçtadugdhaudanaprabhçtãni . ekàntàhitàni dahanapacanamàraõàdiùu pravçttànyagnikùàraviùàdãni . saüyogàdaparàõi viùatulyàni bhavanti . hità'hitàni tu yadvàyoþ pathyaü tatpittasyàpathyamityataþ sarvapràõinàmayamàhàràrthaü varga upadi÷yate . tadyathà rakta÷àliùaùñikakaïgukamukundakapàõóukapãtakapramodakakàlakà÷anakapuùpakakardamaka÷akunàhçtasugandhakakalamanãvàrakodravoddàlaka÷yàmàkagodhåmaveõuyavàdayaþ . eõahariõakuraïgamçgamàtçkà÷vadaüùñràkaràlakrakarakapotalàvatittirikapi¤jalavartãravartikàdãnàü màüsàni . mudgavanamudgamakuùñhakalàyamasåramaïgalyacaõakahareõvàóhakãsatãnàþ . cillãvàståkasuniùaõõakajãvantãtaõóulãyakamaõóåkaparõyaþ . gavyaü ghçtaü saindhavadàóimàmalakamityeùa vargaþ sarvapràõinàü sàmànyataþ pathyatamaþ . tathà brahmacaryà-nivàta÷ayanoùõodakani÷àsvapnavyàyàmà÷caikàntataþ pathyatamàþ . ekàntahitànyekàntàhitàni pràgupadiùñàni .. hitàhitàni tu yadvàyoþ pathyaü tatpittasyàpathyamiti .. saüyogatastvaparàõi viùatulyàni bhavanti . tadyathà . vallãphalakavakakarãràmlaphalalavaõakulatthapiõyàkadadhitailavirohipiùña÷uùka ÷àkàjàvikamàüsamadyajàmbavacilicimamatsyagodhàvaràhàü÷ca naikadhyama÷nãyàt payasà .
     rogaü sàtmya¤ca de÷a¤ca kàlaü deha¤cabuddhimàn . avekùyàgnyàdikàn bhàvàn rogavçtteþ prayojayet . avasthàntarabàhulyàdrogàdãnàü vyavasthitam . dravyaü necchanti bhiùaja icchanti svastharakùaõe . dvayoranyataràdàne vadanti viùadugdhayoþ . dugdhasyaikàntahitatàü viùamekàntato'hitam .. evaü yuktarasàdyeùu dravyeùu salilàdiùu . ekàntahitatàü viddhi vatsa! su÷ruta! nànyathà ..
     ato'nyànyapi saüyogàdahitàni vakùyàmaþ .. na ca viråóhadhànyairvasàmadhupayoguóamàùairvà gràmyànåpodakapi÷itàdãni càbhyavaharet . na payomadhubhyàü rohiõã÷àkaü jàtu ÷àkaü và÷nãyàt . balàkàü vàruõãkulmàùàbhyàm . kàkamàcãü pippalãmaricàbhyàü, nàóãbhaïga÷àkakukkuñadadhãni ca naikadhyam . madhu coùõodakànupànaü pittena và màüsàni . suràkç÷arapàyasàü÷ca naikadhyam . sauvãrakeõa saha tila÷aùkulãm . matsyeþ sahekùuvikàràn .. guóena kàkamàcãü, madhunà målakaü, guóena vàràhaü, madhunà ca saha viruddham . kùãreõa målakam . àmrajàmbava÷vàvicchåkarasagodhà÷ca sarvàü÷camatsyànvi÷eùeõa cilicimaü payasà . kadalãphalaü tàlaphalena, payasà, dadhnà, takreõa và . lakucaphalaü payasà, dadhnà, màùasåpena và madhunà, ghçtena ca pràk payasaþ payaso'nte và .
     ataþ karmaviruddhàn vakùyàmaþ .. kapotàn sarùapatailabhçùñànnàdyàt . kapi¤jalamayåralàvatittirigodhà÷cairaõóadàrvagnisiddhà eraõóatailasiddhà và nàdyàt . kàüsyabhàjane da÷aràtraparyuùitaü sarpirmadhu coùõairuùõe và . matsyaparipacane ÷çïgaveraparipacane và siddhàü kàkamàcãm . tilakalkasiddhamupodikà÷àkam . nàrikelena varàhavasàparibhçùñàü balàkàm . bhàsamaïgàra÷ålyaü nà÷nãyàditi ..
     ato mànaviruddhàn vakùyàmaþ .. madhvambunã madhusarpiùã mànatastulye nà÷noyàt . snehau madhusnehau jalasnehau và vi÷eùàdàntarãkùodakànupànau . ata årdhvaürasadvandvàni rasato vãryato vipàkata÷ca viruddhàni vakùyàmaþ . tatra madhuràmlau rasavãryaüviruddhau madhuralavaõau ca madhurakañukauca sarvataþ . madhuratiktau rasavipàkàbhyàü madhurakaùàyau càmlalavaõauü rasataþ . amlakañukau rasavipàkàbhyàmamlatiktàvamlakaùàyau ca sarvataþ . lavaõakañukau rasavipàkàmyàü lavaõatiktau lavaõakaùàyau ca sarvataþ . kañutiktau rasavãryàbhyàü kañukaùàyau tiktakaùàyau ca rasataþ . taratamayogayuktàü÷ca bhàvànatirukùànatisnigdhànatyuùõànati÷ãtànityevamàdãn vivarjayet . bhavanti càtra .. viruddhànyevamàdãni rasavãryavipàkataþ . tànyekàntàhitànyeva ÷eùaü vidyàddhitàhitam .. vyàdhimindriyadaurbalyaü maraõa¤càdhigacchati . viruddharasavãryàdãn bhu¤jàno'nàtmavànnaraþ .. yatki¤ciddoùamutkle÷ya bhuktaü kàyànna nirharet . rasàdiùvayathàrthaü và tadvikàràya kalpate .. viruddhà÷anajàn rogàn pratihanti virecanam . vamanaü ÷amanaü vàpi pårbaü và hitasevanam .. sàtmyato'lpatayà vàpi dãptàgnestaruõasya ca . snigdhavyàyàmabalinàü viruddhaü vitathaü bhavet .. vyàyàma÷olo balavàn ÷i÷u÷ca snigdho'gnimàü÷càpi mahà÷ana÷ca . àpnoti rogànna viruddhajàtànabhyàsato và'lpatayà ca jantuþ . atha vàtaguõàn vakùyàmaþ ..
     pårbaþ samadhuraþ snigdho lavaõa÷caiva màrutaþ . guruvidàhajanano raktapittàbhivardhaünaþ .. kùatànàü viùajuùñànàü balinaþ ÷leùmalà÷ca ye . teùàmeva vi÷eùeõa sadà rogavivardhanaþ .. vàtalànàü pra÷asta÷ca ÷ràntànàü kapha÷oùiõàm . teùàmeva vi÷eùeõa vraõakledavivardhanaþ .. madhura÷càvidàhã ca kaùàyànurasolaghuþ . dakùiõo màrutaþ ÷reùñha÷cakùuùyo balavardhanaþ . raktapittapra÷amano na ca vàtaprakopaõaþ .. viùado råkùaparuùaþ svaraþ snehabalàpahaþ . pa÷cimo màrutastãkùõaþ kaphamedovi÷oùaõaþ . sadyaþ pràõakùayakaraþ ÷oùaõastu ÷arãriõàm .. uttaro màrutaþ snigdho mçdurmadhura eva ca . kaùàyànurasaþ ÷ãto doùàõàmaprakopaõaþ .. tasmàcca prakçtisthànàü kledano balavardhanaþ . kùãõakùayaviùàrtànàü vi÷eùeõatu påjitaþ iti pçø 1, 20 .

#<apad># triø na padyate j¤àyate pada--karmaõi kvip naø taø . aj¤eye . %<gàyatryasyekapadã dvipadã tripadã catuùpadyapadasi na padyase>% iti ÷ataø bràø 14, 8, 15, 10 . nàsti pàdo'syàþ pàdo'ntyalopaþ kumbhaø ïãp pàdaþ pacca . pàda÷ånyàyàüstriyàm . puüsi tu antyalopo na ïãp . apàd . %<àpàda÷ãrùà gåhamàna>% iti çø 4 1, 11 . %<apàdahasto'pçtan yadindramiti>% çø 1, 32, 7 . %<atha yadapàt samabhavattasmàdahiriti>% ÷ataø bràø . %<apàdapàõirjavanograhãteti>% ÷rutiþ .

#<apada># naø na padam aprà÷astye naø taø . aprakçùñasthàne suptiïantabhinne ca nàpadaü ÷àstre prayu¤jãteti vçddhàþ .

#<apadàna># naø apadàyati pari÷udhyati yena karmaõà apa + daipa÷odhane karaõe lyuñ . pari÷uddhàcaraõe yena karmaõà sarvaiþ pari÷uddhatvena j¤àyate tasmin karmaõi .

#<apadàntara># triø na padàntaraü vyavadhànaü yatra . avyavahite sannikçùñe, saüsakte ca .

@<[Page 228a]>@
#<apadi÷a># avyaø di÷ayormadhye apa + di÷à + avyayãø . di÷omadhye vidik iti koõa iti ca khyàte . dik÷abdena samàse tu ÷aradàø ñac iti bhedaþ .

#<apadiùña># triø apa + di÷a--karmaõi kta . kathite prayukte . %<kàlàtyayàpadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadheti>% bhàùàø .

#<apade÷a># puø apa + di÷a--gha¤ . lakùye, svaråpàcchàdanaråpe, chale, nimitte sthàne ca . %<rakùàpade÷ànmunihomadheno riti>% raghuþ . %<na dharmasyàpade÷ena pàpaü kçtvà vrataü carediti>% . %<bhakùyabhojyàpade÷ai÷ca bràhmaõànàü ca dar÷anaiþ>% . %<÷auryakarmàpade÷eneti>% %<sàkùyabhàve praõidhibhirvayoråpasamanvitaiþ . apade÷ai÷ca saünyasya hiraõyaü tasya tattvata iti>% ca manuþ . upade÷e ca . %<dãkùàyà apade÷àt>% kàtyàø 22, 122 . apade÷a upade÷a ityarthaþ . apakçùñode÷aþ pràø baø và kçùñapadalopaþ . apakçùñade÷e, anucitasthàne ca .

#<apade÷ya># triø apa + di÷a--karmaõi yat . chalena kathanãye . apade÷e anucitasthàne bhavaþ digàø yat . anucitasthànabhave triø . %<apadi÷yàpade÷ya¤ca punaryastvapadhàvatãti>% manuþ . yatra yasya dànamucitaü tato'nyatra sthàne dànasyànucitatvàt tathàtvam .

#<apadravya># naø apakçùñaü dravyam pràø baø và kçùñabhàgalopaþ . apakçùñadravye %<adåùitànàü dravyàõàü dåùaõe bhedane tatheti>% mànava vyàkhyàyàm %<apadravyapradànena dåùaõe>% iti kullakaþ .

#<apadvàra># naø apakçùñaü dvàraü pràø baø và kçùñalopaþ . apakçùñadvàre %<niryiyàsurapadvàrairiti>% su÷rutaþ .

#<apadhà># strã apa + vàraõe dhà--bhàve striyàm aï . vàraõàrthaü nirodhe, %<gà udàjadapadhà balasya>% iti çø 2, 12, 3 . %<apadhàapadhàyàþ nirodhàditi>% bhàø .

#<apadhyàna># naø apakçùñaü dhyànam pràø saø . aniùñacintane . vaiparotyacintane ca .

#<apadhvaüsa># puø apa + dhvansa--bhàve gha¤ . nà÷e, yasya yathàråpamucitaü tataþ pracyave ca . %<pathàmapadhvaüsenaitvindra>% iti athaø 1, 3, 5 .

#<apadhvaüsaja># puüstrã apadhvasyate'nena apadhvaüsaþ varõànàü bhinnaråpatàsaümàdakaþ saïkarastasmàjjàyate jana--óa 5 taø . bhinnavarõasaïgamajàte karaõàdau saïkãrõavarõe . %<÷ådràõàü tu sadharmàõaþ sarve'padhvaüsajàþ smçtà>% iti manuþ %<ye dvijànàmapasadà ye càpadhvaüsajàþ smçtà>% iti ca manuþ . teùàü pitrãþ samavarõatvàpràpteþ svaråpapracyavena jàtatvàt tathàtvam .

@<[Page 228b]>@
#<apadhvaüsin># triø apadhvaüsayati apa + dhvansa--õic--õini . nà÷ake . %<sarvainasàmapadhvaüsi japyaü syàdadhamarùaõamiti>% manuþ

#<apadhvasta># triø apa + dhvansa--kta . nindite, parityakte avacårõite ca .

#<apadhvànta># naø apakçùñaü dhvàntaü dhvanitam dhvana--kta vede niø svanàrthe'pi ióabhàvaþ . bhinnakàüsyasvarasame ÷abde %<vçhaspaterapadhvàntamiti>% chàø upaø . vàrhaspatyaü tadapadhvànta bhinnakàüsyasvarasamamiti bhàø .

#<apanaya># puø apa + nã--ac . dårãkaraõe sthànàntaranayane ca . %<apanayo và'dçùñatvàditi>% kàtyàø 25, 9, 2 . %<tasya taõóulàpanayo vacanàditi>% kàtyàø 25, 44, 3 . apanayaterdårãkaraõàrthatvàttathàtvam ataeva %<avinayamapanaya viùõo!>% iti ÷aïkaràcàryeõa dårãkaraõàrthatayà prayuktam . apakçùño nayo vaiparãtye pràø saø và . ninditanãtau duùñanãtau ca . apakàre %<tataþ sapatnàpanayasmaraõànu÷ayasphureti>% màghaþ .

#<apanayana># naø apa + nã--lyuñ . dårãkaraõe, khaõóane ca . apanãyate'nena apa + nã--karaõe lyuñ . apakàrasàdhane . apagataü nayanaü yasya . netrahãne triø .

#<apanasa># triø apagatà nàsikà yasya pràø baø nasàde÷a÷ca . apagatanàsike . %<asiü kaukùeyamudyamya cakàràpanasaü mukhamiti>% bhaññiþ .

#<apanãta># triø apa + nã--kta . khaõóite, dårãkçte, apasàrite ca .

#<apanutti># strã apa + nuda--ktin . svaõóane dårãkaraõe . %<parijana÷ramàpanuttyai>% iti chàø upaø . %<pàpànàmapanuttaye iti>% %<gurutalpàpanuttaye>% iti ca manuþ .

#<apanuda># triø apa + nuda--ka . dårãkàrake, khaõóake, ÷odhake ca .

#<apanoda># puø apa + nuda--bhàve gha¤ . svaõóane, dårãkaraõe, apasàraõe ca . %<tasyàpanodàya phalapravçttàviti>% raghuþ . %<brahmahatyàpanodàya mitabhuïniyatendriya>% iti manuþ .

#<apanodana># naø apa + nuda--lyuñ . apasàraõe khaõóane ca %<enasà sthålasåkùmàõàü cikãrùannapanodanamiti>% manuþ . kartari lyu . dårãkàrake triø . %<yathà÷vamedhaþ kraturàñ sarvapàpàpanodanaþ . tathà'ghamarùaõaü japyaü sarvapàpàpanodanam>% iti . %<paràkonàma kçcchro'yaü sarvapàpàpanodana>% iti ca manuþ .

#<apanna># triø pata--kta niø baø taø . apatite . %<à÷avo'pannagçhasyeti>% yajuø 6, 24 . na pannaü patitaü gçhaü yasyeti vedadoùaþ . pannaga ityatra hi panna÷abdasya patitàrthakatvaü dçùñam ..

@<[Page 229a]>@
#<apapàñha># puø apakçùñaþ pàñhaþ . yathà yasya pàñhaþ samucitaþ tato'nyathà pàñhe apakçùñapàñhe %<dvàda÷àpapàñhà asya jàtà iti>% siø kauø .

#<apapàtra># triø apakçùñaü pàtraü bhojanapàtraü yasya . caõóàlau teùàü hi bhojane pàtràõàmaprakçùñatvaü tatrànyairbhojanànarhatvàtteùàü tathàtvam %<caõóàla÷vapacànàntu bahirgràmàn prati÷rayaþ apapàtrà÷ca kartavyà iti>% manuþ .

#<apabarhis># triø apagataü barhiryatra pràø baø và gatalopaþ . barhirhomarahite %<so'pabarhiùau dvàvanuyàjau>% iti ÷rutiþ . %<apabarhiùa÷caturaþ prayàjàn yajati>% . ÷ataø vràø . apabarhiùa iti pçthakpadamityeke .

#<apabhaya># triø apagataü bhayaü yasya pràø baø và gatalopaþ . gatabhaye bhoti÷ånye . lopàbhàve apagatabhayo'pyuktàrthe triø .

#<apabhartç># puø apakçùñobhartà pràø saø . apakçùñabhartari

#<apabhã># triø apagatà bhãrasya pràø baø và gatalopaþ . bhãti÷anye apabhãtirapyatra strã .

#<apabhåti># strã apakçùñà bhåtiþ pràø saø . apavçùñavibhåtau %<yamamã purodadhire brahmàõamapabhåtaye>% iti ÷rutiþ .

#<apabhra÷a># puø apa + bhran÷a--gha¤ . apakùaraõe adhaþpatane %<atyàråóhirbhavati mahatàmapyapabhraü÷aniùñhà>% ÷akaø . %<apabhraü÷ati svabhàvàt pracyavate>% apa + bhran÷a--kartari ac . sàdhu÷abdasya ÷aktivephalyapayuktànyathàccàraõayukte apa÷abde . %<ta eva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãrità>% iti hariõà sàdhu÷abdànàmevànyathoccàraõe'pa÷abdatokteþ tasya svabhàvato bhraü÷àt tathàtvam . %<anapabhraü÷atànàdiryadàbhyudayayogyateti>% hariþ . %<àbhãràdigiraþ kàvyeùvapabhraü÷agiraþ smçtàþ . ÷àstreùu saüsmçtàdanyadapabhraü÷atathoditamiti>% daõóã .

#<apama># triø apakçùñaü mãyate apa + mà--bàø ka . apakçùñatayà j¤àte %<bhago'nà÷o÷cidavità'pamasya cit>% . çø 10, 39, 3 . %<apamasya jàtyàtinikçùñasya>% bhàø . apakçùyabhågolàdupari mãyate . bhågãlànàcchàditàntarikùamàge jyotiùaparibhàùitàyàü såryàdigatyarthatiryagrekhàyàm kràntau yathà . %<nàóikàmaõóalàt tiryagatràpamaþ, kràntivçttàvadhiþ kràntivçttàccharaþ . vikùepavçttàvadhistiryagevaü sphuño nàóikàvçttakheñàntaràle'pama>% iti siø ÷iø . kràntivçtte yat sphuñagrahasthànaü tasya nàóãvçttàt tiryagantaram apamaþ kràntiþ . atha vimaõóale yat grahasthànaü tasya kràntivçttàt yat tiryagantaraü sa vikùepaþ atha vimaõóalasya pràk ca nàóãvçttàt yat tiryagantaram saþ apamaþ sphuñà kràntiþ grahasya uttarato yàmyadi÷aü yàmyàntàt tadanu saumyadigbhàgam . pramiø %<parisaratàü gaganasadàü calanaü ki¤cidbhavedapamaþ>% iti . siø ÷iø .

#<apamajyà># strã apamasya dhanuràkçtikùetrasya jyeva . kràntivçttàkhyajãvàyàm . vivaraõam kràntijyà÷abde dç÷yam .

#<apamaõóala># naø apakràntaü maõóalàt bhåmaõóalàt niràø taø . siddhànta÷iromaõyukte kràntivçtte . yathà %<grahasya gole kathità'pamaõóalaü prakalpya kakùàbalayaü yathoditamiti>% %<kràntivçttaü kakùàmaõóalaü prakalpyeti>% pramitàø . %<eùa bhagolaþ kathitaþ khecaragolo'yameva vij¤eyaþ . atràpasaõóale và såtràdhàraiva yasya tasyaiveti>% siø ÷iø .

#<apamarda># puø apa + mçda--gha¤ . vimardane %<hayahastikarãùàbhyàmapamardaþ kçtomahàniti>% ràmàø .

#<apamàna># puø apakçùñaü mãyate'nena apa + mà--karaõe lyuñh . anàdare %<apamànaü puraskçtya svakàryaü sàdhayennara>% iti nãtiþ . %<mànàpamànayostulyastulyo mitràripakùayo>% riti gãtà . vedasya bràhmaõànà¤ca apamànàdadhogatiþ puràø apakçùño màno yasmàt apa + mana--karaõe gha¤ và . anàdare puø . nàpamànaþ prayoktavyaþ kàmakrodhakçtaþ kvaciditi ràmàø . %<athàpamànena pituþprayukteti>% kumàø .

#<apamànita># triø apamànaü jàtamasya tàraø itac . yasyàpamànaü kçtaü tasmin kçtàpamàne anàdçte .

#<apamàrga># puø apakçùño màrgaþ pràø saø và kçùñalopaþ . kutsitavartmani .

#<apamàrjana># naø apa + mçja--bhàve lyuñ vçddhiþ . saü÷odhane . %<kàüsyàpamàrjanamasãmadhuraü saindhavaü natamiti>% su÷rutaþ adhastànmàrjane ca . apamàrjanaprokùitàbhyàmapamçùña iti kàtyàø 9, 10, 4 . %<apamàrjanaügrahapàtramukhàdàrabhyàdhastàdapamàrjanamiti>% tadvyàø .

#<apamita># triø apa--mà--kta . avaj¤àte anàdçte .

#<apamityaka># naø apamitya apamànamaïgãkçtya gçhyate kan . çõe

#<apamukha># naø apagataü paràbhåtaü mukham pràø taø . paràvçtte vadane pràø baø gatalopaþ . paràvçttavadanavati padàrthe triø .

#<apamårdha># triø apagato mårdhà yasya . ÷iraþ÷ånye kabandhe .

#<apamçtyu># puø apakçùñaþ duùñahetujanyatvena mçtyurmaraõam . viùodbandhanàdihetuke mçtyau . apamçtyuhetava÷ca ÷uddhipattve kaurme dar÷ità yathà %<÷çïgidaüùñrinakhivyàlaviùavahnistriyà jalaiþ . àdaràt parihartavyaþ kurvan krãóàü mçtastu yaþ . nàgànàü vipriyaü kurvan dagdha÷càpyatha vidyutà . nigçhãtaþ svayaüràj¤à cauryadoùeõa kutracit . paradàràn ramanta÷ca dveùàttatpatibhirhatàþ . asamànai÷ca saïkãrõai÷càõóàlàdyai÷ca vigraham . kçtvà tairnihatàstàüstu càõóàlàdãn samà÷ritàþ . gavàgniviùadà÷caiva pàùaõóàþ krårabuddhayaþ . krodhàt pràyaü viùaü vahniü ÷astramudbandhanaü jalam . girivçkùaprapàta¤ca ye kurvanti naràdhamà>% iti .

#<apamçùita># triø naø apa + mçùa--kta vàkye vàcye niø . kùànte vàkye . anyatra apamçùñamityeva soóhe kùànte paràmçùñe ca .

#<apaya÷as># naø apakçùñaü ya÷aþ . ya÷oviparãtàyàmakãrtau %<apaya÷o yasyàsti kiü mçtyunà>% itinãtiþ . apagataü ya÷o yasya . kãrti÷ånye triø .

#<apaya÷askara># triø na ya÷askaraþ kç--hetau ña virodhe naø . akãrtihetau .

#<apayàna># naø apa + yà--bhàve lyuñ . apakramya palàyane %<apayàne'pi na bhavàn samartho laghuvikraya>% iti ràmàø .

#<apara># naø na påryate yataþ pç--apàdàne, ap . gajasya pa÷càdbhàge . %<baddhàparàõi parito nigaóànyalàvoditi>% màghaþ . parito baddhaþ aparaþ pa÷cimagràdoyairiti malliø . na pçõàti santoùayati pç--ac . ÷atrau, bhinne triø . %<anye kçtayuge dharmàstretàyàü dvàpare'pare>% iti manuþ %<tamà samudràdapare pare nçpàþ>% naiùaø pa÷cimàyàü di÷i strã %<aparadiggaõiketi>% màghaþ parakàlavçttau triø . %<pårbàü sandhyàü japan tiùñhet svakàle càparàü ciramiti>% manuþ . pa÷càdvçttau triø %<pårbàparau toyanidhã vagàhya>% kumàø . çgvedàdividyàyàü strã . %<dvevidye viditavye iti hasma brahmavido vadanti parà caivàparà ca tatràparà çgvedo yajurvedaþ sàmavedo'tharvavedaþ ÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü chando jyotiùamiti>% çø bhàø dhçnà ÷rutiþ . asya ca kàlade÷àdiniyame sarvanàmakàryam . tatra %<pårbàdibhyo navabhyo và iti>% pàø và tatkarma . aparatva¤ca dai÷ikaü kàlikaü ca dvividhaü, tatra svàpekùayà udayàcalaviprakçùñatvam dai÷ikamaparatvam svàpekùayàdhikasåryaspandanavattvaü kàlikam . uktodàhçtau dai÷ikam kàlikantu . %<aparaü bhavato janma paraü janma vivasvata>% iti gãtà . alpade÷avçttiråpe vyàpye triø %<sàmànyaü dvividhaü proktaü para¤càparameva ca . vyàpakatvàt paràpi syàt vyàpyatvàdaparàpi ca>% bhàùàø . dravyatvàdeþ ghañatvàdyapekùayà adhikade÷avçttitvàt paratvaü sattàpekùayàalpade÷avçttitvàt aparatvamiti muktàø . %<dravyatvàdika jàtistu paràparatayocyate>% iti bhàùàø . %<svàyambhuvasya ca mano ùaóvaü÷yà manavo'pare>% iti aparakàlikà bhinnà và ityarthaþ . nikçùñe . %<bhåmiràpo'nalo vàyuþ svaü manobuddhireva ca ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtiraùñadhà aparevamitastvanyàü prakçtiü viddhi me paràmiti>% gãtà . tatra bhåmyàdãnàmitarapadàrthyakçtitve'pi jaóatvàt saühatya kàritvàt svayamasamarthatvena jãvasya bhogàdyarthameva pravçttimattvàcca nikçùñatvam . jãvasya tu tadapekùayà paratvam ..
     uttarakàlikatvàt taddhikàralakùaõe kàrye %<tadetadbrahmà'pårbamanaparamanantamiti>% vçhaø upaø . nàsti aparaü kàryaü yasyeti bhàø . vastutaþ svaråpapracyavàbhàvena kåñasthasya na kàryakàritvamata eva %<na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantava iti>% gãtàyàm tasyàkartçtvamuktaü kartçtvantu aj¤ànopahite÷varasyeti na virodhaþ . samudàyinaþ ÷eùabhàge apararàtraþ aparàhõaþ ekade÷i saø . asya pårbapadasthasya pa÷càde÷aþ pa÷càrdham naø ÷eùàrdhe . aparasmin bhavaþ óimac pa÷cimaþ ÷eùabhave . prathamàpa¤camyàdide÷akàlavçtte rapara÷abdàt prathamàdyarthe ati . pa÷càt . adhikamadhaþ÷abde dç÷yam . asya digvàcakatvàt tena samàse de÷avàcinaþ õidàdi taddhite uttarapadasyaiva vçddhiþ aparapà¤càlaka ityàdi .

#<aparakta># triø apagato raktaþ ÷oõito yasmàt . apagataraktavarõe apa + ragja--kta . virakte anuràga÷ånye ca triø .

#<aparaja># puø aparasmin kàle jàyate jana--óa 7 taø . rudrabhede %<namaþ pårbajàya càparajàya>% ceti yajuø 16, 32 .

#<aparati># strã apa + rama--bhàve ktin . aviratau .

#<aparatra># avyaø aparasmin kàlàdau . aparasmin de÷e . kàle và .

#<aparatva># naø aparasya bhàvaþ tva . aparabhàve tacca vai÷eùikokto guõabhedaþ . tadapi dvividhaü dai÷ikaü kàlika¤ca tatsvaråpamapara÷abde uktam . tatra ca kàraõamapekùàbuddhivi÷eùaþ tasya nà÷àcca paratvàparatvayornà÷aþ . %<saüyoga÷ca vibhàga÷ca paratva¤càparatvakamiti>% %<paràparatvadhãheturekà nityà digucyate>% iti ca bhàùàø . tatra dai÷ikàparatvaü alpasåryasaüyogaj¤ànajanyaü, kàlikaü tu alpasåryaparispandaj¤ànajanyabhiti bhedaþ . kàlike kàlohetuþ dai÷ike tu digiti bhedaþ . %<paratva¤càparatva¤ca dvividhaü parikãrtitam . dai÷ikaü kàlika¤càpi mårta eva tu dai÷ikam .. paratvaü såryasaüyogabhayastvaj¤ànato bhavet . aparatvaü tadalpatvabuddhitaþ syàditãritam .. tayorasamàvàyo nu diksaüyogasvadà÷raye . divàkaraparispandapårbotpannatvabuddhitaþ .. paratvamaparatvantu tadanantarabuddhitaþ . atra tvasàmavàyã syàt saüyogaþ kàlapiõóayoþ .. apekùàbuddhinà÷ena nà÷astveùàmudàhçta>% iti bhàùàø .

#<aparadakùiõa># avyaø aparà ca dakùiõà ca %<diïnàmànyantaràle iti>% pàø såtraü bàdhitvà tiùñhadguprabhçtipàñhàt avyayãø . pa÷cimadakùiõayorantaràle nairçte koõe . tadgaõapàñhàcca naitasya samàsàntaraghañakateti vi÷eùaþ .

#<aparapakùa># puø aparaþ ÷eùaþ pakùaþ . kçùõapakùe sa hi candrasya vçddhihràsapakùayormadhye ÷eùaþ, caitra÷uklapratipadyeva varùàrambhaõàt ÷uklasya pårbatvam sutaràü kçùõasyàparatvam . %<pårbapakùo devànàmaparapakùaþ pitéõàmiti>% ÷rutiþ . %<yathà caivà'parapakùaþ pårbapakùàdvi÷iùyate>% iti manuþ %<atha ÷ràddhamamàvàsyàyàü pitéõàü dadyàt pa¤camãprabhçti và'parapakùasyeti>% smçtiþ a÷vayukkçùõapakùasya pretapakùatvena aparapakùatvavyavahàraþ . %<amàvàsyàmçtoya÷càparapakùamçtastathà . tasya pàrvaõamuddiùñaü munibhiþ pa¤capàtrakamiti>% smçtiþ kacit pretapakùetyeva pàñhaþ . %<tulàdiùaóa÷ãtyahnàü ùaóa÷ãtimukhaü kramàt . taccatuùñayameva syàddvisvabhàveùu rà÷iùu .. ùaóvi÷e dhanuùo bhàge dvàviü÷e'nimiùasya ca . mithunàùñàda÷e bhàge kanyàyàstu caturda÷e .. tataþ ÷eùàõi kanyàyà yànyahàni tu ùoóa÷a . kratubhistàni tulyàni pitéõàü dattamakùayam>% iti såryasiddhàntokteþ ùaóa÷ãtimukhàva÷iùñànàü ùoóa÷ànàü dinànàü ÷ràddhapra÷astakàlatvàdaparapakùatvam atha và nàsti paro yasmàt tàdç÷aþ pakùaþ . tàthàcàkùayapuõyadatvena atyutkçùñatvàttathàtvam . pa¤càda÷àhasyaiva pakùatve'pi ùoóa÷ànàü dinànàü ki¤cidadhikapakùatvàt pakùatvam teùàü sauratve'pi càndre pakùe vyavahàrasya gauõateti bhedaþ . vikalpyamànayoþ pakùayormadhye ÷eùapakùe ca .

#<apararàtra># puø aparaü ràtreþ ekadeø taø ac samàø . ràtri÷eùe %<apararàtre sàyaüdohamiti>% kàtyàø 7, 4, 30, %<apararàtrakçtam>% siø kauø .

#<aparava># puø apakçùñoravaþ pràø taø . akãrtau apaya÷àsa .

#<aparavaktra># naø %<ayuji nanaralà guruþ same njamaparavaktramidaü tatojarau>% iti vçttaratnàkarokte ardhasame màtràvçttamede vadantyaparavaktràkhyaü vaitàlãyaü vipa÷citaþ . puùpitàgràbhidhaü kecidaupacchandasikaü tatheti vçø raø . aparavaktrà striyàmiti kecidàhuþ .

#<aparavairàgya># naø karmaø . pàta¤jalokte vairàgyabhede . yathà %<dçùñànu÷ràvikaviùayavitçùõasya va÷ãkàrasaüj¤aü vairàgyamiti>% yatamànavyatirekaikendriyava÷ãkàrasaüj¤à÷catasraþ tatra ràgàdãnàü cittasthànàü kaùàyàõàü viùayeùvindriyapravartakànàü pàkàya prayatno yatamànasaüj¤aü vairàgyaü tataþ pakvànàü keùà¤citkaùàyàõàü vakùyamàõebhyo viràgàvadhàraõaü vyatirekasaüj¤aü vairàgyaü, tataþ pakvànàü sarveùàmindriyapravartanà'÷aktànàü manasyaitsukyaråpeõàvasthànamekendriyasaüj¤aü vairàgyam, striyonnapànamityàdiùu dçùñeùu, guråccàraõamanu ÷ruvaþ ÷ravaõaü yasya so'nu÷ravo vedaþ tadukteùvànu÷ràvikeùu svargàdidivyaviùayeùu martyeùu ca vinà÷aparitàpasàti÷ayatvàsåyàdidoùàõàmabhyàsena sàkùàtkàràdvitçùõasyopekùàbuddhiþ vaü÷ãkàrasaüj¤aü vairàgyamityarthaþ . etàni ca saüpraj¤àtasamàdherantaraïgàõi asaüpraj¤àtasaüsàdhestu bahiraïgàõi iti pàø vçø .

#<aparaspara># naø apara÷ca para÷ca kriyàsàtatye dvitvaü su÷ca . kriyàsàtatye . kriyàvatàü sàtatye tu triø . aparàsparàþ puümàüsaþ, yoùito và gacchanti aparasparàõi kulàni yànti . satatamavicchedena gacchantãtyarthaþ . %<aparasparàþ sàrthà gacchanti>% siø kauø .

#<aparahaimana># triø aparahemante bhavaþ aparahemanta + bhavàrthe aõ talopaþ uttarapadavçddhiþ . hemanta÷eùabhave . evaü pårbahaimanaþ hemantapårvabhave triø .

#<aparà># strã apasçtya ràti gçhõàti janma yasyàþ rà--apàdàne bàø óa . jaràyau tato'payànàdeva garbhànnismaraõàjjanmeti tasyàstathàtvam . adhikamapara÷abde dç÷yam .

#<aparàga># puø apa + ranja--gha¤ nalopakutve . ananuràge viràge %<anuràgàparàgau ca pracàraü maõóalasya ceti>% manuþ .

#<aparàgni># puø dvivaø karmaø . gàrhapatyadakùiõàgnyoþ, %<antareõàparàgnã gatvà dakùiõeneti>% kàtyàø 4, 13, 12, %<aparàgnã gàrhapatyadakùiõàgnã>% iti tadvyàø . antimàgnau antyeùñikarmàïgavahnau puø ekava0

#<aparàïga># naø aparasya rasàderaïgam . guõãbhåtavyaïgye kàvyabhede . %<agåóhamaparasyàïgamiti>% kàvyaø praø . aparasya rasàdeþ vàkyàrthãbhåtasya và vàcyasyàïgam yathà %<ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ . nàbhyårujaghanaspa÷ãü nãvãvisraüsanaþ kara iti>% . atra ÷çïgàrasya karuõàïgatvàttathàtvam vàcyàïgavyaïgyaü tatra dç÷yam .

#<aparàïmukha># triø na paràïmukhaþ naø taø . anivçtte kartavyakarmaõo'soóhatayà tatonivçttirahite striyàü ïãp .

#<aparàc># triø na parà¤cati paràvartate parà + a¤ca--kvin naø taø . anivçtte paràvçttabhinne striyàü ïãp .

#<aparàjita># puø parà + ji--kta naø taø . ÷ive, viùõau, tayoþ kenàpyaparàjitatvàttathàtvam çùibhede ca . paràjitabhinne triø . dårvàyàü, ÷ephàlikàyàü, jayantãvçkùe, asanavçkùe, ÷aïkùinãvçkùe, hapuùàvçkùe asanaparõyàm, ai÷ànyàü di÷i %<aparàjitàü vàsthàya vrajeddi÷amajihmaga>% iti manuþ %<apàjitàmai÷ànãü di÷amiti>% kullåø . catuvç÷àkùarapàdake %<nanarasalagaiþ svarairaparàjiteti>% vçø raø uke chandobhede, durgàyàü devyàü %<aparõà càparàjiteti>% durgàstotram nàsti paràjitaü ÷atroþ paràjayo yasyàþ 5 taø . vijayada÷amyàm påjanena aparàjayadàtçdurgàmårtibhede . sà ca à÷vina÷uklada÷amyàü ÷ravaõayutàyàmaparàhõe sandhyàyàü và påjyà yathà hemàdrau vratakhaõóe %<à÷vina÷uklapakùamupakramya>% %<da÷amyàü ca naraiþ samyak påjanãyà'paràjità . kùemàrthaü vijayàrtha¤ca pårboktavidhinà naraiþ . navamã÷eùayuktàyàü da÷amyàmaparàjità . dadàti vijayaü devã påjità jayavardhinã>% skàndam . %<à÷vine ÷uklapakùe tu da÷amyàü påjayennaraþ . ekàda÷yàü na kurvãta påjana¤càparàjitamiti>% nirõayasindhau skàndam . %<udaye da÷amã ki¤cit saüpårõaikàda÷ã yadi, ÷ravaõarkùaü yadà kàle sà tithirvijayàbhidheti>% hemàdrau kà÷yapaþ . %<kàle'paràhõe>% iti nirõayasindhuþ . tasyà÷ca aparàhõapåjyatà hemàdrau dar÷ità tataeva tadagavantavyam . %<nàdhayovyàdhayastasya bhavanti na paràjayaþ ÷riyaü puõyamavàpnoti vijaya¤ca sadà bhuvãti>% tatpåjàyàþ phalatvena aparàjayasyoktestasyàstathàtvam . tatpåjàïgada÷amyà api aparàjayahetutvàt vijayahetutvàcca aparàjiteti vijayeti ca nàma ataeva %<påjana¤càparàjita>% mityukamaparàjitàmadhikçtyakçtatvàt påjanasyàparàjitatvam tatra påjanaprakàrastu hemàdrau vratakhaõóe aparàjitada÷amoprakaraõe dç÷yaþ . yoginãbhede tatsvaråpaü dhyàna÷abde nakùyate . aþviùõaþ paràjitaþ tulyavarõatayà yayà . viùõukràntàyàü svanàmakhyàtàyàü latàyàü ca strã . adhikaü vijayada÷amyàü vakùyate .

#<aparàddha># triø apa + ràdha--kartari kta . aparàdhini, svocitakàryàkàrake, skhalite ca %<nimittàdaparàddheùordhànuùkasyeva valgitamiti>% màghaþ bhàve kta . aüparàdhe .

#<aparàddhapçùatka># puø aparàddho lakùyàt cyutaþ pçùatko vàõo yasya . lakùyàgràhisàyake dhànuùke .

#<aparàddhç># triø apa + ràdha--tçc . aparàdhakartari svocitakàryàkàrake striyàü ïãp .

#<aparàdha># puø apa + ràdha--gha¤ . svocitakarmàkaraõe àgasi %<kamaparàdhalavaü mama pa÷yasãti>% sàø daø . daõóayogyakarmakaraõe . %<yathà'paràdhadaõóanàmiti>% raghuþ . devaviùaye aparàdha÷ca ÷àstravidhyullaïghanena, niùiddhasevanena ca jàtaduritavi÷eùaþ . tatra nigame dvàtriü÷ad aparàdhà dar÷ità yathà %<yànairvà pàdukairvàpi gamanaü bhagavadgçhe . devotsavàdyasevà ca apraõàmastadagrataþ .. ucchiùñe vàthavà'÷auce bhagavaddar÷anàdikam . ekahastapraõàma÷ca purastàdapradakùiõam .. pàdaprasàraõaü càgre tathà paryaïkabandhanam . ÷ayanaü bhakùaõaü vàpi mithyàbhàùaõameva ca .. uccairbhàùà mithojalpo rodanàni ca vigrahaþ . nigrahànugrahau caiva nçùu ca krårabhàùaõam .. kambalàvaraõaü caiva paranindà parastutiþ . a÷lãlabhàùaõaü caiva adhovàyuvimokùaõam .. ÷aktau gauõopacàra÷ca aniveditabhakùaõam . tattatkàlodbhavànà¤ca phalàdãnàmanarpaõam .. viniyuktàva÷iùñasya pradànaü vya¤janàdike . pçùñhãkçtyàsanaü caiva pareùàmabhivàdanam .. gurau maunaü nijastotraü devatànindanaü tathà . aparàghàstathà viùõordvàtriü÷at parikãrtitàþ iti>% .. àhnikatattve tu vàràhamålakà anyavidhà dvàtriü÷at dar÷ità yathà . %<bhagavadbhaktànàü kùatriyasiddhànnabhojanam 1 aniùiddhadine dantadhàvanamakçtvà viùõorupasarpaõam 2 maithunaü kçtvà 'snàtvà viùõorupasarpaõam 3 mçtaü naraü spçùñvà'snàtvà viùõukarmakaraõam 4 rajasvalàü spçùñvà viùõugçhaprave÷anam 5 mànavaü ÷avaü spçùñvà'snàtvà viùõusannidhàvavasthànam 6 viùõuü sthç÷ataþ pàyuvàyuprayogaþ 7 viùõoþkarma kurvataþ purãùatyàgaþ 8 viùõu÷àstramanàdçtya ÷àstràntarapra÷aüsà 9 atimalinaü vàsaþ paridhàya viùõukarmàcaraõam 10 avidhànenàcamya viùõorupasarpaõam . 11 viùõoraparàdhaü kçtvà viùõorupasarpaõam 12 kruddhasya viùõuspar÷anam 13 niùiddhapuùpeõa viùõvarcanam 14 raktaü vàsaþ paridhàya viùõorupasarpaõam 15 andhakàre dãpena vinà viùõoþ spar÷anam 16 kçùõavastraü paridhàya viùõoþ karmàcaraõam 17 vàyasoddhåtavàsaþ paridhàya viùõoþ karmàcaraõam 18 viùõave kukkurocchiùñadànam 19 varàhamàüsa bhuktvà viùõorupasarpaõam 20 hasajàlapàdasarà rimàüsaü bhuktvà viùõorupasarpaõam 21 dãpaü spçùñvà hastamaprakùàlya viùõoþspar÷anaü karmakaraõaü và 22 ÷ma÷ànaü gatvà'snàtvà viùõåpasarpaõam 23 pinyàkaü bhuktvà viùõorupasarpaõam 24 viùõave varàhamàüsanivedamam 25 madyamàghràya pãtvà spçùñvà và viùõugçhaprave÷anam 26 parakãyeõà÷ucinà vastreõa parihitena viùõukarmàcaraõam 27 viùõave navànnamapradàya tadbhojanam 28 gandhapuùpe apradàya dhåpadãpadànam 29 upànahàvàruhya viùõusthànaprave÷anam 30 bheri÷abdena vinà viùõupabodhanam 31 ajãrõe sati viùõu spar÷anam 32 iti>% etadupalakùaõam %<aparàdhasahasràõi, aparàdha÷atàni ceti>% mantraliïgàt %<ahanyahani yomartyo gãtàdhyàyantu saüpañhet . dvàtriü÷adaparàdhaistu ahanyahani mucyate>% iti narasiühapuràø .

#<aparàdhaya># triø aparàdhaü yàti yà--óa . aparàdhapràpte . bràhmaø bhàve karmaõi ca ùya¤ àparàdhayyaü tasya bhàve tatkarmaõi ca naø .

#<aparàdhin># triø apa + ràdha--õini . kçtàgasi aparàdhakàrake, striyàü ïãp .

#<aparànta># puø aparasyàþ pa÷cimàyàþ antaþ sãmàbhåtode÷aþ . de÷abhede'sya pa÷cimadi÷aþ sãmàbhåtatvàttathàtvam sa ca de÷aþ katama iti tàvannirõãyate %<tasyànãkairvisarpadbhiraparàntajayodyataiþ ràmàstrotsàrito'pyàsãt sahyalagna ivàrõava iti>% raghuþ . tenàsya sahyaparvata sannikçùñatvam . %<avakà÷aü kilodanvàn ràmàyàbhyarthito dadau . aparàntamahãpàlavyàjena raghave karamiti>% raghuþ tenàrõavasannikçùñatvaü ca pratãyate . tatraiva de÷e ragho %<trikåñameva tatroccaü jayastambhaü cakàra sa>% iti trikåña parvatavarõanàt trikåñayuktatva¤ca tasya pratãyate . pàrasãkàüstatojetumityanantarokte÷ca pàrasãkade÷àt pårbatvaü pratãyate pàrasãkade÷a÷ca pà÷càttyaþ %<saügràmastumulastasya pà÷càttyaira÷vasàdhanairiti>% teùàü pà÷càttyatvasya tatraiva varõanàt . vçhatsaühitàyà¤ca %<nava bhàratavarùe madhyàt pràgàdivibhàjitàde÷à>% ityupakramya %<aparasyàü maõimàn meghavàn vanaughaþ kùuràrpaõo'stagiriþ . aparànta÷àntikahaihayapra÷astàdrikoïkaõà>% ityàdinà madhyasthànàttasya pa÷cimadiksthatvamuktam tatra ca muralà nàma nadã . %<muralàmàrutoddhåtamiti>% radhau tatra tasyà varõanàt tadavàntarade÷aþ keralaþ . %<bhayotsçùñavibhåùàõàü tatra keralayoùitàmiti>% raghau tathà varõanàt . janapadavàcitvàt taddhitàõoluki tadde÷abhave tadràjani ca baø vaø . %<unmårdhànaþ sannipatyàparàntairiti>% màghaþ .

#<aparàrka># puø smçtisaügrahabhede .

#<aparàrdha># puø na paràrdham . paràrdhabhinne . aparamardhamiti vàkye tu aparasya pa÷càde÷e pa÷càrdhamityeva .

#<aparàvartin># triø na paràvartate parà + vçta--õini naø taø . aparàïmukhe kàryasamàptimakçtvà'nivartini striyàü ïãp .

#<aparàhõa># puø aparamahna ekaø taø ñac ahnàde÷aþ . dina÷eùabhàge sa ca dvidhà vibhaktasya, tridhà vibhaktasya ca dinastha ÷eùamàgaþ . %<pçrbaüdinaü manuùyàõàmaparàhõaþ pitéõàmiti>% ÷rutau dvidhà vibhajanàt pårbàhõovai devànàü madhyandinaü manuùyàõàmaparàhõaþ pitéõàmiti ÷rutau tridhà vibhajanàcca tayosteùu và ÷eùasya tathàtvam . tathà ca dvidhà vibhaktasya dinasya ÷eùàrdham, tridhà vibhaktasya tçtãyàrdhaü ca aparàhõaþ . %<yayàstaü savità yàti pitarastàmupàsate . tithiü tebhyo'paràhõo hi svayaü dattaþ svayaübhuveti>% smçtiþ . %<tathà ÷ràddhasya pårbàhõàdaparàhõo vi÷iùyate>% manuþ . pa¤cadhà vibhaktasya tu caturthabhàge ca tasya ca karmayogyetaràpekùayà'paratvàt tathàtvam . antimatrimuhårtasya tu ràkùasavelàtvena karmànarhatvàt karmayogya÷eùabhàgatvàbhàvànnàparàhõatvam . tathà ca %<pràtaþkàlomuhårtàü strãn saïgavastàvadeva tu . madhyàhnastrimuhårtaþsyàdaparàhõastatastathà . sàyàhnastrimuhårtaþ syàt ÷ràddhaü tatra na kàrayet . ràkùasã nàma sà velà garhità sarvakarmasviti>% tritrimuhårtàtmakatayà pa¤cadhà vibhaktadinasya caturthe bhàge karmàrhàparàhõatvena paribhàùaõàttathàtvam . laukike tu madhyàhnàtparataþ, såryàstàt pràkkàlo'paràhõatvena vyavahriyate iti bhedaþ . tataþ bhavàrthe và vun aparàhõakaþ tadbhave triø . pakùe tadarthe ñha¤àparàhõikaþ . tadbhave triø . ÷ràddhe caivàparàhõika iti smçtiþ . striyàü ïãp . %<pàrvaõe pitçkçtye ca tithirgràhyàparàhõikãti>% smçtiþ .

#<aparàhõatana># triø aparàhõe bhavaþ ñyul tuñ ca . aparàhõabhave triø striyàü ïãp . %<ghakàletyàdinà>% pàø saptasyà và aluki aparàhaõetano'pyuktàrthetriø .

#<aparikalita># triø na parikalitaþ naø taø . aj¤àte, adçùñe, a÷rute ca .

#<aparikrama># triø nàsti parikramaþ udyogoyasya . anudyukte . %<jànannapi ca kiü kuryàda÷akta÷càparikrama iti>% smçtiþ . paritaþ kramaþ kramaõam abhàvàrthe naø taø . paritaþ kramaõàbhàve puø . parigataþ kramam naø taø . kramàparigate aparapàñãke triø .

#<aparikliùña># triø kli÷a bhàve kta na parikliùñaü kle÷oyatra . anàyàsasàdhye . kartari kta naø taø . kle÷ayuktabhinne triø .

#<aparigata># triø naø taø . j¤àtabhinne, apràpte ca .

#<aparigçhãta># triø naø taø . asvãkçte, agçhãte, aj¤àte ca

#<aparigraha># puø abhàve naø taø . parigrahàbhàve, pàta¤jalokte yamabhede ca yathà %<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahà yamàþ>% såø tatràparigrahã nàma dehayàtrànirvàhakàtiriktabhogasàdhanadhanàdyanaïgãkàraþ . tasya phalamapi tatraiva dar÷itam yathà %<aparigrahasthairye janmakathantàsaüboghaþ>% aparigraha÷ãlasya tatsthairye sati kiüråpaü janma kiüprakàrakaü, kiühetukaü, kiüphalakam, kimavasànamiti ÷arãrasyàpi parigrahavirodhinã jij¤àsà bhavati ÷arãrasyàpi parigràhyatvàvi÷eùàtkathaü tatparigraho na syàditi jij¤àsàva÷yambhàvàt . tataþ kàryakaraõasaübandhàt puruùasyàj¤asya janma devanaratiryakatvaprakàram . kle÷akarmahetukaü, duþkhaikaphalakam, puruùatattvàvasànamityàcàryàdàgamata÷ca ni÷citya adehaþ sannaparigrahayamasya paramàü kàùñhàmanubhavatãtyarthaþ iti tadvçø . %<lobhasya purataþ ke'mã? satyàsteyàparigrahà>% iti praø caø . nàsti dehayàtrànirvàhakavyatiriktasya parigrahaþ saügraho yasya . parivràjake %<nirà÷ãraparigraha>% iti gãtà . tasya ca kaupãnàdiparigrahaõe'pi tasya ÷arãrayàtrànirvàhakatvànna kùatiþ %<kaupãnàcchàdanàrthaü hi vàsovai bibhçyàdyatiþ . yogasambhàrabhedàü÷ca gçhõãyàt pàduke tatheti>% smçtau tatparigrahavidhànàt .

#<aparicita># triø pari + ci--kta naø taø . anu÷ãlitabhinne, pårbamaj¤àte ca .

#<aparicchada># triø na paricchadoyasya aprà÷astye naø baø . apakçùñavastràdyupakaraõayukte daridre .

#<aparicchanna># triø paricchannaþ pariùkçtaþ naø taø . aparipkçte, màrjana÷uddhyàdirahite .

#<aparicchinna># naø na paricchinnaþ . iyattàrahite niþsãmani kåñasthe caitanyàtmake brahmaõi tadetadbrahmàpårbamanaparamanantamiti vçø uø ÷rutyà tasyàntaràhityoktestathàtvam iyattàrahitamàtre triø %<jagatyaparyàptetyàdi>% màghavyàkhyàyàmaparyàptaþ aparicchanna iti malliø .

#<apariccheda># puø abhàvàrthe na0! paricchedàbhàve iyattàbhàve . naø baø . iyattà÷ånye triø .

#<aparij¤àna># naø abhàve naø taø . tattvavivakàbhàve . naø baø . tacchånye triø .

#<apariõata># triø pari + nama--kta naø taø . aparipakve . yasya yathà pariõàma ucitastathàtvamapràpte anyaråpatàmapràpte ca .

#<apariõaya># puø pariõayo vivàhaþ abhàve naø taø . vivàhàbhàve .

#<apariõãta># triø pari + nã--kta naø taø . vivàhasaüskàrahãne kaumàràvasthàyukte .

#<aparitoùa># puø abhàve naø taø . santoùàbhàve .

#<aparipakva># triø naø taø . paripakvabhinne yasya yathà pariõatirucità tathàråpatàmapràpte, %<yathà aparipakvayogãti>% . viklittipràpti÷ånye àme taõóulaphalàdau ca .

#<aparimàõa># naø abhàve naø taø . parimàõàbhàve iyattàràhitye naø baø . tacchånye triø .

#<aparimita># triø naø taø . iyattà÷ånye parimàõa÷ånye .

#<aparimeya># triø parimàtuü yogyaþ naø taø . parimàtumayogye iyattàrahite .

#<aparimlàna># puø na parimlàyati kartari kta . raktavarõe (àyalà) khyàte mahàsahàvçkùe ràø niø . tasya bahumardane'pi mlàniràhityàt tathàtvam . mlànivarjite triø .

#<apariviùña># triø pari + viùa--karmaõikta naø taø . veùñana÷ånye avyàpte . %<årjayantyà apariviùñamàsyamiti>% çø 2, 13, 8 . apariviùñaü malàdibhiravyàptamiti bhàø . viùñamàhàràrthamupahçtaü naø taø . pariveùana÷ånye bhoüjaparinàrthamanupaóhaukite triø .

#<aparivçta># triø na parivçtaþ . anàcchàdite . paritoveùñanarahite anàvçte kùetràdau %<tatràparivçtaü ÷asyaü vihiüsyuþ pa÷avoyadãti>% manuþ kùetràdyàvaraõaprakàro'pi tena dar÷itaþ %<vçtiü tatra prakurvãta yàmuùñronàvalokayet chidra¤ca vàrayet rsavaü ÷va÷åkaramukhànugamiti>% tena tàdç÷acchidrahãnavaraõa÷ånye'pi aparivçtatvam asaüspçùñe ca %<mahobhiraparãvçto vasati pracetàþ>% çø 2, 10, 3, aparãvçto'saüspçùñaþ iti bhàø vededãrghaþ .

#<apari÷eùa># puø abhàve naø taø . pari÷eùàbhàve iyattàràhitye . naø baø . iyattà÷ånye triø .

@<[Page 235a]>@
#<apariùkàra># puø abhàve naø taø . màrjanàdi÷odhanasaüskàràbhàve . naø baø . tacchånye triø .

#<apariùñi># strã apa + vaiparãtye riùa--hiüsàyàm ktin . påjàyàm hemaø . påjàyà÷ca hiüsàhetukadveùa÷ånyatvàt tathàtvam .

#<aparisamàpti># strã abhàve naø taø . iyattàbhàve samàptyabhàve ca . naø baø . tacchånye triø .

#<aparisara># puø abhàve naø taø . vistàràbhàve pracàràbhàve ca naø baø . tacchånye triø .

#<apariharaõãya># triø na parihartuü ÷akyate hç--÷akyàdyarthe karmaõi anãyar . parihartuma÷akye, parihartumayogye ca .

#<aparihàrya># triø na parihartumarhati ÷akyate và hç--õyat . parihartumayogye, parihartuma÷akye ca .

#<aparãkùita># triø naø taø . råpavarõaparimàõàdinà yathàrtha tattvànusandhàna÷ånye %<etaccàparãkùitakrayaviùayamiti>% mitàkùarà parãkùite tu %<parãkùitaü tu yat krãtaü tat sarvaü na nivartayediti>% taddhçtà smçtiþ .

#<aparãta># triø naø taø . parito'vyàpte anabhigate ca %<÷avasà'parãtà>% iti çø 1, 100, 3, %<aparãtàþ aparairanabhigatà>% iti bhàø . aparigate, aparyàpte ca %<aparãtaü nçto ÷ava>% iti çø 8, 24, 9, %<aparãtam ÷atrubhiraparigatamavyàptamiti và>% bhàø .

#<aparuù># triø apagatà ruñ yasya . vigatakrodhe %<aparuùà paruùàkùaramãriteti>% raghuþ .

#<aparåpa># naø apa ànande à÷carye và pràø saø . à÷caryaråpe ànandahetupra÷aüsitaråpe ca . %<tato'paråpaü jàyate tasmàdavyeùyadenasa iti>% athaø 1 2, 4, 9, apakçùñaråpe ca . pràø baø . tadvati triø .

#<aparedyus># avyaø aparasmin ahani edyus . aparadine ityarthe %<pårbedyuraparedyurvà ÷ràddhakarmaõyupasthite nimantrayeta vipràn vai>% iti smçtiþ .

#<aparo'kùa># avyaø na paro'kùam indriyàsannikçùñam . pratyakùe viùayendriyasannikarùotpanne j¤àne %<sambhàvanàdiniràse tu vicàravipàkàttenaiva pramàõena janitaü j¤ànaü pratibandhàbhàvàt phalaü janayadaparo'kùamityucyate>% iti vçddhàþ . phalaü j¤àtatàmiti bhàññàþ citibuddheþ prativimbamiti sàükhyàþ buddhau citaþ prativimbamiti vedàntinaþ . saüskàram viùayatàvi÷eùaü veti tàrkikàdayaþ . tathà hi prathamamindriyeõa viùayaþ saübadhyate tato viùayàlocanàråpaü vinirvikalpakasthànãyaü sàmànyàkàraü j¤ànaü jàyate tataþ viùayàvaraõaråpapratibandhanà÷àt citprativimbaråpaü phalaü janayajj¤ànamaparokùamityucyate iti vedàntinaþ . naiyàyikàstu viùayendriyasannikarùàt prathamaü nirvikalpakaråpaü vi÷eùyavi÷eùaõayoþ saüsargànavagàhi j¤ànaü jàyate taduttaraü viùayapratyakùamityaïgãcakraþ . sàükhyàdayastu viùayendriyasannikarùàt buddhestattadviùayakàreõa pariõàme jàte tata÷cetanà÷aktau buddheþ prativimbaråpaü phalamutpadyate tatraiva j¤ànatvavyavahàromukhyaþ buddhivçttau tu gauõa iti manyante . %<yuktito'pi na bàdhyate diïmoharadaparokùàdçte>% sàüø såø . brahmaõastu aj¤ànaråpàvaraõàbhàvàt sarvadà prakà÷amànatvàt nendriyàdisannikarùàpekùeti tasya sarvadà pratyakùaråpatvam %<yat sàkùàdaparokùàdbrahmeti>% ÷rutiþ aparokùàdaparokùamityarthaþ . ar÷àø astyarthe ac . tadviùaye triø .

#<aparokùànubhåti># puø aparokùà pratyakùà anubhåtiryasmàt . vedàntaprakaraõabhede . karmaø . pratyakùaråpe j¤àne strã .

#<aparodha># puø apa + rudha--bhàve gha¤ . %<bàdhane abhiprayàyamabhiùuõvanti de÷ànaparodhena>% kàtyàø 24, 3, 31 .

#<aparõà># strã nàsti parõànyapi vçttisàdhanàni yasyàþ . ÷ailaràjaduhitari umàyàü sà hi ÷ivapràptyarthaü vratakàle parõànyapi tyaktavatã yathoktaü kumàre %<svayaü vi÷ãrõadrumaparõavçttità parà hi kàùñhà tapasastayà punaþ . tadapyapàkãrõa mataþ priyaüvadàm vadantyaparõàmiti tàü puràvida>% iti %<caturthe tyaktaparõà ca aparõàkhyàmavàpa seti>% ÷iø puø .

#<apartu># triø apagata çturyasya . vasantàdyçtuvigamayukte . %<yatra vijàyate yàmanyaparturiti>% athaø 3, 28, 1, apagataçtuþ strãpuùpaü yasyàþ . nivçttarajaskàyàü striyàü strã .

#<aparyanta># triø nàsti paryantomaryàdà yasya . niþsãmani iyattàrahite %<tadakùayamaparyantaü durjayaü vànaraü balam>% ràø .

#<aparyàpta># triø pari + àpa--kta naø taø . asamarthe, asampårõe, svakàryàkùame ca paribhuktamavaj¤àtamaparyàptamasaüskçtam yaþ prayacchati viprebhyastadbhasmanyavatiùñhatãti aparyàptaü svakàryàkùamamiti ÷uø taø raghuø . aparicchinne iyattàrahite %<jagatyaparyàptasahasrabhànuneti>% màghaþ %<aparyàptaþ aparicchanna>% iti malliø .

#<aparyàpti># strã na paryàptiþ abhàvàrthe naø taø . aparicchede asàmarthye ca . %<mukhyaü ÷ràddhaü màsimàsi aparyàptàvçtuü pratãti>% smçtiþ . naø baø . pariccheda÷ånye triø .

#<aparyàya># puø na paryàyaþ paripañã abhàve naø taø . pakramàbhàve . naø baø . krama÷ånye triø .

@<[Page 236a]>@
#<aparyuùita># triø na paryuùitaþ . abhinave sadyobhave puùpàdau . %<aparyuùitani÷chidraiþ prokùivairjantuvarjitairiti>% naraø puø .

#<aparvadaõóa># puø aparvà daõóa iva . ràmatçõàkhya÷arabhede tasyetara÷arasyeva granthiyuktatvàbhàvàttathàtvam .

#<aparvan># triø nàsti parva granthiþ granthaprakaraõaparicchedo và yasya . granthi÷ånye daõóàdau viccheda÷ånye granthàdau ca . và kap . aparvako'pyatra triø . %<yadaparvakaü syàt pratçõõamiti>% ÷ataø bràø . %<viccheda÷ånyamiti>% bhàø .

#<apala># naø apakramanivçttyai làti gçhõàtyatra là--bàø àdhàre ka . kolake ÷abdaø màø . tadbandhane hi apakramanivçttestathàtvam . nàsti palaü màüsaü yasya . màüsa÷ånye triø .

#<apalàpa># puø apa + lapa--gha¤a . sato'pyasattvena kathanaråpe apahnave, %<na ca pratyakùasiddhasyàpalàpaþ kartuü ÷akyate iti>% apa + ànande lapyatyanena lapa--karaõe gha¤ . snehe mediniþ . snehenaivànandabhàùaõàttathàtvam .

#<apalàùikà># strã laùa icchàyàü paryàye õvuc làùikà paryàyeõa icchà apa vaiparãtye pràø saø . aparyàyecchàråpàyàü tçùõàyàmati÷ayalàlasàyàm hemaø . atràrthe apalàsiketi pàùñhakalpanaü pràmàdikaü lasatericchàrthatvàbhàvàt .

#<apalàùin># triø apa + apakarùe laùa--tàcchãlyàdau ghinuõ . anucitadhanàditçùõà÷ãle . striyàü ïãp .

#<apalàùuka># triø apa + anucitatvàt apakarùe laùa--tàcchãlyàdau bàø uka¤ . anucitadhanàditçùõà÷ãle .

#<apalyålana># naø na palyålanaü ÷odhanam abhàve naø taø . snànamàrjanakùàrasaüyogàdinà ÷odhanàbhàve . yadidaü snàtavasyaü nihitamapalyålanakçtaü bhavatãti ÷ataø bràø . %<apalyånakçtaü kùàradravyasaüyogàdinà'dhautamiti>% bhàø . atràsamarthasamàsàt karaõe na¤arthànvaya iti bhedaþ . tathà ca rajakàdhautamiti tadarthaþ . karmakàle rajakadhautavastra paridhànasya smçtau niùedhàt tathoktam .

#<apavat># triø apaþ karma tadastyasya matup vede sasya lopaþ . karmayukte . %<apçpavànapavàü÷carureha sãdatu>% athaø 18, 4, 24 .

#<apavana># naø apakçùñaü kçttimatvàt svalpatvàcca vanam pràø taø . upavene kçtrimavane hemaø .

#<apavaraka># naø apa + vriyate apa + vç--kç¤àø saüj¤àyàü vun . antargçhe vàsagçhe .

#<apavaraõa># naø apa + vç--bhàve lyuñ . anàvaraõe àvaraõàpàkaraõe ca .

#<apavarga># puø apavçjyate saüsàro'tra apa + vçja--gha¤kutvam . mokùe . %<svapargàpavargayormàrgamàmananti manãùiõa>% iti kusumàø . %<duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàyàdanantaràpàyàdapavarga>% iti %<çõatrayàpàkaraõànnàstyapavargaþ>% iti ca nyàyasåø . apavargaprakàrastu mokùa÷abde vakùyate . bhàve gha¤ . dàne, tyàge ca %<muùñerasambheda ivàpavarge>% kiràø . apavçjyate virajyate yasmàt apàdàne gha¤ . phalapràptau taddhe tuke karmasamàpane ca %<apavarge tçtãyeti>% pàø . %<apavarge tçtãyeti bhaõataþ pàõinerapãti>% naiùadham %<udagapavarmaü mukheùu samçjyàditi>% tàø bràø . %<kçtvà gate bhàgya ivàpavargamiti>% kiràø %<apavargaü samàptimiti>% malliø .

#<apavarjana># naø apa + vçja--lyuñ . dànàdàvapavargàrthe . %<ghañàpavarjanamiti>% mitàkùarà .

#<apavarjita># triø apa + varja--kta . parihçte, tyakte, datte ca .

#<apavartana># naø apa + vçta--õic--lyuñ . parivartane, vakrãkaraõe aïka÷àstre prasiddhe bhàjyabhàjakayorubhayorapi tulyaråpeõa kenacidaïkena vibhàjane . %<samena kenàpavartyeti>% lãlàø . apaharaõe ca %<na tyàgo'sti dviùantyà÷ca na ca dàyàpavartanamiti>% manuþ . bhàve ac apavarto'pyatra puø .

#<apavàda># puø apa + vada--bhàve gha¤ . nindàyàm apakãrtau %<kiü kariùyàmi ràjyena sàpavàdena ràghava!>% %<prakà÷aü ca hatai tasminnapavàdo bhavenmama>% iti ca ràmàø . mithyàvàde %<apavàdamàtramabuddhànàmiti>% sàüø såø %<apavàdaþ mithyàvàdaþ>% bhàø . kutsitavàde tatraiva %<apavàdaþ kutsitavàda>% iti vyàkhyàntaram . apodyate sàmànya÷àstraü svaviùayàt saïkocyate'nena karaõe gha¤ . vi÷eùa÷àstre . taddhi svaviùayaü parihçtya sàmànya÷àstraü viùayàntare vyavasthàpa yatãti tasya saïkocakaü bhavati yathà %<mà hiüsyàt sarvàbhåtànãti>% ÷rutau hiüsàniùedhasya sarvabhåtaviùayakatve'pi %<vàyavyaü ÷vetamàlabheteti>% ÷àstraü vàyavyacchàgahiüsàviùayakatvena virodhàt svaviùayàt saïkocayat tasyetaraviùayakatàü vyavasthàpayati %<apavàdairivotsargàþ kçtavyàvçttayaþ parairiti>% kumàraþ %<paranityàntaraïgàpavàdànàmuttarottaraü balãya>% iti %<apavàdoyadyanyatra caritàrthastarhyantaraïgeõa bàdhyate>% iti ca vyàø pariø . %<kvacidapavàdaviùaye'pyutsargo'bhinivi÷ate>% iti pàø bhàø . apodyate apavàhyate mithyàbhåtamanena apa + vada--karaõe gha¤ . vedàntamatasiddhe mithyàbhåtapadàrthanivàraõàrthamupade÷abhede . sa ca rajjuvivartasya mithyàbhåtasarpasya rajjumàtratvavat vastubhåtabrahmaõo vivartasya prapa¤càdeþ vastubhåtaråpatopade÷aþ . adhyàropàpavàdàbhyàü vastutattvavini÷caya, iti vedàø praø . bhàve gha¤ . vi÷vàse, praõaye ca . karaõe gha¤ . bàghanasàdhane vastumàtre . karmaõi gha¤ . kutsitavàdye %<madhukarairapayàdakarairiva>% màghaþ %<apavàdaþ mçgava¤canàya ghaõñàdi kutsitavàdyamiti>% malliø . bhàve gha¤ . àde÷e %<tato'pavàdena patàkinãpateriti>% kiràø . %<apavàdena àde÷eneti>% malliø . niràsane ca .

#<apavàdaka># triø apasàrya svaviùayàt, vadati ÷àstràntaram vyavaþ yati vada--õvul . svaviùayaü parihçtya sàmànya÷àstrasyetaratra vyavasthàpake vi÷eùa÷àstre . apa + vada--õvul . akãrtikare nindake niràsake ca triø .

#<apavàdin># triø apa + vada--õini . apavàdakartari striyàü ïãp .

#<apavàraõa># triø apavàrayati àcchàdayati apa + vç--õic nandyàø lyu . vyavadhàyake . bhàve lyuñ . vyavadhàne naø àdhàre lyuñ . antardhau sati tu vyavadhàne antardhànaü bhavatyeveti tasya tathàtvam .

#<apavàrita># triø apa + vç--õic--karmaõi kta . àcchàdite vyavadhàpite ca . bhàve kta . apavàraõe, aprakà÷e naø . %<tadbhavedapavàritam . rahasyantu yadanyasya paràvçttya prakà÷yate>% iti sàø daø ukte paràvçttyànyasya rahasyakathane naø paràvçttyànyasya rahasyakathanamapavàritamiti tadarthaþ .

#<apavàritaka># naø apavàritaü apavàraõam aprakà÷ameva svàrthe kan . aprakà÷e %<apavàritakena pràvçõotãti>% nàñakam . aprakà÷yàcchodayatãtyarthaþ .

#<apavàruka># puø apa + vç--baø . uka¤ . prastare .

#<apavàrya># avyaø apa + vç--õic--lyap . àcchàdyetyarthe %<tripatàkakareõànyamapavàryàntarà katheti>% sàø daø .

#<apavàsa># puø apasçtya vàsaþ sthitiþ . apasaraõe %<apavàse nakùatràõàmapavàsa uùasàmuta>% athaø 3, 7, 7 .

#<apavàha># puø apasàrya vàhaþ sthànàntaranayanam . itarasthànàdapasàrya sthànàntarapràpaõe . %<bhåtapårbamabhåtapårbaü và janapadaü parade÷àpavàhena svade÷àbhiùyandavamanena và nive÷ayediti>% kauñilyaþ %<monàþ bañ giti navarasa÷arayatiyutamapavàhàkhyamiti>% vçø raø ukte varõavçttabhede .

#<apavàhana># naø apa + vaha--õic--lyuñ . parade÷asthajanànàü svade÷apràpaõe %<svaràùñraü vardhayedràjà parade÷àpavàhanàditi>% hitoø .

#<apavàhya># triø apa + vaha--karmaõi õyat . dårãkàrye . apa + vaha--õic--lyap . apasàryetyarthe avyaø .

@<[Page 237b]>@
#<apavighna># triø apagato vighno yasmàt . vighna÷ånye %<÷ataü kratånàmapavighnamàpa sa>% iti raghuþ .

#<apavitra># puø na pavitraþ kçta÷aucàdiþ . akçta÷aucàdau, %<apavitraþ pavitro và sarvàvasthàü gato'pi và yaþsmaret puõóarãkàkùaü sa vàhyàbhyantare ÷uciriti>% smçtiþ .

#<apaviddha># triø apa + vyadha--kta . tyakte %<apaviddhagadobàhurbhagna÷àkha iva druma>% iti kuø . %<so'paviddhastayà rahasyanirbhedabhayàditi>% da÷akuø . pratyàkhyàte, niraste ca %<rakùovipra kçtàvàstàmapaviddha÷ucàviva>% raghuþ %<màtàpitçbhyàmutsçùñaü tayoranyatareõa và . yaü putraü pratigçhõãyàdapaviddhaþ sa ucyate>% iti manåkte dvàda÷aputràntargate putrabhede puø .

#<apavidyà># strã apa virodhe pràø taø . vidyàvirodhinyàü vedàntàdiprasiddhàyàmavidyàyàm %<tattvasya saüvittirivàpavidyàmiti>% kiràø . apakçùñà vidyà . vauddhàdyàgamavidyàyàm .

#<apaviùà># strã apagataü viùaü yasyàþ . nirviùatçõabhede ràjaø niø . apagataviùa màtre triø .

#<apavçtta># triø apavartate apa + vçta--kartari kta . samàpte, %<apavçtte karmaõi vàmadevyagànaü ÷àntyarthamiti>% gobhilaþ . %<apavçtte samàpte>% saüskàratattve raghunandanaþ .

#<apavedha># puø apakçùñaþ asthànakçtatvàt vedhaþ pràø taø . maõãnàmasthànakçte vedhane %<maõãnàmapavedhe ca daõóa uttamasàhasam iti>% manuþ .

#<apavyaya># puø apakçùñaþ ÷àstràdimaryàdàmullaïghyàsthàne kçtatvàt vyayaþ pràø taø . dyåtave÷yàdàvasthàne kçte vyaye . apagataþ vyayaþkùayo'sya . avina÷vare triø .

#<apavyayamàna># triø apa + vi + aya--÷ànac . apalàpa kartari . %<arthe'pavyayamànantu kàraõena vibhàvitam . dàpayeddhanikasyàrthaü daõóale÷a¤ca ÷aktita iti>% manuþ . apavyayamànamapalapantamiti diø taø raghuø . apavyayakartari triø .

#<apavrata># triø apagataü vrataü ÷rautàdi karma yasya . apagata vihitakarmaõi %<anuvratàya randhayannapavratàniti>% çø 1, 51, 9, apavratàn %<apagatakarmaõa>% iti bhàø . %<gåóhaü såryaü tamasà'pavratena>% çø 50, 4, 6, 1, apagatavratamasya . naùñavrate gçhãtavratatyàgini triø . pràø taø . apakçùñe vrate na0

#<apa÷aïka># triø apagatà ÷aïkàsya pràø baø . niþ÷aïke ÷aïkàrahite .

#<apa÷ada># triø apa + ÷ada--kartari ac . nãce iti kecit . tacca sadadhàtughañitatayà dantyamadhyamiti bahavaþ .

#<apa÷abda># puø apavaiparãtye pràø taø . ÷aktivaikalyapramàdàdinà sàdhu÷abdasyànyathoccàraõasàdhye apabhraü÷a÷abde %<ta eva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãrità>% iti hariþ %<mlecchohavà nàma yadapa÷abda>% iti ÷rutiþ .

#<apa÷avya># triø pa÷ave hitaþ yat, virodhe naø taø . pa÷uvçddhivighàtake %<apa÷avyeva tu và ã÷varà>% iti tàø bràø %<apa÷avyeva pa÷ånàü vçddhivighàtinã>% bhàø .

#<apa÷u># puø na pa÷uþ aprà÷astye naø taø . go'÷vabhinne pa÷au . %<apa÷avo và anye go'÷vebhyaþ iti>% %<apa÷urvyà eùa yadàraõyonaitasya hotavyamiti>% ca ÷ataø bràø . nàsti pa÷uryasya . pa÷u÷ånye %<aprajà apa÷urbhaviùyati>% . ÷ataø bràø .

#<apa÷uc># triø apagatà ÷uk ÷okoyasya pràø baø . apagata ÷oke . sarvadà'peta÷oke àtmani puø . %<ka uttamaþ÷lokaguõànuvàdàt pumàn virajyeta vinà'pa÷ugghnàditi>% bhàgavate pàñhaü prakalpya ÷rãdhareõa apa÷ugàtmetivyàkhyàtam tasya hanana¤ca yathàrthyenàj¤ànaü %<yo'nyathà santamàtmànamanyathà pratipadyate kiütena na kçtaü pàpaü? caureõàtmàpahàriõeti>% manunà àtmano'nyathàråpaj¤ànenaiva svàtmahantçtvokteþ . %<andhaü tamaste pravi÷anti ye kecàtmahanojanà>% iti ÷rutibhàùye'pi tathaivàtmàj¤àne àtmahananamuktam . apa÷okàdayo'pyatra triø .

#<apa÷cima># triø na pa÷cimaþ virodhe naø taø . agrime %<kasyapa÷ca mahàbhàgasteùàmàsãdapa÷cima>% iti ràmàø nàsti pa÷cimaþ ÷eùabhavoyasya . ÷erùa÷ånye, iyattà÷ånye ca %<apa÷cimàmimàü kaùñàmàpadaü pràptavatyahamiti>% ràmàø .

#<apa÷ya># triø dç÷a--vede bàø ÷a naø taø . adraùñari adar÷ake %<andhà apa÷yà na dabhannabhikhyà>% iti çø 1, 148, 5, %<apa÷yà adraùñàraþ>% iti bhàø loke tu adar÷ãtyeva .

#<apa÷raya># puø apa + ÷ri--ac . upà÷raye %<sàmàsàda udmãtho'pa÷rayaþ>% athaø 15, 3, 8, .

#<apa÷rã># triø apagatà÷rãryasmàt ÷rãþ÷obhàdiþ . ÷obhàdihãne .

#<apa÷liùña># triø apa + ÷liùa--kta . ÷leùa÷ånye, saüsargahãne, viyukte ca .

#<apaùñha># naø apa + sthà--ka ambàø ùatvam . aïku÷àgre hemaø . apakramya sthàtari triø .

#<apaùñha># avyaø apa + sthà--suùàmàdiø ùatvam . nirdoùe, ÷obhane, viparãte, ca . %<apaùñhu pañhataþ pàñhyamadhigoùñhi ÷añhasya te>% iti naiùaø . pratikåle, viruddhàrthe ca triø . kàle puø .

#<apaùñhura(la)># triø apa + sthà--kurac và latvam . pratikåle hemaø . viparãte trikàø .

@<[Page 238b]>@
#<apas># naø àpa--asun hçsva÷ca . kammàõa niruø . tadvati ca . %<apasà santu neme>% çø 1, 54, 8, apaþ karma tadghantoveti bhàø %<glàstvà'kçntannapaso'tanvata>% tàø bràø . %<atçùyantãrapasoyantyacchà>% çø 7, 71, 3 %<apasà karmayuktà>% iti bhàø . pràpte triø . màdhyàma karmàpasà navena çø 1, 31, 8, apasà pràpteneti bhàø .

#<apasada># triø apakçùña ivasãdati sada--ac adhame, nãce ca . %<rere kùattriyàpasadàþ!>% iti veraø . %<viprasya triùu varõeùu nçpatervarõayordvayoþ . vai÷yasya varõe caikasmin ùaóete'pasadàþ smçtà iti>% manåkte anulomavarõastrãjàte varõasaïkarabhede mårdhàvasiktàdau puüstrãø . %<yadvijànàmapasadà ye càpadhvaü sajàþ smçtà>% iti manuþ

#<apasama># avyaø samàyà atyayaþ avyayãø . vatsaràtyaye tiùñhastadgugaõapàñhànnaitasya samàsàntaraghañakatà .

#<apasara># puø apa + sç--bhàve ac . apayàne, apasaratyasmàt svatvam apàdàne ac . pratigrahakrayàdau . %<niranvayo'napasaraþ pràptaþsyàccaurakilliùamiti>% manuþ . %<apasaraþ pratigrahakrayàdiþ>% kullåkabhaññaþ .

#<apasaraõa># naø apa + sç--bhàve lyuñ . apayàne %<ito'va saraõameva ÷reya iti>% nàñakam %<apasaraõatoha và agre devà jayanto'jayan>% iti divamevàgre athedamantarikùamatheto'napasaraõàt sapatnànanudanta iti ca ÷ataø bràø 1, 9, 111 .

#<apasarjana># naø apa + sçja--bhàve lyuñ . tyàge, varjane ca . gha¤ . apasargo'pyuktàrthe puø .

#<apasarpa># puø apa + sçpa--kartari ac . guptacare . %<sarpàdhiràjorubhujo'pasarpaü papraccha bhadraü vijitàribhadraþ>% raghuþ . %<tayaivàsarpabhåtayà tatra mçdbhàõóa÷eùamacorayàvaþ>% iti da÷akuø . bhàve gha¤ . apasaraõe .

#<apasarpaõa># naø apa + sçpa--bhàve lyuñ . apayàne pçùñhato gamane .

#<apasala># triø apa + sala--kartari ac . apasavyatàpràpte . %<yathàbàlaü puraskçtya yaj¤opavãtàni apasalàni kçtvà tãrthamavatãryeti>% ÷uø taø baudhàø . apasalàni apasavyànãti ÷uddhitattva raghunandanaþ .

#<apasalavi># avyaø apa + sala--bàø avi . tarjanyaïguùñhamadhyasthànaråpe pitçtãrthe %<tarjanyaïguùñhayorantarà apasalavi apasavyaü và tena pitçbhyonidadhàti>% ÷uø taø gçhyam . %<savyenaiva pàõinà såtratantuü gçhãtvà apasalavi pårbasyàü karùvàü piõóe nidadhyàditi>% gobhilaþ .

@<[Page 239a]>@
#<apasavya># naø apakràntaü savyàt niràø taø . 1 dehadakùiõabhàge %<tarjanyaïguyaùñhorantarà apasalavi apasavyaü veti>% 2 gçhyaparibhàùite pitçtãrthe ca . apagataü magnatayà bhåmaupàtitatvàt savyaü yatra . bhåmau pàtanena bhagnapràyavàmàïge apa vaiparãtye så--bhàve yat savyaü gatiþ . viparãte triø . %<apasavyaü tataþ kçtvà pitéõàmàptadakùiõamiti>% yàj¤aø . %<devakarmànantaraü pitçkarmakaraõe pràptavàmopacàraniràsàyàptadakùiõavyàpàra>% iti ÷ràø taø raghuø . àbhyudayike hi %<nipàto na hi savyasya jànunovidyate kvaciditi>% ÷ràø taø va÷iùñhokteþ bhåmau pàtitavàmjànåkaraõàbhàvaþ . ataeva %<nàtràpasavyakaraõaü na paitraü tãrthamiùyate>% ityàdinà apa savyakaraõaniùedhaþ såpapannaþ . pitçtãrtha¤ca %<yatrànuktovi÷eùastu dakùiõastatra ÷asyate iti>% smçteþ . dakùiõahasta eva . %<pràcãnàvãtinà bhàvyamapasavyamatandriõà . pitryamànidhanàt kàryaü vidhivaddarbhapàõinà>% iti manuþ .

#<apasàra># puø apa + sç--õic--ac . 1 dårãkaraõe 2 vahiùkaraõe, 3 apanayane 3 ca . lyuñ . apasàraõamapyatra naø .

#<apasàrita># triø apa + sç--õic--kta . 1 utsàrite 2 dårãkçte ca

#<apasiddhànta># puø apakràntaþ siddhàntàt niràø taø . 1 svãkçtasiddhàntàt skhalanaråpe doùabhede, %<siddhàntamabhyupetyàniyamàt kayàprasaïgo'pasiddhànta iti>% gauø såø . siddhàntaü ki¤cicchàstrakàràbhyupagatamarthamabhyupetya svãkçtyàniyamàt tanniyamollaïghanàt kayàyàü prasaïgaþ svãkçtasiddhàntapracyavo'pasiddhànta iti tadarthaþ . yathà sàükhyamatenàhaü vadiùyàmãtyabhyupetya kayàyàmàrabdhàyàm àvirbhàvasyàvirbhàvàïgãkàre'navastheti dåùaõe vàdinodbhàvite prativàdã yadà taddoùoddhàraõàya àvirbhàvasyàsato'pi samutpattimabhyupaiti tadà satkàryavàdisàükhyamataviruddhàbhidhàyitvena svàbhyupagataniyamàtikramàt svãkçtasiddhàntapracyavaråpo doùo bhavati saevàpasiddhàntaþ evamanyo'pyudàhàryaþ . vitaõóàvàdinaþ bauddhabhedà÷ca nàpasiddhàntaü doùamaïgãcakruþ teùàü kasyacit siddhàntasyànaïgãkàràt .

#<apasopàna># puø apakràntaþ atikràntaþ sopànamàkàreõa atyàø saø . 1 hastinakhe .

#<apaskara># puø apa + ké--ap rathàïge niø suñ . 1 cakrabhinne rathàrambhake avayavabhede . %<apaskarorathàïgamiti>% pàø . kåvara¤ca rathasyàsãdvàsukirbhajagottamaþ . apaskaramadhiùñhane himàvàn vindhyaparvata iti bhàø kaø paø ukteþ klãvamapi .

@<[Page 239b]>@
#<apasnàta># triø apakçùñaü amaïgalàrthatvàt snàtaþ . 1 mçtamuddi÷ya snàte jane . 2 snànasaüskàràya sthàpite mçte pu strãø kùãra0

#<apasnàna># triø apakràntaþ snànàt niràø saø . 1 snànàva÷iùñe jale %<udvartanamapasnànaü viõmåtreraktameva ca . ÷leùmaniùñhyåtavàntàni nàdhitiùñhettu kàmata>% iti manuþ .

#<apaspa÷a># triø apagataþ spa÷ogåóhacaroyataþ . 1 gåóhacara÷ånye . %<÷abdavidyeva nobhàti ràjanãtirapaspa÷eti>% màghaþ . ÷abdavidyàpakùe paspa÷à pàta¤jalabhàùyasya navàhnikaü 2 tacchånyetyarthaþ .

#<apasmàra># puø apasmàrayati smaraõaü vilopayati apa + smçõic--kartari ac, apagataþ smàraþ smaraõaüyato và . 1 rogabhede . sa ca su÷rute dar÷ito yathà %<smçtirbhåtàrthavij¤ànamapa÷ca parivarjane apasmàra iti proktastato'yaü vyàdhirantakçt .. miyyàdiyogendriyàrthakarmaõàmatisevanàt . viruddhamalinàhàravihàrakupitairmalaiþ . veganigraha÷ãlànàmahità÷ucibhojinàm . rajastamo'bhibhåtànàü gacchatà¤ca rajasvalàm .. tathà kàmabhayodvegakrodha÷okàdibhirbhç÷am . cetasyabhihate pumsàmapasmàro'bhijàyate .. saüj¤àvaheùu srotaþsu doùavyàpteùu mànavaþ . rajastamaþparãteùumåóho bhràntena cetasà .. vikùipan hastapàdau ca vijihvabhrårvilocanaþ . dantàn vàdan vaman phenaü vivçtàkùaþ patet kùitau .. alpakàlàntara¤càpi punaþ saüj¤àü labheta saþ . so'pasmàra iti proktaþ sa ca dçùña÷caturvidhaþ .. vàtapittakaphairnéõà¤caturthaþ sannipàtataþ . hçtkampaþ ÷ånyatà svedodhyànaü mårchà pramåóhatà .. nidrànà÷a÷ca tasmiüstu bhaviùyati bhavantyatha . vepamàno da÷eddantàn ÷vasan phenaü vamannapi .. yo bråyàdvikçtaü satvaü kçùõaü màmanudhàvati . tato me cittanà÷aþ syàtso'pasmàro'nilàtmakaþ .. tçñtàpasvedamårchàrtodhvanannaïgàni vihvalaþ . yo bråyàdvikçtaü satvaü pãtaü màmanudhàvati .. tato me cittanà÷aþ syàtsa pittabhava ucyate . ÷ãtahçllàsanidràrtaþ patan bhåmau vaman kapham .. yo bråyàdvikçtaü satvaü ÷uklaü màmanudhàvati . tato me cittanà÷aþ yàtso'pasmàraþ kaphàtmakaþ .. hçdi todastçóutkledastriùvapyeteùu saüsthayà . pralàpaþ kåjanaü kle÷aþ pratyekantu bhavediha .. sarvaliïgasamàvàyaþ sarvadoùaprakopaje . animittàgamàdvyàdhergamanàdakçte'pi ca .. àgamàccàpyapasmàraü vadantyanye na doùajam kramopayogàddoùàõàü kùaõikatvàttathaiva ca .. àgamàdvai÷varåpyàcca sa tu nirvarõyate budhaiþ . varùatyapi yathà deve bhåmau vãjàni kànicit .. ÷aradi pratirohanti tathà vyàdhisamudbhavaþ . sthàyinaþ kecidalpena kàlenàbhipravardhitàþ .. dar÷ayanti vikàràüstu vi÷varåpànnisargataþ . apasmàro mahàvyàdhistasmàddoùaja eva tu>% iti .. %<dhårto'pasmàrarogã syàditi>% ÷àtàø karmaø . %<apasmàràdirogàõàü jvaràdãnàü vi÷eùata iti>% ghañukastotram .

#<apasmàrin># triø apasmàra + astyarthe ini . 1 apasmàraroga yukte . striyàü ïãp .

#<apasya># triø apasi kammaõi sàdhuþ apas + yat . 1 sàdhukarmakàriõi %<anàvçùñà apasyovasànà>% iti %<yajuø 10, 7, apasyàþ apasi karmaõi sàdhvyaþ>% veø dãø . %<apareõa svayamàtçõõametyàpasyàþ pa¤ca pa¤cànåkànteùvapàmiti>% kàø 17, 6, 2, apasyàstatsaüj¤akà iùñakàbhedà iti vedadãø .

#<apasyu># triø apaþ karmaicchati apas + kyac--u . 1 karmecchau %<gira yadã sabandhavaþ pa¤càvràtà apasyava>% iti çø 9, 14, 2

#<apaha># triø apa + hana--%<ape kle÷atapasoþ>% pàø óa . 1 apaghàtakartari . kle÷àpahaþ putraþ tamo'pahaþ såryaþ . yogavibhàgàdanyatràpi %<suparãkùitamannàdyamadyànmantrairviùàpahairiti>% manuþ

#<apahata># triø apa + hana--kta . 1 vinà÷ite %<yo'yamàtmà'pahatapàùmeti>% ÷rutiþ .

#<apahati># strã apa + hana--ktin . 1 nà÷ane . %<na ha vaisa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirasti>% chàø uø .

#<apahara># triø apa + hç--kartari ac . 1 apaharaõakartari %<bhadraü bhavedbhavabhayàpaharaü nçloke>% iti hemàø bhaviø puø .

#<apaharaõa># naø apa + hç--lyuñ . 1 steye sàdhàraõasya parakãyasya và dhanàdicaurye . %<sãtàdravyàpaharaõe ÷astràõàmauùadhasya ceti>% %<nikùepasyàpaharaõaü narà÷marajatasya ceti>% %<bhakùyabhojyàpaharaõe yàna÷ayyàsanasya ca>% iti ca manuþ steyasvaråpa¤ca smçtau dar÷itaü yathà %<upàyairvividhaireùàü chalayitvàpakarùaõam suptamatta pramattebhyaþ steyamàhurmanãùiõa>% iti nàraø . %<syàt sàhasaü tvanvayavat prasabhaü karmayat kçtam . niranvayaü bhavet steyaü kçtvàpahnåyate ca yaditi>% manuþ . %<anvayavad dravyarakùiràjàdhyakùàdisamakùaü prasabhaü balàvaùñambhena yat paradhanaharaõàdikaü kriyate tat sàhasaü, steyantu tadvilakùaõaü niranvayaü dravyasvàmyàdyasamakùa va¤cayitvà yat paradhanaharaõaü taducyate yaccasànvayamapi kçtvà na mayedaü kçtamiti bhayàt nihnute tadapi steyamiti>% mitàkùarà . tacca sàdhàraõasya parakãyasya và haraõam %<sàmànyadravyaprasabhaharaõàt sàhasaü smçtamiti>% yàj¤aø ukteþ . tathàca parakãye sàdhàraõe và dravye svatva hetubhåtalaukikakrayapratigrahàdikamantareõa svalampàdanaü haraõam tadeva balapårbakaü sàhasamiti bheda iti mitàkùaràdimatam dàyabhàgamate tu sàdhàraõadravyasya nàpaharaõaü paramàtra svatvavaddravyasyaivàpaharaõamiti tatrokteriti vi÷eùaþ . 2 balàdapakarùaõe ca . %<nirviõõo'timamatvena ràjyàpaharaõena ceti>% devã màø .

#<apaharaõãya># triø apahartumarhati apa + hç--anãyar . 1 apaharaõayogye tàni vaståni ca smçtau dar÷itàni . %<dvijo'dhvagaþ kùãõavçttirdvàvikùå dve ca målake . àdadànaþ parakùetrànna daõóaü dàtumarhati>% manuþ . %<caõakavrãhigodhåma yavànàü mudgamàùayoþ . aniùiddhairgrahãtavyà muùñirekà pathi sthitairiti>% %<tatraiva saptame bhakte bhaktàni ùaóana÷natà . a÷vastanavidhànena hattavyaü hãnakarmaõa iti>% ca manuþ . %<dvijastçõaidhaþpuùpàõi sarvataþ svavadàharediti>% yàj¤aø . %<go'gnyarthaü tçõamedhàüsi yaj¤àrthe vãrudvanaspatãnàü puùpàõi svavadàsãta phalàni ceti>% gauø . 2 apanetavye ca .

#<apahartç># triø apa + hç--tçc striyàü ïãp . 1 apahàrake . %<nikùepasyàpahartàra tatsamaü dàpayeddamamiti>% manuþ . tçõi tu naloketyàdinà pàø ùaùñhãniùedhàt karmaõi dvitãyà .

#<apahasta># puø apasàraõàrthaþ hastaþ . 1 galahaste apasàraõàyodyataþ hastoyasya . 2 galahastena apasàrite triø .

#<apahastita># triø hastena apasàryate apa + hasta + õickarmaõi kta . 1 galahastàdinà niraste apasàrite .

#<apahàra># puø apa + hç--gha¤ . 1 caurye 2 apaharaõe, 3 apanayane . %<karõanàsàpahàreõa bhaginã me viråpiteti>% ràmàø svàmyanupakàridhanavyaye %<nàpahàraü striyaþ kuryuþ patirikthàt katha¤caneti>% smçtiþ . %<apahàra÷ca dhanasvàmyanupayoge bhavatãti>% dàyabhàgaþ . 4 apacaye, 5 hànau, 6 saïgopane ca .

#<apahàraka># triø apa + hç--õvul . 1 cauryakartari 2 apasàraõa kartari 3 saïgopaka 4 sthànàntaràpakarùake ca . %<jàlàpahàrakàn pakùiõa>% iti hitoø . apahàrakabhedà÷ca manunà dar÷itàþ dvividhàüstaskaràn vidyàt paradravyàpahàrakàn . prakà÷àü÷càprakà÷àü÷ca càracakùurmahãpatiþ . prakà÷ava¤cakàsteùàü nànàpaõyopajãvinaþ . pracchannava¤cakàstvete ye stenàñavikàdayaþ . utkocakà÷caupadhikàva¤cakàþ kitavàstathà . maïgalàde÷avçttà÷ca bhadrà÷caikùaõikaiþ saha . asamyakkàriõa÷caiva mahàtrà÷cikitsakàþ . ÷ilpopacàrayuktà÷ca nipuõàþ paõyayoùitaþ . evamàdãn vijànãyàt prakà÷àüllokakaõñakàn! %<nigåóhacàriõa÷cànyànanàryànàryaliïgina>% iti .

@<[Page 241a]>@
#<apahàrin># triø apa + hç--õini striyàü ïãp . 1 apahartari 2 apanàyake ca %<indriyàõàü vicaratàü viùayeùvapahàriùu>% iti manuþ %<kùetradàràpahàrã ca ùaóete hyàtatàyina>% iti manuþ

#<apahàsa># puø apa + hasa--gha¤ . 1 akàraõahàsye hemacandraþ .

#<apahnava># puø apa + hnu--ap . 1 sato'pi vastuno'sattvena kathanaråpe'palàpe, . apahnava÷ca dvivighaþ ÷abdataþ arthatovà mithyaitaditi ÷abdataþ, nàbhijànàmyahaü, tatra tadà na mama sthitirityevamarthato'pahnava iti . 2 premõi ca .

#<apahnuta># triø apa + hnu--kta . 1 kçtàpahàre vastuni yasya cauryaü kçtaü tasmin, 2 sthànàntaraü nãte, 3 apasàrite ca .

#<apahnuti># strã apa + hnu--ktin . 1 apahnave %<prakçtaü pratiùidhyànyasthàpanaü syàdapahnutiriti>% sàø daø ukte 2 arthàlaïkàrabhede ca . sà ca dvidhà apahnavapårbakaþ anyàropaþ, anyàropapårbakaþ apahnava÷ca yathà %<nedaü nabhomaõóalamamburà÷irnaità÷ca tàrà navaphenabhaïgàþ . nàyaü ÷a÷ã kuõóalitaþ phaõãndro nàsau kalaïkaþ ÷ayito muràriþ>% .. %<etadvibhàti caramàcalacåóacumbi hiõóãrapiõóaruci÷ãtamarãcivimbam . ujjvàlitasya rajanãü madanànalasya dhåmaü dadhatprakañalà¤chanakaitavena>% .. %<viràjate vyomavapuþ payodhistàràmayàstatra ca phenabhaïgàþ>% . ityàdyàkàreõa prakçtaniùedho boddhavyaþ . %<gopanãyaü kamapyarthaü dyotayitvà katha¤cana . yadi ÷leùeõànyayà và'nyayayet sàpyavahnutiþ>% sàø daø tatra ÷leùeõa yathà .. %<kàlevàrigharàõàmayatitayà neva ÷akyate sthàtum . utkaõñhitàsi tarale! na hi na hi sakhi! picchilaþ patthàþ>% .. atràpatitayetyatra patiü vinetyuktvà patanàbhàvenetyanyathàkçtam . a÷leùeõa yathà . %<iha puro'nilakampitavigrahà milati kà na vanaspatinà latà . smarasi kiü sakhi kàntaratotsavaü! na hi ghanàgamarãtirudàhçtà>% iti ..

#<apahnuvàna># triø apa + hnu--÷ànac . 1 corayati 2 apanayati 3 saügopayati ca %<apahnuvànasya janàya yannijàmiti>% naiùa0

#<apahnåyamàna># triø apa + hnu--karmaõi ÷ànac . 1 apanãyamàne 2 sthànàntaramapasàryamàõe 3 cauryamàõe ca .

#<apahriyamàõa># triø apa + hç--karmaõi ÷ànac . 1 cauryamàõe . 2 apàkçùyamàõe ca .

#<apàükùaya># puø 6 taø aluk saø . 1 netre . a÷rujaladharatvàttathàtvam apàükùaye cakùuùi, tvàü sàdayàmi %<cakùu rvà apàükùaya iti>% ÷rutiþ yajurvedadãpaþ . padadvayamityeke .

#<apàüjyotis># naø 6 taø aluksaø . 1 vidyutsutà hi apsu kùiyanti %<apàüjyotiùi vidyuti tvàü sàdayàmi>% %<vidyudvà apàüjyotiriti>% ÷rutiþ veø dãø padadvayamityeke

#<apàünapàt># puø na pàtayati pata--õic--kvip naø taø %<na bhràõnapàdityà0>% pàø prakçtibhàvaþ aluksaø . 1 yaj¤a devatàbhede . %<aponapàt apàünapàcca devateti>% siø kauø . %<aponapàte apàünapàte'nubråhãti>% praiùyaþ .

#<apàünaptri(ptrã)ya># triø apàünapàt devatà'sya gha, cha và . 1 apàünapàddevatàke haviràdau .

#<apàünàtha># puø 6 taø aluk saø . 1 samudre .

#<apàünidhi># puø nidhãyate'smin ni + dhà--àdhàre ki 6 taø aluksaø . 1 samudre, 2 viùõau ca %<apàünidhiraviùñhànamapramattaþ pratiùñhita iti>% viùõusahaø . %<saritàmassi sàgara>% iti gãtoktestasya tathàtvam .

#<apàüpati># puø pà--óati 6 taø aluk saø . 1 samudre, 2 varuõe ca .

#<apàüpàthas># naø pàthaþ sàraþ 6 taø aluksaø . 1 anne tasya vçùñiprabhavatvàttathàtvam %<vçùñerannaü tataþ prajeti>% gãtàyàü tathokteþ . %<apàüpàthasi anne tvàü sàdayàmi>% %<annaü và apàüpàtha>% iti ÷rutiþ veø dãø . padadvayamityeke .

#<apàüpitta># naø 6 taø và aluk saø . 1 agnau, tasya jalahetutvàt tatpittatvam %<àkà÷àdvàyurdvàyoragniragneràpa>% iti ÷rutau tasya tathàtvàvagateþ . và luki appittama pyatra .

#<apàüpurãùa># naø purãùaü malaþ 6 taø aluksaø . 1 sikatàsu, tàsàü jalamalaråpatvàttathàtvam apàüpuroùe sitakàsu tvàü sàdayàmi %<sikatà và apàü purãùamiti ÷rutiþ>% vedadã0

#<apàüyoni># strã 6 taø aluksamàø . 1 samudre %<apàüyonau samudre>% iti vedadãø %<samudrovai apàüyoniriti>% ÷ataø bràø padadvayamityeke .

#<apàü÷u(su)là># strã pàü÷a(sa)vovyabhicàradoùàþ santi yasyàþ sidhàø lac pàü÷u(su)là svairiõã naø taø . 1 pativratàyàü striyàm %<apàü(su)÷ulànàü dhuri kãrtanãyeti>% raghuþ .

#<apàüsadana># naø aluksaø . 1 divi %<divi hyàpaþ sannà iti>% ÷ataø bràø . bhinnaü padamityeke .

#<apàüsadhastha># puø 6 taø aluksaø . 1 antarikùe %<apàüsathasthe antarikùe>% vedadãø %<antarikùaü và apàüsadhasthamiti>% ÷ataø bràø . bhinnaü padamityeke .

#<apàüsadhim># naø 6 taø aluksaø . 1 ÷rotre %<apàüsadhiùi ÷rotre>% vedadoø . %<÷rotraü và apàüsadhiriti>% ÷ataø bràø .

@<[Page 242a]>@
#<apàüsamudra># puø samudraþ sadanam 6 taø aluksaø . 1 manasi %<mano và apàü samudra>% iti ÷ataø bràø .

#<apàka># puø paca--gha¤ naø taø . 1 pàkàbhàve, bhuktànnàderagnimà dyàdinà 2 pàkàbhàve ca . 7 baø . tatsàdhane 3 ajãrõatàroge . 6 baø . pàkarahite àme triø . 4 mårkhaþ pàkaþ 5 tadbhinne, pràj¤e %<aitanàpàkàþ prà¤cona kecidàpaya>% iti çø 1, 1102, apàkàþ! paktavyapraj¤àþaparipakvaj¤ànà iti bhàø . %<adidyutat svapàko vibhàvàgne çø 6, 11, . pàkaþ paktavyapraj¤osårkhastadvilakùaõa iti>% bhàø %<à yasmin tveþsvapàke yajatrà>% çø 6, 12, 2, %<apàke pràj¤e>% iti bhàø %<pàkaþ paktavya>% iti niruø . pàka÷ca dvividhaþ laukikaþ alaukika÷ca tatra laukikaþ dahanàdisàdhyaþ alaukikastu dvividhaþ kàlakçtapariõatibhedaþ jañaràgnisàdhya÷ca tatra taõóulàdeþ pàkaþ laukikaþ, àmraphalàdeþ kàlakçtaþ, bhuktànnàdeþ jañharàgnikçtaþ vaidyakaprasiddhaþ . sa ca su÷rute dar÷itaþ %<vipàkaþ pradhànamiti>% kasmàt? samyaïmithyàvipàkatvàdiha sarvadravyàõyabhyavahçtàni samyagmithyàvipakvàni guõaü doùaü và janayanti . tatràhuranye pratirasaü pàka iti . kecittrividhamicchanti madhuramamlaü kañukaü ceti tattu na samyagbhåtaguõàdàgamàccàmlo vipàko nàsti pittaü hi vidagdhamamlatàmupaityagnermandatvàt . yadyevaü lavaõo'pyatyaþ pàko bhaviùyati ÷leùmà hi vidagdho lavaõatàmupaiti madhuro madhurasyàmlo'mlasyaivaü sarveùàmiti kecidàhurdçùñàntaü paridi÷anti yathà tàvat kùãraü sthàlãgatamabhipacyamànaü madhurameva syàttathà ÷àliyavamudgàdayaþ prakãrõàþ svabhàvamuttarakàle'pi na parityajanti tadvaditi . kecidvadantyabalavantobalavatàü va÷amàyàntãtyevamanavasthitistasmàdasiddhànta eùaþ . àgame hi dvividha eva pàkomadhuraþ kañuka÷ca tayormadhuràkhyoguruþ kañukàkhyo laghuriti tatra pçthivyaptejovàyvàkà÷ànàü dvaividhyaü bhavati guõasàdharmyàdgurutà laghutà ca pçthivyàpa÷ca gurvyaþ, ÷eùàõi laghåni, tasmàddvividha eva pàka iti . bhavanti càtra . dravyeùu pacyamàteùu yeùvambu pçthivãguõàþ . nirvartante'dhikàstatra pàko madhura ucyate .. tejo'nilàkà÷aguõàþ pacyamàneùu yeùu tu . nirvartante'dhikàstatra pàkaþ kañuka ucyate .. pçthaktvadar÷inàmeùa vàdinàü vàdasaügrahaþ . caturõàmapi sàmaryamicchantyatra vipa÷citaþ .. taddravyamàtmanà ki¤cit ki¤cidvãryeõa sevitam . ki¤cidrasavipàkàbhyàü doùaü hanti karoti và .. pàko nàsti vinà vãryàdvãryaü nàsti vinà rasàt . raso nàsti vinà dravyàddravyaü ÷reùñhamataþ smçtam .. janma tu dravyarasayoranyo'nyàpekùakaü smçtam . anyo'nyàpekùakaü janma yathà syàddehadehinoþ .. vãryasaüj¤à guõà ye'ùñau te'pi dravyà÷rayàþ smçtàþ . raseùu na vasantyete nirguõàstu guõàþ smçtàþ .. dravye dravyàõi yasmàddhi vipacyante na ùaórasàþ . ÷reùñaü dravyamato j¤eyaü ÷eùà bhàvàstadà÷rayàþ .. amãmàüsyànyacintyàni prasiddhàni svabhàvataþ . àgamenopayojyàni bheùajàni vicakùaõaiþ iti .. tadubhayàbhàvaþ apàkaþ . vaidyakoktàpàkalakùaõamuktaü nidàne %<aïgamardo'rucistçùõà àlasyaü gauravaü jvaraþ .. apàkaþ ÷ånyatàïgànàmàmavàtasya lakùaõamiti>% . gàtraprade÷e kvacideva doùàþ saümårchità màüsamasçk praduùya, vçttaü sthiraü mandarujaü mahàntamanalpamålaü ciravçddhyapàkamiti màdhavaþ . pàkaþ alpaþ 6 tadbhinne triø . %<senayàgnerapàkacakùasa>% iti çø 8 . 75 . 7 . %<apàkacakùasaþ analpacakùasa>% iti bhàø . adhikaü pàka÷abde vakùyate .

#<apàkaja># triø na pàkàjjàyate jana--óa naø taø . 1 pàkajabhinne %<apàkajànuùõà÷ãtaþ spar÷astu pavane mata>% iti bhàùàø .

#<apàkaraõa># naø apa + à + kç--lyuñ . 1 niràkaraõe . %<tadapàkaraõàyàheti>% pra÷naø uø bhàø . %<çõatrayàpàkaraõànnàstyapavarga iti>% gauø såø apasàraõe, dårãkaraõe ca . %<nidhàya vatsàpàkaraõaü pårbavaditi>% kàø 412 . 35 .

#<apàkariùõu># triø apa + à + kç--bàø iùõuc . 1 dårãkaraõa÷ãle 2 apasàraõa÷ãle .

#<apàkartos># avyaø apa + à + kç--kçtyàrthe tosun . 1 apàkartavye tasya ca bhàvalakùaõatvamaupàdhikam .

#<apàkarman># naø apa + à + kç manin niràse .

#<apàka÷àka># puø na pacyate ÷àko yasya . 1 àrdrake . tasya målameva bhojanàrthaü pacyate na ÷àkaþ .

#<apàkin># triø na pàko'styasya ini .. 1 pàka÷ånye apàke .

#<apàkçta># triø apa + à + kç--kta . 1 nivàrite 2 dårãkçte %<apàkçtasvedalavàmarudbhiriti>% raghuþ .

#<apàkçti># strã apa + à + kç--bhàve ktin . 1 dårãkaraõe . 2 apasàraõe ca .

#<apàkçtya># avyaø apa + à + kç--lyap . 1 niràkçtyetyarthe %<çõatrayamapàkçtya manomokùe nive÷ayediti>% manuþ .

#<apàkriyà># strã apa + à + kç--bhàve ÷a . 1 apàkaraõe 2 apasàraõe %<çõànàma napàkriyeti>% upapàtakagaõanayàü smçtiþ

@<[Page 243a]>@
#<apàktàt># avyaø apàcã avàcã pratãcã và bàø tàtil 1 avàcyàþ 2 pratãcyà và ityarthe pràktàdapàktàdadharàdudaktàdabhi çø 7, 104 . 19 . apàktàt pratãcyà iti bhàø .

#<apàkùa># naø apanatamanugatamakùamindriyam atyàø saø . 1 indriyasannikarùaje pratyakùe 2 tadviùaye triø trikàø .

#<apàïkteya># triø sadbhiþ saha bhojane païktimarhati arhàrthe óhak naø taø . 1 sadbhiþ saha ekapaïaktau bhojanànarhe stenapatitàdau . atra ùya¤i apàïktya ityapi . te ca manau dar÷itàþ yathà %<ye stenapatitaklãbà ye ca nàstikavçttayaþ . tàn havyakavyayorviprànanarhànmanurabravãt .. jañilaü cànadhãyànaü durbalaü kitavaü tathà . yàjayanti ca ye pågàüstàü÷ca ÷ràddhe na bhojayet .. cikitsakàn devalakàn màüsavikrayiõastayà . vipaõena ca jãvantovarjyàþ syurhavyakavyayoþ . preùyo gràmasya ràj¤a÷ca kunakhã ÷yàvadantakaþ . pratiroddhà guro÷caiva tyaktàgnirvàrdhuùistayà .. yakùmã ca pa÷upàla÷ca parivettà niràkçtiþ . brahmadviñ parivitti÷ca gaõàbhyantara eva ca .. ku÷ãlavo'vakãrõã ca vçùalãpatireva ca . paunarbhava÷ca kàõa÷ca yasya copapatirgçhe .. bhçtakàdhyà pako ya÷ca bhçtakàdhyàpitastathà . ÷ådra÷iùyo guru÷caiva vàgduùñaþ kuõóagolakau .. akàraõaparityaktà màtàpitrorgurostathà . bràhmairyaunai÷ca sambandhaiþ saüyogaü patitairgataþ .. agàradàhã garadaþ kuõóà÷ã somavikrayã . samudrayàyã vandã ca tailikaþ kåñakàrakaþ .. pitrà vivadamàna÷ca kitavo madyapastathà . pàparogyabhi÷asta÷ca dàmbhiko rasavikrayã .. ghanuþ÷aràõàü kartà ca ya÷càgredidhiùåpatiþ . mitradhrugdyåtavçtta÷ca putràcàryastathaiva ca .. bhràmarã gaõóamàlã ca ÷vitryatho pi÷unastathà . unmatto'ndha÷ca varjyàþ syurvedanindaka eva ca .. hastipo'÷coùñradamako nakùatrairya÷ca jãvati . pakùiõàü poùako ya÷ca yuddhàcàryastathaiva ca .. srotasàü bhedako ya÷ca teùàü ca poùaõe rataþ . gçhasaüve÷ako dåto vçkùàropaka eva ca .. ÷vakrãóã ÷yenajãvã ca kanyàdåùakaü eva ca . hiüsro vçùalavçtti÷ca gaõànàü caiva yàjakaþ .. àcàrahãnaþ klãva÷ca nityaü yàcanakastayà . kçùijãvã ÷lãpadã ca sadbhirnindita eva ca .. aurabhriko màhiùikaþ parapårvàpatistathà . pretanirhàraka÷caiva varjanãyàþ prayatnataþ .. etàn vigarhitàcàrànapàïkteyàn dvijàdhamàn . dvijàtipravarovidvànubhayatra vivarjayet . bràhmaõastvanadhãyànastålàgniriva ÷àmyati . tasmai havyaü na dàtavyaü na hi bhasmani håyate .. apàïktyadàne yo dàturbhavatyårdhvaü phalodayaþ . daive haviùi pitrye và tatpravakùyàmya÷eùataþ .. avratairyaddvijairbhuktaü parivettràdibhistathà . apàïkteyairyadanyai÷ca tadvai rakùàüsi bhu¤jate>% iti ..

#<apàïktya># triø na païktimarhati ¤ya naø taø . 1 apàïkteye . %<apàïktyadàne yodàturiti>% manuþ .

#<apàïga># puø apàïgati tiryak calati netraü yatra apa + aïga gha¤ . 1 netraprànte, %<ajani païgurapàïganijàïgaõabhramikaõe'pi tadãkùaõakha¤jana>% iti naiùaø 2 tilake ca . apagatamaïgaü yasya pràø vaø . 3 aïgahãne triø striyàü ïãp .

#<apàïgaka># puø apakçùñamaïgaüyasyavà kap . (àpàï) iti khyàte apàmàrge . svàrthekan 1 netrànte puø . 2 apagatàïge triø .

#<apàïgadar÷ana># naø apàïgena netràntena dar÷anaü 3 taø . 1 kañàkùe

#<apàïganetra># naø apàïgaü de÷aü vyàpya netram . 1 dãrghanetre .

#<apàc># triø apà¤cati apa + anca--kvip . 1 apagamanakartari 2 aprakà÷àrthe ca . striyàü ïãp . sà ca 3 dakùiõasyàü di÷i, 4 pratãcyàmiti vedabhàùye màdhavaþ . pràktàdapàktàdadharàditi çø 7, 104, 19 %<apàktàt pratãcyà>% iti tena vyàkhyànàt . tatra padàntareõa dakùiõapratãterapàk÷abdasya pratãcyàü lakùaõaiva na tatra÷aktiriti tu yuktam .

#<apàcãna># triø apàcyàü dakùiõasyàü bhavaþ kha . 1 dakùiõadigbhave 2 aprakà÷amàne ca . %<yohyapàcãne tamasi madantãriti>% çø 7, 6, 4, %<apàcãne aprakà÷amàne>% bhàø .

#<apàcya># triø apàcyàü bhavaþ %<dyupràgityà0>% pàø yat . 1 dakùiõadigbhave padàrthe %<ye ke ca nãcyànàü ràjàno ye apàcyànàmiti>% aitaø vràø .

#<apàñava># naø pàñavaü pañutà pañu + bhàve'õ nàsti tadyatraü . 1 roge . naø taø . 2 pañutàbhàve %<apàñavàdya÷aucàdyairyadi vighnaü prajàyate>% iti smçtiþ . 6 baø . 3 pañutà÷ånyetri0

#<apàtta># triø apa + à + dà--kta . 1 pràpte . %<sahovàca vij¤àyate nàsti hiraõyasyàpàttamiti>% vçø uø . %<apàttaü pràptamiti>% bhàø .

#<apàtra># naø pàtraü÷ràddhamojanadànàdiyogyaü naø taø . 1 vidyàdihãne'nàcàre, 2 dànàdiyogyatàhãne kupàtre, nañàdau ca . dànàdipàtra¤ca pàtra÷abde dar÷ayiùyate . %<ade÷akàle yaddànamapàtrebhya÷ca dãyate . asatkçtamavaj¤àtaü tattàmasamudàhçtamiti>% gãtà %<apàtreùu ca yaddattaü tat sarvaü viphalaü bhave diti>% smçtiþ %<apàtre pàtramityukte kàrye và dharmasaühite>% iti mitàkùaràyàü nàradaþ .

@<[Page 244a]>@
#<apàtrãkaraõa># naø apàtraü ÷ràddhabhojanàdyayogyaü kriyate'nena . 1 ninditapratigrahàdijanite %<ninditebhyo dhanàdànaü bàõijyaü ÷ådrasevanam . apàtrãkaraõaüj¤eyamasatyasya ca bhàùaõa>% miti manåkte pàpabhede 2 taddhetubhåte ninditadhanàdànàdau ca .

#<apàda># triø nàsti pàdo'sya antyalopaþ samàø . 1 pàda÷ånye %<apàdapàõirjavanograhãteti>% ÷rutiþ .

#<apàdàna># naø apagamàya àdãyate'vadhitvena apa + à + dàlyuñ . %<dhruvamapàye'pàdànamiti>% 1 vyàkaraõaparibhàùi kàrakabhede . yathoktaü hariõà %<apàye thadudàsãnaü calaü và yadi và'calam . dhruvamevàtadàve÷àttadapàdànamucyate>% pata todhruva evà÷co yasmàda÷vàt patatatyasau . tasyàpya÷vasya pratane kuóyàdi dhruvamucyate . meùàntarakriyàpekùamavadhitvaüpçthakpçthak . meùayoþ svakriyàpekùaü kartétva¤ca pçthak pçthak iti taccàpàdànaü trividham . %<nirdiùñaviùayaü ki¤cidupàttaviùayaü tathà . apekùitakriya¤ceti tridhàpàdànamiùyate>% iti haryukteþ . nirdiùñaþ ÷råyamàõo viùayo yasya tat, svàpekùita÷råyamàõakriyamityarthaþ yathà vçkùàt patraü patatãtyàdau, apàdànaviùayãbhåtaü patanaü hi tatra÷råyamàõam . dvitãyam upàttaþ gçhãtaþ dhàtvantaràrthaghañakãbhåta iti yàvat viùayo yasyeti vyutpattyà svaviùayakriyàghañita÷råyamàõakriyàntaramityarthaþ yathà meghàt vidyotate vidyudityàdau niþsaraõapårbakavidyotanàrthavidyotatiyoge meghàdestadekade÷e niþsaraõe'pàdànatvam . apekùitakriyaü tçyãyaü yayà kuto bhavàniti pra÷navàkye, pàñaliputràdityuttaravàkye ca kuta iti pàñaliputràdityanayorapekùitagatyàdikriyàpekùatvàt apekùitakriyàpàdànatvam . apàdàne pa¤camãti pàø .

#<apàna># puø apànayati apasàrayati måtràdi apa + à + nãóa apasàrayati adho'niti gacchati và apa + ana--ac và 1 måtràderadho nayana÷ãle, guhyade÷asthe, %<adhonayanatyapànastu àhàra¤ca nçõà puna>% tityuktalakùaõe %<måtra÷ukravahovàyurapàna iti kãrtyate>% ityuktalakùaõe ca vàyau . %<pràõo'pànavyànasamàna ityetet sarvaü pràõa>% iti vçø %<apanayanàt måtrapurãùàderapàno'dhovçttirvàvuþ nàbhisthàna>% iti màø %<atha yo'sya pratyaï÷uùiþ so'pàna>% iti chàø uø . %<atha yo'sya pratyaï÷uùiþ pa÷cimadiktho vàyuvi÷evaþ sa måtrapurãùàdyannatho'nitãtyapàna>% iti bhàø %<yadvai pràõiti sa pràõaþ yadapàniti so'pàna iti>% chàø uø . %<yadvai puruùaþ pràõiti mukhanàsikàbhyàü vàyuü vahirnissàrayati sa pràõàkhyo vàyurvàyuvçttivi÷eùaþ yadapànityapa÷yamiti tàbhyàmeva mukhanàsikàbhyàm antaràkarùati vàyuþ so'pàno'pànàkhyà vçttiriti>% bhàø . padàrthàdar÷e tu pårboktaiva niruktirdar÷ità yathà apànayatyapàno'yamàhàraü ca malàrpitam . %<÷ukraü måtraü tathotsargamapànastena màrutaþ . indragopaprabhàkà÷aþ sandhyàjaladasannibhaþ .. sa ca meóhre ca pàyau ca åruvaïkùaõa jànuùu . jaïghodare kçkàñyà¤ca nàbhimåle ca tiùñhatã>% ti yogàrõavaþ . %<pràõàpànàntare devã vàgvai nityaü pratiùñhatãti>% mahàø bhàø %<pràõàpànau samau kçtvà nàsàbhyantaracàriõà>% viti gãtà . apa + ana--bhàve gha¤ . 2 apànakriyàyàm vahirgatàyàþ 3 pràõavçtterantaþ prave÷ane puø %<prajàbhyo'pànàyeti>% tàø bràø . apànaþ vahirgatàyàþ pràõavçtterantaþprave÷anamapànanaü tena hi vàyuþ ÷arãre nãyate apànena, yataþ %<pràõo na paràbhavatãti>% ÷rutyantaramiti tàø bhàø . àdhàre gha¤ 4 guhyasthàne puø .

#<apànana># naø apa + ana--bhàve lyuñ . 1 apa÷vasane, mukhanàsikàbhyàü vahirnissàripràõavàyostàbhyàmeva màrgàbhyàmantaràkarùaõe 2 såtrapurãùàderadhonayane ca apàna÷abde tàø bràø udà0

#<apàntaratamas># puø apagatamàntaraü tamo yasya . 1 vedàrthaprakà÷ake devasutabhede . %<apàntaratamà nàma jàto devasya vai sutaþ . kçtà÷ca tena vedàrthàstena satyena mokùayeti>% harivaø 263 a0

#<apàpa># triø nàsti pàpaü pàpakàraõaü và yasya . 1 pàpajanakàcàra÷ånye 2 niùpàpe ca %<iyaü dà÷arathe! sãtà suvratà brahmacàriõã . apàpà hi tvayà tyakteti>% ràmàø .

#<apàmàrga># puø apamçjyate vyàdhiranena mçj--karaõe gha¤ kutvadãrghau . (àpàï) iti 1 khyàte vçkùe! %<apàmàrga! tvayà vayaü sarvaü tadapamçjmahe>% athaø 4, 18, 7 . %<arpàmàrga oùadhãnàü sarvàsàmeka idva÷ãti>% athaø 4, 17, 9, 7 .

#<apàmàrgakùàrataila># naø %<karõanàde karõakùveóe kañutailena påraõam nàdavàdhiryayoþ kuryàt karõa÷åloktamau ùadham apàmàrgakùàrajalaiþ kçtakalkena sàdhitam tilajamapaharati karõanàdaü bàdhirya¤jàpi påraõata>% iti cakradattokte 1 tailabhede .

#<apàmàrgataila># naø %<kùayaje kùuyamàsàdya kartavyo vçühaõo vidhiþ . pàne nasye ca sàrmaþ syàdvàtaghnairmadhuraiþ ÷ubham . kçmije vyoùanaktàhva÷igruvãjai÷ca nàyanam . ajàmåtrayutaü nasyaü kçmije kçmijit param . apàmàrgaphalavyoùani÷àkùàrakaràmañhaiþ . savióaïgaü ÷çtaü måtre tailaü nasyaü kçmiü jayediti>% cakradatokte 1 kçmighnatailabhede .

#<apàya># puø apa + iõ--ac . 1 vi÷leùajanakakriyàyàm %<dhruvamapàye'pàdànamiti>% pàø . %<apàye vi÷leùajanakakriyàyàmiti>% siø kauø . %<apàye yadudàsãnamiti>% hariø . 2 nà÷e 3 apagamane ca .

#<apàyin># triø apa + iõa--õini . 1 apàyayukte 2 viyogini 2 na÷vare ca %<màtràspar÷àstu kaunteya! ÷ãtoùõamukhaduþkhadàþ àgamàpàyino'nityaþstàüstitikùasva bhàrateti>% gãtà . %<anapràyini saü÷rayadrume gajabhagnà patanàya vallarãti>% kuø .

#<apàra># triø nàsti pàraü yasya . 1 pàra÷åtye 2 duþkhenottàrye 3 dãrghamaryàde . %<mahãmapàràü sadane sadasyati>% çø 3, 30, 9 4 agàdhe antarapàra årve ançtaü dahanoþ çø 3, 1, 14 . %<apàre agàdha>% iti bhàø . 5 dårapàre rajasã apàre çø 1, 42, 46 . ime cidindra  .  rodasã apàre iti çø 3, 305 . %<apàre dårapàre>% iti bhàø . 6 sãmàrahite %<mahã apàre rajasã>% çø 9, 68, 3 . %<apàre somàrahite>% iti bhàø . 7 adhike %<apàro vo mahimà vçddha÷araõa>% iti çø 5, 87, 6 . %<apàraþ adhika>% iti bhàø . %<apàre pàramicchantaþ saüsàràrõavarodhasãti>% mahàbhàø . %<tadapàra, masaükhyeyaü vànaràõàü mahadbalam>% ràmàø . 8 anuttàrye %<ràvaõa÷ca mahà÷atrurapàraþ pratibhàti me iti>% ràmàø . tasyàþ pàramapàra¤ca vrajanti vijayaiùiõa iti bhàø kaø paø 19 aø . 9 nadyàderarvàkpàre naø . 10 pçthivyàü strã niruø .

#<apàrõa># naø apa + arda--ktaniø na . 1 abhyarõe samãpe niruø . 2 samãpavartini triø .

#<apàrtha># triø apagatã'rtho yasya . 1 nirarthake 2 vyarthe 3 niùprayejate %<sarvametadapàrthaüte kùipraü tau saüprasàdayeti>% vanapaø 214 aø . 4 abhidheya÷ånye, %<apàrthaübahu saïkãrõaü bhàùate>% iti su÷rutam . và kap . apàrthako'pyatra . ato yadanyadvibråyurdharmàryaütadapàrthakamiti manuþ . tacca yogyatàsattyàkàïkùà÷ånyaü vàkyaüyathoktaü gautamena %<paurvàparyàyogàdapratibandhàrthamapàrthakamiti>% paurvàparyaü kàryakàraõabhàvastasyà'yogàdasambhavàt ÷àbdabodhajanakàkàïkùàj¤ànàdyasambhavàt apratibandhaþ asambaddho'rthaþ prayojanaü ÷àbdabodharåpaü yatra . tathàcàbhimatabàkyàrthabodhànukålàkàïkùàdi÷ånyabodhajanakatvaü tattvamiti tadarthaþ .

#<apàla># triø nàsti pàlaþ pàlako yasya . 1 pàlaka÷ånye pa÷vàdau . 2 brahmavàdinyàmatrisutàyàü strã . %<apàlàmindra! ÷iùyaþ påhyakçõoriti>% çø 8, 9, 17 . apàlàmetannàmikàmatrimutàü brahmavàdinãmiti bhàø .

#<apàlamba># puø apakçùyàlambate apa + à--lamba gha¤ . 1 ÷akañapa÷càdbhàge %<tataþpa÷càt parikramya apàlamvamabhipadyàheti>% ÷ataø bràø 3, 3, 4, 12, %<apàlambaü ÷akañasya pa÷càdbhàgamiti>% bhàø .

#<apàvartana># naø apa + à + vçta--lyuñ . 1 ulluõñhane bhåmyàdau patitvà luõñhane, 2 apàkaraõe ca .

#<apàvçta># triø apa + à + vç--kta . 1 anàvçte 2 udvàñite 3 apasàritàvaraõe ca %<yadçcchayà copapannaü svargadvàramapàvçtam . sukhinaþ kùatriyàþ pàrtha! labhante yuddhamãdç÷amiti>% gãtà . %<aho apàvçtaü dvàramàpadàmayameùa me>% ràmàø 4 àvçte, 5 pihite svatantre ca iti mediniþ .

#<apàvçti># strã apa + à + vç--ktin . 1 àvaraõanivàraõe udghàñane 2 àvaraõàpasàraõe ca . %<sa å sve rejayatyapàvçtimiti>% çø .

#<apàvçtta># triø apa + à + vçta--kta . 1 antarite 2 paràvçtte, 3 nivçtte ca %<pratigrahàdapàvçttaþ santuùño yena kenaciditi>% mahàø bhàø %<kayaüdrakùyàmyapàvçttàü parairiva hatàü camåmiti>% ràmàø .

#<apàvçtti># strã apa + à + vçta--ktin . 1 udvartane 2 ni vçttau ca .

#<apà÷raya># puø apa + à + ÷ri--ac . 1 madhye %<paryaïkasyàpà÷raye>% iti kàdaø . 2 aïgaõàvaraõe candràtapàdau hemaø apagata à÷rayo yasya . 3 à÷rayavihãne triø .

#<apàùñha># triø apa + à + sthà--ka ambàø ùatvam . 1 apàsthite %<÷alyàdviùaü niravacaü prà¤janàduta parõadheþ . apàùñhàcchuïgàditi>% athaø 4, 6, 5 .

#<apàsaïga># puø apa + à + sanja--gha¤ kutvam . 1 tåõe iùudhau .

#<apàsana># naø apa + asa--lyuñ . 1 màraõe badhe 2 apakùepaõe, 3 dårãkaraõe ca .

#<apàsita># triø . apa + asa + õic--kta . 1 apasàrite .

#<apàsçta># triø apa + à + sç--kta . 1 dårãbhåte 2 palàyite .

#<apàsta># triø apa + asa + kta . 1 kùipte 2 niraste 3 dårãkçte 4 apasàrite ca %<samucchvalitavibhramà gatirapàstasaüsthà matiriti>% màlaø %<nirastagàmbhãryamapàstapuùpakamiti>% màghaþ .

#<apàsya># avyaø apa + asa--lyap . 1 nirasyetyarthe . %<kimityapàsyàbharuõàni yauvane>% iti kumàø .

#<api># avyaø na piyati gacchati . pi gatau kvip na tuka . a÷akyakaraõàyodyamaråpàyàü, 1 ÷aktyutkarùamàviùkartumatyuktiråpàyà¤ca sambhàvanàyàü, 2 sandehe, 3 nindàyàü, 4 pra÷ne, 5 samuccaye, 6 alpapadàrthe, 7 kàmacàrànuj¤àyàm, 8 avadhàraõe, 9 punararthe ca . kriyàyoge'sya upasargasaüj¤à %<apiþ padàrthasambhàvanànvavasargagarhàsamuccayeùu iti>% pàø uktàrtheùu karmapravacanãyasaüj¤à tadartheùu na tu upasargatvam tena na ùatvàdi tatra %<padàrthe sarpiùo'pi syàt . anupasargatvànna ùaþ . sambhàvanàyàü liï tasyà eva viùayabhåte bhavane kartçdaurlabhyaprayuktandaurlabhyaü dyotayannapi÷abdaþ syàdityanena sambadhyate sarpiùa iti ùaùñhã tu api÷abdabalena gamyamànasya vindãravayavàvayavibhàvasambandhe . iyamevàpi÷abdasya padàrthadyotakatà nàma . dvitãyà tu neha pravartate sarpiùo vindunà yogo na tvapinetyuktatvàt>% siø kauø sambhàvane api stuyàdviùõum sambhàvanaü ÷aktyutkarùamàviùkartubhatyuktiþ . anvavasargaþ kàmacàrànuj¤à api stuhi . garhàyàm dhigdevadattamapi stuyàdvçùalam . samuccaye api si¤ca api stuhi . gaõaratne tu sambhavagarhà÷ãrmçtibhåùàsasuccayeùvityuktaü tena te'pi api÷abdàrthàþ tatra 10 sambhave yojanamasti, garhàyàm api pàpin! 11 à÷ãrvàde bhadramapi, 12 mçtau maraõamapi, 13 bhåùàyàm api nahyati hàram, samuccaye tadapãtyudàhçta¤ca . samuccaye %<apyaprasiddhaü ya÷ase hi puüsàmàte>% kumàø . pra÷ne %<api prasannena maharùiõà tvamiti>% raghuþ asya kriyàyogabhede akàralopo và %<vaùñi bhàgurirallopamavàpyorupasargayo>% rityukteþ . apidhànaü pidhànaü apinaddhaþ pinaddha iti %<vitatya ÷àrïgaü kavacaü pinahyeti>% bhaññiþ .

#<apikakùa># avyaø kakùe vibhaktyarthe avyayãø . 1 kakùaprade÷e ityarthe %<grãvàyàü baddho apikakùa àsani>% çø 4, 40, 4 .

#<apikakùya># triø apikakùaü sandhànam yat . 1 kakùaprade÷ena saüdhànabhåte pravargyavidyàråpe rahasye . %<tvàùñraü yaddasràvare'pikakùye vàm>% çø 1, 117 22 . %<apikakùyaü chinnasya yaj¤a÷irasaþ kakùaprade÷ena saüdhànabhåtaü pravargyavidyàkhyaü rahasyamiti>% bhàø .

#<apikarõa># naø apigataþ karõam atyàø saø . 1 samãpe . 2 tadvartini triø . nu te apikarõa àghçõe çø 6, 48, 16, apikarõe karõasamãpagate samãpe sthitaþ iti bhàø .

#<apigãrõa># triø api + gé--kta . 1 kathite 2 varõite 3 stute ca .

#<apigç(grà)hya># triø api + graha--vede--kyap loke õyat . 1 pratigràhye .

@<[Page 246b]>@
#<apica># avyaø dvaø . 1 ki¤cetyarthe padadvayamiti bahavaþ .

#<apicchila># triø naø taø . 1 picchilavirodhini gàóhe 2 apaïkile ca . %<pramehiõo yadà måtramanàvilamapicchilamiti>% nidàø .

#<apija># triø api apsu jàyate jana--óa aluksamàø vede ap÷abdasyaikatvam . 1 jyaiùñhemàsi tasya jalakrãóàratisàdhanatvàttathàtvam . %<prasavàya svàhàpijàya svàhe ti>% yajuø 18, 28 . %<apsu jàyate ityapijaþ jalakrãóàratatvàjajyaiùñhe iti>% vedadãpaþ .

#<apit># strã àpa itogatà yasyàþ vede na ja÷ . 1 jalarahitàyàü nadyàm %<apitaþ pinvataü dhiya>% çø 7, 82, 3 %<apitojalarahità nadãriti>% bhàø %<asya made jaritamindrojinvadajuvo'pinvadapita>% iti taddhçtà ÷rutiþ .

#<apitu># avyaø api + tu + dvaø . 1 yadyarthe trikàø . 2 kintu ityarthe bhåriprayogaþ .

#<apitva># naø apitvarate'smai api + tvara--bàø óa . 1 bhàge bhàgino hi vibhaktadhanàdyàdànàya tvarante iti tasya tathàtvam . %<tasyàmapitvamãùà te>% iti ÷ataø bràø .

#<apitvin># triø apitvaü bhàgo'syàsti ini striyàü ïãp . 1 bhàgavati sabhàge . %<tasmin devatà apitvinyomanyante>% iti ÷ataø bràø .

#<apidhàna># naø api + dhà--lyuñ . 1 àcchàdane . karaõe lyuñ . 2 tatsàghane triø . %<amçtàpidhànamasi svàheti>% bhojanànta jalapànamantraþ %<ràdhyamànasyaudanasya dyaurapidhànamiti>% athaø 11, 3, 1 . sàdhane àcchàdanatvopacàràt sàmànàdhikaraõyam . aperato và lope pidhànamapyatra %<pçthivã te pàtraü dyauþ pidhànamiti>% ÷ràddhamantraþ %<tasya taddvàraü yadamàvàsyà candramà evadvàrapidhànaþ>% ÷ataø bràø .

#<apidhi># puø apidhãyate tçptiparyantaü dãyate api + dhà--ki . 1 tçptiparyantadatte . %<priyàü apidhãü vaniùãùña>% çø 1, 127, 7, %<apadhãn tçptiparyantaü dattàniti>% bhàø .

#<apinaddha># triø api + naha--kta . 1 parihite, atovàlope pinaddha÷ca tatràrthe .

#<apipràõa># triø api + pra + ana--ac striyàü gauø ïãù . 1 sarvadà ceùñamàne %<yajatrà apipràõã ca sadanã ca bhåyà>% iti çø . 1, 186, 11 . %<apipràõã sarvadà ceùñayitrãti>% bhàø .

#<apivrata># triø apiþ saüsargesaüsçùñaü vrataü, karma, bhojanaü vàparaya . 1 dàyàdyenàvibhakte 2 saüsçùñadhane 3 gotraje 4 saüsçùñabhojane ca . %<apivratà÷cànvàrabhante yajamànamiti>% kàø 8, 6, 36 . %<apivratàsta ucyante yeùàü yajamànavrate apitvamasti dayàdyenàvibhaktà iti>% pitçbhåtiþ apivratà gotrajà iti karkabhàø apiþ saüsargesaüsçùñaü vrataü karmayeùàmiti apivratà avibhaktà dàyàdàþ tehyekenàpi kçùyàdi karma kçtaü sarva upajãvantãti harisvàmã, %<vrataü bhojanaü yajamànena saha pràptabhojanàþ bandhuvargàþ>% iti màdhavaþ .

#<api÷arvara># triø apiþ pràdurbhàve avyayãø bàø ac samàø . 1 ÷arvarãmukhasamaye pradoùakàle, %<samiddhamapi÷arvare>% iti çø 3, 9, 7, . %<api÷arvare ÷arvarãmukhe>% iti bhàø .

#<api÷ala># puø api÷alate api + ÷ala--ac . 1 munibhede tasyàpatyam i¤ . àpi÷aliþ . ÷àbdikabhede . %<indra÷candraþ kà÷akçtsnàpi÷alã ÷àkañàyanaþ . pàõinyamarajainendràjayantyaùñàdi÷àbdikà>% kaø kaø %<supyàpi÷aleþ>% iti pàø .

#<apihita># triø api + dhà--kta . 1 àvçte %<tucchenàbhurapihita>% iti ÷rutiþ . atolope pihito'pyatra %<bhujaïgapihitadvàramiti>% raghuþ .

#<apãcya># triø apicyavate saundaryàddhãyate api + cyu--óa atolopa upasargadãrghaþ naø taø . 1 atisundare %<apãcyadar÷anaü saumyaü sarvalokanamaskçtamiti>% vçhaø %<apãcyave÷aü dvibhujaü saumyàkàraü sudar÷anamiti>% yamamårtilakùaõam, api + anca--kvip apyaï tatra sàdhu yat a¤cateratolope pårba dãrghaþ . 2 antarhite . %<yadàviryadapãcyaü devàso asti duùkçtamiti>% çø 8, 47, 13, apãcyamantarhitam bhàø 3 guhye %<martànàü manuùyàõàmapãcyam>% çø 8, 39, 6, %<apãcyaü guhyamiti>% bhàø .

#<apijå># triø api + java--kvip--åñh . 1 prerake . %<uùasànaktà jagatàmapãjuvà>% çø 2, 31, 5 . %<apijuvà prerayitrya>% iti vede uvaï màø .

#<apãta># triø api + iõa--kta . 1 vilayapràpte vilãne, %<sàmya . tadà sampannobhavati svamapãto bhavati tasmàdenaü svapitãtyàcakùate svaühyapãtobhavatãti>% ÷àø bhàø dhçtà ÷rutiþ . bhàve kta . 1 vilaye 2 apagamane naø . pãtavarõabhinne puø tadvati triø . pãtaü pànakarma 3 tadbhinne triø .

#<apãti># strã api + iõa--ktin . 1 vilaye 2 apagame 3 pralaye ca . %<apãtautadvatprasaïgàdasama¤jamama>% ÷àø såø . àdhàre ktin . 4 saügràme . %<purà yat sårastamaso apãtestamadrivaþ>% iti çø 1, 121, 10 . %<apãteþ saügràmàditi>% bhàø .

#<apãnasa># puø apãnàya apãnatvàya sãyate kalpate so karmakartari ka . 1 pãnasaroge tadvivaraõaü pãnasa÷abde .

#<apuüs># puø na pumàn naø taø . 1 napuüsake klãve . %<pumàn puüso'dhike ÷ukre strã bhavatyadhike striyàþ . same'pumàn puüstriyau và kùãõe'lpe ca viparyaya iti>% manuþ .

#<apuüskà># strã nàsti pumàn yasyàþ uraþprabhçtitvàt kap . 1 pati÷ånyastriyàm . %<nàpuüskàsãti me matiriti>% bhaññiþ .

#<apucchà># strã nàsti pucchamagraü yasyàþ . 1 ÷ikharahãne ÷iü÷apàvçkùe . 2 pucchahãne triø .

#<apuõya># naø na puõyaü virodhe naø taø . 1 pàpe . naø baø . 2 puõya÷ånye triø .

#<apuõyakçt># triø puõyaü na karoti apuõyaü pàpaü và karoti . tàcchãnye kvip 1 puõyàkartari 2 pàpakàriõi ca . %<kùattriya÷caiva vçttasthovai÷yaþ ÷ådrastayaiva ca . yaþ pibet kapilàkùãraü na tatonyostyapuõyakçt>% àpaø smçtiþ .

#<aputra># puüstrã nàsti putroyasya . 1 ajàtaputre 2 mçtaputre ca . %<aputreõaiva kartavyaþ putrapratinidhiþ sadeti>% smçtiþ %<nàputrasya loko'sti>% ÷rutiþ . %<aputrà ÷ayanaü bhartuþ pàlayantã vrate sthiteti>% vçhanmanuþ . %<aputrasyaiva yà kanyà saivapiõóapradà bhavediti>% smçtiþ putrapada¤ca putrapautraprapautraparamiti dàyabhàgàdayaþ và kap . aputrako'pyuktàrthe .

#<apunar># avyaø na punaþ naø taø . punarvàrabhinne sakçdarthe %<anànukçtyamapuna÷cakàra>% çø 10, 68, 10 .

#<apunaràvçtti># strã na punaþ àvçttiþ saüsàragatiryataþ 5 baø . nirvàõamuktau %<na sa punaràvartate>% iti ÷rutestayàtvam . 6 baø . punargamana÷ånye triø . arthàbhàve avyayãø . punaràvçttyabhàve avyaø .

#<apunarbhava># puø na punarbhavati saüsàraü bhajate'smin bhå--àdhàre ap . 1 mokùe . karaõe ap naø taø . 2 punarbhavàbhàva hetau tattvaj¤àne abhàvàrthe naø taø . punarutpattyabhàve puø 3 pra÷amane nivàraõe, %<rogàõàmapunarbhave . j¤ànaü caturvidhaü yasyeti>% vaidyakam . nàsti punarbhavaþ punarutpattirasya 4 punarjanma÷ånye tattvaj¤ànavati mukte .

#<apuràõa># triø virodhe naø taø . 1 puràõabhinne navãne .

#<apuùña># triø puùa--karmaõi kta naø taø . 1 akçtapoùaõe yasya puùñirna kçtà tasmin .

#<apuùñatà># strã apuùñasya bhàvaþ tal . apuùñaduùkramagràmyavyàhatà÷lãlakaùñatà ityàdinà sàø daø ukte kàvye prakçtàrthàpoùaõàkàritvaråpe arthadoùabhede . yathà %<vilokya vitate vyomni vidhuü mu¤ca ruùaü priye!>% ityatra vitata÷abdo mànatyàgaü prati na ki¤cidupakurute iti tasya tatpoùànupakàritvàttathàtvam apuñasya bhàvaþ tva . apuùñatvamapyatra naø . %<apuùñatvaü mukhyànupakàritvamiti>% sàø daø .

#<apuùpa># avyaø puùpasyàbhàvaþ avyayãø . puùpàbhàve . %<tairapuùpàt vanaspati>% rityamaraþ apuùpàdityatra pa¤camyà nàmbhàvaþ .

#<apuùpaphalada># puø apuùpaü puùpàbhàve'pi phalaü dadàti dà--ka . 1 puùpaü vinà phalade panase tathàbhåte udumbaràdau ca . upacàràt 2 ahetukaphaladàtari kartari triø .

#<apåjà># strã abhàvàdo naø taø . 1 påjàbhàve 2 àdaràbhàve 3 sammànàbhàve 4 kutsitapåjàyàm 5 avidhànenàrcane ca .

#<apåjita># triø naø taø . 1 påjitabhinne 2 anàdçte 3 avaj¤àte ca

#<apåta># triø naø taø . 1 pavitrabhinne 2 a÷ucau %<apåto và eùo'mevyo yada÷vaþ>% iti ÷ataø bràø %<ya÷càpåta iva manyeta>% kàtyàø 22, 4, 29 . 3 saüskàrahãne vràtye ca %<etairapåtairvidhivadàpadyapi ca karhiciditi>% manuþ .

#<apåpa># puø na påyate vi÷ãryati på--pa naø taø . 1 godhåmàdicårõapiùñake 1 puroóà÷e havirbhede %<apåpaü deva ghçtavantamagne>% çø 10, 45, 9 . %<apåpaü puroóà÷amiti>% bhàø . %<vçthàkç÷arasaüyàvaü pàyasàpåpameva ceti>% manuþ . pràcurye mayañ . apåpamayaü parva apåpamayo yaj¤aþ . apåpàya hitam %<vibhàùà havirapåpàdibhyaþ>% pàø yat . apåpyam %<cha ca>% pàø apåpãyaü ca piùñakahite yavagodhåmacårõàdau . tat paõyamasya ñhak . àpåpikaþ . apåpavikretari triø .

#<apåpàdi># puø 6 baø . pàõinyukte hitàrthe chayatoþ prakçti bhåte ÷abdasamåhe . sa ca gaõaþ apåpa taõóula, abhyåùa, abhyoùa, aboùa, atyeùa, pçthuka, odana, såpa, påpa, kiõva, pradãpa, musala, kañaka, karõaveùñaka .

#<apåpàùñakà># strã apåpasàdhanàùñakà . pauùyà årdhvaü 1 kçùõàùñamyàü 2 tatra vihite ÷ràddhe ca .

#<apåraõã># strã na påryate sarvataþ kaõñakàvçtatayà duràrohatvàt påra--karmaõi lyuñ ïãp naø taø . ÷àlmalivçkùe . karaõe lyuñ . saükhyàpåraõasàdhanàrthakapratyayaminne ca .

#<apårõa># triø na pårõam . åne . %<apçrõamekena ÷atakratåpamaþ ÷ataü kratånàmiti>% raghuþ . bhàve kta . påraõàbhàve %<sàrataõóulamapårõaü ÷rapayitveti>% kàø 4, 1, 5, 7, apårõaü yathà ÷çtena caruõà sthàlyàþ påraõaü na bhavatãti tathà ÷rapayitveti tadghyàø .

#<apårõakàla># triø na pårõaþ kàloyasya . yasya yatkàle påraõaü yuktaü tatkàlàpràpte .

#<apårva># triø na pårbaü dçùñam . 1 avidite 2 à÷carye %<adhanuùi ÷arajàlaü marmabhedànukàri tritayamidamapårbaü dçùñamantaþpure te>% iti %<apårbo dç÷yate vahniþ kàminyàþ stanamaõóale . dåratodahatãvàïgaü hçdi lagnastu ÷ãtala>% iti ca udbhañaþ . pårbaþ pårbavartã naø baø . 3 hetu÷ånye triø . naø taø . 4 pårbakàlàdibhinne triø . pårba÷abdasya digde÷akàlavàcitve sarvanàmatayà tato na¤tatpuruùe'pi asya sarvanàmatà tena tatkàryam apårbe apårbarsmai ïiïasyostu và vçttau puüvadbhàva÷ca %<kaumàràpårbavacane>% iti pàø 5 parabrahmaõi puø . %<tadetad brahmàpårbamanaparamanantaramapàramavàhyamiti>% ÷ataø bràø . 6 pramàõàntaràpràpte %<upakramopasaühàràvabhyàso'pårbatà phalamiti>% vedàø sàø 7 vaidhaniùiddhakriyàjanyayoþ kàlàntarabhàvinoþ sukhaduþkhayorhetubhåtayoþ puõyapàpayoþ naø . adçùñasiddhivat apårbasiddhirunneyà . sà ca 117 pçùñhe dç÷yà . svargakàmoyajetatyàdau liïà hi yàgàdau iùñasàdhanatvaü bodhyate iti naiyàyikàþ kàryatvenàpårbaü bodhyate iti pràbhàkaràmanyante . tatrobhayamate'pi, à÷uvinà÷inaþ kàlàntarabhàviphalajanakatve phalasamayaparyantasthàyivyàpàrajanakatvaü prayojakamiti tathà hi avyavahitapårbasthàyina eva kàraõatvena yàgasya kàlàntarabhàvisvargasya ca madhye vyàpàraråpamapårbaü prakalpyate sàkùàdasàdhanasya yàgasya svargasàdhanatà vyàpàramantareõànupadyamànà svarganirvàhakaü vyàpàramapårbaü kalpayatãti . taccàpårbaü kiüniùñhaü kathaü và tasyaiva vyàpàratvamityà÷aïkya ÷abdacintàmaõau nirõãtaü yathà tathàpi dhvaüsa eva vyàpàro'stu tava sahabhàvaniråpakasyàpi kàraõatvàt tasyànantatve'pi svabhàvàt sàvadheþ phalajanakatvam . yatra dhvaüsohetustatra tatpràgabhàvo'pãti cet na dugdhadhvaüsajanyadadhni, mithyàdhãdhvaüsasàdhyamuktau ca vyabhicàràt . pratibandhakàbhàvatvena hetutve, tathàbhàyàcca dhvaüsenànupapattiþ kathaü tenaiva samàdhàtavyeti cenna dhvaüse sati tadvyàpàratvaj¤ànaü vinànupapattestadvyàpàratvakalpanayà ÷ànteriti maivaü pratiyogidhvaüsayorekatràjanakatvàt na hi niyamatodhvaüse sati yadbhavati tattatra kàraõam na ca saüsargàbhàvatvena hetutve tatheti vàcyaü vyabhicàràbhàvena tasyàpi prayojakatvàt . atha ÷abdàdyàgakàraõatà, vyàpàraü vinà tadanupapatteþ na ca tajjanyadhvaüsasya kàraõatvakalpanamityubhayamapi janakam anyatra tu mànàbhàvànna tatheti vàcyaü yàgadhvaüsasya yàgajanyasvargaü prati janakatvasya pramàõàntaravirodhenàrthàpattyakalpanàt . astu devatàprãtireva vyàpàra iti cenna yàgasya devatàprãtihetutve mànàbhàvàt gaïgàsnànàdau devatàviraheõa tadabhàvàt . na ca tatràpi tatprãtiþ, tasya tatprãtihetutve mànàbhàvàt làghavena kartçgatavyàpàrakalpanàcca nanu nàyaü niyamaþ, putragata÷ràddhàdinà pitari, pitégatajàteñyà putre càdçùñotpatte÷ca atha tatràpi kartaryevàdçùñaü, vihitakriyàyà yàgasyeva kartçgatàdçùña janakatvàt . na ca mukte putre tadadçùñanà÷àt pitarisvargaþsyàditi vàcyam adçùñasya phalanà÷yatayà pitari svargàbhàvenàdçùñànà÷àt svapçttiyàgajanyàdçùñasya muktivirodhitvàt na tu pitçgatamadçùñaü janyate mukte pitari doùàbhàvena yoginàmiva vihitakriyàyàþ, pitradçùñajanakacàt tathàtve ca sàïgamapi ÷ràddhàdikaü niþphalaü syàditi tadvidherapràmàõyàpatti putragatàdçùñena ca muktapitari sukhotpattau na virodhaþ yoginàmiva sukhotpattau doùasyàhetutvàt atha pitçsukhaü pitçpuõyajanyamiti pitari na puõyaü tena vinà tadabhàvàt, na, putre tatphalaprasaïgàt . pitçsvargakàmanàjanyakriyà pitçpuõyaheturiti putrakriyàpi tajjaniketi cet evaü pitçkriyàpitçpuõyajaniketi na taü vinà pitari puõyaü, putrakriyà ca putrapuõyajaniketi putrepuõyaü, pitçsvargakàmanàjanyapuõyatvena pitçsvargaheturastu tatpuõyaü pitçvçtti tatsukhahetutvàt na ca putravçtti, tatsukhàhetutvàditi na, tatpuõyaü na pitçvçtti tatkçtyajanyapuõyatvàt putravçtti và tatkçtijanya puõyatvàt tatkçtapuõyavat tasmàt pitçsvargakàmanàjanya puõyasvena pitçsvargahetuteti putraeva tatpuõyamiti, maivaü svargopapàdakaü hyapårbaü svargà÷raye kalpate pradhavopasthitikatvena làghavàt kalpanàyàþ sàkùàdupapàdakaviùayatvàcca . na ca svargahetukàmanà÷raye, svargakàmanàjanyabriyàkartari và, vilambopasthitikatvàt gauravàt paramparayà svargopapàdakavàcca vadi ca putrakçtapuõyena muktasya ÷arãràdyutpattiþ sukhaü và ÷yàt, tadà sàkùiviùayà'satyàbhidhànàdi putrakriüyàjanyapàpena %<sa viùñhàyàü kçmirbhåtvà pitçbhiþ saha pacyeta>% ityàdibodhitaü narakabhàgitàdi muktasya pituþ syàt tathà ca putrakçtatathàvidha÷aïkayà na ka÷cinmokùàrthã vrahmacaryàdiduþkhenàtmànamavasàdayet %<duþkhenàtyantavimukta÷caratãti>% %<na sa punaràvartata>% iti ÷rutivirodha÷ca tathà ca muktasya sukhaduþkha ÷arãràdika¤ca bhavatãtyapadar÷anam . mukte ca pitari ÷ràddhàdinà doùàbhàvàdeva nàdçùñamutpadyate na caivaü sàïga÷ràddhasyàpi nityaphalatvam adçùñotpattau svaråpasato doùasyàïgasya vaiguõyàt, yathà vivnahetudurita÷ånye na kçtaü maïgalaü na pàpadhvaüsaü janayati svaråpasataþ pàpasyàïgasyàbhàvàditi eva¤ca yàgasyàpi vyadhikaraõavyàpàrobhaviùyatãti .. ucyate vihitakriyayà kartçgatavyàpàradvàrà kàlàntare phalaü janyata ityutsargaþ sa ca balavatà bàdhakenàpodyate prakçte ca bàdhakaü nàsti yathà ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãtyutsargaþ sutakçtagayà÷ràddhasya pitçsvargaü prati, pitçkçtajàtedeþ putrapåtatvàdikaü prati hetutvasya ÷àstreõa bedhanàt nanvayaüniyamaeva pitçyaj¤ajàneùñyàdau paramparàsambandhena kartçgatameva phalaü, na hi yasya kasyàpi pitariputre và phalaü kintu svapitçputrayoþ tathà ca svapitçgatatvaü svargabhàgi pitçkatvaü paramparàsambandhaþ phalena putrasya, evaü påtatvàdikaü pitçgatameva . na ca phalasya kartçgatatvaü sàkùàtsambandhenai veti vàcyaü gràmapa÷ubhåmihiraõyàdãnàü paramparayà kartçgatatvamiti vyabhicàràt na hi gràmàdayaþ kartari sàkùàtsaübaddhàþ . evaü phalasya sàkùàtkartçgàmitvabodhane ÷àstrasyotsargo na tu phalasya kartçgàmitàbodhane yattu svargabhàgipitçkatvaü na phalaü tatkàmanàyà adhikàrivi÷eùaõatvàbhàvàt %<pitçsvargakàma>% ityàdi ÷ruteþ svata÷ca tathà kàmanayà pravçttau phalakàmanàviraheõa prayoge'ïgavaiguõñàt phalàbhàvaprasaïgaþ . ki¤ca svargabhàgipitçkatvaü vi÷iùñaü tatra vi÷eùyaü tatpitçkatvaü na kàmyam na và phalaü, siddhatvàt tadasàdhyatvàcca, kintu vi÷eùaõaü pitçgataþ svarga iti saeva phalamiti tanna na hi svargabhàgipitçkatvaü phalam api tu svargeõa samaü putrasya paramparàsambandharåpaü taduktamiti . ucyate paramparàsambandhena yadi putragatatvaü pitçsvargasya, tadà saüyuktasamavàyena tatputradhanasyàpi phalàvaü syàt . sambanthaþ ÷àstreõa bodhyata iti cet tadà svargamàgipitçkatyamapi na tathà, ÷àstreõa bodhitatvàbhàvàt gràmàdipi÷uttiraõyàdãnà¤ca siddhatvena na kàmyatyaü kintu tadviùayakaü khatvaü kàmyaü phalamapi kàrmya tadeva, tacca sàkùàtkartçgatamiti kartagatatvena phalasya sàkùàtsambandho'pi niyata eva tatsvatvena phale kàmanàt . tasmàt yathàgamameva ÷àstrade÷itaü phalam ataeva kàmanàviùayaþ svagata eva svargaþ phalaü yàgàdeþ, svargapåtacàde÷ca pitçputragatatvena kàmyatvamiti ÷ràddhajàteùñyàdeþ pitçputragatameva phalam eva¤ca màtàpitràüdigatasvargakàmanayà putràdinà kçtaü puùkariõãmahàdànàdikaü pitràdisvargajanakameva kàmanàviùayasvargasàdhanatvena teùàü ÷rutatvàt na hi svagatasvargakàmasya kartavyatàü puùkariõyàdervidhirbodhayati kintu svargakàmasya svargaþ svagataþ paragato veti svargakàmatvamavi÷iùñam . yajetetyàtmanepadamapi kartrabhipretakriyàphalamàtrajanakatve . na ca svargakàmoyajetetyàdau svagatasvargakàmanàyà antaraïgatvàdautsargikatvàcca svargakàmatvena svagatasvargakàma evãcyate . sàmànye bàdhakaü vinà vi÷eùaparatve mànàbhàvàt . kecittu samyaggçhasthà÷ramaparipàlanasya brahmalokàvàptiþ phalaü ÷råyate iti jàteùñipitçyaj¤ayorapi gçhasthakarmatvena tadeva phalamiti phalasya kartçgàmitveniyamaeva pràtisvikaphalàbhipràyeõotsargaþ ityàhuþ nanu yàvannityaparipàlanasya tat phalaü na tu kàmya÷ràddhàdeþ kàmyàntarbhàve mànàbhàvàt yàvatkàmyànuùñhànà÷akte÷ca, yàvacchakyànuùñhànasyàpi nàntarbhàvaþ kàmanàvirahàdinàpyakaraõàt yàvannityànuùñhàne tatphalàbhàvaprasaïgànnityasyaivàva÷yakatvenopasthityànvayàcca . api ca taiþ karmabhiþ pratyekamutpattyapårbaütai÷ca paramàpårbaü janyata iti na gauravà tmànàbhàvàcca kittvantimakriyayà paripàlanaråpakriyàntareõa veti na sarvaü karma brahmalokàvàptiphalakamiti maivaü bhagabadudde÷ena kçtasya nityasya yasya kasyàpi pàlanàt brahmalokapràptiþ phalaü ÷råyata iti jàteùñipitçyaj¤ayorapi tathà kçtayostadeva phalaü tathà ca ÷rãbhagavadgãtà %<yaj¤àyàcarataþ karma karmagranthirnilãyate yaj¤àrthàt karmaõo'nyatra loko'yaü karmabandhana>% iti tacca karma yaj¤àrthatayà pratyekameva tatphalasamarthaü phalasambandhe, saüvalanantu maïgalavadupayujyate anyathaikaprayogasya vyavadhànàdasambhavaþ . paripàlanantu kartavyamityeva karaõaü taduktaü %<dadàmi deyamityeva yaje yaùñavyamityahamiti>% yattu niùiddhàsambandhaeva samyaktvam na tu vihitasàtrànuùñhànamiti, tanna vatki¤cinniùiddhàsambandhasyàbhàvàt, sarvaniùiddhàsambandhasya sarvatra sulabhatvàditi sampradàyaþ . atra bråmaþ bhagavadudde÷ena kçtaü ki¤cideva karma, sarvaü và, kàmyaü và sarvaü, nityaü và sarvamiti nàdyaþ ekenaiva kàmyena nityena và snànena tathà kçtena tatphalasiddhau bahuvittàdisàdhye ÷ràddhàdàvapravçttyàpatteþ nàparau a÷akyatvàt na turyaþ jàteùñhyàdernityatvàbhàvàt tasmàt samyaggçhasthà÷ramapàlanasya na tatphalaü samyaktva¤ca sàmastyameva ato na ÷ràddhàdeþ brahmalokàvàptiriti sàdhåktaü ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãtyutsarga iti tacca phalaü kvacidvidhivàkya÷rutaü kvaviccàrthavàdikamiti . idantvavadheyaü karmadhvaüsenàpårbapratyàkhyàne j¤ànàgniþ sarvakarmàõãtyàdi ÷àstrabodhitasya tattvaj¤ànanà÷yatvasya bàdhaþ dhvaüsasya nà÷yatvàbhàvàt nyàyamate tu karmapadena tajjanyàpårbalakùaõayà teùàü kùayasambhava iti . asya ca kàryamàtraü prati kàraõa teti naiyàyikàdayaþ . karmaõa eva phalamiti mãmàüsakàþ . ã÷varàdhiùñhitàdeva såkùmavasthàpannàt karmaõaþ phalamiti vedàntinaþ tathà hi %<phalamata upapatteriti>% ÷àø såø bhàùye %<athocyeta karmakàryàdapårbàt phalamutpatsyate>% ityà÷aïkya . tadapi nopapadyate apårbasyàcetanasya kàùñhaloùñasamasya cetanàpravartitasya pravçttyanupapatteþ tadastitve ca pramàõàbhàvàt arthàpattiþ pramàõamiti cenna ã÷varasiddherarthàpattiparikùayàditi apårbaü niràkçtya . %<dharmaü jaiminirataeveti>% ÷àø såø . jaiminimataü dharmasyaiva phalahetutvaü pårbapakùãkçtya . %<pårbantu vàdaràyaõo hetuvyapade÷àditi>% ÷àø såø niràkçtam . vyàkhyàta¤caitat bhàùyakçtà ÷aïkaràcàryeõa . nanvanukùaõavinà÷inaþ karmaõaþ phalaü nopapadyate iti parityakto'yaü pakùaþ naiùa doùaþ ÷rutipràmàõyàt ÷ruti÷cet pramàõaü yathàyaü karmaphalasambandhaþ ÷ruta eva upapadyate tathà kalpayitavyaþ na cànutpàdya kipyapårbaü karma vina÷yat kàlàntaritaü phalaü dàtuü ÷aknotãti ataþ karmaõo và kàciduttaràvasthà phalasya và pårbàvasthà'pårbaü nàmàstãti ca tarkyate . upapadyate càyamartha uktena prakàreõa ã÷varastu phalaü dadàtãtyanupapannam . avicitrasya kàraõasya vicitrakàryànupapatteþ vaiùamyanirghçõyaprasaïgàdanuùñhànavaiyarthyàpatte÷ca tathà ca dharmata eva phalamiti %<pårbapakùaþ>% vàdàràyaõastu àcàryaþ pårboktameve÷varaü phalahetuü manyate kevalàt karmaõo'pårbàdvà kevalàt phalamityayaüpakùaþ tu÷abdena vyàvartyate karmàpekùàdvà'pårbàpekùàdvà yathà tathà và ã÷varàt phalamiti siddhàntaþ %<hetuvyapade÷àt>% dharmàdharmayorapi kàrayitçtvene÷varohetturvyapadi÷yate phaladàtçtayà ca . %<eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhya unninãùate eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü yamaghoninãùate>% iti smaryate càyamartho gãtàsu . %<yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàmeva vidadhàmyaham . sa tayà ÷raddhayà yuktastasyà ràdhanamãhate . labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàn iti>% . vicitrakàryànupapattyàdayo'pi doùàþ kçtaprayatnàpekùatvàdã÷varasya na prasajyante iti . etena namastat karmabhyovidhirapi na yebhyaþ prabhavatãtyuktistu pràmàdikãtyavaseyam eva¤ca ã÷varàdhiùñhitakarmabhya eva tattatphalotpattiriti sustham . karmaõàmà÷uvinà÷inàmapi såkùmaråpeõaiva svakàraõe'ntaþ karaõe sattvàt %<kùãyante càsya karmàõi>% ityàdyuktiþ saïgacchate tajjanyàpårbasvãkàre tu tatra tajjanye lakùaõeti bhedaþ . ataeva %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõãtyàdau såkùmàvasthànàü j¤ànàdeva kùayaþ, sthålàvasthàpannànàntu à÷unà÷àt>% iti vedàntimate yuktiråhanãyà . %<àtmàntaraguõànàmàtmàntare'kàraõatvàditi>% vaiø såø àtmàntarasya guõànàü puõyapàpànàmàtmàntare'kàraõatvàt svargaphalasyeti ÷eùaþ . %<÷àstrade÷itaü phalamamuùñhàtarãti>% jaiø såø . %<àtmàntare yau dukhaduþkhaguõau tayorakàraõatvàt pratyàtmaniùñhàbhyàmeva dharmàdharmàbhyàü sukhaduþkhe, na vyadhikaraõàbhyàm . anyathà yena yàgahiüsàdikaü na kçtaü tasya tatphalaü syàditi kçtahànirakçtàbhyàgama÷ca prasajyeteti>% etacca sàmànya÷àstraü vi÷eùaõàstreõàpodyate tena pitçyaj¤àdeþ putrapåtatvàdihetutvamiti vaiø såø upaskaraþ . taccàpårbaü trividhaü pradhànàpårbamaïgàpårbaü kalikàpårba¤ceti mãmàüsakàþ . tatra dar÷apaurõamàsàdyapårbaü pradhànàpårbaü tadeva paramàpårbaü, prayàjàdyaïgajanyàpårbamaïgàpårbaü, tadavàntarakriyàkåñajanyamapårbaü kalikàpårbaü tacca vrãhiprokùaõàbhyukùaõàdijanya dravyaniùñamiti mãmàüsavàþ tajjanyasaüskàravi÷eùa eva kalikàpårbatayà vyavahiyate sa càtmaniùñha iti naiyàyikàþ vistarastu kusumà¤calau 1 stàke dç÷yaþ . kalikàpårba¤ca paramàpårbaü janayitvà na÷yati . aïgàpårbaistu paramàpårbe vi÷eùa àdhãyate iti bhedaþ tathà ca aïgàpårbasahitaü paramàpårbaü vi÷iùñaphalaü janayati tadvihãnantu svalpaü phalam . ata eva pradhànakaraõe daivàt ÷akyàïgàkaraõe na pradhànasya vaiphalyaü kintu alpaphalatvameveti siddhàntaþ . kevalàïgàpårbàõàü tu na phala janakatvam pradhànàsiddheþ phalàbhàvàt . ataeva %<pradhànasyà kriyà yatra sàïgaü tat kriyate punaþ . apradhànàkriyàyàntu nàvçttirna ca tatkriyeti>% chandogapari÷iùñe tathà vyavasthàpitam . ida¤ca paramàpårbaü phalanà÷yaü tattvaj¤ànanà÷yaü karmanà÷àjalaspar÷àdinà÷ya¤ca . %<nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapi ava÷yameva bhoktavyaü kçtaü karma ÷ubhà÷ubhamiti>% %<karmaõà¤caiva sarveùàü bhogàdeva kùayobhavediti>% ca ÷àstràt %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rjuneti>% gãtàvàkyàcca . sarvakarmapadena ca pràrabdhakarmàtiriktakarmàõyebocyante tena pràrabdhakarmaõàü bhogàdeva kùaya ityanupadaü vakùyate . paramàpårba¤ca nityakarmaõi paõóàpårbatvena mãmàüsakaiþ vyavahriyate sandhyàbandhanasya ki¤citphalàjanakatvàt . arthavàdopasthàpitabrahmalokàdi pràptiråpaphalajananàt na tatràpårbasya phalàjanakatvena paõóatvamiti naiyàyikàþ . ata eva cintàmaõau yatràrthavàdikaü phalaü na ÷råyate tatra tattvaj¤àmasàdhanatvaü gãtàdivàkyena vyavasthàpitaü tacca pårbaü dar÷itam . na kala¤jaü bhakùayedityàdi niùedhasyàpi paõóàpårbajanakatvamiti mãmàüsakàþ . tatràpi pratyayàbhàvaråpaphalàïgãkàrànna paõóatvamiti tattvaj¤ànapratibandhakàbhàvatvena tasyàpãùñatvàditi naiyàyikàþ . apårbasyàpårba÷abdavàcyatve heturjaimininà dar÷itaþ . %<pratyakùamanimittaü vidyamànopalambhanatvàt>% såtreõa vyàkhyàta¤caitat adçùña÷abde 116 pçùñhe tata÷ca pårbamavidyamànatvàt apårba÷abdavàcyateti . vedàntinastu karmaõaþ såkùmàvasthà, phalasya pårbàvasthà và'pårvamiti svãcakruþ taccànupadaü dar÷itam . tattvaj¤ànena karmakùaye ka÷cidvi÷eùo'bhidhãyate . %<tadadhigame uttarapårbàghayora÷leùavinà÷au tadvyapade÷àt>% ÷àø såø bhàùye athedànãü brahmavidyàphalaü prati cintà prajàyate brahmàdhigame sati tadviparãtaphalaü duritaü kùãyate na và kùãyata iti saü÷ayaþ kintàvat pràptaü phalahetutvàt karmaõaþ phalamadattvà na sambhàvyate kùayaþ . phaladàyinã hyasya ÷aktiþ ÷rutyà samadhigatà yadi tadantareõaiva phalopabhogamupamçdyeta, ÷rutiþ kadarthità syàt . smaranti ca %<nahi karma kùãyata>% iti . nanvevaü sati pràya÷cittopade÷onirarthakaþ pràpnoti . naiùa doùaþ pràya÷cittànàü naimittikatvopapattergçheùñyàdivat . api ca pràya÷cittànàü doùasaüyogena vidhànàt bhavedapi doùakùapaõàrthatà natvevaü brahmavidyàyàvighànamasti . nanvanabhyupagamyamàne brahmavidaþ karmakùaye, tatphalasyàva÷yabhoktavyatvàdanirmokùaþ syàt . netyucyate . de÷akàlanimittàpekùomokùaþ karmaphala vadbhaviùyati . tasmànna brahmavidyàdhigame duritanivçttirityevaü pràpte bråmaþ . tadadhigame brahmàdhigame satyuttarapårbàghayora÷leùavinà÷au bhavataþ uttarasyà÷leùaþ pårbasya vinà÷aþ . kasmàt? tadvyapade÷àt . tathà hi brahmavidyàprakriyàyàü sambhàvyamànasambandhasyàgàmino duritasyànabhisambandhaü viduùovyapadi÷ati ÷rutau %<yathà puùkarapalà÷a àpo na ÷liùyanta evamevaüvidi pàpaü karma na ÷liùyata>% iti . tathà vinà÷amapiø pårbopacitasya duritasya vyapadi÷ati %<tad yatheùãkàtålamagnau protaü pradåyetaivaü hàsya sarbe pàpmànaþ pradåyanta>% iti . ayamaparaþ karmakùayavyapade÷o bhavati . %<bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ . kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñeparàvare>% iti . yaduktamanupamuktaphalasya karmaõaþ kùayakalpanàyàü ÷àstrakadaryanaü syàditi . naiùa doùaþ na hi vayaü karmaõaþ phaladàyinãü÷aktimavajànãmahe vidyata eva sà, sà tu vidyàdinà kàraõàntareõa pratibadhyata iti vadàmaþ . ÷aktisadbhàvamàtre ca ÷àstraü vyàpriyeta na pratibandhàbhàve'pi . %<na hi karma kùãyata>% ityetadapi smaraõamautsargikaü na bhogàdçte karma kùãyate tadarthatvàditi iùyata eva pràya÷cittàdinà tasya kùayaþ . %<sarvaü pàpmànantarati tarati brahmahatyàü yo'÷vamedhena yajate ya u vainamevaü vedetyàdi÷rutismçtibhyaþ . yattåktaü naimittikàni pràya÷cittàni kùapayiùyantãti tadasat doùasaüyogena nodyamànànàmeùàü doùanihnutiphalàntarakalpanànupapatteþ . yat punaruktaü na pràya÷cittavaddoùakùayodde÷ena vidyàvidhànamastetyatra bråmaþ . saguõàsu tàvadvidyàsu vidyata eva vidhànaü tàsu ca vàkya÷eùe ai÷varyapràptiþ pàpanivçtti÷ca vidyàvata ucyate . tatràvivakùàkàraõaü nàstãtyataþ pàpmaprahàõapårbakai÷varyapràptistàsàü phalamiti ni÷cãyate . nirguõàyàntu vidyàyàü yadyapi vidhànaü nàsti tathàpyakartràtmabodhàt karmapradàhasiddhiþ . a÷leùa iti càgàmiùukarmasu kartçtvameva na pratipadyate brahmaviditi dar÷ayati . atikrànteùu tu yadyapi mithyàj¤ànàt kartçtvaü pratipeda iva tathàpi vidyàsàmarthyànmithyàj¤ànanivçttestànyapi pralãyanta ityàha vinà÷a iti . pårvaprasiddhakartçtvabhoktçtvaviparãtaü hi triùvapi kàleùvakartçtvàmoktçtvaråpaü brahmàhamasmi netaþ pårbamapi kartà bhoktà vàhamàsaü nedànãü>% nàpi bhaviùyati kàla iti brahmavidavagacchati . evameva ca mokùa upapadyate anyathà hyanàdikàlapravçttàtàü karmaõàü kùayàbhàve mokùàbhàvaþ syàt . na ca de÷akàlanimittàpekùomokùaþ karmaphala vadbhavitumarhati anityavaprasaïgàt parokùatvànupapatte÷ca j¤ànaphalasya . tasmàdbrahmàdhigame duritakùaya iti sthitam .. %<itarasyàpyevamasaü÷leùaþ pàte tu>% ÷àø såø .. pårbasminnadhikaraõe bandhahetoraghasyà÷leùavinà÷au j¤ànanimittau ÷àstravyapade÷ànniråpitau dharmasya punaþ ÷àstrãyatvàcchàstrãyaiõa j¤ànena virodha ityà÷aïkya tanniràkaraõàya pårbàdhikaraõanyàyàtide÷aþ kriyate . itarasyàpi puõyasya karmaõa evamaghavada saü÷leùovinà÷a÷ca j¤ànavato bhavataþ . kutaþ? tasyàpi svaphalahetutve j¤ànaphalapratibandhitvaprasaïgàt %<ubhe u haivaiùa etena taratãtyàdi>% ÷rutiùu ca duùkçtavat sukçtasyàpi praõà÷avyapade÷àt akartràtmabodhanimittasya karmakùayasya sukçta duùkçtayãstulyatvàt . kùãyante càsya karmàõi iti cà' vi÷eùa÷ruteþ . yatràpi kevalaeva pàpma÷abdaþ pañhyate tatràpi tenaiva puõyamapyàkalitamiti draùñavyaü j¤ànàpekùayànikçùñaphalatvàt . asti ca ÷rutau puõye'pi pàpma÷abdaþ %<nainaü setumahoràtre pratate tarata>% ityatra saha duùkçtena sukçtamapyanukramya %<sarve pàpmàno'tonivartanta>% ityavi÷eùeõaiva pratateùu pàpma÷abdaprayogàt . pàte tviti . tu÷abdo'vaghàraõàrthaþ . evaü dharmàdharmayobandhahetvorvidyàsàmarthyàda÷leùavinà÷asiddherava÷yaü bhàvinã viduùaþ ÷arãrapàte muktirityavadhàrayati anàravvakarye eva tu pårbe tadavadheþ ÷àø såø .. %<pårbayoradhikaraõayorj¤ànanimittaþ sukçtaduùkçtayorvinà÷o'vadhàritaþ sa kimavi÷eùeõàrabdhakàryayo÷ca bhavatyuta vi÷eùeõànàravvakàryayoreveti vicàryate tatra>% %<ubhe uhaivaiùa etena taratãtyevamàdi>% ÷rutiùvavi÷eùa÷ravaõàdavi÷eùeõaiva kùaya ityevaü pràpte pratyàha anàravvakàrye eva tviti . apravçttiphale eva pårbajanmàntarasa¤cite asminnapi ca janmani pràk ca j¤ànotpatteþ sa¤cite sukçtaduùkçte j¤ànàdhigamàt kùãyete na tvàrabdhakàrye sàmibhuktaphale, yàbhyàmetadbrahmaj¤ànàyatana janma nirmitam . kuta etat? %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùaiti ÷arãrapàtàvaghikaraõàt kùemapràpteþ . itarathà hi j¤ànàda÷eùakarmakùaye sati sthitihetvabhàvàt j¤àna pràptyanantarameva kùemama÷nuvãta tatra ÷arãrapàtapratãkùàü nàcakùãta . nanu vastubalenaivàyamakartràtmabodhaþ karmàõi kùapayan kathaü kànicit kùapayet kàniciccopekùeta na hi samàne hyagnivãjasamparke keùà¤cidvãja÷aktiþ kùãyate keùà¤cinna kùãyate iti ÷akyamaïgãkartumiti . ucyate . na tàvadanà÷rityàrabdhakàryakarmà÷ayaü j¤ànotpattirupapadyate à÷rite ca tasmin kulàlacakravat pravçttavegasyàntaràle pratibandhàsambhavàdbhavati vegakùayapratipàlanam . akartràtmabodho'pi hi mithyàj¤ànabàdhanena karmàõyucchinatti . bàghitamapi mithyàj¤ànaü dvicandraj¤ànavat saüskàrava÷àt ka¤cit kàlamanuvartata eva . api ca naivàtra vivaditavyaü brahmavidaþ ka¤cit kàlaü ÷arãraü dhriyate na dhriyate và iti . kathaü hyekasya svahçdayapratyayaü brahmavedanaü dehadhàraõa¤càpareõa pratikùeptuü ÷akyeta? ÷rutismçtiùu ca sthatapraj¤alakùaõanirde÷enaitadeva nirucyate . tasmàdanàrabdhakaryayoreva sukçtaduùkçtayorvidyàsàmarthyàt kùaya>% iti bhàø .

#<apårvatà># strã apårbasya anyato'pràptasya bhàvaþ tal . 1 pramàõàntaràgamyatve upakramopasaühàràvabhyàso'pårbatà phalam arthavàdopapatti÷ca hetustàtparyanirõaye 2 ityukte tàtparyàvadhàraõahetubhede ca yathà chandogye tantvaupaniùadaü vedeti brahmaõo mànàntaràgamyatvamuktam .

#<apårvapati># strã na pårbaþ patiryasyàþ . kumàryàm . %<apårbapatiü kumàrãmiti>% siø kauø .

#<apårvavàda># puø apårbamaùikçtya vàdaþ tattvabubhutsoþ kathà . gaïge÷opàdhyàyakçte ÷abdacintàmaõyantargate granthabhede .

#<apårvavidhi># puø apårbe pramàõàntareõàpràpte vidhirvidhànam vi + dhà--ki . apràptapràpake liïàdipadavedanoye ÷abdavi÷eùe . yathà svargakàmo yajeteti liïàdiyuktaü vàkyaü pramàõàntareõàpràptasya svargasàdhanatvasya yàge bodhayat tathà . apårbavidhirapi caturvidhaþ karmavidhiþ guõavidhiþ viniyogavidhiþ prayogavidhi÷ceti . tatra agnihotraü juhoti ityàdau yàgaråpe karmaõi iùñasàdhanatàyàþ, kçtisàdhyatàyà, bhàvanàyà và matabhedena bodhanàt karmavidhitvam . dravyadevatàdivighàyakavidhirguõavidhiþ . yathà dadhnà juhotyàdivàkyaü pràptasyàgnihotrasyànuvàdenàpràptaguõaråpadravyàdervidhànàt . aindryà gàrhapatyamupatiùñhata ityàdi aindryà çcaþ gàrhapatyopasthàne viniyojanàt viniyogavidhiþ . evaü kçtvà evaü kuryàdityàdi prayogaj¤àpakovidhiþ prayogavidhiþ, . yathà adhãtya snàyàdityàdi upasadbhi÷caritvà màsamekamagnihotraü juhotyàdi ca aya¤ca vi÷iùñavidhiriti bhedaþ .

#<apårvya># triø na pårbamarhati yat naø taø . pårbànarhe %<tvaü no vàyaveùàmapårbyaþ somànàmiti>% çø 1, 134, 6 .

#<apçkta># triø pçca--kta naø taø . 1 asaübaddhe apçkta ekàl iti pàõi nyukte varõàntaràyukte 2 ekavarõe verapçktasya pà0

#<apçthak># avyaø na pçthak . sahayoge phårbàparayorekàde÷aråpe sambhåyabhavane pçthaksàhityamapçthaksàhitya¤ceti sàhityaü dvividhamiti vçddhàþ .

@<[Page 253b]>@
#<apekùaõãya># triø apa + ãkùa--karmaõi anãyar . 1 anuroddhavye apekùàkarmaõi 2 pratipàlye ca %<àtmà yatnena rakùyoraõa÷irasi punaþ so'pi nàpekùaõãya>% iti nãtiø .

#<apekùà># strã apa + ãkùa--bhàve a . 1 àkàïkùàyàü, sà ca ÷àbdabodhajanikà yatpadena vinà yasyànubhàvakatà bhavedityuktà tatpade padavattvaråpà . apekùàyà¤ca pràya÷ovçttirneùyate %<sàpekùe pratyayo na syàt samàso và katha¤cana . sàpekùaü tadvijànãyàdasamastavi÷eùaõam>% yathà pravãra putrakàmyati çddhasya ràjamàtaïga ityàdau pratyayasamàsau na staþ . %<sàpekùatve'pi gamakatvàt samàsa>% iti bhàùyokteþ devadattasya gurukulasamityàdau samàsaþ iti bhedaþ . 1 prayojakàve tacca j¤àne sthitau utpattau và itarasyànurodhitvam j¤ànàdikàrye ca yasya yatpadàrthàntaraj¤ànàdyanurodhaþ tasya tadapekùà . ataeva tarkagranthe jagadã÷ena %<svàpekùàpàdakaþ prasaïga àtmà÷rayaþ apekùà ca j¤aptàvutpattau sthitau ca gràhyetyabhidhàya etadghañaj¤ànaü yadyetadghañaj¤ànajanyaü syàdetadghañaj¤ànabhinnaü syàditi j¤aptau . ghaño'yaü yadyetadghañajanakaþ syàt etadghañabhinnaþ syàditi utpattau, ayaü ghañaþ yadyetadghañavçttiþ syàt tathàtvenopalabhyeteti sthitau ca>% svàpekùàpekùitatve udàhçtam . anatidåre ca %<apekùà càtra sàkùàtparamparàsàdhàraõã gràhye>% tyuktam . tena sàkùàt paramparayà và svaj¤ànàdiprayojakataivàpekùeti niùkarùaþ . svagrahasàpekùa grahasàpekùagrahakatvamanyonyà÷rayalakùaõam . 3 anurodhe %<satyàmapi tapaþsiddhau niyamàpekùayà muniþ>% raghuþ . 4 spçhàyà¤ca %<samugoóheùu kàmeùu nirapekùaþ parivrajediti>% %<adhyàtmaratiràsãta nirapekùoniràmiùa iti>% ca manuþ . %<mirapekùaþ vigataspçha iti>% kullåkabhaññaþ .

#<apekùàbuddhi># strã ayamekaþ ayameka ityàkàrikàyàm anekaikatvaviùayiõyàü anekaikatvabuddhiryà sà'pekùàbuddhiriùyate bhàùàø paribhàùitàyàm buddhau .

#<apekùàbuddhija># triø apekùàbuddhito jàyate jana--óa 5 taø . nyàyokte dvitvàdiparàrdhànte saükhyàbhede . %<dvitvàdayaþ paràrdhàntà apekùàbuddhijà matàþ anekà÷rayaparyàptà ete tu parikãrtitàþ apekùàbuddhinà÷àcca nà÷asteùàü prakãrtita>% iti bhàùàø . atràyamabhisandhiþ . yadyapi dvitvàdi samavàyaþ pratyekaü ghañàdàvasti tathàpi ekodvàviti j¤ànàbhàvàt eko na dvàvitij¤ànàcca dvitvàdãnàü paryàptisvaråpaþ ka÷cit saübandho'nekà÷rayo'ïgãkriyate paryàptisaübandhena ca pratyekaü ghañàdau na dvitvàdi . tàdç÷asambandha÷ca apekùàbuddhisàpekùastena tatsattve tathà j¤ànaü, tadasatve na tathàj¤ànam . tatra prathamam ayamekaþ ayameka ityàkàrikà apekùàbuddhistatodvitvotpattiþ tato dvitvadvitvatvanirvikalpakaü tatodvitvapratyakùam . apekùàbuddhinà÷àcca tatodvitvanà÷aþ iti . yadyapi yogyavibhuvi÷eùaguõànàü svottaravartiguõanà÷yatvena j¤ànamàtrasya dvikùaõasthàyitvaü tathàpi agatyà apekùàbuddhestrikùõasthàyitvaü svãkriyate anyathà nirvikalpakakàle apekùàbuddhinà÷e dvitvasya nà÷aþ prasajyeta na tu dvitvapratyakùaü tadànãü viùayàbhàvàt viùayasya pratyakùaü prati kàryakàlavçttitayaiva kàraõatvopa÷amàt tathà ca dvitvapratyakùamevàpekùàbuddhinà÷akaü nànyaditi kalpyate . kàlàntare dvitvapratyakùàbhàvàcca apekùàbuddhinà÷àt dvitvàdinà÷aiti kalpyataiti siø muø .

#<apekùita># triø apa + ãkùa--karmaõi kta . 1 apekùàviùaya bhåte 2 àkàïkùite ca . %<apekùitakriya¤ceti tridhà'pàdànamiùyata>% iti hariþ .

#<apekùin># triø apa + ãkùa--õini striyàü ïãp . apekùàvati svakàryajananàdau itaraprayojakatànurodhini ca .

#<apekùya># triø apa + ãkùa--karmaõi õyat . 1 apekùaõãye . bhàve lyap . anurudhyetyarthe avyaø %<kimapekùya phalaü payodharàn dhvanataþ pràrthayate mçgàdhipa>% iti kiràø .

#<apeta># triø a + iõa--kartari kta . 1 apagate apasçte . %<yaü pravrajantamanupetamapetakçtyamiti>% bhàgaø 3 palàyite ca .

#<apetaràsakùã># strã apetaþ ràkùasa iva pàtakaü yasyàþ gauø ïãù . tulasyàm ràjaniø . tasyàþ ràkùamatalyapàpàdiharaõàttathàtvam . %<dårbà dahati pàpàni dhàtrã harati pàtakam . haritakã haredrogaü tulasã harate trayam>% àø taø skàndoktestasyàþ pàpàdihàritvam .

#<apeya># triø pà arhàdyarthe yat naø taø . 1 smçtau nipiddhapàne madyàdau %<madyamadeyamapeyamanigràhyamiti>% tiø taø u÷aø evamanyàni apeyàni smçtau prasiddhàni yathà %<varjyaü salavaõaü kùãraü yacca vi÷rathitaü payaþ . anirda÷àyàgoþ kùãraü pãtvà càndràyaõaü carediti>% àø taø smçtiþ . %<apaþ suràbhàjanasthà madyabhàõóe sthitàstathà pa¤caràtraüpivet pãtvà ÷aïkhapuùpãghçtaü paya>% iti manuþ . %<÷unocchiùñàþ sthità hyàpo yadi ka÷cit dvijaþ pibet ÷aïkhapuùpãvipakvena tryahaü kùãreõa vartayediti>% yamaþ . striyocchiùñàþ sthità àpo yadi ka÷cit pibeddvijaþ . ÷aïkhapuùpãtyàdiø ÷aïkhaþ ÷ådrocchiùñà sthitàhyàpo yadi ka÷cit pibet dvijaþ . ku÷amålavipakkena tryahaü kùãreõa vartayediti hàrãtaþ %<÷unà saüspçùña bhàõóe tu retomåtravidåùite . jalakùãràdikaü pãtvà taptakçcchraü samàcaret>% laghubauø . %<caõóàlakåpabhàõóeùu yastvaj¤ànàjjalaü pibet pràya÷cittaü kathaü tatra varõe varõe vidhãyate . caret sàntapanaü vipraþ pràjàpatyantu bhåmipaþ . tadardhaü tu caredvai÷yaþ pàdaü ÷ådrasya nirdi÷et>% àpaø . %<caõóàlaparigçhãtaü yohyaj¤ànàjjalaü pivet . tasya ÷uddhviü vijànãyàt pràjàpatyena nitya÷a>% iti àpaø . %<yastu caõóàlasaüspçùñaü pibet ki¤cidakàmataþ sa tu sàntapanaü kçcchraü carecchuddhyarthamàtmanaþ>% aïgiràþ . %<ki¤ciditi jalakùãràdikamiti>% pràø biø . àmamàüsàdau na doùaþ . %<àmaü màüsaü ghçtaü kùaudraü snehà÷ca phalasambhavàþ . mlecchabhàõóasthità duùñàniùkràntàþ ÷ucayaþ smçtàþ>% yamaþ %<antyajaiþ khànitàþ kåpàstaóàni tathaiva ca . eùu snàtvà ca pãtvà ca pa¤cagavyena ÷udhyati>% àpaø . jalàntaràlàbhe tu tadapyàpadi pàtuü ÷akyate antyajaiþ khànite kåpe setau vàpyàdike tathà tatra snàtvà ca pãtvà ca pràya÷cittaü na vidyate iti vçddha÷àtàø . %<idamatyantàpadviùayamiti>% pràø viø . %<bhàõóasthità abhojyànàmapaþ pãtvà payodadhi . bràhmaõo kùatriyo vai÷yaþ ÷ådra÷caivopasarpati brahmakårcopavàsa÷ca yàjyavarõasya niùakçtiþ>% paràø . upasarpati upasarpet pàya÷cittamiti ÷eùaþ tadevàha brahmakårcopeti . %<yadi vipraþ pramàdena ÷ådratoyaü pibet svayam . upovya vilvapadmànàü palà÷asya ku÷asya ca . eteùàmudakaü pãtvà tena ÷uddhimavàpnuyàt>% ÷àtàø . atràpavàdaþ . %<navabhàõóeùu pànãyaü viñ÷ådrakùatrajanmanàm . peyaü tadàhurvipràõàü payodadhi tathaiva ca>% jàvàø . %<ghçtaü tailaü payaþkùãraü tathaivekùuraso guóaþ . ÷ådrabhàõóasthitaü takraü tathà madhu na duùyati>% ÷àtàø . ghçtàdãnàmàkarabhàõóasthitànàü na doùaþ ÷aïkhaþ . %<pãtàva÷eùitaü pãtvà pànãyaü bràhmaõaþ kvacit . triràtraü tu vrataü kuryàdvàmahastena và punaþ>% ÷aïkhaþ . %<vàmena kebaleneti>% pràø viø . %<prapàmaraõye ghañake ca kåpe droõyàü jalaü koùagatàstathàpaþ . çte'pi ÷ådràttadapeyamàhuràpadgato bhåmigatàþ pibettà>% iti yamaþ . prapàjalaü, kåpajalàharaõa ghañasthajalaü droõã sekapàtravi÷eùaþ tajjalaü, khaógàdi koùagataü jala¤ca ÷ådràsambandhe'pyapeyam %<àpadi tu tadeva jalaü bhåmigataü kçtvà tataþ pàtràntareõoddhçtya peyamiti>% pràø viø . etadviùaye eva . droõyàmàyasayuktàyàü channe pràvartake tathà . gràmaprapàjala¤caiva pãtvàpatsu na duùyatãti laghuhàrãtaþ . tadapi bhåmigataü kçtvaiva peyaü pårbavacanaikavàkyatvàt . %<pràvartake secake channe aj¤àte>% pràø viø . %<kåpe vinmåtrasaüsçùñe pãtvà toyaü dvijotamaþ . triràtreõa vi÷udhyeta>% aïgiràþ . %<jalà÷aye tathànyeùusthàvareùumahãtale . kåpavat kathità ÷uddhiþ mahatsu ca na dåùaõamiti>% viùõuþ . %<mahatkhapya÷uci÷aïkayà tãrthasamãpatoyagrahaõavarjanamiti>% pràø viø . yathoktaü devalena . %<tatràkùobhyataóàgàni nadãrvàpãþ saràüsi ca kasmalà÷uciyuktàni tãrthataþ parivarjayediti>% . %<mçtapa¤canakhàt kåpàdatyantopahatàccodakaü pãtvà bràhmaõastriràtramupavasedityàdi>% viùõuþ %<atyantopahatàt amedhyàdineti>% pràø viø . %<yastu kåpàt pibet toyaü bràhmaõaþ ÷avadåùitàt upavàsatrayaü kçtvetyàdi>% laghuhàø . %<klinno bhinnaþ ÷ava÷caiva kåpastho yadi dç÷yate . payaþ pãtvà triràtreõa ityàdi>% devalaþ . pãta÷eùaü pibet viprairvipraþ syàdanyathà pa÷uriti bhaviø puø . %<÷leùmopànahavinmåtraü strãrajo madyameva ca . ebhiþ saüdåùite kåpe toyaü pãtvà kathaü vidhiþ . ekaü dvyahaü tryaha¤caiva dvijàtãnàü vi÷odhanamiti>% atriþ . atràpavàdamàha sa eva %<godohane carmapuñe ca toyaü yantràkare kàruka÷ilpihaste . strãbàlavçddhàcaritàni yànyapratyakùadçùñàni ÷ucãni tàni . pràkàrarodhe viùamaprade÷e sevànive÷e bhavanasya dàhe . àrabdhayaj¤eùu mahotsaveùu tathaiva doùà na vikalpanãyàþ . ÷uci gotçptikçttoyaü prakçtisthaü mahãgatam . carmabhàõóaistu dhàràbhistathà yantroddhçtaü jalamiti>% . pràguktavacanajàtaiþ carmabhàõóasthitayantroddhvatayorapeyatvena niùedhe pràpte carmabhàõóairuddhçtaü thantroddhçta¤ca santatadhàrayoddhçta¤ca etattrayaü yadi mahãgataü gotçptikaraü prakçtisthamavikçtaü ca tadà ÷ucãtyanena pratiprasåtam mahatsu ca na duùyatãtyanena mahattvasyàpekùàkçtatvena avyàvartakatayà gotçptikaratvena vi÷eùaõàt tathàbhåtaü mahattvameva prakçte vivakùitam . tadapi jalàntaràbhàve ÷uddhamityavadheyaü pràguktavacane àpadgatasyaiva bhåmigataü kçtvà tata uddhçtya pànavidhànena tadekavàkyatvàt tathaiveha j¤eyam . etacca svabhàvataþ peyajalasyaiva--carmabhàõóàdisthitiråpadoùapratiprasavàrtham na tu apeyamlecchàdikhànitatoyasyàpi peyatàvidhànàrthaü tathàtve vàkyabhedàpatteþ na ca hiraõyodakaspar÷asya annasyeva sàmànya÷àstraniùiddhàpeyajalasya ÷uddhyarthatàparaü svabhàvataþ peyasyaiva carmabhàõóàdigatatvena doùaparihàrarthatàparatayaiva sarvasàma¤jasye vidhidvayakalpanàyàþ anyàyyatvàt etena idànãntanamleccharàjakhànitasthajalasya yantroddhçtatvena ÷uddhatàkãrtanaü sàhasameva tasya mlecchakhànitajalatvena svabhàvato'peyatvàt jalàntarasya gaïgàjalasya ca sannikçùñatvàdàpadviùayatvàbhàvàt prakçtisthavi÷eùaõàcca tasya saüskàravi÷eùeõa vikàravi÷eùavattvàdetadvacanasyàpi tatràpravçtte÷ca . ki¤ca %<vicitsà tu hçdaye yasminnanne prajàyate sahçllekhantu vij¤eyaü purãùantat svabhàvataþ>% iti brahmapuràõena amedhyaspar÷avattvena ÷aïkitànnàderbhojananiùedhàt mlecchàmedhyàdispar÷avattvena ÷aïki tasyàsya jalàderapyapeyateti gamyate . ÷a÷isåryakiraõàspçùñatayà ca tasya vyàpannajalatayà baidyakoktadoùàdhàyakatvenàpi 'peyatà . %<api caõóàlabhàõóasthaü tajjalaü pàvanaü mahat>% ityuktestatratyakhàte gaïgàjalànàmevàhçtatvàttasya svabhàvataþ ÷uddhateti tu na ÷aïkya %<sarvatra pàvanã gaïgà triùu sthàneùu duùyati mlecchaspar÷e suràbhàõóe meghàdijalami÷raõe>% iti vacanàt tasya meghàdijalasamparka÷aïkàyàmlecchàdispar÷asya pratyakùadar÷anàcca svabhàvataþ ÷uddhatvàbhàvàt . dhàràyàü pratiprasavamàha baidhàyanaþ aduùñà santatà dhàrà vàtoddhåtà÷ca reõavaþ . àkaràþ ÷ucayaþ sarve varjayitvà suràkaramiti %<kàle navodakaü ÷uddhaü na pàtavyantu tatryaham . akàle tu da÷àhaü syàt pãtvà nàdyàdaharni÷amiti>% àø taø smçtiþ . %<snànamàcamanaü dànaü devatàpitçtarpaõam . ÷ådrodakairnakurvãta tathà meghàdviniþsçtaiþ>% . àcamananiùedhàt pànàdeþ sutaràü niùedhaþ . %<yavyadvayaü ÷ràvaõàdi sarvà nadyo rajasvalàþ . tàsu snànàdikaü varjyaü varjayitvà suràpagàm iti>% chandoø paø . %<yaiþ kçtaþ sarvamakùyo'gnistvapeya÷ca mahodadhiriti>% manuþ yaiþ vipraiþ anyathà hi kçru÷reùñha . devayonirapàüpatiþ . ku÷àgreõàpi kaunteya naspaùñavyomahodadhiriti bhàø baø paø spar÷aniùedhàt pànaniùedhaþ . %<anirda÷àyà goþ kùãramauùñramai ÷aphaü tathà . àvikaü sandhinãkùãraü vivatsàyà÷ca goþ payaþ . àraõyànà¤ca sarveùàü mçgàõàü mahiùaü vinà . strãkùãra¤caiva varjyàni sarva÷uktàni caiva hi>% manuþ . %<goþ kùãramanirda÷àyàþ såtake ajàmahãùyo÷ca nityamapeyamauùñramaika÷apha¤ca syandinãnà¤ca yà÷ca vatsavyapetàþ>% aïgiø . %<varjayedgoravatsàyàþ paya÷caivànyavatsayà . àraõyànà¤ca sarveùàü varjayitvà tu màhiùamiti>% yamaþ . %<sarvàsàü dvistanãnàü kùãraü varjyamajàvarjamiti>% ÷aïkhaþ %<gojàmahiùãbarjaü sarvapayàüsi yànyanirda÷àhaü tànyapi sandhinãsyandinãvivatsàyamasåkùoraü càmedhyabhuja÷ca>% viùõuþ . pãtvopavasedityanuvçttiþ . sandhinã vçùabhàkràntà syandinã nityaü prasravatpayaþstanà . amedhyabhujaþ madyàdibhakùaõa÷olàyàþ . yamasårvatsayugmaü prasåtà %<hastavatyà ninditaü ràsabha¤ca payo varjayediti>% hàrãtaþ . tatràjàkùãraü da÷àhàdarvàk niùiddham årdhvaü tat peyaü sarvavacanasàma¤casyàt goghràtaü ÷akanocchiùñaü ùadàspçùña¤ca kàmataþ . sandhinyanirda÷àvatsagopayaþ parivarjayet yàj¤aø . %<kùãràõi yànyabhakùyàõi tadvikàrà÷ane punaþ saptaràtraü vrataü kuryàdityàdi>% yàø . %<uùñrãkùãramànuùãkùãrapàne punarupanayanaü taptakçcchra¤cetyàdi>% ÷àtàø . %<uddhatasnehavilayanapinyàkamathitaprabhçtãni càttavãryàõi nà÷nãyàt>% gautaø . uddhatasnehaü, kùãràdi vilayanaü ghçtamalaü pinyàkaþ khaliþ mathitaü takràdi àüttavãryàõi gçhãtasàràõi .. àttavãryapada¤càtyantoddhçtasnehaparaü mathitapadaü ca udakapràyatakrapara¤ca . %<kùatriya÷caiva vçttastho vai÷yaþ ÷ådro'tha và punaþ . yaþ pibet kapilàkùãraü na tato'nyo'styapuõyakçt>% àpaø . %<kàpilaü yaþ pibecchådro narakeõa vipacyate>% smçtiþ . su÷rute tu dhàtudoùavi÷eùajanakatayàkànicidapeyànyuktàni tàni pràya÷aþ sàmànyato'peya÷abde 226, 27, pçùñhe uktàni . tatra vi÷eùaþ ka÷cit pradar÷yate varùàjale gàïgeyatvasàmudratvaparãkùaõamuktvà varõànyatve sikyaklede ca sàmudramiti vidyàttannopàdeyamityuktam kãñamåtrapurãùàõóa÷avakothapradåùitam . tçõaparõotkakhyutaü kaluùaü vipasaü yutam yo'vagàheta varùàsu pibedvàpi navaü jalam . sa vàhyàbhyantaràn rogàn pràpnuyàt kùiprameva tu tatra yat saivàlapadmatçõapaïkapramçtibhiravacchannaü ÷a÷isåryakiraõairnàbhijuùñaü gandhavarõarasopamçùña¤ca tadvyàpannamiti vidyàt . tasya spar÷aråparasagandhavãryavipàkàþ doùàþ ùañ sambhavanti . vyàpannaü varjayennityaü toyaü yadapyanàrtavam . doùasa¤jananaü hyetannàdadãtàhitantu tat . %<vyàpannaü salilaü yastu pibatãhàprasàdhitam . ÷vayathu pàõóuroga¤ca tvagdoùamavipàkatàm . ÷vàsakàsaprati÷yàya÷ålagulmodaràõi ca . anyàn và viùamàn rogàn pràpnuyàt kùiprameva ceti>% nadãvi÷eùajalasya doùakãrtanenàpeyatà ca tatroktà %<pårbàbhimukhàstu na>% pra÷asyante gurådakatvàditi . sahyaprabhavàþ kuùñhaü janayanti, vindhyaprabhavàþ kuùñha pàõóuroga¤ca, malayaprabhavàþ kçmãn, mahendraprabhavàþ ÷lãpadodaràõi, himavatprabhavàþ hçdroga÷vayathu÷iroroga÷lãpadagalagaõóàn, pràcyàvantyàþ aparàvantyà÷cà÷àüsyupajanayanti, iti %<sàmudramudakaü visraü lavaõaü sarvadoùakçditi . anekadoùamànåpaü vàryubhiùyandi garhitamiti>% ca . rogabhede ÷ãtalajalasyàpeyatàpyuktà, %<pàr÷va÷åle prati÷yàye, vàtaroge galagrahe, àdhmàte stimite koùñhe sadyaþ ÷uddhe navajvare . hikkàyàü snehapãte ca ÷ãtàmbu parivarjayediti>% . takrasyàpeyatà rogabhede tatroktà %<takraü naiva kùate dadyànnoùõakàle na durbale . na mårchàbhramadàheùu na roge raktapaittike . ÷ãtakàle'gnimàndye ca kaphottheùvàmayeùu ceti>% . dravyàntarasaüyogàdapeyatà apathya÷abde 226, 27, pçùñhe dar÷ità . vi÷eùastveùaþ . %<uùõodakànupànantu snehànàmatha ÷asyate, çtebhallàtakasnehàt snehàttauvarakàttatheti>% rogabhede'nupànaniùedhena tatra jalàdãnàmapeyatà bhaïgyà tatraiva da÷ità . anupànaguõamabhidhàya %<na pribecchvàsakàsàrto roge càpyårdhvajatruge . kùatoraskaþ prasekã ca yasya copahataþ svaraþ . pãtvà'dhvabhàùyàdhyayanageyasvapnànna ÷ãlayet . praduùyàmà÷ayaü taddhi tasya kaõñhorasi sthitaþ . mandàgnisàdachardyàdãnàmayàn janayet bahåniti>% su÷rute ..

#<ape÷ala># triø virodhe naø taø . pe÷alatvavirodhimàndyayukte adakùe

#<apehikañà># strã apehi apagaccha kaña! ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . kañasambodhanakàpagatinide÷akriyàvi÷eùe . evaü mayåø samàse . apehidvitãyà, apehiprathamà, apehibàõijà apehisvàgatà ete'pi ÷abdàþ tattatsambodhanakàgamanakriyànide÷e .

#<apai÷una># naø abhàve naø taø . 1 pai÷unyàbhàve naø baø . 2 pai÷runya÷ånye triø apai÷unyamapyuktàrthe naø tadvati tri0

#<apogaõóa># triø apasi karmaõi gaõóaþ tyàjyaþ . vikalàïge %<vikalàïgaü hi sarvatra dharmakàryeùu varjayediti>% smçtteþ sa hi vaidhakarmasu tyàjyaþ . 2 atibhãrau so'pi hi karmamàtre tyàjyaþ . apasi agaõóaþ avãra iti và tasya karmaõi avãratvàttathàtvam . apojalamiva bhaïgiyuktatvàt gaõóa ekade÷o'sya . 3 tribaliyute madhyabhàge balãnàmeva tasya taraïgàkàratvàt tathàtvam . apasi karmaõi tyàjyaþ gaõóaþ apañutvàt pogaõóaþ ÷i÷uþ naø taø . pogaõóaþ pa¤camàdabdàdarvàk ca da÷amàbdataityukte pa¤càbde bàle . pogaõóabhinna÷i÷oreva tathàtvàt . %<bàla àùoóa÷àt varùàt pogaõda÷ceti ÷abdayata>% iti nàradoktapogaõóabhinne 5 ùoóa÷avarùàtãtavayaske ca %<ajaóa÷cedapogaõóo viùaye càsya bhujyate bhagnaü tadvyavahàreõa bhoktà taddravyamarhati>% kàtyàø .

#<apoóha># triø apa--vaha--kta . 1 nirastetyakte 2 %<kalpanàpoóhamabhràntaü pratyakùaü nirvikalpakam>% saø daø .

#<apodaka># triø apagatamudakaü su÷liùñatvàt yasya . 1 apraviùñodake tamåhathurnaubhiràtmanvatãbhirantarikùaprudbhirapodakàbhiþ çø 1, 116, 3 . apanaddhaü phaleùådakaü yasyàþ uktapuüskatvàt striyàmata ittvaü và . ittvapakùe'podikàpi (pui) påtikàyàm tatphaleùu udakavattvàttathàtvam . apakçùñamudakaü yasmàt 5 baø . jalàpakarùahetau viùàdau yatra apodakaü vidhaü tatta etàsvagrabhavam athaø 5, 13, 1

#<aponaptri(ptrã)ya># triø aponapàt devatà'sya gha--cha và niø . aponapàddevatàke haviràdau .

#<apomaya># triø apaþ jalaü tadàtmakaü tadvikàratvàt apas + mayañ . jalamaye .

#<apoha># puø apa + uha gatyàdau bàø bhàve ka . 1 tyàge 2 atadvyàvçttau tadbhinnasya vyàvçtterapi tyàgavi÷eùaråpatvàttathàtvam . %<tadvànapoho và ÷abdàrtha>% iti kàvyapraø %<apohaþ atadvyàvçttiriti>% mahe÷varaþ . åhastarkaþ apaþ viparãtye pràø saø . aparatarkaniràsàya kçte viparãtatarke sa ca su÷råùà ÷ravaõaü caiva grahaõaü dhàraõà tathà . åho'poho'rthavij¤ànaü tattvaj¤àna¤ca dhãguõà iti hemacandroktaþ buddhiguõabhedaþ . %<svayamåhàpohàsamartha>% iti pàø bhàø . bhàve lyuñ . apohanamapyatra naø . %<mattaþ smçtirj¤àmamapohana¤ceti>% gãtà .

#<apohanãya># triø apa--åha--anãyar . aparakçtatarkanirasanena tarkaõãye, %<çtvigapohanãyàstrayaþ>% kàtyàø 22, 6 21 .

#<apohya># triø apa--uha gatyàdau karmaõi õyat . apagamanãye %<tyàjye etairvratairapohyaü syàdenohiüsàsamudbhavam>% manuþ apa + vaha--lyap . dårãkçtyetyarthe avyaø .

#<apauruùa># triø nàsti pauruùamasya . vikrama÷ånye . amàve naø taø . pauruùàbhàve naø .

#<apcara># triø apsu carati cara--ña . 1 jalacare jantau striyàü ïãp %<trãõyàdyànyà÷ritàsteùàü mçgagartà÷rayàpcaràþ>% iti manuþ trãõi durgàõi .

#<aptu># naø àpyate bhãgàya jãvena àpa--tun hrasva÷ca . 1 ÷arãre 2 såkùmaråpasome ca . athàptave dvitãye yàmàhutiü juhoti ÷ataø bràø 3, 6, 38, aptuþ såkùmaråpaþ somaþ bhàø .

#<aptur># puø adbhyaþ jaladànàya tutorti tura--vege kvip . jaladàyake indretasya meghanàyakatvena tatprerakatayà jaladàtçtvàttathàtvam yaj¤ena gàtumapturo vividrire çø 2, 21, 5, %<apturaþ apàü prerakàdindràt>% bhàø . 2 taddàyake'nalàdau ca tatràgnyàdeþ %<agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate àdityàjjàyate vçùñiriti>% manåkteþ jalaprerakatvam .

#<apturya># naø apturo bhàvaþ bàø vede yat . jalaprerakatve loke tu ùya¤ àpturyamityeva . indràgnyã! taviùàõi vàü sadhasthàni payàüsi ca yunorapturyaü hitam 12, 8, apturyaü vçùñiprerakatvam bhàø yuvoryuvayorindràgnyoþ

#<aptoryàma># puø aptordehasya yàpakatvàdyàma iva aluø saø . agniùñomàïgayàgabhede %<yàvajjãvamagnihotraü juhotãti>% ÷rutyà agniùñomasya dehavyàpakakàlakatvàttathàtvam . %<so'ptoryàmeõa yajeta>% kàtyàø 9, 11, 10, ùaóuttare atyagniùñoma ukthyaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtro'ptoryàmaþ kàtyàø 10, 9, 26, .

#<aptya># triø aptuni dehe bhavaþ yat vede ñilopaþ . 1 apatye niruø 2 dehakarmaõi sthite ca %<pårbe ardherajaso aptyasya>% çø 1, 124, 5 %<aptyasya karmaõi sthitasyeti>% bhà0

#<apnaþstha># triø apnasi karmaõi tiùñhati adhikçtatvàt sthà--ka 7 taø . 1 karmaõyadhikçte %<saüyàvapnaþstho apaseva>% çø 6, 67, 3 . %<apnaþsthaþ karmaõyadhikçtaþ>% bhàø .

#<apnaràja># puø apnasàü karmaõàü ràjà prerakatvàt ñac samàø vede pçø salopaþ . karmaprerake . yuvaü hyamaràjàvasãdatam çø 101327 .

#<apnavàna># puø apnasà karmaõà vànaü gatiþ sadgatirasya . bhçguvaü÷ye, çùibhede, yamapnavàno bhçgavo virurucuþ çø 4, 7, 1, apnavànaþ bhçgusambandhã ka÷cidçùiþ, bhàø . %<aurvyabhçguvadapnavànavadàhuve agniü samudrasam>% çø 8, 102, 4, asyaiva vatsàdigotrapravaratvam %<vatsànàü bhàrgavacyavanàpnavànaurvyajàmadagnyàþ>% iti %<bhàrgavaurvajàmadgnyàþ>% iti và %<bhàrgavacyavanàpnuvànàþ>% iti và %<vedànàü pa¤ca, bhàrgavacyavanàpnavànaurvavedàþ>% iti gotrapravaràø . vaïgànàmàpnuvataþ pravaratvakalpanaü pravaràdhyàyaviruddhatvàddheyam . apnase àdànakarmaõe vànamasya pçø salopaþ . bàhau niruø .

#<apnas># triø àpa--asun nuñ hrasva÷ca . 1 karmaõi miruø . %<kriyàto vibhàgaþ vibhàgàt pårbade÷asaüyoganà÷astata ucarade÷asaüyoga>% ityukteþ saüyogahetutvàttathàtvam taddeveùu cakçùe bhadramapnaþ çø 1, 113, 9 . %<apnaþ karma>% bhàø . vàø akarmàkhyàyàmapi asun nuñ hrasva÷ca . 2 pràptavye, %<yaccitramapna uùaso vahanta>% çø 1, 113, 20 . %<apraþ pràptavyam>% bhàø .

#<apnasvat># triø apnas + astyarthe matup masya vaþ striyàü ïãp . karmayukte . %<apnasvatãùurvaràsviti>% çø 1, 127, 6 . %<apnasvatãùu khananàdikarmopretàsu>% bhàø .

#<appati># puø apàü patiþ 6 taø . 1 varuõe 2 sumudre ca . %<indràntakàppatãndubhyaþ sànugebhyo baliü haret>% iti vittàppatyoryamasya ca iti ca manuþ .

#<appitta># naø apàü pittamiva hetutvàt . 1 agnau %<agneràpa>% iti ÷rutau agnerjalahetutvoktestathàtvam .

#<apya># triø apàmidam tatra sàdhu saüskçtaü và yat . 1 jalasaüskçte %<agrego ràjàpyastamiùyate>% çø 9, 86, 45 . %<apyaþ apsu saüskçtaþ>% bhàø jalasambandhini %<tvayàhitamapyamapsu bhàgam>% çø 2, 38, 7 . %<apyamapàü sambandhinam>% bhàø . 3 karmaõi sàdhau %<sa ãü mçgo apyovanargurupa>% çø 1, 145, 5 . %<apyaþ karmaõi sàdhuþ>% bhàø aptuü yogyaü vede yat hrasva÷ca . 4 pràptuü yogye %<yonimapyamani÷itam>% çø 2, 38, 8 . %<apyam àptuü yogyam>% bhàø .

#<apyaya># puø apa + iõa--bhàve ac . 1 apagamane 2 nà÷e 3 vilaye ca %<svàpyayàditi ÷àø såø bhavàpyàyau hi bhåtànàü ÷rutau vistara÷omayà>% gãtà . apaityasmàt apàdàne ac . pakùapucchasandhiùu %<pakùapucchàni paràgbhirapyayeùu>% kàtyàø 17, 6, 7, %<apyayeùu pakùapucchàgrasandhiùu>% vedadãø .

#<aprakaña># triø na prakà÷aþ virodhe naø taø . prakà÷itaminne gupte . prakañà'pakañà ceti lãlà seyaü harerdvidhà paø pu0

#<aprakampa># puø na prakampaþ abhàve naø taø . 1 calanàbhàve naø baø . 2 calanahãne triø %<aprakampoduràdharùa>% iti puràø .

#<aprakarùa># puø na prakarùaþ virodhe naø taø . 1 apakarùe naø baø . 2 prakarùa÷ånye triø .

#<aprakàõóa># puø na prakçùñaþ kàõóaþ skandho'sya . 1 skandha÷ånye jhiõñãprabhçtivçkùe . naø taø . 2 prakàõóabhinne svalpe tri0

#<aprakà÷a># puø na prakà÷aþ abhàve naø taø . prakà÷àbhàve gopane %<aprakà÷akraye kretuþ svàmina÷càpyarakùaõàditi>% pràø taø nàø . naø baø . prakà÷a÷ånye triø %<prakà÷àü÷càprakà÷àü÷ca taskaràn dvividhàn viduþ>% manuþ . aprakà÷acaurà÷ca apahartç÷abde manåktàþ 154 pçùñhe dç÷yàþ . %<prakà÷a÷càprakà÷a÷ca lokàloka ivàcala>% iti raghuþ .

@<[Page 258b]>@
#<aprakà÷ya># triø pra + kà÷a--õic arhàrthe karmaõi yat . 1 prakà÷ayitumanarhe gopye %<aprakà÷yamidaü guhyaü na deyaü yasya kasyacit>% tantram . 2 vi÷eùato gopye janmarkùàdinavake ca tacca . %<janmarkùaü maithunaü mantro gçhacchidra¤ca va¤canam . àyurdhanàpamànaü strã na prakà÷yàni sarvathà>% kàø khaø .

#<aprakçta># triø na prakçtaþ prakràntaþ yathàrtho và . 1 aprakrànte 2 ayathàrthe ca . prakçtiþ svabhàvo'styasya ar÷aø àø ac naø taø . bhayàdinà 3 svabhàvahãne . tàmasaü yaccàprakçto dadàtãti ÷uø taø hàrãø %<aprakçto bhayàdimàn>% raghunandanaþ .

#<aprakçti># strã na prakçtiþ . prakçtibhinne kàryakàraõabhinne sàükhyaprasiddhe puruùe %<na prakçtirna vikçtiþ puruùa>% iti sàüø kàø uktestasya prakçtibhinnatvàttathàtvam 2 vyàkaraõokte pratyayanimittaråpaprakçtibhinne pratyayàdi÷abde, mãmàüsakoktàyàü 3 prakçtibhinnàyàü vikçtau ca . prakçtiþ svabhàvaþ naø baø . 4 tacchånye triø và kap . aprakçtiko'pyatra .

#<aprakçtistha># triø prakçtau svabhàve na tiùñhati rogabhayàdinà tata÷calati sthà--ka 7 taø naø taø . rogabhayàdinà svabhàvàccalite .

#<aprakçùña># triø na prakçùñaþ virodhe naø taø . nikçùñe apakarùayukte

#<aprakëpta># triø pra + kçp--kta naø taø . këptabhinne yaducitaü tadbhinne çtvijàü vaiko'prakëptatvàcchàmitre kàtyàø 6, 7, 2

#<aprakùita># triø pra + kùi--bhàve kta %<aõyadarthe>% pàø ukteþ bhàvakarmaõo÷ca õyadarthatayà tadbhinne dãrghavidhànàt bhàvasya ca õyadarthatayà na dãrghaþ tena na natvam nàsti prakùitaü prakùayo yasya . prakùayarahite %<aprakùitaü vasu bibharùi>% çø 1, 55, 8 .

#<aprakhara># triø na prakharaþ virodhe naø taø . 1 tãkùõatvavirodhi mçdutvavati .

#<apraguõa># triø na prakçùño guõa upakaraõaü kàryasàmarthyaü và yasya . 1 vyàkule naø taø . 2 anuguõabhinne ca .

#<apracetas># naø na pracetati pra + cita--asun naø taø . aj¤àne %<kathàvidhàtyapracetàþ>% çø 1, 120, 1 .

#<apraja># puø na prajàyate àtmajaråpeõa pra + jana--óa naø taø . putràdijananàbhàvena ajaþte 1 bandhye %<àtmà vai jàyate putra>% iti ÷ruteþ putrajanane àtmajananàt tacchånyasya tathàtvam . %<bhràtçõàmaprajaþ ka÷cit mriyeta pravrajeta veti>% smçtiþ %<aprajastrãdhanaü bharturbràhmàdiùu caturùvapãti>% yàø . 2 putrarahitàyàü striyàü strã %<aprajàyàmatãtàyàü bàndhavàstadavàpnuyuþ>% iti smçtiþ %<saüvatsaradvayaü tantu gàndhàrãgarbhamàhitam . aprajà dhàrayàmàsa tatastàü duþkhamàvi÷at>% bhàø àø paø .

#<aprajas># puüstrã na prajà santatiþ yasya asic samàø . prajà÷ånye . %<atãtàyàmaprajasi taddhanaü bhartçgàmi ca>% smçtiþ . %<asvaü tvàprajasaü kçõomi>% athaø 7, 35, 3 .

#<aprajàtà># strã na prajàtà kadàpi na prasåtà . 1 adhçtagarbhàyàü bandhyàyàü striyàm %<dàsãnàmaprajàtànàü ÷ubhànàü svarõavarcasàm . ÷atamasmai pradàsyàmi>% bhàø uø paø 15 aø .

#<apraõãta># triø na praõãtaþ vedavidhinà saüskçtaþ . 1 vaidhasaüskakàra÷ånye analàdau 2 akçte ca .

#<apratarkya># triø na pratarkyaþ tarkayituma÷akyaþ . liïgàdyabhàvena anumànena j¤àtuma÷akye . %<apratarkyamavij¤eyaü prasuptamiva sarvataþ>% manuþ .

#<apratà># triø pra + tàya--kvip nàsti pratàþ yasmàt 5 taø . 1 ativistãrõe %<na somã apratà pape>% çø 8, 32, 16, %<apratà vistorõadhaneneti>% bhàø dhàtoràtolopàt råpam

#<aprati># triø nàsti prati pratiråpaþ pratidbandvã và yasya . 1 atyutkçùñe %<so apratãni manave puråõãndraþ>% çø 2, 19 4, %<apratãni utkçùñàni>% bhàø 2 pratidvandvirahite yaþ ekaþ idapratirmanyamànaþ çø 5, 32, 3 . %<apratiþ pratidvandvirahitaþ>% bhàø . 3 apratiråpe anupame ca

#<apratikara># triø prati vaiparãtye kç--kartari ac na pratikaraþ . 1 viparãtakàriõi vi÷vaste, jañàø prati + ké--bhàve ap pratikaraþ pratikùepaþ abhàve naø taø . 2 pratikùepàbhàve puø naø baø 3 pratikùepa÷ånye triø .

#<aprati(tã)kàra># puø prati + kç--gha¤ và dãrghaþ abhàve naø taø 1 pratãkàràbhàve . naø baø . 2 pratãkàrahãne 3 pratikartuma ÷akye ca triø . abhàve abhyayãø . 4 pratãkàràbhàve avyaø .

#<apratikarman># triø nàsti pratikarma pratãkàro yasya . 1 pratikartuma÷akye . nàsti prati pratiråpaü tulyaü yasya tàdç÷aü karma yasya . 2 atulyakarmake triø striyàü óàp và .

#<apratikriyà># strã pratikriyà pratãkàraþ abhàve naø taø . 1 pratãkàràbhàve . naø baø . 2 pratãkàra÷ånye 3 pratikartuma÷akye ca triø .

#<apratigràhya># triø na pratigrahãtuü yogyaü smçtau niùedhàt . pratigrahãtumayogye smçtau niùiddhapratigrahatayà ullikhite hiraõyàdau dravye, ÷ådràdidhanàdau ca pratigraha÷càdçùñàrthatyaktadravyàïgãkàraþ . tatra dravyavi÷eùe, apàdànavi÷eùe, kàlàdivi÷eùe ca pràya÷cittotkãrtanena pàpajanakatvàt kvacit vastukçtà kvacit kàlàdinimittakçtà càpratigràhyatà %<pratigçhyàpratigràhyaü bhuktvà cànnaü vigarhitam>% manuþ tàni ca pràya÷cittaviveke dar÷itàni tatràdau pratigrahe apàdànaniyamaþ yathà %<ràjato dhanamanvicchet saüsãdan snàtakaþ kùudhà . yàjyàntevàsino vàpi natvanyata iti sthitiþ>% manuþ . ràja÷abdo'tra nyàyavartikùatriya nçpatiparaþ %<na ràj¤aþ pratigçhõãyàdaràjanyaprasåtitaþ>% iti %<yo ràj¤aþ pratigçhõãyàllubdhasyocchàstravartinaþ sa paryàyeõa yàtãmànnarakànekaviü÷atimiti>% manunànyaràjatastaünniùedhàt devalena vi÷iùñàdeva ràj¤aþ pratigrahavidhànàcca %<dharmaj¤asya kçtaj¤asya rakùàrthaü ÷àsato'÷ucãn medhyameva dhanaü pràhustãkùõasyàpi mahãpateþ>% iti %<dvijàtibhyo dhanaü lipset pra÷astebhyo dvijottamaþ . api và kùattriyàt vai÷yàt na tu ÷ådràt kadàcaneti>% vyàsaþ ninditapratigraha÷ca apàtrãkaraõam %<ninditebhyodhanàdànaü bàõijyaü ÷ådrasevanamu . apàtrãkaraõaü j¤eyamiti>% manåkteþ càõóàlàdipratigrahastu pàtityahetuþ %<caõóàlàntyastriyogatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànatoviproj¤ànàt sàmyaü tu gacchati>% manåkteþ tena pràya÷cittàdhikyam rajakàdãnuktvà %<bhuktvà caiùàü striyogatvà pãtvàpaþ pratigçhya ca . kçcchramabdaü carej j¤ànàditi>% manåkteþ %<patitànàü gçhaü gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . màsopavàsaü kurvãta càndràyaõamathàpi và>% vçhaø %<÷aukarikavyàdhaniùàdarajakavaruóacarmakàràü na bhojyànnà apratigràhyàstadannà÷anapratigrahayo÷càndràyaõaü caret>% sumaø %<rajaka÷carmakàra÷ca nañovaruóa eva ca kaivartamedabhillà÷ca saptaite hyantyajàþ smçtàþ eteùà¤ca striyogatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànatoviproj¤ànàt sàmyaü tu gacchati>% yamaþ atràpavàdaþ %<÷ayyàü gçhaü ku÷àn gandhàn patraü puùpaü phalaü dadhi . dhànàmatsyàn payomàüsaü ÷àka¤caiva na nirõudediti>% manuþ na nirõudet na tyajet %<abhojyànnànàmapi puùpaphala÷àka tçõakàùñhadhànyàni kùetrasthànyambu taóàgasthaü, goùñhasthaü ca paya àdàya na doùa>% iti sumantuþ teùà¤ca upaóhaukitànàmevàdàne na doùa iti pràø viø . %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ . anyatra kulañàùaõóhapatitebhyo dviùastatheti>% yàø smçtyekavàkyatvàt . vyaktamuktam %<gandhapuùpaku÷àn ÷ayyàü ÷àkaü màüsaü payodadhi . maõimatsyau gçhaü dhànyaü gràhyametadupasthitam + madhådakaü phalaü målamedhàüsya bhayadakùiõà abhyudyatàni gràhyàõi>% kàø khaø . tenaiùàmevàyàcitàhçtànàü gràhyatà nànyeùàm . eva¤ca caõóàlàdito'pi ÷ayyàdibhinnànàmupaóhaukitànàmapi apratigràhyatà . ÷ådràdipratigrahaniùedhastu anàpadyeva, àpadi tu tasya kartavyatà %<yàjanàdhyàpane nityaü kriyete saüskçtàþtmanàm . pratigrahastu kriyate ÷ådràdapyantajanmana>% iti %<avçttikarùitaþ sodannimaü gharmaü samàcaret sarvataþ pratigçhõãyàt bràhmaõastvanayaü gataþ>% iti manunà tasyàbhyanuj¤ànàt . tatra stenàt dravyaü katha¤cidapi na pratigràhyam %<yo'dattàdàyinohastàt lipseta bràhmaõodhanam yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva saþ>% thàø ukteþ àpadi ÷ådradhanasya gràhyatve'pi yaj¤àrthatayà nagràhyatà %<na yaj¤àrthaü dhanaü ÷ådràdviprolipseta karhiditi>% manunàkarhividatyanena àpadyapi tasya niùedhàt %<ye ÷ådràdaghigamyàrthamagnihotramupàsate çtvijaste hi ÷ådràõàü brahmavàdiùu garhità>% iti manåkte÷ca . tatra dravyavi÷eùe pratigrahaniùedhaþ . %<mçta÷ayyàhayagràhã na punarmànarvobhavediti>% puràø . %<÷astraü vistaü surà càpratigràhyà bràhmaõànàmanyeùà¤ca>% va÷iø . vistaüsuvarõam %<madyamadeyamapeyamanipràhyamiti>% tiø taø u÷aø . %<maõivàsogavàdãnàü pratigrahe sàvitryaùñottaraü japet pa¤caràtraü, madhyame dvàda÷aràtraü payobrataþ ÷atasahasvamasatpratigrahe>% hàrãø %<hiraõyaü bhåmimannaü gàma÷vaü vàsastilàn ghçtam . apidvàn pratigçhõàno bhasmãbhavati dàruvat>% manuþ . avidvànityukteþ viduùo na doùàya . kiü kariùyatyasau måóhogçhõannubhayatomukhãm . sahasraü vàruõàþ pà÷àþ kùuradhàràsamanvitàþ pårõe varùasahasre tu pà÷a ekaþ pramucyate . etàmavasthàü pràpnauti gçhõannubhavatomukhãmiti maø puø . etasva vidvadavidvadviùaye niùiddhatà kçùõàjinàdãnàü tu agràhya÷abde 67 pçùñhe uktà . de÷akàlàvi÷eùe ca pratigràhya õàmapya pratigràhyatà na tãrthe pratigçhõãyàt puõyevvàyataneùu ca . nimitteùu ca sarveùu apramattodbhavedvijaþ %<tãre pratigrahastyàjyastyàjyo gharmasya vikraya>% itipràø taø puø . %<pàõãyaü pàyasaü bhaikùaü ghçtaü lavaõameva ca . hastadattaü na gçhaõãyàt tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ>% iti kàø khaø . %<natvekaü putraü dadyàt pratigçhõãyàdvà sa hi sanyànàya pårveùà>% mityanena jyeùñaputradànapratigrahayorniùedhena tasyàpyapratigràhyatà . tathà %<na strã putraü dadyàt pratigçhõãyàdvàanyartrànuüj¤ànàt bharturiti>% smçteþ bhartranuj¤àmantareõa striyàþ putrasyàpratigràhyatà . paritoùàrtha visçùñagrahaõe tu na doùaþ . na pratigràhyaü yasmàt 5 taø . pratigràhyadravyàdànàna vadhau ÷aukarikàdau caõóàlàdau ca puø . %<na bhojyànnà apratigràhyà>% iti pràguktasumantuvàkyam . %<pràya÷cittadravyagrahaõe doùa>% iti pràø viø .

#<apratigha># triø nàsti pratighaþ pratighàtako'sya . 1 pratighàtaka ÷ånye aprativaddhe yastu duþkhasamàyuktamaprãtikaramàtmanaþ . tadrajo'pratighaü vidyàt satataü hàri dehinàmiti manuþ .

#<apratidvandva># triø pratigataþ dvandvaü virodhaü spardhàü và atyàø saø naø taø . 1 pratispardhà÷ånye %<tvàmapatimakarmàõamapratidvandvamàhave>% ràmàø . pratidvandvaþ sahacaraþ . 2 tacchånye ca %<so'haü vanamidaü pràptonirjanaü lakùaõànvitaþ . sãtayà càpratidvandva>% iti ràmàø .

#<apratipakùa># triø nàsti pratipakùaþ vipakùaþ sadç÷o và yasya . 1 vipakùahãne 2 asadç÷e ca .

#<apratipatti># strã pratipattiþ kartavyatàni÷cayaþ abhàve naø taø . itikartavyatàni÷cayàbhàve %<apratipattivihvalàni cendriyàõi>% kàdaø . 2 ni÷cayàbhàve 3 asvãkàre 4 agrahaõe 5 sthårtyabhàve %<uttarasyàpratipattirapratibheti>% gauø såø . naø baø . 6 tacchunye triø .

#<apratipad># triø pratipadyate jànàti prati + pada--kvip naø taø . vikale %<sarvadevebhyo pratipadam>% yaø 30, 8 . %<apratipadaü vikalamiti>% vedadãø .

#<apratipanna># triø naø taø . 1 aj¤àte 2 anaïgãkçte ca .

#<apratibaddha># triø na pratibaddhaþ niruddhaþ naø taø . aniruddhe uddàme .

#<apratibala># triø nàsti pratibalaþ pratipakùo yasya . 1 atiprabale 2 vipakùahãne ca .

#<apratibha># triø nàsti pratibhà yasya . 1 pratibhà÷ånye 2 apragalbhe 3 sphårti÷ånye 4 pratyutpattimati÷ånye 5 adhçùñe 6 lajjite ca .

#<apratibhà># strã abhàve naø taø . vàdiprativàdinorvàde pravçtte vàdinodbhàvitadoùoddhàraõopàyaj¤àne'pi tatkàlaü prativàdinaþ 1 sphårtyabhàvaråpe nigrahasthànabhede %<uttarasyà patipattirapratibheti>% gauø såø . 2 pragalbhatàbhàve ca .

@<[Page 261a]>@
#<apratima># triø nàsti pratimà upamà yasya . atulye anupame%<tvàmapratimakarmàõamapratidvandvamàhave>% iti ràmàyaõam .

#<apratiyogin># triø nàsti pratiyogã tulyaråpaþ yasya . striyàü ïãp . 1 anupame . pratiyogã abhàvasaübandhã naø taø . 2 abhàvasambandhibhinne . %<atha và hetumanniùñhavirahàpratiyoginà sàdhyena hetorekàvikaraõyaü vyàpti rucyate>% bhàùàø . yasyàbhàvaþ sa eva pratiyogãti vçddhàþ .

#<apratiratha># puø nàsti pratirathaþ pratiyoddhà yasya . 1 pratiyodha÷ånye . nàsti pratirathaþ tulyaþ maïgalàrthatvenàsya . 2 yàtrà maïgalàrthe sàmabhede . %<eùa so'pratiratho'tha yaþ sa vçhaspatiriti>% %<brahmà dakùiõato'pratirathaü japati>% iti ca ÷ataø brà0

#<apratirava># triø na pratikålo ravaþ pratiravaþ sa nàsti yatna . samedaü dravyaü tvayà na bhoktavyamityàdi pratiùeghakavacana÷ånye bhoge . %<apratiravaü viü÷ativarùopabhoganimittà hànirbhavati>% mitàø .

#<apratiråpa># triø nàsti pratiråpastulyaråpo yasya . asadç÷e .

#<apratiråpakathà># strã nàsti pratiråpà pratyuttarãbhåtà kathà yasyàþ . uttaravàkyarahitàyàü vàci .

#<aprativãrya># triø na pratiruddhaü vãryaü yasya . anyairanirodhyaparàkrame .

#<apratiùiddha># triø na pratiùiddham . aniùiddhe %<apratiùiddhamanumataü bhavatãti>% nyàyaþ sauvarõaràjataumbarakhaógamaõimayapàtràõàmanyatameùu apratiùiddhaùu veti ÷ràø taø gobhilaþ %<apratiùiddhàni kadalãvçkùatvagàdãni>% raghuø .

#<apratiùkuta># triø prati + sku--kta naø taø vede ùatvam . 1 aprati÷abdite %<sa vãro apratiùkutaþ>% çø 7, 32, 6, %<apratigato'prati÷abdito và>% bhàø 2 apratigate ca .

#<apratiùñha># naø nàsti pratiùñhà yasya . 1 anyàdhàra÷ånye svadhàmapratiùñhite brahmaõi . %<sa bhagavaþ! kasmin pratiùñhitaþ svemahimnãti>% ÷rutesthasyànyàdhàra÷ånyatvàttathàtvam . 2 anà÷raye 3 niùphale . %<somavikrayiõe viùñhà bhiùaje påya÷oõitam . naùñaü debalake dattamapratiùñhaü tu vàrdhuùau>% manuþ 4 pra÷aüsà÷ånye ca triø . abhàve naø taø . 5 pra÷aüsàbhàve strã . apratiùñhitamapyatra . sa ca viùõau puø . %<apàünidhiradhiùñhànamapramatto'pratiùñhita>% iti viùõu sahaø .

#<apratisaükhya># triø na pratãtà saükhyà yasya uttarapadalopaþ . ayamekaþ ayameka ityàkàràpekùàbuddhyabhàvena 1 pratyekasaükhyàgrahaõàbhàvàdanupalabdhasaükhyàke vastuni . pratisaükhyà vuddhivi÷eùaþ . abhàve naø taø . 2 vi÷eùabuddhyabhàve strã .

@<[Page 261b]>@
#<apratisaükhyànirodha># puø na pratisaükhyayà buddhyà nirodhaþ . 1 bauddhavi÷eùakalpite abuddhipårbake bhàvavinà÷e . tadvi÷eùaþ bauddha÷abde vakùvate . so'yam pratisaükhyànirodhaþ %<pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhàpràptiravicchedàt>% ÷àø såø pratyàkhyàtaþ . %<api ca vainà÷ikàþ kalpayanti buddhibodhyaü trayàdanyat saüskçtaü kùaõika¤ceti>% tadapi trayaü pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhàvàkà÷a¤cetyàcakùate . trayamapicaitadavastu abhàvamàtraü nirupàkhyamiti manyante buddhipårbakaþ kila vinà÷obhàvànàü pratisaükhyànirodhonàma bhàùyate tadviparãto'pratisaükhyànirodhaþ àvaraõàbhàvamàtramàkà÷amiti pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhayorapràptirasambha ityarthaþ . kasmàt? avicchedàt tau hi pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhau santànagocarau và syàtàm bhàvagocarau và . na tàvat santànagocarau sambhavataþ, sarveùvapi santàneùu (j¤ànapravàheùu) santàninàmavicchinnaphalahetubhàvena santàna vicchedasyàsambhavàt nàpi bhàvagocarau, nahi nirà÷rayo nirupàkhyovinà÷aþ sambhavati sarvàsvavasthàsu pratyabhij¤àbalenaanvayàvicchedadar÷anàt adçùñapratyabhij¤àsvavasthàsu kvaciddçùñe nànvayàvicchedena anyatràpi tadanumànàt . tasmàt parakalpitasya nirodhadvayasyànupapattiriti ÷aïkarabhàùyam .

#<aprati÷ruta># triø naø taø . anaïgãkçte dàtavyatvenàsvãkçte .

#<apratihata># triø na pratihato'bhibhåtaþ pratiruddho và naø taø . anyairanabhibhåte 2 apratiruddhe ca .

#<apratãka># triø nàsti pratãkamekade÷o yasya . 1 sampårõe 2 niravayave brahmaõi naø .

#<apratãkùà># strã na pratãkùà apekùayà kàlayàpanam abhàve naø taø . 1 pratãkùàbhàve kàryajananàya itaràpekùaüyà kàlayàpanàbhàve 2 itarànapekùayà tvaritakaraõe . naø baø . 3 pratãkùà÷ånye %<athàpratãkùaü punaràyanti>% ÷ataø bràø .

#<apratãta># triø prati + iõa--kta pratãtaþ parij¤àtaþ pratigata÷ca naø taø . 1 pratigatabhinne sahasrasàü vàjinamapratãtam çø 1, 117, 9, . %<apratãtaü ÷atrubhirapratigatam>% bhàø %<marutvato apratãtasya>% çø . 5, 42, 6, %<apratãtasyà>% pratigatasya bhàø 2 aparij¤àte %<devebhirvi÷vato apratãtaþ>% çø 3, 46, 3, %<apratãtaþ etàvadasya sàmarthyamityaparicchidyamànaþ>% bhàø 3 apalàyite ca .

#<apratãti># naø abhàve naø taø . j¤ànàbhàve %<na sthoñaþ pratãtyapratãtibhyàm>% sàüø såø .

#<apratãtta># tiø prati + dà--kta pratãttaü pratidattaü naø taø . pratidattabhinne %<apamityamapratãttaü yadasmi yamasya, yena balinà caràmi>% iti atharvavedaþ 6, 117, 1,

#<apratãpa># triø virodhe naø taø . pratãpabhinne anukåle .

#<apratyaya># puø na pratyayaþ vi÷vàsoj¤ànaü và abhàve naø taø . 1 vi÷vàsàbhàve %<doùàõàü sannidhànaü kapaña÷atamayaü kùetramapratyayànàmiti>% sihlanaþ naø baø . 2 vi÷vàsa÷ånye . %<balavadapi ÷ikùitàmàtmanyapratyayaü cetaþ>% ÷akuø . 3 j¤ànàbhàve puø . naø baø . 4 j¤àna÷ånye triø . pratyayaþprakçtinimittakaþ arthabodhakaþ subàdi÷abdabhedaþ naø taø . 5 subàdi÷abdabhinne sàrthake prakçtiråpe ÷abde %<arthavadadhàturapratyayaþ pràtipadikamiti>% pàø .

#<apratyàkhyeya># triø naø taø . aparihàrye tyaktuma÷akye .

#<apradhàna># naø na pradhànam . 1 pradhànabhinne mukhyabhinne gauõe . %<pradhànakarmaõyàkhyaye làdãnàhurdvikarmaõàm apradhàne duhàdãnàü õyante kartu÷ca karmaõaþ>% hariþ karmaõo'pradhànatva¤ca apradhànakriyàphalà÷rayatvam . %<pràdhànyaü hi vidheryatra pratiùedhe'pradhànateti>% bhàññàþ 2 anutkçùñe asya triliïgatvamapãùyate . %<apradhànaþ pradhànaþ syàt sevate yadi pàrthivam . pradhànã'pyapradhànaþ syàdyadi sevàvivarjitaþ>% nãtiø . 3 pradhànakarmàïge naø %<apradhànakàlaü sakçdasannipàtàt>% kàtyàø 1, 7, 15, ayamarthaþ . %<vasante bràhmaõo'gnãnàdaghãtetyanàrabhyàdhãtamapyàdhànamagnihotràdãnàmaïgamiti kçtvà cintyate kimaïgaü sat àdhànaü pratikarma pratiprayogaü ca bhedena kartavyam uta sarvaprayogàõàü sàdhàraõaü sakçditi . tatra karmàïgatve prayàjàdyaïgavat pratikarmabhedena kartavyam na ca vahiþkàlatvenàgçhyamàõavi÷eùatà, yadyasyànantaraü kriyate tattadarthamityànantaryeõa vi÷eùagrahaõàt . tasmàt pratikarmabhedenàdhànapràptàvidamucyate apradhànakàlaü yadaïgamàdhànasadç÷am tatsakçdeva kartavyam na bhedena karmaõa àdau . kutaþ? asaünipàtàt na caitat kasyacit karmaõaþ prakrame karmamadhye và saünipatitam yena vi÷eùagrahaõaü syàt kintu yadeva ki¤cidagnikàryaü nimittava÷àtkàmava÷àdvà yathàkàmaü pràptam tadarthamàdhàsye'gnãniti, na tu ka¤cideva karmavi÷eùamabhisaüdhàyàdhànam evamanabhisaühitkarmavi÷eùeõa saryodde÷enàdhàne kçte yadyapi kàraõava÷àt ki¤cit karma prathamamàpatati tathàpi na tàdarthyameva bhavati prathamàvasthàyàmeva sarvàthatvàvadhàraõàt tasmàt apradhàmakàlãnatvàt makçdeva kàryàmiti>% kàtyàø vyàø .

@<[Page 262b]>@
#<apradhçùya># triø na pradharùituü ÷akyaþ . 1 atikràntuma÷akye 2 dharùituma÷akye ca . %<yadà÷rauùaü bhãùmamatyanta÷åraü hataü pàrthenàhaveùvapradhçùyam>% bhàø àø paø .

#<aprapanna># triø naø taø . 1 pràptabhinne, 2 anàgate, 3 aj¤àte ca

#<aprabala># triø na prabalaþ . prabalabhinne hãnabale .

#<aprabhàva># puø na prabhàvaþ abhàve naø taø . 1 prabhàvàbhàve naø baø . 2 prabhàva÷ånye triø .

#<aprabhåta># triø na prabhåtaþ naø taø . pracurabhinne svalpe .

#<apramatta># triø pra + mada--kta pramàdavàn virodhe naø taø . sàvadhàne %<nimitteùu ca sarveùu apramattobhavennara>% iti smçtiþ . %<yatàtmano'pramattasya dvàda÷àhamabhojanam>% %<yukta÷caivàpramatta÷ca parirakùedimàþ prajàþ>% iti ca manuþ 2 viùõau puø %<apàü nidhiradhriùñhànamapratto'pratiùñhitaþ>% viùõusahaø %<apramatto'dhikàribhyaþ karmànuråpaü phalaü yacchannapramattaþ>% iti bhàø . 2 madyàdinà pramattabhinne triø .

#<apramaya># puø na pramãyate pra + mi--ac vede nàttvam . aprameye %<manasaivànudraùñavyametadapramayaü dhruvam>% ÷ataø vràø %<apramayamaprameyam>% bhàø .

#<apramàõa># naø na pramàõaü virodhe naø . pramàj¤ànabhinnabhramàdijanake vàkyàdau . tàni ca %<vedàþ pramàõaü smçtayaþ pramàõaü dharmàrthayuktaü vacanaü pramàõam . yasya pramàõaü na bhavet pramàõaü kastasya kuryàdvacanaü pramàõamiti>% smçtyuktavedàdipramàõa bhinnàni càrvàkàdivacanàni %<nadyàü ÷ilàþ tarantotyàdãni pramàõàntaraviruddhàrthakàni vacanàni>% ca . evaü pittàdi duùñàni indriyàõi àbhàsakalitàni liïgàni ca . %<pramàõatvàpramàõatve>% ityàdi mãmàüsà .

#<apramàda># puø na pramàdaþ abhàvàrthe naø taø . 1 pramàdàbhàve %<apramàdena gantavyaü kàntàreùu nadãùu ca>% iti %<apramàda÷ca kartavyaþ sarvabhåteùu nitya÷aþ>% iti ca ràmàø . naø baø 2 pramàda÷ånye triø %<màtà ca mama kau÷alyà . ku÷alaü càbhivàdayan . apramàdaü ca vaktavyamiti>% ràmàø %<pramàda÷ca kartavyeùu akartavyatvabhrameõa tatonivçttiþ . akartavyeùu ca kartavyatvabhrameõa tatra pravçttiriti>% ma¤jåùàdayaþ .

#<apramàdin># triø na pramàdyati pra + mada--õini naø taø . pramàdahãne striyàü ïãp .

#<apramàyuka># triø pra + mi + uõ àttve yuc svàrthe kan naø taø . aparicchedake . %<kçõotvapramàyukaü rathayutimanàgasam>% athaø 19, 44, 3 .

@<[Page 263a]>@
#<apramita># triø na pramitaþ naø taø . 1 aparimite 2 anupalabdhe ca .

#<apramãya># triø pra + mà--bàø karmaõi ÷aø naø taø . aprameye . %<gajavàjimukhyàþ và'pramãyàþ pramãyante>% ÷rutiþ .

#<apramåra># triø pra + mårchà--kvip pramåþ mårchà astyarthe ku¤jàdiø ra naø taø . 1 mårchàyuktabhinne amårchite . te hi vasvo vasavànàste apramårà mahobhiþ çø 1, 90, 2, %<apramåràþ amårchitàþ>% bhàø .

#<apramçùña># triø pra + mçùa--kta naø taø . 1 asoóhe akùànte . pra + mçja--kta naø taø . 2 aghçùñe 3 apro¤chete pra + mç÷a --kta naø taø . 4 aj¤àte ca .

#<apramçùya># triø na pramçùyaþ pra + mçùa--kyap naø taø . 1 vàdhituma÷akye . %<sudàmaü tadrekõo apramçùyam>% çø 6, 20, 7 . %<apramçùyaü kenàpyabàdhyam>% bhàø .

#<aprameya># triø pramàtuü j¤àtuü paricchettuü và yogyaü naø taø 1 aparicchedye 2 bahusaükhyakavãryavati 3 idamitthamiti ni÷cetuma÷akye %<tvamekohyasya sarvasya vidhànasya svayambhuvaþ . acintyasyàprameyasya kàryatattvàrthavitprabhuþ>% manuþ %<svayaübhuvo'pauruùasya vidhànasya vedasya>% kullåø . %<a÷aka¤càprameya¤ca veda÷àstrabhiti sthitiþ>% manuþ . 4 brahmaõi naø kenàpi pramàõena tasya pramàtuma÷akyatvàt . vedàntimate hi pramàõàni ùañ pratyakùànumàna÷abdopamànàrthàpattiyogyànupalabdhibhedàt tatra parabrahmaõaþ na pratyakùapramàõacakùuràdigamyatà råpàdyabhàvàt %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayaü tathà'rasaü nityamagandhavacca yaditi>% ÷rutau tasya råpàdyabhàvasyokteþ . nàpi anumànagamyatà vyàptiliïgàdyabhàvàt %<asaïgo'yaü puruùa>% iti ÷rutyà tasya sarvasaïga÷ånyatokteþ nàpyupamànagamyatà nirdharmakatvena, tadbhinnatve sati tadgatabhåyodharmavattvalakùaõasya sàdç÷yasya tatràbhàvàt . na vàrthàpattigamyatvam ki¤cidvastu vinà anupapadyamànasyaivàrthasyàrthàpattipramàõavedyavayà tadbhinnavastvabhàvena tatra tadasambhavàt . nyàyamate ca arthàpattervyatirekavyàptihetukànumàneùvantarbhàveõa talliïgasya tatràbhàvàt . yogyànulabdhe÷càbhàvamàtrapramàõatvàüt parabrahmaõa÷ca sadàtmakatvenàbhàva råpatvàbhàvàt . nàpi ÷abdapramàõavedyatvam tatra ÷àbdabodhopàya÷aktyàderabhàvàt ataeva %<yadvàcà na manute yena vàgabhyudyate tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yadidamupàsate>% iti ÷rutyà'sya vàgviùayatvaü niràkçtam . na ca lakùaõayà tadvodhaþ, ÷akyasambandharåpalakùaõàyàþ nismambandhe tasminnapravçtteþ . ataeva %<brahman! brahmaõyanirde÷ye nirguõe guõavçttayaþ . kartha caranti? ÷rutayaþ sàkùàt sadasataþ pare>% iti bhàgavate guõavçtti÷rutigocaratà÷ånyatvamasyoktam . na ca pramàõàgocaratve tasya kathaü siddhiþ? kathaü và %<tantvaupaniùadaü puruùaü vedeti>% ÷rutau %<÷àstrayonitvàditi>% ÷àø såtre ca tasya upaniùadvedyatvamuktaü saügacchatàm? ÷àstrajanitabuddhyaiva tasya viùayãkaraõàt tathàtvasaïgateþ . tathà ca ÷àstrajanyàntaþkaraõaviùayatvameva tasya na tu tadavacchinnacaitanyaviùayatàpi yathoktaü %<phalavyàpyatvamevàsya ÷àstrakçdbhirniràkçtam brahmaõyaj¤ànanà÷àya vçttivyàptirapekùiteti>% phalati prativimbati buddhivçttau phalaü cidàbhàsastadvyàpyatvaü tadviùayatvaü tena yathà ghañapañàdãnàü tadàkàrabuddhivçtti pratiphalitena cidàbhàsenaiva prakà÷yatà, na tathà, brahmaõaþ svaprakà÷atayà tasya itaràprakà÷yatvàt kintu spayaü prakà÷yatà na tu tatrànyàpekùàsti . parantu svàj¤ànanà÷àyaiva buddhivçtterapekùàmàtraü sà ca ÷abda janiteti upaniùadvedyatà itthamubhaya÷rutisàma¤jasyam . vàcaspatimate tu ÷abdàdapi akhaõóàkàrà kàcit da÷amastvamasãtyàdivat manovçttirudeti tadviùayatvàdasya ÷àstravedyatà . %<manasaivànudraùñavyamiti>% ÷rutestasya manomàtravedyatve'pi %<tattvamasyàdivàkyotthaü j¤ànaü mokùasya sàdhanamiti>% ÷àstràt manaþsaskàre ca ÷àstràpekùaõàt ÷àstravçttivedyatà . na ca manovçttivedyatve'prameyatvahàniþ . asaüskçtamanoviùayatvàbhàvenaiva tathàtvàt %<avàïmanasagocaramiti>% vàkyasyàpi tatraiva tàtparyàt . manoviùayatvoktirapi aj¤ànanà÷àrthamanovçttimàtravedyatàbhipràyeõa, tadavacchinnacidàbhàsaviùayatvàbhàvàccàprameyatà %<yanmanasà na manute yena mano'numanyate>% iti ÷rutestathàrthatvàt . jagatkartçtvena ã÷varasyànumàne'pi kåñasthasya tadanumànagamyatvàbhàvàt ã÷varasyaiva ÷rutipramàõakatvena upaniùadvedyatoktiþ . taduttaraü mananàdinà ÷rutivàkyatàtparyàvadhàraõenàkhaõóabrahmàkàrà cittavçttirudeti iti na kàcidanupapattiþ . naiyàyikàdimate tu tadguõagaõasya parimàtuma÷akyatvàt duùñà÷agàvedyatvàcca aprameyatvamiti . pra + mi + kùepe yat naø taø . aparikùepye %<yadà÷rauùaü vàsudevàrjunau to tathà dhanurgàõóivamaprameyam>% bhàø àø paø .

#<aprayatna># puø prakçùño yatnaþ prayatnaþ prayàsaþ abhàve naø taø . 1 prayatnàbhàve prayàsàbhàve . naø baø . 2 prayàsa÷ånye triø . %<aprayatnaþ sukhàrtheùu brahmacàrã dharà÷aya>% manuþ .

@<[Page 264a]>@
#<aprayuta># triø pra + yu--mi÷raõe ami÷raõe ca kta naø taø . 1 apçthagbhåtatayà yute 2 pçthagbhåtatayà, yute ca .

#<aprayutvan># triø pra + yu--pçthagbhàve ónip naø taø . apçthagbhåte %<partçbhiùñvamadabdhairaprayutvabhiþ>% çø 6, 48, 10, %<aprayutvabhirapçthagbhåtaiþ>% bhàø .

#<apralamba># naø pra + lamba--gha¤ abhàve naø taø . 1 vilambà bhàve ÷oghre 2 tadvati triø halàyudhaþ .

#<apravartin># triø na pravartituü ÷ãlamasya tàcchãlye ini . 1 pravçtti÷ãla÷ånye 2 santate 3 vicchedarahite striyàü ïãp 4 anucchittau %<maitadasmin saüvadiùñhàþ apravartãti>% vçø uø . %<athaü vàva sa yo'yamantarhçdayàkà÷astadetat pårõamapravarti apravartinãü ÷riyaü labhate ya evaü veda>% iti chàø uø . %<apravarti anucchittidharmakamiti>% bhàø .

#<apravãta># triø pra + vã--prajananàdiùu kta naø taø 1 ajàte . garbhadhàraõena gatasàrabhinnàyàü 2 akàmitàyàü ca striyàü strã . %<dakùiõena dvàraü somakrayaõã tiùñhatyalakùità vyaïgà'pravãteti>% kàtyàø 7, 6, 14, apravãtà vãgatijananakàntyàdiùu atra prajananàrthaþ pra÷abdàt vàkya÷eùàcca prajàtà hi gatasàrà bhavati nopabhogamàtreõa . tasmàdapravãtà'prajàteti harisvàsã . akàmiteti karkabhàø 4 ayàtayàmàyàü striyàm %<sà syàdapravãtà vàgvà eùà nidànena yat sahasrã ajàtayàmnã và iyaü vàgayàtayàmnã apravãtà, tasmàdapravãtà syàditi>% ÷ataø bràø 5 anupagate triø %<yadapravãtà dadhate ha garbham>% çø 4, 7, 9, %<apravãtà anupagatà>% bhàø .

#<apravçtta># triø na pravçttaþ virodhe naø taø . pravçttimadbhinne nivçtte .

#<apraveda># triø nàsti pravedaþ làbhoyasya . 1 durlabhe . %<atrasnå apravede iti màha kasmàcca natrasnå pratràsãrmota idaü puùñaü ka÷cana pravidatetyevaitadàha>% ÷ataø bràø %<nàsti pravedaþ pralàbhaþ yayoþ durlabhe>% iti bhàø .

#<apra÷asta># triø na pra÷astam virodhe naø taø . 1 pra÷astabhinne apakçùñe 2 duùñe %<apra÷asta¤ca kçtvàpsu màsamàsãta bhaikùabhuka>% manuþ . 3 nindite ca %<apra÷asta ni÷i snànaü ràhoranyatra dar÷anàditi>% paràø . 4 kùãõe %<pànti mitràvaruõàvavadyàccayata ãmaryamoapra÷astàn>% çø 1, 167, 8, %<apra÷astàn kùãõàn>% bhàø . yàvatpadàrthasya yatna ucitatvam tatonyånatve asya pravçttiþ .

#<aprasakta># triø na prasaktaþ abhinive÷ayuktaþ saübaddho và . 1 abhinive÷a÷ånye, àgraharahite 2 prasaïgarahite ca apasaktaniùedhànupatteriti mãmàüsà . 3 asaübaddhe .

#<aprasakti># strã abhàve naø taø . prasaïgàbhàve naø baø . prasaïga÷ånye triø prasaktiràgrahaþ pràpti÷ca .

#<aprasaïga># puø abhàve naø taø . 1 sambandhàbhàve . naø baø . 2 sambandha÷ånye triø . prasaïgaþ uttaràbhidhàne saïgatibhedaþ abhàve naø taø . 3 saïgatyabhàve . naø baø . 4 tacchånye triø %<aprasaïgàbhidhàne ca ÷rotuþ ÷raddhà na jàyate>% vçddhàþ .

#<aprasanna># triø naø taø . 1 prasàda÷ånye 2 asvacche 3 cittaprasàda÷ånye 4 sphårtihãne 5 asantuùñe ca .

#<aprasàdya># triø na prasàdayituü yogyam . 1 prasàdayituma yogye tãvrakopayute .

#<aprasàha># puø na prasahyate'bhibhåyate pra + saha--karmaõi gha¤ . 1 aniùñàdinà anabhibhåyamàne %<pa÷càdagneþ saüvi÷ati carmaõi sthaõóile và vàcaüyamo'prasàhaþ>% chàø uø . %<na prasahyate nàbhibhåyate stryàdyaniùñasvaptadar÷anena>% bhàø .

#<aprasiddha># triø naø taø . 1 aniùpanne 2 avikhyàte ca %<apya prasiddhaü ya÷ase hi puüsàmiti>% kumàø .

#<aprasçta># triø ma prasçtaþ . 1 vistàra÷ånye prasara÷ånye .

#<aprastuta># triø na prastutaþ . 1 aniùpanne 2 kàryasàdhanàyànudyukte 3 aprakrànte 4 asaüstute ca .

#<aprastutapra÷aüsà># strã sàø daø ukte aryàlaïkàrabhede tallakùaõàdi %<kacidvi÷eùaþ sàmànyàt 1, sàmànyaü và vi÷eùataþ 2 . kàryànnimittaü 3 kàrya¤ca 4 heteratha samàt samam 5 .. aprastutàt prastuta¤cedgamyate pa¤cadhà tataþ . aprastutapra÷aüsà syàt>% . %<pàdàhataü yadutthàya mårdhànamadhirohati . svasthàdevàpamàne'pi dehinastadbaraü rajaþ>% .. atràsmadapekùayà rajo'pi varamiti vi÷eùe prastute sàmànyamabhihitam . %<sragiyaü yadi jãvitàpahà hçdaye kiü nihità na hanti rmàm? . viùamapyamçtaü kvacidbhavedamçtaü và viùamã÷varecchayà>% .. atre÷varecchayà kvacidahitakàriõo'pi hitakàritvaü, hitakàriõo'pyahitakàritvamiti sàmànye prastute vi÷eùo'bhihitaþ . eva¤càtràprastutapra÷aüsàmålo'rthàntaranyàsaþ . dçùñànte prasiddhameva vastu prativigvatvenopàdãyate . iha nu viùàmçtayoramçtaviùãbhàvasyàprasiddherna tasya sadbhàvaþ .. %<indulipta ivà¤janena, jaóità dçùñirmçgãõàmiva, pramlànàruõimeva vidrumadalaü ÷yàmeva hemaprabhà . kàrkar÷yaü kalayà ca kokilabadhåkaõñheùviva prastutaü sãtàyàþ purata÷ca hanta ÷akhinàü varhà sagarheva manu ..>% atra saübhàvyamànebhya indvàdigatà¤janaliptatvàdibhyaþ kàryebhyo vadanàdigatasaundaryavi÷eùaråpaü prastutaü kàraõaü pratãyate . %<gacchàmãti mayoktayà mçgadç÷à niþ÷vàsamudrekiõaü tyaktvà tiryagavekùya vàùpakaluùeõaikena màü cakùuùà . adya prema madaürpataü priyasakhãvçnde tvayà badhyatàmitthaü snehavivardhito mçga÷i÷uþ sotpràsamàbhàùitaþ ..>% atra kasyacidagamanaråpe kàrye kàraõamabhihitam . tulye'prastute tulyàbhidhàne ca dvidhà ÷leùamålà sàdç÷yamàtramålà ca . ÷le÷amålàpi samàsoktivadvi÷eùaõamàtra÷leùe, ÷leùavadvi÷eùpasyàpi ÷leùe bhavatãti dvidhà . krameõa yathà .. %<sahakàraþ sadàmãdo vasanta÷rãsamanvitaþ . samujjvalaruciþ ÷rãmàn prabhåtotkalikàkulaþ>% .. atra vi÷eùaõamàtra÷leùava÷àdaprastutàt sahakàràt kasyacit prastutasya nàyakasya pratãtiþ %<puüstvàdapi pravicaledyadi yadyadho'pi yàyàdyadi praõayanena mahànapi syàt . abhyuddharettadapi vi÷vasitãdç÷ãtthaü kenàpi dik prakañità puruùottamema>% .. atra puruùottamapadena vi÷eùyeõàpi ÷liùñena pracuraprasiddhyà prathamaü viùõureva bodhyate . tena varõanãyaþ ka÷citpuruùaþ pratãyate . sàdç÷yamàtramålà yathà . %<ekaþ kapotapotaþ ÷ata÷aþ ÷yenàþ kùudhàbhidhàvanti . ambaramàvçti÷ånyaü hari hari ÷araõaü vidheþ karuõà>% .. atra kapotàdaprastutàt ka÷cit prastutaþ pratãyate . iyaü kvacit vaidharmyeõàpi bhavati . yathà %<dhanyàþ khalu vane vàtàþ kahlàraspar÷a÷ãtalàþ . ràmamindãvara÷yàmam ye spç÷antyanivàritàþ>% .. atra vàtà dhamyà ahamadhanyà iti vaidharmyeõa prastutà pratãyate . vàcyasya sambhavàsambhavobhayaråpatayà triprakàreyam . tatra sambhave uktodàharaõànyeva . asambhave yathà . %<kokilo'haü bhavàn kàkaþ samànaþ ka limàvayoþ . antaraü kathayiùyanti kàkalãko vidàþ punaþ>% .. atra kàkakokilayorvàkovàkyam prastutàdhyàropaõaü vinà'sambhavi . ubhayaråpatve yathà . %<anta÷chidràõi bhåyàüsi kaõñakà bahavo bahiþ . kathaü kamalanàlasya mà bhåvan bhaïgurà guõàþ>% .. atra prastutasya kasyacidadhyàropaõam vinà kamalanàlànta¤chidràõàm guõabhaïgurãkaraõe hetutvamasambhavi anveùàntu sambhavãtyubhayaråpatvam .

#<aprahata># triø na prahanyate sma pra + hana--kta naø taø . akùuõõe (khila) iti khyàte akçùñamåmyàdau . %<ãùaddhautaü navaü ÷vetaü sada÷aü yatradhàritam nirõejakàkùàlita¤càprahataü vàsaucyate>% iti vidhàø pàø ukte vàsobhede ahatamiti pàñhàntaram .

#<aprahan># triø na prahanti pra + han--kvip naø taø striyàü ïãp . kàryànà÷ake tadanugràhake %<tvameko apraharõagçõãùe ÷avasàmpatim>% çø 6, 44, 4 . %<aprahaõamanugràhakamiti>% bhàø .

#<apràkçta># triø prakçteràgatam aõ pràkçtam naø taø . 1 prakçtikàryabhinne ã÷varalãlàdau . prakçteþ svabhàvasya ayam aõ naø taø . 2 svabhàvasambandhibhinne asàmànye manuùyàdau ca .

#<apràgrya># triø na pràgryaþ pradhànaþ virodhe naø taø . ÷reùñhabhinne adhame .

#<apràõa># triø nàsti dehàdukràntatvàt pràõo yasya . 1 mçte ÷ave . sarvathà pràõa÷ånye 2 ã÷vare puø apràõohyamano buddhiriti ÷rutiþ .

#<apràpta># triø na pràptaþ pramàõàntaràvagataþ . 1 pramàõàntarànavagate %<apràptapràpakovidhiriti>% %<apràpte tu vidhãyante bahavo'pyekayatnataþ>% iti ca mãmàüsà . 2 anàgate ca .

#<apràptakàla># triø na pràptaþ kàlo'sya . apràptasamaye . %<avayavaviparyàsavacanamapràptakàlamiti>% gauø såø ukte 2 sabhàkùobhavyàmohàdinà vyatyastàbhidhànaråpe vàdidãùabhede ca . pratij¤àhetådàharaõàdãnàü yathàkramaü vinyàse hi vàdasamayaþ . teùàü vyutkramakaghane vàdino nigrahaþ .

#<apràptapràpaka># puø apràptaü pràpayati bodhayati pra + àpaõic--õvul 6 taø . pramàõàntareõànavagatasya yàgàdãnàmiùñasàdhanatvasya kçtisàdhyatvasya và bodhake liïàdau ÷abde . tathà ca pràthamikapravçttijanakapratãtijanakatvaü tattvam bhavati ca svargakàmoyajetetyàdau liïayuktaü vàkyaü, yàge iùñasàdhanatàm kçtisàdhyatàü và bodhayat prerakatvàttathà . apràptà damyàvasthà yasya tataþ svàrthe kan devakavat uttarapadalopaþ . 2 apràptadamyàvasthe vatse %<pàda÷càpràptake deyaþ>% smçtiþ %<apràptake apràptadamyàvasthe>% iti raghuø .

#<apràptavyavahàra># triø na pràptaþ vyavahàrayogyaþ kàlo'sya . %<apràptavyavahàro'sau yàvat ùoóa÷abarùaka>% iti dakùokte apårõaùoóa÷avarùavayaske bàle %<garbhasthaiþ sadç÷oj¤eya àùñamàt vatsaràcchi ÷uþ . bàla à ùoóa÷àdarvàk paugaõóa÷ca nigadyate . paratovyàvahàraj¤aþ svatantraþ pitaràvçte iti>% nàradaþ . %<apràptavyavahàràõàü dhanaü vyayavivarjitam . nyaseyurbandhumitreùu proùitànàü tathaiva ca>% kàtyàø smçtiþ .

#<apràptà># strã na pràptaþ vivàhapra÷astakàlo'syàþ pçø uttarapada lopaþ . apràptavivàhapra÷astakàlàyàü kumàryàma . %<utkçùñàyàbhiråpàya varàya sadç÷àya ca . apràptàmapi tàü kanyàü tasmai dadyàdyathàvidhi>% manuþ %<apràptàm apràpta vivàhapra÷astakàlàm>% uø taø raghunandanaþ .

#<apràpti># strã abhàve naø taø . 1 làbhàbhàve %<tadapràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà>% kàø praø 2 pramàõàntaratoj¤ànàbhàve %<vighiratyantamapràptau niyamaþ pàkùike satãti>% mãmàüø 3 asambhave %<pratisaükhyàpratisaükhyànirãdhàpràptiriti>% ÷àø såø . %<apràptirasambhava>% iti bhàø . 4 anupapattau ca %<samudàyahetuke'pi tadapràptiþ>% ÷àø såø . samudàyàpràptiþ samudayabhàvànupapattiþ bhàø . naø baø . 5 làbha÷ånye triø .

#<apràmàõika># triø pramàõena siddhaþ, pramàõaü veda và ñha¤ naø taø . 1 pramàõàsiddhe 2 pramàõànabhij¤e ca striyàü ïãp . %<apramàõikãyamanavastheti>% sàüø bhàø .

#<apràmàõya># naø abhàve naø taø . 1 yathàrthabodhakatvàbhàve %<apràmàõyaü kathayati sadà nandasånorviyogaþ>% padàø apràmàõyahetukànuùñhànàbhàve ca %<ananuùñhànalakùaõamapràmàõyam>% sàüø såø .

#<apràmi># triø prakarùeõa amyate hiüsyate'sau pra + ama--õickarmaõi in naø taø . ahiüsite, %<apràmisatyomaghavan>% . çø 8, 60, 4, %<apràmisatyaþ ahiüsitasatyaþ>% bhàø .

#<apràyu># triø pra + iõa--uõ naø taø . agantari, %<asannapràyuvorakùãtàro divedive>% çø 1, 89, 1, %<apràyuvaþ apràyavaþ agacchantaþ vede tanvàditvàduvaï>% bhàø .

#<apràyus># triø na prakçùñaü0020pragataü và''yuryasya . 1 prakçùñàyurbhinne 2 gatàyurbhinne ca . naktayaþ sudar÷atarodivàtaràdapràyuùaþ çø 1, 127, 5 .

#<apriya># naø virodhe naø taø . priyabhinne iùñabhinne svabhàtodviùñe duþkhe %<na ha vai sa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirasti>% ÷rutiþ %<tasmàdyama iva svàmã svayaü hitvà priyàpriye>% iti manuþ . 2 tatsàdhane vacanàdau triø %<satyaü bråyàt priyaü bråyàt na bråyàt satyamapriyam>% %<pàõigràhasya sàdhvã strã nàcaret ki¤cidapriyam>% iti ca manuþ . (siïi) ÷çïgãmatsye strã ÷abda raø . priyahetutvàbhàvàttasyàstathàtvam .

#<apriyaüvada># triø virodhe naø taø . kañuvàkyavàdini udvejakavàkyaprayoktari

#<apriyavàdin># triø apriyaü vadati vada--õini 6 taø striyàü ïãp . . kañuvàkyavàdini udvejakavàkyakathake %<màtà yasya gçhe nàsti bhàryà càpriyavàdinãti>% càõakyaþ .

#<aprãti># strã abhàve naø taø . 1 santoùàbhàve, 2 dukhe, %<prãtyaprãtiviùàdàþ prakà÷apravçttiniyamàrthàþ>% iti sàüø kàø . %<prãtiþ sukhaü prãtyàtmakaþ sattvaguõaþ, aprãtirdukhamaprãtyàtmakorajoguõaþ>% iti sàüø taø kauø .

#<apretaràkùasã># strã na pretà pràptà ràkùasãm atyàø saø naø taø . tulasyàm, apetaràkùasã÷abde 254 pçùñhe vistaraþ .

#<apreman># puø na prema virodhe naø taø . snehavirodhini dveùe .

#<aprauóha># triø na prauóhaþ naø taø . 1 apravçddhe 2 apañau ca .

#<apva># triø àpa--bàø va pçø hrasvaþ . pràpye %<amãùàü cittaü pratilobhayantã gçhàõyaïgànyapveparehi>% çø 10, 103, 12, %<harimàõaü te'ïgebhyo'pvàmantarodaràt>% athaø 9, 8, 9

#<apsa># triø apaþ sanoti sana--óa . 1 apàü vi÷eùaguõãbhåte rase %<pçthivyàþ purãùamapsonàma>% yaø 14, 4 . %<apsonàmàpàü sàrabhåto rasa>% iti vedadãø . àpa iva nirmalatayà sanyate saübadhyate sana--bàø óa . 2 råpe niruø .

#<apsaraþpati># puø 6 taø . 1 indre apsaràpatirapyatra .

#<apsaram># strã baø vaø adbhyaþ saranti udgacchanti sç--amun . samudrànnissçtàyàü svarve÷yàyàm %<apsunirmathanàdeva rasàttasmàdvarastriyaþ . utpeturmanuja÷reùñha . tasmàdapsaraso 'bhavan>% ityuktestàsàü tathàtvam . %<ekàpsaraþpràrthitayorvivàdaþ>% raghuþ %<àràdhito'ddhà manurapsarobhi÷cakre prajàþ svàþ sanimeùacihnàþ>% iti màghaþ . tàsàü ca nàñyakarma vçttiþ . tà÷ca pradhànatayà dvàda÷a vahnipuràõe dar÷itàþ %<urva÷ã menakà rambhà mi÷rake÷ã hyalambuùà vi÷vàcã ca ghçtàcã ca pa¤cacåóà tilottamà bhànuvatyabalà ramyà dvàda÷àpsarasaþ ÷ubhàþ>% iti gaõabhedanàmàdhyàye . atra ÷ubhà iti vi÷eùaõàt anyà api . tà÷ca %<urva÷ã menakà rambhà ghçtàcã pu¤jikàsthalà suke÷ã ma¤jughoùà ca mahàraïgavatãti ca>% iti màø puø %<aditirditirdanuþ kàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pradhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadru÷ca manujavyàghra . dakùakanyàstrayoda÷a>% iti ka÷yapapatnãrabhidhàya . %<ityete devagandharvàþ pràdheyàþ parikãrtitàþ>% iti gandharvavaü÷amabhidhàya ca %<imaü tvapsarasàü vaü÷aü viditaü puõyalakùaõam pradhà'såta mahàbhàgàdeva devarùitaþ purà . alambuùà mi÷rake÷o vidyutparõà tilottamà . aruõà rakùità caiva rambhà tadvanmanoramà . ke÷inã ca subàhu÷ca suratà surasà tathà . supriyà càtibàhu÷ca>% ityuktam bhàø àø paø . etàsà¤ca caturda÷otpatti sthànàni ka dambaryàü varõitàni %<yathà vibudhasadmanyapasaraso nàma kanyakàþ santãti tàsàü caturda÷a kulàni ekaü bhagavataþ kamalayonermanasaþ samutpannam, anyadvedebhyaþ sambhåtam, anyadagnerudbhåtam anyat pavanàt prasåtam, anyadamçtànmathyamànàduthitam, anyajjalàjjàtam, anyadarkakiraõebhyo nirgatam, anyat somara÷mibhyo niùpatitam, anyadbhåmerudbhåtam, anyat saudàmanãbhyaþ pravçttam, anyanmçtyunà nirmitam, aparaü makaraketunà samutpàditam, anyattu dakùasya prajàpateratiprabhåtànàü sutànàü madhye dvau sute munirariùñà ca babhåvatuþ, tàbhyàü gandharvaiþ saha kuladvayaü jàtam evametànyekatra caturda÷a kulàni>% etanmålaü tu vistarabhayànnoktam . 2 di÷i 3 upadi÷i ca tayorjalahetutvàttathàtvam %<pu¤jikàsthalà ca kratu÷càpsarasàviti>% yaø 15, 15, %<pu¤jikàsthalà kratusthalà càpsarasau digupadigråpe paricàrike>% iti vedadãø . %<apsarasàviti dik ca upadik smàha>% ÷rutestathàtvam . %<menakà vai apsaràråpiõãti>% bhàùyaprayogàt apsarasàviti ÷ruti nirde÷àcca nityabahuvacanàntatedyutsargaþ kvacidekavacanàntatà'pi

#<apsarastãrtha># triø 6 taø . 1 tãrthabhede .

#<apsarà># strã apsaü råpamastyasyàþ prà÷astye ku¤jàø ra . divyaråpavatyàü svarve÷yàyàm %<udbhindatãü saüjayantãmapsaràm>% aø 4, 38, 1 .

#<apsaràyamàõà># strã apsarasa ivàcarati dehasaundaryàdinà apsarasa + kyaï--salopaþ kartari ÷ànac . apsarastulya saundaryavatyàü striyàm .

#<apsava># triø apsaü jalarasaü vàti hinasti và--ka 6 taø . jalarasa÷ånye samudre tasya lavaõajalatvàttathàtvam . %<ye apsavamarõavaü citraràdhasasteno ràsantàm>% çø 10, 65, 3 .

#<apsavya># puø apsubhavaþ %<apoyoniyanmatupaþ>% vàrtiø saptamyà aluk, yacca . jalabhave .

#<apsas># triø apsu apsàdhane tejasi sasti svapiti sasakvip 7 taø . 1 råpe tasya tejohetutvàt tathàtvam 2 råpavati ca . %<÷ãrùõà ÷iro'psasàpso ardayannaü ÷ån babhasti haritebhirapsabhiþ>% aø 6, 49, 2, %<jàyeva patya u÷atã suvàsà uùà hasreva niriõãte apsaþ>% çø 1, 124, 7 .

#<apsà># triø apojalàni sanati dadàti sana--viñ . jalañàtari %<àùàóhaü yutsu pçtanàsu papriü svarùàmapsàmiti>% çø 1, 91, 21, %<apsàü jalànàü dàtàram>% bhàø . %<pavasva devamàdano vicarùaõirapsàþ>% çø 9, 84 .

#<apsu># triø nàsti psu råpam (niruktoktam) yasya . råparahite %<mà tvà vayaü sahasàvannavãrà màpsavaþ pari>% çø 7, 4, 6, apsavaþ råparahitàþ bhàø . aprà÷astye naø baø . apra÷astaråpe asure, %<apsujitaþ>% apsujicchabde dç÷yam .

#<apsukùit># triø apsu jalàdhàre antarikùe kùiyati nivasati--kùi--kvip aluksaø . antarikùavàsini devàdau ye devàso divyekàda÷a stha pçthivyàmekàda÷a stha apsukùito mahinaikàda÷a çø 1, 139, 11, yaø 18, 9, ca %<taddhetutvàt tàtsthyam apsu antarikùe kùiyanti nivasantãti>% bhàø .

#<apsucara># triø apsu caratãti cara--ña alukåsamàø striyàü ïãp . jalacare .

#<apsuja># triø apsujale taddhetau antarikùe và jàyate jana--óa aluksaø . 1 jalajàte 2 antarikùajàte %<yadagne! divijà apsvapsujàþ>% iti çø 8, 43, 28, %<apsujà antarikùajàtà>% iti bhàø .

#<apsujà># puø apsu--jàyate jana + viñ aluksaø . a÷ve %<amçtàbàùpato vahnervedebhyo'õóàcca garbhataþ . sàmnohayànàmutpattiþ saptadhà parikãrtità>% ityuktestasya bàùpajàtatvàttathàtvam %<saü÷ito apsvapsujà brahmà soma purogavaþ>% yaø 23, 14, %<apsujà a÷va>% iti vedadãø . 2 vetase tasya jalasamãpajàtatvàt tathàtvam %<apsuyornirvà a÷vo'psujà vetasa>% iti ÷ataø bràø . 3 jalajàtamàtre triø .

#<apsujit># triø apsån asuràn jayati ji--kvip aluksamàø . antarikùasthàsurajetari %<supàraþ ÷u÷ravastamaþ samapsujitaþ>% çø 8, 13, 2, %<apsujitaþ antarikùavartamànànàmasuràõàü jetàraþ>% bhàø .

#<apsumat># triø apsu àpaþ jalàni santyasya %<apoyoniyanmatupaþ>% vàrtiø saptamyà matup aluksaø ca . 1 jalasaüpçkte àdhàrajyabhàge . %<apsumantàvàdhàràjyabhàgàviti>% siø kauø . 2 yatheùñaü ålalabdhari ca %<na hàpsu praityapsumàn bhavati, chàø upaø . marusthalãùvapi yatheùñodakavàn bhavatãti>% ànandagiriþ .

#<apsuyoga># puø 7 taø aluksamàø . jaleùu yoge . %<jiùõave yogàyàpsuyogairvoyunajmi>% athaø 10, 7, 5 .

#<apsuyoni># triø apsu yonirutpattirasya alukusamàø . 1 jalabhave 2 a÷ve puø %<apsuyonirvà'÷vaþ>% iti ÷ataø bràø . jalajatvama÷vasya apsujà÷abde uktam .

#<apsuùad># triø apsu jale kàraõatvena sãdati sada--kvip vede ùatvam . jalasthe agnau %<candramagniü candrarathaü harivrataü vai÷vànaramapsuùadam>% çø 6, 3, 5 .

#<apsuùoma># puø apsu adbhiþ soma iva pavitratvàt %<supàü su>% pàø vyatyayena saptamã aluksamàø vede ùatvam . jalapårõe camasaþ bhede %<apsuùomànàma camasà÷càtvàlade÷e adbhiþ pårõà>% iti tàø bràø dràhyàyaõasåtram . %<pårõapàtràn samavamç÷anti yàneke'psu ùomà ityàcakùate>% ÷ataø bràø .

#<apsusaü÷ita># puø adbhyaþ saü÷itaþ viø vyaø aluksamàø jalanimittabhåte viùõukrame'ntarãkùe %<viùõoþ kramo'si sapatnamapsusaü÷ito varuõatejàþ>% athaø 10, 5, 33, .

#<aphala># triø nàsti phalaü puùpaprabhavaü dharmaprabhavaü sukhàdikaü và yasya . 1 bandhye phalakàle phala÷ånye (ràüóàvçkùe) 2 dharmakàryasukhàdi÷ånye 3 niùphale ca . %<yathà ùauõóa'phalaþ strãùu yathà gaurgavi càphalà . yathà càj¤e'phalaü dànaü tathà vipro'nçcophala iti>% manuþ . aphalaü dànamàha mamuþ %<dhårte vandini malle ca kuvaidye kitave ÷añhe càñacàraõadàseùu dattaü bhavati niùphalamiti>% hàrãtaþ . %<athàsaddravyadànamasvargyaü dattvà paritapyate tarhyadànamaphalaü yaccopakàriõe dadàti yacca tanmàtraü parikliùñaü yacca sopadhaü dadàti anya÷ràvitamalpaü yaccàpàtràya dadàti aniùñadànaü sravati yacca dattvà prakãrtyate smayadànaü yaccà÷raddhayà dadàti krodhàdràkùasaü yaccàkru÷ya dadàti dattvà và kro÷ati asatkçtaü pai÷àcaü yaccàvaj¤àtaü dadàti bàvajànãte mumårùostàmasaü yaccàprakçto dadàti>% . etairdànopasargairupasçùñaü dànamapra÷astamasvargyamaya÷asyamadhruvaphalaü bhavatyalpaphalaü và raghuø (jhàu) . 4 jhàvukavçkùe puø tasya phala÷ånyatvàttathàtvam . nàsti phalamiva vçùaõàvasya . 5 indre! sa hi gautama÷àpàt vçùaõa÷ånyomeùavçùaõa÷càsãt yathoktaü ràmàyaõe %<nityaü puùpaphalopetaiþ pàdapairåpa÷obhite .. sa ceha tapa àtiùñhadahalyàsahito muniþ . saüvatsarasahasràõi bahåni raghunandana! .. tasyàntaraü viditvàtha kàmàrtastridive÷varaþ . munive÷adharo bhåtvà so'halyàmidamabravãt .. çtukàlaþ pratãkùyo'pi na pratokùe sumadhyame . saügamaü ÷oghramicchàmi pçthu÷roõi! saha tvayà .. munive÷adharaü ÷akraü sà j¤àtvàpi paraütapa! . matiü cakàra durmedhà devaràjakåtuhatàt>% ityupçkramyaþ .. %<so'pi dçùñvaiva devendraü munive÷adharaü muniþ .. durvçttaü vçttasaüpanno roùàdvacanamabravãt . mama råpaü samàsthàya kçtavànasi durmate! .. akartavyamidaü yasmàttasmàt tvaü viphalo bhava . gautamenaivamuktasya saroùeõa mahàtmanà .. petaturvçùaõau bhåmau sahasràkùasya ràghava! . vyathitaþ sa tadà càsãddhataujà viphalãkçtaþ .. dharùitastapasogreõa ka÷malaü càpi so'vi÷at>% ityuktvà . %<gautama krodhamutpàdya surakàryaü cikãrùuõà .. aphalo'haü kçtastena krodhàt sà ca niràkçtà . ÷àpadoùeõa tenàsya tapovighnaþ kçto mayà .. tanmàü suragaõàþ! sarve! sarùisaüghàþ! sacàraõàþ . surakàryàrthamaphalaü saphabaü kartumarhatha .. ÷atakra torvacaþ ÷rutvà devà agnipurogamàþ . åcuþ pitçgaõàn vàkyamidaü tatra samàgatàn .. eùa meùaþ savçùaõaþ÷akra÷càvçùaõãkçtaþ . asyemau vçùaõau cchittvà mahendràya prayacchata .. aphalastu kçto meùaþ paràü tuùñimupaiùyati . bhavatàmupayogena taccàsya sumahat phalam .. tasmànmeùasya vçùaõau cchrittvemau dàtumarhata . indràya surakàryàrthaü viphalàya pitàmahàþ! .. ÷rutvàthàgnipurogàõàü devànàü pitaro vacaþ . utkçtya meùavçùaõàvindràyopadadustadà .. tataþprabhçti kàvutstha! pitaraþ kavyabhojinaþ . aphalaü bhu¤jate meùaü saphalaü tu na bhu¤jate .. indra÷ca meùavçùaõastataþprabhçti ràghava! gautamasya prabhàvena babhåvàmitatejasaþ>% ràmàø .. 6 meùe ca tasya vçùaõena ÷akravçùaõakaraõàttasya tathàtvam nàsti phalaü yasyàþ jàtitve'pi %<phalànna¤a>% iti pàø gaø ajàditvàt ñàp . 7 ghçtakumàryàm 8 bhåmyàkalyà¤ca strã tayoþ phala÷ånyatvàttathàtvam . phalaü prayojanam 9 tacchånye triø . %<anyathà te vartamànasyàdharmobhavatatyaphalà ca vidyà>% su÷ruø . %<yathà ùaõóa ityàdi>% manuþ .

#<aphalàkàïkùin># triø na phalaü karmaphalamàkàïkùate à + kàïkùaõini 6 taø naø taø striyàü ïãp . karmaphalàkàïkùà÷ånye . %<aphalàkàïkùibhiryaj¤aþ kriyate brahmavàdibhiþ>% gãtà .

#<aphalita># triø phalaü jàtamasya tàrakàø itac naø taø . phalitabhinne bandhye aphale vçkùe .

#<aphalgu># triø virodhe naø taø . phalgubhinne sàre .

#<aphulla># triø naø taø . phullabhinne mukulite .

#<aphena># triø nàsti phenaü yasya . 1 phena÷ånye dugdhàdau . ninditaü phenaü niryàso'sya (àphiï) khyàte ahiphene tasya niryàsasya bahusevane pràõanà÷anàt ninditaphenatvam .

#<aba># ÷abde idit bhvàdiø àtmaø sakaø señ . ambate àmbiùña ambà ambàlà ambikà ambaram ambaùñhaþ .

#<abaddha># triø bandha--kta naø taø . 1 asaübaddhe 2 anvayabodhayogyatà÷ånye paramparaviruddhe vàkye ca yathà %<yàvajjãvamahaü maunã brahmacàrã ca me pità màtà tu mama bandhyàsãdaputra÷ca pitàmahaþ>% ityàdi vàkyam . 3 baddhabhinne mukte ca .

#<abaddhamukha># triø na baddhaü yathecchavàditayà apratiruddhaü mukhamàsyakriyà yasya striyàü và ïãp . apriyavàdini %<satyaü bråyàt priyaü bråyàt na bråyàt satyamapriyamiti>% manunà'priyavacanakathanasya niùedhe'pi tadullaïghanena apriyavàkyaprayoktçtvena tasya tathàtvam .

#<abadha># puø na badhastàóanaü dehe àghàtaþ pràõaviyojanaü và abhàve naø taø . tàóanàbhàve . %<÷iùya÷iùñirabadhenà÷aktau veõudaleneti>% mitàø smçtiþ . 1 pràõaviyojanàbhàve ca .

#<abadhà># strã na badhyate'syate lambena . lãlàvatyukte trikoõàdi kùetre lambobhayapàr÷vasthe bhåmikhaõóe . na, bàdhyate àbàdhyate và, avàdhà àvàdhà'pyatra . tadànayana¤ca %<tribhuje bhujayoryogastadantaraguõo bhuvà hçto labdhyà . dviþsthà bhårånayutà dalità'bàdhe tayoþ syàtàmiti>% lãlàø . %<da÷asaptada÷apramau bhujau tribhujeyatra navapramà mahã . abadhe vada lambakaü tathà maõitaü gàõitikà÷u tatra me>% iti lãlàø abadhodde÷akaþ .

#<abadhya># triø badhamarhati yat naø taø . 1 badhànarhe pràõaviyoga phalakavyàpàro hiüsàtra badhaþ . %<abadhyà¤ca striyaü pràhustiryagyonigatàmapi>% smçtiþ . 2 badhadaõóànarhe bràhmaõe ca %<badhaþ sarvasvaharaõaü purànnirvàsanàïkane . tadaïkaccheda ityukto daõóa uttamasàhasaþ . avi÷eùeõa sarveùàmeùadaõóavidhiþ smçtaþ . badhàdçte bràhmaõasya ma badhaü bràhmaõorhati>% mitàø smçtiþ . %<upasthamudaraü jihvà hastau pàdau ca pa¤camau . cakùurnàsà ca karõau ca dhanaü dehastathaiva ca da÷a sthànàni daõóasya manuþ svàyambhuvo'bravãt triùu varõeùu yàni syurakùato bràhmaõovrajediti>% manuþ bandha--bàø kyap . 3 ayogyavàkye heø meø ca .

#<abandhaka># naø badhyate svadhanamitaratra àdhãyate bandha àdhãyamànadravyaü sa nàsti yatra kap . 1 àdhi÷ånye çõàdàne . %<a÷ãtibhàgovçddhiþ syànmàsimàsi sabandhake . varõakramàcchataü dvitricatuþpa¤cakamanyathà>% yàø %<anyathà bandhakarahite>% mitàø %<dadyurvà svakçtàü vçddhiü sarve sarvàsu jàtiùu>% yàø vyàkhyàyàm %<bràhmaõàdayovarõà abandhake sabandhake và svakçtàü vçddhiü sarvàsu jàtiùu dadyuþ>% vij¤àø . asya pàø upakàdigaõapàñhàt %<upakàdibhyo'nyatarasyàmadvandve ca>% pàø såtreõa gotrapratyayasya bahutve lugvidhànàt kasmi÷cit 2 gotrapravartake çùàvapi asya råóhiþ .

#<abandhura># triø naø taø . 1 unnatànatabhinne 2 ÷obhanabhinne 3 vidhurabandhurabandhuramaikùateti màghaþ .

#<abandhya># triø bandhyaþ aphalaþ . 1 saphale, %<abandhyaü divasaü kuryàt dànàdhyayanakarmabhiþ>% smçtiþ 2 aphalabhinne phalakàle phalayukte vçkùe puø .

#<abala># naø na balaü sàmarthyamutkarùovà'bhàve naø taø . 1 balàbhàve %<pràya÷cittaü pradàtavyaü dçùñvà tasya balàbalam>% smçtiþ . %<gandhànà¤ca rasànà¤ca j¤àtvà càrghabalàbalam>% manuþ . balamutkarùamabalamanutkarùam iti kullåø . nàsti balaü yasya . 2 balahãne durbale triø %<pa¤cavargãbalenono na harùasthànamà÷ritaþ abalo'yaü lagnadar÷ãti nãø tàø . abalasvakulà÷ino jhasànnijanãóadrumapãóinaþ khagàn>% naiùaø . 3 nàryàü strã %<bhujalatàü jaóatàmabalàjanaþ>% raghuþ . %<hçdaye vahasi girãndrau tribhuvanajayinã kañàkùeõa . acalà tvaü yadi manthe ke balavantona jànãma>% ityudvañaþ . 5 baø . 4 varuõavçkùe puø .

#<abaliman># puø balasya bhàvaþ imanic virodhe naø taø . rogadinimitte dehasya kç÷ãbhàve .

#<abàdha># puø abhàve naø taø . 1 bàdhàbhàve 2 pratibandhàbhàve . nàsti bàdho yasya . 3 bàdha÷ånye triø . bàdha÷ca asattvaü sa cànumàpakahetau doùabhedaþ vahyabhàvavadhradatvaü hi bàdha doùaþ yatsattve'numiteþ pratibandhaþ tasya hetudåùakatvamiti naiyàø . nàsti bàdhà pãóàyasya . 4 pãóà÷ånye triø .

#<abàdhaka># triø naø taø . 1 bàdhakabhinne anuguõe . nàsti . bàdho yasya và kap . 2 bàdha÷ånye triø .

#<abàdhita># triø na bàdhitaþ . bàdhitabhinne yathàrthe %<abàdhitàgçhãtani÷cayatvaü pramàtvamiti>% vçddhàþ . tadvati tatprakàrakaü j¤ànaü hi pramà tacca tadabhàvavati tatprakàrakaj¤ànena pratibadhyate tathà ca tadabhàvavati tatprakàrakatà÷ånyatvena j¤ànasyayàthàrthyaü, tàdç÷aj¤ànaviùayatvàt viùayasyàbàdhitatvam .

#<abàdhya># triø na bàdhyate apodyate bàdha--õyat naø taø . apratirodhye .

#<abàla># triø naø taø . 1 bàlabhinne pårõe candràdau 2 taruõe ca .

#<abindhana># puø àpa eva indhanamuddãpanasàdhanamasya . bàóavàgnau %<avindhanaü vahnimasau bibharti>% raghuþ .

@<[Page 270a]>@
#<abuddha># triø budha--kartari karmaõi và kta naø taø . 1 bodhànà÷raye 2 bodhàviùaye ca .

#<abuddhi># strã abhàve naø taø . 1 j¤ànàbhàve yasya yadråpeõa j¤ànamucitaü 2 tathàj¤ànàbhàve .

#<abuddhipårvaka># triø abuddhiþ pårbà yasya . yathàrthabuddhipårvakabhinne . %<abuddhipårbahanane vratàrdhamupakalpayet>% smçtiþ yadi gàü gavayabuddhyà hanti, gavayaü và gobhràntyà hanti, sarvathà'buddhipårbakatvam--evasanyàrthakùipnanàràcàdinà haõane'pi tathàtvam . iyaü gaurimàü hanmãtyude÷enaiva hanane buddhipårbakatvam .

#<abudha># puø virodhe aprà÷astye và naø taø . 1 budhabhinne mårkhe 2 alpaj¤àne ca .

#<abu(bo)dhya># triø budha bàø vede kyap loke tu õyat . j¤àtuma÷akye'rthe %<abudhyamabudhyamànaü suùupàõamindram>% çø 4, 18, 3, %<abudhyaü durvij¤eyamiti>% bhàø .

#<abudhna># naø nàsti budhnaü målamasya . 1 måla÷ånye antarikùe %<abudhne ràjà varuõo balasyordhvam>% çø 1, 24, 7, %<abudhne måla÷ånye antarikùe>% bhàø . 2 måla÷ånyamàtre karakàdau triø .

#<abodha># puø abhàve naø taø . 1 bodhàbhàve aj¤àne %<nisargadurbodhamabodhaviklavàþ>% kiràø . naø . baø . 2 bodharahite triø .

#<abodhagamya># triø bodhena gamyaþ viùayãkàryaþ naø taø . j¤ànenàviùayãkàrye j¤àtuma÷akye .

#<abja># naø apsu jàyate jana--óa 7 taø . 1 padme 2 ÷aïkhe puünaø . 3 niculavçkùe tasya jalapràyabhavatvàt tathàtvam 1 candre 5 dhanvantarau ca puø tayoþ samudrajàtatvàt tathàtvam %<prasannàtmà samutpannaþ somaþ ÷ãtàü÷urujjvalaþ>% iti %<dhanvantaristatodeva! vapuùmànudatiùñata>% iti ca bhàø àø paø . candranàmakatvàt 6 karpåre puø . %<arbudamabjaü kharvanikharvamahàpadma÷aïkavastasmàditi>% lãlàvatyuktada÷àrvudasaükhyàyàü 7 ÷atakoñisaükhàyàü 8 tatsaükhyeye ca naø . 9 jalajàtamàtre triø %<sthalajàþ pakùiõo'bjà÷ca>% iti %<abjeùu caiva ratneùu sarveùya÷mamayeùu ca>% iti ràmàø .

#<abjakarõikà># strã abjasya karõikà karõàbharaõabhedaiva tulyàkàratvàt . padmamadhyasthasavartikàkhye padmàvayavabhede padmakarõikàdayo'pyatra .

#<abjaja># puø abjàt viùõornàbhikamalàt jàyate jana--óa . caturmukhe brahmaõi tasya viùõunàbhikamalajàtatvàttathàtvam %<dçùñvà bhåtàni bhagavàn lokasçùñhyarthamavyayaþ . brahmaõojanmasahitaü bahuråpaü vicinvati>% . ityupakramya tatastasminmahàtoye haviùo hariracyutaþ . svapan krãóaü÷ca vividhaü modate vaisa pàvakiþ padmaü nàbhyudbhavaü caikaü samutpàditavàüstataþ . sahasraparõaü virajo bhàskaràbhaü hiraõmayam . atha yogavidàü ÷reùñhaü sarvabhåtamanomayam . sraùñàraü sarvabhåtànàü brahmàõaü sarvatomukham . tasmin hiraõmaye padme bahuyojanavistçte . iti samutpàditavànityàkarùaþ anatidåre caü kastvaü puùkaramadhyasthaþ sotoùõãùa÷caturmukhaþ . àvàü na gaõayergohàdàsme tvaü vigatajvaraþ . ehyàvayorbàhuyuddhaü prayaccha kamalodbhava! . iti tena tasya viùõunàbhikamalaja tvaü tadsthçtva¤ca hariø pauø paø . %<svarà÷au svàü÷age saumye (budhe) lagnasthe và bhçgoþ sute . jãve và'bjajayogo'yaü yàtuþ ÷atruvinà÷akçditi>% jyotiùokte 2 yàtràyogabhede ca .

#<abjabàndhava># puø abjànàü bàndhabaiva prakà÷akatvàt . kamalaprakà÷ake sårye tasyodaye hi kamalaü vikà÷ate iti kavisampradàyaprasiddhiþ . evaü kamalabàndhavàdayo'pyatra .

#<abjabhoga># puø abjasya ÷aïkhasya bhogaþ avayavaiva bhogoyasya . ÷aïkhàvayavatulyàvayave varàñake . bhujyate bhuja--karmaõi gha¤ bhogaþ bhojyam . abjasya bhojyàü÷e padmakande ÷àlåke tasya lokairbhujyamànatvàt tathàtvam kamalabhogàdayo'pyatra .

#<abjayoni># puø abjaü viùõunàbhikamalaü yonirutpattisthànaü yasya . caturmukhe brahmaõi . vistaro'bjaja÷abde dç÷yaþ .

#<abjavàhana># puø abjasya candrasya vàhanaü dhàraõaü yena abjaü ÷aïkùa iva ÷ubhraü vàhanaü vçùaråpaü yasya và . 1 candramaulau ÷ive . abjaü kamalaü vàhanamivàdhàro yasyàþ . 2 padmàsanasthàyàü lakùmyàm %<padmàsanasthàü dhyàyecca ÷riyaü trailokyaü màtaramiti>% taddhyàne ukteþ tasyà abjavàhanatvam kamalàdi vàhanàpyatra .

#<abjas># naø àpyate janmataþ àpa--asun juñ--hrasva÷ca . såpe uø daø . tasya janmàvadhipràptatvena tathàtvam .

#<abjasthita># puø . abje viùõunàbhikabhale sthitaþ sthà--ka . caturmukhe brahmaõi sa nàbhikamale viùõoþ sthito brahmà prajàpatiþ devã adhikamabjaja÷abde dç÷yam .

#<abjahasta># puø abjaü padmaü haste yasya . sårye %<padmàsanaü padmahastam>% iti taddhyànoktestathàtvam .

#<abjà># triø apsu jàyate jana--viñ 7 taø . jalajàtamàtre %<abjàmukthairahiü gçõãùe>% çø 7, 34, 16, %<abjàmapsajàtamahim>% bhàø .

#<abjinã># strã abjànàü samåhaþ abja + ini--ïãp . padmasamåhe . abjànàü de÷aþpuùkaràø ini . 2 padmalatàyàm ca .

#<abjinãpati># puø abjinyàþ padmasamåhasya patiþpakà÷akatvàt . kamalaprakà÷ake surye . padminãnàthatatpatyàdayoþpyatra .

#<a(vda)bda># puø avati rakùati sãmànaü dan . 1 parvatabhede sa ca varùaparvata eva tadbhedaþ varùaparvata÷abde vakùyate . apodadàti dà--ka 6 taø . 2 meghe 3 mustàyàü ca tasyà÷càtyanta÷ãtavãryatvena vaidyakokteþ jalamayamålatvàcca tathàtvam . àpyante vyàpyante çtumàsapakùatithinakùatrayogakaraõavàràdayo yena àpa--dan hrasva÷ca %<a(bdà)bdàdaya÷ca>% uø niø . 4 vatsare . sa ca navavidhaþ . %<bràhmaü divyaü tathà pitryaü pràjàpatyaü gurostathà saura¤ca sàvanaü càndramàrkùaü mànàni vai naveti>% såø siø ukteþ tatra bràhmàbdamànam %<såryàbdasaükhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ sandhyàsandhyaü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam ithaü yugasahasreõa bhåtasaühàrakàrakaþ kalpã bràhmamahaþ proktaü ÷arvarã tasya tàvatãti>% paramàyuþ ÷ataü tasya tayàhoràtrasaükhyayà iti ca såø si . tathàca sauraiþ (43200000000) etàvadvarùaistasyàhastàvadbhi÷ca ràtriþ tena dviguõitaistaiþ 360 guõitairbràhmàbdamànam . atha divyam %<màsairdvàda÷abhirvarùaü divyaü tadaharucyate tatùaùñiþ ùaóguõà divyaü varùamàsuramucyate>% iti tatrokteþ 360 sauravarùairdivyàbdamànam manvantaravyavasthà ca pràjàpatyamudàhçtam na tatra dyuni÷orbheda iti tatroktam manvantaramànameva pràjàpatyàbdamànam tacca %<yugànàü 4320000 saptatiþ saikà manvantaramudàhçtam>% ityuktam tena 71 guõitaiþ 31104000 sauravarùaiþ pràjàpatyam . pitryaü tu %<triü÷atà tithibhirmàsa÷càndraþ pitryamahaþ smçtam ni÷à ca màsapakùàntau tayormadhye vibhàgataþ>% ityukteþ càndramàsa eva pitryamahoràtraü tacca 360 guõitaü tadvarùamànam tathàca 10800 càndradinaiþ pitryavarùamànamitiphalitam . vàrhaspatyantu %<vai÷àkhàdiùu kçùõe ca yogaþ pa¤cada÷e tithau . kàrtikàdãni varùàõi gurorastodayàt tayà>% såø siø yayà paurõamàsyàü nakùatrasambandhena tatsaüj¤o màso bhavati tatheti samuccayàrthakam . vçhaspateþ såryasànnidhyadåratvàbhyàmastàdudayàdvà vai÷àkhàdiùu dvàda÷asu màseùu kçùõapakùe pa¤cada÷e tithau amàyàmityarthaþ . cakàraþ paurõamàsãsambandhàt samuccayàrthakaþ . yogo dinanakùatrasambandhaþ kàrtikàdãni dvàda÷a varùàõi bhavanti . vai÷àkhakçùõapakùapa¤cada÷yàmamàråpàyàü vçhaspateraste udaye và jàte sati tadàdi vçhaspativarùaü kçttikàdinakùatrasambandhàt kàrtikasaüj¤am . evaü jyaiùñhàùàóha÷ràvaõabhàdrapadà÷vinakàrtikamàrga÷ãrùapauùamàghaphàlgunacaitràmàsu krama÷o mçgapuùyamaghàpårba-
     phàlgunãcitràvi÷àkhàjyeùñhàpårvàùàóhà÷ravaõàpårbabhàdrà÷vinãnakùatrasambandhànmàrga÷ãrùàdãni bhavanti . atràpi nakùatradvayatrayasambandhaþ càndramàsavat bodhyaþ . tacca màsa÷abde dç÷yam tena yaddine vçhaspaterudayo'sto và taddine yaccandràdhiùñhitanakùatraü tatsaüj¤aü vàrhaspatyaü varùaü bhavatãti tàtpaparyam . meùàdisaükràntãruktvà %<meùàdayo dvàda÷aiva sauramàne tu vatsara>% iti %<saurantu tadbhavenmànaü bhànorbhagaõapåraõàditi>% cokteþ 360 sauradivasaiþ sauravarùamànam . sàvanantu %<udayàdodayaü bhànoþ sàvanaü tatprakãrtita>% mityuktam . %<pa¤càïgaràmàstithayaþ kharàmàþ sàrdhadvidasràþ kudinàdyamabde>% iti siø ÷iø ukteþ 365, dinàni 15, 30, 22, 30, daõóàdisahitàni sàvanadinàni %<asyàrkamàso'rkalavaþ pradiùñastriü÷addinaþ sàvanamàsa>% iti siø ÷iø uktadi÷à tanmàsàdayoj¤eyàþ . %<triü÷atà tithibhirmàsa÷càndra iti>% pràguktaü càndramànam tacca %<kàlena yenaiti punaþ÷a÷ãnaü kràman bhacakraü vivareõa gatyoþ màsaþ sa càndro'ïkayamàþ kuràmàþ ÷ånyeùavastat kudinapramàõam>% iti siø ÷iø ukteþ 31 . 50 daõóàdiyutairekonatriü÷atkudinai÷càndramàsaþ dvàda÷aguõite ca tasmin 354 . 18 kudinai÷càndrabarùamànam càndramàsavi÷eùàþ màsa÷abdevakùyante . nàkùatraü yathà %<bhacakrabhramaõaü nityaü nàkùatraü dinamucyate>% såø siø nityaü pratyahaü bhacakrabhramaõaü nakùatrasasåhasya pravahavàyukçtaþ paribhramaþ nàkùatraü nakùatrasaüvandhi dinam . evaü0020navasu bràhmàdiùu varùeùu dar÷iteùu caturõàmeva vyavahàropayogità yathoktaü %<caturbhivyavahàro'tra sauracàndràrkùasàvanaiþ vàrhaspatyena ùaùñyabdaü j¤eyaü nànyaistu nitya÷a>% iti såø siø . tatra kasya kutropayogastadapyuktaü tatraiva . %<saureõa dyuni÷orvàmaü ùaóa÷ãtimukhàni ca ayanaü ghiùuvaccaiva saükrànteþ puõyakàlatà>% iti %<tithiþkaraõamudvàhaþ kùauraü sarbakriyàstathà vratovàsayàtràõàü kriyà càndreõa gçhyate>% iti %<sàvanàni syuretena yaj¤akàlavidhistu taiþ såtakànàü paricchedodinamàsàbdapàstathà madhyamagrahabhukti÷ca sàvanenaiva gçhyate>% såø siø . càndreõa tu màsavarùàdigaõanàpi %<caitre màsi jagatsraùñà sasarja prathame'hani ÷uklapakùe samagrantu grahatàrodaye sati pravartayàmàsa tadà kàlasya gaõanàmapi grahàn rà÷ãnçtån màsàn vatsaràn vatsaràdhipàn>% iti maø taø braø puø . %<yatràbde puõyasahamaü ÷ubhaü so'bdaþ ÷ubhapradaþ>% iti nãø tàø .

@<[Page 272a]>@
#<abdapa># puø abdaü pàti pà--ka . 1 varùàdhipe tadànayanaprakàra÷ca siø ÷iø dar÷itaþ yathà %<adho'dhastridhà kalpayàtàbdavçndàt karàbhyàü, kçtaiþ, pàvakaiþ, saüguõàcca . bhujaïgairavàptaü phalaü syàddinàdyaü tadabdànvitaü bhàskaràdabdapaþ syàt>% atropapattiþ . ekasmin ravivarùe sàvanàhàþ pràk pratipàditàþ 365 . 15 . 30 . 22 . 30 etadaùñabhiþ savarõitaü kàryam . tato'nupàtaþ . yadyaùñabhirvarùairetàvaddinàdyaü tadà kalpagataiþ kimiti . phalaü dinàdyam . tadanaùñaü saüsthàpyam . tato gatàbdairyutaü sadabdapatiþ syàditi yaduktaü tadyukam . yataþ pa¤caùaùñyadhika÷atatraye maptabhirbhakte eko'va÷iùyate . ata ekaguõàbdasaükhyà tasmin dinàdye nikùiptà . tasmin saptataùñe'rkàdyo'bdapatiþ . yato yasmin vàre'bdàdiþ so'bdapatiþ syàdityupapannam . tàjikokte 2 varùàdhipatau ca tadànayanaprakaþra÷ca janmalagnapativarùalagnàùipatimunyahàdhipatitrirà÷ipatãnàü divàsåryàkràntarà÷ipateþ ràtrau candràkràntarà÷ipate÷caiùàü pa¤càdhikaþriõàü madhye dvàda÷avargãbalena pa¤cavargãbalena vãpetaþ lamnadar÷ã varùàdhipatiþ . balasàmye dçùñyatirekàt, tatràpi sàmye vçùñyabhàve ca muthahe÷varaþ, varùàdhipaþ . %<abdapabalasya vicàraõettham>% nãø tàø . abdapatyàdayo'pyatra .

#<abdasàra># puø abdasya mustàyàþ sàraþ målaniryàsaþ . karpåretasya mustàmçlasàrajatvàttathàtvam ghanasàrameghasàràdayo'pyatra .

#<abdavàhana># puø abdomeghovàhanamasya . indre .

#<abdimàn># triø apàü dànamabdiþ dàø bàø bhàve ki 6 taø tataþ astyarthe matup . jaladànavati %<abdimànudadhimàn>% çø 5, 42, 14, %<apàüdànavàn megha>% iti bhàø .

#<abdurga># adbhirveùñitaü durgaü ÷àø taø . sarvatoveùñitenodakenopalakùite durge (gaóa) %<dhanvadurgaü mahãdurgamabdurgaü vàrkùameva ca . nçdurgaü giridurgaü và samà÷ritya vaset puram>% manuþ .

#<abdaivata># triø àpodaivatànyasya . 1 jaladevatàke mantrabhede %<udittçcà vàruõena tçcenàbdaivatena ca>% manuþ %<snànamabdaivatairmantrairmàrjanaü pràõasaüyama>% iti yàø . sa ca mantraþ %<àpohi ùñhà mayobhuva>% ityàdistçcàtmakaþ . yaø 11, 50, 51, 52 . 2 jaladevatàke pårbàùàóhànakùatre ca .

#<abdhi># puø àpo dhãyante'smin dhà--àdhàre ki upaø saø . 1 sarovare 2 samudre ca sa ca jambådvãpapårbàparàdivartità bhedena caturvidhaþ yathoktaü bhàgavate %<tatra caturdhà vibhajyamànàcaturbhirnàbhami÷vaturdi÷amabhiùyandantã nadanadãpatimevàbhinivi÷ati, sãtàlakanandàvaïkurbhadreti . sãtà tu brahmasadanàt ke÷aràcalàdi÷ikharebhyo'dho'dhaþprasavantã gandhamàdanamårdhvasu patitvàntareõa bhadrà÷vaü varùaü pràcyàü di÷i kùàra samudramabhipravi÷ati . evaü màlyavacchikharànniùpatantã tata uparatavegà ketumàlamabhivaïkùu pratãcyàü di÷i saüritpatiü pravi÷ati . bhadrà cottaratomeru÷ikharato nipatità giri ÷ikharàdgiri÷ikharamatihàya ÷çïgavataþ ÷çïgàdavasyandamànà uttaràüstu kurånabhita udocyàü di÷i lavaõàrõavaü pravi÷ati . tathaivàlakanandà dakùiõena brahmasadanàdbahåni girikåñàni atikramya hemakåñahimakåñànyatiramasaraühasàluñhantã bhàratamabhivarùaü dakùiõasyàü di÷i lavaõajalaghimabhipravi÷ati>% ata eva tatasaükhyàtulyasaükhyàkacatuþsaükhyàbodhakatà'sya . %<pa¤ca pa¤cayugaùañkalocanadvyabdhiùaóguõamità 64226255 gurormatà>% . khàùñàbdayo (480)'ùñàkùagajeùudigdvipadvipàbdhayaþ 488105858, iti ca siø ÷iø . saptadvãpàntaràlastha lavaõàdibhedàt saptavidho'pi yathoktaü siø ÷iø %<bhåmeradhe kùàrasindhorudaksthaü jambådvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye kùàrakùãràdyambughãnàü nive÷aþ . lavaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷ca tasmàdamçtama mçtara÷miþ ÷rã÷ca yasmàdbabhåva . mahitacaraõapadmaþ padmajanmàdidevairvasati sakalavàso vàsudeva÷ca yatra . dadhno ghçtasyekùurasasya tasmànmadyasya ca svàdujalasya càntyaþ . svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñàni>% . teùà¤ca dvãpadvayàntaràlasthitimålam abdhadvãpà÷abde dç÷yam tena tatsaükhyàtulyasaptasaükhyake'pyasya kvacit pravçttiþ ataeva saptadvãpetyarthe abdidvãpeti prayuktam . %<caturaþ sapta vàmbudhãn>% vàgbhañàlaïkàraþ .

#<abdhikapha># puø abdheþ samudrasya kapha iva . samudraphene .

#<abdhija># 00 abdhau jàyate jana--óa 7 taø . 1 candre 2 ÷aïkhe 3 samudrajàtamàtre triø 4 lakùmyàü strã . 5 a÷vinãkumàrayoþ dviø vaø . eteùà¤ca samudrajàtatvàttathàtvam .

#<abdhidvãpà># strã abdhisaükhyàtà lavaõàdisaptasaükhyàtà dvopà asyàþ . jambåprabhçtisaptadvãpavatyàm pçthivyàm . %<÷àkaü tataþ ÷àlmalamatra kau÷aü krau¤caü ca gomedakapuùakare ca . dvayordvayorantaramekamekaü samudrayordvãpamudàharanti>% siø ÷iø .

#<abdhinagarã># strã abdhã tatsamãpe nagarã . dvàrakàyàü tasyàþ samudrasannikçùñatyàt samudrotsçùñabhåmau racitatvàcca tathàtvam yathà %<iyaü dvàravatã nàma pçthivyàü nirmità mayà bhaviùyati purã ramyà ÷akrasyevàmaràvatã>% tyupakramya %<yadãcchet sàgaraþ ki¤cidutsraùñumiha toyaràñ . tataþ svàyatalakùaõyà purã syàt puruùottama . evamuktastataþ kçùõaþ dràgeva kçtani÷cayaþ . sàgaraü saritàü nàthamuvàca vadatàüvaraþ . samudra! da÷a ca dve ca yojanàni jalà÷aye . pratisaühriyatàmàtmà yadyasti mayi mànyatà . avakà÷e tvayà datte purãyaü màmakaü balam . paryàptaviùayàràmà samagraü vipahiùyati tataþ kçùõasya vacanaü ÷rutvà nadanadãpatiþ . sa màrutena yogena utsasarja jalà÷ayam>% . iti harivaü÷aþ .

#<abdhinavanãtaka># puø abdhertavatãtamiva kàyati prakà÷ate kai--ka . candre--gaø raø tasya kùãrasàratulyatvàt tathàtvam .

#<abdhiphena># puø 6 taø . samudraphene .

#<abdhimaõóåkã># strã abdhiü maõóayati maõóa--åka gauràø ïãù 6 taø . muktàsàdhane ÷uktau .

#<abdhi÷aya># puø abdhau ÷ete ÷ã--ac 7 taø . samudrasthavañapatra÷ayyàyàm ahau và ÷ayyàyàü ÷àyini viùõau . khaõóapralayamupakramya %<tatastaü màrutaü ghoraü svayambhårmanujàdhipa! . àdiþpadmàlayodevaþ pãtvà svapiti bhàrata! . tasminnevàrõave ghore>% ityupakramya .. tataþ kadàcit pa÷yàmi tasmin salilasa¤caye . nyagrodhaü sumahàntaüvai vi÷àlaü pçthivãpate! . ÷àkhàyàü tasya vçkùasya vistorõàyàü naràdhipa! . paryaïke pçyivãpàla! vismayaþ sumahànabhåt . kayaü tvayaü ÷i÷uþ÷ete loke nà÷amupàgate bhàø vaø màrkaø paø 1883 devãmàhàtmye tu %<ekàrõave'hi÷ayane yoganidràmupàgata>% ityahi÷ayanatvamuktam .

#<abdhyagni># puø abdhau sthito'gniþ . vaóavànale tatkathà aurva÷abde dç÷yà . abdhidahanàdayo'pyatra .

#<abbhakùa># puø apo bhakùayati bhakùa--aõ upaø saø . 1 sarpabhede 2 jalamàtràhàre triø . %<abbhakùo vàyubhakùa÷ca upavàsa parastata>% iti puràø .

#<abbhra(bhra)># naø apobibhartika abhra gatau-ac và và dvitvam . 1 meghe %<a(bhrà)babhràõi vibhràõamumàïgasaïgeti>% màghaþ . 2 meghanàmàyàü mustàyàm, (àbha) 3 dhàtubhede ca . meghanulyàkàratvàttasya tathàtvam . 4 meghàdhàre àkà÷e naø .

#<abbhraü(bhraü)liha># puø abbhraü(bhraü) leóhi spç÷ati liha--kha÷ mum ca . ucca÷ikhare %<abbhraülihàgraü ravimàrgabhaïgamiti>% bhaññiþ . %<abbhraülihàni lilihe navapallavànãti>% màghaþ .

#<abbhra(bhra)ka># puø abbhra(bhra)miva kàyati ràjate kai--ka . (àma) ghàtubhede . meghatulyàkaratvàttasya tathàtvam .

#<abbhra(bhra)ïkaùa># triø a(bbhraü)bhraü meghaü kaùati ÷oùayati kaùa--khac mum ca . 1 vàyau . 2 atyucce triø .

#<abbhra(bhra)puùpa># naø ababhra(bhra)sya puùpamiùa ÷ubhratvàt kàryatvàcca . 1 jale . ababhra(bhra)miva puùpamasya baø . 2 vetasavçkùe puø .

#<abbhra(bhra)màtaïga># puø ababhrà(bhrà)dhipaþ màtaïgaþ ÷àø taø . airàvate gaje tasya meghanàyakatvàttathàtvam .

#<abbhra(bhra)mu># strã abbhre(bhre) abbhrà(bhrà)dhipe airàvate màti mà--óu . airàvatasya yoùiti pårbadigdhastinyàm .

#<abbhra(bhra)muvallabha># puø abbhra(bhra)moþ vallabhaþ 6 taø . airàvate gaje . abbhra(bhra)--mupatyàdayo'pyatra .

#<abbhra(bhra)roham># puø abbhrà(bhrà)t tacchabdàt rohati ruhaasun . vaidåryamaõau tasya hi megha÷abdàdudbhava iti prasiddham %<vidårabhåmirnavamegha÷abdàdudbhinnayà ratna ÷alakayeva>% kuø varõitam

#<abbhro(bhro)ttha># naø a(vabhra)bhràt tannigharùaõàduttiùñhati ud + sthà--ka . 1 vajre 2 vidyudagnau puø a(bhra)bbhrajàdayo'pyatra .

#<abbhri(bhri)># strã abhra gatau in và dvitvam . kàùñhavuddàle naukàmalàpakarùake kàùñhamaye kuddàle .

#<abbhri(bhri)ya># triø abbhre(bhre)bhavaþ va . meghabhave .

#<abrahmacarya># naø virodhe naø taø . 1 brahmacaryaviroghini strãsaübhogàdau brahmacaryaü ca strãsmaraõàdi tacca brahmacarya÷abde vakùyate . naø baø . 2 brahmacaryarahite triø .

#<abrahmaõya># naø bramaõi bràhmaõocitakarmaõi ahiüsàdau sàdhu yat virodhe naø taø . 1 brahmakarmaõyasàdhau 2 hiüsàdau tathàtvena nodanaviùaye 3 vacane ca tathà hi %<ayaü na vadhya>% iti kayane hina hiüsyate . hiüsà ca brahmakarmaõi na sàdhuþ ityatastasya tathàtvam etacca pràyeõa nàñyoktàveva prayujyate %<bho abrahmaõyamabrahmaõyaü vartate>% nàñakam . kvacidanyatràpi %<athaitya yoganandasya vyàóinà kranditaü puraþ . abrahmaõyamanutkràntajãvo yogasthitodvijaþ>% vçhatkathàsàraþ .

#<abràhmaõa># puø aprà÷astye naø taø . 1 apra÷astabràhmaõe %<samamabràhmaõedànaü dviguõaü bràhmaõabruve>% iti puràø abràhmaõà÷ca ùañ smçtau dar÷itàþ . %<abràhmaõàstu ùañproktà çùiõà tattvavàdinà . àdyo ràjabhçtasteùàü dvitãyaþ krayavikraya tçtãyo bahuyàjyaþsyàccaturtho gràmayàjakaþ . pa¤camastu vçtasteùàü gràmasya nagarasya ca . anàgatàntu yaþ pårbàü sàdityàü caiva pa÷cimàm . nopàsãta dvijaþ sandhyàü sa ùaùñho'bràhmaõaþ smçtaþ>% àø taø ÷àtàø . evamanye'ùi smçtyuktàveditavyàþ . 2 bràhmaõasadç÷e kùatriyàdau bhaññadaivaj¤àdau ca %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate . anuvrajyà ca ÷u÷råùà yàvadadhyayanaü guroþ>% manuþ . bhede naø taø 3 bràhmaõabhinne ÷ådàdau ca %<naitadabràhmaõovaktumarhati samidhamàhara upa tvà neùye>% iti chàø uø .

#<abråkçta># naø na bruve kçtam . 1 kathanàya pratirodhake saniùñhãve ambåkçte abråkçtamàha naddhaü duùñam iti ÷rutiþ .

#<abliïga># triø apàü liïgaü bodhanasàmarthyaü yatra . jalaråpàrtha prakà÷asàmarthyayukte yaø pañhite 11, 50 51, 52 apohiùñhà ityàdike tçce abdaivate mantre %<kasya nånamityàdi>% pa¤cada÷arcàtmake ca tacca çø 1 maõóale caturvi÷am såktam .

#<abhakta># triø bhaja--sevàyàü vibhàge ca kartari karmaõi và kta naø taø . 1 asevake . %<bhaktamabhaktamavovyantaþ>% iti çø 1, 127, 5 . 2 apçthakkçte ca .

#<abhakti># strã abhàve naø taø . 1 bhaktyabhàve . naø vaø . 2 bhaktihãne triø .

#<abhakùaõa># naø abhàve naø taø . 1 bhakùaõàbhàve 2 bhakùaõanivçttau ca . %<paurõamàsyantamàghe ca målakànàmabhakùaõamiti>% maø taø .

#<abhakùya># triø bhakùitumayogyaü smçtiniùiddhitvàt . 1 smçtiniùiddhabhakùaõe la÷unàdau abhakùyatva¤ca vastusvabhàvakçtaü, kàlakçtaü, de÷àdinimittakçtaü, dravyàntarayogakçtaü, svàmivi÷eùakçtaü, caõóàlàdrispar÷adar÷anàdidoùakçtam, pàtravi÷eùapàkàdikçtam, adhikàrivi÷eùakçta¤ceti tattadupàdhikçtam, tatra keùà¤cit na¤àdinà keùà¤cicca tattadbhakùaõe pràya÷cittopade÷enà bhakùyatvaü smçtyàdàbuktam . abhakùyàõi ca ÷rutyàdau dar÷itàni na kala¤jaü bhakùayenna la÷unaü na palàõóumiti ÷rutiþ %<la÷unaü gç¤janaü caiva palàõóuü kavakàni ca abhakùyàõi dvijàtãnàmamedhyaprabhavàni ca>% manuþ . . kavakàni chatràkàþ amedhyaprabhavàni viùñhàdijàtàni . palàõóusadç÷aü yata tu gandhavarõarasàdibhiþ . abhojyaü tadbhavet sarvamiti %<la÷unàdiùu ye tulyà gandhavarõarasàdibhiþ . abhakùyàste dvijàtãnàm>% iti ca devaø . %<la÷unapalàõóugç¤janakara¤jakipàkakumbhãbhakùaõe dvàda÷aràtraü payaþ pibet>% ÷aïkhaþ %<lohitàn vçkùaniryàsàn vra÷canaprabhavàüstathà . ÷eluü gavya¤ca peyåùaü prayatnena vivarjayet>% manuþ ÷eluü bahuvàraphalaü gosambandhi peyåùaü navaprasåtàyàþ goþ agnisaüyogàt kañhinãbhåtaü kùãram . %<vçthàkçùarasaüyàvaü pàyasàpåpameva ca anupàkçtamàüsàni devànnàpi havãüvi ca>% manuþ . vçthà devatàdyanudde÷ena àtmàrthaü yat pacyate tat . %<tilataõóulasaüpakvaþ kç÷araþ so'bhidhãyate>% iti chàø paø uktaþ kç÷araþ, saüyàvaþ ghçtakùãraguóagodhåmacårõamayaþ piùñakabhedaþ . anupàkçtàni mantrairasaüskçtapa÷umàüsàni . devànnàni devàrthaü kalpitàni pràk homàt nàdyàni . %<vçthàmàüsa¤ca nà÷nãyàt pitçdevàdivarjitam>% smçtiþ %<na tada÷nãyàdyaddevapitçmanuùyàrthanna kuryàt>% ÷aïkhaliø . %<vçthà sàüsaü na bhoktavyaü bhoktavyaü ÷ràddhakarmaõi anyathà bhakùayan vipraþ pràjàpatyaü samàcaret>% chàgaø . asyàpavàdaþ %<bhakùayannapi màüsàni ÷eùabhãjã na duùyati auùadhàrthama÷aktau và niyogàt yaj¤akàraõàt>% devalaþ, %<rogã niyuktovidhinà hutaü vipramataü tathà . màüsamadyàccaturdhaiùà parisaükhyà prakãrtità>% vçhaø . manurapi %<krãtvà svayaü vàpyutpàdya paropakçtameva và arcayitvà pitén devàn khàdanmàüsaü na duùyati>% anyatra doùamàha sa eva ato'nyathà tu yo'÷nãyàt vidhiü hitvà pi÷àcavat . yàvanti pa÷uromàõi tàvat pràpnoti sànvayam . prokùitaü bhakùayenmàüsaü bràhmaõànà¤ca kàmyayà yathàvighi niyuktantu pràõànàmeva càtyaye iti ca manuþ . brahmaõakàmyayà tu sakçdeva bhakùyam %<makùayet prokùitaü màüsaü sakçd bràhmaõakàmyayà daive niyuktaü ÷ràddhe và niyame tu vivargayediti>% yamokteþ niyamaþ màüsabhojananivçttisaükalpaþ sa ca vratabhedaþ . %<màüsaü nà÷nãyàt tadvratam saüvatsaraü veti>% chàø upaø ityàdikaþ . ataeva vihita màüsavivarjane eva manunà phalàdhikyaü dar÷itam %<yo bandhana badhakle÷àn pràõinàü na cikãrùati sa sarvasya hitaprepsuþ sukhamatyantama÷nute . yaddhyàyati yatkurute dhçtiü và yàti yatra ca . tadavàpnotyayatnena yo hinasti na ki¤cana>% iti varùe varùe'÷camedhena yo yajeta ÷ataü samàþ . màüsàniø ca na khàdedyastayoþ puõyaphalaü samam .. phalamålà÷anai rmecyairmunyannànà¤ca bhojanaiþ na tat phalamavàpnoti yanmàüsa parivarjanàt . ataeva manunà na màüsabhakùaõe doùo na madye na ca maithune pravçttireùà bhåtànàü nivçttistu mahàphalà ityaniùiddhamàüsavarjanasya mahàphalatoktà . màüsabhakùaõe na doùaityàdikaü tu daivàdikarmàdau anuj¤àtamàüsàdidoùàbhàvaparam na tu ninditamàüsabhojane'pi doùàbhàvaparaü tasya svenaiva duùñatvàbhidhànàt tathà ca svoktavihitamàüsabhakùaõe %<sautràmaõyàü suràü pibediti>% ÷rutyukte madyapàne, %<na kà¤cana pariharettadavratamityàdi>% ÷rutyukte bhaithune ca na doùaþ . teùàmeva tyàge mahàphalatvam . ata eva %<kuryàt ghçtapa÷uü saïge kuryàt piùñapa÷uü tathe>% tyanena sati saïge (yaj¤àdiphalakàmanàyàm) piùñapa÷unaiva taü sampàdayediti tenaivoktam adhikaü piùñapa÷u÷abde vakùyate . rogiõà bhakùaõe'pi vi÷eùaþ %<bràhmaõànuj¤ayà bhakùyamuktaü màüsa¤ca rogibhiþ . màtàpitçbhyàü saübhuktaü ÷eùaü và brahmacàriõaþ punaþ pra÷àntarogeõa kartavyamadhikaü bratam>% brahmapuø . agamyàgamane caiva madyagomàüsabhakùaõe ÷uddhyai càndràyaõaü kuryàt parà÷aø %<gàma÷vaü ku¤jaroùñrau ca sarvàn pa¤canakhàüstathà . kravyàdaü kukkuñaü gràmyam bhuktvà saüvatsaraü vratam>% ÷aïkhaþ . pa¤canakhà÷ca ÷a÷àdibhinnàþ . ÷a÷akaþ ÷alvakã godhà khaógã kårma÷ca pa¤camaþ . bhakùyàn pa¤canakheùvàhuriti manåkteþ . %<vióvaràhagràmakukkuñanaragomàüsabhakùaõeùu sarveùveva dvijànàü pràya÷cittànte bhåyaþ saüskàraü kuryàt>% viùõuþ haüsaü madgåü ca kàkolaü kàkaü và kha¤carãñakam . matsyàdàü÷ca tathà matsyàn balàkàü ÷ukasàrike . cakravàkaü plavaü kaulaü maõóåkaü bhujagaü tathà . màsamekaü vrataü kuryàt bhåya÷ca tanna bhakùayediti ÷aïkhaþ . matsyàdaþ pàñhãnavyatiriktaþ %<pàñhãnarohitàvàdyau niyuktau daivapaitrayoþ>% manunà tasya vidhànàt . %<kalaviïgahaüsamadgucakravàkarajjubàlasàrasadàtyåha÷ukasàrikà bhàsacàùakàkavalàkàkokilakha¤jarãñà÷ane triràtramupavaset>% viùõuþ . %<càùàü÷ca raktapàdàü÷ca saunaü vallårameva ca matsyàüstu kàmato jagdhvà sopavàsastryahaü vaset>% manuþ . sånà badhyasthànaü tatra bhavat saunam vallåraü ÷uùkamàüsam . %<kravyàdàn ÷akunãn sarvàn ñiññibha¤ca vivarjayet kalaviïgaü plavaü haüsaü cakràïgaü gràmakakkuñam sàrasaü rajjubàla¤ca dàtyåhaü ÷ukasàrike . pratudàn jalàpàdàü÷ca krau¤càü÷ca nakha viùkiràn . nimajjata÷ca matsyàdàn saunaü vallårameva ca vaka¤caiva valàkà¤ca kàkolaü kha¤jarãñakam matsyàïkàn vióvaràhàü÷ca matsyàneva ca sarva÷aþ>% iti manuþ . matsyabhede daivàdàvavàdamàha manuþ %<pàñhãnarohitàvàdyau niyuktau havyakavyayoþ . ràjãvasiühatuõóàü÷ca sa÷alkàü÷caiva sarva÷aþ>% %<abhakùyaü bhakùyeùvajàmahiùãkùãraü vivarjayet pa¤canakhamatsyavaràhamàüsàni>% ceti viùõuþ . %<matsyakarkaña÷ambåka÷aïkha÷uktikapardakàn pãtvà navodaka¤caiva pa¤cagavyena ÷udhyati>% hàrãø %<kçmikãñapipãlikàjalaukàpataïgàsthiprà÷ane gomåtragomayàhàrastriràtreõa prayatobhavet>% hàrãø ke÷amakùikàrudhiraprà÷ane àmamàüsakçmibhakùaõe ityupakramya %<triràtropavàsaü ghçtaprà÷ana¤ca kuryàta>% ÷aïkhaliø . %<bhakùyàõàmapyàmamàüsarudhiraprà÷ane tu pa¤cagavyam>% hàrãø . %<nakhake÷arudhiraprà÷ane sadyaþ snànaü ghçtaku÷ahiraõyodakaprà÷ana¤ca>% budhaþ %<ajàvikamahiùamçgàõàm màüsabhakùaõe ke÷arudhiraprà÷ane ca buddhipårbe triràtram>% baudhàø bhakùyamàüsakasyàpi kvacidaü÷e niùiddhatà pçùñhamàüsaü garbha÷ayyàü ÷uùkamàüsamathàpi và . bhåmerantargataü kçtvà mçdbhi÷càgàlitaü ca yat . pakvaü màüsamçjãùantu prayatnànna ca bhakùayet . pramàdabhakùitairebhirvane vàsaü vasedahaþ braø puø . çjãùaü piùñapacanabhàõóaü tatra pakvam . vyaktivi÷eùe sarvamàüsànàmabhakùyatà %<na bhakùyaü yatinà màüsaü kadàcittu mumårùuõà>% braø puø . strãõàntu sarvathà màüsaniùadhamàha bhàgavatam %<ye tviha ùai puruùàþ puruùamedhena yajante yà÷ca striyo nçpa÷åt khàdanti tàü÷ca tà÷ca te pa÷avaþ iha ye nihatà yamasadane yàtayanto rakùogaõàþ saunikà iva svadhitinàvadàyàsçk pibanti>% iti . kàrtikàdau tu sarvathà màüsàdiniùedhaþ . %<na matsyaü bhakùayenmàüsaüna kaurmaü nànyadeva hi . caõóàlo jàyate ràjan! kàrtike màüsabhakùaõàt>% àø taø nàø puø . %<kaumudantu vi÷eùeõa ÷uklapakùaü naràdhipa! . varjayet sarvamàüsàni dharmastatra vidhãyate . ekàda÷yàdiùu tathà tàsu pa¤casu ràtriùu>% ityupakramya varjitavyà tathà hiüsà màüsabhakùaõameva ca brahmapuø . %<niùpàbàn ràjamàùàü÷ca supte deve janàrdane yo bhakùayati ràjendra! caõóàlàdadhikohi saþ . kàrtike tu vi÷eùeõa ràjamàùàü÷ca varjayet . niùpàvàn muni÷àrdåla . yàvadàhåtanàrakã . kadambàni pañolàni vçntàkasahitàni ca . na tyajan kàrtike màse yàvadàhåtanàrakã . etàni bhakùayedyastu supte deve janàrdane . ÷atajanmàrjitaü puõyaü dahyate nàtra saü÷ayaþ>% maø taø brahma puø . niùpàvaþ ÷veta ÷imbã . kadambàni kadambaphalànãti kalambãti và maø taø raghuø . tithivi÷eùeùu màüsàdãnàmabhakùyatà %<strãtailamàüsasaübhogã parbasveteùu mànavaþ vinmåtrabhojanaü nàma narakaü pratipadyate>% iti viø puø . %<ùaùñhyaùñabhã pa¤cada÷ã ubhe pakùe caturda÷ã . atra sannihitaü pàpaü taile màüse bhage kùure>% smçtiþ %<mattakruddhàturàõà¤ca na bhu¤jãta kadàcana . ke÷akãñàvapanna¤capadà spçùña¤ca kàmataþ . bhråõaghnàvekùitaü caiva saüspçùña¤càpyudakyayà . patattriõàvalãóha¤ca÷unà saüspçùñameva ca . gavà cànnamupàghràtaü ghuùñànna¤ca vi÷eùataþ . gaõànnaü gaõikànna¤ca viduùà ca jugupsitam . stenagàyanayo÷caiva takùõovàrdhuùikasya ca . dãkùitasya kadaryasya baddhasya nigaóasya ca . abhi÷astasya ùaõóasya puü÷calyà dàmbhikasya ca . cikitsakasya mçgayoþ krårasyocchiùñabhojinaþ . ugrànnaü såtikànna¤ca paryàcàntamanirda÷am . ÷uktaü paryuùitaü caiva ÷ådrocchiùñaü tathaiva ca . anarcitaü vçthàmàüsamavãràyà÷ca yoùitaþ . dviùadannaü nagaryannam patitànnamavakùutam . pi÷unànçtino÷cànnaü kratuvikrayiõastathà . ÷ailåùatunnavàyànnaü kçtaghnasyànnameva ca . karmàrasya niùàdasya raïgàvatàrakasya ca . suvarõakarturveõasya ÷astravikrayiõastathà ÷vavatàü ÷auõóakinà¤ca celanirõejakasya ca . rajakasya nç÷aüsasya yasya copapatirgçhe . mçùyanti ye copapatiü strãjitànà¤ca sarva÷aþ . anirda÷a¤ca pretànnamatuùñikarameva ca . ràjànnaü teja àdatte ÷ådrànnaü brahma varcasam . àyuþ suvarõakàrànnaü ya÷a÷carmàvakartinaþ . kàrukànnaü prajà hanti balaü nirõejakasya ca . gaõànnaü gaõikànnaü ca lokebhyaþ parikçntati . påyaü cikitsakasyànnaü puü÷calyàstvannamindriyam . viùñhà vàrdhaùikasyànnaü ÷astravikrayiõomalam . bhuktvà cànyatamasyànnamamatyà kùapaõaü tryaham . matyà bhuktvà caret kçcchaüretoviõmåtrameva ca . nàdyàt ÷ådrasya pakvànnaü vidvàna÷ràddhinodvijaþ . àdadãtàmamevàsmàda vçttàvekaràtrikam>% manuþ . %<ke÷akãñàvapannaü ke÷akãñaiþ saha pakvam . ghuùñànnaü %<kebhoktàraþ>% ityuktvà satràdau yadannaü dãyate tat . gaõànnaü bahubhirmilitvà yadbhojyaü kriyate tata . dãkùitasya dãkùaõãyayàgànantaramà yaj¤asamàpteþ annamabhakùyam . baddhasya rajvàdinà . nigaóasya ar÷aø àø ac nigaóavataþ nigaóabaddhvasyetyarthaþ . såtikànnaü såtikàbhakùaõamuddi÷ya yat pakvaü tatkulajairapi na bhakùyam . paryàcàntam ekapaïktistheùu bahuùu bhu¤jàneùu yadi ka÷cidàcamanaü karoti tadà tatpaïktyupaviùñànàü tadannamabhakùyam . anirda÷aü jananà÷aucino'nnaü tenànirda÷àhaü pretànnamityanena na paunaruktyam . %<såtake tu yadà vipro brahmacàrã vi÷eùataþ . pibet pànãyamaj¤ànàt sama÷nãyàt spç÷eta và . pànãyapàne kurvãta pa¤cagavyasya bhakùaõam triràtraü bhojane proktam>% ÷aïkhaþ . etaccobhayà÷aucaparam ÷ruktaü yanmadhuraü kàlava÷àdamlatàü gatamamla ¤càtyantàmlatàm . ÷ukteùuüdadhi tajjàta¤ca bhakùyam %<dadhi ÷ukteùu bhoktavyaü sarva¤ca dadhisambhavamiti>% manåkteþ . tadapi guóàdidravyami÷raõe'bhakùyameva %<guóàdidravyasaüyuktaü varjyaü paryuùitaü dadhi . tathaiva yàvakàdãni manthàdicaritànyapi>% yamokteþ . %<saguóaü maricàktaü ca tathà paryuùitaü dadhi jãrõatakramapeya¤ca naùñasvàda¤ca kenacit . pramàdabhakùitairebhirvane pakùavrataü caret>% smçte÷ca %<yaüvagodhåmavarjaü gavyavikàraü snehàktaü cakruùàbhavaü varjayitvà paryuùitaü prà÷yopavaset tathà dadhivarjaü sarva÷uktàni>% viùõuþ . kevalàni ca ÷uktàni tathà paryuùitàni ca . çjãùapakvaü bhuktvà tu triràtraü tuvratã bhavet ÷aïkhaþ . cukruùà vya¤janabhedaþ . apåpà÷ca karambhà÷ca dhànà vañaka÷aktavaþ . ÷àkaü màüsamapåpa¤ca såpaü kçùarameva ca . yavàgåü pàyasa¤caiva yaccànyat snehasaüyutam sarvaü paryuùitaü bhakùet ÷uktaü tu parivarjayediti yamaþ . %<avikàri bhavenmedhyamabhakùyaü tadvikàrakçt>% paryuùitaü ràtryantaritam snehàktaü cedbhakùyaü yathàha manuþ . yatki¤cit snehasaüyuktaü bhakùyaü bhojyamagarhitam tatparyuùitamapyàdyaü haviþ ÷eùa¤ca yadbhavediti %<cirasaüsthitamapyàdyaü susnehàktamapi dvijaiþ . yabagodhåmajaü sarvaü payasà¤caiva vikriyeti>% ca anarcitaü nindayàdharãkçtam . avãràyà niþsambandhàyàþ patiputrahãnàyàþ sambandhityàstu pitràmahyàderna doùaþ . nagaryannaü nagariõo nagaràdhipasyànnam %<nagaràdhipateþ ÷atroþ pi÷unànçtinostayeti>% braø puø aikavàkyàt . avakùutaü kùavathusahitam . %<vçttyanveùã nañànàntu sa tu ÷ailåùakaþ smçta>% iti àø puø uktaþ ÷ailåùaþ . tunnavàyakaþ såcãkarmakçt, niùàdaþ pratilomajavarõasaïkarabhedaþ . raïgàvatàrakaþ nçtyasthàne gãtavàdyàdinà tadanuguõatàyàü prasaïgã . veõaþ vaü÷avikàrapàtràdikartà . ÷vavàn mçgayàdyarthaü kukkurapoùaõakçt . ÷auõóikàdaya÷ca tattaddhçttibhàjo dvijàþ antyajànàü gurupràya÷citta÷ravaõàt pràø viø . ÷ådrànna>% ÷ådragçhe na bhakùyam . %<÷ådrave÷mani vipreõakùãraü và yadi và dadhi . nivçttena na bhoktavyaü ÷ådrànnaü tadapi smçtam>% . %<nivçttena ÷ådrànnànnivçtteneti>% àø taø raghuø %<yathà yatastato hyàpaþ puddhiü yànti nadãü gatàþ . ÷ådràdvipragçheùvannaü praviùñaü tu sadà ÷uci>% atriþ . tena svagçhàgatasyaiva ÷uddhatvaü tadgçhagatasya ÷ådrànnatvamiti bhedaþ . %<yaþ ÷ådreõa samàhåto bhojanaü kurute dvijaþ . suràpãti sa vij¤eyaþ sarvadharmabhiùakçtaþ . yaþ ÷ådreõàbhyanuj¤àtaþ kuryàdvà bhojanaü dvijaþ . suràpãti sa vij¤eyaþ sarvadharmabahiùkçtaþ>% vçhaø nàø . ÷ådrànnena tu bhuktena udarasthena yo mçtaþ . sa vai kharatvamuùñratvaü ÷ådratvaü và'dhigacchati . %<÷ådrànnaü bràhmaõobhuktvà tathà raïgàvatàriõaþ . cikitsakasya krårasya tathà strãmçgajãvinaþ . caõóàlànnaü bhåmipànnamajajãvya÷vajãvinàm . ÷auõóikànnaü såtikànnaü bhuktvà màsavratã bhavediti, ÷aïkhaþ . ÷ådrasyà'pi bhojyavi÷eùasya bhakùyatàmàha sumantuþ gorasa¤caiva ÷aktåü÷ca tailaü piõyàkameva ca . apåpàn bhakùayecchådràt yaccànyat payasà kçtam . kandupakvaü tailapakkaü pàyasaü dadhi ÷aktavaþ etànya÷ådrànnabhujàü bhojyàni manurabravãditi>% hàrãtaþ . %<rajake caiva÷ailåùe veõucarmopajãvini . eteùàü yastu bhu¤jãta dvija÷càndràyaõaü caret àpaø . antyajànnaü yadà bhuïkte ÷ådro mohàt kadàvana ekaràtroùitobhåtvà dànaü dattvà vi÷udhyati>% saüvartaþ %<abhi÷astapatitapaunarbhavabhråüõahapu÷calya÷uci÷astrakàratailikacàkrikadhvajisuvarõakàralekhyaka÷aõóatunnavàyakabandhakagaõikànnàni ca na bhojyàni ÷aukarikavyàdhaniùàdarajaka varuóakaivartacarmakàrà abhojyànnà apratigràhyà÷ca>% sumaø . %<patitànàü gçhaü gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca màsopavàsaü kurvãta>% vçhaø %<càõóàlapatitànnabhojaneùu tataþ punarupanayanam>% vasiø . %<patitadravyamàdàya bhuïkte ca bràhmaõaþ kvacit . kçtvà tasya samutsargaü yatikçcchraü careddvijaþ>% u÷aø . %<caõóàlacàkrikalohakàraghàõñhikànnabhojane triràtrasupavaset>% hàrotaþ càkriko vçùàdicakreõa tailaniùpàdanavçttiþ . ghàõñhikaþ devaghaõñàvàdakaþ . %<dhvajibaõikkirãñivàrdhuùikànnabhojane pa¤caràtram>% hàrãtaþ . dhvajã ÷auõóikavçttiþ baõik ÷ilpopajãvã . kirãñã baõigbhedaþ . %<bhagavçttipuü÷calãve÷yànnabhojane saptaràtram duùkçtigaradataskarànnabhojane da÷aràtram pravrajitagaõoddiùñànnabhojane da÷aràtraü tàmrakàüsyasãsakakàravyàdhitatakùakànnabhojane taptakçcchraü bràhmaõavçttighnabadhabandhopaghàtavçttyannabhojane ca saïkãrõànnabhojane ca asaskçtàvaj¤àsaroùavismayànnabhojane ca>% hàrãø . bhagavçttirmethuna÷ulkena yasya vçttiþ garado viùadàtà vyàdhijanakauùadhadàtà ca %<itare ye tvabhojyànnàsteùàmannaü vigarhitam ajàvike màhiùike kåñe ca vçùalãpatau eteùàü bhojanaü kçtvà dvàda÷àhaü payaþpibet>% manuþ . ajàviko'jàvibhyàü vçttimàn . màhiùikaþ mahiùeõa vçttimàn . kåñaþ anyanmanasi anyadvacasãtyàdiråpakapañavyavahàrã %<bandhyà tu vçùalãj¤eyà vçùalã ca mçtaprajà . aparà vçùalã j¤eyà kumàrã yà rajasvalà>% . u÷aø uktà tasyàþ ÷ådràyà÷ca patiþ viùõuþ %<gaõagaõikàstenagàyakànnàni bhuktvà saptaràtra payasà varteta takùõa÷cànnaü carmakartu÷ca vàrdhuùikakadaryasya dãkùitabaddhanigaóàbhi÷astànà¤ca puü÷calãdàmbhikacikitsakalubdhakakrårocchiùñabhojinà¤ca avãràstrãsuvarõakàrasaüsargapatitànà¤ca pi÷unànçtavàdinà¤ca dharmasomavikrayiõà¤ca ÷ailåùatunnavàyakçtaghnarajakànà¤ca karmakàraniùàdaraïgàvatàriveõa÷astravikrayiõà¤ca ÷vajãvi÷auõóikatailikacelanirõejakànà¤ca bhruõaghnàvekùitamudakyà saüspçùñaü patatriõàvalãóhaü ÷runà saüspçùñaü gavà ghràta¤ca kàmataþ padàspçùñamavaj¤àta¤ca mattakruddhàturàõà¤ca anarcitaü vçthà màüsa¤ca . yatra nà÷nanti devà÷ca pitara÷ca yathàvidhi . vçthàpàkaþ parij¤evaþ tasya nàdyàt katha¤cana . vçthàpàkasya bhu¤jànaþ pràya÷cittaü caret>% . %<navaü kçùarapåpàdi pàyasaü madhusarpiùã caõóàlena ÷unà vàpi dçùñaü havirayaj¤iyam . vióàlàdibhirucchiùñaüduùñamannaü vivarjayet anyatra hiraõyodakaspar÷àditi>% ÷àtàø . hiraõyodakaspar÷asyevànnasya, tàpanàdeþ ghçtàdãnàü ÷uddhikaratvamàha saeva %<tàpanaü ghçtatailànàü plàvanaü gorasasya ca antyànàü bhukta÷eùastu bhakùitoyairdvijàtibhiþ . càndraü kçcchaü tadardhaü và>% u÷anàþ %<kàpàlikànnabhoktéõàü tannàrãgàminàü tathà . j¤ànàt kçcchràbdamuddiùñam>% àpaø . %<antyàvasàyinàmannama÷nãyàdyastu kàmataþ . ÷i÷ucàndràyaõaü kuryàditi>% aïgiø . %<caõóàlapatitàdãnàmucchiùñasya ca bhakùaõe . dvijaþ ÷udhyet paràkeõa>% aïgiø . %<amedhyapatita càõóàlapukka÷arajasvalya'vadhåtakuõikuùñhikunakhispçùñàni bhuktvà kçcchramàcaret>% ÷aïkhaþ . amedhyaü madyabhàõóaviõmåtraretanyàdi . pukka÷aþ kùattriyàyàü ÷ådràjjàtaþ pratilomajaþ varõasaïkaraþ . kuõiþ svabhàvataþ pàõivikalaþ . %<càõóàlapatitàmedhyakuõapaiþ kuùñhinà tathà udakyàsåtibhiþ spçùñaü bhuktvà màsaü vane vasediti>% braø puø . %<asthyàdidåùitànna¤ca bhu¤jànastu yadà bhavet snàtvàrkamarcayitvà tu ghçtaü prà÷ya vi÷udhyati>% braø puø patitàdispar÷e akçtasnànàvàmannamàtrasyàbhakùyatà %<mahàpàtakisaüsarge snànameva vidhãyate saüspçùñastu yadà bhuïkte taptakçcchraü samàcaret snànàrhako yadà snànamakçtvà÷nàti vai dvijaþ . aho ràtroùitaþ snàtaþ pa¤cagavyena ÷udhyati>% paiñhaø . %<ke÷akãñàvapanna¤ca strãbhiþ spçùñaü tathaiva ca . sodakyà÷ådrasaüspçùñaü pa¤cagavyena ÷udhyati>% jàvàø . strã bhinnajàtistrã . ke÷akãñàdyupahatasya prokùaõàdikaü kçtvà bhakùyameva . %<avakùutaü ke÷apataïgakãñairudakyayà và patitai÷ca dçùñam . alàtamçdbhasmahiraõyatãyaiþ saüspçùñamannaü manuràha bhojyam>% yamaþ caõóàlapatitàmedhyaiþ kuõapaiþ kuùñinà tathà . brahmadhnasåtikãdakyàkauleyakakuñusvabhiþ . dçùñaü và ke÷akãñàktaü bhçdbhasmakanakàmbubhiþ ÷uddhamadyàt sahçllekhaü prabhåtaü vyuùñateva ca brahmapuø . kauleyakaþ kukkuraþ kuñumbã kukkuñàdi pràõibhedaþ tasyabahukuñumbavattvàt . vyuùñaü paryuùitam . etacca curataramabhyukùya bhakùyam atyantopahatasya tu tyajyataiva pràø viø %<vi÷uddhamapi càhàraü makùãkàkçmijantubhiþ . ke÷alomanakhairvàpi dåùitaü parivarjayet>% devaø . tanmàtramuddhçtaü ÷uddhyet kañhinantu payodadhi . %<avilãnaü tathà caiva vilãnaü ÷rapaõena tu>% ÷àtàø %<nà÷rotriyatate yaj¤e gràmayàjihute tathà . striyà klãvena ca hute bhu¤jãta vràhmaõaþ kkacit . a÷lãlametat sàdhånàü yatra juhvatyamã haviþ pratãpametaddevànàü tasmàttat parivarjayediti>% manuþ . a÷royo'nadhãtavedaþ tena hutayaj¤e annamabhakùyam . gràmayàjã gràmajanànàü ÷ràddhapåjàkàrayità çtvigbhàvena homasvastyayanakartà ca sa ca hotà yatra yaj¤e tadannamabhakùyam . ÷ràddhavi÷eùànnasyàbhakùyatà càndràyaõaü nava÷ràddhe paràkomàsike mataþ . pakùa÷ràddhe'tikçcchraþ syàt ùàõmàse kçcchraeva ca . àbdike kçcchrapàdaþ syàdekàhaþ punaràbdike aïgiþø . pakùa÷ràddhaü traipakùika ÷ràddham . nava÷ràddhamekàda÷àhàdi÷ràddham . hastàdidatta dravyavi÷eùasyàbhakùyatà . %<hastadattà÷ca ye snehà lavaõaü vya¤janàni ca dàtàraü nopatiùñhettu bhoktà bhuïkte ca kilviùam . tasmàccàntaritaü deyaü parõenàtha tçõena và . pradadyànna tu hastena nàyasena kadàcana . àyasena tu pàtreõa yaüdannantu pradãyate . bhoktà viùñhàsamaübhuïkte dàtà va narakaü brajet>% bhaviø puø . %<màkùikaü phàõitaü ÷àkaü gorasaü lavaõaü ghçtam . hastadattàni bhuktvà ca bhoktà sàntapana¤caret>% yamaþ . %<ekena pàõinà dattaü ÷ådràdattaü na bhakùayet . ghçtaü taila¤ca lavaõaü pànãyaü pàyasaü tathà>% smçtiþ . %<vàgdaùñaü bhàvaduùña¤ca bhàjane bhàvadåùite bhuktvànnaü bràhmaõaþ pa÷càt triràtraü tu vratã bhavet>% ÷aïkhaþ . ÷ådràõàü bhàjane bhuktvà bhuktvà và bhinnabhàjane . ahoràtroùitobhåtvà pa¤cagavyena ÷udhyati sabaø . bhinnabhàjanaü kàüsyaparaü %<bhinnakàüsye tu yo'÷rãyàdannaü snàtvà japan dvijaþ . gàyatryaùñasahasraü tu ekabhaktastataþ ÷uciþ>% baudhàø kàüsyatvena vi÷eùaõàt . àpo÷anàkaraõebhojanasya niùedhàt tadakçtavatà dravyamàtrasyàbhakùyatà . %<àpo÷ànamakçtvà tu bhuïkteyo'nàpadi dvijaþ . bhu¤jàna÷cayadà vråyàt gàyatryaùña÷ataü japet>% . anàcàntasya dravyamàtrasyàbhakùyatà . %<anàcàntaþ pibedyastu bhakùayedvàpi ki¤cana . gàyatryaùñasahasraü tu japyaü kçtvà vi÷udhyati . àcàmeccarbaõe nityaü muktvà tàmbålacarvaõam dantalagnephalamåle bhuktasnehe tathaiva ca . tàmbåle cekùudaõóe ca nocchiùñobhavati dvijaþ>% jàvàø . %<kaùàyakañutàmbåle bhuktasnehànulepane . madhuparke ca some ca nocchiùñaü manurabravãt>% laghubauø anàcàntaþ kaùàyakañutàmbålekùuvyatiriktadravyaü sakçdbhakùayitvà dugdhamadhunàrikelajalàdika¤ca sakçt pãtvà aùñottarasahasràvçttàü gàyatrãü japet pràø viø . yaj¤opavãtarahitànàmannamàtrasyàbhakùyatà . %<vinà yaj¤opavãtena bhuïkte tu bràhmaõo yadi . snànaü kçtvà japaü kçtvà upavàsena ÷udhyati>% laghuhàø . amedhyadåùitaphalànàmabhakùyatà . mçdvàrikusumàdãü÷ca phalakandekùumålakàn . viõmåtradåùitàn prà÷ya kçcchra tu pàdata÷caret sannikçùñe'rdhameva syàt saüvaø . mçdàderabhakùyatà . %<aïgulyà dantakàùñha¤ca pratyakùalavaõaü tathà . mçttikàbhakùaõa¤caiva tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ bhaviø puø . atràpavàdaþ . saindhabaü lavaõa¤caiva yacca sàmudrikaü bhavet pavitre parame hyete pratyakùe api nitya÷aþ>% vàyupuø . %<bhuktvà tu kùàralavaõaü triràtraü tu vane vaset>% yamaþ . mçlloùñrakhàdane ahoràtramabhojanàcchuddhiþ ÷ràø taø raghuø . naikomiùñànnama÷nãyàt va¤cayitvà gçhã sutàn . dàràn bhçtyàtithãü÷caiva tathàsambandhibàndhavàn ityupakramya %<làlàpe narake ghore durgandhepràsyate naraþ>% yamaþ . %<payo'nuddhçtasàra¤ca bhakùayeddadhi no ni÷i divase navanãta¤ceti>% %<sarvaü tilamayaü nàdyàt sàyaü ÷armàbhilàùibhiþ>% iti . %<nà÷nãyàt sandhyayordvayoþ>% iti ca kàø khaø . %<nàtisauhityamàcaret nàtiprage nàtisàyam naü ni÷ãthe nacoùasi>% manuþ na dadhyuddhçtasàra¤ca bhakùayeddadhi no ni÷i . nàdyàdàtçpti ràtriùu kà÷ãø khaø %<÷ràddhaü kçtvà para÷ràddhe yo'÷nãyàt j¤ànavarjitaþ . dàtuþ ÷ràddhaphalaü nàsti bhoktà kilviùabhug bhavet>% yat veùñita÷iràbhuïkte yat bhuïkte dakùiõàmukhaþ sopànàtka÷ca yadbhuïkte tadvai rakùàüsi bhu¤jate, iti kàø khaø . %<yo gçhãtvà vivahàgniü gçhastha iva manyate . annaü tasya na bhoktavyaü vçthàpàko hi sa smçtaþ>% kàø khaø . %<pakùe và yadi màse yasya gehe'tti na dvijaþ . bhuktvà duràtmanastasya careccàndràyaõaü vratam>% kàø khaø %<agràhyaü ÷ivanirmàlyaü patraü puùpaü phalaü jalam>% tiø taø puø . %<yàtudhànàþ pi÷àcà÷ca ràkùasàþ kråraråpiõaþ . haranti rasamannasya maõóalena vivarjitam kàø khaø . notsaïge bhàjanaü kçtvà no pàõau naiva karpañe . nàsane na ca ÷aùyàyàü bhu¤jãta na malàrditaþ>% kàø khaø  . nàrikelodakaü kàüsyetàmrapàtre guóastathà . suràtulyaü bhavedetat tàmre gavyaü ghçtaü vineti àø taø puràø . %<varjanãyaü sadà màghe målakaü madiràsama miti>% braø puø . sadà viprairiti vidhànapàø pàñhaþ . %<vaóhaplakùodumbaranãpadadhitthamàtulaïgàni na bhakùayet>% hàrãø dadhitthaþ kapitthaþ . kàlàntare'pi dravyàntara niùedhaþ %<àmiùaü cukra÷àka¤ca yobhuïkte ca raverdine saptajanma bhavet kaùñhã daridra÷copajàyate . strãtailamàüsasaübhogã parvasveteùu vai pumàn . viõmåtrabhojanaü nàma narakaü pratipadyate>% viø puø . atha tithivi÷eùe dravyavi÷eùàbhakùyatàmàha smçtau %<kuùmàõóe càrthahàniþ syàt vçhatyàü na smareddharim . bahu÷atruþ pañole syàt dhanahànistu målake . kalaïkã jàyate vilve tiryakagyoni÷ca nimbake . tàle ÷arãranà÷aþsyànnàrikele ca mårkhatà . tumbã gomàüsatulyà syàt kalambã gobadhàtmikà . ÷imbã pàpakarã proktà påtikà brahmaghàtikà . vàrtàkau sutahàniþ syàccirarogã ca màùake . mahàpàpakaraü màüsaü pratipadàdiùu varjayet>% ùañ triø . tatra saptamyàmeva tàlaniùedhàdanyatra bhakùaõaü pràptam . ataþ %<tàlaü ÷vetà¤ca vàrtàkãü na khàdedvaiùõavo naraþ>% . ityanena tàlamapi ÷vetaü niùiddhaü sàhacaryeõa ÷vetànuùñhaïgàt . %<alàvåü vartulàkàràü vàrtàkãü kundasannibhàm>% tiø taø puø yadapi %<kusumbhaünàlikà÷àkaü vçntàkaü påtikàntathà . bhakùayat patitastu syàdapi yedàntagodvijaþ ityu÷anasà sàmànyato'bhihitam . tadapi ÷vetavçntàkaparam . tatra nàlikà÷vetakalambã . påtikà dvàda÷yàmadhikadolùàya ÷ådraviùayikàvà iti tiø taø raghuø . kuùmàõóaü 2 vçhatãphalàùu 3 lavaõaü varjyaü 4 tilàmlaü tathà 5 tailaü 6 càmalakaü 7 divaü pravasatà 8 ÷ãrùaü 9 kapàlàntrakam 10 . 11 niùpàvà÷ca 12 masårikàphalamatho 13 vçntàka saüj¤aü 14 madhu dyåtaü 15 strãgamanaü kramàt pratipadàdiùvevamàùoóa÷a . niø siø muø dãpiø . ÷ãrùaü nàrikelam kapàlaü alàbåþ antrakaü pañolam . 1 kuùmàõóaü 2 vçhatã 3 kùàraü 4 målakaü 5 panasaü 6 phalam . 7 dhàtrã 8 ÷iraþ 9 kapàlàntraü 10 11 nakha 12 carma 13 tilàni ca 14 kùurakarmàïganàsevàü 15 pratipadàdiùu varjayet niø siø bhåpàlaþ . nakhaü ÷imbã carma masårikà . ucchiùñasyànnamàtrasyàbhakùyatà %<ucchiùñamagurorabhojyaü svocchiùñamucchiùñàhata¤ca>% ÷àtàø . guruþ pitràdiþ . %<piturjyeùñhasya ca bhràturucchiùñaü bhojyam>%, àpaø màtàpitçbhyàü saübhuktaü ÷eùaü và brahmacàriõaþ>% braø puø . svamucchiùñantu yo bhuïkte yo bhuïktetyaktabhàjane evaü vaivasvataþ pràha bhuktvà càndràyaõaü caret caturçùimatam . %<nà÷nãyàt bhàryayà sàrdhaü nà÷nãyàdutkañàsane>% manunà striyà saha bhojananiùedhe'pi adhvani bràhmaõyà striyà saha bhoktuü÷akyate . %<bràhmaõyà hitayà sàrdhaü kvacidbhu¤jãta càdhvani . adhovarõastriyà sàrdhaü bhuktvà càndràyaõaü caret>% braø puø . etadviùaya eva %<bràhmaõyà và sahà÷noyàducchiùñaü na kaya¤cana . na tatra doùaü manyante>% aïgiràþ . vióàlàdyucchiùñasyàbhakùyatà . %<vióàlakàkàdyucchiùñaü jagdhvà ÷vana lasya ca . ke÷akãñàpanna¤ca pibet brahmasubarcalàm>% manuþ . %<dåùitaü ke÷akãñai÷ca màrjàrairmåùikaistathà . makùikàma÷aka÷caiva triràtre vi÷udhyati . ÷vakàkagobhirucchiùñabhakùaõetu dinatrayam>% manuþ atràpavàdaþ . %<devadroõyàü vivàheùu yaj¤eùu prakçteùu ca kàkaiþ ÷vabhi÷ca saüspçùñamannaü tanna vivarjayet . tanmàtramannamaddhatya ÷eùaü saüskàramarhati>% yamaþ . saüskàra÷ca %<ghanànàü prokùaõàcchuddhiþ dravàõàmapi tàpanàt . saüspar÷àttu bhavecchuddhirapàü pràhurghçtasya ca chàgasya mukhasaüspçùñaü ÷uci caiva hi tadbhavet>% yamaþ . %<pakùi÷vàpadajagdhasya rasasyànnasya bhåyasaþ . saüskàrarahitasyàpi bhojane pàdakçcchrakam>% viùõuþ . kutsita÷ådràdipaïktibhojananiùedhàttatrànnamàtrasyàbhakùyatà %<yastu païktiùu bhu¤jãta kutsitànàü vi÷eùataþ ahoràtroùitaþ snàtvà pa¤cagavyena ÷udhyati>% aïgiø . apàïkteyabràhmaõopave÷anena kutsitàsu . jalàdinà païktibhedanamantareõetyàcàraþ pràø viø . %<bràhmaõaþ kùatriyapaïktyàmupavi÷yàsaüspç÷an yadà bhuïktetadà naktamàcaret . vai÷yapaïktyàmekaràtraü ÷ådrapaïktyàü tryaha màcaret>% viùõuþ . aninditapaïktiùvapi sahabhojane ekasyotthàne tadannasyàbhakùyatà %<ekapaïktyupaviùñànàü bipràõàü sahabhojane . yadyeko'pi tyajet pàtra ÷eùamannaü na bhojayet . mohàt bhuïkte tu yaþ païktyàmucchiùñaü sahabhojane . pràya÷cittaücaredvipraþ kçcchaü sàntapanaü tadà>% ÷aïkhaþ . kàlavi÷eùe dravyamàtrasya abhakùyatà . %<såryagrahe tu nà÷nãyàt pårbaü yàmacatuùñayam . candragrahe tu yàmàüstrãn bàlabçddhàturairvinà>% vçddhaø gauø . %<grahaõaü tu bhavedindoþ prathamàdadhi yàmataþ bhu¤jãtàvartanàt pårbaü prathame prathamàdadhaþ>% màø puø . adhi årdham . %<grastodaye sati vidhornàharbhojanamàcaret>% va÷iø . %<amuktayorastagayoradyàt dçùñvà pare'hani>% vyàsaþ . %<ahoràtraü na bhoktavyaü candrasåryagraho yadà muktiü dçùñvà tu bhoktavyaü snànaü kçtvà tataþparam viùõughaø puø . %<sandhyàkàle yadà ràhurgrasate ÷a÷ibhàskarau . tadaharneva bhu¤jãta ràtràvapi kadàcana>% gargaþ . sàyaü sandhyàyàü sårye grastàste, pårbe'hni ràtrau ca na bhoktavya, pràtaþ sandhyàyàü candre pastàste pårbaràtràvapare'hni ca na bhoktavyamityarthaþ niø siø . bàlavçddhàturairvinetyuktesteùà vi÷eùaþ . %<sàyàhne grahaõaü cet syàdaparàhõe na bhojanam . aparàhõe, na madhyàhne, madhyàhne na tu saïgave . bhu¤jãta saügave cet syànnapårbaü bhojanakriyeti>% màø puø uktaþ>% . etacca bàlàdiviùayamiti niø siø . %<sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane snàtvà karmàõi karvãta ÷çtamannaü vibarjayet>% hemàø ùañtriø . %<nava÷ràddheùu yacchiùñaü grahaparyuùita¤cayat . sarbaü tadduùñatàmeti>% smçteþ gràsakàle pakvànnàderabhakùapatà . atràpavàdaþ . %<àranàlaü payastakraü daghi snehàjyapàcitam . maõikasthodakaü caiva na duùye dràhusåtake>% medhàø . %<annaü pakvamiha tyàjyaü snànaü savasanaü grahe . vàritakràranàlàdi tiladarbhairna duùyati>% smçtiþ 1 puüsavanàdyannasyàbhakùyatà . %<yàjakànnaü nava÷ràddhaü saügrahe caiva bhojanam . strãõàü prathamagarbhe ca bhuktvà càndràyaõaü caret . brahmaudane ca some ca sãmantonnayane tathà . jàta÷ràddhe nava÷ràddhe bhuktvà càndràyaõaü caret>% àpaø . saügrahe strãõàmeva vyabhicàràdidãùàrthapràya÷cittena saügrahe! brahmaudane àpovasayaj¤àïgakarmavi÷eùe pràø viø . %<janmaprabhçti saüskàre bàlasyànnasya bhojane . asaüpiõóairna bhoktavyaü ÷ama÷ànànte vi÷eùataþ>% aïgiø . %<nirvçtte cåóahome ca pràïnàmaükaraõàt tathà . caret sàntapanaü bhuktvà jàtakarmaõi caiva hi>% vyàsaþ . bhojanakàle måtràdyutsarge'nnamàtrasyàbhakùyatà . %<måtroccàrasamutsarge mohàt bhuïkte'tha và pibet . triràtraü kurvãta>% ÷àtàø . bhojanakàle såtakàdya÷auce bhakùyamàõànnasyàbhakùyatà %<yadà bhojanakàle tu a÷ucirbhavati dvijaþ . bhåmau niþkùipya taü gràsaü snàtvà viprovi÷udhyati . bhakùayitvà tu taü gràsamahoràtreõa ÷udhyati a÷itvà sarvamevànnaü triràtreõa vi÷udhyati>% ÷àtàø . %<a÷uciþ såtakàdineti>% pràø viø . tailàbhyaïgàdinà snànàrhasyàkçtasnànasyànnamàtrasyàbhakùyatà . %<samutpanne dvijaþ snàne bhu¤jãtàtha pibettathà . gàyattryaùñasasraü tu japet snàtvà samàhitaþ>% saübaø . snàne tailàbhyaïgakùauràdinimitte snàne pràpte pràø biø . nãlãvastrapàridhàne dravyamàtrasyàpyabhakùyatà . %<nãlãvastraü parighàya bhuktvà snànàrhakastathà . triràtraü tu vrataü kuryàt>% ÷aïkhaþ . %<lohitàn vra÷canàüstathà . anupàkçtamàüsàni viójàni kavakàni ca vçthàkçùarasaüyàvapàyasàpåpa÷askulãriti>% yàø . viójàni amedhyodbhavàni . amedhya de÷odbhavànàntu na duùñatà %<amedhyeùu tu ye vçkùà uptàþ puùpaphalãpagàþ teùànnaiva praduùyanti patrapuùpaphalàni ceti>% baudhàø ukteþ . atithyàdiùvabhuktavatsu gçhasthasyànnamàtrasyàbhakùyatà %<devatàtibhåteùu bhçtyeùvabhyàgateùu ca . abhuktavatsu ye'÷nanti tathà pitragnipakùiùu . duùñànnapåyaniryàsabhujaþ såcãmukhàstu te . jàyante girivarùmàõaþ>% iti màrkaø puø . asaütarpya pitén devànnàdyàdannaü navaü kkacit . pakkànnaü càpi no màüsamiti kàø khaø bhakùyeùvapi devàyàniveditamabhakùyameva %<anivedya na bhu¤jãta matsyamàüsàdikaü ca yat . annaü viùñhà payomåtraü yadviùõoraniveditam>% àø taø puø . %<tairdattànapradàyebhyo yo bhuïkte stena eva saþ>% gãtà brahmacàriõo'bhakùyàõi . màsikànnantu yo'÷nãyàdasamàvartakodvijaþ . sa trãõyahànyupavased manuþ . %<mçtànnaü madhumàüsa¤ca naivà÷nãta vratã kkacit . triràtropoùitaþ samyagràtrimekàü jale vaset>% devalaþ . %<såtikànnaü nava÷ràddhaü màsikànnaü tathaiva ca . brahmacàrã ca yo'÷nãyàt madhumàüsaü katha¤cana pràjàpatyaü tu kçtvàdau mau¤jãhomena ÷udhyati>% saüvaø . màüsaü ca ÷iùñabhakùyamàüsaparam %<brahmacàrã cenmadhumàümama÷nãyàt ÷iùñabhojanãyaü, kçcchraü dvàda÷aràtra¤caritvà vrata÷eùaü samàpayet>% va÷iø ukteþ . asyàpavàdaþ %<sa cet vyaghãyata kàmaü gurorucchiùñaü bhaiùarjyàthaü sarvaü prà÷nãyàt yenecchattena cikitset sa yadà agadaþ syàdàdityamupatiùñhet>% baudhàø . asya pàtravi÷eùe dravyamàtrasyàbhakùyatà . %<àmiùasya tu yo bhàõóe pakvama÷nãta suvrataþ (brahmacàrã) . ku÷amålavipakkena tryahaü kùãreõa vartayet>% laghuhàrãtaþ . sarvàparvàpavàdaþ . %<jàtamàtraþ ÷i÷ustàvadyàvadaùñau samàþ>% smçtàþ . bhakùyàbhakùyeùunoduùyedyàvannaivopanãyate kàø khaø evamanyànyapi smçtau niùiddhànidraùñavyàni vaidyakoktadoùàdapi kànicidabhakùyàõi tàni càpathya÷abde 226 pçùñhepràya÷odar÷itàni vi÷eùataþ kànicit pradar÷yante %<varjayet payasà svinnaü matsyamàüsamanåpakam . ballãphalamakuùmàõóamabjairjabdhåphalàdvate . màüsaü målakasaüsiddhaü ghçtena madhumàüsake . matsyàni kùurikàreõa kùaudramuùõena vàriõà punaruùõãkçta¤cànnaü ghçtaü kàüsye da÷àhikam . dadhnà takreõa payasà tàlasyàpi phalena ca . virodhànnaiva bhu¤jãta matimàn kadalãphalam . viruddhà÷anajàn rogàm pratihanti virecanam vamanaü ÷ayanaü vàri pårbaü và hitabhojanam ÷àmyetàlpatayà vàpi dãptàgnestaruõasya ca snigdhavyàyà mabalinàü viruddhaü vitathaü bhavet . adçùñadvàradoùàstu jàyante pàpinàmiha>% àhnikatattve vaidyakam .

#<abhaïga># puø naø taø . 1 bhaïgàbhàve 2 palàyanàbhàve ca naø baø . bhaïgarahite triø . 3 abhaïgàkhye %<punastridhà sabhaïgo'thàbhaïgastadubhayàtmaka>% iti sàø daø ukte ÷leùe ÷abdàlaïkàrabhede puø . yathà %<pàyàt sa svayamandhakakùayakarastvàü sarbadomàdhavaþ>% . andhaketyatràbhaïgaþ ÷leùaþ .

#<abhaïgura># triø na bhaïguraþ . bhaïgurabhinne sthire %<abhaïguratanutviùàü balayità ÷atairvidyutàm>% rasagaïgàdharaþ .

#<abhadra># naø virodhe naø taø . sukhabhinne duþkhe 1 naø baø . 2 maïgalabhinne amaïgale ca 3 tatsàdhane 4 tadà÷raye ca triø .

#<abhaya># naø abhàve naø taø . 1 bhayàbhàve . %<pradadyàt parihàràü÷ca khyàpayedabhayàni ca>% manuþ . %<abhayaü vai janakra! pràpto'sãti>% ÷rutiþ . %<pravçttiü ca nivçtti¤ca kàryàkàrye bhayàbhaye>% gãtà 6 taø . 2 bhaya÷ånye triø . na bhayamasmàt 5 baø . 3 paramàtmani, 4 tajj¤àne ca . 5 haritakyàm 6 durgàmårtibhede ca strã 7 vãraõamåle u÷ãre naø 8 sarvaparigraha÷ånye, ÷àstropadiùñerthe'sandehenànuùñhàtari 9 àtmaniùñhe puø . %<uccamålatrikoõeùuvartete gurubhàrgavau . abhayàbhidhayogo'yaü bhayaïkaravinà÷ana>% iti %<yatraikàda÷aga÷candrobhànurvà prathalaþ ÷ubhaþ . abhayonàma yogo'yamaribhåta vinà÷akçditi>% ca jyotiùokte 10 yàtrikayogabhede puø . na bhayaü yasmàt 5 taø . màbhaiùãrityuktvà 11 uttolita dakùiõahastaprasàrabhede %<abhayaü varadaü caiva dakùiõe dadhatãkramàt>% ÷yàmàdhyànam . 12 tràõe ca naø .

#<abhayakçt># ktiø abhayaü tràõaü karoti kç--kvip 6 taø . 1 tràõakartari . na bhayakçt virodhe naø taø . bhayaïkarabhinne 2 saumye . abhayakàrakàdayo'pyuktàrthe .

#<abhayaïkara># triø na bhayaïkaraþ virodhe naø taø . bhayaïkarabhinne saumye .

#<abhayaïkçt># strã dvivaø abhayaü kurutaþ kvip vede pçø mum . dyàvàpçthivyoþ dyàvàpçthivyàvityupakramya årå gavyåtã abhayaïkçtàviti %<urå gavyåtã te abhaye stàmityatadàha>% ÷ataø bràø .

#<abhayajàta># puø abhayàya jàtaþ . gargàdigaõamadhye munibhede tasyàpatyaü ya¤ . àbhayajàtyaþ tadapatye puüstrãø striyàü ïãp yalopa÷ca àbhayajàtã . puüsi bahuùu luk . abhayajàtàþ . yåni àbhayajàtàyanaþ .

#<abhayaóiõóima># puø abhayàya svayodhabhayàbhàvàya óiõóimaþ svamainyaprotsàhanàrthaü vàdanãye raõaóhakkàdau vàdyabhede .

#<abhayada># triø abhayaü bhayàbhàvaü dadàti tadarthaü vacanaü prayujyarakùati dà--ka 6 taø . mà bhaiùãrityàdivacanamuktvà bhãta2 tràõakartari %<tràtumalabhayadàrhati>% kiràø abhayapradayo'pyatra . yàna÷ayyàpradobhàryàmai÷varyamabhayapradaþ 2 viùõuþ .

#<abhayadakùiõà># strã abhaye tràõe tràtena deyà dakùiõà . tràtena rakùitari deyadakùiõàyàm . %<madhådakaü phalaü målamedhàüsyabhayadakùiõà abhyudyatàni gràhyàõi>% kàø khaø %<sarvataþ pratigçhõãyànmadhvathàbhayadakùiõàm>% manuþ . abhayaü dakùiõeva deyatvàt . abhayaråpadeye %<ràtrau dànaü na ÷aüsanti vinà càbhayadakùiõàm>% matsya puø . abhayadakùiõàmabhayadànam raghuø .

#<abhayamudrà># strã abhayàrthà mudrà . 1 tantrokte mudràbhede mudrà÷abde vivaraõam .

#<abhayavàc># strã abhayàrthà vàk . 1 abhayadànàrthe mà bhaiùãrityàdivàkye .

#<abhayàdya># puø abhayà haritakã àdyà yasya . 1 vaidyakokte modakabhede . sa ca %<abhayà pippalãmålaü maricaü nàgaraü tathà .. tvakpatrapippalãmustavióaïgàmalakàni ca . karùaþ pratyekameùàntu dantyàþ karùatrayantathà .. ùañkarùà÷ca sitàyàstu dvipalaü trivçto bhavet . sarvaü sucårõitaü kçtvà madhunà modakaü kçtam .. khàdet pratidina¤caikaü ÷ãta¤cànupibejjalam . tàvadviricyate janturyàvaduùõaü na sevate .. abhayàdyomodako'yam>% cakradattoktaþ .

#<abhava># puø bhava utpattiþ abhàve naø taø . 1 bhavàbhàve janmàbhàve %<matta eva bhavàbhavau>% gãtà . 2 vinà÷e %<bhavàya sarvabhåtànàmabhavàya ca rakùasàm>% ràmàø . 7 baø . 3 mokùe %<pràptumabhavamabhivà¤chasi và>% kiràø ÷ivabhinne pu0

#<abhavya># naø na bhavyam aprà÷astye naø taø . 1 amaïgale, 2 duùñabhàgye ca naø baø . 3 durbhàgyavati triø . %<upanatamavadhãrayantyabhavyàþ>% kiràø .

#<abhàga># puø na bhàgaþ abhàve naø taø . 1 bhàgàbhàve . bhàga÷ca ekade÷aþ dàyàdagràhyaghanàdya¤ca 7 baø . tacchåtye pårõe rniñàye ca triø . %<yo jyeùñhovinikurvãta lobhàdbhràtén yavãyasaþ . so'jyeùñhaþ syàdabhàga÷ca niyantavya÷ca ràjamiþ>% manuþ %<yaü bhàginaü nirbhajantyatha yamabhàgaü nirbhajanti>% ÷ataø bràø .

#<abhàgin># triø na bhàgã striyàü ïãp . 1 adhikàrànarhe klãvapatitàdo . 2 bhàgobhàgyam . tacchånye ca . %<yamàtmànaü navidyurabhàgina>% iti kaña uø .

#<abhàgya># naø aprà÷astye naø taø . 1 duùñamàgye . naø baø . 2 duùñabhàgyavati triø .

#<abhàjana># naø naø taø . anàdhàre %<dãdhãvevãsamaþ ka÷cid guõavçddhyorabhàjanam>% kàø praø .

#<abhàrya># puø nàsti bhàryà tatsambandho và yasya . 1 bhàryàhãne 2 ÷àstraniùiddhabhàryàsambandhe naiùñhikabrahmacàriprabhçtau ca . %<ativçddhànabhàryàü÷ca kçùisaktàn>% nçpasya ca uø taø chàø paø . %<abhàryàn ÷àstraniùiddhapàryàsambandhàn>% raghu0

#<abhàva># puø na bhàvaþ . bhàvabhinne sattvena pratãtyanarhevai÷eùikokte saptamapadàrthe bhàvabhinnatvamabhàvatvamiti bahavaþ . bhàvabhedàayaråpatvasya tallakùaõasya abhàvavi÷eùaghañitatvena anyonyà÷rayadoùagrastatayà abhàvatvamakhaõóopàdhiriti navyàþ . abhàva÷ca bhàvàbhàvasàdhàraõà÷rayaþ ghañàbhàvasya pañe pañàbhàvado ca sattvàt sa ca bhàvàtiriktaþ ka÷cit padàrtha ityàdhunikà vai÷eùikà naiyàyikà÷ca urarãcakruþ . såtrakçtà tu %<dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyànàü padàrthànàü sàdharmavedharmyàbhyàü tattvaj¤ànànni÷reyasam>% iti ùaóeva padàrthàþ kaõñhata uktàþ . ata eva %<na vayaü ùañpadàrthavàdinaþ>% iti sàükhyasåtre ùañpadàrthãsvãkàrasteùàü såcitaþ . àdhunikàstu ghañonàstãtyàdipratãtyanyathànupapattyà padàrthà ntarambhàvaü kalpayanti . pràbhàkaràstu abhàvasyàdhikaraõasva råpatvasaïgãcakruþ . teùàmayamà÷ayaþ mànàdhãnà meyasiddhirityukteþ abhàvasyàtiriktasya siddhau pramàõaü vaktavyam na tàvat pratyakùam, abhàvasya råpàdyabhàvena indriyasannikarùàbhàvàt tadayogyatvàt na ca indriyasaüyuktavi÷eùaõatà tatsannikarùaþ bhåtalàdau cakùuràdisannikarùasattve'pi tat svaråpavi÷eùaõatàyà avyàvartakatvàt anyathà ghañàbhàva pratyakùakàle ùañàdyamàvapratyakùasya durvàratvàt bhåtalàdisvaråpasyànugamàt tulyai sannikarùaråpe vi÷aiùaõatà sambandhe vimigamanàbhàvena niyàmakatvàbhàvàt . atha j¤ànalakùaõayà yasya j¤ànaü tasyaivàbhàvasya pratyakùamiti kalpanàdasti niyama iti cet j¤ànalakùaõayà ghañàderupanaye tadvi÷iùñabuddherevodayaprasaïgàt vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaj¤ànasyahetutvena tajj¤ànasàmagryàþ samavadhànàt atha abhàvaj¤ànasàmagryàþ pratibandhakatvena na tadbogha iti cet abhàvabodhasàmagryàþ aniyatatvena tasyà apratibandhakatvàt indriyasannikçùñavi÷eùaõatàtmakasya svaråpasambandhasya bhåtalàdisvaråpatvànativçtteþ bhåtalàdisvaråpasya kadàcidapyanapàyena pratibandhakatvàyogàt anyathà bhåtalàdau kadàpi ghañàderj¤ànalakùaõayà vi÷iùñaj¤ànasyànutpattyàpatteþ %<abhàvabuddhi÷ca vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhibodhamaryàdàü nàti÷ete>% iti dãdhitikçdukteràdau pratiyogij¤ànasyàpekùitatvena abhàvàü÷e pratiyogij¤ànavat dharmyaü÷e tadbhànasya duùparihàratvàt . etena yogyànupalbdhestatra hetutvakalpane'pi na nistàraþ . ghañàdãnàmiva pañàderapi yogyatayà tadupalabdherabhàvasya sattvena sarveùàü yogyànàmabhàvapratyakùaprasaïgàt . nàpyanumànaü tatra pramàõaü, tatra vyàptiliïgàderabhàvàt . tasyaivàj¤àne tadvyàpyatàgrahàsambhavàcca ki¤càtiriktàbhàvavàdibhiþ bhåtale ghañonàstãti pratãtiþ saviùayà pratãtitvàt yattajj¤ànaü tattat saviùayakaü yathà ghañàdij¤ànamityanumànaprayogaþ svãkàryaþ . tatra tadanumànena saviùayakatvasiddhàvapi adhikaraõasvaråpeõaiva tadviùayakatvasambhavena udde÷yàsiddheþ nàpi lakùaõàttatsiddhiþ abhàvasya nirvaktuma÷akyatayà tallakùaõasyaivàbhàvàt . tathà hi abhàva÷abdasya vyutpàdyamànasya bhàvabhinnatvavàcitayà bhàvabhinnatvamabhàvasya lakùaõa bàcyaü tacca bhedaråpàbhàvaj¤ànasàpekùatvenànyonyà÷rayadoùakavalitatvena durj¤eyam . ki¤ca bhàvabhinnatvasya abhàvalakùaõatve bhàvaråpavi÷eùaõaj¤àna÷ånyakàle ghañonàstãti pratyayànupapattiþ vi÷iùñavuddhervi÷eùaõaj¤ànàdhãnatvàt, abhàvo na bhàva iti vàkyàt ÷àbdabodhànupapatti÷ca udde÷yatàvacchedakavidheyayoraikye ghañoghañaþ ityàdàviva ÷àbdabodhàbhàvasya sarvasammatatvàt . etena abhàvatvam samavàya sàmanàdhikaraõyànyatarasambandhàvacchinnapratiyogitàkasattvàbhàvavattvamityuktàvapi na nistàraþ tathàtve abhàvo na bhàva iti ÷àbdabodhopapattàvapi tadaj¤ànakàle ghañonàstãti pratyayasyànupapatteranyonyà÷rayadoùasya duùpariharatvàcca . ghañàbhàvàbhàvàderghañaråpatayà'ïgãkàreõa tatra samavàyena sattàvattvena niruktàbhàvabattvàbhàvàt ghañàbhàvàbhàvo'bhàva iti buddheranutpattyàpatte÷ca . atha abhàvavat abhàvatvamapyatiriktaþ padàryaþ tarthàcàbhàvatvaü na bhàvabhinnatvàdi kintu svaråpasambandhavi÷eùaþ akhaõóopàghirveti matam tatredamucyate ko'yaüsvaråpasambandhaþ? kiü svaråpameva saübandhaþ? svaråpasya và sambandhaþ? tatràdye yadi adhikaraõasvaråpasyaiva sambandhatvam àyàtaü tarhi abhàbasyàdhikaraõasvaråpatvena, svaråpa syaivàbhàvàdhikaraõasambandhatvena bhavatà'pi svãkàràt . antye kasya svaråpasya sambandhaþ? yadi adhikaraõasya tadà jitaü pràbhàkaraiþ anyasya tathàbidhatve'pasiddhàntàpatteþ bhåtale tadàdhàratànupapatte÷ca . akhaõóopàdharapi abhàvavat pramàõasàpekùatayà taddoùatàdavasthyam pramàõàdhãnatayaiva padàrthasya siddheþ sarvasammatatvàt asati pramàõe kathaü tatsiddhiþ? . ki¤ca akhaõóopàdhitvagya bhavanmate kàraõatàdàvapi sattvenàbhàvetarabhedàsàdhakatayà tallakùaõatvàyogaþ bhinnabhinnàsvaõóopàdhisvãkàre ca tasyàpi lakùaõasàpekùatayà tasya ca nirvaktuma÷akyatayà na tasyàbhàvalakùaõatvam . na ca na¤pada÷akyatàvacchedakatayà tatsiddhiþ tathàhi abhàvasya adhikaraõasvaråpatve svaråpasaübandhavi÷eùasyaiva na¤pada÷akyatàvacchedakatvaü vàcyaü tadapekùayà abhàvatvaråpàkhaõóopàdhereva tathàtvakalpane làghavam iti vàcyam kambugrãvàdimànityàdau gurudharme'pi ÷akyatàvacchadakatvasvãkàràt anyathà ghañaþ kambugrãvàdimànityàdi vàkyàt ÷àbdabodhànupapattiþ . upeyate ca sarvaiþ gurudharme'pi ÷akyatàvacchedakatvam . atha ÷abdaeva abhàve pràmàõamiti cet ÷abdavedyasya ba dhyàputràderapi, atiriktatayà kalpanàpatteþ athàpta÷abdaeva pramàõamiti cenna abhàvasya padàrthàntaratve àptavàkyàbhàvàt bhavatàü såtrakçtà'pi abhàvasya ùañpadàrthàtiriktatayà kvàpyanukteþ abhàva÷abdamàtraprayoge'pi tasyàdhikaraõasvaråpatvenopakùãõatvàt . evamatiriktàbhàvakalpanapakùe niraste'pi svapakùadoùoddhàramitthaü cakruþ . abhàvasyàdhàrasvaråpatve bhåtale ghañonàstãtyàdàvadhikaraõatàpratãtiþ kathaü saügacchatàmiti cet pareùàmiva atyantàbhàvasya nityatve'pi ghañasattve ghañàbhàvabuddheranutpàde tattatkàlãna bhåtalàdisambandhasya niyàmakatàvat tattatkàlãnabhåtalasvaråpasyaiva abhàvapadàrthatayà tathàpratãtisambhavàt tattatkàlãnabhåtalasvaråpasya ghañàdyanavecchadyakàlasambandharåpatayà tasya ca bhåtale svaråpamityàdivadàdhàratà'kùateþ . etenànantasambandhasvaråpakalpanàpekùayà ekàbhàvakalpane làghavamityapàstaü këptatayà kàlasya tatsambandhasya ca sarvavàdisammatatayà adhikasyàkalpanàt . bhavatàmabhàva iva tatraiva sambandhe ghañàdeþ pratiyogitayànvayaþ kalpyate ato nàdhikakalpanà . ghaño na paña ityàdau pañaniùñhameya tattatkàlãnatàdàtmyaü bheda÷abdàrthastatraiva pañatàdàtmyànupahikasya tàdàtmyasyàdhikaraõe ghañàdisvaråpe bhede tàdç÷asambandhe và pañàdeþ pratiyogitayànvaye sarvasàma¤ja syam . ataeva %<na so'sti pratyayoloke yatra kàlo na bhàsate>% ityukteþ sarvatrabuddhau kàlàvabhàsa ityabhipuktoktiþ . bhaktàmabhàvabhedabuddhyoryadhà niyamaþ manmate'ùi tathà . vàyvàdau råpàdyabhàvacàkùuùatvàdyanupapattiriùñaiva ta ca tatra dçóhataraü ki¤cit pramàõamastiyaina tatsvãkàràva÷yakateti . abhàvabhedabuddhyorniyamà÷ca na¤a÷abde pradar÷ayiùyante . bho'yamabhàvaþ bauddhaþ ÷ånyatayà àkà÷atayà niràvaraõatayà nirupàkhyatayà ca vyavahriyate tacca tanmatàvasare vakùyate . %<abhàvo và tadartho'stu bhàùyasya hi tadà÷aya>% iti hariþ . nàbhàvaupalabdheþ ÷àüø såø . %<nàsatovidyate bhàvo nàbhàvovidyate sataþ>% iti gãtà . yathà ca abhàvànna bhàvotpattistathà utpatti÷abde vakùyate . nyàyàdimate sa càbhàvaþ dvividhaþ saüsargàbhàvaþ anyonyàbhàva÷ceti bhedàt saüsargavàva÷ca dhvaüsapràgabhàvàtyanyàbhàvabhedàt trividhaþ . %<abhàva÷ca dvidhà saüsargànyonthàbhàvabhedataþ . pràgabhàvastathà ùvaü so'pyatyantàbhàvaeva ca . evaü traividhyamàpannaþ saüsargàbhàva iùyate>% iti bhàùàø . pràgabhàva÷ca utpatteþ pràk kàraõasya såkùmàvasthà, utapattiràvirbhàvaþ, dhvaüsastirobhàva iti sàükhyàdayaþ . 2 maraõe, maraõa¤ca svàdçùñàrabdha÷aroreõasaha jãvasya vibhàgaþ, pårbasaüyoganàgo bà, pràõavàyorutkramaõaü và bodhyam . bhàvaþ àlaïkàrikoktaratyàdisthàyibhàvaþ 3 tacchånye triø . àntaraþ bhàvaþ snehàparaparyàyaþ anuràgaþ . 4 taddhãne triø . sacànuràgaþ devaviùayo bhaktiþ putràdiviùayaþ snehaþ, patyàdiviùayaþ premeti bhedaþ . mãmàüsakàdyukte abhàvagràhake 6 yogyànupalabdhi råpe pramàõe 7 asattve, avidyamànatve ca . vàsti bhàvaþ sattvaü yasya . 8 mithyàbhåte triø .

#<abhàvanãya># tiø naø taø . 1 cintayituma÷akye 2 utpàdayituma÷akye ca .

#<abhàvasampatti># strã abhàvasya mithyàbhåtasya sampattiþ . 1 mithyàbhåtapadàrthaj¤àne adhyàse yathà ÷uktikàyàü rajataj¤ànaü tatra ca yathà mithyàbhåtasyaiva j¤ànaü tathoktamadhyàsa÷abde .

#<abhàùaõa># naø abhàve naø taø . bhàùaõàbhàve maunabhàve .

#<abhi># avyaø na bhàti bhà--bàø ki . 1 ka¤citprakàraü pràptasya dyotane, 2 àbhimukhye, 3 abhilàùe, 4 bãpsàyàm, 5 lakùaõe, 6 samantàdarthe . 7 dharùaõe durgàø . %<abhi påjàbhç÷àrthecchàsaumyàbhimukhyasauråpyavacanàhàrasvàdhyàyeùu>% gaõaratnokte 8 påjàdau ca tatra påjàyàm abhivandate abhivàdayate . bhç÷àrthe abhiyuktaþ abhinive÷aþ . icchàyàm abhilàsaþ abhikaþ . saumyaü màdhuryam tatra abhijàtaþ %<prajalpitàyàmabhijàtavàci>% kumàø . àbhimukhye abhimukham abhyagni ÷alabhàþ patanti %<abhicaidyaü pratiùñhàsuþ>% màghaþ sauråpye abhiråpam . vacane, abhidhànam %<sàkùàt saïketitaü yo'rthamabhidhatte sa vàcaka>% iti kàvyaø praø . àhàre abhyavahàraþ . svàdhyàye abhyasyati %<vedàbhyàse sadàrataþ>% smçtiþ . svàdhyàya ityupalakùaõam anyasyàpi paunaþpunyamàtre'sya pravçttiþ %<abhyasyanti tañàghàtaü nirjitairàvatàgajà>% kuø . etasya ca tattarthadyotakatàmàtraü samabhivyavahçta÷abdasyaiva tattadarthe lakùaõeti siddhàntaþ asya kriyàyoge upasargatà bopsetthambhàvacihneùu tu karbhapravacanãyatà . vçkùaüvçkùamabhi si¤cati . harimabhi vartate . bhaktoharimabhi, agnimabhi ÷alabhàþ patantiityàdudàhàryamç ÷abdaparatvepuø %<abhirabhàge>% pàø .

#<abhika># triø abhikàmayate abhi + kan . 1 anukàbhikàbhãkàþ kamiteti pàø niø . kàmuke so'dhikàramabhikaþ kulocitaü kà÷cana svayamavartayat samàþ raghuþ .

#<abhikàïkùà># strã abhi + kàïkùa--bhàve a . abhilàpe %<÷ãtàbhikàïkùà mukhatiktatà ca>% su÷ruø .

#<abhikàïkùita># triø abhi + kàïkùa--karmaõi kta . abhilaùite .

#<abhikàïkùin># triø abhi + kàïkùa--õini . abhilàùavatistriyàü ïãp .

#<abhikàma># triø abhikàmayate abhi + kama--õiï--ac . 1 kàmayamàne %<yàce tvàmabhikàmàhaü tasmàt kuru mama priyam>% bhàø àø paø . màve gha¤ . abhilàùe puø manamàpyabhikàmasya kurukùetraü yudhiùñhira! bhàø baø paø abhikàmàdàgataþ ñha¤ àbhikàmikaþ abhilàùàt pràpte triø striyàü ïãp . %<guõai÷cànupamairyuktaþ samastairàbhikàmikaiþ>% bhàø ÷àø paø .

#<abhikrama># puø abhi + krama--bhàve gha¤ avçddhiþ . 1 àrambhe, 2 àrohaõe 3 yaddhàya, ÷atrusaümmukhayàne ca . karmaõi gha¤ . 4 àrabdhe %<nehàbhikramanà÷o'sti pratyayavàyo na vidyate>% gãtà . àdhàra gha¤ . 5 yuddhe .

#<abhikçtvan># triø abhi + kç--ïavanip striyàü ïãp vano ra÷ca . àbhimukhyena kàriõi . apeyaü ràtrya cchatvapochantvabhikçtvaroþ athaø 2, 8, 2 .

#<abhikëpta># triø abhi + kçpa--kta rolaþ . 1 sampanne 2 niyate 3 abhiprakà÷ite ca %<hçdà manãùà manasàbhikëptàya etadviduþ>% kañha upaø .

#<abhikratu># puø àbhimukhyena kraturyuddhakarma yasya . balavati . %<athàbhavaddamitàbhikratånàm>% çø 3, 34, 10 . %<abhikratçnàm balãyasàm>% bhàø .

#<abhikrànti># strã abhi + krama--ktin . 1 abhikrame 2 upakrame %<yaj¤asyàbhikràntiranapakramàya>% ÷rutiþ .

#<abhikràntin># triø abhikràntamanena iùñàdiø ini . upakramakartari %<ya eùàmadhyayane abhikràntitamaþ>% ÷rutiþ .

#<abhikràmam># avyaø abhi + krasa--vãpsàbhãkùõyayoþ õamul . àkramya, àrabhya, àbhimukhyena gatvetyarthe . pårbaü pårbamevàbhikràmam kàtyàø 3, 2, 21 .

#<abhikro÷a># puø abhi + kru÷a--bhàve gha¤ . 1 àkro÷e 2 nindàyàm .

#<abhikro÷aka># triø abhi + kru÷a--õvul . 1 nindake 2 apavàdake ca

#<abhikùattç># triø abhi + kùada--tçc striyàü ïãp . hiüsake %<abhikùattustvàvato varåtàþ>% çø 7 . 21 . 8 . %<abhikùatturabhihiüsakasya>% bhàø .

#<abhikùada># triø abhi + kùada--hiüsàyàm ac . hiüsake . %<abhikùadàmaryamàõam>% çø 6, 50, 1 . abhikùadàü hiüsakaü chàndasatvàt àttvam .

#<abhikhyà># strã abhi + khyà--aï . 1 abhidhàne, 2 ÷obhàyàü kàpyabhikhyà tayoràsãt vrajatoþ ÷uddhave÷ayoþ raghuþ . 3 kãrtau 4 abhitaþ khyàtau, 5 màhàtmye %<andhà apa÷yànadabhannabhikhyàm>% çø 1, 148, 5 %<abhikhyàmabhitaþ khyàtiü màhàtmyaü và>% bhàø . kartari kvip . 6 aübhito gantari 7 prasiddhe ca %<abhikhyà bhàsà vçhatà ÷u÷ukkaniþ>% çø 8, 23, 5 %<abhikhyà abhimukhaü gacchantyà'bhitaþ prasiddhayà và bhàsà>% bhàø dhàtoràtolopàt råpam . 8 praj¤àyàü niruø .

#<abhikhyàtç># triø abhi + khyà--tçc striyàü ïãp . 1 kathake abhigantari 3 abhidraùñari ca . %<àpirabhikhyanatàmaróità somyànàm>% çø 4 17, 17 %<abhikhyàtàbhidraùñà>% bhàø .

#<abhigata># triø abhi + gama--kta . 1 ànukålyena pràpte 2 sevite 3 àbhimukhyena gate ca .

#<abhigantavya># triø abhi + gama--tavya . abhigamye sevye ca %<santaþ sadàbhigantavyà yadi vopadi÷anti te>% va÷iø .

#<abhigantç># triø abhi + gama--tçc striyàü ïãp . yuddhàrtham àbhimukhyena 1 gantari 2 ànukålyena gantari ca . %<kùatraü varuõo'bhigantaiba brahma>% ÷ataø bàø .

#<abhigama># puø abhi + àbhimukhye ànukålyevà gama--gha¤ . àbhi mukhyena gamane %<tavàrhato nàbhigamena tçptam>% raghuþ ànukålyena 2 gamane %<svarucyà kriyamàõe tu yatràva÷yakriyà kvacit . nodyate niyamaþ so'tra çtàvabhigamo yatheti>% mãmàüsà . bhàve lyuña . abhigamanaü tatraiva naø . %<jyeùñhàbhigamanàt pårbaü tenàpyanabhinandità>% raghuþ . %<pàpakçnmucyate pàpàttãrthàbhigamanena ca>% smçtiþ .

#<abhigamya># triø abhigantuü ÷akyate saumyàkàratvàt . àbhimukhyena gantuü ÷akye %<adyaprabhçti bhåtànàmabhigamyo'smi ÷uddhaye>% kumàø . so'bhigamya÷ca påjya÷ca kartavya÷ca pradakùiõam ràmàø . %<adhçùya÷càbhigamya÷ca yàdoratnairivàrõavaþ>% raghuþ . abhi + gama--lyap . àbhimukhyena gatvetyarthe avyaø %<manumekàgramàsãnamabhigamya maharùayaþ>% iti manuþ .

#<abhigara># puø abhi + gé--stutau ap . 1 abhitaþ stave . %<anuùñup te'bhigaram>% iti yajuø 8, 47 .

#<abhigàmin># triø abhigacchati abhi + gama--õini abhigantari . %<çtukàlàbhigàmã syàt svadàranirataþ sadà>% manuþ . %<ràjapatnyabhigàmã ca dagdhavyàste kañàgninà>% yà0

#<abhigãta># triø ànukålyena gãtaþ . 1 ànukålyàrthaü stute 2 abhitogãte ca .

#<abhigupti># strã abhi + gup--ktin . 1 abhirakùaõe %<tadvrajamevetàbhigusyà àsàdayati>% ÷aø bràø .

#<abhigårta(rõa)># triø abhi + gura--kta vede natvàbhàvaþ . 1 ukte %<iùñaü vãtamabhigårtam>% yajuø 25, 37, %<abhigårtaü ye yajàsahe ityabhigårtyoktam>% veø dãø loke tu abhigårõaityeva abhyudyate triø .

#<abhigårti># strã abhi + sàtatye gura--ktin . satatasaïkalpe %<teùàmabhigårtirna invatu>% çø 1, 162, 6 . %<abhigårtiþ saïkalpaþ sarbathà karaõãyamiti buddhiþ>% bhàø 2 abhita udyame ca %<utoteùàmabhigårtirna invatu>% çø 1, 162, 12, %<abhigårtiþ>% udyamaþ bhàø .

#<abhigçhãtapàõi># triø ànukålyàrthaü gçhãtaþ pàõiryena . ànukålyàrthaü kçtà¤jalau .

#<abhigeùõa># triø abhi + gai--iùõa . abhito gàyake %<yadelavà abhigeùõà÷caranti>% ÷rutiþ .

@<[Page 285b]>@
#<abhigoptç># triø abhito gopàyati abhi + gupa--tçc striyàü ïãp . abhirakùake .

#<abhigrasta># triø abhi + grasa--kta . 1 àkrànte 2 kavalãkçte ca

#<abhigraha># puø abhi + graha--ap . (luña) iti khyàte prakà÷a haraõe, 2 abhiyoge, 3 àbhimukhyenodyame, 4 gaurave 5 yuddhe ca . lyuñi abhigrahaõamapyatra naø .

#<abhigharùaõa># naø abhi + ghçùa--bhàve lyuñ . parasparasaüyogena 1 gharùaõe, 2 mardane ca .

#<abhighàta># puø abhi + hana--bhàve gha¤ . 1 niþ÷eùahanane samålanà÷ane %<duþkhatrayàbhighàtàjjij¤àsà tadabhighàtake hetau>% sàüø kàø . 2 tàóane . %<taóàbhighàtàdiva lagnapaïke>% kumàø . abhihanyate'smai phalàya uddi÷yàrthe bàø gha¤ . dravyàntarakriyayà utpàditadravyàntarasaüyoge, vai÷eùikokte ÷abdahetau, saüyoginormithovibhàgajanakakriyàhetau ca 3 saüyogabhede . yathoktaü nodanàbhighàtàt saüyuktasaüyogàcca pçthivyàü karmeti vaiø såø . %<yaþ saüyogaþ ÷abdanimittakàraõaü, yajjanitaü karma saüyoginoþ parasparavibhàgahetu÷ca bhavati sa saüyogavi÷eùo'bhighàtaþ nodanaü tu tadvilakùaõaþ saüyogaþ . tàbhyàmapri pratyekaü karma janyate païkàkhyàyàü pçthivyàü caraõena nodanàt caraõàbhighàtàcca karma jàyate tatra païkaþ samavàyikàraõam nodanàbhighàtau yathà yathamasavàyikàraõam gurutvavegaprayatnà nimittakàraõàni saüyuktasaüyogàt nodanàbhighàtàdvà païke karma païkasthite ghañà dàvapi, tatsamakàlameva karmadar÷anàditi>% ÷aø upamkaraþ . %<àtmasaüyogaprayatnàbhyàü haste karma, tathà hastasaüyogàcca muùale, abhighàtaje muùale karmaõi vyatirekàdakàraõaü hastasaüyogaþ>% baiø såø tathàtmasaüyogàt hastakarmaõi, abhighàtànmuùalasaüyogàcca haste karma %<àtmajanyà bhavedicchà icchàjanyà bhavet kçtiþ kçtijanyà bhavecceùñà ceùñàjanyà bhavet kriye>% tyuktimamusçtyàha àtsasaüyogaprayatnàbhyàü hastesamavàthikàraõe karma, tasya ca karmaõaþ prayatnavadàtmasaüyogo'samavàyi kàraõaü prayatnastu nimittakàraõam prayatnavadàtmasaüyogàsamavàyi kàraõikà ca kriyaiva ceùñà . tathà utkùepabaddhastasaüyogàt muùale utkùepaõaü karma jàyate . tathàca prayatnavadàtmasaüyuktena hastena yo muùalasya saüyogaþ sa tatràsamàyikàraõam muùalaü samavàyikàraõamiti . udåkhalàbhihatasya muùalasya karmayadutpapatanaü jàyate tatra kàraõamàha . muùalàdau utpatana karmaõi abhighàta eva hetuþ, na tu hastasaüyogaþ tasya taü prati kàraõatvenànyayàsiddhatvàt tadvyatireke'pi abhighàtamàtreõa abhihatapradhànagurudravya saüyogenaiva utpatanadar÷anàt yathà bhåmyàdau hastena vegakùiptaloùñàderhastayogaü vinà'pi utpatti rdç÷yate'ta utpatane abhighàta eva asamanàyikàraõam %<abhighàtàt muùale saüyogàddhaste karma>% vaiø såø abhighàtàt abhighàtajanitasaüskàrajanitàt hastamuùalasaüyogàt haste utpatanaü karma tatra muùalasaüyogo'samàyikàraõam . tãvravegaprayuktakriyàjanitaþ saüyogaþ ÷abdahetuþ . %<tçtãyaþ syàt karmajo'pi dvidhaiva parikãrtitaþ abhighàtonodana¤ca ÷abdaheturihàdimaþ . ÷abdàheturdvitãyaþ syàditi>% ÷abdodhvani÷ca varõa÷ca mçdaïgàdibhavodhvaniþ . %<kaõñhasaüyogàdijanyàvarõàste kàdayomatà>% iti ca bhàùàø ataevoktam %<kaõñhatàlvàdyabhighàtajanyaþ ÷abdaþ>% iti vçddhaiþ . ÷ikùàyàmapyuktam %<àtmà buddhyà sametyàrthàn manoyuïkte vivakùayà . manaþ kàmàgnimàhanti sa prerayati màrutam . so dãrõo mårdhnyabhihato vaktramàpadya màrutaþ varõàn janayate>% iti . sa udãrõaþ sandhiþ pàdapåraõàrthaþ . mçdaïgàdau tãvravegena kàùñhàditàóanasaüyoge ÷abdojanyate iti lauke prasiddhiþ . vçkùàdau pravalataravàyusaüyogàcca÷abdo dhvanyàtmaka eva . mçduvegena kriyayà saüyoge nodanaråpe na ÷abdaþ iti tasyaü ÷abdàhetutvamuktam adhikaü nodana÷abde vakùyate . abhighàto'styasya ar÷aø ac . abhighàtayukte triø %<abhighàtaü syàt pårbaü vedadvitryadivarõàyet . navavargàõàü navato dharaõãcandradviràmàdyà>% iti keralokte varõabhede, naø ÷abdakalpadrumaþ .

#<abhighàtaka># triø abhi + hana--õvul . 1 ÷atrau ripau 2 abhighàtasaüyogakàrake 3 samålanà÷ake ca . %<tadabhighàtake hetau>% sàüø kàø .

#<abhighàti># puø abhighàtayati abhi--hana--svàrthe õic--in . ripau .

#<abhighàtin># triø abhi + hana--õini striyàü ïãp . 1 ÷atrau 2 nà÷ake 3 abhighàtasaüyogakàrake ca .

#<abhighàra># puø abhighàryate samantàdagnau sicyate abhi + ghçkùaraõe õic--bhàve gha¤ . agnau samantàt ghçtàdeþ 1 secane 2 ghçtàdisaüskàrabhede ca . %<kçdabhihitobhàvo dravyavat prakà÷ate>% ityukteþ abhighàryamàõe 3 ghçtàdau ca niruø .

#<abhighàraõa># naø abhitoghàraõam jalàdibhiþ vidhinà mecanam . abhi + ghç--õic--bhàve lyuñ . ghatàdeþ saüskàrabhede %<etya juhvàbhighàraõam dhruvàyà havipa upabhçta÷ca>% kàtyàø 3, 3, 9, %<pa¤caprayàjahomànantaraü yajatirasthànàdetya vedeþ pa÷càdàgatya upavi÷ya juhåsthenaiva prayàja÷eùeõa dhruvàyà dhrauvasyàjyasya haviùaþ àjyasthàlyàjyapuroóà÷ayo÷ca upabhçtaþ upabhçtsaüsthasyàjyasya adhvaryurabhighàraõaü karoti upayogakrameõa aya¤ca haviþ saüskàraþ prayàja÷eùapratipattiþ havãüùãti dvitãyà÷ruteþhaviùaþ saüskàryatvàvagamàt ataþ sannihitàni sarvàõi havãüùi ÷eùeõàbhighàraõãyàni>% karka0

#<abhicakùaõa># abhi--cakùa--lyu . 1 sarvatovicakùaõe karmaku÷ale %<vedàhaü tasya bheùajaü ÷ãpudrurabhicakùaõam>% athaø 6, 127, 2, viùåcãryàvatãrà÷à abhicakùaõàdivaþ athaø 9, 2, 21 .

#<abhicara># triø abhitaþ àbhimukhyenànukålyàrthaü carati cara--ña . 1 bhçtye 2 abhito gate ca striyàü ïãp .

#<abhicaraõa># naø abhi + cara--lyuñ . 1 ÷atraghàtàya vihita÷yenayàgàdau .

#<abhicaraõãya># triø abhicaraõamarhati cha . 1 abhicàràhe vairiõi %<taü tvaùñà hataputro'bhyacarat so'bhicaraõãyamapendram somamàharat>% ÷ataø bràø .

#<abhicàra># puø abhi--àbhimukhyena kçtyàjananàrthaü càraþ abhi + cara--bhàve gha¤ . 1 ÷atrubaghotpàdakakçtyàjanake målakarmaõi %<÷yenenàbhicaran yajeteti>% vihite ÷yenayàgàdau . %<amicàreùu saürveùu kartavyo dvi÷atodamaþ>% %<abhicàramahãna¤ca tribhiþ kçcchrairvyapohati>% iti ca manuþ %<abhicàrakriyàkråraikaprakçtayaþ purodhasaþ>% kàdaø . abhicàràya hitaü sa prayojanamasya bà ñha¤ . àbhicàrikaþ . 1 tatrahitakarmàdau 2 tatratyamantràdau ca triø striyàü ïãp .

#<abhicàrakalpa># puø abhicàrasàdhanaü kalporahasyaj¤àpakagranthaþ . 1 atharvavedàntargate granthabhede atharvaveda÷abde vivaraõam .

#<abhicàrin># triø abhicarati abhi + cara--õini striyàü ïãp . 1 abhicàrakartari %<ye tvà kçtvà lebhire vidålà abhicàriõaþ>% athaø 10, 1, 9 .

#<abhicchàya># triø abhigata÷chàyàm atyàø sa0, abhimukhãbhåtà chàyà yasya và . 1 chàyàpràpte 2 chàyàmimukhapràpte ca . chàyàyà abhimukham avyayãø . 3 chàyàbhimukhye avyaø . %<yo màbhicchàyamatyeùi màü càgniü càntarà>% athaø 13, 1, 57 .

#<abhijana># puø abhijàyate'smin jana + àdhàre--gha¤ avçddhiþ . 1 kule, %<ma paricayaü rakùati nàbhijanamãkùate>% kàdaø . %<vayasaþ karmaõo'rthasya ÷rutasyàbhijanasya ca ve÷avàgbuddhisàråpyamàcaran vicarediha>% manuþ . 2 janmabhåmau, abhimataþ pitràdãnàü janojanmasthànam . 3 pitràdibhiradhyuùite sthàne %<abhijana÷ca>% pàø %<abhijanãnàma yatra pårbairuùitam>% bhàùyam . abhimatojanaþ ÷reùñhatvàt pràø saø . 4 kala÷reùñhe abhi + jana--bhàve gha¤ . utkçùñasthànajatayà 5 abhimatotpattau %<÷raiùñhyenàbhijanenedaü sarvaü vai bràhmaõo'rhati>% manuþ brahmamukhodbhavatvenàbhijanena ÷reùñhatayà kullåø . abhijàyate satpuruùobhavati yena karaõe gha¤ . 6 kàrtau %<yàvat kãrtirhi lokeùu tàvat puruùa ucyate>% ityukteþ kãrtyaiva saphalajanmatvàttasyàstathàtvam . abhijanàdàgataþ aõ . àbhijanaþ vaü÷asaübandhàdàgate, triø %<tàü pàrvatãtyàbhijanena nànnà>% kuø .

#<abhijàta># triø abhimataü pra÷astaü jàtaü janma yasya . 1 kulãne, %<jàtyastenàbhijàtena ÷åraþ ÷auryavatà ku÷aþ>% %<bhinnànastrairmohabhàjo'bhijàtàn>% ca raghuþ . 2 paõóite, 3 ÷reùñhe %<na mnecchitavyaü yaj¤àdau strãùu nàpràkçtaü vadet . saïkãrõaü nàbhijàteùu nàprabuddheùu saüskçtam>% vçddhàþ . 4 manohare . %<prajalpitàyàmabhijàtavàci>% kuø . abhijàtasya bhàvaþ ùma¤a . àbhijàtyaü kaulãnyenaø .

#<abhijàti># strã pra÷astà jàtiþ jananaü pràø saø . pra÷astavaü÷ajanane .

#<abhijit># triø abhimukhãbhåya jayati ÷atrån abhi + ji--kvip . 1 abhimukhãbhåya ÷atrujayini . abhito jayatyanena karaõe kvip . 2 sarvatojayasàdhane %<abhijità tejasà tejojinva>% yaø 15, 7, %<sarbajayahetunà tejasà annena>% vedadãø . %<abhijidasi yuktagràvendràya>% tàø bràø %<abhijit sarvajayaheturasi>% bhàø . abhijayati årdhàdhaþsthityà aparàõi nakùatràõi kartari kvip . %<abhijinnàma nakùkatramupariùñedàùàóhànàmadhastàcchroõàyàþ>% ÷rutyukte 3 nakùatrabhede itaranakùatràõàü svakakùàmàtrasthitestasya ca årdhvàdhaþsthityà itaranakùajayitvàt tathàtvam . ataeva bhàgavate %<nakùatràõi meruü dakùiõenaiva kàlàyane ã÷varayojitàni sahàbhi jità'ùñàviü÷ati>% rityuktam . nakùatracakrasya a÷vinyàdisaptaviü÷atinakùatràtmakatayà jyotiùe prasiddhatve'pi ÷rutyukteràùàóhopari÷ravaõàdhaþsthàne abhijinnàmakaü nakùatracakrànantargatamapi karmavi÷eùe phalavi÷eùàrthaü jyotiùàdau svãkçtam yathà sapta sapta vilikhettu rekhikàstiryagårdhvamatha kçttikàdikam . lekhayedabhijità samanvitaü caikarekhakagakhagena bidhyate . vai÷vasya caturthàü÷e ÷ravaõàdau lipti kàcatuùke ca . abhijit tatsthe kheñe vij¤eyà rohiõã biddhà . graha÷cedekarekhàstho vedhaþ sapta÷alàkaka iti dãpikà tata÷ca àùàóhopari÷ravaõàdhobhàge tasya sthitàvàpi ånaviü÷akalàtmakatvaü karmavi÷eùàrthaü kalpitam tatra grahasthityà sapta÷alàkàdivedhava÷àt vivàhàdau varjyatà aniùñaphaladàyakatvàt . ÷rutau sthànavi÷eùoktistu tasya sthiti sthànaj¤àpanàrthà ataeva såryasiddhànte %<àpyasyaivàbhijit prànte vai÷vànte ÷ravaõasthitirityuktaü vyàkhyàta¤caitat raïganàthena àpyasya pårbàùàóhàyà avasàne, dhanårà÷au viü÷atikalonasaptaviü÷atibhàge 26, 40 abhijidyogatàrà>% iti eva¤ca dãpikoktà ånaviü÷atikalàtmakatà karmavi÷eùàrthà ataeva aùñàviü÷atinakùatràbhipràyeõaiva vçhatsaühitàyàmaùñàvisaü÷atirnakùatràdhã÷varà uktàþ %<a÷viyasadahanakamalaja÷a÷i÷ålamçdaditijãvaphaõipitaraþ . yaunyaryamadinakçttvaùñçpavana÷akràgnimitrà÷ca .. ÷akro nirçtistoyaü vi÷ve brahmà harirvasurvaruõaþ . ajapàdo'hirbudhnaþ påùà cetã÷varà bhànàm>% .. tathà càbhijitobrahmàdhã÷varaþ . abhijayati itara÷ràddhakàlàn pà÷astyena, àbhimukhyena pa÷cimàvasthitàü chàyàü jayati pràgvartinãü karoti và kvip . pa÷cimavarticchàyàyàþ pårbavartitvasampàdake pa¤cada÷aghàvibhaktadinasyàùñame kutapàhvaye ÷ràddhapra÷aste 3 muhårte . %<aparàhõe tu saüpràpte amijidrohiõodaye . yadatra dãyate jantostadakùayamudàhçtamiti>% matø puø uktestasyetaràpekùayà'kùayaphaladàtçtvàttathàtvam . %<kutapaprathamabhàge ekoddiùñamupakramet àvartanasamãpe và>% smçteþ %<àrabhya kutape ÷ràddhaü kuryàdàrohiõaü budhaþ>% ityukte÷ca tanmåhårtasyàrambhakàlatayà pra÷astatvàcca tathàtvam . abhijayati ÷atrån gamanenàtra àdhàre kvip . %<madhyaü vyomaprayàte sphuradanalanibhe ke÷are càrkavimbe chàyà sàdhvãva kàntà pracalati puruùe yatra tatpàdalagnà . tàvat saurerna dçùñiþ kujakçtama÷ubhaü naiva çkùasya yogaþ lakùmãmàrogyasampatkùitimatha yuvatãü tatra gantà labheta>% iti jyotiùokte 4 yàtràlagnabhede ca . yadyapi %<sarvasmin vidhupàpayuktanulavàvardhe ni÷àhnorghañãtrya÷aü vai>% ityàdinà dinàrdhapårbàparasthaghañãtryaüsàtmaka--20 palasya sarvatra varjyatà tathàpi yàtràyàü vi÷iùyàbhidhànàttadapavàdaþ . %<tataþ prabhàte vimale muhårte'bhijiti prabhuþ>% ràmàø . agniùñomayàgàïge gavàmayanike 5 yàgabhede abhijidagniùñoma iti kàtyàø . agniùñomagrahaõàdabhijidantaraü tatsaüj¤akaü gavàmayanikametat karkaø . saüvatsarasàdhyegavàmayane 3 ùaùñhamàsãyapa¤caviü÷atitamadine yathoktam tàø bhàùye %<tatra ùaùñhe màsyàdau trayo'bhiplavàþ ùaóahàþ kàryàþ tata ekaþ pçùñhyaþ ùaóahaþ tato'bhijidekamahaþ>% iti . abhijinmuhårtasya ca ki¤cidånadinàrdhapravatteþ tatsàmyàt pa¤caviü÷atidinàdhikapa¤camamàsasya ki¤cidånadaivadivasàrdhatulyatayàsyàbhijicchabdavàcyatà 6 taddinnakartavye 7 atiràtrayàgàdau ca upacàràt ataeva tàõóyabhàùye %<ùaùñhe màsi trãnabhiplavàn ekaü pçùñhya¤ca kçtvà'bhijidanuùñheyaþ>% ityuktam vivaraõaü gavàmayana÷abde dç÷yam . %<abhijidatiràtra>% iti ÷ataø bràø . %<atiràtrasaüsthaþ abhijinnàmake dine kàrya>% iti bhàø .

#<abhijita># puø amijãyàdanyàn saüj¤àyàmà÷orvàde devaràtàdivat ktac . ardharàtrasambandhini muhårte %<ahaü tvabhijite yoge ni÷àyà yauvane sthite . ardhvaràtre kariùyàmi garbhamokùaü yathàsukham>% . muhårte'bhijite pràpte sàrdhvaràtre vibhåùite devakyajanayadviùõuü ya÷odà tàntu kanyakàm viùõu puüø .

#<abhijiti># strã abhi + ji--bhàve ktin . abhijaye %<eùàü lokànàmabhijityai>% ÷ataø bràø .

#<abhij¤a># triø amijànàti abhi + j¤à--ka . 1 nipuõe, 2 paõóite 3 j¤àtari cetane %<anvayàditarata÷càrtheùvabhij¤aþ svaràñ>% bhàgaø . abhij¤à÷chedapàtànàü kriyante nandanadrumàþ kumàø %<÷aïkhasvanàbhij¤atayà nivçttàþ>% raghuþ .

#<abhij¤à># strã abhi--j¤à--aï . 1 prathamamutpanne j¤àne . 2 saüskàrasahakçte indriyasannikarùajanye pratybhij¤àråpe j¤àne ca .

#<abhij¤àta># triø abhij¤àyatesma abhi + j¤à--karmaõi kta . kàlàntare punaþrdçùñyà jàtena soyamityàkàrakaj¤ànena viùayãkçte pårbadçùñe padàrthe .

#<abhij¤àna># naø abhij¤àyate'nena abhi + j¤à--karaõe lyuñ . so'yamiti j¤ànasàdhane 1 cihne . %<cihnabhåtaü tvabhij¤ànaü tvamaïge kartumarhasi>% %<upapannairabhij¤ànairdåtaü tamavagacchata>% iti ca ràmàø . bhàve lyuñ . tadidamityàkàrake 2 j¤àne ca . tacca saüskàrasahakçtaü purovartini indriyasannikarùajanyaü pratyakùavilakùaõaü smçtivilakùaõa¤ca j¤ànam . %<tadabhij¤àna hetorhi dattaü tena mahàtmanà>% ràmàø .

#<abhij¤àna÷akuntalà># strã abhij¤àyate karmaõi lyuñ tathà bhåtàü ÷akuntalàmadhikçtya kçtàkhyàyikà %<tadadhikçtya kçte granthe>% pàø aõ àkhyàyikàyàü tasya và lupi vyaktivacanateti strãtvam . kàlidàsakçtau duùyantema gàndharvavidhinà kçtopayamàü kaõvakanyàü ÷akuntulàmadhikçtya kçte nàñakabhede tasyà÷ca durvàsaþ÷àpàt prathamaü duùmantenànabhij¤ànàt pa÷càcca svadattàïgurãyakaråpàbhij¤ànadar÷anena pratyabhij¤àtatvàt tàmadhikçtyàkhyàyikàråpatvànnàñakasya tathàtvam . %<kàlidàsasya sarvasvamabhij¤àna÷akuntalà>% lubabhàve àbhij¤àna÷akuntalam naø . %<navenàbhij¤àna÷akuntaleneti>% ÷akuø .

#<abhij¤u># tri abhigate àbhimukhyena sthàpite jànunã yena vede bàø j¤u 1 àbhimukhyenàvasthàpitajànuyukte . %<saüjànànà upasãdannabhij¤u>% çø 1, 72, 5 .

#<abhitaràm># avyaø abhi + prakarùe--tarap àmu . 1 àbhimukhyàti÷aye 2 ÷anaiþ÷anairàmimukhye ca %<abhitaràmu vai jayan kràmati tasmàdabhitaràmabhitaràmeva kràmet>% ÷ataø bràø . %<abhitaràm u vai ÷atroratyantamabhimuravaü khalu, agnàvapiãùadãùat purastàdàkràmediti>% bhàø .

#<abhitas># avyaø abhi + tasil . sàmãùye, àbhimukhye, ubhayato'rthe, ÷ãghratàyà¤ca . etadyo÷e dvitãyà %<abhisarvatasoþkàryà dhikyuparyàdiùu triùu . dvitãyàmreóitànteùu tathànyatràpi dç÷yate>% ityukteþ . %<aïgànyayàkùãdabhitaþ pradhànamiti>% bhañviþ %<abhitastaü pçthàsånuþ snehena paritastare>% kiràø %<kàmakrodha viyuktànàü yatãnàü yatacetasàm . abhitobrahmanirvàõamiti>% gãtà 3 sàkalye ca . %<paryabhibhyà¤ca>% pàø sarvobhayàrthàbhyàmeva bàø ukteþ sarvobhayàrthayorevàsya sàdhutà .

#<abhitàpa># puø abhi + tapa--gha¤ . bhç÷a santàpe .

#<abhitàmra># puø bhç÷aü tàmraü pràø saø . 1 atyantatàmra varõe 2 tadvati triø %<ràmastamabhitàmràkùaü vçkùa÷àkhàbalambinam>% raghuþ .

#<abhitomukha># triø abhitaþ mukhamasya . 1 sarvadimmukhe .

#<abhidar÷ana># naø àbhimukhyena dar÷anam abhi + dç÷a--bhàve lyuñ . àbhimukhyena dar÷ane, %<gràmaghàte hitàbhaïge, pareùàmabhidar÷ane>% mamuþ .

#<abhidrà># strã abhi + drà--aï . 1 palàyane, 2 abhidhyàyàm smçtau ca .

#<abhidi(dhi)psu># triø abhi + dambha--san u vede nadasya dhaþ . 1 abhibhavanecchàvati %<vi÷và idaryo abhidipsvaþ>% iti çø 2, 23, 13 . %<abhidipsaþ abhibhavanecchàvatã chàndasam>% bhà0

@<[Page 289a]>@
#<abhidravaõa># naø abhi + dru--lyuñh . 1 vegena gamane . ap . abhidravopyuktàrthe puø .

#<abhidruh># triø abhidruhyati abhi + druh kvip . 1 apakàrake

#<abhidroha># puø abhi + druha--gha¤ . 1 àkro÷e 2 aniùñacintane, 3 apakàre ca . %<nàmajàtigrahaü teùànabhidrãheõa kurvataþ>% . manuþ %<bhåtendriyànabhidroho dharmohi paramomataþ>% kàø kha0

#<abhidharùaõa># naø àbhimukhyena dharùaõam . 1 niùpãóane 2 àsphàlane 3 bhåtàderàve÷e ca . kartari lyu . 4 ràkùase puø .

#<abhidhà># strã abhi + ghà¤--bhàve aï . 1 kathane, 2 ÷abdaniùñhe arthabodhajanakatà÷aktibhede ca . abhidhãyate'neneti karaõe aï . 3 vàcaka÷abde bhaññamate phalajanakavyàpàraråpàyàü ÷abdaniùñhàyàü 4 bhàvanàyà¤ca . abhidhà ca saïketitàrthasya bodhikà ÷abdaniùñhà ÷aktiriti àlaïkàrikà %<vàcyo'rtho'bhidhayà bodhyo lakùyo lakùaõayà mataþ .. vyaïgyovya¤janayà tàþ syustisraþ ÷abdasya ÷aktayaþ>% tà abhidhàdyàþ . %<tatra saïketitàrthasya bodhanàdagrimà'bhidhà>% sàø daø . bhàññàstu pravçttijanane vidhivyàpàrãbhåtà vidhi samavetà bhàvanàparanàmà'tiriktapadàrthavi÷eùo'bhidhà tasyà eva j¤ànaü pravartakaü tatraiva ca bhàvanàtvaråpeõa vidhi÷aktiþ sà ca janyatvasambandhena ekapadopàttatvapratyàsattyà và àkhyàtasàmànya÷aktibalalabhyà kçtiråpavyàpàravidherarthàntare vi÷eùaõatayà'nveti prakçtyartho'pi viùayitayà vyàpàre vi÷eùaõaü tayà ca yàgaviùayakabhàvanàjanyavyapàravàn puruùa ityanvayabodhaþ nacaitàdç÷abuddhàvapi prayojanàj¤àne kutaþ pravçttiþ prayojanasyàhetutve vi÷vajidàdau phalakalpanànupapatteriti vàcyam yàgaviùayakavyàpàre'bhidhàjanyatvasyànvaye vyàpàraniùñheùñasàdhanatvasyànvayaprayojakaråpatayà yogyatàtvena yogyatàbalàdeva vyàpàre tadbhànàt . yadvà vidhita eva svargàdisàdhanatvagrahastacca pravçttiråpavyàpàre àkhyàtàrthe'nveti pravçttàviùñasàdhanatàj¤ànameva pravartakam . na caivaü nyàyamatàvi÷eùaþ iùñasàdhanatvena vidhyarthatvasvãkàràditi vàcyaü kriyàgataü sàghanatvaü na vidhyarthaþ api tu pravçttigatamiti vi÷eùàt abhidhàbhyupamànabhyupagamàbhyàmapi vi÷eùasambhavàcca na caivaü tàdç÷àbhidhàyàü mànàbhàva iti vàcyaü vidhiþ pravçttijanakadharmasamavàyikàraõaü tajjanakadravyatvàdàtmavadityanumànàdeva tatsiddheþ bhaññamate ÷abdasya dravyatvànnàsiddhiþ . na ca pravçttijanaka÷arãre vyabhicàraþ, tasya ÷arãra pràõasaüyogopàdànatvàt na ca vidhirna pravçttau kàraõaü pravçttisàmànye vyabhicàràt iti vàcyaü vaighajanyapravçttau taddhetutvàt j¤ànavat pravçttàvapi vailakùaõyasambhavàcca tacca jàtiråpamakhaõóopàdhiråpaü svaråpaü vetyanyadetat . nanvastvabhidhà tathàpi taddhãrna pravçttihetuþ pravçttisàmànye tasya vyabhicàràt pratyakùàdinà iùñasàdhanatvagrahe'pi pravçtteþ, nàpi, yàgàdiviùayikàyàü, yàgakçtiþ svargasàdhanamityàptavàkyàditopi pravçtteþ . nàpi bidhijanyàyàü, tajjanyatàbacchedakasyaiba duùparicayàt . nàpi jàtibi÷eùabi÷iùñàyàü, guõagatajàtyanabhyupagamàt iti cenna vidhijanyatàvacchedakàkhaõóopàdhyabacchedenaiba taddhetutvàt na ca bhàvanàdipadàdapi tàdç÷apravçttyàpattiriti bàcyaü bidhijanyabhàvanàj¤ànasyaiva vilakùaõa÷aktimattvena tàdç÷apravçttivi÷eùe hetutvàdityàhuþ . tàmetàmabhidhàråpabhàvanàü prabhàkaràna manyante . evaü hi tasyàniràsastaiþ kçtaþ abhidhàsaükalpyà'pårbabhàvanàj¤ànaü na pravartakaü tasmin satyapyapravçtteþ asatyapi pravçtte÷ca kintu kàryatvaj¤ànameva pravartakamiti tathà hi j¤ànasya kçtau janayitavyàyà cikãrùàtiriktaü na kartavyamasti yatsattve kçtivilambohetvantaràbhàvàt . cikãrùà ca kçtisàdhyatvaprakàrikà kçtisàdhyakriyàviùayakecchà pàkaü kçtyà sàdhayàmãti tadanubhavàt sà ca svakçtisàdhyaj¤ànasàdhyà icchàyàþ svaprakàrakadhãsàdhyatvaniyamàt iti . yathà càsyaiva pravartakatvaü tathà vidhi ÷abde vakùyate . sà càbhidhà÷aktiþ kutràrthe kasyeti vyàkaraõàditoj¤àyate taduktamabhiyuktaiþ %<÷aktigrahaü vyàkaraõopamànàt koùàptavàkyàt vyavahàrata÷ca . vàkyasya ÷eùàdvivçtervadanti sànnidhyataþ siddhapadasya vçddhà>% iti vyàkhyàyedamudàhçtamasmàbhiþ ÷abdàrtharatne . yathà tatra sarveùàü ÷abda nàü prathamato vyavahàràdeva pràya÷aþ ÷aktigrahaþ . tathà hi kenacit vçddhena vyutpannaü puruùaü prati gàmànayetyupadiùñe tat ÷çõvan vyutpanno gavànayane pravartate . tacceùñàdarmanena tatpravçttimanumàya vyutpitsurbàlo vyutpannapuruùãyapravçttyanyathànupapattyà taddhetubhåtakartavyatàdij¤ànàdikaü tatrànuminute'numinute càparakàraõànupasthiteþ ÷rutasyaiva samuditavàkyasya taddhãjanakatvam . tata÷ca vàkyasya taddhãjanakatvena tatsambandhitvamavasãyate ityato vyavahàrasyaiva ÷aktigràhakatvamityevamavasãyate ÷àstrakàraþ . pa÷càcca padànàmanvayavyatirekàdhyàü pratyekapada÷aktigrahaþ tathà hi puna÷ca gàü badhàna ghañamànayetyàdivàkya÷rarvaõe niyojyasya pårbàpekùayà vi÷eùakàryapravçttidar÷anena gavàdipada÷ravaõasattve tatkàryakaraõaü tadabhàve ca tatkàryàkaraõamityanvayavya tirekàbhyàü tattatpadànàü vi÷eùàrthavàcakatvàvadhàraõamiti draùñavyam . vyàkaraõamapi tathà, taddhi karmaõi dvitãyetyàdinà dvitãyàdãnàmarthavi÷eùe prayoganiyamàya pravçttaü dvitãyàdãnàmarthamapyabagamayati tathà hi karmaõyeba dvitãyà ÷aktà na karaõàdau, karmaõi dvitãyaiva ÷aktà na tçtãyetyevaü dvividhaniyamaparatayà pravçttaü ÷àstraü nimamatadatikramayoþ puõyàpuõyaphale dar÷ayat tattacchabdànàü tattadartheùveva sàdhutoktyà ÷aktimavagamayati . taduktaü bhàùyakàraiþ %<supàü karmàdayo'pyarthàþ saükhyà caiva tathà tiïàm . prasiddhàniyamastatra niyamaþ prakçteùu ceti>% . upamànamapi ÷aktigràhakam . yathà gosadç÷o gavaya ityupade÷avàkyaü ÷rutavatogràmasthapuruùasya vanagamanàdanantaraü gosadç÷apiõóadar÷aneupadiùñaü vàkyaü smarata÷ca ãdçk piõóo gavayapadavàcya iti bhavati matirityupamànaråpopade÷avàkyasya gavayapada÷aktigràhakatvam . tatra ca vyàkaraõàdãnàmapravçtteþ prakçtipratyayàdhãnopasthiñataviùaye eva vyàkaraõasya, råóhiviùaye ca koùasyopayogàttadabhàvàcca tasyaiva tatra tathàtvam . koùo'pi anapekùyaiva prakçtipratyayàdivibhàgaü keùà¤cit padajàtànàü råóhij¤ànàya pravartamàno maõóapaghañàdi÷abdànàü ÷aktimavagamayati . àptavàkyamapi tathà, vyàkaraõàdi÷aktidhãhetvaj¤àne'pi yathàrthaj¤ànavatàmupade÷ena tattacchabdànàü tattadartheùu ÷aktigrahaþ . vyavahàratastu dar÷itaþ . vàkya÷eùo'pi tadgrahe hetuþ yathà svargakàmoyajatetyàdau ÷rutasvargapadasya arthavi÷eùamajànatàmadhikàriõàü tacchaktibodhanàya pravçttena %<yanna duþkhena saübhinnaü na ca grastamanantaram . abhilàùopanãtaü ca tatsukhaü svaþpadàspadamiti>% vàkya÷eùabràhmaõena duþkhàsaübhinnatvàdimati sukhavi÷eùe eva svargapadasya ÷aktigrahaþ . vyàkhyànaråpà ñãkàdipadàbhidheyà vivçtirapi tattacchabdanàü tattadartheùu ÷aktiü gràhayati yathà pacatipadasya pàkaü karotãti vyàkhyà pàkakartaryevamanyatràpi . prasiddhapadasàmànàdhikaraõyamapi tadgrahe hetuþ . pikàdi÷abdàrthamaviduùàmupade÷àya pravçttena sahakàratarau madhuraü rauti pika iti vàkyena pratyeka÷aktyà j¤àta÷aktikapadopasthàpitàrthe madhura÷abdakàrake pika÷abdasya ÷aktigrahaþ . evaü koùàdàvapi %<satkçtyàlaïkçtàü kanyàü yo dadàti sa kåkuda>% ityàdau prasiddhapadopasthàpitàrthe satkàra pårbakàlaïkçtakanyàdàtari kåkudapadasya ÷aktigrahaþ . atra ca prasiddhapadasànnidhyaü nàma arthavi÷eùe ni÷cita÷aktikapadasàmànàdhikaraõyam sàmànadhikaraõya¤ca svabodhyàrthe'bhedenànvayabodhajanakatvam . vaiyàkaraõamate càkhyàtaprathamàntàrthayorapyabhedenànvayasvãkàraþ . atomadhuraü rauti, kanyàü dadàtãtyàdàvàkhyàtàntasya prathamàntasàmànàdhikaraõyaü sulabhameva . ataeva ca bhàùye %<lañaþ ÷atç÷ànacàvaprathamàsamàünàdhikaraõe>% iti såtre aprathamàsamànàdhikaraõe iti nirde÷àdanyatra lañaþ prathamàntasàmànàdhikaraõyamupapàditamupapàdita¤ca %<àde÷e sàmànàdhikaraõyaü dçùñvà'numànàdgantavyaü sthàninaþ sàmànàdhikaraõyamityàdinà>% lañaþ sthànilakàrasàmànyasya prathamàntasamàdhikaraõyam . etena dadànaþ kåkudaþ smçta ityàdi pàñhakalpanamapi pareùàmanàdeyameveti .

#<abhidhàna># naø abhi + dhà--bhàvelyuñ . 1 kathane . karaõe lyuñ 1 nàmani, 2 ÷abdàrthapratipàdake nighaõñukoùàdinàmake granthe ca . tathà ca ÷abdàdànàmarthavi÷eùe ÷aktigràhakaü koùàdikameva abhidhàna÷abdavàcyam taccàmaràdinàünà koùàdikam . tatra ca pràyeõa ekàrthavàcakànàü paryàya ÷abdànàü kvacicca nànàrthànàmapi ÷abdànàü saügha upadiùñaþ teùàü ÷aktigràhakatva¤ca abhidhà÷abde dar÷itam .

#<abhidhàno># strã àbhidhãyate àbhimukhyena dhãyate bandhenànayà abhi + dhà--karaõe lyuñ . 1 rajvau tayà hi bandhanena badhyamàbhimukhyena sthàpyate . %<isàmagçbhnra÷anàmçtasya itya÷vàbhidhànãmàdatte>% iti taiø bràø . %<abhidhànãü ra÷anàmiti>% bhàø %<tasyà indrovatsa àsãdgàyatryabhidhànyabhramådhaþ>% athaø 8, 10, 12 . %<bhåmau¤jãbhirabhidhànãbhirhità bhavanti>% kàtyàø 3, 4 .

#<abhidhàmålà># strã abhidhà målaü yasyàþ . àlaïkàrikoktevya¤janàbhede . abhidhà÷rayàpyatra abhidhàlakùaõàmålà ÷abdasya vya¤janà dvidhà anekàrthasya ÷abdasya saüyogàdyairniyantrite ekatràrthe'nyadhãheturvya¤janà sàbhidhà÷rayà àdya÷abdàdviprayoùàdayaþ . uktaü hi %<saüyogo vipra yoga÷ca sàhacaryaü virodhità . arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasthànyasya sannidhiþ . sàmarthyamaucitã de÷aþ kàlovyaktiþ kharàdayaþ . ÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetavaþ>% iti yathà sa÷aïkhacakro hariþ ityatra ÷aïkhacakrasaüyogena hari÷abdoviùõumevàbhighàtte . a÷aïkhacakro hariþ iti viyogena tameva . bhãmàrjunau iti arjunaþ pàrthaþ . karõàrjunau iti karõaþ såtaputraþ . sthàõuü vande iti sthàõuþ ÷ivaþ sarvaü jànàti devaþ iti devobhavàn . kupitomakaradhvajaþ iti makaradhvajaþ kàmaþ . devaþ puràriþ iti puràriþ ÷ivaþ . madhunà mattaþ pikaþ iti madhurvasantaþ . pàtu vodayitàmukhamiti sàmmukhyam . vibhàti gagane candraþ iti candraþ ÷a÷ã . ni÷i citrabhànuþ iti citrabhànurvahniþ . bhàti rathàïgam iti napuüsakavyaktyà rathàïgaü cakram . svarastu vede eva vi÷eùapratãtikçt na kàvyàdau tasya viùayo'tonodàhçta iti, yathà . durgàlaïghitavigraho manasijaü sammãlayaüstejasà prodyadràjakalo gçhãtagarimà vi÷vagvçto bhogibhiþ . nakùatre÷akçtekùaõo girigurau gàóhàü ruciü dhàrayan gàmàkramya vibhåtivimåùitatanå ràjatyumàllabhaþ . atra prakaraõenàbhidhayà ubhàvallabha÷abdasyomànàmnã mahàdevã tadballabhabhànudevançpatiråpe'rthe niyantrite vya¤janayaiva gaurovallabharåpo'rtho bodhyate sàø daø .

#<abhidhàyaka># triø abhi + dhà--õvul . vàcaka÷abde liïgàntarà nabhidhàyakatvaü nityastrãtvamiti kàø vçttiþ 2 tattacchabdoccàrake ca .

#<abhidhàyin># triø abhidhattekayayati abhi + dhà--õini striyàü ïãp . 1 kayake 2 ÷abdaprayoktari . tvaü mugdhàkùi! vinaiva ka¤culikayà dhatse manohariõãü lakùmãmityabhighàyini priya tame tadvãñikàü saüspé÷ãti amaru÷atakam vàcaka÷abde ca pratyakùàdipramàsiddha viruddhàrthàbhidhàyinaþ vedàntà yadi÷àstràõi bauddhaiþ kimaparàdhyate iti .

#<abhidhàvaka># triø àbhimukhyena dhàvati abhi + dhàva--õvul . àbhimukhyena vegena gantari .

#<abhidhitsà># strã abhidhàtumicchà abhi + dhà--sana--a . kathayitumicchàyàü vivakùàyàm

#<abhidhçùõu># triø abhi + dhçùa--knu . atyantadharùake . %<tasmàdbrahmaõaþ pa÷ånabhidhçùõutama>% ÷ataø bràø .

#<abhidheya># triø abhidhãyate abhidhàvçttyà bodhyate abhi + dhà--karmaõiyat . vàcyàrthe saïkùetavati ÷abdàrthe . àviùkaràti÷ayobhidheyavat pratãyate sàø daø %<abhidheyà vinàbhåtapratãtirlakùaõãcyate kàø praø granthapratipàdye ca>% %<itiprayojanàbhidheyasambandhà>% iti mugdhabodham etenàbhidheya¤ca dar÷itam sàø daø .

#<abhidhyà># strã abhi + dhyai--aï . 1 paradhanasyàjihãrùàyàü, 2 jighçkùàyàü, 3 viùayapràrthanàyàü 4 cintane, ca . abhidhyàyate÷cintanàrthaütvàt tathàtvam %<so'bhidhyàya ÷arãràt svàt sisçkùurvividhàþ prajà iti>% manunà àlocane abhidhyàyateþ prayogàt tasyàstathàrthatvam . %<abhidhyopade÷àcca>% ÷àø såø .

#<abhidhyàtavya># triø abhi + dhyà--tavya . satatacãntanãye . %<yaþ punaretaü trimàtreõaumityakùareõa para puruùamabhidhyàyãteti>% ÷rutyà %<parameva brahmàbhidhyàtavyamityupadi÷yate>% ÷àø bhàø .

#<abhidhyàna># naø adhi + dhyai--bhàve lyuñ . 1 abhidhyà÷abdàrthe 2 abhitodhyàne ca tacca bhinnajàtãyapratyayànantarito'vicchinna ekamàtraviùayapratyayasantànaþ . %<tadabhidhyànàdevatalliïgàt>% ÷àüø såø .

#<abhinaddha># triø abhito naddhaþ baddhaþ abhi + naha--kta . sarvato baddhe %<yathà saumya . puruùamabhinaddhàkùamiti>% chàø uø %<abhinaddhàkùaü baddhàkùam>% bhàø %<parirambharuciü tatirjalànàmabhinaddhà rasamànasàrasena>% màghaþ .

#<abhinanda># puø abhi + nanda--gha¤ . 1 santoùe, 2 pratipàdyaguõakathanàdinà''nande 3 pra÷aüsàyàm 4 alpasukhe ca yonirarciryadantaþ karoti te'ïgàrà abhinandàþ visphuliïgàþ chàø uø %<abhinandàþ sukhalavàþ>% bhàø . abhinandayati . abhi + nanda--õic--ac . 5 santoùake 6 protsàhanena pravartake ca triø . abhito nandatyatra àdhàre gha¤a . aj¤asya svakalatràdi guõapra÷aüsanapravartaka bhràntibhede . tatra hi sa sukhàyate . abhitonandaþ . à 7 nandamaye paramàtmani iti vedàntimate . naiyàyikàdimate tu abhitonandaþ duþkhàbhàvo yatra 7 baø . paramàtmani, sarvaduþkha÷ånyatvàttasya tathàtvam . bhàràdiduþkhàpanaye'pi bhàràdivàhakànàm ahaü sukhã saüvçttaþ iti pratãüte rduþsvàbhàve'pi sukhatvopacàradar÷anàt ã÷varasya sadà duþkhàbhàvàcca tathàtvam .

#<abhinandana># naø abhi + nanda--bhàve lyuñ . 1 santoùe . õic--lyuñ . santoùàrthaü 2 pra÷aüsane . kartari lyu . 3 santoùake protsàhanàrthaü 4 pravartake 5 pra÷aüsake ca triø . 6 buddhabhede puø .

#<abhinandanãya># triø abhinandyate pra÷asyata àbha + nanda--õic karmaõi anãyar . 1 pra÷aüsanãye 2 protsàhanena pravartanãye ca .

#<abhinandita># triø abhi + nanda--õic--kta . 1 pra÷aüsite 2 anumodanena protsàhite ca .

#<abhinandin># triø abhinandati õini . 1 santoùiõi . abhinandayati õini . 2 anumodanena protsàhake . stri yàmubhayatra ïãp .

@<[Page 292a]>@
#<abhinandya># triø abhinandyatepra÷asyate abhi + nanda--õic--yat . 1 pra÷aüsanãye %<janasya sàketanivàsinastau dvàvapyabhåtàmabhi nandyasattvau>% raghuþ abhi + nanda--õic lyap . pra÷asyetyarthe anumodanena protsàhayyetyarthe avyaø .

#<abhinamra># triø abhimukhaü namraþ pràø saø . àbhimukhyena namre nate %<imàü tañàghàtalatà¤ca tanvãü stanàbhiràmastavakàbhinamràm>% raghuþ .

#<abhinaya># puø abhi--nã--karaõe ac . 1 hçdgatabhàvavya¤jake ÷arãraceùñàdau . bhàve ac . 2 abhineyapadàrthasya ÷arãraceùñàbhàùaõàdibhiranukaraõe %<bhavedabhinayo'vasyànukàraþ sa catuvidhaþ . àïgikovàcika÷caivamàhàryaþ sàttvikastatheti>% nañai raïgàdibhiþ ràmayudhiùñhiràdãnàmavasthànukaro'bhinayaþ sàø daø . nartakãrabhinayàtilaïghinãti raghuþ . nànàbhinayasambandhàn bhàvayanti rasàn yataþ sàø daø tadabhinayamivàvalirvanànàmatanuta nåtanapallavàïgulãbhiþ màghaþ . aïgairàlambayedgãtaü hastenàrthaü prakà÷ayedityuktadi÷à vya¤jakaceùñàmatanutetyarthaþ . %<÷aurirityabhinayàdivoccakaiþ>% màghaþ . abhinayati bodhayatyarthamatra àdhàre ac . ÷arãraceùñàdibhirdç÷yapadàrthaj¤àpake 3 råpakàdau dç÷yakàvye .

#<abhinava># puø abhi + nu--bhàve ap . ànukålyàrthastave . abhi nataþ pra÷astaþ navaþ pràø saø . prathamodbhåte navãne triø . %<rathàïgabhartre'bhinavaü varàya>% màghaþ . %<abhinavà iva patravi÷egakàþ>% raghuþ .

#<abhinavatàmarasa># naø %<abhinavatàmarasaü nanajàdya>% iti vçttaø uktedvàda÷àkùarapàdake 1 vçttabhede . 2 nåtanapadme ca .

#<abhinavodbhid(da)># puø abhinavamudbhidya jàyate ud + bhidkvip ka và . aïkure .

#<abhinahana># naø abhi + naha--bhàve lyuñ . 1 abhito bandhanedçóhabandhane ca .

#<abhinidhana># triø abhigataü nidhanam atyàø saø . 1 nà÷àbhimukhatàü pràpte nà÷onmukhe . nidhanasya samàptervàbhimukhyam avyayãø . 2 nà÷àvasanayoràbhimukhye avyaø tatra pàñhye 3 sàmabhede ca0964 %<àbhãkamabhinidhanamàmãùõavàni>% kàtyàø 25, 14, 15, %<àbhãkàdyàni sàmànãti>% karkaø .

#<abhinidhàna># abhi + dhà--bhàve lyuñ . 1 àbhimukhyena sthàpane . %<saüspç÷yaü puråravà ityabhinidhànatayà>% kàtyàø 5, 1, 31 .

#<abhinirmukta># puø abhitaþ sarvataþ sàyantanakarmaõà nirmuktaþ . 1 såryàstakàle nidràva÷àt tyaktatatkàlakartavyakarmaõi . såryeõa hyaminirmuktaþ ÷ayàno'bhyudita÷ca yaþ pràya÷cittamakurvàõoyuktaþ syànmahatainasà manuþ etadvacanasya brahmacàriprakaraõatvàt brahmacàriõyevambhåte'sya råóhiþ .

#<abhiniryàõa># naø abhilakùya ripån niryàõam yuddhàrthaü niùkramaþ . ripujigãùayà sainyaiþ saha niùkramaõe .

#<abhinirvçtta># triø abhi + nir + vçta--kta . 1 niùpanne .

#<abhinirvçtti># strãø abhi + nir + vçta--ktin . 1 niùpattau .

#<abhinivarta># puø abhi + ni + vçta--bhàve gha¤ . 1 abhitonivçttau . õamul . abhinighartam . punaþ pumarnivçtyetyarthye avyaø . %<punarabhinivartamçtvijobhakùayanti tasmàdçtava÷ca màsa÷cànyonyamabhinivartante>% ÷ataø bràø .

#<abhiniviùña># triø abhi + ni + vi÷a--kartari kta . 1 abhinive÷ayukte 2 cintayàvyagre 3 cintanàya pravçtte ca %<nindàkùepàpamànàderamarùo'bhiniviùñatà>% sàø daø .

#<abhinive÷a># puø abhitonive÷aþ gha¤ . ava÷yamidaü kartavyamityàgrahasamanvite manaþsaüyogabhede yoga÷àstraprasiddhe maraõamãtijanake aj¤ànavi÷eùe, anityairapi dehàdibhirviyogo mà bhåditi maraõanivàraõàrthe àgrahe ca . yoga÷àstre hi avidyà'smitàràgadveùàbhinive÷àþ pa¤ca kle÷àþ dar÷itàþ kli÷yanti karmatatphalapravartakàþ santaþ puruùaü duþkhàkurvanti kle÷àþ pa¤ca . uttareùàmavidyàprasavatvamapi tatroktam! %<avidyàkùetratvamuttareùàmaprasutyà tanuvicchinnodàràõàm>% pàø såø uttareùàmasmitàdãnàmavidyà kùetraüprasavabhåmiþ teùà¤ca aprasutyà vivekakhyàtyabhàvenàdagdhatayà ÷aktiråpeõàvasthànàt ataeva te punarudbhavanti te ca kriyàyoginàü tanavaþ, viùayasaïginàü vicchinnà udàrà÷ca bhavanti . yathà yatra ràgastatra krodho vicchinnaþ suratàü ràga udàraþ . evaü yatra kroùa udàrastatra ràgovicchinna evaü ràgàdayaþ vicchinnodàràbhåtvà puruùapa÷uü kle÷ayanti evaü ca kle÷à avidyàmålàþ avidyàyàþ puruùavivekakhyàtyànivçttau nivartante . evaü sàmànyataþ kle÷ànuktvà'bhinive÷a uktaþ %<svarasavàhã viduùoråóho'bhinive÷aþ>% iti . viduùomårkhasya và jantumàtrasya yo maraõatràsaþ mo'bhinive÷aþ yathà mårkhasya ahaü sadà bhåyàsaü na mçùãyeti råóhaþ tràsastayà viduùo'pi dç÷yate yataþ svarasavàhã saþ, pårbajanmasu asakçnmaraõaduþkhànubhavajanyavàsanàsaüghaþ svarasaþ tena vahati pravahatãti svarasavàhã . te càvidyàdayaþ pa¤ca krameõa tamomohamahàmahatàmisràndhatàmisrasaüj¤àþ . sàükhyakàrikàyàm pa¤ca viparyayabhedànupakramya . %<bhedastamaso'ùñavidhomohasya ca da÷avidhomahàmohaþ . tàmisrã'ùñàda÷adhà tathà bhavatyandhatàmisraþ>% .. andhatàmisraþ abhinive÷astràsaþ tathetyanenàùñàda÷adhetyanuùajyate . devàþ khalvaõimàdikamaùñavidhamai÷varyamàsàdya da÷a ÷abdàdãn bhu¤jànàþ ÷abdàdayobhogyàstadupàyà÷càõimàdayo'smàkamasuràdibhirmà sma upadhàniùatepi bibhyati . tadidaü bhayamabhinive÷o'ndhatàmisro'ùñàda÷aviùayitvàt aùñàda÷adheti sàø kauø . 2 àsaktau ca %<athànuråpàbhinive÷atoùiõà>% kumàø .

#<abhinive÷in># triø abhi + ni + vi÷a--õini striyàü ïãp . 1 àgrahavati 2 anuràgavati ca .

#<abhiniùkàrin># triø abhi + nis + kç--õini striyàü ïãp . abhitoniþ÷eùeõa kàriõi %<kçtàkçto valmino'bhiniùkàriõaþ prajàm>% athaø 10, 1, 31 .

#<abhiniùkrama># puø abhi + nis + krama--gha¤ . àbhimukhyena nirgatau lyuñ . abhiniùakramaõamapyatra naø .

#<abhiniùkrànta># triø abhi + nis + krama--kartari kta . abhinirgate .

#<abhiniùñàna># puø abhi + stana--gha¤ ÷abdasaüj¤àyà ùatvam . 1 visarjanãye . %<nàma càsmai dadyurghoùavadàdyantasthambhiniùñànàntam>% gçhyasåtram . 2 akùaramàtre ca ÷abdamàtre tu na ùatvam . abhinistàna ityeva .

#<abhiniùpatana># naø abhi + nis + pata--lyuñ . àbhimukhyena nirgame .

#<abhiniùpatti># strã abhi + nis + pada--ktin . 1 sampattau siddhau yasya yathàråpamucitaü tathàråpeõa tasya bhavane 2 utpattau ca .

#<abhiniùpanna># triø abhi + nis--pada--kta . 1 sampanne 2 siddhe ca .

#<abhinãta># triø abhinãyate sma abhi--nã kta . nyàyye, 1 yukte %<abhinãtataraü vàkyamityuvàca yudhiùñhiraþ>% bhàø ÷àø paø . 2 bhåùite 3 atisaüskçte 4 påjite 5 krodhane, yasyàbhinayaþ råpàdyapukaraõaü ceùñàdibhiþ kçtastasmin 6 àbhimukhyena 7 pràpite ca %<mitàrthamabhinãtastvam>% ràmàø .

#<abhinãti># strã ànukålyàrthà yuktiþ . 1 priyavàkyàdiyuktayuktau . %<sàntvapårbamaübhinãtihetukam>% kiràø . 2 abhitaþ pràpaõe ca råpàderdehàdinà 3 anukaraõe ca . nãteràmimukhyam avyayãø . 4 nãtyàbhimukhye avyaø .

#<abhinetavya># triø abhi + nã--karmaõi tavya . dehaceùñàdinà 1 anukàrye àbhimukhyena 2 pràpaõãye ca . bhàve tavya . àva÷yakàbhinaye naø .

#<abhinetç># triø abhi + nã--tçc striyàü ïãp . nàñake dehàderanukaraõakartari nañàdau .

@<[Page 293b]>@
#<abhineya># triø abhi + nã--karmaõi yat . 1 dehàdiceùñàdinà 1 anukàrye abhimukhaü 2 pràpaõãye ca .

#<abhinna># triø na bhinnaþ . 1 ekaråpatàpràpte 2 avidalite 3 avidàrite ca %<bhåyobhåyorayimidasya vardhayannabhinne khilye>% çø 6, 28, 2 %<abhinne ÷atrubhirabhedye>% bhàø . %<na bhinnàü kçùõàmupradadhyàt àrchati và eùà yà bhidyate>% ityupakramya %<nàbhinnàü paràsyediti>% ÷ataø bràø . 4 abhagne dçóhe, %<abhinnena caret>% kàtyàø 26, 7, 48 %<abhagnena dçóhena>% karka0

#<abhinnapuña># puø abhinnaü na vidalitaü puñaü yasya . navapallave %<dårvàyavàïkuraplakùatvagabhinnapuñottaràn>% raghuþ .

#<abhinyàsa># puø abhinyasyate antaþstha åùmà vahiùkaraõena abhi + ni--asa--karaõe gha¤ . jvaramupakramya, %<÷vasan nipatitaþ ÷ete pralàpopadravàyutaþ . tamabhinyàsamityàhurhataujasamathàpare>% su÷rutokte jvarabhede %<nidràlpaü tamabhinyàsaü kùãõamenaü hataujasamiti>% su÷rutaþ .

#<abhipatti># strã abhi + pada--ktin . niùpattau .

#<abhipanna># triø abhi + pada--kta . 1 aparàdhavati, 2 àpadgate, 3 svãkçte, 4 àbhimukhyena gate ca .

#<abhipitva># naø abhi + pà--bhàve kitvan . 1 abhipatane 2 àgamanakàle %<vi÷vaüjagadabhipitve manãùà>% yaø 33, 34, %<abhipitve abhipatane àgamanakàle>% vedadãø . 3 abhimatapràptau %<sudakùamihàbhipitvam karate gçõànaþ>% çø 4, 16, 1, %<abhipitvamabhimatapràptim>% bhàø . 4 abhitaþ pràptau %<tasyedindro abhipitveùu raõati>% çø 1, 83, 6, %<abhipitveùu abhipràptiùu>% bhàø kuhàbhipitvaü karataþ kuhoùatuþ çø 10, 40, 2, imàmeva çcamabhipretya %<ka svidràtrau bhavathaþ kva divà kvàbhipràpriü kurutha>% iti yàskena abhipràptiparatvamasya såcitam . karmaõi kitvan . 5 abhipatanãye, %<novi÷vaü jagadabhipitve manãùà>% 1, 186, 1, %<abhipitve abhipatanãye>% bhàø 6 abhigantavye, %<såribhirabhipitve sajoùàþ>% çø 1, 186, 6, %<abhipitva abhigantavye>% bhàø 7 abhipràpne %<paruùõãmà÷u÷canedabhipitvaü jagàma>% çø 7, 18, 9, %<vçkùà÷cinme abhipitva aràraõuþ>% çø 8, 5, 21, abhipitve abhipràpte bhàø . 8 àsannakàle %<kakùãvàü abhipitve ahnàm>% çø 01, 126, 3 %<abhipitva÷abdastvàsannakàlavàcãti>% bhàø 9 abhipràptakàle %<abhipitve manave ÷àsyaþ>% çø 1, 189, 7 %<abhipitve abhipràptakàle>% bhàø .

@<[Page 294a]>@
#<abhipuùpa># puø abhitaþ puùpamasya . 1 sarvataþ puùpavati vçkùe .

#<abhipåraõa># naø abhyàsena abhito và påraõam pràø saø . abhyàsena sarvataþ påraõe %<abhiplavàbhyàsenàbhipåraõam>% kàtyàø 24, 3, 33, .

#<abhipraj¤à># strã abhitaþ satataü praj¤à cintanam . satatacintane %<tama÷anàyàpipàse abråtàmàvàbhyàbhiprajànãhi>% aiø bhàø abhiprajànohi cintayeti vyàkhyànàttasyàstathàrthatvam .

#<abhipraõayana># naø abhitaþ sarvataþ praõayanaü saüskàraþ . vedavidhinà agnyàdeþ saüskàre .

#<abhipraõãta># puø abhitaþ praõãtaþ . sarvataþ vedavidhinà saüskçte vahnyàdau %<jajvàla lokasthitaye sa ràjà yathàdhvare vahnirabhipraõãtaþ>% bhaññiþ .

#<abhipramur># strã abhipramårchati àhutidànena vahniranayà . 1 abhi + pra + mårcha karaõe kvip . juhvàm .

#<abhipravartana># naø abhitaþ pravartanam . 1 sarvataþ pravçttau 2 sarvataþ pravçttisampàdane ca %<tvakkhàdoromaharùa÷ca svedasyàbhipravartanam>% su÷rutaþ

#<abhipràtar># avyaø atyantaü pràtaþ . 1 atipratyåùe %<athàbhipràtareva sthàlãpàkàvçtàjyamiti>% ÷ataø bràø .

#<abhipràpti># strã àbhimukhyena pràptiþ pràø saø . 1 àbhimukhyena pràptau abhipitva÷abde udàhçtaü niruktavàkyam .

#<abhipràya># puø abhi + pra + iõa--bhàve ac . 1 à÷aye . %<teùàü svaüsvamabhipràyamupalabhya pçthak pçthak>% manuþ . sarvànabhipràyakçtàn bhàryàlabhata kaurava bhàø uø paø abhipraiti kartari pacàø ac . 2 abhigàmini %<svarita¤ita àtmanepadaü kartrabhipràye kriyàphale>% pàø kartrabhigàminãti vyakhyàkàraþ maõikçtà tu etatsåtraü kartrudde÷yakatàparatayà vyakhyàtam taccàpårba÷abde 250 pçùñhe dar÷itam . abhipreyate puruùàrthaka ïkùibhiþ àbhimukhyena pralaye'bhipraiti jagadasmin và karmaõi àdhàre và ac . 3viùõau %<abhipràyaþ priyàrho'rha>% iti biø sahaø .

#<abhiprã># triø abhiprãõàti abhi + prã--kvip . 1 sarvatastarpake %<tubhyaü vàtà abhipriyastuyaü marùanti sindhavaþ>% çø 9, 31, 3

#<abhipreta># triø abhi + pra + iõa--kta . 1 abhilaùite abhipretàrthasiddhirmaïgalam %<kàmàya tu bhavet kàmyamabhipretàrthasiddhaye>% bhaviø puø .

#<abhipretya># avyaø abhi + pra + iõa--lyap . 1 uddi÷yetyartha . %<yadabhipretya dhàtvarthastatsampradànamiti>% vyàkaraõàntaram

@<[Page 294b]>@
#<abhiprepsu># triø abhi + pra + àpa--sana--u . pràptumicchau %<sahàsanamabhiprepsurutkçùñasyàpakçùñajaþ>% %<aindraü sthànamabhiprepsuþ>% iti ca manuþ .

#<abhiprokùaõa># naø abhitaþ prokùaõaü saüskçrabhedaþ . 1 jalàdinà sarvataþ secanaråpe rvadhe saüskàre .

#<abhiplava># puø abhiplavante svargamabhigacchanti abhi + plu--gatau ac . 1 pràjàpaye àditye . %<athàdityà÷ca àïgirasa÷ca ubhaye pràjàpatyà aspardhantavayaü pårbe svargaü lokameùyàmovayaü pårba iti . àdityà÷caturbhiþ staumai÷caturmiþ pçùñyairlaghubhiþ sàmabhiþ svargaü lokamabhyaplavanta tasmàdabhiplavàþ àdityàþ>% ÷ataø bràø . varùasàdhye gavàmayane pratyekamàsãyacaturviü÷atidivaseùu catuþùañkàtmakeùu caturùu ùaóaheùu vi÷eùaþ gavàmayana÷abde vakùyate . %<abhiplavaþ ùaóahaþ ùaódyahàni bhavantyabhiplavaþ>% iti ÷ataø bràø . %<abhiplavaü pårbaü purastàdviùuvat upayanti caturviü÷ena mahàvratamabhiplavena paramabhiplavamiti>% ca ÷ataø bràø . 3 ùaóahasàdhye stomàdiphuùñhasàdhanaka gavàmayanàïgayàgabhede ca . 4 upaplave--upadrave 5 sarbataþ plavane ca . abhiplave vihitaþ ñhak . àbhiplavikaþ uktaùaóaheùu vihite sàmàdau .

#<abhipluta># triø abhi + pluta--kta . 1 sarvatovyàpte 2 abhitaþ sikte ca .

#<abhibhaïga># triø abhitobhaïgoyasmàt . 1 bhaïgahetau %<abhibhuve'bhibhaïgàya vanvate>% çø 2, 21, 2, abhitobhaïgaþ . 2 sarvatobhaïge puø . abhimatobhaïgo yasya . 3 bhaïgar÷ãle triø .

#<abhibhava># puø abhi + bhå--ap . paràjaye, tiraskàre, anàdare, ca . %<raghorabhibhavà÷aïki cukùubhe dviùatàü manaþ>% raghuþ %<alabhya÷okàbhibhaveyamàkçtirvimànanà subhru! kutaþ piturgçhe>% kuø %<adharmàbhibhavàccaiva praduùyanti kulastriyaþ>% gãtà . rogàdinà gàtràdijaóãbhàve %<vçùasiüha vç÷cikaghañairviddhi sthànaü gamàgamauna staþ . na mçtaü na càpi naùñaü na roga÷àntirnacàbhibhavaþ>% ùañ pa¤cà÷ikà .

#<abhibhavana># naø abhi + bhå--lyuñ . 1 abhibhave rogàdinàj¤ànarodhe %<jarayà càbhibhavanaü vyàdhibhi÷copapãóanam>% manuþ

#<abhibhà># strã abhi + bhà--aï . 1 abhibhave %<mà tvà kàcidabhibhà vi÷vyàvidat>% çø 2, 42, 1 . %<abhibhà abhibhavaþ>% bhàø .

#<abhibhàra># triø abhirbhç÷àrthe ati÷ayito bhàro yasya . atibhàvànvite %<caturupamçti tadvajramabhibhàraü karoti tena vajreõàbhibhàreõemàü lokàn prabhinatti>% ÷ataø bràø .

@<[Page 295a]>@
#<abhibhàvaka># triø abhi + bhå--õvul . 1 abhibhavakartari 2 tiraskàrake 3 paràjetari 4 jaóãbhàvakàrake ca .

#<abhibhàvin># triø abhibhavati abhi + bhå--õini striyàü ïãp . 1 tiraskàrake 2 paràjetari %<sarvàtiriktasàreõa sarvatejo'bhibhàvinà>% raghuþ . tçc . abhibhavitàpyatra .

#<abhibhàvuka># triø abhi + bhå--uka¤ . 1 tiraskàrake 2 paràjetari 3 jaóãbhàvakàrake ca .

#<abhibhàùaõa># naø àbhimukhyena bhàùaõam pràø saø . 1 àbhimukhyena kathane .

#<abhibhàùin># triø àbhimukhyena bhàùate abhi + bhàùa--õini striyàü ïãp . àbhimukhyena bhàùiõi . %<prasannamukharàgaü taü smitapårbàbhibhàùiõam>% raghuþ .

#<abhibhå># triø abhibhavati abhi + bhå--kvip . 1 abhibhàvake 2 tiraskàrake %<abhibhuve abhibhaïgàya banvate>% çø 2, 21, 2, %<abhibhuve abhibhavitre>% bhàø .

#<abhibhåta># triø abhi + bhå--kta . 1 kiü kartavyamiti j¤àna÷ånye, 2 paràbhåte, 3 vyàkule ca . %<sajvareõàbhibhåta>% iti jyoø .

#<abhibhåti># strã abhi + bhå--ktin . 1 paràbhave 2 avaj¤àyà¤ca abhibhavati kartari ktic . 3 abhibhàvake triø . %<gàyatryai chandase abhibhåtyai svàhà>% kàtyàø 252 . %<yasya pårbã rdyornakùatramabhibhåti puùyàt>% çø 4, 21, 1 . abhibhåti abhibhàvukaü valam bhàø . ataþ saügçbhyàbhibhåta àbhara çø 1, 5, 3, 3 . %<abhibhåte, ÷atråõàmabhibhavitaþ>% bhàø .

#<abhibhåya># naø abhi + bhå--bhàve %<bhuvo bhàve>% pàø kyap . abhitobhàve %<abhibhåyàya tvà ràùñram>% athaø 19, 37, 3 . abhi + bhå--lyap . tiraskçtyerthe avyaø .

#<abhibhåvan># triø abhi + bhå--ïvanip striyàü ïãp ra÷ca . abhibhàvake %<samajaiùamimà ahaü sapatnãrabhibhåvarãþ>% çø 10, 159, 9 .

#<abhimata># triø abhi + mana--karmaõi kta . 1 abhimànaviùayãbhåte mamedamidamityàkàramithyàj¤ànaviùaye 2 sammate 3 àdçte 4 abhãùñe ca %<abhimataphala÷aüsã càru pusphora bàhuþ>% bhaññiþ . bhàve kta . 5 abhimàne mithyàj¤àne naø .

#<abhimati># strã abhi + mana--ktin . 1 abhimàne, mithyàj¤àne 2 àdare, 3 sammàne, 4 abhilàùe ca .

#<abhimanas># triø abhimukhaü mano yasya . kartavyapravaõamanaske . bhç÷àø kyaï salopa÷ca abhimanàyate . %<kàntiü nàbhimanàyeta kovà sthàõusamo'pi te>% bhaññiþ .

#<abhimantavya># triø abhi + mana--karmaõi tavya . j¤àtavye %<na sà strãtyabhimantavyà yasyàü bhartà na rajyati>% puràø . 2 abhimànena viùayãkartavye ca .

#<abhimantç># triø abhi + mana--tçc striyàü ïãp . 1 abhimànini %<manasa÷càpyahaïkùàramabhimantàramã÷caram>% manuþ . 2 sammànakartari ca .

#<abhimantos># avyaø abhi + mana--tosun . abhimantumabhimànena viùayãkartumityarthe %<eùa vai rudriyo'gniþ sahainamã÷varaþ saputraü sapa÷umabhimantoþ>% ÷ataø bràø .

#<abhimantra># naø abhi + mantra--bhàve ac . 1 %<mantramuccàrayanneva mantràrthatvena saüsmaret . ÷eùiõaü tanmanà bhåtvà syàdetadamumantraõam etadevàbhimantrasya lakùaõaü vãkùaõàdhikam>% mãmàüsokte mantrapàñhapårvakekùaõàdisaüskàrabhede . lyuñ . abhimantraõamapyatra naø %<abhimantraõa÷eùã và vi÷eùopade÷àt>% kàtyàø 6, 1, 19, %<abhimantraõamuttaraiþ>% kàtyàø 9, 8, 21 .

#<abhimantrya># avyaø abhi + mantra + lyap . 1 abhimantraõaü kçtyetyarthe

#<abhi(dhi)mantha># puø abhi(dhi)mathnàti netram . %<vçddhairetairabhiùyandairnaràõàmakriyàvatàm . tàvantastvabhi(dhi)manthàþ syurnayane tivravedane>% iti màdhavokte 1 netrarogabhede bhàve gha¤ . 2 bhç÷amanthane . avyayãø . manthadaõóasyàbhimukhye'vyaø .

#<abhimanyu># puø kçùõasvasçsubhadràgarbhajàte arjunaputre . sa ca yuddhe ùaóbhiþ mahàrathaiþ parivçtya hataþ . tatkathà . %<etatkuru maheùvàsa! ràdheya! yadi ÷akyase . athainaü vimukhãkçtya pa÷càt praharaõaü kuru . sadhanuùko na ÷akyo'yamapi jetuü suràsuraiþ . virathaü vidhanuùka¤ca kuruùvainaü yadãcchasi tadàcàryavacaþ ÷rutvà karõo vaikartanastvaran . asyato laghuhastasya pçùatkairdhanuràcchinat . tasyà÷vànabadhãdbhojo gautamaþ pàrùõisàrathã . ÷eùàstu chinnadhanvànaü ÷aravarùairavàkiran . tvaramàõàstvaràkàle virathaü ùaõmahàrathàþ . ÷aravarsairakaruõà bàlamekamavàkiran . sa chinnadhanvà virathaþ svaü dharmamanupàlayan . khaógacarmadharaþ ÷rãmànutpapàta vihàyasà . màrgaiþ sa kau÷ikàdyai÷ca làghasvena balena ca . àrjunirvyacaradvyomni bhç÷aü vai pakùiràóiva . mayyeva nipatatyeùa sàsirityårdhvaññaùñayaþ . vivyadhustaü maheùvàsàþ samare chidradar÷inaþ . tasya droõo'cchinanmuùñau khaógaü maõimayatsarum . kùurapreõa mahàtejàstvaramàõaþ sapatnajit . ràdheyo ni÷itairvàõairvyadhamaccarma cãttamam . vyasicarmeùupårõàïgaþ so'ntarãkùàt punaþ kùitim . àsthita÷cakramudyamya droõaü kruddho'bhyadhàvata>% iti %<vicetà nyapatadbhåmau saubhadraþ paraborahà . evaü vinihato ràjan eko bahubhiràhave>% bhàø droø paø ..

#<abhimara># puø àbhimukhyena mriyate'tra abhi + mç--àdhàre ap . 1 yuddhe . karaõe ap . 2 bhaye, abhimriyate yasmàt apàdàne ap . 3 màraõavyàpàre badhe 4 bandhane ca abhimukhãbhåya mriyate kartari ac . 5 svasainye 6 dhanà÷ayà pràõanirapekùatayà hastinaü vyàghraü và'bhiyoddhumudyate ca .

#<abhimarda># puø abhi + mçda--bhàve gha¤ . 1 cårõãkaraõe 2 niùpãóane ca . àdhàre gha¤ . 3 yuddhe, 4 madye ca . kartari ac . 5 mardanakartari triø .

#<abhimardana># naø abhi + mçda--bhàve lyuñ . 1 àrambhakaùaüyoganà÷anema cårõãkaraõe 2 niùpãóane ca

#<abhimar÷a(rùa)># puø abhi + mç÷a(ùa) bhàve gha¤ . 1 spar÷e dharùaõe ca %<paràbhimar÷ona tavàsti kaþ karamiti>% kumàø . %<kçtàbhimar÷à(rùà)manumanyamànaþ sutàü tvayà nàma munirvimànya>% ÷akuø . %<paradàràbhimar÷e(rùe)ùu praghçttàn nén mahãpatiþ>% manuþ .

#<abhimar÷a(rùa)ka># triø abhi + mç÷a(ùa) õvul . 1 spar÷akartari 2 dharùaõakartarica %<na duùñaþ ka÷cidapyàsãt paradàràbhimar÷akaþ>% ràmàø .

#<abhimar÷ana(rùaõ)># naø abhi + mç÷a(ùa)--bhàve lyuñ . 1 spar÷e %<nãvãstanapràvaraõasakdhike÷àbhimar÷anam (rùaõam)>% yàø . %<yaþ punaþ paranàrãparidhànagranthiprade÷akucapràvaraõajaghanamårdhakacàdispar÷anaü sàmilàùa ivàcarati>% mitàø . sado'bhimar÷anam(rùaõam) kàtyàø 9, 8, 19, %<tåùõãü pinvanàdãnàü karaõàbhimar÷ana(rùaõa)÷lakùaõadhåpanapradahanoddharaõàvasecanàni>% kàtyàø 26, 1, 27 dharùaõõe ca %<paradàràbhima(r÷a)rùaõam>% smçtiþ .

#<abhimàti># triø abhi--meï kartari ktin na ittvam . ghàtake . %<viùõoþ kramo'syabhimàtihà>% yajuø 12, 5, %<abhimàtiþ rghàtakaþ>% vedadãø . 2 ÷atrau puø hemaø . %<agne! sahasva pçtanà, abhimàtãrapàsya>% yaø 9, 37, abhimàtiþ ÷atrurucyate strãtvamàrùam abhimàtãn ÷atrån vedadãø .

#<abhimàtin># puø abhimàtamanena abhi + meïa--bhàve kta vede pçø na ittvam iùñàø in . ÷atrau . %<bàdhate vi÷vamabhimàtinam>% çø 1, 85, 3 %<abhimàtinam ÷atrum>% bhàø .

#<abhimàtiùàh># triø abhimàtiü ripuü sahate saha--õvivede ùatvam . ripujayini tadvãràso abhimàtiùàhaþ çø 6, 7, 3, %<abhimàtiùàha ÷atråõàmabhibhavitàraþ>% bhà0

#<abhimàtiùàha># triø abhimàtiü ripuü sahate saha--aõ upaø saø vede ùatvam . ripujayini . %<abhimàtiùàhogaveùaõaþ sahamàna udbhit>% athaø 5, 20, 11 .

#<abhimàna># puø abhi + mana--gha¤ . 1 àtmanyutkakarùàrope, 2 mithyàgarùve--balàdidarpe, 3 praõaye, 4 hiüsàyàm . 5 garvamàtre %<saükalpayonerabhimànabhåtam>% kumàø 6 svaråpaj¤àne . %<anàttasya càbhimànasàmathyàt>% kàtyàø 9, 5, 12 %<anàttasya anàttarasasya sarasasyaiva somasya somàbhimànasàmarthyàt somabuddhisàmarthyàditi somoyamiti buddhiranàttarase anabhiùute eva some nàbhiùute>% karkaø . 7 mithyàj¤àne %<abhimànairna mànome jàtidoùeõa vai mahàn>% bhàø ÷àø paø . utsàhàdisamudbodhaþ sàdhàraõyàbhimànataþ sàø daø . mithyàj¤àna¤ca tadabhàvati tatprakàrakaü j¤ànaü yathà dehe àtmatvabuddhiþ àtmani ca asato'pyutkarùasya j¤ànam . ÷uktikàyàü rajataj¤ànam mårkhasya pàõóityàbhimàna ityàdi . abhimàna÷càtmagharma iti vai÷eùikàdayaþ . antaþkaraõadharma iti pàta¤jalàdayo vedàntina÷ca . tatra viparyàsaj¤ànamavidyà sà ca buddhidharmaþ garvàtmakaj¤ànam ahaïkàrasya vçttibhedaþ . ahaïkàra÷càbhimànavçttikamantaþkaraõadravyam sàüø praø bhàø . abhimàno'haïkàraþ sàø såø %<abhimàmo'haïkàrastasmàt dvividhaþ pravartate sargaþ>% sàø kàø abhimàno'haïkàraþ yat khalvàlocitaü, mata¤ca tatràhamadhikçtaþ ÷aktaþ khalvahamatra, madarthà evàmã viùayàþ, mattonànyo'tràdhikçtaþ ka÷cidastyato'hamasmãti yo'mimànaþ so'sàghàraõavyàpàratvàdahaïkàraþ tamupajãvya hi buddhiradhyavasyati kartavyametanmayeti taø kauø . antaþkaraõa¤ca vçttibhedàt trividhamiti sàïkhyàdayaþ %<manobuddhirahaïkàra÷cittaü karaõamàntaram . saü÷ayo ni÷cayogarvaþ smaraõam viùayà ime>% iti caturvidhavçttimattvena cadurvidhaü vedàntinaþ svãcakruþ . %<na hi dhanino gçhasthasya dhanàbhimànino dhanàpahàranimittaü duþkhaü dçùñamiti tasyaiva pravrajitasya dhanàbhimànarahitasya tadeva dhanàpahàranimittaü duþkhaü bhavati . na hi kuõóalinaþ kuõóalitvàbhimànanimittaü sukhaü dçùñamiti tasyaiva kuõóalaviyuktasya kuõóalitvàbhimànahãnasya tadeva kuõóalitvanimitta sukhaü bhavati>% ÷àø bhàø . abhitomànaþ . 8 ÷çïgàrarasàvasthàbhede . %<vipralambho'tha sambhoga ityeùa dvividhomataþ sa ca pårbaràgamànapravàsàtmaka÷caturdhà syàt . mànaþ kopaþ sa tu dvedhà praõayerùyàsamudbhavaþ dvayoþ praõayamànaþ syàt pramode sumahatyapi>% sàø daø adhikaü màna÷abde . 9 vairarniyàtane, %<abhimànadhanasyagatvaraiþ>% kiràø . abhimànena nirvçttaþ ñhak . àbhibhànika abhimànasàdhye triø .

#<abhimànita># triø abhimànogarvojàto'sya itac . jàtagarve 1 jàtàbhimàne abhi + mana + õic--àdhàre kta . 2 abhimànasàdhane maithune surate naø .

#<abhimànin># triø abhi + mana--õini striyàü ïãp . 1 garvayukte 2 praõayakopàdiyukte ca sotyasya manoþ 3 putrabhede puø . taraïgabhãrurvapra÷ca tarasvànugra eva ca abhimànã pravãõa÷ca jiùõuþ saükrandanastathà . tejasvã sabala÷caiva sautyasyaite manoþ sutàþ, haø vaüø . 4 mithyàj¤ànayukte triø . %<abhimànivyapade÷astu vi÷eùànugatibhyàm>% ÷àø såø . %<yatobhimànivyapade÷a eùaþ . mçdàdyabhimàninyovàgàdyabhimàninya÷cetanà devatà vadanasaüvadanàdiùu cetanociteùu vyavahàreùu vyapadi÷yante>% ÷àø bhàø .

#<abhimànuka># triø abhi + mana--bàø uka¤ . abhimàna÷ãle abhimàna÷ca pràguktaþ bàdhitu ÷akte ca . %<anaktà evasyurabhimànukorudraþ pa÷åntsyàt yada¤jyàt>% ÷ataø bràø . %<abhimantuübàdhituü ÷aktaþ syàt>% bhàø .

#<abhimàya># triø abhigatomàyàmavidyàm atyàø saø . iti kartavyavimåóhe aj¤ànenaiva lokànàü kartavyàkartavyeùu mohaþ iti tadgatatvànmåóhatvam .

#<abhimi(me)hya># triø abhi + miha--bàø vede kyap loke õyat . yasyàbhimukhaü mehanaü malamåtratyàgaþ kriyate tasmin %<yatra mekùyan bhavati tat kçùõaviùàõàyà loùñaü và ki¤cidvopahantãyaü te yaj¤iyà tanåriti iyaü vai pçthivã devaya janã sà dãkùitena nàbhimihyà>% ÷ataø bràø .

#<abhimukha># triø abhigatomukham atyàø saø . 1 sammusyatàü gate %<prasàdàbhimukho brahmà pratyuvàca divaukasaþ>% kumàø . %<vànaràbhimukho'gacchadraõeraõavi÷àradaþ>% ràmàø . %<nidrà cireõa nayanàbhimukhãbabhåva>% . mukha÷abdasya svàïgaparatve striyàü và ïãp . abhimukhãpratimà asvàïgaparatve ñàveva abhimukhà ÷àlà . abhigataü mukhaü yasya . tattatkarmakaraõàya 2 preritamukhe udyate . %<pràtaþ prayàõàbhimukhà ya tasmai>% %<puraþ prave÷àbhimukho babhåva>% iti ca raghuþ . %<yuyoja pàkàbhimukhaiþ bharturvij¤àpanàphalaiþ>% kuø . mukha mabhilakùãkçtya avyaø . 3 àbhimukhye avyaø . %<karõaü dadàtyabhimukhaü mayi bhàùamàõe>% amaru÷atakam .

#<abhimukhãkaraõa># naø na amimukhaþ abhimukhaþ kriyate anena abhimukha + cvi--kç--karaõe lyuñ . vyàkaraõokte samboghane . kçte hi sambodhanapadàdyuccàraõe ÷rotà abhimukhã bhavati iti tasya tathàtvam . %<siddhasyàbhimukhãbhàvamàtraü sambodhanaü viduþ . pràptàbhimukhyaþ puruùaþ kriyàsu viniyujyate>% iti haryuktadi÷à abhimatakriyàpravartanàviùayabodhanasyaiva sambodhanapadàrthatvàt pravartayitavyasya tatràbhimukhãbhàvasyàva÷yakatvàcca tathàtvam .

#<abhimukhãbhàva># puø anabhimukhasya abhimukhatayà bhàvaþ . 1 àbhimukhye 2 kàryànukålatàyàm 3 tattatkriyodyame ca .

#<abhimçùña># triø abhi + mç÷a--mçùa--và kta . 1 smçùñe 2 dharùite 3 milite 4 saüsçùñe ca . mçja--kta . kçtamàrjane triø .

#<abhimethaka># triø abhi + mitha--õvul . sarvapràptivàdhane vàkyabhede . striyàü tu ñàpi ata ittvam . %<sarvàptirvà eùà vàcaþ vadabhimethikà sarvekàmàþ a÷camedhe sarbayà vàcà sarvàn kàmànàpnavàma>% ÷ataø bràø .

#<abhimlàta># triø abhi + mlà--tan . sarvatomlàne . naø taø . anabhimlàtaþ tasyàpatyam . ÷ivàø aõ . ànabhimlàtaþ anabhimnàta ityapi namadhyapàñhaþ .

#<abhiyàcana># naø abhi + yàca + lyuñ . abhimuõapràrthane .

#<abhiyàti># puø abhimukhaü yuddhàrthaü yàti yà--ktic . 1 ripau bhàve ktin . 2 yuddhàrthamabhigamane strã .

#<abhiyàtin># puø abhiyàtamanena abhi + yà--bhàve kta iùñàø ini . ÷atrau .

#<abhiyàtç># puø abhimukhaü yàti yuddhàrtham abhi + yà--tçc . 1 ÷atrau, 2 abhimukhagantçmàtre triø . striyàü ïãp .

#<abhiyàyin># triø abhimukhaü yàti yà--õini . abhimukhanantari . %<ràmàbhiyàyinàü teùàü tadevàbhådamaïgalam>% raghuþ .

#<abhiyukta># triø abhi + yuja--kta . 1 paraiþ ruddhe, 2 àsakte vyavahàraviùaye 3 prativàdini ca . %<abhiyukto'bhiyogasya yadi kuryàdapahnavam>% nàraø . %<abhiyuktantu nànyena noktaü viprakçtaü nayediti>% yàø . 4 paràkrànte %<nàgàbhiyukta iva yuktamaho mahebhaþ>% màghaþ . 5 àpte vçddhatame .

#<abhiyugva(jva)n># triø abhi + yuja--ïvanipaü vede pçø kutvama . abhiyoktari %<sa rathena rathãtamo'smàkenàmiyugvanà>% çø 6, 45 15 loke tu abhiyujvà . striyàü ïãp vanãra÷ca .

#<abhiyuj># triø abhimukhaü yunakti abhi + yuja--kip . abhi yoktari %<àbhirvi÷và abhiyujo viùåcãþ>% çø 6, 25, 2 .

#<abhiyoktavya># triø abhi + yuja--tavya . niùedhye %<na sa ràj¤àbhiyoktavyaþ svakaü saüsàdhayan dhanam>% manuþ . vyavahàre yaü prati abhiyogaþ kartuü ÷akyate 2 tasmin prativàdini abhimukhaü 3 yojanãye ca .

#<abhiyoktç># triø abhi + yuja--tçc . 1 vyavahàre--aparàdhayojanakartari vàdini, striyàü ïãp %<abhiyoktà di÷e dde÷yaü karaõaü bànyadudde÷et>% . %<abhiyoktà na cet bråyàdbadhyodaõóya÷ca dharmataþ>% iti ca manuþ 2 yuddhàrthamàkràmiõi ca .

#<abhiyoga># puø abhi + yuja--gha¤ . anyakçtasya nijadharùaõasya nçpàya 1 vij¤àpane, (nàli÷a) abhiyogã dvividhaþ %<abhiyogastu vij¤eyaþ ÷aïkàtattvàbhiyogataþ . ÷aïkà'satàntu saüsargàt tattvaü hoóhàbhidar÷anàt>% nàradokteþ . %<abhiyogamanistãrya nainaü pratyabhiyojayet>% yàø 3 yuddhàrthamàkrame, 4 ÷apathe, 5 udyoge, 6 àgrahe santaþ svayaü parahiteùu kçtàbhi yogàþ nãtiø 7 apacikãrùayàkramaõe, %<sapràpadapràptaparàbhiyogam>% kumàø 8 aminive÷e %<nayàbhiyogaü manasaþ prasàdaü samàpayasvàtmaguõena kàmam>% ràmàø 9 apacikãrùayànirodhe . %<kùubhitaü vanagocaràbhiyogàditi>% kiràø .

#<abhiyogin># triø abhi + yuja--ghinuõ . 1 abhiyogakartari vàdini %<mithyàbhiyogã daõóyaþsyàt vivàdàt dviguõaü damam>% yàø . 2 àkramakartari, 3 àgrahayukte, 4 abhiniviùñe, 5 yojanakartari ca .

#<abhiyojana># naø bhç÷aü yojanam . yojitasya dàóhàrthyaü punaryojane %<abhiyojanaü nàma yuktasya punaryojanamiti>% màdhaø .

#<abhirakùaõa># naø abhito rakùaõam . mantràdinà sarvataþ ÷veta sarùapàdivikùepaiþ yàtudhànàdibhyo 1 rakùaõe 2 sardvato rakùaõe càbhàve a . abhirakùàpyatra strã . %<pra÷àntabàdhaü di÷ato'bhirakùayà>% kiràø .

#<abhirakùita># triø abhitorakùitaþ . sarvatorakùite .

#<abhirakùitç># triø abhitorakùati tçc striyàü ïãp . sarvato rakùake %<varõànàmà÷ramàõà¤caràjà sçùño'bhirakùità>% manuþ

#<abhirata># triø abhimusvatayà bhç÷aü và rataþ . 1 atyàntàsakte 2 abhimukhatayà rate ca .

#<abhirati># strã abhito ratiþ pràø saø . àsaktau %<na mçgayàbhiratirnadurodaram>% raghuþ .

#<abhiramya># triø abhiramate bhç÷aü ramate'tra àghàre yat . manorame .

@<[Page 298b]>@
#<abhiràj># triø abhito ràjate abhi + ràja + kvip . 1 adhikadãpti÷ãle 2 adhã÷vare ca .

#<abhiràddha># triø abhi + ràdha--kta . sevite .

#<abhiràma># puø abhiramyate'smin rama + àdhàre gha¤ . 1 sundare 2 priye, 3 manohare ca . %<÷rotràbhiràmàþ ÷çõvantau rathanemisvanonmukhaiþ>% ÷rotràbhiràmadhvaninà rathena %<yasyàtmagehe nayanàbhiràmaþ>% iti ca raghuþ grãvàbhaïgàbhiràmaü muhuranupatati svandane dattadçùñiþ ÷akuø . %<ràma ityabhiràmeõa vapuùà tasya noditaþ>% raghuþ .

#<abhiruci># puø bhç÷à atyantà ruciþ pràø saø . 1 atyantarucau

#<abhiråpa># triø abhiråpayati sarvaü svàtmakaü karoti cuø råpaac . 1 ÷ive, 2 viùõau ca . abhiråpayati niråpayati . 3 paõóite . utkçùñaü råpaü yasya . 4 kandarpe, 5 candre ca . 6 manohare triø . %<utkçùñàyàbhiråpàya varàya sadç÷àya ca>% manuþ . %<abhiråpaguõabhåyiùñhà pariùat>% ÷akuø 7 anuråpe triø %<kàmamanabhiråpramasyà vayaso valkalam>% ÷akuø . abhiråpasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ àbhiråpakam ùya¤ àbhiråpya¤ca saundaryàdau naø . %<arcakasya tapoyogàdarcanasyàti÷àyanàt . àbhiråpyàcca vimbànàü devaþ sànnidhyamçcchati>% tiø taø puø .

#<abhilakùya># triø abhilakùyate uddi÷yate abhi + lakùa õyat . 1 udde÷ye . lakùyasya ÷aravyasyàbhimukhyam avyayãø . 2 ÷aravyàbhimukhye avyaø . %<÷abdaü pratigajaprepsurabhilakùyamapàtayam>% raghuþ . lyap . 3 lakùyãkçtyetyarthe avyaø .

#<abhilaïghana># naø abhi + laghi--bhàve lyuñ . ullaïghane . %<trayàõàmeva bhåtànàü sàgarasyàbhilaïghane>% ràmàø .

#<abhilaùaõãya># triø abhi + laùa--karmaõi anãyar . kàmye . eùñavye . tavya . abhilaùitavyo'pyatra triø .

#<abhilaùita># triø abhi + laùa--karmaõi kta . 1 iùñe abhilàùaviùaye . bhàve kta . 2 abhilàùe icchàyàm naø .

#<abhilàpa># puø abhilapyate manaþsaükalpo'nena . 1 manaþsaükalpàvedake ahamidaü kariùye ityàdiråpe vàkye kàmye hi kàmàbhilàpasahitakru÷ajalatilatyàgaråpaþ saïkalpaþ kàrya iti pràø taø prakramàdhikaraõam . 2 àtmãyaj¤ànàkàrollekhivàkye ca yathà bhåtalaü ghañàbhàvavaditi j¤ànàvedakaü ghañonàstãti vàkyaü yathà ca ayaü ghaña iti j¤ànottaramanuvyavasàyàtmakaj¤ànasyàvedakaü ghañamahaü jànàmãti vàkyam %<na nirùvipakaü j¤ànaü tasya gràhakamiùyate tathà'bhilàpasaüsargayogyatvavirahànnaca savikalpakaj¤ànavedyànàü hi vacanaprayogayogyatà na tu rasasyeti>% sàø daø . kathane ca %<tadabhàvàbhilàpàcca>% ÷àø såø .

#<abhilàva># puø abhi + lå--gha¤ . chedane .

#<abhilàùa(sa)># puø abhi + laùa(sa)--gha¤ . 1 icchàyàü, 2 lobhe ca . abhericchàdyotakatvàt tadupasçùñalasericchàrthatvam . %<ato'bhilàùe prathamaü tathàvidhe>% iti raghuþ mànuùàmanujavyàghra! sàbhilàùàþ sutàn prati devãmàø . %<na khalu satyameva ÷akuntalàyàü mamàbhilàùaþ>% ÷akuø .

#<abhilàùaka># triø abhi + laùa--õvul . 1 abhilàùayukte .

#<abhilàùin># triø abhi + laùa--õini striyàü ïãp . abhilàùa÷ãle %<jalàbhilàùã jalamàdadànàm>% %<agacchadaü÷ena guõàbhilàùiõã>% iti ca raghuþ %<asaü÷apaü kùatraparigrahakùamà yadàryamasyàmabhilàùi me manaþ>% ÷akuø .

#<abhilàùuka># triø abhi + laùa--uka¤ . abhilàùa÷ãle, %<jayamatra bhavànnånamaràtiùvabhilàùukaþ>% kiràø .

#<abhivadana># maø abhirànukålye anukålaü vadanaü kathanam . 1 ànukålyàrthakathane abhivàdane . vadanasya mukhasyàbhimukhyam avyayãø . 2 mukhasyàbhimukhye avyaø .

#<abhivandana># naø abhitaþ sarvato'bhimukhe và vandanam . 1 sarvatonatikaraõe 2 abhimukhapraõàme ca . %<ubhayoreva÷irasà cakre pàdàbhivandanam>% ràmàø .

#<abhivayas># triø abhimataü ÷reùñhaü vayo'sya pràø baø . prakçùñavayaske %<tãvrasyàbhivayaso asya pàhi>% çø 10, 160, 1 .

#<abhivartin># triø àbhimukhyena vartate abhi + vçta--õini striyàü ïãp . 1 abhimukhe vartamàne %<kalpantàü ca raõàrthàya mçtyukàlàbhivartinaþ>% ràmàø .

#<abhivarùaka># triø abhitovarùakaþ . 1 sarvatovarùaõakartari .

#<abhivarùaõa># naø abhitovarùaõam . sarvatovarùaõe .

#<abhivarùin># abhitorvarùati abhi + vçùa--õini striyàü ïãp . sarvatovarùake .

#<abhivàt># triø àbhimukhyena vàti gacchati và--÷atç striyàü ïãp . 1 anucare, 2 %<abhivànabhibhåtyai råpam>% ÷ataø bràø .

#<abhivàda># puø abhi + cuø vada--bhàve ac . 1 abhitaþ praõàme%<pratyutthànàbhivàdàbhyàü punastàn pratipadyate>% iti %<nàmamadheyasya ye kevidabhivàdaü na jànate>% iti ca manuþ

#<abhivàdaka># triø abhi + cuø vada--õvul . 1 àbhimukhyena natikàrake . àyuùmàn bhava saumyeti vàcyovipro'bhivàdakaþ (ne) manuþ .

@<[Page 299b]>@
#<abhivàdana># naø abhimukhãkaraõàya vàdanaü vadanam cu0--vadalyuñ, abhimukhaü vàdyate à÷ãranena vada--õic--lyuñ và . 1 nàmagrahaõapårbakanatau 2 pàdagrahaõena vàcà và natau . tat prakàro yathà %<årdhvaü pràõàhyutkràmanti yånaþ sthavira àyati . pratyutthànàbhivàdàbhyàü punastàn pratipadyate .. abhivàdana÷ãlasya nityaü vçddhopasevinaþ . catvàri saüpravardhante àyurvidyà ya÷o balam .. abhivàdàt paraü vipro jyàyàüsamabhivàdayan . asau nàmàhamasmãti svaü nàma parikãrtayet .. nàmadheyasya ye kecidabhivàdaü na jànate . tàn pràj¤o'hamiti bråyàt striyaþ sarvàstathaivaca .. bhoþ÷abdaü kãrtayedante svasya nàmno'bhivàdane . nàmnàü svaråpabhàvohi bhomàva çùibhiþ smçtaþ .. àyuùmàn bhava saumyeti vàcyo vipro'bhivàdakaþ (ne) . akàra÷càsya nàmno'nte vàcyaþ pårbàkùaraplutaþ .. yo na vettyabhivàdasya vipraþ pratyabhivàdanam .. nàbhivàdyaþ sa viduùà yathà ÷ådrastathaiva saþ .. bràhmaõaü ku÷alaü pçcchet kùattrabandhumanàmayam . vai÷yaü kùemaü samàgamya ÷ådramàrogyameva ca .. avàcyo dãkùito nàmnà yavãyànapi yo bhavet . bhobhavatpårbakaü tvenamabhibhàùeta dharmavit .. parapatnã tu yà strã syàdasambandhà ca yonitaþ . tàü bråyàdbhavatãtyevaü subhage! bhaginãti ca .. màtulàü÷ca pitçvyàü÷ca ÷va÷urànçtvijo gurån . asàvahamiti bråyàt pratyutthàya yavãyasaþ .. màtçùvasà màtulànã ÷va÷råratha pitçùvasà . saüpåjyà gurupatnãvat samàstà gurubhàryayà .. bhràturbhàryopasaügràhyà savarõàhanyahanyapi . viproùya tåpasaügràhyà j¤àtisambandhiyoùitaþ .. piturbhaginyàü màtu÷ca jyàyasyà¤ca svasaryapi màtçvadvçttimàtiùñhet màtà tàbhyàü garãyasã .. da÷àbdàkhyaü paurasakhyaü pa¤càbdàkhyaü kalàbhçtàm . tryabdapårbaü ÷rotriyàõàü svalpenàpi svayoniùu .. bràhmaõaü da÷avarùantu ÷atavarùantu bhåmipam . pitàputtrau vijànãyàdbràhmaõastu tayoþ pità .. vittaü bandhurvayaþ karma vidyà bhavati pa¤camã . etàni mànyasthànàni garãyo yadyaduttaram .. pa¤cànàü triùu varõeùu bhåyàüsi guõavanti ca . yatra syuþ so'tra mànàrhaþ ÷ådro'pi da÷amãü gataþ .. cakriõo da÷amãsthasya rogiõo bhàriõaþ striyàþ . snàtakasya ca ràj¤a÷ca panthà deyo varasya ca .. teùàntu samavetànàü mànyau snàtakapàrthivau . ràjasnàtakayo÷caiva snàtako nçpamànabhàk>% iti manuþ %<ràjartvik÷rãtriyàdharmapratiùedhyupàdhyàyapitçvya màtàmahamàtula÷va÷urajyeùñhabhràtçsambandhina÷càcàryavat . patnya eteùàü sarvarlàþ . màtçùvasà pitçùvasà jyeùñhà svasà ca .. ÷va÷urapitçvyamàtulartvijàü kanãyasàü pratyutthànamevàbhivàdanam . hãnavarõànàü gurupatnãnàü dåràdabhivàdanaü na pàdopasaüspar÷anam . gurupatnãnàü gàtrotsàdanà¤janake÷asaüyabhamapàdaprakùàlanaü na kuryàt>% viùõuþ . %<pàdopasaügrahaõaügurusamavàye'nvaham . abhigamya tu viproùya màtàpitçtadbandhånàü pårvajànàü vidyàguråõàü tattadguråõà¤ca sannipàte parasya . nàma procyà hamayamityabhivàdo'j¤asamavàye strãpuüyoge'mivàdato'niyamameke na viproùya strãõàmamàtçpitçvyabhàryàbhaginãnàü, nopasaügrahaõaü bhràtçbhàryàõàü ÷va÷rvà÷ca . çtvik÷va÷urapitçvyamàtulànàntu yavãyasàü pratyutthànamanabhivàdyàtapànthaþ pårbaþ pauro'÷ãtikàvaraþ ÷ådro'pyapatyasamenàvaro'pyàryaþ ÷ådreõa nàma càsya varjayedràj¤a÷càjapaþ preùyobhobhavanniti vayasyaþ samàne'hani jàtoda÷avarùavçddhaþ pauraþ pa¤cabhiþ kalàbharaþ strãtriya÷càraõastribhiþ ràjanyorva÷yaþ karmavidyàhãnodãkùitasya pràkkrayàt . vittabandhukarmajàtividyàvayàüsi mànyàni paravasãyàüsi ÷rutantu sarvebyogarãyastanmålatvàddharmasya ÷rutaþ>% gautaø . anabhivàdyà÷ca %<samidvàryudakumbha puùpànnahastomàbhivàdayedyaccàdhyevaüyuktamiti>% baudhàyanaþ . %<japayaj¤ajalasya¤ca samitpuùpaku÷ànalàn dantakàùñha¤ca bhakùya¤ca vahantaü nàbhivàdayediti>% laghuhàrãtaþ . anyatràpi . %<samitpuùpaku÷àgnyambu--mçdannàkùatapàõikaþ . japaü homa¤ca kurvàõonàbhivàdyo dvijo bhavediti>% ca .

#<abhivàdya># triø abhivàdayitumarhaþ yat . 1 abhibàdanàrhe abhivàdyà÷càbhivàdana÷abde uktàþ . %<gurupatnã tu yuvatinàübhivàdyeha pàdayoþ>% manuþ . lyup . 2 abhipraõamyetyarthe avyaø .

#<abhivànya># triø abhi + vana--saübhaktau karmaõi õyat . saübhajanãye . %<abhivànyavatsàyàþ ptajuhuyàt>% ÷rutiþ .

#<abhivàsas># avyaø vàsasa upari avyayãø . parihitavastrasyoparibhàne sa và abhivàsaþ saünahyati ÷ataø bràø . %<parihitasya vastrasya upari>% bhàø .

#<abhivàhya># abhi + vaha--õyat . 1 abhitã vahanãye . bhàve õyat . 2 vahane naø %<havyakavyàbhivàhyàya sarvasyàsya ca guptaye>% iti anuþ .

#<abhividhi># puø abhito vidhirvyàptiþ . 1 vyàptau, mayyàdàyàü hi avaghibhåtaü vihàya tattatkàryànvayaþ abhividhau tu avaghi sahite kàryànvaya iti tasya vyàpakatà ataevoktam maryàdàbhividhisandehe kàryànvitatvàdabhividhergraõamityabhi yuktaiþ . %<àï maryàdàbhividhyoþ>% pàø . %<abhividhau bhàva inuõ>% pàø %<maryàdàyàmabhividhau kriyàyogeùadarthayoþ . ya àkàraþ sa ïit prokta>% muø boø .

#<abhivimàna># puø paramàtmani, %<yastvenaü pràde÷amàtramabhivimànaü vai÷vànaramupàste>% iti chàø uø . etasya niruktiþ ÷àø bhàùye dar÷ità . pratyagàtmatayà sarvaiþ pràõibhirabhivimãyata iti abhivimànaþ . abhigato và'yaü pratyagàtmatvàt, vimàna÷ca mànaviyogàdityarbhivimànaþ . abhivimãte và sarvaü jagatkàraõatvàdityabhivimànaþ iti .

#<abhivçtti># strã abhi + vçt--ktin . abhigamane %<svargasya no tasyàbhivçttyai>% tàø bràø %<abhivçttyai abhigamanàya>% bhà0

#<abhivyakta># triø abhi + vi + anja--karmaõi kta . 1 abhivyaktiyukte 2 sàükhyàdima--siddhàrvirbhàvayukte %<tatra daivamabhivyaktaü pauruùam paurbadehikam puø abhivyaktamàvirbhåtaü phaladànonmukham>% raghu0

#<abhivyakti># strã abhi + vi--anja--ktin . 1 prakà÷e såkùmaråpeõa sthitasya (kàraõàtmanà sthitasya) kàraõasya 2 kàryaråpeõàvirbhàve . sàïkhyapàta¤jalàdimate hi utpatteþ pràk kàryaü sat kàraõàvyàpàreõa vyarjyate yathoktam . sàükhyasåtre . %<trividhavirodhàpatte÷ca>% . %<atha sarbaü kàryaü trividhaü sarvavàdisiddhamatãtamanàgataü vartamànamiti . tatra yadi kàryaü sadà sanneùyate tadà trividhatvànupapattiþ . atãtàdikàle ghañàdyabhàvena ghañàderatotàdidharmakatvànupapatteþ sadasatoþ sambandhànupapatteþ . ki¤ca pratiyogitvasya pratiyogiråpatve taddoùatàdavasthyàt . abhàvamàtrasvaråpatve pañàdyabhàvo ghañàdyabhàvaþ syàdabhàvatvàvi÷eùàt . abhàveùvapi svaråpato vi÷eùàïgãkàre càbhàvatvasya paribhàùàmàtratvaprasaïgàt . atha pratiyogyevàbhàvavi÷eùaka iti cenna asataþ pratiyoginaþ pràgabhàvàdiùu vi÷eùakatvà sambhavàditi . tasmànnityasyaiva kàryasyàtãtànàgatavartamànàvasthàbhedà eva vaktavyàþ . ghaño'tãto ghaño vartamàno ghaño bhaviùyanniti pratyayànàü tulyaråpataucityàt . na tvekasya bhàvaviùayatvamanyayo÷càbhàvaviùayatvamiti . te evàtãtànàgatatve avasthe dhvaüsapràgabhàvavyavahàraü janayatastadatiriktàbhàvadvaye pramàõàbhàvàditi evamatyantàbhàvànyonyàbhàvàpapyadhikaraõasvaråpàveva . na caivaü pratiyogisattàkàle'pyadhikaraõasvaråpànapàyàdatyantàbhàvapratyayaprasaïga iti vàcyam parairapi pratiyogimati de÷e tadatyantàbhàvà ïgãkàràt . pratiyogisambandhasyàtãtànàgatràvasthayoreva sàmayikàtyantàmàvatvasambhavàcca . tasmànnàsmatsiddhànte'bhàvo'tiriktaþ ki¤ca ghaño dhvasto ghaño bhàvã ghaño'tra nàstotyàdipratyayaniyàmakatayà ki¤cidvastvàkàïkùàyàü tadbhàvaråpameva kalpyate làghavàt . abhàvasyàdçùñasya kalpane gauravàditi>% praø bhàø .. %<nàsadutpàdo nç÷çïgavat>% såø .. nara÷çïgatulyasyàsata utpàdo'pi na sambhavatãtyarthaþ .. %<upàdànamiyamàt>% såø .. mçdyeva ghaña utpadyate tantuùveva paña ityevaü kàryàõàmupàdànakàraõaü prati niyamo'sti . sa na sambhavati utpatteþ pràk kàryàsattàyàü hi na ko'pi kàraõe vi÷eùo'sti yena ka¤cidevàsantaü janayennetaramiti . vi÷eùàïgãkàre ca bhàvatvàpattergatamasattayà . sa eva ca vi÷eùo'smàbhiþ kàryasyànàgatàvasthetyucyata iti . etena yadvai÷eùikàþ pràgabhàvameva kàryotpattiniyàmakaü kalpayanti tadapyapàstam . abhàvakalpanàpekùayà bhàvakalpyane làghavàt . bhàvànàü dçùñacàdanyànapekùatvàcca . ki¤càbhàveùu svato vi÷eùe bhàvatvàpattiþ . pratiyogivi÷eùa÷ca pratiyogyasattàkàle nàsti . ato'bhàvànàmavi÷iùñatayà na kàryotpattau niyàmakatvaü yuktamiti .. %<÷aktasya ÷akyakaraõàt>% såø .. kàrya÷aktimattvamevopàdànakàraõatvam anyasya durvacatvàt làghavàcca . sà ÷aktiþ kàryasyànàgatàvasthaivetyataþ ÷aktasya ÷akyakàryakaraõànnàsata utpàda ityarthaþ .. %<kàraõabhàvàcca>% såø utpatteþ pràgapi kàryasya kàraõàbhedaþ ÷råyate tasmàcca satkàryasiddhyà nàsadutpàda ityarthaþ . kàryasyàsattve hi sadasatorabhedànupapattiriti . utpatteþ pràk kàryàõàü kàraõàbhede ca ÷rutayaþ . taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãt . sadeva saumyedamagra àsãt . àtmaivedaümagra àsãt . àpa evedamagra àsurityàdyàþ .. %<na bhàve bhàvayoga÷cet>% såø .. manvevaü kàryasya nityatve sati bhàvaråpe kàrye bhàvayoga utpattivogo na sambhavati asataþ sattva evotpattivyavahàràditi cedityarthaþ .. %<nàbhivyaktinibandhanau vyavahàràvyavahàro>% såø .. kàryotpattervyavahàràvyavahàrau kàryàbhivyaktinimittakau . abhivyaktita utpattivyavahàro'bhivyaktyamàvàccotpattivyavahàràbhàvaþ na tyasataþ sattayetyarthaþ . abhivyakti÷ca na j¤ànaü kintu vartamànàvasthà . kàraõavyàpàro'pi kàryasya vartamànalakùaõapariõàmameva janayati . sata÷ca kàryasya kàraõavyàpàràdabhivyaktimàtraü loke'pi dç÷yate . yathà ÷ilàmadhyasthapratimàyà laiïgikavyàpàreõàbhivyaktimàtraü tilasthatailasya ca niùpãóanena, dhànyasthataõóulasya càvaghàteneti . taduktaü và÷iùñhe . %<susåkùmàvasthayà cakrapadmarekhàþ ÷ilodare . yathà sthità÷citerantastatheyaü jagadàvalã>% .. eteùàmivàsmàkamapyanàgatàvasthàyàþ pràgabhàvàkhyàyà abhivyaktihetutvàcceti . nanvatãtamapyastãtyatra kiüpramàõaü? na hyanàgatasattàyàmiva ÷rutyàdayo'tãtasattàyàmapi sphuñamupalabhyanta iti . maivam . yogipratyakùatvànyathànupapattyànàgatàtãtayorubhayoreva sattvasiddheþ pratyakùasàmànye viùayasya hetutvàt . anyathà vartamànasyàpi pratyakùeõàsiddhyàpatteþ tasmàddhiyàmautsargikapràmàõyenàsati bàdhake yogipratyakùeõàtãtamapyastãti siddhyati yoginàmatãtànàgatapratyakùe ca ÷rutismçtãtihàsàdikaü pramàõaü yogavàrtike prapa¤citamiti . nanvabhivyaktirapi pårbaü satã và'satã và . àdye kàraõavyàpàràt pràgapi kàryasyàmivyaktyà svakàryajanakatvàpattiþ kàraõavyàpàra÷ca viphalaþ . antye càbhivyaktàveva satkàryasiddhàntakùatiþ asatyà evàbhivyakterabhivyaktyaïgãkàràditi atrocyate . kàraõavyapàràt pràk sarvakàryàõàü sadàsattvàbhyupagamenoktavikalpànavakà÷àdvañavat tadabhivyakterapi vartamànàvasthayà pràgasattvena tadasattànivçttyarthaü kàraõavyàpàràpekùaõàt . anàgatàvasthayà ca satkàryasiddhàntasyàkùateþ . nanvekadà sadasattvayorvirodha iti cet . prakàrabhedasyoktatvàt . nanvevamapi pràgabhàvàmaïgãkàreõa pràgasattvameba kàryàõàü durvacamiti . maivam . avasthànàmeva parasparàbhàvaråpatvàditi .. nanu satkàryasiddhàntarakùàrthamabhivyakterapyabhivyaktireùñavyetyata àha . %<pàramparyato'nveùaõà vãjàïkuravat>% såø .. pàramparyataþ paramparàråpeõevàbhivyakteranudhàvanaü kartavyam vãjàïkuravat pràmàõikatvena càsyà adoùatvàdityarthaþ . vãjàïkuràbhyàü càtràyameva vi÷eùo yadvãjàïkurasthale kramikaparamparayànavasthà, àbhivyaktau caikakàlãnaparamparayeti . pràmàõikçtvantu tulyameveti . sarvakàryàõàü svaråpato nityatvamavasthàbhirvinà÷itvaü ceti pàta¤jalabhàùye vadadbhirvyàsadevairapãyamanavasthà pràmàõikatvena svãkçteti . %<utpattivadvàhadoùaþ>% såø .. yathà ghañotpatterutpattiþ svaråpameva vai÷eùikàdibhirasadutpàdavàdibhiriùyate làghavàt tathaivàsmàbhirghañàbhivyakterapyabhivyaktiþ svaråpamevaiùñavyà làghavàt . ata utpattàvivàbhivyaktàvapi nànavasthàdoùa ityarthaþ . athaivamabhivyakterabhivyaktyanaïgãkàre kàraõavyàpàràt pràk tasyàþ sattvànupapattyà satkàryavàdakùatiriti cenna . asmin pakùe sata evàbhivyaktirityeva satkàryasiddhànta ityà÷ayàt . abhivyakte÷càbhivyaktyabhàvena tasyàþ pràgasattve'pi nàsatkàryavàdatvàpattiþ . nanvevaü mahadàdãnàmeva pràgasattvamiùyatàü kimabhivyaktyàkhyàvasthàkalpaneneti cenna . taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãdityàdi ÷rutibhiravyaktàvasthàyàþ satàmeva kàryàõàü siddheþ tathàpyabhivyakteþ pràgabhàvàdisvãkàràpattiriti cenna . tisçõàmanàgatàdyavasthànàmanyo'nyasyàbhàvaråpatayoktatvàt tàdç÷àbhàvanivçttaya eva ca kàraõavyàpàrasàphalyàdisambhavàt . ayameva hi satkàryavàdinàmasatkàryavàdibhyo vi÷eùo yat tairucyamànau pràgabhàvadhvaüsau satkàryavàdibhiþ kàryasyànàgatàtãtàvasthe bhàvaråpe procyete . vartamànatàkhyà càbhivyaktyavasthà ghañàdvyatirikteti dhañàderavasthàtrayavattvànubhavàditi . anyat tu sarvaü samànam . ato nàstyasmàsvadhika÷aïkàvakà÷a iti sàüø praø bhàø . %<ataþ siddhaü pràk kàryotpatteþ kàraõasadbhàvaþ . kàryasya càbhivyaktiliïgatvàt abhivyakteþ kàryasya ca sadbhàvaþ pràgutpatteþ siddhaþ . katham? abhivyaktiliïgatvàt . abhivyaktirliïgamasyetyabhivyakti÷ca sàkùàdvij¤ànàlambanatvapràptiþ . yaddhi loke pràvçtaü tamaàdinà ghañàdi vastu tadàlokàdinà pràvaraõatiraskàreõa vij¤àna viùayatvaü pràpnuvat pràk sadbhàvaü na vyabhicarati . tathedamapi jagat pràgutpatterityavagacchàmaþ na hi avidyamàno ghaña udite'pyàditya upalabhyate>% vçø bhàø . 3 anyathà sthitasya anyaråpeõa prakà÷e %<abhirvyakterityà÷marathyaþ>% ÷àø såø . atimàtrasyàpi parame÷varasya pràde÷amàtratvamabhivyaktinimittaü syàt abhivyajyate kila pràde÷aparimàõaþ parame÷vara upàsakànàü kçte, prade÷eùu và hçdayàdiùu pràõavióhyàsthàneùu vi÷eùeõàbhivyajyate tataþ parame÷vare'pi pràde÷amàtra÷rutirabhivyakterupapadyata ityà÷marathya àcàryomanyate iti bhàø .

#<abhivya¤jaka># triø abhivya¤jayati prakà÷ayati abhi + vi + anja--õic--õvul . prakà÷ake àlaïkàrikaprasiddhavya¤janayà vçttyà prakà÷ake ca guõàbhivya¤jakau ÷abdàrtho %<guõàbhivya¤jaka÷abdàrthavattvasyàpi rasàbhivya¤jakatvena upacàrata>% iti ca sàø daø .

#<abhivyàpaka># triø abhi + vi + àpa--õvul . abhitovyàpake sarvàvayavàvacchedena vyàpakeyathà vçkùàderàkà÷asaüyogaþ, kapi saüyogàdistu naivaü tasya svàdhikuraõe vçkùa eva målàvacchedenàsaüttvàt . vaiyàkaraõokte sarbathà vyàpakatàvati àdhàrabhede %<aupa÷leùiko vaiùayiko'bhivyàpaka÷cetyàdhàrastridhà>% siø kauø . yathà sarbasmin brahmàsti .

#<abhivyàpti># strã abhi + vi + àpa--bhàve ktin . 1 abhitovyàptau savàüvayavàvacchedena vyàptau . vyàpti÷abde vistaraþ .

#<abhivyàpya># triø abhi + vi + àpa--karmaõi õyat . 1 sarvàvayavacchedena 1 vyàpye . lyap . 2 sarvato vyàpyetyarthe avyaø . %<abhivyàpyàkarùaõamapavarga>% iti su÷ruø .

#<abhivyàhàra># puø abhi + vi + à + hç--gha¤ . 1 pra÷astoktau 2 abhitaþ kathane vyàïupasargayuktasya harateþ kathanàrthatvàdabhiyogàttasyaiva samyaktvàrthatà . ataeva %<çcaü và yajurvà sàma và'bhivyàharatãti>% ÷ataø bràø %<nàbhivyàharayet brahma svadhàninayanàdçte>% manau ca tathàrthe eva abhivyàharateþ prayogaþ . samupasargayoge tu sàhitye'sya råóhiþ .

#<abhivlaïga># puø abhi + vlagi--gatau gha¤ . abhigamane yàsàü tisraþ pa¤cà÷atobhivlaïgairapàyava çø 1, 113, 4 . abhivlaïgairabhigamanaiþ vlaïgatirgatikarmeti bhàø .

#<abhi÷aüsana># naø àbhimukhyena ÷aüsanamàkro÷avacanaü vàropyàpavàda÷ca . samakùamàko÷aråpe pàruùyakathane 1 ayaü caura ityàdinà 2 mithyàpavàde ca %<÷ataü bràhmaõamàkru÷ye>% tyupakramya pa¤cà÷adbràhmaõo daõóyaþ kùatriyasyàbhi÷aüsane iti vàkpàruùye abhi÷aüsanaprayegàttayostulyàrthatvam %<svabhàryàntu yadà krodhàdagamyeti naro vadet>% yàø vyàkhyàyàü svabhàryàbhi÷aüsanamiti vij¤àne÷vareõoktam . 3 àbhimukhyena kathanamàtre ca %<÷ataü strãdåùaõe dadyàt dve tu mithyàbhi÷aüsane>% iti yàj¤aø .

#<abhi÷aüsin># triø abhi + ÷ansa--õini . 1 samakùamàkro÷ake 2 apavàdavàkyaprayoktari ca %<mithyàbhi÷aüsino doùo dviguõo'nçtavàdina>% iti yàø .

#<abhi÷aïkà># strã abhi + ÷aïka--bhàve a . 1 sarvathà ÷aïkane 2 saü÷aye 3 bhrame ca . %<upeyuùã kalpalatàbhi÷aïkayà>% kiràø %<kalpalatàbhi÷aïkayà kalpalatàbhrameõa>% malliø . saü÷ayasya sthàõurvànaroveti ubhayakoñij¤ànaråpatve'pi tadãyàyathàrthakoñiviùayatvena bhramasya tadãyaikatarakoñiviùayakatvàt tathàtvam . aya¤ca mithyàbhåtakoñimevàvagàhate iti vi÷eùaþ . kartari ac . 2 sarvataþ ÷aïkite triø .

#<abhi÷aïkita># triø spabhi + ÷aïka--kta . 1 sandigdhe 2 bhrànte ca .

#<abhi÷apta># triø abhi + ÷apa--kta . idaü te'niùñaü bhåyàdityevaü råpasya guruvipràdyabhi÷àpasya udde÷ye . %<na nàma grahaõaü kuryàt janakasya gurostathà . bhàryàyà abhi÷aptasya kçpaõasya vi÷e ùata>% iti ùuràø .

#<abhi÷abdita># triø àbhimukhyena ÷abditaþ . 1 samakùamàhåte 2 samakùakathite ca .

#<abhi÷as># triø abhi + ÷ansa--kvip . abhi÷aüsanakartari %<yadà÷aüsà niþ÷asàbhi÷asà>% çø 10, 164, 3 .

#<abhi÷asta># triø abhi + ÷ansa--kta . ayaü parastriyaü gacchatãtyàdinà mithyàvàkyena maithunaviùayakadoùàropo yasmin jane kçtaþ tasmin . %<abhi÷asto mçùà kçcchraü caredàgneya meva và>% yàø . %<niyamya prayatovàcamabhi÷astàüstu varjayet>% smçtiþ . abhi + ÷asa--badhe kta . 3 hiüsite 2 àkrànte ca triø . %<àturàmabhi÷astàü và cauravyàghràdibhirbhayaiþ>% manuþ . %<abhi÷astàmàkràntàmiti>% pràø taø raghuø . ubhayataþ bhàve--kta 4 àko÷e, 5 apavàdakathane 6 hiüsane 7 abhi÷àpe ca naø . %<eva¤caiva nara÷reùñhaþ rakùyà eva dvijàtayaþ . ÷àparàdhànapi hi tàn viùayànte samutsçjet abhi÷astamapi hyeùàü kçpàyota vi÷àmpate>% ! bhàø ÷àø paø .

#<abhi÷astaka># triø abhi÷aste abhi÷àpe bhavaþ kan . vaidyakokte abhi÷àpajajvaràdau %<vçttà ye devadrohàbhi÷astakà atharvakçtà upasargakçtà÷ca>% su÷rutaþ .

#<abhi÷asti># strã abhi + ÷ansa--ktin . 1 abhi÷àpe %<uruùyà õo abhi÷asteþ somaþ>% çø 1, 91, 15 . abhi÷asterabhi÷àparåpànnindanàt bhàø . 2 apavàde %<imàü mithyàbhi÷asti¤ca kçùõasya samudàhçttàm>% haø vaüø . abhi + ÷asa badhe bhàve ktin . 3 hiüsàyàü %<titikùante abhi÷astiü janànàm>% çø 3, 30, 1 . %<abhi÷astiü hiüsàm>% bhàø . ÷asyate hiüsyate'nena karaõe ktin . 4 hiüsàhetau, %<purà tasyà abhi÷asteradhãhi>% çø 1, 71, 10 %<abhi÷asteþ hiüsàhetoþ>% bhàø . àbhimukhyena ÷astiryàcanam . 5 pràrthanàyàm .

#<abhi÷astya># triø abhi÷astimarhati yat . 1 hiüsàrhe 2 àkro÷àrhe ca

#<abhi(bhã)÷àpa># puø abhi + ÷apa--gha¤ và dãrghaþ . 1 mithyàpavàdakathane 2 àropitadoùakathane 3 aniùñaü te bhåyàdityàkro÷e ca %<veda mithyàbhi÷àpàstaü na spç÷anti kadàcana>% haø vaüø .

#<abhi÷irogra># triø ÷irasobhimukhamagraü yasya . 1 årdha målàghogre %<oùadhe . tràyasvainamiti sapta darbhapi¤jalãrdakùiõasyàü kapuùõikàyàmabhi÷irogrà upadanighàti>% goø . abhi÷irogràþ årdhamålàdhogràþ saüø taø raghunandanaþ .

#<abhi÷oka># puø abhilakùya ÷okaþ . ka¤cidabhilakùãkçtya kçte ÷oke . ÷uca--lyuñ . abhi÷ocanamapyatra naø .

#<abhi÷rà(÷ra)va># puø abhi + ÷ru--ap vede gha¤ . abhitaþ ÷ravaõe %<çtaü dive tadavocaü pçthivyàmabhi÷ràvàya>% ÷rutiþ .

#<abhi÷vaitya># triø abhitaþ ÷vaityaü ÷uddhacàritryàdasya . ÷uddhacarite %<adakùiõamayajjvànamabhi÷vaityeti vyàharan>% bhàø droø pa0

#<abhiùaïga># puø abhi + sanja--gha¤ . 1 paràbhave, 2 akro÷e, 3 ÷apathe, 4 vyasane ca %<amiùaïgajaóaü vijaj¤ivàniti>% raghuþ %<tãbràbhiùaïgaprabhaveõa vçttim>% kumàø %<jàtàmiùaïgo nçpatirniùaïgàt>% %<tato'bhiùaïgànilavipraviddhà>% %<vinodayiùyanti navàbhiùaïgàm>% iti ca raghuþ %<navàbhiùaïgàü nåtanaduþkhàmiti>% malliø . 5 àsaktau %<muhuriti vanavibhramàbhiùaïgàt>% màghaþ 6 bhåtàdyàve÷e abhighàtàbhiùaïgàbhyàmabhicàràbhi÷àpataþ màdhavanidànam .

#<abhiùava># puø abhi + så--ap . 1 yaj¤àïgasnàne, 2 niùpãóane, 3 surotpàdanàdivyàpàre, 4 somalatàpàne, 5 tatkaõóane ca %<adryàdànaprabhçti triparyàyànabhiùavàn karoti>% kàtyàø 10, 1, 4 . %<niryàtya ràjànamabhiùuõvanti vyàkhyàto'bhiùava>% iti karkaø . %<àpyàyanàbhiùavà÷vadàbhyeùu ca>% kàtyàø 7, 6, 28 . sarvajit mahàvrataþ saüvatsaradãkùaþ saptàhàbhiùavastisra upasadaþ kàtyàø %<saüvatsaràdårdhaü saptàhe'tãte'bhiùavaþ såtyà>% karkaø . 6 snàne . %<japopavàsàbhiùavairmunãnàm>% kiràø . karaõe ap . 7 aïgulyàmiti niruø somakaõóanasàdhanatvàt tathàtvam . àdhàre ap . 8 yaj¤e .

#<abhiùavaõa># naø abhi + su--lyuñ . abhiùava÷abdàrthe snànamàtre %<÷irasà harinmaõinibhaþ sa vahan kçtajanmano'bhiùavaõena jañàþ>% kiràø karaõe lyuñ striyàü ïãp . abhiùavasàdhane %<÷årpaü pavitraü tuùà çjãùàbhiùavanãràpaþ>% athaø .

#<abhiùahya># triø abhitaþ sahyaþ . 1 soóhuü ÷akye . lyap . 2 prasahyetyarthe avyaø %<abhiùahya tu vaþ kanyàü kuryàddarpeõa mànavaþ>% . manuþ .

#<abhiùàc># triø abhi + saca--õvi--khàrthe õic--kvip và . 1 àbhimukhyena sambandhuü samarthe 2 abhibhàvuke ca %<vaso abhiùàcaçùvàn>% çø 6, 63, 9 .

#<abhi(bhã)ùàh># triø abhi + saha--õvi õic--kvip và ùatvam và dãrghaþ . 1 ÷atrujayini 2 sahana÷ãle ca .

#<abhiùikta># triø abhi + sica--kta . 1 kçtàbhiùeke ràjàdau %<kandapaü parivãkùya nåtanamanoràjyàbhiùiktam>% sàø daø . %<dãkùiteùvabhiùikteùu bratatãrthapareùu ca>% paràø . %<senàpatyena devànàmabhiùikto guhastadà>% bhàø vaø paø 2 snàte ca . abhiùiktena nirvçttam saïkalàø aõ . àbhiùiktaþ abhiùiktanirvçtte kåpe puüø .

#<abhiùuta># triø abhi + su--kta . 1 niùpãóite 2 kçtàbhiùave somàdau ca 3 kà¤jike naø .

#<abhiùeka># puø abhi + sica--gha¤ . 1 vidhinà ÷àntyarthaü, secane, 2 adhikàrapràptyarthaü snàne, yathà %<athàbhiùekaü raghuvaü÷aketoþ>% raghuþ . mantràdinà ÷irasi jalaprakùepamàtreõa 3 màrjane . 4 snànamàtre ca . %<kçtàbhiùekàü hutajàtavedasam>% kumàø . %<niùyandinãranikareõa kçtàbhiùekàþ>% màghaþ %<tatràbhiùekaü kurvàõo gosahasraphalaü labhet>% . %<tatràbhiùekaü kurbãta pitçdevàrcane>% rataþ tatràbhiùekaü kurbãta nàgatãrthe naràdhipa . bhàø vaø paø . 5 karmànte ÷àntyarthaü snàne ca . suràstvàmabhiùi¤cantu ityàdimantrairsnàne tacca matkçtatulàdànàdipaóvatau 206 pçùñhe dç÷yam . 6 pratiùñhàdau devàdeþ snapane ca . karaõe gha¤ . 7 jale .

#<abhiùektç># triø abhi + sica--tçc . abhiùektaristriyàü ïãp .

#<abhiùekya># triø abhiùektumarhati abhi + sica--õyat kutvam . abhiùekayogye %<abhiùekyàbhaviùyata samàpluvanta ityàha ràjaputràn>% kàtyàø 20, 2, 17 %<yåyama÷varakùàü samàpluvantaþ paññàbhiùekayogyà bhaviùyatha>% karkaø .

#<abhiùecana># naø abhi + sica--bhàve lyuñ . abhiùeka÷abdàrthe abhiùecane hitam ñha¤ . àbhiùecanikam . abhiùeka dravyamantràdau triø . karaõe lyuñ . abhiùekadravye naø .

#<abhiùecanãya># triø abhi + sica--karmaõi anãyar . abhiabhiùekàrhe %<ye và etasyodçcaü gamiùyanti ràùñraü te bhaviùyati ràjàno abhiùecanãyàþ>% ÷ataø bràø . sàdhvarthecha . 2 abhiùekadravye triø %<puroóà÷asviùñikçto'bhiùecanãyavat>% kàtyàø 18, 6, 15, %<ràjasåyasyàntargatàbhiùecanãya somasyeva>% karkaø %<abhiùecanãyeùñyà>% ÷ataø bràø .

#<abhiùeõana># naø saha inena senà tayàbhimukhaü yàti ÷atroþ abhi + senà + õic--lyuñ ùatvam . yuddhàrthaü ÷atrorabhimukhaü senayà saha jigãùorgamane .

#<abhiùñana># puø abhi + stana ap ùatvam . siühanàde %<abhiùñane te adrivo yat sthà>% çø 1, 8014, %<abhiùñane miühanàde>% bhàø .

#<abhi(bhã)ùñi># triø abhi + yaja--iùa vàktin vede pçø ekàø . 1 abhiyaùñavye %<mahàü abhiùñirojasà yaø 33, 25, abhãjyate ityabhiyaùñavyaþ veø dãø . 2 abhilàùe, . àsàdabhiùñikçdavase yàsadugraþ>% yaø 20, 48 abhiùñimabhilàùaü karotãtyabhiùñikçt manorathapradaþ iti vedadãø .

#<abhiùñuta># triø abhi + stu--kta . 1 varõite, 2 stute, ca .

#<abhi (sya)ùyanda># puø abhi + syanda--bhàve gha¤ apràõi kartari và ùatvam . 1 ativçttau 2 sravaõe 3 jalàdikùaraõe ca . kartari gha¤ . 4 adhike . %<khargàbhiùyandava manamiti>% kumàø . %<bhåtapårbamabhåtapårbaü và janapadaü parade÷àpavàhanena svade÷àbhiùyandavamanena và nive÷ayediti>% kauñiø . àdhàre gha¤ . 5 netrarogahetau . %<pràveõa sarbe nayanàmayàste bhavantyabhiùyandanimittamålàþ>% . tasmàdaübhiùyandamudãryàmàõamupàcadedà÷u hitàya dhãmàn su÷ruø . uùõàbhitaptasya jalaprave÷àddårekùaõàt svapnaviparyayàcca . svedàdrajodhåmaniùevaõàcca chardervighàtàdvamanàtiyogàt dravàttathànnànni÷i sevitàcca viõmåtravàtakramanigrahàcca prasaktasaürodana÷okakopàcchirobhighàtàdatimadyapànàt . tathà çtånà¤ca viparyayeõa kle÷àbhighàtàdatimaithunàcca . vàùpagrahàt såkùmanirãkùaõàcca netre vikàràn janayanti doùàþ . sa ca caturvidhaþ yathà . vàtàt pittàt kaphàdraktàdabhiùyanda÷caturvidhaþ . pràyeõa jàyate ghoraþ sarva netràmayàkaraþ . su÷ruø .

#<abhiùyandanagara># naø abhiùyandena pradhànanagaràtivçddhyà tadativàhena kçtaü nagaram . ÷àkhànagare amiùyandaramaõamityapi pàñhaþ . ralaõaü ratisnànaü 6 taø . tatràrthe .

#<abhiùya(sya)ndin># triø abhiùyandate abhi + syanda--õini apràõikartari và satvam 1 sarvataþ srute . %<payo'bhiùyandi gurvàmaü pràya÷aþ parikãrtitam>% su÷ruø .

#<abhiùvaïga># puø abhi + svanja--gha¤ . 1 utkañaràge 2 anàtmanyahaübuddhau ca %<asaktiranabhiùvaïgaþ putradàragçhàdiùu>% gãtà

#<abhisaürabdha># triø abhi + sam + rabha--kta . 1 kruddhe .

#<abhisaüvçtti># strã abhi + sam + vçta--ktin . 1 vyavahàre 2 abhiniùpanne ca

#<abhisaü÷raya># caø abhitaþ saü÷rayaþ . 1 sarvata à÷raye %<yadi kuryàt bhavànevaü vile'ssinnabhisaü÷rayam>% ràmàø .

#<abhisaüsàra># avyaø saüsàrasyàbhimukhyam avyayãø . saüsàràbhimukhye . abhi + sam + sç--bãpsàyàü õamul . abhinàvopsàdyotanàt na dvitvam . abhisaüsàram abhigamyàbhigamyetyarthe . %<mahànàgamivàbhisaüsàraü didçkùitàraþ>% ÷aø brà0

@<[Page 305a]>@
#<abhisaühita># triø abhi + sam + dhà--karmaõi kartari và kta . 1 phalodde÷ena kçte 2 abhisandhiviùayabhåte 3 abhisandhikartari ca %<vimuktidàye'nabhisaühiteùu>% rucistavaþ .

#<abhisantàpa># puø abhisantàpyate'nena abhi + sam + tapa--õickaraõe ac . 1 abhi÷àpe . tapa--bhàve gha¤ . 2 abhitaþ santàpe . tapa--àdhàre . gha¤ . 3 yuddhe .

#<abhisandhaka># triø abhi + sam + dhà--ka--svàrthe kan . 1 paraguõàsahanena àkùepake, %<vaióàlavràtakoj¤eyohiüsraþ sarvàbhisandhakaþ manuþ>% . %<abhisandhakaþ paraguõàsahanena sarvàkùepaka iti>% kållåø .

#<abhisandhà># strã abhi + sam + dhà--bhàve aï . 1 abhisandhau 2 phalodde÷e 3 va¤cane ca .

#<abhisandhàna># naø abhi + sam + dhà--lyuñ . 1 parava¤cane . %<paràbhisandhànaparaü yadyapyasya viceùñitam>% raghuþ . %<paràbhimandhànaparàmantriõaþ>% kàdaø 2 phalodde÷e 3 abhisandhau ca . %<phalàbhisandhànaparà na yoginaþ>% puràø .

#<abhisandhàya># puø abhi + sam + dhà--bhàve gha¤ . 1 abhisandhau phalàdyudu÷e . lyap . 3 phalàdyuddi÷yetyarthe avyaø . %<abhisandhàya tu phala dambhàrthamapi caiva yat>% gãtà .

#<abhisandhi># puø abhi + sam + và--bhàve ki . 1 phalàdyude÷e . %<svargàbhisandhi makçtaü va¤canàmiva menire>% kumàø . %<svadhàbhujaþ kàmyaphalàbhisandhau>% rucistavaþ .

#<abhisandhita># triø abhisandhà jàtà'sya tàraø itav . 1 jàtàbhisandhau abhisandhiviùaye .

#<abhisampatti># triø abhi + sam + pada--ktin . 1 abhitaþ sampattau anyaråpasyànyathàbhavane, %<cityasyàhavanãyàbhisampatteþ>% kàtyàø 18, 6, 35 . àhavanãya eva cityàbhisampatti ÷ravaõàt %<yo vàva cito'gnirnighoyate tàmeveùñakàmeùa sarvo'gnirabhisampadyata>% iti÷rutiþ ekavàraü cityasyopari nidhànenàhavanãyàgnereva sarvadà cityàtmakatàsampannà karkaø .

#<abhisampad># strã adhikà sampad pràø saø . 1 adhikasampattau . abhilakùya saükhyàü sampad . tattatsaükhyàdisàmyena sampannatàyàm %<tànyubhayànyekaviü÷atiþ sampadyante dvàda÷a màsàþ pa¤cartavastraya ime lokà asàvàditya ekaviü÷aþ etàmabhisampadam>% ÷ataø bràø . %<yaiùà sakhyàsampattistàmabhilakùya bhavati>% bhàø . sampadamabhilakùya avyayãø ñac samàø . amisampadam sampadamabhilakùyãkçtyetyarthe avyaø .

#<abhisampàta># puø abhi + sam + pata--àdhàre gha¤ . 1 yuddhe . bhàve gha¤ . 2 patane . karaõe gha¤ . 3 abhi÷àpe lokaprasiddhiþ .

#<abhisambandha># puø abhi + sam + bandha--gha¤ . 1 abhitaþ sambandhe %<dravyàõàü karmasaüyoge guõàtvanàbhisambandhaþ>% %<phalàrthitvà tu svàmitve nàbhi>% jaiø såø %<vaijikàdabhisambandhàdanarundhyàdaghaü tryaham>% manuþ 2 vàkyàdau àkàïkùitapadànvaye ca padànàmanvaya÷ca padàrthàyanvayogyatvaeva .

#<abhisara># triø abhitaþsarati sç + ña striyàü ïãp . 1 sahàye 2 anucare . %<tathaivàbhisaràsteùàü tyaktàtmàno jaye dhçtàþ>% bhàø uø paø . %<atha sàbhisaraü ÷araistarasvã>% màghaþ .

#<abhisaraõa># naø abhi + sç--lyuñ . 1 abhigamane 2 nàyakayorekatareõa ràgeõa saïketasthànagamane ca .

#<abhisarjana># naø abhi + sçja--bhàve gha¤ . 1 dàne 2 badhe 3 utsçùñe ca

#<abhisàya># avyaø àbhimukhye avyayoø . sàyàhnàbhimukhye . %<÷ritodayàdrerabhisàyamuccakairacåcuraccandramaso'bhiràmatàm>% màghaþ .

#<abhisàra># puø abhi + sç--àdhàràdau gha¤ . 1 yuddhe, 2 sàhàyye, 3 sàghane 4 striyàþ puüso và saübhogàrthaü nirjanasaïketasthàna÷amane ca . %<àrabdhe rabhasànmayà priyasakhi! krãóàbhisàrotsave>% . abhisàraprakàra÷ca . %<sveùu gàtreùu saülãnà måkãkçtavibhåùaõà>% . avaguõñhanasaüvãtà kulajà'bhisaredyadi . vicitrojjvalave÷à tu valannåpuranisvanà pramodasmeravadanà syàdve÷yà'bhisaredyadi . madaskhalitasaülàpà vibhramãtpullalocanà . àviddhagatisa¤càrà svàt preùyà'bhisaredyadi .. kùetra vàñã bhagnadevàlayo dåtãgçhaü vanam . màlaya¤ja ÷ma÷àna¤ca nadyàdãnàü tañã tathà evaü kçtàbhisàràõàü pu÷calãnàü vinodane, sthànànyaùñau tathà dhvàntacchanneùu kvacidà÷raye iti sàø daø . kartari gha¤ anucarepuø %<abhisàreõa sarveõa tatoyuddhamavartata>% bhàø baø paø .

#<abhisàrikà># strã abhisarati abhisàrayati và kàntaü saïketasthàna abhi + sç--õic--bà õvul . 1 %<abhisàrayate kànta yà manmathava÷aüvadà . svaya vàbhisaratyeùà dhãrairuktàbhi sàrikà>% sàø daø ukte nàyikàbhede %<anabhij¤àstamisràõàü durdineùvabhisàrikàþ>% kumàø %<yaþ sa¤caro'bhådabhisàrikàsràm>% raghuþ .

#<abhisàrin># triø abhisarati õini . 1 àbhimukhyena gantari 2 anucare ca striyàü ïãp . %<ùaùñha triùñupe traiùñubhapadà dvau tu jàgatau yasyàþ sà jàgate jagatã, traiùñubhe triùñup . vairàjau jàgatau càbhisàriõã>% anuø kraø ukte vaidikacchandobhede strã yamyàþ vairàjau dvau pàdau dvau ca pàdau jàgatau sà'bhisàriõãti tadarthaþ .

#<abhisçùña># puø abhi + sçja--kta . 1 datte, 2 utsçùñe, 3 tyakte ca

#<abhisvar># naø svç--bhàve--vic svaþ abhitaþ svaþ svaraõaü ÷abdo bà yasya . abhitaþ svarayuktestotrabhede %<abhisvarà niùadà gà avasyavaþ>% çø 2, 21, 5 abhitaþ svaþ svaraþ ÷abdanaü và yasya tena stotreõa bhàø . %<stotraü nemiü namanti cakùasà meùaü viprà abhisvarà>% çø 8, 97, 12 %<abhisvarà abhisvaraõena stotreõa>% bhàø .

#<abhisvara># puø abhi + svç--ap . àbhimukhyena preraõe %<sthàtarathasya haryorabhirabhisvare>% ÷rutiþ .

#<abhihata># triø abhi + hana--kta . 1 abhivàtasaüyogavati . %<sodãrõomårdhnyabhihato vaktramàpadya màrutaþ>% ÷ikùà . 2 tà óite %<paraspareõàbhihatà vineduþ>% puø . 3 guõite ca . %<atyonyahàràbhihatau haràü÷au>% lãlàø .

#<abhiharaõa># naø abhi + hç--lyuñ . 1 àbhimukhàharaõe %<kàrmukàbhiharaõàya maithilaþ>% raghuþ . 2 vivàhàdau yautakadàne ca .

#<abhihava># puø abhihåyate abhi + hve--ap saüprasàraõa¤ca . àbhimukhyenàhvàne hu--ap . 2 sarvatohome .

#<abhihasya># triø abhi + hasa--yat . upahasanoye %<yaste mado'va ke÷ovike÷o yenàbhihasyaü puruùaü kçõoùi>% athaø 6, 30, 2, lyap . 2 upahasyetyarthe avyaø .

#<abhihàra># puø abhi + hç--gha¤ . 1 apacikãrùayà abhigamyàkramaõe, 2 sàkùàccaurye, 3 abhiyoge, 4 kavacàdidhàraõe 5 saü÷leùaõe 6 melane ca . %<atidåràt sàmãpyàdindriyaghàtànmanonavasthànàt . saukùmyàdvyavadhànàdabhibhavàt samànàbhihàràcca>% sàüø kàø . %<samànàbhihàràt toyadavimuktànudavindån jalà÷aye na pa÷yati>% sàø kauø .

#<abhihita># triø abhi + và--kta . 1 abhidhayà vçttyà bodhite 2 ukte . %<abhihite prathamà>% vàø . abhidhàna¤ca pràyeõõa tiï kçttaddhitasamàsaiþ kkacidavyayena . tattadgatasaükhyàyà abhihitatve kartçkarmaõorabhihitatvamiti naiyàyikàþ bhavati ca gràmaü gacchati caitraþ gràmo gamyate caitreõetyàdau kartçkarmagatasaükhyàyà àkhyàtenàbhidhànamatastatra prathamopapattiþ . tathàcàsvyàtàrthasaükhyàvattvena kartçkarmaõoþ abhihitatvam . vaiyàkaraõamate kartçkarmaõoreva àkhyàtenàbhidhànamiti bhedaþ . %<anabhihite>% pàø anabhihite ityadhikàye karmàdau dvitãyàdi %<iti pravi÷yàbhihità dvijanmanà>% kuø asya vacyarthakatayà gauõe karmaõi kta . vacanodde÷yatvena tasyàþ karmatvàduktatà . gauõakarmaõo'prayoge tu mukhyakarmaõovacanàderuktatà . %<vàsudevenàbhihite vàkye tena mahàtmanà>% bhàø uø paø .

#<abhihitànvaya># abhihitànàmanvayaþ . abhibhàvçttyà(÷aktyà)upa sthàpitànàmarthànàü parasparasaübandhe . tathà hi abhidhàvçttyà padàrthabodhane dvidhà prakàraþ . anvitàbhidhànam abhihitànvaya÷ca tatra momàüsakà evamàhuþ %<sarveùàü ÷abdànàü vyavahàràdeva prathamaü vyutpattirgçhyate itaropàyànàü ÷abdavyutpattyaghãnatvàt . tathà hi prayojakasya vàkyoccàraõànantaraü prayojyapravçttimupalabhamàno bàlaþ prekùàvadvàkyoccàraõasya prayojanajij¤àsàyàü tadantayavyatirekànubidhàyitvàdupasthitatvàcca prayojyavçddhapravçttireva prayojanamavadhàrayati na càki¤citkurvatastàdarthyaü sambhavatãti tadvàkyajanyaü pravçttyanukålaü kàryatàj¤ànameva kalpayati svapravçttau bàlena kàryatàj¤ànasya hetutvàvadhàraõàt tathà ca prekùàvat pravçttiþ kàryatàj¤ànàdhãnà pravçttitvàt madãyapravçttivadityanumãùate tatra kàraõàntarànupasthiteþ ÷abdasyaivopasthitestasyaiva kàryatàj¤ànahetutvamavadhàrya tatraiva ÷aktiü kalàyati pa÷càccànvayavyatirekàbhyàü kriyàkàrakapadànàü kàryànvitatattadartheùu ÷aktiü gçhõàti prathamaü gçhãtasàmànya÷aktyanurodhàt . tata÷ca padaü kàryànvitaj¤àna÷aktaü padatvàditi sàmànyato'vagataþ svàrthaþ, vi÷eùaþ naraü nàdhiganaþ sa ca uttarakàle suhçdupade÷àdibhirava gamyate . ataþ pravçttiparàõàmeba ÷abdànàü pravartakaj¤ànajanakatvam tacca kkacit sàkùàt kvacitparamparayà kàryànvitam tatra sàkùàt yajeta ghañamànayetyàdau vàkye . vidhi÷eùãbhåtàrthabàdàdau tu paramparayà . kàryànvaya iti sarvatra vede kàyyànvitasvàrthabodhakatà svaråpàkhyànaparàõàntu kàvyanàñakàdenàü padàrthàsaüsargàgraheõa saüsargasya vyavahàraþ na tu saüsargagraheõa, tathà ca vyavahàreõaivànumite itarànvitaj¤àne karaõatvagrahàt tatraiva ÷aktirgçhyate upasthitatvàt nacàgre tattyàgaþ hetvabhàvàt . na tu padàrthamàtre ÷aktigrahaþ vyavahàràttasyànupasthiteþ upàyàntaràttadupasthittyantarakalpane mànàbhàvàta . eva¤ca itarànvitasvàrtha j¤àna÷aktatvena j¤àta pada svàrthànvayànubhàvakamiti vàkyàrtha eva ÷aktyà'bhidhãyate ityanvitàbhidhànavàdinaþ>% . abhihitànvayavàdinastu naiyàyikàdayasteùàmayamà÷ayaþ . itarànvitapadàrthaj¤ànopasthitau padàrthaj¤ànaü vi÷eùyamiti tadupasthitau padàrthasya viùayatvàt vi÷iùñaj¤ànasya vi÷eùyaviùayatvaniyamàditi tatraiba ÷aktiþ kalpyate làghavàt natva'nvayàü÷e'pi gaurabàt astu và prathamamitarànvite ÷akti graho'gre tasya tyàgaþ àkàïkùàyogyatàdilabhyatvapratisandhànàt ananyalabhyasyaiva ÷abdàrthatvàt prathama gçhãtatvamàtrasyàki¤citkaratvàt tathà ca ghaña÷aktatvenaj¤àtaü padaü svàrthasmaraõadvàràkàïkùàdisahakàriva÷àt samabhivyàhçtapadàrthena sahasvàrthasyànvayamanubhàvayati svabhàvàdityanyathaivànvayaj¤ànodayàt kiü tatra ÷aktyà, anvayamàtra÷aktàvapi anvayavi÷eùaj¤ànàrthamàkàïkùàderava÷yamapekùaõàt taireva sahakàribhiranvayavi÷eùàvagamasambhavàt . kriyàkàrakapadayoþ pratyekamitarànvitasvàrthabodhakatve'vàntaravàkyàrthadvayabodhaprasaïgàt . na caikameva padamanvitàbhidhàyakamitarattu anvayapratiyogismàrakamiti vàcyam avi÷eùàt kasyàbhidhàyakatvamityanirõayàt . ki¤ca kima÷akyayorevànvaye ÷aktiþ? uta ÷akyayoþ? àdye yasya kasyàpi anvayabodhakatvàpatteratiprasaïgaþ syàt tathà ca ÷akyànvayàbhidhàyakatvaü vàcyaü evaü ca ÷akye ÷akyànvaye ca dvidhà ÷aktiþ kalpanãyeti gauravam . atha anvayatàtparyakatayà tatpratipàdakaü padamityubhayasasmatam tàtparyanirvàhikà ca vçttiþ sà ca na gauõã na và lakùaõeti agatyà ÷aktiþ svãkàryoti cet vçttiü vinàpi tàtparyanirvàhàt kiü vçttyà, padànàmuktakrameõànvayabodhakatvasambhavàt anyathà ÷aktyaiva tàtparyanirvàhàva÷yambhàve lakùaõocchedaþ syàt . atha ghañamànayetyàdau pratyekamanvaye satyeva vi÷eùànvayasàmànye jij¤àsà bhavati na ca sàmànyànavagame vi÷eùe sà sthàdityatastatra ÷aktiriti cenna kàrakeõa kriyàyàþ kriyayà ca kàrakasya sàmànyata àkùepàt dçùñe phale tadãyarasajij¤àsàvat tadupapatteþ tata÷ca padàrthe eva ÷aktiþ na padàrthànvayàü÷e tasmàt padaj¤ànaü karaõaü padàrthasmaraõaü vyàpàraþ àkàïkùàdisahakàràt smàritapadàrthànvayànubhavaþ phalamiti .

#<abhihåti># strã abhi + hve--ktin . àbhimukhyenàhvàne .

#<abhihrat># triø abhi + hç--karmaõi ati vede pçø na guõaþ . àbhimukhyena hriyamàõe . %<duritàdamihrataþ ÷aüsàdaghàdabhihrataþ>% çø 1, 128, 5 %<abhihrata àbhimukhyena hriyamàõàn>% bhàø .

#<abhihvar># triø abhi + hvç--vic . 1 kuñilagantari %<nàbhihvare padaü nidadhàti mçtyave>% athaø 6, 76, 3 abhi + hvçkarmaõi ap . abhihvaraþ upahvare gantavyade÷àdau .

#<abhihvrat># triø hvç kauñilye kartari ati pçø . àbhimukhyena kuñilaü kurbati %<ninitsorabhihvratàmasi>% çø 1, 189, 6, %<abhihvratàmàbhimukhyena kuñilaü kurvatàm>% bhàø .

#<abhihåti># strã abhi + hvç--ktic vede pçø . kuñilasvabhàve . %<÷atabhujibhistamabhihvuteraghàte>% çø 1, 166, 8 %<abhihvuteþ kuñilasvabhàvàt>% bhàø .

#<abhã># triø nàsti bhãryasya . bhaya÷ånye . kap . abhãko'pyatra

#<abhãka># triø abhi + kan %<anukàbhikàbhãkàþ kamayità>% pàø niø . 1 kàmayamàne %<medasvinaþ sarabhasopagatànabhãkàn>% màghaþ . 2 kråre 3 utsuke ca . àbhimukhyena kàyati prakà÷ate dãrghaþ . 4 samãpe %<prataïgàvayo vahantvaruùàmabhãke>% çø 1, 118, 5, %<abhãkegçhasamãpe>% bhàø . 4 abhi + iõa + kak . 5 abhigate triø %<yàmannuruùyatàmabhãke>% çø 7, 86, 1, %<abhãke abhigate>% bhàø . 6 kavau 7 svàmini ca triø .

#<abhãkùõa># triø abhi + kùõu--tejane bàø óa pçø dãrghaþ abhigataþ kùaõaü bà pçø . 1 santate 2 bhç÷e ca . 3 kriyàpaunaþpunye naø . %<mahàraõyamanabhãkùõopasevitam>% ràmàø . abhãkùõasya bhàvaþ ùya¤ . àbhãkùõyam santatabhàve %<nityabãpsàyoþ>% pàø %<àbhãkùõaye>% iti siø kauø .

#<abhãkùõam># avyaø abhi + kùõu--bàø óamu pçø dorghaþ . paunaþpunyesvaràdi . %<abhãkùõamakùuõõatayà'tidurgamam>% màghaþ .

#<abhãta># triø abhi + iõa--kta naø taø . 1 abhigate . na bhãtaþ virodhe naø taø . 2 bhãtabhinne utsàhànvite triø .

#<abhãti># strã abhàve naø taø . 1 bhayàbhàve 2 taddànàrthàyàm abhayamudràyà¤ca . %<para÷ugçgavaràbhãtihastaü prasannam>% ÷ivadhyànam . 6 taø . 3 bhãti÷ånye triø . abhi + iõaktin . abhigamane 4 %<abhãtimarye>% iti çø 7, 21, 9 . %<abhãtimabhigamanam>% bhàø . karmaõi ktin . 5 samãpe .

#<abhãpat># triø abhi + pata--kvip dãrghaþ . abhigamanakartari . abhãpatovçùñibhistarpayantam çø 1, 164, 52, %<abhãpato'bhigamanavataþ>% bhàø .

#<abhãpsita># triø abhi + àpa + sana--kta . 1 abhãùñe abhilaùite .

#<abhãpsu># triø abhi + àpa + san--u . abhilàùuke .

#<abhãma># triø virodhe naø taø . 1 bhayànakaminne saumye .

#<abhãmàna># puø abhi + mana--kvip và dãrghaþ . abhimàna÷abdàrthe

#<abhãra># puø abhimukhãkçtya ãrayati gàþ abhi + ãraþ ac . gãpe jàtivàcakàdanta÷abdatvena tataþ striyàü ïãp .

#<abhãru(lu)># triø naø taø . 1 bhãru(lu)bhinne yuddhàdàbutsàhànvita . %<sthàne yuddhe ca ku÷alànabhãrånavikàriõaþ>% manuþ %<te và÷ãmata iùmiõo abhãravaþ>% çø 1, 87, 6 . 2 vañukabhairave puø %<abhãrurbhairavo bhãrurbhåtapoyoginãpatiþ>% vañukastavaþ 7 taø . yuddhasthàne naø . ÷atamålyàü strã asaïkucitapatratvàttathàtvam . và åï . abhãråþ ÷atamålyàm . %<abhãråmisisindhåthavatsako÷ãrapadmakaiþ>% su÷rutaþ .

#<abhãruõa># abhi + ru--bàø unan dãrghaþ . 1 abhimukhe %<yaccàbhidudrohànçtaü yacca ÷epe abhãruõam>% ÷rutiþ .

#<abhãrupavã># strã na bhãråõi asaükucitatvàt patràõyasyàþ jàtau ïãp . ÷atamålyàm .

#<abhãla># naø abhi + ãra--ac rasya laþ . 1 kaùñe 2 bhayànake 3 tadvati . tri0

#<abhãlàpa># puø abhi + lapa--bhàve ùa¤ dãrghaþ . abhimukhakathanaråpe ÷abde . %<àlàpà÷ca pralàpà÷càbhãlàpalapa÷ca ye>% athaø 11, 8, 25 lap lapanaü bhàve kvip tatodvandvaþ . tena lapanàlàpapralàpàbhãlàpà÷catvàra iha uktàþ . abhãlàpalap iti ÷abdakalpanaü bhramavijçmbhitam .

#<abhãvarga># puø abhi + vçja--àdhàre gha¤ . abhimukhasaüghe %<ahaü ràùñrasyàbhãvarge nijobhåyàsamuttamaþ>% athaø 3, 5, 20 .

#<abhãvarta># puø abhivartante gacchanti svargamanena abhi + vçta--karaõe gha¤ . 1 brahmasàmani tacca uda¤camçtãùàhamityasyàü yonà vutpannaü bràhmaõàcchaüsinaçtvigabhedasya pçùñhyastrotram . %<abhãvartobrahmasàma bhavati abhãvartena vai devàþ svargaü lokamabhyavartanta yadabhyavartanta tadabhãvarto brahmasàma bhavati svargasya lokasyàbhivçttyai>% tàø bràø . %<abhivçttisàdhanatvàdasya sàmro'bhãvartasaüj¤à niùpannà>% bhàø . tadabhãvartasyàbhãvartatvamiti sàükhyàyanasåø . etadabhovartàkhyaü sàna pårbasmin pakùasi vidyamànànàmàbhiplavikànàmahnàü svarasànnàü ca màdhyandine savane yajamànànvàrabdhena brahmaõà pçùñhastrotratayà kartavyaü, tathà uttarasmin pakùasi %<indrakratunna àbhare>% tyeka eva pragàthaþ brahmasàmà÷rayaþ kartavyaþ . pratyahaü ca tasmin pragàthe anyadanyatsàma brahmaõà pçùñhyastrotràrthaü kartavyam iti tàø bràø bhàø . 2 saüvatsare . %<abhãvartaüþ saviü÷aþ>% yajuø 14, 23 . abhivartyate àbartyata ityabhovartaþ sàmàvçttiråpaþ sa viü÷aþ stomaþ yadvà abhivartayatyàvatta yati sarvàõi bhåtànãtyabhãvartaþ savatsaraþ upasargasya gha¤yamanuùye bahulamiti pàø dãrghaþ . dvàda÷amàsasaptartusaüvatsararåpaviü÷atisaïkhyayà sahitaþ saviü÷aþ . ya eùa saviü÷astomaþ tamupadadhàtãtyarthaþ %<saüvatsaro và abhãvartaþ iti saüvatsaro hi sarvàõi bhåtànyabhivartate>% ÷rutiþ veø dãø . 3 abhãvartenetyàdike såkte %<athainaü sàrayamàõamupàruhyàbhãrvataü vàcayati>% à÷vaø gçø . 4 abhivçttisàdhane havirbhede ca . %<abhãvartena haviùà yenendro abhivàvçte>% çø 10, 174, 1 .

#<abhã÷u># puø abhi + a÷a--un pçø ata ittvam . 1 vàhau %<abhã÷avo'bhya÷nuvate karmaõi>% niruø . 2 a÷varajjau . %<sthirà vasantu neyoratho a÷và sa eùàü susaüskçtà abhã÷avaþ>% çø 1, 138, 12, . 3 kiraõe %<praphullatàpi¤chanibhairabhã÷ubhiþ>% màghaþ %<suyantubhiþ sarva÷àsairabhã÷ubhiþ>% çø 5, 44, 4, abhã÷ubhiþ ra÷mibhiþ bhàø . 4 %<aïgulau ca abhã÷avo'ïgulayaþ>% çø bhàø ukteþ .

#<abhã÷umat># puø abhã÷avaþ kiraõà bàhulyena santyasya matup . sårye %<kùitipaþkùipturabhã÷umàniva>% màghaþ .

#<abhãùaïga># puø abhi + sanja--gha¤ dãrghaþ . abhiùaïga÷abdàrthe .

#<abhãùu># puø abhi + iùa + ku . 1 kiraõe (làgàma) iti khyàte 2 pragrahe, 3 kàme, 4 anuràge ca . sarve koùakàrà mårdha nyàntatayà peñhuþ lokavedayostu tàlavyàntaprayogaþ malliø .

#<abhãùña># triø abhi + iùa--kta . 1 và¤chite, 2 dayite, 3 hçdye ca %<snàtakaü gurumabhãùñamçtvijam>% màghaþ . %<àtmànamakhilàdhàramà÷raye'bhãùñasiddhaye>% veø sàø .

#<abhukta># triø bhuja--karmaõi kta naø taø . 1 abhakùite annàdau 2 akçtabhoge puõyàdau ca . %<nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapi>% puràø . bhoga÷ca bhojanãyadravyàhàraþ karmakçtasukhaduþ svànubhava÷ca .. bhuktaü bhojanaü bhàve kta ar÷àø ac naø taø . 3 bhuktavadbhinne %<bhuktàbràhmaõàþ pãtà gàva iti ar÷a àdyaca>% pàø bhàùyam . mugdhabodhe tu kartari kta ityuktam . %<abhuktau hyatithirvrajan>% smçtiþ %<abhuktasya divà nidrà pàùàõamapi jãryati>% vaidyaø .

#<abhuktamåla># naø %<bhujaïgapaurandarapauùõabhànàü tadagrabhànà¤ca yadantaràlam . abhuktamålaü praharapramàõaü tyajet sutaü tatrabhavàü sutà¤ca>% iti nàraø . %<jyeùñhànte ghañike ddhe ca målàdya ghañikàdvayam . abhuktamålamityàhurjàtaü tatra vivarjayet>% va÷iø jyeùñhàntyaghañikàrdha¤ca målàdau ghañikàrdhakam . tayorantargatà nàóã hyabhuktamålamucyate iti vçhaø paø ukte jyeùñhàmålànakùatrayoràdyantaghañikàvi÷eùe .

@<[Page 309a]>@
#<abhuj># triø na bhuïkte bhuja--kvip naø taø . abhakùake . %<nama à÷çõoþ kimabhugvadàmi>% çø 10, 95, 11 .

#<abhåta># triø na bhåtaþ . bhåta÷abdàrthabhinne . %<abhåtamàsajya virudvamãhitam>% màghaþ . 2 midhyàbhåte 3 avidyamàne ca

#<abhåtatadbhàva># puø abhåtasya prakçtiråpeõànàvirbhåtasya tena råpeõa bhàvaþ . yaþ ka÷cit padàrthaþ yena råpeõa pràgabhåtastena råpeõa tasyàvirbhàve . yathà mçttikà ghañãbhavati . %<kçbhvastiyoge sampadye kartari ca>% pàø %<abhåtatadbhàve iti vaktavyam>% vàø .

#<abhåtàbhinive÷a># puø abhåte'satye'bhinive÷aþ . asatye satyatvàbhimàne .

#<abhåti># strã abhàve naø taø . 1 bhavanàbhàve %<tasya ha na devà÷ca nàbhåtyà ã÷ate>% ÷ataø bràø . %<abhåtyai abhavanàya>% bhàø 3 sampattyabhàve %<dhvajà÷càpi vya÷ãryanta bharatànàmabhåtaye>% bhàø ÷aø paø . naø baø . bhåti÷ånye triø .

#<abhåman># puø virodhe naø taø . 1 bhåribhinne svalpe .

#<abhåmi># strã naø taø . 1 anà÷rame aviùaye %<abhådabhåmiþ pratipakùajanmanàü bhiyàmiti>% màghaþ %<abhåmiriyamapanayasya>% ÷akuø %<nàbhådabhåmiþ smara÷àyakànàm>% naiùaø . %<sakhalu manorathànàmapyabhåmirvisarjanàvasarasatkàraþ>% iti ÷akuø . aprà÷astye naø taø . apra÷astabhåmau . naø baø . bhåmi÷ånye triø .

#<abhåmija># triø naø taø . 1 bhåmijabhinne àkà÷aje jalàdau 2 apra÷astabhåmau utpanne dhànyàdau ca . %<abhåmijaü nava¤càpi na dhànyaü guõavat smçtamiti>% su÷rutaþ .

#<abhåyiùñha># triø virodhe naø taø . bhåribhinne alpe .

#<abhåùita># triø virodhe naø taø . bhåùitabhinne apariùkçte

#<abhçta># triø na bhçtaþ . 1 apràptavetane . gosvàmyanumate bhçtyaþ %<sà syàt pàle'bhçte bhçtiþ>% manuþ 2 apuùñe ca .

#<abhç÷a># triø naø taø . 1 bhç÷abhinne mande alpeø .

#<abheda># puø abhàve naø taø . bhedàbhàve aikye %<gatayorabhedamiti sainyayostayoþ>% màghaþ %<abhedaþ ÷ivaràmayoþ>% puràø %<ralayordalayo÷caiva jayayorbavayorapi . ÷asayorõanayo÷cànte savisargàvisargayoþ . savindukàvindukayoþ syàdabhedena kalpanam>% àlaïkàrikàþ %<guõaguõinoþ kriyàkriyàvato÷càbheda>% iti sàükhyàdayaþ . abheda÷ca bhedàbhàva iti bahavaþ . tàdàtmyamiti tu sàïkhyàdayaþ . tàdàtmya¤ca tatsattvaniyatasattàkatvaü tena guõaguõinoþ kriyàkriyàvatorapi tàdàtmya guõakriyayordravyaniyatasattàkatvàt ataeva vedàntaparibhàùàyoma satyaikye mithobhedasta dàtmyamityuktaü dravyaguõayormithobhedasattve'pi tatsattvaniyatasattàkatvàt tathàtvam .

#<abhedya># triø bhettuü ÷akyate bhida--÷akyàrthe õyat naø taø . 1 bhettuma÷akye %<abhedyakavacaü dadhe>% bhàø droø paø . 2 hãrake naø tasya kenàpi dhàtunà bhettuma÷akyatvàt tathàtvam .

#<abhoktavya># triø na bhoktumarham smçtyàdiniùiddhatvàt . abhakùye . taccàbhakùya÷abde 274 pçùñhe dar÷itam .

#<abhoktç># triø na bhoktà striyàü ïãp . bhoktçbhinne .

#<abhoga># puø abhàve naø taø . 1 bhogàbhàve naø baø . 2 bhoga÷ånye tri0

#<abhojana># naø abhàve naø taø . bhojanàbhàve upavàme %<snàtakavratalope ca pràya÷cittamabhojanam>% %<yatàtmano'pramattasya dvàda÷àhamabhojanam>% iti ca manuþ . bhojanàbhàva÷ca bhojanaviùayakanivçttiriti mãmàüsakàþ bhojanàtyantàbhàva iti naiyàyikàþ atyantàbhavasya kùaimikajanyatvàïgãkàràcca kçtisàdhyatvamiti vivekaþ . bhojanàbhàva÷ca bhojane kvacidràgàbhàvena rogeõa và, kvacicca ÷àstràdito bhojane balavadaniùñasàdhanatvaj¤ànena virodhàt iùñasàdhanatàj¤ànànudayena, yathà na kala¤jaü bhakùayedityàdau . kvacicca vrataråpe bhojanàbhàve iùñasàdhanatàj¤ànena . sa ca bhojananivçttistadantyàbhàvo vetyuktam . vistarastu niùedhaniùedhavidhi÷abdayordç÷yaþ . %<ajãrõe bhojanaü yeùàü jãrõe yeùàmabhojanam ràtràvabhojanaü yeùàü teùàü na÷yanti dhàtava>% iti vaidyaø . naø baø . 2 bhojana÷ånye triø .

#<abhojya># triø na bhoktu ÷akyaü niùiddhatvàt . abhakùye tat svàmini upacàràt %<abhojyànàntu bhuktvànnamiti>% manuþ abhakùya÷abde 274 pçùñhe vivaraõam .

#<abhojyànna># triø naø bhojyamannaü yasya smçtiniùiddhatvàt . abhakùyànnasvàmini te ca abhakùya÷abde 274 pçùñhe uktàþ . %<ya ete'nye tvabhojyànnàþ krama÷aþ parikortitàþ>% manuþ .

#<abhauma># naø bhåmo bhavam naø taø . bhaumabhinne nàbhasajalàdau viraraõaü jala÷abde %<abhaumamambhovisçjanti meghàþ>% iti purà0

#<abhyakta># triø abhi + anja--kta . 1 kçtatailàdyabhyaïge 2 abhitolipte ca .

#<abhyagra># triø abhimukhamagraü yasya . àsanne nikañe .

#<abhyaïga># puø abhi + anja--gha¤ kutvam . tailàdimardane . %<mårdhni dattaü yadà tailaü bhavet sarvàïgasaïgatam . srotomistarpayet bàhå abhyaïgaþ sa udàhçtaþ>% %<tailamalpaü yadàïgeùu na ca syàdbàhutarpaõam . saümàrùñibahu÷o'bhyaïgomastakàdau prakãrtitaþ>% iti cavaidyakokte 2 vi÷eùàbhyaïge ca . %<tailàbhyaïganiùedhe tu tilatailaü niùidhyate>% . %<atailaü sàrùapaü tailaü yat tailaü puùpavàsitam . aüduùñaü pakvataila¤ca snànàbhyaïgeùu nitya÷a>% iti ca tiø taø smçtiþ . %<abhyaïganepathya mala¤cakàra>% kumàø . %<abhyaïgama¤jana¤càkùõorupànacchatradhàraõamiti>% manuþ . %<abhyaïgamàcarennityaü sajarà÷ramavàtaham>% . %<÷iraþ÷ravaõapàdeùu taü vi÷eùeõa ÷olayet>% vaidyaø .

#<abhya¤jana># naø abhi + anja--bhàve lyuñ . abhyaïga÷abdàrthe %<bhojanàbhya¤janàddànàt yadanyat kurute tilaiþ>% manuþ . %<tàmbålàbhya¤janaü caiva kàüsyapàtre ca bhojanam . yati÷ca brahmacàrã ca vidhavà ca vivavarjayet>% ÷uø taø pracetàþ . karaõe lyuñ . 2 netràdau kajvalàdidàne . 3 tatsàdhane dravye . abhi + anja--õic lyuñ . abhya¤janasàdhanavyàpàre %<abhya¤janaü snàpana¤ca gàtrotsàdanameva ca . gurupatnyà na kàryàõi>% manuþ .

#<abhya¤janãya># triø abhi + anja--karmaõi anãyar . 1 anulepye candanàdau 2 mardanãye tailaghçtàdau ca %<etadabhya¤janãyaü ghçtamiti>% durgotsavapåjàpaddhatiþ .

#<abhyadhika># triø bhç÷amadhikaþ pràø saø . utkçùñatame . %<ayaü vai naþ ÷reùñha>% iti vçø uø bhàùye ÷reùñhaþ pra÷asmatamaþ adhyadhikaiti vyàkhyànàt tathàtvam . %<na tvatsamo'styabhyadhikaþ kutonyaþ>% gãtà . 2 adhikaparimàõe %<dhànyaü da÷abhyaþ kumbhebhyoharato'bhyadhikaü vadhaþ>% %<tathà dharima (pala) meyànàü ÷atàdabhyàdhike badhaþ>% iti . %<pa¤capalatastvabhyadhike hastacchedanamiùyate>% iti ca manuþ .

#<abhyadhva># avyaø adhvano'bhimukham avyayãø acsamàø . màrgàbhimukhe %<saüsthite'dhvaryuràhavanãyasamãpe sthitvà'bhyadhvaü ÷amyàü pràsyati>% kàtyàø 24, 5, 35, %<abhyadhvaü màrgàbhimukham>% karkaþ . %<yayorabhyadhve uta yaddare cit>% %<athaø 4, 28, 2>% tçtãyàsaptamyorbahulam pàø và nàm

#<abhyakùõa># puø smabhi--akùa--ac pçø . tilakalke . (khali)

#<abhyanuj¤à># strãø abhi + anu + j¤à--aï . anuj¤àyàm idaü kuru ityàdinà pravartane %<kçtàbhyanuj¤à guruõà garãyasà>% kumàø %<papau va÷iùñhena kçtàbhyanuj¤aþ>% raghuþ .

#<abhyanuj¤àta># triø abhi + anu + j¤à--kta . idaü kuru ityàdyuktvà niyojite àbhimukhyenànuj¤àte .

#<abhyanuj¤àna># naø abhi + anu + j¤à--bhàve lyuñ . 1 anuj¤àyàm idaü kuru ityàdyuktyà niyojanabhede . %<bharadvàjàbhyanuj¤ànàccitrakåñasya dar÷anam>% ràmàø .

#<abhyanåkta># triø abhi + anu + vaca--kta . 1 àbhimukhyena anåkte 2 prakà÷ite ca

#<abhyantara># naø abhigatamantaram . 1 antaràle, madhyasthàne . %<navoñajàbhyantarasambhçtànalam>% kumàø . %<pradãpaþ snehamàdatte da÷ayàbhyantarasthayà>% %<÷amãmivàbhyantaralãnapàvakàm>% iti ca raghuþ . %<brahmadviñparivitti÷ca gaõàbhyantara eva ca>% manuþ . 2 ubhayormadhye 3 antaþkaraõe ca . abhyantare bhavaþ aõ àbhyantaram . antaþkaraõasthe triø %<÷aucantu dvividhaü proktaü vàhyamàbhyantaraü tathà . mçjjalàbhyàü smçtaü vàhyaü bhàva÷uddhistathàntaram . a÷aucàddhi varaü vàhyaü tasmàdàbhyantaraü varam>% dakùaþ .

#<abhyantaràràma># triø abhyantare sarvàbhyantare paramàtmani àramati kartari gha¤ . àtmàràme àtmaj¤e yogini àtmana÷ca %<indriyebhyaþ prarà hyarthà hyarthebhya÷ca paraü manaþ . manasastu parà buddhirbuddheràtmà mahàn paraþ . mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ>% iti gãtàvàkyena antaryàmibràhmaõena 120 pçùñhe dar÷itena ca sarvàbhyantaravartitvam .

#<abhyamana># naø abhitaþ amanam ama--gatyàdau màve lyuñ . 1 abhigamane . cuø ama--lyuñ amantatvàt hrasvaþ . 2 . roge, karaõelyuñ . 3 tatsàdhane ahitasevane ca .

#<abhyamita># triø ubhi + cuø + ama--karmaõi kta . 1 rugõe 2 pãóite ca . và niø . abhyànto'pyatraiva %<bahubhistena càbhyàntastaü vivyàdha tato'dhikaiþ>% bhàø droø paø .

#<abhyamitra># avyaø amitrasyàmimukhyam avyayãø . amitrasya ÷atroràbhimukhye . amitramalaügàmãtyarthe alaü gàmãtyadhikàre %<abhyamitràccha ca>% pàø cha abhyamitrãyaþ càt khayatau abhyamitrãõaþ abhyamitryaþ . sàmarthyena ÷atrorabhimukhagàmini vãre puø . %<màrãco'nunayaüstràsàdabhyamitryobhavàmi te>% %<udyogamamyamitrãõoyatheùñaü tva¤ca santanu>% iti ca bhaññiþ .

#<abhyamin># triø abhi + cuø + roge--ama--kartari amantatvàt hrasvaþ õini . 1 rogayukte 2 àbhimukhyena pãóake .

#<abhyaya># puø abhitaþ sarvataþ ayaþ niùkramaþ iõa--ac . 1 astamaye %<àdityàbhyaye'hutàyàmapi>% kàtyàø 8, 9, 13 %<vapàhomàt pårvamàdityàstamaye>% karkaþ . 2 apagame ca %<tamo'bhyaye sàyaü juhuyàt>% kàtyàø 4, 15, 13 tamaso'ndhakàrasyàbhyaye'pagame karkaþ .

#<abhyarcana># naø abhi + arca--lyuñ . 1 samantàtpåjane 2 àbhimukhyàrthaü påjane ca . nityaü--snàtvà ÷uciþ kuryàdityupakrame %<devatàbhyarcana¤caiva>% manuþ . bhàve a . abhyarcàpyatra strã .

#<abhyarcya># triø abhi + arca--karmaõi õyat . 1 abhitaþ påjanãye %<devàgnayaþ sadàbhyarcyàgçhasthaistu vi÷eùataþ>% puø . lyap . 2 àbhimukhyena påjayitvetyarthe avyaø %<devàn pitén samabhyarcya khàdan màüsaü na doùabhàk>% manuþ .

#<abhyarõa># triø abhi + arda--karmaõi kta àvidårthe ióabhàve niø natvam . samãpe . %<kàlo'bhyarõajalàgamaþ ku÷alinovatsasya vàrtàpi na>% sàø daø . %<abhyarõamàgaskçtamaspç÷adbhiþ>% raghuþ . %<kçùõàrõavàbhyarõacaraikahaüsaþ>% prataptamabhyarõatayà vivasvatà iti ca màghaþ .

#<abhyarthanà># strã ai + artha--bhàve yuc . àbhimustyena pràrthane %<abhyarthanàbhaïgabhayena sàdhurmàdhyasthyamiùñe'pyavalambate'rthe>% kumàø . bhàve lyuñ . tatraiva naø .

#<abhyarthanãya># triø abhi + artha--gauõe karmaõi anãyar . abhimukhaü yàcanãye .

#<abhyarthita># triø abhi + artha--gauõe karmaõi kta . 1 pràrthite %<avakà÷aü kilodanvàn ràmàyàbhyarthito dadau>% raghuþ . gauõakarmàvivakùàyàü mukhye kta . 2 pràrthanàkarmaõi .

#<abhyarthya># triø abhi + artha--õyat . pràrthanãye . %<kàryeùu caikakàryatvàdabhyarthyo'smi na vajriõà>% raghuþ . lyap . abhimukhaü yàcayitvetyarthe avyaø .

#<abhyardita># triø abhi + arda kta . bhç÷apãóite .

#<abhyarhaõà># strã abhi + arha--bhàve yuc . 1 påjàyàm 2 abhibhukhamarcàyà¤ca . bhàve lyuñ . tatraiva naø .

#<abhyarhaõãya># triø abhi + arha--anãyar . påjanãye . %<÷àraïgo mandapàlena jagàmàbhyarhaõãyatàm>% manuþ .

#<abhyarhita># triø abhi + arha--karmaõi kta . 1 påjye 2 ucite ca .

#<abhyavakarùaõa># naø abhi + ava + kçùa--bhàvelyuñ . ÷alyàdyuddhàre .

#<abhyavaskanda># puø abhi + ava + skanda--gha¤ . 1 ÷atroràkrame, 2 nirbalãkaraõàya ÷atrubhiþ kriyamàõe prahàre 3 abhyavasàdane 4 prahàramàtre, 5 àsàdane, 6 prapàte ca . lyuñi abhyavaskandanamapyatràrthe naø .

#<abhyavaharaõa># naø abhi + ava--hç--lyuñ . bhojane .

#<abhyavahàra># puø abhi + ava + hç--gha¤ . bhojane . %<alpànnàbhyavahàreõa>% manuþ .

#<abhyavahàrya># triø abhi + ava + hç--lyuñ . bhoktuüyogye . %<sarva traudarikasyàbhyavahàryameva>% vikraø . %<kharaü vi÷adabhyavahàryam>% pàø bha0

#<abhyavahçta># triø abhi + ava + hç--kta . bhakùite .

@<[Page 311b]>@
#<abhyavàyana># naø abhi + ava + iõa--lyuñ . àbhimukhyenàpayàne %<yatra ÷uùkasya càrdrasya ca sandhiþsyàttadupagåheta yadyu abhyavàyanàya>% ÷ataø bràø .

#<abhyasana># naø abhi + asa--lyuñ . 1 abhyàse 2 paunaþpunyenaikakriyàkraraõe 3 punaþpunaràvartane %<vidyàmabhyasaneneva prasàdayitumarhasi>% raghuþ . %<svàdhyàyàbhyasanaü caiva vàïmayaü tapa ucyate>% gãtà %<anabhyasana÷ãlasya vidyeva tanutàü gatà>% ràmàø %<vedasvãkaraõaü pårbaü vicàro'bhyasanaü japaþ>% dakùaþ .

#<abhyasanãya># triø abhi + asa--àva÷yakàrthe anãyar . ava÷yàbhyàsayogye vedàdau .

#<abhyasåyaka># triø abhi + aså--upatàpe kaõóvàø yak õvul . atyantàsåyàkartari sanmàrgavartinàü guõeùu doùàropake . %<màmàtmaparadeheùu pradviùanto'bhyasåyakàþ>% gãtà .

#<abhyasåyà># strã abhi + aså--upatàpe kaõóvàdiø yak pratyayàntatvàt a, strãtvàt ñàp . guõeùu doùàropaõe . %<kenàbhyasåyà padakàïkùiõà te>% kumàø %<råpeùu ve÷eùu ca sàbhyasåyàþ>% %<÷akràbhyasåyàvinivçttayeyaþ>% %<nånaü teùàmabhyasåyàparã'bhåt>% iti ca raghuþ .

#<abhyasta># triø abhi + asa--kta . paunaþpunyenaikajàtãyàkiyà karmaõi punaþpunaràvartite . %<÷ai÷ave'bhyastavidyànàü yauvane viùayaiùiõàmiti>% raghuþ . 2 %<ubhe abhyastam>% pàø uktayoþ kçtadvitvayorubhayoþ dhàtubhàgayoþ . %<nàbhyastàcchatuþ>% %<abhyastasya ca>% pàø .

#<abhyasya># avyaø abhi + asa--lyap . punaþpunaràvartyetyarthe .

#<abhyàkàïkùita># naø abhi + à + kàïkùa--bhàve kta . 1 mithyàbhiyoge . (mithyànàli÷a) karmaõi kta . 2 ãpsite triø .

#<abhyàkhyàna># naø abhi + à + khyà--lyuñ . 1 bhithyàbhiyoge %<÷ataü me dhàrayasãtyàdi>% mithyàbhiyoge 2 mithyodbhàvane ca .

#<abhyàgata># puø abhi + à + gama + kta . bhinnagnàmãõe gçhaü gate'tithau %<sarvatràbhyàgato guruþ>% puràø . 2 sammukhàgatamàtre triø . %<abhyajàto'bhyàgatatårõatarõakàn>% màghaþ .

#<abhyàgama># àbhimukhyenàgamyate'tra abhi + à + gama--ap . 1 yuddhe . karmaõi ap . 2 antike . karaõe ap . 3 virodhe . bhàve ap . 4 abhyutthàne 5 abhighàte 6 abhimukhagamane %<kiü và madabhyàgamakàraõaü te>% raghuþ .

#<abhyàgamana># naø abhi + à--gama--lyuñ . 1 àbhimukhye nodgamane 2 abhyutthàne ca .

#<abhyàgàrika># puø abhyagàre tadgatakarmaõi vyàpçtaþ ñhan . 1 gçhavçttiputràdipoùaõeùu vyàpçte 2 tenaiva vyàkule .

#<abhyàghàta># puø à + à + hana--gha¤ . 1 àghàte 2 tàóane ca . karaõe gha¤ . 3 àghàtopade÷e . %<abhyàghàteùu bhadhyasthàn ÷iùyàccauràniva drutam>% manuþ %<abhyàghàteùu cauryopade÷eùu>% kullåø .

#<abhyàghàtin># triø abhi + à + hana--tàcchãlye ghinuõ . hiüsà÷ãle . %<abhyàvàtibhiràmi÷ra÷càtakaiþ pariràñibhiþ>% bhaññiþ .

#<abhyàcàra># puø abhi + à + cara--gha¤ . àbhimukhyenàcaraõe . %<avàrayanta varaõena devàabhyàcàramasuràõàm>% athaø 10, 3, 2

#<abhyàj¤àya># puø abhi + à + j¤à--gha¤ . abhij¤àne pårbaj¤àtasya tathàtvaråpeõa j¤àne %<tasmin dakùiõàü dadhàti tåparau mithunau dadyàdityabhyàj¤àyenaivamanya>% iti ÷ataø brà0

#<abhyàtàna># puø abhi + à + tana--gha¤ . atyantasantatau .

#<abhyàtta># puø abhi + à + ata + sàtatye kartari kta vede niø . 1 sarvavyàpake parame÷vare . %<sarvamidamabhyàtto'vàkyanàdaraþ>% chàø upaø . %<sarvamidaü jagadabhyàttaþ abhivyàptaþ atateþ vyàptyarthasya kartari niùñhà>% bhàø . abhi + à--dà--kta . 2 àbhimukhyena gçhãte triø .

#<abhyàdàna># naø abhi + à + dà--lyuñ . 1 àbhimukhyenàdàne, 2 àrambhe ca .

#<abhyàdhàna># naø abhita àdhànam . abhitomantràdinà vahnyàderàdhàne %<yànidhmasya paridadhàtyabhyàdhànàya>% ÷ataø bràø .

#<abhyànta># puø abhi + ama--kta niø . rogayukte niùpãóite abhyamita÷abde 275 pçùñhe vivaraõam .

#<abhyàpatti># strã abhi + à--pada--ktin . abhimukhàgamane .

#<abhyàmarda># abhi + à + mçda--àdhàre gha¤ . 1 raõe . bhàve gha¤ . 2 niùpãóane .

#<abhyàyaüsenya># triø abhi + à + yama--karmaõi bàø senya . abhito niyantavye . %<vosaso'bhyàyaüsenyà bhavataü manãùibhiþ>% çø 1, 34, 1, %<abhyàyaüsyenyau abhitoniyantavyau>% bhàø .

#<abhyàrambha># puø abhi + à + rabha--gha¤ mum . prathamàrambhe

#<abhyàråóha># triø abhi + à + ruha--kta . bhç÷amàråóhe vçddhe %<tenaiva kùatramanabhyàråóham>% ÷ataø bràø .

#<abhyàroha># puø abhi + à + ruha--gha¤ . 1 abhimukhàrohaõe . àbhimukhyenàrohati devabhàvamanena karaõe gha¤ . 2 mantrajapabhede %<nanvidamabhyàropajapavidhi÷eùo'rthavàdaþ>% iti vçø bhàø . %<÷reyàn và eùo'bhyàrohàdbhavati>% ÷ataø bràø .

#<abhyàrohaõãya># triø àbha + à + ruha--anãyar . àbhi mukhyenàrohaõãye . õyat . abhyàrohyo'pyatra .

#<abhyàvarta># triø bhi + à + vçta--ac . 1 punaþ punaràvartamàne %<prajà vai barhãretaþ àjyaü tatprajàsvevaitat retaþ sicyate tena retasà siktenemàþ prajàþ punarabhyàvartaü prajàyante>% ÷ataø bràø . bhàve gha¤ . 2 bhç÷amàvçttau puø . abhi + à + vçta--õic karmaõi ac . 2 punaþ punaràvartanãye stotràdãtriø . %<caturviü÷àþ pavamànàþ trivçdabhyàvartaü catu÷catvàri÷àþ pavamànàþ ekaviü÷amabhyàvartam aùñàcatvàriü÷àþ pavamànàstrayastriü÷amabhyàvartam>% ÷ataø bràø .

#<abhyàvartin># triø bhç÷amàvartate abhi + à + vçta--õini . 1 santata vartamàne . 2 vedaprasiddhe cayamànaràjaputre puø . %<÷eùo'bhyàvartine càyamànàya ÷ikùan>% çø 6, 27, 5 . %<abhyàvartã càyamàno dadàti>% çø 6, 27, 8 .

#<abhyàvçtta># puø abhi + à + vçta--upasçùñatvàt karmaõi kta . àbhimukhyena ànãte homa÷eùadravye . %<vàto'bhyàvçttaþ>% yaø 1, 5 8 . %<abhyàvçttaþ homa÷eùãbhåtaþ>% veø dãø 3 punaþpunarabhyaste triø .

#<abhyàvçtti># strã abhi + à + vçta--ktin . paunaþpunyenàbhyàse %<saükhyàyàþ kriyàbhyàvçttigaõane kçtvasuc>% pàø . %<manàganabhyàvçttyà và kàmaü kùàmyatu yaþ kùamã>% màghaþ .

#<abhyà÷a># puø àbhimukhyenà÷yate vyàpyate'nena a÷å--vyàptau karaõe gha¤ . nikañe . nikañasthasyàbhimukhavyàpanàttathàtvam . 2 kùipre tasyàvyavahitakàlena vyàpanàttathàtvam . %<yaetadevaü vidvàn sàdhu sàmetyupàste abhyà÷oha yadenaü sàdhavodharmà abhyàgaccheyuþ>% chàø uø . %<abhyà÷aþ kùipram>% bhàø %<tadya iha ramaõãyacaraõà abhyà÷o ha yatte ramaõãyàü yonimàpadyeran>% . ya iha kapåyacaraõà abhyà÷o ha yatte kapåyàü yonimàpadyeran chàø uø .

#<abhyàsa># puø àbhimukhyenàsyate kùipyate asu--kùepe karmaõi gha¤ . 1 nikañe . %<cåtayaùñirivàbhyàse madhau parabhçtonmukhã>% kumàø . abherbãpsàrthatve . 2 punaþpunaranu÷ãlane paunaþpunyena karaõe . %<amaïgalàbhyàsaratiü vicintya tamiti>% kumàø . abhyàsayogena tato màmicchàptu dhana¤jaya! %<abhyà sena ca kauntaya ! vairàgyeõa ca gçhyate>% . %<abhyàse'pyasamartho'si matkarmaparamobhava>% 3 %<abhyàsayogayuktàtmà tato yàti paràü gatim>% iti ca gãtà 4 vedàderàvçttau ca abhyàsa÷ca pa¤cadhà . %<vedasvãkaraõaü pårbaü vicàrà'bhya sanaü japaþ . taddàna¤caiva ÷iùyebhyovedàbhyàso hi pa¤cadhà>% dakùaþ . 4 granthatàtparyaj¤àpake paunaþpunyena kathanaråpe liïgabhede %<upakramopasaühàràbabhyàso'pårbdhatà phalam . arthavàdopapattã ca hetustàtparyanirõaye iti>% ukteþ yathà cchàndogye ùaùñhaprapàñhake %<tattvamasi ÷vetaketo ! ityasya navakçtvaþ abhyàsaþ . 5 ekasminnàlambane devàdau itarataþ samàhçtya manasaþ sthàpane ca . karmaõi gha¤ . 6 vyàkaraõoktayoþ dviruktabhàvàpannayoþ dhàtubhàgayoþ>% . %<sthàdiùva abhyàsena càbhyàsasya>% pàø .

#<abhyàsayoga># puø abhyàsena satatànu÷ãlanena yogaþ . satataikaviùayacintanena jàte samàdhau . %<abhyàsayogena tato màmicchàptuü dhana¤caya>% ! %<abhyàsayogayuktàtmà tato yàti paràü gatimiti>% ca gãtà .

#<abhyàsàdana># naø abhi + à + sada--õic lyuñ . 1 ÷astràdyaiþ ÷atrornirbalatàkaraõe, 2 ÷atroþ sammukhagamane 3 samãpasthàpane ca .

#<abhyàhàra># puø abhi + à + hç--gha¤ . 1 abhihàràrthe 2 samakùaharaõe 3 àbhimukhyena ànayane ca . %<asminnuhaike'vàntarade÷e karùåü khàtvà tato'bhyàhàraü kurvanti>% ÷ataø brà0

#<abhyàhita># triø abhi + à + dhà--karmaõi kta . 1 àbhimukhyena mantràdinà sthàpite vidhinà kçtasaüskàre vahnau .

#<abhyukta># triø àbhimukhyenoktaþ . 1 sabhakùamukte 2 prakà÷ite ca

#<abhyukùaõa># naø abhi + ukùa--secane lyuñ . %<uttànenaiva hastena prokùaõaü parikãrtitam . nya¤catàbhyukùaõaü proktaü tira÷càvokùaõaü smçtam>% smçtyukte avatànapàõinà secyàbhimukhyena, secane 2 secanamàtre %<parasparàbhyukùaõatatparàõàm>% raghuþ abhyukùaõaü ca snànakàrye kàtyàø 22, 6, 14 . kartavyamiti ÷eùaþ . abhyukùaõàdi ca dravyàdisaüskàravi÷eùaþ abhyukùitadravyàõàmeva yàgàïgatvàt . sa ca saüskàraþ adçùñavi÷eùaråpaþ dravyaniùñha iti mãmàüsakàþ teùàmayamà÷ayaþ . yo yadgataphalàrthitayà kriyate sa tanniùñhaphalajanakavyàpàrajanaka iti niyamena vrãhyàdigatàvaghàtànukåla÷aktiråpaphalàrthitathà kriyamàõànàü prokùaõàbhyukùaõàdãnàü svagatàvaghàtàdiråpaphalajanakavyàpàrattvam tathà ca prokùità eva vrãhyàdayo'vaghàtàdau kalpante prokùaõàdijanyaþ kàlàntarabhàvyavaghàtajanakovyàpàro vrãhyàdiniùñha eva kalpyate iti .. naiyàyikàstu %<saüskàraþ puüsaeveùñaþ prokùaõàbhyukùaõàdibhiþ>% kusumàø ukteþ prokùaõàdibhiþ saüskàro'dçùñaü puüsaeva puüniùñhaþ eva svãkriyate prativrãhyàdi nànà÷aktikalpanàpekùayà ekasyaivàdçùñasyàtmaniùñhasya prokùaõàdijanyasya làghavena kalpanàt ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãtinthàyena kriyàkartaryeva pradhànakalavattattadavàntaràdçùñasyàpi tatraiva kalpanaucityàt anyathà anyagatàdçùñena anyagatapradhànàpårbajanane vaiyadhikaraõyàt atiprasaïgaþ syàt vrãhyàde÷ca sarvapuruùasàdhàraõyenàniõamakatvàt anyathà akçtaprokùaõàdisaüskàrasyàpi puüsaþ parakçtasaüskàreõa pradhànàpårbavattvàpatteþ . yo yadgataphalàrthitayetyàdiniyamasya ÷atruniùñhabadhàdyudde÷ena kriyamàõe ÷yenayàgàdau vyabhicàrànnàrthasàdhakatvaü tatra hi ÷atru gatabadhaphalàdyudde÷e'pi abhicàripuruùagatasyàdçùñavi÷eùasya kalpanàva÷yambhàvàt anyathà tatkartuþ pràya÷cittopade÷asyànarthakyàpatteþ abhicàrakarmaõa÷ca upapàtakamadhye manvàdibhirgaõanàt tasya pàpajalakatvasiddhiriti .

#<abhyukùita># triø abhi + ukùa--kta . kçtàbhyukùaõe yaj¤apàtràdau

#<abhyukùya># triø abhi + ukùa--arhàrthe õyat . abhyukùaõàrhe . lyap . avatànapàõinà siktvetyarthe avyaø %<asandyainamavabhçthaü hçtvàbhyukùya somopanahanena>% kàtyàø 22, 6, 13 . tenodakenàtmànaü påjanopakaraõa¤càbhyukùyeti taø sàø .

#<abhyuccaya># puø a bhi + uda + ci--ac . 1 vçddhau . %<abhyuccayastu lakùmãþ>% kiràø 2, 19 mallinàthokteþ 2 lakùmyàmapi .

#<abhyutthàna># naø abhi + ut--sthà--lyuñ . 1 àdareõàsanàdita utthàne 2 gauraveõotthànàdinà 3 pratyudgamane, 4 utthànamàtre, 5 udyame, 6 udbhave ca . %<navàbhyutthànadar÷inyonananduþ saprajàþ prajàþ>% raghuþ %<abhyutthànamadharmasya tadàtmànaü sçjàmyaham>% gãtà .

#<abhyutthàyin># triø abhi + ud + sthà--õini . abhyutthàna kartari striyàü ïãp .

#<abhyutthita># triø abhi + ud--sthà--kta . 1 kçtàbhyutthàme abhivàde sammànàrthamàsanàdit utthite . 2 abhimukhenodgate ca %<abhyutthitàgnipi÷unairatithãnà÷ramonmukhàn>% raghuþ!

#<abhyuttheya># triø abhi + ud + sthà--upasçùñatvàt karmaõi yat . abhivàdye yasyàbhivàdanàrthamàsanàdita utthànaü kriyate tasmin . %<abhyuttheyasyàpi>% kàtyàø 22, 5, 27 gurvàderabhyuttheyasyàpi abhyutthànamiti karkaø .

#<abhyutpatana># naø abhi + ut + pata--lyuñ . àbhimukhyenotpatane %<alakùitàbhyutpatano nçpeõa prasahya siühaþ>% raghuþ .

#<abhyudaya># puø abhi + ut + iõ--ac . 1 abhãùñakàryàõàü pràdurbhàve, 2 vçddhau, %<bhavo hi lokàbhyudayàya tàdç÷àm>% raghuþ . abhyudãyate'nena karaõe ac . 3 à÷àsyamànacåóàdisaüskàre ca . ata eva tadarthaka÷ràddham àbhyudayikamityucyate . 4 abhyudayasàdhane iùñalàbhe 5 vçddhinimittake ÷ràddhe ca %<sampannamityabhyudaye daive rucitamityapi>% manuþ . %<abhyudaye vçddhi ÷ràddhe>% kullåø . %<pratiùeddhà'pi cedyà tu madyamabhyudayeùvapi>% manuþ . bhàve ac . 6 uttarottarottaravçddhau %<abhyudayaphalaü gharmaj¤ànamiti>% ÷àø bhàø %<dharmaþ ÷reyaþ samuddiùñaü ÷reyo'bhyudayasàdhanamiti>% bhaviø puø . abhyudayaþ iùñalàbhàdi prayojanamasya ñha¤ . abhyudayanimitte ÷ràddhe . %<athàbhyudayike ÷ràddhe yugmànà÷ayet>% gobhiø abhyudayaþ iùñalàbhaþ vivàhàdi tadarthaü ÷ràddham àbhyuyikam tacca bhåtabhaviùyadbhedena dvividham bhåtaü putrajanmàdi bhaviùyat vivàhàdi ÷ràø taø raghunandanaþ .

#<abhyudayàrthaka># naø abhyudayaþ iùñalàbhàdi artho nimittaü yasya . abhyudayanimitte ÷ràddhe %<naimittikamatho vakùye ÷ràddhamabhyudayàrthakam>% màrkaø puø .

#<abhyudànayana># naø abhi + ud + à + nã--lyuñ . agnerabhinukhànayane %<abhyudànayan>% goø såø abhyudànayan agnerabhimukhamànayan japediti saø taø raghunandanavyàkhyànàt tadupasçùñasya nayateþ tathàrthatvam .

#<abhyudàharaõa># naø abhi + ud + à + hç--lyuñ . 1 abhimukhakayane 2 àbhimukhyenordhamutkùepaõe ca .

#<abhyudita># triø abhitaþ sarvataþ uditamutkràntaü pràtarvihitaü karma yasmàt . såryodayakàle nidrayà'kçtatatkàlakartavye 1 brahmacàriõi . %<såryeõa hyabhinirmuktaþ ÷ayàno'bhyudita÷ca yaþ>% manuþ . 2 abhitaudite, 3 prakà÷ite ca triø %<màghe màsi rañantyàpaþ ki¤cidabhyudite ravau>% maø taø puràø .

#<abhyudãrita># triø abhi--ud + ãra--kta . amisukhamukte . bhàve kta kathane naø .

#<abhyudgama># puø abhi + ud + gama--bhàve ap . 1 abhyutthàne 2 udbhave ca . lyuñ . abhyudgamanamapyatra naø .

#<abhyudyata># triø abhi + ud + yama--kta . uóhyukte %<kulamabhyudyata nåtane÷varam>% raghuþ . 1 ayàcitopanãte phalàdau, %<edhodakaü målaphalamannamabhyudyata¤ca yat>% manuþ .

#<abhyuddhçta># triø abhi + ud + hç--kta . 1 ayàcitopanãte 2 abhyarthya datte ca %<edhodakaü målaphalamannamabhyuddhçta¤ca yat>% ÷uø taø manuvacanapàñhaþ abhyarthya dattamiti vyàkhyàtaü ca raghunandanena . abhi + ud + dhç--kta . 3 àbhimukhye nottolanena dhçte .

#<abhyunnata># triø àbhimukhyena unnataþ . àbhimukhyena unnate atyantonnate . %<abhyunnatàïguùñhanakhaprabhàbhiþ>% kumàø .

#<abhyupagata># triø abhi + upa + gama--kta . 1 svãkçte aïgãkçte . 2 samãpagate 3 abhimukhamupagate ca .

#<abhyupagama># puø abhi + upa + gama--ap . 1 svãkàre %<kriyàbhyupagamàttvetadvãjàrthaü yat pradãyate>% manuþ . 2 samãpagatau ca 1 %<niyamadayàdãkùàbhyupagametyàdi>% su÷rutaþ .

#<abhyupapatti># strã abhi + upa + pada--ktin . aniùñanivàraüõapårvakàbhãùñasampàdanaråpe anugrahe, %<bràhmaõàbhyupapattau ca ÷apathe nàsti pàtakamiti>% %<strãvipràbhyupapattau ca dharmeõa ghnanna duùyati>% %<strãvàlàbhyupapattau ca vàhyànàü siddhikàraõam>% iti ca manuþ abhyupapårvapadyateþ sàntvanànugrahàrthatvenaiva %<ratimabhyupapattumàturàmiti>% kuø prayogaþ . 2 sàntvane ca

#<abhyupapattum># avyaø abhi + upa + pada--tumun . sàntvayitum anugrahãtuü vetyarthe %<ratimabhyupattumàturàm>% kumàø .

#<abhyupapanna># triø abhi + upa + pada--kta . anugçhãte .

#<abhyupàya># puø abhi + upa + iõ--ac . 1 svãkàre 2 adhikopàye ca . %<tasmin suràõàü vijayàbhyupàye>% kumàø %<tàn vo'bhyupàyàn vakùyàmi>% manuþ .

#<abhyupeta># triø abhi + upa + iõa--kta . 1 abhimukhasamãpagate 2 aïgãkçte 3 aïgãkartari ca .

#<abhyupetya># triø abhi + upa + iõa--karmaõi kyap . abhimukhaü samãpagamye . lyup . svãkçtverthe avyaø . %<amyupetya ca ÷u÷rùàmiti>% nàraø .

#<abhyupetyà÷u÷råùà># strã abhyupetya aïgãkçtya a÷u÷ruùà'sevanam . aïgãkçtya pa÷càt dàsyàkaraõaråpe vivàdabhede %<abhyupetya ca ÷u÷råùàü yastàü na pratipadyate . a÷u÷råùàbhyupetyaitadvivàda padamucyate>% nàraø . %<àj¤àkaraõaü ÷u÷råùà tàmaïgãkçtya pa÷càdyo na sampàdayati tadvivàdapadamabhyupetyà÷u÷råùàkhyamiti>% mitàkùarà .

#<abhyupetyà># strã abhi + upa + iõa--bhàve kyap . sevàyàm .

#<abhyuùita># triø abhi + vasa--kta . 1 abhimukhamuùite abhimukhasthite sevakàdau puø .

#<abhyu(bhyå)ùa># puø abhita u(å)ùyate agninà dahyate abhi + å (å)ùa--bàø karmaõi ka . 1 yavagodhåmàdicårõakçte (roñi) prasiddhe dagdhànnabhede . åùa bhàve karmaõi và gha¤ . vahninà ãùaddagdhe'nne hemaø bhàve gha¤ . kalàyàderãùaddahane abhi + uùa--bhàvàdau gha¤ . abhyoùo'pyatra abhyu(bhyåbhyo)ùàyahitaü cha yatau abhyå(bhyu)(bhyo)ùãyam abhyå(bhyu)(bhyo)ùya¤ca . tatrahite godhåmakalàyàdau . apåpàdigaõapàñhàt niø abhyeùa÷abdo'pyuktàrthe tato'pi chayatau uktàrthe .

#<abhyåha># abhi + åha--gha¤ . svabuddhimàtrakalpite tarke %<naiùà tarkeõa matiràpaneyeti>% kañha uø bhàùye %<subuddhyabhyåhena kevalena tarkyamàõa iti>% uktam .

#<abhyåhanãya># triø abhitaþ åhanãyaþ . svabuddhyà tarkaõãye .

#<abhyåhya># triø abhitaþ uhyaþ . 1 svabuddhimàtreõa tarkaõãye . lyap . 2 abhitastarkayitvetyarthe avyaø .

#<abhra># atau bhvàdiø paraø sakaø señ . abhrati àbhrãt ànabhra abhram %<teùvasau danda÷åkàrirvaneùvànabhra nirbhayaþ>% bhaññiþ .

#<abhra># naø abhra--ac . 1 meghe 2 mustake 3 àkà÷e ca abbhra÷abde'dhikaü dç÷yam . %<tadà vidyàdanadhyàyamançtau càbhradar÷ane>% manuþ %<abhraü lihàgraü ravimàrgabhaïgam>% bhaññiþ . %<varùàtyayena rucamabhraghanàdivondoþ>% raghuþ kurvàdigaõapàñhàt tannàmake çùibhede puø . tasya apatyam kurvàdiø õya . abhryaþ tadapatye puüstrã . abhramivàcarati kyaï abhràyate .

#<abhraka># naø puø abhra--kvun . kvacit puüstvamapyasya . (àva)dhàtubhede etacca gaurãrajojàtaü yathoktam rasve÷varadar÷ane ÷ivavàkyam . %<abhrakastava vãjantu bhama vãjantu pàradaþ anayormelanaü devi! mçtyudàridryanà÷anam>% . jàritàbhrasyaiva pàradamelanadvàrà mçtyunà÷akatvamatastajjàraõavidhirdar÷itaþ ÷cakradatte . %<kçùõàbhrakamanekavapurvajràkhya¤caikapàtrakaü kçtvà . kàùñhamayodåkhalake cårõaü muùalena kurvãta .. bhåyo dç÷adi ca piùñaü vàsaþsåkùmàvakà÷atalagalitam . maõóåkaparõikàyàþ pracurarase sthàpayettridinam .. uddhçtya tadrasàdatha piüùyàddhaimantikadhànyabhaktastham . akùodàtyantàmlasvacchajalena prayatnena . maõóåkaparõirkàyàþ pårbaü suürasenàloóanaü kuryàt . sthàlãpàkaü puñanaü càdyairapi bhçïgaràjàdyaiþ .. tàóàdipatramadhye kçtvà piõóaü nidhàya bhasmàgnau . tàvaddahenna yàvallãno'gnirdç÷yate suciram .. nirvàpayecca dugdhena dugdhaü prakùàlya vàriõà tadanu . piùñvà ghçùñvà vastre cårõaü ni÷candrakaü kuryàt>% iti .

#<abhraüliha># triø abhraü gaganaü leóhi spç÷ati abhra + lihakha÷ mum . gaganaspar÷ini atyucce %<pràsàdamabhraülihamàruroha>% raghuþ %<abhraülihàgraü ravimàrgabhaïgamiti>% bhaññiþ .

#<abhraïkaùa># triø abhraü gaganaü kaùati pãóayati uccatvàt abhra + kaùa--kha mum . atyucce . %<àdàyàbhraïkaùaü pràyànmalayaü phala÷àlinam>% bhaññiþ .

@<[Page 315b]>@
#<abhrajà># triø abhràt meghàt jàyate jana--viñ 5 taø . meghajàte yo abhrajà vàtajà ya÷ca ÷uùmovanaspatãntsacatàü parvatàü÷ca, athaø 1, 12, 3 jana--óa . abhrajo'pyuktàrthe tri0

#<abhranàga># puø 6 taø 1 airàvate gaje .

#<abhrapatha># puø 6 taø ac samàø . vimàne gaganamàrge .

#<abhrapi÷àca># puø abhre gagane pi÷àca iva . ràhugrahe tasya cchvàyàtmakatvena nãlavarõatayà pi÷àcatulyatvam .

#<abhrama># puø bhramobhramaõaü mithyàj¤àna¤ca abhàve naø taø . 1 bhramàbhàve . naø vaø . 2 bhrànti÷ånye triø .

#<abhramàüsã># strã abhramiva jañàyà màüsamasya gauø ïãù . jañàmàüsyàm .

#<abhramàlà># strã 6 taø . meghasamåhe .

#<abhraliptã># strã 3 taø ïãp . 1 alpàmrairliptàyàü divi 2 alpamustakena liptàyàü striyà¤ca .

#<abhravarùa># puø abhrairmeghervçùyate karmaõi gha¤ . 1 meghaiþ sicyamàne %<divyànako÷àso abhravarùàþ>% çø 9, 88, 6, abhravarùàþ abhrairvçùyamàõàþ bhàø . bhàve ghaj . 2 meghavarùaõe .

#<abhravàñikà># strã abhreõa ÷ånyena vàño veùñanaü yasyàþ gauø ïãù . amràtakavçkùe . tasyàþ patra÷ånyakàle ÷ånyàvçtatvena pratãtestathàtvam .

#<abhràja># triø na bhràjate bhràja--ac naø taø . 1 dãpti ÷ãlabhinne 2 sàmagànavi÷eùadraùñari çùibhede puø . tena dçùñaü sàma aõ . àbhràjaü taddçùñe sàmabhede naø tacca %<parisvàno gariùñhà ityasyàmçci gãyamànaü sàma>% tàø bràø bhàø . tadapi åhagàne 6 praø dar÷itam . tasya ca pàñhaviniyogaþ tàø bràø uktaþ yathà %<bhràjàbhràje pavamànamukhe bhavata>% iti gabàmayane viùuvannàmàhe tat pàñhyam .

#<abhràtç(ka)># puüstrã nàsti bhràtà yasya vede na kap loke tu kap . bhràtç÷ånye . %<abhràteva puüsa eti pratãcã>% çø 1, 22, 3, kavabhàve striyàü ïãp . %<nàbhràtrãmupayacchet>% gçø . kapi tu abhràtçkà tatràrthe %<abhràtçkàü pradàsyàmi tubhyaü kanyàmalaïkçtàm>% manuþ .

#<abhràtçvya># triø nàsti bhràtçvyaþ ÷atruryasya . ÷atrurahite %<abhràtçvyobhràtçvyahà bhavati ya evaü vidvàn>% ÷ataø brà0

#<abhrànta># triø virodhe naø taø . 1 bhràntabhinne yathàrthaj¤ànayukte 2 bhramaõa÷ånye sthire ca .

#<abhrànti># strã abhàve naø taø . 1 mithyànàbhàve 2 bhramaõàbhàve ca . naø baø . 3 mithyàj¤àna÷ånye 4 bhramaõa÷ånye ca triø .

#<abhràvakà÷a># puø abhramevàvakà÷aþ . itaràvaraõa÷ånye àkà÷amàtràvakà÷e .

@<[Page 316a]>@
#<abhràvakà÷in># triø abhràvakà÷ostyasya ini . gaganamàtràvakà÷avati niràvaraõe . svàrthe kan . tatraiva %<grãùme pa¤catapàstu syàdvarùàsvabhràvakà÷ikaþ>% manuþ .

#<abhri># strã abhrati malaü yasmàt abhra gatau apàdàne in . 1 naukàmalagharùaõàrthe kàùñhamaye kuddàle 2 kuddàlabhàtre ca . khanati bheùajamityupakramya ! %<hiraõmayãbhirabhribhirgirãõàmupasànuùu>% athaø 10, 4, 14 . và ïãp . abhrãtyapyatra

#<abhrita># triø abhraü meghojàtamasya tàraø itac . jàtameghe ambaràdau %<dadar÷a kàle divasabhritàmiva>% raghuþ .

#<abhriya># triø abhre meghe bhavaþ gha . 1 meghodbhave, 2 mustakabhave, 3 gaganabhave ca . vyabhriyà na dyutayantyo vçùñayaþ çø 2, 34, 2, . yadabhriyàü vàcamudãrayanti çø 1, 168, 8, .

#<abhreùa># puø bhreùa--calane gha¤ naø taø . 1 nyàyye, ucite . 2 calana÷ånye triø .

#<abhva># triø bhå--pràptau kkan óicca naø taø . mahati niruø . %<yaddha te vi÷vàgiraya÷cidabhvàþ>% iti çø 1, 63, 1 .

#<ama># rãge curàø ubhayaø señ akaø pãóane sakaø . amayatine àmimat ta . %<yasyà udaramàmayat>% éø 1086, 8 mà ca naþ ki¤canàmamat athaø 6, 37, 3 . amitaþàntaþ gha¤àdau kçti amaþ--àmaþ amã--àmã .

#<ama># gatau bhojane bhvàdiø sakaø ÷abde ca akaø señ paø . amati àmãt . %<ki÷årapatninastvamabhyamãùi>% 10, 86, 8 vede ÷apoluki ãñ . amataþ amatiþ amanisaþ .

#<ama># puø ama--roge gha¤ . 1 roge ama--gatau ac . pràõe sarvadàgatimattvàtasya tathàtvam . bàgvai sàmaiùà sà càma÷ceti vçø uø amo nàmàsi amà hi sarvamidam chàø uø . amaþ pràõaþ bhàø . amati sahagacchati . sevake %<yàhi ràjevàmaüvà>% ibhena yaø 13, 9 . %<amavàn sevakàn>% vedãø 4 apakvaphalàdau naø ÷abdaraø . pràõahetutvàt 5 bale %<seneva sçùñàmaü dadhàti>% çø 1, 66, 4, amaü balam bhàø .

#<am># avyaø cuø ama--kvip svaràdiø . 1 alpe 2 ÷ãghratàyà¤ca

#<amaïgala># puø nàsti maïgalaü prayojanaü yataþ . eraõóavçkùe . 6 vaø . ka÷ala÷ånye triø . naø taø . maïgalabhinne . amaïgala¤ca maïgalavirodhivastu . maïgala¤ca abhipretàrthasiddhirmaïgalamityukta lakùaõaü tadvirodhi anabhipretàrthasiddhiþ . tathà ca aniùña duþsvàvàptiramaïgalaü maïgalasya hetorvinàyakastavapàñhàdermaïgalatvavat aniùñapràptisàdhanasyàpyamaïgalatvam . amaïgala sàdhanaü ca dvividhaü laukikamalaukika¤ca . laukikamiùñaviyogàdi . alaukikantu aniùñasåcakatvàt aniùñasàdhanam na tu kàrakam gocare và vilagne và ye grahàriùñasåcakàþ ityukteþ utpàtena j¤àpite ceti vàrtikokte÷ca . alaukikamapi trividhaü bhaumaü divyamàntarikùa¤ca . tàni ca utpàta÷abde vakùyante . amaïgalasåcakàni liïgàni ca kànicit sàdhàraõàni kàniciccàsàdhàraõàni netraspandàdãni tatra sàdhàraõàni katicit saügçhya dar÷yante yathà bhàø bhãø paø . %<tathemàni nimittàni bhayàyàdyopalakùaye .. ÷yenà gçdhrà÷ca kàkà÷ca kaïkà÷ca sahità vakaiþ . saüpatanti nagàgreùu samavàyàü÷ca kurvate .. abhyagra¤ca prapa÷yanti yuddhamànandino dvijàþ . kravyàdà bhakùayiùyanti màüsàni gajavàjinàm .. nirdaya¤càbhivà÷anto bhairavà bhayavedinaþ . kaïkàþ prayànti madhyena dakùiõàmabhito di÷am .. ubhe pårvàpare sadhye nityaü pa÷yàmi bhàrata! . udayàstamane såryaü kabandhaiþ parivàritam .. ÷vetalohitaparyantàþ kçùõagrãvàþ savidyutaþ . trivarõàþ parighàþ sandhau bhànumantamavàrayan .. jvalitàrkendunakùatraü nirvi÷eùadinakùayam . ahoràtraü mayà dçùñaü tadbhayàya bhaviùyati .. alakùyaþ prabhayà hãnaþ paurõamàsã¤ca kàrtikãm . candro'bhådagnivarõa÷ca padmavarõe nabhastale .. svapsyanti nihatà vãrà bhåmimàvçtya pàrthivàþ . ràjàno ràjaputtrà÷ca ÷åràþ parighabàhavaþ .. antarãkùe varàhasya vçùadaü÷asya cobhayoþ . praõàdaü yudhyato ràtrau raudraü nityaü pralakùaye .. devatàpratimà÷caiva prakampante hasanti ca . vamanti rudhira¤càsyaiþ svidyanti prapatanti ca .. anàhatà dundubhayaþ praõadanti vi÷àmpate . ayuktà÷ca pravartante kùattriyàõàü mahàrathàþ .. kokilàþ ÷ataputtrà÷ca càùàü bhàùàþ ÷ukàstathà . sàrasà÷ca mayårà÷ca vàco mu¤canti dàruõàþ .. gçhãta÷astràþ kro÷anti varmiõo vàjipçùñhagàþ . aruõodaye pradç÷yante ÷ata÷aþ ÷alabhavrajàþ .. ubhe sandhye prakà÷ete di÷àü dàhasamanvite . parjanyaþ pàü÷uvarùã ca màüsavarùã ca bhàrata! .. yà caiùà vi÷rutà ràjaüstrailokye sàdhusammatà arundhatã tayàpyeùa va÷iùñhaþ pçùñhataþ kçtaþ .. rohiõãü pãóayanneùa sthito ràjan! ÷anai÷caraþ . vyàvçttaü lakùma somasya bhaviùyati mahadbhayam .. anavbhre ca mahàghoraþ stanitaþ ÷råyate svanaþ . vàhanànà¤ca rudatàü nipatantya÷ruvindavaþ .. kharà gopu prajàyante ramante màtçbhiþ sutàþ . anàttevaü puùpaphalaü dar÷ayanti vanadrumàþ .. garbhiõyo ràjaputràü÷ca janayanti vibhãùaõàn . kravyàdàþ pakùiõa÷càpi sahà÷ranti parasparam .. triviùàõà÷caturnetràþ pa¤capàdà dvimehanàþ . dvi÷ãrùà÷ca dvipucchà÷ca daüùñriõaþ pa÷avo'÷ivàþ .. jàyante vivçtàsyà÷ca vyàharanto'÷ivà giraþ . tripadàþ ÷ikhinastàrkùyà÷caturdaüùñrà viùàõinaþ .. tathaivànyà÷ca dç÷yante striyo vai brahmavàdinàm . vainateyàn mayåràü÷ca janayantyaþ pure tava .. govatsaü baóavà såte ÷và ÷çgàlaü mahopate! . kukkuñàn karabhàü÷caiva ÷ukàü÷cà÷ubhavàdinaþ .. striyaþ kà÷cit prajàyante catasraþ pa¤ca kanyakàþ . jàtamàtrà÷ca nçtyanti gàyanti prasahanti ca .. pçthagjanasya sarvasya kùudrakàþ prahasanti ca . nçtyanti parigàyanti vedayanto mahadbhayam . pratimà÷càlikhantyete sa÷astràþ kàlacoditàþ anyonyamabhidhàvanti ÷i÷avo daõóapàõayaþ . anyonyamavamçdnanti nagaràõi yuyutsavaþ .. padmotpalàni vçkùeùu jàyante kumudàni ca . viùvagvàtà÷ca vàntyugrà rajo nàpyupa÷àmyati . abhãkùõaü kampate bhçmirarkaü ràhurupaiti ca . ÷veto grahastathà citràü samatikramya tiùñhati . abhàvaü hi vi÷eùeõa kuråõàü tatra pa÷yati .. dhåmaketurmahàghoraþ puùya¤càkramya tiùñhati . senayora÷ivaü ghoraü kariùyati mahàgrahaþ .. maghàsvaïgàrako vakraþ ÷ravaõe ca vçhaspatiþ . bhàgyaü(maghàm)nakùatramàkramya såryaputreõa pãóyate .. ÷ukraþ prauùñhapade pårbe samàruhya virocate . uttare tu parikramyasahitaþ samudãkùyate .. ÷veto grahaþ prajvalitaþ sadhåma iva pàvakaþ . aindraü tejasvi nakùatraü jjeùñhàmàkramya tiùñhati .. dhruvaü prajvalitaü ghoramapasavyaü pravartate . rohiõãü ca pãóayata ubhau ca ÷a÷ibhàskarau .. citràsvàtyantare caiva dhiùñhitaþ paruùo grahaþ . vakrànuvakraü kçtvà ca ÷ravaõaü pàvakaprabhaþ . brahmarà÷iü samàvçtya lohitàïgo vyavasthitaþ .. sarvasasyaparicchannà pçthivã sasya÷àlinã . pa¤ca÷ãrùà yavà÷càpi ÷ata÷ãrùà÷ca ÷àlayaþ .. pradhànàþ sarvalokasya yàsvàyattamidaü jagat . tà gàvaþ prasnutà vatsaiþ ÷oõitaü prakùarantyuta .. ni÷cerurarciùa÷càpàt khaógàcca jvalino bhçõam . vyaktaü pa÷yanti ÷astràõi saügràma samupasthitam .. agnivarõà yathà bhàsaþ ÷astràõàmudakasya ca . kavacànàü dhvajànà¤ca bhaviùyati mahàn kùayaþ .. pçthavã ÷oõitàvartà dhvajoóupasamàkulà . kuråõàü vai÷ase ràjan! pàõóavaiþ saha bhàrata! .. dikùu prajvalitàsyà÷ca vyàharanti mçgadvijàþ . atyàhitaü dar÷ayanto vedayanti mahadbhayam .. ekapakùàkùicaraõaþ ÷akuniþ khacaro ni÷i . raudraü nadati saüravdhaþ ÷oõitaü chardayanniva .. ÷astràõi caiva ràjendra! prajvalantãva saüprati . saptarùãõàmudàràõàü samavacchàdyate prabhà .. saüvatsarasthàyinau ca grahau prajvalitàvubhau . vi÷àkhàyàþ samãpasthau vçspati÷anai÷carau .. candràdityàvubhau grastàvekapakùe trayoda÷ãm . aparvaõi grahaü yàtau prajàsakùayamicchataþ .. a÷obhità di÷aþ sarvàþ pàü÷uvarùaiþ samantataþ . utpàtameghà raudrà÷ca ràtrau varùanti ÷oõitam .. kçttikà pãóyate tãkùõairnakùatraü pçthivãpate! .. abhãkùõaü vàtà vàyante dhåmaketumavasthitàþ . viùamaü janayantyeta àkrandajananaü mahat .. viùu chatreùu sarveùu nakùatreùu vi÷àmpate! gçghraþ saüpatate dãrghaþ janayan bhayamuttamam .. caturda÷ãü pa¤cada÷ãü bhåtapårbàü ca ùoóa÷ãm . imàntu nàbhijànàmi bhåtapårbàü trayãda÷ãm .. candrasåryàvubhau grastàvekamàse trayoda÷ãm . aparbaõi grahàvetau prajàþ saükùayayiùyataþ . ÷oõitairvaktasampårõà atçptàstatra ràkùasàþ . pratisrotovahà nadyaþ saritaþ ÷oõitodakàþ . phenàyamànàþ kåpà÷ca kårdanti pçùabhà iva .. patantyulkàþ sanirghàtàþ ÷akrà÷anisamaprabhàþ . adya caiva ni÷àü vyuùñàmudaye bhànuràharat .. jjvalantãbhi÷ca vahvãbhirulkàbhiþ sarvatodi÷am . anyonyamavamçùyadbhistatra coktaü maharùibhiþ . bhåmipàlasahasràõàü bhåmiþ pàsyati ÷oõitam .. kailàsamandaràbhyàntu tathà himavato gireþ . sahasra÷o mahà÷abdàþ ÷ikharàõi patanti ca .. mahàbhåtà bhåmikampe catvàraþ sàgaràþ pçthak . velàmudvarta yantãva kùobhayanto vasundharàm . vçkùànunmathya vàntyugrà vàtàþ ÷arkarakarùiõaþ .. abhagmàþ sumahàvàtaira÷anãbhiþ samàhatàþ . vçkùàþ patanti caityà÷ca gràmeùu nagareùu ca . nãlalohitapãta÷ca bhavatyagnirhuto dvijaiþ . vàmàrcirduùñagandha÷ca mu¤can vai dàruõaü svanam .. spar÷à gandhà rasà÷caiva viparãtà mahãpate! . dhåmaü dhvajàþ pramu¤canti kampamànà muhurmuhuþ .. mu¤cantyaïgàravarùa¤ca bherya÷ca pañahàstathà .. ÷ikharàõàü samçddhàmàmupariùñàt samantataþ . vàyasà÷ca ruvantyugraü vàmaü maõóalamà÷ritàþ . pakvàpakveti subhç÷aü vàvà÷yante vayàüsi ca .. nilãyante dhvajàgreùu kùayàya pçthivãkùitàm .. dhmàyantaþ prakiranta÷ca vyàlà vepayusaüyutàþ . dãnàsturaïgamàþ sarvevàraõàþ salilà÷rayàþ>% iti asàdhàraõàõi amaïgalàni ca dar÷itàni yadhà %<muktake÷ãü chinnanàsàü rudatã¤ca digambaràm . kçùõavastraparãdhànàmaparàü vidhavàmapi . mukhaduùñàü yoniduùñàü vyàdhità¤caiva kuññinãm . patiputtravihãnà¤ca óàkinãü puü÷calãmaho . kumbhakàraü tailakàraü vyàdhaü sarpopajãvinam . kucelamatirukùà ïgaü nagnaü kàùàyavàsinam . aïgavikrayiõa¤caiva kanyàvikra yiõaü tathà . citàü dagdha÷avaü bhasma nirvàõàïgàrameva ca . sarpakùatanaraü sarpaü godhà¤ca ÷a÷akaü viùam . ÷ràddhapàtra¤ca piõóa¤ca moñakaü vànaraü tathà . devalaü vçùavàha¤ca ÷ådra÷ràddhànnabhojinam . ÷ådrànnapàcakaü ÷ådrayàjakaü gràmayàjakam . ku÷aputtalikà¤caiva ÷avadàhanakàriõam . ÷ånyakumbhaü bhagnakumbhaü tailaü lavaõamasthi ca . kàrpàsaü kacchapaü cårõaü kukkuraü ÷abdakàriõam . dakùiõena ÷çgàla¤ca kurvantaü bhairavaü ravam . kapardaka¤ca kùaura¤ca chinnake÷aü nakhaü malam . kalaha¤ca vilàpa¤ca vilàpakàriõaü janam . amaïgalaü vadanta¤ca rudantaü ÷okakàriõam . mithyàsàkùipradàtàraü caura¤ca naraghàtinam . puü÷calopatiputtra¤ca puü÷calyodanabhojinam . devatàguruvipràõàü vastuvittàpahàriõam . dattàpahàriõaü dasyuü hiüsakaü såcakaü khalam . pitçmàtçvirakta¤ca dvijà÷vatthavighàtinam . satyaghna¤ca kçtaghna¤ca sthàpyàpahàriõaü janam . vipradrohaü mitradrohaü kùataü vi÷vàsaghàtakam . gurudevadvijànà¤ca nindakaü svàïgaghàtakam . jãvànàü ghàtaka¤caiva svàïgahãna¤ca nirdayam . vratopavàsahãna¤ca dãkùàhãnaü napuüsakam . galitavyàghigàtra¤ca kàõaü badhirameva ca . pukkasaü chinnaliïga¤ca suràmattaü suràü tathà . kùiptaü vamantaü rudhiraü mahiùaü gardabhaü tathà . måtraü purãùaü ÷leùmàõaü kanthinaü nçkapàlinam . jha¤jhàvàtaü raktadçùñiü vàtyà¤ca vçkùapàtanam . vçka¤ca ÷åkaraü gçdhraü ÷yenaü kaïka¤ca bhallukam . pà÷a¤ca ÷uùkakàùñha¤ca vàyasaü gandhakaü tathà . agradànibràhma õa¤ca tantramantropajãvinam . vaida¤ca raktapuùpa¤caivauùadhaü tuùameva ca . kuvàrtàü mçtavàrtà¤ca vipra÷àpa¤ca dàruõam . durgandhavàtaü duþ÷abde ràjà saüpràpa vartmani . mana÷ca kutsitaü pràõaþ kùubhita÷ca nirantaram . vàmàïgaspandanaü dehajyaro ràj¤o babhåva ha . tathàpi ràjà niþ÷aïkaü dar÷aüdar÷amamaïgalam>% iti brahmaø puø niø nievamanyànyapi sàdhàraõàsàghàraõàni nimittànànyunneyàni %<amaïgalàbhyàsaratiü vicintya tam>% kumà0

#<amaïgalya># triø amahnalàya hitaü yat . amaïgalasàdhane %<amaïgalyaü ÷ãlaü tava bhavatu nàmaikamakhilam>% puùpadantaþ .

#<amaõóa># triø nàsti maõóo bhaktàva÷iùñaü bhåùà và yasya . 1 maõóahãne bhaktàdau 2 bhåùaõahãne ca .

@<[Page 318b]>@
#<amata># puø ama--ràgàdau atac . 1 mçtyau 2 kàle 3 roge ca . 4 reõau ujjvalaø . mana--kta naø taø . 5 sammatabhinne triø . yasyàmataü tasya matamiti ÷rutiþ . 6 aj¤àte ca .

#<amati># puø ama--ati . 1 kàle uõàø . 2 candre mediø 3 råpe strã niruø vede tu råpe eva asyaprayogaþ %<hiraõmayomamatiü yàma÷i÷ret>% %<vyurvà pçthvãmamatiü sçjàna>% çø 7, 38, 1, 2 amatiü råpamiti bhàø àbandhureùvamatiü dar÷atà 1, 64, 9 . duùñe triø ÷abdàrõaø . mananaü matiþ abhàve naø taø . 4 j¤ànàbhàve yathàsvaråpàj¤àne . %<amatyaitàni ùaójagdhvà triràtramiti>% manuþ kçcchràüstu caturaþ kuryàdgobadhe buddhipårbake amatyà tu dvayaü kuryàditi smçtiþ 5 apra÷astabuddhau ca strã naø baø . 6 j¤ànahãne triø .

#<amatãvan># triø amatirapra÷astà buddhiþ tayà vanute vana--kvip dãrghaþ . apra÷astabuddhiyukte . %<na me stotà'matãvàna durhitaþ syàt>% çø 8, 19, 26 . %<amatãvà apra÷astabuddhimàn>% bhàø .

#<amatra># naø amatyannamatra ama--bhojane àdhàre atran . 1 bhojanapàtre . %<ayaü soma÷camåsuto'matre pariùicyate>% çø 5, %<àsanaü vasanaü caiva ÷ayyà'matraü kamaõóaluþ . àtmanastu ÷ucãni syurna pareùàü kadàcana>% smçtiþ . ama--roge atran . 2 ÷atråõàmabhibhàvake . %<mahàü amatro vçjane>% çø 3, 36, 4 . %<amatraþ ÷atråõàmabhibhavità>% bhàø ama--gatau kartari atran . 3 gamana÷ãle triø . svariramatro vavakùe raõàya 1, 61, 9 . %<amatraþ yuddhàdiùu gamanaku÷alaþ>% bhàø 4 bale ca %<gambhãreõa na åråõàmamatrin>%! 6, 24, 9 amatraü balaü tadvan! bhàø .

#<amatta># triø naø taø . 1 mattabhinne màdakadravyàdibhiravikçta citte 2 sàvadhàne apramatte ca .

#<amatsara># yuø abhàve naø taø . 1 anya÷ubhadveùàbhàve . naø baø . 2 anyadveùa÷ånye triø .

#<amanas># triø nàsti kàryakùamaü mano yasya . 1 kàryakùamamano hãne bàlàdau %<yathà bàlà amanasaþ pràõantaþ>% chàø uø . 2 manovçttihãne yogini ca . sarbathà manaþ÷ånye 3 paràtmani puø %<apràõohyamanàþ ÷ubhraþ>% ÷rutiþ . và kap . 4 anyamanaske 5 sneha÷ånye 6 anigçhãtamanaske ca 6 yogagranthabhede puø .

#<amani># strã amati gacchatyatra ama--ani . pathi .

#<amanuùya># puø aprà÷astye naø taø . 1 manuùyocitakartavya÷ånye jàtimàtramanuùye 2 manuùyabhinne gandharvàdau ca %<sahasrasaüvatsaramamanuùyàõàmasambhavàt>% kàtyàø 1, 6, 17 . sahasrasaüvatsarasatram amanuùyàõàü manuùyabhinnànàü gandharvàdãnàü sambhavàt sahasràyuùyaü bhavati manuùyàõàü tu tadasambhavàt karkaø .

#<amanogata># triø na manogataþ . 1 anabhiprete 2 manasà'cintite .

#<amanonãta># triø na manasà nãtaþ gçhãtaþ . 1 manovçttyà agçhãte 2 anabhiprete ca

#<amanoyoga># puø ganaso yogaþ viùayeùu sàvadhànatayà saüyojanam abhàve naø taø . avadhànàbhàve tattvanirõàyakamanovçttyabhàve . naø baø . tacchånye triø .

#<amanohara># triø virodhe naø taø . ramyabhinne kutsite .

#<amantu># triø manturmantà mana--tun naø taø . aj¤àtari %<akarmà dasyurabhito amanturanyavrataþ>% çø 10, 22, 8 1 manturaparàdhaþ naø vaø . 2 tacchånye tri0

#<amantra># triø nàsti mantraþ pàñhyo yatra karmaõi . 1 mantra÷ånye karmàdau %<sàya tvannasya siddhasya patnyamantraü baliü haret>% manuþ nàsti mantraþ mantràdhyayanamasya . 2 vedapàñha÷ånye %<abratànàmamantràõàü jàtimàtropajãvinàü naiùàm pratigraho deyaþ>% %<nirindriyàhyamantrà÷ca striyo'nçtamitãritàþ>% iti ca manuþ . và kap . amantrako'pyubhayatra %<amantrakaü tu ÷ådrasya sarvakarmàõi kàrayet>% amantrakasya ÷ådrasya vipromantreõa gçhyate iti ca smçtiþ .

#<amanda># triø virodhe naø taø . 1 mandabhinne pañau 2 utkçùñe ca .

#<amama># triø nàsti mametyabhimànaþ gehàdiùu yasya . gçhaputràdiùu mametyabhimàna÷ånye %<÷araõeùvamama÷caiva vçkùamålaniketamaþ>% manuþ . 2 jinavi÷eùe puø . amamakàràdayo'tra

#<amara># puø mç--pacàdyac naø taø . bahukàlasthàyitayà mçtyuhãne deve, %<tatràmaràlayamaràlamaràlake÷ã>% naiø %<muùàõa ratnàni haràmaràïganàþ>% màghaþ . trãõyuttaràõi krama÷aþ plavaïgamanaràmaràþ manuþ aùña÷àbdikamadhye 2 amarasiühanàmake ÷àbdike, %<pàõinyamarajainendràþ jayantyaùñàdi÷àbdikàþ>% iti kavikaø . sa ca kàõóatrayayuktaliïgànu÷àsanakoùakartà vikramàdityasabhàsadanavaratnamadhye'nyamatamaþ %<dhanvantariþ kùapaõako'marasiüha÷aïkuvetàlabhaññaghañakarparakàlidàsàþ . khyàtovaràhamihironçpateþ sabhàyàü ratnàni vai vararucirnava vikramasya>% ÷aïkuþ suvàg vararucirmaõiraü÷udatto jiùõustrilocanaharã ghañakarparàkhyaþ . anye'pi santi kavayo'marasiühapårvà yasyeha vikramançpasya sabhàsado'mã iti ca jyotirvidàø . 3 snuhãvçkùe, sa hi chinno'pi punaþpunaþ prarohati, sahasà na mriyate . 4 pàrade tasya vahnyàdã bahutàpana'pi na dhvaüsaþ . apàdàne và ap . tatraiva tasya sevane hi mçtyu ràhityam rase÷varadar÷ana÷abde vakùyate . 5 asthisamuccaye ca sa hi bahukàlaü bhåmau sthitopi na jãryati . saø baø 6 maraõa÷ånyetriø . %<ajaràmaravat pràj¤o vidyàmarthàü÷ca cintayet>% hitoø %<utpàdayati sàvitryà sà nityà sà'jarà'marà>% manuþ jyotiùokte 7 vivàhayoñakàrthe nakùatragaõabhede %<hastàsvàti÷rutimçga÷iraþ puùyamaitrà÷vibhàni pauùõàditye jaguriha budhà devasaüj¤àni bhàni>% kçtyacintàø adhikaü gaõa÷ande dç÷yam . marutvatãgarbhajàte 8 marudgaõabhede puø . %<màrutvatã ca maruto devànajanayat sutàn agnicakùurhavirjyotiþ sàvitraü mitamevaü ca . amaraü ÷aravçùñi¤ca sakùaya¤ca mahàbhujam>% ityàdi harivaüø 9 guóåcyàm 10 dårvàyàü 11 vàruõãvçkùe 12 mahànilãvçkùe 13 ghçtakumàryàm 14 snuhãvçkùe ca strã . etàsàü chedane'pi punaþ praråóhatvàt yathàyathaü dårmaratvàcca tathàtvam . na mriyate'nayà karaõe ap . 15 jaràyau strã . taccarmaõà veùñanenaiva jañharànaladàhanivàraõàt maraõanivàrakatvàt tathàtvam . 16 nàbhinàlàyàm ràjaniø 17 sthåõàyàü gçhaùvaü sanivàrakakatvàttathà . amaràþ santyasyàm ar÷a àø ac . 18 indrapuryàmamaràvatyàü strã

#<amarakoù># puø amareõa kçtaþ koùaþ . amarasiühakçte liïgànu÷àsanàkhye trikàõóàtmake abhidhànabhede .

#<amaraja># puø amaraþ durmara iva jàyate jana--óa . duùkhadire kàlaskandàkhye khadirabhede durmaratvena jàtatvàttathàtvam .

#<amaradàru># puø naø . amaràõàü priyaü dàru . devadàruvçkùe .

#<amaradvija># puø amarapåjakaþ dvijaþ ÷àkaø taø . devale (påjà rãti) khyàte vipre .

#<amarapati># puø 60 taø . devaràja indra amarabhartràdayo'pyatràrthe

#<amarapuùpaka># puø amaramavi÷ãrõaü puùpaü yasya . 1 kalpavçkùe 2 ikùugandhàyàü strã . 3 kà÷atçõe puø ratnamàø .

#<amarapuùpã># strã amaramavi÷ãrõaü puùpamasyàþ jàtitvàt ïãp . avàkpuùpyàm . kap ata ittvam . amarapuùpikàpyatra .

#<amaraprabhu># puø 6 taø . 1 viùõau tasya sarve÷varatvàttathà . 2 ÷akre ca

#<amararatna># naø amara iva ÷uddhaü ratnam . sphañike maõau .

#<amararàja># puø 6 taø ñac samàø . devaràje indre .

#<amaraloka># puø 6 taø . 1 svarge . amaràõàmiva loko bhuvanaü yasya . 2 pràptadevaloke dhàrmike triø . %<teùàü samyagavartamàno gacchatyamaralokatàm>% manuþ .

#<amaravallã># strã amarà ucchedane'pi na mriyamàõà vallã . àkà÷avallyàm (àlakalatà) amaralatàdayo'pyatra .

#<amarasarit># strã 6 taø . mandàkinyàü gaïgàyàm .

#<amaràïganà># strã 6 taø . apsaraþsu %<muùàõa ratnàni haràmaràïganàþ>% màghaþ .

#<amaràdri># puø 6 taø . sumerau . tatsthàna¤ca . %<laïkà kumadhye yamakoñirasyàþ pràkpa÷cime romakapattana¤ca . adhastataþ siddhapuraü sumeruþ maumye'tha yàmye baóavànala÷ca . iha hi merugiriþ kila madhyagaþ kanakaratnamayastrida÷àlayaþ druhiõajanmakupadmakakarõiketi ca puràvida itthamavarõayan>% siø ÷iø . adhikaü meru÷abde bhågola÷abde ca dç÷yam .

#<amaràdhipa># puø 6 taø . devaràje indre amaràdhã÷àdayo'pyatra

#<amaràpagà># strã 6 taø . gaïgàyàm .

#<amaràlaya># puø 6 taø . svarge %<tatràmaràlayamaràlamaràlake÷ã>% naiùaø .

#<amaràvatã># strã amaràvidyante'syàü matup masya va dãrghaþ . indranagaryàm . sà ca meruparbatoparisthà %<sadratnakà¤canamayaü ÷ikharatraya¤ca mero muràrikapuràripuràõi teùu . teùàmadhaþ ÷atamakhajvalanàntakànàü rakùo'mbupànila÷a÷ã÷apuràõi càùñau>% siø ÷iø . etadvarõanaü bhàø saø paø 7 adhyàye kà÷ãø khaø 10 adhyàye ca dç÷yam . %<sasambhramendradrutapàtitàrgalà nimãlàtàkùãva bhiyà'maràvatã>% kàø praø .

#<amariùõa># triø mç--bàø iùõuc naø taø . maraõa÷ãlabhinne %<anàturà ajaràsthàmariùõavaþ>% çø 10, 94, 11 .

#<amaru># puø amaru÷atakagranthakàrake kavibhede %<kaviramaraþ kaviramaruþ kavi÷cairomayåraka>% ityudbhañaþ .

#<amare÷a># puø 6 taø . devaràje indre amare÷varàdayo'pyuktàrthe %<ayamamare÷adi÷omukhaü sudhàü÷uþ>% sàø daø .

#<amarta># triø mç--tac naø taø . maraõadharma÷ånye %<nçmõàni ca nçtamàno amartaþ>% çø 5, 33, 6, %<amartaþ amaraõadharmà>% bhà0

#<amartya># triø mçtimarhati yat naø taø . maraõa÷ånye %<agne vivasvadupasa÷citraü ràdho amartya!>% çø 1, 44, 1, %<amartya! maraõarahita!>% bhàø %<utkràntavàyvoþsamakàlameva amartyabhàve'pi kayo÷cidàsãt>% raghuþ .

#<amartyabhuvana># naø amartyànàü devànàü bhuvanam . svargo .

#<amaryàda># triø nàsti maryàdà sãmà sammàno và yatra . 1 sãmàrahite 2 sammànarahite ca .

#<amarùa># puø mçpa--kùàntau gha¤ virodhe naø taø . kùasàviruddhe phope . %<amarùa÷ånyena janasya jantunà na jàtahàrdena na vidviùàdaraþ>% kiràø tàneva sàmarùatayà nijaghnuþ raghuþ harùàmarùabhayodvegairviyuktaþ sa ca me priyaþ gãtà .

#<amarùaõa># triø mçùa--lyu naø taø . 1 asahane 2 krodhane, ca . %<hçdi kùato gotramidàpyamarùaõaþ>% raghuþ . amarùaõo'nayasthàyã vi÷àlaü kàyalakùaõam . amarùaõaþ svayaü jetuma÷aktaþ kùatriyoraõe bhàø àø paø . bhàve lyuñ . krodhe naø .

#<amarùita># triø mçùa--kta iñ guõa÷ca naø taø . kruddhe %<astraü pràdu÷cakàrograü nàràyaõamamarùitaþ>% bhàø àdipaø .

#<amarùin># triø mçùa--õini naø taø . kruddhe striyàü ïãp .

#<amala># naø ama + kalac . 1 sàtalàvçkùe 2 abhrake ca nàstu malaü yasya . 3 nirmale, doùarahite triø %<rasakalàmalapallavalãlayà>% màghaþ %<saükùiptàkùarakomalàmalapadairlàlityalãlàvatãm>% %<amalakamalarà÷estryaü÷apa¤càü÷aùaùñhaiþ>% lãlà0

#<amalàtman># puø amalaþ ràgàdidoùarahitatvàt ÷uddha àtmàantaþkaraõaü yasya . nivçttaràgàdau yogini .

#<amasa># puø ama--gatirogàdau asac . 1 kàle 2 roge 3 nirbodhe ca

#<amalina># triø virodhe naø taø . 1 màlinya÷ånye 2 nirdoùe ca kulamamalinaü natvevàhaü na ca jãvitam màlaø .

#<amasçõa># triø virodhe naø taø . cikvaõabhinne rukùe .

#<amà># avyaø na + mà--kà . 1 sahàrthe, amevànaþ suhavàþ çø 2, 36, 3 . %<amà saha bhà0>% . amàvasyà . 2 nikañe ca . na màti paricchinatti kùayodayavi÷eùam mà--ka naø taø . sarva kalàvyàpakatayà sthitàyàü candrasya ùoóa÷yàü 3 kalàyàm strã %<amà ùoóa÷abhàgena devi! proktà mahàkalà saüsthità paramà màyà dehinàü dehadhàriõã amàdipaurõamàsyantàyà eva ÷a÷inaþ kalàþ . tithayastàþ samàkhyàtàþ ùoóa÷aiva varànane!>% iti skaø prabhàø khaø . vyàkhyàta caitat kàlamàdhavãye %<mahàmàyà àdhàra÷aktiråpà dehinàü dehadhàriõã sà candramaõóalasya ùoóa÷abhàgena parimità candradehadhàriõã amànàmnã mahàkaleti proktà kùayodayarahità nityà tithisaüj¤ikaiva itarà api pa¤cada÷a kalà divasavyavahà ro payoginyaþ kùayodayavatyaþ pa¤cada÷a tithayo bhavantãti tithayaþ ùoóa÷aiva eva¤càtra sàmànyavi÷eùaråpeõa tithidvaivi dhyamuktaü bhavati . tatra yeyam ametyuktà kùayodayavarjità dhruvà ùoóa÷ã kalà tadyuktaþ kàlastithisàmànyam . yàstvava÷iùñà vçddhikùayopetàþ pa¤cada÷a kalàstàbhiþ vi÷iùñakàlavibhàgastithivi÷eùa>% iti . adhikaü tithi÷abde vakùyate såryakiraõàsaüparkàdadãptàyàü, 4 pa¤cada÷yàü kalàyàm na mãyate dç÷yate vighuratra . 5 amàvasyàyàü tithau ca strã . %<amàrkapàte ÷ravaõaü yadi syàt>% %<yadyamà ravivàreõa>% iti ca pràø taø puràø . %<amàyàü tu sadà soma--oùadhãþ pratipadyate>% iti somoø . na mãyate'sau mà--karmaõi kvip . 6 àtmani puø . 7 màna÷ånye triø . 8 gçhe avyaø niruø . %<kàma÷caratàmamà bhåte>% çø 2, 38, 6 . %<amà gçhamiti>% bhàø . amyate gamyate candralokàt atra ama--àdhàre--gha¤ và hrasvaþ . 9 ihaloke . %<amàtomarutovi àntarikùàdamàyuta>% çø 5, 50, 58 . %<amàtaþ asmàllokàt>% bhàø . tatra yàvatsampàtamuùitvà %<kùoõe puõye martyalokaü vi÷antãti>% ÷rutau candralokàdeva iha lokàgamanàttathàtvam .

#<amàüsa># triø nàsti màüsaü yasya . 1 durbale . màüsahãno hi durbalaþ .

#<amàtya># puø amà saha vasati tyak . mantriõi . tasya daõóanãtau ràjasahacaratvàttathàtvam . %<purohitàmàtyamukhà÷ca yodhàþ>% bhaññiþ . %<amàtyaputraiþ savayobhiranvitaþ>% raghuþ . %<amàtye daõóa àyatta>% iti manuþ %<amàtyavya¤janà ràj¤àü dåùyàste ÷atrusaühitàþ>% màghaþ . amàtyalakùaõamuktaü hemàø viùõudhaø puø . %<sarvalakùaõalakùaõyo mantrã ràj¤astathà bhavet . bràhmaõo vedatattvaj¤ovinotaþ priyadar÷anaþ . chalalakùye mahàtmà ca svàmibhaktaþ priyavadaþ . vçhaspatyu÷anaþproktàü nãtiü jànàti sarvataþ . ràgadveùeõa yaþ kàryaü na ca hanti mahãkùitaþ . lokàpavàdàdràjàrthe bhayaü yasya na vidyate . kle÷akùamastu dharmàtmà vijitàtmà jitendriyaþ . gåóhamantra÷cà'÷vadakùaþ pràj¤o bhaktajanapriyaþ . iïgitàkàratattvaj¤a åhàpohavi÷àradaþ . ÷åra÷va j¤àtavidya÷cana mànã na ca matsarã . càrapracàraku÷alaþ praõighipràõa àtmavàn . ùàóguõyavidhitattvaj¤a upàyaku÷alastayà . vettà vidhàtà kàryàõàü naiva kàryàtipàtanaþ . samayaj¤a÷ca kàlaj¤o bhçtyànà¤ca guõapriyaþ . kçtànàmakçtànàü ca karmaõàmanvavekùità . yathà puruùamarhàõàü puruùàõàü niyojakaþ! kartà parokùe kàryàõi sàüparàye bhçgåttama . tattvàtattvavedità ca karmaõo gurulàghavam . ÷atrumitravibhàgaj¤o vignahe caiva tattvavit sa ràj¤aþ sarvakàryàõi kuryàdbhçgukulodvaha! viditàni tathà kuryànna j¤àtàni mahãkùità aj¤àtàni narendrasya kçtvà kàryàõi bhàrgava! acireõàpi vidveùaü sa mantrã tvadhigacchati . kurute yastu kàryàõi viditàni mahãpateþ bhedo na tasya bhavati kadàcidapi bhåbhujà evaüguõo yasya bhavettu mantrã vàkye ca tasyàbhiratasya ràj¤aþ . ràjyaü sthiraü syàdvipulà ca lakùmãrya÷a÷ca dãptaü bhuvanatraye'pi>% iti .

#<amàtra># puø nàsti màtrà paricchittiryasya . 1 iyattà÷ånye paramàtmani turãye brahmaõi . vçhatparimàõakalpanena 2 pariccheda÷ånye gaganàdau ca triüø . amàtraü tvà dhiùaõaü taviùe çø 1, 102, 7, %<amàtraü màtrayà iyattayà rahitam>% bhàø .

#<amànanà># strã abhàve naø taø . àdaràbhàve naø baø . àdara÷ånye triø .

#<amànasya># naø mànase sàdhu na bhavati mànasa + yat naø taø . manaþ kaùñadàyake duþkhe .

#<amà (ma)màsã># strã amà saha såryeõa màþ màso và candramà yasyàü gauràø ïãù . amàvasyàyàm .

#<amàya># triø nàsti màyà yasya . 1 kaùaña÷ånye 2 ayavidyà÷ånye brahmaõi naø . màyomànam . 3 iyattà÷ånye triø .

#<amànin># triø na manyate'mimanyate mana--õini naø taø . abhimàna÷ånye %<amànitvamadambhitvam>% gãtà .

#<amàrjita># triø mçja--kta virodhe naø taø . apariùkçte .

#<amà (và)vasã># strã amà saha vasata÷candràrkau yasyàm ap va¤ và niø gauràø ïãù . amàvàsyàyàm .

#<amàva(và)syà># amà saha vasata÷carndràrkau yasyàm niø . kçùõapakùãyapa¤cada÷ãtithau . tathà hi adhaþ prade÷avartã ÷ãghragàmã candraþ, årdhvaprade÷avartã mandagàmã såryaþ . tayorgativi÷eùàt yatkàle candramaõóalamanyånamanatiriktaü sat såryamaõóalasyàdhobhàge vyavasthitam bhavati tadà såryara÷mibhiþ sàkalyenàbhibhåtatvàt candramaõóalamãùadapi na dç÷yate iti kçùõapakùe pa¤cada÷akalàkriyàkåñopalakùitaþkàlaþ amàvasyeti niùkarùaþ . %<såryàcandramasoþ yaþ paro viprakarùaþ sà paurõamàsã ryaþ paraþsannikarùaþ sà'màvasyeti>% gobhiø %<amàvasyà guruü hanti ÷iùyaü hanti caturda÷ã>% manuþ . amàvàsyàyàübhavaþ và kvun amàvàsyakaþ aõ àmàvasyaþ . tatrabhave triø . %<ya àgàre mçgayante pratikro÷e'màvàsye>% athaø 36, 3

#<amàvasu># puø àyuputre çùibhede %<amàvasumiti khyàtamàyoþ putraü ya÷asvigam>% haø baüø .

#<amita># triø na mitaþ . 1 aparicchinne iyattà÷ånye %<amitasya hi dàtàraü bhartàraü kà na påjayet>%? ràmàø . 2 aj¤àte ca .

#<amitavikrama># puø amità aparicchinnà vikramàstrayaþ pàdavikùepà asya, amitaþ vikramaþ ÷auryamasyeti và 1 viùõau . %<mukundo'mitavikramaþ>% viø saø . bahu÷aurye triø .

#<amità÷ana># puø amitama÷nàti saühàramamaye a÷a--lyu . sarvabhakùake parame÷vare . %<yasya brahma ca kùatra¤ca ubhe bhavata odane mçtçryasyopasecanam>% iti ÷ruteþ %<attà caràcaragrahaõàt>% iti ÷àø såtràcca tasya sarvabhakùakatvam . 2 viùõau ca %<vegavànamità÷anaþ>% viùõusaø .

#<amitaujas># triø amitamojo yasya . aparicchinna sàmarthye pracurabale . %<kaviramitaujà ajàyata>% çø 1, 11, 4 . %<sa taiþ pçùñastayà samyagamitaujà mahàtmabhiþ>% manuþ .

#<amitra># amaø roge itra . ripau . %<syàtàmamitrau mitre ca sahajapràkçtàvapi>% tasya mitràõyamitràmitràste iti ca màghaþ %<amitrajinmitrajidojasà sa yaditi>% naiùaø %<amitràdapi sadvçttamamedhyàdapi kà¤canam>% manuþ .

#<amitrasa (sà)ha># triø amitraü sahate balàdhikyàt ac aõ và . ripujaya÷ãle balini %<÷àsaitthà mahàü asyamitra sàhaþ>% . athaø 1, 20, 4 .

#<amithyà># avyaø virodhe naø taø . mithyàbhinne satye %<tàmåcatuste priyamapyamithyà>% raghuþ .

#<amin># triø cuø ama--roge hrasvaþ ini . rogiõi .

#<amina># triø mi--kùepe bàø karmaõi naï naø taø . akùepaõãye ahiüsye %<uta dvivarhà aminaþ sahobhiþ>% çø 6, 19, 1 . %<aminaþ ahiüsanãyaþ>% bhàø .

#<ami÷ra># triø naø taø . saükãrõabhinne pçthagbhåte . %<tadvà ami÷rameva vasånàü pràtaþ savanam>% ÷ataø bràø .

#<ami÷rita># triø naø taø . mi÷ritabhinne pçthagbhåte .

#<amiùa># naø ama--bhoge karmaõi iùan . 1 laukikasukhe nàsti miùa÷chalaü yatra . 2 vyàja÷ånye triø .

#<amãta># triø mã--badhe karmaõi kta naø taø . ahiüsite . %<amo tavarõà uùasa÷caranti>% çø 4, 51, 9, %<amãtavarõà ahiüsitavarõàþ>% bhàø .

#<amãva># triø ama--van niø ãóàgamaþ . 1 roge %<sanemyasmadyu yavannamãvàþ ya0>% 9, 16 . amãvàþ vyàdhãn supàüsuþ veø dãø . %<apàmãvaü bàdhate veti>% çø 1, 35, 9 %<amãvàü rogàdibàdhàm>% bhàø %<prajàvanto'namãvà anàgamaþ>% çø 10, 27, 7 %<anamãvà rogarahitàþ>% bhàø . %<amovahà vàstoùpate>%! çø 7, 55, 1 %<amãvaü rogaü hanti amãvànàü rogàõàü nà÷ayità>% bhàø . 2 pàpe, 3 duþkhe, ca naø . ujjvaladattastu m㤠hiüsàyàü van mãvaþ udarakramirityevanipàtaþ na tu amãvaþ ityàha .

#<amãvacàtana># triø amãvaü rogaü càtayati cata--yàcane õic--lyu . rogahiüsake %<devamamãvacàtanam>% çø 1, 12, 7 amãvànàü hiüsakànàü ÷atråõàü rogàõàü và càtanaü ghàtakam bhàø striyàü gauø ïãù . àpa iddha u bheùajãràpo amãvacàtanãþ çø 10, 137, 6 .

#<amuka># triø adas + ñerakac uttvamatve . adaþ÷abdàrthe %<atràhamamukaþ sàkùã>% %<samàpte'rthe çõã nàma svahastena nive÷ayet mataü me'mukaputrastha yadatropari lekhitam>% ca yà0

#<amukta># triø na muktaþ virodhe naø taø . muktabhinne 1 baddhe %<sadà prahçùñayà bhàvyaü vyaye càmuktahastayà>% manuþ . 2 sasaüsàrabandhayukte ca na mucyate sarvadà yodhaiþ . hàtachurã) . 3 churikàbhede na0

#<amukti># strã abhàve naø taø . 1 muktyabhàve muktirmocanaü rajjvàdibandhananivçttiþ saüsàrabandhnivçttiråpomokùa÷ca . naø baø 2 mukti÷ånye triø .

#<amukhya># triø mukhyam virodhe naø taø . mukhyabhinne pradhànabhinne gauõe .

#<amugdha># triø na mugdhaþ 1 mugdhabhinne . mugdhaþ mohànvitaþ manohara÷ca . 2 mugdhàvasthàtãtaprauóhàyàü striyàü strã .

#<amutas># avyaø amuùmàt adasa + tasil uttvabhatve . 1 amuùmà dityarthe 2 paralokàdityarthe ca itaàjàto'mutaþ kuta÷cit çø 1, 179 4 .

#<amutra># avyaø amuùmin adas tral uttvamattve . 1 amuùminnityarthe 2 paraloke ityarthe ca %<yattu bàõijake dattaü neha nàmutra tadbhavet>% manuþ .

#<amutrabhåya># naø amutra bhavanam bhå--bhàve kyap . paralokabhavane %<amutrabhåyàdadha yadyamasya>% ÷rutiþ .

#<amuthà># avyaø amunà prakàreõa thàl . amunàprakàreõetyarthe %<itthaü naþ sadyo'muthàsadyoþ na etadatikràmàditi>% ÷ataø vràø .

#<amudrya¤c(c)># triø amuma¤cati adasa + anca kvip adryà gamaþ uttvamatve . 1 adaþ ÷abdàrthapràpte 2 tatpåjake ca . ÷asàdau amudrãcaþ . påjàrthe amudrya¤caþ . striyàü ïãp .

#<amumuya¤c(c)># triø amuma¤cati adas anca--kvip gatau na lopaþ adryàde÷aþ adrerapi uttvamatve . 1 adaþ ÷abdàrthaü gate tatpåjake ca ÷asàdau amumu ãcaþ amumu¤caþ striyàü ïãp .

#<amu(do)vat># avyaø amuùyeva vati vede uttvamatve . amuùyevetyarthe %<manuùvadbharatavadamuvaditi yajamànàrthe yànyàha>% kàtyàø 3, 2, 7 .

#<amuùyakula># naø 6 taø niø aluk . prasiddhakule . manoj¤àø vu¤ àmuùyakulakam tadbhàve kaulãnye naø .

@<[Page 323a]>@
#<amuùyapuva># puø 6 taø niø aluk . prakhyàtavaü÷e kulãne tasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ àmuùyakam . kaulãnye naø .

#<a(à)muùyàyaõa># puø amuùya apatyam pha (pha¤) aluk . vikhyàtakulotpanne apatye amuùyàpatye ca .

#<amådçkùa># triø amuùyeva dar÷anamasya adas + dç÷a--ksa àti åttvamatve . adaþ÷abdàrthasadç÷e . ka¤ . amådç÷aþ kvin amådçk kutvam . uktàrthe . ka¤ pratyaye striyàü ïãp %<amådç÷ã tatkavivçndavandità>% naiø .

#<amåra># strã amåþ måcchàbhàvaþ ku¤jàø astyartheraø . måóhabhinne moha÷ånye %<saüjànata svairdakùairamåràþ>% çø 1 68 4, %<yàskastu måóhà vayaü smo'måóhastvamasi iti>% måóha÷abdasya råpamàha tatra pçø sàdhutvam .

#<amårta># triø naø taø . mårtabhinne avayava÷ånye aparicchinnapari màõe %<kùitirjalaü tathà tejaþ pavanomana eva ca . paràpara tvamårtatvakriyàvegà÷rayà amo>% bhàùàø %<mårtatvamavacchiparimàõavattvamiti>% siø muktàø taóvãne gaganàdau . %<dve vàva brahmaõo råpe mårta¤càmårtameva ca>% ÷ataø bràø .

#<amårtaguõa># puø 6 taø . vai÷eùikokte amårtàkà÷àderguõavi÷eùe %<dharmàdharmau bhàvanà ca ÷abdobuddhyàdayo'pi ca ete'mårtaguõàþ sarve>% bhàùàø .

#<amårti># triø nàsti mårtirasya . 1 avayava÷ånye gaganàdau 2 viùõau puø %<amårtiranagho'cintyaþ>% viùõusaø %<mårtirghanaråpaü dhàraõasamarthaü caràcaralakùaõaü tannàsti yasya>% bhàø .

#<amårtimat># triø naø taø . 1 mårtimadbhinne gaganàdau 2 viùõau puø %<dãptamårtiramårtimàn>% viø saø .

#<amåla># triø nàsti målaü yasya . 1 àdikàraõa÷ånye %<målaü målàbhàvàdamålam>% sàø såø . %<trayoviü÷atattvànàü målamupàdànaü pradhànaü amålaü måla÷ånyaü anavasthàpattyà tatra målàntaràsambhavàt>% praø bhaø . iyaü và idaü jãvanaü %<måli caivàmåla¤ca tadubhayaü devànàü yanmanuùyàþ upajãvanti pa÷avo'målàþ oùaghayomålinyaþ>% ÷ataø bràø . måli ca amåla¤cànnàdya pratiùñhitam ÷ataø bràø . 2 målavçkùàdi÷iphà tacchånye triø målànna¤a . pàø ajàdi ñàp . sà ca 3 agni÷isvàvçkùe . kap . amålako'tyuktàrthe målagrantheùu--adçùñe ca %<etadvacanamamålakam>% bhårilokaprasiddhiþ .

#<amçkta># triø mçja--÷odhàlaïkàrayoþ vede na ùatvam naø taø . 1 a÷odhite anirõikte %<amçktena ç÷atà vàsasà>% bhaø çø 9, 69, 5 loke tu amçùñaþ . tatràrthe dhàtånàmanekarthatvàt 2 ahiüsite . %<rathovàjà çbhukùaõo amçktaþ>% çø 7, 37, 1 . %<amçktaþ ahiüsitaþ>% bhàø .

#<amçõàla># saø sàdç÷ye naø taø . mçõàlasadç÷e vãraõamåle .

#<amçta># triø na mçtaþ . 1 maraõa÷ånye jãvite %<amçte jàrajaþ kuõóaþ>% amaraþ %<apàma somamamçtà abhåma>% iti ÷rutiþ maraõa¤càtra %<àbhåtasaüplavasthànamamçtatvaü hi bhàùyate iti>% viùõu puø uktam mahàkalpàvasthàyitvaü, devànàmapi tathaivàmçtatvam %<kàryàtyaye tadadhyakùeõa sahàtaþ paramàmnàyàt>% ÷àø såø kàryabrahmaõà saha sarveùàü layàbhidhànàt . na mçtaü maraõaü yasmàt . 2 pãyåùe tatsevane hi amçtatvaü bhàratàdau prasiddham . tacca prathamaü pçthåpadiùñairdairvarindraü vatsaü kçtvà goråpadharàyàþ pçthvà dugdham pa÷càcca durvàsaþ÷àpàt samudramadhyaü gatam tato devàsuraiþ samudre mathite punarutpannamiti pauràõikã kathànusandheyà %<devàsurairamçtamasvunidhirmamante>% kiràø na vai devà a÷nanti pibanti etadevàmçtaü dçùñvà tçpyanti càø uø . %<amçtadãdhitireùa vidarbhaje . bhajasi tàpamanuùyakimaü÷ubhiþ . yadi bhavanti mçtàþ sakhi! candrikàþ iti>% naiùadham . 3 jale tasya pràõahetutvàt amçtatvam . %<annamayaü hi saumya! mana àpomayaþ pràõaþ>% ityupakramya ùoóa÷akalaþ saumya! puruùaþ pa¤cada÷àhàni mà÷ãþ kàmamapaþ pibàpomayaþ pràõo na pibato vicchetsyate chàø uø . jalapànàbhàve pràõavicchedaukteþ tatpàne ca pràõavçddheþ jalasya maraõàhetutvam . %<amçtopastaraõamasi svàhà>% %<amçtàpidhànamasi svàheti>% àpo÷anamantraþ . 4 ghçte tasya, %<àyurvai ghçta>% mityukteràyurjanakatvàt maraõàhetutvàttathàtvam . %<amçtaü nàma yat santomantrajihveùu juhvati . ÷obhaiva mandarakùuvdhakùubhitàmbhodhivarõanà>% màghaþ . 5 pàrade tasya ca rasàyanàdinà pàne %<abhrakastava vãjantu mama vojantu pàradaþ anayormelanaü devi! mçtyudàridryanà÷anam>% ityukteþ bahukàlajãvanahetutvàt tathàtvam rase÷varanar÷ane vivaraõam . 6 yaj¤a÷iùñe dravye %<yaj¤a÷eùo'mçtaü smçta>% mityuktestathàtvam . 7 ayàcite vastuni %<mçtaü svàdyàcitaü bhaikùyamamçtaü syàddayàcitam>% manåktestasya maraõaråpàpamànahetuyàcana÷ånyatvàt tathàtvam . %<çtàmçtàbhyàü jãveta>% manuþ . 8 dugdhe tasya dehadhàrakatvena maraõàhetutvàt tathàtvam . 9 anne %<annamålaü hi jãvana>% mityuktestathàtvam . na mriyate kùãyate . 10 svarõe . %<agnau suvarõamakùãõamiti>% yàø uktestasya vahnau bahutàpane'pi akùãõatvàttathàtvam ataeva tasya taijasatvaü %<svarõaü taijasamatyantànalasantàpe'pi anà÷yatvàdityanumànena>% siø muø sàdhitam . evadabhipràyeõaiva amçtaü vai hiraõyamityuktamà ÷ataø bràø . 11 bhakùaõãyadravyamàtre, tasyànnavattathàtvam 12 svàdudravye amçtatulyasvàdavattvàt . 13 tatsàdhane dravyetriø %<àdityovai devamadhu>% ityàdi madhuvidyàyàm %<tà evàsyàmçtàmadhunàóyaþ>% chàø uø pa¤cakçtvaþ pàñhaþ . 14 hçdye amçtavadàhlàdakatvàt tathàtvam 15 viùe 16 vatsanàbhe viùe tayoþ vaidyakoktadi÷à ÷odhane amaraõahetutvàttathà . ataeva %<viùamaùyamçtaü kvacidbhavediti>% raghuþ 17 mokùe %<bidyayàmçtama÷nute>% iti ÷rutiþ kùaya÷ånyatvàttathà %<amçtasyaiùa seturiti>% ÷rutiþ %<sa ÷riye càmçtàya ca>% amaraþ . 18 amçtatulye ànandakaratvàttathà . %<amçtaü vàlabhàùitamiti>% hitoø . %<àpyàyito'sau vacanàmçtena udbhañaþ>% . amçtamastyasya svàmitvena bhakùakatvena và ar÷aø ac . 19 dhanvantarau sahi samudramathà nasamaye amçtaü bibhradutthitaþ iti puràõe prasiddham . 20 deve tadbhakùatvena tathàtvam . devànà¤càmçtadar÷anenaiva tçptatvam %<na vai devà a÷nanti pibanti etardevàmçtaü dçùñvà tçpyantoti>% chàø uø ukteþ %<rathenàmçtaü martya¤ca>% yaø 33, 40 amçtaü devàdikamiti veø dãø . na sriyate sma kartari kta . 21 vàràhãkandeùu tasya bahucchedane'pi punaþpraråóhatvàttathà 22 vanamudge ca tasya oùadhitayà phalapàkàntatve'pi chinnapraråóhatvàttathàtvam . 23 ÷uóåcyàm . 24 indravàruõyàü 25 jyotiùmanyàm 26 gorakùadugdhàyàm 27 ativiùàyàü 28 raktatrivçti 29 dårvàyàm 30 àmalakyàü 31 harãtakyàü 32 tulasyàü 33 pippalyàü 34 sthålamàüsaharãtakyà¤ca strã . etàsàü yathàyathaü roganivàrakatvena tathàtvam . amçtena sahotpannatvàt amçtatulyàsvàdavattvàcca 35 suràyàü strã . 36 såryara÷mibhede strã %<tàsàü ÷atàmi catvàri ra÷mãnàü vçùñisarjane . ÷atatrayaü himotsarge tàvadgarbhasya sarjane . ànandà÷ca hi meghà÷ca bhåtanàþ pçtanà iti . catuþ÷ataü vçùñivàhàþ sarvàstà amçtà striyaþ>% malliø yàdavaþ . tàsà¤càmçtasya jalasya dàyitvàttathà . %<saurãbhiriva nàóãbhiramçtàkhyàbhirammayaþ>% raghuþ . 37 maraõa÷ågye viùõau puø %<amçtaþ ÷à÷vataþ sthàõuþ>% viø saø . nàsti mçtaü maraõaü yasmàt . 38 ajaramaratvaprade triø . %<indriyasyendriyamidaü payo'mçtaü madhu>% yajuø 19, 72, 73, 74, 75 . amçtamajarà mçtyupradatvàt ànandakaram amçtatulyam veø dãø nandà bhaumàrkayorbhadrà ÷ukrendvo÷ca jayà budhe . ÷ubhayogà gurau riktà pårõà mande'mçtàhvayà . %<àdityabhaumayornandà bhadrà ÷ukra÷a÷àïkayoþ jayà j¤osyàd gurau riktà pårõàrke càmçtà ÷ubheti>% iti jyotiùokte 39 tithivàrayogaråpe yogabhede %<dhruvagurukaramålà pauùõabhànyarka÷àre hariyugavidhiyugme phalgunãbhàdrayugme . divasakaraturaïgau ÷arvarãnàthavàre . guruyumanalavàtopàntyapauùõàni kauje . dahanavidhi÷atàkhyàmaitrabhaü saumyavàre . marudaditibhapuùyà maitrabhaü jãvavàre . bhagayugajayuga÷voviùõumaitre sitàhe . ÷vasanakamalayonã saurivàre'mçtàni>% ràja màø ukte àdityahastà gurupuùyayuktà budhànuràdhà ÷anirohiõã ca . some ca viùõuþ kujarevatã ca ÷ukrà÷vinã càmçtayogavargàþ . ukte ca 40 vàranakùatrayogaje yogabhede %<yadi viùñivyatãpàtau dinaüvàpya÷ubhaü bhavet . hanyate'mçtayogena bhàskareõa tamo yathà>% jyotiø . 41 brahmaõi naø .

#<amçtagati># strã yadi da÷amaü guru vihitaü vi÷ikhamitaü suka vihitam . amçtagatiþ phaõikathità dalayatikà nçpa! kathità ityuktalakùaõa chandobhede .

#<amçtagabha># puø amçtaü brahma garbhe'bhyantare yasya . 1 jove tasya brahmàtmakatvàt brahmaõà càntaryàmitayà tadantaþsthitatvàt tathàtvam . %<yo na jãvo'si na mçto devànàmamçtagarbho'si svapna>% athaø 6, 46, 1 %<svapsyan svena tadà sapanno bhavatãti>% ÷ruteþ suùuptyavasthàyàü sakalànarthànavabhàsanena tacchånyatayà jãvasya brahmaråpàpattyà tathàtvam adhikaü suùupti÷abde dç÷yam amçtasya mokùasya gabhe àdhàraþ . 2 braihmaõi

#<amçtajañà># strã amçtamiva svàdurjañà yasyàþ . jañàmàüsyàm

#<amçtatatva># naø amçtasyàmaraõasya bhàvaþ tva . 1 mokùe . %<tyàge naike amçtatvamàna÷uþ>% ÷rutiþ %<ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan>% kaø uø . amçtatvamamaraõadharmatvam bhàø %<ahiüsayà ca bhåtànàmamçtatvàya kalpate>% iti manuþ %<àbhåtasaüplavasthànamamçtatvaü hi bhàùyate>% iti viùõuø puø ukte 2 mahàkalpàvasthàyitve ca .

#<amçtataraïgiõã># strã amçtasya sudhàyà tuùàrasya taraïgiõã nadãva . jyotsnàyàm ràjaø niø .

#<amçtatilakà># strã nagaõapayodhararucirà kusumaviràjitasukurà . vasulaghudãrghayugalakà bhavati sakhe'mçtatilakà ityuktalakùaõe da÷àkùarapàdake varõavçttabhede tvaritagati÷ca najanagairityuktatvaritagatilakùaõàkràntatvàt tasyà eva nàmàntaram .

#<amçtadãdhiti># puø amçtamibàpyàyikà dãdhitirasya . candre %<amçtadãdhitireùa vidarmaje bhajasi tàpamamuùya>% naiø .

#<amçtadyuti># puø amçtamivàpyàdhikà dyutirasya . candre .

#<amçtadhàrà># strã amçtasya dhàrà santatiþ . amçtasantatau . %<caramacaraõalayamavasitiguruyugmam . akhilamaparamuparigatamiti lalitapadayuktà tadiyasamçtadhàrà>% vçø raø ukte1 padacaturårdhapadake 2 chandobhede . uparigatam %<mukhapàdo'ùñabhirvarõaiþ pare'smànmakaràlayaiþ kramàdvçddhà>% ityàdyuktalakùaõam 6 taø . 2 sudhàsantatau ca .

#<amçtanàda># puø upaniùadbhede sà ca kçùõayajurvedàntargatà upaniùacchabde vivaraõam .

#<amçtanàlikà># strã amçtasya svàdurasasya nàlãva . karpåranàlikàbhede pakvànnabhede ÷abdaø raø .

#<amçtapa># puø amçtaü pàti rakùati asurebhyaþ pà--rakùaõe ka . 1 viùõau sahi amçtamanthanasamaye asurairhriyamàõamamçtaü mohinãråpaü vidhàya tàn va¤cayitvà devebhyodànàt tat pàlakaþ iti bhàgavatã kathà . %<somapo'mçtapaþ soma>% iti viø saø . amçtaü pibati pà pàne ka . 2 deve taddar÷anena tçptatvàttatpàyitvam amçta÷abde dç÷yam . 3 amçtatulyamadhvàdipàtari triø . %<dhruvamamçtapanàmavà¤chayàsàvadharamasuü madhupastavàjihãte>% màghaþ .

#<amçtapakùa># puø amçtasya hiraõyasya pakùaþ kùayàkàritvàt . 1 vahnau %<agnau suvarõamakùãõam>% yàø ukteþ sarvadàhakasyàpi vahne rna suvarõanà÷akatvamityatastasya svarõapakùatvam . %<tasyetàvamçtapakùau yàvetàvabhito'gnã>% iti ÷ataø bràø amataü svarõamiva pãtau pakùàvasya . 1 svarõavarõapakùe ÷yenabhede %<hiraõyapakùaþ ÷akunobhuraõyumamçtaü vai hiraõyamçtapakùaþ ÷akunaþ>% ÷ataø bràø .

#<amçtaphala># naø amçtamiva svàdu phalam . (nàsapàtãti) 1 yavanaprasiddhe ruciphale amçtaphalaü laghu vçùyaü susvàdu trãnhareddoùàn . de÷eùu mudgalànàü bahulaü tallabhyate laikaiþ bhàø praø . 60 baø . 2 àmalakyàm 3 dràkùàyà¤ca strã 4 pañole 5 pàràvatavçkùe ca puø .

#<amçtabandhu># puø amçtasya bandhuþ ekasthànotpattikatvàt sahodaraþ . 1 candre tasya amçtamanthanasamaye samudràt utpannatvàt tathàtvam . %<tataþ ÷atasahasràü÷urmathyamànàttu sàgaràt amçtàtmà samutpannaþ somaþ ÷ãtàü÷uråjjvana>% iti bhàø àø paø . amçtasya bandhuriva gràhakatvàt . 2 devamàtre %<taü devà anvajànanta bhadrà amçtabandhavaþ>% çø 10, 72, 5, .

#<amçtabhallàtakã># strã %<supakvabhallàtaphalàni samyak dvighà vidà ryàóhakasammitàni . vipàcya toyena caturguõena caturtha÷eùevyapanãya tena .. punaþ pacet kùãracaturguõena ghçtàü÷ayuktena ghanaü yathà syàt . sitopalàþ ùoóa÷abhiþ palaistu vimi÷rà saüsthàpya dinàmi sapta .. tataþ prayojyàgnibalena màtràü jayed gudotthànasvilàn vikàràn . kacàn sunãlàn ghanaku¤citàgràn suvarõadçùñiü sukumàratà¤ca .. javaü hayànà¤ca mataïgajaü balaü, svaraü mayårasya hutà÷adãptim . strãvallabhatva labhate prajà¤ca nãrogamabdadvi÷atàni càyuþ .. na cànnapàne parihàryamasti na càtape càdhvani maithune ca . prayogakàle sakalàbhayànàü ràjà hyayaü sarvarasàyanànàm .. bhallatàkã ÷uddhiriha pràgiùñà cårõaguõóanàt . ghçtàccaturguõaü kùãraü ghçtasya prastha iùyate>% cakradattokte ghçtabhede .

#<amçtabhuj># puø amçtaü bhuïkte dçùñvà bhogatulyaü tçptima÷nute bhujakvip 6 taø . deve %<na vai devà a÷nanti pibanti etadevàmçtaü dçùñvà tçpyantãti>% chàø uø ukteþ dar÷anamàtreõa bhojanatçptimattvàttathàtvam . amçtam ayàcitaü yaj¤a÷iùñànnaü và bhuïkte . 2 yaj¤a÷iùñànnabhoktari 3 ayàcitànnabhoktari ca triø .

#<amçtayoga># puø amçtàkhyoyogaþ . jyotiùokte . tithivàràdiyogabhede sa càmçta÷abde uktaþ .

#<amçtarasa># puø amçtaü rasa iva àsvàdyam . 1 amçtaråpe àsvàdye %<vimlànona vimardane'mçtarasaprasyandamàdhvãkabhåþ>% kumàø . amçtasya rasaþ sàraþ . 2 sudhàrase %<siktà ivàmçtarasena muhurjanànàm>% màghaþ . amçtaü mokùaþ rasa iva yasya . 3 paramàtmani %<sa eùa saindhavaghano'mçtarasa iti>% ÷rutiþ amçtasyeva rasa àsvàdo'syàþ . 4 kapilàdràkùàyàü (andarasà) prasiddhe 5 pakvànnabhede ca strã . sà ca %<tçtãyabhàgakhaüõóena mi÷ritaü ùaùñhipiùñakam . ÷ubhramãùaddadhiyutaü mardayeddçóhapàõinà . evaü samuddhitaü kçtvà sthàpayedrajanãmitam . tato'nyamminnahani tu citritaü nistvacaintilaiþ vidhàya påpakaü tena tambikàyàü ghçte pacet . tato'matarasà jàtà vàtahradbalavardhinã>% iti bhàø praø uktà .

#<amçtalatà># strã amçtàlatà . 1 guóåcyàm (amaralatà) iti 2 khyàtàyàü latàyà¤ca .

#<amçtavapus># amçtenàpyàyitaü vapurasya . 1 candre sa hi kçùõapakùe vahnyàdibhiþ kalànàmekaika÷aþ bhakùaõe'pi punaþ yaj¤a÷iùñaråpàmçtenàpyàyyate . yathoktaü kàlamàdhaùãye somotpattivàkyena %<prathamàü pibate vahnirdvitãyàü pibate raviþ . vi÷ve devàstçtãyàntu caturthàü salilàdhipaþ . pa¤camãü tu vaùañkàraþ ùaùñhãü pibati vàsavaþ . saptanãmçùayodivyà aùñamãmajaekapàt . navamoü kçùõapakùasya yamaþ prà÷nàtivai kalàm . da÷amãü pibate vàyuþ pibatyekàda÷ãmumà . dvàda÷ãü pitaraþ sarve samaü prà÷nanti bhàga÷aþ . trayoda÷ãü dhanàdhyakùaþ kuveraþ pibate kalàm . caturda÷ãü pa÷upatiþ pa¤cada÷ãü prajàpatiþ . niùpãta÷ca kalà÷eùa÷candramà na prakà÷ate . kalà ùoóa÷ikàyà tu sà tvapo vi÷ate tadà . amàyàü tu sadà soma oùadhoþ pratipadyate . tamoùadhigataü gàvaþ pibantya psugata¤ca yat . tatkùãramamçtaü bhåtvà mantrabhåtaü dvijàtibhiþ . hutamagniùu yaj¤eùu punaràpyàyate ÷a÷ã . dine dine kalàvçddhiþ paurõamàsyàü tu pårõatà>% iti . yadyapi jyotiùe kçùõapakùe såryamaõóale prave÷a eva uktastathàpi tattaddivase candrakalàbhakùaõavat vahnyàdãnàü tçptirityetatparatvaü somotpattivàkyasya devànàm asmadàdãnàmiva bhojanasyàsiddheþ tçptimàtràdhàyakatvena tadbhogyatvam %<na vai devà annanti pibanti etardavàmçtaü dçùñvà tçpyanti>% chàø uø uktestathàvagamyate ityavirodhaþ . ana÷varakharåpe viùõauþ %<amçtà÷o'mçtavapuþ>% viùõusaø .

#<amçtavallã># strã amçtà vallã . guóåcyàm (gulu¤ca) .

#<amçtavàka># triø amçtamiva vàko vacanaü yasya . 1 amçtatulya vacane %<amçtavàkà vayasàü sà kùipra÷yenaü janayati>% ÷ataø brà0

#<amçtasaübhavà># strã amçtaiva sambhavati sam bhå + ac . guóåcyàm (gulu¤ca) .

#<amçtasaüyàva># naø amçtamiva svàdu saüyàvam . pakvànnabhede . pacet ghçtottame tapte nyaset pakvaü nave ghañe . tato maricacårõena svaõóacårõàvacårõitam . kuryàt karpårasaüyuktaü saüyàva mamçtopamam . saüyàvamamçtasvàdu pittaghnaü madhuraü smçtamiti bhàø praø .

#<amçtasàra># puø amçtasya dugdhasya sàraþ . ghçte . cakradattokte ayaþpàkabhede yathà %<lohasya pàkamadhunà nàgàrjuna÷iùñamadhidaghnaþ .. lohàrakåñatàmrajakañàhe dçóhamçõmaye praõamya ÷ivam . tadayaþ pacedacapalaþ kàùñhendhanena vahninà mçdunà .. nikùipya triphalàjalamçditaü yattat ghçta¤ca dugdha¤ca . saücàlya lauhamayyà darvyà lagnaü samutpàñhya .. mçdumadhyakharabhàvaiþ pàkastrividho'tra vakùyate puüsàm . pittasamãraõa÷leùmaprakçtãnàü madhyamasya samaþ .. abhyaktadarvilohaü sukhaduþkhaskhalanayogi mçdu madhyam . ujjhitadarvi kharaü paribhàùante kecidàcàryàþ .. anye vihãnadarvãpralepamàkhutkaràkçtiü bruvate . mçdumadhyamardhacårõaü sikatàpu¤jopamantu kharam .. tribidho'pi pàka ãdçk sarveùàü guõakçdeva na tu viphalaþ . prakçtivi÷eùe såkùmau guõadoùau janayatãtyalpam .. vij¤àya pàkamevaü dràgavatàrya kùitau kùaõàn kiyataþ . vi÷ràmya tatra lohe triphalàdeþ prakùipeccårõam .. yadi karpårapràptirbhavati tato vigalite yaduùõatve . curõãkçtamanuråpaü kùipenna và na yadi tallàbhaþ .. pakvaü tada÷masàraü suciraghçtasthityabhàvirukùatve . gãdohanàdibhàõóe lauhabhàõóàbhàve sati sthàpyam . yadi tu parilputihetorghçtamaukùetàdhikaü tato'nyasmin . bhàõóe nidhàya rakùedbhàvyupayogo hyanena mahàn .. ayasi virukùãbhåte snehastilaghçtena sampàdyaþ . etattato guõottaramityamunà snehanãyaü tat .. atyantakaphaprakçterbhakùaõamayaso'munaiva saüsanti . kebalamapãdama÷itaü janayatyayaso guõàn kiyataþ .. amçtasàraþ>% cakraø daø .

#<amçtasàraja># puø amçtàdiva svàdoþ sàràt jàyate jana--óa 5 taø . 1 guóe ràø niø .

#<amçtaså># amçtaü dãdhitiråpamàpyayanaü såte så--kvip . candre . amratàn devàn såte . devamàtari strã .

#<amçtasodara># amçtasya sodara ekata utpannatvàt . uccaiþ÷ravasi a÷va . tasyàmçtamathane samudràdutpannatvàt tathàtvam . surà devã samutpannà turagaþ pàõóarastathà bhàø àø paø . tajjàtãyatvàt ghoñakamàtre ràjaniø .

#<amçtasravà># strãø amçtamiva sravati sru--pacàdyac . 1 rudantãlatàyàm . bhàve ap 6 taø . 2 amçtaniùyande puø .

#<amçtàü÷u># puø amçtamivàpyàyakaþ a÷uürasya . candre .

#<amçtàü÷ådbhava># puø amçtàü÷o÷candrasyodbhavo yasmàt . viùõau %<amçtàü÷ådbhavo bhànuþ>% viø saø . 5 taø candrodbhave triø .

#<amçtàndhas># puø amçtamandho'nnamiva dar÷anàt tçptikaramasya . amçtà÷ane deve teùàmamçtà÷ana¤ca dar÷anamàtreõa %<na vai devà a÷nanti pibanti etadevàmçtaü dçùñvà tçpyanti>% ÷ruteþ . teùàü tatpànakathà %<tatastadamçtaü devo viùõuràdàya vãryavàn . jahàra dànavendrebhyo nareõasahitaþ prabhuþ . tato devagaõàþ sarbe papustadamçtaü samam>% bhàø àø paø .

#<amçtàphala># naø amçtàyàþ phalam . pañole dravyàbhiø .

#<amçtàyamàna># triø asatamivàcarati amçta + kyaï ÷ànac . amçtatulye %<uttiùñha vatsetyamçtàyamànam vaconi÷amyeti>% raghuþ .

#<amçtà÷a># puø amçtamamaraõaü kùayàbhàvama÷nute a÷a--vyàptau aõ . viùõau %<1 amçtà÷o'mçtavapuþ>% viùõuø saø amçtaü sudhàma÷nàti a÷a--bhojane aõ . 2 deve .

#<amçtà÷ana># puø amçtama÷nàti a÷a--bhojane lyu . deve amçtàndhaþ÷abde vivaraõam

#<amçtà÷ma># triø na mriyate mç--tan naø taø jauta nityaþ karmaø ñac samàø . prastarabhede jãviprastarakhaõóabhede .

#<amçtàùñaka># puø amçtàprabhçtãnàmaùñakaü yatra . gåóåcãndrayavàrivçpañolaü kañukà tathà nàgaraü candanaü mustaü pippalãcårõasaüyutam %<amçtàùñaka ityeùapitta÷leùmajvaràpahaþ>% cakradattokte kaùàyabhede .

#<amçtàsaïga># naø amçtasya viùasyevàsaïgo yatra . nãlavarõe tutthabhede hemaø tasya viùatulyanãlavarõatvàt tathàtvam .

#<amçtàsu># triø amçtà ana÷varà asavo yasya . ana÷varapràõe bahukàlajãvini . %<àbabhåyàmçtàsurvardhamànaþ sujanmà>% %<utàmçtàsurvrataemi>% iti ca athaø 5, 1, 1, 7 .

#<amçtàharaõa># puø amçtamàharati màtçdàsyanivàraõàrthaü svargàt bhålokaü nayati à + hç--lyuñ . garuóe tatkathà bhàø àdi paø 33 aø . %<tàn kçtvà pataga÷reùñhaþ sarvànutkràntajãvitàn . atikrànto'mçtasyàrthe sarvato'gnimapa÷yata .. àvçõvànaü mahàjjvàlamarcirbhiþ sarvato'mbare . dahantamiva tãkùõàü÷uü caõóavàyusamãritam .. tato navatyà navatãrmukhànàü kçtvà mahàtmà garuóastarasvã . nadãþ samàpãya mukhaistatastaiþ su÷ãghramàgamya punarjavena .. jvalantamagniü tamamitratàpanaþ samàstarat patraratho nadobhiþ . tataþ pracakre vapuranyadalpaü praveùñukàmo'gnimabhipra÷àmya .. jàmbånadamayo bhåtvà marãcinikarojjvalaþ . pravive÷a balàt pakùã vàrivega ivàrõavam .. sa cakraü kùuraparyantamapa÷yadamçtàntike . paribhramantamani÷aü tãkùõadhàramayasma yam .. jjvalanàrkaprabhaü ghoraü chedanaü somahàriõàm . ghoraråpaü tamatyarthaü yantraü devaiþ sunirmitam .. tasyàntaraü sa dçùñvaiva paryavartata khecaraþ . àràntareõàbhyapatat saükùipyàïgaü kùaõena ha .. adha÷cakrasya caivàtra dãptànalasamadyutã . vidyujjihvau mahàvoryau dãptàsyau dãptalocanau .. cakùurviùau mahàghorau nityaü kruddhau tarasvinau . rakùàrthamevàmçtasya dadar÷a bhujagottamau .. sadà saüraktanayanau sadà cànimiùekùaõau . bayoreko'pi yaü pa÷yet sa tårõaü bhasmasàdbhavet .. tayo÷cakùåüùi rajasà suparõaþ sahasà''vçõot . tàbhyàmadçùñaråpo'sau sarvataþ samatàóayat .. tayoraïge samàkramya vainatayo'ntarãkùagaþ . acchinattarasà madhye somamabhyadravattataþ .. samutpàñyàmçtaü tatra vainateyastato balã . utpapàta javenaiva yantramunmathya vãryavàn .. apãtvaivàmçtaü pakùã parigçhyà÷u niþsçtaþ . agacchadapari÷rànta àvàryàrkaprabhàü tataþ>% .. tçc . amçtàhartà tatraiva . %<kà÷yapeyo'mçtàhartà>% dhvajapåjàmantraþ .

#<amçtàhva># naø amçtamàhvayate spardhate tulyasvàdaphalena à + hve--ka (àràkànade÷a) jàte laghuvilvàkçtau (nàsapàti) nàmake rucikale vçkùe . amçtaphala÷abde vivaraõam .

#<amçte÷aya># puø amçte jale ÷ete ÷ã--ac aluk saø . viùõau tasya pralaye jala÷àyitvàt tathàtvam .

#<amçtotpanna># naø amçtaü viùamiva utpannam nãlavarõatvàt . kharparãtutthe ràjaniø .

#<amçtotpannà># strã amçtamiva svàdu madhu utpannaü yasyàþ 5 taø . makùikàyàü ràjaniø .

#<amçtodbhava># naø amçtaü viùamiva nãlavarõatayà udbhavati ud + bhå--ac . kharparãtutthe (tute) tutthabhede . amçtaü mçtyu¤jayaü ÷ivamudbhavate pràpnoti svasàdhyàrcanàvattvàt . vilvavçkùe . %<amç todbhavaþ ÷rãvçkùaþ ÷aïkarasya sadà priyaþ>% taddànamantraþ .

#<amçtyu># puø abhàve naø . 1 mçtyuvigame . nàsti mçtyuryasmàt . 2 mçtyuhetubhinne triø . %<svabhànave ÷ravo'mçtyu dhukùata>% çø 6, 48, 12 %<amçtyu amaraõahetuü ÷ravo'nnam>% bhàø . mçtyurvinà÷o nàstyasya . 3 vinà÷a÷ånye viùõau %<amçtyuþ sarbadçk siühaþ>% viùõusahasranàma .

#<amçdhra># triø mçdhå undane bàø rak naø taø . kenàpyahiüsye! %<pçthuü mihonapàtamamçdhram>% çø 1, 37, 11, %<amçdhraü kenàhiüsyam>% bhàø .

#<amçùà># avyaø naø taø . mithyàbhinne satye . %<yathà vçkùo vana spatistathaiva puruùo'mçùà>% ÷ataø bràø .

#<amedhas># triø nàsti medhà dhàraõàvatã buddhiryasya asic samàø . ÷ravaõamàtreõa vismàriõi dhàraõà÷ånyabuddhimati mårkhe .

#<amedhya># triø na medhyam pavitram virodhe naø taø . apavitre . %<amedhyàdapi kà¤canam>% %<nàmedhyaü prakùipedagnau>% iti amedhyaprabhavàni ca iti ca manuþ . 2 purãùe naø .

#<ameni># triø mi--ni--naø taø . paricchedàbhàve . %<menyà menirasyamenayaste santu me'smànabhyadhàrayanti>% athaø 5, 6, 9 .

#<ameya># triø na meyaþ . 1 paricchettuma÷akye 2 j¤àtuma÷akye ca %<ameyo mitalokastvabhanarthaþ pràrthanàvahaþ>% raghuþ 3 %<vçùàkapirameyàtmà>% viùõusaø .

#<amogha># triø mogho niùphalaþ naø taø . 1 saphale, 2 avyarthe ca . %<amoghàsu patanteùu dharmapotena santara>% bhàø ÷àø paø . %<yadamoghamapàmantaruptaü vãjamaja! tvayà>% kumàø dhanuùyamoghaü samadhatta sàyakam %<amoghàþ pratigçhõantàvarghànupadamà÷iùam>% iti ca raghuþ . 3 nadabhede puø . 4 pañolalatàyàü, haritakyàü 5 vióaïge ca strã . 6 viùõau puø %<amoghaþ puõóarãkàkùaþ>% viùõuø saø %<satyakàmaþ satyasaïkalpa>% iti ÷ruteþ avitathasaïkalpatvàttasya tathàtvam .

#<amota># naø amà saha åtam vye--kta . acchinnada÷avastrayugme %<amotaü vàso dadyàddhiraõyamapi dakùiõàm>% athaø 9, 5, 14

#<amba># gatau mbàdiø paraø sakaø señ . ambati àmbãt ànamba ambà ambàlikà ambikà ayamidit ÷abde ityeke .

#<ambaka># naø ambati ÷ãghraü nakùatrasthànaparyantaü gacchati amba--õvul . 1 netre . ambyate snehenopa÷abdyate gha¤ svàrthe ka . 2 pitari .

#<ambara># naø abi--÷abde gha¤ ambaþ ÷abdastaü ràti dhatte rà--ka 6 taø . 1 ÷abdà÷raye àkà÷e 2 marmara÷abdayukte vastre, svanàma khyàte 3 gandhadravye 4 abhrakadhàtau ca . %<aïku÷àkaràyàïgulyà tàvatarjayatàmbare>% iti raghuþ dhautadukålavalkaladhavalàmbara iti kàdaø %<àkà÷asàmyaü dadhurambaràõi>% màghaþ saüvivyurambaravikà÷i camåsamuttham màghaþ . 2 antike niruø .

#<amba(ri)rãùa># puø naø ambyate pacyate'tra amba--ariùa niø và dãrghaþ . (bhàjanàkholà) iti khyàte bharjanapàtre . ambarãùamapi . %<vai÷yakulàmbarãùamahànasàdvà>% kàtyàø 4, 7, 16, . agnimàhçtya gàrhapatyàgàre nirmathyàbhyàdadhãteti ÷eùaþ vai÷yakulàcca laukiko'gnirhutocchiùño và gràhyaþ na tu parigçhãta àvasathyàdiþ . athavà ambarãùàt bhràùñràt kandukagçhàt mahànasàdveti karkaø . dãrghayuktastu 2 viùõau, 3 ÷ive, 4 bhàskare 5 bàlake àmràtakañavçkùe, 7 narakabhede, 8 anutàpe . 9 såryavaü÷yançpabhede puø sa ca . %<bhagãrathasåto ràjà ÷ruta ityabhivi÷rutaþ . nàbhàgastu ÷rutasyàsãt putraþ paramadhàrmikaþ . ambarãùastu nàbhàgiþ sindhudvãpapità'bhavat>% iti harivaü÷oktaþ såryavaü÷yabhagãrathapautraþ ambarãùa! ÷ukaproktaü nityaü bhàgavataü ÷çõu . paràø uø . magavàn ambarãùa÷ca bràhmaõyànamitaujase bhàø àvuø paø . %<puõya÷loko'mbarãùa÷ca puõya÷loko yudhiùñhiraþ>% iti pràtaþsmaraõãyayeùu puràø .

#<ambaraukas># puø ambaramoko yasya . deveùu teùàü merusthitatve'pi meroþ sarbataþ uccatvàdasmadàdyapekùayàmbaravàsitvam . tena àkà÷asya dhàraõàkùamatve'pi na kùatiþ . %<vilipyate maulibhirambaraukasàm>% kumàø .

#<ambara># àbharaõe kaõóvàø . ambaryati .

#<ambaùñha># puø ambàya cikitsakababdàya tatprakhyàpanàrthaü tiùñhate'bhipraiti sthà--ka patvam . cikitsake vipràt vai÷yakanyàyàü jàte 1 saïkãrõavarõe, bràhmaõàdvai÷yakanyàyàmambaùñhonàma jàyate manuþ %<sajàtijànantarajàþ ùañsutà dvijadharmiõa>% iti manåkteþ %<dvijàtãnàü samànajàtãyàsu jàtàþ tathànulomyenotpannàþ bràhmaõena kùatriyàvai÷yayoþ, kùatriyeõa vai÷yàyàmevaü ùañ putrà dvija dharmiõaþ upaneyàþ tànanantarajanàmna iti yaduktaü tat tajjàtivyapade÷àrthaü na saüskàràrthamiti kasyacidbhramaþ syàt ata eùàü dvijàtisaüskàràrthavacanamiti>% kullåø ukte÷ca ambaùñhàdãnàmupanayanasaüskàrasattve'pi idànãntanànàü saüskàralopena ÷ådratvam ataeva idànãü kùatriyàdãnàü ÷udratvamevamambaùñhàdãnàmapi iti raghuø ye tu vràtyadoùapràya÷cittamàcaranti teùàmupanayanayogyatà bhavatyeva yeùàü pitràdayopyanupanãtàsteùàmàpastamboktam %<yasya pità pitàmahàvanupanãtau syàtàntasya saüvatsaraü traividyakambrahmacaryaü yasya prapitàmahàdãnàü nànusmaryate upanayanantasya dvàda÷avàrùikaü traividyakambrahmacaryamiti>% mitàø ukteþ . %<såtànàma÷vasàrathyamambaùñhànàü cikitsitam>% manåktà teùàü vçttiþ . 2 de÷abhede, 3 hastipake ca . 4 yåthikàyàü strã . svàrthe kani hrasve ata ittve . ambaùñhikàpyatraiva (vàmanahàñãti) prasiddhàyàü 5 bràhmãlatàyà¤ca .

#<ambaùñhakã># strã ambaùñhaü kàyati àdànàrthamàhvayati kai--ka gauràø ïãù . 1 (pañàõóu) iti sthàtàyàü 1 latàyàü pàñhàyàm .

#<ambaùñhà># strã ambyate ÷abdyate ambà tàdç÷ã satã tiùñhati sthàka ambàø ùatvam . (ambàóà) iti khyàtàyàm ÷añhàmbàyàm (pañàüóu) iti himagiriprasiddhàyàü 1 pàñhàyàm . 2 càïgeryàm . 3 yåthikàyà¤ca . saüj¤àyàü kan ata ittve . ambaùñhikà . (vàman hàñã) 4 bràhmãlatàyàm .

#<ambà># strã ambyate snehenopagamyate amba--karmaõi gha¤ . 1 màtari, loke sambodhane tadarthe hrasvaþ . %<kçtà¤jalistatra yadamba! satyàt>% raghuþ . vede tu %<ambe'mbàle'mbike pårbeti>% pàø nirde÷àt na hrasvaþ . ambe! ambike ambàlike! na mànayati ka÷cana yaø 23, 18 . nàñyoktàvapi tatraiva, 2 ambaùñhàlatàyàü, 3 kà÷ãràjakanyàyà¤ca . athà÷rauùaü mahàbàho tisraþ kanyàþ svayambaràþ . råpeõàpratimà loke kà÷ãràjasutàstadà . ambàü caivàmbikàü caiva tathaivàmbàlikàmiti . ràjàna÷ca samàhåtàþ pçthivyàü bharatarùabha! . ambà jyeùñhàbhavattàsàmambikà tvatha madhyamà . ambàlikà ca ràjendra! ràjakanyà kanãyasã ityupakramya . ambàyà upàkhyànaü vistareõa varõitam bhàø uø paø ambokhyàne . mayà saubhapatiþ pårvaü manasà hi vçtaþ patiþ ityanbi yokte %<anujaj¤e tadà jyeùñhàmambàü kà÷ãpateþ sutàm . ambikàmbàlike bhàrye pràdàt prãtyà yavãyase . bhãùmo vicitravãryàya vidhidçùñena karmaõà>% bhàø àø paø .

#<ambàlà># strã ambeti ÷abdaü làti dhatte là--ka . màtari .

#<ambàlikà># strã ambàlaiva svàrthe ke hrasve ata ittvam . màtari, 1 pàõóuràjamàtari kà÷ãràjakanyàyàü vicitravãryasya bhàryàyàm .

#<ambikà># strã ambaiva kan . 1 màtari 2 durgàyàm %<à÷ãrbhiredhayàmàsuþ puraþ . pàkàbhirambikàm>% kumàø . kà÷ãràjasya madhyamakanyàyàü vicitravãryasya bhàryàyàü dhçtaràùñrasya 2 màtari .

#<ambikàpati># puø 6 taø . ÷ive .

#<a(à)mbikeya># puø ambikàyà apatyam óha (ñhak) và . 1 gaõe÷e 2 dhçtaràùñre ca .

#<ambu># naø abi ÷abde--uõ . 1 lagnàvadhike caturthasthàne 2 (bàlà) iti khyàtàyàmoùadhau 3 jale gàïgamambu sitamambu yàmunaü kajjalàbhamubhayatra majjataþ kàø praø . %<chàtetaràmbucchañà>% kàø praø vi÷vàsàya vihaïgànàmàlabàlàmbupàyinàm . %<tau saràüsi rasavadbhirambumiþ>% iti ca raghuþ . %<phalaü katakavçkùasya yadyapyambuprasàdanam>% manuþ . tacca jalam rasatanmàtràdutpanno bhåtavi÷eùa iti sàükhyàþ pa¤cãkçtebhya eva pa¤cabhyo bhåtebhyaþ sthålatayà utpannamiti vedàntinaþ jalabhåtàü÷abàhulyàt jalatvavyavahàraþ %<vai÷eùyàttadvàdaþ>% ÷àø såtràt . tasya ca råparasaspar÷a÷abdà vi÷eùaguõàþ %<yoyoyàvatitha÷caiùàü sa sa tàvadguõaþ smçta>% iti manunà bhåtamadhye caturthasya jalasya caturguõatvàbhidhànàt %<÷abdaspar÷au råparasau salilasya guõà amã>% bhàø ÷àø paø ukte÷ca %<jale culacåladhvaniþ . ÷ãtaspar÷aþ ÷uklaråpaü raso màghuryamãritam>% pa¤cadaø . %<agneràpa>% iti ÷rutestasyàgniprabhavatvam yathoktaü %<tatteja aikùata bahu syàü prajàyeyeti tadapo'sçjata tasmàdyatra kva ca ÷ocati svedate puruùastejasa eva tadadhyàpo jàyante>% chàø uø . teja iti prasiddhaü loke dagdhçpaktçprakà÷akaü rohita¤ceti tatsçùñaü teja aikùata . tejoråpatvena sthitaü sadaikùatetyarthaþ . bahu syàü prajàyeyeti pårbavattadapo'sçjata . àpo dravàþ snigdhàþ syandityaþ ÷uklà÷ceti prasiddhaü loke .. yasmàttejasaþ kàryabhçtà àpastasmàdyatra kva ca de÷e kàle và ÷ocati santapyate svedate prasvidyate và puruùastejasa eva tadàpo'ghijàyante . tà àpa aikùanteti pårvavadeva àkàrasaüsthitaü sadaikùatetyarthaþ bhàø . tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõãti %<seyaü devatemàstisro devatà anenaiva jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkarot>% chàø uø .. %<seyaü tisro devatà anupravi÷ya svàtmàvasthe vãjabhåte avyàkçte nàmaråpe vyàkaravàõãti tàsà¤ca tiséõàü devatànàmàmekaikàü trivçtaü karavàõi ekaikasyàþ trivçtkaraõe ekaikasyàþ pràdhànyaü dvayordvayorguõabhàvo'nyathà hi rajjvà ivaikameva trivçtkaraõaü syàt na tu tisçõàü pçthak trivçtkaraõamiti . evaü hi tejo'bannànàü pçthaïgàmapratyayalàbhaþ syàtteja idam>% imà àpaþ, a'nnamidamiti ca pçthaïnàmapratyayalàbhe devatànàü samyagvyàvahàrasya prasiddhiþ prayojanaü syàt . evamãkùitvà seyaü devatemàstisro devatà anenaiva yathoktenaiva jãvena såryabimbavadantaþ pravi÷ya vairàjaü piõóaü prathamaü devatàdãnàü ca piõóamanupravi÷ya yathàsaïkalpameva nàmaråpe vyàkarodasaunàmàyamidaüråpa iti tàsà¤ca devatànàü guõaprathànabhàvena trivçtaü trivçtamekaikàmaükarotkçtavatã devatà bhàø . %<adbhiþ somya! ÷ruïgena tejo målamanviccha>% chàø uø adbhiþ ÷uïgena tejo målaü kàryeõa kàraõam anviccha %<tejo và adbhyo bhåyastadvà etadvàyumupagçhyàkà÷amabhitapati tadàhurni÷ocati nitapati varùiùyati và iti teja eva tatpårbaü dar÷ayitvà'thàpaþ sçjate tadetadårdhvàbhi÷ca tira÷cãbhi÷ca vidyudbhirmahàhràdà÷caranti tasmàdàhurvidyotate stanayati varùiùyati và iti teja eva tatpårvaü dar÷ayitvà'thàpaþ sçjate teja upàsveti>% chàø uø .. tejo và'dbhyo bhåyaþ, tejaso'pkàraõatvàt . kathamapkàraõatvamityàha . yasmàdabyonistejastasmàttadvà etattejovàyumàgçhyàvaùñabhya svàtmanà ni÷calãkçtya vàyumàkà÷amabhivyàpnuvattapati yadà, tadàhurlaukikàþ abhi÷ocati santapati sàmànyena jaganti tapati dehànatã varùiùyati vai iti . prasiddhaü hi loke kàraõamabhyudyataü dçùñavataþ kàryaü bhaviùyatãti vij¤ànam .. teja eva tatpårbamàtmànamudbhåtaü dar÷ayitvà'thànantaramapaþ sçjate'to'psraùñçtvàdbhåyo'dbhyastejaþ . ki¤cànyattadetatteja eva stanayitnuråpeõa varùaheturbhavati . kathaü årdhàbhi÷cordhvagàbhirvidyudbhistira÷cãbhi÷ca tiryaggatàbhi÷ca mahàhràdàþ stanayana÷abdà÷caranti . tasmàttaddar÷anàdàhurlaukikà vidyotate stanayati varùiùyati và ityàdyuktàrthamatasteja upàsveti bhàø . naiyàyikàdayastu paramàõuvi÷eùebhya eva tasyotpattiþ . tacca dvividhaü nityamanitya¤ca nityaü paramàõuråpamanityaü dvyaõukàdi . prakàràntareõa anityamapi trividhaü dehendriyaviùayabhedàt . dehaþ ayonijaþ varuõacandralokayoþ ÷rutyàdiprasiddhaþ indriyaü rasanaü ÷abdàdiùu madhye rasamàtravya¤jakatvàt tasya jalãyatvam . dvaõukàdikamàrabhya hima karakasindhuparyantaü viùayaþ upabhogyatvàt . spar÷asaükhyàparimitisaüyogavibhàgaparatvàparatvànãtyaùñau vegaþ gurutvaü råpaü rasaþsneha÷ca jalasyete caturda÷asamànyavi÷eùaguõàþ yathokta %<spar÷àdayo'ùñau vega÷ca gurutva¤ca dravatvakam . råpaü rasastathàsneho vàriõyete caturda÷a . varõaþ÷ulkorasaspar÷au . jale madhura÷ãtalau . snehastatradravatvaü tu sàüsiddhikamudàhçtam>% . nityatàdi prathamavat kintu dehamayonijam indriyaü rasanaü sindhuhimàdiviùayo mataþ bhàùàø . evaü sthålabhåtajalasya upàdhibhedena su÷rute guõadoùàdivivekàya bhedà dar÷ità yathà pànãyamàntarãkùamanirde÷yarasamamçtaü jãvanaü tarpaõaü dhàraõamà÷vàsajananaü ÷ramaghnaü klamapipàsàmadamårchàtandrànidràdàhapra÷amanamekàntataþ pathyatama¤ca tadevàvanau patitamanyatamaü rasamupalabhate sthànavi÷eùànnadãnadasarastaóàgavàpãkåpacuõñã prasravaõodbhidvikirakedàrapalvalàdiùu sthàneùvavasthitamiti . tatra lohitakapilapàõóupãtanãla÷ukleùvavaniprade÷eùu madhuràmlalavaõakañutiktakaùàyàõi yathàsaïlyamudakàni sambhavantãtyeke bhàùante tattu na samyak tatra pçthivyàdãnàmanyonyànuprave÷akçtaþ salilaraso bhavatyutkarùàpakarùeõa tatra svaguõa bhåyiùñhàyàü bhåmàvamlaü lavaõa¤ca . ambuguõabhåyiùñhàyàü madhuram . tejoguõabhåyiùñhàyàü kañukaü tikta¤ca . vàyuguõabhåyiùñhàyàü kaùàya¤ca . àkà÷aguõabhåyiùñhàyàmavyaktarasamavyaktaü hyàkà÷amityatastatpradhànamavyaktarasatvàt tatpeyamàntarãkùàlàbhe . tatràntarãkùaü caturvidham . tadyathà . dhàraü kàraü tauùàraü haimamiti . teùàü dhàraü pradhànaü laghutvàttatpunardvividhaü gàïgaü sàmudraü ceti . tatra gàïgamà÷vayuje màsi pràya÷o varùati tayordvayorapi parãkùaõaü kurvãta ÷àlyodanapiõóamakuthitamavidagdhaü rajatabhàjanopahitaü varùati deve vahiùkurvãta sa yadi muhårtaü sthitastàdç÷a eva bhavati tadà gàïgaü patatãtyavagantavyaü varõànyatve sikthaklede ca sàmudramiti vidyànnatu tadupàdeyam . sàmudramapyà÷va yuje màsi gçhãtaü gàïgaü punaþ pradhànaü tadupàdadãtà÷vayuje màsi, ÷uci÷uklavitatapañaikade÷acyutamatha và harmyatalaparibhraùña manyairvà ÷ucibhirbhàjanairgçhãtaü sauvarõe ràjate mçõmaye và pàtre nidadhyàttatsarvakàlamupayu¤jãta tasyàlàbhe bhaumam . taccàkà÷aguõabahulaü tatpunaþ saptavidham . tadyathà . kaupaü nàdeyaü sàrasaü tàóàgaü pràsravaõamaudbhidaü cauõñamiti tatra varùàsvàntarãkùamaudbhidaü và seveta mahàguõatvàt ÷aradi sarvaü prasannatvàt hemante sàrasaü tàóàgaü và, vasante kaupaü pràsravaõaü và grãùmeùvevaü pràvçùi cauõñamanavamanabhivçùñaü sarva¤ceti .. kãñamåtrapurãùàõóa÷avakodhapradåùitam . tçõaparõotkarayutaü kaluùaü viùasaüyutam .. yo'vagàheta varùàsu pibedvàpi navaü jalam . sa vàhyàbhyantaràn rogàn pràpnuyàtkùiprameva tu .. tatra yat ÷aivàlapaïkahañatçõapadmapatraprabhçtibhiravacchannaü ÷a÷isåryakiraõànilairnàbhijuùñaü gandhavarõarasopasçùña¤ca tadvyàpannamiti vidyàt .. tasya spar÷aråparasagandhavãryavipàkadoùàþ ùañ sambhavanti . tatra kharatà paicchilyamauùõyaü dantagràhità ca spar÷adoùàþ . païkasikatà÷evàlabahuvarõatà råpadoùàþ . vyaktarasatà rasadoùaþ . aniùñagandhatà gandhadoùaþ . yadupayuktaü tçùõàgaurava÷ålakaphaprasekànàpàdayati sa vãryadoùaþ . yadupayuktaü ciràdvipacyate viùñabhràti và sa vipàkadoùa iti . ta ete àntarãkùe na santi .. vyàpannànàmagnikvathanaü såryàtapapratàpanaü taptàyaþpiõóasikatàloùñràõàü và nirvàpaõaü prasàdana¤ca kartavyaü nàgacampakotpalapàñalàpuùpaprabhçtibhi÷càdhivàsanamiti .. sauvarõe ràjate tàmre kàüsye maõimaye tathà . puùpàvataüsaü bhaume và sugandhi salilaü pibet .. vyàpannaü varjayennityaü toyaü yadvàpyanàrtavam . doùasa¤jananaü hyetannàdadãtàhitantutat .. vyàpannaü salilaü yastu pibatãhàprasàditam . ÷vayathuü pàõóuroga¤ca tvagdoùamavipàkatàm .. ÷vàsakàsaprati÷yàya÷ålagulmodaràõi ca . anyànvà viùamàn rogàn pràpnuyàt kùiprameva ca .. tatra sapta kaluùasya prasàdanàni bhavanti . tadyathà . katakagomedakaviùagranthi÷aivàlamålavastràõi muktàmaõi÷ceti . pa¤ca nikùepaõàni bhavanti . tadyathà . phalakaü tryaùñakaü mu¤cakalaya udakama¤jikà ÷ikya¤ceti .. sapta ÷ãtãkaraõàni bhavanti pravàtasthàpanamudakaprakùepaõaü yaùñikàbhràmaõaü vyajanaü vastroddharaõaü vàlukàprakùepaõaü ÷ikyàvalambana¤ceti

#<ambukaõa># puø 6 taø . ÷ãkare jalavindau strãtyeke .

#<ambukaõñhaka># puø ambunaþ kaõñakamiva . 1 kumbhãre, 2 ÷çïgàñake ca .

#<ambukiràta># puø ambuni kiràta iva hiüsraþ . kumbhãre .

#<ambukã÷a># puø ambuni kã÷aþ vànara iva . (÷u÷aka) iti khyàte ÷i÷umàre jalajantubhede .

#<ambukårma># puø ambuni kårma iva . ÷i÷umàre (÷u÷aka) hemaø .

#<ambuke÷ara># puø ambujàtaþ ke÷aro'sya . cholaïgavçkùe ratnamàø .

#<ambucara># triø ambuni carati cara--ña 7 taø . jalacare haüsàdau striyàü ïãp .

#<ambucàmara># naø ambuni càmaramiva . (seoyàlà) iti khyàte ÷aivàle .

#<ambucàrin># triø ambuni carati cara--õini 7 taø . jalacare haüsàdau striyàü ïãp . %<låtàhisarañànà¤ca tira÷càü càmbucàriõàm>% manuþ .

#<ambuja># naø ambuni jàyate jana + óa . 1 padme 2 sàrasapakùiõi . 3 candre 4 karpåre 5 hijal iti khyàte vçkùe ca puø . 6 ÷aïkhe puø naø . 7 vajre ca . vajrasya jaladaprabhavatvàttathàtvam . %<càpaü pà÷àmbuja sarasijànyaïku÷aü puùpavàõamiti>%'bhuvane÷varãdhyàne ambujaü padmaü natu ÷aïkhamiti tantrasàrokteþ asya ÷aïkhavàcakatàpãti j¤àyate .

#<ambujanman># naø ambuno janmàsya janmottara padatvàdvyadhikaraõo bahuvrãhiþ . 1 padme 2 sàrasavihaïge 3 ÷aïkhe puø ca .

#<ambujàsanà># strã ambujamàsanam yasyàþ . 1 lakùmyàm . 2 jalodbhave triø .

#<ambutàla># puø ambuni tàlayati pratitiùñhati cuø tala--pratiùñhàyàm ac . ÷aivàle (seoyàlà) .

#<ambuda># puø ambu dadàti dà--ka . 1 meghe, %<navàmbuda÷yàmavapurnyavikùata>% màghaþ %<navàmbudànãkamuhårtalà¤chane>% %<svata÷cyutaü vahnimivàdbhirambudaþ>% iti ca raghuþ . 2 mustake ca .

#<ambudhara># puø ambåni dharati dhç--ac . 1 meghe %<÷aratpramçùñàmbudharoparodhaþ>% raghuþ %<a÷aneramçtasya cobhayorva÷ina÷càmbudharà÷ca yonayaþ>% kumàø . 2 mustake ca .

#<ambudhi># puø ambåni dhãyante'tradhà--àdhàre ki . 1 samudre . %<ratnàvalãrambudhiràbabandha>% màghaþ 2 udakàdhàre ghañàdau ambudhirghañaþ siø kauø . 3 catuþ saükhyànvite ca .

@<[Page 331b]>@
#<ambudhiprasavà># strã ambudhimiva pracurarasaü prasåte pra + såac . 1 ghçtakumàryàm .

#<ambunidhi># ambåni nidhãyante'smin ambu + ni + dhà--àdhàraü ki . samudre . %<devàsurairamçtamambu nighirmamamanthe>% kiràø . %<ye pakùiõaþ prathamamambunidhiü gatàste>% màghaþ .

#<ambupa># pu ambåni pàti pivati và pà--rukùaõe--pàne và ka . 1 jale÷vare varuõe %<rakùo'mbupànila÷a÷ã÷apuràõi càùñau>% siø ÷iø . 2 samudre ca 3 jalapàyini triø .

#<ambupatrà># strã ambåni patre yasyàþ . uccañàvçtte . ambuyuktaü patramasyàþ gauràø ïãù . ambupatrãtyapyatra .

#<ambuprasàda># puø ambåni prasàdayati pra + sada--õic--aõ upaø saø . katakakavçkùe (nirmàlyi) .

#<ambuprasàdana># naø ambåni prasàdayati pra + sada + õic--lyu 6 taø . katakataphale %<phalaü katakavçkùasya yadyambuprasàdanam>% manuþ . jalaprasàdakàrake triø tàni 330 pçùñhe dç÷yàni .

#<ambubhçt># puø ambu bibharti--bhç--kvip 6 taø . 1 meghe 2 sustake 3 samudre ca . 4 jalàdhàramàtre triø .

#<ambumat># triø ambånivàhålyena santyasmin . 1 bahådakede÷àdo striyàü ïãp . sà ca 2 nadãbhede . tato'mbumatyà dharmaj¤a! sutãrtha¤càpyanuttamam bhàø baø paø .

#<ambumàtraja># puø ambumàtre alpajale jàyate jana--óa 7 taø . ÷ambåke, (÷àmuka) hemaø .

#<ambumuc># puø ambåni mu¤cati muca--kvip 6 taø . 1 meghe 2 sustake ca .

#<ambura># puø amba--bàø uran . dvàràdhaþkàùñhe (govaràña) hema0

#<amburà÷i># puø ambånàü rà÷ayo yatra . samudre . %<naitannabhomaõóalamamburà÷iþ>% sàø daø %<abhåtapårbàü rucamamburà÷e>% màghaþ %<÷àpaü dadhajjvalanamaurvamivàmburà÷iþ>% raghuþ .

#<amburuh># naø ambuni rohati ruha--kvip 7 taø 1 padme %<visçtvarairamburuhàü rajobhiþ>% màghaþ . 2 sàrasavihage ca

#<amburuha># puø ambuni--rohati ruha--ka 7 taø . 1 padme . %<drakùyathàmbu ruhaü divyaü go÷çïgaü nàüma parvatam>% . %<nadãü godàvarãü caiva prasannàmburuhàü tata>% iti ca ràmàø . amburuhaü padmamiva puùpamasyàþ ar÷aø ac . sthala padminyàüstrã

#<amburuhiõã># strã amburuhàõàü samåhaþ sannikçùñade÷ovà ini . 1 padmasamåhe 2 padmalatàyà¤ca .

#<amburohin># naø ambuni rohati ruha--õini . 1 padme 2 sàrase ca .

#<ambuvàcã># strã ambu tadvarùaõaü vàcayati såcayati baca--õic--aõ upaø saø ïãp . àrdràdyapàdastharavikàlikabhåmau %<àrdràdyàdi vi÷àkhàntaü ravicàreõa varùati>% ityuktestasyà vçùñisåcakatvam . tatkàle hi bhåmerantargatarajoyogaityatastasyàstathàtvam . yathoktam %<rajoyukkùmàmbuvàcã ca raudràdyapàdage ravau>% jyotiø . mithunarà÷irhi mçga÷iraþ÷eùàrdhàrdràpàdacatuùka punarvasupàdatrayàtmakaþ . tatra mçga÷irasi bhukte yadà àrdràyàþ prathamapràdopabhogàrthaüravirgacchati tadà pçthvã çtumatã bhavati taccamithune 6 . 40 catvàriü÷atkalàdhikaùaóaü÷ànatãtya àrdràdyapàdàvadhi yàvattiùñhati tàvat . yathoktaü ràjamàø . %<ravau raudràdyapàdasthe bhåmeþ saüjàyaterajaþ>% ityupakramya . %<catvàriü÷alliptika ùaóbhàgayutoraviryadà bhavati . tatràmbuvàcã j¤eyà÷ivarkùapàde sthito yàvat . digbhàga÷ånya liptogaõitena bhavati raviryadà sàpta>% iti . tatra ca varjryàni %<na svàdhyàyaü vaùañkàraü na devapitçtarpaõam .. halànàü vàhana¤caiva vãjànàü vapanaü tathà>% ràjamàø . %<tasyàü pàñhovãjavàponàhibhãrdugvapànataþ>% jyoø . yadà rdrarkùaü samàdàya bhànormanmathagàmità . punastatsthenamàdàya yajanaü tridinaü tyajet . kàmyaü naimittikaü caiva yàtràü mantrakriyàü tathà . çtumatyàü na kurvãta pårvasaïkalpitàdçte . na kuryàt khananaü bhåmeþ såcyagreõàpi ÷aïkari! . matsya såø . %<yatinovratina÷caiva vidhàvà ca dvijastathà . ambuvàcãdine caiva pàkaü kçtvà na bhakùayet . svapàkaü parapàkaü và ambuvàcãdine tathà . bhakùaõaü naiva kartavyaü caõóàlànnamayaü smçtam>% viùõurahasyam .

#<ambuvàsin># triø ambupradhàne de÷e vasati vasa--õini ïãp . 1 pàñalàvçkùe . 2 jalavàsimàtre triø .

#<ambuvàsã># strã ambu pradhàne de÷e vàso yasyàþ gauràø ïãù . pàñalàvçkùe .

#<ambuvàha># puø ambåni vahati vaha--aõ upaø saø . 1 jaladhare meghe . %<vyàjena yasyàbahirambuvàhaþ yatrojjhitàbhirmuhurambuvàhaiþ>% %<haladharaparidhàna÷yàmalairambuvàhaiþ>% iti ca màghaþ . 2 mustake . õvi ambuvàóubhayatra .

#<ambuvàhin># triø ambåni vahati ghàrayati vaha--õini 6 taø . 1 jaladhàrake triø 2 meghe 3 muste ca puø .

#<ambuvàhinã># strã ambåni vahati sthànàntaraü nayati vaha--õini 6 taø ïãp . 1 naukàjalasecanàrthe kàùñhanirmite pàtrabhede 2 jalavàhikàyàü striyà¤ca .

#<ambuvihàra># puø 7 taø . jalakrãóàyàm santaraõàdau %<va purambuvihàrahimaü ÷ucinà>% màghaþ .

#<ambuvisravà># strã ambåni visravati vi + sru--ac . patràntarbahådakàyàü ghçtakumàryàm .

@<[Page 332b]>@
#<ambuvetasa># puø ambujàtovetasaþ ÷àkaø taø . jalavetase .

#<ambu÷irauùikà># strã alpaþ ÷irãùaþ alpàrthe kan strãtvam jala÷irãùe .

#<ambusarpiõã># strã ambuni sarpati sçpa--õini 7 taø . (joüka) iti khyàtàyàü jalaukàyàm .

#<ambusecanã># strã ambåni sicyante naukàtaþ anayà sicakaraõe lyuñ 6 taø ïãp . naukàderjalasecanãpàtre .

#<ambåkçta># naø anambu ambu kçtaü ambu ÷leùmàtmakàmbu upacàràttadyuktaü tataþ cvi + kç--kta . niùñhãvanayukte vacasi .

#<ambla># puø abi--÷abdekla niø na iñ . 1 amlarase 2 tadvati triø .

#<ambha># dhvanau bhvàø àø akaø señ . ambhate àmbhiùña ànambhe ànabhe ayam idityeke tena ànambhe ityeva . ambhaþ

#<ambhas># naø àpyate àpa--asun %<udake numbhau ceti>% uõàø ambha--÷abde asun và . 1 jale %<sevyamàmajvaraü pràj¤aþ ko'mbhasà pariùi¤cati>%? . %<trisrotasaþ santataghàramambhaþ>% iti ca màghaþ . %<pari÷ramàmbhaþpulakena sarpatà>% kiràø . %<kayamaùyambhasàmantarà niùpatteþ pratokùate>% kumàø %<abhyarõe'mbhaþpatanasamaye>% iti meghaø . 2 deve, jalahetutvàt tathàtvam 3 pitçloke, teùàü jalamayacandraloke sthitatvàt ammayadehatvàcca tattvam . 4 manuùye %<vettha saumya! yathà pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti>% chàø uø ukteþ . puruùàõàü jalamayatvàt tathàtvaü pa¤càgnividyàpabdeprapa¤caþ . 5 asure, yuddhe devaspardhayà ÷abdàyamànatvàttathà . %<tàni ha và etàni catvàryambhàüsi devà manuùyàþ pitaro'surà>% iti ÷rutiþ . 6 bàlanàmoùadhau . jyotiùokte 7 lagnàccaturthasthàne . yoga÷àstroktàsu navavidhatuùñiùu madhye prakçtyàkhyàyàü 8 àdhyàtmikatuùñau ca . yathà àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyakhyàþ . vàhyà viùayoparamàt pa¤ca, nava tuùñayo'bhimatàþ sàø kàø . prakç tivyatiriktaàtmàstãti pratipadya tato'sya ÷ravaõamananàdinà vivekasàkùàtkàràya tvasadupade÷atuùño yo na prayatate tasya catasra àdhyàtmikyastuùñayobhavanti prakçtivyatiriktàtmànamadhikçtya yasmàttàstuùñayastasmàdàdhyàtmikyaþ, kàstàþ, ityata àha prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ prakçtyàdiràkhyà yàsàü tàstathoktàþ . tatra prakçtyàkhyà tuùñiryathà kasyacidupade÷aþ %<vivekasàkùàtkàrohi prakçtipariõàmabhedaþ ta¤ca prakçtireva karãtãti kçtaü te dhyànàbhyàsena, tasmàdevamevàsva vatseti>% . seyamupadeùñavyasya ÷iùyasya prakçtau tuùñiþ prakçtyàkhyà tuùñiþ ambha ityucyate taø kauø . asya ambhaþ÷abdavàcyatve hetustadvyàkhyàne dar÷ito'smàbhiþ yathà %<asyà÷ca tuùñerambhasa iva prasannatvàt upade÷aråpa÷abdahetukatvàcca ambhastvam abhi--÷abde iti ghàtorasunnantasya ÷abdahetukaråpàrthànugamàt>% . dvyàvàpçghivyoþ dviø baø niruø .

#<ambhaþ(mbhassà)sàra># naø ambhasàü sàraü và satvam . muktàyàü ràø niø .

#<ambhaþ (mbhasså)så># puø ambhàüsi såte så--kvip và satvam . dhåme heø .

#<ambhasàünidhi># puø 6 saø aluk saø . samudre %<÷ikhàbhirà÷liùña ivàmbhasàü nidhiþ>% màghaþ .

#<ambhçõa># puø bhraõa--÷abde yaï luk ac vede niø . 1 mahati niruø . 2 bhayaïkara÷abdakàrake %<pi÷aïgabhçùñimambhçõaü pi÷àcim>% çø 1, 1 33, 5, %<bhayaïkara÷abdàyamànamatipravçddhaü veti>% bhàø . %<kumbhãbhyàmambhçõau sute>% yaø 19, 27 .

#<ambhoja># naø ambhasi jàyate jana--óa 7 taø . 1 padme %<girà mukhàmbhojamiyaü yuyoja>% naiùaø . %<vaktràmbhojaü sarasvatyadhivasati sadà ÷oõaevàdharaste>% kàø praø . 2 sàrase 3 candre %<pibanti tvanmukhàmbhojacyutaü harikathàmçtamiti>% bhàgaø . candràdevàmçtacyuti sambhavaþ 4 karpåre ca puø . 5 ÷aïkhe puø naø . 6 jalajàtamàtre triø .

#<ambhoja(kha)ùaõóa># naø ambhojànàü samåhaþ (kha)ùaõóac . padmasamåhe %<kumudavanamupa÷ri ÷rãmadambhojasva(ùa)õóam>% màghaþ .

#<ambhojajanman># puø ambhojàjjanma yasya janmàdyuttarapadovyadhikaraõo'pi sàdhu vàmanaþ . caturmukhe harinàbhipadmaje brahmaõi abjaja÷abde vivaraõam . %<ambhojajanmajanistadantaragato vatsànito vatsapàn>% bhàgaø ambhojajanmanaþ hiraõyagarbhasya janirutpattiryasmàt tathàvidho viùõurityarthaþ .

#<ambhojayoni># puø ambhojaü harinàbhipadmaü yoniþ utpattisyànaü yasya . vidhàtari . abjaja÷abde vivaraõam . %<sadanamupagato'haü pårbamambhojayoneriti>% praboø .

#<ambhojinã># strã ambhoja + samåhàrthe, tadvati de÷e và puskaràø ini . 1 padmasamåhe, 2 latàråpe padmayuktade÷e ca .

#<ambhoda># puø ambho dadàti dà--ka . 1 meghe, 2 mustake ca . 3 jaladànakartari triø .

#<ambhodhara># puø ambhodharati dhç¤--dhàraõe ac . 1 meghe . 2 mustake 3 samudre, ca .

#<ambhodhi># puø ambhàüsi dhãyante yatra dhà--àdhàre ki . samudre . %<sambhåyàmbhodhimabhyeti mahànadyà nagàpagà>% . %<ambhodhirodhasi pçthupratimànabhàgeti>% %<ambhodhirvikasita vàrijànano'sau>% iti ca màghaþ .

@<[Page 333b]>@
#<ambhodhivallabha># puø 6 taø . prabàle ràjaniø .

#<ambhonidhiþ># puø ambhàüsi nidhãyante'tra ambhas--ni + dhà--ki . 1 samudre . %<mainàkamambhonidhibaddhasakhyam>% kuø %<ambhonidhirvahati durvahabàóavàgnim>% cauø paø .

#<ambhorà÷i># caø ambhasàü rà÷iriva ekatropacitatvàt . samudre .

#<ambhoruha># naø ambhasi rohati ruha--ka . 1 padme 2 sàrase ca 3 jalajàtamàtre triø %<hemàmbhoruha÷asyànàü tadvàpyo dhàma sàmpratam>% kumàø .

#<ammaya># triø apàü vikàràdi ap + mayañ . 1 jalavikàre 2 jalapracure ca %<saurãbhiriva nàóãbhiramçtàkhyàbhirammayaþ>% raghuþ . %<nahyammayàni tãrthàni na devà mçcchilàmayà>% bhàgaø .

#<amra># puø amati saurabheõa dåraü gacchati ama--ran . àmravçkùe . phalapatràdau naø . evaü pràyaþ sarvatra vçkùavàcakeùu .

#<amrà(mlà)ta># puø amlaü rasaü sarvatra patrapuùpàdau atati vyàpnoti ata--aõ và rasya latvam . (àmaóà) àmràtakavçkùe . svàrthe kan amrà(mlà)tako'pi .

#<amla># naø ama--kla . (ghola) 1 takre . (ñaka)rasabhede puø . 3 tadvati triø %<kañvamlalavaõàtyuùõatãkùõarukùavidàhinaþ>% gãtà . amlarasadravyàõi ca su÷rute dar÷itàni yathà . dàóimàmalakamàtuluïgàmràtakakapitthakaramarda vadarakolapràcãnàmalakatintióãkako÷àmrabhavyapàràvatavetraphalalakucàmlavetasadanta÷añhadadhitakrasurà÷uktasauvãrakatuùodakaghànyàmlaprabhçtãni samàsenàmlovargaþ .

#<amlaka># puø alpo'mlaþ alpàrthe kan . (màndàra) lakucavçkùe .

#<amlakàõóa># naø amlaü kàõóaü yasya . lavaõatçõe ràjaniø .

#<amlake÷ara># puø amlaþ ke÷aro'sya . vãjapåre (goüóànevu) .

#<amlacåóa># puø amlà cåóà ÷ikhà'sya . amla÷àke .

#<amlajambãra># puø amlo jambãraþ . (goüóànevu) jambãravçkùe .

#<amlanàyaka># puø amlaü rasaü nayati nã--õvul . amlavetase .

#<amlani÷à># strã amlarase niþ÷eùeõa ÷ete ÷ãï óa . ÷añhãvçkùe

#<amlapa¤caphala># triø %<kaulaü ca dàóima¤caiva vçkùàmlaü cåkrikà tathà . amlavetasamityetadamlapa¤caphalaü smçtam>% jambãraü nàgaraïga¤ca tathàmlavetasaü pumaþ . tintióãkaü vãjapåramamlapa¤caphalaü smçtamiti cokte phalapa¤cake .

#<amlapatra># puø aslaü patraü yasya . a÷mantakavçkùe .

#<amlapatrã># strã amlaü patraü yasyàþ ïãp . palà÷ãlatayàm .

#<amlapanasa># puø amlaþ panasaþ karsmaø . (màndàra) lakucavçkùe .

#<amlapitta># triø amlàya pittam . rogabhede yatra bhuktaü sarvaü vastumàtraü pittadoùeõàmlarasatàü nãyate tasmin rogabhede .

#<amlapåra># naø amlena amlarasena påryate påra--karmaõi gha¤ 6 taø . vçkùàmne (tetula) ràjaniø .

#<amlaphala># puø amnaü phalaü yasya . (tetula) iti khyàte vçkùàmle .

#<amlabandhyà># strã bandha--karmaõi õyat . amlasambaddhe kandabhede .

#<amlabhedana># puø amlàrthaü bhidyate'sau karmaõi lyuñ . amlavetase

#<amlarasa># puø amlo rasaþ . amle rase . 2 tadvati triø .

#<amlaruhà># strã amlàya rohati ruha--ka . màlavajanàgaballyàm

#<amlaloni(õi)kà># strã amnaü rasaü làti gçhõàti amlalaþ tamånayati atyugràmlatvàt hãnayati åna--õvul pçø õatvam . (àmarula) iti khyàte latàbhede . amlonãpyatra .

#<amlavatã># strã amlo raso vidyate'syàþ amla + rasàø matup masyavatvam . (àmarula) khyàte latàbhede .

#<amlavarga># puø amlarasapradhànànàü vargaþ . su÷rutoktve amlarasapradhànadravye . tacca amla÷abde 333 pçùñhe dç÷yam .

#<amlavallã># strã amlarasavatã vallã . triparõikànàmakandabhede

#<amlavàñikà># strã amlasya vàñikà sthànamiva . nàgavallã bhede . pittaraktaprakopakaratvena tatsthànatvàt tathàtvam .

#<amlavàståka># puø amlarasànvito vàståkaþ ÷àkabhedaþ . (cukapàlaïga) iti khyàte cukre .

#<amlavãja># naø amlasya vãjaü kàraõam . (tetula) vçkùàmle .

#<amlavçkùa># naø amlarasovçkùe yasya . (tetula) vçkùàmle

#<amlavetasa># puø amlàvetasa iva namra÷ca . (cukà) khyàte cukre

#<amla÷àka># puø amlaþ ÷àko yasya . (cukà) iti 1 khyàte cukre . 2 amlapradhàne ÷àkàmle puø .

#<amlasàra># puø amloramaeva sàraþ pradhànaü yasya . 1 cukre 2 nimbuke, 3 hintàle ca . 4 kà¤cike naø .

#<amlaharidrà># strã amlarasànvità haridrà . (àmaharidrà) khyàte vçkùe

#<amlà># strã amlo vidyate'syà ar÷a àdyac . tintióyàm .

#<amlàïku÷a># puø amlam aïku÷àkàramagraü yasya . cukre .

#<amlàtaka># puø na mlàyati mlai--tan naø taø . amlavetase .

#<amlàdana># puø adyate ada--karmaõi lyuñ karmaø . kuraõñakavçkùe .

#<amlàna># puø mlai--kta naø taø . àvlà iti khyàte mahàsahàvçkùe . 2 mlànabhinne triø . %<amlànapaïkajàü màlàü ÷irasyurasi càparàm>% devãø . 3 padme naø .

#<amlàninã># strã amlànànàü padmànàü samåhaþ ini . padminyàm .

#<amlikà># strã amnaivasvàrthe kan . 1 tintióyàm . atràmlãketyapi sà ca 2 palà÷ãlatàyàü 3 ÷vetàmlikàyàü 4 kùudràmlikàyà¤ca ràjaniø . amlostyatra udgàre và ñhan . 1 amlodgàre mediø .

#<amlikàvañaka># puø amlikàyà vañakaþ . bhàvaprakà÷okte (amla vaóã) iti khyàte vañakabhede yathà %<amlikàü svedayitvà tu jalena saha mardayet . tannãre kçtasaüskàre vañakàn majjayet punaþ . amlikàvañakàste tu rucyavahnipradãpanàþ>% bhàø praø .

#<amlã># strã amla + gauø ïãù . càïgeryàm (àmarula) .

#<amloñaka># puø amlam uñhaü patraü yasya . (amlakucà) iti a÷mantakavçkùe .

#<amlodgàra># puø amlasya udgàraþ . amlararasåcake udgàre .

#<aya># gatau bhvàø àø sakaø señ . ayate àyiùña ayàmbabhåva ayàmàsa ayà¤cakre . asya parasmaipaditvamapi aya mudayati mudràbha¤janaþ padminãnàmityudbhañaþ ÷ucodayan dãdhitimuktha÷àsaþ yajuø 19 69 . %<udayati vitatordhara÷miþ>% màghaþ .

#<aya># puø eti sukhamanena iõ--karaõe ac . 1 pràktane ÷ubhakarmaõi, 2 ÷ubhadàyake--daive %<sa guptamålapratyantaþ ÷uddhapàrùõirayànvitaþ>% raghuþ %<tava dharmaþ sadayãdayojjvalaþ>% naiø 3 vidhàne ca . ayate jayamanena . 4 kapardakaråpe ekàdyaïkayukte dyåtasàdhane 5 pà÷ake ca %<athàsmai pa¤càkùàn pàõàvàvapati abhibhårasyetàste pa¤ca di÷aþ kalpantàmityeùa và ayànabhibhåryatkalireõa hi sarvànayànabhibhavati>% iti ÷ataø bràø . akùà nàma kapardakàþ suvarõanirmità, vibhãtaphalàmi sauvarõàni và . te càkùà dyåtakàle nivapanãyàþ . teùàü caturõàmaïkànàü kçtasaüj¤à pa¤cànàü kalisaüj¤à tathà ca ÷àkhàntare stomasaüsthàyàü kçtàdivyavahàraþ kçtaþ %<ye vai catvàraþ stomàþ kçtaü tat>% atha ye pa¤ca kaliþ iti yadà pa¤càpyakùà uttànà bhavanti tado deviturjayobhavati pa¤casu tvekaråpàsu jaya eva bhaviùyatãvyatyatroktam . aya÷abdaþ akùavàcã iti bhàø . caturaïkànvite 6 pà÷akabhàge ca . %<yathà kçtàya vijitàyàdhareyàþ saüyanti>% chàø uø %<kçto nàma ayodyåta samaye prasidbha÷caturaïkaþ sa yadà jayati dyåte pravçttànàü, tasmai vijitàya tadarthamitare tridvyekàïkà adhareyàþ tretàdvàparakalinàmànaþ saüyanti saïgacchante antarbhavanti caturaïke kçtàïke tridvyekàïkànàü vidyamànatvàdantarbhavantãti>% bhàø . %<dyåtasya samayaþ saïketastadanuùñhànasamayo và yena dyåtavidyàyàü jãyate so'kùasya ka÷cidbhàgo'ya÷abdavàcyaþ sa ca caturaïkobhàgaþ catvàro'ïkà÷cihnànyasminniti vyutpatteþ tasmai, kçtanàmabhçte, yadà dyåte pravçttànàü madhye sa kã'pi jayati tadà tasmai kçtanàmabhçte vijitàya adhareyàþ saüyantãti sambandhaþ tadarthaü vyàcaùñe tadarthamiti adhareyàn vyàkaroti treteti . akùasya yasmin bhàge trayo'ïkàþ sa tretànàmàyaþ yatra tu dvàvaïkau sa dvàpara nàmàyaþ . yatra eko'ïkaþ sa kalinàmàya iti . tàdarthyenetaràïkànàmantarbhàvamuktaü vyaktãkaroti caturaïka iti tadantarbhavanti tasmin kçtàye tretàdayaste'antarbhavanti mahàsaükhyàyàmavàntarasaükhyàntarbhàvaþ prasiddha iti>% ànandagiriþ . yanti ÷àràþ asmin iõa--àdhàre ac . dyåte sarva÷àragantavye 7 sthalabhede ayànaya÷abde vivaraõam . ayate ac . 8 gantari triø . cidayà à nàma çø 6, 66, 5 .

#<ayaþpàna># naø ayaþ dravãbhåtaü taptalauhaü pãyate'tra lyuñ . narakabhede yathà bhàgaø 5 skandhe tàmisràdinarakagaõanàyàm vãcirayaþ pànamityuktvà tadvivaraõaü sahetukaü tatraivoktaü %<yastviha vai vipro ràjanyo vai÷yo và somapãthastatkalatraü và suràþ vratastho và pibati pramàdataþ teùàü nirayaü nãtànàmurasi padàkramya vahninà dravamàõaü kàrùõàyasaü niùi¤canti>% iti .

#<ayaþ÷åla># naø aya eva ÷ålam upatàpakam . 1 tãvre upatàpe, 2 lauhakçtàstrabhede ca . và satvam, aya÷÷ålamapyatra .

#<ayakùma># triø nàsti yakùmà rogoyasya vede niø ac samàø . 1 nãroge roga÷ånye yathà naþ sarvamijjagadayakùmaü sumanà asataþ yajuø 16, 4 ayakùmaü nãrogam vedadãø . 5 vaø . 2 upadravàsàdhane %<tayàsmànvi÷vatastvamayakùmayàparibhuja>% yajuø 16, 11, %<ayakùmayà nirupadravayà>% veda dã0

#<ayaj¤a># triø nàsti yaj¤o yasya . akçtayaj¤e . %<panã>% ayaj¤a avçdhà ayaj¤àn çø 7, 6, 3, .

#<ayaj¤iya># triø na yaj¤àya hitaþ yaj¤a--gha naø taø . 1 yaj¤akarmaõi dàtumanarhe 1 màùàdau %<ayaj¤iyà vai màùà>% ÷rutiþ yaj¤akràle 'nuccàrye'pa÷abde ca ayaj¤iyavàgvacane bhaø bhaø 3 yaj¤aü kartumanarhe asaüskçte'nupanãtàdau %<ayaj¤iyà vai garbhàstametaü brahmaõaiva yajuùà yaj¤iyaü karoti>% ÷ataø bràø .

#<ayajyu># triø yaja--vàø u niø yuñ naø taø . 1 yaùñçbhinne 2 yaj¤avighàtake ca ÷àsastamindra martyamayajyuü ÷avasaspate! çø 1, 131, 4 %<yajedayajyorvibhajàtibhojanam>% çø 2, 26, 1

#<ayajvan># puø vidhineùñavàn yajvà naø taø . akçtayaj¤e . %<ayajvànamadakùiõyamabhi÷vaityeti vyàharan>% bhàø droø paø ùoóa÷adhà pàñhaþ . %<yo'nàhitàgniþ ÷atagurayajjvà ca sahasraguþ>% %<ayajvanàntu yadvittamàsuraü vai taducyate>% manuþ .

#<ayata># triø na yamyate yama--kta naø taø . 1 akçtayame akçtendriyanigrahe . yatate yata--ac naø taø . 2 yatna÷åtye .

#<ayatna># puø abhàve naø taø . 1 yatnàbhàve àyàsàbhàve %<tadavàpnotyayatnena yo hinasti na ka¤cana>% manuþ . naø baø . 2 prayàsa÷ånye triø %<tadyodhavàravàõànàmayatnapañavàsatàm>% raghuþ .

#<ayatnavat># triø na yatnavàn . 1 yatna÷ånye %<tena tulyam kriyà cedvati>% %<tatra tasyeviti>% pàø và vati . 2 yatna÷ånya tulyakriyàdau 3 yatna÷ånyasya samàne ca avyaø .

#<ayathà># avyaø yathà yogyatve naø taø . yasya yathà vidhànamucitaü 1 tathà karaõàbhàve 2 anucitakaraõe 3 mithyàbhåte ca nàsti yathà yogyatvaü yatra . 4 ayogye 5 ayatne ca triø . %<tasmà ayathaü karùadetat>% çø 10, 18, 15 %<ayathamayatnena lãlayà>% bhàø .

#<ayathàtatha># triø yathà yogyaü tayà na bhavati %<yathàtathayathà purayoriti>% pàø nirde÷àt niø saø . 1 ayathàrthe yat yardathaü kriyate tasmin tadarthamabhåte ca . %<daive karmaõi pitrye ca tadgacchatyayathàtatham>% manuþ . yat karma yadarthaü kriyate tanna sàdhayati kullåø tasya bhàvaþ ùya¤ và pårvapadavçddhiþ àyàtathyam ayàthàtathya¤ca tadbhàve naø .

#<ayathàrtha># triø virodhe naø taø . yathàrthabhinne mithyàbhåte yathà ayathàrthànubhavaþ . sa ca tadabhàvavati tatprakàrakaü j¤ànaü tacca trividham saü÷ayabhramàroparåpatarkaj¤ànabhedàt . teùàü sarveùàm tadabhàvavati tatprakàrakaj¤ànaråpatvàttathàtvam

#<ayathàvat># avyaø ayogyaråpamarhati arhàrthe vati . ananuråpe yathocitabhinne .

#<ayatheùña># avyaø naø taø . 1 icchànuråpyàbhàve . ar÷a àdyac 2 svalpe triø .

#<ayana># naø aya--bhàve lyuñ . 1 gatau, dakùiõata uttarasyàm, uttarata÷ca dakùiõasyàü såryasya candrasya ca 2 gatau, tathàhi dvàda÷arà÷yàtmakasya rà÷icakrasyàrdhaü makaràvadhimithunaparyantam rà÷iùañkaü krameõa uttaràvanataü tatra sthito'rka÷candro và svagatyà pràcãü gacchannapi ki¤cit ki¤cittiryaggatyà uttaràmabhikràmati, evaü karkañàvadhidhanuþparyantaü rà÷iùañkaü kremeõa dakùiõàvanataü tatra sthito'rka÷candro và pràgvat dakùiõàmevàbhikràmati seyaü gatirayana÷abdena jyotiùe vyavahriyate tatra såryasyàyanaü sauraiþ ùaóbhirmàüsairekaü bhavatãti ca tatraiva prasióvam . %<ayanaviùõupadãùaóa÷ãtaya>% ityukteþ 3 ayanàkhyasaükràntau sà hi paribhàùikàyana÷abdavàcyà . nabhomaõóale pravahànilena pa÷càdgatyà baübhramyamàõasya rà÷icakrasya niràdhàratayà dolàyamànatvena saptaviü÷àü÷aparyantaü pràk pa÷càcca gatirbhavati . kràntisthàna¤ca aùñamàsàdhika 66.8 ùañùaùñivarùairekaikamaü÷amatãtya pràk, pa÷càdvà calatãti 1800 aùñada÷a÷atavarùaiþ saptaviü÷àü÷aparyantaü pràkgatvà punaþ pa÷càt, pa÷càdgatvà ca punaþ pràgavalambate . yadà caivaü rà÷icakrasyàyanasthànaü pràk gacchati tadà rà÷icakranirdiùñameùàdisthànàt uktakàlabhedenekaikàü÷àtikrameõa krama÷aþ pràci, pràktare, pràktane, và sthàne ravyàdigrahàõàü prabhàpu¤jasa¤càraþ . yadà tu pa÷càdavalambate tadà nirdiùñameùàdisyànàt tathaiva pare, paratare, paratame, ca sthàne grahàõàü prabhàpu¤jasa¤càra iti bhedaþ . idànã¤ca pa÷cimàyanaü tena rà÷isthànàt pa÷càdeva grahaprabhàpu¤jasa¤càraþ . tathàca jyotighoktagaõitarãtyà mãnàntàt pa÷càdekaviü÷àü÷e evedànã viùuvàdisaükràntirbhavati evaü viùõupadyàdãnàmapi tattadaü÷a eva grahaprabhàpu¤jasa¤càraþ . aya¤càyanànusàreõa grahaprabhàpu¤jasa¤càrasvãkàraþ dinamànavi÷eùasya lagnaparimàõasya chàyàpadavi÷eùasya, ca bodhàrthamiti siddhànte prasiddham . karaõe lyuñi . 4 uktàyanaj¤ànasàdhane ÷àstre, %<jyotiùàmayana¤caiveti>% 5 sainyanive÷avi÷eùaråpavyåhaprave÷amàrge ca %<ayaneùu ca sarveùu yathàbhàgamavasthitàþ>% iti gãtà . àdhàre lyuñ . 6 pathi, 7 gçhe, 8 à÷raye, 9 sthàne, %<tà yadasyàyanaü pårbamiti>% manuþ . pràguktarà÷icakrasya kràntivçttà rambhasthànavi÷eùe 10 aü÷àdau ca %<tatkàle sàyanàrkasyeti>% nãlakaõñaþ . tathàhi mãnànto hi yugàdau ayanàü÷aprathama sthànaü tataþpràggatyà kiyadaü÷aparyantacalanena paràvçtya pa÷càdgatyà pårvarà÷eþ kiyadaü÷aparyantaü gatvà punaþpràggatyà pràthamikacalana sthànapràptau ayanasyaikovilakùaõo bhagaõo bhavati ityevaü sthite tadbhagaõapåraõakàlàdij¤àpanàya ki¤cidabhidhãyate . sårya siddhànte . %<triü÷atkçtyo yuge bhànàü cakraü pràka parilambate . tadguõàdbhådinairbhaktàddyugaõàdyadavàpyate .. taddostrighnà da÷àptàü÷à vij¤eyà ayanàbhidhàþ . tatsaüskçtàñgrahàt krànticchàyàcaradalàdikam>% iti .. bhànàü cakraü rà÷ãnàü vçttaü kràntivçttaü svasvavikùepamita÷alàkàgraprotanakùatragaõairyuktamityarthaþ . yuge mahàyuge pràk pårbavibhàge triü÷ata kçtyastriü÷atsaïkhyakà kçyaþ rviü÷atayaþ ùañ÷atamityarthaþ . parilambate dhruvàdhàrabhagolasthànàt taddåramavalambate . atra parilambata ityanena bhacakrapårõabhramaõàbhàva ukto'nyathà grahabhagaõaprasaïgena madhyàdhikàra evaitaduktaü syàt . tathà ca taddåramavalambanoktyà paràvçrtya yathàsthitaü bhavatãtyàgataü yathàpi svasthànàt tathaiva pa÷cimato'pyavalambata iti såcitam . eva¤ca bhacakraü pa÷cimata ã÷varecchayà prathamataþ katicidbhàgai÷calati tataþ paràvçtya yathàsthitaü bhavati tato'pi tadbhàgaiþ krameõa pårbata÷calati tato'pi paràvçtya yathàvasthànaüsthitamityeko vilakùaõo bhagaõaþ . tena pràgityupalakùaõam . pa÷cimàvalambanànuktistu saüvàdakàle tadabhàvàt . atra triü÷atkçtva iti pàñhaþ pràmàdikaþ . %<yuge ùañ÷atakçtvo hi bhacakraü pràgvilambate>% iti somasiddhàntavirodhàt . %<tat pa÷càccalitaü cakramiti>% brahmasiddhàntokte÷ca . ahargaõàt tadguõàt ùañ÷ataguõitàd bhådinairyugãyasåryasàvanadinairbhaktàdyat phalaü bhagaõàdikaü pràpyate tasya bhagaõatyàgena rà÷yàdikasya bhujaþ kàryastasmàdda÷àptàü÷à da÷abhirbhajanenàptabhàgàstriguõità ayanasaüj¤akà j¤eyàþ . bhujàü÷àstriguõità da÷abhaktàþ phalamayanàü÷à iti tàtparyàrthaþ . tatsaüskçtàt tairayanàü÷airbhacakrapårbàparacalanava÷àdyutahãnàdgrahàt pårbàparabhacakracalanàvagamastvayanagrahasya ùadbhàntargatànantargatatvakrameõa krànticchàyàcaradalàdikaü sàdhyam . na kevalàt, bi÷eùokteþ . chàyà vakùyamàõà caradalaü caraü pårbàdhikàroktam . àdi÷abdàdayanavalanamàyanadçkkarma saïgçhyate . yadyapi tatsaüskçtàdgrahàt kràntirityeva vaktavyamanyeùàmatra tadupajãvyatvàdgrahaõaü vyarthaü tathàpi kràntirityuktyà kevalakràntij¤ànàrthaü tatsaüskçtagrahàt kràntiþ sàdhyà . padàrthàntaropajãvyàyàþ krànteþ sàdhanaü tu kevalàdityasya vàraõàrthaü kràntimàtraü tatsaüskçtàt sàdhyamiti såcakaü chàyàcaradalàdikathanam . ã÷varecchayà kràntivçttaü svamàrge pa÷cimataþ saptaviü÷atyaü÷aiþ kramopacitai÷calitaü tataþ paràvçtya svasthàna àgatya tatsthànàt pårbataþ saptaviü÷atyaü÷ai÷calitam . tathà ca sçùñyàdibhåtakràntiviùuvaddçttasampàtà÷ritakràntivçttaprade÷o revatyàmannaþ pràgànãtagrahabhogàvadhiråpaþ svasthànàt pårbamaparatra và kràntivçttamàrge gataþ . viùuvadvçtte tu tadbhàgasya và pa÷cimabhàgaþ pårvabhàgo và gataþ . sampàte tadvçttayoryàmyottaràntaràbhàvàt kràntyabhàvaþ . pårbasampàtaprade÷e tu tayoryàmyottaràntaratvàt kràntirutpannàto yathàsthitagrahabhogàt kràntirasaïgateti sampàtàvadhikagrahabhogàt kràntiryuktà tatra sampàtàvadhikagrahabhogaj¤ànàrthaü pårbasampàtàvadhikaþ pårbàdhikàrokto grahamogo vartamànasampàtapårbasampàtà÷ritakràntivçttaprade÷ayorantarabhàgairayanàü÷àkhyaiþ pårvasampàtaprade÷asya pårbapa÷cimàvsthànakrameõa yutahãno bhavati . kràntyu pajãüvyàþ padàrthà api vartamànasampàtàdutpannà iti tatsàdhanamapi tatsaüskçtagrahàt . athàyanàü÷aj¤ànaü tu ùañ÷atabhagaõebhyaþ pårbànupàtarãtyàhargaõàdgrahabhogo bhagaõàdikastatra gatabhagaõamitaü parapårbabhacakràvalambanaü gatam . vartamànaü tvàrambhe pa÷cimàvalambanàdrà÷iùañkàntargate rà÷yàdike pa÷cimàvalambanamanantargate pårbdhàvalambanam . tatràpi tribhàntargagatànantargatatvakrameõa calanaü paràvartanamiti bhujaþ sàdhitastato navatyaü÷airyadi saptaviü÷atimàgàstadà bhujàü÷aiþ ki mityanupàtenaü guõaharau navabhirapavartya bhujàü÷àstriguõità da÷abhaktà iti sarvamupapannam raïgaø .. %<sphuñaü dçktulyatàü gacchedayane viùuvadvaye . pràk cakraü calitaü hidaü chàyàrkàt karaõàgate .. antaràü÷airathàvçtya pa÷càccheùaistathàdhike>% såø siø . %<ayane dakùiõottaràyaõasandhau viùuvadvaye golasandhau calitaü cakraüdçktulyatàü dçùñigocaratàü sphuñamanàyasaü gacchet . tatra pratyakùatastasmin gatyantaraü dva÷yata ityarthaþ . tathà ca sçùñyàdikàle revatãyogatàràsannàvadhimeùatulàdyoþ karkamakaràdyorviùuvàyanapravçtteridànãmanyatra tatkharåpe pratyakùe iti kràntivçttaü calitamanyathà tadanupapatteriti bhàvaþ . nanu pårvato'paratra và calitamiti kathaü j¤eyamityata àha . pràgiti . chàyàrkàdyaddine såryasyàyanadikparàvartanamudaye pràcyaparasåtrasthatvaü và tasmin dine'nyanmit dine và madhyàhnacchàyàto vakùyamàõaprakàreõa såryaþ sàdhyastasmàdityarthaþ . karaõàgate pràguktaprakàreõàtãtaþ spaùñaþ såryastasminnityarthaþ . nyåne sati antaràü÷aiþ såryayorantaràü÷ai÷cakraü kràntivçttaü pràk pårbasmin calitamiti j¤eyam . atha yadyadhike sati ÷eùai såryayorantaràü÷ai ÷cakramàvçtya parivçtya pa÷càt pa÷cimàbhimukhaü tathà calitamiti j¤eyam . atropapattiþ . chàyàto vakùyamàõaprakàreõa såryo vartamànasampàtàdgaõitàgatastu revatãtàràsannàdyavadhito'tastayorantaramayanàü÷àstatra kràntivçttasya pårbacalane gaõitàgatacchàyàrko'dhiko bhavati pa÷cimacalane tu nyåno bhavatãti sarvagupapannam>% . raïganàthaþ .. evamayanasya prakçtasthànàt calane sthite sauràgame %<triü÷atkçtyoyuge bhànà>% mityukteþ somasiddhànte %<yuge ùañ÷atakçtvo hi bhacakraü pràk vilambate>% ityukte÷ca 4320000 varùamite yuge ùañ÷atairvibhàjite labdhaiþ 7200 varùaireko'yanasya bhagaõã bhavatãti gamyate . eva¤coktadi÷à yugàditaþ prathamaü mãnàntàt meùasaptaviü÷atiparyantaü pràk gatvà tataþ parivçtya mãna÷eùaparyantaü saptaviü÷atya÷airàgatya tato'pi pa÷càdgatyà saptaviü÷atyaü÷aiþ mãnacaturthàü÷aparyantamàgatya paràvçtya pràggatyà punaþ saptaviütyaü÷aiþ mãna÷eùaparyantaü dhàvati ityevaü caturbhiþ saptaviü÷atyaü÷aiþ aùñottara÷atàü÷aiþ pràgpa÷càdgatibhedena eko'yanabhagaõobhavatãti pràguktaiþ 7200 varùaiþ yadi 108 aü÷àþ tadà ekàü÷e kimityanupàtena 66 . 8 aùñamàsàghikaùañùaùñivarùairekekàü÷àyanacalanam iti pratibhàti tata÷ca yadi 66 . 8 varùàdibhiþ 60 kalàtmako'ü÷astadà ekavarùeõa kimityanupàte 54 vikalàþ prativarùamayana sthànacalana màyàti atra pràgityukteþ sçùñyàdau yugàdau ca prathamaü pràgeva gatirna tu pa÷cimataþ tathàtve idànãntanàü÷avaiùamyàpatteþ . tathà hi 4320000 yuge yadi ùañ÷atàni ayanabhagaõàstadà 1728000 kçtayuge kimityanupàtena 240 bhagaõàþ 1296000 tretàyuge 180 bhagaõàþ 864000 dvàpare 120 bhagaõàþ ityevaü tripuge 540 bhagaõà gatà idànãü kaliyugasya varùàgatà 4973 yadi 7200 varùeùu 108 aü÷àtmakãbhagaõastadà 4973 varùeùu kimiti trairà÷ike 74 aü÷àþ 35 kalàþ 44 vikalàþ labdhà tathà ca 108 aü÷àtmakàyanabhagaõamadhye etàvadaü÷àdayo gatà iti labhyate . tatra yadi prathamaü pa÷càdgatyà bhagaõàrambhastadà mãnàntàt caturthàü÷aü yàvat pa÷càdgatyà paràvçtya mãnaparyantagamane 54 aü÷àþ gatàþ tata pràggatyà meùasaptaviü ÷atyaü ÷airgatisvãkàre idànãü meùasya 20 . 35 . 44 ayanàü÷àdiþ syàt . naca tat chàyàdisaüvàdi prathamaü pràggati svãkàre tu pràggatyà prathamaü mãnàntàt meùasya saptaviü÷atyaü ÷aparyantaü gatvà pa÷càdgatyà saptaviü÷atyaü÷aiþ mãnàntagamane 54 aü÷àþ gatàþ tataþ pa÷càdgatyà mãnasya ete 20 . 35 . 44 aü÷àdayogatàstathà ca pa÷càdgatyà mãnasya navamàü÷e idànãmayanàü÷àdiriti sarvajyotirvitsampadàyaþ . ataeva etadayanàü÷amàdàyaiva grahaspaùñàdikaü grahaõaü sàdhyate dinamànàdika¤cànãyate . idãntanàþ jyotividàü÷iromaõayaþ sarvagaõakàvataüsàþ paõóitottamàþ ÷rãmantovàpudeva÷àstriõaþ ayanacalanasya ràhudçùñàntena sarvathà vilomagatitayàyanabhagaõam yadurãcakruþ tatra virodhàdikaü pradar÷ayiùyate taddçùñvà vidvadbhistasya pramàdo'pramàdo và vagantavyaþ . tathà hi chàyàdinà ayanabhogasya pratibarùaü 54 vikalàþ idànãü pa÷càdayanasthànacalanaü ca sarvajyotirvitprasiddham . tatra kevalaü pa÷càdgatyà'yanasthànacalanena bhacakrasya bhramaõàïgãkàre . yadi 54 vikalàbhiþ eko varùastadà 1296000 vikalàtmakabhacakrabhramaõe kati varùà ityanupàtena 24000 varùeùveko bhagaõo bhavati yadi 24000 varùaiþ ekobhagaõaþ tadà 432000 varùàtmake mahàyuge kati bhagaõàbhavanti ityanupàtena 180 bhagaõàbhavanti . tata÷ca saurasomasiddhàntoktaùañ÷atasaükhyàvirodhaþ idànãü mãnanavàü÷e ayanasthànevirodha÷ca . tathà hi tanmate rà÷icakrasya kevalaü vilomagatyàyanabhagaõasvãkàreõa pràguktañi÷à 24000 varùairekobhagaõaþ tadà 1728000 varùàtmake kçtaüyuge katãtyanupàtena 72 bhagaõàþ . 1296000 vardhàtmakatretàyàm 54, 864000 dvàpare 36 ityevaü triyuge 162 bhagaõàþ gatàþ idànãü kaleþ 4973 gatàbdeùu kimiti jij¤àsàyàm yadi 54 vikalàbhireko varùastadà 4973 varùeùu kimityanupàte 74 . 35 . 44 aü÷àdayogatàþ ityàyàti tanmate ca mãnàntàt sarvathà pa÷càdgatyà bhagaõapåraõasvãkàreõa mãnàntàt 74 . 35 . 44 aü÷àditaþ pårbamayanasthànàpattiþ tathàca mãnàntàt tàvadbhiraü÷aiþ pårvaü makarasya pa¤cada÷àü÷e ayanàü÷àdi syàt . na ca tathà pratyakùàdibhiravagamyate nàpi jyotirvidàü keùà¤citsammatam ato'yanasthànena kevalavilomagatyà bhacakrasya bhramaõoktiþ sàhasameva . ki¤ca aticirantanakàlaiþ saüvàdanãye pràggatitve pa÷càdgatitve và àrùa j¤ànaü vinà nirõayàsambhavaþ ataþ sauràdyàgamoktaü pràggatitvamanàdçtya prathamaü pa÷càdgatisvãkàraþ kevalapa÷càdgatisvãkàraþ ayanacalanasya tadbhagaõasaükhyàto viùamakalpana¤càrvàgdç÷àü àgasavirodhàt vacanamàtreõa na ÷raddhàya prabhavati . ki¤ca sauràgamàdyuktaü pràggatitvaümanàdçtya kevalaü pa÷càdgatitvaü yat svãkçtaü tat sarvavyayahàralopakam tithyàdisàdhanàïgàyanàü÷àdivilopaka¤ca . etena iülaõóiyà api jyotirvettàraþ sçùñikàlasya ùañsahasrakàlamàtraparimitivàdino'pi paràstàþ . tairapi prativarùaü 54 vikalàþ ayanàü÷abhogàþ svãkçtàþ svãkçta÷ca ùañaùaùñivarùairakàü÷abhogaþ tathà ca 66 . 8 varùàdibhiryadi eko'ü÷aþ pa÷càdgacchati tadà taduktasçùñikàle 6000 katãtyanupàte 90 aü÷àþ samàyànti tena mãnàntàt 90 aü÷àntare pa÷càdgatyà dhanuþ÷eùàü÷e'yanàrambhaþ syàt tadetaddçùñaviruddhatvàdapekùyamevaümãnàntaü vihàya anyatra kàntivçttàrambhasthànata÷calanakalpane na vinigamakamamasti iti vijàtãyajyotirvidàmmatamasaïgatameva tairapi tadavadhikràntivçttàrambhàü÷acalanasvãkàràt . idànãü ca saüvàdyayanànusàreõa mãnàntàt 20 . 35 . 44 tatrànupàtepràyeõa 1370 varùà àyànti tatraiva sçùñikalpanantu naiva sambhavati khrãùñàbda 1873 kàlasyatato'dhikatvena tatpårbaü sçùñerucitatvàt . punarbhagaõàntarasvãkàre tu 24000 varùàstato'dhikàþ syustena 2535 varùàþ sçùñi kàlàþ antataþ syuþ tàvatitheca kàle sarvagrahàõàü meùàdau sthityasambhava eva iti sarvathà tanmatamanàdarayaõãyameva . pràgdar÷itasaraõau prãcãnasammatirapi yathà . %<mçgasaükràntitaþ pårbaü pa÷càttàràdinàntare . prativarùaü catuþ pa¤capalamànakrameõa tu . ùañùaùñivatsarànekadinaü syàdayanaü raveþ . evaü catuþpa¤cadinàdayanàrambhaõaü kramàt . vyutkrameõa ca tadvat syàdudagyànaü raverdhruvam . karkisaükramaõe tadvadabhitodakùiõàyanam . ayanàü÷akrameõaiva viùuvàrambhaõaü tathà . ravisaükràntitomeùatulayorabhitaþ punaþ>% tithiø taø . adhikamayanasaükrànti÷abde vakùyate . eti såryodakùiõàmuttaràü và'tra àdhàre lyuñ . pårvoktarãtyà såryasyottaradakùiõàgatyàdhàre 11 kàle tathà ca . %<tapastapasyau ÷i÷iràvçtuþ madhu÷ca màdhava÷ca vàsantikàvçtuþ ÷ukra÷ca ÷uci÷ca grãùmàvçtuþ athaitaduttaràyaõaü devànàü dinaü nabha÷ca nabhasya÷ca vàrùikàvçtuþ iùa÷ca årja÷ca ÷àradàvçtuþ sahà÷ca sahasya÷ca haimantikàvçtuþ athaitaddakùiõàyanaü devànàü ràtriþ>% iti ÷rutau %<agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam tatra prayàtà gacchanti brahma brahmavidojanàþ . dhåmoràtristathà vahniþ ùaõmàsàdakùiõàyanamiti>% gãtàyà¤ca ùaõmàsànàmeva ayanatvenàbhidhànàt . 12 ayanàbhimànideveùu %<àtivàhikàstalliïgàt>% ÷àø såø . arciràdãnàü tadamimànadevatàparatvavyavasthàpanàt %<te'cirùamabhisampadyante arciùo'haþ ahna àpåryamàõapakùam àpåryamàõapakùàt yànudaïïeti tànmàsàn màsebhyaþ saüvatsaramityupakramya saetàn brahma gamayatãti>% chàø uø ÷rutau brahmagamayitçtvokteþ teùàü cetanaparatvaucityam . ayate yàti anena çtutrayeõa såryodakùiõà÷àmuttarà÷àü veti çtutrayamayana tathà ca vàjasaneyinaþ pa¤càgnividyàyàü dakùiõottaramàrgayoþ samàmananti . %<yàn ùaõmàsàn dakùiõàditya eti, yàn ùaõmàsànudaïïàditya etãti>% tathà chandogà adhãyate . %<yàn ùaódakùiõaiti--màsàn tàn, yàn ùaóuttaraiti màsàüstàniti>% taittirãyàþ kratu grahabràhmaõepañhanti %<tasmàdàdityaþ ùaõmàsàn dakùiõenaiti ùaó ttareõaiti>% evaücàdityagatimupajãvyàyananiùpatteþ sauramevaitat ata eva viùõu dharmottare sauramànamadhikçtyoktam %<çtutrayaü càyanaüsyàditi>% kecittu càndramànenàyanadvayamabhyupagacchanti màrgamàsàdikaistribhiþ çtubhiþ kalpitaþ kàlaþ ùaõmàsàtmakamuttaràyaõaü jyaiùñhamàsàdikaiþ dakùiõàyanamiti tatra pramàõaü jyotiþ ÷àstràdau mçgyaü ÷rautasmàrtakarmànuùñhàne tu makarakarkañasaükràntyàdika evàyanadvayakàla iti yathokta÷rutismçtibhyàmavagantavyam uttaràyaõasya yàgakarmàïgacaü kaõvà adhãyate %<udagayana àpåryamàõe pakùe puõyàhe dvàda÷àhamupasadvatã bhåtvetyàdi>% . caulàdãnàmuttaràyaõakartavyatà gçhyasmçtiùu prasiddhà . satyavrata÷ca devatàpratiùñhàdãnàmuttaràyaõadakùiõàyanayorvidhiniùedhàvàha %<devatàràmavàpyàdipratiùñhodaïnukhe ravau . dakùiõàbhimukhe kurvan na tatphalamavàpnuyàditi>% ugnadevatànàü pratiùñhà dakùiõàyane kartavyà tathà ca vaikhànasasaühitàyàmabhihitam %<màtçbhairavavàràhanàrasiühatrivikramàþ . mahiùàsurahantrã ca sthàpyà vai dakùiõàyana iti>% kàlamàdhavãye màdhavaþ . %<saureõa dyuni÷orvàmaü ùaóa÷ãtimukhàünica . ayanaü viùuvaccaiva saükrànteþ puõyakàlatà>% . såø siø ukteþ ayanaü sauramànenaivetyavagamyate . kàntivçttàrambhasthànacalanaü ca sarveùàü rà÷ãnàü svasvasthànàt pràk pa÷càdvà ayanàü÷ànusàreõànyatra sthàne bhavati . tasya sphuñànayanamayanasaükrànti÷abde vakùyate . %<saükràntiùu yathà kàlastadãye'pyayane tathà>% kàø màø smçtiþ . eti samçddhimanenakaraõe lyuñ . 12 satravi÷eùe yathà gavàmayanam tadvivaraõaü gavàmayana÷abde . ayanenanirvçttam ayanasyedaüvà aõ . àyanam ayanasàdhye ayanasambandhini ca triø . %<yutàyanàü÷oóupakoñi÷i¤jinã jinàü÷amaurvyà guõità vibhàjità . dyujãvayà labdhaphalasya kàrmukam bhaveccha÷àïkàyanadikkamàyanamiti>% àyanaü valanamasphuñeùuõà saïguõaü dyugaõabhàjitaü hatam . pårõapårõadhçtibhirgçhà÷ritavyakùabhodayahçdàyanàþ kalàþ %<asphuñeùuvalanàkùatistu và paùñihçt phalakalàþ syuràyanàþ>% iti ca siø ÷iø . ayane bhavaþ ñha¤ . àyanikaþ ayanabhave triø striyàü ïãp .

#<ayanakàla># puø ayadhàraþ kàlaþ . ayanàü÷àdhàre kàle

#<ayana(ca)valana># naø 6 taø . ayanàü÷asya pràk pa÷càdvà sthànàntaracalane .

#<ayanaja># puø ayanàt rà÷ãnàü svasvasthànacalanàt jàyate jana--óa . ayanàü÷ajàte màsàdau .

#<ayanabhàga># puø ayanaj¤àpako màgaþ . ayanàü÷e .

#<ayanamàsa># puø ayanakçtaþ màsaþ . ayanàü÷ànusàreõa dinamànàdij¤ànàrthe kalpite màse .

#<ayanasaükrama># puø ayanàü÷ànusàreõa saükramaþ . meùàdiùu rà÷iùu ayanàü÷ànusàreõa grahàõàü prabhàpu¤jasa¤càre ayanasaükrànti÷abde vivaraõam .

#<ayanasaükrànti># strã ayanena rà÷icakrasya pa÷càt, pràgvàgatyà kçtà saükràntirgrahàõàü prabhàpu¤jasya sa¤càraþ sam + krama--ktin . calasaükràntau, saükràntistrividhà madhyàcalà acalà ceti bhedàt madhyànupadaü bakùyate meùàdibhirdvàda÷abhiþ sthànairvibhaktasya niràdhàratayà sthitasya rà÷icakrasya dolàyamànatayà pràk pa÷càdvà nirdiùñameùàdisthànàt pa÷càt pårbaü và rà÷yantare maõóalagatiü vinàpi grahàõàü prabhàpu¤jamàtrasaücàraþ calasaükràntiþ aniyatasthànatayà calatvàt . nirdiùñarà÷isthàneùu grahàõàü maõóalasa¤càraþ acalasaükràntiþ rà÷isaükràntiriti cocyate tasyà niyatamekasthànaeva jàyamànatvàdacalatvam . anayaiva saükràntyà yathà màsàdivyavahàre na doùaþ calasaükràntyà tu bahavoü doùàstathà niråpyate tathà hi grahàõàmàkràntarà÷ito rà÷yantarakramaõa saükràntirityucyate sà ca dvidhà madhyamà spaùñà ca . ùañkarmasaüskçto madhyagraho yadà rà÷yantaraü saükràümati tadà madhyasaükràntirityucyate yadà tu spaùñãkçtasaüskàro graho rà÷yantaraü gacchati sà spaùñasaükràntirityucyate tatra madhyasaükramasya spaùñãkaraõàrthatvàdeva tajjanitasaükrànteþ spaùñãkàra evopayogàt loka÷àstrayorvyavahàre na tasya upayogaþ kintu %<gurorbhadhyamasaükràntihãnoya÷càndravatsaraþ . adhisaüvatsarastasmin kàrayenna savatrayam . varjanãyà prayatnena pratiùñhà sarvanàkinàm sphuñasaükràntihãna÷cet ke'pyàharadhimàsakam>% iti kàlamàdhavãyadhçtasmçteþ madhyasaükrànterapi adhivatsaropayogità tadanyatra tu tasyànopayogaþ iti spaùñasaükràntereva loka÷àstropayogaþ . spaùñasaükràntirapi dvividhà sàyanàü÷à nirayanàü÷à ceti bhedàt yadà sidvàntagaõanayàyanàü÷asaüskçto grahorà÷yantaraü gacchati sà sàyanàü÷à saükràntiþ . yadà tu ayanàü÷asaüskàrarahitaþ rà÷yantaraü gacchati sà nirayanàü÷à saükràntirucyate . saükrànti÷ca %<truñeþ sahasrabhàgoyaþ sa kàloravisaükrama>% ityuktasåkùmakàlaråpà etacca kriyaiva kàla iti mate anyamatetu saükràntyupalakùitastàdç÷asåkùmakàlaiti bhedaþ . tàdç÷a såkùmakàlasya saükrànti÷abdàrthatve saükrànti÷abde vakùyamàõadànàdyaïgatvàsambhavena %<mukhyàbhàve pratinidhiþ ÷àstràrthaü>% iti nyàyena gauõakàlasyàpyadartavyatà snànàdyaïgatvànyayànupapattyà ca tathà kalpyatve smçtyàdyuktaükàlavi÷eùa eva tadaïgatvena kalpàte yathoktaü kàlamàdhavãye snànadànàdyaïgabhåte saükràntikàle mukhyakalpasyàsambhavàdanukalpaevàdartavyaþ yathàhaü devalaþ %<saükràntisamayaþ såkùmodurj¤eyaþ pi÷itekùaõaiþ . tadyogàdapyadha÷cordhaü tri÷aünnàóyaþ pavitritàþ>% iti de÷avyavadhànaràhityenàtyantasaü÷liùñayoþ pårbottararà÷yormadhye såryaþ pårbarà÷iü parityajya yàvatà kàlenottararà÷iü pravi÷ati sa kàlaþ yogadçùñiü binà màüsadçùñyà durlakùyaþ ato'nuùñhàne mukhyasaükràntikàlagrahaõàsaübhavàt saükràntisambandhinau pårbottarakàlau grahãtavyau saükrànteþ pårbottarayorekaikasmiüstriü÷advañikàþ puõyà iti sàmànyata uktamiti . tatra acalasaükrànteriva calasaükrànterapi puõyakàlatàsti yathoktaü tatraiva meùàdisaükràntayo yasmindine bhavanti tasmàddinàt pårvebhya ekàda÷adinebhyaþ pràcãne dine meùàyanamevaü vçùabhàyanabhityeyaü tanàmàïkitasyavati tatkàle tasminnayate snànàdiùu puõyakàlamàha jàvàliþ %<saükràntiùu yathà kàlastadãye'pyayane tathà . ayane viü÷atiþ pårvà makare viü÷atiþ pareti>% makaravyatiriktaikàda÷asaükràntisambandhiùvayaneùu tattatsaükàntivat puõyakàlo'vagantavyaþ makarasaükràntisaümbandhini tvayane saükràntivailakùaõyaü, tadyathà makaraminne pràcãnà viü÷atiùañikàþ puõyàþ makarasaükràntau tu pà÷càttyà viü÷atighañikàþ puõyà iti . na kevalamàdityasyaiva saükràntiùvayane puõyakàlaþ kintu sarveùàmapi grahàõàü nakùatrarà÷isaükrame puõyakàlo bhavati iyàüstu vi÷eùoravereva rà÷isaükrame puõyakàlaþ ayanasaükrame tu candràdãnàmapi kàlavi÷eùe puõyatà yathàha tatraiva lyotiþ÷àstre %<nakùatrarà÷yoravisaükrame syurarvàk sarastàdrasavandranàdyaþ puõyàstayendostridharàlavairyutà ekaiva nàóã munibhiþ ÷ubhoktà . nàóya÷catasraþ sapalàþ kujasya . buthasya tisraþ palavi÷vayuktàþ . adhyardhanàóyaþ palasaptayuktà guro÷catasraþ sapalà÷ca ÷ukre . dvinàganàóyaþ palasaptayuktàþ ÷anai÷carasyàbhihitàþ supuõyàþ . àdyantamadhye japahomadànaü kurvannavàpnoti surendradhàmeti>% . ayamarthaþ àdityasya rà÷inakùatragamane arvàk parata÷ca ùoóa÷a ghañikàþ puõyakàlaþ tathà candrasyàpi ghañikaikà palàni ca trayoda÷àrvàkparata÷vapuõyakàlaþ . evaü maïgalasya catasro ghañikàþ palamekaü ca puõyakàlaþ tathà budhasya tisro ghañikà÷caturda÷a palàni ca puõyakàlaþ vçhaspaterapi sàrdhacatasro ghañikàþ sapna palàni ca puõyakàlaþ . ÷ukrasya catasro ghañikàþ palameka¤ca puõyakàlaþ ÷anai÷carasya dvya÷ãtighañikàþ palàni ca sapna puõyakàlaþ . pãyåùaghàràyàü tu jaiminivacanatvena etadvacanamupanyastam . meùàyanàdiùu saükràntisphuñãkaraõa¤ca muhårtacintàmaõau %<tathàyanàü÷àþ kharasàhatà÷ca spaùñàrkagatyà vihçtàdinàdi . meùàditaþ pràk calasaükramàþ syurdàne japàdau bahupuõyadàste>% . yathà rà÷isaükramàþ bahupuõya dàstathà calasaükramà apãti dyotanàya tathà÷abdaþ . ayanàü÷àþ ùaùñhyà guõyà spaùñayà såryagatyà vihçtàþ labdhairdinàdyaiþ dinaghañãpalaiþ kalàü kçtvà meùàdidvàda÷arà÷isaükramaõakàlàt pràkcalasaükramà÷cala saükràntayaþ calasaükramadàne bràhmaõebhyo dakùiõàdàne japàdau japa÷ràdvahomàdau bahupuõyadà bhavanti taduktaü va÷iùñhasiddhànte calasaükramayuïmàse saükramoyaþ sa saükramaþ ajàgalastana iva rà÷isaükràntirucyate pulastyaþ %<ayanàü÷asaüskçtobhànurgolecarati sarvadà amukhyà rà÷isaükràntistulyaþ kàlavidhistayoþ . snànadànajapa÷ràddhavratahomàdikarmaõi yat kçtaü calasaükràntàvakùayaü puruùo'÷nute>% iti ratnamàlàyàm %<yàvadbhiraü÷airayanacyutiþ syàttadbhogyakàlena divàkarasya . cyutirbhavedviùõupadàdikànàü rahasyametanmunibhiþ pradiùñamiti>% ayano÷ànayana¤ca ayana÷abde dar÷itam . tattadrà÷yàdimàrgeùu såryàdi tejaþpu¤jasa¤càra÷calasaükramomaõóalamadhyasaüparka÷ca rà÷isaükrama itiviùayaviyekaþ tadyathà rathyàyàü pràk pa÷càdvà nãyamànasya dãpasyàgredãpaprabhà yasminprade÷e gacchati tasminneva prade÷e kùaõàntareõa dãpo'pi gacchati evaü sarveùàmapi grahàõàü casasaükramà draùñavyàþ nanvevaü calasaükramasya mukhyatve tenaiva mànena pa¤càïgagaõanà syàt iti cet na a÷vinyàdibhànàü visaüvàdàt tathàhi såryàkràntarà÷ita÷caturda÷anatrasyaiva sandhyàkàle prathamamudayojyotiùe prasiddhaþ sarvasammata÷ca . tatra yadi ayanàü÷a÷odhanamantareõaiva såryasya tattadrà÷ighañakanakùatrasthitisvãkàrastadà idànãmayanàü÷ànusàreõa 20, 35, 44, etadaü ÷àditaþ pårbaü ravermeùàdau gatyàva÷yakatvàt tasya ca tadghañakanakùatrasthitestata÷caturda÷anakùatrasya sandhyàyàü prathamodayàpattirna ca tathà dç÷yate tathà yasmin dine idànãmamàpårõimàdayo dç÷yante tataþ pårvaü 20, 35, 44 såryacandrayorekarà÷isthatvena amàvasyàpattistataþ pa¤cada÷e'hani pårõimàpatti÷ca nacaitat pratyakùasaüvàdãti . ayanàü÷a÷odhatena nirayanàü÷asaükramàditastu sarvaü pratyakùa saüvàdi . kiü ca sàyanasaükramarahitasya càndramàsasyà'dhimàsatvavyavahàraprasaïgaþ saükràntidvayayutasya tasya kùayasàsatvavyavahàraprasaïga÷ca . evaü ca bahuviplavàt calasaükrànteþ mukhyatve'pi tenaiva màsavarùagaõanàdi÷aïkà na kàryà pràgpradar÷itapulastha vacanena, ayana÷abde dar÷itena sauràgamavàkyena, %<dinaràtri pramàõànàü nirõayo na bhasaükramàt>% ataþ sakalakarmàõi iti, sidvànta÷iromaõivàkyena ca smàrtakarmavi÷eùe, lagnaj¤ànàdikarmasveva tasya mukhyatvàbhidhànàt na tena sarvavyavahàraþ anyathà tattadvi÷eùopàdànaü vyarthaü syàt . ekàntena rà÷isaükramànaïgãkàre pràguktavacanajàte rà÷isaükràntivat puõyakàlatàmighànànupattiþ tathà ca yathà màsavatsaràõàmanekavidhatve'pi kriyàvi÷eùe teùàü gràhyatà evaü calasthirasaükràntyorapi viùayavi÷eùe'pi gràhyatà . ki¤ca sàyanasaükramamàtreõa sarvavyavahàre aneke visaüvàdà pãyåùa dhàràyàü dar÷itàþ . te'pyatropadar÷yante . sàyanagaõanayà tvayogye'pi kàle grahaþkadàcidekanakùatràntare nakùatrayorantare vopalabhyeta såryacandrayostu tejobahutvànnakùatratejaþ paribhabànna nakùatrasaünidhàvupalambho yadyapi . tathàpi kadàcit kùãõacandrasyàpyupalambhodç÷yata eva gocaràdiviùayaka duùñaphalàni ekarà÷isthitagrahayogaphalàni ca virudhyeran grahaõàdivisaüvàda÷ca . tasmànnirayanagaõanayaiva sarvo'pi vyava hàro yuktaþ yattu ajàgalastanaivetyàdi pràguktavacanam puõyatvaürà÷isaükrànteþ kecidàhurmanãùiõaþ naitanmama matamityàdiva÷iùñhavàkya¤ca tat calasaükrànteþ stutiparam %<na nindàmindanãyaü nindati kintu vidheyaü stautãti>% nyàyàt anyathà saükrànti÷abde dar÷ayiùyamàõànàü rà÷isaükràntipuõyakàlatàbodhakavacanànàü bahårnà viplavàpatteþ %<dinapati saükramàt pràk ùoóa÷a nàóyastu puõyakàõaþ saþ . parataþ ùoóa÷a nàóyaþ snànadànakàryeùviti>% va÷iùñhasyaiva vacanàntareõa virodhaþ syàt ayanasaükràntiùu tu anthavidhasyaiva tena puõyakàlatãktestato vilakùaõaviùayatvaucityaü tàdç÷avacanànàm .

#<ayanàü÷aja># puø ayanasya aü÷aþ tajjaþ . pràthamikakrànti vçttàrambhasthànàtikrameõa jàte màse %<ayanàü÷ajamàsànte vyutkrameõàdito budhaiþ>% jyoø tattvaø .

#<ayava># puø alpoyavastuttulyovà . 1 purãùaje kçmibhede kçmi÷abde vivaraõam nàsti yavaþ yaj¤asàdhanaü yatra . aïgatayà yavahãne tilasàdhane 2 pitçkçtyàdau . yumi÷raõekartari ac naø taø . 3 asambaddhe ÷atrau 4 rabicandrayorviyojake kçùõapakùe ca %<ayavànàmàdhipatyamiti pårvapakùà và yavàaparapakùà và ayavàste hãdaü sarvaü yuvate càyuvate>% iti ÷atavràø .

#<ayavas># puø na yutaþ pçthagbhåtau candrasåryau yatra yu--asun naø taø . ardhamàse pakùe . %<sajurabdo ayavobhiþ>% yajuø 1274 yavà÷càyavà÷càrdhamàsà÷cocyante veø dãø .

#<aya÷as># virodhe naø taø . ya÷ovirodhini apavàde . aya÷o%<mahadàpnoti naraka¤caiva gacchati>% manuþ . %<svabhàvaloletya ya÷aþ pramçùñam>% raghuþ . naø baø . kãrti÷ånye triø và kap aya÷askaþ tatraiva .

#<aya÷askara># triø aya÷aþ karoti kç--tàcchãlyàdau ña striyàü ïãp . apavàdakare .

#<aya÷asya># naø ya÷ase hitam yat ya÷asyam virodhe naø taø . apavàdakare %<pai÷unyànçtàlasyàya÷asyàni hitvà>% su÷ruø .

#<aya÷cårõa># naø 6 taø . %<÷akçdrasaü turaïgasya su÷uùakaü bhàvayedati . niþkvàthena vióaïgànàü cårõaü pradhamanantu tat . aya÷cårõànyanenaiva vidhinà yaujayedbhiùak>% su÷rutokte lauhacårõaghañitauùadhabhede .

#<ayas># naø eti calati ayaskàntasànnidhyàt iõa--asun . lauhe dhàtubhede tasya sthiratve'pi ayaskàntasànnidhyàccaõanàttathàtvam . %<suhçdayohçdayaþ pratigarjatàm>% %<abhitaptamayo'pi màrdavaü bhajate kaiva kathà ÷arãriõàm>% iti ca raghuþ %<tàmràyaþkàüsyaraityànàü tripuõaþ sãsakasya ca>% ayaþ kàüsyapalànà¤ca dvàda÷àhamapànnatà iti ca manuþ . ayasaþ pàkàdi amçtasàra÷abde 326 pçùñhe dç÷yam . adhikaü lãha÷abde vakùyate . upacàràt 2 ayonirsmite ÷astràdàvapi . %<tejo'yaso na dhàràm çø 6, 3, 5, ayasaþ ayomayasya para÷vàderdhàràm>% bhàø . hiraõya÷çïgo'yo asyapàdàþ çø 1, 163, 9 bhàve asun . 3 gamane naø . jyotirakàri haritã nà'yase çø 1, 57, 3 %<ayase gamanàya>% bhàø ayasànirmitam aõ . àyasam lauhamaye kañhàhàdau ayasovikàraþ aõ àyasaþ . lauhavikàre %<ayaskàntaivàyasam>% raghuþ àyasena tu pàtreõetyàdi 278 pçùñhe dar÷itam . mayañ ayomayaþ . vede tu ayasmayàdiø niø ayassayaþ . lohavikàre triø striyàü ïãp . caturarthyàü chaõ . àyasãyaþ ayasmannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp . eti yaj¤asthànam iõa asun . 3 vahnau puø . %<ayà÷càgne'syanabhi÷astyayà÷ca satvamittvamayà asi . ayàno yaj¤aü vahàsyayà no'vehi bheùajam>% yajuø . 4 hiraõye niruø rakùohà vicarùaõiramiyonimayohatam abhyanåùatàyohatam çø 9, 1, 2, 80, aya iti hiraõyanàmeti bhàø %<hiraõyapàõiþ pratidoùamàsthàt ayohanuryajate iti çø 6, 71, 1, ayohanurhiraõmayahanuþ>% bhàø .

#<ayaskaüsà># puø naø . ayovikàraþ kaüsaü pàtraüsatvam . lauhanirmite pànapàtre .

#<ayaskarõã># strã aya iva karõàvasya gauø ïãù . lauhatulyakañhinakarõayuktàyàü striyàm .

#<ayaskànta># puø ayassu kàntaþ ramaõãyaþ kaskàditvàt satvam . (kàntilauha) iti khyàte 1 lauhabhede . ayasàü kàntaþ iùñaþ sannidhimàtreõàkarùakatvàt . sannidhimàtreõa lauhàkarùake (cumvaka) iti khyàte 2 prastarabhede . %<÷ambhoryatadhvamàkraùñumayaskàntena lauhavat>% kumàø %<sa cakarùa parasmàttadayaskàntamivàyasam>% raghuþ . ayaskàntenàkarùaõãya÷alyàpanayanàrthe 3 vraõacikitsàbhede yathoktaü su÷rute %<anulomamanavabadvamakarõamanalpavraõamukhamayaskàntena>% .

#<ayaskàma># triø ayaþ kàmayate kama--aõ upaø saø satvam . lauhàbhilàùiõi .

#<ayaskàra># triø ayovikàraü karoti kç--aõ upaø saø satvam . lauhakàre (kàmàra) .

#<ayaskumbha># puø ayovikàraþ kumbhaþ satvam . lauhamaye ghañe .

#<ayasku÷à># strã ayaþsahità ku÷à ÷àkaø taø satvam . lauhasahitaku÷àyàm .

#<ayaskçti># strã ayasà kçtiþ cikitsàpraktiyà satvam . su÷rutoktemahàkuùñhacikitsàbhede atha årdhvamayaskçtãrvakùyàmaþ . tãkùõalohapatràõi tanåni lavaõavargapradigdhàni gomayàgnipratapràni triphalà÷àlasàràdikaùàyeõa nirvàpayet ùoóa÷avàràüstataþ svadiràïgàrataptànyupa÷àntatàpàni såkùmacårõàni kàrayedgàóhatàntavaparisnàvitàni tato yathàbalaü màtràü sarpirmadhubhyàü saüsçjyopayu¤jãta . jãrõeyathàvyàdhyanamlamalavaõamàhàraü kurvãta . tulàmupayujya kuùñhamehamedaþ ÷vayathupàõóurogonmàdàpasmàrànapahçtya varùa÷ataü jãvati tulàyàü tulàyàü varùa÷ataguõotkarùaþ . etena sarvalauheùvayaskçtayo vyàkhyàtàþ .

#<ayasthåõa># puø ayonirmitaþ sthåõaþ và visargalopaþ . lohamaye 1 gçhasthåõe 6 baø . tathàvidhagçhasthåõayukte 2 gçhasthe . %<ayasthåõagçhapatãnàü vai>% ÷atavràø ayasthåõà gçhapatayastepàmiti teùàm hãnadravyakatvàdàkùepaþ bhàø . 7 taø 3 ayomayàkùe rathàdau triø . %<vyuùñàvayasthåõamudità såryasya>% çø 5, 62, 8, ayasthåõamayomaya÷aïkuü gartaü rathaü veti bhàø . 4çùibhede puø tasya gotram aõ àyasthåõaþ tasya bahuùu luk . ayasthåõàþ . gauø pàñàt ïãù ayasthåõã .

#<ayaspàtra># naø ayomayaü pàtraü satvas . lauhamaye pàtre .

#<ayasmaya># triø ayovikàraþ ayas + mayañ vede niø . bhatvam striyàü ïãp . ayomaye lauhamaye %<asurà eùu lokeùu pura÷cakrire'yasmayomevàsmiüloke rajatàmantarãkùe hariõãü divi>% ÷atavràø . %<bhåmyà ayasmayam pàtu>% athaø 5, 28, 9, ÷atamçùñirayasmayãþ athaø 4, 37, 8, chandasãti pràyika tena loke'pi %<paüribhramantamani÷aü tãkùõadhàramayasmayam>% bhàø àø paø tataþ ÷aktiü gçhãtvà tu rukmadaõóamayasmayãm bhàø droø paø .

#<ayasmayàdi># puø 6 taø %<ayasmayàdãni chandasi>% pàø ukte bhatvàdikàryàrthe nipàtàïge akçtigaõabhede .

#<ayàcita># naø yàca + kta naø taø . 1 amçtàkhyavçttau %<amçtaü syàdayàcita>% miti manuþ . 1 apràrthite triø . %<ayàcitopasthitamambu kevalam>% %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ>% smçtiþ %<yàcerduhàdipàñhàt gauõe karmaõi>% kta . yasya sakà÷e na yàcyate 3 tasmin jane ca .

#<ayàjya># triø na yàjayitumarhaþ yaja--õic--karmaõi yat naø taø . patitàdau smçtiniùiddhayàjane . te ca smçtau dar÷itàþ yathà devalaþ patitena sahoùitvà jànan saüvatsaraü naraþ mi÷rita stena so'bdànte svaya¤ca patito bhavet . yàjanaü yonisambandhaü sàdhyàyaü sahabhojanan . kçtvà sadyaþ patatyeùa patitena na saü÷ayaþ . baudhàø %<saüvatsareõa patati patitena na saü÷ayaþ yàjanàdhyàüpanàdyaunàt sadyo na ÷ayanàsanàt>% . manuviùõå . %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran yàjanàdhyàpanàdyaunàt na tu yànàsanà÷anàt>% paiñhaunasiþ %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàdyaunànna tveka÷ayanàsanàt>% . patitànabhidhàyàha sumantuþ . %<ya÷ca tairyaunamaukhasrauvàõàü sambandhànàmanyatamena saha saüvatsaraü samparkamiyàt tasyàpyaitadeva pràya÷cittaü vidadhyàt>% iyàt kuryàt dbàda÷avàrùikamityarthaþ maukhaü mukhasàdhyamadhyàpanaü strauvaü sruvasàdhyaü yàjanamityarthaþ atra yàjanàdãnàmanyatamena saüvatsareõa patatãtyavagamyate pràø viø . hàrãtaþ . %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran yàjanàdhyàpanàdyaunàdeka÷ayyaikabhojanàt>% vçhaspatiþ . %<ùàõmàsike tu saüyoge yàjanàdhyàpanàdinà . ekatràsana÷ayyàbhiþ pràya÷cittàrdhamàcaret>% . yàjanàdikaü laghugurubhedena dvividhaü bhavati tatra guruõàj¤ànakçtena yàjanàdinà ekaikena sadyaþpàtaþ tenaivàj¤ànakçtena vàradvayàbhyàsàt . laghuni yàjanàdàvaj¤ànakçte saüvatsareõa patati tasminneva j¤ànakçte vatsaràrdheneti vyavasthà . tathàhi yàjanaü yonisambandhamityatra devalavacane patitena sahoùitvà jànanniti pårvavacanasthasya jànanniti padasya sambandhàt j¤ànakçtatve gurutvaü dar÷itaü guruyàjanàdhyàpanàdikamàha debalaþ . %<àcàryàdvrataniyama÷u÷råùàdibhistrayovidyopàdànamadhyayanam . tasya càcàrànvayaprakramasàmarya bhakti÷ãla÷u÷råùopanatàya ÷iùyàya pradànamadhyàpanaü, pa÷ukùãràjyapuroóà÷asomauùadhicaruprabhçtibhiþ khadira palà÷à÷vatthanyagrodhodumbaraprabhçtibhiþ samidbhiþ sruksruvodåkhalamuùalakuñhàrakhanitrayåpadàrucarmadarbhagràvapavitrabhàjanàdibhirdravyopakaraõaiþ protsàhihotradhvaryubrahmàdibhiþ çtvigbhiþ kàmyanaimittikàõàü pakùàdipårbakàõàü yathoktadakùiõànàü yaj¤ànàü samàpanaü yajanam etena yàjanaü vyàkhyàtam>% . tathà ca jyotiùñomàdiyaj¤ànàü yàjanaü guru, pårtàdikarmaõà yàjanaü laghu . kaurmam %<yàjanaü yonisambandhaü tathaivàdhyàpanaü dvijaþ . kçtvà sadyaþ patejjànan sahabhojanameva ca>% . yamaþ . %<asatpratigrahãtàrastathaivàyàjyayàjakàþ . nakùatrairjãvyate ya÷ca so'ndhakàraü prapadyate>% . bamiùñhaþ . ÷raddadhànasyabhoktavya¤caurasya ca vi÷eùataþ . na tveva bahuyàjyasya ya÷co panayate bahån . baudhàyanaþ . %<bahupratigràhyaü và'pratiguhyayàjya bà yàjayitvà'pratigràhyasya và pratigçhya anà÷anasya và'nnama÷itvà taratsamandãyaü japet>% . va÷iùñhaþ . %<etenaiva garhitàdhyàpakayàjakàvyàkhyàtà>% dakùiõàtyàgàcca påtàbhavantãti vij¤àyate %<etacca ÷ådretarasyopapàtakàdigarhitasya pa¤camahàyaj¤ayàjanàdiviùayamiti dharmapradãpaþ>% pràø viø . tatraiva ÷ådrapurohitayàjakàdhyàpakàdyanuvçttau yamaþ . %<eteùàmeva sarveùàü pratyàpattintu màrgatàm . bhaikùànnamupayu¤jànodvija÷càndràyaõa¤caret . phalaü nàgadrade toye plyavayedabhibhàvitam arthotsargeõa yantrànte tasmàt pàpàt pramucyate . akùàraõalavaõaü rukùàü pibedvrahmasuvarcalàm . tasyopanayanaü kçtvà vyavahàryastadà bhavet>% iti . phalaü labdhaü dhanaü nàgahrade gajamajjanayogyahrade avibhàvitam abhuktam . yantrànte vratànte .

#<ayàjyayàjana># naø ayàjyasya yàjanam . ayàjyasya patitàderyàjane . yàjanaü ca laghugurubhedena dvidhettuktamayàjya÷abde . %<ayàjyayàjanai÷caiva nàstikyena ca karmaõàm kulànyà÷u vina÷yanti yàni hãnàni mantrataþ>% manuþ .

#<ayàjyasaüyàjya># naø sam + yaja--õic--bhàve yat 6 taø . ayàjyasya patitàderyàjane %<sevàthàyàjyasaüyàjyupàradàryàtmavikrayaþ>% iti manuþ .

#<ayàtayàma># puø na yàtoyàmaþ samayo'sya . 1 aparyuùite 2 anatikràntakàle 3 vigatadoùe ca . %<chandàüsyevaitat punaràpyàyayatyayàtayàmàni karoti--na và atra stuvate na ÷aüsaünti tacchandàüsyevaitt punaràpyàyayatyayàtayàmàni karoti tairayàtayàmairyaj¤aü tanvate>% iti ÷ataø bràø . %<chandàüsyayàtayàmàni>% bhàmaø . %<ayàtayàmàni vigatadoùàõi>% ÷rãdharaþ .

#<ayàtu># puø bhãmo bhãmasenavat yàturyàtudhànaþ naø taø . 1 ràkùasabhinne 2 ahiüsake ca yomàyàtuü yàtudhànetyàha çø 7, 104, 16, ayàtumaràkùasam bhàø . hvayàmi devàü ayàturagne! çø 7, 34, 8 ayàtuþ ahiüsakaþ bhàø .

#<ayàthàtathya># naø taø . mithyàtve . ayathàtatha÷abde vivçtiþ .

#<ayàna># naø na yànaü calanaü yasya . 1 svabhàve nisarge yathà jale . ÷aityaü agneruùõatà na hi tat kadàpi calatãti tasya tathàtvam abhàve naø taø . 2 gamanàbhàve . yànaü gamamaü vàhana¤ca naø baø . 3 yàna÷ånye triø .

#<ayànaya># puø dyåte sarva ÷àragantavya÷eùasomàbhåte ÷ãrùasthàne vyutpattivivaraõam matkçtasaralàyàm yathà ànãyante ÷àrà asmin ityànayaþ ayena dakùiõàvartenàpasavyagamanenànayaþ ayànayaþ ÷ãrùasthànam . tat neyaþ kha . dyåtavi÷eùe hi catasrovãthayaþ pratyekaü dvàda÷akoùñhopetàþ ÷àràstu triü÷at te ca ekaikakitavena pa¤cuda÷a÷o gràhyàþ svavàmapàr÷vasthaprathamakoùñhaparyantamàrabhyàntimakoùñharåpaü÷ãrùasthànaråpamayànayaü dakùiõàvartenàpasavyagatyà sarve'pi ÷àrà neyà ataste ayànayãnà ityucyante tatràyaü prakàraþ sasahàyasya ÷àrasya parairnàkramyate padam . asahàyastu ÷àreõa parakãyeõa hanyate ityuktadi÷àvaseyaþ . paraiþ parakãyaiþ nàkramyate dvyàdi÷àrà÷ritakoùñhaü nàkramyate parakãya÷àreõa tatsthànàkramaõena pratirodhàt . asahàyastu hanyate ityataþ pratirodhàjanakaþ %<anupadasarvàyànayaü baddhà bhakùayati neyeùu>% pàø %<ayànayaþ sthànavi÷eùaþ taü neyaþ ayànayãnaþ ÷àraþ>% siø kau .

#<ayà÷u># triø ayama÷nàti nà÷ayati a÷a--u--6 taø . ÷ubhàvahavidhilopake yàtudhànabhede %<khalajàþ÷akadhåmajà uruõóà ye ca mañmañàþ kumbhamuùkà ayà÷avaþ . tànasyà brahmaõaspateþ pratãbodhena nà÷aya>% athaø 8, 6, 15 .

#<ayàsya># triø yasa--õic--÷akyàrthe yat naø taø . 1 upakùapayituma÷akye %<ayujo asamonçbhirekaþ kçùñãrayàsyaþ>% çø 8, 62, 2, %<ayàsyaþ upakùapayituma÷akyaþ>% bhàø . yàsaþ prayatnastatsàdhyaþ yat naø taø . 2 yuddharåpasàdhanaiþ sàdhayituma÷akye ÷atrau . àsyàdayate nirgacchati ac pçø padavyatyayaþ . 3 mukhena nirgamanavçttike pràõavàyau upacàràta 4 tadupàsake aïgirasi çùibhede . %<ayàsyaþ stavamànebhirarkaiþ>% çø 1, 62, 7, ayàsyaþ yàsaþ prayatnaþ tatsàdhyo yàsyaþ na yàsyo'yàsyaþ . yuddharåpaiþ prayatnaiþ sàdhayituma÷akya ityarthaþ yadvà ayàsyaþ pa¤cavçttirmukhyaþ pràõaþ . sa hyàsyànmukhàdayate gacchati niùkràmati . tadupàsako'pyaïgigirà upacàràdayàsya ucyate . tathà ca chandogairàmnàtam %<taü hàyàsya udgãthamupàsà¤cakre etamu evàyàsyaü manyante àsyàdyadayate teneti>% . athavà ayamàsye mukhe vartata ityayàsyaþ tathà ca vàjasaneyakam %<te hocuþ kva nu so'bhådyona itthamasaktetyayamàsyàntaritãti>% . pårvavadupàsako'pyayàsthaþ bhàø .

#<ayi># avyaø iõa--in . 1 pra÷ne, 2 anunaye, 3 saübodhane, 4 anuràge ca %<ayi samprati dehi dar÷anam>% %<ayi jãvitanàtha . jãvasi>% iti ca kumàø . %<ayi jànãùe rebhilasya sàrthavàhasya gçham>% mçchaø .

@<[Page 344b]>@
#<ayukchada># puø ayugmàþ sapta sapta chadà asya . saptaparõe vçkùe tasya hi pratyekapallave sapta sapta parõàni vidyante . %<vavurayukchadagucchasugandhayaþ>% màghaþ . ayukpatràdayo'pyatra .

#<ayukta># triø yuja--kta naø taø . 1 viùayàntaràsaktatayà kartavyeùyanavahite, 2 anucite, 3 àpadgate 4 asaüyukte ca %<ayuktaþ pràkçtastabdhaþ ÷añho naikçtiko'lasaþ gãtà>% ayuktaþ anavihita iti àø taø raghuø . %<nacàyuktasya bhàvanà>% gãtà 5 ayogye %<ayuktaråpaü kimataþ paraü vada>% kumàø . ayuktaü ÷apathaü kurvannayogyoyogyakarmakçt . 6 bahirmukhe %<ayuktaþ kàmakàreõa phale saktonibadhyate iti gãütà>% %<ayuktaþ bahirmukhaþ>% maø taø raghuø . yuktiyuktaü yuktam naø taø 7 yukti÷ånye triø . %<ayuktaüyadiha proktam>% iti durgàdàsaþ 8 aniyãjite ca . ayuktacàrapràõadhiþ nãtiø .

#<ayukti># strã abhàve naø taø . 1 yuktyabhàve . naø baø . 2 yukti÷ånye 3 yojana÷ånye ca triø .

#<ayuga># naø taø . yugmabhinne (vijoóa) viùame . %<yugapadayugasaptistulyasaükhyairmayåkhaiþ>% màghaþ ayuganetraþ trinetraþ ayugeùuþ pa¤ca÷araþ 1 ayugalàdayo'pyatra . naø baø . 2 yuga÷ånye triø . 3 bhagnayuge rathàdau

#<ayugapad># avyaø naø taø . yugapadbhinne kramikabhavane .

#<ayugå># strã eti bandhyatvam iõ--un ayurgãyate gai--kå . kàkabandhyàyàü striyàm . %<ayugåþ kàkabandhyà yà jàtà tàü na vivàhayet>% kàtyàø smçtiþ .

#<ayugma># naø naø taø . yugmabhinne (vijoóa) 1 viùame . yathà saükhyàyàmekatripa¤casaptàdayaþ . naø baø . 2 tat saükhyànvite triø . %<athendricakùobhamayugmanetra>% iti kumàø . ayugma÷araþ pa¤cavàõaþ . ayugmacchadaþ saptacchadaþ ayugmavàhaþ saptà÷vaþ . %<ayugme vidhavà nàrã>% uø taø puø %<yugmàsu putràjàyante striyo'yugmàsu ràtriùu>% manuþ . %<dvàda÷arà÷iùu viùamamasaükhyànviteùu meùamithunasiühatulàdhanuþkumbheùu>% ÷loke prathamatçtãyacaraõayoþ .

#<ayugmanetra># puø ayugmàni netràõyasya . trinetre mahàdeve %<athendriyaj¤obhamayugmanetraþ>% kuø . ayugmalocanàdayo'pyatra .

#<ayugmacchada># puø ayugmàþ sapta sapta cchadà asya . saptacchade (cchàtim) vçkùe ayugmapatràdayo'pyatra .

#<ayugmavàha># puø ayugmàþ sapta vàhà asya . saptà÷ve sårye . ayugmà÷vàdayo'pyatra .

@<[Page 345a]>@
#<ayugma÷ara># puø ayugmàþ pa¤ca ÷arà asya . pa¤cavàõe kàmadeve ayugmavàõàdayo'pyatra . vàõapa¤cakaü ca pa¤cavàõa÷abdevakùyate .

#<ayuj># triø na yujyate sajàtãyena, yuja--kvin naø taø . ayugme (vijoóa) viùame %<ayuji nayugarephato yakàro yuji najaragà÷ca puùpitàgrà>% %<ayugdàntaü strãõàm>% gobhiø . %<ayuk ayugmàkùaram>% saüø taø raghuø %<ayukùu tu pitén sarvàn>% manuþ . %<vavurayukcchadagucchamugandhayaþ>% màghaþ .

#<ayuta># triø na yutaþ saüyuktaþ sambaddho và . 1 asaüyukte 2 asambaddheca 3 da÷asahasrasaükhyàyàm naø %<såryàvdhisaükhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ>% såø siø . sa vij¤eyaþ paraþ dharmonàj¤ànàmudito'yutaiþ manuþ . 4 tatsaükhyànnite ca .

#<ayutanàyin># puø ayutaü puruùamedhànàmayutaü nãtavàn jibhåte õini . puruvaü÷ye mahàbhaumaputre ràjabhede . %<pårostubhàryà kau÷alyànàma tasyàmatha jaj¤e janamejaya>% ityupakramya %<mahàbhaumaþ khalu pràsenajitãmupayeme tasya putro jaj¤e ayutanàyã yaþ puruùamedhànàmayutamanayat tenàsyàyutanàyitvam>% bhàø àø paø .

#<ayuta÷am># avyaø ayutamayutam vãpsàrthe kàrakàt ÷asa . ayutamayutamityarthe .

#<ayutasiddha># triø yutaþ pçthagbhåtaþ san siddho na bhavati naø taø . kàraõakapàlàderapçthagbhåtatayà siddhe 1 kàryadravye ghañàdau tathàbhåte vai÷eùikoktedravyà÷rite 2 guõe 3 karmaõi ca tadetadayutasiddhatvaü kàryadravyaguõakarmaõàü vedàntibhirnàïgãkriyate yathà ÷àø bhàø . guõakarmàdãnàü kàraõadravyàtmakatàü vyavasthàsya dravyaguõàderayutasiddhatvaniràsàyoktam guõànàü dravyàdhãnatvaü dravyaguõayorayutasiddhatvàditi yadyucyeta tatpunarayutasiddhatvamapçthagde÷atvaü và syàt apçthakkàlatvaü và apçthakkhabhàvatvaü và . sarvathàpi nopapadyate . apçthagde÷atve tàvat svàbhyupagamovirudhyeta kathaü tantvàrabdho hi pañastantude÷o'bhyupagamyate natu pañade÷aþ prañasya tu guõàþ ÷uklatvàdayaþ pañade÷à abhyupagamyante na tantude÷àþ tathàcàhuþ . %<dravyàõi dravyàntaramàrabhante guõà÷ca guõàntaramiti>% . tantabo hi kàraõadravyàõi kàryadravyaü pañamàrabhante tantugatà÷ca guõàþ ÷uklatvàdayaþ kàryadravye pañe ÷uklatvàdi guõàntaramàrabhante iti hi te'bhyupagacchanti . so'bhyupagamodravyaguõayorapçthagade÷atve'bhyupagamyamàne bàdhyeta . ayàpçthakkàlatvamayutasidvatvamucyeta savyadakùiõayorapi goviùàõayorayutasiddhatvaü prasajyeta . athàpçthaksyabhàvatve tvayutasiddhatve na dravyaguõayoràtmabhedaþ sambhavati tasya tàdàtmyenaiva pratãyamànatvàt . yutàüsaddhayoþ sambandhaþ saüyogaþ ayutasiddhayostu samavàya ityayamabhyupagamomçùaiva . teùàü pràksiddhasya kàryàt kàraõasyàyutasiddhatvànupapatteþ athànyataràpekùa evàyamabhyupagamaþ syàt ayutasiddhasya kàryasya kàraõena sambandhaþ samavàya iti evamapi pràgasiddhasyàlabdhàtmakasya kàryasya kàraõena sambandhonopapadyate dvayàyattatvàt sambandhasya . siddhaü bhåtvà sambadhyeta iti cet pràkkàraõasambandhàt kàryasya siddhàvabhyupagamyamànàyàm yutasiddhyabhàvàt kàryakàraõayoþ saüyogavibhàgau na vidyate itãdamuktaü duruktaü syàt . yathà cotpannamàtrasvàkriyasya kàryadravyasya vibhubhiràkà÷àdidravyàntaraiþ sambandhaþ saüyoga evàmyupamyate na samavàyaþ evaü kàraõadravyeõàpi sambandhaþ saüyoga evasyànna samavàyaþ . nàpi saüyogasya samavàyasya và sambandhasya sambambivyatirekeõàstitve ki¤citpramàõamasti . sambandhi ÷abdapratyayavyatirekeõa saüyogasabhavàya÷abdapratyadar÷anàttayorastitvamiti cenna ekatve'pi svaråpabàhyaråpàpekùayà'neka÷abdapratyayadar÷anàt . yathaiko'pi san devadattoloke svaråpaü sambandhiråpa¤càpekùyàneka÷abdapratyayabhàgbhavati manuùyobràhmaõaþ ÷rotriyovadànyobàlo yuvà sthaviraþ pitàputraþ pautrobhràtàjàmàteti . tathà caikàpi satã rekhàsthànànyatvena nive÷yamànaikada÷a÷atasahasràdi÷abdapratyayabhedamanubhavati tathà sambandhinoreva sambandhi÷abdapratyayavyatirekeõa saüyogasamavàya÷abdapratyayàrhatvaü na vyatiriktaüvastvastitvenetyupalabdhilakùaõapràptasyànupalabdherabhàvovastvantarasya . nàpi sambandhiviùayatve sambandha÷abdapatyayayoþ satatabhàvapasaïgaþ svaråpavàhyaråpàpekùayetyuktottaratvàt . tathaivà'õvàtmamanasàmaprade÷atvànna saüyogaþ sambhavati prade÷avato dravyasya prade÷avatà dravyàntareõasaüyogadar÷anàt . kalpitàþ prade÷àaõvàtmamanasàmbhaviùyantãticenna avidyamànàrthasya kalpanàyàü sarvàrthasiddhi prasaïgàt iyànevàvidyamànoviruddho'viruddhovàrthaþ kalpanãyonàto'dhikaiti niyamahetvabhàvàt kalpanàyà÷ca svàyattatvàt prabhåtatvasambhavàcca . naca vai÷eùikaiþ kalpitebhyaþ paóbhyo'rthebhyo'bhyadhikàþ ÷ataü sahasraü vàrthàna kalpayitavyà iti nivàrakoheturasti . tasmàdyasmai yasmai yadyadrocate tattat sidhyet . ka÷viddayàluþ pràõinàü duþkhabahulaþ saüsàra evamà bhåditi kalpayet anyovàvyasanã muktànàmapi punarutpattiü kalpayet kastayornivàrakaþ syàt . ki¤cànyat dvàbhyàmaõubhyàü niravayavàbhyàü sàvayavasya dvyaõukasyàkà÷eneva saü÷leùànupapattiþ nahyàkà÷asya pçthivyàdãnà¤ca jatukàùñhavat saü÷leùo'sti . kàryakàraõadravyayorà÷rità÷rayabhàvo'nyathà nopapadyate påtyava÷yakalpyaþ samavàyaiti cenna itaretarà÷rayatvàt . kàryakàra õayorhi bhedasiddhàvà÷rità÷rayabhàvasiddhirà÷rità÷rayabhàva siddhauca tayorbhedasiddhiþ kuõóavadaravaditaretarà÷rayatà syàt . nahi kàryakàraõayorbhedaþ à÷rità÷rayabhàvo và vedàntavàdibhirabhyupagamyate kàraõasyaiva saüsthànamàtraü kàryamityabhyupagamàt . ki¤cànyat paramàõånàü paricchinnatvàt yàvatyodi÷aþ ùaóaùñau da÷a và tàvadbhiravayavaiþ sàvayavàste syuþ sàvayavatvàdanityà÷ceti nityatvaniravayavatvàbhyupagamobàdhyeta . yàüstvaü digbhedabhedinã'vayavàn kalpayasi taeva bhama paramàõava iti cenna sthålasåkùmatàratamyakrameõà paraprakàratvena nà÷opapatteþ . yathà pçthivã dvyaõukàdyapekùayà sthålatamà vastubhåtàpi vina÷yati tataþsåkùmaü såkùmatara¤ca pçthivyekajàtãyakaü vina÷yati tatodvyaõukaü tathà paramàõavo'pi pçthivyekajàtãyakatvàdvina÷yeyuþ . vina÷yanto'vayavavibhàgenaiva vina÷yattãticennàyaü doùaþ yadoghçtakàñhinyavilayanavadapi vinà÷opapattimavocàma . yathàhi ghçtasuvarõàdãnàmavibha jyamànàvayavànàmapyagnisaüyogàt dravabhàvàpattyà kàñhinyavinà÷obhavati evaü paramàõunàmapi paramakàraõabhàvàpattyàvinà÷omaviùyati . tathà kàryàrambho'pi nàvayavayavasaüyogenaiva kevalena bhavati kùãrajalàdãnàmantareõàpyavayavasaüyogàntaraü daghihimàdikàryàrambhadar÷anàt . vçø uø bhàø satkàryavyavasthàpanodde÷e %<dviniùñhatvàt sambandhasyàyutasiddhànàmadoùa iti cet na . bhàvàbhàvayorayutasiddhatvànupapatteþ . bhàvabhåtayorhi yutasiddhatà'yutasiddhatà và syànna tu bhàvàbhàvayorvà tasmàt sadeva kàya pràgutpatteriti siddham>% . %<yutasiddhayorajjughañayormithaþsaüyoge pçthaksiddhirapekùyate ayutasiddhànàü parasparaparihàreõa pratãtyanarhàõàü kàryakàraõàdãmàü mithoyoge'pçthakasiddhyabhàvo na doùamàvahatãti ÷aïkate ayuteti>% ànandagiriþ . %<dravyà÷rayeùvapi guõeùu>% bhàø 5, 38, vàkhyàyàü mallinàthaþ dravyà÷rayeùvapi ayutasiddhatvàt dravyasamavetatvàcca dravyàdhã nasattàkeùu satsvapãti .

#<ayutasiddhi># strã yu--ami÷raõe kta yutaþ pçthagråpeõa sthitaþ tathàbhåtayoþ siddhiþ abhàve naø taø . pçthagbhàyemàsiddhau . yathà avayavàvayavinoþ, dravyaguõayoþ, dravyakriyayostayàsiddhiþ te hi svasvakàraõe apçyagbhåtatayà siddhàþ . ataevoktaü %<yutasiddhyabhàvàt kàryakàraõayoþ saüyogavibhàgau na vidyete>% vaiø såø . %<sasambandhayorvidyamànatvam pçthagà÷rayà÷rayitvaü và yutasiddhistadabhàvastvavayavàvayavinoþ>% iti upaø vçttiþ . ayamà÷ayaþ %<ghañapañàdayo hi pçyagbhåtatayà siddhàþ à÷rayà÷rayibhàtaü labhante . kàryakàraõayostu na pçthaksthitiryena tathà syàt>% iti .

#<ayutàjit># puø ayutaü jitavàn ji--bhåte kvip dãrghaþ uø paø saø . yaduvaü÷ye nçpabhede . %<ayutàjit sahasràjit ÷atàjidatha dàsakaþ upavàhyakasç¤juryàü bhajamànàdvija j¤ire>% hariø paø .

#<ayuddha># naø abhàve naø taø . 1 yuddhàbhàve naø baø . 2 yuddha÷ånye triø .

#<ayuva># triø na yauti yu--bàø kaø . asaüsçùñe %<ayuvamàryasya ràùñra bhavati>% aitaø vràø .

#<ayuvan># puø strãø na yuvà virodhe naø taø . vçddhe--striyàü ïãp .

#<ayåpya># triø yåpe sàdhu yat naø ta0! yåpàsàdhane nimbajambãràdau vçkùe %<vçkùà dvividhà yåpyà ayåpyà÷ca palà÷akhadiravilvàdayo yåpyà nimbajambãràdayastvayåpyàþ>% yajuø vedaø dãø .

#<aye># avyaø iõ--ec . 1 kope, 2 viùàde, 3 saübhrame, 4 smçtau, 5 abuddhau ca . %<aye dakùiõena puùpavàñikàmàlàpa iva ÷råyate>% ÷akuø %<aye gaurãnàtha! tripurahara! ÷ambho! trinayana>%! sàüø daø .

#<ayoga># puø yuj--gha¤ abhàve naø taø . 1 yogàbhàve, aprà÷astye naø taø . jyotiùokte tithivàràdãnàü duùñe 2 yoge %<ayogaþ siddhiyoga÷ca dvàvetau bhavatoyadi . ayogohanyate tatra siddhiyogaþ pravartate>% iti ràjamàø . %<ayoge suyogo 'pi cet syàttadànãmayogaü nihatyaiva siddhiü tanoti . pare lagna÷uddhyà kuyogàdinà÷aü dinàrdhottara viùñi--pårva¤ca ÷astam>% %<yatra lagnaü vinà>% ki¤cit kriyate ÷ubhasaüj¤akam tatra teùàmayogànàü prabhàvàjjàyate phalam iti ca muhåø ciø . naø baø . 3 vidhure, 4 kåñe, 5 kañhinodaye su÷rutokte vamanàpa÷amanãye 6 rogabhede ca . %<yatràdhmànaü hçdayagrahastçùõà marchà dàha÷ca bhavati tamayogamityàcakùate tamà÷u vamayediti>% . ayogàhàstu vakùyàmi vyàpadaþ sacikitsitàþ . anuùõo'lpauùadhã hãno vastinati prayojitaþ viùñambhàna÷ålai÷ç tamayogaü pracakùate iti ca su÷rutaþ .

@<[Page 347a]>@
#<ayogavaþ># puø aya iva kañhinà gaurvàõã yasya niø ac . ayogaü duùñayogaü vàti và--ka và . ÷ådràdayogavaþkùattà càõóàla÷càdhamonçõàm . vai÷yaràjanyavipràsu jàyante varõasaïkaràþ iti manåkte ÷ådràt vai÷yàyàü jàte pratilomaje saïkãrõavarõe . prasàdhanopacàraj¤amadàsaü dàsajãvanam sairindhraü vàguràvçttiü såte dasyurayogave, manuþ . ayogavasyàyam aõ . àyogavaþ tajjàtisambandhini triø striyàü ïãp . %<bhavantyàyogavãùvete jàtihãnàþ pçthak trayaþ>% manuþ .

#<ayogavàha># puø akùarasamàmnàyasåtreùu %<aiuõ>% ityàdiùu caturda÷asu nàsti yogaþ pàñhàdiråpaþ saübandho yeùàü te tathàpi vàhayanti ùatvaõatvàdikàryàdikaü niùpàdayanti vàheþ ac karmadhàø . %<anusvàro visarga÷ca + kaüpau caiva parà÷ritau . ayogavàhàvij¤eyà>% iti ÷ikùàkçdupadiùñeùu anusvàravisargàdiùu

#<ayogula (óa)># puø gulaþ golàkàraþ ayasà nirmitogulaþ . (golãti (khyàte lauhaguñikàyàm . bà lasya óaþ .

#<ayogå># puø ayolohavikàraü gacchati kartçtvena gama--làø óå . ayogantari ayaskàre %<pàsmane klãvamàkriyàyà ayogåmiti>% . puruùamedhe yajuø 305 ayogåmayogantàram . veda dãø .

#<ayogya># triø naø taø . 1 yogyabhinne anarhe 2 anucite ca .

#<ayo'gra># naø ayo'gre mukhe yasya . muùale tasya mukhe lauhàvasthityà tathàtpam .

#<ayoghana># puø ayàüsi hanyante'nena hana apa pàde÷a÷ca niø . (hàtuóãti) khyàte lauhamudgare . %<ayoghanenàya ivàbhitaptam>% .. raghuþ .

#<ayojàla># naø ayovikàraþ jàlam . 1 lauhamaye jàle aya iva durbhedyaü jàlaü màyà'sya . 2 durbhedyakapañe asuràdau triø %<ayojàlà asurà màyino'yasmayaiþ>% athaø 1, 19, 66 .

#<ayodaüùñrà># triø ayomayã daüùñrà cakràgradhàrà asya . lauhamayadhàre rathàdau . %<pa÷yan hiraõyavakrànayodaüùñràn vidhàvato varàhån>% çø 1, 88, 6, %<daüùñrà cakradhàrà>% bhàø .

#<ayodat># triø ayaiva kañino dantoyasya saüj¤àyàü datràde÷aþ . lãhavatkañhinadantayukte ràkùasàdau striyàü ïãp .

#<ayodhya># triø yoddhuma÷akyaþ yudha--õyat naø taø . yoddhuma÷akye %<aùñàcakrà navadvàrà devànàü pårayodhyà>% athaø 10, 2, 31, ikùvàkuvaü÷yançpàõàü ràjadhànyàü khã sà ca sarayå tãrasannikçùñà sevanàdau mokùadà ca . %<ayodhyà mathurà màyà kà÷ã kà¤cã avantikà . purã dvàravatã caiva saptaità mokùadàyikàþ>% puràø %<balagupahita÷obhàü tårõamàyàdayodhyàm>% bhaññiþ .

#<ayodhyàkàõóa># naø ayodhyàyàstatratyavçttàntavarõanasya kàõóam . ràmàyaõàntargate ayodhyàvarõanàtmake granthe .

#<ayoni># strã naø taø . 1 yonibhinnasthàne . %<amànaùãùu puruùe udakyàyàmayoniùu . retaþ siktrà jale caiva kçcchraü sàntapanaü caret>% manuþ . nàsti yonirutpattisthànaü yasya! 2 ajanye nitye . %<jagadyonirayonistvam>% kuø .

#<ayonika># triø na àbhnàtà yonirasya kap . anàmnàta yonikeùu graharåpayaj¤apàtràdau %<nàyonikeùu>% kàtyàø 9, 5, 23, ayonikeùu yatra %<eùa te yoniþ>% ityasyàmnànaü na bhavati tatra %<eùa te yoniþ>% ityanenàsàdanaü bhavati %<sarve ùviti vàtsyo'vi÷eùàt>% kàtyàø 9, 5, 27 %<sarveùvàmnàta yonikeùu anàmnàtayonikeùu ca graheùu parimàrjanànantaram eùa te yoniriti mantreõàsàdanaü bhavatyeva>% karkaø .

#<ayonija># naø yonerna jàyate jana--óa . yonito'nutpanne÷ukra÷oõitasannipàtànutpanne jaràyujabhinne kçmidaü÷àdau tathàhi %<÷arãraü dvividhaü yonijamayonija¤ca>% vaiø såø . tatra pàrthivàdi÷aroreùu madhye pàrthivaü ÷arãraü dvividhaü yonijamayonija¤ceti àpyataijasavàyavãya÷arãràõàü varuõàdityavàyulokeùu prasiddhànàmayonijatvameva ÷ukra÷o õisasannipàtànapekùatvàt . ayonija¤ca devànàmçùãõà¤ca ÷råyate hi %<brahmaõomànasàmanvàdaya>% iti . kàraõamantareõa kathaü kàryamiti cet yoneþ ÷arãratvàvacchedenàkàraõatvàt åùmajakçmima÷akàdi÷arore vyabhicàràt saüsthànavi÷eùavattvasya càsiddheþ devarùi÷arãràpekùayà'smadàdi÷arãràõàmanyàdç÷atvàt, yonijamapi dvividhaü jaràyujamaõóaja¤ca, jaràyujaü mànuùapa÷umçgàõàü, garbhà÷ayasya jaràyutvàt, pakùisarãsçpàõàmaõóajaü paritaþ sarpaõa÷ãlatvàt sarpakãñamatsyàdayo'pi sarãsçpà eva yadyapi vçkùàdayo'pi ÷arãrabhedà eva bhogàdhiùñhànatvàt na khalu bhogàdhiùñhànatvamantareõa jãvana--maraõa--svapra--jàgaraõabheùaja--prayoga--vãjasajàtãyànubandhànukålopagama--pratikålàpagamàdayaþ sambhavanti vçhilatamagçmaürohaõe ca bhogoyapàdake sphuñe eva, àgamo'pyasti . %<narmadàtorasammåtàþ saralàr¤junapàdapàþ . narmadàtoyasaüspar÷àt te pànti paramàü gatim>% . %<÷ma÷àne jàyate vçkùaþ kaïkagçdhràdisevitaþ>%, ityàdi÷ca tathàpi ceùñàvattvamindriyavattva¤ca nodbhidàü sphuñataragato na ÷arãratyavahàraþ uø vçø .. vçkùàdãnàmayonija÷arãrasattve pramàõàntaramasti %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ>% manunà karmavi÷eùairnaràõàü tadbhàvapràptiruktà . %<guruü tuïkçtya huïkçtya vipraü nirjitya vàdataþ . ÷ma÷àne jàyate vçkùaþ kaïkagçghràdisevita>% ityàdi vacanena . ayonija÷arãrotpattikàraõamàha . %<aniyatadigde÷apårvakatvàt>% vaiø såø . %<dharmavi÷eùàcca>% %<samàkhyàbhàvàcca>% aniyatadigde÷àþ paràmaõabodharmavi÷eùajanitakarmàõastatpårbakatvàt ayonija÷arãràõàm nanu paramàõånàü karma vinà kathaü dravyàsamavàyikàraõaü saüyogamantareõa dravyotpattirata àha . adçùñavadàtmasaüyogàdeva sargàdau paramàõånàü karma tena ca karmbhaõà sambhåya paramàõavo dvyaõukàdikrameõa ayonijaü devarùãõàü ÷arãramàrabhante ityarthaþ, upalakùaõa¤caitat adharmavi÷eùàcca kùudrajantånàmåùmajànàü yàtanàmayàni ÷arãràõyutpadyante ityapi draùñavyam devarùãõàmayonije ÷arãre pramàõàntaramàha . samàkhyà anvarthà saüj¤à ÷rutismçtãtihàsapuràõàdiùu saüj¤àyààditvàt prasiddhà tathàhi durvàsaþprabhçtayo mànasàþ %<ahaïkàrebhyaþ samabhabadaïgirà>% ityàdikà, tathà'pi j¤àyate santyayonijàni ÷arãràõi devarùãõàmiti pramàõàntaramàha . sargàdau yà brahmàdisaüj¤à àdibhçtà pràthamikã tayà j¤àyate astyayonijaü ÷arãramiti nahi tadà brahmaõo màtàpitarau staþ yàbhyàü brahmàdisaüj¤à kçtà syàditi bhàvaþ uprasaüharati . %<santyayonijàþ>% %<vedaliïgàcca vaiø så0>% ÷arãravi÷eùà iti ÷eùaþ upasaühçte'tidàrdyàrthaü pramàõàntaramàha . vedo mantraþ sa ca liïgyate j¤àpyate'neneti vedaliïgaü bràhmaõam, tato'pyayonijaü ÷arãraü pratipadyate ityarthaþ . tathàhi bràhmaõam %<prajàpatiþ prajà anekà asçjat sa tapo'tapyata prajàþ sçjeyamiti ma musvato bràhmaõamasçjat vàhubhyàü ràjanyamårubhyàü vai÷yam padbhyàü ÷ådram>% iti, vedo'pi %<bràhmaõo'sya mukhamàsãt bàhåràjanyaþ kçtaþ årå tadasya yadvai÷yaþ padbhyàü ÷ådro'jàyata>% ityàdiþ, pavaü yonijamayonija¤ca pàrthiva÷arãramuktam, àyyaü taijamaü vàyavãya¤càyonijameva %<brahmaõo mànasà manvàdaya>% iti upaø vçttiþ . %<kintu dehamayonijamiti>% bhàpàø chàø uø tadbhàpye ca traividhyamukta yathà %<teùàü khalveùàübhåtànàü trãõyeva vãjàni bhavantyàõóajaü jãvajamudbhijjamiti>% chàø uø teùàü jãvàviùñànàü khalveùu pakùyàdãnàü bhåtànàmeùàmiti pratyakùanirde÷ànnatu tejaþ prabhçtãnàü teùàü trivçtkaraõasya vakùyamàõatvàdasati trivçtkaraõe pratyakùanirde÷ànupapattiþ . devatà÷abdaprayogàcca tejaþ prabhçtiùu imàstisrodevatà iti . tasmàtteùàü khalveùàü bhåtànàü pa÷upakùisthàvaràdãnàü trãõyeva nàtiriktàni vãjàni kàraõàni bhavanti . kàni tànãtyucyante . àõóajamaõóàjjàtaü aõóajamevàõóaja pakùyàdi . pakùisarpàdibhyo hi pakùisarpàdayo jàyamànà dç÷yante . te ca pakùiõàü vojam . sarpaþ sarpàõàü vãjam . tathà'nyadapyaõóàjjàütaü tajjàtãyànàü vãjamityarthaþ bhàø . 2 ayonijadehavati naràdau ca triø %<ràghavàya tanayàmayonijàm>% raghuþ 3 viùõau puø . %<vàcaspatirayonija>% iti viø sahaø .

#<ayomaya># triø vikàre mayañ striyàü ïãp . lauhavikàre astra÷astràdau . %<niþkùepyo'yomayaþ ÷aïkurjvalannàsye da÷àïgulaþ>% gurutalpyabhibhàùyainastapte svapyàdayomaye iti ca manuþ .

#<ayomala># naø ayaso malamiva . (lauhagå) itikhyàte lauhabhale tatkiññe %<÷atàbdamuttamaü kiññaü madhya¤cà÷ãtivàrùikam>% adhamaü ùaùñhivarùãyaü tato hãnaü viùopamam yallauhaü yadguõaü proktaü tatkiññaü càpi tadguõamiti ràjaniø .

#<ayomukha># naø ayovikàraråpaü mukhaü yasya . 1 làïgalàdau %<bhåmiü bhåmi÷ayàü÷caiva hanti kàùñhamayomukham>% 2 agralauhayukte triø bhetsyatyajaþ %<kumbhamayomukhena>% raghuþ . aya iva kañhinaü mukha yasya . 3 lauhatulyakañhinamukhe vihagàdau ayomukhàþ såcãmukhàþ ayovikçtimukhàþ pi÷àcã kravyàdo vàtaraühasaþ athaø 11, 10, 3 . ÷vàno bhãùaõakàyà ayomukhàni vayàüsi jale gçdhrapakùiõà¤ca saïghàþ bhàø ÷àø paø . 4 asurabhede puø . ÷aïkukarõo viràùa÷ca gaveùñhã dundhubhistathà ayomukhaþ ÷ambara÷ca kapilovàmanastathà harivaüø . ayaþsuvarõaü mukhamàdyaü yasya . suvarõàdidhàtau ayomukhai÷ca vipulaþ parvato dhàtubhiryutaþ iti harivaüø tatra bhavaþ srughnàdiø cha . ayomukhãyaþ tadbhave triø .

#<ayorasa># puø 6 taø . lauhamale . tàpyamànàllohàt yat pçthag bhavati tasmin sarbàyorasà÷macårõaiþ rudràþ saüsçjye kàtyàø 15, 5, 9, ayorasaþ lohasiïghànaþ kiñña iti yaþ prasiddhaþ karkaø %<athaitatrayaü piùñaü bhavati ÷arkarà÷màyorasastena saü sçjati>% ÷aø bràø .

#<ayohçdaya># triø aya iva kañhinaü hçdayamasya . kañhinacitte dayà÷ånyacitte . suhçdayohçdayaþ pratigatarjatàm raghuþ .

#<ayman># triø aya--manin . 1 gantari 2 gamanasandhane ca %<samànamayman paryeti jàgçviþ>% tàø bràø %<ayman ayamani gamanasàdhane rathe upaviùñaþ>% màø .

#<ara># puø iyarti gacchatyanena ç--ac . 1 cakrasya 2 nàbhinemyormadhyasthe kàùñhe 3 ÷ãghre ca 4 ÷ãghratàdiguõavati triø . %<gaõóojjvalàmujjvàlanàbhicakrayà viràjamànàü navayodara÷riyàü>% màghaþ udarà unnatà arà÷cakra÷alàkà iti malliø vibhurarànna nemiþ paribhårajàyathàþ ç01 14, 9 %<arà iva rathanàbhàviti>% ÷rutiþ %<samya¤co'gniü sa paryatàrà nàbhimivàbhitaþ>% athaø 3, 30, 6, %<arà ivàgne nemiriti>% ÷ataø bràø . evamasya puüsyeva prayogàt %<ropadhaþ>% 6 . 7 pçùñhe dar÷itàt pàø såtràcca puüstve sthite medinãkaroktaü klãvatvaü ÷ãghratàyàmevànvitaü na tu cakràïge'pi . %<yadapi ca taccakraü dvàda÷àraü yadvai kumàràþ parivartayanti te'pi ùaóçtavaþ saüvatsara÷cakram>% bhàø àø paø . dvàda÷a màsà aràiva yasya tadarthaþ . %<pa¤càre cakre parivartamàme tasminnàtasthurbhuvanàni ca vi÷và>% çø 1, 164, 13 pa¤càre pa¤carturåpairarairyukte hemanta÷i÷irayorekatvàbhipràyeõa pa¤cartutà bhàø 4 koõe %<tripa¤càre pãñhe ÷ava÷ivahçdãti>% ÷yàmàstavaþ . saüj¤àyàü kan . 5 ÷aivàle %<pràpaóãti>% khyàte 6 parpañe ca puø .

#<arakùas># triø nàsti rakùo rakùastulyaü bàdhakaü yasya . bàdhakarahite . %<jigharmyarakùasà manasà ca tajjuùeta>% çø 2, 10, 5 . %<arakùasà bàdhakarahitena manasà>% bhàø .

#<arakùita># triø na rakùitaþ . rakùitabhinne . %<pàdaü svàminyarakùite>% smçtiþ .

#<aragbadha># puø pçø hrasvaþ . àragvadhavçkùe (÷uüdhàlo) .

#<araghañña># puø araü ÷ighraü ghaññyate càlyate'sau . 1 mahàkåpe, 2 kåpoparinibaddhajalottolanakàùñhe ca . %<atha kåpamàsàdyàraghaññaghàñikàmàrgeõa sarpastenànãtaþ>% . %<tadàkarõya tu araghaññaghàñikàmàrgamahamà÷rityeti>% ca pa¤cataø svàrthe kan . tatraiva .

#<araïkçt># triø alaü karoti alam + kç--kviya lasya raþ . 1 alaïkàriõi %<tvamagne! draviõodà aradbhåte>% çø 2 1, 6, 0 %<araïkçte alaïkurvate>% bhàø haviùyanto araïkçtaþ çø 1, 14, 5, bhàø alaïkçtaþalaïkurvataþ %<kapilakàdãnàü saüj¤àchandasoþ>% lasya raþ bhàø . 2 paryàptakàriõi ca urudhàràbharaïkçtam çø 8, 1, 10, %<araïkçtaü paryàptakàriõamindram>% bhàø .

#<araïkçta># triø alaü kriyate sma alam + kç + kta lo raþ . alaïkçte bhåùite %<yamoha yaj¤o gacchatyagnidåto araïkçtaþ>% çø 10, 14, 13, araïkçtaþ bahubhirdravyairalaïkàraråpairyuktaþ bhàø .

#<araïkçti># strã alam + kç + ktina lasya raþ . alaïkàre bhåùàyàm %<kà te astyaraïkçtiþ såktaiþ>% çø 7, 29, 3 . %<araïkçtiralaïkçtiþ>% bhàø .

#<araïgama># puø alaü paryàptaü gamogatiþ lasya raþ . paryàpta gamane %<araïgamàya jagmaye'pa÷càddaghvane nare>% çø 6, 42, 1, %<araïgamàya paryàptagamanàya>% bhàø .

#<arajas># triø ran¤a asun nalopaþ naø baø . 1 rajoguõakàryakàmakrodhàdi÷ånye . %<ajaramamaramabhayamamçtamaraja>% iti ÷ataø vràø và kap . arajasko'pyatra . 2 anàrtavàyàü nagnikàyàü strã . bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï salopa÷ca, arajàyate .

#<arajju># naø nàsti rajjurbandhanasàdhanaü yatra . 1bandhanàgàre rajjuhãnatve'pi bandhanahetutvàt tathàtvam . %<arajjvau dasyåntsamunabdabhãtaye>% çø 2, 13, 9, %<arajjau bandhanàgàre>% bhàø 2 rajjurahite rogàdau ca setubhiþ rajjubhiþ sinãthaþ, 7, 81, 2, rajjurahitaiþ rogàdibhiþ bhàø .

#<arañu (lu)># puø araü ÷ãghramañati aña--ala và un ÷akaø . (÷onà) vçkùe iti khyàte ç÷yàdiø ka . óalayoraikyàt araóukaþ tadbhave triø .

#<arañva># puø na rañati raña--van naø taø . pçthu÷ravonçpatimantribhede %<arañve akùe nahuùe sakçtvani>% sukçttaràya sukratuþ çø 9, 45, 17 arañve akùe nahuùe sukçtvani ca ete tasya ràj¤o'dhyakùàþ bhàø .

#<araõa># triø nàsti raõaü yuddhaü yasya . 1 yuddha÷ånye %<araõaü maraõaü samayàt samayàt>% bhaññiþ nàsti raõaþ ÷abdo yena . vàksaïgarahite 2 ripau %<brahmaràjanyàbhyàü ÷ådràya càryàya svàya càraõàya>% yajuø 16, 2, %<araõàya paràya vàksaïgarahitàya ÷atrave>% vedadãø . 3 aramamàõe pçø sàdhuþ . %<yonaþ svo araõo ya÷ca niùñhyo jighàüsati>% çø 6, 75, 29 %<araõo'ramamàõaþ>% iti bhàø . 4 duþkhite %<mà bhåma niùñhyà ivendra! araõà iva>% çø 8, 1, 13, %<araõà aramamàõàþ duþkhinaþ>% bhàø .

#<araõi># puø ç--ani . 1 sårye %<gaõiyàrãti>% khyàte 2 vçkùe . çcchati pràpayatyagnim . 3 agnimanthanakàùñhe dviø . striyàü ïãp . %<jàte putre'raõiü mathitveti>% ÷rutiþ %<àtmànamaraõiü kçtvà>% puràø agnyuddhàra÷abde 63 pçùñhe vivaraõam %<araõãsahitaü manthaü bràhmaõasya tapasvinaþ . mçgasya gharùamàõasya viùàõe samajjataü>% bhàø vaø paø . %<tataþ punarmahatmànaþ pàõiü venasya dakùiõam . araõãmiva saürabdhà mamanthurjàtamanyava>% iti harivaüø %<parà÷arakulodbhåtaþ ÷ukonàma mahàtapàþ . bhaviùyati yuge tasmin mahàyogã dvijarùabhaþ . vyàsàdaraõyàü saübhåto vidhåmo'gniriva jvalan>% harivaø . araõãmadhikçtya kçtogranthaþ óhak . àraõeyam bhàratavanaparvàntargate araõãharaõàdhikàreõa vyàsakçte'vàntaraparvabhede .

#<araõika># puø araõaye agnimanthanakàùñhàya sàdhu ñhan . agnimanthanakàùñhasàdhane agnimanthanavçkùe .

#<araõãketu># puø aõaõã keturasya . agnimanthanavçkùe ràjaniø .

#<araõãsuta># puø 3 taø . ÷ukadeve %<sa labdhà paramaü devàdvaraü satyavatãsutaþ>% . araõãsahite gçhya mamanthàgnivirkãrùayà . atha råpaü paraü ràjan bibhratãü svena tejasà . ghçtàcãnnàmàpsarasamapa÷yadbhagavànçùiþ . çùirapsarasaü dçùñvàü sahasà kàmamohitaþ . abhavadbhagavàn vyàso vane tassin yudhiùñhira! . sà ca dçùñvà tadà vyàsaü kàmasaüvignamànasam . ÷ukãbhåtvà mahàràja! ghçtàcã samupàgamat . sa tàmapsarasaü dçùñvà råpeõànyena saüvçtàm . ÷arãrajenànugataþ sarvagàtràtigena ha . sa tu dhairyeõa mahatà nigçhõan hçcchayaü muniþ . na ÷a÷àka niyantuntat vyàsaþ pravisçtaü manaþ . bhàvitvàccaiva bhàvasya ghçtàcyà vapuùà hçtaþ . yatnànniyacchatastasya muneragnicikãrùayà . araõyàmeva sahasà tasya ÷ukramavàpatat . so'vi÷aïkena bhanasà tathaiva dvija sattamaþ . araõoü mamantha brahmarùistasyàü jaj¤e ÷uko nçpaþ . ÷ukre nirmathyamàne sa ÷uko jaj¤e mahàtapàþ . paramarùirmahàyogã araõãgarbhasambhavaþ . yathà'dhvare samiddho'gnirbhàti havyamudàvahan . tathàråpaþ ÷uko jaj¤a prajvalanniva tejasà bhàø ÷àø paø .

#<araõya># puø naø aryate ÷eùe vayasyatra ç--anya . 1 vane, ardharcàdi . %<màtà yasya gçhe nàsti bhàryà càpriyavàdinã . araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham>% càõakyaþ . %<sàvitrãmapyadhãyãta gatvàraõyaü samàhitaþ . gçhe gurau vàraõye và nivasannàtmavàn dvijaþ>% manuþ . %<gçhasthastu yadà pa÷yedbalãpalitamàtmanaþ . apatyasyaiva càpatyaü tadàraõyaü samà÷rayet>% manunà antye vayasyeva araõyavàsavidhànàttasya tathàtvam . svàrthe kan tatraiva . %<ya enameva vindanti ye càraõyakamà÷ritàþ>% yàø smçø . 2 kañphalavçkùe puø . utkaràdiø caturarthyàü cha . araõyãyaþ araõyasannikçùñade÷àdau triø . araõye'dhyeyaþ bu¤ . àraõyakaü vanapàñhye anuvàkbhede %<àraõyakamadhãtya ca>% manuþ . araõyamadhikçtya kçtaþ granthaþ àraõyam ràmàyaõàntargatàraõyakàõóe .

#<araõyakadalã># strã araõyasthaiva kadalã . girikadalyàü tasyà gràmàdàvanutpattestathàtvam .

#<araõyakàõóa># naø ràmàyaõàntargate ràmasya vanagamanavarõanàtmakegranthabhede .

#<araõyakàrpàsã># strã araõye kàrpàsã . (vanakàpàsa) iti khyàtàyàü vanakàrpàsyàm .

#<araõyakulatthikà># strã araõyasya kulatthikà . (vanakuladhãti) khyàtàyàm vanakulatthikàyàm .

#<araõyakusumbha># puø 6 taø . vanakusumbhe!

#<araõyagaja># puø araõyastho gajaþ . durdàntagaje .

#<araõyagàna># naø araõyegãyate karmaõi lyuñ . sàmavedàntargate araõye geye gànabhede .

#<araõyagholo># strã araõyajà gholã . vanagholyàü patra÷àkabhede ràjaniø .

#<araõyacañaka># puø 6 taø . vanacañake .

#<araõyacandrikà># araõye candrikeva niùphalà draùñurabhàvàt . niùphalabhåùaõe . loke hi candrikà unmãlitanetrapaïktibhiràlokyate araõye tu lokàbhàvena dar÷akàbhàvàt dar÷anena prãtijanikà na bhavatãti tasyàþ yathà niùkalà ÷obhà evamanyasyàpi tathà, ataeva %<strãõàü priyàlokaphalohi ve÷aþ>% iti kumàø vyàkhyàyàü mallinàthena %<anyathà araõyacandrikà syàdityuktam>% .

#<araõya(õye)cara># triø araõye carati cara--ña 7 taø và aluksaø .  vanacare vyàdhàdau .

#<araõyaja># triø araõye jàyate jana--óa upaø saø . vanajàte .

#<araõyajàrdaka># naø araõye jàyate jana--óa karmaø . (vana àdà) iti khyàte vanàrdrake .

@<[Page 351a]>@
#<araõyajãra># puø . 6 taø . vanajãrake .

#<araõyajãva># triø araõyena tadbhavaphalàdinà jãvati jãva--ka . vanasthaphalàdinà jãvikàvati vànaprasthàdau .

#<araõyadharma># puø araõye àcaraõãyo dharmaþ . vànaprasthadharme . sa ca dharmaþ %<gçhasthastu yadà pa÷yedbalãpalitamàtmanaþ . apatyasyaiva càpatyaü tadàraõyaü samà÷rayet . santyajya gràmyamàhàraü sarva¤caiva paricchadam . puttreùu bhàryàü nikùipya vanaü gacchet sahaiva và . agnihotraü samàdàya gçhya¤càgniparicchadam . gràmàdaraõyaü niþsçtya nivasenniyatendriyaþ . munyannairvivighairmedhyaiþ ÷àkamålaphalena và . etàneva mahà yaj¤ànnirvapedvidhipårbakam . vasãta carma cãraü và sàyaü snàyàt prage tathà . jañà÷ca bibhçyànnityaü ÷ma÷rulomanakhàni ca . yadbhakùyaü syàttato dadyàdbaliü bhikùà¤ca ÷aktitaþ . ammålaphalabhikùàbhirarcayedà÷ramàgatàn . svàdhyàye nityayuktaþ syàddàntomaittraþ samàhitaþ . dàtà nityamanàdàtà sarvabhåtànukamyakaþ . vaitànika¤ca juhuyàdagnihotraü yathàvidhi . dar÷amaskandayan parva paurõamàsa¤ca yogataþ . çkùeùñyàgrayaõa¤caiva càturmàsyàni càharet . uttaràyaõa¤ca krama÷o dakùiõàyanameva ca . vàsanta÷àradairmedhyairmunyannaiþ svayamàhçtaiþ . puroóà÷àü÷caråü÷caiba vidhibannirvapet pçthak . devatàbhyastu taddhutvà vanyaü medhyataraü haviþ . ÷eùamàtmani yu¤cãta lavaõa¤ca svayaükçtam . sthalajodaka÷àkàni puùpamålaphalàni ca . medhyavçkùodbhavànyadyàt snehàü÷ca phalasambhavàn . varjayenmadhumàüsa¤ca bhaumàni kavakàni ca . bhåstçõaü ÷igruka¤caiva ÷leùmàntakaphalàni ca . tyajedà÷vayuje màsi munyannaü pårvasa¤citam . jãrõàni caiva vàsàüsi ÷àkamålaphalàni ca . na phàlakçùñama÷nãyàdutsçùñamapi kenacit . na gràmajànyàrto'pi målàni ca phalàni ca . agnipakvà÷anovà syàt kàlapakvabhugeva và . a÷makuññobhavedvàpi dantolåkhalikopi và . sadyaþprakùàlako và syànmàsasa¤cayiko'pi và . ùaõmàsanicayovà syàt samànicaya eva và . nakta¤cànnaü sama÷nãyàddivà vàhçtya ÷aktitaþ . caturyakàlikovà syàt syàdvàpyaùñamakàlikaþ . càndràyaõavidhànairvà ÷ukle kçùõe ca vartayet . pakùàntayorvàpya÷nãyàdyavàgåü kvathitàü sakçt . puùpamålaphalairvàpi kevalairvartayet sadà . kàlapakvaiþ svayaü÷ãrõairvaikhànasamate sthitaþ . bhåmau viparivarteta tiùñhedvà prapadairdinam . sthànàsanàbhyàü viharet savane snapayannapaþ . grãùme pa¤catapàstu syàdvarùàsvabhràvakà÷ikaþ . àrdravàsàstu hemante krama÷o vardhayaüstapaþ . upaspç÷aüstriùavaõaü pitén devàü÷ca tarpayet . tapa÷caraü÷cogrataraü ÷oùayeddehamàtmanaþ . agnãnàtmani vaitànàn samàropya yathàvidhi . anagniraniketaþ syànmunirmålaphalà÷anaþ . aprayatnaþ sukhàrtheùu brahmacàrã dharà÷ayaþ . ÷araõeùvamama÷caiva vçkùamålaniketanaþ . tàpaseùveva vipreùu yàtrikaü bhaikùyamàcaret . gçhamedhiùu cànyeùu dvijeùu vanavàsiùu . gràmàdàhçtya và÷nãyàdaùñau gràsàn vane vasan . pratigçhya puñenaiva pàõinà ÷akalena và . età÷cànyà÷ca seveta dãkùà vipro vane vasan . vividhà ÷caupaniùadãràtmasaüsiddhaye ÷rutãþ . çùibhirbràhmaõai÷caiva gçhasthaireva sevitàþ . vidyàtapovivçddhyarthaü ÷arãrasya ca ÷uddhaye . aparàjitàü vàsthàya vrajeddi÷amajihmagaþ . à nipàtàccharãrasya yukto vàyyenilà÷anaþ . àsàü maharùicaryàõàü tyaktvànyatamayà tanåm . vãta÷okamayo vipro brahmaloke mahãyate>% manuþ 6 aø .

#<araõyadhànya># naø 6 taø . nãvàràdau vanadhànye .

#<araõya(õyànàm)># pati puø araõyànàü tatrasthànàü cauràõàü patiþ và aluk samàø . cauràdhiùñhàtari 1 rudre %<namonamonicerave paricaràyàraõyànàü pataye namaþ>% yajuø 16, 20, %<rudro hi lãlayà cauràdiråpaü dhatte yadvà rudrasya jagadàtmakatvàccauràdayo rudrà eva dhyeyàþ yadvà stenàdi÷arãre jãve÷vararåpeõa rudrodvidhà tiùñhati tatra jãvaråpaü stenàdi÷abdavàcyam tadã÷vararudraråpaü lakùayati yathà ÷àkhàgraü candram>% veø dãø . tasya sarvaniyantçtvena cauràõàmapi patitvaü yuktameva %<eùa eva sàdhu karma kàrayati taü yamunninãyate eùa evàsàdhu karma kàrayati taü yamadhoninãùate>% iti ÷rutyà tasya sàdhvasàdhukarmaniyantçtvasyokteþ pårvakçtakarmasàpekùatvena ca na vaiùamyanairghçõye ityàkare vyaktam . 2 araõyacaravyàdhapatau ca .

#<araõyabhava># triø araõye bhavati bhå--ac . vanabhave .

#<araõyamakùikà># strã 6 taø . (óà÷a) idi khyàte daü÷e .

#<araõyamàrjàra># puø araõye màrjàraþ . vanavióàle .

#<araõyamudga># puø 6 taø . vanamudge .

#<araõyayàna># naø araõye yànam . ayomyakàle vanagamane %<araõyayàne sukare pità màm>% iti bhaññiþ .

#<araõyarakùaka># puø araõye rakùakaþ . vanarakùake vaneùu lokarakùàrtha ràj¤à niyuktasainyabhede .

@<[Page 352a]>@
#<araõyarà÷i># araõyasaüj¤ako rà÷iþ . %<makaràdimàrdhasiühau vanyau divase'javçùabhau ceti>% jyotiùokte siühàdirà÷au .

#<araõya(õye)rudita># naø araõye ruditaü rodanam saptamyà và aluk . ÷àntyupàyakàraka÷rotç÷ånye niùphale 1 rodane 2 tattulye niùphale vastumàtre ca . loke hi rodane tadrodana÷àntyupàyodayàlubhiþ kriyate araõye rodane tu na ka÷cit tasya ÷amayiteti tasya niùphalatvam .

#<araõyavàyasa># puø 6 taø . (dàüóakàka) itikhyàte droõakàke .

#<araõyavàsa># puø araõye vàsaþ . vanavàse .

#<araõyavàsin># triø araõye vasati vasa--õini . vanavàsini 1 munyàdau %<ete himagirerupatyakàraõyavàsina>% iti ÷akuø . striyàü ïãp . sà ca 2 atyamlaparõãlatàyàü ràjaniø .

#<araõyavàståka># puø 6 taø . (vanaveto) iti khyàte banavàståke .

#<araõya÷àli># puø araõyabhavaþ ÷àliþ . vanabhave nãvàràdau .

#<araõya÷åkara># puø araõyasya ÷åkaraþ . vanavaràhe .

#<araõya÷åraõa># puø ÷àø taø . vanabhave (ola) iti khyàte ÷åraõe .

#<araõya÷van># puø araõye ÷veva hiüsraþ . vçke .

#<araõyaùaùñhã># strã araõyàya gantuü ùaùñhã . jyaiùñha÷uklaùaùñhyàm . %<jyaiùñhe màsi site pakùe ùaùñhã yàraõyasaüj¤ità . vyajanaikakaràstasyàmañanti vipine striyaþ>% itiþ ràjamàø .

#<araõyàdhyakùa># puø araõyarakùaõàdau adhyakùaþ . vaneùu lokarakùaõàrthaü ràjaniyukte sainyapatibhede .

#<araõyànã># strã mahadaraõyaü niø ïãp ànuk ca . mahàraõye . %<yathàraõyànyàmutsà÷carata>% ÷ataø bràø .

#<araõyàyana># naø araõye'yanaü vànaprasthadharmastadivàcaraõamastyasya ac . %<yad araõyàyanamityàcakùate brahmacarya meva taditi>% ÷rutyukte brahmacarye . tadara÷ca õya÷càrõavàvityàdinà tatraiva vyutpattirdar÷ità .

#<araõyetilaka># puø saptamyà aluk . vanatilabhede .

#<araõye'nåcya># triø araõye anåcyaþ niyatapàñhyomantro yasya aluka samàø 1 araõyamàtrapàñyamantreõa saüskçte puràóà÷àdau %<pa÷càdaraõye'nåcyam>% 18, 4, 20 . %<araõye'nåcyà baktavyàþ pañhanãyà mantrà yasyàsau araõye'nåcya>% iti karkaø . 7 taø aluksaø . 2 araõye'nåcye (pàñhye) mantrabhede puø . sa ca %<ugra÷ca bhãma÷cetyàdimantraþ sahi niyatamaraõye pañhyate>% iti karkaø . %<vàgevàraõye'nåcyàso'raõyenåcyo bhavati>% tàø bràø . %<araõye'nåcyaþ ka÷cidanuvàkaþ tena håyamàno'pi puroóà÷o'ruõye'nåcyo bhavati>% bhàø . ayameva pakùaþ ÷reyàn karkamate bahuvrãhyà ÷rayaõe saptamyà luk na syàt aluksamàsasya tatpuruùai kaviùayatvàt ata upacàràt tatsambandhavàcakatvaü yuktam %<so'syaiùo'vàï pràõa etasya prajàpateþ so'raõyenåcyo bhavati>% ÷ataø vràø .

#<araõyaukas># puø araõye vidhànenaokoyasya . 1 munyàdau 2 vànaprasthe %<vaiklavyaü mama tàvadãdç÷amapi snehàdaraõyaukasaþ>% ÷aku0

#<arata># triø na rataþ . 1 ananurakte 2 virate ca .

#<aratatrapa># puø aratà viratà trapà yasya . 1, kukkure 2 lajjàhãne triø .

#<arati># puø ç--ati . 1 krodhe . rama--ktin naø taø . 2 anavasthitacittatàyàm, 3 ràgàbhàve, %<mukhaü kaùàyamaratirgauravaü kaõñhavakùasoþ>% su÷rutaþ . 4 rativirahe, 5 udvege, %<svàbhãùñavastvalàbhena cetaso yà'navasthitiþ aratiþsà>% ityevaüråpe 6 iùñaviyogànmanasovyàkulãbhàve 7 asantoùe %<bhç÷asaratiü hi sadviyogaþ>% iti . kiràø smarakçte 8 nàyakada÷àbhede ca strã . %<dçïmanaþ saïgasaïkalpàjàgaraþ kç÷atà'ratiþ . hrãtyàsonmàdamårchràstàþ ityanaïgada÷à da÷a>% malliø . sà ca viùayavidveùa karoti . naø baø . 9 ràgahãne triø .

#<aratni># puø ç--katni ratniþ baddhamuùñikaraþ sa nàsti yatra . 1 vistçtakaniùñhe badvamuùñihaste, 2 kaphoõimàrabhya kaniùñhàïguliparyantaparimàõe . atastataþ pramàõe màtrac . tatparimite triø . %<aratnimàtràntarite de÷e>% bhavadevaþ . %<tàmuttarato'gnernidaghàtyaratnimàtre>% gçhyasåø . %<aratnimàtra kùupakàþ patrairdvyaïgulasammitaiþ>% su÷ruø . 3 kaphoõau (kuno) bàhoravayave . %<bhãùmo dhanuùmànupajànvaratniþ>% bhaññiþ . %<javanenàhavanãyamaratnã saüdhatta>% ÷ataø bràø . 4 bàhau bàhurvà aratniþ bàhunà vãryaü kriyate ÷ataø bràø . và kap . aratniko'pyuktàrthe .

#<arathi># puø çcchvati rathinà saha yuddhabhåmim ç--rathin sàrathiþ naø taø . sàrathibhinne! %<astvana÷va÷cidyamajatyarathãþ>% çø 6, 66, 7, rathiþ sàrathiþ na rathiarathiþ chàø dãrghaþ bhàø .

#<arada># puø na jàtoradoyasya . ajàtadantàvasthe bàle 2 bhagnadante vçddhe ca

#<aradhra># triø ràdha--hiüsane, karmaõi ran hrasva÷ca naø taø . ÷atru%<bhirahiüsye ugramugrasya tavasastavãyo'radhrasya radhraturobabhåba>% çø 6, 18, 4, ràdha--siddhau ran--hrasvaþ bhàø . 2 samçddhe ca %<tà ha tyadvartiryadaradhramugre tthà>% çø 6, 62, 3, aradhram samçddham bhàø .

#<arantuka># naø kurukùetràntargatasamantapa¤cakasãmàbhåte sthànabhede . %<tarantukàrantukayoryadantaraü ràmahrahànà¤ca sacakrakasya ca . etan kurukùetrasamantapa¤cakam>% iti bhàø vaø paø .

#<arandhana># naø abhàve naø taø . pàkàbhàve sa ca siühasaükràntau kanyàsaükràntau ca vidheyaþ %<karkànnamadyàt siühàrke siühànnaü siühakanyayoþ>% . ityàcàramàrtaõóokteþ tasmin paryuùitànna bhojanavidhànena pàkàbhàvo gamyate .

#<arandhra># triø nàsti randhraü chidraü yasya . nivióe chidrarahite

#<arapas># triø nàsti rapoduritaü yasya . pàpa÷ånye %<÷aüyorarapodadhàtana>% çø 10, 15, 4, %<tadasme ÷aüyorarapodadhàtana>% çø 10, 37, 11 .

#<arama># avyaø ala--am và lasya ratvam . 1 vakùyamàõe'lamarthe 2 ÷ãghratàyà¤ca . araïkçta÷abde araïkçti÷abde ca udàø . 3 atyarthe ca . %<tasmà araü gamàvaþ>% yaø 11, 52 aramiùe stavàmahe mãlhuùe araügamàya jagmaye çø 8, 46, 17 .

#<arama># triø na ramyate'tra àdhàre gha¤ . adhame .

#<aramati># strã aràtyarthà paryàptà và matiþ . 1 paryàptabuóvau 2 dãptau ca . syàdasme aramatirvasåyuþ çø 7, 34, 21 . %<upa svainamaramatirvasåyuþ>% chàø uø .

#<arara># triø ç--aran . 1 kavàñe . %<sarabhasamararàõi dràgapàvçtya>% vãraø caø . 2 apidhàne 3 vaü÷akoùevi÷vaþ 4 çùibhede puø . gargàø ya¤ . àraryastadapatye puüstrã0

#<arari># puø naø çcchati ç + viñaramiyartiç--in . kapàñe

#<ararinda># naø rà--ki dvi÷ca rarirdàtà nàstyanyorarirasya pipàsopa÷amasya arariü pipàsopa÷amaü dadàti dà--kha mum . jale niruø . %<adhàrayadararindàni sukratuþ>% çø 1. 29 . 10 . bhàùye pràguktà atyà ca vyutpattirdar÷ità . yadvàararirita÷ceta÷ca gamanaü auõàdiko'ripratyayaþ . àto'nupasarge kaþ pçùodaràditvàdabhimataråpasvarasiddhiþ . taddadatãtyararindànyudakàni ceùñàpradànãtyarthaþ . %<àpomayàþ pràõà>% iti ÷ruteþ . yadvà rarirdànaü na vidyate taudç÷aü dànamitaramçtuùu tadarari anyairadeyaü lokopakàri bhogaü dadatãtyarthaþ iti .

#<ararivas># triø rà--kkasuþ rarivàn naø taø . adàtari . %<yono agne ararivàü aghàyuraràtãþ>% çø 1, 147, 4 .

#<araru># puø ç--aru . 1 ÷atrau siø kauø . 2 àyudhe ujjvaladaø 3 gamanasvabhàve triø araruü, ÷åra martyaü parivçõakùi martyaü çø 1, 129, 3, %<araruü gamanasvabhàvam>% bhàø .

#<ararus># puø ç--arus . arteraruþ iti såtraü sàntamiti màdhavaþ . upadravakartumàgate ÷atrau %<mà naþ ÷aüso araruùo dhårtiþ>% çø 1, 18, 3, . %<araruùaþ upadravaü kartumasmatsamãpe pràptasya ÷atruråpapya manuùyasya>% bhàø .

#<arare># avyaø araü ÷ãghraü ràti rà--ke . ÷ãghraü pratyuttara làbhecchayà kçte ativyagratayà saübodhane . tacca nãcaü pratyeva

#<aralu># puø araü làti là--ku--ç aru kapilakàø rasya laþ và . (÷onà) ÷yonàkavçkùe . %<aralutvakpriyaïgå ca madhåkaü dàóimàïkuràn . avàpya piùñvà dadhani yavàgåü sàdhayeddravam>% su÷ruø . syàrthe kan %<tatraiva . kapotavaïkàraluko varuõaþ pàribhadraka>% iti su÷ruø .

#<arava># puø abhàve naø taø . 1 ravàbhàve pratiùedhàrthaka ÷abdàbhàve naø baø . 2 tacchånye triø .

#<aravinda># naø aràn cakràïgànãva patràgràõi vindate vida÷a . padme %<sarasãùvaravindànàü vãcivikùobha÷ãtalam raghuþ>% %<ravindadhàne'pyaravindadhàne>% màghaþ %<ràgeõa ÷riyamaravindataþ karàgraiþ>% màghaþ 2 sàrasapakùiõi 3 nãlãtpale, 4 raktakamale 5 tàmre ca .

#<aravindanàbha># puø aravindaü nàbhau yasya ac samàø . padmanàbhe viùõau .

#<aravindàkùa># triø aravindamiva manoharamakùi yasya ùac samàø striyàü ïãù . 1 padmasadç÷aganetre 2 puõóarãkàkùe viùõau puø . %<padmànàbho'ravindàkùaþ>% viùõu sahaø .

#<aravindinã># strã aravindasya sannikçùñade÷àdi ini ïãp . 1 padmayukte de÷e 2 padmalatàyà¤ca . teùàü saüghaþ ini . 3 padmasamåhe .

#<ara÷man># triø nàsti ra÷mirasya vede bàø anicsamàø . pragraharajjurahite rathàdau %<ara÷màno ye'rà ayuktàþ>% çø 9, 6, 7, 2, 0 . %<ara÷màno rajjurahitàþ>% bhàø .

#<arasa># puø abhàve naø taø . 1 àsvàdàbhàve . rasyate àsvàdyate karmaõi ac . àsvàdyaü madhuràdi naø taø . 2 maghuràdirasabhinne 3 aprakçùñarase . naø baø . 4 rasa÷ånye triø %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayaü tathà'rasaü nityamagandhavacca yat>% ÷rutiþ 5 asàre triø . %<vç÷cikasyàrasaü viùamarasaü vç÷cika! te viùam>% çø 1, 191, 16, %<arasamasàramiti bhà0>% . rasaü vetti ac naø taø . rasaj¤abhinne . %<kimasyànàma svàdarasapuruùànàdarabharaiþ>% naiùaø .

@<[Page 354a]>@
#<arasika># triø rasaü vetti rasa + ñhan naø taø . rasànabhij¤e %<arasikeùu rahasya nivedanaü ÷irasi mà likha>% ityudbhañaþ .

#<aràga># puø abhàve naø . 1 anuràgàbhàve ra¤janàbhàve ca naø baø . 2 ràga÷ånye triø . %<tamahamaràgamatçùõam>% veõã0

#<aràgin># triø na ràgã naø taø . virakte striyàü ïãp .

#<aràjaka># triø nàsti ràjà yatra kap . ràja÷ånye de÷àdau %<aràjako hi loko'smin sarvato vidrute bhayàt>% manuþ .

#<aràjanya># puø naø taø . kùatriyabhinne %<ràj¤o na dhanamanvicchedaràjanyaprasåtitaþ>% manuþ .

#<aràjin># triø ràjà adhiùñhàtçtvenàstyasya brãhyàø ini naø taø . 1 ràjànadhiùñhite %<vi parvatàþ aràjinaþ>% çø 1, 7, 23 . aràjinaþ ràj¤à kenacitsvàminà 'naghiùñhitàþ bhàø . na ràjate ràja--ini . 2 dãpti÷ånye triø striyàmubhayato ïãp .

#<aràjãva># puø aram cakràïgaü tatsàdhanam àjãvati à + jova an upaø saø . 1 rathakàre . ràjãvaü padmam naø baø . 3 padma÷ånye jalàdau triø .

#<aràti># puø na ràti dadàti sukhaü rà + ktic naø taø . 1 ÷atrau . %<de÷aþ, so'yamaràti÷oõitajalairyasmin hradàþ påritàþ>% veõãø ari÷abde vivçtiþ . jyotiùokte 2 ùaùñhasthàne . %<àrativraõayoþ ùaùñhe aùñame mçtyurandhrayoþ>% ityakteþ ùaùñhasthàne arikçta÷ubhà÷ubhacintanãyayatvàttathàtvam kàmàdiùvàntararipuùu 4 ùañsaükhyàyàü kàmàdãnàmàntararipåõàü saükhyàsàmyàt . 5 abhigamana÷ãle ca %<mà ghànyaryovanuùàmaràtayaþ>% çø 7, 83, 5, . vi÷và agnau aràtãþ çø 8, 49, 2, aràtãþ abhigamana÷ãlàþ ÷atravovà bhàø bhàve ktin abhàve naø taø . 6 dànàmàve strã %<mà no aràtirã÷ata>% çø 2, 7, 2 . %<aràtiradànam ÷atrurvà vede ÷atrau aràti÷abdaþ strã>% bhàø . aràtirivàcarati . àtmanaþ aramicchati kyac aràtãyati . ÷atrutulyamacarati tadicchati yetyarthe . %<ya ukta yajamane yàràtãyati>% ÷ataø vràø . yo'smabhyamaràtãyàt yajuø 11, 80 .

#<aràtãyu># triø aràtiriva àcarati aràti + kyac--u . athaø 10, 6, 1 . ÷atrutulyàcàra÷ãle %<aràtãyorbhràtçvyasya durhçdaþ>%

#<aràtãvan># triø aràtimicchati vede matvarthoyovanip pårvapadadãrgha÷ca . ÷atrutulyàcàravati . %<aghàyuraràtãvà marcayati dvayena>% çø 1, 147, 4 .

@<[Page 354b]>@
#<aràdhas># triø ràdhaþ dhananàma niruø . tannàsti yasya . dhanarahite %<kadàmartamaràdhasam>% çø 1, 84, 8, %<aràdhasam ràdhasà dhanena rahitam>% bhàø padà paõãü raràdhaso nibàdhasvaü çø 8, 61, 2 %<aràdhasaü dhanahãnam yaj¤a¤ca>% bhàø .

#<aràya># triø nàsti rà dhanaü yasya vede ùacsamàø . 1 dhana÷ånye striyàü ïãù .. %<apamçjya và yàtudhànànapa sarvà aràyyaþ>% ayaø 4, 18, 8 rà + bhàve gha¤ ràyoyaj¤àdaudànam naø baø . 2 tacchånye triø . %<nàràyàso na jvahlavaþ>% çø 8 . 61 . 11, %<aràyàþ adhanàþ ahaviùkà và>% bhàø %<aràyebhyojighatsubhya imaü me parirakùata>% athaø 8, 2, 20 .

#<aràla># puø ç--vic aramàlàti à + là--ka . 1 sarjarase 2 mattahastini . 3 kuñile triø . %<tatràmaràlayamaràlamaràlake÷ã>% naiùaø %<bhittvà niràkràmadaràlake÷yàþ>% raghuþ %<novaktramàtmãyamaràlapakùmaõaþ>% kumàø . 4 ve÷yàyàü strã

#<aràvan># triø rà--vanip naø taø . adàtari . %<aràvà cana martyaþ>% çø 8, 8, 4, pàhidhårteraràvõaþ, çø 1, 36, 15 striyàü ïãp vanora÷ca . aràvarã .

#<ari># puø ç--in . 1 ÷atrau 2 rathàïge, cakre, 3 viñkhadire, 4 kàmakrodhalobhamohamadamàtsaryeùu ùañsu, tatsaükhyàsàmyàt 5 ùañsaükhyàyàü, 6 jyotiùaprasiddhe lagnàvadhike ùaùñhasthàne 7 ã÷vare ca . tatra ÷atrau %<dåràtpra÷amitàribhiþ>% %<vijitàripuraþ puraþ>% raghuþ . %<nàrãõàmanukålamàcarasi cejjànàsi>% kàø praø %<arikariharaõàrtham>% lãlàø . %<nàriü na mitraü yaü vidyàttaü ÷ràddhebhojayet dvijam>% manuþ . cakre %<gadàrikhaó ga padmadhçk>% viùõudhyànam . kàmàdau %<kçtàriùaóavargajayena>% kiràø . ã÷vare aridhàma÷ ÷abde uø viñkhari arimedaþ . %<sitàsitau candramaso na ka÷cit budhaþ ÷a÷ã saumyasitau ravãnda . ravãndubhaumà ravitastvamitrà>% iti jyotiùokteùu ravyàdãnàü 8 ÷ukramandàdiùu . yathà raveþ ÷ukra÷anã, kujasya budhaþ, budhasya ÷a÷ã, guroþ budha÷ukrau ÷ukrasya ravicandrau ÷aneþ ravicandrabhaumàþ . %<nãcasthite'rigehage'tha paràjite và jãve bhçgau bratavidhau smçtikarmahãnaþ>% jyotiø ete ca naisargikà arayaþ tàtkàlikàstu %<caturthada÷avittàntyavinà÷asthàþ parasparam . tatkàlamitràõyuccasthaþ kai÷cidukto'nyayà ripuþ>% jyotiùokteþ tatkàle tattadrà÷isthagrahàpekùayà 2, 3, 4, 10, 11, 12 sthànabhinneùu 1, 5, 6, 7, 8, 9 sthàneùu sthitàþ grahàþ tathàhi karmakàle ye grahà yatra rà÷au tiùñhanti teùàü yadapekùayà 1, 5, 6, 7, 8, 9, sthàna sthà grahàste teùàü tatkàlikàrayo bhavanti taeva grahà yadi naisargikaripavastadà adhi÷atravaþ naisargikasamà÷cet ripavaþ, iti bhedaþ . yathoktaü hitasamaripusaüj¤à ye nisarge niruktàþ adhihitahitamadhyàste'pi tatkàlamitraiþ . ripusamasuhçdàkhyà ye nisargopadiùñà adhiripuripumadhyàþ ÷atrubhi÷cintanãyà itiràjabhàø . nisargasamà÷ca %<budhaþkujejyàsphujidarkaputràþ ÷ukràrkajau, bhaumasurejyamandàþ, . ÷aniþ, kujajyau, suraràjamantro ravyàdito'mã samasaü j¤itàþ syuþ>% ityuktàþ yathàraveþ budhaþ, candrasya kujaguru÷ukra÷anayaþ . kujasya ÷ukra÷anã, budhasya kujaguru÷anayaþ . guroþ ÷aniþ, ÷ukrasya kujagurå ÷aneþ guruþ, eteùàü krameõaite samàsta eva samà api tàtkàlikaripava÷cet ripava iti avagantavyam . eteùàü valaj¤ànàrthaü tattat saüj¤à tayàhi adhimitragçhe 22 . 30 kalà balama mitragçhe15 kalàþ, samagçhe 11 . 45 kalàþ ÷atrugehe 7 . 3 kalàþ adhi÷atra gçhe 3 . 45 kalàbalam . målaü jàtakàdau dç÷yam . naisargikarigutà tu sarvakàryamàtre iti bhedaþ . etacca jàtoktagrahàdibalaj¤ànopayogi . tàjake tu %<dçùñiþ syànnamapa¤came balavatã pratyakùataþ snehadà pàdonà (45 kalàþ) 'khilakàryasàdhaünakarã melàpakàkhyocyate . guptasnehakarã tçtãyabhavane kàryasya saüsiddhidà trya÷onà kathità (40 kalàþ) tçtãyabhavane ùaóbhàgadçùñirbhave (10kalàþ) . dçùñiþ pàdamità (15 kalàþ) caturthada÷ame guptàrimàvà smçtà'nyonyaü saptamabhe tathaikabhavane pratyakùavairàkhilà>% (60 kalàþ) iti dçùñivi÷eùamabhidhàya pa÷yanmitradç÷à (3, 5, 9, 11,) suhçt, ripudç÷à (1, 4, 7, 10) ÷atraþ . samastvanyathà 2, 6, 8, 12, iti nãlaø uktadi÷àtàtkàlikamitràdi . tena svàpekùapyà 1, 4, 7, 10, sthànasthà grahàþ ripavaþ . tatra %<svasvàdhikàroktabalaü suhçdbhe pàdonamardhaü samabhe'ribhe'ïghraþ>% nãlaø . ràhonisargaripavastu %<såryaþ÷a÷àïko dharaõãsuta÷ca ràho ripuþ>% ityuktà j¤eyàþ . tatkàlikàstupràguktadi÷à j¤eyàþ ketostu %<÷ukra÷anã vipakùau>% ityuktau j¤eyau . jàtake ùaùñhasthàne %<ùaùñhe ca kùatavidviùau>% ityuktau cintanãyau . tàjake tu %<ripau màtulamàndyàricatuùpàdbandhanãvraõà>% iti nãlaø tàjakoktàþ cintanãyàþ . 8 tantrokte mantrabhede . tathàhi ùoóa÷akoùñhàtmake siddhàdicakre catu÷catuþkàùñhàdikrameõa siddhaþ, sàdhyaþ susiddhaþ aririti saüj¤à . tatràpi teùu catuþkoùñhàtmakeùu pratyekaü caturthaü koùñhamapi arisaüj¤aü tathà ca pa¤camakoùñhaü saptamakoùñhaü trayoda÷akoùñhaü ekàda÷aükoùñham dvàda÷aü pa¤cada÷aü koùñhaüùoóa÷aü ceti saptakamarisaüj¤aü tasyàrisaüj¤akatvàt tatrasthavarõà apyarisaüj¤àþ . ùoóa÷akoùñhasthavarõeùu madhye sàdhakanàmàkùaraü yatra tiùñhati tasyaiüvàditvaü prakalpya dakùiõàvartena sarbatra caturùu catuþkoùñhàtmakeùu gaõanà tathà ca prathamàdikoùñhasthàkùaràdiko mantraþ siddhàdinàmabhàk . yathà àdyakoùñhacatuùñaye prathame 1 siddhasiddhaþ 2 dvitãye siddhasàdhyaþ . tçtãye 3 siddhasusiddhaþ 4 caturthe siddhàriþ . dvitãyakoùñhacatuùke àdye sàdhyasiddhaþ dbitãye sàdhyasàdhyaþ . tçtoye sàdhyasusiddhaþ caturthe sàdhyàriþ . tçtãyakoùñhacatuùñaye àdye susiddhasiddhaþ dvitãyesusiddhasàdhyaþ . tçtãve susiddhasusiddhaþ caturthe susiddhàriþ . caturthakoùñhacatuùke àdye arisiddhaþ . dvitãye arimàdhyaþ tçtãye arisusiddhaþ caturthe aryvaririti gaõanà . etacca pradar÷anamàtramuktam kintu sarbatra yatra koùñhe sàdhakanàmàkùaraü tadàrabhyaiva gaõanà tathàca sàdhakanàbhàkùaraü yatra tiùñhati tatkoùñhasyaivàditvaü prakalpya dakùiõàbartena gaõane mantràkùaraü yatra tiùñhati tatparyantagaõanàyàü siddhàdiùoóa÷asaüj¤à tathà ca 38 pçùñhe dar÷ità'kathahacakrànusàreõa prathamàdisaüj¤à sàdhakanàmàkùàràdikalpanayaiva . tata÷ca siddhàdicakrasthakoùñhànàü prathamàdisaükhyà yà uktà sà na niyatà akathahacakra÷abde tanmålaü dç÷yam . %<arimantraü na gçhlãyàditi>% tantrama . ràj¤o viùayànantarasthe 9 nçpatau . sa ca dvàda÷aràjacakramadhye àdimåtaþ yathoktaü màgha 2, 81 ÷lokavyàkhyàyàü malliø . %<arirmitramarermitraü mitramitramataþ: param . arimitrasya mitra¤ca vijigãùoþ purasmaràþ>% pa¤ceti÷eùaþ %<pàrùõigràhastataþ pa÷càdàkrandastanantaram . àsàràvanayo÷caiva vijigoùostu pçùñhataþ>% pàrùõigràhàsàraþ àkrandàsàra÷ceti catvàra iti ÷eùaþ evaü nava bhavanti vijigãùurda÷amaþ %<are÷ca vijigãùo÷ca madhyamo bhåmyanntaraþ . anugrahe saühatayoþ samarthovyastayorbadhe . maõóalàdvahireteùàmudàsãno balàdhikaþ>% iti madhyamodàsãnàbhyàü saha dvàda÷a iti . araye sàdhu tasmai hitaü và yat . aràyyaü tatra sàdhvàdau triø %<asau yo adharàdgçhastatra santvaràyyaþ>% athaø 2, 14, 3, . 10 prerake triø ariùñuta÷abde udàø .

#<arikthabhàj># triø rikatha pitràdidàyaü na bhajate bhaja--õvi asaø saø . dàyàgràhiõi anaü÷e klãvapatitàóhau anaü÷a÷abde 143 pçùñhe'sya vivaraõam .

@<[Page 356a]>@
#<arigårta(rõa)># puø araye taddhananàya gårtaþ udyuktaþ gurã udyame kta tasya na vede natvam . ÷akrubadhàyodyukte parùadari gårtaþ såriþ çø 1, 186, 3 loke tu arigårõa itveva .

#<arità># strã arerbhàvaþ tal . ÷atrutàyàmaniùñasampàdane .

#<aritç># puø ç--antarbhåtaõyarthe tçc vede iñ . nàvike karõadhàre %<iyarti vàcamariteva nàvam>% çø 9, 95, 2, 2, 42, 1, loke tu neñ artà gantari striyàü ïãp .

#<aritra># naø çcchatyanena ç--itra . (hàli( iti khyàte 1 naukàcàlanakàùñhe . %<lolairaritrai÷caraõairivàbhitaþ>% màghaþ %<naurha và eùà svargyà yadbahiùpavamànaü tasyà çtvija eva sphyà÷càritrà÷ca>% ÷ataø bràø . 2 gamanasàdhane vàhanàdau ca %<aritraü vàü divaspçthu>% çø 1, 46, 8, %<aritraü gamanasàdhanaü nauråpam>% bhàø . %<÷atàritràü nàvamàtasthivàüsam>% çø 1, 116 . 5, %<÷atàritràü bahvaritràü yaiþ kàùñhaiþ pàr÷vatobaddhairjalàloóane satinauþ ÷ãghraü gacchati tànyaritràõi>% bhàø . aritaþ pàpàditastràyate trai--ka . pàpàdito 3 rakùake triø . %<da÷àritro manuùyaþ svarùàþ>% çø 2, 18, 1, %<da÷àritraþ aribhya pàpebhyastràyante ityaritrà grahàþ da÷asaükhyàkàgrahàyasya>% bhàø . kà÷yàø ùñha¤¤iñhau . tatsambandhini àratrikaþ tadbhavàdau ca triø ¤iùñha striyàü ïãù .

#<aridànta># puø arirdàntoyena niùñhàntatvàt vi÷eùyasyàpi paranipàtaþ . yaduvaü÷ye kùattriyabhede . %<ràme bhàraü samàsajya, yuyudhàne ca vãryavàn . akrårevipçthau càpi gade ca kçtavarmaõi . cakradeve sudeve ca sàraõe ca mahàbale . nivçtta÷atrau vikrànte bhaïgakàre vidårathe . ugrasenàtmaje kaïke ÷atadyumne ca ke÷avaþ . ràjàdhideve mçdare prasene citrake tathà . aridànte vçhaddurge ÷vaphalke sàtyakau pçthau . vçùõyandhakeùu conyaùu mukhyeùu . madhusådanaþ . gurumàsajya taü bhàra yayau dvàravatãü prati>% . iti harivaüø .

#<aridhàyam># triø aribhirã÷vareþ dhàryate dhà--asun pçø yuñ ca . ã÷varadhàrye . %<aùñàvaridhàyasogàþ>% çø 1, 126, 5, aridhàyasaþ %<aribhirã÷varaiþ dhàryamàõà>% bhàø .

#<arinandana># triø arãn ÷atrån nandayati toùayati nandaõic--lyu upaø saø . ÷atrusantoùake akçtendriyajaye vyasanàsakte .

#<arindama># triø arãn ÷atrån kàmàdãn và dàmyati damayati dama--antarbhåtaõyarthe khac mum upaø saø . paràmibhàvake 1 ÷atrutàpake 2 jitakàmàdau ca . kà÷yàø ùñha¤¤iñhau àrindamikaþ . tatsambandhini triø ùñha¤i striyàü ïãù .

#<aripra># triø ripramiti nirukte pàpanàma tannàsti yasya . pàpa rahite %<ariprà vçtrahantamàþ>% çø 8, 8, 9, %<ripramiti pàpanàma>% bhàø . %<taü vo vayaü ÷ucimaripramadya>% . çø 7, 47, 1, %<aripraü pàparahitam>% bhàø .

#<arimarda># puø ariü rogaråpaü ÷atruü mçdgàti mçda--aõ uø saø 1 kàsamardavçkùe . 2 ÷atrutàpake triø .

#<arimardana># triø ariü mçdnàti mçda--lyu--upaø saø . 1 ÷atrutàpake gàndinãputre akrårasodare ÷vaphalkasya putre yaduvaü÷ye kùattriyabhede %<÷vaphalkaþ kà÷iràjasya sutàü bhàryàmavindata . gàndinãü nàma tasyàrthe gàþ sadà pradadau pità . tasyàü jaj¤e mahàbàhuþ ÷rutavàniti vi÷rutaþ . akråro'tha mahàbhàgo yajvà vipuladakùiõaþ . upamadgustathà madgurmudara÷càrimardanaþ . arikùipastathopekùaþ ÷atrughno'thàrimardanaþ . dharmadhçgyatidharmà ca gçdhramojàntakastathà àvàhàprativàhau ca sundarã ca varàïganà>% harivaüø .

#<arimejaya># puø arimejayati kampayati eja--õic--kha÷ mum uø saø . ÷atrutàpake akrårasodare yaduvaü÷ye kùattriyabhede arimardana÷abde vivçtiþ .

#<arimeda># puø arerviñsvadirasyeva medaþ sàraþ syando'sya . (guiyàvàvalà) 1 vçkùabhede . aririva medyati råkùakùatvàt alpaü snihyati mida--ac . 2 viñkhadire . saüj¤àyàü kan . 3 kçmibhede tadgaõanàyàm %<vàhyakà picciñaþ kumbhã varcakãño'rimedakaþ>% su÷ruø .

#<arilà># strã %<ùoóa÷akale vilàsini! chandasi pratipadamante yamakavilàsini . arilà nàma payodharadhàriõi! ÷eùe niyatalaghudvayadhàriõi>% ityuktalakùaõe màtràvçttabhede .

#<ariùa># puø na iyarti malaü yasmàt ç--kiùan naø taø . 1 apànamàüsaje rogabhede . na riùyati vicchidyate riùa--ka naø taø . 2 avicchinnadhàràvarùaõe naø .

#<ariùaóaùñaka># naø ùañ ca aùñau ca dvaø tataþ parimàõàrye kan ùaóaùñakam arisvàmikaü ùaóaùñakaü ÷àkaø taø . vivàhe varjanãye yogavi÷eùe, tathàhi dampatyoþ paraspararà÷yapekùayà parasparasya rà÷eþ ùaùñhatve'ùñamatve và a÷urbha tayoþ rà÷yormitrasvàmikatve punarna doùaþ ÷atrusvàmikatve'tãva doùaþ . yathoktaü %<makaraþ karikularipuõà kanyà meùeõa saha jhaùastulayà . karkighañau vçùadhanupã vç÷cikamithune càrividhau . yadi kanyàùñame bharturbhartuþ ùaùñhe ca kanyakà . ùaóaùñakaü vijànãyàt varjitaü trida÷airapi>% jyoø taø . tatra pratiprasavaþ . %<sauhçdye hyubhayordva yorapi tayoraikàdhipatye'pi và tàràùañsu sumitramitrasukhadakùemàrthasampadyadi . ùañkàùñe navapa¤came vyayadhane yoge ca puüyoùitoþ protyàyuþsukhavçddhipuùñijananaü kàryo vivàhaþ ÷ubhaþ>% bhujaø bhãø . atyantàpadviùaye vyàsaþ . %<maitràdiyoge'pi ùaóaùñakàdau tàràvipatapratyarinaidhanàkhyàþ . varjyà vivàhe puruùoóutà hi prãtiþ parà janmasu tàrakàsu>% . tatradànamuktam tatraiva . %<ùaóaùñake gomisunaü pradeyamiti>% .

#<ariùaóvarga># puø ùaõõàü vargaþ samudàyaþ ùaóvargaþ arãõàü kàmakrodhalobhamohamadamàtsaryaråpàõàmantaþ÷atråõàü ùaóvargaþ devãbhàgavatavat viùõubhàgavatavacca sàpekùatve'pi gamakatayà saø . kàmàdiùu ùañsvàntareùa ripuùu %<kçtàriùaóvargajayena>% kiràø .

#<ariùaõya># triø na riùati hinasti riùa hiüsàyàm anyak naø taø . ahiüsake %<÷vàneva nau ariùaõyà tanånàm>% çø 2, 39, 4, %<ariùaõyàvahiüsakau ÷vànau>% bhàø .

#<ariùña># puø riùa--hisàya kartari--kta naø taø . 1 la÷une 2 nimbe . sarùapàriùñapatràbhyàü sarpiùà lavaõena ca braõi rakùàyàü su÷rutaþ . %<sumanàyà÷capatràõipañolàriùñayostatheti>% vidradhicikitsàyàü su÷rutaþ . 3 laïkànikañavartiparvatabhede 4 kàke 5 kaïke (rãñhà) iti khyàte 6 phenilaphalakavçkùe . %<ariùñakastridoùaghnograhajidgarbhapàtanaþ>% vaidyaø . 7 kçùõahate'surabhede . %<yatra ÷àlva¤camainda¤ca kaüsaü dvividameva ca ariùñaü vçùabhaü ke÷iü påtanàü daityadàrikàm . nàgaü kuvalayà pãóaü cànåraü muùñikaü tathà . daityàn mànuùadehasthàn sådayàmàsa vãryavàn>% harivaø . 8 a÷ubhe . 9 takre . 10 såtikàgçhe . %<ariùña÷abyàü paritovisarpiõà>% raghuþ tatkaraõaprakàrastu %<navame màsi såtikàgàramenàü prave÷ayet pra÷astatithyàdau tatràriùñaü bràhmaõakùatrimavai÷ya÷ådràõàü ÷vetaraktapãtakçùõeùu bhåmiprade÷eùu vinyastanyagrodhatindukabhallàtakasarùapadårvànirmitaü ÷ayyàgàraü yathàsaükhyaü tanmayaparyaïkamupaliptabhitti suvibhaktaparicchadaü pràgdvàraü dakùiõadvàraü và'ùñahastàyataücaturhastavistçtaü rakùàmaïgalasampannaü vidheyam>% su÷ruø . tatra prave÷e %<rohiõyaindavapauùõe tu svàtãvaruõayorapi . pranarvasau puùyahastadhaniùñhàsåttaràsu ca . maitre tvàùñre tathà÷vinyàü såtikàgàramàvi÷et>% niø siø tàrà uktà . etacca sambhave %<prasåti samaye pràpte sadyaeva prave÷ayet>% va÷iùñhokteþ . tacca nairçtyàü vàstubhåmaukàryam %<vàruõyàü bhojanagçhaü nairçtyàü såtikàgçham>% va÷iùñhokteþ %<da÷àhaü såtikàgàramàyudhai÷ca vi÷eùataþ . vahninà tindukàlàtaiþ pårõakumbhaiþ pradãpakaiþ . muùalena tathà dvàri varõakai÷citritena ca>% viùõaø puø 11 aniùñasåcake utpàte bhåmikampàdà ariùñe trividhotpàte itijyoø 12 aniùñasthànastheùu ravyàdigraheùu . 13 pànenàriùñakàrake madye . %<raktàriùñaü ÷oùitàjãõõaü ÷eùam>% màghaþ . %<ariùñaü laghu pàkena sarvatastu guõàdhikam . ariùñasya guõà j¤eyà vãjadravyaguõaiþ samàþ>% vaidyaø . madye pustvamapi bhàvapraø . nàsti riùñaüyato'dhikam 5 baø . 14 maraõacihne . %<rogiõo maraõaü yasmàdava÷yaü bhàvi lakùyate . tallakùaõamariùñaü syàt riùñamapyabhidhãyata>% iti puràø . naø taø . 15 ÷ubhe naø 5 vaø . 16 ÷ubhadàyake vidhàne 17 avinà÷ini ca triø . 18 valiputre daityabhede puø %<ariùño valiputra÷ca variùñho'tha ÷ilàyudhaþ>% harivaüø (kañkã) khyàtàyàü 19 kañukàyàü 20 ka÷yapapatnãbhede ca strã %<aditirditirdanu÷caiva ariùñà surasà kha÷à>% ityupakramya %<kadrurmuni÷ca ràjendra! tàsvapatyàni me ÷çõu ariùñà tu mahàsatvàn gandharvànamitaujasaþ>% harivaø riùñaü hiüsà virodhe naø taø . 21 sukhenàvasthàne naø %<martave'tho ariùñatàtaye>% tàø bràø . %<ariùñaü sukhenàvasthàna tasya tàtaye vistàràya>% bhàø . svàrthe kan . nimbàdau .

#<ariùñagàtu># ariùñaü hiüsitaü gacchati gama--tun niø àdantàde÷aþ . ahiüsitagamane . %<ariùñagàtuþsahotàsahobhariþ>% çø 5, 44, 3, %<ariùñagàturahiüsitagamanaþ>% bhàø .

#<ariùñatàti># ariùñasya karaþ vede ariùña + tàtil . sukhakaraõe %<jãvàtave na mçtyave'tho'riùñatàtaye>% çø 10, 60, 8, %<oùadhãrasmà ariùñatàtaye>% yajuø . loke tu tàyaktin . arivçvistàre %<tadatrabhavatàü niùpannà÷iùamariùñatàtimà÷àsmahe>% vãracaø . kvacidvede'pi tathà ariùña÷abde dç÷yam .

#<ariùñaduùñadhã># triø ariùñena maraõasåcakanimittena duùñà dhãrasya . àsannamaraõasåcaka--nimittena duùñamatau

#<ariùñanemi># puø 6 taø ka÷yapaputre vinatàyàþ putrabhede %<tàrkùya÷càriùñanemi÷ca garuóa÷ca mahàbalaþ . aruõa÷càruõi÷caita vinatàyàþ sutàþ smçtàþ>% hnarivaø 2 tãrthakare jinabhede ca .

#<ariùñi># strã na riùñiþ hiüsà abhàve naø taø . hiüsàbhàve . poùaü rayãõàmariùñiü tanånàm çø 2, 21, 6, . %<ariùñimahiüsàm>% bhàø .

#<ariùñuta># triø aribhiþ prerayitçbhiþ stutaü vede ùatvam . prerayitçbhiþ stute pra÷aste ràsate vi÷vagårto ariùñutaþ çø 8, 1, 22 . loke tu na ùatvam .

#<ariùñha># triø araye tiùñhate sthà--ka vede ùatvam . ÷atranà÷àyasthàtari .

#<ariha># triø arãn hanti hana--óa . 1 ÷atrunà÷ake %<harihayo'rihayogavicakùaõaþ>% raghuþ %<paurave nçpabhede>% avàcãno'pi vaidarbhãmaparàmupayeme maryadàü nàma tasyàmasya jaj¤e arihaþ, arihaþ khalvaïgàmupayeme bhàø àø paø .

#<arãóha># triø na roóhaþ lãóhaþ na àsvàditaþ lasya raþ . 1 anàsvàdite . çgvede tu óhasya lahaþ arãlhaþ ityeba . %<arãlhaü vatsam>% çø 4, 18, 10 . arãlhaü ÷atrubhiranabhibhåtamànam bhàùyokte 2 arthe ca .

#<arãhaõa># puø ariü hanti hana--ac pårvadãrghaþ . nçpabhede arãhaõena nirvçttam vu¤ . àrãhaõakam . caturarthyàm utkaràø cha . arãhaõãyaþ tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<arãhaõàdi># puø arãhaõa àdiryasya . nirvçttàrthe vihitavu¤pratyayanimitte pàõinyukte ÷abdasamåhe . sa ca gaõaþ arãhaõa, drughaõa, druhaõa, bhagala, ulanda, kiraõa, sàüparàyaõa krauùñràyaõa, auùñràyaõa, traigartàyana, maitràyaõa bhàsràyaõa, vaimatàyana . gaumatàyana, saumatàyana . sausàyana, dhaumatàyana, saumàyana, aindràyaõa, . kaundràyaõa khàóàyana, ÷àõóilyàyana, ràyaspoùa, vipatha, vipà÷a . uddaõóa, uda¤cana, khàõóavãraõa, vãraõa, ka÷akçtsna, jàmbavata ÷iü÷apà, raivata, vilva, suyaj¤a, ÷irãùa, badhira jambu khadira su÷arman, dalatç, bhalandana, khaõóu, kanala yaj¤adatta, arãhaõàdiþ .

#<aruüùikà># aråüùi marmasthànànyadhikçtya jàtà ñhan pç0, mum . kùudrarogabhede . %<samàsena catu÷catvàriü÷atkùudrarogà bhavanti .. tadyathà ajagallikà yavaprakhyà'ndhàlajã vivçtà . kacchapikà valmãkamindravçddhà panasikà pàùàõagardabho jàla gardabhaþ kakùà visphoñako'gnirohiõã cippaü kunakho'nu÷ayã vidàrikà ÷arkarà'rvudaü pàmà vicarcikà rakasà pàdadàrikà kadaramalasendraluptau dàruõako'ruüùikà palitaü masårikà yauvanapióakà padminãkaõñakã jatumaõirma÷aka÷carma kãlastilakàlako nyacchaü vyaïgaþ parivartikà'vapàñikà niruddhapaka÷aþ niruddhagudo'hipåtanaü vçùaõakacchårgudarbhraü÷a÷ceti>% .. aråüùi bahuvaktràõi bahukledàni mårdhani . kaphàsçk kçmikoprena nçõàü vidyàdaruüùikàm %<aruü ùikàhçte rakte secayennimbavàriõà>% iti ca su÷rutaþ .

#<arugõa># triø rugõaþ virodhe naø taø . svasthe roga÷ånye %<rujadarugõaü vibalasya sànum>% çø 6, 39, 2 .

#<aruc># triø nàsti ruk kàntiryasya . prakà÷ahãne malãmase %<ayaü rocayadarucorucàno'yam>% çø 6, 39, 4 ..

#<aruci># puø na ruciryatra . satyapyabhilàùe 1 bhojanàyogyatà sampàdake 1 rogabhede . na ruciþ santoùaþ naø taø . 2 santoùàbhàve %<ityaruceràha>% jagadã÷aþ . pårvodbhàvitadoùasya ÷ithilatva÷aïkayà santoùàbhàvàdityarthaþ . bhojanàdau 3 abhilàùàbhàve ca %<sannipàtakùaya÷vàsakà÷ahikkà'rucipranut>% %<syàddurvirikte kaphapittakopo dàho'rucirgauravamagnisàdaþ>% iti ca su÷rutaþ .

#<aruja># triø nàsti ruk rogo yasya . 1 roga÷ånye 2 anutpannaroge ca ko'ruk ko'rukko'ruk %<iti pra÷ne>% ghçtabhugamitabhuga÷àkabhuk so'rugityadbhañaþ %<aruk saevàpyacalo mahàü÷ca marmotthita÷càpi vivarjanãyaþ>% su÷rutaþ .

#<aruja># puø na rujati ruja--ka . (soüdàla) iti khyàte 1 vçkùe . nàsti rujà yasmàt 5 baø . 2 rogàbhàvasàdhane triø %<viùebhyaþ khalu sarbebhyaþ karõikàmarujàü sthiràm>% su÷rutaþ . 3 dànavabhede puø dànavagaõanàyàü harivaüø %<anuhràdo hari hayovaràhaþ saühàro'rujaþ>% . 6 taø . 4 roga÷ånyenãroge ca triø . %<apàkakañhinaþ sthålogranthirvartmabhavo'rujaþ>% su÷rutaþ . %<arujaü và hyataþ ÷ånamantaþ klinnaü sravatyapi>% su÷ruø .

#<aruõa># puø ç--unan . 1 sårye, 2 såryasàrathau, 3 guóe, 4 sandhyàràge 5 niþ÷abde, 6 dànavabhede 7 kuùñhabhede, 8 punnàgavçkùe . 9 avyaktaràge 10 kçùõami÷ritaraktavarõe ca 11 tadvati triø . 12 kuïkume, 13 sindåre ca naø . 14 ma¤jiùñhàyàm 15 ÷yàmàkàyàm, 16 ativiùàyàm 17 nadãbhede 18 kadambapuùpàyà¤ca strã . 19 trivçtàyàü mediø 20 indravàruõyàm 21 gu¤jàyàü ràjaniø 22 muõóatiktàyàm ca strã . tatra anårau vibhàvarã yadyaruõàya kalpate kumàø %<yàvat pratàpanidhiràkramate na bhànurahnàya tàvadaruõena tamonirastam>% raghuþ . %<tàrkùya÷càriùñanemi÷ca garuóa÷ca mahàbalaþ aüruõa÷càruõi÷caiva vinatàyàþ sutàþ smçtàþ>% hariø %<aruõogaruóabhràtà javàpuùpasamaprabhaþ . yogànà¤caiva sarveùàü sàdhyànàmadhipaþ kçtaþ>% harivaø . %<tadutpattyàdikathà anåru÷abde>% 191 uktà . sårye %<saüsçjyate sarijairaruõà÷ubhinnaiþ>% raghuþ %<ràgeõa bàlàruõakomalena>% kumàø . varõe tadvati ca %<nayanànyaruõàni ghårõayan>% kumàø %<aruõapuùpàõi phàlgunàni>% ÷ataø bràø . %<dadhat sandhyàruõavyomasphurattàrànukàriõãþ>% màghaþ . dvàda÷àdityamadhye màghamàsàdhipe 23 àdityabhede %<aruõo màghamàse vai>% àdityahçdayam vivaraõamàditya÷abde . 24 de÷abhede puø . dhåmàdiø vu¤ . àruõakaþ tadbhave triø guõavacanàt bhàve imanic aruõimà puø ùya¤ àraõyam naø . tal aruõatà strã tva aruõatvam naø . raktàdivarõe . apatye i¤ . àruõiþ jañàyau såryaputremande yame karõevaivasvatamanau sugrãve çùibhede ca . a÷vinàkumàrayoþ dviø vaø yamunàyàü tapatyàü ca strã guõavacanàt bhç÷àø abhåtatdbhàvekyaï aruõàyate aruõàyamànaþ . gauràø ïãù . 25 aruõavarõàyàü gavi strã . %<aruõyogàva uùasàsamiti>% niruktoktàyàm 26 åùàyàmapi strã . 27 mandaragiristhe sarovare tasya càruõajalatvàttathàtvam %<saràüsyathaiteùvaruõa¤ca mànasaü mahàhradaþ ÷vetajalaü yathàkramàt>% siø ÷iø . %<eteùu mandaràdiviùkambha÷aileùu>% guóakuïkumasindåràdãnà¤càruõavarõatvàttathàtvam .

#<aruõakamala># naø kçùõasarpavat nityakarmadhàø . raktotpale

#<aruõadårvà># strã kçùõasarpavat nityasamàsaþ . raktadårbàbhede, %<yadyadàrànna vindeyuþ aruõadårbà abhiùuõuyàt eùa vai somasya nyaïgo yadaruõadårvà tasmàdaruõadårvà abhiùuõuyàt yadyaruõadårvà na vindeyuþ>% ÷ataø vràø .

#<aruõapriyà># strã aruõasya priyà . såryabhàryàyàm 1 saüj¤àyàm 2 chàyàyà¤ca aruõabhàryàdayo'pyatra %<tasya bhàryà'bhavat devã saüj¤à tvàùñrã vivasvataþ>% iti . %<asahantã tu tàü chàyàü savarõàü nirmame tataþ . chàyàmayãü tu sà saj¤à, tasyà÷chàyàsamutthità . prà¤jaliþ praõatà bhåtvà chàyà saüj¤àü nare÷vara! . uvàca kiü mayà kàryaü kathayasva ÷ucismite! . sthitàsmi tava nirde÷e ÷àdhi màü varavarõini! . saüj¤ovàca . ahaü yàsyàmi bhadraüte svameva bhavanaü pituþ . tvayeha bhavane mahyaü vastavyaü nirvàcarayà . imau ca bàlakau mahyaü kanyà ceyaü sumadhyamà . saübhàvyàste na càkhyeyamidaü bhagavate kvacit . chàyovàca . àkacagrahaõà ddevi! à ÷àpànnaiva karhicit . àkhyàsyàmi mataü tubhyaü gaccha devi! yathecchayà>% . iti harivaüø . 3 pradhàkanyàbhede ca . %<suùuve'ùñau mahàbhàgà pradhà devarùipåjitàþ>% . anuvandyà manåkà¤ca anånàmaruõapriyàm anugàü subhagà¤caiva harivaüø aruõavarõaü puùpàdi priyamasya . 4 raktavarõapuùpapriye sårye puø 5 tadvarõapuùpapriyamàtre triø .

#<aruõapsu># triø aruõaþ psuþ råpaü (niru0) yasya . raktavarõaråpe %<çtàvarãmaruõapsuü vibhàtãm>% çø 5, 80, 1, %<aruõapmumaruõaråpàm>% bhàø .

#<aruõalocana># puø aruõe rakte locane yasya . 1 pàràvatapakùiõi 2 raktanetrayukte tri0

#<aruõasàrathi># puø aruõaþ garuóàgrajaþ sàrathirasya . sårye vivaraõamanåru÷abde .

#<aruõàtmaja># puø 6 taø . 1 jañàyau pakùiõi . 2 såryaputre mande 3 sàvarõe manau 4 karõe 5 sugrãve 6 yame ca 7 a÷vinokumàrayoþ dviø vaø 9 yamunayàü tapatyàü ca strã . %<trãõyapatyàni kauravya! saüj¤àyàü tapatàüvaraþ . àdityo janayàmàsa kanyàü dvau ca prajàpatã . sa ca vaivasvataþ pårbaü ÷ràddhadevaþ prajàpatiþ . yasa÷ca yamunà caiva yamajau saübhåvatuþ>% . saüj¤àyàü dvau sutau sutà ceti trãõyapatyàni . %<dvitãyàyàü tu saüj¤àyàü saüj¤eyamiti cintayan . àdityo janayàmàsa putramàtmasamaü tathà . pårbajasya manostàta! sadç÷o'yamiti prabhuþ . manurevàbhavannàmrà sàvarõa iti cocyate . dvitãyàyàü sutastasyàþ sa vij¤eyaþ ÷anai÷caraþ>% . iti sàvarõaþ ÷ani÷ca etau dvau sutau, saüj¤àyàþ chàyàkhyàyàü dvitãyàyàü savarõàyàü jàtau harivaüø . vaóavàråpadhariõyàü saüj¤àyà¤ca a÷vinãkumàrau jàtau yathà tatraiva . %<baóavàråpamàsthàya vane carati ÷àdvale . sa tathàråpamàsthàya svàü bhàryàü ÷ubhalãlayà . dadar÷a yogamàsthàya svàü bhàryàü vaóavàü tataþ . adhçthàü sarvabhåtànàü tapasà niyamena ca . baóavàvapuùà ràjaü÷carantãmakutobhayàm . so'÷varåpeõa bhagavàüstàü sukhaü samabhàvayat . maithunàya viceùñantãü, parapuruùa÷aïkayà . sà tanniravamacchukraü nàsikàyàü vivasvataþ . devau tasyàmajàyetàma÷vino bhiùajàü varau . nàsatya÷caiva dasra÷ca smçtau dvàba÷vinàviti>% . tapatã÷abde tadutpattiþ karõotprattiþ yathà %<evamuktà bahuvidhaü sàntvapårvaü vivasvatà . sà tu naicchadvaràrohà kanyà'hamiti bhàrata! . bandhupakùabhayàdbhãtà lajjayà ca ya÷asvinã . tàmarkaþ punarevedamabravãdbharatarùabha! . matprasàdànna te ràj¤i! bhavità doùa ityuta . evamuktvà sa bhagavàn kuntiràjasutàü tadà . prakà÷akartà tapanaþ sambabhåva tayà saha . tatra vãraþ samabhavat karõaþ ÷astrabhçtàü varaþ . àmuktakavacaþ ÷rãmàndevagarbhaþ ÷riyà'nvitaþ . sahajaü kavacaü bibhrat kuõóalã dyotitànanaþ . ajàyata sutaþ karõaþ sarvalokeùuvi÷rutaþ>% . bhàø àø paø . sugrãvotpattiþ sugrãva÷abde dç÷yà .

#<aruõànuja># puø aruõasyànujaþ . garuóe tasya tato'nujàtakathànåru÷abde dç÷yà .

#<aruõàvaraja># puø 6 taø . garuóe %<aruõàvarajaü ÷rãmànàruroha raõe hariþ>% harivaüø .

#<aruõita># triø aruõaü kriyate sma aruõa + kçtyarthe õic--karmaõi kta, tàrakàdiø itac và . 1 raktavarõãkçte 2 jàtalohitavarõe ca . %<stanàïgaràgàruõitàcca kandukàt>% kumàø .

#<aruõodaka># naø aruõamudakaü yasya . 1 sarovarabhede . udakasya và udàde÷e aruõodamapyatra . tacca saraþ mandaragiriråpaviùkambhaparvatastham biø puø . 2 nadãbhede strã sà ca %<mandarotsaïga ekàda÷a÷atayojanottuïgadevacåta÷irasogiri÷ãkharasthålàni phalànyamçtakalpàni patanti . teùàüvi÷ãryamàõànàmati madhurasurabhisugandhivahalàruõarasodenàruõodà nàma nadã mandaragiri÷ikharànnipatantã pårveõelàvçtamupaplàvayati>% iti bhàgavatoktasthalasthà .

#<aruõodaya># puø aruõasyàrkasya tatkiraõasyodayo yatra . %<catasro ghañikàþ pràta raruõodaya ucyate>% ityukte såryodayàt pràci caturdaõóàtmake kàle .

#<aruõodayaviddhà># strã aruõodayakàle viddhà . aruõodayakàle da÷amyà viddhàyàmekàda÷yàm . %<da÷amã÷eùasaüyuktà yadi syàdaruõodaye . vaiùõavena na kartavyaü taddinaikàda÷ãvratam>% hemàø bhaviø puø %<aruõodayaviddhà tu dvàda÷yàü pàraõà làbhe'pi vaiùõavairnopàsyà>% eø taø raghunandanaþ .

#<aruõodayasaptamã># strã aruõodayakàle puõyavi÷eùasàdhanaü saptamã . màgha÷uklasaptamyàm . %<såryagraheõa tulyà hi ÷uklà màghasya saptamã . aruõodayavelàyàü tasyàü snànaü mahàphalam . màghe màsi site pakùe saptamã koñibhàskarà . dadyàt snànàrghadànàbhyàmàyuràrogyasampadaþ . aruõodayavelàyàü ÷uklà màghasya saptamã . gaïgàyàü yadi labhyeta såryagraha÷ataiþ sameti>% tiø taø bhaviùya puø .

#<aruõopala># puø aruõa upalaþ . (cunãti) khyàte padmaràge .

#<aruntuda># triø aråüùi marmàõi tudati tuda--kha÷ mum ca . marmapãóake duþkhadàyake %<aruntadamivànàlaü navabaddhasya dantinaþ>% iti raghuþ %<nàruntudaþ syàdàrto'pi na paradrohakarmakçt>% manuþ .

#<arundhatã># strã na rundhatã . 1 rodhanàkàrikàyàü striyàm 2 vasiùñhapatnyàm saüj¤àtvàdavyutpannaþ %<anvàsitamarundhatyà svàhayeva havirbhujam>% raghuþ %<àryàpyarundhatã tatra vyàpàraü kartumarhati>% %<sàkùàdiva tapaþsiddhirbabhàse bahvarundhatã>% iti ca kumàø . sà ca kardamaprajàpateràkåtyàmutpannà bhàgaø tapasà siddhà nakùatraråpeõa saptarùisthàne sthità . 3 tannàmake nakùatrabhede tatsthitisthàna¤ca %<pràguttarata÷caite sadodayante sasàdhvãkàþ . pårbe bhàge bhagavàn marãcirapare sthito vasiùñho'smàt . tasyàïgiràstato'tristasyàsannaþ pulastya÷ca . pulahaþ kraturiti bhagavànàmannànukrameõa pårvàdyàþ . tatra vasiùñhaü munivaramupà÷ritàrundhatà sàdhvã>% vçø saüø .. vivàhakàle saiva patnyai patyà dar÷yate %<arundhatã¤ja rundhàhamasmãti>% gobhiø . %<eva¤ca saptarùi nikañavartinãü såkùmàü tàràmarundhatãü rundhàhamassãti màtramantreõa pa÷yet>% saüø taø raghuø . arundhatã yathà patyau anuraktà evamevaü tvaü mayi ityabhipràyeõa taddar÷anam . àsannamçtyava÷ca tàü na pa÷yanti yathoktam su÷rute . %<na pa÷yati sanakùatràü yastu devãmarundhatãm>% dhruvamàkà÷agaïgàü ca taü vadanti gatàyuùe 4 dakùakanyàråpe dharmasya patnãbhede . %<dadau sa da÷a gharmàya>% ityupakramya %<tàsàü nàmàni me ÷çõu>% iti coktvà . %<arundhatã vasuryàmã lajjà bhànurmarutvatã . saïkalpà ca muhårtà ca sàdhyà vi÷và ca bhàrata! . dharmapatnyo da÷a tvetà iti>% %<pçthivãviùayaü sarvamarundhatyàmajàyata ca>% harivaø . 5 jihvàyà¤ca %<arundhatãü dhruva¤caiva viùõostrãõi padàni ca . àsannamçtyurno pa÷yeccaturthaü màtçmaõóalam>% ityuktvà tatràrundhatyàdi÷abdànàü pàribhàùikatvaü dar÷itaü yathà %<arundhatã bhavejjihvà dhruvonàsàgnamucyate viùõoþ padàni bhråmadhyaü netre'gnau màtçmaõóalam>% kà÷ãkhaõóaø .

#<arundhatãjàni># puø arundhatã jàyà yasya niï samàø . vasiùñhe munau

#<arundhatãdar÷ananyàya># puø arundhatyàdar÷anamiva dar÷anaü yasya tat såcako nyàyaþ . prathamasthåladar÷anena såkùmadar÷anaråpe nyàye %<yathà'rundhatãü didar÷ayiùuþ tatsamãpasthàü sthålàü tàràmamukhyàü prathamamarundhatãti gràhayitvà tàü pratyàkhyàya pa÷càdarundhatãmeva gràhayati>% ÷àø bhàø .

#<arundhatãnàtha># puø 6 taø . vasiùñhe munau tatpatyàdayo'pyatra .

@<[Page 361a]>@
#<aruùa># triø na roùati krudhyati ruùa--ka naø taø . 1 akrodhane . %<yu¤janti vraghnamaruùaü carantaü paritasthuùaþ>% yajuø 23, 5 %<asau và àdityovraghno'ruùaþ>% iti ÷rutiþ . virodhe naø taø . 2 rocamàne . %<÷vetaü saj¤ànamaruùaü sahità>% çø 3, 1, 4, %<aruùaü rocamànam>% bhàø . ç--gatau--uùan . 3 gamana÷ãle a÷vàdau vede striyàü ïãp . %<yukùvàhyaruùã rathe>% çø 1, 14, 12, aruùãrgamana÷ãlà vaóavàþ bhàø . ruùà hiüsà naø baø . 4 hiüsàrahite %<jànanti vçùõo aruùasya ÷evam>% çø 3, 7, 5, . %<aruùasya hiüsàrahitasya>% bhàø .

#<aruù># triø nàsti ruñ yasya . 1 akrodhe . gauø ïãù . 2 uùasi strã niruø .

#<aruùka># puø arurmarmasthànaü kàyati pãóayati kai--ka . spar÷amàtreõa vraõakàrakaphalarase (bhelà) bhallàtakavçkùe .

#<aruùkara># puø aruþ karoti ña upaø saø ùatvam . spar÷amàtreõavraõakàrakaphalarase 1 bhallàtake (bhelà) 2 vraõakàrake triø %<÷uùkohyapàrghako'ruùakara÷ca>% su÷ruø . striyàü ïãp .

#<arus># puø ç--usi . 1 arke, 2 raktakhadire ca . 3 marmaõi naø . 4 vraõe, 5 kùate ca puø naø . %<arurdviùadajantasya mum>% pàø . %<arurvaiü puruùo'vacchittaþ anarurevaitadbhavati>% ÷ataø bràø . %<yaddaõóena yadiùvà yadvàruùà harasà>% athaø 5, 5, 4 . %<arurvai puruùasyàkùãti>% ÷ataø bràø ukte 6 netre ca . arus + abhåtadbhàve cvi antalopaþ dãrghaþ aråkaroti .

#<aruhà># strã na ki¤cinmlamà÷ritya rohati ruha + ka . bhåmyàmalakyàm ràjaniø . kç÷àø chaõ . àruhãyam tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<aråkùa># triø virodhe naø taø . snigdhe masçõe, %<darbhaiþ pracchvàdyatyaråkùatàyai>%, ÷ataø bràø .

#<aråkùita># triø na råkùitaþ virodhe naø taø . snigdhe masçõe, %<aråkùitaü dç÷a à råpe annam>% çø 4, 11, 1, aråkùitaü snigdham bhàø .

#<aråkùõa># triø råkùa + nan virodhe naø taø . snigdhe . %<yatte vàsaþ paridhànam--saüspar÷e'råkùõamastu te>% athaø 8, 2, 16 .

#<aråpa># triø nàsti råpamasya . 1 råpa÷ånye 2 sàükhyokte pradhàne vedàntokte 3 brahmaõi naø %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayabhiti>% kañaø uø . kutsitàrthe naø taø . 3 kutsitaråpe naø .

#<aråpahàrya># triø råpeõa na hàryaþ va÷ãkàryaþ asaø saø . saundaryàdinà ava÷ãkàrye %<aråpahàryaü madanasya nigra hàt>% kumàø .

@<[Page 361b]>@
#<aråùa># puø ç--åùan . 1 sarpavi÷eùe 2 sårye ca siø kauø .

#<are># avyaø ç--e . 1 roùàhvàne, 2 nãcasaübodhane %<àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavya iti>% na và are patyuþ kàmàyàsyàþ patiþ priyo bhavati ÷ataø bràø bahukçtvaþ pàñhaþ . tacca yàj¤avalkyena maitreyãnàmakapatnãü prati sambodhanàyoktaü tasyà÷ca svàpekùayà nyånatvàt nãcasambodhanam . 3 apakçtau, 4 asåyàyà¤ca .

#<arepas># triø nàsti repaþ pàpaü niruktoktaü yasya 1 niùpàpe %<pràpe råpã purà'repàþ>% iti màghaþ 2 nirmale ca %<arepasà tanvà ÷à÷adànà>% çø 1, 124, 5, arepasà'pàpayà nirmalayà và bhàø .

#<are're># avyaø are + vãpsàyàü dviruktiþ . nãcasaübodhanàdau . 2 sakrodhasambodhane ca %<arere ràdhàgarbhabhàrabhåta! såtàpasada! kimevamàkùipasi>% arere vàcàña! vçthà÷astragrahaõadurvidagdha! vaño iti ca veõãsaühàraþ .

#<aroka># triø ruca--dãptau gha¤ roka÷chidraü dãpti÷ca naø baø . 1 chidra÷ånye 2 dãpti÷ånye ca . %<vibhàùà ÷yàvàrokàbhyàm>% pàø bahuvrãhau etatpårvakadantasya datç . arokadan arokadantaþ . nivióadante datràde÷e striyàü ïãp .

#<aroga># triø nàsti rogo'sya . roga÷ånye %<arogàþ sarvasiddhàrthà÷caturvarùa÷atàyuùaþ>% su÷ruø . %<etadvidhànamàtiùñhedarogaþ pçthivãpatiþ>% manuþ tasya bhàvaþ ùya¤ . àrogyam . rogàbhàve naø %<àyuràyogyavijayaü dehi devi! namo'stu te>% durgàstavaþ %<àrogyaü vittasampattirgaïgàsmaraõajaü phalamiti>% puràø tal arogatà strã tva arogyatvam tatraiva naø .

#<arogaõa># triø rogo'styasya bàø matvarthena naø taø . roga÷ånya %<teùàmasi tvamuttamamanà÷ràvamarogaõam>% athaø 2, 3, 2 .

#<arogin># triø na rogã virodhe naø taø . roga÷ånye %<yàvajjãvamarogã syàt>% puràø striyàü ïãp . %<arogiõoü bhràtçmatàm>% smçtiþ .

#<arocaka># puø na rocayati prãõayati çca + õic--õvul naø taø . rogabhede yatra kvacidapi dravye bhojanàdau na prãtistàdç÷e roge sa ca su÷rutoktaþ . doùaiþ pçthak sahajacittaviparyayàcca bhaktàyaneùu hçdi càvatate pragàóham . nànne rucirbhavati taü bhiùajo vikàraü bhaktopaghàtamiha pa¤cavidhaü vadanti . hçcchålapãóanayutaü virasànanatvaü vàtàtmake bhavati liïgamarocake tu . hçddàha÷oùabahutà mukhatiktatà ca mårchà satçó bhavati pittakçte tathaiva . kaõóå gurutvakaphasaüsravasàdatandràþ ÷leùmàtmake madhuramàsyamarocake tu . sarvàtmake pavanapittakaphà bahåni råpàõyathàsya hçdaye samudãrayanti . saüràga÷okabhayaviplutacetasastu cintàkçte bhavati so'÷ucidar÷anàcca iti . %<gulmàn plãhodaraü kàlaü halãsakamarocakam>% iti su÷rutaþ .

#<arodana># naø abhàve naø taø . 1 rodanàbhàve . baø . 2 krandana÷ånye triø .

#<arodhana># naø abhàve naø taø . 1 rodhàbhàve 2 àvaraõàbhàve 3 gatirodhake vyàpàre . naø baø . 4 tacchånye triø .

#<arodhya># triø na rodhyaþ . roddhuma÷akye .

#<aropaõa># naø abhàve naø taø . 1 ropaõàbhàve naø baø . 2 ropaõa÷ånye triø .

#<aroùa># puø abhàve naø taø . 1 krodhàbhàve . naø baø . 2 krodha÷ånye triø .

#<araudra># triø na raudraþ virodhe naø taø . 1 bhãùaõabhinne saumyàkçtau 2 ràgadveùàdi÷ånye viùõau puø . %<araudraþ kuõóalã cakrã>% viùõusaø %<karma raudraü, ràga÷ca raudraþ, kopa÷ca raudraþ, trayaü yasya nàsti avàptasarvakàmatvena dveùaràgàderabhàvàdityaraudraþ>% bhàø .

#<arka># tàpe, stutau ca curàø ubhaø sakaø señ . arkayati te àrcikat ta . arkayàmàsa arkitaþ arkayitum .

#<arka># puø arca--karmaõi gha¤ kutvam . 1 sårye, 2 indre, 3 tàmre, 4 sphañike, 5 viùõau, 6 paõóite, (àkanda,) iti khyàte 7 vçkùe, (àrakha) iti khyàte 8 kvàthavi÷eùe ca . 9 arcanãye triø . %<à såryo na bhànumadbhirarkaiþ>% çø 6, 5, 6 %<arkaiþ arcanãyaiþ>% bhàø %<brahmàdibhiþ påjyamànairarcanãyatvàdarkaþ>% bhàø 10 jyeùñhe puø . lakùaõayà 11 arkàdhipe vàre 12 saptamãtithau 13 uttaraphalgunãnakùatre 14 dvàda÷asaükhyà yà¤ca tatra viùõau . %<arko vàjasanaþ ÷çïgã>% viø sahaø arkavçkùe arkaþ palà÷aþkhadiraþ iti viùõudhaø . sårye %<arkàdviniþsçtaþ pràcãü yadyàtyaharahaþ ÷a÷ã>% såryasiø %<saüparkàdarkarociùàm>% màghaþ %<spraùñuü jagatpåjyamayujya tàrkaþ>% màghaþ indre arkasodara÷abde udàø . arkasyàpatyam i¤ . àrkiþ såryaputre yamàdau, yamunàyàü, tapatyà¤ca strã aruõàtmaja÷abde vivçtiþ .

#<arkakalà># strã 6 taø . ÷àradàtilake såryasya upàsyatvenokte dvàda÷asaükhyàke pãtavarõe kàdióàntavarõabhåùite kalàbhede . tà÷ca 1 %<tapinã 2 tàpinã 3 dhåmrà 4 maroci 5 rjvàlinã 6 ruciþ . 7 suùumõà 8 bhogadà 9 vi÷và 10 bodhinã 11 dhàriõã 12 kùamà . kàdyà÷ca vasudàþ sauryo óàntà stà dvàda÷eritàþ>% %<varàbhayakarà dhyeyàþ ÷vetapãtàruõàþ kramàt>% ÷àraø tiø .

#<arkakàntà># strã arko'rkakiraõaþ kànto'nukålo yasyàþ kamakta . (huóhuóiyà) iti khyàte 1 vçkùe 6 baø . 2 såryapriyàyàm 3 saüj¤àyàü chàyàyà¤ca aruõapriyà÷abde vivçtiþ .

#<arkakùetra># naø 6 taø %<kuja÷ukrabughendvarkasaumya÷ukràvanãbhuvàm . jãvàrkibhànujejyànàü kùetràõi syurajàdayaþ>% jyotiùokte såryasvàmike siüharà÷au .

#<arkacandana># puø arkasya priyaþcandanaþ ÷àkaø taø . raktacandane

#<arkaja># puø arkàjyàyate jana--óa 5 taø . 1 yamàdau 2 tapatyàü 3 yamunàyàü ca strã 4 a÷vinãkumàrayoþ dviø baø . 5 sugrãve 6 karõe ca . aruõàtmaja÷abde vivçtiþ .

#<arkatanaya># puø 6 taø . ràdhàsute 1 karõe 2 yamàdau ca . aruõàtmaja÷abde vivçtiþ

#<arkadugdha># naø arkasya vçkùasya dugdhamiva niryàsaþ . arkavçkùaniryàse ÷vetatvena dugdhàkàre padàrthe .

#<arkanayana># puø arkonayanaü yasya . viràñpuruùe . %<såryàcandramasàvagniryasya netràõi jaj¤ire>% puràø anantabàhuü ÷a÷isåryanetram gãtà arkaiva durdar÷aü nayanamasya . 2 durda ÷alocane triø .

#<arkanàman># puø arkaü nàmayati anukålayati nama--õic kani . raktàrke vçkùe .

#<arkapatra># puø arkaþ såryaiva tãkùõaü patraü yasya . 1 arkavçkùe . arkaparõo'pyatra . 2 sunandàyàm 3 arkamålàyàü strã . 6 taø . 4 arkavçkùasya patre naø %<sa kadàcida'rkapatràõyabhakùayat kùudhàrtaþ tairbhakùitairarkapatraiþ>% bhàø àø paø %<devaràjo mayà dçùño vàrivàraõamastake . khàdayatyarkapatràõi>% vidaø muø . sapta vadarapatràõi saptàrkapatràõi ca ÷irasi nidhàyeti, sàghasaptasyàü snàne kçø taø raghuø .

#<arkaparõa># triø arka i÷a raktaü parõamasya . 1 mandàre . 6 taø 2 arkavçkùapatre naø .

#<arkapàdapa># puø arkaþ arkavçkùaiva tãkùõaþ pàdapaþ . 1 nimbe . karmadhàø . (àkanda) 2 vçkùabhede .

#<arkapuùpã># strã arkasyàrkavçkùasya puùpamiva puùpamasyàþ jàtitvàt ïãp . 2 kañumbinãvçkùe . và kap . ata ittve arkapuùpikàpyatra .

#<arkapriyà># strã arkaü prãõàti prã--ka . javàyàm . 6 taø . 1 såryapriyàyàü, 2 saüj¤àdau aruõapriyà÷abde vivçtiþ .

@<[Page 363a]>@
#<arkabandhu># puø arkasya bandhuriva . 1 gotame såryavaü÷ye bauddhabhede . tasya tatkulotpannatvàttadbandhutvam . arkasya bandhuriva prakà÷ya tvàt . 2 padme . arkabàndhavo'pyubhayatra .

#<arkabha># naø arkàkràntaü bhaü nakùatraü ÷àø taø . 1 såryàkrànte nakùatre 6 taø . tatsvàmike 2 siüharà÷au 3 uttaraphalnãnakùatre, ca .

#<arkabhaktà># strã arkasya bhaktà (huóahuóiyà) iti khyàtàyàü latàyàm . tatkiraõasaüparke eva hi tasyàþ saundaryam .

#<arkamåla># puø arkaiva sarpàõàü duùprasahaü målaü yasyàþ . (i÷eramåla) iti khyàtàyàü latàyàm .

#<arkalåùa># puø arkaiva råùa ugraþ rasya laþ . çùibhede vidàø a¤ . àrkalåùaþ tadapatye puüstrãø . striyàü ïãp .

#<arkavallabha># puø arkasya vallabhaþ samànavarõapuùpatvàt . raktapuùpa tvena arkatulyapuùpe vandhåkavçkùe . baø . 2 padme .

#<arkavivàha># puø arkavçkùasya kanyàtvena prakalpanena vivàhaþ . tçtãyavivàhasiddhyarthamarkavçkùasya kanyàtvakalpanena vihite vivàhabhede . caturthàdivivàhàrthaü tçtoye'rkaüsamudvahet . %<àdityadivase vàpi hastarkùe và ÷anai÷care . ÷ubhe dine và pårbàhõe kuryàdarkavivàhakam>% ka÷yaø . %<tçtãye strãvivà he tu saüpràpte puruùasya tu . àrkaü vivàhaü vakùyàmi ÷aunako'haü vidhànataþ>% ÷aunakaþ . tatprakàrastu vidhànapàrijàte tçtãyavivàhaprakaraõe dç÷yaþ .

#<arkavedha># puø arkasya vçkùasyeva vedho'tra . tàlã÷apatre vçkùe .

#<arkavrata># puø arkasyàràdhanàrthaü vratam . màgha÷uklasaptamyàdau kartavye arkàràdhanàrthe 1 vrate . arkasyeva vratam niyamaþ . %<sahasraguõamutsraùñumàdatte hi rasàn raviþ>% ityukteryathà raviõà lokavçddhyarthaü rasasya grahaõamevaü prajàpàlanàrthameva ràj¤à prajàbhyo yat karsya grahaõaü kriyate tàdç÷e %<aùñau màsàn yathàdityastoyaü gçhõàti ra÷mibhiþ . tathà haret karaü ràùñrànnityaümarkavrataü hi taditi>% manåkte ràj¤aþ 2 karàdànabhede .

#<arkasånu># puø 6 taø . 1 yame 2 ÷anai÷care 3 sugrãve 4 karõe 5 ÷ràddhadeve 6 a÷vinokumàrayoþ dviø vaø . 7 yamunàyàü 8 tapatyà¤ca strã

#<arkasodara># puø arkasya indrasya sodara ivopakàrakatvàt . 1 airàvate hastini 2 arkatulye durdar÷eca .

#<arkahità># strã 6 taø . 1 arkabhaktàyàü (huóhuóuóiyà) latàyàm 2 såryahitakare triø .

#<arkà÷man># puø arkasya anugataþ, a÷mà . såryakàntamaõau, sa hi såryara÷misaüparkàdujjvalati tatastasyàrkasambandhitvam . arkaiva raktaþ a÷mà . (cunã) 2 aruõopale .

#<arkin># triø arcyaüte'nena mantreõa arko'rcanahetumantraþ so'syàsti ini . arcanasàdhanamantrayukte . %<vçhadindramarkebhirarkiõaþ>% çø 1, 7, 1, %<arkiõaþ arcanahetumantropetàþ>% bhàø gàyanti tvà gàyatriõo'rcantyarkamarkiõaþ . çø 1, 10, 1, . arko'rcanamastyasya ini . 2 arcanayukte triø . %<vandasva màrutaü gaõaü tveùam apanasyumarkiõam>% çø 1, 38, 15 . arkiõam arcanopetam bhàø .

#<arkendusaïgama># puø arkaþ indu÷ca saïgacchete yatra . amàvàsyàyàü tithau taddine hi såryàcandramasorekarà÷yekàvacchedena uparyadhobhàvena sthitiþ jyotiùaprasiddhà såryàcandramasoryaþ paraþ sannirkarùaþ sà'màvàsyeti gobhilena tasyàstathàvidhatvakãrtanàt tathàtvam .

#<arkopala># puø arkasyànugataupalaþ . 1 såryakàntamaõau (cunã) padmaràge ca .

#<arkya># triø arca--karmaõi õyat kutvam . 1 arcanãye . arkasyàyam yaï . arkyaþ arkamambandhini . %<sa eùa vàrkoya eùa tapati tasyaitadannaü kyameùa candramàrkyam>% ÷ataø vràø .

#<argala># strãnaø arja--kalac nyaïkvàø kutvam . 1 kapàñamadhyastherodhake 1 kàùñhàdidaõóe, %<sasambhramendradrutapàtitàrgalà nimãlitàkùãva bhiyà'maràvatã>% kàø praø . %<puràrgalàdãrghabhujà bubhoja>% raghuþ, %<athànapoóhàrgalamapyagàramiti>% raghuþ . sapna÷atãstotrasyàdau pàñhye 2 stotravi÷eùe %<argalàü kãlakaü càdau pañhitvà kavacaü pañhet . japet sapta÷atãü pa÷càt>% matsyasåktam . 3 kallole, 4 kapàñe ca naø 5 kùudràrgale strã . gauràø ïãù svàrthekan . argalikàpyatràrthe . 6 viùkambhamàtre roghakamàtre strãnaø .. vàryargalàbhaïga iva pravçttaþ raghuþ . anugatanayamàrgàmargalàü durnayasya màghaþ .

#<argbadha># puø àragbadhaþ pçø . àragvadhe (siü dhàli) vçkùe

#<argha># målye bhvàdiø paraø sakaø señ . arghati àrghãt . ànargha . arghaþ . arghyaþ .

#<argha># puø argha--gha¤ . kreyavastugrahaõàryaü deye tulyaråpe rajatàdidravyaråpe 1 målye . %<kurbdhãrta caiùàü pratyakùamardha saüsthàpanaü nçpaþ>% %<kuryurarghaü yathàpaõyamiti>% ca manuþ arha--karaõe gha¤ nyaïkvàditvàt kutvam . 2 påjopacàre dårvàkùatàdau . sàmagairayaü sayakàraþ klãvaliïga÷ca prayoktavyaþ anyaiþ puüliïgoniryakàra÷ca . aghàya deyam yat . arghyam påjàrthe deve jalàdo arghadravyàõi ca %<àpaþ kùãraü ku÷àgra¤ca dadhi sarpiþ sataõóulam . yavaþ siddhàrthaka÷caiva aùñàïgo'rghaþ prakãrtitaþ>% kà÷ãkhaõóam . %<tamarvyamarvyàdikayàdipåråùaþ>% màghaþ %<arghyamarghyamiti vàdinaü nçpaü so'navekùya bharatàgrajo yataþ>% %<arghànupadamà÷iùamiti>% ca raghuþ .

#<arghã÷a># puø argho'styasya ini deyatvena teùu ã÷aþ . sarvadeveùu påjyatame mahàdeve .

#<arghya># triø arhyate påjyate arha--õyat--nyaïkàø kutvamarghamarhati argha + yat và . 1 påjanãye %<tamarghyamarghyàdika yàdipåruùaþ màghaþ>% . arghàya deyaü yat . 2 påjàrthaü deye jalàdau . %<tànarghyànarghyamàdàya dåràt pratyudyayau giriþ>% kumàø . %<anarghyamarghyeõa tamadrinàthaþ>% kumàø . arghaü målyamadhikamarhati yat . 3 jarutkàratapovanavçkùodbhave madhuni naø tasya bahumålyatvàttathàtvam .

#<arca># påjàyàm ubhaø bhvàdiø sakaø señ . arcati te àrcãt àrciùña . ànarca--rce %<pité÷caivàùñakàsvarcet>% manuþ . %<evaü hi sarvabhåtàni bràhmaõonityamarcati>% manuþ . %<ratnapuùpopahàreõa chàyàmànarca pàdayoþ>% raghuþ %<vçndiùñhamàrcãdvasudhàdhipànàm>% %<samãhe martumànarce tena vàcà'khilaü balam>% . %<àrcãt dvijàtãn paramàrthavindàn>% %<prànarcurarcyaü jagadarcanãyam>% %<viprànarcaüstathà stuvan>% iti ca bhaññiþ arciþ arcakaþ arcitaþ arcitavàn arcitum arcitvà .

#<arca># påjàyàü curàø ubhaø sakaø señ . arcayati te àrcicat ta . arcayàmàsa . dårasthamàrcayedenam manuþ . %<svargaukasàmarcitamarcayitvà>% kumàø .

#<arcaka># triø arcati arca--õvul . påjake %<vrahmacàrã vratã ca syàdgurudevadvijàrcakaþ>% manuþ striyàü ñàp ata ittvam .

#<arcatri># triø arca--vede bàø atri . arcanãye . %<arcatrayo ghunayo na vãràþ>% çø 6, 66, 10 . %<arcatrayaþ arcanãyàþ>% bhàø .

#<arcattrya># triø arca--bhàve--atri arcatrimarcanamarhati--yat . påjanãye . %<arcatryomaghavà nçbhyaþ>% çø 6, 24, 1 . %<arcatryaþ arcanãyaþ>% bhàø .

#<arcana># naø arca--bhàve lyuñ . påjane . ariùñaü nà÷ayet sarvaü grahaviprasuràrcanam puràø .

#<arcanà># strã cuø arca--yuc . påjàyàm . devàrcanàyàü nirataþ puràø .

#<arcanãya># triø arca + anãyar . påjanãye . %<prànarcurarcyaü jagadarcanãyama>% bhaññiþ .

@<[Page 364b]>@
#<arcà># strã arca--àdhàre aï . 1 pratimàyàm %<àbhiråpyeõa càrcàyà devaþ sànnidhyamçcchati>% tiø taø puràø . %<devàrcàmagrataþ kçtvà bràhmaõànàü vi÷eùataþ>% àø taø . bhàve'ï, . 2 påjàyàm %<lokaþ pacyamàna÷caturbhirdharmai! bràhmaõaü bhunaktyarcayà ca dànena cojyayà dayayà ca>% . ÷ataø bràø .

#<arci># strã arca--in . vahnyàdi÷ikhàyàm . %<yasyà ru÷anto arcayaþ pratibhadrà adçkùata>% çø 1, 48, 13, %<tava jyotãü ùyarcayaþ>% çø 8, 44, 17 .

#<arcita># triø arca--kta . 1 påjite %<khargaukasàmarcitamarcayitvà>% kumàø 2 viùõau puø %<arciùmànarcitaþ kumbhaþ>% viø saø . %<sarvalokàrcitairbrahmàdibhirarcitaþ>% bhàø .

#<arciràdimàrga># puø arciràdibhistadabhimànidevaiþ upalakùito màrgaþ . devayàne pathi uttaramàrge . %<te'rciùamabhisambhavanti arciùo'haþ, ahna àpåryamàõapakùam, àpåryamàõapakùàt yàn ùaóudaïïeti màsàüstàn, màsebhyaþ saüvatsaraü, saüvatsaràd àdityam, àdityàccandramasaü, candramaso vidyutaü, tatpuruùo'mànavaþ sa enàn brahma gamayatyeùa devayànaþ panthàþ>% chàø uø . %<àtivàhikàstalliïgàt>% ÷àø såtre teùàü tadabhimànidevatàparatetyuktam %<agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam tatra prayàtàþ gacchanti vrahma brahmavidojanàþ>% gãtà .

#<arciva(ma)t># triø arcirastyasya matup vede masya vaþ . dãptiyukte . %<udyannakùatramarcivat>% çø 7, 8, 91, 2, %<yatte pavitramarcivadagneþ>% çø 9, 67, 24 . loke tu arcimàn . striyàü ïãp .

#<arciùmat># puø arcirvidyate'sya matup . 1 sårye, 2 vahnau 3 upadevabhede ca %<arciùmàüstumburu÷caiva bhori÷ca vadatàüvaraþ . netàro devadevànàmete hi tapasànvitàþ>% harivaüø 4 dãpte triø . striyàü ïãp . sà ca 5 agnipuryàm . indralokamupavarõya %<etasyàdakùiõe bhàge yeyaü dç÷yeta påþ ÷ubhà . imàmarciùmatãü pa÷ya votahotrapurãü ÷ubhàm>% kà÷ãkhaø vivaraõamagniloka÷abde . 5 viùõau puø arcita÷avde udàø .

#<arcis># naø arca--isi . 1 vahnyàdeþ ÷ikhàyàü %<pradakùiõàrcirvyàjena>% %<pradakùiõàrciürhaviragniràdade>% %<àsãdàsannanirvàõapradãpàrcirivoùasi>% iti ca raghuþ 2 mayåkhe 3 vahnau ca puø %<te'rciùamabhisambhavanti arciùo'haþ>% chàø uø %<agnirjyotirahaþ ÷ukla>% iti gãtàvàkyaikavàkyatvàt arciratra vahniþ 4 dãptimàtre naø %<pra÷amàdarciùàmetadanudgãrõasuràyudham>% kumàø .

#<arcya># triø çca--stutau õyat na kutvam cuø arca--yat và . påjanãye prànarcurarcyaü jagadarcanãyam bhaññiþ .

#<arja># pratiyatne bhvàdiø paraø sakaø señ . arjati, àrjãt ànarja arjakaþ arjitaþ arjitavàn arjitvà upàrjya arjan . arjakodvyaü÷amàhàret . dàyaø smçø %<na tatputrairbhajetsàrdhamakàmaþ svayamarjitam>% manuþ . %<ànarjurnçbhujo'stràõi>% bhaññiþ .

#<arja># saüskàre curàø ubhaø sakaø señ . arjayati te àrjijat ta . %<anupaghnan pitçdravyaü ÷rameõa yadupàrjayet>% smçtiþ %<parasvànyarjayannàrãranyadãyàþ paràmç÷an>% bhaññiþ . arjayitum arjayitvà .

#<arjaka># puø arjayati rajjum arja--õvul . (vàvui) iti khyàte vçkùe, tattvaktantunà hi rajjurnirmãyate . arjanakartari triø . %<arjakodvya÷amàharet>% smçtiþ .

#<arjana># naø arja--lyuñ . 1 sampàdane svàmitvasampàdake 2 vyàpàrabhede ca . svàmitvahetava÷ca %<sapta vittàgamàþ dharmyà dàyolàbhaþ krayojayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigraha eva ca>% smçtyuktàþ %<svàmã rikthakrayasaüvibhàgàdhigameùu bràhmaõasyàdhikaü labdhaü kùatriyasya vijitaü nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoþ>% goø uktà÷ca rikthàdayaþ sàdhàraõàþ sarvavarõeùu . tatràpratibandhodàyorikthaüyathà pitràdivane putràdeþ . apratibandhodàyovibhàgo yathà patnãprabhçteþ . labdhaü pratigrahaþ bràhmaõasya tadasàdhàraõaü %<yàjanàdhyàpanapratigrahairbràhmaõodhanamamarjayediti>% ÷rutyà bràhmaõakartçkàrjanasya yàjanàdikaraõakatvaniyamanàt . kùatriyasya vijitaü vija yalabdhamasàdhàraõam . nirviùñaü bhçtiþ tacca vai÷yasya kçùigorakùàdilabdham ÷ådrasya ÷u÷råyà vetanaü ceti tayorasàdhàraõam . eva¤ca manunà %<såtànàma÷vasàrayyam>% ityàdi yaduktaü tat sarvaü teùàmasàdhàraõaü tadapi niviùña÷abdàbhidheyam mitàø ÷ådravat varõasaïkarà iti smçteþ %<÷ådràõàntu, sadharmàõaþ sarve'padhvaüsajà smçtàþ>% manåkte÷ca teùàü ÷ådradharmàtide÷àttathà . taccàrjanaü puruùàrthaü na yaj¤àrthaü tena yadyasya varõasyocitaü tadatirekeõàrjitenàpi dhanena kratusiddhiþ puruùasya paraü niyamàtikrame doùaþ iti jaiminãye liptàsåtre sthitam . mitàkùaràkçtà tasya càyamartha evaü vivçtaþ . %<yadà dravyàrjananiyamànàü kratvarthatvaü tadàniyamàrjitenaiva dravyeõa kratusidviriti na puruùasya niyamàtikramadoùaþ iti pårvapakùe siddhànte tu arjananiyamasya puruùàrthatvàt tadatikrameõàrjitenàpi dravyeõa kratusiddhirbhavati puruùasyaiva niyamàtikramàddoùa iti niyamàtikramàrjitasyàpi svatvamaïgãkçtam anyathà kratumiddhyabhàvàt . nacaitàvatà cauryàdipràptasyàpi svatvaü syàditi mantavyam . loke tatratatra svatvaprasiddhyabhàvàt vyavahàravisaü vàdàcca>% iti . eva¤ca pratigrahàdyupàyakaü svatvaü laukikameva ataeba %<sapta vittàgamàdharmyàþ>% ityanena teùàü dharmahetutvamàtramuktaü na tu bhçtiprabhçtãnàü tatrànuktànàü svatvàhetutvamapi %<arjayitçvyàpàro'rjanamiti>% dàyabhàø . %<arja svatvaü nàpàdayatãti>% mitàø . %<kaõi÷àdyarjanaü ÷ilam>% manuþ . %<arthànàmarjane duþkhamiti>% nãtiø arjadhàtoþ pratiyatnàrthakatayà vidyamànapadàrthasyaiva svatvasampàdanàrthakatvena tasya tathàtvam .

#<arjuna># puø arja--unan . svanàmakhyàte 1 vçkùe, %<so'ïgaõànniþsçtaþ kçùõaþ karùamàõa ådåkhalam . yamalàbhyàü pravçttàbhyàmarjunàbhyàü nivàritaþ . madhyànni÷cakràma tayoþ ÷i÷uþ karùannudåkhalam . tattasya karùato baddhaü tiryaggatamudåkhalam . lagnaü tàbhyàü samålàbhyàmarjunàbhyà¤cakarùa saþ . tàvarjunau kçùyamàõau tena bàlena vakùasà . samålaviñapau bhagnau sa ca madhye jahàsa vai>% iti harivaüø . %<kadambaüsarjàrjunanãpaketakã>% çtuø . 2 madhyamapàõóave ÷uddhacaritatvànmadhyamapàõóavasyàrjunatvam . %<pçthivyàü caturantàyàü varõãme durlabhaþ samaþ . karomi karma ÷uddha¤ca tena màmarjunaü viduþ>% bhàø viø paø uttaraü prati tasya svanàmavyutpattikathanam . sa ca pàõóoþ kùetre kuntyàü ÷akreõa janitaþ %<evamuktà tataþ ÷akramàjuhàva ya÷asvinã athàjagàma devendro janayàmàsa càrjunam . jàtamàtre kumàre tu vàguvàcà÷arãriõã . mahàgambhãranirghoùà nabhonàdayatãva ha . ÷çõvatàü sarvabhåtànàü teùàü cà÷ramavàsinàm . kuntãmàbhàùya vispaùñamuvàcedaü ÷ucissitàm . kàrtavãrya samaþ kunti! ÷ivatulyaparàkramaþ . eùa ÷akra ivàjayyo ya÷aste prathayiùyati . adityà viùõunà prãtiryathà'bhådabhivardhità . tathàviùõusamaþ prãtiü vardhayiùyati te'rjunaþ>% . bhàø àø paø . %<pàrthaþ karõabadhàya màrgaõagaõàn yànarjunaþ saüdaghe>% lãlàø 3 haihayàdhipe kàrtavãrye %<etassinneva kàle tu kçtavãryasutobalã . arjuno nàma tejasvã kùatriyo haihayàdhipaþ . dattàtreyaprasàdena ràjà bàhusahasravàn . cakravartã mahàtejà vipràõàmà÷vamedhike . dadau sa pçthivàü saptadvãpàü savanaparvatàm>% . harivaüø 4 karavãre, 5 mayåre, %<tçõàkhyàyàmityukteþ>% 6 tçõe 7 dhavale . 8 ÷ubhratàguõavati triø . %<aha÷ca kçùõamahararjunaü ca>% çø 6, 9, 1, arjunaü saureõa tejasà ÷uklavarõam bhàø . %<kçùõà råpàõyarjunà vi vo made vi÷và>% çø 10, 21, 3 %<he agne! tvaü kçùõà kçùõànyarjunà arjunàni ÷vetavarõàni>% bhàø %<pi÷aïgamau¤jãyujamarjunacchavim>% màghaþ . (àjani) iti khyàte 9 netrarogabhede %<ekoyaþ ÷a÷arudhiropamastu vinduþ ÷ukrastho bhavatitadarjunaü vadanti>% màdhavaþ . ephasyàmàturekasmin 10 putre mediø 11 indre %<arjunovai indroyadasya guhyaü nàma>% ÷ataø vràø . arjunasyàpatyam i¤ . àrjuniþ àbhimanyau .

#<arjunadhvaja># puü naø 6 taø . hanåmati . vivaraõaü kapidhvaja÷abde .

#<arjunapàkã># strã arjunaþ ÷vetaþ pàkaþ phalàdiþ yasyàþ ïãp . ÷vetapàkyàü latàbhede haritakyàditvàt phale jàtasyàõolup lupi prakçtivyaktivacane . arjunapàkã tatphale strã .

#<arjunã># strã gauràø ïãù . 1 åùàyàü, 2 vàhudàyàü, nadyàm 3 striyàü gavi, 4 kuññinthà¤ca .

#<arjunopama># puø arjunaþ svanàmakhyàtaþ vçkùa upamà yasya . (seguna) iti khyàte 1 ÷àkadrume, 2 mahàpatràkhyavçkùe ca .

#<arõa># puø ç--na . akàràdau 1 varõe %<pa¤càrõomanurãritaþ>% tantram . 2 gamanasvabhàve triø . %<çõorapo anavadyàrõàþ>% çø 1, 174, 2 %<arõàþ araõasvabhàvà>% bhàø %<tyaü cirdaõaü madhupaþ>% çø 5, 32, 8 %<arõaü gantàram>% bhàø . 3 jale maø %<agne! divo arõamacchà>% çø 3, 22, 3 . %<aõamambhaþ>% bhàø . arõaü jalamastyasyaar÷aø ac . 4 nadyàm strã . %<vairdhàntàmabhiùàtà arõàþ>% çø 5, 41, 14 . arõàþnadyaþ, bhàø . abhi + arda--kta ióabhàvàdi . abhyarõam . ni + ntharõam vi + vyarõam sam + samarõam abhyàsàdau naø tadvartini triø . %<kàlo'bhyarõajalàgamaþ>% iti sàø daø . %<kçùõàrõavàbhyarõacaraikahaüsaþ>% màghaþ .

#<arõava># puø arõàüsi santyasmin arõas + va salopaþ . 1 samudre . %<yàdoratnairivàrõavaþ>% raghuþ %<kçùõàrõa vàbhyarõacaraikahaüsaþ>% màghaþ 2 udakayukte triø %<tataþ samudràdarõavàt>% sandhyàmantraþ %<tiraþ samudramarõavam>% çø 1, 19, 7 . %<arõavamudakayuktam>% bhàø . arõàüsi dàtçvenàstyasya matup salopaþ . jaladàtari 3 sårye 4 indre ca %<àdityàjjàyate vçùñiþ>% gãtokteþ såryasya parjanyàghipatvàcca ÷akrasya jaladàtçtvàttathàtvam . %<sabhànurarõavo nçcakùàþ>% çø 3, 51, 2 %<÷atakratumarõavaü ÷àkiyaü naram>% 3, 3, 5, 1, 2, arõavaü parjanyàtmanodakavantam bhàø . 5 sajale ca . %<ajaekapàdanamiturarõavam>% çø 10, 66, 11 . %<brahmaloke, etàdevatàþ sçùñà asminmahatyarõave>% aiø bràø . asya samudràvàcitvena kùãràrõavaþ jalàrõavaþ lavaõàrõavaþ ityàdau àdhàratàmàtrabodhaþ .

#<arõavaja># puø arõavàt jàyate jana--óa 5 taø . 1 samudraphene ratnamàø . 2 samudrajàtamàtre triø . arõavajàtàdayo'pyatra .

#<arõavamandira># puø arõavaþ mandiramiva yasya . varuõe

#<arõavodbhava># puø udbhavatyasmàt uda + bhå--apàdàne ap arõava udbhavo'sya . 1 agnijàravçkùe 2 candre ca 3 amçte naø . 4 ÷riyàü strã .

#<arõas># naø çcchati ç--asun udake nuñ ceti, nuñ . jale . %<savarõamarõaþ kathamanyathàsya>% màghaþ . %<sindhurnapipye'rõasà>% çø 9, 107, 12 .

#<arõasa># puø arõo'styasya ar÷aø ac . 1 samudre 2 jalavati triø .

#<arõasvat># yuø arõàüsi santyasmin matup masya vaþ 1 samudre 2 jalavati triø .

#<arõoda># puø arõàüsi dadàti dà--ka . 1 meghe 2 mustake tta jaladàtari triø .

#<arõobhava># puø arõasi jale bhavati bhå--ac 7 taø . 1 ÷aïkhe 2 jalodbhavamàtre triø .

#<a(à)rtagala># puø àrtaiva galati gala--ac pçùoø và hrakhaþ . nãlajhiõñikàyàm . hrasvàbhàve àrtagala÷ca .

#<artana># naø çta--lyuñ pakùe iyaïabhàvaþ . nindàyàm .

#<arti># strã arda--ktin . 1 pãóàyàm . karaõektin . 2 dhanuùkoñyàm . %<nànnaü và¤chati no nidràmupaityartinipãóitaþ>% su÷rutaþ .

#<artikà># strã . çta--õvul . nàñyoktau jyeùñhabhaginyàm .

#<artuka># triø çta--bàø uka¤ . spardhake . %<samadvainànvindatyartyukàha bhavatnyapi hatarmadhaü samadvindati>% ÷ataø bràø .

#<artha># yàcane adaø cuø àtmaø dvikaø señ . arthayate àrtithata . arthayàmàsa . arthakaþ arthã arthitaþ arthyaþ arthanãyaþ arthayitum arthanam arthanà . arthayitvà arthayità %<suràþ sapabhyaryayitàra ete>% kumàø . %<avakà÷aü kilodanyàn ràmàyàbhyarthito dadau>% raghuþ %<aglopitvaü sthànivattvaü càdantasya prayojanam yatra tvete na vidyete tatràglopavikalpanam . tadbalàdantyadãrgha÷ca puk cetyaïkàpayatyapi>% kàmadhenåkteþ puk--dãrgha÷ca arthàpayate . sam + samarthane samamarthayate samarthana¤ca pramàõena vyavasthàpanam . ku pãóane kadàde÷aþ kadarthayate . abhi + àbhimukhyena pràrthane abhyarthanãyaþ . %<abhyarthanàbhaïgabhayena sàdhuþ>% kumàø . prati + pratikålàcaraõe pratyarthã . %<pratyarthãbhåtàmapi tàü samàdheþ>% kumàø .

#<artha># puø artha bhàvakarmàdau yayàyatham ac . 1 abhidheye 2 ÷abda÷aktyà vodhyepadàrthe ca %<tadadoùau ÷abdàrthàvanalaïkçtã punaþ kvàpi>% kàø praø àlaïkàrikamate sa ca arthastrividhaþ vàcyo lakùyovyaïgya÷ceti bhedàt . %<arthovàcya÷ca lakùya÷ca vyaïgya÷ceti tridhà mataþ . vàcyo'rtho'bhidhayà bodhyo lakùyolakùaõayà mataþ . vyaddhyovya¤janayà tàþ syustisraþ ÷abdasya ÷aktayaþ>% sàø daø . tà÷ca tattacchabde vakùyante . anyamate %<tàtparyàkhyàü vçttimàhuþ padàrthànvayabodhane . tàtparyàrthaü tadartha¤ca vàkyaü tadbodhakaüpare>% . iti tàtparya pratipàdyo'pyaparaþ arthabhedaþ . sa ca abhihitànvaya÷abde vivçtaþ . 3 dhane . tasya sarvairarthanãyatvàttathàtvam %<ajaràmaravat pràj¤ovidyàmarthàü÷ca cintayet>% %<arthasyopàrjane kle÷astato'pi parirakùaõe>% nãtiø . sacàrthastrividhaþ ÷uklaþ ÷avalaþ kçùõa÷ceti bhedàt yathà %<atha gçhà÷ramiõastrividho'rthobhavati . ÷uklaþ ÷avalo'sita÷ceti . ÷uklenàrthena yadaihikaü karoti taddevamàsàdayati . yacchabalena tanmànuùyam, yatkçùõena tattiryaktvam .. svavçttyupàrjitaü sarvaü sarveùàü ÷uklam . anantaravçttyupàttaü ÷avalam . antaritavçttyupàtta¤ca kçùõam . kramàgataü prãtidàyam pràpta¤ca saha bhàryayà . avi÷eùeõa sarveùàü dhanaü ÷uklaü prakãrtitam .. utkoca÷uklasaüpràptamavikreyasya vikraye . kçtopakàràdàpta¤ca ÷avalaü samudàhçtam .. pàr÷viükadyåtacauryàptaü pratiråpakasàhasaiþ . vyàjenopàrjitaü yacca tat kçùõaü samudàhçtam .. yathàvidhena dravyeõa yatki¤jit kurute naraþ . tathàbidhamavàpnoti sa phalaü pretyacehaca>% viùõuø såø .. 4 prayo jane iùñe . prayojana¤ca icchàviùayaþ . tacca gauõamukhyabhe dena dvividham yatra anyecchànadhãnecchà jàyate tat mukhyaü yathà sukhaü duþkhàbhàva÷ca tayoricchàyà anyecchànadhãnatvàt . sàkùàt paramparayà và tatsàdhanaü tu gauõaü tatra sukhaduþkhàbhàvecchayaiva icchodayàt gauõatvam . prabojana¤ca yadyapi nànàvidham tathàpi ÷àstrakàraiþ pràdhànyena dharmàrthakàmamokùaråpàõi catvàryevàïgãkçtàni tatraiva sarvaprayojanànàmantarbhàvàt . taeva catvàraþ ùuruùàrthàþ puruùeõeùyamàõatvàt . màükhyàsta sargàpavargàtmakaü dvividhaü puruùàrthamàhuþpuruùasya prayojanamuddi÷ya prakçteþ pravartanàt . evaü caturvidhe dvividhe và puruùàrthe matabhedena sthite teùu madhye mokùaeva paramapuruùàrthaþ %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàùàrthaþ>% sàø sçø . %<iha khalu dharmàrthakàmamokùàkhyeùu caturvidhapuruùàrtheùu mokùaeva paramapuruùàrthaü>% veø paø . duþkhàtyantanivçttiråpamukhyaprayojanasya anyecchànadhãnecchàviùayatvàt pràdhànyam . dharmàrthakàmàstu tatsàdhanàni tatràpi dharmo'rthasàdhanam arthaþ kàmasya sàdhanamityavàntarabhedaþ %<ãkùvàkåõàü duràpe'rthe tadadhãnàhi siddhayaþ>% raghuþ . %<j¤àtàrthoj¤àsambandhaþ ÷rotuü ÷rotà pravartate>% ityatràrthapadenàbhidheyaprayo janayorgrahaõam %<kasyàrthakàmau vada pãóayàmi>% %<apyarthakàmau tasyàstàü dharma eva manãùiõaþ>% raghuþ . 5 nimitte %<ato'rthànna pramàdyanti pramadàsu vipa÷citaþ>% manuþ arthàthetoþ kullåø %<artho'yamaürthàntaralabhya eva>% kumàø %<arthàntaraü kàraõàntaramiti>% malliø . nimitta¤ca kàraõanudde÷ya¤ca tatra nimittàrthena %<arthena tu nityasamàso vi÷eùyanighnatà ceti>% vàrtikokteþ nitya÷caturthãsamàsaþ . dvijàrthaü payaþ . dvijàrthà yavàgåþ . yåpàrthaü dàru . bhàùyakçtà tu yåpàrthaü dàru ityàdau vahuvrãhirapi màdhuþ svare vi÷eùa ityuktam %<anye ca bahavaþ ÷årà madarthe tyaktajãvitàþ>% gãtà %<madarthamapi karmàõi kurvannàpnoti kilviùam>% gãtà %<madarthasande÷amçõàlamantharaþ>% naiùaø . %<paralokasahàyàrthaü sarvabhåtànyapãóayan>% %<tasmàddharmaü sahàyàrthaü>% iti ca manuþ . karmaõi--ac . 6 viùaye ÷abdàdau . %<indriyàõãndriyàrthebhyaþ gãtà>% %<indriyebhyaþ paràhyarthà hyarthebhya÷ca paraü manaþ>% kaø uø . 7 j¤eyavastuni %<indriyàrthasannikarùotpannaü j¤ànaü pratyakùam>% gauø såø . atràrthaþ ghañàdivastumàtram . ràj¤a upàye 8 tantràvàpàdau arthacintà÷abde udàø 9 vastusvabhàve yathàrtham . 10 nivartanãye ma÷akàrthodhåmaþ . jyotiùokte 11 lagnàvaghidvitãyabhavane 12 prakàre . bhàve ac 13 abhilàùe 14 pràrtha ne ca karmaõi yat 15 artha nãye viùõau puø %<artho'nartho mahàkopaþ>% viø saø sukharåpatayà savvai rarthyata ityarthaþ . bhàø 16 phale . arthàya sàdhuþ arthàdanapeto và yat arthyaþ . arthàdanapete arthasàdhane ca triø . %<arthyàmarthapatirvàcama>% raghuþ . %<vàgã÷aü vàgbhirarthyàbhiþ>% kumàø .

#<arthakara># triø arthaü karoti kç--hetvàdau ña . artha hetu karmakàrake striyàü ïãp . arthakarã daõóanãtyàdividyà .

#<arthakçcchra># naø artha viùaye kçcchram . arthasya prayojanasya kçcchratàyàm kaùñasàdhyatva eva tasya tadhàtvam .

#<arthakçt># triø arthaü karoti--kç--kvip . arthakàrake .

#<arthakrama># puø 6 taø kramanirõayàya ÷ruta÷abdakramàtikrameõà÷rayaõãye prayojanànusàrikrame yathà pàñhakramamanàdçtyàgnihotrasàdhanatayà yavàgåpàkaþ pràkkriyate agnihotraråpaprayojanàdeþ yavàgåsàdhyatvàttathàtvam yathoktaü mãmàüø yatra prayojanava÷ena kramanirõayaþ sa arthakramaþ . yathà agnihotraü juhotiyavàgåüpacatãtyagnihotnahomayabàgåpàkayoþ . yavàgvà vahomasàdhanatvena tatpàkaþ prayojanava÷ena pårbamanuùñhãyate . sa càyaü pàñhakramàdvalavàn . yathàpàñhaü hyanuùñàne kramasya prayojanabàdhe'dçùñàrthatvaü syàt . nahi homànantaraü kriyamàõasya pàkasya ki¤cid dçùñaü prayojanamasti yenàrthakramabàdhena pàñhakra mastatràdidriyeta .

#<arthagata># triø arthaü gataþ . 1 arthaniùñhe arthà÷raye alaïkàrokte 2 doùabhede puø arthadoùa÷abde vivaraõam . gato'rtho'sya àhitàø và paraniø . 3 gatàrthe triø .

#<arthagaurava># naø 6 taø svalpa÷abdasyàpi arthasya gauravam . %<bhàraverarthagauravam>% udbhañaþ .

#<arthaghna># triø arthaü hanti tàcchãlyàdau ña striyàü ïãp . arthanà÷ake %<vyàdhità và'dhivettavyà hiüsràryaghnã ca sarvadà>% manuþ .

#<arthacintà># strã arthànàü tantràvàpàdãnàü cintà . ràjyàïga tantràvàpàdãnàü cintane . %<mantrã syàdarthacintàyàmarthàstantràvapàdayaþ>% sàø daø . arthacintanamapyatra naø %<mantrã sva¤cobhaya¤càpi sakhà tasyàrthacintane>% iti . sàø daø anyamatam .

#<arthajàta># naø arthànàü jàtam 6 taø . 1 artha samåhe . arthojàto'sya . 2 jàtadhane triø .

#<arthaj¤a># triø arthaü jànàti j¤à--ka . prayojanàbhij¤e .

#<arthatam># avyaø artha + tasil . 1 arthàdityarthe 2 arthànusàraõatyarthe 3 vastusvabhàvàdityarthe ca . %<arthato'pyadvayànandànatotadvaitabhànataþ>% veø sàø .

#<arthada># triø arthàn thanàni dadàti dà--ka . 1 dhadade dhanadànema toùake'dhyàpye 2 ÷iùyabhede puø . %<àcàryaputra ÷u÷råùurj¤ànadodhàrmikaþ ÷uciþ . àptaþ ÷akto'rthadaþ sàdhuradhyàpyà da÷a dharmataþ>% iti manuþ . 3 kuvere puø .

#<arthadåùaõa># naø arthànàü dåùaõaü nà÷anam . krodhajavyasanamadhye ati÷ayenàsatkarmaõi viniyogena kaùñadàyake dhananà÷anaråpe vyasanabhede . pai÷unyaü sàhasaü drohaãrùyàsåyàrtha dåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàraùyaü krodhajo'pi gaõo'ùñakaþ iti %<daõóasya pàtana¤caiva vàkpàruùyàrtha dåùaõe . krodhaje'pi gaõe vidyàt kaùñametattrikaü sadeti ca>% manuþ . %<arthadåùaõa¤ca dhanànàmapahàraþ deyànàmadàma¤ceti>% maø taø raghunandanaþ .

#<arthanà># strã artha--yuc . yàcane . %<abhyarthanà bhaïgabhayena sàdhuþ>% ku0

#<arthapati># puø arthànàü patiþ 6 taø . 1 nçpe, . %<arthyàmarthapatirvàcam>% sanaiùadhasyàrthapateþ sutàyàm %<ki¤cidvihasyàrthapatirbabhàùe>% . %<balanisådanamarthapati¤ca tam>% iti ca raghuþ . 2 kuvere ca .

#<arthaprakçti># strã arthànàü prayojanànàü prakçtiþ kàraõam . 1 prayojanahetau . %<vãjaü vinduþ patàkà ca prakarã kàryameva ca . arthaprakçtayaþ pa¤ca j¤àtvà yojyà yathàvidhi>% sàø daø ukte nàñakàïge 2 kàryaüvãjaråpapa¤cake ca .

#<arthaprayoga># puø arthànàü dhananàü prayogaþ niyogaþ . çõadànàdivçttau 1 çõadànavàõijyàdiråpe dhanavçddhyarthake vyavahàre . arthàstandràvàpàdayaþ 6 taø . 2 yathàyathaü tandràvàpàderviniyoge ca . %<arthaprayogaku÷ala>% iti amàtyalakùaõam .

#<arthapràpta># puø arthataþ vàcaka÷abdàprayoge'pi tàtparyava÷ataþ pràptaþ . vàcaka÷abdànuccàraõe'pi tàtparyava÷àtj¤àte %<arthapràpta evàtmaj¤ànavidhereva yaj¤opavãtàdiparityàgo na vidhàtavyaþ>% vçø uø bhàø .

#<arthabandha># puø arthaiþ viùayaiþ ÷abdàdibhirbandhaþ . 1 jãvasya ÷abdàdibhiþ ÷rotrasambandharåpe bandhe 2 dhanakçtabandhe ca .

#<arthabhàvanà># strã arthaniùñhà bhàvanà bhàvayiturvyàpàra utpàdanà . bhaññamatoktàyàmarthaniùñhàyàü yàgasàdhanikàyàü svargàdyutpàdanàyàü svargàdãùñaü yàgena sàdhayedityevaüråpàyàm . màvanà ca dvidhà ÷àbdã àrthã ca vivaraõaü bhàvanà÷abde .

#<arthamaryàdà># strã arthasya kàraõasya maryàdà itarasahakàreõa sàmagrãsamavadhànam . sàmagrãsamavadhàne, sàmagrãsamavaghàne hi kàryotpattirarthapràpteti tadutpàdasyàrthamaryàdàdhãnatvam .

#<arthamàtra># naø artha eva mayåraø avadhàraõàdyarthamàtra÷abdenanityasaø . 1 avadhàrite'rthe . %<bhojanàcchàdanàbhyadhikaü spanpamapyarthamàtraü na sampadyate>% iti vçø bhàø . alpàrthamàtrà ÷abdena 6 taø . 2 alpadhanàü÷e strã vçhattvàrthe ca màtrà÷abdena . 6 taø . 3 dhanavàhulye . kathaü mayàsyeyamarthamàtràhartavyà mahatã dhanamàtretyarthaþ .

#<arthavat># triø artho'styasya asannihataþ matup masyavaþ . 1 arthayukte 2 sàrthake %<arthavadadhàturapratyayaþ pràtipadikam>% pàø . 3 prayojanayukte 3 phalayukte ca apasavya upeta÷ce dàhitàgnyàvçtàrthavat . yàø smçø %<viõmåtrotsarga÷uóyàrthaü mçdàdyàdeyamarthavat>% manuþ 4 asannitadhanavati triø . sannihite tu ini arthãtyeva . sa ca vyavahàre vàdini råóhaþ %<tato'rthã lekhayet sadyaþ pratij¤àtàrthasàdhanam>% yàø smçø . striyàmubhayatra ïãp . 5 puruùe puø ràjaniø . arthamarhati arthena tulyaükriyà, arthe iva và vati . 6 arthàrhe 7 arthatulyakriyàyàm 8 arthasadç÷e à÷raye ca avyaø .

#<arthavàda># puø arthasya lakùaõayà stutyarthasya, nindàrthasya và vàdaþ bada--karaõe gha¤ . 1 pra÷aüsànãyaguõavàcake, 2 nindranãyadoùavàcake ca ÷abdavi÷eùe . bhàve gha¤i . 3 tatkathane . abhidhayà gauõyà và vçttyà bhåtamarthaü vadan svàdhyàyavidhyàpàdita prayojanavattvalàbhàya vidhimàkàïkùanarthavàdaþ arthavàdena hi rkacidvidhi÷aktiravasãdantã vidhyarthe ÷ãghraü pravartayitumuttabhyate . saca caturvidhaþ %<stutirnindà parakçtiþ puràkalpa ityarthavàdaþ>% gãø såtrokteþ . tatra stutiþ sàkùàdvidhyarthasya pra÷aüsàrthakaü vàkyaü yathà %<sarvasya jità vai devàþ sarvamajayan sarvasya vyàptyai sarvasya jityai sarvamevaitenàpnoti sarvaü jayatãtyàdi>% . aniùñasàdhanatàdvàrà vidhyarthyavartakaü vàkyam nindà . yathà %<eùa vàva prathamoyaj¤ànàü yajjyotiùñomaþ ya etenàniùñvà anyena yajate sa garte patatotyàdi>% . puruùavi÷eùaniùñhatayà kayanaü parakçtiþ parakriyà, yathà %<vapàmevàgre'bhidhàrayanti atha pçùadàjyaü taduha carakàdhyaryavaþ pçùadàjyamevàgre'bhighàrayantyagneþpràõàþ pçùadàjyamityabhidadhatãtyàdi>% aihihyamàtracaritatayà kãrtanaü puràkalpaþ . evamanye'pi arthavàdà bràhmaõaråpàþ sàmasaühitàbhàùye màdhavàcàryeüõa dar÷itàþ yathà %<heturnirvacanaü nindà pra÷aüsà saü÷ayo vidhiþ . parakçtiþ ùuràkalpoyàvadhàraõakalpanà>% iti %<tena hyannaü kriyata>% iti hetuþ %<etaddadhnodadhitvamiti>% nirvacanam . %<amedhyà bai màùà>% iti nindà %<vàyurvaikùepiùñheti>% pra÷aüsà %<tadkyacikitsan juhavànãmàhoùàmiti>% saü÷ayaþ %<yajamànena sammità audumbarã bhavatãti>% vidhiþ %<màùàneva mahyaü pacate>% iti parakçtiþ %<purà bràhmaõà abhaiùuþ>% iti puràkalpaþ . yàvato'ü÷àn pratigçhlãyàt tàvato vàruõàü÷catuùkapàlànnirvape ditiü vi÷eùàvaghàraõakalpanetyudàhçtaü ca tatraiva . laugàkùiõà tu traividhyamuktam arthavàda÷ca trividhaþ guõavàdo'nuvàdobhåtàrthavàda÷ceti taduktam .. %<guõavàdãvirodhe syàdanuvàdo'vadhàrite . bhåtàrthavàdastaddhànàdarthavàdastridhà mataþ>% .. guõavàda÷ca %<yathà siüho màõavaka>% ityàdau màõavake siühàbhedasya virodhena tadgatada÷àbhedovodhyate tena samarthatvàdiråpaü tadvçttiguõamanuvadati pratipàdayatãti guõavàdaþ anye tu %<yajamànaþ srastara>% ityàdau pratyakùàdibhiravaghàrite'rthe tamevàrthamanuvadatãtyanuvàdaþ yathà vahnirhimasya bheùajaü, %<bhåmiràvapanaü mahat såryastàpakara>% ityàhuþ . taddhànàdetadubhayàrthakatvàbhàvàt tathà caitadubhayabhinnaü bhåtaü siddhàrthaü vadatãti bhåtàrthavàdaþ iti . aya¤cànekavighaþ kvaciduktaþ, stutyartha vàdaþ phalàrthavàdaþ siddhàrthavàdaþ nindàrtha vàdaþ parakçtiþ puràkalpaþ mantra÷ceti . tatra stutyartha vàdo yathà %<vàyurvaikùepiùñhà devatà>% ityàdi .. phalàrtha yàdo yathà tarati gçtyuü tarati brahmahatyàü yo'÷vamedhena yajetetyàdiü . %<pratitiùñhanti ha vai yaetà ràtrãrupayantotyàdi>% ca yadyapyetasya parakçtàveva paryasàvanaü tathàpi phalasya vi÷eùyatayà' nabhidhànàttàdråpyeõa pçthagupanyàsaþ .. siddhàrthavàdo yathà . %<yanna duþkhena saübhinnaü na ca grastamanantaram .. abhilàùopanãtaü yat tat sukhaü svaþpadàspadamityàdi>% .. nindàrthavàdo yathà %<andhantamaste pravi÷antiye ke càtmahanojanà>% ityàdi .. parakçtiþ parakçtyabhidhànaü parakriyoktiþ . eva¤ca laugàkùibhàskaroktasya virodhenànuvàdaþ syàdityàdi kàrikoktasya traividhyasya madhye stutyarthavàdasyaivàvàntarabhedena tasya saptavidhatvamiti bhedaþ . 3 granthatàtparyàvadhàraõàrthe liïgaùañkàntargate liïgabhede ca . upakramopasaühàràvabhyàso'pårbatà phalam . arthavàdopapattã ca hetustàtparyanirõaye iti veø sàø yathà %<uta tamàde÷amapràkùo>% yenà÷rutaü ÷rutam . ityàdinà'dvitãyavastunaþ pra÷aüsanam chàø uø bhàø uktam .

#<arthavij¤àna># naø 6 taø ÷u÷råùàdyaùñavidhàyuktadhãguõàntargate guõabhede heø .

#<arthavid># triø arthaü kàryaü vetti viña--kvip . kàryàbhij¤e %<vivakùitàmarthavidastatkùaõaü pratisaühçtàm>% màghaþ .

#<arthaviprakarùa># puø arthasya arthabodhasya viprakarùaþ bodhanasya vilambenotpàdanam . pårvapårvamapekùya uttarottarasya vilambenàrthabodhane ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàye pàradaurbalyamarthaviprakarùàt jaiø såø . tayàhi anapekùaravaråpàyàþ dvitãyàdi÷ruteþ arthaprakà÷anasàmarthyaråpaliïgàpekùayà ÷ãghràrthabodhakatvam iti tasyàþ sarvataþ pràba lyam evaü liïkasya vàkyàdyapekùayà ÷ãrghàrthopasthàpakatayà balavattvam . vivçtiþ balàbalàdhikaraõa÷abde .

#<arthavyayaj¤a># triø arthasya dhanasya vyayaü tatprakàraü jànàti j¤à--ka . kiü dhanaü, kathaü, kutra, kiyat, kasmai và vyayitavyamiti vi÷eùàbhij¤e .

#<arthavyàpà÷raya># puø arthasya prayojanasya vyapà÷rayaþ . 1 prayojanasambandhe 2 amidheyà÷raye . baø . 3 saprayojane triø .

#<artha÷àstra># naø arthasya bhåmidhanàdeþ pràpakaü ÷àstraü ÷àkaø taø . 1 nãti÷àstre, abhicàràdikarmapratipàdake 2 ÷àstre ca . %<artha÷àstràttu balavat dharma÷àstramiti sthitiþ>% yàø smçø vivçtametanmitàkùaràyàm yadyapi samànakartçkatayà artha÷àstradharma ÷àstrayoþ svaråpagato vi÷eùonàsti tathàpi prameyasya dharmasya pràùñànyàdarthasya càpràdhànyàóvarma÷àstraü balavadityabhipràyaþ dharmasya ca pràdhànyaü ÷àstràdau dar÷itantasmàddharma÷àstràrtha÷àstrayorvirodhe artha÷àstrasya vàdha eva . %<gururvà vàlavçddhau và bràhmaõaü và bahu÷rutam . àtatàyinamàyàntaü hanyàdevàvicàrayan . nàtatàyivadhe doùohanturbhavati ka÷cana . pracchannaü và prakà÷aü và manyustaü manyumçcchati>% tathà %<àtatàyina màyàntamapi vedàntagaü raõe . jighàüsanta¤jighàüsãyànna tena vrakùmahà bhavet>% ityàdyartha÷àstram . %<iyaü vi÷uddhirudità pramàpyàkàmatodvijam sakàmato vrakùmabadhe niùkçtirna vidhãyate>% ityàdi dharma÷àstrantayorviroghe dharma÷àstraü balavaditi yukta mityanyamatamuktvà . %<hiraõyabhåmilàbhebhyomitralabdhirvarà vataþ . ato yatetatat pràptau>% ityartha ÷àstram . %<dharma÷àstrànusàreõa krodhalobhavivarjitaþ>% iti dharma÷àstram . tayoþ kvacidviùaye virodho bhavati yathà catuùpàdvyavahàre pravartamàne ekasya jaye'vadhàryamàõe dharmànumaraõam na mitralàbhaþ . anyasya tu jaye mitralabdhirnadharma--÷àstramanusçtambhavati tatràrtha÷àstràddharma÷àstraü balavat ataeva %<dharmàrthasannipàte arthagràhiõa etadeveti>% pràya÷cittasya gurutvandar÷itamàpastavena iti .

#<artha÷auca># arthànàü tadupàyànàü ÷aucam tadarjane ÷uddhiþ . anyàyena dhanopàrjanaparihàreõa arthàrjana÷uddhau %<sarveùàmeva ÷aucànàmartha÷aucaü paraü smçtamiti>% manuþ .

#<arthasaügraha># puø 6 taø . dhanasa¤caye .

#<arthasaüsthàna># naø arthànàü dhanànàü saüsthànaü sthitiryasmàt sam + sthà--apàdàne lyuñ và . 1 dhanopàrjanasàdhana pratigrahàdau . 2 bhave lyuñ 6 taø . 1 arthasthitau .

#<arthasa¤caya># puø arthànàü dhanànàü sa¤cayaþ saügrahaþ samudàya÷ca . 1 dhanasaügrahe . %<kude÷amàsàdya kuto'rthasa¤cayaþ>% iti nãtiø . 2 dhanasamåhe ca .

#<arthasamàja># puø arthànàü kàraõànàü và samàjaþ samåhaþ . 1 bahuvidhàrthasamåhe 2 kàraõasamåhe ca . %<arthasamàjagrastatvàt nãlaghañatvàdikam na kasyacit kàryatàvacchedakamiti>% gadàø . tathàhi ghañatvaü daõóàdeþ kàryatàvacchedakam . nãlatvantu nãlakapàlasyeti bhinnabhinnakàraõasyaiva tattatkàryatàvacchedakam tathàca nãlaghañatvaü na kasyàpyekasya kàraõasya kàryatàvacchedakam nãlaghañatvasya nànà kàraõasyaiva kàryatàvacchedakatvàt eva¤ca tasya kàraõasamàjagrastatvàt na kasyàpi kàryatàvacchedakatvam . evamanyadapyudàhàryam . 3 dhanasamåhe ca .

#<arthasamàhàra># puø 6 taø . 1 dhanasaügrahe samyagupàyenàrjane te ca upàyàþ %<sapta vittà÷amà dharmyà dàyolàbhaþ krayojayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigrahaeva ceti>% smçtyuktàþ sàdhàraõàþ bràhmaõasyàdhikaü labdhaü kùatriyasya vijitaü nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoþ gauø uktàþ yàjanàdhyàpanapratigrahairbràhmaõodhanamarjayediti÷rutyuktà÷ca bràhmaõàdeþ yathàyatham asàdhàraõàþ j¤eyàþ . 2 dhanasamåhe ca .

#<arthasambandha># puø arthasya dhanasya vàcyàdyarthasya và sambandhaþ . 1 dhanasambandhe vàcyàdyarthasambandhe . 2 dhanasambandhaprayojakà÷ca apatitaputratvàdayaþ ÷àstrãyàþ krayàdaya÷ca laukikàþ .

#<arthasiddha># arthàt arthànvayavi÷eùàt siddhaþ . ÷abdàdinà'bodhane'pi anvayavalalabhye padàrthe yathà ghañamànayeti vàkye ghañasya chidretaratvamanvayabalalabhyaü na ca tatra ÷abda÷aktyàdyapekùà . tathà ca ÷àbdabodhe yogyatàj¤ànasya hetutayà chidreta raghañaeva jalàharaõaprayojakatvàvadhàraõena tatraiva pravçttirne taraghañàdau evamanyatràpi . arthaþ prayojanaü dhanaü và siddho'sya paraniø . 2 siddhàrthe siddhaprayojane 3 svataþ siddhadhane ca triø .

@<[Page 371a]>@
#<arthasiddhi># strã arthataþ yogyànvayava÷àt siddhiþ . 1 apadà rthasya tàtparyavidhayà siddhau . 6 taø . 2 dhanasiddhvau .

#<arthahara># triø arthàn dhanàni harati tàcchãlyàdau ña striyàü ïãp . parakãyaghanaharaõa÷ãle cauràdau .

#<arthahãna># triø arthena dhanena hãnaþ . 1 dhanahãne daridre . 2 vàcyàrthahãne ca .

#<arthàgama># puø arthasya àgamaþ . 1 àye . arthàgamonityamarogità ca nãtiø . artha àgamamyate'nena karaõe gha¤ . 2 dhanàrjanopàye krayàdau . 3 vàcyàdyarthàpatane ca %<daõóà påpikayànyàrthàgamo'rthàpattiriùyate>% sàø daø .

#<arthàntara># naø anyo'rthaþ arthàntaraü mayåraø taø . 1 anyàrthe, %<buddhirupalabdhirj¤ànamityanarthàntaramiti>% sàükhyam . nyàyamate udde÷yasiddhyarthaü prayukte ÷abdasàmaryàdanudde÷yasiddhyanukåle 2 vàkye . tasya prativàdinodbhàvane vàdinigrahaþ . %<pratij¤àhàniþ pratij¤àntaraü pratij¤àvirodhaþ pratij¤àsaünyàsohetvantaramarthàtvaraü phalamityàdi>% gauø såtreõa nigrahasthànànyaktvà %<prakçtàdarthàdasambandhàrtho'rthàntaramiti>% lakùitam . prakçtàt prakçtopayuktàt lyallope pa¤camã tena prakçtopayuktamarthamupekùyàsambandhàrthàbhidhànamarthàntaraü prakçtànàkàïkùitàbhidhànamiti phalitàrthaþ yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàt ityuktvà ÷abdoguõaþ sa càkà÷asyetyàdyuktiþ nyàø vçttiþ . ÷abdasyànityatvasàdhane pravçttetasya guõatvasyàkà÷avçttitvasyacasàdhane prakçtopayogitvaü nàstãti tasya tathàtvam . vivaraõaü nigrahasthàna÷abde . artha÷abdasya kàraõaparatve 3 kàraõàntare %<artho'yamarthàntaralabhya eva>% kumàø %<arthàntareõa kàraõàntareõa labhya>% iti malliø .

#<arthàntaranyàsa># puø arthàntaraü nyàsyate'tra . arthàlaïkàrabhede %<sàmanyaü và vi÷eùeõa vi÷eùastena và yadi . kàrya¤ca kàraõenedaü kàryeõa ca samarthyate .. sàdharmyeõetareõàrthàntaranyàso'ùñadhà tataþ>% . krameõodàharaõàni . %<vçhatsahàyaþkàryàntaü kùodãyànapi gacchati . sambhåyàmbhodhimabhyeti mahànadyà nagàpagà>% .. atra dvitãyàrdhagataþ sàmànyo'rthaþ sopapattikaþ kriyate . %<yàvadarthapadàü vàcamevamàdhàya màdhavaþ . viraràma mahãyàüsaþ prakçtyà mitabhàùiõaþ>% atra sàmànyena vi÷eùasamarthanam . %<pçthvi! sthirà bhava bhujaïgama! dhàrayainàü tvaü kårmaràja! tadidaü dvitãyaü dadhãthàþ . dikku¤jaràþ! kuruta tattritaye didhãrùàmàryaþ karoti harakàrmukamàtatajyam>% atràtatajyàkaraõaü pçthvãsthairyàdeþ kàryasya samarthakam . %<sahasà vidadhàta na kriyàmavivekaþ paramàpadàü padam . vivçõate hi vimçùyakàriõaü guõalubdhàþ svayameva sampadaþ>% ityàdau sampadvaraõaü kàryaü sahasà vidhànàbhàvasya vimçùyakàritvaråpasya kàraõasya samarthakam . etàni sàdharmye udàharaõàni vaidharmye yathà %<itthamàràdhyamàno'pi kli÷nàti bhuvana trayam . ÷àmyet pratyapakàreõa nopakàreõa durjanaþ>% .. atra samànyaü vi÷eùasya samarthakam . %<sahasà vidadhãteti>% atra sahasà vidhànàbhàvasyàpatpadatvaü viruddhaü kàryaü samarthakam sàø daø .

#<arthàpatti># strã arthasya anuktàrthasya àpattiþ siddhiþ . ÷abdenànupasthàpitàrthasyasiddhiråpe mãmàüsakokte 1 pramitibhede . yathà pãnodevadattodivà na bhuïïkte ityàdau pãnatvavi÷iùñasya devadattasya ràtribhojitvaråpàrthasya ÷abdànuktasyàpi siddhiþ . arthasyàpattiryataþ . 2 tatsàdhane ca yathoktaü veø paø . %<tatropapàdyaj¤ànenopapàdakakalpanamarthàpattiþ . tatropapàdyaj¤ànaü karaõam upapàdakaj¤ànaü phalam . yena vinà yadanupapannaü tattatropapàdyam yasyàbhàve yasyànupapattiþ tattatropapàdakaü yathà ràtribhojanena vinà divàabhu¤jànasya pãnatvamanupapannamiti tàdç÷aü pãnatvamupapàdyaü yathà và ràtribhojanasyàbhàve tàdç÷apãnatvasyànupapattiriti ràtribhojanamupapàdakaü ràtribhojanakalpanàråpàyàü pramitau, artha syàpattiþ kalpaneti ùaùñhãsamàsenàrthàpatti÷abdovattaüte . kalpanàkaraõepãnatvàdij¤àne tu artha syàpattiþ kalpanà yasmàditi vahubrãhisamàsena vartate iti phalakaraõayo rubhayostatprayogaþ . naceyamarthàttiranumàne'ntarbhavitumarhati anvayavyàptyaj¤ànenànvayiùvanantarbhàvàt . vyatirekiõa÷cànumàpakatvaü pràgeva nirastam ataevàrthàpattisthale'numãnomãti nànuvyavasàyaþ kintvanenedaü kalpayàmãti>% . %<advaitàgamanàsãre sàdhusà dhunvatã paràn . sevàmevàrjayatyarthàpattipattiparamparà>% khaø khàø . sàükhyàdibhi÷caneyaü pramàõàntaramapi tu anumàne'ntarbhavatãtyuktam yathà %<evamarthàpattirapi na pramàõàntaraü tathàhi jãvata÷caitrasya gçhàbhàvadar÷anena bahirbhàvasyàdçùñasya kalpanamarthàpattirabhimatà vçddhànàü sàpyanumànameva . yadà khalu vyàpakaþ sannekatra nàsti tadànyatràsti, yadà vyàpakaekatràsti tadànyatra nàstãti sukaraþ sva÷arãre eva vyàptigrahaþ . tathàca sati gçhàbhàvadar÷anena liïgena bahirbhàvadar÷anamanumànameva . na ca caitrasya kvacitsattvena gçhàbhàvaþ ÷akyo'pahnotuü yenàsiddhogçhàbhàvo bahirbhàve na hetuþ syàt . na ca gçhàbhàvena và sattvamapahnåyate yena sattvamevànupapadyamànamàtmanaþ sattàü bahiravasthàpayet tathàhi caitrasya gçhàsattvena sattvamàtraü và virudhyate, gçhasattvaü và? na tàvadyatra kvacana sattvasyàsti virodho gçhàsattvena, bhinnaviùayatvàt . de÷asàmànyena gçhavi÷eùàkùepo'pi pàkùika iti samànaviùayakatayà virogha iti cenna pramàõani÷citasya gçhe'sattvasya pàkùikatayà sàü÷ayikena gçhasattvena pratikùepàtogàt . nàpi pramàõani÷citogçhàbhàvaþ pàkùikamasya gçhasattvaü pratikùipan sattvamàtramapi pratikùeptuü sàü÷ayikatvaü vàpanetåmarhatãti yuktaü gçhàvacchinne na caitràbhàvena gçhasattvaü virudvatvàt pratikùipyate na tu sattvamàtraü tasya tatraudàsãnyàt . tasmàt gçhàbhàvena liïgena matã bahirbhàvo'numãvata iti yuktam . etena viruddhayoþ pramàõayorviùayavyavasthayà avirodhàpàdanamarthàpatterviùayaiti paràstam avacchinnànavacchinnayorvirodhàbhàvàt . udàharaõàntaràõi càrthàpatte revamevànumàne'ntarbhàvanãyànãti>% sàü kauø . vyàkhyàta¤caitadasmàbhistaññãkàyàü yathà vyàpakasya de÷avi÷eùe'sthitàvapi de÷àntare sattvamavagamyate ityàha vyàpakaþ sannityàdi . san sattvà÷rayaþ . vyàpakaþ sattvavyàpakaþ, tathà ca . san caitro vahirasti gçhe'sthitatvàtsvaerãravadityanumànàdevàrthàpatti--viùaya--siddhiriti bhàvaþ . sattvà÷rayasya sataþ pakùãkaraõàt sattvàsattvayo÷va virodhitayà sattvapratiruddhaþ kathaü gçhe'sattvaråpo hitustiùñhet tathàca svaråpàsiddhahetunà kathaü bahiþsattvaråpasàdhyasiddhiriti à÷aïkya samàdhatte na ca caitrasyetyàdinà . gçhàbhàvaþ gçhàsattvam bahirbhàvaþ bahiþsattvam . nanu gçhe'sattvavataþ kathaü sattvà÷rayatà sattvàsattvayorvirodhitvàttathà cà÷nayàsiddhirityà÷aïkya samàdhatte na ca mçhàbhàvenaiti gçhàsattvemetyarthaþ . gçhàsattvasya gçhasattvaü pratyeva virodhità na tu sattvasàmànyaü pratãti samarthayituü vikalpayati tathàhi caitrastheti . nanu sattvamà÷rayamàmànyamàkùipat de÷amàmànyamevàkùipati de÷asàmànyamàkùipatà ca tena tanmadhyavartinogçharåpade÷asyàpi samàkùepàt mçhasyàpi pàkùikasattvalàbhena tena saha gçhàsattvasya viroghitvàt punaþ svaråpàsiddhirityà÷aïkate de÷asàmànyeneti àkùipyamàõenetyàdistaghàca sàmànyade÷àkùepeõaivavi÷eùade÷asyàpyàkùepaiti bhàvaþ . parihariti neti . pàkùikatayà pakùe pràptatayà . sàü÷ayikena saü÷ayamàpannena . sàmànyaviùayaü sattàvàkyaü %<gçhaüviùayaü na veti>% saü÷ayamàtralabdhenagçhasattvena pratikùepàyogàt tastha durbalatayà pratibandhakatvànaucityàt . pramàõani÷citasya pràtyakùikasya gçhàsattvasya gçhasattvaü pratyeva pratibandhakatvaü na tu sattvasàmànyaü pratãti vyavasthàpayannàha nàpi pramàõeti . asya caitrasya . pratikùipan pratirunghan . pratikùeptuü pratiroddhumarhatãtyagreõànvayaþ . sàü÷ayikatvaü saü÷ayamàpannatvam . etasya ca sattvamàtrasyetyàdiþ . apanetumapavàrayitum . viùayavi÷eùe eva virodhitvamityupasaüharati yuktamityàdinà etàvatà prabandhena vyavasthàpivamarthaü nigamayannàha tasmàditi . gçhàsattvapramàõaü pratyakùaü, sattvasàmànyapramàõamanumànametayorviùayavi÷eùe vyavasthàpanenàvirodhàpàdanam samàve÷anamityevàrthàpatteþ phalaü tat nirasyati eteneti . vakùyamàõahetunetyarthaþ paràstamityagreõàsyànvayaþ . virodhàbhàve hetuü vadan nirasanahetuü dyotayati avacchinnetyàdi gçhàvacchinnasattvaü pratyakùaviùayaþ, gçhànavacchinnasattvamanumànaviùaya ityekaviùayatvàbhàvena--virodhàbhàvàt virodhasyaiba tatràsadbhàvàt arthàpattyà kiü samàdhàsyate iti bhàvaþ . 3 arthàlaïkàrabhede %<daõóàpåpikayànyàrthàgamo'rthàpattiriùyate>% sàø daø . %<måùikeõa daõóo bhakùita>% ityanena tatsahacaritamapåpabhakùaõamarthàdàyàtaü bhavati ityeùa nyàyo daõóàpåpikà . atra ca kvacit pràkaraõikàdarthàdapràkaraõikasyàrthasyàpatanaü kvacidapràkaraõikàrthàt pràkaraõikàrthasyeti dvau bhedau . krameõodàharaõe . %<hàro'yaü hariõàkùãõàü luñhati stanamaõóale . muktànàmapyavastheyaü ke vayaü smarakiïkaràþ>% . vilalàpa savàùpagadgadaü sahajàmapyavahàya dhãratàm . abhitaptamayo'pi màrdavaü bhajate kaiva kathà ÷arãriõàm .. %<yadakãrtitamarthàdàpadyate sàrthàpattiþ>% iti su÷rutokte 4 tantrayuktibhede ca .

#<arthika># puø arthayate ityarthã yàcakaþ kutsitàrthã kan . nidràgatançpàderjàgaraõàrthaü niyukte stutipàñhakàdau .

#<arthita># triø artha--gauõe karmaõi kta . 1 yàcite yasya sakà÷àt yàcyate sma tasmin . %<avakà÷aü kilodanvàn ràmàyàbhyarthitodadau>% raghuþ . tasyàvivakùàyàü mukhye karmaõi kta . yàcanàkarmaõi 2 padàrthe yadvastu kasyacit samãpe yàcyatesma tasmin . arthino yàcakasya bhàvaþ tal . 3 yàc¤àyàü strã . %<na vyahanyata kadàcidarthità>% raghuþ . yàc¤àyàstu vyàghàtaþ yàc¤àphalàlàbha eva bhavati . %<yadyarthi tà tu dàraiþsyàt klãvàdãnàü katha¤cana>% manuþ . 4 kàmanàyà¤ca .

#<arthin># triø artha + astyarthe ini . 1 yàcake, 2 sevake, asannihitadhane 3 dhanasvàmini . %<naikùatàrthinamavaj¤ayà muhuþ>% %<÷àtravàdiva paràïmukho'rthina>% iti ca màghaþ %<yathàkàmàrcitàrthinàm>% %<tataþ samànãya sa mànitàrthã>% iti ca raghuþ . 4 kàryàrthini %<tato'rthã lekhayet sadyaþ pratij¤àtàrthasàdhanam>% yàø smçø . %<sa dharmasthasakhaþ ÷a÷vad arthipratyarthinàü svayam>% raghuþ striyàü ïãp . %<kàntàrthinã tu yà yàti>% ityamaraþ sannihitadhane tu arthavànityeva .

#<arthisàt># avyaø arthibhyodeyamadhãnaü karoti arthin + sàti . yàcakàdhãnatayà kçte deye . %<vibhajya merurna yadarthisàtkçtaþ>% naiùadham . kçbhvastyàdiyogaevàsya sàdhutà .

#<arthe># avya0--ke . sàkùàø . aryekçtya arthekçtvà ityarthe asàrthakaü sàrthakaü sàmpàdyetyarthegaõaratne tu %<vikalpane prabhçtãnàmedantatvaü lavaõàdãnà¤ca màntatvaü gaõapàñhasàmarthyàdeva yadvà saptamãpratiråpakam dvitãyà pratiråpaka¤ca nipàtanàt>% ityuktam . tathàca 2 artha÷abdàrthe ca .

#<arthopamà># strã arthena natu ÷abdena uktà upamà . luptomà bhede . vivaraõamupamà÷abde .

#<arthopakùepaka># puø arthàn prayojanàni upakùipati upa + kùipaõvul . nàñakàïgabhede viùkambhakàdipa¤cake %<arthopakùepakàþ pa¤ca viùkambhakaprave÷akau . cålikàïkàvatàro'tha syàdaïkamukhamityapi>% sàø daø .

#<arthya># triø arthàt prayojanàdanapetaþ yat . sàrthake saprayojane %<vàgã÷aü vàgbhirarthyàbhiþ praõipatyopatasthire>% kumàø . %<arthyàmarthapatirvàcam>% raghuþ . %<stutyaüstutibhirarthyàbhiþ>% raghuþ . 2 paõóite puø . arthasya bhàvaþ yat . 3 vastusvabhàve . arthàdàgataþ . 4 nyàyye . artha--karmaõi yat . 5 yàcanàkarmaõi arthanãye . arthàya sàdhuþ yat . 6 arthasàdhane triø .

#<arda># pãóane bhvàdiø ubhaø sakaø señ . ardati te àrdãt àrdiùña . %<rakùaþsahasràõi caturda÷àrdãt>% raghuþ . ànarda ardakaþ ardã arditvà arditaþ . ati--atipãóane . atyarditaþ abhi + àbhimukhena pãóane . %<abhe÷vàvidårye>% pàø ukteþ sàmãpye ca abhyarõaþ samãpavartã %<kàlobhyarõa jalàgamaþ>% sàø daø . anyatra abhyadditaþ . nis + nir  + và--bhç÷apãóane . %<so'syàyaü paràïeva pràõo nirardati>% ÷ataø vràø . vi + vi÷eùeõa pãóane %<tad yà årmã vyardataþ pa÷au và puruùe và>% ÷ataø vràø . sam + samarõaþ ni + nyarõaþ vi + vyarõaþ .

#<arda># yàcane, gatau, sakaø pãóàyàü akaø bhvàdiø paraø señ . ardati àrdãt . yàcane %<÷aradghanaü nàrdati càtako'pãti>% raghuþ .

#<arda># badhe curàø ubhayaø sakaø señ . ardayati te àrdidat ta . %<yenàrdidat daityapuraü pinàkã>% bhaññiþ . %<avyarõo girikåñàbhànabhyarõànàrdidat drutam>% bhaññiþ . sam + samyakpãóane %<yantàramasya sahasà tribhirvàõaiþ samàrdayat>% bhàø vaø paø prati + pratiråpapãóane yasya yatkartçkaü pãóanaü tenaiva punastasya pãóane %<pratyardhayata saükruddho ràghavaþ punaràhave>% ràmàø .

#<ardana># naø arda--lyuñ . 1 gatau 2 pãóàyàü 3 badhe 4 vàcane ca .

#<ardanà># strã cuø arda--bhàve yuc . 1 hiüsàyàü badhe .

#<ardita># triø arda--kta . 1 pãóite, 2 gate, 3 yàcite ca . 4 rogabhedenaø %<ardayitvà'nilovaktramarditaü janayatyataþ . vakrãbhavati vaktràrdhaü grãvà càpyapavartate . ÷ira÷calati vàksaïgo netràdãnà¤ca vaikçtam . grãvàcivukadantànàü tasmin pàr÷ve tu vedanà . yasyàgrajo romaharùo vepathurnetramàvilam . vàyurårdhaü tvaci svàpastodomanyàhanugrahaþ . tamarditamiti pràhurvyàdhiü vyàdhivi÷àradàþ . kùãõasyà nimiùàkùasya prasaktàvyaktabhàùiõaþ . na sidhyatyarditaü vàóhaü trivarùaü vepanasya ca>% . iti su÷ruø . %<kùayakàsa÷vàsa vraõà r÷o'rditàpaham>% . %<hanumokùamadhãmanthamardita¤ca sudàruõam>% iti ca su÷ru0!

#<arditin># triø arditamastyasya ini . netràdirogabhedayukte %<arditã karõa÷ålã ca dantarogãca mànavaþ>% su÷ruø .

#<ardha># puø çdha--vçddhau bhàvàdau dha¤ . 1 vçddhau . àdhàre gha¤ . 2 gçhàdau . %<àtåna indra! vçtrahannasmàkamardhamàgahi>% yajuø 33, 65 . %<ardham nivàsade÷am>% veø dãø . adhi + çdha--ac . vçddhipràptyàdhàre 2 vàyau . %<katamo'dhyardha iti>% pra÷ne %<yo'yaü pavate>% ityuttaraü dattvà %<tadàhuryadayamekaivaiùa pavate'tha kathamadhyardha>% iti pra÷neuttaram . %<yadasminnidaü sarvamadhyàrdhrot asminavàyau sati idaü sarvam adhikamàrghnoti pràõaþ àpta pràpnoti iti tenàdhyardha>% iti chàø uø . karaõe gha¤ . 4 avayavaråpe khaõóe avayavenevopacayàt avayavino vçddhiriti tasya tathàtvam . samakhaõóavàcitve tu naø . %<ardhaü napuüsakam>% pàø såtretathaivokteþ . 5 samãpe ardhadeva÷abde udàø samàüsavàcinastu ekade÷isamàsaþ . ardharcaþ ardhakàyam ardhapippalã kùacit ùaùñhãsamàsaþ %<etacchatàrdhamàvattya trailokyavijayã bhavet>% tantram . etat pårvakanau÷abdàntatatpuruùàt ac ardhanàvam khàryàstu và ardhakhàram ardhakhàro . khaõóamàtravàcitve ùaùñhãsamàsaþ . %<kro÷àrdhaü prakçtipurassareõa gatvà>% raghuþ . avayavàvayavinorbhedàt kvacit dharmiparatà . ardhyate vardhyate çdh--õic--karmaõi ac . 6 khaõóite triø jasi ardhàþ ardhe .

#<ardhakçta># triø ardhaü kçtam . asampårõakçte yasya yathà karaõe kriyàsamàptistato'rdhe kçte .

#<a(à)rdhakauóavika># triø ardhakuóavaparimàõamarhati ñha¤ uttara padasya vçddhiþpårvasya và . ardhakuóavaparimàõàrhe striyàü ïãp .

#<ardhakhàrã># strã ardhaü khàryàþ ekaø taø và ac . khàrãpari màõàrdhàü÷e . atra và ac . ardhakhàram tatraiva naø .

#<ardhagaïgà># strã ardhaü gaïgàyàþ ekade÷itaø . snànàdau gaïgàsnànàderardhaphaladàyinyàü kàverãnadyàm .

#<ardhagarbha># triø ardhe vatsarasyàrdhebhàrgàdau pauùàdau vàbrahmàõóasyàrdhe gagane và garbhaü garbhasthànãyamudakaü yasya . såryara÷mibhede te hi màrgàdau pauùàdau ca bhåmistham udakamàkçùya garbharåpeõa gagane dhàrayanti iti jyotiùaprasiddham tàsàü ÷atàni catvàri ra÷mãnàü vçùñisarjane ityàdinà 324 pçùñha dar÷itena yàdavavàkyenaü teùàü madhye ÷atatraye÷a garbhadhàraõa syoktestathàtvam garbhadhàraõakàla÷ca vçø saø uktam yathà . %<màrga÷iraþ÷uklapakùapratipatprabhçti kùapàkare'ùàóhàm . pårvàü và samupagate garbhàõàü lakùaõaü j¤eyam . yannakùatramupagate garbha ÷candre bhavet sa candrava÷àt . pa¤canavate dina÷ate tatraiva prasavamàyàti . sitapakùabhàvàþ kçùõe, ÷ukle kçùõà dyusambhavàþ ràtrau . naktaüprabhavà÷càhani, sandhyàjàtà÷ca sandhyàyàm . màrga÷ãrùàdyàgarbhàmandaphalàþ pauùa÷uklajàtà÷ca . pauùasyakçùõapakùeõa nirdi÷ecchràvaõasya sitam . màùasitodbhavà garbhàþ ÷ràvaõakçùõe prasåtimàyànti . màdhasya kçùõapakùeõa nirdi÷edbhàdrapada÷uklam . phàlguna÷uklasamutthà bhàdrapadasyà site vinirde÷yàþ . tasyaiva kçùõapakùodbhavàstu ye te'÷vayuk÷ukle . caitrasitapakùajàtàþ kçùõe'÷vayujasya vàridà garbhàþ . caitràsitasambhåtàþ kàrtika÷ukle'bhivarùanti>% iti . %<saptàrdhagarbhà bhuvanasya retaþ>% çø 1, 164, 36 . %<vatsarasyàrdhegarbhasthànãyamudakaü dhàramàõàþ>% bhàø .

#<ardhaguccha># puø . ardhaþ candrasamaþ gucchaþ . 1 caturviü÷atilatike hàrabhede

#<ardhagu¤jà># strã ardhaü gu¤jàyàþ . gu¤jàyàstulyàrdhaparimàõe %<tulyà yavàbhyàü kathitàtra gu¤jà>% lãlàø ukteþ yavadvayàrdhe ekayavaråpe tatparimàõe . tadarhati ñha¤ . uttarapadasya vçddhiþ pårbasya và .. a(à)rdha gau¤jikaþ tatparimàõàrhe triø . striyàü ïãp .

#<ardhacandra># puø ardhaü candrasya ekaø taø . 1 candrasyàrdhe, tadàkàre2 nakhakùate, 3 galahaste, 4 vàõabhede, %<ràvaõena hçtà sãtàardhacandràrdhabhàskarà>% mahànàø %<sàrdhacandraü bibharti yaþ>% kumàø %<ardhacandramukhairvàõai÷ciccheda kadalãsukham>% raghuþ %<÷çgàlàþ sarve gale'rdha candraü dattvà nissàritàþ>% . %<taddãyatàü dràgetasyàrdhacandraþ>% iti ca pa¤caø taø . galahastastu tarjanyaïguùñhavistàraråpà hastasannive÷avi÷eùamudrà . (teoóãti) khyàtàyàü 5 trivçti strãõàü 6 tilakabhede ca . strã . svàrthe kan . hrasve ataittve . ardhacandrikà 1 karõasphoñalatàyàü 2 citraparõyà¤ca .

#<ardhacandraka># puø ardhacandra iva kàyati kai--ka . 1 mayårapicchvasthàrdhacandràkàre padàrthe .

#<ardhacandràkçti># puø ardhacandrasyàkçtirivàkçtiryasya . galahaste tarjunyaïguùñhavistàraråpe gale hastasannive÷avi÷eùe .

#<ardhacolaka># naø ardhaü colasya ekade÷a taø saüj¤àyàü kvan . (kàcculãti) khyàte kurpàsakavastre .

#<ardhajaratãya># puø ardhà jaratãva ivàrthe kan . ardhavçddhàtulye nyàyabhede sa ca ardhaü kukkuñyàþ pàkàya ardhaü prasavàya yathà na prabhavati evamekabhàgasyànyaparatvamanyabhàgasyànyaparatvaü na yuktamityevaü paraþ nyàyaþ . %<na ca jànãmo viùayasandhàyà mivàntaràle'vasthànamardhajaratãyakau÷alam>% vçø uø bhàø . yathà na jàgarti na svapitãti viùayagrahaõamiti antaràle'vasthànaü durghañaü yathà càrdhaü kukkuñyàþ pàkàrthamardha¤ca prasavàyetikau÷alaü nopalabhyate àø giø . jaratyà eva pàkaþ yuvatyàstu prasavàrthatvaü natvekasyà eva dvividhakàrya karatvamityarthaþ %<tulyayorvij¤ànàrthayoþ pra÷naprativacanayoþ prakaraõasya vij¤ànàrthatvàdardhajaratãyonyàyo na yuktaþ kalpayitum>% chàø bhàø .

#<ardhajàhnavã># strã ardhagaïgàvat . kàveryàü nadyàm .

#<ardhatikta># ardhaþ asampårõastiktaþ . nepàlanimbe .

#<ardhadina># ardhaü dinasya . dinasya tulyà'ü÷e sàrdhasaptamuhårtàtmake kàle .

@<[Page 375a]>@
#<ardhadeva># puø ardhe samãpe tadvartã devànàm . devasamãpe vartamàne . %<indraü na vçttaturamardhadevam>% %<vçtrahaõaü dadathurardhadevam>% çø 1, 43, 8, 9 . %<ardhadevaü devànàmardhe samãpe vartamànam>% bhà0

#<a(à)rdhadrauõika># triø ardhadroõamarhati ñha¤ . uttarapadasya vçddhiþ pårvasya và . ardhadroõaparimàõàrhe vastuni striyàü ïãp .

#<ardhadhàra># naø ardhe dhàrà'sya . su÷rutokte viü÷ati÷astramadhye ÷astrabhede %<viü÷atiþ ÷astràõi . tadyathà . maõóalàgrakarapatravçddhipatranasva÷astramudrikotpalapatrakàrdhadhàrasåcãmukha ku÷apatràñãmukha÷aràrãmukhàntarmukhatrikårcakakuñhàrikàvrãhimukhàràvetasapattravaói÷adanta÷aïkkeùaõya>% iti . %<vçddhipatranakha÷astramudrikotpalapatràrdhadhàràõi chedane bhedene ca>% su÷ruø .

#<ardhanàràyaõa># naø ardhamardhamitaü sthànaü yasya tàdç÷onàrà yaõo yatra %<pravàhamavadhiü kçtvà yàvaddhastacatuùñayam . atra nàràyaõaþ svàmã nànyaþ svàmã katha¤cana>% ityukte gaïgàyàþ pravàhàvadhihastacatuùñayàtmake nàràyaõasvàmike sthàne .

#<ardhanàrã÷vara># puø ardhàïge yà nàrã tasyà ã÷varaþ . haragaurãråpe ÷ivamårtibhede tadråpàdi dhyàna÷ande vakùyate .

#<ardhanàva># naø ardhaü nàvaþ ac samàø . naukàyàstulyàü÷e .

#<ardhani÷à># strã ardhaü ni÷àyàþ ekade÷itaø . ardharàtre .

#<ardhapaõa># puø ardhaü paõasya . %<varàñakànàü da÷akadvayaü yat sà kàkiõã tà÷ca paõa÷catasra>% ityuktapaõasyàrdhe kàkiõãdvaye .

#<ardhapatha># naø ardhaüpathaþ ac samàø . màrgasya tulyàü÷e prade÷e .

#<ardhapà¤càlika># puø ardhapa¤càle bhavaþ ñaõ uttarapadavçddhiþ . ardhapa¤càlade÷abhave .

#<a(à)rdhapàdika># triø ardhapàdaü tacchedamarhati ñha¤ . pårvapadasya và vçddhiþ . ardhapàdacchedàrhe . %<goùu bràhmaõasaüsthàsu churikàyà÷ca bhedane . pa÷ånàü haraõe caiva daõóaþ kàryo'rdhapàdikaþ>% manuþ ardhapada marhati ñha¤ uttarapadasya vçddhiþ pårbapadasyavà . ardhapadapramàõàrhe ubhayatra striyàü ïãp .

#<ardhapàràvata># puø ardhena aïgena pàràvata iva . citrakaõñhaka . pote (tittirãti) khyàte pakùiõi .

#<ardhapulàyita># naø %<÷atàrdhàrdhakramàdånairmaõóalàyitavalgitaiþ . unmukhasyà÷vamukhyasya gatirardhapulàyitamiti>% parimàùite a÷vagatibhede .

#<a(à)rdhaprasthika># triø ardhaprasthamarhati ñha¤ %<nàtaþ>% pàø nottara padasya vçddhiþ pårvasya tu và . ardhaprasthapramàõàrhe striyàü ïãp .

#<ardhabhàga># puø ardhaü bhàgasya . bhàgasyàrdhe %<tadardhamàgena labhasva kàïkùitam>% kumàø . ardhabhàgamarhati ñha¤ và pårva padavçddhiþ . a(à)rdhabhàgikaþ . ardhabhàgàrhe triø %<jàto'pi dàsyàü ÷ådreõa kàmato'÷aüharobhayet . mçte pitari kuryustaü bhràtarastvardhabhàgikam>% yàø smçtiþ .

#<ardhabhàj># triø bhaj--õvi upaø saø . ardhàü÷ahare nidhãnàü tupuràõàü ca dhàtånàmeva ca kùitau . %<ardhabhàgrakùaõàdràjà bhåseradhipatirhi saþ>% manuþ .

#<ardhabhrama># naø ardhàt bhramobhramaõaü yatra . àhurardhabhramaü nàma ÷lokàrdhabhramaõaü yadãti saraø kaõñhàø ukte ÷abdàlaïkàrabhede yathà %<sa sa tva ra ti de ni tyaü sa da rà ma rùa nà ÷i ni . tva rà dhi ka ka saü nà de ra ma ka tva ma ka rùa ti>% kiràø agnipuràõe tu %<gomåtrikàrdha bhramake>% iti kàntatayàpañhitvà %<pàdàrdhàdyai÷caturbhi÷ca kuryàdvinyàsametayoþ . nyasyatàmiha varõa nàmadhodhaþ bhramabhàgiõàm . adhodhaþsthitavarõànàmàcaturthapadaü nayet . turyapàdaü nayedårdhaü pàdàrdhapràtilomyata>% iti tallakùaõamuktam . ayamarthaþ tirya ggatàþ pa¤carekhàþ årdhvagatà÷ca nava rekhàlekhyà evaü dvàtriü÷at koùñhàni bhavanti tatra prathamàdipaïktikrameõa ekaikakoùñhagaikaikàkùarakà÷catvàraþ pàdàþ krameõa païkticatuùke lekhyàþ evaü lekhane dvàtriü÷advarõà ekaikakoùñhagà bhavanti . tatra prathamapàdàrdhagatà àdyà÷catvàrovarõàþ krama÷o'dhovartinãùu prathamàdipaïktiùu yathà bhavanti yathà ca tasyàparàrdhagatà÷catvàro varõà antimàdipaïktiùu urdhordhakrameõa antya koùñhagà bhavanti tathà varõàþ ÷loke nive÷yàþ . evaü dvitãyapàdàrdhagà àdyà÷catvàro varõà adho'dhaþkrameõa prathamàdipaïktidvitãyakoùñhagàþ aparàrdhaghañakà÷catvàra÷ca varõà årdhvordhvakrameõa antimàdipaïktiùu saptamakoùñhagàþ . tçtãyapàdàrdhagàþ àdyà÷catvàro varõàþ prathamàdipaïktiùu adho'dhaþkrameõa tçtãyakoùñhagà uttaràrdhagà÷catvàro varõà÷ca årdhvordhvakrameõa antimàdiùu ùaùñhakoùñhagàþ caturthapàdàrdhagà àdyà÷catvàrovarõàþ adhodhaþkrameõa prathamàdiùu païktiùu caturthakoùñhagàþ uttaràrdhagatà ÷catvàro varõà÷ca årdhàrdhakrameõa antimàdiùu pa¤camakoùñhagàþ yathà bhaveyustathà varõavinyàso vidheyaþ . evaü sati yathà prathamàdipaïktikrameõa catvàraþ pàdàþ pañhituü ÷akyante evamuktaprakàreõa adhodhaþkrameõa ca prathamàdikoùñhagavarõagrahaõena evaü antimàdiùu, årdhvordhvakrameõa antimakoùñhasthavarõagrahaõena, uktarãtyà prathamàdipaïktiùu dvitãyàdikoùñhasthavarõagrahaõena antimàdiùu upàntimakoùñhagavarõagrahaõena ca uktadi÷à pàñhe dvitãyàdipàdà bhavanti . sarvatobhadrasyevàsya sarvato 'nulomavilomapàñhàsambhavena ardhabhramatvam aya¤ca vandhaþ anuùñupchandasyeva nànyatra chandasãti j¤eyam . evam %<abhãkamatikeneddhve bhãtànandasya nà÷ane . kanatsakàmasenàke mandakàmamakamasyati>% màgha÷loke'pi j¤eyaþ .

#<ardhamàõavaka># puø ardhaü màõavakasya . dvàda÷alatike hàrabhede màõavakaràrasyacaturviü÷atilatikatvàttasyàrdhamànatayàsya tathàtvam .

#<ardhamàtrà># strã ardhaü màtràyàþ . vindvardhacandràkàravyajyàyàü 2 brahmaråpàyàm vàci 2 tadvàcyàyàü devyà¤ca . %<ardhamàtrà sthità nityaü yànucyàryà vi÷eùataþ>% devãmàø %<akàro bhagavàn brahmà ukàro viùõurucyate makàro bhagavàn rudro pyardhamàtrà mahe÷varã . uttarottarabhàvenàpyuttamatvaü smçtaü budhaiþ . ataþ sarveùu ÷àstreùu devãsarvottamà smçtà>% devãpuràø . ardhamàtrà uccàraõakàlo'sya . 3 halavarõe triø %<vya¤janaü càrdhamàtraka>% mityuktestathàtvam .

#<ardhamàsa># puø ardhaü màsasya ekadeø taø . pa¤cada÷àhàtmake màsa syàrdharåpre pakùàtmake kàle %<dar÷ena càrdhamàsànte paurõamàsena caiva hi>% manuþ %<pa¤cada÷a và ardhamàsasya ràtrayaþ>% iti ÷ataø bràø . %<tattriü÷atà bhavenmàsa>% ityuktermàsasya triü÷a ttithyàtmakatayà tadardhasyapa¤cada÷atvam %<airaõóatailaü và màsamardhamàsaü và pàyayet>% su÷rutaþ .

#<ardhayàma># puø ardhaü yàmasya praharasya . dinaràtrayoþ aùñadhà vibhakte kàle yàvaddinamànaü ràtrimànaü và tasyàùñadhàvibhàge yaþ kàlastasmin . tasyaiva vàravelàkàlavelàsaüj¤à tasya ca vàravi÷eùeùu varjyatà jyotiùoktà . %<kçtamuni yama÷aramaïgalartubhàskaràdiyàmàrdhe . prabhavati vàravelà na ÷ubhà ÷ubhakàryvakaraõàya>% . jyoø taø tathàca ravau caturtho'rdhayàmaþ vàravelà evaü candre saptamaþ . kuje dvitãyaþ, budhe pa¤camaþ, gurau aùñamaþ, bhçgau tçtãyaþ, ÷anau ùaùñhaþ vàravelà . %<kàlasya velà ravitaþ ÷aràkùikàlànalàgàmbughayo gajendå dine, ni÷àyàmçtuvedanetranageùuràmà vidhudantinau ca>% jyoø taø . yathà dine ravau pa¤camaþ kàlavelà evaü candre dvitãyaþ, kuje ùaùñhaþ, budhe tçtãyaþ, . gurau saptamaþ, bhçgau caturthaþ, ÷anau aùñamaþ àdya÷ca .. ràtrau ravau ùaùñhaþ kàlavelà . evaü candre caturthaþ . kuje dvitãyaþ . budhe saptamaþ, gurau pa¤camaþ bhçgau tçtãyaþ, ÷anau àdyaþ aùñama÷ca kàlavelà .. evaü dine vàravelàkàlavelàdvayasamàve÷ena dvayãrvarjyatà yathoktaü %<ravau varjyaü catuþpa¤ca some sapta dvayaü tathà . kuje ùaùñhaü dvitãya¤cabudhe vàõatçtãyakam . gurau saptàùñaka¤caiva tricatvàri ca bhàrgave . ÷anàvàdyaü ca ùaùñha¤ca aùñamaü parivarjayet>% .. eva¤ca ràtrau na vàravelà kintu kàlavelaiva . taddoùo'pyuktaþ %<yàtràyàü maraõaü kàle (kàlayelàyàm) vaidhavyaü pàõipãóane . vrate brahmabadhaþ proktaþ sarvaü karma tatastajet>% jyoø taø . dinavi÷eùe tadã÷avi÷eùo'pi jyoø taø uktaþ . %<vàre÷àdardhayàmeùu ràtryahnoþ pa¤ca ùañ kramàt . adhipàþsyurgrahàstatra yathàrkàhe bhavanti hi . ravãjyendubhçgukùmàja÷anij¤aravayo ni÷i . ravi÷ukraj¤aràtrã÷a÷anãjyakujabhàskaràþ . dine tåhyàþ pareùyevam>% ayamarthaþ yasmin diyase yo vàre÷aþ saeva prathamayàmàrdhàdhipaþ . tato dvitãye÷astu ràtrau vàre÷àpekùayà pa¤camaþ, punastadapekùayà pa¤camastçtãye÷a evaü vrameõa j¤eyaþ . dine tu vàre÷a eva àdyàdhipaþ dvitãye÷astu vàre÷àpekùayà ùaùñhastadapekùayà puna ùaùñhastçtãye÷a ityevaükrameõa j¤eyaþ .. etacca patàkãvedhe pàpasvàmikasya riùñasåcakatàvivecanàrtham anyatra ÷ubhakarmasu varjanàrtha¤ca .

#<ardharatha># puø ratho'styasya ac rathaþ rathã ardhaþ asaüpårõorathaþ . asampårõe rathini . %<sakhà te dayito nityaü ya eùa raõa karka÷aþ . utsàhayati ràjaüstvàü vigrahe pàõóavaiþ saha . eùa vikatthano nãcaþ karõovaikartanastava . mantrã netà ca vandhu÷ca mànã càtyantamucchritaþ . eùa naiva rathaþ karõo na càpyatiratho raõe . viyuktaþ kavacenaiùa sahajena vicetanaþ . kuõóalàbhyà¤ca divyàbhyàü viyuktaþ satataü vçõã . abhi÷à÷àpàcca ràmasya bràhmaõasya ca bhàùaõàt . karaõànàü viyogàcca tena me'rdharathomataþ . naiùa phàlgunamàsàdya punarjãvan vimokùyate . tato'bravãt punardroõaþ sarva÷astra bhçtàü varaþ . evametat yathàttha tvaü na mithyà'sti kadàcana . raõeraõe'bhimànã ca vimukha÷càpi dç÷yate . ghçõã karõaþ pramàdã ca tena me'rdharatho mataþ>% iti bhàø uø paø .

#<ardharàtra># ardhaü ràtreþ acsamàø . ràtrestulyàrdhabhàge yàmadvayapårtikàle %<ardharàtre tvasampårõe divà puõyamanàgatam>% %<ardharàtre vyatãte tu vij¤eyaü càpare'hani>% %<sampårõe càrdharàtre ceti>% ca devã puø . %<kalànyånàrdharàtre tu yadi saükramaõaü bhavet>% gargaþ . %<ardharàtre kalàdhikye yadà saükramate raviþ>% . ardharàtre tu saüpårõeyadà saükramate raviþ bhuø bhãø . %<pårõecedardharàtre tu ravi saükramaõaü bhavet>% ÷àtàø jàvàø . %<prabhàte càrdharàtre và snànaü kuryàt pare'hani>% bhavipya puràø . %<athàrdharàtre stimitapradãpe>% raghuþ %<madhyandine'rdharàtreca ÷ràddhaü bhuktvàca sàmiùam>% manuþ .

#<ardharca># puø naø ardham çcaþ ekade÷itaø ac samàø . çco'rdhabhàge %<ardharce'rdharce pratigçhaõãyàt>% ÷ataø bràø . %<çcaþ pàdaü màtrayà kalpayanto'rdharcena>% athaø 9, 10, 19, asya parimàõavàcakatvàt vopsàyàü ÷aù . addharca÷aþ . ardharcamardharcamiti vãpsàvçttau kàrakabhåte ardharce %<tasya vàsasà pàõibhyàü pàõã saügçhya sàvitromanvàha pacchordharca÷aþ sarvàm>% kàtyàø 17, 1, 18, %<tasmàdaddharca÷aþ ÷aüset>% ÷ataø bràø %<atyàrdharca÷odvauvà imau pràõau>% ÷ataø bràø .

#<ardharcàdi># puø 6 taø . %<ardharcàþ puüsi ceti>% pàõinyukte puünapuüsakaliïgànu÷àsananimitte ÷abdasamahe saca gaõaþ 13, 14 pçùñhe dar÷itaþ .

#<ardhalakùmãhari># ardhaü lakùmyà àkàre'sya tàdç÷o hariþ . lakùmonàràyaõàtmake viùõormårtibhede tadråpaü yathà %<udyat pradyotana÷ataruciü taptahemàvadàtaü pàr÷vadvandve jalaghisutayà vi÷vadhàtryà ca juùñam . nànàratnotkalitavividhàkalpamàpãtavastraü viùõuü vande darakamala kaumodakocakrapàõimiti>%

#<ardhavisarga># puø ardhaü visargasya tadvya¤jakatvàdupacàraþ . visarga sadç÷àkàràrdharekhayà vya¤janãye kakhayoþparata jihvàmålãyàkhye paphayoþparataþ upàdhmànãyàkhye ca varõabhede ardhavisarjanãyàdayo'pyatra .

#<ardhavãkùaõa># naø ardhamasaüpårõaü vãkùaõam . kañàkùadar÷ane .

#<ardhavainà÷ika># puø ardho'sampårõaþ vainà÷ikaþ bauddhabhedaþ . vai÷eùika÷àstrakàre tasya ca sarvasya kùaõikatàvàditayà vainà÷ikasamayavat pariõàmabhedena dehàderà÷uvinà÷asvãkàreõa àtmanastu sthàyitvàïgãkàreõa ca tato bailakùaõyàt ardhavainà÷ikatvam iti vedàntino vadanti . vai÷eùikàdayastu vedàntino'rdhavaiünà÷ikatvaü kalpayanti tairhi venà÷ikavat sarveùàü padàrthànàü cidråpaj¤ànamàtràtmakatayà svãkàreõa cita÷ca sthàyitvàïgãkàramàtreõa tato vailakùaõyamityardhavainà÷ikatvamiti . yathà ca naiùàü tathàtvaü tathà vivaraõaprameyopanyàse prapa¤citam vidyàraõyena .

#<ardhavai÷asa># naø ardhasya vai÷asaü vaghaþ . ardhabadhe vidhinà kçtamardhavai÷asam %<ardhovà àtmano yat patnã>% iti ÷rutestasya nà÷e patnyà ardhanà÷oyukta iti tathoktam .

#<ardha÷ata># naø ardhaü ÷atasya ekadeø taø . 1 pa¤cà÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . %<tai÷yo'pyardha÷ataü dve ca>% manuþ . kùacit 6 taø . tatraivàrthe naø etacchatàrdhamàvartya lailokyavijayã bhavet tantram .

#<ardha÷ana># ekade÷itaø ÷akaø . ardhabhojane ratnàvalãø ardhà÷anamapyatra .

#<ardha÷aphara># puø ardhaþ ÷apharaþ . (dàóakà) iti khyàte matsyabhede

#<ardha÷loka># puø ardhaü ÷lokasya ekade÷itaø . ÷lokasyàrdhe prathama pàdadvaye

#<ardhasama># triø ardhena samaþ . 1 ardhena tulye padàrthe %<prathamàïghrisamo yasya tçtãya÷caraõobhavet dvitãyasturyavadvçttaü tadardhasamamucyate>% vçttaratnàkarokte 2 vçttabhede naø yathà %<ayuji na yugarephatoyakàro yuji ca najau jaragà÷ca puùpitàgrà>% evamupacitàdãni .

#<ardhasãrin># puø ardhaü sãrasyahalakçùña÷asyàdiphalasya so'syàsti ini 1 halasàdhyakala÷asyasyàrdhabhàji . %<÷ådreùu dàsagopàlakulamitràrdhasãriõaþ . bhojyànnà nàpita÷caiva ya÷càtmànaü nivedayat>% yàø smçtiþ atra niruktàrthaparatvam mitàkùaràkçtoktaü parà÷areõa tu tasya pàribhàùikatvam dar÷itaü yathà dàsanàpitagopàlakulàmitràrdhasãriõaþ ete ÷ådreùu bhojyànnà ya÷càtmànaü nivedayet ityuktvà %<vai÷yakanvàsamutpanno bràhmaõena tu saüskçtaþ . ardhikaþ sa tu vij¤eyo bhojyaü viprairna saü÷ayaþ>% ityuktam tena vai÷yàgarbhajo bràhmaõenotpàditaþ saüskàravàn varõasaïkarabhedaþ ardhikaþ ardhasãrãti . tena 2 tadarthe'pi .

#<ardhahàra># puø çdha--vçddhau ac ardhaþ sampannaþ hàraþ . catuþ ùaùñilatike hàramede .

#<ardhàü÷a># puø ekade÷itaø . aü÷asya sajàtãyocitabhàgasya 1 tulyàrdhabhàge 2 sarvadravyasyàrdhabhàge ca .

#<ardhàrdha># puø ardham ardhasya tulyàü÷asya ekaø taø . tulyabhàgaråpa syàü÷asya tulye ardhabhàge caturthàü÷e . %<carorardhàrdhabhàgàbhyàü tàmayojatàmubhe>% raghuþ . %<pa¤càdhikasya và nà÷etato'rdhàrdhe tu taõóulàþ tato'rdhàrdhavinà÷e tu spç÷et putràdimastakam>% . kàtyàø spçø .

#<ardhàsana># naø ardhamàsanasya . àsanasyàrdhabhàge %<yo visarjanàvapare mama hi divaukasàü samakùamardhàsanopave÷itasya>% ÷akuø . %<ardhàsanaü gotrabhidàdhitaùñhau>% raghuþ . %<ardhàsanaü gotrabhido'dhyavàtsãt>% bhaññiþ . ardhaü sampannamasanaü tyàgaþ vikùepa÷ca . 2 snehena dàne 3 akutsane ca dharaõiþ .

#<ardhika># triø ardhamarhati ñiñhan striyàü ïãp . 1 ardhabhàgàrhe %<tadardhikaü pàdikaü syàt>% manuþ 2 ardhasori÷abdàrthe ca udàø tatraiva .

#<ardhin># triø ardhaü grahãtçtvenàstyasya ini . ardhagrahaõàrhe %<sarveùàmardhinomusyàstadardhenàrdhino'pare . tçtãyinastçtãyàü÷àsturãyàü÷àsta pàdinaþ>% . go÷atamàge smçtiþ!

#<ardhuka># triø çdha--bàø uka¤ . sampanne vçddhi÷ãle %<ekamatiriktaü juhoti tasmàdekaþ prajàsvardhukaþ>% ÷ataø bràø .

#<ardhenda># puø ardhumindoþ ekadeø taø . 1 candratulyàü÷e %<jañàjåñasamàyuktàmardhendukçta÷ekharàm>% durgàdhyànam . tadàkàratvàt 2 nakhakùate 3 tarjanyaïguùñhavistàraråpe galahastamudrà bhede 4 ardhacandràkàre vàõe ca .

#<ardhokta># naø ardhamuktam vaca--bhàve kta . ardhakathane . %<ràmabhadretyardhokte mahàràja>%! iti vãracarite ka¤cukivàkyam .

#<ardhodaka># na ardhadehavyàpakamudakam ÷àkaø taø . dehàrdha vyàpake udake . %<ardhodake tu jàhnavyàü mriyate'na÷anena yaþ . sa yàti na punarjanma brahmasàyujyameti ca>% agnipuø . %<ardhodaka caraõànnàbhiparyamudakam>% pràø taø raghunandanaþ .

#<ardhodaya># puø ardha sya samçddhasya puõyasya udayo yatra . tithinakùatràdiyogavi÷eùe %<màghemàsi àmàvasyà yadi arkayutà bhavet . nakùatre ÷ravaõe devi! vyatãpàto bhavedyadà . ardhodayaþ sa vij¤eyaþ såryaparva÷ataiþsamaþ . divaiva yogaþ ÷asto'yaü na ca ràtrau kadàcana . ardhodaye tu sampràpte sarvaü gaïgàsamaü jalam . ÷uddhàtmàno dvijàþ sarve bhaveyurbrahmasasmitàþ . yat ki¤cit kriyate dànam taddànaü setusannibhamiti>% nirõayàø . %<amàrkapàta÷ravaõairyutà cet pauùamàghayãþ . ardhodayaþ sa vij¤eya, koñisåryagrahaiþ samaþ>% skaø puø . %<ardhodaye ca puùyàrke hastàrke rohiõobudhe>% vçhannàradãyam .

#<ardhodayàsana># maø ardhasya dehasya udayena årdhakùepeõàsanam %<ardhodayàsanaü nàtha! sarvàïgaü sve niyojayet . kevalaü hastayugalaü bhuvyavaùñabhya tiùñhati>% rudrayàø ukte àsanabhede .

#<ardhendumauli># puø ardhendurmaulàvasya . candra÷ekhare ÷ive .

#<ardhoruka># naø 0 ardhamåroþ ardhoru tatra kà÷ate kà÷a--óa . 1 årvoradharaparyantàïgàcchàdane vastre, uttamastrãõàmardhoruparyante colakàkàre 2 paridheyavastre ca .

#<ardhya># triø ardhasyedam tutra bhavo và và yat 1 ardhasambandhini 2 ardhabhaveca . çùa--õic--yat . pravardhanàrhe viduùàcidardhaþ stomaþ . çø 1, 156, 1, ardhyaü vardhanàrham, bhàø %<÷aviùñhaü vàjaü viduùà cidardhyam>% çø 5, 44, 10 .

#<arpaõa># naø ç--õic--puk lyuñ . 1 nikùepe, 2 satvatyàgànukåla vyàpàre 3 nive÷ane ca . %<pàdàrpaõànugrahapåtapçùñham>% %<seyaü svadehàrpaõaniùkrayeõa>% %<mukhàrpaõeùu prakçtipragalbhàþ>% iti ca raghuþ %<brahmàrpaõaü brahmahavirbrahmà'gnau brahmaõà hutam>% %<tat kuruùva madarpaõamiti>% ca gãtà karaõe lyuñ . 4 mantràdau 5 jåhåprabhçtau strã . saüpradàne lyuñi . 6 devàdiùu . adhikaraõe lyuñ . tyàgàdhikaraõe 7 vahnyàdau . karmaüõi lyuñi . 8 haviràdau tyàjyadravye

#<arpita># triø ç--õic--puk ca kta . 1 datte 2 nikùipte 3 nive÷ite %<tadanujvalanaü madarpitam>% kumàø . %<mayyarpita manovçttiþ>% gãtà anarpitacarãü ciràt karuõayàvatatãrõaþ kalàviti haribhaø %<haricakreõa tenàsya kaõñhe niùkamivàrpitam>% iti kumàø .

#<arpisa># puø ç--õic puk ca isan . 1 hçdaye, agramàüse ca .

#<arpya># triø ç--õic--puka yat . 1 nive÷anãye 2 deve 3 tyàjye ca .

#<arba(rva)># hiüsane bhvàdiø paraø sakaø señ . arba(rva)ti àrbã(rvã)t àna(rba)rba .

#<arbu (rbu)da># naø arba (rva) vic tasmai udeti ud + iõ--óa . (àv iti) khyàte 1 màüsapiõóàkàre rogabhede, sa ca su÷rutoktavartmà÷rayeùuekaviü÷atirogeùu madhyerogabhedaþ %<pçthagdoùà samastà÷ca yadà vartma vyapà÷rayàþ . sirà vyàpyàvatiùñhante vartmasvadhikamårchitàþ . vivardhya màüsaü rakta¤ca tadà vartmavyàpà÷rayàn . vikàràn janayatyà÷u nàmatastàn nibodhata>% ityupakramya utsardinoprabhçtãn ekaviü÷ati bhedàn uktvà teùàü pratyekalakùaõànyuktàni tatraø %<vartmàntarasthaü viùamaü granthibhåtamavedanam . vij¤eyamarbudaü puüsàü saraktamavalambitam>% ityarvudalakùmoktam arbuda¤ca nànàvidhaü màüsàrvudar÷oõitàrvudàdibhedàt . %<kçùõasphoñãsaraktai÷ca pióakàbhi÷ca pãóitam . yasya vastiruja÷cogrà j¤eyaü tacchoõitàrbudam . màüsadoùeõa jànãyàdarbudaü màüsasambhavam>% evaü medo'rbudàdayo'ùi tatroktà rogabhedà j¤eyàþ . 2 da÷akoñisaükhyàyàü 3 tatsaükhyàteùuma ekàdikoñisaükhyà da÷agçõottarà uktvà arbudamavajaü kharvanikharvamahàpadma÷aïkùavastasmàt lãlàø imà me'gna! iùñakà dhenavaþsantvekà ca da÷a ca da÷a ca ÷ataü ca ÷ataü cetyupakramya arbudaü canyarbuda¤ca iti yajuø 17, 2 . 4 parvatabhede 5 asurabhede ca puø . %<mahàntaü cidarbudaü nikramã padà>% çø 1, 51, 4, 6 kàdraveye sarpabhede puø pa¤came'hanãtyupa'kramya %<arbudaþ kàdraveyo ràjetyàha tasya sarpàvi÷aþ>% iti ÷ataø bràø . ambåni dadàti dà--ka vede masya raþ . 7 meghe nyarbudaü vàvçdhàno aguþ çø 2, 11, 20, %<ambåni dadàtãtyarbudo meghaþ>% bhàø arbudàkàratvàt garbhasya 8 màüsapiõóabhede %<yadi piõóaþ pumàn, strã cetpe÷ã, napuüsake'rbudamiti>% su÷ruø dvitãyamàsikagarbhamàtre naø %<prathame màsi saükledabhåto dhàtuvimårchitaþ . màsyarbudaü dvitãye tu tçtãye'ïgendriyairyutaþ>% yàø smçø %<dvitãye tu màsi arbudamãùatkañhinaü màüsapiõóamayaü bhavati>% mitàø .

#<arbudi># puø arbudamivàcarati arbuda + kvip in . sarvavyàpake ã÷àne . %<arbudirnàma yodevaã÷àna÷ca nyarbudiþ . yàbhyàmantarikùamàvçtamiyaü ca pçthivã mahã>% athaø 11, 9, 4 .

#<arbha># puø ç--bha 1 bàlake . 2 alpe ca . nàrbhàdãùate na mahovibhàtã . çø 1, 124, 6, %<arbhàt alpàt>% bhàø . %<indramarbhe havàmahe>% çø 1, 7 . 5 . arbhe svalpe'pi dhane nimittabhåte bhàø . %<yåyaü mahena enasoyåyamarbhàt>% çø 8, 47, 8, %<arbhàt alpàt enasaþ>% bhàø .

#<arbhaka># puø arbhaeva svàrthe kan . 1 bàlake, %<mahadbhyo namo arbhakebhyo namoyuvabhyaþ>% çø 1, 27, 13 . %<vçddhamapyucitanidra marbhakam>% màghaþ %<arbhakona kumàrako'dhitiùñhannavaü ratham>% çø 8, 69, 15 . 2 mårkhe ca 3 kç÷e, 4 alpe, namo %<namomahadbhyo'rbhakebhyo namovaþ>% yajuø 16, 26 . triø %<arbhakaukastvàttadvyapade÷àcca>% ÷àø såø . arbhakamalpam bhàø %<yathà sarvagatamapi sadvyoma såcãpà÷àdyapekùayà'rbhakaukaþ evaü brahmaõo'pi arbhakaukastvam>% bhàø 5 sadç÷e ca tri0

#<arbhaga># triø arbhamalpaü gàyati gai ÷abde ca . bàlake . %<yàvarbhagàya vimadàya>% çø 1, 116, 1 .

#<arma># naø ç--san . cirantanagràmanagaràdau %<arme càvarõaü dvyac tryac>% pàø guptàrmaükukkuñàrmaü avarõaükim vçhadarmaü dvyac tryac kim kajjalàrmam amahannavamityeva . mahànavàrmam . netrarogabhede puø naø . sa ca pa¤cavidhaþ prastàryarma÷uklàrmaraktàrmamàüsàrmasnàyvarmabhedàt . tallakùaõaü nàntàrma÷abde vakùyate su÷rute tu nàntatayà pañhitam . aryate gamyate karmaõi man . 3 gantavyade÷e . kutsitekan . armakaþ araõãye kutsitasthàne 4 ÷ma÷ànàdau %<vailasthànake armake mahàraõyasthe armake>% çø 1, 133, 3 . %<armake ÷ma÷ànàdau>% bhàø .

#<armaõa># puø ç--bàø man . vaidyakàkta droõaparimàõaü .

#<arman># naø ç + manin . netrarogabhede %<prastàri÷uklakùatajàdhi màüsasnàyvarmasaüj¤àþ khalu pa¤ca rogàþ . syuþ÷uktikà càrjuna piùñakau ca jàlaü siràõàü pióakà÷caüyàþ syuþ . rogà balà sagrathitena sàrdhamekàda÷àkùõoþ khalu ÷uklabhàge . prastàri grathitamihàrmbha ÷uklabhàge vistãrõaü tanurudhiraprabhaü sanãlam . ÷uklàkhyaü mçdu kathayanti ÷uklabhàge sa÷vetaü samamiha vardhate cireõa . yanmàüsaü pracayamupaiti ÷uklabhàge padmàbhaü tadupadi÷anti lohitàrma . vistãrõaü mçdu vahalaü yakçtprakà÷aü ÷yàvaü và tadaghikamàüsajàrma vidyàt . ÷ukle yat pi÷itamupaiti vçddhimeti, iti su÷ruø . arma yajjàlavadvyàpi tadapyunmàrjyalambitam . arma càlpandadhinibhannãlaü raktamathàpi và . chedyameva tadarmasyàt kçùõamaõóalaga¤ca yat>% . armavanmaõóalàgreõa vaói÷enàvalambinà . armàõi pióakàü hanyàtsiràjàlàni tena vai iti ca su÷ruø .

#<arya># triø ç--yat . 1 svàmini 2 vai÷ye puü strã . striyàü ñàp . aryà vai÷yajàtistriyàü svàminyà¤ca . patnyàntu ïãp . aryã . vai÷yapatnyàm tatra ànuk ïãp càryàõãtyapi %<aryaþ svàmivai÷yayoþ>% pàø %<arthyakùatriyàbhyàü và>% vàrtiø . aryàõã aryà svàminã vai÷yà và puüyãge tu ïãp siø kauø . 3 ÷reùñhe triø . pra tatte adya ÷ipiviùña nàmàryaþ çø 7, 100, 5, %<subhadramaryabhojanaü ùibharùi>% 8, 1, 34, aryate påjyate bàø yat . 4 påjanãye . %<kçùõàdudasthàdaryà>% çø 1, 123, 1 . %<aryà araõãyà påjanãyà>% bhàø .

#<aryaman># puø aryaü ÷reùñhaü mimãte mà--kanin . 1 sårye, taddevatàke 2 uttaraphalgunãnakùatre, 3 arkadçkùe, 4 pitéõàü ràjani %<pitéõàmaryamà càsmi>% gãtà . dvàda÷àdityamadhye 5 àdityabhede ca . dhàtàryamà ca mitra÷ca varuõo'ü÷urbhagastayà . indrovivasvàn påùà ca parjunyoda÷amaþ smçtaþ . tatastvaùñà tato viùõurajaghanyoja dhanyajaþ iti viùõudhaø puø eta eva ka÷yapàdadityàü jàtàþ . bhàrate tu %<adityàü dvàda÷àdityàþ sambhåtà bhuvane÷varàþ . ye ràjannàmatastàüste kãrtayiùyàmi bhàrata . dhàtà mitro'ryamà ÷akraþ varuõastvaü÷ureva ca . bhagovivasvàn påùà ca savità da÷amaþsmçtaþ ekàda÷a stayà tvaùñà dvàdaùoviùõurucyate>% . kalpabhedànnàmabheda ityavirodhaþ . tadråpam dhyàna÷abde vakùyate . %<yathà naro'ryamaõomarutaþ kabandhinaþ>% çø 554, 8 . aryamõe svàheti tadenamasya sarvasyàryamaõaü karoti ÷ataø bràø .

#<aryamika># puø anukampitaþ dattaþ aryamadattaþ anukampàyàm ñhan %<÷evalamuparivi÷àlavaruõàryamàdãnàü tçtoyàt>% pàø antyalopaþ . anukampite aryamadatte .

#<aryamya># puø aryamaiva svàrthe vede yat . sårye %<aryamyaü varuõamitryaü và sasvàyaü và sadamiddhàtaraü và>% çø 5, 85, 7 .

#<arvan># puø ç--vanip . 1 ghoñake, 2 indre, 3 gokarõaparimàõe ca . striyàmarvatã sà ca 4 baóavàyàü 5 kuññinyàmapi . asya subhinne tràde÷aþ arvantau arvataþ . %<÷lathãkçtapragrahamarvatàü brajàþ>% màghaþ sau tu arvà ityeva lokaeva tràde÷a iti bhàùyam vede tu arvàõau ityeva . 4 gamana÷ãle triø striyàü ïãp vanora÷ca . arvarã .

#<arvàk># triø avaramakati gacchati aka--vakragatau aõ pçø avarasyàrvàde÷aþ . samãpe %<yannàsatyà paràke arvàke asti bheùajam>% çø 8, 9, 15 %<arvàke samãpe>% bhàø .

#<arvàkkàla># puø arvàk avaraþ kàlaþ . avarakàle tatrabhavaþ ñha¤ na vçddhiþ arvàkkàlikaþ avarakàlabhave triø %<tànya rvàkkàlitayà niùphalànyançtàni ca>% manuþ .

#<arvàksrotas># puø arvàk adhogàmi srotoretoyasya . årdhvarotobhinne indriyaprasakte .

#<arvàgvila># puø arvàk vilamasya . camase . %<arvàgvila÷camasa årdhvavudhnastasmin ya÷onihitam>% . ÷ataø bràø .

#<arvàc># avyaø avare kàle de÷e và a¤cati anac--kvin pçùoø arvàde÷aþ . 1 pa÷càtkàle 2 madhyakàle %<arvàgda÷abhyo varùebhyaþ>% bhujaø 4 tatkàlavartini triø %<ye kecidasmàdarvà¤co lokàþ>% chàø uø . %<kathaü và dãyatàmarvàïsunità dharmarodhinã>% kiràø striyàü ïãp arvàcã urmãdarvà %<arvàcã÷ca paràcã÷copadadhàti>% ÷ata vràø . 3 viparyaste arvàc + asi tasya luk . 4 avarakàlàdau 5 madhyeca avyaø . tatobhavàrthe ñyul tuñ ca arvàktanaþ . tadbhave triø striyàü ïãp .

#<arvàgvasu># arvàk abhyantare arvàcãnaü vasu vçùñihetådakaü garbho yasya . parjanye meghe .

#<arvàcãna># triø arvàgbhavaþ sva . avarakàlabhave . %<arvàcãnaü sute mano gràvà kçõotu>% çø 1, 84, 3, %<yadårdhaü pçthivyà arvàcãnamantarãkùàt>% ÷atavràø .

#<arvàvat># tri0, avarakàlo'styasya matup pçø arvàme÷aþ dãrghaþ masya vaþ . arvàcãne . %<arvàvato! na àgahi paràvata÷ca>% çø 3, 408, . %<arvàvataþ arvàcãnàn>% bhàø .

#<arvàvasu># puø devànàü hãtçvi÷eùe %<idamahamarvàvasoþ sadane sãdàmãti>% arvàvasurtàma devànàü hotà tasyaiva sadane sãüdati ÷ataø bràø %<arvàk vastu dhanamasya pçyo>% bhàø .

#<arvuka># puø arva--hiüsane bàø uka¤ . àñavike dakùiõade÷a sthençpabhede te ca sahadevena jitàþ %<sacãnà arvukà÷caiva ràjàna÷ca mahàdhvajàþ . tàüstànàñivakàn sarvàn ajayat pàõóunandanaþ>% bhàø saø paø sahadevadigvijaye .

#<ar÷a># triø ç÷a + ac . a÷lãle pàpiùñhe anar÷aràtri÷abde 151 pçùñhe udàø . 2 ar÷oroge naø .

#<ar÷aàdi># puø ar÷aàdiryeùàm . astyarthe acpratyayanimitta bhåte %<ar÷a àdibhyo'c>% pàõinyukte ÷abdasamåhe . saca gaõaþ ar÷as uùas tunda--catura palita, jañà ghàñà agha, kardama amla, lavaõa, (svàïgàddhãnàt) (varõàt) àkçtigaõo'yam .

#<ar÷a(rsa)s># naø ç--asun ÷uñh (suñh dantàdirityanye) . balikàkàre guhyastharogabhede yathàha su÷rutaþ %<ùaóar÷aüsi bhavanti vàtapittakapha÷oõitasannipàtaiþ sahajàni ceti .. tatrànàtmavatàü yathoktaiþ prakopaõairbdhiruddhàdhya÷anastrãprasaïgotkañukàsanapçùñhayànavegavidhàraõàdibhirvi÷eùaiþ praku pità doùà eka÷o dvi÷aþ samastàþ ÷oõitasahità và yathoktaü prasçtàþ pradhànadhamanãranuprapadyà'dhogatvà gudamàgamya praduùya balãrmàüsaprarohàn janayanti vi÷eùatomandàgnestathà tçõakàùñhopalaloùñravastràdibhiþ ÷ãtodakasaüspar÷anàdvà kandàþ parivçddhimàsàdayanti tànyar÷àüsãtyàcakùate .. tatra sthålàndrapratibaddhamardha pa¤càïgulaü gudamàhustasmin balayastisro'dhyardhàïgulàntarabhåtàþ pravàhaõã visarjanã saüvaraõã ceti . caturaïgulàyatàþ sarvàstiryagekàïgulocchritàþ .. ÷aïkhàvartanibhà÷càpi uparyupari saüsthitàþ . gajatàlunibhà÷càpi varõataþ samprakãrtitàþ .. romàntebhyo yavàdhyardhaü gudauùñhaþ parikãrtitaþ .. prathamà tu gudauùñhàdaïgulamàtre . teùàntu bhaviùyatàü pårvaråpàõi, anne na ÷raddhà kçcchràtpaktiramlãkà sakthisadanamàñopaþ kàr÷yamudgàrabàhulyamakùõo÷ca ÷vayathurandrakåjanaü gudaparikartanamà÷aïkà pàõóurogagrahaõã doùa÷oùaõaü kàsa÷vàsaubhramastandrà nidrendriyadaurbalya¤ca . jàteùvetàni råpàõi pravyaktataràõi bhavanti .. tatra màrutàtpari÷uùkàruõavarõàni viùamamadhyàni kadambapuùpatuõóikerãnàóãmukhasåcãmukhàkçtãni ca bhavanti . tairupahataþ sa÷ålaü saühatamupave÷yate kañãpçùñhapàr÷va meóhragudanàbhiprade÷eùu càsya vedanà gulmàùñholàplãhodaràõi càsya tannimittànyeva bhavanti, kçùõatvaïnakhanayanada÷anavadanamåtrapurãùa÷ca puruùo bhavati . pittànnãlàgràõi tanåni visaprpãõi pãtàvabhàsàni yakçtprakà÷àni ÷ukajihvàsaüsthànàni yavamadhyàni jalaukovaktrasadç÷àni praklinnàni ca bhavanti tairupahataþ sarudhiramatisàryate jvaradàhapipàsàsårchà÷copadravà bhavanti, pãtatvaïnakhanayanada÷anavadanamåtrapurãùa÷ca puruùo bhavati . ÷leùmajàni ÷vetàni mahàmålàni sthiràõi vçttàni snigdhàni pàõóåni karãrapanasàsthigostanàkàràõi na bhidyante na sravanti kaõóåbahulàni ca bhavanti tairupahataþ sa÷leùmàõamanalpaü màüsadhàvanaprakà÷amatisàryeta ÷opha÷ãta jvaràrocakàvipàka÷irogauravàõi càsya tannimittànyeva bhavanti, ÷uklatvaïnasvanayanada÷anavadanamåtrapurãùa÷ca puruùo bhavati .. raktajàni nyagrodhaprarohavidrumakàkaõantikàphalasadç÷àni pittalakùaõàni ca yadàvagàóhapurãùaprapãóitàni bhavanti tadàtyarthaü duùñamanalpamasçk sahasà visçjanti tasyaivàtipravçttau ÷oõitàtiyogopadravà bhavanti .. sannipàtajàni sarvadoùalakùaõayuktàni .. sahajàni duùña÷oõita÷ukranimittàni teùàü doùata eva prasàdhanaü kartavya vi÷eùata÷càtra durdar÷anàni paruùàõi pàõóåni dàruõànyantarmukhàni tairupadrutaþ kç÷o'lpabhuk siràsantatagàtro'lpaprajaþkùãõa retàþ kùàmasvaraþ krodhano'lpàgnirdhràõa÷iro'kùi÷ravaõarogavàn satatamandrakåjàñopahçdayopalepàrocakaprabhçtibhiþ pãóyate ..>% %<ar÷a àdyà mahàrogà atipàpàdbhavanti hi>% . ÷àtàø smçø . pçùoø salopaþ . ar÷amapyatra naø .

#<ar÷asa># triø ar÷as--astyarthe'c . balikàkàraguhyavyàdhiyukte . %<honakriyaü niùpuruùaü ni÷chandoroma÷àr÷asam>% manuþ .

#<ar÷asàna># triø ç÷a--asànac suñ ca . bàdhake hiüsake %<ava priyamar÷asànasya>% çø 2, 206 %<ar÷asànasya bàdhamànasya>% bhàø nvar÷asànàmoùati çø 10130, 8 2 mandehàsure indraþ såryasya ra÷mirnyar÷asànamoùati 8, 129, %<ar÷asànaü bàdhamànaü mande hàkhyamasuram>% bhàø .

#<ar÷in># triø ar÷amastyasya ini . ar÷orogayukte striyàü ïãp .

#<ar÷oghna># puø ar÷o hanti hana--ña . (ola) 1 ÷åraõe, 2 bhallàtake ca 1 amanuùyakartçkàr÷ohananakàrakamàtre triø ar÷oghna kàrabhaü måtraü mànuùantu viùàpaham %<yaccànyadapi snigdhaü mar÷oghnamsçùñamåtrapurãùa¤ca tadupaseveta>% iti ca su÷rutaþ . striyàü ïãp . sà ca tàlamålyàm medi0

#<ar÷ohita># puø ar÷asi hitaþ sevanena tannà÷akatvàt 7 taø . 1 bhallàtake . 2 ar÷orogahitakàrakamàtre triø ahita iti cchede . 3 tatràhitakare triø .

#<arùaõa># naø çùa--gatau màve lyuñ . 1 gamane karaõe lyuñ . 2 gamanasàdhane striyàü ïãp . yàþ sãmànaü virujanti mårdhànaü pratyarùaõãþ athaø 9, 18, 13 .

#<arha># yogyatve bhvàø paraø akaø señ . arhati àrhãt ànarha loke, vede tu ànarhe . pràptiyogyatàrthe gatau ca sakaø . arhã arhitaþ arhitum arhitvà arhaõam arhan %<dvitràõyahànyarhasi soóhu marhan!>% raghuþ . %<gurorgurau sannihite guruvanmànamarhati>% manuþ . %<daõóamarhati màùakam manuþ . sa tasmàllabdhumarhati>% smçtiþ %<tathàpi tvaü mahàbàho nainaü ÷ocitumarhasi>% gãtà . kvacidasyàtmanepaditvam vyatyayena . %<malilaü nàrhase pràj¤a! dàtumeùàü hi laukikam>% %<ràvaõo nàrhate påjàm>% iti ca ràmàyaõam .

#<arha># påjane curàø ubhaø sakaø señ . arhayati te àrjihat ta . %<ràjàrjihattaü madhuparkapàõiþ>% bhaññiþ . arhayàmàsa . arhaõà arhayan arhayitum arhayitvà . %<sragviõaü talpamàmãnamarhayet prathamaü gavà>% manuþ . påjanaü ca stutinatiprabhçtibhiþ sasmànanam . abhi + àbhimukhyena sammànane . %<abhyarhita¤ca>% kàø vàrtiø .

#<arha># puø arhyate cuø arha--karmaõi yat . påjàstutyàdibhiràràdhye 1 ã÷vare 2 ÷akre ca . 3 påjanãye triø %<arhànabhojayan vipro daõóamarhati màùakam>% manuþ 4 viùõau puø . %<abhi pràyaþ priyàrho'rhaþ>% viùõusaø . %<påjàstutinamaskàràdibhiþ påjanãya ityarhaþ>% bhàø . bhàve gha¤ . 5 påjane . arhati mbàø arha--kartari ac . 6 yomye triø . %<tasmànnàrhà vayaü hantuü dhàrtaràùñràn svabàndhavàn>% gãtà . %<arho'si kapiràjya sya ÷riyaü bhoktumanuttamàm>% ràmàø . %<niyuktàyàmapi pumàn nàryàü jàto'vidhànataþ . naivàrhaþ paitçkaü rikthaü patitotpàdito hi saþ>% manuþ àrùatvàt karmaõi na ùaùñhã %<påjàrhàvarisådana>% gãtàyàntu %<karmaõyaõ>% aõ upaø saø . bhàve gha¤ . 7 gatau 8 yogyatve dhàtånàmanekàrthatvàt dravyakrayayogyatvàtta arha--karmaõi gha¤ 9målye %<mahàrha÷ayyàparivartanacyutaiþ>% kumàø %<mahànarho målyamasyàstàdç÷ã ÷ayyà>% iti malliø .

#<arhaõa># naø arha--bhàve lyuñ . 1 påjane . %<÷iùyavargaparikalpitàrhaõam>% raghuþ arhyate'nenakaraõe lyuñ . sammànasàdhane dravye . %<arhaõaü tatkumàrãõàmànç÷aüsyàya kevalam>% manuþ bhàve yuc . arhaõà påjàyàü strã . %<arhaõàmarhate cakrurmunayonayacakùuùe>% raghuþ pårbedevaripurarhaõàü hariþ màghaþ .

#<arhaõãya># triø cuø arha--karmaõi anãyar . 1 påjanãye . arhate'nena karaõe anoyar arhaõe sàdhu cha và . påjàsàdhanadravye %<arhaõãyagavànumantraõe viniyogaþ>% bhavadevaþ .

#<arhat># triø arhaþ pra÷aüsàyàü karmaõi ÷atç . 4 påjye %<arha õàmarhate cakruþ>% dvitràõyahànyarhasi soóhumarhan ini ca raghuþ %<sarbaj¤o jitaràgàdidoghastrailokyapåjitaþ . yathàsthitàrthavàdã ca devo'rhan parame÷varaþ>% ityuktalakùaõe jainadeve puø . tanmataü sarvadar÷anasaügrahàt saügçhyate . nanu na ka÷cit puruùavi÷eùaþ sarvaj¤apadavedanãyaþ pramàõapaddhatimadhyàste sadbhàvagràhakasya pramàõapa¤cakasya tatrànupalambhàt tathàcoktaü totàtitaiþ %<sarvaj¤odç÷yate tàvannedànãmassadàdibhiþ . dçùño na caikadevo'sti liïgaü và yo'numàpayet .. na càgamavidhiþ ka÷cinnityasarvaj¤abodhakaþ . na ca tatràrthavàdànàü tàtpaparyamapi kalpyate .. na cànuvadituü ÷akyaþ pårvamanyairabodhitaþ .. anàde ràgamasyàrtho na ca sarvaj¤a àdimàn . kçtrimeõa tvasatyena sa kathaü pratipàdyate .. atha tadvacanenaiva sarvaj¤o'nyaiþ pratãyate . prakalpyetaü kathaü siddhiranyonyà÷rayatastayoþ .. sarvaj¤oktatayà vàkyaü satyaü tena tadastità . kathaü tadubhayaü sidhyet siddhamålàntaràdçte .. asarvaj¤apraõãtàttu vacamànmålavarjitàt . sarvaj¤amavagacchantastadvàkyoktaü na jànatu .. sarvaj¤asadç÷aü ki¤cidyadi pa÷yema samprati . upamànema sarvaj¤aü jànãyàma tato vayam .. upade÷o'pi buddhasya dharmàdharmàdigocaraþ . anyathà nopapadyeta sàrvaj¤yaü yadi nàbhavadityàdi>% .. atra pratividhãyate yadabhyadhàyi sadbhàvagràhakasya pramàõapa¤cakasya tatrànupalambhàditi tadayuktaü tatsadbhàvàvedakasyànumànàdeþ sadbhàvàt . tathà hi ka÷cidàtmà sakalapadàrthasàkùàtkàrã tadgnaharõasvabhàvatve sati prakùãõapratibandhapratyayatvàt yat yadgrahaõakhabhàbhavatve sati prakùãõapratibandhapratyayaü tat tatsàkùàtkàri yathà apagatatimiràdipratibandhaü locanavij¤ànaü råpasàkùatkàri . tadgrahaõasvabhàvatve sati prakùãõapratibandhapratyaya÷ca ka÷cidàtmà tasmàt sakalapadàrthasàkùàtkàrãti . tàvada÷eùàrthagrahaõasvabhàvatvamàtmanaþ siddhaü codanàbalànnikhilàrthaj¤ànàt nàpyanyathànupapattyà sarvamanaikàntàtmakaü sattvàditi vyàptij¤ànotpatte÷ca . codanà hi bhåtaü bhavantaü bhaviùyantaü såkùmaü vyavahitaü viprakçùñamityevaüjàtãyakamarthamavagamayatãtyevaü jàtãyakairadhvaramãmàüsàgurubhirvidhipratiùedhavicàraõànibandhanaü sakalàrthaviùayakaj¤ànaü pratipadyamànaiþ sakalàrthagrahaõasvabhàvakatvasàtmano'bhyupagatam . na càkhilàrthapratibandhakàvaraõaprakùayànupapattiþ samyagdar÷anàditrayalakùaõa syàvaraõaprakùayahetubhåtasya sàmagrãvi÷eùasya pratãütatvàt anayà punaranye'pi kùudropadravà vidràvyàþ . nanvàvaraõaprakùayava÷àda÷eùaviùayaü vij¤àjaü vi÷adaü mukhyapratyakùaü prabhavatãtyuktaü tadayuktaü tasya sarvaj¤asyànàdimuktatvenàvaraõasyaivàsambhavàditi cettanna anàdimuktatvasyaivàsiddheþ sarvaj¤o'nàdimuktaþ muktatvàditaramuktavat baddhàpekùayà ca muktavyapade÷aþ tadrahite càsyàpyabhàvaþ syàdàkà÷avat . nanvanàdeþ kùityàdikràryaparamparàyàþ kartçtvena tatsiddhiþ tathàhi kùityàdikaü sakartçkaü kàrtyatvàdbañavaditi tadapyasamãcãnaü kàryatvasyaivàsiddheþ . na ca sàvayabatvena tatsàdhanamityabhidhàtavyaü yasmàdidaü vikalpajàlamavatarati . sàvayavatvaü, samavetadravyatvaü, kimavayavasaüyogitvaü avayavasamavàyitvam avayavajanyatvam 3 samavetadravyatvam samavetavabuddhiviùayatvaü và . na prathamaþ, àkà÷àdàvanaikàntyàt . na dvitãyaþ sàmànyàdau vyabhicàràt . na tçtãyaþ sàdhyàvi÷iùña tvàt . na caturthaþ vikalpayugalàrgalagrahagalatvàt samavàyasambandhavattve sati dravyatvaü samavetadravyatvam, anyatra samavetadravyatvaü và vivakùitaü hetåkriyate . àdye gaganàdau vyabhicàraþ tasyàpi guõàdisamavàyavattvadravyatvayoþ sambhavàt . dvitãye sàdhyàvi÷iùñatà anya÷abdàrtheùu samavàyakàraõabhåteùvavayaveùu samavàyasya sàdhanãyatvàt . abhyupagagyaitadabhàõi vastutastu samavàya eva na samasti pramàõàbhàvàt . nàpi pa¤camaþ àtmàdinànaikàntyàttasya sàvayavabuddhiviùayatve'pi kàryatvàbhàvàt . na ca niravayavatve'pyasya sàvayava vàrthasambandhena sàvayavabuddhiviùapayatvamaupacàrikamityeùñavyaü niravayavatve vyàpitvavirodhàt paramàõuvat . ki¤ca kimekaþ kartà sàdhyate kiü và svatantraþ prathame pràsàdàdau vyabhicàraþ sthapatyàdãnàü bahånàü puruùàõàü tatra kartçtvopalambhàdanenaiva sakalajagajjananotpattàvitaravaiyarthya¤ca . tadu ktaü vãtaràgastutau %<kartàsti nityo jagataþ sa caikaþ sa sarvagaþ san svava÷aþ sa satyaþ . imàþ kuheyàþ kuvióambanàþ syusteùàü na yeùàmanu÷àsakastvamiti>% .. anyatràpi . %<kartà na tàvadiha ko'pi yathecchayà và dçùño'nyathà kañakçtàvapi tatprasaïgaþ . kàryaü kimatra bhavatàpi ca takùakàdyairàhatya ca tribhuvanaü puruùaü karotãti>% tasmàt pràguktakàraõatritayabalàdàvaraõaprakùaye sàrvaj¤yaü yuktam . na càsyopadeùñrantaràbhàvàt samyagdar÷anàditritayànupapattiriti bhaõanãyaü pårvasarvaj¤apraõãtàgamaprabhavatvàdamuùyà÷eùàrthaj¤ànasya . nacànyonyà÷rayatàdidoùaþ àgamasarvaj¤aparamparàyà vãjàïkuravadanàditvàïgãkàràdityalam . ratnatrayapadavedanãyatayà prasiddhaü samyagdar÷anàditritayamarhatpravacanasaïgrahapare paramàgamasàre praråpitaü %<samyagdar÷anaj¤ànacàritràõi mokùamàrga>% iti . vivçta¤ca yogadevena yena råpeõa jãvàdyartho vyavasthitastena råpeõàrhatà pratipàdite tattvàrtheviparãtàbhinive÷arahitatvàdyaparaparyàyaü ÷raddhànaü samyagdar÷anaü tathà ca tattvàrthasåtram, %<tattvàrthaü ÷raddhànaü samyagdar÷anamiti>% . anyadapi %<rucirjinoktatattveùu samyak ÷raddhànamucyate . jàyate tannisargeõa guroradhigamena veti>% .. paropade÷anirapekùamàtmasvaråpaü nisargaþ vyàkhyànàdiråpaparopade÷ajanitaü j¤ànamadhigamaþ . yena svabhàvena jãvàdayaþ padàrthàþ vyavasthitàþ tena svabhàvena mohasaü÷ayarahitatvenàvagamaþ samyagj¤ànam . yathoktam %<yathàvasthitatattvànàü saükùepàdvistareõa và . yo'vabodhastamatràhuþ samyagaj¤ànaü bhanãùiõa>% iti .. tajj¤ànaü pa¤cavidhaü mati÷rutàvadhimanaþparyàyakevalabhedena . taduktam %<mati÷rutàvadhimanaþparyàyakebalàni j¤ànamiti>% . asyàrthaþ j¤ànàvaraõakùayopa÷ame sati indriyamanasã puraskatya vyàpçtaþ san yayàrthaü manute sà matiþ . j¤ànavaraõakùayopa÷ame sati matijanitaü spaùñaü j¤ànaü ÷rutam . asamyagdar÷anàdigaõajanitakùayopa÷amanimittam avacchinnaviùayaü j¤ànamavadhiþ . ãrùyàntaràyaj¤ànàvaraõakùayopa÷ame sati paramanogatasyàthesya sphuñaü paricchedakaü j¤ànaü manaþ paryàyaþ . tapaþkriyàvi÷eùàn yadarthaü sevante tapasvinastajj¤ànamanyaj¤ànàsaüspçùñaü kevalam . tatràdyaü parokùaü pratyakùamanyat . taduktam %<vij¤ànaü svaparàbhàsi pramàõaü bàdhavarjitam pratyakùa¤ca parokùa¤ja dvidhà meyavini÷cayàditi>% .. antargaõikabhedastu savistarastatraivàgame'vagantavyaþ . saüsaraõakarmocchittàvudyatasya ÷raddhadànasya j¤ànavataþ pàpagamanakàraõakriyànivçttiþ samyak càritram . tadetat saprapa¤camuktamarhatà %<sarvathà'vadyayogànàü tyàga÷càritramucyate . kãrtitaü tadahiüsàdivratabhedana pa¤jadhà . ahiüsàsånçtàsteya brahmaryàparigrahàþ .. na yatpramàdayogena jãvitavyaparopaõam . caràõàü sthàvaràõà¤ca tadahiüsàvrataü matam .. priyaü pathyavacastayyaü sånçtavratamucyate . tattathyamapi no tathyamapriya¤càhita¤ca yat .. anàdànamadattasyàsteyavratamudãritam . bàhyàþ pràõançõàmartho haratà taü hatà hi te .. divyaudarikakàmàõàü kçtànumatakàritaþ . manovàkkàyatastyàgo brahmàùñàda÷adhà matam .. sarvàbhàveùu mårchàyàstyàgaþsyàdaparigrahaþ . yadasatsvapi jàyeta mårchayà cittaviplavaþ .. bhàvanàbhirbhàvitàni pa¤cabhiþ pa¤cadhà kramàt . mahàvratàni lokasya sàdhayantyavyayaü padamiti>% .. bhàvanàpa¤cakaprapaccana¤ca praråpitam %<hàsyalobhabhayakodhapratyàkhyànairnirantaram . àlocya bhàùaõenàpi bhàvayet sånçtaü vrata>% mityàdinà .. etàni samyagdadar÷anaj¤ànacàritràõi militàni mokùakàraõaü na pratyekaü yathà rasàyanaj¤ànaü ÷raddhànàcaraõàni sambhåya rasàyanaphalaü sàdhayanti na pratyekam . atra saükùepatastàvajjãvàjãvàkhye dve tattve staþ tatra bodhàtmako jãvaþ abodhàtmakastvajãvaþ . taduktaü padmanandinà %<cidaciddve pare tattve vivekastadvivecanam . upàdeyamupàdeyaü heyaü heya¤ca kurvataþ .. heyaü hi kartçràgàdi tat kàryamavivekinaþ . upàdeyaü paraü jyotirupayogaikalakùaõamiti>% .. sahajacidråpapariõatiü svãkurvàõasya j¤ànadar÷ane upayogaþ sa parasparaprade÷àttu prade÷abandhàt karmaõaikãbhåtasyàtmano'nyatvapratipattikàraõaü bhavati . sakalajãvasàdhàraõaü caitanyamupa÷amakùayakùayopa÷amava÷àdaupa÷amikakùayàtmakakùayaupa÷amikabhàvena karmodayava÷àt kaluùànyàkàreõa ca pariõatajãvaparyàyajãvavivakùàyàü svaråpaü bhavati yadavocadvàcakàcàryaþ %<aupa÷amikakùàyikau bhàvau mi÷ra÷ca jãvasya sattvamaudayikapàriõàmikau ceti>% . anudayapràptiråpe karmaõa upa÷ame sati jãvasyotpadyamàno bhàvaþ aupa÷amikaþ yathà païke kaluùatàü kurvati katakàdidravyasambandhàdadhaþ patite jalasya svacchatà . karmaõaþ kùayopa÷ame sati jàyamàno bhàvaþ kùàyikaþ yathà mokùaþ . ubhayàtma bhàvo mi÷raþ yathà jalasyàrdhasvacchatà . karmodaye sati bhavan bhàva audayikaþ . karmopa÷amàdyanapekùaþ sahajo bhàva÷cetanatvàdiþ pàriõàmikaþ . tadetat sattvaü yathàsambhavaü bhavyasyàbhavyasya và jãvasya tattvaü svaråpamiti såtràrthaþ . tadktam svaråpasambãdhane %<j¤ànàd bhinno nacàbhinno bhinnàbhinnaþ katha¤cana . j¤ànaü pårvàparãbhåtaü so'yamàtmeti kãrtitaþ>% iti .. nanu bhedàbhedayoþ parasparaparihàreõàvasthànàdanyatarasyaivàvàstavatvàdubhayàtmakatvamayuktamiti cettadayuktaü bàdhe pramàõàbhàvàt anupalambho hi bàdhakaü pramàõaü na so'sti samasteùu vastuùvanekarasàtmakatvasya syàdvàdino mate suprasiddhatvàdityalam . apare punarjãvàjãvayoraparaü prapa¤camàcakùate jãvàkà÷adharmàdharmapudgalàstikàyamedàn . eteùu pa¤casu tattveùu kàlatrayasambandhitayà sthitivyapade÷aþ anekaprade÷atvena ÷arãravat kàyavyapade÷aþ . tatra jãvà dvividhàþ saüsàriõomuktà÷ca . bhavàd bhavàntarapràptimantaþ saüsàriõaþ . te ca dvividhàþ samanaskàamanaskà÷ca tatra saüj¤inaþ samanaskàþ ÷ikùàkriyàkalàpagrahaõaråpà saüj¤à tadvidhuràstvamanaskàþ . te càmanaskà dvividhàþ trasasthàvarabhedàt tatra dvãndriyàdayaþ ÷aïkùagaõóolakaprabhçtaya÷caturvidhàstrasàþ pçthivyaptejovàyuvanaspatayaþ sthàvaràþ . tatna màrgagatadhåliþ pçthivã iùñakàdiþ pçthivãkàyaþ pçthivãkàyatvena yena gçhãtà sa pçthivãkàyakaþ pçthivãü kàyatveta yo grahãùyati sa pçthivãjãvaþ . evamabàdiùvapi bhedacatuùñayaü yojyam . tatra pçthivyàdikàyatvena gçhãtavanto grahãùyanta÷ca sthàvarà gçhyante na pçthivyàdipçthivãkàyàdayaþ teùàü jãvatvàt . te ca sthàvaràþ spar÷anaikendriyà÷ca . bhavàntarapràptibidhurà suktàþ dharmàdharmàkà÷àstikàyàste ekatva÷àlino niùkriyà÷ca dravyasya de÷àntarapràptihetavaþ . tatra dharmàdharmau prasiddhau àlokenàvicchinne nabhasi lokàkà÷apadavedanãye sarvatràvasthitigatisthityupagraho dharmàdharmayoruùakàraþ ataeva dharmàstikàyaþ pravçttyanumeyaþ adharmàstikàyaþ sthityanumeyaþ anyavastuprade÷amadhye'nyamya vastunaþ prave÷o'vagàhaþ tadàkà÷akçtyam . spar÷arasavarõavantaþ pudgalàþ te ca dvividhàþ aõavaþ skandhà÷ca bhoktuma÷akyà aõavaþ dvyaõukàdayaþ skandhàþ . tatra dvyaõukàdiskandhabhedàdaõvàdirutpadyate aõvàdisaüghàtàt dvyaõukàdirutpadyate kvacidbhedasaüghàtàbhyàü skandhotpattiþ . ata eva prayanti galantãti pudgalàþ . kàlasyànekaprade÷atvàbhàvenà'stikàyatvàbhàve'pi dravyatvamasti tallakùaõayogàt taduktaü guõaparyoyavaddravyamiti . dravyà÷rayà nirguõàþ guõà yathà jãvasya j¤ànatvàdisàmànyaråpàþ pudgalasya råpatvàdisàmànyasvabhàvàþ dharmàdharmàkà÷akàyànàü yathàsambhavaü gatisthityavagàhahetutvàdisàmànyàni guõàþ . tasya dravyasyoktaråpeõa bhavanamutpàdaþ tadbhàvaþ pariõàmaþ paryàyaþ iti paryàyàþ yathà %<jãvasya ghañàdij¤ànasukhakle÷àdayaþ pudgalasya nçtpiõñaghañàdayaþ dharmàdãnàü gatyàdivi÷eùàþ ataeva ùañ dravyàõãti prasiddhiþ . kecana sapta tattvànãti varõayanti tadàha jãvàjãvàsravabandhasaüvaranirjaramokùàstattvànãti>% . tatra jãvàjãvau niråpitau àsravo niråpyate audàrikàdikàyàdi calanadvàreõàtmana÷calanaü yogapadavedanãyamàsravaþ yathà salilàvagàhidvàraü nadyàsravaõaü kàraõatvàdàsrava iti nigadyate tathà yogapraõàóikayà karmàsravatãti sa yoga àsravaþ . yathà àrdraü vastraü samantàdvà nãtaü reõujàtamupàdatte tathà kaùàyajalàrdra àtmà yogànãtaü karma sarvaprade÷airgçhõàti yathà và niùñaptàyaþpiõóe jale kùipte ambhaþ samantàd gçhõàti tathà kaùàyoùõo jãvo yogànãtaü karma samantàdàdatte . kaùati hinastyàtmànaü kugatipràpaõàditi kaùàyaþkrodho màno màyà lobha÷ca . sa dvividhaþ ÷ubhà÷ubhabhedàt tatràhiüsàdiþ ÷ubhaþ kàyayogaþ satyamitahitabhàùaõàdiþ ÷ubho vàmyogaþ . tadetadàsravabhedaprabhedajàtaü kàyavàïmanaþkarmayogaþ sa àsravaþ ÷ubhaþ puõóasya, a÷ubhaþ pàpatyetyàdinà såtrasandarbheõa sasaürambhamabhàõi . apare tvevaü menire àsravayati puruùaü viùayeùvindriyapravçttiràsravaþ, indriyadvàrà hi pauruùaü jyotirviùayàn spç÷adråpàdij¤ànaråpeõa pariõamata iti . mithyàdar÷anàviratipramàdakaùàyava÷àdyogava÷àccàtmà såkùmaikakùetràvagàhinàmanantàntaprade÷ànàü pudgalànàü karspabanghayogyànàmàdànamupa÷lepaõaü yat karoti sa bandhaþ . taduktaü %<sakaùàyatvàjjãvaþ karma bhàvayogyàn pudgalànàdattesa bandha>% iti . tatra kaùàyagrahaõaü sarvabandhahetåpalakùaõàrtham . bandhahetån papàñha vàcakàryaþ %<mithyàdar÷anàviratipramàdakaùàyà bandhahetavaþ>% iti . mithyàdarsanaü dvividhaü mithyàkarmodayàt paropade÷ànapekùaü tattvà÷raddhànaü naisargikamekam aparaü paropade÷ajam . pçthivyàdiùañkàpàdànakaü ùaóindriyàsaüyamana¤ca aviratiþ .. pa¤casabhitiguptiùvanutsàhaþ pramàdaþ . kaùàyaþ krodhàdiþ . tatra kaùàyàntàþ sthityanubhàvabandhahetavaþ prakçtiprade÷abandhaheturyoga iti vibhàgaþ . bandha÷caturvidha ityuktaü prakçtisthityanubhàvaprade÷àstu tadvidhaya iti yathà nimbaguóàdestiktatvamaghuratvàdisvabhàvaþ evamàvaraõãyasya j¤ànadar÷anàvaraõatvamàdityaprabhocchedakàmbhodharavat pradãpaprabhàtirãdhàyakakumbhavacca sadasadvedanãyasya sukhaduþkhotpàdakatvamasidhàràmadhulehanavaddar÷anamohanãyasya tattvàrthà÷raddhànakàritvaü durjanasaïgavaccàritre mãhanãyasyàsaüyamahetutvaü madyamadavadàyuùo dehabandhakartçtvaü jalavat nàmno vicitranàmakàritvaü citrikavadgotrasyoccanãcakàritvaü kumbhakàravaddànàdonàü vighnanidànatvamantaràyasya svabhàvaþ ko÷àdhyakùavat . so'yaü prakçtivandho'ùñavidhaþ dravyakarmàvàntarabhedamålaprakçtivedanãyaþ . tathàvocadumàsvàtivàcakàcàryaþ %<àdyo j¤ànadar÷anàvaraõavedanãyamohanãyàyurnàmagotràntaràyà>% iti tadbheda¤ca samagçhõàt pa¤canavàùñàviü÷aticaturdvicatvàriü÷addvipa¤cada÷abhedà yathàkramamiti . etacca sarvaü vidyànandàdibhirvivçtamiti vistarabhayànna prastå yate . yathà ajàgomahiùyàdikùãràõàmetàvantamanehasaü màdhuryasvabhàvàdapracyutisthitiþ tathà j¤ànàvaraõàdãnàü målaprakçtãnàmàditastisçõàmantaràyasya ca triü÷atsàgaropamakoñikoñyaþ parà sthitirityàdyuktaü kàladurdhànavat svoyasvabhàvàdapracyutisthitiþ . yathà ajàgomahiùyàdikùãràõàü tãbramandàdibhàvena svakàryakàraõe sàmarthyavi÷eùo'nubhàvaþ . tathà karmapudgalànàü kàryakaraõe sàmarthya vi÷eùo'nubhàvaþ karmabhàvapariõatapudgalaskandhànàmanantàntaprade÷ànàm àtmaprade÷ànuprave÷aþ prade÷abandhaþ . àsravanirodhaþ saüvaraþ yenàtmani pravi÷at karma pratiùidhyate sa gupti samityàdiþ saüvaraþ . saüsàrakàraõàdyogàdàtmanogopanaü guptiþ . sà trividhà kàyavàïmanonigrahabhedàt . pràõipãóàparihàreõa samyagayanaü samitiþ sà ãrùyàbhàùàdibhedàt pa¤cadhà . prapa¤cita¤ca hemacandràcàryaiþ lokàtivàhite màrge cumbite bhàsvadaü÷ubhiþ . janturakùàrthamàlokya gatirorùyà matà satàm .. àpadya ràgataþ sarvajanãnaü mitabhàùaõam . priyà vàcaüyamànàü sà bhàùàsamitirucyate .. dvicatvàriü÷atà bhikùàdoùairnityamadåùitam . muniryadannamàdatte saiùaõàsamitirmatà .. àsanàdãni saüvãkùya pratilaïghya ca yatnataþ . gçhõãyànnikùipeddhyàyet sà dànasamitiþ smçtà .. kaphamåtramalapràyairnirjantu jagatãtale . %<yatnàdyadu tsujet sàdhuþ sotsargasamitirbhavet>% .. ata eva, %<àsravaþ srotaso dvàraü saüvçõotãti saüvaraþ>% iti niràhuþ taduktamabhiyuktaiþ %<àsravo bhavahetuþ syàt svaüvaro mokùakàraõam . itãyamàrhatã muùñiranyadasyàþ prapa¤canam>% .. arjitasya karmaõastapaþprabhçtibhirnirjaraõaü nirjaràkhyaü tattvaü cirakàlapravçttakaùàyakalàpaü puõyaü såkhaduþkhe ca dehena jarayati nà÷ayati ke÷ollu¤canàdikaü tapa ucyate . sà nirjarà dvividhà yathàkàlaupakramikabhedàt tatra prathamà yasmin kàle yat karma phalapradatvenàbhimataü tasminneva kàle phaladànàdbhavantã nirjarà kàmàdipàkajeti ca sà goyate . yat karma tapobalàt svakàmanayodayàvaliü prave÷ya prapadyate tat karma nirjarà . yadàha %<saüsàravãjabhåtànàü karmaõàü jaraõàdiha . nirjarà sammatà dvedhà sakàmà kàmanirjarà .. smçtà sakàmà yaminàmakàmà tvanyadehinàmiti>% . mithyàdar÷anàdãnàü bandhahetånàü nirodhaþ abhinavakarmàbhàvàt nirjaràhetusannidhànenàrjitasya karmaõo nirasabàdàtyantikakarmamokùaõaü sokùaþ bandhahetubhavahetunirjaràbhyàü kçtsnakarmavipramokùaõaü mokùa iti tadanantaramårdhvaü gacchatyàlokàntàt yathà hastadaõóàdibhramipreritaü kulàlacakramuparate'pi tasmin tadbalàdevàsaüskàrakùayaü bhramati tathà bhavasthenàtmamà apavargapràptaye bahu÷o yat kçtaü praõidhànaü muktasya tadamàve'pi pårbasaüskàràdàlokàntaü gamanamupapadyate yathà và mçttikàlepakçtamalàvådravyaü jale'dhaþpatati punarapetamçttikàbandhamårdhvaü gacchati tathà karmarahita àtmà asaïgatvàdårdhvaü gacchati bandhacchedàderaõóavãjavaccordhvagatisvabhàvàccàgni÷isvàvat . anyonyaü prade÷ànuprave÷e satyavibhàgenàvasthànaü bandhaþ parasparapràptimàtraü saïgaþ . taduktaü %<pårvaprayogàdasaïgatvàdbandhacchedàttathà gatipariõàmàccàviruddhaü kulàlacakravadvyapagatalepàlàbuvaderaõóavãjavadagni÷ikhàvacceti>% . ataeva pañhanti %<gatvàgatvà nivartante candrasåryàdayo grahàþ . adyàpi na nivartante tvàlokàkà÷amàgatà>% iti .. anye tu gatasamastakle÷atadvàsanasyànàvaraõaj¤ànasya sukhaikatànasyàtmana uparide÷àvasthànaü muktirityàsthiùata . evamuktàni sukhaduþkhasàghanàbhyàü puõyapàüpàbhyàü sahitàni nava padàrthàn kecanàïgãcakruþ . taduktaü siddhànte %<jãvàjãvau puõyapàpayutàvàsravaþ saüvaro nirjaraõaü bandho mokùa÷ca nava tattvànãti>% . saïgrahepravçttà vayamuparatàþ sma . atra sarvatra saptabhaïginayàkhyaü nyàyamavatàrayanti jainàþ %<syàdasti syànnàsti syàdasti ca nàsti ca . syàdavaktavyaþ syàdasti càvaktavyaþ syànnàsti càvaktavyaþ syàdasti ca nàsti càvaktavya iti>% . tatsarvamanantavãryaþ pratyapãpadat %<tadvidhànavivakùàyàü syàdastãti gatirbhavet . syànnàstãti prayogaþ syàttanniùeghe vivakùite .. krameõobhayavà¤chàthàü prayogaþ samudàyabhàk . yugapattadvivakùàyàü syàdavàcyama÷aktitaþ .. àdyovàcyavivakùàyàü pa¤camo bhaïga iùyate . antyovàcyàvivakùàyàü ùaùñhobhaïgasamudbhavaþ .. samuccayena yukta÷ca saptamo bhaïga ucyata iti>% . syàcchabdaþ svalvayaü nipàtaþ tiïantapratiråpako'nekàntadyotakaþ . yathoktram %<vàkyeùvanekàntadyoti gamyaü prati vi÷eùaõam . syànnipàto'rthayogitvàttiïantapratiråpaka>% iti .. yadi punarekàntadyotakaþ syàcchabdo'yaü syàttadà syàdastoti vàkye syàtpadamanarthakaü syàt anekàntadyotakatve tu syàdasti katha¤cidastãti syàtsyàtpadàt katha¤ciditi ayamartho labhyate iti nànarthakyam . tadàha %<syàdvàdaþ sarvathaikàntatyàgàt kiü vçtatadvidheþ . saptabhaïginayàpekùo heyàdeyavi÷eùakçditiþ>% .. yadi vastvalyekàntataþ sarvathà sarvatra sarvàtmanàstãti na upàditsàjihàsàbhyàü kvacit kadà kenacitpravatteta nivarteta và pràptapràpaõãyatvaheyahànànupapatte÷ca . anekàntapakùe tu katha¤cit kenacit sattvena hànopàdàne prekùàvatàmupapadyete . ki¤ca vastunaþ sattva svabhàvaþ asattvaü yetyàdi praùñavyaü na tàvadastitvaü vastunaþ svabhàva iti samasti ùaño'stãtyanayoþ paryàyatayà yugapatprayogàyogàt nàstãti prayogavirodhàcca evamanyatràpi yojyam . yathoktam %<ghaño'stãti na vaktavyaü sanneva hi yato ghañaþ . nàstãtyapi na vaktavyaü virodhàt sadasattvayorityàdi>% tasmàditthaü vaktavyaü sadasatsadasadanirbdhacanãyavàdabhedena prativàdina÷caturvidhàþ punarapyanirbdhacanãyamatenàmi÷ritàni sadasadàdimatànãti trividhàþ tàn prati kiü vastvastãtyàdiparyanuyoge katha¤cidastetvàdiprativacanasambhavena te vàdinaþ sarbe nirviõõàþ santaþ tåõãmàsata iti sampårõàrthavini÷càyinaþ syàdvàdamaïgãkurvatastatra tatra vijaya iti sarvamupapannam . yadavocadàcàryaþ syàdvàdama¤jaryàm . anekàntàtmakaü vastu gocaraþ marvasaüvidàm . ekade÷avi÷iùño'rùo na yasya viùayo mataþ .. nyàyànàmekaniùñhànàü pravçttau ÷rutavartmani . sampårõàrthavini÷càyi syàdvastu ÷rutamucyate %<anyonyapakùapratipakùabhàvàdyathàpare matsariõaþ prabàdàþ . nayàna÷eùànavi÷eùamicchannapakùapàtã samayastathàrhataþ>% iti .. jinadattasåriõà jainaü matamitthamuktam . %<balabhogopabhogànàmubhayordànalàbhayoþ . antaràyastathà nidrà bhãraj¤ànaü jugupsitam . hiüsà ratyaratã ràgadveùau ratiratismaraþ . ÷oko mithyàtvamete'ùñàda÷a dãùà na yasya saþ . jino devoguruþ samyak tattvaj¤ànopade÷akaþ . j¤ànadar÷anacàritràõyapavargasya vartmani . syàdvàdasya pramàõe dve pratyakùamanumàpi ca . nityànityàtmalaü sarbdhaünava tattvàni sapta và . jãvàjãvau puõyapàpe càsravaþsaüvaro'pi ca . bandho nirjaraõaü muktireùàü vyàkhyàdhunocyate . cetanàlakùaõo jãvaþ syàdajãvastadanyakaþ . satkarmapudgalàþ puõyaü pàpaü tasya viparyayaþ . àsravaþ karmaõàü bandho nirjarastadviyojanam .. aùñakarmakùayànmãkùo'thàntarbhàva÷ca kai÷cana . puõyasya saüsrave pàpasyàsrave kriyate punaþ .. labdhànantacatuùkasya lokàgåóhasya càtmanaþ . kùãõàùñakarmaõomuktirnirvyàvçttirjinodità sarajoharaõà bhaikùabhujo lu¤citamårdhajàþ . ÷vetàmbaràþ kùamà÷ãlàþ niþsaïgà jainasàdhavaþ .. lu¤citàþ picchikàhastàþ pàõipàtrà digambaràþ . årdhvà÷ino gçhe dàturdvitãyàþ syurjinarùayaþ .. bhuïkte na kebalaü na strãü mokùameti digambaraþ . pràhureùàmayaü bhedomahàn ÷vetàmbaraiþ saheti>% ..

#<arhanta># puø arha--bàø jha . jainadeve arhati .

#<arhantã># strã arhataþ påjyasya bhàvaþ ùya¤ num ïãù yalopaþ . påjyatàyàm--%<÷rautràrhantocaõairguõyaiþ>% siø kauø .

#<arhà># strã cuø arha--aï . påjàyàm . yuc ktinaeva bàdhakaþ

#<arhita># triø arha--kta . påjite . %<abhyarhita¤ca>% kàø và0

#<arhya># triø cuø arha--karmaõi õyat . 1 pràptuüyogye 2 stotuü yogye ca . cuø arha--yat . 3 påjye .

#<ala># bhåùaõe, vàraõe, bhvàø ubhaø sakaø paryàptau akaø señ . alati te àlãt àliùña .

#<ala># naø ala--ac . 1 vç÷cikapucchasthe kaõñakàkàre padàrthe . hemaø . 2 haritàle ratnamàø .

#<alaka># puø alati bhåùayati mukham ala--kkun . 1 lalàñasthe chinnàgre kuñilake÷e, %<kalakalo'lakaloladç÷à'nyayà>% màghaþ %<lalàñikàcandanadhåsaràlakà>% kumàø %<aspçùñàlakabeùñanau>% %<alakeùucamçreõu÷cårõapratinidhãkçtaþ>% iti ca raghaþ . %<aïgaliptakuïkame2>% ca . kùipakàditvàt kàpi nettvam . alakà . aùñavarùàvaghida÷avarùaparyantavayaskàyàü 3 kanyàyàü 4 kuve rapåryà¤ca strã . sàca purã meru÷ikharoparistheti agniloka÷abde dar÷itam . tasyàþ svaråpamum %<sabhà vai÷ravaõã ràjan! ÷atayojanamàyatà . vistãrõasaptati÷caiva yojanàni sitaprabhà . tapasà nirjità ràjan! svayaü vai÷ravaõena sà . ÷a÷iprabhà pràvaraõà kailàsa÷ikharopamà . guhya kairuhyamànà sà khe viùakteva ÷obhate . divyà hemamayairuccaiþ pràsàdairupa÷obhità . mahàratnavatã citrà divyagandhà manoramà . sitàbhra÷ikharàkàrà plavamàneva dç÷yate . divyà hemamayairaïgairvidyudbhiriva citrità . tasyàü vai÷ravaõo ràjà vicitràbharaõàmbaraþ . strãsahasrairvçtaþ ÷rãmanàste jvalitakuõóalaþ . divàkaranibhe puõye divyàstaraõasaüvçte . divyapàdopadhàne ca niùaõõaþ paramàsane . mandàràõà mudàràõàü vanàni pariloóayan . saugandhikavanànà¤ca gandhaü gandhavaho vahan . nalinyà ÷càlakàkhyàyà nandanasya vanasya ca . ÷ãtohçdayasaühlàdã vàyustamupasevate>% bhàø saø paø . gandhavatãü nàma vàyupurãü varõayitvà kà÷ãø khaø tataþparaü kuverasya ÷rãmatyeùàlakà purãtyuktam . %<alaphàmativàhyaiva>% kumàø .

#<alakanandà># strã alati paryàptoti kvun alakà nandayatãti ac nandà karmaüø . 1 gaïgàyàm . %<viùõupadã viùõupadàt patità merau caturdhàsmàt . viùkambhàcalasrastasaraþsaïgatà gatà viyatà . sãtàkhyà bhadrà÷vaü sàlakanandà ca bhàrataü varùam>% siø ÷iø . %<tathaivàlakanandà dakùiõena brahmasadanàdvahåni girikåñàni atikramya hemakåñahimakåñànyatirabhasaraühasà luñhantã bhàratamabhi varùaü dakùiõasyàü di÷i lavaõajaladhimabhipravi÷ati>% bhàø 5 skaø . alakairnandati ac . 2 kanyàyàm . sà hi alakaistuùyati .

#<alakaprabhà># strã alakà paryàptà prabhà yasvàþ . kuverapuryàmalakàkhyayàm .

#<alakapriya># puø alakàn prãõàti cikkaõãkaroti prã--ka . (piyàsàla) pãtasàlavçkùe .

#<alakàdhipa># puø alakàyà adhipaþ 6 taø . kuvere . alake÷varàdayo'pyatra . %<atyajãvadamaràlake÷varau>% raghuþ .

#<alakta># puø na rakno'smàt 5 baø rasya latvam . 1 làkùàrase, svàrthe kan . alaktako'pyatra 2 taddhetau làkùàyà¤ca . %<alaktàkàïkàü padavãü tatàna>% kumàø raghu÷ca . %<cirojjhitàlaktakapàñalena>% kumàø goracanàlaktakakuïkumeneti tantram .

#<alakùaõa># naø lakùaõamanumàpakaü sucihnaü naø taø . 1 ananumàpake, sucihnabhinne 2 durlakùaõe ca . lakùaõa¤ca itarabhedànumàpakaü liïgam yathà pçthivyàgandhavattvam jalasya snehvattvam . ÷ubhasåcakaü cihnavi÷eùa÷ca lakùaõaü tacca lakùaõa÷abde yakùyate . tadubhayabhinnamalakùaõam %<àcàràddhanamakùayyamàcàrohantyalakùaõam>% manuþ . nàsti lakùaõaü anumàpako'vyabhicàrihetuþ a÷ubhasåcakahetu÷ca yasya . 3 tadvati triø %<àsãdidaü tamobhåtamapraj¤àtamalakùaõam>% manuþ . %<kle÷àvahà bharturalakùaõàham>% raghuþ . %<alakùaõà bhavanti yadvai nàsti tadalakùaõamasantam>% ÷ataø bràø . %<nirçtãþ kçùõàstuùapakvàstisro'lakùaõàþ>% kàtyàø 17, 24, 23 .

#<alakùita># triø lakùa--kta naø taø . 1 aj¤àte 2 lakùaõenànanumite %<alakùitàbhyutpatano nçpeõa>% raghuþ vapurviråpàkùa malakùità janiþ kàvyaø praø . 3 akçtacihne ca . %<dakùiõena dvàraü somakrayaõã tiùñhatyanukùità vyaïgà>% kàtyàø . 7, 6, 14, %<alakùità anaïkità>% karkaø .

#<alakùmã># strã virodhàrthe na¤ taø . lakùmãviruddhàyàü nirçtau %<àlakùmãti>% khyàtàyàm . %<alakùmãþ kàlakarõi ca>% puràø %<alakùmãrapakràmati>% su÷rutaþ .

#<alakùya># triø na lakùyate lakùa--karmaõi yat naø taø . 1 aj¤eye 2 durj¤eye . %<vapurviråpàkùamalakùyajanmatà>% kumàø . na lakùyà lakùaõayà bodhyà . 3 lakùaõàbodhyabhinne %<na vàcyatvàdikaü tasya>% ityasya vyàkhyàne %<àdi÷abdàdalakùyatvàdi>% sàø daø . nàsti lakùyaü vyàjoyasya . 4 vyàja÷ånye triø .

#<alagarda># puø lagati spç÷ati kvip lag ardayati arda--ac al spra÷an san ardo na bhavati . 1 viùa÷ånthe jalavyàle pçùoø dhatvam alaþ paryàpto gçghnoti và gçdha--ac và . alagardho'pyatra . darvãkaragaõanàyàü su÷rutaþ %<mahà÷irà alagarda à÷ãviùa>% iti . 2 jalàyukàbhede strã . atha jalàyukà vakùyame . jalamàsàmàyuriti jalàyukà jalaümàsàmoka iti jalaukasaþ . tà dvàda÷a tàsàü saviùàþ ùañ tàvatya eva nirviùàþ . tatra saviùàþ kçùõà karvurà alagardà indràyudhà sàmudrikà gocandanàceti . %<roma÷à mahàpàr÷và kçùõamukhyalagardà>% iti ca su÷ruø .

#<alagna># triø na lagnaþ saüsçùñaþ . lagnabhinne asaümçùñe %<alagnamiva ha vai vàgvadedyanmano na syàt>% ÷ataø bràø %<alagnamiva vaktavyapadàrthena sahàsaüsçùñam>% bhàø . alaglamityapàñhaþ . bhàùyànukteþ . jyotiùokte pàpàkràntàdiduùñalamme naø .

#<alaghu># triø na laghuþ virodhe naø taø . laghuvarõabhinne 1 guruvarõe àkàràdau 2 goravayukte làghava÷ånye . %<javanamalaghupãvarorukçcchrà>% màghaþ 2 dãrghe ca %<alaghuprasàritavilocanà¤jaliþ>% màghaþ . striyàü ùà ïãp .

#<alaïkaraõa># naø alam + kç--bhàve lyuñ . 1 bhåùàyàm . karaõe lyuñ . 2 valayàdo bhåùaõe . àvasathonmardanàlaïkaraõadanta prakùàlanànyadhvaryoradãkùitasya kàtyàø 8, 9, 28, . na càlaïkaraõaü dhàryaü kvaciddehetayà punaþ vidhavàdharme puràø .

#<alaïkariùõu># triø alam kç--iùõuc . bhåùake maõóanakaraõa÷ãle . %<alaïkariùõavaste ca ÷abdamartha mubhau tridhà>% agnipuø .

#<alaïkartç># triø alam + kç--tçc . bhåùaõartari striyàü ïãp .

#<alaïkarmãõa># triø ala samarthaþ karmaõe kha . karmakùame .

#<alaïkàra># puø alam + kç--bhàve gha¤ . 1 bhåùàyàm . karaõe gha¤ . 2 hàràdau bhåùaõe, sàhityaviùayadoùaguõapratipàdake 3 granthe, 4 ÷abdabhåùaõe--anupràsàdau, 5 ÷abdàrthabhåùaõe--upamàdau ca . %<÷abdàrthayorasthirà ye dharmàþ ÷obhàti÷àyinaþ . rasàdã nupakurvanto'laïkàràste'ïgadàdivat>% sàø daø uktam ÷abdàrthayoþ ÷obhàkàritvam tallakùaõam . te ca bahavaþ ÷abdaniùñhà arthaniùñhàþ ubhayaniùñhà÷ca . tatraü jàtyàdayaþ ÷abdaniùñhàþ upamàdayo'rthaniùñhàþ punaruktavadàbhàsàdaya ubhayaniùñhàþ tattadanvayavyatirekàbhyàü tathàtvam ÷abdaniùñhàstu bahavasteùu kecit tattacchabde uktàþ kecit vaktavyà÷ca tadbhedàstàvat samàsenàtràbhidhãyante tatra jàtyàdaya÷caturviü÷atiþ ÷abdàlaïkàràþ sarasvatãkaõñhàbharaõe dar÷itàþ yathà %<ye vyutpattyàdinà ÷abdànalaïkartumiha kùamàþ . ÷abdàlaïkàrasaüj¤àste j¤aüyàjàtyàdayobudhaiþ>% . %<jàtirgatãrãtivçtticchàyàmudroktiyuktayaþ . bhaõitirgumphanà lapyà pañhitiryamakàni ca . ÷leùànupràsacitràõi vàkovàkyaü prahelikà . gåóhapra÷nottaràdhyeya÷ravyaprekùyàbhinãtayaþ . caturviü÷atirityuktàþ ÷abdàlaïkàrajàtayaþ>% . teùàü lakùaõàdãni krameõa yathà tatra 1 jàtiþ %<tatra saüskçtamityàdirbhàratã jàtiriùyate . sà tvaucityàdibhirvàcàmalaïkàràya jàyate saüskçtenaiva ke'pyàhuþ pràkçtenaiva kecana . sàdhàraõyàdibhiþkecit kecana strechabhàùayà . na mlecchitavyaü yaj¤àdau strãùu nàpràkçtaü vadat . saükãrõa nàbhijàteùu nàprabuddheùu saüskçtam . devàdyàþ saüskçtaü pràhuþ pràkçtaü kinnaràdayaþ . pai÷àcàdyaü pi÷àcàdyà magadhaü honajàtayaþ . saüskçtenaivako'pyarthaþ pràkçtenaiva càparaþ . ÷akyoracayituü ka÷vidapamraü÷ena jàyate>% . tatra jàtirapi ùoóhà yathoktaü tatraiva . %<÷uddhà sàdhàraõã mi÷rà saïkãrõà ramyagàmino . apabhraùñeti sàcàryejàtiþ ùoóhà nigadyate>% . iti jàtiþ 1
     2 gatiþ . %<gadyaü padyaü ca mi÷raü ca vàkyaü yat sà gatiþ smçtà . arthaucityàdibhiþ sà'pi vàgalaïkàra iùyate . ka÷cidgadyena padyena ka÷cinmi÷reõa ÷akyate . ka÷cidekena ca dvàbhyàü kàvye'rthaþ ka÷cana tribhiþ . drutà vilambità madhyà sàtha drutavilambità . drutamadhyà ca vij¤eyà tathà madhyavilambità . sà laghånàü guråõà¤ca bàhulyàlpatvami÷raõaiþ . gadye padye ca mi÷re ca ùañ prakàro'pi jàyate . tatra vçttaü ca jàti¤ca padyamàhuratho pçthak . sama¤càrdhasamaü ceti viùama¤ca pracakùate>% . %<vçttamakùarasaükhyàtaü jàtirmàtràkçtà bhavediti>% vçø raø . %<gadyamutkalikàpràyaü padyagandhãtica dvidhà . dvidhaiva gadyapadyàdibhedànmi÷ramapãùyate . lalitaü niùñhuraü cårõamàviddhaü ceti yo'paraþ . vi÷eùaþ satu gadyasyo rãtivçttyorvi÷iùyate>% . gatiþ 2 .
     3 rãtiþ yathà %<vaidarbhyàdigataþ panthàþ kàvye màrga iti smçtaþ . rãï gatàviti dhàto÷ca vyutpattyà rãtirucyate . vaidarbhã sàtha pà¤càlã gauóiyàvantikà tathà . làñãyà màgadhã ceti ùoóhà rãtirnigadyate . tatràsamàsà niþ÷eùa÷leùàdiguõagumphità . vipa¤cãsvarasaubhàgyà vaidarbhã rãtiriùyate>% . darpaõe tu %<màdhurya vya¤jakairvarõai racanà lalitàtmikà avçttiralpavçttirvà vaidarbhã rãtiriùyate>% lakùità . %<samastapa¤caùapadàmojaþkàntivivarjitàm . madhuràü sukumàrà¤ca pà¤càlãü kavayo viduþ . samastàtyudbhañapadàmojaþkàntiguõànvitàm gauóãyeti vijànanti rãtiü rãtivicakùaõàþ . antaràle tu pà¤càlauvaidagdhyo ryàvatiùñhate . sàvantikà samastaiþ syàd dvitraistricaturaistathà . mamastarãtivyàmi÷rà làñãyà vçttiriùyate . pårbarãte ranirvàhe khaõóarãtistu màgadhã>% . rãtiþ 3 .
     4 vçttiþ yathà . yà vikà÷e'tha vikùepe saükoce vistare tathà . cetaso vartayitrã syàt sà vçttiþ sàpi ùaóvidhà . kau÷ikyàrabhañã caiva bhàratã sàtvatã parà . madhyamàra bhañã caiva tathà madhyamakau÷ikã . sumukuràrthasaüdarbhà kau÷ikã tàsu kathyate . yàtu prauóhàrthasaüdarbhà vçttiràrabhañã tu sà . komalaprauóhasandarbhà komalàrthà ca bhàratã . prauóhàrthakomalaprauóhasaüdarbhàü sàtvatãü viduþ . komalaprauóhasandarbhà yà sà madhyamakau÷ikã . prauóhàrthakomalairbandhairmadhyamàrabhañãùyate . 4
     5 chàyà . anyoktãnàmanukçti÷chàyà sàpãha ùaóvidhà . lokacchekàrbhakonmattaproóhàmattoktibhedataþ . 5
     6 mudràü . %<svàbhipràyasya vàkye yadvacasàpi nivedanam . mudràü tàü mutpradàyitvàt kàvyamudràvido viduþ . sàsmin padasya vàkyasya vibhaktervacanasya ca . samuccayasya saüvçttyà ùoóhà nyàsena jàyate>% . mudrà 6
     7 uktiþ . %<vidhidvàreõa và yatra niùedhenàtha và punaþ . pratãyate vi÷iùño'rthaþ soktiratràbhidhãyate . vidheratha niùe dhàt syàdadhikàràt vikalpanàt . niyamàt parisaükhyàyà upàdheþ seha ùaóvidhà>% . uktiþ 7
     8 yuktiþ . %<ayujyamànasya mithaþ ÷abdasyàrthasya và punaþ . yojanà kriyate yàsau yuktirityucyate budhaiþ . padaü caiva padàrtha÷ca vàkyaü vàkyàrtha eva ca . viùayo'syàþ prakaraõaü prabandha÷càbhidhãyate . yogakàraõaparyàyàïgàïgimàvaparamparàþ . padayukternimittaü syurniråóhàþ padasiddhaye . viruddhànàü padàrthànàü gatyàdãnàü parasparam . yojanàyeha tàü yuktiü padàrthaviùayàü viduþ . garbhaþ saha nigarbheõa saüvçttiþ samama¤jasà . hetavo vàkyayuktãnàü kriyantàmevamàdayaþ . yattadàderupàdànaü kriyàbhyàsasamuccayau . kriyàsamabhihàra÷ca vàkyà rthàn yu¤jate mithaþ . yada÷raddheya÷ailàdivarõanàbhyupapattaye . vàkyaü seha prakaraõaviùayà yuktiriùyate prabandhaviùayàpyevaü yuktiruktà manãùibhiþ>% . yuktiþ 8
     9 bhaõitiþ . %<uktiprakàro bhaõitiþ sambhave'sambhave ca sà . vi÷eùasaüvçttyà÷caryakalpanàsu ca kalpate>% . bhaõitiþ 9
     10 gumphanà . %<vàkye ÷abdàrthayoþ samyagracanà gusphanà smçtà . ÷abdàrthasamaparyàyapadavàkyakçtà ca sà>% . gumphanà 10
     11 lapyà . %<lapyetyàhuþ padàrthànàü ghañanà yà parasparam . sà prakràntena kasmiü÷cidaprakràntena kutracit . atikràntena kutràpi yathàrthavarõayoþ kvacit . kvacit vàcyàrthayoþ kvàpi prakãrõànàü ca dç÷yate>% . lapyà 11
     12 pañhitiþ %<kàkusvarapadacchedabhedàbhinayakàntibhiþ pàñhoyo'rthavi÷eùàya pañhitiþ seha ùaóvidhà>% . pañhitiþ 12
     13 yamakam . %<vibhinnàrthakaråpàyà yà'vçttirvarõasaühateþ . avyapetavyapetàtmà yamakaü tannigadyate . tadavyapetayamakaü vyapetayamakaü tathà . sthànàsthànavibhàgàbhyàü pàdabhedàcca bhidyate . tatra pàdàdimadhyàntasthànànteùu prakalpyate . yadavyapetamanyadvà tatsthànayamakaü viduþ . catustridyekapàdeùu yamakànàü vikalpanà . àdimadhyànta madhyàntamadhyàdyàdyantasarvataþ . atyantaü bahavasteùàü bhedàþ saübhedayonayaþ sukarà duùkarà÷caiva,>% agnipuràõe tu . anekavarõàvçttiryà bhinnàrthapratipàüdikà . yamakaü sà vyapeta càvyàpeteti dvidhà matà . ànantaryàdapetà syàt vyapetà vyavadhànataþ . dvaividhyenànayoþ sthànapàdabhedàccaturvidham . àdipàdàdimadhyànteùvekadvitriniyogataþ . sarvathà pårvapårbeõa cetyàdinottarottaram . ekadvitripadàrambhàttatpàdàttadpadàt param . tçtãyaü trividhaü pàdasyàdimadhyàntagocaram . pàdàntayamakaü caiva koùñhãyamakameva ca . saüsargayamakaü caiva vikràntayamakaü tathà . yamakaü cakrabàlaü ca saüda÷ayamakaü tathà . pàdàdiyamakaü caiva tattu maitrãyameva ca . da÷adhà yamakaü ÷reùñhaü tadbhedàbahavo'pare ityuktam . tatràsthànayamakamuktaü %<nàdau na madhye nànte yat sandhau và yat prakà÷ate . avyapetavyapetaü tadasthànayamakaü viduþ . pàde ÷loke ca tatpràyaþ pàdasandhau ca badhyate . svabhede ca cànyabhede ca sthålaü såkùmaü ca såribhiþ>% . anyadagnipuràõàdau j¤eyam . yamakam 13
     14 ÷leùaþ %<ekaüråpeõa vàkye na dvayoþsmàraõamarthayoþ . tantreõa yat sa ÷abdaj¤aiþ ÷leùa ityabhighãyate . prakçtipratyayotthaudvau vibhaktivacanà÷rayau . padabhàùodbhavau ceti ÷abda÷leùà bhavanti ùañ>% . 14 ÷leùaþ
     15 anupràsaþ . %<àvçttiryà tu vaõõànàü nàtidåràntarasthità . alaïkàreùu vidvadbhiranupràsaþ sa dar÷yate>% %<÷rutibhirvçttibhirvarõaiþ padairnàmabhiruktibhiþ . làñànàmuktibhi÷càyaü ùañprakàraþ prakà÷ate>% tatra ÷rutyanupràsaþ 178 pçùñhe dar÷itaþ . sa ca trividhaþ gràmyonàgara upanàgara÷cetibhedàt . gràmyo'pi caturvidhaþ masçõo'masçõo varõotkaño varõànutkaña÷ceti bhedàt . vçttyàdãnàü lakùaõàni tatraiva . %<muhuràvartyamàneùu yaþ svavargeùu vartate . kàvyavyàpã sa saüdabho vçttirityabhidhãyate . kàrõàñã kauntalã kauïkã kauïkaõã vànavàsikà . dràvióã màthurã màtsã màgadhã tàmraliptikà . auórã pauõóroti vidvadbhiþ sà dvàda÷avidhocyate>% . tatra kavargeõànupràsavatã kàrõàñã evaü cavargeõa kauntalã, ñavargeõa kauïkã, tavargeõa kauïkaõã, pavargeõa vànavàsikà, yavargeõa, dràvióã . ÷avargeõa màthurã, dvitrivargànupràsavatã màtsã . dvàbhyàü garbhirtakakavargànupràsavatã màgadhã . svàntyasaüyogikavargànupràsavatã tàmraliptikà . svaråpasaüyogigrathità auórã . asvaråpasaüyogigrathità pauõórã . anthe tu %<spar÷àdãnàmasambandhaþ sambandhovàpi yomithaþ sphuñàdibandhasaüsiddhyai seha vçttirnirucyate . saukumàryamatha prauóhirmandhuratva¤ca tadguõau . gambhãraujasvinã prauóhà madhurà niùñhurà ÷lathà . kañhorà komalà mi÷rà paruùà lalità mità . iti dvàda÷adhà bhinnà kavibhiþ paripañhyate>% ityàhuþ . %<yathà campakapuùpàdisragàdervarõa ucyate varõàvçttistathà vàcàü varõànupràsa ucyate . sa tu stavakavàn sthànã garbhovivçtasaüvçtaþ . gçhãtamuktaþ kramavàn viparyasto'tha saüpuñam . mithunaü veõikà citrovicitra÷càpi varõyate>% . sthànesthàne varõastavakasya vinyàsàt stavakavàn . niyatavivakùitasthànavi÷eùe vinyàsa÷àlã sthànã . àvçttau varõàntaràyeõa garbhaþ . sthànesthàne vikà÷asaïkocàyàü vivrtasaüvçtaþ . cakravàlavaddànopàdànàbhyàü gçhãtamuktaþ . krameõa dvitravarõànàü saüyogakharàõàmàvçttiþ kramavàn . kharasaüyogavarõànàü krameõàvçtti÷ca kramavàn . viparyayopanyàsàt viparyayaþ . àdyavarõavartinà svareõa saha pàdamadhyàntayoranupràsaþ saüpuñam . antaþ pàdasupasaühàropakramayorvivakùitasvarànupràse mithunam . à vàkyasamàpteþ varõànupràsanirvàho veõikà . uktalakùaõebhyo'nya÷citraþ . ekavarõàvçttervçttyanupràsasthavarõàntaravaicitryeõa vicitraþ . %<samagramasamagraü và yasminnàvartate padam . padà÷rayeõa sa pràyaþ padànupràsaucyate . visargavindusaüyogasvara sthànàvivakùayà . anirvàhàya sa pràyo yamakebhyo vibhidyate>% %<masçõodanturaþ ÷lakùõaþ saüpuñaü sampuñàvalã . khinnaþ stavakavàn sthàno mithunaü mithunàvalã . gçhãtamuktanàmànyastato'nyaþ punaruktimàn . iti dvàda÷abhedo'yaü manãùibhirihocyate>% . asaüyukta varõàvçtteþ padànupràso masçõaþ . saüyogàdhikye danturaþ . svareõa sahàvçtteþ ÷lakùõaþ . padàvyavadhàne saüpuñam . teùàmàvalã saüpuñàvalã . rãteranirvàhàt khinnaþ .. varõànupràsavat padànupràso'pi syàne sthàne nive÷e stavakavàn . sthànaniyamàt padànupràsaþ sthànã . pratipàdaü dvayordvayoþ padànupràsayoþ nirantaramàvçtti rmithunaü tadàvalã mithunàvalã . cakravàlavat padànupràso gçhãtamuktaþ padànàü punaþ punaràvartane punaruktimàn . %<svabhàvata÷ca gauõyà ca vãpsà'bhãkùõyàdimi÷ca sà . nàmnàü dviruktirvàkye tu nàmànupràsa ucyate>% . àdinà nimålasaübhramàdi gçhyate . %<arthabhede padàvçttiþ pravçttyà bhinnayàtha và . sa såribhiranupràsolàñãya iti gãyate . sacàvyavahito vyastaþ samasta ubhayaþpunaþ . ubhayaü cakravàla¤ca garbha÷cehàbhidhãyate>% .. anupràsaþ 15 .
     16 citram %<varõasthànasvaràkàragatibandhàn pratãha yaþ . niyamastadbudhaiþ ùoóhà citramityabhidhãyate>% .. svarasyapçthak nirde÷àt varõà atra vya¤janàni ekavya¤janadviva¤janatri vya¤janàdibhedàt nànàvidhaþ evamekadvitràdisvaracitram . sthànacitram . niùkaõñhyanistàlavyàdibhedàt saptavidham àkàracitram padmàdyàkàreõa citram . tatràùñadalapadma citram %<kaõõi kàyàü nyasedekaü dve dve dikùu vidikùu ca . prave÷anirgamau dikùu kuryàdaùñadalàmbuje>% prakàràntaraü yathà . %<aùñadhà kàrõikàvarõàþ patreùvaùñau tathà'pare . teùàü sandhiùu càpyaùñàvaùñapatrasaroruhe>% . prakàràntaraü yathà . %<àkarõikaü punaþ parõaparõàntàt parõakarõike . pratipatraü vrajeddhãmàniha tvaùñadalàmbuje>% iti caturdalaü yathà %<karõikàto nayedårdhvaü patràkàràkùaràvalãm . prave÷ayet karõikàyàü padmametaccaturdalam>% . ùoóa÷adalaü yathà %<gomåtrikàkrameõàsya varõàþ sarbe samàsataþ . madhye tvekàkùaranyàsàt padmo'yaü ùoóa÷acchadaþ>% aùñapatraü kavinàmàïkaü yathà niviùñàùñadalanyàsa midaü pàdàrdhabhaktibhiþ . aspçùñakarõikaü koõaiþ kavinàmàïkamambujam . etàni citràõi anuùñupchandasyeva . cakrabandho yathà %<puraþ purolikhet pàdànatra trãnuttarãkçtàn . turyantu bhramayennemau nàmàïka÷cakrasaüvidhaþ>% . asyoddhàrodar÷ito màghavyàkhyàyàü mallinàthena . da÷amaõóalarekhàtmake navamaõóalàntaràlavati cakre nàbhisthànena sahaikaviü÷ati kãùñhaü pratyekaü dvyakùaravat païktitrayaü samarekhayà liükhitvà tatraikasyàü païktau vàmapàr÷vakrameõa àdyapàdamàlikhya tathà pràdàkùiõena dvitãyàyàü tçtãyayàü ca païktyàü dvitãya tçtãyau pàdau likhitvà nemisthàne vàhyavalaye sàkùarakoùñhaùañkena sahàùñàda÷akoùñhavati tçtãyakoùñhàntavartivarõamàrabhya pràdakùiõyena turya pàdaü likhitvà tatraiva samàpayet . tatraiva màdyantavarõaiþ turyapàdodvàraþ tatranemisthàne àdyapàdatrayada÷amàkùarasaüvàdaþ . tçtãyàntakoùñhe turyàdyantavarõayoþ saüvàdaþ yathà %<sattvaü mànavi÷iùñamàjirabhasàdàlambya bhavyaþ puro labdhvàghakùaya÷uddhiruddhutara÷rãvatsa bhåmirmudà . muktvà kàmamapàstabhãþ paramçgavyàdhaþ sanàdaü harerekoghaiþ samakàlamabhramudayã ropaistadà tatastare>% . atra tçtãyavalaye %<màghakàvyamidam>% . ùaùñhavalaye, ÷i÷upàlabadhaþ iti kàvyanàmàïgayogaþ . evamanyatràpi yathàyathamåhyam gaticitraü gatyàvilomagatyà turaïgàdigatyà và citraü tacca yamakabheda eva yathoktaü daõóinà . %<àvçttiþ pràtilomyena pàdàrdha÷lokagocarà . yamakaü pratilomatvàt pratilomamiti smçtam>% tatra pàdagatà vilomà vçttiryathà %<yàmatà÷akçtàyàsà sàyàtà kç÷atà mayà>% . ramaõàrakatà te'stu stute tàkaraõàmara aróvagatà yathà . %<sà ramànavaràrohà nagebhàgamanà hi yà . yàhi nàmaga! bhàgena hàrorà vanamàra sà>% ÷lokagà yathà . %<yàna mànaya màràvi ka÷onànajanàsanà . yàmudàra÷atàghãnà màyàmàyamanàdi sà . sàdinàmayamàyà mànàdhãtà ÷aradà'muyà . nàsanà jananà ÷okaviràmàya na mànayà>% .. tathàca pàdavilomàvçttau ayukpàdayorgatiþ yukapàdayoþ pratyàgatiþ . ardhàvçttau prathamapàdàbhyàü gatiþ ÷eùàbhyàü pratyàgatiriti gatipratyàgatiråpacitramityavadheyam . ÷lokàvçttau tu pàdacatuùñayena gatiþ pratigatyà ÷lokàntaramiti bhedaþ . ityevaü gaticitram . turaïkagaticitraü yathà %<kramàt pàdacatuùkasya païkti÷aþ parilekhane . turaïgapàdàyàtena ÷loko'nyaupajàyate>% saø kaø . yathà .
     và1 là30 su9 kà20 la3 và24 là11 sà26
     kà16 nti19 là2 la29 ka10 là27 li4 tà23
     sa31 svà8 su17 ta14 va21 tã6 sà25 rà12
     da18 rpi15 kà32 vra7 ta28 ga13 rdhi22 ta5 atra turaïgagatyà bàlàlalitatãvrasvà sukalà ràgatarpikà . sudantikà vardhità tà và sà sàlà talalàsakà iti dattàïkànusàreõa krama÷ovarõagrahaõe ÷loko'yaü jàyate . ardhabhramagaticitraü sarvatobhramatigacitra¤ca yathà . %<àhurardhabhramaü nàma ÷locàddhabhramaõaü yadi . tadiùñaü sarvatobhadraü sarvatobhramaõaü yadi>% saø kaø . tatràrdhabhramamuktaü 365 pçùñhe . sarvatobhadraü tu-- de và kà ni ni kà và de và hi kà sva sva kà hi và kà kà re bha bha re kà kà ni sva bha vya vya bha sva ni atràrdhabhramaõavat sarvaü kintu pàdànàmapi anulomavilomàbhyàü tathaiva sarvatobhramaõena sarbatobhadram evamagre dar÷ayiùya màõagomåtrikàbandho'pi gomåtragatimattvàt gaticitramapi . bandhena bandhavi÷eùeõa citram bandhacitraü tacca nànàvidhaü tatra dvicatuùkacakrabandho yathà %<iha ÷ikharisandhimàlàü bibhçyàdardhaü samà÷ritairvarõaiþ . dvicatuùakacakrabandha nemividhau càparaü bhramayet>% . dvi÷çïgàñakabandha . %<÷çïgagranthaþ ÷çïgavrajediti dvi÷çïgàñakabandho'ssinnemiþ>% . nivióitacakrabandhaþ . %<÷ikharàdanyatarasmàt pratipabbe bhramati resvà càdyardham . nemau taditaramardhe nivióitacakràbhidhe bandhe>% . saø kaø eteùàmuddhàrodàharaõe tatraiva j¤eye . ÷arapatrabandhaþ %<caturùvapi ca pàdeùu païkti÷olikhiteùviha . àderàdesturaïgasya pàdaiþ pàdaþ samàpyate>% . yathà
     na1 ma18 ste3 ja20 ga5 tàü22 gà5 tra24
     sa9 dà26 na11 va28 ku13 la30 kùa15 ya32
     sa17 ma2 ste19 ja4 sa21 tàü6 nà23 tra8
     mu25 dà10 ma27 va12 na29 la14 kùa31 ya16
     atra turaïgagatyà sa eva ÷lokaþ . vyomabandhaþ . %<aùñàda÷a÷ikha racarãü gomåtrikayà catuùpadãü nyasyeta . patràdyantairdçùñaþ sa j¤eyo vyomabandho'tra>%
     murajabandhaþ . %<atra pàdacatuùke'pi krama÷aþ parilekhite . ÷lokapàdakrameõa syàdrekhàsu murajatrayã>% . sà1 se10 nà11 ga28 ma29 nà19 ra18 mbhe8 ra9 se2 nà27 so12 da20 nà30 ra7 tà17 tà16 ra26 nà3 da13 ja21 nà6 ma31 tta24 dhã25 ra25 nà14 ga4 ma5 nà22 ma23 yà32 taduddhàrastu mallinàthena dar÷itaþ %<tiryagrekhàlikhet pa¤ca navordhàstatra païktayaþ . aùñakoùñhà÷catasraþ syustàsu ÷lokaü likhet kramàt . tatràdyadvitrituryàsu turyatridvyàdyapaïktiùu . àdyadvitricatuþpa¤caùañsaptàùñamakoùñhagaþ . dç÷yate prathamaþ pàda÷caturtha÷caivameva hi . caturthapaïktipràthamyàtprathamàvadhivãkùaõàt . dvitãyàdàvàdyadvitryordviturye triturãyake . turyatridvyostçtãyàdye draùñavyo'ïghrirdvitãyakaþ . tçtãyo'ïghrirdvitãyànte àdyasaptamaùaùñhayoþ . dvitripa¤ca mayosturyaùaùñhasaptamayoþ kramàt . tçtãyàntye ca lakùyoyamathànyaþ krama ucyate .. àdyantayugmayoþ païktyo÷cintyogobhåtrikàkramaþ . kçtvaikaü ca dvitãyaü dve dvayanekamiti kramàt . yadvà ditayamekaü ca dvayamekaü dvayaü punaþ . svapaïktiprakramàdeva vinyàsadvitayaü bhavet .. yadvà prathamaturyàïghrã svapaïktyostadanukramàt . dvitãyo'ïghrirdvitãyasyàü kramàdàdyacatuùñaye . vyutkramàcca tçtãyasyàmàdyameva catuùñaye . vyutkrameõa dvitãyasyàü tçtãyasyàü krameõa ca . draùñavyo hi tçtãyo'ïghrirantyakoùñhacatuùñaye .. binyàsabhedàstvanyepi santyeva bahabo'tra hi . vistaràttu na likhyante svayamåhyà vicakùaõaiþ>% .. ekàkùaramurajo yathà . %<÷lokasyaikasya pàdeùu likhiteùu caturùvapi . trimçdaïgakarãha syàccaturekàkùaràvalã>% . murajaprastàro yathà . %<krameõaikasya pàdeùu prasçteùu caturùvapi . turyàn murajamàrgeõa ÷lokoyamupajàyate>% . gomåtrikàbandhaþ . gatiruccàvacà yatra màrge måtrasya goriva . gomåtriketi tat pràhuþ duùkaraü citravedinàm . saø kaø tacca nànàvidhaü dar÷itam . %<duùkaratvàt kañhoratvàt durbodhatvàdinà vidheþ . diïmàtraü dar÷itaü citraü svayamåhyaü mahàtmabhiþ>% saø kaø . anekadhà vçttavarõavinyàsaiþ ÷ilpakalpanà . tattatprasiddhavastånàü citramityabhidhãyate iti sàmanyataþ sarvavastvàkarakalpanayà citraü bhavatãtyuktam agnipuø . 16
     17 vàkovàkyam %<uktipratyuktimadvàkyaü vàkovàkyaü vidurbudhàþ . dvayorvaktostadicchanti bahånàmapi saïgame . çjåktiratha vakroktirvaiyàtyoktistathaiva ca . gåóhapra÷nottarokti÷ca tadbhidà trividhaiva tu>% vàkovàkyam 19 .
     18 prahelikà . %<prahelikà sakçtpra÷naþ sàpi ùoóhà ttyutàkùarà . dattàj¤arobhayaü muùñirvindumatyarthavatyapi . krãóàgoùñhãvinodeùu tajj¤eyàkãrõamaõóale . paravyàmohane càpi sopayogà prahelikà>% . tatra cutàkùarà %<payodharabharàkràntà sannamantã pade pade . padamekaü na kà yàti, yadi hàreõa varjità>% . atràhàreõetyàkàracyutiþ dattàkùarà yathà . %<kàntayànugataþ ko'yaü ponaskandho madodyataþ . mçgàõàü pçùñhato yàti, ÷ambaro råóhayauvanaþ>% . ÷avara iti vaktavye makàro dattaþ . cyutadattàkùarà cyutamanyat datta¤cànyadakùaraü yatra sà yathà vidagdhaþ saraso ràgã nitambopari saüsthitaþ . taraõyàliïgitaþ kaõñhe kalaü kåjati ko, viñaþ . atra ghaña iti vaktavye ghakàrasya cyutiþ vikàrasya dànamiti tathàtvam . vindumatyàdãnàmudàharaõàni saø kaø dç÷yàni . prahelikà 18 .
     19 gåóham . kriyàkàrakasambandhapadàbhipràyavastubhiþ . gopitaiþ ùaóvidhaü pràhurgåóhaü gåóhàrthavedibhiþ . %<pàõóavànàü sabhàmadhyeduryodhana upàgataþ . tasmai gà¤ca hiraõya¤ca sarvàõyàbharaõàni ca>% . atra kriyàpadam gåóham . yo'dhana upàgatastasmai gavàdikamadurityarthaþ . gåóham 19
     20 pra÷tocaram . yastu paryanuyonasya nirbhedaþ kriyate padaiþ . vidagdhagoùñhyàü vàkyairvà taü hi pra÷nottaraü viduþ antaþpra÷nabahipra÷nabahiþrantaþmamàhvayaiþ . jàtigotrottaràbhikhyaiþ pra÷naistadapi ùaóvidham . pra÷nottaram . 20
     21 adhyeyam %<yadvighau ca niùedhe ca vyutpattereva kàraõam . tadadhyeyaü vidustena lokayàtrà pravartate>% . adhyeyam 21
     22 ÷ravyam %<÷ravyaü ÷àstretihàsau ca kàvyaü ÷àstraü tathaiva ca . kàvyetihàsaþ ÷àstretihàsastadapi ùaóvidham>% . yathà raghuvaü÷àdi . ÷ravyam . 22
     23 prekùyam %<yadàïgikaikanivartyamujjhitaü vàcikàdibhiþ . narta kairabhinãyeta prekùyaü tat kùveóitàdivat .. tallàsyaü tàõóavaü caiva chalikaü ÷ampayà saha . hallãsaka¤ca ràsaü ca ùañprakàraü pracakùate>% . ÷çïgàrarasapradhànatve làsyaü vãrarasapradhànatve tàõóavaü, ÷çïkàravãrarasapradhànatve chalikamiti kinvaraviùayaü chalikameva ÷ampà . maõóalena ca yatstrãõàü nçtyaü hallãsakaü tu tat . tannàyako bhavedeko gopastrãrõà hariryathà . tadidaü hallãsakameva tàlabandhavi÷eùayukto ràsaþ . prekùyam 23 .
     24 abhinayaþ %<aïgavàksatvasaühàrthyàþ sàmànyà÷citra ityamã . ùaóghà abhinayàstadvadabhineyaü vaco viduþ>% . 24
     %<catvàro viü÷ati÷caitàþ ÷abdàlaïkàrajàtayaþ . ÷abdasaüdarbhamàtreõa hçdayaü hartumã÷ate>% saraø kaõñhàø . eteùàmudàharaõàni vistarabhayàt na likhitàni tata evàvagantavyàni . arthàlaïkàràstu matamedena bahavaþ tathàhi teùàü samaùñiþ daõóinà dar÷ità yathà . %<svaråpàkhyànamupamà råpakaü dãpakàvalã . àkùepo'rthàntaranyàso vyatireko vibhàvanà . samàso'ti÷ayotprekùà hetuþ såkùmo lavaþ kramaþ . preyorasavadårjasvi paryàyoktaü samàhitam . udàttàpahnuti÷leùavi÷eùàstulyayogità . virodhàprastutastotre vyàjastutinidar÷ane . sahoktiþ parivçttyà÷ãþsaïkãrõamatha bhàvikam . iti vàcàmalaïkàrà dar÷itàþ pårvasåribhi>% . sarasvatãkaõñhàbharaõetu dvairà÷yena teùàü samaùñirabhihità yathà %<alamarthamalaïkartuü yat vyutpattyàdivartmanà . j¤eyà jàtyàdayaþ pràj¤aiste'rthàlakùàrasaüj¤ayà . jàtirvibhàvanà heturahetu sçkùmamuttaram . virodhamambhavànyonyaü parivçttirnidar÷anà . bhedaþ samàhitaü bhàntirvitarko mãlitaü smçtiþ . bhàvaø pratyakùapårvàõi pramàõàni ca jaimineþ>% . pratyakùànumànopamànàrthàpattyabhàvaråpàõi ùañ iti caturviü÷atiþ . ete tu arthamàtraniùñhàþ . %<÷abdebhyoyaþ padàrthebhya upamàdipratãyate vi÷iùño'rthaþ kavãnàü sà ubhayàlaïkriyà matà . upamà råpakaü sàmyaü saü÷ayoktirapahnutiþ . samàdhyuktiþ samàsoktirutprekùà'prastutastutiþ . satulyayogitole÷aþ sasahoktiþ samuccayaþ . àkùepro'rthàntaranyàso vi÷eùoktiþ pariùkçtiþ . dãpakakramaparyàyà viùama÷leùabhàvikaþ saüsçùñiriti nirdiùñàstà÷caturviü÷atirbudhaiþ>% ityuktà teùàü lakùaõàni sabhedaü tatreva dar÷itàni candràlokadarpaõa kçdàdibhi÷ca sàmànyato'gaõayitvà nànàvidhà dar÷itàþ na saükùepato gaõitàþ . athàrthàlaïkàrà ekatra saügçhya sodàharaõalakùaõà akàràdikrameõa teùu kecit dar÷ità api kramànurodhàt sarvaevàtra pradar÷yante .
     1 akramàti÷ayoktiþ %<akramàti÷ayoktiþ syàt sahatve hetukàryayoþ>% caø . %<àliïganti sasaü deva! jyàü paràü÷ca ÷aràstava>% .
     2 atadtuõaþ %<saïgatànugatyanaïgãkàramàhuratadguõam>% caø . %<ciraü ràgiõi maccitte nihitàpi na rajyasi>% .
     3 ati÷ayoktiþ 105 pçùñhe uktalakùaõodàharaõà .
     4 atyantàti÷ayoktiþ %<atyantàti÷ayoktistu kàryahetuprasaktijà>% caø . %<yàsyàmãtyadite tatvyà balayo'bhavadårmikà>% . årmikà balayo'bhavadinvayaþ kç÷atvàttathàtvam .
     5 atyuktiþ %<atyuktiradbhutà'tathya÷auryodàryàdivarõanam>% caø %<tvayi dàtari ràjendra! yàcakàþ kalpa÷àsvinaþ>% .. yàcakànàü ràjatodhanalàbhena kalpatarutulyatàkathanamaudàryasyàtyyuktiþ .
     6 adhikam 125 pçùñhe lakùaõodàharaõabhedàþ uktàþ .
     7 ananvayaþ 149 pçùñhe uktalakùaõodàharaõaþ .
     8 anukålam %<anukålaü pratikålamànukålyànubandhicet>% caø . %<kupità'si yadi tanvi . nidhàya karajakùatam . badhàna bhujapà÷àbhyàü kaõñhamasya dçóhaü tadà>% .
     9 anuguõaþ %<pràksiddhaþ svaguõotkarùo'nuguõaþ parasannidheþ>% caø . %<nolodpalàni dadhate kañàkùairatinãlatàm>% .
     10 anuj¤à %<dãùasyàbhyarthanànuj¤à tatraiva guõadar÷anàt>% caø . %<mayyeva jãrõatàü yàtu yattvayeha kçtaü hare! . naraþ pratyupakàràrthaü vipattimabhikàïkùati>% .
     11 anumànam %<anumànantu vicchittyà j¤ànaü sàdhyasya sàdhanàt>% caø . %<yatra patatyabalànàü dçùñini÷itàþ patanti tatra ÷aràþ . taccàparopita÷aro dhàvatyàsàü puraþsmaro manye>% . saø kaø vi÷eùa uktaþ . yathà %<liïgàdyalliïginoj¤àtamanumànaü taducyate . pårvavaccheùavaccaiva dçùñaü sàmànyata÷ca tat . phalasàmarthyabhedena dvidhaitat bhidyate pçthak>% . teùu yatra kàraõaü dçùñvà kàryamanumãpate tat pårvavat . %<aviralavilolagalajjalakuñajàrjunanãpasurabhivanavàtaþ . ayamàyàtaþ kàlo hanta hatàþ pathikagehinyaþ>% atra varùartoþ kàraõabhåtàt kàryaü virahiõãmaraõamanumãyate . yatra kàryaü dçùñvà kàraõamanumãyate taccheùavat . %<màmàgamiùyannånaü patito'si pàdayostasyàþ . kathamanyathà lalàñe yàvakàrdratilakapaïriyam>% . atra kàryabhåtathà yàvakatilakapaïktyà kàraõaü pàdapatanamanumãyate . yadubhayavidhabhinnaü tat sàmànyato dçùñam %<mattà madàndhasya ÷ikhaõóiyånovçùñeþ purastàdaciraprabheva>% . seyaü vidyudiva vçùñeþ prathamamupalabhyamànà kàmandakã avinàbhàvena màlatyàgamanaü gamayatãti sàmànyato dçùñam . phalasàmarthyayorudàharaõàni tatra dç÷yàni .
     12 anyonyam %<anyonyaü nàma yatra syàdupakàraþ parasvaram>% caø . %<triyàmà ÷a÷inà bhàti ÷a÷ã bhàti triyàmayà>% . saø kaø bheda uktaþ . %<anyonyasyopakàroyastadanyonyaü tridhà ca tat . vàcyaü pratãyamànaü ca tçtãyamubhayàtmakam! anyonyacålikànyonyabhràntiranyonyaråpatà . anyonyàlaïkçtàvantastrayametadiheùyate>% . tatra vàcyam . kaõñhasya tasyàstanabandhurasya muktàkalàpasya ca nistalasya . anyonya÷obhàjanàdbabhåva sàdhàraõo bhåùaõabhåùyabhàvaþ . pratãyamànantu atraivànyonyapadànupàdàne . anyonyacålikà anyonyaråpaparivçttiþ sà ca vyatyayena vinimayena ca bhavati . yathà %<locanàdharakçtàhçtaràgà vàsitànana vi÷eùitavàsà . vàruõã paraguõàtmaguõànàü vyatyayaü vinimaya¤ca vitene>% . atra vàruõyà yadadhararàgo'pahçtya cakùuùi nikùiptastena vyatyayaþ . yacca mukhàmodavàsitayà tayà svàmodo vi÷eùitastena vinimayaþ tena parivçttivinimayàkhyàvalaïkàràvatràntarbhåtàviti draùñavyam .
     13 apahnavàti÷ayoktiþ %<råpakàti÷ayoktiþ syàt nigãryàdhyavasànataþ . yadà'pahnutigarbhatvam saiva sàpahnavà matà .>% caø %<tvatsåktiùu sughà ràjan! bhràntàþ pa÷yanti tàü vidhau>% .
     14 apahnutiþ 241 pçùñhe uktalakùaõodàharaõà . saø kaõñhàø anyathoktam . %<apahnutirapahnutya ki¤cidanyàrthadar÷anam, aupamyavatyanaupamyà ceti sà dvividhocyate>% tatra aupamyavatã yathà na ketakãnàü vilasanti såcayaþ pravàsino hanta hasatyayaü vidhiþ . taóillateyaü na cakàsti ca¤calà puraþsmarajyotiridaü vijçmbhate tatra ketakãsåcãnàü vidhihàsataþ pratãyamànasàdç÷yena taóillatàyàþ smarajyotiùàpahvutiþ . anaupamyà yathà %<ràjakanyànuraktaü màü romodbhedena rakùakàþ . avagaccheyuràj¤àtamaho ÷ãtànilaü vanam>% nacàtra sàdç÷yamasti .
     15 aprastutapra÷aüsà 264 pçùñhe uktalakùaõodàharaõà .
     16 abhàvaþ . asattà yà padàrthànàmabhàvaþ so'bhidhãyate . pràgabhàvàdimedena sa ùaóvidha iheùyate . saø kaø pràgabhàvaþ dhvaüsaþ atyantàbhàva mithyàpadàrthàbhàva itaretaràbhàvaþ abhàvàbhàvà÷ca tatra dhvaüso yathà %<dhçtirastamità gati÷cutà virataü geyamçturnirutsavaþ . gatamàbharaõaprayojanaü pari÷ånyaü ÷ayanãyamadya me>% . itaretaràbhàvo yathà . %<karõotpalaü na cakùuste na cakùuþ ÷ravaõotpalam . iti jànannapi jano manyate netradãrdhatàm>% asatyàbhàvaþ yathà %<prasãda sadyo mu¤cemaü caõói! mànaü manogatam . dçùñamàtre'pi te tatra roùaþ svakusumàyate>% . sàmarthyàbhàvo yathà . %<mànuùãùu kathaü và syàdasya råpasya sambhavaþ . na prabhàtaralajyotirudeti vasudhàtalàt>% anyodàharaõàni tatraiva dç÷yàni .
     17 abhidàhetuþ %<abhedenàbhidàheturhetorhetumatà saha>% . caø %<lakùamãvilàso bhavataþ kañàkùavekùaõaü prabho>%!
     18 arthàntaranyàsaþ, 371 pçùñhe uktodàharaõalakùaõaþ .
     19 arthàpattiþ, 372 pçùñhe uktalakùaõodàharaõà . saø kaõñàø pratyakùàdipratãto'rthoyo'nyathà nopapadyate . arthàntara¤ca gasayatyarthàpattiü vadanti tàm . sarvapramàõapårvatvà deka÷o'neka÷a÷ca sà . pratyakùapårvi ketyàdibhedaiþ ùoóhà nigadyate . pratyakùapårbdhikà yathà %<nirõetuü ÷akyamastãti madhyaü tava nitambini! . anyathànupattyaiva payodharabharasthiteþ>% . anumàpårvikà yathà %<kapolapulakenàsyàþ såcito madanajvaraþ . mano nirantaràsaktaþ sadyaþkathayati priye>% yo'yaü kapolapulakenànumito madanajvaraþ sa priye manasaþ nirantaràsaktiü vinànupapadyamànaþ anuràgaü kalpayatãtyanumànapårvikàrthàpattiþ evàmanyà udàhàryàþ .
     20 alpam %<alpantu såkùayàdàdheyàdyadàdhàrasya såkùmatà>% . %<maõimàlormikà te'dya kare japavañàyate>% .
     21 avaj¤à %<vçddhihànã na cet syàtàmavaj¤àlaïkçti÷ca>% sà na . %<svalpamevàmbu labhate pànthaþ pràpyàpi sàgaram>% %<mãlanti yadi padmàni kà hàniramçtatadyuteþ>% .
     22 asaïgatiþ %<viruddhabhinnade÷atvaü kàryahetvorasaïkatiþ 1 . anyatra kàraõàrthasya tato'nyatra kçti÷ca yà 2 . anyat kartuü pravçttau ca tadviruddhakçti÷ca yà 3>% caø . krameõodàharaõàni . %<viùaü jaladharaiþ pãtaü mårchità pathikàïganà 1>% . %<apàrijàtàm vasudhàü cikãrùan dyàü tathà'kçthàþ>% 2 . apagatamarijàtaü yasyàþ nàsti pàrijàto yatraü iti ca . gotroddhàrapravçttohi gotroddhàraü purà'karoþ 3 . gotrà pçñhvã gotraþ parvata÷ca .
     23 asambhavaþ %<asambhavo'rthaniùpatterasambhàvyatvavarõanam .>% caø %<koveda gopa÷i÷ukaþ ÷ailamutpàñayiùyati>% .
     24 àkùepaþ %<àkùepaþ svayamuktasya pratiùedho vicàraõàt 1 . niùedhàbhàsamàkùepaü budhàþ kecana manvate2 . àkùepo'nyovidhauvyakte niùedhe ca tirohite3>% . caø %<candra! saüdar÷ayàtmànamathavàsti priyàmukham>% 1 . %<nàyaü dåti! tano stàpastasyàþ kàlànalopamaþ 2>% . %<gaccha gacchasi cet kànta! panthànaþ santu te ÷ivàþ . mamàpi janma tatraiva bhåyàdyatra gato bhavàn>% . 3
     25 àgamaþ %<yadàptavacanaü taddhi j¤eyamàgamasaüj¤ayà . uttamaü madhyamaü càtha jaghanyaü ceti tat tridhà>% . saø kaø tatrottamaü vidhiråpaü niùedharåpa¤ca . vidhiråpaü yathà %<damaü dànaü dayàü ÷ikùe>% rityàdau dàmyata datta dayadhvaü iti vidhiþ . niùedharåpaü yathà %<nivàryatàmàli! kimapyayaü vañuþ punarvivakùuþ sphuritottaràdharaþ . na kevalaü yo mahato'pabhàùate ÷çõoti tasmàdapi yaþ sa pàpabhàk>% . tathàca mahànto nàpabhàùitavyà iti vàkyàrthamaryàdayà niùedharåpa upade÷aþ . tadetadubhayamapyava÷yànuùñheyatvàduttamam . madhyamamapi dvidhà nirdiùñavaktçkamanirdiùñavaktçka¤ca tatràdyaü yathà %<kalyàõã vata gàtheyaü laukikãü pratibhàti me . eti jãvantamànando naraü varùa÷atàdapi>% atra jãvannaraþ pa÷yati bhadramityartho nirdiùñavaktçkatayà nirdiùñaþ tatra jãvanàya yatitavyamiti råpamàptavacanam . %<akùe vasati pi÷àco picumarde dinapatirvañe yakùaþ . vi÷ràmyati padme ÷rãstiùñhati gaurã madhåkatarau>% tadidamanirdiùñavaktçkamanàdilokaprasiddhapàramparyamaitihyam . atra sarbavàkyànàü niùedhaparyavasànàt akùaü na seveta, picumardaü na nindeta, vañaü na chindyàt, padmaü mårdhni na bibhåyàt, madhåkaü na padà spç÷et iti niùedhacatuùñayaråpaàgamaþ . jaghanyaü dvedhà kàmyaü niùiddhaü ca . tatra niùiddhaviùayabidhiryathà %<vayaü bàlye bàlàüstaruõimani yånaþ, pariõatànapãcchàmo vçddhà, pariõayavidhànasthitiriyam . tvayàrabdhaü janma kùapayitumakàõóena vidhinà na no gotre putri! kvacidapi satãlà¤chanamabhåt>% tadetanniùe dharåpam niùiddhaviùayamàptavacanamasatãvacanaråpam .
     26 à÷ãþ %<à÷ãrnàmàbhilaùite vastunyà÷aüsanaü yayà>% . daõóã %<pàtu vaþ paramaü jyotiravàïmanasagocaram>% .
     27 uttaram %<ki¤cidàkåtasahitaü yadgåóhottaramuttaram>% caø . %<yatràsau vetasã pàntha! tatràsau sutarà sarit>% .
     28 utprekùà %<sambhàvanàþ syurutprekùàvastuhetådbhavàþ punaþ . uktànuktàspadàdyàtra siddhàsiddhàspade pare>% . caø %<dhåmastomaü tamaþ ÷aïke kokãvirahalakùaõam>% %<limpatãva tamo'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ>% %<raktau tavàïghrã mçdulau bhuvi vikùepaõàd dhruvam>% . %<tvanmukhàbhecchayà nånaü padmevairàyate ÷a÷ã>% %<madhyaþ kiü kucayordhçtyai baddhaþ kanakadàmabhiþ>% %<pràyo'bjaü tvatpadenaikyaü pràptuü toye tapasyati>% . darpaõe tu anyathà vibhajya udàhçtam yathà %<bhavetsambhàvanotprekùà prakçtasya paràtmanà . vàcyà pratãyamànà sà prathamaü vividhà matà vàcyevàdiprayogesyàdaprayoge'parà punaþ . jàtirguõaþ kriyà dravyaü yadutprekùyaü dvayorapi . tadaùñaghàpi pratyekaü bhàvàbhàvàbhimànataþ . guõakriyàsvaråpatvànnimittasya puna÷ca tàþ . dvàtriü ÷advidhatàü yànti>% . tatra vàcyotprekùàyàmudàharaõaü diïmàtraü yathà .. %<åruþ kuraïgakadç÷a÷ca¤calacelà¤calobhàti . sapatàkaþ kanakamayovijayastambhaþ smarasyeva>% .. atra vijayastambhasya jàtivàcakatvàjjàtyutpekùà .. %<j¤àne maunaü kùamà ÷aktau tyàge ÷làghàviparyayaþ . guõà guõànubandhitvàttasya saprasavà iva>% .. atra saprasavatvaü guõaþ .. %<gaïgàmbhasi suratràõa! kçpàõastava niþsvanaþ . snàtãvàribadhåvargagarbhapàtanapàtakã>% .. atra snàtãti kriyà .. %<mukhameõãdç÷obhàti pårõacandra ivàparaþ>% .. atra candraityekavyaktivàcitvàddravyam . ete bhàvàbhimàne ca . abhàvàbhimàne yathà .. %<kapolaphalakàvasya kaõñhaü bhittvà tathàvidhau . apa÷yantàvivànyonyamãdçkùàü kùàmatàü gatau>% .. atràpa÷yantàviti kriyàyà abhàvaþ . evama nyat . nimittasya guõakriyàråpatve yathà gaïgàmbhasãtyàdau snàtãvetyutprekùànimittaü pàtakitvaü guõaþ . apa÷yantàvivetyàdau kùàmatàgamanaråpaü nimittaü kriyà evamanyat . pratãyamànotprekùà yathà .. %<tanvaïgyàþ stanayugmena mukhaü na prakañãkçtam . hàràya guõine sthànaü nadattamiti lajjayà>% .. atra lajjayeveti ivàdyabhàvàt pratãyamànotprekùà evamanyat . atra vàcyotprekùàyàü ùoóaõsu bhedeùu madhye vi÷eùamàha %<tatra vàcyàbhidàþ punaþ . vinà dravyaü tridhà sarvàþ kharåpaphalahetugàþ>% tatrãkteùu vàcyapratãyamànotprekùayorbhedeùu madhye ye vàcyotprekùayoþ ùoóa÷abhedàsteùu jàtyàdãnàü trayàõàü ye dvàda÷abhedàsteùàü pratyekaü svaråpaphalahetugatatvena dvàda÷abhedatayà ùañtriü÷adbhedàþ dravyasya svaråpotpre kùaõameva saübhavatãti catvàra iti militvà catvàriü÷adbhedàþ . atra svaråpo tprej¤à yathà pårvodàharaõeùu %<smarasya vijayastambha>% iti saprasavà ivetyàdayaþ jàtiguõaråpàþ . phalotprekùà yathà .. %<ràvaõasyàpi ràmàstobhittvà hçdayamà÷ugaþ . vive÷a bhuva màkhyàtumuragebhyaiva priyam>% .. atràkhyàtumiti bhåprave÷asya phalaü kriyàråpamutprekùitam .. hetåtprekùà yathà .. %<saiùà sthalã yatra vicinvatà tvàü bhraùñaü mayà nåpuramekamårvyàm . adç÷yata tvaccaraõàravindavi÷leùaduþkhàdiva baddhamaunam>% .. atra duùkharåpoguõohetutvenotprekùitaþ . evamanyat . %<uktyanuktyornimittasya dvidhà tatra svaråpagàþ>% . teùu catvàriü÷atsaükhyàkeùu bhedeùu madhye yesvaråpagàyàþ ùoóa÷a bhedàste utprekùànimittasyopàdànànupàdànàbhyàü dvàtriü÷adbhedà iti militvà ùañ pa¤cà÷adbhedà vàcyotprekùàyàþ . tatra nimittasyopàdàne yathà pårvodàhçte snàtãvetyutprekùàyàü nimittaü pàtakitvamupàttam . anuüpàdàne yathà %<candraivàparaþ>% ityatra tathàvidhasaundaryàdyati÷ayonopàttaþ . hetuphalayostu niyamena nimittasyopàdànameva tathàhi vi÷leùaduùkhàdivetyatra yannimittaü baddhamaunatvam, àkhyàtumivetyatra ca bhåprave÷astayoranupàdàne asaïgatameva vàkyaü syàt . pratãyamànàyàþ ùãóa÷asu bhedeùu vi÷eùamàha %<pratãyamànàbhedà÷ca pratyekaü phalahetugàþ>% . yathodàhçte tanvaïgyàstanayugmenetyatra lajjayeveti heturutprekùitaþ asyàmapi nimittasyànupàdànaü na sambhavati ãvàdyanupàdàne nimittasya ca kãrtane utprekùaõasya pramàturni÷cetuma÷akyatvàt . svaråpotprekùàpyatra na bhavati dharmyantaratàdàtbhyanibandhanàyàmasyàmivàdyaprayoge vi÷eùaõayoge satyati÷ayokterabhyupagamàt yathà .. %<ayaü ràjà'ùaraþ pàka÷àsana>% iti .. vi÷eùaõàbhàve ca råpakasya, yathà %<ràjà pàka÷à sana>% iti tadevaü dvàtriü÷atprakàrà pratãyamànotprekùà . %<uktyanuktyoþ prastutasya pratyekaü tà api dvidhà>% . tà utprekùàþ . uktau yathà .. %<åruþ kuraïgakadç÷a>% iti .. anuktau yathà prabhàvatyàm .. %<iha hi saüprati digantamàcchàdayatà timirapañalena . ghañitamivà¤janapu¤jaiþ påritamiva mçgamadakùodaiþ . tatamiva tamàlatarubhirvçtamiva nãlàü÷ukairbhuvanam>% .. atrà¤janena ùañitatvàderutprekùaõãyasya viùayo vyàptatvaü nopàttaü yathà và .. %<limpatãva tamo'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ>% .. atra tamasolepasya vyàpanaråpovivayonopàttaþ a¤janavarùaõasya tamaþsaüpàtaþ, anayorutprekùànimitta¤ca tamaso'tibahulatvaü dhàràvarùaõàdhaþsaüyoga÷ca yathàsaüïkhyam . kecittu alepanakartç bhåtamapi tamolepanakartçtvenotprekùitaü vyàpana¤ca nimittam evaü nabhopi varùaõakriyàkartçtvene tyàhuþ . %<alaïkàràntarotthà sà vaicitryamadhikaü bahet>% tatra sàpahnavotprekùà yathà . %<a÷rucchalena sudç÷ohutapàvakadhåmakaluùàkùyàþ . apràpya mànamaïge vigalati làvaõyavàripåra iva>% . ÷leùahetugà yathà . muktotkaraþ saïkaña÷uktimadhyàdvinirgataþ sàrasalocanàyàþ . jànã mahe'syàþ kamanãyakambugrovàdhivàsàdguõavattvamàpa . atra guõavattve ÷leùaþ kambugrãvàdhibàsàdiveti hetåtprekùàyà hetuþ . atra jànãmahe ityutprekùàvàcakam evam %<manye÷aïke dhruvaü pràyonånamityevamàdayaþ>% . kvacidupamopakramotprekùà yathà . %<pàrejalaü nãranidherapa÷yanmuràrirànãlapalà÷aràjãþ . vanàvalãrutkalikàsahasrapratikùaõotkålita÷aivàlàbhàþ>% . ityatràbhà÷abdasyopamàvàcakatvàdupakrame upamà paryavasàne tu jaladhitãre ÷aivàlasthiteþ saübhavànupapatteþ saübhàvanotthànamityutprekùà evaü virahavarõane . %<keyåràyitamaïgadairityatra>% %<vikàsinãlotpalabhinnakarõe mçgàyatàkùyàþ kuñilaþ kañàkùaþ>% ityàdau ca j¤eyam . bhràntimadalaïkàre mugdhàdugdhadhiyetyàdoü bhràntànàü vallavàdãnàü viùayasya candri kàderj¤ànaü nàsti tadupanibandhanasya kavinaiva kçtatvàt . iha tu saübhàvanàkarturviùayasyàpi j¤ànamiti dvayorbhedaþ . sandehe tu samakakùatayà koñidvayasya pratãtiþ iha tåtkañà saübhàvyabhåtaikà koñiþ . ati÷ayoktau viùayiõaþ pratãtasya paryavasànàdasatyatà pratãyate iha tu pratãtikàlaeveti bhedaþ . %<ra¤jità nu vividhàstaru÷ailà nàmitaü nu gaganaü sthagitaü nu . pårità nu viùamevu dharitrã saühatrà nu kakubhastimireõa>% ityatra tarvàdo timiràkràntatàra¤janàdi råpeõa sandihyataiti sandehàlaïkàraiti kecidàhuþ . tanna ekaviùaye samànabalatayànekakoñisphuraõasyaiva sandeha tvàt iha tu tarvàdivyàpteþ pratisambandhibhedavyàpanàderniga raõena ra¤janàdeþ sphuraõa¤ca . anyetvanirdhàraõaråpavicchittyà ÷rayatvenaikakoñyadhiko'pi bhinno'yaü sandehaprakàraitivadanti spa tadapyayuktaü nigãrõasvaråpasyànyatàdàtmyapratãtirhi sambhà vanà tasyà÷càtra sphuñatayà sadbhàvàt nu÷abdena ceva÷abdavattasyà dyotanàdutprekùaiveyaü bhavituü yuktà alamaññaùñasandehaprakàrakalpanayà . %<yadetaccandràntarjaladalavalãlàü vitanute tadà caùñe lokaþ ÷a÷akaiti no màü prati tathà . ahantvinduü manye tvadarivirahàkràntataruõãkañàkùolkàpàtavraõakiõa kalaïkàïgitatanum>% ityatra manye÷abdaprayoge'pi uktaråpàyàþ sambhàvanàyà apratãtervitarkamàtram nàsàvapahnavotprekùà .
     29 udàttam %<lokàti÷ayasampattivarõanodàttamucyate yadvàpi prastutasyàïgaü mahatàü caritaü bhavet>% sàø daø . %<adhaþ kçtàmbhodharamaõóalànàü yasyàü ÷a÷àïkopalakuññimànàm . jyotsnànipàtàt kùaratàü payobhiþ kelãvanaü vçddhimurãkaroti>% . %<nàbhi prabhinnàmburuhàsanena saüståyamànaþ prathamena dhàtrà . amuü yugàntocitayoganidraþ saühçtya lokàn puruùo'dhi÷ete>% .
     30 upamà %<sàmyaü vàcyamavaidharmyaü vàkyaikye upamà dvayoþ>% sàø daø . råpakàdiùu sàmyasya vyaïgatvaü vyatireke ca vaidharmyasyàpyuktiþ upameyopamàyàü vàkyadvayam ananvaye ca ekasyaiva sàmyoktirityasyàbhedaþ . %<sà pårõà yadi sàmànyadharma aupamyavàci ca . upameyaü copamànaü bhavedvàcyam>% sà upamà sàdhàraõodharmo dvayoþ sàdç÷yaheturgu õakriyàmanoj¤atvàdi, aupamyavàcakamivàdi, upameyaü mukhàdi, upamànaü candràdi . %<iyaü punaþ . ÷rautã yathevavà÷abdà ivàrtho và vatiryadi . àrthã tulyasamànàdyàstulyàrtho yatra và vatiþ>% . yathevavàdayaþ ÷abdà upamànàntaraprayuktatulyàdipadasàdhàraõà api ÷rutimàtreõopamànopameyagatasàdç÷yalakùaõasambandhaü bodhayantãti tatsadbhàve ÷rautã upamà . evaü %<tatra tasyaivetyanena>% ivàrthe vihitasya vaterupàdàne . tulyàdayastu %<kamalena tulyaü mukhamityàdau>% upameya eva . %<kamalaü mukhasya tulya>%mityàdàvupramàna eva %<kamalaü mukha¤catulya>% mityàdàvubhayatràpi vi÷ràmantãti tatsadbhàve àrthã . evaü %<tena tulyamityàdinà>% tulyàrthe vihitasya vaterupàdàne . dve ÷rautã àrthãca . udàharaõam %<saurabhamammoruhavanmukhasya kumbhàviva stanau pãnau . hçdayaü madayati vadanaü tava ÷aradinduryathà bàle! ..>% atra krameõa trividhà ÷rautã . %<madhuraþ sudhàvadadharaþ pallavatulyo'tipelavaþ pàõiþ . cakitamçgalocanàbhyàü sadç÷ã capale ca locane tasyàþ>% .. atra krameõa trividhà àrthã pårõà ùaóeva tat . luptà sàmànyadharmàderekasya yadi và dvayoþ . trayàõàü vànupàdàne ÷rautyàrthã sàpi pårvavatø .. sàluptà . tadbhedamàha . %<pårõàvaddharmbhalope sà vinà ÷rautãntu taddhite>% . sà luptopamà gharmasya sàdhàraõaguõakriyàråpasya lope pårõàvaditi pårvoktarãtyà ùañprakàrà, kintvatra taddhite ÷rauthà asambhavàt pa¤caprakàrà . udàharaõam . %<mukhaminduryathà pàõiþ pallavena samaþ priye! . vàcaþ khudhà ivauùñhaste vimbatulyo mano'÷mavat>% .. %<àdhàrakarmavihite dvividhe ca kyaci kyaïi . karma kartrorõamuli ca syàdevaü pa¤cadhà punaþ>% .. dharmalope luptetyanuùajyate . krameõodàharaõam . %<antaþpurãyasi raõeùu, sutãyasi tvaüpauraü janaü, tava sadà ramaõãyate ÷rãþ . dçùñaþ priyàmiramçtadyutidar÷amindrasa¤càra matra bhuvi sa¤carasi kùitã÷a>%! .. atràntaþpurãyasãtyatra sukhavihàràspadatvasya %<sutãyasãtyatra>% snehanirbharatvasya ca sàdhàraõadharmasya lopaþ . evamanyatra iha ca yathàdi tulyàdivirahàt ÷rautyàdivi÷eùacintà nàsti . ida¤ca kecit aupamyapratipàdakasya vaterlope udàharanti tadayuktam kyaïàderapi tadarthavihitatvenaupamyapratipàdakatvàt . nanu kyaïàdiùu samyagaupamyapratitãrnàsti pratyayatvenàsvatantratvàt ivàdiprayogàbhàvàcceti cenna kalpavàdàvapi tathà prasaïgàt . na ca kalpavàdonàmivàditulyatayaupamyasya vàcakatvaü, kyaïàdãnàntu dyotakatvam ivàdãnàmapi vàcatve ni÷cayàbhàvàt . vàcakatve và samuditaü padaü vàcakaü %<prakçtipratyayau svasvàrthabodhakàviti ca>% matadvaye'yi vatyàdikyaïàdyoþ sàmyameveti . yacca kecidàhuþ %<vatyàdaya ivàdyarthe'nu÷iùyakte kyaïàdayastvàcàràrthe iti>% tadapi na . na khalu kyaïàdaya àcaramàtràrthà api tu sadç÷àcàràrthà iti . tadevaü dharmalope da÷aprakàrà luptà . %<upamànànupàdàne dvidhà vàkyasamàsayoþ>% . udàharaõam . %<tasyà mukhena sadç÷aü ramyaü nàste na và nayanatulyam>% . atra mukhanayanapratinidhivastvantarayorgamyamànatvàdupamànalopaþ . atraiva ca %<mukhena sadç÷am>% ityatra mukhaü yathedamiti %<nayanatulyamityatra>% %<dçgiveti>% pàñhe ÷rautyapi sambhavatãtyanayorbhedayoþ pratyekaü ÷rautyàrthãtvabhedena caturvighatvasambhave'pi pràcãnarãtyà dviprakàratvamevoktam . %<aupamyavàcino lope samàse ùvapi ca dvidhà>% . %<vadanaü mçga÷àvàkùyàþ sudhàkaramanoharam>% %<gardabhati ÷rutiparuùaü vyaktaü ninadanmahàtmanàü purataþ>% .. atra %<gardabhatãtyatra>% aupamyavàcinaþ kvipo lopaþ . na ceha upameyasyàpi lopaþ . %<ninadanniti>% anenaiva nirde÷àt . %<dvidhà samàse vàkye ca lope dharmopamànayoþ>% . %<tasyà mukhenetyàdau>% %<ramyamiti>% sthàne %<loke iti>% pàñhe'nayorudàharaõam . %<kvipsamàsagatà dvedhà dharmevàdivilopane>% . udàharaõam . %<vidhavati mukhàbjamasyàþ>% . atra %<vidhavatãti>% manoharatvadharma lopaþ . kecittvatràpi kvippratyayalopamàhuþ . %<mukhàbjamiti>% atra samàsagà . %<upameyasya lope tu syàdekà pratyaye kyaci>% . %<aràtivikramàlokavikasvaravilocanaþ . kçpàõodagradordaõóaþ sa sahasràyudhãyati>% .. atra sa sahasràyudhamiva àtmànamàcaratãti vàkye upameyasyàtmano lopaþ . na ceha aupamyavàcakalopaþ uktàdeva nyàyàt . atra kecidàhuþ sahasràyudhena saha vartata iti sasahasràyudhaþ sa ivàcaratãti vàkyàt sasahasràyudhãyatãti padasiddheþ vi÷eùyasya ÷abdànupàttatvàdihopameyalopa iti tanna vicàrasaham . kartari kyaco'nu÷àsanaviruddhatvàt . %<dharmopameyalope'nyà>% yathà %<ya÷asi prasarati bhavataþ kùãrodãyanti sàgaràþ sarvo>% . atra kùãrodamivàtmànamàcarantãtyupameya àtmà sàdhàraõadharmaþ ÷uklatà ca luptau . %<trilope ca samàsagà>% . yathà . %<ràjate mçgalocanà>% . atra mçgasya locane iva ca¤cale locane yasyà iti samàse upamàpratipàdakasàdhàraõadharmopamànànàü lopaþ . %<tenopamàyà bhedàþ syuþ saptaviü÷atisaüïkhyakàþ>% . pårõà ùaóvidhà luptà caikavi÷aü÷atividheti militvà saptaviü÷atiprakàropamà . eùu copomàbhedeùu madhye aluptasàdhàraõadharmeùu bhedeùu vi÷eùaþ pratipàdyate %<ekaråpaþ kkacit kkàpi bhinnaþ sàdhàraõo guõaþ . bhinne vimbànuvimbatvaü ÷abdamàtreõa và bhidà>% .. tatra ekaråpe yathà %<madhuraþ sudhàvadadharaþ>% ityàdi . vimbaprativimbo yathà . %<bhallàpavarjitaistaùàü ÷irobhiþ ÷ma÷rulairmahãm . tastàra saraghàvyàptaiþ sa kùaudrapañalairiva>% .. atra %<÷ma÷rulairityasya>% %<saraghàvyàptairiti>% ca dçùñàntavatprativimbanam . ÷abdamàtreõa bhinnatve yathà . %<smeraü vidhàya nayanaü vikasitamiva nãlamutpalaü mayi sà . kathayàmàsa kç÷àïgo manogataü nikhilamàkåtam>% .. atra eke eva smeratvavikasitatve prativaståpamàvacchabdabhedena nirdiùñe . %<ekade÷avivartinyupamàvàcyatvagamyate . bhavetàü yatra sàmyasya>% yathà .. rnatrairivotpalaiþ padmairmukhairiva saraþ ÷riyaþ . pade pade vibhànti sma cakravàkaiþ stanairiva atra netràdonàü utpalàdisàdç÷yaü vàcyaü, saraþ÷rãõà¤càïganàsàdçsyaü gamyam . %<kathità rasanopamà . yathordhvamupameyasya yadi syàdupamànatà>% .. %<candràyate ÷uklarucàpi haüso haüsàyate càrugatena kàntà . kàntàyate spar÷asukhena vàri vàrãyate svacchatayà vihàyaþ>% .. %<màlopamà yadekasyopamànaü bahu dç÷yate>% . yathà . %<vàrijeneva sarasã ÷a÷ineva ni÷othinã . yauvaneneva vanità nayena ÷rormamanoharà>% .. kvacidupamànopameyayordvayorapi prakçtatvaü dç÷yate .. %<haüsa÷candra ivàbhàti jalaü vyomatalaü yathà . vimalàþ kumudànova tàrakàþ ÷aradàgame>% .. %<asya ràj¤o gçhe bhànti bhåpànãtà vibhåtayaþ . purandarasya bhavane kalpavçkùabhavà iva>% .. atropameyabhåtavibhåtibhiþ kalpavçkùavaibhavà iveti upamànabhåtà vibhåtaya àkùipyanta iti àkùepropamà . atraiva %<gçhe ityasya>% %<bhavane ityanena pratinirde÷àt pratinirde÷yopamà ityàdaya÷ca na lakùitàþ evaüvidhavaicitryasya sahasradhà sandar÷anàt>% sàø daø . %<prasiddheranurodhena yaþ parasparamarthayoþ . bhåyo'vayavasàmànyayogaþ sehopamà matà>% saø kaõñhàø .
     31 upamànam . %<sadç÷àt sadç÷aj¤ànamupamànaü dvidheha tat . svàdekamanubhåtàrthe'nanubhåte dvitãyakam>% . saø kaõñhàø tatrànubhåtàrthe yathà sarvapràõapravaõamaghavanmuktamàhatya vakùastatsaüïghàtà dvighañitadalatkhaõóamuccaõóarociþ . evaü vegàt kuli÷akarot vyoma vidyutsahasraü bharturvajrajvalanakapi÷àste ca roùàññahàsàþ .. ananubhåte %<tàü rohiõãü vijànãhi jyotiùàmatra maõóale . samåhastàrakàõàü yaþ ÷akañàkàramà÷ritaþ>% ..
     32 upameyopamà %<paryàyeõa dvayoretadupameyopamà matà>% darpaõe . %<kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanuþ>%
     33 ullàsaþ %<ekasya guõadoùàbhyàmullàso'nyasya tau yadi>% . caø . tatra guõe api màü pàvayet sàdhvã sràtvetãcchati jàhnavã . doùe, %<kàñhinyaü kucayordçùñaü và¤chantyaþ pàdapadmayoþ . nindanti vi÷vadhàtàraü tvadvàñãùvariyoùitaþ>% .
     34 ullekhaþ %<kvacidbhedàdgrahãtéõàü viùayàõàü tathà kvacit . ekasyànekadhollekhaþ yaþ sa ullekha iùyate>% sàø daø %<priya iti gopabadhåbhiþ ÷i÷uriti vçddhairadhã÷a iti devaiþ . nàràyaõa iti bhaktairbrahmetyagràhi yogirbhidevaþ>% . %<gàmbhãryeõa samudro'si gauraveõàsi parvataþ>% .
     35 årjasvi %<årjasvi råóhàhaïkàram>% iti %<apakartàhasasmãti hçdi te mà sma bhådbhayam . vimukheùu na me svaógaþ prahartu>% jàtu và¤chati evamuktvà paroyuddhe niruddhodarpa÷àlinà . puüsà kenàpi tajj¤eyamårjasvãtye vamàdikam iti ca daõóã .
     36 ekàvalã pårvaü pårvaü prati vi÷eùaõatvena paraü param . sthàpyate'pohyate vàcà syàttathaikàvalã dvidhà . sàø daø sthàpane . %<sarovikasitàmbhojamambhojaü bhçïgasaïgatam . bhçïgàyatra sasaïgãtàþ saïgãtaü sasmarodayam>% . varjane . %<na tajjalaü yanna sucàrupaïkajaü na païkajaü tadyadalãnaùañpadam . na ùañpado'sau na jugu¤ja yaþ kalaü na guü¤jitaü tanna jahàra yanmanaþ>% .
     37 kàrakadãpakam %<kramikaikagatànàntu gumpaþkàrakadãpakam>% . caø atra kàrakaþ kriyà kartçtvàdisaüj¤àkàritvàt %<gacchatyàgacchati punaþ pànthaþ pa÷yati pçcchati>% .
     38 kàraõamàlà %<paraüparaü prati yadà pårvapårvasya hetutà . tadà kàraõamàlà syàt>% . sàø daø %<÷rutaü kçtadhiyàü saïgàjjàyate, vinayaþ ÷rutàt . lokànuràgo vinayànna kiü lokànuràgataþ>% ..
     39 kàvyaliïgam %<hetorvàkyapadàrthatve kàvyaliïgamudàhçtam>% . sàø daø %<jito'si manda! kandarpa! maccitte'sti trilocanaþ>% atra padàrthasya hetutà . vàkyàrthasya yathà . %<yattvannetrasamànakàntisalile magnaü tadindãvaraü megheùvaktaritaü priye tava mukhacchàyànukàrã ÷a÷ã . ye'pi tvadgamanànukàrigatayaste ràjahaüsà gatàstvatsàdç÷yavinodamàtramapi medaivena na kùamyate>% . atra caturthaùàdàrthe àdyapàdatrayàrthànàü hetutà ..
     40 kàvyàrthàpattiþ %<kaimutyenàrthasaüsiddhiþ kàvyàrthàpattiriùyate>% . caø %<saü jitastvanmukhenenduþ kà vàrtà sarasãruhàm>% .
     41 kaitavàpahnutiþ %<kaitavàpahnutirvyakte vyàjàdyairnihnave padaiþ>% . caø %<niryànti smaranàràcà bàlàdçkpàtakaitavàt>% . iyam vyàjàpahnutirityanye apahnuti÷abde vivçtiþ .
     42 gåóhoktiþ %<gåóhoktiranyodde÷yà gãryadanyaü prati gadyate>% . caø %<vçùàpehi parakùetràdàyàti kùetrarakùakaþ>% . jàrodde÷ena vçùaü pratyuktiþ .
     43 capalàti÷ayoktiþ capalàti÷ayoktistat paurvàparyavyatikramaþ . caø %<agre mànogataþ pa÷càdanunãtà priyeõa sà>% ..
     44 chekàpahnutiþ %<chekàpahnutira tiranyasya ÷aïkàtastasya nihnave>% . caø %<prajalpan matpade lagnaþ kàntaþ kiü? na hi nåpuraþ>%
     45 tadguõaþ %<tadguõaþ svaguõatyàgàdanyadãyaguõagrahaþ>% . caø %<nayan madhulihaþ ÷vaityamudaü÷uda÷anàü÷ubhiþ>% ..
     46 tulyayogità %<varõyànàmitareùàü và dharmaikyaü tulyayogità>% %<saïkucanti sarojàni svairiõãvadanàni ca>% . sà tridhà . hitàhite vçttitaulyàdamaparà tulyavogità . %<pradãyate paràbhåtirmitra÷àtravayostvayà>% . parà ÷reùñhà bhåtirai÷varyaü paràbhåtiþ paràbhava÷ca %<guõotkçùñeþ samãkçtya vaco'nyà tulyayogità>% caø . %<lokapàloyamaþ pà÷ã ÷rãdaþ ÷akro bhavànapi>% . yamàdibhirutkçùñaiþ lokapàlatvena samãkçtiratra .
     47 dãpakam %<vadali varõyàvarõyànàü dharmekyaü dãpakaü budhàþ>% . caø darpaõetu atha kàrakamekaü syàdanekàsu kriyàsu cet . satã ca yoùit prakçti÷ca ni÷calà pumàüsamabhyeti bhavàntareùvapi atra anugamanaråpaikakriyàsambandhaþ vàrõyàvarõyayoþ .
     48 dãpakàvçttiþ %<trividhà dãpakàvçttirbhavedàvçttihetataþ vastuno và svabhàvena ÷aktervà hànihetunà . akçtàtmãyakàryaþ syàdaheturvyàhatastu yaþ>% saø kaø . %<na viracità lalàñatañhançtya karãbhrukuñã na paruùahuïkçtena mçdusmita mantaritam . na tava ni÷umbhasaübhramava÷àdapi dàruõayà bhagavati! ceùñayà kaluùitaü vadanàmbujam>% . atra kàluùyasya kàraõe satyapi tajjanane yadasàmarthyaü tatra tvanmukhàmbuja vastunaþ svabhàvonimittamato na vi÷eùokterabhedaþ . ÷aktihànitoyathà . %<anuràgavatã sandhyà divasa÷ca purasmaraþ . aho daivagati÷citrà tathàpi na samàgamaþ>% .. atra daivagatyà vidyamànasyapi samàgamasàmarthyasya kuõñhãkaraõàt hetu÷aktihànikçtam dãpakam . padapadàrthobhayàvçttibhedàtraividhyamuktaü candràloke . yathà . %<varùatyambudamàleyaü varùatyeùà ca ÷arvarã unmãlanti kadambàni sphuñanti kuñajodgamàþ . màdyanti càtakàstçptà màdyanti ca ÷ikhàbalàþ>%
     49 dçùñàntaþ dçùñàntastu sagharmaraþ vastunaþ prativimbanam . sàø daø sa ca sàdharmyavaidharmàbhyàü dvidhà . %<tatra sàdharmye aviditaü guõàpi satkadhiõitiþ karõesu vasati madhuradhàràm . anadhigata parimalàpi hi harati dç÷aü màlatãmàlà>% . vaivarmye . tvayi dçùñe kuraïgàkùyàþ ÷raüsate madanavyathà . dçùñànudayabhà jãndau glàniþ kumudasaühate .
     50 nirdanà %<sambhavan vastusambandho'sambhavan vàpi kutracit . yatra vimbànuvimbatvaü bodhayet sà nidar÷anà>% .. sàø daø atra sambhavadvastusambandhanidar÷anà yathà . %<ko'tra bhåmibalaye janàn mudhà tàpayan sucirameti sampadam . vedayannitidinena bhànumànàsasàda caramàcalaü tataþ>% .. atra raverãdç÷àryavedanakriyàyàü kartçtvenànvayaþ sambavatyeva ãdç÷àrthaj¤àpanasamarthacaramàcalapràptiråpadharmavattvàt, sa ca raverastàcalagamanasya paratàpinàü vipatpràpte÷ca vimbaprativimbabhàvaü bodhayàte . asambhavadvastusambandhanidar÷anà tvekavàkyànekavàkyagatatvena dvividhà . tatraikavàkyagà yathà . %<kalayati kuvalayamàlàlalitaükuñilaþ kañàkùavikùepaþ . adharaþ kisalayalãlàmànanamasyàþ kalànidhervilàsam>% .. atrànyasya dharmaü kathamanyo vahatviti kañàkùavikùepàdãnàü kuvalayamàlàdigatalalitàdãnàü kalanamasambhavat tallalitàdisadç÷aü lalitàdikamavagamayat kañhàkùavikùepàdeþ kuvalayamàlàde÷ca vimbaprativimbabhàvaü bodhayati yathà và . %<prayàüõe tava ràjendra! muktà vairimçgãdç÷àm . ràjahaüsagatiþ padbhyàmànanena ÷a÷idyutiþ>% .. atra pàdàbhyàmasambaddharàjahaüsagatestyàgo'nupapanna iti tayostatsambandhaþ kalpàte, sa càsambhavan ràjahaüsagatimiva gatiü bodhayati . anekavàkyagà yathà . %<idaü kilàvyàjamanoharaü vapustapaþ kùamaü sàdhayituü ya icchati . dhruvaü sa nãlotpalapatradhàrayà ÷amãlatàü chetumçùarvyavavasyati>% atra yattacchabdasthanirdiùñavàkyàrthayorabhedenànvayo'nupapadyamànastàdç÷avapuùastapaþkùamatvasàdhanecchà nãlotpalapatradhàrayà ÷amãlatàcchedaneccheveti vimbaprativimbabhàve paryavasyati .
     51 niruktiþ %<niruktiryogato nàmnàmanyàrthatvaprakalpanam>% . %<dadç÷ai÷caritairjàne satyaü doùàkarovidho>% . doùàkarasyaràtrikarasya doùàõàmàkaratvaråpànyàrthakalpanamiha .
     52 ni÷cayaþ %<anyanniùidhya prakçtasthàpanaü ni÷cayaþ punaþ>% . caø %<vadanamidaü na sarojaü nayane nendãvare etau . iha savidhe mugdhadç÷o madhukara! na mudhà paribhràmya>% .
     53 niùedhàbhàsaþ . àkùepabhedaþ vidhyàbhàse 40 pçùñhe vivçtiþ .
     54 parikaraþ %<uktirvi÷eùaõaiþ sàbhipràyaiþ parikaromataþ>% . caø %<sudhàü÷ukalitottaü sastàpaü haratu vaþ ÷ivaþ>% .
     55 parikaràïkuraþ %<sàbhipràyovi÷eùya÷cet bhavet parikaràïkuraþ>% . caø %<caturõàü puruùàrthànàü dàtà deva÷caturbhujaþ>%
     56 pariõàmaþ %<viùayàtmatayàropye prakçtàrthopayogini . pariõàmobhavettulyàtulyàdhikaraõodvidhà>% . sàø daø %<smiteno pàyanaü dåràdàgatasya kçtaü sama . stanopanãóamà÷leùaþ kçtodyåte paõastayà>% anyatra paõaupàyane vasanàbharaõàdinà upayujyete atratu nàyakasambhàvanaü smitamupàyanam dyåte ca dçóhatayà à÷leùaråpapaõanam . atra prathamàrdhe vaiyadhikaraõyena dvitãyàrdhe sàmànàdhikaraõyeneti bhedaþ .
     57 parivçttiþ %<parivçttivinimayaþ samanyånàdhikairbhavet>% caø %<dattvà kañàkùalakùmãü sà jagràha hçdayaü mama . mayàsyai hçdayaü dattaü gçhãto madanajvaraþ>% %<pårvdhàrdhe samena ÷eùàrdhe nyålena>% %<yena jarjarakalevaravyayàt krãtamindukiraõojjvalaü ya÷aþ>% anyonyàntarbhàvinãti saø kaõñhàø .
     58 prarisaükhyà %<parisaükhyà niùidhyaikamekasmin vastu yantraõam>% caø . %<snehakùayaþ pradãpeùu na svànteùu natabhruvàm>% .
     59 paryastàpahnutiþ %<anyatra tasyàropàrthà paryastàpahnutistu sà>% caø . nàyaü sudhàü÷uþkiütarhi sudhàü÷uþ preyasãmukham .
     60 paryàyaþ %<kvacidekamanekasminnanekaü caikagaü kramàt . bhavati kriyate và cettadà paryàya iùyate ..>% sàø daø krameõa yathà . %<sthitàþ kùaõaü pakùmasu tàóitàdharàþ payodharotsedhanipàtacårõitàþ . balãùu tasyàþ skhalitàþ prapedire krameõa nàbhiü prathamodavindavaþ>% .. %<vicaranti vilàsinyo yatra ÷roõibharàlasàþ . vçkakàka÷ivàstatra dhàvantyaripure tava>% .. %<vimçùñaràgàdadharànnivartitastanàïgaràgàdaruõàcca kandukàt . ku÷àïkuràdànaparikùatàïguliþ kçto'kùasåtrapraõayã tayà karaþ>% . %<yayoràropitastàro hàraste'ribadhåjanaiþ .. nidhãyante tayoþ sthålàþ stanayora÷råvindavaþ>% .. eùu ca kvacidàdhàraþ saühataråpo'saühataråpa÷ca . kvacidàdheyamapi yathà %<sthitàþ kùaõamityatra>% udavindavaþ pakùmàdàvasaühataråpa àdhàre krameõàbhavan . %<vicaranti>% ityatràdheyabhåtà vçkàdayaþ saühataråpàripure krameõàbhavan .
     61 paryàyoktam %<paryàyoktaü yadà bhaïgyà gamyamevàbhidhãyate>% sàø daø %<spçùñàstà nandane ÷acyàþ ke÷asambhogalàlitàþ . sàvaj¤aü pàrijàtasya ma¤jaryoyasya sainikaiþ>% .
     62 pihitam %<pihita paravçttàntaj¤àtuþ sàkåtaceùñitam>% caø . %<priye gçhàgate pràtaþ kàntà talpamakalpayat>% . priye gçhàgate paranàrikayà saha ràtrijàgaraõena pràtaþ÷ayanamucitamiti j¤àpanàya kàntayà talpakalpanaü sàkåtaü ceùñitam .
     63 punaruktavadàbhàsaþ %<àpàtato yadarthasya paunaruktyàvabhàsanam . punaruktavadàbhàsaþ sa bhinnàkàra÷abdagaþ>% sàø daø %<bhujaïgakuõóalã vyaktaþ ÷a÷i÷ubhràü÷u÷ãtaguþ . jagantyapi sadàpàyàdavyàccetoharaþ ÷ivaþ>% .. atra bhujaïgakuõóalyàdi÷abdànàm àpàtamàtreõa sarpàdyarthatayà paunaruktyapratibhàsanam . paryavasàne tu bhujaïgaråpaü kuõóalaü vidyate yasyetyàdyanyàrthatvam . pàyàdityasyàpàyàdityatra paryavasànam . bhujaïgakuõóalãti÷abdayoþ prathamasyaiva parivçttisahatvam . haraþ ÷iva ityatra dvitãyasyaiva . ÷a÷i÷ubhràü÷upadayoþ dvayorapi . ÷abdaparivçttisahatvàsahatvàbhyàm asyobhayàlaïkàratvam . %<bhàti sadà na tyàga iti>% atra tu na dvayorapãti ÷abdàlaïkàratvamiti bhedaþ .
     64 pårvaråpam %<punaþ svaguõasaüpràptiþ pårvaråpamudàhçtam . pårvàvasthànuvçtti÷ca vikçte sati vastuni>% . caø %<harakaõñhàü÷udãpto'pi ÷eùastadya÷asà sitaþ>% . %<dãpe nirvàpite'pyàsãt kà¤cãratnairmahanmahaþ>% .
     65 prativaståpamà %<prativaståpamà sà syàdvàkyayorgamyasàmyayoþ . eko'pi dharmaþ sàmànyo yatra nirdi÷yate pçthak>% sàø daø %<dhanyàsi vaidarbhi! guõairudàrairyayà samàkçùyata naiùadho'pi . itaþ stutiþ kà svalu candrikàyà yadabdhimapyuttaralãkaroti>% .. atra samàkarùaõamuttaralãkaraõa¤ca kriyà ekaiva paunaruktyaniràsàya bhinnaråpatayà nirdiùñà . iyaü màlayàpi dç÷yate yathà . %<vimala eva ravirvi÷adaþ ÷a÷ã prakçti÷ãbhana eva hi darpaõaþ . ÷ivagiriþ ÷ivahàsasahodaraþ sahajasundara eva hi sajjanaþ>% .. atra vimalavi÷adàdirarthata eka eva . vaidharmyeõa yathà . %<cakorya eva caturà÷candrikàpànakarmaõi>% ..
     66 pratiùedhaþ %<pratiùedhaþ prasiddhasya niùedhasyànukãrtanam>% . caø %<na dyåtametat kitavàþ! krãóanaü ni÷itaiþ ÷araiþ>% .
     67 pratãpam %<pratãpamupamànasyàpyupameyatvakalpanam 1 . anyopameyalàbhena varõyasyànàdara÷ca tat 2 . varõyopamànalàbhena tathànyasyàpyanàdaraþ3 . varõyànyasyopamàyà aniùpattirvaca÷ca tat 4 . pratãpamupamànasya kaimaryamapi manvate>% 5 caø krameõa yathà . %<tvallocanasamaü padmam>% 1 %<alaü garveõa te vakta! kàntyà candrobhavàdç÷aþ>% 2 . %<kaþkrauryadarpastemçtyo! tvattulyàþ santi hi striyaþ>% 3 . %<mithyàvàdohi mugdhàkùi! tvanmukhàbhaü kilàmbujam>% . 4 . %<dçùñaü cet vadanaü tasyàþ kiü padmena kimindunà>% . 5 .
     68 pratyakùam . %<pratyakùamakùajaü j¤ànaü mànasaü càbhidhãyate . svànubhåtibhavaü caivamupacàreõa kathyate>% . saø kaõñhàø . tacca yugapadeka÷obà tatra yugapat yathà . %<kràntakàntavadanaprativimbe magnabàlasahakàrasugandhau . svàduni praõaditàlini ÷ãte nirvavàra madhunãndriyavargaþ>% eka÷o yathà . %<mandamandavigalattrapamãùaccakùurullasitapakùmadadhatyà . vãkùyate sma ÷anakairnavabadhvà kàmino mukhamadhomukhayeva>% suõvàdiviùayaü mànasaü yathà astokavismayamavismçta pårbavçttamudbhåtanåtanabhayajvarajarjaraü naþ . ekakùaõatruñita saüghañitapramodamànandaseka÷abalatvamupaiti cetaþ .
     69 pratyanãkam %<pratyanãkaü balavataþ ÷atroþ pakùe paràkramaþ>% caø %<jaitranetrànugau karõàvutpalàbhyàmadhaþkçtau>% .
     70 prastutàïkuraþ %<prastutena prastutasya dyotane prastutàïkuraþ>% . caø kiü bhçïga! satyàü màlatyàü ketakyà kaõñakasthayà .
     71 praharùaõam %<utkaõñhitàrthasaüsiddhirvinà yatnaü praharùaõam 1 và¤chitàdadhikàrthasya saüsiddhi÷ca praharùaõam 2 . yatnàdupàyasiddhàrthàt sàkùàllàbhaþ phalasya tat 3>% caø . krameõa %<tàmeva dhyàyate tasmai visçùñà saiva dåtikà>% 1 %<dãpamuddãpayedyàvattàvadabhyudito raviþ>% 2 %<nidhya¤janãùadhãmålaü khanatà''sàditonidhiþ>% . 3 .
     72 preyaþ %<preyaþ priyataràkhyànam>% daõóã %<adya yà mama govinda! jàtà tvayi gçhàgate . kàlenaiùà bhavet prãtistavaica gamanàt punaþ . ityàha yuktaü viduro nànyatastàdç÷ãdhçtiþ . bhaktimàtrasamàràdhyaþ sa prãta÷ca tato hariþ>% ida¤ca darpaõakàràdibhiranuktamapi kàvyàdar÷àdàvuktam .
     73 prauóhoktiþ %<prauóhoktirutkarùahetau taddhetutvaprakalpanam>% caø . %<kacàþ kalindajàtãratamàlastomamecakàþ>% .
     74 bhàvaþ . %<abhipràyànukålye tu pravçttirbhàva ucyate sodbhedo'tha nirudbheda÷caikata÷càbhita÷ca saþ hçdyaü såkùma¤ca bhidyeta na hi bhàvàt katha¤cana>% tatra pràrthanàvedanàbhyàmudbhidyamànaþ sodbhedo bhàvohçdyamityucyate . %<nirudbhedastu yo bhàvaþ sa såkùmastu nigadyate . iïgitàkàralakùyàt sa såkùmàt syàdbhåmikàntaramiti>% saø kaõñhàø . sa bhàvaþ bhåmikontaramavasthàntaram . tatra hçdyabhàvayorudàharaõe tatraiva dç÷ye såkùmasya såkùmàlaïkàre vakùyate .
     75 bhàvikam %<adbhutasya padàrthasya bhåtasyàtha bhaviùyataþ . yat pratyakùàyamàõatvaü tadbhàvikamudàhçtam>% 2 . sàø daø tatra bhåtasya %<munirjayati yogãndro mahàtmà kumbhasambhavaþ yainaikaculuke dçùñau divyau tau matsyakacchapau>% . bhàvinaþ %<àsãda¤janamatreti pa÷yàmi tava locane . bhàvibhåùaõasaübhàràü sàkùàd kurve tavàkçtim>% .
     76 bhedakàti÷ayoktiþ %<bhedakàti÷ayoktiþ syàt tasyaivànyatvakalpanam>% caø . anyaddevasya gàmbhãryamanyardhairya¤ca bhåpata! .
     77 bhràntàpahnutiþ %<anyasya ÷aïkayà bhràntàpahnutiþ bhrànti vàraõe>% . caø %<tàpaü karoti sotkampaü jjvaraþ kinnu? sakhe! smaraþ>% .
     78 bhràntimàn %<sàmyàdatasmiüstadbuddhirbhràntimàn pratibhotthità>% sàø daø %<mugdhà dugdhadhiyà gavàü vidadhate kumbhànadho vallavàþ kaõñhe kairava÷aïkayà kuvalayaü kurvanti kàntà api . karkandåphalamuccinoti ÷avarã muktaphalà÷aïkayà sàndrà candramasona kasya kurute cittabhramaü candrikà>% pratibhetivi÷eùaõàt svarasasiddhe ÷uktikàyàü rajatabhrame na . sàmyàdityukteþ %<saïgamavirahavikalpe varamiha viraho na saïgamastasyàþ . saïge saiva tathaikà tribhuvanamapi tanmayaü virahe>% ityàdau tribhuvanavartiyàvadvastunaþ sàmyàbhàvànna bhràntimàn . ayaü bhràntirityanye .
     79 màlàdãpakam %<màlàdãpakaü punaþ . dhàrmiõàmekadharmeõa sambandhoyat yathottaram>% sàø daø . %<tvayi saïgarasaüpràpte dhanuùàsàdità ÷aràþ . ÷arairari÷irastena bhåstayà tvaü, tvayà ya÷aþ>% atràsàdanakriyàdharmasya yathottaraü sambandhaþ .
     80 mithyàdhyavasitiþ %<ki¤cinmithyàrthasiddhyarthaü mithyàrthàntarakalpanam mithyàdhyavasitirve÷yàü va÷ayet khasrajaü vahan>% . caø mithyàpahnutistu apahnutibhedaþ .
     81 mãülitam %<mãlitaü yadi sàdç÷yàdbheda eva na dç÷yate>% caø %<rasonàlakùi lakùàyà÷caraõe sahajàruõe>% .
     82 mudrà %<såcyàrthasåcanaü mudrà prakçtàrtha paraiþ padaiþ>% . caø %<nitamba gurvã taruõã dçgyugmavipulà ca sà>% .
     83 yathàsaükhyam %<yathàsaükhyaü krameõaiva kramikàõàü samanvayaþ>% caø ÷atruümitraüvipattiü ca jaya ra¤jaya bha¤jaya . krama ityanye
     84 yuktiþ %<yuktiþ paràbhisandhànaü kriyayà marmaguptaye>% caø . %<tvàmàlikhantã dçùñvànyàü dhanuþ pauùpaü kare'likhat>% .
     85 ratnàvalã %<kramikaprakçtàrthànàü nyàsaü ratnàvalãü viduþ>% caø . %<caturàsyaþ patirlakùmyàþ sarve÷astvaü mahãpate!>% . catvàri àsyàni caturaü nipuõamàsyamàsyavyàpàro vacanaü ca yasya .
     86 rasavat . %<rasavadrasape÷alam>% daõóã rasena pe÷ala màkhyànamityanuùaïgaþ rasavat . %<mçteti pretya saïgantuü yayà me maraõaü matam . saiùà tanvã mayà landhà kathamatraivajanmani>% tatsamarthana¤ca tatraiva %<pràk pratidar÷ità seyaü ratiþ ÷çïgàratàü gatà . råpabàhulyayogena tadidaü rasavadvacaþ . vàcyasyàgràmyatàyonirmàdhurye dar÷itorasaþ . iha tvaùñarasàyattà rasavattà smçtà giràm>% . daõóã .
     87 råpakam %<råpakaü råpitàropàt vipaye nirapahnave . tat paramparitaü sàïgaü niraïgamiti ca tridhà>% . tatra %<yasya kasyacidàropaþ paràropaõakàraõam . pratyekaü kevalaü màlàråpa¤ceti caturvidham>% sàø daø . tatra ÷liùña÷abdanibandhanaü kevalaparamparitaü yathà . %<àhave jagaduddaõóaràjamaõóalaràhave . ÷rãnçsiüha! mahãpàla! svastyastu tava bàhave>% .. atra ràjamaõóalaü nçpasamåha eva candravimba mityàropo ràjabàhoràhutvàrope nimittam . tadeva màlà råpaü yathà . %<padmodayadinàdhã÷aþ sadàgatisamãraõaþ . bhåbhçdàvalidambholireka eva bhavàn bhuvi>% .. atra padmàyà udaya eva padmànàmudayaþ, satàmàgatireva sadàgamanaü bhåbhçto ràjàna eva parvatà ityàdyàropo ràj¤aþ såryatvàrope nimittam . a÷liùña÷abdanibandhanaü kevalaü yathà %<pàntu vo jalada÷yàmàþ ÷àrïgajyàghàtakarka÷àþ . trailokyamaõóapastambhà÷catvàro haribàhavaþ>% . atra trailokyasya maõóapatvàropo haribàhånàü stambhatvàrope nimittam . a÷liùñamàlàråpaü yathà . %<manojaràjasya sitàtapatraü ÷rãkhaõóacitraü haridaïganàyàþ . viràjati vyomasaraþsarojaü karpårapåraprabhaminduvimbam>% atra manojàderàjaütvàdyàropa÷candrabimbasya sitàtapatratvàdyàrope nimittam . eùu ca %<ràjabhujàdãnàü ràhutvàdyàropo ràjamaõóalatvàrope nimittamiti>% kecit . %<aïgino yadi sàïgasya råpaõaü sàïgameva tat . samastavastu viùayamekade÷avivarti ca>% . tatra %<àropyàõà÷eùàõàü ÷àbdatve prathamaü matam>% . prathamaü samastavastuviùayaü, yathà . %<ràvaõàvagrahaklàntamiti vàgamçtena saþ . abhivçùya marucchasyaü kçùõameghastirodadhe>% .. atra kçùõasya meghatvàrope vàgàdãnàmamçtatvàdyàropitatvam . %<yatra kasyacidàrthatvamekade÷avivarti tat>% . kasyacidàropyamàõasya . yathà . %<làvaõyamadhubhiþ pårõamàsyamasyà vikasvaram . lokalocanarolambakadambaiþ kairna pãyate>% .. atra làvaõyàdau madhvàdyàropaþ ÷àbdo mukhe padmatvàropa àrthaþ . na ceyamekade÷avivartinyupamà vikasvaratvadharmasyàropyamàõe padme mukhyatayà vartanàt mukhe copacaritatvàt . %<niraïgaü kevalasyaiva råpaõaü tadapi dvidhà . màlà kevalaråpatvàt>% tatra màlàråpaü niraïgaü yathà . %<nirmàõakau÷alaü dhàtu÷candrikà lokacakùuùàm . krãóàgçhamanaïgasya seyamindãvarekùaõà>% .. kevalaü yathà . %<dàse kçtàgasi bhavatyucitaþ prabhåõàü pàdaprahàra iti sundari! nàtra dåye . udyatkañhorapulakàïkurakaõñakàgrairyadbhidyate mçdu padaü nanu sà vyathà me>% .. %<tenàùñau råpake bhidàþ>% . cirantanairuktà iti ÷eùaþ . kvacit paramparitamapyekade÷avivarti yathà . %<khaógaþ kùmàsauvidallaþ samiti vijayate mànavàkhaõñalasya>% . atràrthaþ kùamàyà mahiùãtvàropaþ svaóge sauvidallatvàrope hetuþ . asya bhedasya pårvavanmàlàråpatve'pyudàharaõaü mçgyam . %<dç÷yante kvacidàropyàþ ÷liùñhàþ sàïge'pi råpake>% . tatraikade÷avivarti ÷liùñaü yathà . %<karamudayamahãdharastanàgre galitatamaþpañalàü÷uke nive÷ya . vikasitakumudekùaõaü vicumbatyayamamare÷adi÷o mukhaü sudhàü÷uþ>% samastavastuviùayaü yathà . atraiva %<vicumbatãtyàdau>% %<cucumbe haridabalàmukhamindunàyakena iti>% pàñhe . na càtra ÷liùñaparamparitam tatra hi . %<bhåmçdàvalidambholirityàdau>% ràjàdau parvatatvàdiråpaõaü vinà varõanãyasya ràjàderdambholitàdiråpaõaü sarvathaiva sàdç÷yàsambhavàdasaïgatam . tarhi kathaü %<padmodayadinàdhã÷a ityàdau>% paramparitaü, ràjàdeþ såryàdinà sàdç÷yasya tejasvitàdihetukasya sambhavàditi na vàcyam tathà hi ràjàdestejasvitàdihetukaü suvyaktaü sàdç÷yaü na tu prakçte tadvivakùitaü padmodayàdereva dvayoþ sàdhàraõadharmatayà vivakùitatvàt, iha tu mahãdharàdeþ stanàdinà sàdç÷yaü pãnottuïgatvàdinà suvyaktameveti na ÷liùñaparamparitam . kacit samàsàbhàve'pi råpakaü dç÷yate . yathà . %<mukhaü tava kuraïgàkùi! sarojamiti nànyathà>% . kvacidvaiyadhikaraõye'pi . yathà . %<vidadhe madhupa÷reõãmiha bhrålatayà vidhiþ>% . kvacidvaidharmye'pi yathà . %<saujanyàmbumarusthalã sucaritàlekhyadyubhittirguõajyotsnàkçùõacaturda÷ãø saralatàyoga÷vapucchacchañà . yaireùàpi durà÷ayà kaliyuge ràjàvalã sevità teùàü ÷ålini bhaktimàtrasulabhe sevà kiyat kau÷alam>% .. atra ca keùà¤cidråpakàõàü ÷abda÷leùamålatve'pi råpakavi÷eùatvàdarthàlaïkàramadhye gaõanam . evaü vakùyamàõàlaïkàreùu boddhavyam . %<adhikàråóhavai÷iùñyaü råpakaü yattadeva tat>% . tadevàdhikàråóhavai÷iùñyasa¤j¤aråpakam . yathà . %<idaü vaktraü sàkùàdvirahitakalaïkaþ ÷a÷adharaþ sudhàdhàràdhàra÷cirapariõataü vimbamadharaþ . ime netre ràtrindivamadhika÷obhe kuvalaye tanurlàvaõyànàü jaladhiravagàhe sukhataraþ>% .. kalaïkaràhityàdinàghikam .
     88 råpakàti÷ayoktiþ %<råpakàti÷ayoktiþ syànnigãryàdhyavasànataþ>% caø %<pa÷yanãlotpaladvandvànniþsaranti ÷itàþ÷aràþ>%
     89 lalitam %<prastute varõyavàkyàrthaprativimbasya varõanam>% . lalita nirgate nãre setumeùà cikãrùati caø .
     90 le÷aþ %<le÷aþsyàddoùaguõayorguõadoùatvakalpanam>% . caø %<akhileùu vihaïgeùu hanta svacchandacàriùu . ÷uka! pi¤jarabandhaste madhuràõàü giràü phalam>% . saø kaø tu lavatvenàyamuktaþ .
     91 lokoktiþ %<lokapravàdànukçtirlokoktiriti>% kathyate caø . %<sahasva katicinmàsàn mãlayitvà vilocane>% .
     92 vikalpaþ %<vikalpastulyabalayorvirodha÷càturãyutaþ>% caø . %<sadyaþ ÷iràüsi càpàn và namayantu mahãbhujaþ>% .
     93 vikasvaraþ %<yasmin vi÷eùasàmànyavi÷eùàþ sa vikasvaraþ>% . caø %<sa na jigye mahàntohi durjayàþ sàgaràiva>% .
     94 vicitram vicitraü tadviruddhasya kçtiriùñaphalàya cet caø . %<praõamatyunnatihetorjãvanahetorvimu¤cati pràõàn . duþkhãyati sukhahetoþ komåóhaþ sevakàdanyaþ>% .
     95 vitarkaþ %<åho vitarkaþ sandehanirõayàntaradhiùñhitaþ . dvidhàsau nirõayànta÷cànirõayànta÷ca kãrtyate . tattvànu pàtyatattvànupàtã ya÷cobhayàtmakaþ>% saø kaõñhàø . teùu nirõayàntastattvànupàtã yathà . %<mainàkaþ kimayaü ruõàddhi gagane manmàrgamavyàhatà ÷aktistasya kutaþ ? sa bajrapatanàdbhãto mahendràdapi . tàrkùyaþ so'pi samaü nijena vibhunà jànàti màü ràvaõamà j¤àtaü sa jañàyureùajarasà kliùño badhaü và¤chati>% . sa evàtattvànupàtã yathà . %<asyàþ sargavidhau prajàpatirabhåccandro nu kàntipradaþ ÷çïgàraikanidhiþ svayaü nu madano màsonu puùpàkaraþ . vedàbhyàsaja óaþ kathaü nu viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhavet manoramamidaü råpaü puràõo muniþ>% candràdiùvanyatamena prajàpatinà bhavitavyamityatattvànupàtã nirõayàntovitarkaþ . sa eva ubhayàtmà yathà %<citte nive÷ya parikalpitasattvayo nàdråpoccayena racità manasà kçtà nu . strãratnasçùñira parà pratibhàti sà me dhàturvibhutvamanucintya vapu÷ca tasyàþ>% atra tattvàtattvanupàtitvàdubhayàtmà nirõayànto vitarkaþ . anirõayànto mithyàviùayo yathà . %<adreþ ÷çïgaü harati pavanaþ kiüsvidityunmusvãbhirdçùñocchràya÷cakitacakitaü muggha siddhàïganàbhiþ>% . sa evàmithyàråpo yathà . %<ayamasau bhagavànuta pàõóavaþ sthitamavàïmuninà ÷a÷i maulinà . samadhiråóhamanena ca jiùõunà sviditi vegava÷ànmumude gaõaiþ>% . sa eva ubhayàtmà yathà . màyà svideùàmativibhramo và dhvastaü nu me vãryamathàhamanyaþ . gàõóãva muktà hi yathà purà me paràkramante na ÷aràþ kiràte .
     96 vidhiþ %<sióvasyaiva vidhànaü yat tàmàhurvidhyalaïkçtim>% caø . %<pa¤camoda¤cane kàle kokilaþ kokilo'bhavat>% .
     97 vidhyàbhàsaþ vastunovaktumiùñasya tu vi÷eùapratipattaye . niùedhàbhàsa àkùepo vakùyamàõoktagodvidhà . aniùñasya tathàrthasya vidhyàbhàsaþ paromata iti sàø daø . udàharaõaü tatra j¤eyam . àkùepabheda ityanye .
     98 vinoktiþ %<vinoktiþ syàdvinà ki¤cit prastutaü hãnasucyate . taccet ki¤cidvinà ramyaü vinoktiþ sàpi kathyate>% . caø hãnatve %<vidyà hçdyàpi sàvadyà vinà vinayasampadam>% . ramyatve %<vinà khalairvibhàtyeùà ràjendra! bhavataþ sabhà>% . vinàrthagamyatàyàmapi sàø daø . %<nirarthakaü janmagataü nalinyà yayà na dçùñaü tuhinàü÷uvimbam . utpattirindorapi niùphalaiva dçùñà vinidrà nalinã na yena>% .
     99 vibhàvanà %<vibhàvanà vinàpi syàt kàraõaü kàryajanma cet 1 hetånàmasamagratve kàryotpatti÷ca sà matà 2 . kàryotpattistçtãyà syàt satyapi pratibandhake 3 akàraõàt kàrya janma caturthãsyàdvibhàvanà 4 . viruddhvàt kàryasampattirdçùñà kàcidvibhàvanà 5 . kàryàt kàraõajanmàpi dçùñà kàcit vibhàvanà 6>% caø . krameõa yathà . %<api làkùàrasà'siktaü raktaü te caraõadvayam>% 1 . %<astrairatãkùõakañhinairjagajjayati manmathaþ>% . 2 . %<narendràneva te ràjan! da÷atyasibhujaïgamaþ>% . 3 . narendronçpo garuóavidyàbhij¤a÷ca daü÷anapratibandhakamàruóavidyà sannidhàne'pi daü÷anotpattestçtãyà vibhàvanà %<÷aïkhàdvã õàninàdo'yamudeti mahadadbhutam>% . 4 . %<÷ãtàü÷ukiraõàstanvãü hanta santàpayanti tàm>% . 5 . %<ya÷aþpayorà÷irabhåt karakalpatarostava>% . 6 . darpaõe tu %<vibhàvanà vinà hetuü kàryotpattiryaducyate . uktànuktanimittatvàt dvidhà sà parikãrtità>% iti lakùayitvà %<vinà kàraõamupanibadhyamàno'pi kàryodayaþ ki¤cidanyat kàraõamapekùyaiva bhavituü yuktaü tacca kàraõàntaraü kvaciduktaü kvacinneti>% vyavasthàpya udàhçtam %<anàyàsakç÷aü madhyama÷aïkatarale dç÷au . abhåùaõamanohàri vapurvayasi subhruvaþ>% . atra vayoråpaü nimittamuktam vapurbhàti natabhruta iti pàñhe tadanuktamiti bhedaþ .
     100 virodhaþ %<jàti÷caturbhirjàtyàdyairguõo guõàdibhistribhiþ . kriyà kriyàdravyàbhyàü yad dravyaü dravyeõa và mithaþ . viruddhamiva bhàseta virodho'sau da÷àkçtiþ>% . sàø daø krameõa yathà . %<tava virahe malayamaruddàvànalaþ ÷a÷iruco'pi soùmàõaþ . hçdayamalirutamapi bhintenalinãdalamapi nidàgharavirasyàþ>% . %<santatamusalàsaïgàdbahutaragçhakarmaghañanayà nçpatau . dvijapatnãnàü kañhinàþ sati bhavati karàþ sarojasukumàràþ>% . %<ajasya gçhõato janma nirãhasya hatadviùaþ . svapato jàgaråkasya yàthàrthyaü veda kastavaþ>% . %<vallabhotsaïgasaïgena vinà hariõacakùuùaþ . ràkàvibhàvarãjànirviùajvàlàkulo'bhavat>% . %<nayanayugàsecanakaü mànasavçttyàpi duùpràpam . råpamidaü madiràkùyà madayati hçdayaü dunoti ca me>% . %<tvadvàjiràjãtyàdi>% %<vallabhotsaïgenetyàdi>% ÷loke caturthapàde %<madhyandinadinàdhipa>% iti pàñhe dravyayorvirodhaþ . atra %<tava viraha>% ityàdau pavanàdãnàü bahuvyaktivàcakatvàjjàti÷abdànàü dàvànaloùõahçdayabhedanasåryairjàtiguõakriyàdravyaråpairanyonyaü virogho mukhata àbhàsate . virahahetukatvena samàdhànam . ajasyetyàdau ajatvàdiguõasya janmagrahaõàdikriyàvirodhaþ . bhagavataþ prabhàvasyàti÷ayitatvàttu samàdhànam . %<tvadvàjãtyàdau>% %<haro'pi ÷irasà gaïgàü na dhatte>% iti virodhaþ . tvadvàjãtyàdikaviproóhoktyà tu samàdhànam . spaùñamanyat . vibhàvanàyàü kàraõàbhàvenopanibadhyamànatvàt kàryameva bàdhyatvena pratãyate . vi÷eùoktau ca kàryàbhàvena kàraõameva . iha tvanyonthaü dvayorapi bàdhyatvamiti bhedaþ .
     101 virodhàbhàsaþ . àbhàsatvaü virodhasya virodhàbhàsaiùyate candràø %<amitrajinmitrijidaujasà sa yat vicàra dçkcàradçgapyavartata>% naiùadham .
     102 vivçtoktiþ %<vivçtoktiþ ÷leùaguptaü kavinàviùkçtaü yadi>% caø . %<vçùàpehi parakùetràditi vakti sasåcanam>% .
     103 vi÷eùaþ %<yadàdheyamanàdhàrameka¤cànekagocaram . ki¤cit prakurvataþ kàryamar÷akyasyetarasya và . kàryasyàkaraõaü daivàdvi÷eùastrividhastataþ>% . sàø daø krameõa yathà . %<divamapyupayàtànàmàkalpaguõagaõà yeùàm . ramayanti jaganti giraþkathamapi kavayo na te vandyàþ>% . %<kànane saridudde÷e girãõàmapi kandare . pa÷yantyantakaüsaïkà÷aü tvàmekaü ripavaþ puraþ>% . %<gçhiõã sacivaþ sakhã mithaþ priya÷iùyà lalite kalàvidhau . karuõàvimukhena mçtyunà haratà tvàü vada kiü na me hçtam?>% .
     104 vi÷eùoktiþ %<sati hetau phalàbhàvo vi÷eùoktistathà dvidhà>% sàø daø . tathetyuktànuktanimittatvàt . tatroktanimittà yathà . %<dhanino'pi nirunmàdà yuvàno'pi na ca¤calàþ . prabhavo'pyapramattàste mahàmahima÷àlinaþ>% atra mahàmahima÷àlitvaü nimittamuktam . atraiva caturthapàde %<kiyantaþ santi bhåtale>% iti pàñhe tvanuktam . acintyanimittatvaü ca anuktanimittasyaiva bheda iti pçthagnoktam yathà %<sa eva ÷astrojayati jaganti kusumàyudhaþ . haratàpi tanuü yasya ÷ambhunà na hçtaü balam>% . atra tanuharaõe'pi balà haraõe nimittamacintyam . iha ca kàryàbhàvaþ kàryaviruddhasadbhàvamukhenàpi sàø daø .
     105 viùamam . %<guõaiþ kriye và yat syàtàü viruddhe hetukàryayoþ . yadvà''rabdhasya vaiphalyamanarthasya ca sambhavaþ . viråpayoþ saïghañanà yà ca tadviùamaü matam>% . sàø daø krameõa yathà . %<sadyaþ karaspar÷amavàpya citraü raõeraõe yasya kçpàõalekhà . tamàlanãlà ÷aradindrupàõóu ya÷astrilokàbharaõaü prasåte>% . atra kàraõaråpàsilatàyàþ %<kàraõaguõà hi kàryaguõamàrabhante>% iti sthiterviruddhà ÷uklaya÷asa utpattiþ . %<ànandamamandamimaü kuvalayadalalocane! dadàsi tvam . virahastvayaiva janitastàpayatitaràü ÷arãraü me>% . atrànandajanakastrãråpakàraõàttàpajanakavirahotpattiþ . %<ayaü ratnàkaro'mbhodhirityasevi dhanà÷ayà . dhanaü dåre'stu vadanamapåri kùàravàribhiþ>% . atra kevalaü kàïkùitadhanalàbhã nàbhåt pratyuta kùàravàribhirvadanapåraõam . %<kva vanaü taruvalkabhåùaõaü nçpalakùmãþ kva mahendravandità . niyataü pratikålavartinovata dhàtu÷caritaü suduþsaham>% . atra vanaràja÷riyorviråpayoþ saïghañanà .
     106 viùàdanam %<iùyamàõaviruddhàrthasaüpràpti÷ca vitàdanam>% caø . %<dãpamuddãpayedyàvattàvannirvàõa eva saþ>% .
     107 vyatirekaþ %<àdhikyamupameyasyopamànànnyånatàthavà . vyatireka eka ukte hetau nokte sa ca tridhà .. caturvidho'pi sàmyasya bodhanàcchabdato'rthataþ . àkùepàcca dvàda÷aghà ÷leùe'pãti triraùñadhà . pratyekaü syànmilitvàùñacatvàriü÷advidhaþ punaþ>% .. sàø daø upameyasyopamànàdàdhikye heturupameyagatamutkarùakàraõamupamànagataü nikarùakàraõa¤ca . tayordvayorapyuktàvekaþ pratyekaü samudàyena vànuktau trividha iti caturvidhe'pyasminnupamànopameyasya nivedanaü ÷abdenàrthenàkùepeõa ceti dbàda÷aprakàro'pi ÷leùe'pi÷abdàda÷leùe'pi caturbiü÷atiprakàraþ . upamànànnyånatàyàmanayaiva bhaïgyà cagurviü÷atiprakàrateti militvà'ùñacatvàriü÷atprakàro vyatirekaþ . udàharaõam . %<akalaïkaü mukhaü tasyà na kalaïkã vidhuryathà>% . atropameyagatamakalaïkatvamupamànagata¤ca kalaïkitvaü dvayamapyuktam . yathà÷abdapratipàdanàcca ÷àbdamaupamyam . atraiva %<na kalaïki vidhåpamamiti>% pàñhe àrtham %<jayatãnduü kalaïkinamiti>% pàñhe tu ivàditulyàdipadavirahàdàkùiptam . atraivàkalaïkapadatyàge copamànagatanikarùakàraõànuktiþ dvayoranuktau dvayoranuktiþ . ÷leùe yathà . %<atigàóhaguõàyà÷ca nàbjavadbhaïgurà guõàþ>% . atra ivàrthe vatiriti ÷àbdamaupamyam utkarùanikarùakàraõayordvayorapyuktiþ . guõa÷abdaþ ÷liùñaþ . anyebhedàþ pårvavadåhyàþ . etàni cãpameyasyopamànàdàdhikye udàharaõàni . nyånatve diïmàtram . yathà . %<kùãõaþkùãõo'pi ÷a÷ã bhåyobhåyo'bhivardhate nityam . virama prasãda sundari! yauvanamanivarti yàtaü tu>% .. atropameyabhåtayauvanàsthairyasyàdhikyaü tenàtra %<upamànàdupameyasyàdhikye viparyaye và vyatireka iti>% keùà¤cillakùaõe %<viparyaye veti padamanarthakamiti>% yat kecidàhuþ tanna vicàrasaham . tathà hyatràdhikanyånatve sattvàsattve eva vivakùite . atra ca candràpekùayà yauvanasyàsattvaü sphuñameva . astu vàtrodàharaõe katha¤cidgatiþ . %<hanåmadàdyairya÷asà mayà punardviùàü hasairdåtapathaþ sitãkçtaþ>% .. ityàdiùu kà gatiüriti suùñhåktaü %<nyånatàtha veti>% .
     08 vyàghàtaþ vyàghàtaþ sa tu kenàpi vastu yena yathà kçtam tenaiva cedupàyena kurutenyastadanyathà 1 . saukaryeõa ca kàryasya viruddhaü kriyate yadi 2 . sàø daø %<dç÷àdagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ>% . %<ihaiva tvaütiùñha drutamahamahobhiþ katipayaiþ samàgantà kànte! mçdurasi nacàyàsasahanà . mçdutvaü me hetuþ subhaga! bhavatà gantumadhikaü na mçdvã soóhà yadvirahakçtamàyàsamasamam>% .. atra vide÷aü jigamiùuõà nàyakena nàyi kàyàþ mçdutvaü sahagamanàbhàvahetvenoktaü nànikayà tu pratyuta sahagamane tato'pi saukaryeõa tadeva hetutayoktam .
     09 vyàjanindà %<nindàyànindayà vyaktirvyàjanindeti gãyate>% caø . %<vidhe! sa nindyoyastepràgekamevàharacchiraþ>% . atra eka÷irohartç÷ivanindàvyàjena vidhernindàyà vyaktiþ .
     10 vyàjastutiþ %<uktà vyàjastutiþ punaþ . nindàstutibhyàü vàcyàbhyàü gamyatve stutinindayoþ>% . sàø daø . nindàyà stutergamyatve vyàjena stutiriti vyutpattyà vyàjastutiþ stutyà nindàyà gamyatye vyàjaråpà stutiþ . krameõa yathà . %<stanayugamuktàbharaõàþ kaõñakakalitàïgayaùñayo deva! . tvayi kupite'pi pràgiva vi÷vastà ripustriyo jàtàþ>% .. %<vyàjastutistava payoda! sayoditeyaü yajjãvanàya jagatastava jãvanàni . stotrantu te mahadidaü ghana! dharmaràjasàhàvvamarjyayasi yat pathikànnihatya>% ..
     111 vyàjoktiþ %<vyàjoktiranyahetåktyà yadàkàrasya gopanam>% caø . %<sakhi! pa÷ya gçhàràmaparàgairasmi dhåsarà>% .
     112 ÷uddhàpahnutiþ %<÷uddhàpahnutiranyasyàropàrthe dharmanihnavaþ>% . caø %<nàyaü sudhàü÷uþ kiü tarhi? vyomagaïgàsaroruham>% .
     113 ÷leùaþ ÷àbdo'laïkàraþ àrtha÷ca ÷àbdaståktaþ 389 pçùñhe àrtho yathà %<÷abdaiþ svabhàvàdekàrthe ÷leùo'nekàrthavàcanam>% sàø daø . svabhàvàdekàrthairiti ÷abda÷leùàdvyavacchedaþ . %<sarvado màdhavaþpàyàt sa yo gaïgàmadãdharat>% .
     114 saüsçùñiþ %<yadyeta evàlaïkàràþ parasparavimi÷ritàþ . tadà pçthagalaïkàrau saüsçùñiþ saïkarastathà>% sàø daø devaþ pàyàdapàyànnaþ smerendãvaralocanaþ . saüsàradhvàntavidhvaüsahaüsaþ kasanisådanaþ . atra pàyàtpàyàditi yamakam smerendrãvaretyàdau cànupràsa iti ÷abdàlaïkàrayoþ, saüsàradhvàntetyatra upamà, haüsa ityatra råpakamityarthàlaïkàrayoþ, ÷abdàrthàlaïkàrayo÷ca parasparànapekùayaivàtra sasargaþ .
     115 saïkaraþ %<aïgàïgitve'laïkçtãnàü tadvadekà÷rayasthitaþ . sandigdhatve ca bhavati saïkarastrividhaþ punaþ>% sàø daø . tatràïgàïgibhàve yathà . %<àkçùñavegavigaladbhujagendrabhoganirmokapaññapariveùñanayàmburà÷eþ . manthavyathàvyupa÷amàrthamivà÷u yasya mandàkinã ciramaveùñata pàdamåle>% .. atra nirmokapaññàpahnavena mandàkinyà àropa ityapahnutiþ . sà ca mandàkinyà vastuvçttena yatpàdamålaveùñanaü taccaraõamålaveùñanamiti ÷leùamutthàpayatãti tasyàïgam ÷leùa÷ca pàdamålaveùñanameva caraõamålaveùñanamityati÷ayokteraïgam ati÷ayokti÷ca %<manthavyathàvyupa÷amàrthamiva>% ityutprekùàyà aïgam . utprekùà càmburà÷imandàkinyornàyakanàyikàvyavahàraü gamayatãti samàsokteraïgam . yathà và . %<anuràgavatã sandhyà divasastatpuraþsaraþ . aho daivagati÷citrà tathàpi na samàgamaþ>% .. atra samàsoktirvi÷eùokteraïgam . sandehasaïkaro yathà . %<idamàbhàti gagane bhindànaü santataü tamaþ . amandaneyanànandakaraü maõóalamaindavam>% .. atra kiü mukhasya candratayàdhyavasànàdati÷ayoktiþ, uta idamiti mukhaü nirdi÷ya candratvàropàdråpakaü, atha và idamiti mukhasya candramaõóalasya ca dvayorapi prakçtayorekadharmàbhisambandhàttulyayogità, àhosviccandrasyàprakçtatvàddãpakaü kiü và vi÷eùaõasàmyàdaprastutasya mukhasya gamyatvàt samàsoktiþ, yadvà'prastutasya mukhasyàvagatirityaprastutapra÷aüsà, yadvà manmathoddãpanaþ kàlaþ svakàryabhåtacandravarõanàmukhena varõita iti paryàyoktiriti bahånàmalaïkàràõàü sandehàt sandehasaïkaraþ . yathà và mukhacandraü pa÷yàmãtyatra kiü mukhaü candra ivetyupamà uta candra eveti råpakamiti sandehaþ sàdhakabàdhakayordvayorekatarasya sadbhàve punarna sandehaþ . yathà %<mukhacandraü cumbati>% ityatra cumbanaü mukhasyànukålamityupamàyàþ sàdhakam . candrasya tu pratikålamiti råpakasya bàdhakam, %<mukhacandraþ prakà÷ate>% ityatra prakà÷àkhyo dharmo råpakasya sàdhako mukhe upacaritvena sambhavatãti nopamàbàdhakaþ . %<ràjanàràyaõaü lakùmãstvàmàliïgati nirbharam>% . atra yoùita àliïganaü nàyakasya sadç÷enocitamiti lakùmyàliïganasya ràjanyasambhavàdupamàbàdhakaü nàràyaõe sambhavàdråpakam . %<evaü vadànambujameõàkùyà bhàti ca¤calalocanam>% . atra vadane locanasya sambhavàdupamàyàþ sàdhakatà, ambuje càsambhavàdråpakasya bàdhakatà . evaü %<sundaraü vadanàmbujam>% ityàdau sàdhàraõadharmaprayoge, %<upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge>% iti vacanàdupamàsamàso naü sambhavatãti upamàyà bàdhakaþ . eva¤càtra mayåravyaüsakàditvàdråpakasamàsa eva . ekà÷rayànuprave÷o yathà . %<kañàkùeõàpãùat kùaõamapi nirãkùeta yadi sà tadànandaþ sàndraþ sphurati pihità÷eùaviùayaþ . saromà¤coda¤catkucakala÷anirminnavasanaþ parãrambhàrambhaþ ka iva bhavitàmbhoruhadç÷aþ>% .. atra %<kañàkùeõàpãùatkùaõamapi>% ityatra chekànupràsasya %<nirãkùeta>% ityatra kùakàramàdàya vçttyanupràsasya caikà÷raye'nuprave÷aþ . evaü càtraivànupràsàrthàpattyalaïkàrayoþ . yathà và . %<kuravakà ravakàraõatàü yayuriti>% atra ravakàravakà ityekaü vakàravakàra ityekamiti yamakayoþ . sàø daø .
     116 sandehaþ %<syàt smçtibhràntisandehaistadaïkàlaïkçtitrayam>% caø %<païkarja và sudhàü÷urvà asmàkantu na nirõayaþ>% ..
     117 samam %<samaü syàdànuråpyeõa÷làghàyogyasya vastunaþ>% . sàø daø %<÷a÷inamupagateyaü kaumudã meghamuktaü jalanighimanaråpaü jahnukanyà'vatãrõà>% . ànuråpya¤ca kàraõànuråpyaü tadanyàmuråpyam iùñapadàrthasyàyatnasiddhihetukatva¤ca . %<syaråpamapi kàryasya kàraõena samaü viduþ . vinà yatnena . tatsiddhiryadarthaü kartumudyamamiti>% caø ukteþ tatràkàraõànuråpyamuktam kàraõànuråpyaü yathà %<nãcapravaõatà lakùmi! jalajàyàstavocità>% . tçtãyaü yathà %<yuktovàraõalàbho'yaü bhåpatervàraõàrthinaþ>% .
     118 samàdhiþ %<samàdhiþ sukare kàrye daivàdvastvantaràgamàt>% caø . %<mànamasyàniràkartuü pàdayorme patiùyataþ . upakàràya diùñyedamudãrõaü ghanagarjitam>% . saø kaõñhàø tu %<samàdhi manyadharmàõàmanyatràropaõaü viduþ . nirudbhedo'tha sodbhedaþ sa dvidhà paripañhyate>% iti lakùitam . udàharaõaü mçgyam .
     119 samàsoktiþ %<samàsoktiþ samairyatra kàryaliïgavi÷eùaõaiþ . vyavahàrasamàropaþ prastute'nyasya vastunaþ>% sàø daø .. tatra samena kàryeõa prastute'prastutavyavahàrasamàropaþ yathà . %<vyàdhåya yadvasanamamvujalocanàyà vakùojayoþ kanakakumbhavilàsabhàjoþ . àliïgasi pramabhamaïgama÷eùamasyà dhanyastvameva malayàcalagandhavàha!>% . atra gagdhavàhe hañhakàmukavyavahàrasamàropaþ . liïgasàmyena yathà . %<asamàptajigãùasya strãcintà kà manasvinaþ . anàkramya jagat kçtsnaü no sandhyàü bhajate raviþ>% .. atra puüstrãliïgatvasàtreõa ravisandhyayornàyakanàyikàvyavahàraþ . vi÷eùaõasàmyantu ÷liùñatayà sàdhàraõyenaupamyagarbhatvena ca trighà . tatra ÷liùñatayà yathà . %<vikasitamukhãü ràgàsaïgàdgalatti miràvçtiü dinakarakaraspçùñàmaindrãü nirãkùya di÷aü puraþ . jarañhalavalãpàõóucchàyo bhç÷aü kaluùàntaraþ ÷rayati haritaü hanta pràcetasãü tuhinadyutiþ>% .. atra mukharàgàdi ÷liùñatà . anyadudàhàryam sàø daø .
     120 samuccayaþ %<samuccayo'yamekasmin sati kàryasya sàdhake . khalekapotikànyàyàttatkaraþ syàt paro'pi cet .. guõau kriye và yugapat syàtàü tadvà guõakriye>% sàø daø . yathà . %<haüho dhãra! samãra! hanta jananaü te candanakùmàbhçto dàkùiõyaü jagaduttaraü paricayo godàvarãvàribhiþ . pratyaïgaü dahasãha me tvamapi ceduddàmadàvàgnivanmatto'yaü malinàtmako vanacaraþ kiü vakùyate kokilaþ>% .. atra dàhe ekasmiü÷candanabhåbhçjjanmaråpe kàraõe satyapi dàkùiõyàdãnàü hetvantaràõàmupàdànam . atra sarveùàmapi hetånàü ÷obhanatvàt sadyogaþ . atraiva caturthapàde mattàdãnàma÷obhanànàü yogàdasadyogaþ . sadasadyogo yathà . %<÷a÷ã divasadhåsaro galitayauvanà kàminã saro vigatavàrijaü mukhamanakùaraü svàkçteþ . prabhurdhanaparàyaõaþ satatadurgataþsajjano nçpàïgaõagataþ khalo manasi sapta ÷alyàni me>% .. %<aruõe ca taruõi! nayane tava malina¤ca priyasya mukham . mukhamànata¤ca sakhi! te jvalita÷càsyàntare smarajvalanaþ>% .. atràdye'rdhe guõayoryaugapadyaü dvitãye kriyayoþ . ubhayoryaugapadye yathà . kaluùa¤ca tavàhiteùvakasmàt sitapaïke ruhasodara÷ri cakùuþ . patita¤ca mahãpatãndrà teùàü vapuùi prasphuñamàpadàü kañàkùaiþ .. %<dhunoti càsiü tanute ca kãrtim>% ityàdàvaikàdhikaraõye'pyeùa dç÷yate .
     121 sambandhàti÷ayoktiþ %<sambandhàtiü÷ayoktiþ syàdayoge yoga kalpanam 1 yoge'pyayogasambandhàti÷ayoktiritãryate>% 2 caø %<saudhàgràõi purasyàsya spç÷anti vidhumaõóalam>% . 1 . %<tvayi dàtari ràjendra! svardrumànnàdriyàmahe>% .
     122 sambhavaþ %<prabhåtakàraõàlokàt syàdevamiti sambhavaþ . sa vidhau . và niùedhe 2 và dvaye 3 và nadvaye'pi và>% 4 saø kaø krameõa yathà %<tvayyàdàtuü jalamupanate ÷àrïgiõovarõacaure na syàt sindhoþ påthurapi tato dåra bhàvàt pravàhaþ . prekùiùyante gaganagatayo nyånamàvarjya dçùñãrekaü muktàguõamiva bhuvaþ sthålamadhyendranãlam>% . atra uktaråpeõa dç÷yobhaviùyasãti vidheþ sambhàvyamànatvàdayaü vidhiråpasambhavaþ atraiva pårvàrdhe sindhupravàhasya pçthutva niùedharåpasambhava÷ca evaüvidhinivedhatadubhayànàtmakasambhavayo rudàharaõe mçgye .
     123 sambhàvanam %<sambhàvanaü yadãdaü syàdityåho'nyasya siddhaye>% caø . %<yadi trilokã gaõanàparà syàttasyàþ samàptiryadi nàyuùaþ syàt . pàreparàrdhaü gaõitaü yadisyàd gaõeyaniþ÷eùaguõo'pi sa syàt>% .
     124 sahoktiþ %<sahàrthasya balàdekaü yatra syàdvàcakaü dvayoþ . sà sahoktirmålabhåtàti÷ayoktiryadà bhavet>% sàø daø . ati÷ayoktirapyatràbhedàdhyavasàyamålà kàryakàraõapaurvàparyaviparyayaråpà ca . abhedàdhyavasàyamålàpi ÷leùanimittà anyathà ca krameõodàharaõam . %<sahàdharadalenàsyà yauvane ràgabhàk priyaþ>% atra ràgapade ÷leùaþ . %<saha kumudakadambaiþ kàmamullàsayantaþ saha ghanatimiraughairdhairyamutsàharayantaþ . saha sarasijaùaõóaiþ svàntamàmãlayantaþ pratidi÷amamçtàü÷oraü÷avaþ sa¤caranti>% .. atrollàsàdãnàü sambandhibhedàdeva medo na tu ÷liùñatayà .
     125 sàmànyam %<sàmànyaü prakçtasyànyatadàtmyaü sadç÷airguõaiþ>% . caø mallikàcitadhammillà÷càrucandanacarcitàþ . avibhàvyàþ sukhaü yànti candrikàsvabhisàrikàþ .
     126 sàmyam %<dvayoryatrokticàturyàdaupamyàrtho'vagamyate . upamàråpakànyatve sàmyamityàmanantitat . tadànantyena bhedànàü saükhyànaü tasya duùkaram, . dçùñàntoktiþ prapa¤coktiþ prativaståkti reva ca . tatrevàdeþ prayogeõa dçùñàntoktiü pracakùate . ivàderaprayogeõa prapa¤coktiü manãùiõaþ . vastu ki¤cidupanyasya nyasanàt tat sadharmaõaþ . sàmyapratãtirastãti prativaståktirucyate . tatra kriyàjàtiguõadravyayogàdihetuke . sàmye pårvàdibhedena dçùñàntoktirvidhãyate>% saø kaø .. tatra kriyànimittam %<sthitaþ sthitàmuccalitaþprayàtàü niùeduùãmàsanabandhadhãraþ . jalàbhilàùã jalamàdadànàü chàyeva tàü bhåpatiranvagacchat>% .. idaü pårvam . uttaraü yathà . %<råpaü tadojasvi tadeva vãryaü tadeva naisargikamunnatatvam . na kàraõàt svàdbibhede kumàraþ pravartito dãpa iva pradãpàt>% . anyànyudàryàõi .
     127 sàraþ %<uttarottaramutkarùo vastunaþ sàra ucyate>% . caø %<madhuraü madhu, pãyåùaü tasmàt, tasmàt kavervacaþ>% .
     128 såkùmam %<saülakùitastusåkùmàrtha àkàreõeïgitena và . kayàpi såcyate bhaïgyà yatra såkùmaü taducyate>% . sàø daø såkùmaþ sthålamatibhirasaülakùyaþ . tatràkàreõa yathà . %<vaktrasyandisvedavindu prabanghairdçùñvà bhinnaü kuïkumaü kàpi kaõñhe . puüstvaü tanvyà vya¤jayantã vayasyà smitvà pàõau svaógalekhàü lilekha>% atra kayàcit kuïkumabhedena saülakùitaü kasyà÷cit puruùàyitaü rataü pàõau puruùacihnakhaógalekhàlikhanena såcitam . iïgitena yathà . %<saïketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà . hasannetràrpitàkåtaü lãlàpadmaü nimãlitam>% .. atra viñasya bhråkùepàdinà lakùitaþ saïketakàlàbhipràyo rajanikàlabhàüvinà padmanimãlanena prakà÷itaþ .
     129 stokoktiþ %<stokoktiryatra lokoktiþ syàdarthàntaragarbhità>% . caø %<bhujaïga eva jànãte bhujaïgàcaraõaü sakhe>% .
     130 smaraõam %<sadç÷ànubhavàdvastusmçtiþ smaraõamucyate>% . sàø daø %<aravindamidaü vãkùya khelatkha¤janama¤julam . smaràmi vadanaü tasyà÷càruca¤calalocanam>% . saø kaõñhàø tu bhedodar÷itaþ . %<sadç÷àdçùñacintàderanubhåtàrthavedanam . smaraõaü pratyabhij¤ànasvapràvapi na tadbahiþ>% . tatra sadç÷avastudar÷ana janyaü smaraõamuktodàharaõe . adçùñahetukaü yathà %<munisutàpraõayasmçtirodhinà mama viyuktamidaü tamasà manaþ . manasijena sakhe! prahariùyatà dhanuùi cåta÷ara÷ca nive÷itaþ>% . atra kaõvasutà ÷akçntalàpraõayasmçtivirodhinà aj¤ànena mama mano viyuktamityadçùñakçtaü smaraõam na sadç÷avastudar÷anajanyam . cintàjanyam yathà %<purà yatra srotaþ pulinamadhunà tatra saritàü viparyàsaü yàto ghanaviralabhàvaþ kùitiruhàm . aho dçùñaü kàlàdaparimiva jàtaü vanamidaü nive÷aþ ÷ailànàü tadidamiti buddhiü janayati>% . atra pratyakùeùu srotastaruvanàdiùu cintàjanyatvàt cintodbhåtaü smaraõam àdigrahaõàt paraprayatnàdapi yathà %<dar÷anasukhamanubhavataþ sàkùàdiva tanmayena hçdayena . smçtikàriõà tvayà me punarapi citrãkçtà kàntà>% . atra paraprayatnajanyatvàttathàtvam . pratyabhij¤ànaü yathà . %<spar÷aþ purà paricito niyataü sa eùa saüjãvana÷ca manasaþ parimohana÷ca>% . atra ya eva pårvànubhåtaþ sa evaiùaþ iti pratyabhij¤à smaraõam . svapnaråpaü yathà . nàgànande %<adya khalu svapne jànàmi saiva priyatamà atra candanalatàgçhe candrakàntamaõi÷ilàyàmupaviùñàü praõayakupità kimapi màmupalabhamàneva rudatã mayà dçùñà>% jãmåtavàhanena vidåùakasamãpe svapnasya varõanam . svapnapratyabhij¤ayoþ pårvànubhåtasaüskàrajàtatvàt smaraõatvam .
     131 svabhàvoktiþ %<nànàvasthaü padàrthànàü råpaü sàkùàdvivçnvatã . svabhàvokti÷ca jàti÷cetyàkhyàsàlaïkçtirmatà>% daõóã %<tuõóai ràtàmrakuñilaiþ pakùairharitakomalaiþ . trivarõaràjibhiþ kaõñhaireje ma¤jugiraþ ÷ukàþ>% . %<kalakvaõitagarbheõa kaõñhenàghårõitekùaõaþ . pàràvataþ paribhramya riraüsu÷cumbati priyàm>% . %<badhnanna mandaromà¤caü kurban manasi nirvçtim . netre càmãlaya nneva priyàspar÷aþ pravartate>% . %<kaõñhekàlaþ karasthena kapàlenendu÷ekharaþ . jañàbhiþ snigdhatàmràbhiràviràsãdvçùadhvajaþ>% . %<jàtikriyàguõadravyasvabhàvàkhyànamãdç÷am . ÷àstreùvasyaiva sàmràjyaü kàvyeùvapyetadãpsitam>% . iyaü jàtirapi .
     132 hetuþ %<hetorhetumatà sàrdhaü varõanaü heturucyate 1 . hetu hetumatorvaikyavarõanaü heturucyate 2>% . %<caø asàvudeti ÷ãtàü÷u rmànacchedena subhruvàm>% 1 . lakùmãvilàsobhavataþ kañàkùàvekùaõaü prabho! 2 .
     133 hetvapahnutiþ %<yuùñyà sa eva pårõa÷ceducyate hetvapahnutiþ .>% caø sa eva dharmanihnava eva . %<nendustãvro na ni÷yarkaþ mindhororvo'yamutthitaþ>% . atye'laïkàràeùvevàntarbhåtàþ . deha bhåùaõàni ca ÷irastràdãni tàni ca pràghànyàdaùñau %<÷irasyaü mçkuñaü hàraþ kuõóalaü càïgadaü tathà . kaïkaõaü valaya¤caiva mekhaletyaùñadhà varam>% . varaü pradhànaü tena apradhànàni pàdakañakàdãnyapi . tatra bhåùaõadravyàõi %<padmaràga÷cavajra¤ca gomedovijayastathà . muktà vaidåryanãlàni tathà marakatàdayaþ . suvarõenàpi ghañanà sarveùàmupadç÷yate . pradhànabhåùaõeùvevamapradhàne na ni÷cayaþ . pradhànabhåùaõaü pràyaþ ÷irasohyaü vidhãyate>% . bhçguø %<sukhadà maõayaþ ÷uddhà duþkhadà doùa÷àlinaþ>% yukti kaø navàlaïgàradhàraõe vihitanakùatràdi yathà %<revatya÷vighaniùñhàsu hastàdiùvapi pa¤casu . guru÷ukrabudhàheùu vastràlaïkàradhàraõam>% jyotiø atràpavàdaþ %<udvàhe ràjasammàne bràhmaõànà¤ca sammatau . aniùñeùvapi nirdiùñaü vastràlaïkàradhàraõam>% . 6 nàyakayoraïgajàdibhàvabhedeùute ca yathà %<yauvane satvajàstàsàmaùñàviü÷atisaükhyakàþ . alaïkàràstatra bhàvahàvahelàstrayo'ïgajàþ . ÷obhà kànti÷ca dãpti÷ca màdhurya¤ca pragalbhatà . audàryaü dhairyamityete saptaiva syurayatnajàþ . lãlà vilàsovicchittirvivvokaþ kilaki¤citam . moññàyitaü kudçmitaü vibhramolalitaü madaþ . vikçtaü tapanaü maugdhyaü vikùepa÷ca kutåhalam . hasitaü cakitaü kelirityaùñàda÷asaükhyakàþ . svabhàvajà÷ca bhàvàdyàda÷a puüsàü bhavantyapi>% . pårve bhàvàdayo dhairyàntà da÷a nàyakànàmapi sambhavanti kintu sarve'pyabhã nàyikà÷rità eva vichitti vi÷eùaü puùõanti sàø daø uktàþ . eùàü lakùaõàni tattacchabdevakùyante . 7 antagurau catuùkale .. 'ityàkàre gaõabhede ca ..

#<alaïkumàri># triø alaükumàryai tadbharaõàya . kumàrãbharaõasamarthe dhanàdau .

#<alaïkçta># triø alam + kç--karmaõi kta . bhåùite maõóite . %<adoùaü guõavat kàvyamalaïkàrairalaïkçtam>% sàø daø %<satkçtàlaïkçtàü kanyàü yodadàti sa kåkuda>% ityamaraþ .

#<alaïkçti># strã alam + kç--bhàve ktin . 1 bhåùaõe karaõe ktin . 2 bhåùaõasàdhane alaïkàra÷àstrokte 3 upamàdyalaïkàre ca %<tadadoùau ÷abdàrthàvanalaïkçtã punaþkvàpi>% kàvyaø praø %<yo vidvàn manyate kàvyaü ÷abdàryàvanalaïkçtã . asau na manyate kasmàdanuùõamanalaïkçtã>% candràø .

#<alaïkriyà># strã alam + kç--bhàve ÷a . bhåùàyàm .

#<alaïgàmin># triø alaü paryàptaü gacchati õini striyàüïãp . gamanasamarthe ripuü prati gantari .

#<alaïghanãya># triø na laïghanãyaþ . anati kramaõãye . %<tuïgatvamitarà nàdrau nedaü sindhàvagàdhatà . alaïghanãyatàheturubhayaü tanmanasvini>% màghaþ .

@<[Page 409a]>@
#<alaïghya># triø na laïvyaþ . anatikramaõãye . %<lilaïghayiùato lokànalaïvyànalaghãyasaþ>% màghaþ .

#<alajã># strã alà paryàptà satã jàyate jana--óa gauràø ïãù . su÷rutokte sandhigatarogabhede yathà . %<påyànasaþ sopanàhaþ sràvà parvaõikàlajã . kçmigranthi÷ca vij¤eyà rogàþ sandhigatà nava>% . tallakùaõaü tatraiva %<jàtà sandhau ÷uklakçùõe'lajã syàttasminnevàsthàpità pårvaliïgaiþ>% iti .

#<alajjà># strã na lajjà virodhe naø taø . 1 dhàrùñye abhàve naø taø . 2 lajjàbhàve . naø baø . 3 lajjà÷ånye triø .

#<ala¤jura># puø alaü sàmarthyaü jçõàti jç--ac pçø ut . maõike ali¤jare bahujalàdhàre(jàlà)mçõmaye pàtre .

#<ala¤jãvika># triø alaü jãvikàyai 4 taø . jãvikàparpyàpte dhanàdau .

#<ala¤juùa># triø alaü juùyate karmaõi bàø ka . bhakùaõaparyàpte màüsàdau . %<atha tacchçtasya paritçndati tadala¤juùam>% ÷ataø bràø %<màüsaü hi joùàya bhakùaõàyàlaü paryàptaübhavati>% bhà0

#<alati># puø ala--và atic . gãtimàtçkàyàm svarasàdhanàrthe sàrigàmàdisvarabhede tadupakrameõaiva hi gãteþ pràrambhàtteùàü gãtimàtçkàtvam .

#<alandhana># triø alaü prabhåtaü dhanamastyasya ac . paryàptadhane samçddhe . %<niràdiùñadhana÷cettu pratibhåþsyàdalandhanaþ>% manuþ .

#<alantaràm># avyaø alam + ati÷aye tarap àmu . atyartha paryàptyàdàvarthe . %<puroóà÷abhujàmiùñamiùñaü kartumalantaràm>% màghaþ . evaü tamap àmu . alantamàm tatraivàrthe avyaø .

#<alandhåma># puø alamatyartho dhåmaþ . dhåmasamåhe jañàdhaø .

#<alabdha># triø na labdhaþ . pràptabhinne %<alabdhasya pràptyupàyoyogaþ>% ÷rãdharaþ .

#<alabhya># triø na labhyaþ . apràpye . %<roge càlabhyayoge ca sãmante puüsave'pi ca . yaddadàti samuddiùñaü pårvatràpi na duùyati>% kàlamàø marãø %<alabhyayoge punarapràpyasambandhanimitte a÷aucàntadivase pårvatra malamàse>% ÷uø taø raghuø .

#<alam># avyaø ala--bàø amu 1 gåùaõe %<janayitrãmala¤cakte yaþ pra÷raya iva ÷riyam>% asva upapadasaüj¤à alaïkçtya %<alaïkçtya sutàdànaü daivaü dharmaü pracakùate>% manuþ . 2 sàmarthye ÷akto %<vinàpyasmadalambhåùõu rijyàyai tapasaþ>% sutaþ %<kathà hi khalu pàpànàmalama÷reyase yata>% iti ca màghaþ %<vareõa ÷amitaü lokànalaü dagdhuü hi tattapaþ>% kumàø 3 paryàptau 4 saüpårõatàyàü 6 pràcarye %<pratibhåþsyàda landhanaþ>% mamuþ alamastyasya dhanam ac bahudhanaityarthaþ kulluø . 7 vàraõe, %<alaü vivàdena yathà ÷rutaü tvayà>% kumàø %<alaü vivàdena ÷amovidhãyatàm>% mahànàø 8 niùedhe %<àlapyàlamidaü babhroryat sa dàrànapàharat>% màghaþ 9 nirarthakatve 10 astyarthe 11 avadhàraõe 12 atyartheca gaõaraø .. %<vijayàyetyalamanva÷ànmunirmàm>% kiràø %<alaü bhåyaþ>% malliø . lasya và raþ aram . tatràrthe araïkçta÷abde udàø .

#<alampa÷u># puø alaü yaj¤e nirarthaþ pa÷uþ . apra÷aste pa÷au %<alampa÷orapa÷o÷ca>% kàtyàø 19, 1, 4, pa÷uryogyaþ san yo nàma pa÷ånnavindate so'lampa÷urapa÷uþ karkaø .

#<alampuruùãõa># puø alaü samarthaþ puruùàya %<aùaóakùetyàdinà>% pàø svàrthe kha . yuddhàdisamarthe pratimallàdau puruùe .

#<alambuddhi># strã alam vyarthà bàdhitaviùayatvàt paryàptà và buddhiþ . mithyàbuddhau, paryàptabuddhau ca . %<pa÷yannapi nàlambuddhimavàpa>% kiràø 12, 39, ÷lokaø vyàø malliø .

#<alambuùa># puø alaü puùõàti puùa--ka pçø pasya baþ . 1 vamane chardane . 2 prahaste ràvaõamantriràkùase 3 ghañotkacahate ràkùasabhede ca %<alambuùaü tathà yuddhe vicarantamabhãtavat . haióambiþ prayayau tårõam>% ityupakramya %<ripuü niha tyàbhinananda vai tadà hyalambuùaü pakvamalambuùaü yathà>% bhàø droø paø . alambuùanàmànau ca dvau ràkùasau kurukùetrayuddhe samàgatau ayameko ghañotkacena nihataþ bhãø paø aparopi nihataþ ityavirodhaþ . 4 apsarobhede tacchabde vivçtiþ . 5 muõóãryàm mediø 6 lajjàlu latàyàm 7 anyàprave÷àrthaü dattajalarekhàyà¤ca strã ràjaø . tasyàþ phalam aõ lup tatphale naø . %<hyalambuùaü pakvamalambuùaü yathà>% bhàø droø paø .

#<alambhåùõu># triø alam + sàmarthye bhå--gsnu . samarthe %<vinàpyasmadalambhåùõurijyàyai tapasaþ sutaþ>% màghaþ .

#<alaya># puø na layaþ virodhe naø taø . 1 layavirodhini udbhave . %<÷akràdiùvapi lokeùu ÷råyamàõau layàlayau>% ràmàø abhàve naø taø . 2 vinà÷àbhàve . nàsti layoyasyà 3 avasthàna÷ånye bhramaõa÷ãle %<svànamànamati kàlimàlayà>% màghaþ %<layo layanaü kvacidavasthànaü nàsti yasyàþ>% malliø 4 vinà÷a÷ånye ca triø .

#<alambusà># puø baø vaø . de÷abhede .

#<alarka># puø alamarkate'rcyate và arka--ac arca--gha¤ và ÷akaø . 1 ÷vetàrkavçkùe 2 kùiptakukkare 3 kçmibhede ca sa ca bhàø ÷àø paø dar÷itaþ yathà %<atha kçmiþ ÷leùmamedomàüsa÷oõitabhãjanaþ . dàruõo dàruõaspar÷aþ karõasyàbhyàsamàgataþ . saø tasyorumathàsàdya bibheda rudhirà÷anaþ . na cainama÷akat kùeptuü hantuü vàpi gurorbhayàt . sa da÷yamànastu tathà kçmiõà tena bhàrata! . guroþ prabodhanà÷aïkã tamupaikùata såryajaþ . karõastu vedanàü dhairyàdasahyàü vinigçhya tàm . akamprayannavyathayan dhàrayàmàsa bhàrgavam . tadàsya rudhireõàïgaü parispçùñaü bhçgådvahaþ . tadà'budhyata tejasvã santrasta÷cedamabravãt . aho'smya÷ucitàmpràptaþ kimidaü kriyate tvayà . kathayasva bhayaü tyaktvà yàthàtathyamidaü mama . tasya karõastadàcaùña kçmiõà paribhakùaõam . dadar÷a ràmastaü càpi kçmiü ÷åkarasannibham . aùñapàdantãkùõadaüùñraü såcibhiriva saüvçtam . romabhiþ sanniruddhàïgamalarkaü nàma nàmataþ . saü dçùñamàtro ràmeõa kçmiþ pràõànavàsçjat . tasminnevàsçji klinnastadadbhutamivàbhavat . tato'ntarãkùe dadç÷e vi÷varåpaþ karàlavàn . ràkùaso lohitagrãvaþ kçùõàïgo meghavàhanaþ . sa ràmaü prà¤jalirbhåtvà babhàùe pårõamànasaþ . svasti te bhçgu÷àrdåla . gamiùyàmi yathàgatam . mokùito narakàdasmàdbhavatà munisattama! . bhadra¤ca te'stu vande tvàü priyaü me bhavatà kçtam . tamuvàca mahàbàhurjàmadagnyaþ pratàpavàn . kastvaü kasmàcca narakaü pratipanno bravãhi tat . so'bravodahamàsaü pràgdaü÷o nàma mahàsuraþ . purà devayuge tàta! bhçgostulyavayà iva . so'haü bhçgoþ sudayitàü bhàryàmapaharaü balàt . maharùerabhi÷àpena kçmibhåto'pataü bhuvi . abravãddhi sa màü krodhàttava pårvapitàmahaþ . måtra÷leùmà÷anaþ pàpa nirayaü pratipatsyase . ÷àpasyànto bhavedbrahmannityevaü tamathàbruvam . bhavità bhàrgavàdràmàditi màmabravãdbhçguþ>% .

#<alapas># naø na rapaþ pàpam naø taø rasya laþ . apàpe puõye .

#<alabàla># naø labamàlàti là--ka naø taø . vçkùasekàrthe vçkùamåle mçdàdikçte jalàdhàre veùñane svàrthe'õ . àlabàlamapyatra .

#<alasa># triø na lasati vyàpriyate lasa--ac . ava÷yakartavyeùu ÷arãràpàñavamabhinãya 1 kçtàprayàse, %<mçdutaratanavo'lasàþ prakçtyàþ>% màghaþ ayuktaþ pràkçtaþ stabdhaþ ÷añho naikçtiko'lasaþ . 2 kriyàmande ca (pàkuüi) 3 pàdarogabhede, 4 vçkùabhede ca puø . 5 haüsapadãlatàyàü strã . pàdarogo yathà %<klinnàïgulyantarau pàdau kaõóådàharujànvitau . duùñakardama saüspar÷àdalasaü ca vibhàvaya>% pàdau siktvàranàlena lepanaü hyalase hitam iti ca ÷u÷rutaþ . gargàdigaõapàñhàt 4 munibhede tataþ apatye ya¤ àlasyastadapatyelohitàø yåni ùpha àlasyàyanaþ . alasasya bhàvaþ ùya¤ . àlasyam naø tal alasatà strã tva alasatvaü naø . kriyàkaraõàya aprayatne .

#<alasaka># puø na lasyati anena lasa karaõe--bàø vun . 1 rogabhede . yathàha su÷rutaþ %<ajãrõamàmaü viùñabdhaü vidagdhaü ca yadãritam . visåcyalasakau tasmàdbhavetàm>% ityupakramya %<kukùirànahyate'tyarthaü tàmyatyatyarthaü ca kåjati . niruddhomàru tovàpi kukùàvupari dhàvati . vàtavarconirodha÷ca yasyà tyarthaü bhavedapi . tasyàlasakamàcaùñe tçùõodgàrau ca yasya tu>% . tanniruktirapi anyatra dar÷ità %<prayàti nordhaü nàdhastàdàhàro na ca pacyate . àmà÷ayo'lasãbhåtastena so'lasakaþ smçtaþ>% . alasa + svàrthe kan . 2 alasa ÷abdàrthe triø .

#<alàta># puø naø . là--kta naø taø . (koyàlà) iti khyàte (àïgàra) iti khyàte ca ardhadagdhakàùñhe . %<nirvàõàlàtalàghavam>% kumàø .

#<alàtçõa># triø alamatyarthamàtçõà àtardanàþ alam + à  + tçda niø dasya na malopa÷ca . àtardana÷ãle . %<alàtçõàso vidatheùu suùñutàþ>% çø 1, 166, 7, %<alàtçõàsaþ alamatyarthaü ÷atråõàmàtardanàþ>% bhàø .

#<alà(bu)bå># strã na lambate na + labi--u õit nalopa÷ca vçddhiþ . (làu), tumbyàm . và åïi . alàbå÷càtra . %<alàbåü vartulàkàràü vàrtàkuü kundasannibhàm smçtiþ>% .

#<alàbumaya># triø alàbu + vikàre mayañ . ÷uùkàlàbutvaïi nirmite pàtre %<yatipàtràõi mçdveõudàrvalàbumayàni ca . salilaiþ ÷uddhireteùàü gobàlai÷càvagharùaõam>% yàø smçtiþ .

#<alàbåkaña># naø alàbånàü rajaþ alàbå + rajo'rthe kañac . tumbãrajasi .

#<alàbha># puø na làbhaþ abhàve naø taø . 1 làbhàbhàve %<nàyaü nalaþ khalu tavàtimahànalàbhaþ>% naiùaø %<sukhaduþkhe same kçtvà làbhàlàbhau jayàjayau>% gãø %<alàbhe caiva kanyàyàþ snàtakavratamàcaret>% smçtiþ %<alàbhe na viùàdã syàllàbhe caiva na harùayet>% manuþ . naø baø . 2 làbha÷ånye triø .

#<alàyya># triø ç--àyya--rasya laþ . 1 gamana÷ãle 2 abhimukha gantari ÷atrau ca . %<alàyyasya para÷urnanà÷a>% çø 9, 67, 30, %<alàyyasya abhigamana÷ãlasya ÷atroþ>% bhàø .

#<alàra># naø aràryaü te ç--yaï laka ac rasya laþ . kapàñe ÷abdaratnaø .

#<alàsa># puø na lasyati anena lasa--karaõe gha¤ naø taø . jihvàgatarogabhede yathàha su÷rutaþ . %<jihvàgàstu kaõñakàstrividhàstribhirdoùairalàsa upajihvikà ca>% ityuktvà %<jihvà'nilena sphuñità praluptà bhavecca ÷àkacchadanaprakà÷à . pittena pãtà paridahyate ca cità saraktairapi kaõñhakai÷ca . kaphena gurvã vahulàcità ca màüsodgataiþ ÷àlmalikaõñakàbhaiþ . jihvàtale yaþ ÷vayathuþ pragàóhaþ so'làsasaüj¤aþ kapharaktamårtiþ . jihvàü sa tu stambhayati pravçddhe måle tu jihlà bhç÷ameti pàkam>% .. sa tu asàdhyarogaþ yathoktaü tatraiva . %<asàdhyà api vakùyante rogà ye yatra yàdç÷à>% ityupakramya %<jihvàgateùvalàsastutàlavyeùvarvudaü tathà>% ityadyabhidhàya %<asàdhyàþ kãrtitàhyete rogà nava da÷aiva ca>%

#<ali># puø alati daü÷e, kåjite, ÷abdite, và samartho bhavati ala--in . 1 bhramare, %<alamaleriva gandharasàvamå>% màghaþ . %<÷yàmãbhåtàþ kusumasamåhe'lãnàm>% %<maïkùådapàti pañalairalãnàm>% iti ca màghaþ %<alipaïktãrameka÷astvayà>% kumàø . 2 vç÷cike, 3 kàke, 4 kokile, 5 vç÷cikarà÷au ca sa ca dvàda÷adhà vibhaktarà÷icakrasyàùñamo bhàgaþ vi÷àkhàdyapàdàmuràghàjyeùñhàråpaþ . 6 suràyàü ca .

#<alika># naø alyate bhåùyate ala--karmaõi ikan . lalàñe . %<asaüskçtàlakinãmalikalekhàm>% kàdaø .

#<alikulasaïkula># puø alikulena saïkulaþ vyàptaþ . 1 kubjavçkùe ràjaniø . 2 bhramarakulavyàpte triø %<alikulasaïkula kusuma niràkula navadalamàlatamàle>% jayadevaþ .

#<aligardha># puø aliriva vç÷cika iva gçdhnoti gçdha--ac . (àlaya) itikhyàte sarpabhede ÷aø raø .

#<aligu># puø aliriva duþsahà gaurvàõã asya . gargàdigaõa pañhite çùibhede . tataþ gotre ya¤ àligavyaþ . tadapatye puüstrãø striyàü tu lohitàø ùphaþ . àligavàyanã .

#<aliïga># triø nàsti liïgaü j¤àpakahetu÷cihnaü và yasya . 1 anumàpakahetu÷ånye 2 cihna÷ånye ca . vedàntimatasiddhe paramàtmani puø . naø taø . liïgabhinne 3 ananumàpake tacca sàükhyamate %<hetumadanityamavyàpi sakriyamanekamà÷ritam liïgam . sàvayavaü paratantraü vyaktaü viparãtamavyaktam>% sàø kàø uktamavyaktam . %<akàryaü nityaü vyàpi akriyam ekamanà÷ritamaliïgamanavayavaü svatantramavyaktamiti>% sàø taø kauø . taddhi na kasyàpi liïgam kàryeõa kàraõànumànamiha vivakùitaü tena saühatyakàritvena paràrthatayà tasya puruùànumàkatve'pi na kùatiriti ca tatrànusandheyam %<tadaliïgamekadravyatvàt karmaõaþ>% vaiø såø . %<karma na tàvat samavàyikàraõatayà àkà÷amanumàpayati karmaõa ekadravyatvàt ekamàtramårtasamavàyikàraõatvàt>% vaiø såø uø . 4 duùñacihneca .

#<aliïgin># triø na liïgã ve÷adhàro . kapañave÷adhàribhinne brahmacàriprabhçtau .

#<alijihvà># strã alirivakùudrà jihvà . jihvàmålasthàyàü kùudraü jihvàyàm (àlajibha) svàrthe kan ata ittvam . tatraiva .

#<ali¤jara># puø alanamaliþ ala--in taü jarayati jç--ac pçùoø mum . (jàlà) iti khyàte mçõmaye jalàdhàre pàtrabhede maõike . %<udakàntamupànãya matsyaü vaivasvato manuþ . ali¤jare pràkùipattaü candràü÷usadç÷aprabham>% bhàø vaø paø .

#<alidårvà># strã alirivàkàreõa dårvà . màlàdårvàyàm .

#<alin># puø alaü vç÷cikapucchasthakaõñakaü vidyate'sya ini, ala--ini và . 1 vç÷cike, 2 mramare ca . %<malinimà'lini màdhavayoùitàm>% màghaþ striyàü ïãp alinã %<ramatàlinã ÷ilãndhre>% màghaþ .

#<alina># triø ala--bàø inan . paryàpte tapobhiratipravçddhe . à pakthàsobhalànasobhanantàlinàso viùàõinaþ çø 7 . 18 . 7 . %<alinàþ tapobhirativçddhàþ>% bhàø .

#<alinda># puø alyate bhåùyate ala + karmaõi kindac . 1 dvàra prakoùñhe 2 bahirdvàravartini catvaràkàre prade÷e . %<yasyàmalindeùu na cakrureva mugdhàïganà gomayagomukhàniþ>% màghaþ 2 bahirdvàrabhàgamàtre 3 de÷abhede 4 tadde÷atàsini 5 tadràjani ca baø vaø . %<alindàþ kàlavà÷caiva kuõñhakàþ karañà stathà>% bhàø uø paø jamba khaõóavibhàge pràcyajanapadakathane . gauràdigaõapàñhàt striyàü ïãù . alindã .

#<alipaka># puø kutsitavarõena lipyate lipa--bàø karmaõi vun . 1 kokile 2 bhçïge 3 kukkure ca mediø .

#<alipatrikà># strã alirvç÷cika iva patramasyàþ và kapi ata ittvam . vç÷cikapatràkhyalatàyàm . aliparõyapyatra .

#<alipritha># naø 6 taø . 1 kokaõade ratnotpale 2 bhramarapriye triø 3 pàñalàvçkùe ràjaniø .

#<alimaka># puø aliriva makkate--makka ac pçø kalopaþ . 1 bheke 2 kolile 3 bhçïge 4 madhåkavçkùe 5 padmake÷are ca mediø .

#<alimodà># strã alãn modayati muda + õic aõ . gaõikàrãvçkùe

#<alimpaka># puø kutsitaü lipyate varõena lipa--bà karmaõi ÷a naø taø saüj¤àyàü kan . 1 bhçïge 2 kokile 3 madhåkavçkùe 4 bheke 5 padmake÷are ca .

@<[Page 412a]>@
#<alil># puø ç--ilac rasya laþ . vedàntaprasiddhe gaganacàriõi païkibhede--alilaþ pakùiõaþ putro gaganàdyàti bhåtalam . svabodhàbhàvataþ, sa svabodhe yàtyambaraü punaþ . vedàø vàø . alina iti pàñhastu samyak .

#<alivallabha># puø 6 taø . 1 phaleruhàvçkùe 2 pàñalau .

#<alivàhinã># strã aliü vàhayati gandhena vaha--õicaõini ïãp . koïkaõade÷aprasiddho kavakàvçkùe .

#<alãka># naø ala--ãkan 1 apriye, 2 lalàñe, ca . alati gacchatyadho'nena . 3 asatye . mithyàkathane hi narakapàtaþ . tatra apriye %<guro÷càlãkanirbandhaþ samàni brahmahatyayà>% manuþ %<tadyathà sa mahàràjo nàlokamadhigacchati>% ràmàø . vi÷eùeõa alãkam vyalokam atyantàpriye %<vyalãkani÷vàsamivotsasarja>% kumàø . alãkamastyasya sukhàø ini na ñhat . alokotidvati triø striyàü ïãp . alãke bhavaþ digàø yat alãkyaþ . mithyàbhåtabhave triø .

#<alãkamatsya># puø %<màùa paùñikayàliïgya nàgavallãdalairmahat>% tattu saüsvedayedyuktyà sthàlyàmaïgàrakopari . tatoniùkà÷itaü khaõóyaü tilatailena bharjayet . alokamatsyaukto'yaü prakàraþ pàkapaõóitaiþ . taü vçntàkaü bhañitreõa vàståkena ca bhakùayet ràjaniø uktepiùñakanede .

#<alu># strã ala--un . kùudrakalasyàm .

#<aluksamàsa># puø nàsti vibhakteþ luk--yatra . vibhakterluk÷ånye samàse yathà manasijaþ sarasijamityàdi .

#<alubdha># triø na lubdhaþ . nirlobhe lobha÷ånye .

#<alåkùa># triø na råkùaþ vede rasya laþ . råkùabhinne cikkaõe %<alåkùàdharmakàyàþ>% taittiø uø .

#<alepaka># triø nàsti lepaþ saübandhoyasya và kap . nissambandhe paràtmani puø . lipa--õvul naø taø . lepakabhinne triø .

#<aloka># puø na lokyate loka--karmaõi gha¤ . asmadàdibhiradç÷ye 1 pàtàlàdau 2 adç÷yamàtre triø %<lokàlokaivàcalaþ>% raghuþ . lokàloka÷abde vivçtiþ . 3 loka÷ånye nirjane triø 3 loka÷ånye rahasi ca naø %<rakùa sarvànimàn lokàn nàlokaü kartumarhasi>% ràø . lokasyàbhàvaþ abhàve avyayãø . 4 lokàbhàve avyaø . nàsti lokobhogyaloko yasya . 5 akçtapuõye triø 6 çtvigàdau 7 alokà çtvijaþ ÷ataø bràø teùàü dakùiõàgrahaõena puõyabhagitvàbhàvàt ca bhogyaloka÷ånyatvam . 7 iùñakàbhede strã alokà iùñakà upadadhàti . lokate kartari ac . 8 dar÷akabhinne .

@<[Page 412b]>@
#<alokya># triø lokàya svargàdilokapràptaye hitaþ tatra sàdhu và yat naø naø . svargàdilokàsàdhane . yadalokyàmagnicityàhuratha kimacaiùãriti %<sahovàca kiü tu lokyaü kimalokyam lokyà ÷atàyutetyevàhustaduha puràyuùaþ svaþkàmã na preyàdalokyaü hi tat>% ÷ataø bràø %<yayàsyo dvijate vàcà nàlokyàü tàmudãrayet>% manuþ .

#<alobha># puø lobhaþdhanàdiùvatitçùõà abhàve naø taø . dhanàdiùvatitç õàbhàve . lobhohi satyàsteyàparigrahavirodhã 1 sati hi lobhe satyàdayo lupyante . %<lobhasya purataþ ke'mã satyàstayàparigrahàþ>% prabo caø . %<lobhàt sadyaþ praõa÷yanti satyàsteyàparigrahàþ>% puràø ataeva lobhasya yamàdipratipakùatvaü pàta¤jale uktam %<vitarkabàdhane pratipakùabhàvanam>% eteùàü yamaniyamàdãnàü vitarkaiþ hiüsàdisaükalpaiþ %<haniùyàmyevam>% %<ançtaü vakùyaþmi>% %<parasvamàdàsye>% ityevaüråpaiþ bàdhane pràptesati yamaparaþ bràhmaõaþ pratipakùabhàvanaü kuryàdityarthaþ .

#<alobhin># triø alobhostyasya ini lobho'nupadaü vyàkhyàtaþ . tacchånye %<ala mã syàt prajàvitte gçhõãyàt sammitaü karam>% bhàø ÷àø paø .

#<alola># triø na lolaþ . 1 aca¤cale 2 vitçùõe ca .

#<alolupa># triø naø taø . lobhanãyadravyasyendriyasannine'pi avikriye lobha÷ånye puruùe .

#<aloha># puø pàõinyukte naóàdigaõãye çùibhede . gotràpatye naóàø phak àlohàyanaþ . tasya gotràpatyepuø strãø .

#<alohita># naø taø . 1 lohitabhinne raktatà÷ånye . nàõi lohitaü yasmàt . 2 raktapadme ratnamàlà .

#<alaukika># triø loke viditaþ ñhak naø taø . lokeùu avidite striyàü ïãp . %<adhihari hari ïi ityalaukikaü vigrahavàkyam>% siø kauø . indriyàdilaukikasannikarùàbhàve'pi 2 sàmànyalakùaõàdyavãne pratyakùe naø iti naiyàyikàþ tathàhi pratyakùaü dvividhaü laukikamalaukika¤ca . àdyaü cakùuràdijanyamantyaü tadajanyam . tatra sàmànyalakùaõàdisannikarùajanyamalaukikam te ca sannikarùà anuparda vakùyante .

#<alaukikasannikarùa># puø lokeùu aviditaþ sannikarùaþ . %<alaukikaþ sannikarùastrividhaþ parikãrtitaþ . sàmànya lakùaõà j¤ànalakùaõà yogajomata>% iti bhàùàø ukte pratyakùasàdhanasannikarùabhede sàmànyalakùaõàdilakùaõaü ca tattacchabde vakùyate tathàhi yatki¤cidghañàdau cakùuþsannikarùe ghañatvasàmànyadharmaj¤ànena sakalaghañàdij¤ànaü sàmànyalakùaõàdhãnaü ghañàdij¤àne na ghañàdij¤ànaü j¤ànalakùaõàdhãnam, yogavi÷eùajanitaü sakalaghañaj¤ànaü ca etattrayamalaukikaü pratyakùaü tasya ca alaukikatvàt taduttaraü tattadviùaye sàkùàtkaromãti nànuvyavasàyaþ kintu jànàmãtyevànuvyavasàya iti bhedaþ .

#<alpa># triø ala--pa . 1 kùudre, 2 ãùadarthe, 3 såkùme, 4 maraõàrhe . %<atha yadalpaü tanmartyam>% chàø uø . svàrthe kan alpakamapyatra . 5 yavàse puø . alpatva¤ca yasya vastunaþ yàvatã iyattà ucità tatonyånatvam tattvaü ca parimàõabhedaþ apekùàbuddhivi÷eùaviùayatvamapakarùàghàyakadharmavi÷eùovà tena dravyaguõàdidharmatvaütasya . tacca jàtiguõakriyàdravyeùu bhavati alpà nadã alpaþ ÷yàmaþ alpaü j¤ànaü alpaþ pàkaþ alpo'vakà÷aþ . %<kkacàlpaviùayà matiþ>% raghuþ . %<alpaprayojanakçtorutaraprayàsaiþ>% màghaþ . %<prakùàlanena tvalpànàmadbhiþ ÷aucaü vidhãyate>% manaþ . asya guõaparatàpi %<karaõe ca stokàlpakçcchrakatipayasyàsattvavacanasyeti>% pàõinyukteþ alpànmuktaþ alpatayà mukta ityarthaþ . vãpsàrthe ÷as . alpa÷aþ avyaø . %<patitàpatrastairalpa÷aþ>% pàø . asya saükhyàvadguõavacanatvàt ati÷àyane iùñhan ãyasun ca . alpiùñhaþ alpãyàn striyàü ïãp . %<saükhyàyàþ alpãyasyàþ>% vàrtiø atra prakçtervà kan . kaniùñhaþ kanãyàn %<kanãyàn vçùamutsçjet>% smçtiþ %<bhràtà jyeùñhaþ kaniùñho và>% smçtiþ . bhàve imanic alpimà puø ùya¤ àlpyam puø strã tal alpatà . strãtva alpatvaü naø kùudraparimàõe .

#<alpake÷ã># strã alpaþ ke÷a iva patramasyàþ . bhåtake÷ãvçkùe .

#<alpaganva># naø alpo gandhoyasya . 1 raktakairave . 2 svalpagandhayukta màtre triø . ekàntasambandhe ic samàø . alpagandhiþ tatraiva triø .

#<alpatanu># triø alpà kùudraparimàõà tamuþ ÷arãraü yasya 1 kharve, 2 durbale, 3 svalpàsthiyukte ca . patrake 2 vçkùamàtre ca .

#<alpapatra># puø alpaü patraü yasya . 1 kùudrapatrayuktatulasãbhede svalpa-

#<alpapadma># naø alpamasampårõaü padmam . raktakamale ratnamàø .

#<alpapramàõa># puø alpaü pramàõamasya và kap . (taramuja) (kharamuja) và iti 1 khyàte vçkùe! 2 alpapramàõayukte triø .

#<alpapràõa># puø alpaþ pràõaþ pràõanakriyà yasmin . varõabhede yasyoccàraõe alpapràõavàyorvyàpàrastasmin . sa ca ÷ikùàyàmuktaþ %<ayugmavargayamagàyaõa÷càlpàsavaþsmçtàþ>% iti tathà ca vargeùu prathamatçtãyapa¤camavarõàþ yamagàþ yavaralà÷ca alpàsavaþ . karmaø . 2 tàdç÷avarõoccàraõavàhyaõyatne . vàhyaprayatnàstu ekàda÷apà %<vivàraþ saüvàraþ ÷vàsonàdo ghoùo'ghoùo'lpapraüõo mahàpràõa udàtto'nudàttaþ svarita÷ceti>% siø kauø . alpaþ pàõaþ pràõahetukaü balamasya . 3 alpabale triø .

#<alpamàriùa># puø alpaþ màriùaþ ÷àkaþ karmaø . (nañiyà) ÷àke .

#<alpamedhas># triø alpà medhà'syaü asic samàø . alpadhàraõàyuktabuddhau dhàraõà ca dçóhasaüskàraþ .

#<alpampaca># triø alpaü pacati paca--bà kha mus upaø saø 1 mitampace àtmambharau kçpaõa . karaõasya kartçtvavivakùàyàm . 2 alpapàkasàdhane pàtràdau .

#<alpa÷amã># strã karmaø . kùudràyàü ÷amyàü ÷amyàkàre kùudravçkùe .

#<alpasaras># naø alpaü saraþ karmaø . (óovà) kùudrajalà÷aye .

#<alpàyus># puø alpamàyuþ jãvanakàlo yasya . 1 chàge pa÷uùu tasyaivàlpàyuùkatvàt tathàtvam . 2 alpajãvana kàle triø . %<duràcàrohi puruùo loke bhavati ninditaþ . duþkhabhàgã ca satataü vyàdhito'lpàyureva ca>% manuþ và kapa alpàyuùko'pyatra . karmaø . yasya yàvadàyurucitaü tato'lpamite . jãvanakàle 3 àyu÷ca jãvanakàlaþ %<÷atàyurvai puruùa>% iti ÷ruteþ ÷atavarùàvacchinnajãvanakàlonaràõàmàduþ . evamanyeùàmàyuþparimàõamàyuþ÷abde vakùyate . tatra vi÷eùakàlatàyàü jyotiùoktagrahayogasya såcakatà yathà jàtakàlaïkàre . àyurmålaü janminàü jãvanaü syàdàjãvànàü nirjaràõàü sudheva . evamràhuþ pårbamàcàryavaryàstasmàdàyuryogajàkhyaü pravakùye . lagnàdhã÷o'tivãryo yadi ÷ubhavihagairvãkùitaþ kendrayàtairdatte hyàyuþ sudãrghaü guõagaõahitaü ÷rãyutaü mànavànàm . saumyàþ svãyàlayasthà januùi ca rajanãnàyake svãyatuïge vãryàóhye lagnanàthe vapuùi ca ÷aradàü ùaùñiràyurnaràõàm .. saumyàþ kendràlayasthàvapuùi suragurau lambatovà sudhàü÷oràyuryuktaü na dçùñaü na ca gaganagataiþ sapnatirvatsaràõàm . yàtà målatrikoõe ÷ubhagaganacaràþ khãyatuïge surejye lagnàdhã÷o'tivãryo gaganavasu 80 samàsaükhyamàyurnaràõàm .. saumye kendre'tivãrye yadi nighanapadaü kheñahãnaü samàþ syustriü÷at saumyekùitaü cedgaganahimakaraiþ saüyuto'tha svabhe cet . svalpàü÷e càmarejye muninayana 27 mitaü svarkùago lagnago và candrodyåne ÷ubha÷cedgaganarasaminaü 60 koõagàþ saumyakheñàþ .. kãñe lagne surejye yadi bhavati tadà khàùña 80 tulyaü lave÷e dharmàïgevàïganàye nidhanabhavanage kråradçùñe'mbuhastàþ 24 . lagnàdhã ÷àùñanàthau layabhavanagatau saptaviü÷at 27 vilagne krårejyau candradçùñau yadi nidhanagataþ ka÷canàste dvipakùàþ 22 .. lagnedå krårahãnau vapuùi suragurau randhrabhaü kheñahãnaü kendre saumye kha÷ailàþ 70 sitavibuthapurå syàcchataü 100 kendragau cet . vàgã÷e karkalagne ÷atamiha bhçguje kendrage'thàrkasåno dharmàïgasthe sudhàü÷au vyayanavamagate hàyanànàü ÷ataü syàt .. dhãkendràyurnavasthà yadi khalakhacarà no gurorbhe vilagne kendre kàvye gurau và ÷atamatha nidhanaü saumya dçùñaü ÷ataü syàt . lagnàdindorna kheñà yadi nidhanagatà vãryabhàjau sitejyau pårõàyuþ svãyarà÷au ÷ubhagaganacaràþ ùaùñiraïgoccagejye .. kodaõóàntyàrdvamaïgaü yadi sakalakhagàþ svoccagà j¤e nijàü÷e gosthe pårõaü ca kendre suragurubhçgujo làbhage'bje paràyuþ . ÷ukre nãce tanusthe nidhanapadagate somyadçùñe sudhàü÷au jãvaþ kendre ÷ataü syàdaya tanugçhapa÷chidragaþ puùkare'bje .. vàgã÷ovãryadukto navamabhavanagàþ sarvakheñàþ÷atàyuþ karke'ïge candrajãvau sahajaripubhage syàt kavij¤au ca kendre . kendre såryàramandàgurunavalabagà vàkpato lagnayàte vyaùñasthàneùu ÷eùàþ ÷aragaja 85 kalitaü syànnaràõàü tadàyuþ .. kråràþ saumyàü÷ayàtà upacayagçhagàþ 3, 6, 10, 11, kàtaràþ kaõñaka 1, 4, 7, 10 sthàþ saumyà vyomàrkasaïkhyaü 120 yaditapanakujau randhrago no paràyuþ . kendre lagne÷ajãvau navasutanilaye kaõñake 14, 710, no kha làkhyàþsampårõaüpàpakheñàyadi gurulabargàjãvabhàge ca saumyàþ . yugnarkùàü÷e gatà và vyayadhanagçhagà÷ce cchubhàþ ÷ãtamànuþ sampårõo lagnayàyã ÷atamiha hi nçõàmindiràmandiraü syàt . lagne÷aþ saumyayukto vapuùi ca layapo randharo nànyadçùño viü÷at kendreü laye÷e balaviyuji tathà lagnape triü÷adàyuþ .. indàvàpoklimasthe 3, 6, 9, 12, tadanu tanupatau nirbale pàpadçùñedantaistulyaü 32 tato'rko'÷ubhasvagavivarelagnato'bjàttrisaükhyam . ripphekendre surejye gururipusahaje syàt sa vàpo'ïganàtho ràmàbdaü karkalagne kujatuhinakarau kendrarandhne graho na .. ràmàbdaü 3 syàllaye÷o vapupi ca nidhanaü saumyahãnaü khavedàþ 40 lagne÷orandhrayàto vapuùi nidhanapaþ syànnçõàü vàõasaükhyam 5 . nakre timmàü÷umandau sahajariputatau kaõñhake 1, 4, 7, 10 randhranàthaþ pàràvàràbdhisaükhyaü 44 tadanu ÷ubhakhagàþ svàü÷agàstriü÷adàyuþ .. aïge÷e saumyadçùñe yadi ÷ubhavihagàvãryavantastadànãm yàtaþ saumye gaõe'bjã guõa munigaõitaü 73 randhragairmadhyamàyuþ . syàccandràdahni pàdai ratha tapanasute dvyaïgalagnaü prayàte ripphe÷ovàyurãjyo yadi balarahitaü kaïkapatràkùasaükhyam 55 .. karkàïge caõóadhàmà khalavihagayutaþ puùkare j¤o dvijendro vàgã÷o'nastayàyã vi÷ikhapavanayuk 75 syàccaturthàspadasthaþ . saumyaþ pãyåùa dhàmàntimatanuvilaye saüsthitã'sau kavãjyàvekarkùe puùkaràkùaü 50 vyayaripunidhane mårtipa÷candrayuktaþ .. mandàü÷e lagnanàtho bhujaga÷aramitaü 58 syàdatho saumyakheñà randhre no dehanàtho vyayaripunidhane pàpayuk ùaùñi 60 ràyuþ . rà÷ã÷olagnanàtho dinamaõisahito mçtyugovàsavejyo no kendre ùaùñiràyurvapuùi dinakaraþ ÷atrubhaumànvita÷cet .. vàgã÷ohãnavãryo vyayatanujagate yàminã÷e kha÷ailà 70 gharme sarvaiþ paràyuþ svalakhagalabagaiþ kendrayàtaira÷ãtiþ 80 . kråraiþ krårarkùayàtaiþ ÷ubhabhavanagataiþ saumyakheñaiþ savãyya lagne÷e syàt paràyuþ sutabhavanagataiþ ùaùñiràyurnaràõàm .. sàraïgasyàntyabhàge yadi vapuùi gate càdyamàge ca kendre somyàþ kheñàþ ÷ataü syàdvasu 8 sahaja 3 sukhe 4 syàcciràyuþ samastàþ . lagnàt pràleyadhàmno nidhanasadanaporipphakendre'ùñaviü÷at 28 kendre saumyagrahone yadi mçtibhavane ka÷cidàste kharàmàþ 30 .. kùãõe pràleyabhànau yadi khalakhacaro randhragorandhra netà kendrastho lagnanàtho nijabala rahitaþ khà÷vi 20 tulyaü tadàyuþ . somyairàpoklimasthai rdinamaõijavidhå vairirandhràlayasthau tulyaü kàmàïku÷aiþ 22 syàdatha dhanalayagau ripphagau pàpakheñau .. hãnau kharbhànunà và yadi himamahasàkà÷abàhu 20 pramàõaü kendrasthau såryamando yadi vapuùi kujaþ puùpavàõàïku÷aþ 25 %<syàt . ÷ukrejyàvaïgayàtau tanayabhavanagau bhànupàpàvanàyurjanme÷aþ sàrkalagne khalakhagasahito vekùitaþ syàdanàyuþ .. yat sammoktaü yogajàtampuràõairhoràpàràvàrapàraprayàtaiþ . tasmàdàyuþ sàramaü÷aü gçhãtvà puüsàmuktampuõyabhàjàmmayedam .. balàbalavivekena punaràgamayàyinàm . sumanomiridaü de÷yamàyurdharmàdi÷àlinàm>% .. %<pàùastrikoõakendre saumyàþ ùaùñhàùñamavyayagatàþ . såryodaye prasåtaþ sadyaþ pràõàüstyajati jantuþ>% . såryariùñam . %<ùaùñhe'ùñame ca candraþ sadyomaraõàya pàpasaüdçùñaþ . aùñàbhi÷ca ÷ubhairdçùñovarùairmi÷raistadardhena>% . candrariùñam . %<suta madananavàntyalagnarandheùva÷ubhayutomaraõàya ÷ãtara÷miþ . bhçgusuta÷a÷iputradevapåjyairyadi balibhirna yuto'valokitovà>% . pàpayutacandrariùñam . %<dyånacaturasrasaüsthe pàpadvayamadhyage ÷a÷ini jàtaþ . vilayaü prayàti niyataü devairapi rakùitobàlaþ>% . pàpamadhyagacandrariùñam . %<kùãõe ÷a÷ini vilagne pàpaiþ kendreùu mçtyusaüsthairvà . bhavati vipattirava÷yaü javanàdhipatermata¤caitat>% . kùãõacandrariùñam . %<nàga 8 go 1 siddha 24 jàtã 22 ùu 5 kùmà 1 bdhi 4 trya÷vi 23 dhçti 18 rnakhàþ 20 . kùmàgni 21 dik 10 cetyajà dyaü÷e tattulyàbdairvidhau vyasuþ>% . meùàdãnàü triü÷àü÷abi÷eùasthacandrariùñam . %<bhaume vilagne ÷ubhadairadçùñaþ ùaùñhe'ùñame vàrkasutena yuktaþ . sadyaþ ÷i÷uü hanti vadenmunãndraþ smare yamàrau na ÷ubhekùitau ca>% . trividhabhaumariùñam . %<karkañadhàmani saumyaþ ùaùñhàùñamarà÷igovilagnarkùàt . candreõa dçùñamårtirvarùacatuùñayena màrayati>% . budhariùñam . %<vçhaspatirbhaumagçhe'ùñamasthaþ såryendumaumàrkajadçùñamårtiþ . rvarùaistribhirbhàrgavadçùñihãnolokàntaraü pràpayati prasåtam>% vçhaspatiriùñam . %<ravi÷a÷ibhavane ÷ukrodvàda÷aripurandhrago'÷ubhaiþ sarvaiþ . dçùñaþ karoti maraõaü ùaóbhirvarùaiþ kimiha vicitram>% . ÷ukrariùñam . %<màrayati ùoóa÷àhàt ÷anai÷caraþ pàpavãkùitolagne . saüyuktomàsena varùàcchuddhvastu sàrayati>% . trividha÷aniriùñam . %<ràhu÷catuùñayasthomaraõàya vãkùitobhavati pàpaiþ . varùairvadanti da÷abhiþ ùoóa÷abhiþ kecidàcàryàþ . ghañasiühavç÷cikodayakçtasthitirjãvitaü harati ràhuþ . pàpairnirãkùyamàõaþ saptamitairni÷citaü varùaiþ>% . ràhuriùñam . %<keturyasminnçkùe'bhyuditastasmin prasåyate jantuþ . raudre sarpamuhårte pràõaiþ saütyajyate cà÷u>% . ketutiùñam . %<lagne ye drekkàõà nigaóàhivihaïgamapà÷adharasaüj¤àþ . maraõàya saptavarùe krårayutàþ svapatidçùñàþ>% . drekkàõariùñam . %<mãnakarkañayorantyau vç÷cikasyàdyamadhyamau . sarpà÷catvàra evaite drekkàõà nigaóà÷ca te . tulàmadhyàntasiühà÷ca kumbhàdyàþ pakùiõaþ smçtàþ . vçùàdyamakaràdyantyà drekkàõàþ pà÷adhàriõaþ>% . lagnàdhipajanmapatã ùaùñhàùñamaripphagau prasavakàle . astamitau maraõakarau rà÷ipramitairvadedvarùaiþ . janmapatirjanmarà÷yadhipaþ . lagnàdhipajanmàdhipariùñam %<saumyàþ ùaùñhàùñamagàþ pàpairvakropagatairdçùñàþ . màsena mçtyudàsteyadi na ÷ubhaistatra saüdçùñàþ>% . saumyagrahariùñam . %<ekaþ pàpo'ùñamagaþ ÷atrugçhã ÷atruvãkùitovarùàt . màrayati naraü prasåtaü sudhàrasoyena pãto'pi>% . pàpagrahariùñam . %<horàyàþ saptane saurirhivukastha÷ca bhàskaraþ . asmin yoge tu yojàtaþ so'lpàyurbhavati priye . vasuùaùñhagate jãve samasaptagate ÷anau . dvàda÷asthoyadà bhànurvarùamekaü na jãvati>% . %<pratipadyuttaràùàóhà navamyàmeva kçttikà . pårvabhàdrapadàùñamyàmekàda÷yà¤ca rohiõã . dvàda÷yà¤ca yadà÷leùà trayoda÷yàü yadà maghà . emirjàtona jãveta yadi ÷akrasamobhavet>% . evamanye'pi alpàyuryogà àkare dç÷yàþ . manunà tu %<anabhyàsena vedànàmàcàrasya tu varjanàt . àlasyàdannadoùàcca mçtyurvipràn jighàüsati>% iti annadoùàderapi alpàyurhetutoktà . annadoùa÷ca abhakùya bhakùaõàdi taccàbhakùya÷abde uktam àcàra÷ca àcàra÷abde vakùyate .

#<alpàlpa># triø alpaprakàraþ ati÷ayena và alpaþ alpa + prakàràdau dviruktiþ . atyantàlpe pàdàdau %<phalaü càlpàlpakaü tasya dharmasyàrdhakùayo bhavet>% tiø taø smçø .

#<alpikà># strã alpà pramàõena kan . 1 mudgaparõyàm . alpàrthe kan . 2 alpamàtràyàm .

#<alpita># triø alpaü kriyate sma alpa + kçtyarthe õic--karmaõi kta . alpãkçte %<mçùà na cakre'lpitakalpapàdapaþ>% naiø .

#<alpiùñha># triø ati÷ayena alpaþ iùñhan . ati÷ayitàlpe .

#<alpãyam># triø ati÷ayena alpaþãyasun striyàü ïãp . ati ÷ayitàlpe .

#<allà># strã alyate ityal kvip ale bhåùàyai làti gçhõàti là--ka 4 taø . 1 màtari . alatãti al paryàptaþ san làti sarvànatti gçhõàti jànàti và là--ka . 2 sarvaj¤àyàü sarvabhakùikàyàü paramàtmadevatàyàm sà ca atharvavede allàlletyàdisåkte prasiddhà .

#<ava># rakùaõe, gatau, spçhàyàü, tçptau, ÷obhàyàü, ÷rabaõe, vyàptau àliïgane, pràrthane, prave÷e, sattàyàü, vçddhau, grahaõe, badhe, sàmarthye, avagame, karaõe, icchotpàdane ca yathàyathaü sakaø akaø ca bhvàdiø señ paraø . avati àvãt . àva . aghyàt . avità . avitaþ avan . aviùaþ . %<avatu vogirisutà ÷a÷ibhçtaþ priyatamà>% udbhaø . %<arisamudayàdavataþ>% nalodayaþ . %<praviùñãminamàviùuþ>% . yaø 23, 29, tatra tarpaõe %<na màmavati sadvãpà ratnasårapi medinã>% raghuþ . rakùaõe %<yadàvitha sakhãyato yadàvitha>% çø 1, 131, 5, %<àvitha rakùasi anyatra tarpayasi>% bhàø gatau ca àno %<barhiþ sadatàvità>% 7, 59, 6, %<avità àgacchat>% bhàø . bhakùaõeca %<prothada÷vo na yavase'viùyanyadà>% . 7, 3, 2, %<aviùyan bhakùayiùyan>% %<bhàø tçùvaviùyannataseùu tiùñhati>% 1, 48, 2, %<aviùyan bhakùayiùyan>% bhàø evamanyàrtheùådàhàryam .

#<ava># avyaø ava--ac . 1 ni÷caye, 2 vyàptau, 3 anàdare, 4 asàkalye 5 àlambane, 6 ÷uddhau, 7 paribhave, 8 niyoge, 9 nimnatàyàü ca . ayaü càdiþ pràdi÷ca %<ava j¤ànàvaj¤àlamba÷uddhãùadarthavyàpti paràbhavàtiyogeùu>% gaõaø raø j¤àne avagato'rthaþ . avaj¤àyàmavajànàti . àlambane àlambya yaùñiü gacchati ÷uddhau avadàtam . ãùadarthe avahanti alpaü hanti, vyàptau avakãrõaþ . paribhave avaghnanti . atiyoge avaghàta ityudàhçta¤ca . anàdare %<avajànàsi màü yasmàt>% raghuþ avamànaþ . vyàptau avakà÷aþ asatyàü vyàptau na sarvataþ prave÷aþ iti tasya vyàptyàrthakatà . avagàhate . ni÷caye avasyati avasàyaþ avadhàrayati . nimnatàyàm avanamati avatarati avakùipati avàcãnaþ ityàdiþ . asàkalya mãùadarthaþ . brãhãnavahanti avaghàta÷ca vituùãkaraõàrtha ekade÷amàtre ghàtaþ na tu sarvàvayave iti asàkalyadyotakatà paràbhave ÷atrån avahanti puràbhavatãtyarthaþ niyãge avaklaptiþ %<evecàniyoge>% vàø aniyogo'navaklaptiþ siø kau avakalpate . asya vàto lopaþ vagàhaþ . %<avàdayaþ kruùñàdyarthe tçtãyayà>% vàø ukteþ kro÷àrthe'pi avakruùñaü kokilayà avakokilaþ .

#<avakaña># ava + svàrthe kañac . 1 ava÷abdàrthe ati÷ayitàdhare tataþ svàrthe kan tatraiva .

#<avakampita># ava + kapi kartari--kta . 1 vivalite 2 buddhabhede puø .

#<avakara># puø ava + ké--ap . 1 upahatau %<stomànavakaraganmahi>% tàø bràø %<avakara upahatiþ>% bhàø . 2 sammàrjanyàdikùipte dhålyàdau . %<avakara÷odhanena>% 5, 124, manuvyàø kullåø .

#<avakarùaõa># naø ava + kçùa--lyuñ . balapårbakàkarùaõe sthànàntaranayanàrthaü balenàkarùaõe .

#<avakalita># triø ava + kala--kta . 1 vçùñe 2 j¤àte 3 gçhãte ca

#<avakà># strã ava--grahaõe karmaõi kvun kùipakàø na ittvam . ÷aivàle %<tadçtuü karotyavakàmupadadhàti avakàbhiþ pracchàdayati àpovà và avakàþ>% ÷ataø bràø %<aratnimàtre'ùàóhàü dakùiõenàvakàsåpariùñàcca>% kàtyàø 17, 4, 28 avakàsu ÷aivàleùu karkaø . %<maõóåkàvakàvetasa÷àkhàveõau badghàvakarùati>% kàø 1, 2, 10, .

@<[Page 416b]>@
#<avakà÷a># puø ava + kà÷a--gha¤ . avasthitiyogyatàsampàdake kàle, de÷e ca . tatra kàliko'vakà÷aþ kriyàntarasthitiyo gyatàsampàdakaþ sacàvasara ityapyucyate, %<kçtvàvakà÷e ruci saükëptam>% iti bhaññiþ . dravyàntarasthitiprave÷ayogyatàsampàdako dai÷ikaþ sa càvakà÷a ityeva %<avakà÷aü kilodanvàniti>% raghuþ .

#<avakãrõa># triø ava + ké--kta . 1 vyàpte %<catuùkapuùpaprakàràvakãrõaþ kumàø . 2 cårõite 3 dhvaste ca>% bhàve kta . 4 %<avakãrõitve, brahmacaryavratabhaïge . avakãrõanimittaü tu brahmahatyàvratàcaret>% . aïgiø .

#<avakãrõin># puø avakãrõamanena iùñàø ini . dhvastavrate brahmacàriõoyadvratamuktaü strãsaïgamàdivarjanaü tasya bhraüse'vakãrõatà . %<avakãrõã tu kàlena gardhabhena catuùpathe . pàkayaj¤avidhànena nairçtaü ni÷i yàjayet>% aïgiø %<ku÷ãlavo'vakàrõã ca vçùalãpatireva ca>% manuþ . avakãrõilakùaõa¤ca--kàmatoretasaþ sekaü bratasthasya dvijanmanaþ . atikramaü vratasyàhurdharmaj¤à brahmavàdinaþ %<avakãrõã bhavedgatvà brahmacàrã tu yoùitam . gardhabhaü ùa÷umàlabhya nairçtaü sa vi÷udhyati>% yàø smçø striyaü vinà'pi retasaþ sràve bratalopaþ %<brahmacàrã cet striyamupeyàt araõye catuùpathe laukike'gnau rakùodaivataü gardabhaü pa÷umàlabheta nairçtaü và caruü nirvapet tatra juhåyàt kàmàya svàhà kàmakàmàya svàhà nirçtyai svàhà rakùodevatàbhyaþ svàheti etadeva retasaþ prayatnotsarge>% iti vasiùñhokteþ tena kàmatoretasa utsarge'pi avakãrõitvam . akàmatastu nàvakàrõitvaü kintu pràya÷cittàlpatvaü yathoktaü manunà %<svapne siktvà brahmacàrã dvijaþ ÷ukramakàmataþ . snàtvàrka marcayitvà triþ punarvànatçcaü japet>% .

#<avaku¤cana># naø ava + ku¤ca lyuñ . 1 àku¤cane àku¤cana¤ca sat svevàvayavànàmàrambhakasaüyogeùu parasparamavayavànàmanàrambhakasaüyogotpàdakaü vastràdyavayavakauñilyotpàdakaü ca karma, yato bhavati saïkucati padmaü saïkucati vastraü saïkucati carmota pratyayaþ, tàdç÷aü karma vaiø såø uø . karaõe lyuñ %<ataårdhaü sarbavadanàbhavanti upakramya>% %<todanabhedanastambhana svapràvaku¤ca nàïku÷ikàbhavantãti>% su÷rutokte 2 rogabhede ca .

#<avakãrõivratam># avakorõino bratam pràya÷cittam . %<athàto'vakàrõipràya÷cittaü vyàkhyàsyàmaþ brahmacàrã ya÷cà vakãryeta sa caturthakàlamabdaü bhaikùyaü caredevaü påto bhavatãti>% ÷àtàtapokte %<etasminneva saüpràpte vasitvà gardhabhàjinam . taptavànacaret bhaikùyaü svakarma parikãrtayan . tebhyo labdhena bhaikùyeõa vartayannekakàlikam . upaspç÷aþstrisavanamenasa sa vi÷udhyati>% manåkte avakãrõibratamupakramya %<tatra pràya÷cittaü mahàvyàhçtibhirjuhåyàt oïkàrapårvikàbhiþ . saüvatsaraü và naktaü bhaikùyaü caret caturthakàle mitabhug gàyatrãü vatsarànugàü japediti>% ÷aïkhalikhitokte ca %<avakãrõanimittantu brahmahatyàbrata¤caret . kharacarmavàsà ùaõmàmàsàüstasmàn mucyeta kilviùàt>% aïgirasokte ca vratabhede . etasya viùayabhedaþ pràya÷cittavivekatoj¤eyaþ .

#<avakuñàra># triø ava + svàrthe ati÷aye và kuñàrac atyantanimnàdau 1 ava÷abdàrthe 2 vairåpye naø .

#<avakçùña># triø ava + kçùa--kta . 1 dårokçte 2 apasàrite, 3 vahiùkàrite ca . avakçùñaü gçhàvakaràderavakarùaõamastyasya ar÷aø ac . 4 gçhàvakaramàrjake dàsabhede puø . %<paõodeyo'vakçùñasya ùaóutkçùñasya vetanam . ùàõmàsikastathàcchàdo dhànya droõastu màsikaþ>% manuþ . %<avakçùñasya gçhàdisaümàrjakodakàdivàhàdeþ karmakarasya kullå>% 0 .

#<avakçùya># triø ava + kçùa karmaõi kyap . 1 àkaùarõãye 2 dårãkàrye ava + kçùa lyap . 3 àkçùyetyarthe avyaø .

#<avakëpti># strã ava + kçpa--kta rolaþ . sambhàvanàyàm %<anavakëptyà marvayoþ>% pàø %<anavakëptirasambhàvanà>% siø kauø %<kveva bhokùyase anavakëptàveva>% siø kauø .

#<avake÷in># triø avacyutaü kaü sukhaü yasmàt pràø baø avakaü phala÷ånyatàmã÷ituü ÷ãlamasya avaka + ã÷a--õini . 1 aphale vçkùe . avasannàþ ke÷à vidyante asya ini! 2 alpake÷ayukte .

#<avakokila># triø avakruùñaþ kãkilayà pràø saø . kokilayà kuùñe .

#<avaktavya># triø na vaktavyaþ . 1 vaktumanarhe a÷lãlàdau vàkye 2 niùiddhavacane 3 mithyàbhåtte ca .

#<avaktra># triø nàsti vaktraü yatra . su÷rutokte ÷oõitàdinismàraõa mukha÷ånye braõàdau %<antaþpåyeùvavaktreùu tathaivotsaïgavatsvapi . netravartmagudàbhyàsanàóyo'vaktràþ sa÷oõitàþ>% .

#<avakra># triø virodhe naø taø . vakratàvirodhini sàralyayukte .

#<avakrakùin># triø ava + kçùa õini pçø . akarùaõa÷ãüle %<avakrakùiõaü vçùabhaü yathà juram>% çø 8, 1, 2, avakrakùiõamavakarùaõa÷ãlam bhàø .

#<avakranda># triø ava + kranda kartari ac . 1 nãùaiþ krandana÷ãle %<krandate svàhà'vakrandàya svàhà>% yaø 227 . bhàve gha¤ nocaiþ 2 krandane puø . bhàve lyuñ avakrandanamapyatra naø .

#<avakrama># puø ava + krama--bhàve gha¤ . avakramaõe nimnagatau

#<avakraya># puø avakrãyate pratiråpadànena svàghãnaü kriyate'nena ava + krã--ac . gràhyasya pratiråpatvena deye 1 målye 2 bhàñake ca màñaka¤ca gçhavastràdivastunaþ etàvat upabhoge dhanaü gràhya miti samayena paràyattãkaraõam karaõe'c . 3 tat sàdhane dravye ÷uklàdisthàne vaõigbhirnçpàya deye (màsula) 4 kare ca .

#<avakrànti># strã ava + krama--ktin . nimnakramaõe adhogamane .

#<avakruùña># triø ava + kru÷a--karmaõi kta . kçtàkro÷e yamuddi÷ya kro÷aþ kçtastasmin . %<avakruùñaþ kokilayà>% siø kauø .

#<avaklinna># triø ava + klida--kta . pàkàdadhastàt 1 klinne (pacà) 1 phalàdau jalàdinà 2 atyantàrdreca . pårbaü pakvaütato'vaklinnaü ràjaø pårvaniø . avaklinnapakvam .

#<avakleda># puø ava + klida--bhàve gha¤ . pàkottaraü klede (pacà haoyà) kleda÷ca jalavi÷eùasaüyogena vastuno nà÷ajanakaþ avayavasaüyoga÷aithilyasaüpàdako vyàpàraþ .

#<avakùaya># puø ava + kùi--bhàve ac . vçddhyuttaraü nà÷onmukhàyasthàyàü bhàvavikàrabhede .

#<avakùayaõa># naø ava + kùi--õic--bhàve lyuñ . avakùayasàdhane vyàpàrabhede . %<bràhmaõà unmukhàvakùayaõamakrata>% ÷ataø bhàø .

#<avakùipta># triø ava + kùipa--karmaõi kta . kçtàvakùepe vastuni yasyàvakùepaþ kçtastasmin .

#<avakùãõa># triø ava + kùi--kta . 1 avakùayapràpte vinà÷onmukhe padàrthe . bhàve kta . 2 avakùaye naø .

#<avakùuta># triø ava + kùu--kta . upari kçtakùute . yasyopari kùutaü kçtaü tasmin . %<dviùadannaü nagaryannaü patitànnamavakùutam>% manuþ .

#<avakùepaõa># ava + kùipa--bhàve lyuñ . adhaþsaüyogànukålekriyàbhede . %<musalamavakùipàmãtãcchàjanitena prayatnena prayatnavadàtmasaüyogaråpàdasamavàmikàraõàt haste kriyà jàyate tato'vakùepaõavi÷iùñahastanodanàdasamavàyikàraõàt hastasaüyuktamusale'pyavakùapaõaü karma yugapadvà jàyate>% rvaø såø uø uktaü j¤eyam . %<utkùepaõamavakùepaõamàku¤canaü prasàraõaü gamanamiti karmàõi>% vaisåø %<utkùeparõaü tathàvakùepaõamàku¤canaü tathà . prasàraõa¤ca gamanaü karmàõyetàni pa¤ca ca>% bhàùàø . bhàve gha¤ . avakùepo'pyatràrthe . karaõe lyuñ ïãp . 2 balàyàmodhaùau strã .

#<avakhàta># naø nimraþ khàtaþ . gabhãragarte .

@<[Page 418a]>@
#<avakhàda># puø avavaj¤àtaþ ninditaþ khàdaþ khàdyam pràø saø . ninditakhàdye %<nàtràvakhàdo asti vaþ>% çø 1, 4 vç, 4 %<avakhàdaþ avaj¤àtaþ khàdaþ jugupsitahavirvi÷eùaþ>% bhàø .

#<avagaõana># naø ava + gaõa--bhàvelyuñ . 1 avaj¤àyàü 2 nindane 3 tiraskàre 4 paribhave ca .

#<avagaõita># triø ava + gaõa--karmaõi kta . 1 avaj¤àte 2 nindite ca 3 tiraskçte 4 paràbhåte ca .

#<avagaõóa># puø ava + gama--óa óakàrasya nettvam . gaõóasthavraõabhede gaõóoparijàte rogabhede (garagaõóa) .

#<avagata># triø ava + gama--kta . 1 nimragate, 2 j¤àte ca . %<tasmànnàvagatabrahmàtmabhàvasya yathàpårbdhaü saüsàritvaü yasya tu yathàpårbaü saüsàritvaü nàsàvagatabrahmàtmabhàva>% iti ÷àø bhàø .

#<avagati># strã ava + gama--màve ktin . 1 j¤àne 2 ni÷cayàtmakaj¤àne ca %<avagatiparyantaü j¤ànaü sanpratyayavàcyàyàicchàyàþ karma phalaviùatvàdicchàyàþ j¤ànena hi pramàõenàvagantumiùñaü brahma>% %<brahmàvagatirhi puruùàrthaþ>% brahmàvagatistva pratij¤àteti ca ÷àø bhàø .

#<avagatha># puø ava + gà--kartari tha niø hrasvaþ . pràtaþsnàte ujjvaø .

#<avagadita># triø ava + gada--karmaõikta . 1 apavàdayukte 2 nindite .

#<avagama># puø ava + gama--bhàve gha¤ . 1 j¤àne 2 ni÷cayàtmakaj¤àne %<pratyakùàvagamaü dharmyaü susukhaü kartumavyayam>% gãtà .

#<avagàóha># triø ava + gàha--kta . 1 nivióe, 2 antaþpraviùñe, 3 nimagne . yasmin avagàóhaþ kçtastasmin 4 jalàdau 5 viùayabhåte padàrthe ca . yathà ùañaj¤ànena ghañatvavi÷iùñaghañhastatsaüsarga÷ca avagàóhaþ . asya và atolope vagàóho'pyuktàrtheùu

#<avagàha># puø ava + gàha--gha¤ . 1 snàne, 2 alaþprave÷e 3 j¤ànena vigayãkaraõe ca .. àdhàre gha¤ . 4 snànasthàne . và allope vagàhopyatràrthe . lyuñi . avagàhanamapyatra naø .

#<avagàhya># triø ava + gàha--karmaõi õyat . 1 avagàhanàdi yogye jalàdau 2 antaþprave÷ye 3 viùayãkàrye ca . ava + gàha--lyap . 4 avagàhanaü kçtvetyarthe avyaø .

#<avagãta># triø ava + gai--kta . 2 nirvàde janàpavàde 2 duùñe 3 garhite 3 muhårdçùñe mediø bhàve kta . 4 nindàyàm 4 lokàpavàde ca naø .

#<avaguõa># puø ava + guõa--ka . doùe . paràvaguõam anya doùamiti kiràø 13 . 48 . ÷lokavyàø malliø .

#<avaguõñhana># naø ava + guõñha--lyuñ . yoùitàü 2 ÷iraþpràvaraõa kriyàyàm . karaõe lyuñ . 2 mukhàdyacchàdane vastre . %<avaguõñhanasaüvãtà kulajàbhisaredyadi>% sàø daø %<caõóàlastimiràvaguõñhanapañakùepaü vidhatte vidhuþ>% sàø daø . srastàvaguõñhapañakùaõalalakùyamàõaþ %<màghaþ . 3 àcchàdanamàtre ca humityavaguõñhanaü kçtyeti>% tantram .

#<avaguõñhanamudrà># strã avaguõñhanàya mudrà . %<savyahastakçtà muùñirdãrghàdhomusvatarjanã . avakuõñhanamudreyamabhitã bhramità matà>% tantrasàrokte mudràbhede .

#<avaguõñhikà># strã avaguõñhayati àvçõoti ava + guõñhaõvul strãtvàt ñàpi ata ittvam . strãõàü 1 mukhàvaraõa÷àñyàm, 2 javanikàyà¤ca . ava--guõñha--dhàtvarthe õvul . 3 avaguõñhanakriyàyàm .

#<avaguõñhita># triø ava + guõñha--kta . 1 kçtàvaguõñhane àvçte %<rajanãtimiràvaguõñhite>% kumàø . 3 cårõite ca

#<avagumphita># triø ava + gunpha--karmaõi kta . grathite .

#<avagårya># avyaø ava + gurã--udyame lyap . badhàrthaü daõóamudyamyetyarthe %<avagårya caret kçcchramatikçcchraü nipàtane>% manuþ .

#<avagçhya># naø ava + graha--kyap . vyàkaraõasiddhe pragçhyasaüj¤ake pade . pàõinãye pragçhyamiti saüj¤à pràti÷àkhyetu avagçhyamiti saüj¤à . yasyàvagrahaþ vi÷eùeõa grahaþ viccheda vattvena bhavati na sandhikàryaü tat padaü pragçhyamavagçhamiti ca bhaõyate . yathà harã etau ityàdi .

#<avagoraõa># naø ava + gura--udyame lyuñ . badhàyàstràdyudyame . daõóanipàtanapràya÷cittena nàntarãkatayà prasaïgena avagora õanimittapràya÷cittasya siddhiþ pràø viø .

#<avagra(grà)ha># puø ava + graha--gha 1 gha¤ và . 1 vçùñijalapratibandhe %<vçùñirbhavati ÷a÷yànàmavagrahavi÷oùiõàm>% %<ràvaõàvagrahaklàntamiti vàgamçtena saþ>% . nabhonabhasyayorvçùñimavagrahaivàntare iti ca raghuþ 2 anàvçùñau ca %<vçùava sãtàü tadavagraha kùatàm>% kumàø . 3 nigrahe %<svayaü vidhàtà suradaityarakùasàmanugrahàvagrahayoryadçcchayà>% màghaþ . vyàkaraõoktersandhiràhityaråpe 4 vicchede %<indryosi vi÷aujàþ yaø 10, 28 mantre vióaujà iti pràpte vi÷aujà÷chàndandrasamataeva pada kàro nàvagrahaü cakàra>% vedadãø . 5 pratibandhamàtre %<ava÷yabhavyeùvanavagrahagrahà yathà di÷à dhàvati veghasaþ spçhà>% naiø . 6 gajasamåhe hàràø 7 gajalalàñe mediø . 8 svabhàve trikàø avagràhastu 9 ÷àpe .

#<avagrahaõa># naø ava + graha--bhàve lyuñ . 1 pratirodhe 2 anàdare mediø 3 j¤àne ca .

#<avaghañña># puø ava + ghañña--àdhàre gha¤ . bhåmirandhre 1 chidre trikàø karaõe gha¤ . 2 gharaññe (yàütà) peùaõayantramede . bhàve gha¤ . 3 càlane ghaññanàkriyàyàm bhàve lyuñ . avaghaññanaü tatraivàrthe naø . %<prade÷asya bahu÷o'vaghaññanàdayohi vyadhà>% su÷rutaþ . yuc . tatraivàrthe strã .

#<avaghaññita># triø ava + ghañña--karmaõi kta . càlite .

#<avagharùaõa># naø ava + ghçùa--lyuñ . adhaþsthàpayitvà 1 gharùaõe sarva to 2 gharùaõe %<durnyàsàt vraõavartmàvagharùaõam>% su÷rutaþ 3 màrjane ca malàvadharùaõam pàtràvagharùaõam salilaiþ ÷uddhireteùàü gobàlai÷càvagharùaõàt yàø smçø .

#<avaghàta># puø ava + hana--gha¤ . 1 avahanane taõóulàdervituùã karaõavyàpàre . avaghàta÷ca vrãhisaüskàràrthaþ vyàpàrabhedaþ tadakaraõe yaj¤àsiddhiþ %<vrãhãn prokùati vrãhãnavahanti>% ityàdau prokùaõàdijanyaþ . kàlàntarabhàvyavaghàtajanako vyà pàro vrãhiniùñhaþ kalpyate prokùità brãhaya evàvaghàtàya kalpante kusuø tathàcàvaghàtajanyaþ saüskàraþ vrãhini ùñha iti mãmàüsakàþ . naiyàyikàstu %<saüskàraþ puüsa eveùñaþ prokùaõàbhyukùaõàdiùu>% kusuø ukteþ puruùaeva saüskà ro'dçùñavimeùo janyata ityàhuþ avaghàta÷ca dharmiõi satyeva tadãyavituùãkaraõaråpapariskàraråpaþ 2 hananamàtre 3 tàóanamàtre ca %<karõàvaghàtairapi tàóyamànà dårãkçtàkarivareõa>% %<aghare dattadantàvaghàte>% sàø daø .

#<avaghàtin># triø tava + hana--õini . avaghàtake striyàü ïãp .

#<avaghuùña># triø ava + ghuùa--kta . ghoùaõayà pracàrite .

#<avaghårõana># naø ava + ghårõa--bhramaõe bhàve lyu . sarbdhatobhramaõe .

#<avaghoñita># ava + ghuña--parivartokta . sarvatoveùñite samantàt parivçte . saha %<÷ivikayà pràyàdavaùoñitayà svanagaramanupràpya>% bhàø vaø paø .

#<avaghoùaõa># naø ava + ghuùa--bhàve lyuñ . sarvajanaj¤ànàyoccairghoùaõe yuc . avaghoùaõàpyatra strã

#<avaghràõa># naø ava + ghrà--bhàve lyuñ . àghràõe %<piõóapitçyaj¤avaddànaprabhçti pràgavaghràõàt>% kàø 20511 %<apaghràõamitareùu>% kà 22, 10, 4 . ida¤ca bhojanànukalpatayà ÷iùñai ruktam . ataeva ÷ràóva÷eùabhojanasyàva÷yakatayà upavàsadine tadavaghràõamàtram vihitam %<àghràya pitçmevita miti>% smçtestathàcaraõam .

#<avacakùaõa># triø ava + cakùa--lyu . ninditàkhyànakartari kutsàbhãkùõàyorarthe etasya tiïaþparatve anudàttatvam .

#<avacana># maø na vacanaü kutsàyàü naø taø 1 nindàyàm . abhàve naø taø . 2 kathanàbhàve %<prakçtaucàvacanàt>% kàtyàø 20, 7, 21, %<avacane'gniùñomaþ>% . kàtyàø 22, 1, 2 . naø baø . 3 vacana÷ånye triø %<÷akuntalà sàdhvamàdavacanà tiùñhati>% . ÷akuø .

#<avacanãya># triø vaktumanarhaþ vaca--arhàrthe anãyar naø taø . 1 vaktumanarhe a÷lãlàdau ÷abde %<vàdeùvacanãyeùu tadeva dviguõaü bhavet>% sanuþ 1 vacanãyaü nindyam naø taø . 2 nindyabhinne triø .

#<avacaya># puø ava + ci--ac . puùpaphalàdyàdàne . %<tataþ pravi÷ataþ kusumàvacayamabhinayantyau sakhyau>% ÷akuø .

#<avacàya># puø ava + ci %<hastàdàne cerasteye>% pàø acovàdhako ghaj . hastena puùpaphalàdyàdàne . %<aviratakusumàvacàyakhedà>% màghaþ . ava + ci--õamul avacàyam . abhãkùõamavacityetyarthe avyaø .

#<avacàraõa># triø ava + cara--õic--lyuñ . 1 pracàraõesu÷rutokte 2 kùàrapàkavidhau ca %<vi÷eùakriyàvacàraõàcca>% %<kùetràõi grahaõaü jàtãþ poùaõaü sàvacàraõam>% ÷ukradoùakùayakaraü yathàsvamavacàraõam su÷rutaþ .

#<avacåóa(la)># puø avanatà cåóàgraü yasya và óolaþ . 1 dhvajàdhobaddhe vastre . %<picchàvacåóakalanàmivoraþ>% %<picchàvacuóamanumàdhavadhàma jagmuþ>% iti ca màghaþ %<asyoccåóàvacåóàkhyau mårdhàdhomukhacåóayoriti>% halàø ukteþ 2 dhvajàùomukhàïge càmaràdau ca .

#<avacårõana># naø su÷rutokte 1 vraõarogabhede . %<tatra braõasya ùaùñirupakramà bhavanti>% ityupakramya %<sarpistailaü rasakriyàvacårõana vraõadhåpanam>% ityuktvà %<teùu kaùàyo vartiþ kalkaþ sarpistailaü rasakriyàvacårõanamiti ÷odhanaropaõànãti>% . ava + cårõa--bhàve lyuñ . 2 peùaõe . cårõairadhvaüsate avacårõa yati ava + cårõa + avadhvaüsàrthe õic--bhàve lyuñ . 3 cårõanenàvadhvaüse .

#<avacårõita># triø ava + cårõa--peùe karmaõi kta . 1 piùñe . avacårõayaternàmadhàtoþ kta . 2 cårõanenàvadhvaste .

#<avacåla># naø avacåóavat vigrahaþ . dhvajàdhaþsthe 1 càmaràdau dhvajàdyaïge %<divasakaravàraõasyàvacålacàmarakalàpa iva>% kàdaø .

#<avacålaka># naø avacålamiva ivàrthe kan saüj¤àyàü và kan . càmare trikàø .

#<avacchinna># triø ava + chida--kta . avacchedaþ vi÷eùaõopàghinà vi÷eùakaraõam . upàdhyàdinà vi÷eùite avacchedakatàniråpite ca %<pratiyogyasamànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàcchedakàvacchinnaü yanna bhavatãti>% cintàmaõiþ . avacchedakatà hi svaråpasambandhavi÷eùaþ anatiriktavçttitvaü và tanniråpitatvamavacchinnatvaü yathà daõóàdãnàü ghañakàraõatàvacchedakaü daõóatvàdikaü tasya tadatiriktade÷e'vçttitvàt evaü ghañàdãnàmatyantàbhàvapratiyogitàyàþ tadatiriktade÷e'vçttitvàt ghañatvàdikamavacchedakam ataþ pratiyogitàyàü ghañàdyavacchinnatvam . parimàõàdau ca avacchinnatvamiyattàkaraõam yathà droõàvacchinnobrãhiþ drãõaparimàõena kçtaparicchedovrãhirityarthaþ . sãmàkaraõamapyavacchedaþ . gçhàvacchinna àkà÷aþ gçhàkà÷aþ karõa÷aùkulyavacchinnaü àkà÷aþ ÷rotramityàdi . evamantaþkaraõàvacchinnaü caitanyaü jãva iti vedàntinaþ .

#<avacchinnavàda># puø avacchinnatayà antaþkaraõàvacchinnatayà jãvasya vàdovyavasthàpanam . vedàntimataprasiddhe caitanyasya antaþ karaõàvacchidvatayà vyavasthàpake matabhede . tathàhi teùàü matadvaidham kecit antaþkaraõe prativimbitaü caitanyaü jãva iti pratipedire kecicca tadavacchinnaü caitanyaüjãva iti . tatra nãråpasya caitanyasyàntaþkaraõe prativimbàsambhavena prativimbasya ca mithyàtvena jãvasya satyatvànupapatteþ bandhamokùayoþ sàmànàdhikaraõyàbhàvàpatteþ prativimbavàdaü dåùayitvà'vacchinnavàdaü samarthayà¤cakrire . tathà ca naiyàyikàdãnàmekasyàpi nabhasaþ karõa÷aùkulyàdibhedena upàdhikçtaü nànàtvaü na vastukçtamevamekasyàpi caitanyasyàntaþkaraõopàdhibhedenàvacchinnatayà nànàtvaü tena %<tadguõasàratvàt>% ÷àø såø %<ghañasaüvçtaàkà÷e nãyamàne yathà ghañe . ghañonãyeta nàkà÷astadvaüjjãvonabhopama>% ityukte÷ca jãvasya na svata ihalokaparalokagàmitvamapi tu buddhiråpàùibhedana tathàvyavahàraþ ato na bandhamokùavyavasthànupapattiþ yanninnupàdhau aj¤ànàdhãnà saüsàrapravçttistasya jãvabhàvàtmakatayà bandhaþ, yatra ca tannivçttiþ na tatra tathà, kintumokùaþ . vistarastvàkare .

#<avacchurita># naø . ava + chura--bhàve kta . 1 aññahàsesvàrthe kan tatraiva . karmaõi kta . 2 mi÷rite triø .

#<avaccheda># puø ava + chida--bhàve gha¤ . 1 chedane 2 sãmàkaraõe 3 vi÷eùakaraõe 4 avadhàraõe %<÷abdàrthànàmavacchede vi÷eùasmçti hetavaþ>% vàkya paø 5 iyattàkaraõe 6 vyàptau ca . avacchidyate 'nena karaõe gha¤ . iyattàkaraõasàdhane 7 ekade÷e avayavàdau . yaþ ka÷cit padàrthaþ kasmiücidàdhàre ekade÷e tiùñhati tatraiva prade÷àntare cenna tiùñhatãti sa avyàpyavçttiþ tasyàvyàpyavçttitàyà niråpako'vayavàdiþ . yathà vçkùe agrade÷e kapisaüvogaþ målade÷e tadabhàvaþ ataþ kapisaüyogaþ avyàpyavçttiþ tàdç÷àvyàpyavçttitàyà niyàmaka÷ca målàdiprade÷aþ tatràvaccheda÷abdenàbhidhãyate . tàdç÷àvaccheda÷ca dvividhaþ de÷aþ kàla÷ca . tatra de÷asattve kàla vi÷eùe tadabhàvàt kàlaeva tatràvyàpyavçttitàyàniyàmakaþ . yathà àtmani jàgradàdau j¤ànaü suùuptau tadabhàvaþ . de÷aråpaståktaþ . avacchedàvacchedena sàdhyasiddhvau sàmànàdhiraõyasiddhiþ pratibandhikà iti ÷iromaõiþ . avacchedàþ yàvantaþ sàdhyasiddhau prade÷àstàvatàmevàvacchedena sàdhyasambandhavyàpakatveneti tadarthaþ .

#<avacchedaka># triø avacchinnati ava + chida--õvul . 1 chedake 2 iyattàkàrake 3 sãmàkàrake 4 avadhàrake 5 avyàpyavçtti tàniråpake ca . avacchinna÷abde vivçtiþ . %<pratiyogitàvacchedakàvacchinnamiti>% cintàmaõiþ . abacchedakatvaü ca avadake iva tadavacchedake'pi svãkriyate yathà vahnimàn parvata iti buddhau vahnyabhàvavàn parbdhata iti ni÷cayaþpratibandhakaþ tatra pratibandhakatàvacchedakaü ni÷cayatvamiva tattadviùayatà'pi tatràvacchedikà tathà ca bahnitvàvacchinnaprakàratàniråpitaparvatatvàvacchinnavi÷eùyatà÷àlij¤ànatvàvacchinnaü prati vahnitvàvacchinnaprakàratàniråpitàbhàvatvàvacchivi÷eùyatàsamànàdhikaraõaprakàratàniråpitaparvatatvàvacchinnavi÷eùyatà÷àlini÷cayatvena pratibandhakatve ni÷cayatvasyeva tattadviùayatàyà api tatpratibandhakatàvacchedakatvaü tathà tàdç÷aj¤ànatvasyeva tattadviùayatàyà api pratibadhyatàvacchedakatvam . iyàüstubhedaþ anullekhyamànajàteþ svaråpato'vacchedakatvaü na tadavacchedakatàyà avacchedakamasti tena ghañavadbhåtalamiti buddhau ghañatvaniùñhaprakàratàvacchedakatàyà nànyadavacchedakam tathàca yathà ghañaniùñhaprakàratàyà avacchedakam ghañatvam evaü ghañatvaniùñhaprakà ratàyànànyadavacchedakamatastasya niracchinnàvacchedakatà anullikhyamànetyukterullikhyamànajàternasvaråpato'vacchedakatvaü tena ghañatvavattvàn de÷a ityàdau ghañatvaprakàratàyà avacchedakamastãti . atràpyayaüvi÷eùaþ dharmyaü÷e bhàmamànadharmaþ vi÷eùyatàvacchedakaþ prakàràü÷e bhàsamànaþ prakàratàcchedakaevaü sarvatra . kintu pratiyogyaü÷e bhàsamànadharmasya na pratiyogitàvacchedakatvamapi tu atiprasaïgàdyanàpàdakasyaiva gharmasya tathàtvaü yathà kambugrãvàdimànnàsti ityàdyabhàvabuddhau ghañatvasyaiva pratiyogitàvacchedakatvam %<sambhavati laghau dharme guro tadabhàvàt>% dãdhityukteþ ÷akyatàvacchedakatvaü viùayatàvacchedakatvavat gurudhamasyàpi svãkçtamàkare .

#<avacchedakatvanirukti># strã raghunàtha÷iromaõikçte avacchedakatàpadàrthanirõàyake anumànakhaõóàntargate granthabhede .

#<avacchedya># triø ava + chida--õyat . 1 chedanàrhe 2 avadhàrye vi÷eùaõãye 3 avacchedàrhe ca padàrthe yathà daõóatvenàvacchedyà ghañàdikàraõatà ghañatvenàvacchedyà ghañapratiyogità .

#<avajaya># puø ava + ji--ac . paràjaye %<yenendralokàvajayàya dçptaþ>% raghuþ .

#<avaj¤à># strã ava + j¤à--aï . %<anàdare . àtmanyavaj¤àü ÷ithilãcakàra>% raghuþ . %<gatyarthamanyateróhe ceùñàvaj¤ayoþ>% mugdhaø . %<avij¤àvaj¤eyaü paritapati noccairapi budham>% udbhañaþ .

#<avaj¤àta># triø ava--j¤à--kta . 1 anàdçte 2 tiraskçte 3 kçtàvamàne ca

#<avaj¤àna># naø ava + j¤à--bhàve lyuñ . 1 avamàne 2 tiraskàre 3 anàdare %<ãpsitaü tadavaj¤ànàt viddhi sàrgalamàtmanaþ>% raghuþ

#<avaj¤eya># triø ava + j¤à--karmaõi yat . 1 anàdaraõãye 2 tiraskàrye %<viprà hi kùatriyàtmànonàvaj¤eyàþ kadàcana>% yàø smçø .

#<avaña># puø ava--añan . 1 garte, 2 kåpe, . %<rakùasàü gatasattvànàmeùa dharmaþ sanàtanaþ . avañe ye nidhãyante>% ràmàø . %<bhåtaudano nivedya÷ca skandhàpasmàriõo'vañe>% su÷ruø %<avañeùvavanayati>% ÷ataø bràø . 3 dehastha nimnasthàne kaõñhamålàdau ca %<avaña÷caivametàni sthànànyatra ÷arãrake>% yàø smçø %<÷arãreyaþavañaþka÷cinnimnode÷aþ kaõñhamålakakùàdi>% mitàø 4 aindrajàlikajãvikàvati ca gargàø ya¤ àvañyaþ . avañabhave triø .

#<avañanirodhana># puø avañe garte nirudhyate'tra ava + ni + rudha àdhàre lyuñ . narakabhede naraka÷abdevivçtiþ .

#<avañi># strã ava + añi . 1 garte 2 kåpe ca và ïãp avañãtyapi .

#<avañãña># triø avanatà nàsikà pràø saø natàrthenàsàyàþ ñãñàde÷aþ ar÷a àditvàdac . (khàüdà) natanàsike jane .

#<avañu># puø ava + ñãka--mitadrvàø óu . 1 garte, 2 vçkùabhede, 3 kåpe ca . 4 grãvàpa÷càdbhàge, 5 grãvàyà unnatabhàge ca strã 4 dehasthe nimnade÷e %<avañu÷caivametàni sthànànyatra ÷arãrake>% iti yàø smçø pàñhàntaram %<avañàvatha hanvo÷ca pragçhyonnamayennaram>% su÷ruø . naø taø 5 vañubhinne puø .

#<avañuja># puø avañaujàyate jana--óa 7 taø . ÷iraþsthacaramake÷e ghàñàsthake÷e %<ràgavànavañujeùvavakçùya>% màghaþ .

#<avañodà># strã naø taø avañasya kåpasyodakamiva udakamasyàþ udàde÷aþ . bhàratavarùãye nadãbhede .

@<[Page 421b]>@
#<avaóaïka># puø avagato óaïkaþ ÷abdaü yasmàt . haññasthàne jañàø .

#<avaóãna># naø ava + óã--bhàve kta . avarohaõaråpe pakùigatibhede .

#<avata># puø ava--añac vede pçø ñasya taþ . avañaråpe kåpàdau niruø %<siktamavatam>% çø 1, 130, 2 %<avatamavañamiti>% bhàø %<avate na ko÷am>% çø 4, 17, 16 .

#<avataüsa># puø naø ava--tansa--gha¤ . 1 karõapåre, 2 ÷irobhåùàbhede ca . %<kaõõàvataüsadviguõàkùasåtram>% %<svavàhanakùobhacalàvataüsàþ>% %<gaõà nàmeruprasavàvataüsàþ>% iti ca kumàø .

#<avataüsita># triø ava + tansa--kta . bhåùite %<samadanamabataüsite 'dhikarõam>% màghaþ . và allope vataüsitopyatra .

#<avatamasa># naø avatataü vyàptaü tamaþ pràø saø ac samàø . vyàptàndhakàre . %<avatamasabhidàyai bhàkhatàbhyudgatena>% màghaþ .

#<avataraõa># ava + té--bhàve lyuñ . tãràdiprade÷àt 1 jalàdyavagàhàdyarthamavarohaõe . 2 anyaråpeõa pràdurbhàve %<aü÷àvatavaõam>% bhàø àø paø . vastumàtrasya svasthànàt 3 avarohaõe (nàmà) %<stanyàvataraõe caiv jvarodoùaiþ pravartate . strãõàmapaprajàtànàü stanyàvataraõe ca yaþ>% su÷ruø . avatãryate yena karaõe lyuñ . nadyàdeþ sopànàdau 4 tãrthe .

#<avataraõã># strã avatarati grantho'nayà avaté karaõe lyuñ . granthaprastàvàrthaü prathamamupodghàtaråpàyàü saïgatau (àbhàsa) ityàkhyàyàü 2 paripàñyà¤ca svàrthekan avataraõikàpyatra .

#<avatàna># puø ava + tana--gha¤ karmaõi gha¤ . 1 santàne 2 adhomukhe 3 latàpratàne ca %<latà÷artaravatatàmavatàna÷ataistathà>% ràmàø .

#<avatàra># puø ava + tç karaõe gha¤ . 1 tãrthe, (puùkariõyàdeþ sopànapaddhatau) %<ruddhe gajena saritaþ saruùà'vatàre>% màghaþ . bhàve gha¤ . 2 pràdurbhàve %<navàvatàraü kamalàdivotpalam>% mà bhåtparãvàdanavàvatàraþ iti ca raghuþ 3 devànàmaü÷àve÷ava÷ena pràdurbhàve ca . %<avatàràhyasaükhyeyà>% ityukteþ teùàü bahutve'pi pràdhànyàdda÷aiva viùõoravatàrà ÷àstraprasiddhàþ yathà matsya %<kårmovaràha÷ca narasiüho'tha vàmanaþ . ràmo ràma÷ca ràma÷cabuddhaþ kalkã ca te da÷a>% puràø muõóamàlàyàü tu prakçtereva ete avatàràuktàþ %<prakçtirviùõuråpàtra puüråpa÷ca mahe÷varaþ . evaü prakçtibhedena bhedàstu prakçterda÷a . kçùõaråpà kàlikà syàt ràmaråpà ca tàriõã . vagalà kårmamårtiþ syàt mãno dhåmàvatã bhavet . chinnamastà nçsiühaþ syàdvaràha÷caiva bhairavã . sundarã jàmadagnyaþ syàt vàmano bhuvane÷varo . kamalà bauddharåpà syàt màtaïgã kalkiråpiõã . svayaü bhagavatã kàlã kçùõastu bhagavàn svayam . svayaü ca bhagavàn kçùõaþ kàlãråpo'bhavad braje>% . bhàgavate 1 skaø tu pràdhànyataþ anye'pyavatàrà uktàþ yathà %<lãlàvatàrànuratodevatiryaïnaràdiùu>% ityupakramya . %<jagçhe pauruùaü råpaü bhagavàn mahadàdibhiþ . saübhçtaü ùoóa÷akalamàdau lokasisçkùayà . yasyàmbhasi ÷ayànasya yoganidràü vitanvataþ . nàbhihradàmbujàdàsã dvrahmà vi÷vasçjàü patiþ . yasyàvayavasaüsthànaiþ kalpitoloka vistaraþ . tadvai bhagavatoråpa vi÷uddha satvamårjitam . pa÷yantyadoråpamadabhracakùuùà sahasrapàdorubhujànanàdbhutam . sahasra mårdha÷ravaõàkùinàsikaü sahasramaulyambarakuõóalollasat . etannànàvatàràõàü nidhànaü vãjamavyayam . yasyàü÷àü÷ena sçjyante devatiryaïgaràdayaþ . sa eva prathamaü devaþ kaumàraü sargabhà÷ritaþ . cacàra du÷caraü brahmà brahmacaryamakhaõóitam 1 . dvitãyastu bhavàyàsya rasàtalagatàü mahãm . uddhariùyannupàdatta yaj¤e÷aþ ÷aukaraü vapuþ 2 . tçtãyamçùisargaü vai devarùitvamupetya saþ . tantraü sàtvatamàcaùña naiùkarmyaü karmaõàü yataþ 3 . turye dharmakalàsarge naranàràyaõàvçùã . bhåtvàtmopa÷amopetamakaroddu÷carantapaþ 4 . pa¤camaþ kapilo nàma siddhe÷aþ kàlaviplutam . provàcàsuraye sàükhyaü tattvagràmavinirõaüyam 5 . ùaùñhamatrerapatyatvaü vçtaþ pràpto'nusåyayà . ànvãkùikãmalarkàya prahlàdàdibhya ucivàn 6 . tataþ saptama àkåtyàü ruceryaj¤o'bhyajàyata satàmàdyaiþ suragaõairapàt svàyambhuvàntaram . 7 aùñame merudevyàntu nàbherjàta urukramaþ . dar÷ayan vartma dhãràõàü sarvà÷ramanamaskçtam 8 . çùibhiryàcitobheje navamaü pàrthivaü vapuþ . dugdhemàmoùadhãrvipràstenayaþ sa u÷attamaþ 9 . råpaü sa jagçhe màtsyaü càkùuùàntarasaüplave . nàvyàropya mahãmayyà mapàdvaivasvataü manum 10 . muràsuràõàmudadhiü mathnatàü mandaràcalam . dadhre kamañharåpeõa pçùñha ekàda÷e vibhuþ 11 . dhànvantaraü dvàda÷amaü trayoda÷amameva ca 12 . apàyayat surànanyànmohinyà'mohayat striyà 13 . caturda÷aü nàrasiühaü bibhraddaityendramårjitam . dadàra karajairåràverakàü kañakçdyathà 14 . pa¤cada÷aü vàmanakaü kçtvàgàdadhvaraü baleþ . padatrayaü yàcamànaþ pratyàditsustripiùñapam . 15 . avatàre poóagame pa÷yan dharmadruhonçpàn . trisaptakçtvaþ kupito niþkùatràmakaronmahãm 16 . tataþ saptada÷e jàtaþsatyavatyàü parà÷aràt . cakre vedataroþ ÷àkhà dçùñvà puüso'lpamedhasaþ . 17 . naradevatvamàpannaþ surakàryacikãrùayà . samudranigrahàdãni cakre vãryàõyataþparam 18 . ekonaviü÷eviü÷ati me vçùõiùu pràpya janmanã . ràmakçùõàviti bhuvo bhagavànaharadbharam 19 . 20 . tataþ kalau saüpravçtte saümohàya suradviùàm . buddhonàmnàjinasutaþ kãkañeùu bhaviùyati . 21 . athàsau yugasandhyàyàü dasyupràyeùu raujasu . janità viùõuya÷aso nàmnà kalkirjagatpatiþ 22 . avatàràhyasaïkhyeyà hareþ sarvarnidherdvijàþ . yathà vidàsinaþ kulyàþ sarasaþ syuþ sahasra÷aþ . çùayo manavodevà manuputrà mahaujasaþ . kalàþ sarve harereva sa prajàpatayaþ smçtàþ . ete càü÷akalàþ puüsaþ kçùõastu bhagavàn svayam . indràdivyàkulaü lokaü gåóhayanti yuge yuge>% . %<kasmin kàle sa bhagavàn kiüvarõaþ kãdç÷onçbhiþ . nàmnàkena vidhànena påjyate tadihocyatàm>% . iti pra÷ne . kçtaü tretà dvàpara¤ca kalirityeùu ke÷avaþ . nànàvarõàbhighàkàro nànaiva vidhinejyate . kçte ÷ukla÷caturbàhurjañilovalkalàmbaraþ . kçùõàjinopavãtàkùàn vibhraddaõóaü kamaõóalum . manuùyàstu tadà ÷àntà nirvairàþsuhçdaþ samàþ . yajanti tapasà devaü ÷amena ca damena ca . haüsaþ suparõo vaikuõñhodharmoyoge÷varo'malaþ . ã÷varaþ puruùo'vyaktaþ paramàtmeti gãyate . tretàyàü raktavarõo'sau caturbàhustu mekhalaþ . hiraõyake÷astvavyaktaþ sruksruvàdyupalakùaõaþ . taü tadà manujà devaü sarvadevamayaü harim . yajanti vidyayà trayyà dharmiùñhà brahmavàdinaþ . viùõuryaj¤aþ pç÷nigarbhaþ sarvadeva urukramaþ . vçùàkapirjayanta÷ca urugàya itãryate . dvàpare bhagavàn ÷yàmaþ pãtavàsà nijàyudhaþ . ÷rãvatsàdibhirakùobhyalakùaõairupalakùitaþ . taü tadà puruùaü martyà mahàràjopalakùaõam . yajanti vedatantràbhyàü paraü jij¤àsavo nçpa! . namaste vàsudevàya namaþsaïkarùaõàya ca . pradà mràyàniruddhàya tubhyaü bhagavate namaþ . nàràyaõàya çùaye puruùàya mahàtmane . vi÷ve÷varàya vi÷vàya sarbdhabhåtàtmane namaþ . iti dvàpara uvvãü÷a stuvanti jagadã÷varam . nànà tantravidhànena kalàvapi yathà ÷çõu . kçùõavarõaü tviùà'kçùõaü sàïgopàïgàstrapàrùadam . yaj¤aiþ saükãrtanapràyairyajanti hi sumedhasaþ . dhyeyaü sadàparibhavaghnamabhãùñadohaü tãrthàspadaü÷ivaviri¤cinutaü ÷araõyam . bhåtyàrtihaü praõatapàlabhavàbdhipotaüvande mahàpuruùa! te carasmàravindam bhàø 11 skandaø . anyatra avatàrabhedastatraivoktaþ %<haüsasvaråpyavadadacyutaàtmayogaü dattaþ kumàra çùabhobhagavàn pità naþ . viùõuþ ÷ivàya jagatàü kalayàvatãrõastenàhçtàmadhubhidà ÷rutayohayàsye . gupto'pyaye manurilauùadhaya÷ca màtsye krauóehato ditijauddharatàmbhasaþ kùmàm . kaurme dhçto'driramçtonmathane svapçùñhe gràhaprapannamibharàjamamu¤cadàrtam . saüstunvatonipatitàn ÷ramaõànçùãü÷ca ÷akra¤ca vçtrabadhatastamasipraviùñam . devastriyo'suragçhe pihità anàthà jaghne'surendra mabhayàya satàü nçsiühe . devàsure yudhi ca daityapatãn suràrthehatvàntareùu bhuvanànyadadhat kalàbhiþ . bhåtvàtha vàmana imàmaharadbaleþkùmàü yàc¤àcchalena samadàdaditeþ sutebhyaþ . niþkùatriyàmakçta gà¤ca trisaptakçtvoràmastu haihayakulàpyayabàóavàgniþ . so'bdhiü babandha da÷avaktramahan salakùaü sãtàpatirjayati lokamalaghnakortiþ . bhåmerbharàvataraõàya yaduùvajanmà jàtaþ kariùyati surairapi duùkaràõi . vàdairvimohayati yaj¤akçto'tadarhàn ÷ådràn kalau kùiti bhujonyahaniùyadante . evaüvidhàni janmàni karmàõi ca jagatpateþ . bhårãõi bhåriya÷asovarõitàni mahàbhuja!>% . suràsuràdyaü÷àvatàrà bhàrate àdiparvaõi dar÷itàþ yathà %<ityuktvà sa mahãü devo brahmà ràjan! visçjya tàm . àdide÷a tadà sarvàn vibudhàn bhåtakçtsvayam . asyà bhåmernirasituü bhàraü bhàgaiþ pçthakpçthak . asyàmeva prasåyadhvaü virodhàyeti càbravãt . tathaiva ca samànãya gandharbàpsarasàü gaõàn . uvàca bhagavàn sarvànidaü vacanamarthavat>% . ityupakramya %<svaisvairaü÷aiþ prasåyadhvaü yatheùñaü mànuùeùu ca . atha ÷akràdayaþ sarvo÷rutvà suragurorvacaþ . tathyamarthya¤ca pathya¤ca tasya te jagçhustadà . atha te sarva÷ãü'÷aiþ svairgantuü bhåmiü kçtakùaõàþ . nàràyaõamamitraghnaü vaikuõñhamupacakramuþ . yaþ sa cakragadàpàõiþ pãtavàsàþ ÷itiprabhaþ . padmanàbhaþ suràrighnaþ pçthuvakùã'¤citekùaõaþ . prajàpatipatirdevaþ suranàtho mahàbalaþ . ÷rãvatsàïko hçùãke÷aþ sarvadaivatapåjitaþ . taü bhuvaþ ÷odhanàyendra uvàca puruùottamam . aü÷enàvataretyevaü tathetyàha ca taü hariþ>% ityupakramya ca %<atha nàràyaõenetthaü cakàra saha saüvidam . avatartuü mahãü svargàdaü÷ataþ sahitaþ suraiþ . àdi÷ya ca svayaü ÷akraþ sarvàneva divaukasaþ . nirjagàmaü punastasmàtkùayànnàràyaõasya ca . te'maràrivinà÷àya sarvalokahitàya ca . avateruþ krameõaiva mahãü svargàddivaukasaþ . tato brahmarùivaü÷eùu pàthivarùikuleùu ca . jaj¤ire ràja÷ardåla! yathàkàmaü divaukasaþ>% . iti sàmànyata uktvà . %<mànuùeùu manuùyendra! saübhåtà ye divaukasaþ . prathamaü dànavà÷caiva tàüste vakùyàmi sarva÷aþ . vipracittiriti khyàto ya àsãddànavarùabhaþ . jaràsandha iti khyàtaþ sa àsãnmanujarùabhaþ . diteþ puttrastu yo ràjan . hiraõyaka÷ipuþ smçtaþ . sa jaj¤e mànuùe loke ÷i÷upàlo nararùabha! . saühlàda iti vikhyàtaþ prahõàdasyànujastu yaþ . sa ÷alya iti vikhyàto jaj¤e vàhlãkapuïgavaþ . anuhlàdastu tejasvã yo'bhåt khyàto jaghanyajaþ . dhçùñaketuriti khyàtaþ sa babhåva nare÷varaþ . yastu ràja¤chivirnàma daiteyaþ parikãrtitaþ . druma ityabhivikhyàtaþ sa àsãdbhuvi pàrthivaþ . vàskalo nàma yasteùàmàsãdasurasattamaþ . bhagadatta iti khyàtaþ sa jaj¤e puruùarùabha! . ayaþ÷irà a÷va÷irà ayaþ÷aïku÷ca vãryavàn . tathà gaganamårdhà ca vegavàü÷càtra pa¤camaþ . pa¤caite jaj¤ire ràjan vãryavanto mahàsuràþ . kekayeùu mahàtmànaþ pàrthivarùabhasattamàþ . ketumàniti vikhyàto yastato'nyaþ pratàpavàn . amitaujà iti khyàtaþ so'grakarmà naràdhipaþ . kharbhànuriti vikhyàtaþ ÷rãmàn yastu mahàsuraþ . ugrasena iti khyàta ugrakarmà naràdhipaþ . yastva÷vaiti vikhyàtaþ ÷rãmànàsãnmahàsuraþ . a÷oko nàma ràjà'bhånmahàvãryo'paràjitaþ . tasmàdavarajo yastu ràjanna÷vapatiþ smçtaþ . daiteyaþ so'bhavadràjà hàrdikyo manujarùabhaþ . vçùaparveti vikhyàtaþ ÷rãmàn yastu mahàsuraþ . dãrghapraj¤a iti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ . ajakastvavaro ràjan! ya àsãdvçùaparvaõaþ . sa ÷àlva iti vikhyàtaþ pçthivyàmabhavannçpaþ . a÷vagrãvaiti khyàtaþ satvavàn yo mahàsuraþ . rocamàna iti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ . såkùmastu matimànràjan! kãrtimàn yaþ prakãrtitaþ . vçhadratha itikhyàtaþ kùitàvàsotsa pàrthivaþ . tuhuõóa iti vikhyàto ya àsãdasurottamaþ . senàvinduriti khyàtaþ sa babhåva naràdhipaþ . iùuponàma yasteùàmasuràõàü balàdhikaþ . nagnajinnàma ràjàsãdbhuvi vikhyàtavikramaþ . ekacakraiti khyàta àsãdyastu mahàsuraþ . prativindhya iti khyàto babhåva prathitaþ kùitau . viråpàkùastu daiteya÷citrayodhã mahàsuraþ . citradharmeti vikhyàtaþ kùitàvàsãtsa pàrthivaþ . harastvariharo vãra àsãdyo dànavottamaþ . subàhuriti vikhyàtaþ ÷rãmànàsãtsa pàrthivaþ . suharastu mahàtejàþ ÷atrupakùakùayaïkaraþ . vàhlãko nàma ràjà sa babhåva prathitaþ kùitau . nicandra÷candravaktrastu ya àsãdasurãttamaþ . mu¤jake÷a iti khyàtaþ ÷rãmànàsãt sa pàrthivaþ . nikumbhastvajitaþ saükhye mahàmatirajàyata . bhåmau bhåmipati÷reùñho devàdhipa iti smçtaþ . ÷arabho nàma yasteùàü daiteyànàü mahàsuraþ . pauravo nàma ràjarùiþ sa babhåva narottamaþ . sukrathastu mahàvãryaþ ÷rãmàn ràjanmahàsuraþ . supàr÷va iti vikhyàtaþ kùitau jaj¤e mahãpatiþ . krathastu ràjan! ràjarùiþ kùitau jaj¤e mahàsuraþ . pàrvateya iti khyàtaþ kà¤canàcalasannibhaþ . dvitãyaþ ÷alabhasteùàmasuràõàü babhåva ha . prahlàdo nàma bàhlãkaþ sa babhåva naràdhipaþ . candrastu ditija÷reùñho loke tàràdhipopamaþ . candravarmeti vikhyàtaþ kàmbojànàü naràdhipaþ . arkaityabhivikhyàto yastu dànavapuïgavaþ . çùiko nàma ràjarùirbabhåva nçpasattamaþ . mçtapà iti vikhyàto ya àsãdasurottamaþ . pa÷cimànåpakaü viddhi taü nçpaü nçpasattama! . gaviùñhastu mahàtejà yaþ prakhyàto mahàsuraþ . drumasena iti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ . mayåra iti vikhyàtaþ ÷rãmàn yastu mahàsuraþ . sa vi÷vaiti vikhyàto babhåva pçthivãpatiþ . suparõa iti vikhyàtastasmàdavarajastu yaþ . kàlakãrtiriti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ . candrahanteti yasteùàü kãrtitaþ pravaro'suraþ . ÷unako nàma ràjarùiþ sa babhåva naràdhipaþ . vinà÷anastu candrasya ya àkhyàto mahàsuraþ . jànakirnàmaüvikhyàtaþ so'bhavanmanujàdhipaþ . dãrghajihvastu kauravya ya ukto dànavarùabhaþ! . kà÷iràjaþ sa vikhyàtaþ pçthivyàü pçthivãpate! . grahantu suùuve yantu siühikà'rkendumardanam . sa kràtha iti vikhyàto babhåva manujàdhipaþ . anàyuùastu puttràõàü caturõàü pravaro'suraþ . vikùaro nàma tejasvã vasumitro nçpaþ smçtaþ . dvitãyo vikùaràdyastu naràdhipa! mahàsuraþ . pàõóyaràùñràdhipa iti vikhyàtaþ so'bhavannçpaþ . balãna iti vikhyàto yastvàsãdasurottamaþ . pauõóyamàtsyaka ityevaü babhåva sa naràdhipaþ . vçtra ityabhivikhyàto yastu ràjanmahàsuraþ . maõimànnàma ràjarùiþ sa babhåva naràdhipaþ . krodhahanteti yastasya babhåvàvarajo'suraþ . daõóa ityabhivikhyàtaþ sa àsãnnçpatiþ kùitau . krodhavardhana ityeva yastvanyaþ parikãrtitaþ . daõóadhàra iti khyàtaþ so'bhavanmanujarùabhaþ . kàleyànàntu ye puttràsteùàmaùñau naràdhipàþ . jaj¤ire ràja÷àrdåla! ÷àrdålasamavikramàþ . magadheùu jayatsenasteùàmàsãtsa pàrthivaþ . aùñànàmpravarasteùàü kàleyànàü mahàsuraþ . dvitãyastu tatasteùàü ÷romànharihayopamaþ . aparàjita ityevaü sa babhåva naràdhipaþ . tçtãyastu mahàtejà mahàmàyo mahàsuraþ . niùàdàdhipatirjaj¤e bhuvi bhãmaparàkramaþ . teùàmanyatamo yastu caturthaþ parikãrtitaþ . ÷reõimàniti vikhyàtaþ kùitau ràjarùisattamaþ . pa¤camastvabhavatteùàü pravaro yo mahàsuraþ . mahaujà iti vikhyàto babhåveha parantapaþ . ùaùñhastu matimàn yo vai teùàmàsãnmahàsuraþ . abhãruriti vikhyàtaþ kùitau ràjarùisattamaþ . samudrasenastu nçpasteùàmevàbhavadga õàt . vi÷rutaþ sàgaràntàyàü kùitau dharmàrthatattvavit . vçhannàmàùñamasteùàü kàleyànàü naràdhipa! . babhåva ràjà dharmàtmà sarvabhåtahite rataþ . kukùistu ràjan! vikhyàto dànabànàü mahàbalaþ . pàrvatãya iti khyàtaþ kà¤canà calasannibhaþ . krathana÷ca mahàvãryaþ ÷rãmànnàjanmahàsuraþ . såryàkùa iti vikhyàtaþ kùitau jaj¤e mahãpatiþ! asuràõàntu yaþ såryaþ ÷rãmàü÷caiva mahàsuraþ . darado nàma vàhlãko varaþ sarvamahãkùitàm . gaõaþ krodhava÷o nàma yaste ràjan! prakãrtitaþ . tataþ sa¤jaj¤ire vãràþ kùitàviha naràdhipàþ . madrakaþ karõaveùña÷ca siddhàrthaþ kãñakastathà . suvãra÷ca subàhu÷ca mahàvãro'tha vàhlikaþ . kratho vicitraþ surathaþ ÷rãmànnãla÷ca bhåmipaþ . cãravàsà÷ca kauravya! bhåmipàla÷ca nàmataþ . dantavakra÷ca nàmàsãddurjaya÷caiva dànavaþ . rukmã ca nçpa÷àrdålo ràjà ca janamejayaþ . àùàóhovàyuvega÷ca bhåritejàstathaiva ca . ekalavyaþ sumitra÷ca vàñadhàno'tha gomukhaþ . kàruùakà÷ca ràjànaþ kùemadhårtistathaiva ca . ÷rutàyurudvaha÷caiva vçhatsenastathaiva ca . kùemo'gravãryaþ kuharaþ kaliïgeùu naràdhipaþ . matimàü÷ca manuùyendra ã÷vara÷ceti vi÷rutaþ . gaõàt krodhava÷àdeùa ràjapågo'bhavat kùitau . jàtaþ purà mahàbhàgo mahàkãrtirmahàbalaþ . kàlanemiriti khyàto dànavànàü mahàbalaþ . sa kaüsa iti vikhyàta ugrasenasuto balã . yastvàsãddevako nàma devaràjasamadyutiþ . sa gandharbapatirmukhyaþ kùitau jaj¤e naràùipaþ . vçhaspatervçhatkãrterdevarùerviddhi bhàrata! . aü÷àtdroõaü samutpannaü bhàradvàjamayonijam . dhanvinàü nçpa÷àrdåla! yaþ marvàstraviduttamaþ . mahàkãrtirmahàtejàþ sa jaj¤e manuje÷vara! . dhanurvede ca vede ca yaü taü vedavido viduþ . gariùñhaü citrakarmàõaü droõaü svavulavardhanam . mahàdevàntakàbhyà¤ca kàmàt krodhàcca bhàrata! . ekatvamupapannànàü jaj¤e ÷åraþ parantapaþ . a÷vatthàmà mahàvãryaþ ÷atrupakùakùayàvahaþ . vãraþ kamalapatràkùaþ kùitàvàsãnnaràdhipa! . jaj¤ire vasavastvaùñau gaïgàyàü ÷àntanoþ sutàþ . va÷iùñhasya ca ÷àpena niyogàdvàsavasya ca . teùàmavarajo bhãùmaþ kuråõàmabhayaïkaraþ . matimànvedavidvàgmã ÷atrupakùakùayaïkaraþ . jàmadagnyena ràmeõa sarvàstraviduùàü varaþ . yo'yudhyata mahàtejà bhàrgayeõa mahàtmanà . yastu ràjan! kçponàma brahmarùirabhavat kùitau . rudràõàntu gaõàdviddhi saübhåtamatipauruùam . ÷akunirnàma yastvàsãdràjà loke mahàrathaþ . dvàparaü viddhi taü ràjan! saübhåtamarimardanam . sàtyakiþ satyasandha÷ca yau'sau vçùõikulodvahaþ . pakùàt sa jaj¤e marutàü devànàmarimardanaþ . drupada÷caiva ràjarùistata evàbhavadgaõàt . mànuùe nçpa! loke'smin sarva÷astrabhçtàüvaraþ . tata÷ca kçtavarmàõaü viddhi ràjan!! janàdhipam . tamapratimakarmàõaü kùattriyarùabhasattamam . marutàntu gaõàdviddhi sa¤jàtamarimardanam . viràñaü nàma ràjànaü pararàùñrapratàpanam . ariùñàyàstu yaþ putrã haüsa ityabhivi÷rutaþ . sa gandharvapatirjaj¤e kuruvaü÷avivardhanaþ . dhçtaràùñra iti khyàtaþ kçùõadvaipàyanàtmajaþ . dãrghabàhurmahàtejàþ praj¤àcakùurnaràdhipaþ . màturde÷àdçùeþ kãpàdandha eva vyajàyata . tasyaivàvarajo bhràtà mahàsattvo mahàbalaþ . sa pàõóuriti vikhyàtaþ satyagharmarataþ ÷uciþ . atrestu sumahàbhàgaü putraü puttravatàüvaram . viduraü viddhi taü loke jàtaü buddhimatàüvaram . kaleraü÷astu sa¤jaj¤e bhuvi duryodhanonçpaþ . durbuddhirdurmati÷caiva kuråõàmaya÷askaraþ . jagato yastu sarvasya vidviùñaþ kalipåruùaþ . yaþ sarvàü ghàtayàmàsa pçthivãü pçthivãpate . uddãpitaü yena vairaü bhåtàntakaraõaü mahat . paulastyà bhràtara÷càsya jaj¤ire manujeùviha . ÷ataü duþ÷àsanàdãnàü sarveùàü krårakarmaõàm . durmukho duþsaha÷caiva ye cànye nànukãrtitàþ . duryoghanasahàyàste paulastyà bharatarùabha! . vai÷yàputtro yuyutsu÷ca dhàrtaràùñraþ ÷atàdhikaþ>% iti . %<dharmasyàü÷antu ràjànaü! viddhi ràjan! yudhiùñhiram . bhãmasenantu vàtasya devaràjasya càrjunam . a÷vinostu tathaivàü÷au råpeõàpratimau bhuvi . nakulaþ sahadeva÷ca sarvabhåtamanoharau . yastu varcà iti khyàtaþ somaputraþ pratàpavàn . so'bhimanyurvçhatkãrtirarjunasya suto'bhavat . yasyàvataraõeràjan! surànsomo'bravãdidam . nàhaü dadàmpriyaü putraü mama pràõairgarãyasam . samayaþ kriyatàmeùa na ÷akyamativartitum . surakàryaü hi naþ kàryamasuraþõàü kùitau badhaþ . tatra yàsyatyayaü varcà naca sthàsyati vai ciram . aindrirnarastu bhavità yasya nàràyaõaþ sakhà . so'rjunetyabhivikhyàto pàõóoþ putraþ pratàpavàn . tasyàyaü bhavità putro bàlo bhuvi mahàrathaþ . tataþ ùoóa÷a varùàõi sthàsyatyamarasattamàþ! . asya ùoóa÷avarùasya sa saügràmo bhaviùyati . yatràü÷à vaþ kariùyanti karma vãranisådanam . naranàràyaõàbhyàü tu sa saügràmo vinàkçtaþ . cakravyåhaü samasthàya yodhayiùyanti vaþ suràþ . vimukhà¤chàtravàn sarvàn kàrayiùyati me sutaþ . bàlaþ pravi÷ya ca vyåhamabhedyaü vicariùyati . mahàrathànàü vãràõàü kadana¤ca kariùyati . sarveùàmeva ÷atråõàü caturthàü÷aü nayiùyati . dinàrdhena mahàbàhuþ pretaràjapuraü prati . tato mahàrathairvãraiþ sametya bahu÷o raõe . dinakùaye mahàbàhurmayà bhåyaþ sameùvate . ekaü vaü÷akaraü putraü vãraü vai janayiùyati . pranaùñaü bhàrataü vaü÷aü sa bhåyo ghàrayiùyati . etat somavacaþ ÷rutvà tathà'stviti divaukasaþ . pratyåcuþ sahitàþ sarve tàràdhipamapåjayan . evaü te kathitaü ràjaüstava janma pituþ pituþ . agnerbhàgantu taü viddhi dhçùñadyumnaü mahàratham . ÷ikhaõóinamathoràjan! strãpårbaü viddhi ràkùasam . draupadeyà÷caye pa¤ca babhåvurbharatarùabha! . vi÷vàndevagaõàn viddhi sa¤jàtàn bharatarùabha! . prativindhyaþ sutasomaþ ÷rutakãrtistathà'paraþ . nàkulistu ÷atànãkaþ ÷rutasena÷ca vãryavàn . ÷årã nàma yadu÷reùñho vasudevapità'bhavat>% . såryasya karõaråpeõàvatàraþ yathà %<prakà÷akartà bhagavàüstasyàü garmaü dadhau tadà . ajãjanat sutaü càsyàü sarva÷astrabhçtàü varam . sakuõóalaü sakavacaü devagarbha÷riyànvitam . divàkarasamaü dãptyà càrusarvàïgabhåùitam . nigåhamànà jàtaü vai bandhupakùabhayàttadà . utsasarja jale kuntã taïkumàraü ya÷asvinam . tamutsçùñaü jale garbhaü ràdhàbhartà mahàya÷àþ . ràghàyàþ kalpayàmàsa putraü so'dhirathistadà>% . %<purà nàma ca tasyàsãdvasuùeõa iti kùitau . tato vaikartanaþ karõaþ karmaõà tena so'bhavat . àmuktakavaco vãro yastu jaj¤e mahàya÷àþ . sa karõaiti vikhyàtaþ pçthàyàþ prathamaþ sutaþ . sa tu såtakule vãrovavçdhe ràjasattama . karõaü naravara÷reùñhaü sarva÷astrabhçtàü varam . duryoghanasya sacivaü mitraü ÷atruvinà÷anam . divàkarasya taü viddhi ràjannaü÷amanuttamam>% . %<yastu nàràyaõonàma devadevaþ sanàtanaþ . tasyàü÷o mànuùeùvàsãdvàsudevaþ pratàpavàn . ÷epasyàü÷a÷ca nàgasya baladevo mahàbalaþ . sanatkumàraü pradyumnaü viddhiràjanmahaujasam . evamanye manuùyendrà bahavoü'÷à divau kasàm . jaj¤ire vasudevasya kule kulavivardhanàþ . gaõastvapsarasàü yo vai mayà ràjan prakãrtitaþ . tasya bhàgaþ kùitau jaj¤e . niyogàdvàsavasya ha . tàni ùoóa÷a devãnàü sahsràõi naràdhipa . babhåvurmànuùe loke vàsudevaparigrahàþ . ÷riyàstu bhàgaþ sa¤jaj¤e ratyarthaü pçthivãtale . bhãùmakasya kule sàdhvã rukmiõã nàma nàmataþ . draupadã tvatha sa¤jaj¤e ÷acãmàgàdanindità . drupadasya kule kanyà vedimadhyàdanindità . nàtihrasvà na mahatã nãlotpalasugandhinã . padmàyatàkùã su÷roõã svasità¤citamårdhajà . sarvalakùaõasampårõà vaidåryamaõisannibhà . pa¤cànàü puruùendràõàü cittapramathanã rahaþ . siddhirdhçti÷ca ye devyau pa¤cànàmmàtarau tu te . kuntã màdrã ca jaj¤àte matistu subalàtmajà . iti devàsuràõàü te gandharbàpsarasàü tathà . aü÷àvataraõaü ràjan! ràkùasànà¤ca kãrtitam . ye pçthivyàü samudbhåtà ràjàno yuddhadurmadàþ . mahàtmàno yadånà¤ca ye jàtà vipule kule>% iti . bhàø vaø paø ràmàvatàrakathane . %<na sa devàsuraiþ ÷akyo yuddhe jetuü vibhàvaso! . vihitaü tatra yat kàryamabhitastasya nigrahaþ . tadarthamavatãrõo'sau manniyogàccaturbhujaþ . viùõuþ praharatàü ÷reùñhaþ sa tat karma kariùyati . pitàmahastatasteùàü sannidhau ÷akramabravãt . sarvairdevagaõaiþ sàrdhaüsambhava tvaü mahãtale . viùõoþ sahàyànçkùãùu vànarãùu ca sarva÷aþ . janayadhvaü sutàn vãràn kàma råpabalànvitàn . tato bhàgànubhàgena devagandharvadànavàþ . avatartuü mahãü sarve mantrayàmàsura¤jasà . teùàü samakùaü gandharbãü dundurbhã nàma nàmataþ . ÷a÷àsa varado devo gaccha kàryàrthasiddhaye . pitàmahavacaþ ÷rutvà gandharvã dundubhã tataþ . mantharà mànuùe loke kubjà samabhavattadà . ÷akraprabhçtaya÷caiva sarve te surasattamàþ . vànararkùavarastrãùu janayà màsuràtmajàn . te'nvavartan pitén sarve ya÷asà ca balena ca . bhettàro giri÷çïgàõàü ÷àlatàla÷ilàyudhàþ . vajrasaühananàþ sarve sarve càtibalàstathà . kàmavãryabalà÷caiva sarve yuddhavi÷àradàþ . nàgàyutasamapràõà vàyuvegasamà jave . yatrecchakanivàsà÷ca kecidatra vanaukasaþ>% iti . evamanyepyavatàràþ puràõàdau j¤eyàþ . avataratyanena råpeõa karaõe gha¤ . yena råpeõàvirbhåtastasmin 4 råpe %<matsyàdibhiravatàrairavatàravatà vatà'vatà vasudhàm . parame÷vara! paripàlyo bhavatà bhavatàpabhãto'ham>% ÷aïkaraþ .

@<[Page 426b]>@
#<avatàraõa># naø ava + té--õic--lyuñ . bhåtàdãnàmàve÷anena 1 pràdurbhàvane, (bhåtanàmàna) 2 avaropaõe, 3 granthaprastàvane ca karaõe lyuñ strã . avatàraõyapyatra .

#<avatàrita># triø ava + té--õic kta . avaropite %<santànàrthàya vidhaye svabhujàdavatàrità>% raghuþ .

#<avatãrõa># triø ava + té--kartari kta . 1 kçtàvagàhane 2 kçtàvarohaõe %<kauveradigbhàgamapàsya màrgamàgastyamuùõàü÷urivàpatãrõaþ>% màghaþ 3 anyaråpeõa pràdurbhàve ca %<tadarthamavatãrõo'sau manniyogàccaturbhujaþ>% bhàø vaø paø .

#<avatålana># naø tålairavakuùõàti tålena tçõàgramavaghaññayati ava + tåla + avaghaññanàrthe õic--bhàve lyuñ . tålena tålàgràvaghaññane .

#<avatokà># strã avapatita tokamasyàþ pràø baø . sravatgarmàyàü striyàm .

#<avatta># triø ava + do--khaõóane karmaõi kta . khaõóite %<tat pa÷oravattaü bhavati yat hçdayasyàgre'vadyati>% ÷ataø bràø .

#<avattin># triø avattamanena iùñàø ini . kçtakhaõóane jane %<vivighàyajamànà÷caturavattinaþ pa¤càvattina÷ceti>% à÷vaø gç0

#<avatsàra># puø çùibhede sahi %<avatsàrasya spçõavàma>% iti ç05, 44, 10, uktaþ .

#<avadaü÷a># puø avada÷yate pànarucyartham ava + dan÷a--karmaõi gha¤ . madyapànàdiprotsàhanasàghane bhraùñacarvaõadravye %<anyatamamàsavaü pàyayedaïgàra÷ålyàvadaü÷am>% su÷ruø .

#<avadaraõa># naø ava + dç--bhàve lyuñ . vidàre %<vçùaõayovaradaraõam>% %<vedanàpràdurbhàvo'vadaraõam>% iti ca su÷ruø .

#<avadàgha># puø ava + daha bhàve gha¤ nyaïkvàø hasya ghaþ . nidàghe .

#<avadàta># puø ava + dai--kta . 1 ÷ubhre, 2 pãte ca varõe . 3 tadvati 4 vi÷uddhe %<anyasmin janmani ca na kçtamavadàtam>% kàdaø . 5 manoj¤e ca triø .

#<avadàna># naø ava + do--lyuñ . 1 khaõóane, 2 paràkrame 3 atikrame 4 ÷uddhikaraõe, ca avadyati rogamanena karaõe lyuñ . 5 vãraõamåle naø .

#<avadàraka># triø avadàrayati ava + dç--õic--õvul . 1 vidàrake avayavavibhàgakàrake . 2 khanitre puø .

#<avadàraõa># naø ava + dé--õic--bhàve lyuñ . 1 vidàraõe avayavavibhàjane . karaõe lyuñ . 2 khanitre .

#<avadàrita># triø ava + dé õic karmaõi kta . vidàrite vibhàjite .

#<avadàha># naø avasàditodàho yena pràø baø . vãraõamåle tasya sevane hi tàpanivçttirvaidyake prasiddhà ava + daha--bhàve gha¤ . 2 jvaràdihetuke dàhe .

#<avadàheùña># naø avadàhe jvaràdihetuke dehatàpe tannivàraõàya iùñam . vãraõamåle u÷ãre (veõàra måla)

#<avadàheùñakàpatha># naø avadàhe tannivàraõàya iùñakàpathaü sopànamiva . vãraõamåle (khaskhas) .

#<avadãrõa># triø ava + dé--kta . 1 dvaidhãbhåte 2 vibhakte ca .

#<avadoha># puø avaduhyate ava + duha--karmaõi gha¤ . 1 dugdhe trikàø . bhàve gha¤ . 2 dohane àkarùaõapårbakàntaþsthita dravadravyanismàraõaråpe vyàpàre .

#<avadya># triø vada--yat naø taø . 1 aghame, 2 pàpini, 3 nindye, 4 doùe 5 kathanàyogye ca . %<niravadyavidyoddyotena dyotitaþ>% dàyabhàø . %<çùyamåke'navadyo'stiü>% bhaññiþ .

#<avadyotana># naø ava + dyuta--õic--bhàve lyuñ . prakà÷ane .

#<avadhàtavya># naø ava + dhà--bhàve--tavya . 1 avadhàne %<tadatra devenàvadhàtavyam>% prabodhacaø . karmaõitavya . 2 avadheye tri0

#<avadhàna># naø ava + dhà--lyuñ . manoyogavi÷eùe, yadva÷àt viùayàntarato manonivartate . %<avadhànapare cakàra sà pralayàntonmiùite vilocane>% kumàø %<sàvadhànàvadhàraya>% ta0

#<avadhàra># puø ava + dhç--õic--bhàve ac . ni÷caye tadabhàvàprakàrakatve sati tatprakàrake j¤àne %<tadabhàvàprakàrà dhãstatprakàrà tu ni÷caya>% iti bhàùàø . %<sarvatra yadavadhàreõocyate sa ekàntaþ>% su÷ruø .

#<avadhàraõa># naø ava + dhç--õic--lyuñ . 1 iyattàparicchede, ayamitthameveti viùayaparicchedake 2 ni÷caye ca . saükhyàdinà 3 iyattàkaraõe %<yàvadavadhàraõe>% pàø . 4 anyatovyàvartane ca .

#<avadhàraõãya># triø ava + dhç--õic--karmaõi anãyar . ãdçktayà ni÷cetuü yogye . %<viùõorivàsyànavadhàraõãyam>% raghuþ .

#<avadhàrita># triø ava + dhç--õic--kta . yasya saükhyàråpàdinà ni÷cayaþkçtaþ 1 tasmin anyataþ kçtavyàvçttiyute 2 padàrthe ca .

#<avadhàrya># triø ava + dhç--õic--karmaõiyat . ni÷cetuü ÷akye idamitthameveti 1 nirõeye ava + dhç--õic--lyap . 2 ni÷cityetyarthe avyaø .

#<avadhi># puø ava + dhà--ki . 1 sãmàyàü, 2 kàle %<sarve nidàghàbadhinà vimçùñàþ>% raghuþ . %<nidàghàvadhinà nidàghakakàlena>% malliø . 3 citàbhinive÷e ca . apàdàne ki . 4 apàdàne . %<meùàntarekriyàpekùamavadhitvaü pçthak tayoþ>% bhartçø àdhàre ki . 5 vile garte . sãmà ca dvividhà pårbà parà ca tatra %<pravàhamavadhiü kçtvà yàvaóvastavatuùñayamityàdau>% pårvà %<sa¤càroratimandiràvadhãtyàdau parà>% prakàràntareõa sà trividhà kàlakçtà de÷akçtà buddhikalpità ca . pårbokte dai÷ikã . gràsàvadhi vimãkùàntamityàdau pårvà %<gràsakàlaü samàrabhya japenmokùàvadhi priye>% ityàdau parà kàlikã %<sakhãkarõàvadhi vyàhatamityàdau buddhikalpità>% . avadhitva¤ca svàbhidheyàpekùayà vibhàgà÷rayatvam . tacca pa¤camyà'pi bodhyate nadyàvanamityàdau vanasya nadyapekùavibhàgà÷rayatvàt tathàtvam . evaü màsàt pårvaü ghaña ityàdau màsatovibhàgà÷rayatvàt ghañàdestavadhikatvam tatra ayamasmàt pårbakàlavartã ityàdau kàlikam ayamasmàt parvade÷avartãtyàdau dai÷ikaü màthuràþ pàñaliputrebhya àdyatarà ityàdau buddhikalpitam . svàbhidheyàpekùo'vadhiniyamovyavastheti siø kauø %<sa¤càroratimandiràvadhi sakhãkarõàvadhi vyàhçtaü hàsya¤càdharapallavàvadhi mahàmàno'pi maunàvadhi . cetaþ kàntasamãhitàvadhi padanyàsàvadhi prekùitaüsarvaüsàvadhi nàvadhirmçgadç÷àü premõaþ paraü kevalamityàdau>% dai÷ikaü buddhikalpi¤càvadhitvam %<smara÷àpàvadhidàü sarasvatãm>% kumàø ityatra kàlikaü %<janapadatadavadhyoþ>% pàø ityatra dai÷ikam .

#<avadhimat># triø avadhirastyasya matupa! avadhivi÷iùñe avathi mattvameva pa¤camyartha iti navyanaiyàyikàþ tena tasya svaråpasambandhena itarapadàrthe'nvayaþ avadhitvasya pa¤camyarthatva svãkàre tu niråpakatàsambandhenànyapadàrthe'nvayasya vaktavyatayà na¤samabhivyàhàre ca tenaivasambandhenàbhàvànvayasyàbhyupagamyatvena niråpakatàsaüsargasya vçttyaniyàmakatayà tatsambandhasya pratiyogitànavacchedakatayànanvayaþ vçttiniyàmakasambandhasyaiva tathàtvàt . avadhimattvasya tadarthatve tu tasya svaråpasambandhenànvayàt na¤samabhivyàhàre anvayasambhavaþ svaråpasambandhasya vçttiniyàmakatayà tasya pratiyogitàvacchedakatvasaübhayena bàdhakàbhàvàt ataeva vyutpattivàde gadàdhareõa avadhitvamavadhimattvaü và pa¤cagyà artha iti prathamapakùe'svaras såcanàya tasyànte nive÷aþ kçtaþ . %<uttaràdibhya enap syàdavadhyavadhimatoþ sàmãpye>% siø kauø .

#<avadhãyamàna># triø ava + dhà karmaõi ÷ànac . yasmin viùaye cittàbhinive÷aþ kriyate tasmin viùaye .

#<avadhãra># avaj¤àyàm adaø curàø ubhayaø sakaø señ . avadhãrayati te àvavadhãrat ta . avetyasyopasargatve avàdidhãrat ta . avadhãritaþ avadhãrã %<rasaiþ kathà yasya sudhàvadhãriõã>% naiø avetyasyopasargatve itãva dhàràmaradhãryeti naiùadhaø ghàtvabayavaråpatve tu avadhãrayitveti bhedaþ .

#<avadhãraõà># strã avadhãra--bhàve yuc . 1 avaj¤àyàü 2 tiraskàre ca %<kçtavatyasi nàvadhãraõàmaparàddhe'pi yadà ciraü mayi>% raghuþ %<ayaü sa yasmàt praõayàvadhãraõàma÷aïkanãyàü karabhoru! manthase>% ÷akuø . bhàve lyuñ . tatràrthe naø .

#<avadhãrita># triø avadhãra--karmaõikta . 1 avaj¤àte 2 tiraskçte ca

#<avadhåta># triø ava + dhå--kta . 1 kampite %<pavanàvadhåtavasanàntayaikayà>% màghaþ %<vidadhe'badhåtasurasadmasampadam>% màghaþ . kçùõayajurvedàntargate 2 upaniùadbhede . 3 abhibhåte, 4 nivartite, %<avadhåtaü rakùo avadhåtà aràtayaþ>% ÷ataø bràø 5 anàdçte ca . %<yo vilaïghyà÷ramàn varõàn àtmanyeva sthitaþ pumàn . ativarõà÷ramã yogã avadhåtaþ sa ucyate>% ityuktalakùaõe varõà÷ramadharmatyàgini 6 sannyàsini puø . %<akùaratvàt vareõyatvàt dhåtasaüsàrabandhanàt . tattvamasyarthasiddhatvàdavadhåto'bhidhãyate . yathà raviþ sarvarasàn prabhuïkte hutà÷ana÷càpi hi sarvabhakùakaþ . tathaiva yogã viùayàn prabhuïkte na lipyate puõyapàpai÷ca ÷uddhaþ>% iti ca tanniruktilakùaõe evamavadhåtagãta÷abde tallakùaõaü dç÷yam .

#<avadhåtagãta># naø 3 taø . bhàgavate 11 skaø bhagavaduddhavasaüvàde yadunçpaü prati kasyacidavadhåtasya upade÷abhede . yathà %<atràpyudàharantãmamitihàsaü puràtanam . avadhåtasya saüvàdaü yadoramitatejasaþ . avadhåtaü dvijaü ka¤ciccarantamakutobhayam . kaviü nirãkùya taruõaü yaduþ papraccha ùarmavat . kuto buddhiriyaü brahmannakartuþ suvi÷àradà . yàmàsàdya bhavàlloükaü vidvàü÷carati bàlavat . pràyodharmàrthakàmeùu vivitsàyà¤ca mànavàþ . hetunaiva samãhante àyuùà ya÷asà ÷riyà . tvantu kalyaþ kavirdakùaþ subhagomitabhàùaõaþ . na kartà nehase kartuü jaóonmattapi÷àcavat . janeùu dahyamàneùu kàmalobhadavàgninà . na tapyase'gninà yukto gaïgàmbhaþsthaiva dvipaþ . tvaü naþ saüpçcchatàü brahman! àtmanyànandakàraõam . bråhi spar÷avihãnasya bhavataþ kevalàtmanaþ>% iti yadunçpeõa tallakùaõamuktam . evaü yadunà praùñaþsa yadàha tadeva avadhåtagãtam . tena ca %<santi me bahavoràjan! guravobuddhyupà÷ritàþ . yato buddhimupàdàya sustho'ñàmãha tàn ÷çõu . pçthivã vàyuràkà÷amàpo'gni÷candramà raviþ . kapoto'jagaraþ sindhuþ patagomadhukçdgajaþ . madhuhàhariõo mãnaþ piïgalà kuraro'rbhakaþ . kamàrã ÷arakçt sarpa årõanàbhaþ supe÷akçt . tato me guravo ràjan! caturviü÷atirà÷ritàþ . ÷ikùàvçtti bhireteùàmanva÷ikùamanukramàt>% ityupakramya kùityàdibhya÷caturviü÷ateryathà yat ÷ikùitaü tadvarõitam tadvistarastu 9 navamàdhyàyasamàptiparyante tatraivànusandheyaþ .

#<avadhånana># naø ava + dhå--õic--nuk lyuñ . 1 càlane . (jhàóà) iti khyàte vyàpàre %<pàdaspar÷astu rakùàüsi durùkçtãnavadhånanam>% manuþ . 2 cikitsàbhede ca %<tatra tårõaü galàpãóaü kuryàccàpyavadhånanam>% su÷ruø .

#<avadhålana># naø dhaliü karoti ava + dhåli--kçtyarthe õic--bhàve lyuñ . avacårõane .

#<avadhçta># triø ava + dhç--antarbhåtaõyarthaþ karmaõi kta . 1 avadhàrite ni÷cite %<anavadhçtàj¤ànasaü÷ayaviparyàsastu yaü ka¤cit puruùaü prati pravartamànaþ>% iti sàø kauø . 2 kçtaniyame 3 viùayavi÷eùe vyavasthàpite 4 sthàpite ca .

#<avadhçùya># triø ava + dhçùa--karmaõi kyap . 1 avadhçrùaõãye 2 tiraskàrye . 3 ni÷cayenàvadhàrye %<niyataü yatte rajasaü mçtyo'navadhçùyam>% ÷rutiþ %<anavadhçùyohi bhavatyanavadhçùyaþ>% ÷ataø bràø . 5 paràbhavanãye ca . ava + dhçùa--lyap . 6 dharùitvetyarthe avyaø .

#<avadheya># triø ava + dhà--yat . 1 nive÷ye 2 sthàpanãye yatra cittàbhinive÷aþ kriyate tasmin 3 ÷raddheye %<pratipitsita martha pratipàdayan pratipàdayità'vadheyavacano bhavati>% %<anavadheyavacanatayà prekùàvadbhirunmattavadupekùyeta>% iti ca sàø kauø . 4 j¤eye ca . bhàve yat . 5 avadhàne naø .

#<ava(ba)dhra># triø ava + dhç--målavibhuø ka badha--rak naø taø và . ahiüsake . %<ava(ba)dhra--jyotiraditerçtàvçdhaþ>% çø 7, 82, 10, %<ava(ba)dhramahiüsakam>% bhàø .

#<avadhvaüsa># puø ava + dhvansa--gha¤ . 1 parityàge, 2 cårõite, 3 nindàyà¤ca %<avadhvaüsaivàruõaþ>% athaø 5, 22, 3 .

#<avadhvasta># triø ava + dhvansa--kta . 1 neùñe 2 nindite 3 avacårõite 4 tyakte ca .

#<avana># naø ava + lyuñ . 1 prãõane, 2 rakùaõe, 3 prãtau ca %<samanindànavanà÷aüjanatàlikulaü yathaiva dànavanà÷am>% naloda0

#<avanata># triø ava + nama--kta . 1 adhobhåte 2 ànate ca . %<avanata÷itikaõñhakaõñhalakùmãm>% màghaþ . caturarthyàü kç÷à÷vàø chaõ àvanatãyaþ, avanatasannikçùñade÷àdau triø .

#<avanati># strã ava + nama--ktin . auddhatyàbhàve, 1 vinaye, 2 adhonamane ca . %<dhanuùàmavanatiþ>% kàdambarã . 3 praõàme ca .

#<avanaddha># triø ava + naha--kta . 1 svacite, 2 ropite 3 veùñite 4 baddhe ca %<carmàvanaddhaü durgandhi pårõaü måtrapurãùayoþ>% manuþ . 5 mçdaïgàdivàdye naø .

#<avanamra># triø ava + nama--ra . ati÷ayanamre %<paryàptapuùpastavakàvanamrà>% kumàø .

#<avanaya># puø ava + nã--bhàve ac . 1 adhaþpàtane 2 nipàtane .

#<avanayana># naø ava + nã--lyuñ . avasthàpane . %<avanayanàvastaraõe càvañavat>% kàtyàø 8 . 5 . 24 . %<garteùu prokùaõa ÷eùodakasecanam>% vedadãø tena 3 tadarthe'pi .

#<avanàña># triø avanatà nàsikà pràø saø natàrthe nàsikàyànàñàde÷aþ ar÷a àdyac . (khàüdà) avanatanàsike jane .

#<avanàya># puø ava + nã %<avodorniyaþ>% pàø adhobàdhakaþ gha¤ . 1 adhonayane adhaþpràpaõe .

#<avanàma># puø ava + nama--gha¤ . avanatau adhobhåtvà kçtàyàü natau .

#<avani(nã)># strã ava--ani . bhåmau . %<susàdhitàyàmavanau>% iti såø siø . và ïãp avanãtyapi . %<dãünadayàlutayà'dhanipàla>% susamçddhavanã vçthà'vanã suvanã saüpravadatpikàpi kà iti ca naiùaø . karaõe ani . 2 aïgulãùu vaø baø niruø . ava prãõane kartari ani . 3 nadyàü niruø %<saü yaü stubho'vanayaþ na yanti samudraü sravatorodhacakrà>% çø 1, 190, 7 . dãrghàntaþ 4 tràyamàõalatàyàü ràjaniø .

#<avanikta># triø ava + nija--kta . 1 kùàlite 2 ÷odhite ca .

#<avani(nã)nàtha># puø 6 taø . nçùe bhåpatau avanã(ni) nàyakàdayo'pyatra .

#<avani(nã)pati># 6 taø . nçpe avanisvàmyàdayopyatra . %<patiravanãpatãnàü tai÷cakàste caturbhiþ>% raghuþ .

#<ava(ni)nãpàla># 6 taø . nçpe ityamamuü pilapantamamu¤caddãnadayàlutayàvanipàlaþ naiùaø . %<katicidavanipàlaþ ÷arvarãþ ÷arvakalpaþ>% raghuþ .

#<avanã÷a># puø 6 taø . bhåpatau bhåmã÷vare avanã÷varàdayo'pyatra .

#<avanejana># naø ava + nija--lyuñ . 1 prakùàkhane %<na kuryàdguru putrasya pàdayo÷càvanejanam>% manuþ . ÷ràddhe piõóadànàrtha màstçtaku÷asya jalena sekaråpe 2 saüskàrabhede ca . %<dakùiõasthitapràgagraku÷amålamadhyàgreùu màtràdibhyastaduttaraü madhyasthitapràgagraku÷amålamadhyàgreùu pitràdibhyastaduttaraü sthita pràgagraku÷amålamadhyàgreùu màtàmahàdibhyaþ pràïmukhenà vanejanaü kartavyam>% kçtyapradãpraþ . raghunandanena màtçpakùonàdçta iti bhedaþ .

#<avanti># puø ava--jhi . màlavade÷e . sa ca vçø saø karmacakravibhàge atha dakùiõena laïketyupakramya %<àkaravaõàvantikada÷apuranonardà>% iti uktaþ dakùiõade÷asthaþ . tatra ÷iprà nadã mahàkàlanàmà ÷ivamårtivi÷eùaþ ujjayinã ràjadhànã . tatpurãparatve strã và ïãp . avantinàtho'yamudagrabàhurityupakramya %<asau mahàkàlaniketanasya vasannadåre kila candramauleþ>% . anena yånà saha pàrthivena ÷ipràtaraïgànilakampitàsu vihartum? ca raghau tathàvarõitam . jyotirviø vikramançpavarõane %<yadràjadhànyujjayinã mahàpurã sadà mahàkàlamahe÷ayoginã . samà÷rità pràõyapavargadàyinã ÷rãvikramàrko'vanipo jayatyapi>% tasmin sadà vikramamedinã÷e viràjamàne ÷amavantikàyàm . sarvaprajàmaõóalasaukhyasampradbabhåva sarvatra ca vedakarma . tathàca avantã ujjayinã ca nàmàntaraü yathoktaü siø ÷iø . %<yathojjayinyàþ kucaturthabhàge pràcyàü di÷i syàdyama koñireva . tata÷ca pa÷cànna bhavedavantã laïkaiva tasyàþ kakubhi pratãcyàm>% . iya¤ca laïkàsthànàt måvçttaùoóa÷àü÷e meru paryantagatarekhàyàü samasåtrasthàne sthità yathoktaü tatraiva . %<nirakùade÷àt kùitiùoóa÷àü÷e bhavedavantã gaõitena yasmàt . tadantaraü ùoóa÷asaüguõaü syàdbhåmànamasmàt bahu kiü taduktyà>% . iülaõóãyamànacitravedinastu sama såtrasthànàt ki¤cidantarapa÷cimastheti varõayanti . iya¤ca mokùapurã %<ayodhyà mathurà màyà kà÷ã kà¤cã avantikà . purã dvàravatã caiva saptaità mokùadàyikàþ>% . puràø . bhàø uø paø jambukhaõóavibhàge janapadagaõanàyàm %<kuntayo'vantaya÷caiva tathaivàparakuntayaþ>% iti ukterasya janapadavàcitayà idantatvàcca tato bhavàdau ¤ya . àvantyaþ tadbhavàdau triø . bahuùu ca tadràjani ¤yasya luk . avantayaþ tadde÷avàsiùu baø vaø . tadde÷ançpe ca . svàrthokan avantãnagaryàm %<kà÷ãkà¤cã avantikà>% puràø .

#<avantãpura># naø avantiþ påþ ac samàø . avantinagare ujjayinyàm .

#<ava(nti)ntãbrahma># puø avantiùu brahmà ac samàø . avantisthe bràhmaõe .

#<ava(nti)ntãsoma># puø avantiùu soma iva . kà¤jike .

#<avapanna># triø ava + pada--kta . 1 sasçùñe 2 sahapakve ca %<ke÷akãñàvapanna¤ca padà spçùña¤ca kàmataþ>% manuþ . %<avapannaü saüsargadåùitam>% kullåø . %<ke÷akãñàvapanna ca strãbhiþspçùñaü tathaiva ca>% hàrãø avapanna sahapakvam pràø taø raghaø .

#<avapàka># puø ava + apakarùe paca--gha¤ . apakçùñapàke . karmaõi gha¤ . 2 apakçùñapakve . %<tvaca utkartanamavapàkànàü saüvra÷cam>% ÷ataø bràø .

#<avapàta># puø ava + pata--bhàve gha¤ . adhaþpatane . pataõic--bhàve ac . 2 pàtane ÷astràvapàte garbhasya pàtane %<cottamodamaþ>% yàø smçø . àdhàre gha¤ . 3 garte %<avapàtastu hastyarthe garte channe tçõàdinà>% iti yàdavokte gajaghàraõàrthe 4 gartabhede ca %<rodhàüsi nighnannavapàtamagnam>% raghuþ

#<avapàtra># triø avaraü bhojanàyogyaü pàtraü yasya . yasya bhojanena pàtre duùñe'nyasya bhojanàyogyatà bhavati tàdç÷e patitamlecchàdau jane .

#<avapàtrita># triø avapàtra + kçtyarthe õic--kta . bhinnodakãkçte apapàtrita÷abdàrthe .

#<avapàda># puø ava + pada--gha¤ . adhaþpatane %<devàvai àdityàþ khargàllokàdavapàdàdbibhiyuþ>% tàø bràø .

#<avapà÷ita># triø avapà÷aþ samantàt pà÷ojàto'syatàraø itac . pà÷abaddhe %<pa÷yàmyaiva hi kaõñhetvàü kàlapà÷àvapà÷itam>% rà0

#<avapãóa># triø avapãóayati ava--pãóa--ac . 1 samantàt pãóake %<cikitsàvi÷eùe puø 2 vegànteùu càvapãóaü dadyàt>% su÷ruø %<pratimarùo'vapãóa÷ca nasyaü pra÷amanaü tathà . ÷irovirecanaü ceti nastaþ karma ca pa¤cadhà>% iti cakradattokte 3 nàsikàcikitsàbhede ca . tallakùaõaü tatraivoktaü yathà %<avapãóya dãyate yasyàdavapãóastatastu saþ . ÷oghanaþ stambhana÷ca syàdavapãóo dvidhà mata>% iti .

#<avapãóana># naø ava + pãóa--õic lyuñ . 1 niùpãóane . su÷rutokte 2 pãóanadoùabhede %<atipãóitatà ÷ithilapãóitatàbhåyobhåyovapãóanaü kàlàtikrama iti catvàraþ pãóanadodhàþ>% . yuc . avapãóanà niùpãóane strã %<aïgàvapãóanàyà¤ca vraõa÷ãõitayostathà>% su÷ruø .

#<avapluta># triø ava + plu--kta . samantàt sikte 1 àrdrabhåte 2 avatãrõe ca .

#<avabandha># puø avabadhyate àcchàdyate netravartmànena karaõe gha¤ . su÷rutokte netravartmà÷raye . %<pçthagdoùàþ samastà÷ca yadà vartma vyapà÷rayàþ . ÷irà vyàpyàvatiùñhante vartmasvadhikamårchità>% ityukramya %<utsaïginyatha kumbhãkà pothikyo vartma÷arkaràþ . tathàr÷avartma÷uùkàr÷astathaivà¤jananàmikà . vahalaü vartma yaccàpi vyàdhirvartmàvabandhakaþ>% ityàdãnyuktvà %<na saptaü chàdayedakùi bhavedbandhaþ sa vartmana>% iti lakùite 1 rogabhede vartmàvabandhaü ityekaü nàmetyucitam . bhàve gha¤ . samantàt 2 bandhane ca .

#<avabàdhà># strã ava + bàdha--a . 1 samantàt bàdhàyàü 2 pratibandhe ca .

@<[Page 430b]>@
#<avabàhuka># puø avabaddho bàhuryena pràø caø . su÷rutokte vàyurogabhede yathà %<aüsade÷asthitovàyuþ ÷oùayitvàüsabandhanam . ÷iràstvàku¤cya tatrastho janayatyavabàhukam>% .

#<avabuddha># triø ava + budha--karmaõi kta . 1 j¤àte kartari kta . j¤àtari .

#<avabodha># puø ava + budha--bhàve gha¤ . jàgaraõe . %<yau tu svapràva boghau tau bhåtànàü pralayodayau>% manuþ . 2 j¤ànamàtre ca %<svabhartçnàmagrahaõàdbabhåva sàndre rajasyàtmaparàvabodhaþ>% raghuø %<bhàvàvabodhakaluùà dayitev ràtrau>% raghuþ . pratikåleùu taikùõasyàvabodhaþ krodha iùyate sàø daø .

#<avabodhaka># puø avabodhayati ava + budha--õic--õvul . 1 arke . nçpàõàü nidràbhaïgakàrake 2 stutipàñhakàdau ca 3 j¤àpake triø .

#<avabodhana># naø ava + budha--õic--lyuñ . j¤àpane . %<svetaràrthànacchinnayatsvàrthasyàvabodhane>% ÷abda÷aktiø .

#<avabharjita># triø ava + bhrasja--kta bharjàde÷aþ . 1 bhraùñe 2 dagdhe ca .

#<avabhàùaõa># naø ava + bhàùa--lyuñ . kathane %<vyàpàràntarasaktyanyathàvabhàùaõavilokanàdikarã>% sàø daø .

#<avabhàsa># puø ava + bhàsa--bhàve gha¤ . 1 j¤àne 2 prakà÷e anyasya anyaråpeõa prakà÷aråpe 3 mithyàj¤àne ca .

#<avabhàsaka># triø avamàsayati ava + bhàsa--õic õvul . 1 prakà÷ake sarvàvabhàsakekåñasthe caitanye naø . %<yasya bhàsà sarvamidaü vibhàti>% ÷ruteþ %<yadàdityagataü tejo jagatbhàsaya te'khilam . yaccandramasi yaccàgrau tattejo viddhi màmakam>% gãtokte÷ca tasya sarvàvabhàsakatvam .

#<avabhàsita># triø ava + bhàsa + õic--karmaõi kta . prakà÷ite .

#<avabhçtha># puø ava + bhç--kthan . mukhyayaj¤asamàptau kriyamàõe 1 yatha ÷eùakarmaõi, yaj¤àïgabhåte yaj¤àntekàrye 2 snàneü ca . %<nàvabhç thaü sarasvatyàm>% kàtyàø 24, 6, 22, %<sarasvatyàü nàvabhçthaü kuryàt>% karkaþ %<paripàr÷veùådakeùu>% %<asatsåddhçtya tataþ>% kàtyàø 24, 6, 23, 24 %<mahati pàtre kañàhàdau>% karkaþ . avabhçthasnànavidhi÷ca taittarãyabràhmaõe 2 aùñake 6 aø 6 anuø %<yaddevà devaheóanàm>% ityàrabhya samidasi jagattrãõi cetyanuvàkaparyante uktaþ . %<snàtavatyavabhçthe tatastvayi>% màghaþ %<sarvaino'bhçthasnàto hayamedhe vimucyate>% . %<tathà'÷vamedhàvabhathasnànàdvà ÷addhimàpnuyàt>% . yàø smçø %<bhuvaü koùõena kuõóodhnã medhyenàvabhçthàdapi>% %<prãtyà÷vamedhàvabhçthàrdramårteþ>% %<bhràtaràvavabhçthàpluto muniþ>% iti ca raghuþ .

#<avabhraña># triø avanatà nàsikà pràø saø natàrthe nàsikàyàbhrañàde÷aþ astyarthe ac . avanatanàsike (khàüdà) .

#<avama># triø ava + amaca . 1 rakùake 2 pitçgaõabhede puø %<avamaista årbeþ kàvyaiste pitçbhibhakùitasya madhumatonàrà÷aüsasya>% tàø bràø %<trividhàþ pitaraþ avabhàþ årvàþ kàvyà÷ceti anusavanaü nàràü÷aüsadevatàþ . he soma! avamaiþ rakùakaiþ etatsaüj¤akaiþ pitçbhiþ>% bhàø . apàdàne'mac . 3 pàpe 4 tadvati 5 kutsite ca triø . avobhavaþ avastàdbhavaþ %<avo'dhasorlopa÷ceti>% maþ antyalopaþ . 6 adhame triø %<analakànalakànamavamàü purãm>% raghuþ . %<yà ta åktiravamà yà paramà>% çø 6, 25, 1, %<utàvamasya puruhåta bodhi>% çø 6, 21, 5 %<prakçtànàü sàvanànà¤càndràõà¤càntaramavamànãcyate sàvanadinebhya÷càndràhà yàvadbhiradhikàste dinakùasyàhà>% iti ca pramitàkùarokte 7 dinakùaye naø . tadànayanaprakàra÷ca siø ÷iø %<÷a÷àïkamàsonitasàbanena0, 28, 10 triü÷addhatàþ labdhadinaistu càndreþ . rudràü÷akonàbdhirasaiþ 63, 54, 33 kùayàhaþ, syàt sàvano'ta÷ca yuge'nupàtàt>% . yuge càndràõàü sàvanànàü ca yadantaraü tànyavamàni . tatra ekasmin màse càndrasàvanàntaraü kudinàtmakaü gçhãtam . tatra divasaþ ÷ånyam aùñàviü÷atirghañikàþ da÷a pànãyapalàni 0, 28, 10 idamekasmin càndramàse triü÷attithyàtmake kudinàtmakamavasakhaõóam . yadyanena0, 28, 10, triü÷addinàni càndràõi labhyante tadà sapårõainaikenàvamena kiyantãti trairà÷ikena labdhaiþ rudràü÷akonàbdhirasaiþ 63, 54, 33 ekaþ kùayàho bhavati sa ca sàvanaþ evaü kalpe'pi anupàtàt . %<sàvanànyavamàni syu÷càndrebhyaþ sàdhitàni cet . sàvanebhyastu càndràõi taccheùaü tadva÷àttathà>% iti siø ÷iø . kalpe'vamapramàõa¤ca dar÷itaü tatraiva . %<dinakùayàstatra sahasranighnàþ khavàõavàõà÷vyahikheùudasràþ>% 25082550000 . antaraü taraõicandracakrajaü yadbhavet sa vidhumàsasaücayaþ . candravakradivasaikyamånitaü candramàsabhadinai rdinakùayàþ %<atha candracakradinaikye candramàsabhadinaikyena varjite kùayàhàþ syuþ . atra vàsanà . candrabhagaõà ravibhagaõairånà÷càndramàsàþ syuþ ato viparyayàccàndramàsonà÷candrabhagaõà ravibhagaõà bhavanti tairånà bhabhramàþ sàvanà divasà bhavanti . càndràhàþ kùayàhà bhavanti>% pramitàø . %<tithyantadvayameko dinavàraþ spç÷ati yatra tadbhavatyamavadinam>% jyotiø ta0

#<avamata># triø aba + mana--kta . 1 abaj¤àte 2 tiraskçte ca .

@<[Page 431b]>@
#<avamatàïku÷a># puø avamatoïku÷astastadàghàtoyena . durdànte gaje .

#<avamati># strã ava--mana bhàve ktin . 1 avaj¤àyàm 2 anàdare 2 tiraskàre ca .

#<avamatithi># strã karmaø . %<syustisrastithayo vàre ekasminna vamà tithiþ>% jyotiùokte dinakùaye .

#<avamadina># naø karmaø . %<tivyantadvayamekodinavàrã yatratadbhavatyamavadinam>% jyotiùokte dinakùaye .

#<avamantavya># triø ava + mana--tavya . 1 avaj¤eye 2 anàdaraõãye%<bàlo'pi nàvamantavyo manuùya iti bhåmipaþ>% manuþ .

#<avamantç># ÷riø ava + mana--tçc striyàü ïãp . 1 avaj¤àtari2 tiraskartari ca .

#<avamantha># puø avamathnàti ava + mantha--ac . su÷rutokte pàlãsthe upadravaråpe 1 rogabhede %<ataårdhvaü nàmaliïke vakùye pàlyàmu padravàn . utpàñaka÷cotpuñakaþ ÷yàvaþ kaõóåyuto bhç÷am . avamanthaþ sakaõóåko granthiko jambulastatheti>% . %<pralepanamidaü dadyàda vasicyà vamanthake>% su÷ruø . tatrokte ÷åkadãùanimitte 2 vyàdhibhede ca yathà %<liïgavçddhimicchatàmakrama pravçttànàü ÷åkadoùanimittà da÷a càùñau ca vyàdhayo jàyante tadyathà sarpikà aùñhãlikà grathitaü kumbhãkà alajã mçditaü sammçóhapióakà abamantha>% ityupakramya . %<dãrghà vahvya÷ca pióakà dãryante madhyatastu yàþ . so'vamanthaþ kaphàsçgbhyàü vedanàromaharùakçt>% tatraiva lakùitaþ . %<avamanthe gate pàkaü bhinne tailaü vidhãyate>% su÷ruø . 3 avamanthanakàrake tri0

#<avamarda># puø ava + mçda--gha¤ . 1 pãóane . %<saca tvamàsàdya raõàvamardama>% ràmàø 2 ràjyàïgabhede %<avamardaþ pratãghàta stathà caiva balãyasàm>% iti bhàø ÷àø ràjadharme .

#<avamarùa># puø ava + bhçùa--gha¤ . 1 àlocanàyàm, %<mukha pratimukhaü garbho'vamarùa upasaühçtiþ . iti pa¤càsya bhedàþ syuþ>% ityupakramya %<yatra mukhyaphalopàya udbhinno garbhato'dhikaþ . ÷àpàdyaiþ sàntaràya÷ca so'vamarùa>% iti smçtaþ sàø daø lakùite 2 nàñakasya sandhyaü ÷abhede ca . vimarùa iti pàñhàntaram .

#<avamàna># puø ava + mana--bhàve gha¤ . 1 avaj¤àyàm 2 anàdare ca %<amçtasyeva càkàïkùedavamànasya sarvadà>% manuþ .

#<avamànanà># strã ava + curà0--mana--yac . apamànakaraõe %<tattvaj¤ànàpadãrùàdernirvedaþ svàvamànanà>% sàø daø . bhàve lyuñ . avamànanaü tatraiva naø nirvedaþ svàvamànanam hemacaø .

#<avamànita># triø ava + curàø mana--kta . 1 kçtàpamàne 2 kçtànàdare ca vipralabdhà tu sà j¤osyà nitàntamavamànità sàø daø .

@<[Page 432a]>@
#<avamànin># triø ava + mana--õini striyàü ïãp . avaj¤àtari 2 anàdriyamàõe ca %<dhiïmàmupanata÷reyo'vamàninam>% ÷akuntalà .

#<avamànanãya># triø ava + cu0--mana--anãyar . 1 avaj¤eye 2 anàdaraõãye ca .

#<avamànya># triø ava + mana--õyat . 1 avaj¤eye 2 tiraskàrye ca sànuj¤àpyàdhivettavyà nàvamànyà ca karhicit manuþ ava + cuø bhana--lyap . 3 avaj¤àyetyarthe avyaø .

#<avamàrjana># naø ava + mçja--bhàve lyuñ . 1 prakùàlane karaõe lyuñ . 2 tatsàdhane jalàdau %<imà te vàjinnavamàrjanà nàm>% çø 1, 163, 5, %<avamàrjanàni aïgaprakùàlanasàdhanànyudakàni>% bhàø .

#<avamårdhan># triø avanato mårdhà'sya . avanatamastake .

#<avamårdha÷aya># puø avamårdhà san ÷ete ÷ã--ac . adhomukhatayà ÷àyini manuùye . %<uttàna÷ayàdevà avamårdha÷ayà manuùyàþ>% ityukteþ garbhàdau tathà÷ayanàdvà narasya tathàtvam 2 tathàbhåtatayà ÷àyimàtre triø .

#<avamocana># naø ava + muca--bhàve lyuñ . bandhanaràhitye unmocane .

#<avamoñana># naø ava + muñ--õic--lyuñ . (mocaóàna) parivartanenànyathàpàdanaråpe parimoñane .

#<avayajana># naø ava + yaja--gatau karaõe lyuñ . apagamasàdhane %<devakçtasyainaso'vayajanamasi pitçkçtasyainaso'vayajanamasi manuùyakçtasyainaso'vayajanamasyasmatkçtasyainaso'vayajanamasi yaddivà ca nakta caina÷cakçma tasyàvayajanamasi yat svapata÷ca jàgrata÷caina÷cakçma tasyàvaüyajanamasi yadvidvàüsa÷càvidvàüsa÷caina÷cakçma tasyàvayajanamasyainasaenaso'vayajanamasi>% tàõóyabràø %<avayajanam apagamanasàdhanam>% bhàø .

#<avayava># puø avayåyate kàryadravyeõa saübadhyate ava + yu--karmaõi apa . 1 dravyàrambhakedravye yathà paramàõuþ dvyaõukaü dvyaõukastrasareõumàrabhate ityàdikrameõa antyàvayaviparyantàni sarvàõi dravyàùõi svà÷ritatayà avayavidravyàntaramàrabhante %<dravyàõi dravyàntaramàrabhante guõà÷ca guõàntaram>% vaiø såø ukteþ . antyàvayavivibhudravyàõi vihàya dravyàõàü sajàtãyadravyàntaràrambhakatvaü tadarthaþ antyàvayavã nityadravya ca na kasyacidàrambhakam . àrambhakadravye ca dravyàntarasya samavàyenà'vasthityà'vayaratvam . àrambhakadravya¤ca upàdànakàraõatayà samavàyikàraõatayà ca vyavahriyate adhikamavayavi÷abde bakùyate %<anityà ca tadanyà syàt saivàvayavayoginã>% bhàùàø . avacchinnaparimàõavattvam avayavatvamiti kecit pratipedire tanna samyaka, ghañàdau avacchinna parimàõavattvena tatràtivyàpteþ kintu dravyàrambhakadravyatvamevàvayavatvam . yu ami÷raõe ap . 2 dehe tasyàntyàvayavitayà dravyàntarànàrambhakatvena itaradravyasamavàya÷ånyatvàt tathàtvam 3 hastàdiùu dehàvayavatvàtteùàntathàtvam . te ca pràdhànyena pa¤ca su÷rute dar÷itàþ 72 pçùñhe aïga÷abde uktàþ . aïgapratyaïgàni ca såkùmaråpeõa garbhe eva utpadyante krama÷o vivardhamànàni dç÷yante yathoktaü su÷rute %<sarvàïgapratyaïgàni yugavat sambhavantãtyàha dhanvantariþ garbhasya såkùmatvànnopalabhyante va÷àïkuravaccåtaphalavacca tadyathà cåtaphale paripakve ke÷aramàsàüsthimajjànaþ pratyak dç÷yante kàlaprakarùàt, tànyeva taruõe nopalabhyante såkùmatvàt . teùàü såkùmàõàü ke÷aràdãnàü kàlaþ pravyaktatàü karoti etenaiva vaü÷àïkuro'pi vyàkhyàtaþ evaü garbhasya tàruõye sarveùvaïgeùu satsvapi saukùmyàttadanupalabdhiþ . tànyeva kàla prakarùàt pravyaktàni bhavanti>% . adhikaü garbha÷abde vakùyate . tçtãye tu màsyaïgairindriyai÷ca saüyukto bhavatãtyàdduktistu vyaktàïgatàparà . 4 samudàyasya ekade÷e %<pade na varõàvidyante varõeùvavayavà na ca>% bhartçhariþ %<ktenàhoràtràvayavàþ>% pàø . %<kriyàhi nàmeyamatyantàparidçùñà pårvàparãbhåtàvayavà na ÷akyate piõóãbhåtà nidar÷ayitum>% phaø bhàø %<guõabhåtairavayavaiþ samåhaþ kramajanmanàm . buddhyà prakalpitàbhedaþ kriyeti vyavadi÷yate>% vàkyapaø . ekade÷àbhipràyeõaiva nàstikàdãnàü mate paramàõvàdau avayavavyavahàraþ taiþ paramàõu pu¤jasyaiva ghañàdiråpatàsvãkàràt . nyàyàdimatasiddhaparà rthànumànasàdhaneùu 5 vàkyeùu ca . te càyavavàþ pa¤ca iti bahavaþ traya ityanye . yathà pratij¤àhetådàharaõopanayanigamaråpàþ pa¤ca, pratij¤àhetådàharaõaråpàþ hetådàharaõo panayaråpà và matabhedena trayaþ . yathà parbato vahnimàt, dhåmàt, yoyodhåmavàn sa vahnimàn yathà mahànasam, vahnivyàpyodhåmo dhåmavàü÷càyam tasmàdvahnimàn . pratij¤àdãnàü lakùaõàni ca tattacchabdevakùyante upacàràt tatpratipratipàdake cintàmaõikçte anumànakhaõóàntargate 6 gragthe . 7 upakaraõamàtre ca .

#<avayavin># triø avayavaþ kàraõatvenàstyasya ini . avayavajanye dravye . avayavitvaüca kàryadravyatvam . tacca naiyàkidibhiravayavàdbhinnatayà utpadyate ityurãkçtam . tatra muktàø pramàõamapyupanyastam %<nanu avayavini kiü mànaü? paramàõupu¤jairaivopapatteþ na ca paramàõånàmatondriyatvàt ghañàdeþ pratyakùa na syàditi vàcyam ekastha paramàõorapratyakùatve'pi tatsamåhasya pratyakùatvàt yathà ekasya ke÷asya dåre'pratyakùatve tatsamåhasya pratyakùatvam . na ca ekaþ sthålo mahàn ghaña iti buddheranupapattiriti vàcyam eko mahàn dhànyarà÷iritivadupapatteþ, saivaü paramàõoratondriyatvena tatsamåhasyàpi pratyakùàyogyatvàta dårasyake÷astu nàtãndriyaþ sannidhàne tasyaiva pratyakùatvàt . na ca tadànãm adç÷yaparamàõupu¤jàt dç÷yaparamàõupu¤jasyotpannatvàt na pratyakùatve virodha iti vàcyam adç÷yasya dç÷yànupàdànatvàt anyathà cakùuråùmàdisantatau kadàcid dç÷yatvaprasaïgàt . na càtitaptatailàdau kathamadç÷yadahanasantateþ dç÷yadahanotpattiriti vàcyaü tatra tadantaþpàtibhiþ dç÷yadahanàvayavaiþ sthåladahanotpatterupagamàt . na ca adç÷yadvyaõukena kathaü trasareõorutpattiriti? vàcyam . yato na vayaü dç÷yatvamadç÷yatvaü và kasyacit svabhàvàdàcakùmahe parantu mahattvodbhåtaråpàdikàraõasamudàyava÷àt dç÷yatvaü tathà ca trasareõormahattvàt pratyakùaü na tu dvyaõukàdeþtadabhàvàt na hi tanmate'pãdaü sambhavati paramàõau mahattvàbhàvàt itthaü càvayavisiddhau teùàmutpàdavinà÷ayoþ pratyakùatvàdanityatvaü teùàü càvayavàvayavidhàràyà anantatve merusarùapayorapi sàmyaprasaïgaþ . ataþ kvacidvi÷ràmo vàcyaþ yatra ca vi÷ràmastasyànityatve tvasamavetakàryotpattiprasaïgaþ syàt atastasya nityatvaü mahatparimàõatàratasyasya gaganàdau vi÷ràntatvamivàõuparimàõatàratamyasyàpi kvacidvi÷ràntatvamasti iti tasya paramàõutvasiddhiþ na ca trasareõàveva vi÷ràmo'stviti vàcyaü trasareõuþ sàvayavaþ càkùuùadravyatvàt ghañavadityanumànena ta davayavasiddhau trasareõoravayavàþ sàvayavàþ mahadavayavattvàt kapàlavadityanumànena tadavayavasiddheþ na cedamaprathojakam apakçùñamahattvaü prati anekadravyavattvasya prayojakatvàt nacaivaü krameõa tadavayavadhàràpi sidhyediti vàcyam anavasthàbhavena tadasiddheþ>% . vyakhyàta¤cai tat dinakaryàm . %<bauddhaþ ÷aïkate nanviti nanvayaü ghañaityàdi pratãtireva tatra pramàõaü bhaviùyatãtyata àha paramàõupu¤jai reveti vilakùaõasaüsthànavi÷iùñaiþ paramàõubhirevetyarthaþ upapatteriti ayaü ghaña ityàdipratãterupapatterityarthaþ . tat samåhasya paramàõusamåhasya . tatra dçùñàntamàha yatheti . tatsamåhasya ke÷asamåhasya . anupapattiriti paramàõuviùayatvàditi ÷eùaþ upapartariti tatra yathà dhànyasamåhasyekatvàdeka iti pratãtirevaü saüyogavi÷eùasyaiva mahattvàtmakatayà mahàniti pratãtistathà paramàõupu¤jeùvapãti bhàvaþ . pratyakùàyogyatvàditi tathàca svabhàvato'yogyànàü paramàõånàü parasparasaüyogamàtreõa yogyatvaü na bhambhavatãti bhàvaþ . dårasthake÷astu svamàvato nàtãndriya iti tvaduktadçùñàntasya vaiùamyamityàha dårasthake÷astviti tasya dårastha ke÷asya . tasyaiveti evakàra÷ca pràktanasannidhànapadenànveti tathàca sannidhàna eva tasya pratyakùatvàdityarthaþ tathàca dåratvasya prati bandhakatvàttadda÷àyàm apratyakùatvamàtraü tasya, na tu svàbhàvikà pratyakùatvamiti bhàvaþ . utpannatvàditi kùaõabhaïgavàdinàü mate paramàõånàmutpattisvãkàràditi bhàvaþ . anyathà adç÷yasya dç÷yotpàdakatve . tatra tàdç÷adahanotpattisthale) . tadantaþpàtibhiþ atitaptatailàntaþpàtibhiþ . svabhàvàt kàraõanairapekùyàt udbhåtaråpàdãti àdinàlokàdiparigrahaþ . tadabhàve mahattvodbhåtaråpàdyabhàve mahattvàbhàvàdityarthaþ . atra nàstikamatànuyàyinaþ paraspara vibhaktaparamàõånàü mahattvàbhàvàdapratyakùatve'pi paraspara saüyuktànàü pu¤jàtmanànteùàü pratyakùe bàdhakàbhàvaþ naca mahattvà bhàvaeva bàdhakaþ parasparavilakùaõasaüyogasyaiva mahattvaråpasya pratyakùajanakatvàt naca paramàõånàü nityatvàdghañàdàvutpatti nà÷ayoþ pratãtyanupapattiriti vàcyam tanmate padàrthamàtrasyaiva kùaõikatvàt paramàõånàmupatpattinà÷ayoþ svãkàràt naca paramàõupu¤jeùu ghañatvàïgãkàre kapàlàdghaña iti pratãtera nupapattiþ paramàõçnàü kapàlajanyatvàbhàvàditi vàcya tanmate kapàlasyàpi paramàõupu¤jaråpatayà ghañaråpapu¤jeùu kapàlaråpapu¤jajanyatvasvãkàràt pu¤jàt pu¤jotpattiriti teùàü siddhàntàdityàhuþ, tanna ghaña ityàdipratãtiviùayatàyà anekaparamàõuùu kalpane gauravàt avayavàtiriktàvayavisiddhiriti dik . merusarùapayorapãti api÷abdaþ sàmyaprasaïga ityuttaraü sambadhyate tena ca dvyaõukasya sàvayavàrabdhratve mahattvàpattiþ samuccãyate sàmyaü parimàõatàratamyàbhàvaþ parimàõakàraõãbhåtàyà avayavasaükhyàyà ubhayatra sàmyàditi bhàvaþ . naca mervavayavànàü na sarùamatulyaparimàõavattvaü, sarùapàvayavànàü ca na mervavayava tulyaparimàõavattvamityavayavaparimàõavi÷eùàdvi÷eùa iti vàcyam merbavayavasarùapàvayavayorapyanantàvayavatvena tatparimàõatàratamyàbhàvasyàpyàpàdanãyatvàm naca merusarùapayo ravayavagatapracayàkhyasaüyogavi÷eùa iti vàcyam pracayavi÷eùasyàpi saükhyàvi÷eùaniyamyatvena saükhyàvi÷eùàbhàve tadvi÷eùànupapatteriti . nanu tathàpi vi÷ràmà÷rayasya nityatve mànàbhàva ityata àha yatra tviti . asamavetakàryotpatti prasaïga iti asamavetabhàvakàryotpatti prasaïga ityarthaþ . nanu tasya nityatvasiddhàvapi aõutve kiü mànamityata àha mahatparimàõeti . càkùuùadravyatvàditi atràtmani vyabhicàravàràya càkùuùaüpadaü ghañàbhàve vyabhicàravàraõàya dravyapadam tadavayavasiddhàviti trasareõvavayasiddhàvityarthaþ . tada siddheriti avayavadhàràyà asiddherityarthaþ . atra navyàþ trasareõoravayavàþ sàvayavà ityàdyanumànayoruktayoraprayojakatvena truñàveva vi÷ràmaþ naca càkùuùaü prati mahattvaü kàraõaü tathàca truñau mahattvamàva÷yakaü taccàvayavasaükhyàjanyamiti avayavaü vinà notpadyate ityanukålatarkasattvànnàprayojakatvaü dvyaõukasàdhakànumànasyeti bàcyam trasareõumahattvasya nityatvasvãkàreõoktatarkànavatàràt nacàõuvyavahàrasyàõuparimàõanibandhanatayà tadà÷rayadravyasiddhirà÷yakãti vàcyam tasyàpakçùñaparimàõanibandhanatvàt mahatyapi mahattamàdaõuvyavahàràt na caivaü trasareõupu¤jaevàstvavayavãti vàcyam vi÷akaliteùvapi teùu ghaña ityàdipratyaya prasaïgàt naca tatsaüyogavçttyeva ghañatvaü ghañodravyamityàdi pratãtau ca paramparayà tadbhànamiti vàcyaü sambhavati sàkùàt sambandhaviùayatve paramparàsambandhaviùayakatvakalpane gauravàdityàhuþ . nanu paramàõutrayeõa kuto na dravyàntarotpattiþ paramàõudvayena dvyaõukavat dvyaõukadvayena dravyàntarotpattyàpattistribhirdvyaõukaistryaõukavaditi cenna pramàõàbhàvena tàdç÷adravyàsiddhau paramàõutraye dvyaõukadvaye ca dravyàrambhakasaüyogà'kalpanàt . atredaü cintyaü tribhiþ paramàõubhireva tryaõukamastu paramàõubhyàmàrimbhe siddhàntinàü dvyaõukàbhyàmanàrambha iva mànàbhàvàt phalabalena trayàõàmeva yugapaddravyàrambhasaüyogakalpanàt vastuto gavàkùarandhre dç÷yamànànàü dvyaõukatvameva yuktamaõudvayàrabdhatve làghavàditi>% . ayamabayavã kàraõàt bhinnaeva kàryakàraõayoraikyàbhàvàt niyatapårvavartina eva kàraõatayà kàraõasya pràksattvaniyamena kàryasya ca tadà'sattvena tayorbhedàt . ataeva %<dravyàõi dravyàntarabhàrabhante>% iti vaiø såtre antarapadamupàttam iti vai÷eùikàdayaþ svãcakruþ . sàükhyàvedàntina÷ca kàryasya kàraõaikyameva svãcakruþ tathàhi %<tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ>% %<yukte÷ca ÷abdàntaràcca>% ÷àø såø tadbhàùye coktam . yukte÷ca pràgutpatteþ kàryasya sattva mananyatva¤ca kàraõàdavagamyate ÷abdàntaràcca . yuktistàvadvarõyate dadhighañarucakàdyarthibhiþ pratiniyatàni kàraõàni kùãrasuvarõamçttikàdãnyupàdãyamànàni loke dç÷yante na hi dadhyarthibhirmçttikopàdãyate na ghañàrthibhiþ kùãram . taccàsatkàryavàde nopapadyate . avi÷iùñe hi pràgutpatteþ sarvatra sarvasyàsattve kasmàt kùãràdereva dadhyutpadyate na mçttikàyàþ, mçttikàyà eva ghaña utpadyate na kùãràt . athàvi÷iùñe'pi pràgasattve kùãraeva dadhnaþ ka÷cidati÷ayo na mçttikàyàü, mçttikàyàmeva ghañasya ka÷cidati÷ayo na kùãreityucyeta tarhyaüti÷ayavattvàt pràgavasthàyà asatkàryavàdahàniþ satkàryavàdasiddhi÷ca . ÷akti÷ca kàraõasya kàryaniyamàrthà kalpyamànà nànyà'sato và kàryaü niyacchet asattvàvi÷eùàdanyatvàvi÷eùàcca . tasmàt kàraõasyàtmabhåtà ÷aktiþ ÷akte÷càtmabhåtaü kàryam . apica kàryakàraõayordravyaguõàdãnàü cà÷vamahiùavadbhedabuddhyabhàvàttàdàtmyamabhyupagantavyam . samavàyakalpanàyàmapi samavàyasya samavàyibhiþ sambandhe'bhyupagamyamàne tasya tasvànyo'nyaþ sambandhaþ kalpayitavyaþ ityanavasthàprasaïgaþ anàyupagamyamàne'tra vicchedaprasaïgaþ . atha samavàyaþ svayaü sambandharåpatvà danapekùyaivàparaü sambandhaü sambadhyate, saüyogo'pi tarhi svayaü sambandharåpatvàdanapekùyaiva samavàyaü sambadhyeta . tàdàtmyapratãte÷ca dravyaguõàdãnàü sabhavàyakalpanànarthakyam . katha¤ca kàryamavayavidravyaü kàraõeùvavayaveùu varta mànaü vartate kiü samasteùvavayaveùu vartatauta pratyavayavam . yadi tàvat samasteùu varteta tato'vayavyanupalabdhiþ prasajyeta, samastàvayavasannikarùasyà÷akyatvàt nahi bahutvaü samasteùvà÷rayeùu vartamànaü vyastà ÷rayagrahaõena gçhyate . athàvayava÷aþ samasteùu varteta tadàsyàrambhakàvayavavyatirekeõàvayavino'vayavàþ kalpyeran yairavayavairàrambhakeùvavayava÷avayavã varteta . ko÷àvayavavyatiriktairhyavayavairasiþ ko÷aü vyàpnoti . anavasthà caivaü prasajyeta teùu teùvavayaveùu vartayitumanyeùàmanyeùà mavayavànàü kalpanãyatvàt . atha pratyavayavaü varteta tarhyekatra vyàpàre'nyàtràvyàpàraþ syàt na hi devadattaþ srughne sannidhãyamàna stadahareva pàñaliputre sannidhãyate yugapadanekatra vçttàvanekatva prasaïgàt devadattayaj¤adattayoriva srughnapàñaliputranivàsinoþ . gotvàdivat pratyekaü parisamàpteradoùa iti cenna tathà pratãtyabhàvàt . yadi gotvàdivat pratyekaü parisamàpto'vayavã syàt yathà gotvaü prativyakti pratyakùaü gçhyate evamavayavyapi pratyavayavaü pratyakùeõa gçhyeta nacaicevaü niyataü gçhyate . pratyekaü parisamàptau càvayavinaþ kàryeõàdhikàràttasya caikatvàt ÷çïgeõàpi stanakàryaü kuryàt urasà ca pçùñhakàryaü, na caivaü dç÷yate . pràgutpatte÷ca kàryasyàsattve utpattirakartçkà niràtmikà ca syàt . utpatti÷ca nàma kriyà sà sakartakaiva mavitumarhati gatyàdivat . kriyà ca nàma syàdakartçkà ceti vipratiùiddhyeta . ghañasya cotpattirucyamànà na ghañakartçkà kintarhyanyakartçketi kalpyà syàt tathà kapàlàdãnàmapyutpattirucyamànànyakartçkaiva kalpyeta tathàca sati ghañautpadyate ityukte kulàlàdãni kàraõànyutpadyanta ityuktaü syàt na ca loke ghañautpadyata ityukte kulàlàdaya utpadyamànàþ pratãyante utpannatàpratãte÷ca . atha svakàraõa sattà sambandha evotpattiràtmalàbha÷ca kàryasyeti cet kathamalabdhàtmakaü sambhadhyeteti vaktavyaü, satorhi dvayoþ sambandhaþ sambhavati na sadadasatãrasato rvà . abhàvasya ca nirupàkhyatvàt pràgutpatteriti maryàdàkaraõamanupapannam . satàü hi loke kùetragçhàdãnàü maryàdà dçùñà nàbhàvasya . na hi bandhyàputro ràjà babhåva pràkpårõavarmaõõo'bhiùekàdityevaü jàtãyakena maryàdàkaraõena nirupàkhyo bandhyàputro ràjà babhåva bhavati bhaviùyatoti và vi÷eùyate . yadi ca bandhyàputraþ kàrakavyàpàràdårdhvamabhaviùyattata idamapyupàpatsyata kàryàbhàvo'pi kàrakavyàpàràdårdhvaü bhaviùyatãti . vayantu pa÷yàmo bandhyàputrasya kàryàbhàvasya càbhàvatvàvi÷eùàt yathà bandhyàyutraþ kàrakavyàpàràdårdhvaü na bhaviùyati evaü kàryàbhàvã'pi kàrakavyàpàràdårdhvaü na bhaviùyatãti . tanvevaü sati kàrakavyàpàro'narthakaþ prasajyeta, yathaiva hi pràksiddhatvàt kàraõasya svaråpasiddhaye na ka÷cidvyàpriyate evaü pràksiddhatvàt tadananyatvàcca kàryasvaråpasiddhaye'pi na ka÷cidvyàpriyeta vyàpriyate ca, ataþ kàrakavyàpàràrthavattvàya manyàmahe pràguppatterabhàvaþ kàryasyeti . naiùa doùaþ yataþ kàryàkàreõa kàraõaü vyavasthàpayataþ kàrakavyàpàrasyàrthavattvamupapadyate . kàryàkàro'pi kàraõasyàtmabhåta eva anàtmabhåtasyànàrabhyatvàdityabhàõi . na ca vi÷eùadar÷an màtreõa vastvanyatvaü bhavati na hi devadattaþ saïkocitahastapàda÷ca vi÷eùeõa dç÷yamàno'pi vastvanyatvaü gacchati, sa eveti pratyabhij¤ànàt . yathà pratidinamanekasaüsthànànàmapi pitràdãnàü na vastvanyatvaü bhavati, mama pità mama màtà mama bhràteti pratyabhij¤ànàta . janmocchedànantaritvàttatra tatra yuktaü nànyateti cenna kùãràdãnàmapi dadhyàdyàkàra saüsthànasya pratyakùatvàt . adç÷yamànànàmapi vañadhànàdãnàü samànajàtãyàvayavàntaropacitànàmaïkuràdibhàvena dar÷anagocaratàpattau janmasaüj¤à teùàmevàvayavànàmapacayava÷àdadar÷anàpattàvucchedasaüj¤à . tatredçgjanmocchedàntaritatvena cedasataþ sattvàpattiþ sata÷càsattvàpattiþ tathà sati garbhavàsina uttàna÷àyina÷ca bhedaprasaïgaþ . tathà bàlyayauvanasthàvireùvapi bhedaprasaïgaþ pitràdivyavahàra lopaprasaïga÷ca . etena kùaõabhaïgavàdaþ prativaditavyaþ . yasya punaþ pràgutpatterasat kàryaü tasya nirviùayaþ kàrakavyàpàraþ syàt abhàvasya viùayatvànupapatteþ àkà÷asyàhananaprayojanakhaógàdyanekàyudhaprasaktivat . samavàyikàraõe vyàpàraþkàrakavyàpàraþsyàditicenna anyaviùayeõa kàrakavyàpàre õànyaniùpatteratiprasaïgàt . samavàyikàraõasyaivàtmàti÷ayaþ kàryamiticenna atastarhi satkàryàpattiþ . tasmàt kùãràdãnyeva dadhyàdidravyàdibhàvenàvatiùñhamànàni kàryàkhyàü labhanta iti na kàraõàdanyatkàryaü varùa÷atenàpi ÷akyaü kalpayitum . tathà ca målakàraõamevàntyàtkàryàt tena tena kàryàkàreõa nañavat sarvavyavahàràspadatvaü pratipadyate . evaü yukteþ kàryasya pràgutpatteþ sattvaümananyatva¤ca kàraõàdavagamyate . ÷abdàntaràccaitadavagamyate . pårbasåtre asadvyapade÷inaþ ÷abdasyodàhçtatvàttatonyaþ sadvyapade÷ã ÷abda ÷abdàcaraþ sadeva maumyedagraàsãdekamevàdvitãyamityàdi . %<taddhyeka àhurasadevedamagraàsãditi>% càsat pakùamupakùipya %<kathamasataþ sajjàyeta?>% ityàkùipya %<sadevasomyedamagraàsãt>% ityavadhàrayati . tatredaü÷abdavàcyasyakàryasya pràgutpatteþsacchabdavàcyena kàraõena sàmànàdhikaraõyasya ÷råyamàõatvàt sattvànanyatve prasiddhyataþ yadi nu pra . gutpatterasatkàryaü syàt pa÷càccotpadyamànaü kàraõe samaveyàt tadanyatkàraõàt syàt tatra %<yenà ÷rutaü ÷rutaü bhavatãyaü pratij¤à pãóyeta sattvànanyatvàvagatestviyaü pratij¤à samarthyate>% bhàø . %<pañavacca>% ÷àø såø . %<yathà ca saüveùñitaþ paño na vyaktaü gçhyate ki mayaü pañaþ ki¤cànyaddravyamiti sa eva prasàrito yat saüveùñitaü dravyaüsa paña eveti prasàraõenàbhivyakto gçhyate yathà ca saüveùñanasamaye paña iti gçhyamàõo'pi na vi÷iùñàyàmavistàrogçhyate sa eva prasàraõasamaye'pi vi÷iùñàyàmavistàro gçhyate na saüveùñitaråpàdayaü bhinnaþpañaþ iti . evaü tantvàdikàraõàvasthaü prañàdi kàryamaspaùñaü sat turãvemakuvindàdikàrakavyàpàràbhivyaktaü spaùñaü gçhyate . tataþ saüveùñitapañaprasàritapañanyàyenànanyat kàraõàt kàryamityarthaþ>% bhàø . sàüø kauø kàraõàt kàryasvànanyatà dar÷ità yathà %<kàryasya kàraõàbhedasàdhakàni ca pramàõàni . na pañastantumyobhidyate taddharmatvàt iha yadyatobhidyate tattasya dharmo na bhavati yathà gaura÷vasya . dharma÷ca pañastantånàü tasmànnàrthàntaram . upàdànopàdeyabhàvàcca nàrthàntaratvam . nàthayorupàdànopàdeyabhàvaþ yathà ghañapañayoþ upàdànopàdeyabhàva÷ca tantupañayoþ . tasmànnàrthàntaratvamiti . ita÷ca nàrthàntaratvaü tantupañayoþ saüyogàpràptàbhàvàt . padàrthàntaratve hi saüyogodçùño yathà kuõóabadarayoþ apràptirvà yathà himavadvindhyayoþ>% naceha saüyogàpràptã tasmànnàrthàntaratvamiti . ita÷ca pañastantubhyo na bhidyate gurutvàntarakàryàgrahaõàt . iha yadyasmàdbhinnaü tasmàttasya gurutvàntarakàryaü gçhyate yathaikapalikasya svastikasya yo gurutvakàryo'vanativi÷eùo' dhikaþ na ca tathà tantugurutvakàryàt pañagurutvasya kàryàntaraü dç÷yate tasmàdabhinnastantubhyaþ pañaiti . tànye tànyavãtànyabhedasàdhanàni . tadevamabhede siddhe tantavaeva tena tena saüsthànabhedena pariõatàþ pañaþ, na tantubhyo'rthàntaraü pañaþ . svàtmani kriyànirodhabuddhivyapade÷àrthakriyàkriyàvyavasthàbhedà÷ca naikàntikaü bhedaü sàdhayitumarhantiekasminnapi tattadvi÷eùàvirbhàvatirobhàvàbhyàmeteùàmavirodhàt . yathàhi kårmasyàïgàni kårma÷arãre nivi÷amànàni tirobhavanti niþsaranti càvirbhavanti na tu kårmatastadaïgànyutpadyante pradhvaüsante và evamekasyà mçdaþ suvarõasya và ghañamukuñàdayovi÷eùà niþsaranta àvirbhavanta utpadyanta ityucyante na punarasatàmutpàdaþ satàü và nirodhaþ . yathàha bhagavàn kçùõadvaipàyanaþ %<nàsatovidyate bhàvo nàbhàvo vidyate sataþ>% iti yayà kårmaþ svàvayavebhyaþ saïkocivikà÷ibhyona bhinnaþ evaü ghañamukuñàdayo'pi mçtsuvarõàdibhyo na bhinnàþ . eva¤cet tantaùu pañaiti vyapade÷o yatheha vane tilakà ityupapannaþ . na càrthakriyàbhedo'pi bhedamàpàdayati ekasyàpi nànàrthakriyàdar÷anàt yathaika eva vahnirdàhakaþ prakà÷akaþ pàcaka÷ceti . nàpyarthakriyàvyavasthà vastubhede hetuþ teùàmeva samastavyastànàmarthakriyàvyavasthàdar÷anàt yathà pratyekaü viùñayo vartmadar÷analakùaõàmarthakriyàü kurvanti na tu ÷ivikàvahanaü militàstu ÷ivikàü vahanti evaü tantavaþ pratyekaü pràvaraõamakurvàõà api militàþ àvirbhåtapañabhàvàþ pràvariùyanti . syàdetat àvirbhàvaþ pañasya kàraõavyàpàràt pràk sannasanvà asaü÷cet pràptaü tarhyasata utpàdanam . atha sanu kçtaü tarhi kàraõavyàpàreõa . na hi sati kàrye kàraõavyàpàraprayojanaü pa÷yàmaþ . àvirbhàve càvirbhàvàntarakalpane'navasthàprasaïgaþ . tasmàdàvirbhåtapañabhàvàstantavaþ kriyante iti riktaü tacaþ . athàsadutpadyata ityatràpi mate keyamasadutpattiþ satã asatã và, satã cet kçtaü tarhi kàraõaiþ, asatã cettasyà apyutpattyantaramityanavasthà . athotpattiþ pañànnàrthàntaram api tu pañaevàsau tathàpi yàvaduktaü bhavati pañaiti tàvaduktaü bhavatyutpadyataiti na vàcyaü paunaruktyàt vina÷yatãtyapi na vàcyaü utpattivinà÷ayoryugapadekatra virodhàt . tasmàdiyaü pañotpattiþ svakàraõasamavàyo và svakàraõasattàsamavàyovà ubhayathàpi notpadyate atha ca tadarthàni kàraõàni vyàpàryante evaü sata eva pañàderàvirbhàvàya kàraõàpekùetyupapannam . na ca pañaråpeõa kàraõànàü sambandhaþ, tadråpasyàkriyàtvàt kriyàsambandhitvàcca kàrakàõàm anyathà kàraõatvàbhàvàt vyàkhyàta¤caitadasmàbhistaññãkàyàü yathà %<taddharmatvàt teùàü tantånàü dharmatvàt avasthàvi÷eùàtmakatvàt svasattvaniyatasattà katvàdvà . tatsattvaniyatasattvàkatvaråpahetumadhye eva 'nvayavyàpteþ prave÷àt vyatirekavyàptiü dar÷ayati yat yatobhidyate ityàdi tathà ca vyàpakasya dharmatvàbhàvasya nivçttyà vyàpyasya bhedasya nivçtterabhedasiddhiriti bhàvaþ . pakùe dharbhatvaråpahetusattvapradar÷anàya upanayaråpanyàyàïgamàha dharma÷cetyàdi . dharmatvaü ca pràguktam . nigamayati tasmànnàrthàntaramiti . anyo'rthaþ padàrthaþ arthàntaraü mayåravyaüsakàditvàt samàse klãvatà . pañaþ tantubhyo na bhinnaþ padàrthaþ kintu abhinna evetyarthaþ . upàdãyate kàryajananàya vi÷eùaråpeõa gçhyate ityupàdànam kàryasyànàgatàvasthàvi÷eùà÷rayaråpaü kàraõaü tadà÷ritasåkùamàvasthàpannaü kàryantåpàdeyaü tadbhàvàt kàryakàraõavi÷eùaråpatvàdityarthaþ tathà ca kàrya syànàgatàvasthà ÷rayatvabhevopàdànaükàraõatvam, tacca anàgatàvasthàpannakàryaråpameva anyasya durvacatvàt anyathà sarva eva sarvakàryajananàya upàdãyeran na ca tathà upàdãyante . upàdãyante ca pañàdijananàya tantavaþ na tu mçdàdayaþ . na ca pràgabhàva eva tasya niyàmakaþ, tasya abhàvatvena svatovi÷eùakatvàbhàvàt pratiyogyuparaktasya tasya tathàtvakalpanantu pratiyogyasattvakàle 'sambhavàt utpatteþ pràk pratiyogino'sattvena tena saha pràgabhàvasya saübandhasyànaucityàt ityanàgatàvasthàpannakàryàtmakatvamupàdànasya yuktam tasmàt pañaþ na tantubhyo bhinna ityupeyamiti bhàvaþ . saüyogàpràptyamàvàditi . saüyoga÷ca apràptiþ vibhàga÷ca tayorabhàvàt . tathàca saüyogàbhàvaþ vimàgàbhàva÷ca pçthak abhedasàdhakaþ yathà pañastantupyo na bhiñhyate tatsaüyogànà÷rayatvàt yadyato bhidyate tayoþ saüyogodçùñaþ yathà ghañapañayoþ . na ca guõeùu vyabhicàraþ svamate tatra tantvabhedasyeùñatvàt dravyatve satãti hetorvi÷eùaõe ca vyabhicàràbhàvàcca . apràptirveti vibhàga÷cetyarthaþ tathà ca saüyogànà÷rayatvasyeva vibhàgàna÷rayatvasyàpi abhedasàdhakatvamiti bhàvaþ . gurutvàntarakàryàgrahaõàditi . ayamà÷ayaþ . avayavatantuparimàõeneva tadgurutvena svàpekùayàdhikaü mahatparimàõamiva gurutvam janyate, gurutva¤ca svapatana iva svà÷ritatulàdaõóàderavanativi÷eùe heturiti naiyàyikàdibhiramyupagamyate . tatra yadi pañastantubhyobhidyeta tadà tadà÷ritagurutvavi÷eùeõa svà÷ritatulàdaõóàderavanativi÷eùo 'tra gçhyeta yathà ekapalikasvarõàpekùayà dvipalikasvarõasya, tathà ca pañastantubhyo na midyate gurutvàntaraprayuktasvà÷ritatulàdaõóàdyavanativi÷eùagrahaõàyogyatvàt gurutvàntarayuktasvarõàdivat tulyagurutvayuktapadàrthe vyabhicàravàraõàya grahaõàyogyatvàdityuktaü tasya ca pçthak tulàdaõóàropaõe'vanatyantarasya grahaõasambhavàt tantupaùñayo÷ca na tathàsambhava iti abhinnatvamityanyatra vistaraþ . tantugurutvasya kàryaü svà÷ritatulàdaõóàderavanativi÷eùastasmàt kàryàntaram avanatyantaraü na dç÷yate na gçhyate ityarthaþ . avãtàni vyatirekavyàptiyuktàni yathà ca tatra tatra vyatirekavyàptistathànupadaü tatratatra dar÷itaü pràk . pañaiti buddhiviùayàþ vyapade÷abhàja÷ceti ÷eùaþ . phalitamàha na tantubhyo'rthàntaramiti . abhedasàdhakahetoþ satpratipakùitatvamà÷aïkate svàtmanãtyàdi . kriyà utpàdanakriyà, nirodhaþ pradhvaüsastayorbuddhiþ tathà ca kàryakàraõayorabhede kàryasya kàraõàtmakatvena svataþ svasyotpattivinà÷abuddhya sambhava ityarthaþ . vyapade÷aþ vyavahàraþ arthakriyà prayojanotpàdanaü kriyàvyavasthà pràvaraõàdikàryaniyamaþ teùàü bhedaþ pa÷càtpunardvandvaþ . tathà ca kàryakàraõayorabhede tantuùu paña iti kathaü bhedavyapade÷aþ? kathaü và prayojanàntarajanakatà,? prayojanàntaraniyama÷ca syàdityarthaþ . ittha¤càtra prayogaþ pañastantubhyo bhidyate tatkàryatvena, tatra naùñatvena và pratãyamànatvàt, tantuùu paña iti vyapade÷aprayojakasaüj¤àbhedàt, vibhinnàrthasàdhakatvàt, kàryabhedavattvàcca . iti pa¤cabhirhetubhiþ satpratipakùito'bhedasàdhakaheturnàbhedasàdhanàyàlamityà÷aïkàrthaþ . samàdhatte naikàntikamiti . aikàntikaü vàstavamityarthaþ tathà ca tatra tatràvàstavaeva bhedavyavahàro na vàstavàbhedapratidvandvãti màvaþ . eva¤ca vuddhimàtrasya, vyavahàramàtrasya và vàstavikatvaprayojakatve idaü rajatamitibodhàt vyavahàràcca ÷uktirajatasyàpi vàstavatvàpattiþ . tathà arthakriyàkriyàvyavasthàbhedayo÷ca na bhedasàdhakatvam ekasyaiva vahnyàdeþ prakà÷anapàcanàdiråpanànàkàryàõàü, viùñãnàü vyastànàü màrgadar÷anàdikàryasya samastànàü tu ÷ivikàvàhanàdivibhinnakàryasya ca sampàdanasya dçùñatvàt tatra tatra hetorvyabhicàrànna tayorbhedasàdhakateti na satpratikùitatvamabhedasàdhakahetoriti bhàvaþ . tadeva krama÷a upapàdayati ekasminnapãti . pradhvaüsante na÷yanti . kårmata ityanuùaïgaþ asmin pakùe ca kårme ityarthaþ sàrvavibhaktikaþ saptamyàstasil . yathàheti bhagavadgãtàyàmiti÷eùaþ . asato'sattvà÷rayasya, bhàvaþ sattvam, sataþ sattvà÷rayasya na abhàvaþ asattvam, sadasatorekatra samàve÷à bhàvàditi ÷eùaþ . àpàdayati vyatirekavyàptyà sàdhayati tathà ca pràvaraõàdikriyàbhedaþ kàraõabhedaü vinà anupapanna iti vyàpakaþ pràvaraõàdiprayojanabhedàbhàvaþ nivartamànaþ vyàpyaü kàraõabhedàbhàvaü nivartayan kàryasya kàraõàdbhedam sàdhayatãtyarthaþ . iti yanmataü tadanådya na¤à dåùayitvà tatra hetupradar÷anàya vyabhicàraü dar÷ayati ekasyàpãti tathà ca kàryabhedàbhàvaþ na kàraõabhedàbhàvavyàpakaþ ekasmin vahnyàdau nànàkàryadar÷anàt tathà ca bhedasàdhakaheturvyabhicàrãti bhàvaþ . evam bhedasàdhakahetuùu dåùiteùu idànãü àvirbhàvàdeþ sadasattve vikalpena dåùayituü ÷aïkate syàdetadityàdi . kçtamityavyayam alamarthakaü kàraõavyàpàreõetitçtãyàntenànvayi tathà ca kàraõavyàpàrasàdhyaü nàsti tasya svataeva siddhatvàdityarthaþ . kriyante utpàdyante pañaråpeõa vyavahriyante ityapi bodhyam . yaddhi ubhayavàdinostulyadoùatvaü na taddåùyamityà÷ayena prativandiråpadåùaõadànàyàha athàsadupadyata ityàdi . utpattiþ àdyakùaõasaübandhaþ sa ca svaråpasaübandhavi÷aiùaþ na tu saüyogamàtraþ guõakriyayostadasambhavàt tayo÷ca utpattivyavahàrasya sarvasiddhatvàt . prakçte svaråpasaübandhavi÷eùa÷ca anuyogisvaråpaeva eva¤ca utpattiþ pañaråpa eva nàrthàntaramiti pañasya utpatteþ pràk asattvàt tatra kàraõavyàpàràpekùà bhaviùyatãti ÷aïkate athotpattirityàdi . dåùayati tathàpãti . pañàdi÷abdena pañatvavi÷iùñasyeva utpattimato'pyuktatvàt utpadyate iti na prayoktavyam tadvàcyàrthasyoktatvàt taduktau ca paunaruktyàt ghaño ghaña itivat na tatra ÷àbdabodha iti bhàvaþ . pañàdi÷abdasya utpattyarthakatve dåùaõàntaramapyàha vina÷yatãtyàdi na vàcyaü prayoktuü na ÷akyam ayogyatvàditi ÷eùaþ . paña÷abdena pañatvavi÷iùñasyeva utpattimato'pyabhidhànàt utpattimati caikadà vinà÷apratiyogitvàsambhavenàyogyatvàdityarthaþ . ayogyatve hetumàha utpattyàdãti ekatra ekasmin dharmiõi yugapadekadà virodhàt sahànavasthànàt . kàlàntare bhavitumarhatãti dyotanàya yugapaditi . vina÷yatãti vartamànatàpratoterna vibhinnakàlatà tayoriti bhàvaþ . evamutpatteþ pañasvaråpatvàbhàvàsambhavamuktvà anyaråpatàsvãkàre'pi utpatterutpattyasambhava evetyàha tasmàdiyaü pañãtpattirityàdi . svakàraõasamavàyaþ svasya kàraõeùu tantuùu samavàyaþ tatsaübandhavi÷eùaråpà pañotpattiþ . samavàyasya ca sarvadà vidyamànatvàta na tasyà utpattiþ . samavàyasya nityatvàt pañasya kàdàcitkotpattiþ kathaü syàdityataþ pakùàntaramàha svasattàsamavàya iti . svasattayà svakàraõe vidyamànatayà yaþ kàraõe samavàyastathà ca svasattàkàlikatvavi÷iùñasamavàyasya pårbamasattvànna na kàdàcitkatvavyàghàta iti bhàvaþ . ubhayathàpi utpatterubhayaråpamadhye'nyataråpatve'pãtyarthaþ na utpadyate utpattiriti ÷eùaþ . siddhasvaråpatve'pi sarvajanànubhavasiddhàyàþ kàraõavyàpàràpekùàyà anaucityasya ubhayamate'pi tulyatvàt prativandisamabadhànamiti bhàvaþ . utpatteþ kàryasya råpeõa sambandharåpatàü ÷aïkate na ceti . pañaråpasya tanturåpajanyatvàt tena saha kàraõànàü saübandhaeva kàryasya utapattistathà ca tasya janyatvàt kàraõavyàpàràpekùeti na samànaü dåùaõamiti bhàvaþ . dåùayati råpasyeti . råpasya bhavanmate guõatvena kriyàråpatvàbhàvàt utpatte÷ca kriyàråpatàyàþ sarvairiùyamàõatvàt kàraõànàü ca kriyànubandhitvenaiva kàrakatvàbhyupagamàt . tantubhyaþ pañautpadyate ityàdiùu ca tantvàdãnàmutpattikàrakatvapratãte÷ca notpatteþ pañaråpasaübandharåpateti>% bhàvaþ .

#<avayàj># puø ava + yaja--õvi . apakçùñayàjake saüvuddhau avayàþ

#<avayàtç># triø ava + yà--tçc . pçthak kartari . %<aditirbhavàsyavayàtà harasya daivyasya>% çø 8, 48, 2 . %<avayàtà pçthakkartà>% bhàø .

#<avayàna># naø ava + yà--lyuüñ . apagatau %<iyaü dhãrbhåyà avayànameùàm>% çø 1, 185, 8, %<eùàü pàpànàmavayànamapagamam>% bhàø .

#<avayuna># triø vayunaü praj¤à niruø naø baø . praj¤à÷ånye . %<saittamo'vayunam>% çø 3, 21, 3,

#<avara># påjayàü kaõóvàø paø sakaø seña . avaryati påjatayãtyarthaþ .

#<avara># triø vç--ùàø ap naø taø . 1 carame, 2 adhame, 3 kàrye ca . pa÷càdvartini 5 de÷e 6 kàle puø 7 di÷i strã 8 tadvartini triø . hastijaïghàyàþ 9 pa÷càdde÷e naø . %<dåreõa hyavaraü karmaü buddhiyogàddhana¤jaya>% gãø asya vyavasthàvàcitve sarvanàmakàryam ïasiïyestu và . %<÷raddhadhànaþ paràü vidyàmàdadãtàvaràdapi>% manuþ avarasmàditi ca . vyavasthà ca de÷akçtà kàlakçtà vuddhikalpità ca tatra de÷akçtà yadavaraü kau÷àmbyàþ . kàlakçtà yadavaramàgrahàyaõyàþ . vuddhikalpità avaràdapãtimànave . màsenàvaraþ màsàvaraþ ityàdau samàse vigrahavàkye ca na sarvanàmakàryaü màsàvaràya ityàdi . ca %<iùumàtràvaraüsthaõóilamupalipya>% gçø såø . 5 taø . atyanta÷reùñhe triø .

#<avaraja># puø avarasmin kàle jàyate jana--óa . 1 kaniùñhasodare bhràtari, 2 ÷ådre ca . manuùyeùu prathamotpattau tasvajaghanyajatvàt tathàtvam 3 kaniùñhasodarabhaginyàü, 4 ÷ådràyà¤ca strã ñàp . %<asya càvarajaü viddhi bhràtaraü màü ta lakùmaõam>% ràmàø yadi strã yadyavarajaþ ÷reyaþki¤cit samàcaret manuþ %<vidarbharàjàvarajà tayaivama>% . %<ràvaõàvarajà tatra ràghavaü madanàturà>% iti ca raghuþ 5 pa÷càjjàtamàtre triø . àtmabhåra varajàkhilaprajaþ svarpateravarajatvabhàyayau màghaþ .

#<avarata># triø ava + rama--kta . vi÷rànte anavarataü satatama .

#<avaratas># avyaø avara + tasil . avaraþ avarasmin avarasmàdityarthe . avarataþ ramaõãyam àgataþ, vasati và .

#<avarati># strã ava + rama--ktin . 1 viràme, 2 nivçttau ca .

#<avaravarõa># puø karmaø . ÷ådre .

@<[Page 439a]>@
#<avaravarõaja># puø avaravarõaþ san jàyate jana--óa . ÷ådre %<÷và tu dçùñinipàtena spar÷enàvaravarõajaþ>% %<bràhmaõàn vàdhamànantu kàmàdavaravarõajam>% iti ca manuþ .

#<avaravrata># puø avaraü atyanta÷reùñhaü vratamasya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca . avaram aghamaü vratamasya . 3 hãnabrate triø .

#<avara÷aila># puø avaraþ pa÷càdvartã ÷ailaþ . astàcale .

#<avarastàt># avyaø avara + prathamàdyarthe astàti . prathamà pra¤camãsaptamãvçtteravar÷abdasyàrthe . avarastàt ramaõãyam, àgataþ vasati và .

#<avarahasa># naø avatataü rahaþ ac samàø . avatate rahasi atyantanirjane .

#<avaràrdha># naø karmaø . aparabhàge %<sakçtkarma pitéõàmaparàrdhaü devànàm>% iti . %<aparàrdhata÷ca paràrdhata÷ca parigçhya>% ÷ataø bràø 2 dehasya pa÷càdbhàge ca .

#<avaràrdhya># triø avaràrdhe bhavaþ yat . ÷eùabhàgabhave . na varatvena ardhyate çdha--õic--karmaõi yat . nyåne . %<nàvaràrdhyaü tataþ kuryàt pårõapàtramiti sthitiþ>% chandoø pariø . %<avaràrdhyaü nyånam>% saø taø raghaø %<da÷agavàvaràrdhyà dakùiõà>% àø gçø .

#<avarãõa># triø ava + riïa--kta . tiraskçte .

#<avarãyas># triø na varãyàn naø taø striyàü ïãp . atyantàlpe .

#<avarugõa># triø ava + ruja--kta . 1 bhugne 2 rogànvite ca .

#<avaruddha># triø ava + rudha--kta . 1 pratiruddhe anyairasaülakùite 2 gupte ca %<asti ka÷cidràjasånuravaruddha÷caran>% da÷akuø itara gamananiùedhena rakùitàyàü 3 striyàü strã . (ràkhanã) .

#<avaruddhi># strã ava + rudha bhàve ktin . 1 avarodhane 2 pratirodhe %<indriyàõàü vãryàõà¤càvaruddhau>% ÷rutiþ .

#<avaråóha># triø ava + ruha--kta . 1 kçtàvarohaõe uccasthànàt nirmnagate . 2 utpàñite vçkùàdau ca .

#<avarocaka># avarocayati rucihãnaü karoti ava + ruca--õic-- õvul . avarocake rogabhede %<snehagandhimukhaü tatra kàma÷vàsàvarocakaþ>% su÷ruø .

#<avarodha># puø ava + rudha--bhàve gha¤ . 1 nirodhe %<phenàyamànaü sroto'varodhaþ>% su÷ruø balàdiø madup và ñhano bàdhaka ini avarodhavàn avarodhã avarodhayukte triø . karmaõi gha¤ . ràjàntaþpurasthàyàü 2 yoùiti, 3 ràja dàreùu ca . tatra håõàvarodhànàü bhartaùu vyaktavikramam . %<kalatravantamàtmanamavarodhe mahatyapi>% raghuþ àdhàre gha¤ . 4 ràjàntaþpure . %<pa÷yàvarodhe ÷ata÷omadãyai>% iti raghuþ . %<ninye vinãtairavarodhadarkùaiþ>% kumàø . %<visrastavastramavaràdhabadhåþpapàta>% màghaþ . lyuñ . avarodhanaü nirodhe naø .

#<avarodhaka># triø ava + rugha--õvul . 1 pratirodhake 2 àvarake ca . %<sudhanvà vãryavànnàjà mithilàmavaroghakaþ>% ràmàø àrùatvàt karmaõi na ùaùñhã .

#<avarodhàyana># naø 6 taø . antaþpure .

#<avarodhika># puø avarodhe tadrakùaõàdau niyuktaþ ñhan . ràjàntaþpurarakùaõàrthaü niyukte 1 vàmanàdau . avarodhaþ sthànaü nivàsatvenàstyasya ñhan . nçpàntaþpurasthàyàü striyàü strã . %<yayusturaïgàdhiruho'varodhikà>% màghaþ .

#<avarodhin># triø avaruõaddhi ava + rugha--õini striyàü ïãp . 1 rodhake 2 àvarake ca .

#<avaropaõa># naø ava + ruha--õic--paþ lyuñ . utpàñane .

#<avaropita># triø ava + ruha--õic paþ kta . utpàñite .

#<avaroha># puø ava + ruha--gha¤ . 1 avataraõe, (nàmà) årdhvade÷ànnimnade÷agamane . kartari saüj¤àyàü gha . tarormålàdagraparyantamàråóhàyàü 2 guóåcyàdilatàyàm . 3 apàdàne gha¤ . candràdiloke svarge, tatro hi bhogàvasàne sarbe'vataranti . tatra dehinàü candralokàdavarohaprakàrastàvaduktaþ ÷àø såtre tadbhàùye ca yathà %<kçtàtyaye'nu÷ayavàn dçùñasmçtibhyàü yathetamaneva¤ca>% ÷àø såø . iùñàdikàriõàü dhåmàdivartmanà candramaõóalamàråóhànàü tataþ pratyavaroha àmnàyate %<tasmin yàvatsampàtamuùitvà'thaitamevàdhvànaü punarnivartante yatheta>% mityàrabhya yàvat %<ramaõãyacaraõàbràhmaõàdiyonibhàvamàpadyantekapåyacaraõàþ ÷vàdiyonimiti>% . tatredaü vicàryate kiü niranu÷ayà bhuktakçtsna karmàõo'varohanti? àhosvit sànu÷ayàþ? iti . kiü tàvat pràptaü niranu÷ayà iti . kutaþ? yàvatsampàtamitivi÷eùaõàt . sampàta÷abdenàtra karmà÷aya ucyate sampatatyanenàsmàllokàdamuü lokaü phalabhogàyeti . yàvatsampàtamuùitveti ca kçtsnasya tasya tatraiva bhuktatàü dar÷ayati . %<teùàü yadà tatparyavaitoti>% ca ÷rutyantareõaiùa evàtheþ pradar÷yate . syàdetat yàvadamuùmiülloka upabhoktavyaü karma tàvadupabhuïka iti kalpayiùyàmãti naivaü kalpayituü ÷akyate yat ki¤cetyanyatva paràmar÷àt . %<pràpyàntaü karmaõastasya yat ki¤ceha karotyayam . tasmàllokàt punaratyasmai lokàya karmaõe>% iti hyaparà ÷rutiryatki¤cetyavi÷eùaparàmar÷ena kçtsnasyaiveha kçtasya karmaõastatra kùayitàü dar÷ayati . api ca pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo'bhivya¤jakaüpràk pràyaõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibadvasya abhivyaktyanupapatteþ . taccàvi÷eùeõa yadyàvat ki¤cidanàrabdhaphalaü tasya sarvasyàbhivya¤jakaü na hi sàdhàraõe nimitte naimittikamasàdhàraõaü bhavitumarhati nahya vi÷iùñe pradãpasannidhau ghaño'bhivyajyate, na pañaityupapadyate . tasmànniranu÷ayà avarohantãtyevaü pràpte bråmaþ %<kçtàtyaye anu÷ayavàniti>% . yena karmavçndena candramasamàråóhàþ phalopabhogàya tasminnupabhogena kùayite teùàü yadammayaü ÷arãraü candramasyupabhogàyàrabdhaü tadupabhogakùayadar÷ana÷okàgnisaüparkàt pralãyate savitçkiraõasaüparkàddhimakarakàiüva hutabhyugarciþsaüparkàdiva ca ghçtakàñhinyam . tataþ kçtàtyaye kçtasyeùñàdeþ karmaõaþ phalopabhogenopakùayesati sànu÷ayà evemamava rohanti . kena hetunà? dçùñasmçtibhyàmityàha . tathàhi pratyakùà ÷rutiþ sànu÷ayànàmavararohaü dar÷ayati %<tadya iha ramaõãyavaraõà abhyàso ha yatte ramaõãyàü yonimàùadyeran bràhmaõayoniü và kùatriyayoniü và vai÷yayoniü và atha ya iha kapåyacaraõà abhyàso hayatte kapåyàü yonimàpadyeran ÷vayoniü và ÷åkarayoniü và càõóàlayoniü veti>% . caraõa÷abdenànenànu÷ayaþ såcyata iti varõayiùyati . dçùña÷càyaü janmanaiva pratipràõyuccàvacaråpaupabhogaþ pravibhajyamànaþ àkasmikatvàsambhavàt anu÷ayasadbhàvaü såcayati abhyudayapratyavàyayoþ sukçtaduþkçtayoþ hetutvasya sàmànyataþ ÷àstreõàvagamitatvàt . smçtirapi varõà à÷ramà÷ca svakarmaniùñhàþ pretya kamma phalamanubhåya tataþ ÷eùeõa vi÷iùñade÷ajàtikularåpàyuþ÷rutavçttavittasukhamedhàyai janma pratipadyanta iti sànu÷ayànàmevàvaroha dar÷ayati . kaþ punaranu÷ayã nàmeti kecittàvadàhuþ svargàrthasya karmaõo bhuktaphalasyàva÷eùaþ ka÷cidanu÷ayo nàma bhàõóànusàrisnehavat yathàhi snehabhàõóaü viricyamànaü na sarvàtmanà viricyate bhàõóànusàryeva ka÷cit sneha÷eùo'vati te tathànu÷ayo'pãti . nanukàryavirodhitvàdadçùñasya na bhuktaphalasyàva÷eùeõàvasthànaü nthàpyam . nàyaü doùaþ na hi sarvàtmanà bhuktaphalatvaü karmaõaþ pratãjànãmahe . nanu nirava÷eùakarmaphalabhogàya candramaõóalamàråóhaþ . vàóhaü tathàpi svalpakarmàva÷eùamàtreõa tatràvasthàtuü na ÷akyate yathà kila ka÷cit sevakaþ sakalaiþ sevopakaraõaiþ ràjakulamupasaptaþ cirapravàsàt parikùãõabahåpakaraõaþ chatrapàdukàdimàtràva÷eùo na ràjakule'vasthàtuü ÷aknoti, evamanu÷ayale÷amàtraparigraho na candramaõóale'vasthàtuü ÷aknotãti . na caitadyuktamiva na hi svargàrthasya karmaõo bhuktaphalasyàva÷eùànuvçttirupapadyate kàryavirodhitvàdityuktam . nanvetadapyuktaü na svargaphalasya karmaõonikhilasya bhuktaphalatvaü bhaviùyatãti . tadetadape÷alaü svagàürthaü kila karma svargasthasyaiva svargaphalaü nikhilaü janayati svargacyutasyàpi ka¤cit phalale÷aü janayatãti na ÷abdapramàõakànàmãdç÷ã kalpanàvakalpate . snehabhàõóe tu snehale÷ànuvçttirdçùñatvàdupapadyate . tathà sevakasyopakaraõale÷ànuvçttirdç÷yate na tviha tathà svargaphalasya karmaõole÷ànuvçttirdç÷yate nàpi kalpayituü ÷akyate svargaphalatva÷àstraùirodhàt . ava÷ya¤caitadevaü vij¤eyaü na svargaphalasyeùñàdeþ karmaõo bhàõóànusàrisnehavadekade÷o'nuvartamàno'nu÷aya iti yadi hi yena sukçtena karmaõeùñàdinà svargamanvabhåvan tasyaiva ka÷cidekade÷o'nu÷ayaþ kalpyeta tato ramaõãyaevaiko'nu÷ayaþ syànna viparãtaþ . tatreyamanu÷ayavibhàga÷rutiruparudhyeta %<tadya iha ramaõãyacaraõàþ atha ya iha kapåyacaraõà iti>% . tasmàdàmudmika phale karmajàte upabhukte'va÷iùñamaihikaphalaü karmàntarajàta manu÷ayaþ tadvanto'varohanti . yadapyuktaü yatki¤cityavi÷eùeõa paràmar÷àt sarvasyehakçtasya karmaõaþ phalopabhogenàntaü pràpya niranu÷ayà avarohantãti . naitadevam anu÷ayasadbhàvasyàvagamitatvàt . yatki÷cidihakçtamàmuùmikaphalaü karmàrabdhabhogaü tat sarvaü phalopabhogena kùapayitveti gamyate . yadapyuktaü pràyaõamavi÷iùñatvàdanàrabdhaphalaü kçtsnameva karmàbhi vyanakti tatra kenacit karmaõàmuùmilloüke phalamàrabhyate kenacidasminnityayaü vibhàgo na sambhavatãti . tadapyanu÷ayasadbhàvapratipàdanenaiva pratyuktam . api ca kena hetunà pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo'bhivya¤jakaü %<pratij¤àyata iti vaktavyam àrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyetarasya vçttyudbhavànupapattestaùñupa÷amàt pràyaõakàle vçttyudbhavo bhavatãti yadyucyeta>% tatovaktavyaü yathaiva hi pràkpràyaõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyetarasya vçttyudbhavànupapattirevaü pràyaõakàle'pi viruddhaphalasyànekasya karmaõaþ yugapatphalàrambhàmambhàvàdvalavatà prativçddhasya durbalasya vçttyudbhavànupapattiriti . nahyanàrabdhvaphalatvasàmànye jàtyantaropabhogya phalamapyanekakarmaikasmin pràyaõe yugapadabhivyaktaü sadekàü jàtimàrabhataiti ÷akyaü vaktu pratiniyataphalatvavirodhàt . nàpikasyacit karmaõaþ pràyaõe abhivyaktiþ kasyaciduccheda iti ÷akyaü vaktum aikàntikaphalatvavirodhàt . nahi pràya÷cittàdibhirhetubhirvinà karmaõo'nucchedaþ sambhàvyate . smçtirapi viruddhaphalena karmaõà pratibaddhasya karmàntarasyaciramapyavasthànaü dar÷ayati . %<kadàcit sukçtaü karma kåñasthamiha tiùñhati . pacyamànasya saüsàre yàvadduþkhàdvimucyate>% ityevaüjàtãyakà . yadi ca kçtsnamanàrabdhaphalaü karmaikasmin pràyaõe'bhivyaktaü sadekàü jàtimàrabheta tataþ sarganarakatiryagyoniùvadhikàrànavagamàt dharmàdharmànutpattau nimittàbhàvànnottarà jàtirupapadyeta brahmahatyàdãnàü caikaikasya karmaõo'nekajanmanimittatvaü smaryamàõamuparudhyeta . naca dhammàdharmayoþ svasvaråpaphalasàdhanatàdi samadhigame ÷àstràdatiriktaü kàraõaü ÷akyaü sambhàvayitum . naca dçùñaphalasya karmaõaþ kàrãryàdeþ prayàõamabhivya¤jakaü sambhavatãtyavyàpikàpãyaü pràyaõasyàbhivya¤jakatvakalpanà . pradãpopanyàso'pi karmabalàbalapradar÷anenaiva pratinãtaþ . sthålasåkùmaråpàbhivyaktivaccedaü draùñavyaü yathà hi pradãpaþ samàne'pi sannidhàne sthålaråpamabhivyanakti na såkùmam, evaü pràyaõaü samàne'pyanàrabdhaphalasyakarmajàtasya pràptàvasaratve balavataþ karmaõovçttimudbhàvayati na durbalasyeti . tasmàt ÷rutismçtinyàyavirodhàda÷liùñoyama÷eùakarmàbhivyakterabhyupagamaþ . ÷eùakarmasadbhàve'nirmokùa prasaïga ityayamapya sthàne saübhramaþ samyagdar÷anàda÷eùakarmakùaya÷ruteþ . tasmàt sthitametadanu÷ayavanto'varohantãti . te càvarahanto yathetamaneva¤càvarohantãti . yathetamiti yathàgatamityarthaþ . anevamiti tadviparyayaõetyarthaþ . dhåmàkà÷ayãþ pitçyàne'dhvanyupàttayoravarohe saïkãrtanàt yathetaü÷abdàcca yathàgatamiti pratãyate . ràtryàdyasaükãrtanàdabhràdisaükhyànàcca viparpyayo'pi pratãyate bhàø . anatidåre ca tatraiva %<svàbhàvyàpattirupapatteþ>% ÷àø såø . iùñàdikàriõa÷candramasamàruhya tasmin yàvatsaümpàtamuùitvà tataþ sànu÷ayà avarohantãtyuktam athàvarohaprakàraþ parãkùyate tatreyamavaroha÷rutirbhavati %<athaitamevàdhvànaü punarnivartante yathetamàkà÷amà÷àdvàyuü vàyurbhåtvà dhåmobhavati dhåmobhåtvà 'bhraü bhavati abhraü bhåtvà pravarùatãti>% . tatra saü÷ayaþ kimàkà÷àdisvaråpamevàvarohantaþ? pratipadyantekiü và'kà÷àdisàmyamiti? tatra pràptantàvadàkà÷àdisvaråpameva pratipadyante iti kutaþ? evaü hi ÷rutirbhavati itarathà lakùaõà syàt ÷rutilakùaõàviùaye ca ÷rutirnyàyyà na lakùaõà, tathà ca vàyurbhåtvà dhåmo bhavatãtyevamàdãnyakùaràõi tat svaråpopapattàvevakalpante tasmàdàkà÷àdisvaråpapratipattirityevaü pràpte bråmaþ àkà÷àdisàmyaü pratipadyanta iti . candramaõóale yadanmayaü ÷arãramupabhãgàrthamàrabdhaü tadupabhogakùaye sati pralãyamànaü såkùmamàkà÷asamaü bhavati tatovàyorva÷ameti tato dhåmàdibhiþ saüsçjyata iti tadetaducyate yathetamàkà÷àdvàyumityàdinà . kutaþ etat? upapatteþ evaü hyupapadyate . nahyanyasyànyabhàvomukhya upapadyate . àkà÷asvaråpapratipattau ca vàùvàdikrameõàvarohonopapadyate . vibhutvàccàkà÷ena nityasaübandhànna tatsàdç÷yàpatteranyastatsaübandho ghañeta . ÷rutyasambhave ca lakùaõà÷rayaõaü nyàyyameva ata àkà÷àditulyatvàpattirevàtràkà÷àdi bhàva ityupacaryate bhàø . nàticireõa vi÷eùàt ÷àø såø tatràkà÷àdipratipattau pràgvrãhyàdipratipatterbhavati vi÷ayaþ kiü dãrghaü kàlaü pårbapårbasàdç÷yenàvasthàyottarottarasàdç÷yaügacchanti? utàlpamalpamiti? . tatràniyamaþ, niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàdityevaü pràpte idamàha nàticireõeti . alpamalpakàlamàkà÷àdi bhàvenàvasthàya varùadhàràbhiþ sahemàü bhuvamàpatanti . kuta etat? vi÷eùadar÷anàt . tathà hi vrãhyàdibhàvàpatteranantaraü vi÷inaùñi %<ato vai khalu durniùprapataramiti>% . takàra ekaþ chàndasyàü prakriyàyàü luptomantavyaþ durniprapatataraü durniþ kramataraü duþrkhataramasmàdvrãhyàdibhàvànniþsaraõambhavatãtyarthaþ . tadatra duþkhaniþprapatanaü pradar÷ayan pårveùu sukha niþprapatanaü dar÷ayati . sukhaduþkhatàvi÷eùa÷càyaü niþprapatanasya kàlàlpatvadãrghatvanimittaþ tasminnavadhau ÷arãràniùpatterupatàpàsambhavàt . tasmàdvrãhyàdibhàvàpatteþ pràgalpenaiva kàlenàvarohaþ syàditi bhàø . %<anyàdhiùñhite pårvavadabhilàpàt>% såø tasminnevàvarohe pravarùaõànantaraü pañhyate %<iha vrãhiyavàoùadhivanaspatayastilamàùà jàyanta>% iti . tatra saü÷ayaþ kimasminnavadhau sthàvarajàtyàpannàþ sthàvarasukhaduþkhabhàjo'nu÷ayinã bhavanti? àhosvit kùetnaj¤àntaràdhiùñhiteùu saü÷leùamàtraügacchantãti? kiü tàvat pràptaü sthàvarajàtyàpannàstatsukhaduþkhabhàjo'nu÷ayino bhava ntãti . kutaþ etat? janermukhyàrthatvopapatteþ sthàvarabhàvasya ca ÷rutismçtyorupabhogasthànatvaprasiddheþ pa÷uhiüsàdi yogàcceùñàdeþ karmajàtasyàniùñaphalatvopapatteþ . tasmànmukhyamevedamanu÷ayinàü vrãhyàdijanma ÷vàdi janmavat . yathà ÷vayoniü và ÷åkarayotiü và càõóàlayoniü veti mukhyamevànu ÷ayinàü ÷vàdijanma sukhaduþkhànvita mbhavati evaü vrãhyàdijanmàpãtyevaü pràpte bråmaþ . anyairjã vairadhiùñhiteùu brãhyàdiùu saüsargamàtramanu÷ayinaþ pratipadyante na tatmukhaduþkhabhàjo bhavanti pårbdhavat . yathà vàyudhåmàdibhàvo'nu÷ayinàntatsaüpleùamàtnamevaü vrãhyàdibhàvo'pi sthàvaraiþ saü÷leùamàtram . kuta etat? tadvadevehàsyàbhilàpàt ko'bhilàpasyatadvadbhàvaþ! kartavyàpàramantareõa saükãrtanaü yathà'kà÷àdiùu na ka¤cit karmavyàpàraü paràmç÷ati evaü vrãhyàdijanmanyapi . tasmànnàstyatra sukhabhàktvamanu÷ayinàm yatra tu sukhaduþkhabhàktvamabhiprati, paràmç÷ati tatra karmavyàpàraü %<ramaõãya caraõàþ kapåyacaraõà>% iti ca . api ca mukhye'nu÷ayinàü vrãhyàdijanmani vrãhyàdiùu låyamàneùu bhajyamàneùu pacyamàneùu bhakùyamàõeùu ca tadabhimànino'nu÷ayinaþ pravaseyuþ yo hi jãvoyaccharãramabhimanyate sa tasmin pãóyamàne pravasatãti prasiddham . tatra vrãhyàdibhàvàdretaþsigbhàvo'nu÷ayinàü nàbhilapyeta, ataþ saüsargamàtramanu÷ayinàmanyàghiùñhiteùu brãhyàdiùu bhavati . etena janermukhyàrthatvaü pratibråyàt upabhogasthàna tva¤ca sthàvarabhàvasya . na ca vayamupabhogasthànatvaü sthàvarabhàvasyàvajànãmahe . bhavatvanyeùàü jantånàmapuõyasàmarthyena sthàvarabhàvamupagatànàmetadupabhogasthànaü, candramasaü tvavarohanto'nu÷ayino na sthàvarabhàvamupabhu¤jata ityàcakùmahe bhàø . %<a÷uddhamiti cenna ÷abdàt>% såø . yat punaruktaü pa÷uhiüsàdiyogàda÷uddhamàdhvarikaü karma tasyàniùñamapi phalamavakalpata ityato mukhyamevànu÷ayino vrãhyàdijanmàstu tatra gauõã kalpanà'narthiketi tat . parihriyate . na ÷àstrahetutvàddharmàdharmavij¤ànasya ayaü dharmaþ ayamadharma iti ÷àstrameva vij¤àne kàraõam atãndriyatvàttayoraniyatade÷akàlanimittatvàcca . yasminde÷e kàle nimitte ca yodharmo'nuùñhãyate sa eva de÷akàlanimittàntareùu agharmo bhavati tena na ÷àstràdçte dharmàvarmaviùayaüj¤ànaü kasyacidasti . ÷àstràcca hiüsànugrahàdyàtmakojyotiùñomodharma ityavadhàritaü sa kathama÷uddha iti ÷akyate vaktum . nanu %<mà hiüsyàt sarvàbhåtànãti>% ÷àstrameva bhåtaviùayàü hiüsàmadharma ityavagamayati . vàóhaü utsargastu saþ . apavàdaþ %<agnãùomãyaü pa÷umàlabheteti>% utsargàpavàdayo÷ca vyavasthitaviùayatvam tasmàdvi÷uddhaü vaidikaü karma ÷iùñairanuùñhãyamànatvàdanindyamànatvàcca . tena na tasya pratiråpaü phalaü jàtisthàvaratvam . naca ÷vàdijanmavadapi brãhyàdijanma bhavitumarhati taddhi kapåyacaraõànadhikçtyocyate naivamiha vai÷eùikaþ ka÷cidadhikàro'sti . ata÷candrasthalàt skhalitànàmanu÷ayinàü vrãhyàdisaü÷leùamàtraü tadbhàva ityupacaryate bhàø %<retaþsigyogo'tha>% såø . ita÷ca vrãhyàdi saü÷leùamàtraü tadbhàvaþ yatkàraõaü brãhyàdibhàvasyànantaramanu÷ayinàü retaþsigabhàva àmnàyate . %<yoyohyannamatti yoretaþ si¤cati tadbhåya eva bhavatãti>% . na càtra mukhyoretaþsigbhàvaþ sambhavati cirajàto hi pràptayauvanoretaþsigbhavatãti kathamivànupacaritatadbhàvamadyamànànnànugato'nu÷ayã pratipadyeta tatràva÷yaü retaþsigyoga eva retaþsigbhàvo'bhyupagantavyaþ . tadvadvrãhyàdibhàvo'pi vrãhyàdiyoga evetyavirodhaþ bhàø .. %<yoneþ÷arãram>% såø .. atha retaþsigbhàvasyànantaraü yonau sikte retasi yoneradhi÷arãramanu÷ayinàmanu÷ayaphalopabhogàyatanam ityà ha ÷àstram %<tadya iha ramaõoyacaraõà>% ityàdi . tasmàdapyavagamyate nàvarohe brãhyàdibhàvàvasare taccharãrameva sukhaduþkhànvitaü mavatãti . tasmàdvrãhyàdisaü÷leùamàtramanu÷ayinàü tajjanmeti siddham bhàø . saüj¤àyàü kartari gha¤ vañàditaroþ ÷àkhàto målàvaghi avatàrake'ü÷abhede ca . %<avarohagatàkãrõaü vañamàsàdya tasthatuþ>% ràmàø . jyotiùokte da÷àbhede strã avarohi÷abde udàø .

#<avarohaõa># naø ava + ruha màve lyuñ . avataraõe (nàmà) %<evamàrohaõàvarohaõamataþ>% . kàtyàø 18 . 3 . 9 .

#<avaroha÷àkhin># puø avarohati chinno'pi punaþ prarohati ava + ruha--ac karma0, avarohati adhogacchati målamasyàþ tàdçr÷à ÷àkhà karmaø tataþ bàhulpe matvarthãya inirvà . vañavçkùe, tasyachedane'pi punaþ prarohaþ tasya ca ÷àkhàto'pi bahåni målànyavatarantãti tasya tathàtvam . baø . avarohi÷àkho'pyatra .

#<avarohikà># strã avarohati atyantamadhogacchati ava + ruhaõvul ñàp kàpi ataittvam . a÷vagandhàlatàyàm .

#<avarohita># puø avarorohito varõaþ . alparaktavarõe madhvàdiø acobàdhakaþ matup . avarohitavàn alparaktavarõayukte triø striyàü ïãp .

#<avarohin># triø ava + ruha--õini . 1 vañavçkùa . 2 avataraõakartçmàtre triø striyàü ïãp . sà ca jyotiùokte 3 da÷àbhede tathà hi da÷à÷abdevakùyamàõasya %<àcaü kuràjã÷abuke÷upårvà>% ityàdikramasyànusàreõa janmanakùatràvadhitattada÷àdhipànàmanukrameõa yà da÷à sà àrohiõã teùu candràdiparyantànàü krameõa yathàsambhavaü teùàmeva bhogena punaravaroheõa såryàdãnàü yà da÷à sàvarohiõã . tathàhi %<àgneyàdi triràvçttyà tàni viü÷ottarãyake>% ityuktadi÷à janmanakùatrànusàreõa da÷àdhiùe ànãte taduttaraü taduttarottarapañhitànàü grahàõàü da÷à . tatra yasya såryada÷àyàü janma tasya àrohiõyeva da÷à yasya tu candràdida÷àyàü janma tasya taduttaràrohakraseõa kujàdida÷à àrohiõã evaü ÷ukràntada÷àþ parisamàpya såryàdãnàü yà da÷à saiva avarohiõãti vyapadi÷yate iti sampradàyavidaþ . anye tu svasvabhogya kàlasyàrdhe prathamamà rohiõã da÷à ÷eùàrdhe avarohiõãtyàhuþ . sàca grahavi÷eùe vi÷eùaphaladà . yathoktam %<uccàïgapa¤cabhasthasya da÷à syàdavarohiõã . tasyàmalpamavàpnoti phalaü kle÷àcchubhaü naraþ . mitroccàü÷agatasyaiùà nånaü madhyaphalà bhavet . saivàniùñaphalànarthà nãcàryaü÷agatasya ca . nãcàïgapa¤cabhasthasya da÷àvarohiõã matà . tasyàü ÷ubhaphalaü ÷reùñhamakle÷àdeva jàyate . ÷atrunãcàü÷agasyaiùà ki¤citkaùñaphalà'dhamà . mitroccàü÷agatasyàsya saiva sampårõadà matà>% . iti sàmànyato'bhidhàya %<da÷à'varohà dinanàyakasya kçùikriyàvittagçheùñanà÷am . cauràgnipãóàü kalahaü virodhaü nare÷akopaü kurute vide÷am>% såø . %<ni÷àkarasyàpyavarohakàle strãputramitràmbarasaukhyahànim . manovikàraü svajanairvirodhaü cauràgnibhåtairlayameti kaùñam>% . caø %<dharàsutasyàvapyarãhakàle sthànàrthanà÷aü kalikopaduþkham . vide÷avàsaü svajanairvirodhaü cauràgnibhåpaiþ satataü karoti>% . maø . %<÷a÷àïkasånostvavarohiõã yà da÷à mahat kaùñataraü tu datte . vij¤ànahãnaü padaràrasaïgaü nçpàgnicaurerbhayamatra kaùñam>% . buø . %<devendrapåjyasya da÷à'varohà karoti saukhyaü sakçdeva nà÷am . sakçdya÷aþkàntivi÷eùajàlaü nare÷varatvaü sakçdeva yàti>% . vçø . %<bhçgoþ sutasyàpyavarohakàle pracaõóave÷yàgamanaü dhanàptim . strãputtrabandhvàrtimanovikàram bhråmålarogaü madanàrtimeti>% ÷uø . %<dine÷asånostvavarohakàle ràjyacyutiü dàrasutàrthanà÷am . bhàgyakùayaü bhåpatikopayuktaü preùyatvamàyàti gudàkùirogam>% sarvàrthaciø ràhuketvostvàrohàvarohayorvi÷eùo nàsti

#<avarga># puø akàrasajàtãyasvaràõàü vargaþ akàra + pràti÷à khyoktaþ varga và 1 svaravarõamàtre, %<akacañatapaya÷àþ vargà>% itikeralam . vargaþ samåhaþ naø baø . 2 varga÷ånye triø .

@<[Page 443b]>@
#<avarõa># puø akàraikasthàniko varõaþ ÷àø taø . hrasvadãrghaplutodàttànudàttasvaritànunàsikànanunàsikabhedena aùñàda÷asaüj¤akeùu (a)varõeùu %<aityaùñàda÷ànà saüj¤à>% siø kauø . varõyate'nena varõaþ pra÷aüsà virodhe naø taø . pra÷aüsàvirodhini 2 apavàde . soóhuü na tatpårvamavarõamã÷e %<na càvadadbharturavarõa màryà>% iti ca raghuþ .

#<avartana># naø vçta--lyuñ abhàve naø taø . 1 vartanàbhàve 2 asthitau . vartate'nena karaõe lyuñ vartanaü jãvikà naø baø . 3 jãvikà÷ånye triø .

#<avartamàna># triø naø taø . 1 asthite 2 bhåte 3 bhaviùyati ca padàrthe .

#<avardhamàna># triø na vardhamànaþ virodhe naø taø . vçddhi÷ånye kùayiùõau .

#<avarùaõa># naø abhàve naø taø . 1 varùaõàbhàve naø baø . 2 varùaõa÷ånye triø .

#<avalakùa># puø avalakùyate ava + lakùa--gha¤ . 1 ÷vetavarõe ar÷aø àdyac . 2 tadvati triø . atolope valakùopyubhayatra .

#<avalagna># puø ava + laga--kta niø ióabhàvaþ lasja--kta và . (màjà) 1 dehamadhyabhàge . 2 sambaddhamàtre triø . %<vipulataronmukhalocanàvalagnam>% màghaþ .

#<avalattikà># strã ava + lata--tikan . godhàyàm ujvaø .

#<avalamba># puø ava + labi--àdhàre gha¤ . 1 à÷raye . bhàve gha¤ . 2 dravyàntarà÷rayaõe . %<sàbalambagamanà mçdusvanà>% raghuþ . karaõe gha¤ . 2 avalambasàdhane daõóàdau .

#<avalambana># naø ava + labi--bhàve lyuñ . àlambane patanàdinivàraõàya dravyàntarà÷rayaõe %<avalambanàya dinabharturabhånna patiùyataþ karasahasramapi>% màghaþ . %<sahiùyate tatprathamàvalambanam>% kumàø . %<prasthànaviklavagateravalambanàya>% ÷akuø . àdhàre lyuñ . 2 à÷raye . karaõe lyuñ . àlambasàdhane 3 daõóàdau .

#<avalambita># triø ava + labi--karmaõi kta . 1 à÷rite 2 àlambite %<abalambitakarõa÷aùkulãkalasãkaü racayannavocata>%naiùadhaø . 3 ÷ãghre naø 4 tadvati triø jañàø . ava + lamba-- kartari kta . 5 avatãrõe .

#<avalambin># triø ava + labi--õini . 1 àlambanakartari %<yasyà bhavànaparadhåryapadàvalambã>% raghuþ %<sa gopatiü nandibhujàlambã>% kumàø %<atha dhåmàbhitàmràkùaü vçkùa÷àkhàvalambinam>% raghuþ . 2 avatàrake uccasthànàt adhaþpàtini . %<bhagavati marãcimàlini astàcalacåóàvalambini>% kàdaø .

#<avalipta># triø ava + lipa--kta . 1 garvite %<na mårkhairnàvaliptai÷ca nàntyairnàntyàvasàyibhiþ>% manuþ . 2 kçtalepane 3 samantàt lipteca

#<avalãóha># triø ava + liha--kta . 1 bhakùite 2 kçtàvalehe 3 jihvàgreõàsvàdite 4 vyàpte ca %<astrajvàlàvalãóhaprativalajaladherantaraurvàyamàõaþ>% veõãø . %<patattriõàvalãóha¤ca ÷unà saüspçùñameva ca>% manuþ .

#<avalãlà># strã avarà lãlà . 1 anàyàse 2 anàdare ca .

#<avalu¤cana># naø ava + lunca--lyuñ . 1 chedane 2 utpàñane 3 ke÷àderabandhane 4 apanayane %<dåràdrujo braõauùñhasya sannikçùñe'valu¤canam>% ca . su÷ruø .

#<avalu¤cita># triø ava + lunca + kta . utpàñite apanãte akçtabandhane ca .

#<avaluõñhana># naø ava + luñhi--bhàve lyuñ . bhåmau patitvà parivartane (loñà) .

#<avalekha># puø ava + likha bhedane bhàve gha¤ . avabhedane %<vaü÷à balekhasaüyukte måtre càjàvike bhiùak>% su÷ruø .

#<avalepa># puø ava + lip bhàve gha¤ . 1 garve %<priyasaïgameùvanavalepamadà>% màghaþ balàbalepàdadhunàpi pårvavat màghaþ . %<airàvatamadàvalepalånàpàrijàta÷àkhà>% kàdaø . 2 lepane 3 bhåùaõe 4 sambandhe ca .

#<avalepana># naø ava + lipa--bhàve lyuñ . 1 vilepe, 2 mrakùaõe, 3 sambandhe 4 garve ca . karaõe lyuñ . 5 candanàdau .

#<avaleha># puø ava + liha--gha¤ . 1 jihvàgreõàsvàdane . karmaõi gha¤ . 2 tadàsvàdye auùadhàdau ca . %<ato'valehànvakùyàmaþ khadiràsananimbaràjavçkùa÷àlasàrakvàthe tatsàrapiõóàn ÷lakùõapiùñàn prakùipya vipacet tato nàtidravaü nàtisàndra mavatàrya tasya pàõitalapårõamapràtarà÷omadhumi÷raü lihyà devaü sàlasàràdau nyagrodhàragvadhàdau ca lehàndhàrayet>% iti su÷ruø .

#<avalehya># triø ava + liha--karmaõi õyat . jihvàgreõa àsyàdye madhuprabhçtau dravye .

#<avaloka># puø ava + luka--loka--và gha¤ . dar÷ane càkùuùaj¤àpe %<jçmbhàïgabhaïganayanamãlanàïgàvalokakçt>% sàø daø .

#<avalokana># naø ava + luka--loka--và lyuñ . 1 dar÷ane, 2 anusandhàne ca . %<na babhuvuravalokanakùamàþ>% raghuþ . karaõe lyuñ . 3 àloke, 4 netre ca . yoganidràntaviùadaiþ pàvanairavalokanaiþ raghuþ .

#<avalokita># triø ava + loka--armaõi kta . 1 dçùñe . bhàve kta . 2 dar÷ane naø . tato'styarthe'c 3 buddhabhede puø .

#<avalokin># triø ava + luka--loka và õini striyàü ïãp . vãkùake dar÷ake %<tava priyaü yaccaturàlokiõaþ>% kumàø .

@<[Page 444b]>@
#<avalopa># puø ava + lupa--gha¤ . 1 khaõóane 2 nà÷ane 3 vilopane %<yadadhayadadharàvalopançtyat>% màghaþ .

#<avaloma># puø avanaddhaü loma ànukålyam pràø taø ac samàø . anukåle .

#<avalguja># puø avalgora÷obhanàjjàyate jana--óa . 1 somaràjãlatàyàm . (hàkuca) 2 asàdhujàte triø .

#<avavarùaõa># naø ava + vçùa--bhàve lyuñ . kçtsnavarùaõe . %<svapna nadãtaraõàvavarùaõàmedhyadar÷anaprayàõeùu tu sakçtkàladravyaikàrthatvàt>% kàtyàø 1 . 7 . 13 . %<tathà nadãü vçùñi¤ca kçtsnàmevàbhisandhàya mantraü prayuïkte na càvàntaranidràü nàpyekaü srotaþ, nàpyekàü varùadhàràm tasmàt sakçtprayogaþ tatra nadãsantaraõe srotasàü bhede'pi nadãdravyaikatvàt sakçnmantraþ avavarùaõe kàlaikatvàdeva>% karkaþ .

#<avavàda># puø ava + vada--gha¤ . 1 nindàyàm, 2 vi÷vàse, 3 avaj¤àyàm, 4 avalambane ca .

#<ava÷a># triø nàstiva÷amàyattatvaü yasya . 1 asvàdhãne, 2 kàmàdiparava÷e, 3 paràdhãne ca . %<jagdhvàhyavidhinà màüsaü pretya tairadyate'va÷aþ>% manuþ . kàryate'hyava÷aþ karma sarvaþ prakçtijairguõaiþ %<kàryate'hyava÷o'pi san>% iti ca gãtà .

#<ava÷as># triø ava + ÷ansa--kvip . avavàde ava÷aüsane %<ava÷asà niþ÷asà yat paràgaso pàrima jàgrato yatsva pantaþ>% athaø 6 . 45 . 2 .

#<ava÷àtana># naø ava + ÷ada--õic--taï lyuñ . 1 nà÷ane 2 ÷ãrõatà karaõe . %<màüsànàmava÷àtanaü ÷vayathurdaü÷akotha>% iti su÷rutaþ

#<ava÷iras># triø avanataü ÷iro'sya pràø baø . avàïmastake .

#<ava÷iùña># triø ava + ÷iùa--kta . 1 atirikte, 2 pari÷iùñe, 3 adhike ca . %<suràkàmadyåtakçtaü daõóa÷ulkàva÷iùñakam>% yàø smçø vàjibhyovàjinamiti ÷rutau vàjinaü àmi kùàvava÷iùñaü jalamiti raghuø .

#<ava÷ãbhåta># triø na va÷ãbhåtaþ . anàyatte . ava÷ãkçto'pyatra .

#<ava÷ãrùa(ka)># triø avanataü ÷ãrùaü yasya và kap . 1 avàïmastake . avàk÷ãrvàkhye su÷rutokte 2 ÷ayyàdoùabhede puø %<avàk ÷ãrùe dãrghanyubjottànasaïkucitadehasthitatàdakùiõapàr÷va÷à yinaþ pradànamiti sapta ÷ayyàdoùà>% iti . 3 netrarogabhede nennavyàpado'bhidhàya %<atipãóitavaddoùàn vidhiü càpyava÷ãrùake>% iti su÷rutaþ .

#<ava÷eùa># puø naø ava + ÷iùa--bhàve gha¤ . 1 kçtapadàrthasya ÷eùe 2 samàptau ca %<toyàva÷aiùeõa himàbhamabhram>% bhaññiþ karmaõi gha¤ . ava÷iùñe .

@<[Page 445a]>@
#<ava÷oùa># puø ava + ÷uùa--bhàve gha¤ . atyanta÷oùe .

#<ava÷ya># triø na va÷yaþ . anàyatte 1 anadhãne 2 durdànte .

#<ava÷yakaraõa># naø ava÷yaü karaõaü yogavibhàgàt malopaþ . niyatakaraõe akaraõànnivçttau %<ava÷yakaraõa¤càkaraõànnivçttiþ>% pràø taø raghuø .

#<ava÷yaputra># puø ava÷yaþ putraþ . ÷àsituma÷akye ava÷ãbhåte putre . tasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . àva÷yaputrakam tadbhàve naø .

#<ava÷yam># avyaø ava + ÷yai--óamu . 1 ni÷caye 2 a÷akyanivàraõai ca . %<ava÷yaü yàti tiryaktvaü jagdhà caivàhutaü haviþ>% manuþ %<ava÷yambhàvinyarthe vai santàpo neha vidyate>% bhàø ÷àø paø . %<lumpedava÷yamaþkçtye tumkàmamanasorapi>% ityukteþ kçtyànte malopaþ ava÷yapàcyam . %<ava÷yabhavyeùvanavagrahagrahà>% naiùaø ava÷yam bhavaþ ñha¤ avyayasyañilopaþ àva÷yakaþ . ava÷yambhave triø . %<eteùvàva÷yakastvasau>% bhàùàø .

#<ava÷yà># strã ava + ÷yai--ka . 1 kujjhañikàyàm 2 anàyattàyàü striyà¤ca .

#<ava÷yàya># puø ava + ÷yai--õa . 1 kujjhañikàyàm, %<ava÷yàyakaõàsràvà÷càrumuktàphalatviùaþ>% bhaññiþ . 2 abhimàne ca . pçø hrasvaþ ava÷yayo'pi kujjhañikàyàm .

#<ava÷rayaõa># naø ava + ÷ri--lyuñ . cållãto'vatàrya sthàpane . %<adhi÷rayaõàva÷rayaõàntàdipårvàparãbhåtaþ vyàpàrakalàpaþ pàkàdi÷abdavàcyaþ>% sàø daø .

#<avaùñabdha># triø ava + stanbha--kta ùatvam . 1 àsanne, 2 àkrànte, 3 avalambite, %<avaùñabdhà yaùñiþ>% siø kauø 4 pratiruddhe ca .

#<avaùñabhya># avyaø ava + stambha lyap ùatvam . avalambyetyarthe .

#<avaùñambha># puø ava + stambha--gha¤ ùatvam . 1 pràrambhe 2 anamratàyàm 3 àlambane . %<avaùñambhakaraü vàpi bhayaghnaü daõóadhàraõam>% . su÷ruø karmaõi gha¤ . 3 stambhe, %<raghoraùñambhamayena patriõà>% raghuþ %<na paryàptakàvaùñambhapàdaprasàraõàni gurusannidhau kuryàt>% su÷rutaþ 4 suvarõe ca bhàve lyuñ . avaùñambhanam . pràrambhe àlambane ca naø .

#<avaùvàõa># puø ava + svana--gha¤ ùatvam . bhojane ÷abde avasvàna ityeva .

#<avas># avyaø avara + prathamàyàþ pa¤camyàþ saptamyà và'rthe asi avàde÷aþ . 1 avara÷abdàrthe 2 pa÷càdarthe ca . avoramaõãyam, àgataþ, vasati và . ava--bhàve asic . 2 rakùaõe naø . karmaõi asic . 2 ya÷asi 3 anne 4 dhane ca naø . %<mitrasya carùaõã dhçto'vo devasya>% yaø 11, 6, 2 %<avorakùaõaü dyumnaü ya÷o'nnaü và>% vedadãø gamane ca %<àvàü rathoniyutvàn vakùadavase>% çø 1, 135, 4, %<avase rakùaõàya gamanàya và>% bhàø .

#<avasa># puø ava + asac . 1 nçpe 2 sårye siø kauø 3 arkavçkùe 4 pàtheyabhede ca %<etatte rudràvasaü tena>% yaø 3, 61 %<avasa ÷abdena de÷àntaraü gacchato màrgamadhye tañàgàdisamãpe bhoktavya odanavi÷eùa ucyate>% vedadãø .

#<avasakta># triø ava + sanja--kta . 1 saülagne . %<anujànumadhyamavasakteti>% kiràø . bhàve kta . 2 saüsarge naø .

#<avasakthikà># strã avabaddhe sakthinã yathà kap . 1 paryaïkabandhe %<÷ayànaþprauóhàpàda÷ca kçtvà caivàvasakithakàm>% manuþ %<ahinà avasakthikàbandhahetubhåtena>% kiràø 12, 22, ñãø malliø .

#<avasaõóãna># naø ava + sam + óã--kta . vihagàdhaþpatanaråpe gatibhede .

#<avasatha># puø ava + so--kathan . 1 nilaye, 2 gràme ca . avasyati ÷àstramatra ava + so kathan . 3 chàtranilaye mañhe hemaø .

#<avasathya># puø avasatha + khàrthe yat . avasatha÷abdàrthe .

#<avasanna># triø ava + sada--kartari kta . 1 viùàdapràpte 2 vinà÷onmukhe %<avasannatàpamatamisramabhàt>% màghaþ . 3 svakàryàkùame ca

#<avasara># puø ava + sç--ac . 1 prastàve, jij¤àsànivçttaye'va÷ya vaktavye 2 saïgatibhede saïkataya÷ca taccha÷abde vakùyante 4 vatsare, mantrabhede, 5 varùaõe, kriyàsthitiyogyatàsampàdakaråpe 6 kàlike'vakà÷e ca . %<÷a÷aüsa sevàvasaraü surebhyaþ>% kumàø %<anyonyadar÷anapràptovikramàvamaraü ciràt>% raghuþ %<avasaramadhigamya taü harantyaþ>% màghaþ .

#<avasaràlaya># puø avasaràya àlayo yatra . ardharàtre tatra hi kàle sarbeþ àlayaeva sthãyate iti tasya tathàtvam .

#<avasarpin># triø ava + sçpa--õini . adhogantari striyàü ïãp .

#<avasarga># puø ava + mçja--gha¤ . 1 apratibandhe yatheùñaü kriyatàmiti 2 kàmacàrànuj¤àyàü %<aõvavasargaþ kàmacàrànuj¤à>% siø kauø . 2 svatantratàyà¤ca .

#<avasarpa># puø avasarpati prabhunide÷àt param . ava + sçpa--ac . care .

#<avasarpin># triø ava + sçpa--õini . adhogantari striyàü ïãp . sà ca vauddhànàü kalpakàle hemaø saca da÷akoñikoñisàgaravarùamitaþ .

#<avasàda># puø ava + sada--gha¤ . 1 nà÷e, 2 viùàde, 3 svakàryàkùamatva råpàvasannatàyà¤ca . %<vipadeti tàvadavasàdakarã>% kiràø vaidyàsanàvasàdo và rogã và syàdadhomukhaþ %<svaràvasàdo ùurghuraka>% iti ca su÷rutaþ .

#<avasàdaka># triø avasàdayati ava + sada--õic--õvul . 1 avasannatàkàrake 2 khedakàrake . %<eùa ÷okaþ parityaktaþ sarvakàryàvasàdakaþ>% ràmàø . 3 kàryàkùamatàsampàdake ca .

#<avasàdana># naø ava + sada õic--bhàve lyuñ . 1 vinà÷ane 2 kàryàkùamatàsampàdane su÷rutokte 3 vraõacikitsàbhede ca %<apatarpaõamàlepa>% ityupakramya %<vraõadhårpanamutsàdanamavasà danam>% ityàdinà ùaùñirupakramà dar÷itàþ %<utsannamçdumàüsànàü vraõànàmavasàdanam>% iti ca tatra dar÷itam .

#<avasàna># naø ava + so--lyuñ . 1 viràme, 2 samàptau, 3 sãmàyàü, 4 samàpane 5 mçtyau ca . %<na yoùidbhyaþ pçthagdadyàdavasàna dinàdçte>% uø taø smçtiþ . %<viràmo'vasànam>% pàø %<homàvasàne kçtatåryanàdaþ>% hemàø dàø svaø puràø . %<dohàvasàne punareva dogdhrãm>% %<tacchiùyàdhyayananiveditàvasànàm>% . %<dinàvasànotsukabàlavatsàm>% iti ca raghuþ %<vrahmàrambhe'vasàne ca pàdau gràhyau guroþ sadà>% manuþ . %<divàvasànacchàyeva>% ÷akuø avasyati sthàpyate'smin àghàre lyuñ . 6 sthàne . adàdyamo'vasànaü pçthivyàþ yaø 12, 45, %<avasànaü sthànamiti>% vedadãø .

#<avasàma># naø avaraü sàma ac samàø . adhamasàmani araõyàdau antyakarmaõi ca geye sàmani .

#<avasàya># puø ava + so--gha¤ . 1 samàptau, 2 ÷eùe, 3 ni÷caye ca . lyap . 4 samàpyetyarthe 5 ni÷cityetyarthe ca avyaø .

#<avasàyaka># triø ava + so--õvul . 1 ni÷cayakàrake 2 samàpake ca .

#<avasikta># triø ava + sica--kta . 1 kçtaseke 2 àplute 3 snàte ca

#<avasita># triø ava + so--kta . 1 samàpte, %<vacasyavasite tasmin sasarja giramàtmabhåþ>% kumàø . %<avasitaü hasitaü prasitaü mudà>% bhaññiþ . 2 çddhe, 3 j¤àte, 4 paripakve 5 ni÷cite, ca 6 marditadhànyenaø . ava + si--kta . 7 saübaddhe triø .

#<avasçùña># triø ava + sçja--kta . 1 datte 2 tyakte 3 niþsçte ca .

#<avase># avyaø ava--tumarthe asen . rakùitumityarthe . %<àyàtvindro'vasa uya>% yaø 20, 47 .

#<avaseka># puø ava + sica--bhàve gha¤ . samantàtsecane . avaseko bhavedvastestasmàt doùàn vivarjayediti su÷rutokte netravastirogabhede ca .

#<avasekima># puø asekena nirvçttaþ avaseka + iman . vañakabhede .

#<avasecana># naø ava + sica + lyuñ . samantàtsecane ÷oõitàdhonissàraõe %<÷oõitàvasecanopàyà jalaukasaþ su÷ruø rogabhede ca tiktakàdrumapatràõàü kàryaþ kvàtho'vasecane>% su÷ruø .

#<avaseya># triø ava + so--karmaõi yat . 1 nirõeye 2 samàpye ca

@<[Page 446b]>@
#<avaskanda># puø ava + skanda--àdhàre gha¤ . jigãùåõàü sainya nive÷asthàne 1 ÷ivire . bhàve gha¤ . 2 avataraõe, 3 àkramaõe ca

#<avaskandana># naø ava + skanda--lyuñ . 1 sarvàïgeõàvagàhane, 2 avataraõe, 3 àkramaõe ca .

#<avaskara># puø ava + ké--ap suñ . viùñhàdimale . %<varcaske'vaskaraþ>% pàø %<kutsitaü varcaþ varcaskamannamalas>% siø kau . malamàtre ca . %<gçhadvàrà÷ucisthànarathyàvaskara÷odhanam>% mitàø nàø smçø . asmiün pakùe ca pçø suñ iti bhedaþ 1 apàdàne ap . 2 guhyade÷e upasthàdau . avaskare jàtaþ vun . avaskarakaþ avaskarabhave triø .

#<avaskava># triø ava + sku--ac . hiüsake avaskavaü vyadhavaraü kçmãn athaø 2, 31, 4 .

#<avastaraõa># naø ava + stç--bhàve lyuñ . 1 vistàre . %<avanayanàvastaraõe càvañavat>% kàtyàø 5, 5, 14 .

#<avastàt># avyaø avarasmin avarassàt avaramityarthe astàti avàde÷aþ . avarakàlàdau . avastàt ramaõãyam, àgataþ, vasati và . %<avastàt svargalokaü pràpayantaþ>% ÷ataø brà0

#<avastàra># puø ava + stç--karmaõi gha¤ . (paradà) iti khyàtàyàü 1 javanikàyàm, 2 àstaraõe ca .

#<avastu># naø kutsitàrthe naø taø . apakçùñe padàrthe %<avastunirbandhapare! kathaü nu te>% kumàø .

#<avasthà># strã ava + sthà--aï . 1 kàlakçtàyàü dehàderda÷àyàm 2 avasthàne ca . avasthà ca kàlakçtaþ bhàvavikàrabhedaþ %<jàyate'sti vardhate vipariõamate'pakùãyate na÷yatãti>% yàskoktaþ ùaóvidhaþ . ÷àstrakàraistadbhedoviùayabhedàdanyo dar÷itaþ . yathà %<yathàsaükhyamavasthàbhiràbhiryogàttu pa¤cabhiþ>% avidyà'smitàràgaïkeùàbhinive÷àbhipràyeõa poga÷àstre pa¤càvasthà dar÷itàþ . sàükhyamate kàryàõàü kàraõàtmakatayà såkùmaråpeõa kàraõe sthitatvàt utpatteþ pràk yà'vasthà pràgabhàvasthànãyà sà anàgatàvasthà, tataþkàrakavyàpàreõa vyaktà abhivyaktyavàsthà tataþ dhvaüsasthànãyà kàraõalayaråpàtiromàvàvasthà ityevaü trividhà . vedàntimate jàgrat svapnasuùuptiråpà jãvasyàvasthà mokùàvasthà ceti catasro'vasthà ittha¤ca ÷àø såø %<mugdhe'rdhasampattiþ>% ityanena nugdhàvasthàyàþ suùuptàvevàntarbhàvo dar÷itaþ %<kaumàraü pa¤camàbdàntaü paugaõóaü da÷amàvadhi . kai÷oramàpa¤cada÷àt yauvanaü tu tataþ param . à ùoóa÷àdbhavedbàlastaruõastata ucyate . vçddhastu saptaterurdhvaü varùãyàn navateþ param>% iti ca smçtyuktà avasthà aùñau àpa¤cada÷aparyantaü bàlyam à triü÷ardharùaü kaumàram . à pa¤cà÷advarùaü yauvanam tataårdhvaü vçddhatvasiti vedyakoktà÷catasro'vasthàþ . jãvamàtrasya kaumàrayauvanavàrdhakaråpà apyavasthàstisraþ evamanyeùàmapi vastånàü tattatkùaõabhedenàvasthàbhedà unneyàþ . sarveùàü padàrthànàü kàlàdikçtapariõàmàntaratve'vasthetyucyate yathà nàyakayoþ %<÷ravaõàddar÷anàdvàpi mithaþ saüråóharàgayoþ . da÷àvi÷eùoyo'pràptaupårbaràgaþ sa ucyate>% ityupakramya %<abhilàùa÷cintà smçtiguõakathanodvegasaülàpà÷ca . unmàdo'tha vyàdhirjaóatà mçtiriti da÷à kàmada÷àþ>% sàø daø uktà kàmada÷à da÷avidhàþ . mallinàthena tu %<dçïmanaþ saïgasaïkalpau jàgaraþ kç÷atà'ratiþ . hrãtyàgonmàdamårchàntà ityanaïgada÷à da÷a>% ityanyavidhà da÷a da÷à uktàþ . evaü dainyàvasthà--kàruõyàvasthà÷ãkàvasthà--madàvasthàdayãpi . %<rasàvasthaþ paraübhàvaþ sthàyitàü pratipadyate>% %<bhavedabhinayo'vasthànukàraþ sa caturvidhaþ>% iti ca sàø daø . %<antarmadàvasthaiva dvipendraþ>% raghuþ . %<apavitraþ pavitro và sarvàvasthàïgato'pi>% và puràø %<tasmàt sarvàsvavasthàsu mànyàþ påjyà÷ca pàrthivàþ>% ràmàø 3 àkàre ca . %<kumbhakarõaþ kapãndreõa tulyàvasthaþ svasuþ kçtaþ>% raghuþ .

#<avasthàpana># naø ava + sthà--õic--puk lyuñ . 1 nive÷ane 2 sthàpane ca .

#<avasthàpita># triø ava + sthà--õic--karmaõi kta . 1 niùe÷ite 2 sthàpite ca .

#<avasthàpya># triø ava + sthà--õic--puk yat . nive÷anãye lyap . sthàpayitvetyarthe avyaø .

#<avasthàyin># triø ava + sthà--õini striyàü ïãp . avasthitiyukte .

#<avasthita># triø ava + sthà--kta . 1 vartamàne 2 sthite %<anyànapi prakurdhvãta ÷ucãn praj¤ànavasthitàn>% %<àdhi÷copanidhi÷caiva>% ityupakrame %<dãrghakàlamavasthitau>% iti ca manuþ .

#<avasthiti># strã ava + sthà--ktin . avasthàne .

#<avasyandana># naø ava + syanda--lyuñ . kùaraõe gahàø cha . avasyandanãyaþ tadbhavàdau triø .

#<avasyu># triø avorakùaõam icchati--kyac--un . rakùaõecchàyukte . %<bambhàriravasyurasi duvasvàn>% tàø bràø . %<ãlànàmavasyave yaviùñha>% çø 2, 6, 6, %<avasyave svarakùaõamicchave>% bhàø .

#<avasraüsana># naø ava + sransa--lyuñ . 1 aghaþ patane, 2 cyutau ca .

#<avasraüsita># triø ava + sransa--õic--kta . 1 dalite 2 pàtite ca .

@<[Page 447b]>@
#<avasras># triø avasraüsate kvip . 1 bhraüsana÷ãle 2 khaõóite ca .

#<avasvat># triø avãrakùaõamastyasya matup masya vaþ . rakùaõayukte .

#<avaha># triø na vahati vaha--ac naø baø . nadyàdeþsrotaþ÷ånye 1 de÷e %<savyàvçto vrajantyanavekùamàõà yatrodakamavahaü bhavati tat pràpya sakçdunmajyaikaü jalà¤jalimutsçjya nàmagotre gçhãtvottãryànyàni vàsàüsi paridhàyeti>% à÷vaø pçø %<avahaü yatra de÷e nadyàþ sroto nàsti taditi>% ÷uø taø raghuø . 2 tçtãyaskandhasthe vàyubhede ca vivçtirvàyu÷abde .

#<avahata># triø ava + hana--karmaõi kta . alpàghàtena vituùãkçte

#<avahati># ava + hana--ktin . avaghàte alpàvaghàtena vituùã karaõàrthe vyàpàre .

#<avahanana># naø ava + hana bhàve lyuñ . avaghàte ghànyàdeþ vituùãkaraõasampàdake 1 vyàpàre . avahanyate'nena ÷oõitam karaõe lyuñ . dehasthe ÷oõitavahe sthànabhede 2 puppase ca . %<vapàvasàvahanananàbhiþ kloma yakçt plihà>% yàø smçø %<avahananaü puppasaþ>% mitàø .

#<avaharaõa># naø ava + hç--lyuñ . 1 sthànàntaranayane sainyànàü yuddhasthànàt ÷ivirasthàne 2 nayane ca .

#<avahasta># puø avaraü hastasya ekaø taø . hastapçùñhe hemaø .

#<avahàra># puø ava + hç--kartari õa . 1 caure, 2 gràhanàmake jalajantubhede (hàïgora) ca . bhàve gha¤ . 3 nimantritavipràdibhyo dravyaharaõe . 4 sthànàntaranayane sainyànàü yuddhasthànàt 5 ÷iviranayane ca . %<tato'vahàraü sainyànàü tava teùà¤ca màrata!>% bhàø bhãø paø 6 viràme 7 nivçttau ca %<kriyatàmavahàro'smàdyuddhàdbràhmaõasaüvçtàt>% bhàø àø paø .

#<avahàraka># triø ava + hç--õvul . 1 sthànàntaranàyake 2 nibàrake 3 yuddhàt sainyàdinivàrake ca . (hàïgora) 4 jalajantubhede puø .

#<avahàrya># triø ava + hç--õyat . avaharaõãye 1 sthànàntaraü neye 2 ava÷yadeye . %<àdhi÷copanidhi÷caiva na kàlàtyayamarhati avahàryau bhavetàü tau dãrghakàlamavasthitau>% manuþ %<avahàryobhaveccaiva sànvayaþ ùañpaõo damaþ>% manuþ . 3 samàpyeca .

#<avahàlikà># strã avahalati adhaþsthitvà årdhvaü spa÷ati ava + hala--vikùeùe õvul ñàp ata ittvam . pràcore hàràvalã .

#<avahàsa># puø ava + hasa--gha¤ . 1 mçduhàse 2 upahàse ca . %<yaccàpahàsàrthamasatkçto'si>% gãtà .

#<avahàsya># triø ava + hasa karmaõi õyat . upahàsye

#<avahita># triø ava + dhà--kta . kçtàvadhàne sàvadhàne .

@<[Page 448a]>@
#<ava(ba)hitthà># strã na bahistiùñhati sthà--ka pçùoø . hçdgatabhàve . %<bhayagauravalajjàderharùàdyàkàraguptirabahitthà, vyàpà ràntaràsaktyanyathàvabhàùaõàvilokanàdikarã>% sàø daø ukte vyabhicàribhàvabhede . %<evaü vàdini devarùau pàr÷ve pituradhomukhã lãlàkamalapatràõi gaõayàmàsa pàrvatã>% kumàø . ayaü vargyabamadhyastu nyàyyaþ .

#<avahela># strã naø ava + heóa--aï striyàü, gha¤arthe ka và óasya laþ . anàdare .

#<avahelana># ava + heóa anàdare bhàve lyuñ óasya laþ . anàdare .

#<avahelita># triø ava + heóa--karmaõi kta óasya laþ . avaj¤àte .

#<avahvara># triø ava + hvç--ac . kuñile .

#<avàkpuùpã># avàk adhomukhaü puùpamasyàþ . (sulaphà) ÷atapuùpikàyàm .

#<avàk÷àkha># puø avàcã ÷àkhà'sya . %<årdhamålamadhaþ÷àkhama÷vatthaü pràhuravyayam . chandàüsi yasya parõàni yastaü veda sa vedavit . adha÷cordhva¤ca prasçtàstasya ÷àkhà guõapravçddhà viùayaprabàlàþ . adha÷ca målànyanusantatàni karmànubandhãni manuùyaloke . na råpamasyeha tathopalabhyate nàntona càdirna ca saüpratiùñhà . a÷vatthamenaü suviråóhamålamasaïga÷astreõa dçóhena chittvà . tatpadaü tatparimàrgitavyam>% gãtokte saüsàravçkùe . årdhvamuttaraþ kùaràkùaràbhyàmutkçùñaþ puruùottamomålaü yasyatam . aghaiti tato'rvàcãnàþ kàryopàdhayohiraõyagarbhàdayogçhyante te tu ÷àkhàiva ÷àkhàyasya tam . vina÷varatvena na ÷vaþprabhàtaparyantamapi sthàsyatãti vi÷vàsànarhatvàda÷vatthaü pràhuþ . pravàharåpeõàvicchedàdavyaya¤ca . kàþ pràhuþ? %<årdhvamålo'rvàk÷àkhaeùo'÷vatthaþ sanàtana>% ityàdyàþ ÷rutayaþ . chandàüsi vedàyasya parõàni dharmàdharmapratipàdanadvàreõa chàyàsthànãyaiþ karmaphalaiþ saüsàravçkùasya sarvajãvà÷rayaõãyatvapratipàdanàt parõasthànãyàvedàþ . yastamevambhåtama÷vatthaü veda sa eva vedàrthavit saüsàraprapa¤cavçkùasya målamã÷varobrahmàdayastadaü÷àþ ÷àkhàsthànãyàþ saca saüsàravçkùo'vina÷varaþ pravàharåpeõa nityaþ vaidoktaiþ karmabhiþ sevyatàmàpàdita÷ca ityetàvàneva hi vedàrthaþ ata evaü vidvànvedaviditi ståyate . ki¤ca adha÷ceti . hiraõyagarbhàdayaþ kàryopàdhayojãvàþ ÷àkhàsthànãyatvenoktàsteùu ca ye duùkçtinaste'dhaþ pa÷vàdiyoniùu prasçtàvistàraü gatàþ sukçtina÷cordhvaü devàdiyoniùu prasçtàstasya saüsàravçkùasya ÷àkhàþ . ki¤ca guõaiþ sattvàdivçttibhirjalasecanairiva yathàyathaü pravçddhà vçddhiü pràptàþ . ki¤ca viùayàråpàdayaþ prabàlàþ pallavasthànãyà yàsàü ÷àkhàgrasthànãyàbhirindriyavçttibhiþ saüyuktatvàt . ki¤ca adhaþ, ca÷abdàdårdhva¤ca målàni anusantatàni viråóhàni mukhyaü målamã÷vara eva imàni tvantaràlàni målàni tattadbhogavàsanàlakùaõàni . teùàü kàryamàha manuùyaloke karmànubandhãni karma anubandhi uttarabhàvi yeùàü tàni årdhvàdholokeùvapi bhuktabhogavàsanà bhirhi karmakùaye manuùyalokapràptànàü tattadanuråpeùu karmasu pravçttirbhavati tasminneva hi karmàdhikàronànyeùu lokeùu atomanuùyalokaityuktam . ki¤ca na råpamiti . iha saüsàre sthitaiþ pràõibhirasya saüsàravçkùasya tathà årdhvamålatvàdi prakàreõa råpaü nopalabhyate . na cànto'vasànamaparyantatvàt . nacàdiranàditvàt . naca saüpratiùñhà sthitiþ kathaü tiùñhatãti nopalabhyate . yasmàdevambhåto'yaü saüsàravçkùodurucchedyo 'narthakara÷ca tasmàdenaü dçóhena vairàgyeõa chittvà tattvaj¤ànàya yatetetyàha a÷vatthamenamiti ÷rãdharaþ .

#<avàk÷iras># triø avàk÷iro'sya . avanatamastake %<avàk÷irasamutpàdam>% bhaññiþ .

#<avàk÷ruti># puø nàstivàk ca ÷ruti÷ca yasya . vàgindriya÷ravaõe ndriya÷ånye aneóamåke . (kàlàvovà .)

#<avàkin># triø ucyate'nayà vaca--karaõe gha¤ vàkaþ, vàgindriyaü nàsti yasya ini naø taø . 1 vàgindraya÷ånye paràtmani . %<sarvamidamabhyàtto'vàkyanàdaraþ>% chàø uø . (vovà)ramåke caü

#<avàgra># triø avanatamagramasya . namramukhe .

#<avàïmukha># triø avàï mukhamasya . adhomukhe . %<avàïa mukhasyopari puùpavçùñiþ>% raghuþ .

#<avàïmanasagocara># puø vàk ca mana÷ca vàïmanasau tayorgocaro na bhavati . vaktuma÷a÷akye mantuma÷akye ca nirguõe vrahmaõi %<yadvàcànàbhyudyate yena vàgabhyudyate>% %<yanmanasà na manute yena mano'numanyate>% ityàdi ÷rutyà tasya tadaviùayatvoktestathà tvam . tajjanyavçttyavacchinnacaitanyàviùayatva¤ca tadaviùayatvaü tayorvçttiviùayatvasya tasminniùñatvàt %<phalavyàpyatvamevàsya ÷àstrakçdbhirniràkçtam . brahmaõyaj¤ànanà÷àya vçttivyàptirapekùità>% ityukteþ ataeva %<manasaivànudraùñavyaþ>% %<tantvaupaniùadaü vedetyàdi>% ÷rutiùu tadviùaya yatoktiþ saïgacchate %<akhaõóasaccidànandamavàïamanasagocaram>% veø sàø .

#<avàc># triø avà¤cati ava + anca--kvip . 1 adhomukhagate, %<avàk÷irasamutapàdam>% bhaññiþ . avare 2 de÷e, 3 kàle ca . 4 dakùiõasyàü di÷i strã ïãp . nàsti vàk yasya 6 baø . 5 vàkyarahite triø vàgindriya÷ånye 6 brahmaõi naø . %<acakùuùkama÷rotramamano'tejaskam>% ÷ataø bràø pårvàrthe au avà¤cau atra avàcau ityàdibhedaþ . kàlàdyarthe prathamàdãnàü sthàne'stàti tasyaluk . 7 avarakàlàdàvarthe avyaø . a¤catergatyarthatve nalopaþ påjàrthatve tu na nalopaþ . ucyate pra÷asyate vàk stutiþ . 8 tadrahite ca %<duùpràvyo'vahantedavàcaþ>% çø 4, 25, 6, avàcaþstuti rahitàþ bhàø bhavàdau kha . avàcãnastadbhavàdau triø . tisçbhirbhastràvàcãnavilà tàø bràø %<avàcãnavilà avàïmukhavilà>% bhàø . digàø yat . avàcyastadbhavàdau triø .

#<avàcya># naø vaca--õyat na kutvam naø taø . 1 duùñavacane, %<avàcyavàdàü÷ca bahån vadiùyanti tavàhitàþ>% gãtà 2 vacanànarhe, nindanãye triø 3 akathanãye ca %<avàcyo dãkùito nàmnà yavãvànapi yobhavet>% manuþ avàc + bhavàrthe yat . 4 avarakàlàdau bhave triø . 5 abhidhàvçttyà bodhayituma ÷akye ca . %<avàcyatvàdikaü tasya vakùye vya¤janaråpaõe>% sàø daø . yamudi÷ya kathyate 6 tadbhinne ca .

#<avàta># triø nàsti vàto yatra . 1 vàyu÷ånyade÷e và--kta naø taø . 2 anyairapratigate ca %<vanvannavàto'stçtaþ>% çø 6, 16, 20 . vàtavyàpàra÷oùaõa÷ånye %<na mçùyante yuvatayo'vàtàþ>% çø 6, 6, 7 %<avàtàþ vàtasya ÷oùaõahetutvàt tacchånyatayà a÷uùkàþ>% bhàø .

#<avà¤cita># triø ava + anca--õic--kta . ànamite %<tçõavà¤chayà muhuravà¤citàn>% màghaþ .

#<avàcyade÷a># puø avàci bhavaþ yat karmaø . strãõàmadhode÷e trikàø .

#<avàdin># triø vada--õini naø taø striyàü ïãp . 1 avirodhini 2 avadana÷ãle ca .

#<avàna># triø ava + ana--ac . ÷uùkaphalàdau %<avànama÷ukàdaùñamekamàmraphalaü kila>% bhàø saø pa0

#<avàntara># triø avagatamantaraü madhyam pràø saø . 1 pradhànàntapàtini aïgàdau, 2 sàmànyasya vi÷eùe 3 prasaïgàgate ca %<iyaü phala÷rutiþ niþ÷reyasaparamapuruùàrtha sàdhanaparà bhavati kintu vahirmukhànàü mokùavivakùayà'vàntara karmaphalaiþ karmasu rucyarthatotpàdanamàtram>% ÷rãdharaþ . yathà %<piba nimbaü pradàsyàmi khalu te khaõóalaóóukàn . pitraivamuktaþ pibati tiktamapyatibàlakaþ>% puràø . %<taetàmavàntaràü dãj¤àmapa÷yan>% ÷ataø bràø .

#<avàntaradi÷># strã avàntarà dvayordi÷ormadhye dik . antaràladi÷i ai÷ànyàdidi÷i kãõe . %<di÷oþ pàr÷ve'vàntaradi÷aþ par÷avaþ>% vçø uø .

#<avàntaràm># avyaø avàntara + bàø àmu . sarvamadhyapàtini . %<tadetamavàntaràmàtmànamupahvayate>% iti ÷ataø bràø .

#<avàpita># triø vapa--õic--kta naø taø . yasya vapanaü na kçtaü tàdç÷e àropite 1 dhànyàdau 2 acchedite ke÷àdau ca . ava + apa--õic--kta--3 pràpite ca . %<viùamàü kuõóalanàmavàpità>% naiùaø .

#<avàpta># triø ava + àpa--kta . pràpte . %<nànavàptamavàptavyaü triùu lokeùu ki¤cana>% gãtà .

#<avàptavya># triø ava + àpa--tavya . pràptavye . %<nànavàptamavàptavyam>% gãtà .

#<avàpti># strã ava + àpa--ktin . pràptau . %<tapaþ kiledaü tadavàptisàdhanam>% kumàø %<iùñànavàpterautsukyam>% sàø daø .

#<avàpya># triø ava + àpa õyat . 1 pràpye . %<jyeùñhatà ca nivarteta jyeùñhàvàpya¤ca>% yaddhanam manuþ . na vàpyaþ . 2 àropye 3 acchedye ke÷e ca ava + àpa--lyap . 4 pràpyetyarthe avyaø .

#<avàma># naø . naø taø . vàmabhinne 1 dakùiõe %<avàme vàmàrdhe>% naiùaø . vàmaþ pratikålaþ sundaro và virodhe naø taø . 2 anukåle sundarabhinne 3 a÷obhane ca triø .

#<avàya># puø ava + iõ gha¤ . avayave . %<anavàyaü kimãdine>% çø 10, 4, 2

#<avàra># naø na vàryate jalena vç--karmaõi gha¤ . nadyàderarvàk tãre .

#<avàraõa># naø vç--õic--lyuñ abhàve naø taø . niùedhàbhàve . naø baø . tacchånye triø .

#<avàraõãya># triø na vàraõãyaþ vàrayituma÷akyaþ . vàrayituma÷akye 1 ripuprabhçtau 2 rogàdau ca . avàraõãyà÷ca rogàþ su÷rute dar÷ità yathà %<athàto'vàraõãyamadhyàyaü vyàükhyàsyàmaþ . upadravaistu ye juùñà vyàdhayo yàntyavàryatàm . rasàyanàdvinà vatsa! tàn ÷çõvekamanà mama .. vàtavyàdhiþ prameha÷ca kuùñhamar÷obhagandaraþ . a÷marã måóhagarbha÷ca tathaivodaramaùñamam .. aùñàvete prakçtyaiva du÷cikitsyà mahàgadàþ .. pràõamàüsakùaya÷vàsatçùõà÷oùavamijvaraiþ .. mårchàtisàrahikkàmiþ puna÷caitairupadrutàþ . varjanãyà vi÷eùeõa bhiùajà siddhimicchatà .. ÷ålaü suptatvacaü bhagnaü kampàdhmànanipãóitam . naraü rujàrtimanta¤ca vàtavyàdhirvinà÷ayet .. yathoktopadravàviùñamatiprasrutameva và . pióakàpãóitaü gàóhaü prameho hanti mànavam .. prabhinnaü prasrutàïga¤ca raktanetraü hatasvaram . pa¤cakarmaguõàtãtaü kuùñhaü hantãha kuùñhinam .. tçùõàrocaka÷ålàrtamatiprasruta÷oõitam . ÷ophàtisàrasaüyuktamar÷ovyàdhirvinà÷ayet .. vàtamåtrapurãùàõi krimayaþ ÷ukrameva ca . bhagandaràt prasravanti yasya taü parivarjayet .. pra÷ånanàbhivçùaõaü ruddhamåtraü ruganvitam . a÷marã kùapayatyà÷u sikatà÷arkarànvità .. garbhakoùaparàsaïgo makkallo yonisaüvçtiþ . hanyàt striyaü måóhagarbheyathoktà÷càpyupadrabàþ .. pàr÷vabhaïgànnavidveùa÷ophàtisàrapãóitam . viriktaü påryamàõa¤ca varjayedudaràrditam . yastàmyati visaüj¤a÷ca ÷ete nipatito'pi và . ÷ãtàrdito'ntaruùõa÷ca jvareõa mriyate naraþ .. yo hçùñaromà råkùàkùo hçdi saüghàta÷ålavàn . nityaü vaktreõa cocchasyet taü jvaro hanti mànavam .. hikkà÷vàsapipàsàrtaü måóhaü vibhràntalocanam . santatocchvàsinaü kùãõaü naraü kùapayati jvaraþ .. àvilàkùaü pratàmyantaü nidràyuktamatãva ca . kùãõa÷oõitamàüsa¤ca naraü kùapayati jvaraþ .. ÷vàsa÷ålapipàsàrtaü kùãõaü jvaranipãóitam . vi÷eùeõa naraü vçddhamatãsàro vinà÷ayet .. ÷uklàkùamannadveùñàramårdhva÷vàsanipãóitam . kçcchreõa bahu mehantaü yakùmà hantãha mànavam .. ÷vàsa÷ålapipàsànnavidveùagranthimåóhatàþ . bhavanti durbalatva¤ca gulminomçtyumeùyataþ .. àdhmànaü baddhaniùyandaü chardihikkàtçóanvitam . rujà÷vàsasamàviùñaü vidradhirnà÷ayennaram .. pàõóudantanakho ya÷ca pàõóunetra÷ca mànavaþ . pàõóusaïghàtadar÷ã ca pàõóurogã vina÷yati .. lohitaü chardayedya÷ca bahu÷olohitekùaõaþ . raktànà¤ca di÷àü draùñà raktapittã vina÷yati .. avàïmukhastånmukho và kùãõamàüsabalo naraþ . jàgariùõurasandehamunmàdena vina÷yati .. bahu÷o'pasmarantantu prakùãõaü calitabhruvam . netràbhyà¤cavikurvàõamapasmàro vinà÷ayet>% ..

#<avàrapàra># puø avàramarvàktãraü pàra¤cottaratãraüca sto yasya ar÷aàdyac . ubhayakålavati samudre .

#<avàrapàrãõa># triø avàrapàre gacchati + kha . pàragàmini .

#<avàrikà># strã nàsti vàri yatra . dhanyàke, tasya ati÷uùka tvena jala÷ånyatvàttathàtvam .

#<avàrita># triø na vàritaþ . aniùiddhe %<gràmeùu sainyairakarodavàritaþ>% màghaþ .

#<avàrãõa># triø avàraü gacchati kha . nadyàderarvàkpàra gantari .

#<avàrya># triø na vàryaþ . avàraõãye . %<upadravaistu ye juùñàvyàdhayo yàntyavàryatàm>% su÷ruø .

#<avàvaña># puø %<dvitãyena tu yaþ pitrà sarvaõàyàü prajàyate . avàvaña itikhyàtaþ ÷ådradharmà sa jàtitaþ>% smçtyukte kuõóagolakàdau .

#<avàvan># triø oõ--apasàraõe ïvanip . apasàrake . striyàü ïãp vanora÷ca . avàvarã .

@<[Page 450b]>@
#<avàsas># triø na vàso'sya . 1 vastrarahite nagne 2 bauddhabhede ca .

#<avàsin># triø na vasati vasa--õini naø taø . nivàsa÷ãla bhinne . striyàü ïãp .

#<avàstava># naø na vàstavam . satyabhinne mithyàbhåte .

#<avàhya># triø naø taø . voóhuma÷akye .

#<avi># puø ava--in . 1 sårye, 2 arkavçkùe 3 meùe, 4 chàge, %<mahàntyapi samçddhàni gojàvidhanadhànyataþ>% jinakàrmukavastàvã pçthak dadyàd vi÷uddhaye iti ca manuþ 5 parvate, 6 måùikakambale, 7 pramau ca . 8 lajjàyàü strã và ïãp . khàrthe kan . avi÷abdàrthe . bhàvàdau purohitàø yak . àvikyam tadbhàvàdau naø .

#<avikaña># puø avi + samåhe kañac . 1 meùasaüghàte . vikaña ugraþ naø taø . 2 ugrabhinne saumye triø .

#<avikañoraõa># puø avikañe meghasaüghe deyaþ uraõaþmeùaþ . nçpàya ÷ulkaråpeõa deye meghasaüghàtamadhye megharåpe kare .

#<avikatthana># triø naø taø . ÷làghà÷ånye %<santuùñà÷ca kùamàyuktà bhaveyuravikthanàþ>% devãpuràø .

#<avikala># triø na vikalaþ vyàkulaþ . 1 vyàkulabhinne 2 avisaüvàdini ca %<kalamavikalatàlaü gàyakairbodhahetoþ>% rmàghaþ %<adhikalo'visaüvàdã>% malliø .

#<avikàra># puø abhàve naø taø . vikàràbhàve naø ba0! vikàra÷ånye . vikàra÷ca pariõàmabhedaþ bhàvadharmaþ .

#<avikàrya># triø navikàryaþ . 1 vikàryabhinne pariõàmiguõa÷ånye %<avikàryo'yamucyate>% gãtà . vikàrya¤ca dvedhà %<prakçtyucchedamambhåtaü ki¤cit kàùñhàdibhasmavat . ki¤cidguõàntarot pattyà suvarõàdivikàravat>% iti vàkyapaø uktaü gràhyam yàdç÷avastuna÷ca vikàryakarmatvam tadbhinne 2 padàrthe paràtmanastu tadubhayàbhàvàt sarvathà'vikàryatvameva .

#<avikçta># triø na vikçtaþ . pariõàmiguõa÷ånye .

#<avikçti># strã abhàve naø taø . 1 vikàràbhàve naø baø 2 vikàra ÷ånye ca . 3 sàükhyoktàyàü målaprakçtau strã %<målaprakçti ravikçtiþ>% sàø kàø .

#<avikriya># triø nàsti vikriyà yasya . vikàra÷ånye .

#<avikrãta># triø na vikrãtaþ . vikrãtasyà'pi kàlavi÷eùamadhye punaþ pratyàhartuü ÷akye dravyabhedotatra kàlaniyamo yathà %<krãtvà vikrãya và ki¤cit yasyehànu÷ayo bhavet . so'ntarda÷àhaü taddravyaü dadyàccaivàdadãta và>% manuþ . krãtànu÷ayakàlavat dravyavi÷eùe vikrayànu÷ayakàlavi÷eùogràhyaþ . %<da÷aikapa¤casaptàhamàsatryahàrdhamàsikam . vãjàyovàhyaratnastrãdohya puüsàü parãkùaõam>% yàø smçø . tathàca vãje--vrãhyadau pa¤càhaü, ratne--muktàprabàlàdau saptàhaü, striyàü--dàsyàü màsaü, dohye--gomahiùyàdau tryaham, puüsi--dàse pa¤cada÷àhaü, vyàpya parãkùaõaü kartavyam tàvatkàlamadhye anu÷aye pratyàhartuü ÷akyate ityavagamyate eva¤ca manuvacanametadatiriktaviùayam evaü vikrayasyànu÷ayakàlavi÷eùodravyavi÷eùe bodhyaþ .

#<avikreya># triø vikretumanarhaþ . smçtiniùiddhavikraye làkùàlavaõàdau apaõya÷abde vivçtiþ . %<avikreyasya vikrayaþ>% smçtiþ .

#<avikùata># vikùataþ naùñaþ bhogàdinà duùñovà naø taø . 1 avinaùñe bhogàdinà 1 adåùite ca . %<vikretuþ pratideyaü tattasminne vàhnyavikùatam>% smçtiþ .

#<avikùita># triø nàsti vi÷eùeõa kùitam kùayo'sya bhàve kta . vi÷eùakùaya÷ånye avikùitàsa àyuùà suvãràþ çø 7, 1234 . vàü dãrghanatve . avikùãõaþ tatraiva kartari kta naø taø . avikùãõa ityeva .

#<avikùipa># triø vikùeptuü na ÷aktaþ kùipa--ka-- . vikùeptuma÷akte . svàrthe kan tatraiva .

#<avigandhà># strã ave÷chàgasya gandha iva gandhaþ puùpàdàvasyàþ . ajagandhàvçkùe .

#<avigarhita># triø naø taø . 1 anindite

#<avigãta># triø naø taø . avanindite %<avigãta÷iùñàcàra paramparàpràptatva neti>% muktàø .

#<avigna># puø vija--kta naø taø . (karamacà) 1 karamardakavçkùe . 2 udvignabhinne triø .

#<avigraha># triø nàsti vi÷eùeõa graho yasya . 1 vi÷eùaråpeõàj¤àte %<avigrahà gatàdisthà yathà gràmàdikarmabhiþ>% hariþ . na vigraho vçttisamànàrthakaüvàkyaü yasya . 2 vyàkaraõoktenityasamàse . nàsti vigraho deho yasya . 3 niravayave parame÷e puø nàsti mãmàüsakokte 4 vigraha÷ånye deve ca . tairhidevànàü vigrahavattvaü khaõóitaü tacca ÷aïkàpårbakaü jaiø såø bhàùye ca dar÷itaü yathà--%<devatà và prayojabedatithivadbhojanasya tadarthatvàt>% såø naitadasti,--agnyàdayo'prayojakàþ--iti, sarvà devatàþ sarveùàü dharmàõàü prayojikàþ bhavitumarhanti . kutaþ? . %<bhojanasya tadarthatvàt>%,--bhojanaü hi idaü devatàyàþ, yàgo nàma, bhojyaü dravyaü devatàyai pradãthate, sà bhokùyate--iti, devatàsampradànako hi ayaü yàgaþ ÷råyate, samradànaü ca nàma karmaõo'pi ãpsitatamàdabhipretataram, tasmàt na guõabhåtà devatà, devatàü prati guõabhåte dravyakarmaõã . api ca yàgo nàma devatàpåjà, påjà ca påjanãyaü prati guõabhåtà loke dç÷yate, tadetat %<atithivat>% draùñavyaü, yathà yàvatki¤cit atitheþ paricaraõaü, sarvaü tat atithiprayuktam evam idamapi--iti . àha,--%<nanu evaü bruvatà, vigrahavatã devatà bhvaïkte ca--ityabhyupagataü bhavati>% . ucyate, vàóhaü, vigrahavatã devatà bhuïkte ca . kutaþ? . smçteþ, upacàràt, anyàrthadar÷anàcca,--evaü hi smaranti, vigrahavatã devatà--iti, smçti÷ca naþ pramàõam . tathà vigrahavatãü devatàm upacaranti,--yamaü daõóahastamàlikhanti, kathayanti ca, tathà varuõaü pà÷ahastam, indraü vajrahastaü, upacàràdapi smçterdraóhimànaü kalpayàmaþ . tathà anyàrthavacanaü, vigrahavatãü devatàü dar÷ayati,--%<jagçmbhà te dakùiõam indra! hastam>%--iti, puruùavigrahasya hi dakùiõaþ savya÷ca hasto bhavati . tathà ime cit indra! rodasã apàre yat saügç mbhà maghavan! kà÷iritte,--iti, kà÷irmuùñiþ, so'pi puruùavigrahasya eva upapadyate . tathà, %<tuvigrãvo vayodaraþ subàhurandhaso made . indro! vçtràõi jighnate>% iti, grãvà udaraü bàhå iti puruùavigrahadar÷anaü bhavati . tasmàt vigrahavatã devatà iti . bhaïkte ca . katham avagamyate? . smçteþ, upacàràt anyàrthadar÷anàcca, evaü smaranti, bhuïkte devatà iti . tathà ca enàm bhu¤jànàm iva upacaranti, yadasyai vividhàn upacàràn upaharanti . tathà ca anyàrthavacanaü bhu¤janàm devatàü gamayati,--%<addhãndra! piba ca prasthitasya>%--iti, tathà ca, %<vi÷vàsanàni jañhareùu dhatte>% iti, %<ekayà prati dhà pibatsàkaü saràüsi triü÷atam>% iti . àha, %<na devatà bhuïkte, yadi ca bhu¤jãta devatàyai haviþ prattaü kùãyeta>% . ucyate, annarasabhojinã devatà madhukarãvat abagamyate . katham? . devatàyai haviþ prattaü nãrasaü bhavati, tasmàt annarasaü bhuïkte devatà iti gamyate bhàø . %<àrthapatyàcca>% såø . yadi kasyacit arthasya ã÷ànà devatà upacaryamàõà ca prasãdet tataþ tadàràdhanàrtham iyaü devatàpåjà abhinirvartyeta, na ca etadubhayam api asti iti, tat ucyate, arthapatirdevatà iti . katham avagamyate? . smçteþ, upacàràt anyàrthadar÷anàcca, evaü hi smaranti, arthànàm ãùñe devatà iti . tathà, devagràmo devakùetram ityupacàrastàmeva smçtiü draóhayati . tathà anyàrthavacanam ã÷ànàü devatàü dar÷ayati, indro diva indra ã÷e pçthivyà indro apàmindra it parvatànàü, indro vçdhàm indra inmedhiràõàm indraþ kùeme yoge havye indraþ iti, tathà, %<ã÷ànam asya jagataþ sva ã÷am ã÷ànam indra! tasthuùe>% iti . tathà, smçtyupacàràbhyàü prasãdati ityupagacchàmaþ, evaü hi smaranti, prasãdati devatà iti . tathà upacaranti, prasanno'sya pa÷upatiþ, putro'sya jàtaþ, prasanno'sya vai÷ravaõo dhanam anena labdham iti . tathà anyàrthadar÷anaü bhavati, àhutibhiriva hutàdau devàn prãõàti iti, tasmai prãtà iùamårjaü niyacchanti iti bhàø . %<tata÷ca tena sambandhaþ>% såø . %<tato>% devatàyàþ, tena phalena sambandhaþ paricariturbhavati, yo devatàm ijyayà paricarati, taü sà phalena sambadhnàti . katham etat avagamyate? . smçtyupacàràbhyàü smaranti hi, devatà yaùñuþ phalaü dadàti iti, tàmeva upacàreõa smçtiü draóhayati, pa÷upatiþ, anenaupacaritaþ putro'nena labdhaþ iti . tathà anyàrthadar÷anam imameva arthaü dar÷ayati, %<sa, it janena sa vi÷à sa janmanà sa putrairvàjambharate dhanà nçbhiþ . devànàm yaþ pitaramàvi vàsati ÷raddhàsanà haviùà brahmaõaspatim>% iti tathà, %<tçpta evainam indraþ prajayà pa÷ubhiþ tarpayati>% iti tasmàt havirdànena guõavacanai÷ca devatà àràdhyate, sà prãtà satã phalaü prayacchati yena karmaõà agniràràdhitaþ, tasya phalasya ãùñe, tat kartre prayacchati, na tat såryaþ pradàtumarhati, vacanàdetat avagamyate . kaþ kiü prayacchati? iti yathà agnau vacanaü, na tat sårye bhàø . %<api và ÷abdapårvatvàdyaj¤akarma pradhànaü syàdguõatve devatà÷rutiþ>% såø . %<api và iti pakùo vyàvartyate . na caitadasti yaduktaü devatà prayojikà>% iti, %<yaj¤akarma pradhànaü syàt>% yajaterjàtam apårvam . kutaþ? . %<÷abdapårvatvàt>%, yat hi phalaü dadàti, tat prayojakam idaü phalaü dadàti ityetat j¤ànaü ÷abdapårbakaü na pratyakùàdibhiþ avagamyate, ÷abda÷ca yajativàcyàt phalam àha, na devatàyàþ . katham avagamyate? . dar÷apårõamàsayoþ karaõatvena nirde÷aþ %<dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta>% iti, tathà, %<jyotiùñomena svargakàmo yajeta>% iti, yajatyarthasya hi svargakàmena samabhivyàhàro na devatàyàþ . %<nanu dravyadevatàkriyaü yajatyarthaþ>% . satyamevaü, kintu %<guõatve devatà÷rutiþ>%, dravyadevataü hi bhåtaü, bhàvayitavyo yajatyarthaþ, bhåtabhavyasamuccàraõe ca bhåtaü bhavyàya upadi÷yate, tasmàt na devatà prayojikà . atha yaduktaü %<karmaõa ãpsitàdabhipretataram>% iti na asya abhipretatàm apahnumahe, taddhita÷abdena caturthyà và saüyuktasya devatàrthasya vàkyàt abhipretatà avagamyate, . phalasaüyogastu vàkyàdeva yajatyarthasya . tasya ca ÷rutyà karaõatà avagamyate, na devatàyàþ . tatra yadyapi devatàrthatà yàgasya gamyate . palàrthatàpi tena na pratiùidhyate, phalaü ca puruùàrthaþ puruùàrthà ca naþ pravçttiþ, na ca asau devatàyàþ, tasmàt na devatàprayuktàþ pravartiùyàmahe, yà tu, sampradànasya abhipretatà sà phalavato yajeþ, sàdhanatve sati upapadyate . yacca,--yajirdevatàpåjà sà påjyamànapradhànà loke lakùyate--iti, na lokavat iha bhavitavyam, iha påjyamànapåjà pradhànaü, yat hi phalavat tat prayojakaü, tasmàt yaj¤akarma prayojakam . apica, etasmin pakùe vigrahavatã devatà bhuïkte ca--iti adhyavasanãyaü bhavati, na hi avigrahàyai abhu¤janàyai ca dànaü bhojanaü và sambhavati--iti . yacca uktaü smçtyupacàrànyàrthadar÷anairvigrahavatã, bhuïke caiti . tanna, smçtermantràrthavàdamålatvàt--mantrebhya÷ca arthavàdebhya÷ca smçtimålaü vij¤ànam utpadyate--iti pratyakùam avagamyate, te ca mantràrthavàdà naivaüparàþ--ityetat vakùyàmaþ . àha, %<yadi naivaüparà na tarhi mantràrthavàdamålaü tadvij¤ànam>%--iti . ucyate,--ye àlocanamàtreõa mantràrthavàdàn pa÷yanti, teùàm tat smçtimålam ye punarnipuõataþ pa÷yanti, teùàü tat vàdhitam . api ca kasyacit smçti målaü bhavati . tasmàt tataþ eva smçtiþ . upacàro'pi smçtimåla eva . yattu anyàrthadar÷anam, uktaü--%<jagçmbhà te dakùiõam indra! hastam>%--iti . naitat evamparaü,--indrasya hasto vidyate--iti yaþtasya dakùiõo hastastaü vayamagçhãtavanta iti . tasamàt vàkyàt indrasya hastasattà na pratãyate . àha, %<yadi tvasau nàsti, vayaü te hastaü gçhãtavantaþ-- ityevaü na avakalpate--iti hastasattà adhyavasãyate,astyasau hastaþ, vayaü yaü gçhãtavantaþ>%--iti . tanna upapadyate yadyapyasya hasto bhavet, tathàpi na tam upagçhãtavantaþiti pratyakùametat, tathàpyetanna avakalpata eva, tatra etat asambaddhaü và avakalpayitavyaü, stutirvà, tacca matpakùe'pi tulyam . atha evam ucyate,--%<tasya etadvacanaü, yo gçhãtavàn tasya hastam>%--iti . ucyate, naitat adhyavaseyam, àdi mattàdoùo vedasya prasajyeta, na ca, gçhãtavàn àsãt-- ityucyate, pramàõàbhàvàt . %<etasmàt eva vacanàt arthàt kalpyate hastagrahãtà iti cet>% . tanna, ayathàrthasyàpi uccàraõaü sambhavatyeva yataþ, yathà, %<da÷a dàóimàni ùaóapåpàþ>% iti . yasyàpi ca eùa pakùo, vigrahavàn indraþ iti, basyàpi indra÷abdena àmantraõaü sambodhanàrthaü, sambodhanam anuvacanàya, tatra sambuddhaþ ityavagate anuvacanaü nyàyyam na ca, asau kenacit prakàreõa sambuddha iti avagamyate, anavagate sambodhanaü vyartham . %<vacanapràmàõyàt sambudhyate ityevaü gamyate iti cet uktam adçùñakalpanàyàü hastàdikalpanànupapattiriti . na ca, asau sambuddhaþ iti avadhàryate, pramàõàbhàvàt . tasmàt sambodhanavacanaü na sambodhanàya, nirde÷àrthameva . avigrahapakùe'pi tat nirde÷àrthameva bhaviùyati . tatra àmantritavibhaktivacanaü stutaye, evam idaü devatàkhyaü sàdhayitçtamaü, yaccetanàdivat sambudhya sàdhayati iti cetanavadiva upacaryamàõaþ sambudbhi÷abdena àmantryate, tathà sambodhana÷abdena nirdi÷ya ucyate, gçhãtavanto vayaü tava hastaü ttvadà÷rayà vayam ityarthaþ, asmàbhiþ indrakarma kartavyam ityetat anena smàryate . tathà %<ime dyàvàpçthivyau dåte apàre yat saügçhõàsi maghavannaho te påjito muùñiþ>% iti santamiva muùñiü stutyarthena vadati, . tasyàpi bhàve na pramàõamasti, na idaü vacanaü, %<it mahàn kà÷iþ>% asti, kintarhi, yastava kà÷iþ, sa mahàn iti, anyàrthastava kà÷irasti iti, anyaþ tava kà÷irmahàn iti . %<satà hi stutiþ upapadyate iti cet>% . naitat, niyogato yasyàpi pauruùavidhikairaïgairnàsti saüyogaþ, pauruùavidhikairaïgaiþ tasyàpi stutirbhavati, yathà>% %<ete vadanti ÷atavat sahasravat abhikrandanti haritebhiràsabhiþ . viùñvã gràvàõaþ sukçtaþ, sukçtvayà hotu÷cit pårve haviradyamà÷ata>% iti . tathà, %<sukhaü rathaü yuyute sindhura÷vinam>% iti . tasmàt na ÷rutivacanàt arthàpattirbhavati puruùavidhatve devatàyàþ . tathà, tuvigrãva indraþ, iti naitat yuktaü bhavati, grovàvàn indraþ iti, kintarhi yà'sya grãvà, sà mahatã, grãvàsattve nàsti pramàõam . na ca, grãvàstutiþ arthàpattiþ, apuruùavidhe'pi stutyupapatteþ . api ca, %<indro vçtràõi jighnate>% ityetàbhyàü padàbhyàm indra÷abdaþ sambaddho na ÷aknoti tuvigrãvàdibhiþ sambandhaü yàtuü, dviruccàraõam asya prasajyate, tuvigrãvàvàn indro veditavyaþ vçtràõi ca indro hanti--iti, tathà hi sati bhidyeta, abhinnaü ca vàkyam upalabhyate, tadevam avakalpate, yadi tuvigrãvàdayo'sya na upadi÷yante--iti stutyarthaü saïkãrtyate tuvigrãvàdiþ, %<andhaso made ãñña÷o vçtràõi hanti>%--iti eùà tu vacanavyaktiþ, vçtrabadhopade÷aparam idaü vacanamiti . yadapi vacanaü,--bàhå te indra roma÷au, akùã te indra piïgale--iti, tadapi bàhvoþ roma÷atvam akùõo÷ca paiïgalyam àha, na bàhusattàmakùisattàü ca . yadapi akùisattàü vadati--iti gamyate,--%<cakùuùmate ÷çõvate te bravãmi>%--iti, tadapi na cakùuþsambandhàrthaü, cakùuùmate bravãmi--iti vacanasambandhàrthaü, tat satãmiva cakùuùmattàü stutyartham uccàrayati . kutaþ etat avagamyate? . caturthãnirde÷àt, yadi pràtipadikàthà'dhyavasãyate, tathà vàkyambhidyeta, cakùuùmàn--ityevaü ca uddi÷yeta, cakùuùmate te vravãmi--iti ca . tasmàt na ki¤cit arnyàrthadar÷anaü puruùavidhatàü devatàyàm idaü khyàpayati--iti, na ca, idaü bhojanaü, na hi devatà bhuïkte, tasmàt, bhojanasya tadarthatvàt--iti tat asadvacanam . yadapi smçtyupacàrànyàrthadar÷anairbhuïkte--iti, tat avigrahatvena pratyuktam . api ca, bhu¤jànàyai devatàyai prattaü habiþ kùãyeta . na ca, madhukarãvat annarasabhojinyo devatàþ --iti pramàõamasti, madhukarãùu pratyakùaü, na ca tadvat devatàyàm . tasmàt na bhuïkte devatà iti . yaduktam devatàyai haviþ prattaü nãrasaü bhavati--iti . naiùadoùaþ, vàtopahataü nãrasambhavati--iti, ÷ãtãbhåtaü ca . na ca, asau kasya cit arthasya ãùñe, anã÷à kathaü dàsyati? .--iti . yaduktaü, smçtyupacàrànyàrthadar÷anaiþ ã÷ànà devatà--ityavavagamyate--iti . tanna, smçteþ mantràrthavàdamulatvàtityuktam, upacàüro'pi,--%<devagràmo devakùetram>%--iti upacàramàtram,--yo yadabhipretaü viniyogamarhati, tattasya svaü, na ca gràmaü kùetraü và yathàbhipràyaü viniyuïkte devatà . tasmàt na samprayacchati--iti, devaparicàrakàõàntu tato bhåtirbhavati, devatàm uddi÷ya, yat tyaktam . yaduktam, anyàrthadar÷anam ã÷ànàü devatàü khyàpayati,--%<indro diva indra ã÷e>%--ityevamàdãti, tat pratyakùàm anã÷ànàü devatàm upalabhya adhyavasyàmaþ,--bhàkta eùa ÷abdaþ--iti . %<tatra àha, + vacanapràmàõyàdeva asya ã÷ànatà avagamyate, yaddevalokà arthàn viniyu¤jate, taddevatàbhipràyàdeva--ityadhyavasyàmaþ>%--iti . tanna, pratyakùàt pramàõàt devatàparicàrakàõàm abhipràyaþ ityavagamyate, sa na ÷akyo bàdhitum . ye'pi devatàm ã÷ànàü varõayanti, te'pi na apahnuvate paricàrakàõàm abhipràyam . kiü càhuþ, tathà devatà karoti, yathà paricàrakàõàm abhipràyo bhavati iti, na ca, sa ã÷àno bhavati, yaþ paràbhipràyam anurudhyate, yasya na svàbhipràyàt viniyogo bhavati . api ca, na ca etadvacanaü, vartamànakàlopade÷atvàt, pratyakùavirodhàt, stutivàdo'vadhàryate, stutivàde ca sambhavati na vacanapràmàõyàt ã÷iùyate iti gamyate . na ca, devatà phalena sambadhnàti, yà tadarthaü pari caryeta . yaduktaü, smçtyupacàrànyàrthadar÷anairdadàti prasãdati ca iti . tatra smçtyupacàrayorvyaktaü yat anyàrthadar÷anaü tasmai prãtà iùamårjam iti, tanna, anyasya vidheràgnànàt dakùiõataþ samparihartavyà ityàha tathà %<tçpta evainam indraþ prajayà pa÷ubhistarpayati>% iti atra aindrasya haviùo vidhàtàram . tasmàt devatà na prayojikà iti bhàø . %<atithau tatpradhànatvamabhàvaþ karmaõi syàttasya prãtipradhànatvàt>% såø . %<yaduktam atithivat iti tat parihartavyam àtithyam atithiprayuktaü syàt àtithye hi tat prãtirviùãyate atithiþ paricaritavyaþ yathà prãyate tathà kartavyam iti . bhojanaü dànaü và kàryam iti yadyat atiyaye rocate tat kartavyaü yat tasmai na rocate na tat balàt kàrayitavyam iti iha tu karmaõi abhàvaþ prãtividhànasya . tasmàt viùamam atithinà>% ÷avarabhàùyam . tadetadvedàntibhirna manyate tairhi teùàü vigrahattvamaïgãkçtaü tathàca ÷aïkàpårbakaü devànàü vigrahavattvaü ÷àø såtre tadbhàùye ca vyavasthàpitaü yathà . %<virodhaþ karmaõãti cennànekapratipatterdar÷anàt>% ÷àø såø syàdetat yadi vigrahavattvàdyabhyupagamena devàdãnàü vidyàsvadhikàrovarõyeta vigrahavattvàdçtvigàdivadindràdãnàmapi svaråpasannidhànena yoge'ïgabhàvodç÷yate na ca sambhavati . bahuùu yugapadekasyendrasya svaråpasannidhànànupapa÷ceriti cennàyamasti virodhaþ kasmàt? anekapratipatteþ ekasyàpi devàtmanoyugapadanekasvaråpapratipattiþ sambhavati . kathametadavagamyate? dar÷anàt . tathàhi %<kati devàþ>%? ityupakramya %<traya÷ca trã ca ÷atà ca traya÷ca trã ca sahasreti>% nirucya katame te? ityasyàü pçcchvayàü mahimàna evaiùàmete trayastriü÷attveva devà iti bruvatã ÷rutiraikaikasya devatàtmano yugapadanekaråpatàndar÷ayati . tathà trayastriü÷ato'pi ùaóàdyantarbhàvakrameõa %<katamaeko deva iti pràõa>% iti pràõaikaråpatàndevànàü dar÷ayantã tasyaivaikasya pràõasya yugapadanekaråpatàndar÷ayati . tathà smçtirapi %<àtmano vai sahasràõi bahåni bharatarùabha! kuryàdyogã balaü pràpya tai÷ca sarvairmahã¤caret . pràpnuyàdviùayàn kai÷cit kai÷cidugrantapa÷caret . saükùipettu punastàni såryora÷migaõàniva>% ityeva¤jà tãyakà pràptàõimàdyai÷varyàõàü yoginàmapi yugapadaneka÷arãrayogaü dar÷ayati kimu vaktavyamàjànasiddhànàü devànàm . anekaråpapratipattisambhavàccaikaikà devatà bahuråpairàtmànaü pravibhajya bahuùu yàgeùu yugapadaïgabhàvaü gacchati, parai÷ca na dç÷yate'ntardhànàdi÷aktiyogàdityupapadyate . aneka pratipatterdar÷anàdityasyàparà vyàkhyà . vigrahavatàmapi karmàïga màva÷codanàsvanekà pratipattirdç÷yate . kvacidekovigrahavànanekatra na yugapadaïgabhàvaü gacchati yathà bahubhirbhojayadbhirnaikobràhmaõo yugapadbhojyate . kvaciccaiko vigrahavànanekatra yugapadaïgabhàvaü gacchati yathà bahubhirnamaskurvàõaireko bràhmaõo yugapannamaskriyate tadvadihodde÷aparityàgàtmakatvàdyàgasya vigrahatãmapyekàü devatàmuddi÷ya bahavaþ svaüsvaü dravyaü yugapat parityakùyantãti vigrahavattve'pi devànàü na ki¤cit karmaõi virudhyate bhàø . %<÷abda iti cennàtaþ prabhavàt pratyakùànumànàbhyàm>% såø . %<mà nàma vigrahavattve devàdãnàmupagamyamàne ka÷cidvirodhaþ prasa¤ji, ÷abde tu virodhaþ prasajyeta, katham? autpattikaü hi ÷abdasyàrthena sambandhamà÷rityànapekùatvàditi vedasya pràmàõyaü sthàpitam . idànãstu vigrahavatã devatà'bhyupagamyamànà yadyapyai÷varyayogàdyugapadanekakarmasambandhãni havãüùi bhå¤jãta tathàpi vigrahayogàdasmadàdivajjananamaraõavatã seti nityasya ÷abdasyànityenàrthenànityasambandhe pramãyamàõe yadvaidike ÷abde pràbhàõyaü sthitaü tasya virodhaþsyàditi cennàyamapyasti virodhaþ kasmàt? ataþ prabhavàt ataeva hi vaidikàcchabdàddevàdika¤jagat prabhavati . nanu janmàdyasya yata iti brahmaprabhavatvaü jagato'vadhàritaü kathamiha ÷abdaprabhavatvamucyate? . api ca yadi nàma vaidikàcchabdàdasya prabhavo'nyupagataþ kathametàvatà virodhaþ ÷abde parihçtaþ? yàvatà basavorudrà àdityàvi÷vedevàmaruta ityete'rthà anityà eva, utpattimattvàt tadanityatve tadvàcakànàü vaidikànàü vasvàdi÷abdànàmanityatvaü kena vàryate? prasiddhaü hi loke devadattasya putre utpanne yaj¤adatta iti tasya nàma kriya te iti . tasmàdvirodha eva iti cenna gabàdi÷abdàrthasambandhanityatvadar÷anàt . na hi gavàdivyaktãnàmutpattimattve tadàkçtãnàmapyutpattimattvaü syàt . dravyaguõakarmaõàü hi vyaktayaevotpadyante nàkçtayaþ . àkçtibhi÷ca ÷abdànàü sambandho navyaktibhiþ vyaktãnàmànantyàt sambandhagrahaõànupapatteþ . vyaktiùåtpadyamànàsvapyàkçtãnàü nityatvànna gavàdi÷abdeùu ka÷cidvirodho dç÷yate . tathà devàdivyaktiprabhavàbhyupagame'pi àkçtinityatvànna ka÷cidvasvàdi÷abdeùu virodha iti draùñavyam . àkçtivi÷eùastu devàdãnàü mantràrthavàdàbhyàü vigrahavattvàdyavagamàdavagantavyaþ . sthànavi÷eùasambandhanimittà÷cendràdi÷abdàþ senàpatyàdi ÷abdavat . tata÷ca yoyastattatsthànamadhitiùñhati sa sa indràdi÷abdairabhidhãyate iti na doùo bhavati . nacedaü ÷abdaprabhavatvaü brahmaprabhavatvavadupàdànakàraõatvàbhipràyeõocyate kathantarhi? sthitivàcakàtmanà nitya÷abde nityàrthasambandhini ÷abda vyavahàraüyogyàrtha vyakti niùpattirataþ prabhava ityucyate>% bhàø . %<jyotiùi bhàvàcca>% såø . %<yadidaü jyotirmaõóalaü dyusthànamahoràtràbhyàü baübhramajjagadavabhàsayati tasminnàdityàdayo devatàvacanàþ ÷abdàþ prayujyante lokaprasiddhervàkya÷eùaprasiddhe÷ca . na ca jyotirmaõóalasya hçdayàdinà vigraheõa, cetanatayà arthitvàdinà và yogo'vagantuü ÷akyate mçdàdivadacetanatvàvagamàt . etenàgmyàdayo vyàkhyàtàþ . syàdetat mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo devàdãnàü vigrahavattvàdyavagamàdayamadoùa iti netyucyate . na tàvalloko nàma ki¤cit svatantraü pramàõamasti pratyakùàdibhyaeva hyavyabhicaritavi÷eùebhyaþ pramàõebhyaþ prasiddha evàrtho lokàt prasiddha ityucyate na càtra pratyakùàdãnàmanyatamaü pramàõamasti . itihàsapuràõamapi pauruùeyatvàt pramàõàntaramålatàmàkàïkùate . arthavàdà api vidhinaikavàkyatvàt tatstutyarthàþ santona pàrthagarthyena devàdãnàü vigrahàdisadbhàve kàraõabhàvaü pratipadyante . mantrà api ÷rutyàdiviniyuktàþ prayoga samavàyino'bhidhànàrthàþ na kasyacidarthasya pramàõamityàcakùate . tasmàdabhàvo devàdãnàmadhikàrasya>% bhàø . %<bhàvantu vàdaràyaõo'sti hi>% såø . tu÷abdaþ pårvapakùaü vyàvartayati . vàdaràyaõastvàcàryo bhàvamadhikàrasya devànàmapi manyate . yadyapi madhvàdividyàsu devatàdivyàmi÷ràsu asambhavo'dhikàrasya tathàpyasti ÷uddhàyàü brahmavidyàyàü sambhavaþ arthitvasàsarthyàdyapratiùedhàpekùitatvàdadhikàrasya . na ca kvacidasambhava ityetàvatà yatra sammavastatràpyadhikàro'podyeta . manuùyàõàmapi na sarveùàü bràhmaõàdãnàü sarveùu ràjasåyàdiùvadhikàraþ sambhavati tatra yonyàyaþ so'tràpi bhaviùyati . brahmavidyà¤ca prakçtya bhavati liïgadar÷anaü ÷rautaü devàdyadhikàrasya såcakaü %<tadyoyo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavat>% tatharùãõàmiti %<te hocurhanta tamàtmànamanvicchàmo yamanviùya sarbàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmàniti>% %<indro ha vai devànàmabhipravavràja virocano'suràõàmityàdi>% ca . smàrtamapi ca gandharbayàj¤alkyasaüvàdàdi . yadapyuktaü jyotiùi bhàvàcceti atra bråmaþ . jyotiràdiviùayà apyàdityàdàyo devatàvacanàþ ÷abdà÷cetanàvantamai÷varyàdyupetaü taü taü devatàtmànaü samarpayanti mantràrthavàdeùu tathà vyavahàràt . asti hyai÷varyayo gàddevatànàü jyotiràdyàtmabhi÷càvasthàtuü yatheùña¤ca taü taü vigrahaü grahãtuü sàmarthyam . tathàhi ÷råyate subrahmaõyàrthavàde %<medhàtithiü ha kàõvàyanamindromeùo bhåtvà jahàreti>% . smaryate ca %<àdityaþ puruùo bhåtvà kuntãmupajagàma sa>% iti . mçdàdiùvapi cetanà adhiùñhatàro'bhyupagamyante mçdabravãt %<àpo'vruyan>% ityàdidar÷anàt . jyotiràdibhåtadhàütoràdityàdiùvapyacetanatvamabhyupagamyate cetanàstvadhiùñhàtàro devatàtmàno mantràrthavàdàdivyavahàràdityuktam . yadapyuktam mantràrthavàdayoranyàrthatvànna devatàvigrahàdiprakà÷anasàmàrthyamiti . atra bråmaþ pratyayàpratyayau hi sadbhàvàsaddhàvayoþ kàraõaü nànyàrthatvamananyàrthatvaü và . tathàhi anyàrthamapi prasthitaþ pathi patitaü tçõarpaõàdyastãtyevaü pratipadyate . atràha viùama upanyàsaþ tatra hi tçõaparõàdiviùayaü pratyakùaü pravçttamasti yena tadastitvaü pratipadyate atra punarvidhyudde÷aikavàkyabhàve stutyarthe'rthavàdena pàrtha garthyena na vçttàntaviùayà pravçttiþ ÷akyà'dhyavasàyayitum . na hi mahàvàkye pratyàyake ivàntaravàkyasya pçthak pratyàyakatvamasti yathà %<na suràü pibediti na¤vati vàkye pada trayasambandhàt suràpàõapratiùedha evaiko'rtho gamyate, na punaþ suràü pibediti padadvayasambandhàt suràpàõavidhirapãti . atrocyate . viùamaupanyàsaþ yuktaü yat suràpàõapratiùedhe padànvayasyaikatvàdavàntaravàkyàrthasyàgrahaõaü>% vidhyudde÷àrtha vàdayostvarthavàdasthàni padàni pçthamanvayaü vçttàntaviùayampratipadyànantaraü kaimarthyava÷ena vidhistàvakatvaü pratipadyante . yathàhi %<vàyavyaü ÷vetamàlabheta bhåtikàmaþ>% ityatra vidhyudde÷avartinàü vàyavyàdãnàü padànàü vidhinà sambandhaþ %<vàyurvai kùepiùñhà devatà vàyumeva svena bhàgadheyenopadhàvati sa evainaü bhåtiïgamayatãti>% ityeùàmarthavàdagatànàm padànàm . nahi bhavati vàyurvààlabheta kùepiùñhà devatà và alabhetetyàdi . vàyu svatàvasaïkãrtanena tvavàntaramanvayaü pratipadya evaüvi÷iùña daivatyamidaü karmeti vidhiü stu vanti . tadyatra yo'vàntaravàrkyàrthaþ pramàõàntaragocarobhavati tatra tadanuvàdenàrthavàdaþ pravartate . yatra pramàõàntaraviruddhastatra guõavàdena . yatra tu tadubhayaü nàsti tatra kiü pramàõàntaràbhàvàdguõavàdaþ syàt àhosvit pramàõàntaràvirodhàdvidyamànàrthavàda iti pratãti÷araõairbidyamànàrthavàdaà÷rathaõãyo na guõavàdaþ . etena mantro vyàkhyàtaþ . api ca vighibhirevendràdidaivatyàni havãüùi codayadbhirapekùitamindràdãnàü svaråpam . na hi svaråparahità indràdaya÷cetasi àrohayituü ÷akyante . na ca cetasya'nàrådàyai tasyai tasyai devatàyai haviþ pradàtuü ÷akyate . ÷ràvayati ca %<yasyai devatàyai havi rgçhãtaü syàt tàndhyàyet vaùañkariùyanniti>% . na ca ÷abda màtramarthasvaråpaü sambhavatãti ÷abdàrthayorbhedàt tatra yàdç÷aü mantràrthavàdayorindràdãnàü svaråpamavagataü na tat tàdç÷aü ÷abdapramàõakena pratyàkhyàtuü yuktam . itihàsapuràõamapi vyàkhyàtena màrgeõa sambhavanmantràrthavàdamålatvàt prabhavati devatàvigrahàdi prapa¤cayitum . pratyakùamålamapi sambhavati, bhavati hyasmàkamapratyakùamapi cirantanànàü pratyakùam . tathàca vyàsàdayo devaütàbhiþ pratyakùaü vyavaharantãti smaryate . yastu bråyàdidànãntanànàmiva pårveùàmapi nàsti devàdibhirvyavahartuü sàmàrthyamiti sa jagadvaicitryampratiùedhet idànãmiva ca nànyadàpi sàrvabhaumaþ kùatriyo'stãti bråyàt tata÷ca ràjasåyàdicodanà uparundhyàt idànãmiva ca kàlàntare'pi avyavasthitapràyàn varõà÷ramàdharmàn pratijànãta tata÷ca vyavasthàvidhàyi÷àstramanartha kaü kuryàt . tasmàt dharmokarùava÷àccirantanàþ devatàbhiþ pratyakùaü vyavajahvuriti ÷liùyate . apica smaranti %<svàdhyàyàdçùñadevatàsamprayãga>% ityàdi yogo'pyaõimàdyai÷varyapràptiphalakaþ smaryamàõo na ÷akyate sàhasamàtreõa pratyàkhyàtum . ÷ruti÷ca yogamàhàtmyaü pratyàkhyàpayati %<pçthvyaptejo'nilakhe samutthite pa¤càtmake yogayuõe pravçtte . na tasya rogo na jarà na mçtyuþ pràptasya yogàgnimayaü ÷arãramiti>% . çùãõàmapi mantrabràhmaõa dar÷anàt sàmarthyaü nàsmadãyena sàmarthyenopamàtuü yuktam . tasmàt samålamitihàsapuràõam . lokaprasiddhirapi na sati sambhave niràlambanàdhyavasàtuü yuktà . tasmàdupapanno mantràdibhyo devàdãnàü vigrahavattvàdyavagamaþ . tata÷càrthitvàdisambhavàdupapanno devàdãnàmapi vrahmavidyàyàmadhikàraþ . kramamuktidar÷anànyapyevamevopapadyante iti bhàø . vigrahàdipadena %<vigrahohaviùàü bhogaai÷varya¤ca prasannatà . phalapradànamityetat pa¤cakaü vigrahàdikamiti>% ànaø giø uktaü pa¤cakaü gràhyaü tacca krameõa mãmàüsàbhàùye pårbapakùe dar÷itam . ÷abdacintàmaõàvapi devànàü vigrahavattvaü cetanatva¤ca vyavasthàpitam yathà evaü devatàdàvapi indramupàsãtetyàdau loke prayogasyàniyamàdgauõatayaiva vyavahàràccàrthàdyanadhyavasàyena laukike sahasràkùàdàvindràdipada÷aktigrahaþ pramàõa¤ca indra sahasràkùa ityàdividhisamabhivyàhçto'rthavàdaeva svargapadavat . atha svargapade pravçttyanthathànupapatyà %<tatsukhaü svaþpadàspadamiti>% ÷rute÷càrthavàdàdeva ÷aktigrahaþ naceha tathàrthavàdaþ kintu %<indraþ sahasràkùaþ ityàdistàvakatvena pravçttipara iti cet na indraþ sahasràkùaþ>% ityàdiprasiddhapadasàmànàdhikaraõya÷rutito bàdhakaü vinà sahasràkùasyaivendràdipadavàcyatvàvadhàraõàt prasiddhapadasamanvayabalena pratãyamànamarthamabàdhitamàdàyaiva teùàü pravçttiparatvàt mantraprakà÷ita÷a÷i÷ekharàdyupetamuddi÷ya havistyàgena tatraiva yàj¤ikànàü devatàvyavahàràt api ca ÷ivàya gàü dadyàdityàdau devatàsaüpradànatva÷ruteþ, ÷ivàdisahasranàmnàü paryàyatvena ÷rute rmahàjanaparigraheõa pramàõatvàtàràdhitadevatàyà varadàtçtva÷rute÷ca bàdhakaü vinà cetanaiva devatà . atha devatàcaitanme tatprãtireva yàgavyàpàra iti nàpårvasiddhiriti cet na prãteþ sukhasya tadanubhavasya cà÷utaravinà÷itvàt tajjanyasaüskàrasya svàviùaye phalàhetutvàt phalahetusthàyikçtivyàpàràpekùàyàü làghavena kçtisamànà÷rayasyaiva vyàpàratvakalpanàt nànàyàgeùvekadàhvàne caikadà sannidhànaü tadbuddhivi÷eùa eva pratiùñhitavidhinà pratimàdàvahaïkàravat . atha ràjasåyàdiphalatvena ÷ruterindràdiracetanaeva . devatà cetanà nàsti mànàbhàvàt kintu de÷anàde÷itacaturthyantapadanirdi÷yatvaü devatàtvam indràyetyàdipadameva devatà . ataevàgniprakà÷aka mantre'gnipraõayanasyàntaram agnaye iti niyamato havistyàgaþ na paryàyàntareõa . na cendrodde÷ena havistyàgaþ indraniùñhaki¤cijjanakaþ tatsvaråpàjanakatve sati tadudde÷ena kriyamàõatvàt bràhmaõàyadànavaditi vàcyam aprayojakatvàt tadarthatvena kriyamàõatvasyopàdhitvàcca indràyasvàhetyatra na tàdarthye caturthã kintu svàhàdi pada--yogaupapadavibhaktireva anyathà namaþsvastisvàhàsvadhetyàdisåtravaiyarthyàt maivaü caturthyantapadasya devatàtve mànàbhàvàt caturthãü vinàpi indro devateti vyavahàradar÷anàt agnaye kavyavàhanàyetyàdau devatàdvaya prasaïgàccaþ indra sahasràkùa ityarthavàdasya %<indramupàsãta>% tyàdividhisamabhivyàhàreõa aikavàkyatayopàsyatvàt devasvaü nàdadãtetyatra devamuddi÷ya tyakte ÷iùñànàü devasvatvena vyavahàràt agnaya iti padena niyamatastyàgamya ÷rutibodhitatvena tathàtyàgasya phalahetutvàt . naca vãjà kùaràõàü devatàtvàt tatraiva ÷ivàdipada÷aktigraha iti vàcyam vãjàkùaràõàücaturthyantatvàniyamàt tadapratãtàvapi prakà÷ita÷a÷i÷ekharàdyupetamuddi÷ya havistyàgena tatraiva yàj¤ikànàü vyavahàraþ . vãjàkùaràõàü havistyàgi tvenànudde÷yatvàt ÷ivasya pratimantraü vãjàkùaràõàü nànàtvà dananugamena tattatpada÷aktigrahasyà÷akyatvàcca naca mårtibhedena ÷iva÷aroràõàmananugatatvet tavàpi na ÷aktiha iti vàcyambàlyàdinà bhinna÷arãreùu caitratvavachivatvajàteradçùñavi÷eùopagçhãtatvasya cànugatatvàt adçùña÷ånthasya ce÷varasya na devatàtvam . ã÷àna÷ca tadbhinna eva .

#<avighna># naø vighnaü kàryapratibandhakam abhàve naø taø . 1 vighnàbhàve %<avighnamastu te stheyàþ piteva dhuri putriõàm>% raghuþ %<avighnamastu sàvitryàþ pradàne duhitustava>% bhàø vaø paø naø baø 2 vighna÷ånye triø %<avighnaü gaccha panthànam>% ràmàø . arthàbhàve avyayãø 3 vighnàbhàve avyaø .

#<avicakùaõa># triø virodhe naø taø . vicakùaõabhinne mande apañau

#<avicàra># puø vicàraþ abhàve taø taø . 1 vicàràbhàve %<avicàreõa kartavyam>% smçtiþ naø baø . 2 vicàra÷ånye %<avicàrapurede÷e yaþ palàyati jãvati>% hitoø . avãnàü càro yatra . 3 meùacàraõayogye de÷e na vigata÷càro dåto yasya naø baø . 4 càrayukte triø .

#<avicàrita># triø na vicàritaþ . idaü kartavyaü na veti vivekàbhàvenàkçte .

#<avicàlya># triø na vicàlyaþ anyathà kàryaþ . anyathàkàryabhinne sthiraikaråpe . %<avicàlyametaduktaü tathya¤ca bhavatà vacaþ>% bhàø vaø paø .

@<[Page 457b]>@
#<avicetana># vi÷eùeõa cetanà vicetanà pràø taø naø baø . vi÷eùatoj¤àna÷ånye 1 saüj¤àrahite 2 naùñacaitanye . %<yadvàgvadantyavicetanàni>% çø 8, 100, 10 .

#<avicchinna># triø naø taø . santate . avicchinna tailadhàrà .

#<aviccheda># puø na vicchedaþ abhàve naø taø . 1 vicchedàbhàve santatau naø baø . 2 viccheda÷ånye santate . vicchedo nàma ekajàtãyadravyaguõàdãnàmanyajàtãyena vyavadhànam .

#<avij¤àta># triø naø taø . 1 vi÷eùeõàj¤àte %<avij¤àtaü tu yat krãtaü kretà và yadi và mçtaþ>% nàvijàte jalà÷aye iti ca smçtiþ arthani÷caya÷ånye triø 2 yadadhotamavij¤àtaü nigadenaiva pavyate iti vedànuø .

#<avij¤àtç># puø vij¤àtà jãvastadvilakùaõaþ . 1 parame÷vare jãvena hi àtmani kartçtvàbhimànena j¤àtçtvaü kalpitamiti tadvàsanayà ca tena kuõñhãbhåyate ã÷varastu tato vilakùaõaþ . %<avij¤àtà sahasràü÷uþ>% viùõusaø 2 tattadviùayaj¤àtçbhinne triø striyàü ïãp .

#<avij¤eya># triø naø taø . 1 avedye 2 idantayà vij¤àtuma÷akye parame÷vare puø sa hi pramàõàntaràvedyatayà sthåladçùñyà na vij¤eyaþ .

#<avióãna># naø na vióãnam . pakùiõàmàbhimukhyena gamane

#<avita># triø ava--kta . rakùite pàlite ca .

#<avitatha># naø vitathaü mithyà virodhe naø taø . satye vacanàdau %<tadavitathamavàdãryanmama tvaü priyeti>% màghaþ %<ya àvçõotyavitathaü brahmaõà ÷ravaõàvubhau>% manuþ 2 tadvati triø . %<avitathà vitathà sakhi! mà giraþ>% màghaþ .

#<avitarkya># naø tarkayituma÷akyaþ . tarkayituma÷akye 1 ÷rautàrthe . %<acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüstarkeõa bàdhayet>% ityukteþ viparãtatarkeõàbàdhyaþ ÷rautàrthaþ . 2 tarkamàtreõàvij¤eye ca .

#<avitàrin># triø vitàro vigamo'styasya naø taø striyàü ïãp . anapàyini %<sumedhàmavitàriõãm>% . çø 28, 5, 6, . %<avitàriõãm vitàraþ vigamanamapàyaþ anapàyinãm>% bhàø .

#<avitç># triø ava--tçc striyàü ïãp . rakùitari %<sakhãyatàmavità bodhi sakhà>% çø 4, 17, 18, sà no bodhyavitrã ç07, 96, 2 .

#<avitta># triø naø taø . 1 avikhyàte . naø baø . 2 dhana÷ånye tri0

#<avitti># strã vida--ktin abhàve naø taø . làbhàbhàve %<ahamavittyànyànavçùi>% chàø uø . %<avittyà'làbhena>% bhàø . 2 j¤ànàbhàve ca . naø baø . 3 làbha÷ånye 4 j¤àna÷ånye ca triø avyayãø . 5 j¤ànàbhàve 6 làbhàbhàve ca avya0

#<avityaja># puø na vi÷eùeõa tyajyate rasàyanàdiùu tyaja--karmaõi bàø ka naø taø . pàrade ràjaniø .

#<avithura># triø vyatha--urac kit tena saüprasàraõam vede na thasya dhaþ naø taø . aviyukte . %<anànatà avithurà çjãùiõaþ>% çø 1, 87, 1 . avithurà viyuktàþ saüïdhãbhåtà iti bhàø loke tu avidhuraityeva .

#<avithyà># strã avaye hità avi + thyan . ajàhitàyàü yåthau

#<avidugdha># naø 6 taø . meùãdugdhe .

#<avidita># triø na viditaþ . 1 aj¤àte . 2 parame÷vare puø %<anyatra viditàdanyatràviditàdanyatra kçtàkçtàditi>% ÷rutiþ .

#<avidàhin># triø na vidàhã naø taø . 1 asantàpake 2 adàhake ca .

#<avidåra># naø naø taø . 1 samãpe anatidåre 2 tadvartini triø .

#<avidåsa># naø averdugdham avi + dugdhe dåsac na ùatvam . meùãdugdhe .

#<aviddhakarõã># strã na viddhaþ acchidraþ parõaråpaþ karõo'syàþ . pàñhàlatàyàm .

#<avidyà># strã na vidyà virodhe naø taø . vidyàvirodhini 1 aj¤àne 2 j¤ànàbhàve ca . avidyà ca nyàyamate j¤ànàbhàvaþ . sàükhyàdimate j¤ànapràgabhàvàparaparyàyaj¤ànànagatàvàsthà sà ca pa¤cabhedà %<avidyà pa¤caparvaiùà pràdurbhåtà mahàtmanaþ>% iti puràø pa¤ca parbàõi ca %<avidyà'smitàràgadveùàbhinive÷à>% iti pàtaø såtroktàni . tatra %<anityà÷uciduþkhànàtmasu nitya÷ucisukhàtmakhyàtiravidyà>% pàtaø såø . vyàkhyàta¤ca tadvçttau yathà avidyà atasmin tadbuddhirityarthaþ amarà devà ityanityeùu nityatvabhràntyà devatvàrthaü karma kçtvà badhyante, evama÷ucau strãkàye ÷ucitvabhràntyà badhyante taduktaü bhagavatà vyàsena %<sthànàdvãjàdupaùñambhànniùyandànnighanàdapi . kàyamàdhe÷aucatvàt paõóitàhya÷uciü viduriti>% viõmåtrasaïkulaü màturudaraü sthànaü, ÷ukra÷ãõitaü vãjam, annapariõàma÷leùmàdirupaùñambhaþ sarvadvàrairmalànàü sravaõaü niùyandaþ . nidhanaü maraõam . tena hi ÷rotriyakàyopyatyantà÷ucirbhavati àdheya÷aucatvaü snànànulepanàdinà ÷ucitvàpàdanam . tathà pariõàmaduþkhe bhoge sukhatvabhàntiþ anàtmani vuddhyàdàvàtmakhyàtiþ avidyà tattvavidyàvirodhinãtyarthaþ . yadyapi ÷uktiråpàdyavidyàþ santi tathàpi pa¤cavidhaivàvidyà bandhamålamitibhàvaþ iyamavidyà'dçùñatvena naiyàyikairaïgãkçtà %<ityeùà saha kàri÷aktirasamà màyà durunnãtito målatvàt prakçtiþ prabodhabhayato'vidyeti yasyodità>% kusuø %<yasye÷asya sahakàri ÷aktiþ kàraõam eùà sahakàriråpà màyà asamatvàt sarvakàryàpekùaõãyatvàt durunneyatvasàdç÷yàt màyàpade'dçùñe lakùaõà . målatvàt prakçtiþ saiva, tattvaj¤ànapratibadhyatvàt saivàvidyà udità uktà>% haridàsaþ . kùaõikavij¤ànavàdinastu %<abhinno'pi hi buddhyàtmà viparyàsanidar÷anaiþ . gràhyagràhakasaüvittirbhedavàniva lakùyate>% ityuktadi÷à kùaõikavij¤ànamevaikaü tattvaü bàhyaü vastu nàsti tathàhi bàhyapadàrthàbhàve'pi mithyàj¤ànaråpayà'vidyayà sarvaü vastu kalpitamityàhuþ . tadetat sàükhye niràkçtam . yathà %<nàvidyàto'pyavastunà bandhàyogàt>% såø avidyàto'pi na sàkùàdbandhayogaþ advaitavàdinàü teùàmavidyàyà apyavàstatvena tayà bandhàyogàt na hi svàpnarajjvà bandhanaü dçùñam . naca %<na nirodho na cotpatti rna bandho na ca sàdhakaþ . na mumukùu rna vai mukta ityeùà paràrthatà>% iti %<bandhamaukùau sukhaü duþkhaü mohàpatti÷ca màyayà . svapne yathàtmanaþkhyàtiþ saüsçtirna tu vàstavã>% iticokteþbandho'pyavàstava iti vàcyam vij¤ànàdvaita÷ravaõottaraü bandhanivçttaye yogàbhyàsavirodhàt bandhamithyàtva÷ravaõena bandhanivçttyàsióvatva ni÷cayàt tadarthabahvàyàsasàdhyayogàïgànuùñhànàsambhavàt bhàø %<vastutve sióvàntahàniþ>% såø %<yadi càvidyàyà vastutvaü svãkriyate tadà svàbhyupagatasyàvidyànçtatvasya hàniþ>% bhàø . %<vijàtãyadvaitàpatti÷ca>% såø . %<ki¤càvidyàyà vastutve kùaõikavij¤ànasantànàdvijàtãyam dvaitaü prasajyeta tacca bhavatàmaniùñam . santànàntaþpàtivyaktãnàmànantyàt sajàtãyaü dvaitamiùyataeva tairityà÷ayena vijàtãyeti . nanvavidyàyà api j¤ànavi÷eùatvàdavidyayà kathaü vijàtãyadvaitamiti cenna j¤ànaråpàvidyàyà bandhottarakàlãnatayà vàsanàråpàvidyàyà eva tairbandhahetutvàbhyupagamàt . vàsanà tu j¤ànàdvijàtãyetibhàvaþ>% bhàø . %<nàsadråpà na sadråpà màyà naivobhayàtmikà . sadasadbhyàmanirvàcyà mithyàbhåtà sanàtanã>% tyuktimanusçtyà÷aïkate %<viruddhobhayaråpà cet>% såø %<viruddhaü yadubhayaü sadasacca tato vilakùaõaõaü và tadråpaivàvidyà vaktavyà ato na tayà pàramàrthikàdvaitabhaïga iti cedityarthaþ . vyaktàvyaktatvaråpasadasattayoþ svamatasiddhayorvirodhonàstãti såcanàya viruddhetipadam>% bhàø dåùayati . %<na tàdçkpadàrthàpratãteþ>% såø . viruddhadharmavatpadàrthasyàsiddherityarthaþ . api càvidyàyàþ sàkùàdeva duþkhayogàkhyabandhahetutve j¤ànena vidyàkùayànantaraü pràrabdhabhogànupapattiþ bandhaparyàyasya duþkhabhogasya kàraõanà÷àt . asmadàdimate tu nàyaü doùaþ saüyogadvàraivàvidyàkarmàdãnàü bandhahetutvàt janmàkhyaþ saüyogaþ pràrabdhasamàptiü vinà na na÷yati bhàø . punaþ ÷aïkate . %<na vayaü ùañpadàrthavàdino vai÷eùikàdivat>% såø %<vai÷eùikàdyàstikavanna vayaü ùañùoóa÷àdiniyata padàrthavàdinaþ . ato'pratãto'pi sadasadàtmakaþ sadasadvilakùaõo và padàrtho'vidyotyabhyupeyamiti bhàvaþ>% bhàø . pariharati . %<aniyatatve'pi nàyauktikasya saügraho'nyathà bà lonmattàdisamatvam>% såø . %<padàrthaniyamomàstu tathàpi bhàvàbhàvavirodhena yuktiviruddhasya sadasadàtmakapadàrthasya saügraho bhavadvacanamàtràcchiùyàõàü na sambhavati . anyathà bàlakàdyuktasyàpyayauktikasya saügrahaþ syàdityarthaþ . ÷rutyàdika masminnarthe sphuñaü nàsti yuktivirodhena ca sandigdha÷ruterarthàntarasiddhiriti bhàvaþ>% bhàø . evaü kùaõikavij¤ànavàdanira sanena vedàntisamudbhàvitàvidyà'pi prakçtireveti tatraiva vyavasthàpitam . yathà %<pàramparye'pyekatra pariniùñheti saüj¤àmàtram>% såø .. %<avidyàdidvàreõa paramparayà puruùasyajaganmålakàraõatve'pyekasminnavidyàdau yatra kutracinnitye dvàre paramparàyàþ paryavasànaü bhaviùyati puruùasyàpàriõàmitvàt . ato yatra paryavasànaü saiva nityà prakçtiþ . prakçtiriha målakàraõasya saüj¤àmàtramityarpaþ>% bhàø .. nanvevaü avidyà sthànãya prakçternityatvànupapattestasyà utpatti÷ruterj¤ànanà÷yatvàccetyà÷ayena målasamàghànamàha . %<samànaþ prakçterdbayoþ>% såø .. vastutastu prakçtermålakàraõavicàredvayorvàdiprativàdinoràvayoþ samànaþ pakùaþ . etaduktaü bhavati yathà prakçterutpattiþ ÷råyate evamavidyàyà api . %<avidyà pa¤caparvaiùà pradurbhåtà mahàtmanaþ>% ityàdivàkyaiþ . ata ekasyà ava÷yaü gauõyutpattirvaktavyà . tatra ca prakçtereva puruùasaüyogàdibhirabhivyaktiråpà gauõyutpattiryuktà . %<saüyogalakùaõotpattiþ kathyate karmaj¤ànayoriti>% kaurmavàkye prakçtipuruùayorgauõotpattismaraõàt . avidyàyà÷ca kvàpi gauõotpattya÷ravaõàt . tasyà anàditàvàkyàni tu pravàharåpeõaiva vàsanàdyanàdivàkyavadvyàkhyeyànãti . avidyà ca mithyàj¤ànaråpà buddhidharma iti yoge såtritamato na nityatvahàniþ . atha và dvayoþ prakçtipuruùayoþ samàna eva nyàya ityarthaþ . %<yataþ pradhànapuruùau yata÷caitaccaràcaram . kàraõaü sakalasyàsya sa no viùõuþ prasãdatu>% ityàdivàkyaiþ puruùasyàpyutpatti÷ravaõàditi bhàvaþ . tathà ca puruùasyeva prakçterapri gauõyevãtpattiþ nityatva÷ravaõàttadapi samànamiti . tasmàt prakçtirevopàdànaü jagataþ prakçtigharma÷càbidyà jagannimittakàraõaü tathà puruùo'pãti siddham . yat tu . %<avidyàmàhuravyaktaü sargapralayadharmiõam>% sargapralayanirmuktaü vidyàü vai pa¤caviü÷akam iti mokùadharme prakçtipuruùayoravidyàvidyeti vacanaü tat tadubhayaviùayatayopacaritameva . pariõàmitvena hi puruùàpekùayà prakçtirasatãti tasyà avidyàviùayatvamuktam . evameva tasmin prakaraõe svasvakàraõàpekùayà bhåtàntaü kàryajàtamavidyetyuktaü svasvàpekùayà ca svasvakàraõaüvidyeti . puruùasya pariõàmaråpaü jagadupàdànatvaü tu prakçtyupàdhikameva kartçtvàdivacchrutismçtyorupàsàrthamevànådyate . anyathà %<asthålamanaõvahrasvamityàdi>% ÷rutivirodhàpatteriti mantavyam . màyà÷abdena ca prakçtirevocyate %<màyàü tu prakçtiü bidyàditi>% ÷rutau %<tasmànmàyã sçjate vi÷vametat>% %<tasmiü÷càtmà màyayà sanniruddhaþ>% iti pårvaprakràntamàyàyàþ prakçtisvaråpatàvacanàt . %<sattvaü rajastama iti pràkçtaü tu guõatrayam . etanmayã ca prakçtirmàyà yà vaiùõavã ÷rutà>% .. %<lohita÷vetakçùõeti tasyàstàdçgvahuprajàþ>% ityàdismçti bhya÷ca . na tu j¤ànanà÷yàvidyà màyà÷abdàrtho nityatànupapatteþ . ki¤càvidyàyà dravyatve ÷abdamàtrabhedo guõatve ca tadàdhàratayà prakçtisiddhiþ puruùasya nirgaõatvàdibhyaþ . atha dravyaguõakarmavilakùaõaivàsmàbhiravidyà vaktavyeti cenna tàdçkpadàrthàpratãteruktatvàditi bhàø . vedàntinastu j¤ànavirodhi aj¤ànàparaparyàyaü padàrthàntaramavidyeti svãcakruþ tacca vistareõa aj¤àna÷abde 93 pçùñhe dar÷itam . iya¤càvidyà målàvidyàtålàvidyàbhedena dvividhà . tatra hiraõyagarbhopàdhirmålàvidyà tålàvidyà÷ca pratijãvabhedaü nànà màyà÷abdenàbhidhãyante . %<màyopàdhirayaü jãvaþ avidyopàdhirã÷vara>% ityukteþ %<indromàyàbhiþ pururåpaãyate>% iti÷rute÷ca tathàtvam . màyànà¤ca målàvidyàkàryatvàt avidyya÷abdavàcyatà'pi . ataeva àvidyiko jãva iti tattatsthàne bhàùyakàràdibhiruktam . svasvàntaþkaraõaråpàvidyopàdhau tattvaj¤àne samutpanne tadãyaivà'vidyà nivartate nànyatra ityekamuktau na sarvamuktiriti bandhamàükùavyavasthà . adhikamàkare dç÷yam . vai÷eùikàstu viparyayasaü÷ayaj¤ànamavidyetyàhuþ tatkàraõapradar÷ana pårbakamavidyà lakùità vaiø såø upaskare ca yathà %<indriyadoùàt saüskaradoùàccàvidyà>% .. %<avidyeti sàmàmyavàcyapi padaü viparyaye vartate prakaraõàt saü÷ayasvapnànadhyavasàyànàmuktatvàt, tatrendriyadoùovàtapittàdyabhibhavakçtamapàñavam, saüskàradoùovi÷eùàdar÷anasàhityaü tadadhãnaü hi mithyàkùànaü jàyate>% .. %<tacca duùñaj¤ànam>% såø .. tadi'tyavyayapadaü sarvanàmasamànàrthakamavidyàü paràmç÷atiü sà'vidyà, duùñaj¤ànaü vyabhicàri j¤ànamatasmiüstaditij¤ànaü vyadhikaraõaprakàràvacchinnavi÷eùyàvçttiprakàrakasiti yàvat, doùa÷ca j¤ànasyàni÷cayaråpatvamapi, tenaikakoñisatyatve'pi saü÷ayoduùña evànavadhàraõàtmakatvàt tadanena saü÷ayoviparyayasvapnànadhyavasàyànà¤catturõàmapyupasaügrahaþ upaø .. %<vidyàvidyàdvaividhyàt saü÷ayaþ>% gauø såø . nàsti vidyà ÷àstràdij¤ànaü yasya . 3 ÷àstràdij¤àna÷ånye triø %<avidyo và savidyo và bràhmaõo màmakã tanuþ>% puràø . %<vaidyo'vidyàya nàkàmo dadyàdaür÷a svato dhanàt>% dàø bhàø smçtiþ . %<avidyànàntu sarbeùàmãhàta÷ceddhanaü bhavet>% manuþ .

#<avidveùa># puø abhàve virodhe và naø taø . 1 vidveùàbhàve 2 anuràge ca . naø baø . 3 vidveùa÷ånye 4 anuràgayukte ca tri0

#<avidhavà># strã virodhe naø taø . sadhavàyàü pativatnyàü striyàm %<imà nàrãravidhavàþ sapatnãþ>% çø 10, 18 .

#<avidhà># strã abhàve naø taø . prakàràbhàve naø vaø . prakàra÷ånye

#<avidhàna># naø abhàve naø taø . 1 vidhànàbhàve 2 itikartavyatà kramàdyabhàve . %<avidhànena yat kuryàt tatsarvaü viphalaü bhavet>% smçtiþ naø baø . 3 vidhàna÷ånye triø .

#<avidhi># puø abhàve naø taø . vidhyabhàve itikartavyatà kramàdyabhàve naø baø . vidhàna÷ånye triø .

#<avina># puø avati yaj¤am ava--inan . adhvaryau ujjvaø .

#<avinaya># puø abhàve naø taø . 1 vinayàbhàve . virodhe naø taø . 2 durnaye . %<avinayamapanaya viùõoþ>% ÷aïkaràø %<bahavo'vinayànnaùñà ràjànaþ saparicchadàþ>% %<veõovinaùño'vinayànnahuùa÷caiva pàrthivaþ>% iti ca manuþ naø baø . vinaya÷ånye triø .

#<avina÷vara># triø virodhe naø taø . 1 vina÷varaminne cirasthàyini, 2 kåñasthe parame÷vare puø .

#<avinàbhàva># puø vinà vyàpakamçte na bhàvaþ sthitiþ asaø saø . 1 vyàpakasthityanurodhisattàråpàyàü vyàptau . 2 sambandhamàtre ca %<avinàbhàvo'tra sambandhamàtram>% kàvyapraø %<atha keyamàkàïkùà na tàvat avinàbhàvaþ>% iti ÷abdacintàø .

#<avinàbhàvin># triø na vinà vyàpakam bhavati bhå--õini . vyàpye %<vyaktyavinàbhàvitvàttu jàtyà vyaktiràkùipyate>% kàø praø .

#<avinàbhåta># triø na vinà vyàpakamçte bhåtaþ . 1 vyàpte 2 saübandhamàtre ca %<abhidheyàvinàbhåtapratãtirlakùaõocyate>% kàø praø .

#<avinà÷in># triø na vinà÷ã striyàü ïãp . avina÷vare nitye %<avinà÷ã và are ayamàtmà>% ÷rutiþ .

#<avinãta># triø na vinãtaþ . 1 vinaya÷ånye 2 kutsitakriyànurakte 3 uddhate 4 adànte ca . %<vavçte vinãtamavinãta÷àsibhiþ>% màghaþ . 5 a÷ikùite ca %<nàvinãtairvrajeddhuryairna ca kùudvyàdhipãóitaiþ>% manuþ . 6 kulañàyàü strã .

#<avinãya># puø vinãyaþ kalkaþ kapaña¤ca naø baø . kapaña÷ånye %<avinãyasaübhramavikà÷ibhaktibhiþ>% màghaþ .

#<avineya># triø na vinetuü ÷akyaþ . durdame a÷vàdau .

#<avindhya># puø ràkùasabhede harivaü÷e vivaraõam .

#<avipaña># avãnàü vistàraþ avi + pañac . meùavistàre .

#<avipa÷cit># puø virodhe naø taø . vicàra÷ånye tàtparyaj¤àna÷ånye 3 avivekini ca .

#<avipàka># puø vi÷eùeõa pacyate phalaråpeõa vi + paca gha¤ naø taø . phalaråpeõàpariõate 1 dharmàdharmodau . %<vipàka÷ca jàtyàyurbhogàþ>% iti pàta¤jale uktaþ tadråpeõàpariõàma÷ca phalaråpatayà'nàvirbhàvaþ vihitàvihitakarmaõovi÷iùñade÷akàlaniyatatvàt yadà karmabalãyasà pratibaddhaü tadà tat karma avipàka ityucyate . vipàkaþ annàdeþ pàkaþ abhàve naø taø . su÷rutokte 1 pàkàbhàve 2 %<arocakàvipàkau tu ÷arkaràrte bhavanti ca>% . nàsti vipàko yatra . agnimàndyahetuke 3 rogabhede ca %<etannavàyasametena jàñaryaü na bhavati sanno'gniràpyàyate durnàma÷ophapàõóukuùñharogàvipàkakà÷a÷vàsapramehà÷ca na bhavanti>% su÷rutaþ .

#<avipàla># triø avãn pàlayati pà--õic laþ upaø saø . meùapàlake .

#<avipula># triø virodhe naø taø . vipulabhinne kùudre .

#<aviprakçùña># triø virodhe naø taø . sannikçùñe .

#<avipriya># puø avãn bheùàn prãõàti prã--ka . 1 ÷yàmàkatçõe vipriyamapakàraþ naø taø . 2 anapakàre 3 ànukålye . naø baø . 4 apakàra÷ånye triø . 5 ÷yetàlatàyàü strã .

#<avipluta># triø na viplutaþ naùñaþ . avinaùñe %<aviplutabrahmacaryaþ savarõàü striyamudvahet>% smçtiþ .

#<avibhakta># triø vi + bhaja--kta naø taø . 1 saüsçùñevibhàgarahite 2 dravye3 tatsvàmini ca . %<avibhaktaü sthàvaraü yat sarveùàmeva tadbhavediti>% %<avibhaktà vibhaktà và sapiõóàþ sthàvare samàþ>% iti ca smçtiþ . 4 abhinne ekabhàvàpanne'rthe 5 avyàvçtte adhiùñhànatayà 6 sarvatrànusyåte vàdhà÷ånyatvena svasmin 7 vartamàne ca .

#<avibhàvita># triø na vibhàvitaþ . 2 alakùite 2 acintite sàkùiprabhçtipramàõàdinà 3 svakãyatvenànudbhàvite svaråpeõa 4 aj¤àpite ca .

#<avimukta># triø vi + muca--kta naø taø . 1 muktabhinne . %<na vimuktaü ÷ivàbhyàü yadavimuktaü tato viduþ>% ityuktalakùaõe 2 kà÷ãkùetre naø . 3 mårdhacivukàntaràlasthàne ca . %<yaeùo'nanto'vyakta àtmà so'vimukte pratiùñhitaþ>% iti jàvàø uø . %<àsananti cainamasmin>% ÷àø såø . %<àmananti cainaü parame÷varamasmin mårdhacivukàntaràle>% bhàø imàmeva ÷rutiü kecit kà÷ãviùayatayà varõayanti vàkya÷eùe %<avimuktaþ kasmin pratiùñhita>% iti pra÷ne nàsãvaraõàmadhyasthitatvapratyabhij¤ànàt . aparokùavacanà devà ityukteþ asãtivaktavye nà÷ãtivarõavyatyaya iti teùàmà÷ayaþ . avimuktakùetra¤ca asãvaraõayormadhye gaïgàpa÷cimatañasthaü paritaþ pa¤cakro÷àtmakam . tadvivaraõaü kà÷ãkhaõóe'nusandheyam .

#<aviyoga># puø abhàve naø taø . 1 viyogàbhàve . virodhe naø taø . 2 saüyoge . naø baø . 3 viyoga÷ånye 4 saüyukte ca . viyogaþ vicchedaþ saüyogàbhàvaþ vibhàga÷ca .

#<aviyogavrata># naø aviyogàrthaü vratam . màrga÷ãrùa÷uklatçtãyà kartavye strãõàü vratabhede %<avaidhavyapradaü strãõàmaviyogavrataü tvidam . màrga÷ãrùe site pakùe snàto ÷uklàmbarapriyà . dçùñvà candraü dvitãyàyàü naktaü bhu¤jãta pàyasa>% mityupakramya kàlikàpuràõe dar÷itam . tadvidhi÷ca hemàø vraø khaø tçtãyàvrataprakaraõe uktastata evàvaseyaþ .

#<aviraõa># naø viramaõaü vinà÷aþ abhàve naø taø vede masya luk . vinà÷àbhàüve %<saho babho'viraõàya pårvãþ>% çø 1, 174, 8 %<aviraõàya avinà÷àya>% bhàø .

#<avirata># naø virataü viràmaþ bhàve kta abhàve naø taø . 1 viràmàbhàve nairantarye . kartari kta naø taø . 2 viràma÷ånye 3 santate dravyàdau triø kriyàvi÷eùaõatve naø . 4 kàryàdanivçtte triø . %<aviratadayitàïgàsaïgasa¤càritena>% màghaþ .

#<avirati># strã viràmo viratiþ bhàve ktin abhàve naø taø . 1 nivçttyabhàve 2 viùayàdau--sthiracittatàyàm 3 viràmàbhàve ca . naø baø . 4 viràma÷ånye triø .

#<avirala># triø na viralaþ naø taø . ghane, nivióe . viralatàca vicchittiþ tadviparãtaü nivióatvaü madhye'vicchedaþ .

#<aviràma># puø abhàve naø taø . 1 viràmàbhàve 2 vicchedàbhàve . naø baø . 3 viràma÷ånye 4 santate ca triø animiùamaviràmà ràgiõàü sarvaràtram màghaþ .

#<aviruddha># triø . naø taø . 1 viruddhabhinne 2 virodha÷ånye 3 ekatrasahàvasthàyini 4 apratibaddhe ca .

#<avirodha># puø virodhaþ sahànavasthànamekade÷e samàve÷o và abhàve naø taø . sahànavasthànàbhàve 1 ekatràvasthàne 2 ekatra samàve÷e ca . ÷rutismçtivirodhe ca ÷rutireva garãyasã . avirodhe tayoþ kàryaü smàrtaü vaidikavat sadà, smçtiþ %<sarveùàmavirodhena brahmakarma samàrabhe>% puràø %<÷eùaü và'virodhàt>% kàtyàø 2 . 6 . 36 . %<nàvirodhàt>% kàtyàø 5 . 11 . 8 . 3 vivàdàbhàve ca .

#<avilakùaõa># triø vilakùaõo bhedakadharmbhà÷rayaþ virodhe naø taø . 1 tulyaråpe 2 bhedakadharma÷ånye .

#<avilakùya># triø nàsti vi÷eùeõa lakùyaü vyàjaþ udde÷yaü ÷aravyaü và yasya . 1 vyàja÷ånye 2 udde÷ya÷ånye 3 ÷aravya÷ånye 4 pratikàra÷ånye ca %<avilakùyamastramaparaü katamam>% kiràø . %<avilakùyamasatpratikàram>% malliø .

#<avilamba># naø abhàve naø taø . 1 vilambàbhàve ÷aughrye . naø vaø . 2 vilamba÷ånye triø vilamba÷ca kàryotpattisàdhakakàlapràgabhàvaþ . tacchånyaþ avilambaþ .

#<avilambita># triø vi + labi--kta naø taø . vilamba÷ånye 1 tvaràyukte dravyàdau . kriyàvi÷eùaõatve naø . %<avilambito dvitãyaþ>% kàtyàø 10, 1, 8, .

#<avilà># strã ava--ilac . meùyàm 1 nàsti vilaü yatra . 2 garta÷ånye triø .

#<avilàsa># puø abhàve naø taø . 1 vilàsàbhàve 2 aprakà÷e naø vaø . 3 tacchånye triø .

#<avivakùita># triø na vivakùitaþ . 1 vaktumaniùñe 2 tàtparyàviùayãbhåte bahutvamavivakùitamiti raghuø .

#<avivara># triø nàsti vivaraü chidraü yatra . nãrandhre ghane .

#<avivàcya># naø nàsti vi÷eùeõa vàcyo mantràdiþ yatra . atyagniùñomasaüsthe da÷amàhe %<atyagniùñomo'vivàcyaü da÷amam>% kàtyàø 12, 3, 21, . %<atyagniùñomasaüsthamavivàcyaü da÷amamaharbhavati>% karkaø . %<nàsminnahani kenacit kasyacit vivàcyamavivàcyamityàcakùate>% à÷vaø ÷rauø 2, 12, 10 . asminnahani kenacit kasmaicit kartre mantraþ karma và na vivàcyaü nàkhyàvavyamityarthaþ kutaþ? yasmàdetadahaþ avivàcyamiti ÷rutau prasiddham parasparamavivacanãyametasminnahanãtyavivàcyamidamaharbhavati .

#<avivàda># puø viruddho vàdaþ kathanaü vyavahàrabhedaþ virodha÷ca abhàve 3 naø taø . 1, viruddhavàdàbhàve aikyamatye 2 avyavahàre 3 virodhàbhàve ca naø baø 4 tacchånye triø .

#<avivàhita># triø naø taø . vivàhitabhinne anåóhe ajàtavivàhasaüskàre .

#<avivikta># triø naø taø . 1 ekãbhåte 2 viveka÷ånye 3 anyonyatàdàtmyàpanne %<taptàyaþpiõóavadavivaktaü sat tadeva mahàvàkyasya vàcyàrtho bhavati>% vedàntasàø .

#<aviveka># puø na vivekaþ bhedakadharmeõa j¤ànam abhàve naø taø . anyonyatàdàtmàropahetau 1 vi÷eùaj¤ànàbhàve iti naiyàyikà . virodhe naø 2 anyonyatàdàtmyaj¤ànaråpe mithyàj¤àne %<tadyogo'pyavivekàt>% sàø såø . %<aya¤càviveko'gçhãtàsaüsargakamubhayaj¤ànamavidyàsthalàbhiùiktaü vivakùitaþ>% %<bandhoviparyàt>% viparyayabhedàþ pa¤ca ityàgàmisåtradvayàt %<tasya heturavidyeti>% yogasåtre'pyavidyàyà eva pa¤caparbdharåpàyà buddhipuruùasaüyogahetutayà vacanàccànyayàkhyàtyanabhyupagamaeva yogato'tra vi÷eùaucityàt . na punaraviveko'tràbhàvamàtraü vivekapràgabhàvo và muktasyàpi bandhàpatteþ jãvanmuktasyàpi bhàvivivekavyaktipràgabhàvena dharmàdharmotpattidvàrà punarbandhaprasaïgàcca . tathàgàmisåtrasthadhvàntadçùñàntànupapatteþ abhàvasya dhvàntavadàvakaratvàbhàvàt . tathà vçddhihràsàvapyavivekasya ÷råyamàõau nopapadyeyàtàmiti . asmanmate ca vàsanàtmakarsyavàvivekasya saüyogàkhyajanmahetutayà tamovadàvarakatvavçddhihràsàdikama¤jasaivopapadyate . %<tasya heturavidyeti>% pàta¤jalasåtre ca bhàùyakàrairavidyà÷abdenàvidyàvãjaü vyàkhyàtam j¤ànasya saüyogottarakàlãnatvena saüyogàjasakatvàditi . api ca %<puruùaþ prakçtistho hi bhuïkta>% ityàdivàkyeùvabhimànàkhyasaüyogasyaiva prakçtisthatàkhyasaüyogahetutàvagamyate . ata eva càvidyà nàbhàvo'pi tu vidyàvirodhij¤ànàntaramiti yogabhàùye vyàsadervaþ prayatnenàvadhçtam . tasmàdavivekàvidyayostulyayogakùematayà'vivekasyàpi j¤ànavi÷eùatvamiti siddham . ayaü càvivekastrighà saüyogàkhyajanmahetuþ sàkùàt, dharmàdharmotpattidvàrà, ràgàdidçùñadvàrà ca bhavati sàüø praø bhàø . adhikamavidyà ÷abde dç÷yam .

#<avivecaka># triø naø taø . vivecakabhinne kàryàkàryavivecanà ÷ånye .

#<avivena># triø %<venatiþ kàntikarmà>% niruø vi + vena--ac naø taø . vigatecchabhinne icchà÷ãle . %<manasà'vivenaü tamit sakhàyam>% çø 4, 24, 6, . %<avivenamicchàvigama÷ånyam>% bhà0

#<avi÷aïkà># strã vi÷eùeõa ÷aïkà abhàve naø taø . 1 vi÷eùa÷aïkà bhàve . naø baø 2 vi÷aïkàrahite triø .

#<avi÷aïkita># triø vi + ÷aki--kartari kta, vi÷aïkà jàtà'sya itac và naø taø . 1 vi÷aïkàrahite . %<vidadhyàdavi÷aïkitaþ>% smçtiþ . 2 ajàta÷aïke ca .

#<avi÷astç># triø na vi÷astà vi÷asane ku÷alaþ . yaj¤iyapa÷uhiüsane'nipuõe ÷amitari %<mà te gçdhnuravi÷astàtihàya>% çø 1, 162, 20 .

#<avi÷uddha># triø virodhe naø taø . vi÷uddhabhinne sadoùe .

#<avi÷uddhi># strã virodhe naø taø . ÷uddhiviparãte doùe %<sahyavi÷uddhikùayàti÷ayayaktaþ>% sàüø kàø . avi÷uddhirhiüsàdoùasàdhanatà yathoktam avi÷uddhiþ somàdiyàgasya pa÷uvãjàdibadhasàdhanatà yathàha sma bhagavàn pa¤ca÷ikhàcàryaþ %<svalpasaïkaraþ saparihàraþ sapratyavamarùa>% iti . svalpasaïkaraþ jyotiùñomàdijanmanaþ pràdhànàpårvasya svalpena pa÷uhiüsàdijanmanànathehetunà apårveõa saïkaraþ . saparihàraþ kiyatàpi pràya÷cittena parihartuü ÷akyaþ . atha pramàdataþ pràya÷cittamapi nàcaritaü pradhànakarmavipàkasamaye ca pacyate tathàpi yàvadasàvanarthaü såte tàvat sapratyavamarùaþ pratyavamarùeõa sahiùõutayà saha vartata iti . mçùyante hi puõyasambhàropanãtasvargasudhàmahàhradàvagàhinaþ ku÷alàþ pàpamàtropapàditàü duþkhavahnikaõikàm . na ca mà hiüsyàt sarvàbhåtànãti sàmànya÷àstraü vi÷eùa÷àstreõa %<agnãùomãyaü pa÷umàlabhetetyanena>% bàdhyata iti yuktaü virodhàbhàvàt virodhe hi balãyasà durbalaü bàdhyate . na cehàsti ka÷cit virodhaþ bhinnavidhayatvàüt . tathà hi %<mà hiüsyàditi>% niùedhena hiüsàyà anarthahetubhàvo j¤àpyate na tvakratvarthatvamapi %<agnãùomãyaü pa÷umàlabheta>% ityanena tu pa÷uhiüsàyàþ kratvarthatvamucyate na tvanarthahetutvàbhàvastathà sati vàkyabhedaprasaïgàt na cànarthahetutvakratåpakàrakatvayoþ ka÷cidasti virodhaþ . hiüsà hi puruùasya doùamàvakùyati krato÷coparikariùyati sàø kauø . iti sàükhyà manyante mãmàüsakà vedàntina÷ca vaidhahiüsàyà anarthahetutvaü niràcakruþ tacca ÷àø såtre tadbhàùye ca prapa¤cenoktam tattu 443 pçùñhe udàhçtam .

#<avi÷eùa># yuø vi÷eùobhedakadharmaþ abhàve naø taø . 1 bhedakadharmàbhàve %<vàyumabdàdavi÷eùavi÷eùàbhyàm>% ÷àø såø . 2 abhede aikye ca . naø baø . 3 vi÷eùa÷ånye tulye triø sàükhyàdimatasiddheùu ÷àntatvaghoratvamåóhatvaråpavi÷eùa÷ånyeùu sthålabhåtopàdàneùu 4 såkùmabhåteùu . tàni ca tanmàtràõi yajjàtãyeùu ÷àntàdivi÷eùatrayaü na tiùñhati tajjàtãyànàü ÷abdaspar÷aråparasagandhànàmàdhàrabhåtàni såkùmadravyàõi sthålànàmavi÷eùàõi . %<tasmiüstasmiüstu tanmàtràstena tanmàtratà smçtà . na ÷àntà nàpi ghoràste na måóhà÷càvi÷eùiõaþ>% iti viùõupuràõàdibhyaþ . asyàyamarthaþ teùuteùu bhåteùu tanmàtràstiùñhantãti kçtvà dharmagharmyabhedàddravyàõàmapi tanmàtratà smçtà . te ca padàrthàþ ÷àntaghoramåóhàkhyaiþ sthålagata÷abdàdivi÷eùaiþ ÷ånyà ekaråpatvàt . tathà ca ÷àntàdivi÷eùa÷ånya÷abdàdimattvameva bhåtànàü ÷abdàditanmàtratvamityà÷ayaþ . ato'vi÷eùiõo'bi÷eùasaüj¤ità iti ÷àntaü sukhàtmakaü, ghoraü duþkhàtmakaü, måóhaü mohàtmakam . tanmàtràõi ca devàdimàtrabhogyatvena kevalaü sukhàtmakànyeva sukhàdhikyàditi sàüø praø bhàø . nanmàtràõyavi÷eùàþ sàüø kàø tatsattve ca pramàõaü tanmàtra÷abde dar÷ayiùyate . nityayoge ini . avi÷eùãtyapi tanmàtre .

#<avi÷eùaj¤a># triø vi÷eùaü na jànàti j¤à--ka asamaø saø . vi÷eùànabhij¤e bhedakadharmànabhij¤e .

#<avi÷eùita># triø na vi÷eùitaþ bhedakadharmeõa . yasya itarasmàt vi÷eùaõena vyàvçttirnakçtà tasmin padàrthe .

#<avi÷rànta># triø vi + ÷rama--kta naø taø . 1 viràmarahite 2 santate 3 akliùñe ca

#<avi÷vasanãya># triø vi + ÷vasa--anãyara naø taø . vi÷vàsakaraõàyogye .

#<avi÷vasta># triø naø taø . vi÷vàsayogyatàhãne %<na vi÷vasedavi÷vastevi÷vaste nàtivi÷vaset>% hitoø .

#<avi÷vàsa># puø abhàve naø taø . 1 vi÷vàsàbhàve naø baø . 2 vi÷vàsànàdhàre 3 vi÷vàsàyogye padàrthe ca .

#<avi÷vàsin># triø na vi÷vasiti õini striyàü ïãp . vi÷vàsàkàrake .

#<avi÷liùña># triø virodhe naø taø . vi÷liùñabhinne saïgate .

#<aviùa># puø ava--ñiùac . 1 samudre, 2 nçpe ca . ñittvàt ïãp . 3 nadyàü strã . 4 rakùakamàtre triø . nàsti viùaü yatra . 5 yiùa÷ånye triø . %<apaoùadhãraviùà vanàni>% çø 6, 39, 5, %<aviùà viùarahità nirakùakàõi và vanàni>% bhàø . vi÷vàyàm ativiùayàm (àtaic) strã ñàp .

#<aviùakta># triø naø taø . asaülagne .

#<aviùama># triø virodhe naø taø . 1 viùamabhinne same (joóa) 2 sugrahe 3 sugame ca .

#<aviùaya># puø naø taø . 1 agocare 2 apratipàdye . naø baø . 3 viùaya÷ånye triø .

#<aviùahya># triø na vi÷eùeõasahyaþ naø taø . 1 soóhuma÷akye 2 itaraira nabhibhavanãye aviùahyavikramaþ, 3 paricchettuma÷akye ca %<sãmàyàmaviùahyàyàm svayaü ràjaiva dharmavit>% manuþ .

#<aviùñambha># puø abhàve naø taø . 1 àlambàbhàve . naø baø . 2 àlambana÷ånye triø .

#<aviùñha># triø ati÷ayena avità avitç + iùñhan tçõolopaþ . ati÷ayena rakùake . %<yo arcato brahmakçtimaviùñhaþ>% çø 7 . 28 . 5 %<aviùñhaþ ati÷ayena rakùità>% bhàø .

#<aviùyà># strã ava--gatau isun avirgatimicchati kyac--bhàve a . gamanecchàyàm . %<aviùyàmanuvrataü savituþ>% çø 2, 38, 3, %<aviùyàü gamanecchàm>% bhàø .

#<avis># naø ava--bhàve isun . 1 rakùaõe 2 gatau ca .

#<avisaüvàda># puø visaüvàdaþ pramàõànusaraõàbhàvaþ virodhe naø taø . 1 pramàõànusaraõe 2 yàthàrthyaviùayakatve .

#<avisaüvàdin># triø virodhe naø taø . pramàõàntarànusàriõi 1 yathàrtha viùayake 2 saphale padàrthe ca .

#<avisoóha># naø averdugdham avi + soóhac na ùatvam . 1 meùãdugdhe . na visoóhaþ . 2 asoóhe triø .

#<avisthala># naø bhàratokte gràmabhede . %<avisthalaü vçkasthalaü màkandãü vàraõàvatam . avasàna¤ca govinda! ka¤cideka¤ca pa¤camam>% bhàø uø paø .

#<avispaùña># naø vispaùñaü ÷rutamàtreõàrthàvabodhakaü sukhena ÷ravaõàyogya¤ca . vi + spa÷a--kta naø taø . aspaùñavàkye .

#<avismaraõa># naø abhàve naø taø . 1 vismaraõàbhàve smaraõe vismaraõa¤cànubhåtapadàrthasya kàlarogàdi prayojyaþ smaraõàbhàvaþ saca anubhåtaviùayeùådbhåtasaüskàrasyàpi praõidhànàdikàraõàntaràbhàvàt anudbuddhatayà smçtiråpakàryàjanane, rogàdinà nà÷ane ca bhavati . tadabhàvaþ avismaraõaü tatra ca praõidhànàdisahakçtasaüskàrasya smaraõajanakatà rogàdyanabhibhavanãyatà ca . yathàha gauø såø . %<praõidhànaliïgàdij¤ànànàmayugapadbhàvàdyu gapadasmaraõam>% . %<praõidhànaü cittaikàgyraü suùmårùeti yàvat liïgaj¤ànaü udvodhakam udvodhakànàmànantyàdàdipadaü j¤ànàtparatoyojanãyaü tasya kramàt smaraõakramaþ yadi ca yugapadudbodhakàni tadà tàvadviùayakamekaü smaraõamiùyata eva yathà padaj¤ànàdàviti mantavyam vçttiþ>% . praõidhànàdãni ca smçtikàraõàni tatraivoktàni . %<praõidhànanibandhàbhyàsaliïgalakùaõasàdç÷yaparigrahà÷rayà÷rita sambandhànantaryaviyogaikakàryavirodhàti÷ayapràptivyavadhàna sukhaduþkhecchàdveùabhayàrthitvakriyàràgadharmàdharmanimittebhyaþ>% %<smaraõamitthanuvartate nimitta÷abdasya dvandvàt paraü ÷rutasya pratyeka mabhedenànvayaþ . praõidhànaü manasoviùayàntarasa¤càravàraõam, nibandhaekagranthopanibandhanaü yathà pramàõena prameyàdismaraõam, abhyàsaþ saüskàrabàhulyam, etasya yadyapi nodvodhakatvaü tathàpi tàdç÷e ÷ãghramudbodhakasamavadhànaü syàdityà÷ayena tadupanyàsaþ . abhyàsodçóhatarasaüskàraþ udbodhakatvenoktaiti kecit liïgaü vyàpyaü vyàpakasya smàrakaü, lakùaõaü yathà kapidhvajàdi arjunàdeþ, sàdç÷yaü dehàdeþ . parigrahaþ svãkàrastasya svasvàmi bhàvo'rthaþ tadekatareõànyatarasmaraõam, à÷rayà÷ritau ràjàdi tatparijanau parasparasmàrakau, sambandhoguru÷iùyabhàvàdiþ, govçùanthàyàt pçthaguktaþ . ànantaryaü prokùaõàvaghàtàdeþ, viyo goyathà dàràdeþ, ekakàryà antevàsiprabhçtayaþ parasparasmàrakàþ . virodhàdahinakulàderanyatareõàparasmaraõam . ati÷ayaþ saüskàraupanayanàdiràcàryàdismàrakaþ, pràptirdhanàderdàtàraü smàrayati, vyavadhànamàvaraõaü yathà khaógàdeþ koùàdi . sukha duþsvayoranyatareõàparasya tàbhyàü tatprayojakasya và smaraõam, icchàdveùau yadviùayakatayà gçhãtau tasya smàrakau, bhayaü maraõàderbhayahetorbà smàrakam, arthitvaü dàtuþ, ÷àkhàdeþ kriyà vàyvàdeþ, ràgàtprãteþ putràdeþ smaraõaü,>% dharmàgharmàbhyàü janmàntarànubhåtasukhaduþkhasàdhanayoþ pràganubhåta sukhàde÷ca smaraõamiti . teùu ca ki¤cit, svaråpasatki¤cacca j¤àtamudbodhakaü ÷iùyavyut pàdanàya càyaü prapa¤caþ vçttiþ . kaõàdena tu smçtisàdhàraõakàraõamuktaü yathà %<àtmamanasoþ saüyogavi÷eùàt saüskàràcca smçtiþ>% såø utpadyata iti ÷eùaþ saüyogavi÷eùaþ praõidhànàdisannidhànam, etasmàdasamavàyikàraõàdàtmani samavàyini smçtirvidyàvi÷eùa utpadyate, nimittakàraõamàha saüskàràditi cakàreõa vyàpàrã pårvànubhavaþ samuccãyate, anubhavayàthàrthyàyàthàrthyamiyamanuvidhatte, rajjuü bhujaïgatayopalabhya palàyitasya tathaiva smçteþ nacaü satataü smçtiprasaïgaþ, saüskàrodvodhàdhãnatvàt, taduktaü pra÷astadevapàdaiþ %<liïgadar÷anecchànusmaraõàdyapekùàdàtmamanasoþ saüyogavi÷eùàt pañvabhyàsàdarapratyayajanitàcca saüskàràdéùña÷rutànubhåteùu ÷eùànuvyavasàyasmaraõecchàdveùaheturatãtaviùayà smçtiþ>% iti . àrùaü j¤ànaü såtrakçtà pçthaïga lakùitaü, yogipratyakùàntarbhàvitaü, padàrthaprade÷àkhye tu prakaraõe taduktaü tadyathà %<àmnàyavidhàtéõàmçùãõàmatãtànàgatavartamàneùvartheùu dharmàdiùu granthopanivaddheùu và liïgàdyanapekùàdàtmamanasoþ saüyogàddharmavi÷eùàcca pràtibhaü j¤ànaü yadutpadyate tadàrùam>% iti tacca kadàcillaukikànàmapi bhavati yathà kanyakà vadati %<÷vo me bhràtà ganteti hçdayaü me kathayatãti>% upaø . saüskàranà÷a kàni ca rogakàlajanmàntaràdãni . naø baø smçtiyukte tri0

#<avismçta># triø naø taø . vismçtabhinne smçte .

#<aviharyata># triø %<haryatiþ prepsàkarmeti>% yàskaþ vi + harya--atac naø taø . anabhilaùite aniùñe %<yenàviharyatakratoþ>% çø 1, 63, 2 . aviharya ta kratoranabhilaùita yaj¤asya bhàø .

#<avihita># triø na ÷àstreõa vihitaþ naø taø . 1 niùiddhe . 2 akçteca

#<avihruta># triø vi + hç--bàø utac kicca naø taø . ahiüsye . %<tàhi kùatramavihrutam>% çø 5, 66, 2, %<avihrutamahiüsyam>% bhàø .

#<avihvala># triø virodhe naø taø . vyàkulabhinne svasthe .

#<avã># strã avatyàtmànaü lajjayà ava--ã . çtumatyàm .

#<avãkà÷a># puø vãkà÷aþ prakà÷a upasargadãrghaþ abhàve naø taø . 2 prakà÷àbhàve . naø baø . 2 prakà÷a÷ånye .

#<avãkùaõa># naø abhàve naø taø . 1 dar÷anàbhàve naø vaø . 2 dar÷ana÷ånye triø .

#<avãkùita># triø naø taø . 1 dçùñabhinne . bhàve kta abhàve naø taø . 2 vãkùaõàbhàve naø .

#<avãci># puø nàsti vãciþ prakà÷aþ sukhaü vàtra . 1 narakabhede tatsvaråpaü tatkàraõa¤ca bhàgavate 5 skaø dar÷itaü yathà %<tàmisrondhatàmisra>% ityàdyupakramya avãcirayaþpànamityàdinà aùñàviü÷atinarakàn vibhajya %<yastvihànçtaü vadati sàkùye, dravyavinimaye, dàne và katha¤cit, sa vaipretya narake avãcimatyadhaþ÷irà niravakà÷e yojana÷atocchràyàt girimårdhaþ sampàtyate . yatra jalamiva sthalama÷mapçùñhamavabhàsate tadavãcirnàma tila÷ovi÷ãryamàõa÷arãro na mriyamàõaþ punaràropito nipatati>%--avãcimàn avãcimayo'pyatra . 2 taraïga÷ånye jalà÷aye triø .

#<avãja># triø nàsti vãjamasya . vãja÷ånye 1 phalàdau . 2 dràkùàyàü strã . vãjànàdhàyake triø %<avãjamapi kùetraü kevalaü sthaõóilaü bhavet>% manuþ . aprà÷astye naø taø . aïkurotpàdanàyàsamarthe traihàyàõàdau 3 vãje ca . %<avãjavikrayã caiva vãjotkçùñaü tathaiva ca>% manuþ . %<avãjaü prarohàsamarthamiti>% kullåø . vãjaü ÷ukraü naø baø . ÷ukrarahite 4 klãve naø . %<na måtraü phenilaü yasya viùñhà càpsu nimajjati . meóhraüconmàda÷ukràbhyàü sa klãva iti kathyate>% smçtestasya tathàtvam . %<unmattaü patitaü klãvamavãja pàparogiõam>% iti manuþ . 5 kàraõa÷ånye triø 6 yogokte nirvãje cittavçttipariõàmanirodhe puø .

#<avãta># naø anumànabhedre tacca dar÷itaü sàø kauø %<tacca prathamaü tàvatdvividhaü vãtasavãta¤ca anvayamukhena pravartamànaü vidhàyakaü vãtam vyatirekamukhena pravartamànaü niùedhakamavãtam>% vyàkhyàta¤caitadasmàbhiþyathà %<vãtaü vi÷eùeõa itaü saïgatamanvitam anvayavyàptihetukamityarthaþ yadvà vi÷eùeõa itaü j¤àtaü prasiddhasàdhyavyàptikamityarthaþ tadbhinnamavãtam vyatirekavyàptihetukam aprasiddhasàdhyavyàptikaü vetyarthaþ vyatirekamukhena tadasattve tadasattvaråpavyatirekadvàrà sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyãgitvaråpavyatirekavyàptidvàretyarthaþ . niùedhakaü yo yaþ pçthivãbhedavàn sa gandhàbhàvavàn iti vyatirekagrahaõena vyàpakasya gandhàbhàvasya pçthivyàü nivçttyà pçthivãbhedaråpasya gandhàbhàvavyàpyasya nivàrakam . tathà ca pçthivã pçthivãtarabhinnà gandhavattvàdityanumànamavãtam>% .

#<avãra># triø vãraþ putràdirnàsti yasya . 1 putràdi÷ånye . naø taø 2 vãryavadbhinne triø . %<patiputravatã nàrã vãrà proktà manãùibhiþ>% iti paribhàùità strã vãrà naø taø . 3 patiputrarahitàyàü striyàü strã . %<ajàtaputrà vidhavà sà'vãrà parikãrtiteti>% smçtiþ . %<mà tvà vayaü sahasàvannavãràþ>% çø 7, 4, 6, . %<avãràþ putràdirahitàþ>% bhàø . %<avãràyà÷ca yoùitaþ>% smçtiþ .

#<avçka># triø vç--kak vçkaþ àvarakaþ naø baø . àvaraka÷ånye %<jyotãüùi kçõvannavçkàõi>% çø 155, 6, %<vçkeõàvarakeõa rahitàni>% bhàø .

#<avçtti># strã vçttirjãvanopàyaþ abhàve naø taø . 1 jãvikàbhàve %<àdadãtàmamevàsmàdavçttàvekaràtrikam>% avçttikarùità hi strã praduùyet sthitimatyapi avçttikarùitaþ sãdannimaü dharmaü samàcaret iti ca manuþ . nàsti vçttiþ sthitirasya . 2 avidyamàne . %<sàdhyàbhàvadavçttitvam>% sàdhyavadanyàvçttitvam iti ca anucintàø . naø baø . jãvikà÷ånye tri0

#<avçddhika># naø nàsti vçddhiþ yatra kap . çõàdau vçddhiþ làbharåpà (suda) tadrahite 1 måladhane . tacca smçtau dar÷itaü yathà %<çõaü paitàmahaü paitraü pratibhàvyàgataü sutaþ . samaü dadyàt tatsutau ca na dàpyàviti ni÷cayaþ>% . %<samaü savçddhi kam>% %<çõamàtmoyavat pitryaü putrairdeyaü vibhàvitam . paitàmahaü samaü devamadeyaü tatsutasya ca>% yàø smçø . %<samayàvat gçhãtaü tàvaddeyaü na vçddhiþ>% mitàø . %<gopyàdhibhoge no vçddhiþ sopakàre'tha hàpite . naùñodeyovinaùña÷ca daivaràjakçtàdçte>% yàø smçø .

#<avçdha># triø na vardhate vçdha--ka . 1 vçddhi÷ånye . antarbhåtaõyarthe vçdha--ka naø taø . avardhake . %<panãüra÷raddhàü avçdhàü ayaj¤àn>% çø 7, 7, 3, %<avçdhàn stutibhiragnimavardhayataþ>% bhàø .

#<avçùñi># strã abhàve naø taø . 1 varùaõàbhàve %<atha yadà'vçùñirbhavati balãyàneva tarhyabalãyasa àdatte dharmyàhyàpaþ>% . ÷ataø bràø . naø baø . vçùñi÷ånye meghe puø .

#<avçhat># triø virodhe naø taø . vçhadbhinne kùudre striyàü ïãp

#<avekùaka># triø ava + ãkùa--õvul . 1 dar÷ake 2 paryàlocake 3 àyavyayàdiùu adhyakùe ca .

#<avekùaõa># naø ava + ãkùa--lyuñ . 1 dar÷ane, 2 pratijàgaraõe, 3 avadhàne ca %<varõà÷ramàvekùaõajàgaråkaþ>% raghuþ %<bhåùàõàmardharacanà vçthà viùvagavekùaõam>% sàø daø %<pitryamantrànuharaõe àtmàlambhe hyavekùaõe>% ÷ràø taø smç0

#<avekùaõãya># triø ava + ãkùa--anãyar . 1 dar÷anãye . %<tapasvisàmànyamavekùaõãyà>% raghuþ . 2 àlocanãye ca .

#<avekùà># strã ava + ãkùa--bhàve a . avekùaõa÷abdàrthe .

#<avekùita># triø ava + ãkùa karmaõi--kta . 1 dçùñe 2 paryàlocite ca .

#<avekùitç># triø ava + ãkùa--tçc striyàü ïãp . avekùaka÷abdàrthe .

#<avekùya># triø ava + ãkùa--karmaõi õyat . 1 paryàlocye 2 dç÷ye ca lyap . 3 dçùñvetyarthe 4 paryàlocyetyarthe ca avyaø .

#<avedanàj¤a># triø vedanàü na jànàti j¤à--ka asaø samàø . vedanànabhij¤e %<avedanàj¤aü kuli÷akùatànàm>% kumàø .

#<avedi># strã vedirvedanam abhàve naø taø . j¤ànàbhàve %<na ceda vedirmahatã vinaùñiþ>% vçø uø . pariùkçtabhåmi ÷ånye tri0

#<avedya># triø na vedyaþ j¤eyaþ . 1 aj¤eye . vida--làbhe õyat . 2 alabhye 3 avivàhyastriyàü strã %<vyabhicàreõa varõànàmavedyàvedanena ca>% manuþ . 4 govatse puø ÷abdacaø .

@<[Page 466a]>@
#<avela># triø nàsti velà sãmà yatra . 1 sãmàrahite nirmaryàde 2 apalàpe puø 3 cårõaguvàke strã mediø . aprà÷astye naø taø . 4 anucitakàle strã . naø vaø . 5 samaya÷ånye triø .

#<aveùña># triø ava + yaja--kta . nà÷ite %<aveùñàdaüda÷åkàþ>% yaø 10, 10, %<avapårboyajatirnà÷àrthaþ>% vedadãø %<aveùñà iti lauhàyasamàvidhyati>% kàtyàø 15, 5, 22 .

#<avaidha># triø vidhita àgatam aõ vaidhaü naø taø . 1 vidhitaþ apràpte 2 niùiddhe ca . %<avaidhaü pa¤camaü kurban ràj¤o daõóena ÷udhyati>% smçtiþ .

#<avaidhavya># naø vidhavàyà bhàvaþ ùya¤ vaidhavyaü patihãnatvam abhàve naø taø . pati÷ånyatvàbhàve sapatikatve . avaidhavyapradaü strãõàm kàlikàpuràø %<avaidhavyaü bhavettasyàþ saptajanmasu ni÷citam>% puràø .

#<avaimatya># naø vaimatyaü viruddhamatatà abhàve naø taø . 1 matadvaidhàbhàve aikamatye . naø baø . 2 tacchånye .

#<avaiyàtya># naø vaiyàtyaü dhàrùñyaü nirlajjatà abhàve naø taø . dhàrùñyàbhàve 1 salajjatve naø baø . 3 tacchånye lajjàvati triø .

#<avaira># naø abhàve naø taø . 1 virodhàbhàve naø baø . 2 virodha÷ånye triø .

#<avairàgya># naø vairàgyaü viùayavitçùõà abhàve naø taø . 1 viùayatçùõàyàm 2 sàükhyokte dharmàdharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varyaråpàùñavidhaprakçtidharmabhede ca .

#<availakùaõya># naø vilakùaõasya bhàvaþ ùya¤ vailakùaõyaü bhedakadharmaþ abhàve naø taø . 1 bhedakarmàbhàve abhede . naø baø . 2 tacchåvye abhinne triø .

#<avokùaõa># naø ava + ukùa--bhàve lyuñ . tira÷cà pàõinà secane %<uttànenaiva hastena prokùaõaü parikãrtitam . nya¤catàbhyukùaõaü prãktaü tira÷càvokùaõaü smçtam>% smçtiþ .

#<avoda># puø ava + unda--bhàve gha¤ niø nalopaþ . 1 avakledane tataþ astyarthe ar÷aø ac . klinne 2 sàrdre triø jañàø .

#<avodeva># avyaø devànàmavastàt avyayãø . devànàmavarasmin de÷àdau %<avodevamuparimartyaü kçvi>% çø 7, 19, 12 .

#<avoùa># puø ava + uùa--karmaõi ka . uùõànne . apåpàø hitàrthe chayatau . avoùãyam avoùyaü taddhite vastuni triø .

#<avda># puø abdavat . vatsare .

#<abdapa># puø abdapavat varùàdhipe abdapa÷abde vivçtiþ . abdapatyàdayo'pyatra .

#<avya># triø avibhavam avi + digàø yat . meùabhave lomàdau %<tiraþ pavitraü vivàramavyam>% çø 9, 109, 16, .

@<[Page 466b]>@
#<avyakta># puø vi + anja--kta naø taø . 1 viùõau, 2 kàme, 3 ÷ive, sàükhyamate sarvakàraõe, 4 pradhàne, råpàdyahãnatayà cakùuràdyagocaratvàttathàtvam, vedàntamate nàmaråpàbhyàmavyàkçte 5 aj¤àne 6 såkùma ÷arãre 7 suùuptyavasthàyàü ca ÷abdapravçttinimittairjàtiguõàdibhirvarjite niràkàre 8 brahmaõi naø . 9 aspaùñe vastumàtre triø . %<hetumadanityamavyàpi sakriyamanekamà÷ritaü liïgam . sàvayavaü paratantraü vyaktaü vivarãtamavyaktam>% sàø kàø . hetumattvàdibhirvyaktadharmairvirahitamavyaktam . %<avyaktaü triguõàlliïgàt>% sàø såø . %<tadviparãtaþ ÷reyàn vyaktàvyaktaj¤a vij¤ànàt>% sàø kàø . %<mahattatvaü sukhaduþkhamohàtmakadravyopàdànaü sukhaduþkhamohàtmakatve sati kàryatvàt tathàbhåtaghañàdivat . mahadàdikaü svopahitatriguõàtmakopàdànaü kàryatvàt ghañavat itthamavyaktànumànam dar÷itam>% sàø praø bhàø . %<buddherivàvyaktamudàharanti>% raghuþ . vedàntibhiþ nàmaråpàbhyàmavyàkçtamaj¤ànameva målakàraõatayà avyaktatayà ca svãkçtaü tatraiva prakçtigharmàõàü sarveùàmantarbhàvàt %<avyaktàdãni bhåtàni vyaktamadhyàni bhàrata! . avyaktanidhanànyeva tatra kà paridevaneti>% gãtokterapi tatraiva tàtparyam taddvàraiva brahmaõaþ jagajjanmàdihetutvam %<vyaktakàraõamavyaktaü nityaü sadasadàtmakam>% manåktàvapi tadråpamaj¤ànamevàvyakta÷abdenàbhidhãyate tasya ca pravàharåpeõàvasthitatvàt nityatvam %<mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ . puruùànna paraü ki¤cit sà kàùñhà sà parà gatiþ>% ÷rutau tu avyakta÷abdena såkùma÷arãramiti ÷àø såtre bhàùye ca vyavasthàpitam yathà %<ànumànikamapyekeùàmiti cenna ÷arãraråpakavinyasta gçhãterdar÷ayati ca>% såø . ànumànikamapi anumànaniråpitaü pradhànamevaikeùàü ÷àkhinàü ÷abdavadupalabhyate . kàñhake hi pañhyate %<mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ>% iti tatra ya eva yannàmàno yatkramakà÷ca mahadavyaktapuruùàþ smçtiprasiddhàsta eveha pratyabhij¤àyante tatràvyaktamiti smçtiprasiddheþ ÷abdàdihãnatvànna vyaktamavyaktamiti vyutpattisammavàt smçti prasiddhaü pradhànamabhidhãyate atastasya ÷abdavattvàda÷abdatvamanupapannaü tadeva jagataþ kàraõaü ÷rutismçtinyàyaprasiddhibhya iti cennaitadevam nahyetat kàñhakavàkyaü smçtiprasiddhayormahadavyaktayorastitvaparam nahyatra yàdç÷aü smçtiprasiddhaü svatantraü kàraõaü triguõaü pradhànaü tàdç÷ampratyabhij¤àyate . ÷abdamàtraü hyatràvyaktamiti ptatyabhij¤àyate sa ca ÷abdo na vyaktamavyaktamiti yogikatvàdanyasminnapi såkùme durlakùye prayujyate na càyaü kasmiü ÷cidråóhaþ . yà tu pradhànavàdinàü råóhiþ sà teùàmeva pàribhàùikã satã na vedàrthaniråpaõe kàraõabhàvaü pratipadyate . naca kramasàmànyàt samànàrthapratipattirbhavati tadråpapratyabhij¤àne . na hà÷vasthàmegàü pa÷yanna÷vo'yamityamåóho'dhyavasyati . prakaraõaniråpaõàccàtra na parakalpitaü pradhànaü pratãyate ÷arãra råpakavinyastagçhãteþ . ÷arãraü hyatra ratharåpakavinyastamavyakta÷abdena parigçhyate kutaþ? prakaraõàt pari÷eùata÷ca . tathàhi anantaràtãto granthaþ àtma÷arãràdãnàü rathirathàdiråpakakëptiü dar÷ayati . %<àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü rathameva tu . buddhintu sàrathiü viddhi manaþ pragrahameva ca . indriyàõi hayànàhurviùayàüsteùu gocaràn . àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõa>% iti ÷eùeca %<indriyàdibhirasaüyataiþ saüsàramadhigacchati . saüyataistvadhvanaþ pàrantadviùõoþ paramaü padamamàpnotãti>% dar÷ayitvàkiü tadadhvanaþ pàramparampadamityasyàmàkàïkùàyàntebhyaeva prakçtebhya indriyàdibhyaþ paratvena paramàtmànamadhvanaþ pàraü viùõoþ parampadaü dar÷ayati . %<indriyebhyaþ paràhyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ . manasastu parà buddhirbuddheràtmà mahàn paraþ . mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ . puruùànna paraü ki¤cit sà kàùñhà sà paràgatiriti>% . tatra yaevendriyàdayaþ pårvasyàü råpakakalpanàyàma÷vàdibhàvena prakçtàþ ta eveha parigçhyante prakçtaprakriyà'parihàràya . tatrendriyamanobuddhayastàvat pårvatreha ca samàna÷abdà eva arthàstu ye ÷abdàdayo viùayà indriyahayagocaratvena nirdiùñàsteùà¤cendriyebhyaþ paratvam indriyàõà¤ca grahatvaü viùayàõàmatigrahatvamiti ÷rutiprasiddheþ . viùayebhya÷ca manasaþ paratvaü manomålatvàdviùayendriyavyavahàrasya . manasastu parà buddhiþ, buddhirhyàruhya bhogyajàtaü bhoktàramupasarpati . buddheràtmà mahàn paraþ yaþ saþ àtmànaü viddhãti rathitvenopakùiptaþ kutaþ? àtma÷abdàt . bhoktu÷ca bhogopakaraõàt paratvopapatteþ . mahattva¤càsya svàmitvàdupapannam . %<tadevaü pårbàvaràlocanàyàü nàstyatra parakalpitasya pradhànasyàvakà÷aþ>% bhàø . %<såkùmantu tadarhatvàt>% såø uktametataprakaraõapari÷eùàbhyàü ÷arãramavyakta÷abdaü na praghànamiti . idamidànãmà÷aïkyate kathamavyakta÷abdàrhatvaü ÷arãrasya, yàvatà sthålatvàt spaùñataramidaü ÷arãraü vyakta÷abdàrhamaspaùñavacanastvavyakta÷abda iti atauttaramucyate %<såkùmantviha>% kàraõàtmanà ÷arãraü vivakùyate såkùmasyàvyakta÷abdàrhatvàt . yadyapi sthålamidaü ÷arãraü na svayamavyakta÷abdamarhati tathàpi tasya tvàrambhakaü bhåtasåkùmamavyakta÷abdamarhati prakçti÷abda÷ca vikàre dçùñaþ yathà %<gobhiþ÷rãõãta matsarasiti>% . tathàca ÷rutiþ %<taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãditi>% idameva vyàkçtaü nàmaråpavibhinnaü jagatpràgavasthàyàü parityaktavyàkçtanàmaråpaü vãja÷aktyavasthamavyakta÷abdayogyandar÷ayati bhàø . paramabrahmaparatve %<ye càpyakùaramavyaktaü teùàü ke yogavittamàþ>% %<kle÷o'dhikatarastevàmavyaktàsaktacetasàm>% iti ca gãtà . %<yo'sàvatãndriyagràhyaþ såkùyo'vyaktaþ sanàtanaþ>% manuþ viùõotu %<anekamårtiravyaktaþ ÷atamårtiþ sanàtanaþ>% iti viùõusaø . aprakà÷itàrthe %<tama÷eùamasyàvyaktavyavahàrasåcitamarthaü magasà jagràha>% kàdaø %<tataþ svayambhårbhagavànavyaktaü vya¤jayannidam>% manuþ saükhyàvi÷eùeõànavagate gaõita÷àstrokte 10 rà÷ibhede tacca vãjanàmnà vyavahriyate %<utpàdakaü yat pravadanti buddheradhiùñhitaü sat puruùeõa sàükhyàþ . vyaktasya kçtsnasya tadekavãja mavyaktamã÷aü gaõita¤ca vande . pårbdhaüproktaü vyaktamavyaktavãja pràyapra÷nàno vinà'vyaktayuktyà>% ityupakramya %<yàvattàvatkàlakonãlako'nyaþ varõaþ pãto lohita÷caitadàdyàþ . avyaktànàü kalpità mànasaüj¤àstatsaükhyànaü kartumàcàryavaryaiþ>% vãjagaø tacca caturvidhaü yathoktam tatraiva %<yàvattàtkalpyamavyaktarà÷ermànaü tasmin kurvato ddiùñameva . tulyau pakùau sàdhanãyau prayatnàttyaktvà kùiptvà vàpi saïguõya bhaktvà . ekà'vyaktaü ÷odhayedanyapakùàdråpàõyanyasyetarasmàcca pakùàt . ÷eùàvyaktenoddharedråpa÷eùaü vyaktaü mànaü jàyate'vyaktarà÷eþ . avyaktànàü dvyàdikànàmapãha yàvattàvadvyàdinighnaü hçtaü và . yuktonaü và kalpayedàtmabuddhyà mànaü kkàpi vyaktasevaü viditvà . tatra prathamamekavarõasamãkaraõaü dvitãyamanekavarõasamãkaraõaü vãjam . yatra varõasya dvayorvà bahånàü và vargàdigatànàü samokaraõaü tanmadhyamàharaõam . yatra bhàvitasya taddhàvitamiti vãjacatuùñayaü vadantyàcàryàþ . tatra prathamaü tàvaducyate pçcchakena pçùñe satyudàharaõe yo'vyaktarà÷istasya mànaü yàva ttàvadekaü dvyàdiü và prakalpya tasminnavyaktarà÷au udde÷akàlàpavatsarvaïguõanabhajanatrairà÷ikapa¤carà÷ika÷reóhãphalakùetravyavahàràdigaõanena kàryam . tathà kurvatà dvau pakùau prayatnena samau kàryau . yadyàlàpe samau pakùau na staþ . tadaikatare nyåne pakùe ki¤citprakùipya tataþ aghikapakùàttàvadeva vi÷odhya và nyånaü pakùaü kenacitsaïguõya vàdhikaü pakùaü tàvataiva bhaktvà samau kàryau . tatastayorekasya pakùasyàvyakta manyapakùasyàvyaktàcchoddhyam avyaktavargàdikamapi . anyapakùaråpàõi itarapakùaråpebhyaþ ÷odhyàni . yadi karaõyaþ santi tadà tàapi uktaprakàreõa ÷odhyàþ . tato'vyaktarà÷i÷eùeõa råpa ÷eùe bhakte yallabhyate tadekasyàvyaktasya màna vyakta jàyate . tena kalpito'vyaktarà÷irutyàpyaþ .. yatrodàharaõe dvyàda yo'vyaktarà÷ayobhavanti tadà tasyaikaü yàvattàvatprakalpya anyeùàü dvyàdibhiriùñairguõitaü bhaktaü và iùñaiþ råpairånaü yutaü và yàvattàvadeva prakalpyam .. atha và ekasya yàvattàvadanyeùàü vyaktànyeva mànàni prakalpyàni . sarvaü viditveti yathà kriyà nirvahati tathà buddhimatà j¤àtvà ÷eùàõàmavyaktàni vyaktàni và kalpyànãtyarthaþ . udàharaõam . ekasya råpaü tri÷atã ùaóa÷và a÷và da÷ànyasya tu tulyamålyàþ . çõaü tathà råpa÷ataü ca tasya tau tulyavittau ca kima÷vamålyam . yadà dyavittasya dalaü dviyuktaü tattulyavittoyadi và dvitãyaþ . àdyodhanena triguõo'nyatovà pçthak pçthaïme vada vàjimaulyam . atrà÷vamaulyamaj¤àtaü tasya mànaü yàvattàvadekaü prakalpitaü yà 1 tatra trairà÷ikaü yadyyekasya yàvattà vanmålyaü tadà ùaõõàü kimiti nyàsaþ . 1 . yà 1 . 6 . phalabhicchàguõaü pramàõabhaktaü labdhaü ùaõõàma÷vànàmmålyaü yà 6 atra råpa÷atatraye prakùipte jàtamàdyasya dhanaü yà 6 rå 300 evaü da÷ànàü maulyaþ yà 10 atra råpa÷ate carõagate prakùipte jàtaü dvitãyasya dhanaü yà 10 rå 100 etau samadhanàviti pakùau svata eva samau jàtau sama÷odhanàrthaü nyàsaþ yà 6 rå 300 yà 10 rå 100 atha ekàvyaktaü ÷odhayedanyapakùàditi àdyapakùàvyakte'nyapakùàvyaktàcchedhite ÷eùaü yà 4 . dvitãyapakùaråpeùu àdyapakùaråpebhyaþ ÷odhiteùu ÷eùaü rå 400 avyaktarà÷i÷eùeõa yà 4 råpa÷eùe rå 400 uddhçte labdhamekasya yàvattàvatomànaü vyaktaü 100 yadyekà÷vasvedaü maulyaü tadà ùaõàü kimiti trairà÷ikena labdhe ùaõõàü maulye 600 råpaka÷atatrayayute 900 jàtamàdyasya dhanam . evaü dvitãyasyàpi 900>% vãjagaø evamanekavargàdãnàmapyudàharaõàdãni tatraiva dç÷yàni .

#<avyaktamålaprabhava># puø avyaktaü pradhànamavidyà và mlam prabhavanyasmàt prabhavaþ apàdàne ap prabhavoyasya . saüsàravçkùe .

@<[Page 468b]>@
#<avyaktaràga># puø na vyakto'lpavyaktoràgo'ruõimà . 1 ãùadrakte aruõe varõe 2 tadvati triø .

#<avyaktaliïga># naø avyaktasya liïgamanumàpakam . sàükhyamata siddhe 1 mahattattvàdau . avyaktaü liïgamasya . 2 aspaùñacihne rogàdau triø . na vyaktaü dambhàbhàvena guptaü liïgamasya . guptà÷ramayukte 3 saünyàsini puø .

#<avyaïga># strã averaïgaü ÷çïgamivàïgamasyàþ . 1 ÷åka÷imbyàm . na vikalamaïgamasya 6 baø . vikalàïgabhinne pårõe triø .

#<avyaïgàïgã># strã avyaïgamavikalaü sampårõamaïgaü yasyàþ ïãp . sampårõàïgayuktàyàü striyàm %<avyaïgàïgãü saumyanàmnãü haüsavàraõagàminãm>% . manuþ .

#<avya¤jana># puø nàsti vya¤janaü ÷ubhalakùaõaü ÷çïge yasya . 1 ÷çïgahãnapa÷au, 2 sulakùaõa÷ånye, 3 cihna÷ånye ca triø .

#<avyaõóà># strã na vigatamaõóaü vãjamasyàþ . ÷åka÷imbyàm .

#<avyatikara># puø abhàve naø taø . 1 saüsargàbhàve naø baø . 2 saüsarga÷ånye triø .

#<avyatikãrõa># triø vi + ati + ké--kta naø taø . asaïkãrõe %<dhàràþ prasàdayitumavyatikãrõaråpàþ>% màghaþ .

#<avyatha># puø na vyarthate padbhyàü na sa¤calati vyathamayacalanayoþ ac . 1 sarpe . 2 vyathà÷ånyeü triø . nàsti vyathà yasyàþ sevanena naø baø . 3 haritakyàm 4 ÷uõñhyà¤ca strã .

#<avyathaya># puø na vyathayati gantàramakle÷ena gantavyasthànanayanàt vyatha--õic--bàø ÷a ghañàø hrasvaþ naø taø . a÷ve niruø .

#<avyathà># strã abhàve naø taø . vyathàbhàve .

#<avyathi># triø vyatha--in naø taø . vyathà÷ånye akliùñe %<samudramavyathirjaganvàn>% çø 1, 117, 15, .

#<avyathin># triø na vyathate vyatha--ini naø taø . nirbhaye 2 vyathà÷ånye ca .

#<avyathiùa># na + vyatha--ñiùac . 1 sårye 2 samudre ca 3 dharàyàü 4 ràtrau ca strã ñittvàt ïãp .

#<avyathya># triø na + vyatha--niø kartari yat . vyathà÷ånye .

#<avyapade÷ya># triø na vyapadi÷yate abhilàpavàkyena vi + apa + di÷a--õyat naø taø . 1 kathayituma÷akye nyàyamate nirvikalpake 2 j¤àne naø taddhi atãndriyatvenaü anuvyavasàyàviùaya tathà abhilapituü na ÷akyate . %<indriyàrthasannikaryotpannaü j¤ànamapade÷yamavyabhicàri vyavasàyàtmakaü pratyakùam>% gauø såø . jàtyàdi÷ånyatayà 1 nirde÷ye 2 brahmaõi naø .

#<avyapekùà># strã vi÷eùeõàpekùà vyapekùà abhàve naø taø 1 vi÷eùeõàpekùàbhàve samarthasåtrabhàùyokte avayavàrthànapekùayà samudàyasya vi÷eùyavi÷eùaõabhàvànagàhyekopasthiti janakatvaråpe 2 ekàrthãbhàve ca . %<samarthaþ padavidhiþ>% pàø såtre sàmarthyaü dvividhaü vyapekùà avyapekùà ca prapa¤citamasmàbhiþ saralàyàm . tatra svàrthaparyavasàyipadànàmàkàïkùàdiva÷àt yaþ parasparaü sambandhaþ sà vyapekùà . ràj¤aþ puruùa ityàdau vàkye satyàmàkàïkùàyàü yo yo yasmin sannihito yogya÷ca sa tena tena sambadhyate yathà ràj¤aþ puruùo'÷va÷ca ràj¤o devadattasya ca puruùaþ çddhasya ràj¤o'÷vo dhana¤cetyàdi vçttau tu naivam vçttãnàmekàrthãbhàvàt . ekàrthobhàva÷ca vi÷eùyavi÷eùaõabhàvàvagàhyekopa sthitijanakatvam . tathàca ràjapuruùàdi÷abdena vi÷iùñaikàrthabodhakatayà na tadaikade÷e çddhàderanvayaþ puruùàü÷e vi÷eùaõatayopasthitasya ca nà÷vàdisambandhità ràjàdãnàm . janitànvayàcca niràkàïkùatayà na devadattàdeþ svàmitayà puruùàdàvanvaya iti draùñavyam . devadattasya gurukulamityàdau devadattàdestu pradhànãbhåtakulàdinaivànvayaþ sambandhaståpasthitagurudvàraka eva ùaùñhyarthaþ yathoktaü hariõà %<samudàyena sambandho yeùàü gurukulàdinà . saüspç÷àvayavàste tu yujyante tadvatà saheti>% . yadvà sambandhi÷abdàrthasya padàrthaikade÷atve'pi bhavatyeva keùà¤cit sambandhànvayaþ taduktaü tenaiva sambandhi÷abdaþsàpekùonityaü sarvaþ samasyate . vàkyavat sà vyapekùàpi vçttàvapi na hãyate . ataeva vàrtikakçtà %<savi÷eùaõànàü vçttirna vçttasya và vi÷eùaõaü na prayujyata iti vaktavyamiti>% sàmànyato vçttimato vi÷eùaõasya svàtantryeõa prayogàbhàvamamivàyam %<agurukulaguruputràdãnàü vaktavyam>% ityanena gurukulaguruputràdãnàü vi÷eùaõatve'pi pçthakprayãgàya na¤à paryudàsaþ kçtaþ . samànàdhikaraõavi÷eùaõasya tu %<samànàdhikaraõamasamarthavadbhavatã>% tyanena sarvathà svàtantryeõa sàmarthyàbhàvàt prayogàbhàvo bhaïgyà'bhihitaþ . etanmålakameva pràcàü gàthà %<sàpekùe pratyayo na syàt samàso và katha¤cana . sàpekùaü tadvijànãyàdasamastavi÷eùaõam . pratiyogipadàdanyat yadanyat kàrakàdapi . vçtti÷abdaikade÷asya sambandhastena neùyate>% iti atràyaü vi÷eùaþ pradhànasya sàpekùatve'pri samàsa ityukteþ pradhànasya vçttyupasthàpyavi÷eùyasya ràjapuruùàdeþ sundaràdivi÷eùaõàpekùayàmapi samàsaþ . samàse càvayava÷aktyaiva tattadarthapadàrthopasthityà vi÷eùyavi÷eùaõabhàvàdyabhyupagame sàpekùatvàdau samàsàbhàvàdikaü vàcanikaü kalpyam tathànyàpyadhikakalpanà syàdataþ samudàya÷aktikalpanam yathoktaü hariõà %<bahånàü vçttigharmbhàõàü vacanaireva sàdhane . syànmahadgauravaü tasmàdekàrthãbhàva à÷ritaþ . cakàràdiniùedho'tha bahuvyutttibha¤janam . kartavyaü te nyàyasiddhaü tvasmàkaü taditi sthitamiti>% tathàhi dvandvàdivigrahavàkye cakàràdi prayujyate samaste tu na . vacanaireva tanniùedhaþ kalpanãyaþ . samudàya÷aktipakùe tu uktàrthànàmaprayoga ityuktanyàyàdeva siddham . nàmàrthayorabhedànvayaþ këptaþ saca ràjapadàdupasthàpitaràjàdeþ puruùe svasvàbhibhàvasambandhenànvaye parityaktaþ syàt . sambandhalakùaõàyàntu kimaparàddham vi÷iùñalakùaõayà . prakçtipratyayàrthayoþ pratyayàrthaþ pradhànamiti niyama÷ca këptaþ saca pràptànandàdau bhajyeta ànandakartçkapràptikarmetyarthabodhasyobhayasammatatvena kartçvihitaktàntàrthasya karturvi÷eùyataucityena prakçte tadvaiparãtyàt ànandasambandhàdilakùaõàsvãkàre samudàya÷aktipakùe eva prave÷aþ à tathà pràpta ànandoyamiti vigrahe ànandàdau atyantàdivi÷eùaõayogavat samàse tadvàraõàya vçttasya na na vi÷eùaõayoga iti vàcanikatvakalpanà'dhikà etanmate nyàyasiddhà ityàdibahuviplavàpattirataþ samudàye ÷aktiþ nàsti vyapekùà yasya . 3 anapekùe triø .

#<avyabhicarita># triø vi + abhi + cara--kta naø taø . 1 vyabhicàra÷ånye hetau %<kà vyàptiþ? na tàvadabhicaritatvaü taddhi na sàdhyàbhàvavadavçttitvam>% anumànacintàø vyabhicàra÷ca dvividhaþ anvayavyabhicàrovyatirekavyabhicàra÷ceti bhedàt anvayavyabhicàro'pi dvidhà . sàdhyàbhàvadvçttitvaü svasamànàdhikaraõàbhàvapratiyogisàmànàdhikaraõyaü ceti bhedàt yathà dhåmavàn vahnerityàdau dhåmàbhàvavati taptàyaþ piõóevahnervçttimattvàt, vahnyadhikaraõe taptàyaþ piõóe dhåmàbhàvasya vidyamàna tayà tatpratiyoginà saha samanàdhikaraõatvàt vahnau ubhayavighavyamicàraþ . sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvàpratiyogitvaü vyatirekavyabhicàraþ yathà dhåmavàn vahnerityàdau dhåmàbhàvaråpasàdhyàbhàvasya taptàyaþpiõóe sattvena vahnyabhàvasya ca tatràsattvàt vahnerna sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàva pratiyogitvam . iti tatra ubhayavidhavyabhicàraþ . 2 abàùitàrthe ca %<avyabhicaritebhyaþ pramàõebhyaþ>% ÷àø bhàø .

#<avyabhicàrin># triø vi + abhi + cara--õini naø taø . kenàpi pratikålahetunà 1 nivàrayituma÷akye . nyàyamate 2 sàdhyasàdhakavyaptivi÷iùñe hetau ca . 3 abàdhitaviùaye ca indriyàrthasannikarùotpannaü j¤ànamavyapade÷yamavyabhicàrãti gauø så0

#<avyabhicàra># puø abhàve naø taø . 1 vyabhicàràbhàve 2 naiyatyaråpe avyabhicarita÷abde vivçtiþ .

#<avyaya># puø naø vi + iõ--ac naø taø . sarvàsu vibhaktiùu sarvavacaneùu ca ekaråpe 1 ÷abdavçttidhamma vi÷eùe, yathàsvaràdayovyayàþ sarvatraikaråpàþ 2 ÷ive 3 viùõau ca puø . àdyantarahite 4 vikàra÷ånye triø 5 parabrahmaõi naø . %<sadç÷aü triùu liïgeùu sarvàsu ca vibhaktiùu . vacaneùu ca sarveùu yanna vyeti tadavyayamiti>% ÷rutiþ . pravàharåpeõa 6 sarvadàsthite ca %<a÷vatthaü pràhuravyayam>% gãtà %<manasàvaya vaiþ såkùmaü sarvabhåtakçdavyayam>% såkùmàbhyo mårtimàtràbhyaþ saübhavatyavyayàdvyayam manuþ 7 avyayaphalade ca bhåràdyà stisra evaità mahàvyàhçtayo'vyayàþ . chandogaø %<avyayà avyayaphaladà mokùadà>% iti àø taø raghuø . %<avyayaþ puruùaþ sàkùã>% viùõusaø .

#<avyayàtman># triø abyaya àtmà svabhàvo yasya . avina÷varasvabhàve .

#<avyayãbhàva># puø anavyayamavyayaü bhavatyanena avyaya + cvi--bhå karaõe gha¤ . vyàkaraõasiddhe samàsavi÷eùe . tatra hi upakumbhamityàdau anavyayasyàpi kumbhàdipadasyàvyayatvam %<avyayãbhàva÷ceti>% pàø såtre tathàmidhànàt . %<dvandvodvigurapi càhaü nityaü maddagçhe'vyayãbhàvaþ . tat puruùa! karmadhàraya yenàhaü syàü bahuvrãhiþ>% udbhañaþ .

#<avyartha># triø na vyarthaþ . 1 saphale 2 sàrthake ca .

#<avyalãka># triø virodhe naø taø . 1 priye satye ca %<itthaü giraþ priyatamà iva so'vyalãkàþ ÷u÷ràva såtatanayasya tadà'byalãkàþ>% màghaþ .

#<avyavadhàna># naø abhàve naø baø . 1 vyavadhànàbhàve naikañye %<yat padàrthasya yat padàrthenànvayo'pekùitastayoravyavadhàne nopasthitiþ kàraõam>% àsattau muktàø . naø baø . 2 vyavadhàna÷ånye avyavadhàna¤ca dvividhaü de÷akçtaü kàlakçta¤ca . pårvottarakùaõàdau kàlikaü dravyàntareõànàvaraõe dai÷ikam .

#<avyavasàya># puø vyavasàyaþ ni÷cayaudyama÷ca abhàve naø taø . 1 ni÷cayàbhàve 2 udyamàbhàve ca . naø baø . 3 vyavasàya÷ånyetriø .

#<avyavasàyin># triø na vyavasyati vi + ava--so--õini naø taø . 1 udyamàbhàvavati anudyate 2 ni÷cayàbhàvavati ni÷caya÷ånye . %<buddhayo'vyavasàyinàm>% gãtà .

#<avyavasthà># strã vi + ava + sthà--aï abhàve virodhe và naø taø . %<idaü kartavyamidaü neti>% 1 niyamàbhàve, 2 ÷àstràdiviruddhàyàü vyavasthàyàm avidhau ca . %<kimavyavasthà¤calito'pi ke÷avaþ>% màghaþ . naø baø . 3 maryàdà÷ånye 4 avihite 5 sthitirahite ca le ca triø . %<sthalàravindra÷riyamavyavasthàmiti>% kumàraþ %<avyavasthàü sa¤càriõãm>% malliø .

#<avyavasthita># triø vi + ava--sthà + kta naø taø . 1 ÷àstràdimaryàdàrahite 2 aniyataråpe %<avyavasthitacittasya prasàdo'pi bhayaïkaraþ>% nãtiø 3 ca¤cale ca .

#<avyavahàrya># triø vi + ava + hç--õyat naø taø . ÷ayanàsanabhojanàdau ekatràvasthànàyogye patitàdau %<kàmato'vyavahàryastu vacanàdiha jàyate>% smçtiþ . avyavahàryàstu pàtityahetukarmakàriõaþ smçtàvuktàvedyàsteùàü saüsargavi÷eùo'piniùiddhaþ yathà %<yàjanaü yonisambandhaü svàdhyàyaü sahabhojanam . kçtvà sadyaþ patantyete patitena na saü÷ayaþ>% devalaþ %<÷araõàgatabàlastrãhiüsakàn saüvasenna tu . cãrõavratànapi sadà kçtaghnasahitànapi>% yàø smçø . strãghàtakasyàvyavahàryatva¤ca hãnavarõopabhuktàvyatiriktaviùayam %<hãnavarõopabhuktà yà tyàjyà badhyà'pi và bhavet>% vçhaø smçtau tasyà badhyatvokteþ atra kçtapràya÷cittànàmapi avyavahàryatokteþ akçtapràya÷cittànàü sutaràü tathàtvam tacca ÷aïkàpårbdhaü pràø taø raghunandanena samarthitaü yathà . %<pàpàbhàve kathamavyavahàryatà>% iti cet yàø smçtau vacanàdiha jàyate ityuktestathàtvam . tathàca kimiva vacanaü na kuryàt nàsti vacanasyàtibhàraþ tathàhi pàpasya dve ÷aktã narakotpàdikà vyavahàravirodhikà ca . tatraikatara÷aktivinà÷e'pi vyavahàravirodhikà ÷aktirastyeveti yathoktamàpastambena %<nàsyàsmin loke pratyàsattirvidyate kalmaùantu vihanyate>% iti pratyàsattirbhojanàdau sànnidhyam mitàkùaràyàntu kàmato vyavahàrya ityeva pàñhaþ tathaiva tena vyàkhyàta ca %<pràya÷cittairapaityeno yadaj¤ànakçtaü bhavet . kàmato vyavahàryastu vacanàdiha jàyate>% yàø smçø . %<pràya÷cittaiþ vakùyamàõairaj¤ànàdyadenaþ pàpaü kçtaü tadapaiti apagacchati na kàmataþ kçtam>% kintu tatra pràya÷cittavidhàyakavacanabalàdiha loke vyavahàryo jàyate iti--samarthita÷càyamartha à÷aïkàpårbdhakaü tatraiva yathà nanu kàmakçte pràya÷cittàbhàvàt kathaü vyavahàryatvam? tadabhàva÷ca %<anabhisandhikçte'paràdhe pràya÷cittamiti>% vasiùñhavacanàt, %<iyaü vi÷uddhi rudità pramàpyàkàmato dvijam . kàmato bràhmaõabadhe niùkçtirna vidhãyate>% iti manuvacanàccàvagamyate . naitat . %<yaþ kàmato mahàpàpaü naraþ kuryàt katha¤cana . na tasya niùkçtirdçùñà bhçgvagnipatanàdçte>% iti . tathà %<vihitaü yadakàmànàü kàmàttaddviguõambhavediti>% ca kàmakçte'pi pràya÷cittadar÷anàt . yattu va÷iùñhavacanam tasyàpyakàmakçte'paràdhe pràya÷cittaü ÷ruddhikaramityabhipràyaþ, na punaþ kàmakçte pràya÷cittàbhàva iti . yattu manuvacanam %<iyaü vi÷uddhiruditetyàdi>% tadapãyamiti sarvanàmaparàmçùñadvàda÷abàrùikavratacaryàyà eva %<kàmato bràhmaõabadhe niùkçtirna viradhãyate>% ityanena pratiùedho, na punaþ pràya÷cittamàtrasya, maraõàntikàdeþ pràya÷cittasya dar÷anàt . nanu yadi kàmakçte'pi pràya÷cittamasti tarhi pàpakùayo'pi kasmànna syàdavi÷eùàt? yadi pàpakùayo'pi nàsti tarhi vyavahàryatàpi kathambhavati? ucyate ubhayatra pràya÷cittàvi÷eùaþ ÷àstrato'vagamyate . aj¤ànakçte sarvatra pàpakùayaþ yatra tu %<vrahmahàsuràpagurutalpagamàtçpitçyonisambandhàvagamastananàstikanindita karmà bhyàsipatitàtyàgyapatitatyàginaþ patitàþ pàtakasaüyojakà÷ceti>% gautamoktaü mahàpàtakàdau vyavahàryatvaü niùiddhaü tasmin patanãye karmaõi kàmataþ kçte vyavahàryatvamàtraü na pàpakùaya iti . na ca pàpakùayàbhàve vyavahàryatva manupapannam . dve hi pàpasya ÷aktã narakotpàdikà vyavahàravirodhikà ca tatraikatara÷aktyavinà÷e'pi vyavahàravirodhikàyàþ ÷aktervinà÷onànupannastasmàt pàpànapagame'pi vyavahàryatvaü nànupapannam . yattu manuvacanam %<akàmataþ kçte pàpe pràya÷cittaü vidurbudhàþ . kàmakàrakçte'pyàhureke÷rutinidar÷anàditi>% tadapi kàmakçte'pi pràya÷cittapràptyarthaü na punaþ pàpakùayapratipàdanaparam . apatanãye punaþ kàmakçte'pi pràya÷cittena pàpakùayo bhavatyeva . %<akàmataþ kçtaü pàpaü vedàbhyàsena ÷ruddhyati . kàmatastu kçtaü mohàt pràya÷cittaiþ pçthagvidhairiti>% manusmaraõàt . patanãye'pi karmaõi kàmakçte maraõàntikapràya÷citte kalmaùa kùayobhavatyeva phalàntaràbhàvàt . %<nàsyàsmin loke pratyàsattirvidyate kalùantu nirhanyata ityàpastambasmaraõàt>% iti .

#<avyavahita># triø vi + ava + dhà--kta naø taø . vyavadhànarahite sàkùàtsaübaddhe . %<sisàdhayiùàvirahavi÷iùñakùaõàvyavahitottarakùaõotpattikànumitikabhinneti>% dãdhitiþ .

#<avyavahçta># triø vi + ava + hç--kta naø taø . 1 akçtavyavahàre yasya vyavahàro na kçtaþ tasmin bhogàdinà 2 adåùite ca

#<avyasana># naø abhàve naø taø . 1 vyasanàbhàve naø vaø . vyasana÷ånye . vyasanàni ca aùñàda÷a manunà dar÷itàni yathà %<da÷a kàmasamutthàni tathàùñau krodhajàni ca . vyasanoni durantàni prayatnena vivarjayet . kàmajeùu prasaktohi vyasaneùu mahãpatiþ . viyujyate'rthadharmàbhyàü krodhajeùvàtmanaiva tu .. mçgayàkùo divàsvapnaþ parãvàdaþ striyomadaþ . tauryatrikaü vçthàñyà ca kàmajo da÷ako gaõaþ .. pai÷unyaü sàhasaü droha ãrùàsåyàrthadåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajo'pi gaõo'ùñakaþ .. dvayorapyetayormålaü yaü sarve kavayoviduþ . taü yatnena jayellobhaü tajjàvetàvubhau gaõau . pànamakùàþstriya÷caiva mçgayà ca yathàkramam . etat kaùñatamaü vidyàccatuska kàmaje gaõe . daõóasya pàtana¤caiva vàkpàruùyàrthadåùaõe . krodhaje'pi gaõe vidyàt kaùñametattrikaü sadà . saptakasyàsya vargasya sarbatraivànuùaïgiõaþ . pårbaüpårbaü gurutaraü vidyàdvyasanamàtmavàn>% .

#<avyasanin># triø naø taø striyàü ïãp . vyasana÷ånye

#<avyasta># triø na vyastaþ vikùiptaþ viparyastaþ pçthagbhåto và . 1 avikùipte 2 aviparyaste 3 samaste ca .

#<avyàkula># triø naø taø . niràkule svacchande svasthe . avyagràdayo'pyatra

#<avyàkçta># triø vi + à + kç--kta naø taø . vedàntamate aprakañã bhåte 1 vãjaråpejagatkàraõe'j¤àne 2 sàükhyàdimate pradhàne ca . %<taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãt>% ÷rutiþ . %<sadeva saumyedamagraàsãt>% chàø uø bhàø %<idaü nàmaråpàbhyàmavyàkçtam>%

#<avyàjaü># puø naø abhàve naø taø . 1 chalàmàve %<idaü kilàvyàjamanoharaü vapuþ>% ÷akuø . avyàjasundarãü tàü vij¤ànena lalitena yojayatà màlaviø . naø baø . 2 tacchånye triø vyàja÷ca yathàrthabhåtasya vastunaþ svaråpanihnavena itararåpeõa prakà÷àrthaþ vyàpàrabhedaþ .

#<avyàpaka># triø naø taø . 1 vyàpakabhinne 2 paricchinne ca . vyàpaka÷ca svàdhikaraõaniùñhàbhàvàpratiyogã tadbhinnastàdç÷àbhàva pratiyogã avyàpakaþ yathà ghåmo vahneravyàpakaþ tasya vahnyadhikakaraõe taptàyaþpiõóe vartamànasyàbhàvasya pratiyogitvàt %<avyàpakaviùayatà÷ånyatvam>% sàmàø gadàø .

#<avyàpàra># puø abhàve naø taø . 1 vyàpàràbhàve naø baø . 2 vyàpàra÷ånye . vyàpàra÷ca karaõajanyaþ kriyàyà avyavahita janakaþ . yathà pratyakùaj¤àne indriyasannikarùaþ . sahi indriyà dutpannaþ pratyakùaü janayan vyàpàro bhavati evaü chidikriyàyàü dàtracchedyasaüyogaþ . tathà yàgàdau adçùñam anumitau paràmar÷aþ, ÷àbdabodhe padàrthasmaraõam ityàdi yathàyathamåhyam . tathà utpàdanà kriyà'pi vyàpàraþ %<vyàpàrobhàvanà saivotpàdanà saivaca kriyà>% hariþ .

#<avyàpin># triø na vyàpnoti vi--àpa õini naø taø striyàü ïãp . 1 avyàpake 2 paricchinne ca %<hetumadanityamavyàpi sakiyamà÷ritaü liïgam>% sàüø såø sàø kàø ca . %<avyàpitvaü paricchinnatvam>% sàüø praø bhàø .

#<avyàpta># triø na vyàptaþ . 1 vyàptabhinne iyattayà 2 paricchinne ca .

#<avyàpti># strã abhàve naø taø . 1 vyàpterabhàve . vyàpti÷ca tadabhàva vadavçttitvam vyàpakasàmànàdhikaraõyamanaupàdhikatvaü àdheyatàdivat vastusvabhàvavi÷eùovà matabhedena j¤eyà . 2 lakùye lakùaõasyàpravçttau ca %<avyàpyavçttisàdhyakasaddhetà vavyàptimà÷aïkyàha>% dãdhitiþ .

#<avyàpya># triø vyàptivi÷iùñovyàpyaþ naø taø . vyàptivi÷iùña bhinne 1 vyàpti÷ånye yathà vahnirdhåmasya avyàpyaþ vahnyadhikaraõetaptàyaþpiõóe dhåmasyàvçtteþ tathàtvam . vi + àpa--lyap naø taø . 2 sarvàvacchedamapràpyetyarthe avyaø .

#<avyàpyavçtti># triø avyàpya sarvàvacchedamapràpya vçttiryasya . svàdhikaraõe aü÷avi÷eùe kàlabhede và asthite padàrthe yathà saüyogàdirghañàdi÷ca na sarvade÷aü vyàpya svàdhikaraõe gçhàdau tiùñhati . tathà àtmani j¤ànàdikaü na sarvadà tiùñhati . ataþ saüyogàdãnàü svàdhikaraõa eva aü÷abhede kàlabhede ca asattvàttathàtvam . avyàpyavçttininiyàmaka÷ca de÷aþ kàla÷ca tatra de÷e sattve kvacit kàlasya de÷abhedasya và niyàmakatvaü kvacit kàlasattve de÷asya iti avyàpyavçttaya÷ca saüyogavibhàgàdayo dai÷ikàþ kàlikà÷ca tathà àtmani buddhisukhaduþkhecchàdveùayatnadharmàdharmabhàvanàkhyasaüskàràþ teùàü dehàvacchedena sattve'pi ghañàdyacacchedenàsattvàt dehàvacchede'pi sarvadà'sattvàcca tathàtvam evaü ÷abdasya dai÷ikakàlikàvyàpyavçttitvam gandhàdayastu kàlikàvyàpyavçttayaste hi svàdhikaraõe eva utpattakiàle pralaye ca paramàõau na tiùñhanti . saüyogena ghañàdayo'pi dai÷ikakàlikàvyàpyavçttayaþ . %<avyàpyavçttiþ kùaõiko vi÷aùaguõa iùyate>% bhàùàø %<avyàpyavçttisàdhyakasaddhetàviti>% dãghitiþ .

#<avyàyàma># puø abhàve naø taø . 1 vyàyàmàbhàva pari÷rama sàdhanavyàpàràbhàve 2 vi÷eùeõa vistàràmàve ca naø baø . 3 tacchånye triø .

#<avyàvartaka># triø na vyàvartayati itarebhyo nivàrayati vi + à + vçta--õic--õvul naø taø . 1 rasmàdakçtanivàraõe 2 itarasmàdbhedàsàdhake 3 avi÷eùake ca .

#<avyàvartana># naø vi + à--vçta--õic--lyuñ abhàve naø taø . itarasmàdanivàraõe naø baø . vyàvçtti÷ånye triø .

#<avyàhata># triø vi÷eùeõàhataþ pratiruddhaþ naø taø . vyàghàta÷ånye vyàghàta÷ca virodhapratisandhànenàprasaïgaþ 2 aüprati ruddhe ca . %<avyàhatàj¤aþ sarvatra>% puràø vyàhataü mithyàrthakaü tadbhinne 3 satye vàkye naø .

#<avyàhatatva># naø avyavahatasya bhàvaþ tva . 1 vyàghàtàbhàve hema candrokte 2 vàkyaguõabhede ca te ca guõàþ yathà %<saüskàravattvamaudàryamupacàraparãtatà . meghanirghoùagàmbhãryaü pratinàdavidhàyità .. dakùiõatva mupanãtaràgatvaü ca mahàrthatà . avyàhatatvaü ÷liùñatvaü saü÷ayànàmasambhavaþ .. niràkçtànyottaratvaü hçdayaïgamità'pi ca . mithaþsàkàïkhatàprastàvaucityaü tattvaniùñhatà .. aprakãrõa prasçtatvamasaü÷làghyànyanindità . àbhijàtyamatisnigdhamadhuratvaü pra÷asyatà .. amarmavedhitaudàryaü dharmàrthapratibaddhatà . kàrakàdyaviparyàsovibhramàdiviyuktatà .. citrakçttvamadbhutatvaü tathànativilambità . aneka jàtivaicitryamàropitavi÷eùatà .. sattvapradhànatà varõapada vàkpraviviktatà . avyutthitirakheditvampa¤catriü÷acca và gguõàþ>% ..

#<avyutpanna># triø vi + ud + pada--kta naø taø . samudàya÷andasyàvayava÷o'rthabodhakatà÷aktiþ vyutpattiþ tacchånye avayavàrtha÷ånye ÷abde, %<uõàdayovyutpannàþ pràtipadikam>% pàø . 2 ÷abdàvayavàrthànabhij¤e avaiyàkaraõe ca .

#<avyutthiti># strã vi + ud + sthà--ktin abhàve naø taø . utthànàbhàve 2 vàkyaguõabhede ca avyàhatatva÷abde vivçtiþ .

#<avraõa># triø nàsti vraõo'sya . 1 vraõa÷ånye vraõa÷ca kùatàdi %<tatràdau dantapavanaü dvàda÷àïgulamàyatam . kaniùñhikàparãõàhamçjvagràyatamavraõam>% su÷ruø 2 netrarogamede %<yat savraõaü ÷ukramathàvraõaü và pàkàtyaya÷càpyajakà tathaiva . catvàra ete'bhihità vikàràþ kçùõà÷rayàþ saügrahataþ purastàt>% iti vibhajya, tallakùmàpyukta su÷rute %<sitaü yadà bhàtyasitaprade÷e syandàtmakaü nàtiruga÷ruyuktam . vihàyasãvàbhradalànukàri tadavraõaü sàdhyatamaü vadanti>% %<anenàpaharecchukramavraõaü ku÷alobhiùak>% su÷ruø .

#<avrata># triø nàsti vrataü vihitaniyamo yasya . ÷àstravihita niyama÷ånye %<avratànàsamantràõàü jàtimàtropajãvinàm . naiùàü pratigrahodeyo na ÷ilà tàrayecchilàm>% manuþ .

#<avratya># triø vratàya hitam yat naø taø . vratakàleanàcaraõãye'nçtakathanàdau %<avrataü và vyàharati tanmithyà karoti vratam>% ÷ataø bràø .

#<a÷a># saühatau--vyàptau ca svàdiø àtmaø sakaø veñ . a÷nute à÷iùña àùña àna÷e . a÷ità--aùñà akùyatea÷iùyate a÷luvànaþ aùñiþ vyaùñiþ samaùñiþ %<khaü pràvçùeõyairiva càna÷e'bdaiþ>% bhaññiþ %<pratàpastasya bhàno÷ca yugapadyàna÷e di÷aþ>% raghuþ .

#<a÷a># bhojane kryàdiø paraø sakaø señ . a÷nàti à÷ãt . à÷a . a÷ità a÷iùyati . %<tryahaü para¤ca nà÷nãyàt pràjàpatyaü caran dvijaþ, manuþ tadahaü bhaktyupahçtama÷ràmi prayatàtmanaþ>% gãtà .

#<a÷akuna># puø naø aprà÷astye naø taø . durnimitte aniùñasåcake kàkàdidar÷ane . a÷akunà÷ca dvividhà autpàtikàþ sàdharaõàþ kàkàdidar÷anàdayo'sàdhàraõàþ . amaïgala÷abde 317, 18 pçùñhe vivaraõam %<apayàti saroùayà niraste kçtakaü kàmini cukùuve mçgàkùyà . kalayanniva savyatho'vatasthe'÷akunena skhalitaü>% kiletareõa màghaþ . %<sàhasma naivà÷akunãbhavenme bhàvipriyàvedaka eùa haüsaþ>% naiùaø .

#<a÷akta># triø naø taø %<samarthabhinne 1 kàryàkùame>% 2 pårbotpannama÷aktaü niyataü mahadàdisåkùmaparyantam sàø kàø .

#<a÷akti># strã abhàve naø taø . 1 sàmarthyàbhàve %<÷rameõa tada÷aktyà và na guõànàmiyattayà>% raghuþ . 2 apàñave sàükhyabhatasiddhe buddheþ 3 j¤ànajananàsàmarthyabhede ca sà ca %<eùa pratyayasargoviparyayo'÷aktituùñisiddhyàkhyaþ>% iti sàmànyata uktvà %<pa¤ca viparya yabhedàþ bhavantya÷akti÷ca karaõavaikalyàt . aùñàviü÷atibhedà>% iti . a÷aktãrvibhajya %<ekàda÷endriya badhàþ saha buddhibadhaira÷aktiruddiùñà . saptada÷a badhà buddherviparyayàt tuùñisiddhãnàm>% sàø kàø %<bàdhiryaü, kuùñità'ndhatvaü, jaóatà'jighratà tathà . måkatà, kauõyapaïgutvaklaivyodàvartamandatàþ>% . yathàsaükhyaü ÷rotràdãnàmindiyàõaü badhàþ etàvatyeva taddhetukà buddhera÷aktiþ svavyàpàre bhavati . tathàcaikàda÷ahetukatvàdekàda÷adhà vuddhera÷akti rucyate . hetuhetumatorabhedavivakùayà ca sàmànàdhikaraõyam . tadevamindriyabadhadvàreõa buddhera÷aktimuktvà svaråpato'÷aktãràha saha buddhibadhairiti . kati buddheþ svaråpatobadhà ityata àha saptada÷a badhà buddheþ, kutaþ? viparyayàttuùñisiddhãnàm, tuùñayonavadheti tadviparyayàstanniråpaõànnavadhà bhavanti . evaü siddhayo'ùñàviti tadviparyayàstanniråpaõàt aùñau bhavantãti sàø kauø dar÷ità . vyàkhyàta¤caitadasmàbhiþ %<pårvàrdhej¤ànendriyàõàm apàñavamuktaràrdhe karmendriyàõàmiti manasastu ubhayendriyànukålyàdante'bhinive÷a iti bhedaþ . tatra bàdhiryaü ÷rotragataü ÷abdagrahaõàpàñavam . kuùñhità tvaggataü spar÷agrahaõàpàñavam . andhatvaü netragataü råpagrahaõàpàñavam . jaóatà rasanàgataü rasagrahaõàpàñavam . måkatà vàgindriyagataü vacanàpàñavam . kauõyaü hastagatamàdànàpàñavam . païgutvaü pàdagataü calanàpàñavam . klaivyamupasthagataü maithunàsàmarthyam . udàvartaþ apànagataü viùñhotsargàsàmarthyam . mandatà manogataü mukhàdiviùayagrahaõàsàmarthyam . ekàda÷eti pa¤ca j¤ànendriyàõi pa¤ca karmendriyàõi mana÷ceti ekàda÷endriyàõàü badhàþ svasvakarmàkùamatvaråpà dharmabhedàþ taddhetukatvàt buddheþ svaviùayàgrahaõamimbate ato buddhera÷aktirekàda÷avidhaivetyàha tathà cetyàdi . ve buddheþ saptada÷a bhedà uttaràrdhe vakùyante taiþ saptada÷abhiþ saha milità ekàda÷a bhedàþ aùñàviü÷atirbhedàþ syuþ . tathà ca ÷aktiraùñàviü÷atibhedà iti yaduktaü tat samarthitamiti>%

#<a÷akumbhã># strã a÷nute vyàpnoti a÷a--ac a÷à skubhràti jalamàvçõoti skunbha--bà0--ña pçùoø salopaþ ñittvàt ïãp karmaø . alpakàlena jalavyàpake jaloparijàte (pànà) iti khyàte tçõabhede .

#<a÷akya># triø na ÷akyate ÷aka--kyap naø taø . asàdhye %<a÷akya÷aïkavyabhicàraheturvàõã na vedà yadi santu ke tu>% naiùaø .

#<a÷aïkà># strã abhàve naø taø . 1 sa÷ayàbhàve 2 tràsàbhàve ca naø taø . 3 tacchånye triø .

#<a÷aïkita># triø ÷aki--kta naø taø . 1 abhãte 2 sandeharahite ca .

#<a÷atru># puø na ÷àtayati ÷ada--õyarthe trun naø taø . 1 candre ÷abdacaø . virodhe naø taø . ÷atrubhinne 2 mitre ca .

#<a÷ana># naø puø a÷nute vyàpnoti a÷a--lyu . 1 pãtasàlavçkùe dantyamadhyo'pyayamatràrthe . bhàve lyuñ . 2 vyàptau, 3 bhojane ca %<munibhirdhira÷anaü prokta vipràõàü martyavàsinàü nityam>% tiø taø smçø . karmaõi lyuñ . 4 bhojye anne naø %<påjayeda÷anaü nityamadyàccaitadakutsayan . dçùñvà hçùyet prasãdecca pratinandecca sarva÷aþ . påjitaühya÷anaü nityaü balamårja¤ca yacchati . apåjita ca tadbhuktam>% manuþ . %<evaü prayatnaü kurvãta yàna÷ayyàsanà÷anaiþ>% manuþ %<a÷anapate! a÷anasya nodehi>% ÷ataø bràø .

#<a÷anaparõã># strã a÷anasya pãta÷àlasya parõamiva parõamasyàþ . (àràño) iti khyàte vçkùabhede sà hi pãtasàlatulyaparõà .

#<a÷anà># strã a÷anamicchati--a÷ana + kyac kvip . bhojanechàyàm . ÷asàdyaci a÷ana ityàdi . %<a÷anàpipàse saumya! vijànãhi>% chàø uø .

#<a÷anàyà># strã a÷anamicchati a÷ana + kyac--striyàm bhàve a . bhojanecchàyàm . %<cyutà÷anàyaþ phalavadvibhåtyà>% bhaññiþ %<annàdvà a÷anàyà nivartate pànàt pipàsà>% ÷ataø bràø . %<a÷anàyayà÷anàyà hi mçtyustanmano'kuruta>% vçø uø .

#<a÷anàyita># triø a÷anamicchati a÷ana + kyac--kartari kta . 1 bhojanecchàvati kùudhite . bhàve kta . 2 bhojanecchàyàü na0

#<a÷anàyuka># triø a÷anamicchati a÷ana + kyac--uk¤a, un svàrthe kan và . bhojanàbhilàùuke . %<annameva tanmadhyatã dhãyate ÷anàyuko yajamàno bhavatya÷anàyukàþ prajàþ>% tàø bràø .

#<a÷ani># puø strã a÷nute saühanti a÷a--ani . 1 meghotpanne 1 jyotiùi 2 indre %<stanayitnurevendro yaj¤aþ prajàpatiþ katamaþ stanayitnura÷aniþ>% ÷ataø bràø ÷atru ghàtake 3 anuyàje %<a÷anireva prathamo'nuyàja>% ityupakramya %<a÷anirindro'vahanti>% ÷ataø bràø 4 indràstre vajre, prastaravarùiõi 5 ulkàvi÷eùe, 6 vidyuti ca . a÷aneramçtasya cobhayorva÷ina÷càmbugharà÷ca yonayaþ kumàø 7 agnau 8 vidyudagnau %<tamabravãda÷anirasãti tadyadasya tannàmàkarodvidyuttadråpamabhavadvidyudvà a÷anistasmàdyaü vidyuddhantya÷anirabadhãdityàhuþ>% ÷ataø bràø . vajraü ca vçttàsurabadhàrthamindreõa dadhãco'sthãni gçhãtvà vi÷vakarmaõà kàritamiti bhàgaø 6 skaø . %<maghavan! yàhi bhadraü vodadhya¤camçùisattamam . vidyàbratatapaþsàraü gàtraü yàcata mà ciram . sa và adhigato dadhyaïïa÷vibhyàü brahma niùkalam . yadvà a÷vavironàma tayoramaratàü vyadhàt . dadhyaïïàtharbaõastvaùñre varmàbhedyaü madàtmakam . vi÷varåpàyayat pràdàttvaùñà yattvamadhàstataþ . yuùmabhyaü yàcito'÷vibhyàü dharmaj¤o'ïgaü sa dàsyati>% . tatastairàyudha÷reùñho vi÷vakarmavinirmitaþ . yena vçtra÷iro hartà mattejaupavçühitaþ . iti viùõunoktenendreõa tathà kçte sa àha %<tathàbhiyàcito devairçùiràyarvaõo sahàn . modamàna uvàcedaü prahasanniva bhàrata! . api vçndàrakàyåyaü na jànãta ÷arãriõàm . saüsthàyàü yastvabhidroho duþsaha÷cetanàpahaþ . jijãviùåõàü jãvànàmàtmà preùñhaihepsitaþ . kautsaheta taü dàtuü bhikùamàõàya jiùõave>% iti dadhãcokte devaiþ punaruktam yathà kiü nu taddustyajaü brahman! puüsàü bhåtànu kampinàm . bhavadvidhànàü mahatàü puõya÷lokaikakarmaõàm . nånaü svàrthaparoloko na veda parasaïkañam . yadi veda na yàceta neti nàha yadã÷varaþ . ityukte dadhãcoktam dharmaü vaþ÷rotukàmena yåyaüme pratyudàhçtàþ . eùa vaþ priyamàtmànaü dustyajaü santyajàmyaham . yo'dhruveõàtmanà nàthà! na dharbhaü na ya÷aþ pumàn . ãheta bhåtadayayà sa ÷ocyaþ sthàvarairapi . etàvànavyayodharmaþ puõya÷laukairupàsitaþ . yobhåta÷okaharùàbhyàmàtmà ÷ocati hçùyati à aho dainyamahokaùñaü pàrakyaiþ kùaõamaïguraiþ . yannopakuryàdasvàrthairmartyaþ svaj¤àtivigrahaiþ . ÷rãvàdaràyaõiruvàca . %<evaü kçtavyavasito dadhyaïaïàtharvaõastanum . pare bhagavati brahmannàtmànaü sannayan jahau . gatàkùàsumanobuddhistattvadçg dhvastabandhanaþ . àsthitaþ paramaü yogaü na dehaü bubudhepsitam . athendro vajramudyamya nirmitaü vi÷vakarmaõà . muneþ ÷aktibhirutsiktaü bhagavattejasànvitam>% .

#<a÷abda># triø nàsti ÷abdo, vedàdau vàcaka÷abdo và yasya . 1 ÷abdahãne, vede 2 vàcaka÷abdavarjite pradhàne ãkùaternà %<÷abdamiti>% ÷àrãrakasåtram 3 ÷abdàdiguõahãne brahmaõi ca naø %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayamiti>% ÷rutiþ

#<a÷arãra># triø nàsti ÷arãraü tadabhimàno và yasya . %<pratyagj¤àna ÷ikhidhvaste mithyàj¤àne sahetuke . netinetisvaråpatvàda÷arãro bhavatyayam>% ityuktalakùaõe sakalaniùedharåpe 1 paramàü tmani, 2 ÷arãràbhimàna÷ånye jãvanmukte %<a÷arãraü và vasantaü priyàprive na spç÷ataþ>% iti ÷rutiþ . 3 deha÷ånye 4 mãmàüsakokte deve 5 ã÷vare ca paramàtmasvaråpatvàt ã÷varasyà÷arãratvam tadaikùata bahu syàü prajàyeti ÷rutyà tasvekùitçtvaü yaduktaü tadasaïgataü ÷arãraü vinà j¤ànànupapatte rityà÷aïkàpårbakaü ÷àø bhàø tat samarthitaü yathà pràgutpatterbrahmaõaþ ÷arãràdisaübandhamantareõekùitçtvamanupapannamiti na taccodyamavatarati savitçprakà÷avat brahmaõoj¤ànasvaråpanityatvena j¤ànasàdhanàpekùànupapatteþ . api ca avidyàdimataþ saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpattiþ syàt na j¤ànapratibandhakàraõarahitasye÷varasya . mantrau caitàvã÷varasya ÷arãràdyanapekùatàmanàvaraõaj¤ànatàü ca dar÷ayataþ . %<na tasya kàryaü karaõa¤ca vidyate na tatsama÷càbhyadhika÷ca dç÷yate . paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ceti>% %<apàõipàdojavano grahãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ . sa vetti vedyaü na ca tasyàstivettà tamàhuragryaü puruùaü mahàntamiti>% ca . nanu nàsti tava j¤ànapratibandhakàraõavànã÷varàdanyaþ saüsàrã . %<nànyo'to'sti draùñota vij¤àteti>% ÷ruteþ tatra kimidamucyate saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpattirne÷varasyeti . atrocyate satyaü ne÷varàdanyaþ saüsàrã tathàpi dehàdisaüghàtopàdhisaübandha iùyataeva ghañakarakagiriguhàdyupàdhisaüvandha iva vyomnaþ, tatkçta÷abdapratyayavyavahàrà lokasya dçùñà÷ca, ghañacchidraü karakacchidramityàdiràkà÷àvyatireke'pi tatkçtà càkà÷e ghañàkà÷àdibhedamithyàbuddhirdçùñà tathehàpi dehàdi saüghàtopàdhisaübandhàvivekakçte÷varasaüsàribhedamithyàbuddhiþ . dç÷yate càtmana eva satodehàdisaüghàte'nàtmanyàtmàbhinive÷omithyàbuddhimàtreõa sati caivaü saüsàritve dehàdyapekùamãkùitçtvamupapanna saüsàriõaþ bhàø . jãvasyàpi avàstravikaü sa÷arãratvaü tadapi tatraiva vyavasthàpitaü yathà %<÷arãre patite'÷arãratvaü syànna jãvata iti cet na sa÷arãratvasya mithyàj¤ànanimittatvàt . nahyàtmanaþ ÷arãràtmàbhimànalakùaõaü mithyàj¤ànaü muktvà anyataþ sa÷arãratvaü ÷akyaü kalpayitum nityama÷arãratvam akarmanimittatvàditi càvocàmaþ . tatkçtadharmàdharmanimittaü sa÷arãratvamiti cet ÷arãrasasvandhasyàsiddhatvàt dharmàdharmayoràtmakçtatvàsiddheþ . ÷arãrasambandhasya dharmàdharmayostatkçtatvasya cetaretarà÷rayatvaprasaïgàt . andhaparamparai vaiùà'nàditvakalpanà kriyàsamavàyàbhàvàccàtmanaþ kartçtvànupapatteþ . sannidhimàtreõa ràjaprabhçtãnàü dçùñaü kartçtvamiti cenna dhanadànàdyupàrjitabhçtyasambandhatvàt teùàü kartçtvopapatteþ . nahyàtmanodhanadànàdivaccharãràdibhiþ svasvàmisambandhanimittaü ki¤cicchakyaü kalpayitum mithyàbhimànastu pratyakùaþ sambandhahetuþ>% ÷àø bhàø .

#<a÷arãratva># naø a÷arãrasya bhàvaþ tva . 1 ÷arãrasambandharàhitye 2 mokùe ca . yathà mokùasyà÷arãratvaü tathoktaü ÷àø bhàø . %<a÷arãraü vàva santaü priyàpriye na spç÷ataþ>% iti priyàpriya spar÷anapratiùedhàccodanàlakùaõadharmakàryatvaü mokùàkhyasyà÷arãratvasya pratiùidhyata iti gamyate . dharmakàryatve hi priyàpriyaspar÷anapratiùedhonopapadyate . a÷arãratvameva gharmakàryamiti cet tasya svàbhàvikatvàt . %<a÷arãraü ÷arãreùu anavavastheùvavasthitam . mahàntaü vibhumàtmànaü matvà dhãro na ÷ocati>% %<apràõohyamanàþ ÷ubhraþ asaïgohyaùaü puruùa>% ityàdi ÷rutibhyaþ . ataevànuùñheyaphala vilakùaõaü mokùàkhyama÷arãratvaü nityamiti siddham . ayaü bhàvaþ abhàvasyàdhikaraõànatirekeõa ÷arãrasambandhàbhàvasya brahmaråpatayà mokùasya tadabhinnatayà ca tathàtvam iti .

#<a÷arãrin># triø na ÷arãrã . 1 deha÷ånye brahmaõi 2 mãmàüsakokte devamàtre ca . ÷arãramuccàrayitçtvenàstyasya ini naø taø . 3 ÷arãreõànucàrye àkà÷a÷abde . ubhayatra striyàü ïãp . %<vàguvàcà÷arãriõã>% bhàø àø paø .

#<a÷arman># naø virodhe naø taø . 1 ÷armabhinne duþkhe naø baø . 2 sukha ÷ånye triø .

#<a÷àkhà># strã nàsti ÷àkhà yasyàþ . ÷ålãtçõe ràjaniø . 2 ÷àkhà÷ånye vçkùamàtre triø .

#<a÷ànta># triø viroghe naø taø . ÷àntabhinne ÷amahãne %<nàsti buddhirayuktasya--a÷àntasya kutaþ mukham>% gãtà .

#<a÷ànti># strã abhàve naø taø . 1 ÷amàbhàve naø baø . 2 ÷ama÷ånye triø .

#<a÷à÷vata># triø na ÷àsvataþ . anitye asthire .

#<a÷àsana># triø abhàve naø taø . 1 ÷àsanàbhàve naø taø . 2 ÷àsana÷ånye .

#<a÷àstra># naø ÷àsa--karaõe ùñran ÷àstraü vedàdi virodhe naø taø . vedàdiviruddhe nàstikàgamàdau .

#<a÷àstrãya># triø ÷àstre vihitaþ cha naø taø . ÷àstràvihite niùiddhe .

#<a÷àsya># triø ÷àsa--bàø õyat . ÷àsituma÷akye durdànte .

#<a÷ikùita># triø virodhe naø taø . ÷ikùà÷ånye gatinaipuõya÷ånye hayàdau .

#<a÷ita># triø a÷a--karmaõi kta . 1 bhakùite %<àpaeva tada÷itaü nayante>% %<annama÷itaü tredhà vidhãyate>% %<tejo'÷itaü tredhà vidhãyate>% iti ca chàø uø . kartari kta . 2 a÷anena tçpte à÷itaïgavãnaþ bhàve %<kta>% 3 a÷ane naø .

#<a÷itra># puø a÷a--saühatau itra . 1 caure . bhojanàrthàt karmaõi itra . devabhakùye 2 carau .

#<a÷ithila># triø virodhe naø taø . ÷ithilabhinne dçóhe .

#<a÷ipada># triø na ÷lipadaþ padarogabhedaþ vede pçø lalopaþ naø baø . ÷lipadaroga÷ånye . %<÷ivà devãra÷ipadà bhavantu sarvàþ>% çø 7, 50, 4 .

#<a÷imida># triø %<÷imirvadhakarmà>% niruø ÷imiü hiüsàü dadàti dà--ka upaø saø . ahiüsake %<sarvà nadyo a÷imidà bhavantu>% çø 7, 50, 4 .

@<[Page 476a]>@
#<a÷ira># puø a÷a--irac . 1 ràkùase 2 agnau tasya sarva bhakùatvàttathàtvam 3 bhàskare 4 vàyau ca tayorvyàpakatvàttathàtvam 6 nàryàü strã ñàp .

#<a÷iras># puø nàsti ÷iro'sya . 1 kavandhe 2 agra÷ånye triø .

#<a÷irassnàna># naø na ÷irasà snànam . ÷iromajjana÷ånye snàne .

#<a÷iva># naø virodhe naø taø . 1 maïgalabhinne 2 tadvati triø 3 ugre ca 5 vaø . 4 amaïgala÷abdoktetatsåcake triø .

#<a÷i÷iùà># strã a÷itumicchà a÷a--san--bhàve a . bhojanecchàyàm %<dç÷yatehyutkràntau pràõasyà÷i÷iùà'to vyàda dàtãti>% chàø uø bhàø .

#<a÷i÷u># puø virodhe naø taø . 1 ÷i÷ubhinne taruõe %<jàtamàtraþ ÷i÷ustàvadyàvadaùñau samà vayaþ>% iti smçtyuktavayo'nikrànte 2 navavarùavayaske ca . nàsti ÷i÷uryasya . 3 ÷i÷u÷ånye triø . striyàü ïãp loke, vede'pi kvacit %<à dhenavodhunayantàma÷i÷vãþ>% çø 3, 55, 16 . %<no mà kutrànogçhebhyodhenavo'guþstanàbhujo a÷i÷vãþ>% çø 1, 120, 8 .

#<a÷iùña># triø naø taø . 1 upadiùñabhinne yaska ÷àsanaü na kçtaü tasmin . ÷iùñaþ sàdhuþ virodhe naø taø . 2 asàdhau sàdhutva¤ca vedàrthe vi÷vàsavattvamiti dinakarã 3 tadbhinne nàstike 4 parõasaïkarakàrake vyabhicàravaütica %<a÷iùñavyavahàre dàõaþ prayoge caturthyarthe tçtãyà>% vàrtiø .

#<a÷iùñha># triø a÷nàti a÷a--ac ati÷àyane iùñhan . 1 bhoktç tame 2 agnau puø tasya sarbabhakùakatvàttathàtvam . %<a÷ãtametya÷iùñho hyagniþ>% ÷ataø bràø .

#<a÷ãta># naø virodhe naø taø . 1 uùõaspar÷e 2 tadvati triø . ÷ãtaü himaü tadbàdhà naø baø . himabàdhà÷ånye triø %<a÷ãtàstarabomàùe>% nãtiþ .

#<a÷ãtakara># puø a÷ãta uùõaþ karo yasya . uùõàü÷au sårye a÷ãütakiraõàdayo'pyatra .

#<a÷ãtama># puø a÷nàti a÷a--bàø ini tataþ tamap vede dãrghaþ . bhoktçtame agnau %<a÷ãtametya÷iùñho hyagmiþ>% ÷ataø bràø .

#<a÷ãti># strã da÷ànàmavayavaü da÷atiþ da÷akam aùñaguõità da÷atiþ niø a÷ãtyàde÷aþ . aùñaguõite da÷ake (à÷ã) 1 saükhyàbhede, 2 tatsaïkhyànvite ca . %<a÷ãtibhàgo vçddhiþ syànmàsimàsi sabandhake>% yàø smçø . arvàgdvàda÷avarùãyàda÷ãterårdhvameva ca smçtiþ a÷ãtiþ parimàõamasya ñhan . a÷ãtikaþ vatparimite triø .

#<a÷ãrùika># triø nàsti ÷ãrùà yasya vrãhyàdiø ñhan . a÷ãrùavati 1 mastaka÷ånye 2 agra÷ånye ca .

@<[Page 476b]>@
#<a÷ãla># naø virodhe naø taø . 1 duùña÷ãle naø taø 2 ÷ãla÷ånye tri

#<a÷uc># triø nàsti ÷ugasya . ÷oka÷ånye .

#<a÷uci># triø virodhe naø taø . 1 ÷auca÷ånye 2 apavitre måtràdau ca . striyàü ïãp . %<a÷ucyonaiva tàstena yena vaikàrikaü hitat>% ÷aïkhaþ . ÷ucitatkàlajãvinàü karmàghikàritvenà÷uceþ paryudastatvam %<a÷ucidravyàõi ca a÷uddhi÷abde vakùyante>% vratànàmupavàsànàü ÷ràóvàdãnà¤ca saïgame . karoti yaþ kùaurakarma so'÷uciþ sarvakarmasu smçtiþ %<triràtrama÷ucirbhavet>% smçtiþ . a÷ucitvaü ca vaidikakarmànarhatvaprayojakodharmavi÷eùaþ tacca kartçniùñha dravyaniùñha¤ca . såtakanimittaü duùñadravyasaüsargakçta¤ca kartçniùñham . dravyaniùñhantu vastusvabhàvakçtam yathà malamåtrapurãùàsthi nirgataü hya÷uci smçtam . nàraü smçùñvà tu sasnehaü sacelaü jalamàvi÷edityàdi smçtyuktaü tatsaüsargayutadravyaniùñha¤ca adhikama÷uddhi÷abde vakùyate . ÷uciþ ÷ubhraþ . tadbhinne 3 kçùõavarõe puø 4 tadvati triø striyàü và ïãp tasya bhàvaþ aõ a÷aucam ùya¤ à÷aucyam . a÷ucibhàve naø %<à÷aucyàt vipramucyeta bràhmaõàn svastivàcya ca>% smçtiþ và pårbapadavçddhiþ a÷aucyamapi tatraiva . a÷ucau bhavaþ ùya¤ và pårbapadaþdãrgha a(à)÷aucyaþ tadbhave triø .

#<a÷uddha># triø virodhe naø taø . 1 ÷uddhabhinne sadoùe 2 apavitre ca doùa÷ca nànàvidhaþ vyàkaraõàdilakùaõànanusàritve ÷abdasya doùaþ ÷àstraniùiddhatayà'nuùñhàne karmaõàü doùa yathà hisàdeþ pàpajanakatayà sadoùatà . snànàdyapaneyamalàde÷ca sadoùatà vivaraõama÷uddhi÷abde . %<sarvatãrtheùvapi snàtohya÷uddhaþ punareva saþ>% smçtiþ etacca manaþ÷uddhipra÷asàrthavàdaþ .

#<a÷uddhi># strã abhàve naø taø . 1 ÷uddhyabhàve doùe naø taø . 2 ÷uddhi÷ånye duùñe . tatrà÷uddhistatpratiyãgitayà ÷uddhi÷ca niråpità hemàdrau ÷ràø khaø . tataþ sàràü÷aþ . a÷uddhirnàma kartçdravyàdeþ spar÷anàdyanarhatàpàdakodoùavi÷eùaþ ÷uddhi stadãyasaüskàràpàdità tannivçttiþ . ÷uddhimataeva sakalakarmãpayogayogyatvam %<÷rautaü smàrtaü tathà karma kartavyamadhikàriõà . ÷ucinà sàdhanaiþ ÷uddhaiþ samyak ÷raddhànvitena ca>% vrahmàø puràø ukteþ . ato yathà÷raddhaü ÷ucinà ÷ucibhireva dravyairàcaraõãyam . te cobhe api ÷àstraikagamye . nanvatra kiü ÷àstreõa lokavyavahàraprasiddheþ ÷uddhya÷uddhyoþ, vyavaharatyeva hi loko jugupsitamåtrapurãùàdisaüsçùñaü dravyama÷uddhamiti prakùàlanàdyapanãtagandha¤ca ÷uddhamiti, satyamayaü lokavyavahàraþ kvacideva jugupsitaspar÷opahataeva dravye, na sarvatra . tatràpi sàmànyata÷càsau vyavahàro na dravyade÷akàlàvasthàdibhedakçto, navà ÷uddhya÷uddhitàratamya vi÷eùakçtaþ . ataþ sarvatra vi÷eùata÷ca ÷uddya÷uddhyoþ ÷àstràdeva ni÷cayaþ . yastu caõóàlàdispar÷àdàvapi vi÷eùata÷ca lokavyavahàraþ sa tu ÷àstramålaprasiddhimà÷rityaiva yàgadànahomàdiùu ÷reyaþsàdhanatvavat . kathaü punaþ kàryàrthapareõa dharma÷àstreõa ÷uddhya÷uddhiråpasya siddhàrtha syàvagatiþ? ÷rutàrthàpattyeti bråmaþ . tathàhi yathà dar÷apaurõamàsàbhyàü svargakàmoyajetetyàdau kùaõikànàü yàgànàü ÷råyamàõakàlàntarabhàvisvagesàdhanatvànyathànupapattyà puruùe ÷ubhàpårvasiddhiþ, yathà ca kùaõikasyàvagoraõasya ÷rutakàlàntarabhàvi÷atayàtanàsàdhanatvànyathànupapattyà duritàpårvasiddhiþ . tathà måtrapurãùàdisaüspçùñena na vyavahartavyam prakùàlanaprokùaõàdi saüskàravatà tu vyavahartavyamiti ÷rutavyavahàraniùedhata dabhyanuj¤ànànyathànupapattyà dravyàdigata÷uddhya÷uddhiråpa sióvàrthakalpanà na virudhyate . atha và ÷uddhya÷uddhismçtãnàü siddhàrthavàdaparatvamevàstu tàsàü ca tàdç÷ameva vedavàkyaü målaü kalpyate smaryamàõàrthànusàriõã hi vedakalpanà . nàsti niyamaþ kàryàrthapareõaiva vedena bhàvyabhiti %<tadbhåtànàü kriyàrthena samàmnàyaþ>% iti nyàyena siddhàrthànàmapi vidhyekavàkyatayà pràmàõyavyavasthàpanàt . prakçte ca karmavidhàyake pràgukta brahmàõóavàkye adhikàrivi÷eùaõatayà sàdhanavi÷eùaõatayà ca ÷uddheþ, a÷uddhe÷ca paryudastatayà siddhàyà api vidhinaikavàkyatayà pràmàõyasambhavaþ . ki¤ca prakùàlitenaiva vyavahartavyamiti niyamavidhirdç÷yate ato vedamålatvakalpanà . ataþ ÷uddhya÷uddhã ubhe api ÷àstràdevàvagamye . taduktaü %<÷uddhya÷uddhã hyadçùñatvàdvij¤àyete yathà÷ruti>% tadevaü vasà ÷ukramityàdibhira÷uddhivacanaira÷uddhirgamyate jalenaiva vi÷udhyatãtyàdibhi÷ca ÷uddhirvidhãyate . ato'ùñakàdismçtivat vedamåle eva ÷uddhaya÷uddhismçtã . ÷uddhivacanai÷cà÷uddhiràkùipyate ÷uddhirhi måtràdyupaghàtenà÷uddhànàü dravyàõàü saüskàraråpà kartavyatayà vidhãyate na punaþ ÷ruóvànàm, na hi suvarõàdayaþ bhàvà svabhàvenà÷uddhàþ yena prayogakàle ÷uddhimapekùeran . athàdçùñàrthaü vrãhiprokùaõavat prayogakàle saüskàrovidhãyate iti cet na tathàtve a÷uóvij¤àpakaü vacanaü virudhyeta ataþ siddhaü ÷uddhya÷uddhyoþ ÷àstragamyatvam . tatra ÷uddhirnànàvidhà'pi saükùepàt dvividhà bàhavà àbhyantarà ca . yathà %<athàtaþ ÷aucàdhyàyaü vyàkhyà syàmastaddvividham bàhyamàbhyantara¤ca àntara ÷aucaü nàma tadyadahaïkàraninditebhyo mano nivartate, bàhyamapi gandhalepasnehopaghàte'dbhiraniùñapuruùaspar÷ane prokùaõàcchuciritya÷ucipratiùedhaþ, hçdaya÷aucamanutaptatà sàdhutà, karma÷aucamagarhitakarmaõyatà, ÷arãra÷aucaü mçdbhiradbhi÷ca, vàcàm apriyànçtaniùñhuryavarjanam, manaso mithyàsaükalpapratiùedhaþ, buddherj¤ànam . ÷råyate dvividhaü ÷aucaü yacchiùñaiþ paryupàsitam>% . %<bàhyaü nirlepanirgandhamantaþ÷aucamahiüsanam>% iti ca u÷aø . %<adbhiþ ÷udhyanti gàtràõi buddhirj¤ànena ÷udhyati . ahiüsayà ca bhåtàtmà manaþ satyena ÷udhyati>% iti %<kàlo'gnirmanasaþ ÷uddhirudakàdyanulepanam avij¤àna¤ca bhåtànàü ùaóvidha ÷aucamucyate . de÷aü kàlaü tathàtmànaü dravyaü dravyaprayojanam . upapattimavasthàü ca parij¤àya yathàvidhi . ÷aucaj¤aþ ku÷alo dharme dharmepsuþ ÷auca màcaret>% iti ca baudhàø %<anilànalasomasåryakà¤canarajatabhasmatoyatàmraiþ, ajamukhavàladhigomayarajaàdyaiþ spar÷aguõairiha medhyatàü nayanti>% hàrãø %<àtmayàjinàü ÷arãrasyàdbhirmçdbhi÷ca, j¤ànena buddheþ, tapasà pàpànàü, santànajànàü màtçpaitçkàõàü doùàõàü yamaniyamamantravratopavàsàdibhiþ>% ÷aïkhaliø %<j¤ànaü tapo'gniràhàro mçõmayo vàryupà¤janam vàyuþ karmàrkakàlau ca ÷uddhikartéõidehinàm>% sarbeùàmeva ÷aucànàmanna÷aucaü paraü smçtam . yo'nne ÷ucirhi sa ÷ucirna mçdvàri--÷uciþ ÷uciþ . kùàntyà ÷udhyanti vidvàüsodànenàkàryakàriõaþ . pracchannapàpàjapyena tapasà vedavittamàþ . ÷odhyaü ÷adhyati mçttoyairnadã vegena ÷udhyati rajasà strã manoduùñà saünyàsena dvijottamàþ . adbhirgàtràõi ÷udhyanti manaþ satyena ÷udhyati . manuþ %<kàlo'gniþ karma mçdvàri manoj¤ànaü tapo jalam . pa÷càttàpo niràhàraþ sarveùàü ÷uddhihetavaþ . akàyyakàriõàü dànam>% kùetraj¤asye÷varaj¤ànàt vi÷uddhiþ paramà matà yàø smçø %<satyaü ÷aucaü tapaþ ÷aucaü ÷aucamindri yasaüyamaþ . sarvabhåtadayà ÷aucamadbhistu pa¤camaü matam>% yamaþ %<gàtraü mçdambhasà ÷udhyeccittaü bhåtànç÷aüsanàt . vidyayà tapasà dehã matirj¤ànena ÷udhyati . svàdhyàyenànutàpena homena tapasaiva ca . dhyànena kùetravàsena dàneneha parikùayaþ . paràpavàdà÷ravaõaü parastrãõàmadar÷anam . eta cchauca ÷rotradç÷ã rjihvà÷uddhirapai÷anama . apràõivadhamastayaü ÷ucitvaü pàdahastayoþ . asaü÷leùaþ parastrãõàü ÷àrãraü ÷aucamiùyate>% vçhaø . %<ucchiùñopaghàte'bhyukùaõàcchu cirviõmutraü saüspç÷yonmçjyàcamya prayatobhavet>% paiñhãø %<pràõinàmatha sarveùàü mçdbhiradbhi÷ca kàrayet . atyantopahatànà¤ca ÷aucaü nànyat>% viùõuþ . %<viõmåtrotsarga÷uddhyarthaü mçdvàryà deyamarthavat . daihikànàü malànà¤ca ÷uddhiùu dvàda÷a svapi . vasà ÷ukramasçï majjà måtraviñ ghràõakarõaviñ . ÷leùmà÷ru dåùikàmedo dvàda÷aite nçõàü malàþ>% manuþ %<tathà ÷arãrasrotobhyo mala niùyandavisravaþ . antràdãnàü prade÷a÷ca syàda÷ucirvi÷eùataþ . prabhåtà÷ucyamedhyànàü spar÷anàccà ÷ucirbhavet . svapnàdvastraviparyàsàt kùutàdbuddhiparibhramàt . uktvà vàcamanàcchuddhvirançtaü krårameva và . apaviddhaü dhanurlakùyaü dçùñvà và a÷ucirbhavet . pralepasnehagandhànàma÷ucau càpakarùaõam . ÷aucalakùaõamityàhurmçdambhogomayàdibhiþ . lepe snehe ca gandhe ca vyapakçùñe ca dårataþ . pa÷càdàcamana¤caiva ÷aucàrthaü vakùyate vidhiþ>% devalaþ . %<duùñàbhi÷astapatita tiryagadhovarõopahatànàü saüspar÷àccàsyasvedatoyapåya÷oõitachardilàlàniùñhãvitareõukardamocchiùñajalaviõmåtrapurãùàdibhirbàhya÷arãropaghàtibhirupapåtàbhiradbhirmçdbhi÷ca bhasmagomayauùadhimaïgalàcàravidhiprayuktairbàhya÷arãropaghàtàt påtobhavati>% hàrãtaþ . citàdhåmasevane sarve varõàþ snànamàcareyuþ . maithune duþsvapne rudhiropagatakaõñhe vamanavirekayo÷ca . ÷ma÷rukarmaõi kçte ca . ÷avaü ÷avaspç÷a¤ca spçùñvà rajasvalàcàõóàlayåpàü÷ca . bhakùyavarjaü pa¤canakha÷avaü tadasthi sasneha¤ca . sarveùveteùu pårvaü vastraü nàprakùàlitaü bibhçyàt . rajasvalà, caturthe'hni snànàcchuóvyati . rajasvalà hãnavarõàü rajasvalàü spçùñvà na tàvada÷nãyàdyàvanna ÷uddhà . savarõàmadhikavarõàü và spçùñvà snàtvà'÷nãyàt . kùutvà suptvà bhojanàdhyayane pãtvà snàtvà niùñhãvyaü vàsaþ paridhàya rathyàmàkramya måtrapurãùe kçtvà pa¤canakhasya sasnehàsthi spçùñvà càcàmet . càõóàlamlecchasambhàùaõe ca . nàbheradhastàt prabàhuùu ca kàyikairmalaiþ suràbhirvopahatomçttoyaistadaïgaü prakùàlya ÷udhyati . anyatropahatomçttoyaistadaïgaü prakùàlya snànena . vaktropahataståpoùya snàtvà pa¤cagavyena . da÷anacchadopahata÷ca . vasà ÷ukramasçïmajjàmåtraviñkarõaviïnakhàþ . ÷leùmà÷ru dåùikà medodvàda÷aite nçõàü malàþ . gauóã màdhvã ca paiùñã ca vij¤eyà trividhà surà . yathaivaikà tathà sarvà na pàtavyà dvijàtibhiþ . màdhåkamaikùavaü ñàïkaü kaulaü khàrjårapànase . mçdvãkàrasamàdhvãke maireyaü nàrikelajam . amedhyàni da÷aitàni madyàni bràhmaõasya ca . ràjanya÷caiva vai÷ya÷caspçùñvaitàni na duùyataþ %<j¤ànaü tapogniràhàromçdmanovàryupà¤janam . vàyuþkarmàrkakàlau ca ÷uddhikartéõi dehinàm>% viùõuþ . %<årdhvaü nàbheþ karau muktvà yadaïgamupahanyate . tatra snànamadhastàttu kùàlanenaiva ÷udhyati . indriye'nupraviùñaü syàdamedhyaü yadi karhicit . mukhe'pi saüspç÷yamànaü tatra snàna vi÷odhanam>% aïgiø . %<rathyà kardamatoyena ùñhãvanàdyena và tathà . nàbherårdhvaü naraþ spçùñvà sadyaþ snànena ÷udhyati>% ÷aïkhaþ %<sakardameùu varùàsu pravi÷ya gràmasaïkaram . jaïghàbhyàü mçttikàstisraþ padbhyàü ca dviguõàþ smçtàþ>% yamaþ . %<divàkãrtimudakyàü ca såtikàü patitaü tathà . ÷avaü tatspçùñina¤caiva spçùñvà snànena ÷udhyati . àcamya prayatonityaü japeda÷ucidar÷anàt . sauryànmantràn yathotsàhaü pàvamànã÷ca ÷aktitaþ . nàraü spçùñvàsthi sasnehaü snàtvà viprovi÷udhyati . àcamyaiva tu niþsnehaü gàü spçùñvà vãkùya và ravim . vàntovirekã kùutvà ca ghçtaprà÷anamàcaret àcàmedeva bhuktvànnaü snànaü maithuninaþ smçtam>% manuþ . maithuninaþ snàmamçtau garbha÷aïkàyàmeva %<ançtau tu yadà gacchecchaucaü måtrapurãùavat>% ÷àtàtapokteþ . %<ajãrõe'bhyàdite vànte ÷ma÷rukarmaõi maithune . duþsvapne durjanaspar÷e snànamàtraü vidhãyate . ÷unà caiva ÷åmàkena mçtanirhàrakeõa và . spçùñamàtrastu kurvãta secanaü plàvanaü jalaiþ>% manuþ %<duþsvapnadar÷ane caiva vànte và kùurakarmaõi . methune kañadhåme ca sadyaþ snànaü vidhãyate . patitaü såtikàmantyaü ÷avaü spçùñvà tu kàmataþ . snàtvà sacelaü hutvàgniü ghçtaü prà÷ya vi÷udhyati . ÷avaspç÷aü divàkãrtiü citàyåpaü rajasvalàm . spçùñvà pramàdatovipraþ snànaü kçtvà vi÷udhyati>% vçhaø . udakyà÷ucibhiþ snàyàt yàø smçø udakyàdispçùñaiþ spçùñaþ snàyàt hemàø . caõóàlaü patitaü vyaïga munmattaü ÷avamantyajam . såtakaü såtikàü nàrãü rajasà ca pariplutàm . ÷vakukkuñavaràhàü÷ca gràmyàn saüspç÷ya mànavaþ . sacelaü sa÷iraþ snàtaþ tadànãmeva ÷udhyati . vçddha÷àtàø . %<÷vapàkaü patitaü vyaïgamunmattaü ÷avahàrakam . såtakamityàdi÷àtàtapavat>% paràø %<a÷uddhàn svayamevaitàna ÷uddha÷ca yadà spç÷et . vi÷udhyatyupavàsena>% %<upaspç÷yà÷ucispçùñaü tçtãyamapi mànavaþ . hastau pàdau ca toyena prakùalyàcamya ÷rudhyati>% iti ca devalaþ . %<mànuùàsthi basàviùñhàmàrtavaü måtraretasã . majjànaü ÷oõitaü vàpi parasya yadi saüspç÷et . snàtvà pramçjya lepàdãnàcamya sa ÷ucirbhavet . tànyeva svàni saüspç÷ya påtaþsyàt parimàrja nàt>% devaø . %<caityavçkùa÷citiryåpa÷caõóàlaþ somavikrayã . etàüstu vràhmaõaþ spçùñvà sacelojalamàvi÷et>% . paràø . %<÷vapacamåùikapretahàraka÷avàni saüspç÷ya devãràpa ityabhimantritairjalaiþ snàtaþ påtobhavatyajãrõavànte ÷ma÷rukarmaõi pa÷udivàmaithune ca>% hàrotaþ atha sàüspar÷ikaü vyàkhyàsyàmaþ %<caõóàla÷ma÷ànamçtahàrakarajasvalàsåtikàþ saüspç÷yà'nudite'stamite skanditvà càpsuskanditvàkùisyandane karõakro÷ane cityàharaõe yåpasaüspar÷ane>% ityupakramya %<sacelaü snàtvà punarmàno japet>% ka÷yaø . %<÷vànaü ÷vapàkaü pretadhåmaü devadravyopajãvinaü gràmayàjakaü yåpaü citiü citikàùñhaü samadyabhàõóaü sasnehaü mànuùàsthi ÷avaspç÷aü rajasvalàü mahàpàtakinaü ÷avaü spçùñvà sacelavàsà ambho'vagàhyãttãryàgnimupaspç÷en>% cyavaø %<÷unà ghràtàvalãóhasya nakhairvidalitasya và . adbhiþ prakùàlanaü proktamagninà copadhånanam>% ÷àtàø . a÷uciü saüspç÷edyastu ekaeva sa duùyati . taü spçùñvànyo na duùyettu sarvadravyeùyayaü vidhiþ vçddha÷àø . %<yasya spar÷e àcamanamàtraü so'trà÷uciþ>% hemàø . %<÷vavaràhakharànuùñràn vçkagomàyuvànaràn . kàkakukkuñagçdhràü÷ca spçùñà snànaü samàcaret>% saüvaø . %<bhàsavànaramàrjàrakharoùñràõàü ÷unàü tathà . ÷åkaràõàmamedhyasya spar÷e snànaü sacelakam>% vyàsaþ %<paõórakaü kukkuñaü kàkaü ÷va÷çgàla÷ivàvçkàn . citiyåpa÷ma÷ànàni vióvaràhakharà÷ucãn . avakãrõinamantyaü ca spçùñvà snànaü vidhãyate>% hàrãø %<abhojyasåtikàùaõóamàrjàràkhu÷vakukkuñàn . patitàviddhacàõóàlaü mçtahàràü÷ca dharmavit . saüspç÷an ÷udhyati snànàt>% màrkaø puø . %<bauddhàn pà÷upatàn jainàn laukàyatikakàpilàn . vikarmasthàn dvijaþ spçùñvà sacelojalamàvi÷et . kàpàlikàüstu saüspç÷ya pràõàyàmã'dhiko mataþ>% ùañtriø . %<÷aivàn pà÷upatàn spçùñvà laukàyatikanàstikàn . vikarmasthàn dvijàn ÷ådràn savàsà jalamàvi÷et>% brahmàø puràø %<÷ådrocchiùñaü dvijaþ spçùñvà ucchiùñaü ÷ådrameva ca . ÷ucirapyavagàhyaiva sacalaü snànamàcaret>% chàgaø %<spçùñvà devalakaü caiva savàsà jalamàvi÷et>% saüvaø %<rajaka÷carma kçccaiva bràtyadhvajopajãvinau . nirõejakaþ ÷oõóika÷ca nañaþ ÷ailåùakastathà . mukhebhagastathà ÷và ca vanità sarvavarõagà! cakrã dhvajã vyàdhayàjã>% ityupakramya %<ebhiryadaïgaü saüspçùñaü ÷irovarjaü dvijàtiùu . toyena kùàlanaü kçtvà àcàntàþ prayatà matàþ>% ÷àtàø . %<urdhvaü nàbheþ karaumuktvà yadaïgaü spç÷ate khagaþ . snànaü tatra prakarvãta ÷eùaü prakùàlya ÷udhyati>% jàtåø . %<nãlãü nãlãvikàraü ca mànuùàsthãnyapi dvijaþ . caõóàlapatitacchàyàü spçùñvà snànaü samàcaret>% saüvaø %<spçùñvà rudrasya nirmàlpaü savàsà àplutaþ ÷uciþ>% skandaø puø %<aùñamyàü ca caturda÷yàü divà parvaõi maithunam . kçtvà sacelaü snàtvà ca vàruõãbhi÷ca màrjayet>% ÷àñyàyaniþ . %<rajasyuparate sàdhvã snànena strã rajasvalà>% aïgiø %<rajasvalà caturthe'hni snànàcchuóvimavàpnuyàt>% ÷aïkhaþ %<÷uddhà bhartu÷caturthe'hni snàtà nàrã rajasvalà . daive karmaõi pitrye ca pa¤came'hani ÷udhyati>% aïgiø . %<rogeõa yadrajaþ strãõàmatyarthaü tu pravartate . a÷ucyonaiva tàstena yena vaikàrikaü hi tat>% ÷aïkhaø %<akàle yadbhavet strãõàm raktamàhurmanãùiõaþ . kàle tu tadrajaþ proktaü tasmàttatraiva sà'÷uciþ>% chàgaø . evamanyànyapi tadbodhakànyanusandheyàni . ÷ucitatkàlajãvinaþ karmàdhikàritvena ÷uddheþ kartçvi÷eùaõatayà karmàïgatvama÷uddhe÷ca tadadhikàritvàbhàvaþ evaü tayoþ kartçvi÷eùaõatayà karmàdhikàràïgànaïgatve niråpite . idànãü dravyàõàmapi karmàïgatayà dravyagata÷uddhya÷uddhã niråpyete tatra kàlaråpadravyasyà÷uddhiþ 39 pçùñhe akàla÷abde uktapràyà . paryudastakàlànàü tu karmànaïgaütve'pi nà÷uddhatvam . %<ràtrau ÷ràddhaü na kurvãta>% %<àsurã ràtriranyatra tasmàttàü parivarjayet>% ràkùasã nàma sà velà garhità sarvakarmasu ityàdau tattatkarmaõàü taditarakàle kartavyatàmàtraü bodhyate na tu teùàma÷uddhatvamapri tena sandhyàvandanàdeþ sandhyàràtryoþ kartavyatàbidhàyakaü %<pa÷cimàü tu samàsãnoyàvattàrakadar÷anamityàdi>% %<divoditaü yat karmetyukramya ÷arvaryàþ prathame yàme tat kurvãtàvicàrayannityàdi>% ca ÷àstraü sàrthakam . aparadravyagate ÷uddhya÷uddhã tàvadidànãü niråpyete . tatràdau dravya÷uddhya÷uddhisampàdakaü dravyàdikamucyate . %<÷àrãrairmalaiþ suràbhirmadyairyadupahataü tadatyantopahatam . atyantopahataü sarvalauhabhàõóamagnau prakùiptaü ÷udhyet maõimaya ma÷memayamabjaü ca saptaràtraü mahonisyanena ÷udhyet dantàsthibhavaü saü takùaõena, dàravaü mçõmaya¤ca jahyàt . atyantopahatasya prakùàlitasya triravadya tacchindyàt>% viùõuþ %<atyantopahatànàü sarvataijasànàmagninà ÷aucaü mçõmayacarmaõàü tyàgaþ, tanmàtracchedamityeke dhàraõaü hi navavàsasàü ÷aucamityàcàryàþ tasmàt sarvavàsasàmàplàvanàdeva ÷uddhiþ>% hàrãø %<taijasànàü kuõaparetomåtrapurãùopahatànàmàvartanamullekhanaü bhasmanà triþsaptakçtvaþ parimàrjana mucchedanaü và>% ÷aïkhaliø %<måtrapurãùàsçkkuõapaspçùñànàü taijasànàü pàtràõàü pårvoktànàmanyatamena triþsaptakçtvaþ parimàrjanam>% %<kùaumàõi vàsàüsi teùàmalàbhe kàrpàsikà nyaurõakàni bhavanti måtrapurãùalohitaretaþprabhçtyupahatànàü mçdàdbhiþ prakùàlanaü vàsovadårõàvalkalànàü, valkalavat kçùõàjinànàm>% iti ca baudhàø %<madyairmåtrapurãùai÷ca ÷leùma bhira÷ru÷oõitaiþ . saüspçùñaü naiva ÷udhyeta punaþpàkena mçõmayam . etaireva yadà spçùñaü tàmrasauvarõaràjatam . ÷udhyatyàvartitaü pa÷càdanyathà kevalàmbhasà>% ÷aïkhava÷iùñhakà÷yapàþ %<alàbudàrupàtràõàü vaidalànàü tathaiva ca . atyantopahatànà¤ca parityàgo vidhãyate . atra måtrapurãùàbhyàü retasà rudhireõa ca . celaü yadupahanyeta punaþ prakùàlayettu tat . yadyambhasà na ÷udhyettu vastraü vopahataü dçóham . chedanaü tasya dàho và yanmàtramupahanyate . mçttikàkùàrapàtena a÷uddhaü tat parityajat>% yamaþ . %<vastravaidalacarmàdye ÷uddhiþ prakùàlanaü smçtam . atiduùñasya tanmàtra tyajecchittvàtma÷uddhaye>% vçhaø . %<dåùitaü varjitaü dåùya ka÷malaü ceti liïginàm . caturvidhamamedhyaü ca sarvaü vyàkhyàsyate punaþ . ÷ucyapya÷ucisaüspçùña dravyaü dåùitamucyate . abhakùyabhojyapeyàni varjitàni hi vakùyati . nyaïkuþ patitacaõóàlau gràma ÷åkarakukkañau . ÷và ca nityaü vivarjyàþsyuþ ùaóete dharmataþ samàþ . savraõaþ såtakã såtã mattonmattau rajasvalà . mçtabandhura÷uddha÷ca varjyànyaùñau svakàlataþ . svedà÷ruvindavaþ phenonirastaü nakharoma ca . àdracarma tvagityetad dåùyamàhu rdvijàtayaþ . mànuùàsthikaphoviùñhàretoyåtràrtavàni ca . kuõapaþ påyamityetat ka÷malaü cetyudàhçtam . dåùite prokùitenàpi ÷uddhiruktà vidhànataþ . dåùye màrjanasaüskàraiþ ka÷male sarvathà bhavet>% devalaþ . athabhåmi ÷uddhya÷uddhyupàyàdi . %<prasåte garbhiõã yatra mniyate yatra mànuùaþ . caõóàlairuùitaü yatra yatropanyasyate ÷avaþ . viõmåtre càhite yatra kuõapoyatra dç÷yate . evaü kalama÷a bhuyiùñà bhåramedhyeti lakùyate . kçmikãñapadakùepairdåùità yatra medinã . trapsayà karùaõeþ kùiptà vàntairvà dåùyatàü vrajet . nakhadantatanåjatvaktuùapàü÷urajomalaiþ . bhasmapaïka tçõairvàpi pracchannà malinà bhavet . pa¤cadhà và caturdhà và bhåramedhyà vi÷udhyati . dåùyà dvidhà tridhà vàpi ÷odhyate malinaikadhà . dahanaü khanana bhåmerupalepanavàpane . parjanyavarùaõaü ceti ÷aucaü pa¤cavidhaü smçtam>% devaø . trapsà ghanãbhåta÷leùmà %<saümàrjanenà¤janena sekenollikhanena ca . gavàü ca parivàsena bhåmiþ ÷udhyati pa¤cabhiþ>% manuþ . %<khananàt påraõàddàhàllepanàdabhigharùaõàt . gobhiràkramaõàt kàlàdbhåmiþ ÷udhyati saptabhiþ>% yamaþ . %<ghanàyà bhåmerupaghàte upalepanam suùiràyàþ karùaõam àcchannàyà medhyamàhçtya pracchàdanam caturbhiþ ÷odhyate bhåmiþ gobhiràkramaõàt khananàddahanàdabhigharùaõàt pa¤camàllepanàt>% baudhàø %<karùaõamupalepanamadbhirabhyukùaõaü kàlodàha÷ca bhåmeþ>% ÷aïkhaliø ÷uddhiriti ÷eùaþ . %<khananàt påraõàddàhàllepanàdabhigharùaõàt . gobhiràkramaõàt kàlàt bhåmirebhyo vi÷udhyati>% hàrãø . %<màrjanopà¤janairve÷ma prokùaõena ca pustakam . màrjanenà¤janenàpi sekenollekhanena ca . dàhena ca bhuvaþ ÷uddhirvàsenàpyatha và gavàm>% viùõuþ %<gocarmamàtramabvindurgoþ (bhåmeþ) ÷odhayati pàtitaþ samåóhamasamåóhaü và yatra lepo na dç÷yate>% baudhà mçtau varõàdi÷eùe kàlabhedaþ . ÷va÷ådrapatità÷càntyà mçtà÷ced dvijamandire . ÷aucaü tatra pravakùyàmi manunà bhàùitaü yathà . da÷aràtràcchuni prete màsàt ÷ådre bhavecchuciþ . dvàbhyàü tu patite gehe antye màsacatuùñayàt . atyante varjayedgehamityevaü manurabravaut vçø manuþ . atyantyaþ ÷vapàkaþ . dvijasya maraõe ve÷mavi÷udhyati dinatrayàt . dinaikena bahirbhåmi ragnikùepapralepanaiþ yamaþ . yathoktakàlànantara kartavyamàha saüvartaþ gçha÷ruddhiü pravakùyàmi antaþstha÷avadåùite . protsàrya mçõmayaü pàtra siddhamanna tathaiva ca . gçhàdapàsya tatsarvaü gomayenopalepayet . gomayenopalipyàtha chàgenàghràpayedvudhaþ . bràhmaõairmantrapåtai÷ca hiraõyaku÷avàribhiþ . sarvamabhyukùayedve÷ma tataþ ÷udhyatyasaü÷ayaþ . %<dàruvadasthi bhåbhyoràvapana ca bhåmeþ>% gautaø %<màrjanàdve÷manàü ÷uddhiþ>% kùiteþ ÷uddhistu saptabhiþ ÷aïkhaþ . a÷uddhyapavàdaþ %<bràhvaõàvasathe bhåmirdevàgàre tathaivaca . medhyà caiva sadà manye gavàü goùñhe ca yà bhavet>% yamaþ . %<rathyàkardamatoyàni nàvaþ panthàstçõàni ca . spar÷anànna praduùyanti pakveùñaracitàni ca>% paràø rathyàkardamatoyàni spçùñànyantyai÷ca vàyaseþ . marutàrkeõa ÷udhyanti pakveùñaracitàni ca . tathaibhi÷ca vi÷udhyanti såryaso màü÷umàrutaiþ viùõuþ . atha mçttikà÷uddhiþ %<valmãkàdutkaràllepàjjalàdhvapathivçkùayoþ . kçta÷aucàva÷iùñà÷ca na gràhyàþ sapna mçttikàþ . ÷ucide÷e ca saügràhyàþ ÷arkarà÷màdivarjitàþ>% ÷àtàø . atha pakvànnàdi÷uddhyu÷uddhyu pàyàþ . %<ke÷akãñakùutaghràtaü vàyasopahata¤ca yat klãvàbhi÷astapatitaiþ såtikodakyanàstikaiþ . dåùyaü và syàdyadannaü tu tasya niùkçtirucyate . abhyukùya ki¤ciduddhçtya tadbhu¤jãtà vi÷aïgitaþ . bhasmanà vàpi saüspar÷ya saüspar÷ya volmukhena ca . suvarõarajatàbhyàü ca bhojyaü ghràtamajena và>% . ghçtaü sapàyasaü kùãraü tathaivekùuraso guóaþ . ÷ådrabhàõóasthitaü takraü tathà madhu na duùyati ÷àtàø %<tvakke÷akãñaromanakhà÷rupurãùàõi dçùñvà tadde÷apiõóànnamuddhçtyàdbhirabhyukùya bhassanàvakàryàbhighàryapunarapi prokùya vàcà pra÷astam oü bhårbhuvaþ svarityupari pari÷ãdhya ca punarevopayu¤jãta>% baudhàø . %<masåramàùasaüyuktaü tathà paryuùitaü ca yat . tattu prakùàlitaü kçtvà bhu¤jãta hyabhighàritam>% yamaþ %<màùàràjamàùàþ>% hemàø . paryuùitabhãjanavidhànamàpadviùayam %<÷uktàni hi dvijo'nnàni na bhu¤jãta kadàcana . kùàlayitvà tu nirdoùàõyàpaddharmagato yadà>% tasyaiva vacanàntaràt %<makùikàke÷amanneùu patitaü yadi dç÷yate . måùikasya purãùaü và kùutaü yaccàvadhånitam . bhasmanàspç÷ya và÷nãyàdabhyukùya salilena và>% yamaþ . kùutenàkràntamavakùutam avadhånitaü vastreõa . %<avakùutaü kàkapataïgakãñairudakyayà và patitai÷ca dçùñam . alàtabhasmàmbuhiraõyachàgaiþ saüspçùñamannaü manuràha bhejyam>% yamaþ . asyàpavàdaþ makùikà ma÷akà daü÷à ghuõà såkùmapipãlikà . àmiùàmedhyasevã ca naite kãñà nisargataþ . yama %<pàkùijagdhaü gavàghràtamavadhåtamavakùutam . dåùitaü ke÷akãñai÷ca mçtprakùepeõa ÷udhyati>% manuþ . godhràte'nne tathà ke÷amakùikàkãñadåùite . salilaü bhasma mçdbàri prakùeptavyaü vi÷uddhaye . atra makùikà viüùñhàmakùikà %<ke÷akãñakùutaniùñhãvitaü vaco'bhihataü ÷vabhiràghràtaü prekùitaü yacca paryuùitam punaþ siddhaü caõóàlenàvekùitamabhojyamannamanyatra hiraõyodakaspar÷àt>% sumantuþ %<àkarajànàü tvabhyavaharaõãyànàü ghçtenàbhighàritànàü ÷uddhiþ punaþpacanameva snehànàü, snehavadrasànàü, saühatànàmadbhiþ prãkùaõamatidravàõàmutpavanama, ÷uùkàõàmuddhçtadoùàõàü saüskàraþ pariplàvitànàü, doùàõàü tatastyàgaþ>% ÷aïkhaliø . %<parokùamannaü saüskçtya agnàvadhi ÷rityàdbhiþ prokùettadannaü pavitram>% àpaø . %<aniùñagandhopaghràõa÷ravaõadar÷ana ke÷akãñapipãlikàbhirannàdyopaghàte kà¤cana rajatavaidåryaprabàlagobàlàjinadarmàõàmekatamenàdbhiþ saüspçùñena mantraprokùaõaü paryagnikaraõamàdityadar÷anàt påtaü bhavati vahvannopaghàte bràhmaõamatyà tadantaramapanãya ajamavaghràpya påtaü bhavati tyàgorasamayànàm>% hàrãø . siddha haviùàü mahatàü ÷vavàyasaprabhçtyupahatànàü tadde÷apiõóamuddhçtya %<pavamànaþ suvarjana>% ityanuvàkenàbhyukùaõaü madhådake payovikàre ca pàtràntaranayane ÷uóviþ evaü tailasarpiùã, ucchiùña samanvàrabdhetådake'vadhàyopayojayet vaudhàø ucchiùñasamanvàrabdhe ucchiùñasaüspçùñe hemàø . payodadhivikàràdi ÷uci pàtràntare sthitam . pàvanotpavanàbhyàü ca paryagnikaraõena ca laugàø pavanaü vastràdinà gàlanam utpavanaü darbhapavitreõa %<savituùñvàprasava utpunàmi>% ityanena mantreõa saüskaraõam . %<àmamàüsaü ghçtaü kùaudraü snehà÷ca phalasambhavàþ . mlecchabhàõóasthità duùñà niùkràntàþ ÷ucayaþ smçtàþ>% yamaþ %<÷rapaõaü ghçtatailànàü plàvanaü gorasasya ca . bhàõóàni plàvayedadbhiþ ÷àkamålaphalàni ca . siddhamannaü tathà sarpiþ kùãra¤ca dadhi càmbu ca . eteùàmavalãóhànàü taijasã ÷uddhiriùyate kàkamàrjàranakulasarpamåùikapakùibhiþ . saüskataü tu yadàhyagramavalihyeta kenacit . muvarõavarõa tàmnoùõairgobàlai rajatena và . spçùñamekatamenàpi bhojyaü ghràtamajena và>% ÷aïkhaø . taijasã ÷uddhiþ paryagnikaraõam . iyaü ÷uddhiþ ke÷àdikaü dåùakamuddhçtya kàryà hemàø . %<ghçtadadhipayastakràõàmàkarasthitànàmadoùaþ>% ïkhaþ %<àdhàradoùe tu nayet pàtràt pàtràntaraü dravam . ghçtaü tu pàyasaü kùãraü tathaivekùurasaü guóam>% dravadravyàõi bhårãõiü pariplàvyàni vàmbhasà . ÷asyàni vrãhaya÷caiva ÷àkamålaphalàni ca . tyaktvà tu dåùitaü bhàga màplàvyàtha jalena ca . brahmàø puø . %<droõàdabhyadhikaü siddha mannamupahataü na duùyati . tasyãpahatamàtramapàsya gàyatryabhi mantritaü suvarõàmbhaþ kùipet vastasya ca dar÷ayedagmeþ>% . viùõuþ . %<÷çtaü droõàdhikaü cànnaü ÷vakàkairupaghàtitam . na tyàjyaü tasya ÷uddhyarthaü bràhmaõebhyo nivedayet . kartavyaü vacanaü teùàmannasaüsakàrakarmaõi>% %<droõàdhikasya ÷uddhistu dharma÷àstreùu pañhyate . ÷vakàkairavaõãóhaü tu droõànnaü na visarjayet . gràsa muddhçtya tanmàtraü yacca làlà÷ritaü bhavet . suvarõodakenàbhyukùya jvalanena tu tàpayet . vipràõàü mantraghoùeõa påtaü bhojyaü ca tadbhavet>% paràø . droõanyånaparimàõasyànnasya ÷vàdyavaleha mahopaghàtadåùitasya tyàga eva kartavyaþ yathàha saeva . ÷vavàyasagavàdyaistu jagdhamannaü yadà bhavet . sneho và gorasovàpi tatra ÷uddhiþ kathaü bhavet? . annaü parityajettatra snehasya pàvanena tu . a÷vastanatayà ÷uddhirgoramasya vidhãyate . tatraiva viùaye devalaþ %<avalãóhaü ÷vamàrjàradhàïkùa kukkuñamåùikaiþ . bhojane nopayu¤jãta tadamedhyaü hi sama taþ>% caõóàlàdispçùñasya droõàdhikasyàpi tyàgaeva kàrya ityàha %<caõóàlena ÷unà vàpi duùñamannamayaj¤iyam . caõóàlàdibhirucchiùñaiþ spçùñaü bhåyo'pi varjayet>% vasiùñhaþ . tatràpavàdaþ devadroõyàü vivàheùu yaj¤eùu prakçtepu ca . kàkaiþ ÷vabhi÷ca saüspçùñamannaü tanna vivarjayet . tanmàtramannamuddhçtya ÷eùaü saüskàramarhati dravàõàü plàvanenaiva ghçtànàü prokùaõena ca . chàgena mukha saüspçùñaü ÷uci tvevahi tadbhavet vçhaø %<tãrthe vivàhe yàtràyàü saügràme de÷aviplave . nagare gràmadàhe ca spçùñàspçùñi na duùyati . gokule kandu÷àlàyàü tailayantrekùuyantrayoþ . amãmàüsyàni ÷aucàni strãbhiràcaritàni ca>% vçhaø %<kandupakvàni tailàni pàyasaü dadhi saktavaþ . etànya÷ådrànnabhujobhojyàni manurabravãt>% ÷àtàø . dravyavi÷eùe yà ÷uddhiruktà sànnàntarasampàdanà÷aktiråpàyà màpadyeva kàryà . anàpadi tu duùñamannaü parityajyànnàntaraü saüpàdyam yathoktaü vàyupuø . %<annaü pa÷yeyurete tu yadi vai havyakavyayoþ . utkùeptavyaü pradhànàrthaüsaüskàrastvàpadi smçtaþ>% %<haviùàü saüskçtànàntu mukhyameva vi varjanam . mçtprayuktàbhirardbhirvà prokùaõaü tu vidhãyate . siddhàrthakaiþ kçùõatilaiþ kàryaü vàpyavakãraõam . dvijasåryàgnivastànàü dar÷anaü tu prayatnataþ>% brahmapuø . athodaka÷uddhya÷uddyupàyàþ . %<ucchiùñaü malinaü klinnaü yacca viùñhànulepitam>% ityupakramya %<såryendura÷mipàtena màrutaspar÷anena ca . gavàü måtrapurãùeõa ÷udhyantyàpa iti sthitiþ>% vçhaø . %<mçtapa¤canakhàt kåpàdatyantopahatàttathà . apaþ samuddharet sarvàþ ÷eùaü ÷astreõa ÷odhayet>% . vahni prajvàlanaü kçtvà kåpe pakveùñakàcite . pa¤cagavyaü nyaset pa÷càt navatoyasamudbhave . jalà÷ayeùvayàlpeùu sthàvareùu mahãtale . kåpavat kathità ÷uddhiþ mahatsu ca na dåùaõam viùõuþ rathyà kardabhetyàdipràguktaü 481 pçø %<bhåmisthamudakaü puõyaü vaitçùõaü yatra gorbhavet . avyàptaþ cedamedhyena tadvadeva hi ÷odhanam>% vàpãkåpataóàgebhya àpogràhyàstu sarva÷aþ . %<pa÷càt pa÷yedamedhyantu pa¤cagavyena ÷udhyati>% paràø %<asthicarmàvasiktaü yat ÷vamàrjàràkhumåùikaiþ . dåùitaü yadbhavettoyam>% ityupakranya %<asthicarmàvapatitaü kharavànara ÷åkaraiþ . uddharedudakaü sarvaü ÷odhanaü parimàrjanam . vàpãkçpataóàgeùu dåùiteùu katha¤cana . uddhçtya vai kumbha÷ataü pa¤cagavyena ÷udhyati . khanikåpataóàgeùu saüdigdheùu vi÷eùataþ . tebhyohçtvà ghaña÷ataü pa¤cagavyena ÷udhyati . pàdukopànadviõmåtraü kåpe yadi nimajjati . ùaùñiü kumbhàn samuddhçtya pa¤cagavyena ÷udhyati>% paràø atha nànàdravya÷uddhya÷uddhã %<÷vapàkoyat spç÷eddravyaü mçõmayaü dravameva và . pakvaü và bhojyaükalkaü và tat sarvaü parivarjayet ucchiùñà÷ucibhi spçùñamadravaü ÷odhyate'mbhasà>% ånaü vàpi prabhåtaü và ÷odhayet prokùaõàdibhiþ devaø . taijasànàü maõãnà¤ca sarvasyà÷mamayasya ca . bhasmanàdbhirmçdà caiva ÷uddhiruktà manãùibhiþ .. nirlepaü kà¤canaü bhàõóamadbhireva vi÷uvyati . abjama÷mamaya¤caiva ràjata¤cànupaskçtam .. apàmagne÷ca saüyogàddhaimaråpya¤ca saübabhau . tasmàttayoþ svayonyaiva nirõeko guõavattaraþ .. tàmràyaþkàüsyaraityànàü trapuõaþ sãsakasya ca . ÷aucaü yathàrhaü kartavyaü kùàràmlodakavàribhiþ .. dravàõà¤caiva sarveùàü ÷uddhirutplàvanaü smçtam . prokùaõaü saühatànà¤ca dàravàõà¤ca takùaõam .. màrjanaü yaj¤apàtràõàü pàõinà yaj¤akarmaõi . camasànàü grahàõà¤ca ÷uddhiþ prakùàlanena tu .. caråõàü sruksruvàõà¤ca ÷uddhiruùõena vàriõà . sphya÷årpa÷akañànà¤ca muùalolåkhalasya ca .. adbhistu prokùaõaü ÷aucaü bahånàü dhànyavàsasàm . prakùàlanena tvalpànàmadbhiþ ÷aucaü vidhãyate .. celavaccarmaõàü ÷uddhirvaidalànàntathaiva ca . ÷àkamålaphalànà¤ca dhànyavacchuddhiriùyate .. kau÷eyàvikayoråùaiþ kutapànàmariùñakai . ÷rãphalairaü÷upaññànàü kùaumàõàü gaurasarùapaiþ .. kùaumavacchaïkha÷çïgàõàmasthidantamayasya ca . ÷uddhirvijànatà kàryà gomutreõodakena và .. prokùaõàttçõakàùñha¤ca palàla¤caiva ÷udhyati . màrjanopà¤janairve÷ma punaþpàkena mçõmayam .. madyairmåtraiþ purãùairvà ùñhauvanaiþ påya÷oõitaiþ . yàvannàpaityamedhyàktàdgandholepa÷ca tatkçtaþ . tàvanmçdvàri càdeyaü sarvàsu dravya÷uddhiùu manuþ .. %<kusumbhakuïkumànàü ca årõàkarpàsayostathà . prokùaõàdi tathà ÷uddhirityàha bhagavàn yamaþ>% ÷aïkhaþ %<tålikàmupadhànàni puùparaktàmbaràõi ca . ÷odhayitvàtape ki¤cit kareõa màrjayenmuhuþ . pa÷càcca vàriõà prokùya ÷ucãnyevamudàharet . toyàbhàve paraspar÷e bhåmãsaüve÷ane'pi ca . kuõóikàyàþ paø rityàgodahanaü vàpadi smçtam>% devalaþ . àmànnapari÷odhane bi÷eùamàha hàrãtaþ . tasya yanmàtramupahataü tanmàtraü parityajya ÷eùasya kaõóanaprakùàlane kuryàt . payasàü dadhnàü krãtànàmavahananapavanaiþ, brãhiyavagodhåmànàü gharùaõadalanapeùàdyaiþ ÷imbidhànyànàü kaõóanavimç÷anaprakùàlanaiþ phalãkçtànàü gharùaõaprakùàlena paryagnikaraõaiþ÷àkamålaphalànàü bhåsthànagrahaõaprakùàlanaiþ ikùukàõóànàü, svavidhivighànàt yaj¤ahaviùàü ÷rapaõameva snehànàü punaþ pàkakçtalavaõànàü ùukkasàdibhiþ spçùñànàü bhåsthànaü tçõakàùñhànàmàdityadar÷anàcchaucam . hàrãø %<gavàghràteùu kàüsveùu ÷ådrocchiùñeùu và punaþ . da÷abhirbhasmabhiþ ÷uddhiþ ÷vakàkopahateùu ca>% ÷àtàø . duùñàbhi÷astapatitatiryagadhovarõopahatànàmityanuvçttau %<yàna÷ayanàsanàni parihàryàõotyeke sanyante asaüskçtàyàü bhåmau nyastànàü tçõànàü prakùàlanaü na rakùopahatànàmabhyukùaõam eùaü kùudrasamidhàü mahatàü kàùñhànàmupaghàte prakùàlyàva÷odhanaü dàrumayàõàmucchiùñasamanvàrabdhànàmanulekhanam ucchiùñalepopahatànàmeva takùaõaü måtrapurãùalohitaretaþ prabhçtibhirutsargaþ mçõmayànàü pàtràõàmucchiùñasamanvàrabdhànàmavajvàlanam ucchiùñalepopahatànàü punardahanaü måtrapurãùalohitaretaþprabhçtibhirutsargaþ>% baudhàø . ÷aucaü sahasralomnàü tu màrutàrkendura÷mibhiþ . retaþspçùñaü ÷avaspçùñamàvikaü naiva ÷udhyati aïgiràþ . athà÷uddhyapavàdaþ . nityamàsyaü ÷uci strãõàü ÷akuniþ jhalapàtane . snavane tu ÷ucirvatsa ÷và mçgagrahaõe ÷uciþ manuþ %<vatsaþ prasnavane medhyaþ ÷akuniþ phalapàtane . striya÷ca ratisaüsarge ÷và mçgagrahaõe ÷uciþ>% ÷àtàø %<÷vabhirhatasya yanmàüsaü ÷uci tanmanurabravãt . kravyàdbhi÷ca hatasyànyai÷caõóàlàdyai÷ca dasyubhiþ>% manuþ tathà màüsaü ÷vacaõóàlakravyàdaradinipàtitam, yàj¤aø . ÷ucãti ÷eùaþ . %<÷vahatà÷ca mçgà dhanyàþ pàtitaü tu khagaiþ phalam . bàlairanuparikràntaü strãbhiràcàrita¤ca yat . prasàrita¤ca yat paõyaü ye doùàþ strãmukheùu ca . ma÷akairmakùikàbhi÷ca nilãnaü nopahanyate . kùitisthà÷caiva yààpo gavàü tçptikarà÷ca yàþ>% . vasiø %<ra÷miragniraja÷chàyà gaura÷vo vasudhà'nilaþ . vipruùomakùikàþ spar÷e vatsaþ prasnavane ÷uciþ . kàruhastaþ ÷uciþ paõyaü bhaikùyaü yoùinmukhaü tathà>% yàj¤aø . %<àtma÷ayyàsanaü vastraü jàyà pàtraü kamaõóaluþ . ÷ucãnyàtmana etàni pareùàma÷ucãni tu>% baudhàø . %<svà bhàryà ÷i÷urvastraü svamupavãtaü kamaõóaluþ . àtmanaþ kathitaü ÷uddhaü na tu ÷uddhaüparasya tu>% ÷aïkhaþ . %<àtma÷ayyàsanaü vastraü medhyaü và'maladåùitam . brahmacàrigataü bhaikùyaü nityaü medhyamiti sthitiþ . àsanaü ÷ayanaü yànaü strãmukhaü kutapaü kùuram . na dåùayanti vidvàüso yaj¤eùu camasaü tathà . gaura÷vovipruùa ÷chàyà makùikà ÷alabhaþ ÷alaþ . ajohastã raõe chatraü ra÷maya÷candrasåryayoþ . bhåmiragnirajo vàyuràpodadhi ghçtaü payaþ . sarvàõyetàni ÷uddhàni spar÷e medhyàni nitya÷aþ>% yamaþ . %<÷uciragniþ ÷ucirvàyuþ pavitrà ye vahi÷caràþ . àpa÷ca ÷ucayonityaü panthàþ sa¤caraõàcchuciþ . àpaþ÷uddhà bhåmigatà ÷ucirnàrã pativratà . ÷ucirdharmaparo ràjà saütuùño bràhmaõaþ ÷uciþ>% yamaþ . %<rajobhårvàyuragni÷ca màrjàra÷ca sadà ÷uciþ>% viùõuþ %<÷uddhaü nadãgataü toyaü sarva eva tathà''karàþ . ÷uddhaü prasàritaü paõyam ÷uddhama÷vàjayormukham . mukhavarjaü ca gauþ ÷uddhà màrjàra÷caükrame ÷uciþ>% ÷aïkhaø . %<adåùyà santatà dhàrà vàtoddhåtà÷ca reõavaþ . striyo vçddhà÷ca bàlà÷ca na duùyanti kadàcana . màrjàra÷caiva darvã ca màruta÷ca sadà ÷uciþ>% paràø . àkaràþ somapànaü ca vàcà yacca pra÷asyate u÷aø ÷ucayaþ iti ÷eùaþ . %<adåùyà santatà dhàrà vàtoddhåtà÷ca reõavaþ . àkaràþ ÷ucayaþ sarvevarjayitvà suràkaram>% vaudhàø %<reõavaþ ÷ucayaþ sarve vàyunà samudãritàþ . anyatra ràsabhàjàvi÷va samåhanivàsasàm>% peñhãø %<gavà÷varathanàgànàü pra÷astàreõavaþ sadà . apra÷astàþ samåhanyàþ÷vàviràsabhavàsasàm>% u÷aø %<api nocchiùñadoùo'sti madhuno na ca sarpiùaþ . na phalànàü na cekùåõàü nàkaràõàü na yoùitàm>% ÷àtàø . %<÷uci påtaü svayaü÷uddhaü pavitraü ceti kevalam . medhyaü caturvighaü loke prajànàü manurabravot>% . tathà %<navaü cànirmalaü vàpi ÷ucãti dravyamucyate . ÷odhitaü tu yadànyena tatpåtamabhidhãyate . svayameva hi yad dravyaü kevalaü dhanyatàü gatam . sthàvaraü jaïgamaü vàpi svayaü ÷uddhamiti smçtam . anyadravyai radåùyaü ca svayamanyàni ÷odhayet . havyakavyeùu påjyaü yattatpavitramiti smçtam . atha sarvàõi dhànyàni havyànyàbharaõàni ca . avarjyabhakùyajàtãni ÷ucãnyetàni kevalam . varjite nikhile dravye ÷ucisaüj¤à na vartate . tasminneveha sarvatra ÷uddhatà na punarbhavet . tasmàcchuddhaü tu karmaõyaü ÷ucãtyàhurmanãùiõaþ . nirmalaü saüskçtaüdravyaü kriyàrhaü påtamucyate . vasati÷camasoyànaü vàhanaü sàdhanàmbu ca . churã nauràsanaü ceti svayaü ÷uddhamiti smçtam . ÷i÷ava÷ca svayaü÷uddhà yoùita÷cànçtau tathà . brahmahatyà hi nàrãõàmçtukàle na saüspç÷et . àkarà hi svayaü ÷uddhà dravyàõàmihanirõayaþ . bhasma kùaudraü suvarõaü ca sadarbhàþ kutapàstilàþ . apàmàrga÷amãkà÷àþ padmamàmalakaü maõiþ . màlyàni narùapà dårvàþ sadà bhadràþ priyaüïgavaþ . akùatàrocanàlàjà haridrà÷candanà yavàþ . palà÷akhadirà÷vatthatulasãdhàtakãtakã . etànyàhuþ pavitràõi vràhmaõà havyakavyayoþ . yoktikàni malaghnàni ÷odhanàni ca dehinàm . teùvàpogo÷akçnmçcca pavitràõi vi÷eùataþ . sarvà÷auca vi÷udhyarthaü sarveùàü sarvataþ sadà . aka÷malaiþ samiddho'grirdurmanuùpairadåùitaþ . sarveùàmapya÷aucànàü samarthaþ ÷odhanàya saþ . dravyàõàmagridagdhànàü medhyatvamupadi÷yate . jvàlàbhimçùñapàtràõàü ÷ucitvaü niyataü bhavet . agnervçùalamuktasya grahaõaü nàstyanàpadi . ÷napàko vçùalàbhastu bràhmaõo'gniranàhitaþ . caõóàlàgneramedhyàgneþ såtakàgne÷ca karhacit . patitàgne÷citàgne÷ca na ÷iùñairgrahaõaü smçtam . go÷akçcchuddhade÷asthà ÷ma÷ànàdyacità ÷ivà . agràmpà mçdbhavecchudvà ÷lakùõà viõmåtravarjità . årdhvaünàbheryàni khàni tàni medhyànisarva÷aþ>% devalaþ . %<årdhaü vai puruùasya nàbhermedhyamarvàcãnamamedhyamiti>% ÷rutiþ . %<ajà÷vaü mukhatomedhyaü na gaurna narajà malàþ>% viùõuþ årdhvaü nàbheþ puruùogaurmedhyaþ pçùñhe samantàda÷vaþ striyaþ sarvato hçdayamàsàma÷uci u÷aø . medhyà rahogatà nàrã strã mukhe ÷ucicàriõã . spar÷ane tu na duùyanti vàto gandhorasaþ striyaþ . strãõàü mukharasa÷caiva gandhoni÷vàsa eva ca . mukhatogauramedhyàsyàn medhyo'jomukhataþ smçtaþ . pçùñhatogaurgajaþ skandhe sarvato'÷vaþ ÷ucistathà . nçõàü måtrapurãùe tu amedhye mala eva ca . gopurãùaü tu måtraü ca nityaü medhyamiti sthitiþ . yamaþ %<pàdau ÷ucã bràhmaõànàmajà÷vasya mukhaü ÷uci . gavàü pçùñhàni medhyàni sarvagàtràõi yoùitàm . romodbhede ÷a÷ã bhuïkte gandharvàþ kucadar÷ane . analastu rajobhuïkte striyomedhyàstu nànyathà . balàtkàropabhuktà và caurahastagatàpi và . svayaü và pratipannà và athavà vipramàdità . atyantadåùitàpi strã na parityàmarhati . sarveùàü niùkçtiþ proktà nàrãõàü tu vi÷eùataþ . striyaþ pavitramatulaü naità duùyanti karhicit . màsimàsi rajastàsàü duùkçtànyapakarùati . somaþ ÷aucaü dadau strãõàü gandharva÷ca ÷ubhàü giram . pàvakaþ sarvabhakùatvaü medhyà vaiyoùito hyataþ>% . jyotiùoktam svarà÷yapekùayà iùñasamaye aniùñasthànastharavyàdikatayàniùñasåcanamapi a÷uddhiþ jyotiùoktana¤aþ paryudàsaprasajyapratiùedhobhayaparatàyàþ sarvanivandhçbhirvyavasthàpanàt tatra niùiddhakàlasya na kevalaü ràtryàdikàlàdivat paryudastatà kintu prasajyapratiùedhaparatayà aniùñavi÷eùasåcakatàpi tena tatra tatra aniùiddhakàlasyà÷uddhatà . ataeva gocarà÷uddhiþ kàlà÷uddhiriti ca vyavahriyate tathàca jyotiùoktadi÷à tattatkàlànàü tattatkarmakaraõàyogyatàprayojakatayà ÷ukràstàdikàlasyà÷uddhatà sà ca akàla÷abde uktapràyà . %<ravi÷uddhau grahakaraõaü raviguru÷uddhau vratodvàhau>% ityukteþ gãcare ÷ubhasthànasthitau ravyàdãnàü ÷uddhistadvaiparãtye a÷uddhiþ evaü varùartumàsadivasànàmapya÷uddhiþ sà ca kanyakànàü da÷avarùàbhyantare eva vivecanãyà nàtaþ param . %<graha÷uddhi mabda÷uddhiü ÷uddhirmàsatturdivasànàm . arvàgda÷avarùebhyaþ pravadanti kanyakànà>% mityukteþ .

#<a÷ubha># naø virodhe naø taø . 1 amaïgale %<yaþ sarvatrànamisnehastattat pràpya ÷ubhà÷ubham>% gãtà . 2 tatsåcake ravyàdipàpagrahe %<a÷ubhe daõóasaüyoge vedha÷cettena lamyate>% jyãtiø a÷ubhasåcakà amaïgalasåcakàsteca sàdhàraõà asàdhàraõà÷ca amaïgala÷abde 316 pçùñhàdau dar÷itàþ anye'pi a÷ubhayogà ariùñàdhyàyoktàþ asàdhàraõà vedivyàþ . 3 apavitre ca naø baø . 4 ÷ubhàbhàvavati triø . 5 baø . 5 pàpe naø .

#<a÷ubhra># puø virodhe naø taø . 1 ÷ubhrabhinne kçùõe 2 tadyukte triø .

#<a÷uùa># triø na ÷uùyati ÷uùa--ka naø taø . a÷oùake . %<rakùo agnima÷uùaü tårvayàõam>% çø 1 . 174 . 3 .

#<a÷ånya># triø naø taø . ahãne pårõe %<a÷ånya÷ayanaü bhåyànmama janmani janmani>% ÷ayyàdànamantraþ .

#<a÷ånya÷ayana># naø na ÷ånyaü ÷ayanaü yasmàt . vratabhede . %<asti vrataü mahàpuõyama÷ånya÷ayanaü nçpa!>% ityupakramya %<càturmàsye bhavedràjan varùàyàm vratamuttamam ÷ràvaõasya dvitãyàyàü kçùõapakùe naràdhipa! . ÷ràvaõàdikàrtikàntaü kuryàdvratamanuttamam>% ityàdinà tasya vidhànamabhidhàya %<caturvarùaü prakurvãta puruùoniyatendriyaþ . evaü yaþ kurute ràjanna ÷ånya÷ayanavratam . na tasya ÷ånyà ÷ayyà syàditi>% ca hemàø vrataø khaø bhaviùyapuràõam .

#<a÷çta># triø na ÷åtaü pakvam . apakve pakvabhinne 1 àmànnàdau .

#<a÷eva># triø ÷ã--vanip naø taø . sukhakare . %<vyetu didyuddviùàma÷evà>% çø 7 . 34 . 13 .

#<a÷eùa># puø abhàve naø taø . 1 ÷eùàbhàve . naø taø . 2 ÷eùa÷ånye sakale triø %<a÷eùa÷emuùãmoùaü màùama÷nàmi kevalam>% udbhañaþ %<kratora÷eùeõa phalena yujyatàm>% raghuþ %<yena bhåtànya ÷eùeõa drakùyasyàtmanyayo mayi>% gãtà %<tathàvidhastàva da÷eùamastu saþ>% kumàø . %<a÷eùatãrthopahçtàþ kamaõóaloþ>% màghaþ .

#<a÷oka># puø nàsti ÷oko yasmàt 5 baø . 1 svanàmakhyàte vçkùe, 2 bakulavçkùe ca . 3 pàrade naø . 4 kañukavçkùe strã . 6 taø . 5 ÷oka÷ånye triø 6 viùõau puø %<satyanàmà bhavà ÷okaþ>% %<a÷okaþ ÷okanà÷anaþ>% iti ca viùõusaø . %<a÷okamarthànvitanàmatà÷ayà gatàn ÷araõyaü gçha÷ocino'dhvagàn . amanyatàvantamivaiùa pallavaiþ pratãùñakàmajvaladastrajàlakam>% naiùaø %<sanåpuraraveõa strãcaraõenàbhitàóanam . dohadaü tada÷okasya tataþ puùpodgamobhavet>% etadanusàreõaiva kavibhistayà varõyate yathà %<asåta sadyaþ kusumànya÷okaþskandhàt prabhçtyeva sapallavàni . pàdena nàpaikùata sundarãõàü saüspar÷amà÷i¤jitanåpuraõena>% kumàø navakisalayaràgeõàrdrapàdena bàlà skuritanakharucà dvau hantumarhatyanena . akusumitama÷okaü dohadàpekùayà và praõamita÷irasaü và kàntamàrdràparàdham %<anena tanumadhyayà mukharanåpuràràviõà navàmburuhakomalena caraõena sambhàvitaþ . a÷oka! yadi sadya eva mukulairna sampatsyase mudhà vahasi dohadamiti>% %<sarvà÷okalatànàü prathamaü såcitavasantavibhavànàm . nirvçtte dohade'smin saükràntànãva mukulàni>% iti ca màlaviø . ayama÷okaþ navapatrikàntargataþ %<kadalã dàóimã dhànyaü haridrà mànakaü kacuþ . vilvo'÷oko jayantã ca vij¤eyà nava patrikàþ>% duø taø . etadadhiùñhàtrã ÷okarahità %<a÷okasthàyai ÷okarahitàyai>% iti durgàpåjàpaddhatiþ . a÷oka÷ca dvividhaþ raktà÷okaþ pãtà÷oka÷ca pãtaraktapuùpabhedena tayoþ tathàtvam . tatra raktà÷okàbhipràyeõa %<a÷okani bhartsitapadmaràgam>% kumàø . %<raktà÷okalatàvi÷eùitaguõovimbàdharàlaktakaþ>% màlaviø pãtà÷okavarõana tu màlavikàgni mitre tçtãyàïke tapanãyà÷okavarõane dç÷yam . %<a÷ãkohemapuùpa÷ca va¤julastàmrapallavaþ . kaïkeliþ piõóapuùpa÷ca gandhapuùpo nañastathà . a÷okaþ ÷ãtalaþsnigdho gràhã varõyaþ kaùàyakaþ . doùàpacãtçùàdàhakçmi÷oùaviùàsrajit>% bhàø praø paryàyaguõàdi . càntaþ ÷okàbhàve trikàø .

#<a÷okatãrtha># naø a÷okanàmakaü tãrtham . kà÷ãkùetràntargate tãrthabhede . kà÷ãsthaprayàgatãrthamadhikçtya %<a÷okàkhyamidaü tãrthaü gandhake÷aba eùa vai . mokùadvàramidaü ÷reùñhaü svargadvàramidaü viduþ>% . kà÷ãø .

#<a÷okatriràtraü># naø na ÷oko yatra tàdç÷aü triràtram . hemàø braø khaø bhaviùyottarokte vratabhede tatkàlàdistatraivoktaþ %<astya÷okatriràtràkhyaü vrataü ÷okabhayàpaham . triràtraü tacca kartavyaü vrataü ÷okavinà÷anam>% ityupakramya, màsi màrga÷ire caiva jyeùñhe bhàdrapade tathà . ÷uklapakùe pa¤cada÷yà mekabhaktaü tu kàrayet ityàdinà àrambhakàlamuktvà %<anenaiva vidhànena pratisàsaü ca påjayet yàvat dvàdra÷a màsàn vai kuryàdudyàpanaü tataþ>% ityuktam .

#<a÷okapårõimà># strã nàsti ÷oko yasyàþ karmaø . phàlgunapaurõamàsàvaghivarùaparyantàyàü hemàø vraø khaø viùõudharmoktavratàïge 1 paurõamàsyàü tatra pratimàsaü kartavye 2 vrate ca yathà %<a÷okapårõimàmetàü ÷çõuùvekamanà mama . upoùya na naraþ ÷okaü pràptoti strã tathà'pi và . phàlgunàmalapakùasya paurõamàsyàü nçpottama>%! ityupakramya vidhànamuktvà %<anenaiva prakàreõa catvàraþ phàlgunàdayaþ upoùyà nçpate màsàþ>% ityuktvà ca %<àùàóhàdiùu màseùu tadvat proktaü tathàmbunà . caturùvanyeùu ca proktaü tathà vai kàrtikàdiùu>% ityanena varùasàdhyatvamasyà uktam .

#<a÷okarohiõã># strã a÷oka iva rohati ruha--õini . kañkãti khyàtàyàm kañukàyàü kañukà÷abde vivçtiþ .

#<a÷okaùaùñhã># strã karmaø . caitrobhayaùaùñhyàm tatra ùaùñhãdevãpåjana vidhànàttathàtvam, %<caitre màsyasite pakùe ùaùñhyàü ùaùñhãü prapåjayet . sukhàya putralàbhàya ÷uklapakùe tathaiva ca>% uttarakàmàkhyàtantram .

#<a÷okà># strã nàsti ÷okoduþkhaü sevanàdasyàm . 1 kañukàyàm (kañakã) ÷ubhràø óhak à÷okeyastadbhave triø . 2 caitra÷ukla ùaùñhyà¤ca %<sute jàte tathà ùaùñhyàü ùaùñhã dvàda÷aråpiõã . vai÷àkhe càndanãtyupakrasya caitre'÷okà prakãrtità>% skaø puø paribhàùoktà .

#<a÷okàri># puø a÷okaü ÷okàbhàvamracchati ç--in 6 taø . ÷okàbhàvadàyake kadambavçkùe ÷abdacaø kadamba÷abde vivçtiþ .

#<a÷okàùñamã># strã nàsti ÷okoyasyàþ karmaø . caitra÷uklàùñamyàü, sà hi a÷okakalikàpànàda÷okadàyikà . yathoktaü hemàø vraø khaø liïgapuràø . %<a÷okakalikà÷càùñau ye pibanti punarvasau . caitremàsi sitàùñamyàü na te ÷okamavàpnuyuþ .>% kårmapuràø . caitremàsi sitàùñamyàü budhavàre punarvasau . a÷okakusumairudramarcayitvà vidhànataþ . a÷okasyàùña kalikà mantreõãktena bhakùayet . ÷okaü naivàpluyànmartyaþ atra budhapunarvasuyogaþ prà÷astyarthaþ hemàø . %<a÷okakalikàpànama÷okatarupåjanam>% ÷uklàùñamyàü tu caitrasya kçtvà pràpnoti nirvçtimiti laiïke caitra÷uklàùñamãmàtrasya nimittatokteþ . mantrastu tatraiva dç÷yaþ .

#<a÷ocya># triø ÷uca--karmaõi õyat naø taø . ÷ocanànarhe yamuddi÷ya ÷ucyate tadbhinne . %<a÷ocyànanva÷ocastvaü praj¤à vàdàü÷ca bhàùase>% gãtà .

#<a÷odhana># naø abhàve naø taø . 1 ÷odhanàbhàve . naø baø . 2 ÷odhana÷ånye triø . ÷odhana¤cà÷ucerjalàdinà malàdyapanayanam çõàdeþ pratidàna¤ca tadabhàvo'÷odhanam .

#<a÷odhita># triø naø taø . 1 aprakùàlite jalàdinà'kçta malàdyapanayane 2 akçtarõàdipratidàne ca .

#<a÷obhana># triø ÷ubha--kartari lyuñ naø taø . 1 ÷obhanabhinne kutsite . bhàve lyuñ abhàve naø taø . 2 maõóanàbhàve .

#<a÷oùya># triø ÷uùa--õci--õyart naø taø . ÷oùayituma÷akye . %<acchedyoyamadàhyo'yamakledyo'÷oùya eva ca>% gãtà .

#<a÷auca># naø ÷ucerbhàvaþ ÷aucaü naø taø . 1 ÷ucitvàbhàve smçtiprasiddhe, vihi--takarmànadhikàritvasampàdake 2 adharmavi÷eùe ca . %<janane maraõe caiva tryahà÷aucasya bhàginaþ>% smçtiþ . %<samànaü laghu cà÷aucaü pårveõaiva vi÷udhyati . asamànaü dvitãyeneti>% yamaþ . svàrthe ùya¤ à÷aucyamapyatra %<à÷aucyàdvipramucyeta>% smçtiþ . a÷aucaü dvividhaü kàlakçtaü vastusvabhàvakçta¤ca tatra kàlakçtaü %<savraõaþ såtakãtyàdinà>% a÷uddhi÷abde 480 pçùñhe dar÷itam tathàca . sapiõóamaraõajananàdikçtaü kàlavi÷eùe'÷aucam kàlàpagame ca tannà÷aþ . tacca cetananiùñham . bahudhà càsya ÷uddhitattvàdau prapa¤caþ . vastånàma÷aucaü svabhàvàt yathà malamåtràdeþ, yatsaüsàrgàditaravastånàmapya÷aucaü ÷uddhyabhàvaþ evaü teùàü saüsargàdikçtaü cetanàdera÷aucaü yathà ucchiùñacaõóàlàdispar÷e evama÷aucisvàmikadravyavi÷eùàõàmàpya÷aucam ÷uddhyabhàvaþ . atha sapiõóàsapiõóàdibhedenà÷aucakàlavi÷eùo yathà janane maraõe ca saptamapuruùaparyantaü viprasya da÷àhaþ, kùatriyasya dvàda÷àhaþ, vai÷vasya pa¤cada÷àhaþ, ÷ådrasya màsaþ . da÷amapuruùa paryantaü sarvavarõeùu tryahaþ caturda÷apuruùaparyantaü pakùiõã janmanàmasmçtiparyantamekàhaþ tataþ snànamàtram . kanyàyàþ sàpiõóyaü tripauruùam . atha vide÷asthà÷aucam . a÷aucakàlàbhyantare vide÷asthasyà÷auca÷ravaõe ÷eùàhaiþ ÷uddhiþ . a÷ocakàlottara÷ravaõe tu j¤àtijananà÷aucaü nàstyeva . putrajanane tu sacelasnànàt ÷uddhiþ . maraõà÷auce tu varùàbhyantara÷ravaõe tryahàt ÷uddhiþ . sacelasnànàdaïgàspç÷yatvanivçttiþ . varùottara÷ravaõe snànena ÷uddhiþ sapiõóànàm . putràdãnàntu màtçpitçbhartçmaraõe varùottaramekàhena ÷uddhiþ, dvitãyavarùe ÷ravaõe sadyaþ . saüpårõà÷aucàtikrame tryahà÷aucaü na bàlàdya÷aucàtikrame khaõóà÷aucàtikrame và . athagarbhasràvà÷aucam . garbhasràve tu strãõàmeva ùaõmàùàbhyantare'÷aucaü tacca laukike karmaõi màsasamasaükhyadinavyàpakaü dvitãyamàsàvadhimàsasamasaükhyadinàdhikaikadinàt paraü vràhmaõyà vaidikakarmàdhikàraþ kùatriyàyà dinadvayàt vai÷yàyàdinatrayàt ÷ådràyàstu dinaùañkàditi hàralatà prabhçtayaþ . saptamàùñamamàsãyagarbhapatane strãõàü saüpårõà÷aucam nirguõasapiõóànàmahoràtraü yatheùñà caraõapapiõóànàü triràtram tacca jàtasya taddinaeva maraõe j¤eyaü dvitoyadinàdau tu maraõenavamàdimàsajàtabàlakavat . atha strya÷aucam . kanyàyàþ janmaprabhçtidvivarùàbhyantaramaraõe sadyaþ ÷aucaü tadupari vàgdànaparyantamekàhaþ . vàgdànottaravivàhaparyantaü bhartçkule pitçkule ca kanyàyà àdantajanmamaraõe sadyaþ ÷aucam, à cåóàdekaràtrakam, à pradànàttriràtraü, syàditi vi÷eùaþ . dattakanyàyàþ pitçgçhe prasavamaraõayoþ pitroþ ÷ayanàdisaüsarga÷ånyayorapi triràtraü tathàvighabandhuvargàõàmekaràtram samparke da÷aràtram . atha bàlàdya÷aucam . navamàdimàsajàtabàlakasyà÷aucakàlàbhyantaramaraõe màtàpitroraspç÷yatvayuktaü tadeva jananà÷aucaü j¤àtãnàntva÷aucaü nàsti navamàdimàsamçtajàtayostu kanyàputrayoþ pitràdisapiõóànàü jananà÷aucaü saüpårõam . puttrajanmani mukhadar÷anàt pårvaü sacelasnànaü kçtvà bràhmaõebhya÷ca yathà÷akti dattvà bàlakàya kà¤canaü dattvà mukhaü pa÷yeta . tataþ punaþ sacelasnànam . anyà÷aucamadhye'pi jàtakarmaùaùñhãpåje kartavye . putrajanmanimittakaü vçddhi÷ràddhaü nàóãcchedàt pårvam a÷ocànte và kartavyam . puttrakanyàjanane strãõàü svajàtyuktada÷àhàditaþ paraü lokikakarmàdhikàraþ . puttrajanane tu vaidikakarmàdhiükàroviü÷atiràtrottaraü snànàt, kanyàjanane tu màsottaraü snànàt bràhmaõyàþ . ÷ådràyàståmayatraiva màsottaraü snànàt ÷uddhiþ . etat sarvaü puttrakanyayorvidyamànatve bodhyam . jananà÷aucakàlottaraü ùaõmàsàbhyantaramajàta dantamaraõe pitrorekàhaþ . evaü nirguõasodarasya, sapiõóànàntu sadyaþ . ùaõmàsàbhyantare'pi jàtadantasya maraõe pitrostryahaþ sapiõóànàmekàhaþ ùaõmàsopari dvivarùaparyantaü pitrostryahaþ . sapiõóànàmakçtacåóemçte ekàhaþ kçtacåóe tryahaþ . dvivarùopari sarbdheùàmanupanãtasya maraõe màsatrayà dhikaùaóvarùaü yàvat tryahaþ . pa¤cavarùopanãtasya tadànãmapi da÷a . haþ . màsatrayàdhikaùaóvarùopari sarveùàü da÷àhaþ . ÷ådàõàü tu ùaõmàsopari dvivarùàbhyantare pa¤càhaþ . atràpi kçtacåóasya dvàda÷àhaþ . dvivarùopari ùaóvarùàbhyantare dvàda÷àhaþ . atràpi daivàt kçtodvàhe'pi màsaþ . ùaóvarùopari màsaþ . atra màsavarùaparigaõanà sàvanena %<såtakàdiparicchedodinamàsàvdapàstathà . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanena prakãrtità>% iti såryasiddhàntàt . athàsapiõóà÷aucaü guru màtàmahamaraõe triràtraü bhaginãmàtulànã màtulapitçùvasçmàtçùvasçgurvaïganàmàtàmahãmaraõe pakùiõã . ÷va÷rå÷va÷urayorbhinnagràmasthayormaraõe'horàtram . àcàryapatnã putrayorupàdhyàyasya màtçvaimàtreyasya ÷yàlakasya sahàdhyàyinaþ ÷iùyasya ca maraõe'horàtraü màtçùvasrãyapitçùvasrãyamàtulaputrabhàgineyamaraõe pakùiõã . pitàmahabhaginãputrapitàmahãbhràtçtadbhaginãputraråpapitçbàndhavatrayamaraõe pakùi õã . màtàmahabhaginãputramàtàmahãbhaginãputramàtàmahãbhràtçputtraråpamàtçbàndhavatrayamaraõe'horàtram . ekagràmavàsigotrajamaraõe'horàtramaurasavyatiriktaputtrajananamaraõayoþ parapårvabhàryàprasavamaraõayo÷ca triràtram . sajàtãyapuruùàntarasaügçhãtasvabhàryàmaraõetriràtram . màtçùvasçpitçùvasçmàtulabhaginãputràõàü gçhasthitànàmàcàryasya ca maraõe triràtram . ÷va÷rå÷va÷urayoþsannidhimaraõe triràtraü ÷va÷rå÷va÷urayorekagràmasthitayormaraõe pakùiõã . prathamamanyenoóhà tenaiva janitaputtrà putrasahitaivànyamà÷rità pa÷càttenàpi janitaputrà tayoþ putrayoryathàsambhavaü prasavamaraõayordvitãyaputtrapitu÷catriràtraü tatsapiõóàmàmekaràtraü tathàvidhaputtrayoþ parasparaprasavamaraõayormàtçjàtyuktama÷aucam . dauhitramaraõe pakùiõã . pitçmàtçmaraõe åóhànàü kanyànàü triràtram . yadi màtraùvasçprabhçtãnàü dahanavahane karoti tadà triràtram . màtàmahàdãnàü triràtràbhyantaramaraõa÷ravaõe taccheùeõa ÷uddhiþ . tattatkàlottara÷ravaõe tu nà÷aucaü kintvàcàràt snànam . athamçtyuvi÷eùà÷aucam . ÷àstrànanumatabuddhipårvakàtmaghàtinonà÷aucàdi . ÷àstrànumatyà'na÷anàdimçtasya pramàdàdana÷anà÷anivahnijaloccade÷aprapatanasaügràma÷çïgidaüùñrinakhivyàla viùacàõóàlacaurahatasya triràtram . ÷çïgyàdibhiþstriyà ca krãóàü kurvataþ pramàdahatasyàpi nà÷aucàdi . nàgavipriyakàritvena uddhatasya maraõodde÷ena pravçttasya vidyuddhatasya ca cauryàdidoùeõa ràj¤à hatasya ca kalahaü kçtvà ràõóàlàdyairasamànairhatasya ca vyàdhijanakauùadhasya viùasya vahne÷ca dàturmara õepàùaõóapràyà÷ritasya ca nityaü paràpakàriõa÷ca krodhàt svayaü pràyoviùavahni÷astrodbandhanajalagirivçkùaprapàtairmçtasya carmamàüsàsthyàdimayapàtranirmàturvipràde÷ca manuùyabadhasthànàghi kàriõa÷ca kaõñhade÷otpannabhagarogasya puüskarmà÷aktanapuüsakasya ca bràhmaõaviùayàparàdhakaraõànnihatasya ca buddhipårvakabràhmaõahatasya ca mahàpàtakina÷ca evaüvidhapatitànàü na dàhàdikaü kàryam . tatkçtvà taptakçcchradvayaü kuryàt . mlecchataskaràdibhiryuddhe svàmyarthaü hatasya vipràderdàhàdikamastyeva . akçtapràya÷cittasya galatkuùñhinona dàhàdikaü kàryaü ÷astreõàbhimukhahatasya sadyaþ ÷aucaü dàhàdi ca . gavàrthe bràhmaõàrthe và daõóena yuddhahatasyàhoràtrama÷aucam . nçpatirahitayuddhe laguóàdihatasya paràïmukhahatasya triràtram . goviprapàlane'bhimukhaparàïmukhatvàbhyàü hatasya sadyastriràtre . ÷astraghàtetarakùate saptàhàdårdhvaü maraõe sampårõaü, ÷astraghàte tryahàdårdhvaü ca prakçtà÷aucam . ÷uddhiø taø . etatpramàõàni tatraivà nu sandheyàni . %<màtçvadvarõasaïkaràþ>% ityuktermåddhàvasiktàmbaùñhàdãnà manulomajànàü màtçvarõànusàreõà÷aucam pratilonajànàü tu %<÷ådreõa tu sadharmàõaþ sarve'padhvaüsajàþ smçtàþ>% ityukteþ ÷ådratulyà÷aucamiti raghunandanàdayaþ . àcàrastu màtçtulyatayà dç÷yate ataeva caõóàlàdãnàü da÷àhà÷aucàcàraþ . devatàmantràdidàturmaraõe triràtram . vedàïgàdi ÷àstràdhyàpakasya tathàvidha÷iùyasya ca maraõe ekàhaþ %<gçhãto devatà mantraþ sàvitrãgrahaõaü kçtam . yasmàttasya triràtraü syàt brahmavidyà grahoyataþ>% iti %<upanãyàdhyàpakoyastasminnapi triràtrakam . vedavedàïga÷àstràõàü vyàkhyànaü ÷ikùitaü yataþ . j¤ànaü pratiùñhitaü yena vedàbhyàsoyataþ kçtaþ . tasminmçte caikaràtraü guroþ÷iùye tathaiva>% ca mçtsyasåktokteþ dattaka putrasya grahãtràdikule triràtram janakakule'÷aucàbhàvaþ . tatràyaü vi÷eùaþ . sapiõóadattakasyàpi triràtraü vàcanikaü tatputràdãnàü tu saüpårõamiti . asapiõóadattakasya tatputràõà¤ca triràtramiti bahavaþ sapiõóàsapaõóidattakatatputràõàü triràtramiti %<bhinnagotràþ pçthakpiõóàþ pçthagvaü÷akaràþ smçtàþ . janane maraõe caiva tryahà÷aucasya bhàginaþ>% ityukte riti dattakamomàüsàdayaþ . ÷avànugamanà÷aucam . bràhmaõa÷avasyànugamane bràhmaõasya sacelasnànàgnispar÷aghçtaprà÷anaiþ ÷uddhiþ . kùatriyasyaikàhena, vai÷yasya dvyahena, ÷ådrasya pràõàyàma÷atena dinatrayeõa ca ÷uddhiþ . pramàdàcchådra÷avànugamane jalàvagàhàgnispar÷aghçtaprà÷anaiþ ÷uddhiþ . anàthabràhmaõasya dharmabuddhyà dahanavahanayoþ snànaghçtaprà÷anàbhyàü sadyaþ ÷aucam . lobhena sajàtãyadàhe svajàtyuktà÷aucam . asajàtãya÷avasya dahanavahanaspar÷aiþ ÷avajàtyuktà÷aucam . snehàdasambandhidàhakaviprasya tadgçhavàse triràtraü tatkulànnabhojane da÷aràtraü tadgçhavàse tadannàbhojane càhoràtraü vi÷eùavacanàbhàve sambandhinomàtulàderasnehenàpi adàhe triràtraü citàdhånasevane sacelasnànaü mçte ÷ådre'sthisa¤cayanakàlàbhyantare tadgçhaü gatvà'÷rupàtane viprasya triràtrama ÷aucaü, sthànàntare vi÷eùavacanàbhàve'horàtraü tadgçhe tadårdhvaü màsàbhyantare'horàtraü sacelasnàna¤ca . sajàterdivasenaiva kùattriyavai÷yayordvyahena bràhmaõaþ ÷udhyati ÷ådrastu spar÷aü vinànugamane sarvatra naktena . mçtasya ÷ådrasya bàndhavaiþ saha rodanarahitavilàpamàtre'horàtreõa . asthisa¤cayanakàla÷ca bràhmaõasya caturahaþ ÷ådrasya da÷àhaþ . tryahà÷auce dvitãyàhaþ . maraõà÷auce viprasya caturthàhe'spç÷yatànivçttiþ . ÷ådrasya da÷amadine sarvasya khaõóà÷aucakàle tribhàgakàlena atikràntà÷auce sacelasnànena janane tu sapiõóànàü spç÷yataiva . putrotpattau snànàt pituþ spç÷yatvaü evaü vimàtéõàmapi . evaü såtikàspar÷e piturvimàtéõà¤ca såtikàtulyakàlàspç÷yatvam . anyeùàü snànamàtraü kanyà putrajanane màturda÷aràtramaïgàspç÷yatvaü ÷ådràyàstu da÷aràtramaspç÷yatvam . a÷aucakàlàdi viùaye ca pràyonibandhakartçõàü matabhedodç÷yate bàhulyabhayàt tanna likhitam svasvade÷apracalitanibandhànusàreõa tadavameyam . a÷auce tu varõàdi vi÷eùàdau da÷a pakùà hàralatàyàü dakùeõoktàþ yathà %<sadyaþ÷aucaü tathaikàhastryaha÷caturahastathà . ùaóda÷a dvàda÷àha÷ca pakùomàsastathaiva ca . maraõàntaü tathà cànyat da÷a pakùàstu såtake>% . tatra maraõàntaü jananamaraõabhinnanimittam . yathà %<kriyàhãnasya mårkhasya mahàrogiõa eva ca . yatheùñàcaraõasyàhurmaraõàntama÷aucakam>% ÷uø taø smçtiþ . %<asnàtvà càpyahutvà ca adattvà'÷naüstathà dvijaþ . evaüvidhasya viprasya sarvadà såtakaü bhavet>% dakùaþ %<anya pårbà yasya gehe bhàryà syàttasya nitya÷aþ . a÷aucaü sarvakàryeùu dehe bhavati sarvadeti>% niø siø smçtiþ maraõàntapakùastu nindàrthavàdaparaþ %<nàmadhàrakaviprastu da÷àhaü såtakã bhavediti>% màdhavaghçtavacane nàmadhàrakaviprasyàpi da÷àhà÷aucavidhànàt niø siø . dàsàdya÷auce vi÷eùaþ tatra dàsàþ pa¤cada÷adhà dàsa÷abde vakùyamàõàsteùu garbhadàsasya sapiõóàntarajananamaraõayoþ svàmikàrye sadyaþ ÷aucaü bhaktadàsasya tryahaþ %<sadyaþspç÷yo garbhadàso bhaktadàsastryahàcchuciþ>% niø siø smçtyukteþ karmakaradàsànàü vi÷eùaþ %<målyaiþ karmakaràþ ÷ådrà dàsodàsàstathaiva ca . snàne ÷arãrasaüskàre gçhakarmaõyadåùitàþ>% ÷àtàø uktaþ . dattadàsadàsyàdãnàü tu, %<dàsã dàsa÷ca sarvovai yasya varõasya yo bhavet . tadvarõasya bhavecchaucaü dàsyà màsantu såtakam>% aïgiø %<svàmi÷aucena dàsàdyàþ spç÷yàþ màsàttukarmasu . yogyàþ syu rmàsatodàsã såtake spç÷yatàmiyàt>% ùañtriø . dattadàsàdãnàü sapiõóamaraõàdau svàmya÷aucasamasaükhyakadinàdårdhvam satyapi màsàdya÷auce svàmikàrye spç÷yateti haradattaþ evamantevàsinàmapi . %<dàsàntevàsibhçtakàþ ÷iùyà÷caikatravàsinaþ . svàmitulyena ÷aucena ÷udhyanti mçtasåtake>% vçhaø ukteþ . dàsàdeþ svàmitatsapiõóamaraõe'÷aucamàha viùõuþ %<patnãnàü dàsànàmànulomye svàmitulyama÷aucaü mçte svàminyàtmãyam>% atrànulomyenetyukteþ pràtilomye'÷aucàbhàva eva tasya ÷àstrãyadàsatvàbhàvàt %<varõànàmànulomyena dàsyaü na pratilomata>% iti yàj¤aø smçtyà pràtilomyena dàsatvaniùedhàt . såtakànàü pariccheda ityàdi såø siø pràguktavacanàt sàvanadinasyaiva gràhyatà . mitàkùaràkçtà tu ràtriü vibhàgàü kçtvàdyabhàgadvaye cet pårbadinam, antye cet paradinamiti àrambhakàle vi÷eùa uktaþ . pràgardharàtràt pràgvà såryodayàt pårbadinamiti matàntaram . eteùu de÷àcàrato vyavasthà . a÷aucyannabhakùaõe'pi tattulyama÷aucam . %<atha bràhmaõàdãnàma÷auce yaþ sakçdevànnama÷nàti tasya tàvada÷aucam yàvatteùàm>% viùõuþ etat j¤ànataþ, aj¤àne tu %<antarda÷àhebhuktvànnaü mçtake såtake'pi và tasyà÷aucaü bhavettàvadyàvadannaü vrajatyadhaþ>% aïgirasoktaüj¤eyam %<ubhayatra da÷àhàni kulasyànnaü na bhujyata>% iti yamaþ . ubhayatra jananamaraõayoþ da÷àhànãtya÷aucakàlopalakùaõam . kulasya såtakayuktasya sambandhyannamasakulyairnabhoktavyam . sakulyànàü na punardoùaþ %<såtake tu kulasyànnamadoùaü manurabravãt>% iti tenaivoktatvàt aya¤ca niùedhodàtçbhoktroranyatareõa jananamaraõe j¤àte sati draùñavyaþ . ubhàbhyàmaparij¤àte såtakaü naiva doùakçt . ekenàpi parij¤àte bhokturdoùamupàvahediti ùaótriü÷anmatadar÷anàt . tathàvivàhàdiùu såtakotpatteþ pràk bràhmaõàrthaü pçthakkçtamannaü bhoktavyameva . %<vivàhotsavayaj¤eùu tvantarà mçtasåtake . pårvasaïkalpitàrtheùu na doùaþ parikãrtita>% iti vçhaspatismaraõàt tathà'paro'pi vi÷eùaþ ùaóviü÷anmate dar÷itaþ . %<vivàhotsavayaj¤eùu tvantaràmçtasåtake . parairannaü pradàtavyambhoktavya¤ca dvijottamaiþ . bhu¤jànneùu tu vipreùu tvantarà mçtasåtake . anyagehodakàcàntàþ sarve te ÷ucayaþ smçtàþ>% niø siø iti . tathà'÷auciparigrahatve'pi keùu citdravyeùu doùàbhàvaþ . yathàha marãciþ . %<lavaõe madhumàüse ca puùpamålaphaleùu ca . ÷àkakàùñhatçõeùvapsu dadhisarpiþpayaþsu ca . tilauùadhàjine caiva pakvàpakve svayaügrahaþ . paõyeùu caiva sarveùu nà÷aucaü mçtasåtake>% iti . ÷àkvambhakùya jàtam . apakvantaõóulàdi . svayaügraha iti khayameva svàmyanuj¤àto gçhõãyàt na taddhastàt . etadapyàmànnaviùayaü satrapravçttaviùaya¤ca . %<annasatrapravçttànàmàmamannamagarhitam . bhuktvà pakvànnameteùàütri ràtrantu payaþ pibediti>% aïgiraþ smaraõàt . atra pakva÷abdo'bhakùyavyatiriktaudanàdiviùayaþ . ÷avasaüsarganimittà÷auce tvaïgirasà vi÷eùauktaþ . %<a÷aucaü yasya saüsargàdàpatedgçhamedhinaþ . kriyàstasyaiva lupyante gçhyàõà¤ca na tadbhavediti>% . tada÷aucaïkevalaü gçhamedhina eva na punastadgçhamavànàü bhàryàdãnàntaddravyàõà¤ca bhavedityarthaþ . evamevàtikràntà÷auce'pi . %<saüsargàdyasya cà÷aucaü yasyàtikràntakàlatà . tadãyasya padàrthasya nà÷aucaü vidyate kvacit>% ùañtriø niø siø . karmavi÷eùe karmàrambhe ca tattatkarõaõi a÷aucàbhàvaþ yathoktam . %<kàravaþ ÷ilvino vaidyà dàsãdàsàstathaiva ca . ràjàno ràjabhçtyà÷ca sadyaþ÷aucàþ prakãrtitàþ>% pracetasà, . laghuviùõunà ca %<vratayaj¤avivàhesu ÷ràddhe homàrcane jape . àraddhe såtakaü na syàdanàrabdhe tu såtakam . pràrambhovaraõaü yaj¤e saükalpo vrata bandhayoþ . nàndã÷ràddhaü vivàhàdau ÷ràddhe pàkapariùkriyà>% varaõamiti çtvikparam teùà¤ca madhuparkagrahaõottarama÷aucàbhàvaþ . %<gçhãtamaùumarkàstu yajamànàttu çtvijaþ . pa÷càda÷aucaü patitaü na bhavediti ni÷cayaþ>% brahmapuràø ukteþ etanmålakameva triü÷acchlokyàü tattatkàryeùu a÷aucàbhàvavacanam yathà %<tattatkàryeùu satrivratinçpançpavaddãkùitartviksvade÷abhraü÷àpatsvapyaneka÷rutipañhanabhiùakkàru÷ilpyàturàõàm . saüpràrabdheùu dànopanayanayajana÷ràddhayuddhapratiùñhàcåóàtãrthàïgayàtràjapapariõayanàdyutsaveùvetadeva>% tãrtheti àkasmikatãrthapràptau tadaïgaü ÷ràddhama÷auce kartavyam %<vivàhadurgayaj¤eùu yàtràyàü tãrthakarmaõi . na tatra såtakaü tadvat karma yaj¤àdi kàrayet>% paiñhoø ukteþ yàtrà rathayàtràdi . japaþ pura÷caraõàdi saükalpitastotrapàñhàdi÷ca . vratã saükalpena gçhãtavratàdiþ %<gçhãtaniyamasyàpi na syàdanyasya kasyaciditi>% bràhmokteþ %<varaü pràõàn parityakùye muõóanaü ÷iraso'pi và natvanabhyarcya bhã¤jayaü bhagavantaü trilocanam>% ityuktaniyamavato devapåjàyàmadhikàraþ . kçtaniyamaviùayà %<÷ivaviùõvarcanaüdãkùà yasya càgniparigrahaþ . ÷rautakarmàõi kurvãta snàtaþ ÷uddhimavàpnuyàt>% yamoktiþ %<japo devàrcanavidhiþ kàryodãkùànvitairnaraiþ nàsti pàpaü yatasteùàü såtakaü và yatàtmanàm>% muktàpalã ca . %<atha såtakinaþ påjàü vakùyàmyàgamacoditàm . snàtvà nirvartya nitya¤ca mànasyà kriyayà hi vai . bàhyapåjàkrameõaiva dhyànayogena påjayet>% ÷àradà . mànasajape tu akçtaniyamasyàpi a÷ucerapyaghikàraþ a÷ucirvà ÷ucirvàpi gacchan tiùñhaüstathà svapan . mantraikasmaraõovidvàn manasaiva samamyaset ràmàrcanacandrikokteþ %<mànasamapyu÷uciti>% vacanaü tu pañhanapàñhanàviùayam . tàràdiviùaye na akçtaniyamasyàpyadhikàraþ %<tàràyà÷caiva kàlyà÷ca tripuràyà vi÷eùataþ . janane maraõe caiva na tyajeyurjapàrcanam>% iti tantrokteþ . anyà÷auce niyamàþ niø siø yàj¤avalkyaþ %<iti saüplutya gacchebhurgçhaü bàlapuraþsaràþ . vida÷ya nimbapatràõi niyatà dvàri va÷manaþ . àcamyàgnyàdi salilaü gomayaü gaurasarùapàn . pravi÷eyuþ samàlabhya kçtvà÷mani padaü ÷anaiþ>% . %<prave÷ànàdikaü karma pretasaüspar÷inàmapi>% niø siø . krãtalabdhvà÷anàbhåmau svapeyuste pçthakkùitau yàø ida¤càdye'hni . yathà÷uddhitattve vaijavàpaþ ÷amãmàlabhante %<÷amã me pàpaü ÷amayatviti>% a÷mànamàlabhante %<a÷meva sthirobhåyàsamiti>% agnim%<agnirnaþ÷arma yacchatviti>% jyogityantarà gàmajamupaspç÷antaþ krãtvà labdhvàvànyagehàdekànnamalavaõamekaràtraü divàbhoktavyaü %<triràtraü ca karmoparamaõam>% krãtàdya÷anamupavàsà÷aktasya . à÷valànastu %<naitasyàü ràtryàmannaü paceraüstriràtramakùàralavaõà÷inaþ syurdhàda÷aràtraü cetyàha mahàguruùu>% . a÷aktau ratnàkare àpastambaþ %<bhàryàþ paramagurusaüsthàyàü càkàlabhojanàni kåvãüran>% yadà mçtiþ paradine tàvatkàlamityarthaþ . vçhaspatiþ %<adhaþ÷ayyàsanà dãnà malinà bhogavarjitàþ . akùàralavaõànnàþ syuþrlabdhakrãtà÷anàstathà>% akùàralavaõa÷abde'kùàralavaõa÷abdàrtha uktaþ . bhogo'bhyaïgatàmbålàdiþ tailàbhyaïgo bàndhavànàmaïgasaüvàhana¤ca yat . tena càpyàyate janturyaccà÷nanti svabàndhavàþ màrkaø puràø vàkyantu antyadinaviùayam a÷aucànte tilakalkaiþ snàtà gçhaü pravi÷eyuriti viùõåkteþ sapiõóànàmasthisa¤cayanàdårdhaübhogo'pyuktaþ viùõuø puø . %<÷ayyàsanopamogastu sapiõóànàmapãùyate asthisa¤cayanàdårdhaü saüyogastu na yoùitàm>% tilàn dadata pànãyaü dãpaü dadata jàgrataþ . j¤àtibhiþ saha bhoktavya metat preteùu durlabham bhàratam! bhojanaü ca divaiva . divà caiva ca bhoktavyamamàüsaü manujarùabhetyakteþ pràguktavaijavàpokte÷ca . %<krãtvà labdhvà và divànnama÷nãyuþ>% pàraskarokte÷ca a÷aucamadhye yatnena bhojayecca svagotrajàn àdi puràø j¤àtibhiþ saha bhojana¤ca tçtãyàdidinaparam . prathame'hni tçtãye ca saptame da÷ame tathà . j¤àtibhiþ saha bhoktavyamiti marãcyukteþ . %<màüsà÷anaü ca nà÷nãyuþ ÷ayãraü÷ca pçthak kùitau>% manuþ . lavaõakùãramàüùànnàpåpamàüsàni pàyasam . varjayedàhatànneùubàlavçddhàturairvinà devajànãyakàriø %<matsya màsàni na bhakùayeyurà pradànàt>% gautaø %<aghasrastare tryahamana÷nanta àsãran>% vasiùñhaþ a÷auce pãñhàdiniùedhàt avakàle upave÷àrthaü kañamrastaraþ kàryaþ %<pàõiùu mçõmayeùu parõapuñeùu và '÷nãran>% hàrãtaþ . %<upavàso gurau prete patnyàþ putrasya caivahi>% marãciþ . antyadine vi÷eùaþ %<yasya yasya tu varõasya yadyat syàt pa÷cimaü tvahaþ . sa tatra gçha÷uddhiü ca vastra÷uddhiü karotyapi . gràmàdbahistatogatvà pretaspçùñe tu vàsasã . antyànàmà÷ritànà¤ca tyaktvà snànaü karotyatha>% bràhmam atra tilakalkàdisnànaü pràguktam a÷ocàheùu sarvadineùu varjanãyadharmakçtyamàha ÷aïkhaþ %<dànaü grahohomaþ svàdhyàyaþ pitçkarma ca . pretapiõóakriyà varjama÷auce vinivartate>% atra vi÷eùomitàkùaràyàm a÷ucitvena sakala÷rautasmàrtakarmàdhikàranivçttau prasaktàyàü keùucidabhyanuj¤ànàrya màha . %<vaitànaupàsanàþ kàryàþ kriyà÷ca ÷ruticodanàt>% yàø . vitàno'gnãnàü vistàraþ tatra bhavàvaitànà stenàgnisàdhyàþ agnihotradar÷apårõa màsyàdyàþ kriyà ucyante . pratidinamupàsyata ityupàsano gçhyo'gnistatrabhavàþ aupàsanàþ sàyampràtarhomakriyà ucyante . tà vaitànopàsanà vaidikyaþ kriyàþ kàryàþ kathaü vaidikatvamiti cet ÷ruticodanàt . tathàhi . %<yàvajjãva magnihotra¤jahuyàt>% ityàdi ÷rutibhiragnihotràdãnàü codanà spaùñaiva . tathà %<aharahaþ svàhàü kuryàdannà'bhàve kenacidà kàùñàditi>% ÷rutyaupàsanahomo'pi codyate . atra ca ÷rautatvavi÷eùaõopàdànàt smàrtakriyàõàü dànàdã nàmananuùñhànaïgamyate . ataeva vaiyàghrapàdenoktam . %<smàrta karmaparityàgo ràhoranyatra såtake . ÷raute karmaõi tatkàlaü snàtaþ ÷uóvimavàpnuyàditi>% . ÷rotànà¤ca kàryatvàbhidhànànnityanaimittikànàü karaõam . yayàha paiñhãnasiþ . %<nityàni nivarteranvaitànavarjaü ÷àlàgnau caika>% iti . nityàni nivarteran ityavi÷eùeõàba÷yakànàü nityanaimittikànànnivçttau prasaktàyàü vaitànavarjamityagnitrayasàdhyàva÷yakànàmparyudàsaþ . ÷àlàgnau caika iti gçhyàgnau bhavànàmapyàva÷yakànàü pàkùikaþ paryudàsa uktaþ . atasteùva÷aucaü nàstyeva . kàmyànàü punaþ÷aucàbhàvàdananuùñhànam . manunàpyanenaivàbhipràyeõoktam . %<pratyåhennàgniùu kriyà>% iti . agniùu kriyà na pratyåhedityanagnisàdhyàrnàmpa¤camahàyaj¤àdãnànnivçttiþ . ata eva saüvartaþ . %<homantatra prakurvãta ÷uùkànnena phalena và . pa¤cayaj¤avidhànantu na kuryàn mçtyujanmanoriti>% . vai÷vadevasya agnisàdhyatve'pi vacanànnivçttiþ %<viproda÷àhamàsãta vai÷vadevavivarjita>% iti tenaivoktatvàt . såtake karmaõàntyàgaþ sandhyàdãnàü vidhãyata itiyadyapi sandhyàyànivçttiþ ÷råyate tathàpya¤jaliprakùe pàdikaïkàryam . %<såtake sàvitryà cà¤jalimprakùipya pradakùiõaü kçtvà såryaü dhyàyannamaskuryàditi>% paiñhinasismaraõàt . yadyapi vaitànaupàsanàþkàryà iti sàmànyenoktaü tathàpyanyena kàrayitavyam . %<anya etàni kuryuriti>% paiñhãnasismaraõàt . vçhaspatinàpyuktam . %<såtake mçtake caiva a÷aktau ÷ràddhabhojane . pravàsàdininitteùu hàvayenna tu hàpayet>% iti . tathà smàrtatve'pi piõóapitçyaj¤a÷ràvaõãkarmà÷vayujyàdika÷ca nityohomaþkàrya eva . %<såtake tu samutpanne smàrtaïkarmakathambhavet! . piõóayaj¤aü caruü homamasagotreõa kàrayediti>% jàtåkarõyasmaraõàt . yadyapi sàïge karmaõyakartçtvantathàpi svadravyatyàgàtmakampradhànaü svayaïkuryàt tasyànanyaniùpàdyatvàt . ataevoktam . %<÷raute karmaõi tatkàlaü snàtaþ ÷uddhimavàpnuyàditi>% . yatpunaþ %<dànampratigrahohomaþ svàdhyàya÷ca nivartata>% iti homapratiùedhaþ . sa kàmyàbhipràyo vai÷vadevàbhipràyo và vyavasthàpanãyaþ ityarntana . saüdhyàdã nàmapyapavàdamàhàparàrkepulastyaþ %<saüdhyàmiùñiü caruü homaü yàvajjãvaü samàcaret . na tyajet såtake vàpi tyajan gacchedadhodvijaþ . såtake mçtake caiva saüdhyàkarmasamàcaret . manasoccàrayenmantràn pràõàyàmamçte dvijaþ>% 1 yattucandrikàyàü jàvàlaþ %<sandhyàü pa¤ca mahàyaj¤ànnaityikaü smçtikarma ca . tanmadhye hàpayetteùàü da÷àhànte punaþ kriyeti>% yacca saüvartaþ %<såtake karmaõàü tyàgaþ sandhyàdãnàü vidhãyateþ>% yacca viùõuø puràø %<sarvakàlamupàsà tu sandhyayoþ pàrthiveùyate . anyatra såtakà÷aucavibhramàturabhãtitaþ>% iti tat saüpårõasandhyàparam %<arghyàntà mànasã sandhyà ku÷avàrivivarjiteti>% ÷uddhidãpe cyavanokteþ paiñhãnasistvatra mantroccàraõamapyàha %<såtake sàvitryà¤jaliüprakùipya såryaüdhyàyannamaskuryàt>% prayogaparijàte bharadvàjopi %<såtake mçtake kuryàt pràõàyàmamamantrakam . tathà màrjanamantràüstu manasoccàryamàrjayet . gàyatrãü samyaguccàryasåryàyàrghyaü nivedayet . màrjanaü tu na và kàryamupasthànaü na caivahi>% evaü mitàkùaràparijàtàdau a÷auce sandhyàkaraõabhedasyokteþ gauóànàü tadanàcaraõamanàcàra eva tasya ÷rautatvena smçtyà bàdhànucitatvàditi draùñavyam . grahaõàdàvapya÷aucàpavàdamàha vyàghraþ %<smàrtakarmaparityàgo ràhoranyatra såtake iti>% laiïge %<såtake mçtake caiva na doùo ràhudar÷ane . tàvadeva bhavecchuddhviryàvanmukti rna dç÷yate>% prayogapàrijàte vçhaspatiþ %<kanyàvivàhasaükràntau såtakaü na kadàcana>% . mahàgurunipàtavarùamadhye karmavi÷eùe'÷aucam . %<snànaü caiva mahàdànaü svàdhyàyaü càgnitarpaõam . prathamàvde na kurvãta mahàgurunipàtane>% hemàø smçtiþ . mahàgurava÷ca màtà pità bhartà ca atiguru÷abdeuktàþ . %<pramãtau pitarau yasya dehastasyà÷ucirbhavet . nàpi daivaü na và paitraü yàvat pårõo na vatsaraþ>% devã puø agnitarpaõaü lakùahomàdi, na tvàdhànaü tasya prathamàbde'pi vidhànàt yathà %<pituþ sapiõóã karaõaü vàrùikaü mçtavàsare . àdhànàdyupasaüpràptàvetat pràgapi vatsaràt>% hemàø u÷aø . agnitarpaõamityatra anyatarpaõamiti ÷uddhitattve pàñhaþ . àdhànàdãtyàdipadena àva÷yaka vçddhinimittanityakarmaõorgrahaõam . ÷ràddhakaumudyàü devã puø %<mahàtãrthasya gamanamupavàsavratàni ca . saüsatsare na kuvvãüta mahàgurunipàtane>% etadekavàkyatayà pràguktavacane snànapadaü kàmyatãrthàdisnànaparam mahàdànasàhacaryàt snàdhyàyapada mapi kàmyavedapàràyaõaparam %<tathaiva kàmyaü yat karma vatsaràt prathamàdçte>% laghuhàø vacanaikavàkyatvàt %<mahàguru nipàte tu kàmyaü ki¤cit na càcaret . àrtvijyaü brahmacaryaü ca ÷ràddhaü daivayuta¤ca yat>% kàliø puø %<sapiõóã kàraõàdårdhaü pretaþ pàrvaõabhugbhavet . vçddhãùñàpårtayogya÷ca gçhastha÷ca sadà bhavet>% matsya puø . vçddhãtyanena vçddhinimittaka sapiõóanàbhàve nàdhikàrãtyarthaþ gçhastha÷ca sadà bhavedityanena gçhasthocitanityapa¤cayaj¤eùvadhikàraþ . ataeva pitçmaraõà÷aucottarameva vai÷vadeva÷ràddhaü vihitam . evaü vçddhi÷ràddhàbhàve varùaparyantaü tattatkarmaõya÷aucamiti sthite %<preta karmàõyanivartya carennàbhyudayakriyàm . àcaturthaü tataþ puüsi pa¤came ÷ubhadaü bhavediti>% jyotiùavàkyaü ÷ubhadamityuktyà ÷uddhyarthacaturthàbdakartavya÷ràddhottaraü prà÷astyamàtraparameva . etaccà÷aucaü varùamadhye àva÷yakavçddhyarthasapiõóanàbhàvaeva . %<arvàk saüvatsaràt vçddhau pårõe saüvatsare'pi và>% ityàdi smçtyanusàreõa àva÷yakavçddhinimittasapiõóàpakarùe tu kàmyàdikarmakaraõayogyatà . atra vi÷eùamàha laugàkùiþ . %<anyeùàü pretakarmàõi mahàgurunipàtane . kuryàt saüvatsaràdarvàk ÷ràddhamekaü tu varjayet>% pretakarma dàhàdyekàda÷àhàntaü tatrà÷aucàntarasyà pratibandhakatvàt àdyaü ÷ràddhama÷uddho'pi kuryàdekàda÷e'ha nãti nirõaø siø dhçtasmçteþ . tena ekaü sapiõóanaü vàrùikàdi ca . evaü devãø puø vacane'pi baitrapadaü pàrvaõasapiõóanavàrùikaparam . atràpavàdaþ màdhavãye çùyaø %<patnyàþ putrasya tatputrabhràtrostattanayeùu ca . snuùàsvasro÷ca pitro÷ca saüghàtamaraõaü yadi . arvàgavdànmàtçpitçpårvaü sapiõóamàcaret>% laugàø %<patnãputrastathà pautro bhràtà tatputrakàapi . pitarau ca yadekasmin mriyeran vàsare tadà . àdyamekàda÷e kuryàt tripakùe tu sapiõóanam>% idam ekadinamaraõaviùayameva %<mahàgurunipàte tu pretakàryaü yathàvidhi . kuryàt saüvat saràdarvàgekoddiùñaü na pàrvaõam>% iti dhavalanibandhavàkyàt . %<màtà caiva tathà bhràtà bhàryà putrastathà snuùà . eùàü mçtau carecchràddhamanyasya na punaþ pituþ>% iti bhçguvacanaü bhinnadinamaraõe'pi piturmçtàvanyasya sapiõóanaü na kàryameùàmeva kàryamityetatparamiti niø siø . %<pitaryuparate putromàtuþ ÷ràddhànnirvattate . màtaryapi ca vçttàyàü pitç÷ràddhàdçte samàm>% màdhaø vçhaø vacanantu vàrùika÷ràddhaparam màtuþ çte ityàkarùaþ màtaraü pitaraü ca vinà anyasya÷ràddhàt vàrùika÷ràddhàt samàü vyàpya nivartate ityarthaþ . %<anya÷ràddhaü parànna¤ca gandhamàlya¤ca maithunam . varjayedgurupàte tu yàvat pårõo na vatsaraþ>% devalavacane anyapadaü bhçguvacanoktamàtràdibhinnaparam . annapada¤ca svinnànnaparaü bhipso'strã bhaktamandho'nnamityamarokteþ %<svinnamannamudàhçtam>% ityukte÷ca na tu parasvàmikàmànnamàtraparamanna÷abdena rådyà paribhàùayà ca siddhànnasyaiva jhañityupasthàpakatvàt àmànnasya lakùyàrthatayà vilambenopasthite÷ca . evamevàcàraþ %<vi÷eùataþ ÷ivàpåjàü pramãtapitçko naraþ . yàvat vatsaraparyantaü manasà'pi na cintayet>% kàlikàpuø vàkyaü vàrùikadurgàpåjàviùayaü nityapåjàyàþ kartavyatàyàþ da÷àhamadhye'pi pràgukteþ . %<dvayoreva mahàgurvoravdamekama÷aucakam . nànyeùàmadhikà÷aucaü svajàtivihitàt kileti>% ÷ràddhakauø dhçtajàtåø vacanaü tu puruùaviùayam . strãõàü bharturmahàgurutàyàþ sarvasammatatvena tanmaraõe adhikà÷aucasyocitatvàt ataeva mahàguruvipattiùu ityàdinà sàmànyato bahuvacanamupàttam . %<gayà÷ràddhaü mçtànàü tu pårõe tvavde pra÷asyate>% hemàø bhaviø puø . tãrtha÷ràddhaü gayà÷ràddham ÷ràddhamanyacca paitçkam . avdamadhye na kurvãta mahàguruvipattiùu tristhaø garuø puø . idaü vçddhyarthasapiõóanàbhàve . vçddhau sapiõóanàpakarùe tu varùamadhye'pi dar÷àdikaü kàryameva %<pituþ sapiõóanaü kçtvà kuryànmàsànumàsikam>% chandogapaø vacanàt %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü naraþ pàrvaõabhugbhavet>% màtsyàt %<tataþ prabhçti vai pretaþ pitçsàmànyama÷nute . vindate pitçlokaü ca tataþ ÷ràddhaü pravartate>% iti hàrãtavacanàcceti ÷åla pàõiþ . %<udvàha÷copanayanaü prathame'vde mahãpate! . kçte sapiõóane'pyårdhvamasthnàü coddharaõaü tyajet . tathàpi kartumicchanti trãõiü caitàni vai sutàþ . màsikànya va÷iùñàni càpakçùya caret punaþ>% brahma vaiø puø . atredaü bodhyaü vçddhiü vinà kuladharmaikaputratvàdiva÷ataþ varùamadhye sapiõóanàpakarùe'pi pitçtvapràptirvarùàntaeva %<kçte sapiõóãkaraõe naraþ saüvatsaràt param . pretadehaü parityajya bhogadehaü prapadyate>% viùõu dhaø ukteþ %<arvàk saüvatsàdyasya sapiõóãkaraõaü bhavet . pretatvamapi tasyàpi vij¤eyaü vatsaraü nçpa!>% ityagnipuø ukte÷ca . tena etadviùaye mahàguråõàü pretatvasattvena vivàhopanayanàdau daivapaitreùu ca nàdhikàraþ vçddhinimitte sapiõóane saüvatramapràpyàpi pretatvavimuktistena sarvatràdhikàraþ . %<arvàk saüvatsaràdvçddhau pårõe saüvatsare'pivà . ye sapiõóãkçtàþ pretà na teùàü ca pçthakkriyà>% ÷àtàø vàkye pårõavatsarasyeva vçddhyàrambha kàlasyàpi pretatvavimocanahetutvokteþ tathàtvam . yataþ sapiõóãkatà ato na pretàþ pretapadapratipàdyà vimukta pretabhàvà ityarthaþ . tatra vi÷eùaþ . %<asthikùepaü gayà÷ràddhaü ÷ràddhaü càparapàkùikam . prathame'vde'pi kurvãta yadi syàdbhaktimàn sutaþ>% madanapàrijàtadhçtavacanam . bhaktimàn bhaktyàkhya÷ràddhakàrãti madanapàrijàtàdayaþ . %<bhakti÷ràddhaü tu tristhalãsetau uktam tacca gayà÷ràddhàdipaddhatau asmàbhirdar÷itaü tataevàvagamyam . evaü kùatà÷aucamapi karma vi÷eùànarhatvaprayojakam . vivaraõaü kùatà÷auca÷abde>% grahaõe'÷aucaü grahaõa÷abde vakùyate . rajasvalà÷aucantu a÷uddhi÷abde uktapràyam . %<apàñavàdya÷aucàdyairyadi vighnaü prajàyate . tada÷auce vyatãte tu teùàü ÷ràddhaü vidhãyate>% tithiø taø smçtiþ .

#<a÷aucasaïkara># a÷aucayãþ saïkaraþ . jananamaraõà÷aucayo rmadhye punarjananàmaraõà÷aucayoþ pàtena janite a÷aucavi÷eùe . tatkàlabhedo yathà jananà÷aucamadhye jananà÷aucàntarapàte pårvà÷aucakàlena ÷uddhiþ . pårõà÷aucàntyadine pårõà÷aucàntarapàte antimadinottaradinadvayena ÷uddhiþ . antimadivasottaraprabhàte såryodayàt pårvaü tatpàte såryodayàvadhidinatrayeõa ÷uddhiþ . evaü maraõà÷auce'pi . vardhitadinadvayatnayàbhyantare a÷aucàntarapàte pårbaiõaiva ÷uddhiþ . a÷aucatritayàntakçtyamekadaiva . taddvitãyadinakçtyaü tatparadine . atra da÷amadinatatprabhàtayoþ pitçmàtçbhartç maraõe tu na dinadvayatrayàcchuddhiþ kintu svàvadhyeva sampårõà÷aucamiti . j¤àtijananà÷aucamadhye svaputrajanane pårvàrdhe pårbeõa, paràrdhe pareõa ÷uddhiþ . evaü j¤àtimaraõamadhye pitçmàtçbhartrçmaraõe pårvàrdhe pårvà÷aucakàlena, paràrdhepitràdya÷aucakàlena ÷uddhiþ . svaputtrajananà÷aucàntimadinatatprabhàtayorj¤àtijanane, pitçmàtçbhartçmaraõà÷aucàntimadinatat prabhàtayorj¤àtimaraõe'pi na dinadvayatrayavçddhiþ . svaputtrayostu tathà janane màtàpittrostutathà maraõe na dvinadvayatrayavçddhiþ . jananà÷aucayostu sannipàte pårbàrdhe jàtoyadà'÷aucàbhyantare mçtastadà sapiõóànàü sadyaþ ÷aucena pårvà÷aucasya nà÷aþ . tannà÷àdeva paràrdhajàtamàtàpitçvyatiriktànàü parajananà÷aucasya nivçttiþ . parajàtamaraõe tu na tathà tasya pårvajananàvadhisthàyitvàditi gurucaraõàþ . evaü dvitãyajàtasya pitrostu pårbàrdhajàtamaraõe pårbà÷aucakàlàvadhi aïgàspç÷yatvayuktama÷aucaü, paràrdha jàtamaraõe tu svàvadhijananà÷aucamaïgàspç÷yatvayuktamiti . autsargikasamasaükhyadivasãyajananamaraõà÷aucayoþ sannipàte maraõà÷aucakàlena ÷uddhiþ . tadanyakà layostu dãrghakàlà÷aucakàlena ÷uddhiþ . tata÷ca puttravatyàviü÷atiràtrà÷aucàntyadine patyurmaraõe bahukàlena jananà÷aucakàlena ÷uddhiþ tathà sapiõóadvayajananajàtadvàda÷àhàntyadine pitçmàtçbhartçmaraõe'pi bahukàlãnà÷aucakàlena ÷uddhiþ . prathamadine sapiõóamaraõadvaye yàvada÷aucaü sarvagotràspç÷yatvayuktam evaü prathamàhe sakulyadvayaraõe'ïgàspç÷yatvayuktaü triràtram . tenaitat triràtraü guru vide÷amaraõàdau triràtraütu laghu snànenaivàïgàspç÷yatvanivçtteþ . tata÷cobhayoþ sannipàte guruõaiva ÷uddhiþ . evaü vide÷asthamçtaj¤àtitriràtràdvide÷asthamçtapitçmàtçbhartçtriràtraü guru . saüpårõà÷auce tu a÷aktànàmapi yàvada÷aucamakùàralavaõà÷itvadar÷anàt . atràpi tàvatkàlaü tathàsiddhatvàttatràpi guruõaiva ÷uddhiþ . tulyatriràtrayostu sannipàte pårveõaiva ÷uddhiþ . tathà kanyàputtrayamajotpattau màturmàsena ÷uddhiþ . tayora÷aucamadhye màtuþ kanyàmaraõe sadyaþ ÷uddhirna puttramaraõàt, anyeùàntu prathamajàtamaraõàt ÷uddhiþ . na parajàtamaraõàt evamanyadbhàvyaü sudhãmiþ ÷uddhitattvam .

#<a÷aucànta># puø a÷aucasyàntoyatra . svajàtyuktà÷aucàvasànàdhàre da÷amàdau dine %<a÷aucàntàd dvitãye'hni ÷ayyàü dadyàdvilakùaõàm>% . %<a÷aucàntàddvitãye'hni yasya notsçjyate kçùaþ>% iti ca smçtiþ .

#<a÷aurya># naø abhàve naø taø . 1 ÷auryàbhàve aparàkrame naø baø . 2 tacchånye triø .

#<a÷na># triø a÷nute vyàpnoti a÷nàti và a÷a--nan . 1 vyàpana ÷ãle 2 bhojana÷ãle ca %<mçgonà÷no ati yajjuguryàt>% çø 1 . 173 . 2 %<a÷novyàpakaþ a÷ana÷ãla÷ca>% bhàø karmaõi nan . 3 vyàpte %<tasya bhràtà madhyamo astya÷naþ>% çø 1 . 164 . 1 . %<a÷naþ vyàptaþ bhàø 4 asurabhede puø muùõannuùasaþ såryeõa stavàna÷nasya>% çø 2 . 20 . 5 . a÷nute svateja÷à sarvaü jagaditya÷naþ ka÷cidasuraþ bhàø . %<adhvaryavoyaþ sva÷naü jaghàna>% çø 2 . 14 . 5 . 5 . karaõe nan . somakaõóanaprastare . %<nçbhirdhåtaþ suto÷nairavyo vàraiþ>% çø 8 . 2 . 2 . a÷naiþ a÷mabhiþ karaõabhåtaiþ suto'dhvaryubhirabhiùutaþ bhàø . a÷nute'mbaram . 6 meghe niruø .

#<a÷nãtapibatà># strã a÷anãta pibata ityucyate yasyàü nide÷akriyàyàm mayåø saø . bhojanàdinide÷akriyàyàm %<a÷nãtapibatãyantã prasçtà smarakamma ÷a>% bhaññiþ .

#<a÷maka># puø a÷meva sthiraþ ni÷calatvàt ivàrthekan . 1 çùibhede %<vedasthànena vàtsyena tathà÷makasumantunà>% bhàø ÷àø paø . 2 dakùiõade÷asthe de÷abhede . %<gantavyomalayaþ ÷rãmàn parvato dhàtumaõóita>% ityupakramya %<tathà÷makà pulindà÷ca kaliïgà÷ca vi÷eùataþ>% ràø kiø kàø . vçhatsaühitàyàntu sa de÷aþ pa÷cimottarasyàü di÷i . %<di÷i pa÷cimottarasyàü màõóavyatuùàratàlahanamadràþ . a÷makakulå nahaóastrãràjyasiühavanakhaõóàþ>% iti karmavibhàge uktam ataubhatatràpi tannàmako de÷aþ . tasya janapadavàcitvàt tadde÷a vàsiùu tadràjani ca tataþ kçtàõo bahuùa luk . 3 tadde÷a vàsini 4 tadràjani ca baø vaø . %<sàlvàvayavapratyagrathakana kålà÷makàdi¤>% pàø såø sàlvajanapadàvayavatvenokteþ 5 sàlvade÷àvayave ca sàlvade÷a÷ca vçhaø saüø kårmavibhàge navasu khaõóeùu madhyakhaõóe uktaþ %<bhàratavarùe madhyàt pràgàdi vibhàjità de÷àþ bhadràrimedamàõóavyasàõvanãpojjvihànasaükhyàtàþ>% ityupakramya %<gajàhvaya÷ceti madhyamidam>% iti navakhaõóe kårmabhàge madhyakhaõóe tasya sthitiruktà ataþ sàlvàvayavanàmako'÷makaþ tadãyadakùiõaprade÷asthaþ iti gamyate tena ràmàyaõavàkyaü tadviùayakamiti na virodhaþ . a÷make sàlvàvayave bhavaþ i¤ à÷makiþ . tadde÷abhave triø tadràjani ca bahuùu luk à÷makàþ sàlvàvayavàva÷makavàsiùu tadràjasu ca baø vaø . striyàü na luk à÷makyaþ . sàlva÷abde'sya vivçtiþ .

#<a÷makadalã># strã a÷nute a÷a--manin karmaø . kàùñhakadalyàm .

#<a÷makuñña># puø a÷mani prastaraeva dhànyàdikaü kuññayati kuññaaõ--upaø saø . vànaprasthabhede, tasyodåkhalàdi÷ånyatvena taõóulàdervituùãkaraõasya tatraiva vidhànàttathàtvam . %<a÷makuññobhavedvàpi dantolåkhaliko'pi và>% manuþ . õvul . a÷makuññako'pyatra . %<dantolåkhalikaþ kàlapakvà÷ã và÷makuññakaþ>% yàø smçtiþ .

#<a÷maketu># strã a÷meva keturasya . kùudrapàùàõabhedavçkùe .

#<a÷magandhà># a÷mana iva gandho le÷o'syàþ . pç÷inaparõãlakùaõàyàmàsandhau latàyàm . %<vi÷àkha÷àvà÷magandhàpç÷niparõyadhyaõóà÷ca>% kàtyàø 20, 7, 17, %<a÷magandhà àsandhiþ pç÷niparõãlakùaõeti>% karkaø . %<na ÷araü nà÷magandhàü nàdhyaõóàü na pç÷niparõãü nà÷vatthasyàntike kuryàt>% ÷ataø bràø .

#<a÷magarbha># puø a÷meva kçto garbho'sya . %<pannà iti>% khyàte marakatamaõau . ràjaniø .

#<a÷magarbhaja># puø a÷magarbhàjjàyate jana--óa 5 taø . marakatamaõau a÷mayonirapyatra ràjaniø 2 prastaraje vahnau puø .

#<a÷maguóa># puø a÷manirmito guóaþ golàkàraþ padàrthaþ . prastaranirmite (gulã) prasiddhe yuddhasàdhane astrabhede strãtvamapi %<÷ålàn bhu÷uõóya÷maguóàþ sthålàþ kàrùõàyasãstathà>% bhàø droø paø . bhu÷aõóãnirmuktà a÷maguóàstadarthaþ .

#<a÷maghna># puø a÷mànaü hanti hana--óa . pàùàõabhedavçkùe .

#<a÷maja># naø a÷mano jàyate jana--óa 5 taø . prastarajàte 1 ÷ilàjatuni, . a÷meva jàyate jana--óa . 2 lauhe ca .

#<a÷majatu># naø a÷mano jàyate jana--tun óicca . ÷ilàjatuni svàrthe kan a÷majatukaü tatraiva .

#<a÷majàti># strã a÷mano jàtiþ sàmànyamasya . %<pànnà>% khyàte marakatamaõau . a÷mana iva jàtirasya . ratnamàtne amaraþ ratnàni ca . %<vajraü gàrutmataü puùparàgo màõikyameva ca . indranãla÷ca gomedastathà vaidåryameva ca . mauktikaü vidruma÷ceti ratnànyuktàni vai nava>% bhàvaø praø . %<muktàphalaü hãrakaü ca vaidåryaü padmaràgakam . puùparàgaü ca gomedaü nãlaü gàrutmataü tathà . prabàlayuktànyetàti mahàratnàni vai nava>% viùõu dhaø . atra puùparàgàdãnàü klãvatà'pi . atra caiùàü mahàratnataitokteþ tadbhinnànàmapi ratnatvamastyeva yathoktaü gàruóe %<teùu rakùoviùavyàdhivyàlaghnànyaghahàni ca . pràdurbhavanti ratnàni tathaiva viguõàni ca . vajraü muktà maõayaþ padmaràgàþ samarakatà÷ca proktàþ . api cendranãlamaõayo vaidåryàþ puùparàgà÷ca . karketanakuruvilvau rudhiràkùasamanvita sphañikam . vidrumamaõi÷ca>% .

#<a÷madàraõa># puø a÷mànaü dàrayati dç--õic--lyu . pàùàõabhedake ñaïkanàmàstre .

#<a÷madidyu># triø ati÷ayena dyotate yaï luk bàø óa vidyu àyudham a÷ma vyàpakaü a÷mamayaü và didyu yasya . a÷mamayàyudhayukte . %<vidyunmahaso naro a÷madidyavaþ>% 5, 54 . 3 . a÷madidyuvo vyàptàyudhàþ a÷mamayàyudhà và bhàø .

#<a÷man># puø a÷rute vyàpnoti, saühantyanena và kartari karaõe và manin . pàùàõe . %<atha yada÷ru saükùarita màsãt so'÷ma pç÷nirabhavat>% ÷ataø bràø . %<iyattakaþ kuùumbhakastakaü bhinadmya÷manà>% çø 1 . 191 . 15 . %<a÷i÷akibhyàü chandasi>% ityukteþ vedeasya bhåriprayogaþ kvacit loke'pi %<nàràcakùepaõãyà÷maniùpeùapatitànalam>% raghuþ . dantolåkhakikaþ kàlapakvà÷ã và÷makuññakaþ yàø %<a÷mànaü dçùadaü manye manye kàùñhamudåkhalam . andhàyà÷ca sutaü manye yasya màtà na pa÷yati>% jinendraþ . 2 meghe niruø tasyàmbaravyàpakàtvàttathàtvam 3 bhåbhivyàpake parvate puø . %<a÷mànaü cidye bibhiduþ>% çø 4, 16, 6 . %<a÷mànaü parvataü meghaü và>% bhàø . a÷mànaü cicchavasà didyutaþ çø 5 . 304 . %<a÷mànaü parvatam>% bhàø . 4 vyàpake triø a÷madidyu÷abde udàø . taø saø uttarapadasthaþ saüj¤àyàü jàtau ca ñacaü samàsàntaü labhate . saüj¤àyàm piõóà÷maþ jàtau amçtà÷maþ . nityasamàø . a÷manà kùuõõaþ à÷manaþ . ç÷yàdiø caturarthyàü ka . a÷makaþ . a÷màdiø caturarthyàü raþ a÷maraþ . utkaràø caturarthyàü cha . a÷mãyaþ . tadarhatãtyarthe a÷va . diø ñhaõ . à÷mikaþ . tatra ku÷ala ityarthe àkarùàdiø kan . a÷makaþ . apatye÷umràø óhak . à÷meyaþ . a÷vàø gotràpatye pha¤ . à÷màyanaþ . a÷manovikàraþ aõ ñilopaþ à÷maþ mayañ ca a÷mamayaþ striyàü ïãp . avayavàrthe tu na ñilopaþ à÷mana ityeva .

#<a÷manta># naø a÷mano'nto'tra ÷akaø pararåpam . 1 a÷ume kùetre, 2 cullyà¤ca . asånàmantaþ . asvanto'pyatra .

#<a÷mantaka># puø naø a÷mànamantayati anta--õic õvul ÷akaø . 1 cållyàm 2 dãpàdhàre 3 chàdane, (àuóa) khyàte tçõavi÷eùe ca . %<mu¤jàlàbhe tu kartavyàþ ku÷à÷màntakavalvajaiþ>% manuþ . 4 amloñakavçkùe, 5 amlapatre 6 kovidàrakavçkùe ca puø .

#<a÷manmaya># triø a÷manovikàraþ mayañ vede na nalopaþ . pàùàõamaye striyàü ïãp . %<÷atama÷manmayãnàü puràmindro vyàsyat>% çø 4 . 30 . 20 . loke tu a÷amamayaþ . %<abjama÷mamaya¤caiva>% iti manuþ .

#<a÷mapuùpa># naø a÷manaþ puùpamiva . ÷ilàjatuni, ÷auleye gandhadravye .

@<[Page 495a]>@
#<a÷mabhàla># naø a÷meva bhàjayati cårõitaü karoti . bhaja--õic aõ pçùoø jasya latvam . dravyacårõakàrake (hàmànadiste) iti khyàte lauhapàtrabhede ÷abdacandrikà .

#<a÷mabhid># puø a÷mànamudbhidya jàyate . pàùàõabhedake vçkùe . ka, a÷mabhidaþ . aõ a÷mabhedaþ . õvul . a÷mabhedako'pyatra puø .

#<a÷mayoni># puø a÷mà yonirasya . marakatamaõau .

#<a÷mara># triø a÷ma--caturarthyàm ra . prastarasaübandhini .

#<a÷maratha># puø a÷meva durbhedo ratho'sya . éùibhede gargàø ya¤ . à÷marathyaþ . %<abhivyakterityà÷marathyaþ>% ÷àø så0

#<a÷marã># strã a÷mànaü ràti rà--ka gauràø ïãù . måtrakçcchraroge sa hi måtradvàrà prastaramiva kañhinamàüsaü recayati iti tasya tathàtvam . tannidànàdi su÷rute uktaü yathà . %<athàto'÷marãõàü nidànaü vyàkhyàsyàmaþ .. catasro'÷maryo bhavanti ÷leùmàdhiùñhànàstadyathà ÷leùmaõà vàtena pittena ÷ukreõa ceti .. tatràsaü÷odhana÷ãlasyàpathyakàriõaþ prakupitaþ ÷leùmà mutrasampçkto'nupravi÷yavastim, a÷marãü janayati tàsàü pårbaråpàõi vastipãóàrocakau måtrakçcchraü vasti÷iromuùka÷ephasàü vedanà kçcchrà jvaràvasàdau vastagandhitvaü måtrasyeti .. yathàsvaü vedanàvarõaü duùñaü sàndramathàvilam . pårvaråpe'÷manaþ kçcchrànmåtraü sçjati mànavaþ .. atha jàtàsu nàbhivastisevanãmehaneùvanyatame mehatovedanà måtradhàràsaïgaþ sarudhiramåtratà måtravikiraõa¤ca gomedaü prakà÷amanàvilaü sasikataü visçjati dhàvanalaïghanaplavanapçùñheyànàdhvagamanai÷càsya vedanà bhavati .. tatra ÷leùmà÷marã ÷leùmalamannamabhyavaharato'tyarthamupalipyàdhaþ parivçddhiü pràpya vastimukhamadhiùñhàya sroto niruõaddhi tasya måtrapratighàtàddàlyate midyate nistudyata iva vastirguruþ ÷ãta÷va bhavati . a÷marã càtra ÷vetà snigdhà mahatã kukkuñàõóapratãkà÷à madhåkapuùpavarõà và bhavati tàü ÷laiùmikãmiti vidyàt .. pittayuktastu ÷leùmà saïghàtamupagamya yathoktàü parivçddhiü pràpya vastimukhamadhiùñhàya sroto niruõaddhi tasya måtrapratighàtàduùyate cåùyate dahyate pacyata iva vastiruùõavàta÷ca bhavati . a÷marã càtra saraktà pãtàvabhàsà kçùõà bhallàtakàsthipratimà madhuvarõà và bhavati tàü paittikãmiti vidyàt .. vàtayuktastu ÷leùmà saïghàtamupagamya yathoktàü parivçddhiü pràpya vastimukhamadhiùñhàya sroto niruõaddhi tasya måtrapratighàtàttãvrà vedanà bhavati tathàtyarthaü pãóyamàno dantàn khàdati nàbhiü pãóayati meóhraü mçdgàti pàyuü spç÷ati vi÷ardhate vidahati vàtamåtrapurãùàõi kçcchreõa vàsya mehato niþsaranti . a÷marã càtra ÷yàmà paruùà viùamà kharà kadambapuùpavatkaõñakàcità bhavati tàü vàtikãmiti vidyàt . pràyeõaitàstisro '÷maryo divàsvapnasama÷anàdhya÷ana÷ãtasnigdhagurumadhuràhàrapriyatvàdvi÷eùeõa bàlànàü bhavanti . teùàmevàlpavastikàyatvàdanupacitamàüsatvàcca vasteþ sukhagrahaõà haraõà bhavanti .. mahatàntu ÷ukrà÷marã ÷ukranimittà bhavati . maithunàbhighàtàdatimaithunàdvà ÷ukra¤calitamanirgacchadvimàrgagamanàdanilo'bhitaþ saügçhya meóhravçùaõayorantare saüharati saühçtyacopa÷oùayati sà mutramàrgamàvçõoti måtrakçcchraü vastivedanàü vçùaõayo÷ca ÷vayathumàpàdayati pãóitamàtre ca tasminneva prade÷e pravilayamàpadyate tàü ÷ukrà÷marãmiti vidyàt .. bhavanti càtra .. ÷arkarà sikatà meho bhasmàkhyo'÷marivaikçtam .. a÷maryàþ ÷arkarà j¤eyà tulyavya¤janavedanà .. pavane'nuguõe sà tu niretyalpà vi÷eùataþ . sà bhinnamåttirvàtena ÷arkaretyabhidhãüyate .. hvatpãóàsakthisadamaü kukùi÷ålaþ savepathuþ . tçùõordhvago'nilaþ kàrùõyaü daurbalyaü pàõóugàtratà .. arocakàvipàkau tu ÷arkaràrte bhavanti ca . mutramàrgapravçttà sà saktà kuryàdupradravàn .. daurbalyaü sadanaü kàr÷yaü kukùi÷ålamarocakam . pàõóutvamuùõavàta¤ca tçùõàü hçtpãóanaü vamim .. nàbhipçùñhakañãmuùkagudavaïkùaõa÷ephasàm . ekadvàrastanutvakko madhye vastiradhomukhaþ .. alàdvà iva råpeõa siràsnàyuparigrahaþ . vastirvasti÷ira÷caiva pauruùaü vçùaõau gudam .. ekasambandhino hyete gudàsthivivarasthitàþ . måtrà÷ayo malàdhàraþ pràõàyatanamuttamam .. pakkà÷ayagatàstatra nàóyo måtravahàstu yàþ .. tarpayanti sadà måtraü saritaþ sàgaraü yathà .. såkùmatvànnopalabhyante mukhànyàsàü sahasra÷aþ . nàóãmirupanãtasya måtrasyàmà÷ayàntaràt .. jàgrataþ svapata÷caiva sa niþùyandena påryate . àmukhàtsalile nyastaþ pàr÷vebhyaþ påryate navaþ .. ghaño yathà tathà viddhi vastirmåtreõa påryate . evameva prave÷ena vàtaþ pittaü kapho'pi và .. måtrayukta upasnehàt pravi÷ya kurute'÷marãm . apsu svacchàsvapi yathà niùiktàsu nave ghañe .. kàlàntareõa païkaþ syàda÷marãsambhavastathà . saühantyapo yathà divyà màruto'gni÷ca vaidyutaþ .. tadvadvalàsaü vastisthamuùmà saühanti sànilaþ . màrute praguõe vastau måtraü samyak pravartate .. vikàrà vividhà÷càpi pratilome bhavanti hi .. måtràghàtàþ pramehà÷ca ÷ukradoùàstathaiva ca . måtradoùà÷ca ye kecidvastàveva bhavanti hi>% su÷vaø %<a÷marãü kùapayatyà÷u sikatà÷arkarànvitàm>% su÷ruø . aya¤ca mahàpàpajatvànmahàrogaþ . %<unmàdastvagdoùo ràjayakùmà ÷vàsomadhumeho bhagandaraþ . udaro'÷marãtyaùñau mahàrogàþ>% ÷uø taø nàraø .

#<a÷marãghna># puø a÷marãü måtrakçcchraü hanti hana--ña . varuõavçkùe

#<a÷marãhara># puø a÷marãü harati hç--ña . (dedhàna) devadhànye .

#<a÷mavat># triø a÷mà'styatra matup . pàùàõabhåyiùñhe de÷e striyàü ïãp . tathàvidhabhåmerguõà÷ca . %<tatrà÷mavatã sthirà gurvã÷yàmà kçùõà và sthålavçkùa÷asyapràyà guõabhåyiùñhà . snigdhà ÷ãtalàsannodakà snigdha÷asyatçõakomalavçkùapràyà ÷uklàmbuguõabhåyiùñhà nànàvarõà ladhva÷mavatã praviralàlpa pàõóuvçkùaprarohà'gniguõabhåyiùñhà iti>% su÷rutaþ .

#<a÷masàra># puø naø a÷manaþ sàra iva . lauhe . %<phalguvç÷cikadarbhà÷masàracårõakavàriõà>% su÷ruø . %<pràõàþ saø tvarama÷masàrakañhinà gacchanti gacchantvamã>% sàø daø . 6 baø . tattulyakañhine triø .

#<a÷mahanman># naø hanyate'nena hana--manin hanma àyudham a÷manirmitaü hanma . lauhanirmite àyughe %<agnitastebhiryuvama÷mahanmabhiþ>% çø 7, 104, 5 .

#<a÷màdi># puø 6 taø . caturarthyàü pàõinyuktarapratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ a÷man, yåtha, åùa, mãna, nada, darbha, vçnda, guda, khaõóa, naga, ÷ikhà, koña, pàma, kanda, kànda, kula, gahva, guóa, kuõóala, pãna, guha .

#<a÷màrma># naø a÷makàrakamarma . (pàthure) a÷marãroge .

#<a÷mãra># puø naø a÷màstyasya ãran . (pàthure) a÷marãroge .

#<a÷mottha># naø a÷manaþ uttiùñhati ud + sthà--ka 5 naø . ÷ilàjatuni ràjaniø .

#<a÷ra># naø a÷nute netram a÷a--rak . netrajale %<sakhãbhira÷rottaramãkùitàmimàm>% kumàø %<netràdhyàma÷ramutsçjan>% ràmàø . sukhàø astyarthe ini na matup . a÷rã a÷ruyukte triø striyàü ïãp .

#<a÷raddhà># strã abhàve naø taø . 1 ÷raddhàbhàve virodhe naø taø . ÷raddhàvirodhini 2 citravçttibhede . %<kàmaþ saükalpovicikitmà ÷raddhà'÷raddhà dhçtidhçtirhrãrdhãrbhãrityetatsarvaü manaeva>% ÷rutiþ %<a÷raddhayà ca yaddattaü tattàmasamudàhçtam>% gãtà . naø baø . 3 ÷raddhà÷ånye triø .

#<a÷raddheya># triø naø taø . ÷raddhànarhe avi÷vasanãye . 1 ÷rama÷ånye triø .

#<a÷rama># puø abhàve naø taø . 1 ÷ramàbhàve anàyàse naø baø .

@<[Page 496b]>@
#<a÷ravaõa># naø abhàve naø taø . 1 ÷ravaõàbhàve naø baø . 2 ÷ravaõa÷ånye triø 3 ÷rotrendriya÷ånye badhire triø 4 sarpe puø .

#<a÷ràddhabhojin># triø ÷ràddhaü na bhuïkte bhuja--õini asamartha saø . sati bhojane ÷ràddhameva yobhuïkte tasmin . %<a÷ràddhabhojãtyatra sati bhaujane'÷ràddhameva bhuïkte na ÷ràddhamiüti na niyamaþ tathàtve vratalopaþ syàt>% durgasiühaþ pràø taø .

#<a÷rànta># triø ÷rama--kartari naø taø . ÷ràntabhinne 1 ÷rama÷ånye 2 avirate 3 kriyàvi÷eùaõatve naø . a÷rànta÷rutipàñhapåtarasanàvirbhåtabhåristaveti naiùaø . bhàve kta naø taø . 4 avi÷ràme naø .

#<a÷ri(÷rã)># strã a÷yate saühanyate'nayà a÷a--vaïkryàø kri . 1 gçhàdeþ koõe . à÷rãyate saüghàtàrtham à + ÷rã- %<àïi ÷rãhanibhyàü hrasva÷ca>% upàø in sa ca óit . 2 khaógàderagrabhàge ubhayatra và ïãp . %<vçtrasya hantuþ kuli÷aü kuõñhità÷rãvalakùyate>% kumàø vàjapeyayåpaü prakçtya . %<sa và aùñà÷rirbhavati tasmàdaùñà÷rirbhavati>% ÷ataø bràø . catuþpårbàdasmàt acsamàø catura÷raþ . %<këptopacàràü catura÷ravedãm>% kumàø yogavibhàgàt atyasmàñhapyaca . tena trya÷raü ùaóa÷ramityàdi %<àyatà÷catura÷rà÷ca tryà÷rà maõóalinastathà>% ÷astralakùaõe su÷rutaþ %<vçttàntastrya÷rapårbàõàü nàvà÷ràõàü pçthak pçthak>% lãlàø . samàsàntavidheranityatvàt kvacinnàc . trira÷riü hanti catura÷rirugraþ çø 1, 252, 2 .

#<a÷rã(ka)># nàsti ÷rãryasya nadãtvàbhàvàt na hrasvaþ tena và kap . ÷obhà÷ånye .

#<a÷rãra># triø na ÷rãþ a÷rãþ astyarthaø ra . 1 kutsita÷rãke %<a÷rãra iva jàmàtà>% çø 8, 2, 20 . %<a÷rãraþ guõai rhãnaþ kutsitaþ>% bhàø . 2 amaïgale ca . %<kç÷aücida÷rãram>% çø 6, 28, 6 . %<a÷rãramamaïgalam>% bhàø .

#<a÷ru># naø a÷nute vyàpnoti netramadar÷anàya a÷a--krun . netrajale %<papàta bhåmau saha ùainikà÷rubhiþ>% dåùayàmàsa kaikeyã ÷okoùõaiþ pàrthivà÷rubhiþ %<tama÷ru netràvaraõaü pramçjya>% iti ca raghuþ . %<÷leùmà÷ru dåùikà svedaþ>% manuþ .

#<a÷ruta># triø naø taø . 1 ÷rutabhinne ÷ravaõàviùayãbhate %<yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati yenàmataü mataü bhavati>% vçø uø ÷råyate ÷rutaü ÷àstraü tajj¤ànaü naø baø . 2 ÷àstraj¤àna÷ånye mårkhe %<bhàgaü vidyàdhanàttasmàt sa labhetà÷ruto'pi san>% dàø bhàø smçtiþ .

#<a÷ruti># strã abhàve naø taø . 1 ÷ravaõàbhàve naø baø . 2 ÷ravaõa÷ånye triø %<a÷rutimeva tadaghaü gamayati>% ÷ataø brà .

#<a÷rupàta># puø 6 taø . netrajalapàte krandane . %<na cà÷rupàtaþ piõóo và kàryaü ÷ràddhàdikaü ÷uø taø kvacit>% brahmapuràø .

#<a÷rumukha># triø a÷rupårõaü mukhaü yasya . netrajalaplutamukhe striyàü ïãp . patighnànà÷rumukhã kçdhukarõã ca kro÷atu athaø 11, 11, 7 .

#<a÷ru÷àlin># triø a÷ruõà ÷alate ÷ala--õini 3 taø . striyàü ïãp netrajalayukte .

#<a÷reyas># triø na ÷reyàn . hãnatare . %<a÷reyàn ÷reyasãü jàtiü gacchatyà saptamàdyugàt>% manuþ . striyàü ïãp .

#<a÷rauta># triø ÷rutau vihitaþ virodhe naø taø . ÷rutivihitaviruddhe niùiddhe nàstikàcàràdau . 2 vedavihitabhinne smçtimàtravihite ca .

#<a÷àghà># strã abhàve naø taø . vikatthanàbhàve 1 àtmagarbhàbhàve naø baø . vikatyana÷ånye garva÷ånye 2 vinãte triø .

#<a÷liùña># triø naø taø . 1 asaïgate 2 asambandhe 3 ÷leùa÷ånye kàvye ca .

#<a÷lãka># triø nàsti ÷rãryasya kap rasya laþ . ÷rãpratikåle ÷rãnà÷ake . %<a÷lãkametat sàdhånàü yatra juhvatyamã haviþ>% manuþ .

#<a÷lãla># naø ÷riyaü làti gçhõàti là--ka rasya laþ, ÷rã + sidhmàditvàt la và naø taø . 1 lajjàdisampàdake vàkye 2 gràmyamàùàyàm . %<bhàskaràlokanà÷lãla parivàdàü÷ca varjayet>% yàø smçø 3 kàvyadoùabhede naø tacca trividhaü yathà %<duþ÷ravaü trivighà÷lãlànucitàrthàprayuktatà>% sàø daø a÷lãlatvaü vrãóàjugupsàmaïgalavya¤jakatvàttridhà yathà %<dçptàrivijaye ràjan! sàdhanaü sumahattava>% %<prasasàra ÷anairvàyuþ>% . %<vinà÷e tanvi! te sadà>% . %<atra sàdhanavàyuvinà÷a÷abdà a÷lãlavàcakàþ>% sàø daø . tatra sàdhana÷abdasya ÷i÷nasyàpi vàcakatayà vrãóàyàþ, vàyu÷abdasyàpànavàyuvàcakatayà jugupsàyà, vinà÷a÷abdasya maraõavàcakatayà'maïgalasya ca dyotakatà . yathàkramaü ca prakçte hetupavanavirahabodhakatàyai prayuktà api te a÷lãlavya¤jakatvàdduùñàþ . 4 nindàvya¤jake vàkye ca %<yama÷rutyà÷lãlà và gçcchatãti>% tàø bràø %<a÷lãlà nindàråpà vàk>% bhàø na ÷riyaü làti là--kaü . 5 a÷rãke triø . %<yaivainamasàva÷lãlaü vàg vadati>% tàø bràø %<a÷lãlama÷rãkaram>% bhàø .

#<a÷leùà># strã na ÷liùyati yatrotpanna na ÷i÷unà ÷liùa--gha¤ naø taø . saptaviü÷atidhà vibhaktarà÷icakrasya navame nakùatre tannakùatra jàtasya ÷i÷oþpitràdibhiràùaõmàsaü dar÷anàbhàvasyà÷leùà÷ànti÷abdevakùyamàõasya såcakatayà tasyà a÷leùàtvam . tatsvaråpàdi niråpaõàya sarvatàràõàü svaråpaü, saükhyavi÷eùaþ, yogatàrà÷ca prasaïgàdatràbhidhãyante yathàha ÷rãpatiþ . %<1 turagamukhasamçddhaü 2 yoniråpaü 3 kùuràbhaü 4 ÷akañanibhamathaiõasyottamàïgena 5 tulyam . 6 maõi 7 gçha 8 ÷ara 9 cakràbhàni 10 ÷àlopamaü ca 11 ÷ayanasadç÷amanyaccàtra 12 paryaïkaråpam . 13 hastàkàramajasramauktikasamaü 14 cànyat 15 prabàlopamam dhiùõyaü toraõavat 16 sthitaü 17 balinibhaü syàt kuõóalàbhaü 18 param . krudhyatke÷arivikrameõa sadç÷aü 19 ÷ayyà samànaü 20 param cànyaddantivilàsavat 21 sthitamataþ (abhijit) ÷uïgàñakavyakti ca . 22 trivikramàbha¤ca 23 mçdaïgaråpaü 24 vçttaü tato'nyadyamaladvayàbham 25 . 26 paryaïkatulyaü 27 murajànukàramityevama÷vyàdibhacakraråpam>% atràïkànusàreõà÷vyàdãnàü råpàõi j¤eyàni . %<vahnitri çtviùuguõendu kçtàgnibhåtavàõàgninetra÷arabhåkunagàgniràmàþ . rudràbdhiràma÷uciveda÷atadviyugmadantà budhairnigaditàþ krama÷obhatàràþ>% . yathà tritàrà÷vino bharaõã ca . ùañtàràþ kçttikà . pa¤catàrà rohiõã . tritàrà mçga÷irà . ekatàrà àrdrà, catustàrà punarvasuþ tritàrà puùyà, pa¤catàrà a÷leùà madhà ca tritàrà pårbaphalgunã dvitàrà uttaraphalgunã pa¤catàrà hastà, ekatàrà citrà, svàti÷ca saptatàrà vi÷àkhà, tritàrà anuràdhà jyeùñhà ca . ekàda÷atàrà målà, catustàrà pårvàùàóhà tritàrà uttaràùàóhà, ÷ravaõà catustàrà dhaniùñhà ÷atatàrà ÷atabhiùà . dvitàrà pårvabhàdrapadà uttarabhàdrapadà ca dvàtriü÷attàrà revatã eùàü yogatàrà såryasiø . %<phàlgunyorbhàdrapadayostathaivàùàóhayordvayoþ . vi÷àkhà÷vinasaumyànàü yogatàrottarà>% smçtà eùàmuktanakùatràõõàü pratyekaü svatàràsu mukhyà uttarà uttaradiksthà tàrà yogatàrà . %<pa÷cimottaratàrà yà dvitãyà pa÷cime sthità . hastasya yogatàrà sà ÷raviùñhàyà÷ca pa÷cimà>% såø siø . hastanakùatraü pa¤catàràtmakaü hastapa¤càïgulisannive÷àkàraü tato nairçtyadigavasthità pa÷cimàvasthitatàràyà uttaradigà÷ritatàràyà dvitãyà pårvoktàtiriktà pa÷cime vàyavyà÷rite sthità sà hastasya yogatàrà j¤eyà, uttaratàràsannà pa÷cimà÷rità tàrà hastasya yogatàrà dhaniùñhàyàstàràsu yà pa÷cimadiksthà sà tasyà yogatàrà iti ca raïganàø . %<jyeùñhà ÷ravaõamaitràõàü vàrhaspatyasya madhyamà . bharaõyàgneyapityàõàü revatyà÷caiva dakùiõà>% såø siø %<jyeùñhà÷ravaõànuràdhànàü puùyasya ca pratyekaü tàràtrayàtmakatvàt madhyamatàrà yogatàrà>% raïganàø . %<rohiõyàdityamålànàü pràcã sàrpasya caiva hi . tathà pratyava÷eùàõàü sthålà syàt yogatàrakà>% såø siø rohiõãpunarvasubhålànàma÷leùàyà÷ca pratyekaü svatàràsu pårbdhadiksthà tàrà yogatàrà . ava÷iùñànàü àrdràcitràsvàtyabhijicchatatàràõàü yathàyogyaü svatàràsu yàtyantaü sthålà sà yogatàrà nakùatraprasaïgàt brahmàdinakùatràõàmapi sthitisthànamuktaü tatraiva . %<pårbasyàü brahmahçdayàdaü÷akaiþ pa¤cabhiþ sthitaþ . prajàpatirvçùànte'sau saumye'ùñatri÷adaü÷akaiþ>% såø siø brahmahçdayasthànàt pårvabhàge pa¤cabhiraü÷aiþ vçùàntanikañe ekarà÷isaptaviü÷atyaü÷aiþ prajàpatistàràtmako brahmà kràntivçtte sthitaþ . asya vikùepamàha asàviti . asau brahmà saumye uttarasyàü aùñatriü÷aiþ sthita ityarthaþ raïganàø . %<apàüvatsa÷ca citràyàuttare'÷aistu pa¤cabhiþ . vçhat ki¤cidato bhàgairàpaþ ùaóbhistathottare>% såø siø . tiùyapunarvasådvandve pàø såø vyàkhyàyàü saralàyàmasmàbhiryat punarvasordvitàratvamuktaü tanmanoramàdimålatayà pràmàdikameva . etacchàstràlocanena punarvasunakùatrasya catustàràtmakatvaü puùyastha tritàràtmakatvaü tena bahutve pràpte dvitvavidhàyakaü såtraü sàrthakamiti draùñavyam . %<pàdaþ punarvamorantyaþ puùyo '÷leùà ca karkaña>% . jyotiø nakùatràdhipà uktàþ vçhatsaüø . %<a÷viyamadahanakamalaja÷a÷i÷ålabhçdaditijovaphaõipitaraþ . yonyaryamadinakçttvaùñçpavana÷akràgnimitràþ . ÷akronirçtistoyaü vi÷vaviri¤cã harirvaruõaþ . ajapàdohirbudhnaþ påùà cetã÷varà bhànàm>% . %<citrà÷leùàsvàtivi÷àkhà bharaõãpitrye÷akçttikàþ . nàti÷astàþ prayàõeùu>% jyoø taø asya klãvatvamapi %<a÷leùavahniyamapitryavi÷àkhayukta pårbàtrayaü ÷atabhiùà ca navàpyåóåni>% etànyadhomukhagaõàni kayitàni nityaü vidyàrthabhåmikhananeùu ca bhåùitàni jyoø taø . tathà ca nakùatraparatve naø tàràparatve strãtvam . evaü målà÷ravaõàdãnàmapi dviliïgatvam . iyaü tãkùõagaõaþ %<tãkùõo'hirudrenduyuk>% jyoø taø nàsti ÷leùo yasya . 2 asaübandhe triø . ÷leùaþ kàvye nànàrthaparatà sa nàsti yatra . 3 ÷leùa÷ånye kàvye naø .

#<a÷leùàja># puø a÷leùànakùatre jàyate jana--óa 6 taø . ketu grahe tasyà÷leùàjàtatvàttathàtvaü a÷leùàjàtàdayã'pyatra .

#<a÷leùà÷ànti># strã a÷leùàjanananimittà ÷àntiþ ÷àkaø taø . a÷leùàjanananimitta÷àntau . tatra a÷leùàjanane doùamàha jyoø taø . %<a÷vinãmaghamålànàü gaõóààdyàstri nàóikàþ . antyàþ pauùõoragendràõàü pa¤caiva yavanàþ jaguþ>% målendrayordivà gaõóoni÷à ca pitçsarpayoþ . sandhyàdvaye tathà j¤eye revatãturagarkùayoþ sandhyàràtridivàbhàge gaõóayogodbhavaþ ÷i÷uþ . àtmànaü màtaraü tàtaü vittaü hanti yathàkramam . sarveùàü gaõóajàtànàü parityàgã vidhãyate . tàtenàdar÷anaü vàpi yàvat ùàõmàsiko bhavet jyoø taø . tyàgàsàmarthye ùaõmàsaparyantaü mukhaü na pa÷yet ÷àntyà sarvatra ÷ubham . tripa¤càdighañiketyukti rdoùabàhulyàrthà vastutaþ sarvacaraõeùveva doùavi÷eùaþ yathàha nàradaþ . %<àdye pità nà÷amupaiti målapàde dvitãye jananã tçtãye . dhanaü caturthe'sya ÷ubho'sya ÷àntyà sarvatra tatsyàdahibhe vilomam>% . sandhyàdivi÷eùoktiradhikadoùàrthà . yathàha jyotirnibandhaþ . %<målà÷vipitrya caraõe prathame ca nånaü pauùõondrayo÷ca phaõina÷ca turãyapàde . màtuþ pituþ svavapuùo÷ca karoti nà÷aü jàto yadà ni÷idine'pyatha sandhyayorvà>% . kanyàyàü vi÷eùaþ vidhànapàrijàte . %<na bàlà hanti målarkùe pitaraü màtaraü tathà . målajà ÷va÷uraü hanti vyàlajà ca tadaïganàm . mahendrajà'grajaü hanti devarantu dvidevajà . ÷àntirvà puùkalàsyàccettarhi doùo na ka÷cana>% . dvidevajà a÷vinãjàtà tasyàþ a÷vinãsutadevatàkatvena tayo÷ca dvitvàt tathàtvam . tacchànti÷ca %<a÷leùàyàntu jàtànàü ÷àntiü vakùyàmyataþ param jàtasya dvàda÷àhe ca ÷àntihomaü samàcaret . vibhave pa¤ca kumbhàüstu dvayaü và tada÷a ktitaþ>% ityàdinà mànavasaühitoktà . sà ca vidhànapàrijàte a÷leùà÷àntividhànaprakaraõe dç÷yà . tatphalaü ca mantraliïgàt j¤eyam mantro yathà . %<a÷leùàçkùajàtasya màtàpitrordhanasya ca . bhràtçj¤àtikålasthànàü doùaü sarvaü vyapohatu . yo'sau vàgã÷varo devo hyadhidevo vçhaspatiþ . màtràpitroþ ÷i÷o÷caiva gaõóadoùaü vyapohatu . pitaraü sarvabhåtànàü rakùantu pitaraþ sadà . sarpanakùatrajàtasya vittaü j¤àtiü ca bàndhavàn>% viø pàø puràø .

#<a÷va># puø a÷anute vyàpnoti bhàrgam a÷a--kvan . ghoñake %<gacchanta muccalitacàmaracàruma÷vam>% màghaþ . %<jitasiühabhayànàgà yatrà÷và vilayonayaþ>% kumàø . amçtàdvàùpatovahne rvedebhyo'õóàcca garbhataþ . sàmno hayànàmutpattiþ saptaghà parikãrtitàþ ityuktesteùàmamçtàdyutpattisthànam . hayotpattisthànasaükhyàsàmyàcca 2 saptasaükhyàyàm %<kàùñhatulyavapurdhçùyo mithyàcàra÷va nirbhayaþ . dvàda÷àïgulameóhra÷ca daridrastu hayo mata>% ityuktalakùaõapuruùabhede %<padminã ÷a÷ake tuùñà haye tuùñà ca hastinãti>% rasaø . atra prasaïgàt a÷vànàmaïgavibhàgavi÷eùasaüj¤àlakùaõàdikamucyate jayadattakçtàda÷va ÷àstràt sàràü÷aþ %<atiprasiddhà jihvà tu tasyàþ ÷ånà bhavedadhaþ . årdhaü tàlu bhavettasyàstato'gre dantapãñhakam . tatodantàþ samuddiùñà årdhaüdantà bhavantyadhaþ . civukaü càghare bhàge teùàü proktaü vicakùaõaiþ . civukasyopariùñàttu adharoùñhaþ prakãrtitaþ . civukàtpàr÷vabhàge tu hanurnàmàbhidhãyate . sçkvadvayaü vijànãyàt vaktrapàr÷vagataü budhaþ . uttaroùñhaü prayàõàkhyaü tadårdhaü protha ucyate nàsàcchidretathà pàr÷veprothasyaiva vyavasthite . nàsàcchidràkùimadhye tu ghoõàkhyà samudàhçtà . ghoõàpàr÷vagatau gaõóaukùãrike ca tataþparam . netrayoruttare bhàge a÷rupàta udàhçtaþ . karõànte caiva netràntamapàïgaü bruvate budhàþ . kanãnikàkhyo vij¤eyo ya÷ca nàsàsamãpagaþ . sitàsitau ca tanmadhye netrayormaõóalaü hi tat . pracchàdanaü bhavedvartma càkùikåñamataþparam . tasmàdårdhaü bhruvorlekhà lalàñaü ca taduttaram . årdhaü lalàñade÷àttu ke÷àntaü ca tataþ ÷ravaþ . tataþ ÷iro vijànãyàt ÷ravàdårdhagataü budhaþ . ÷iraþpàr÷vagatau karõau tayormålaü sakuntalam . apàïgàddvyaïgule caiva ÷aïkhaü vidyàdvicakùaõaþ . ÷aïkùakarõàntare caiva kañàkùaü samudàhçtam . vidomarmavidu÷caiva karõasyàdhaþ ùaóaïgule . ghaõñàbandhasamãpastho nigàlaþ parikãrtitaþ . adhastale nigàlasya galamàhurmanãùiõaþ . tataþ kaõñhaü vijànãyàdadhobhàge nataü budhaþ . grãvà lokaprasiddhà tu tasyà÷copari ke÷araþ . grãvàskandhàntare caiva vàhaü pràhurmanãùiõaþ . vàhasyopari yastu syàlkàkasaü kakudaü ca tat . tataþ pçùñhaü vijànãyàdàsanaü pçùñhamadhyagam . aüsake kakuda÷caiva nibandhaþ parikãrtitaþ . syàtàmaüsàdadhobàhå tayorbàhyeùaóaïgule . mandiraþ pa÷cimomàgaþ kalàpã jànuno'grimaþ . jànuna÷càdhare bhàge jaïghàü vidyàdvicakùaõaþ . jaïghàpàr÷ve kalàü vidyàt sandhyaü caiùikasaüj¤akam . agrataþ pàlihastaþ syàt pa÷càtkårca udàhçtaþ . kiõastatraiva madhyasthohyadhobhàge ca kuùñakã . khurasandhiü tatovidyàdadhobhàge tataþ khurama . khurasya pàr÷ve pàrùõiþ syàdagrabhàge nakho bhavet . khurasyàdhastalaü caiva maõóukã talamadhyagà . khuramàüsaü vijànãyàt kùãrakàkhyaü vicakùaõaþ . hçdayàtparataþ kukùã pàr÷vata÷ca vibhàgataþ . jañharaü pàr÷vamadhyasthaü tasya nàbhi÷ca madhyataþ . romaràjãü tato vidyànmåtrako÷amataþparam . à kañyàþ pa÷cime bhàge puñau sphicau ca kãrtitau . pucchamålaü ca vàhànàü bhàùate pucchamålataþ . tasyàdhaþ kãrtitaþ pàyuþ sãvanã ca tataþ param . muùkau ca kañisandhiü ca tatovidyàtparaü budhaþ . adhastàtkañisandhestu årusandhirudàhçtaþ . sakthinã phalasandhestu årå pàdàbhidhàyake . tataþ sthåraü vijànãyàttasyàdhomandiraü bhavet . kiõaü caiva tato vidyànmandiràkhye susaüsthitam . tataþ paraü vijànãyàt kàlakårcaü ca kuùñikam . khuràntasaüj¤aü maõóåkaü tato vidyàdvicakùaõaþ . agre jaïghàdvayaü caiva vakùo grãvà÷iromukham . pårvakàyaþsamaddiùñaþ pçùñhade÷astu madhyamaþ . à kañeþ pa÷cime bhàge khurànta÷càparaü smçtam>% .
     teùàü lakùaõàõi %<a÷ubhairlakùaõairyuktà hayà na grahaõocitàþ . ato lakùaõamevàdau teùàü vakùyàmi dehajam . oùñhayoþ sçkvaõo÷caiva jihvàyàü da÷aneùu ca . vaktre tàluni nàsàyàü gaõóayornetrayostathà . lalàñe mastake caiva ke÷e karõapuñe tathà . grãvàyàü ke÷are càpi skandhe vakùasi bàhuke . åïghàyàü jànuno÷càdhaþ kårce pàde tathaiva ca . pàr÷vayoþ pçùñhabhàge ca kukùau kañyàü savàladhau . mehane muùkayo÷càpi tathà caivorukadvaye . àvarte ca khure pucche gatau varõe svare tathà . mahàdoùe tyajetpràj¤a÷chàyàyàü gandhasatvayoþ . pramàõasyaiva vàhànàü lakùaõaü yatpratiùñhitam . ÷ubhà÷ubhavivekàya tadvidyàdvuddhimànbhiùak . ÷àlihotràdibhiþsamyak trikàlaj¤ànakovidaiþ . àtàmrau påjitàvoùñhau balihãnau mçdutvacau . suprothottarasaüsthaü ca viparãtaü vivarjayet . sçkvaõormçdutà ÷astà jihvàyàü raktatà tathà . ata÷cànyaddhi doùàya na tvadãrghà ca sà ÷ubhà . ghanà snigdhà subadvà ca samà dantàþ su÷obhanàþ . ùañsaükhye bandhare vçtte teùu vya¤janasaübhavaþ . àyataü tuïgaghoõaü ca nirmàüsaü priyadar÷anam . subandhaü påjitaü vaktraü viparãtaü vigarhitam . tàluraktaü pra÷astaü ca supuñe caiva nàsike . nàtitanå samau gaõóau vàhànàü kãrtitau ÷ubhau . atyantanirgate caiva subaddhe naiva càvile . pra÷aste vàjinàü netre madyàbhe malatàrake . srigdhàyate vi÷àle ca ÷reùñe madhunibhàkùiõã . kanakapratisaükà÷e ÷aste vàhasya locane . sàvartaü ca vi÷àlaü ca animnaü caiva vàjinaþ . lalàñaü påjitaü pràhurmunayaþ ÷àstra kovidàþ . ÷iraþ samaü tathà vçttamàvartadvayabhåùitam . ke÷à÷ca mçdava÷caiva bahava÷caiva påjitàþ . çjutà karõayo÷caiva tãkùõatà tanutà tathà . adãrgharomatà caiva pra÷astà viprakãrtità . suvçttàïku¤cità¤caiva dhanyàü grãvàü bidurbudhàþ . ke÷ara÷ca jañàhãno mçdu÷caiva pra÷asyate . subaddha÷ca dçóha÷caiva skandhovàhasya påjitaþ . vakùaþ pra÷asta vipulaü nirgataü vi÷araü ca tat . çjuvçkùasamau bàhågåóhaü jànu pra÷asyate . avakrà màüsahãnà ca vàjijaïghà pra÷asyate . ÷ubhaü smçtaü suvçttaü ca samaü caiva natonnatam . kårcamevaüvidhaü vidyàdgranthivraõavivarjitam . dçóhamaõóakikàyukto vartulaþ ÷liùñasandhikaþ . khuraþ kharakhuràkàraþ pra÷astaþ sasudàhçtaþ . pàr÷ve caiva same vçtte årdhvamàüsopa÷ãbhite . avilambi suvçttaü ca udaraü càtipåjitam . nàtidãrghaü samaü pçùñhaü ki¤cicca vinataü ÷ubham . suvçttà caiva pãnà ca kañirdhanyà prakãrti tà . mçdusnigdhàyatairyuktaü bàlaiþ pracchaü pra÷asyate . vçùaõau ca samau vçttau ãùallambàvaloma÷au . kçùõavarõavihãnaü tu hrasvaü mehanamiùyate . anupårvaü paraü caiva ÷obhanaü corukadvayam . pårvajaïghe ca jaïghàdi khuràntaü càpi pa÷cimam . ÷àlihotràdibhiþ prãktaü munibhiþ pårvavedibhiþ>% .
     àvartalakùaõam %<viü÷atistu ÷ubhàþ proktàþ ùañsaptatya÷ubhàþ>% smçtàþ . uttaroùñhaprapàõasthàstatràvartàþ ÷ubhàvahàþ . sçkvaõo÷ca thà proktàþ sarvakàmaphalapradàþ . traya÷caivàtha catvàro vàjinoryasya romajàþ . dvau và lalàñajau yasya sa tu dhanyatamaþ smçtaþ . ànupårbyà sthità÷cordhvaü lalàñe romajàstraüyaþ . niþ÷reõã nàma sà khyàtà bhartuþ sarvàrthasàdhinã . ÷iraþke÷àntayormadhye ÷ravonàmàbhidhãyate . tatràvartaþ sthito'÷vasya bharturjayavivardhanaþ . ghaõñàbandhasamãpastho nigàlaþ kãrtitoü budhaiþ . tasmindevasaõirnàma romajaþ ÷ubhakçt smçtaþ . karõamåle tathà bàhvoþ ke÷ànte mastake tathà . àvattoþ påjità nitpa vi÷eùeõa tu mastake . àvartà yasya catvàro vàjino vakùasi sthitàþ . ekà kaõñhe bhavet spaùñaü sa dhanyaþ sarvakàmadaþ . randhre caiva sadà bhartuþ ÷aüsitàrthapradomataþ . uparandhrodbhava÷caiva romaja÷càti påjitaþ . ÷aïkhacakragadàpadma÷uktivajropamà÷ca ye . vi÷eùeõa ÷ubhàþ proktà romajàþ ÷ubhade÷ajàþ . ata årdhvaü pravakùyàmi romajàna÷ubhàya yàn . bhartuþ kle÷avahàn sarbàndhanapràõàpahàrakàn . nàsikàpuñayormadhye prade÷aþ protha ucyate . tatra bharturvinà÷àya romajo'÷vastha kãrtitaþ . årdhvastho nàsikàcchidràt svàminaþ kle÷adàyakaþ . gaõóaja÷caiva bhartàraü hantyàvarto duràsadaþ . a÷rupàtaþ samuddiùñaþ prade÷a÷cakùuùoradhaþ . tatràvartãbhaveddhãnaþ svàminaþ kulanà÷anaþ . apàïgàddvyaïgule caiva prade÷aþ ÷aïkha ucyate . tatra bharturvinà÷àya bhavedvàhasya romajaþ . bhruvo de÷e samudbhåta àvarto naiva påjitaþ . suhçdviyogakçtsasyàdbharturarthàvasàdakaþ . savyàü grãvàü ÷iràü vidyàttatràvartastu kutsitaþ . kakùayo÷càpi saügràme svàminaü cà÷u ghàtayet . civukasya samãpastho vàmadakùiõabhàgataþ . prade÷astu hanurnàma tatràvarto hi dàruõaþ . adharoùñhasya càdhastu civuko hi prasiddhakaþ . tasmin pàpo bhavedbhartuþ karõayo÷càpi romajaþ . kaõñhasyàtha nigàlasya madhye vàlaka ucyate . tatràvartaþ sthitaþ pàpaþ skandhasandhigata÷ca yaþ . adhastàjjvaïghayo÷caiva granthiþ kårca iti smçtaþ . tatràvartaþ smçto bhartuþ saügràme jãvitàntakçt . kårcàdaùñàïgulaü cordhvaü pàr÷vayoþ kakatà smçtà . tatra bhartuþ ÷aràghàtai rjãvitàntàya romaja . kakudaü vçùabhasyeva suvyaktamupalakùyate . vàjino yasya tatrastha àvartastu vinà÷akçt . kakudasya purobhàge samãpe vàha ucyate . bhartuþ sutasametasya tasmin nà÷àya romajàþ . kàkase tu hayasya syàdàvartoü yasya dàruõaþ . raõe hataþ samaü bhartrà kçvyàdaiþ sa vilupyate . kroóe caivàsane càpi hçdaye rcava vàjinaþ . àvartàþ svàmighàtàya bhavantye te na saü÷ayaþ . pàr÷vayoromajo yasya sa cà÷vonayati kùayam . sapakùaü cà÷u bhartàraü nãhàràmbu yathàmbujam . kårcasyàdhaþprade÷astu kuùñi÷ca parikãrtitaþ . adhanyastatra vàhasya jaghanyo jànuja÷ca yaþ . nàbhijomuùkaja÷caiva trikaja÷ca vi÷eùataþ . pucchamålasthita÷càpi naiva dhanyaþ prakãrtitaþ . kukùau vyàdhiþ, kùayàyeva romajàþ kukùisaübhavàþ . pàyutribalimadhyasthà naiva dhanyà prakãrtitàþ . sphicijaþ khuraja÷caiva yasyàvarto hi vàjinaþ . la¤jàvartaþ sa vikhyàto bhartuþ sarvàrthanà÷akaþ . ÷atapàdãti vikhyàtastathà vai mukulo'paraþ . àvarta÷caiva saüghàtaþ pàduka÷càrdhapàdukraþ . ÷ukti÷caivàvalãóha÷ca àvartaþ kãrtito'ùñadhà . vàjidehagataþ samyak ÷ubhà÷ubhanivedakaþ . ÷atapàdãsamàkàraþ ÷atapàdãti kãrtitaþ . jàtãmukulasaükà÷o mukulaþ samudàhçtaþ . àvarto bhramito bàlaiþ saüghàto romapu¤jakaþ . ÷ukti÷ca ÷uktisaüsthànairomabhirvyaktalakùaõaiþ . eteùàmeva lãóhastu avalãóhaþ prakã rtitaþ . pàdukaþ pàdukàkàrastathàcaivàrdhapàdukaþ . bàlairvi÷eùasaüsthànairnirdi÷enmatimànbhiùak . ÷àstramàrgànusàreõa yathà proktaü tapodhanaiþ eteùàmeva sarveùàmàvartànàü vicakùaõaiþ . romõàü tilakçtà saüj¤à vàjilakùaõavedibhiþ . ÷ubhà÷ubhau tu yatra dvau tatraiko na phalapradaþ . evaü hemnà dahetpàpaü tena doùo na duùyati . atha và vàjino mukhyàþ ye càïgàdiguõàdhikàþ . dattvà gràhyàþ krayeõaiva duràvartastu kàkådã . ÷rãvçkùo romaja÷caiva rocamànastathaiva ca . aïgàdã peùalã nàma ràjaratnapradàþ sadà . prayàõe màrutaü vidyàllalàñe ca hutà÷anam . urasi cà÷vinau devau candràsåryau ca mårdhani . randhre skandavi÷àkhau ca uparandhre harãharau . ityevaü påjitàhye te da÷abandhàstu vàjinaþ . apyekena vihãnà ye bhaveyura÷ubhàstadà .
     atha puõóralakùaõam ata årdhvaü pravakùyàmi puõóràõàü lakùaõam ÷ubham . ÷ukti÷aïkhagadàpadmakhaógacakràïgu÷opamàþ . ÷irolalàñaü vadanaü yaþ puõóro vyàpya tiùñhati . sa dhanyaþ påjitonityaü mçduka÷caiva yobhavet . parvatendupatàkàbhà ye ca sragdàmasannibhàþ . te sarve påjitàþ puõórà dhanadhànyaphalapradàþ . iti puõóràþ samàkhyàtàþ pårva÷àstrànusàrataþ . a÷ubhàü÷caiva vakùyàmi--yathàyãgaü samàsataþ . kàkakaïkakabandhàhigçghragomàyusannibhàþ . asitàþ pãtakà raktàþ puõórakà na ca påjitàþ . tiryagagà÷caiva vicchinnàþ ÷çïlalàpà÷a÷obhitàþ . jihvàkçùõàkùiråkùàõi bhasmavarõanibhàni ca . ÷ålàgrà vàmadehasthàþ puõórakà na ÷ubhapradàþ . puõórakàõi vina÷yanyi bhinnavarõàni vàjinaþ .
     atha puùpalakùaõam . %<àgataü vatsarantasya ye bhavantyanyavarõakàþ . vindavaþ puùpasaüj¤à và hitàhitatvakàrakàþ . teùàü prade÷abhede ca lakùaõaü yadvyavasthitam . tattathaiva samàsena vispaùñaü kãrtyate'dhunà . prapàõe ca lalàñe ca kace mårdhani karõayoþ . nigàle caiva ke÷ànte puùpaü dhanyatamaü smçtam . skandhe vakùasi kakùe ca muùkayorbàhuke mukhe . hanau pçùñhe ca vàhànàü puùpaü svàmihitapradam . nàbhau ke÷e tathà kaõñhe dante caiva hi vàjinàm . puùpaü dhanyatamaü proktaü bhartuþ sarvàrthasàdhakam . apra÷astàni dçùñàni munibhiryàni ÷àstrataþ . tàni samyak pravakùyàmi puùpàõyanyàni dar÷anàt . adharoùñhe kare prothe uttaroùñhe tathaiva ca . ghoõàyàü gaõóayo÷caiva ÷aïkhayo÷ca tathà bhruvoþ . grãvàyàü caiva vàhe ca sçkkaõoþsthårake sthici . pàyau kroóe ca puùpàõi ninditànãti ni÷cayaþ . raktaü pãtaü tathà kçùõaü puùpaü sarvatra neùyate . ÷ubhaprade÷e sa¤jàtaü bhavetsàdhàraõaü tataþ . putralàbhadhanapràptimàrogyaü vijayaü tathà . vidyàtpuùpaiþ ÷ubhairbhartura÷ubhai÷ca viparyayam . sarvàïgapuùpito vàho parityàjyo na saü÷ayaþ>% .
     atha gati÷ubhàdilakùaõam dåramutkùipya yaþ pàrdàstaptàügàràn spç÷anniva . pulaü yàti ÷ubhaü hçùño vàjã bhadragatistusaþ . påjità vçùamàtaïgasi ha÷àrdålagàminaþ . ato'nyagatayo neùñàþ marva÷uddhaturaïkamàþ . saükãrõà ekatobhraùñà caïkramaudha vivarjitàþ . atyårdhà caiva vakrà ca vàjinàü nindità gatiþ . ùoóa÷àchoñikàbhistu karaveùñitajànubhiþ . ÷ataü dviguõitaü gatvà hastànàü punareti yaþ . sa ÷ãghragatirityukto vàjã dhanyastapodhanaiþ . da÷ahãnà bhavantyete madhyamàdhamagà hayàþ .
     atha varõabhedena nàmabhedaþ %<÷vetaþ kokàha ityuktaþ kçùõaþ khuga ha ucyate . pãtako haritaþ proktaþ kaùàyo raktakaþ smçtaþ . pakkatàlanibho vàjã kayàhaþ parikãrtitaþ . pãyåùavarõaþ seràho gardabhàbhaþ suråhakaþ . nãlo nãlaka evà÷vaþ tripåhaþ kapilaþ smçtaþ . ÷ilahaþ kapi÷o vàjã pàõóuke÷aþ subàladhiþ . halàha÷citraka÷catripulàhaþ ÷vetapãtakaþ . ãùatpãtaþ kulàhastu yo bhavet kçùõajànukaþ . kçùõà càsye bhavedrekhà pçùñhavaü÷ànugàminã . uràhaþ kçùõajànustu manàkpàõóustu yo bhavet . veruhàõaþ smçto vàjã pàñalo yaþ prakãrtitaþ . raktapãtakaùàyottho varõajo yasya dç÷yate . dukulàhaþsa vikhyàto varõo vàhasya dehajaþ . påürvoktànàü ca varõànàü mukhapuõóreõa vàjinàm . ye bhavanti pare bhedàstàn bravãmyanupurvagaþ . kokàhaþ puõóriko nàkhaþ kokuràhaþ prakãrtitaþ . khuràhakharagàhau ca harikohariràhikaþ . kalàha÷caiva vollàhaþ siràhaþ sihuràhakaþ . kulàhaþ kuluràhastu saràhaþ ÷ubharàhakaþ . càruràho jayeda÷vo voruràho na yaþ smçtaþ . kulãhã duruõàhastu yuddhake naiva kortitaþ . tripuhastripukùàha÷ca yuddhake naivakãrtitaþ . tripuhastripulàha÷ca citralàïga÷ca yo bhavet>% .
     atha romavarõabhedena ÷ubhà÷rubhalakùaõam . %<yasya gauràõi pãtàni gàtraromàõi vàjinaþ . sa bhartuþ ÷rivamàdhatte yasya ÷uklàsitàni ca . yasya pàdàþ sitàþ sarve pucchaü vakùo mukhaü tathà . årdhvajaïghà sità yasya ta vidyàdaùñamaïgalam . prabhåtàsitatàrà÷ca pra÷astà munibhiþ smçtàþ . yastu pãtàsitaistàraiþ sa ghanyaþ kãrtito hayaþ . pra÷astaþ kçùõatàrastu mallikàkùaþ prakãrtitaþ . ÷vetajàveùñitaü kçùõa rekhayà tàrakaü ca yat . mallikàkùaþ savij¤eyaþ svàminaþ sukhavardhanaþ . sitatayà'pra÷asta÷ca svàminaþ kle÷avardhanaþ . sarva÷veta÷ca kçùõa÷ca raktapãtastathaiva ca . ete sàügràmikàþ proktàsturagà munisattamaiþ . haritàþ kila jàyante vàjinaþ puõyadar÷anàþ . yato hità narendràõàmàyuràro gya÷rãpradàþ . raktàsyamehanaþ ÷astaþ ÷yàmakarõastu yaþ sitaþ . kapotena ca varõena yohayaþ ÷uklake÷araþ . ÷uklapàdamukho vàjã pra÷astaþ parikãrtitaþ . caturõàü caiva pàdànàü ÷uklatà yasya vàjinaþ . mukhaü sitataraü caiva pa¤cabhadraþ sa ucyate . ÷vetamaõóalacitra÷ca bhartuþ sarvàrthasàdhakaþ . pàõóurà yasya rekhà syàt pçùñhavaü÷ànugàminã ÷vetakçùõa÷irà ya÷ca naiva dhanyaþ prakãrtitaþ . anyavarõaü ÷iro yasya puccha và yasya vàjinaþ . pucchena ÷irasà vàpi nànàvarõena ninditaþ . avyaktavarõo yovàhastathà tittirisannibhaþ . kutsito vànaràkùa÷ca yãvà vyàghràvalãóhakaþ>%
     tathàïgavikçtito'÷ubhalakùaõam . %<kàkudã kçùõajihva÷ca kçùõasephàõóatàlukaþ karàlã hãnadanta÷ca ÷çïgã vàdhikadantakaþ . ekàõóa÷caiva jàtàõóaþ ka¤cukã trisarã tathà . màrjàrapàdo vyàghràbhastrikaürõã dvikhurã stanã . yamayo vàmana÷caiva kàkatittirasaünibhaþ . vànaràkùo vióàlàkùo mu÷alã cendravçddhikaþ . yeùàü pçùñhe hato bhartà' jàtadantastathaiva ca . ete doùànvità vàhàstyàjyà vai bhåtimicchatà . dhanapràõaharàhyete bandhuvigrahakàrakàþ . eùàü cihnaü pravakùyàmi yena jànanti sàdinaþ . pårba÷àstrànusàreõa munãnàü vacanaü yathà . àvartà yatra kakude kàkudã sa udàhçtaþ . karàlairvàdhare dantairjàyate yasya cottaram caturbhiþ pa¤cabhi÷caiva hãnadantaþ prakãrtitlaþ . saptami÷càùñabhirdantai rjàta÷càdhikadantakaþ . aïguùñhaparvasaükà÷aü chàga÷çïgopamantathà . jambåvadararåpaü ca tathà càmalakopamam . àmràsthisadç÷aü càpi harãtakyàþ phalopamam . dagdhacarmanibhaü càpi bàlaü saüsthànameva ca . kàlaïkarõàntare yasya ke÷ànte càpi dç÷yate . dhoreyaþ sarvapàpànàü vàhaþ ÷çïgã sa kãrtitaþ . evaüvidhena ÷çïgeõa ÷çïgã ràùñre na vàsayet . ekatolapramàõena muùkeõaikàõóasaüj¤akaþ . atyantaroma÷àbhyàü tu tàbhyàü jàtàõóa ucyate . skandhe vakùasi bàhvo÷ca aüsade÷e tathaiva ca . anya varõo bhavedvàjã ka¤cukã sa prakãrtitaþ . yasyànyavarõà rekhà syàtpàde kårce ca vàjinaþ . màrjàrapàdaþ prokto'sau so'dhanyaþ kulanà÷anaþ . anyavarõasya vàhasya ÷iraþ kçùõaü yadà bhavet . trisarã nàma sa prokto bhartuþ kulavinà÷anaþ . dvikhuraü gokhuràkàrakhurairvidyàdvicakùaõaþ . atha và tribaliyuktai rnimnamadhyai÷ca nirdi÷et . vçùaõàbhyàü sujàtàbhyàü stanàbhyàü vihità stanã . tribhiþ karõaistrikarõã ca vyàghràbho vyàghravarõakaþ . ekenàïgena hãnena nimnena ca vi÷eùataþ . yamayaü vàjinaü vidyàdvàmanaü vàmanàkçtim . varõàdekena pàdena anyavarõena yã hayaþ . musalãti sa vikhyàto bhartuþ kulavinà÷anaþ . virodhaü naiva yo yàti dçùñvà÷vàn muùkavarjitaþ . indravçddhiþ sa vikhyàto bhartuþ kulavinà÷anaþ . atha cedbaóavàü dçùñvà virodhamadhigacchati . nigåóha vçùaõàkhyastu sa dhanyaþ sarvakàmadaþ . dvivarùaü tu samàrabhya yàvadvà pa¤cavàrùikaþ . dantànàü muùakayo÷caiva sambhavo vàjinaþ smçtaþ . ata årdhvaü na jàyante muùkau dantà÷ca vàjinaþ . a÷ubhaü tu phalaü vàcyamabhàve na tatastathà>% .
     athà÷vàïgaceùñàdi÷ubhà÷ubham . ataþparaü pravakùyàmi turagàõàü vibhàgataþ jvalitena yathàïgena phalaü vàcyaü ÷ubhà÷ubham . yadà jvalati vàhànàü sarvagàtre hutà÷anaþ . tadà vidyàdanàvçùñimavdamekaü na saü÷ayaþ . antaþpuravinà÷astu mehanejvalite bhavet . udare vittanà÷astu pàyau pucche paràjayaþ . uttamàïge ca vaktre ca skandhe caivàsane tathà . bharturjayàya vàhànàü jvalanaü yatra netrake . dhåmaü lalàñe bàhvo÷ca tathà vakùasi ninditam . tatraiva jvalanaü ÷astaü tathà nàsàsamudbhavaþ . yadà vyàdhiü vinà vàjã gràsaü tyajati durmanàþ . a÷rupàtaü ca kurute tadà bhartura÷obhanam . svayameva yadà vaktraü hçùño lokayate hayaþ . ravaïkàyapradàne tu tadà vidyàjjayaü prabhoþ . sarvaideva ÷iroghnastu sarveùàü naiva påjitaþ . vàmapàdàbhighàtastu prabhãryàtràniùedhakaþ . svàminàråóhamàtreõa dakùiõaü pàr÷vamàtmanaþ . turaïgamo yadà nyasyettadà bharturjayo bhavet . pucchaü vàhaü yadà vàho vàmato vikiredyadà . tadà bhartuþ pravàsaþ syàt dakùiõe vijayastayà . prakiranti yadàtyarthaü sarva pucchvaü turaïgamàþ . akasmàdeva jàtà ca teùàü bhãtiþ prabhoþsmçtà .
     athà÷vamànam %<hasto'ïgulànàü viü÷atyà caturuttarayà smçtaþ . caturhastastu vikhyàtaþ ÷àstroktenottamo hayaþ . ardhahastena hãnastu bhavenmadhyasturaïgamaþ . muùñinyånena hastena hãna÷càpyadhamaþ smçtaþ . årdhvamànapramàõaü tu pariõàhaü vinirdi÷et . uttamànà¤ca madhyànàü honànàü caiva vàjinàm . ardhasaptamahastaü tu ÷reùñhaü dairvyeõa nirdi÷et . ùaóbhi÷ca muùñibhihãrnaü madhyamaü ca vicakùaõaþ . pa¤cahastapramàõastu jaghanyaþ samudàhçtaþ . dvàtriü÷adaïgulaü vaktramuttamà÷vasya kãrtitam . pçùñhaü vakùaþ kañãü caiva mukhatulyaü samàdi÷et . aïgulãdvayahãnaü tu mukhàdi madhyamàdhamam . nirdi÷enmatimànvaidyaþ vàji÷àstravi÷àradaþ . saptàïgulaü khuraü caiva uttamà÷vasya kãrtitam . ùaóaïgulaü bhavenmadhyejaghanye caturaïgulam . ùoóa÷àïguladãrghà tu jaïghà caivottame haye . caturda÷àïgulà madhye hãne ca dvàda÷àïgulà . evaüvidhaü pramàõaü tu nirdiùñaü ÷àstra÷àlibhiþ . apàïgàt pucchamålaü tu dairvyeõà÷vaü pramàõayet . khuràntàt kakudaü yàvadårdhamànena buddhimàn . vakùobhàge tu sarbebhyo rajjvà và såtrakeõa ca . pariõàhaü turaïgasya màpayenmatimànbhiùak . evaü pramàõabhàgena vibhaktàïga÷ca påjitaþ . ato hãnàdhikàïgà÷ca harayo naiva påjitàþ>% . àvartàdikaü vi÷eùayati hemàø paø khaø jyotiø parà÷arasaühità . %<àvarto bahirmukhavçttamaõóalaromà, dãrghavçttàrdharomà ÷uktiþ . kanakamantarmukhavçttaromasaüghàtaü, praphullavikacaroma puùparamiti>% . puùpaü vi÷eùayati tatraiva . %<÷vetaü snigdhamanyavarõastha pra÷astaü÷vetasya kçùõaü pãtaü råkùaüraktaü và . yasyànyavarõaü lalàñe ÷vetaü bàlendutàrakasaüsthànaü và puùpam>% .
     ayà÷vàyurlakùaõam %<àyurlakùaõama÷vànàmataårdhvaü pravakùyate . ÷àlihotràdinirdiùñaü yathà pårbaü tapodhanaiþ . susaühatà÷ca ye vàhà hrasvakarõàstathaiva ca . svaranetrasvabhàveùu na dãnà÷cirajãvinaþ . mahàghoõà mahàkàyàye cà÷vàþ pçthuvakùasaþ . teùàü dãrghaü bhavedàyuþ snigdhàïgà÷caiva ye sadà . karõàgre pãóite yeùàü sindåràbhasya dar÷anam . ÷oõitasya bhavet kùipraü te matà÷cirajãvinaþ . na viùkiranti ye bàlaü khapàsàya turaïgamàþ . na và jighranti ye càpi te'pi dãrghàyuùo matàþ . kuùñikànàü kiõà yeùàü dç÷yante vàjinàü sphuñàþ . pratisrotaþ piba ntyambho ye ca te dãrghajãvinaþ . padmapatradalàkàraü jihvàgraü yadi vàjinaþ . dantà÷ca mauktikàkàrà liïgaü yeùàü ca nirmalam . sãtkàraü ca bhavedyeùàü làïgåle càlanaü punaþ . prasvedaþ ÷ubhagandhastu nakhà và darpaõopamàþ . yeùàü ca dçóharomàõi te sarve cirajãvinaþ . snigdhà gambhãradãrghà÷ca prothagà yasya vàjinaþ . bhavanti vipulà rekhàstaü vidyàddãrghajãvinam . chatracàmara÷çïgàrakhaóga÷aïkhàïgu÷ànibhàþ . ÷uktivajragadàkàrà dhvajapadmasamopamàþ . ÷rãvçkùasvastikàbhàsàþ protharekhà÷ciràyuùàm . årdhvaü prothotthità rekhà yasyavàmena cànatà . hrasvà và yasya vàhasya na ciraü tasya jãvitam . årdhvaü prothasamà rekhà dç÷yate yasya vàjinaþ . tasya mçtyuþ samuddiùño da÷amaü pràpya vatsaram . tryaïgulà ced da÷a dve ca varùàõàü tasya jãvitam . trayoda÷àvdaü sa jãvedyasyàsye caturaïgule . tiryagge cordhage syàtàü dve rekhe caiva vàjinaþ . prothage vàtha vàhasya tasya vidyàccaturda÷a . dakùiõena ca pàr÷vena yaþ ÷ete sarvadà hayaþ . bahumåtro'lpamåtra÷ca ciraü jãvati no hayaþ . vinataþ pårbakàyena sthålajànu÷ca yohayaþ . ÷ånàkùikåñastabdhàkùaþ svalpàyuþ sa prakãrtitaþ . jàtandantadvayaü bàlye patatyavde tçtãyake . caturo da÷anàn vidyàccaturthe patitotthitàn . pa¤came patitodbhåtàn ùañ ca dantàn manãùiõaþ . ùaùñhàvdeùu ca varùeùu kàlikàdisamudbhavaþ . kàlikà hariõã ÷uklà kçùõà kàcà samakùikà . ÷aïkhà caiva krameõà÷vavayasaþ parisåcikàþ . vaktrànte kàlikà rekhà kçùõà dantàgrasaüsthità . ùaùñhe ca saptame varùe càùñame ca bhavet kramàt . àpãtà hariõã j¤eyà kàlikà sthànamà÷rità . navame da÷ame varùe bhavedekàda÷e tathà . kçùõà caiva bhavecchuktà dante mårdhni samudbhavà . dvàda÷àvdaü samàrabhya bhavedyàvaccaturda÷am . sità siddhàrthakàkàrà kàceti parikãrtità . pa¤cada÷àvdamàrabhya yàvatsaptada÷àditaþ . makùikà makùikàükàrà bhavedaùñàda÷àdiùu . viü÷atyanteùu varùeùu vàjinàü da÷anodbhavà . trayoviü÷àvasàneùu ekaviü÷àdiùu triùu . ÷aïkhàkàrà bhavecchaïkhà prayuktasthànamà÷rità . chidraü ca calanaü caiva tathà pàta÷ca ùaùñitaþ>% . %<atibaddhàþ kaùàyà÷ca tanava÷ceti tattrayaþ . te bhavanti dvivarùasya yuktà÷caiva dvijanmanà . ãùacca ÷irasaþ såkùmà bhavecca patitotthità . khallàgrà vipulà dantà bhavanti patitotthitàþ . khallabhàge vinàpårõe vya¤janànàü na sambhavaþ . pårõeùu khallabhàgeùu jàyante kàlikàdayaþ . nimnaü kçùõaü ca dantàgraü khallamityabhi dhãyate . pårõatàü càsya jànãyàt ùaùñhaprabhçtivatsare . khalleùu kàlikà''yàti naiva kàryà vicàraõà . niyatà kàlikà rekhà supårõe dantamastake . dvayorbhavati ùaùñhe dve caturõàü saptame tathà . khallamaùñasu varùeùu dantànàü kàlikà kramàt . kàlikànukrameõaiva hariõyàdiùu buddhimàn . dvau dvau varùeõa jànãyàdvàjinàü vya¤janaü prati>% . de÷abhedajà÷valakùma %<a÷vànàü janmade÷àüstu pravakùyàmyanupårva÷aþ . uttamànàü ca madhyànàü hãnànàü caiva saümatàn . uttamàstvadhikàþ proktàstathàpàrasikà÷ca ye . koïkaõà÷caiva ye vàhà pçùñhajà ye ca kãrtitàþ . uraujàtà÷ca kãrà÷ca turuùkà màõóavà÷ca ye . pàrbatàþ saindhavà madhyà stathà sàrasvatà hayàþ . saübhalà÷càùñalà÷caiva jañàde÷odbhavà÷ca ye . adhamàùñaïkaõaiþ sàrdhaüye ca pràgdakùiõodbhavàþ . vçttadãrghà¤citagrãvàhrasvakarõà mahàhayàþ . mahàkàyà mahoraskà nistràsàste'dhikà matàþ . atyantaü vinataü yeùàü nirmàsaü ca mukhaü bhavet . pãnena kañide÷ena mukharà÷ca bhavanti te . adhvanyà÷ca mahàsàràþ saügràme caiva påjitàþ . api ÷astrahatàïga÷ca naiva mu¤cati sàdinam . pàrasãko'dhikastasmàt koïkaõàþ ki¤cidånakàþ . sthålàþ sthåla÷àrãrà÷ca prasthàne dãrghapçùñhakàþ . koïkaõade÷ajàtànàü madhyamànàü ca vàjinàm . nàdhikaiþ sadç÷aü vaktraü bàhulyena vinirde÷et . suvçttadehatãkùõa÷ca svapramàõena madhyamaþ . urujàtaþ samuddiùñaþ ki¤citsthålo manàgjavaþ . atisthålo'titãkùõa÷ca hrasvagrãvorukastathà . turuùkaþ kãrtito vàjã sthålavakramukha÷ca yaþ . koïkaõàkàradehastu bhavenmàõóaviko hayaþ . ÷àntyà caiva prasàõena kevalaü naiva tatsamaþ . sibdhude÷odbhavo vàjã pçùñhaja÷càrukorukaþ . ànanaü càpi dãrghaü ca tasya pçùñhaü prakãrtitam . ÷àntyà caiva javenàpi raõa÷årastvayaümataþ . sàdibhaktyecchayà yàtitàjikàdadhikastathà . parimaõóaladehàstu tãkùõakarõamukhà hayàþ . pçùñhade÷odbhavà dçùñàstathà sàrasvatà÷ca ye . lambakarõa jaña÷caiva àùñalaþ parikãrtitaþ . sambhalaþ ÷liùñajànu÷ca padà pa÷càdbalopamaþ . vartulà÷càpi hrasvà÷ca ñaïkaõàþ parikãrtitàþ . dàkùiõàtyo bhavetkuõñho yo'dhanyaþ sarvavàjinàm . javahãnà mahàduùñà pårbade÷asamudbhavàþ . vàjivadde÷a jànàüca ve÷aü vidyàdvicakùaõaþ>% .
     athà÷vànàü vipràdijàtiþ %<sàmyena jàyate jàti rjàtiråpeõa vàhayet . sàma pradànaü daõóaü ca trividhaü viniyojayet . tràsã lubdhodayàlu÷ca vipraþ sa parikãrtitaþ . ÷åra÷ca dçóhamanyu÷ca kùatriyasturagaþ smçtaþ . pàpinaþ kalparåpà÷ca duùñàþ vai÷yàþ prakãrntitàþ . viråpà viùamà÷caiva ÷ådrà÷caõóà udàhçtàþ . bràhmaõàn ÷aktidànena sàmnà caiva tu kùatriyàn . vai÷yàn daõóena ÷abdena ÷ådràn daõóena vàhayet>% .
     atha bhadrajàtyàdi hemàø paø khaø . %<yuddhe'dhvani tathàgtau ca samaþ pãóàü niyacchati . yovà vrajati ÷ãghraüca yena kenacidàsitaþ . dhçtiü gacchati sarvatra bhadrajàtisturaïgabhaþ . maïgalyo lakùaõairyuktaþ ki¤cittveva vigarhitaþ . ÷ãghraü gçhõàti ÷ikùàü ca kùipraü ca pratimu¤cati 1 . ràtrau svapiti na tathàhnyupaviùñasturaïgamaþ . turaïgamàõàü krodhãva kàmã cerùàlureva ca . àdau ÷årastataþ pa÷càdbhãtatvamupagacchati . na kenàpi prakàreõa ciraü pàlayate tu yaþ . evavivastu vij¤eyo mandajàtisturaïgamaþ 2 . ãrùyã bhãtastathà tràsã tathà sarvatra ÷aïkitaþ . prasàrya gàtraü sakalaü divà và yadi và ni÷i . satataü jàtanidro'nyàn vàdhate ca turaïgamàn . na ca vetti prakaràü÷ca mnàniü ÷ãghraü ca gacchati . na ca tuùñiü samàpnoti mçgajàtisturaïgamaþ 3 . mi÷rairguõaiþ syànmi÷ràkhyastathaiva baóavà guõaiþ 4 . bhadraþ ÷reùñhohayoj¤eyo jàtireùàtu vàjinàm . mi÷romi÷ràdhikoj¤eyoguõadoùaiþ samàsataþ>% . varõabhedena anyà api saüj¤àþ ÷àlihotre dar÷ità vistarabhayànnoktàstataevàvaseyàþ .
     vçhatsaühitàyàü lakùaõàdi samàsenoktam %<dãrghagrãvàkùikåñastrikahçdayapçthustàmratàlvoùñhajihvaþ såkùmatvakke÷abàlaþ su÷aphagatimukho hrasvakarõoùñhapucchaþ . jaïghàjànåruvçttaþ samasitada÷ana÷càrusaüsthànaråpo vàjã sa rvàïga÷uddho bhavati narapateþ ÷atrunà÷àya nityam . a÷rupàtahanugaõóahçdgalaprotha÷aïkhakañivastijànuni . muùkanàbhikakude tathà gude savyakukùicaraõeùu cà÷ubhàþ . ye prapàõagalakarõasaüsthitàþ pçùñhamadhyanayanopari sthitàþ . oùñhasakthibhujakukùipàr÷vagàste lalàñasahitàþ su÷obhanàþ . teùàü prapàõa eko lalàñake÷eùu ca dhruvàvartaþ . randhroparandhramårdhani vakùasi ceti smçtau dvau dvau . ùaóbhirdantaiþ sitàbhairbhavati haya÷i÷ustaiþ kaùàyairdvivarùaþ sandaü÷airmadhyamàntyaiþ patitasamuditaistrya vdapa¤càvdiko'÷vaþ . sandaü÷ànukrameõa trikaparigaõitàþ kàlikà pãta÷uklàþ kàcà màkùãka÷aïkhàatha calanamato dantapàtaü ca viddhi>% . a÷nàti sarvam a÷akran . 3 agnivi÷eùe . a÷nute vyàpnoti . 4 vyàpake triø a÷vaparõa÷abde udàharaõam . %<viùõora÷vasya vàjinam>% tàø bràø . 5 yaduvaü÷yacitrakasya putrabhede'÷vabàhu÷abde vivçtiþ . gotràpatye a÷vàø pha¤ . à÷vàyanaþ tadgotràpatye puüstrãø . caturarthyàü kumudàø ñhak . à÷vikaþ vàjisannikçùñade÷àdau triø . a÷vena carati parpàø ùñhan a÷vikaþ a÷vena càriõi triø striyàü ïãp . kasyàyama÷vaþ aj¤àte ka . aj¤àtasvàmike a÷ve . kutsito'÷vaþ ka . a÷vakaþ . kutsite'÷ve a÷va iva saüj¤àyàü kan a÷vasadç÷asaüj¤àvati puø . a÷va iva prakçtikçtau kan . a÷vapratikçtau . a÷vànàü samåhaþ cha yacca a÷vãyam a÷vya¤ca ghoñakasamåhe naø . etadantasya pàdasya bahuvrãhau hastyàdiø nàntyalopaþ a÷vasya pàdàiva pàdàvasya a÷vapàda ityeva . jàtitve'pi ajàø striyàü ñàp . a÷và a÷vajàtistriyàm %<a÷ve iva viùite hàsamàne>% çø 3, 33, 1, .

#<a÷vakandà># strã a÷vasya meóhramiva kandomålamasyàþ . a÷vagandhàkhyavçkùe . và kap a÷vakandikàpyatra .

#<a÷vakarõa># puø a÷vasya karõaiva patramasya . 1 svanàmakhyàte sàla vçkùe . påtikà÷vakarõàguruõi kàleyakalke, su÷ruø svàrthe kan . a÷vakarõako'pyatra . 6 taø . 2 a÷vasya karõe .

#<a÷vakharaja># puø a÷va÷ca kharã ca, a÷và ca khara÷ca và tàbhyàü jàyate puüvadbhàvaþ . khacare ghoñakabhede . kharà÷vajo'pyatra .

#<a÷vakhura># puø a÷vasya khuramivàkçtirasya . (nakhãti) khyàte 1 gandhadravye . 2 aparàjitàyàm strã .

#<a÷vakinã># strã a÷vasya kaü mukhaü tat sadç÷àkàro'styasya ini ïãp . a÷vinãnakùatre tasyàþ ÷rãpatyuktyà turaga÷ãrùà kàratàyàþ a÷leùà÷abde 480 pçùñhe uktatvàttathàtvam .

#<a÷vakranda># puø devasenàpatibhede %<a÷vakrandena vãreõa reõukena ca pakùiràñ>% bhàø àø paø amçtàharaõe devagaruóayuddhavarõane .

#<a÷vagandhà># strã a÷vasya gandha ekade÷omeóhramiva målamasyàþ . varàhakarõatulyapatre svanàmakhyàte kùudravçkùabhede . %<gandhànto vàjinàmàdira÷vagandhà hayàhvayà . varàhakarõã varadà'varohà kuùñhaghàtinã . a÷vagandhànila÷leùmapitta÷othakùayàpahà . valyà rasàyanã tiktà kaùàyoùõàtipicchalà>% bhàø praø ukteþ hayàdikagandhàntanàmikà hayanàmikà ca %<yavà÷vagandhàyaùñyàhvaistilai÷codvartanam hitam>% . %<÷atàvarya÷vagandhàbhyàü vàyasyeraõóajãvanaiþ>% iti ca su÷ruø .

#<a÷vagandhàtaila># naø cakradattokte tailabhede yathà %<bhallàtakavçhatãphaladàóimaphalakalkasàdhitaü kurute . liïgaü mardanavidhinàkañutailaü vàjiliïgàbham .. kanakarasamasçõavartitahayagandhàmålavi÷vaparyuùitam . màhiùamiha navanãtaü gatavãje kanakaphalamadhye .. gomayagàóhodvartitaü pårbaü pa÷càdanena saüliptam . bhavati hayaliïgasadç÷aü liïgaü kañhinàdayitam . a÷vagandhàvarãkuùñhamàüsãsiühãphalànvitam . caturguõena dugdhena tilatailaü vipàcayet . stanaliïgakarõapàlivardhanaümrakùaõàdidam>% .

#<a÷vagoyuga># naø a÷va + dvitve goyugac . a÷vayugme .

#<a÷vagoùñha># naø a÷vànàü sthànaü pa÷unàmatvàt sthànàrthe goùñhac . a÷yasthàne vàji÷àlàyàm vivaraõama÷va÷àlà÷abde .

#<a÷vagrãva># puø a÷vasya grãveva grãvà'sya . dànavabhede %<catvàriü÷addanoþ putrà>% ityupakramya . %<a÷vagrãva÷ca såkùma÷ca tuhaõóa÷ca mahàbalaþ>% bhàø àø paø . sa evàü÷àvatàre rocamàna nçpatiramåt yathoktaü tatraiva . %<a÷vagrãva iti khyàtaþ satvavàn yo mahàsuraþ . rocamàna iti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ>% . 2 viùõoravatàrabhede hayagrãve a÷va÷iraþ÷abde vivçtiþ . yaduvaü÷yavitrakasya putrabhede a÷vabàhu÷abde vivçtiþ .

#<a÷vaghna># puø a÷vaü hanti amanuùyakartçkatvàt hana--ñak upaø saø . karavãre tasya a÷vanà÷akatayà tathàtvam .

#<a÷vacakra># naø 6 taø . 1 a÷vasamåhe 2 a÷vàkàre narapatijaya caryokte cakrabhede vivaraõam cakra÷abde . jàmbavatãtanayena kçùõàtmajena hate 3 ÷ambaradaityasenàpatibhede puø %<vçttoruratyàyatapãnavàhuretena saükhye nihato'÷vacakraþ . ko nàma ÷àmbasya mahàrathasya raõe samakùaü rathamabhyudãyàt>% bhàø vaø paø .

#<a÷vacikitsaka># puø a÷vànàü cikitsakaþ . a÷vànàü roganivàrake'÷va vaidye cikitsàvidhi÷ca jayadattakçte'÷va÷àstre dç÷yaþ .

#<a÷vacikitsà># strã 6 taø a÷varoganivàraõopàye sà ca jayadattakçte'÷va÷àstre dç÷yà .

#<a÷vaceùñita># naø 6 taø 1 vàjiceùñite 2 ÷ubhà÷ubhasåcake ÷akunabhede ca tadvivçtiþ vçø saø yathà utsargànna ÷ubhadamàsanoparisthaü vàme ca jvalanamato'paraü pra÷astam . sarvàïgajvalanamavçùñiñaü hayànàü dve varùe, dahanakaõà÷ca dhåpanaü và . antaþpuraü nà÷amupaiti meóhre ko÷aþ kùayaü yàtyudare pradãpte . pàyau ca pucche ca paràjayaþ syàd vaktrottamàïgajvalane jaya÷ca . skandhàsa nàüsajvalanaü jayàya bandhàya pàdajvalanaü pradiùñam . lalàñavakùo'kùibhujeùu dhåmaþ paràbhavàya jvalanaü jayàya . nàsàpuñaprotha÷iro'÷rupàtanetreùu ràtrau jvalanaü jayàya . pàlà÷atàmràsitakarburàõàü nityaü ÷ukàbhasya sitasya ceùñam . pradveùo yavasàmbhasàü prapatanaü svedo nimittàdvinà kampo và vadanàcca raktapatanaü dhåmasya và sambhavaþ . asvapna÷ca virodhità ni÷i divà nidràlasadhyànatà sàdo'dhomukhatà viceùñitamidaü neùñaü smçtaü vàjinàm . àrohaõamanyavàjinàü paryàõàdiyutasya vàjinaþ . upavàhyaturaïgamasya và 'vikalasyaiva vipanna ÷obhanà . krau¤cavadripubadhàya heùitaü grãvayà tvacalayà ca sonmukham . snigdhamuccamanunàdi hçùñavad gràsaruddhavadanai÷ca vàjibhiþ . pårõapàtradadhivipradevatà gandhapuùpaphalakà¤canàdi và . dravyamiùñamatha vàparaü bhaveddheùatàü yadi samãpato jayaþ . bhakùyapànasalilàbhinandinaþ patyuraupayikanandino'thavà . savyapàr÷vagatadçùñayo 'thavà và¤chitàrthaphaladàsturaïgamàþ . vàmai÷ca pàdairabhitàóayanto mahãü pravàsàya bhavanti bhartuþ . sandhyàsu dãptàmavalokayanto heùanti cedbandhaparàjayàya . atãva heùanti kiranti bàlàn nidràratà÷ca pravadanti yàtràm . romatyajo dãnakharasvarà÷ca pàü÷ån grasanta÷ca bhayàya dçùñàþ . samudgavaddakùiõapàr÷va÷àyinaþ padaü samutkùipya ca dakùiõaü sthitàþ . jayàya ÷eùeùvapi vàhaneùvidaü phalaü yathàsambhavamàdi÷edbudhaþ . àrohati kùitipatau vinayopapanno yàtrànugo'nyaturagaü prati heùate ca . vaktreõa và spç÷ati dakùiõamàtmapàr÷vaü yo'÷vaþ sa bharturaciràtpracinoti lakùmãm . muhurmuhurmåtra÷akçt karoti na tàóyamàno'pyanulomayàyã . akàryabhãto'÷ruvilocana÷ca ÷ubhaü na bhartusturago'bhidhatte .

#<a÷vatara># puø tanura÷vaþ a÷va + tanutve ùñarac . a÷vàyàma÷venotpannatve'÷vatvaü tasya tanutva¤cànyapitçkatve . 1 gardabhenà÷vàyàmu tpanne 1 khacare'÷vavi÷eùe 2 sarpabhede ca . jàtitvena striyàmubhayatra ïãp . %<jàna÷rutiþ pautràyaõaþ ùañ ÷atàni gavàü niùkama÷vatarãrathaþ>% iti chàø uø . daõóenopapanataü ÷atrumanugçhõàti yonaraþ . sa mçtyumupagçhõãyàdgarbhama÷vatarã yathà manuþ . %<bahutvànnàmadheyàni pannagànàü tapodhana! na kãrtayiùye sarveùàü pràdhànyena tu me ÷çõu . ÷eùaþ prathamatojàto vàsukistadanantaram>% ityupakramya %<kambalà÷vatarau càpi nàgaþkàlãyakastathà>% bhàø àø paø . aya¤ca varuõalokesthitaþ bhàø saø paø varuõasabhàvarõane %<kambalà÷vatarau nàgaudhçtaràùñravalàhakau>% 3 gandharvabhede . %<tadyathaivàdodhàvayato'÷vo và a÷vataro và gadàyeta>% ÷ataø bràø .

#<a÷vattha># puø na ÷va÷ciraü ÷àlmalivçkùàdivat tiùñhati sthà--ka pçø niø . 1 svanàmakhyàte vçkùe, %<bodhidruþ pippalo'÷vattha÷cala patrogajà÷anaþ . pippalo durjaraþ÷ãtaþ pitta÷leùmavraõàsrajit . gurustuvarakãråkùobalyoyonivi÷odhanaþ>% bhàø praø . %<a÷vatthaþ sarvavçkùàõàm gãtà>% tasya viùõuråpitvena sarvàmaïgalanà÷akatvam a÷vatthotpattiþ %<pàrvatã÷ivayordevaiþ surataü kurvatoþ kila . agniü bràhmaõave÷ena preùya vighnaü kçtaü purà . ÷a÷àpa pàrvatã kruddhà sarvàneva divaukasaþ>% isyupakramya %<tasmànmama sukhabhraü÷àt yåyaü vçkùatvamàpsyatha>% pàrvatã÷àpamuktvà %<tasmàdvçkùatvamàpannà brahmaviùõumahe÷varàþ . tasmàdimau viùõumahe÷varàvubhau babhåvaturbodhivañau munã÷varàþ!>% . bodhistvayaü càrkidinaü vinaiva tvaspç÷yatàmàpadalakùyãyogàt padmapuø kriyàø 160 adhyàø uktà . tasya ÷anivàramàtre spç÷yatàkàraõamapyuktaü tatraiva 161 adhyàø . lakùmyà jyeùñhabhaginyà alakùmyà saha uddàlakasya vivàhamuktvà patyà %<yàvadàgamanaü mama tàvat a÷vatthamåle tvaü niùãda>% ityuktayà alakùmyà tatraiva sthitayà bahutithe kàle gate'pi patyuràgamanamanàlokya kranditaü, tac÷rutvà ca lakùmyà kaniùñhabhaginyà nodito viùõustatràgatya tàmuvàca yathà . %<lakùmyà saha tato viùõustatràgàt kçpayànvitaþ . à÷vàsayannalakùmoü tàmidaü vàkyamathàbravãt . a÷vatthavçkùamàsàdya sadà'lakùmãþ sthirà bhava . mamàü÷asambhavohyeùa àvàsaste mayà kçtaþ . mandavàre sadà hyenaü lakùamãratrà gamiùyati . aspç÷yo'sau bhavettasmànmandavàraü vinà kila>% eva¤ca alakùmyàþ sarvadàvàsàdanyadine tasyàspç÷yatvaü mandavàre lakùmãsamàgamàcca spç÷yatvamiti maryàdà kçtà . %<a÷vatharåpo bhagavàn viùõureva na saü÷ayaþ . rudraråpo vañastadvat palà÷o brahmaråpadhçk . dar÷anaspar÷anàdeva te vai pàpaharàþ smçtàþ>% tatraivoktam a÷vatthaspar÷astu ÷anivàre eva pràguktavacanàt . tasya vai÷àkhe secanaphalaü padmapuø kriyàø 11 avyàø . yathà %<vai÷àkhe secayennityaü viùõuma÷vattharåpiõam . caturvargaphalàvàptihetave vaiùõavojanaþ . gaõóåùamàtratoyena kuryàdyo'÷vatthasecanam . so'pi yàti paraü sthànaü vimuktaþ pàpakoñibhiþ>% tanmålabandhaphalam tatraiva %<a÷vatthamålaü viprarùe! yo badhnàti ÷ilàdibhiþ . a÷vattharåpã bhagavàn kiü tasmai na hi yacchati>% . tat praõàmaphalaü tatraiva . %<a÷vatthadrumamàlokya praõàmaü kurute tu yaþ . àyurvçddhirbhavettasya vardhante sarvasampapadaþ>% . ataeva duþsvapnadar÷anàdau %<a÷vattharåpã bhagavàn duþkhapnaü ÷amayà÷u me>% iti mantreõa praõàmovihitaþ . tanmåle dharmakarmà caraõapra÷aüsà tatraiva . %<yadà÷vatthatale vipra! dharmakarma vidhãyate . nyånàtiriktatà na syàttasmin karmaõi jaimine! . tatra tãrthàni sarvàõi tisrotàdãni santi vai!>% . tatpåjanaphalaü tatraiva . %<a÷vatthapåjakoyastu saeva haripåjakaþ . a÷vattharåpã bhagavàn svayameva yato hariþ>% .. tasya tacchàkhàyà÷ca chedane niùedhaþ tatraiva . %<taruj¤ànàt dvija÷reùñha! yo'÷vatthaü hanti muóhadhãþ . saüsàre nàsti tat karma yat kçtvà sa ca ÷udhyati . a÷vatthovçkùaràjo'yaü harimårtiþ prakãrtitaþ . tasmàda÷vatthahantéõàü tràtà ko'pi na vidyate . a÷vattha÷àkhàmekàü ca svalpàmapi chinatti yaþ . sa koñi brahmahatyànàü phalaü pràpnoti mànavaþ>% iti ca . anyànyapi tacchedane pàpàni tatraivoktàni dç÷yàni . tacchàkhàcchedanamayaj¤àrthameva niùiddhaü yaj¤àrthacchedane tu na doùaþ pa÷uhiü÷àvattasyàpi vihitatvàt %<arkaþ palà÷akhadiraþ apàmàrgo'thà pippala>% ityàdinà jãvahome tasyaiva samidho vidhànàt . 2 nandãvçkùaråpe a÷vatyabhede ca %<nandãvçkùo'÷vatthabhedaþ prarãhã gajapàdapaþ . sthàlãvçkùaþkùayataruþ kùãrã ca syàdvanaspatiþ . nandãvçkùo laghuþ svàdustiktastuvarauùõakaþ . kañupàkarasagràhãviùapittakaphàsranut>% bhàø praø . 3 gardabhàõóa vçkùe (veliyàpippala) tadguõàdi gardabhàõóa÷abde dç÷yam . 4 saüsàrakçkùe tasya cirasthàyitvàbhàvat tathàtvam . %<årdhvamålamadhaþ÷àkhama÷vatthaü pràhuravyayam>% gãtà tadvivaraõamadhaþ÷àkha÷abde . a÷va iva tiùñhati sthà--ka pçø . 5 a÷vinãnakùatre tasyà÷va÷ãrùàkàrasyà÷leùà÷abde uktatvàttathàtvam . a÷vatthanakùatreõa yuktaþ kàlaþ ityaõ tasya saüj¤àyàü lup . %<a÷vattho måhårtaþ>% siø kauø . asaüj¤àyàntu à÷vatthamahaþ à÷vatthã ràtrã . caturarthyàü kà÷àø ila . a÷vatthilaþ utkaø cha a÷vatthãyaþ tatsannikçùñade÷àdau triø . a÷vatthena yuktà paurõamàsã aõ . tasya paurõamàsyàmapi %<agrahàyaõya÷vatthàññhak>% pàø nirde÷àt niø lup a÷vatthayuktàyàü paurõamàsyàm . lupi vyakti vacanokteþ pustvam . tatra bhavaþ ñhak . à÷vatthikaþ . càndrà÷vinamàse .

#<a÷vatthaka># puø a÷vatthastatphalam tadyuktaþ kàlo'pya÷vatthastatra deyamçõam vun . a÷vatthaphalakàle vai÷àkhàdau 1 deye çõe . svàrthe, kan . 2 a÷vatthavçkùe .

#<a÷vatthakuõa># puø a÷vatthasya pàkaþ pãlvàø kuõac . a÷vatthapàke phalàdau .

#<a÷vatthabheda># puø a÷vatthasya bhedovi÷eùo yatra . nandãvçkùe a÷vattha÷abde vivçtiþ .

@<[Page 507b]>@
#<a÷vatthàman># puø a÷vasyeva sthàma balamasya a÷vaiva tiùñhati yuddhe sthiratvàt sthà--ka và pçùoø . bhàrataprasiddhe 1 droõàcàryakçpãsute vãre . %<gotamànmithunaü jaj¤e ÷arastambàccharadvataþ . a÷vatthàmnastu jananã kçpa÷caiva mahàbalaþ . a÷vatthàmà tatojaj¤e droõàdeva mahàbalaþ>% bhàø àø paø . tasya nàmaniruktirapi dar÷ità bhàø àø 130 adhyàø . yathà %<÷àradvatãü tatobhàryàü kçpãü droõo'nvavindata . agnihotre ca dharme ca dame ca satataü ratàm . alabhadgautamã putrama÷vatthàmànameva ca . sa jàtamàtro vyanadadyathaivoccaiþ÷ravàhayaþ . tacchrutvàntarhitaü bhåtamantarãkùasthamabravãt . a÷vasyevàsya yat sthàma nadataþ pradi÷o gatam . a÷vatthàmaiva bàlo'yaü tasmànnàmnà bhaviùyati>% a÷vasya sthàmno'kàraþ vàrtiø akàraþ . a÷vatthàmaþ . bhavàrthe tu tasya lup a÷vatthàmà tadbhave . 2 bhàrataprasiddhe pàõóavasainyasthe màlave÷endravarmaõaþ 2 gajabhede tatkathà ca %<matimàn ÷reyase yuktaþ ke÷avo'rjunamabravãt . naiùa yuddhena saügràme jetuü ÷akyaþ katha¤cana . sadhanurdhanvinàü ÷reùñho devairapi savàsavaiþ . nyasta÷astrastu saügràme ÷akyo hantuü bhavennçbhiþ . àsthãyatàü jaye yogo dharmamutsçjya pàõóavàþ! . yathà naþ saüyuge sarvànna hanyàdrukmavàhanaþ . a÷vatthàmni hate naiùa yudhyediti matirmama . taü hataü saüyuge ka÷cidasmai ÷aüsatu mànavaþ . etannàrocayadràjan! kuntãputro dhana¤jayaþ . anye tvarocayan sarve kçcchreõa tu yudhiùñhiraþ . tato bhãmo mahàbàhuranãke sve mahàgajam . jaghàna gadayà ràjanna÷vatthàmànamityuta . parapramathanaü ghoraü màlavasyendravarmaõaþ . bhãmasenastu savrãóa upetya droõamàhave . a÷vatthàmà hata iti ÷abdamuccai÷cakàra saþ . a÷vatthàmeti hi gajaþ khyàto nàmàhato'bhavat . kçtvà manasi taü bhãmo mithyà vyàhçtavàüstadà . bhãmasenavacaþ ÷rutvà droõastatparamapriyam . manasà sannagàtro'bhåt yathà saikatamambhasi . ÷aïkamànaþ sa tanmithyà vãryaj¤aþ svasutasya vai . hataþ sa iti ca ÷rutvà naiva dhairyàdakampata>% . %<sandahyamàno vyathitaþ kuntãputraü yudhiùñhiram . ahataü và hataü veti papraccha sutamàtmanaþ . sthirà buddhirhi droõasya na pàrtho vakùyate 'nçtam . trayàõàmapi lokànàmai÷varyàrthe katha¤cana . tasmàttaü paripapraccha nànyaü ka¤ciddvijarùabhaþ . tasmiüstasya hi satyà÷à bàlyàtprabhçti pàõóave . tato niùpàõóavàmurvãü kariùyantaü yudhàmpatim . droõaü j¤àtvà dharmaràjaü govindo vyathito'bravãt . yadyardhadivasaü droõo yudhyate manyumàsthitaþ . satyaü bravãmi te senà vinà÷aü samupaiùyati . sa bhavàüstràtu no droõàt satyàjjyàyo'nçtaü punaþ . ançtaü jãvitasyàrthe vadanna spç÷yate'nçtaiþ . kàminãùu vivàheùu gavàü bhakte tathaiva ca . bràhmaõàbhyupapattau ca ançte nàsti pàtakam . tayoþ saüvadatorevaü bhãmaseno'bravãdidam . ÷rutvaivaü te mahàràja badhopàyaü mahàtmanaþ . gàhamànasya me senàü màlavasyendravarmaõaþ . a÷vatthàmeti vikrànto gajaþ ÷akragajopamaþ . nihato yudhi vikramya tato'haü droõamabruvam . a÷vatthàmà hato brahmannivartasvàhavàditi . nånaü nàtra mçùàvàkyamevaü me puruùarùabha . sa tvaü govindavàkyàni mànayasva jayaiùiõaþ . droõàya nihataü ÷aüsa ràjan! ÷àradvatãsutam . tvayokto naiùa yudhyeta jàtu ràjan dvijarùabhaþ . satyavàn hi triloke'smin bhavàn khyàto janàdhipa! . tasya tadvacanaü ÷rutvà kçùõavàkyapracoditaþ . bhàvitvàcca mahàràja! vaktuü samupacakrame . tamatathyabhaye magno jaye sakto yudhiùñhiraþ . avyaktamabravãdvàkyaü hataþ ku¤jara ityuta . tasya pårbaü rathaþ pçthyvàü caturaïgulamunnataþ . babhåvaivantu tenokte tasya vàho'spç÷anmahãm>% . %<a÷vatthàmà hata iti pçthàsånunà spaùñamuktvà svairaü ÷eùe gaja iti kila vyàhçtaü satyavàcà>% iti veõãsaüø .

#<a÷vatthika># triø a÷vatthena carati parpàø ùñhan . a÷vatthaphalaka càriõi striyàü ïãp .

#<a÷vatthã># strãø kùudro'÷vatthaþ alpàrthe ïãp . kùudrapippale hrasvapatre vanajàte a÷vatthàkàre kùudravçkùabhede svàrthe kan a÷vatthikà'pyatra .

#<a÷vadaüùñrà># strã a÷vasya daüùñrevàkàreõa . gokùaravçkùe .

#<a÷vanàya># puø a÷vaü nayati aõ--upaø saø . a÷vapàlake .

#<a÷vanta># puø a÷vasya vyàpakasya dharmasyànto yatra ÷akaø . 1 a÷ubhe 2 kùetre 3 mçte 4 cullyàü ca hemaø pràõihiüsàsthà natvàttasyàstathàtvam .

#<a÷vapa># puø a÷vaü pàti pà--ka . hayapàlake .

#<a÷vapati># puø 6 taø . vàjipàlake ràmàyaõaprasiddhe kaikeyençpabhede ca .

#<a÷vapatyàdi># puø pràgdãvatãye'rthe aõpratyayanimitte pàõinyukte ÷abdasamåhe saca gaõaþ a÷vapati j¤ànapati ÷atapati dhanapati gaõapati sthànapati yaj¤apati vàdapati, kulapati gçhapati dhànyapati dhanyapati bandhupati, gharmapati sabhàpati pràõapati kùetrapati, . à÷vapatam patyantatve'pyavàdràt na õyaþ .

@<[Page 508b]>@
#<a÷vaparõa># triø a÷vànàü parõaü gamanaü yatra . a÷vagamanayukte 1 rathe a÷vaü vyàpi parõaü patanaü yasya . 2 vyàpigamane meghe ca . %<àvidyunmadbhirmarutaþ svarge rathebhiryàtra çùñimadbhira÷vaparõaiþ>% çø 1, 88, vç . yathà vyutpattirdar÷ità tathaiva bhàùye uktà .

#<a÷vapàda># triø a÷vasya pàda iva pàdo'sya hastyàø nàntya lopaþ . hayapàdatulyacaraõe .

#<a÷vapàla># puø a÷vàn pàlayati pà + õic--lan aõ . ghoñakarakùake . õvul . a÷vapàlako'pyatràrthe .

#<a÷vapucchã># strã a÷vasya pucchamiva ke÷arã'sya . màùaparõãvçkùe .

#<a÷vapeja># puø çùibhede . tena proktamadhãyate ÷aunakàdiø õini . à÷vapejinaþ tatproktàdhyàyiùu baø vaø .

#<a÷vape÷as># triø a÷vena pe÷oråpaüråpaõãyaü niruø yasya . a÷vena råpaõãye . %<goagràma÷vape÷asam>% çø 2, ', 16 . %<a÷vape÷asama÷vena niråpaõãyàü ràtim>% bhàø .

#<a÷vabaóava># puø a÷va÷ca baóavà ca . a÷vavaóavaråpasamàsàrthe na paravalliïgam .

#<a÷vabàla># puø a÷vasya bàlaþ ke÷ara iva tadàkàrapuùpatvàt . (kyà÷à) iti khyàte 1 kà÷e . 6 taø a÷vasya 2 ke÷e ca .

#<a÷vabàhu># puø yaduvaü÷yacitrakasya putrabhede . %<kroùñostu ÷çõu ràjendra! vaü÷amuttamapauruùam . yadorvaü÷adharasyàtha>% ityupakramya . %<gàndhàrã caiva màdrã ca kroùñorbhàrye babhåvatuþ>% ityuktvà %<màdryàþ putrau ca jaj¤àte smçtauvçùõyandhakàbubhau . jaj¤àte tanayau vçùõeþ ÷aphalka÷citrakastathà>% ityuktvà ÷aphalkavaü÷amuktvà ca . citrakasyàbhavan putràþ pçthurvipathureva ca . a÷vagrãvo'÷vabàhu÷ca supàr÷vakagaveùaõau . ariùñanemira÷va÷ca sudharmà dharmavittathà . subàhurvahubàhu÷ca ÷raviùñhà÷ravaõe striyau hariø 34, 35, adhyàø .

#<a÷vamahiùikà># a÷vamahiùayovairam vun . a÷vamahiùayorvaire .

#<a÷vamàra># puø a÷vaü màrayati mç--õic aõ . karavãre õvul . a÷vamàrakopyatra .

#<a÷vamukha># puø a÷vasya mukhamiva sukhamasya . a÷vàkàramukhe puruùàkàrànyàïge kinnare . jàtitvàt striyàü ïãp %<bhindanti mandàü gatima÷vasukhyaþ>% kumàø a÷vavadanàdayo'pyatra .

#<a÷vamedha># puø a÷vaþ pradhànatayà medhyate hiüsyate'tra medha--hiüsane gha¤ . yaj¤abhede sa ca ÷ataø bràø 13 kàõóe pa¤cabhiradhyàyairuktaþ . yajuø 24 aø tadãyayåpa÷uvi÷eùà vihità yathà . tatràdyamantropodghàte yajuø veø dãø uktam a÷vamedhe ekaviü÷atiryåpà santi tatra madhyamoyåpo'gniùñhasaüj¤aþ tatra saptada÷a pa÷avoniyojanãyàþ a÷vaþ 1 tuparaþ 2 (÷çïgotpattikàle'tãte'pi ÷çïgahonaþ chàgaþ) gomçgaþ gavayaþ 3 . dvau càgneyau 4 ekàda÷àvayavayuktau . agnimamantre vakùyamàõà rohitàdayaþ dvàda÷a gàva iti saptada÷a pa÷avomadhyamayåpe bandhanãyàþ . dvayorekàda÷àvayavà÷ca madhye kçùõagrãvaþ, a÷vasya raràñe purastàt lalàñe hanvoradhastàt meùã, adhobhàge ÷uklau chàgau, bàhvora÷vasya pårbapàdayo rekaikaþ . a÷vasya nàbhyàü ÷yàma÷vetakçùõaromà'jaþ ÷vetaþ chàgaþ dakùiõapàr÷ve, vàme kçùõaþ . bahuromapuùpakau chàgau pa÷càt pàdayorekaikaþ . a÷vasya pucche ÷vetaþ, vehat garbhaghàtinã, vàmanaþ kharvaþ pa÷uþ pucche evam ekàda÷ànàma÷vàvayavatayà kalpayitvà tathàvidhau ekàda÷i nau dvau madhyayåpe bandhanãyau anyeùu ekeka iti bhedaþ pçùatãtyàdãnàü ÷vetàþ sauryà ityantànàü ÷atatrayasakhyakànàü pa÷ånàü madhye pa¤cada÷a pa÷avaþ ekaikasmin a÷vàdayastrayaþ ete dvàda÷a ca ityete paryaïga ucyante . atrà÷vasya ÷arãraü tumbãphalavat rajjvà gusphanãyam . tataþ kçùõagrãva ityàdayaþ a÷vasya ÷arãre yathoktasthàne saübaddhvà rajjvà bandhanãyàþ tato rohitàdayaþ vakùyamàõà dvàda÷a niyojyàþ itareùu viü÷atau yåpeùu pa¤cada÷a pa¤cada÷a pa÷avaþ pratyekamekàda÷inaþ itiùoóa÷a iti bhedaþ .
     a÷vàdipa÷ubhedàþ devasahitàþ yaju aø 24 uktà yathà
     %<a÷vaståparo gomçgaste pràjàpatyàþ kçùõagrãva àgneyo raràñe . purastàtsàrasvatã meùyadhastàddhanvorà÷vinàvadhoràmaubàhvoþ saumàpauùõaþ, ÷yàmonàbhyàü, sauryayàmau ÷reta÷ca kçùõa÷ca, pàr÷vayostvàùñrau loma÷asakthau, sakthyorvàyavyaþ ÷vetaþ, pucchaindràya svapasyàya, vehadvaiùõavovàmanaþ 1 . rohitodhåmrarohitaþ karkandhurohitaste somyà, babhruraruõababhruþ ÷ukababhruste vàruõàþ, ÷itirandhro'nyataþ ÷itirandhraþ samanta ÷itirandhraste sàvitràþ, ÷itibàhuranyataþ÷itibàhuþ samanta÷itibàhuste vàrhaspatyàþ, pçùatã kùudrapçùatã sthåla pçùatã tà maitràvaruõyaþ 2 . ÷uddhabàlaþ sarva÷uddhabàlo maõibàlastaà÷vinàþ, ÷yetaþ ÷yetàkùo'ruõaste rådràya pa÷upataye, karõàyàmà avaliptà raudrànabhoråpàþ pàrjanyàþ 3 . pç÷nistira÷cãnapç÷nirårdhvapç÷niste màrutàþ, phalgårlohitorõã palakùãtàþ sàrasvatyaþ, plãhàkarõaþ ÷uõñhà karõo'ddhyàlohakarõaste tvàùñràþ, kçùõagrãvaþ ÷itikakùo'¤jisakthastaaindràgnàþ>% kçùõà¤jiralpà¤jirmahà¤jistauùasyàþ 4 . ÷ilpà vai÷vadevyo, rohiõyastryavayo vàce, 'vij¤àtà adityai, saråpà dhàtre, vatsataryo devànàü patnãbhyaþ . 5 . kçùõagrãvà àgneyàþ, ÷itibhravo vasånàü, rohità rudràõàü, ÷vetà avarokiõa àdityànàü, nabhoråpràþ pàrjanyàþ . 6 . unnata çùabho vàmanasta aindravaiùõavàþ, unnataþ ÷itivàhuþ ÷itipçùñhasta aindràbàrhaspatyàþ, ÷ukaråpà vàjinàþ, kalmàùà àgnimàrutàþ, ÷yàmàþ pauùõàþ . 7 . età aindràgnà, dviråpà agnãùomãyà, vàmanà anaóvàha àgnàvaiùõavà, va÷à maitràvaruõyo, 'nyata enyã maitryaþ . 8 . kçùõagrãvà àgneyà, babhravaþ saumyàþ, ÷vetà vàyavyà, avij¤àtà adityai, saråpà dhàtre, vatsataryo devànàü patnãbhyaþ . 9 . kçùõà bhaumàþ, dhåmrà àntarikùà, vçhanto divyàþ, ÷avalà, vaidyutàþ sidhmàstàrakàþ 10 . dhåmràn vasantàyàlabhate, ÷vetàn grãùmàya, kçùõàn varùàbhyo, 'ruõà¤charade, pçùato hemantàya, pi÷aïgà¤chi ÷iràya 11 . tryavayo gàyatryai, pa¤càvayastriùñubhe, dityavàho jagatyai, trivatsà anuùñubhe, turyavàha uùõihe 12 . pçùñhavàho viràje, ukùàõovçhatyà, çùabhàþ, kakubhe, 'naóvàhaþ païktyai, dhenavo'ticchandase 13 . kçùõagrãvà àgneyà, babhravaþ saumyà, upadhvastàþ sàvitrà, vatsataryaþ sàrasvatyàþ, ÷yàmàþ pauùõàþ, pç÷nayo bhàrutà, bahuråpà vai÷vadevà, va÷à dyàvàpçthivãyàþ 14 . uktàþ saücarà età aindràgnàþ, kçùõà vàruõàþ, pç÷nayo màrutàþ, kàyàståparàþ 15 . agnaye'nãkavate prathamajànàlabhate, marudbhyaþ sàntapanebhyaþ savàtyàn, marudbhyo gçhamedhibhyo vaùkihàn, marudbhyaþ krãóibhyaþ saüsçùñàn, marudbhyaþ svatavadbhyo'nusçùñàn 16 . uktàþ saücarà età aindràgnàþ, prà÷çïgà màhendrà, bahuråpà vai÷vakarmaõàþ 17 . dhåmrà babhrunãkà÷àþ pitçõàü somavatàü, babhravo dhåmranãkà÷àþ pitéõàü barhiùadàü, kçùõà babhrunãkà÷àþ pitéõàmagniùvàttànàü, kçùõàþ pçùanta straiyambakàþ 18 . uktàþ saücaràþ età ÷ånàsãrãyàþ, ÷vetà vàvavyàþ, ÷vetàþ sauryàþ 19 . evaü samàpnà yåpàþ itya÷vàdyàþ sauryàntàþ saptaviü÷atyadhika÷atatrayamitàþ gràmyàþ pa÷avaþ sarve uktàþ . àraõyànàha . vasantàya kapi¤jalànàlabhate, grãùmàya kalaviïkàn, varùà bhyastittirà, ¤charade vartikà, hemantàya kakarà, ¤chi÷iràya vikakaràn 20 . samudràya ÷i÷umàrànàlabhate, parjanyàya maõóåkà, nadbhyomatsyà, nmitràya kulãpayàn, varuõàya nàkràn 21 . somàya haüsànàlabhate, vàyave balàkà indràgnibhyàü kru¤càn, mitràya madgån, varuõàya cakravàkàn 22 . agnaye kuñarånàlabhate, vanaspatibhya ulåkà, nàgnãùomàbhyàü càùàn, a÷vibhyàü mayåràn, mitràvaruõàbhyàü kapotàn 23 . somàya labànàlabhate, tvaùñre kaulãkàn, goùàdãrdevànàü patnãbhyaþ, kulãkà devajàmi bhyo, 'gnaye gçhapataye pàruùõàn 24 . ahne pàràvatànàla bhate, ràtryai sãcàpå, rahoràtrayoþ saüdhibhyoþ jatå, rmàsebhyo dàtyauhàn, saüvatsaràya mahataþ suparõàn 25 . bhåmyà àkhånà labhate, 'ntarikùàya pàïktràn, dive ka÷àn, digbhyo nakulàn, babhrukànavàntaradi÷àbhyaþ 26 . vasubhya ç÷yànàlabhate, rudrebhyorurån, àdityebhyonyaïkån, vi÷vebhyo devebhyaþ pçùatàn, sàdhyebhyaþ kuluïgàn 27 . ã÷ànàya parasvata àlabhate, mitràya gauràn, varuõàya mahiùàn, vçhaspataye gavayàü, stvaùñrauùñràn 28 . prajàpataye puruùàn hastina àlabhate, vàce pluüùã, ÷cakùuùe ma÷akà, ¤chotràya bhçïgàþ, 29 . prajàpataye ca vàyave ca gomçgo, varuõàyàraõyomeùo, yamàya kçùõo, manuùyaràjàya markañaþ, ÷àrdålàya rohid, çùabhàya gavayã, kùipra÷yenàya vartikà, nãlaïgoþ kçmiþ, samudràya ÷i÷umàrã, himavate hastã 30 . mayuþ pràjàpatya, ulo halikùõo vçùadaü÷aste dhàtre, di÷àü kaïko, dhuïkùàgneyã kalaviïko lohitàhiþ puùkarasàdaste tvàùñrà, vàce kru¤caþ 31 . somàya kuluïga, àraõyo'jo nakulaþ ÷akà te pauùõàþ, kroùñà màyo, rindrasya gauramçgaþ, pidvonyaïkuþkakkañaþ, ste'numatyai, prati÷rutkàyai cakravàkaþ 32 . saurã balàkà, ÷àrgaþ sçjayaþ ÷ayàõóakaste maitràþ, sarasvatyai, ÷àriþ puruùa vàk, ÷vàvidbhaumã, ÷àrdålo vçkaþ pçdàkuste manyave, sarasvate ÷ukaþ puruùavàk 33 . suparõaþ pàrjanya, àtirvàhaso darvidà te vàyave, vçhaspataye vàcaspataye, paiïgaràjo, 'laja àntarikùaþ, plavomadgurmatsyaste nadãpataye, dyàvàpçthivãyaþ kårmaþ 34 . puruùamçga÷candramaso, godhà kàlakà dàrvàghàñaste vanaspatãnàü, kçkavàkuþ sàvitro, haüso vàtasya, nàkro makaraþ kulãpayaste'kåpàrasya, hriyai ÷allakaþ 35 . eõyahno, maõóåko måùikà tittiriste sarpàõàü, lopà÷a à÷vinaþ . kçùõo ràtryà, çkùo jatåþ muùilãkà taitarajanànàü, jahakà vaiùõavã 36 . anyavàpo'rdhamàsànàmç÷yo mayåraþ surpaõaste gandharvàõà, sapàmudro màsàü, ka÷yapo rohit kuõóçõàcã golattikà te'psarasàü, mçtyave'sitaþ 2 . 7 . varùàhå rçtånà, màkhuþ ka÷o mànthàlaste pitéõàü, balàyàjagaro, vasånàü kapi¤jalaþ, kapota ulåkaþ ÷a÷aste nirçtyai, varuõàyàraõyo meùaþ 38 . ÷vitra àdityànà, muùñro ghçõãvàn vàrdhrãnasaste matyà, araõyàya sçmaro, rurå raudraþ, kvayiþ kuñarurdàtyauhaste vàjinàü, kàmàya pikaþ 39 . khaógo vai÷vadevaþ, ÷và kçùõaþ karõo gardabhastarakùuste rakùasà, mindràya såkaraþ . siüho màrutaþ, kçkalàsaþ pippakà ÷akuniste÷aravyàyai vi÷veùàü devànàü pçùataþ . 40 . evaü ùaùñyadhikaü ÷atadvayamàruõyàþ pa÷ava uktàþ . madhyamayåpe dvau ekàda÷inau anyeùu ekaike ekàda÷inaþ iti ekaviü÷atiyåpeùu dvàviü÷atirekàda÷inaþ . ataþ saptaviü÷atyadhika÷atatrayam a÷vàdi sauryàntaü dvàviü÷atyà saha militàm sat ånapa¤cà÷adadhikaü ÷atatrayam! tàþ gràmyàpa÷avaþ àraõyàstu 260 militàþ 609 pa÷avo'÷vamedhe rvihitàþ taduktaü ÷loke . %<ùañ ÷atàni niyujyante pa÷ånàü madhyame'hani . a÷vamedhasya yaj¤asya navami÷càdhikàni ca>% . teùu gràmyà àlabhyà àraõyà bandhanànmocyà na tu hiüsyà iti . eva¤càtrà÷vasya pradhànyàt a÷vamedhatvam . a÷valakùaõaü tu kàlàmbhodharasaïkà÷aþ svarõavarõamukhobalã . yasya pàr÷vàvubhàvardhacandràkàrau su÷obhanau . pucchaü vidyutpratãkà÷amudaraü kundasannibham . pàdà÷caiva haridvarõàþ karõau sindårasannibhau . jvaladagninibhà jihvà cakùuùã bhàskaropame, viràjito romaràjyà sànulomavilomayà . vicitrairvividhairvarõai÷citrorajatavindubhiþ . yo vege vàyu tulyaþ syàduccairuccaiþ÷ravàyathà . yasya gàtrodbhavogandho gandharvamapi mohayet . evaü lakùaõasaüyukto yaj¤iyaþ pa÷urucyate và÷iø ràø . %<gokùãrasamavarõa¤ca kundenduhimasannibham . pãtapucchaü ÷yàmakarõaü sarvatogatimattamam . ÷yàmaü vàpi mahãpàla . yaj¤e'smiüsturagaü viduriti>% puràø . ÷ataø bràhmaõe tu %<dviråpaevaiùo'÷vaþ syàt kçùõasàraïgaþ prajàpatervàeùo'kùõaþ samamavat dviråpaü và idaü cakùuþ ÷uklaü caiva kçùõaüca tadenaü svena råpeõa samardhayatãti . atha hovàca sàtyayaj¤iþ triråpa evaiùo'÷vaþ syàttasya kçùõaþ pårvàrdhaþ ÷uklo'paràrdhaþ kçttikà¤jiþ purastàttadyat kçùõaþ pårvàrdho bhavati yadevedaü kçùõamakùõastadasya tadatha yacchuklo'paràrdho bhavati yadevedaü ÷uklamakùõa stadasya tadatha yatkçttikà¤jiþ purastàtsà kanãnikà sa evaü råpasamçddhvo'tã yatamo'syopakalpeta bahuråpo và dviråpo và triråpo và kçttikà¤jistamàlabheta javena tveva samçddhaþ syàt>% . %<kçttikàkàraü kçttikàntikarohiõã÷akañà kàrama¤jiü puõmraü lalàñhe yasya bhàø . lalàmam>% . kà tyàø 20 . 1 . 33 . %<nãlapauõórakayuktamiti>% karkaø . tasyotsarjanaü cottarapårvadi÷i . %<pa÷uvadutsarjanaü niraùñe '÷va÷ate>% kàtyàø 20 . 2 . 1 . %<pa÷uvadityuttarapårvà dig lakùyate niraùñe niramaõe vçddhatayà . adhvaryuyajamànau a÷va÷ate ÷atànàmapya÷vànàü madhye pa÷uvadutsarjanaü kurutaþ kãdç÷e niraùñe a÷vasya vayovya¤janàni ekaikaü trãõi trãõi varùàõi anuvartante tàni nirgatànyasmàditi niraùñam atãtacaturviü÷ativarùamityarthaþ>% karkaþ . tena vçddhatayà skandanasàmarthyaràhityaü såcitam tathà hi tasyà÷vasya %<baóavàbhyo vàraõam>% %<prasneyàccodakàt>% kàtyàø 20 . 2 . 1 . 2 . 3 . vàkyena vaóavàbhyo nivàraõaü, prasneyàt yathecchasnànàrhàdudakàcca mivàraõam vihitam . ataeva %<prajàte vàyavyam>% kàtyàø 20 . 3 . 20 . baóavàyàü retaþskandane prajàtaityucyate tasmin vàyavyapayonirvàpovihitaþ . tasya rakùakà÷ca yathàråpàþ kartavyàstathàha ÷ataø bràø . %<tasyaite purastàdrakùitàra upakëptà bhavanti . ràjaputràþ kavacinaþ ÷ataü ràjanyà niùaïgiõaþ ÷ataü såtagràmaõyàþ puttrà iùuparùiõaþ ÷ataü kùàtrasaügçhãtéõàü puttrà daõóinaþ ÷atama÷va÷ataü niraùñaü niramaõaü yasminnenamapisçjya rakùanti>% avadhikàlamàha %<tasmàt pàriplavaü ùañtriü÷ataü da÷àhà nàcaùñe>% iti ÷ataø bràø sàvanagaõanayà saüvatsare gate dãkùà . %<a÷vàpadãjyà carubhiþ sàvitram>% ityàdinà %<mçtecàdar÷ane ca>% ityantena kàtyàø 20, 3, 20 . pràyattavi÷eùànuktvà %<anyasya ra÷anàdànàdi karotya÷vayuktam>% mçte a÷vasyàdar÷ane ca kàø 20, 4, 1 . apunaràgamasambhave ca anyasyà÷vasya ra÷anàdànàdi a÷vayuktama÷vasaübandhi a÷vopakàrakaü sarvaü karma punaþ karoti karkaþ . a÷vamedhàrambhakàla÷ca . %<aùñamyàü navamyàü cà phàlgunã÷uklasya>% kàtyàø 20, 1, 2, phàlguna÷uklapakùe'ùñamyàü navamyàü và pràrambhaþ . %<yà'sau phàlgunã paurõamàsã bhavatãti>% prakçtya %<tasyai purastàt ùaóahe và saptàhe và çtvija upasamàyantãti>% ÷ataø bràø grãùmetveke kàtyàø 20, 1, 3, %<jyaiùñhàùàóayoþ ÷uklàùñamyàü navamyàü vetyeke>% karkaþ . ekaviü÷atipåpasannive÷amànàdi yathà ekaviü÷atiryåpàþ sarva ekaviü÷atya ratnayoràjjuddàlo'gniùñho bhavati paitatudàravàvabhitaþ, ùaóbailvàstraya itthàttraya itthàt, ùañ khàdiràstraya evetthàttraya itthàt, ùañ pàlà÷àstraya evetthàttraya itthàt, ÷ataø bràø . eteùàü nàmanirvacanaü tatraiva dç÷yam .
     a÷vamedhasya yaugikàni dvàda÷a nàmàni dar÷itàni ÷ataø bràø 13 kàõóe . %<eùa vai prabhårnàma yaj¤aþ 1 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvameva prabhåtaü bhavati . eùa vai vibhårnàma yaj¤aþ 2 . yatraitena yaj¤ena yajante sarva meva vibhåtaü mavati . eùa vai vyaùñirnàma yaj¤aþ 3 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvameva vyaùñaü bhavati . eùa vai vidhçtirnàma yaj¤aþ 4 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvameva vidhçtaü bhavati . eùa rva vyàvçttirnàma yaj¤aþ 5 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvameva vyàvçttaü bhavati . eùa và årjasvannàma yaj¤aþ 6 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvamevorjasvadbhavati . eùa vai payasvànnàma yaj¤aþ 6 . yatraite na yaj¤ena yajante sarvameva payasvadbhavati . eùa vai brahma varcasã nàma yaj¤aþ 8 . yatraitena yaj¤ena yajanta àbràhmaõo varcasã jàyate . eùa vàativyàghirnàma yaj¤aþ 9 . yatraitena yaj¤ena yajanta àràjanyo'tivyàdhirjàyate . eùa vai dãrgho nàma yaj¤aþ 10 . yatraitena yaj¤ena yajanta'àdãrghàraõyaü jàyate . eùa vai këptirnàma yaj¤aþ 11 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvameva këptaü bhavati . eùa vai pratiùñhà nàma yaj¤aþ 12 . yatraitena yaj¤ena yajante sarvameva pratiùñhitaü bhavati>% . %<tarati brahmahatyàü yo'÷vamedhena yajate>% ÷ataø bràø %<a÷vamedhe na ÷udhyanti mahàpàtakinastvime>% bhàø a÷vaø paø .

#<a÷vamedha># puø a÷vamedho'styasya ar÷aø ac . ràjarùibhede . %<yo maiti pravocatya÷vamedhàya såraye>% çø 5, 27, 4 . a÷vamedhàya ràjarùaye bhàø .

#<a÷vamedhika># naø a÷vamedhamadhikçtya kçtaþ granthaþ ñhak ñhan và . mahàbhàràntargate caturda÷e parvali . %<tato'÷vamedhikaü parva sarvapàpapraõà÷anam>% %<tato'÷vamedhikaü parva proktaütacca taturda÷am>% iti ca bhàø àø paø .

#<a÷vamedhãya># puø a÷vamedhàya hitaþ %<a÷vamedhàccha ca>% pàø cha . a÷vamedhayogye pa÷au tallakùaõam a÷vamedha÷abde uktam . càt ñhan . a÷vamedhiko'pyuktàrthe .

#<a÷vayà># strã a÷vamicchati a÷va--kyac %<na chandasyaputra÷ceti>% pàø nettvadãrghau bhàve a . hayecchràyàm %<apurà÷vayota rathayà>% çø 8, 46, 10 . %<a÷vayà a÷vecchayà>% bhàø .

#<a÷vayu># triø a÷vo'styasya yuc . 1 a÷vayukte %<gavyura÷vayurãyate>% çø 31, 15 . a÷vamicchati kyac vede niø nettva dãrghau un . 2 a÷vecchvàvati . a÷vayurgavyårathayuþ çø 1, 21, 14 . %<a÷vayura÷vànicchan>% bhàø .

@<[Page 512a]>@
#<a÷vayuj># strã a÷vena hayamukhàkàreõa yujyate yuja--kvip . 1 a÷vinãnakùatre tasya tathàkàratvama÷leùà÷abde uktam . a÷vayuji jàtaþ aõ tasya và luk . a÷vayuk 2 tannaj¤atrajàte triø lugabhàve à÷vayujaþ striyàü ïãp . a÷vena hayàkàravatà nakùatreõa yujyate paurõamàsyasmin màse àdhàre kvip . 3 càndrà÷vinamàse %<a÷vayukkçùõapakùasya ÷ràddhaü kuryàddinedine>% smçtiþ . a÷vena nakùatreõayuk paurõamàsã astyasya ar÷aø ac . a÷vayujo'pyatra ratnamàlàø a÷vayujà yuktà paurõamàsyasmin praj¤àø aõ à÷vayujo'pyatra . karmaõi kvip . a÷vena yukte 4 rathàdau . a÷vena yunakti ratham kartari kvip . rathàdau 5 a÷vayojake triø . %<vayovçgho a÷vayujaþ parijrayaþ>% çø bhàø 5, 54, 2 .

#<a÷varakùaka># puø a÷vaü rakùati rakùa--õvul . ghoñakapàlake .

#<a÷varatna># naø a÷voratnamiva upamiø saø . uccaiþ÷ravasi tasya haya÷reùñhatvàttathàtvam %<mathyamàne'mçte jàtama÷varatnamanuttaman>% bhàø àø paø 17 aø . hayaratnàdayo'pyatra %<hayaratnamahàri ca>% kumàø .

#<a÷varatha># puø a÷vayuktorathaþ . 1 a÷vayukte rathe . gandhamàdanasannikçùñàyàm 2 nadyàü strã . %<pa¤cavarõàni puùpàõi pàtyante bharatarùabha! . pratyakùaü sarvabhåtànàü nadãma÷varathàü prati>% bhàø vaø paø 160 aø .

#<a÷varàja># puø a÷vànàü ràjà ÷reùñhatvàt ñac . uccaiþ÷ravasi %<yatra jaj¤e mahàvãryaþ so'÷varàjo mahàdyuti>% bhàø àø paø 17 aø . bhagavadvibhåtitvàdapi tasya ÷reùñhatvam %<uccaiþ÷ravasama÷vànàü viddhi yàmamçtodbhavam>% gãtà .

#<a÷varodhaka># puø a÷vaü ruõaddhi rudha--õvul . karavãre vçkùe .

#<a÷varoha># puø a÷vaü rohati ruha--aõ upaø saø . a÷vàrohe sàdini .

#<a÷vala># triø a÷vaü làti là--ka 6 taø . 1 hayagràhake çùibhede %<atha ha janakasya vaidehasya hotà÷valo babhåva>% vçø uø . tadçùeþ yàj¤avalkyaü prati pra÷naprativacanaråpàkhyàyikàpratipàdake 2 bràhmaõe ca tacca %<atha hajanakasyetyàrabhya tatoho tà÷valoviraràmetyantam>% vçø uø . gotràpatye naóàø phak . à÷valàyanaþ . tadgotràpatye yena ÷rautasåtraügçhyasçtra¤ca kçtam tasmin .

#<a÷valakùaõa># naø a÷vànàü ÷ubhà÷ubhaj¤àpakatvaü lakùyate'nena lakùa--karaõe lyuñ 6 taø . a÷åsya ÷rubhà÷ubhasåcaka cihnabhede a÷va÷abde taccoktam .

@<[Page 512b]>@
#<a÷valalita># naø vçttaratnàkarokte trayoviü÷atyakùarapàdake varõavçttabhede %<yadi ha najau bhajaubhjabhalagàstadà÷va lalitaü haràrkayatimat>% . idamadritanayeti chandomaø .

#<a÷valàlà># strã a÷vasya làlevàkçtyà . brahmasarpe halàhalasarpe jañàdhaø . a÷valometi pàñhàntaram . a÷vasya lome vàkçtirasya tatra vigrahaþ .

#<a÷vavaktra># puø a÷vasya vaktramiva vaktramasya . 1 kimpuruùe devayonibhede a÷vavadanahayamukhàdayo'pyatra . 2 hayagrãve viùõu mårtibhede a÷va÷iraþ÷abde vivçtiþ . taddhyànena ca tanmårtiruktà tantrasàø . %<÷araccha÷àïkaprabhama÷va vaktraü muktàmayairàbharaõaiþ pradãptam . rathàïga÷aïkhà¤citabàhuyugmaü jànudvayanyastakaraü bhajàmaþ>% .

#<a÷vavat># triø a÷vo'styasya matup masya vaþ . 1 a÷vayukte . %<dadhàno gomada÷vavat suvãryam>% çø 8, 46, 5 . mantre kvacit dãrghaþ a÷vàvàn . %<bhojanama÷vàvantaü gomantamàpa÷uü naraþ>% çø 1, 83, 4 . a÷ve iva a÷vasyeva và vati . 2 hayasadç÷e avyaø . a÷vena tulyaü kriyà vati . 3 hayakçta kriyàtulyakriyàyàm avyaø . a÷vamarhati vati . 4 hayàrhe avyaø .

#<a÷vavaha># puø a÷vena uhyate vaha--karmaõi bà ac . hayenohye sàdini .

#<a÷vavàra># puø a÷aü vàrayati cuø vç--aõ upaø saø . hayanivàrake sàdini %<duþkhena ni÷cakramura÷vavàràþ>% màghaþ . õvul . a÷vavàrakaþ tatraiva . lyu a÷vavàraõo'pyatra . a÷vavàralakùaõàdikamuktama÷va÷àstre yathà %<bràhmaõàn ÷aktidànena sàmnà caiva tu kùatriyàn . vai÷yaü daõóena ÷abdena ÷ådraü daõóena vàhayet . pratyåùe vàhayedvipraü kùatriyaü prahare gate . vai÷yaü saündhyàgate kàle ÷ådraü ràtrau ca vàhayet . satvaü ca trividhaü proktamuttamàdhamamadhyamam . uttamaü copa÷àmena sàmnà daõóena madhyamam . ÷abdàïgena ca daõóena vàhaye dadhamambudhaþ . sahaje nirmale vàhe tailadugdhasya råpavàn . ÷àli÷ca dvividhà proktà baladaurvalpasambhavà . baliùñho durbalatvena durbalo'pi balena và . chalenopàdhikàyàü÷ca satvaü j¤àtvà ca vàhayet . sàrdràü sukañhinàü caiva pàùàõãdakasaüyutàm . tçõakàùñasamàyuktàü raïgabhåmi tu varjayet . samàü ca vipulàü caiva ki¤citpàü÷usamanvitàm . ekànte vijane ramye raïgabhåbhiü tu kàrayet . sthålaþ krodhã ca mårkha÷ca cittotsuka÷calàsanaþ . asthàne daõóapàtã yovàjã tasya na sidhyati . pracalati yasya kañirårdhvabàhurdaõóapàtaþ . na tasya vàhanaü vàjã durlakùyaü vàjivàhitam . dçóhàsano'tha tattvaj¤o jitasuùñirniràlasaþ . aviràgã sthira÷càpi ùaóete vàjivàhakàþ . cittaü yo naiva jànàti turagasya samàsataþ . na vahanti hayàstasya daõóapàtena tàóitàþ . hreùite valite bhãte tathà conmàrgagàmini . kupitodbhràntacitte và ùañsu daõóaü nipàtayet . hreùite tàóayenmårdhi jànubhyàü valite tathà . kruddhe urasi hantavyo bhràntacitte tathodare . bhãtaü ca tàóayetpa÷cànmukhe conmàrgagàminam . j¤àtvà doùaü ca råpaü ca sthàneùveteùu tàóayet . asthànatàóitovàjã yàvajjãvaü na sidhyati . no jahàti ca taddoùaü yàvajjãvatyasau hayaþ . dhàràþ pa¤ca pravakùyàmi munibhiryàþ prakãrtitàþ . prathamà vikramà dhàrà dvitãyà pulakà smçtà . tçtãyà pårõakaõñhã tu caturthã tvarità smçtà . pa¤camã caiva yà dhàrà niràlambà prakãrtità . ùaùñhã caiva tu yà dhàrà ÷råyate na tu dç÷yate . vikramà gatidhàrà ca catuùkà pulakà matà . mukhapàdasamàyuktà pårõakaõñhã tu sà bhavet . svecchayà tvarità dhàrà tàóità caiva pa¤camã . ùaùñhã caiva tu yà dhàrà svargalokeùu gãyate . valgà÷ca saüpravakùyàmi munibhiþ parikãrtitàþ . puùpavantã ca gokarõã tålottulà tulà vçthà . nàgakhaõóã puùpadhàrã dumuùñã ca rutastanã . dvihastã caikahastã ca ÷ubhagà ÷obhanà matà . ityetà dvàda÷a valgà munibhiþ parikãrtitàþ>% %<àråóhakarõamadhye tu mano lakùati vàjinaþ>% ÷anaistu vàhayetpårbaü pa÷utulyaü samàdi÷et . na vakro na tathottàno na kubjo nàpyayomukhaþ . na bhavetstabdhagàtrastu sa bhaveda÷vavàhakaþ . sthiroruþ sthirapàda÷ca trikonnatasthiràsanaþ . dakùiõàdituraïgasya càsane tu dçóhaþ sadà . a÷vavàràþ samàkhyàtàþ ÷eùàstu bhayadàyakàþ . grãùmàdiùu na vartavyamçtuùu triùu vàhanam . hemantàdiùu vartavyaü sàdibhiþ ÷àstravedibhiþ . pratipatsu trayoda÷yàü pa¤camyàü và site dale . dhçtisiddhàtiyogeùu vàsare candrasåryayoþ . målarohiõãhasteùu puùpe caivottaràsu ca . evaüvidhe dine sàdã vàhàn saüvàhayet ÷ubhe . raïgabhåmau ca revantaü sthàpayet påjayettataþ . puùpairdhårpaþ pradãpaistu candanaiþ pàyasaisyathà . pakkànaiþ paj¤ca÷abdai÷ca pràtaþ÷ucisuvàsasà . raktàmbaradharobhåtvà raktapuùpadharastathà . %<ekaviü÷ativàràü÷ca tataþ paryàõayeddhayam . kro÷amekaü tamàruhya nayecchikùàü ÷anaiþ÷anaiþ . valgàgraha÷ca kartavyaþ savyàpasavyameva ca . vikramà pulakà pårõakaõñhã ca tvarità tathà . khalãnàdau prayoktavyà sàdinà vàjinàü kramàt . nàtisthålaü nàtikç÷aü na stabdhaü nàtikarka÷am . saptàïgulapramàõantu khalãnaü kàrayedbudhaþ . khalãnàdivu loheùu dhàrayedvikramàdiùu . krameõaiva turaïgàõàü kañàni saüprayojayet . khalãnàdau tu dhàràsu yadà su÷ikùito hayaþ . tadà kañeùu taü sàdã bhràmayedvikramàdibhiþ . ÷atahastàdikàü bhåmiü saptahastàvasànikàm . bhràmayedvàjinaü sàdã savyaü caivàpasavyakam . maõóalaü caturasraü ca gomåtraü càrdhacandrakam . nàgapà÷aü krameõaiva bhràmayetkañapa¤cacakam . evamanyeùu loheùu triùveva mràmayetkañe . yaevaü vàhayedvàhaü tasya kaùñaü na jàyate . dadyàdbhayamabhãtasya bhãtasyàpi haredbhayam . rahasyaü sàdinàmetadvàhane'sminniveditam . pårvokteùu ca de÷eùu ùañsu doùeùu tàóayet . na jàtu sàdinànyasmin kàle doùa÷atairapi . damyamànasya a÷va÷ya yo doùaþ sàdidoùataþ . jàyate 'sau niràkartuü sàdinà naiva ÷akyate . evaü ÷àstravidhànena yaþ sàdã vàhayeddhayàn . harayastasya sivyanti bhavanti phaladàyakàþ . vàhanaü yacca duùñaü ca dhåpalepanamantrakaiþ . tadahaü saüpravakùyàmi munibhiþ kãrtitaü yathà . asthibhirda÷anai÷caiva vçkàõàü ca yathà budhaiþ . viùamakùikàdaüùñràbhiþ dhåmasaübaddha sarpiùà . elàgurumadosãranàgakesaracandanaiþ . sarjikàtailasaüyukto dhåpayedduùñavàjinam . viùalohagadailàbhistailàjyadadhicandanaiþ . niþ÷eùadoùanà÷àya dhåpa ukto hi vàjinàm . vilipya gomayaiþ pràtarni÷ãthe sarvasandhiùu . aùñamyàü ca vi÷emeõa duùñàþ sidhyanti ghåpitàþ . kà÷ã÷aü candatraü kautãsiddhàrthamaricàni ca . saindhavaü baóavàmåtraü gomåtraü karõajaü malam . suniguptàni piùñàni kaõàyàþ savacàni ca . a¤janaü sarvaduùñànàü deyaü parvaõi parvaõi . anenàbhya¤jito vàjã nirvàõamadhigacchati . kopamohaü bhayaü tyaktvà va÷yaþ syàtsàdinobhç÷am>% .

#<a÷vavàha># puø a÷vaü vàhayati càlayati vaha--õic--aõ . a÷vacàlake sàdini . õvul . a÷vavàhako'pyatra . lyu a÷vavàhano'pyatra puø .

#<a÷vavikrayin># triø a÷vaü vikretuü ÷ãlamasya vi + krã÷ãlàrthe ini 6 taø . hayavikrayàjãvikàyukte trikàø .

#<a÷vavid># puø a÷vaü hayahçdayaü vetti vida--kvip 6 taø . 1 nalançpatau tasyà÷vahçdayaj¤atà varõità bhàø vaø paø 72 adhyàø . yathà %<çtuparõa prati bàhukaråpasya nalasyoktiþ>% bàhukastamuvàcàtha dehi vidyàmimàü mama . matto'pi cà÷vahçdayaü gçhàõa puruùarùabha! . çtuparõastatoràjà bàhukaü kàryagauravàt . hayaj¤ànasya lobhàcca taü tathetyabravãdvacaþ . yathoktaü tvaü gçhàõedamakùàõàü hçdayaü param . nikùepome'÷vahçdayaü tvayi tiùñhatu bàhuka! . a÷vaü vindate vida--kvip . 2 a÷valabdhari triø %<pariõod a÷vama÷vavido gomadi>% çø 9, 61, 3 . %<a÷vavide a÷vasya labdhari>% bhàø .

#<a÷vavaidya># puø 630 . ghoñakacitsake taccikitsàprakàraþ . jayadattakçte'÷va÷àstre'vaseyaþ .

#<a÷va÷aïku># puø 6 taø . 1 a÷vabandhanàrthe kãle . a÷vasya ÷aïkuriva . 2 danuputrabhede %<catvàriü÷addanoþ putràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata>%! ityupakramya %<ayaþ÷irà a÷va÷irà a÷va÷aïku÷ca vãryavàn>% bhàø àø paø 60 adhyàø .

#<a÷va÷àlà># strã 6 taø . hayasthàve manduràyàü vàji÷àlàyàm tatkaraõavidhi÷cà÷va÷àstre . yathà %<pràgudakpravaõe de÷e vàlukàkàùñhavarjite . citàcaityavihãne ca ÷àlàü kurvãta paõóitaþ . su÷uùkà sà ca kartavyà duùñakãñàdyasaüyutà . ÷i÷ire sthàpayeddevaü revantaü påjayetsadà . kàryà trihastavistãrõà tàlàkhyà piõóikà ÷ubhà . ÷àlàpramàõadãrghà ca tasyàü vàsaü prakalpayet . dvau hastàvucchraye tasyà mànaü caivaü prakãrtitam . karkandhåkàùñhadaõóaü ca prànte'syàþ sthàpayedbahiþ>% vàlåkà påritaü kàryaü saüskçtaü catvaraü tathà . luõñhanàya ca vàhànàü bhaveccaïkramaõàya ca jayaø a÷vaø ÷àø %<dahati te gçhaü koùàgàramàyudhàgàrama÷va÷àlàü hasti÷àlà¤ca kruddhaþ>% bhàø vaø paø 197 aø .

#<a÷va÷àstra># naø a÷valakùaõàdij¤àpakaü ÷àstram . ÷àlihotrakçte hayalakùaõàdij¤àpake 1 ÷àstre tanmålake jayadattakçte 2 ÷àstre ca .

#<a÷va÷iras># naø 6 taø 1 vàjimastake . a÷vasya ÷iraiva ÷iro'sya .. 2 dànavabhede a÷va÷aïku÷abde vivçtiþ . %<ayaþ÷irà a÷va÷irà a÷vaþ÷aïku÷ca vãryavàn . tathàgaganasårya÷ca vegavàü÷càtra pa¤camaþ . pa¤caite jajiüre ràjan! vãryavantomahàsuràþ . kaikayeùu mahàtmànaþ pàrthivarùabhasattamàþ>% bhàø àø paø 66 adhyàø . 3 haya÷irasi viùõumårtibhede, tàdçïamårtidhàraõamuktam bhàø ÷àø paø 342 adhyàø %<te'nu÷iùñà bhagavatà devàþ sarùigaõàstathà . namaskçttya bhagavate jagmurde÷àn yathe psitàn . gateùu tridivaukasmu brahmaikaþ paryavasthitaþ . didçkùurbhagavantamaniruddhatanau sthitam . taü devo dar÷ayàmàsa kçtvà haya÷iromahat . sàïgànàvartayan vedàn kaõóalutridaõóadhçk . vyàsa uvàca . tato'÷va÷irasaü dçùñvà taü devamamitaujasam . lokakartà prabhurbrahmà lokànàü hitakàmyayà . mårdhnà praõamya varadaü tasthau prà¤jaliragrataþ . sa pariùvajya devena vacanaü ÷ràvitastadà . ÷rãbhagavànuvàca . lokakàryagatãþ sarvàstvaü cintaya yathàvidhi . dhàtà tvaü sarvabhåtànàü tvaü prabhurjagato guruþ . tvayyàve÷itabhàro'haü dhçtiü pràpsyàmyathà¤jasà . yadà ca surakàryante aviùahyaü bhaviùyati . pràdurbhàvaü gamiùyàmi tadàtmaj¤ànadai÷ikam . evamuktvà haya÷iràstatraivàntaradhãyata>% . %<kapardine varàhàya eka÷çïgàya dhãmate . vivasvate'÷va÷irasecaturmårtidhçte sadà>% iti ca tatraiva .

#<a÷va÷çgàlikà># stro a÷va÷çgàlayorvairaü dvandvàt vaire vun . haya÷çgàlayorvaire ÷abdaratnàø .

#<a÷va÷candrà># triø a÷vai÷candrayati àhlàdayati cadi--õic rak 3 taø vede pçø suñ . hayenàhlàdikàyàü striyàü %<gomaghà jaritre a÷va÷candràþ>% çø 6, 35, 4 . %<a÷va÷candràþ a÷vairàhlàdayantyaþ>% màø .

#<a÷vaùaógava># naø a÷va + ùañke ùaógavac . hayaùañke .

#<a÷vasani># triø a÷vaü sanute dadàti--sana--in 6 taø . hayadàyake . %<yaste'÷vasanirbhakùaþ>% . yajuø 8, 12 . anusavanàdiø .

#<a÷vasà># triø sana--viña--ïà 6 taø . hayadàtari . %<goùàüõaü dhiyama÷vasàü vàjasàmuta>% çø 6, 53, 10 .

#<a÷vasàda># puø a÷vaü sàdayati gamayati sada--gatau õipaõ upaø saø . sàdini .

#<a÷vasàdin># puø a÷ve sãdati sada--õini 7 taø . sàdini (ghoóasaoyàra) %<pratiprahàràkùamama÷vasàdã>% raghuþ .

#<a÷vasena># puø 1 jinapitçbhede 2 nçpabhede yasya putraþ sanatkumàraþ kurukùetrasthekùumatãnadãsamãpavàsini takùakasute 3 nàgabhede ca . %<takùaka÷cà÷vasena÷ca nityaü sànucaràvubhau . kurukùetre ca vasatàü nadãmikùumatãmanu>% bhàø àø paø 3 adhyàø . %<a÷vaseno'bhavattatra takùakasya suto balã . sa tãkùõamakarodyatnaü mokùàrthe jàtavedasaþ>% . bhàø àø paø 226 adhyà0

#<a÷vasenançpanandana># puø 7 taø . sanatkumàre .

#<a÷vastana># triø ÷vobhavaþ ÷vas + ñhyu--tuñca ÷vastanaþ naø taø . paradinàsthàyini vartamànadinamàtrabhave . %<a÷vastanavidhànena hartavyaü manurabravãt>% manuþ striyàü ïãp .

@<[Page 515a]>@
#<a÷vastanika># triø ÷vastanamastyasya matvarthe ñhan naø taø . paradinàsthàyidhane vartamànadinaparyàptadhanasa¤cayakàriõi gçhasthabhede %<ku÷åladhànyakovà syàt kumbhãghànyaka eva và . tryahaihikovàpi bhaveda÷vastanika eva và>% manuþ .

#<a÷vastomãya># naø a÷vasya stomaü stutirastyasya matvarthe cha . hayastutiyukte såktabhede tacca såktam çø 1, 162 . mànomita ityàdi dvàviü÷atyçcam . 2 tatsàdhye homajàte ca . %<a÷vasya và'àlabdhasya medha udakràmattada÷vastomãya mabhavadyada÷vastomãyaü juhotya÷vameva medhasà samardhayati . àjyena juhoti . medhovà àjyaü medho'÷vastomãyaü meghamevàsmiüstanmedho dadhàtyàjyena juhotyetadvai devànàü priyaü dhàma yadàjyaü priyeõaivainàndhàmnà samardhayati . a÷vastomãyaü hutvà dvipadà juhãti . a÷vovà' a÷vastomãyaü puruùo dvipadà, dvipàdvai puruùo dvipratiùñhastadenaü pratiùñhayà samardhayati tadàhuþ a÷vastomãyaü pårvaü hotavyàü dvipadà iti pa÷avo và a÷vastomãyaü puruùo dvipadà yada÷vastomãyaü hutvà dvipadà juhoti tasmàt puruùa upariùñàt pa÷ånadhitiùñhati ùoóa÷à÷vastomãyà juhoti>% ÷ataø bràø .

#<a÷vasthàna># naø 6 taø . vàji÷àlàyàm %<a÷vasthànàt gajasthànàt saïgamàt valmãkàt hradàt>% viùõudhaø puràø .

#<a÷vahanu># puø a÷vasya hanuriva hanurasya . %<dànavabhede hari÷cà÷va hanu÷caiva vãrau tàvatha sç¤jimau>% harivaüø 36 adhyàø .

#<a÷vahantç># puø a÷vaü hanti hana--tçc 6 taø . 1 karavãre %<vãjaü vióaïgà÷vahantrorharidre vçhatãdvayam>% su÷rutaþ . 2 haya nà÷ake triø .

#<a÷vahaya># puø a÷vena hinoti gacchati hi--kartari ac . a÷vena gatimati %<pratyardhiryaj¤ànàma÷vahayo va ruüthànàm>% çø 10, 26, 5 . a÷vena hãyate vyàpyate karmaõi ac . a÷vavyàpye . %<mçjantya÷vahayairani÷itaü namobhiþ çø 9, 96>% 2 .

#<a÷vahçdaya># naø a÷vasya hçdayaü manogatabhàvàdi . hayàbhilàùe 2 tadàvedakavidyàbhede ca a÷vavicchabde udàø .

#<a÷vàkùa># puø a÷vasyàkùova ac samàø . devasarùapavçkùe .

#<a÷vàdi># puø pàõinyukte ÷ubhà÷ubhasåcakanimitte saüyogaråpe'rthe ñha¤pratyayanimitte 1 ÷abdasamåhe saca gaõaþ a÷va, a÷man gaõa, årõà umà gaïgàvarùàvasu . gotràpatye 2 pha¤pratyayanimitte ÷abdasamåhe ca sa ca gaõaþ a÷va, a÷man ÷aïkha, ÷ådraka, vida, puña, rohiõa, kharjåra, kha¤jàra, vasta, pijåla bhaóila, bhaõóila, bhaóita, bhaõóita, prakçta, ràmoda, kùànta, kà÷a, tãkùõa, golàïka arka, svara, sphuña, cakra, ÷raviùña, pavinda, pavitra, gomin, ÷yàma, dhåma, dhåmra, vàgmin, vi÷vànara kuña, ÷apa (àtreye) . jana, jaóa, khaóa, grãùma, arha, kita, vi÷ampa, vi÷àla, giri, capala, cupa, dàsaka, vailva pràcya, dharma, ànaóuhya, (puüsi) jàta, arjuna, prahçta, sumanas durmanas, manas, prànta, dhvana, àtreya (bharadvàje) bharadvàja, (àtreye) utsa, àtava, kitava, vada, dhanya, pàda, ÷iva, khadira a÷vàdi .

#<a÷vàmagha># triø aùomaghaü dhanamasya vede dãrghaþ . a÷varåpadhana svàmini %<a÷vàmaghà gomaghà và huvema>% çø 7, 071, 1

#<a÷vàyurveda># puø a÷vasyàyurvedyate'nena vida--õic gha¤ . hayàyurj¤àpake ÷àstre tacca ÷àlihotreõa su÷rutanàmànaü svasutaü pratyupadiùñam tanmåla¤ca jayadattakçta¤ca a÷va÷abde vivçtiþ .

#<a÷vàri># puø a÷vasyàriþ 6 taø . mahiùe .

#<a÷vàråóha># puø a÷vaàråóho'nena . sàdini a÷vàrohiõi .

#<a÷vàroha># puø a÷vamàrohati à + ruha--aõ upaø sa . hayavàhake, hayàrohaõena 2 yuddhakartari ca . a÷vastanmeóhramivàrohomålamasya . 3 a÷vagandhàyàü strã .

#<a÷vàvatàna># puø a÷vasyevàvatàno'sya . çùibhede . vidàø apatye a¤ . à÷vàvatànaþ tadgotràpatye bahuùu gopavanàø na luk . à÷vàvatànàþ .

#<a÷vàvarohaka># puø a÷vastanmeóhramivàvarohati õvul . a÷vagandhàvçkùe ..

#<a÷vin># puø dvivaø a÷vàþ santi yayoþ ini, a÷vinyàü nakùatre bhavau sandhivelàdyutçnakùatrebhyaþ pàø aõ %<nakùatrebhyobahulam>% pàø và luk luki strãpratyayasya luk, a÷và utpattiþ sthàtatvenàstyasya ini và . 1 svargavaidyayoþ . %<kima÷vinau somarasaü pipàså>% bhaññiþ %<vàsoda÷candrasàlokyama÷visàlokyama÷vadaþ>% manuþ . %<tvàùñrã tu saviturbhàryà baóavàråpadhàriõã . asåyata mahàbhàgà sàntarãkùe'÷vinàbubhau>% bhàø àø paø . %<yà vàü ka÷à madhumatya÷vinà sunçtàvatã>% yajuø 7, 2 . a÷vastaccihnàvartaþ astyarthe ini . %<kapolayostathàvartau vidyete vàjinoryadi . tàvà÷vinàviti proktau ràjyavçddhikarau parau>% ityuktalakùaõayoþ 2 hayayo÷ca dviø vaø . 3 hayayukte triø . striyàü ïãp . %<gomà agne'vimàü a÷vã>% çø 4, 2, 5 .

@<[Page 516a]>@
#<a÷vinã># strã a÷vastaduttamàïgàkàro'styasya ini ïãp . saptaviü÷atidhàvibhaktarà÷icakrasya prathame bhàge . asyàstathàkàratvama÷leùà÷abde uktam . %<a÷ninãmaghamålànàü gaõóà àdyàstrinàóikàþ>% jyoø nakùatraparatve naø . %<puùyà÷vihastà laghuþ>% jyoø a÷vàyà àkàro'styasyàþ ini ïãp . hayaråpadhàriõyàü tvaùñçsutàyàü 3 saviturbhàryàyàmaruõàtmaja÷abde 269 pçø vivçtiþ .

#<a÷vinãkumàra># puø dviø vaø . såryeõa tvaùñçsutàyàü saüj¤àyàü baóavàråpàyàmutpàditayoþ svarvaidyayoþ tadutpattikathà bhàø àø paø 66 adhyàye a÷vinãtanayaputrasutàdayo'pyatra . aruõàtmaja÷abde 269 pçø vivaraõam .

#<a÷vãya># naø a÷vànàüsamåhaþ cha . 1 hayasamåhe . a÷vasya hitam apåpàø cha . 2 hayahite . pakùe yat . a÷vyo'pyuktàrthe .

#<a÷vorasa># naø a÷vànàmura iva mukhyam acsamàø . mukhyehaye .

#<aùa># dãptau akaø gatau, grahaõe ca sakaø bhvàø ubhaø señ . aùati te àùãt àùiùña .

#<aùaóakùãõa># triø pa santi ùaóakùãõi ÷rotrendriyàõi gràhakàõi yatra kha . tçtãyajanakarõà÷rute dvàbhyàmeva kçte mantràdau .

#<aùàóha># (÷àóa) puø aùàóha(÷àóa)yà yuktà paurõamàsã àùàóhã (÷àóã)sà yatra màse aõ và hrasvaþ . vai÷àkhàditastçtãye càndràùàóha(óa)màse . àùàóhã pårõimà prayojanamasya prayojanàrthe aõ . 2 brahmacàridhàrye daõóe, tasya hi àùàóhapaurõamàsyàü vihitakarmoprayogitvàt tathàtvam pçø hrasvaþ . aùàóho'pyubhayatra . svàrthe kan tatraiva . saha kta vedeottvàbhàvaþ ùatva¤ca naüø taø . asoóhe triø %<aùàóhaü yutsu pçtanàsu paprim>% yajuø 34, 20 . %<aùàóhàya sahamànàya vedhase>% çø 2, 21, 2 .

#<aùàóhà(óà)># strã pàóhiþ sàhanaü saha--õic + ktin óhatvam ar÷a àdyac naø taø pçùoø và ÷atvaü óatva¤ca . a÷vinyavadhike pårbàdike viü÷e, uttaràdike ekaviü÷e ca nakùatre .

#<aùñaka># naø aùñaua adhyàyàþ pariõàmamasya aùñan + kan . 1 pàõineraùñàdhyàyãsåtre, pratyekamaùñàdhyàyàtmake 2 çgvedàü÷abhede ca 3 aùñasaükhyàparimite triø %<pai÷unyaü sàhasaü drohaãrùyà såyàrthadåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajo'pi gaõo'ùñakaþ>% manuþ . %<saükhyàyàþ saüj¤àsaïghasåtrà dhyayaneùu>% pàø ukteþ 3 aùñàvçttàdhyayane'pi . aùñakaü vidaci adhãyate và %<såtràcca kopadhàt>% pàø adhyetçveditçpralayasya bàhulye luk . aùñakàþ pàõineþ 4 såtràyàdhyàyiùu baø vaø . 5 aùñasaükhyàyàm %<tàràùñakamidaü puõyaü bhaktimàn yaþ pañhennaraþ>% tantram . gaïgàùñakaü pañhati yaþ prayataþ prabhàte vàlmãø .

#<aùñakarõa># puø aùñau karõàasya . caturmukhe brahmaõi pratimukhaü dvikarõatvàttathàtvam .

#<aùñakarman># aùñau karmàõyasya . %<àdàne ca visarge ca tathà praiùaniùedhayoþ . pa¤came càrthavacane vyavahàrasya cekùaõe . daõóa÷uddhyoþ sadà raktastenàùñagatikonçpaþ>% u÷anasoktràùñavidhakarmayukte nçpatau %<aùñakarmà divaü yàti ràjà ÷akràbhipåjitaþ>% u÷aø . aùñagatiko'pyatra %<tatràdànaü karàdãnàm . visargo bhçtyàdibhyo dhanadànam praiùo'màtyàdãnàü dçùñàdçùñànuùñhàneùu . niùedho dçùñàdçùñaviruddhakriyàsu . arthavacanaü kàryasandehena ràjàj¤ayaiva tatra niyamanam . vyabahàrekùaõaü prajànàmçõàdivipratipattau . daõóaþ paràjitànàü ÷àstrokta dhanagrahaõam . ÷uddhiþ pàpe karmaõi jàte tatra pràya÷cittasampàdanamiti>% kullåkabhaññaþ . medhàtithistu . akçtàrambhaþ . kçtànuùñhànam . anuùñhitavi÷eùaõam . karmaphalasaügrahaþ . tathà sàmadànabhedadaõóàþ . etadaùñavidhaü karmetyàha . athavà %<kçùiþ baõikpathaþ . udakasetubandhanam . durgakaraõam kçtasya saüskàraþ nirõayaþ . hastibandhanam . khanikhananam . sainyanive÷anam . dàruõavanacchedana¤cetyapyàha>% . tanmålantu aùñavarga÷abde vakùyate .

#<aùñakà># strã a÷nanti pitaro'syàü tithau a÷a--takan . %<aùñakà pitçdaivatye>% ityajàdipàñhàt na ittvam . %<aùñakà tu samàkhyàtà saptamyàdidinatrayam>% ityuktalakùaõe 1 saptamyàdidinatraye, 2 dinatrayasàdhye karmadhede ca taccà÷valàyana gçø dar÷itam tadapi pauùamàghaphàlgunànàü kçùõa saptamyàdiùu kartavyaü tatra pradhànamaùñamã, saptamyàmàrambhaþ aùñamyàü kçtyaü navamyàmanyaùñaketi bhedaþ . %<amàvàsyà caturda÷yoþ paurõamàsyaùñakàsu ca>% %<aùñakàsu tvahoràtramçtvantàsu ca ràtriùu>% iti ca manuþ tacca na pitçmàtradaivatyam anyadaivatyamapi yathàha pitryadànàya måle syuraùñakàstisra eva ca . kçùõapakùe variùñhàhi pårvà caindrã hi bhàùyate . pràjàpatthà dvitãyà syàt tçtãyà vai÷vadevikã . àdyà påpaiþ sadà kàryà màüsairanyà bhavettathà . ÷àkaiþ kàryà tçtãyà syàdeùa dravyagato vidhiþ vàyuø puràø . måle pradhànasthàne amàvasyà hi ÷ràddhasya pradhànaü kàlaþ tadvaditi yàvat raghuø . pa÷vabhàve sthàlãpàkena kàryaü %<api và sthàlãpàkaü kurvãteti>% gobhilaþ . etadvidhànantu %<sthàlãpàkaü pa÷usthàne kuryàt yadyànukalpikam . ÷rapayettaü savatsàyàstaruõyà goþ payasyanu>% chandogapari÷iø . anviti odanacaroþ pa÷càt . ataeva . %<pitaraþ spçhayantyannamaùñakàsu maghàsu ca . tasmàddadyàt sadodyukto vidvatsu bràhmaõeùu ca>% ÷àtàø . tasmàdannaü pradhànaü påpàdikantåpakaraõatvena ÷aktànàmàva÷yakaü, sadeti ÷ravaõàt . %<amàvasyàùñakà vçddhiþ kçùõapakùe'yanadvayam>% . %<pauùamàsasya rohiõyàmaùñakàyàmathàpi bà>% yàø smçø . atràyaü bhedaþ hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà ekasyàü và à÷vaø såø ukteþ samarthàsamarthabhedena caturùu màseùu kçùõàùñamãùu ekasyàü và aùñakà kàryeti . àgrahàyaõyà årdhvaü tisçùvaùñakàsu smçtantaràttathàtvam . anvaùñakà÷abde vivçtametat . aùñaparimàõamasyàþ kan . ajàdipàñhàø ñàp pitçdaivatye iti asya pràyikatvàt kùipakàø nettvam . 4 aùñamãtithimàtre %<amàvàsyà guruühanti ÷iùyaü hanti caturda÷ã . brahmàùñakà paurõamàsyau tasmàttàþ parivarjayet>% manuþ etadbhinnàyà striyàmaùñikà ata itvam .

#<aùñakàïga># puø aùñakamaïgaü yasya . nayapãñhe trikàø tàni càïgàni svàmyamàtyasuhçtkoùaràùñradurgabalàni ca . ràjyàïgàni prakçtayaþ pauràõàü ÷reõayo'pi cetyuktàni aïgàni

#<aùñakika># triø aùñakà'styasya brãhyàø ñhan . aùñakàyukte atra và ini aùñakã . atraivàrthe triø striyàü ïãp .

#<aùñakçtvas># avyaø aùñan + kriyàbhyàvçttau kçtvasuc . aùñadhàbhyàvçttakriyàyàm .

#<aùñakoõa># triø aùñaukoõà asya . 1 aùñakoõayuktakùetre tantrokte 2 yantrabhedeca %<vindutrikoõavasukoõada÷àrayugmamiti>% tantram %<2 kuõóabhede aùñakoõamathai÷ànyàmatyantaü ca bhayapradam>% hemàø vraø khaø kuõóapraø .

#<aùñakya># triø aùñakena krãtaþ gavàø yat . aùñasaükhyànvitena krãte .

#<aùñagava># naø aùñànàü gavàü samàhàraþ yãgaviø ac . gavàùñake tadyukte ÷akañe tu aùñàgavamityeva . %<aùñàgavaü dharma halamiti>% smçtiþ .

#<aùñaguõa># triø aùñabhirguõyate guõa--abhyàse karmaõi ka . aùñabhirguõite aùñàvçtte . %<mithyàvàdã ca saükhyàne dàpyã'ùñaguõamatyayam>% manuþ . %<dadàvaùñaguõai÷varyaü teùàü tuùñastu ke÷avaþ>% bhàø vaø praø 82 adhyàø %<tata÷càùñaguõaü pàrtha! pràpsyase dharmamuttamam>% 85 adhyàø . aùñau guõà yasya aùñavidhaguõayukte 3 bràhmaõe te ca guõà gautamenoktàþ yathà athàùñàvatmaguõà dayà sarvabhåteùu kùàntiranasåyà ÷aucamanàyàsomaïgalamakàrpaõyamaspçheti . yasyaite na catvàriü÷at saüskàràþ na vàùñàvàtmaguõàþ na sa bràhmaõaþ . aùñàvçtto guõo'sya vçttau aùña÷abdasya tadàvçttaparatà . 4 aùñàvçttaguõake padàrthe %<annàdaùñaguõaü cårõaü cårõàdaùñaguõaü payaþ . payaso'ùñaguõaü màüsaü màüsàüdaùñaguõaü ghçtam . ghçtàdaùñaguõaü tailaü mardayenna tu khàdayed>% vaidyakam .

#<aùñagçhãta># triø aùñakçtvo gçhãtaþ vçttau sujartholuptaþ . aùñavàragçhãte %<rasamàjyaü màüsaü pàyasamiti saüyåyàùñagçhãtaü gçhãtvà juhåyàt>% gobhiø aùñagçhãtaü kevalamekùaõenàùñavàràn gçhãtam saø taø raghunandanaþ .

#<aùña(ùñà)catvàriü÷at># strã aùñàdhikà catvàriü÷at ÷àø taø àtvam . (àñacalli÷a) 1 saükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . %<aùñacatvàriü÷atsaüskàraiþ saüskçta>% iti mitàkùaø gautaø . tatra gautamena catvàriü÷adeva saüskàràþ aùñau guõà÷ca bràhmaõyahetuvo dar÷itàþ catvàriü÷at saüskàràþ guõasahità aùñacatvàriü÷adityeke . te ca %<garbhàdhànapuüsavanasãmantonnayanajàtakarmanàmakaraõànnaprà÷anacauóopanayanam . catvàri vedavratàni snànaü sahadharmacàriõãsaüyogaþ pa¤cànàü yaj¤ànàmanuùñhànaü devapitçmanuùyabhåtabrahmaõàmeteùà¤càùñakànvakàpàrvaüõa÷ràddhva÷ràvaõyàgrahàyaõãcaitryà÷vayujãti sapta pàkayaj¤asaüsthà, agnyàdheyamagnihotradar÷apaurõamàsàvagrayaõaü càturmàsyaniråóhapa÷ubandhasautràmaõãti sapta haviryaj¤asaüsthà agniùñomo'tyagniùñoma ukthaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtro'ptoryàma iti sapta somasaüsthà ityete catvàriü÷at saüskàràþ . athàùñàvàtmaguõà dayà sarvabhåteùu kùàntiranasåyà ÷aucamanàyàsomaïgalamakàrpaõyamaspçheti yasyaite na catvàriü÷at saüskàrà navàùñàvàtmaguõà na sa bràhmaõaþ sàyujyaü sàlokya¤ca gacchati . yasya tu khalu saüskàràõàmekade÷o'pyaùñàvàtmaguõà atha sa bràhmaõaþ sàyujyaü sàlokya¤ca gacchati adhikaü saüskàra÷abde vakùyate>% gauø saühitàyàü tu catvàriü÷atsaüskàraiþ saüskçta ityeva pàñhaþ . mitàkùaràkçddhçta pàñhastu uktarãtyà samarthitaþ .

#<aùñataya># triø aùñàvavayavà asya aùñan + tayap . aùñàvayave . %<ñióóhàõa¤iti>% pàø såtre tayapograhaõàt striyàü ïãp . aùñatayã . avayavamàtre tayap . 2 aùñasaükhyàyàü naø .

#<aùñatàriõã># strã baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . %<tàrà cogrà mahogrà ca vajrà kàlã sarasvatã . kàme÷varã ca càmuõóà ityaùñau tàriõyomatà>% ityuktàsu tàràdiùu aùñaùu tàriõãråpadevãmårtiùu .

#<aùñatrika># naø aùñàvçttaü trikam . 1 caturviü÷atisaükhyàyàü tat2 saükhyàte ca %<vai÷yasyàùñatrikàdavdàt sàvitrãpatanaü bhavet>% màrkaõóeya puø . %<aùñatrikàccaturviü÷ateþ>% maø taø raghuø .

#<aùñatva># naø aùñanàü bhàvaþ tva . aùñasaükhyàyàm .

#<aùñadaüùñra># puø 6 baø dànavabhede %<aùñadaüùñra÷caturdaüùñro meghanàdã jalandhamaþ>% hariø 229 aø .

#<aùñadala># naø aùñau dalàni yasya . aùñapatrakakamale %<likhedaüùñadalaü padmaü bhåvçttatrikabhåùitam>% tantram .

#<aùñadi÷># strã baø vaø . karmaø saüj¤atvàtra dviguþ . pårbàgneyadakùiõanairçtapa÷cimavàyavyottarai÷ànãråpàsu aùñasu dikùu . %<indràdãn lokapàlàü÷ca aùñadikùu ca påjayet>% tantram .

#<aùñadikkariõã># strã baø vaø aùñadikùusthàþ kariõyaþ . kariõyo'bhramukapilàpiïgalànupamàþ kramàt . tàmrakarõã ÷ubhradantã càïganà cà¤janàvatãtyuktàsu airàvatàdãnàü priyàsu aùñasu hastinãùu ityamaraþ .

#<aùñadikpàla># puø aùñau di÷aþpàlayanti pà--õic--aõ upaø saø . indràgniyamanirçtivaruõavàyusome÷ànaråpeùu aùñasu dikpàleùu .

#<aùñadiggaja># puø baø vaø aùñadikùusthà gajàþ . %<airàvataþ puõóarãko vàmanaþ kumudo'¤janaþ . yuùpadantaþ sàrvabhaumaþ supratãka÷ca diggajà>% ityukteùu aùñaùu diksthe airàvatàdiùu gajeùu etatsaükhyàmàmyàdgaja÷abdasyàùñasaü khyàrthakatvam .

#<aùñadravya># naø baø vaø karmadhàø saüj¤àtvànna dviguþ . %<a÷vatthoóumbaraplakùanyagrodhasamidhastilàþ . siddhàrthapàyasàjyàni dravyàõyaùñau vidurbudhà>% ityukteùu homasàdhaneùu aùñasu dravyeùu . %<trisvàduyuktairjuhuyàccàùñadravyairda÷àü÷ataþ>% tantrasàø .

#<aùñadhà># avyaø aùñan + prakàre dhàc . aùñaprakàre %<bhinnaprakçtiraùñadhà>% gãtà . %<suradvipànàmiva sàsayoni rbhinno'ùñadhà viprasasàra vaü÷aþ>% raghuþ .

#<aùñadhàtu># puø baø vaø aùñau dhàtavaþ karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . %<svarõaü råpya¤ca tàmra¤ca raïgaü ya÷adameva ca . ÷ãsaü lauhaü ramayetidhàtavo'ùñau prakãrtità>% ityukteùu aùñasu svarõàdiùu su÷rute tu rasavarjitàþ saptaipa dhàtavo'bhihitàþ kintu rasaniråpaõe %<tato rasa iti proktaþ sa ca dhàturapi smçtaþ>% ityukteraùñadhàtutà'pi tasyàbhiyatà aùñadhàtumayapratimà nirmàõe tu rasaü vihàya pittalasya grahaõam %<àrakåñaü tathaiva ceti>% hemàø bhaviùyokteriti bhedaþ .

#<aùñan># triø baø vaø a÷a--vyàptau kanin tuñ ca . (àña) 1 %<saükhyàbhede dvyekayordvivacanaikavacane>% pàø nirde÷ena saükhyàvàcakamàtrasya saükhyàparatvanirõayàt . 2 tatsaükhyànvite ca . %<aùñau tànyavrataghnàni àpomålaü phalaü payaþ . havirbràhmaõakàmyà ca gurorvacanamauùadham>% skçtiþ %<nindyàsvaùñàsu cànyàsu striyoràtriùu varjayet>% manuþ %<aùñànàü lokapàlànàü vapurdhàrayate nçpaþ>% . %<aùñàvimàn samàsena strãvivàhàn nibodhata>% iti ca manuþ . da÷aviü÷ati÷abdayoþ parataþ samàse àdantàde÷a aùñàda÷aþ . aùñàviü÷atiþ triü÷adàdau và aùñatriü÷at aùñàtriü÷at aùña(ùñà) catvàriü÷at aùña(ùñà) pa¤cà÷at aùña(ùñà)ùaùñhiþ aùña(ùñà)saptatiþ aùñà÷ãtiþ aùña(ùñà)navatiþ saükhyàvyayapårbakàt tataþ bahuvrãhau óac . %<niraùñe a÷va÷ate>% ÷ataø bràø saptàùñàni ahàni .

#<aùñapàd(da)># puø aùñau pàdà asya và antyalopaþ . 1 ÷arabhe tacchabde tallakùaõam 2 låtàyà¤ca hemaø .

#<aùñapadikà># strã aùñasu dikùu pàdà asyàþ antyalopaþ ïãpi padbhàve saüj¤àyàü kan hrasvaþ . (hàparamàli) latàyàm . kanabhàve . aùñapadãtyapyatra strã .

#<aùñapala># naø aùñau palàni paramàõamasya aõ dvigorluganapatye pàø tasya luk %<åùaõatriphalàkalke vajramàtre guóàt pale>% . sarpiùo'ùñapalaü paktvà màtràü mandànalaþ pibet cakradattokte ghçtabhede .

#<aùñapuùpã># strã aùñanàü puùpàõàü samàhàraþ . anirõãta saüj¤akatvàt dviguþ . puùpàùñake . %<kadàcirdunyastàùñapuùpikàpàtotpàditakrodhena>% kàdaø aj¤àtà'ùñapuùpãti kan . tatraiva .

#<aùñabhujà># strã aùñaubhujà asyàþ . devã màhàtmyasya tçtãyacaritadevatàyàü mahàsarasvatyàü tanmårterdhyàna÷abde vivçtiþ .

#<aùñama># triø aùñànàü påraõaþ óañ mañca . yena aùñasaükhyà påryate tasmin . %<pai÷àca÷nàùñamo'dhamaþ>% %<aùñamaü càyuùaþ sthànamaùñamàdaùñamaü ca yat . tayorapi vyayasthànaü màrakasthànamucyate>% jyotiþ paràø %<garbhàùñame'vde kurvãta bràhmaõasyopanàyanam>% manuþ striyàü ïãp . %<sauviùñakçtyaùñamã>% à÷vaø siùñikçta saübandhinã aùñamã àhutiþ karkaø . sà ca candrasyàùñamakalàkriyàkåñàdhàraråpe tithibhede . %<caturda÷yaùñamã caiva amàvasyà ca pårõimà parvàõyetàni ràjendra! ràvasaükràntireva ca>% %<aùñamyàü validànena putranà÷o bhaved>% dhruvam puràø . %<aùñamyàþ ÷eùadaõóe ca navamyà àdya eva ca . atra yà kriyate påjà vij¤eyà sà mahàphalà>% tiø taø puràø . %<aparapakùàõàmaùñamãùvaùñakàþ>% à÷vaø .

#<aùñamakàlika># triø aùñamaþ kàlaþ bhojane'styasya ñhan . sàrdhadinatrayopavàsànantaraü caturthadivase ràtrau bhoktarivànaprasthabhede %<naktaü cànnaü sama÷nãyàddivà vàhçtya ÷aktitaþ . caturthakàliko và syàt syàdvàpyaùñamakàlikaþ>% manuþ . %<munibhirdvira÷anaü proktaü vipràõàü martyavàsinàü nityam>% ityuktyà divase vàradvayabhojanasya vidhànàt sàrdhatridine saptàhàramatãtya caturthadivase ràtrau bhojane hi tathàtvaü bhavati .

#<aùñamaïgala># naø aùñaguõitaü maïgalam ÷àø taø . %<mçgaràjo vçùo nàgaþ kala÷o vyajanaü tathà . vaijayantã tathà bherã dãpa ityaùñamaïgalam>% ityukteùu %<loke'sminmaïgalànyaùñau bràhmaõo gorhutà÷anaþ . hiraõyaü sarpiràditya àporàjà tathàùñama>% ityukteùu ca aùñasu dravyeùa baø vaø . atra karmaø saüj¤àtvànna dviguriti bhedaþ .

#<aùñamaïgalaghçta># naø aùñabhirdravyairmaïgalàrthaü ghçtam . cakrodattokte ghçtabhede %<vacà kuùñhaü tathà brahmã siddhàrthakamathàpi ca . ÷àrivà saindhava¤caiva pippalãghçtamaùñamam . medhyaü ghçtamidaü siddhaü pàtavya¤ca dine dine . dçóhasmçtiþ kùipramedhaþ kumàrã buddhimàn bhavet . na pi÷àcà na rakùàüsi na bhåtà na ca màtaraþ . prabhavanti kumàràõàü pibatàmaùñamaïgalam>% .

#<aùñamabhàva># puø aùñamobhàvaþ . jyotiùokte janmalagnàvadhike 1 aùñamasthàne tanvàdidvàda÷abhàvamadhye 2 aùñame bhàve ca bhàva÷ca iùñakàle'ü÷akalàvikalàdinà spañãkçtalagnàdiþ . tadànayanaü yathà %<pårvaü na taü syàddinaràtrikhaõóaü divàni÷oriùñaghañãvihãnam . divàni÷oriùñaghañãùu ÷uddhaü dyuràtri khaõóaü tvaparaü nataü syàt . tatkàle sàyanàrkastha bhuktabhogyàü÷asaüguõàt . svodayàt svàgnilabdhaü yat bhuktaü bhogyaü ravestvajet . iùñanàóãpaloya÷ca gatagamyànnijodayàt . ÷eùaü khatryàhataü bhaktama÷uddhena lavàdikam . a÷uddha÷uddhabhe hãnayuk tanurvyayanàü÷akam . evaü laïkodayairbhuktaü bhogyaü ÷odhyaü palãkçtàt . pårbapa÷cànnatàdanyat pràgvattadda÷amaü bhavet . saùaóbhe lagnabhe jàyà, turyo, lagnonaturyataþ . ùaùñhàü÷ayuk tanoþsandhiragre ùaùñhàü÷ayojanàt . trayaþ sasandhayobhàvàþ ùaùñhàü÷enaikayuk sukhàt . agre trayaþ ùaóevaü te bhàrdha yuktàþ pare'pi ùañ>% . nãlaø tàø . svasvade÷odayamànaü de÷àntarayogàdinà àneyam laïkodayamànàni tu meùasya 278, vçùasya 299, mithunasya 323, karkañasya 323 siühasya 299, kanyàyàþ 278, tulàyàþ 278, vç÷cikasya 299, dhanuùaþ 323 mçgasya 323, kumbhasya 299, mãnasya 278, palàni . etadanusàreõa da÷amarà÷eþ udayamànaü gçhãtvà da÷amabhàvànayanam %<kheñe bhàvasame pårõaü phalaü sandhisame tu kham . hãne'dhike dvisandhibhyàü bhàve pårbàpare phalam>% nãlaø tàø . %<bhuktaü bhogyaü sveùñakàlànna ÷rudhyet triü÷annighnà syodayàptaü lavàñhyam . hãnaü yuktaü bhàskare tattanuþ syàt ràtrau lagnaü bhàrdhayuktàdravestu . kheñe sandhidvayàntaþsthe phalaü tadbhàvajaü bhavet>% . nãlaø tàø . %<aùñamasthàne ca cintyànyàha dãpikàyàm>% %<randhràyurmçtayo'ùñame>% iti . tàjake tu anyànyapi cintyànyàha . %<mçtyau cirantamaü dravyaü bhçtiürvittaü raõe ripuþ . durgasthànaü mçtirnà÷aþ parãvàdo manovyathà>% etàni sàdhàraõàni cintyàni vi÷eùatastatra grahayogàdriùñàdyuktaü jàtake yathà . %<àyuþ syànàdhã÷varaþ pàpayuktaþ ùaùñhàntyasthaþ svalpamàyustanoti . lagne÷àóhya÷cedatisvalpameva dãrghàyuùyaü càùñamasthaþ karoti . nighanatanukhabhegàþ kendrakoõatrilàbhe 1, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11, daghati hi vipulàyurbhànujo'tra pra÷astaþ . panapharacaturasremadhyamaü tvàyurete vidadhati khalu neùñàþ pràntyaùaùñhe baliùñhàþ . kamalakumudabandhå mçtyurandhràntimàkhye vipadamatha dharàjo dvidvivarùe'ùñamasthaþ . dhanalayamatha yacchecchakratulyebudho'vde kùitiguõada÷asaükhye rogabhogàpacàrau . ariùñocchvàsa niryàõocchvàsayoratra cintanam . daivavidbhiþ sadà kàryamaùñame bhàvacintane>% jàtakapaø varùaprave÷akàle tu anyathà yogavi÷eùàt phalamuktam yathà bhaume'vdape krårahate patyà dhàte'valokite . agnibhãragnibhekråranaùñadvipadabhe mçtiþ . vipattirnarapàlotthà riputaskaratobhayam . turye màtuþ pitçvyà dvà màtulàrtistatoguruþ . lagnenthihàpatisamàpatayo mçtã÷à÷cedittha÷àlina ime nidhanapradàþ syuþ . cet pàkariùñasamaye mçtireva tatra sàrke kuje nçpabhayaü divase'vda÷eve . sårye må÷ariphe sitena janane varùe'dhikàrã tathà kendre ràja gadàdbhayaü ca rugasçksthàne'dhikàrãnduje . saumye kråradç÷à kujasya rugasçgdoùàdi nà÷asthite dagdhebandhamçtã vide÷ataiti pràhurbudhe tàdç÷e . bhaumasthàne'dhikàrãndau guptaü nçpabhayaü rujaþ . mande'dhikàrã khe copahate pãóàkaraþ smçtaþ . bhaumasthàne'dhikçdvahnau prahàro và nçpàdbhayam . àre khasthe catuùpàdbhyaþ pàtoduþkharujo'sçjaþ . vittàùña gejyo dhanahà yadyavde÷aþ ÷ubhekùitaþ . mande dyåne durvacanàpavàdakalibhartsanam . patite j¤e kråradç÷à''rettha÷àle mçtiü vadet . kujahaddàsthite nà÷aþ saumyadçùñyà ÷ubhaü vadet . yatrarkùe janmani kujaþ so'bdalagnapagoyadà . nagnàdhiponaùñadagdhoyoùidvàdàþ ÷ubhànvite . janmanyaùñamage jãve sàdhivyàdhikaliþ pçthuþ . jayaþ ÷ukrekùaõàduktapratyuttarava÷ena tu . bhaume'ntyage dhane sårye vàdakle÷aü vinirdi÷et . ripurgotrakalirbhãtiþ saükhye kujahate'bdape . dagdhojanmàïgapovarùe'ùñamorogakalã di÷et . såtyavdayoraghikçto bhaumasthàne gururhataþ . pàpairvàdaþ sphuño'pyevaü tàdç÷ãndau ÷aneþ pade . såtyavdayoradhikçte candre budhapade hate . krårairvide÷agamanaü vàdaþ syàdvimanaskatà . meùe siühe dhanuþsmàre'bdaperandhre site bhayam . mçtau mçtã÷alagne÷au mçtyudau pàpadçgyutau . yatrarkùe janmani kujaþ so'bdalagnapagoyadà . vudhovarùapatirnaùñabalastatra na ÷obhanam . sàrke ÷anau bhaumayutekhàùñasthe vàhanàdbhayam . sàrke bhaume'ùñamasthe tu patanaü vàhanàdvadet . sàre'vdape mçge mçtyu÷candre'ntyàrimçtau mçtiþ . udite mçtisadme÷e nirbale jãvite mçtiþ . puõyasadme÷varaþ puõyasahamàdaùñamopagaþ . mçtyaùñame÷apuõye÷omçtidaþ pàpadçgyutaþ . såtyaùñamagato rà÷iþ puõyasadmani nàthayuk . abdalagnàùñamarkùaü tacceditthaü myàttadà mçtiþ . puõyabhaü cà÷ubhàkràntaü mçtã÷o'ntyàrirandhragaþ . muthahe÷o'bdapovàpi mçtyuü tatra vinirdi÷et . sakråre janmape mçtyau mçti÷cedindhihàrki yuk . bhaumakùutekùaõe tatra mçtyuþ syàdàtmaghàtataþ . mando'ùñamomçtã÷ettha÷àlànmçtyukaraþ smçtaþ . ÷ubhettha÷àlàt sarve'pi yogàþ syuþ ÷ubhadàyakàþ . såtirandhrapatirmando'ùñamo'vdalagnapena cet . ittha ÷àlã kråradç÷à tatkàlaü mçtyudàyakaþ, nãlaø tàø .

#<aùñamàna># naø aùñau muùñayaþ parimàõamasya . kuóavaråpe aùñamuùñimite parimàõabhede .

#<aùñamikà># strã vaidyakokte catustolakaparimàõe .

#<aùñamã># strã aùñànàü påraõã . ùoóa÷akalàtmakacandrasya aùñamakalàkriyàråpàyàü svanàmakhyàtàyàü tithau 2 aùñasaükhyàpåraõyà¤ca aùñama÷abde udàø . a÷å + kta aùñaü saüghàtaü vyàptiü và bhàti mà--ka gauràø ïãù . koñàlatàyàm .

#<aùñamuùñi># puø aùñaumuùñayaþ parimàõamasya aõ %<dvigorlugiti>% luk . ku¤ciparimàõe %<aùñamuùñirbhavet ku¤ciþ ku¤cayo'ùñau ca puùkala>% iti hemàdridànakhaõóe paribhàùàyàü puràø .

#<aùñamårti># puø aùñau bhåmyàdayo mårtayo'sya . %<kùitirjalaü tathà tejo vàyuràkà÷ameva ca . yaùñàrka÷ca tathà candraþ mårtayo'ùñau pinàkinaþ>% ityuktàùñamurtidhàriõi 1 ÷ive . mahe÷vareõa yo ràjannajãrõo hyaùñamårtinà . kastamutsahate vãroyuddhe jarayituü pumàn . bhàø vaø aø 49 %<avehi màü kiïkaramaùñamårteþ>% raghuþ . %<svameva mårtyantaramaùñamårtiþ>% %<jagràha tàmràïgulimaùñamårtiþ>% iti ca kumàø . kùityàdimårtibhedena tasya nàmabhedaþ yathà sarvaþ kùitimårtiþ evaü bhavojalamårtiþ rudro'gnimårtiþ . ugrovàyumårtiþ bhãma àkà÷amårtiþ pa÷upatiryajamànamårtiþ . mahàdevaþ somamurtiþ ã÷àna såryamårtiþ . etàeva tasyàùñau mårtayaþ ÷àkuntale varõitàþ %<yà sraùñuþ sçùñi ràdyà vahati vidhihutaü yà haviryà ca hotrã ye dvekàlaü vidhattaþ ÷rutiviùayaguõà yà sthità vyàpyavi÷vam . yàmàhuþ sarvavãjaprakçtiriti yayà pràõinaþ pràõavantaþ pratyakùàbhiþ prasannastanubhiravatu vastàbhiraùñàbhirã÷aþ>% . aùñatanvàdayo'ùyatra . karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . ÷ivasya kùityàdiùu aùñasu 2 mårtiùu strã baø vaø .

#<aùñamårtidhara># puø dhç--ac dharaþ aùñànàü mårtãnàü dharaþ . ÷ive %<aùñamårtidharamårtiraùñamã>% màghaþ tadvyàkhyàne aùñànàü mårtãnàü samàhàraþ iti vadan mallinàthaþ %<diksaükhye saüj¤àyàmiti>% såtràsmaraõena bhràntaeva mårtãnàü prakçte kùityàdivi÷eùa saüj¤àvàcitvàt kammadhàrayasyaiva tatra prasakteþ trilokanàthaityàdivat uttaradadvigunaivopapattau tatsåtrasaïkocànupapatteþ ityalam

#<aùñaratni># triø aùñau ratnayaþ årdhvamànamasya . baddhamuùñyaùñahastonmàne %<aùñaratnirmahàbàhurvyåóhoraskaþ sudurjayaþ>% bhàø kaø paø 72 adhyàø .

#<aùñalohaka># naø baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . %<suvarõaü rajataü tàmraü sãsakaü kàntikaü tathà . vaïgaü lauhaü tãkùõalauhaü lauhànyaùñau imàni tu>% ityukteùu aùñasu dhàtuùu .

#<aùñavarga># puø aùñànàmaràhuravyàdãnà vargo yatra . jyotiùokte rekhàvi÷eùeõa ÷ubhà÷ubhasåcake cakrabhede yathà . janmakàlagçhasthityà phalaü vakùye ÷ubhà÷ubham . svàddinakçt ÷ubhadaþ kùitipakùasasudranagàdikapa¤cagato 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 'tha vibhàvaribhartustryaïgada÷e÷agato 3, 6, 10, 11, 'tha kujàdravivat, 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10, 11, atha somasutàttri÷arartunavàdiùu yàtaþ, 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12, devagurorviùayartunave÷agato, 5, 6, 9, 11, 'tha suràriguroþ samayàcalabhàskarayàtaþ, 6, 7, 12, tãkùõamarãcisutàdapi bhàskaravat, 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10, 11, atha lagnagçhàttrikçtàïgada÷àdiùu yàtaþ, 3, 4, 6, 10, 11, 12 . ravirekhàþ . 48 . %<candraþ ÷ubho'rkàttrikàlàdridantàvalà÷à÷ivasthaþ, 3, 6, 7, 8, 10, 11, tataþ svàtkuràmartugavà÷à÷ivasthaþ, 1, 3, 6, 7, 10, 11, kùamàjàdakùivahnãùuùaógãdigã÷eùva, 2, 3, 5, 6, 9, 10, 11, tha j¤àt kuràmàbdhivàõàgadantàvalà÷à÷ivasthaþ, 1, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 11, jãvàt kudçgve da÷ailebhakàùñhà÷ivastho, 1, 2, 4, 7, 8, 10, 11, 'tha ÷ukràttrivedeùu÷ailagrahà÷à÷ivasthaþ, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11, tãkùõàü÷udehodbhavàdràmavàõartu÷ambhusthita, 3, 5, 6, 11, udayàddhavyavàhartukàùñhà÷ivasthaþ>%, 3, 6, 10, 11, candrarekhàþ . 49 . %<kåjo'rkàcchubho vahnivàõartudik÷ambhugo, 3, 5, 6, 10, 11, 'thendutoràmakàle÷aga, 3, 6, 11, stataþ svàt kudçgvedamunyaùñadik÷ammugaþ, 1, 2, 4, 7, 8, 10, 11, syànni÷ànàthaputràdguõeùvaïgarudropayàtaþ . 3, 5, 6, 11, tatojãvataþ kàlakàùñhà÷ivàrkopayàto, 6, 10, 11, 12, 'tha devàripåjyàdanehogaje÷àrkasaüsthaþ, 6, 8, 11, 12, tataþ såryaputràt kuvedàganàgagrahà÷à÷ivastho, 1, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 'tha lagnàt kuràmàïgadik ÷ambhuyàtaþ . 1, 3, 6, 10, 11, kujarekhàþ 39 . budhoþ'rkataþ ÷arartugo÷ivàrkago, 5, 6, 9, 11, 12, 'tha candratodvivedakàlamàgadiïmahe÷varopagaþ . 2, 4, 6, 8, 10, 11, bhåmijàtkudçkkçtàganàgagoda÷e÷aga, 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10, 11, stataþ svataþ kuvahnipa¤caùaónavàdikeùugaþ, 1, 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12, vàkpaterasàùñha÷ambhusåryago, 6, 8, 11, 12, 'tha ÷ukrataþ kuvàhuvahnivedapa¤canàgago÷iveùugaþ 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 11, païgutaþkudçkkçtàganàgàdipa¤cakasthito'tha, 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 12, lagnataþ kùitidvivedakàlanàgadik÷iveùugaþ>% . 1, 2, 4, 6, 8, 10, 11, budharekhàþ . 55 . %<suraràjaguruþ ÷ubhadoravitaþ kuyamànalavedanagàdikapa¤cagato 1, 2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 'tha vidhordvi÷aràcalago÷ivago, 2, 5, 7, 9, 11, vasudhàtanayàt kuyamàbdhinagàùñada÷e÷agato, 1, 2, 4, 7, 8, 10, 11, 'tha budhàt kùitiyugmakçteùurasagrahadiggiri÷opaga . 1, 2, 4, 5, 6, 8, 10, 11, stadanu svaekayamànalavàridhiparvatanàgada÷e÷agato, 1, 2, 3, 4, 7, 8, 10, 11, 'tha sitàdyamapa¤carasagrahadik÷ivago 2, 5, 6, 9, 10 11, ravinandanatodahaneùurasàrkagata, 3, 5, 6, 12, stvatha lagnagçhàt kuyamàvdhi÷arartunagagrahadiggiri÷opagataþ>% . 1, 2, 4, 5, 6, 79, 10, 11, gururekhàþ, 56, bhçguþ ÷ubhoravergaje÷asåryago 8, 11, 12, 'tha candrataþ, kùmàdipa¤cakàùñago÷ivàrkagaþ, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9 11, 12, kujàttrivedakàlago÷ivàrkago, 3, 4, 6, 9, 11, 12, 'tha budhàttrikàlarandhrarudrasaüsthitaþ, 3, 6, 9, 11, guroþ ÷aràùñarandhradiïmahe÷aga, stataþ 5, 89, 10, 11, svataþ kupa¤cakàùñarandhradik÷ivopagaþ . 1, 2, 3, 4, 58, 9, 10, 11, ÷anerguõàbdhipa¤canàgagoda÷e÷ago, 3, 4, 5, 89, 10, 11, 'tha lagnataþ kupa¤cakàùñago÷ivasthitaþ ÷ubhaþ . 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 11, ÷ukraresvàþ, 51, ÷ubhaþ païgurarkàt yamàmbhodhi÷ailàùñadik÷ambhuga, 1, 2 4, 7, 8, 10, 11, indutoràmakàle÷agataþ, 3, 6, 12, kùmàsutàdvahnivàõartukàùñhà÷ivàrkopago, 3, 5, 6, 10, 11, 12, 'tha j¤ataþ kàladantàvalàdisthitaþ 6, 8, 9, 10, 11, 12, jãvatovàõakàle÷amàrtaõóayàta, 5, 6, 11, 22, statodaityapåjyàdanehaþ÷ivàrkopayàtaþ . 6, 11, 12, statovãtihotreùukàle÷ayàta, 3, 5, 6, 11, statolagnataþ kùmàguõàmbhodhiùaódiïmahe÷asthitaþ . 1, 3, 4, 6 10, 11, ÷anirekhàþ, 39, . %<ràhuþ÷ubho'rkàdbhujavahnivedarturandhrago, 2, 3, 4, 6, 9, 'tha candràt kuràmavedàïgaga 1, 3, 4, 6, stataþ kujàdvahnivàõàïgarandhragato, 3, 5, 6, 9, 'tha budhàccha÷ipakùavahnivàõarandhraga, 1, 2, 3, 5, 9, statojãvàddhavyavàhavedàïgarandhraga, 3, 4, 6, 9, stataþ ÷ukràt pakùavahnivàõarandhragata, 2, 3, 5, 9, stataþ sauràt pakùavàõartuga, 2, 5, 6, stataþ svataþ ÷a÷ivedavàõaripurandhrago, 1, 4, 5, 6, 9, 'tha lagnàdvedarandhradigrudrasåryagataþ, 4, 9, 10, 11, 12 . ràhurekhàþ, 39 . såryàdekadvicatuþsaptàùñada÷aikàda÷eùu, 1, 2, 4, 7, 8, 10 11, somàttriùaóda÷aikvàda÷eùu, 3, 6, 10, 11, bhaumàttripa¤caùaóekàda÷eùu, 3, 5, 6, 11, budhàt ùaóaùñanavada÷aikàda÷eùu, 6, 8, 9, 10, 11, guroþ pa¤caùaóekàda÷advàda÷eùu, 5, 6, 11, 12, ÷ukràtùaóekàda÷advàda÷eùu, 6, 11, 12, ÷anestripa¤càùñada÷aikàda÷eùu 3, 5, 8, 10, 11, lagnàdekatricatuþùaóada÷aikàda÷eùu, 1, 3, 4, 6, 10, 11, lagnarekhàþ 38 . iti nigaditamiùñaü neùñamanyadvi÷eùàdadhikaphalavipàkaü janmanà tatra dadyuþ . upacayagçhamitrasvoccagàþ puùñamiùñaü tvapacayagçhanãcàràtibhe neùñasampat . yàvatã yàvatã rekhà grahàõàmaùñavargake . tàvatãü dviguõãkçtya aùñàbhiþ pari÷odhayet . aùñopari bhavedrekhà aùñàbhyantaravindravaþ . aùñàbhistu samaü yatra tatsamaü parikãrtitam . rekhà grahàcchubhe deyà vindavastvitaratratu . rekhàvindu samànau cet samastatra nigadyate . rekhàdhikye ÷ubhaü j¤eyaü tadvadvindorathà÷ubham . ÷rãrànandastathà ÷reyobhogo ràjyaü bhavettathà . malino'tha vipaccaiva hànirmçtyurbhavettathà . dvyàdirekhà dvyàdividvoþ phalànyetànyanukramàt . rekhàyàü vatsaroj¤eyaþ sàrdhasaptadinaü same . aùñavargada÷àyuþ syàt dinaü caturùu vinduùu>% . ityaùñavargaþ . %<aùñavarga÷ubhaiþ ÷rãmàn karma kuryànnabha÷caraiþ . gocarasthaistadapràptau tadapràptau ca vedhagaiþ . vratàrambhe vivàhe ca yàtràyàü kùurakarmaõi . avi÷uddhyàùñabargasya samastà niùphalàþ kriyàþ . satataü di÷ati naràõàü rà÷au madhye'ùñavargaphalaü nikhilam . bhàvaphalaü prathamàrdhe dçùñiphalànyardhabhukteùu>% jyoø taø . aùñànàmakacañatapaya÷ànàü vargaþ . jyotiùàdau ÷ubhà÷ubhaj¤àpanàya vi÷eùaråpeõa aùñadhà vibhakteùu 2 varõasamåhabhedeùu yathà svaravarõàþ 16 . avargaþ, kàdayomàvasànàþ pa¤capa¤càtmakàþ kavargàdayaþ 5 . yaralavàþ 4 yavargaþ . ÷aùasahà 4 ÷avargaþ ityevamaùñau kalpitàþ . teùàü vibhàgakrameõa saükhyàbhedaþ . %<vargavarõapramàõa¤ca sasvaraistàóitaü mithaþ . piõóasaükhyà bhavettasya gathà bhàgaistu kalpanà>% keralam . %<svaü vargaü dviguõaü vidhàya paravargeõànvitaü saptatañ>% iti jyotiø . tantrokte mantrasya ÷ubhà÷ubhaj¤ànàrthaü avargàdyanusàreõa 3 pakùimàrjàràdyaùñavarge ca . yathà àgamakalpadrume %<idànãü vargacakrasya vidhànamamidhãyate . mantragràmavi÷odhàrthaü nàmàdyakùarapårbakam . aùñau koùñhàn samàlikhya vargànaùñau likhettataþ . pakùimàrjàrapa¤càsya÷vànaþ sarpàkhudantinaþ . meùaþ kramàdakàràdi vasuvargà÷rità ime . sàdhyasàdhakayoþ prãtirj¤àtavyà jàtitaþ sadà>% . vçhacchrãkrame %<varõa÷uddhiü samàsàdya mantraü dadyàdguråttamaþ . avargaþ pakùiõoj¤oyo màrjàra÷ca kavargakaþ . cavarga÷ca tathà siühaùñavarga÷caiva kukkuraþ . tavargo nàga ityukto måùika÷ca pavargakaþ . yavarga÷ca gajoj¤eyaþ ÷avarga÷caiva meùakaþ . pakùibhujagayorvairaü tathà ca gajasiühayoþ . màrjàramåùikayo÷caiva tathà kakkurameùayoþ . bhujaïgasiühayo rmaitrã meùamåùikayostathà . lokàdanyacca vij¤eyaü tyavahàraprayogataþ>% iti tantrasàø . %<jãvakarùabhakau mede kàkalyàvçddhivçddhike . aùñavargo'ùñabhirdravyairiti>% vaidyakokte 4 jãvikà dyaùñadravye . %<ràj¤àmapyaùñargastu yato'yamatidurlabhaþ . tasmàdasya pratinidhiü gçhaõãyàntadguõaü bhiùak . medàjãvakakàkolãvçddhidvandve'pi càsati . varãvidàrya÷vagandhà vàraõã÷ca kramàt kùipet>% vaidyaø . nãtivedinàü vardhanãye 5 vargabhede ca . %<kçùirbaõikpatho durgaü setuþ ku¤jarabandhanam . khanyàkaravalàdànaü sainyànà¤ca nive÷anam . aùñavargamimaü sàdhu çddhaye parivardhayet>% nãtiþ .

#<aùñavidha># naø aùña vidhàþ prakàrà asya . ràjyàïgàùñaprakàre karmaõi tacca aùñakarma÷abde dar÷itam . %<kçtsnaü càùñavidhaü karma pa¤cavarga¤ca tattvataþ>% manuþ . su÷rutokte viùayavi÷eùaviùaye chedyàdau aùñaprakàre ÷alyakarmaõi tàni ca yathà chedyabhedyalekhyavedhyaiùyàhàryasràvyasãvyaråpàõi . teùàü viùayavi÷eùà api tatraiva dar÷ità yathà . %<cchedyà bhagandaragranthiþ ÷laiùmikastilakàlakaþ . braõavartmàrvudànyar÷a÷carmakãlo'sthi màüsagam .. ÷alyaü jatumaõirmàüsasaüghàto gala÷uõóikà . snàyumàüsasiràkotho valmãkaü ÷ataponakaþ .. adhruùa÷copadaü÷à÷ca màüsakandyadhimàüsakaþ . bhedyà vidradhayo'nyatra sarvajàdagranthayastrayaþ .. àdito ye visarpà÷ca vçddhayaþ savidàrikàþ . pramehapióakà÷ophastanarogàvamanthakàþ . kumbhãkànu÷ayãnàóyo vçndau puùkarikàlajã . pràya÷aþ kùudrarogà÷ca puppuñau tàludantajau .. tuõóikerã gilàyu÷ca pårvaü ye ca prapàkiõaþ . vastistathà÷marohetormedokà ye ca kecana .. lekhyà÷catasro rohiõyaþ kilàsamupajihvikà . medojo dantavaidarbho granthivartmàdhijihnikà .. ar÷àüsi maõóalaü màüsakandã màüsonnatistathà . vedhyàþ sirà bahuvidhà måtravçddhirdakodaram .. eùyà nàóyaþ sa÷alyà÷ca braõà unmàrgiõa÷ca ye . àhàryàþ ÷arkaràstistroø dantakarõamalà÷marã .. ÷alyàni måóhagarbhà÷ca varca÷ca nicitaü gude . sràvyà vidradhayaþ pa¤ca bhaveyuþ parvajàdçte .. kuùñhàrva vàyuü sarujaþ ÷opho ya÷caikade÷ajaþ . pàlyàmayàþ ÷lãpadàni viùajuùña¤ca ÷oõitam .. arvudàni visarpà÷ca granthaya÷càditastu ye . trayastraya÷copadaü÷àþ stanarogà vidàrikà .. ÷auùiro gala÷àlåkam kaõñhakàþ kçmidantakaþ . dantaveùñaþ sopaku÷aþ ÷ãtàdodantapuppuñaþ .. pittàsçkkaphajà÷cauùñhyàþ kùudrarogà÷ca bhåri÷aþ . sãvyà medaþsamutthà÷ca minnàþ sulikhità gadàþ .. sadyovraõà÷ca ye caiva calasandhivyapà÷rayàþ . na kùàràgniviùairjuùñà na và màrutavàhinaþ .. nàntarlohita÷alyà÷ca teùu samyagvi÷odhanam .. pàü÷uromanakhàdãni calamasthi bhavecca yat . ahçtàni yato'måni pàcayeyurbhç÷aü vraõam . ruja÷ca vividhàþ kuryustasmàdetànvi÷odhayet . tatovraõaü samunnamya sthàpayitvà yathàsyitam .. sãvyet såkùmeõa såtreõa valkenà÷mantakasya và . ÷aõajakùaumasåtràbhyàü snàyvà bàlena và punaþ . mårvàguóåcãtànairvà sãvyedvellitakaü ÷anaiþ .. sãvyedgophaõikàü vàpi sãvyedvà tunnasevanãm . çjugranthimatho vàpi yathàyo gamathàpi và .. de÷e'lpamàüse sandhau ca såcã vçttàïguladvayam . àyatà tryaïgulà tryasrà màüsale vàpi påjità .. dhanurvakrà hità marmaphalako÷odaropari . ityetàstrividhàþ såcostokùõàgràþ susamàhitàþ . kàrayenmàlatãpuùpavçntàgraparimaõóalàþ . nàtidåre nikçùñe và såcãü karmaõi pàtayet . dåràdrujo vraõauùñhasya sannikçùñe'valu¤canam . atha kùaumapicucchannaü susyåtaü pratisàrayet . priyaïgva¤janayaùñyàhvalodhracårõaiþ samantataþ . ÷alvakãphala cårõairvà kùaumadhyàmena và punaþ . tato vraõaü yathàyogaü baddhàcàrikamàdi÷et . etadaùñavidhaü karma samàsena prakãrtitam>% .

#<aùña÷ravaõa># puø aùñau ÷ravaõànyasya . caturmukhe brahmaõi caturmukhasya pratimukhaü dvikarõatvàcca tathàtvam aùña÷ravaàdayo'pyatra .

#<aùñàkapàla># triø aùñàsu kapàleùu saüskçtaþ aõ tasya luk . %<aùñanaþ kapàle haviùi>% vàrtiø àt . aùñasu kapàleùu saüskçte puràóà÷àdau %<àgneyo'ùñàkapàlaþ puràóà÷o bhavati>% . %<aùñàkapàlàþ madhye puroóà÷à bhavanti>% iti ca ÷ataø bràø .

#<aùñàkùara># triø aùñàvakùaràõi yatra pàde . 1 aùñàkùarayuktapàdake anuùñubjàtike varõavçttabhede . %<aùñàkùarà vai gàyatrã>% ÷rutiþ gàyatryàþùaóakùaracatuùpàdatve'pi aùñàkùaratripàdaråpatvaü sarvatra prasiddham . 2 vaktranàmake màtràvçttavi÷eùe viùamavçtte . %<pa¤cama laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ . guru ùaùñha¤ca pàdànàü ÷eùeùvaniyamomataþ . prayoge pràyikaü pràhuþ ke'pyetadvaktralakùaõam . loke'nuùñubiti khyàtam tasyàùñàkùaratà kçtà>% chandomaø .

#<aùñàïga># puø aùñàvaïgàni yasya . yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhiråpe yoga÷àstrokte 1 yoga vi÷eùe %<yamaniyamàsanapràõàyàsapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayo'ùñàvaïgànãti pàtaø så0>% . yamoniyama÷càsana¤ca prajàõàyàmastataþparam . pratyàhàrodhàraõà ca dhyànaü sàrdhaü samàdhinà . aùñàïganyàhuretàni yoginàü yogasiddhaye iti puràø . eteùàü lakùma aùñàïgayoga÷abde vakùyate . %<jànubhyà¤ca tathà padbhyàü pàõibhyàmurasà dhiyà . ÷irasà vacasà dçùñyà praõàmo'ùñàïgaãrita>% ityuktalakùaõe 2 praõàme %<àpaþ kùoraü ku÷àgraü ca dadhi sarpiþ sataõóulam . yavaþ siddhàrthaka÷caiva aùñàïgo'rghaþ prakãrtitaþ>% ityaùñadravyaghañite 3 påjopakaraõe'rghe, %<àpaþ kùãraü ku÷àgràõi ghçtaü madhu tathà dadhi . raktàni karavãràõi tathà vai raktacandanam aùñàïga eùa và argho bhànave parikortitaþ>% kà÷ãkhaø ukte 4 aùñadravyàtmake såryàrghe 5 ÷àrãphalake ca tasya pratyekapaïktau aùñapadaråpàïgakatvàttathàttvam . 6 ÷alyàdyaùñàïgake àyurvede yathà %<tadyathà ÷alyaü ÷àlàkyaü kàyacikitsà bhåtavidyà kaumàrabhçtyamagadatantraü rasàyanatantraü vàjãkaraõatantramiti . athàsya pratyaïgalakùaõasamàsaþ . tatra 1 ÷alyaü nàma vividhatçõakàùñhapàùàõapàü÷ulohaloùñàsthibàlanakhapåyàsràvàntargarbha÷alyãddharaõàrthaü yantra÷astrakùàràgnipraõidhàna braõavini÷cayàrtha¤ca .. 2 ÷àlàkyaünàma årdhvajatrugatànàü rogàõàü ÷ravaõanayanavadanaghràõàdisaü÷ritànàü vyàdhãnàmupa÷amanàrtham .. 3 kàyacikitsà nàma sarvàïgasaüsçtànàü vyàdhãnàü jvaràtãsàraraktapitta÷othonmàdàpasmàrakuùñhamehàdãnàmupa÷amanàrtham .. 4 bhåtavidyà nàma devàsuragandharvayakùarakùaþpitçpi÷àcanàgagrahàdyupasçùñacetasàü ÷àntikarmabaliharaõàdigrahopa÷amanàrtham .. 5 kaumàrabhçtyaü nàma kumàrabharaõadhàtrãkùãradoùasaü÷odhanàrthaü duùñastanyagrahasamutthànà¤ca vyàdhãnàmupa÷amanàrtham .. 6 agadatantraü nàma sarpakãñalåtàvç÷cikamåùikàdidaùñaviùavya¤janàrtha vividhaviùa saüyogaviùopahatopa÷amanàrthabh .. 7 rasàyanatantraü nàma vayaþsthàpanamàyurmedhàbalakaraü rogapraharaõasamartha¤ca .. 8 vàjãkaraõatantraü nàma alpaduùñavi÷uùkakùãõaretasàmàpyàyanaü prasàdopacayajanananimittaü praharùajananàrtha¤ca .. evamasàvàyurvedo'ùñàïga upadi÷yate>% su÷rutaþ .. karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . aùñasu tattadaïgeùu naø baø vaø .

#<aùñàïgadhåpa># puø karmaø %<palaïkaùà nimbapatraü vacà kuùñhaü harãtakã . sarùapàþ sayavàþ sarpirdhåpanaü jvaranà÷anam>% iti cakradattokte jvaranà÷ane dhåpabhede .

@<[Page 524a]>@
#<aùñàïgamaithuna># naø karmaø . %<smaraõaü kãrtanaü kailiþ prekùaõam guhyabhàùaõam . saükalpo'dhyavasàya÷ca kriyàniùpattireva va . etanmaithunamaùñàïgaü pravadanti manãùiõaþ>% dakùokte strãõàü smaraõàdiùu aùñasu . yadabhàvo brahmacaryam .

#<aùñàïgayoga># puø aùñàvaïgànyasya karmaø . yamaniyamàdyaùñàïge yoge sa ca aïgasahitodar÷itaþ tantrasàre . aikyaü jãvàtmanoràhuryogaü yogavi÷àradàþ . tava snehàt samàkhyàtà yogavighnakaràstu ye . kàmakroghalobhamohamadamàtsaryasaüj¤akàþ . yogàïgairetànnirjitya yoginoyogamàpnuyuþ . yamaniyamàvàsanaü pràõàyàmastataþparam . pratyàhàro dhàraõàkhyaü dhyànaü sàrdhaü samàdhinà . yogàïgànyàhuretàni yogino yogasàdhane . yamàdayastu ahiüsà satyamasteyaü brahmacaryaü dayàrjavam . kùamà dhçtirmitàhàraþ ÷auca¤ceti yamà da÷a . tapaþsantoùa àstikyaü dànaü devasya påjanam . siddhànta÷ravaõaj¤caiva hrãrmati÷ca japohutam . da÷aite niyamàþ proktàyoga÷àstravi÷àradaiþ . àsanàni àsana÷abde vakùyante . %<ióayàkarùayedvàyuü bàhyaü ùoóa÷amàtrayà . dhàrayet påritaü yogã catu ùaùñhyà tu màtrayà . suùumõà madhyagaü, satyagdvàtriü÷anmàtrayà ÷anaiþ . nàóyà piïgalayà caiva recayedyogavittamaþ . pràõàyàmamimaü pràhuryoga÷àstravi÷àradàþ . bhåyobhåyaþ kramàttasya vyatyàsena samàcaret . màtràvçttikrameõaiva samyagdvàda÷a ùoóa÷a . japadhyànàdibhiryuktaü sagarbhaü taü vidurbudhàþ . tadapetaü nigarbha¤ca pràõàyàmaü paraü viduþ . kramàdabhyasyataþ puüsodeha svedodgamo'dhamaþ . madhyamaþ kamyasaüyukto bhåmityàgaþ paromataþ . uttamasya guõàvàptiryàvacchãlanamiùyate>% indriyàõàü vicaratàü vivayeùu nirargalam . balàdàharaõaü tebhyaþ pratyàhàro'bhidhãyate . aïguùñhagulphajànårusãmanã liïganàbhiùu . hçdgrãvàkaõñhade÷e tu lambikàyàü tathà nasi . bhrumadhye mastake murdhni dvàda÷ànte yathàvidhi . dhàraõaü pràõamarutodhàraõeti nigadyate . samàhitena manasà caitanyàntaravartinà . àtmanyabhãùñadevànàü dhyànaü dhyànamihocyate . samatvabhàvanàü nityaü jãvàtùaparamàtmanoþ . samàdhimàhurmunayaþ proktamaùñàïgalakùaõam . ityàdi kathitaü devi kàmàdiripunà÷anam . pàtaø såø tu atyathoktam .

#<aùñàïgàvalehikà># strã karmaø %<kañkalaü pauùkaraü ÷çïgã vyãsaü màsa÷ca kàravã . ÷lakùõacårõakçta¤caitanmadhunà saha lehayet . eùàvalehikà hanti sannipàtaü sudàruõam . hikvà÷vàsaü ca kàsa¤ca kaõñharogaü niyacchati . årdhvaga÷leùmaharaõe uùõe svedàdikarmaõi . virodhyu ùõe madhu tyaktvà kàryà syàdàrdra jairasaiþ>% . cakradattokte'valehabhede .

#<aùñàda÷a># triø aùñàda÷ànàü påraõaþ óañ striyàü ïãp aùñàda÷asaükhyàpåraõe . aùñau ca da÷a ca aùñàdhikà da÷a và aùñàda÷an . 1 (àñàro) saükhyàyàm 2 tatsaükhyàte ca triø . %<vidyà hyaùñàda÷aiva tu>% viùõupuø %<agàhatàùñàda÷atàü jigãùayà navadvayadvãpapçthagjaya÷riyàm>% naiùaø %<aùñàda÷a puràõàni kçtvà satyavatãsutaþ>% bhàø àø paø .

#<aùñàda÷adhànya># naø baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . aùñàda÷avidheùu dhànyeùu . tàni ca yathà . yavagodhåmadhànyàni tilàþ kaïgukulotthakàþ . màùà mudgàmasårà÷ca niùpàvàþ ÷yàmasarùapàþ . gavedhukà÷ca nãvàrà àóhakyo'tha satãnakàþ . caõakà÷cãnakà÷caiva dhànyànyaùñàda÷aiva tu hemàø dàø khaø skaø puø . dhànyàni, vrãhayaþ, gavedhukàþ, kaserakàþ . nãvàràþ àraõyavrãhayaþ satãnakà, bartulakalàyàþ . cãnakàþ ùaùñikavi÷eùàþ . niùpàvàþ ÷imbãbhedàþ . hemàø .

#<aùñàda÷apari÷iùñà># strã baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . yåpàdilakùaõàdiùu aùñàda÷asu pari÷iùñavidyàsu %<pari÷iùñà÷ca saükhyàtà aùñàda÷a ÷çõuùva tàþ . yåpalakùaõaü chàgalakùaõaü pratiùñhànuvàkasaükhyàcaraõavyåha÷ràddhakalpasåktàni pariùadamçgyajuùamiùñakàpåraõaü pravaràdhyàyo¤cha÷àstraü kratusaükhyànigamà yaj¤apàr÷va hotçkam . vrata¤ca prasavotthà÷ca kårmalakùaõasaüyutam . kathitàþ pari÷iùñàstu dvyånaviü÷ati saükhyayà>% hemàø dàø khaø devãpuø .

#<aùñàda÷apuràõa># naø baø vaø karmaüø saüj¤àtvàt na dviguþ . bràhmàdiùu aùñàda÷asu puràõeùu %<bràhmaü pàdmaü vaiùõava¤ca ÷aivaü bhàgavataütathà tathànyannàradãya¤ca màrkaõóeya¤ca saptamam . àgneyamaùñamaü proktaü bhabiùpannavamantathà . da÷amaü brahmavaivartaü liïgamekàda÷aü tadhà . vàràhaü dvàda÷aü proktaü skànda¤càtra trayoda÷am . caturda÷aü vàmana¤ca kaurmampa¤cada÷aü tathà . màtsya¤ca gàruóa¤caiva brahmàõóamaùñàda÷aü tathà>% hemàø dàø khaø varàø puø .

#<aùñàda÷abhujà># strã aùñàda÷a bhujàyasyàþ . devãmàhàtmyasya dvitãyacaritadevatàyàü mahàlakùmyàü tanmårtirdhyàna÷abde vakùyate

#<aùñàda÷avidyà># strã baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . vedàdiùu aùñàda÷asu vidyàsu . %<aïgàni vedà÷catvàro mãmàüsànyàyavistaraþ . dharma÷àstraü puràõa¤ca vidyàhyetà÷caturda÷a . àyurvedo dhanurvedo gàndharva÷ceti te trayaþ . artha÷àstraü caturthaü tu vidyàhyaùñàda÷aiva tu>% hemàø vraø khaø viùõupuràø . aïgàni aïga÷abde uktàni ÷ikùàdãniùañ iti aùñàda÷asaükhyàpårtiþ .

#<aùñàda÷avivàdapada># naø baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . çõàdànàdiùu aùñàda÷asu vivàdasthàneùu tàni ca manunoktàni yathà %<teùàmàdyamçõàdanaü niþkùepo'svàmivikrayaþ . sambhåya ca samutthànaü dattasyànapakarma ca . vetanasyaiva càdànaü saüvida÷ca vyàtakramaþ . krayavikrayànu÷ayo vivàdaþ svàmipàlayoþ . somàvivàdadharma÷ca pàruùye daõóavàcike . steya¤ca sàhasa¤caiva strãsaügrahaõameva ca . strãpuüdharmo vibhàga÷ca dyåtamàhvaya eva ca . padànyaùñàda÷aitàni vyavahàrasthitàviha>% .

#<aùñàda÷asmçtikàrin># puø baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . biùõu prabhçtiùu aùñàda÷asu smçtikàrakeùu viùõuþ parà÷aro dakùaþ saüvartavyàsahàritàþ . ÷àtàtapova÷iùñha÷ca yamàpastamba gautamàþ . devalaþ ÷aïkhalikhitau bharadvàjo÷ano'trayaþ . ÷aunako yàj¤avalkya÷ca da÷àùñau smçtikàriõaþ . hemàø dàø khaø vçhanmanuþ .

#<aùñàda÷àïga># puünaø aùñàda÷a aïgàni yatra . vaidyakaprasiddhe pàcanabhede tacca vàtàdibhedena bhinnabhinnaprakàraü dar÷itaü cakradattena . %<da÷amålã ÷añã ÷çïgã pauùkaraü saduràlabham . bhàrgã kuñajavãja¤ca pañolaü kañurohiõã . aùñàda÷àïga ityeùa sannipàtajvaràpahaþ . kàsahçdgrahapàr÷vàrti÷vàsahikkàvamãharaþ 1 . bhånimbadàruda÷amålamahauùadhàñyatiktendravãjadhanikebhakaõàkaùàyaþ . tandrãpralàpakasanàrucidàhamoha÷vàsàdiyuktamakhilaü jva ramà÷u hanti 2 .. mustaparpañako÷ãradevadàrumahauùadham . triphalàdhanvayàsa÷ca nãlãkampillakaü trivçt . kiràtatiktakaü pàñhàbalàkañukarohiõã . madhåkaü pippalãmålaü mustàdyo gaõa ucyate . aùñàda÷àïgamuditametadvà sannipàtanut . pittottare sannipàte hita¤coktaü manãùibhiþ . manyàstambhe uroghàte uraþpàr÷va÷irograhe>% 3 . atyavidhamapyanyatroktaü vistarànna taduktam .

#<aùñàda÷opacàra># puø baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . tantrokteùu àsanàdiùu àùñada÷asåpacàreùu yathà %<àsanaü svàgataü pàdyamarvyamàcamanãyakam . snànaü vastropavãta¤ca bhåùaõàni ca sarva÷aþ . gandhapuùpe tathà dhåpadãpàvanna¤ca tarpaõam . màlyànulepana¤caiva namaskàravisarjane . aùñàda÷opacàraistu mantrã påjàü samàcaret>% tantrasàraþ .

#<aùñàda÷opapuràõa># naø baø vaø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . sanatkumàràdiùu aùñàda÷asu upapuràõeùu anyànyupa puràõàni munibhiþ kathitàni tu . àdyaü sanatkumàroktaü nàrasiühamataþ param . tçtãyaü nàradaü proktaü kumàreõa tu bhàùitam . caturthaü ÷ivadharmàkhyaü sàkùànnandã÷abhàùitam . durvàsasãktamà÷caryaü nàradoktamataþ param . kàpilaü mànavaü caiva tathaivo÷anaseritam . brahmàõóaü vàruõaü càtha kàlikàhvayameva ca . màhe÷varaü tathà ÷àmbaü sauraü sarvàrthasa¤cayam . parà÷aroktaü pravaraü tathà bhàgavatadvayam . idamaùñàda÷aü proktaü puràõaü kaurmasaüj¤itam . caturdhà saüsthitaü puõyaü saühitànàü prabhedataþ . hemàø dàø khaø kårmapuø .

#<aùñàdi÷àbdika># puø karmaø saüj¤àtvànna dviguþ . %<indra÷candraþ kà÷akçtsnàpi÷ilã ÷àkañàyanaþ . pàõinyamarajainendrà jayantyaùñàdi÷àbdikàþ>% ityukteùu aùñasu prathama÷abda÷àstra pravartakeùu indràdiùu .

#<aùñàpada># puünaø baø vaø aùñau aùñau padàni païktàvasya vçttau saükhyà ÷abdasya vãpsàrthatvàïgãkàraþ àttvam ardharcàdiþ . 1 ÷àrãphalake . aùñasu dhàtuùu padaü pratiùñhà yasya . 2 svarõe . àvarjitàùñàpadakumbhatoyaiþ kumàø . %<aceùñàtàùñàpadabhåmireõuþ>% màghaþ . upacàràt svarõamaye'pi %<aùñàpadena balavàn ràjà vajra dharopamaþ>% iti harivaü÷aþ 3 ÷arabhe 4 låtàyà¤ca puø . tayoraùñapadatvàt . aùñaü yathà syàttathà padyate . 5 kçmau . aùñasu dikùu àpadyate 6 kãlake . aùñàbhiþ siddhibhiràpadyate . à + pada--ap 3 taø . aõimàdyaùñasiddhiyuktakte 7 kailàse puø .

#<aùñàpàdya># triø aùñabhiràpadyate guõyate à + pada--karmaõi õyat . aùñabhirguõanãye %<aùñàpàdyam ÷ådrasya steye bhavati kilviùam>% manuþ .

#<aùñàviü÷ati># strã aùñàdhikà viü÷atiþ ÷àø taø àdantàde÷aþ . (àñàisa) 1 saükhyàbhede 2 tatsaükhyànvite ca . viü÷acchabdena samàse tatraiva %<aùñàviü÷addinam>% bhçguþ jyoø . påraõe óañ . aùñàviü÷aþ . tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp . påraõe tamap aùñàviü÷atitamaþ . tatraivàrthe triø .

#<aùñàviü÷atitattva># naø aùñaviü÷atausthàneùu tattvaütattvaj¤ànaü yataþ . raghunandanabhaññàcàryakçte malamàsàdiùu aùñàviü÷atisthàneùu tattvaj¤àpake smçtinibandhe . tàni ca sthànàni tena pratij¤àyàü dar÷itàni yathà %<malimluce dàyabhàge saüskàre ÷uddhinirõaye . pràya÷citte vivàhe ca tithau janmàùñamãvrate durgotsave vyavahçtàvekàda÷yàdinirõaye . taóàbhagavanotsarge vçùotsargatraye vrate . pratiùñhàyàü parãkùàyàü jyotiùe vàstuyaj¤ake . dãkùàyàmàhnike kçtye kùetre ÷rãpuruùottame . sàma÷ràddhe yajuþ÷ràddhe ÷ådrakçtyavicàraõe . ityaùñàviü÷atisthàne tattvaü vakùyàmi yatnataþ>% .

#<aùñàra># triø aùñau arà iva koõà yasya . aùñakoõe . aùñà÷ràùñàkoõàdayo'pyatra .

#<aùñàracakravat># puø aùñàramaùñakoõaü cakramastyasya matup masya vaþ . aùñakoõacakradhàrake jinabhede .

#<aùñàla># puø ghoñakade÷abhede a÷va÷abde vivçtiþ .

#<aùñàvakra># puø aùñakçtvovakraþ vçttau saükhyà sujarthaparà pçø dãrdhaþ . çùibhede sa ca uddàlaka÷iùyakahoùñaputraþ . tadutpattikathà bhàø baø 132 aø . %<uddàlakasya niyataþ ÷iùya eko nànnà kahoóa iti vi÷ruto'bhåt . ÷u÷råùuràcàryava÷ànuvartã dãrghaü kàlaü so'dhyayana¤cakàra . taü vai vipraþ paryacarat sa ÷iùyastà¤ca j¤àtvà paricaryàü guruþ saþ . tasmai pràdàt sadya eva ÷ruta¤ca bhàryà¤ca vai duhitaraü svàü sujàtàm . tasyàü garbhaþ samabhavadagnikalpaþ so'dhãyànaü pitara¤càpyuvàca . sarvàü ràtrimadhyayanaü karoùi nedaü pitaþ samyagivopavartate . vedàn sàïgàn sarva÷àstrairupetànadhãtavànasmi tava prasàdàt . ihaiva garbhe tena pitarbravãmi nedaü tvattaþ samyagivopavartate . upàlabdhaþ ÷iùyamadhye maharùiþ sa taü kopàdudarasthaü ÷a÷àpa . yasmàt kukùau vartabhàno bravãùi tasmàdvakro bhavità'syaùñakçtvaþ . sa vai tathà vakra evàbhyajàyadaùñàvakraþ prathito vai maharùiþ>% . sacàùñàvakrasaühitàkàrã

#<aùñàvakrãya># naø aùñàvakramadhikçtya kçtaþ granthaþ cha . bhàø vaø paø 132 adhyàyamàraübhya adhyàyatrayàtmaka granthabhede yatra vàdena vandinaü jitvà'ùñàvakreõa vandiparàjitaü tenaiva jalenimajjitaü pitaram kahoóanàmànaü muniü mocayàmàsa tena prasannena pitrà tasyàùñavakratàdårãkaraõena saumyàkàratà kçteti varõitam .

#<aùñi># strã asyate bhåmau kùipyate asa--ktin pçùoø ùatvam . (àñi) iti khyàte 1 vãje, 2 ùoóa÷àkùarapàdake chandobhede ca . %<aùñyatyaùñã tataþ smçte>% vçø raø . akùa--vyàptauktin . 3 vyàptau . a÷a--karaõe ktin . 4 bhogasàdhane dehe %<÷ata÷àradãyà yuùmàn na jaradaùñiryathàsam>% yajuø 34, 52 . jaratã aùñiþ ÷arãraü yasya vedadãø aùñeþ ùoóa÷àkùarapàdatvena tatsaüsthàsàmyàt 5 ùoóa÷asaükhyàyàü 6 tatsaükhyeye ca . %<samàdripa¤càïkadine vivàhàdvadhåprave÷o'ùñidinàntaràle . iti muhåø ciø phalàbhyantarasthàsthitulyakañhinàü÷avàcã tu thakàramadhyaþ aùñhi÷abdaeva jyàyàn asthitulyatayà tasyàùñhitvam . takàrayuktaþ pàñhastu asamãcãnaþ . rasamayasya tvagaùñhyàderabhàvàt phalameva rasaü pibateti>% bhàgaø ñãø ÷rãdharaþ .

#<aùñrà># strã akùyate càlyate'nayà akùa--karaõe ùñran . 1 pratode %<÷unamaùñràmudiïgaya>% çø 4, 57, 4 . %<aùñràüpratodam>% bhàø 2 rathacakràvayavabhede ca . %<aùñràü påùà ÷ithiràsvumudvaürãvçjat>% çø 6, 58, 2 . %<aùñràmàràmiti>% bhàø .

#<aùñhãlà># strã aùñhistattulyakañhinà÷mànaü rà--ka rasya laþ dãrghaþ %<àdhmàpayan vastigçhaü ruddhvà vàta÷calonnatàm>% . kuryàttãvràrti maùñhãlàü måtrasya màrgarodhinãmiti vaidyakoktalakùaõayukte vàtajanye 1 vyàdhibhede . 2 måtràghàtarogabhede su÷rutaþ tallakùaõàdi tatra yathà %<athàto måtràghàtapratiùedhamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ vàtakuõóalikàùñhãlà vàtavastistathaiva ca>% dvàda÷abhedànabhidhàya lakùitaü yathà %<÷akçõmàrgasya vaste÷ca vàyurantaramà÷ritaþ . aùñhãlàvadghanaü granthiü karotyacalamuttamam . viõmåtrànilasaïga÷ca tatràdhmànaü ca jàyate . vedanà jàyate vastau vàtàùñhãleti tàü viduþ>% . 3 vartulàkàre pàùàõakhaõóe ca . tadàkàratvena vàtàùñhãlàyà api tathàtvam %<tatojaj¤e màüsape÷ã lohàùñhãleva saühatà>% bhàø àø paø 115 adhyàø . måtràghàte klãvatvamapi bhedanaü dãpanaü hçdyamànàhàùñhãlanullaghu su÷rutaþ .

#<aùñhãvat># puø nàsti ati÷ayitamasthi yasmin matup pçùoø niø . (àüñu) iti khyàte jànårvoþ sandhisthàne . aùñhãvantau parikulphau ca dehe çø 7, 50, 2, årubhyàü te aùñhãvadbhyàü pàrùõibhyàü prapadàbhyàm athaø 10, 163, 4, asya årupårbapadatve dvandve 1 adantatà årvaùñhãvaü naø . %<catvàryarvaùñhãvàni>% ÷ataø bràø . 2 ùñhãvadbhinne triø .

#<asa># dãptau akaø grahaõe gatau ca sakaø bhvàdiø ubhaø señ . asati te àsãt àsiùña . %<làvaõya utpàdya ivàsa yatnaþ>% kumàø .

#<asa># vidyamànatàyàm adàø akaø paraø señ . asti staþ santi asi sthaþstha ammi svaþ smaþ . syàt syuþ . astu stàm santu edhi--asàni . àsãt . asya asàrvadhàtuke bhvàde÷aþ . tena bhådhàtuvadråpam . vidyamànatà ca kàla saübandhadhàraõaü taduktaü hariõà %<àtmànamàtmanà bibhradastãvyavadi÷yate . antarbhàvàcca tenàsau karmaõà na sakarmakaþ>% %<astyuttarasyàü di÷i devatàtmà>% kumàø yaccàvahàsàrthama satkçto'si gãtà %<prapanno'tmi svairaü ratirasamahànandaniratàm>% ÷yàmàstavaþ . %<syàdvà saükhyàvato'rthasya samudàyo'bhidhàyakaþ>% phaõibhàø %<syàtàmasitre mitre ca sahaja pràkçtàvapi>% màghaþ kàmatastu pravçttànàmimàþ syuþ krama÷o varàþ manuþ %<dinedine tvaü tanuredhi re'dhikam>% naiùaø %<àsãdidaü tamobhåtamapraj¤àtamalakùaõam>% manuþ . %<natvevàhaü jàtu nàsamiti>% gãtà . san santau santaþ . %<sadeva somyedamagra àsãt>% chàø uø %<yo'nyathà santamàtmànamanyathà pratipadyate>% manuþ . %<nàsatovidyatate'bhàvonàbhàvo vidyate sataþ>% gãtà striyàü ïãp %<satã satã yogavisçùñadehà>% kumàø satã và'vidyamànà và prakçtiþ pariõàminã hariþ vi + ati + vyatihàre parasparamekaråpeõa sthitau %<anyo vyatiste tu mamàpi dharmaþ>% bhaññiþ .

#<asa># kùepe divàø paraø sakaø señ . asyati asyet asyatu àsyat àsthat àsa . asità--astà asiùyati . asyat asyamànaþ astaþ . asitum--astum . asitvàastvà abhyasya, nirasya %<àre asmaddaivyaü helo asyatu>% . çø 1, 114, 4, %<dasyave hetimasyàryam>% çø 1, 103, 3, ati--atidårakùepaõe %<bahubhi÷caikamatyasyannekena ca bahån janàn>% bhàø atyastaþ pàø . vi + ati . vaiparãtyena sthàpane %<vyatyastapàõinà kàryamupasaügrahaõaü guroþ>% manuþ %<vyatyàsa÷chalayogataþ>% smçtiþ adhi--àrope àropa÷ca atasmin tadbuddhiþanyoparisthàpana¤ca àdyàrthe %<apratyakùe'pi hyàkà÷e bàlàstalamalinatàdyadhyasyanti>% %<àha ko'yamadhyàsonàma>% ucyate smçtiråpaþ paratrapårbadçùñàvabhàsaþ ÷àø bhàø . anupa÷càt saha và kùepaõe anvastaþ . %<mu¤jamekhalà valkalenànvastà bhavati>% ÷ataø bràø . apa--dårãkaraõe %<gatirapàstasaüsthà matiþ>% màlatãmàø %<kimityapàsyàbharaõàni yauvane>% kumàø . abhi--abhyàvçttau, %<abhyasyanti tañàghàtaü nirjitairàvatà gajàþ>% kumàø %<abhyàsena tu konteya! vairàgyeõa ca gçhyate>% gãtà . %<÷ai÷ave'bhyastavidyànàm>% raghuþ . ava--avakùepe %<tàmavàsyato gacchati ca sçjam>% ÷ataø bràø samantàtkùepe %<tàmavàsyatyàgacchati mudam>% ÷ataø bràø ud--årdhotkùepaõe %<pucchamudasyati>% siø kauø . pari + ud bhinnatayà boghane . %<pràdhànyaü hi vidheryatra pratiùedhe'pradhànatà . paryudàsaþ sa vij¤eyo yatrottarapadena na¤>% mãmàüø yathà ÷ràddhàdau paryudastakàloràtryàdiþ %<amàvàsyàyàü pitçbhyodadyàt>% %<ràtrau ÷ràddhaü na kurvãte>% tyubhayorekavàkyatayà ràtrãtaràmàvasyàyàü ÷ràddhaü kurvãteti hi bodhaþ tatra ràtriþ paryudastà evamanyatràpi . paritaþkùepaõe ca %<antyàþ sarve paryudastà mçùiùñhiranive÷ane>% bhàø saø paø . vi + ud--nivàraõe . %<cãràõãva vyudastàni rejustatra mahàvane>% %<ràmàø tvantu hetånatãtyaitàn kàmakrodhau vyudasyaca>% . bhàø saø paø . upa--samãpasthàpane %<tasyàdhasta stadbahirupàsyati camaseùu>% kàtyàø 10, 5, ni--arpaõe %<na madvidhe nyasyati bhàramagryam>% . nikùeparåpeõàrpaõe ca %<nyàsãkçtà sthànabhidàsmareõa>% kumàø %<ràjyaü nyàsamivàbhunak>% raghuþ . uccàraõapårbakaü tatra tatra sthàne arpaõãtayà dhyàne ca . %<àdàvçùyàdikanyàsaþ kara÷uddhistataþ param . aïkulivyàpakanyàsau hçdàdinyàsa eva ca>% tantram . upa + ni + vàcàrambhaõe %<upanyàsastu vàïmukham>% amaraþ . prathamabrayoge ca %<bhåtamapyanupanyastaü pårbaümàveditaü na cet . hãyate vyavahàreõa>% smçtiþ %<sa tu tatra vi÷eùa durlabhaþ sadupanyasyati kçtyavartma yaþ>% kiràø sam + ni tyàge %<vrãóàdamuü devamudãkùya manye saünyastadehaþ svayameva kàmaþ>% kumàø vihitakarmaõàü vidhànena tyàge ca %<da÷alakùaõakaü dharmamanutiùñhan samàhitaþ . vedàntaü vidhivacchutvà sanyasyedançõo dvijaþ>% manuþ . %<na hi saünyasanàdeva siddhiü samadhigacchati>% %<mayi saünyasya karmàõi>% gãtà . nis--nir--niùñhãvane dårãkaraõe ca . nirasyati %<niùñhãvati ùñhivu nirasane>% pàø dhàtupàø nirastaþ paràvasuþ tçõanirasane bhavadevaþ %<nirastagàmbhãryamapàstadhairyam>% màghaþ %<niràsa bhçïgaü kupiteva padminã>% bhaññiþ %<kvaõadalikulanåpurà niràse>% kiràø . tvaritoccàraõe ca %<nirastaü tvaritoditam>% amaraþ .
     parà--niràkàraõe %<etena khaõóanakàramatamapi paràstam>% cintà0
     pari--paràvartanena sthàpane %<mukhena paryastavilocanena>% kumàø . %<paryasyanniha nicayaþ sahasrasaükhyàm>% kiràø . arpaõe ca %<tàmrauùñhaparyastarucaþ smitasya>% kumàø . vi--pari--vaiparãtye, parivartane bhràntij¤àne ca %<itarathà pàtre viparyasyete>% ÷ataø bràø . %<saü÷ayaviparyàsanivàraõeneti>% cintàø %<viparyàsitadar÷anaiþ>% bauddhakàø .
     pra--prakùepe %<apsu pràsya vinaùñàni gçhõãtànyàni mantravat>% manuþ %<agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate>% gãtà .
     anu--pra--ànulomyena anugatatayà ekaråpeõa nive÷ane anupràsaþ
     prati--pratiråpakùepaõe . %<tadyathà'hinirlayaõã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãta>% ÷ataø bràø .
     vi--vi÷eùaråpeõa samyagavabodhanàya nive÷ane vyàsaþ vigrahavàkyam tasya samastavàkyàrthasya vi÷eùeõàvabodhahetutayà nive÷anàt tathàtvam vibhàge %<vivyàma vedàn yasmàt sa tasmàt vyàsa iti smçtaþ>% bhàø àø paø . pàràvàretivyastaü samastaü viparãta¤ca siø kauø . vyastaþ %<vyastaràtrindivasya te>% kumàø pçthakkaraõe evaika÷aþ prayãge vyastaþ %<vyastasamastamahàvyàhçtihome>% bhavadeva . nivàraõe ca %<vyasyannudanyàü ÷i÷iraiþ payobhiþ>% bhaññiþ . vikùepe %<vyastàstàràgaõàiva>% bhàø .
     vi--ni--arpaõe . %<viùõorvakùasi vi÷vanàthakçtinà siddhàntamuktàvalã vinyastà>% siø muø %<vibhàgavinyastamahàrgharatnam>% bhaññiþ .
     sam--saükùepe %<samàsena nibodhata>% puràø samasyà . saükùipyanyasane yathà pãtam ambaramiti samudàyasya pãtàmbara iti saükùepeõa prayogaþ samàsaþ . %<sarvo'pyekade÷o'hnà saha samasyate>% vàrtiø . samasyamànapadàrthàtiriktapadàrthabodhakatvaü bahuvrãhitvamiti sàrama¤jarã . %<sasàsaþ ùaóibadhobdhaiþ>% hariþ sàkalye ca samastam j¤ànamasti samastasya devãmàø %<vyastasamasta mahàvyàhçti home vini0>% bhavadeø saüyojane ca samasya sampàdayata guõairimàm kiràø .

#<asaüyata># triø naø taø . bandhana÷ånye %<asaüyato'pi mokùàrthã>% kàdaø . asaüyataþ abaddhaþ akàre viùõau bhakta÷ca .

#<asaüyukta># triø virodhe naø taø . 1 viyukte . 2 vya¤janavarõàmi÷rite vya¤janavarõe 3 dravyàntarairasaüsçùñe ca .

#<asaüyuta># triø naø taø . saüyutabhinne %<hakàraü pa¤camairyuktamantaþsthàbhi÷ca saüyutam . aurasyaütaü vijànãyàt kaõñhyamàhurasaüyutam>% pàø ÷ikùà .

#<asaüyoga># puø abhàve naø taø . 1 saüyogàbhàve naø baø . 2 saüyoga÷ånye triø . saüyogaþ kriyàjanyaþ dravyà÷rayaguõavi÷eùaþ halvarõayoracà'vyavadhàna¤ca . %<asaüyogopadhàt>% pàø .

#<asaülagna># triø naø taø . 1 saülagnabhinne vibhakte 2 asaübandhe ca .

#<asaüvçta># triø na saüvçtaþ . 1 anàvçte %<nàsaüvçtamukhaþ kuryàtkùutaü jihmàü tathaiva ca>% smçtiþ saüvçtaü saüvaraõam naø 7 baø . atyantàvarake 2 narakabhede naø %<yohyasya dharmamàcaùñe ya÷copadi÷ati vratam . so'saüvçtaü nàma tamaþ saha tenaiva gacchati>% manuþ .

#<asaü÷aya># puø abhàve naø taø . 1 sandehàbhàve naø baø . 2 sandeha÷ånye %<asaü÷ayaü kùatraparigrahakùamà yadàryamasyàmabhilàùi me manaþ>% ÷akuø sandeha÷ca ekasmin dharmiõi viruddha koñidvayaj¤ànam yathà parvato vahõimànnavà dahanatadabhàvaråpaviruddhakoñidvayamekasmin parvate dharmiõi j¤àyate sthàõuþ puruùo vetyatra asthàõutvasya puruùatvavyàpyatàvacchedakatayà gçhãtadharma katvena viruddhatvàttathàtvamiti vedaþ 3 ni÷caye ca

#<asaü÷rava># triø nàsti saü÷ravaþ samyak ÷ravaõaü yatra . samyak÷ravaõàyogye dårade÷àdau . %<asaü÷rave caiva gurorna ki¤cidapi kãrtayet>% manuþ .

#<asaü÷liùña># triø naø taø . saü÷leùa÷ånye 1 vibhakte 2 asaüïgate ca .

#<asaüsarga># puø abhàve naø taø . 1 saüsargàbhàve . naø taø . 2 saüsarga÷ånye nismambandhe .

#<asaüsargàgraha># puø asaüsargasya parasparasambandhàbhàvasyàgrahaþ . mãmàüsakoktasya idamiti rajatamityàdi j¤ànadvayasyàpi pravçttijanakatàprayojake parasparasambandhàbhàvasyàbodhe . vistaraþ asatkhyàti÷abde akhyàtipakùaniråpaõe 532 pçùñhe dç÷yaþ .

#<asaüsçùña># triø naø taø . 1 saüsargarahite . saüsarga÷ca dravyayoþ sambandhaþ dhaninorekatra dravye vibhàgànantaraü samudàyasvàmitvasampàdana¤ca vibhaktoyaþ punaþ pitrà bhràtrà caikatra saüsthitaþ . pitçvyeõàtha và prãtyà sa tu saüsçùña ucyate vçhaø ukteþ . saüsçùñaü dravyamasyàsti ar÷àø ac saüsçùñaþ . ini saüsçùñã ca vibhànantaramekatra dravye'nyena saha sambandhavàn tadbhinnaþ asaüsçùñaþ arsasçùñã ca %<anyodaryastu saüsçùñonànyodaryadhanaü haret asaüsçùñyapi càdadyàt saüsçùñonànyamàtçjaþ>% yàø smçø . %<tasmàdvimaktàsaüsçùñinyaputre svaryàte patnã dhanaü prathamaü gçhõàtãti>% mitàø .

#<asaüskçta># triø sam + kç--kta suñ naø taø . 1 guõàntaràdhàna manãte 2 apariskçte 3 garbhàdhànàdisaüskàrarahite, ca . asaüskçtaþ suto jyeùñhonàparo vedapàragaþ smçtiþ %<asaüskçtàstu saüskàryà bhràtçbhiþ pårbdhamaüskçtaiþ>% yàø smçø . vyàkaraõasaüskàra÷ånye 4 apa÷abde puø %<saüskàrohi sato guõàntaràdhànam saca laukikàlaukikahetukaþ . tatra yathà garbhàdhànàdinà alaukikena hetunà dehaþ saüskriyate tatsaüskàràcca tadabhimànã dehã . evaü snànàcamanàdinà'pi . laukikena tu pàkàdinà dravyàntarayogena và annàdau guõàntaramàdhãyate ataeva saüskçtaü bhakùyàþ iti pàø såtrebhakùyasya dadhyàdyupasekena saüskàra uktaþ . ÷aràve saüskçtaþ ÷àvàvaþ saktuþ daghni saüskçtaþ dàdhikaþ såpaþ>% siø kauø .

#<asaüstuta># triø naø taø . 1 aparicite . %<preyànapyasaüstuta iva parityaktaþ>% kàdaø . 2 samyagastute ca .

#<asaüsthita># triø naø taø . 1 aprete paralokaü prati aprasthite %<asaüsthitàn pràõàn saüsthàpayet>% ÷ataø bràø 2 asusthite avasthitabhinne 3 cale ca . %<gacchati puraþ ÷arãraü dhàvati pa÷càdasaüsthitaü cetaþ>% iti ÷akuø .

#<asaühçta># triø na saühanyate itareõa saüsçjyate sam + hana--kta naø taø . 1 saüghàtamanàpanne 2 asaülagne %<sarvatastrivçtaü pa¤càvçtaü và bahulamayugmamasaühataü pràgagraü målamàcchàdayan>% gobhiø %<asaühatamasaülagnam>% saüø taø raghuø . sàükhyamatasiddhe 3 puruùe puø . tanmate hi prakçtyàdeþ ÷ayyàgçhàdivat saühatyaiva (itarasàpekùatayaiva) puruùàrthakàritvam puruùasya tu prakà÷aråpakriyàyàü netaràpekùà'stãti tasyàsaühatatvam . saühataparàrthavàt puruùasya sàüø bhàø vivàdàspadaü prakçtimahadàdikaü paràrthaü svetarasya bhogàpabargaphalakaü saühatatvàt ÷ayyàsanàdivadityanumànena prakçteþ paro'saühata eva puruùaþ siddyati tasyàpi saühatatve'navasthàpatteþ . pàta¤jale ca %<paràrthaü saühatya kàritvàditi>% såtrakàreõànumànaü kçtaü tat tu yathà÷ruta mevàntyàvayavasàdhàraõam . itarasàhityenàrthakriyàkàritva syaiva saühatyakàrità÷abdàrthatvàt . puruùastu viùayaprakà÷anarå pàyàü svàrthakriyàyàü nànyadapekùate nityaüprakà÷aråpatvàt . puruùasyàrthasambandhamàtre buddhivçttyapekùaõàt . sambandhastu nàsàdhàraõyarthakriyeti . %<saühataparàrthatvàt>% sàüø såø bhàø %<ato'saühataþ saühatadehàdibhyaþparaþ puruùaþ sidhyati>% .

#<asakçt># avyaø na sakçt naø taø . paunaþpunye . %<asakçdekarathena tarasvinà>% raghuþ %<anyàdyenàsakçccaitàn guõai÷ca parinodayet>% %<asakçdgarbhavàseùu vàsaü janma ca dàruõam>% iti ca manuþ . %<àvçttirasakçdupade÷àt>% ÷àø såø .

#<asakta># triø sanja--kta naø taø . 1 àsakti÷ånye 2 phalàbhilàùa÷ånye ca %<asaktaþ sukhamanvabhådi>% ti raghuþ . %<kuryàt vidvàüstayà'saktaþ>% iti gãtà %<asaktamàradhayato yathà yatham>% kiràø .

#<asaktha># (kiya) triø nàsti sakthi yasya và ñac samàø . sakthi÷ånye

#<asakrà># strã sam + krama--viñ pçø samo'ntalopaþ naø taø . saükràntaryàü striyàm . %<na iùaü pinvatamasakràm>% çø 6, 63, 8, asakràmasakramaõãm niruø .

#<asakhi># puø na sakhà na ñac samàø . sakhibhinne ripau .

#<asagotra># triø na samànaü gotramasya và samànasya saþ . bhinnagotre %<asagotraþ sagotrovà yadi strã yadi và pumàn . ya÷càgnidàtà pretasya piõóaü dadyàt sa eva hi>% smçtiþ pakùe na sàde÷aþ . asamànagotraþ %<asamànagotràrùeùãm bhàryàü vindeta>% smçtiþ .

@<[Page 529b]>@
#<asaïkalpa># puø virodhe naø saükalpàbhàve . naø baø . saükalpa÷ånye triø .

#<asaïkasuka># triø naø taø . sthiramatau .

#<asaïkula># triø na saïkulaþ . 1 parasparàviruddhe . 2 gràmàdipathe 3 vistãrõe pathi ca puø .

#<asaïkràntamàsa># puø na saükràntaþ na rà÷yantaraü pràptoraviryatra càndramàse . ÷uklapratipadàdidar÷ànte ravi saïkramaõa÷ånye malamàse . %<asaïkràntamàso'dhimàsoniruktaþ>% vivaraõamadhimàsa÷abde 131 pçø .

#<asaïkùepa># puø abhàve naø taø . 1 saükùepàbhàve virodhe naø taø . 2 vistàre naø baø . 3 saükùepa÷ånye vistãrõetriø .

#<asaïkhya># triø nàsti saükhyà iyattà yasya . iyattà÷ånye . %<prasahya tejobhirasaükhyatàü gataiþ>% màghaþ .

#<asaïkhyàta># triø sas--khyà--kta naø taø . 1 ityattà÷ånyeravahusaükhyànvite ca

#<asaïkhyeya># triø saükhyàtuma÷akyaþ 1 iyattàràühate 2 viùõau puø %<asaükhyeyo'prameyàtmà>% viùõuso saükhyàrhabhedàdi na vidyate ityasaükhyeyaþ bhàø .

#<asaïga># puø abhàve naø taø . 1 sambandhàbhàve nàsti saïgo viùayairyasya 3 puruye jãve tasya sarvasambandha÷ånyatvàt tathàtvam . %<asaïgo'yaü puruùaþ>% sàüø såø . 3 sambandha÷ånye 4 pratibandha÷ånye ca triø . %<asaïgamadriùvapi sàravattayà>% raghuþ .

#<asaïgata># triø naø taø . saïgatabhinne 1 ayukte 2 yukti÷ånye 3 asaübandhe 4 saïgati÷vanye ca .

#<asaïgati># strã abhàve naø taø . 1 saïgatyabhàve . saïgati÷ca %<saïgati ranantaràbhidhànavyàptà, ànantaryàbhidhànaprayojakajij¤àsàjanakaj¤ànaviùayohyarthaþ saïgatiþ, jàyate ca kàrye kàraõe và j¤àte kàraõatvasya kàryatvasya j¤ànàt kimasya kàraõaü kàryaü veti jij¤àsà>% dãdhityuktà sà ca ùoóhà taduktamabhiyuktaiþ %<saprasaïga upodghàto hetutàvasarastathà . nirvàhakaikakàryatvam ùoóhà saïgatiriùyate>% iti vyàkhyàta¤caitat jagadã÷ena . nirdiùñopapàdakatvamupodghàtatvam %<cintàü prakçtasiddhyarthàmupodghàtaü vidurbudhàþ>% iti pràcãnoktau cintà padaü kçdabhihitobhàva iti nyàyena cintanãyaparaü tathà ca tasyàapi prakçtasiddhyupapàdakatayà cintanãyatvaü prakçtasiddhyupapàdakatvaparyavasannamityarthaþ . hetutvaü kàraõatvam . asaro'nantaravaktavyatvam anantaroddiùñatvam tathà iti ÷rãbhàskarakçt . nirvàhakaü kàraõatànirvàhakaü kàryatvamiti yàvat ekaü kàryaü yayoriti vyutpattyà ekakàrya kàritvam prasaïgatvantu saïgatitve satyupãdghàtàdibhinnatvam %<smçtasya upekùànarhatvaü prasaïga>% iti pravàde'pi smçtatvamanantaràbhidhànaprayojakasmçtiviùayatvam upekùànarhatva¤ca prasaïga lakùaõopekùà eva upodghàtàdayastadanthatvaü tena tato'pi pràguktasyaivàrthasya làbhaþ iti nyàyamatam . vedàntimate tu saïgatistrividhà %<÷àstre'dhyàye tathà pàde nyàyasaïgatayastridhà . ÷àstràdiviùaye j¤àte tattatsaïgatiråhyatàm>% . ÷àstrapratipàdyamadhyàyapratipàdyaü pàdapratipàdyamarthamavagamya ÷àstrasaïgatiradhyàyasaïgatiþ pàdasaïgati÷ca tisraþ saïgataya åhituü ÷akyante iti tadarthaþ . tatra %<÷àstraü brahmavicàràkhyamadhyàyàþ syu÷caturvidhàþ . samanvayàvirodhau dvau sàdhanaü ca phalaü tathà>% brahmavicàràkhya÷àstrasya prathamenàdhyàyena samanvayaþ, (sarbeùàü vedàntànàü brahmaõi tàtparyeõàvadhàraõam) pratipàdyate . dvitãyena avirodhaþ . tçtãyena sàdhanam caturthena phalam . ityevamadhyàyàrthàþ evameùàü pratipàdyamuktvà ùoóa÷apàdapratipàdyànarthànabhidhàya . %<åhitvà saïgatãstrisro yà÷càvàntarasaïgatãþ tata àkùepadçùñàntapratyudàharaõàdikàþ . pårvapakùasya siddhànta yuktiü vãkùya pare naye . pårvapakùoktayuktiü ca tatràkùepàdi yojayet>% iti vedàø nyàø màø avàntarasaïgatistvanekadhà . àkùepasaïgatirdçùñàntasaïgatiþ prasàïgikasaïgatirityevamàdi . udàhçta¤ca tatraiva tadyathà prathamàdhikaraõe brahmavicàra÷àstramàrambhaõãyamiti siddhvàntaþ . tatra yuktiþ brahmaõaþ . saüdigdhatvamiti . dvitãyàdhikaraõasya jagajjanmàdi brahmalakùaõaü na bhavatãti pårvapakùaþ tatra yuktiþ janmàderjaganniùñhatvàdi . tadubhayamavalokya tayoràkùepasaügatiü yojayet . saüdigdhatvàdbrahma vicàryamityayuktaü janmàderanyaniùñhatvena brahmaõolakùaõatvàbhàve sati brahmaiva nàsti kutastasya saüdi gdhatvaü vicàryatvaü vetyàkùepasaügatiþ . dçùñàntapratyudàharaõasaïgatã api yojayituü ÷akyete . yathà saüdigdhatva hetunà brahmaõo vicàryatvaü tathà janmàdyanyaniùñhatva hetunà brahmaõo lakùaõaü nàstãti dçùñàntasaügatiþ . yathà vicàryatve heturasti na tathà lakùaõasadbhàvahetuü pa÷yàma iti pratyudàharaõasaügatiþ . ete dçùñàntapratyuharaõasaügatã sarvatra sulabhe pårvàghikaraõasiddhvànta iõottaràdhikaraõapårbapakùe hetumattvasàmyasyottaràdhikaraõasiddhàntaü hetu÷ånyatvavailakùaõyasya ca mandairapyutprekùituü ÷akyatvàt . àkùepasaügatiryathàyogamunneyà . pràsaïgikasaügati runnãyate . devatàdhikaraõasyàdhikàravicàraråpatvàtsamanvayàdhyàye j¤eyabrahmavàkyaviùaye tçtãyapàde ca saügatyabhàve'pi buddhisthàvàntarasaügatirasti . tathàhi pårbàdhikaraõe'ïguùñhamàtravàkyasya brahmaparatvàdaïguùñhamàtratvaü brahmaõo manuùyamàtrahçdayàpekùaü manuùyàdhikàratvàcchàstrasyeti uktam tatprasaïgena devatàdhikaraõaü buddhistham seyaü pràsaïgikã saügatiþ . tadevaünyàyasaügatirvyutpàdità . evaü mãmàüsàsaïgatirapi adhikaraõamàlàyàü dç÷yà vistarabhayànnoktà ãdç÷asaïgatyabhàvo'saïgatiþ . 2 asambandhamàtre 3 arthàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde 394 pçùñhe dç÷yaþ .

#<asaïgama># puø abhàve naø taø . 1 saïgàbhàve melanàbhàve naø taø 2 tac÷ånye triø .

#<asaïgin># triø sanja--ghinuõ naø taø . sambandha÷ånye %<saüsargàsaïgisamyagdhãhetutà yà giràmiyam>% veø pariø .

#<asacchàstra># naø asat asadviùayakatvenàniùñaprayojakam ÷àstram . bauddhàgame . tasyàsadarthapratipàdakatvàt vaidikadharmaviruddhàrthakatvàcca tathàtvam . %<asatyamapratiùñhaü te jagadàhuranã÷varamityàdinàü teùàmã÷varànaïgãkàreõa càsattvaü j¤eyam>% .

#<asajjana># puø virodhe naø taø . sajjanabhinne durjane %<na màmasajjanenàryà samànayitumarhasi>% ràmàø .

#<asa¤j¤à># strã abhàve naø taø . 1 saüj¤àbhàve naø baø . saüj¤à÷ånye triø . saüj¤à ca j¤ànaü nàma ãïgitàdij¤àpana¤ca teùàmabhàvaþ . %<tebhyo'sa¤j¤àü cakàra>% ÷ataø bràø .

#<asat># triø asa + ÷atç naø taø . 1 sadbhinne, nirupàkhye niþsvaråpe niùedharåpeõa pratãyamàne, 2 abhàvatvà÷raye, %<a÷raddhayà hutaü dattaü tapastaptaü kçtaü ca yat . asadityucyate pàrthe>% ti gãtokte a÷raddhvayà kçte 3 homàdau ca . 4 indre puø . 5 duùñàcàriõi asàdhau triø %<naca sat nàsaducyate>% gãtà . striyàü ïãp sà ca 6 kulañàyàm . %<paritastàra raverasatyava÷yam>% màghaþ nàmaråpàbhyàmavyàkçte kàraõàtmanàsthite såkùmaråpe 6 avyakte, ca %<asadevàgra àdãt>% kathamasataþ sajràyeta ca iti chàø upaø vauddhàgamasiddhaü sattvamarthakriyàkàritvam tacchånye 7 aki¤citkare abhàvàdau 8 avidyamàne %<nàmato vidyate bhàvaþ>% iti yattat sadasatoþ paramiti ca gãtà %<vibhedajanakàj¤àne nà÷amàtyantikaü gate . àtmanobrahmaõà'bhedamasantaü kaþ kariùyati>% saükùeø ÷àø .

#<asatkarman># naø karmaø . 1 vedàdi÷àstraniùiddhe duùñakarmaõi na sat karma yasya . 3 sàdhvàcàra÷ånye triø striyàü óàp

@<[Page 531a]>@
#<asatkçta># triø naø taø . 1 apåjite 2 asamptànite %<asatkçtamavaj¤àtam tattàmasamudàhçtam>% gãtà . %<yaccàvahàsàrthamasatkçto'si>% gãtà .

#<asatkhyàti># strã asataþ sattva÷ånyasyànirvacanãyasya khyàti rj¤ànam . anirvanãyasya rajataprapa¤càderj¤àne . yathà ÷uktikàyàü rajatamanirvacanãyamutpadyamànamiva pratãyate evaü brahmaõi jagat anirvacãyatayotpannamiva khyàyate iti hi vedàntinàü matam . asti hi sarvalokeùu prasiddham idaü rajatamityàdij¤ànaü tacca pravartakatayà sarvairabhyupagamyate . tatra catasrovidhàþ akhyàtiþ anyayàkhyàtiþ àtmakhyàtiþ asatkhyàti÷ceti vivaraõe sthitam . tatràkhyàtivàdinàmayamà÷ayaþ . idaü rajatamityàdo cakùuràdyasannikarùàt pàri÷eùyàt rajataü smaryate na tu j¤àyate iti tasya smaraõasyàkhyàtitvamiti . tadetanna samyak rajatasya pratyakùatvenànubhåyamànatvàt smaryamàõasyàpravartakatvàcca nacedamaü÷asyaiva pratyakùatvaü na rajatasyeti vàcyam yathà satyarajatasthaleùu idaü rajatam ayaü ghaña ityàdiùu itaretara saüsçùñau sàmànyavi÷eùau aparokùatayà'nubhåyete atràpi tathànubhavàt . atha sàmànyavi÷eùayornairantaryeõa pratibhàsàt tathà vyavahàro na tu saüsargaj¤ànaråpavi÷iùñaj¤ànasambhavàditi vàcyam satyasthalàdãùannyånatàyà adar÷anàt . atha purovartini rajatasaüsargàbhàva eva nyånateti cenna purovartini rajatasattvàsattvayorevàvayorvivàdàt tadabhàvasya nyånatvà sàdhakatvàt . ki¤ca puroüvartini rajatasaüsargàbhàvaþ kathaü ni÷cãyate kiü tadgocaraj¤ànàbhàvàt? kiü và nedaü rajatamiti bàdhaj¤ànàt? nàdyaþ tadgocaraj¤ànàj¤ànayorevàvayorvivàdàt arthàbhàvena j¤ànàbhàvani÷caye'nyonyà÷rayàt . tasmàdaparokùaj¤ànodayàdeva purovartini rajata sattàïgãkàryà . na ca arthasattàni÷cayàdhãnaþ j¤ànasattàni÷caya iti kalpanàt prakçte càrthàsattvàt na j¤ànasattvamiti vàcyam arthasattàni÷cayasyàpi ni÷cayàntaràdhãnatayà'navasthàprasaïgàt . tasmàt saüvinni÷cayaþ svagràhakasàmagrãprayojyatayà svataeva . tadadhãnastu arthasattàni÷cayaþ . nàpi dviütãyaþ rajatamiti uttaraj¤ànavirodhij¤ànasattve nedaü rajatamiti j¤ànànudayena tena bàdhàyogàt . ki¤ca idaü rajatamityatra yathà idamàkàraraja tàkàrayoravivekastvayà kalpyate tathà nedaü rajatamityatràpi tayoraviveka eva kalpyatàü na tu vi÷iùñasaüsargasaüvidityapi asmàbhirvaktuü ÷akyate . atha vi÷iùñaj¤ànarsyava saüvàdipravçttijanakatvamiva vi÷iùñaniùedhabodhasyaiva nivartakatvamiti niùedhasya vi÷iùñasaüsargiviùayakatvamiti cenna praüvçttinivçttimàtraü pratyeva saüsargatadabhàvagrahasya hetutayaivopapattau saüvàdivisaüvàditvayoþ tatra prave÷e gauravàt ki¤ca pravçtteþ saüvàditvamapi vastusattvàsattvanibandhanam . tacca satyàsatyayorubhayatràpyasti . na ca purovartini rajatàbhàvaþ sarvasammataþ . ÷uktikàyàü yathàvabhàsamevàsatyarajatasya ÷uktij¤ànena nirasanayogyasyaivàsmàbhiþ svãkàràt . iyàüstu bhedaþ tatra mithyàrajaütàbhyupagame'pi nedaü rajatamiti traikàlika rajataniùedhaþ paramàrthikarajataviùayatvànna viruvyate . nacàprasaktanighedhànupapattiþ . mithyàbhåte'pi rajate paramàrtha rajatàrthinàü pravçttidar÷anena paramàrtharajatasya sàmànyopàdhinà rajatatvena prasiddhisambhavàt anyathà bhåtalàdau ghañàdi niùedho'pi aprasaktaniùedhaþ syàt tatra ghañàdisattve tadamàvovyàhatyeta . tadasattve tu aüprasaktaniùedhaþ syàt . tata÷ca de÷a sàmànyopàdhinà kàlasàmànyopàdhinà và yathà ghañàdi prasaktirnatu tatkàlikabhåtalatvàdinà tathà paramàrtharajatasya prasaktirbhaviùyati . eva¤ca uttarakàle nàstryatra rajatamiti pratyakùaü satyarajataviùayam mithyaiva rajatapabhàditi pratyaya÷ca mithyàrajataviùayaityubhayamapyupapadyate . etena rajatàparokùyaü vi÷iùñasaüsargaj¤ànaü vinàpyaparokùa ÷uktij¤ànàvivekàdupapadyate ityapi paràüstam . vivekaj¤ànakàle'pyetàvantaü kàlaü rajatamanenàviviktamityeva vivekasyaiva paràmar÷aprasaïgàt etàvantaü kàlamidaü rajatamityabhàditi pratyabhij¤àyà anupapatte÷ca . ata÷ca purovartini asadrajatamutpadyate ityaïgãkàryam . anyathà ÷uktij¤ànàt rajate pravçüttau atiprasaïgaþ syàt samànaviùayakaj¤ànasyaiva pravartakatvàt tata÷ca na smaryamàõamidaü rajataü kintu smaryamàõasadç÷ameva tadaïgãkriyate . tatsàdç÷ya¤ca pårbànubhavasàpekùaj¤ànagamyatvena . nahyananubhåtarajatasya puruùasya rajatabhramobhavati . j¤ànaråpàdhyàsasya tu saüskàrajanyatvena smçtisàdç÷yamiti bhedaþ . aya j¤ànasva pramàõasmçtirdvaividhyaniyamena adhyàsasya bàdhitaviùayakatvàt pari÷eùàt saüskàramàtrajanyaj¤ànatvàcca smçtitvamevàstu . na ca smçtitve atisàdç÷yàcchuktyantarameva kuto na smaryate iti vàcyaü kartç gataràgàdidoùàõàmapi tannimittatvàt ÷uktyantare tadabhàvàt evaü taireva doùaiþ smaraõàbhimànasya pramuùitatvànnaü rajatasmaraõe'pi tattàü÷a ullikhyate navà smaràmãtyanuvyavasàyaþ tathà taireva vi÷eùàvabhàsasya pratirodhànna ÷uktigrahaõe'pi tadãyanãlapçùñhàdivi÷eùagrahaþ . tathà ca idamaü÷e grahaõaü rajatàü÷e smaraõamubhayàtmakamapi j¤ànamaviviktatayà pravartakamiti tàdç÷agrahaõasmaraõàbhyàü rajatàrthã purovartini pravartate iti cenna grahaõasmaraõe kiü dve api pravartake àhosvidekaikam àdye'pi kiü saübhåya pravartake! krameõa, và nàdyaþ smçtigrahaõayoþ yugapadudayàsambhavàt . kramavi÷iùñayordvayoþ pravartakatvamapi na yuktam pårvaj¤ànasya uttaraj¤ànena vyavadhànàt pravçttihetutvànupapatteþ idamiti rajatamiti ca vi÷çïkhalayorapi j¤ànayoþ pravartakatvàpatte÷ca . nàpyekaikasya pravartakatvaü vyavahàrasya vi÷iùñaviùayakatayà vi÷iùñapravçttaye vi÷iùña saüsargagrahasyaiva hetutàyàþ svãkàryatvàditiü .
     atra grahaõasmaraüõanairantaryeõotpattyà pravartakatvasambhavenàsatkhyàtirnàïgokàryà api tu vi÷iùñasaüsargasyàkhyàtiüreveti akhyàtivàdinàmekade÷inaþ àhuþ .
     tadapi vedàntibhiþ niràkçtaü yathà keyamakhyàtirnàma kiü khyàtyabhàvaþ? uta anyàrthino'nyatra pravçttihetubhåtavij¤ànam? athàviviktànekapadàrthaj¤ànam? . àdye suùuptàveva sarvaj¤ànàbhàvasattvena tatraiva bhramaþsyàt nànyatra jàgratasvapnayoþ . dvitãye jhañiti bàdhàdàlasyàdiünà và yatra pravçttirna jàtà tatra bhràntitvaü na syàt . tçtãye'pyaviviktatvapratiyogiviviktatvaü nàma kim bhedagrahaþ? uta abhedàgrahaþ? àhosviditaretaràbhàvabhedadvitvàdisaükhyàvi÷iùñaj¤ànam? nàdyaþ idamiti rajatamiti ca punarukta÷abdadvayahetutvena sàmànyavi÷eùayorbhedagrahe satyapi avivekàsadbhàvàt . na dvitãyaþ uttarãtthà bhedasya mçhotatvàdevatvatadviruddhasyàbhedasyàgrahe sati tadgrahaniùedharåpasyàviviktatvasya duþsampàdatvàt . tçtãye'pi dvitvàdij¤ànamapekùitaü kimavyàsajyavçtti utànuùaïgikamapi paryàptam àdye gàmànaya daõóenetyatra godaõóayorapi sàkùàd dvitvàdyapratãteravivekaþ prasajyeta . dvitãye tu purovartirajatayorapyànuùaïgika dvitvàdij¤ànasya sadbhàvena duùpariharaõaõãyatvàt . nanvaviveko nàma asaüsargàgrahaþ sa ca pratãyamànayoridaü rajatayoþ saübhavati idaürajate asaüsçùñe iti pratyayàdar÷anàt iti cet tadàpi kiü grahaõasmaraõayorevàsaüsargo vivakùitaþ? uta yayoþ kayo÷cit? àhosvit saüsargaj¤ànarahitayoþ? àdye ahaü manuùya iti bhramo na syàt ubhayorapi grahaõatvàn . dvitãye ùaõóogauþ ÷uklaþ pañaityapi bhramaþsyàt asaüsargapratãtyabhàvàt . tçtãye'pi saeva doùaþsyàt na hi tatra saüsargàj¤ànaü saübhavati tadviùayasyaikyàbhàvàt aikyasyaü ca tadviùayatvasya pratyabhij¤àyamànatvàt . yadi guõaguõyàdi saübandha eva tadviùayayoraikyamityucyate tarhi idaü rajatamityatràpi sàdç÷yatatsambandhastadviùayaityasyàpi vaktuü ÷akyatvena saüsargapratyayodaruddharaþ . atha tatra nedaü rajataümityasaüsarga tatpratyayena bàdhànna saüsargatatpratyayau sambhavataþ . tarhi tvanmate'pi guõaguõyàderitaretaràbhàvaj¤ànàkhyo'saüsargapratyayo'styeveti saüsargatatpratyayayorasambhavàt bhramatvàpattistadavasthà tasmànnàsaüsargàgraho'pyavivekaþ .
     astu tarhi prakçte'pi saüskàrajanyaiva rajatasmçtiriti cet na rajatasya purovasthitatvena pratibhàsàdityuktottaratvàt na ca puro'vasthitatvamavivekakçtamiti vaktuü ÷akyam . avivekasya bhramaü pratyaprayojakatvàt . tathà hi kiü gçhya màõayoravivekaþ? kiü và gçhyamàõasmaryamàõayoþ? kiü và smaryamàõayoþ? nàdyaþ svapnada÷àyàmàtmavyatiriktasya kasyàpyagrahaõena dvayorgçhyamàõayorabhàve tadavivekasya bhramaprayojakaüsyàpyabhàvena bhramàbhàvaprasaïgàt . na dvitãyaþ svapne gçhyamàõenàtmanà smaryasàõasya nãlàderaviveke sati ahaü nãlamiti pratibhàsaprasaïgàt . tçtãye tu parokùameva sarvabhràntàvavabhàseta, sarvasyàpi smaryamàõatvàt evaü ca sati prakçtasya puüro'vasthitarajataj¤ànasya smçtitvànumàne parokùàvabhàsitvopàdhirdraùñavyaþ . yàthàrthyànu mànasya càyaü pratiprayogaþ . vimatàþ pratyayà na yathàrthàþ bàdhyamànatvàdbhràntivyavahàravaditi tasmàt bodhadvairà÷yaduràgrahaü parityajya tçtãyaü bhràntij¤ànamaïgãkartavyam .
     anyathàkhyàtiriti naiyàyikàdayaþ . te hãtthamurarãcakruþ nanu tarhi mà bhådakhyàtiþ astvanyathàkhyàtiþ . tathà hi de÷akàlàntaragataü hi rajataü ÷uktisaüprayuktena doùo pahitenendriyeõa ÷uktyàtyanà gçhyate na caivamananubhåtasyàpi grahaõaprasaïgaþ . sàdç÷yàderniyàkatvàditi . tadetadasat kiü j¤àne'nyathàtvaü? kiü và? phale uta vastuni? . nàdyaþ rajatàkàraü j¤ànaü ÷uktimàlambate iti j¤àne'nyathàtvaü vàcyam . tatra ÷ukteràlambanatvaü nàma kiü j¤ànaü prati svàkàrasamarpakatvam uta j¤ànaprayuktavyavahàraviùayatvam nàdyaþ . rajatàkàragrastaü j¤ànaü prati ÷ukteþ svàkàrasamarpaõàsambhavàt . na dvitãyaþ vyàghràdidar÷ana prayuktavyavahàraviùayasya khaógakuntadhanuràdervyàghràdi j¤ànàlambanatvaprasaïgàt . nàpi phale'nyathàtvam phalasya sphuraõasya bhràntau samyagj¤àne và svaråpato vaiùamyàdar÷anàt . vastunyapi kathamanyathàtvaü kiü ÷uktikàyàü rajatatàdàtmyaü kiüvà rajatàkàüreõa pariõàmaþ . àdye'pi kiü ÷uktirajatayoratyantabhedaþ kiüvà bhedàbhedau . nàdyaþ . atyantabhinnayorvàstavatàdàtmyàsambhavàt anirvacanãyasya tvayà anabhyupagamàt ÷ånyatàdàtmyaüpratãtau ca guõaguõyàdàvapi tatsambhavena bhràntitvaü durvàram . samavàyasya ca prakriyàmàtrasiddhasya tàdàtmyànatirekàt . medàbhedapakùe tu ùaõóogauritivadabhràntiþ syàt . pariõàmapakùe'pi bàdhona syàt . vimataü rajataj¤ànamabàdhyaü pariõàmaj¤ànatvàt kùãrapariõàmadugdhaj¤ànavat . ataþ kùãravadeva ÷uktirna punarbàdhyeta . nanu kamalamukulavikà÷aråpapariõàmahetoþ såryatejaso'pagame punarmukulãbhàvavadrajatapariõàmahetordoùasyàpagame punaþ ÷uktibhàvo'stu iti cet maivaü vikasitameva mukulamàsãditivat rajatameva ÷uktiràsãditi pratãtyabhàvàt katha¤cit tadbhàve'pi na pariõàmapakùo yuktaþ nirdoùasyàpi rajatapratãtiprasaïgàt nacaikameva kùãraü dadhiråpeõa ka¤cit puruùaü prati pariõatamanyaüprati neti dçùñacaraü tasmànnànyathàkhyàtiþ suniråpà . j¤ànalakùaõayà de÷àntaragatarajatabhànantu sàkùàtkaromãti sàkùàtkàrollekhibuddheranyathànupattyà na sambhavatãti draùñavyam . ki¤ca j¤ànalakùaõàyàþ pratyàsattitve tathaiva parvate vahnij¤ànasambhavenànumànàderucchedaþ syàt anuvyavasàyàttatsattvakalpane tu prakçte'pi sàkùàtkmarànuvyavasàyasattvena tulyatvàta . àtmakhyàtiriti bauddhàþ . tathàhi sarvàsàü buddhãnàü viùayamantareõàpi tadàkàrollekhasambhavena rajataj¤ànabhapi buddhiråpatayà na viùayàntaramapekùate ityàtmanaþ buddhereva khyàtiþ pratibhàsaþ %<sahopàlambhaniyamàdabhedonãlataddhiyoþ . bheda÷ca bhràntivij¤ànairdç÷yetendàvivàdvayaþ . avibhàgo'pi buddhyàtmà viparyàsitadar÷anaiþ . gràhyagràhakasaüvittibhedavàniva lakùyate>% iti teùàü siddhàntàt . tathàca vimataü rajataü buddhiråpaü cakùuràdisaüprayogaü vinà'pyaparokùitvàt sammatabuddhivat ityanumànena rajatàdestadråpatàsiddhiþ . te hiü manyante ÷abdaspar÷aråparasagandhaviùayàþ sukhàdiviùayà÷ca ùaóapi pratyayàþ àlambanasamanantarasahakàryadhipatiråpàn pratyayapadavàcyàn caturohetånapekùyaiva utpadyante . tatra nãlàvabhàsaråpasya cittaråpaj¤ànasya nãlàlambanavato nãlàkàratà bhavati . samanantarapratyayàt pårbatanaj¤ànavàsanàråpàt bodharåpatà, sahakàripratyayàdàlokàt spaùñatàvabhàsaþ . cakùuràderadhipatipratyayàt viùayapratiniyama iti . tatredamucyate prakçte na tàvat sahakàripratyayàkhyàdàlokàt rajatàkàrodayo bhavati tasya spaùñatàmàtrahetutvàt . nàmgadhipatipratyayàkhyàccakùuràdeþ sambhavati tasya viùayavi÷eùaü pratyeva niyamanamàtra hetutvàt . nàpi samanantarapratyayàkhyàt pårbaj¤ànàt . vijàtãyaghañàdij¤ànànantaraü vijàtãyarajatabhramodayaprasaïgàt, nàpyàlambanapratyayàkhyàdbàhyàrthàd bhavati . vij¤ànavàdibhista syànaïgãkàràt . tata÷ca rajatàdibàhyàrthàsattve vij¤ànasya kathaü rajatàkàratàsamarpaõam . saüskàra sàmarthyena tatkalpane'pi na nistàraþ saüskàrasya kùaõikasthàyitvavikalpàsahatvàt . tathàhi sthàyitve siddhàntahàniþ . kùaõikatve pårvànubhavottaramutpannasya tasya dvitãyakùaõe nà÷àta rajatàkàrollekhasamaye tasyàsattvàt kathaü tena tadàkàrollekhaþ sambhavati . ki¤ca saüskàrasya vij¤ànàtiriktatve kùaõikavij¤ànamàtrasiddhàntahàniþ . athànàdij¤ànasantatau yadà kadàcit pårbaü rajataj¤ànamutpannaü tadeva saüskàra ityaïgãkriyate sa ca yadyapi vijàtãyànekaj¤ànavyavahitaþ tathàpi kadàcit sajàtãyaü j¤ànàntaramutpàdayatyeva yathà brãhivãjamanekàïkuràdikàryavyavadhone'pi kadàcit sajàtãyàntaramutpàdayati tadvat . atha na pårvavãjàduttaravãjotpattiþ kintu pårbavãjajanyàïkurasantànàdeva tadutpattiriti cet tarhyatràpi pårbarajataj¤ànajanyaj¤ànasantànaeva saüskàro'stu ato na siddhàntahàniþ . evaü pårbarajataj¤ànamapi tataþ pårvatararajataj¤ànàdutpadyate tato'nàdivàsanàpràpitaü rajataü buddhiråpameva sat bhràntyà bahirvadavabhàsate iti cet atrocyate vedàntibhiþ, kiü tadrajatamalaukikaü laukikaü và alaukikatve'pi kiü janmarahitam uta laukikarajatavadeva jàyate . aülaukikatve janmarahitatve ca jàyamànasya j¤ànasya råpaü na syàt . dvitãye'pi kiü bàhyàrthàt jàyate, uta j¤ànàt nàdyaþ tairbàhyàrthànaïgãkàràt j¤ànàdeva tadutpàdàbhyupagame duùñakaraõajanyaj¤ànàdutpàdo vàcyaþ tathà ca janakasya pårbasattvaniyamena tajjanikà pratãtiþ na rajataü gçhõãyàt vartamàna padàrthasyaivàkàràrpakatvaniyamàt kùaõikayorjanyajanakayorbhinnakànãnatvena rajatasyàparokùakàle pårbaj¤ànasyàsattvàt tena grahãtuma÷akyatvàt atorajatàparokùavyavahàro viluptaþ syàt . yadi anyena kenacit duùñakaraõajanyaj¤ànena tadutpàdastataþ svàtmakabuóyà tadgrahaþsyàdityaïgãkriyate tadà'tiprasaïgaþ ki¤ca duùñakaraõajanyaj¤ànasyaiva tadutpàdaükatvaü vàcyaü tatra karaõasya duùñatva¤ca arthakriyàkàrità÷ånyaviùayagràhitvenaiva tathà ca asati rajate kathaü karaõasya duùñatva nirõayaþ . atha aduùñakaraõajanyaj¤ànaü tadutpàdayati tadà tasya ghañàdivat arthakriyàkàritvaråpasattvasambhavena de÷àntaravartirajataviùayakàdavi÷eùaþ syàt . ki¤ca rajatasyànutpattau na tasya j¤ànaviùayatà j¤ànàkàràrpakatayaiva viùayatvasya tvayà svãkàràt anutpannasya kathaü j¤àne svàkàràrpakatvaüsambhavaþ . tasmàdàtmakhyàtipakùe rajatameva j¤ànena na pratãyeta .
     evamakhyàtyanya yàkhyàtyàtmakhyàtipakùeùu nirasteùu idànãmasatkhyàtipakùaþ vedàntibhirabhyupagataþ àkùepapårbakaü pradar÷yate idaü rajatamiti j¤ànaü smçtigrahaõàbhyàmanyat adhyàsanàmakaü j¤ànaü yatra asato'nirvacanãyasya utpannasya rajatàrdebhànamãdç÷aü j¤ànamasatkhyàtipadavedanãyamasti . nanu j¤ànasya smçtigrahaõàbhyàmanyaþ prakàro na sambhavati iti cenna kiü vilakùaõasàmagryaniråpaõàt tadasambhavaþ? uta vilakùaõaj¤ànasvaråpàniråpaõàt? uta vilakùaõaviùayà niråpaõàt? nàdyaþ saüprayogasaüskàradoùàõàmeva tatsàmagrãtayà kalpanàt na caüdoùasya pårbdhapràptakàryànudayaü pratyeva hetutvaü na pårbakàryodayaü pratãti vàcyaü kàryànudayasya tatpràgabhàvaråpatayà'nàdini tatra doùahetutvàsambhavàt . vàtapitta÷leùmaõà¤càpårvakàryot pàdakatvadar÷anàcca na ca doùasya saüskàrodbodhakatvenànyathàüsiddhiþ tadudbodhasya tadvyàpàratvàt na hi vyàpàreõa vyàpàriõo'nyathàsiddhiriti niyamàt nahyutpatananipatane kurvan kuñhàraþ chidikriyàü prati aheturbhavatiü . nanu indriya saüprayogasya idantàmàtre sattvàt rajatàü÷e'sattvàt idantatàbodhanena tasyopakùãõaütvàt evaü saüskàrasya smçtimàtra janakatvaniyamena vedàntimate adhyàsàtmakaj¤ànasya smçtitvànaïgãràt, dovasya ca svàtantrepraõa j¤ànahetutvasya kutràpyadar÷anàcca kathaü rajatàvabhàsa iti cet ucyate prathamaü doùasahitenendriyeõa idantàmàtraviùayà'ntaþkaraõavçttirjanyate tatra idantàyàü tadgràhakavçttau ca caitanyamabhivyajyate taccaitanyaniùà ÷uktyavidyà ca doùava÷àtsaükùubdhà bhavati tatredamaügàvacchinnacaitanyasthà'vidyà doùeõa kùubhità satã sàdç÷yàdyudbodhitasaüskàrava÷àt rajatàkàreõa vivartate . vçttyavacchinnacaitanyasthà'vidyà tu rajatagràhivçttisaüskàra sahakçtà vçttiråpeõa vivartate . tau ca rajatatadvçttiråpavivartau svàdhiùñhànena sàkùicaitanyenàvabhàsyete ityevaü rajatàvabhàsaþ kalpyate . yadyamyantaþkaraõavçttiravidyàvçtti÷cetij¤ànadvayam tathàpi tadviùayau satyànçte idaürajate anyonyàtmakatàmàpannau iti viùayayoraikyàt vçttidvayasyaikyam tata÷ca viùayàvacchinnaphalasyàpyekatvena j¤ànaikyamupapadyate . evaü mithyàj¤ànatadviùayayorniråpaõena dvitãyatçtãyavikalpau nirastau veditavyau . yadàpyanyatra saüprayogasaüskàrau parasparaü nirapekùo pramitismçtyorjanane samarthau dçùñau tathàpi krameõa smçtipramityorutpattau pravartakatvànupattau pravçttyanvathànupapattyà tàbhyàü pratyabhij¤àva dekaü vi÷iùñaü mithyàj¤ànaü janyate iti kalpyate yathà naiyàyikàdibhiþ nirantarotpanneùvapi varõaj¤àneùu yaugapadyàbhàvàt padàrthaj¤ànànupavattyà pårbdhaj¤ànajanya saüskàrasahitamantyavarõaj¤ànameva padàrthabuddhihetutvena kalpyate tadvat . nanu vimataü j¤ànaü naikaü bhinnakàraõajanyatvàt råparasàdij¤ànavaditi cet na anumànapratyabhij¤ànayorvyabhicàràt ubhayorapi nànàkàraõajanyatvàt . anumànaü hi vyàptij¤ànasaüskàraliïgadar÷anaparàpar÷ajanyam . pratyamij¤à ca indriyasaüprayogasaüskàrarajanyeti sarvairaïkãkriyate na ca ÷uktau anirvacanãyasya rajatasyotpattau tasya ca ÷uktau saüsargàt kathaü tasya mithyàtvamasattva¤ca syàditi vàcyam sattàtraividhyàïgãkàreõa tatra vyàvahàrikasattà÷ånyatvenaiva tasya mithyàtvasya kalpanàt . tathàhi sattvaü trividhaü pàramàrthikaü traikàlàbàdhyatvaråpaü yathà brahmaõaþ . vyàvahàrikaü brahmaj¤ànanirvartyam yathà àkà÷àdeþpràtãtikama adhiùñhànaj¤ànanivartyaü yathà ÷uktirajatàdeþ . na ca mithyàtvakalpanaü mànahãnam %<atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate>% iti ÷ruteþ mithyavàtra rajatamabhàditi rajatatajaj¤ànayormithyàtvapratyabhij¤ànasya ca mànatvàt . ato matàntaravata vedàntamate nànubhavavirodhonirmålatvaü và . akhyàtipakùe aparokùàvabhàsinaþ smaryamàõatvaü virudhyate . j¤ànahayapakùe rajatasya pàrokùyaü smçtau smaraõàbhimànamoùàdikama, anyathàkhyàtau rajataüsya àparokùyànubhavabirodhaþ àtmakhyàtipakùe viùayàbhàvenàparokùàbabhàsavirodhaþ . pamevavivaraõasàràü÷aþ .
     ÷uktirajatàdi j¤àntataùñàntenaj¤ànanivartyatayà sarveùàü ghañapàñàdij¤ànànàmasatkhyàtitvaü tadviùayàõàü vastuto'sattvàt asattve'pi sattvena vyavahàryatàmàtramiti ÷uktijatàdibhyo ghañàdãnàü vi÷eùaþ iti adhyàsakharåpamithyàj¤ànamàkùipya tat samarthayatà ca bhàùyakçtà tathaiva vyavasthàpitam yathà %<yuùmadasmat pratyagocarayorviùayaviùayiõostamaþprakà÷avadviruddhasvabhàvayoritaretarabhàvànupapattau siddhàyàü taddharmàõàmapi sutaràmitaretaramàvànuùapattirityato'smatpratyayagocare viùayiõi cidàtmake yuùmatpratyayagocarasya viùayasya taddharmàõà¤càdhyàsastadviparyayeõa viùayiõastaddharmàõà¤ca viùaye'dhyàsomithyeti bhavituü yuktam . tathàpyanyonyasminnanyonyàtmakatàmanyonyadharmàü ÷càdhyasyetaretaràvivekeõàtyantaviviktayordharmadharmiõo rmithyà'j¤ànanimittaþ satyànçte mithunãkçtyàhamidaü mamedamiti naisargiko'yaü lokavyavahàraþ .. àha ko'yamadhyàsonàmeti ucyate smçtiråpaþ paratra pårbadçùñàvabhàsaþ . taü kecidanyatrànyadharmàdhyàsa iti vadanti . kecittu yatra yadadhyàsastadvivekàgrahaõanibandhano bhrama iti . anyetu yatra yadadhyàsastasyaiva viparãtadharmatvakalpanàmà cakùate iti sarvathàpi tu anyasyànyadharmàvabhàsatàü na vyabhicarati . tathà ca loke'nubhavaþ ÷uktikà hi rajatavadavabhàsate eka÷candraþ sa dvitãyavaditi . kathaü punaþ pratyagàtmanya viùaye'dhyàso viùayadharmàõàm? . sarvã hi puro'vasthite viùaye viùayàntaramadhyasyati . yuùmatpratyayàpetasya ca pratyagàtmano'viùayatvaü bravãùi . ucyate . na tàvadayamekàntenàviùayaþ asmatpratyayaviùayatvàt aparokùatvàcca pratyagàtma prasiddheþ . nacàyamastiviyamaþ puro'vasthita eva viùaye viùayàntaramadhyasitavyamiti apratyakùe'pi hyàkà÷e bàlàstalamalinatàdyadhyasyanti . evamaviruddhaþ pratyagàtmanya'nya'nàtmàdhyàsaþ . tametamevaülakùaõamadhyàsaü paõóità avidyeti manyante . tadviveke ca vastusvaråpàvadhàraõaü vidyàmàhuþ . tatraivaü sati yatra yadadhyàsastatkçtena doùeõa guõeõa và aõumàtreõàpi sa na saübadhyate . tametamavidyàkhyamàtmà'nàtmanoritaretaràdhyàsaü puraskçtya sarve pramàõaprameyavyavahàrà laukikà vaidikà÷ca pravçttàþ sarvàõi ca ÷àstràõi vidhipratiùedhamokùaparàõi . kathaü punaravidyàvadviùayàõi pratyakùàdãni pramàõàni? ÷àstràõi ceti . ucyate . dehendriyàdiùvahaümamàbhimànahãnasya pramàtçtvànupapattau pramàõa pravçttyanupapatteþ . nahãndriyàõyanupàdàya pratyakùàdivyavahàraþ saübhavati . nacàdhiùñhànamantareõa indriyàdivyàpàraþ saübhavati . nacànadhyastàtmabhàvena dehena ka÷cit vyàpriyate . na caitasmin sarvasminnasatyasaïgasyàtmanaþ pramàtçtvamupapadyate . na ca pramàtçtvamantareõa pramàõapravçttirasti . tasmàdavidyàvadviùayàõyeva pratyakùàdãni pramàõàni ÷àstràõi ceti>% . caturthasåtrabhàùye ca jagatovyàvahàrikatve anyadãyamataü saüvàditam yathà %<gauõamithyàtmano'sattve putradehàdibàdhanàt . sadbrahmàtmàhamityeva bodhe kàryaü kathaü bhavet?>% ityàkùipya . %<anveùñavyàtmavij¤ànàt pràk pramàtçtvamàtmanaþ . anviùñaþ syàt pramàtaiva pàùmadoùàdivarjitaþ . dehàtmapratyayo yadvat pramàõatvena kalpitaþ . laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvà''tma'ni÷cayàt>% yathà ca laukikakyavahàryapadàrthànàü pàrasàrthikasattvàbhàve'pi tatsattvamaïgãkçtya sarve vyavahàràþ teùàü ca vyavahàrikasattvavattvam tathà prapa¤cena samarthitaü khaõóanakçtà khaõóana khaõóayàdye . yathà atha kathàyàü vàdinoniyamametàdç÷aü manyante pramàõàdayaþ sarvatantrasiddhàntatayà siddhàþ padàrthàþ santãti kathakàbhyàmabhyupeyam . tadapare na kùamante . tathàhi pramàõàdãnàü sattvaü yadabhyupeyaü kathakena, tat kasya hetoþ? kiü tadanabhyupagacchadbhyàü vàdiprativàdibhyàü tadabhyugamasàhityaniyatasya tasya pravarta yituma÷akyatvàt, uta kathakàbhyàü pravarta nãyavàgvyavahàraü prati hetubhàvàt, uta lokasiddhatvàt, atha và tadanabhyupagamasya tattvanirõayavijayàtiprasa¤jakatvàt . na tàvadàdyaþ tadanabhyupagacchato'pi càrvàkamàdhyamikàdervàgviùayavistaràõàü pratãyamànatvàt tasyaiva và aniùpattau bhavatastanniràsaprayàsànupapatteþ . soyamapårvaþ pramàõàdisattvànabhyupagamàtmà vàkstambhanamantro bhavatàbhyåhito nånaü, yasya prabhàvàdbhagavatà suraguruõà lokàyatasåtràõi na praõãtàni, tathàgatena và madhyamàgamà nopadiùñàþ bhagavatpàdena và vàdaràyaõãyeùu såtreùu bhàùyaü nàbhàùi . pramàõàdyanabhyupagame'pi pravartantàü tanmate vàcobhaïgyaþ tàstu sàdhanavàdhanakùamà na bhavanti tàvateti bråmaiti cenna pramàõàdyanabhyupagamya pravartitatvaü tadãyasàdhanabàdhanàkùamatàyàü na niyàmakaü kintu sadvacanàbhàsalakùaõayogitvamityava÷yàbhyupeyaü bhavatà, yenàbhyupagamyàpi pramàõàdãni pravartitàþ matàntarànu sàribhirvyavahàrà abhyupagatapramàõàdisattvairmatàntaravyavahàrànusàribhiraparaistathàbhåtà iti kathyante . yadi tvasmadvacasi sadvacanàbhàsalakùaõa na bhavàn dar÷ayitumãùñe tadà anabhyupagamya pramàõàdi bhavatàpravartito'yaü vyavahàraiti ÷atakçtvastvayocyamàne'pi nàsmàkamàdaraþ . anyathàbhyupagamya pramàõàdãni bhavatà pravartito'yaü vyavahàra ityetàvatà bhavadãyo vyavahàràbhàsa ityasmàbhirapi vaktuü ÷akyataeva . nanu yadi pramàõàdãni na santi vyavahàraeva dharmã kathaü siddhyet dåùaõàdivyavasthà và kathaü syàt sarvavidhiniùedhànàü pramàõàdhãnatvàt . maivam . na bråmovayaü na santi pramàõàdãnãti, svãkçtya kathàrabhyeti . kinnàma santi na santi và pramàõàdãnãtyasyàü cintàyàmudàsãnairyathà svãkçtya tàni bhavatà vyavahriyate tathà vyavahàribhireva kathà pravartyatàmiti . anyayà na santi pramàõàdãnãti matamammàkamàropya yadidambhavatà dåùaõamuktaü tadapi na vaktuü ÷akyaü kãdç÷ãü maryàdàmàlambya pravartitàyàü kathàyàü dåùaõamuktaü kiü pramàõàdãnàü sattvamabhyu pragamyobhàbhyàü vàdibhyàü pravartitàyàü kathàyàm utàsattvamabhyupetya athaikena sattvamapareõa càsattvamaïgãkçtya . na tàvadàdyaþ abhyupagata pramàõàdisattvaü prati tàdçkparyanuyogànavakà÷àt . dvitãye tu svato'pyàpatteþ na tçtãyaþ tathaiva kathàntarasya prasakteþ ubhayàbhyu pagamànurodhitvàcca kathàniyamasya . anyathà svàbhipràyamàlambya tenàpi tadvacasi yatki¤cidvàgàtmani dåùaõe'bhihite kasya jayo vyavatiùñhatàm pramàõàdyabhyupagantureva yàvanniyamabharayantraõà mahatã syàt . tasmàt pramàõàdisattvàsattvàbhyupagamaudàsãnyena vyavahàraniyame samayaü vaddhvà kathàyàü pravartitàyàü bhavatedaü dåùaõamuktaü yuktameva tathà sati syàt . yo'yaü bhavàn svàbhipràyamapi nàvadhàrayituü ÷akto'tidåratastasmin paràbhisandhànàvadhàraõapratyà÷à . atha vàdãkçtya durvaitaõóikaü tasmin bàdho'bhidhãyata ityeva neùyate ÷iùyàdayastu tasya kathànadhikàraü j¤àpyante ataeva bhàùyakàraþ %<saprayojanamanuyukto yadi pratipadyata>% ityàhasma na tu pratipadyasa iti . maivam ÷iùyàdãn pratyapi càrbàkàderdoùo'yamityevàbhidhàtavyam . katha¤ca tathà syàt tasya kathàprave÷àprave÷ayostadvàdhàkùamatvàtkathàyàmeva hi nigrahaþ . nàpi dvitãyaþ tathàhi syàdapyevaü yadi kathakapravarta nãyavàgvyavahàraü prati pramàõàdãnàü hetutà tatsattvànabhyupagame nivarteta nacaivaü sambhavati tathà sati tatsattvànabhyupagantéõàü vàgvyavahàrasvaråpameva na niùpadyeta hetvanupapatteþ . uktavàyamartho yanmàdhyamikàdivàgvyavahàràõàü svaråpàpalàpo na ÷akyata iti . atha manyase kathakavàgvyavahàraü prati hetutvàt pramàõàdãnàü sattvaü sattvàccàbhyupagamaþ yatsattadabhyupagamyataiti sthiteriti . maivam . kayàpi niyamasthityà pravçttàyàü kathàyàü kathakavàgvyavahàraü prati hetutvàt pramàõàdãnàü sattvaü sattvàccàbhyupagamo bhavatà prasàdhyaþ . kathanàtpårbaü tattattvàvadhàraõaü và paraparàjayaü và abhilaùadbhyàü kathakàbhyàü yàvatà vinà tadabhilaùitaü na paryavasyati tàvadanuroddhavyam tacca vyavahàraniyamasyànubandhàdeva dvàbhyàmapi tàbhyàü sambhàvyataiti vyavahàraniyamasamayameva badhnãtaþ saca pramàõena tarkeõa ca vyavahartavyovàdinà prativàdinàpi kathàïgatattvaj¤ànaviparyayaliïgapratij¤àhànyàdyanyatamaünigrahasthànaü tasya dar÷anãyam tadvyutpàdane prathamasya bhaïgovyavahartavyo'nyathà dvitãyasyaiva . tàdç÷etarau ca jetçtayà vyavahartavyau pràmàõikapakùastàttvikatayà vyavahartavya ityàdiråpaþ . ataevaü vyavahàraniyamabandhe'pi heturvaktavyaþ tathà ca so'pi hetuþ kathàyàü pravçttàyàmabhidhàtuü yuktaitipramàõasattvàbhyupagamahetvabhidhànavat pratyavasthànamanavakà÷am . dvàbhyàmapi vàdibhyàü vicàrapravçttyàbhilaùyamàõatattvavyavasthàjayamålatvena vyavahàraniyamasya svecchayaiva parigçhãtatvàt nacaivaü pramàõànupaj¤asvecchàmàtragçhãtamålatvànmålàpari÷uddhisambhavena sarvavicàravicàryatatphalaviplavàpattiþ syàt . avidyàvidyamànànàdipàramparyàyàtasya lokavyutpattigçhãtasaüvàdasya ca tasyànyathàbhàvàsambhàvyatàlakùaõasvataþsiddhi÷uddhatvàt . naca pramàõàdãnàü sattàpãtthameva tàbhyàmaïgãkartumucità . tàdç÷avyavahàraniyamamàtreõaiva kathàpravçttyupapatteþ pramàõàdisattàmabhyupetyàpi tathà vyavahàraniyamavyatiriktakathàpravçttiü vinà tattvanirõyasya jayasya vàbhilaùitasya kathakayoviparyavasànàt . nàpi tçtãyaþ lokavyavahàro hi pràmàõikavyavahàro và syàt pàmaràdisàdhàraõavyavahàro và . nàdyaþ . vicàrapravçttimantareõa tasya durniråpatvàt tadarthameva ca pårbaü niyamasya gaveùaõàt . nàpi dvitãyaþ ÷arãràtmatàdãnàmapi tathà sati bhavatà svãkartavyatàpàtàt . pa÷càttadvicàrabàdhyatayà nàbhyupeyataiti cet tarhi pramàõàdayo'pi yadi vicàrabàdhyà bhaviùyanti tadà nàbhyupeyà eva anyathà tåpagantavyà iti lokavyahàrasiddhatayà sattvamabhyupagamyata iti tàvanna bhavati . nàpi caturthaþ yàdç÷obhavatà pramàõàdãnyabhyupagamya vyavahàraniyamaþ kathàyàmàlambyate . tasyaiva pramàõàdisattvàsattvànusaraõodàsãnairasmàbhirapyavalambanàt . tasya yadi màü prati phalàtiprasa¤jakatvaü tadà tvàü pratyapi samànaþ prasaïgaþ . syàdetanniyatavàgvyavahàrakriyàsamayabandhena kathàü pravarta yatàpi vyavahàrasattàbhyupagantavyà nahi sattàmanabhyupagamya vyavahàrakriyàbhidhàtuü ÷akyà . kriyà hi niùpàdanà asataþ sadråpatàpràpaõamiti yàvat pramàõairvyavahartavyamiti niyamabandhane pramàõànàü kàraõabhàvo niyataþ tadbhàva÷ca niyatapårbasattàråpaü kàraõatvam pramàõànàmanàdàya na paryavasyet . dåùaõànà¤càstitvena bhaïgàvadhàraõaniyamabandhane sàdhanàïgànàü vyàptyàdãnàü sattvena tadviùayasya tattvaråpatàvyavahàraniyamanàdau ca kaõñhotthameva tasya tasya sattvamaïgãkçtamiti riktamidamucyate pramàõàdãnàü sattàmanabhyupagamya kathàrambhàþ ÷akyanta iti . maivam . ebhirapi bàdhakaiþ kathàyàmàrabdhàyàmevàbhimatasya prasàdhanãyatve pårboktabàdhàyàmanistàràt . na ca vyavahàraniyamasya svecchàkçtasyaiva pramàõàdisattàsvãkàraparyavasàyitayà nàyaü doùaþ syàt . yataþ sattàj¤ànasya tatràïgatvaü na tu sattàyàþ . tatra kiü sattàvagamamàtràtsattàbhyupagamyeti manyase abàdhitàttadavagamàdvà . na tàvadàdyaþ marumarãcikàdau jalaråpatàsadbhàvàbhyupagamaprasaïgàt . dvitãye'pi kiüvàdiprativàdimadhyasthamàtrasya tasyàpi kiü kathàkàlamàtraeva bàdhitatvàvagamàbhàvàt . athavà kasyacidapi kàlàntare'pi ca bàdhitatvabodhavirahàt . nàdyaþ atiprasaïgàt puruùatrayàvagatasya ekakùaõàvagatasya ca puruùàntareõa tenàpi kùaõàntare bahulaü bàdhyatàdar÷anàditi . nacàsàvartho'sannapi dvitràdipuruùamàtrapårbajàtatatpratãtyanurodhàdvàdhadar÷ane satyapi tathaiva sannityabhyupagamyate . tasmàddvitãyaþ pakùaþ pari÷iùyate yatra sarvaprakàreõa bàdhitatvaü nàsti tatsadityabhyupagantavyam . taditthaü yadi nàma vàdighrativàdimadhyasthamàtrasya dåùaõàdisattàvagamaþ kathàkàlamàtre tairabàdhyamànaþ kathàïgatvenàbhyupeyate kimàyàtaü sarvaprakàràbàdhitatattatsattàvagamàyattatattatsattvàbhyupagamakathànaïgatàïgãkàrasya . katipayapratipattçkatiùayakàlatathàtvàvagamàdeva ca pràyeõa laukikavyavahàraþ pratoyate tàdç÷a÷càyaü sattvàvagamaþ kathàïgametattaducyate vyavahàrikãü pramà õàdisattàmàdàya vicàràrambha iti . tasmàdyàdçgvyavahàra niyamaþ kçtaþ tanmaryàdànena nollaïghiteti . yadvàdivàgvyavahàre madhyasthàvagamaþ sa vijayate yasya ca vacasi naivaü tasyàvagamastasya paràjayaþ . yatra vàdyuktanigrahasattvàvagamaþ sa nigçhãtaþ taditarastu na tathetyàdiniyama eva kathàrambhàya gràhyaþ . anena niyamena vyavahartavyamityasya hyayamartho'nena niyamenoktamanena neti madhyasthàvagamasya viùayã bhavitavyamiti . naca vàcyamantatastadavagamasyàpi sattàbhyupeyeti . tasyàpi sattàcintàyàü tatsattàvagamàntarasyaiva ÷araõatvàt . nacaivamanavasthà tadanusaraõàva÷yambhàvànaïgãkàràt . evaü tricaturaj¤ànajanmanonàdhikamatiriti nyàyàt . nacàntimàsattve pårbapåbbapravàhàsattvàpatti stathàcàvagamamàdàyàpi na nistàra iti vàcyam . astvevaü hi tathàpi tricaturaj¤ànakakùàgaveùaõamàtravi÷ràntena vicàreõa tataþparamananusaraõaramaõãyenaiva samayaü baddhvà kathàyà mithaþsampratipattyà pravartanàt . anyathà pramàõàdisattàbhyupagame'pi j¤ànànavasthàyàduùpariharatvàt . naca vàcyaü matpakùe svaråpasatà j¤ànena vyavahàrasya caritàrthayitu ÷akyatvàt na j¤ànasya paramparànusaraõamucitaü natvevaü tvatpakùe j¤ànasvaråpasattàïgãkàraprasaïgàditi . svaråpasattàmàdàyàpi pariharato'navasthàprasaïgasya svaprakà÷aprastàve vaktavyatvàt . yathà tvatpakùe svaråpasadavi÷eùe'pi j¤ànasvaråpasattaiva paraü vyavahàropapàdikà na ghañàdisattà . evamevàsattà'vi÷eùe'pi j¤ànamevàsadvyavahàropapàdakaü nànyat . asaccopapàdaka¤ceti vyàhatamiti cenna sadupapàdakamiti kuto na vyàhatam . nahi sadupapàdakamasacca neti kvacidàvayoþ siddham . nanu tadasattà'vi÷eùàttatkàryasyànyadàpi prasaïgaþ, na kàryasyàdyasattàkùaõa ivànyadàpi sàmagrãsattvàvi÷eùàttavàpi kiü nànyadà kàryajanma . atha na mama tadànãntanaü sàmagrãsattvaü tadàtanasya kàryajanmano niyàmakaü kintu tataþ pràk sàmagrãsattvaü tathàdar÷anàt . tarhi mamàpi kàlàntarasthamapi tadasattvaü tadàtanakàryajanmanoniyàmakaü tathàdar÷anàdeva . mama tadavyavahitottaratvaü tadà kàryajanmaniyàmakamiti cet na samasamayatvàdàgantukatvàccàvi÷eùeõa niyamyaniyàmakavyavasthànupapatteþ tasmàdanyadàsthàyà eva sàmagyràstadà kàryaniyamo'bhyupeyaþ tathàdar÷anàdityeva mantavyam . tathà ca samaþ samàdhiþ . tathàpi kàryajanmakàlasya kovi÷eùaþ . kàryajanmaiva . anyathà yadvi÷eùàntaraü tadapi vi÷eùàntaravataþ kàlasya syàditi aparyavasànameva paryavasyet . tathàpi tatkàlasyànugataü kiü råpamiti cainna råpàntaravatopi kiü råpamityapi paryanuyogasyànuvçtteþ . ki¤ca
     %<antarbhàvitasattva¤cetkàraõaü tadasattataþ . nàntarbhàvitasattva¤cetkàraõaü tada sattataþ .>%
     tathàhyantarbhåtasatve yadi kàraõatvaü tadà svavi÷iùñe svavçttirasataþ svà÷rayatvamàpàdayati . vi÷iùñasyàrthàntaratve'pi ca svasmin svavçttivyatirekavat svavi÷iùñe svavçttivyatireke niyamadar÷anàt na saiva sattà tasminniti anyasyàstasyàvi÷iùñavçttyabhyupagame tàmasannive÷ya kàraõatvamabhyupagantuþ sarvathaiva kàraõamasatparyavasyati . aparàparasattànive÷ane và paryavasànameva . na ca sattàbhedànantyamastyevetyapi pàdaprasàrikà nistàràya, sattàbhede hi sadbuddhivyavahàrànugamananibandhanalaïghinaþ prathamàpi sattà na syàditi . sattvavçddhimiùñavato målamapi te naùñamiti kaùñataram . na ca svaråpasattopagamàya svasti bhinnànapyanugatabuddhyàdyàdhànapade'bhiùi¤catà tvayà jàtimàtràya jalà¤jalirvitãryeta . màbhådanugatiþ svaråpasattvasyeti ca vadan tadgarbhiõãü kàraõatàü kathamanugamayitàsãti . ki¤ca svaråpasattvaü svaråpàt ghañàdyàtmano nàdhikamasatopi svaråpaü svaråpameva na hyaman ghañàdirna ghañàdiþ tathà sati ghañàdirnetyapi na syàt asato'ghañàditvàt . atha sadapi sattàmanantarbhàvya kàraõaü tadànãmasadapi tatathàstu sattàsattayoþ kàraõa koñyaprave÷àvi÷eùàt . atha na sattà kàraõakoñiniviùñà kintu kàraõatvaü sattvaü niyatapårbasattàü hi kàraõatàmmanyaiti manyase, tarhi matpakùe saiva kàraõatàstu tarhi kàraõasattàmabhyupagatavànasãti ghaññakuñyàü prabhàtamiti cenna bhàvànavabodhàt sattàmasatãmabhyupagacchatàpi sattà mayàbhyu pagataiva . anyayà kàsàvasatãti tvamapi kiü sattàntatsattàmantarbhàvya kàraõatvamicchasi . natvevaü pårvavat kvàpi sattàtyàgo và anavasthàyàü paryavasànaü syàt . asattà' vi÷eùàt kàraõaniyamaþ kathaü syàditi cenna sattàvi÷eùe'pi tulyatvàt . sattve'styanvayàdyanuvidhànaü tasya tajjàtãyasya và tvatpakùe tvasattvàvi÷eùàt vyatirekaþ paraü so'pyaniyato yadà kàraõàbhàvastadà kàryàbhàvàva÷yambhàvànabhyupagamàt nityàsataþ kàraõasyàsattvaeva kadàcitkàryotpàdàt . anvayastu na kadàcidapãti cenna tulyatvàt anvayo nàstãtyabhyupagacchatàpi anvayopagamàt anvayasyàpi sattàntarbhàvane kathitadoùàpatteþ . etena %<à÷àmodakatçprà ye ye copàrjitamodakàþ . rasavãryavipàkàdi teùàü tulyaü prasajyate>% ..
     ityasyàpi bàdhakatvamà÷àmodakàyate . sattàntarbhàvànantarbhàvàbhyàü pratyàde÷àt à÷àmodakàdinàpi ca rusavãryavipàkàdijananàt . tadasatkathaü kàryaü syàditi cenna sattàmantarbhàvya kàryatvopagame kàraõavatkàryopi uktadoùasyànantarbhàve và 'vi÷eùasya pårbavadàvçtteþ tasmàt . %<pårba sambandhaniyame hetutve tulyaeva nau .>% %<hetutattvabahirbhåtasattvàsattvakathà vçthà .>% àstàü prativandigrahagrahaþ kathaü punarasataþ kàraõatvamavaseyaü pràksattvaniyamasya vi÷eùasyànabhyupagamàt asattvasya càvi÷eùàditi cenna idamasmànniyataü pràksaditibuddhyàvi÷eùàt . bhràntyaivaübuddhigocare'tiprasaïga iti cenna yàdç÷yà hi dhiyà tricaturakakùàbàghànavarodhavi÷ràntayà vastusattvani÷cayaste, tàdç÷yeva viùayãkçtasya mamàpi kàraõatàni÷cayaþ . kevalantataþ paràsvapi kakùàsu bàdhàt pårbapårbabhràntisambhavena na tàvatà sattvàvaghàraõaü vayaü manyàmaha iti vi÷eùaþ . paradar÷anasiddhàntasya bhårikakùàdhàvino'pi tataþ parakakùàbàdhyamànatvenàtathàbhàvopagamàt anyathaikadar÷anapari÷eùaþ syàt . etena sattvàvi÷eùàt kathaü kasyacit pakùasya tricaturakakùàdhàvitvamàstàmityapi nirastam . anevaübuddhiviùayatàda÷àyàü kovi÷eùa iti cet yadà kadàpi tàdç÷abuddhiviùayataiva . anyathà kathaya kathamanyadà tàdç÷abuddhiviùayatayà anyadà sattvaü syàt . tadà sattvamanyadàsthena gçhyata iti cet anyakàlikameva tarhitattadàtanakàraõatvopayogãti samànam tadetat saüvittisattvamiti gãyate asatã sà na vi÷eùikà satã sàneùñetyabhisandhànena dvaitàpatteri saüvittirapi satã na veti pçcchan prativaktavyaþ j¤ànaü tàvadvyavahàropapàdakatayà dvàbhyàmapyanumataü tasyàpi jij¤àsàyàü tricaturakakùàvi÷ràntagveùaõasya yadi sattopapannà bhaviùyati tadà sattà, tenedamupapàditambhaviùyati . athàsattà tasya paryavasyati tadà asattaiva teneda mupapàdyata iti svãkartavyaü bhramaviùayeõeva bhrame vi÷iùñatàvyavahàraþ . avicàryaiva tàvattasya sadasattvaü vicàra àrabdhavyaþ . anyathà prathamameva matikarda me kathàrambhaõama÷akyamàpadyeta . svãkçta¤ca bhavatàpi bhaviùyadàdiviùaye vij¤àne vi÷iùñavyavahàranidànatvamasato viùayasya, kàraõa÷akte÷ca vi÷eùakamasadeva kàryam . na ca kàlàntarasambandhinã sattà tasyà ekatrànyatra nànyadàpãti vaidhamyametayorapãti vaktavyam vi÷iùñavyavahàrapravçttisamaye dvayorapyasattà'vi÷eùàt prayojanànupayukte kàle tasya svaråpato'vasthànaü pàñaccaraluõñhite ve÷mani yàmikajàgaraõavçttàntamanuharati tathàpi kàlàntarasthityà ghañàdikaü svaråpato vi÷eùaõata÷ca vyavacchinnaü, tadvij¤ànena svabhàvabalàt svavi÷eùaõatvenopàdãyate . natvevamatyantàsadbhavitumarhati tasya svaråpato vi÷eùaõata÷ca vyavacchinnatayànaïgãkàràt kutra svabhàvatovij¤ànaü sambandhi nirucyate na . uktamatra asato'pi tadeva råpaü tasya niyatasva råpasyaiva niyatavi÷eùaõasyaivàsattvàdanyathàtiprasaïgàt bhràntiviùayeõa dattottaratvàccetyalamativistareõa . khaõóanakhaõóakhàdyam .

#<asattà># stro asatobhàvaþ tala . 1 avidyamànatve 2 asàdhutve 3 avyaktatve ca .

#<asattva># naø asato bhàvaþ tva . 1 avidyamànattve 2 avyaktatve 3 asàdhutve ca sattvaü dravyaü naø taø . 4 dravyabhinne %<so'sattvaprakçtirguõaþ>% iti phaõibhàø . %<kriyà na yujyate liïgakriyànàdhàrakàrakaiþ . asattvaråpatà tasyà iyamevàvadhàryatàm>% haryuktàyàü liïgasaükhyànanvayinyàü kartçkarmatvabhinnakàrakatva÷ånyàyàü sàdhyaråpayàü 5 kriyàyà¤ca . sattvaü prakà÷àdisampàdakaü prakçterguõabhedaþ naø taø . tadbhinne 6 rajasi 7 tamasi ca naø . sattvaü jantumàtram naø baø . 8 jantu÷ånye triø . sattvaü sàttvikaþ guõabhedaþ . 9 tacchåtye tàmasàdiguõayute triø . sattvamarthakriyàkàritvam abhàve naø taø . 10 prayojanànupayukte udàø asatkhyàti÷abde %<sattvàsattvakathà vçthà>% khaõóanakhaø .

#<asatpatha># puø asan panthàþ ac samàø . 1 ÷àstràdiniùiddhe kàryàdo 2 duùñe vartmani ca .

#<asatparigraha># puø asataþ pakùasya parigrahaþ svãkàraþ . duùñapakùàlambane .

#<asatpratigraha># puø asataþ niùiddhasya tilàdeþ asadbhovà ÷ådràdibhyaþ pratigrahaþ . 1 niùiddhadravyapratigrahe 2 ÷ådràdibhyaþ pratigrahe ca . pratigraha÷ca adçùñàrthatyaktadravya svãkàraþ . pàritoùikopaóhaukanàdigrahaõe tu na doùaþ . vivaraõamapratigràhya÷abde dç÷yam . %<÷atasahasramasatpratigraheùviti>% viùõuø %<asatpratigraheùu ubhayatomukhyàdipratigraheùviti>% ÷uø taø raghunandanaþ .

#<asatya># naø virodhe naø taø . satyabhinne 1 mithyàbhåte . 2 mçùàrthake vàkyàdau %<apàtrãkaraõaü j¤eyamasatyasya ca bhàùaõam>% manuþ . asatyavàdã asatyabhàùã asatyavacanaþ . 3 tatprayoktari mithyàbhåte 4 vastuni ca triø . %<asatyamapratiùñhaü te jagadàhuranã÷varam>% iti gotà . asatyatvaü vastusvabhàvavirodhidharmabhedaþ vàkyasya tu tathàbhåtapadàrthapratipàdakatvena yathà idaü rajatamitivàkyaü ÷uktikàyàü rajatatàdàtmyaü pratipàdayat asatyaü bhavati evamanyadapi . satyatva¤ca traikàlikabàdha÷ånyatvam tacchånyamasatyatvam . ÷aüyuprajàpateþ 5 bhàryàbhede, strã %<÷aüyorapratimà bhàryà satyà'satyàtha dharmajà>% bhàø vaø paø 219 adhyàø .

#<asatyasandha># triø asatye sandhà'sya . 1 mçùàrthàbhisandhànavati 2 anyathàsthitasyàtmano'nyathàråpàbhimànavati ca . yathà dehàdiùu asatyeùu àtmàbhimàno'satyasandhà . ata eva chàø upaø tasya anarthahetutvaü dçùñàntena samarthitam . %<puruùaü somyota hastagçhãtamànayantyapàhàrùãt steyamakàrùãt para÷umasmai tapateti sa yadi tasya kartà bhavati tata evànçtamà tmànaü kurute so'nçtàbhisandho'nçtenàtmànamantardhàya paru÷uü taptaü pratigçhõàti sa dahyate'tha hanthate .. atha yadi tasyàkartà bhavati tata eva satyamàtmànaü kurute sa satyàbhi sandhaþ satyenàtmànamantardhàya paru÷uü taptaü pratigçhõàti sa na dahyate'tha mucyate . sa yathà tatra nàdahyetaitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo!>% %<yathà somya! puruùaü cauryakarmaõi sandihyamànaü nigrahàya parãkùaõàya cotàpi hastagçhãtaü baddhahastamàna yanti ràjapuruùàþ . kiü kçtavànayamiti pçùñà÷càhurapàhàrùãddhanamasyàyam . te càhuþ kimapaharaõamàtreõa bandhanamarhati . anyathà datte'pi dhane bandhanaprasaïgàdityuktàþ punaràhuþ steyamakàrùãccauryeõa dhanamapàhàrùãditi . teùvevaü vadatsu itaro'pahnute nàhaü tatkartà iti . te càhuþ sandihyamànàþ steyamakàrùãstvamasya dhanasyeti . tasmiü÷càpahnuvati àhuþ para÷umasmai tapateti ÷odhayatvàtmànamiti sa yadi tasya stainyasya kartà bhavati bahi÷càpahnute sa evambhåtastata evànçtamanyathà àtmànaü kurute sa tathànçtàbhi sandho'nçtenàtmànamantardhàya para÷uü taptaü mohàt pratigçhõàti sa dahyate'tha hanyate ràjapuruùaiþ svakçtenànçtàbhisandhidoùeõa . atha yadi tasya karmaõo'kartà bhavati tata eva satyamàtmànaü kurute sa tayà stainyàkartçtayàtmànabhantardhàya para÷uü taptaü pratigçhõàti satyàbhisandhaþ sanna dahyate satyavyavadhànàdatha mucyate ca mçùàbhiyoktçbhyaþ . taptapara÷uhastatalasaüyogasya tulyatve'pi steyakartrakattroþ, ançtàbhisandho dahyate na tu satyàbhisandhaþ . sa yathà satyàbhisandhastaptapara÷ugrahaõakarmyaõi satyavyavahitahastatalatvànnàdàhota na dahyate ityetadevaü sadbrahma satyàbhisandhetarayoþ ÷arãrapàtakàle ca tulyàyàü satsampattau vidvàn satsampadya na punarvyàghradevàdidehagrahaõàyàvartate>% iti bhàø .

#<asadadhyetç># puø asat niùiddha÷àstramadhãte adhi--iï tçc . sva÷àkhàü parityajyànya÷àkhàdhyetari ÷àkhàraõóe . %<sva÷àkhàü yaþ parityajya anyatra kurute ÷ramam . ÷àkhàraõóaþ sa vij¤eyovarjayet taü kriyàsu ceti>% smçtiþ tathàdhyayananiùedhàttasyàsadadhyetçtvam . sva÷àkhàdhyayanottaram krameõànya÷àkhà÷àstràntaràdyadhyayanakartçtve tu na asadadhyetçtvam .

#<asadàgama># puø virodhe naø taø . 1 sacchàstrabhinne nàstikàdi÷àstre 2 asataþ dravyasyàgame ca duùñadravyalàbhe ca karmaø 3 duùñe àgame . sapta vittàgamàdharmyàdàyolàbhaþ krayo jayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigrahaeva cetyuktadharmopàyabhinnaþ sadàgamastadbhinnaþ asadàgamaþ .

#<asadàcàra># puø abhàve naø taø . 1 sadàcàràbhàve naø baø . 2 sadàcàra÷ånye triø . sadàcàra÷ca vedàdi÷àstrànusàrã àcàraþ satàmàcàra÷ca .

#<asadç÷a># triø naø taø . ayuktaråpe ananuråpe . %<yaduktavatya sadç÷aü vaidehã pa÷cimaü vacaþ>% bhàø vaø paø 278 aø . striyàü ïãp .

#<asadgraha># puø asati avidyamàne vastuni grahaþ àgrahaþ . bàlàdãnàm (àvadàra) iti khyàte 1 àgrahabhede . 6 taø . 2 mithyàj¤àne ÷uktikàrajatamityàdij¤àne ca .

#<asaddhetu># puø asan vyabhicàràdidoùavàn hetuþ . nyàyokte vyabhicàràdidoùayukte hetau . yathà dhåmavàn vahnerityàdau dhåmàbhàvavati taptàyaþpiõóe vahneþ sattvena vyabhicàràt dhåmasàdhane vahnihetãrduùñatvàdasattvam evamanyatràpyåhyam . hetudoùà÷ca sàmànyataþ pa¤cavidhàþ %<anaikàntoviruddha÷càpyasiddhaþ pratipakùitaþ . kalàtyayopadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadhà>% bhàùàø vistaro hetvàbhàsa÷abde vakùyate .

#<asadbhàva># puø satovidyamànasya bhàvaþ abhàve naø taø . 1 asattve avidyamànatve san màvaþ abhipràyaþ virodhe naø taø . 2 duùñàbhipràye . baø 3 tadvati triø .

#<asadvçtti># strã satã vedàdivihità vçttiþsvabhàva÷ca abhàve naø taø . 1 sadàùàràbhàva virodhe naø taø . 2 niùiddhàcàre . naø baø . 3 tadvati triø .

#<asadvyavahàra># puø asanduùñaþ vyavahàraþ . 1 duùñavyavahàre naø baø . 2 tadvati triø .

@<[Page 540b]>@
#<asana># puø asa--kùepe--yuc . pãtasàlavçkùe (peyàsàla) %<priyavimànitamànavatãruùàü nirasanairasanairavçthàrthatà>% màghaþ tàlavyamadhyatàpi %<vçndàvane tu vikasitakandalada÷anairghoùati darãmukhai÷ca kandalada÷anaiþ>% ujvalaø . bhàve lyuñ . 2 kùepaõe naø . %<tçõanirasane viniyogaþ>% bhavadevaþ . dhàtånàmanekàrthatvàt kartariyuc . 3 calana÷ãle triø %<kç÷ànorastu rasanàmuruùpathaþ>% çø 1, 155, 2, %<÷aryàmasanàmanu dyån>% çø 1, 148, 4 .

#<asanaparõã># strã asanasya parõamiva parõamasyàþ gauø ïãù . sàtalavçkùe .

#<asani># triø asa--ani . kùepake ç÷yàdiø caturarthyàüka . asanikaþ tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<asantati># strã santatirdhàrà abhàve naø taø . tadabhàve 1 vicchede santatirdhàrà vaü÷a÷ca naø baø 2 tacchånye triø .

#<asantàna># puø santànovistàraþ abhàve naø taø . 1 vistàràbhàve santànovaü÷ovistàra÷ca naø baø . 2 vistàra÷ånye 3 vaü÷a÷ånye ca triø .

#<asantàpa># puø abhàve naø taø . 1 santàpàbhàve naø baø . 2 santàpa÷ånye triø .

#<asantuùña># triø naø taø . santoùa÷ånye adhikalàbhe'pi punaranya dhanà÷àvati %<asantuùñà dvijà naùñàþ santuùñàþ pàrthivàstathà>% nãtiþ .

#<asantoùa># puø abhàve naø taø 1 santoùàbhàve tçptyabhàve . naø baø . 2 santoùa÷ånye adhikalàlasàvati ..

#<asandigdha># triø naø taø . 1 sandehàviùaye 2 sandeha÷ånye ca . %<svalpàkùarasandigdhaü sàravat vi÷vatomukham . astobhamanabadya¤ca såtraü såtravidoviduþ>% .

#<asandita># triø sam + do--kta ittvam sanditaübaddhaü naø taø . bandhana÷ånye aniruddhe %<pataïgànasaüdito vi sçja>% çø 4, 4, 1, %<asanditaþ parairaniruddhaþ>% bhàø .

#<asandin># triø sandà bandhanaü matvarthe ini naø taø . bandhana÷ånye . %<avçtaü varhistasthàvasandinam>% çø 8, 102, 14 %<asandinamabandhanam>% bhàø .

#<asandhi># puø abhàve naø taø . vyàkaõoktasandhikàryàbhàve sandhiþ pårbàparavarõayoþ sannikarùavi÷eùàt varõànyathàbhàvalopaþ ubhayormelanasthànam ràj¤àmupàyabheda÷ca naø baø . tacchånye triø .

#<asannaddha># triø na samyak naddhaþ svakàrye kùamaþ . dçpte garvite paõóitammanye tasya samyakpañutvàbhàve'pi darpeõa tathàtvenàbhimànàttathàtvam .

#<asannikarùa># puø abhàve naø taø . 1 sannikarùàbhàve virodhe na taø . 2 dåratve naø baø . 3 sannikarùa÷ånye dårasthe triø .

#<asannikçùña># triø virodhe naø taø . 1 dårasthe .

#<asannidhi># puø abhàve naø taø . 1 naikañyàbhàve virodhe naø taø . 2 dåratve . naø vaø . 3 dårasthe triø .

#<asannihita># triø virodhe naø taø . 1 dårasthe . 2 asamyagnive÷ite ca .

#<asapatna># triø virodhe naø taø . 1 ÷atrubhinne mitre naø vaø . 2 ÷atru÷ånye triø %<imaü devà asapatnam>% yajuø 9, 4, striyàü ÷àraø ïãn %<asapatnã sapatnaghnã jayantyabhibhåvarã>% çø 10, 159, 5 . yaj¤e upàdhãyamàne iùñàkàbhede %<pa¤camyàmanteùva÷vinãvadasapatnã>% kàtyàø 17, 11, 1 . %<asapatnã iùñakà>% karkaø .

#<asapiõóa># puüstrãø na samànaþ piõóaþ dehàrambhakàvayavabhedo yasya . saptamapuruùàdyanantargatayoþ strãpuruùayoþ . %<asapiõóà ca yà màturasagotrà ca yà pituþ>% manuþ asapiõóaþ sapiõóo và gçhãta÷copanàyitaþ smçtiþ . sapiõóa÷abdanirvacanena ca sàpiõóyaü mitàkùaràkçtà %<ananyapårbikàü kàntàmasapiõóàü yavayasãmiti>% yàø smçtivyàkhyàne dar÷itam . asapiõóàü samàna ekaþ piõóodeho yasyàþ sà sapiõóà na sapiõóà asapiõóà tàm . sapiõóatà caika÷arãràvayavànvayena pitrà saha ekapiõóatà . eva mpitàmahàhibhirapi pitçdvàreõa taccharãràvayavànvayàt . evaü màtç÷arãràvayavànvayena màtrà . tathà màtàmahàdibhirapi màtçdvàreõa . tathà màtçùvasçmàtulàdibhirapi eka ÷arãràvayabànvayàt . tathà pitçvyapitçùvasràdibhirapi . tathà patyà saha patnyà eka÷arãràrambhakatayà . evaü bhràtçbhàryàõàmapi parasparameka÷arãràrambhaiþ saha eka ÷arãràrambhakatvena . evaü yatra yatra sapiõóa÷abdaþ tatra tatra sàkùàt paramparayà và eka÷arãràvayavànvayo veditavyaþ . ava÷ya¤caika÷arãravayavànvayena sàpiõóyaü varõanãyam . %<àtmà hi jaj¤a àtmana ityàdi>% ÷ruteþ tathà %<prajàmanu prajàyasa>% iti tathà %<sa evàyanniråóhaþ pçthak pçthak pratyakùeõopalabhyata>% ityàpastambavacanàcca . tathà garbhopaniùadi . %<etatùàñkau÷ikaü ÷arãrantrãõi màtçtastrãõi pitçtaþ asthisnàyumajjànaþ pitétaþ . tvaïmàüsarudhiràõi màtçta>% iti . tatra tatràvayavànvayapratipàdanàt . nirvàpyapiõóànvayena tu sàpiõóye màtçsantàne bhràtçvyàdiùu ca sàpriõóyaü na syàt . samudàya÷aktyaïgãkàreõa råóhaparigrahe avayava÷aktistatra tatràvagamyamànà parityaktà syàt . %<asatsvavayavàrtheùu yo'nyatràrthe prayujyate . tatrà nanyagatitvena samudàyaþ prasidhyati>% . evampàramparyaika÷arãràvayavànvayena màpiõóye yathà nàtiprasaïgastathà vakùyàmaþ . %<asapiõóàmityatraika÷arãràvayavànvayadvàreõa sàkùàt pàramparyeõa và sàpiõóyamuktantacca sarvasya sarvatra yathàkatha¤cidanàdau saüsàre sambhavatãtyatiprasaïga ityata àha>% . %<pa¤camàtsaptamàdårdhaü màtçtaþ pitçtastathà>% yàø smçø . %<màtçtomàtçsantàne pa¤camàdårdham . pitçtaþ pituþ santàne saptamàdårdhvaü sàpiõóyaü nivartate iti ÷eùaþ . tata÷càyaü sapiõóa÷abdo'vayava÷aktyà sarvatra pravartamàno'pi nirmathya païkajàdi÷abdavanniyataviùaya eva . tathà ca pitràdayaþ ùañ sapiõóàþ putràdaya÷ca ùaóhàtmà ca saptamaþ . santànabhede'pi yataþ santànabhedaþ, tamàdàya gaõayedyàvatsaptama iti sarvatra yojanãyam . tathà ca màtaramàrabhya tatpitçpitàmahàdigaõanàyàü pa¤camapuruùasantànavartinã màtçtaþ pa¤camãtyupacaryate evaü pitaramàrabhya tatpitràdigaõanàyàü saptamapuruùasantànavartinã pitçtaþ saptamãti>% mitàø . evamevà÷oce'pi sàpiõóyam pitçpakùãyaü j¤eyaü adattastrãõàü tu tripauruùaü sàpiõóyam dattànàü tu sagotratvàbhàvànnà÷aucamiti bhedaþ dàyagrahaõopayogisàpiõóyaü tu dàtçtvabhoktçtvànyatarasambandhenaikapiõóavattvamiti dàyabhàgànusàriõaþ .

#<asabhya># triø sabhàyàmamarhati yat naø taø . sabhàyàmanupayukte 1 strãvarõanàdau, 2 khale ca .

#<asama># triø nàsti samoyasya . 1 atulye . %<saüpradhàryàbravãddhàtà na samau nàsamàviti>% manuþ . sumaþyugmasaükhyànvitaþ 2 tadbhinne ayugme viùame (vijoóa) ekatripa¤càdi saükhyànviteca yathà meùàdiùu dvàda÷arà÷iùu meùamithunasiüha tulàdhanuþkumbhàþ asamarà÷ayaþ evamanyatràpi . 3 buddhabhede puø .

#<asamakùa># naø na samakùam . 1 apratyakùe anumityàdij¤àne ar÷aø ac . 2 tadviùaye triø .

#<asamagra># triø naø taø . asampårõe asakale .

#<asama¤jasa># naø sama¤jasaü yuktiyutaü naø taø . 1 asaïgate . %<yadyapi kà nohàniþ parasya dràkùàü ràsabha÷carati . asama¤jasamiti matvà tathàpi taralàyate cetaþ>% udbhañaþ .

#<asama¤jas># puø sam + anja--asun naø taø . sagarançpajyeùñhaputre aü÷umataþ pitari såryavaü÷ye kùatriyabhede tatkathà %<ayodhyàdhipatiþ ÷rãmàn pårbamàsãnnaràdhipaþ . sagaronàma dharmàtmà prajàkàmaþ sa càprajàþ . vidarbharàjaduhità ke÷inã nàma nàmataþ . jyeùñhà sagarapatnyàsãrdharmiùñhà satyavàdinã . ariùñanebhiduhità råpeõàpratimà bhuvi . dvitãyà sagarasyàsãt patnã paramadhàrmikã>% ityupakramya . %<atha kàlena mahatà putraü jyeùñhà vya jàyata . asama¤jà iti khyàtaü kàkutsthaü sagaràtmajam>% ràmàø àø 20 aø . %<asama¤jà iti khyàtaþ sagarasya sutohyabhåt . yaü ÷aivyà janayàmàsa pauràõàü sa hi dàrakàn . galeùu kro÷ato gçhya nadyà¤cikùepa durbalàn . tataþ pauràþ samàjagmurbhaya÷okapariplutàþ . sagara¤càbhyayàcanta sarve prà¤jalayaþ sthitàþ . tvaü nastràtà mahàràja! paracakràdibhirbhayàt . asama¤jobhayàdghoràttato nastràtumarhasi . pauràõàü vacanaü ÷rutvà ghoraü nçpatisattamaþ . muhårtaü vimanà bhåtvà sacivànidamabravãt . asama¤jàþ puràdadya suto me vipravàsyatàm . yadi vo matpripaü kàryametacchãghraü vidhãyatàm . evamuktà narendreõa sacivàste maràdhipa! . yathoktaü tvarità÷cakru ryathà j¤àpitavànnçpaþ . etatte sarvamàkhyàtaü yathà putro mahàtmanà . pauraõàü hitakàmena sagareõa vivàsitaþ>% bhàø vaø paø 107 aø . asac . asama¤jaso'pi tasminnarthe %<asama¤jasa ityuktaþ sa ke÷inyà nçpàtmajaþ . tasya putro'ü÷umànnàma pitàmahahite rataþ>% . %<asama¤jasa àtmànaü dar÷ayannasama¤jasam . jàtismaraþ purà saïgàdyogã yogàdvicàlitaþ . àcaran garhitaü loke j¤àtãnàü karma vipriyam . sarayvàü krãóatobàlàn pràsyadudvejayan janàn . evaüvçttaþ parityaktaþ pitrà snehamapohya vai . yogai÷varyeõa bàlàüstàn dar÷ayitvà tato yayau . ayodhyàvàsinaþ sarve vàlakàn punaràgatàn . dçùñvà visismire ràjan! ràjà càpyanvatapyata>% bhàgaø 9 maø 8 aø .

#<asamada># triø saha madena garveõa samadaþ kalahaþsa nàsti yatra . kalaharahite virodha÷ånye . %<tathaibhyo'samadaü karoti tadabhitapati>% %<tàbhyaevaitatsaha satãbhyo'samadaü karoti>% iti ca ÷ataø bràø %<asamadamakalahaü parasparàvirodham>% bhàø .

#<asamana># triø asamamatulyatvaü bhinnavarõatvàt nayati nã--óa . vibhinnavarõe %<asamanà ajiràso raghuùpadaþ>% çø 1140, 4, asamanà bhinnavarõàþ bhàø .

#<asamanetra># puø asamàni ayugmàni netràõyasya . trinetre ÷ive asamalocanàdayopyatra .

#<asamaya># puø apakçùñàrthe naø taø . 1 duùñakàle 2 ayogyakàle ca %<asamaye matirunmiùati dhruvam>% naiùadhacarite 4 sargaþ .

#<asamartha># triø samarthaþ ÷aktaþ naø taø . 1 a÷akte 2 durbale ca . samarthaþ saïgatàrthaþ naø taø . asaïgatàrthe, vyàkaraõa÷àstraprasiddhe yatra yasyànvayayogyatà tatsahacàrànapekùàyukte 3 samàse yathà a÷ràddhabhojãtyàdau asamarthasamàsaþ na¤padasya ÷ràddhena sahànvayàyogyatvàt bhojanena ca sahacàràbhàve'pi tatrànvayasya apekùaõãyatvàttathàtvam .

#<asamarthasamàsa># puø karmaø . yena saha yasya anvayastadvyatirekeõa anyànvitena padena samàse . yathà a÷ràddhabhojãti asåryaü pa÷yetyàdi .

#<asamavàõa># puø asamà ayugmàni vàõà asya . pa¤cavàõe kandarpe asamasàyakàdayopyatra .

#<asamaùña># triø sama + akùa--kta naø taø . avyàpte . %<pitàmatãnàmamaùñakàvyaþ>% çø 9, 76, 4, %<asamaùñakàvyaþ avyàptakarmeti>% bhàø .

#<asamavàyikàraõa># naø samavaiti sama + ava--iõa--õini naø taø karmaø . nyàyamate samavàyikàraõaü dravyaü tadbhinnaü dravyavçtti yat guõàdikaü kàraõaü tasminnarthe . yathà kapàladvayasaüyogaråpo guõoghañasya, dravyà÷rità kriyà saüyogavibhàgàdeþ . %<samavàyikàraõatvaü j¤eyamathàpyasamavàyihetutvam>% . %<yat samavetaü kàryaü bhavati j¤eyantu samavàyi janakaü tat>% . %<tatràsannaü janakaü dvitãyam>% %<guõakarmamàtravçtti j¤eya mathàpyasamàyihetutvam>% iti ca bhàùàø vyàkhyàta¤caitat muktàø . %<tatra samavàyikàraõe àsannaü pratyàsannaü kàraõaü dvitãyamasamavàyikàraõamityarthaþ atra yadyapi turãtantusaüyogànàü pañàsamavàyikàraõatvaüsyàt, evaü vegàdãnàmapi abhighàtàdyasamavàyikàraõatvaü syàt, evaü j¤ànàdãnàmicchàdyasamabàyikàratvaü syàt tathàpi pañàsamavàyikàraõalakùaõe turãtantusaüyogabhinnatvaü deyaü, turãtantusaüyogastu turãpañasaüyogaü pratyasamavàyikàraõaü bhavatyeva, evaü vegàdikaü vegaspandàdyasamavàyikàraõaü bhavatyeveti tattatkàryàsamavàyikàraõalakùaõe tattadbhinnatvaü na deyam, àtmavi÷eùaguõànàntu kutràpyasamavàyikàraõatvaü nàsti tena tadbhinnatvaü sàmànyalakùaõe deyameva . atra samavàyikàraõe pratyàsannaü dvividhaü kàryakàrthapratyàsattyà kàraõaikàrthapratyàsattyà ca àdyaü yathà ghañàdikaü prati kapàlasaüyogàdikaü, tatra kàryeõa ghañena saha kàraõasya kapàlasaüyogasya ekasmin kapàle pratyàsattirasti, dvitãyaü yathà ghañaråpaü prati kàraõaü ghañaþ tena saha kapàlaråpasya ekasmin kapàle pratyàsattirasti, tathàca kvacit samavàyasambandhena, kvacit svasamavàyisamavàyasambandheneti phalitàrthaþ . ittha÷ca kàrye kàryakàraõaikàrthànyatarapratyàsattyà kàraõa j¤ànàdibhinnamasamavàyikàraõamiti sàmànyalakùaõaü paryavasannam>% .
     kutraü kutra kiükimasamavàyikàraõaü? vai÷eùikasåtre taduktaü tatauddhçtya ki¤cit pradar÷yate . %<àtmasaüyogaprayatnàbhyàü hastekarma 1 . tathà hastasaüyogàcca muvale karma 2 . abhighàtaje muùalàdau karmaõi vyatirekàdakàraõaü hastasaüyogaþ 3 . tathàtmasaüyogo hastakarmaõi 4 . abhighàtànmuùalasaüyogàddhaste karmaø 5 . àtmakarma hastasaüyogàcca 6! saüyogàbhàve gurutvàt patanam 7 . nodanavi÷eùàbhàvànnordhvaü na tiryaüggagamanam 8 . prayatnavi÷eùànnodana vi÷eùaþ 9 . nodanavi÷eùàdudasanavi÷eùaþ 10 . hastakarmaõà dàrakarma vyàkhyàtam 11 . tathà dagdhasya visphoñane 12 . yatnàbhàve prasuptasya calanam 13 . tçõe karma vàyusaüyoùàt 14 . maõigamanaü såcyabhimarpaõamadçùñakàraõam 15 iùàvayugapatsaüyogavi÷eùàþ karmànyatve hetuþ 16 . nodanàdàdyamiùoþ karma tatkarmakàritàcca saüskàràduttaraü tathottaramuttara¤ca 17 saüskàràbhàve gurutvàt patanam>% 18 vaiø såø saüyoga÷ca prayatna÷ca saüyogaprayatnau àtmanaþ saüyogaprayatnau tàbhyàü haste samavàyikàraõe karma, tasya ca karmaõaþ prayatnavadàtmasaüyogo'samavàyikàraõam, prayatna÷ca nimittakàraõam, iyameva ceùñà, prayatnavadàtmasaüyogàsàmavàyikàraõakakriyàyà÷ceùñàtvàt svàsamavetasvàtiriktaspar÷avadanyaprayatnajanyakriyàyà và 1 . tathà hastasaüyogàdutkùepaõabaddhastasaüyogàdityarthaþ atra ca yatnavadàtmasaüyuktena hastena muùalasya saüyogo'samagàyikàraõam, musalaü samavàyikàraõam, prayatnagurutve nimittakàraõe 2 . udåkhalàbhihatamuùalasyàkasmàd yadutpatanaü jàyate tatra kàraõamàha . tatra yadyapi musalena utpatatà hastasya saüyogo'pyasti tathà'pi sa saüyogo'nyathàsiddhaþ kintu udåkhalàbhighàta eva asamavàyikàraõam, kuta evamityata àha vyatirekàditi prayatnasya vyabhicàràdityarthaþ . yadi tadà prayatnaþ syàt muùalasyaivàkasmikamutpatanaü na bhavet vidhàrakeõa brayatnena muùalasya dhàraõameva bhavet ceùñàdhãnaü muùalasya punarutpatanaü và bhavet iti bhàvaþ 3 . muùalena sahotpatatohastasya karmaõi kàraõavi÷eùamabhivàtuü prayatnavadàtmasaüyogasyàsamavàyikàraõatvaü niràkartumàha . muùalena sahotpatatohastasya karmaõi àtmasaüyogaþ prayatnavadàtmayogastathà akàraõamityarthaþ akàraõamiti pårbasåtrasthaü tathetyatidi÷yate 4 . kutastarhi haste tadotpatanamata àha . yathà muùale utpatati muùalamukhasthaü lohamutpatati tathà hasto'pi tadotpatati . atràbhighàta÷abdena abhighàtajanitaþ saüskàra ucyate upacàràt, utpatato muùalasya pañutareõa karmaõà abhighàtasahakçtena svà÷raye muùale saüskàrojanitastatkçtaü saüskàramapekùya hastamuùalasaüyogàdasamavàyikàraõàddhaste'pyutpatanaü na tu tadutpatanaü prayatnavadàtmasaüyogàmavàyikàraõakam, ava÷o hi hasto muùalena sahotpatatãti bhàvaþ 5 . nanu ÷arãre ÷arãràvayave và yatkarmotpadyate tatra prayatnavadàtmasaüyogaþ kàraõaü prakçte kathaü na tathetyata àha . àtma÷abdaþ ÷arãràvayavapara upacàràt anvayànupapattirevopacàravãjam . tathàcàtmanaþ ÷arãràvayavasyàpi hastasya yat karma tat hastamuùalasaüyogàt cakàràcca vegamamuccayaþ, hastakarmaõi hastasaüyogastàvadasamavàyikàraõaü tatra vyabhicàro nàsti sa ca kvacit prayatnavadàtmasaüyogaþ kvacidvegavanmuùalàdisaüyogo yathà vàtålasya ÷arãràvayavakarmeti bhàvaþ 6 .. prayatnànadhãnakarmaprakaraõamàrabhate . saüyogapadena pratibandhakamàtramupalakùayati tena pratibandhakàbhàve gurutvàdasamavàyikàraõàt patanam adhaþsaüyogaphalikà kriyà jàyate, tatra gurutvavati phalàdau pratibandhakaþ saüyogaþ, vihaïgamàdau tu vidhàrakaþ prayatnaþ patanapratibandhakaþ, eteùàmabhàve gurutvàdhonaü patanamityarthaþ . abhidhyànàdinà viùàderantarãkùasthàpane adçùñavadàtmasaüyogo mantràdireva và pratibandhakasteùàmapi saüyogapadena saügrahaþ 7 .. nanu gurutvàd yadi patanaü tadà loùñàderutkùiptasya kvacidårdhvaü kvacicca tiryaggamanaü kathambhavedityata àha . gurutvavato'pi loùñakàõóàderyadårdhvaü tiryak ca gamanaü tannodanavi÷eùàt tãvratarànnodanàt . tathàca phalapakùivàõàdau saüyogaprayatnasaüskàràbhàve yatu patanaü tatra nodanavi÷eùo nàsti tena na tiryak, navordhvaü gamanamiti bhàvaþ 8 . nanu nodanavi÷eùa eva kuta utpadyate tatràha . tiryak årdhaü dåram àsannaü và kùipàmãtiicchàkàraõakaþ prayatnavi÷eùaþ tajjanito nodanavi÷eùastato gurutvavato dravyasya loùñàderårdhaü tiryak ca gamanamupaùadyate udasanaü dårotkùepaõam 9, 10 .. udåkhalàbhidhàtàt muùalena saha haste yatkarma utpannaü tattàvat prayatnapårvakaü na bhavati nàpi puõyapàpahetukamatastattulyatayà bàlakasya krãóàkaracaraõàdicàlanaü yattatràtidi÷ati . bàlakasya yadyapi karacaraõàdicàlanaü prayatnapårbakameva tathàpi hitàhitapràptiphalakaü na bhavati na puõyapàpahetukamityatide÷àrthaþ 11 .. idànãü prayatnapårbake'pi karmaõi yatra påõyapàpahetukatvaü tatra dàrakakarmatulyatàmatidi÷annàha . àtatàyinà kenàpyagàre dàhyamàne tatra dagdhasya puruùasya visphoñe vahnikçte jàte sati tasyàtatàyino badhànukålena prayatnena hastàdau yatkarma janitaü tanna påõyahetukaü na và pàpahetukaü yathàhuþ . %<nàtatàyibadhe doùo hanturbhavati ka÷cana . prakà÷aü và'prakà÷aü và manyustanmanyumçcchati>% . %<agnidogarada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ . kùetradàràpahàrã ca ùaóete àtatàyinaþ>% 12 . idànãü yatnaü vinà yàni karmàõi bhavanti tànyàha . prasuptasyeti caitanyàbhàvada÷àmupalakùayati tena mårchitasya jãvato'caitanye'pi vàyukçtaü calanaü draùñavyamatra 13 .. ÷arãrakarmàõi vyàkhyàya taditaràõyàha . tçõapadena vçkùagulmalatàvatànàdikaü sarvamupalakùayati 14 . adçùñàdhãnaü karma parigaõayannàha . maõipadena kàüsyàdikamupalakùayati tenàbhimantritaü maõikàüsyàdi taskàràbhimukhaü yad gacchati tatra gamane maõvàdi samavàyikàraõam, adçùñavattaskaràtmamaõisaüyogo'vasamavàyikàraõam, taskarasya pàpaü nimittakàraõam . såcyabhisarpaõamiti såcãpadena lauhamàtraü tçõa¤copalakùayati tathà càyaskàntàbhimukhaü yatsåcyàdergamanaü tçõakàntàbhimukhaü yat tçõasya gamanaü tatra såcyàdi samavàyikàraõam, yasya hitamahitaü và tena tçõasåcyàdigamanena tadadçùñavadàtmasaüyogo'samavàyikàraõam, tadadçùñameva nimittakàraõam, evamanyadapyåhyam . tadyathà vahnerårdhvajvalanaü vàyostiryaggamanaü sargàdau paramàõukarmàdi 15 . nanu ÷aravihaïgamàlàtacakràdãnàmuparamaparyantamekameva karma nànà veti saü÷aye nirõayahetumàha . iùàviti ùaùñhyarthe saptamã, idamatràkåtaü vegena gacchatàü ÷aràdãnàü kuóyàdisaüyogànantaraü ÷aràdau satyeva gatyuparamo dç÷yate atrà÷rayanà÷astàvanna tannà÷akaþ à÷rayasya vidyamànatvàt virodhiguõàntara¤ca nopalabhyate tena svajanyaþ saüyoga eva karmanà÷aka ityunnãyate sa ca saüyoga÷caturthakùaõe jàtaþ pa¤camakùaõe karma nà÷ayati . tathà hi karmotpattiratha vibhàgaþ atha pårbasaüyoganà÷aþ uttarasaüyogaþ karmanà÷aþ tenàyugapatsaüyogavi÷eùàþ karmanànàtvaj¤àpakà ityarthaþ saüyogavi÷eùà iti saüyoge vi÷eùaþ svajanyatvameva anyathà saüyogamàtrasya karmanà÷akatvekarmakvacidapi na tiùñhet 16 . nodananiùpàdyakarmaprakaraõànantaraü saüskàraniùpàdyakarmaprakaraõamàrabhate . puruùaprayatnenàkçùñayà pata¤jikayà nunnasyeùoràdyaü karma jàyate tatra nodanamasamavàyikàraõam, iùuþ samavàyikàraõam, prayatnagurutve nimittakàraõe, tena càdyena karmaõà samanàdhikaraõo vegàkhyaþ saüskàro janyate na ca vegena, gacchatãti pratyakùasiddha eva tena saüskàreõa tatreùau karma jàyate tatràsamavàyikàraõaü saüskàraþ, samavàyikàraõamiùuþ, nimittakàraõantu tãvro nodanavi÷eùaþ, eva¤ca yàvadiùupatanamanuvartamànena saüskàreõa uttarottaraþ karmasantàno jàyate svajanyottarasaüyogena karmaõi naùñe saüskàreõa karmàntarajananàt eka eva saüskàraþ karmamantànajanakaþ na tu karmasantànavat saüskàrasantàno'pyabhyupagantumucito gauravàditi dar÷ayitumàha tathottaramuttara¤ceti tatkarmakàritàcca saüskàràdityekavacana¤ca, nyàyanaye tu karmasantànavat saüskàrasantànasvãkàre gauravam, yattu yugapatprakùipta÷arayorekasya tãvro vego'parasya tu mandastatra nodanatãvratvamandatvenimittam 17 . nanu saüskàra eka eva cet karmasantàjanakastadà kadàcidapi ÷arapàto na syàt karmajanakasya saüskàrasya sattvàdityata àha . gurutvantàvat patanakàraõamanuvartamànameva tacca gurutvaü saüskàreõa pratiruddhaü patanaü nàjãjanat atha pratibandhakàbhàve tadeva gurutvaü patanaü karotãtyarthaþ 18 . upaskaraþ . %<nodanàbhighàtàt saüyuktasaüyogàcca pçthivyàü karma 1 . tadvi÷eùeõàdçùñakàritam 2 . apàü saüyogàbhàve gurutvàt patanam 3 . dravatvàt syandanam 4 . nàóyo vàyusaüyogàdàrohaõam 5 . nodanàpãóanàt saüyuktasaüyogàcca 6 . vçkùàbhisarpaõamityadçùñakàritam 7 . apàü saüdhàto vilayanaü¤ca tejaþsaüyogàt 8 . tatra visphurjathurliïgam 9 . vaidika¤ca 10 . apàü saüyogàdvibhàgàcca stanayitnoþ 11 . pçthivãkarmaõà tejaþkarma vàyukarma ca vyàkhyàtam 12 . agnerårdhvajvalanaü vàyostiryak pavanamaõånàü manasa÷càdyaü karmàdçùñakàritam 13 . hastakarmaõà manasaþ karma vyàkhyàtam 14 . àtmendrimano'rthasannikarùàt sukhaduþkhe 15 . tadanàrambha àtmasthe manasi ÷arãrasya duþkhàbhàvaþ sa yogaþ 16 . apasarpaõamupasarpaõama÷itapãtasaüyogàþ kàryàntarasaüyogà÷cetyadçùñakàritàni>% 17 . vaiø såø nodanàdi niùpàdya karmaparãkùàprakaraõam tatràha . nodanaü saüyogavi÷eùaþ yena saüyogena janitaü karma saüyoginoø paramparaü vibhàgahetu rna bhavati yaþ saüyoga ÷abdanimittakàraõaü na bhavati và . yaþ saüyogaþ ÷abdanimittakàraõaü bhavati yajjanitaü karma saüyoginoþ parasparavibhàgahetu÷ca bhavati sa saüyogavi÷eùo'bhighàtaþ . tàbhyàmapi pratyekaü karma janyate païkàkhyàyàü pçthivyà¤caraõena nodanàt caraõàbhighàtàcca karma jàyate tatra païkaþ samavàyikàraõam, nodanàbhighàtau yathàyathamasamavàyikàraõam, gurutvavegaprayatnà yathàsambhavaü nimittakàraõam . saüyuktasaüyogàditi nodanàdabhighàtàdvà païke karma tatpaïkasthite ghañàdàvapi tatsamakàlameva karmadar÷anàt 1 . nanu bhåkampàdau nodanàbhighàtàvantareõa jàyamàne kimasamavàyikàraõamata àha . taditi pçthivãkarma paràmç÷ati pçthivyàmeva karma yadi vi÷eùeõa à÷ayena bhavati tadà'dçùñakàritam, tena bhåkampena yasya duþkhaü sukhaü và bhavati adçùñavattadàtmasaüyogastatràsamavàyikàraõam, bhåþ samavàyikàraõam, adçùñaü nimittakàraõam, yadvà tadà nodanàbhighàtau paràmç÷ati vi÷eùo vyatirekaþ tathà ca nãdanàbhighàtavyatirekeõa yat pçthivyàü karma tadadçùñakàritamityarthaþ 2 . idànãü dravadravyasamavetakarmaparãkùàprakaraõam, tatràha . apàü yat patanaü varùaõaråpaü tadgurutvàsamavàyikàraõakam, tatsaüyogasya meghasaüyogasyàbhàve sati bhavati tena saüyogàbhàvastannimittakàraõamityarthaþ 3 . teùàmeva vçùñivindånàmanyonyasaüyogajanakaü karma kathamata àha . kùitau patitànàmapàü vindånàü parasparaü saüyogena mahajjalàvayavi srotoråpaü yajjàyate tasya yat syandanaü dårasaüsaraõaü tat dravatvàdasamavàyikàraõàdutpadyate gurutvànnimittakàraõàdapsu samavàyikàraõeùu 4 . nanu yadi bhåmiùñhànàmapàm årdhvaü gamanaü bhavati tadà gurutvàt patanavarùaõaü sambhàvyate tadeva tu kuta ityata àha . kàrayantãti÷eùaþ yadapàmårdhvamàrohaõaü tat nàóyaþ såryara÷mayo vàyusaüyogàt kàrayanti grãùme vàyvabhihatàþ såryara÷maya eva àrohayantyapa ityarthaþ . kvacit pàñho nàóyavàyusaüyogàditi sa ca nàóyo nàóãsambandhã yo vàyusaüyãga ityupapàdanãyaþ 5 . nanu såryara÷mãnàü kathamayaü mahimà yat bhåmiùñhà apa årdhvaü nayantãtyata àha . nodanena balavadvàyunodanena àpãóanàdàskandanàt . vàyusaüyuktàra÷mayastatsaüyuktà àpa årdhvaü dhàvanti yathà sthàlãsthà apaþ kvathyamànàþ vàyununnavahnira÷maya årdhvaü nayanti, cakàra ivàrthastatra ca upamànaü sthàlãsthà evàpo draùñavyàþ 6 . nanu måle siktànàmapàü vçkùàbhyantareõordhvagamanam abhitaþ, tatra nodanàbhighàtau na vàdityara÷mayaþ prabhavanti tatkathaü tadityatràha . abhitaþ sarpaõamabhisarpaõaü tadabhisarpaõaü måle niùiktànàmapàü vçkùe tadadçùñakàritaü patrakàõóaphalapuùpàdivçddhikçtaü sukhaü duþkhaü và yeùàmàtmanàm, adçùñavattadàtmasaüyogàdasasavàyikàraõàt adçùñànnimittàdapsu samavàyikàraõeùu tat karma bhavati . yena karmaõà àpa årdhvaü gatvà vçkùaü vardhayantãtyarthaþ 7 . nanvapàü sàüsiddhikadravatva lakùaõamuktaü tàdç÷ànàmevàpàmårdhvamadhastiryak ca gamanamupapàditaü himakarakàdãnà¤ca ÷aityàdaptvamavivàdasiddham, tatkathaü teùàü saüghàtaþ kàñhinyam, katha¤ca vilayanamityata àha . divyena tejasà pratibandhàdàpyàþ paramàõavo dvyaõukamàrabhamàõà dvyaõukeùu dravatvaü nàrabhante tato dravatva÷ånyairavayavairdvyaõukàdiprakrameõa dravatva÷ånyà himakarakàdaya àrabhyante tena teùàü kàóhinyamupalabhyate . nanvevaü himakarakàdãnàmàpyatve kiü pramàõamata uktaü vilayana¤ca tejaþsaüyogàditi tejaþsaüyogena balavatà himakarakàrambhakaparamàõånàü kriyà kriyàto vibhàgastata àrambhakasaüyoganà÷aparamparayà himakarakàdimahàvayavinà÷astatra dravatvapratibandhakatejaþsaüyogavigamàt ta eva paramàõavaþ dvyaõukeùu dravatvamàrabhante tato dravatvavatàü himakarakàdãnàü vilayanaü tatra ca balavattejã'nuprave÷o nimittam 8 . nanu baladdivyatejo'nuprave÷astatra ityatra kiüpramàõamityata àha . tatra divyàsu apsu divyànàü tejasàmanuprave÷e visphurjathurliïgaü vajranirghoùa eva liïgamityarthaþ àtyantikavidyutprakà÷astàvatpratyakùa eva tadanupada¤ca sphurjathuþ so'pi pratyakùa eva tenànumãyate yasmànmeghàt karakàþ pràdurbhavanti tatra divyantejovidyudråpamanupraviùñaü tadupaùñambhena karakàrambhikàõàmapàü dravatvapratibandha iti 9 . atraiva pramàõàntaramàha . apàü madhye tejo'nuprave÷a àgamasiddha evetyarthaþ . tathà hi %<àpastà agniü garbhamàdadhãran yà agniü garbhaü dadhire suvarõam>% ityàdi 10 . nanu visphurjathuþ kathamutpadyate saüyogavibhàgau ÷abdayonã tau ca nànubhåyete ityata àha . visphurjathuriti÷eùaþ adbhiþ stanayitnoþ saüyogavibhàgau nimittakàraõãbhåya stanayitnorevàkà÷ena saüyogàdasamavàyikàraõàdàkà÷e samavà 1 kàraõe, ÷abdaü garjitaü janayataþ . kvacicca vàyubalàhakasaüyogavibhàgau nimittakàraõe balàhakaviyatsàüyogavibhàgàvasamavàyikàraõe, karmakàraõàdhikàre'pi pràsaïgikamidamuktamyadvà meghàkà÷asaüyoge vibhàge và ÷abdàsamavàyikàraõe kàraõam apàmeva nodanàbhighàtajanitaü karmeti såcitaü karmaõa evàdhikàrapràptatvàt 11 . bhåkampaü pratyadçùñavadàtmasaüyogaþ kàraõamuktaü tatraivàkasmikadigdàhahetostejasaþ àkasmikavçkùàdikùobhaheto÷ca prabha¤janasya karma yat saüjàyate tatràpyadçùñavadàtmasaüyogo'samavàyikàraõam, vàyutejasã samavàyikàraõam, adçùñaü nimittakàraõamityarthaþ, karma÷abdasya dvyàvçttirmaholkàdikarmasåcanàrthà 12 . adçùñavadàtmasaüyogàsamavàyikàraõakaü karmàntaramàha . àdyamiti sargàdyakàlãnamityarthaþ, tadà nodanàbhighàtàdãnàmabhàvàt adçùñavadàtmasaüyoga eva tatràsanavàyikàraõam àdyamårdhvajvalanam àdyaü tiryakpavanamiti, itareùàü jvalanapavanakarmaõàü vegàsamavàyikàraõakatvameva mantumucitaü dçùñe kàraõe satyadçùñakalpanànavakà÷àt 13 . anàdyaü karmàdhikçtyàha . muùalotkùepaõàdau yathà prayatnavadàtmasaüyogàsamavàyikàraõakaü hastakarma tathà'bhimataviùayagràhiõãndriye sannikarùàrthaü yanmanasaþ karma tadapi prayatnavadàtmasaüyogàsamàvayikàraõakameva . yadyapãndriyaü mano na sàkùàtprayatnaviùayastathàpi manovahanàóãgocareõa prayatnena manasi karmotpatti rdraùñavyà, nàóyàstu tvagindriyagràhyatvamaïgãkartavyam anyathà pràõavahanàóãgocareõa prayatnenà÷itapãtàdyabhyavaharaõamapi na sambhavet 14 . nanu manasi karma utpadyata ityatraiva na pramàõamata àha . sukhaduþkhe ityupalakùaõaü j¤ànaprayatnàdyapi draùñavyaü manasovaibhavaü pårbdhameva niràkçtam, aõutva¤ca sàdhitam, yuvapajj¤ànànutpatti÷ca manaso liïgamityuktaü tena tattadindriyaprade÷ena manaþsaüyogamantareõa sukhaduþkhe na syàtàmeva yadi manasi karma na bhavet na bhavecca pàde me sukhaü ÷irasi me vedanetyàdyàkàro'nubhava ityarthaþ . yadyapi manaþsannikarùàdhãnaþ sarvo'pyàtmavi÷eùaguõastathàpi sukhaduþkhe tãvrasaüvegitayà'tisphuñatvàdukte 15 . nanvevaü yadi capalaü manastadà cittanirodhàbhàvàdyogaü vinà nàtmasàkùàtkàro na và tamantareõa mokùa iti ÷àstràrambhavaiphalyamataàha viùayeùvalampratyayavata udàsãnasya bahirindriyebhyovyàvçttaü mano yadàtmasthamàtmamàtraniùñhaü bhavati tadà tatkarmànuguõaprayatnàbhàvàt karma manasi notpadyate sthirataraü mano bhavati sa eva yogaþ cittanirodhalakùaõatvàd yogasya, tadanàrambha iti manasaþ karmànàrambhaü ityarthaþ . yadvà tatpadena sukhaduþkhe evàbhidhãyete prakràntatvàt, duþkhàbhàva iti duþkhàbhàvasàdhanatvàdyoga eva duþkhasyàbhàvaþ %<annaü vai pràõaþ>% iti vat, yadvà duþkhasyàbhàvo yatreti bahuvrãhiþ, ÷arãrasyeti ÷arãràvacchinnasyàtmanaþ, sa yoga iti prasiddhisiddhatayà tatpadam, ayaü sa yogaþ . yadvàtmapadenàtra pràõa ucyate upacàràt pràõànumeyatvàdàtmanaþ tathà ca pràõavahanàóyàü karmaõà pràõakarmàpi jàyate yadvà jãvanayoniyatnavadàtmapràõasaüyogàsamavàyikàraõakaü pràõakarma, jãvanayoni÷ca yatno'tãndriyaþ pràõasa¤càrànumeyaþ kathamanyathà suùuptyavasthàyàmapi ÷vàsapra÷vàsagatàgatamiti bhàvaþ 16 . nanu pràõasya manasa÷ca karma yadi prayatnanimittakaü tadà pràõamanasã yadà maraõàvasthàyàmapasarpataþ dehàdbahirbhavataþ dehàntarotpattau tatra punarupasarpataþ pravi÷ataþ tatra prayatnàbhàvàttadubhayamanupapannam, a÷itapãtaü bhaktapànãyàdi tasyàpi ÷arãràvayavopacayahetu ryaþ saüyogastajjanakaü yat karma yacca garbhavàsada÷àyàü saüyogavibhàgajanakaü karma teùàü kathamutpattirata àha . atra %<napuüsakamapuüsakenaikavaccànyatarasyàmiti>% pàø napuüsakanirde÷aþ, saüyogapada¤ca tatkàraõe karmaõi làkùaõikam, apasarpaõaü dehàrambhakakarmakùaye dehàdeva pràõamanasorutkramaõam, upasapaõa¤ca dehàntarotpattau tatra pràõamanasoþ prave÷anam, a÷itapãtàdisaüyogahetu÷ca karma, kàryàntaraü garbha÷arãraü tatsaüyogahetu÷ca yat karma tat sarvamadçùñavadàtmasaüyogàsamavàyikàraõakam, itikàreõa dhàtumalakarmaõàmapyadçùñavadàtmasaüyogàsamavàyikàraõakatvaü såcayati 17 upaø .

#<asamavàyin># triø na samavaiti sam + ava + ina--iõi naø taø striyàü ïãp . 1 asaübandhe amilite nyàyekte 2 samavàyasambandha÷ånye jàtyàdau 3 asamavàyikàraõe ca %<kàraõantvasamavàyino guõàþ>% vaiø såø %<nanu yadyamårtatvàt guõàþ karmasamavàyikàraõaü na bhavanti tadà guõairguõàþ karmàõi ca kathamutpadyante na hi samavàyikàraõàtiriktatvaråpeõàpi kàraõatà saübhavatãtyata àha guõà asamavàyikàraõaü na tu samavàyikàraõamapi yena karmàdhàràþ syuþ . sà càsamavàyikàraõatà kvacit kàryai kàrthasamavàyàt yathà''tmamanaþsaüyogasyàtmavi÷eùaguõeùu saüyogavibhàga÷abdànàü ÷abde, kvacit kàraõaikàrthasamavàyàt yathà kapàlàdiråpàdãnàü ghañàdiråpàdiùu>% upaskaraþ .

#<asamavçtta># naø na samàni bhinnalakùaõakatvàt na tulyàni padàni yatra karmaø . chandaþ÷àstrokte 1 viùamavçtte tàni ca %<mukhapàdo'ùñabhirvarõaiþ pare''smànmakaràlayaiþ kramàdvçddhàþ>% ityàdãni vçttaø uktàni j¤eyàni . baø . 2 anupamacarite tri0

#<asamasta># triø sama + asa--kta naø taø . 1 asaükùipte 2 vyaste %<ete vyastàþ samastà veti>% vi÷vàmitravacanavyàkhyàne %<vyastàþ asamastàþ>% pràø taø raghuø . 3 asamagre vyàkaraõoktasamàsa÷ånye vibhaktaktyàdikàryayukte 4 vigrahavàkye naø .

#<asamàti># triø samaü sàmyamatati ata--in naø taø . atulye anupame %<evàhi jàto asamàtyojàþ>% çø 6, 29, 6 .

#<asamàna># triø naø baø . atulye . %<samànaü laghu cà÷aucaü pårbeõaiva vi÷udhyati . asamànaü dvitãyena>% yamaþ .

#<asamànayànakarman># puø na samànaü tulyakàlikaü yànakarmayatra . sandhibhede . tvamagre yàhi tato'haü yàsyàmãti samayaü kçtvà yatra pårbottaraü jigãùubhyàü gamyate tàdç÷e yànakarmaråpe sandhau .

#<asamàpana># naø abhàve naø taø . 1 saüpårtyabhàve naø baø . 2 samàpti÷ånye triø .

#<asamàpta># triø na samàptaþ . 1 asampçrõe %<asamàpte vrate caiva naiva kuryàt vratàntaram>% smçtiþ . saükalpapårvakagçhãtavratasyàsamàpane vratàntarasyàtràkartavyatà'troktà . àrabdhakarmaõaþ sapårõatà samàptiþ . 2 tacchånye ca %<asamàpte parikarmaõi smçtaþ>% kumàø . 3 samyagapràpte ca .

#<asamàpti># strã abhàve naø taø . 1 samàptyabhàve naø baø . 2 samàpti÷ånye triø . 3 samyagapràptau strã 4 tacchånye tri0

#<asamàvçtta># puø naø taø . samàvçttaþ cãrõabrahmacaryatayà guruõànumataþ gurukulàdàvçttaþ gçhasthakarmakaraõàya kçta samàvartasaüskàraþ naø taø . tadbhinne brahmacàriõi svàrthekan asamàvavçttako'pyuktàrthe . %<màsikànnaü tuyo'÷nãyàdasamàvçtta(varta)ko dvijaþ>% manuþ . asamàvartako'pyatra .

#<asamàhàra># puø samàhàrã melanaü saüghàtaþ samyagàüharaõa¤ca abhàve naø taø . 1 tadabhàve naø baø . 2 tacchånye triø .

#<asamàhita># triø naø taø . 1 samàdhi÷ånye citraikà gratà÷ånye 2 asannive÷ite ca .

#<asamãkùyakàrin># triø samãkùya vivicya na karotãti kç + õini . 1 vivecanàmakçtvaiva karmakàrake, 2 mårkhe ca .

#<asamçddhi># strã çddheràdhikyaü samçddhiþ abhàve naø taø . 1 çddhyàdhikyàbhàve %<nàtmànamavamanyeta pårbàbhirasamçddhibhiþ>% manuþ . naø baø . 2 samçddhi÷ånye triø .

#<asampatti># strã anuråpàtsalàbhaþ sampattiþ lakùmã÷ca abhàve naø taø . 1 sampattyabhàve . naø baø . 2 tacchånye triø .

@<[Page 547b]>@
#<asampanna># triø . mampannaþ sampadyuktaþ anuråpàtmasvaråpapràpta÷ca naø taø . tadbhinne .

#<asamparke># puø abhàve naø taø . 1 saübandhàbhàve naø baø . 2 saübandha÷ånye triø .

#<asampårõa># triø yàvatparyantànusaraõe samàptistadvàn sampårõaþ naø taø . tàdç÷apårti÷ånye . yathà asampårõaü candramaõóalam %<kråragrahaþ saketu÷candramasaüpårõa maõóala midànãm>% mudràrà0

#<asampçkta># triø naø . 1 asaübaddhe 2 asaüyukte .

#<asampraj¤àta># triø na samyak j¤àtaþ j¤eyàdibhedo yatra . pàta¤jalokte j¤eyaj¤ànaj¤àtçbheda÷ånye nirvikalpake 1 samàdhau . samàdhistàvat dvividhaþ sampraj¤àtaþ asampraj¤àta÷ca tatràdyaþ savikalpakaþ gràhyagrahaõagrahãtçpratibhàsatvàt tatpratibhàsa÷ånyo nirvilpakaþ sarvavikalpa÷ånyatvàdasampraj¤àto dvitãyaþ yathàha pàtaø såtràdau %<kùoõavçtterabhijàtasya maõergrahãtçgrahaõa gràhyeùu tatsthatada¤janatà samàpattiþ>% yathà'bhijàtasyàtisvacchasya maõeþ sphañikàdeþ kusumàdyuparaktasya svaråpàbhibhavena raktàdyàkàratà bhavati tathà abhyàsavairàgyàbhyàü kùãõavçtterabhibhåtarajastamovçttikasya cittasya sthålasåkùmabhåtàtmakagràhyaiþ grahaõairindriyàdivçttibhiþ grahãtrà ca vitarkavicàrànandàsmitànugamàt tadàkàratàpattiþ samàdhirbhavati seyaü sampraj¤àtàkhyà samàpattiþ . tadbhinnà ca asampraj¤àtà samàpattiþ . saüpraj¤àtabhedàdikaü ca tacchabde vakùyate . asyà eva ca nirvãja iti saüj¤àntaram %<tasyàpinirodhàt nirvãjaþ samàdhiþ>% pàtaø såø satvapuruùànyatvakhyàtyanantaraü paravairàgyasaüskàrapracayena tasya sampraj¤àtasamàdhisaükhyàrasya tatpraj¤àyà÷ca nirodhe sati sarvasya sampraj¤àtajanyasaüskàrapravàhasya nirodhàt samàptàdhikàratvena cittasya kçtakçtyatà syàt nimittàpàye naimittikàpàya iti nyàyena nirvãjaþ samàdhirjàyate sa ca %<àgamenànumànena dhyànàbhyàsarasena ca . tridhà prakalpayet praj¤àü labhate yogamuttamam>% ÷rutyuktaþ àgamena ÷ravaõena anumànena mananena dhyànàbhyàse yorasaþ paramavairàgyaü tena praj¤àprasàdena praj¤àü puruùarukùàtkàraü saüpàdayan yogaü nirbãjasamàdhiü labhate iti tadarthaþ kàlakrameõa nirvãjasamàdhisaüskàra pralaye sati svaprakçtau cittaü lãyate hetvabhàvàt, kçtya÷eùalakùaõàdhikàrohi cittasya sthitihetuþ na hi kçtabhogavivekakhyàtikasya cittasya kçtya÷eùo'sti yena tadadhikriyeta . prakçtau cittasya pralaye ca puruùaþ svaråpamàtrapratiùñhaþ ke÷alo mukto bhavatãti vçttiø . 2 samyagaj¤àta ca .

@<[Page 548a]>@
#<asamprati># avyaø tiùñhadgupraø samàø . 1 ayogye kàle anupasthitakàle ca . %<yaccaiva samprati dadmoyaccaivàsamprati>% ÷ataø bràø .

#<asambaddha># naø sambaddhaü parasparamanvitaü na bhavàüta sam + bandha--kta naø taø . arthànavodhake'nanvitàrthake 1 vàkye . %<asaübaddhapralàpa÷ca vàïmayaü syàccatyurvidham>% manuþ yathà %<yàvajjãvamahaü maunãtyàdi>% vàkyam . 2 sambandha÷ånye asaïgate ca triø .

#<asambaddhapralàpa># puø karmaø . 1 asaïgate 2 aprastutasya và kathane, 3 niùprayojane kathane ca .

#<asambandha># puø abhàve naø taø . 1 sambandhàbhàve %<vyàptiþ sàdhya vadanyasminnasambandhaudàhçtaþ>% bhàùàø 2 parasparamanvayàbhàve ca %<guõànà¤ca paràrthatvàdasambandhaþ samatvàt syàt>% jaiø så0, naø baø . 3 sambandha÷ånye triø . %<asaübandhakçta÷caiva vyavahàro na midhyati>% yàø smçtiþ .

#<asambàdha># triø nàsti sambàdhà anthonyaü pãóà pratibandho và yatra . 1 parasparasaügharùaråpapãóàrahite virale, 2 bàdhàrahite ca . %<asaübàdhà devanadã svargasampàdinã ÷ubhà>% bhàø àø paø . na samyag bàdhà abhàve naø taø . 3 samyagbàdhàbhàve 4 caturda÷àkùarapàdake vçttabhede ca strã mtau nsau gàvakùagrahaviratirasaübàdhà vçttaø raø .

#<asambhava># puø abhàve naø taø . 1 sambhavàbhàve %<anyadevàhuþ sambhavàdanyadàhurasambhavàt>% yaø 4090 %<niùkriyasya tadasambhavàt>% sàüø såø nyàyoktelakùyamàtre 2 lakùaõànanusaraõe . asambhavavàraõàya pratiyogitàvacchedakàvacchinnaü yanna bhavatãtivyàptilakùaõe pratiyogitànacchedakaü sàdhyatàmavacchedakamiti kai÷ciduktam . sambhavaþ samàve÷aþ 3 tadabhàve . sambhava÷ca pramàõàntaramiti aùñapramàõavàdinaþ pauràõikàþ . sàükhyà dibhistu anumàne eva tasya gatàrthatvamuktam yathàha sàø kauø . %<sambhavastu yathà khàryàü droõàóhakaprasthàdyavagamaþ sa cànumànameva khàrãtvaü hi droõàdyavinàbhåtaü pratãtaü sat droõàdisattvamavagamayati>% . vyàkhyàta¤caitadasmàbhiþ . %<khàrãtvaü khàrãparimàõaü mahàhàparimàõe'vàntaraparimàõasamàve÷o'nubhavasiddhaþ tathà ca khàrãparimàõaü droõàdiparimàõavyàpakamiti khàrãtvasya droõàdiparimàõàvinàbhåtatayà anumànenaiva khàrãparimàõe droõàdipari màõasiddhiþ>% .

#<asambhavat># triø sam + bhå--÷atç naø taø striyàü ïãp . asambhave vastubhi %<ambhavadghanarasà ÷atàlãpariùevità . karaü na sahate ràjan! bhåmirnavabadhåriva>% udbhañaþ .

#<asambhavya># triø sam + bhå--kartari niø yat . sambhavàviùaye vastuni %<asambhavyaü na vaktavyamiti>% nãtiþ . sam + bhå--õic--kar÷aõi yat asambhàvyamapyatra triø . %<asambhavyaü paràbhavan>% athaø 5, 18, 12, %<tiryagyonàvasambhàvyamàva÷yakamavasthitaþ>% bhàø àdiø paø .

#<asambhàvanà># strã abhàve naø taø . sambhàvanàbhàve . sambhàvanà ca ÷aktyutkarùamàviùkartumatyuktiþ ni÷cayapràyaautkañyàpannasaü÷aya÷ca .

#<asambhàvanãya># triø naø taø . sambhàvanànarhe vastuni .

#<asambhåti># strã sam + bhå--ktin abhàve naø taø . 1 sambhavàbhàve sambhåtiþ kàryotpattiþ sà nàsti yasyàþ . avyàkçtàkhyai prakçtiråpe kàraõe %<andhaü tamaþ pravi÷anti ye'sambhåtimupàsate>% yajuø 4, 9 . %<asambhåtiþ prakçtiþ kàraõam>% vedadãø .

#<asambhçta># triø naø taø . 1 ayatnasiddhe %<asambhçtaü maõóanamaïgayaùñeþ>% kumàø . 2 asamyakpuùñe ca .

#<asambheda># puø sambhedomelanaü saüsargaþ anyonyaråpatàpràptiþ bheda÷ca abhàve naø taø 1 tadabhàve naø baø . 2 tacchånye triø .

#<asambhrama># puø sambhramaþ autsukyahetukakàryatvarà samyag bhràntiþ bhayahetukacittakùobha÷ca abhàve naø taø . 1 sambhramàbhàve %<÷a÷aüsa tulyasatvànàü sainyaghoùe'pyasambhramm>% raghuþ . naø baø . 2 sambhrama÷ånye .

#<asammata># triø naø taø . sammatabhinne ananumate %<asammataþ kastava muktimàrgam>% kumàø .

#<asammati># stri abhàve naø taø . 1 sammatyabhàve . naø baø 2 tacchånye triø .

#<asammita># triø naø taø . aparimite %<tasmàdimà atiriktà asammità oùadhayaþ prajàyante>% ÷ataø bràø .

#<asammugdha># triø sam + muha--kta naø taø . 1 akçtasandehe 2 pàõóityàbhimànarahite ca .

#<asammåóha># triø naø taø . sambhåóhabhinne 1 sthirani÷caye 2 bhrànti÷ånye %<asammåóhaþ sa martyeùu>% %<sthirabuddhirasammåóho brahmavid brahmaõi sthitaþ>% iti ca gãtà .

#<asammçùña># triø naø taø . 1 parasparasaügharùaõa÷ånye 2 bàdhà÷ånye ca %<asaümçùñojàyase màtroþ>% çø 5, 11, 3 . %<asammçùñaþ abàdhitaþ>% bhàø . 3 saümàrjana÷ånye ca . %<agnimagnãtsaümçóóhãtyasaümçùñameva bhavati sampeùitam>% ÷ataø bràø .

#<asammoha># puø abhàve naø taø . 1 bhramàbhàve . virodhe naø taø pramàtmake yathàrthe 2 j¤àne %<buddhirj¤ànabhasammohaþ kùamà satyaü damaþ÷amaþ>% ityupakramya %<bhavanti màvà bhåtànàü mattaeva pçthagvidhà>% iti gãtàyàü teùàü bhàvaråpatvokteþ ayathàrthaj¤ànaparatvam naø baø . 3 tacchånye sthirapraj¤e triø .

#<asamyac># triø naø taø . samyagbhinne 1 anucite 2 ayukte . %<asamyagvyaya÷ãlaistai>% devãmàø . striyàü ïãp asamãcã

#<asaru># puø sarati sç--un naø taø . (kukurasoïgà) vçkùe

#<asala># naø asyate kùipyate'nena asa + kalac . astrakùepopayukte 1 mantrabhede 2 lauhe ca .

#<asavarõa># triø na sanàno varõo'sya samànasya sàde÷aþ . asajàtãye bhinnavarõe yathà bràhmaõasya kùatriyàdiþ . %<dvijànàmasavarõàsu kanyàsåpayamastathà>% vçhannàø .

#<asa÷cat># triø sa÷catirgatyaryaþ niruø sa÷ca--÷atç naø taø . 1 agamana÷ãle striyàü ïãp %<asya prajàvatã gçhe'sa÷cantã>% çø 8 . 31 . 4 . %<asa÷cantã agamana÷ãlà>% bhàø . 2 aparàjite ca %<madhujihvà asa÷cataþ>% çø 9 . 73 . 4 . %<asa÷cataþ aparàjitàn>% bhàø .

#<asa÷cus># triø sa÷ca--và usun naø taø striyàü ïãp . apratibaddhe %<yàno dohate trirahannasa÷cuùã kùumat>% çø 9 . 86 . 18 . %<asa÷cuùã apratibaddhà>% bhàø .

#<asasat># triø sasa--svapne ÷atç naø taø striyàü ïãp . svavyàpàre jàgaråke %<rejante asasanto ajaràþ>% çø 1 . 143 . 3 . %<asasantaþ svavyàpàreùvasvapantaþ>% bhàø .

#<asaha># triø na sahate saha--ac naø taø . akùame asahane

#<asahana># puø na sahati saha--lyu naø taø . 1 ÷atrau . 2 kùamà÷unye triø . bhàve lyuñ abhàve naø taø . 3 kùamàbhàve

#<asahàya># triø nàsti sahàyoyasya . 1 sahacara÷ånye anyasàhàyyarahite 2 saïgarahite ca %<kapàlaü vçkùamålàni kucelamasahàyatà . samatà caiva sarvasminnetanmuktasya lakùaõam,>% manuþ .

#<asahiùõu># triø na sahiùõuþ . akùame sahana÷ãlabhinne %<svajanabandhujaneùvasahiùõutà>% nãtiþ

#<asahya># triø na sahyaþ . soóhuma÷akye %<asahyapãóaü bhagavannç õamantyamavehi me>% %<dviùàmasahyaþ sutaràü taråõàm>% iti ca raghuþ . %<navavaidhavyamasahyavedanam>% kumàø .

#<asàkùàt># avyaø naø taø . 1 parokùe 2 indriyàyogye ca .

#<asàkùàtkàra># puø abhàve naø taø . 1 pratyakùàbhàve virodhe naø taø . 2 parokùaj¤àne naø baø . 3 pratyakùàviùaye 4 tacchånye ca triø .

#<asàkùika># triø nàsti sàkùã sàkùàdvraùñà adhiùñhàtà và yasya kap . 1 sàkùi÷ånye %<asàkùikeùu tvartheùu mithovi vadamànayoþ>% manuþ . 2 adhiùñàtç÷ånye ca asàkùikà jaóapravçttiranuciteti vedàø prakaø .

#<asàkùin># triø na sàkùã . smçtyukte vacanato doùàditovà sàkùyakarmasu agràhye ÷rotriyàdau . asàkùiõa÷ca mitàø dar÷itàþ uktalakùaõànàü sàkùiõàmasambhave pratiùedharahitànàmanyeùàmapi sàkùitvapratipàdanàrthamasàkùiõo vaktavyàþ te ca pa¤cavidhà nàradena dar÷itàþ %<asàkùyapi hi ÷àstreùu dçùñaþ pa¤javidho budhaiþ . vacanàddoùatobhedàtsvayamuktirmçtàntara>% iti . ke punarvacanàdasàkùiõa ityàha . %<÷rotriyàstàpasà vçddhà ye ca prabrajitàdayaþ . asàkùiõaste vacanànnàtra heturudàhçtaþ>% yàø smçø tàpasàvànaprasthàþ . àdi÷abdena pitràvivadamànàdãnàü grahaõam . yathàha ÷aïkhaþ . %<na pitràvivadamànagurukulavàsiparivràjakavàna prasthanirgranthayaþ sàsiõa>% iti doùàdasàkùiõo dar÷ità nàradena %<stenàþ sàhasikà÷caõóàþ kitavà va¤cakàstathà . asàkùiõaste duùñatvàtteùu satyanna vidyata>% iti . caõóàþkopanàþ kitavàdyåtakçtaþ . bhedàdasàkùiõà¤ca svaråpantenaiva dar÷itam . %<sàkùiõàü likhitànàü ca nirdiùñànà¤ca vàdinà . teùàmeko'nyathà vàdã bhedàtsarve na sàkùiõa>% iti . tathà svayamuktisvaråpa¤coktam . %<svayamuktiranirdiùñaþ svayamevetya yo vadet . såcãtyuktaþ sa÷àstreùu na sa sàkùitvamarha tãti>% . mçtàntarasyàpi laõaõamuktam . %<yo'rthaþ ÷ràvayitavyaþ syàttasminnasati càrthini . kva tadvadatu sàkùitva mityasàkùã mçtàntara>% iti . yenàrthinà pratyarthinà và sàkùiõàü yo'rthaþ ÷ràvayitavyo bhavet yåyamatràrthe sàkùiõa iti . tasminnarthini pratyarthini và asati mçte'rthe ca anivedite sàkùã kva kasminnarthe kasya và kçte sàkùyaü vadatviti mçtàntaraþ sàkùã na bhavati yatra tu mumårùuõà svasthena và pitrà putràdayaþ ÷ràvitàþ asminnarthe amã sàkùiõa iti . tatra mçtàntaropi sàkùã . yathàha nàradaþ . %<mçtàntaro'rthini prete mumårùu÷ràvitàdçte>% . tathà . %<÷ràvitonàtureõàpi yastvartho dharmasaühitaþ . mçte'pi tatra sàkùã syàt ùañsu cànvàhitàdiùu>% . tànetànasàkùiõo dar÷ayati . %<strãbàlavçddhakitavamattonmattàbhi÷astakàþ>% . raïgàvatàripàùaõóikåñakçdvikalendriyàþ . patitàptàrthasambandhisahàyariputaskaràþ . sàhasã dçùñadoùa÷ca nirdhåtàdyàstvasàkùiõaþ . strã prasiddhà . vàlo'pràptavyavahàraþ . vçddho'÷ãtikàvaraþ bçddhvagrahaõaü vacananiùiddhà nàmanyeùàmapi ÷rotriyàdãnàmupalakùaõam . kitavo'kùadevã . mattaþ pànàdinà, unmatto grahàviùñaþ . abhi÷astaþ, abhiyukto brahmahatyàdinà . raïgàvatàrã càraõaþ pàùaõóino nirgranthiprabhçtayaþ . kåñakçt kapañalekhyàdikàrã vikalendriyaþ ÷rotràdirahitaþ patitaþ brahmahàdiþ . àptaþ suhçt, arthasambandhã vipratipadyamànàrthasambandhã . sahàya ekakàryaþ ripuþ ÷atruþ taskaraþ stenaþ sàhasã svabalàvaùñambhakàrã dçùñadoùo dçùñavitatha vacanaþ . nirdhåto bandhubhistyaktaþ . àdi÷abdàdanyeùàmapi smçtyantaroktànàü doùàdasàkùiõàmbhedàdasàkùiõàü svayanuktermçtàntarasya ca grahaõam . ete strãbàlàdayaþ sàkùiõo na bhavanti mitàø . atràpavàdaþ %<sarvaþ sàkùã saügrahaõe caurye pàruùyasàhase>% . yàø smçø saügrahaõàdau sarve vacananiùiddhàþ ÷rotriyàdayaþ tapaþprabhçti guõarahità÷ca sàkùiõobhavanti. doùàdasàkùiõo bhedàdasàkùiõaþ svayamukti÷càtràpi sàkùiõo na bhavanti satyàbhàvàdihetosteùu vidyamànatvàditi mitàø .

#<asàdhana># naø abhàve naø taø . 1 sampàdanàbhàve sàdhanaü hetuþ naø taø . 2 akàraõe naø baø . 3 kàraõa÷ånye .

#<asàdhàraõa># triø sàdhàraõaü sàmànyadharmayuktaü naø taø . 1 tadbhinne, tanmàtravçttidharmayukte vi÷eùe 2 adhike ca . nyàyamate %<yaståbhayasmàdvyàvçttaþ sa tvasàdhàraõo mata>% ityukte 3 sapakùavipakùàvçttau hetau puø . yathà vahnisàdhane gaganàdirhetuþ sa ca pakùe parvatàdau, pakùabhinne jalàdau ca na vidyate gaganàdeþ kutràpi vidyamànatvàbhàvàt iti tasya tathàtvam %<sàdhàraõàsàdhàraõayormadhye'sàdhàraõe kàryasaüpratyaya>% iti nyàyaþ . 4 svamàtrasvatvàspadãbhåte itarasvatva rahite ghanàdau ca . striyàü ïãù gauràø . %<pità putràntareùvapi sàdhàraõaþ màtà tvasadhàraõã>% mitàø .

#<asàdhàraõànaikàntika># puø karmaø . nyàyokte sarvasapakùavyàvçtte hetvàbhàsabhede yathà ÷abdonityaþ ÷abdatvàt atra ÷abdatvaü sarvanityebhyo vyàvçttaü ÷abdamàtravçttiiti tasya tathàtvam .

#<asàdhu># triø naø taø . 1 sàdhubhinne, 2 asaccarite, 3 duùñe %<ato'rhasi kùantumasàdhu sàdhu và>% kirà 4 saüskçta÷abdabhinne, aprabhraü÷àdau ca . %<asàdhuranumànena>% %<asàdhånàü prayoge tu pratyavàyo'pi no tathà iti>% ca hariþ . striyàü ïãp . asàdhvã bhàratã asàdhvã yoùit ityàdi .

#<asàdhya># triø sàdhayituma÷akyaþ . 1 sàdhayituma÷akye ripau rogàdau ca %<asàdhyaü kurute kopaü pràpte kàlegado yathà>% màghaþ . asàdhyarogà÷ca su÷rute uktàþ te ca avàraõãya÷abde 449 pçùñhe dar÷itàþ %<årdhvaü sàdhyamadhoyàpyamasàdhya yugapadgata>% mityàdayo'pi vi÷eùato'sàdhyà vaidyake uktàþ tataeva te veditavyàþ .

#<asàntàpika># triø santàpàya na prabhavati ñha¤ . santàpàyàsamarthe

#<asàndra># triø virodhe naø taø . anivióe virale .

#<asàma¤jasya># naø abhàve naø taø . 1 sàma¤jasyàbhàve 2 ayuktatve 3 sannive÷àsambhave ca naø baø tacchånye triø .

#<asàmarthya># naø abhàve naø naø . sàmarthyàbhàve apàñave . %<kàladoùàdasàmarthyàt sarvaü tat saphalaü smçtam>% %<asamàrthyàt ÷arãrasya kàla÷aktyàdyapekùayà . mantrasnànàditaþ sapta kecidicchanti ÷årayaþ>% yogiyàø .

#<asàmayika># triø samayo'sya pràptaþ ñha¤ naø taø . apràptakàle %<kimasàmayikaü vitanvatà manasaþ kùobhamupàttaraühasaþ>% kiràø .

#<asàmànya># triø nàsti sàmànyaü tulyatà yasya . anupame . abhàve naø taø . tulyatvàbhàve triø . asàmyamapyatra .

#<asàmpratam># avyaø na sàmpratam yuktaü naø taø . ayukte . %<viùavçkùo'pi saüvardhya svayaü chettumasàmpratam>% kumàø %<sampratyasàmprataü vaktumukte muùalapàõinà>% màghaþ %<avidhàya vivàhasatkriyàmanayorgamyata ityasàmpratam>% raghuþ .

#<asàra># puø naø nàsti 1 sàro yasya . sàrahãne eraõóe vçkùabhede . 2 nissàre triø . %<asàraþ khalu saüsàraþ>% ityudbhañaþ . %<nidar÷anamasàràõàü laghurvahutçõaü naraþ>% màghaþ %<dhigimàü dehabhåtàmasàratàm>% raghuþ . 4 agurucandane naø ràjaniø . naø taø . 3 sàrabhinne tucchatve puø .

#<asàvadhàna># triø naø taø . avadhànahãne pramatte .

#<asàhàyya># naø abhàve naø taø . 1 sàhàyyàbhàve . naø baø . 2 sàhàyya÷ånye triø .

#<asi># avyaø asa--dãptau in vibhakti pratiråpakam . tvamityarthe %<kçtavànasi vipriyaü na me>% kumàø %<dhanyàsi vaidarbhi! guõairudàraiþ>% naiùaø . ÷åro'si kçtavidyo'si dar÷anãyo'si putraka! iti nãtiþ .

#<asi># puüstrãø asyati sevanena pàpàni in và ïãp . vàraõasã dakùiõasthe 1 nadãbhede vàràõasã÷abde vivçtiþ . asyate kùipyate asa--in . 2 khaóe puø %<asirvi÷asanaþ khaógastãkùõadhàro duràsadaþ . ÷rãgarbho vijaya÷caiva dharmapàlo namo'stu te . ityaùñau tava nàmàni svayamuktàni vedhasà>% . khaógapåjàmantraþ, %<sarvàþ ÷yàmàþ asikarà muõóamàlà vibhåùitàþ>% ÷yàmàkavacam khaógalakùaõantu vçhaø uktam %<aïgula÷atàrdhamuttama ånaþ syàtpa¤caviü÷atiþ khaógaþ . aïgulamànàjj¤eyo vraõo'÷ubho viùamaparvasthaþ .. ÷rãvçkùavardhamànàtapatra÷ivaliïgakuõóalàbjànàm . sadç÷à vraõàþ pra÷astà dhvajàyudhasvastikànàü ca .. kçkalàsakàkakaïkakravyàdakabandhavç÷cikàkçtayaþ . khaóge vraõà na ÷ubhadà vaü÷ànugàþ prabhåtà÷ca .. sphuñito hrasvaþ kuõñho vaü÷acchinno na dçïmano'nugataþ . asvana iti càniùñaþ proktaviparyasta iùñaphalaþ .. kvaõitaü maraõàyoktaü paràjayàya pravartanaü ko÷àt . khayamudgãrõe yuddhaü jvalite vijayo bhavati khaóge .. nàkàraõaü vivçõuyànna vighaññayecca pa÷yenna tatra vadanam na vadecca målyam . de÷aü na càsya kathayet pratimànayecca naiva spç÷ennçpatiraprayato'siyaùñim .. gojihvà saüsthàno nãlotpalavaü÷apatrasadç÷a÷ca . karavãrapatra÷ålàgramaõóalàgràþ pra÷astàþ syuþ .. niùpanno na cchedyo nikaùaiþ kàryaþ pramàõayuktaþ saþ . måle mriyate svàmã jananã tasyàgrata÷chinne .. yasmin tsaruprade÷e vraõo bhavettadvadeva khaógasya . vanitànàmiva tilako guhye vàcyo mukhe dçùñvà .. atha và spç÷ati yadaïgaü praùñà nistriü÷abhçttadavadhàrya . ko÷asthasyàde÷yo vraõo 'sti ÷àstraü viditvedam . ÷irasi spçùñe prathame 'ïgule dvitãye lalàñasaüspar÷e . bhråmadhye ca tçtãye netre spçùñe caturthe ca .. nàsoùñhakapolahanu÷ravaõagrãvàüsakeùu pa¤càdyàþ . urasi dvàda÷asaüsthastrayoda÷e kakùayorj¤eyaþ .. stanahçdayodarakukùinàbhãùu caturda÷àdayo j¤eyàþ . nàbhãmåle kañyàü guhye caikonaviü÷atitaþ .. årvordvàviü÷e syàd årvormadhye vraõastrayoviü÷e . jànuni ca caturviü÷e jaïghàyàü pa¤caviü÷e ca .. jaïghàmadhye gulphe pàrùõyàü pàde tadaïgulãùvapi ca . ùaddhiü÷atikàdyàvattriü÷aditi matena gargasya .. putramaraõaü dhanàptirdhanahàniþ sampada÷ca bandha÷ca . ekàdyaïgulasaüsthairvraõaiþ phalaü nirdi÷etkrama÷aþ .. sutalàbhaþ kalaho hastilabdhayaþ putramaraõadhanalàbhau . krama÷o vinà÷avanitàpticittaduþkhàni ùañprabhçti .. labdhirhànistrãlabdhayo badho vçddhimaraõaparitoùàþ . j¤eyà÷caturda÷àdiùu dhanahàni÷caikaviü÷e syàt .. vittàptiranirvàõaü dhanàgamo mçtyusampado'svatvam . ai÷varyamçtyuràjyàni ca kramàttriü÷aditi yàvat .. parato na vi÷eùaphalaü viùamasamasthàstu pàpa÷ubhaphaladàþ . kai÷cidaphalàþ pradiùñàstriü÷atparato'gramiti yàvat .. karavãrotpalagajamadaghçtakuïkumakundacampakasagandhaþ . ÷ubhado'niùño gomåtrapaïkamedaþsadç÷agandhaþ .. kårmavasàsçkkùàropama÷ca bhayaduþkhado bhavati gandhaþ . vaidåryakanakavidyutprabho jayàrogyavçddhikaraþ .. idamau÷anasaü ca ÷astrapànaü rudhireõa ÷riyamicchataþ pradãptàm . haviùà guõavatsutàbhilipsoþ salilenàkùayamicchata÷ca vittam .. baóavoùñrakareõudugdhapànaü yadi pàpena samãhate 'rthasiddhim . jhaùapittamçgà÷vavastadugdhaiþ karihastacchidaye satàlagarbhaiþ .. àrkaü payo huóuviùàõamasãsametaü pàràvatàkhu÷akçtà ca yutaü pralepaþ . ÷astrasya tailamathitasya tato'sya pànaü pa÷càcchitasya na ÷ilàsu mavedvighàtaþ .. kùàre kadalyà mathitena yukte dinoùite pàyitamàyasaü yat . samyak ÷itaü cà÷mani naiti bhaïgaü na cànyaloheùvapi tasya kauõñhyam>% vçø saø . hemàø pariø khaø tu tajjàtyàdibhedàt phalabhedàdikaü dar÷itaü yathà %<vatsa! purà bhåtapårvairàcàryairupadiùña¤caiva yanmayà÷rutaü tadupadi÷àmi nibodha khaógasya lohaü ùaddhighaü bhavati . yonayaþ pa¤cavidhàþ saüsthànaü caturvidhaü karaõamà, kçtirdvidhà dvàda÷a musvàni gauravaü pa¤cada÷adhà vistàrastrividhaþ varõachàyàvraõapuïkha gandhasvareõa và yatra vi÷eùà bhavanti tatkãrtyamànaü nibodha tãkùõaü mçdu snigdhaü kharaü mçdutãkùõaü vajraü ceti jàtayaþ ùañbhavanti vàlukà mçtpàùàõaþ païkodhàtusràva÷ceti yonayaþ pa¤cadhà bhavanti . pãtebhyasrãkùõaü bhavati . nãlebhyomçdu bhavati . snigdhebhyaþsnigdhaü kharebhyaþ kharaü bhavati . raktebhyodravyebhyomçdutãkùõaü bhavati . raktasaindhavasannibhairharidbhiþ ÷citraü yadantaþ utpadyate lauhaü tadvajràyudhannàma bhavati . tacca pàùàõa eva påjita iti . bhavanti càtra÷lokàþ . tàpaü ciràdeva vicårõita¤ca bhinnà¤janàbhaü bahusåkùmahãram pãtaü bhavet nirmalarukmavarõaü sarvàõi lohàni bhinatti tãkùõam . sannamyate tàpamupaiti cà÷u ÷vetaü bhavatyeva malàvanaddham . yatsthålahãrantrapuvaïgavarõaü sarveùu kàryeùvapi tanmçdu syàt . ÷vetaü bhavatyabhyadhikaü sthira¤ca saüghaññanàmeti ciràcca tàpam . saüghàtalohena ciràdviyogaü snigdha¤ca lohaü pravadanti tçjj¤àþ . kharaü vi÷ãryeta na caiti yogam sarvatra yogyaü mçdutãkùõamàhuþ . yajràtaråpaü na ca dahyate'gnau tadvajralohaü prasamãkùya vàcyam . tãkùõasya mçdunaþ kharasya snigdhasya mçdutãkùõasya vajralohasyaca vij¤eyaü kuññimaïko÷agarbhamekako÷agarbhaü kuññimako÷agarbham . sutãkùõaü karaõapravaraü bhavati . mçdutãkùõaü madhyamagarbhaü kuññima¤ca kàrayen mçdutãkùõakuññimaü ko÷abharbhamekagarbhàlayaü veti tathà tãkùõaü mandaü veti vividhamàyasaü bhavati . tãkùõasya kulàni upakulàni punaþ sçùñàni vãtarkapuùkalàlàvetakaü yàvaïkà÷ikamaïkollaü mayåraü hamàlaü vãraükàü varaü puùkaràkaü puùkaràïkakroóinaü varvaraüraudraü ÷àlikaü kiskindhaü visphuliïgaüvàhlãkaü suràùñràyasaü veti tãkùõayonayo bhaveyurekaviü÷atiratha mandàyaso vakùyante . kàsvojaü kàõóavàraü hambàlaü såryàraïkàùñhamalayaü punnàgaparvataü yàvatandraü tãkùõaü kalipàrvatãya siühàlakaü vànavàsãsindhukaü måùakaü nãlàõóaü màgadhaü devàntaü menakaü vàhlãkaü pàravaü krathaü ÷aññàkaü ÷àõóilaü pàlakaü nucuratolakaü vintapàlaü nãlàmukhaü kåõãràùñraü mahendràùñraü vicartukaü veti lohàþ triü÷adekà bhavanti . kulànàü saügrahàdvividhà lãhà tannivodha sapta bhavanti . màrdavasya kharasya tvaùñau snehànvitaspa punaþ ùaógavanti . mçdutãkùõasya da÷aivasvurvajràyasasyaikabheyeti kulànyetàni saügrahàduktàni tatra kàmbojaü kàõóavàraü haünupàlaü nãlàõóaü kharasyaitàni bhavanti . pàvanaü vañatãkùõaü kàliïgaü pàrvatãyaü siühàlaü laïkavàla¤ca ceti snehànvitasyaitàni kulàni ùaóbhavanti . nãlàmukhaü kåõãràùñraü mahendràùñraü vicartukaü saurparaü kàùñamalayaü punnàgaparvataü sindhukaü måùikaü dakùiõàmukhaü ceti mçdutãkùõasya da÷aitàni kulàni bhavanti . ùaùñantu lohaü vedyantaraguhàsu jàyate tacca vajralohamiti vidyàt . parametàni vajràyasavivarjitàni triü÷adekàdhikàni . mçdu tãkùõaü mçdutãkùõaü snigdhaü kharaü ceti . vãtakàdãnyekaviü÷atiü kùõàni vakùyante yatra dçóhatvaü balavattvaü snigdhatàü làghavaïgauravaü ca vi÷eùàttatra tatra vividhaü bhavati hutà÷anakarmaõi tatrachinnapàñalànibhaü bhavati . yatra vacarsyà dç÷yante truñite cårõite và hutà÷ane'pi truñyamànaü sakçdeva grabhajyate måle'gre ca sarvadakùiõato vaivarõyaü bhajenmatsyakaõñakacchàyàvà syàt likùàsãsavibhà và ÷vetakçtanisràvatorahànyaiva tat mçdulohamiti vidyàt . trayàõàü cãnakàdãnàü lakùaõaü vakùyate àkçtyà saüsthànena varõena gandhena ÷abdena krama÷aþ syàt pçthak vetasava¤julapatràõàmàkçtiþ karavãrapatràõàü và bhavati . ùaóa÷rairyutaü mi÷rakairaùñà÷rai÷catura÷rervà vçttaü vipulaü và nàlamålàkçtirveti . saüsthànataþparãkùaõãyam nirguõóãkusumànàmiva yatra varõo'¤janàlaktakayorvà mayårakaõñhacchaviþ ÷ukapicchanibhaþ . kàkakokilasadç÷omakùikàbho veti . varõataþ parãkùiõãyaü cànuloham . tathà aïkolasyotpalasya måùikàyàþ patrasya madhukasya và gandha iti gandhataþ parokùaõayãm . tathà kàüsyaghaõñàyà valàkànàü ÷abdaiva ÷abdo visphuliïgàyàyasyeti ÷abdataþ parãkùaõãyàvi j¤àtavyàþ>% . upakulàdi vistarabhayànnoktam %<yugmàïgulàþ pra÷astàþ ayugmàïgulà vigarhitàþ khaógàste ke'pi bràhmaõasya parigrahà dhamanàsaü di÷anti kùatriyasyàrthavinà÷aü kulakùayaü kurvati vai÷yasya tu sadyobadhamàvahanti ÷ådrasya na kadàcidapi vçttikaràþ syustathà vraõàþ chàyàsnigdhavarõàþ påjitàþ chinnà råkùavarõàaråpànujvalà÷ca bharturapajayàya smçtigarhitàþ>% . trikoõàþpa¤cakoõà÷caturasràvraõàþ pra÷astàþ . anulomà÷ca pratilomà÷ca pra÷astadãrghatàyai khaógasya bhavanti . te pratilomàveditavyàþ khaógasyànugatà anulomà vraõàpade÷o vakùyate . påjitonindita÷ca yadi khaógasyàdye'ïgule dç÷yeta tadà putramaraõam . dvyaïgule putravçddhistryaïgule putradhananà÷a÷caturthe putramaïgalyam pa¤càïgule maraõaünarapa÷ånàm . ùaóaïgule karmasiddhiþ pa÷rulàbha÷ca saptàïgule kalahena vinà÷aü bhartuþ karoti . vraõo'ùñàïgule mitrapràptiü dhanasthitiü ca kuryàt . navàïgule bhràtçbadhadhànyavinà÷ambhartuþ karãti, da÷àïgule mitrabhçtyànàü làbhaü sampadvidvçddhi¤ca, ekàda÷àïgule saügrahaõaü mitravirodha¤ca . dvàda÷àïgule mitralàbhambhogaü sukhaü ca . trayoda÷àïgule prabhuvinà÷aü caturda÷àïgule priyatàü gaurabandhanalàbhaü ca, pa¤cada÷àïgule ÷atruvivçddhim . ùoóa÷àïgule ÷atruvijayaü sapta da÷àïgule bhayam, strãlàbham aùñàda÷àïgule, ÷atruvadham ånaviü÷e, vçddhiü viü÷àïgule, maraõam ekaviü÷atyaïgule, ÷atrujanitaü nà÷ambhayaü ca . dvàviü÷atyaïgule ràùñrapàlanaü pararàùñravinà÷aü ca trayoviü÷atyaïgule viü÷ativarùàdeva maraõam . caturviü÷atyaïgule bhåùaõàgamam . pa¤caviü÷atyaïgule, bhàryàviràmam, ùaóviü÷atyaïgule priyaguõalàbhaü, svabhàryàviràgantu sapraviü÷atyaïgule, vipula÷riyolàbhamaùñàviü÷atyaïgule, ekonatriü÷atyaïgule vçdvabhàve bhràtçbhi rgrahaõaü, triü÷adaïgule vçddhimajiraüceti khaóge vraõaþ karoti . tathà ekatriü÷adaïgule sabhçtyastrãvàhanaü bhartàraü vinà÷ayati . dvàtriü÷adaïgule paràjayamaribhiþ karoti . trayastriü÷adaïgule bhartàraü pãóayati nãcasya ca karmaõo va÷agaïkaroti . catustriü÷adaïgule dhanyaü dànadharmabhàjanaü ca pa¤catriü÷aüdaïgule maraõaü sadyaþ karoti . ùañtriü÷adaïgule vijayaü bharturdadàti saptatriü÷adaïgule paràbhavamaribhiþ karoti . aùñatriü÷adaïgule ÷atrupramardanaü karoti navatriü÷adaïgule kujanaireva parikle÷aü nayati . catvàriü÷adaïgule kanyàlàbhamarijayaü ca pràpnoti vraõena khaógasthitena . tathaikacatvàriü÷adaïgule ÷atrubhyaþ pãóanàdbhayaü labhate dvicatvàriü÷adaïgule svaràùñravardvimantriõaütricatvàriü÷adaïgule duþkhaü pràpnoti senàpatireva bhartà bhavati . catu÷catvàriü÷adaïgule ÷riyaü vipulàü labhate . pa¤cacatvàriü÷adaïgule vraõo bhayaïka ùañcatvàriü÷adaïgule vraõàþ sukhàvàhà bhavanti . saptacatvàriü÷adaïgule svapakùaü pãóayati parapakùaü vardhayati aùñàcatvàriü÷adaïgule ràja÷riyaü bhuïkte ekonapa¤cà÷adaïgule ÷atrorvijayaü labhate . pa¤cà÷adaïgule kulavçddhirbhavati . ekatriü÷adàdyaïguliùuvraõe phalavi÷eùo'bhihitaþ . ataþ paraü pravakùyàmi khaógalakùaõamuttamam . pradhànadehasaübhåtairanyàsthibhirarindamaþ . lohaü pradhànaü khaógàrthe pra÷astaü tadvi÷eùataþ . kharãkadurukçùikàvaïgasåryàrakeùu ca . videheùu tathàïgeùu madhyamagràmacediùu . sahagràmeùu vãreùu tathà kàla¤jare'pi ca . lohaü pradhànaü khaógànàü navànàü ÷çõu lakùaõam . kharã kañurujà ye ca dar÷anãyà÷ca te smçtàþ . kàryedakùà÷ca kçùikàmçdavo guravastathà tãkùõà÷chedasahà vaïgà dçóhàþ såryàrakodravàþ . sudçóhà÷caiva vij¤eyà prabhavanti videhajàþ . aïgade÷odbhavàstãkùõàþ sahajàste dçóhàstathà . vegavantastathà tãkùõàmadhyamagràmasambhavàþ . asàralaghavastãkùõà÷cedide÷asamudravàþ . sahagràmodbhavàþ khaógàþ sutãkùõàlaghavastathà . nirvalà nirmalà khaógàvãrade÷asamudravàþ . kàla¤jaràbhàrasahàsteùàü vakùyàmi lakùaõam . ÷atàrdhamaïgulànàü tu ÷reùñaþ khaógaþ prakãrtitaþ . tadadhomadhyasaüj¤àbhàk tatohãnaü na dhàrayet . pramàõàbhyadhikaü deva! chinnavaü÷antathaiva ca . dãrghaþ sumadhuraþ÷abdoyasya khaógasya bhàrgava! .. kiïkiõãsadç÷astasya dhàraõam ÷reùñhamucyate . khaógaþ patnapalà÷àgromaõóalàsya÷ca ÷asyate . karavãrapalà÷àgrasadç÷a÷ca vi÷eùataþ . mahãghçtasagandha÷ca pradmotpalasugandhikaþ . varõata÷cãtpralàkàraþ savarõo gananasya ca . samàïgulasthàþ ÷asyante vraõàþ khaógeùu bhàrgava! . ÷rãvçkùaparvatàkàravaü÷avastanibhà÷ca ye . maïgalyànàü tathànyeùàü sadç÷à ye ca bhàrgava! . kàkolåkàrkabandhyà bhà viùamàïgulisaüsthitàþ . vaü÷ànugàþ prabhåtà÷ca na pra÷astà kadàcana . khaóge na pa÷yedvadanaü vçthà na vçõuyàdamum . na càsya kathayenmålyaü jàtiü de÷aü katha¤cana . utsçùño na spç÷et khaógaü ni÷ikuryàcca ÷ãrùake . divà ca påjayadenaü gandhamàlyàdi sampadà . khaógaü pra÷astaü maõihemacitraü ko÷e sadà candanacarcayàóhyam . saüsthàyapedbhåmipatiþ prayatnàn yateta ceha sva÷arãravacca viùõudhaø . devãpuø . %<khaógasya lakùaõaü vakùye tri÷ikhasya tu sundari! . nànya÷astrodbhavaü kàryaü mçdulohamayantathà . sphuñitaü khaõóitaü hrasvaü savraõaü sàdhitaü tathà . mçdulohenacàrabhya sandhito maraõaü bhavet . savraõenàpi hçdrogã rekhàyàü pàtakã bhavet . bhàryà màtà tathà putro mriyate khaõóitena ca . hrasvena làghavaü loke dãrghatàpi hyasidvidà . anya÷astrodbhavenàpi saübhavenmaraõam dhruvam . pa¤cà÷adaïgulaü khaógaü tri÷ikha¤ca sure÷vari . ãdç÷aïkàrayetkhaóga mà÷u sidviphalapradam>% . asyate kùipyate asa--in . 3 ÷vàse %<tisraþ patnyo'sipathàn kalpayantya÷vasya såcãbhiþ>% kàtyàø 20 . 7 . 1 . %<aseþ ÷vàsasya pathaþ màrgàn>% karkaø triø . 4 kùipte asagaõóaþ .

#<asika># naø asi--saüj¤àyàü kan . adharacivukayormadhyamàgehemaø .

#<asiknã># strã so--kta sità ke÷àdau ÷ubhrà jaratã tadbhinnà avçddhà knàde÷aþ ïãp ca . antaþpuracàriõyàmavçddhàyàü 1 preùyàyàm, 2 nadãbhede ca . 3 ràtrau niruø tasyà÷ca såryatejaþ÷ånyatayà asitatvàt tathàtvam %<tvacamasiknãü bhåmano divaspari>% 9 . 73 . 5 . %<tvadbhiyà vi÷aàyannasiknãrasamànàþ>% çø 7 . 5 . 3 . asiknãrasitavarõà ràjasyaþ bhàø vãrasya prajàpateþ 4 kanyàbhede . asiknãmàvahat patnãü vãvaraõasya prajàpateþ iti hariø 3 aø . %<chandasi knameke>% vàrtiø ukteþ chandasyevàyaü knàde÷aþ loke tu kvacit . %<asikrã syàdavçddhàyàmityamaraþ>% .

#<asigaõóa># puø asiþ kùiptogaõóo yatra . gaõóopadhàne .

#<asijãvin># puø asinà tadvyàpàreõa jãvati jãva--õini . ÷astravyàpàreõa yuddhàdinàjãvikàvati viprasya tathàtve nindyatvam %<asijãvã masãjãvã kàõóa pçùñha÷ca dhàvaka>% ityukteþ .

#<asita># puø sitaþ ÷ubhraþ virodhe naø taø . 1 ÷ubhravarõabhinne tadviruddhe kçùõavarõe . 2 tadvati triø . 3 kçùõapakùe puø . 4 nãloùadhau antaþpuracàriõyàmavçddhàyàü 5 preùyàyà¤ca strã ïãp kçùõavarõaparatayà kna÷ca asiknãtyeva . %<asitagirinibhaü syàt kajjvalaü sindhupàtram>% puùpadantaþ %<tantumavavyayannasi tam>% çø 4, 13, 4, 5 yamunàyàü tasyàþ kçùõavarõatvàt tathàtvam strã %<sitàsite yatra saridvare ÷ubhe>% kà÷ãø . asyàþ strãtve'pi chandasãtyukteþ na knaþ tena ïãbapi na . 6 devale çùibhedepuø . %<asitodevalovyàsaþ svaya¤caiva bravãùi me>% gãtà . asitamuni÷ca himavataþ ekaparõàü nàma sutàmupayeme yathàha hariø 18 aø . %<tisraþ kanyàstu menàyàü janayàmàsa ÷ailaràñ . aparõàmekaparõà¤ca tçtãyàmekapàñalàm . tapa÷carantyaþ sumahaddu÷caraü devadànavaiþ . lokàn santàpayàmàsustàstisraþ sthàõujaïgamàn . àhàramekaparõena ekaparõà samàcarat . pàñalàpuùpameka¤ca àdadhàvekapàñalà . ekà tatra niràhàrà tàü màtà pratyaùedhayat . umà iti niùedhantã màtçsnehena duþkhità . sà tathoktà tadàmàtrà devã du÷caracàriõã . umetyevàbhavat khyàtà triùu lokeùu sundarã tathaiva nàmnà teneha vi÷rutà yogadharmiõã>% . evaü trisraþkumàrãrvarõayitvà . %<sarvà÷ca brahmavàdinyaþ sarvà÷caivoddhvairetasaþ . umà tàsàü variùñhà ca jyeùñhà ca varavarõinã . mahàyogabalopetà mahàdeva mupasthità . asitasyaikaparõà tu devalasya mahàtmanaþ . patnã dattà tathà brahman! yogàcàryàya dhãmate . jaijãùavyàya tu tathà viddhi tàmekapàñalàm . ete kanye mahàbhàge yogàcàryamupasthite>% . 7 ÷anoca 8 apsarobhede strã %<asità ca subàhu÷ca suvçttà mçdukà tathà>% . hariø vaø .

#<asitakàrcis># puø asitayaüti õic--õvul sà arciþ ÷ikhà yasya . vahnau tacchikhàsambandhena hi sarveùàmasitatvam .

#<asitagiri># puø karmaø . nãlaparbaüte nãlàcale . %<asitagirinibhaü syàt kajvalaü sindhupàtram>% puùpadaø . asita nagàdayo'pyatra . %<asitanaganitamba÷yàmabhàsàü ghanànàm>% . kiràø .

#<asitagrãva># puø asità grãvà dhåmena yasya . vahnau %<asita grãva÷chàgaþ>% yajuø 23 . 13 .

#<asitaphala># puø asitaü kçùõaüphalaü yasya . madhunàrikele .

#<asitamçga># puø karmaø . kçùõasàramage .

#<asitàbhra÷ekhara># puø . buddhabhede .

#<asitàmbuja># naø karmaø . nãlapadme .

#<asitàrcis># puø asità kçùõà arciþ ÷ikhà'sya . dhåma÷ikhe vahnau .

#<asitàlu># puø karmaø . nãlàlau àlubhede .

#<asità÷man># puø karmaø . jàtitve'pi anityatvàt naø samàø . indranãlake maõibhede %<nilayeùu naktamasità÷manàü cayaiþ>% màghaþ

@<[Page 554b]>@
#<asitç># triø asa--kùepe tçc striyàü ïãp . kùepake %<sa vajraspar÷aråpàõàmastràõàmasitàriùu>% bhàø bhãø paø .

#<asitotpala># naø karmaø . nãlotpale .

#<asitopala># puø karmaø . indranãlamaõau .

#<asidaüùñra># puø asiriva tãkùõà daüùñrà yasya . bhakaràkhye yàdasi . svàrthe kan tatraiva .

#<asiddha># triø siddhoniùpannaþ pakva÷ca naø taø . 1 apakve, 2 aniùpanne ca nyàyamate à÷rayàsiddhatvàdibhirdauùairduùñe 3 hetau puø . %<anaikàntoviruddha÷càpyasiddhaþpratipakùitaþ . kàlàtyayopadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadhà>% bhàùàø asiddhi÷abde vivaraõam . anumànena 4 anadhigate ca %<tasmàdapi càsiddhaü parokùamàptavacanàt siddham>% sàüø kàø . 5 siddhi÷ånye ca svayamasiddhaþ kathaü paràn sàghayet nyàyaþ .

#<asiddhi># strã sidha--ktin naø taø . 1 aniùpattau, 2 pàkàbhàve 3 yogoktasiddhyabhàve nyàyamate 4 à÷rayàsiddhiprabhçtihetudoùe ca . siddhaya÷ca trividhàþ . %<à÷rayàsiddhiràdyà syàt svaråpàsiddhirapyatha . vyàpyatàsiddhiraparà syàdasiddhiratastridhà . pakùàsiddhiryatra pakùobhavenmaõimayogiriþ . hradodravyaü dhåmavattvàdatràsiddhirathàparà vyàpyatvàsiddhiraparà nãladhåmàdike bhavet>% iti ca bhàùàø . nãladhåmatvaü gurutayà na hetutàvacchedakam samànàdhikaraõavyàpyatàvacchedakadharmàntaràghañitaõyaiva vyàpyatàvacchedakacatvàt etàsàü dåùakatàvãjaü tu asiddhisàmànyavi÷eùalakùaõa kathanapårbakaü dar÷itaü muktàø yathà à÷rayàsiddhyàdyanyatamatvamasiddhitvam . à÷rayàsiddhiþ pakùe pakùatàvacche dakasyàbhàvaþ . yatra kà¤canamayaþ parvato vahnimàniti sàdhyate tatra parvato na kà¤canamaya iti j¤àne vidyamàne kà¤canamayaparvate paràmar÷apratibandhaþ phalam . svaråpà siddhistu pakùe vyàpyatvàbhimatasyabhàvaþ . atra ca hradodravyaü dhåmàdityàdau pakùe vyàùyatvàbhimatasya hetorabhàve j¤àte pakùe sàdhyavyàpyahetumattàj¤ànaråpaparàmar÷aprativandhaþ phalam .. sàdhyàsiddhirapi vyàpyatvàsiddhiþ . sà ca sàdhye sàdhya tàvacchedakàbhàvaþ . tathà ca kà¤canamayavahnimànityàdau sàdhye sàdhyatàvacchedakàbhàve j¤àte sàdhyatàvacchedakavi÷iùña sàdhyavyàpyavattàj¤ànaråpaparàmar÷aprativandhaþphalam . siddhiþ sàdhyavattàni÷cayaþ abhàve naø taø . 5 sàdhyavattà ni÷cayàbhàve %<dçùñàntàsiddhe÷ca>% sàüø såø . dçùñànte %<kùaõikatvàsiddhe÷ca na kùaõitvànumànam>% bhàø . %<sthirakàryàsiddhe kùaõikatvam>% sàü såø .

#<asidhàrà># strã 630 . khaïgasya tãkùõàgrabhàge . %<asidhàràparihçtaþkàmaü cakrasya tena te>% . suragaja iva dantairbhagnadaityàsidhàraiþ iti ca raghuþ .

#<asidhàràvrata># naø asidhàràyàü sthitiriva duùkaraü vratam . asidhàràsthiti tulyaduùkare vrate asidhàràyàü sthitau manàk skhalane yathà nà÷aþ evaü manàkskhalane yatràniùñaü, tàdç÷evrate tacca yàdavena dar÷itaü yathà . yuvà yuvatyà sàrdhaü yan mugdhà bhartçvadàcaret . antarnivçttasaïgaþsyàdasidhàràvrataü hi tat %<asidhàràvratamidaü sakhe yadariõà saha saüvàsaþ>% hitoø satàü kenoddiùñaü vipulamasidhàràvratamidam nãtiþ .

#<asidhàva># puø asiü khaógaü dhàvayati màrjayati dhàva--aõ . ÷astràõàü màrjanakare . õvul . asidhàvako'pyatra .

#<asidhenukà># strã asirdhenuriva yasyàþ và kap . aserdhenutulyatvena tadvatsatulyàyàm churikàyàm . kababhàve asidhenurapyatra .

#<asipatra># puø asiriva tãkùõaü patramasya và kap . 1 ikùuvçkùe %<jàtaü tamàtmanyasipatravçkùam>% raghuþ . 2 guõóanàmakatçõe ca aseþ patramivàcchàdakam . 3 khaógakoùe naø . asipatràkàro'styasya ar÷aø ac . ikùupatràkàre 4 ubhayatodhàre khaóge ca %<atyàkùãt svàsipatràdãnababhàsat para÷vadhàn>% bhaññiþ .

#<asipatravana># naø asiriva patramasya tàdç÷aü vanam . asipatravane narakabhede tatsvaråpàdi bhàgaø 5 skaø . andhatàmisràdikamupakramya %<kàlasåtramasipatravanaü såkaramukha>% mityàdinà narakabhedàn dar÷ayitvà tatsvaråpaü kàraõa¤coktaü tatraiva %<yastviha vai nijapathàdanàpadyapagataþ pàùaõóa¤copagatastamasipatravanaü prave÷ya ka÷ayà praharanti tatràsàvitastato dhàkamàna ubhayatodhàraistàlavanàsipatraicchidyamànasarvàïgohàhatosmãtiparamayà vedanayà mårchitaþ padepade nipatati svadharmahà pàùaõóànugamanaphalaü bhuïkte>% %<asipatravanaü nàma narakam ÷çõu càparam yojanànàü sahasraü vaijvaladagnyàstçtàvaniþ . taptàsåryakarai÷caõóaiþ kalpakàlàgni dàruõaiþ . prapatanti sadà tatra pràõino narakaukasaþ . tanmadhye ca vanaü ÷ãtaü snigdhapatraü vibhàvyate . patràõi yatra khaógàni phalàni dvijasattama! . ÷vàna÷ca tatra ÷avalà÷carantyàmiùalobhinaþ . mahàvaktrà mahàdaüùñrà vyàghrà iva mahànakhàþ . tatastadvanamàlokya ÷i÷iracchàyamagrataþ . prayànti pràõinastatra tçñtàpaparipãóitàþ . hà tàta! hà màtariti krandanto'tãva duþkhitàþ . dahyamàgàïghriyugalàdharaõisthena vahninà . teùàü gatànàü tatràsipatravyàpi samãraõaþ . pravàti tena pàtyante teùàü khaógàstathopari . chinnàþ patanti te bhåmau jvalatpàvakasa¤caye . lelihyamàne càtãva vyàptà÷eùamahãtale . sàrameyàstataþ ÷ãghraü ÷àtayanti ÷arãrataþ . teùàü khaõóàni rudatàmadantyàna nabhãùaõàþ . asipatravanaü tàta! mayaitat parikãrtitam>% iti màrkaø puø . %<asipatravanaü caiva lohadàrakameva ca>% manuþ .

#<asipatravrata># naø a÷vamedhe kartavye vratabhede .

#<asipuccha># puø asiriva dhàràyuktaþ puccho'sya . ÷i÷umàre jalajantubhede .

#<asiputrikà># strã aseþ putrãva svàrthe kan hrasve ata ittvam . churikàyàm . kanabhàve asiputrãtyapyatna .

#<asimeda># puø asiriva tãkùõaþ medo niryàso yasya . viñkhadire

#<asira># triø asa + kùepe kirac . kùepake . %<yaþsåryasyàsireõa mçjyate>% çø 9, 76, 4 .

#<asiloman># puø asiriva tãkùõaü lomàsya . danoþputrabhede . catvàriü÷addanoþ putràþ khyàtàþ sarvatra bhàratetyupakramya %<asilomà ca ke÷ã ca durjaya÷caiva dànavaþ>% bhàø àø paø 65 adhyàø harivaü÷e tu %<abhavan danupatrà÷ca ÷ataü tãvraparàkramà>% ityupakramya ÷ataputramadhye %<asilomà ca ke÷o ca ÷añha÷ca balako'madaþ>% ityuktam . %<asilomà pulomà ca vàskalaþ pramado'mada>% iti ca hariø . sa ca devàsurayuddhe vàyunà saha yuyudhe %<asilomàtha balinà màrutena mahàhave>% harivaü 244 adhyàø . trivikramàvasare ca sa hariõà saha yuyudhe viùõunà hata÷ca asilomà hari÷caiva jaghnaturvai parasparamityupakramya 161 adhyàø vipracittiþ ÷ivaþ÷aïkurityupakramya ca %<asilomà pulomàcetyàdinà bahån daityàn yuyudhànànamidhàya>% %<pramathya sarvàn daiteyàn pàdahastatalaiþ prabhuþ . jahàra tridivaü devastribhirvikramaõairhariþ>% hariø 263 aø vàmanena taddalanamuktam . %<asilomno'pahantà vai tathà ràvaõanà÷anaþ>% viùõustavaþ .

#<asihatya># triø asinà hatyaþ ghàtyaþ hana--bàø kyap 3 taø . khaógena hananãye . bhavàdau aõ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ àsihàtyaþ .

#<asiheti># puø asirhetiþ sàdhanamasya . khaógena yuddhakartari .

#<asu># puø asyate kùipyate asa--un . 1 citte . kartari un . 2 tàpe . karaõe un . 3 pa¤cavçttiùu vàyubhedeùu puø baø vaø . ÷eùe jàto bhavedvyamuþ jyotiø . %<àcamyodak paràvçtya triràcamya ÷anairasån>% manuþ . %<÷arãrebhyo'maràrãõàmasåtiva vicinvati>% devãmàø %<tyajantyasån ÷armaca mànino varaü tyajanti natvekamayàcitavratam>% naiùadham . pràõavçttãnàü bhedavivakùàyàmeva bahutvam ekatvavivakùàyàü tu ekavacanàntatàmicchanti ataeva%<pràõàpànau samaukçtvà>% gãtà %<pràõoha pità pràõoha màtetyàdau pràõa÷abdavat asu÷abdopyekavacanaþ>% nànadadasuü çø 1, 140, 8 . %<udãrghvaü jãvo asurna àgàdapa>% çø 1, 113, 16, 4 da÷agurvakùaroccàraõakàle palaùaùñhabhàge ca %<gurvakùaraiþ khendumitairasustaiþ ùadbhiþ palaü tairghañikà khaùaóbhiþ>% siø ÷iø 5 praj¤àyàm niro .

#<asu># upatàpe kaõñvàø yak . asåyati àsåyãt asåyàmàsa . asåyà . aså¤a ityeke asåyati te .

#<asukara># triø sukhena kriyate su + kç--khal virodhe naø taø . duskare .

#<asukha># naø virodhe naø taø . 1 duþkhe asukhodayaþ asukhàvahaþ asukhodarkaþ %<tattat pràpya sukhàsukham>% gãtà %<yàbhyàü pràpvoti saüspçktàþ pretyeha ca sukhàsukham>% manuþ . naø baø . 2 sukha÷ånye .

#<asugama># triø sukhena gamyate su + gama--khal virodhe naø taø . 1 durgame 2 durbodhe ca .

#<asutçpa># puø asunà parakãyapràõanà÷anena tçpyati tçpa--ka 3 taø .. yamadåtabhede %<åråõasàvasutçpà udumbalau yamasya dåtau caratojanàü anu>% çø 10, 14, 12 .

#<asudhàraõa># naø asånàü pràõàdipa¤cavàyuvçttãnàü dhàraõam . jãvane .

#<asundara># triø virodhe naø taø . saundaryahãne anutkçùñe kutsite .

#<asunva># triø su--abhiùave bàø ÷a naø taø . somàbhiùavàkartari %<asunvàmindra . sasaüdam>% 8, 15, 14 . %<asunvàü somàbhiùavahãnàm>% bhàø .

#<asubhçt># triø asån bibharti bhç--kvip 6 taø . 1 pràõini

#<asumat># triø asavaþsantyasya matup . pràõini %<satatamasamatàmagamyaråpàþ>% màghaþ .

#<asura># puø asa--dãptau uraø . 1 sårye . asyati kùipati devàn ura virodhe naø taø và . suravirodhini 2 daitye . 3 ràtrau strã . asuraprabhedà÷ca bhàrate àø paø dar÷itàþ %<ekaeva diteþ putro hiraõyaka÷ipuþ>% smçtaþ . nàmnà khyàtàstu tasyeme pa¤ca putrà mahàtmanaþ . prahlàdaþ pårbajasteùàü saühlàdastadanantaram . anuhlàdastçtãyo'bhåttasmàcca ÷ivivàùkalau . prahlàdasya trayaþ puttràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata . virocana÷ca kumbha÷ca nikumbha÷ceti bhàrata . virocanasya puttro'bhådbalirekaþ pratàpavàn . bale÷ca prathitaþ puttro vàõo nàma mahàsuraþ . rudrasyànucaraþ ÷rãmànmahàkàleti yaü viduþ . catvàriü÷addanoþ puttràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata . teùàü prathamajo ràjà vipracittirmahàya÷àþ . ÷ambaro namuci÷caiva pulomà ceti vi÷rutaþ . asilomà ca ke÷ã ca durjaya÷caiva dànavaþ . ayaþ÷irà a÷va÷irà a÷va÷aïku÷ca vãryavàn . tathà gaganamårdhà ca vegavàn ketumàü÷ca saþ . svarbhànura÷vo'÷vapatirvçùaparvàjakastathà . a÷vagrãva÷ca såkùma÷ca tuhuõóa÷ca mahàbalaþ . ekapàdekacakra÷ca virupàkùamahodarau . nicandra÷ca nikumbha÷ca kupañaþ kapañastathà . ÷arabhaþ ÷alabha÷caiva såryàcandramasau tathà . ete khyàtà danorvaü÷e dànavàþ parikãrtitàþ . anyau tu khaludevànàü såryàcandramasau smçtau . anyau dànavamukhyànàü såryàcandramasau tathà . ime ca vaü÷àþ prathitàþ sattvavanto mahàbalàþ . danuputtrà mahàràja da÷a dànavavaü÷ajàþ . ekàkùo'mçtapo vãraþ pralambanarakàvapi . vàtàpã ÷atrutapanaþ ÷añha÷caiva mahàsuraþ . gaviùñha÷ca vanàyu÷ca dãrghajihva÷ca dànavaþ . asaükhyeyàþ smçtàsteùàü puttràþ pauttrà÷ca bhàrata! . siühikà suùuve puttraü ràhuü candràrkamardanam . sucandraü candrahantàraü tathà candrapramardanam . krårasvabhàvaü kråràyàþ puttrapauttramanantakam . gaõaþ krodhava÷o nàma krårakarmà'rimardanaþ . danàyuùaþ punaþ putrà÷catvàro'surapuïgavàþ . vikùarobalavãrau ca vçtra÷caiva mahàsuraþ . kàlàyàþ prathitàþ puttràþ kàlakalpàþ prahàriõaþ . pravikhyàtà mahàvãryà dànaveùu parantapàþ . vinà÷ana÷ca krodha÷ca krodhahantà tathaiva ca . krodhaþ ÷atrustathaivànye kàlakeyà iti ÷rutàþ . harivaü÷etu anye'pi vahavo'surabhedà uktà yathà . %<dityàþ puttradvayaü yaj¤e ka÷yapàditi naþ ÷rutam . hiraõyaka÷ipu÷caiva hiraõyàkùa÷ca vãryavàn . siühikà càbhavatkanyà vipracitteþ parigrahaþ . saiühikeyà iti khyàtà yasyàþ putrà mahàbalàþ . gaõai÷ca saha ràjendra! da÷asàhasramucyate . teùàü puttrà÷ca pauttrà÷ca ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . asaükhyàtà mahàbàho hiraõyaka÷ipoþ ÷çõu . hiraõyaka÷ipoþ puttrà÷catvàraþ prathitaujasaþ . anuhràda÷ca hràda÷ca prahràda÷caiva vãryavàn . saühràda÷ca caturtho'bhåt hràdaputro hradastathà . saühràdaputraþ sunda÷ca nisunda÷caiva tàvubhau . hradasya putro hyàyurvai ÷iviþ kàlastathaiva ca . virocana÷ca pràhràdirbalijaj¤e virocanàt . baleþ putra÷atantvàsãdvàõajyeùñhaü naràdhipa . dhçtaràùñra÷ca sårya÷ca candramà÷cendratàpanaþ . kumbhanàbho gardabhàkùaþ kukùirityevamàdayaþ . vàõasteùàmatibalo jyeùñhaþpa÷upatipriyaþ . puràkalpe hi vàõena prasàdyomàpatiü prabhum . pàr÷vato vihariùyàmi ityevaü yàcito varaþ . vàõasya cendradamano lohityàmudapadyata . gaõàstathà surà ràjan ÷atasàhasrasammitàþ . hiraõyàkùasutàþ pa¤ca vidvàüsaþ sumahàbalàþ . jharjharaþ ÷akuni÷caiva bhåtasantàpanastathà . mahànàbha÷ca vikràntaþ kàlanàbhastathaiva ca . abhaban . danuputrà÷ca ÷ataü tãvraparàkramàþ . tapasvino mahàvãryàþ pràdhànyena nibodha tàn . dvimårdhà ÷akuni÷caiva tathà ÷aïku÷iràþ prabhuþ . ÷aïkukarõo viràdha÷ca gaveùñhã dundubhistathà . ayomukhaþ ÷ambara÷ca kapilo vàmanastathà . marãcirmaghavàü÷caiva irà garga÷irà vçkaþ . vikùobhaõa÷ca ketu÷ca ketuvãrya÷atahradau . indrajitsarvajiccaiva vajranàbhastathaiva ca . mahànàbha÷ca vikràntaþ kàlanàbhastathaiva ca . ekacakro mahàbàhustàraka÷ca mahàbalaþ . vai÷vànaraþ pulomà ca vidràvaõamahà÷iràþ . svarbhànurvçùaparvà ca tuhuõóa÷ca mahàsuraþ . såkùma÷caiva nicandra÷ca årõanàbho mahàgiriþ . asilomà ca ke÷ã ca ÷añha÷ca balako madaþ . tathà gaganamårdhà ca kumbhanàbho mahàsuraþ . pramado maya÷ca kupatho hayagrãva÷ca vãryavàn . vairåpaþ sa viråpàkùaþ supatho'tha haràharau . hiraõyaka÷ipo÷caiva ÷atamàya÷ca ÷ambaraþ . ÷arabhaþ ÷alabha÷caiva vipracitti÷ca vãryavàn . ete sarve danoþ putràþ ka÷yapàdabhijaj¤ire . vipracittipradhànàste dànavàþ sumahàbalàþ . eteùàü yadapatyantu na tacchakyaü naràdhipaþ . prasaükhyàtuü mahãpàla! putrapautramanantakam . svarbhànostu prabhà kanyà pulomnastu sutàtrayam . upadànavã haya÷iràþ ÷armiùñhà vàrùaparvaõã . pulomà kàlakà caiva vai÷vànarasute ubhe . bahvapatye mahàvãrye màrãcestu parigrahaþ . tayoþ putrasahasràõi ùaùñiü dànavanandanàn . caturda÷a ÷atànanyàn hiraõyapuravàsinaþ . màrãcirjanayàmàsa mahatà tapasà'nvitaþ . paulomàþ kàlakeyà÷ca dànavàste mahàbalàþ . abadhyà devatànà¤ca hiraõyapuravàsinaþ . kçtàþ pitàmahenàjau nihatàþ savyasàcinà . prabhàyà nahuùaþ puttraþ sç¤jaya÷ca ÷acãsutaþ . påruüjaj¤e'tha ÷armiùñhà duùmantamupadànavã . tato'pare mahàvãryà dànavàstvatidàruõàþ . siühikàyàmathotpannà vipracitteþ sutàstathà . daityadànavasaüyogàjjàtàstãvraparàkramàþ . sahikeyà iti khyàtàstrayoda÷a mahàbalàþ . vaü÷aþ ÷alya÷ca balinau nabha÷caiva mahàbalaþ . vàtàpirnamuci÷caiva ilvalaþ khasçmastathà . à¤jiko naraka÷caiva kàlanàbhastathaiva ca . ràhurjyeùñhastu teùàü vai såryacandrapramardanaþ . ÷ukaþ potaraõa÷caiva vajranàbha÷ca vãryavàn . måka÷caiva tuhuõóa÷ca hràdaputtrau babhåvatuþ . màrãcaþ sundaputtra÷ca tàóakàyàü vyajàyata . ete vai dànavàþ ÷reùñhà danuvaü÷avivardhanàþ . teùàü puttrà÷ca pauttrà÷ca ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . saühràdasya tu daityasya nivàtakavacàþ kule . samutpannàþ sumahatà tapasà bhàvitàtmanaþ . tisraþ koñyaþ sutàsteùàü maõimatyàü nivàsinàm . te'pyabadhyà÷ca devànàmarjunena nipàtitàþ . ùañsutàþ sumahàsattvàstàmràyàþ parikãrtitàþ>% . %<vàsena yasya janità'surabhãraõa÷rãþ>% naiùaø . %<samatsareõàsura ityupeyuùà>% màghaþ . %<tataþ kànãyasà eva devà jyàyasà asuràþ, ya eùu lokeùvaspardhanta te ha devà åcurhantàsuràn yaj¤a udgãthenàtyayàmiti>% chàø uø asuùu viùvagviùayàsu pràõanakriyàsu ramante ram--óu . 4 svàbhàvikyàü tama àtmikàyàmindriyavçttau . %<devàsurà vai yatra saüyetire>% vçø uø . devà÷càsurà÷ca devàdãvyaterdyotanàrthasya råpaü ÷àstrodbhàsità indriyavçttayaþ . asuràstadviparãtàþ sveùvevàsuùu viùvagviùayàsu pràõanakriyàsu ramaõàt svàbhàvikyastama àtmikà indriyavçttaya eva bhàø . svàrthe praj¤àø aõ àsuraþ tatràrthe . tasyedam aõ àsuraþ tatsambandhini triø striyàü ïãp %<àsurãràtriranyatra tasmàttàþ parivarjayet>% smçtiþ %<àsurãü yonimàpannàþ>% gãtà . hitàrthe yat . asuryaþ . %<asuryànàma te lokà andhena tamasà vçtàþ>% kañhaø uø surà sudhà grahãtçtvenàstyasya ar÷aø ac naø taø . suràpratigrahàddevàþsurà ityabhi÷rutàþ . apratigrahaõàccàsyà daiteyà÷càsuràþ smçtàþ ityuktanirvacanàdapi teùàmasuratvam . jàtau ïãp asurã %<asurã jihvã devànàü pràtaþ savanasatràleñ>% athaø . 4 kàüsye tasyàsuràhvayatvàttathàtvam . meghe puø niruø .

#<asurakùa># triø sukhena rakùyate su + rakùa--khal naø taø . sukhenàrakùaõãye .

#<asuraràj># puø asureùu ràjate ràj kvip 7 taø . prahlàdapautre balidaitye 2 asuràdhyakùamàtre ca bhàø àø paø vakàsuravarõane . %<puùño mànuùamàüsena durbuddhiþ puruùàdakaþ . rakùatyasuraràñ nityamimaü janapadaü balã>% .

#<asuraripu># puø asuràõàü ripuþ . dànava÷atrau viùõau . asuràriprabhçtayo'pyatra .

#<asurasà># strã na suùñhu raso yasyàþ 5 baø . (vàvuitulasã) tulasãbhede

#<asurahan># triø asuraü hanti--han kvip . asuranà÷ake . %<pràgnaye vi÷va÷uce dhiyandhe'suraghne>% çø 7 13, 1 . striyàü nàntatvàt ïãp . asuraghnã .

#<asuràrya># puø 6 taø . ÷ukràcàrye .

#<asuràdhipa># puø 6 taø . 1 prahlàdapautre balidaitye 2 asuràdhyakùamàtre ca .

#<asuràhva># naø asurasyàhvà àhvà yasya . kàüsye hemaø .

#<asurya># triø asuràya hitaþ gavàø yat . 1 asurahite tatsvabhåte ca asura÷abde udàø .

#<asuùvi># triø su--bàø ki dvitvam naø taø . somàbhiùavà kartari %<vipapçcyàdasuùvãn çø 4, 24, 5 . jahyasuùvãn pravçhà pçõata>% çø 6, 44, 11 . %<asuùvãn anabhiùotényajamànàn>% bhàùyam .

#<asulabha># triø na sulabhaþ virodhe . durlabhe duþkhena pràpye .

#<asuså># puø asån pràõàn suvati så--kvip . bàõe %<sa sàsiþ sàsusåþ sàsoyeyàyeyàyayàyayaþ>% kiràø .

#<asustha># triø virodhe naø taø . 1 duþkhena sthàtari 2 rogàdyabhibhåte ca .

#<asuhçd># puø virodhe naø taø . suhçdbhinne ripau %<÷alabhatàü labhatàmasuhçdgaõaþ>% màghaþ .

#<aså># strã na prasåte så--kvip . aprasavàyàü striyàm %<yàbhirdhenumasvam>% çø 1, 112, 3 .

#<aså(kùa)kùaõa># naø så(sårkùa)kùa àdare lyuñ abhàve naø taø . anàdare avaj¤àyàm

#<asåkùma># triø virodhe naø taø . såkùmatàvirodhisthålatvavati .

#<asåta># triø naø taø . aprasåte .

#<asåyaka># triø (asu)aså¤--kaõóvàdiø yaki--õvul . guõeùudoùàropaõa÷ãle .

#<asåyà># strã asu (aså)--upatàpe kaõóvàø yak a . paraguõeùu doùàviùkaraõe %<pai÷ånyaü sàhasaü drohaãrùàsåyàrthadåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajoda÷akogaõaþ>% manuþ . %<krudhadruheryàsåyàrthànàü yaü prati kopaþ>% pàø . %<asåyà paraguõeùu doùàviùkaraõam>% siø kauø .

#<asåyu># triø asu(så)--kaõóvàø yak un . asåyà÷ãle %<idantu te guhyatabhaü pravakùyàmyanasåyave>% gãtà .

#<asåra># triø sårã stambhe dhàtånàmanekàrthatvàt stutau bhàve gha¤ naø baø . stotrarahite . %<asåre santi sårayaþ>% çø 8, 10, 4 .

#<asårta># triø sårã kta ióabhàvaþ na tasya natvam . aprerite %<asårte sårte rajasi>% yajuø 17, 17 .

#<asåryampa÷yà># triø såryamapi na pa÷yati dç÷a--kha÷ mum ca asaø samàø . atyantagupte såryàdar÷ini ràjadàràdau . %<asåryampa÷yaråpà tvaü kimabhãruraràryase?>% bhaññiþ .

#<asçkkara># puø asçk ÷oõitaü karoti kç--ña . ÷arãrasthe rasadhàtau, annàdera÷itasya prathamaü rasaråpatà, rasasya raktaråpateti vaidyake prasiddham . atha rasasya yathà raktakaratvam tathoktaü su÷rute . %<rasàdraktaü tatomàüsa màüsànmedaþ prajàyate . medaso'sthi tatomajjà majj¤aþ ÷ukrasya sambhavaþ>% tatpàkaprakàramàha bhàvaø prakàø . %<yàtyàmà ÷ayamàhàraþ pårbaü pràõànileritaþ . màdhuryaü phenabhàva¤ca ùaóraso'pi labhetasaþ>% . %<àhàryaü ùaddhidhaü bhojyaü bhakùyaü carvyaü tathaiva ca . lehyaü cåùyaütathà peyaü tadudàharaõàni tu . bhojya modanapåpàdi, bhakùyaü modakamaõóakam . carvyaücipiñadhànàdirasalàdi tu lihyate . cåùyamàmraphalekùvàdi pãyate pànakaü payaþ>% . àmà÷ayamàha carakaþ %<nàbhistanàntare jantoràhuràmà÷ayaü budhàþ>% . tatra vi÷eùamàha . %<uroraktà÷ayastasmàdadhaþ÷leùmà÷ayaþsmçtaþ . àmà÷ayastu tadadhastadaghohi malà÷ayaþ>% . anilerita iti hçdayàdhiùñànena pràõanàmnà vàyunà mukhaügatenàntaþprave÷itaþ . tathàha su÷rute . %<yovàyuþ pràõanàmàsau mukhaü gacchati dehadhçk . so'ntaþ prave÷ayatyantaþ pràõàü÷càpyavalambata>% iti . tamàhàramà mà÷ayasthaü kledananàmakaphaþ kledayati kledanàtsaühataü bhinatti ca . uktaü ca su÷rute . %<kledanaþ kledayatyannaü saühataü ca bhinattyataþ>% iti sa àhàraþ ùaóraso'pyàmà÷aye màdhuryaü labhate àmà÷ayasthasya madhurasya kaphasya yogàt . uktaü ca ÷leùma svaråpam %<÷leùmà ÷veto guruþsnigdhaþ picchilaþ ÷ãtalastathà . tamoguõàdhikaþ svàdurvidagdholavaõo bhavediti>% . %<phenabhàvaü ca labhate jañharànalatejasà>% . yataàha vàgbhañaþ %<saüdhukùitaþ samànena pacatyàmà÷ayasthitam . audaryo'gniryathà bàhyaþ sthàlãsthaü toyataõóulam>% iti . atha saevàhàraþ pràõavàyunà preritastataþ ki¤citskhalitaþ pàcakàkhyapittoùmaõeùatpakvo'mlobhavati . uktaü ca . %<atha pàcakapittena vidagdha÷càmlatàü vrajediti>% pàcakapittena pàcakapittoùmaõà tataþ sa evàhàro nàbhimaõóalàdhiùñhànena samànanàmnà và yunà preritograhaõãm prati nãyate ukta¤ca . %<tataþ samàna marutà grahaõãmabhi nãyate>% . grahaõãlakùaõamàha %<ùaùñhãpittadharà nàma pàkalà parikãrtità . àmapakkà÷ayàntaþsthà grahaõãtyabhidhãyate>% . pittadharà pàcakàkhyaü pittaü tadagnyadhiùñhànaü taddhàrayati . tatra grahaõyàmàmà÷ayapakkà÷ayamadhyavartipàcakàkhyapittàdhiùñhànenàgninàhàraþ pacyate sa kañu÷cabhavati . tathà ca %<grahaõyàmpacyate koùñhavahninà jàyate kañuriti>% . ayamarthaþ . àhàro grahaõyàü koùñhavahninà grahaõãsthitapàcakapittena vahninà pacyate pacyamànaþ sa grahaõãsthitasya kañurasasya pittadhasya yogàtkañurbhavati . etadàhàrapàke vi÷eùamàha . %<÷arãraü pà¤cabhautikam>% tatra pa¤casu bhåteùu pa¤càgnayaþ tiùñhanti . uktaüca carakeõa . %<bhaumàpyàgnathavàyavyàþ pa¤coùmàõaþ sanàbhasàþ . pa¤càhàraguõàn svàn svàn pàrthivàdãn pacantyanu>% . atroùmapadenàgnirucyate àhàro'pi pà¤cabhautikaþ tatra pàcakapittasthenàgnino ttejitena ÷arãravartibhåbhàgàgrinàhàravartibhåbhàgaþ pacyate pakvobhåbhàgaþ svakãyàn guõànabhivardhayati evaü jalàdibhàgà api pacyante . tathà ca su÷rute %<pa¤cabhåtàtmake dehe àhàraþ pà¤cabhautikaþ . vipakvaþ pa¤cadhàsamyakguõàn svànabhivardhayediti>% . guõa÷abdenàtra guõinaþ pçthivyàdaya ucyante tena guõàn ÷arãravartinaþ pàrthivàdãn bhàgànabhivardhayedityarthaþ . evamahoràtreõa pakvàhàro miùña÷ca kañu÷ca madhurobhavati amlastvamlobhavati . kañustiktaþ kaùàya÷ca kañurbhavati ukta¤ca %<miùñaþkañu÷ca madhuramamlo'mlaü pacyate rasaþ . kañutiktakaùàyàõàü vipàko jàyate kañuriti>% evaü vipakvasyàhàrasya sàro nigaditorasaþ ÷eùograhaõãsthomaladravaþ . maladravasya jalabhàgaþ ÷iràbhirvastinnãtomåtrambhavati . ukta¤ca %<àhàrasya rasaþsàraþ sàrahãnomaladravaþ . ÷iràbhistajjalaü nãtaü vastau måtratvamàpnuyàt . ÷eùaü kiñña¤ca yattasya tatpurãùaü nigadyate . samànavàyunànãtaü tattiùñhati malà÷aye>% . tatra malà÷ayenàpànavàyunà preritaü måtraü meóhrabhagamàrgeõa, purãùaü gudamàrgeõa ÷arãràdbahiryàti ukta¤ca %<bhåtraühyupasthamàrgeõa purãùaü gudamàrgataþ . apànavàyunàkùiptaü bahiryàti ÷arãrataþ>% . upasthaþ ÷isnobhaga¤ca . rasastu samànavàyunà preritodhamanãmàrgeõa ÷arãràrambhakasya rasasya sthànaü hçdayaü gatvà tena sahami÷ritobhavati åkta¤ca %<rasastu hçdayaü yàti samànamaruteritaþ . sa tu vyànena puvikùiptaþ sarbàndhàtån vivardhayet . kedàreùu yathà kulyàþ ùõanti vividhauùadhãþ tathà kalevare dhàtån sarvànbardhayate rasaþ>% rasastu tatra tatra trighà vibhidyate . uktaü ca carake %<sthålà evaü malabhedaistatratatra tridhà rasaþ . svaüsthåle'ü÷aþ paraü såkùma stanmalo yàti tanmalam>% . ayamarthaþ sthåle'ü÷aþ svaüyàti . yathàsthitaü tiùñhati såkùmastvaü÷aþparaü dvitãyaü dhàtuü yàtitanmalaþ rasàdimalastanmalaü ÷arãràrambhakaü tattaddhàtumalaü yàtãtyarthaþ yathà laukikàgninekùurasaþ pacyate tathà ÷arãràrambhakasya rasasya agninàhàrarasaþ pacyate pacyamànaþ sa pa¤càhoràtràtsàrdhadaõóamekaü ca yàvatpràktanarasadhàtàveva tiùñhate ukta¤ca su÷rute %<sa khalu rasastrãõi trãõi kalàsahasràõi pa¤cada÷akalà ekaikasmindhàtàveva tiùñhati>% iti . atra kalànàü viü÷atiþ muhårtaþ sa ca daõóadvayàtmakaþ tathà ca bhojaþ %<ghàtau rasàdau majjànte pratyekaü kramatorasaþ . ahoràtràtsvayaüpa¤ca sàrdhaü daõóaü ca tiùñhati>% . pratyekam ekasminnekasminnityarthaþ tato yathà pacyamànàdikùurasànmalonirgacchati . tathà pacyamànàdàhàrarasànmalo nirgacchati saþ kaphaþ ukta¤ca su÷rute kaphapittamalàþ kheùu prasvedonakharoma ca netraviñcakùuùaþ srehodhàtånàü krama÷omalàþ . kheùumalaþ karõàdisrotomalaþ . sa ca kaphaþ pràõànilapreritodhamanãmàrgeõa ÷arãràrambhakaü kledanàkhyaü kaphaü gatvà puùõàti . tataþ sàrabhåtasyàhàrarasasya dvau bhàgau bhavataþ sthålaþ såkùma÷ca tatra såkùmobhàgaþ ÷arãràrambhakaü rasaü poùayati sakala÷arãràdhiùñhànena vyànavàyunà preritodhamanãbhiþ sa¤caran poùaõasnehanajañharànaloùmakçtasantàpanivàraõàdibhirguõaiþ sakalaü puùõàti ÷arãram tataþ sthålobhàgaþ pràõavàyunà preritodhamanãmàrgeõa ÷arãràrambhakasya raktasya sthànaü gatvà yakçtplãharåpaïgatvà tena saha mi÷rito bhavati . tataþ pràktanaraktasthàgninà punaþ pacyamànaþ pa¤càhoràtràtsàrdhadaõóa¤ca yàvatpràktanaraktaghàtàveva tiùñati tato yathàgninà punaþpunaþ pacyamànàdikùuvikàràdvàraüvàraü malaü nirgacchati . tathà punaþpunaþ pacyamànà dàhàrarasàtprativàraü malaü nirgacchati tatra raktàgninàpacyamànànmalaü pittaü nirgacchati . tacca pittaü samànavàyunà preritaü dhamanãmàrgeõa ÷arãràrambhakaü pàcakàkhyaü pittaü gatvà puùõàti . tataþ sàrabhåtasyàhàrarasasya dvau bhàgau bhavataþ . sthålaþ såkùma÷ca . tatra såkùmobhàgora¤jakàkhyena pittena raktãkçtaþ ÷arãràrambhakaü raktaü poùayan vyànabàyunà prerito dhamanãbhiþ sa¤caran sakala÷arãragatàni rudhiràõi puùõàti . tataþ sthålobhàgo vyànavàyunàpreritodhamanãbhiþ ÷iràbhi÷ca ÷arãràrambhakàõi màüsàni yàti tato màüsàgninà punaþ pacyamànaþ pa¤càhoràtrà tsàrdhadaõóaüyàvanmàüseùveva tiùñhati tataþ pacyamànàttasmànmalaü nirgacchati tadvyànavàyunà kùiptaü karõàvàgatya karõa vióbhavati tataþ sàrabhåtasya rasasya dvau bhàgau bhavataþ sthålaþ såkùma÷ca tataþ såkùmobhàgo màüsàni puùõàti tataþ sthålobhàgovyànavàyunà preritodhamanãbhiþ ÷arãràrambhakasya medasaþsthànamudaraü yàti tatomedaso'gninà punaþ pacyamànaþ pa¤càhoràtràtsàürdhadaõóa¤ca yàvanmedasyeva tiùñhati tataþ pacyamànàttasmànmalo nirgacchati prasvedaråpaþ sa ca ÷ãtaþ srotasyeva tiùñhati ÷arãroùõaõà tapta÷ca tadà vyànavàyunà preritaþ ÷iràmàrge lomakåpebhyo bahiryàti jihvàdantakakùàmeóhràdimala¤ca medomalamityeke . tataþ sàrabhåtasya rasasya dvaubhàgau bhavataþ sthålaþ såkùma÷ca tatra såkùmobhàgo medaþ puùõàti udare tiùñhan vyànavàyunà preritaþ srotomàrgaiþ såkùmàsthitànyapi medàüsi puùõàti sthålobhàgovyànavàyunà preritodhamanãbhiþ ÷iràbhi÷ca ÷arãràrambhakàõyasthãni yàti tatosthyagninà punaþ pacyamànaþ pa¤càhoràtràt sàrdhadaõóaü ca yàvadasthiùveva tiùñhati tataþ pacyamànàttasmànmalo nirgacchati sa ca vyànavàyunàpreritaþ ÷iràbhirmàrgairàgatyàïguliùu nakhàþstanau lomàni bhavanti tataþ sàrabhåtasya rasasya dvau bhàgau bhavataþ sthålaþ såkùma÷ca tatra såkùmobhàgovyànavàyunà preritaþ srotomàrgairmajjasthànàni sthålàsthyabhyantaràõi yàti tato majjàgninà punaþ pacyamànaþ pa¤càhoràtràtsàrdhadaõóa¤ca yàvanmajjanyevàvatiùñhati . tataþ pacyamànàt tasmànmalaü nirgacchati . tacca vyànavàyunà preritaü ÷iràmàrgeneyanayoràgatya netraviñ cakùusneha÷ca bhavati tataþsàrabhåtasya rasasya dvau bhàgau bhavataþ sthålaþ såkùma÷ca . tatra såkùkùobhàgomajjànaü puùõàti tataþ sthålobhàgovyànavàyunà preritodhamanãbhiþ ÷iràbhi÷ca ÷ukrasya sthànaü sakalaü ÷arãraü gatvà ÷arãràrambhakeõa ÷ukreõa saha mi÷rito bhavati . tataþ ÷ukrasyàgninà punaþ pacyate pacyamàne tasminmalaü nàsti sa hi sahasradhàdhmàtasuvarõavat . ukta¤ca %<svàgnibhiþ pacyamàneùu malaþ ùañsu rasàdiùu . na ÷ukre pacyamàne'pi hemanãvàkùaye malaþ>% . anyacca %<svàgnibhiþ pacyamàneùu majjànteùu ramàdiùu . ùañsu dhàtuùu jàyante malàni munayojaguþ . yathà sahasradhàdhmàte na malaü kilakà¤cane . tathà rase muhuþ pakve na malaü ÷ukratàü gate>% . tataþ sàrabhåtasya rasasya dvau bhàgau bhavataþ . sthålaþsåkùkùa÷ca tatra såkùmasnehabhàgaþ ojastasya lakùaõamàha . %<ojaþ sarva÷arãrasthaü snigdhaü÷ãtaü sthiraüsitam . somàtmakaü ÷arãrasya bala puùñikaraü matam>% valaü ceùñhàpàñavaü tathà ca . %<ceùñhàsu pàñavaü yattu balantadabhidhãyate iti>% yattu su÷rute rasàdãnàü ÷ukràntànàü dhàtånàü yatparantejastat khalvojastadeva balamiti tejastejodravaþ . atràyamabhipràyaþ . yasmàdrasàdojo bhavati rasaþ sarvadhàtusthànagatatvàttaddhàtuvanmanyata iti . sarvadhàtånàü snehamojaþkùãre ghçtamiva tadeva balamiti tatkàryakàraõayorabhedopacàràt abhedakathanaü ca vikitsaikyàrtham . anyacca %<guru ÷ãtaü mçdu snigdhaü sàndraü svàdu sthiraütathàprasannaü picchalaü såkùkùamojo da÷aguõaü smçtam>% . carake tu %<aùñavindupramàõantadãùadraktaü sapittakam . agnisomàtmakatvena dviråpaü varõitaü tu tat>% . vàgbhaña÷ca %<ojastu tejo dhàtånàü ÷ukràntànàü paraü smçtam . hçdayasthamapi vyàpi dehasthiti nibandhanam . yasya pravçddhau dehasya tuùñipuùñibalodayàþ . yannà÷e niyatonà÷o yasmiüstiùñhati jãvanam . niùpadyante yato bhàvàvividhà dehasaü÷rayàþ . utsàhaþ pratibhà caiva làvaõyàü sukumàratà>% . tataþ sthålabhàgo rasomàsena puüsàü ÷ukraü strãõàü tvàrtavaü ÷ukraü ca bhavati . ukta¤ca su÷rute %<evaü màsena rasaþ ÷ukrãbhavati strãõàmàrtavaü ca bhavatãti ceti>% cakàràt strãõàmapi ÷ukraü bhavati . ataevoktaü su÷rute . %<yoùito'pi sravatyeva ÷ukraü puüsaþ samàgame . tanna garbhasya ki¤ci ttu karotãti na cintyate>% garbhasya ÷uddhasya, vikçtasya tu garbhasya kàraõantadapi bhavati yata uktaü %<yadà nàryàvupeyàtàü vçùasyantyau katha¤cana . mu¤cantyau ÷ukramanyonyamanasthistatra jàyate>% iti . etena strãõàü saptamodhàturàrtavaü ÷ukramaùñama iti bodhitam à÷ayàdhikyavat . %<strãõàü garbhopayogã syàdàrtavaü sarvasammatam tàsàmapi balaü varõaü ÷ukraü puùñiü karoti hi>% . evaü rasaeva kedàrakulyànyàyena sarvàndhàtån pårayati màsena navadaõóottareõa ÷ukramàrtava¤ca bhavati iti siddhàntaþ . evaü sati rasàdraktamiti maïgatameva tatomàüsantato raktotpatteranantaraümàüsaü jàyate rasàdevetyarthaþ màüsànmedaþ prajàyate iti màüsàdanantaraü medaþ prajàyate rasàdevetyarthaþ . medaso'sthi medaso'gre'sthi jàyate rasàdevetyarthaþ . evaü tatomajjà majj¤o'gre ÷ukrasya sambhava ityarthaþ . rasaþ÷arãre tridhà sa¤ca rati tathàcoktam . %<rasaþ÷arãre ÷abdàrcirjalasantànavat tridhà . saücaratyanuråpo'yaü nityameva hi dehinàm>% . asyàyamabhipràyaþ puruùàstãkùõàgnayomadhyamàgnayomandàgnaya÷ca bhavanti tatra tãkùõàgnãnàü rasaþ÷abdasantànavacchãghraü sa¤carati . madhyàmàgnãnàmarciþsantànavanmadhyavegena sa¤carati . mandàgnãnàü jalasantànavanmandaü sa¤carati . tena màsena rasaþ ÷ukraü bhavati yaduktaü tanmadhyamàgnãnadhikçtyoktaü dãptàgnãnàü tu rasaþ ki¤cidånena màsena ÷ukraü bhavati . mandàgnestu ki¤cidadhikena màseneti siddhàntaþ .

#<asçgdharà># strã asçk dharati dhç + ac . ÷oõitadhàriõyàü tvaci . aõ asçgdhàràpyatra .

#<asçgvahà># strã asçk ÷oõitaü vahati ac . ÷oõita vahàyàü nàóyàü tadvivaraõaü su÷rute %<sapta sirà÷atàni bhavanti . yàbhiridaü ÷arãramàràma iva jalahàriõãbhiþ kedàra iva ca kulyàbhiürupasnihyate'nugçhyate càku¤canaprasàraõàdibhirvi÷eùaiþ .. drumapatrasevanãnàmiva ca tàsàü pratànàstàsàü nàbhirmålaü tata÷ca prasarantyårdhamadhastiryak ca . bhavata÷càtra .. yàvatyastu siràþ kàye sambhavanti ÷arãriõàm . nàbhyàü sarvà nibaddhàstàþ vratanvanti samantataþ .. nàbhisthàþ pràõinàü pràõàþ pràõànnàbhirvyapà÷rità . siràbhiràvçtà nàbhi÷cakranàbhirivàrakaiþ .. tàsàü målasirà÷catvàriü÷attàsàü vàtavàhinyo da÷a pittavàhinyo da÷a kaphavàhinyo da÷a da÷a raktavàhinyaþ . tàsàntu vàtavàhinãnàü vàtasthànagatàrnà pa¤casaptati÷ataü 175 bhavati tàvatya eva 175 pittavàhinyaþ pittasthàne, kaphavàhinya÷ca kaphasthàne raktavàhinya÷ca yakçtplãhnorevametàni sapta sirà÷atàni .. tatra vàtavàhinyaþ sirà ekasmin sakthni pa¤caviü÷atiþ . etenetarasakthibàhå ca vyàkhyàtau .. vi÷eùatastu koùñhe catustriü÷attàsàü gudameóhrà÷ritàþ ÷roõyàmaùñau . dve dve pàr÷vayoþùañ pçùñhe tàvatyaeva 6 codare da÷a vakùasi .. ekacatvàriü÷ajjatruõa årdhvaü, tàsàü caturda÷a grãvàyàm . karõayo÷catasraþ . nava jihvàyàü . ùañnàsikàyàü . aùñau netrayoþ . evametat pa¤casaptatyadhika÷ataü vàtavahànàü siràõàü vyàkhyàtam . eùa eva vibhàgaþ ÷eùàõàmapi .. vi÷eùatastu pittavàhinyo netnayorda÷a karõayordve . evaü raktavahàþ kaphavahà÷ca . evametàni sapta sirà÷atàni savibhàgàni vyàkhyàtàni . svàþ siràþ sa¤caradraktaü kuryàccànyàn guõànapi .. yadà tu kupitaü raktaü sevate svavahàþ siràþ . tadàsya vividhà rogà jàyante raktasambhavàþ .. nahi vàtaü siràþ kà÷cinna pittaü kevalaü tathà . ÷leùmàõaü và vahantyetà ataþ sarvavahàþ smçtàþ .. praduùñànàü hi doùàõàmucchritànàü pradhàvatàm . dhruvamunmàrgagamanamataþ sarvavahàþ smçtàþ .. tatràruõà vàtavahàþ påryante vàyunà siràþ . pittàduùõà÷cànilà÷ca ÷ãtà gauryaþ sthiràþ kaphàt .. asçgvahàstu rohiõyaþ sirà nàtyuùõa÷ãtalàþ>%

#<asçgvimãkùaõa># naø vçddhasya duùñasya asçjaþ ÷oõitasya dehàd vimokùaõaü sràvaõam 6 taø . dehàt vçddhasya duùñasya và raktadhàtoþ sràvaõe nismàraõe . tatprakàràdikamuktaü su÷rute %<tasmànna ÷ãte nàtyuùõe nàsvinne nàtitàpite . yavàguü pratipãtasya ÷oõitaü mokùayedbhiùak . samyaggatvà yadà raktaü svayamevàvatiùñhate . ÷uddhaü tadà vijànãyàtsamyagvisràvita¤ca tat .. làghavaü vedanà÷àntivyàüdhervegaparikùayaþ . samyagvisràvite liïgaü prasàdo manasastathà .. tvagdoùà granthayaþ ÷ophà rogàþ ÷oõitajà÷ca ye . raktamokùaõa÷ãlànàü na bhavanti kadàcana .. atha khalvapravartamàne rakte elà÷ãta÷ivakuùñhatagarapàñà bhadradàruvióaïgacitrakatrikañukàgàradhåmaharidràrkàïku ranaktamàlaphalairyathàlàbhaü tribhi÷caturbhiþ samastairvà cårõãkçtaiþ sarùapatailalavaõapragàóhairbra õamukhamavagharùayedevaü samyak pravartate . athàtipravçtte rodhramadhukapriyaïgupattaïgagairikasarjarasarasà¤jana÷àlmalãpuùpa÷aïkha÷uktimàùayavagodhåmacårõaiþ ÷anairvraõamukhamavacårõyàïgulyagreõàvapãóayet . sàlasarjàrjunàrimedameùa÷çïgadhavadhanvanatvagbhirvà cårõitàbhiþ kùaumeõa và dhmàpitena samudraphenalàkùàcårõairvà yathoktairvraõabandhanadravyairgàóhaü badhnãyàt . ÷ãtàcchàdanabhojanàgàraiþ ÷ãtaiþ pariùekapradehai÷copàcaret kùàreõàgninà và dahedyathoktaü vyadhanàdanantaraü và tàmevàtipravçttàü siràü vidhyet . kàkolyàdiktràthaü và ÷arkaràmadhumadhuraü pàyayet eõahariõorabhra÷a÷amahiùavaràhàõàü và rudhiraü kùãrayåùarasaiþ susnigdhai÷cà÷nãyàdapadravàü÷ca yathàsvamupàcaret>% . upadravàstatraivoktà yathà .. %<dhàtukùayàcchrute rakte mandaþ sa¤jàyate'nalaþ . pavana÷ca paraü kopaü yàti tasmàt prayatnataþ .. tannàti÷ãtairlaùubhiþ snigdhaiþ ÷oõitavardhanaiþ . ãùadamlairanamlairvà bhojanaiþ samupàcaret .. caturvidhaü yadetaddhi rudhirasya nivàraõam . sandhànaü skandana¤caiva pàcanaü dahanaü tathà .. vraõaü kaùàyaþ sandhatte raktaü skandayate himam . tathà sampàcayedbhasma dàhaþ saïkocayet siràþ . askandamàne rudhire sandhànàni prayojayet . sandhàne bhra÷yamàne tu pàcanaiþ samupàcaret .. kalpairetaistribhirvaidyaþ prayateta yathàvidhi . asiddhimatsu caiteùu dàhaþ parama iùyate . sa÷eùadoùe rudhire na vyàdhirativartate . sàva÷eùe tataþ stheyaü na tu kuryàdatikramam .. dehasya rudhiraü målaü rudhireõaiva dhàryate . tasmàdyatnena saürakùyaü raktaü jãva iti sthitiþ .. snutaraktasya sekàdyaiþ ÷ãtaiþ prakupite'nile . ÷ophaü satodaü koùõeõa sarpiùà pariùecayet .. nçpàóhyabàlasthavirabhãrudurvalanàrãsukumàràõàmanugrahàrthaü paramasukumàro'yaü ÷oõitàvasecanopàyo'bhihito jalaukasaþ . tatra vàtapittakaphaduùña÷oõitaü yathàsaükhyaü ÷çïgajalaukàlàvubhiravasecayet snigdha÷ãtaråkùatvàt sarvàõi sarvairvà . bhavanti càtra . uùõaü samadhuraü snigdhaü gavàü ÷çïgaü prakãrtitam . tasmàdvàtopasçùñe tu hitaü tadavasecane . ÷ãtàdhivàsà madhurà jalaukà vàrisambhavà . tasmàtpittopasçùñe tu hità sà tvavasecane . alàvu kañukaü råkùaü tãkùõa¤ca parikãrtitam . tasmàcchleùmopasçùñe tu hitaü tadavasecane . tatra pracchite tanuvastrapañalàvanaddhena ÷çïgeõa ÷oõitamavasecayedàcåùaõàt . sàntardãpayà'làvyà>% . jalaukasàü vivaraõam asrapà÷abde vakùyate . %<atha jalauko'vasekasàdhyavyàdhitamupave÷ya saüve÷ya và virukùya càsya tamavakà÷aü mçdgomayacårõairyadyarujaþ syàt . gçhãtà÷ca tàþ sarùaparajanãkalkodakapradigdhagàtrãþ salilasarakamadhye muhårtasthità vigataklamà j¤àtvà tàmãrogaü gràhayet . såkùma÷uklàrdrapiculpotàvacchannàü kçtvà mukhamapàvçõuyàdagçhlantyai kùãravinduþ ÷oõitavinduü và dadyàcchastrapadàni và kurvãta yadyevamapi na gçhõãyàttadànyàü gràhayet . yadà ca nivi÷ate '÷vakhuravadànanaü kçtvonnamya ca skandhaü tadà jànãyàdgçhõàtãti gçhntãü càrdåvastràvacchannàü dhàrayet secayecca . daü÷e todakaõóåpràdurbhàvairjànãyàcchuddhaniyamàdatta iti ÷uddhamàdadànàmapanayet . atha ÷oõitagandhena na mu¤cenmukhamasyàþ saindhavacårõenàvakiret . aya patitàü taõóulakaõóana pradigdhagàtrãü tailalavaõàbhyaktamukhãü vàmahastàïguùñhàïgulibhyàü gçhãtapucchàü dakùiõahastàïguùñhàïgulibhyàü ÷anaiþ ÷anairanulomanumàrjayedà mukhàdvàmayettàvadyàvatsamyagvàntaliïgànãti . samyagàntà salila sarakanyastà bhoktukàmà satã caret . yà sãdati na ceùñate sà durvàntà tàü punaþ samyagvàmayet . durvàntàyà vyàdhirasàdhya indramado nàma bhavati . atha suvàntàü pårbavatsannidadhyàt ÷oõitasya ca yogàyogànavekùya jalaukovraõànmadhunàvaghaññayecchãtàbhiradbhi÷ca pariùecayedbadhnãta và vraõaü kaùàyamadhurasnigdha÷ãtai÷ca pradehaiþ pradihyàditi . bhavati càtra . kùetràõi grahaõaü jàtãþ poùaõaü sàvacàraõam . jalaukasà¤ca yo vetti tatsàdhyàn sa jayedgadàn>% .

#<asçj># naø na sçjyate itararàgavat saüsçjyate sahajatvàt na + sçj--kvin, asyate kùipyate itastato nàóãbhiþ as çji và . 1 ÷oõite 2 maïgalagrahe ca tasya raktavarõatvàttathàtvam . kuïkume, 3 viùkambhàvadhike 4 ùoóa÷e yoge . ÷oõitotpatti ruktà bhàvaø praø . %<yadà rasoyakçdyàti tatra ra¤jakapittataþ . ràgaü pàka¤ca saüpràpya sa bhavedraktasaüj¤akaþ . raktaü sarva÷arãre tu jãvasyàdhàra uttamaþ . snigdhaü guru calai svàdu vidagdhaü pittavadbhavet>% . tasyottamatva¤coktaü tatraiva %<jãvovasati sarvasmin dehe tatra vi÷eùataþ>% . vãrye rakte male tasmin kùãõe yàti kùayaü kùaõàt . vãrye rakte male ca ÷arãràrambhake vàgbhañoktaparimàõayukte ÷uddhe jãvovasati na tu duùñe pravçddhe raktasràvaõopade÷asya vidhànàt . pittavadbhavedamlaü bhavedityarthaþ .. tasya sthànam %<yakçt plãhà ca raktasya sukhyasthànaü tayoþ sthitam>% . anyatra saüsthitavatàü raktànàü pãtatà bhavet iti bhàø prakàø su÷rute ÷oõitotpàdavivaraõamanyathoktaü yathà athàtaþ ÷oõitavarõanãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . tatra pà¤cabhautikasya caturvidhasya ùaórasasya dvividhavãryasyàùñavidhavãryasya vànekaguõasyopayuktasya àhàrasya samyak pariõatasya yastejobhåtaþ sàraþ paramasåkùamaþ sa rasaityucyate . tasya caü hçdayaü sthànaü sa hçdayàccaturviü÷atiü dhamanãranupravi÷yordhvagà da÷a da÷a càdhogàminya÷catasra striryaggàþ kçtsnaü ÷arãramaharahastarpayati vardhayati dhàrayati yàpayati jãvayati càdçùñahetukena karmaõà . tasya ÷arãramanudhàvato'numànàdgatirupalakùayitavyà kùayavçddhivaikçtaiþ . tasmin sarva ÷arãràvayavadoùadhàtumalà÷ayànusàriõi rase jij¤àsà kimayaü saumyastaijasa iti . atrocyate sa khalu dravànusàrãsnehanajãvanatarpaõadhàraõàdibhirvi÷eùaiþ saumya ityavagamyate . sa khalvàpyo raso yakçtplãhànau pràpya ràgamupaiti . bhavata÷càtra .. ra¤jitàstejasà tvàpaþ ÷arãrasthena dehinàm . avyàpannàþ prasannena raktamityabhidhãyate .. rasàdeva striyà raktaü rajaþsaüj¤aü pravartate . tadvarùàddvàda÷àdårdhvaü yàti pa¤cà÷ataþ kùayam .. àrtavaü ÷oõitaü tvàgneyamagnãùomãyatvàdgarbhasya pà¤cabhautika¤càpare jãvaraktamàhuràcàryàþ .. %<visratà dravatà ràgaþ spandanaü laghutà tathà . bhåmyàdãnàü guõà hyete dç÷yante càtra ÷oõite>% .

#<asçpàñã># strã asçjaþ pàñã paripàñã pçø . ÷oõitadhàràyàm .

#<asecanaka># triø na sicyate tçpyati mano'tra sica--lyuñ saüj¤àyàü kan . 1 atyantapriyadar÷ane yaddar÷anànmano na tçpyati tatra %<nayanayugàsecanakam mànasavçttyàpi duùpàpam>% sàø daø . secanaü sekaþ abhàve naø taø svàrthe kan . 2 secanàbhàve naø baø . 3 secana÷ånye triø .

#<asevana># naø abhàve naø taø . 1 sevàbhàve naø baø . 2 sevà÷ånye

#<asau># avyaø so--bà0--óau naø taø . adaþ÷abdàrthe . %<asaunàmà'yamidaü råpa iti>% ÷ataø bràø . aya¤ca sàkùàdàdiþ iti bahavaþ . asaukçtya . gaõaratne tu tatra gaõe agnau iti pañhitam vyàkhyàta¤ca agnau iti tãkùõatve agnaukçtyeti iti .

#<asaundarya># naø abhàve naø taø . 1 saundaryàbhàve naø baø . 2 saundarya÷ånye triø .

#<asaumya># triø virodhe naø taø . saumyatvavirodhighoratvayukte

#<asaumyasvara># triø asaumyaþ svaroyasya . 1 kàkatulyamandasyarayukte . 2 kañhorasvare ca .

#<asauùñhava># naø abhàve naø taø . 1 sauùñhavàbhàve naø baø . 2 sauùñhava÷ånye triø .

#<askanna># triø skanda--kta naø taø . akùarite . %<svaskannaü havirasàditi>% ÷ataø bràø .

#<askambhana># triø skambha--lyuñ naø taø . 1 rodhanàbhàve naø baø . 2 rodhana÷ånye . %<askambhane saüvitàdyàmadçühan>% . 10, 149, 1

#<askçdhoyu># triø kçdhçþ hrasvaþ niruø naø taø pçø sàdhu . 1 avicchinne 2 ahrasve ca . %<asme dhattaü yadasadaskçdhoyu>% çø 7, 53, 3 . %<yuvormitràvaruõàvaskçdhãyu>% çø 6, 67, 11 . askçdhoyurajaraþ 6, 22 '3 . %<askçdhoyuravicchinnaþ>% bhàø .

#<askhalita># triø naø taø . 1 apracyute svakartavye 2 apramatte ca %<bhåbhådbhirapyaskhalità khalånnataiþ>% màghaþ . %<sa me ciràyàskhalitopacàràm>% raghuþ .

#<asta># caø asyante såryakiraõà yatra àdhàre kta . 1 pa÷cimàcale, %<adhiroóhumastagirimabhyapatat>% màghaþ . %<vióambaya tyastanimagnasåryvan>% raghuþ . karmaõi kta 2 kùipte 3 avasite ca triø %<nirastaþ paràvasuþ>% bhavadevaþ . %<gatirapàstasaüsthà bhatiþ>% màlatãø . %<nirastagàmbhãryamapàstadhairyam>% màghaþ . bhàve kta . 4 dar÷anàyogyatve 5 avasàne naø . àdhàre kta . jyotiùokte 6 lagnàt saptame sthàne naø . lagnàt saptamasthànasya tathàtva¤ca tasyodaye lagnasyàdar÷anahetutvàt . tathà hi dvàda÷arà÷icakràtmakasya pravahavàyunàni÷aü pa÷cànnãyamànasya bhacakrasya madhye divà ùañ rà÷ayo ràtrau ca ùañ krameõodgacchanti tatroditalagnànàü ca ùaõõàmeva dar÷anayogyatà itareùàü ùaõõàü tu bhåmaõóalenàcchàdanànna dç÷yatà . tatra yasya yasya rà÷erudayaþ yasmin samaye jàyate tataþ saptamarà÷erudayasamaye tasya tasyàstatvam adar÷anayogyatvaü bhavatãti saptamarà÷erudayakàlasyàstakàritvam . %<janmalagnàt sukhàstàntyaripurandhreùva÷obhanà>% nãlaø tàø . 7 adar÷anapràpte ravyàdigrahe triø såryàdigrahàõàmapi pràguktarãtyàsvàdhiùñhitarà÷yapekùayà saptamarà÷yudaye'statvam yathoktaü siø ÷iø . %<nijanijodayalagnasamudgame samudayo'pi bhavedbhanabhaþsadàm . bhavati càstavilagnasamudgame pratidine'stamayaþ pravahakramàt>% ni÷ãùñalagnàdudayàstalagne nyånàdhike yasya khagaþ sa dç÷yaþ . dine'pi candroravisannidhànàt nàstaügata÷cet sati dar÷ane bhà . nakùatràõàmapyudayàstaj¤àpanamapi tatraiva %<dçkkarmaõà palabhavena tu kebalena bhànàü munermçgariporudayàstalagne . kçtvà tayorudayalagnaminaü prakalpyaülagnaü tato nijanije pañhiteùñakàle>% . yat syàdasàvudayabhànurathàstalagnàdvyastaü vibhàrdhamapi lagnakamastasåryaþ . iùñonaùaùñi 60 ghañikàsvatha vàstalagnàllagnaü krameõa bhadalonitamastasåryaþ . syàdudgamo nijanijodayabhànutulye sårye'stabhàskarasame'stamaya÷ca bhànàm . atràdhikonakalikà ravibhuktibhaktà yàtaiùyavàsaramiti÷ca tadantare syàt . yasyodayàrkàdadhiko'stabhànuþ prajàyate saumya÷aràtidairghyàt . tigmàü÷usànnidhyava÷ena nàsti dhiõyasya tasyàsvamayaþ katha¤cit . %<bhànàmagastyasya lubdhakasya ca pårbavadudayàstalagne sàdhye parantu kebalena palabhavena dçkkarmaõà . dravasya satà yanadçkvarmakatvàt punaràyanaü dçkkarma na kartavyamityarthaþ . tatrodayalagnamarkaü prakalpya lagnaü sàdhyam . tacca khakàye pañhiteùñakàle . evaü yallagnaü sidhyati sa udayàrko j¤àtavyaþ . atha yadastalagnamànãtaü taccàrka ptarkalpya nijãtajeùñakàte vilomaü lagnaü sàdhyam . tadrà÷ivadçkàmamastasåryaraj¤a>% bhavati . athaveùñaghañikonàbhiþ ùaùñighañikàmirasta lagnàt krameõa lagnaü sàdhitaü tadbhadalonitamastasåryobhavati yadodayabhànusamo bhànurbhavati tadà tasya nakùatrasyodayo bhavati . yadàstasåryasamastadàstamayaþ . yadàgastyodayaþ kilàbhãùñadinàt kiyadbhirdinairiti vij¤àtumiùyate tadeùñadinàrkasyàgastyodayàrkasya càntarakalà ravibhuktyà bhàjyàþ . labdhadinairagastyasyodaya eùyaþ yadyudayàrko mahàn . yadyånastadà gataþ . atropapattiþ udayàstalagnasàdhane tu pårbaü kathitaiva . udayalagnodaye kila bhasyodayaþ yadãdayalagnasamo ravirbhavati tadà raviõà saha tannakùatramudeti . tasmàdudayàt pràk pañhiteùñaghañikàtulyaü kàlaü yàvat tannakùatraü raviprabhàbhirhataü kùitijàduparisthamapi na dç÷yate . atha pañhiteùñakàle yat kramalagnaü tatsthànasthito ravirudayàrkatulyo bhavati tathà ravyastamayàdanantaraü nakùatràstamayàt pårbdhaü pratyak kùitijàduparisthamapi nakùatraü pañhiteùñakàlaü yàvanna dç÷yate . atha nakùatrasya kùitijàduparisthitatvàt pratyakkùitijasthenàrkeõa nyånena bhavitavyam . ato'stalagnàt pañhiteùñakàle vyastaü kàryam . tallagnaü pràkkùitijasthaü bhavati . ataþ ùaóbhonitaü pratyakkùitije'stasåryo bhavatãtyupapannam . iùñonaùaùñi 60 ghañikàsvityàdau vàsanà sugamaiva . yasya nakùatrasyodastàrkàdastàrko'ghiko bhavati tasya nakùatrasyàrkasànnidhyava÷àdastaü nàstãti veditavyam . idaü kuta ityata àha saumya÷aràtidairghyàt . thasya bhasya saumyaþ ÷arã dãrgho bhavati tasya palodbhavàsavo bahavo bhavanti .. tairvilomalagne kriyamàõe udayalagnamånaü bhavati . astalagnaü kriyamàõamadhikaü bhavati . tàbhyàü hyudayàstàrkau sàdhyau . tatràstàrkeõa kila nyånena bhavitavyam . astàrkasame ravau kilàdç÷yatàrambhastataþ kiyanti ca dinànyadç÷yaü bhåtvodayàrkasame ravau taddhiùõyamudeti . ata udayàrkeõàdhikena bhavitavyam . yato'rkasannidhiva÷enaitàvudayàstau . yathà yathà saumya÷arasya dãrghatvaü yathà yathàkùava÷ena golasya dakùiõato nàmanaü tathà tathodayàstàrkayoralpamantaraü bhavati . alpàntare'lpànyeva dinàni tannakùatramadç÷yaü bhavati . evaü yasmin de÷e udayàstàrkau tulyo bhavatastataþ paraü tasmin de÷e tasya nakùatrasyàrkàsannabhàvenàdç÷yatà iti yuktitaþ siddham pramiø . astalagnasàdhanamapyuktaü tatraiva %<yatra lagnamapamaõóalaü kuje tadgçhàdyamiha lagnamucyate . pràci . pa÷cimakuje'stalagnakaü madhyalagnamiti dakùiõottare>% kuje bhåmimaõóalagate rekhàvçtte apamaõóalaü tato nismaradunmaõóalam . grahàõàmudayàstàü÷ànàha tatraiva . %<pràcyàmudeti kùitijo'ùñadasraiþ 28 ÷akrai 14 rguruþ saptakubhi÷ca 17 mandaþ . svasvodayàntonita 360 cakrabhàgai- 332 . 346 . 343 . strayo vrajantyastamayaü pratãcyàm . khàkùai 50 rjinai 24 rj¤asitayorudayaþ pratãcyàmasta¤ca pa¤catithibhi 155 rmunisaptabhåbhiþ 177 . pràgudgamaþ ÷aranakhai 205 stridhçtipramàõai--183 rasta÷ca tatra da÷avahnibhi 310 raïgadevaiþ 336 . avakrabakràstamayodayoktabhàgàdhikonàþ kalikà vibhaktàþ . dràkkendrabhuktyàptadinairgataiùyairavakravakràstamayodayàþ syuþ>% . %<bàle và yadi và vçddhve ÷ukre càstamupàgate . malamàsa ivaitàni varjayeddevadar÷anam . pakùaü vçddhastu pårbeõa da÷àhaü pa÷cimeja tu . pratyagbàlo da÷àhantu pårbeõa ca dinatrayam>% jyoø taø pårbeõeti pràtaþpràtaþ pårbadi÷i dçùñvà ravikiraõàcchannatayà na dç÷yate cedgrahastadà pràgastamitaþ tatràstamitàt pràk pakùaü vçddhaþ . pa÷cimeneti . evaü sàyaüsàyaü aparadi÷i dçùñvà ravikiraõàcchannatayà na dç÷yate cedgrahastadà pratyagastamitastatràstamitàt pràk da÷àhaü vçddhaþ . %<dvàtriü÷addivasà÷càste jãvasya bhàrgavasya ca . dvàsaptatirmahatyaste pàdàste dvàda÷a kramàt>% . iti jyotirviduktakàlànantaramaparadi÷i dç÷yate cettadà da÷àhaü pratyagbàlaþ pårbadi÷i cettadà dinatrayaü pràgbàla iti bhaïgyantareõàha . %<pakùaü vçddhomahàste tu bàla÷càtra da÷àhikaþ . pàdàste tu da÷àhàni vçddhobàlodinatrayam>% iti ca jyoø taø raghuø .

#<astaka># puø astaü apunaràvçttim avasànaü và karori asta + õic--õvul . nirvàõamokùe .

#<astaga># triø astamadar÷anaü gacchati gama--óa 6 taø . 2 såryakiraõàcchannatayà adç÷ye grahe 2 adar÷anagatamàtre ca . astagatàdayo'pyatra .

#<astagamana># naø astasyàdar÷anasya gabhanam . grahàõàü svàkràntarà÷yapekùayà saptamarà÷yudaye adar÷anagamane %<bhãmasenaü bhajethàstvaü pràgastagamanàdraveþ>% bhàø àø paø 155 aø .

#<astam># avyaø asa--tami . 1 nà÷e, 2 adar÷ane ca . %<daõóenàstamitatviùà>% kumàø . %<ràjyamastamire÷varam>% raghuþ . %<sarva¤ca tilasaübandhaü nàdyàdastamite ravau>% . %<nekùetodyantamàdityaü nàstaüyàntaü kadàcana>% caturo'stamite sårye ÷i÷ucàndràyaõaü smçtam manuþ . %<dhçtirastamità gati÷cutratà>% raghuþ .

#<astamatã># strã astamatati ata--ac--gauràø ïãù . ÷àlaparõã vçkùe

#<astamana># naø ana--bà--bhàve'p astam asthasya anaþ gatiþ . bhågolakakùayà tirodhànena, 1 såryàderadar÷anagamane %<tiroghàna¤ca yatraiti tadevàstamanaü raveþ . naivàstamanamarkasya nodayaþ sarvadà sataþ>% iti jyotiùoktestathàtvam baø . %<udayàstamane nàtha! dar÷anàdar÷ane raveþ>% puràø %<udayàstaümanaj¤ohi na hçùyati na ÷ocati>% bhàø baø 257 aø . såryàstamanavelàyàmàseduste mahadvanam bhàø àø paø 2 aø %<udayàstamane bhànuþ pradakùiõamavartata>% bhàø bhãø paø . 2 tatkàle ca .

#<astamaya># puø astomãyate j¤àyate yatra min--ac và na àt . 1 pralaye, 2 såryàderadar÷ane %<karotyakàlàstamayaü vivasvataþ>% kiràø . %<udaya÷canàma savitustannivàsinàü pràõinàü cakùurgocaràpattistadatyaya÷càstamayaþ na paramàrthata udayo'stamayovà>% tannivàsinà¤ca pràõinàmabhàve tàn prati tenaiva màrgeõa gacchannapi naivodetà nàstameteti cakùurgocaratàpattestadatyayasya ca tatràbhàvàt chàø uø bhàùyam . tathà ca bhåvçttàrdhàntaràlasthànaevodayàstamayau bhavataþ %<laïkàpure'rkasya yadodayaþ syàt tadà dinàrdhaü yamakoñipuryàm . aghastadà siddhapure'stakàlaþsyàdromake ràtridalaü tathaiva>% siø ÷iø . bhåvçtta caturthàü÷e sthitànàü puràümadhye prathamapuryàmudaye tçtãye'statvoktestathàtvam . ÷àø bhàùye tu yadà'maràvatyàü madhyàhnagataþ savità tadà sàüyàminyàsudyan dç÷yate tatra madhyàhnagocarovàruõyàsudyan dç÷yate ityuktam grahàõàü ca såryasyàtipratyàsattyà prakà÷àbhàvo'statvam tadviyoge codayaþ . %<raviõàstamayogo viyogastådayo bhavet>% ityukteþ anyagrahàõàü 3 raviyoge ca .

#<astaraõa># naø abhàve naø taø . staraõàbhàve . tatra dãyate kàryam và vyuùñàø aõ . àstaraõam tatra deye kàrùye ca triø .

#<astàgha># triø astamaghaü kàluùya--yatra . atigabhãre hemaø .

#<astàcala># puø asyante kiraõà yatra àdhàre kta karmaø . pa÷cimàcale astagirau . %<astàcalacåóàvalambini bhagavati marãcimàlini>% kàdaø astàdriprabhçtayo'pyatra .

#<asti># avyaø as--÷tip . 1 sthitau, vidyamànatàyà¤ca %<asti nàsvi na jànàtãti>% càõaø . 2 tadvati ca astikùãrà astiparaloka iti matiryasya àstikaþ nàstikaþ . caturaryàü pakùàø phak . àstàyanaþ . tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<astikàya># puø asti kàyaþ svaråpaü yasya . jainamatasiddhe vidyamànatàsvaråpe padàrthabhede . astikàyà÷ca pa¤cavidhàþ jãvàstikàyaþ pudgalàstikàyaþ dharmàstikàyaþ adharmàstikàyaþ àkà÷àstikàya÷ceti arhacchabde 386 pçùñhe vivaraõam . ÷àø bhàùye tanmamatamunyasya niràkçtaü yathà sarveùàmapyanyeùàmavàntaraprabhedàn bahuvidhàn svasamayaparikalpitàn varõayanti . sarvatra cemaü saptabhaïgãnayanyàyamavatàrayanti . syàdasti syànnàsti syàdasti ca nàsti ca syàda vaktavyaþ syàdasti càvaktavyaþ syànnàsti càvaktavyaþ syàdasti nàsticàvaktavya÷ceti . evamevaikatvanityatvàdàvapãmaü saptabhaïgãnayuüyojayanti . atràcakùmahe nàyamabhyupagamoyukta iti . kutaþ %<ekasminna sambhavàt>% såø . nahyekasmin dharmiõi yugapatsadasattvàdi viruddhadharmasamàve÷aþ sambhavati ÷ãtoùõavat . yaete sapta padàrthà nirdhàrità etàvanta evaüråpà÷ceti te tathaiva và syuþ . naiva và tathà syuþ . itarathà hi tathà và syu rna tathà vetya nirdhàritaråpaü j¤ànaü saü÷ayaj¤ànavadapramàõameva syàt . nanu anekàtmakaü vastviti nirdhàritaråpameva j¤ànamutpadyamànaü saü÷ayaj¤ànavannàpramàõaü sambhavitumarhati . neti vråmaþ niraïku÷aü hyaünekàntaü sarvavastu pratijànànasya nirdhàraõaphalasyàpi vastutvàvi÷eùàt syàdastisyànnàstãtyàdivikalpopanipàtàdanirdhàraõàtmakataiva syàt . evaü nirdhàrayiturnirdhàraõàphalasya ca syàt . pakùe'stità syàccàpakùe nàstitetyevaü sati kathaü pramàõabhåtaþ saüstãrthakaraþ pramàõaprameyapramàtç pramitiùvanirdhàritàsåpadeùñuü ÷aknuyàt kathaü và tadabhipràyànusàriõastadupadiùñe'rthe'nirdhàtiråpe pravarteran . aikàntiphalatvanirdhàraõe hi sati tatsàdhanànuùñhànàya sarvoloko'nàkulaþ pravartate nànyathà . ata÷cànirdhàritàrthaü ÷àstraü praõayanmattonmattavadanupàdeyavacanaþ syàt . tathà pa¤cànàmastikàyànàü pa¤catvasaükhyàsti và nàsti veti vikalpyamànaü syàditi tadaikasmin pakùe . pakùàntare tu na syàdityatonyånasaükhyàtvamadhikasaükhyàtvaü và pràpnuyàt! nacaiùàü padàrthànàmavaktavyatvaü sambhavati avaktavyà÷cennocyeran ucyante càvaktavyà÷ceti vipratiùiddham . ucyamànà÷ca tathaivàvadhàryantenàbadhàryà÷ca iti ca tathàvadavadhàraõaphalaü samyagdar÷anamasti và nàsti và evaü tadviparãtamasamyagdar÷anamapyasti và nàsti veti pralapanmattonmattapakùasyaiva syànna pratyàyayitaråpapakùasya . svargàpavargayo÷ca pakùe bhàvaþ pakùecàbhàvaþ tathà pakùe nityatà tathà pakùecànityatà ityanavadhàraõàyàü pravçttyanupapattiþ . anàdisiddhajãvapravçttãnà¤ca sva÷àstràvadhçtabhàvànàmayathàvadhçta svabhàvatvaprasaïgaþ . evaü jãvàdiùu padàrtheùvekasmin dharmiõi sattvàsattvayorviraddhayorasambhavàt sattve caikasmin dharme'sattvasya dharmàntarasyàsambhavàdasattve caivaü sattvasyàsambhavàda saïgatamidamàrhataü matam . etenaikànekanityavyatiriktàvyatiriktàdyanekàntàbhyupagamàniràkçtàmantavyàþ . yattu pudgalasaüj¤akebhyo'õubhyaþ saïghàtàþ sambhavantãti kalpayanti tat pårbeõaivàõuvàdaniràkaraõena niràkçtambhavatãtyatona pçthaïniràkaraõàya prayatyate . astinàstikàyàdayo'pyunneyàþ . aõuvàdaniràkaraõa¤càrambhavàda÷abde dç÷yam .

#<astikùãrà># strã asti kùãraü yasyàþ . bahudugdhavatyàü strãgavyàdau .

#<astitva># naø asti bhàvaþ tva . vidyamànatve . %<na hi dehàntarasambandhina àtmanaþ pratyakùeõàstitvaj¤àne laukàyatikàþ bauddhà÷ca pratikålàþ syuþ nàstyàtmeti>% vçø uø bhàø . %<sarvohyàtmàstitvaü pratyeti na nàhamasmãti>% ÷àø bhàø . tal . astitàpyatra strã . %<gaurastitàvàn astipadasamabhivyàhçtagauþpadasmàritatvàt>% ÷abda÷aø .

#<astimat># triø asti vidyamànaü dhanamasya matup . dhanini striyàü ïãp .

#<astu># avyaø asa--dãptau tun . 1 anuj¤àyàü, 2 pãóàyàm 3 pratikùepe 4 asåyàyàm, 5 prakarùe, 6 aïgãkàre, 7 pra÷aüsàyàm, 8 lakùaõe, 9 asåyàpårbakàïgãkàre ca . %<asto÷ceti vaktavyam>% vàrtiø sam . astuïkàraþ abhyupagamaþ .

#<astena># triø naø taø . corabhinne .

#<asteya># naø abhàve naø taø . 1 steyàbhàve . %<lobhasya purataþ ke'mã satyàsteyàparigrahàþ>% prabodhacaø %<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahàyamàþ>% pàtaø såø ukte 2 yamabhede ca %<balàdrahasi và paravittàharaõaü steyaü tadabhàvo'steyam>% vçttiþ . tàdç÷ayamànuùñhàne'vàntaraphalamapi tatra dar÷itam . %<asteyapratiùñhàryà sarvaratnopasthànam>% pàtaø såø . divyaratnànàü svayamàgatyanikañe upasthitirityarthaþ .

#<astobha># triø nàsti stobhaþ huüphaóàdiþ nirarthakaþ ÷abdoyatra nirarthaka÷abda÷ånye %<astobhamanavadya¤ca såtraü såtravido viduþ>% vivaraõaü stobha÷abde .

#<astya># naø asti vidyamànatàyai hitam yat . gçhe nirukte pàñhàntaram .

@<[Page 566b]>@
#<astyàna># naø styai--kta bhàve naø taø . 1 nindàyàm, 2 martsane ca . kartari kta styànaþ saühata naø taø . tadbhinne triø .

#<astra># naø asyate kùipyate asa--ùñran . 1 kùopyàstre ÷aràdau karaõe ùñun . 2 càpe, dhanupi 3 ripukùepaõasàdhane praharaõa màtre khaógàdàvapi . %<prayuktamapyastramito vçthà syàt>% %<pratyàhatàstro giri÷aprabhàvàt>% . %<atiprabandhaprahitàstra vçùñibhiþ>% iti ca raghuþ . %<astrajvàlàvalãóhapratibalajaladherantaraurvàyamàõaþ>% veõãø .

#<astrakaõñaka># puø astraü kaõñakaiva . vàõe tasyàgrasya kaõñakàkàratvàttathàtvam .

#<astrakàra># triø astraü karoti nirmimãte kç--aõ upaø saø . ÷astranirmàõakàrake . õvul . astrakàrako'pyatra .

#<astracikitsà># strã astreõa cikitsà . su÷rutokte astreõa cikitsàbhede sà ca yathà . %<asmin ÷àstre ÷astrakarmapràdhànyàcchastrakarmaiva tàvat pårvamupadekùyàmastatsambhàràü÷ca .. tacca ÷astrakarmà'ùñavidham . tadyathà . chedyaü bhedyaü lekhyaü vedhyameùyamàhàryaü visràvyaü sãvyamiti .. ato'nyatamaü karma cikãrùatà vaidyena pårvamevopakalpayitavyàni tadyathà yantra÷astrakùàràgni÷alàkà÷çïgajalaukàlàvåjàmbavoùñhapicuplotasåtrapatrapadçmadhughçtavasàpayastailatarpaõakaùàyàlepanakalkavyajana÷ãtoùõodakakañàhàdãni parikarmiõastu snigdhàþ sthirà balavantaþ .. tataþ pra÷asteùu tithikaraõamuhårtanakùatreùu dadhyakùatànnapànaratnairagniü vipràn bhiùaja÷càrcayitvà kçtabalimaïgalasvastivàcanaü laghu bhuktavantaü pràïmukhamàturamupave÷ya yantrayitvà pratyaïmukho vaidyo marmasiràsnàyusandhyasthighamanãþ pariharannanulãmaü ÷astraü nidadhyàdàpåyadar÷anàt sakçdevàpaharecchastramà÷u ca . mahatsvapi ca pàkeùu dvyaïgulaü tryaïgulaü và ÷astrapadamuktaü tatràyato vi÷àlaþ samaþ suvibhakta iti braõaguõàþ bhavatastàtra .. àyatastu vi÷àlastu suvibhakto nirà÷rayaþ . pràptakàlakçta÷càpi vraõa karmaõi ÷asyate .. ÷auryamà÷ukriyà ÷astrataikùõyamasvedavepathå . asaümoha÷ca vaidyasya ÷astrakarmaõi ÷asyate .. ekena và vraõenà÷udhyamànenàntaràbuddhyàvekùyàparàn vraõàn kuryàt . bhavati càtra .. yato yato gatiü vidyàdutsaïgo yatra yatra ca . tatra tatra vraõaü kuryàdyathà doùo na tiùñhati .. tatra bhrågaõóa÷aïkhalalàñàkùipuñauùñhadantaveùñakakùàkukùivaïkùaõeùu tiryakcheda uktaþ . candramaõóalavacchedàn pàõipàdeùu kàrayet . ardhacandràkçtãü÷càpi gude meóheç ca buddhimàn .. anyathà tu siràsnàyucchedana . datimàtraü vedanà ciràdvraõasaüroho màüsakandãpràdurbhàva÷ceti . måóhagarbhodaràr÷o'÷marãbhagandaramukharogeùvabhuktavataþ karma kurvãta . tataþ ÷astramavacàrya ÷ãtàbhiradbhiràturamà÷vàsya samantàtparipãóyàïgulyà vraõamabhimçjya prakùàlya kaùàyeõa plotenodakamàdàya tilakalkamadhusarpiþpragàóhàmauùadhayuktàü vartiü praõidadhyàt . tataþ kalkenàcchàdya nàtisnindhàü nàtiråkùàü ghanàïkavalikàndattvà vastrapaññena baghnãyàdvedanàrakùoghnairdhåpai rdhåpayedrakùoghnai÷ca mantrairakùàü kurvãta . tatoguggulvagurusarjarasavacàgaurasarùapacårõairlavaõanimbapatravyàmi÷rairàjyayuktai rdhåpairdhåpayet . àjya÷eùeõa càsya pràõàn samàlabheta>% . %<tataþ kçtarakùamàturamàgàraü prave÷yàcàrikamàdi÷et . tatastçtãye'hani vimucyaivaü baghnãyàdvastrapaññena nacainaü tvaramàõo'paredyurmokùayet . dvitãyadivase parimokùaõàdvigrathito vraõa÷ciràdupasaürohati tovraruja÷ca bhavanti . ata årdhvaü de÷akàlabalàdãnavekùya kaùàyàlepanabandhàhàràcàrànvidhyàt . nacainaü tvaramàõaþ sàntardoùaü ropayet sa hyalpenàpyapacàreõàbhyantaramutsaïgaü kçtvà bhåyo'pi vikaroti .. bhavanti càtra . tasmàdantarbahi÷caiva su÷uddhaü ropayedvraõam . råóhe'pyajãrõavyàyàmavyaghàyàdãn vivarjayet . harùaü krodhaü bhaya¤càpi yàvadàsthairya sambhavàt .. hemante ÷i÷ire caiva vasantecàpi mokùayet . tryahàddvyahàccharadgrãùmavarùàsvapi ca buddhimàn .. pradãptàgàravacchãghraü tatra kuryàt pratikriyàm .. yà vedanà ÷astranipànajàtà tãvrà ÷arãraü pradunoti jantoþ . ghçtena sà ÷àntimupaiti siktà koùõena yaùñãmadhukànvitena .. atipàtiùu rogeùu necchedvidhimisaü bhiùak>% astràkàràdi vivaraõaü tatraiva %<viü÷atiþ ÷astràõi .. tadyathà . laõóalàgrakarapatravçddhipatranakha÷astramudrikotpalapatrakàrdhadhàrasåcãku÷apatràñãmukha÷aràrãmukhàntarmukhatrikårcakuñhàrikàvrãhimukhàràvetasapatrakavaói÷adanta÷aïkveùaõya iti . tatra maõóalàgrakarapatre syàtàü chedane lekhane ca . vçddhipatranakha÷astramudrikotpalapatrakàrdhadhàràõi chedane bhedane ca . såcãku÷apatràñãmukha÷aràrãmukhàntarmåkhatrikårcakàni visràvaõe . kuñhà rikàvrãhimusvàràvetasapatrakàõi vyadhane såcã ca . vaói÷odanta÷aïku÷càharaõe . eùaõyebaõe ànulobhye ca . såcyaþ sevane . ityaùñabighe karmaõyupayogaþ ÷astràõàü vyàkhyàtaþ . teùàmatha yathàyogagrahaõasamàsopàyaþ karmasu vakùyate . tatra vçddhipatraü vçntaphalasàdhàraõe bhàge gçhõãyàdbhedanànyevaü sarvàõi . vçddhipatraü maõóalàgra¤ca ki¤ciduttànapàõinà lekhane vahu÷o'vacàrya vçntàgre visràvaõàni . vi÷eùeõa bàlavçddhasukumàrabhãrunàrãõàü ràj¤àü ràjaputtràõà¤ca trikårcakena visràvayet . salapracchàditavçntamaïguùñaprade÷inãbhyàü vrãhimukham . kuñhàrikà vàmahastanyastàmitarahastamadhyamàïgalyà'ïguùñhaviùñabdhayàbhihanyàt . àràkarapatraiùaõyo måle . ÷eùàõi tu yathàyogaü gçhõãyàt . teùàü nàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtàþ . tatra nakha÷astraiùaõyàvaùñàïgule såcyo vakùyante vaói÷o danta÷aïku÷cànatàgre tãkùõakaõñakaprathamayavapatra khe . eùaõã gaõóåpadàkàramukhã . prade÷inyagraprarvya prada÷mpramàüõà mudrikà . da÷àïgulà ÷aràrãmukhã sàkarkar÷oti kathyate! ÷eùàõi tu ùaóaïgulàni . tàni sugrahàõi sulohàti sughàràõi suråpàõi susamàhitamukhàgràõyakaràlàni ceti ÷astrasampat . tatra vakraü kuõñhaü khaõóaü kharadhàramatisthålamatyalpamatidãrghamatihrasvamityaùñau ÷astradoùàþ . ato viparãtaguõamàdadãtànyatra karapatràttaddhi kharadhàramasthicchedanàrtham . tatra dhàrà bhedanànàü màsårã . lekha nànàmardhamàsårã . vyadhanànàü visràvaõànà¤ca kai÷ikã . chedanànàmardhakai÷ikãti . teùàü pàyanà trividhà kùàrodakataileùu . tatra kùàrapàyitaü ÷ara÷alyàsthicchedaneùu . udakapàyitaü màüsacchedanabhedanapàñaneùu tailapàyitaü siràghanasnàyucchedaneùu . teùàü ni÷ànàrthaü ÷lakùõa÷ilà màùavarõà . dhàràsaüsthàpanàrthaü ÷àlmalãphalakamitiü . bhavati càtra . yadà suni÷itaü ÷astraü romacchedi susaüsthitam . sugçhãtaü pramàõena tadà karmasu yojayet .. anu÷astràõi tu tvaksàrasphañikakàcakuruvindajalaukàgnikùàranakhagojã ÷ephàlikà÷àkapatrakarãrabàlàïgulaya iti . ÷i÷ånàü ÷astrabhãråõàü ÷astràbhàve ca yojayet . tvaksàràdi caturvargaü chedye bhedye ca buddhimàn .. àhàryacchedyabhedyeùu nakhaü ÷akyeùu yojayet . vidhiþ pravakùyate pa÷càt kùàravahnijalaukasàm .. ye syurmukhagatà rogà netravartmagatà÷ca ye . gojãsephàlikà÷àkapratrairvi sràvayettu tàn .. eùveùveùaõyalàbhe tu bàlàïgulyaïkurà hitàþ . ÷astràõyetàni matimàn ÷uddha÷aikyàyasàni tu . kàrayetkaraõaiþ pràptaü karmbhàraü karmakovidam .. prayogaj¤asya vaidyasya siddhirbhavati nitya÷aþ . tasmàtparicayaþ kàryaþ ÷astràõàmàditaþ sadà>% ..

@<[Page 568a]>@
#<astrajit># puø astraü tadàghàtajaü vraõaü jayati nivàrakatvàt . (kavàñaveñ) vçkùabhede .

#<astrajãvin># puø astreõa jãvati õini . astravyàpàreõa jãvikàvati ÷astrajãvyàdayo'pyatra aõ astrajãvo'pyatra .

#<astradhàrin># triø astraü dhàrayati dhàri--õini . astra dhàrake . õvul . astradhàrako'pyatra .

#<astramantra># puø astràõàü prayogasaühàrayormantraþ . 1 ÷astraprayogàdimantrabhede . %<sammohanaü nàma sakhe! mamàstraü prayogasaühàravibhaktamantram>% . %<udaïmukhaþ so'stravidastramantram>% iti ca raghuþ . tantrokte aïganyàsàntargate phaóiti 2 mantre ca .

#<astramàrja># puø astraü màrùñi mçja--aõ upaø saø . ÷astratãkùõatàkàrake . õvul astramàrjako'pyatra .

#<astrayuddha># naø 6 taø . astreõa yuddhe .

#<astravid># puø astraü tatprayogàdi vetti vid--kvip 6 taø . ÷astraprayogàdyabhij¤e %<so'stravidastramantram>% raghuþ .

#<astravidyà># strã 6 taø . 1 astraprayogasaühàraj¤àpakavidyàyàm 2 tadbodhake ÷àstre ca dhanurveda÷abde vivçtiþ .

#<astraveda># puø astrasya tatprayogàdeþ j¤àpakovedaþ ÷àkham . dhanurvede tacchabde vivçtiþ .

#<astrasàyaka># puø astraü kùepyaü sàyakaüiva . 1 nàràcàstre tasya sàyakatulyatayà kùepyattvàttathàtvam . asyate ÷atruranena asa--karaõe ùñran karmaø . 2 sarbalauhamaye vàõe .

#<astrahãna># triø astreõa tatprayogeõa bà hãnaþ . 1 astra÷ånyaü 2 ÷astravyàpàra÷ånye vàgyuddhàdau .

#<astràgàra># naø 6 taø . àyudhàgàre ÷astràdisthàpanagçhe .

#<astràghàta># puø 6 taø . astreõàghàte . .

#<astràhata># triø astreõàhataþ . 1 ÷astrahate 2 ÷astreõa kùate ca .

#<astrin># triø astraü dhanurasyàsti ini . 1 dhanurdhare, 2 ÷astradhàrimàtreca . %<astrãjanaþ ùunaranena kçtaþ kila strã>% udbhañaþ .

#<asthàga># triø asthàmasthitiü gacchati gama--óa . agàdhe hemaø .

#<asthàna># naø aprà÷astrye naø taø . apakçùñasthàne ayogyasthàne %<asthàne patatàmatova mahatàmetàdç÷ã syàdgatiþ>% sàø daø .

#<asthàne># avyaø sthàne yuktaü naø taø . ayukte .

#<asthàyin># triø virodhe naø taø . ca¤cale striyàü ïãp .

#<asthàvara># triø virodhe naø taø . sthàvarabhinne jaïgame . prapautraparyantarahitasya mçtasya vibhaktàvibhaktasthàvaràsthàvaradhane patnã prathamamadhikàriõãti dàyabhàgànusàriõaþ .

#<asthi># naø asyate asa + kthin . màüsàbhyantarasthe (hàóa) iti khyàte dhàtubhede . asthisvaråpàdyuktaü bhàvaprakàø . %<medoyatsvàgninà pakvaü vàyunà càti÷oùitam . tadasthisaüj¤àü labhate sa sàraþ sarvavigrahe . abhyantaragataiþ sàrairyathàtiùñhanti bhåruhàþ . asthisàraistathà dehàdhriyante dehinàü dhruvam . tasmàcciravinaùñeùutvaïamàüseùu ÷arãriõàm . asthãni na vina÷yanti sàrà etàni sarvathà>% . athàsthnàü saükhyàmàha . %<÷alyatantre'sthikhaõóànàü ÷atatrayamudàhçtam . tànyevàtra nigadyante teùàü sthànàni yàni ca . saviü÷ati÷atantva sthnàü ÷àkhàsu kathitaü budhaiþ . pàr÷vayoþ ÷roõiphalakevakùaþpçùñhodareùu ca! jànãyàdbhiùageteùu ÷ataü saptada÷ottaram grãvàyàmårdhvagàü vidyàdasthnàü ùaùñiü trisaüyutàm>% . tatra ÷àkhàgatànyàha . ekaikasyàü pàdàïgulyàü trãõi trãõi tàni pa¤cada÷a pàdatale pa¤càsthi÷alàkàstadàdhàrabhåtamekamasthi . evaü ùañ kårce dve 2 gulphe dve 2 pàrùõàvekaikaü 2 jaïghayordve 2 jànunyekakaikam 2 evaü triü÷adekasmin sakthini bhavanti . etenetarasakthi bàhå ca vyàkhyàtau . atha pàr÷vàdigatànyàha . %<pàr÷vayo ùañtriü÷at 36 ùañtriü÷at 36 . ÷i÷ne bhage và ekaü 1 nitambayorekaikaü 2 trike ekam 1 vakùasyaùñau 8 pçùñhetriü÷at akùakasaüj¤e dve 2>% yogàt 117 . atha grãvordhvagatànyàha . grãvàyàü nava 9 kaõñanàóyàü catvàri 4 hanvorekaikaü 2 danteùu dvàtriü÷at 32 nàsàyàü trãõi 3 tàlunyekaü 1 gaõóayorekaikaü 2 karõayorekaikaü 2 ÷aïghayorekaikaü 2 ÷irasi ùañ . etànyasthãni pa¤cavidhàni bhavanti tàni yathà %<taruõàni kapàlàni rucakàni bhavanti ca . valayànyapi tàni syurnalakàni ca kàni cit . akùikoùa÷ruti ghràõagrãvàsu taruõàni hi . ÷iraþ÷aïkhakapoleùu tàlvaüsaprothajàdiùu . kapàlàni bhavantyeùu, danteùu rucakàni ca . pràyaþ pàr÷vayuge pçùñhe vakùojañharapàyuùu . pàdayorbalayàni syurnalakàni bruve'dhunà . hastapàdàïgulitale kårce ca maõibandhayoþ . bàhujaïghàdvaye càpi jànãyànnalakàni tu>% . athaiùàü prayojanamàha %<màüsànyantràõi baddhàni ÷iràbhiþ snàyubhistathà . asthãnyàlambanaü kçtvà na dãryante patanti na>% su÷rute . yàj¤aø tu pràdhànyàt anyàthàsaükhyà'bhihità yathà . %<sthàlaiþ saha catuþùaùñirdantà vai viü÷atirnakhàþ . pàõipàda÷alàkà÷ca tàsàü sthànacatuùñayam . ùaùñyaïgulãnàü dve pàrùõyorgulpheùu ca catuùñayam . catvàryaüratnikàsthãni jaïghayostàvadeva tu . dve dve jànukapoloraphalakàüsasamudbhave . akùatàlåùake ÷roõophalake ca vinirdi÷et . bhagàsthyekaü tathà pçùñhe catvàriü÷acca pa¤ca ca . grãvà pa¤cada÷àsthiþ syàjjatrvekaikaü tathà hanuþ . tanmåle dve lalàñàkùigaõóe nàsà dhanàsthikà . pàr÷vakàþ sthàlakaiþ sàrdhamarvudai÷ca dvisaptatiþ . dvau ÷aïkhakau kapàlàni catvàri ÷irasastathà . uraþsaptada÷àsthãni puruùasyàsthisaügrahaþ>% %<asthibhirasthãni màüsairmàsàni tvacà tvacam>% iti ÷rutiþ %<malamåtrapurãùàsthi nirgataü hya÷uci smçtam>% manuþ alpàrthe kan . asthikaü tatràrthe .

#<asthikçt># puø kç--kvip 6 taø . asthikàrake medasi dhàtau . yathà medamã'sthikaratvaü tathoktam asçkkara÷abde 558 pçùñhe .

#<asthicchalita># naø %<kaõñhakama÷vakarõaü cårõitaü picchitamasthicchalitaü kàõóabhagnaü majjànugatamatipàtitaü vakraü chinnaü pàñitaü sphuñitapiti dvàda÷avidhamiti>% kàõóabhagnamupakramya %<pàr÷vayorasthihãnodgatamasthicchalitamiti>% su÷rutokte kàõóabhagnaråparoganidànabhede .

#<asthija># puø asthno jàyate jana--óa . asthidhàtorjàte majjani yathà càsthnomajjajanma tathoktamasçkkara÷abde 558 pçùñhe .

#<asthiti># strã abhàve naø taø . 1 sthityabhàve asthairye . %<asthite÷ca ÷arãrasya puüsàü caivàyuyaþ kùayàt . ànantyàt kuladharmàõàü dvàda÷àhaþ pra÷asyate>% iti smçtiþ . asthitiþ saïgãtamurajadhvanãnàm kàdaø . 2 maryàdàbhàve . naø vaø . 3 maryàdà÷ånye 4 sthairya÷ånye ca triø .

#<asthituõóa># puø asthãva kañhinaü tuõóamasya . vihaïgame .

#<asthidhanvan># puø asthi asthimayaü dhanurasya anaï samàø . ÷ive .

#<asthipa¤jara># puø asthi pa¤jara iva . ÷arãrasthàsthisaühaye pi¤jaràkàre kaïkàle .

#<asthiprakùepa># puø mçtasyàsthnàü gaïgàjale vidhànena prakùepaþ . vighànena mçtasyàsthvàü gaïgàjale kùepaõotatprakàra÷ca àdipuø %<bhàgãrathã yatra yatràsti tãrthe kuladvaye càpi yadà vipannaþ . tadà tadà tatra tasyàtha bhaktyà bhàvena càsthãni vinikùepecca . snàtvà tataþ ga¤cagavyena siktvà hiraõyamadhvàjyatilai÷ca yojya . tata÷ca mçtpiõóapuñe nidhàya pa÷yan di÷aü pretagaõopagåóhàm . namo'stu dharmàya vadan pravi÷ya jalaü sa me prãta iti kùipecca . utthàya bhàsvantamavekùya såryaü sa dakùiõàü vipramukhàya dadyàt>% . %<etadårdhvaü tãrthacintàmaõau anyathà pañhitam>% tadyathà . %<snàtvàtathottãrya ca bhàskara¤ca dçùñvà pradadyàdatha dakùiõàntu>% iti . %<evaü kçte pretapurasthitasya svarge sthitiþ syàcca mahendratulyà>% iti ca . tatprayoga÷ca pràø taø dç÷yaþ .

#<asthibhakùa># puø asthi bhakùayati bhakùa--aõ . (hàóagilà) 1 pakùiõi, 2 kukkure ca . bhuja--kvip . asthibhugàdayopyatra .

#<asthibhaïga># puø a sthno bhaïgaþ . asthibha¤jane %<asthibhaïge gavà¤caiva làïgålasya ca bhedane>% smçtiþ .

#<asthimat># triø asthãni santyasya matup . asthiyukte pràõini %<asthimatàü tu sattvànàü sahasra¤ca pramàpya ca . pårõe cànasyanasthnàü tu ÷ådrahatyàvrataü caret>% . ki¤cideva tu vipràya dadyàdasthimatàü badhe . anasthnàü caiva hiüsàyàü pràõàyàmena ÷udhyati manuþ asthimatàü kçkalàsàdãnàmanasthnàü matkuõàdãnàm kullåø .

#<asthimaya># triø asthnovikàraþ mayañ striyàü ïãp . asti nirmite astràdau .

#<asthimàlà># strã asthinirmità màlà . asthinirmitaguñikàyàü 1 màlàyàm 6 taø . 2 asthi÷reõau ca .

#<asthimàlin># puø asthimayã màlà'styasya ini . ÷ive .

#<asthiyuj># puø asthi yunakti yuja--kvin . (hàóajoóà) hasti÷uõóàvçkùe .

#<asthira># triø naø taø . sthirabhinne ca¤cale . %<asthiratvaü dhvajanàm>% kàdaø .

#<asthivigraha># puø atyantakç÷atvàt asthisàro vigraho deho 'sya . 1 ÷ivànucare bhçïgarãñe . 2 ati÷ãrõadehe triø .

#<asthi÷çïkhalà># strã asthnàü ÷çïkhaleva yojanahetuþ . (hàóajoóà) granthimati vçkùe . %<kàõóaü tvagvirahitamasthi÷çïkhalàyà màùàrdhaü dvidalamaka¤cukaü tadardham . sampiùñaü sutanu! tatastilasya taile saüpakvaü vañakamatãva vàtahàri>% vaidyaø .

#<asthi÷eùa># triø asthimàtraü ÷eùo'sya . màüsàdi÷ånye atikç÷e .

#<asthisaühàra># puø asthãni saüharati yojayati sam + hç--aõ (hàóajoóà) granthimati vçkùe . %<asthisaühàrakaþ prokto vàta÷meùmaharo'sthi yuk . uùõaþ sàraþ kçmighna÷ca durõàmaghno'kùirogajit . råkùaþ svàdurlaghurvçùyaþ pàcanaþ pittalaþ smçtaþ>% bhàø praø .

#<asthisaühàrikà># strã asthãni saüharati yojayati sam + hç--õvul . (hàóajoóà) granthimati vçkùe

#<asthisa¤caya># puø mçtasyàsthnàü gaïgàjale prakùepàrthaü sa¤cayaþ . gaïgàyàü prakùepàrthaü prathamàdidine mçtasya asthisaügrahe %<nàntyeùñirnàsthisa¤cayaþ smçtiþ>% lyuñ . asthisa¤cayanamapyatra naø . asthisa¤cayana¤ca prathamàdidineùu kàryam . yathàhasaüvartaþ . %<prathame'hni tçtãye và saptame navame tathà . asthisa¤cayanaïkàryadine tadgotrajaiþ saha>% . kvacit %<dvitãye tvasthisa¤caya>% ityuktam . vaiùõavetu %<caturthe divase'sthi sa¤cayanaü kuryàtteùà¤ca gaïgàmbhasi prakùepa>% iti . ato'nyatamadine svagçhyoktavidhinà tvasthisa¤cayanaïkàryam mitàø . aïgirasà càtra vi÷eùo dar÷itaþ . %<asthisa¤cayane yàgodevànàmparikãrtitaþ . pretãbhåtantamudi÷ya yaþ ÷ucirna karoti cet . devatànàntu yajanantaü ÷apantyatha devatàþ>% . devatà÷càtra ÷ma÷ànavàsinyaþ bhåtapårbadagdhàþ . ÷ma÷ànavàsinodevàþ ÷avànàmparikãrtità iti tenaivoktam . atastàndevàn aciramçta¤ca pretamuddi÷ya dhåpadãpàdibhiþ piõóaråpeõa cànnena tatra påjà kàryetyuktambhavati mitàø pràø adhyàø .

#<asthisambhava># puø sambhavatyasmàt sambhavaþ apàdàne ap baø . asthijàte 1 majjaghàtau yathà ca asthijatvaü majj¤astathoktamasçkkara÷abde 558 pçø . 2 vajre ca tasya dàdhãcàsthija tvàt tathàtvam %<tamuvàcendramàkrande garuóaþ patatàü varaþ . prahasan ÷lakùõayà vàcà tathà vajrasamàhataþ . çùermànaü kariùyàmi vajraü yasyàsthisambhavam>% bhàø àø 33 aø . yathà càsya tadasthijàtatvaü tathoktama÷ani÷abde 374 pçùñhe 3 asthijàtamàtre triø .

#<asthisàra># puø asthraþ sàraþ pàkapariõàmaþ . asthijàte majjadhàtau . asthyeva sàro yasya . raktamàüsa÷ånyadehe tri0

#<asthisneha># puø 6 taø . majjanita syàsthisàrabhåtatvàttathàtvam .

#<asthåri># puø sthà--bàø kåri . ekà÷vayukta÷akañaü sthåri naø taø tadviparãtam . bahubhira÷vàdibhiryute ÷akañe . %<asthåri gàrhapatyàni santu>% çø 6, 15, 19 .

#<asthairya># naø abhàve naø taø . 1 sthairyàbhàve virodhe naø taø . 2 cà¤calye . naø baø . 3 sthairyahãne triø .

#<asnàvira># triø naø taø . ÷iràvarjite, sthåla÷arãra÷ånye ca .

#<asnigdhadàru># naø asnigdhaü råkùaü dàru karmaø . devadàrubhede .

#<asneha># puø abhàve naø taø . 1 snehàbhàve naø baø . 2 sneha÷ånye triø . snehastailàderguõabhedaþ prema ca .

#<aspandana># naø abhàve naø taø . 1 calanàbhàve naø baø . 2 kriyà÷ånye triø .

#<aspar÷a># puø abhàve naø taø . 1 spar÷àsàve naø baø . 2 spar÷a÷ånye triø %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayam>% ÷rutiþ .

#<aspar÷ayoga># puø nàsti spar÷aþviùayasaübandhoyatra karmaø . viùaya pratibhàsa÷ånye nirvikalpake j¤àne %<aspar÷ayogo vai nàma marvasattvasukho hitaþ . avivàdo vi÷uddha÷ca de÷itastaü namàmyaham>% .

#<aspaùña># triø naø taø . avyakte . %<athedànãmaspaùñabrahmaliïgàni vedàntavàkyàni vicàryante>% ÷àø bhàø .

@<[Page 570b]>@
#<aspç÷ya># triø na spraüùñumarhaþ arhàrthe kyap naø taø . spar÷àyogye malamåtràdau %<malamåtrapurãùàsthi nirgataü hya÷uci smçtam>% nàraü spçùñvà tu sasnehaü sacelaü jalamàvi÷et manuþ . aspç÷ya spar÷ane caiva sadyaþ snànaü samàcaret smçtiþ . aspç÷yadravyàõi ca pràyeõa a÷aucà÷uddhi÷abdayoþ uktàni .

#<aspçhà># strã abhàve naø taø . %<spahàbhàve>% . nàspçhettu parakheùu sà'spçhà parikãrti . naø baø . 2 spçhà÷ånye triø .

#<asphuña># triø na sphuñaþ . vyaktabhinne . analaïkçtã punaþ kvàpãti kàø praø vyàkhyàyàü %<analaïkçtã asphuñàlaïkàrau>% . %<kvacitprakà÷àü kvacidasphuñàrõasam>% naiùaø .

#<asphuñavàk># triø asphuñà avyaktà vàk yasya . kadvade .

#<asmad># triø asa--madik . ahaüpratyayàbalambanatvena vedye 1 pratyagàtmani, 2 dehàbhimànini jãve ca . %<ahaü devo na cànyo'smi brahmaivàhaü na ÷okabhàk>% %<ahamàtmà gåóàke÷a>%! gãtà %<àvàü jahi na yatrorvã salilena pariplutà>% devã màhàø %<sarvevayamataþ param>% %<màntu veda na ka÷cana>% gãtà %<yaþ sarva dàsmànapuùat svapoùam>% bhaññiþ %<mayà'dhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaram>% gãtà . asya liïgatraye'pi ekavidhaü råpam . àtmavàcitve evàsya sarvanàmatà ÷abdaparatve na gaõakàryam %<asmadodvayo÷ca>% pàø . dvibahucanaparatve asmad--aõ . àsmàkaþ . kha¤ àsmàkãna cha asmadãyaþ . ekavacana paratve aõ màmakam kha¤ màmakãnam chamadãyam . tasil asmattaþ ekavacane mattaþ %<mattaþ parataraü nàsti>% gãtà .

#<asmattrà># avyaø asmad + bàø tràc . asmàsvityarthe . %<asmattrà te sadhryak santu>% çø 1, 132 .

#<asmadãya># triø asmàkamidam cha . asmatsambandhini %<sahàsmadãyairapi yodhamukhyaiþ>% gãtà .

#<asmadryanc># triø asmàna¤cati asmad + anca--kvin adryàde÷aþ . asmadabhimukhe . %<tubhyamasmadrya¤codadato maghàni>% çø 7, 19, 10 ÷asàdàvaci asmadrãca ityàdi . striyàm ïãp asmadrãcã .

#<asmadvidha># triø asmàkamiva vidhàsya . asmàdç÷e ekavacana paratve madvidhaþ %<na madvidhe nyasyati bhàramagryam>% bhaññiþ .

#<asmaya># triø àtmana asmàn icchati kyac u bàø vyatyayena ettvam . haviþsvãkàràrtham àtmanaþ asmàn icchati . %<uta tvamasmayurvaso!>% çø 1, 41, 7 .

#<asmàka># triø asmàkamidam aõ asmàkàde÷aþ niø vede avçddhiþ . asmatsambandhini %<sa rathena rathãtamo'smàkenàbhiyugvanà>% çø 6, 45, 15 . loke tu àsmàkaþ .

#<asmi># avyaø asa--min . ahamarthe, %<tvàmasmivacmi viduùàü samavàyo'tra tiùñhati>% sàø daø . %<asmità>% . %<duóumanàsmi sàgaram>% raghuþ %<brahmaivàsmi na ÷okabhàk>% .

#<asmità># strã asmi--bhàvaþ tal . ahamiti mametivetyabhimàne %<avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷àþ>% pàtaø såø sacàbhimànomoha ityucyate yathàha sàüø kauø . %<devà hyaùñavidhamai÷varyamàsàdyàmçtàbhimànino'õimàdikamàtmãyaü ÷à÷vatikamabhimanyante iti so'yamasmitàmoho'ùñavidhai÷varya viùayatvàdaùñavidhaþ>% tallakùaõamuktaü pàtaø såø . %<dçgdar÷ana ÷aktyorekàtmatevàsmità>% dçk÷aktiþ puruùaþ dç÷yate iti dar÷anaü tacchaktiþ buddhiþ ÷akti÷abdoyogyatàrthaþ bhoktçbhogyayo ratyantaviviktayordçgdç÷yayoravidyàkçtà àtmatà tàdàtmyam iva÷abdena ahamasmãtyasya bhràntikçtatvam tàdàtmyasya dyotitam sàsmitetyarthaþ iyaü hçdayagranthirityucyate brahmavàdibhiþ iti vçttiþ .

#<asmçti># strã abhàve naø taø . smaraõàbhàve .

#<asyavàmãya># naø asya vàmeti ÷abdo'styatra såkte matvarthe cha . asya vàmeti ÷abdayukte såkte tacca såktam %<asya vàmasya palitasya>% ityàdikaü dvipa¤cà÷adçcam çø 1, 164, såktam . steyaü kçtvà dvijomohàt triràtropoùitaþ ÷uciþ . såktaü japtvà'syavàmãyaü kùipraü mucyeta kilviùàt çgvidhàne 1, 226, . mahàvrate vai÷va÷astraü vai÷vadevaü nividvànaü dvipratãkaü tatràsya vàmadevasyetyàdikamekacatvàriü÷adçcaü prathamaü, pratãkam tacca pa¤camàraõye såtritam %<asya vàmasya palitasya heturiti>% dairghatamasam ekacatvàriü÷adçcam tacca tasminneva såkte %<gaurãrmimàya salilàni>% ityantamekacatvàriü÷adçcam . %<sakçt japtvàsyavàmãyaü ÷ivasaïkalpameva ca apahçtya suvarõantu kùaõàdbhavati nirmalaþ>% manuþ kullåø etadvàkhyàne asya vàmasya patitasyeti pàñhaþ lipikarapramàdakçtaþ palitasyetyeva såkte pàñadar÷anàt .

#<asyahatya># puø hana--bà kyap naø taø asinà ahatyaþ 3 taø . khaógenàhananãye anu÷atikàdikàryam .

#<asyaheti># puø asirahetiryasya . khaógàsàdhane yodhe . anu÷atikàø .

#<asyudyata># triø asirudyatoyena và paraniø . uddhçtakhaóge .

#<asra># puø asa--ran . 1 koõe 2 ke÷e ca . 3 rudhire 4 cakùurjale canaø a÷ra÷abde udàø .

@<[Page 571b]>@
#<asrakaõñha># puø asraþ koõa iva kaõñho'sya asrayuktakaõñho vàsya . vàõe hàràø tasya pàtane hi ÷atrurudhiràkta mukhatvàt koõàkàramukhatvàcca tasya tathàttam .

#<asrakhadira># puø asravarõaþ raktavarõaþ khadiraþ . viñkhadire .

#<asraja># naø asràt rudhiràt pàkena jàyate . màüse . tasya rudhirajàtatvamasçkkara÷abde 558 pçùñhe dç÷yam .

#<asrapa># puø asraü rudhiraü pibati pà--ka . 1 ràkùase 2 taddevatàke målànakùatre ca . %<dviràgamaü laghudhruve care'srape nçdåóuni>% muhårta ciø kvip asrapàùyatra .

#<asrapatraka># puø asramiva raktaü patramasya saüj¤àyàm kan . rakta÷àke bhiõóàvçkùe .

#<asrapà># strã asraü pivati pà--kvip ka và . (joüka) jalaukasi . tasyàþ bhedàdikaü su÷rute dar÷itaü yathà %<atha jalàyukà vakùyante . jalamàsàmàyuriti jalàyukà jalamàsàmoka iti jalaukasaþ . tà dvàda÷a tàsàü saviùàþ ùañ tàvatya eva nirviùàþ . tatra saviùàþ kçùõà karbdhurà alagardà indràyudhà sàmudrikà gocandanà ceti . tàsva¤janacåõõavarõà pçthu÷iràþ kçùõà . kårmamatsyavadàyatà chinnonnatakukùiþ karvurà . roma÷à mahàpàr÷và kçùõamukhyalagardà . indràyudhavadårdhvaràjibhi÷citrità indràyudhà . ãùadasitapãtikà vicitrapuùpàkçti citrà sàmudrikà . govçùaõavadadhobhàge dvidhàbhåtàkçtiraõumukhã gocandaneti . tàbhirdaùñe puruùe daü÷e ÷vayathuratimàtraü kaõóårmårchà jvarodàha÷chardirmadaþ sadanamiti liïgàni bhavanti . tatra mahàgadaþ pànàlepananasyakarmà diùåpayojyaþ . indràyudhàdaùñamasàdhyamityetàþ saviùàþ sacikitsità vyàkhyàtàþ .. atha nirviùàþ . kapilà piïgalà ÷aïkumukhã måùikà puõóarãkamukhã sàvarikà ceti . tatra manaþ÷ilàra¤jitàbhyàmiva pàr÷vàbhyàü pçùñhe snigdhamudgavarõà kapilà, ki¤cidraktà vçttakàyà piïgà÷ugà ca ùiïgalà . yakçdvarõà ÷ãghrapàyinã dãrghatãkùõamukhã ÷aïkhamukhã . måùikàkçti varõàniùñagandhà ca måùikà . mudgavarõà puõóarãkatulyavaktrà puõóarãkamukhã . snigdhà padmapatravarõàùñàda÷àïgulapramàõà sàvarikà sà ca pa÷varthe . ityetà aviùà vyàkhyàtàþ .. tàsàü yavanapàõóyasahyapãtanàdãni kùetràõi . teùu mahà÷arãrà balavatyaþ ÷ãùapàyinyo mahà÷anà nirviùà÷ca vi÷eùeõa bhavanti .. tatra saviùamatsyakãñadarduramåtrapurãùa kothajàtàþ kaluùeùvambhaþsu ca saviùàþ .. padmotpalanalinakumudasaugandhikakuvalayapuõóarãka÷aivàlakothajàtà vimaleùva mbhaþsu ca nirviùàþ .. bhavati càtra .. kùetreùu vicarantyetàþ salileùu sugandhiùu . na ca saïkãrõacàriõyo na ca païke÷ayàþ sukhàþ . tàsàü pragrahaõamàrdra carmaõànyairvà prayogairgçhõãyàt . athaità nave mahati ghañe sarastaóàgo dakapaïkamàvàpya nidadhyàt . makùyàrthe càsàmupaharecchaivalaü vallåramaudakàü÷ca kandàü÷cårõãkçtya, ÷ayyàrthaü tçõamaudakàni ca patràõi, dvyahàttryahàccànyajjalaü bhakùyaü ca dadyàt sapta ràtràtsaptaràcca ghañamanyaü saükràmayet . bhavati càtra . sthålamadhyàþ parikliùñàþ pçthvyo mandaviceùñitàþ . agràhiõyo'lpapàyinyaþ saviùà÷cana påjitàþ>% . adhikasasçgvimokùaõa÷abde 561 pçùñhe dç÷yam .

#<asraphalà(lã)># strã asramiva lohitaü phalamasyàþ . sallakãvçkùe . bhastràdipårbakatvàbhàvena phalàntasya pràmàdikaþ ñàp jàtitvàt ïãbeva yuktaþ .

#<asramàtçkà># strã asrasya rudhirasya màteva poùikà saüj¤àyàü kan . a÷itànnàdeþ rasaråpe dehasthe prathame dhàtau .

#<asrarodhinã># strã asraü kùatajamà÷u ruõaddhi rudha--õini . lajjàlulatàyàm .

#<asravat># triø na sravati sru--÷atç naø taø striyàü ïãp . 1 sravadbhinne akùarite %<anàgasamasravantãmàruhemàm>% çø 10, 63, 10, asramastyasya matup masya vaþ . 3 rudhirayukte triø striyàü ïãp asravatã . sau asravàn iti bhedaþ .

#<asravinducchadà># strã asravinduþ rudhiravinduriva chado dalaü yasyàþ . lakùaõànàmake vçkùe .

#<asràrjaka># puø asraü rudhiraü sevanenàrjayati arja--õvul . 1 ÷vetatulasãvçkùe . 2 rudhirotpàdake rase ca yathà'sya raktotpàdakatvaü tathoktamasçkkara÷abde 3 ÷oõitpàdakamàtre triø .

#<asri># strã asa--kri . a÷ra÷abdàrthe koõe a÷ri÷abdavat samàsàntabhàk . caturasra÷obhãtyàdi tacchabde udàø dç÷yam .

#<asridh># triø na sredhate sridh--kvip naø taø . acyotane %<mitramaditiü dakùamasridham>% yaóuø 25, 15 .

#<asru># naø asyate kùipyate asa--ru . cakùurjale asya tàlavyàntatà'pi %<÷rutvà÷rutvà÷rudhàràü tyajatãti>% kãcakabadhaþ .

#<asreman># triø sriva--manin guõabalopau . 1 pra÷asye niruø . 2 kùayahite ca %<amartyàso'sremàõaü taraõim>% çø 3, 29, 13 . asremàõaü kùayirahitam bhàø .

#<asva># triø nàsti svandhanamasya . 1 nirdhane . svaþ svakãyaþ naø taø . 2 svakãyabhinne triø . etadarthe'sya sarvanàmatayà akac . asvakaþ striyàü tu nityamata ittvam asvikà .

#<asvacchanda># triø virodhe naø taø . svacchandabhinne paràdhãne .

#<asvajàti># triø na svasyeva jàtiryasya . bhinnajàtau yathà viprasya kùatriyàdi

#<asvatantra># triø virodhe naø taø . svàdhãnabhinne paràdhãne . %<asvatantrà strã puruùapradhànà iti>% vasiø . tasyà asvàtantrya¤ca tatraiva dar÷itam %<pità rakùati kaumàre bhartà rakùati yauvane . putra÷ca sthàvire bhàve na strã svàtantryamarhati>% tathà putràdãnàmapi janmàdhãnaü svatvamiti sthàvara dhanàderyatheùñaviniyoge pitràderasvàtantryamiti mitàkùaràyàm vyavasthàpitaü yathà tasmàtpaitçke paitàmahe ca dravye janmanaiva svatvam . tathàpi pituràva÷yakeùu dharmakçtyeùu vàcanikeùu prasàdadànakuñumbabharaõàpadvimokùàdiùu ca sthàvaravyatirikta dravyaviniyoge svàtantryamiti sthitam . sthàvare tu svàrjite pitràdipràpte ca putràdipàratantryameva . %<sthàvaraü dvipada¤caiva yadyapi svayamarjitam . asaübhåya sutànsarvàn na dànanna ca vikrayaþ>% . %<ye jàtàye'pyajàtà÷ca ye ca garbhevyavasthitàþ . vçtti¤ca te'bhikàïkùanti na dànanna ca vikrayaþ>% ityàdi smaraõàt . asyàpavàdaþ %<eko'pi sthàvare kuryàddànàdhamanavikrayam . àpatkàle kuñumbàrthe dharmàrthe ca vi÷eùataþ>% iti . asyàrthaþ . apràptavyavahàreùu dànànuj¤ànàdàvasamartheùu và tathàvidheùvavibhakteùvapi sarvakuñumbavyàpinyàmàpadi tatpoùaõe càva÷yakartavye sthàvarasya dànàdhamanavikrayamekopi samarthaþ kuryàditi . yattu vacanam . %<avibhaktà vibhaktàvà sapiõóàþ sthàvare samàþ . ekohyanã÷aþ sarvatra dànàdhamanavikraye>% iti . tadapyavibhakteùu dravyasya madhyasthatvàdekasyànã÷varatvàtsarvàbhyanuj¤à ava÷yaü kàryà vibhakteùu tu taduttarakàlaü vibhaktàvibhaktasaü÷ayavyudàsàya vyavahàrasaukaryàya ca sarvàbhyanuj¤ànaü na punarekasyànã÷varatvena ato vibhaktànàmanumativyatirekeõàpi vyavahàraþ sidhyatyeveti vyàkhyeyam mitàø vyaø aø .

#<asvanta># naø asånàm anto yasmàt 5 baø . 1 cållyàü tasyàþ pràõibadhahetutayà månàsthànaråpatvàt tathàtvam . suùñhu na anto yasya . 2 a÷ubhodarke triø . 6 taø . 3 maraõe puø .

#<asvapna># puø nàsti svapnonidrà yasya . 1 deve . 2 nidràrahite triø . devànàü svapnàvasthàràhityamuktam ÷ataø bràø . yathà %<na vai devàþ svapantyanavaruddho và etasyàsvapno bhavati>% divàsvapnàbhàve'pi ràtrau svapnavato'svapnatvamuktam bhàø ÷àø paø 2213 aø . %<dànanityaþ pavitra÷ca asvapna÷ca divà'svapan>% .

#<asvara># puø apra÷astaþ svaroyatra . 1 mandasvarayukte %<vacanaü dãnamasvaram>% ràmàø . 2 svaravarõarahite vya¤janavarõamàtre puø . 3 udàttàdisvararahite laukikoccàraõe ca .

#<asvaråpa># triø na svasyeva råpamasya . samànasvabhàva÷ånye %<na tvasyaråpa>% iti mugdhaboø .

#<asvargya># triø svargàya hitaü svarga + yat naø taø . svargàsàdhane %<asvargyaü lokavidviùñaü tasmàttat parivarjayet>% manuþ %<asvargyaü lokavidviùñaü dharmyamapyàcarenna tu>% smçtiþ .

#<asvastha># triø na svasmin svabhàve tiùñhati sthà--ka 7 taø naø taø . svasthabhinne 1 aprakçtisthe 2 rogàdinà upadrute ca .

#<asvàcchandya># naø abhàve naø taø . 1 svàcchàndyàbhàve paràdhãnatve naø taø . 2 tadvati triø .

#<asvàtantrya># naø abhàve naø taø . svàtantryàbhàve paràdhãnatve naø taø . 2 tadvati triø .

#<asvàdukaõñaka># puø asvàduramadhuraþ kaõñhako yasya . (gokhuri) atikaùàye gokùuravçkùe .

#<asvàdhyàya># triø na svàdhyàyo vedàdhyayanamasya . 1 vedàdhyayana hãne %<a(niþ)svadhyàyavaùañkàramiti>% smçtiþ . na svàdhyàyo yasmin . 2 adhyayananiùiddhakaþle aùñamyàdau anadhyàya÷abde vivçtiþ . adhãyate adhi + iï--karmaõi gha¤ adhyàyaþ svasya svavarõànusàreõa adhyàyaþ svàdhyàyaþ naø taø . %<svàdhyàyo'dhyetavya>% iti ÷rutyuktasvàdhyàyabhinne 3 svenàpàñhye÷àstràdau .

#<asvàmika># triø na svàmã yasya . 1 svàmirahite %<añavyaþ parvatàþ puõyà nadyastãrthàni yàni ca . sarvàõyasvàbhikànyàhurna hi teùu parigrahaþ>% iti smçtiþ . 2 nidhyàdau ca . %<pranaùñamasvàmikamadhigamya>% gautaø .

#<asvàmikçta># triø asvàminà kçtaþ . asvàminà kçte vikrayàdau %<asvàmikçtatvena tulyatvàditi>% mità0

#<asvàmivikraya># puø asvàminà kçto vikrayaþ . 1 asvàminà kçte vikraye 2 tadviùaye vyavahàrabhede ca . yathàha nàradaþ %<nikùiptaü và paradravyaü naùñaü labdhvà'pahçtya và . vikrãyate'samakùaü yat saj¤eyo'svàmivikraya>% iti . tatra kimityàha yàø %<svaü labhetànyavikrãtaü kreturdoùo'prakà÷ite . hãnàdraho hãnamålye velàhãne ca taskaraþ>% svamàtma sambandhi dravyaü anyavikrãtamasvàmivikrãtaü yadi pa÷yati tadà labheta gçhaõãyàt . asvàmivikrayasya svatvahetutvà bhàvàt . vikrãtagrahaõandattàhitayorupalakùaõàrtham asvàmikçtatvena tulyatvàt . ataevoktam . %<asvàmivikrayandattamàdhi¤ca vinivartayediti>% kretuþ punaraprakà÷ite gopite kraye doùo bhavati . tathà hãnàttaddravyàgamopàyahãnàt . rahasi caikànte sambhàvyadravyàdapi hãnamålyenàlpatareõa målyena ca krave velàhãne velayà hãnovelàhãnaþ krayoràtryàdau tatra kçtaþ kretà taskaro bhavati taskaravat daõóabhàgbhavatãtyarthaþ . yathoktam . %<dravyamasvàmivikrãtampràpya svàmã tadàpnuyàt . prakà÷akrayataþ ÷uddhiþ kretuþ steyaü rahaþkrayàditi>% svàmyabhiyuktena kretrà kiü kartavyamityata àha . %<naùñàpahçtamàsàdya hartàraü gràhayennaram . de÷akàlàtipattau ca gçhãtvà svayamarpaüyet>% yàø naùñamapahçtaü vànyadãyaü krayàdinà pràpya hartàraü vikretàraü gràhayeccauroddharaõakàdibhiþ àtmavi÷udhyarthaü ràjadaõóà pràptyartha¤ca . %<athàviditade÷àntaraïgataþ kàlàntare và vipannaü stadà målasamàharaõà÷aktervikretàramadar÷ayitvaiva svayameva taddhanannàùñikasya samarpayet tàvataivàsau ÷uddho bhavatãti>% ÷rãkaràcàryeõa vyàkhyàtam . tadidamanupapannam . vikreturdar÷anàcchuddhirityanena paunaruktyaprasaïgàt . ato'nyathà vyàkhyàyate . naùñàpahçtamiti nàùñikamprati ayamupade÷aþ . naùñamapahçtaü àtmãyandravyamàsàdya kretçhastasthaü j¤àtvà taü hartàraü kretàraü sthànapàlàdibhirgràhayet de÷akàlàtipattau de÷akàlàtikrame sthànapàlàdyasannidhàne tadvij¤àpanakàlàtpràküpalàyanà÷aïkàyàü svayameva gçhãtvà tebhyaþ samarpayet . gràhite hartari kiü kartavyamityata àha . %<vikreturdar÷anàcchuddhiþ svàmã dravyaü nçpodamam . kretà målyamavàpnoti tasmàdyastasya vikrayã>% yàø yadyasau gçhãtaþ kretà na mayedamapahçtam anyasakà÷àt pràptamiti vakti tadà tasya kreturvikreta dar÷anamàtreõa ÷uddhirbhavati . na punarasàvabhiyojyaþ . kintu tatpradar÷itena vikretrà saha nàùñikasya vivàdaþ . yathàha vçhaspatiþ . %<måle samàhçte kretà nàbhiyojyaþ katha¤cana . målena saha vàdastu nàùñikasya vidhãyata>% iti . tasmiü÷ca vivàde yadyasvàsivikrayani÷cayo bhavati tadà tasya naùñàpahçtasya gavàdidravyasya yo vikrayã vikretà tasya sakà÷àtsvàmã nàùñikaþ svãyaü dravyamavàpnoti nçpa÷càparàdhànuråpandaõóaü kretà ca målyamavàpnoti . athàsau de÷àntaraïgatastadà yojanasaükhyayà''na yanàrthaü kàlodeyaþ . %<prakà÷aü và krayaü kuryànmålaü vàpi samarpayet . målànayanakàla÷ca deyastatràdhvasaükhyayeti>% smaraõàt . athàvij¤àtade÷atayà målamàhartunna ÷aknoti tadà krayaü ÷odhayitvaiva ÷uddho bhavati . %<asamàhàryamålastu krayameva vi÷odhayediti>% manuvacanàt . yadà punaþ sàkùyà dibhirdivyena và krayaü na ÷odhayati måla¤ca na pradar÷ayati tadà sa eva daõóabhàgbhavatãti . %<anupasthàpayanmålaü krayaüvàpyavi÷odhayan . yathàbhiyogandhanine dhanandàpyodama¤ca sa>% iti smaraõàt . svaü labhetànyavikrãtamityuktam tallipsunà kiü kartavyamityata àha . %<àgamenopabhogena naùñambhàvyamato'nyathà . pa¤cabandhodamastasya ràj¤e tenà vibhàvite>% àgamena rikthakrayàdinà upabhogena ca madãyamidandravyaü taccaivaü naùñamapahçtaü vetyapi bhàvyaü sàdhanãyantatskàminà . ato'nyathà tena khàminà avibhàvite pa¤cabandho naùñadravyasya pa¤camàü÷odamonàùñikena ràj¤e deyaþ . atraivàyaü kramaþ . pårbaü svàmã naùñamàtmãyaü sàdhayettataþ kretàcaurya parihàràrthaü målyalàbhàya ca vikretàramànayet . athànetunna ÷aknoti tadàtmadoùaparihàràya krayaü ÷odhayitvà dravyaü nàùñikasya samarpayediti . taskarasya pracchàdakampratyàha . %<hçtaü pranaùñaü yodravyamparahastàdavàpnuyàt . anivedya nçpe daõóyaþ sa tu ùaõõavatimpaõàn>% yàø . hçtampra naùñaü và cauràdihastasthaü dravyam anenamadãyandravyamapahçtamiti nçpasyànivedyaiva darpàdinà yogçhõàtyasau ùaóuttarànnavavatimpaõàndaõóanãyastaskarapracchàdakatvena duùñatvàt . ràjapuruùànãtaü pratyàha . %<÷aulkikaiþ sthànapàlairvà naùñàpahçtamàhçtam . arvàk saüvatsaràtsvàmã hareta paratonçpaþ>% yàø . yadà tu ÷ulkàdhikàribhiþ sthànarakùibhirvà naùñamapahçtandravyaü ràjapàr÷vaü pratyànãtantadàsaüvatsaràdarvàk pràpta÷cennàùñikastaddravyamavàpnuyàt . årdhvaü punaþ saüvatsaràdràjà gçhõãyàt . svapuruùànãta¤ca dravyaü janasamåheùådghoùya yàvadvatsaraü ràj¤à rakùaõãyam . yathàha gotamaþ . %<pranaùñamasvàmikamadhigamya ràj¤e prabruyurvikhyàpya saüvatsaraü ràj¤à rakùyamiti>% yatpunarmanunàvadhyantaramuktam . pranaùñasvàmikaü dravyaü ràjà tryabdaü nidhàpayet . arvàka tryabdàddha cetsvàmã paratonçpatirharet iti . tacchrutavçttasampannabràhmaõaviùayam . rakùaõanimittaü ùaóbhàgàdigrahaõa¤ca tenaivoktam . %<àdadãtàtha ùaóbhàga mpranaùñàghigatànnçpaþ . da÷amaü dvàda÷aü vàpi satàndharma manusmaranniti>% . tçtãyadvitãyaprathamavatsareùu yathàkramaü ùaùñhàdayo bhàgàveditavyàþ . prapa¤cita¤ca tatpurastàt . sanåktaùaóbhàgàdigrahaõasya dravyavi÷eùe apavàdamàha . %<paõàneka÷aphe dadyàccaturaþpa¤ca mànuùe . mahiùoùñragavàü dvau dvau, pàdampàdamajàvike>% yàø . eka÷aphe a÷vàdau pràùñàdhigate tatsvàmã ràj¤e rakùaõanimitta¤caturaþpaõàn dadyàt . mànuùe manuùyajàtãye dravye pa¤ca paõàn mahiùoùñragavàü rakùaõanimittampratyekaü dvau dvaupaõau, ajàvike punaþ pratyekampàdampràdaü dadyàditi sarvatrànuùajyate . ajàvikamiti samàsanirde÷e'pi pàdampàdamiti vãpsàvalàtpratyekaü sambandhogamyate mitàø .. pràya÷citta tattve tu cauràllàbhaviùaye vi÷eùodar÷ito yathà %<prakà÷akraye tu svàminograhaõenàradavçhaspatã . vaõigvãthãparigataü vij¤àtaü ràjapuruùaiþ . avij¤àtà÷rayàt krãtaü vikretà yadi và mçtaþ . svàmã dattvàrdhamålyantu pragçhõãta svakandhanam . ardhaü dvayorapahçtaü tatra syàt vyavahàrataþ . avij¤àtakraye doùastathà càparipàlane . etatdvayaü samàkhyàtaü dravyahànikaraü param>% iti .

#<asvàmya># naø abhàve naø taø . 1 svàmyàbhàve svatvàbhàye naø baø . 2 svatva÷ånye triø . asyàmyaü hi bhavettatra smçtiþ

#<asvàve÷a># triø svasmin svasthàne syabhàve và àvi÷ati à + vi÷a--ac 7 taø . svasthàne svabhàve và asthite %<jaradaùñyasvàve÷am>% çø 7, 38, 7 .

#<asvàsthya># naø abhàve naø taø . 1 svàsthyàbhàve %<ya itthamasvàsthyamahardivaü divaþ>% màghaþ . 2 rogàdidyabhibhave ca naø baø . 3 tadvati triø .

#<asvãkàra># puø abhàve naø taø . 1 svãkàràbhàve naø baø . 2 tacchånye triø . svãkàro'ïgãkàraþ pratigraha÷ca .

#<asvãkçta># triø na svãkçtaþ 1 gçhãtabhinne 2 aïgokçtabhinne ca .

#<asvairin># puø svairã svàdhãnaþ naø taø . 1 paratantre . striyàü ïãp

#<aha># gatau àtmaø bhvàø sakaø idit señ . aühate àühiùña . ànaühe %<ànaühire'driü prati citrakåñam>% %<àühiùàtàü raghuvyàghrau ÷arabhaïgà÷ramaü tataþ>% bhaññiþ . ri aühriþ pàdaþ asun aühaþ pàpam . in bàø naluk . ahiþsarpaþ kedàra÷ca . %<evà ta indrocathamahema>% çø 2, 19, 7, vede tu bàø naluk . lañaþ pa¤cànàü liñaþ pa¤cakàde÷e bruva÷càhàde÷aþ àha àhatuþ àhuþ àttha àhathuþ %<ityàha bhagavàn manuþ>% ityàdau tu càdigaõapañhitaü vibhakti pratiråpamàheti .

#<aha># dãptau curàø idit ubhaø akaø señ . aühayati te à¤jihat ta .

#<aha># vyàptau svàø paø sakaø señ . ahnoti . àhãt àha .

@<[Page 575a]>@
#<aha># avyaø ahi--gha¤ pçø nalopaþ . 1 pra÷aüsàyàü 2 kùepe, 3 viyoge, 4 nigrahe, 5 àcàràti÷aye, 6 arcane ca . %<atyaha tadindro'mucyata devo hi saþ>% %<idamahedaü satvaü kç÷apa÷valpàjyamathàyam>% ÷ataø vràø .

#<ahaüyu># triø ahamahaïkàro'styasya yus . 1 garvayukte 2 abhimànini %<ahaüyunàtha kùitipaþ ÷ubhaüyuþ>% bhaññiþ .

#<ahaü÷reyas># triø ahamityavyayam ahameva ÷reyàn yatra . ahaü÷reyànitinirõayaprayojane . %<atha hapràõà ahaü÷reyasi vyådire'haü÷reyànaha÷reyànasmãti>% chàø uø %<atha ha pràõàþ evaü yathoktaguõàþ santo'haü÷reyàn ahaü÷reyàn ahaü ÷reyànasmoti etasmin prayojane vyådire nànà viruddhvaü và ådire uktavantaþ>% bhàø . %<te heme pràõà ahaü÷reyase vivadamànà brahma jagmuþ>% vçø uø . %<te ime pràõà vàgàdayo'haü÷reyase ahaü÷reyànityetasmai prayojanàya vivadamànàþ viruddhaü vadamànà brahma jagmuþ>% bhàø .

#<ahaþ(haska)kara># puø ahaþ karoti kç--ña và satvam . sårye 2 arkavçkùe ca .

#<ahaþ(harpa)pati># puø ahnaþ patiþ udayena pravartakatvàt . và ro raþ . 1 sårye 2 arkavçkùe .

#<ahaþ(ha÷÷e)÷eùa># puø ahnaþ ÷eùaþ và satvam . 1 divàvasàne ahaþ÷eùo yatra baø . 2 a÷aucàdyantimadine .

#<ahaïkàra># puø ahamiti kriyate'nena kç--gha¤ . 1 ahamityabhimàne àtmani utkarùàvalambane 2 garve 3 tadà÷raye antaþkaraõabhede %<manobuddhirahaïkàra÷cittaü karaõamàntaram . saü÷ayoni÷cayo garvaþsmaraõaü viùayà ime>% vedàø pariø . sàükhyamatasiddhe 4 abhimànakàraõe mahattattvajanye pa¤catanmàtràdãnàü kàraõe tattvabhede ca yathoktaü sàüø kàø . %<prakçtermahàüstato'haïkàrastasmàdgaõa÷ca ùoóa÷akaþ . tasmàdapi ùoóa÷akàt pa¤cabhyaþ pa¤ca bhåtàni>% ityuddi÷ya tallakùaõakàrye tatraivokte yathà %<abhimàno'haïkàrastasmàt dvividhaþ pravartate sargaþ . ekàda÷aka÷ca gaõastanmàtrapa¤cakaü caiva>% . vyàkhyàtaü ca kauø abhimàno'haïkàraþ yat khalvàlocitaü, mata¤ca tatràhamadhikçtaþ, ÷aktaþ khalvahamatra, madarthà evàmã viùayàþ, mattonànyo'tràdhikçtaþ ka÷cidastyato'hamasmãti yo'bhimànaþ so'sàdhàraõavyàpàratvàdahaïkàraþ tamupajãvya hi buddhiradhyavasyati %<kartavyametanmayeti>% . tasya kàryabhedamàha tasmàt dvividhaþ pravartate sargaþ . prakàradvayamàha ekàda÷aka÷ca gaõaþ indriyàhvayaþ tanmàtrapa¤caka¤caiva dvividhaeva sargo'haïkàràt na tvanyaityevakàreõàvadhàrayati . %<sattva rajastamasàü sàmyàvasthà prakçtiþ prakçtermahàn mahato'haïkàro'haïkàràt pa¤ca tanmàtràõyumayamindriyam>% sàø såø . ahaïkàrasattve pramàõamapi dar÷itam %<bàhyàbhyantaràbhyàü tai÷càhaïkàrasya>% sàø såø bàhyàbhyantaràbhyàmindriyàbhyàü taiþ pa¤catanmàtrai÷ca kàryaistatkàraõatayàhaïkàrasyànumànena bodhaþ ityarthaþ . ahaïkàra÷càbhimànavçttikamantaþkaraõadravyaü natvabhimànamàtraü dravyasyaiva loke dravyopàdànatvadar÷anàt . suùuptyàdàvahaïkàravçttinà÷ena bhåtanà÷aprasaïgàdvàsanà÷rayatvenaivàhaïkàràkhyadravyasiddhe÷ceti . atretthamanumànam . tanmàtrendriyàõi abhimànavaddravyopàdànakàni abhimànakàryadravyatvàt . yannaivaü tannaivam . yathà puruùàdiriti . nanvabhimànavaddravya mevàsiddhamiti cedahaü gaura ityàdivçttyupàdànatayà cakùuràdivat tatsiddheþ . anena cànumànena mana àdyatirekamàtrasya tatkàraõatayà prasàdhyatvàt . atra càyamanukålastarkaþ . %<bahu syàü prajàye ya>% ityàdi ÷rutismçtibhyastàvadbhåtàdisçùñerabhimànapårbakatvàdbuddhivçttipårbakasçùñau kàraõatayàbhimànaþ siddhaþ . tatracaikàrthasamavàyapratyàsattyaivàbhimànasya sçùñihetutvaü làghavàt kalpyata iti . nanvevaü kulàlàhaïkàrasyàpi ghañopàdànatvàpattyà kulàlamuktau tadantaþkaraõanà÷e tannirmitaghañanà÷aþ syàt na caitadyuktam puruùàntareõa sa evàyaü ghaña iti pratyabhij¤àyamànatvàditi cennaivam muktapuruùabhogahetupariõàmasyaiva tadantaþkaraõamokùottaramucchedàt . na tu pariõàmasàmànyasyàntaþkaraõasvaråpasya vocchedaþ %<kçtàrthaü prati naùñamapyanaùñaü tadanyasàdhàraõatvàditi>% yogasåtre muktapuruùopakaraõasyàpyanyapuruùàrthasàdhakatvasiddheriti . atha và ghañàdiùvapi hiraõyagarbhàhaïkàra eva kàraõamastu na kulàlàdyahaïkàrastathàpi sàmànyavyàptau na vyabhicàraþ samaùñibuddhyàdyupàdànikaiva hi sçùñiþ puràõàdiùu sàükhyayogayo÷ca pratipàdyate na tu tadaü÷avyaùñibuddhyàdyupàdànikà yathà mahàpçthivyà eva sthàvarajaïgamàdyupàdànatvaü na tu pçthivyaü÷aloùñàderiti sàüø pravaø bhàø . manunàpyuktam %<manasa÷càpyahaïkàramabhimantàramã÷varam>% . %<ahaïkàra÷ca vãrarase vyabhicàribhàvaþ . asyàdhiùñhàtà>% ÷aïkaraþ . nirahaïkàraråpatvàddayàvãràdireùa naþ sàø daø %<nàhaïkàràt paroripuþ>% . %<ahaïkàravimåóhàtmà kartàhamiti manyate>% gãtà .

#<ahaïkàrin># triø ahamabhimànaü karoti kç--õini . 1 abhimànavati 2 garvayukte .

@<[Page 576a]>@
#<ahaïkçta># triø ahamiti kçtaü yena . 1 sagarce 2 abhimànavati ca . %<jàtiråpavayovçttividyàdibhirahaïkçtaþ>% yàj¤aø . %<yasya nàhaïkçtobhàvo buddhiryasya na lipyate>% gãtà .

#<ahaïkçti># strã aham + kç--ktin . ahaïkàra÷abdàrthe .

#<ahata># naø hana--kta naø taø . %<ãùaddhautaü navaü ÷vetaü sada÷aü yanna dhàritam . ahataü tadvijànãyàt pàvanaü sarvakarmasu>% 1 ityuktalakùaõe nirõejakàkùàlitaü yadahataü tat pracakùate 2 ityuktalakùaõe ca vastre %<ahatai÷caiva vàsobhirmàlyairuccàvacairapi>% bhàø saø paø 4 aø . ahatavàsà ityàdau karakaïkaõàdivat tatkàle ahatatvàdibodhanàya . 3 bhogenànà÷ite %<pa¤cadrauõika evaikaþ suvarõasyàhatasya vai>% bhàø saø paø 49 aø 4 hatabhinne ca triø .

#<ahati># strã abhàve naø taø . 1 hananàbhàve avinà÷e %<ajãvàtave'hataye pavasva>% çø 9, 964 naø taø . 2 hanana÷ånye vinà÷a÷ånye triø .

#<ahan># naø na jahàti na tyajati sarvathà parivartanam . na + hà--kanin . 1 divame . %<ahani ca tamasvinyàü sàrdhapraharayàmàntaþ>% smçtiþ . %<anyonyasaüsaktamahastriyàmam>% raghuþ . ahaþ÷abda÷ca divasaeva prasiddhaþ %<aho ahobhirmahimà himàgame>% naiùaø kvacittu dinaràtriparaþ yathà %<màsairdvàda÷abhirvarùaü divyaü tadaharucyate>% såø siø . %<vipraþ ÷udhyet da÷àhena dvàda÷àhena bhåmiþ . vai÷yaþ pa¤cada÷àhena>% manuþ . %<aghàheùu nivçtteùu>% %<dvàda÷àhaþ pra÷asyate>% smçtiþ tatparimàõamuktaü kàlamàdhaø viùõudhaø . %<laghvakùarasamàmàtrà nimeùaþ parikãrtitaþ . tataþ såkùmataraþ kàlonopalabhyobhçgåttama! nopalabhyaü yathà dravyaü susåkùmaü paramàõutaþ . dvau nimeùau truñirj¤eyaþ pràõaþ pa¤catruñiþ smçtaþ . vinàóikà tu ùañpràõà tatùaùñirnàóikà smçtà . ahoràtnaü tu tatùaùñyà nityametat prakãrtitam . triü÷anmuhårtà÷ca tathà ahoràtre prakãrtitàþ . tatra pa¤cada÷aproktà ràma . ràtrau divà tathà . uttaràü tu yadà kàùñhàü kramàdàkramate raviþ . tadà kramàdbhavevçddhirdivasasya mahàbhuja! . tadà÷ritamuhårtànàü tadà vçddhiþ prakãrtità . dinavçddhiryadà ràma! doùàhànistadà bhavet . tadà÷ritamuhårtànàü hànirj¤eyà tathà tathà . yadà tu dakùiõàü kàùñhàü kramàdàkramate raviþ . divasasya tadà hànirj¤àtavyà tàvadeva tu . kùãyante tasya hànau ca tanmuhårtàstathaiva ca . ràtryà÷rità÷ca vardhante ràtraya÷ca krameõa tu . yadà meùaü sahasràü÷ustulà¤caiva prapadyate . samaràtrindivaþ kàlo muhårta÷ca tadà samaþ>% . muhårtànàü srautasmàrta jyautiùàõi nàmàni trividhàni tatra ÷rautàni kàlamàø draùñavyàni . jyautiùàõi àha ka÷yapaþ %<gaurãvallabhasarpamitrapitaro vasvambuvi÷vàhvayà brahmàmbhoruhasambhavendrahutagdeve÷anakta¤caràþ . toye÷àryamayonayoda÷a tathà pa¤càpyamã vàsare>% . rudràjàhirbudhnapåùà÷vinàþ syuþ kãnà÷o'gnirdhàtçcandràditãjyaþ . viùõurbhànustvaùñçghàtrà muhårtà ràtrau kråràstvantakàjàgnirudràþ . smàrtanàmàni tu %<raudra÷caitra÷ca maitra÷ca tathà sàrasvataþ smçtaþ . sàvitro vai÷vadeva÷ca gàndharvaþ kutapastataþ . rohiõastilaka÷caiva vibhavonirçtistathà . ÷ambarovijaya÷caiba divà pa¤cada÷asmçtàþ . ÷aïkara÷càjapàda÷ca tathàhirbudhnamaitrakau a÷vinau yàmya àgneyo vaidhàtra÷càndra eva ca . àditeyo'tha jaiva÷ca vaiùõavaþ saura eva ca . bràhmonàbhasvata÷caiva muhårtàþ krama÷oni÷i>% . etadanusàreõaiva %<bràhme muhårte kila tasya devãti>% raghuþ %<maitre muhårte ÷a÷alà¤chanena>% kumàø %<àrabhya kutape ÷ràddhaü kuryàdàrohiõaü budhaþ>% ityàdi prayogaþ . ahna÷ca dvidhà tridhà caturdhà pa¤cadhà pa¤cada÷adheti pa¤cadhà vibhàgakalpanàpi dç÷yate . tatra dvidhà vibhàgàbhipràyeõa . %<yathà caivàparaþ pakùaþ pårbdha pakùàt vi÷iùyate . yathà ÷ràddhasya pårbàhõàdaparàhõo vi÷iùyate>% manuþ tridhà vibhàge %<årdhvaü såryodayàt proktaü muhårtànàü tu pa¤cakam . pårvàhõaþ pa¤cakaü proktaü madhyàhnastu tataþ param . aparàhõastataþ proktaü muhårtànàü tu pa¤cakam>% . %<tasmàdahnaþ pårbàhõe devà a÷anamabhyavaharanti madhyadine manuùyàþ aparàhõe pitaraþ>% gautaø %<pårbàhõovai devànàü madhyandinaü manuùpàõàmaparàhõaþ pitéõàm>% ÷rutiþ caturdhà vibhàge gobhilaþ . %<pårbàhõaþ praharaü yàvat madhyàhnaþpraharastataþ . àtçtãyàdaparàhõaþ sàyàhna÷ca tataþ param>% . pa¤cadhà vibhàgamàhavyàsaþ . %<muhårtatritayaü pràtastàvadeva tu saïgavaþ . madhyàhnastrimuhårtaþ syàdaparàhõo'pi tàdç÷aþ . sàyàstrastrisuhårtaþ syàt svasvakàrye puraskçtaþ>% evameva dakùoktavibhàgaþ taccàhaþ navavidham %<bràhmaü divyaü tathà paitraü pràjàpatyaü gurostathà . saura¤ca sàvana¤càndramàrkùaü mànàni vai nava>% såø siø . tatra bràhmam %<itthaü yugasahasreõa bhåtasaühàrakàrakaþ . kalpo bràhmamahaþproktaü ÷arvarã tasya tàvatãti>% . divyamuktaü tatraiva %<màsairdvàda÷abhirvarùaüdivya tadaharucyate>% . suràsuràõàmanyonyamahoràtraü viparyayàt yat proktaü tadbhaveddivyaü bhànorbhagaõapåraõàt . pitryamàha %<triü÷attithyàtmako màsa÷càndraþ pitryamahaþ smçtam ni÷à ca màsapakùàntau tayormadhye vibhàgataþ>% . bhacakrabhramaõaü nityaü nàkùatraü dinamucyate . manyantaravyavasthà ca prajàpatyamudàhçtam iti saükràntyàsauramucyate iti ca såø siø vàhaspatyamabda÷abde uktam teùu navasu madhye caturbhireva vyavahàraþ %<caturbhirvyavahàro'tra sauracàndràrkùasàvanaiþ>% vàrhaspatyena ùaùñhyabdaü j¤eyaü nànyaistu nitya÷aþ . såø siø tatra sauranàkùatràdipramàõamuktam . nàóãùaùñhyà tu nàkùatramahoràtraü prakãrtitam . tantriü÷atàbhavenmàsaþ sàvano'rkodayaistathàiti càndramàha %<arkàdviniþsçtaþ pràcãü yadyàtyaharahaþ ÷a÷ã taccàndramasamaü÷aistu j¤eyà dvàda÷abhistithiþ>% eteùàü kàryabhede grahaõamàha sa eva %<tithiþ karaõamudvàhaþ kùauraü sarvàþ kriyàstathà . vratopavàsayàtràõàü kriyà càndreõa gçhyate . udayàdudayaþ bhànoþ sàvanaü parikãrtitam . sàvanàni syuretena yaj¤akàlàvadhistu taiþ . såtakàdiparicchedo dinamàsàbdapàstathà . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanenaiva gçhyate . asya tatpuruùànte ñac samàø puüstva¤ca ekàhaþ dãrghàhaþ puõyàhaü tu naø . avyayàdipårbapadatve ekade÷isamàse dvigau ca ñac ahnàde÷a÷ca atyahnaþ madhyàhnaþ pårbdhàhõa>% puø . uttarapadadvigàveva ahnàde÷aþ na samàhàradvigau dvyahaþ tryahaþ . uttarapade tu dvyahnapriya evaü taóvitàrthe nàhnàde÷aþ dvyahãnaþ ityàdi . kàlatvàt bhavàdau ñha¤ ahnàde÷aþ àhnikaþ kha ahãnaþ dinabhave triø . 2 viùõau tasya sarvadà prakà÷amànatvàt tathàtvam %<ahaþ saüvatsaro màsaþ>% viùõusaø . arciràdimàrge àtivàhike 3 aharabhimàni deve--ca . %<te arciùamabhisampadyante arcaùo'haþ ahna àpåryamàõapakùam>% chàø uø . etadadhikçtya %<ativàhikàstalliïgàt>% ÷àø såtre àtivàhikatvameùàü nirõãtam 4 ràtrau ca . %<yàma÷catvàra÷càrormatyànà mahanã ubhe>% . %<ayane ahanã pràhuriti ca>% bhàø 3 ska0

#<ahanà># strã aharmusvatvenàstyasyàþ ac niø ñilopàdyabhàvaþ . åùàyàm niruø . %<gçhaügçhamahanà yàtyacchà>% çø 1, 123, 4 %<ahanà åùeti>% bhàùyam .

#<ahantà># strã ahamityavyayamasmadarthe tasya bhàvaþ tal . asmadarthabhàve 2 samatàyà¤ca .

@<[Page 577b]>@
#<aham># avyaø aha--amu . ahaïkàràrthe, asmadarthe %<ahamarthodayoyo'yaü cittàtmà vedanàtmakaþ . etaccittadrumasyàsya vãjaü viddhi mahàmate>% vàsiø . ahaüpratyayaþ . ahaïgàraþ

#<ahamahamikà># strã ahamahaü÷abdo'styatra vãpsàyàü dvitvam ñhan na ñilopaþ . 1 parasparàhaïkàre 2 ahamevàgreyàsyàbhoti råpàyàmanyonyoktau ca .

#<ahampårvikà># strã ahaü pårbo'haü pårba ityabhidhànaü yatra . yodhàdãnàü autsukyàt ahameva pårvaü yàsyàmãtyadhyavasàyenoktau %<javàdahaüpårbikayà yiyàsubhiþ>% kiràø .

#<ahampratyaya># puø ahamityàkàrakaþ pratyayaþ . ahamasmi mametyàdyàkàre bodhe . %<ahampratyayaliïgàni ca vaidikàni>% vçø uø bhàø . %<nacàyamekàntenàviùayaþ ahampratyaya viùayatvàt>% ÷àø bhàø . ahaü÷abdàlambana÷càtmà sa ca deha eveti càrvàkàþ . kùaõikavij¤ànameveti bauddhàþ dehàdivyatirikta iti àstikadar÷anànusàriõaþ .

#<ahambhadra># triø ahameva bhadra iti nirõayovatra . ahaü÷reyaþ ÷abdàrthe %<athàtomanasa÷ca vàca÷ca ahaübhadra uditam mana÷ca ha vai vàkcàhaü bhadra ådàte . taddha mana uvàca ahameva tvaccheyo'smi na mayà tvaü ki¤canànabhigataü vadasi yanmamatvaü kçtànuvin vartyàsyahameva tvaccheyo'smãti atha ha vàguvàca ahameva tvaccheyasyasmi yadvai tvaü vetvàhaü tadvij¤àpayàmyahaü saüj¤àpayàmãti>% ÷ataø bràø .

#<ahammati># strã ahamityàkàrà matiþ j¤ànaü mana + ktin . 1 avidyàyàm anyasminnanyadharmàvabhàsake 2 aj¤àne .

#<ahara># triø na harati ac naø taø . 1 hàrakabhinne harohàrakaþ naø baø . 2 hàraka÷ånye gaõitokte ÷uddhe 3 rà÷au 4 asurabhede puø asura÷abde udàø .

#<aharàdi># puø ahnaþ àdi . prabhàte %<÷a÷adharamaharàdau ràgavànuùõara÷miþ>% màghaþ . vàrtiü kokte patyàdi÷abda pare roþsthàne rephàde÷animitte ahan gir--dhur iti ÷abdagaõe .

#<ahargaõa># puø ahnàü gaõaþ . dinavçnde dinasamåhe . grahàõàü madhyamàvàdij¤ànasàdhanàni sçùñyavadhi ÷vetavaràhakalpàvadhi kalyàrambhàvadhi và iùñadinaparyantaü yàni dinàni gatàni teùàü samåhe . tatra sçùñyadyarhagaõastàvat %<ityaü yugasahasreõa bhåtasaühàrakàrakaþ . kalpobràhmamahaþproktaü ÷arvarã tasya tàvatã . paramàyuþ ÷ataü tasya tayàhoràtrasaükhyayà . àyuùo'rdhamitaü tasya ÷eùe kalpo'yamàdimaþ . kalpàdasmàcca manavaþ ùañ vyatãtàþ sasandhayaþ . vaivasvatasya ca manoryutànàü trighano gataþ . aùñàviü÷àdyugàdasmàdyàtametat kçtaü yugam . ataþ kàlam prasaükhyàya saükhyàmekatra piõóayet>% . såø siø tadànayanaprakàra uktaþ . tatra sçùñyàdikasya ahargaõasyànayanamittham . bràhmadinamànaü manuùyaparimàõena 4320000000 varùàþ ràtrimàna¤ca tathà, ityahoràtramànam 48640000000 varùàþ bràhmàhoràtramànam 360 guõitaü tasya varùamànam 17510400000000 evaü varùa÷ataü brahmaõaþ paramàyuþ 175040000000000 tasyàyuùo'rdham 8755 20000000000 varùàgatàþ . manvantarasaükhyà 30 6720 000 ùaóbhirguõitàþ 1840320000 ete varùàþ ùaõõàü manånàü gatàþ . tathà sandhaya÷ca sapta kçtayugapramàõà gatàstatra yugasandhimànam 1728000 kçtapramàõavarùàþ saptabhirmuõitàþ 12096000 varùàþ . saptamasya vaivasvatamanoþ 27 yugàni gatàni teùàü samaùñiþ 116640000 varùàþ satyàdãnàü trayàõàü gatànàü yugànàü mànam 3888000 . evamàdisçùñitaþ vartamànayugàntargatadvàparayugaparyantam . 875521972944000 varùàþ gatàþ paràrdhataþ 1972944000 varùà gatàþ . vartamàna mahàyugàt 3888000 varùàgatàþ . evamabdapiõóaü kçtvà tatra kaliyugagatàbdàpiõóaü yãjyam . etàni ca sauraråpàõãti 360 guõitàni sauradinavçndàni gatàni bhavanti . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanena ityukteþ sàvanaireva grahamadhyabhàvaj¤ànamatastebhyaþ siø ÷iø càndrasàvanànayanaü dar÷itam . yathà %<kathitakalpagato'rkasamàgaõo raviguõo gatamàsasamanvitaþ . khadahanai 30 rguõitastithisaüyutaþ pçthagato'dhikamàsa 1593300000 samàhatàt . ravidinàni 1555200000000 gatàdhikamàsakaiþ kçtadinaiþ sahito dyugaõo vidhoþ . pçthagataþ pañhitàvam 25082550000 saüguõàdvidhudinà 1602999000000 ptagatàvamavarjitaþ . bhavati bhàskaravàsarapårvako dinagaõo ravimadhyamasàvanaþ . adhikamàsadinakùaya÷eùatodyughañikàdikamatra na gçhyate>% . %<atra vàsanà . kalpagatàbdà dvàda÷aguõità ravimàsà jàtàste caitràdigatacàndratulyaiþ sauraireva yutàstriü÷adguõà iùñamàsapratipadàdigatatithitulyaiþ sauraireva dinairyutàþ . evaü te saurà jàtàstebhyaþ pçthaksthitebhyo'dhimàsànayanaü trairà÷ikena . yadi kalpasauradinaiþ kalpàdhimàsà labhyante tadaibhiþ kimiti . phalaü gatàdhimàsàþ . tairdinãkçtaiþ pçthak sthitaþ sauràhargaõaiþ sahita÷càndro bhavati . yataþ sauracàndràntaramadhimàsadinànyeva . atha càndràd dyugaõàdavamànayanaü trairà÷ikena . yadi kalpacàndràhaiþ kalpàvamàni labhyante tadaibhiþ kimiti . phalaü gatàvamàni . tairåna÷càndro'hargaõo'taþ kartavyaþ . yataþ sàvanacàndràntare'vamànyeva . evaü kçte sati ravermadhyamaþ sàvanàhargaõo bhavati na sphuñaþ . madhyamasphuñàhargaõayorbhedo gole kathitaþ . sa càhargaõo'rkàdiþ . yataþ kalpàdau ravivàsaraþ . atrà'dhimàsànayane'dhimàsa÷eùaü na sthàpyam . na punastasmàddinàdyavayavà gràhyàþ . evamavama÷eùamapi . na tasmàdghañikàdikaü gràhyam . nanvanupàtaþ sàvayavo bhavati kutastadavayavà na gràhyàþ . tatkàraõaü gole kathitaü vyàkhyàtaü ca>% pramitàø . madhyamagrahàdapyahargaõànayanaü tatraivoktam . %<sàgràt sa cakràcca khagàt kvahaghnàt tatkalpacakràptamahargaõaþ syàt>% . niragracakràdapi kuññakena vakùye'grato'gràcca tathàgrayogàt . %<grahasya bhagaõarà÷ibhàgakalà vikalà ante vikalà÷eùaü ca kudinaiþ saüguõya svacchedena vibhajyoparyupari nikùipet . tadyathà . bhagaõàdigrahe vikalà÷eùàvadhi kalpakudinaguõe vikalà÷eùasthàne kudinairvibhajya vikalàsthàne phalaü prakùipya tatra ùaùñyà 60 vibhajya kalàsthàne nikùipyaivaü bhagaõàntaü yàvat . tatra kalpabhagaõairhçte'hargaõaþ syàt . atropapattirvilomagaõitena . tathà niragracakràdapi grahàt tathà kebalàdagràdapi tathà ÷eùayoþ ÷eùàõàü và yogàdahargaõànayanamagrata iti pra÷nàdhyàye kuññakavidhinà vakùyate>% pramiø . kaligatàdapyahargaõànayanaü tatraiva . %<kaligatàdatha và dinasa¤caye dinapatirbhçgujaprabhçtistadà . kalimukhadhruvakeõa samanvito bhavati taddyugaõodbhavakhecaraþ>% . %<atra kaligatàhargaõe'yaü vi÷eùaþ . ÷ukràdyo vàro gaõanãyaþ . yataþ kalpagatàhargaõàt kalimukhe ÷ukravàro bhavati . tatra ca ye grahàste dhruvasaüj¤àþ kalpitàþ . taddyuõabhavaþ khecara÷ca kalimukhadhruvakeõa samanvitaþ kàrya ityatra vàsanàpi sugamà>% pramiø . kuññakavidhi÷ca vãjagaõite dar÷ito yathà . asya gaõitasva grahagaõite mahànupayogaþ . tadarthaü ki¤ciducyate . %<kalpyàtha ÷uddhirvikalàva÷eùaü ùaùñi÷ca bhàjyaþ kudinàni hàraþ . tajjaü phalaü syuvikalà guõastu liptàgramasmàcca kalà lavàgram . evaü tadårdhaü ca tathàdhimàsàvamàgrakàbhyàü divasà ravãndvoþ>% . %<grahasya vikalàva÷eùàdgrahàhargaõayorànayanam . tadyathà . ùaùñirbhàjyaþ . kudinàni hàraþ . vikalàva÷eùaü ÷uddhiriti prakalpya sàdhye guõàptã . tatra labdhirvikalàþ syurguõastu kalàva÷eùam . evaü kalàva÷eùaü ÷uddhiþ ùaùñirbhàjyaþ kudinàni hàraþ . phalaü kalàþ . guõoü'÷a÷eùam . evamaü÷a÷eùaü ÷uddhistriü÷adbhàjyaþ kudinàni hàraþ . phalaü bhàgàþ . guõorà÷i÷eùam . evaü rà÷i÷eùaü ÷uddhirdvàda÷a bhàjyaþ . kudinàni hàraþ . phalaü gatarà÷ayoguõobhagaõa÷eùam . evaü kalpabhagaõà bhàjyaþ . kudinàni hàraþ . bhagaõa÷eùaü ÷uddhiþ . phalaü gatabhagaõàþ . guõo'hargaõaþ syàditi . asyodàharaõàni tripra÷nàdhyàye . evaü kalpàdhimàsàbhàjyoravidinàni hàro'dhimàsa÷eùaü ÷uddhiþ . phalaü gatàdhimàsàþ . guõo gataravidivasàþ . evaü yugàvamàni bhàjya÷candradivasà hàro'vama÷eùaü ÷uddhiþ . phalaü gatàvamàni . guõogatacandradivasàiti>% pramiø . ahargaõànayane adhimàsàvamaparityàge kàraõamàha siø ÷iø %<ahargaõasyànayane'rkamàsà÷caitràdicàndrairgaõakànvitàþ kim . kuto'dhimàsàvama÷eùake ca tyakte yataþ sàvayavo'nupàtaþ . dar÷àvadhi÷càndramaso hi màsaþ saurastu saükràntyavadhiryato'taþ . dar÷àgrataþ saükramamànataþ pràk sadaiva tiùñhatyadhimàsa÷eùam . dar÷àntato yàtatithipramàõaiþ sauraistu saurà divasàþ sametàþ . yato'dhi÷eùotthadinàdhikàste tyaktaü tadassàdadhimàsa÷eùam . tithyantasåryodayayãstu madhye sadaiva tiùñhatyavamàva÷eùam . tyaktena tenodayakàlikaþ syàt tithyantakàle dyugaõo'nupàtaþ>% . %<madhyamamànena yàvatyamàvàsyà tadante càndràmàsàntaþ . madhyamàrkasya yasmin dine saükràntistatra saükràntikàle ravimàsàntaþ . tayoþ ravicandramàsàntayorantare yàvatyastithayaþ sàvayavàstà adhimàsa÷eùatithayaþ . yataþ sauracàndràntaramadhimàsàþ . ahargaõànayane gatàbdà raviguõàste saurà màsà jàtàþ . atasteùu caitràdicàndratulyàþ saurà eva màsà yojitàste saükràntyavadhayo jàtàsteùu triü÷adguõeùu gatatithitulyàþ saurà eva divasà yojitàþ . ataþ sauracàndràntareõàvikà jàtàstadantaramadhimàsa÷eùadinàni bhavanti sauracàndràntaratvàt . ato'dhimàsa÷eùadinàstebhyaþ ÷odhyàþ . atha càdhimàsànayane'nupàtalabdhairadhimàsairdinãkçtaistaccheùadinai÷ca yuktàþ sauràhà÷càndràhà bhavitumarhanti . evamatràdhimàsa÷eùadinàni kùepyàõi . tatra ÷odhyàni . ataþ kàraõàdadhimàsa÷eùaü tyaktam . athàvama÷eùatyàgakàraõamucyate . tithyantànantaraü yàvatãbhirghañãbhiþ såryodayà avama÷eùaghañikàþ yata÷càndrasàvanàntaramavamàni . yadyavama÷eùaü na tyajyate labdhàvamairavama÷eùaghañikàbhi÷ca tithaya ånãkriyante tadà tithyante sàvano'hargaõo bhavati . atha ca såryodayo'vadhiþ sàdhyaþ . tithyantàhargaõo'vama÷eùaghañãbhiryuktaþ sannudayàvadhirbhavati . ato'vama÷eùe tyakte svataþ såryodayàvadhirbhavati>% pramiø . %<ahargaõomadhyamasàvanena kuta÷calatvàt sphuñasàvanasya . tadånakheñà udayàntaràcca karmodbhavenonayutàþ phalena>% siø ÷iø ahargaõe vi÷eùamàha siø ÷iø . %<abhãùñavàràrthamahargaõa÷cet saiko nirekastithayo'pi tadvat . tadàdhimàsàvama÷eùake ca kalpàdhimàsàvamayuktahãne>% . %<iha kila sthålatithyànayane yasyàü tithau yo vàra àgataþ sa cedahargaõe nàgacchati tadàhargaõaü saikaü nirekaü kçtvà grahàþ sàdhyà iti jyotirvidàü saüpradàyo yuktiyukta eva . yato'hargaõasya vàro niyàmakaþ . evaü kçte yo vi÷eùaþ so'bhidhãyate . tithayo'pi tadvadityàdi . atraitaduktaü bhavati . yadà vàràrthaü saiko'hargaõaþ kçtastadàdhimàsàvama÷eùàsyàü candràrkànayane koùñyàhatairaïkakçtenduvi÷vairityàdau dvàda÷aguõàstithayo'rkabhàgeùu yàþ kùepyàstàþ saikàþ kçtvà dvàda÷aguõàþ kùepyàþ . yadà nireko'hargaõaþ kçtastadà nirekam . tathà yadi saiko'hargaõastadàdhimàsa÷eùaü kalpàdhimàsairyutaü kàryam . avamairavama÷eùaü ca . yataþ saikàsu tithiùu saiko'hargaõo nirekàsu nirekaþ . tathà pratidinamadhimàsa÷eùasyàdhimàsairupacayo'vamairavama÷eùaþ syàt yuktamuktam>% iti pramitàø .

#<aharjara># puø ahobhiþparivartamàno lokàn jarayati jçõic--ac, ahàni và'smin jãryanti àdhàre ap và . saüvatsare %<yathàpaþ pravatà yanti yathà màsà aharjaram>% vçø uø .

#<ahardiva># naø aha÷caü divà ca samàø dvaø tulyàrthakatayà vãpsà gamyate . 1 pratidane ityarthe %<ya ityamakhàsthyamahardivaü divaþ>% màghaþ ar÷a àdyac . 2 tadvçttau triø . %<ahardivàbhiråtibhiþ>% .

#<aharnàtha># puø 6 taø . 1 dinapatau 2 arkavçkùe càharadhiùàdayo'pyatra .

#<aharni÷a># naø aha÷ca ni÷à ca samàø dvaø . ahoràtrayoþ %<tayoþ samuccayo màsaþ pitéõàü tadaharni÷am>% bhàø 6 skaø . %<tasya so'harni÷asyànte prasuptaþ pratibudhyata>% manuþ

#<aharbàndhava># puø ahni bàndhava iva prakà÷akatvàt . 1 sårye . 2 arkavçkùe ca .

#<aharbhàj># strã iùñhakàbhede . %<ràtrisahasreõa ràtrisahasreõaikaikàü paritritaü sampannàmupàsãtàhaþsahasreõàhaþsahasreõaikaikàmaharbhàjam>% . ÷ataø bràø .

#<aharmaõi># puø ahni maõiriva prakà÷akatvàt . 1 sårye 2 arkavçkùe ca .

#<aharloka># puø iùñakàbhede . %<tatoyàþ ùaùñi÷ca trãõi ca ÷atànyaharlokàstà ahnàmeva sàptiþ kriyate>% ÷ataø bràø .

#<aharvid># puø ahaþ ekàhasàdhyam agniùñomaü vetti vida--kvip . ekàhasàdhyàgniùñomavettari %<sutasomà aharvidaþ>% çø 1, 2, 2 .

#<ahalya># triø na halena kçùyam . 1 halàkçùye kùetre . 2 de÷abhede puø . 3 gotamarùipatnyàü strã . ahalyotpattiryathà . %<maudgalyasya suto jyeùñhobrahmarùiþ sumahàya÷àþ . indrasenà yatorgabhaü vadhrasthaü pratyapadyata . vadhrasthànmithunaü jaj¤e menakàyàmiti ÷rutiþ . divodàsa÷ca ràjarùirahalyà ca ya÷asvinã . ÷aradvata÷ca dàyàdamahalyà sabhasåyata . ÷atànandamçùi÷reùñham tasyàpi sumahàya÷àþ>% hariø 32 aø ÷aradvataþ iti gotamasya nàmàntaram . yadvaü÷ajàtaþ kçpàcàryaþ ÷àradvata iti gautama iti càkhyàyate . tasyàgotama÷àpakathà aphala÷abde 268 pçùñhedç÷yà . tasyàþ ÷àpavimocanamuktam . %<tasmàt pravi÷ya ràmà÷u gautamasyà÷ramaü vibho! . tàrayemàü mahàbhàgàmahalyàü ÷àpaviplutàm . vi÷vàmitravacaþ ÷rutvà ràmaþ saumitriõà saha . vi÷vàvitraü puraskçtya pravive÷à÷ramaü tataþ . sa dadar÷a sahabhàgàü tapasà dyotitaprabhàm . sendrairapi suraiþ sàkùàdanàlakùyàü samàgataiþ . prayatnànnirmitàü dhàtrà divyàü màyàmayãmiva . dhåmenàpi paritàïgãü dãptàmagni÷ikhàmiva . tuùàreõàvçtàü sàbhràü pårõacandraprabhàmiva . madhye'mbhaso duràdharùàü dãrptà såryaprabhàmiva . sà hi gotamavàkyena durnirãkùyà babhåva ha . trayàõàmapi sokànàü yàvadràmasya dar÷anam . dçùñvaiva ràghavau tasyàþ pàdau jagçha tustadà . sà ca tau påjayàmàsa smçtvà gautamabhàùitam . pàdyàrghàsanasatkàrairyathàvat prãtamànasà . pratijagràha ràma÷ca påjàü tàü vidhivat tadà . sasvanurdevavàdyàni puùpavçùñiþ papàta khàt . gandharvàpsarasàü caiva mahànàsãt samàgamaþ . sàdhu sàdhviti devà÷ca tadàhalyàmapåjayan . vi÷uddhàü tapasogreõa tadà ràmasamàgame . gotamo'tha mahàtejà dçùñvà divyena cakùuùà . svamà÷ramapadaü ràmamàgataü pratyapåjayat . sametya bhàryayà caiva påtayà'halyayà tadà . tayaiva sahitobhåyastapastepe mahàya÷àþ>% iti ràmàø àø . %<ahalyà draupadã kuntã tàrà mandodarã tathà . pa¤ca kanyàþ smarernityaü mahàpàtakanà÷anam>% pràtaþsmaraõãye puràø .

#<ahalyàjàra># puø 6 taø . indre tatkathà aphalabde 268 pçùñhe .

#<ahalyànandana># puø 6 taø . ÷atànande çùau . tasyotpattikathà ahalyà÷abde uktà ahalyàsutàdayoþpyatra .

#<ahalyàhradra># puø 3 taø . gotamà÷ramasthe svanàmakhyàte tãrthabhede %<tatogaccheta brahlarùergotamasya vanaü priyam . ahalyà yà hrade snàtvà brajeta paramàü gatim>% bhàø vaba 84 aø .

#<ahallika># puø ahani lãyate lã--óa niø saüj¤àyàü kan . prete . pretàhi ràtrau caranto divà õãyante iti prasiddham . %<ahalliketihovàca yàj¤avalkyaþ>% vçø uø . %<ahalliketi hovàca yàj¤avalkyo nàmàntareõa saübodhanaü kçtavàn>% bhàø . %<nàmàntareõa ahani lãyate iti pretavàcineti>% ÷eùaþ ànandagiriþ .

#<ahaskara># puø ahaþkaravat . 1 sårye, %<ala¤cakàràsya badhårahaskaraþ>% màghaþ . 2 arkavçkùe ca .

#<ahasta># triø na staþ hastau yasya . hasta÷ånye pràõini 1 chàgàdau %<ahastà÷ca sahastànàü ÷åràõàü caiva bhãravaþ>% manuþ 2 chinnahaste ca . %<apàdahasto apçtanyadindram>% çø 1, 32, 7 .

#<ahaspati># puø ahaþpativat . 1 sårye 2 arkavçkùe ca .

#<ahaha># avyaø ahaü jahàti aham + hà--ka pçùoø .. 1 sambodhane 2 à÷carpye, 3 khede, 4 kle÷e, 5 prakarùeca . %<ahahàre tvà ÷ådra>% chàø uø %<ahaha mahatàü niþsãmàna÷caritravibhåtayaþ>% vãracaø %<ahaha kaùñamapaõóitatà vidheþ>% gaõaraø .

#<ahahà># avyaø ahaü jahàti hà--óà . %<ahaha÷abdàrthe>% %<bhikùitvà'pi bubhukùitaü yadahahà>% gaõaratnaø .

#<ahàrya># puø hç--õyat naø taø . 1 parvate . 2 hartusa÷akye 3 abhedye ca triø . %<tatràtmabhåtaiþ kàlaj¤airahàryaiþ paricàrakaiþ>% manuþ ahàryairabhedyaiþ kullåø . ahàrye mevaü mçganàbhipaññam gaõaratnaø . %<ahàryaü bràhmaõadravyaü ràj¤àü nityamiti sthitiþ>% manuþ .

#<ahi># puø àhanti à + hana + óin ñilopaþ àïo hrasva÷ca . 1 sarpe, lokaprasiddhasarpabhedàdi su÷rute dar÷itam . %<a÷ãtistveva sarpàõàü bhidyate pa¤jadhà tu sà>% . %<darvãkarà maõóalino ràjimantastayaiva ca . nirviùà vaikara¤jà÷ca trividhàste punaþ smçtàþ .. darvãkarà maõóalino ràjimanta÷ca pannagàþ . teùu darvãkarà j¤eyà viü÷atiþ ùañcapannagàþ . dvàviü÷atirmaõóalino ràjimantastathà da÷a . nirviùà dvàda÷a j¤eyà vaikara¤jàstrayastathà . vaikara¤jodbhavàþ sapta citràmaõóaliràjilàþ . padàbhimçùñà duùñà và kruddhà gràsàrthino'pi và . te da÷anti mahàkrodhàstaddhi trividhamucyate . sarpitaü raditaü vàpi tçtãyamatha nirviùam . sarpàïgàbhihataü kecidicchanti khalu tadvidaþ . padàni yatra dantànàmekaü dve và bahåni ca .. nimagnànyalparaktàni yànyuddhçtya karoti hi . ca¤cumàlakayuktàni vaikçtyakaraõàni ca . saïkùiptàni sa÷ophàni vidyàttat sarpitaü bhiùak . ràjyaþ salohità yatra nãlàþ pãtàþ sitàstathà . vij¤eyaü raditaü tattu j¤eyamalpaviùa¤ca tat . a÷ophamalpaduùñàsçk prakçtisthasya dehinaþ . padaü padàni và vidyàdaviùaü taccikitsakaþ . sarpaspçùñasya bhãrorhibhayena kupito'nilaþ . kasyacid kurute ÷ophaü sarpàïgàbhihatantu tat . vyàdhitodvignadaùñàni j¤eyànyalpaviùàõi tu . tathàtivçddhabàlàtidaùñamalpaviùaü smçtam . suparõadevabrahmarùiyakùasiddhaniùevite .. viùaghnauùadhiyukte ca de÷e na kramate viùam . rathàïgalàïgalacchatrasvastikàïku÷adhàriõaþ .. j¤eyàdarvãkaràþ sarpàþ phaõinaþ ÷ãghragàminaþ . maõóalairvividhai÷citràþ pçthavo mandagàminaþ .. j¤eyà maõóalinaþ sarpà jvalanàrkasamaprabhàþ . snigdhà vividhavarõàmistiyyugårdhvantu ràjibhiþ .. citrità iva ye bhànti ràjimantastu te smçtàþ . muktàråpyaprabhà ye ca kapilà ye ca pannagàþ .. sugandhinaþ savarõàbhàste jàtyà bràhmaõàþ smçtàþ . kùatriyàþ snigdhavarõàstu pannagà bhç÷akopanàþ .. såryacandràkçti cchatnaü lakùma teùàü tathàmbujam . kçùõà vajranibhà ye ca lohità varõatastathà . dhåmràþ pàràvatàbhà÷ca vai÷yàste pannagàþ smçtàþ .. mahiùadvãpivarõàbhàstathaiva paruùatvacaþ . bhinnavarõà÷ca ye kecicchådràste parikãrtitàþ .. kopayantyanilaü jantoþ phaõinaþ sarva eva tu . pittaü maõóalina÷càpi kapha¤cànekaràjayaþ .. apatyasamavarõàbhyàü dvidoùakaralakùaõam . j¤eyau doùai÷ca dampatyorvi÷eùa÷càtra vakùyate .. rajanyàþ pa÷cime yàme sarpà÷citrà÷caranti hi . ÷eùeùåktà maõóalino divà darvãkaràþ smçtàþ .. darvãkaràstu taruõà vçddhà maõóalinastathà . ràjimanto vayomadhye jàyante mçtyuhetavaþ .. nakulàkulità bàlà vàriviprahatàþ kç÷àþ . vçddhà muktatvaco bhãtàþ sarpàstvalpaviùàþ smçtàþ . tatra darvãkaràþ . kçùõasarpo hàhàkçùõaþ kçùõodaraþ ÷vetakapoto mahàkapoto valàhako mahàsarpaþ ÷aïkhapàlo lohitàkùo gavedhukaþ parisarpaþ khaõóaphaõaþ kakudapadmo mahàpadmo darbhapuùpo dadhimukhaþ puõóarãko bhrukuñãmukho viùkiraþ puùpàbhikãrõo girisarpa çjusarpaþ ÷vetodaro mahà÷irà alagardo à÷ãviùa iti .. maõóalinastu . àdar÷amaõóalaþ ÷vetamaõóalo raktamaõóala÷citramaõóalaþ pçùato rodhrapuùpo milindako gonaso vçddhagonasaþ panaso mahàpanaso veõupatrakaþ ÷i÷uko madanaþ pàliühiraþ piïgalastantukaþ puùpapàõóuþ ùaóago'gnikã babhnuþ kaùàyaþ kaluùaþ pàràvato hastàbharaõa÷citraka eõãpada iti .. ràjimantastu . puõóarãko ràjicitro'ïgularàjirvinduràjiþ kardamakastçõa÷oùakaþ sarùapakaþ ÷vetahanurdarbhapuùpa÷cakrako godhåmakaþ kikkisàda iti .. nirviùàstu . galagolã ÷åkapatro'jagaro divyako varùàhikaþ puùpa÷akalã jyotãrathaþ kùãrikàpuùpako'ndhà hiko'hipatàkogauràhiko vçkùe÷aya iti . vaikara¤jàstu trayàõàü darvãkaràdãnàü vyatikaràjjàtàþ . tadyathà . màkuliþ poñagalaþ snigdharàjiriti . tatra kçùõasarpeõa gonasyàü vaiparãtyena và jàto màkuliþ . ràjilena gonasyàü vaiparãtyena và jàtaþ poñagalaþ . kçùõasarpeõa ràjimatyàü vaiparãtyena và jàtaþ snigdharàjiriti . teùàmàdyasya pitçvadviùotkarùo dvayormàtçvadityeke . trayàõàü vaikara¤jànàü punardivyelakarodhrapuùpakaràjicitrakàþ poñagalaþ puùpàbhikãrõo darbhapuùpo vellitakaþ sapta teùàmàdyàstrayo ràjilavat ÷eùà maõóalivat . evameteùàü sarpàõàma÷ãtiriti . tatra mahànetrajihvàsya÷irasaþ pumàüsaþ, såkùmanetrajihvàsya÷irasaþ striyaþ . ubhayalakùaõàmandaviùà akrodhà napuüsakà>% iti . teùàü bahåni puràõe nàmànyuktàni teùàü pradhànyato bhàrate katiciduktàni bahutvànnàmadheyàni pannagànàü tapodhana! . na kãrtayiùye sarveùàü pràghànyena tu me ÷çõu . ÷eùaþ prathamato jàto vàsukistadanantaram . airàvatastakùaka÷ca karkãñakadhana¤jayau . kàliyo maõinàga÷ca nàga÷càpåraõastathà . nàgastathà pi¤jaraka elàpatro'tha vàmanaþ . nãlànãlau tathà nàgau kalmàùa÷avalau tathà . àryaka÷cograka÷caiva nàgaþ kala÷apotakaþ . suràmukho dadhimukhastathà vimalapiõóakaþ . àptaþ karoñaka÷caiva ÷aïkho vàli÷ikhastathà . niùõànako hemaguho nahuùaþ piïgalastathà . bàhyakarõo hastipadastathà mudgarapiõóakaþ . kambalà÷vatarau càpi nàgaþ kàlãyakastathà vçttasaüvartakau nàgau dvau ca padmàviti ÷rutau . nàgaþ ÷aïkhamukha÷caiva tathà kuùmàõóako'paraþ . kùemaka÷ca tathà nàgo nàgaþ piõóàrakastathà . karavãraþ puùpadaüùñro vilvako vilvapàõóaraþ . måùakàdaþ ÷aïkha÷iràþ pårõabhadro haridrakaþ . aparàjito jyotika÷ca pannagaþ ÷rãvahastathà . kauravyo dhçtaràùñra÷ca ÷aïkhapiõóa÷ca vãryavàn . virajà÷ca subàhu÷ca ÷àlipiõóa÷ca vãryavàn . hastipiõóaþ piñharakaþ sumukhaþ kauõapà÷anaþ . kuñharaþ ku¤jara÷caiva tathà nàgaþ pramàkaraþ . kumudaþ kusudàkùa÷ca tittirirhalikastathà . kardama÷ca mahànàgo nàga÷ca bahumålakaþ . karkaràkarkarau nàgau kuõóodaramahodarau . ete pràdhànyato nàgàþ kãrtità dvijasattama! . bahutvànnàmadheyànàmitare nànukãrtitàþ . eteùàü prasavo ya÷ca prasavasya ca santatiþ . asaükhyeyeti matyà tànna vravãmi tapodhana! . bahånãha sahasàõi prayutànyarvudàni . ca . a÷akyànyeva saükhyàtuü pannagànàü tapodhana! bhàø àø 35 aø . %<ahiparikarabhàjo bhàsmanairaïgaràgaiþ>% màghaþ . mahato'pyenasomàsàttvacevàhirvimucyate %<na pakùyahipreùyanàmnãü na ca bhãùaõanàmikàm>% låtàhi ÷arañànà¤ca tira÷càü càmbucàriõamiti ca manuþ . 3 sårye, in 4 ràhau, 5 pathike, aha--vyàptau in . 6 vçtràsure tasya sarvalokavyàpakatvàttannàmakatvam sa ca vi÷varåpapitustvaùñuþputraþ tadutpattikathà bhàgaø 6 skaø 9 aø %<hataputrastatastvaùñà juhàvendràya ÷atrave . indra÷atro! vibardhvasva mà ciraü jahi vidviùam . athànvàhàryacanàdutthito ghoradar÷anaþ . kçtànta iva lokànàü yugàntasamaye yathà . viùvagvivardhabhànaü tamiùumànaü dinedine . dagdha÷aila pratãkà÷aü sandhyàbhrànãkavarcasam .. taptatàmra÷ikhà÷ma÷ruü madhyàhnàrkogralocanam . dedãpyamàne tri÷ikhe ÷åla àropya rodasã .. atyantamunnayanta¤ca càlayantaü padà mahãm . darãgambhãravaktreõa pivatà ca nabhastalam .. lihatà jihvayarkùàõi grasatà bhuvanatrayam . mahatà raudradaüùñreõa jçmbhamàõaü muhurmåhuþ . vitrastàdudruvurlokàvãkùya sarve di÷odi÷a .. yenàvçtàime lokàstapasà tvàùñramårtinà . sarvevçtra iti proktaþ pàpaþ paramadàruõaþ>% .. 7 khale, 8 va¤cake, 9 sarpasvàmike a÷leùànakùatre ca . %<mçdugaõastãkùõo'hi rudrendrayuk>% jyoø . %<drutaü dhanuþkhaõóamivàhidviviùaþ>% kiràø . %<adviùastadbhavatà ni÷amyatàm>% màghaþ . 10 àhantari triø %<ahirasi budhnyaþ>% tàõóyaø . ahiràhantàriprabhçtãnàm màø . aha--vyàptau in . 11 jale mahãvyàpitvàttattvam 12 vyàpake 13 vyàpte ca triø . 14 dyàvàpçthivyoþ dviø vaø 15 pçthivyàü 1 6 strãgavyà¤ca strã và ïãp nàganàmatvàt tajjàtatvàcca 17 sãse dhàtau . tasyotpattyàdikam bhàvapraø %<dçùñvà bhogisutàü ramyàü vàsukistu vyamocayat>% vãryaü jàtastato nàgaþ sarvarogàpahonçõàm sãsaü badhnaü tathà vapraüyogeùñaü nàganàmakam (nàgobhuja÷aþ) sãsaü raïgaguõaü j¤eyaü vi÷eùànmehanà÷anam . nàgastu nàga÷atatulyabalaü dadàti vyàdhiü vinà÷ayati jãvanamàtanoti . vahniü pradãpayati kàmabalaü karoti mçtyuü ca nà÷ayati santatasevitaþ saþ . pàkena hãnau kila vaïganàgau kuùñhàni guõmàü÷ca tathàtikaùñam . pàõóupramehànilamàda÷othabhagandaràdãn kurutaþ prabhuktau tasya pàkavidhimàha tatraiva . tàmbålarasa saüpiùña÷ilàlepàt punaþ punaþ . dvàtriü÷adbhiþ puñairnàgo niråpyaü bhasma jàyate . (÷ilà manaþ÷ilà) anyacca . %<a÷vatthaci¤càtvakcårõaü caturthà÷ena nikùipet . tatpàtre vidruto nàgo lohadarvyà pracàlitaþ . yàmaikena bhavedbhasma tattulyà syànmanaþ÷ilà . kà¤jikena dvayaü ghçùñvà pacet dçóhapuñena tam . svàïga÷ãtaü punaþ piùñvà ÷ilayà kà¤jikena ca . punaþ pacet sametàbhyàmevaü ùaùñipuñairmçtiþ>% .

#<ahiüsaka># triø na hinasti hinsa--õvul naø taø . hiüsàrahite

#<ahiüsà># strã hinma--aï naø taø . 1 vàïmamanaþkàyaiþ parapãóàbhàve, 2 pràõipãóànivçttau, 3 a÷àstrãyapràõipãóanàbhàve ca %<ahiüsàparamo dharma>% iti smçtiþ . %<yà veda vihità hiüsà niyatàsmiü÷caràcare . ahiüsàmeva tàü vidyàt vedàddharmohi nirbabhau>% manunà vaidhahiüsàyàü doùàbhàvauktaþ etacca mãmàüsakàdinaye sàükhyanaye tu ÷àstrãyahiüsàyàmapi doùaþ yathoktaü sàüø kàø . %<dçùñavadànu÷ravikaþ sa hyavi÷uddhikùayàti÷ayayuktaþ>% . avi÷uddhirhiüsàdoùasaüsargaþ yathà ca vaidhahiüsàyàü doùasaüsargastathoktama÷uddhi÷abde 476 pçùñhe . etasyà÷ca bhàvaråpatvaü gãtàyàmuktam %<buddhirj¤ànamasammohaþ kùamà satyaü damaþ ÷amaþ . ahiüsà samatà tuùñiþ>% ityupakramya %<bhavanti bhàvà bhåtànàü mattaeva pçthagvidhàþ>% . iya¤ca sàdhàraõadharmaþ . %<ahiüsà satyamasteyaü ÷aucamindriyanigrahaþ etat sàmàsikaü dharmaü càturvaõye'bravãnmanuþ>% iti manåkteþ kùamà satyaü damaþ ÷aucaü dànamindriyasaüyamaþ . ahiüsà guru÷u÷råùà tãrthànusaraõaü dayà, àrjavaü hrãralobha÷ca devabràhmaõapåjanam . anabhyasåyà ca tathà dharmaþ sàmànya ucyate viùõåkteþ %<ahiüsà satyamasteyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . dànaü ÷amodayà kùàntiþ sarveùàü dharmasàdhanamiti>% yàj¤aø ukte÷ca %<sarveùàü puruùàõàü bràhmaõàdyàcaõóàlàntaü dharmasàdhanamiti>% %<sàdhàraõadharma÷càhiüsàdiþ>% %<na hiüsyàt sarvàbhåtànoti>% ÷rutyuktaþ àcàõóàntaü sàdhàraõadharmaþ mitàø . iya¤ca %<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahà yamàþ>% pàtaø ukto yama bhedaþ, ahiüsà nàma manovàkkàyaiþ sarvadà sarvabhåtànàmapãóanaü sà paramaþ ÷uddhodharmaþ %<ahiüsà paramogharma>% ityukteþ anye satyàdaya etasyà eva ÷uddhyarthàþ tathà coktaü %<sa khalvayaü bràhmaõo yathà yathà tàni vratàni samàditsati tathà tathà pramàdakçtebhyo hiüsànidànebhyo nivartamànastàmevàvadàtaråpàmahiüsàü karotãti>% vçttiþ . tasyà÷ca kathaükartavyatà tadapi %<vitarkabàdhane pratipakùabhàvanam>% pàtaø såø dar÷itam %<eteùàü yamaniyamànàü vitarkairhiüsàdisaükalpaiþ haniùyàmyenamasatyaü vadiùyàmi parasvamàdàsye ityàdibhiþ bàdhane pràpte sati yamaparo bràhmaõaþ pratipakùabhàva naü kuryàt ghoreùu saüsàràïgàreùu pàpacyamànena yena mayà ÷araõamupagataþ sarvabhåtàbhayapradànena yamàdidharmaþ sa khalvahaü tyaktvà hiüsàdãn punastànàdadànastulyaþ ÷unà . yathà ÷và vàntà÷ã tathà tyaktasya punaràdàne iti vitarka pratipakùàn bhàvayedityarthaþ>% vçttiþ . vitarkàõàü svaråpaprakàrakàraõàvàntarabhedaphalàni pa¤cabhiþ padaiþ krameõa vadan pratipakùabhàvanaü sphuñayati . %<vitarkàþ kçtakàritànumodità lobhakrodhamohapårbakà mçdumadhyàtimàtrà duþkhàj¤ànànantaphalà iti pratipakùabhàvanam>% pàtaø såø . %<vitarkyanta iti vitarkàhiüsàdayaþ iti svaråpoktiþ . tatrahiüsà triprakàrà svayaükçtà, kurviti kàrità, sàdhusàdhvi tyanumodità ceti tatrekaikà punastrivighà bhavati kàraõabhedàt màüsàdilobhena, apakçtamaneneti krodhena, dharmo bhaviùyatãti mohena ca . evaü navavidhà jàtà hiüsà . lobhakrodhamohà api pratyekaü trividhà bhavanti mçdumadhyàtimàtratvena . tatpårbakàhiüsàdayo'pi mçdavomadhyà atimàtrà÷ca bhavanti . tathà kçtakàritànumodità÷ca pratyekaü navadhà bhavantãti hiüsàyàþ saptaviü÷atirbhedà bhavanti . mçdumadhyàtimàtrà api pratyekaü tridhà bhavanti mçdumçdurmadhyamçdustãvramçduþmçdumadhyomadhyamadhyastãvramadhyaþ mçdutãvromadhyatãvrastãvratãvra÷ceti evaü lobho navavidhaþ evaü krodhamohàviti tatpårbakçtàhiüsà saptaviü÷atibhedàbhavanti tathà kàritànumodità cetthamekà÷ãtibhedà hiüsà bhavati>% vçttiþ . teùàü phalànyàha duþkhàj¤ànànantaphalà iti . manunàpi %<anumantà vi÷asità niyantà krayavikrayã . saüskartà copahartà ca ùaóete ghàtakàþ smçtàþ>% ityanena anumatyàdãnàü hiüsàsàdhanatvamuktam yamamadhye'hiüsàphalamapyàha pàtaø såø . %<ahiüsàpratiùñhàyàü tatsannidhau vairatyàgaþ>% . ahiüsàsiddhau satyàü tasyà' hiüsakasya munivaryasya sannidhau svabhàvaviruddhànàmapi ahinakulàdãnàü vairatyàgaþ asyàeva prabhàvàt . ataeva kavibhiþ ahiüsàyamaprabhàvàdeva ÷àntà÷ramaþ %<virodhisattvojjhitapårvavatsaramityàdi>% varõyate .

#<ahiüsàna># triø na hinasti hinsa--÷ãlàrthe càna÷ naø taø . hiüsà÷ãlabhinne %<÷armaõyahiüsànasya sa÷cire>% çø 5, 64, 3 .

#<ahiüsra># triø na hiüsraþ . 1 hiüsà÷ãlabhinne . %<ahiüsrodamadànàbhyàü jayet svargaü tathà vrataþ>% manuþ %<hiüsràhiüsre mçdukråre dharmàdharmàvçtànçte . yadyasya so'dadhàtsarge tattasya svayamàvi÷at>% manuþ . %<hiüsràhiüsre mçdukråre dharmàdharmàvçtànçte . te eva pratipadyante sçjyamànàþ punaþ punaþ>% ÷àø bhàø smçtiþ . (kulekhàóà) 2 kulikavçkùe puø ràjavaø .

#<ahikà># strã ahiriva kàyati prakà÷ate duràkramatvàt . 1 ÷àlmalivçkùe ÷abdacaø . 2 dhruvanakùatre puø .

#<ahikànta># puø aheþ kàntaþ bhakùyatvàt . vàvau sarpasya pavanà÷anatvena vàyostatkàntatvam .

#<ahikùetra># puø aheþ kùetramiva . pràgde÷avarti de÷abhede . bhàø vaø 253 aø karõadigvijaye . %<avatãrya tataþ ÷ailàt pårbàü di÷amabhidrutaþ . aïgàn vaïgàn kaliïgàü÷ca>% ityupakramya %<àva÷ãràü÷ca yodhàü÷ca ahikùetraü ca yoghayan . pårbàü di÷aü vinirjitya vatsabhåmiü tathà'gamat>% .

#<ahigaõa># puø 1 chandaþ÷àstraprasiddhe pa¤camàtràtmake àdyaguruke antyalaghutrayaråpe saptamabhede . 6 taø . 2 sarpàõàü samåhe .

#<ahicchatra># puø aheþ phaõàkàraþ chatra÷chàdakaþ . 1 meùa÷çïgãvçkùe, 2 nagarãbhede strã . 3 de÷abhede puø . sa ca de÷aþ pàrthena nirjitya droõàya dattaþ . %<ahicchatraü ca viùayaü droõaþ samabhipadyata . evaü ràjannahicchatrà purãjanapadàyutà yudhi nirjitya pàrthena droõàya pratipàdità>% bhàø àø paø 139 aø . tatra drupadaràjyaü pårbamàsãt yathoktaü harivaü÷e 20 aø %<ahichatraü svakaü ràjyaü pitryaü pràpa mahàdyutiþ . drupadasya pità ràjan! mamaivànumate tadà . tato'bhåddrupadoràjà droõastena niràkçtaþ . tato'rjunena tarasà nirjitya drupadaü raõe . ahicchatraü sakàmpilyaü droõàyà thàpavarjitam . pratigçhya tatodroõaþ ubhayaü jayatàübaraþ . kàmpillaü drupadàyaiva pràyacchadviditaü tava>% hariø 20 aø tatsãmàbandha÷ca bhàø àø paø 137 aø uktaþ . %<kàmandãmatha gaïgàyàstãre janapadàyutàm . so'dhyavàtsãddãnamanàþ kàmpilla¤ca purottamam>% . dakùiõàü÷càpi pa¤càlàn yàvaccarmaõvatãü nadãm . droõena caivaü drupadaü paribhåyàtha pàlità . ahicchatrasyaü nàmàntaraü pratyagrayaþ hemaø . ahicchatre bhavaþ aõ àhicchatraþ . striyàü ïãp guråpottamatve'pi gotràrkhabhinnatvàt na ùyaï àhicchatrã siø kauø .

#<ahijit># puø ahiü sarpaü vçttàsuraü và jitavàn ji--kvip tuk ca . 1 kçùõe, 2 indre ca . tatra kçùõasya kàliyadamanàttathàtvam tatkathà hariø 69 aø . %<kçùõa kçùõa! mahàvàho! gopànàü nandivardhana! . damyatàmeùa vai kùipraü sarparàjo viùàyudhaþ . ime no bàndhavàstàta! tvàü matvà mànuùaü vibho! . paridevanti karuõaü sarve mànuùabuddhayaþ . tacchrutvà rauhiõeyasya vàkyaü saüj¤àsamãritam . vikrãóyà'sphoñayan bàhå bhittvà taü bhogabandhanam . tasya padbhyàü samàkramya bhogarà÷iü jalotthitam . ÷irassu kçùõo jagràha svahastenàvanàmya ca . tasyàruroha sahasà madhya maü tanmahacchiraþ . so'sya mårdhnisthitaþ kçùõaþ nanarta ruciràïgadaþ . mçdyamànaþ sa kçùõena ÷ràntamårdhvà bhujaïgamaþ>% . iti . indrasya vçtràsurajayakathà bhàgaø 6 skandhe 9 aø %<athendro vajramçdyasya nirmitaü vi÷vakarmaõà . muneþ ÷aktibhirutsiktaü bhagavattejasànvitam>% ityupakramya indravçtràsurayuddhaü varõayitvà %<bhittvà vajreõa tatkukùiü niùkramya balabhidvibhuþ uccakarta ÷iraþ ÷akrogiri÷çïgamivojasà>% ityuktam .

#<ahijihvà># strã aherjihveva tadàkàra÷ikhatvàt . nàgajihvàkhyalatàyàm .

#<ahiõóukà># strã hiõóa--uka¤ naø taø . su÷rutokte kãñabhede kãña÷abde--vivçtiþ %<ahiõóukàbhirdaùñe todadàhakaõóå÷vayathavomoha÷ca>% . %<ahiõóukàbhirdaùñànàmàpadoviùanà÷anam>% iti ca su÷rutaþ .

#<ahita># puø naø taø . 1 ÷atrau . 2 pathyabhinne triø . su÷rutoktàni ahitàni apathya÷abde 226 pçùñhe uktàni %<ahitànanilodbhåtaistarjayanniva ketubhiþ>% raghuþ %<ràmanàma iti tulyamàtmaje vartamànamahite ca dàruõe>% raghuþ %<nindantastava sàmarthyaü vadiùyanti tavàhitàþ>% gãtà . caturõàmapi varõànàü pretya ceha hitàhitàn . aùñàvimàn samàsena strãvivàhànnibodhata manuþ . %<ahito dehajovyàdhirhitamàraõyamauùadham>% .

#<a(à)hituõóika># puø ahestuõóaü mukhaü tena dãvyati ñhan ñha¤ và . 1 vyàlagràhiõi, 2 sarpakhelake ca .

#<ahidviù># puø ahiü sarpaü vçtràsuraü và dviùñavàn dviùabhåte kvip . 1 garuóe, 2 mayåre, 3 nakule, 4 indre garuóa mayåranakulànàü svabhàvasiddhaü tathàtvam indrasya vçttàsura dveùñçtvamahijicchabde uktam %<ahidviùastadbhavatà ni÷amyatàm>% màghaþ . ka . ahidviùo'pyuktàrtheùu .

#<ahinakulikà># strã ahinakulayovaiüram vun . sarpanakulayoþ svabhàvasiddhe vaire .

#<ahinirmoka># puø ahinà nirmucyate nir + muca--karmaõi gha¤ 6 taø . sarpaka¤cuke (kholasa) iti khyàte .

#<ahinirlayaõã># strã ahirnirlãyate'syàm nir + lo--lyuñ ïãp . (kholasa) iti khyàte sarpanirmoke . %<tadyathà'hinirlayaõã valmãke mçtà pratyastà ÷ete>% vçø uø .

#<ahipatàka># puø ahiùu patàkà tadàkàro'styasya ac . sarpabhede ahi÷abde 581 pçùñe su÷rutoktastadbhedodç÷yaþ .

#<ahipati># puø 6 taø . vàsukinàge . ahinàthàdayo'pyatra .

#<ahiputraka># puø aheþ putraþ iva kàyati prakà÷ate kai--ka . sarpàkàre naukàvi÷eùe (chip) .

#<ahipåtana># naø su÷rutokte kùudrarogabhede yathà %<samàsena catustriü÷at kùudrarogà bhavanti>% ityupakramya %<niruddhagudo'hipåtanaü vçùaõakacchårgudabhraü ÷a÷ceti>% tàn gaõayitvà %<÷akçnmåtrasamàyukte'dhaute'pàne ÷i÷orbhavet . svinnasyàsnàpyamànasya kaõóårakta kaphodbhavà . kaõóåyanàttataþ kùipraüsphoñàþ sràva÷ca jàyate . ekãbhåtaü vraõairghoraü taü vidyàdahipåtanam>% iti tasya lakùaõàdyuktam . asya strãtvamapi .. %<dhàtryàþ stanyaü ÷odhayitvà bàle sàdhyàhipåtanà>% . %<pañolapatratriphalàrasà¤janavipàcitam . pãtaü ghçtaü nà÷ayati kçcchràmapyahipåtanàm>% %<cikitsan muùka kacchå¤càpyahipåtanapànavat>% su÷ruø .

#<ahiphena># puø aheþ phenaþ garalamiva tãkùõaguõatvàt . (àphiï) iti khyàte 1 vçkùaniryàsabhede . 6 taø 2 sarpalàlàyà¤ca .

#<ahi(vu)budhna># puø aheriva budhno grãvà yasya . 1 rudrabhede, 2 taddevatàke 2 uttarabhàdrapadanakùatre 3 muhårtabhede ca . pçø ahirbu(rvu)dhno'hi(rvu)rbudhnyo'pyatra . tatsvaråpaü dhyàna÷abde vakùyate . %<ajaikapàdahirbudhnaþ viråpàkùa÷ca raivataþ>% viùõudhaø . muhårtabheda÷ca ahaþ÷abde 576 pçùñhe uktaþ tannakùatrasya taddevatàkatva¤ca a÷leùà÷abde 498 pçùñhe uktam .

#<ahibhaya># naø aheþ, gçhasthatvàt àvçtàkàratvàcca ahitulyàt svapakùàt bhayam . ràj¤àü svapakùajanite 1 bhaye 6 taø . 2 sarpabhaye ca .

#<ahibhayadà># strã ahibhayaü dyati khaõóayati do--ka . sarpa bhayanà÷ikàyàm bhåmyàmalakyàm .

#<ahibhànu># puø ahirvyàpyo bhànustadgatirasya . såryagatihetau vàyau pravàhànilenaiva såryagaterjyotiùoktestathàtvam . %<maruto ahibhànavaþ>% çø 1, 172, 1 .

#<ahibhuj># puø ahiü bhuïkte kvip . 1 garuóe, 2 mayåre, 3 nakule ca

#<ahibhçt># puø ahimàbhåùaõatayà bibharti bhç--kvip . 1 ÷ive

#<ahima># naø virodhe naø taø . 1 uùõaspar÷e 2 tadvati triø .

#<ahimadyuti># puø ahimà uùõà dyutirasya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca ahimakaràdayo'pyatra .

#<ahimanyu># triø ahiriva hiüsromanyurasya . 1 hanana÷ãle 2 ahitulyahiüsrakrodhe ca %<÷avasà'himanyavaþ>% çø 1, 64, 8 . 6 taø . 3 sarpakrodhe ca .

#<ahimardanã># strã ahirmardyate'nayà mçda--lyuñ . gandhanàkulãnàmalatàyàm .

#<ahimàya># triø aheriva kuñilà màyà'sya . vçtràsuràdau %<vçhaspaterahimàyàn abhi dyån>% çø 1, 190, 4 .

#<ahimàra># puø ahiü màrayati mç--õic--aõ . 1 arimedakavçkùe sarpamàrake 2 garuóe 3 mayåre 4 vçtràsuranà÷ake indre ca .

#<ahimeda(ka)># puø ahiràhantà'ririva medo'sya và kap . arimedavçkùe .

#<ahiripu># puø 6 taø . 1 garuóe 2 mayåre 3 nakule 4 kçùõe ca 5 vçtra÷atrau indre ca . ahijicchabde vivçtiþ .

#<ahilatà># strã ahilokasya pàtàlasya latà ÷àkaø taø ahiriva latà và dãrghàkàratvàt . 1 tàmbålyàm 2 ahidveùñrã latà ÷àø taø . 2 gandhanàkulyàm .

#<ahividviù># puø 6 taø . 1 garuóe 2 mayåre 3 nakule 4 kçùõe 5 gandhanàkulãvçkùe vçtra÷atrau 6 indre ca %<drutaü dhanuþkhaõóamivàhividviùaþ>% kiràø . ka . ahividviùo'pyatra .

#<ahi÷uùma># triø aha--vyàptau in ahi vyàpi ÷uùmaü yasya vyàpakabale . %<àsmà¤jagamyàdahi÷uùma!>% çø 5, 33, 5 .

#<ahisaktha># triø ahiriva dãrghaü sakthi yasya . 1 sarbatulyadãrghasakthiyukte upacàràt 2 tadàdhàrade÷e puø . tadde÷asyàdårabhavam suvàstvàø aõ . àhisakathaþ . tadde÷àdårabhave de÷àdau triø .

#<ahihatya># naø hatyà hananaü bhàve kyap vede naø . 1 vçtràsurahanane %<arkamahihatye åcuþ>% çø 1, 161, . loke strãtvam . 2 sarpahanane strã .

#<ahihan># puø ahiü sarpaü vçtràsåraü và hatavàn kvip . 1 garuóe 2 indre ca .

#<ahãna># puø ahobhiþ sàdhyate kha . ahaþsamåhasàdhye dviràtràdiyàgabhede . sa ca tàõóyaø bràø bhàùye ùoóa÷a çtvija upakramya %<ete'hãnaikàhairyàjayanti>% àpastaø uktaþ %<taete hotràdinàmakà ùoóa÷artvijodviràtràdibhirahãnasaüj¤akairagniùñomàdibhirekàhasaüj¤akairyàjayanti>% bhàø %<ahãna yajanama÷ucikaramiti>% ÷rutiþ %<abhicàramahãna¤ca triþ kçtveha vi÷udhyati>% manuþ . ahãnàminaþsvàmã . 2 sarparàje vàsukau puø . na hãnaþ . 3 anyåne triø na na mahãna mahãna paràkramam raghuþ %<vedayaj¤airahãnànàü pra÷astànàü svakarmasu>% manuþ %<tvattaþ såtamahãnakãrteþ>% bhàø àø paø .

#<ahãnagu># puø såryavaü÷ye nçpabhede %<ahonagurnàma sa gàü samagrà mahãnavàhudraviõaþ ÷a÷àsa>% raghuþ %<ràmasya tanayojaj¤e ku÷a ityabhivi÷rutaþ . atithistu ku÷àjjaj¤e niùadhastasya càtmajaþ . niùadhasya nalaþ puttronabhaþ putronalasya tu . nabhasya puõóarãkastu kùemadhanvà tataþ smçtaþ . kùemadhanvasutastvàsãddevànãkaþ pratàpavàn . àsãdahãnagurnàma devànãkàtmajaþ prabhuþ . ahãnagostu dàyàdaþ sudhanvà nàma pàrthivaþ>% . hariø vaø 16 aø .

#<ahãnavàdin># triø na hãnaþ vàdã . %<anyavàdã kriyàdveùã nosthàpatà niruttaraþ . àhåtaprapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% iti smçtyuktahãnabhinne vàdini .

@<[Page 586a]>@
#<ahãmatã># strã ahirastyasyàm matup ÷aràdiø dãrghaþ . nadãbhede

#<ahãra># puø àbhãrasya pçùoø sàghutvam . àbhãre .

#<ahãraõàdi># puø arãhaõàdigaõe pàñhàntaram sa ca gaõaþ tacchabde uktaþ .

#<ahãraõi># puø ahãn ãrayati dårãkaroti ãra--ani . dvimukhasarpe taddar÷anàddhãtare sarpàþ palàyante .

#<ahã÷ruva># puø ahiriva ÷råyate ÷ru--ka bàø dãrghaþ . ÷atrau %<pipruüdàsamahã÷ruvam>% çø 8, 32, 2 . %<ahã÷ruvaü ÷atrum>% bhàø .

#<ahu># triø aha--vyàptau un . vyàpake striyàü ïãp %<para urvãrvà anyà upasadaþ paro'hvãranyàþ>% ÷ataø bràø . aühate àdhàre un aühu bhage naø . %<yadasya aühubhedyà kçdhu>% yaø 22, 28, %<aühu bhagaü bhedyaü vidàryaü yasyàþ>% dãpaþ .

#<ahuta># puø nàsti hutaü havanaü yatra . dharmasàdhanatve'pi ahome 1 vedapàñhe . %<ahutaü ca huta¤caiva tathà prahutameva ca . bràhmaü hutaü prà÷ita¤ca pa¤ca yaj¤àn pracakùate>% japo'huto hutohomaþ prahuto bhautiko baliþ . bràhmaü hutaü dvijàgràrcà prà÷itaü pitçtarpaõam manuþ yasya havanaü na kçtaü tàdç÷e 2 haviràdau triø . %<atha yat puràõà nà÷nanti yathà ahutasya haviùo nà÷nãyàt evaü tattasmàddãkùitasya nà÷nãyàt>% ÷ataø bràø .

#<ahçõàna># triø hçõã--roùaõe kaõóvàø tàcchãlye càna÷ vede niø naø taø . akrodhane . %<kiü me havyamahçõànojuùeta>% çø 7, 86, 2 . loke kvacit vede ca ahçõãyamànaþ . %<ràjànà kùatramahçõãyamànàþ>% çø 5, 62, 6 .

#<ahe># avya--aha + e . 1 kùepe, viyoge ca . %<ahe ràma! ghana÷yàma! cumbàmi mukhapaïkajam . yadi jãvàmi ÷ãkena punaþ pa÷yàmi te mukham>% .

#<aheóa># triø heóa--anàdare ac naø taø . avaj¤à÷ånye

#<aheóamàna># triø heóa--÷ànac naø taø . àdriyamàõe avaj¤à÷ånye %<aheóamàno varuõaþ>% çø 1, 24, 11 .

#<ahetu># puø naø taø . 1 hetubhinne naø baø . 2 hetu÷ånye triø và kap ahetuko'pyuktàrthe . hetuþ kàraõamudde÷ya¤ca . kàraõa¤ca kàryàvyavahitakùaõe kàryàdhikaraõe sthiti÷àlã yathà ghañàdikaüprati mçttikàdi kañakàdikaü suvarõàdi . tayostadadhikaraõetatpårbaü sthitatvàt tathàtvam . kàraõatàgràhakau ca anvayavvatirekau . matabhede tadgràhakàõi kàraõa÷abde vakùyante

#<aheru># puø na hinoti hi--ru naø taø . ÷atamålyàm .

#<ahaituka># triø hetuta àgatam ñha¤ naø taø . 1 hetuto'pràpte 2 uddi÷yàntaràsaktatayà'kçte . 3 upapatti÷ånye ca . %<yattu kçtsnavadekasmin kàrye saktamahaitukam . atattvàrthavadalpa¤ca tattàmasamudàhçtam>% gãtà .

#<aho># avyaø na + hà--óo . 1 ÷oke, 2 dhigarthe, 3 viùàde, 4 dayàyàü, 5 sambodhane, 6 vismaye, 7 pra÷aüsàyàm, 8 vitarke, 9 asåyàyà¤ca %<aho mahattvaü mahatàmapårbam>% nãtiþ %<kusumadhanuùomandiramaho>% ÷yàmàstavaþ . %<aho ahobhirmahimàhimàgame>% naiùaø .

#<ahoràtra># puø aha÷ca ràtri÷ca ñac samàø . såryodayadvayamadhyavartikàle ùaùñidaõóàtmake mànuùe dine pitryàdyahoràtramànantu--aha÷÷abde 576 pçùñhe uktam . triü÷atkalà muhårtaþ syàdahoràtrastu tàvataþ . ahoràtre vibhajate såryomànupadaivike manuþ . %<ràtràhnàhàþ puø si>% pàø ukteþ puüstve'pi àrùatvàt klãvam %<ràtri¤ca tàvatãmeva te'horàtra vidãviduþ>% manuþ .

#<ahorathantara># naø ahni geyaü rathantaram sàmabhedaþ na ro raþ . divase geye rathantaranàmakasàmabhede .

#<ahoråpa># naø ahno råpam na ro raþ . divasaråpe .

#<ahovata># avyaø aho ca vata ca dvaø . 1 khede, 2 sambodhane 3 anukampàyà¤ca . %<ahovata mahat kaùñam>% gaõaratnaø %<ahovata mahat pàpam>% gãtà %<ahovatàsi spçhaõãyavãryaþ>% kumà0

#<ahnavàyya># triø hnu--bàø àyya naø taø . nihnavàkartari . %<satyaü tatturva÷e yadau vidàno ahnavàyyam>% çø 8, 45, 27

#<ahnàya># avyaø hnu--gha¤ vçddhiþ pçùoø vasya yatvaü naø taø . ÷aighyre . %<ahnàya sà niyamajaü klamamutsasarja>% kumàø %<ahnàya tàvadaruõena tamo nirastam>% raghuþ svacchandocchaladacchakacchakuharacchàtetaràmbucchañà--mårchanmosamaharùi harùavihitasnànàhnikà'hnàya vaþ kàø pràø .

#<ahyarùu># triø ahimàhantàraü ÷atrumçùati çùa--u . ÷atru prati àbhimukhyena gantari %<ahyarùåõàü cinnyayàü aviùyàm>% çø 2 . 38 . 3 .

#<ahraya># triø na jihreti hrã--ac naø taø . nirlajje %<vçõãmahe ahrayaü vàjamçgmiyam>% çø 3, 2, 4, .

#<ahrayàõa># triø hrã--bàø ànac naø taø . nirlajje %<agra eti yuvatirahrayàõà>% çø 7, 80, 2 .

#<ahri># puø hç--kri naø taø . kavau . %<÷ukraü duduhre ahrayaþ>% çø 9, 54, 1 .

#<ahruta># triø hvç--kta naø taø pçø . akuñile %<samenamahruta imà giraþ>% çø 9, 34, 6 .

#<ahrãka># puø nàsti hrãryasya . 1 kùapaõake tasya digambaratvena lajjàhãnatvàttathàtvam 2 nirlajje triø .

@<[Page 587a]>@
#<ahvala># triø na hvalati calati hvala--ac naø taø 1 bhallàtake . 2 vihvalabhinne triø .
     iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatye vçhadabhidhàne akàràdika÷abdasamåhaþ samàptaþ .


#<à>#

#<à># avyaø àpa--kvip pçø palopaþ . 1 vàkye (vàkyasyànyathàtvadyotane pårbaümevamamaüsthà idànãmevamiti pratipàdane) 2 smçtau (à evaü manyase iti smçtasyànyathà pratipàdane) 3 anukampàyàm . 4 samuccaye, 5 aïgãkàre, 6 ãùadarthe 7 kriyàyoge, 8 sãmàyàü 9 vyàptau ca . vàkyasmçtibhinne'sya ïittvamicchanti aïito'sya ekàjnipàtatvàt pragçhyasaüj¤à ïitastu na . atavoktam %<maryàdàyàmabhividhau kriyàyogeùadarthayoþ . ya àkàraþ sa ïit proktaþ vàkyasmaraõayoraïit>% tatra sãmàyàm à--àtmabodhàt àtmabodhàt %<laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvàtmani÷cayàt>% . vyàptau brahmàstyàsakalàt . sakalaü vyàpyetyarthaþ . etadarthe vikalpena avyayãbhàvaþ . àtmabodham . àsakalam . dhàtuyogaþ upasargaþ . yathà àgacchat gràmàt . ãùadarthe àkampaþ àkekaraþ . vàkya¤ca vàkyàrthadyotakatà . smaraõaü pramàõàntaràvàvagatasya natu ÷abdamàtreõàvagatasyeti tayorbhedaþ .

#<àkana># puø à + kana--ac . çùibhede karõàø phi¤ . àkanàyaniþ tadgaõe ànaka iti và pàñhaþ .

#<àkampa># puø à + ãùadarthe kapi--gha¤ . ãùatkampe .

#<àkampana># triø àkampate à + kapi--yuc . 1 ãùatkampana÷ãle . 2 bhàve lyuñ . ãùatkampe naø . à + kapi--õic--lyu . 3 ãùaccàlake triø . tataeva bhàve lyuñ . 4 ãùaccàlane naø .

#<àkampita># triø à + kapi--karta ri kta . 1 ãùatkampite %<anokahàkampitapuùpagandhã>% raghuþ . bhàve kta . 2 ãùatkampane naø . õic--karmaõi kta . 3 ãùaccàlite triø .

#<àkatya># naø na kataþ svacchatàkàrã akatastasya bhàvaþ ùya¤ . asvacchatvakàritve . %<na na¤pårvàttatpuruùàdi tyàdi>% pàø såtre tasya paryudàsàt tatpuruùa eva ùya¤ . bahubrãhau tu talàdi . akatatà akatatvam .

#<àkampra># triø à + kapi--ra . ãùatkampa÷ãle .

#<àkara># puø àkurvanti saüghãbhåya kurvanti vyavahàramatra à + kç--ghaþ . 1 samåhe, %<÷abdàkarakaragràmamarthamaõóalamaõóalam>% kavilpadruø %<babhåva vajràkarabhåùaõàyàþ raghuþ>% . 2 ÷reùñhe ca . àkãryante dhàtavo'tra ké--ap . 3 ratnàdyutpattisthàne %<àkare padmaràgàõàü janma kàcamaõeþ kutaþ>% hitoø %<÷ucãnàkarakarmànte bhãrånantarnive÷ane>% %<àyavyayau ca niyatàvàkàràn koùameva ca>% %<sarvàkaraùvadhãkàro mahàyantrapravartanam>% manuþ . %<dilãpasånurbhaõiràkarodbhavaþ>% raghuþ . 4 sthànamàtre ca kamalàkaraþ padmàkaraityàdi . %<harida÷vaþ kamalàkaràniva>% raghuþ %<÷ailondrohimavànnàma dhàtånàmàkaro mahàn>% ràmàø . àkaraþ syaparabhårikathànàü pràya÷o hi suhçdàü sahavàsaþ naiùaø .

#<àkarika># triø àkare niyuktaþ ñha¤ . svarõàdyutpattisthàneùu ràj¤à niyukte tatra hi niyuktasya lobhàdhikyena pàpasambhavàt tatràdhikàrasya manunà upapàtakamadhye parigaõanà kçtà . %<sarvàkareùvaüdhãkàra iti>% .

#<àkarin># triø àkaraþ utpattisthànaü prà÷astyenàstyasya ini striyàü ïãp . pra÷astàkarajàte . %<dadhatamàkaribhiþ karibhiþ kùataiþ>% kiràø .

#<àkarõa># avyaø karõaparyantam avyaø . karõaparyante %<àkarõa mullasitamasya vikà÷ikà÷am>% màghaþ .

#<àkarõana># naø à + karõa--lyuñ . ÷ravaõe %<mudà tadàkarõa na tatparàbhåt>% naiùaø .

#<àkarùa># puø àkçùyate viùayàntarato'nena à + kçùa--gha¤ . 1 pà÷ake, 2 ÷àriphalake, 3 dyåte, 4 indriye dhanvino 5 dhanurabhyàse ca . bhàve gha¤ . 6 àkarùaõe . àdhàre gha¤ . 7 nikaùe upale . khalàdigataü dhànvamàkçùyate'nena karaõe gha¤ . aïku÷àkàre (àkuüóà) iti khyàte 8 kàùñhabhede . %<àkarùaþ ÷veva àkarùa÷vaþ>% siø kauø . àkarùati kartari ac . 9 àkarùake triø . madhvityàkarùaiþ ku÷aiþ kàtyàø 13, 3, 20 . madhvàkarùaiþ ku÷aiþ karkaø %<àkarùaste'vàkphalaþ supraõãtohçdi prauóhomantrapadaþ samàdhiþ>% bhàø saø 6 aø àkarùakaþ hçdayàkarùakaþ samàdhiþ cintanam avàkphalaþ nãcaphalaþ . àkarùe (ùe) õa carati ùñhal àkarùikaþ . àkarùaõacàriõi triø striyàü ïãù .

@<[Page 588a]>@
#<àkarùaka># puø àkarùati sannikçùñasthaü lauhaü à + kçùa--õvul . (cumbaka) iti khyàte 1 ayaskànte . 2 àkarùaõakartari triø àkarùe niyuktaþ àkarùàdiø kan . àkarùaniyukte %<àkaùaþ nikaùopala iti repharahitaþ pàñhaþ yuktaþ>% siø kauø .

#<àkarùaõa># triø à + kçùa--lyuñ . anthatra sthitasya vastunaþ 1 balena anyatra nayane %<yoùidàkarùaõe caiva viniyogaþ prakãrtitaþ>% tantram . àkçùyate'nena karaõe lyuñ . 2 àkarùaõasàdhane tantrokte ùañkarmàntargate vidhànabhede ca . yathà %<athàkarùaõavidhànàni kathayàmi samàsataþ . yaduktaü traipure tantre yaccoktaü bhåtaóàmare . ÷rãvãjaü mànmathaü vãjaü lajjàvãjaü samuddharet . prathamaü praõavaü dattvà tripuràdevipadantataþ . amukãti padaü dvyantamàükarùeti dvidhà padam . khàhàntaü mantramuddhçtya japedda÷asahasrakam . ùañkoõa¤ca samàlikhya raktacandanakuïkumaiþ . ùaóaïgaïkàrayenmantrã lajjàvãjasamanvitam . ùaódãrghabhàkkharaiõaiva nàdavinduvibhåùitam . raktapuùpàkùatadhåpanaivedyaiþ paripåjya tàm . bhàvayaü÷cetasà devãü trinetràü cantra÷ekharàm . bàlàrkakiraõaprakhyàü sindåràruõavigrahàm . padma¤ca dakùiõe pàõau japamàlà¤ca vàmake . mantrasyàsya prasàdena rambhàmapi tathorva÷ãm . àkarùayenna sandehaþ kiü punarmànuùãmiha . bhårjapatre samàlikhya kuïkumàlaktavàriõà . kà÷mãràgurukastårãrocanàmilitena tu . anàmàraktami÷reõa kàmalàkùãmanuü japet . (àü ÷rãü kàmalàkùi amukomàkarùaya àkarùaya huü phañ) . imaü mantraü japedàdau sahasraikaü japet punaþ . bhårjapatraü samàdàya gulikàü kàrayet sudhãþ . tenaiva sàdhyapàdotthamçttikàpaïkaveùñitam . ÷odhitaü tejasà bhànorveùñayet kañubhistribhiþ . pratimàü strãnibhàü kçtvà tasyàü kùipettathodare . gulikàü pàtayet pàtre pratimàü sàdhyaråpiõãm . tàdç÷àbhimukhobhåtvà nirjane ni÷i sàdhakaþ . yàvadgacchati citta¤ca tàvadråpaü japenmanum . yàvadàyàti saütrastà madanàlasavigrahà>% tantrasàø . tatra homasàdhanadravyamuktaü tatraiva . %<àkarùaõe tathà lodhraü satilaü madhurànvitam>% .

#<àkarùaõã># strã àkçùyate'nayà à + kçùa--lyuñ ñittvàt ïãp . uccasthapuùpàdyàharaõàrthe (àï÷i) 1 yaùñhikàbhede . 2 mudràbhede ca mudrà÷abde vivaraõam .

#<àkarùà(ùà)di># puø pàõinyukte kan pratyayanimitte ÷abdagaõabhede àka(ùa)rùa, tsaru, pi÷àca, picaõóa, a÷ani, a÷man, caya, nicaya, vijaya, jaya, àcaya, naya, pàda, dãpa, hrada, hràda, hlàda, gadgada, ÷akuni %<àkarùà(ùà)dibhyaþ kan>% pàø .

#<àkarùin># triø à + kçùa--õini . àkarùakàrake striyàü ïãp . sampårvàt tu . dåragàmini gandhe . sahi dåràdeva nàsikàü pràpya ghràtçpuruùaü svagrahaõàyànukålayan samàkarùatãveti tasya tathàtvam .

#<àkalana># naø à + kala--lyuñ . 1 àkàïkùàyàm, 2 grahaõe 3 saügrahe 4 gaõane 5 'nusandhàne ca %<sevyàpi sànunayamàkalanàya yantrà>% màghaþ .

#<àkalita># triø à + kala--kta . 1 anusçte 2 grathite ca . prahitabhujà''kalitastanena ninye . %<suvarõasåtràkalitàdharàmbaràm>% iti ca màghaþ .

#<àkalpa># puø à + kçpa--õic--gha¤ . 1 ve÷aracanàyàm, 2 bhåùaõe ca %<ratnàkalpojjvalàïgaü para÷umçgavaràbhãtihastaü prasannam>% ÷ivadhyànam . %<àkalpasàdhanaistaistairupaseduþ prasàdhakàþ>% %<akçtakavidhisarvàïgãõa màkalpajàtam>% raghuþ . 3 kalpaparyante avyaø . %<àkalpaü narakaü bhuïkte>% iti smçtiþ

#<àkaùa># puø àkaùyate yatra kaùa--ac . svarõàdikaùaõasàdhane (koùñhi) prastarabhede . àkaùe niyuktaþ kan . àkaùakaþ tatraniyukte triø tena carati ùñhal àkaùikaþ tena càriõi . striyàü ïãù .

#<àkasmika># triø akasmàdityavyayaü kàraõàbhàve kàraõaü vinà bhavaþ vinayàø ùñhak ñilopaþ . akasmàdbhave . striyàü ïãù . jagata àkasmikatvavàdina÷càrvàkà itthamàhuþ . akasmàdeva bhavati kàryaü na ki¤cidapekùamiti tadetanmatam gauø såø uktam . %<animittatobhàvotpattiþ kaõñakataikùõyàdivat>% etadavataraõikàyàü vçttiþ . yadi kàryàõàmàkasmikatvaü tadà na paramàõvàdãnàmupàdànatvaü na ve÷varasya nimittatvamata àcasmikatvaniràkaraõàya prakaraõamàrabhate tatra pårbepakùa såtram animittata ityàdi . prathamàrthe tasil . animittà bhàvotpattirityarthaþ tathà ca ghañàdyutpattirna kàraõaniyamyà utpattitvàt kaõñakataikùõyamayåracitratàdyutpattivat iti såtratàtparyam kusumàø hariø %<akasmàditi kiü hetuniùedhaparaü và svàtirikta hetuniùedhaparaü parimàrthikahetuniùedhaparaü và . atrobhayatràhetukatvamantye'lãkahetukatvaü paryavasyati>% . tathà ca àkasmika÷abdasya tàdç÷àrthacatuùñayaparatà . svabhàvàdityartha paraü vetyukte÷ca svàbhàvikàrthatà'pi tu sarvadaø saüø %<nanvadçùñàniùñau jagadvaicitryamàkasmikaü syàditi cenna tadbhadraü svabhàvàdeva tadupapatteþ>% ataevoktam agniruùõo jalaü ÷ãtaü ÷ãtaspar÷astathànilaþ . kenedaü citritaü tasmàt svabhàvàdeva tatsthitiriti càrvàkamatam tasyàyuktatvaparãkùaõaü càrvàka÷abda÷eùe dç÷yam .

#<àkàïkùà># strã à + kàïkùa--aï . 1 abhilàùe, nyàyamate 2 vàkyàrthaj¤ànahetau yatpadaü vinà yatpadasyànanvayastatpade tatpadavattvaråpe, saübandhe 3 padàntaravyatirekeõànvayàbhàve ca %<yatpadena vinà yasyànubhàvakatà bhavet àkàïkùà>% bhàùàø ÷abdacintàõau tu atha keyamàkàïkùetyàkùipya %<ucyate abhidhànàparyavasànamàkàïkùeti>% lakùayitvà svayameva tadvivçtaüyathà %<yasya yena vinàsvàrthànvayànanubhàvakatvaü tasya tadaparyasànaü nàma, vibhaktidhàtvàkhyàtakriyàkàrakapadànàü parasparaü vinà parasparasya na svàrthànvayànubhàvakatvam . paramate nãloghañonàstãti nãlaü ghañamànayetyàdau nàmàrthànàü kàrakàõà¤ca na parasparamanvayaboghaþ . vi÷eùaõànvitavibhaktyarthànanvayàditi vi÷iùñavai÷iùñyenaivànvayaþ . kintvàrthaþ samàjaþ . asmàkantu nãlaghañayorabhedànubhavabalàdabheda eva saüsargaþ . vi÷eùaõavibhaktiþ sàdhutvàrthà . yadvà samànavibhaktikayorabhedànubhavabalàdvi÷eùaõànvitavibhakterabhedàrthakatvam atovi÷eùaõavi÷eùyabhàvànubhàvakatvaü tattatpadayãrna parasparaü vinà . dvàramityadhyàhàraü vinà pratiyogyalàbhànna svàrthànvayànubhàvakatvam vi÷vajità yajeta>% mayedaü kàrya miti pravartakaü tàtparyaviùayaj¤ànaü nàdhikàriõaü vineti tadàkàïkùà . yadvà karturivàdhikàriõo'pyàkùepàdeva làbha iti tadanvayona ÷àbdaþ kintvànumànikaþ . gauõalàkùaõikayorananubhàvakatvapakùe tadupasthàpitasvàpyadhyàhçtasyevetarapadaü vinà nànubhàvakatvam ghañaþ karmatvamànayanaü kçtirityàdàvabhedena nànvayabodho'yogyatvàt tattat padebhyastàtparyaviùayatattatpadàrthasvaråpaj¤àna¤ca padàntaraü vinaiva ghañamànayatãtyatreva krameõa tathànvayatàtparye'pi kriyàkàrakabhàvena nànvayabodhaþ nàmavibhaktidhàtvàkhyàtakriyàkàrakapadàrthànàmanvayabodhe tànyeva samarthàni na tu tadarthakàni padàntaràõi agniþ karaõatvamodanaþ karmatà pàkaþ kçtiriùñasàdhanatà iti padebhyo'gninaudanaü pacetetyatrevànvayàbodhanàt agnikaraõakaudanakarmakapàkaviùayakçtiriùñasàdhanamiti vàkyaü na padam . ataeva dvàrabhityatra pidhehãti padàdhyàhàraþ . kriyàpadàrthasyànyata upasthitàvapi kàrakànanvayàt . asàmarthyantu svabhàvàt . anàsannamapyàsannada÷àyàmàsannabhrameõaivànvayabodhasamarthameva . vahninà si¤catãtyatra kriyàkàrakapadayoranvayabodhasàmarthye'pyayogyatàj¤ànaü pratibandhakaü dàhe samarthasyàgnermaõiriva . ataeva yogyatàbhramàt pratibandhakàbhàve tato'pyanvayabodhaþ . na hi svabhàvato'samarthamàropitasàmarthyamiha bhavati pacativeti prakçte tu padàrthasvaråpaj¤ànaü na tvanvayabhramo'pi . puruùapadaü vinàpi ràj¤a ityasya putreõa samaü svàrthànubhàvakatvamiti na tadàkàïkùà yadvà trayàõàü smaraõe'janitànvayabodhada÷àyàü puruùànvayatàtparyàbhàvànnànvayabodha ityagre'pi tathà . na ca putrasyotthitàkàïkùatvàttenaivànvayabodha iti vàcyaü tàtparyava÷àt kvacit puruùeõaiva prathamasanvayabodhàt ataevànvayabodhasamarthatve satyajanitatàtparyaviùayànvayabodhakatvamàkàïkùeti kecit . prakçtipatyayàbhyàmanvayabodhe janite'pi vàkyaikavàkyatàvat kriyàkàrakapadayorajanitànvayabodhakatvamàkàïkùà . navyàstu padavi÷eùajanyà padàrthopasthitiþ, ghañaþ karmatvamànayanaü kçtirityevaüvidhapadàjanyapadàrthopasthitirvà''sattiranvayabodhàïgamityàsattyabhàvàdevaü vigha÷abdànnànvayabodhaþ tvayàpyevaüvidhapadàrthopasthitenàkàïkùàhetutvenàva÷yamupeyatvàt janitànvayabodhànnànvayàntarabãdhastàtparyàbhàvàdityàkàïkùàyàþ kàraõatvameva nàsti kintu svajanakopasthiteþ paricàyakatvamiti . atra diïmàtraü màthurã vyàkhyà pradar÷yate prapa¤castu tata evàvagantavyaþ . %<siddhàntayati abhidhàneti abhidhànapadaü karaõavyutpattyà÷abdoccàraõaparam abhidhatteyatastasyàparyavasànaü phalànutpàdastathà ca taduccàraõajanyatàdç÷a÷àbdabuddhau taduccàraõajanyatàdç÷a÷àbdadhãpràgabhàva àkàïkùà iti phalitaü tacca pårboktaråpeõa duùñam . na càbhidhànapadaü bhàvavyutpattyà ÷àbdabodhaparaü tasyàparyasasànam abhàvaþ tathà ca tàdç÷a÷àbdabodhe tàdç÷a÷àbdabodhàbhàva àkàïkùà iti phalitamiti vàcyaü ghañaþ karmatvamityàdàvativyàpte rityataþ pàribhàùikamabhidhànàparya vasànapadàrthamàha yasyeti . yat padatiùñhaü yatpadaü vinetyarthaþ . na svàrthànvayànubhàvakatvamiti na yàdç÷ànvayabodha ityarthaþ tasya taditi tatpadasya tatpadavattvamityarthaþ . aparyavasànaü tàdç÷ànvayabodhe'bhidhànàparyàvasànaü tathà ca yatpadaniùñhayat padavyatirekaprayuktayàdç÷abuddhyabhàvaþ tatpadasya tatpadavattvaü tàdç÷ànvayabuddhe rabhidhànàparyavasànamiti phalitàrthaþ . padatvamatra ÷abdatvam . prayuktatva¤ca kàraõàbhàvàt kàryàbhàva iti pratãtisàkùikaþ svaråpasambandhavi÷eùaþ tatpratiyogijanyatàdç÷apratiyogikatvaü tatprayuktatvam . bhavati càvyavahitapårbavartitàråpasamabhivyàhàrasambandhena ghañapadaniùñhasyànusvàrapadasya vyatireka prayukto ghañavatkarmatvamiti bhedànvayabuddhyabhàva iti . ghañapadasyànusvàrapadavattvaü tàdç÷ànvayabodhasyàkàïkùà . evaü vinigamanà viraheõàvyavahitottaravartitàråpasamabhivyàhàrasambandhenànusvàrapadaniùñhasya ghañapadavyatirekaprayukto'pi ghañavat karbhatvamiti bhedànvayabuddhyabhàva iti tàdç÷a÷àbdabodhe'nusvàrapadasya ghañapadavattvamapi àkàïkùà . avyavahita pårbavartità råpasamabhibhyàhàrasambandhena ghañapadasya karmatvapadavattvam, avyavahitottaravartitàråpasamabhivyàhàrasambandhena karmatvapadasya ghañapadavattva¤ca na ghañavat karma tvamiti bhedànvayabodhe àkàïkùàavyavahitapårvavartitàråpasamabhivyàhàrasambandhena ghañapadaniùñhasya karmatvapadasyàvyavahitottaravartitàråpasamabhivyàhàrasambandhena karmatvapadaniùñhasya ghañapadasya ca vyatirekayorghañavat karmatvamiti bhedànvayabuddhyabhàvàprayojakatvàt . kàraõàbhàvasyaiva kàryàbhàvaprayojakatvàt avyavahitapårbavartitàsambandhena ghañapadaniùñhasya karmatvapadasyàvyavahitottaravartità sambandhena karmatvapadaniùñhasya ghañapadasya bhedànvayabuddhàvahetutvàt>% .
     vedàntaparibhàùàyàntu anyathoktaü yathà tatra padàrthànàü parasparajij¤àsàviùayatvayogyatvamàkàïkùà kriyà÷ravaõe kàrakasya kàraka÷ravaõe kriyàyàþ karaõa÷ravaõe itikartavyatàyà÷ca jij¤àsàviùayatvaþt . ajij¤àsorapi vàkyàrthabodhàt yogyatvamupàttaü tadavacchedaka¤ca kriyàtvakàrakatvàdikamiti nàtivyàptiþ . abhedànvaye ca sanànavibhaktikapadapratipàdyatvaü tada . cchedakamiti tattvamasyàdi vàkyeùu nàvyàptiþ . etàdç÷àbhipràyeõaiva balàbalàdhikaraõe %<sà vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjina>% mityatra vai÷vadevayàgasyàmikùànvitatvena na vàjinàkàïkùetyàdivyavahàraþ . nanu tatràpi vàjinasya jij¤àsàviùayatve'pi tadyogyatvamastyeva, pradeyadravyatvasya yàganiråpitajij¤àsàviùayatàvacchedakatvàt iti cenna svasamànajàtãyapadàrthànvayabodhavirahasahakçtapradeyadravyatvasyaiva tadavacchedakatvena vàjinadravyasya svasamànajàtãyàmikùàdravyànvayabodhasahakçtatvena tàdç÷àvacchedakatvàbhàvàt . àmikùàyàntu naivaü, vàjinàmvayasya tadànupasthànàt . udàharaõàntareùvapi durbalatva prayojakàkàïkùàviraha evameva draùñavyaþ . %<àkàïkùeyaü tagurutayà naiva gantuü samartheti>% padàïkadåtam %<sàkàïkùa ÷abdairyobodhaþ padàrthànvayagãcaraþ>% iti %<yogyatàrthagatàkàïkùà ÷abdaniùñhànubhàvikà>% iti ÷abda÷aktiø %<vàkyaü syàdyogyatàkàïkùàsattiyuktaþ padoccayaþ>% sàø daø %<àkàïkùàpratãti paryavasànavirahaþ sa ca jij¤àråpaþ>% sàø daø .

#<àkàïkùita># triø à + kàïkùa--karmaõi kta . icchàviùaye .

#<àkàïkùin># triø àkàïkùati à + kàïkùa--õini . icchàvati %<aphalàkàïkùibhiryaj¤ovighidçùñoya ijyate . yaùñavyame veti manaþ samàdhàya sa sàtvikaþ>% gotà . striyàü ïãp . %<taü bhàvàrthaprasavasamayàkàïkùiõãnàü prajànàm>% raghuþ .

#<àkàya># puø à + ci--karmaõi gha¤ citau kutvam . 1 cãyamàne'gnau %<àkàyamagniü cinvãta>% siø kauø uø 2 nivàse iti kecit tatra kuttvaü cintyamålam .

#<àkàra># puø à + kç--gha¤ . 1 mårtau, 2 avayavasaüsthànavi÷eùe ca . àkriyate àviùkriyate hçdgatobhàvo'nena àkç--karaõe gha¤ . 3 hçdgatabhàvàvedake mukhaprasàdavaivarõyaråpe prãtyaprãtisåcake dehaceùñane . bhàve gha¤ . 4 hçdgagatabhàvàvedane, 5 iïgite ca . %<àkàra÷chàdyasàno'pi na ÷akyovinigåhitum . balàddhi vivçõotyeva bhàvamantargataü nçõàm>% %<àkàrasadç÷apraj¤aþ>% raghuþ . %<tasya saüvçtamantrasya gåóhàkàreïgitasya ca>% raghuþ . iïgitaü hçhatobhàvo bahiràkàra àkçtiþ . sajjanaþ . 6 tàdàtmye 7 abhedopagame ca . àkara÷ca sàükhyàdibhatasiddhaþ abhedasthànãyaþ padàrthabhedaþ viùayitàvi÷eùo và . %<yat saübaddhaü sat tadàkàrollekhi vij¤ànaü tat pratyakùamiti>% sàüø såø . sambaddhaü bhavat sambaddhavastvàkàradhàri bhavati yadvij¤ànaü buddhivçttistat pratyakùam svàrthasannikarùajanyàkàrà÷rayo vçttiþ pratyakùamiti phalitam . %<vçttiþ saübandhàrthaü sarpatã>% tyàgàmisåtràt vçtterna sannikarùajanyatvamityàkàrà÷rayagrahaõam cakùuràdi dvàrakabuddhivçtti÷ca pradãpasya ÷ikhàtulyà bàhyàrthasannikarùànantarameva tadàkàrollekhinã bhavatãti nàsambhavaþ bhàø . vedàntibhirapi antaþkaraõasya sàvayavatvasvãkàreõa buddhivçttestadàkàratvamurarãkçtaü yathoktaü vedàø paribhàø . %<yathà taóàgodakaü chidrànnirgatya kulyàtyanà kedàràn pravi÷ya tadvadeva catuùkoõàdyàkàraü bhavati tathà taijasamantaþkaraõamapi cakùuràdidvàrà dhañàdiviùayade÷aü gatvà ghañàdiviùayàkàreõa pariõamate . sa eva pariõàmo vçttirityucyate . anumityàdisthale tu antaþkaraõasya na vahnyàdide÷agamanaü vahnyàde÷cakùuràdyasannikarùàt tathà càyaü ghañaityàdi pratyakùasthale ghañàdestadàkàravçtte÷ca bahirekatra de÷e samavasthànàt tadubhayàvacchinnaü caitanyamekameva vibhàjakayorapyantaþkaraõavçttighañàdiviùayayorekade÷asthitatvena bhedàjanakatvàt>% . sacàkàrasteùàü mate bàhyavastuviùayasattvena tatsannikarùeõa sambhavati . bàhyavastusattvànaïgãkartçmate tu anàdivàmanayaiva tadàkàrollekha iti yathoktaü sarvadar÷ana saø . tasmàt svavyatiriktagràhyavirahàttadàtmikà buddhiþ svayameva svàtmaråpaprakà÷ikà prakà÷avaditi siddham . taduktam %<nànyo'nubhàvyo buddhyàsti tasyà nànubhavo'paraþ . gràhyagràhakavaidhuryàt svayaü saiva prakà÷ate>% iti . gràhyagràhakayorabheda÷cànumàtavyaþ yat yena vedyate tattato na bhidyate yathà j¤ànenàtmà, vedyante j¤ànena nãlàdayaþ . bhede hi satyadhunà anenàrthasya sambandhitvaü na syàt tàdàtmyasya niyamahetorabhàvàt tadutpatteraniyàmakatvàt ya÷càyaü gràhyagràhakasaüvittãnàü pçthagavabhàsaþ sa ekasmiü÷candramasi dvitvàvabhàsa iva bhramaþ atràpyanàdiravicchinnapravàhà'bhedavàsanaiva nimittam . yathoktam %<sahopàlambhaniyamàdabhedo nãlataddhiyoþ . bheda÷ca bhràntivij¤ànairdç÷yetendàvivàdvaye>% iti . avibhàgo'pi buddhyàtmà viparyàsitadar÷anaiþ . gràhyagràhakasaüvittibhedavàniva lakùyata iti ca . na ca rasavãryavipàkàdi samànamà÷àmodakopàrjitamodakànàü syàditi veditavyaü vastuto vedyavedakàkàravidhuràyà api buddhervyavahartç parij¤ànànurodhena vibhinnagràhyagràhakàkàraråpavattayà timiràdyupahatàkùàõàü ke÷endranàóãj¤ànàbhedavadanàdyupaplavavàsanàsàmarthyàdvyavasthopapatteþ paryanuyogàyogàt . yathoktam %<avedyavedakàkàrà yathà bhràntairnirãkùyate . vibhaktalakùaõàgràhyagràhakàkàraviplavàþ . tathà kçtavyavastheyaü ke÷àdrij¤ànabhedavat . yadà tadà na sa¤codyà gràhyagràhakalakùaõeti>% . tasmàdbuddhirevànàdivàsanàva÷àdanekàkàràvabhàsata iti siddham . anyetu na tanmanyante tathà hi yaduktaü gràhyaü vastujàtaü nàstãti tadayuktaü pramàõàbhàvàt . na ca sahopàlambhaniyamaþ pramàõamiti vaktavyaü vedyavedakayorabhedasàdhakatvenàbhimatasya tasyàprayojakatvena sandigdhavipakùavyàvçttikatvàt . nanu bhede sahopàlambhaniyamàtmakaü sàdhanaü na syàditi cenna j¤ànasyànta rmukhatayà ca bhedena pratibhàsamànatayà ekade÷atvaikakàlatvalakùaõasahatvaniyamàsambhavàcca . nãlàdyarthasya j¤ànàkàratve ahamiti pratibhàsaþ syàt natvidamiti pratipattiþ pratyayàdavyatirekàt . athocyeta j¤ànasvaråpo'pi nãlàkàro bhràntyà bahirvadbhedeva pratibhàsata iti na tatràhamullekha iti . yathoktaü %<paricchedàntaràdyo'ya bhàgo bahiriva sthitaþ . j¤ànasyàbhedino bàhya pratibhàso'pyuvaplava>% iti %<yadantarj¤eyatattvaü tadbahirvadavabhàsata>% iti ca . tadayuktaü bàhyàrthàbhàve tadutpattirahitatayà bahirvadityupamànokterayukteþ na hi vasumitro bandhyàputravadavabhàsata iti prekùàvànàcakùãta bhedapratibhàsasya bhràntatve abhedapratibhàsasya pràmàõyaü, tatpràmàõye ca bhedapratibhàsasya bhràntatvamiti ùarasparà÷rayaprasaïgàcca avisaüvàdànnãlatàdikameva saüvidànà bàhyamevopàdadate jagatyupekùante'vàntaramiti vyavasthàdar÷anàcca . eva¤càyamabhedasàghako heturgomayapàyasãyanyàyavadàbhàsatàü bhajet . atobahirvaditi vadatà bàhyaü tadgràhyameveti bhàvanãyamiti bhavadãya eva vàõo bhavantaü praharet . nanu j¤ànàbhinnakàlasyàrthasya bàhyatvamanuprapannamiti cet na tadanupapannam indriyasannikçùñasya viùayasyotpàdye j¤àne svàkàrasamarpakatayà samarpitena càkàreõa tasyàrthasyànumeyatopapatteþ ataeva praryanuyogaparihàrau samagrahãùàtàm . %<bhinnakàlaü kathaü gràhyamiti cet gràhyatàü viduþ . hetutvameva ca vyakterj¤ànàkàràrpaõakùamamiti>% . tathà ca yathà puùñyà bhojanamanumãyate yathà ca bhàùayayà de÷aþ yathà và sambhrameõa snehaþ tathà j¤ànàkàreõa j¤eyamanumeyam . àkàre ku÷alaþ ñha¤ àkàrikaþ . tatra nipuõe triø .

#<àkàragupti># strã gupa--ktin àkàrasya hçdgatabhàvasya gupti rgopanam . ratyàdijanitamukhaprasàdasya bhayajanitaviùàdàde÷ca anyahetukatvaprakhyàpanena vàstavikatvàpahneve gopane .

#<àkàraõa># naø à + kç--õic lyuñ . 1 àhvàne . yuc strãtvàt ñàp . àkàraõàpyatra .

#<àkàla># avyaø kàlaparyantam avyayãø . yatkàle nimittaü pårbadine jàtam tatparadine tatkàlaparyante %<bhàryàþ paramagurusaüsthàyàü càkàlamabhojanaü kurvãranniti>% àpastaø .

#<àkàlika># triø akàle bhavaü ñha¤ . 1 asamayotpanne vastuni . striyàü ïãp %<àkàlikoü vãkùya madhupravçtti>% miti kumàraþ . samànakàlau àdyantau yasya samànakàlasya àkalaóàde÷aþ ika¤ca niø iti malliø . 2 à÷uvinà÷ini, àdyantayorabhàvàt, . àkàlaü vyàpnoti ñha¤ . 3 pårbadivase yatsamaye utpattiþ paredyustatsamayaparyantavyàpake kàle %<àkàlikamanadhyàyameteùviti>% %<etànàkàlikàn vidyàdanadhyàyànçtàvapi>% %<àkàlikamanadhyàyaü vidyàt sarvàdbhuteùu ca>% iti ca manuþ . à÷uvinà÷itvàt 4 vidyuti strã .

#<àkà÷a># puünaø samantàdàkà÷ante såryàdayo'tra . 1 svanàmakhyàte dravyabhede . sa ca nyàyàdimate nityaþ sarvamårtasaüyogã ÷abdamàtravi÷eùaguõakaþ saüõvàparimàõapçthaktvasaüyogavibhàgaråpasàmànyaguõaka÷ca . tatsattve pramàõa¤ca muktàø dar÷itam yathà %<÷abdovi÷eùaguõaþ cakùurgrahaõàyomyabahirindriyagràhyajàtimattvàt, spar÷avat . ÷abdodravyasasavetaþ guõatvàt saüyogavat ityanumàne ÷abdasya dravyasamavetatve siddhe ÷abdo na spar÷avadvi÷eùaguõaþ agnisaüyogàsamavàyikàraõakatvàbhàve sati akàraõaguõapårbakapratyakùatvàt, sukhavat . pàkajaråpàdau vyabhicàravàraõàya satyantaü, pañaråpàdau vyabhicàravàraõàya akàraõaguõapårbaketi, jalaparamàõuråpàdau vyabhicàravàraõàya pratyakùeti . ÷abdona dikkàlamanoguõaþ vi÷eùaguõatvàt, nàtmavi÷eùaguõaþ bahirindriyagràhyatvàt råpavat ittha¤ca ÷abdàdhikaraõaü navamaü dravyaü gagananàmakaü sidhyatãti . na ca vàyvavayaveùu såkùma÷abdakrameõa vàyau kàraõaguõapårbakaþ ÷abdautpadyatàmiti vàcyam ayàvaddravyabhàvitvena vàyuvi÷eùaguõatvàbhàvàt>% . vyàkhyàta¤ca dinakaø %<÷abdaþ pçthivyà dyaùñadravyàtiriktadravyà÷ritaþ aùñadravyànà÷ritatve sati dravyà÷ritatvàt ityevaüråpaü bodhyam . dar÷itaü såcitam . atrànumàne svaråpàsiddhiü parihartumàha tathàhãti ghañàdau vyabhicàravàraõàya cakùurgrahaõàyogyeti àtmani vyabhicàravàraõàyabahirindriyagràhyeti rasatvàdau vyabhicàravàraõàyajàtimaditi etaccànumànamagrimadravyasamavetatvasàdhakànumàne svaråpàsiddhiniràsàyeti bodhyam . guõatvàditi etadanumànenoktapari÷eùànumànahetau vi÷eùyàsiddhirnirastà . vi÷eùaõàsiddhyuddhàramàha ÷abdona spar÷avadvi÷eùaguõa iti . na spar÷avatodravyasya pçthivyàdicatuùñayasya vi÷eùaguõa ityarthaþ . akàraõaguõapårbakapratyakùatvàditi akàraõaguõapårbakatve sati pratyakùatvàdityarthaþ . hetusattvaü pratipàdayituü pàkaja iti . jalaparamàõviti anityànàü pàrthivaråpàdãnàü keùà¤cidagnisaüyogàsamavàyikàraõatvàt keùà¤citkàraõapårvaktvàdatropekùà . na dikkàleti ÷abda ityanuvartate bahirindriyeti . manaso'nyadindriyaü bahirindriyaü tena pratyakùatvàdityarthaþ . etenànàtmaguõagràhakendriyatvaü bàhyendriyatvaü tacca manasyapyatiprasaktaü tenàpi råpàdigrahaõàditi nirastam . ittha¤ca anena prakàreõa pçthivyàdyaùñadravyànà÷ritatvasiddhau ca . siddhyati iti pårboktapari÷eùànumànena siddhyatãtyarthaþ . nanvetatsarvaü tadopapadyeta yadi ÷abdasya vi÷eùaguõatve ki¤citpramàõaü syàt tatraivaca na mànaü pa÷yàma iti cet na ÷abdovi÷epaguõaþ laukikapratyàsattyendriyagràhyatve sati laukikapratyàsattyà dvãndriyagrahaõayogyatàràhitye ca sati guõatvavyàpyajàtimattvàdityanumànasyaiva tatra pramàõatvàt prabhàtvamàdàya vyabhicàravàraõàya guõatvavyàpyeti gurutvatvamàdàya vyabhicàravàraõàya prathamaü satyantaü, saükhyàtvamàdàya vyabhicàravàraõàya dvitãyaü satyantam . sàüsiddhikadravatvasnehadharmàdharmamàvanàsu prakçtahetorabhàve'pi tatra hetvantareõaiva vi÷eùaguõatvaü sàdhanãyamiti bhàvaþ . pårvoktànumàne bàdhaü svaråpàsiddhiü ca à÷aïkate na ceti . vàyàviti tathà ca spar÷avadvàyuguõatvasya tatra sattvàttadabhàvasàdhane bàdha iti bhàvaþ . kàraõaguõapårbakatvakathanaü tu akàraõaguõapårbakatvaghañitahetorasiddhipradar÷anàrtham . apàvaddravyabhàvitveneti svà÷rayanà÷ajanyanà÷apratiyogi yadyat tadbhinnatvenetyarthaþ . nanu tathàpyàkà÷e pratyakùameva pramàõaü kimiti nopanyastamiti cenna càkùuùatve prayojakasya mahattve satyudbhåtaråpavattvasyàkà÷e'saübhavena cakùuùaþ pramàõatvàsambhavàt . nanu yadi àkà÷e na càkùuùastadeha pakùãti càkùuùe'dhikaraõatvena kiübhàsata iti cedàloka eveti kalpyam>% . niùkramaõaprave÷anàdyutkùepaõadharmavattvàdàkà÷asiddhiriti sàükhyàdayomanyante sàükhyamatàbhipràyeõaiva su÷rute . %<àntarãkùàstu ÷abdaþ ÷abdendriyaü sarvacchidrasamåho viviktatà cetyuktam>% . %<÷abdaþ÷rotrendriya¤càpi chidràõi ca viviktatà . viyatodar÷ità ete guõà guõàvicàribhiriti>% ca vedàntibhiruktamiti veditavyam . tadetanmataüvaiø såtre niràkçtam yathà %<niùkramaõaü prave÷anamityàkà÷asya liïgam 2 0 . tadaliïgamekadravyatvàt karmaõaþ 21 . kàraõàntarànukëptivaidharmyàcca 22 . saüyogàdabhàbaþ karmaõaþ 23 . kàraõaguõapårvakaþ kàryaguõo dçùñaþ 24 . kàryàntaràpràdurbhàvàcca ÷abdaþ spar÷avatàmaguõaþ 25 paratra samavàyàt pratyakùatvàcca nàtmaguõo na manoguõaþ 26 . pari÷eùàlliïgamàkà÷asya 27 . dravyatvanityatve vàyunà vyàkhyàte 28 . tattvambhàvena 29 . ÷abdaliïgàvi÷eùàdvi÷eùaliïgàbhàvàcca 30 .>% såø %<iti÷abdaþ prakàràrthaþ utkùepaõàdãnyapi karmàõi sagçhlàti spar÷avaddravyasa¤càro, niùkramaõaü, prave÷ana¤ca tatkàryamàkà÷asya liïgamiti sàükhyàþ 20 . tadetad dåùayitumàha . niùkramaõaprave÷anàdikarma na tàvat samavàyikàraõatayà àkà÷amanumàpayati karmaõa ekadravyatvàt ekamàtramårtasamavàyikàraõakatvàt na karmàpi vyàsajyavçttãtyuktaü na và'mårtavçttãti 21 . nanu càsamavàyikàraõatayaivàkà÷amanumàpayiùyati niùkramaõaprave÷anàdãtyata àha . anukëptirlakùaõam anukalpyate j¤àpyate'neneti vyutpattyà, kàraõàntarasya asamavàyikàraõasya yà'nukëptirlakùaõaü tadvaidharmyàdityarthaþ . dravyantàvadasamavàyikàraõaü na bhavatyeva asamavàyikàraõatà ca kàraõaikàrthapratyàsattyà kàryaikàrthapratyàsattyà ca, prathamà tanturåpàõàü pañaråpaü prati, iya¤càsamavàyikàraõatà mahatãti saüj¤àü labhate gurupratipattikatvàt, dvitãyà ca yathà àtmamanaþsaüyogasya j¤ànàdikaü prati, iya¤càsamavàyikàraõatà laghvãti saüj¤àü labhate laghupratipattikatvàt, àkà÷asya tu niùkramaõaprave÷anàdau karmaõi na samavàyikàraõatà nàpyasamavàyikàraõatà tathàca na karmàkà÷asattve liïgamiti 22 . nanu nimittakàraõamastu karmaõyàkà÷am, dç÷yate hyàkà÷e pakùikàõóàdãnàü sa¤càramata àha . mårtasaüyogena karmakàraõasya vegagurutvàdeþ pratibandhàt karmaõo'bhàvo'nutpàdo na tvàkà÷àbhàvàt tasyàvyàpakatvàt, tasmàdàkà÷ànvayo'nyathàsiddha eva nàkà÷animittatàü sàdhayatãtyarthaþ 23 . evaü sàükhyamate dåùite ÷abdamàkà÷e liïgamupapàdayiùyan pari÷eùànumànàya pãñhamàracayannàha . pçthivyàdilakùaõe kàrye ye vi÷eùaguõà råpàdayaste kàraõaguõapårvakà dçùñàþ ÷abdo'pi vi÷eùaguõaþ jàtimattve sati vàhyaikendriyamàtragràhyatvàt råpàdivat tathàca tàdç÷aü kàryaü nopalabhyate yatra kàraõaguõapårvakaþ ÷abdaþ syàdityarthaþ 24 . nanu vãõàveõumçdaïga÷aïkhapañahàdau kàrye ÷abda upalabhyate tathàca tatkàraõaguõapårvakaþ syàdata àha . bhavedevaü yathà tantukapàlàdiùu råparasàdyanubhåyate tatsajàtãya¤ca råparasàdyantaraü pañaghañàdàvupalabhyate tathà vãõàveõumçdaïgàdyavayaveùu yaþ ÷abda upalabdhastatsajàtãya÷cet vãõàveõamçdaïgàdàvapyupalabhyeta nacaivam, pratyuta niþ÷abdairevàvayavairvoõàdyàrambhadar÷anàt noråpaistu tantukapàlàdibhiþ pañaghañàdyàrambhasyàdar÷anàt ki¤ca yadi ÷abdaþ spar÷avatàü vi÷eùaguõaþ syàt tadà tatra tàra--tàratara--manda--mandataràdibhàvo nànubhåyeta nahyekàvayavyà÷rità råpàdayo vaicitryeõànubhåyante tasmànna spar÷avadvi÷eùaguõaþ ÷abdaþ 25 . nanvàtmaguõo manoguõo và ÷abdã bhaviùyatãtyata àha . ÷abdo yadyàtmaguõaþ syàt tadà'haü sukhã yate jàne icchàmãtyàdivat ahaü pårye ahaü vàdye ahaü ÷abdavànityàdi dhãþ syàt natvevamasti, kintu ÷aïkhaþ påryate, vãõà vàdyate iti pratiyanti laukikàþ . ki¤ca ÷abdo nàtmaguõaþ bàhyendriyagràhyatvàt råpàdivat, api ca ÷abdo yadyàtmayogyavi÷eùaguõaþ syàdvadhireõàpyupalabhyeta duþkhàdivat . tasmàt suùñhåktaü paratra samavàyàditi, amanoguõatve hetumàha pratyakùatvàditi, nàtmamanasorguõa iti samàse kartavye yadasamàsakaraõaü tena tulyanyàyatayà pratyakùatvàdityanenaiva hetunà dikkàlayorapi guõatvaü ÷abdasya pratiùiddhamiti såcitam 26 . yadarthamayaü parikarastadàha ÷abda iti ÷eùaþ . atràpi ÷abdaþ kkacidà÷rito guõatvàt råpàdivaditi sàmànyatodçùñodaùñadravyàtiriktadravya siddhiþ . guõa÷càyaü bàhyaikendriyagràhyajàtãyatvàt råpàdivat anityatve sati vibhusamavetatvàt j¤ànàdivat anityatva¤ca sàdhayiùyate . pari÷eùasiddhasya dravyasyàvayavakalpanàyàü pramàõàbhàvànnityatvaü, sarvatra ÷abdopalabdhervibhutvam 27 . ÷abdaliïgasya dravyasya dravyatvanityatve atide÷ena sàdhayannàha . adravyavattvàdyathà vàyornityatvaü tathàkà÷asyàpi, guõavattvàdyathà vàyordravyatvaü tathàkà÷asyàpãtyarthaþ 28 . tat kiü bahånyàkà÷àni ekameva vetyata àha . vyàkhyàtamiti vipariõatenànvayaþ . bhàvaþ sattà sà yathaikà tathàkà÷amapyekamevetyarthaþ 29 . nanvanugatapratyayamahimnà sattàyà ekatvaü siddham àkà÷e kathamekatvaü taddçùñàntena setsyatãtyata àha . tattvamàkà÷asya siddhamityarthaþ . vaibhave sati sarveùàü ÷abdànàü tadekà÷rayatayaivopapattàvà÷rayàntarakalpanàyàü kalpanàgauravaprasaïgaþ anyadapi yadàkà÷aü kalpanãyaü tatràpi ÷abda eva liïgaü taccàvi÷iùñaü na ca vi÷e ùasàdhakaü bhedasàdhakaü liïgàntaramasti . àtmanàü yadyapi j¤ànàdikamavi÷iùñameva liïgaü tathàpi vyavasthàto liïgàntaràdàtmabànàtvasiddhiriti vakùyate>% 30 upaø . itthaü ca tasya nityatvaü niravayavadravyatvàditi siddham . sàükhyàdayastu ÷abdatanmàtratastadutpatti murarãcakruþ %<prakçtermahàn mahato'haïkàro'haïkàràt pa¤catanmàtràõi>% ityupakramya %<pa¤cabhyaþ pa¤cabhåtàni>% ityukteþ . vedàntinastu avidyàsahakçtabrahmaõa eva sakà÷àttadutpattimaïgãcakruþ tasya cotpattimattve %<tasmàdvà etasmàdàtmanaþ àkà÷aþ sambhåtaþ>% iti ÷ruti rmànam . yato và imàni bhåtàni jàyante ityàdi÷rutyà brahmaõaþ sarvabhåtakàraõatvànyathànupattyà'pi tasyotpattimattvam . ÷rutergauõotpattiparatvaü ca à÷aïgàpårbakaü ÷àø såtrabhàùyayorniràkçtaü yathà . naviyada÷ruteþ såø vedànteùu tatra tatra bhinnaprasthànà utpatti÷rutaya upalabhyante . kecidàkà÷asyotpattimàmananti kecinna . tathà kecidvàyorutpattimàmananti kecinna . evaü jãvasya pràõànà¤ca . evameva kramàdidvàrako'pi vipratiùedhaþ ÷rutyantareùu lakùyate . vipratiùedhàcca parapakùàõàmanapekùatvaü sthàpitaü tadvat svapakùasyàpi vipratiùedhàdevànàpekùatvamà÷aïkyetetyataþ sarvavedàntagatasçùñi÷rutyarthanirmilatvàya paraþ prapa¤ca àrabhyate . tadartha nirmilatve ca phalaü yathoktà÷aïkànivçttireva . tatra prathamaü tàvadàkà÷amà÷ritya vicintyate kimasyotpattirastyuta nàstoti . tatra tàvat pratipadyate . na viyada÷ruteriti na khalvakà÷amutpadyate kasmàt a÷ruteþ nahyasyotpattiprakaraõe ÷ravaõamasti . chàndogye hi %<sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyamiti>% sacchabdavàcyaü brahma prakçtya %<tadaikùata tattejo'sçjateti ca pa¤cànàü mahàbhåtànàü madhyamaü tejaàdiü kçtvà trayàõàü tejo'bannànàmutpattiþ ÷ràvyate . ÷ruti÷ca naþ pramàõamatãndriyàrthavij¤ànotpattau . na càtra ÷rutirastyàkà÷otpattipratipàdinã tasmànnàstyàkà÷asyotpattiriti>% bhàø %<asti tu>% såø . tu÷abdaþ pakùàntaraparigrahe . mà nàmàkà÷asya chàndogye bhådutpattiþ ÷rutyantare tvasti . taittirãyakàþ samàmananti %<satyaü j¤ànamanantaü brahmeti>% prakçtya %<tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåta>% iti . tata÷ca ÷rutyorvipratiùedhaþ kvacittejaþpramukhà sçùñiþ kvacidàkà÷apramukheti . nanvekavàkyatà'nayoþ ÷rutyoryuktà . satyaü yuktà na tu sàvagantuü ÷akyate kutaþ %<tattejo'sçjateti>% sakçcchru tasya sraùñuþ sraùñavyadvayena sambandhànupapatteþ tattejo'sçjata tadàkà÷amasçjateti . nanu sakçcchrutasya kartuþ kartavyadvayena sambandho dç÷yate yathà sa såpaü paktvaudanaü pacatãti . evaü tadàkà÷aü sçùñvà tejo'sçjateti yojayiùyàmaþ . naivaü yujyate prathamajatvaü hi chàndogye tejaso'vagamyate taittirãyake tvàkà÷asya . nacobhayoþ prathamajatvaü sambhavati . etenetara÷rutyakùaravirogho'pi vyàkhyàtaþ . tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåta ityatràpi tasmàt àkà÷aþ sambhåtastasmàttejaþ sambhåtamiti sakçcchutasyàpàdànasya sambhavanasya ca viyattejobhyàü yugapatsambandhànupapatteþ . vàyoragniriti ca pçthagàmnànàt . asmin vipratiùedhe ka÷cidàha . %<gauõyasambhavàt>% såø . nàsti viyata utpattiþ a÷rutereva . yà tvitarà viyadutpattivàdinã ÷rutirudàhçtà sà gauõã bhavitumarhati . kasmàt? asambhavàt . nahyàkàü÷asyotpattiþ sambhàvayituü ÷akyà ÷rãmatkaõabhugabhipràyànusàriùu jãvatsu . te hi kàraõasàmagryasambhavàdàkà÷asyotpattiü vàrayanti . samavàyyasamavàyinimittakàraõebhyo hi kila sarvamutpadyamànamutpadyate . dravyasya caikajàtãmaneka¤ca dravyaü samavàyi kàraõambhavati . nacàkà÷asyaikajàtãthamaneka¤ca dravyamàrambhakamasti yasmin samavàyikàraõe 'samavàyikàraõe ca tatsaüyoge àkà÷amutpadyeta . tadabhàvàttadanugrahapravçttaü nimittakàraõaü dåràpetamevàkà÷asya bhavati . utpattimatà¤ca tejaþprabhçtãnàü pårbottarakàlayorvi÷eùaþ sambhàvyate pràgutpatteþ prakà÷àdikàryaü na babhåva pa÷càcca mavatãti . àkà÷asya punarna pårbottarakàlayorvi÷eùaþ sambhàvayituü ÷akyate . kiü hi pràgutpatteranavakà÷ama÷uùiramacchidraü babhåveti ÷akyate'dhyavasàtum . pçthivyàdivaidharmyàcca vibhutvàdilakùaõàdàkà÷asyàjatva siddhiþ . tasmàdyathà loke àkà÷aü kuru àkà÷ojàta ityevaü jàtãyako gauõaþ prayogo bhavati yathà ca ghañàkà÷aþ karakàkà÷o gçhàkà÷a ityekasyàpyàkà÷asyaivaüjàtãyako bhedavyapade÷o bhavati . vede'pi àraõyànàkà÷eùvàlabheranniti . evamutpatti÷rutirapi gauõã draùñavyà bhàø %<÷abdàcca>% såø . ÷abdaþkhalvapyàkà÷asyàjatvaü khyàpayati . ata àha %<vàyu÷càntarikùa¤caitadamçtamiti>% na cà mçtasyotpattirupapadyate . %<àkà÷avat sarvagata÷ca nitya iti>% càkà÷ena brahmaõonityatvasarvagatatvàbhyàü dharmàbhyàmupasimànaþ àkà÷asyàpi tau dharmau såcayati . na ca tàdç÷asyotpattirupapadyate . yathà'nantoyamàkà÷a evamanantaàtmà veditavya iti codàharaõam . àkà÷a÷arãraü brahma àkà÷aàtmeti . nahyàkà÷asyotpattimattve brahmaõastena vi÷eùaõaü sambhavati nãlenevotpalasya . tasmànnitya mevàkà÷ena sàdhàraõaü brahmeti gamyate bhàø . %<syàccaikasya brahma÷abdavat>% såø . idaüpadottaraü såtram . syàdetat kathaü punarekasya sambhåta÷abdasya tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåta ityasminnadhikàre pareùu tejaþprabhçtiùvanuvartamànasya mukhyatvaü àkà÷e ca gauõatvamiti . ata uttaramucyate . syàccaikasyàpi sambhåta÷abdasya viùayavi÷eùava÷àdgauõomukhya÷ca prayogaþ brahma÷abdavat . yathaikasyàpi brahma÷abdasya %<tapasà brahma vijij¤àsasva tapo brahma>% ityasminnadhikàre'nnàdiùu gauõaþ prayoga ànande ca mukhyaþ yathà ca tapasi brahmavij¤ànasàdhane brahma÷abdobhaktyà prayujyate a¤jasà tu vij¤eye brahmaõi tadvavat . kathaü punaranutpattau nabhasaþ %<ekamevàdvitãya>% mitãyaü pratij¤à samarthyate . nanu nabhasà dvitãyena sadvitãyaü brahma pràpnoti, katha¤ca brahmaõi vidite sarvaü viditaü syàditi . taducyate . ekameveti tàvatkàryàpekùayopapadyate . yathà loke ka÷cit kumbhakàrakule pårbedyurmçdaü daõóacakràdãni copalabhyàparedyu÷ca nànàvidhànyamatràõi prasàritànyupalabhya bråyàt mçdevehaikàkinã pårbedyuràsãditi . sa ca tayàvadhàraõayà mçtkàryajàtameva pårbedyurnàsãdityabhipreyàt na cakradaõóàdi tadvat . advitãya ÷rutiradhiùñhàtrantaraü vàrayati yathà mçdo'matraprakçteþ kumbhakàro'dhiùñhàtà dç÷yate naivaü brahmaõojagatprakçteranyo'dhiùñhitàstãti . na ca nabhasàpi dviyãyena sadvitãyaü brahmaprasajyate . lakùaõànyatvanimittaü hi nànàtvaü na ca pràgutpatterbrahmanabhasorlakùaõànyatvamasti . kùãrodakayoriva saüsçùñayorvyàpitvàmårtatvàdidharmasàmànyàt . sargakàle tu brahma jagadupàdayituü yatate stimitamitarattiùñhati tenànyatvamavasãyate . tathàkà÷a÷arãraü brahmetyàdi ÷rutibhyopi brahmàkà÷ayorabhedopacàrasiddhiþ . ataeva ca brahmavij¤ànena sarvavij¤ànasiddhiþ . api ca sarvaü kàrya mutpadyamànamàkà÷enàvyatiriktade÷akàlamevotpadyate brahmaõà càvyatiriktade÷akàlamevàkà÷aü bhavatãtyato brahmaõà tatkàryeõa ca vij¤àtamevàkà÷aü bhavati yathà kùãrapårõe ghañekaticidabivandavaþ prakùiptàþ santaþ kùãragrahaõenaiva gçhãtà bhavanti . na hi kùãragrahaõàdabvindugrahaõaü pari÷iùyate evaü brahmaõà tatkàryai÷càvyatiriktade÷akàlatvàdgçhãtameva brahmagrahaõena nabho bhavati . tasmàdbhàktaü nabhasaþ sambhava÷ravaõamiti evaü pràpte idamàha . %<pratij¤à'hàniravyatirekàt÷abdebhya>% . såø %<yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtamiti>% %<àtmani khalvare dçùñe ÷rute mate vij¤àte idaü sarvaü viditamiti>% %<kasminnu bhagavovij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü mavatãti>% na kàcana sadbahirvà vidyàstãti caivaüråpà prativedàntaü pratij¤à vij¤àyate tasyàþ pratij¤àyà evamahàniranuparodhaþ syàt yadyavyatirekaþ kçtsnasya vastujàtasya vij¤eyàdbrahmaõaþ syàt . vyatireke hi satyekavij¤ànena sarvaü vij¤àyata itãyaü pratij¤à hãyeta . sacàvyatireka evamupapadyate yadi kçtsnaü vastujàtamekasmàt brahmaõa utpadyate . ÷abdebhya÷ca prakçtivikàravyatirekanyàyenaiva pratij¤àsiddhiravagamyate . tathà hi %<yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatãti>% pratij¤àya mçdàdidçùñàntaiþ kàryakàraõàbhedapratipàdanaparaiþ pratij¤aiùà samarthyate . tatsàdhanàyaiva cottare ÷abdàþ %<sadeva somyedamagra àsãt>% %<ekamevà dvitãyaü brahma>% %<tadaikùata tattejo sçjate>% ityevaükàryajàtaü brahmaõaþ pradar÷yàvyatirekaü pradar÷ayanti %<aitadàtmyamidaü sarvam>% ityàramyà prapàñhakaparisamàpteþ . tadtadyàkà÷aü na brahmakàryaü syàt na brahmaõi vij¤àte àkà÷aü vij¤àyeta tata÷ca pratij¤àhàniþ syàt . na ca pratij¤àhànyà vedasyàpràmàõya yukta kartum . tathà ca prativedàntaü te te ÷abdàstena tena dçùñàntena tàmeva pratij¤àü j¤àpatanti %<idaü sarvaü yadayamàtmà>% %<brahmaivedamamçtaü purastàt>% ityevamàdayaþ . tasmàt jvalanàdivadeva gaganamapyutpadyate . yaduktama÷ruterna viyadupadyata iti tadayuktaü viyadutpattiviùayasya ÷rutyantarasya dar÷itatvàt %<tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåta>% iti . satyaü dar÷itaü viruddhantu %<tattejo'sçjata>% ityanena ÷rutyantareõa . na ekavàkyatvàt sarva÷rutãnàm . bhavatvekavàkyatvamaviruddhànàm iha tu virodha uktaþ . sakçcchrutastha sraùñhuþ sraùñavyadvaya sambandhàsambhavàt, dvayo÷ca prathamajatvàsambhavàdvikalpà sambhavàcceti . naiùa doùaþ tejaþsargasya taittirãyake tçtãyatva÷ravaõàt %<tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sammåtaþ àkà÷àdvàyuþ vàyoragririti>% . a÷akyà hãyaü ÷rutiranyathà pariõetum . ÷akyà tu pariõetu chàndogya÷rutiþ tadàkà÷aü vàyu¤ca sçùñvà %<tattejo'sçjateti>% . na hãyaü ÷rutiste jojanipradhànà satã ÷ruvyantaraprasiddhàmàkà÷asyotpattiü vàrayitu ÷aknàti ekasya vàkyasya vyàpàradvayàsambhavàt . sraùñà tvekopi krameõàneka sraùñavyaü sçjet ityekavàkyatvakalpanàyàü sambhavantyàü na viruddhàrthatvena ÷ratirhàtavyà . nacàsmàbhiþ sakçcchratasya sra÷cu . sraùñavyadvaya sambandho'bhipreyate ÷rutyantarava÷ena sraùñavyàntaropasaügrahàt . yathà ca %<sarvaü khalvidaü brahma tajjalàn>% ityatra sàkùàdeva sarvasya vastujàtasya brahmajatvaü ÷råyamàõaü na prade÷àntaravihitaü tejaþpramukhamutpattikramaü vàrayati evaü tejasopi brahmajatvaü ÷råyamàõaü na ÷rutyantaravihitaü nabhaþpramukhasutpattikramaü vàrayitumarhati . nanu ÷amavidhànàrthametadvàkyaü %<tajjalàniti ÷ànta upàsãteti>% ÷ruteþ naitatsçùñivàkyaü na tasmàdetatprade÷àntaraprasiddhaü kramamanuroddhumarhati . tattejosçjatetyetatsçùñivàkyaü tasmàdatra yathà÷ruti kramograhãtavya iti . netyucyate . na hi tejaþpràthamyànurodhena ÷rutyantaraprasiddhoviyatpadàrthaþ parityaktavyo bhavati padàrthadharmatvàt kramasya . api ca tattejo'sçjateti nàtra kramasya vàcakaþ ka÷cit ÷abdo'sti arthàttu kramogamyate sa ca vàyoragnirityanena ÷rutyantaraprasiddhena krameõa nivàryate . vikalpasamuccayau tu viyatte jasoþ prathamajatvaviùayau asambhavànabhyuùagamàbhyàü nivàritau . tasmànnàsti ÷rutyorvipratiùedhaþ . api ca chàndogye %<yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatito>% tyetàü pratij¤àü vàkyopakrame ÷rutàü samarthayitumasamàmnàtàmapi viyadutpattàvupasaükhyàtavyaü kimaïga punastettirãyake samàkhyàtaü na saügçhyate . yaccoktamàkà÷asya sarveõànanyade÷atvàt brahmaõà tatkàryai÷ca saha viditameva tadbhavati ato na pratij¤à hãvate . na ca %<ekamevàdvitãyamiti>% ÷rutikopo bhavati kùãrodakavat brahmanabhamoravyatirakopapatteriti . atrocyate na kùãrodakanyàyenedamekavij¤ànena sarvavij¤ànaü netavyam . mçdàdidçùñàntapraõayanàddhi prakçtivikàranyàvenaivedaü sarvavij¤ànaü netavyamiti gamyate . kùãrodakanyàyena sarvavij¤ànaü kalpyamànaü na samyagvij¤ànaü syàt . na hi kùãraj¤ànagçhãta syodakasya samyagj¤ànagçhãtatvamasti . na ca vedasya puruùàõàmiva màyàlokava¤canàdibhirarthàvadhàraõamupapadyate . sàvadhàraõà ceyam %<ekamevàdvitãyamiti>% ÷rutiþ kùãrodakanyàyena nãyamànà pãóyeta . na ca svakàryàpekùayaivedaü vastvakade÷aviùayaü sarvavij¤ànamekàdvitãyatàvadhàraõa¤ceti nyàyyam . mçdàdiùvapi hi tatsambhavànna tadapårbavadupanyasitavyambhavati %<÷vetaketo yannusomyedaü mahàmanà anåcànamànãstabdho'syuta tamàda÷amapràkùoyenà÷rutaü ÷rutambhavatã>% tyàdinà . tasmàda÷eùavastuviùayamevedaü sarvavij¤ànaü sarvasya brahmakàryatvàpekùayopanyasyata iti draùñavyam . yat punaretadukamasambhavàdgauõã gaganasyotpatti÷rutiriti . atra vråmaþ %<yàvadvikàrantu vibhàgo lokavat>% såø . tu ÷abdã'sambhavà÷aïkàvyàvçttyarthaþ . na khalvàkà÷otpattàvasambhavà÷aïkà kartavyà yatoyàvat ki¤cit vikàrajàtaü dç÷yate ghañaghañikoda¤canàdi và kañakakeyårakuõóalàdi và såcãnàràcanistriü÷àdi và tàvàneva vibhàgoloke lakùyate natvavikçtaü ki¤cit kuta÷cidvibhaktamupalabhyate . vibhàga÷càkà÷asya pçthivyàdibhyo'vagamyate tasmàt so'pi vikàro bhavitumarhati . etena dikkàlamanaþparamàõånàü kàryatvaü vyàkhyàtam . nanvàtmàpi àkàdibhyo vibhakta iti tasyàpi kàryatvaü ghañàdivat pràpnoti, na àtmana àkà÷aþ sambhåta iti ÷ruteþ . yadi hyàtmàpi vikàraþ syàttasmàt paramanyanna ÷rutamityàkà÷àdi sarvaü kàryaü niràtmakamàtmanaþ kàryatve syàt tathà ca ÷ånyavàdaþ prasajyeta . àtmatvàdevàtmano niràkaraõa ÷aïkànupapattiþ . nahyatmàgantukaþ kasyacit, svayaüsiddhatvàt . nahyatmàtmanaþ pramàõamapekùya sidhyati . tasya hi pratyakùàdãni pramàõànyanyasiddhaye upàdãyante . nahyàkà÷àdayaþ padràrthàþ pramàõanirapekùàþ svayaüsiddhàþ kenacidabhyupagamyante . àtmà tu pramàõàdivyavahàrà÷rayatvàt pràgeva pramàõàdivyavahàràt siddhyati . nacedç÷asya naràkiraõaü sambhavati . àgantukaü hi vastu niràkriyate na svaråpam . ya eva hi niràkaraõakartà tadeva tasya svaråpam . nahyagnerauùñyamagninà niràkriyate . tathàhamevedaü jànàmi vartamànaü vastu ahamevàtãtatara¤càj¤àsiùam ahamevànàgatatara¤ca j¤àsyàmãtyatãtànàgatavartamànabhàvenànyathàbhavatyapi j¤àtavye na j¤àturanyathàbhàvo'sti sarvadà vartamànasvabhàvatvàt . tathà bhasmãbhavatyapi dehe nàtmana ucchedovarta mànasvabhàvatvàdanyasvabhàvatvaü và na sambhàvayituü ÷akyam . evamapratyàkhye yasvabhàvatvàdevàkàryatvamàtmanaþ kàryatva¤càkà÷asya . yattåktaü svasamànajàtãyamanekaü kàraõadravyaü vyomnonàstãti tatpratyucyate . na tàvat svasamànajàtãmamevàrabhate na bhinnajàtãyamiti niyamo'sti na hi tantånàü tatsaüyogànà¤ca samànajàtãyatvamasti dravyatvaguõatvàbhyupagamàt . na ca nimitta kàraõànàmapi turãvemàdãnàü samànajàtãyatvaniyamo'sti . syàdetat samavàyikàraõaviùayaeva samànajàtãyatvàbhyupagamo na kàraõàntaraviùaya iti tadapyanaikàntikam . såtragobàlairhyanekajàtãyairekà rajjuþ sçjyamànà dç÷yate . tathà såtrairårõàdibhi÷ca vicitràn kambalàn vitanvate . sattvadravyatvàdyapekùayà và samànajàtãyatve kalpyamàne niyamànarthakyam sarvasya sarveõa samànajàtãyatvàt . nàpyanekamevàrabhate naikamiti niyamo'sti aõumanasoràdyakarmàrambhàbhyupagamàt . ekaikohi paramàõurmana÷càdyaü svakarmàrabhate na dravyàntaraiþ saühatyetyabhyupagamyate . dravyàrambha evànekadravyàrambhakatvaniyama iti cenna pariõàmàbhyupagamàt . bhavedeùa niyamo yadi saüyogasacivaü dravyaü dravyàntarasyàrambhakamabhyupagamyeta tadeva tu dravyaü vi÷eùavadavasthàntaramàpadyamànaü kàryaü nàmàbhyupagamyate tacca kvacidanekaü pariõamate mçdvãjàdyaïkuràdibhàvena kvacidekaü pariõamate kùãràdi dadhyàdibhàvena . ne÷vara÷àsanamasti anekameva kàraõaü kàryaü janayatãti . ataþ ÷àstrapràmàõyàdekasmàdbrahmaõa àkà÷àdi mahàbhåtotpattikrameõa jagajjàtamiti ni÷cãyate . tathà coktaü %<upasaühàradar÷anànneti cenna kùãravaddhãti>% . yaccoktamàkà÷otpattau na pårbottarakàlayorvi÷eùaþ sambhàvayituü ÷akyata iti tadayuktaü yenaiva hi vi÷eùeõa pçthivyàdibhyo vyatiricyamàõaü nabhaþ svaråpavadidànãmadhyavasoyate sa eva vi÷eùaþ pràgutpatternàsãditi gamyate . yathà ca na brahmasthålàdibhiþ pçthivyàdisvabhàvaiþ svabhàvavat %<asthålamanaõvityàdi>% ÷rutibhyaþ evamàkà÷asvabhàvenàpi na svabhàvavat anàkà÷amiti ÷ruteravagamyate . tasmàt pràgutpatteranàkà÷amacchidramiti sthitam . yadapyuktaü pçthivyàdivaidharmyàdàkà÷asyàjatvamiti tadapyasat . ÷rutivirodhe satyutpattyasambhavànumànasyàbhàsatvopapatteþ utpattyanumànasya ca dar÷itatvàt anityamàkà÷amanityaguõà÷rayatvàt ghañàdivadityàdiprayogasambhavàcca . àtmanànaikàntikamiti cenna tasyaupaniùadaü prati anityaguõà÷rayatvàsiddheþ . vibhutvàdãnà¤càkà÷asyotpattivàdinaü pratyasiddhatvàt . yaccaitaduktaü ÷abdàcceti . tatràmçtatva÷rutistàvadviyati amçtà divaukasa itivaddraùñavyà utpattipralayayorupapàditvàt . %<àkà÷avat sarvagata÷ca nityaþ>% ityapi prasiddhamahattvenàkà÷enopamànaü kriyate nirati÷ayamahattvàya nàkà÷asamànatvàya . yatheùuriva savità dhàvatãti kùipragatitvàyocyate neùutulyagatitvàya tadvat . etenànantatvopamàna÷rutirvyàkhyàtà . %<jyàyànàkà÷àditi>% ÷rutibhya÷ca brahmaõaþ sakà÷àt àkà÷asyonaparimàõatvasiddhiþ . na tasya pratimàstãti ca brahmaõo'nupamànatvaü dar÷ayati . %<ato'nyadàrtamiti>% ca brahmaõo'nyeùàmàkà÷àdãnàmàrtatvaü dar÷ayati . tapasi brahma÷abdavadàkà÷asya janma÷rutergauõatvamityetadàkà÷asambhava ÷rutyanumànàbhyàü parihçtam . tasmàdabrahmakàryaü viyaditi siddham . tasya janyatve'pi àpralayasthàyitvàt gauõanityatvam . vai÷eùikàõàü nityatvànumànaü tu balavadàgamaviruddhatvàt narakapàla÷ucitvànumànavat bàdhitamiti draùñavyam . sàükhyamate dikkàlayoràkà÷aevàntarbhàvaþ ataeva sàüø kaumudyàm kàlaråpatattvàntaraü niràkçtaü yathà %<kàla÷ca vai÷eùikàbhimata ekona anàgatàdivyavahàrabhedaü pravartayitumarhatãti tasmàdayaü yairupàdibhedairanàgatàdibhedaü pratipadyate santu ta evopàdhayo'nàgatàdivyavahàrahetavaþ kçtamatràntargaóunà kàle neti sàükhyàcàryàþ tasmànna kàlaråpatattvàntaràbhyupagama iti>% såtre tu àkà÷aprakçtikatvaü tayoruktam yathà %<dikkàlàvàkà÷àdibhyaþ>% såø . nityau yau dikvàlau tàvàkà÷aprakçtibhåtau prakçterguõavi÷eùàveva . ato dikkàlayorvibhutvopapattiþ . %<àkà÷avat sarvagata÷ca nitya>% ityàdi ÷rutyuktaü vibhutvaü càkà÷asyopapannam . yau tu khaõóadikkàlau tau tu tattadupàdhisaüyogàdàkà÷àdutpadyete ityarthaþ . àdi÷abdenopàdhigrahaõamiti . yadyapi tattadupàdhivi÷iùñàkà÷ameva khaõóadikkàlau tathàpi vi÷iùñasyàti riktatàbhyupagamavàdena vai÷eùikanayenàsya kàryatàvat tatkàryatvamatroktam sàüø bhàø . padàrthakhaõóane ÷iromaõinà asya ã÷varasvaråpànatireka uktaþ %<dikkàlàvã÷varànnàtiricyete gaganamapi tatheti>% . saugatamatasiddhe àvaraõàbhàvaråpe nirupàkhye 2 padàrthabhede ca . tadetat matam ÷àø såø bhàùyayorniràkçtam %<àkà÷e càbhàvàt>% såø . %<yacca teùàmevàbhipretaü nirodhadvayamàkà÷a¤ca nirupàkhyamiti tatra nirodhadvayasya nirupàkhyatvaü purastànniràkçtam àkà÷asyedànãü niràkriyate . àkà÷e càyuktonirupàkhyatvàbhyupagamaþ pratisaükhyàpratisaükhyànirodhayorivavastutvapratipatteravi÷eùàt àgamapràmàõyàttàvadàtmanaþ àkà÷aþsambhåtaityàdi ÷rutibhyaþ àkà÷asya vastutvasiddhiþ . vipratipannànapi prati ÷abdaguõànumeyatvaü vaktavyaü gandhàdãnàü guõànàü pçthivyàdivastvà÷rayatvadar÷anàt . api càvaraõàbhàvamàtramàkà÷amicchatastava ekasminsuparõe patatyàvaraõasya vidyamànatvàt suparõàntarasya pitsato'navakà÷atvaprasaïgaþ yatràvaraõàbhàvastatra patiùyatãti cet yenàvaraõàbhàvo vi÷iùyate tattarhi vastu bhåtamevàkà÷aü syànnàvaraõàbhàvamàtram api càvaraõàbhàvamàtramàkà÷aü manyamànasya saugatasya svàbhyupagamavirodhaþ prasajyeta . saugate hi samaye pçthivãbhagavan! kiüsanni÷rayetyasmin pra÷naprativacanapravàhe pçthivyàdãnàmante vàyuþ kiüsanni÷raya itya sya pra÷nasya prativacanaü bhavati vàyuràkà÷asanni÷raya iti tadàkà÷asyàvastutve na sama¤jasaü syàt tasmàdapyayuktamàkà÷asyàvastutvam . api ca nirodhadvayamàkà÷a¤ca trayamapyetannirupàkhyamavastu nitya¤ceti vipratiùiddhaü nahyavastunonityatvamanityatvaü và sambhavati vastvà÷rayatvàddharmadharmivyavahàrasya . dharma dharmibhàve hi ghañàdivadvastutvameva syàt na nirupàkhyatvam>% bhàø . à samantàt kà÷ate ac . %<ratimàkà÷abhavà sarasvatã>% kuø %<àkà÷agaïgàpayasaþ patetàm>% màghaþ àkà÷àttu vikurvàõàt sarva÷abdavahaþ ÷uciþ manuþ %<ghañasaüvçtaàkà÷e nãyamàne yathà ghañe>% sàüø praø bhàø %<àkà÷o jàyate tasmàt tasya ÷abdaguõaþ smçtaþ>% manuþ . råpàdiùu madhye ÷abdamàtragràhakatayà ÷rotrasyàkà÷àtmakatve'pi karõa÷askuntãråpopàdhibhedànnànàtvamaupàdhikamekasyàdi÷aþ pràcãtvàdivat ekasya kàlasya kùaõàditvavacca . 3 parabrahmaõi %<àkà÷ohavai nàmaråpayornirvarhità te yadantarà tadanveùñacyaü tadvàva vijij¤àsitavyam>% ÷rutiþ %<yàvànayamàkà÷astàvànayamantarhçdayàkà÷a>% iti chàø uø . %<àkà÷astalliïgàt>% ÷àø såø . %<àkà÷avat sarvagata÷ca nityaþ>% ÷rutiþ gãtà ca . 4 chidre gaõitàdiprasiddhe 5 ÷ånyàïke ca .

#<àkà÷akakùà># strã 6 taø . brahmàõóapuñaveùñane lokàlokaparvataråpasãmàparyantavyàpake såryakiraõasa ¤càràvadhibhåte vçttàkàre gaganasthe golakùetre . tanmitiruktà siø ÷iø %<koñighnairnakha nandaùañkanakhabhåbhåbhçdbhujagendubhirjyotiþ÷àstravidovadanti nabhasaþ kakùàmimàü yojanaiþ 18712069200000000 . tadbrahmàõóakañàhasampuñatañe kecijjagurveùñanam kecit procuradç÷yadç÷yakagiriü pauràõikàþ sårayaþ . karatalakalitàmalakavadamalaü sakalaü vidanti ye golam . dinakarakaranikarakarambitatamaso nabhasaþ paridhiruditastaiþ .>% tathà ca såryakiraõapracàràvadhisthànasya nabhaþkakùàtvena kalpitam . vastuto'paricchinnatvàdà÷asya tato'pi sattvàt na tanmàtramànam . ataeva %<brahmàõóametanmitamastu no veti>% brahmàõóasyànirdhàritapramàõakatvaü tatroktam . vyàkhyàtaü ca praø miø %<ebhistulyàü gaõakàþ nabhasaþ kakùàmàkà÷aparighiü vadanti tatra kathamanantasyàkà÷asyeyattà vaktuü ÷akyate ityà÷aïkya aharpatidyutibhàjonabhasaþ paridheridaü mànaü vadanti ataeva pauràõikàgaõakàþ brahmàõóaparighiü vadanti kecillokàlokaü vadanti yatastadantarvartina evàrkara÷mayaþ . evamanye vadantãti nàsmàkaü matamityarthaþ pramàõa÷ånyatvàt>% . karatalakalitasakalabrahmàõóagolà evaü vaktuü ÷aknuvanti na vayam . tena pauràõikamatametat såryakiraõasa¤càrasthànaparyantatvopàdhinà tatkalpanamiti draùñavyam .

#<àkà÷akalpa># puø ãùadasamàptaþ àkà÷aþ àkà÷a + kalpap . brahmaõi %<nissaïgatvàdvibhutvàcca tathà'na÷varabhàvataþ . brahmavyomnorna bhedo'sti caitanyaü brahmaõo'dhikam>% ityukteþ vyomagatajaóatà÷ånyatayà tatovailakùaõyàt tasya tatkalpatvam .

#<àkà÷agaïgà># strã àkà÷apathavàhinã gaïgà . mandàkinyàm . %<ubhau yadi vyomni pçthakpravàhàvàkà÷agaïgàpayasaþ patetàm>% màghaþ . àkà÷anadyàdayo'pyatra . àkà÷asyàvalambanatvàbhàve'pi meru÷ikharasyàtyuccatayà syargatàkalpanena tasyaivàkà÷atulyatà tataeva vahane àkà÷e vahanotprekùaõàt tathàtvam . ataeva gaïgàyà stripathagàmitvaü puràõeùåktam yathà ca gaïgàyàstripathagatvaü tathà gaïgà÷abde vakùyate

#<àkà÷agà># strã àkà÷e atyuccasthàne sumeru÷ikhare gacchati gama--óa . 1 svargagaïgàyàm 2 àkà÷agàmimàtre triø .

#<àkà÷ajananã># strã àkà÷asya chidrasya jananãva poùikà . chidravatyàü pragaõóyàm . durgamadhyasthitànàü janànàü bàhyàrthadar÷anàrthaü chidravatã bhittiþ pragaõóã taddvàraiva hi ripupratyàsattau àgneyàstraü svayamalakùitatayà bahiþ senyaiþ kùipyate . durganirmàõopade÷e %<pragaõóãþ kàrayet samyagàkà÷ajananãstathà . àpårayecca parikhàü sthàõunakrajhaùàkulàm>% ÷àø bhàø paø 69 aø %<sa¤càro yatra lokànàü dåràdevàvabadhyate pragaõóã sà ca vij¤eyà bahiþpràkàrasaüj¤ità>% pragaõóãü paribhàùya %<durgapràkàrabhittau ÷åràõàmupave÷asthànàni pragaõóã . àkà÷ajananã tatraiva ekakakùàyàü bhittau tatratyànàü rakùaõabhåtàyàü bàhyàrthadar÷anàni kùudracchidràõi yaddvàràgneyàstragulikàþ prakùipyante iti>% nãlakaø .

#<àkà÷adãpa># puø àkà÷e dãyamànodãpaþ . %<tulàyàü tilatailena sàyaüsandhyàsamàgame . àkà÷adãpaü yo dadyàt màsamekaü nirantaram>% brahmàõóapuø ukte tulàstharavau sàyamuccasthàne dãyamàne dãpe .

#<àkà÷abhàùita># naø àkà÷e bhàùitam . alakùya÷arãràõàü adç÷yànàü devàdãnàü gaganodbhave vacane àkà÷avàõyàm .

#<àkà÷amaõóala># naø àkà÷omaõóalamiva . 1 nabhomaõóale àkà÷asya nirayavatvena anavacchinnatvena ca veùñanàkàra maõóalàbhàve'pi bhågolavçttopàdhikçtaü tadãyaü maõóalamiva bhavati . yohi nabhobhàgo bhågolanànàvçtaþ san dçùñipracàra pathavartyàlokagan tasyaiva bhågolopàdhinà golàkàratvaü kalpyate . etenàpi pramàõena bhåmergolàkàratvànumànam yadi bhåmirgolàkàrà na syàt kathaü tadà'nantànavacchinnasyàkà÷asya golàkàratvamupalakùyeta kasyacidupàdhereva ca syabhàvàt tasya golàkàratvamupalakùyate iti kalpyam anyasya ca paridheradar÷anàt pari÷eùàt bhumereva tathàtvasiddhiriti tasyà golàkàratà tadva÷àccàkà÷asya tathàtvakalpanamiti %<àkà÷amaõóalabhadhyamadhyàste>% kàdaø nabhomaõóalàdayo'pyatra %<naitannamãmaõóalamamburà÷iþ>% sàø daø tantrokte bhåta÷uddhau cintanãye bhråmadhyàvadhibrahmarandhràntasthite vçttàkàre svacche 2 nabhomaõóale ca %<vçttaü divastat ùaóvindulà¤chitaü màtarisvanaþ>% tantraø . padàrthàdar÷e, bhåta÷uddhau vàyoràkà÷e vilàpanamabhidhàya %<tatobhråmadhyàdi brahmarandhraparyantaü svacchaü vartulamàkà÷amaõóalam>% ityuktam . tadeva maõóalaü vidveùe cintanãyam yathoktaü %<jalasya maõóalaü prokta>% mityupakramya %<vçttaü divastadvidveùe>% mantramahoø .

#<àkà÷amaya># puø àkà÷a + pràyàrthe mayañ . àkà÷apràye àtmani . %<sa và ayamàtmà brahma vij¤ànamayo manomayo vàïmayaþ pràõamayaþ cakùurmayaþ ÷rotramaya àkà÷amayo vàyumayastejomayaþ ammayaþ pçthivãmayaþ>% ÷ataø bràø . %<yo'yamàtmanaþ saüsàrasaübandhaþ sa vàstavo na bhavati kintvau pàdhika eveti tadupàghãn dar÷ayitumàtmano vàstavaråpamàha sa và iti . sa prakçtaþ saüsàrã ayamavidyàtatkàryavinirmuktaþ svaprakà÷o'parokùaþ àtmà kåñasthaþsàkùã ciddhàturevambhåtaþ so'yamàtmà vai brahma a÷anàyàdyatãtaþ paramàtmaiva . brahmaiva sannayamàtmà'vidyayà'brahmavat pratipannaþ punaþ samyagj¤ànàttatpradhvaüse brahmaivàvatiùñhataiti bhàvaþ . idànãü yatprayuktamevaüvidhabrahmàtmano bandhastànupàdhãnàha vij¤ànamaya iti vij¤ànaü buddhistatpràyaþ buddheraikyàdhyàsàddhi taddharmasya kartçtvàderàtmani àropitatvaü tatpràyatvam . asmin prakaraõe sarvo'pi mayañ pràyàrthe na tu vikàràrthe tatra tadasambhavàt>% ÷àø bhàùyam .

#<àkà÷amàüsã># strã àkà÷abhavà màüsã . kùudrajañàmàüsyàm ràjaniø .

@<[Page 599b]>@
#<àkà÷amålã># strã àkà÷e bhåmi÷ånyade÷e målamasyàþ ïãp . kumbhikàyàm (pànà) .

#<àkà÷ayàna># naø àkà÷e yàyate 'nena yà--karaõe lyuñ 7 taø . àkà÷agamanasàdhane vimàne .

#<àkà÷arakùin># puø àkà÷e iva atyuccapràcãropari sthitaþ san rakùati rakùa--õini . durgabahiþpràcãroparisthite rakùake . %<sa¤càroyatra lokànàü dåràdevàvabudhyate . pragaõóã sà ca vij¤eyà bahiþpràkàrasaüj¤ità . praõidhistatra yatnena kartavyo bhåtimicchatà . sa evàkà÷arakùãti hyucyate ÷àstrakovidaiþ>% . bhàø ÷àø aø 69 vyàø nãø kaø .

#<àkà÷avacana># naø àkà÷e vacanam . pàtràprave÷e'pi tadãyavàkyaü praviùñapàtreõa ÷rutvà àkà÷avàkyatvena kalgite nàñakàïge 1 vàkyabhede %<nepathyãktaü ÷rutaü tatra àkà÷avacanaü tathà . samà÷rityàpi kartavyamàmukhaü nàñakàdiùu>% sàø daø . alakùita÷arãratayà devàdibhiruccàryamàõe 2 vàkye ca .

#<àkà÷avat># triø àkà÷aþ gamyatayà'styasya matup masya vaþ striyàü ïãp . àkà÷agàmini %<pratigçhya dakùiõamårumapàcchàdya tasmin sàdayitvà'kà÷avatãbhiraïgalãrapidadhyàt>% à÷valàø ÷rauø såø .

#<àkà÷avartman># naø àkà÷ovartmeva gamyatvàt . àkà÷aråpe pathi .

#<àkà÷avallã># strã àkà÷asya vallã ÷àkheva atyucca÷ikhatvàt . (asaravela iti) khyàtàyàü latàyàm ràjaniø .

#<àkà÷avàõã># strã àkà÷e bhavà vàõã . adç÷yotpàdakapuruùatvenàkà÷àdivotpannàyàü devàdivàci .

#<àkà÷asalila># naø àkà÷at patitaü salilam . àkà÷àt patite jale . tacca caturvidhaü meghàdidhàrànismçtaü dhàraü, candrakarataàgataü kàram, tuùàrakçtaü tauùàram, saühata himakhaõóenanirvçttaü ca haimam . tacca su÷rute dar÷itam ambu÷abde 330 pçùñhe uktam .

#<àkà÷asphañika># puø àkà÷ebhavaþ sphañikaiva . varùopale karakàkhye saühatajalakhaõóe . tadutpàdavilayau ÷ropatiràha . %<udbhåtaiþ pàüsubhirbhåmeþ pracaõóapavanoccayàt . meghamaõóalamànãtairmàlinyaparivarjitaiþ . mi÷raõàjjalavindånàü piõóabhàvobhavediha . dçùadvannipatantyete dravante ca punaþkùitau>% .

#<àkà÷àstikàya># puø karmaø arhanmatasiddhe jãvabhinne àvaraõàbhàbaråpe padàrthabhede . saca arhacchabde 382 pçùñhe dar÷itaþ

@<[Page 600a]>@
#<àkà÷ãya># triø àkà÷asyedaü cha . nàbhase %<vàyavyamidamàkà÷ãyamiti>% . %<÷abdabahulamàkà÷ãyaü tanmàrdava÷auùiralàghavamiti>% ca su÷rutaþ . digàø yat àkà÷yamapyatra triø .

#<àkà÷e># avyaø à + kà÷a--ke . %<dårasthàmàùaõaü yat syàda÷arãranivedanam . parokùàntaritaü vàkyaü tadàkà÷e nigadyate>% bharatokte nàñakàïge vàkyabhede %<ka¤cukã (dçùñvà àkà÷e) vihaïgike . api ÷va÷råjanapàdabandhanaü kçtvà pratinivçttà bhànumatã>% (karõaü dattvà) kiü kathayasi àryà eùà bhànumatãtyàdi veõãsaø .

#<àki¤canya># naø aki¤canasya bhàvaþ ùya¤ . daridratàyàm .

#<àkidanti># puø 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsini ca . dàmanyàø àyudhajãvisaüghàrthe cha . àkidantãyaþ tadde÷ãyàyujãvisaüghe . bahuùu chasya luk . àkidantayaþ .

#<àkãrõa># triø à + ké--kta . 1 vyàpte, 3 vikùipte ca . %<àkãrõamçùipatnãnàmuñajadvàrarodhibhiþ>% raghuþ . %<svapuùpairàkãrõaü kusumadhanuùo mandiramaho>% ÷yàmàstavaþ .

#<àkãm># avyaø à--kan--vàø ïãmi . 1 varjane 2 vitarke ca càdigaõe màkãmityatra àkãm iti pàñhàntaram %<àkãü såryasya rocanàdvi÷vàdevàü uùarbudhaþ>% çø 1, 14, 9, .

#<àku¤cana># naø à + kuci--lyuñ . saïkoce, prasàritasya saükùiptatvasampàdanasàdhane kriyàbhede %<àku¤canantu satsvevàvayavànàmàrambhakasaüyogeùu parasparamavayavànàmanàrambhakasaüyogotpàdakaü vastràdyavayavikauñilyotpràdakaü karma, yato bhavati saïkucati padmaü saïkucati vastraü saïkucati carmeti pratyayaþ>% vaiø såø upaø . sa ca karmabhedaþ karma ca pa¤cavidham . %<utkùepaõamavakùepaõamàku¤canaü prasàraõaü gamanamiti karmàüõi>% vaiø såø . atra ca utkùepaõatvàvakùepaõatvàku¤canatvaprasàraõatvagamanatvàni karmatvasàkùàdyàpyàþ pa¤ca jàtayaþ vaiø såø uø . karma ca %<ekadravya maguõaü maüyogavibhàgeùvanapekùakàraõamiti karmalakùaõam>% vaiø såø ukvalajaõakam . vivçta¤ca upaø %<ekameva dravyamà÷rayoyasya tadekadravya na vidyate guõo'sminityaguõam>% saüyogavibhàgeùvanapekùakàraõagiti svotpattyanantarotpattikabhàva bhåtànapekùamityarthaþ tena samavàyikàraõàpekùàyàü pårbasaüyogàbhàvàpekùayà¤ca nàsiddhatvam . svotpattyanantarotpattikànapekùatvaü và vivakùitam pårbasaüyogadhvaü sasyàpi svotpattyanantarànutpattikatvena abhàvatyena tasyàdyakùaõe sambandhàbhàvàt tena nityàvçttisattàsàkùàdvyàpyajàtimattvaü karmatvam . pracalatãti pratyayàsàdhàraõakàraõatàvacchedakajàtimattvaü và guõànyanirguõamàtravçttijàtimattvaü và svotpattyavyavahitottarakùaõavçttivibhàgakàraõatàvacchedakajàtimattvaü và %<utkùepaõaü tathàvakùepaõamàku¤canaü tathà . prasàraõa¤ca gamanaü karmàõyetàni pa¤ja ca>% bhàùàø %<sandhigataþ pãóyamàno na pravartata àku¤canaprasàraõonnamanavinamanapradhàvanotkàsanaprabàhaõai÷ca sravati>% %<prasàraõàku¤canabandhanapãóanairbhç÷amupacaret>% anugçhyate càku¤canaprasàraõàdibhirvi÷eùaiþ iti ca su÷rutaþ .

#<àku¤jita># triø à + kuci--kta . 1 àbhugne 2 saïkocite ca . %<natàüsamàku¤citasavyapàdam>% bhaññiþ .

#<àkula># triø à + kula--ka . vyagre . %<taü tathà kçpayàviùña ma÷rupårõàkulekùaõam>% gãtà %<tràsàkulaþ paripatan parito niketànyårmiþ>% %<abhicodyaü pratiùñhàsuràsãt kàryadvayàkulaþ>% iti ca màghaþ . niràkulaþ paryàkulaþ vyàkulaþ samàkulaþ . àkulatva¤ca mana÷cà¤calyasampàdakamànasàvasthàbhedaþ svakriyà'sàmarthya¤ca . kçtyarthe õic àkulayati abhåtatadbhàve cvi kràdyanuprayogaþ àkulãbhåtaþ àkulãkçtaþ %<draviõaü parimitamavikavyayinaü janamàkulãkurute>%

#<àkulàkula># triø àkula + prakàre dvitvam . 1 àkulaprakàre 2 atyantàkule ca .

#<àkuli># puø à + kula--in . vyàkulatve .

#<àkulita># triø à + kula--kta . vyàkulãbhåte àkula + kçtyarthe õic karmaõi kta . àkulãkçte %<màrgàcalavyatikaràkuliteva sindhuþ>% kumàø .

#<àkulãkçta># triø anàkulaþ àkulaþ kçtaþ àkula + cvi--kç karmaõi kta vyàkulatàü pràpite .

#<àkulãbhåta># triø àkula + cvi--bhå--kta . svayaü tathàbhåte .

#<àkåta># naø à + kå--bhàve kta . à÷aye abhipràye . %<svàü svàü pratipadyante parasparàkåtahetukàü vçttim>% sàø kàø yathà ÷àktãkàdayaþ--%<kçtasaïketàþ paràskandane pravçttàþ tatrànyatamasyàkåtamavagamyànyatamaþ pravartate tathà anyatamasya karaõasyàkåtàt svakàrya karaõàbhimukhàdanyatamaü karaõaü pravartate>% iti sàüø kauø %<itãritàkåtamanãlavàjinaþ>% kiràø .

#<àkåõita># à + kåõa--kta . ãùatsaïkucite . %<madana÷ara÷alya vedanàkåõitatribhàgeõa>% kàdaø .

#<àkåti># strã à + kå--bhàve ktin . abhipràye . %<àkåtãnà¤ca cittãnàü pravartaka! namàmi te>% bhàø vaø 262 aø . dropadãkçtakçùõastavaþ . %<àkåtiþ satyà manaso me astu>% çø 10, 124, 4 . %<saü ma àkåtirçdhyàt>% çø 4, 36, 2 . saüj¤àyàü ktic . svàyambhuvamanoþ ÷ataråpàyàü patnyàmutpàdite kanyàbhede tatkathà yathà . %<kasya råpamabhåddvedhà yat kàyamabhicakùate . tàbhyàü råpavibhàgàbhyàü mithunaü samapadyata . yastu tatra pumàn so'bhånmanuþ svàyambhuvaþ svaràñ . stro yàsãt ÷ataråpàkhyà mahiùyasya mahàtmanaþ . tadà mithunadharmeõa prajà hyedhàmbabhåvire . sa càpi ÷ataråpàyàü pa¤càpatyànyajãjanat . priyavratottànapàdau tisraþ kanyà÷ca bhàrata! . àkåtirdevahåti÷ca prasåtiriti sattama! . àkåtiü rucaye pràdàt kardamàya tu madhyamàm . dakùàyàdàt prasåti¤ca yataàpåritaü jagat>% bhàø 3 skaø .

#<àkçti># strã àkriyate vyajyate jàtiranayà karaõe ktin . jàtivya¤jake'vayavasaüsthànabhede . %<àkçtigrahaõà jàtiþ>% mahàbhàø . %<jàtyàkçtivyaktayastu padàrthaþ>% gauø såø tatràkçtilakùaõaü tatraivoktam %<àkçtirjàtiliïgàkhyà>% gauø . jàtergotvàdeþ màsnàdiþ saüsthànavi÷eùo hi liïgamiti . iyamàkçtireva ÷akyàrthaþ iti kecinmanyante . tadabhipràyeõa, mahàbhàø . %<yenoccàritena sàsràlàïgålakakudakhuraviùàõinàü saüpratyayo bhavati sa ÷abda iti>% anàkçtiþ saüj¤à àkçtimantaþ saüj¤ina iti . %<loke'pi hyàkçtimato màüsapiõóasya devadatta iti saüj¤à kriyate>% iti ca mahàbhàø . gautamena tu itarapakùaniràkaraõena trayàõàmeva ÷akyàrthatvamurarãkataü yathà . %<àkçtistadapekùatvàt sattvavyavasthànasiddheþ>% såø . àkçtiþ padàrthaþ kutaþ sattvasya pràõinogavàdervyavasthànariddhervyavasthitatvasiddheþ tadapekùatvàdàkçtyapekùatvàt ayama÷vogaurayamityàdi vyavahàrasyàkçtatyapekùatvàt àkçtireva ÷akyàrthaþ . iti yanmataü taddåùayitvà jàteþ padàrthatvamàha %<vyaktyàkçti yukte'pyaprasaïgàt prokùaõàdãnàü mçdgavake jàtiþ>% såø . mçdgavake vyaktyàkçtiyukte'pi prokùaõàdãmamaprasaïgàt jàtiþ padàrthaþ . itarathà mçdgavakasyàpi vyaktitvàt gavàkçtimattvàcca vaidhaprokùaõàdiprasaïga iti bhàvaþ . evaü jàtyàkçtivyaktãnàü pratyekasya ÷akyatvapakùaü niràkçtya trayàõàmeva ÷akyatvamityàha . jàtyàkçtivyaktayastu padàrthaþ såø %<tu÷abdena ekamàtrapadàrthatvavyavacchedaþ ekakavacanaü tu tisçùvapyekaiva ÷aktiriti såcanàya, vibhinna÷aktau kadàcit kasyacidupasthitiþ syàt . ÷aktestulyatve'pi vyaktervi÷eùyatvaü tathaiva ÷aktigrahàt . nacàkçtyàdisàdhàraõa÷akyatàvacchedakàbhàvàt na ÷aktyaikyam iti vàcyam tathà niyame mànàbhàvàt idaü gavàdipadamabhipretyàha tena pa÷vàdipadasya jàtyavàcakatve'pi na kùatiþ jàtipadaü và dharma paraü tathaiva lakùaõasya vaktavyatvàditi>% vçttiþ . evaü ÷akyatvaü vyavasthàpya àkçterlakùaõamuktaü %<àkçtirjàtiliïgàkhyà>% såø pràgvivçtam . etenàkçti÷abdasya jàtivyaktyoþ saübandhaparatvakalpanamarvàcãnànàü paràstam sambandhasya jàtiliïgatvàbhàvàt tasya ÷akyatàvacchedasambandhatvena ÷akyatvàbhàvàcca . ÷àø bhàø àkçtãnàü nityatvoktiþ tulyàkçtimavàhanityatvàbhipràyeõa draùñavyà %<yatràkçtistatra guõà vasanti>% nãtiþ %<na tulàviùaye tavàkçtiþ>% %<tvadudàharaõàkçtau guõàþ>% iti ca naiùaø 2 àkàre %<iïgitaü hçdgatobhàvo bahiràkàra àkçtiriti>% sajjanokteþ 3 àkçtiyukte dehe %<kimiva hi madhuràõàü maõóanaü nàkçtãnàm>% ÷akuø . %<spaùñàkçtiþ patrarathendraketoþ>% raghuþ . %<sphuritaü manogatamivàkçtayaþ>% %<govardhanasyàkçtiranvakàri>% iti ca màghaþ . %<nàkçtigurutà gurutà>% udbhañaþ . 4 àkare målagranthàdau ca àkçtigaõaþ .

#<àkçtigaõa># puø àkçtau àkàraprasiddhogaõaþ ÷àkaø taø . pàõinyuktatattatkarmanimitte ÷abdasamåhe . yathà svaràdiràkçtigaõaþ kaõóàdirityàdi gaõapràñhe bhåriprayogaþ .

#<àkçticchatrà># strã chàdayati chada--õic kartari ùñran hrasvaþ 2 taø . (ghoùà) ghoùàtakãlatàyàm .

#<àkçùña># triø à + kçùa--kta . kçtàkarùaõe . %<nàkçùñaü na ca ñaïkitaü na namitaü notthàpitaü sthànataþ>% mahànàø .

#<àkçùñi># strã à + kçùa--ktin . àkarùaõe .

#<àke># avyaø à + kana--óe . 1 antike 2 dåre ca niruø . %<tvamagne çbhuràke namasya>% çø 2, 1, 10

#<àkekarà># strã àke antike kãryate ké--karmaõi ap . %<dvaùñiràkekarà ki¤citsphuñàpàïge prasàrità . mãlitàrdhàparà loke tàrà vyavartanodbhavà>% ityuktalakùaõe dçùñibhede netràdivi÷eùaõatve naø %<nimãladàkekaralolacakùuùà>% màghaþ .

#<àkenipa># triø àke'ntike nipatanti ni + pata--óa . antikapàtini %<àkenipàso ahabhirdavidhvataþ>% çø 4, 45, 6,

#<àkokera># puø jyotiùokte makararà÷au . %<kriyatàvurijitta makulãraleyapàtheyayåkakaurpàkhyàþ . taikùika àkokerohçdroga÷càntyabhaü cettham>% jyoø .

#<à(a)kau÷ala># naø aku÷alasya bhàvaþ aõ dvipadavçddhiþ pårvasya và . apàñave .

#<àkranda># à + kanda--gha¤ . 1 sàrave rodane, 2 àhvàne, 3 ÷abde, ca . karmaõi gha¤ . 4 mitre, 5 bhràtarica . àdhàre gha¤ . 6 dàruõe yuddhe, duþkhinàü 7 rodanasthàne ca . àkrandayati ac . 8 pàrùõigràhapa÷càdvartini nçpabhede . ari÷abde 355 pçùñhe vivçtiþ %<àkrande càpyapaihãti na daõóaümanurabravãt>% manuþ pàrùõigràha¤ca saüprekùya tathàkranda¤ca maõóale manuþ .

#<àkrandana># naø à + kranda--lyuñ . 1 sàravarodane 2 àhvàne ca .

#<àkrandika># triø àkrande duþkhinàü rodanasthànaü dhàvati ñha¤ ñak và . duþkhiþnàü rodanasthànadhàvake ñha¤i striyàü ïãp

#<àkrandin># triø àkrandati à + kradi + õini . rodanapårbakàhvàyake . %<parasparàkrandini cakravàkayoþ>% kumàø .

#<àkrande># avyaø à + kranda--àdhàre ke . yuddhe niruø .

#<àkrama># puø à + krama--gha¤ avçddhiþ . 1 balenàtikramaõe . lyuñ . àkramaõamapyatra naø . àkramyate paraloko'nena karaõe gha¤ . paralokapràptisàdhane 2 vidyàkarmàdau . %<atha yathàkramo'yaü paraloke sthàne bhavati tamàkramamàkramyobhayàn pàpmana ànandàü÷ca pa÷yati>% vçø upa . %<ayaü puruùaþ paralokasthàne pratipattavye nimitte yathàkramo bhavati yàdç÷ena paralokapratipattisàdhanena vidyàkarmapårbapraj¤àlakùaõena yuktobhavati tamàkramaü paralokasthànàyo khãbhåtaü pràptàïkurãbhàvamiva vãjaü tamàkramamàkramyàvaùñabhya>% bhàø %<atha kenàkrameõa yajamànaþ svargaü lokamàkramate>% ÷ataø bràø . 3 kçtàkramaõe 4 abhibhåte 5 vyàpte 6 àgrahe ca . àkràmati paràbhavati kùudhàm à + krama--ac . 7 anne %<àkramo'syàkramàya tvà>% yajuø 15, 9 . %<àkramo'nnam>% vedadãpaþ .

#<àkrànta># triø à + krama--kta . 1 paràbhåte 2 khoparigatyà vyàpte samameva samàkràntaü dvayaü dvirasagàminà raghuþ . %<nitàntamàkrànta ivàïganànàm>% màghaþ .

#<àkrànti># strã à--krama bhàve ktin . àkramaõe uparisthànena pràptau %<àkràntisammànitapàdapãñham>% kumàø .

#<àkrãóa># puø àkrãóatyatra à + krãóa--gha¤ . krãóàsthàne udyànàdau . %<àkrãóaparvatàstena kalpitàþ sveùu ye÷masu>% kumàø %<kamapyàkrãóamàsàdya tatra vi÷i÷ramiùuþ>% da÷akuø . kartari ac . 2 vihàra÷ãle triø .

@<[Page 602b]>@
#<àkrãóin># triø à + krãóa--ghiõun . krãóà÷ãle stri yàü ïãp

#<àkruùña># triø à + kru÷a--kta . 1 kçtàkro÷e yaü prati àkro÷a kçtastassin . 2 ÷abdite 3 nindite ca . %<bherãbhiràkruùñamahàguhàmukham>% màghaþ . bhàve kta . 4 paruùabhàùaõe naø %<màrjàramåùikàspar÷e àkruùñe krodhasambhave>% kàtyàø %<àkruùñe paruùabhàùaõe>% ÷ràø taø raghunandanaþ .

#<àkro÷a># puø à + kru÷a--gha¤ . 1 viruddhacintane, 2 ÷àpe 3 nindàyà¤ca lyuñ àkro÷anamapyatra naø . 4 apavàde %<pårõamàsãdduràkro÷aü stanatastasya bhåtale>% ràmàø %<kulàkro÷akaraü loke dhik te càritramãdç÷am>% ràmàø .

#<àkro÷aka># triø à + kru÷a--õvul . àkro÷akàrake .

#<àkroùñç># triø à + kru÷a--tçc . àkro÷akàrake . àkru÷yamànonàkro÷enmanyureva titikùattaþ .. àkroùñàraü nirdahati sukçtaü càsya vindati bhàø àø paø 86 aø .

#<àklã># avyaø à + klida--óã . vikàre uryàdi . àklãkçtya .

#<àkleda># puø à + klida--gha¤ . àrdrãbhàve .

#<àkùadyåtika># naø akùadyåtena nirvçttam ñhak . àkrãóayà jàte vaire .

#<àkùapàñika># puø akùapañekrãóàsthàne vyavahàrasthàne và niyuktaþ ñhak . 1 akùakrãóàdhyakùe 2 vyaüvahàràdhyakùe pràddhiveke ca .

#<àkùapàda># triø akùapàdasyedam aõ . 1 gautamasàmbandhimate . tena proktam aõ . tatkçte 2 ÷àstre ca tacca ÷àstraü pramàõàdi ùoóa÷apadàrthatattvàvedakaü pa¤càdhyàyàtmakam . pramàõaprameyetyàdi såtramàrabhya hetvàbhàsà÷ca yathoktàþ ityantasåtrasamudàtmakam . tasya saükùiptàrthaþ nyàya÷abde vakùyate . akùapàdapraõãtaü vetti aõ . nyàyamatàmij¤e 3 naiyàyike ca .

#<àkùàra># puø à + kùara--õic--gha¤ . agamyàgamanaü kçtaü tvayeti puruùaü prati, agamyagamanaü tvayà kçtamiti striyaü ca prati dåùaõe . lyuñ àkùàraõamapyatra naø . yuc ñàp . atràrthe strã .

#<àkùàrita># triø à + kùara--õic--kta . àkùàromithunaviùayàpavàdastena dåùite .

#<àkùika># triø akùeõa dãvyati jayati jitaü veti akùa + ñhak . 1 akùeõa devake 2 akùeõa jayini 3 akùajite ca . %<pràtibhàvyaü vçthàdànamàkùikaü saurikaü ca yat>% manuþ bhàrabhåtànakùàn harati vahatyàvahati và vaü÷àø akùa pårbàt bhàràt ñhak . àkùabhàrikaþ akùabhàravàhakàdau triø akùo'tra vaü÷àdisàhacaryàt kalidrumaþ .

#<àkùit># triø à + kùi--kvip . àvartamàne %<àkùit pårbàsvaparà>% çø 3, 55, 5 . %<àkùit àvartamànaþ>% bhàø .

@<[Page 603a]>@
#<àkùipta># triø à + kùipa--kta . 1 kçtàkùepe yasyàkùepaþ kçtastasmin 2 àkçùñe ca .

#<àkùãva># puø à + kùova--õic--ac . 1 ÷obhà¤janavçkùe . kùãva--kta niø kùãvomattaþ pràdiø . 2 ãùanmatte 3 samyakpramatte ca triø .

#<àkùepa># puø à + kùipa--gha¤ . 1 bhartsane, 2 apavàde, 3 àkarùaõe, dhanàdinyàsaråpe, 4 nikùepe 5 arthàlaïkàrabhede sa ca 394 pçùñhe dç÷yaþ . 6 nive÷ane %<gorocanàkùepanitàntagauraiþ>% kumàø 7 upasthàpane %<svasiddhaye paràkùepaþ paràrthe svasamarpaõam . upàdànaü lakùaõaü ceti>% kàvyapraø . 8 anumàne yathà jàti÷aktivàdinàü mate vyakteràkùepàt boghaþ . sacànumànameva . tathà hi gàmànayeti vàkyegotvakarmakànayanaü gokarmakànayanaü vinà'nupapannamityanupapattij¤ànena gotvà÷rayasya vyakteranumànena bhànam . yathoktaü ÷abda÷aktiø %<gàmànayetyàdau gotvàdikarmakatvenaivànayanàderanvayadhoþ gotvàdi÷aktatvena padaj¤ànasya gotvàdyànayanabuddhiü pratyevahetutvàt gàmanayetyàdau svà÷rayavçttitvasambandhenaiva prakçtyarthasya gotvàdeþ sàkàïkùatvàt gavàdikarmatàkatvena bodhaståttarakàlamàkùepàt . karmatvaü govçtti gotvaniùñhakarmatàtvàt, ànayanaü govçttikarmatàkam gotvavçttikarmatàkatvàdityàdyanumànasàmràjyàt>% . 9 satiskàravacaneca %<viruddhamàkùepavacastitikùataþ>% kiràø .

#<àkùepaka># triø à + kùipa--õvul . 1 nindake 2 àkarùake . %<yadà tu dhamanãþ sarvàþ kupito'bhyeti màrutaþ . tadà kùipatyà÷u muhurmuhurdehaü nabha÷caraþ . muhurmuhustadàkùepàdàkùepaka iti smçta>% ityuktalakùaõe 3 vàtarogabhede 4 vyàdhe ca puø mediø .

#<àkùepaõa># naø à + kùipa--lyuñ . àkùepàrthe %<patanapãóanaprahàràkùepaõavyàlamçgada÷anaprabhçtibhiramighàtavi÷aiùeþ>% su÷ruø .

#<à(a)kùaitraj¤a># naø akùetraj¤a eva bràhmaõàø svàrthe ùya¤ . dvipadavçddhiþ pårbapadasya và . akùetraj¤e kùetrànabhij¤e .

#<àkùepin># triø àkùipati à + kùipa--õini . 1 àkarùake . àkùepaþ såkùmadçùñyà paryàlocamastryasya ini . 2 såkùmadçùñyà àlocanapårbakàkarùake ca . %<bàhyàbhyantaraviùayàkùepã caturthaþ>% pàtaø såø . pràõàyàma÷abde vivçtiþ .

#<àkùoña># puø à + akùa--oña . ÷ailapãlubhede .

#<àkùoóa># puø à + akùa--oóa . ÷ailapãluvçkùe (àkharoña) iti khyàte . %<vilvàmalakamçdvãkàphalamàmràtadàóimam . bhavyaü pànivatàkùoóam>% smçtiþ %<àkùoóamjambåphalakàraphalaü kà÷mãraprasiddham>% ÷ràddhanattve raghunandanaþ .

#<àkha># puø àkhanatyanena à + khana--óa . khanitre . ac svàrthe kan gauràø pàñhàntaram ïãp . àkhakã kùudrakhanitre strã .

#<àkhaõóala># puø àkhaõóayati bhedayati parvatàn à + khaóióalac óasya nettvam . indre . %<àkhaõóalaþ kàmamida babhàùe>% kumàø %<tamã÷aþ kàmaråpàõàmatyàkhaõóalavikramaþ>% raghuþ .

#<àkhaõói># à + khaõóa--in àkhaõóake bhedake patryàdiø pårba padàdyudàttam .

#<àkhana># puø àkhanatyanena à + khana--gha . khananasàdhane khatitre . vede tu pç0õatvam . %<evaü tathà÷mànamàkhaõa mçtvà>% chàø uø . na ÷akyate khanituü kuddàlàdibhi rapi óhaïkai÷chettuü na ÷akyo'khaõastamçtvà ÷àø bhàùyam .

#<àkhanika># à + khana--kartari ikan . 1 caure, 2 ÷åkare, 3 måùike ca 4 khananakartari triø .

#<àkhanivaka># puø à + khana--karaõe kartari và ikavaka . khanitre 1 caure 2 ÷åkare 3 såùike ca 5 khanake triø . óara . àkharopyatra . pàtresamitàdiþ yuktàrohyàdi÷ca .

#<àkhara># puø à + khana--karaõe óa . khanitre .

#<àkhareùñha># triø àkhare tiùñhati sthà--ka ùatvam vede nityamaluk . àkhare sthite %<kçùõo'pyàkhareùñhaþ>% siø kauø .

#<àkhàna># puø à + khana gha¤ . samantàt khanane .

#<àkhu># puø à + khana--óu . 1 måùike, 2 caure, 3 ÷åkare ca . karmaõi óu . 4 devatàóavçkùe . %<vibhave sati naivàtti ne dadàtijuhoti na . tamàhuràkhu>% mityuktalakùaõe 5 kçpaõe ca

#<àkhukarõaparõikà># strã àkhukarõàvivà parõànyasvà và kap . (undurakàõã) latàyàm .

#<àkhukarõã># strã àkhoþ måùikasya karõa iva parõamasyàþ ïãp (undurakàõã) nåùikakarõatulyaparõayuktàyàü latàyàm .

#<àkhuga># puø àkhunà måùikeõa gacchati . gama--óa . måùikavàhane gaõe÷e . tasya yathà måùikavàhanatvaü tathà gaõe÷a÷abde vakùyate àkhuvàhanàdayo'pyatra .

#<àkhuparõikà># strã àkhuþ tatkarõàviva parõamasyàþ và kap . (undurakàõã) vçkùe . kababhàve ïãp . àkhuparõãtyapi tatraiva .

#<àkhubhuj># puø àkhuü bhuïkte bhuja--kvin . bhåùikabhakùake vióàle . ka . àkhubhujo'pyatra .

@<[Page 604a]>@
#<àkhukarãùa># naø 6 taø . måùika÷uùka purãùaråpakaroùe %<tasmàdàkhukarãùaü sambharati>% ÷ataø bràø .

#<àkhupàùàõa># puø àkhuþ khanakaþ pàùàõaþ karmaø %<àkhupàùàõanàmàyaü lohasaïkarakàrakaþ>% ityukte pàùàõabhede ràjaniø .

#<àkhuviùahà># strã àkhuviùaü måùikaviùaü hanti hana--óa . måùikaviùahare 1 devatàóavçkùe, 2 devatàlãlatàyà¤ca .

#<àkhåtkara># puø àkhubhirutkãryate ut + ké--karmaõi--ap! måùikairutvãryamàõeùu pàüsuùu . (unduramàñi) . %<hiraõyaü nidhàyokhåtkarànnivapati>% kàtyàø 4, 8, 16 .

#<àkhåttha># triø àkhubhya uttiùñhati uda + sthà ka . 1 àkhåtdbhave . bhàve ka . 2 àkhånàmutthàne naø siø kauø .

#<àkheña># puø àkhiñyante tràsyante pràõino'tra à + khiña--gha¤ . pràõitràsàrthàyàü mçgayàyàm . svàrthekan àkheñako'pyatra

#<àkheña÷ãrùaka># naø . àkheña iva ÷ãrùàsya .. %<kapi÷ãrùaü druma÷ãrùaü tathà càkheña÷ãrùakam . iti kuññimasaübhedàþ syuþ>% ityukte (suóaïga) kuññimabhede .

#<àkheñika># puø àkheñe ku÷alaþ ñhak . mçgayàku÷ale 1 kukkure . 2 tatku÷alamàtre ca .

#<àkhoña># puø àkhaþ svanitramiva uñàni parõànyasya . (àkharoña) iti khyàte ÷ailapãlau .

#<àkhyà># strã à + khyàyate anena à + khyà--aï . saüj¤àyàü råóhenàmni vàcaka÷abde . %<pa÷càdumàkhyàü sumukhã jagàma>% kumà nàma ca %<yena svãyapadàrthasya mukhyataþ pratipàdane . khottaraprayamàpekùà tannàma syàttadarthakamiti>% ÷abda÷aø uktalakùaõakam %<yat pràtipadikaü nàma tannàmno nàtiricyate>% iti ca tatro ktaü yàdç÷a÷abdena svopasthàpyayadarthamukhyavi÷eùyakànvayabodhàrthaü svottaraprathamàvibhaktirapekùyate tàdç÷aþ ÷abda eva tadarthakaü nàma . ghañàdayohi ÷abdàþ prathamàntatvena ni÷cità eva svàrthamukhyavi÷eùyakaü bodhamutpàdayanti natvanyathà na hi ghaña ityàdita iva ghañàdityàdito'pi ùañàdimukhyavi÷eùyakaþ subarthasaükhyàderavagamaþ . pãtapañetyàdikaþ samàso'pi svottaraü prathamàpratisandhànada÷àyàmeva pañàdimukhyadharmi tàkasya pãtàdyanvayabodhasya janakaþ ataeva %<nàpadaü prayu¤jãteti>% vçddhàþ . padaü vibhaktyantaü pãtapañaråpamityàdàvapi nàvàntaravàkyàrthabodhapårbako mahàvàkyàrthabodhaþ pañàdinàmnaþ prathamàntatvàbhàvena tadarthe pãtàdyanvayadhiyaþ pårbamasambhavàt vi÷iùñavai÷iùñyàbagàhitayà pramàõàntareõa pañadharmikapãtani÷cayàdapi tatra sambhavàt . nacànyonyaparasparàdinàmasvavyàptiþ %<ebhyaþ prathamà nàbhidhãyate>% iti vçddhaiþ smaraõàditi vàcyaü mallàübhyàmanyonyaü hanyata ityàdau mallayoþ parasparakartçkahananakarmatvànvayànurodhena teùàmapi prathamàntatvàdanyathà sakarmakasya hanterbhàvàkhyàtasàkàïkùatvànupapatterakarmakasyaiva dhàtostathàtvàt . tena nyàyamate prathamàntamukhyavi÷eùyaka÷àbdabodhasvãkàreõa tathàtvaü vaiyàkaraõàdimate tu na tathà bhàvapradhànamàkhyàtaü sattvapradhànàni nàmànãti yàø ukteþ bhàvapradhànatve naiva bodhaþ tathàca %<artha vadadhàturapratyayaþ pràtipadikaü>% %<kçttaddhitasamàsà÷ceti>% pàø ukta lakùaõaü pràtipadikameva nàmetyabhidhãyate ataevoktam %<uõàdyantaü kçdanta¤ca taddhitàntaü samàsajam . nàmasaüj¤à bhavettasya svàdyutpattistaduttaram>% tacca nàma caturvidham %<råóha¤ca lakùaka¤caiva yogaråóha¤ca yaugikam . taccaturdhà pare råóhayaugikaü manvate'dhikam>% ÷abda÷aø vyàkhyàtaü ca svayameva jagadã÷ena . niruktaü nàmavibhajate . råóha¤cetyàdi tat nàma . catrayamavadhàraõàrthaü tena ki¤cinnàma kvacidarthe råóhameva yathà goprabhçtau gavàdi gameróo dàbhàbhyàü nurdheñaiccetyàderauõàdikapratyayasya ÷aktiviraheõa yaugikatvavirahàt . ki¤cillakùakameva yathà tãràdau gaïgàdi, àdyavyutpattyà påravattãre ÷aktigrahasyàvi÷iùñatve'pyàjànikaprayogàpattyà tadapràmàõyakalpanàt ÷akteþ pårbapårbaprayoga niyatatvàt . ki¤cidyogaråñameva yathà païkajàtapadmàdau païkajàdi %<ki¤cit yaugikameva yathà pàkakartràdau pàcakàdi . råóhayaugikabhapyadhikaü nàma yathà maõóapamahàrajatàdi taddhi kadàcidavayavavçttyà yogàrthameva kadàcicca samudàya÷aktyà råóhàrthamevàbhidhatte ityapareùàmmatam . gaurvàhãka ityàdau tu ÷akyàrthasadç÷atvàvacchinnabodhakatayà gauõaü gavàdipadaü gosadç÷àdau lakùakameva na tu tatobhidyate>% tatra råóhàdilakùaõàni tatraivoktàni yathà råóhaü saïketavannàma saiva saüj¤eti kãrtyate . naimittikã pàribhàùikyaupàdhikyapi tadbhidà . yannàma yàdç÷àrthe saïketitameva na tu yaugikamapi tadråóhaü yogaråóhantu païgajàdikaü na tathà råóhanàmaiva ca saüj¤àpadenàbhilapyate na tu råóhàdivat saüj¤àpi nàmno'vàntarabhedaþ, yena vibhàgavyàghàtaþ syàt . saüj¤àyà÷ca trayobhedàþ naimittikã pàribhàùikã aupàdhikã ceti . pàcakapàñhakàdayastu na saüj¤àþ saïketa÷ånyatvàditi ye tu råóhasya nàmna÷caturvidhatvamàhustanmatamunyasyati . jàtidravyaguõaspandairdharsaiþ saïketavattayà . jàti÷abdàdibhedena càturvidhyaü pare jaguþ . gogavayàdãnàü gotvàdi jàtyà pa÷vàóhyàdãnàü làïgåladhanàdidravyeõa dhanyapi÷unàdãnàü puõyadveùàdiguõena calacapalàdãnà¤ca ÷abdànàü karmaõàvacchinna÷aktimattvàccàturvidhyajeva råóhànàmiti . yaduktaü daõóàcàryaiþ %<÷abdaireva pratãyante jàtidravyaguõakriyàþ . càturvidhyàdamãùàstu ÷abda ukta÷caturvidha>% iti tadetajjvaóamåkamårkhàdãnàmanya÷ånyàdãnà¤ca ÷abdànàmaparigrahàpattyà parityaktamasmàbhiþ . naimittikasaüj¤àü lakùayati . jàtyavacchinnasaïketavatã naimittikã matà . jàtimàtre hi saïketàdvyakterbhànaü suduùkaram . yannàma jàtyavacchinnasaïketavat sà naimittikã saüj¤à yathà gocaitrà diþ sà hi gotvacaitratvàdijàtyavacchinnameva gavàdikamabhidhatte na tu gotvàdijàtimàtraü gopadaü gotve saïketitamityàkàrakagrahàtgàmànayetyàdau gotvàdinà gavàderanvayànupapatteþ eka÷aktatvagrahasyànyànubhàvakatve'tiprasaïgàt . nanu gàmànayetyàdau gotvàdikarmatàkatvenaivànayanàderanvayadhãrgotvàdi÷aktatvena padaj¤ànasya gotvàdyanvayabuddhiü pratyeva hetutvàt subarthakarmatvàdau khà÷rayavçttitvasambandhenaiva prakçtyarthasya gotvàdeþ sàkàïkùatvàt gavàdikarmatàkatvena bodhaståttarakàlamokùepàt karmatvaü govçtti gotvaniùñhakarmatàtvàt ànayanaü govçttikarmatàkaü gotvavçttikarmatàkatvàdityàdyanumànasàmràjyàt . na ca vastugatyà yadgotva÷aktatvaü tajj¤ànasya hetutve gopadaü jàti÷aktamityevaü grahàdapi ÷uddhagotvasyànvayavodhàpattiþ gotvatvàvacchinna÷aktatvaprakàrakaj¤ànatvena tathàtve ca làghavàdgotvàvacchinna÷aktatàprakàrakaj¤ànatvenaiva hetutvaü gotvatvàdyaprave÷àditi vàcyam gopadaü gotva÷aktamityàkàraj¤ànatvena hetutàyàü ÷uddhasyaiva gotvasya viùayitàsambandhena ÷aktya'÷e vi÷eùaõatvena gotvatvàdiprave÷agauravasyàyogàt . na hi sasavàyànyasaùvandhena jàteþ prakàratàyàü dharmàvacchinnatvaniyamomànàbhàvàt ayaü gaurityàdivyavasàyottaramimaü gotvena jànàmãtyàkàre tasya j¤àtatàliïgakànumàne'nuvyavasàye và vyabhicàràcca pràganupasthityà gotvatvàdestatropanayàyogàt . etena jàterniravacchinnaprakàratvasya sanavàyasaüsargàvacchinnatvaniyamàt kevalasya gotvàdeþ ÷aktyaü÷e viùayatayà subarthakarmatvàü÷e ca paramparayà prakàratvàyoga ityapi pratyuktam uktasthala eva vyabhicàràt . nacaivaü kàlogauþ padaü gaurityàdipratyayo'pi pramà syàt kàlikàdisambandhena gotvàdimati tatprakàrakatvàditi vàcyaü kàlikàdisambandhena gotvàdeþ pràmàõyasya gotvatvàdyavacchinnaprakàratàgarbhatvena tàdç÷amateþ pramàtvàyogàt anyathà ghañatvàdijàteþ saüsthànasamavetatvamate saüyogoghaña ityàdipratãteþ samavàyena pramàtvasya durvàratàpatteþ ÷àbdasyeva pratyakùasyàpi kàlogaurityàdibodhasya niyamatogavàdyabhedàvagàhitvainaivàpramàtvasambhavàcceti bhaññamatànuvartinaþ . tanmandaü vinàpyàkùepaü gàmànayetyàditogavàdikarmatàkatvenànayanàderanvayabodhasyànubhavikatvàt gaurgacchatãtyàdau ÷uddhagotve gatimattvàdyanvayasyànubhavenàspar÷anàt gotvatvàdyanupasthityà ca gotvaü gacchatãtyàdyanumavasyàsambhavàt svà÷rayavçttitvasambandhena gatimattvàdihetunà gavàdau sàkùàtsambandhena gatimattvàdyàkùepasya vyabhicàràdidoùeõa duþ÷akatvàcca . etena karmatvàdau gotvàdeþ svà÷raya vçttitvasambandhenànvayabodhottaraü karmatvasya gotvavçttitvaü govçttitvaü vinànupapannamityanupapattidhãsahakçtena gàmityàdivàkyenaiva karmatvaü gavãyamityaupàdànikogavàdivyakterbodha iti ÷rãkaramatamapyanàdeyaü mithoviruddhàbhyàü ÷àbdatvàrthàpattitvàbhyàmavacchinnabodhasyàlãkatvena ÷abdànupapattibhyàü sambhåya tathàvidhaupàdànikabodhasya jananàyogàcca . yattu gaurjàyate gaurna÷yati sarvatra gotvàdijàti÷aktenaiva gavàdipadena lakùaõayà gotvàdivi÷iùñà vyaktirbodhyate vyaktãnàü bahutvenànyalabhyatvena ca tatra ÷akterakalpanàt tàtparyànupapatterapi lakùaõàyà vãjatvàt yadàhurmaõóanàcàryàþ %<jàterastitvanàstitve na hi ka÷cidvivakùati . nityatvàllakùaõãyàyàvyakte ste hi vi÷eùaõe>% iti tadapi tucchaü vyaktivinàükçtàyàü gotvàdijàtau gavàdipadasya mukhyaprayogàbhàvena tanmàtrasyà÷akyatve tadvati gavàdau lakùaõàyà vaktuma÷akyatvàt ÷akyasambandhasyaiva lakùaõàtvàt . na ca goranyo mahiùa ityàdau pa¤camyarthe'vadhitve pratiyogitve và svàvacchedyatvasambandhena ÷uddhasya gotvàderanvayàttathàvidhasthala eva jàtau mukhyaprayogaþ tatra pa¤camyàþ svàrthe'vadhitvàdau svaniùñhagotvàvacchedyatvasaüsargeõa prakçtyarthasya gavàderanvayabodhakatvàt anyathà gogotvayorbhakti÷aktibhyàü gopadena bodhane vçttidvayayaugapadyàpatteþ vastutaþ ÷uddhasya gotvàdeþ ÷àbdadhãprakàratàyàþsamavàyàvacchinnatvaniyamàttasyàvadhitvàdau svàvacchedyatvàdisambandhenànvayodurghañaõva . dravyaü ghaña ityàdipratãteþ samavàyena pramàtvànurodhàdghañatvajàternànàtvopagamàditi . prabhàkàràstu gotva÷aktatvena j¤àta padaü tàdråpyeõa go÷àbdatvàvacchinnaü pratyeva heturatogotva÷aktigrahànna gotvena gavayàde! na và dravyatvàdinà goranvayadhiyo'tiprasaïgaþ . nacaivaü jàteriva vyakterapi ÷akyatvamàva÷yakaü na hi gavadipadasya ÷akyatvaü janyatvamapi tu janya÷àbdadhãviùayatvaü tacca gotvasyeva gorapyavi÷iùñaniti vàcyaü gavàdipadadharmikasva÷aktatàj¤ànatvàvacchinna÷àbdadhãjanakatàvacchedakatvena gotvàdereva gavàdipada÷akyatvàt gotva÷aktatàpekùayà go÷aktatvasya gurutayà tajj¤ànatvasya ÷àbdaü prati jagakatànavacchedakatvàt . ataevànvayabuddheràtmasvàtmatvàdyavagàhitve'pi na teùàü pada÷akyatvam . astu và gotvàdi÷aktatvena j¤àtaü padaü gotvàdi÷àbdatvàvacchinnaü pratyeva hedurvi÷eùyatayà tàdç÷a÷àbdaü prati samavàyena gotvasya niyàmakatvakalpanàcca nàtiprasaïgaþ gotvàdinà gavàderiva gavayàdergotvàdinànvayabodhatvàvacchinnaü pratyapi vinigamakàbhàvena gotvàdi÷aktij¤ànatvena hetutvamapekùya gotva÷àbdatvàvacchinnaü pratyeva gotvasya tacchaktatvaj¤ànasya ca dvayoþ kàraõatàyàmeva làghavàt vastutogotva÷àbda' prati gotva÷aaij¤ànameva heturnatu gotvamapi jàtivyaktyostulyavittivedyatvaniyamàdeva gãvyaktãnàntaduviùayatvasiddheþ pramàõavirahàdeva gotvàdinà gavayàdiviùayatvasya tatràsiddhe÷ca . yadyapi jàterviùayatvaü tatsamavàyivyaktiviùatayà niråpitamiti na vyàptirgotvàdyàlocane kàlogotvavànityàdibodhe ca vyabhicàràt nàpi jàterniravacchinnaprakàratàyàstathàtvaniyamaþ gaurayamityàdij¤ànasya pratyakùe gotvenemaü jànàmãtyàkàre tathàtvà ttathàpyanvaüyabodhasya niravacchinnagotvàdiprakàratvaü gavàdivi÷eùyatàniråpitameveti vyàptistàdç÷avi÷eùyatàkatvaü vinà ÷uddhasya gotvàderanvayabãdhenàspar÷anàt guråõàü gotvena gavayàdibodhasyàlãkatvàt . ataeva gavàdyaü÷e gotvàdiprakàrakabodhaþ samavàyeneva sambandhàntareõàpi tatprakàrakaþ syàdgotvaprakàratàyàü govi÷eùyatàkatvasyeva samavàyàvacchinnatvasyàpi vyàptibalena siddhàvapi sambandhàntaràvacchinnatvasya pramàõaviraheõàsiddheþ . eva¤ca gotvàdi÷aktij¤ànatvena janakatàyàü viùayatàvacchedakatvàdgotvàdireva gavàdipadasyàrthaþ gavàdo tadvyavahàrastu tàdç÷àvacchedakadharma vattvaprayuktogauõaþ . nacaivaü gamyàdidhàtorapi gatyàdau ÷aktirnasyàdgatitvàdi÷aktij¤ànàdeva tàdråpyeõa gatyàdergamyàdidhàtutobodhasambhavàditi vàcyaü guråõàü gatitvàdeþ saüsthànàvyaïgyatvena jàtitvàsambhavàt uttarasaüyogàdyavacchinnakriyàtvàdyupàdhiråpe ca tatra svaëpataþ ÷aktigrahàyogàt sakhaõóasya niravacchinnaprakàratvàbhàvàt niruktakriyàtvatvàvacchinna÷aktatàj¤ànatvena hetutàmapekùya laghutayà tàdç÷akriyàtvàvacchinna÷aktimattvaj¤ànatvenaiva tathàtvaucityàt gurutvàdiprayojyasya patanatvàderakhaõóatve patyàdidhàtånàntatra ÷aktatve'pi kùatyabhàvàcca pa÷vàdipadànàmapi lomavallàïgålàdiparyavasite pa÷utvàdimàtre na ÷aktistatra vçttigrahottaraü tanmàtrasyaivànubhavena tadà÷rayasyàlàbhàt lomàdãnàü svà÷rayatulyavittivedyatvasya lomavallàïgålavàn de÷a ityadyanubhave vyamicàràditi pràhuþ tatra paribhàùikã opàdhikã ca tatraiva lakùità yathà %<ubhayàvçttidharmeõa saüj¤à syàt paribhàùikã . aupàdhikã tvanugatopàdhinà yà pravartate . ubhayàvçttidharmàvacchinnasaïketavatã saüj¤à pàribhàùikã yathàkà÷aóitthàdiþ sà hi dvitãyàvçttinaiva ÷abdàdinà råpeõ tadà÷rayamabhidhatte nacàkà÷àdipadasya gaganàdau niravacchinnaiva ÷aktiþ pañàdipadasyàpi pañàdau tàdç÷a÷aktyàpatteþ pañe ÷aktamapri pañapadaü na pañatvàvacchinne ÷aktimadityàdigrahottaraü tataþ pañatvavi÷iùñasyànanubhavàdava÷yaü tacchaktiravacchinneti cet ÷abdavati ÷aktamapyàkà÷apadaü na ÷abdavattvàvacchinna÷aktimadityevaü grahada÷àyàmàkà÷àdipadànna ÷abdavattvena gaganasya pratãtiratastasyàpi ÷abdavattvàvacchinnaiva tatra ÷aktiriti vibhàvyatàm . etena pañatvàdyupalakùite dharmiõyeva ÷aktigrahasya tàdråpyeõa pañàdyanubhavaü prati hetutvànmàstu pañàdipadasyàpi pañatvàdyavacchinne ÷aktiþ . parantu pañatvàdyupalakùitavyaktiùveveti ÷iromaõyuktramapi pratyuktaü ÷abdopralakùite dharmiõi ÷aktigrahàdevàkà÷àdipadàttadaü÷e nirvikalpakàtmakasmaraõamanvayànubhava÷cotpadyata iti tu nànubhavikaü na và yauktikam . yà cànugatopàdhyavacchinnasaïketavatã saüj¤à sà tvaupàdhikã yathà bhåtadåtàdiþ sà hi sacetanàvçttivi÷eùaguõavattvavàrtàhàrakatvàdyanugatopàdhipuraskàreõaiva pravartate ÷abdàdistu sakhaõóatvenopàghirapi nànugatodvitãyàvçttitvàdataþ pàribhàùike gaganàdipade nàtiprasaïgaþ . ghañatvàdeþ saüsthànavçttitvamate yadi ghañàdipadaü vilakùaõasaüsthànavattvena ÷akta tadaupàdhikameva yadi ca paramparayà vailakùaõyavattvena . tadà naimittikameva . vastutaþ sàmànyasya ÷àbdabuddhau svaråpataþ prakàratvaü samavàyenaivetyagihitaü pràgiti>% . lakùakalakùaõa muktaü tatraivaü %<yàdç÷àrthasya sambandhavati ÷aktantu yadbhavet . tatra tallakùakaü nàma tacchaktividhuraü yadi . yàdç÷àrthasambandhavati yannàma saïketitaü tadeva tàdç÷àrthelakùakaü yadi tàdç÷àrthe÷akti÷ånyaü bhavet . saindhàpàdaya÷ca ÷abdàsturagàdisambandhini lakùakà api lavaõàdàviva turagàdàvapi ÷aktàevàgaïgàdayastu tãràdàvasaïketitàþ tatsambandhinãràdi÷aktatvena gçhãtàeva tãràdyanvayaü bodhayantãti tatra lakùakà eva . ÷aktatvepårbapårbaprayuktatvàpatteþ tasya tadvyàpyatvàt kaya¤cittãràdisambandhitvena gçhãtàdapi gaïgàdipadàttãràderanvayàboghena tãràdya÷aktatve sati tatsambandhitàmàtrantu na lakùaõà gaïgàgaïgàyàü ghoùa ityàdàvapi gaïgàgaïgetibhàgasya niruktalakùaõàyàþ sattvena vaiyarthyàùàvaprasaïgàcca . etena tãràdya÷aktatve sati tãràdiparatvaü tãràdisambandhyanubhàvakatvaü và tallakùakatvamityapi pratyuktam apabhraü÷asyàpi lakùakatvàpàtàcca naceùñhàpattiþ ÷aktilakùaõànyataravçttimattve tasya sàdhutàpatteþ padasàdhutàyàü vçttimattvasyaiva tantratvàt . ki¤cànubhàvakatvaü yadyanubhavasyopadhàyakatvaü tadà ghoùàdipadasàkàïkùasya gaïgàdipadasya tãralakùakatà na syàt tena tãrasambandhino nãrasyànubhavànarjanàt svaråpayogyatvantu gaïgàyàmiti vàkyasya durvàraü tasyàpyàgheyatàdharmikanãrànubhavaü prati nãràrthakanàmottarasaptamãtvena tathàtvàt nãràdheyatvasya ca nãrasambandhitvànapàyàt . nanu vàkyamapi lakùakaü bhavatyeva kathamanyathà citragusamudàyasya lakùaõayà citragosvàminàü bodhaþ kathaü và gabhãràyàü nadyàü ghoùa ityàdau gabhãranadãtãrasya na hi tatra nadãpadaü tãralakùakaü gabhãràyàmityasyànanvayàpatteþ na hi tãraü gabhãraü nàpi gabhãrapadam . tathà nadyàmityasyàyogyatàpatteþ nàpi tãraü nadã tasmàdvàkyameva tatra gabhãranadãtãralakùakamiti mãmàüsakàþ tanna gabhãràyàü nadyàmiti vibhaktyantabhàgasya tàdçktãralakùakatve ghoùàdyàdheyanvena tadanvayànuprapatteþ samàsàdanyatra nàmàrthayorbhedànvayasyàvyutpannatvàt . etena tàdç÷atãravçttitàyàmeva tadbhàgasya lakùaõayàpi na nistàraþ tàdç÷atãravçtte÷ca lakùyatve ghoùàdàvabhedena tadanvayàyogaþ samàsabhinnasthale nàmàrthayorabhedànvaye tàmnoþ samànavibhakikatvasya tantratvàt . na ca gabhãràyàü nadãti bhàgasyaiva tàdçkatãralakùakatvam . tadarthe vibhaktyartha syànanvayàpatternahi sa bhàgaþ prakçtiryena tadarthe vibha tyarthasyànvayaþ syàt gabhãràyàü nadãü vrajetyàdito'pi gabhãranadãtãrakarmakatvàdibodhàpattestadbhàgasya vàkyàdanyatvàcca tasmàdgabhãràpadaü nadãpadaü và tatra gabhãranadãtãra lakùakaü padàntarantu tatra tàtparyagràhakamiti siddhàntavidaþ . cañpañàdyanukaraõasya huüphaóàdistobhasya ca svànubhàvakatvamapabhraü÷ànàmiva ÷aktibhramàdeva . gaurvàhãka ityàdau tu ÷akyàrthasadç÷atvàvacchrinnabodhakatayà gauõaü gavàdipadaü gosadç÷àdau lakùakameva na tatobhidyate>% . tasya vibhàgo'pi dar÷itastatraiva . %<jahatsvàrthàjahatsvàrthaniråóhàdhunikyàdikàþ . lakùaõà vividhàstàbhirlakùakaü syàdanekadhà . kàcillakùaõà ÷akyàvçttiråpeõa bodhakatayàjagatsvàrthetyucyate yathà tãratvàdinà gaïgàdipadasya . kàcicchakyalakùyobhayavçttinà ÷akyavçttinaiva và råpeõànubhàvakatvàdajahatsvàrthà yathà dravyatvàdinà nãlaghañatvàdinà ca ghañapadasya . kàcitlakùyatàvacchedakãbhåtatattadråpeõa pårbapårbaü pratyàyakatvàt niråóhà yathà àruõyàdiprakàreõa tadà÷rayadravyànubhàvakatvàdaruõàdipadasya . kàcicca pårbapårbaü tàdråpyeõàpratyàyakatvàdàdhunikã yathà ghañatvàdinà pañàdipadasya . àdinà ÷akyasadç÷atvaprakàreõa bodhakatayà gauõyupagçhyane yathà agnirmàõavaka ityàdàvagnisadç÷atvàdinà agnyàdipadasya . tadevaü vividhalakùaõàvattvàllakùakaü nàmàpi jalatsvàrthàdibhedàdanekavidhamityardhaþ . syàdetat yadi tãràdilakùakatayà gaïgàdipadasya j¤ànaü tãràdyanubhave bhaveddheturbhavedapyuktakrameõa lakùakàõàü vibhàgaþ natvetadasti tãràdyanvayabodhaü prati tãràdi÷aktetvenaiva padaj¤ànasya làghavena hetutayà lakùakàõà mananubhàvakatvàt guråõàm agnau ÷aityaü spç÷edityàdau ÷akyena dahanàdineva gaïgàyàü ghova ityàdau lakùitena tãràdinà sàrdhaümagçhãtàsaüsargakasyaiva saptamyarthàdheyatvàderanvayabodhapraviùñatvàditi cenna prakçtyarthàvacchinnasyaiva pratyayàrthasya dharmyantare'nvayabuddhervyutpannatayà tãràdyavi÷eùitasya subarthàdheyatvàderghoùàdàvànvayabodhàyogàt . na ca ÷aktasyaiva padasya svasàkàïkùapadàntaropasthàpyàrthànvitasvàrthadharmikànvayabãdhaü prati hetutvàtnànvayabuddhau lakùyàrthasya prave÷aþ kuntàþ pravi÷antotyàdau lakùyasya kuntadharàderanvayavi÷eùyatànupapatteþ kumatiþ pa÷urityàdau lakùyàrthayormitho'nvayabodhasyàpyànubhavikatvàcca tasmàcchakteriva bhakterapi j¤ànamanubhàvakaü bhavatyeva kàryatàvacchedakasya saïkocàcca na vyabhicàraþ>% . lakùaõàbhedena lakùaka÷abdabhedà bahavaþ lakùaõàbhedà÷ca sàø daø dar÷itàþ lakùaõa÷abde vivçtiþ . tatra yogaråóhalakùaõamuktaü ÷abda÷aø . %<svàntarnivi÷iùña÷abdàrthasvàrthayorbodhakçnmithaþ . yogaråóhaü na yatraikaü vinànyasyàsti ÷àbdadhãþ . yannàma svàvayavavçttilabhyàrthena samaü svàrthasyànvayabodhakçt tannàma yogaråóhaü yathà païkajakçùõasarpàdharmàdi taddhi svàntarniviùñànàü païkàdi÷abdànàü vçttilabhyena païkajanikartràdinà samaü sva÷akyasya padmàderanvayànubhàvakam . païkajamityàditaþ païkajanikartç padmamityanubhavasya sarvasiddhatvàt . iyàüstu vi÷eùoyadråóhamapri maõóaparathakàràdipadaü yogàrthavinàkçtasya råóhyarthasyeva råóhyarthavinàkçtasyàpi yogàrthasya bodhakaü, maõóape ÷ete ityàdau yogàrthasya maõóapànakartràderiva maõóapaü bhojayedityàdau samuditàrthasya gçhàderayogyatvenànvayàbodhàt . yoga råóhantu païkajàdipadamavayavavçttyà råóhyarthameva sasudàya÷aktyà càvayavalabhyàrthamevànubhàvayati natvanyaü vvutprattivaicittyàttathaiva sàkàïkùatvàt . ataeva païkajaü kumudamityatra païkajanikartçtvena, bhåmau païkajamutpannamityàdau ca padmatvena païkajapadasya lakùaõayaiva kumudasthalapadmayorbodha iti vàrtikam . nanu puùpaü païkajetyàdau païkajàderanvayasyàbodhàt bodhàcca païgajapuùpamityàdau nirvibhaktikena païkajàdipadenopasyàpyàrthasyànvayadhãsàmànyaü pratyeva tàdç÷apaïkajàdipadottara÷abdopasthàpyatvaü tantram evaü puùpaü païkajamityàdau anvayabodhadar÷anàttadanurodhena savibhaktikapaïkajàdipadopasthàpyàrthànvayabodhaü prati svasamànavibhaktikapadopasthàpyatva¤ca atastadupasthàpitasya païkajàtàdeþ kathaü padàntarànupasthàpite padmàdàvanvaya iti cedapaïkajavçttiþ mattetyàdau skhaladakùarasaü÷obhi taruõyà mukhapaïkajamityàdau ca vyabhicàràduktavyutpatteþ saïkoceneti gçhàõa . na ca dhenupadasya dhànakarmatvavi÷iùñàyàü gavãva païkajàdipadasyàpi païkajàtatvàdivi÷iùñapadmàdau råóhirevàstu na tu yogaråóhiriti sàmpratam anyatra këpta÷aktikemyaþ païkajanyàdipadebhya evàkàïkùàdisàcivyena païkajanikartçtvàderlàbhasambhave tadvi÷iùñasya padmasya guroþ samudàyà÷akyatvàdananyàlabhyasyaiva ÷abdàrthatvàt . yadyapi kartçvàcakaóapratyaya eva padmatvavi÷iùñasya lakùaõayà làbhasambhavànna païkajabhàgasya tatra ÷aktirucità prakàràntaràlabhyasyaiva ÷abda÷akyatvamityuktatvàt kçtivartamànatvayorivaikapadàrthayorapi kartçpadmayormitho'nvayasya sambhavitvàt tathàpyavayavàrnà ÷akteragrahe grahe'pi và padmàdau tadarthasyànvayadhãvirodhidhãda÷àyàü païkajamastãtyàditaþ padmamastãtyàdyanubhàvàrthamava÷yampadmatvàdivi÷iùñe païkajàdibhàgasya råóhirupeyà itarathà prakçtyarthàvacchinnasyaiva pratyayàrthasya padàrthàntareõànvayasya vyutpannatayà óapratyayopasthàpitasyàpi padmasyàstitvàdinà sahànvayànupapatteþ ataeva païkajàdipadàdgçhãta÷aktikasya puüsaþ païkajamastãtyàdito jàtvapi kartàstãtyàkàrakonànvayabodhaþ pratyayamàtropasthàpyasya karturanyatrànvaye niràkàókùatvàditi vakùyate . ki¤caivamekàkùarakoùàvadhçta÷aktikànàü kakhàdipratyekavarõànàmeva niråóhalakùaõayà tattadarthànubhàvakatvasambhavàdakanakhàdisamudàyasyàpi tattadarthe ÷aktirvilãyeta kàdipratyekavarõasya ÷aktigrahaü vinàpi akàdi÷abdàdakàderanubhavàrthaü tatra samudàye ÷aairiti tu prakçte'pi samànaü óàdipratyayamàtrasya padmàdau vçttimattvàgrahepi païkajàdisamudàyàt padmàderanubhavasya sarvasiddhàt . nacaivaü citragurityàdàvapi citragokhàmyàdau samudàyasya ÷aktiprasaïgaþ samàsatvasyàvi÷iùñatvàditi vàcyam agçhãtàvayavavçttikasya puüsastato'rthànadhigamenàvayavànàü vçtterava÷yàpekùàyàü teùàmeva tathàvidhàrthabodhakatvaucityasya vakùyamàõatvàditi>% yogaråóhabhedastatraivoktaþ . sàmàsikaü taddhitàktamiti tat dvividhaü bhavet . yogarådaü kçdantasya samàsatvavyavasthiteþ . tat yogaråóhaü sàmàsikaü samàsàtmakaü kçùõasarpàdi taddhitàktaü vàsudevàdi . kçdantasya païkajàdiyogaråóhasya sàmàsika evàntarbhàva iti nàdhikyam . yaugikalakùaõavibhàgau tatraiva . %<yogalabhyàrthamàtrasya bodhakaü nàma yaugikam . samàsastaddhiütàkta¤ca kçdanta¤ceti tattridhà . yannàma svàntarniviùña÷abdànàü yogalabhyasyaiva yàdç÷àrthasyànvayabodhaü prati hetustannàma tàdç÷àrthe yaugikam . yogaråóhantu kçùõasarpàdipadaü yogenàvacchinnasya råóhyarthasya bodhakaü na tu tanmàtrasya tacca yaugikaü trividhaü samàsastaddhitàktaü kçdanta¤ceti . dvandvo'pi samàsaþ svaghañaka÷abdànàmàkàïkùayà labhyasya dhavakhadiràdyarthasyànvayaboñakatayà yaugikaeva . sarva¤cedaü råóhànyatvena vi÷eùaõãyaü nàtaþ kçùõasarpàdau vàsudevàdau païgajàdau ca yogaråñe'tiprasaïgaþ . bràhmaõã ÷va÷råþ ÷ådre tyàdau ïãvàdeþ strãtvavàcitve tàdç÷aü nàma yaugikameva anyathà tu strãtvàdimati tattadarthe råóhameva nàtovibhàgasya vyàghàtaþ>% . vaiyàkaraõamate samàsànàü yogaråóhatvameva yathoktaü vaiø bhåø . samàse khalu bhinnaiva ÷aktiþ païkaja÷abdavat . bahånàü vçttidharmàõàü vacanaireva sàdhane . syànmahadgauravaü tasmàdekàrthã bhàva à÷ritaþ . cakàràdiniùedho'tha bahuvyutpattibha¤janam . kartavyaü te nyàyasiddhaü tvanmàkaü taditi sthitiþ . aùaùñhyarthabahubrãhau vyutpattyantarakalpanà . këptatyàga÷càsti tava tat kiü ÷aktiü na kalpayeþ . samàsa iti vçttimàtropalakùaõam . %<samarthaþ padavidhiþ>% ityatra padamuddi÷ya yovighoyate samàsàdiþ sa samarthaþ vigrahavàkyàbhidhàna÷aktaþ san sàdhuriti såtràrthasya bhàùyàllàbhàt . padodde÷yakavidhitva¤ca kçttaddhitasamàsaika÷eùasanàdyantaghàturåpàsu pa¤casvapi vçttiùvastyeva . vi÷iùña÷aktyasvãkartçõàü mate dåùaõaü ÷aktisàdhakamevetyà÷ayenàha païkaja÷abdavaditi . païkajanikarturapi yogàdevopasthitau tatràpi samudàya÷aktirna sidhyet . na ca padmatvaråpeõopasthitaye sà kalpyata iti vàcyam . citragvàdipade'pi svàmitvenopasthitaye tatkalpanàva÷yakatvàt . lakùaõayaiva tathopasthitiriti cet païkajapade'pi sà suvacà . evaü rathakàrapade'pi tathà ca %<varùàsu rathakàro'gnimàdadhãta>% ityatràpi vinà lakùaõàü këptayogena bràhmaõàdiviùayatayaiüvopapatau tatkalpanàü kçtvà jàtivi÷evasyàghikàritvaü prakalpyàpårbakalpanamayuktaü syàditi bhàvaþ . sàdhakàntaramàha bahånàmiti vçtterdharmà vi÷eùaõaliïgasaükhyàdyayogàdayasteùàü vacanaireva sàdhane gauravamityarthaþ . ayaü bhàvaþ vi÷iùña÷aktyasvokàre ràj¤aþ puruùa ityatreva ràjapuruùa ityatràpi syàdvi÷eùaõàdyanvayaþ ràjapadena svatantropasthitisattvàt . vibhàùàvacana¤ca sasàsaniyamavàraõàya kàryamiti . nanu %<savi÷eùaõànàmiti>% vacanànna vi÷eùaõàdyanvayaþ vibhàùàvacana¤ca kçtamevetyà÷aïkya samàdhatte vacanaireveti . nyàyasiddhameva såtram . vyapekùàvivakùàyàü vàkyasya ekàrthãbhàve samàsasyeti svabhàvata eva prayoganiyamasambhavàt . savi÷eùaõetyapi vi÷iùña÷aktau ràj¤aþ padàrthaikade÷atayànvayàsambhavàt nyàyasiddhamiti bhàvaþ . ataeva vyapekùàpakùamudbhàvya arthatasmin vyapekùàyàü sàmarthye yo'sàvekàrthãbhàvakçto vi÷eùaþ sa vyaktavya iti bhàùyakàreõa dåùaõamapyuktam . tathà dhavakhadirau, niùkau÷àmbirgoratho ghçtaghaño guóadhànàþ ke÷acåóaþ suvarõàlaïkàro dvida÷àþ saptaparõa ityàdàvitaretarayogàdikràntayuktapårõami÷rasaïghàtavikàrasucpratyayalopo, vãpsàdyarthovàcaniko vàcya ityatigauravaü syàditi . dåùaõàntaramàha . cakàràdãti àdinà ghana÷yàmaþ haüsagamanaityàdàvivàdãnàü pårboktànà¤ca saügrahaþ . dåùaõàntaramàha . bahuvyutpattibha¤janamiti . ayamà÷ayaþ citragurityatra svàmyàdipratãtiranubhavasiddhà . na ca tatra lakùaõà pràptodakogràma ityàdau tadasambhavàt . pràptikartrabhinnamudakamityàdibodhottaraü tatsandhandhigràmalakùaõàyàmapyudakakartçkapràptikarmagràmaityarthàlàbhàt . pràpteti ktapratyayasyaiva kartrarthakasya karmaõi lakùaõeti cettarhi samànàdhikaraõapràtipadikàrthayorabhedànvayavyutpatterudakàbhinnapràptikarmeti syàt . anyathà samànàdhikaraõapràtipadirthayorabhedànvayavyutpattibhaïgàpatteþ pràpterdhàtvarthatayà kartçtàsambandhena bhedenodakasya tatrànvayàsambhavàcca . anyathà devadattaþ pacyataityatra kartçtàsambandhena devadattasyànvayasambhavenànanvayànàpatteþ . athodakàbhinnakartçkà pràptiriti bodhottaraü tatsambandhãgràmo lakùyata iti cenna pràpterdhàtvarthatayà ktàrthakartàraü prati vi÷eùyatàyà asambhàvàt . prakçtipratyayayoþ pratyayàrthapràdhànyamiti vyutpatteþ . pràptapade pràptervi÷eùyatve tasyàeva nàmàrthatvenodakena samamabhedànvayàpatte÷ca . evamåóharathaþ upahçtapa÷uþ uddhçtaudanà bahupàciketyàdàvapi draùñavyam . atra hi rathakarmakavahanakartà, pa÷ukarmakopaharaõodde÷yaþ, odanakarmakoddharaõàvadhiþ bahupàkakattradhikaraõamiti bodhàbhyupagamàt atirikta÷aktipakùe ca ghañatvavi÷iùñe ghañapadasyevodakakartçkapràptikarmatvavi÷iùñe pràptodakaityàdisamudàya÷aktyaiva nirvàhaiti bhàvaþ . sàdhakàntaramàha . aùaùñhyartheti . ayaü bhàvaþ citragurityàdiùu citragavakhàmyàdipratãtirna vinà ÷aktimupapadyate . naca tatra lakùaõà sà hi na citrapade citrasvàmã gauritibodhàpatteþ . gavàdimàtrasya lakùyaikade÷atvena tatra citràderanvayàyogàt . naca citràbhinnà gauriti ÷aktyupasthàpyayoranvayabodhottaraü tàdç÷agavasvàmã gopadena lakùyateiti vàcyam . gopadasya citrapadasya và vinigamanàviraheõa lakùakatvàsambhavàt . naca gopade sàkùàt sambandhaeva vinigamaka iti vàcyam . evamapi pràprodakaþ kçtavi÷va ityàdyaùaùñhyarthabahuvrãhau vinigamakàpràpteþ . yaugikànàü kartràdyarthakatayà sàkùàtsambandhàvi÷eùàt . naca padadvaye lakùaõeti naiyàyikoktaü yuktam bodhàvçttiprasaïgàt . na ca parasparaü tàtparyagràhakatvàdekasyaivaikadà lakùaõà na dvayoriti na bodhàvçttiriti vàcyam evamapi vinigamanàvirahatàdavasthyena lakùaõàyà asambhavàt . naca caramapade eva sà pratyayàrthànvayànurodhàt pratyayànàü sannihitapadàrthagatasvàrthabodhakatvavyutpatteriti vàcyam evaü hi bahuvrãhyasambhavàpatteþ %<anekamanyapadàrthe>% ityanekasuvantànàmanyapadàrthapratipàdakatve tadvidhànàt . ki¤ca evaü sati ghañàdipadeùyapi caramavarõa eva vàcakatàkalpanà syàt pårbabarõànàü tàtparyagràhakatvenopayogasambhavàt evaü sati caramavarõamàtra÷ravaõe'rthabodhàpattiriti cedatràpyudakapañmàtra÷ravaõàdartha pratyayàpattistulyetyanyatra vistaraþ . eva¤ca aùaùñhyarthabahubrãhau vyutpatyantarakalpanà ukta÷akteþ agatyà ÷aktyantarakalpanetyarthaþ këptatyàgaþ ityasya këpta÷aktyopapattiriti vyutpattityàga÷ca tavàsti tatkim sarbatra samàse ÷aktiü na kalpayeriti vàkyàrthaþ . yattu vyapekùàvàdino naiyàyikamãmàüsakàdàyaþ na samàse ÷aktiþ ràjapuruùa ityàdau ràjapadàdeþ sambandhilakùaõayaiva ràjasambandhyabhinnaþ puruùaiti bodhopapatteþ . ataeva ràj¤aþ padàrthaikade÷atayà na tatra ÷obhanasyetyàdivi÷eùaõànvayaþ . na và ghana÷yàmaniùko÷àmbirgorathaityàdau ivàdiprayogàpattiþ uktàrthatayà ivakràntàdipadaprayogàsambhavàt . na và %<vibhàùeti>% såtrànàva÷yakatvam lakùaõayà ràjasambandhyabhinnaiti bubodhayiùàyàü samàsasya, ràjasambandhavàniti bubodhayiùàyàü vigrahasyetyàdiprayoganiyamasambhavàt . nàpi païkajapadapratibandrã ÷aktisàdhikà tatràvayava÷aktimajànato'pi bodhàt . naca ÷aktyagrahe lakùaõayà tebhyovi÷iùñàrtha pratyayaþ sambhavati . ataeva ràjàdipada÷aktyagrahe ràjapuruùa÷citragurityàdau na bodhaþ . naca citragurityàdau lakùaõàsambhave'pyaùaùñhyarthabahubrãhau lakùaõàyà asambhavaþ bahuvyutpattibha¤janàpatteriti vàcyam pràptodakaityàdàvudakapade eva lakùaõàsvãkàràt . pårvapadasyayaugikatvena tallakùaõàyà dhàtupratyayatadar÷aj¤ànasàdhyatayà vilambitatvàt . pratyayànàü sannihitapadartha gatakhàrthabodhakatvavyutpattyanurodhàcca . ghañàdipade càtiriktà ÷aktiþ kalpyamànà vi÷iùñe kalpàte vi÷iùñasyaiva saïketitatvàt . bodhakatvasyàpi pratyekaü varõeùvasattvàt . prakçte càtyantasannidhànena pratyayàrthànvayasolabhyàyottarapade eva sà kalpyataiti vi÷eùaþ svãkçta¤ca ghañàdipadeùvapi caramavarõasyaiva vàcakatvaü mãmàüsakammanyairityàhuþ . atrocyate . samàse ÷aktyasvãkàre tasya pràtipadikasaüj¤àdikaü na syàt arthavattvàbhàvàt %<arthavadadhàturapratyayaþ pràtipadikam>% ityasyàpravçtteþ . na ca %<kçttaddhitasamàsà>% ÷cetyatra samàsagrahaõàt sà . tasya niyamàrthatayà bhàùyasiddhatàyà vaiyàkaraõabhåùaõe spaùñaü pratipàditatvàt . samàsavàkye ÷aktyabhàvena ÷akyasagvandharåpalakùaõàyà apyasambhavena làkùaõikàrthavattvasvàpyasambhavàt . atha tiptasjhi ityàrabhya ïyossuviti tipapratyàhàrobhàùyasiddhaþ tamàdàyàtippratipadikamityeva såtryatàm kçtamarthavadàdisåtradvayena . samàsagrahaõa¤ca niyamàrthamastu tathà ca suptiïantabhinnaü pràtipadikamityarthàtsamàsasyàpi sà syàditi cettathàpi pratyekaü varõeùu saüj¤àvàraõàyàrthavattvàva÷yakatvena samàsàvyàptitàdavasthyameva . tathà ca pràtipadikasaüj¤àråpaü kàryamevàrthavattvamanumàpayati dhåmaiva vahnim . ki¤caivaü citragumànayetyàdau karmatvàdyananvayàpattiþ pratyayànàü prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvavyutpatteþ vi÷iùñottarameva pratyayotpattervi÷iùñasyaiva prakçtitvàt . yattu sannihitapadàrthagatasvàrthabodhakatvavyutpattireva kalpyata iti tanna upakumbhaü ardhapiplãtyàdau pårbapadàrthe vibhaktyarthànvayena vyabhicàràt . na ca tatràpi sannidhànameva ànu÷àsanikasannidhervivakùitatvàt tathà ca yatpadottaraü yànu÷iùñà sà tadarthagataü svàrthaü bodhayati . samàse ca samasyamànapadottaramevànu÷àsanamiti vàcyam arthavatsåtreõa vi÷iùñasyaiva viktaktyanu÷àsanàt . atha prakçtitvà÷raye vibhaktyarthànvaya ityeva kalpyata iti cettarhi païkajamànaya daõóinaü pa÷ya ÷ålinaü påjayetyàdau païkadaõóa÷åleùvànayanadar÷anapåjanàderanvayaprasaïgàt aghañamànayetyatra ghañepyànayanànvayàpatte÷ca . na ca daõóàdãnàü vi÷eùaõatayà na tatrànayanàdyanvayaþ . pàkànnãlaþ gharmàtsukhã ityàdau pàkadharmàdihetutàyà råpasukhàdàvananvayaprasaïgàt . yacca prakçtyarthatvaü tajjanyaj¤ànaviùayatvamàtraü taccàtràviruddhamiti tanna ghañaü pa÷yetyatra ghañapadàtsamavàyenopasthitàkà÷avàraõàya vçttyà prakçtyarthatvasyàva÷yakatvàt . atha pratyayapràgvartipadajanyopasthitivi÷eùyatvaü prakçtyarthatvamiticenna gàmànayati kçùõodaõóenetyatra kçùõe tçtãyàrthànvayaprasaïgàt . atha samasyamànapadàrthabodhakatvaü samàsottaravibhakteþ kalpyata iti cenna akëptakalpanàü këptavyutpattityàga¤càpekùya samudàya÷aktikalpanasyaiva yuktatvàditi dik . api ca samàse vi÷iùña÷aktyasvãkàre ràjapuruùaþ citraguþ nãlotpalamityàdau sarvatrànva yaprasaïgaþ . ràjapadàdeþ sambandhini lakùaõàyàmapi taõóulaþ pacatãtyàdau karmatvàdisaüsargeõa taõóulàdeþ pàkàdàvanvayavàraõàya pràtipadikàrthaprakàrakabodha' prati vibhaktijanyopasthiterhetu tàyà àva÷yakatvàt puruùàdestathàtvàbhàvàt . taõóulaþ ÷ukla ityàdau ca pràtipadikàrthakaprathamàrthe taõóulàdestasya ca ÷ukle abhedenaivànvayaþ . ÷ubhreõa taõóulenetyàdau ca vi÷eùaõavibhaktirabhedàrthà pàrùõikovànvaya iti nàtiprasaïgaþ . tathà ca samàse parasparamanvayàsambhavàdàva÷yikaiva samudàyasya tàdç÷e vi÷iùñàrthe ÷aktiþ . ki¤ca ràjapuruùaityàdeþ sambandhini sambandhe và lakùaõà . nàdyaþ ràj¤aþ puruùa iti vivaraõavirodhàt samànàrthakavàkyasyai vigrahatvàt . anyathà tasmàcchaktinirõayona syàt nàntyaþ ràjasambandharåpaþ puruùa iti bodhaprasaïgàt viruddhavibhaktirahitapràtipadikàrthayorabhedànvayavyutpatterityàdi prapa¤citaü vaiyàkaraõabhåùaõe . ataeva %<vaùañkartuþ prathamabhakùaþ>% ityatra na bhakùamuddi÷ya pràthamyavidhànaü yuktam ekaprasaratvabhaïgàpatteriti tçtãye, %<aïgaiþ sviùñakçtaü yajati>% ityatràïgànuvàdena na tritvavidhànaü yuktam ekaprasaratvabhaïgàpatteriti da÷ame ca niråpitaü saïgacchate . saïgacchate càruõàdhikaraõàrambhaþ . anyathà %<aruõayà ekahàyanyà piïgàkùyà somaü krãõàtãtyatràruõyapadavaditarayorapi ekatvàdiguõamàtravàcakatayà amårtatvàt krãõàtau karaõatvàsambhavasya tulyatvàdàruõyasyaiva vàkyàdbheda÷aïkàyà asambhavàditi prapa¤citaü bhåùaõe . tasmàtsamàsa÷aktipakùo jaiminãyairava÷yàbhyupeyaityaþstàü vistaraþ>% .

#<àkhyàta># triø à + khyà--karmaõi kta . 1 kathite . àkhyàyate'nena bàø karaõe kta . tiïråpe pratyaye tallakùaõamàha ÷abda÷aø %<dhàtvarthena vi÷iùñasyavidheyatvena bodhane . samarthaþ svàrthayatnasya ÷abdovàkhyàtamucyate>% iti . vyàkhyàtaü caitat svenaiva dhàtvarthàvacchinnasvàrthayatnavidheyatàkànvayabodhasamarthaþ ÷abdo vàkhyàtaü tadeva ca tiï ityarthàllabhyate tiïàkhyàtayoþ paryàyatvàt . pàka÷caitrasyetyàdau nàmàrthenaiva vi÷iùña svàrthakartçtvasyàbhidhàyakaþ ùaùñhyàdikona tu dhàtvarthena vi÷iùñasya . caitraþ pacatãtyàdau dhàtvarthàvacchinnasya yatnasya vidheyatayà bodhakàvapi nàmadhàtå na svàrthasya . caitraþ pàcaka ityàdau tu dhàtvarthavi÷eùitasya yatnasya na vidheyatà kintu kartureva kçtàü dharmi÷aktatvàtanyathà pàcaka÷caitra ityàdikama yogyameva pràtipàdakàrthayoþ pàcakacaitrayorbhedenànvayasyàvyutpannatayà kçdartha kçte÷caitràdàvanvayàyogàcca . ayaü paktuü kàlaityàdau tumàdinà dhàtvarthàvacchinno'nukålatvàdiþ, iyaü cikãrùetyàdau ca sanàdinecchàdireva vidheyatvenànubhàvyate iti na teùvatiprasaïgaþ . atredaü tattvam . jãvanayonyàdinikhilayatnagataü yatnatvameva tiïaþ ÷akyatàvacchedakaü na tu ceùñàyà janakatvasya cikãrùàyà và janyatvasyàvacchedakatayà siddhaü pravçttitvam . caitroni÷vasitãtyàdito'pi ÷vàsàdyanukålaprayatnasya pratãteþ . tiïarthakçtau ca dhàtvarthasya taü karomãtipratãtiniyàmakaþ sàdhyatvàkhyaviùayatà prabhedastadvi÷iùñaphalopadhàyakatvalakùaõamamukålatvaü và saüsargamaryàdayà bhàsate tathaiva sàkàïkùàdatogatyàdigocaranivçttida÷àyàü gacchatãtyàdiko na prayogaþ . %<tatra ni÷vàsavattvamàtrapratãtàvapi prayatnatvameva tiïaþ ÷akyatàvacchedakaü na tu pravçttitvaü pacatãtyataþ pàkakçtimàniti pratãteþ nahi pravçttitvameva kçtitvaü pàke pravçtto'smãtyasyàpyanubhavasya pàkaü karomãtyatoviùayavailakùaõyasya sarvasiddhatvàtnityakçtau ràgaprayojyasya pravçttitvasya bàdhàdã÷varaþ karotãtyàdivàkyasyà yogyatàpàtàcca . nivióanikhàtastu puruùaþ samutthànagocaraprayatnavànapi na tadupadhàyakaprayatnavàn atastatràyamuttiùñhatãtyàdikona prayogaþ nacaivamã÷varaþ pacatãtyapi syàt tasyàpi pàkànukålaprayatnavattvàditi vàcyaü tiïarthakçteravacchedakatvenaiva saüsargeõa nàmàrthànvayasya vyutpannatvàdaïgulã pacatãtyàdi prayogasyeùñatvàt antyàvayaviniùñhàvacchedakatvasyaiva tàdç÷atiïartha kçteþ saüsargatve kùatyabhàvàcca . nityaprayatnavyàvçttasyaivànukålatvavi÷eùasyatiïarthakçtau dhàtvarthasya saüsargatvamityapyàhuþ>% . ã÷varo jànàtãcchati rathogacchratãtyàdau ca j¤ànàdimattvamàtrapratãteþ samavàyitve, caitrojànàtãtyàdàvavacchedakatve, vuddhiravagàhate ghañobhàsata ityàdau dai÷ikà÷rayatve, na÷yatãtyàdau ca pratiyogitve, tiïoniråóhalakùaõà . kçtitvavadà÷rayatvàderakhaõóatve tadavacchinne'pi j¤ànecchàderapi tiïaþ ÷aktireva . hastàdikastvavayavaþ prayatnasyaivàvacchedako na tu j¤ànecchàderapi pramàõàbhàvàdataþ karojànàtãtyàdiko na prayogaþ . pràguktaiva và rãtiratràpi . payaþ patati syandate ityàdàvapi patanàdeþ samavàyitvameva tiïànubhàvyate na tu tadanukålaü gurutvadravatvàdi yena kçtitulya÷arãreùu teùvapi tiïaþ ÷aktiràpàdyate . pañànàü ÷ataü patatãtyàdau ca ÷atapadàrthasyaikade÷aeva ÷atatvasaükhyàyàü ùaùñhyarthaparyàpteranvayàt saükhyàyàþ patanàdisamavàyitvavirahe'pi na kùatiþ pañànàü ÷ataü saükhyà ityàdyanurodhenaiva ÷atàderguõavàcitvasambhavàt . tatra kçtyàdikaü nàkhyàtasyàrthaþ kintu kàlaþ saükhyà va tayoþ prakàràntaràlabhyatvàt caitraþ pacati rathogacchatãtyàdau dhàtvarthasyaiva pàkagatyàdeþ kçtimattvà÷rayatvàdisambandhena caitràdau prakàratvàt maitraþ pacyata ityàditomaitràdeþ kartçtvàdinà taõóulaþ pacatãtyàdau taõóulàdeþ karmatvàdinà saüsargeõa pàkàdàvananvayena dhàtvartha eva dharmiõi nàmàrthasya bhedenànvayo'vyutpannona tu nàmàrthe'pi dhàtvarthasya . nacaivaü j¤ànaü caitra ityàdito'pi bodharåpasya dhàtvarthasyà÷rayatvasambandhena caitre dharmiõyanvayaprasaïgaþ, tatra j¤ànàdipadasya buddhyarthakanàmatayà tadarthasya nàmàntaràrthe bhedenànvayasyàvyutpannatvàdeva tadasambhavàt iti pràbhàkaràþ . tadasat dhàtvarthànvayisvàrthakartçtàyàmeva laóàdeþ svopasthàpyavartamànatvàdyanubhàvakatvavyutpatteþ kçtyàdestiïarthatvaü vinà tadanupapatteþ anyathàtiprasaïgàt . na ca prakçtyarthaeva tiïaþ svàrthavartamànatvàdyanubhàvakatvaniyamaþ pàkamaniùpàdya kriyàntaravyàsakte'pi puruùe pacatãtiprayogàpatteþ tadànãmapi pàkasyànuvartamànatvàt tiïàdyantadhàtvarthasya pàkàdervarta mànakçtyàdisambandhenaiva prathamàntasya nàmno'rthe sàkàïkùatvànnaivamiti cet kiü kàlasyàpi tiïarthatvapratyà÷ayà saüsargavidhayaiva tasya la bdhatvàt . pacatãtyàditovartamànatvàdivatkçtiprakàrakapratãterànubhavikatvàcca . ki¤ca dhàtvarthasyaiva kçtyàdisambandhena caitràdàvanvaye pacatyapi caitre tàyaü pacatãtiprayogaprasaïgaþ saüyogàdisambandhena pàkàdyabhàvasya tatra sattvàt kartçtvàdervçttyaniyàmakatayà tatsambandhàvacchinnapàkàdyabhàvasyàlãkatvena pratyetuma÷akyatvàt . etena maõóanamate phalasya dhàtvarthatvàt tadanukålakriyaivà khyàtena caitràdàvanubhàvyate iti kçtestiïarthatvàbhàvàduktalakùaõamasambhavãtyapi pratyuktaü phalasya dhàtvarthatve saüyogoguõaitivadgatirguõo'nekà÷rità ityàdiprayogàpatte÷ca na hi bhàvakçtàmapi kriyàrthaþ pramàõàbhàvàt . nanu vadi svàrtha kartçtvaeva laóàdinà vartamànatvamanubhàvyate iti niyamaþ kathaü tarhi kevalàt pacyata ityàditaþ càkàdo vartamànatvadhãriti cet kavamàh tatràpyekapadopàttatvena karmàkhyàtopasthàpite kartçtvaeva varta mànatvasyà nvayàt . iyàn paraü vi÷eùoyat kartavihitena lañà dhàtvarthasya vi÷eùyatvena, karmavihitena tu tasya vi÷eùaõatvena svàrthakartçtvamanubhàvyate tathaiva sàkàïkùatvàt . etena caitreõa pakvamityàdàviva caitreõa pacyate ityatràpi tçtãyayaiva kartçtvamanubhàvyate natvàkhyàtena, tiïarthakçterdhàtvarthavi÷eùyatvaniyamàditi dãdhitikçnmatamapyanàdeyam ekapadopàttatvena svàrthaeva kartçtve ÷atç÷ànajàderiva laóàdervartamànatvabodhakatayà subarthakçtau tadanvayàsambhavàt subarthe tiïarthànvayasyàdçùñacaratvàcceti . ÷àbdikàstu caitraþ pacatãtyàditaþ pàkàdikçtimattayeva tatkartrabhedenàpi caitràderanvayasyànubhavikatvàt kçtiriva kartàpi tiïarthaþ kçtitvamapekùya kartçtvasya gurutvànna tadàkhyàtasya ÷akyatàvacchedakamiti tu riktaü vacaþ lakùyatàvacchedake lakùaõàyà iva ÷akyatàvacchedake'pi ÷akterasattvamate tadgurutvasyàki¤citkaratvàt ekaikàtmaniùñhànàmanantakçtãnàü ÷akyatvamapekùya nikhilàtmanàmeva kartçtve ÷akyatàyàü viparãtalàdhavàcca . na ca kartranubhavajanakatayà saïketitatvaråpaü kartç÷aktatvameva tiïàmasiddhaü, katrenvayànubhavajanakatàsattve tatprakàrake÷vara saïketasya tatràva÷yambhàvàdã÷varecchàyàþ sadarthàvagàhitvaniyamàdanyathà . kartranubhavasvaråpàyogyatvàdeva tiïà kartarya ÷aktatvasambhave kçtyapekùayà kartari gurutvopanyàsasyonmattapralapitatvàpatteþ . athaivaü pañapadasyàpi lakùaõàdinà ghañàdyanvayànubhàvakatvàt tatprakàrakanityasaïketavattvena tadapi ghaña÷aktaü syàt, na syàt pañapadaü ghañe na ÷akta mityàdivyavahàrasya pràmàõikatvena ghañàdipadaniùñhasyaiva ghañànubhàvakatayà nityasaïketitatvasya ghaña÷aktitvàt ityàkhyàtaü na kartç÷aktamityevaü vyavahàrasyàsattvàt pratyuta pàõinyàdipràmàõikaistiïaþ kartç÷aktatvena vyavahçtatvàt . etena guõavacanasya nãlàderguõi÷aktatvamapi vyàkhyàtam iti pràhuþ . àkhyàtàrthasya dhàtvarthàdau vi÷eùaõa tayaivànvaya iti tu vaiyàkaraõàþ yathàha vaiø bhåø sàø . %<phalavyàpàrayordhàturà÷raye tu tiïaþ smçtàþ . phale pradhànaü vyàpàrastiïarthastu vitheùaõam>% iti . asya vyàkhyàyàm %<kartari kçt>% %<laþ karmaõi ca>% pàø såtrànyàü cakàreõa kartari karmaõi ca niïaþ ÷aktiriti làbhe tatra vyàpàrà÷rayaþ kartà phalà÷rayaþ karmeti phalavyàpàraråpayoþ vi÷eùaõayordhàtunaivopasthàpyatvàt ananyalabhyasyà÷rayasyaiva tiïarthatvam ityevaü vyavasthàpyetthamàha . padàrthaü niråpya vàkyàrthaü niråpayati phale ityàdi . viklittyàdi phalaü prati . tiïarthaþ katçkarmasaükhyàkàlàþ . tatra kartçkarmaõã phalavyàpàrayorvi÷eùaõe, saükhyà kartçpratyaye kartari, karmapratyaye karmaõi, samànapratyayopàttatvàt . tathàcàkhyàtàrthasaükhyàprakàrakabodhaü pratyàkhyàtajanyakartçkarmopasthitirheturiti kàryakàraõabhàvaþ phalitaþ . naiyàyikàdãnàmàkhyàtàrthasaükhyàyàþ prathamàntàrthe evànvayàdàkhyàtàrtha saükhyàprakàraka bodhe prathamàntapadajanyopasthitirheturiti kàryakàraõabhàvo vàcyaþ so'pi candraiva mukhaü dç÷yate, devadattobhuktvà vrajatãtyàdau candaktvàrthayoþ àkhyàtàrthànanvayàditaràvi÷eùaõatvaghañita ityatigauravam . idamapi kartçkamaõoràkhyàtàrthatve mànamiti spaùñaü bhåùaõe . kàlastu vyàpàre vi÷eùaõam . tathà hi %<vartamàne lañ>% ityatràdhikàràddhàtoriti labdham tacca dhàtvarthaü vadatpràdhànyàdvyàpàrameva gràhayatãti tatraiva tadanvayaþ . na ca saükhyàvat kartçkarmaõorevànvayaþ ÷aïkhyaþ atãtabhàvanàke kartari pacatãtyàpatteþ apàkùãdityanàpatte÷ca pàkànàrambhada÷àyàü kartçsattve pakùyatãtyanàpatte÷ca . nàpi phale tadanvayaþ phalànutpattida÷àyàü vyàpàrasattve pacatãtyanàpatteþ pakùyatotyàpàtte÷cetyavadheyam . na càmavàtajaóãkçtakalevarasyotthànànukålayatrasattvàduttiùñhatãti prayogàpattiþ . parayatnasyàj¤ànàdaprayogàt . ki¤cicceùñàdinàvagatau càyamuttiùñhati ÷aktyabhàvàt phalantu na jàyata iti lokapratãteriùñatvàt . eva¤ca tiïartho vi÷eùaõameva bhàvanaiva pradhànam . yadyapi prakçtipratyayàrthayoþ pratyayàrthasyaiva pràdhànyamanyatra dçùñaü, tathàpi %<bhàvapradhànamàkhyàtaü satvapradhànàni nàmànãti>% niruktokteþ bhåvàdisåtràdisthakriyàpràdhànyabodhakabhàùyàcca dhàtvarthabhàvanàpràdhànyamadhyavasãyate . api ca àkhyàtàrthapràdhànye tasya devadattàdibhiþ samamabhedànvayàtprathamàntasya pràdhànyàpattiþ . tathà ca pa÷ya mçgodhàvatãtyatra bhàùyasiddhaikavàkyatà na syàt prathamàntamçgasya dhàvanakriyàvi÷iùñasya dç÷ikriyàyàü karmatvàpattau dvitãyàpatteþ . na caivam aprathamàsàmànàdhikaraõyàt ÷atçprasaïgaþ . evamapi dvitãyàyàdurvàratvena pa÷ya mçgaityàdivàkyasyaivàsambhavàpatteþ . na ca pa÷yetyatra tamiti karmàdhyàhàryam . vàkyabhedaprasaïgàt utkañaghàvanakriyàvi÷eùasyaiva dar÷anakarmatayànvayasya pratipipàdayiùitatvàt adhyàhàre anatvayàpatte÷ca . eva¤ca bhàvanàprakàrakabodhe prathamàntapadajanyopasthitiþ kàraõamiti naiyàyikoktaü nàdaraõãyam kintu àkhyàtàrthakartçprakàrakabodhe dhàtujanyopasthitirbhàvanàtvàvacchinnaviùayatayà kàraõamiti kàryakàraõabhàvodraùñavyaþ . bhàvanàprakàrakabodhaü prati tu kçjjanyopasthitivat dhàtvarthabhàvanopasthitirapi hetuþ pa÷ya mçgodhàvati, pacati bhavatãtyàdyanurodhàditi dik . ittha¤ca pacatãtyatraikà÷rayikà pàkànukålà bhàvanà, pacyate ityatraikà÷rayikà yà viklittistadanukålà bhàvaneti bodhaþ . devadattàdipadaprayoge tvàkhyàtàrthakartràdibhistadarthasyàbhedànvayaþ . ghañona÷yatãtyatràpi ghañàbhinnaikà÷rayakonà÷ànukålovyàpàra iti bodhaþ . sa ca vyàpàraþ pratiyogitvavi÷iùñanà÷asàmagrãsamavadhànam . ataeva tasyàü satyàü na÷yati, tadatyaye naùñaþ, tadbhàvitve naïkùyatãti prayogaþ . devadattojànàtãcchatãtyàdau ca devadattàbhinnaikà÷rayakoj¤ànecchàdyanukålovartamàno vyàpàra iti bodhaþ sa càntata à÷rayataiveti rãtyohyam . eva¤ca vaiyàkaraõamate subbhinnatve sati saükhyàbodhakapratyayatvamàkhyàtatvamiti lakùaõam supàü karmàdayo'pyarthà saükhyà caiva tathà tiïàmityukteþ yadyapi àkhyàtasàmànyasya saükhyàsàmànya÷aktatvaj¤àpakaü såtraü nàsti tathàpi laóàde÷aikavacanàdãnàü tattat saükhyà÷aktatàj¤àpakasåtreõa àde÷a gataü tathàtvaü sthànini lakàre kalpitamiti saükhyàbodhanayogyatvamàdàya lakùaõasamanvaya iti bodhyam %<àkhyàtamàkhyàtena kriyàsàtatye>% mayåraø gaõasåtram tatra àkhyàtapadaü ca tadantaparam pratyayagrahaõe tadantagrahaõam . iti niyamàt 3 àkhyàtànte ca .

#<àkhyàti># strã à + khyà--ktin . kathane .

#<àkhyàtç># triø à + khyà--tçc . upade÷ake . %<àkhyàto payoge>% pàø .

#<àkhyàna># naø à + khyà--bhàve lyuñ . 1 kathane . 2 pårvavçttakathane %<àkhyànaü pårbavçttoktiþ>% sàø daø . %<yathà de÷aþ so'yamaràti÷ãõitajalairyasmin dradàþ påritàþ>% veõãø 3 prativacane ca . pra÷nàkhyànayoþ pàø %<vibhàùàkhyànaparipra÷nayori¤>% pàø . karaõe lyuñ . 4 bhedake dharme . %<lakùaõetthambhåtàkhyànetyàdi>% pàø itthaübhataþ ka¤cit prakàraü pràpta àkhyàyate anena iti vyutpatteþ ka¤citprakàraü pràptasya bhedakodharma iti såtràrthaþ yathà bhaktovibhumabhi . 5 àrùa mahàkàvyàntargatasargabhede tena hi kathàvi÷eùeõa varõanãyacaritàkhyànàttathàtvam mahàkàvyaü lakùayitvà tadãyasarganàmakaraõe vi÷eùamàha sàø daø %<nàmàsya sargopàdeyakathayà sarganàma tu>% ityabhidhàya %<asminnàrùe punaþ sargà bhavantyàkhyànasaüj¤akàþ>% yathà bhàrate ràmopàkhyànam . nalopàkhyànaü ÷akuntalopàkhyànamityàdi àkhyàna + astyarthe ar÷aø ac . 6 prasiddhàkhyànasaüj¤akasargayukte àrùamahàkàvya bhàratàdau . %<svàdhyàyaü ÷ràvayet pitrye dharma÷àstràõi caiva hi . àkhyànànãtihàsàü÷ca puraõàni khilàni ca>% manuþ sàïgopaniùadàn vedàn caturàkhyànapa¤camàn bhàø vaø . svàrthe kan tatraiva %<nàñakàkhyànakàde÷avyàkhyànàdikriyànipuõaiþ>% kàdaø .

#<àkhyànakã># strã %<àkhyànakã tau jagurå gaoje jatàvanoje jagurå guru÷cediti>% lakùite viùamavçttabhede .

#<àkhyàyaka># puø à + khyà--õvul . paroktasyànyatra kathake 1 dåte %<àkhyàyakebhyaþ ÷rutasånuvçttiþ bhaññiþ>% 2 kathakamàtre triø .

#<àkhyàyikà># strã à + khyà--õvul %<àkhyàyikà kathàvat syàt kavervaü÷àdikortanam . asyàmanyakavãnà¤ca vçttam gadyaü kvacit kvacit . kathàü÷ànàü vyavaccheda à÷vàsa iti badhyate . àryàbaktràpavaktràõàü chandasà yena kenacit . anyopade÷enà÷vàsaþ mukhe bhàghyarthasåcanam>% sàø daø ukte kathàbhede kathà ca %<kathàyàü sarasaü vastu gadyaireva vinirmitam . kvacittatra bhavedàryà kvacidvaktràpavaktrake . àdau padyairnamaskàraþ khalàdervçttakortana>% mityuktalakùaõayuktà tatra àkhyàyikà yathà harùacaritàdi kathà kàdambaryàdiþ . 2 upalabdhàrthabodhakakathàyà¤ca amaraþ .

#<àkhyàyin># triø à + khyà--õini . 1 kathake . 2 àvedake dåtàdauca %<rahasyàkhyàyãva svanasi mçdu karõàntikacaraþ>% ÷akuø . %<rahasyàkhyàyinà¤caiva praõidhãnà¤caceùñitam>% yàj¤a0

#<àgata># triø à + gama--kta . 1 àyàte, 2 upasthite, 3 pràpte ca . %<heyaü duþkhamanàgetam>% pàtaø %<kramàdabhyàgataü dravyaü hçtamabhyuddharettuyat>% smçtiþ . %<pitçtaàgatam pitryamiti>% dàyabhàø . %<tata àgataþ>% pàø . àgatà vata jareva himànã sevyatàü surataraïgiõã udbhañaþ bhàve kta . 4 àgamane naø %<gatàgataü kàmakàmà labhante>% gãtà .

#<àgati># strã à + gama--ktin . 1 àgabhane %<lokasyàsya gatàgatim>% ràmàø . 2 pràptau ca tàsàmadhvaryuràgatau yavo vçùãva modate çø 2, 5, 6, . vedaiþ ÷àstraiþ savij¤ànairjanmanà maraõena ca . àrtyà gatyà tathà''gatyà yàj¤avalkyaþ .

@<[Page 614b]>@
#<àgatya(mya)># avyaø à + gama--lyap và molope tuk . àgamanaü kçtvetyarthe tattvamàgatya satyena yàj¤aø . %<àgatya vilva÷àkhàyàü caõóike! kuru sannidhim>% puràø .

#<àgantavya># triø à + gama--tavya . 1 àgamye pràpye %<àgantavyaü tu nodraùñruü punarà÷ramamaõóalam>% bhàve tavya . 2 ava÷yogamane naø àgantavya jhañitimathuràmaõóalàt gopakànte! padàïkadåtam .

#<àgantu># puø à + gama--tun . 1 aniyatasthàyini atithau %<vaidarbhamàgantumajaü gçhe÷am>% raghuþ . 2 hañhàdupasthite ca àgantunà saha maitrã na kartavyà hitoø . 3 àgamana÷ãle triø . svàrthe kan . àgantuko'pyatra .

#<àgantuja># triø àgantoþ hañhàdupasthitàt jàyate jana--óa . hañhopasthitajàte rogàdau . %<àgantuje bhiùagroge ÷astreõotkçtya yatnataþ>% . %<doùàgantujamçtyubhyorasamantravi÷àradau>% su÷rutaþ .

#<àgama># puø à + gama--gha¤ . 1 àgatau 2 pràptau 3 utpattau ca %<àgamàpàyino'nityàstàüstitikùasva bhàrata!>% gãtà, àgamyate pràpyate'nena karaõe gha¤ . 4 sàmàdyupàye %<àgamaiþ sadç÷àrambha àrambhasadç÷odayaþ>% raghuþ àgamyate svatvabhanena . svatvapràpake 5 krayapratigrahàdau %<àgamoniùphalastatra bhuktiþstokàpi yatra no>% yàø smçtiþ %<anàgamantu yo bhuïkte bahånyabda÷atànyapi>% smçtiþ yàda÷àgamasva pràmàõyaü tanniråpitam mitàø . bhogamàtrasya svatvavyabhicàràt kãdç÷obhogaþ pramàõamityata àha . %<àgamo'bhyadhikobhogàdvinà pårvekramàgatàt>% yàø svatvahetuþ pratigrahakreyàdiràgamaþ . sa bhogàdabhyadhikobalãyàn svatvabodhaneø bhogasyàgamasàpekùatvàt . yathàha nàradaþ . %<àgamena vi÷uddhena bhogoyàti pramàõatàm . avi÷uddhàgamo bhogaþ pràmàõyaü naiva gacchatãti>% . na ca bhogamàtràtsvatvàvagamaþ parakãyasyàpyapahàràdinopabhogasambhavàt . ataeva %<bhoga tu kevalaüyastu kãrtayennàgamaü kvacit . bhogacchalàpade÷ena vij¤eyaþ sa tu taskara>% iti smaryate . ata÷ca sàgamodãrghakàlo nirantaro niràkro÷aþ pratyarthipratyakùa÷ceti pa¤cavi÷eùaõayukto bhogaþ pramàõamityuktambhavati . tathà ca smaryate . %<sàgamo dãrghakàla÷càvicchedo'nyaravojjhitaþ . pratyarthisannidhàna÷ca paribhogo'pi pa¤cadheti>% . kvaciccàgamanirapekùasyàpi bhogasya pràmàõyamityàha . vinà pårvakramàgatàditi . pårbeùàü pitràdãnàü trayàõàü kramaþ pårbakramastenàgato yo bhogastasmàdvinà àgamo'bhyadhika iti sambandhaþ . sa punaràgamàdabhyadhikaþ àgamanirapekùaþ pramàõamityarthaþ tatràpyàgamaj¤ànanirapekùo na sattvanirapekùaþ sattà tu tenaivàvagamyata iti boddhavyam . vinà pårbakramàgatàdityetacca smàrtakàlapradar÷anàrtham . %<àgamo'bhyadhikobhogàditi>% ca smàrtakàlaviùayam . ata÷ca smaraõayogyekàle yogyànupalabdhyàgamàbhàvani÷cayasambhavàdàgama j¤ànasàpekùasyaiva bhogasya pràmàõyam . smàrte tu kàle yogyànupalabdhyabhàvenàgamàbhàvani÷cayàsambhavàdàgamaj¤àna nirapekùa eva santato bhogaþ pramàõam . etadeva syaùñãkçtaïkàtyàyanena . %<smàrtekàle kriyà bhåmeþ sàgamà bhuktiriùyate smàrtetvanugamàbhàvàt kramàt triùuruùàgatà>% . smàrta÷ca kàlo varùaü÷ataparyantaþ %<÷atàyurvai puruùa iti>% ÷ruteþ . anugamàbhàvàditi yogyànupalabdhyabhàvenàgamàbhàvani÷cayàbhàvàditi . ata÷ca varùa÷atàdhiko bhogaþ santato'pratiravaþ pratyarthipratyakùa÷càgamàbhàve càni÷cite avyabhicàràdàkùiptàgamaþ svatvaü gamayati . smàrte'pi kàle'nàgamasmçtiparamparàyàü satyàü na bhogaþ pramàõam . ataeva %<anàgamantu yo bhuïkte bahånyabda÷atànyapi . cauradaõóenatampàpandaõóayetpçthivãpati>% rityuktam . na cànàgamantu yo bhuïktaityekavacananirde÷àdbahånyabda÷atànyapãtyapi÷abdaprayogàt prathamasya puruùasya niràgame cirakàlopabhoge'pi daõóavidhànamiti mantavyaü dvitãye tçtãye và puruùe niràgamasya bhogasya pràmàõyaprasaïgàt nacaitadiùyate %<àdau tu kàraõandànaü madhye bhuktistu sàgameti>% nàradasmaraõàt . tasmàt sarvatra niràgamopabhoge anàgamantu yobhuïkta ityetaddraùñavyam yadapi %<anyàyenàpi yadbhuktaü pitrà pårbataraistribhiþ . na tacchakyamapàhartuü kramàttripuruùàgatamiti>% . pitrà saha pårbataraistribhiriti yojyam . tatràpi kramàt tripuruùàgatamityasmàrtakàlopalakùaõam . tripuruùavivakùàyàmekavarùàbhyantare'pi puruùatrayàtikramasambhavàddvitãye varùe niràgamasya bhogasya pràmàõyaprasaïgaþ tathà sati %<smàrte kàle kriyà bhåmeþ sàgamà bhuktiriùyata>% iti smçtivirodhaþ . anyàyenàpi yadbhuktamityetaccànyàyenàpi bhuktamapahartunna ÷akyaü kimpunaranyàyàni÷cayaiti vyàkhyeyamapi÷abda ÷ravaõàt . yaccoktam . %<yadvinàgamamatyantambhuktaü pårbaistribhirbhavet . na tacchakyamapàkartuü kramàt tripuruùàgatamiti>% tatràpyatyantamàgamaü vinetyatyanta mupalabhyamànamàgamaü vineti vyàkhyeyam . na punaràgama svaråpaü vineti àgamasvaråpàbhàve bhoga÷atenàpi na svatvaü bhavatãtyuktaü kramàttripuruùàgatamityetaduktàrtham . nanu smaraõayogye kàle bhogasyàgamasàpekùasya pràmàõyamanupapannam . tathàhi . yadyàgamaþ pramàõàntareõàvagatastadà tenaiva svatvàvagamànna bhogasya svatve àgame và pràmàõyam atha pràmàõàntareõa nàgamo'vagataþ kathantadvi÷iùñobhogaþ pramàõam . ucyate . pràmàõàntareõàvagatàgamasahita eva nirantarobhogaþ kàlàntare svatvaïgamayati . avagato'pyàgamobhogarahito na kàlàntare svatvaïgamayitumalaü madhye dànavikrayàdinà svatvàpagamasambhavàditi sarvamanavadyam . àgamasàpekùo bhogaþ pramàõamityuktam . àgamastarhibhoganirapekùa eva pramàõamityata àha . %<àgame'pi balaü naiva bhuktistokàpi yatra no>% yàø yasminnàgame svalpàpibhuktirnonàsti tasminnàgame balaü sampårõaü naivàsti . ayamabhi sandhiþ svatvanivçttiparasvatvàpàdana¤ca dànam . parasvatvàpàdànaü ca paro yadi svãkaroti tadà sampadyate nànyathà . svãkàrastrividhomànaso vàcikaþ kàyika÷ceti . tatra mànasomamedamiti saükalparåpaþ . vàcikastu mamedamityàdyabhivyavahàrollekhã sa vikalpakaþ pratyayaþ . kàyikaþ punarupàdànàbhimar÷anàdiråpo'nekavidhaþ tatra ca niyamaþ smaryate %<dadyàtkçùõàjinampucche gàü pucche kariõaïkare . ke÷areùu tathaivà÷vandàsãü÷irasi dàpayediti>% . à÷valàyano'pyàha . %<anumantrayet pàõinàbhimç÷et pràõinaü kanyàü ceti>% . tatra hiüraõyavastràdàvudakadànàntamevopàdànàdisambhavàt trividho'pi svãkàraþ sampadyate . kùetràdau punaþ phalopabhoga vyatirekeõa kàyikasvãkàràsambhavàt svalpenàpyapabhogena bhavitavyam . anyathà dànakrayàdeþ sampårõatàna bhakatãti phalopabhogalakùaõakàyikasvãkàravikala÷càgamo durbalo bhavati tatsahitàdàgamàt . etacca dvayoþ pårbàparakàlàparij¤àne . pårvàparakàlaj¤àne tu viguõo'pi pårvakàlàgama eva balãyàniti . atha và %<likhitaü sàkùiõobhuktiþ pramàõaü trividhaü smçta>% mityuktam . eteùàü samavàyekutra kasya pràbalyamityatredamupatiùñhate . %<àgamo'bhyadhiko bhogàdvinàpårvakramàgatàt . àgame'pi balaü naiva bhuktiþ stokàpi yatra no>% iti ayamarthaþ . àdye puruùe sàkùibhirbhàvita÷càgamo bhogàdabhyadhikobalavànpårvakramàgatàd bhogà dvinà . sa puna pårvakramàgato bhoga÷caturthe puruùe likhitena bhàvitàdàgamàtbalavàn madhyame tu bhogarahitàdàgamàt stokabhogasahito'pyàgamo balavàniti . etadeva nàradena spaùñãkçtaü %<àdau tu kàraõandànaü madhye bhuktistu sàgamà . kàraõaü bhuktirevaikà santatà yà cirantanãti>% pa÷yato bruvata ityatra viü÷ativarùabhogàdårdhvaü bhåmerdhanasyàpi da÷avarùabhogàdårdhaü phalànusaraõaü na bhavatãtyuktam . tatra phalànusaraõavaddaõóànusaraõamapi na bhaviùyatãtyà÷aïkya puruùavyavasthayà pramàõavyavasthayà ca daõóavyavasthàü dar÷ayitumàha . %<àgamastu kçtoyena so'bhiyuktastamuddharet . na tatsutastatsuto và bhuktistatra garãyaso>% yàø . yena puruùeõa bhåmyàderàgamaþsvãkàraþ kçtaþ . sa puruùaþ kutaste kùetràdikamityabhiyuktastamàgamaü pratigrahàdikaü likhitàdibhiruddharet bhàvayet . anenacàdyapuruùasyàgamamanuddharatodaõóa ityuktaü bhavati tatsuto dvitãyo'bhiyuktonàgamamuddharet, kintu avicchinnàpratiravasamakùabhogam . anenacàgamamanuddharato dvitã yasya na daõóo'pi tu vi÷iùñambhogamanuddharato daõóa iti pratipàditam . tatsutastçtãyonàgamaü nàpi vi÷iùñambhogamuddharedapi tu kramàgatambhogamàtram . anenàpi tçtãyasya kramàyàtabhogànuddharaõe daõóonàgamànuddharaõe na vi÷iùñabhogànuddharaõe vetyabhihitam . tatra tayordvitãyayorbhuktireva garãyasã . tatràpi dvitãye guruþ tçtãye garoyasãti vivektavyam . triùvapyàgamànuddhaüraõe'rthahàniþ samànaiva daõóe tu vi÷eùa iti tàtpayyàrthaþ . ukta¤ca . %<àgamastu kçtoyena sa daõóyastamanuddharan . na tatsutastatasuto và bhogahànistayorapi>% . asmàrtakàlopabhogasyàgamaj¤ànanirapekùasya pràmàõyamuktaü vinà pårbakramàgatà dityatra tasyàpavàda màha . %<yo'bhiyuktaþ paretaþ syàttasya rikthã tamuddharet . na tatra kàraõambhuktiràgamena vinàkçtà>% yàø yadà punaràhartràdirabhiyukto'kçtavyavahàranirõaya eva paretaþsyàtparalokagatobhavettadà tasya rikthã putràdi stamàgamamuddharet . yasmàttatra tasmin vyavahàre bhuktiràgamarahità sà÷yàdibhiþ sàdhitàpi na pramàõam . vyavaø taø raghunandanena tu ùaùñyabdaeva smàrtakàlatayà uktaþ . yathà taddhçtaü vyàsavàkyam %<varùàõi viü÷atiü bhuktà svàminà'vyàhatà mahã . bhuktiþ sà pauruùã bhåmerdviguõà tu dvipauruùo . tripauruùã tu triguõà na tatrànveùya àgama>% iti . tripuruùabhoge vi÷eùamàha tatraiva vyàsaþ . prapitàmahabhukta yat tatputreõa vinà ca tam . tau vinà yasya pitrà ca tasya bhogastripauruùaþ . pità pitàmahoyasya jovecca prapitàmahaþ . trayàõàü jãvatàü bhogo vij¤eyastvekapuruùaþ iti eva¤ca ÷ataùaùñivarùayoþ smàrtakàlatvaü de÷abhedàt vyavasthàpanãyam . atràpavàdaþ . %<bhuktistraipauruùã sidhyedapareùàü na saü÷ayaþ . anivçtte sapiõóatve sakulyànàü na sidhyati . asvàminà ca yadbhuktaü gçhakùetràpaõàdikam . suhçdbandhusakulyasya na tadbhogena hoyate . vivàhya÷rotrivairbhuktaü ràj¤à'màtyaistathaiva ca . sudãrgheõàpi kàlena teùàü svatvaü na sidhyati>% vçhaø . atràpi vi÷eùamàha tatraiva %<strãdhana¤ca nçpendràõàü kadàcana na jãryati . anàgamaü bhujyamàmapi varùa÷atairapi>% àgamyate tattvamanena . 6 tattvàvedaka÷àstre %<tasmàdapi càsiddhaü parokùamàptàgamàt siddham>% sàø kàø . %<siddhaü siddhaiþ pramàõaistu hitaü vàtra paratra và àgamaþ ÷àstramàptànàmàptàstattvàrthavedinaþ>% ityukte 7 ÷àstramàtre %<÷çõvatàü jàyate bhaktistato gurumupàsate . sa ca vidyàgamàn vakti vidyàyuksvà÷rito nçpa!>% devãùuø . sa ca guruþ vidyàsàdhanamàgamaü vakti upadi÷atãtyarthaþ . 8 vede ca %<rakùohàgamalaghvasandehàþ prayojanam>% %<àgamaþ khalvapi bràhmaõena niùphàraõodharmaþ ùaóaïgovedo'dhyeyaþ j¤eya÷ceti>% phaø bhàø . àgamaþ prayojakaþ pravartakaþ nityakarmatàü vyàkaraõàdhyayanasya dar÷ayati prayojana÷abdena phalaü prayojaka÷ceti kaiyañhaþ . %<àgamapadena ÷rutiriti>% uddyotaþ . %<bahavopyàgamairbhinnàþ panthànaþ siddhihetavaþ>% raghuþ . 9 mantre ca %<sarvavedaþ kriyàmålaü çùibhirbahudhoditaþ . kàlode÷aþ kriyà kartà kàraõaü kàryamàgamaþ . dravyaü phalamidaü brahmannavarokto'jayàhariþ>% . bhàø 12, 11 adhyàø %<tatra kàlaþ pràtaràdiþ de÷aþ samàdiþ kriyà'nuùñànaü kartà bràhmaõàdi, kàraõaü struvàdi kàryaü yàgàdi àgamomantràdiþ dravyaü vrãhyàdi phalaü svargàdi>% iti ÷rãdharaþ . à + gama--gatyarthatvàt j¤àne bhàve gha¤ . 10 ÷abdajanyabodhe %<pratyakùamanunàna¤ca ÷àstra¤ca vivighàgamam . trayaü suviditaü kàryaü dharma÷uddhimabhãpsunà>% manuþ . vividhànàü dharmàõàmàgamoyasmàtvividhàgamam . karaõe gha¤ . 11 ÷àbdabodhasàdhane ÷abdaråpapramàõe ca %<aindrihyamanumàna¤ca pratyakùamapi càgamam . yetu samyakparãkùante kutasteùàmabuddhità>% ràmàø %<àgataþ ÷ivavaktrebhyo gata÷ca girijànane . magna÷ca hçdayàmbhoje tasmàdàgama ucyate>% yàmalokte 11 tantra÷àstre puü naø tathà ca àgatàdãtàmàdyakùarayuktatvàt tathàtvam rudrayàmale tu mataü ÷rãvàsudevasyeti pàñhaþ klãvatvena %<àgamoktavidhànena kalau devàn yajet sudhãþ na hi devàþ prasãdanti kalau cànyavidhànataþ . pa¤cavarõairbhaveddãkùàhyàgamoktaiþ ÷çõupriye! . yàü kçtvà kalikàle ca sarvàbhãùñaü labhennaraþ>% tantrasàre yàmalam prasaïgàttantraråpàgamasya pràmàõyaü tadupàsanàdiùu kalau adhikàrivi÷eùasya kartavyatà ca pradar÷yate . nijanijakarmavàsanàråpapà÷abaddhàn anàtmaj¤àn janmamaraõàdikle÷abhàjaþ saüsàrapàraü gantumasamarthàn pràõino bilokya parame÷varaþ vedena karmakàõóopàsanàkàõóabrahmakàõóàtmakàrthàn samupadide÷a . tatra vedànàm ucchinnapràyatayà krama÷o ràgabàhulyena taduktadharmeùu ucchinnapràyeùu satsu anucchinnànàmapyarthasya durmedhasàmidànãntanàdonàü duradhigamatayà àyàsabàhulyena ca tatràpravarta mànànàü krama÷ovilapteùu ÷rautadharmeùu kathaïkàramuddhàraþ syàdityàkalayya kàruõyodayena vedàrthaprakà÷anàrthaü sugamopàyena jaiminivyàsanàradàdiråpopadhibhirupahitaþ san tattadgranthàn praõãtavàn . tatra karmakàõóàrtho jaiminà sanvàdibhi÷ca samyaktayà vyàkçtaþ upàsanàkàõóàrthaþ svayaü ÷ivamårtyà tantra÷àstraü, nàradàdimårtyà ca pa¤caràtràdikaü vidhàya vivçtaþ brahmakàõóàrtha÷ca vedavyàsamårtyeti vivekaþ . tata÷ca dharme vedasyaiva svataþpramàõatvena vedamålakatvàdanyeùàü pràmàõyaütatra smçtãnàmiva àgamasyàpi vedamålakatvamanumãyate . vedaeva ràmatàpanãyançsiühatàpanãyàdyàtmake àgamoktopasanàdisaüvàdàt tanmålakatvàdhigamàt yeùàü ca målàni nàdhigamyante teùàmapi pràmàõyaü smçti vàkyavat anumàtavyam bhramapramàdàdi÷ånyatvahetoþ smçtikartéõàmiva àgamakartuþ ÷ivasya sattvàt tantravàkyasya smçtibàkyavat pràmàõyam na ca bauddhàgamàdivat vipralambhakavàkyatvaü ràgadveùàdestasminnasattvàt . tatrç kçrmakàõóàrthe sarveùàmaparyudastànàmadhikàraþ mumukùorapi tattvaj¤ànaparyantaü citta÷odhanàrthaü pratyavàyaparihàràrthaü ca karmaõàü kartavyatopade÷àt %<tametaü bràhmaõà vividiùanti vedànuvacanena yaj¤ena tapasetyàdi>% ÷ruteþ %<àrurukùormuneryogam karma kàraõamucyate . yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% gãtàvàkyàcca . tato'nyeùàmapi ã÷varàrpaõena phalànabhisandhànena ca kçtànàü karmaõàü bandhàhetutvàt krama÷omuktiþ phalam . evamupàsanàkàõóàrthe'pi sarveùàmadhikàraþ ÷rutau tapaseti nirde÷àt %<sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti ÷ànta upàsãta sa kratuü kurvãteti>% ÷rutyà sopàdhikasye ÷vasyopàsanàvidhànàcca . upàsanà ca mànasã kriyà dhyànaparaparyàyà tatra niràkàrasya brahmaõo'sambhavàt sobhàdhike÷varaviùayaivopàsanà kartavyà . sà ca guõopàdhivi÷iùñasyeva tattadàkàropahitasyàpi sambhavati %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasyà÷arãriõaþ . upàsakànàü sióyathe brahmaõoråpakalpanà>% ityukteþ . kalpanà ca na sveccayà kintu ÷àstràdisiddhaiva . tathà càgamapuràõàdiùu yàni yàni råpàõi varõitàni tadråpeõaiva . upàsanà kartavyà . brahmakàõóàrthe tu karmabhi÷citta÷uddhau sàkàropàsanena tadaikàgryavataþ vedàntoktasàdhanacatuùñhayavata evàdhikàra iti bhedaþ . tatra tàntrikopàsane kartavye'pi devobhåtvà devaü yajet ityukteþ bhåta÷uddhyàdinà àtmànaü ÷odhayitvà upàsyadevenaikobhåtamàtmànaü dhyàtvaivopàsanaü kàryam %<athayo'nyàü devatàmupàste'nyo'sàvanyo'hamasmi na sa vada yathà pa÷ureva sa devànàmiti>% ÷rutyà bhedenopàsànàyà nindanàt tàntrikopàsane'pi kartavye vaidikakarmasu sàvitrajatmaråpo panayanasaüskàrasyeva tantroktadãkùàyàevàdhikàraprayojakatvam tatra dãkùàyà¤ca sarve'pi varõà anulom pratilomajà÷càdhikàriõaþ %<màü hi pàrtha! vyapà÷ritya ye'pi syuþ pàpayonayaþ . striyo vai÷yàstathà ÷ådràste'pi yànti paràü gatimiti>% gãtàyàü bhagavadupàsane sarveùàmadhikàrasya patipàdanàt . atra purà õàdau ka÷cit vi÷eùo dar÷itaþ yathà %<yàni ÷àstràõi dç÷yante loke'smin vividhàni ca . ÷rutismçtiviruddhàni teùàü niùñhà tutàmasã . karàlabhairava¤càpi yàmala vàmamà÷ritam . evaüvighàni cànyàni mohanàrthàni tàni tu . mayà sçùñàni cànyàni mohàyaiva bhavàrõave>% iti devãpuràõavacane vàmamà÷ritamiti vi÷eùaõàt ÷rutismçti viruddhànãti nirde÷àcca ÷rutismçtiviruddhavàmamàrga syaiva nindanàt tatraivàdhikàrivi÷eùasyànadhikàro na tu tantrokteùvapi itaràü÷eùu vedàviruddheùu iti nirõayaþ . vastutaþ %<sautràmaõyàü suràü pibet>% iti ÷rutyà vihitasya sautramaõyàü suràsevanasyeva vàmadevasàmopàsakasya %<na kà¤cana pariharediti>% sarvastrãgamanasyeva adhikàrivi÷eùaviùaye tasyàpi gràhyatà . ataeva manunà %<na màüsabhakùaõe doùo na madye na ca maithune . pravçttireùà bhåtànàü nivçtti÷ca mahàphaleti>% sàmànyato vihitamadyàdau na doùa ityuktam . kulàcàra÷abde vakùyamàõasya kulàcàradharmasya pràyeõedànãntanànàü duùkara tvena sutaràü tanmàrgasya tantranirdiùñàdhikàriõàmidànãmasattvàt naiva kartavyatà . atha ka÷cit pràgbhavavàsanàva ÷àdadhikàrã sampadyate tathàpi kålacåóàmaõau %<yatràsavaü tu deyaü syàt bràhmaõastu vi÷eùataþ . tatràrdrakarasaü dadyàt tàmre và visçjenmadhu . devyàstu dakùiõe bhàge cakrapàr÷ve nivedayet . madyadravyaü tu ÷ådrasya nànyeùàntu kadàcana>% . %<vai÷yasya màkùikaü ÷uddhaü kùatriyasya tu sàjyakam . bràhmaõasya gavàü kùãraü tàmre và visçjenmadhu . nàrikelodakaü kàüsye sarveùàü caiva ÷odhanam iti>% ca dvijàtãnàmàsavadànaniùedhena gauõakalpa evàdhikriyate na mukhyakalpe . %<pãtvàpãtvà punaþ pãtvà patitodharaõãtale! utthàya ca punaþ pãtvà punarjanma na vidyate>% iti vacanantu caturthà÷ramaviùayamiti tantrasàraþ . %<nistraiguõyepathi vicaratàü ko vidhiþ ko niùedha>% ityukte÷caturthà÷ramasya vidhiniùedhàtiktàntatve'pi paramahaüsà÷ramasyeva doùàbhàva iti yuktamutpa÷yàbhaþ . %<varaü pràõàþ pragacchantu bràhmaõonàrpayet suràm>% bràhmaõo madyadànena bràhmaõyàdeva hãyate vçhatsaïgamatantram . ataeva kàlikà puø %<ava÷yaü vihitaü yatra madyaü tatra dvijaþ punaþ . nàrikelodakaü kàüsye tàmre và visçjenmadhu>% ityanukalpo gçhasthadvijàtimàtre vihitaþ evaü matsyamàüsayorniùiddhayorapi vàmamàrgiõàü dànà dikaü na smçtiviruddhaü %<devàn pitén samabhyarcya khàdan sàüsaü na doùabhàk>% iti manunàü devàrcanàva÷iùñamàüsabhojanasya vidhànàt . etadapi divyabhàvaviùayamiti tantrasàraþ %<màdakaü sarvadà varjyaü madyaü màüsaü sulocane! . j¤ànena saüskçtaü tattu mahàpàtakakanà÷anamiti>% kulàrõavokteþ . j¤ànena sarvanareùu àtmatvaj¤ànenetyarthaþ . tadapi na ÷rutiviruddhaü vi÷vanareùu àtmadçùñimato vai÷vànarasàmopàsakasya sarvànnabhakùaõa vidhànavat tasyàpi tàdç÷aj¤ànamàhàtmyena tatra pàpànut pattisambhavàt yathà vai÷vànarasàmopàsakaü prakçtya %<na ki¤canànannaü bhavati à÷vabhya à÷akunibhya iti>% chàø uø sarvànnabhojanaü vihitamevamasyàpi j¤ànena påtatvànna tadbhakùaõaü doùàvahamiti . %<kçte ÷rutyuditomàrgastretàyàü ÷rutinoditaþ . dvàpare tu puràõoktaþ kalàvàgamasammataþ>% ityàgamavacanaü tu pra÷aüsàparam ràgàdibàhulyena ÷rautàdigharmasya kalàvasambhavaiti tàdç÷ànàü tantràdhikàritvasåcanàrtha¤ca cakàra moha÷àstràõi ke÷avaþ sa÷ivastathà . kàpilaü nàkulaü vàmaü bhairavaü pårbapa÷cimam . pà¤caràtraü pà÷upataü tathànyàni sahasra÷aþ, karma puø %<÷çõu devi pravakùyàmi tàmasàni yathàkramam . yeùàü ÷ravaõamàtreõa pàtityaü j¤àninàmapi . prathamaü hi mayaivoktaü ÷aivaü pà÷upatàdikam>% padmapuø ityàdivacanairàgamasya tàmasatvena moha÷àstratvena niùiddhatve'pi vedàviruddhàü÷asyagràhyataiva . %<tathàpi yo'ü÷omàrgàõàü vedena na virudhyate . so'ü÷aþ pramàõamityuktaþ keùà¤cidadhikàriõàm>% såtasaühitàvacanàt atra keùà¤cidityukteþ na sarveùàyadhikàriteti såcitam tatràdhikàriõaþ ÷àmbapuø dar÷itàþ . %<÷rutibhraùñaþ smçtiproktapràya÷cittaparàïmukhaþ . krameõa ÷rautasiddhyarthaü bràhmaõastantramà÷rayet>% %<pà¤caràtraü bhàgavataü tantraü vaikhànasàbhidham . vedabhraùñàn samuddi÷ya kamalàpatiruktavàn>% iti ca . tata÷ca idànãntanànàü vi÷eùato gauóade÷avàsinàü ÷rautadharmàgnihotràdidharmocchedadar÷anena tatpàpanà÷àya pràya÷cittaparàïmukhatàdar÷anena ca ÷rautamàrgabhraùñatayà krameõa ÷rautàdhikàrasya pràptyarthaü tantroktopàsanàdiùu vedàviruddheùu adhikàraþ . vedaviruddheùu vàmamàrgeùu tu caturthà÷ramasya tantroktàdbhutà÷ramasyaivàdhikàraþ na gçhasthadvijànàm pràguktaiþ vacanajàtai rbràhmaõàdiùu mukhyamadyadànasevanayorniùedhàt gçhastha÷ådrasya tu mukhye'pyadhikàraþ dvijànàmanukalpàcaraõena tanmàrgà÷rayaõe'pyadhikàra itivivekaþ . tallakùaõantu %<sçùñi÷ca pralaya÷caiva devànàü ca tathàrcanam . sàdhana¤caiva sarveùàü pura÷caraõameva ca . ùañkarmasàdhana¤caiva dhyànayoga÷caturvidhaþ saptabhirlakùaõairyuktaü tvàgamaü tadvidoviduþ>% iti àgamabhedà÷ca tantra÷abde vakùyante . ataeva kalidharma prakaraõe evaü kriyàyogaparaiþ pumàn vaidikatàntrikaiþ . arcannubhayataþ siddhim mattovindatyabhãpsitam bhàgaø 12 skandhe27 adhyàye tàntrikapathenàpyarcanaü vihitam . %<atha såtakinaþ påjàü vakùyàmyàgamanoditàm>% ÷àø ràø . àgacchati prakçtipratyayàvanupahatya utpadyate kartari saüj¤àyàü gha . 13 vyàkaraõokte prakçtipratyayànupaghàtake añ iñ ityàdau ÷abdabhede %<àgamàde÷ayormadhye balãyànàgamovidhiþ>% vyàkaraõàntarapariø %<yadàgamàstadguõãbhåtàstadgrahaõena gçhyante>% . %<àgama÷àstramanityam>% iti ca paribhàø . %<àgamà àdyudàttàþ>% %<àgamà avidyamànavadbhavantãti>% ca kàø và0

@<[Page 619a]>@
#<àgamana># naø à + gama--bhàve lyuñ . 1 ki¤cidde÷àvadhikavibhànajanakakriyàyàmàgatau . %<saüvatsare vyatãte tu punaràgamanàya ca>% durgàvisarjanamantraþ . 2 pràptau %<etatte sarvamàkhyàtaü vairasyàgamanaü mahat>% ràmàø . 3 utpato ca %<àgamàpàyino'nityàþ>% gãtà .

#<àgamavat># triø àgamaü astyarthe matup masyavaþ striyàü ïãp . àgamayukte

#<àgamavçddha># triø àgamena tajj¤ànena vçddhaþ . ÷àstràlocanàjanitapariõataj¤àne %<pratãpa ityàgamavçddhasevã>% raghuþ .

#<àgamavettç># triø àgamaü vetti vida--tçc 6 taø striyàü ïãp . àgamàbhij¤e .

#<àgamavedin># triø àgamaü vetti vida--õini 6 taø . àgamavettari 2 ÷aïkaràcàryaparamagurau gauóapàdàcàrye puø .

#<àgamàpàyin># triø àgama÷ca apàya÷ca tau vidyete asya ini striyàü ïãp . utpattivinà÷a÷ãle %<àgamàpàyino'nityàstàüstitikùasva bhàrata!>% gotà .

#<àgamàvartà># strã àgamamàtreõa pràptimàtreõa àvartate kaõóåyanamasyàþ à + vçta--apàdàne gha¤ . vç÷cikàlyàü (vichàti) kùupabhede .

#<àgamika># triø àgamàdàgataþ ñha¤ . àgamapràpte .

#<àgamita># triø à + gama--svàrthe--õic--kta . adhãte j¤àte 2 pañhite . preraõe õic kta . yàpite 3 pràpite ca .

#<àga(gà)min># triø à + gama--bhaviùyati õini gamyàdãnàmupasaükhyànamityukteþ và hrasvaþ . bhayiùyadàgamane gràmagarmà siø kauø . %<yadvàgàmikrimàmukhyakàlasyàpyantaràlavat>% kàtyàø smçø %<àgàmivartamànàharyuktàyàü ni÷i pakùiõã>% amaraþ striyàü ïãp . %<àgàminãü jagçhire janatàstaråõàm>% màghaþ .

#<àgara># puø àgoryate udvamitumàrabhyate candramà atra à + gé--àdhàre ap . amàvàsyàyàü tatra ÷eùayàme bhakùità hi candrakalàþ devaiþ udvamitumàrabhyante iti tasyàstathàtvam . %<carda÷yaùñamàü÷e ca kùãõo bhavati candramàþ . amàvàsyàùñamàü÷e ca tataþ kila bhavedaõu>% ityuktestasyàstathàtvam .

#<àgavãna># triø goþ pratyarpaõaparyantaü karma karoti garyàdàyàmavyayãbhàø àgu + karmakàrakàrthe kha . goþpratyarpaõaparyantakarmakare gopàlakabhede . gopàlaka÷ca dvividhaþ diùàmàtraü goþpracàraõe niyuktaþ . divàràtraü yogakùeme niyukta÷ca . %<divà vaktavyatà pàle ràtrau svàmini tadgçhe . vogakùeme'nyathà cettu pàlovaktavyatàmiyàt>% manunà divàràtra bhedena pàlakadvayaviùaye doùabhedavidhànàt tathà vibhàgaþ . tatra divàpàlakaviùaye yàj¤aø %<yathàrpitàn pa÷ån gopaþ sàyaü pratyarpayettathà . pramàdamçtanaùñàü÷ca pradàpyaþ kçtavetana>% iti .

#<àgas># naø %<iõa àga aparàdhe>% uõàø iõ--asun àgàde÷aþ . 1 aparàdhe %<madãye hçdaye nånaü sakhi! nàgo na vidyate . vadantã sarpasarpeti kiü nàliïgasi màmiti>% ujjvaladattãye . %<sahiùye ÷atamàgàüsi sånãsta iti yattvayà>% màghaþ . %<abhyarõamàgaskçtamaspç÷adbhiþ>% raghuþ . %<dàse kçtàgasi bhavatyucitaþ prahàraþ>% sàø daø aparàdha÷ca svakartavyakarmaõaþ skhalanam . aparàdha÷abdo 232 pçø vivçtiþ àgaskartà àgaskàrã . 2 pàpe 3 daõóe ca .

#<àgastã># strã agastyeyam aõ striyàü ïãp yalopaþ . dakùiõasyàü di÷i .

#<àgastãya># triø agastaye hitam chaõ yalopaþ . agastyahitakàrake .

#<àgastya># triø agastyasyedam ya¤ yalopaþ . agastyasambandhini dakùiõadigmàge %<kauberadigbhàgamapàsya màrgamàgastyamuùõàü÷uriràvatãrõaþ>% màghaþ %<agastyasya sthitisthànamuktam>% såø siø %<a÷ãtibhàgairyàmyàyàmagastyomithunàntagaþ>% . svakãyakrànti vibhàgasthànàt dakùiõasyàma÷ãtyaü÷aistàràtmakaþ agastyaþ midhunàntagaþ karkàdibhàge sthitaþ raïganàthaþ . eva¤ca tasya dakùiõadigbhàgagatatvena tadbhàgasyàgastyasambandhitvam agasterapatyaü gargàø ya¤ . 2 agasterapatye puüstrãø agastya + kaõvàdiø aõ . 3 tadgotràpatye puüstrã ubhayatra striyàü ïãp yalopaþ .

#<àgàdha># triø agàdha eva svàrthe aõ . 1 atalaspar÷e 2 duradhigame ca .

#<àgàntu># puø à + gama--tun niø vçddhiþ . 1 atithau 2 àgantuka÷abdàrthe ca .

#<àgàmaka># triø àgamayati bhaviùyadvastu bodhayati à + gamaõic--õvul . bhaviùyadàvedake . %<matiràgàmikà j¤eyà buddhistatkàladar÷inã>% .

#<àgàmin># triø àgamivat . -- 1 àgantuke 2 bhaviùyatkàlavçttau ca .

#<àgàmuka># triø à + gama--uka¤ . àgamana÷ãle . %<sugrãva¤càrjitaü mitraü sarvà÷càgàmukàn drutam>% bhaññiþ .

#<àgàra># naø aga--kuñilàyàü gatau gha¤a àgamçcchati ç--aõ upaø saø . gçhe bhavane .

#<àgàragodhikà># strã 7 taø . gçhagodhikàyàm(ñikñiki) .

#<àgàradhåma># puø àgàraü gçhaü dhåsayati dasànvitaü karãti dhåma + õic--aõ . (jhula) 1 gçhadhåme . 7 taø gçhavçttidhåme ca

#<àgur># strã à + gur--kvip . pratij¤àyàm %<asya yaj¤asyàgura udçcama÷ãya>% ÷rutiþ .

#<àguraõa># naø à + gura--lyuñ . udyame pçø dãrghaþ àgåraõamapyatra .

#<àgå># strã à + gama--kvip å ca gamàdãnàm malope åkàrade÷aþ pratij¤àyàm . vadhåvadråpam .

#<àgårõa># triø à + gura--kta . 1 udyate . bhàve kta 2 udyame naø .

#<àgårta># triø à + gura--kta %<nasattetyàdinà>% pàø niø vede natvàbhàvaþ 1 udyate . bhàve kta . 2 udyame naø .

#<àgårtin># triø àgårtamanena iùñàø ini . kçtodyame %<àgårtã và eùa bhavati yo dar÷apaurõamàsàbhyàü yajate>% ÷rutiþ .

#<àgnàpauùõa># triø agni÷ca påùà ca dvaø ànaï agnàpåùàõau tau devate asya aõ dvipadavçddhiþ bàø net . agnàpåùadevatàke haviràdau . %<àgnàpauùõa, indràpauùõaþ>% kàtyàø 15, 2 .

#<àgnàvaiùõava># triø agni÷ca viùõu÷ca dvaø ànaï agnàviùõåtau devate asya aõ dvipadavçddhiþ %<idvçddhau>% pàø ittvepràpte %<viùõau na>% vàrtiø nettvam . agnàviùõudevatàke haviràdau . %<atha÷vobhåte àgnàvaiùõavamekàda÷akapàlaü puroóà÷aü nirvapati>% %<tatmàdàgnàvaiùõava ekàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavati>% iti ca ÷ataø bràø . %<àgnàvaiùõava aindràvaiùõavaþ>% kàtyàø 15, 2 agnàviùõu÷abdau vidyete yatra vimuktàø aõ . agnàvaiùõava÷abdayukte 2 adhyàye 3 anuvàke ca .

#<àgnika># triø agneridaü bàø ñhak . agnisambandhini . %<prakçtànyaudgrabhaõàni hutvà saptàgnikànyàkåtimiti>% kàtyàø 16, 5 . %<dvi÷ca sthàlyàþ sruveõetyetadapyàgnike bhavati>% karkadhçtà ÷rutiþ .

#<àgnidàtteya># triø agnidatta + caturarthyàü sakhyàø óhak . agnidattasannikçùñade÷àdau .

#<àgnipada># triø agnipade dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . agnisthàne 1 dãyamàne 2 kàryevà padàrthe .

#<àgnimàruta># triø agni÷ca maruta÷ca dvaø ànaï agnàmarutau tau devate asya aõ dvipadavçddhiþ idvçddhau pàø it . agnà marutadevatàke 1 ÷astrestotrabhede 2 haviràdau ca .

#<àgnivàruõa># triø agni÷ca varuõa÷ca dvaø ãt agnãvaruõau tau devate asya aõ dvipadavçddhiþ %<ihddhau>% pàø it . agnãvaruõadevatàke haviràdau .

#<àgnive÷ya># puüstrã agnive÷asya çùerapatyam gargàø ya¤ . tadçùerapatye %<purohita¤ca kauravya! vedabedàïgapàragam . àgnivàya¤ca ràjànam>% bhàø à÷vaø paø 64 aø striyàü ïãp yalopaþ . àgnive÷ã tadgotrajastriyàm .

#<àgni÷armi># puüstrãø agni÷armaõo'patyaü bàhvàø i¤ . tadapatye tataþ gotre phak . àgni÷armàyaõaþ tadgotraje puü strãø àgni÷armaubhavaþ gahàø cha . agni÷armãyaþ tadbhave tri0

#<àgniùñomika># puø agniùñomaü kratuü vetti tatpratipàdakagranthamadhãte và ñhak . 1 agniùñomayaj¤àbhij¤e 2 tatpratipàdakagranthapàñhake ca . agniùñomagranthasya vyàkhyànaþ granthaþ ñha¤ . agniùñomayaj¤avyàkhyàne 3 granthe 4 vivçtau strã ïãp .

#<àgniùñomikã># strãø agniùñosasya dakùiõà ñha¤ ïãp . agniùñomadakùiõàyàm .

#<àgnãdhra># naø agnimindhe agnãt tasya ÷araõam %<agnãdhaþ ÷araõe raõ bha¤ca>% vàrtiø raõbhatvànna ja÷ . agnãdhoyajamànasya sthàne upacàràt 2 sàgnike dvije siø kauø . agniü dhàrayati dhç--målaø ka pårbapadadãrgha÷ca svàrthe aõ iti và . sàgnike yajamàne dvije . %<prati vãhi prasthitaü saumyaü madhu pivàgnãdhràt>% çø 2, 36, 1 . agnãdhra + svàrthe aõ . 3 agnãdhrasthàne striyàü ïãp agnidhrã tadàdhàrabhåmau strã . svàrthe gahàø cha àgnãdhrãyaþ . agnisthàne %<gàrhapatyàdvà agnãghrãyamàgacchati>% ÷rutiþ àgnãdhrasyedam vçddhàt chaþ . àgnãghrasambandhini triø . %<àgnãdhrãyaü prathamaü cinoti>% ÷rutiþ .

#<àgnãdhryà># strã agnãdhrasthànamarhati yat . agnisthànàrha÷àlàyàm .

#<àgnendra># triø agni÷ca indraõa dvaø ànaï tau devate asya aõ %<nendrasya parasya>% iti pàø nottarapadavçddhiþ vçddhyabhàvàt net . agnendradevatàke haviràdau striyàü ïãp . %<yà và àgnendryaindràgnã sà>% ÷rutiþ .

#<àgneya># triø agneridam agnirdevatà vàsya óhak . agnidevatàke 1 haviràdau %<àgneyaþ ùuroóà÷o bhavati>% ÷ataø bràø 2 agnisambandhini ca 3 kçttikànakùatre naø tasya agnidevatàkatvàttathàtvam %<àgneyàppatidaivateti>% jyotiø . agninà proktaü puràõaü óhak . %<àgneyaü vedasasmitam>% ityukte agniprokte mahàpuràõabhede agnipuràõa÷abde vivçtiþ 4 pratipadi tithau strã tasyàþ taddevatàkatvamuktaü yathà %<agniþ prajàpatiþ gaurã gaõe÷o'hirguhoraviþ . ÷ivodurgàyamovi÷vohariþ kàmoharaþ ÷a÷ã . pitaraþ pratipadàdãnàü tithãnàmaghipàþ kramàt>% . %<5 svarõe tasya tadvãryajàtakhàt tathàtvam . agniretaþ ÷abde vivçtiþ . 6 kàrtikeye puø tasya tadvãjajàtatvàt tathàtvam agnikumàra÷abde vivçtiþ . 7 rudhire naø jañharànalajàyamànatvàt dehasthapittaråpàgnervikàratvàt và'sya tathàtvam . agnaye hitam óhak . jañharànalàdivçddhikare vaidyakokte 8 dravyabhede triø 9 bàhyàgnibardhake jatuprabhçtau ca 10 agniparvate 11 de÷abhede ca puø tasya de÷asyàgnyadhiùñhitatvàt tathàtvam sa ca de÷aþ . dakùiõàpathasannikçùñakiùkindhyàde÷asamãpasthaþ màheùmatãpurãyuktaþ tatra hi vahniþ nãlaràjakanyàsaundaryeõa mohitaþtà¤cakame'tha và¤coóhvà tatsàhàyyàrthaü tatraiva puryàü svayaü sthitaþ yathoktam>% bhàø saø paø %<tatra màhiùmatãvàsã bhagavàn havyavàhanaþ . ÷råyate hi gçhãto vai purastàt pàradàrika . nãlasya ràj¤o duhità babhåvàtãva ÷obhanà . sàgnihotramupàtiùñhadbodhanàya pituþ sadà . vyajanairdhåyamàno'pi tàvat prajvalate na saþ . yàvaccàrupuñauùñhena vàyunà na vidhåyate . tataþ sa bhagavànagni÷cakame tàü sudar÷anàm . nãlasya ràj¤aþ sarveùàmupanãta÷ca so'bhavat . tato bràhmaõaråpeõa ramamàõo yadçcchayà . cakame tàü varàrohàü kanyàmutpalalocanàm tantu ràjà yathà÷àstrama÷iùaddhàrmikastadà . prajajvàla tataþ kopàdbhagavàn havyavàhanaþ . taü dçùñvà vismito ràjà jagàma ÷irasàvanim . tataþ kàlena tàü kanyàü tathaiva hi tadà nçpaþ . pradadau vipraråpàya vahnaye ÷irasà nataþ . pratimçhya ca tàü subhråü nãlaràj¤aþ sutàü tadà . cakre prasàdaü bhagavàüstasya ràj¤o vibhàvasuþ . vareõa cchandayàmàsa taü nçpaü sviùñikçttamaþ . abhaya¤ca sa jagràha svasainye vai mahãpatiþ . tataþ prabhçti ye kecidaj¤ànàttàü purãü nçpàþ . jigãùanti balàdràjaüste dahyante sma vahninà . tasyàü puryàü tadà caiva màhiùmatyàü kurudvaha! . vabhåvuranatigràhyà yoùita÷chandataþ kila . evamagnirvaraü pràdàt strãõàmaprativàraõe . svairiõyastatra nàryo hi yatheùñaü vicarantyuta . barjayanti ca ràjànastatpuraü bharatarùabha . bhayàdagnermahàràja! tataþ prabhçti sarvadà . sahadevastu dharmàtmà sainyaü dçùñvà bhayàrditam . parãtamagninà ràjannàkampata yathà'calaþ . upaspç÷ya ÷ucirbhåtvà so'bravãt pàvakaü tataþ . sahadeya uvàca . tvadartho'yaü samàrambhaþ kçùõavartmannamo'stu te . mukhaü tvamasi devànàü yaj¤astvamasi yàvaka! . pàvanàt pàvaka÷càsi vahanàddhavyavàhanaþ . vedàstvadarthaü jàtà vai jàtavedàstato hyasi . citrabhànuþ sure÷a÷ca analastvaü vibhàvaso! . svargadvàraspç÷a÷càsi hutà÷o jvalanaþ ÷ikhã . vai÷vànarastvaü piïge÷aþ plavaïgo bhåritejasaþ . kumàrasåstvaü bhagavàn rudragarbho hiraõyakçt . agnirdadàtu me tejo vàyuþ pràõaü dadàtu me . pçthivã balamàdadhyàcchiva¤càpo di÷antu me . apàü garbha! mahàsattva! jàtavedaþ! sure÷vara! . devànàü mukhamagne! tvaü satyena vipunãhi màm . çùibhirbràhmaõai÷caiva daivatairasurairapi . nityaü suhutayaj¤eùu satyena vipunãhi màm . dhåmaketuþ ÷ikhã ca tvaü pàpahànilasambhavaþ . sarvapràõiùu nityasthaþ satyena vipunãhi màm . evaü stuto'si bhagavan prãtena ÷ucinà mayà . tuùñiü puùñiü ÷ruti¤caiva prãti¤càgne . prayaccha me . vai÷ampàyana uvàca . ityevaü mantramàgneyaü pañhan yo jahuyàdvibhum . çddhimàn satataü dàntaþ sarvapàpaiþ pramucyate . sahadeva uvàca . yaj¤avighnamimaü kartuü nàrhastvaü havyavàhana! . evamuktvà tu màdreyaþ ku÷airàstãrya medinãm . vighivat puruùavyàghraþ pàvakaü pratyupàvi÷at . pramukhe tasya sainyasya bhiyodvignasya bhàrata . na cainamatyagàdbahnirvelàmiva mahodadhiþ . tamupaitya ÷anairvahniruvàca kurunandanam . sahadevaü nçõàü devaü sàntvapårvamidaü vacaþ . uttiùñhottiùñha kauravya! jij¤àseyaü mayà kçtà . vedmi sarvabhabhipràyaü tava dharmãsutasya ca . mayà tu rakùitavyeyaü purã bharatasattama . yàvadràj¤o hi nãlasya kule vaü÷adharàþ nçpaþ>% 12 agnyupàsane mantre 13 agnisambandhidhàraõàbhede strã àgneyyà dhàraõayà dehaü dagdhveti bhåta÷uddhiþ . %<dehaü dhàraõayàgneyyà dagdhvà dhàmàvi÷at svakam>% bhàgaø 14 dakùiõapårbàyàü di÷i strã . agnerbhaktaþ óhak . 15 agnibhakte àgneyo vai bràhmaõo devatayà ÷rutiþ agnerapatyam agneràgatam agnau bhavaþ agninàdçùñaü sàmeti và óhak . 16 agne rapatye 17 agnitaàgate 18 triø agninà dçùñe sàmani naø %<mantraü bhaumaü tathà tathàgneyaü vàyavyaü divyameva ca . vàruõaü mànasa¤caiva sapta snànàni cakùate>% iti vibhajya %<àgneyaü bhasmanà snànamiti>% parà÷arokte bhasmamardanapårvake 19 snàne naø . %<pratàpayuktastejasvã nityaü syàt pàpakarmasu duùñasàmantahiüsra÷ca tadàgneyaü vrataü smçtamiti>% manåkte 20 nçpaticaritabhede naø agnau agnyuddãpane sàdhu óhak . 21 agnyuddãpanasàdhane jatughçtàdau triø %<jighràõo'sya vasàgandhaü sarpirjatuvimi÷ritam . kçtaü hi vyaktamàgneyamidaü ve÷ya parantapa!>% %<adãdaü gçhamàgneyaü vihitaü manthate bhavàn>% iti ca bhàø àø paø 144 adhyàø . 22 agnyuddãpana sàdhane ghçte 23 astravi÷eùe ca naø . tata àgataþ óhak . agniprakçtike 24 kãñabhede te ca caturviü÷atividhàþ yathàhasu÷rutaþ . kauõóilyakaþ karabhako varañã patravç÷cikaþ . vinà÷ikà brahmaõikà vindalobhramarastathà . bàhyakã picciñaþ kumbho varca kãño'risedakaþ . padmakãño dundubhi÷ca makaraþ ÷atapàdakaþ . pa¤càlakaþ pàkamatsyaþ kçùõatuõóo'tha gardabhã . klãtaþ kçmisaràrãca ya÷càpyutkle÷akaþ smçtaþ . ete hyagniprakçtaya÷caturviü÷atireva ca . tairbhavantãha daùñànàü rogàþ pittanimittajàþ . agnàyã devatà'sya óhak puüvadbhàvaþ . 25 svàhàdevatàkesthàlãpàke .

#<àgnyàdhànikã># strã agnyàdhànasya yaj¤asya dakùiõà ñha¤ . agnyàdhànadakùiõàyàm .

#<àgrabhojanika># puø agrabhojanaü niyataü dãyate'smai ñha¤ . niyatam agrabhojanadànasampradàne viprabhede . (agradànã) .

#<àgrayaõa># triø agre ayaõaü bhojanaü ÷asyàderyena karmaõà pçø hrasvadãrghaþ vyatyayaþ . navànnàgamanimitte sàgnikakartavye yaj¤abhede tatprakàraþ à÷valãya÷rautasåtre dar÷ito yathà àgrayaõaü vrãhi÷yàmàkayavànàm 1 . ÷asyaü nà÷nãyàdagnihotramahutvà 2 . yadà varùasya tçptaþ syàdathàgrayaõena yajeta 3 . api hi devà àhustçpto nånaü ùarùasyàgrayaõena hi yajata iti agnihotrãü vai nànàdayitvà tasyàþ payasà juhuyàt 4 . api và kriyà yaveùu 5 . iùñistu ràj¤a 6 . sarveùàü caike 7 . ÷yàmàkeùñyàü saumya÷caruþ 8 . soma! yàste mayobhuvo yà te dhàmàni divi yà pçthivyàmityavàntareóàyà nityaü japamuktvà savye pàõau kçtvetareõàbhimç÷et prajàpataye tvà grahaü gçhõàmi mahyaü ÷riye mahyaü ya÷ame mahyamannàdyàya 9 . bhadrànnaþ ÷reyaþ samanaiùña devàstvayàvasena sama÷ãmahi tvà . sa no mayobhåþ pitavàvi÷e ha ÷anno bhava dvipade ÷aü catuùpada iti prà÷yàcamya nàbhimàlabhetàmo'si pràõa! tadçtaü bravãmyamàsi sarvànasi praviùñaþ . sa me jaràü rogamapanudya ÷arãràdamà ma edhi màmçdhàma indreti 10 . etena makùiõo bhakùàn sarvatra navabhojane 11 . atha vrãhiyavànàü dhàyye viràjau 12 . agnãndràvindràgnã và vi÷ve devàþ somo yadi tatra ÷yàmàkodyàvàpçthivã 13 . àdyà ye agnimindhate sukarmàõaþ suruco devayanto vi÷ve devàsa àgata ye ke ca jmàmahi no ahimàyà mahã dyauþ pçthivã ca naþprapårvaje pitarànavyasãbhiriti 14 . agre ayanaü bhakùaõaü yena karmaõà tadàgrayaõam . prathamadvitãyayorhrasvadãrghatvavyatyayaþ . eùàntrayàõàü dravyàõàü saüvatsare prathamaniùpannànàm àgrayaõaü nàma karma kartavyamityarthaþ . vrãhi÷abdasya prathamanipàto vrãhãõàü pràdhànyakhyàpanàrtham . tena kàlacodanà vrãhyàgrayaõasyaiva bhavati . ÷yàmàka÷abdasya madhyanipàto vrãhikàlàd--yavakàlo bhinna iti j¤àpayati? . sasyaü navaniùpannaü, tannà÷nãyàt àgrayaõenàniùñvà . yadyàgrayaõenàniùñavato navaniùpannenà÷anena vinà nirvàho na syàt tadà teùàü dravyàõàü tatkàlaniùpannena sàyampràtaragnihotraü hutvà'÷nãyàt . tataþ kàla àgate tvàgrayaõaü kuryàt . agnihotramahutvà nà÷nãyàditivacanàdàgrayaõenàniùñvàpyagnihotraü hutvà'÷nato na doùa iti gamyate . sasyagrahaõaü vrãhyàdyanyadapi yanniùpannaü tasya sarvasya pratiùedhàrtham 2 . yadà varùatçptirlokasya bhavati tadàgrayaõena yajeta . anena prakàreõa vrãhyàgrayaõasya ÷aratkàla ukto bhavati . etameva kàlaü ÷rutyà samarthayati3 . athàgrayaõena yajeteti iùñirevàgrayaõa÷abdenoktà, idànãmidamapyucyate . agnihotrahomàrthà dhenuragnihotrãtyucyate . tàü vrãhi÷yàmàkayavànàmanyatamam à÷ayitvà tasyàþ payasà sàyaüpràtaragnihotraü juhuyàt . iùñiþ prathamakalpaþ, tadasambhave'yamanukalpaþ iti dvàvevàgrayaõakalpàvatrocyete 4 . yavairàgrayaõasya kriyà bhavet akriyà veti bikalpa 5 .! trayàõàü varõànàmavi÷eùeõakalpadvaye pràpte ràj¤o vi÷eùa ucyate iùñireva nànya iti 6 . sarveùàmapi varõànàmiùñirevetyeke manyante7 . ÷yàmàkàgrayaõe iùñyàü somadaivatya÷carurbhavati . kàlo varùà çtuþ, ÷àstràntare dar÷anàt8 . itikàràdhyàhàreõa såtracchedaþ . nityajapa÷abdeneóe bhàgamiti mantra ucyate . tasya nityatve satyapi nityavacanam etena bhakùiõa iti vidhyatide÷e tadvarjitasya pràpaõàrtham9 . smçtipràptasyàcamanasya vidhànaü yasmin de÷e àcamanaü kçtaü tasminneva de÷e sthitasya ca nàbhyàlambhanasiddhyartham 10 . etena vidhànena sarvabhakùeùu, sarve bhakùiõaþ sarvàn bhakùàn bhakùayeyuþ . sarvatravacanaü prakaraõotkarùàrtham . navabhojanavacanaü laukike'pi navabhojane pràpaõàrtham . sarvatravacanàt prakaraõàdutkçùñamapi navabhojanavacanàllaukika eva vyavatiùñhate . vaidike'gnihotrahome nàvànàü savanãyàn, ityatra na pràpnuyàt, tatràpi pràpaõàrthaü bhakùaõavacanam 11 . athànantaraü vrãhãõàü yavànàü càgrayaõeùñirucyate . tatra vrãhyàgrayaõasya kàla uktaþ, vasanto yavàgrayaõasya . tatra hi teùàü prathamaþ pàka iti tantre vi÷eùàbhàvàt ubhayoþ sahavacanaü tayordhàyye viràjau ca bhavataþ . %<itarat pauõamàsaü tantraü vairàjam>% ityetà vataivokte'pi tàvanmàtravikàrasiddhau satyàü dhàyyàviràjagrahaõa vikalpena vçdhanvatorapi pràpaõàrtham 12 . àdyayorvikalpenaità devatà gçhyante . yadi ÷yàmàkàgrayaõamasyàmeveùñau samànatantreõa kriyate tadà somastçtãyo bhavati 13 . indràgnyoþ somasya coktà yàjyànuvàkyàvçttiþ 14 . %<ya àhitàgniràgrayaõenàniùñvà prà÷nàyàt>% ÷rutiþ ato'karaõe doùa÷ravaõànnityatvam . ataeva karkapaddhatau nityàni tu agnihotradar÷apaurõamàsadàkùàyaõàgrayaõapa÷ucàturmàsyàdãni ava÷ya kartavyànãtyuktam . 2 tannimittakeùñau nava÷asyeùñau strã gauràø ïãp . indreõa sahitaü yasya haviràgrayaõaü smçtam . agniràgrayaõonàma bhànorevànvayastu sa ityukte 3 såryànvayaje vahnibhede puø . upacàràt 4 àgrayaõakàle %<vrãhyàgrayaõànantaraü yavàgrayaõàdarvàgvrãhibhireva dar÷apaurõamàsau kàryau yavàgrayaõànantaraü pràgvrãhyàgrayaõàdyavaireva . athavà vrãhibhireva iti>% karkaþ . %<÷asyànte nava÷asyeùñyà tathartvante dvijã'dhvaraiþ>% manuvyàkhyàyàü pårbàrjitadhànyàdi÷asye samàpte ÷aradi yavànàmiti såtrakàravacanàt asamàpte pårba ÷asye nava÷asyotpattau àgrayaõena yajeteti ÷asyakùayasyàniyatatvàt dhaninàü bahuhàyanajãvanocita÷asyasambhavàcca kullåø àgrayaõa¤ca karmà÷uddhakàle na kartavyam yathoktam %<vàpyàràmataóàgakåpetyàdinopakramya>% %<godànàgrahayaõa prapàprathamakopàkarmavedavrata>% mityàdãnyuddi÷ya %<÷ravaõayorvedhaü parãkùàü tyaja vçddhatvàsta÷i÷utva ijyasitayornyånàmàse tathà>% muhåø ciø ukteþ . %<somayogàdikarmàõi tyàjyàni syu rmalimluce . tathaivàgrayaõàdhànacàturyàsyàdikànyahyapi>% gçø pariø ukteþ . %<bàle và yadi vçddhe ÷ukre vàstaü gate gurau . malamàsaivetàni varjayet>% vçddhagargokte .

#<àgraha># puø à + graha--ap . 1 àve÷e àsaktau abhinive÷e %<cale'pi kàkasya padàrpaõàgrahaþ>% naiùaø . 2 àkrame 3 anugrahe 4 grahaõe ca .

#<àgrahàyaõa># puø agrahàyaõyà mçga÷ãrùanakùatreõa yuktà paurõamàsã àgrahàyaõã astyatra màse jyotsnàø aõ . 1 càndramàrga÷ãrùe màsi agrahàyaõyà yuktà paurõamàsã aõ . 2 càndramàrga÷ãrùamàsaporõamàsyàü strã . %<àgrahàyaõyà årdhvaü tisçùvevàùñakàsu>% smçtiþ . %<kàrtikyà àgrahàyaõã màse>% siø kauø . yathà ca mçga÷ãrùanakùatrasambandhàt màsasya màrga÷ãrùatvaü tathoktam såø siø %<nakùatranàmnà màsàstu j¤eyàþ parvàntayogataþ>% iti pårõamàsyàü mçga÷ãrùanakùatrayogàt màrga÷ãrùa÷càndramàsaþ mçga÷ãrùa eva agrahàyaõãnàmà paurõamàsyàü tatsambandhayogyatvameva tadarthaþ ata eva %<kàrtikyàdiùu saüyoge kçttikàdi dvayaü dvayam . antyopàntyau pa¤cama÷ca tridhà màsatrayaü smçtam>% såø siø tena kçttikàrohiõãbhyàü kàrtikã mçgàrdràbhyàü màrga÷ãrùa ityàdi krameõa nakùatradvayasambandhastatroktaþ .

#<àgrahàya(õa)õika># naø àgrahàyaõyàü deyamçõaü vu¤ ñha¤ và . àgrahàyaõyàü deye çõe .

#<àgrahàyaõika># puø àgrahàyaõã pårõimà'sminmàse ñhak . càndramàrga÷ãrùe màsi .

#<àgrahàrika># triø agrahàro'grabhàgoniyataü dãyate'smai ñha¤ . (agradàno) vipre .

#<àgràyaõa># puüstrã agranàmakasya çùeþ gotràpatyam naóàø phak . agranàmarùe gotràpatye 1 agre'yanaü . ÷asyasyàstyasya jyosnàø aõ . 2 nava÷asyeùñau .

#<àghaññaka># puø àghaññayati rogàn õvul . raktàpàmàrge ràjaniø càlake triø .

#<àghaññanà># strã à + ghañña--yuc . càlanàyàü %<raõaddhiràghaññanayà nabhasvataþ>% màghaþ .

#<àghaññita># triø à + ghañña--kta . càlite .

#<àghamarùaõa># naø aghamarùaõe vihitam aõ . aghànàü nà÷anàya vihite såktabhede aghamarùaõa÷abde tacca dar÷itam .

#<àgharùa># puø à + ghçùa--gha¤ . mardane %<gaõóasthalàgharùagalanmadodaka>% bhàghaþ . bhàve lyuñ . àgharùaõamapyatra naø .

#<àghàña># puø à + hana--kartari saüj¤àyàü gha¤ pçø niø tasya ñaþ . 1 apàmàrge 2 àghàtake triø . %<yatràghàñàþ karkaryaþ saüvadanti>% ÷rutiþ .

#<àghàñin># triø à + hana--õini pçø niø . àghàtake %<àghàñimiriva dhàvayan>% çø 1, 0, 146, 2 .

#<àghàta># puø à + hana--gha¤ . 1 badhe 2 àhanane 3 tàóane ca tãvràghàtapratihatataru svandhalagnaikadantaþ meghaø . %<abhyasyanti tañàghàtaü nirjitairàvatàgajàþ>% kumàø . %<såtràghàtaþsa ucyate>% su÷rutaþ . àdhàre dha¤ . 4 badhasthàne . %<àghàtaü nãyamànasya badhyasyeva>% .

#<àghàtana># naø àhanyate'tra à + hana--svàrthe õic--àdhàre lyuñ . 1 badhasthàne hàràø bhàve lyuñ . 2 hanane .

#<àghàra># puø à + ghç--õic--karmaõi ac . 1 ghçte . bhàve ac . àhitavahneþ vàyavyakoõàdàrabhyàgneyaü yàvat nairçtãmàrabhya ai÷ànãü yàvaccàvacchinnadhàrayà 2 ghçtasecane . %<tåùõãmàghàràvàghàryàjyabhàgau juhuyàdagnaye svàhà somàya svàhà>% à÷vaø gçø . %<tåùõãü mantravarjam uttarapa÷cimàyà àrabhya dakùiõapårbàm pratyavicchinnàmàjyadhàràü haret tathà dakùiõapa÷cimàmàrabhya uttaraõapårbàü pratyàghàrayet>% tadvçttiþ iti çgvedinàm . yajurvedinàntu mantroccàrapårbakaütatsecananiti bhedaþ ubhayavedinàmapi àdhàrakàle prajàpatãndrayormana sà dhyànam àjyaü ca sruve caturvàraü gràhyamiti vivekaþ .

#<àghårõita># triø à + ghårõa--kta . 1 calite, 2 bhrànte ca .

#<àghçõi># puø àgato ghçõirdãptirasya . sårye . %<ehi vàü vimuco na pàdàghçõe! saüsacàvahai>% . %<ràyodhàràsyàghçõe vaso!>% çø 6, 55, 1, 3 . àghçõe! àgatadãpte! he påùan! bhàø .

#<àghoùaõa># naø à + ghuùa--lyuñ . sarvatra pracàraõàyoccaiþ÷abdakaraõe . õic--yuc . àghoùaõàpyatra strã .

#<àghràõa># triø à + ghrà--kta . 1 gçhãtagandhe puùpàdau nàsikayà yasya gandhaj¤ànaü jàtaü tasmin 2 tçpte ca bhàve kta . 3 ganghagrahaõe 4 tçptau ca naø .

#<àghràta># triø à + ghrà--kta và tasya natvàbhàvaþ . 1 gçhãtagandhe puùpàdau 2 tçpte 3 aspçùñe ca %<yugmàdyanàghràtatithiviùayam>% tiø taø raghunandanaþ .

#<àghreya># triø à + ghrà--yat . ghràõena gràhye %<àghreyaþ sarvadevànàm>% dhåpadànamantraþ .

#<àï># avyaø ata--bàø óàï prayoge tasya ïittvam . à÷abdàrthe tacchabde vivçtiþ tatra ãùadarthe àtàmraþ àpiïgalaþ abhivyàptau brahmàstyàsakalàt . sãmàyàm %<àsamudrakùitã÷ànàmànàkarathavartma nàm>% raghuþ dhàtuvi÷eùayogenàrthaüvi÷eùe àgacchati àtiùñhate àlambate %<tulàü yadàrohati dantavàsasà>% abhyàse àvçttiþ abhyàvçttaþ . pratyàvçttau pratyàgacchati . samantàdvçttau àcitaþ àkãrõaþ .

#<àïka÷àyana># triø aïku÷ena nirvçttàdi saïkà÷àø caturarthyàm phak . aïku÷anirvçttàdau .

#<àïka÷ika># triø aïku÷aþ praharaõamasya ñhak . aïku÷apraharaõayukte .

#<àïga># naø aïga + svàrthe aõ . 1 komalàïge aïgàdàgataþ aõ . vyàkaraõaprasiddhe 2 aïgàdhikàravihite kàrye %<varõàdàïgaü balãyaþ>% paribhàùà aïgade÷e bhavaþ aõ . 3 aïkade÷abhave triø bahuvacane tu tasya luk aïgàþ . aïgànàü ràjà aõ . 4 aïgade÷asyaràjani bahuùu luk aïgàþ tadràjaùu . striyàü pràcyatvànna luk, àïgã .

#<àïgaka># triø aïgeùu janapadeùu bhavaþ vu¤ . 1 aïgade÷abhave . aïgàþ kùatriyàþ tadde÷ançpatayo bhaktirasya vu¤ . aïgade÷akùatriyà yasya sevyàþ tasmin 2 bahånàmaïgade÷akùatriyàõàü sevake . aïgà janapadobhaktirasya vu¤ . 3 bahutvavadaïgajanapadasevake ca triø .

#<àïgavidya># triø aïgavidyàü veda %<aïgakùatradharmatriyàgàdvidyàntànneti vaktavyam>% vàrtiø ñhako niùedhàt aõ . 1 vyàkaraõàdyaïgavidyàvettari . tadvyàkhyàno granthaþ çgayanàdiø aõ . 2 aïgavidyàvyàkhyàne granthe aïgavidyàyàü bhavaþ aõ . 3 tadvidyàbhave .

#<àïgàra># naø aïgàràõàü samåhaþ bhikùàdiø aõ . aïgàrasamåhe .

#<àïgika># triø aïgena aïgacàlanena nirvçttam akùadyåtàø ñhak . bhàvavya¤jake aïganiùpanne nañàdãnàü 1 bhråvikùepàdau . %<bhavedabhinayo'vasthànukàraþ sa caturvidhaþ . àïgikovàcika÷caivamàhàryaþ sàtvikastathà>% sàø daø . strãõàü ceùñàvi÷eùe 2 hàvàdau . %<yauvane satvajàstàsàmaùñàviü÷ati saïkhyakàþ . alaïkàràstatra hàvabhàvahelàstrayo'ïgajàþ>% sàø daø . hàvàdaya÷ca tattacchabde bakùyante aïgaü mçdaïga tadvàdyaü ÷ilpamasya ñhak . mçdaïgavàdana÷ilpake triø .

#<àïgirasa># puüstrãø aïgiraso'patyam aõ . 1 aïgirasa çùerapatye %<adhyàpayàmàsa pitén ÷i÷uràïgirasaþ kaviþ>% manuþ . bahutve'õo luk . aïgirasaþ striyàü na luk ïãp . %<àtharvaõãràïgirasãrdaivormanuùyajàuta>% athaø 8, 5, 9 . 2 vçhaspatau tasya tadapatyatvam bhàø àø paø 66 aø . %<aïgirasastrayaþ putràþ loke sarvatra vi÷rutàþ . vçhaspatirutathya÷ca saüvarta÷ca dhçtavrataþ>% . aïgirasà dçùñam aõ . atharvavedokte 3 såktabhede %<artharghvàïgirasaü nãlarudraü devyaparàjità . madhu såktaü raudhasa¤ca ÷àntikàdhyàyameva ca . atharvàõau dvàrapàlau pañhetàmuttarà÷ritau>% dànapàriø puràø . tacca såktaü atharvasaühritàyàü 18, 1, 58, 59, 60, 61 mantra catuùkàtmakam, %<aïgirasau naþ pitaraþ>% ityàdikam . tacca tulàdànàdipaddhatau asmàbhiþ 185 pçø dar÷itam aïginàmaïgànàü rasaþ sàraþ svàrthe aõ . 4 àtmani . %<so'yàsya àïgiraso'ïgànàü hi rasaþ>% iti vçø uø . %<àïgirasa àtmà kàryakaraõànàm kathamàïgirasaþ! . prasiddhaü hi yadaïginàmaïgànàü rasatvaü tadapàye÷oùapràpteriti vakùyàmaþ yasmàccàyamaïgirasatvàt vi÷eùànà÷rayatvàcca kàryakaraõànàü sàdhàraõa àtmà vi÷uddha÷ca tasmàd vàgàdãnapàsya pràõa evàtmatvenàü÷rayitavya iti vàkyàrthaþ>% ÷aø bhàø .

#<àïgirase÷vara># puø àïgirasena pratiùñhitaþ ã÷varaþ . kà÷ãkùetrasthe àïgirasapratiùñhite ÷ivaliïgabhede .

#<àïguri(li)ka># puø aïguli (ri) va ivàrthe kan . và ratvam . aïgulyàkçtau padàrthe .

#<àïgåùa># puø aïgati gacchati devàn agi--åpaca aïgaùaþtataþ svàrthe aõ . stotre . %<tiraþ purå cida÷vinà rajàü syàïgåùaþ>% çø 3, 58, 5 . %<àïgåùaü strotram>% bhàø . %<pramanmahe ÷avasànàya ÷åùamàïgåùam>% yaju 34, 16 . %<asmà idupraya iva prayaüsi bharàmyàïgåùaü bàdhe suvçkti>% çø 1, 61, 2 .

#<àïgya># triø aïge bhavaþ àïgaþ catararthyàü saükà÷àø yat . aïgabhavasannikçùñade÷àdau .

#<àcake># avyaø à + caka e--vibhaktipratiråpakam . kàmanàyàm niruø . %<tvàmavasyuràcake>% yajuø 21, 1 . àcake kàmaye veø dãø . %<ramnàturudrovasubhiràcake>% yaø 4, 21 .

#<àcakùàõa># triø à + cakùa--÷ànac . àkhyànaü kurvati .

#<àcatura># avyaø catuþparyantam avyayãø ac samàø . catuþparyante %<àcaturaü hãme pa÷avodvandvaü mithunàyante>% . màtà putreõa mithunaü gacchati pautreõa prapautreõa %<tatputràdinàpãti maryàdàrthaþ>% siø kauø .

#<àcakùus># triø à + cakùa--bàø usi . àkhyànakartari .

#<àcaturya># naø acaturasya bhàvaþ %<na na¤pårbàt ityàdi>% pàø såø caturàdiparyudàsàt bhàve ùyaj pratyayaþ . anaipuõye

#<àcama># puø à + cama--gha¤ và hrasvaþ . àcamana÷abdàrthe %<dadhnà saha palaikantu ÷uddhaü vàri tathàcame>% tantrasàø .

#<àcamana># gaø à + cama--bhàve lyuñ . 1 jalàdeþ pàne smçtyukte karmàïge 2 kartçsaüskàrake 2 kriyàbhede ca, àø tattve àcamane udakagrahaõaprakàraparimàõa¤càha bharadvàjaþ . %<àyataü parvaõàü kçtvà gokarõàkçtimatkaram . saühatàïgulinà toyaü gçhãtvà pàõinà dvijaþ . muktvàïguùñhakaniùñhàbhyàü ÷eùeõàcamanaü caret . màsamajjanamàtràstu saügçhya triþ pivedapaþ>% . pàõinà dakùiõena %<triþpiveddakùiõenàpaþ>% iti àdipuràõokteþ . màrkaõóeyaþ . %<sapavitrena hastena kuryàdàcamanakriyàm . nocchiùñaü tatpavitrantu bhuktocchiùñantu varjayet>% . madanapàrijàte hàrãtaþ . %<granthiryasya pavitrasya na tenàcamana¤caret>% . granthanà granthiriti samudrakaro'pi . àcamanànuvçttau devalaþ . %<na gacchan na ÷ayàna÷ca na kraman na paràn spç÷an . na hasan naiva saüjalpan nàtmàna¤caiva vãkùayan>% . kraman kampamàna iti ratnàkaraþ . àtmànaü àtmasthànaü hçdathaü vãkùayan iti svàrthe õic . netyanuvçttau . ke÷ànnãvãmaghaþkàyaü saüspa ÷an dharaõãmapi . yadi spç÷ati caitàni bhåyaþ prakùàlayet karam . adhaþkàyaü nàbheradhaþ prade÷am . karaü dakùiõam . àcamanànuvçttau gobhalaþ . %<nàntarãyaikade÷ena kalpayitvottarãyakam>% iti . antarã yamadhaþparidhànaü tadekade÷ena uttarãyaü kçtvà . marãciþ . %<na bahirjànustvarayà nàsanastho nacotthitaþ . na pàdukàstho nàcittaþ ÷uciþ prayatamànasaþ . upaspçsya dvijo nityaü ÷uddhaþ påto bhavennaraþ . bhuktvàsanastho'pyàcàmet nànyakàle kadàcana>% . jalasthalobhayakarmànuùñhànàrthaü jalasthalaikacaraõenàcamanaü kartavyamityàha paiñhãnasiþ . %<antarudake àcànto'ntareva påtobahirudake àcànto bahireva ÷uddho bhavati tasmàdantarekaü bahirekaü ca pàdaü kçtvà àcàmet marvatra ÷uddho bhavati>% iti . jànunaårdhvajaleùu tiùñhannevàvàmet . %<jànorårdhaü jale tiùñhànnàcàntaþ ÷ucitàmiyàs . adhastàt ÷atakçtvo'pi samàcànto na ÷udhyati>% iti viùõåkteþ . hàrãtaþ . àrdravàsà jale kuryàt tarpaõàcamanaü japam . ÷uùkavàsà sthale kuryàt tarpaõàcamataü japam . kàtyàyanaþ . %<snànamàcamanaü homaü bhojanaü devatàrcanam . prauóhapàdo na kurvãta svàdhyàyaü pitçtarpaõam . àsanàråóhapàdastu jànunorjaïghayostathà . kçtàvasakthiko yastuü prauóhapàdaþ sa ucyate>% . àsanaråóhapàdaþ àsanàråóhapàdatalaþ . jànunorjaïghayoþ kçtàvasakthikaþ vastràdinà kçtapçùñhajànujaïghàvandhaþ tudvayena bhedapratãteþ . atra ca %<aneko dvàhye dàru÷ile bhåbhisame iùñakà÷ca saükãrõabhåtà>% iti vaudhàyanavacanàt tathàvidhapàdo'pi kuryàt . vyàsaþ . %<÷iraþ pràvçtya kaõñhaü và muktakaccha÷ikho'pi và . akçtvà pàdayoþ ÷aucamàcànto'pya÷ucirbhavet . apaþ pàõinakhàgreùu àntàmedyastu vai dvijaþ . suràpàõena tattulyamityevamçùirabravãt saüvçtyaiti>% . mukhaü saüvçtya aloma kauùñaspar÷o yathà na mavatãti tàtpaüryam . tathàca va÷iùñhaþ . %<àcàntaþ punaràcàmet vàsoviparidhàya ca . oùñhau saüsya÷ya ca tathà yatra syàtàmalomakau>% . eva¤ca pràguktahàrãtavacane yat oùñhayormàrjanamuktaü tatsalomakayoreveti . etadanantaraü vàmahastaü pàdau ÷ira÷ca dakùiõena pàõinà jalenàbhyukùayet . tathàca kàmadhenàvàpastambaþ . %<triràcàmet hçdgatàbhiradbhistriroùñhau parimçjet . dvirityeke dakùiõena pàõinà savyaü prokùya pàdau ÷ira÷ca>% . gobhilaþ . %<triràcàmet dviþ pramçjãta pàdàvabhyukùya ÷iro'bhyukùayet indri yàõyadbhiþ spç÷et akùiõã nàsike karõàviti>% . indriyàõi indriyàyatanàni indriyàõàmamårtatvàt tisçbhiriti tarjanãmadhyamànàmikàbhiþ tarjanyanàmàmadhyàbhirmukhaü pårvaü spç÷editi vrahmacàrikàõóadhçtabhaviùyàt . dhràõaü nàsàpuùñadvayaü %<tarjanthaïguùñhayogena spç÷ennàsàpuñadvam>% iti ÷aïkhàt . evaü punaþpunariti cakùuþ÷rotradvayàbhipràyeõa ÷rodatto'pyevam . tena dakùiõaü spçùñvà vàmaü spç÷et . vyaktaü kàmadhenàvàcàracintàmaõàvàpastambaþ . %<cakùaùã nàsike karõau sakçt sakçdupaspç÷et>% . dvirityeke dviriti ÷àkhyantarãyam atra gobhilãyàpastambãyapràñhakramo na gràhyaþ tatkramasya %<÷rutyarthapañhanasthànamukhyapràvartikàþ>% iti jaiminisåtràt %<ghràõaü pa÷càdanantaramiti>% dakùokta÷abdakrameõa balavatà bàvàt . ataeva dakùeõaiva pratij¤àtam . %<uktaü karma kramo noktaþ na kàlastvata eva hi . dvijànàntu hitàrthàya dakùastu svayamabravãt>% . ata÷chandogapari÷iùñena gobhilàspaùñakramaþ spaùñãkçtaþ . yathà %<triþprà÷yàpodvirunmçjya mukhametànyupaspç÷et . àsyanàsàkùikarõàü÷ca nàbhivakùaþ÷iro'üsakàn>% . atra nàsàkùãtyuktam . sarvàtràïguùñhayogena karaõamàha paiñhãnasiþ . %<agniraïguùñhastasmàttenaiva sarvàõi sthànàni spç÷et>% . nàbhispar÷ànantaraü jalaspar÷amàha vyàsaþ . %<tataþ spç÷annàbhide÷aü punarapa÷ca saüspç÷et>% . indriyaspar÷ànantaraü bhaviùye . %<yadbhåmàvudakaü vãra! samutsçjati mànavaþ . vàsukipramukhàn nàgàn tena prãõàti mànavaþ>% . paiñhãnasiþ . %<spçùñvà pràõàn yathàsaükhyaü pàdau prohya payaþ ÷uciþ . savye pàõau tataþ ÷eùà apovininayediti>% pràõàn indriyàõãti ratnàkaraþ . ÷eghà àcamanàva÷iùñàþ iti madanapàrijàtaþ . etatparameva %<antataþ pratyupaspç÷ya ÷uciþ>% iti gobhilasåtram . akùyàdispar÷asahitamàcamanaü kçtvà udakaü spçùñvà ÷uciriti saralà . antata upaspç÷enàt pàõinà udakaspar÷aü kçtvà ÷ucirbhavatoti bhaññabhàùyam . ataevopaspar÷amamidhàya tato jala÷eùaü vàmahaste tyajediti pitçdayità . etena dvijàtãnàmapi dviràcamane oùñhajalaspar÷amàtraü ÷àstràrthaþ %<pratyupaspç÷yàntataþ ÷ucirbhavati>% iti gobhilagçhyàditi chandogàhniükaü nirastam . %<hçdayaü spç÷aüstvevamevàcàmet>% iti tadanantarasåtreõa hçdayaspçgjalaniyamàt . %<ucchiùño'traivàto'nyathà bhavata>% iti såtràntareõa hçdgatatvàbhàve %<ucchiùñatvàbhidhànàt etadanantaramevàtha pratyupaspar÷anam>% ityàdinà dviràcamanàdividhànàcca . vàyupuràõe . %<niùñhãvane tathàbhyaïge tathà pàdàvasecane . ucchiùñasya ca saübhàùàt a÷ucyupahatasya ca . sandeheùu ca sarveùu ÷ikhàü muktvà tathaiva ca . vinà yaj¤opavãtena nityamevamupaspç÷et . uùñravàyasasaüspar÷e dar÷ane càntyavàsindhama>% . pràgardhe kçta iti ÷eùaþ . sandeheùu apràyatyasyeti ÷eùaþ . ÷ikhàü muktvà anantaraü baddhvà yaj¤opavãtena vinà sthitvà punaþ paridhàya càcàmedityarthaþ . hàrãtaþ . %<strã÷ådrocchiùñasaübhàùaõe måtrapurãùotsargadar÷ane devamabhigantukàma àcàmediti>% . devalaþ . %<ucchiùñaü mànavaü spçùñvà bhojyaü càpi tathàvidham . tathaiva hastau pàdau ca prakùàlyàcamya ÷uddhyati>% . tathàvidhamucchiùñam . yàj¤avalkyaþ . %<snàtvà pãtvà kùute supte bhuktvà rathyopasarpaõe . àcàntaþ punaràücàmet vàsovipaparidhàya ca>% . brahmapuràõam %<home bhojanakàle ca sandhyayorubhayorapi . àcàntaþ punaràcàmet anyatràpi sakçt sakçt . dviràcamya tataþ ÷uddhaþ smçtvà viùõuü sanàtanam>% smçtiþ . %<kùute niùñhãvite supte paridhàne'÷rupàtane . karmastha eùu nàcàmeddakùiõaü ÷ravaõaü spç÷et>% . sàïkhyàyanaþ . %<àdityàvasavorudrà vàyuragni÷ca dharmaràñ . viprasya dakùiõe karõe nityaü tiùñhanti devatàþ>% . atra hetumàha parà÷araþ . %<prabhàsàdãni tãrthàni gaïgàdyàþ saritastathà . viprasya dakùiõe karõe vasanti manurabravãt>% . màrkaõóeyapuràõabh . %<kuryàdàcamanaü spar÷aü gopçùñhasyàrkadar÷anam . kurvãtàlabhana¤càpi dakùiõa÷ravaõasya ca . yathàvibhavatohyetat pårvàbhàve tataþ param . na pårbasmin vidyamàne uttarapràptiriùyate>% . puràõasàravàyupuràõayoþ . %<yaþ karma kurute mohàdanàcamyaiva nàstikaþ . bhavanti hi vçthà tasya kriyàþ sarvà na saü÷ayaþ>% . ityantam . madanapàrijàüte'tra vi÷eùa uktaþ . vçddha÷àtà %<kçtvàtha ÷aucaü prakùàlya snàtvaiva indriyopahataståpoùya sràtvà>% %<kçtvàtha ÷aucaü prakùàlya pàdau hastau ca mçjjalaiþ . nibaddha÷ikhakacchastu dvija àcamanaü caret>% pracetàþ . %<anuùõaphe na÷ãtàbhiràcàmediti>% . àturàõàmuùõodakamapyaviruddham . tathàcàpastambaþ %<udakenàturàõà¤ca tathoùõenoùõapàyinàmiti>% . atràcamanaü bhavatãti ÷eùaþ . yogã÷varaþ antarjànu ÷ucau de÷e upaviùñaudaïmukhaþ . pràgvà bràhmeõa tãrthena dvijo nityamupaspç÷et . tathà %<kaniùñhàde÷inyaïguùñhamålànyagraü karasya ca . prajàpatipitçbrahmadevatãrthànyanukramàt>% . dakùaþ . prakùàlya pàdau hastau ca triþpivedambu vãkùitam . saüvçtyàïguùñhamålena dviþpramçjyàttatomukham . vãkùitamityetadaharviùayam . %<ràtràvanãkùitenaiva ÷uddhiruktà manãùibhiriti>% yamasmaraõàt manuþ . triràcàmedapaþ pårbaü dviþpramçjyàttatomukham . khàni copaspç÷edadbhiràtmànaü ÷iraeva ca gautamaþ . %<tri÷caturvà apa àcàmediti>% caturgrahaõaü pitrapakùayeti kecit . trirgrahaõena tuùñyabhàva ityanye . bharadvàjaþ . saühatàïgulibhistoyaü gçhãtvà dakùiõena tu . muktàïguùñhakaniùñhe tu ÷eùeõàcamanaü caret . bràhmeõa viprastãrthena nityakàlamupaspç÷et . kàyatraida÷ikàbhyàü và na pitreõa kadàcana . kàyaü pràjàpatyaü traida÷ikaü daivam . yasmin àcamanaprayoge ca yena bràhmàditãrthaü svãkçtaü tenaiva sa prayogaþ kàryo na tãrthàntareõa . dakùaþ . saühatàïgulibhiþ pårvaü àsyamevamupaspç÷et . aïguùñhena prade÷inyà ghràõaü pa÷càdanantaram . aïguùñhànàmikàbhyà¤ca cakùuþ÷rotre punaþ punaþ . nàbhiü kaniùñhàïguùñhàbhyàü hçdayantu talena vai . sarvàbhi÷ca ÷iraþ pa÷càt bàhå càgreõa saüspç÷et . yàj¤avalkyaþ . %<adbhistu prakçtisthàbhirhãnàbhiþ phenabudvudaiþ . triþpràkùàlya dvirunmçjya khànyadbhiþ samupaspç÷et>% . atra vi÷eùamàha paiñhãnasiþ . %<savye pàõau ÷eùà apo ninayediti>% . ÷eùà àcamanàva÷iùñàþ . vçhat÷aïkhastvanyathopapaspar÷anamàha . %<tarjanyaïguùñhayogena spç÷et skandhadvayantataþ . aïguùñhasyànàmikàyà yogena ÷ravaõe spç÷et . kaniùñhàïguùñhayogena spç÷et skandhadvayaü tataþ . nàbhi¤ca hçdayaü tadvat spç÷et pàõitalena tu . saüspç÷ecca tathà ÷ãrùamiti>% . ÷aïkhastu %<tato'ïgulicatuùkeõa spç÷enmårdhànamà-- ditaþ . tarjanyaïguùñhayogena spç÷ennetradvayaü pçthak . madhyamànàmikàbhyàntu spç÷ennàsàpuñe kramàt . aïguùñhena kanãyasyàþ karõau saüyogataþ spç÷et . tarjanyaïguùñhayogena nàbhiü hçdi tu saüspç÷et>% . paiñhãnasiþ . %<agniraïguùñhastasmàttenaiva sarvàõi sthànàni spç÷editi>% . atra svasva÷àkhànusàreõa vyavasthito vikalpaþ . yatra ÷àkhàyàmaïgameva nàmràtam aïguùñhàdivi÷eùo và nàmràtaþ . tacchàkhãyànàü tvaicchiko vikalpaþ yeùàntu sva÷àkhàyàü katipayàïgaspar÷anaü nàmnàtam . teùàntu sva÷àkhokta kramànusàrã ÷àkhàntaroktakramaþ anuktàïgaspar÷e bhavatãti vyavasthà . udakaparimàõamàha yàj¤avalkyaþ . hçtkaõñhatàlugàbhi÷ca yathàsaükhyaü dvijàtayaþ . ÷udhyeran strã ca ÷ådra÷casakçt spçùñàbhirantataþ . antatastàlugàbhiþ . hçdaïgamàparimàõamàha u÷anàþ . %<màsamajjanamàtrà hçdayaïgamà bhavanti>% . àcamanaprasaïgàt sapavitràcamane ka÷cana vi÷eùaþ pradar÷yate . tatra màrkaõóeyaþ . sapavitreõa hastena kuryàdàcamanakriyàm . nocchiùñaü tatpavitrantu bhuktocchiùñantu varjayet . etaddakùiõakaràbhipràyam . hàrãtena vàme niùedhàt . %<vàmahaste ku÷ànkçtvà samàcàmati yodvijaþ . upaspar÷o bhavettena rudhireõa malena ceti>% . etat kevalavàmahastàbhipràyam . hastadvayà÷rayaspar÷ane gobhilena phalasmaraõàt . %<ubhayatra sthitairdarbhaiþ samàcàmati yodvijaþ . somapànaphalaü tasya bhuktvà yaj¤aphalaü bhavediti>% . atra vi÷eùamàha hàrãtaþ . savyàpasavyau kurvãta sapavitrakarau vudhaþ . granthiryasya pavitrasya na tenàcamanaü bhavediti . pavitralakùaõamàha kàtyàyanaþ . %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ca . pràde÷amàtraü vij¤eyaü pavitraü yatra kutracit>% . màrkaõóeyaþ . %<caturbhiþ ku÷api¤jalairbràhmaõasya pavitrakam . ekaikaü nånamudiùñaü varõe varõe yathàkramam . tribhirdarbhaiþ ÷àntikarma pa¤cabhiþ pauùñikaü tathà . caturbhi÷càbhicàràkhyaü kurvan kuryàt pavitrakamiti>% . athàcamananimittàni tatra manuþ . %<uttoryodakamàcàmedavatãrya tathaiva ca>% . hàrãtaþ . %<strã÷ådrocchiùñàbhibhàùaõe måtrapurãùotsargadar÷ane devatàmabhigacchaüstu kàma àcamet>% . atha dviràcamananimittàni . tatra yàj¤avalkyaþ . %<snàtvà pãtvà kùute supte bhuktvà rathyopasarpaõe . àcàntaþ punaràcàmedvàsoviparidhàya ca>% baudhàyanaþ . %<bhojane havane dàne uccàre ca pratigrahe . havirbhakùaõakàle và taddviràcamanaü smçtam>% . brahmapuràõe . home bhojanakàle ca sandhyayorubhayorapi . àcàntaþ punaràcàmet anyatra ca sakçt sakçt . aïgiràþ . caõóalàdãn jape home dçùñvàcamya vi÷uddhyati . ÷vàdãn dçùñvàpi vàcàmet karõaü và dakùiõaü spç÷et . jànunoradhastàtkhàdispar÷e àcamanamanyatra snànavidhànàt . udakàbhàve'sàmarthye và dakùiõa÷ravaõasphar÷aþ . anenaivàbhipràyeõa vçhaspatiþ . %<pitramantroccare raudre àmàlambhe'dhamekùaõe . adhovàyusamutsarge àkrande krodhasambhave . màrjàramåùikaspar÷e pravàsi'nçtabhàùaõe . nimitteùu ca sarveùu dakùiõaü ÷ravaõaü spç÷et>% . tathà %<àrdraü tçõaü gomayaü và bhåmiü và saüspç÷ed dvijaþ>% . sàükhyàyanaþ . kùute niùñhãvane ityàdi pràguktam . àcàrasàgare . apaþpãtvauùadhaü jagdhvà kçtvà tàmbålacarvaõam . saugandhikàni sarvàõi nacàcàmed vicakùaõaþ . apojagdhveti amçtopadhànamasãtyàdibhirmantrairapojagdhvànantaraü nityaü nàcàmedityarthaþ . vaudhàyanaþ . %<pàdakùàlana÷eùeõa nàcàmedvàriõà dvijaþ . ÷ubhàbhàve pibet ki¤citkùiptvà bhåmau jalaü spç÷et>% . àpastambaþ . %<sandhyàrthe bhojanàrthe và pitrarthe và tathaiva ca . ÷ådràhçtena nàcàmet japejyàhavaneùuca>% . yamaþ . tàvannopaspç÷et viproyàkadvàmena saüspç÷et . udake codakasthastu sthalasthastu sthale ÷uciþ . pàdausthàpyobhayatràpi àcàntobhayataþ ÷uciþ . jale sthale caikaikaü pàdaü kçtvàcànta ubhayatra jalakarmaõi sthalakarmaõi ca ÷uddho bhavatãtyarghaþ . %<akçtvà pàdayoþ ÷aucaü tiùñhanmukta÷ikho'pi và . vinà yaj¤opavãtena àcànto'pya÷ucirbhavet>% . tiùñhanniti sthalaviùayam . viùõunà tiùñhatopi jale'bhyanuj¤ànàt . %<jànvorurdhaü jale tiùñhannàcàntaþ ÷ucitàmiyàt . adhastàt ÷atakçtvopi samàcànto na ÷uddhyati>% . adhastànniùedhàjjànudadhne'pyaviruddham . tathà ca smaryate . %<jànumàtre jale tiùñhanniti>% atràcàntaþ ÷uciriti vàkya÷eùaþ . tathà %<sopànatkonacoùõãùã paryaïka÷ayayànagaþ . durde÷e prapataü÷caiva nàcaman ÷uddhimàpnuyàt . naragokharayànà÷vahastyadhãrohakastathà . àcàntaþ karma÷uddhaþ syàttàmbålauùadhajagdhikçt . bhuktvàsanastho'pyàcàmet nànyakàle kadàcana . na pàdukàstho na tvarito nacàyaj¤o pavãtavàn . spç÷anti vindavaþ pàdo jaïghe càmataþ paràn . bhaumikaiste samàj¤eyà nacaivàprayato bhavet . pareùàmàcamanãyodake dãyamàne ye vindravaþ pàdayoþ patanti te nà'÷uddhàtyarthaþ>% . %<na tiùñhannuddhçtodakenàcàmenna ÷ådrà÷ucyekapàõyàvarjitena>% gauø spaùñaþ kramaþ kà÷ãkhaõóe uktaþ . %<pràgàsya udagàsyo và såpaviùñaþ ÷ucau bhuvi . upaspç÷edvihãnàyàü tuùàïgàràsthibhasmabhiþ . anuùõàbhiraphenàbhiradbhirjuùñàbhiratvaraþ . bràhmaõobràhmatãrthena dçùñipåtàbhiràcamet . kaõñhagàbhirnçpaþ ÷uvyettàlugàbhistathorujaþ . strã÷udràvàsyasaüspar÷amàtreõàpi vi÷udhyataþ . samastàïgulinoddhçtya pàõinà dakùiõena tu . tyaktàïguùñhakaniùñhàbhyàü ÷eùeõàcamanaü viduþ . ÷iraþ pràvçtya kaõñhaü và jale mukta÷ikho'pi và . akùàlitapadadvandva àcànto'pya÷ucirmataþ . triþpãtvàmbuvi÷uddhyarthaü tataþ khàni vi÷odhayet . aïguùñhamålade÷ena dvirdviroùñhàdharau spç÷et . aïgulãbhistribhiþ pa÷càt punaràsyaü spç÷et sudhãþ . tarjanyaïguùñhakoùñhau ca ghràõarandhre punaþ punaþ . aïguùñhànàmikàbhyàü ca cakùuþ÷rotre punaþ punaþ . kaniùñhàïguùñhayogena nàbhirandhramupaspç÷et . spçùñvà talena hçdayaü samastàbhiþ ÷iraþ spç÷et . aïgulyagraistathàskandhau sàmbu sarvatra saüspa÷et . àcàntaþ punaràcàmet kùute rathyopasarpaõe . snàtvà bhuktvà payaþ pãtvà pràrambhe ÷ubhakarmaõàm . suptvà vàsaþ parãdhàya tathà dçùñvà pyamaïgalam . pramàdàda÷uciü spçùñvà dviràcàntaþ ÷ucirbhavet>% . sandhyàïgàcamane ÷àkhibhede mantravi÷eùo'pi smaryate . %<sàyamagni÷ca metyuktvà pràtaþ såryetyapaþ pibet . àpaþ punantu madhyàhne tata÷càcamanaü caret>% ebhiràcamanaü carediti ÷aunakãye pàñhaþ . maitràyaõãya gçhya pariø . %<pràtaþ sårya÷cametyuktvà sàyamagni÷ca meti ca . àpaþ punantu madhyàhne kuryàdàcamanaü tataþ>% . %<tataþ pràõàyàmànantaramiti>% àø taø raghuø %<pràõasyàyamanaü kçtvà àcàmet prayato'pi san . antaraü svidyate yasmàttasmàdàcamanaü smçtam>% yogiø yàø . madanapàrijàte . %<sandhyàcamane baudhàyanaþ athàtaþ sandhyopàsanavidhiü vyàkhyàùyàmaþ tãrthaü gatvà prayato'bhiùiktaprakùàlitapàõipàdaþ apa àcamyàgni÷ca mà manyu÷ceni sàyamapaþ pãtvà, sårya÷ca màmanyu÷ceti pràtarapaþ pãtveti>% agni÷ca sårya÷ceti yajurvedinàmimau mantrau cchandogànàü tu sandhyàcabhane gautamoktau mantrau draùñavyau %<aha÷ca màditya÷ca punàtviti pràtaþ ràtri÷ca mà varuõa÷ca punàtviti sàyamiti>% %<etau ca mantrau prajàpatidçùñvau liïgoktadaivatau ceti>% anayo÷ca mantrayoþ sàmavidiviùayakatvena tatroktàvapi tayoþ samyagaj¤ànàt %<yajuþ sarvatra pãyate>% ityukte÷ca yajurvedoktàveva pràguktau sàmavedibhiþ prayujyete . tajj¤àne tu tàveva prayoktavyau . kà÷ãkàõóe tu %<imaü mantraü tata÷coktvà kuryàdàcamanaü dvijaþ . àcàryàþ kecidicchanti ÷àkhàbhedena càpare . anta÷carasi bhåteùu guhayàü vi÷vatomukha! . tvaü yaj¤astvaü vaùañkàra àtmàjyotãraso'mçtam>% . àcamane mantràntaramuktam . tadapi ÷àkhibhedàdyavasthàpyam . madhuparkànàïgàcamane vedibhedena mantrabhedà matkçta tulàdànàdipaddhatau dç÷yàþ . vistarabhayàtte'tranoktàþ . tàntrikàcamanantu ÷àktavaiùõavabhedàt dvidhà tatra . ÷àktàcamanaü yathà . %<àtmavidyà÷ivaistattvairàcàmet sàdhakàgraõãþ . vahnikàntàü pare dattvà ÷uddhena pàthasàcamet>% svatantratantram %<àcàmedàtmatattvàdyaiþ praõavàdyairdviñhàntakaiþ>% màlinãta . tathà ca oü àtmatattvàya svàhà oü vidyàtattvàya svàha oü÷ivatattvàya svàheti mantràþ . kàlyàdau vi÷eùaþ tantrasàre %<kàlikàbhistribhiþ pãtvà kàlyàdibhirupaspç÷et . dvàbhyàmauùñhau dvirunmçjya caikena kùàlayet karam . mukhaghràõekùaõa÷rotranàbhyuraskaü bhujau kramàt . àcamyaivaü bhavet kàlã vatsaràttàü prapa÷yati>% bhairavotaø . kàlyàdaya÷ca %<kàlã kapàlinã kullà kurukullà virodhinã . vipracittà tathogrograprabhà dãptà tataþparam . nãlà ghanà balàkà ca màtrà mudrà mità ca tàþ>% ityuktàþ prayogastu krãmityàdimålamantreõa trirapaþ pãtvà oü kàlyai namaþ kapàlinyai namaþ iti dvirunmçjet . oü kullàyai namaþ karaü kùàlayet oü kurukullàyai namaþ mukhasya spar÷aþ . oü virodhinyainamaþ oü vipracittàvai namaþ dakùavàmanàsikayoþ! oüugràyai namaþ oü ugraprabhàyai namaþ netreyoþ . oü dãptàyai namaþ oü nolàyai namaþ ÷rotrayoþ . oü ghanàyainamaþ iti nàbheþ . oü valàkàyai namaþ vakùasaþ, oü màtràyai namaþ ÷irasaþ . oü mudràyai namaþ oü mitàyai namaþ ityaüsau spç÷et . tàràcamanaü tu %<tàràbhedaistribhiþ pãtvà màyayà kùàlayet karam . strãühåmoùñhau dvirunmçjya phañkàraiþ kùàlayet karam . àsyaü nàse dç÷au ÷rotre nàbhivakùaþ÷irobhujàn . vairocanàdibhiþ spçùñvà sarvapàpaiþ pramucyate àcamya bhairavo bhåtvà vatsaràttàü prapa÷yati>% bhairavãtaø . yathà oüugratàràyainamaþ oü ekajañàyai namaþ oünãlasarasvatyainamaþ iti trirapaþ pãtvà hrãmiti vãjena karaü kùàlayet . strãühånityetàbhyàmoùñhau dvirunmçjya phaóiti karaü kùàlayet . oü vairacanàya namaþ iti mukham oü ÷aïghapàõóaràya namaþ oü padmanàbhàya namaþ dakùavàmanàsike . oü tàvakàya namaþ oü màmakàya namaþ netre . oü pàõóavàya namaþ tàrakàya namaþ ÷rotre, oü asitàbhàya namaþ nàbhim oü padmàntakàya namaþ vakùaþ . oü yamàntakàya namaþ ÷iraþ . oü vighnàntakàya namaþ oü naràntakàya nama iti asau spç÷et . vaiùõavàcamanaü tu %<ke÷avàdyaistribhiþ pãtvà dvàbhyà prakùàlayet karau . dvàbhyàmauùñhau ca saümçjya dvàbhyàü mçjyàt mukhaü tataþ . ekena hastaü prakùàlya, pàdàvapi tathaika÷aþ . saüprokùyaikena mårdhànaü tataþ saïkarùaõàdibhiþ . àsyanàsàkùikarõàü÷ca nàbhyuraskaü bhujau kramàt . spç÷edevaü bhavedàcamana¤ca vaiùõavànvaye>% gautaø sacaturthãnamo'ntai÷ca nàmabhirvinyaset sudhãþ nibandhe . tata÷ca oü ke÷avàya namaþ ityàdi nàmabhiràcamanam . ke÷avàdaya÷ca %<ke÷avanàràyaõa màdhavagovindaviùõumadhusådanatrivikramavàmana÷rãdharahçùãke÷apadmanàbhadàmodarasaïkarùaõavàsudevapradyumnànirupuruùottamàdhokùajançsiühàcyutajanàrdanopendrahariviùõavaþ>% tantrasàø età÷ca caturviü÷atirviùõumårtayaþ . viùõordvidhotkãrtanaü mårti bhedàbhipràyeõa caturviü÷atimårti÷abde ca tadvivaraõam . anyadevatànàntu målamantreõàcamanamiti vivekaþ . àcamyate anena karaõe lyuñ . 3 àcamanasàdhane devatàrcanopacàrabhede . %<jàtãphalalavaïgakakkolatoya¤ca ùañpalam . proktamàcamanamiti>% tantrasàrokte jàtãphalàdicårõami÷rite ùañpalamite jale tatsàdhane 4 jalamàtre ca bhàve lyuñ . påjàyàü dattàcamanãyajalasya 4 pàne ca . %<suvarõakalasenaivàcamanaü kuru ke÷ava! . padmacakradharo deva! kçpàlo! parame÷vara!>% viùõupåjàcamanadànamantraþ .

#<àcamanaka># naø àcamanasya kaü jalamatra . 1 patadgçhe (pikadàni) (óàvara) àcaümyate'nena karaõe lyuñ . svàrthe kan . 2 àcamanãyajalàdau .

#<àcamanãya># naø àcamanàya dãyate vçddhàt cha à + cama--karaõe bàø anãyar và . àcamanãyàrthedeye jàtãphalàdicårõami÷rite ùañpalamite 1 jale àcamana÷abde pramàõamuktam . %<àcamanãyamàcanãyamàcamanãyaü pratigçhyatàmiti>% bhavadeø karmaõi anãyar . peyajale 2 svàrthe kan tatraiva . arghyamàcanãyakam ùoóa÷opacàraþ %<ucchi÷co'pya÷ucirvàpi yasya smaraõamàtrataþ . ÷uddhimàpnoti tasmaite punaràcamanãyakam>% gautamãyam .

@<[Page 630a]>@
#<àcamya># avyaø à + cama--lyap . 1 àcamanaü kçtyetyarthe à + cama--karmaõi yat . 2 àcamanãye jalàdau triø .

#<àcaya># puø à + ci--ac . dårasthasya puùpàde÷cayane . hastena cayane tu gha¤ àcàya ityeva . tatra niyuktaþ àkarùàdiø kan . àcayakaþ àcitau niyukte triø .

#<àcaraõa># naø à + cara--lyuñ . 1 àcàre %<adhãtibodhàcaraõapracàraõaiþ>% naiùaø . àcaratyanena karaõe lyuñ . 2 rathe 3 ÷akañe ca triø . %<yathà prayogya àcaraõe yuktaþ evamasmin ÷arãre yuktaþ>% chàø uø . %<prayujyate iti prayogyo'÷vovalãvardovà àcaratyanena àcaraõo ratho'novà tasmin àcaraõe yuktaþ tadàkarùaõàya, evamasmin ÷arãre rathasthànãye pràõaþ pa¤cavçttiþ indriyamanobuddhiyuktaþ praj¤àtmà vij¤àna råpakriyàmårchitàtmà yuktaþ svakarmaphalopabhoganimittaü niyuktaþ ã÷vareõa ràj¤eva sarvàdhikàre dar÷ana÷ravaõaceùñà vyàpàre'dhikçta>% iti ÷aø bhàø .

#<àcarita># naø à + cara--bhàve kta . 1 àcàre %<vàgdevatàcarita citritacitta sadmà>% jayadevaþ . 2 çõikàdçõa grahaõopàyabhede . %<dharmeõa vyavahàreõa chalenàcaritena ca . prayuktaü sàdhayedarthaü pa¤camena balena ca>% manuþ . %<tatra çõiko yadi niþsvo vyavahàreõa dàpayitavyaþ anyat karmopakaraõaü dhanaü dattvà kçùibàõijyàdinà vyavahàrayitavyaþ tadutpannaü dhanaü tasmàt gçhõãyàditi>% medhàø . chasàcaritabalànyàha vçhaø . %<chadmanà yàcitaü càrthamànãya çõikàddhanã . anyàhçtàdi vyàhçtya dàpyate tatra sopadhiþ . dàraputrapa÷ån hçtvà kçtvà dvàropave÷anam . yatràrthodàpyate'rthaü svaü tadàcaritamucyate . baddhvà svagçhamànãya tàóanàrthai rupakramaiþ . çõikodàpyate yatra balàtkàra sa ucyate>% kullåø dhçtà . karmaõi gha¤ . 3 anuùñhite triø . %<jalaü vàmakare kçtvà yà sandhyà''carità dvijaiþ>% kà÷o .

#<àcaraõãya># triø à + cara--anãyar . anuùñheye vadhapi ÷uddhaü lokaviruddhaü nàcaraõãyaü nàcaraõãyamiti smçtiþ . tavya . àcaritavyamapyatra triø .

#<àcarya># naø àcaryate'tra à + cara--àdhàre yat . anuùñhànayogye de÷e %<à÷caryamanitye>% pàø såø ukteþ à÷caryam . adbhute triø .

#<àcànta># triø à + cama--kta . àcamanakartari %<1 àcàntaþ punaràcàmet>% kà÷ãø smçti÷ca . kçtamàcamanaü yasya tàdç÷e 2 jalàdau ca %<àcàntodakàya gauriti nàpitastrirbråyàt>% saütaø gobhilasåtram .

#<àcàma># puø à + cama--bhàve gha¤ và vçddhiþ . àcamane karmaõi gha¤ . 2 bhakùye 3 bhaktanisràve maõóe(màóa) %<piõyàkàcàmatakràmbusaktånàü prativàsaram . ekaràtropavàsaþ syàt kçcchraþ saumyo'yamucyate>% yàø . piõyàkaþ nismçtatailastilaþ adananisràvodasvidudakasaktånàü paü¤cànàmaikaikaü pratidivasamupabhujya ùaùñhe'hni upasediti mitàø . %<piõyàkaþ khaliþ àcàmaþ bhaktabhaõóaþ>% pràø viø . %<àcàmamatha piõyàkaü takra¤codakasaktukàn . tryahaü tryahaü prayu¤jànovàyubhakùastryahadvayam . ekaviü÷atiràtraistu tulà puruùa ucyate>% yamaþ . 4 sautràmaõãyàgàïge suràsàdhane bhaktamaõóe ca %<kçtvà tàü÷ca brãhi÷yàmàkaudanayoþ pçthagàcàmau niùicya cårõaiþ saüsçjya nidadhàti tanmàsaram>% kàtyàø 19, 1, 20 . dakùiõena dvàreõa prave÷yàgnyàgàraü nagnahu cårõàni kçtvà . lagnahuþ kiõva ucyate . tàü÷ca ÷aùpàdãü ÷cårõayitvà vrãhi÷yàmàkaudanayoþ pçthagàcàmau niùicya cårõaiþ saüsçjya nidadhàti tanmàsaramucyate . brãhiyavàbhyà¤ca surà niùpàdyate sà ca yàgasàdhanam tena sà taddharsmairabhisaübadhyate . atastayo÷caturmuùñigrahaõapårbakaü pçthagodanau niùpàdyete . nagnahubdàrtha màha . %<sajjatvaktriphalà caiva ÷uõñhã caiva punarnavà . caturjàtakasaüyuktà pippalã gajapippalã . vaü÷o'vakà vçhacchatrà citrakaü cendravàruõã . a÷vagandhàü sa mutpàdya målànyetàni nirdi÷et . dhànyakaü ca yavànãü ca jãrakaü kçùõajãrakam . dve haridre vacà caiva viråóhà brãhayo yavàþ>% . krayaõànantaraü ÷appàdonyàdàya dakùiõena hçtvàgnyàgàraü prave÷ya lagnahucårõàni kçtvà sajjatvagàdyauùadhàni tåùõãü piùñvà tàn ÷aùpatokmalàjàn cårõãkçtya dar÷apàrõamàsadharmeõaü pàtràsàdanàdi . ÷yàmàkacaturmuùñikagrahaõapårbakaüphalãkaraõàntaü samantrakaü kçtvà vahutarodake pçthak pçthak carå paktvà ÷çtàlambhanànàntaü brãhi÷yàmàkaudanayoþ pçthagàcàmau pariùicya pçthagbhinnayoþ pàtrayo÷carvormadhyàdati riktamuùõodakam (maõóam) avasràvya tadudakaü (maõóam) lagnahuprabhçtibhi÷catubhi÷cårõaiþ saüsçjya nidadhàti sthàpayati tanmàsaraü tasya cårõasaüsçùñasyàcàmasya màsaramiti saüj¤à %<evàmàcàmayo÷cårõasaüsargànantaramiti>% ca karkaþ . sautràmaõã÷abde tadãyasuràsàdhanasaüskàraprakàrovakùyate

#<àcàra># puø à + cara--bhàve gha¤a . 1 àcaraõeamuùñhàne sa ca anuùñhànanivçttyàtmakabhàvàbhàvaråpaþ tatra sadàcàraþ vedasmçtyàdivihitaþ tatra niùiddha÷ca kadàcàraþ iti bhedàt dvividhaþ . sadàcàralakùmoktaü kà÷ãø . %<sadàcàre hi sarvo'rtho nàcàràt riùyate punaþ . tasmàt vipreõa satataü bhàvyamàcàra÷àlinà . vidveùaràgarahità anutiùñhanti yaü dvijàþ . vidvàüsastaü sadàcàraü dharmamålaü vidurbudhàþ>% . prasaïgàdàcàrapadàrtho giråpyate tatra ÷àø såø bhàø . %<caraõàditicennopalakùàrtheti kàrùõàjiniþ>% såø . athàpi syàt yàü ÷rutiranu÷aüyasadbhàvapratipàdanàyohçtà %<tadyaiharamaõãyacaraõà iti>% sà khalu caraõàdyonyàpattiü dar÷ayati nànu÷ayàt anyaccaraõamanyo'nu÷ayaþ caraõaü càritram àcàraþ÷ãlamityanarthàntaram . anu÷ayastu bhuktaphalàtkarmaõo'tiriktaü karmàbhipretam . ÷ruti÷ca karmacaraõe bhedena vyapadi÷ati %<yathà''càrã tathà bhavatãti yànyanavadyàni karmàõi tàni sevitavyàni netaràõi yànyasmàkaü sucaritàni tàniü tvayãpàsyànãti ca>% . tasmàccaraõàdyonyàpatti÷ruternànu÷ayasiddhiriticennaiùa doùaþ yato'nu÷ayalakùaõàrthaiveùà caraõa÷rutiriti kàrùõàjiniràcàryomanyate bhàø . %<ànarthakyamiti cenna tadapekùatvàt>% ÷àø såø . syàdetatkasmàtpuna÷caraõa÷abdena ÷rautaü ÷ãlaü vihàya làkùaõiko'nu÷ayaþ pratyàyyate . nanu ÷ãlasyaiva tu ÷rautasya vihitapratiùiddhasya sàdhvasàdhuråpasya ÷ubhà÷ubhayonyàpattiþ phalaü bhaviùyati ava÷ya¤ca ÷ãlasyàpi ki¤cit phalamabhyupagantavyam anyathà hyànarthakyameva ÷ãlasya prasajyeteti cennaiùa doùaþ kutaþ tadapekùatvàt iùñàdi hi karmajàtaü caraõàpekùaü na hi sadàcàrahãnaþ ka÷cidadhikçtaþ syàt . %<àcàrahãnaü na punanti vedà>% ityàdi smçtibhyaþ puruùàrthatvàdapyàcàrasya nànarthakyam . iùñàdau hi karmajàte phalamàrabhamàõe tadapekùaevàcàrastatraiva ka¤cidati÷ayamàrapsyate karma ca sarvàrthakàrãti ÷rutismçtiprasiddhiþ . tasmàtkarmaiva ca ÷ãlopalakùitamanu÷ayabhåtaü yonyàpattau kàraõamiti kàrùõàjinermatam . na hi karmaõi saübhavati ÷ãlàdyonyàpattiryuktà na hi padbhyàü palàyituü pàrayamàõojànubhyàü raühitumarhatãti bhàø . %<sukçtaduùkçte eveti vàdariþ>% ÷àø såø %<vàdaristvàcàryaþ sukçtadukçte eva caraõa÷abdena pratyàyyete iti manyate caraõamanuùñhànaü karmetyanarthàntaram . tathà hyavi÷eùeõa karmamàtre caratiþ prayujyamàno dç÷yate yo hi iùñàdilakùaõaü puõyaü karma karoti taü laukikà àcakùate dharmaü caratyeùa mahàtmeti . àcàro'pi dharmavi÷eùaeva . bhedavyapade÷astu karma ca raõayorbràhmaõaparivràjakanyàyenàpyupapadyate . tasmàdramaõãyacaraõàþ puõyakarmàõaþ kapåyacaraõà ninditakarmàõa iti nirõayaþ>% màø . atra ÷ãlàcàrayoþ paryàyatvoktyà %<vedo'khilo dharmamålaü smçti÷ãle ca tadvidàm . àcàra÷caiva sàdhånàmàtmanastuùñireva ca>% manuvacane ÷ãlasya pçthagukti rbràhmaõaparivràjakanyàyeneti bodhyam . ataevànantaraü manunaiva %<vedaþ smçtiþ sadàcàraþ svasya ca priyamàtmanaþ . etaccaturvidhaü pràhuþ sàkùàddharmasya lakùaõam>% ÷ãlasyàcàràntarbhàvàbhipràyeõa catuùkasya dharmamålatvamuktam . ÷ãla¤ca %<brahmaõyatà devapitçbhaktatà, saumyatà aparopatàpità anasåyatà mçdutà, apàruùyaü maitratà, priyavàditvaü kçtaj¤atà, ÷araõyatà, kàruõyaü pra÷ànti÷ceti trayoda÷avidhaü ÷ãlamiti>% hàrãtoktaü taccàcàra bheda eva . medhàtithistu ÷ãla samàdhàviti dhàtoråpamuktvà %<÷ãlaü samàdhànam samàdhàna¤ca mànasovyàpàraþ yaccetaso'nyaviùayeùu vikùepaparihàreõa ÷àstràrthaniråpaõapravaõatà tacchãlamucyate>% ityàha . tadapyàcàra evàntarbhavati . tatra sadàcàràõàü vedasmçtimålakatvena tayoreva tanmålatvaü syànnàcàüràõàmityàïkya yàdç÷àcàrasya dharmamålatvaü tamàha medhàtithiþ . %<àcàrovyavahàro'nuùñhànamü . yatra ÷rutismçtivàkyàni na santi ÷iùñà÷ca dharmebuddhyà'nutiùñhanti tadapi vaidikavat pratipattavyam yathà vivàhàdau kaïkaõadhàraõàdi màïgalikatvena yat kriyate . yàca vivàhayiùyamàõàyàþ kanyàyàþ prakhyàtavçkùacatuùpathàdipåjà de÷abhedenetyàdi>% evaü holakàdyàcaraõam . granthàdau devatàstutinamaskàràdimaïgalàcaraõa¤ca bodhyam . spaùñamuktaü prayogapàrijàte skandhapuø . %<na yatra sàkùàdvidhayo na niùedhàþ ÷rutau smçtau . de÷àcàrakulàcàraistatra dharmo niråpyate>% atra na niùedhà ityukteþ ÷rutismçtyo rvirodhe àcàrasya na pràmàõyamiti gamyate . taccànupadaü vivektavyam . sa ca de÷abhedàt kulabhedàt puruùamedàcca nànàvidhaþ pràtisvikaråpeõa gaõayituma÷akyaþ . ÷rutismçtyaviruddhaþ sarvo'pi sadàcàraþ dharma målamataevàsyàtyàjyatvamuktam %<de÷ànu÷iùñaü kuladharmamagràü svajàtidharmaü na hi saütyagecca>% . evaü pitryàdyàcàro'pi dharmamålatayà gràhyaþ %<yenàsya pitaroyàtà yena yàtàþ pitàyahàþ tena yàyàt satàü màrgaü tena gacchan na riùyate>% manåkteþ . atra sammàrgamiti vi÷eùaõàt kadàcàro na dharmamålamiti gamyate tata÷ca ùoóa÷igrahaõàgrahaõayoruditànuditahomayoþ vaikalpikayoreva pitràdyàcàrasya pràmàõyaü tadaj¤àne àtmatuùñeþ iti draùñavyam . tadayaü nirgalitàrthaþ . yatra ÷rutismçtidvaidham tatra sadàcàradar÷anena ÷àstràrthaü ni÷citya sadbhiràcaritamàrgeõàcaraõaü prathamaþ kalpaþ . tadasambhave tu pitràdyàcàradar÷anena ekatarapakùà÷rayaõaü tasyàpyaj¤àne àtmatuùñiyetra tadevàcaritavyamiti . yatra sàkùàt ÷rutismçtã målaü nopalabhyete evaü viruddhàrtha÷rutismçtã và nolabhyete tatràpi sadàcàrasya dharmamålatvam %<na yatra sàkùàdvidhayo na niùedhàþ ÷rutau smçtau>% iti pràguktaskàndavàkyàt yatra tu viruddhàrtha÷rutismçtã upalabhyete tatra na sadàcàraþ pramàõam yathà dàkùiõàtyànàü ÷iùñànàü màtulakanyàdi pariõayanàdyàcàraþ . sa tvanàcàro'pi tadde÷ãyànàü svalpadoùàyeti vyavasthàpitamanàcàra÷abde 157 pçùñhe dç÷yam . sadàcàrasya ca smçteriva na sàkùàt ÷rutikalpakatà kintu smçtidvàraiveti jaiminãyanyàyamàlàyàü prathamàdhyàye niråpitaü tatraiva vistaro dç÷yaþ . eva¤ca ÷ruteþ smçtyupajãvyatvavat àcàrasya smçtyupajãvyatayà tatodurbalatvam durbalena ca tena balãyasobàdhàyogàcca nàcàreõopajãvyajàtãyasmçtibàdhoguktaþ ataeva jaibhininà %<virodhe tvanapekùamasati hànumànamiti>% såtre upajãvyopajãvakayorvirodhe upajãvakasyànapekùatà ananuùñhànam asati tu virodhe upajãvakena smçtyàcàrapadàrthena upajãvyayoþ ÷rutismçtyoranumànamityuktam tata÷ca smçtivirodhe àcàrasya na pràmàõyamiti sthitam . ataeva durbalatvàbhipràyeõaiva bhàø àø paø . %<dharmaü jij¤àsàmànànàü pramàõaü paramaü ÷rutiþ . dvitãyaü dharma÷àstra¤ca tçtãyaü lokasaügrahaþ>% iti lokàcàrasya tçtãyatvaü, ÷ruteþ paramatvoktyà ca smçterdvitãyatvamuktam . spaùñamuktam prayoø pàø smçtau . %<smçtervedavirodhe tu parityàgo yathà bhavet . tathaiva laukikàcàraü smçtibàdhe parityajet>% %<tadalàbhe ÷iùñàcàraþ pramàõam>% iti va÷iùñena ÷àstràlàbhe eva ÷iùñàcàrasya gràhyatà'bhihità . ÷iùñàcàra÷ca yadyapi de÷abhedàt nànàvidhaþ tathàpi manunà brahmàrvattade÷ãyànàmeva pàramparyàgatàcyarasyaiva sadàcàratàyà vyavasthàpanàt tatratyapàramparyakramagàtàcàraeva sadàcàraþ . brahmàvartaü paribhàùya yathàha manuþ %<tasmin de÷e ya àcàraþ pàramparyakramàgataþ . varõànàü sàntaralànàü sa sadàcàra ucyate>% iti tathà %<kurukùetraü ca matsyà÷ca pa¤càlàþ ÷årasenakàþ eùa vrahmarùide÷ovai brahmàvartàdanantaram . etadde÷aprasåtasya . sakà÷àdagrajanmanaþ . svaü svaü caritraü ÷ikùeran pçthivyàü sarvamànavàþ>% iti manunà brahmarùide÷avàsiviprasakà÷àt sadàcàrasya ÷ikùaõãyatvopade÷àt tadde÷ãyàcàro'pi sadàcàra iti gamyate . sadàcàro'pi na kebalaü ÷àstràmålakaþ kintu ÷àstramålako'pi tacca ÷àstraü mànavàdisaühitàdi . tatra kà÷ãkhaõóe ÷àstramçlakàþ sadàcàràþ samuccityapra÷aüsàpårbaü kecit dar÷ità yathà . lakùaõaiþ parihãno'pi samyagàcàratatparaþ . ÷raddhàvànanasåya÷ca narojãvetsamàþ ÷atam . duràcàraratoloke garhaõãyaþ pumàn bhavet . vyàdhibhi÷càbhibhåyeta %<tathàlpàyuþ suduþkhabhàk . tyàjyaü karma paràdhonaü kàryamàtmava÷aü sadà . duþkhã yataþ paràdhãnaþ sadaivàtmava÷aþ sukhã . yasmin karmaõyantaràtmà kriyamàõe prasãdati . tadeva karma kartavyaü viparãtaü na ca kvacit . prathamaü dharmasarvasvaü proktà yanniyamàyamàþ . atasteùveva vai yatnaþ kartavyodharmamicchatà . satyaü kùamàrjavaü dhyànamànç÷asyamahiü sanam . damaþ prasàdomàdhuryaü bhçduteti yamà da÷a . ÷aucaü snànaü tapodànaü maunejyàvyayanaü bratam . uposanopasthadaõóoda÷eti niyamàþ smçtàþ . kàmaü krodhaü madaü mohaü màtsaryaü lobhameva ca . amån ùañ vairiõo jitvà sarvatra vijayã bhavet . ÷anaiþ ÷anaiþ sa¤cinuyàddharmaü valmãka÷çïgavat . parapãóàmakurvàõaþ paralokasahàyakaþ . dharmaeva sahàyã syàdamutra na paricchadaþ . pitçmàtçsutabhràtçyoùidbandhujanàdikaþ . jàyeta caikalaþ pràõã pralãyeta tathaikalaþ . ekalaþ sukçtaü bhuïkte'÷nãyàdduùkçtamekalaþ . dehaü pa¤catvamàpannaü tyaktvàsau kàùñhaloùñhavat . bàndhavàvimukhàyànti dharmoyàntamanubrajet . nitya sa¤cinuyàddharmaü tato'mutra sahàyinam . dharmaü sahàyina labdhvà santareddustaraü tamaþ . sambandhànàcarennityamuttamairuttamaiþ sudhãþ . adhamànadhamàüstyaktvà kulamutkarùatàü nayet . uttamànuttamàneva kurvan hãnàü÷ca varjayan . bràhmaõaþ ÷reùñhatàmeti pratyavàyena ÷ådratàm . anadhyayana÷ãla¤ca sadàcàravilaïghinam . alasaü ca durànnàdaü bràhmaõaü bàdhate'ntakaþ . tato'bhyasyetprayatnena sadàcàraü sadà dvijaþ . tãrthànyapyabhilaùyanti sadàcàrasamàgamam>% iti . pra÷asya %<rajanãpràntyayàmàrdhaü bràhmaþ samayaucyate . svahitaü cintayetpràj¤astasmiü÷cotthàya sarvadà . gajàsya>% saüsmaredàdau tataã÷aü sahàmbayà . ÷rãkàntaü ÷rãsametaü tu brahràõyà kamalodbhavam indràdãn sakalàndevàn va÷iùñhàdãn munãnapi . gaïkàdyàþ saritaþ sarvàþ ÷rã÷elàdyakhilàn girãn . kùãrodàdãn samudràü÷ca mànasàdisaràüsi ca . vanàni nandanàdãni dhenåþ . kàmadughàdikàþ . kalpavçkùàdivçkùàü÷ca dhàtån kà¤canasukhyataþ . divyàþ strãrurva÷ãmukhyà garuóàdãn patattriõaþ . nàgàü÷ca ÷eùapramukhàn gajànairavatàdikàn . a÷vànuccaiþ÷ravàn mukhyàn kaustubhàdãn maõãn ÷ubhàn . aredarundhatãmukhyàþ patibratavatãrvadhåþ . naimiùàdãnyaraõyàni purãþ kà÷ãpurãmukhàþ . vi÷ve÷àdãni liïgàni vedànçk pramukhànapi . gàyatrãpramukhàn mantràn yoginaþ sanakàdikàn . praõavàdi mahàvãjaü nàradàdãü÷ca vaiùõavàn . ÷ivabhaktàü÷ca vàõàdon prahlàdàdãn dçóhavratàn . vadànyàü÷ca dadhãcyàdãn hari÷candràdibhåpatãn . jananãcaraõau smçtvà sarvatãrthottamottamau . pitaraü ca guråü÷càpi hçdi dhyàtvàprasannadhãþ . tata÷càva÷yakaü kartuü nairçtãü di÷amà÷rayet . gràmàddhanuþ÷ataü gacchennagaràcca caturguõam . tçõairàcchàdya vasudhàü ÷iraþ pracchàdya vàsasà . karõopavãtyudagvakto divase sandhyayorapi . viõmåtre visçjenmaunã ni÷àyàü dakùiõàmukhaþ . na tiùñhannàpsu novipragovahnyanilasaümukhaþ . na phàlakçùñe bhåbhàge na rathyà'sevyabhåtale . nàlokayeddi÷obhàgàn jyoti÷cakraü nabho'malam . vàmena pàõinà liïgaü dhçtvottiùñhet prayatnavàn . atho mçdaü samàdatte jantukarkaravarjitàm . vihàya måùikotkhàtàü ÷aucocchiùñà¤ca nàkulàm . guhye dadyàmmçda¤caikàü pàyau pa¤càmbusàntaràþ . da÷a vàmakare càpi sapta pàõidvaye mçdaþ . ekaikàü pàdayordadyàttisraþpàõyormçdaþ smçtàþ . itthaü ÷aucaü gçhã kuryàindhalepakùayàvadhi . kramàddviguõametatsyàdvuhmacàryàdiùu triùu . divà vihita÷aucànàü ràtràvardhaü samàcaret . ràtryardhaü ca tadardhaü ca pathi cauràdigarhite . tadardhaüyoùitàü susthenyånaücàto na kàrayet . api sarvairnadãtoyairmçtkåñai÷càpigomayaiþ . àpàdamàcaran ÷aucaü bhàvaduùño na ÷uddhibhàk . ardhadhàtrãphalonmànà mçdaþ ÷auce prakãrtitàþ . sarvà÷càhutayo'pyevaü gràsà÷càndràyaõe'pi ca tataþ àcamanaprakàro'bhihitaþ sa ca 628 pçùñhe dar÷itàþ . atho mukhavi÷urdhyarthaü gçhõãyàddantadhàvanam . àcànto'pya ÷uciryasmàdakçtvà dantadhàvanam . pratipaddar÷aùaùñhãùu navamyàü ravivàsare . dantànàü kàùñha saüyoge dahatyàsaptamaü kulam . alàbhe danta kàùñhànàü nidhiddhe'vàtha vàsare . gaõóåùà dvàda÷a gràhyà mukhasya pari÷uddhaye . kaniùñhàgraparimàõasatvacaü nirvraõaü dçóham . dvàda÷àïgulamàna¤ca sàgraü sthàddantadhàvanam . ekaikàïgulihràsena varõeùvantheùu tåditam . àmràmràtakadhàtrãjamaïkoñhakhadirodbhavam . ÷amyapàmàrgakharjårã÷elu÷roparõipãlujam . ràjàdanaü ca nàraïgaü kaùàyaü kañukaõñakam . kùãravçkùodbhavaü vàpi pra÷astaü dantadhàvanam . jihvollekhanikàü vàpi kuryàccàpàkçtiü ÷ubhàm . %<annàdyàya vyåhayadhvaü somoràjàyamàgamat . sa me mukhaü pramàrkùyeta ya÷asà ca bhagena ca . àyurbalaü ya÷obarcaþ prajàþ pa÷uvasåni ca . brahma praj¤àü ca medhàü ca tanno dhehi vanaspate>% .. mantràvetau samuccàrya yaþ kuryàddantadhàvanam . vanaspatigataþ somastasya nityaü prasãdati . mukhe paryuùite yasmàdbhavenna ÷uddhibhàïnaraþ . tataþ kuryàtprayatnena ÷uddhyarthaü dantadhàvanam . upavàse'pi no duùyeddantadhàvanamama¤janam . ganvàlaïkàrasadvastra puùpamàlyànulepanam . pràtaþ sandhyàü tataþ kuryàddantadhàbana pårbikàm . pràtaþ snànaü caritvàtha ÷uddhe tãrthe vi÷eùataþ . pràtaþ snànàdyataþ ÷uddhyetkàyo'yaü malinaþ sadà . chidrito navabhi÷chidraiþ sravatyeùa divàni÷am . utsàhamedhàsaubhàgyaråpasaüpatpravartakam . manaþprasannatàhetuþ pràtaþ snànaü vi÷iùyate . prasvedalàlàdyàsvinno nidràdhãnoyatonaraþ . pràtaþ snànàttato'rhaþ syànmantrastotrajapàdiùu . pràtaþ pràtastu yat snànaü saüjàte càruõodaye . pràjàpatyasamaü pràhustanmahàbavighàtakçt . pràtaþ snànaü haretpàpamalakùmãü glàgimeva ca . a÷uddhitva¤ca duþsvapnaü tuùñiüpuùñiü prayacchati . nopasarpanti vai duùñàþ pràtaþ snàyijanaü kvacit . dçùñàdçùñaphalaü tasmàtpràtaþ snànaü samàcaret . anyatràdhyàye ca athavà pràtarutthàya kçtvàva÷yakameva ca . ÷aucàcamanabàdhàya bhakùayeddantadhàvanam . vi÷odhya sarvagàtràõi pràtaþ sandhyàü samàcaret . vedàrthànadhigacchecca ÷àstràõi vividhàni ca . adhyàpayecchucãn ÷iùyàn hitaùedhà samardhitàt . upeyàdã÷varaü càpi yogakùemàrthasiddhaye . tato madhyàhnasiddhyarthaü pårboktaü snànamàcaret . snàtvà màdhyàhnikãü sandhyàmupàsãta vicakùaõaþ . devatàü paripåjyàtha naityikaü vidhimàcaret . pacanàgniü samujjvàlya vai÷vadevaü samàcaret . niùpàvàn kodravàn màùàn kalàyàü÷canakàüstyajet . tailapakvaü ca pakvànnaü sarvaü lavaõayuk tyajat . àóhakàü÷ca sasåràü÷ca vartulàn varvañãstathà . bhukta÷eùaü paryuùitaü bai÷vadeve vivarjayet . darbhapàõiþ samàcamya pràõàyàmaü vidhàya ca . påùõodeveti mantreõa paryukùaõamathàcaret . pradakùiõa¤ca paryukùya triþ paristãrya vai ku÷àn . eùohadevamantreõa vahniü kuryàt susaümukham . vai÷vànaraü samabhyarcya vàjya puùpàkùatairatha . bhåràdyà÷càhutãstisraþ svàhàntàþ praõavàdikàþ . oü bhårbhuvaþ svaþ svàheti viprodadyàttathàhutim . tathà devakçtasyàdyàjuhuyàcca ùaóàhutãþ . yamàya tåùõãmekà¤ca tathà sviùñakçte dvayam . vi÷vebhya÷càpi devebhyobhåmau dadyàttato balãn . sarvebhya÷càpi bhåtebhyonamodadyàttaduttare . taddakùiõe pitçbhya÷ca pràcãnàvãtikodadet . nirõejanodakàrthaü cai÷ànyàü vai yakùmaõàrcayet . tato brahmàdidevebhyo namodadyàttaduttare . nivãtã sanakàdibhyaþ pitçbhyastvapasavyavàn . hanta ùoóa÷abhirgràsai÷caturbhiþ puùkalaü smçtam . gràsamàtrà bhavedbhikùà gçhasthasukçtapradà . adhvagaþ kùãõavçtti÷ca vidyàrthã gurupoùakaþ . yati÷ca brahmacàrã ca ùaóete dharmabhikùukàþ . atithiþ pànthakoj¤eyo'nåcànaþ ÷rutipàragaþ . mànyàvetau gçhasthànàü brahmalokamabhãpsatàm . api ÷vapàke ÷uni và naivànnaü niùphalaü bhavet . annàrthini samàyàte pàtràpàtraü na cintayet . ÷unà¤ca patitànà¤ca ÷vapacàü pàparogiõàm . kàkànà¤ca kçmãõà¤ca bahirannaü kiredbhuvi . %<aindràvaruõavàyavyàþ saumyà vai nairçtà÷ca ye . pratigçhõantvimaü piõóaü kàkà bhåmau mayàrpitam . dvau÷vànau ÷yàma÷abalau vaivasvatakulodbhavau . tàbhyàü piõóaü pradàsyàmi syàtàmetàvahiüsakau . devà manuùyàþpa÷avo rakùoyakùoragàþ khagàþ . daityàþ siddhàþ pi÷àcà÷ca pretàbhåtà÷ca dànavàþ . tçõàni tarava÷càpi maddattenàbhilàùukàþ . kçmikãñapataïgàdyàþ karmabandhà bubhukùitàþ . tçptyarthamannaü hi mayà dattaü teùàü mude'stu vai>% . itthaü bhåtabaliü dattvà kàlaü godohamàtrakam . pratãkùyàtithimàyàntaü vi÷edbhojyagçhaü tataþ . adattvà vàyasabaliü nitya÷ràddhaü samàcaret . nitya÷ràddheùu sàmarthyà ttrãn dvàvekamathàpi và . bhojayet pitçyaj¤àrthaü dadyàduddhçtya durbalaþ . nitya÷ràddhaü devahãnaü niyamàdi vivarjitam . dakùiõàrahita¤caitat dàtçbhoktçvratojjhatam . pitçyaj¤aü vidhàyettha svacchabuddhiranàturaþ . aduùñàsanamadhyàsya bhu¤jãta ÷i÷ubhiþ saha . sugandhiþ sumanàþ sragvã ÷ucivàsodvayànvitaþ . pràgàsya udagàsyovàbhu¤jãta pitçsevitam . vidhàyàcamanantadvadupariùñàdadhastathà . àpo÷ànavidhànena kçtvà'÷nãyàt sudhã rdvijaþ . pradadyàdbhuvaþpataye bhuvanapataye tathà . bhåtànàü pataye svàhetyuktvà bhåmau balitrayam . sakçccàpa upaspç÷ya pràõàdyàhutipa¤cakam . dadyàjjañharakuõóàgnau darbhapàõiþ prasannadhãþ . darbhapàõistu yobhuïkte tasya doùo na bàdhate . ke÷akãñàdisaübhåtaü tada÷nãyàt sadarbhakaþ . yàvattadannama÷nãyànna bråyàttadguõàguõàn . bhu¤jate pitarastàvadyàvannoktà guõàguõàþ . atomaunena yobhuïkte sa bhuïkte kevalàmçtam . anupãya tataþ kùãraü bhakùyaü pànãyameva và . amçtàpidhànamasãtyevaü prà÷yodakaü sakçt . pãta÷eùaü kùipedbhåmau toyaü mantramimaü pañhan . suprakùàlita hastasya dakùiõàïguùñhamålataþ . %<raurave'puõyanilaye padmàrvudanivàsinàm . ucchiùñhodakamicchånàmakùayyamupatiùñhatàm>% . punaràcamya medhàvã ÷ucirbhåtvà prayatnataþ . hastenodakamàdàya mantrametamudãrayet . %<aïguùñhamàtraþ puruùastvaïguùñha¤ca samà÷ritaþ . ã÷aþ sarvasya jagataþ prabhuþ prãõàti vi÷vabhuk>% . ityarthaü parisaükalpya prakùàlya caraõaukarau . tato'nnaparipàkàrthaü mantrànetànudãrayet . %<agniràpyàyayeddhàtån pàrthivàn pabaneritaþ . dattàvakà÷onabhasàü jarayatvastu me sukham . pràõàpànasamànànàmudànavyànayostathà . annaü puùñikaraü càstu mayàstvavyàhataü sukham . samudrovaóavàgni÷ca vraghnobradhnasya nandanaþ . mayà'bhyavahçtaü yattada÷eùaü jarayantvime>% . mukha÷uddhiü tataþ kçtvà puràõa÷ravaõàdibhiþ . ativàhya divà÷eùaü tataþ sandhyàü samàcaret . gçhe goùñhe nadãtãresandhyà da÷aguõà kramàt . saübhede syàcchataguõà hyanantà ÷ivasannidhau . upàsità bahiþ sandhyà divàmaithunapàtakam . ÷amayedançtoktàghaü madyagandhajameva ca . pa÷cimàsyojapettàvadyàvannakùatradar÷anam . atithiü sàyamàyàntamapi và bhåtçõodakaiþ . sambhàvya parikalpyetthaü ni÷aþ pràk praharaü sudhãþ . itthaü divà karma kçtvà ÷ruteþ pañhanapàñhanaiþ . ekakàùñhamayãü ÷ayyàü nàtitçpto'tha saüvi÷et . udde÷ataþ samàkhyàta eùa nityatanovidhiþ . itthaü samàcaran vipronàvasãdati karhicit . itthaü nityadharmàcaraõamuktà gçhasthavarjyàvarjyavi÷eùastatraivoktaþ çtukàlàbhigamanaü dharmo'yaü gçhiõaþ paraþ . strãõàü vara manusmçtya yathàkàmyatha và bhavet . divàbhigamanaü puüsàmanàyuùyaüparaü matam . ÷ràddhàhaþ sarvaparvàõi yatnàt tyàjyà ni dhãmatà . tatra gacchan striyaü mohàt dharmàtpracyavate paràt . çtukàlàbhigàmã yaþ svadàranirata÷ca yaþ . sa brahmacàrã dharmaj¤ovij¤eyaþ sa gçhà÷ramã . çtuþùoóa÷ayàminya÷catasrastàsu garhitàþ . putràstàsvapi yà yugmàþ ayugmàþ kanyakàprajàþ . tyaktvà candramasaü duþsthaü maghàü målàü vihàya ca . ÷uciþ saünirvi÷etpatnãü puünàmakùa vi÷eùataþ . ÷uciü putraü prasåyeta puruùàrthaprasàdhakam . àrùe vivàhe godvandvaü yaduktaü tanna ÷asyate . ÷ulkamaõvapi kanyàyàþ kanyàvikrayapàpakçt . apatyavikrayã kalpaü vasedviñkçmibhojane . atonàõvapi kanyàyàþ upajãvetpità dhanam . strãdhanànyupajãvanti ye mohàdiha bàndhavàþ . na te paraü nirayagàsteùàmapi hi pårbajàþ . patyà tuùyati yatra strã tuùyedyatrastriyà patiþ . tatra tuùñà mahàlakùmãrnivaseddànavàriõà %<bàõijyaü nçpateþ sevà vedànadhyayanaü tathà . kuvivàhaþ kriyàlopaþ kule patanahetavaþ . kuryàdvaivàhike vahnau gçhyaü karmànvahaü gçhã . pa¤cayaj¤akriyàü vàpi paktiü dainandinãmapi . gçhasthà÷ramiõaþ pa¤casånàkarma dinedine . kaõóanã peùaõã cållã udakumbhastu màrjanã . tàsà¤ca pa¤casånànàü niràkaraõahetavaþ . kratavaþ pa¤ca nirdiùñàgçhi÷reyo'bhivardhanàþ . pañhanaü brahmayaj¤aþ syàttarpaõa¤ca pitçkratuþ . homodaivo balirbhauto'tithyarcà kratavaþ kramàt . pitçprãtiü prakarvàõaþ kurvãta ÷ràddhamanvaham . annodaka payomålaphalairvàpi gçhà÷ramã . godàneùu ca yatpuõyaü pàtràya vidhipårvakam . satkçtya bhikùave bhikùàü dattvà tatphalamàpnuyàt . tapovidyàsamiddãpte hutaü vipràsyapàvake . tàrayedvighnasaüghebhyaþ pàpàbdherapi dustaràt . anarcito'tithirgehàt bhagnà÷o yasya gacchati . àjanma sa¤citàt putyàt tat kùaõàt sa vahirbhavet . sàntvapårbàõi vàkyàni ÷ayyàrthe bhåstçõodakaiþ . etànyapi pradeyàni sadà mantukatuùñaye . gçhasthaþ parapàkàóhyaþ pretaþ san pa÷upatàü vrajet . ÷reyaþ paràrthapuùñasya gçhõãyàdannadoùataþ . àdityoóho'tithiþ sàyaü satkartavyaþ prayatnataþ . asatkçto'nthatogacchan duùkçtaü bhåri yacchati . bhu¤jàno'tithi÷eùànnamihàyurdhanabhàgbhavet . praõodyàtithi mannà÷ã kilviùã ca gçhà÷ramã . vai÷vadevàntasaüpràptaþ såryoóhovà'tithiþ smçtaþ . na pårghvakàla àyàto na ca dçùñacaraþ kvacit . balipàtrakare vipreyadyanyo'tithiràgataþ . adattvà taü baliü tasmai yathà÷aktyannamarpayet . kumàrà÷ca suvàsityogarbhiõyo'tirujànvitàþ . atirtheràdito'pyete bhojyà nàtra vicàraõà . pitçdevamanuùyebhyodattvànnàdyamçtaü gçhã . svàrthaü pacannaghaü bhuïkte kevalaü svodambhariþ . màdhyàhnikaü vai÷vadevaü gçhasthaþ svayamàcret . patnã sàyaü baliüdadyàt siddhànnairmantravarjitam . etatsàyantanaü nàma vai÷vadevaü gçhà÷rame . sàyaü pràtarbhavedevaü vai÷vadevaü prayatnataþ . vai÷vadevena ye hãnà àtithye na vivarjitàþ . sarvete vçghalàj¤eyà pràptavedà api dvijàþ . akçtvà vai÷vadevaü tu bhu¤jate ye dvijàdhamàþ . iha loke'nnahãnàþ syuþ kàkayoniü vrajantyatha . vedoditaü svakaü karmanityaü kuryàdatantritaþ . taddhi kurvan yathà÷akti pràpnuyàt svargatiü paràm . ùaùñhyaùñamyorvasetpàpaü taile màüse sadaiva hi . pa¤cada÷yàü caturda÷yàü tathaivaca bhage kùure . udayantaü na cekùeta nàstaü yàntaü na madhyagam . na ràhuõopasçùñaü ca nàmbusaüsthaü divàkaram . na vãkùetàtmanoråpamapsudhàvenna varùati . noïghayedvatsatantrãü na nagnojalamàvi÷et . devatàyatanaü vipraü dhenuü madhu ghçtaü mçdam . jàtivçddhaü vayovçddhaü vidyàvçddhaü tapasvinam . a÷vatthaü caityavçkùaü ca guruü jalabhçtaü ghañam . siddhànnaü dadhi siddhàrthaü gacchan kuryàtpradakùiõam . rajasvalàü na seveta nà÷nãyàt saha bhàüryayà . ekavàsà na bhu¤jãta na bhu¤jãtotkañhàsane . nà÷natãü strãü samokùeta tejaskàmodvijottamaþ . asaütarpya pitén devàn nàdyàdannaü naraþ kvacit . pakvànnaü càpino màüsaü dãrghakàlaü jijãviùuþ . na måtraü gobraje kuryànna valmãke na bhasmani . na garteùu sasatveùu na tiùñhanna vrajannapi . goviprasåryavàyvagni candràrkàmbu gurånapi . abhipa÷yanna kurvãta måtroccàravisarjanam . tiraskçtyàvanãü loùñra kàùñhaparõatçõàdibhiþ . pràvçtya vàsasà mauliü mauno viõmåtramutsçjet . yathàsukhasukhoràtraudine chàyàndhakàrayoþ . bhãtiùu pràõabàdhàyàü kuryànmalavisarjanam . mukhenopadhamennàgninnagnàü nekùeta yoùitam . nàïghrã pratàpayedagnau na vastu ÷uci nikùipet . pràõihiüsàü na kurvãta nà÷nãyàtsandhyayordvayoþ . na saüvi÷ecca sandhyàyàü pratyaksaumya÷irà api . viõmåtraùñhãvanaü nàpsu kuryàddãrghaü jijãviùuþ . nàcakùãta dhayantãü gàü naindraü càpaü pradar÷ayet . naikaþ supyàt kvacit ÷ånye na ÷ayànaü prabodhayet . panthànaü naikako yàyànna vàrya¤jalinà pibet . na dadhyuddhçtasàraü ca bhakùayeddadhi no ni÷i . strãdharmiõãü nàdhivaset nàdyàdà tçpti ràtriùu . tauryatrikapriyonasyàt kàüsye pàdau na dhàvayet . na dhàrayedanyabhuktaü vàsa÷copànahàvapi . na bhimnabhàjane'÷nãyànnàgnyàdiparidåùite . àrohaõaü gavàü pçùñhe pretadhåmaü sarittaram . bàlàtapaü divàsvàpaü tyajeddãrghaü jijãviùuþ . snàtvà na màrjayedgàtraü visçjenna ÷ikhàü pathi . hastau ÷irona dhunuyànnàkarùedàsanaü padà . ÷ràddhaü kçtvà para÷ràddhe'÷nãyàt j¤ànavivarjitaþ . dàtuþ ÷ràddhaphalaü nàsti bhoktà kilviùabhugbhavet . notpàñayellomanakhaü da÷anena kadàcana . karajaiþ karajacchedaü tçõacchedaü vivarjayet . ÷ubhàya na yadàyatyàü tyajettatkarma yatnataþ . apadvàre na gantavyaü svave÷maparave÷manoþ . krãóennàkùaiþ sahàsãta na dharmaghnairna rogibhiþ . na ÷ayãta kvacinnagnaþ pàõau bhu¤jãta naiva ca . àrdrapàdakaràsyo'÷nandãrghakàlaü ca jãvati . saüvi÷ennàrdracaraõonocchiùñaþ kvacidàbra¤et ÷ayanasthonacà÷nãyànna pibenna japeddvijaþ . sopànatka÷ca nàcàmenna tiùñha na dhàrayà pibet . sarvaü tilamayaü nàdyàtsàyaü ÷armàbhilàùukaþ . na nirãkùeta viõmåtre nocchiùñaþ saüspç÷ecchiraþ . nàdhitiùñhettuùàïgàra bhasmake÷akapàlikàþ . patitaiþ sahasaüvàsaþ patanàyaiva jàyate . ÷ràvaüyedvaidikaü mantraü na ÷ådràya kadàcana . bràhmaõyàddhãyate vipraþ ÷ådrodharmàcca hãyate . dharmopade÷aþ ÷ådràõàü sva÷reyaþ pratighàtayet . dvija÷u÷råùaõaü gharmaþ ÷ådràõàü hi paromataþ . kaõóåyanaü na ÷irasaþ pàõibhyàü ÷ubhadaü matam . na tàóayet karàbhyàü ca kro÷anaü ke÷alu¤canam . a÷àstravartinobhåpàllobhàt kçtvà pratigraham . bràhmaõaþ sànvayoyàti narakànekavi÷atim . akàlavidyutstanite varùartau pàü÷uvarùaõe . mahàvàtadhvanau ràtràvanadhyàyàþ prakãrtitàþ . utkàpàte ca bhåkampe digdàhe madhyaràtriùu . sandhyayorvçùalopànte ràjacandrasya såtake . dar÷e'ùñakàsu bhåtànàü ÷ràddhikaü pratigçhya ca . pratipadyapi pårõàyàü gajakumbhyà kçtàntare . kharoùñrakroùñu virute samavàye edatyapi . upàkarmaõi cotsarge nàvi màrge tarau jale . àraõyakamadhãtyàpi vàõasàmnorapi dhvanau . anadhyàyeùu caiteùu nàdhãyãta dvijaþ kvacit . kçtàntaràyo na pañhedåkàkhu÷vàhibabhrubhiþ . bhåtàùñamyoþ pa¤cada÷yorbrahmacàrã sadà bhavet . anàyupyakara¤ceha paradàropasevanam . paryardhibhiþ parityaktamàtmànaü nàvamànayet . sadodyamavatàü yasmàcchriyovidyà na durlabhàþ . satyaü bråyàt priyaü bråyànna bråyàtsatyamapriyam . priyaü ca nànçtaü bråyàdeùa dharmoghañodbhava! . bhadrameva vadennityaü bhadrameva vicintayet . bhadraireva hi saüsargonàbhadrai÷ca kadàcana . råpavittakulaihãrnàn sudhãrnàdhikùipennaràn . puùpavantau na cekùeta tva÷ucirjyotiùàïgaõam . vàtavegaü manovegaü jihvàvega¤ca varjayet . utko ca dyåtadautyàrtadravyaü dåràt parityajet . gobràhmaõàgnãnucchiùñaþ pàõinà naivasaüspç÷et . na spç÷edanimittaü ca khàni svàni tvanàturaþ . guhyajànyapi lomàni tatspar÷àda÷ucirbhavet . pàda÷aucodakaü måtramucchiùñànnodakàni ca . niùñhãvana¤ca ÷leùmàõaü gçhàddåraü viniþkùipet . aharni÷aü ÷ruterjapyàcchaucàcaraniùevaõàt . adroharatyàgatyà ca pårvajanma smared dvijaþ . vçddhàn prayatnàdvandeta dadyàtteùàü svamàsanam . vinamradhamanistasmàdanuyàyàdyata÷catàn . ÷rutibhådevadevànàü nçpasàdhutapakhinàm . patibratànàü nàrãõàü nindàü kuryànna karhicit . na manuùyastutiü kuryànnàtmànamavanàmayet . abhyudyataü na praõudetparamarmàõinoccaret . adharmàdedhate pårbaü vidveùñénapi saüjayet . sarvatobhadraü pa÷yecca tatona÷yecca sànvayaþ . uddhçtya pa¤ca mçtpiõóàn snàyàt parajalà÷aye . anuddhçtya ca tatkarturenasaþ syàtturãyabhàk . ÷raddhayà pàtramàsàdya yakti¤ciddãyate vasu . de÷e kàle ca vidhinà tadànantyàya kalpate . bhåprado maõóalàdhã÷aþ sarvatra sukhito'nnadaþ . toyadàtà sadà tçpto råpavàn råpyado bhavet . pradãpado nirmalàkùo gãdàtàryamalokabhàk . svarõadàtà ca dãrghàyustiladaþ syàcca suprajàþ . ve÷mado'tyuccasaudhe÷ovastrada÷candralobhàk . haya pradãdivyayànolakùmãvàn vçùabhapradaþ . subhàryaþ ÷ivikàdàtà suparyaïkaprado'pi ca . dharmaiþ sarvardhibhàk nityamabhayapradaã÷ità . brahmadobrahmalokejyobrahmadaþ sarvadomataþ . upàyenàpi yobrahma dàpayetsopi tatsamaþ . ÷raddhayà pratigç hõàti ÷raddhayà yaþ prayacchati . svargiõau tàvubhau syàtàü patato'÷raddhayà hyadhaþ . ançtena kùareddyaj¤astapovismayataþ kùaret . kùaretkãrtanatodàna màyurvipràpavàdataþ . gandhapuùpaku÷àn ÷ayyàü ÷àkaü màüsaü payodadhi . maõimatsyau gçhaü dhànyaü gràhyametadupasthitam . madhådakaü phalaü målamedhàüsyabhayadakùiõàm . abhyudyatàni gràhyàõi tvetànyapi nikçùñataþ . dàsanàpitagopàlakulamitràddhasãriõaþ . bhojyànnàþ ÷ådravarge'mã tathàtmavinivedakaþ . itthamànçõyamàpàdya devarùipitçjàdçõàt . màdhyasthyamà÷rayet gehã sute viùvagvisçjya ca . mçhe'pi j¤ànamabhyasyetkà÷ãü vàtha samà÷rayet . samyagj¤ànena và muktiþ kiü na vi÷ve÷ave÷mani? . samyagj¤ànaü bhavet puüsàü kuta ekena janmanà? . vàràõasyàü dhruvàmuktiþ ÷arãratyàgamàtrataþ . adya÷vovà para÷vovà kàlàdvàtha paraþ÷atàt . satvaraü gatvarodehaþ kà÷yàü cedamçtã bhavet . sà ca vàràõasã labhyà sadacàravatà satà . manasàpi sadàcàramato vidvànna laïghayet>% . vasiùñhasmçtau ca %<àcàrahãnaü na punanti vedà yadyapyadhãtàþ saha ùaóbhiraïgaiþ . chandàüsyenaü mçtyukàle tyajanti nãóaü ÷akuntàiva jàtapakùàþ . àcàrahãnasya tu vràhmaõasya vedàþ ùaóaïgàakhilàþ sapakùàþ . kàü prãtimutthàpayituü samarthàandhasya dàràiva dar÷anãyàþ . nainaü chandàüsi vçjinàttàrayanti màyàvinaü màyayà vartamànam . tatràkùare samyagadhoyamàne punàti tadvrahma yathàvadiùñam . duràcàrohi puruùolokeü bhavati ninditaþ . duþkhabhàgã ca satataü vyàdhito'lpàyureva ca . àcàràt phalate dharmamàcàràt phalate dhanam . àcàràt ÷riyamàpnoti àcàrohantyalakùaõam . sarvalakùaõahãno'pi yaþ sadàcàravànnaraþ . ÷radda dhàno'nasåya÷ca ÷ataü varùàõi jãvati . àhàranirhàravihàrayogàþ susaüvçtà dharmavidà tu kàryàþ . vàgvuddhivãyyàüõi tapastathaiva dhanàyuùã guptatame ca kàrye . ubhe måtrapurãùe tu divà kuryàdudaïmukhaþ . ràtrau kuryàddakùiõàsya evaü hyàyurna riùyate . pratyagniü pratisårya¤ca prati gàü prati ca dvijam . pratisomodakaü sandhyàü praj¤à na÷yati mehataþ . na nadyàü mehanaü kàryaü na pathi na ca bhasmani . na gomaye navà kçùñe nopte kùetre na ÷àdvale . chàyàyàmandhakàre và ràtràvahani và dvijaþ . yathàsukhamukhaþ kuryàt pràõabàdhàbhayeùu ca . uddhçtàbhiradbhiþ kàryaü kuryànna snànamanuddhçtàbhirapi . na harenmçttikàü vipraþ kålàt sasi katàü tathà . antarjale devagçhe valmãke måùikasthale . kçta÷aucàva÷iùñe ca na gràhyàþ pa¤ca mçttikàþ . ekà liïge kare tisraubhàbhyàü dve tu mçttike . pa¤càpàne da÷aikasminnubhayoþ sapta mçttikàþ . etacchaucaü gçhasthasya dviguõaü brahmacàriõaþ . vànaprasthasya triguõaü yatãnàntu cagurguõam . aùñau gràsà munerbhaktaü vànaprasthasya ùoóa÷a . dvàtriü÷attu gçhasyasya amitaü brahmacàriõaþ . anaóvàn brahmacàrã ca àhitàgni÷ca te trayaþ . bhu¤jànàeva sidhyanti naiùàü siddhirana÷natàm . tapodànopahàreùu vrateùu niyameùu ca . ijyàdhyayanadharmeùu yona ÷aktaþ sa niùkrayaþ . yogastapodamodànaü satyaü ÷aucaü dayà ÷rutam . vidyà vij¤ànamàstikyametadvràhmaõalakùaõam . sarvatra dàntàþ ÷rutapårõakarõà jitendriyàþ pràõibadhe nivçttàþ . pratij¤ahe saïkucità gçhasthàste bràhmaõàstàrayituü samarthàþ . asåyuþ pi÷una÷ceva kçtaghno dãrgharoùakaþ . catvàraþ karmacàõóàlà janmata÷càpi pa¤camaþ . dãrghavairamasåyà¤ca amatyaü brahmadåùaõam . pai÷unyaü nirdayatva¤ca jànãyàcchådralakùaõam . ki¤cidvedamayaü pàtraü ki¤cit pàtraü tapomayam . pàtràõàmapi tatpàtraü ÷ådrànnaü yasya nodare . ÷ådrànnarasapuùñàïgohyadhãyàno'pi nitya÷aþ . hutvàpi ca japitvàpi gatimårdhvàü na vindati ÷ådrànnenodarasthena yaþ ka÷cinmriyate dvijaþ . sa bhavecchå karogràmyastakha và jàyate kule . ÷ådrànnena tu bhuktena maithunaü yo'dhigacchati . yasyànnaü tasya te putrà naca svargàrhakobhavet . svàdhyàyàóhyaü yonimitraü pra÷àntaü caitanyasthaü pàpabhãruü bahuj¤am . strãyuktànnaü dhàrmikaü go÷araõyaü vrataiþ kùàntaü tàdç÷aü pàtramàhuþ . àmapàtre yathà nyastaü kùãraü dadhi ghçtaü madhu . vina÷yet pàtradaurbalyàttacca pàtraü rasà÷ca te . evaü gà¤ca hiraõya¤ca vastrama÷vaü mahãü tilàn . avidvàn pratigçhõàno bhasmãbhavati dàruvat . nàïgaünakha¤ca vàditraü kuryàt nacàpo'¤jalinà privet . na pàdena pàõinà và ràjànamapi hanyàt na jalena jalam . neùñakàbhiþ phalàni pàtayet na phalena phalam . na kalkapuñakobhavet . namlecchabhàùàü ÷ikùeta . athàpyudàharanti . na pàõipàdacapalo na netracapalobhavet . nacàïgacapalovipra iti ÷iùñasya gocaraþ . pàramparyàgatoyeùàü vedaþ saparivçühaõaþ . te ÷iùñà bràhmaõàj¤eyàþ ÷rutipratyakùahetavaþ . yanna santaü nacàsantaü nà÷rutaü na bahu÷rutam . na suvçttaü na durvçttaü veda ka÷cit sa bràhmaõa>% evaümanvàdisaühitàdau bahava àcàrà uktapràyàþ dar÷itàþ . bhàvàparaparyàyaþ tantroktàcàra÷ca divyàcàravãràcàrapa÷vàcàrabhedàt trividhaþ yathoktaü tantrasàre . %<atha bhàvavidhiü vakùye ÷çõuùva kamalànane! . vinà yena na sidhyettu janmakoñi÷atairapi . bhàvastu trividho devi! divyavorapa÷ukramàt . divyavãrau mahàbhàvau adhamaþ pa÷ubhàvakaþ . vaiùõavaþ pa÷ubhàvena påjayet parame÷varam . ÷aktimantre varàrohe! pa÷ubhàvo bhayànakaþ . divye vãremahe÷àni . jàyate siddhiruttamà . divye vãre na bhedo'stitàbhyàü bhedaþpa÷ostataþ . divyavãrau pravakùyàmi sarvabhàvottamottamau . vinà ÷akterna påjàsti matsyaü màüsaü vinà priye! . mudrà¤ca maithuna¤càpi vinà naiva prapåjayet . strãbhagaü påjanàdhàraü svarõaråpyakameva ca . abhàve sarvadravyàõàmanukalpaþ kalau yuge . atha và parame÷àni . mànasaü sarvamàcaret . snànantu mànasaü proktaü vaidike mànasaü sadà . yatra bhuktvà mahàpåjà mànasaü bhojanantu tat . svakãyàü parakãyàü và mànasantu ramet striyam . mànasaü madyamãnàdi svãkuryàt sàdhakottamaþ . svairantu kusumaü tadvat mànasaü samupàcaret . mànasaü bhagaromàdi mànasaü bhagapåjanam . sarbantu mànasaü kuryàt tena siddhimupàlabhet>% iti picchilàtantre pårbakhaõóe da÷amaþpañalaþ . tadvivaraõaü tattacchabde dç÷yam . àcàracandrikà àcàracintàmaõiþ àcàradãpaþ àcàramàdhavaþ àcàramayåsvaþ àcàràdar÷aþ àcàràrkaþ ityàdàya÷ca granyàþ àcàravedanàrthàþ bhàratavarùe de÷abhede ca prasiddhàþ . tata evàcàrabhedà avaseyàþ . niùiddhàcàra÷ca anàcàraþ saca anàcàra÷abde 257 pçùñhe uktapràyaþ . adhikaü niùiddha÷abde vakùyate .

#<àcàradãpa># puø àcàràrthaþ nãràjanàrthodãpaþ . ràj¤àü vàjiprabhçtãnàü và nãràjanàrthe dãpe .

#<àcàravat># triø àcàraþ ÷àstroktànuùñhànaü karta vyatayà'styasya matup masya vaþ . ÷àstroktànuùñhànayukte striyàü ïãp .

#<àcàravarjita># triø àcàreõa varjitaþ . ÷àstroktàcàrahãne àcàrahãnàdayo'pyatra

#<àcàravettç># triø àcàraü vetti vida--tçc striyàü ïãp . àcàràbhij¤e .

#<àcàravedin># triø àcàraü vida--õini . àcàbhij¤e striyàü ïãp .

#<àcàravedã># strã àcàrasya vedãva puõyabhåmau hemaø .

#<àcàràïga># naø àcàramaïgamiva . dçùñivàde dvàda÷asu aïgeù madhye aïgabhede hemacandraþ .

#<àcàrin># tri àcarati ÷àstroktànusàreõa à + caraõini . ÷àstroktànuùñhànavati striyàü ïãp .

#<àcàrã># strãø samyak càraþ prasaraõaü yasyàþ gauø ïãù . (hela¤cà) hilamocikàlatàyàm .

#<àcàrya># puø à + cara--õyat . %<upanãya tu yaþ ÷iùyaü vedamadhyàparet dvijaþ . sakalpaü sarahasyaü ca tamàcàryaü pracakùate>% iti manaktalakùaõe 1 vedàdhyàpayitari, %<àmnàyatattvavij¤ànàccaràcarasamànataþ . yamàdiyogasiddhatvàdàcàrya iti kathyate>% ityuktalakùaõe 2 mataprasthàpake ÷aïkaràcàryàdau ca . striyàü ñàp àcàryà . àcàryapatnyàntu ïãù ànuk ca àcàryànã na õatvam . %<agnihotrã tapasvã ca vedamadhyàpàyecca yaþ . sakalpaü sarahasyaü ca tamàcàryaü pracakùate>% dakùaþ %<kasmàdàcàrya àcàraü gràhayatyàcinotyarthàn àcinoti buddhimiti và>% niruø %<àcàryastu te gatiü vakteti>% chàø upaø %<àcàryàt pàdamàdatte pàdaü ÷iùyaþ svamedhayà . kàlena pàdamàdatte pàdaü sabrahmacàribhiþ>% nãlakaõñhadhçtà smçtiþ . krameõàcàryasacchiùyadharmabhràtre katãrthinaþ yàj¤aø . yaj¤àdau karmopade÷ake 3 gurau %<àcàryastu yathà svarge ÷akràdãnàü vçhaspatiþ tathà tvaü mama yaj¤e sminnàcàryo bhava suvrata! yathà ÷akrasya vàgã÷a àcàryaþ sarvakarma su . tathà mayà tvamàcàryaþ vçto'smin yaj¤akarmaõi>% iti vidhànapàriø puràø . 4 påjyamàtre triø suràcàryaþ daityàcàryaþ 5 ÷ikùakamàtre ca %<laïkàstrãõàü puna÷cakre vilàpàcàryakaü ÷araiþ>% raghuþ .

#<àcàryaka># naø àcàryasya karma bhàvo và yopadhaguråpottamatvàt vu¤ . àcàryakarmaõi . %<laïkàstrãõàü puna÷cakre vilàpàcàryakaü ÷araiþ>% raghuþ %<rnaùa jàtu maheùvàsaþ pàrthamakliùñakàriõam . hanyàdàcàryakaü dãptaü saüsmçtya ÷aranirmitam>% bhàø uø paø 166 adhyàø . %<àcàryakaü vijayi mànmathamàviràsãt>% tva àcàryatvaü tatraiva naø tal àcàryatà tatraiva strã . so'cireõaiva kàlena paramàcàryatàü gataþ

#<àcàryabhogãna># triø àcàryabhogàya hitam kha %<àcàryàdaõatvam>% vàrtikokteþ na õatvam . àcàryabhogaparyàpte dravyàdau .

#<àcàryami÷ra># puø àcàryomi÷raþ . ati÷ayapåjye .

#<àcikhyàsà># strã àkhyàtumicchà à + khyà--sana--a . àkhyàtumicchàyàm .

#<àcikhyàsu># triø àkhyàtumicchu à + khyà--sana u . àkhyàtumicchau .

#<àcita># triø à + ci + kta . 1 vyàpte, %<kacàcitau viùvanivàgajau gajau>% kiràø %<phalairupacitairdivyairàcitàü svàdubhirbhç÷am>% (vadarãü dadç÷uþ) bhàø vaø paø 145 aø . 2 gumphite grathite %<ardhàcità satvaramutthitàyàþ>% kumàraþ raghu÷ca %<tulà pala÷ataü tàsàü viü÷atyà bhàra àcitaþ>% ityukte bhàràtmake 3 dvisahasrapalamàne . àcitaü da÷a bhàràþ syàt ÷àkañobhàra àcita ityukte 4 da÷abhàramàne naø ÷àkañabhàre puø . parimàõavàcakatvàn 5 tanmite'pi . 6 saügçhãte 7 channe ca . %<àóhakàcitapàtràt kho'nyatarasyàm>% pàø àcitaü sambhavati (svasmin sanni÷ayati) avaharati pacati và kha ñha¤ và . àcitãnaþ àcitikaþ . àcitaparimàõadravyasya svasmin samàve÷anàrhe tadavahàrake tatpàcake ca triø . ñha¤i striyàü ïãpkhe ñàp .

#<àcitàdi># puø àcita àdiryasya . gatikàrakopapadàt ktasyàntodàttatàyàü pàõinà paryudaste gaõabhede àcita, paryàcita, àsthàpita, parigçhãta, nirukta pratipanna, apa÷liùña, pra÷liùña, upahita, upasthita saühitàgavi .

#<àcåùaõa># naø à + cåùa--lyuñ . oùñhasaüyogavi÷eùeõa rasànubhavàrthe rasàkarùake vyàpàrabhede (coùà) viùa÷alyàdyapakarùaõàrthe 2 oùñhàdisaüyogabhedenàkarùaõe ca . %<nàóãyantràõyanekaprakàràõã>% tyupakramya %<tàni àcåùaõàrthamiti>% . su÷ruø karaõe lyuñ 3 tatsàdhane (÷iïgà) %<tatrapracchite tanuvastrapañalàvanaddhena ÷çïgeõa ÷oõitamavasecayedàcåùaõàt>% su÷ruø .

#<àcchad># triø àcchàdyate'nena à + chada--õic--kvip hrasvaþ . àcchàdane vastre gha¤arthe ka . àcchado'pyatra puø .

#<àcchanna># triø à + chada--kta . àvçte %<mevàcchanne'hni durdinam>% amaraþ .

#<àcchàda># puø àcchàdyate'nena à + chada--õic--karaõe ghaj . àvaraõe .

#<àcchàdaka># triø à + chada--õic--õvul . àcchàdanakartari

#<àcchàdana># naø à + chada--õic--karaõe lyuñ . àvaraõasàdhane 1 vastre bhàve lyuñ . 2 àvaraõe naø .

#<àcchàdita># triø à + chada--õic--kta . àvçte .

#<àcchàdin># triø à + chada--õic--õini . àcchàdake %<stanayugapariõàhàcchàdinà valkalena>% ÷akuø .

#<àcchàdya># avyaø à + chada--õic--lyap . 1 àvçtyetyarthe %<àcchàdya càrcayitvà ca ÷ruta ÷ãlavate svayam>% manuþ à + chada--õic--karmaõi yat . 2 àvaraõãye stanàdau 3 gopye ca triø .

#<àcchinna># triø à + chida--kta . 1 balena gçhãte 2 samyakchinne ca .

#<àcchuka># puø à + cho--bàø óu saüj¤àyàü kan . (àic) . vçkùe .

#<àcchurita># naø à + chura--kta . 1 sa÷abdahàse, 2 nakhàghàte 3 nakhavàdye ca . svàrthe ka . àcchuritakamapyatra . %<sàmonmukhenàccharità priyeõa datte'tha kàcit pulakena bhede>% bhaññiþ . 4 mi÷rite ca triø .

#<àccheda># puø à + chida--gha¤ . 1 samantàcchedane 2 ãùacchedane balàtkàreõa 3 grahaõe ca . lyuñ . àcchedanamapyatra na0

#<àcchoñana># naø à + sphuña--lyuñ pçø . aïgulimoñane (tuóideoyà) .

#<àcchoñita># triø à--sphuña--kta pçø . moñalena kçtadhvanau . aïgulyàdau .

#<àcchodana># naø àcchidyante'tra chida--lyuñ pçùoø itaot . mçgayàyàm amaraþ .

#<àcyutadatti># puø acyutadattasyàpatyam i¤ . àyudhajãvibhede tataþ dàmanyàdiø svàrthe chan àcyutadattãyaþ . saüghãbhåte àyudhajãvibhede .

#<àcyutanti># puø acyutantasyàpatyam i¤ . àyudhajãvibhede tataþ dàmanyàdiø svàrthe chan . àcyutantãyaþ . saüghãbhåte àyudhajovibhede .

#<àcyutika># triø acyutasya chàtraþ kà÷àdiø ùñha¤ ¤iñh và . acyutacchàtre ùñha¤i striyàü ïãù .

#<àcha># àyàme (dãürghavistàre) idit bhvàdiø paraø sakaø señ . à¤chati à¤chãt . ànà¤cha--à¤cha à¤chità . karmaõi à¤chyate . õic à¤chayati te à¤cichat--ta . san à¤cicchiùati . kvip àn à¤chau . cchvoriti såtre atuko'pi grahaõamiti àn àü÷au ityeke . à¤chitaþ à¤chitvà %<à¤cedatikùiptam>% . %<cakrayogenà¤chedårvasthinirgatam>% iti ca su÷ruø .

#<àja># naø àjyate'nena à + anja--gha¤arthe ka . 1 ghçte jañàø . ajasyedam aõ . 2 chàgamàüsàdau triø . %<alaïkçtaü kumàraü ku÷alãkçta÷iraüsamahatena vàsasà saüvãtamaiõeyena và'jinena bràhmaõam, rauraveõa kùatriyam . àjena vai÷yam>% à÷vaø . gçø %<gavyamàjaü tathà cauùñramàvikaü màhiùa¤ca yat . a÷vàyà÷caiva nàryà÷ca kareõånà¤ca yat payaþ>% su÷rutaþ . ajabhàve gha¤ na vãbhàvaþ . 3 vikùepe àjàneyaþ .

#<àjaka># naø ajànàü samåhaþ vu¤ . chàgasamåhe .

#<àjakaroõa># triø àjakenopalakùità roõãnadãbhedaþ tasyàþ sannikçùñade÷àdi aõ . ajasabhåhopalakùitanadãsannikçùñàdau

#<àjakàra># puø ajasyàyamàjaþ kàro yasya . ÷ivavçùe tripuràsurabaghakàle viùõunà vçùabhakçtyakaraõàt tasya tathàtvam yathà . %<atha viùõurmahàyogã sarvato'dç÷yatattvataþ . vçùaråpaü samàsthàya projjahàra rathottamam . samàktàntaü devagaõaiþ samagrabalapauruùaiþ . valavàüstolayitvà tu viùàõàbhyàü mahàvalaþ . nanàda pràõayogena mathyabhàna ivàrõavaþ . tçtãyaü vàyuviùayaü samàkram ya viùàõavàn . nanàda vatavàtràdaü samudra iva parvaõi>% hariø 324 aø .

#<àjagara># naø ajagaraü sarparåpaü nahuùamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . agastya÷àpenàjagararåpatàü pràptasya nahuùasya yudhiùñireõa saübàdaråpe bhàratàntargatavanaparvaõi avàntara parvabhede tacca bhàø vanaparvaõi 176 aø avadhi 180 adhyàyaparyantàdhyàyaùañkàtmakaü tatkathà tatraiva dç÷yà . %<nivàtakavacairyuddhaü parva càjagaraü tataþ>% bhàø àø paø 1 aø .

#<àjagava># naø ajagavameva praj¤àdyaõ . 1 ÷ivadhanuùi ajagava÷abdàrthe vivçtiþ ajagavaü tatsàdç÷yama styatra aõ . tattulya dçóhe 2 dhanuùi ca %<àjagavaü nàma dhanuþ ÷aràþ÷çïgodbhavà÷ca ye>% bhàø vaø paø 127 aø %<tathetyuktvà pçthurvaiõyogçhãtvàjagavaü dhanuþ>% bhàø droø paø 69 aø .

#<àjadhenavi># puüstrãø ajaiva dhenurasya pçø puüvat tasyàpatyam vàhvàdeþ àkçtigaõatvàdi¤ . chàgãråpadhenuyuktamuneraùatye .

#<àjanana># avyaø à + jana--lyuñ . 1 vikhyàtajanane %<teùàmàjananaü puõyaü karmaõaþ prãtimàvahet>% bhàø àø paø sãmàyàm avyayãø . 2 janmaparyante avyaø .

#<àjanma(na)># avyaø janmanaþ paryantam sãmàyàm avyayãø và ac . janmaparyante %<so'hamàjanma÷uddhànàm>% raghuþ .

#<àjanmasurabhipatra># puø àjanmam surabhi patramasya . maru vaka vçkùe ràjaniø .

#<àjamàrya># puüstrãø ajamàrasyàpatyam kårvàdiø õya . ajamàràpatye .

#<àjamãóha># puø ajamãóho de÷abhedastatra bhavaþ aõ . (àjamãra) 1 de÷abhave tasya ràjà aõ . tadde÷àùipe 2 nçpe bahuùu tasya luk . ajamãóhàþ . %<sadhastutimàjamãóhàso'gman>% çø 4, 44, 6, %<ajamãóhàsaþ tatsambandhina>% bhàø . 3 yàdava nçpabhede ca %<bharatasya kuroþ påroràjamãóhasya cànagha! yàdavànàmimaü vaü÷am>% ityuprakràntam bhàø àø paø 75 aø . omityeva va÷iùñho'pi bhàratàn pratyapadyata . athàdhyaùi¤cat sàgnàjye sarvakùatrasya pauravam . viùàõabhåtaü sarvasyàü pçthivyàmiti naþ ÷rutam . bharatàdhyuùitaü pårbaü so'dhyatiùñhat purottamam . punarbalibhçta÷caiva cakresarvamahãkùitaþ . tataþ sa pçthivãü pràpya punarãje mahàbalaþ . àjamãóho mahàyaj¤airbahubhirbhåridakùiõaiþ 94 aø . ajamãóheùu bhavaþ ùu¤ . àjamãóhakaþ bahutvavadàmãóhabhave triø .

@<[Page 640b]>@
#<àjayana># naø àjãyate'tra à + ji--àdhàre lyuñ . yuddhe

#<àjarasa># avyaø jaràparyantam avyayoø ac jarasàde÷aþ . jaràparyante . àgatà jarà yasya pràø baø ac jarasàde÷a÷ca . pràptajaràbhàve %<àjarasàya samanaktvaryamà>% çø 10, 85, 43, .

#<àjavasteya># puüstrãø ajavasterçùerapatyam ÷ubhràø óhak . ajavastinàmakarùerapatye gçùñhyàø óha¤ . àvastiko'pyatra striyàü ïãp .

#<àjavà># ha triø ajovàhyate'tra vaha--õic àdhàre gha¤ ajavàhode÷abhedaþ tatra bhavàdi aõ . ajavàhade÷abhavàdau . macade÷aþ vadarikà÷ramàduttarasyàü pabbaitoparisthaþ tatra hi ajaireva bhàro vàhyate iti tasya tathàtvam .

#<àjàta÷atrava># puø ajàta÷atrorapatyam aõ . 1 yudhiùñhiràpatye na jàtaþ ÷atrurasya . a÷atrukasya nçpabhedasyàpatye 2 bhadrasene nçpe ca . %<etayà vai bhadrasenamàjàta÷atravamàruõirabhicacàra>% ÷ataø bràø ajàta÷atru÷ca kà÷ãràjaþ yathoktam chàø uø %<sahovàcàjàta÷atruü kà÷yaü vrahma te bravàõãti>% .

#<àjàti># strã à + jana--ktin . àjanane janmani tàóayitvà tçõenàpi saüvàdànmatipårbakam . ekaviü÷atimàjàtãþ pàpayoniùu jàyate . %<sàkùye'nçtaü vadanpà÷airbadhyate vàruõairbhç÷am . viva÷aþ ÷atamàjàtãstasmàtsàkùye vadedçtam>% iti ca manuþ .

#<àjàdya># puø strã ajamatti ada--aõ upaø saø tasyàpatyam gargàø ya¤ . chàgabhakùakasya munerapatye striyàüïãp yalopa÷ca .

#<àjàna># avyaø janojananameva aõ jànaþ tatparyantam avyayãø . sçùñikàlaparyaste mukhye . %<adbhyaþ sambhçtaþ pçthivye rasaþ vi÷vakarmaõaþ samavartatàgre tasya tvaùñà vidadhadrå pameti tanmartyasya devatvamàjànamagre>% yajuø 31, 17, pårbakalpe puruùamedhayàjã àdityaråpaü pràptaþ ståyate . adbhyaþ jalàt pçthivyàþ sakà÷àt pçthivyapàü grahaõaü bhåtapa¤cakopalakùakam bhåtapa¤cakàt yorasaþ sambhçtaþ puùñaþ tathà vi÷vaü karma yasya vi÷vakarmaõaþ kàlasya rasàtprãteþ yoraso'gre prathamaü samayartata samabhavat bhåtapa¤cakasya kàlasya ca sarvaü prati kàraõatvàt puruùabhedhayàjino liïga÷arãre pa¤cabhåtàni puùñàni kàla÷ca tataþ puùñebhyaþ ka÷cidrasayi÷eùaphalaråpottamajanmaprada utpanna ityarthaþ . tasya rasasya råpaüvidadhat dhàrayan tvaùñà, àdityaþ eti pratyahamudayaü karoti agre prathamaü martyasya manuùyasya satastasya puruùamedhayàjinaþ àjànaü devatvaü mukhyaü devatvam såryaråpeõa . dvividhà devàþ karmadevà àjànadevà÷ca karmaõotkçùñena devatvaü pràptàþ karmadevàþ sçùñyàdàvutpannà àjànadevàþ te karmadevebhyaþ ÷reùñhàþ %<ye ÷ataü karmadevànàmànandàþ sa eka àjànadevànàmànanda iti ÷ruteþ>% vedadãø jananasàdhane 2 prakçtau ca . %<na hastinaü pratigçhõãyàt puruùàjànohi hastoti>% ÷ataø bhàø puruùàjànaþ puruùaprakçtikaþ iti bhàø . à + jana gha¤ dãrghaþ 3 utpattau puø .

#<àjànaja># triø àjànaü jàyate . sçùñikàlàdarabhyajàte devàdau . dvividhà hi devàþ kecit karmadevàþ kecidàjànadevà÷ca yatha %<te ye ÷atamàjanajànàü devànàmànandàþ sa ekaþ ye karmaõà devànapiyanti>% aitaø uø .

#<àjànadeva># puø àjànaü sçùñikàlamàrabhya devaþ devatvamàptaþ . karmaõànutpannadevabhàve ciraprasiddhvedeve %<atha ye ÷ataü karmadevànàmànandàþ sa eka àjànadevànàmànando ya÷ca ÷rotriyo'vçjino'kàmahato'tha te ÷atamàjànadevànàmànandàþ>% vçø uø . %<àjànadeyànàmeka ànandaþ utpattitaeva ye devàste àjànadevàþ>% bhàø .

#<àjàni># triø à + jana--antarbhåtaõyarthe iõ chandasãti dãrghaþ . 1 janakejananakartari . %<trãõyàyåüùi tava jàtavedastisra àjànãruùasaste agne!>% çø 3, 17, 3 . àjànãþ janayitryomàtaraþ bhàø . antarbhåtaõyarthàbhàve . 2 anujàte ca tatraiva pakùàntare àjanayaþ anujàtàþ svasàra iti bhàùyakçtà vyàkhyàtam .

#<àjànikya># naø àjànau bhavaþ ñhan tasya bhàvàdau puroø yak . àjanmasiddhapadàrthasya bhàve karmaõi ca .

#<àjàneya># puø àje vikùepe'pi àneyo'÷vavàho yathà sthànamasya . %<÷aktibhirbhinnahçdayàþ skhalanta÷ca padepade . àjànanti yataþ saüj¤àmàjàneyàstataþ smçtàþ>% ityuktalakùaõe uttamà÷ve .

#<àjàyana># puüstrã ajasyàpatyam naóàø phak . ajanàmakançpasya brahmaõovà'patye .

#<àji># strã ajantyasyàm aja--iõ na vãbhavaþ . 1 samarabhåmau 2 saügràme, %<àjiü na jagmurgirvàho a÷vàþ>% çø 6, 24, 6, %<te yàvantaevàjau tàvàn sa dadç÷e paraiþ>% raghuþ . %<asmàkamindra! duùñaraü puroyàcàlamàjiùu>% çø 5, 35, 7 %<àjiùu saügràmeùu>% màø . 3 maryàdàyàü strã và ïãp . %<atoyànyàni vãryavanti karmàõi yathàgnermanthanam àjeþ saraõam dçóhasya dhanuùaàyamanam>% chàø uø %<àjeþ maryàdàyàþ saraõaü ghàvanam>% ÷aïkarabhàø 5 kùaõe 6 màrge puø . %<dhanvanà gàü dhanvanàjiü jayema>% yajuø 29, 39 . %<dhanvanà àjiü màrgaü jayema ajanti gacchanti yasminnasàvàjirmàrgaþ>% vedadãø . bhàve iõ 7 àkùepe .

#<àjinãya># triø ajina + caturarthyàü kç÷à÷vàø chaõ . carmasannikçùñade÷àdau .

#<àjiri># triø ajira + caturarthyàü sutaïgamàø i¤ . aïganasannikçùñade÷àdau .

#<àjireya># triø ajira + ÷ubhràdiø óhak . aïganabhavàdau .

#<àjihãrùà># strã àhartumicchà à--hç san--bhàve a . àharaõecchàyàm . u . àjihãüùuþ . àharaõecchau triø .

#<àjãkåõa># naø àjoü kåõati àvç÷oti yasmin à + kåõaàdhàre ka . maryàdàvarake de÷abhede tataþ dhåmàdiø bhavàdau pathyàdau vu¤ . àjãkåõikaþ . àjãkåõade÷abhave--pathi adhyàye, nyàye, vihàre, manuùye, hastini, gomaye ca .

#<àjãgarti># puüstrãø ajãgartasyàpatyam bàhvàø i¤ . ajãgarta syàpapatye .

#<àjãva># puø àjãvyate'nena à + jãva--karaõe gha¤ . 1 àjãvanopàye dravyàdau 2 upàye ca . annà÷anamupakramya %<tasmin kàle sthàpayettatpurastàt vastraü ÷astraü pustakaü lekhanã¤ca . svarõaü raupyaü yacca gçhõàti bàlastairàjãvaistasya vçttiþ pradiùñà>% muø ciø . nçõàü janmalagnàvadhi da÷amabhàve meùàdãnàü kùetrahoràdrekkàõanavàü÷advàda÷àü÷atriü ÷à÷aråpaiþ ùaóbhirvargaiþ krameõàjãvopàyavi÷eùaj¤ànaü bhavati yathoktaü jàtake atha kalyàõavarmoktàü da÷ame'ü÷avibhedajàm . vçtticintàü likhetkarmàjãvoktàmapi cintayet . %<vàñikàkçùibaõigrasasevàdåtyato'jagaõataþ svabhe bhavet . jovanaü vçùagaõàccatuùpadaiþ pakùidhànya÷akañàdisaügrahaiþ . mauktikàdijalajairlipilekhyairvidru màdikabaõikkriyàdibhiþ . dvandvabhàgata atho kulãratonãrajairviùabhagàgni÷astrajaiþ . vanàdrikàùñhasannàha kupyàkupyai÷ca dhànyakaiþ . kçùipàùàõabàõijyairvçttiþ siühàü÷ataþ khabhe . gàndharva÷ilpa÷akañairmaõihemakarmagandhakrayairnabhasi ùañkagaõai÷calekhyaiþ . hemàmbugomahiùadhànyakçùikrayai÷ca målairdhanairnçpatito'pi tulotthavarge . strãsaïgamàptadhanacauryacikitsitai÷ca nindyodyamairnçpatisevanato'livarge . bhaiùajyaråpagaõitàdikayantrabidyàbhåpàlamantrigiridurgava÷àddhanuþsthe . varàïganà vàribhavotthavittàþ ÷reùñhà ratà÷càpi rasàyane syuþ . krãóàsu ràmàsu mahàpaõeùu mçgàsyavarge da÷ame'tivittàþ . ÷astràgnibhedakhananàdikavãryabhàraskandhopavçttirapi bàhubalàdghañotthe . khasthe gaõe jhaùabhave java÷astravàhayoni prapàyanadhanàni narasya paõyaiþ>% . bhàve gha¤ . 3 àjãvàrthamàlambane . àjãvati kartari ac . 4 àjãvanakàriõi karmàjãvaþ nçpàjãva ityàdo tu à + jãva--aõ . upaø saø iti bhedaþ .

#<àjãvana># naø àjãvatyanena karaõe lyuñ . vçttyupàye bhàve lyuñ . vçttyaryamupàyagrahaõe %<àjãvanàrthaü dharmastu dànamadhyayanaü yajiþ>% manuþ %<strãõàmàjãvanàrtha¤ca pradeyaü prãtipårbakam>% . %<strãõàmàjãvanakùayàditi>% ca smçtiþ .

#<àjãvikà># strã àjãvayati à + jãva õic--õvul . jovikàyàü vçttau jãvanàrthe vyàpàre . à + jãva--kartari õvul . àjãvakaþ àjãvanakartari triø .

#<àjãvya># triø àjãvyate'nena bàø karaõe õyat . àjãvanopàye 1 vçttyàdau %<àjãvyaþ sarvabhåtànàm>% ràmàø àjãvyate vçttyarthamàlambyate'sau à--jãva--karmaõi ac . 2 vçttyaryamàlambanãye nçpàdau . àjãvyate'tra àdhàre bàø õyat . 3 àjãvanãyade÷e %<ramyamànat sàmantaü svàjãvyaü de÷amàvaset>% manuþ . te'pi sarvenivartantàü ye'pi sådànuyàyinaþ mayà yathocitàjãvyaiþ saüvibhaktà÷ca vçttibhiþ bhàø vaø paø 93 aø .

#<àjå># strã àjavati à + ju--kvip dãrghaþ . bhçtiü vinà karbhakàrake . (vegàra) hañhàdabhçtikaþ kle÷airvçùñiràjå÷ca kãrtyate . ityukte karmakarabhede .

#<àjår># strã à + jvara--kvip åñh . viùñau mukuñaþ .

#<àj¤apta># triø à + j¤à--õic puk kta hrasvaþ . àdiùñe kçtàde÷e

#<àj¤apti># strã à + j¤à--õic puk hrasvaþ . àj¤àyàm .

#<àj¤à># strã à + j¤à--aï . 1 àde÷e àde÷a÷ca nikçùñasya bhçtyàdeþ kçtyàdau pravçttyarthavyàpàrabhedaþ . %<àj¤ayà narapaterdvijanmanàü dàrakarmamçtasåtake tathà . bandhamokùamakhadãkùaõeùvapi kùauramiùñamakhileùu coóuùu>% jyotiø . %<tatheti ÷eùàmiva bharturàj¤àm>% kumàø . %<pa÷càt vanàya taccheti tadàj¤àü mudito'grahãt>% raghuþ . %<anatikramaõãyà divaspateràj¤à>% ÷akuø . %<dåràpàvarjitacchatraistasyàj¤àü ÷àsanàrpitàm>% raghuþ %<÷irobhiràj¤àmapare mahãbhujaþ>% . màghaþ . 2 jyotiùokteü lagnàvadhida÷amabhàve tantrãkte bhråmadhyasthe suùumõànàóyantargate 4 àj¤àcakre ca vivaraõamàj¤àcakra÷abde . %<àj¤àsaükramaõaü tatra guroràj¤eti kãrtiteti>% tantram .

#<àj¤àkara># triø àj¤ayà karoti kç--ac 3 taø . àj¤ànusàreõa karmakartari dàsàdau õini àj¤àkàrã tatraiva triø striyàü ïãp . kvip àj¤àkçt tatraivàrthe triø .

#<àj¤àcakra># naø àj¤àsaüj¤akaü cakram . tantraprasiddhedehàvasthitasuùumõànàóãmadhyagate bhråmadhyasthe dvidale padmàkàre cakrabhede . vi÷uddhacakramuktvà %<àj¤àcakraü tadåróvantu àtmano'dhiùñhitaü param . àj¤àsaükramaõaü tatraguroràj¤eti kãrtità>% . tatra nihitacittasya puruùasya sarvapadàrthasàkùàt kàreõa %<evaü bhåtam, evaü vartate, evaü bhaviùyatãti>% j¤ànena gurorã÷varasya tadårdhaü sahasradalakamale sthitasyàj¤àyàþ %<itaþ paraü tvayà itthaü kartavyamiti>% niyogasya saükramaõaü bhavati tena tadàj¤àkhyaü cakramityarthaþ . yathà ca ùañcakràõàü dehe sthitistathoktaü ÷àradàyàm . %<ùaõõavatyaïgulàyàmaü ÷arãramubhayàtmakam . gudadhvajàntare kandamutsedhàddvyaïgulaü viduþ . tasya dviguõavistàraü vinduråpeõa ÷obhitam . nàóyastatra samudbhåtà mukhyàstrisraþ prakãrtitàþ . ióà vàme sthità nàóã piïgalà dakùiõe matà . tayormadhyagatà nàóã suùumõà vaü÷amàü÷rità . pàdàïguùñhàdapakràntà ÷ikhàbhyàü ÷irasà punaþ . brahmasthànaü samàpannà somasåryàgniråpiõã . tasyàmadhyagatà nàóã citràkhyà yogivallabhà . vrahmarandhraü vidustasyàü padmasåtranibhaü param . àdhàràü÷ca vidustatra matabhedànanekadhà . divyamàrgamimaü pràhuramçtànandakàrakam . ióayà sa¤caleccandraþ piïgalàyàü divàkaraþ . j¤àtau yoganidànaj¤aiþ suùumõàyà¤ca tàbubhau . àdhàrakandamadhyasthaü trikoõamati mundaram . jyotiùàü nilayaü divyaü pràhuràgamavedinaþ . tatra vidyullatàkàrà kuõóalã paradevatà . parisphurati sarvàtmà suptàhisadç÷àkçtiþ . bibharti kuõóalã ÷aktiràtmànaü haüsamà÷rità . haüsaþ pràõà÷rayonityaü pràõà nàóã pathà÷rayàþ . àdhàràdutthitovàyuryathàvat sarvadehinàm . dehaü pràpya khanàóãbhiþ prayàõaü kuürute bahiþ . dvàda÷àïgulamànena tasmàt pràõa itãritaþ>% . tattvacintàmaõau ùaùñhaprakà÷e . %<àj¤ànàmàmbujaü taddhimakarasadç÷aü dhyànadhàma prakà÷am hakùàbhyàü vai kalàbhyàü pravilasitavapuryugmapatraü su÷ubhram . tanmadhye hàkinã sà ÷a÷isamadhavalà vaktraùañkaü dadhànà vidyàmudràü kapàlaü óamarujapavañãü bibhratã ÷uddhacittà . etatpadmàntaràle nivasati ca manaþ såkùmaråpaü prasiddham>% etadabhipràyeõaiva mano'pi bhråmadhye nivasatyànandalaharyàmuktam . manasastatra sthityà ca tadupahitajãvasyàpi tatraiva sthitiþ . eva¤ca ÷rutau hàrdavidyàyàü %<hçdyayaü tasmàdvçdayam>% ityuktistu hçdaye dhyànàrthàityavirodhaþ . mahànirvàõatantre ÷arãra eva caturda÷a bhuvanàmi såkùmaråpeõa sthitàni tàni ca tatraiva dhyeyànãtyuktaü tatra kutra kiü dhyeyamityàkàïkhàyàü målàdhàràdikaü bhåràdilokatayà dhyeyamityuktam tatra vi÷uddhacakrasya janolokatayà dhyeyatàmuktvàha . %<etatpadmasyordhade÷e j¤ànapadmaü sudurlamam . daladvayasamàyuktaü pårõacandrasya maõóalam . padmamadhye vãjakoùe smareccintàmaõeþ purãm . tanmadhye navakoõa¤ca yantraü paramadurlabham . ÷ambhuvãjaü hi tanmadhye sàkàraü haüsaråpakam . haüsaþ parabrahmaråpaþ sàkàraþ ÷ivaråpakaþ . tàraca¤curvaràrohe nirgamàgamapakùavàn . ÷iva÷aktipadadvandvaü vindutrayavilocanaþ . vihàra÷càsya haüsasya hemapaïkajapåjite . evaü haüsomaõidvãpe tasya kroóe paraþ ÷ivaþ . vàme tasya sidvakàlã sadànandasvaråpiõã . tasyàþ prasàdamàsàdya sarvakartà mahe÷varaþ . tapoloka idaü bhadre! sarvalokasya durlabham . yatra brahmàdayo devà dhyànayogaü sadàbhyaset . manasàpi na labhyeta yogena tapasà na ca . tapolokaü golokasya caturlakùaguõaü ÷ive! . brahmalokeùu ye devà vaikaõñhe ye suràdayaþ . ÷ambhuloke vasedyohi tejobhaktiparàyaõaþ . tapasàpi na labhyeta tapolokagatiü ÷ive . tapãlokasamonàsti lokamadhye sulocane! . sàlokyaü hi maholoke sàråpyaü janalokake . sàyujyaü ca tapoloke nirvàõaü hi tadårdhake . tato brahmàdayo devàstapolokàrthinaþ sadà . iti te kathitaü kànte! cakraùañkasya lakùaõam . yajj¤ànàdamara÷caiva jãvanmukta÷ca sàdhakaþ . yajj¤àtvà jananãügarbhaü na vi÷ettu, kadàcana>% .

#<àj¤àta># triø à + j¤à--kta samyagj¤àte %<àj¤àtaü yadanàj¤àtaü yaj¤asya kriyate mithaþ>% yajuø ÷ivasaïkalpaþ .

#<àj¤àtãrtha># naø 6 taø . tantre mànasasnànàïge dhyeyatayokte àj¤àcakràkhye tãrthe . %<àj¤àcakre sadà dhyàtvà snàti nirvàõasiddhaye>% . rudrayàmalam .

@<[Page 643b]>@
#<àj¤àna># naø à + j¤à--lyuñ . àj¤àkaraõe mànasavçttibhede . mànasavçttaya÷ca yathà . %<saüj¤ànaü vij¤ànaü praj¤ànaü medhà dçùñirdhçtirmatirmanãùà jåtiþ smçtiþ saükalpaþ kraturasuþ kàmova÷aþ iti sarvàõyevaitàni praj¤ànasya nàmadheyàni>% aiø uø . %<tadantaþkaraõopàdhikasyopalabdhuþ praj¤ànaråpasya brahmaõa upalabdhyarthà antaþkaraõavçttayo bàhyàntarvartiviùayaviùayàstà imà ityucyante . saüj¤ànaü saüj¤apti÷cetanabhàvaþ . àj¤ànam àj¤aptirã÷varabhàvaþ . vij¤ànaü kalàdiparij¤ànam . praj¤ànaü praj¤aptiþ praj¤atà . medhà granthadhàraõe sàmarthyam . dçùñirindriyadvàrà sarvaviùayopalabdhiþ . dhçtirdhàraõamavasannànàü ÷arãrendriyàõàü yayottambhanaü bhavati . dhçtyà ÷arãramudvahantãti hi vadanti . matirmananam . manãùà tatra svàtantryam . jåti÷cetasorujàdiduþkhibhàvaþ . smçtiþ smaraõam . saükalpaþ ÷uklakçùõàdibhàvena saükalpanam råpàdãnàm . kraturadhyavasàyaþ . asuþ pràõanàdijãvanakriyànimittà vçttiþ . kàmo'sannihitaviùayàkàïkùà . va÷aþ strãvyatikaràdyabhilàùa ityevamàdyàþ antaþkaraõavçttayaþ>% ÷aïkarabhàùyam .

#<àj¤ànuga># triø àj¤àmanugacchati anu + gama--óa 6 taø . àde÷ànusàreõa gantari dàsàdau kta àj¤ànugato'pyatra triø .

#<àj¤ànugàmin># triø àj¤àmanugacchati anu + gama--õini 6 taø saø . àj¤ànugate striyàü ïãp .

#<àj¤ànuyàyin># triø àj¤àmamuyàti anu + yà--õini 6 taø sa striyàü ïãp . àj¤ànusàreõa gantari dàsàdau .

#<àj¤ànuvartin># triø àj¤àmanuvartate anu + vçta--õini 6 taø striyàü ïãp . àj¤ànusàreõa vartamàne dàsàdau .

#<àj¤ànusàrin># triø àj¤àmanusarati anu + sç--õini 6 taø striyàü ïãp . àj¤ànusàreõa karmakàrake dàsàdau

#<àj¤àpaka># triø àj¤àpayati àdi÷ati à + j¤à--õic õvul . àj¤àkàrake svàmiprabhçtau .

#<àj¤àpatra># naø àj¤àj¤àpakaü patram ÷àkaø taø . àde÷aj¤àpake patre (hukumanàmà)

#<àj¤àbhaïga># puø àj¤àyà àde÷asya bhaïgaþ svaviùayeùu pracàràbhàvaþ . àde÷asyàkaraõena àdiùñaviùayeùu pracàràbhàve (hukuma nà mànà) . %<daüùñràbhaïgaü mçgàõàmadhipataya iva tyaktamànàvalepànnàj¤àbhaïgaü sahante narapa! nçpatayastvàdç÷àþ sàrvabhaumàþ>% iti %<candraguptasya cetasaþ pãóàmupacinvatà càõakyena kriyamàõe càj¤àbhaïge tvayopa÷lokairupa÷lokayitavya>% iti ca mudràràkùasam .

#<àj¤àvaha># puø àj¤àü vahati vaha--ac . àde÷avàhake àj¤ànukåle dàsàdau

#<àj¤àsampàdin># puø àj¤àm àdiùñaviùayaü sampàdayati sam + pada + õic--õini 6 taø saø striyàü ïãp . àdiùña viùayasampàdake anukåle dàsàdau .

#<àjya># naø àjyate à + anja--kyap nalopaþ . 1 ghçte . sarpirvilãnamàjyaü syàdghanãbhåtaü vçtaü bhavedityukte 2 vilãne sarpiùi %<sruveõa dakùabhàgàdàjyaü gçhãtvà>% bhavadevaþ %<påtaü pavitreõevàjyamàpaþ ÷undhantu mainasaþ>% drupadamantraþ 3 ÷rãvàse candrane puø ajayapàlaþ . %<àjimãyustasmàdàjyànàmàjyatvamiti niruktesàmastomabhede . sa ca>% stomaþ sàmaviø bràø bhàø uktaþ %<vahiùpavamànasåktasva àdyam agna àyàhivãtaye>% ityàdi såktam, àno mitràvaruõa iti dvitãyam %<àyàhi mucya àhata iti>% tçtãyam . %<indràgnã àgatamityàdi caturtham>% uttaràø 1 praø 3, 5, 6, 7, såktàni tànyetàniü pràtaþ savane gàyatrasàmnà gãyasànàni àjyastotràõyucyante teùu càjyastotreùu pa¤cada÷a stomo bhavati tasya stomasya viùñutirevamàmnàyate . %<pa¤cabhyohiükaroti sa tisçbhiþ sa ekayà sa ekayà pa¤cabhyohiükarotisa ekayà sa tisçbhiþ sa ekayà pa¤cabhyohiïkaroti sa ekayà sa ekayà sa tisçbhiþ>% sàmavidhànabràhmaõam %<evaü triràvartyaü tatra prathamàvçttau prathamàyàstriràvçttiþ dvitãyàvçttau madhyàyà strirabhyàsaþ . tçtãyàvçttau uttamàyàstrirabhyàsaþ . so'yaü pa¤cada÷astoma iti>%

#<àjyadoha># naø sàmavedipàñhye såktabhede %<vàmadevyaü vçhatsàma jyeùñhasàma rathantaram . tathà puruùasåkta¤ca rudrasåktaü tataþ param . àjyadohàni sàmàni ÷àntikaü bhàruóàni ca . pa÷cime dvàrapàlau tu pañhetàü sàmagau tathà>% dànapàriø puø tàni ca sàmàni devavratasaüj¤akàni trãõi yathà . adhi patàyi mitra patàyi kùatrapa tàyi svàþ pa tàyi dhanapa tà 2, yi nà 2, màþ . manyunà vçtrahà såryeõa svaràdyannena maghavà dakùiõàsya priyà tanåràj¤à vi÷aü dàdhàra . vçùabhastvaùñà vçtreõa ÷acãpatirannena payaþ pçthivyà sçõiko'gninà vi÷vaü bhåtam . vyabhavo vàyunà vi÷vàþ . prajà abhyapavathà vaùañkàreõàrdhabhàk somena somapàþ samijyà parameùñhã . ye devàdevàþ . diviùadaþ . sthalabhyo vo devàdevebhyo namaþ . ye devàdevàþ . antarikùasadaþ . sthalebhyoø . ye devàø . pçthivãùadaþ . sthalebhãø . ye devàø . asuùadaþ . sthalebhyoø . ye devàø dikùusadaþ . sthalebhyoø . ye devàø . à÷àsadaþ . sthalebhyoø . avajyàmiva dhanvane vite manyunnayàmasi mçóatàü naiha asmabhyam . ióà 2, 3, bhà . yaidaü vi÷vaü bhåtaü yuyo 2, . àu . và 2, 3, nà 2, 3, 4, màþ .. 1 .. adhipa tàyi mitrapa tàyi kùatrapa tàyi . svaþpa tàyi dhanapa tà 2, yi . nà 2, màþ . nama uttatibhya÷cottanvànebhya÷ca namo nãùaïgibhya÷copavãtibhya÷ca namo'syadbhya÷ca pratidadhànebhya÷ca namaþ pravidhyadbhya÷ca pravyàdhibhya÷ca namaþ tsaradbhya÷ca tsàribhya÷ca namaþ ÷rãtçbhya÷ca ÷ràyibhya÷ca namastiùñadbhya÷copatiùñhadbhya÷ca namo yate ca viyate ca namaþ pathe ca vipathàya ca avajyàmiva dhanvane ityàdi pràgvat .. 2 .. adhipa . tàyi . mitrapa . tàyi kùatrapa . tàyi . svaþpa . tàyi . dhanapa . tà 2, yi . nà 2, màþ . namo'nnàya namo'nnapataya ekàkùàya càvapannàdàya ca namo namaþ . rudràya tãrasade namaþ sthiràya sthiradhanvane namaþ pratipadàya ca pañariõe ca namastriyambakàya ca kaprardine ca nama à÷rayebhya÷ca pratyà÷rayebhya÷ca namaþ kravyebhya÷ca virimphebhya÷ca namaþ saüvçte ca vivçte ca avajyàmityàdi pårbaü vat 3 . (sàmàraõau 5 praø 1 aø 6, 7, 8 gà0) gànà÷aktau adhipataye ityàdyanuvàkaü tridhà japet adhipataye mitraüpataye kùatrapataye svaþpataye dhanapataye nama ityeva pañhanãyamevamagre'pi asmabhyamityanantaraü ya idaü vi÷vaü bhåtaü yuyove nama iti nãùaïgãtyatra niùaïgãtyeva pañhanãyamanyat gànàü÷aü stobhaü vihàya samànam .

#<àjyapa># puø àjyaü pibanti àjya + pà--ka upaø saø . pulastyasya putre vai÷yànàü pitçdeveùu . %<somapà nàsa vipràõàü kùatriyàõàü havirbhujaþ . vai÷yànàmàjyapà nàma ÷ådràõàntu su kàlinaþ>% manuþ . %<pulastyasyàjyapàþputràþ>% iti bhàø àø paø . %<devàü àjyapàü àvaheti>% %<devà àjyapà agniühotràyàvaheti>% ca ÷ataø bràø .

#<àjyabhàga># puø àjyasya bhàgaþ . 1 ghçtaikade÷e %<sarasvatyàjyabhàgà bhavati>% ÷ataø bràø . ghçtasya 2 vaidikàhutibhede ca sa ca çgvedinàmagneruttarabhàge sruveõàgnaye dãyamàna àhutivi÷eùaþ taddakùiõabhàge somàya dãyamàna àhutibheda÷ca . %<tåùõãmàghàryàghàràvàjyabhàgau juhuyàdagnaye svàhà somàya svàheti>% à÷vaø gçø . yajurvedinàntu agnaye svàhà idamagnaye iti uttarapårbàrdhe somàya svàhà idaü somàyeti dakùiõapårvàrdhe iti bhedaþ . %<tà uhaità devatàåcuþ yàimà agnãùomàvanvàjagnuragnãùomau yuvaü vai naubhådhiyabhàjausthoyayorvàmidaü yuvayorasmànanvàbhajatamiti . tauhocatuþ kimàvayostataþ syàditi yasyai kasyai ca devatàyai havirnirv pàstradvàü purastàdàjyasya yajàniti tasmàdyasyai kasyai ca devatàyai havirnirvapanti tatpurastàdàjyabhàgàvagnãùomàbhyàü yajanti>% ÷ataø bràø . iti tayoþ sarvadevànàü yaj¤asyàdau àjyabhàgadànaü vihitam . %<àjyabhàgàbhyàü caratyàgneyena saumyena>% kàtyàø 3, 3, 1, .

#<àjyabhuj># puø àjyaü mantreõa prakùiptaü vilãnaü sarpiþ bhuïkte bhuja--kvip . 1 havirbhuji vahnau tanmukhena havirbhoje 2 deve ca .

#<à¤jana># naø à + a¤ja--lyuñ . samantàdabhya¤jane . %<teja và etakùyoryadà¤janam>% aiø bràø a¤janàyàü bhavaþ aõ . 2 hanumati vànarabhede sa ca dà÷arathisahàyaþ %<dà÷arathivalairivà¤jananãlanalaparigatapràntaiþ>% kàdaø . a¤janasyedam aõ, . 3 a¤janasambandhini triø .

#<à¤janikya># naø a¤janàya hitam ñhan tataþ puroø bhàve karmaõi ca yak . a¤janasàdhanatve .

#<à¤janeya># puø a¤janàyà apatyaü óhak . a¤janàgarbhajàte hanåmati vànare . %<a¤janàgarbhasaübhåto vàyuputro mahàbalaþ>% . hanumatstutiþ .

#<à¤jalikya># naø à¤jalireva svàrthe kan tataþ puroø yak a¤jalikaraõe .

#<à¤jineya># puø a¤jinyàü bhavaþ óhak (àjanài) kãñabhede .

#<à¤jihiùà># strã àühitumicchà à + anha--san--a . àgamanecchàyàm %<àühiùña jàtà¤jihiùaþ>% bhaññiþ .

#<àñaråùa># puø añaråùa eva svàrthe aõ . vàsakavçkùe svàrthe kan tatraiva %<àñaråùakavarõàbhàhayàþ yàntyanuyàyinàm>% bhàø droø paø .

#<àñavika># triø añavyàü carati bhavo và ñhak . araõyacàriõi %<pracchannava¤cakàstvete ye stenàñavikàdayaþ>% manuþ %<daõóeùu suhçtkumàràñàvikàþ sàmantasainikàdyà÷ca>% sàø daø 2 sainyabhede . sainyàni ca ùaóavidhàni . yathà %<maulaü bhçtyaþ suhçcchreõã dviùadàñavikaü balam>% mallinàtha dhçtakoùaþ . tadabhipràyerõava %<ùaóvidhaü balamadàyeti>% raghuþ .

#<àñavã># strã añavyàþ sannikçùñà påþ aõ . dakùiõadiksthayavanapurãbhede . sahadevadigvijayavarõane . dåtaireva va÷e cakre kara¤cainànadàpayat %<pàõóyàü÷ca dravióàü÷caiva sahitàü÷coórakeralaiþ . andhràüstàlavanàü÷caiva kaliïgànuùñrakarõikàn . àñavã¤ca purãü ramyàü yavanànàü puraü tathà>% bhàø saø paø .

#<àñi># puø à + añ--iõ . 1 ÷aràripakùiõi . 2 matsyabhede ca jàtitvena striyàü và ïãp . chàtryàdiùu pàñhàt ÷àlà÷abde pare'syodàttatvam .

#<àñika># triø àñàya gamanàya pravçttaþ ñhaõ . gamanapravçtte svàrthe ùya¤ . àñikyamapyatra naø .

#<àñikã># strã àñam añanamarhati aõ--ïãp . gçhàdbahirgantumarhàyàmanupajàtapayodharàyàü striyàm . %<mañacãhateùu kuruùvàñikyà saha jàyayoùastirha càkràyaõa ibhyagràme pradràõa uvàsa>% chàø uø . àñikyà'nupajàtapayodharàdi strãvya¤janayà jàyayà saha iti bhàø .

#<àñãkana># naø àñãkyata ãùadgamyate à + ñãka--lyuñ . vatsànàü prathamamalpagatau svàrthe kan tatraiva hàràü làntatayà pàñhaþ pràmàdikaþ .

#<àñãmukha># naø àñyàþ ÷aràribhedasya mukhamiva mukhamasya . su÷rutokte ÷astrabhede såcãku÷apatràñãmukha÷aràrãmukhetyàdi viü÷ati÷astragaõanàyàm su÷ruø ardhadhàra÷abde vivçtiþ .

#<àñopa># à + tupa--gha¤ pçùoø ñhatvam . 1 darpe, 2 saürambhe, 3 àóambare ca . %<sàñopamurvãmani÷aü nadantaþ>% màghaþ %<madajaladurdinàndhakàragajaghañitaghanaghañàñopaparipàlitàpi>% kàdaø %<sàñopaü parikramya>% veõãø %<kalàparuciràñopanicitàn mukuñàniva>% bhàø vaø paø . 4 vàtajanye udara÷abdabhede %<àmàñopàpaci÷leùmagulmekrimivikàriõàm>% su÷ruø .

#<àóambara># puø à + óavi--kùepe, aran . 1 harùe, 2 darpe, 3 tåryasvane, 4 àrambhe 5 saürambhe, 6 akùilomni, ghanagarjite, 7 àyojane ca . matvarthe ini! àóambarin tadyukte triø .

#<àóàraka># puø aóa--udyame gha¤ tataþ àrak çùibhede . tataþ gotrapratyayasya bahuùu luk .

#<àói># puø aóa--udyame iõ . svanàmakhyàte matsyabhede . ÷aràrãvihage ca puüstrãø strãtve và ïãp svàrthe kan àóikàpyatra .

#<àóå># puø ala å lasya óaþ niø vçddhiþ . (bhelà) uóape .

#<àóhaka># puø àóhaukate à + óhauka--gha¤ pçø . %<aùñamuùñirbhavet ku¤ciþku¤cayo'ùñau tu puùkalam . puùkalàni ca catvàri àóhakaþ parikãrtita iti>% matabhede caturviü÷atyadhikasahasramuùñimàne dvàda÷aprasçtibhiþ kuóavastaccaturguõottaraü prasthàóhakadroõà, ityukte dvinavatyuttara÷ataprasçtimàne ca etacca dhànyàdermàne . suvarõàdimàne tu su÷rutaþ . dvàda÷a dhànyamàùàþ madhyamàùñasuvarõamàùakaþ te ùoóa÷a suvarõam . atha madhyamaniùpàvà ekonaviü÷atirdharaõaü tànyardhaçtãyàni karùaü tata÷cordhvaü caturguõamabhibardhayantaþ palakuóavaprasthàóhakadroõà ityabhiniùpadyante ityukte 256 palamàne ca . ardharcàdipàñhàt kopadhàdantatve'pi asya puø naø liïgatà . asya parimàõavàcakatvàt àóhakovrã hirityàdau prathamàyàþ parimàõamarthaþ àóhakaparimàõa paricchedyobrãhirityàdi bodhaþ . àóhakaü sambhavati avaharati pacati và kha ña¤ và . àóhakãnaþ àóhakikaþ àóhakamitadhànyasthàpane tadavahàrake ca pàtre tatpàcake sådàdau triø ñha¤i striyàü ïãp iti bhedaþ .

#<àóhakajambu># puø àóhakamità jàmbåryatra de÷e . sthålajambuyuktade÷e'tatra bhavaþ vçddhàtpràcàm ñha¤ chasyàpavàdakaþ . àóhakajambukaþ . tatra bhave triø .

#<àóhakã># strã àóhaukate ac pçùoø gauø ïãù . (arahara) iti khyàte ÷amãdhànyabhede . %<àóhakã tuvarã råkùà madhurà ÷ãtalà laghuþ gràhiõã vàtajananã varõyà pittakaphàsrajit>% bhàvapraø phale asya pustvamapi %<àóhakàü÷ca masåràü÷ca kodravàn lavaõaü tyajet>% kà÷ãø khaø vai÷vadeve varjane .

#<àóhya># triø à + dhyai--ka pçùoø . 1 yukte, 2 vi÷iùñe 3 sampanne 4 dhanini ca . yukte dhanàóhyaþ puõyàóhyaþ vinayàóhyaþ . sampannaþ sampadyuktaþ %<àóhyàstathà'vyasaninaþ svanuraktà÷ca sarvadà>% bhàø saø paø 5 aø . àóhyodçpyati dçptodharmamatikràmati dharmamatikràman pàpaü karotãti nãlakaõñhadhçtà smçtiþ %<ghenuþpa¤cabhiràóhyànàm>% smçtiþ %<àóhyàdiva pràpaõikàdajasram>% màghaþ .

#<àóhyakulãna># puüstrã àóhyakule bhavaþ khaþ . àóhyakulabhave .

#<àóhyaïkaraõa># naø anàóhyamàóhyaü karotyanena àóhya + kçkaraõe khyun mum upaø saø . abhåtàóhyasya àóhyatàkaraõe .

#<àóhyacara># triø bhåtapårva àóhyaþ carañ . bhåtapårbàóhye striyàü ïãp .

#<àóhyatama># triø ati÷ayena àóhyaþ tamap . ati÷ayàóhye .

#<àóhyapadi># avyaø àóhyaü padaü praharaõaü yatra dvidaõóyàø ica ijantatvàdavyayatvam . àóhyapadapraharaõayukte yuddhe .

#<àóhyambhavana># naø anàdya àdyobhavatyanena àdya + bhå--karaõe khyun mum upaø saø . anàdyasya àdyabhavanasàdhane .

#<àóhyambhaviùõu># triø anàóhya àóhyo bhavati àóhya + bhå--khiùõuc mum upaø saø . abhåtapårbàóhye àóhyatàm pràpte %<àóhyambhaviùõurya÷asà kumàraþ>% bhaññiþ .

#<àóhyambhàvuka># triø anàdya àdyobhavati àdya + bhå--khuka¤ mum upaø saø . anàóhye àóhyatayà bhåte .

#<àóhyavàta># puø àóhyovàtoyatra . %<kakamedovçto vàyuryadorå pratipadyate . tadàïgamarda÷aithilyaromaharùarujàjvaraiþ nidrayà càrditau stabdhau ÷ãtalàvapracetanau . gurukàvasthiràvårå na svàviva ca manyate . tamårustambhamityàhuràóhyavàtamathàpare>% su÷rutoktalakùaõe årustambharoge .

#<àõaka># triø aõaka eva svàrthe aõ . 1 adhame kutsite mukuñaþ . %<àõakaü surataü nàma dampatyoþ pàr÷vasaüsthayoþ>% ityukta lakùaõe 2 suratabhede naø .

#<àõava># naø aõorbhàvaþ pçthvàdiø và aõ . aõutve .

#<àõavãna># triø aõudhànyànàü ÷arùapàdãnàü bhavanaü kùetram và kha¤ . (sunàóàïgà) kùetrabhede kùatra ÷arùapàdyaõudhànyànyutpadyante tasmin . pakùe yat aõavyamapyatra .

#<àõi># puüstrãø aõa--iõ striyàü và ïãp . rathacakràgrasthe 1 kãlake, 2 koñau 3 sãmni ca . %<mayobhuvà sarathà yàtamarvàggantaü nidhiü dhuramàõi rna nàbhim>% çø 4, 43, 8 . %<àõiü na rathyamamçtàdhitasthuþ>% çø 1, 35, 6, su÷rutokte marmasthànabhede, ata årdhvaü praütyeka÷omarmasthànaü vyàkhyàsyàma ityupakramya . %<jànuna årdhvamubhayatastryaïgulamàõirnàma tatra÷ophàbhivçddhiþ stavdhasakthità ca>% ukram .

#<àõãveya># puüstrãø aõirastyasya và dãrghaþ aõãvaþ çùibheda stasyàpatyam ÷ubhràø óhak . aõãvarùerapatye .

#<àõóa># triø aõóebhavaþ aõ . 1 aõóasambhave pakùiprabhçtau striyàü ïãp vede tu kvacit ñàp . %<àõóeva bhittvàü ÷akunasya garbham>% çø 1, 68, 7, 2 aõóajàte hiraõyagarbhe puø %<tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamaprabham . tasmin jaj¤e svayaü brahmà sarvalokapitàmaha>% iti manåktestasyàõóajàtatvàt tathàtvam . %<viràóvahemàvàõóau svaràñ ca>% ÷ataø bràø . aõóameva svàrthe aõ . 3 puruùavçùaõesvàrthikapratyayasya kvacit liïgavacanàtikramasyeùñatvàt puø %<yasya hyàõóau bhavataþ retaþ si¤cati>% ÷ataø bràø . %<ànandanandàmàõóau me>% yajuø 20, 9, %<àõóau vçùaõau>% vedadãø . aõóaü vçùaõo'styasya aõ . 4 vçùaõayukte %<àõóau vai retaþsicau>% ÷ataø bràø . aõóena nirvçttaþ aõ . aõóanirvçtte 5 kapàlaråpe dyuloke bhåloke ca . %<tasminnaõóe sa bhagavànuùitvà parivatsaram svayamevàtmano dhyànàttadaõóamakaroddvidhà . tàbhyàü sa ÷akalàbhyà¤ca divaü bhåmi¤ca nirmame iti>% manunà'õóa÷akalàbhyàü tayorutpattipratipàdanàttayostathàtvam .

#<àõóaja># puø aõóàt jàyate jana--óa svàrthe aõ . 1 aõóaje pakùisarpàdau . 2 taccharãre naø %<teùàü khalveùàü bhåtànàü trãõyeva vãjàni bhavantyàõóajaü jãvajamudbhijjam>% iti chàø uø . %<teùàü jãvàviùñànàü khalveùàü pakùyàdãnàü bhåtànàmeùàmiti pratyakùanirde÷ànnatu tejaþ prabhçtãnàm . tasmàtteùàü khalveùàü bhåtànàü pa÷upakùisthàvaràdãnàü trãõyeva nàtiriktàni vãjàni kàraõàni bhavanti . kàni tànãtyucyante . aõóajamaõóàjjàtam aõóajamevàõóajaü pakùyàdi . pakùisarpàdibhyo hi pakùisarpàdayo jàyamànà dç÷yante . tena pakùã pakùiõàü vãjam sarpaþ sarpàõàü vãjam . tathà'nyadapyaõóàjjàtaü tajjàtãyànàü vãjamityaryaþ .. nanvaõóàjjàtamaõóajamucyate 'to'õóamevaü vãjamiti yuktaü kathamàõóajaü vãjamucyate . satyasevaü syàdyadi tvadicchàtantrà ÷rutiþ syàtsvatantrà ÷rutiryata àhàõóajàdyeva vãjaü nàõóàdãti . dç÷yate càõóajàdyabhàve tajjàtãyasantatyabhàvo nàõóàdyabhàve . ato'õóajàdãnyeva vãjànyaõóajàdãnàm>% bhàø .

#<àõóàyana># triø aõóena nirvçttaþ pakùàø phak . aõóa nirvçtte triø .

#<àõóãra># puø àõóamastyasya ãrac . vçùaõayukte ityapare aõóãra ityeva sàdhurityanye .

#<àõóãvata># puø ràjabhede . tena nirvçttam kaõvàø phi¤ . àõóãvatàyaniþ tannirvçtte triø .

#<àt># avyaø ata--viõ . 1 anantaramityarthe . %<àdasya vàto anuvàti ÷ociþ>% çø 1, 148, 4 2 apicetyarthe %<vi÷vakarmà vimanà àdvihàyàdhàtà vidhàtà paramot sandçk>% yajuø 17, 26, %<àt api ca>% vedadãø à + svaråpe takàra . 3 àkàraråpe varõe puø %<àta÷copasarge kaþ>% pàõinisåtram .

#<àta># triø à + at ac . satatagate prasçte . %<pakùobhiþ ÷rayamàõàudàtaiþ>% yajuø 29, 5, %<àtaiþ prasçtaiþ>% vedadã0

#<àtaka># triø ata + õvul . 1 satatagantari 2 sarpabhede puø %<bàhuka÷càja÷çïga÷ca dhårtakaþ pràtaràtakau . kauravyakulajàstvete prayàtà havyavàhanam>% bhàø àø 57 aø .

#<àtaïka># puø à + taki--gha¤ . 1 roge, %<dãrghatãvràmayagrastaü bràhmaõaü gàmathàpi và . dçùñvà pathi niràtaïkaü kçtvà và brahmahà ÷uciþ>% yàø 2 santàpe, %<pra÷nena ca vijànãyàt de÷aü kàlaü jàtisàtmyamàtaïkaü samutpattiü vedanàsamucchràyam>% ityàdi su÷rutaþ . 3 sandehe, 4 muraja÷abde, 5 bhaye ca . %<puruùàyuùajãvinyo niràtaïkànirãtayaþ>% raghuþ .

#<àta¤cana># naø à + tanca--lyuñ . 1 vege, 2 pràpaõe, 3 àpyàyane dugdhàdau dadhyàdibhàvàpàdanàya 4 amladravyaprakùepe, (dambala deoyà) 5 nikùepe, 6 upadrave 7 dravadravyaprakùepeõa kañhinadravyasya cårõane galitasvarõàderdravyàntarayogeõa 8 jàraõe ca . karaõe lyuñ . 9 dadhisàdhana dravye (dambala) . gobhyohida÷avidhàþ dugdhàdaya utpadyante yathoktaü ÷rutau %<pratidhuk tasyai ÷çtaü tasyai ÷arastasyai dadhi tasyai mastu tasyà àta¤canaü tasyai navanãtaü tasyai ghçtaü tasyà àmikùà tasyai vàjinam>% ÷ataø bràø . tatra pratidhuk sadyodugdham 1 ÷çtaü pakvaü payaþ 2 . ÷araþ pakkakùãrasyopari sàrabhåtam 3 . ghanãbhåtaü vastu dadhi 4 . dadhibhavaü sàrabhåtamudakaü mastu 5, . navanãtaghçte 6, 7, prasiddhe àta¤canaü dadhibhàvakàraõam 8 . àmikùà tapte payasi dadhyànayane sati yat ghanãbhåtaü vastu jàyate sàmikùà9 . dravàtmakaü vàjinam 10 màø yatpårbedyurdugdhaü haviràta¤canaü tatkurbota kàtyàø .

#<àtata># triø à + tana--kta . vistçte %<àtatajyamakarot sa saüsadà>% raghuþ .

#<àtatàyin># triø àtatena vistãrõena ÷astràdinà ayitu ÷ãlamasya aya--õini . badhodyate . viùayabhedena àtatàyi badhe doùàdoùau pràø viø uktau yathà vçhaø %<nàtatàyivadhe hantà kilviùaü pràpnuyàt kvacit . vinà÷àrthinamàyàntaü ghàtayannàparàdhnuyàt>% . kilviùàbhàvaþpràya÷cittaniùedhàrthaþ aparàdhà bhàvodaõóaniùedhàrthaþ . yataþ %<sarvata àtmànaü gopàyàteti>% ÷rutimålamidam ataþ palàyanàdinàpi rakùaõà bhàve idaü boddhavyam . kàtyàyanaþ . %<àtatàyinamàyànta mapi vedàntagaü raõe . jighàüsantaü jighàüsãyànna tena brahmahà bhavet>% jighàüsã san iyàdgacchedityarthaþ . devalaþ . %<udyamya ÷astramàyàntaü bhråõamapyàtatàyinam . nihatya bhråõahà na syàdahatvà bhråõahà bhavet>% . bhråõobràhmaõaviùeùaþ . doùadar÷anaü niyamàrtham . manuviùõå . %<guruü và bàlavçddhau và bràhmaõaü và bahu÷rutam . àtatàyinamàyàntaü hanyàdevàvicàrayan>% evakàroniyamàrthaþ . tathà %<nàtatàyibadhe doùo hanturbhavati ka÷cana . prakà÷aü và'prakà÷aü và manyustanmanyumçcchati>% . yasmàddhantçmanyurhanyamànamanyu nà÷ayati na punaþ puruùohanti hanyate veti hananavidherapavàdaþ . àtatàyinamàha va÷iùñhaþ . %<agnidogarada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ . kùetradàràpahàrã ca ùaóete àtatàyinaþ>% . viùõukàtyàyanau . udyatàsiviùàgni¤ca ÷àpodyatakarantathà . àtharvaõena hantàraü pi÷una¤caiva ràjasu . bhàryàtikramiõa¤caiva vidyàtsaptàtatàyinaþ . ya÷ovittaharànanyànàhurdharmàrthahàrakàn . vi÷eùamàha kàtyàyanaþ . %<anàkùàritapårboyastvaparàdhe pravartate . pràõadravyàpahàre ca pravçttasyàtatàyità>% . anàkùàrito'napakçtaþ . tena pårbakçtàpakàrasya màraõodyatasya nàtatàyità . tena pratyupakàrakavadhe doùaeva . nanu àtatàyinorapi gobràhmaõayorhanane doùamàha sumantuþ . %<nàtatàyibadhe doùo'nyatra gobràhmaõàt yadà hanyàt pràya÷cittaü kuryàt>% . tathà bhaviùye . %<ghàtakànapi govipànna hanyàdvai kadàcaneti>% . ataþpårbavacanavirodhaþ . satyam . atra vyavasthàmàha kàtyàyanaþ . %<àtatàyini cotkçùñe tapaþsvàdhyàyajanmataþ . badhastatra tu naiva syàt pàpe hãne badhomataþ>% . janmapadena jàtiþ kula¤cocyate . tena hantrapekùayà tapovidyàjàtikulairut kçùñonàyatàyã badhyastadanyobadhyaeva . ataeva bhagavadgãtàyà màha . %<pàpamevà÷rayedasmàn hatvaitànàtatàyina>% iti . etàn bhãùmàdãn atyantotkçùñaguõànityarthaþ . evaübhåtàtatàyina÷càhanane phalamapyàha vçhaspatiþ . %<àtatàyinamutkçùñaü vçttasvàdhyàyasaüyutam . yona hanyàdbadhapràptaüso'÷vamedhaphalaü labhet>% . yadyapi %<gurumbahu÷rutaü hanyàditi>% . ÷råyate . tathàpi guroþ sakà÷àt kulavidyàtapobhiþ ÷iùyasyàpyutkarùasambhavaþ . evaü bahu÷rutàdàvapi . evamadhamavarõasyottamavarõo na badhyaþ . pårbakçtàpakàraviùayaü và sumantuvacanam . gauràtatàyyapi na badhyaþ . %<nakhinàü ÷çïgiõà¤caiva daüùñriõà¤càtatàyinàm . hastya÷vànàntathànyeùàü badhe hantà na doùabhàgiti>% kàtyàyanavacanaü govyatirikta÷çïgiviùayam . vi÷eùamàha kàtyàyanaþ . udyatànàntu pàpànàü hanturdoùo na vidyate . nivçttastu yadàrambhàdgrahaõaü na badhaþsmçtaþ ityantena . tatratyamråõa÷abdàrthamàha debalaþ %<anåcàno guõopeto yaj¤asvàdhyàyayantritaþ . bhråõa ityucyate ÷iùñaiþ ÷eùabhojã jitendriyaþ>% . mitàkùaràyàmapi %<guruü và bàlavçddhau và bràhmaõaü và bahu÷rutam . àtatàyinamàyàntaü hanyàdevàvicàrayan . nàtatàyibadhe doùo hanturbhavati ka÷cana . pracchannaü và prakà÷aü và manyustanmanyumçcchati>% . tathà %<àtatàyinamàyàntamapi vedàntagaü raõe . jighàüsanta¤jighàüsãyànna tena brahmahà bhavet>% ityàdyartha÷àstram . %<iyaü vi÷uddhirudità pramàpyàkàmatodvijam . kàmato bràhmaõabadheniùkçtirna vidhãyata>% ityàdi dharma÷àstramanayorvirodhe dharma÷àstraü balavaditi yuktam . anayorekaviùayatvàsambhavena virodhàbhàvànna balàvalacintà avatarati . tathà hi %<÷astraüdvijàtibhirgràhyandharmoyatroparudhyate>% ityupakramya %<àtmana÷ca paritràõedakùiõànà¤ca saïgare . strãvipràbhyupapattau ca dharmeõa ghnanna duùpatã>% tyàtmarakùaõe dakùiõàdãnàü yaj¤opakaraõànàü ca rakùaõe yuddhe ca strãbràhmaõahiüsàyà¤ca àtatàyinamakåña÷astreõa ghnan na daõóabhàgityuktvà tasyàrtha vàdàrthamidamucyate . %<guruü và bàlavçddhau vetyàdi>% . gurvàdãnatyantàbadhyànapyàtatàyinohanyàt kimutànyàniti . và÷abda÷ravaõàdapi vedàntagamityatràpyapi÷abdasya ÷ravaõànna gurvàdãnàü badhyatvapratãtiþ %<nàtatàyibadhe doùo'nyatra gobràhmaõabadhàditi>% sumantuvacanàt . %<àcàryaü ca pravaktàram pitarammàtaraü gurum . na hiüsyàdbràhmaõàn gà÷ca sarvàü÷caiva tapasvina>% iti manuvacanàcca . àcàryàdãnàmàtatàyinàü hiüsàpratiùedhenedaü vacanamarthabannànyathà hiüsàmàtrapratiùedhasya sàmànya÷àstreõaiva siddhatvàt . %<nàtatàyibadhe doùohanturbhavati ka÷cana>% ityatadapi bràhmaõàdivyatiriktaviùayameva . yataþ %<agnidogarada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ . kùetradàrahara÷caiva ùaóete àtatàyinaþ>% tathà %<udyatàsiviùàgni÷ca ÷àpodyatakarastathà . àtharvaõena hantà ca pi÷una÷càpi ràjani . bhàryàtikramakàrã ca randhrànveùaõatatparaþ . evamàdyàn vijànãyàtsarbànevàtatàyina>% iti--sàmànyenàtatàyinodar÷itàþ . ata÷ca bràhmaõàdaya àtatàyina àtmàditràõàrthaü hiüsànabhisandhinà nivàryamàõàþ pramàdàdyadi vipadyeraüstatra laghu pràya÷cittaü ràjadaõóàbhàva÷ceti . bràhmaõàdyàtatàdhibadhe doùa uktaþ . ataeva bhãùmàdãnàmàtatàyinàmapi hananena %<a÷vamedhena ÷udhyanti mahàpàtakinastvime>% iti bhàrate yudhiùñhiràdãnàü mahàtakitvamuktam .

#<àtani># triø à--tana--in . àtànake vistàrake . %<tvaü vi÷ikùurasi yaj¤amàtaniþ>% çø 2, 1, 10 .

#<àtap># triø àtapati à + tapa--kvip . tàpake %<parivàmaruùàvayoghçõàvaranta àtapaþ>% çø 5, 73, 5 . %<àtapaþ àtàpinaþ>% bhàø .

#<àtapa># puø à--tapa--gha . 1 uddyote, 2 nivióakiraõe raudre ca . %<àtapaþ kañukoråkùaþ svedamårchàtçùàpradaþ . dàhavaivarõyajananonetrarogaprakopanaþ>% su÷rutaþ . %<bhavati vapuravàptacchàyamevàtape'pi>% màghaþ . %<àtapàtyayasaükùiptanãvàràùu niùàdibhiþ>% raghuþ . %<tamàtapaklàntamanàtapatram>% raghuþ . %<÷çïgàõi yasyàtapavanti siddhàþ>% kumàø . %<÷ãtàtapàbhighàtà÷ca vividhàni bhayàni ca>% manuþ . àtapa÷ca viralasaüyogàpannaþ såryasya kiraõabhedaþ sa eva raudra÷abdàbhidheyaþ prakà÷astu tato'pi viralasaüyogàpanna iti prakà÷araudrayorbhedaþ . asya ca nivióatejaskatvàduùõaspar÷avattvam tena duþkhadàyakatvaü manunoktam . evaü %<àtàpatàpitabhåmau màdhava! màdhava! mà dhàveti>% ya÷odàvàkye'pi . 3 prakà÷e %<chàyàtapau brahmavidovadanti>% ÷rutiþ .

#<àtapatra># naø àtapàt tràyate trai--ka . chatre . svàrthe kan . àtapatrakamapyatra . %<tamàtapaklàntamanàtapatram>% . %<ekàtapatraü jagataþ prabhutvam>% . %<padmà padmàtapapatreõa bheje sàsràjyadãkùitam>% iti ca raghuþ . %<ràjyaü svahastadhçtadaõóamivàtapatram>% ÷akuø . %<tasyàtapatraü bibharàmbabhåve>% màghaþ . %<nijàtapatrasya talasthale nalaþ>% naiùaø àtapatrotpattiryathà bhàraø ànuø paø 92, 93 aø . %<yadidaü ÷ràddhakçtyeùu dãyate bharatarùabha! . chatra¤copànahau caiva kenaitat saüpravartitam . katha¤caitat samutpannaü kimartha¤caiva dãyate . na kevalaü ÷ràddhakçtye puõyakeùvapi dãyate . bahuùvapi nimitteùu puõyamà÷ritya dãyate . etadvistarato brahman! ÷rotumicchàmi tattvataþ . bhãùma uvàca . ÷çõu ràjannavahita÷chatropànahavistaram . yathaitat prathitaü loke yathà caitat pravartitam . yathà càkùayyatàü pràptaü puõyatà¤ca yathà gatam . sarvametada÷eùeõa pravakùyàmi naràdhipa! . jamadagne÷ca saüvàdaü såryasya ca mahàtmanaþ . purà ma bhaùavànsàkùàddhanuùà'krãóata pramo . . sandhàya sandhàya ÷aràü÷cikùepa kila bhàrgavaþ . tàn sarvàn reõukà kùiptàüstasyeùån dãptatejasaþ . ànãya sà tadà tasmai pràdàdasakçdacyuta! . atha tena--sa ÷abdena jyàyà÷caiva ÷arasya ca . prahçùñaþ sampracikùepa sà ca pratyàjahàra tàn . tato madhyàhnamàråóhe jyeùñhàmåle dibàkare . sa sàyakàn dvijo muktvà reõukàmidamabravãt . gacchànaya vi÷àlàkùi! ÷arànetàn dhanu÷cyutàn . yàvadetàn punaþ subhru! kùipàmãti janàdhipa! . sà gacchantyantarà chàyàü vçkùasà÷ritya bhàvinã . tasthau tasya hi santaptaü ÷iraþ pàdau tathaiva ca . sthitvà sà tu muhårtaü vai bhartuþ ÷àpabhayàcchubhà . yayàvànayituü bhåyaþ sàyakànalinekùaõà . pratyàjagàma ca ÷aràüstànàdàya ya÷asvinã . sà vai khinnà sucàrvaïgã padbhyàü duþkhaü niyacchatã . upàjagàma bhartàraü bhayàdbhartuþ pravepatã . sa tàmçùistadà krulo vàkyamàha ÷ubhànanàm . reõake! kiü cireõa tvamàgateti punaþ punaþ . reõukovàca . ÷irastàvat pradãptaü me pàdau caiva tapodhana! såryatejoniruddhà'haü vçkùacchàyàü samà÷rità . etasmàt kàraõàdbrahmaü÷ciràyaitat kçtaü mayà . etacchrutvà mama vibho! mà krudhastvaü tapodhana! . jamadagniruvàca . adyainaü dãptakiraõaü reõuke! tava duþkhadam . ÷arairnipàtayiùyàsi såryamastràgnitejasà . bhãùma uvàca . sa visphàrya dhanurdivyaü gçhãtvà ca ÷aràn bahån . atiùñhat såryamabhito yato yàti tatomukhaþ>% . ityevaü krodhena àtmànaü (såryaü) pàtayitumicchave jamañhagnaye vipraråpaü dhçtvàgatya taü ca paritoùya tasmai chatrasupànahau ca såryodadàvityuktaü tato'dhyàyàntare yathà . %<etàvaduktvà sa tadà tåùõãmàsãdbhçgåttamaþ . atha såryo'dadattasmai cchatropànahamà÷u vai . sårya uvàce . maharùe! ÷irasastràõaü chatraü madra÷mivàraõam . pratigçhõãùva padbhyà¤ca tràõàrthaü carmapàduke . adyaprabhçti caiveha lokaü sampracariùyati . puõyakeùu ca sarveùu paramakùayyameva ca . bhãùma uvàca . chatropànahametattu såryeõaitat pravartitam . puõyametadabhikhyàtaü triùu lokeùu bhàrata! . tasmàt prayaccha vipreùu cchatropànahamuttamam . dharmasteùu mahàn bhàvã na me'tràsti vicàraõà . chatraü hi bharata÷reùñha! yaþ pradadyàddvijàtaye . ÷ubham ÷ata÷alàkaü vai sa pretya mukhamedhate>% . etallakùaõaü chatra÷abde vakùyate .

#<àtapavat># triø àtapo'styatra matup masya vaþ . àtapayukte %<÷çïgàõi yasyàtapavanti siddhàþ>% kumàø .

#<àtapavarùya># triø àtape nimittesati varùanti bàø kartari yat . vçùñijale %<antarikùàt pratigçhyàtapavarvyàþ>% kàtyàø 15, 4, 5, antarikùàt grahãtavyà àtapavarùaõàþ yà àtape varùanti tàþ . antarikùàt pratigçhya bhåmipatanàt pràgevàkà÷àt patantãràdàya grahãtavyà karkaø . ataeva vçùñijalasyàtapanimittatvàt naimittikatvàbhipràyeõa tàsàü yaj¤akàle grahaõàsambhavena pårbaü saügràhyatoktà %<yåpamuttareõa naimittikyasambhavàt>% kàtyàø 15, 42 %<yà àponimittena pràpyante tà naimittikyaþ yathà goruõvyàþ àtapavarùyàstàsàmasmin kàle grahaõàsambhavàt ataþ pårvaü gçhãtvà yåpamuttareõa punargrahaõamiti>% karkaþ . ataeva ÷rutyà vçùñeràtapanimittatvamuktam %<tasmàdyatra kvacit ÷ocati svedate và puruùastejasa eva tadadhyàpojàyante>% iti chàø uø puruùadehasya santàpa svedayoràtapanimittatvàt vçùñeràtapahetukatvam . vyaktamàha yàdavaþ %<tàsàü ÷atàni catvàri ra÷mãnàü vçùñisarjane catuþ ÷ataü vçùñivàhàþ sarvàstà amçtàþ striyaþ>% iti såryara÷mãnàü madhye catuþ÷atasya vçùñiùarjakatvena vçùñeràtapanimittakatvamatra vyaktameva .

#<àtapavàraõa># naø àtapaü vàrayati vç--õic lyu . chatre . %<nçpatikakudaü dattvà yåne sitàtapavàraõam>% %<anuditànyasitàtapavàraõam>% iti ca raghuþ .

#<àtapàtyaya># puø 6 taø . raudràpagame såryakiraõavigame . %<àtapàtyayasaükùiptanãvàràsu niùàdibhiþ>% raghuþ .

#<àtapàbhàva># 6 taø puø àtapasyàbhàvaråpàyàm chàyàyàm .

#<àtapãya># triø àtapasya sannikçùñade÷àdi utkaràø cha . àtapasannikçùñade÷àdau .

#<àtapodaka># naø àtape lakùyamàõamudakam ÷àø taø . såryamarãcau--lakùyamàõe udake mçgatçùõikàyàm .

#<àtamàm># avyaø à + tamap àmu . ati÷ayàbhimukhye atyantasamantàdbhàve ca %<mahodevaü kathamàtamà'khyàyata àtmà hi mahaduktham>% ÷ataüø bràø .

#<àtara># puø àtaratyanena à + té--ap . nadyàdeþ taraõàrthaü deye ÷ukle %<àtaralàghavahetormurahara! taraõiü tavàvalambe>% ityudbhañaþ dravyabhede àtaramànamuktaü manunà %<paõaü yànantare dàpyampuruùo'rdhapaõantare . pàdampa÷u÷ca yoùicca pàdàrdhaü riktakaþ pumàn . bhàõóapårõàni yànàni tàryaü dàpoyàni sàrataþ . riktabhàõóàni yat ki¤cit pumàüsa÷càparicchadàþ>%

#<àtarpaõa># naø à + tçpa--lyuñ . 1 tçptau . õic--lyuñ . 2 prãõane 3 maïgalàlepane . kartari lyuñ . 4 tçptikàrake triø .

#<àtava># puø à + tu--ap . 1 hiüsane kartari ac . 2 hiüsake triø 3 ràjabhede puø tasvàpattham a÷vàø phak . àtavàyanaþ tadapatye puüstrãø .

#<àtà># strã àbhimukhyena atyate gamyate pràõibhiþ à + atakarmaõi gha¤ . di÷i niruø . %<praye dvitàdiva a¤jantyàtàþ>% çø 3, 43, 6 .

@<[Page 650b]>@
#<àtàna># puø àtanyate à + tana--ghaj . 1 àbhimukhyena vistàre 2 dãrghavistàre pañàdivayanàrthaü dãrghavistàre (ñànà deoyà) %<yathà låtà àtànavitànàbhyàü jàlaü vistàrayatãti>% vedàntapraø karmaõi gha¤ . 3 vittàrye 4 kriyamàõe ca %<eùa eva nitya ekàhàtànaþ>% ÷ataø bràø .

#<àtànaka># triø à + tana--õvul . vistàrake .

#<àtàpi># puø à + tapa iõ . asurabhede sa càgastyena bhakùitaþ %<àtàpirbharkùitovena vàtàpi÷ca mahàsuraþ . samudraþ÷oùitoyena sa me'gastyaþ prasãdatu>% mantraliïgàdavagamyate .

#<àtàpin># puø àtapati à + tapa--õini . (cila) pakùibhede kùãrasvàmã .

#<àtàyin># puø à + tàya--õini . (cil) itikhyàtepakùibhede .

#<àtàra># puø àtãryate'nena à + té--bàø gha¤ . nàvàtaraõàrthe deve ÷ukle .

#<àtàlã># avyaø à + tala bàø ãõ . vidhurasyàkulokaraõe åryàø %<àtàlãkçtya vidhuramàkålãkçtyetyarthaþ>% gaõaratnam .

#<àti># puø ata--iõ . ÷aràripakùiõi . %<suparõaþ pàrjyanya àtirvàhasoþ>% yajuø 24, 34 . %<tà àtayona tanvaþ ÷umbhataþ svà>% çø 19, 95 . 2 satatagantari triø .

#<àtithigva># puø atithimabhigacchati gama--óva atithigvodivodàsoràjà tasyàpatyam aõ . divodàsaràjaputre . %<paràhannatithigvàya ÷asyaü kariùyan>% çø 6, 26, 3 %<atithigvàya atithãnàmabhigantre divodàsàya>% bhàùyokteþ divodàsa eva çgvede'tithigvatvena prasiddhaþ %<surathàü àtithigve svabhã÷åü ràrkùe>% %<ùaóa÷vàü àtithigva indrote badhåmataþ>% çø 8, 68, 16, 17 . %<àtithigva etannàmakaràjasya putraþ tasmai>% bhàø .

#<àtitheya># naø àtithaye idaü óhak . 1 atithinimittake bhojanàdau . %<àtitheyamanivàritàtithiþ>% màghaþ %<daivapitryàtitheyàni tatpradhànàni yasya tu>% manuþ . tatra sàdhu óha¤ . 2 atithisaparyàyàü ku÷ale triø . %<prayayàvàtitheyeùu vasannçùikuleùu saþ>% raghuþ . %<÷ayyotthàyaü mçgàn vidhyannàtitheyo vicakrame>% bhaññiþ %<pratyujjagàmàtithimàtitheyaþ>% raghuþ . striyàü ïãp . %<tamàtitheyã bahumànapårbayà>% kumà0

#<àtithya># naø atitheridaü ¤ya . 1 atithiparicaryàyàm . %<tamàtithyakriyà÷àntarathakùobhapari÷ramam>% raghuþ %<laghupatana kasya yathocitamàtithyaü vidhàya>% hitoø . strãtvamapi %<àtithyàyàþ pràkpràyaõãyam>% ÷ataø bràø bhàùyam atithiparicaryàprakàra÷ca pari÷iùñakhaõóe vakùyate . svàrthe ùya¤ . 2 atithau hemaø .

#<àtide÷ika># triø atide÷àdàgataþ ñhak . atide÷apràpte . yathà prakçtidharmasya vikçtau àtide÷ikatvam . %<àtide÷ikamanityam>% iti vyàø paribhàùà .

#<àtiyàtrika># triø atiyàtràyàü niyuktaþ ñhak . àtivàhikadeve vivaraõamàtivàhika÷abde .

#<àtirekya># naø aricyate karmaõi gha¤ tasya bhàvaþ ùya¤ . atireke vçddhau svapariõàtireke .

#<àtivàhika># triø ativàhe ihalokàt paralokapràpaõe niyuktaþ ñhak . etallokàt paralokapràpaõe ã÷varaniyukte arciràdyabhimànidevagaõe dhåmàdyabhimànidevagaõe ca . %<àtivàhikàstalliïgàt>% ÷àø såø . ativàhane niyuktà÷ca dvividhàþ dakùiõamàrge uttaramàrge ca tatra karmiõàü dakùiõamàrgeõa j¤àninà¤cottaramàrgeõa gamanàt tatra nayanàya ã÷varaniyuktà dhåmàdayaþ arciràdaya÷ca te ca chàø uø dar÷ità yathà . %<atha ya ime gràma iùñàpårte dattamityupàsate te dhåmamabhi sambhavanti dhåmàdràtriü ràtreraparapakùanaparapakùàdyànùaódakùiõaiti màsàüstànnaite saüvatsaramabhipràpnuvanti màsebhyaþ pitçlokaü pitçlokàdàkà÷amàkà÷àccandramasameùa somo ràjà taddevànàbhannaü taü devà bhakùayanti>% . iùñàpårte iùñamagnihotràdi vaidikaü karma, pårvaü vàpãkåpataóàgàràmàdikaraõam . dattaü ca bahirvedi, yathà÷aktyarhemyo dravyasambhàgo dattam . ityevaüvidhaü paricaraõaparitràõàdyupàsate . iti÷abdasya prakàradar÷anàrthatvàt . te dar÷anavarjitatvàddhåmaü dhåmàbhimàninãü devatàmàbhimukhyena sambhavanti pratipadyante . tayà'tivàhità dhåmàdràtriü ràtridevatàü, ràtreraparapakùadevatàm, evameva kçùõapakùàbhimàninãmaparapakùàt yàn ùaõmàsàn dakùiõà dakùiõàü di÷ameti savità tàn màsàn dakùiõàyanàn ùaõmàsàbhimàninãrdevatàþ pratipadyanta ityarthaþ . saïghacàriõyo hi ùaõmàsadevatà iti màsàniti bahuvacanaprayogastàsu . naite karmiõaþ prakçtàþ saüvatsaraü saüvatsaràbhimànirnã devatàmabhipràpnuvanti . kutaþ punaþ saüvatsarapàptiprasaïgo yataþ pratiùidhyate . asti hi saüvatsarasya prasaïgohyekasyàvayavabhåte dakùiõottaràyaõe tatràrciràdimàrgapravçttànàmudagayanamàsebhyo'vayavinaþ saüvatsarasya pràptiruktà . ata ihàpi tadavayavabhåtànàü dakùiõàyanamàsànàü pràptiü ÷rutvà tadavayavinaþ saüvatsarasyàpi pårvavatpràptiràpannetyatastatpràptiþ pratiùidhyate naite saüvatsaramabhipràpnuvantãti . màsebhyaþ pitçlokaü, pitçlokàdàkà÷amàkà÷àccandramasam . ko'sau yastaiþ pràpyaþ candramàþ ya eùa dç÷yate'ntarikùe somo ràjà bràhmaõànàü tadannaü devànàü taü candramasamannaü devatà indràdayo bhakùayanti . ataste dhåmàdinà gatvà candrabhåtàþ karmiõo devairbhakùyante nanbanarthàyeùñàdikaraõaü yadyannabhåtà devairbhakùyeran naiùa doùaþ . annamityupakaraõamàtrasya vivikùatatvàt . na hi te kavalotkùepeõa devairbhakùyante . kiü tarhyupakaraõamàtraü devànàü bhavanti te strãpa÷ubhçtyàdivat . dçùña÷cànna÷abda upakaraõeùu striyo'nnaü pa÷avo'nnaü ràj¤àmityàdi . na ca teùàü stryàdãnàü puruùopabhogyatve'pyupabhogo nàsti . ta màtkarmiõo devatànàmupabhogyà api santaþ susvino devaiþ krãóante . ÷arãra¤ca teùàü teùåpabhogayogyaü candramaõóale àpyamàrabhyate . taduktaü %<purastàcchraddhà ÷abdà àpo dyulokàgnau hutàþ somo ràjà sambhavantãti>% . tà àpaþ karma samavàyinya itarai÷ca bhåtairanugatàþ dyulokaü pràpya candratvamàpannàþ ÷arãràdyàrambhikà iùñàdyupàsakànàü bhavanti . iti bhàø pitçyànaþpanthà dar÷itaþ devayànastu . %<atha yadu caivàsmi¤chavyaü kurvanti yadi ca nàrciùamevàbhisambhavantyarciùo'harahna àpåryamàõapakùamàpåryamàõapakùàduyàn ùaóudaïïeti màsàüstànmàsebhyaþ saüvasatsaraü, saüvatsaràdàdityamàdityàccandramasaü candramaso vidyutaü tatpuruùo'mànavaþ sa etàn brahma gamayatyeùa devapatho brahmapatha etena pratipadyamànà imaü mànavamàvartaü nàvartante nàvartante>% athedànãü yathoktabrahmavido gatirucyate yadyadi u ca evàsmànnevaüvidi ÷avyaü ÷avakarma mçte kurvanti yadi ca na kurvanti çtvijaþ, sarvathàpyevaüvittena ÷avakarmaõà akçtenàpi na pratibaddho brahma pràpnoti na ca kçtena ÷avakarmaõà'sya ka÷canàbhyadhiko lokaþ %<na karmaõà vardhate no kanãyàniti>% ÷rutyantaràt . ÷avakarmaõyanàdaraü dar÷ayan vidyàü stauti, na punaþ ÷avakarma evaüvido na kartavyamiti . akriyamàõe hi ÷avakarmaõi karmaõàü phalàrambhe pratibandhaþ ka÷cidanumãyate anyatra . yata iha vidyàphalàrambhakàle ÷avakarma syàdvà na veti vidyàvato'pratibandhena phalàrambhaü dar÷ayati . ye sukhàkà÷amakùisthaü saüyadvàmanãtvenopàsate pràõasahitàmagnividyàü, teùàmanyatkarma bhavatu mà và bhåt sarbathàpi te'rciùamevàbhisambhavantyarcirabhimàninãü devatàmabhisambhavanti pratipadyanta ityarthaþ . arciùo'rcirdevatàyà aharaharabhimàninãü devatàmahna àpåryamàõapakùaü ÷uklapakùadevatàmàpåryamàõapakùàn ùaõmàsànudaïïuttaràü di÷ameti savità tànmàsànuttaràyaõadevatàü, tebhyo màsebhyaþ saüvatsaraü saüvatsaradevatàü tataþ saüvatsaràdàdityamàdityàccandramasaü candramaso vidyutaü tattatsthàüstàn puruùaþ ka÷cidbrahmalokàdetyaamànavo mànavyàü sçùñau bhavo mànavo na mànavo''mànavaþ sa puruùa etàn brahma satyalokasthaü gamayati gantçgantavyagamayitçtvavyapade÷ebhyaþ . sanmàtra brahmapràptau tadanupapatteþ . brahmaiva san brahmà'pyetãti hi vaktuü nyàyyam . sarvabhedaniràsena sanmàtrapratipattiü vakùyati . na càdiùño màrgo gamanàyopratiùñhate . %<sa enamavidito na bhunaktãti>% ÷rutyantaràt . eùa devapatho devairarciràdibhirgamayitçtvenàdhikçtairupalakùitaþ panthà devapatha ucyate . brahma gantavyaü tena copalakùita iti brahmapathaþ . etena pratipadyamànà gacchanto brahma imaü mànavaü manusambandhinaü manoþ sçùñilakùaõamàvartaü nàvartante . àvartante'smin jananamaraõaprabandhacakràråóhà ghañãyantravat punaþ punarityàvartastaü na pratipadyante . nàvartanta iti dviruktiþ saphalàyà vidyàyàþ parisamàptidar÷anàrthàü bhàø . yathà caiùàmàtivàhikatvaü tathà niråpitam ÷àø såø bhàø . %<àtivàhikàstalliïgàt>% såø . teùvevàrciràdiùu saü÷ayaþ kimetàni màrgacihnànyuta bhogabhåmayo'tha và netàrogantçõàmiti . tatra màrgalakùaõabhåtà arciràdaya iti tàvat pràptaü tatsvaråpatvàdupade÷asya . yathà hi ka÷cilloko gràmaü nagaraü và pratiùñhàsamàno'nu÷iùyate gacchestvamamuü giriü tatonyagrodhaü tatonadãü tatogràbhaü tatonagaraü và pràpsyasãti . evamihàpyarcirarciùo'harahna apåryamàõapakùamityàha . atha và bhogabhåmayaetà iti pràptam . tathà hi loka÷abdenàgnyàdãnupabadhnàti agnilokamàgacchatãtyàdi . loka÷abda÷ca pràõinàü bhogàyataneùu bhàùyate sanuùyalokaþ pitçloko devaloka iti ca . tathà ca bràhmaõam %<ahoràtreùu lokeùu sçjyanta>% ityàdi . tasmànnàtivàhikà arciràdayaþ . acetanatvàdapi teùàmàtivàhikatvànupapattiþ . cetanà hi loke ràjaniyuktà puruùàþ durgeùu màrgeùvativàhyànativàhayantãtyevaü pràpte bråmaþ . àtivàhikà evaite bhavitumarhanti . kutaþ talliïgàt . tathà hicandramasovidyutaü tatpuruùo'mànavaþ sa etàn brahma gamayatãti siddhavadgamayitçtvaü dar÷ayati . yàvadvacanaü vàcanikamitinyàyàt . tadvacanaü tadviùaye evopakùoõami ticenna pràptamànavatvanivçttimàtraparatvàdvi÷eùaõasya . yadyarciràdiùu puruùà gamayitàraþ pràptàste ca mànavàstatoyuktaü tannivçttyarthaü puruùavi÷eùaõamamànava iti . nanuliïgamàtrabhagamakaü nyàyàbhàvàt . naiùa doùaþ . ubhayavyàmohàttatsiddheþ . etàvadarciràdimàrgagàste dehaviyogàtsaü piõóitakaraõagràmàityasvatantràþ . arciràdãnàmapyacetanatvàdasvàtantryamityato'rciràdyabhimànina÷cetanà deva tàvi÷oùà atiyàtràyàü niyuktà iti gamyate . loke'pi hi mattamårchi tàdayaþ saüpiõóikaraõagràmàþ paraprayuktavartmàno bhavanti . anavasthitatvàdapyarciràdãnàü na màrgalakùaõatvopapattiþ . na hi ràtrau pretasyàhaþsvaråpàbhisambhava upapadyate . na ca pratipàlanamastãtyuktamadhastàt . dhruvatvàddevatàtmanàü nàyaü doùo bhavati . arciràdi÷abdatàcaiùàmarciràdyabhimànàdupapadyate . arciùo'harityàdi nirde÷astvàtivàhikatve'pi na virudhyate . arciùà hetunàharabhisambhavanti ahnà hetunàpåryamàõaü pakùamiti . tathà ca loke prasiddheùvapyàtiyàtrikeùvevaüjàtãyaka upade÷odç÷yate gaccha tvamitobalavarmàõaü tatojayasiühaü tataþ kçùõaguptamiti . apicopakrame te'rciùamabhisandhavantãti sambandhamàtramuktaü na sambandhavi÷eùaþ ka÷cit . upasaühàre tu %<sa etàn brahma gamayatãti>% sambandhavi÷eùo'tivàhyàtivàhakatvalakùaõa uktaþ tena saevopakrame'pãti nirdhàryate . saüpiõóitakaraõagràmatvàdeva ca ganthçõàü na tatra bhogasambhavaþ . loka÷abdastu anupabhu¤jàneùvapi gantçùu gamayituü ÷akyate anyeùàü tallokavàsinàü bhogabhåmitvàt . ato'gnisvàmikaü lokaü pràpto'gninà'tivàhyate vàyusvàmikalokaü pràpto vàyuneti yojayitavyam . kathaü punaràtivàhikatvapakùe varuõàdiùu tatsambhavaþ vidyutohyadhivaruõàdaya upakùiptàþ . vidyuta÷cànantaramà brahmapràpteramànavasyaiva puruùasya gamayitçtvaü ÷rutamityatauttaraü pañhati . %<vaidyutenaiva tacchruteþ>% . tato vidyudabhisambhavàdårdhaü vidyudanantaravartinaivàmànayena puruùeõa varuõalokàdiùvativàhyamànà brahmalokaü gacchantotyavagantavyam . tàn vaidyutàn puruùo'mànavaþ sa etàn brahmalokaü gamayatãti tasyaiva gamayitçtva÷ruteþ . varuõàdayastu tasyaivàpratibandhakaraõena sàhacaryànuùñhànena và kenacidanugràhakàityavagantavyam . tasmàtsåktamàtivàhikàdeva tàtmàno'rciràdaya iti ÷àïkarabhàùyam . ativàhe ativàhakàle itolokàntaragatikàle bhavaþ ñha¤ . manuùyàõàü gçtyukàlabhave 2 dehabhede puø ÷arãravi÷eùaõatve naø . %<tatkùaõàdeva gçhõàti ÷aroramàtivàhikam . årdhvaü vrajanti bhåtàni grãõyasmàttasya vigrahàt>% . viùõughaø . trãõi bhåtàni tojãvàyvàkà÷àni urdhaü gacchanti gurutvàbhàvàt pçthivãjale tu gurutvàdadhogacchata ityabhipràyaþ tatkùaõàt mçtyukùaõaü pràpyetyarthaþ %<àtivàhikasaüj¤o'sau deho bhavati bhàrgava! kevalaü tanmanuùyàõàü nànyeùàü pràõinàü kvacit>% . iti ca tatraivoktam . pa¤cabhåtànàmurdhvàdhogati÷ca sthålabhåtaviùayà såkùmàõàntu liïga÷arãrà÷rayatayà sarvajãvànàü dehàntarapràptau taddehàrambhasàdhanatayàsahaiva gamanam yathàha %<tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm>% ÷àø såø vyàkhyàtabhidaü ÷aïkaràcàryeõa jovomukhyapràõasacivaþ sendriyaþ samanaskovidyàkarmapårbapraj¤àparigrahaþ pårbadehaü vihàya dehàntaraü pratipadyata itye tadavagataü athainamete pràõà abhisamàyantãtyevamàderanyannavataraü råpaü kurute ityevamantàt saüsàraprakaraõasthàcchavdàt dharmàdharma phalopabhogasaübhavàcca . sa kiü dehavãjairbhåtasåkùmairasaüpariùvakto gacchati àhosvit saüpariùvakta iti cintyate kiü tàvat pràptaü asaüpariùvakta iti . kutaþ karaõopàdànavat bhåtopàdànasyà÷rutatvàt . %<sa etàstejomàtràþ samabhyàdadànaþ>% ityatra tejomàtrà÷abdena karaõànàmupàdànaü saükãrtayati vàkya÷eùe cakùaràdisaükãrtanàt . naivaü bhåtamàtrãpàdànasaükãrtanamasti sulabhà÷ca sarvatra bhåtamàtrà yatraiva deha àravdhavyastatraiva santãti tata÷ca tàsàü nayanaü niùpayojanam . ta smàdasaüpariùvaktoyàtãtyevaü pràpte pañhatyàcàrthyaþ %<tadantarapratipattau raühati saüpariùvakta>% iti . tadantarapratipattau dehàt dehàntarapratipattau dehavãjairbhåtasåkùmaiþ saüpariùvakto gacchatãtyavagantavyaü kutaþ pra÷naniråpaõàbhyàm . tathà hi pra÷naþ %<vettha yathà pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùa vacaso bhavantãti>% . niråpaõa¤ca prativacanaü dyuparjanya pçthivãpuruùayoùitsu pa¤casvagniùu ÷raddhàsomavçùñyannaretoråpàþ pa¤càhutãrdar÷ayitvà %<iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavantãti>% . tasmàdadbhiþ pariveùñito jãvoraü hatãti gamyate . nanvanyà ÷rutirjalaukàvat pårbaü dehaü na mu¤cati yàvaddehàntaraü na kràmatãti dar÷ayati tadyathà tçõajalàyuketi tatràppariveùñitasyaiva jãvasya karmopasthàpitapratipattavyadehaviùayabhàvàya dãghãübhàvamàtraü jalaukayopamãyata ityavirodhaþ . evaü ÷rutyukte dehàntarapratipatti prakàre sati yàþ puruùamatiprabhavàþ kalpanàþ vyàpinàü karaõànàmàtmana÷ca dehàntarapratipattau karmava÷àdvrattilàbhastatra tatra bhavati kevalasyaiva vàtmanovçttilàbhastatra tatra bhavati . indriyàõi tu dehavadabhinavànyeva tatra tatra bhogasthàna utpadyante, manaeva và kevalaü bhogasthànamabhipratiùñhate jãvaeva và utplutya dehàddehàntaraü pratipadyate ÷ukaiva vçkùàdvçkùàntaramityevamàdyàþ, tàþ sarvàevànàdartavyàþ ÷ruti virodhàt . nanådàhçtàbhyàü pra÷naprativacanàbhyàü kevalàbhiradbhiþ saüpariùvakto raühati iti pràpnoti ap÷abda÷ravaõasàmarthyàt tatra kathaü sàmànyena pratij¤àyate sarvaireva bhåtasåkùmaiþ saüpariùvakto raühatãtyatauttaraü pañhati . %<tryàtmakatvàttubhåyastvàt>% såø . tu÷abdenacoditàmà÷aïkàmucchinatti tryàtmikà hyàpaþ trivçtkaraõa÷ruteþ tàsvàrambhikàsvabhyupagatàsvitaradapi bhåtadvayamava÷yàbhyupagantavyaü bhavati tryànmaka÷cadehaþ trayàõàmapi tejobannànàü tasmin kàryopalabdheþ puna÷ca tryàtmakaþ tridhàtukatvàt tribhirvàtapitta÷leùmabhirvyàptatvàt na sa bhåtàntaràõi pratyàkhyàya kebalàbhiradbhiràrabdhuü ÷akyate . tasmàdbhåyastvàpekùo'yam %<àpaþ puruùavacasaiti>% pra÷naprativacanayorap÷abdo na kaibalyàpekùaþ sarvadeheùu hi rasalohitàdidravabhåyastvaü dç÷yate . nanu pàrthivodhàturbhåyiùñhodeheùåpalakùyate naiùa doùaþ itaràpekùayàpàü bàhulyaü bhaviùyati dç÷yate ca ÷ukra÷oõitalakùaõe pi dehavãje dravabàhulyam . karma ca nimittaü kàraõaü dehàntaràrambhe karmàõi càgnihotràdãni somàjyapayaþ prabhçtidravadravyavyapà÷rayàõi karmasamavàyinya÷càpaþ ÷raddhà÷abdoditàþ saha karmibhirdyulokàkhye'gnau håyanta iti vakùyati tasmàdapyapàü bàhulya prasiddhiþ . bàhulyàccàp÷abdena sarveùàmeva dehavãjànàü bhåtasåkùmàõàmupàdànamiti niravadyam . %<pràõagate÷ca>% såø pràõànà¤ca dehàntarapratipattau gatiþ ÷ràvyate %<tamutkràmantaü pràõo'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõàanåtkràmantãtyàdi>% ÷rutibhiþ . sà ca pràõànàü gatirnà÷rayamantareõa sambhavatãtyataþ pràõagatiprayuktànàü tadà÷rayabhåtànàmapàmapi bhåtàntaropasçùñànàü gatiravagamyate . na hi nirà÷rayàþ pràõàþkvacidgacchanti tiùñhanti và jãvato'dar÷anàt bhàø . manurapi %<yadàõumàtrikobhåtvà vãjaü sthàsnu cariùõuca . samàvi÷ati saüsçùñastadà mårtiü vimu¤cati>% såkùmabhåtaiþsaüsçùñasyaiva gatimàha . atra aõupadaü puryaùñakopalakùaõam . %<bhåtendriyamanobuddhivàsanàkàryavàyavaþ . avidyà càùñakaü proktaü puryaùñakamidaü punaþ>% sanandokteþ %<puryaùñakena liïgena pràõàdyena sa yujyate . tena baddhasya vai bandhomokùãmuktasya tena vai>% brahmapuø ukte÷ca maüsçtikàle puryaùñakasya paralokagàmitvasiddheþ . àtivàhika÷arãrasattve'nyathànupapattireva pramàõam tatsvaråpa¤coktaü sàükhyasåtrabhàùyàdau . %<tadvãjàt saüsçtiþ>% såø . tasya ÷arãrasya vãjàt trayoviü÷atitattvaråpàt såkùmàddhetoþ puruùasya saüsçtirgatàgate bhavataþ kåñasthasya vibhutayà svato gatyàdyasambhavàdityarthaþ trayoviü÷atitattve'vasthito hi puruùastenaivopàdhinà pårbakçtakarmabhogàrthaü dehàddehaü saüsarati . %<mànasaü manasaivàyamupabhuïkte ÷ubhà÷ubham . vàcà vàcà kçtaü karma kàyenaiva tu kàyikam>% ityàdismçtibhiþ pårvasargãyakaraõairevotsagetaþ sargàntareùåpabhogasiddheþ . ataeva brahmasåtram %<tadantarapratipattau raü hati sampariùvakta iti>% . saüsçteravadhimapyàha . %<àvivekàcca pravartanamavi÷eùàõàm>% såø . ã÷varànã÷varatvàdivi÷eùarahitànàü sarveùàmeva puüsàü vivekaparyantameva pravartanaü saüsçtiràva÷yakã vivekottaraü ca na sà tatra hetumàha . %<upabhogàditarasya>% såø . itarasyàvivekina eva svãyakarmaphalabhogàva÷yambhàvàdityarthaþ . dehasattve'pi saüsçtikàle bhogo nàstãtyàha . %<samprati parimukto dvàbhyàm>% så . samprati saüsçtikàle puruùo dvàbhyàü ÷ãtoùõasukhaduþkhàdidvandvaiþ parimukto bhavatãtyarthaþ . tadetatkàrikayoktam . %<saüsarati nirupabhogaü bhàvairadhivàsitaü liïgam>% . iti . bhàvà dharmàdharmavàsanàdayaþ . ataþ paraü ÷arãradvayaü vi÷iùya vaktumupakramate . %<màtàpitçjaü sthålaü pràya÷a itaranna tathà>% såø . sthålaü màtàpitçjaü pràya÷o bàhulyenàyonijasyàpi sthåla÷arãrasya smaraõàditaracca såkùma÷arãraü na tathà na màtàpitçjaü sargàdàvutpannatvàdityarthaþ . taduktaü kàrikayà . %<pårvotpannamasaktaü niyataü mahadàdi såkùmaparyantam . saüsarati nirupabhogaü bhàvairadhivàsitaü liïgam>% iti niyataü nityaü dviparàrdhasthàyi gauõanityaü prati÷arãraü liïgotpattikalpane gauravàt . pralaye tu tannà÷aþ ÷rutismçtipràmàõyàdiùyate . gatikàle bhogàbhàvavacanamutsargàbhipràyeõa . kadàcit tu vàyavãya÷arãraprave÷ato gamanakàle'pi bhogo bhavati . ato yamamàrge duþkhabhogavàkyànyupapadyante . sthålasåkùma÷arãrayormadhye kimupàdhikaþ puruùasya dvandvayogastadavadhàrayati . %<pårvotpattestatkàryatvaü bhogàdekasya netarasya>% såø . pårvaü sargàdàvutpattiryasya liïga÷arãrasyatasyaiva tatkàryatvaü sukhaduþkhakàryakatvaü kuta ekasya liïgadehasyaiva sukhaduþkhàkhyabhogàt na tvitarasya sthåla÷arorasya mçta÷arãre sukhaduþkhàdyabhàvasya sarvasammatatvàdityarthaþ . uktasya såkùma÷arãrasya svaråpamàha . %<saptada÷aikaü liïgam>% såø . såkùma÷arãramapyadhàràdheyabhàvena dvividhaü bhavati tatra saptada÷a militvà liïga÷arãraü tacca sargàdau samaùñiråpamekameva bhavatãtyarthaþ . ekàda÷endriyàõi pa¤ca tanmàtràõi buddhi÷ceti saptada÷a . ahaïkàrasya buddhàvevàntarbhàvaþ . caturthasåtre vakùyamàõapramàõàdetànyeva saptada÷aliïgaü mantavyaü na tu saptada÷a ekaü cetyaùñàda÷aparatayà vyàkhyeyam . uttarasåtreõa vyaktibhedasyopapàdyatayàtra liïgaikatve eka÷abdasyatàtparyàbadhàraõàcca . %<karmàtmà puruùo yo'sau bandhamokùaiþ prayujyate . sa saptada÷akenàpi rà÷inà yujyate ca saþ>% iti mokùadharmàdau liïga÷arãrasya saptada÷atvasiddhe÷ca saptada÷àvayavà atra santãti saptada÷ako rà÷irityarthaþ . rà÷i÷abdenasthåladehavalliïgadehasyàvayavitvaü niràkçtam . avayaviråpeõa dravyàntarakalpanàyàü gauravàt . sthåladehasya càvayavitvamekatàdipratyakùànurodhena kalpyata iti . atra ca liïgadehe buddhireva pradhànetyà÷ayena liïgadehasya bhogaþ pràguktaþ . pràõa÷càntaþkaraõasyaiva vçttibhedaþ . ato liïgadehe pràõapa¤cakasyàpyantarbhàva ityasya saptada÷àvayavakasya ÷arãratvaü svayaü vakùyati %<liïga÷arãranimittaka iti sanandanàcàrya>% iti såtreõa . ato bhogàyatanatvameva mukhyaü ÷arãralakùaõam . tadà÷rayatayà tvanyatra ÷arãratvamiti pa÷càdvyaktãbhaviùyati . %<ceùñendriyàrthà÷rayaþ ÷arãramiti>% tu nyàye'pi tasyaiva lakùaõaü kçtamiti . nanu liïgaücedekaü tarhi kathaü puruùabhedena vilakùaõà bhogàþ syustatràha . %<vyaktibhedaþ karmavi÷eùàt>% såø yadyapi sargàdau hiraõyagarbhopàdhiråpamekameva liïgaü tathàpi tasya pa÷càdvyaktibhedo vyaktiråpeõàü÷ato nànàtvamapi bhavati . yathedànãmekasya pitçliïgadehasya nànàtvamaü÷ato bhavati putrakanyàdiliïgadeharåpeõa . tatra kàraõamàha karmavi÷eùàditi . jãvàntaràõàü bhogahetukarmàderityarthaþ . atra vi÷eùavacanàt samaùñisçùñirjãvànàü sàdhàraõaiþ karmabhirbhavatãtyàyàtam . ayaü ca vyaktibhedo manvàdiùvapyuktaþ . yathà manau samaùñipuruùasya ùaóindriyotpattyanantaram . %<teùàü tvavayavàn såkùmàn ùaõõàmapyamitaujasàm . sannive÷yàtmamàtràsu sarvabhåtàni nirmame>% iti ùaõõàmiti samastaliïga÷arãropalakùaõam . àtmamàtràsu cidaü÷eùu saüyojyetyarthaþ . tathà ca tatraiva vàkyàntaram . %<taccharãrasamutpannaiþ kàryaistaiþ karaõaiþ saha . kùetraj¤àþ samajàyanta gàtrebhyastasya dhãmataþ>% . iti nanvevaü bhogàyatanatayà liïgasyaiva ÷arãratve sthåle kathaü ÷arãratvavyavahàrastatràha . %<tadadhiùñhànà÷raye dehe tadvàdàt tadvàdaþ>% såø . tasya liïgasya yadadhiùñhànamà÷rayo vakùyamàõabhåtapa¤cakaü tasyà÷raye ùàñkau÷ike dehe tadvàdo dehavàdastadvàdàt tasyàdhiùñhàna÷abdoktasya dehasya vàdàdityarthaþ liïgasambandhvàdadhiùñhànasya dehatvamadhiùñhànà÷rayatvàcca sthålasya dehatvamiti paryavasito'rthaþ . adhiùñhàna÷arãraü ca såkùma pa¤cabhåtàtmakaü vakùyate tathà ca ÷arãratrayaü siddham . yat tu %<àtivàhika ekã'sti deho'nyastvàdhibhautikaþ . sarvàsàü bhåtajàtànàü brahmaõastveka eva kim>% ityàdi÷àstreùu ÷arãradvayameva ÷råyate talliïga÷arãràdhiùñhàna÷arãrayoranyo'nyaniyatatvena såkùmatvena caikatàbhipràyàditi . nanu ùàñkau÷ikàtirikte liïga÷arãràdhiùñhànabhåte ÷arãràntare kiü pramàõamityàkàïkùàyàmàha . %<na svàtantryàt tadçte chàyàvaccitravacca>% såø . talliïga÷arãraü tadçte'dhiùñhànaü vinà svàtantryànna tiùñhati . yathà chàyà niràdhàrà na tiùñhati yathà và citramityarthaþ tathà ca sthåladehaü tyaktrà lokàntaragamane liïgadehasyàdhàrabhåtaü ÷arãràntaraü sidhyatãti bhàvaþ . tasya ca svaråpaü kàrikàyàmuktam . %<såkùmà màtàpitçjàþ saha prabhåtaistridhà vi÷eùàþ syuþ . såkùmàsteùàü niyatà màtàpitçjà nirvantate>% iti . atra tanmàtrakàryaü màtàpitçja÷aroràpekùayà såkùmaü yadbha tapa¤cakaü yàvalliïgasthàyi proktaü tadeva liïgàdhiùñhànaü ÷arãramiti labdhaü kàrikàntareõa . %<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyo vinà yathà chàyà . tadvadvinà vi÷eùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgam>% . iti . vi÷eùaiþ sthålabhåtaiþ såkùmàkhyaiþ, sthålàvàntarabhedairiti yàvat . asyàü kàrikàyàü såkùmàkhyànàü sthålabhåtànàü liïga÷arãràdbhedàvagamena %<pårvotpannamasaktaü niyataü mahadàdi såkùmaparyantam>% . ityàdipårvodàhçtakàrikàyàü såkùmabhåtaparyantasya liïgatvaü tàrthaþ kintu mahadàdiråpaü yalliïgaü tat svàdhàrasåkùmaparyantaü saüsarati tena saha saüsaratãtyarthaþ . nanvevaü liïgaghañakapadàrthàþ kiyanta iti kathamavadhàryamiti cet . vàsanàbhåtasåkùmaü ca karmàvidye tathaiva ca . da÷endriyaü mano buddhiretalliïgaü vidurbudhàþ iti và÷iùñhàdivàkyebhyaþ . atra liïga÷arãrapratipàdanenaiva puryaùñakamapi vyàkhyeyamityà÷ayena buddhidharmàõàmapi vàsanàkarmàvidyànàü pçthagupanyàsaþ . bhåtasåkùmaü càtra tanmàtrà . da÷endriyàõi ca j¤ànakarmendriyabhedena purodvayamityà÷ayaþ . yat tu màyàvàdino liïga÷arãrasya tanmàtrasthàne pràõàdipa¤cakaü prakùipanti puryaùñakaü cànyathà kalpayanti tadapràmàõikamiti . nanu mårtadravyatayà vàyvàderiva liïgasyàkà÷amevàsaïgenàdhàro'stu vyarthamanyatra saïgakalpanamiti tatràha . %<mårtatve'pi na saïghàtayogàt taraõivat>% såø mårtatve'pi na svàtantryàdasaïgatayàvasthànaü prakà÷aråpatvena såryasyeva saïghàtasaïgànumànàdityarthaþ . såryàdãni sarvàõi tejàüsi pàrthivadravyasaïgenaivàvasthitàni dç÷yante liïgaü ca sattvaprakà÷abhayamato bhåtasaïgatamiti . liïgasya parimàõamavadhàrayati . %<aõuparimàõaü tatkçti÷ruteþ>% såø talliïgamaõuparimàõaü paricchinnaü na tvatyantamevàõu sàvayavasyoktatvàt . kutaþ kçti÷ruteþ kriyà÷ruteþ . %<vij¤ànaü yaj¤aü tanute karmàõi tanute'pi ca>% ityàdi÷rutervij¤ànàkhyabuddhipradhànatayà vij¤ànasya liïgasyàkhilakarma÷ravaõàdityarthaþ . vibhutve sati kriyà na saümbhavati . tadgati÷ruteriti pàñhastu samãcãnaþ . liïga÷arãrasya ca gati÷rutiþ %<tamutkràmantaü pràõo'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü savij¤àno bhabati savij¤ànamevànåtkràmatãti>% savij¤àno buddhisahita eva jàyate savij¤ànaü yathà syàt yathà saüsarati cetyarthaþ . paricchinnatve yuktyantaramàha . %<tadannamayatva÷rute÷ca>% såø tasya liïgasyaikade÷ato'nnamayatva÷ruterna vibhutvaü sambhavatãti . vibhutve sati nityatàpatterityarthaþ . sà ca ÷rutiþ %<annamayaü hi saumya! mana àpomayaþ pràõastejomayã vàgityàdiþ>% . yadyapi mana àdãni na bhautikàni tathàpyannasaüsçùñasajàtãyàü÷apåraõàdannamayatvàdivyavahàro bodhyaþ . acetanànàü liïgànàü kimarthaü saüsçtirdehàddehàntarasa¤càra ityà÷aïkàyàmàha . %<puruùàrthaü saüsçtirliïgànàü såpakàravadràj¤aþ>% såø yathà ràj¤aþ såpakàràõàü pàka÷àlàsu sa¤càro ràjàrthaü tathà liïga÷arãràõàü saüsçtiþ puruùàrthamityarthaþ praø bhàùyam såkùmadehasattve pramàõaü sàükhyatattvakaumudyàmitthaü dar÷itam . syàdetadbuddhireva sàhaïkàrendriyà kasmànna saüsarati kçtaü såkùma÷arãreõàpràmàõikenetyata àha . %<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyovinà yathà chàyà . tadvadvinà vi÷eùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgam>% . liïganàt j¤àpanàt buddhyàdayoliïgaü tat anà÷ritaü na tiùñhati . janmaprayàõàntaràle buddhyàdayaþ pratyutpanna÷arãra÷ritàþ pratyutpannapa¤catanmàtravattve sati buddhyàditvàt dç÷yamàna÷arãravçttibuddhyàdivat . vinà vi÷eùairiti såkùmaiþ ÷arãrairityarthaþ . àgama÷càtra bhavati %<aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùa yamovalàditi>% . aïguùñhamàtratvena såkùmatàmupalakùayati àtmanoniùkarùàsambhavena såkùmameva ÷arãraü puruùastadapi hi puri sthåla÷arãre ÷ete . eva¤ca sarveùàü bhåtànàü saüsaraõakàle såkùmadehasyàva÷yakatve sthite manuùyàõàmeva dàhàdyårdham àtivàhikadehàntarotpattirnatvanyeùàü pràguktavacanàt asati tu dàhàdo nçõàü ÷mà÷ànikabhåtabhàvapràptiriti bhedaþ yathoktam ÷uddhitaø viùõuø . %<ativàhikasaüj¤o'sau deho bhavati bhàrgava! . kevalaü tanmanuùñhàõàü nànyeùàü pràõinàü kvacit>% ityupakramya pretapiõóaistathà dattairdehamàpnoti bhàrgava! . bhogadehamiti proktaü kramàdeva na saü÷ayaþ . pretapiõóà na dãyante yasya tasya vimokùaõam . ÷mà÷ànikebhyo bhåtebhyo nàkalpameva vidyate . tatrà'sya ghàtanà ghorà ÷ãtavàtàtapãdbhavà iti atra pre takàryàkaraõe doùàbhidhànam . nindàrthavàdã vidheyastutyartham %<na nindyaü nindanãyaü nindati kintu vigheyaü stotàti>% nyàyàt . etacca vidvadbhinnaviùayam chàø uø viduùaþ daivàttadakaraõe'pi arciràdipràpterukteþ %<atha yadu caivàsmin ÷avyaü kurvanti yadi na, arciùamevàbhisandhavantãti>% . etadbhàùya¤ca 651 pçùñhe pràg dar÷itan . evaü gayà÷ràddhàdàvapi agnidagdhà÷ca ye jãvà nàgnidagdhàstathà'pare teùàmuraddhaõàrthàya imaü piõóaü dadàmyahamiti . mantraliïkenànagnidagdhasyàpyuddhàrapratipàdanàt . niùkarùasta saüsçtikàle pràõimàtrasya såkùmadehapràptiþ tatra pa÷vàdãnàü dàhàdikarmàdikamantareõàpi svasvakarmànusàreõa dehàntarapràptiþ manuùyàõàntu vidvadàdivyatiriktànàü dàhàdikamantareõa ÷mà÷ànikabhåtabhàvapràptiþ kçte tu dàhàdau àtivàhikadehapràptiþ pårakapiõóàdau punaþ pretadehapràptiþ sapaõóãkaraõàtparaü bhogadehapràptiþ . tãrthamçtànàü na tu pretadeha iti bhedaþ %<kçte sapiõóãkaraõe naraþ saüvatsaràtparam . pretadehaü parityajya bhogadehaü prapadyate ityukteþ>% %<tataþ sa narakeyàti svarge và svena karmaõà>% ityukte÷ca viduùàü mahàtãrthamçtànàü tu daivàt dàhàdikàryàkaraõe'pi arciràdimàrgeõa tattatsthànayogyadehapràptiriti .

#<àti÷ayya># naø ati÷aya eva svàrthe ùya¤ . ati÷aye .

#<àti÷vàyana># triø atikràntaþ ÷vànam niø na samàsàntaþ ati÷và dàsaþ atyadhãnatvàt ati÷van + caturarthyàü pakùàø phak . dàsasannikçùñade÷àdau .

#<àtiùñha># naø ati + sthà--ka ùatvam atiùñhastasya bhàvaþ aõ . atikramya sthitau utkarùe . %<àdhipatyàya svàva÷yàyàtiùñhàyà''rohàmi>% aiø vràø .

#<àtu># puø ata--uõ . bhelake . (bhelà) uóape .

#<àtuc># puø %<àtucirgamanàrtha iti>% çø bhàø àdhàre kvip . såryasyàstagatikàle tasya nimlocanakàle astakàle %<yadadyaså udite yanmadhyadina àtuci>% çø 8, 27, 21, %<àtuci sàyam>% bhàø .

#<àtuji># triø à + tuja--hiüsàbalàdànaniketaneùu in . hiüsake balasyàdàyake ca . %<pibataü somamàtujã>% 7, 66 68, %<àtujã hiüsakau àdàtàrau vàü>% bhàø .

#<àtura># triø ãùadarye à + ata--urac . kàryàkùame ujjvaø %<ghçtamuttamaü vidhivipakvamàhitaü prapibannidaü jayati kuùñhamàturaþ>% ujjvaø vaidyaø 2 pãóite ca . %<ràvaõàvarajà tatra ràghavaü madanàturà>% raghuþ . %<na snànamàcaredbhuktvà nàturo na mahàni÷i>% %<bàlavçddhàturaivinà>% %<àkà÷e÷àstu vij¤eyà bàlavçddhakç÷àturà>% iti ca manuþ . àture niyamo nàsti smçtiþ .

#<àturasaünyàsa># naø 6 taø . saünyàsabhede sanyàsa÷abde tadvidhirvakùyate .

#<àturopakramaõãya># puø àturamadhikçtya roganivàraõàya upakramaõãyam . àturasya cikitmàrthamàyurvyàdhyçtvagnivayodehabalasatvasàtmyaprakçtibheùajade÷ànusàreõaupakramaõãye 1 vyàpàrabhede tadadhi kçtyakçtogranthaþ cha . 2 tatpratipàdakagranthe ca . sa ca su÷rutàntargato'dhyàyabhedaþ . tatroktavi÷eùaü j¤àtvà vaidyairàturasya roganivàraõàyopakramaõeyam . sa càdhyàyastàvaddar÷yate yathà %<athàta àturopakravaõãyamadhyàyam vyàkhyàsyàmaþ .. àturamupakramamàõena bhiùajàyuravàdau parãkùyeta . satyapyàyuùi vyàdhyçtvagnivayodehabalasatsàtmyaprakçtibheùajade÷àn parãkùeta .. tatra mahàpàõipàdapàr÷va pçùñhastanàgrada÷anavadanaskandhalalàñam dãrghàïguliparvocchàsaprekùaõabàhum vistorõabhråstanàntaroraskam hrasvajaïghàmeóhragrãvam gambhãrasatvasvaranàbhimanuccairbaddhastanamupacitamahàroma÷akarõam pa÷cànmastiùkam sràtànuliptamårdhànupårvyà vi÷uùyamàõa÷arãram pa÷càcca vi÷uùyamàõahçdayam puruùam jànãyàddãrghàyuþ khalvayamiti . tamekàntenopakramet . ebhirlakùaõairviparãtairalpàyurmi÷rairmadhyamàyuriti .. bhavanti càtra .. gåóhasandhisiràsnàyuþ saühatàïgaþ sthirendriyaþ . uttarottarasukùetro yaþ sa dãrghàyurucyate .. garbhàtprabhçtyarogo yaþ ÷anaiþ samupacãyate .. ÷arãraj¤ànavij¤ànaiþ sa dãrghàyuþ samàsataþ .. madhyamasyàyuùo j¤ànamata årdhvaü nibodha me . adhastàdakùigàyasya lekhàþ syurvyaktamàyatàþ .. dve và tisro'dhikà vàpi pàdau karõau ca màüsalau . nàsàgramårdhva¤ca bhavedårdhvalekhà÷ca pçùñhataþ .. yasya syustasya paramamàyurbhavati saptatiþ . jaghanyasyàyuùo j¤ànamata årdhvaü nibodha me .. hrasvàni yasya parvàõi sumahaccàpi mehanam . tathorasyavalãóhàni naca syàtpçùñhamàyatam .. årdhva¤ca ÷ravaõau sthànànnàsà cocca ÷arãriõaþ . hasato jalpato vàpi dantamàüsam pradç÷yate . prekùate ya÷ca vibhràntam sa jãvetpa¤caviü÷atim .. atha punaràyuùo vij¤ànàrthamaïgapratyaïgapramàõasàrànupadekùyàmaþ . tatràïgànyantaràdhisakithabàhu÷iràüsi tadavayavàþ pratyaïgànãti . tatra svairaïgulaiþ pàdàïguùñhaprade÷inyau dvyaïgulàyate . prade÷inyàstu madhyamà'nàmikà kaniùñhikà yathottaram pa¤camabhàgahãnà . caturaïgulàyate pa¤càïgulavistçte prapada pàdatale . pa¤cacaturaïgulàyatavistçtà pàrùõiþ . caturda÷àïgulàyataþpàdaþ . caturda÷àïgulapariõàhàni pàdagulpha jaïghàjànumadhyàni . aùñàda÷àïgulà jaïghà jànåpari ùñàüddvàtriü ÷adaïgulamevaü pa¤cà÷at . jaïghàyàmasamàvårå . dvyaïgulàni vçùaõacivukada÷ananàsàpuñabhàgakarõamålanayanàntaràõi . caturaïgulàni mehanavadanàntaranàsàkarõalalàñagrãvocchràyadçùñyantaràõi . dvàda÷àïgulàni bhagavistàramehananàbhihçdayagrãvàstanàntaramukhàyàmamaõibandhaprakoùñhasthaulyàni . indravastipariõàhàüsapãñhakårparàntaràyàmaþ ùoóa÷àïgulaþ . caturviü÷atyaïgulo hastaþ . dvàtriü÷adaïgulaparimàõau bhujau dvàtriü ÷atpariõàhàvårå . maõibandhakårparàntaraü ùoóa÷àïgulam . talaü ùañcaturaïgulàyàmavistàram . aïguùñhamålaprade÷inã÷ravaõàpàïgàntaramadhyamàïgulyau pa¤càïgule . ardhacaturaïgule prade÷inyanàmike . sàrdhatryaïgulau kaniùñhàïguùñhau . caturvi÷ativistàrapariõàhaü mukhagrãvam . tribhàgàïguluvistàrà nàsàpuñamaryàdà . nayanatribhàgapariõàhà tàrakà . navamastàrakàü÷odçùñiþ . ke÷àntamastakàntaramekàda÷àïgulam . mastakàdavañuke÷ànto da÷àïgulaþ karõàvañvantaraü caturda÷àïgulam . puruùoraþpramàõavistãrõà strã÷roõiþ . aùñàda÷àïgulavistãrõamuraþ . tatpramàõà puruùasya kañã . saviü÷amaïgula÷ataü puruùàyàma iti . bhavanti càtra . pa¤caviü÷e tato varùe pumàn nàrã tu ùoóa÷e . samatvàgatavãryau tau jànãyàt ku÷alo bhiùak . dehaþ svairaïgulaireùa yathàvadanukãrtitaþ . yuktaþpramàõenànena pumàn và yadi và'ïganà . dãrghamàyuravàpnoti vitta¤ca mahadçcchati . madhyamaü madhyamairàyurvittaü hãnaistathà'varam . atha sàràn vakùyàmaþ . smçtibhaktipraj¤à÷aurya÷aucopetaü kalyàõàbhinive÷aü sattvasàraü vidyàt . snigdhaü saühata÷vetàsyidantanakhaü bahulakàmaprajaü ÷ukreõa . akç÷amuttamabalaü snigdhagambhãra svaraü saubhàgyopapannaü mahànetra¤ca majj¤à . mahà÷iraþskandhadçóhadantahanvasthinakhamasthibhiþ, snigdhamåtrasvedasvaraü vçhaccharãramàyàsasahiùõuü medasà . acchidragàtraü gåóhàsthisandhiü màüsopacita¤ca màüsena . snigdhatàmranakhanayanatàlujihvauùñhapàõipàdatalaü raktena . suprasannamçdutvagromàõaü tvkasàraü vidyàdityeùàü pårbaü pårbaü pradhànamàyuþsaubhàgyayorapi . bhavati càtra . sàmànyato'ïgapratyaïgapramàõàdatha sàrataþ . parãkùyàyuþ sunipuõo bhiùak sidhyati karmasu . vyàdhivi÷eùàstu pràgabhihitàþ sarva evaite trividhàþsàdhyà yàpyàþ pratyàkhyeyà÷ca tatraitàn bhåyastridhà parãkùeta kimasàvaupasargikaþ pràkkevalo'nyalakùaõa iti . tatraupasargiko yaþ pårvotpannaü vyàdhiü jaghanyakàlajàto vyàdhirupasçjati sa tanmålaevopadravasaüj¤aþ . pràkkevalo yaþ pràgevotpanno vyàdhirapårbaråpo'nupadrava÷ca . anyalakùaõo yo bhaviùyadyàdhikhyàpakaþ sa pårvaråpasaüj¤aþ . tatra sopadravamanyonyàvirodhenopakrameta balavantamupadravaü và . pràkkevalaü yathàsvaü pratikurvãta . anyalakùaõe tvàdivyàdhau prayateta . bhavati càtra . nàsti rogo vinà doùairyasmàttasmàdvicakùaõaþ . anuktamapi doùàõàü liïgairvyàdhimupàcaret . pràgabhihità çtavaþ . ÷ãte ÷ãtapratãkàrauùõe coùkanivàraõam . kçtvà kuryàt kriyàü pràptàü kriyàkàlaü na hàpayet . apràpte và kriyàkàle pràpte và na kçtà kriyà . kriyàhãnà'tiriktà và sàdhyeùvapi na sidhyati . yàtyudãrõaü ÷amayati nànyaü vyàdhiü karoti ca . sà kriyà na tu yà vyàdhiü haratyanyamudãrayet . (vraõapra÷ne) pràgabhihito'gnirannasya pàcakaþ . sa caturvidho bhavati doùànabhipanna eko vikriyàmàpannastrividhobhavati viùamo vàtena, tãkùõaþ pittena, mandaþ ÷leùmaõà, caturthaþ samaþ sarvasàmyàditi . tatra yo yathà kàlamannamupayuktaü samyakpacati . sa samaþ samairdoùaiþ . yaþ kadàcitsamyakpacati kadàcidàdhmàna÷ålodàvartàtisàrajañharagoravàntrakåjanapravàhaõàni kçtvà . sa viùamaþ . yaþ prabhåtamapyupayuktamannamà÷u pacati sa tãkùõaþ sa evàbhivardhamàno'tyagnirityàbhàùyate sa muhurmuhuþ prabhåtamapyupayuktamà÷utaraü pacati pàkànte ca galatàlvoùñha÷oùadàhasantàpàn janayati . yaþsvalpamapyupayuktamudara÷irogauravakàsa÷vàsaprasekacchardigàtrasadanàni kçtvà mahatà kàlena pacati sa mandaþ . viùamo vàtajàn rogàn tãkùõaþ pittanimittajàn . karotyagnistathà mando vikàràn kaphasambhavàn . tatra same parirakùaõaü kurvãta, viùame snigdhàmlalavaõaiþ kriyàvi÷eùaiþ pratikurvãta, tãkùõe madhurasnigdha÷ãtairvirekai÷ca, evamevàtyagnau vi÷eùeõa màhiùai÷ca kùãradadhisarpirbhirmande kañutiktakaùàyairvamanai÷ca . jàñharo bhagavànagnirã÷varo'nnasya pàcakaþ . saukùmyàdrasànàdadàno vivektuü naiva ÷akyate . pràõàpànasamànaistu sarvataþ pavanaistribhiþ . dhmàyate pàlyate càpi sve sve sthàne vyavasthitaiþ . vayastu trividham bàlam madhyam vçddhamiti . tatronaùoóa÷avarùà bàlàste'pi trividhàþ kùãrapàþ kùãrànnàdà annàdàiti taùu saübatsaraparàþ kùãrapà dvisaüvatsaraparàþ kùãrànnàdàþ parato'nnàdà iti .. ùoóa÷asaptatyorantare madhyam vayastasya vikalpã vçddhiryauvanam saüpårõatà hàniriti . tatrà viü÷atervçddhiþ, à triü÷ato yauvanam, à catvàriü÷ataþsarvadhàtvindriyabalavãryasampårõatà . ataårdhvamãùat parihàõiryàvatsaptatiriti . saptaterårdhvaükùãyamàõadhàtvindriyabalavoryotsàhamahanyahani valãpalitakhàlityajuùñaü kàsa÷vàsaprabhçtibhirupadravairabhibhåyamànam sarvakriyàsvasamartham jãrõàgàramivàbhivçùñamavasãdantam vçddhamàcakùate .. tatrottarottaràsu vayo'vasthàsåttarottarà bheùajamàtràvi÷eùà bhavantyçte ca parihàõestatràdyàpekùayà pratikurvãta . bhavanti càtra .. bàle vivardhate ÷leùmà madhyame pittameva tu . bhåyiùñhaü vardhate bàyurvçddhe tadvãkùya yojayet .. agnikùàravirekaistu bàlavçddhau vivarjayet . tatsàdhyeùu vikàreùu mçdvãm kuryàtkriyàm ÷anaiþ .. dehaþ sthålaþ kç÷o madhya iti pràgupadiùñaþ . kar÷ayedvçühayeccàpi sadà sthålakç÷au narau . rakùaõa¤caiva madhyasya kurvãta satatam bhiùak .. balamabhihitaguõam daurbalya¤ca svabhàvadoùajaràdibhiravekùitavyam .. yasmàdbalavataþ sarvakriyàpravçttistasmàdbalamevapradhànamadhikaraõànàm .. kecit kç÷àþ pràõavantaþ sthålà÷càlpabalà naràþ . taüsmàt sthiratvavyàyàmairbalaü vaidyaþ pratarkayet .. satvantu vyasanàbhyudayakriyàdisthànepvavaikalyakaram . sattvavàn sahate sarvaü saüstabhyàtmànamàtmanà . ràjasaþ stabhyamàno'nyaiþ sahate naiva tàmasaþ .. prakçtim bheùajam copariùñàdvakùyàmaþ .. sàtmyàni tu de÷akàlajàtyu turogavyàyàmodakadivàsvapnarasaprabhçtãni prakçtiviruddhànyapi yànyabàdhakaràõi bhavanti . yo rasaþ kalpate yasya sukhàyaiva niùevitaþ . vyàyàmajàtamanyadvà tatsàtmyamiti nirdi÷et .. de÷astvànåpo jàïgalaþ sàdhàraõa iti .. tatra bahådakanimnonnatanadãvarùagahano mçdu÷ãtànilo bahumahàparvatavçkùo mçdusukumàropacita÷arãramanuùyapràyaþ kaphavàtarãgabhåyiùñha÷cànåpaþ .. àkà÷asamaþ praviralàlpakaõñakivçkùapràyo'lpavarùaprasravaõodapànodakapràyauùõadàruõavàtaþ praviralàlpa÷ailaþ sthirakç÷a÷aroramanuùyapràyovàtapittarogabhåyiùñha÷ca jàïgalaþ .. ubhayade÷alakùaõaþ sàdhàraõa iti .. bhavanti càtra .. samàþ sàdhàraõe yasmàcchãtavarùoùmamàrutàþ . doùàõàm samatà jantostasmàtsàdhàraõo mataþ .. na tathà balavantaþ syurjalajà và sthalàhçtàþ . svade÷e nicità doùà anyasmin kopamàgatàþ .. ucite vartamànasya nàsti de÷akçtam bhayam . àhàrasvapnaceùñàdau tadde÷asya guõe sati . de÷aprakçtisàtmyartuviparãto'cirotthitaþ . sampattau bhiùagàdãnàü balasatvàyuùàü tathà .. kevalaþ samadehàgneþ sukhasàdhyatamo gadaþ . ato'nyathà tvasàdhyaþ syàt kçcchro vyàmi÷ralakùaõaþ .. kriyàyàstu guõàlàbhe kriyàmanyàü prayojayet . pårbasyàü ÷àntavegàyàü na kriyàsa ïkaro hitaþ .. guõàlàbhe'pi sapadi yadi saiva kriyà hità . kartavyaiva tadà vyàdhiþ kçcchrasàdhyatamo yadi .. yae vamenaü vidhimekaråpaü bibharti kàlàdiva÷ena dhãmàn . sa mçtyupà÷àn jagato gadaughànchinatti bhaiùajyapara÷vadhena>% ..

#<àturopadrava># puø 6 taø . àturasya upadrave te ca upadravà saüpratãkàropàyàþ su÷rute dar÷ità yathà %<athàta àturopadravacikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ . snehapãtasya vàntasya viriktasya srutàsçjaþ . niråóhasya ca kàyàgnirmando bhavati dehinaþ .. so'nnairatyarthagurubhirupayuktaiþ pra÷àmyati . alpomahadbhirbahubhi÷chàdito'gnirivendhanaiþ .. sacàlpairlaghubhi÷cànnairupayuktairvivardhate . kàùñhairaõubhiralpai÷ca sandhukùita ivànalaþ . hçtadoùapramàõena sadàhàravidhiþ smçtaþ . trãõi càtra pramàõàni prastho'rdhàóhakamàóhakam .. tatràvaraü prasthamàtraü dve ÷eùe madhyamottame .. prasthe parisrute deyà yavàgåþ svalpataõóulà . dve caivàrdhàóhake deyà tisra÷càpyàóhake gate .. vilepãmucitàdbhaktàccaturthàü÷akçtàü tataþ . dadyàdyuktena vidhinà klinnasikthàmapicchilàm .. asnigvalavaõàü svacchamudgayåùayutàntataþ . aü÷advayapramàõena dadyàtsusnigdhamodanam .. tataþ saghçtamannena hçdyenendriyabàdhinà . trãnaü÷àn vitaredbhoktumàturàyaudanaü mçdum . tato yathocitaü bhaktambhoktumasmai vicakùaõaþ .. làvaõairhariõàdãnàü rasairdadyàtsusaüskçtaiþ . hãnamadhyottameùveva virekeùu vidhiþ smçtaþ .. ekadvitriguõaþ samyagàhàrasya kramo hi saþ . kaphapittàdhikànmadyanityànhãnavi÷odhitàn .. peyàbhiùyandavatteùàü tarpaõàdikramo hitaþ . vedanàlàbhaniyama÷okavaicittyahetubhiþ .. narànupoùitàü÷càpi viraktavadupàcaret . àóhakàrdhàóhakaprasthasaïkhyà hyeùà virecane .. eko virekaþ ÷leùmànto na dvitãyo'sti ka÷caüna . balaü yattrividhaü proktamatastatra kramastridhà .. tatrànukramamekantu balasthaþ sakçdàcaret . dviràcarenmadhyabalastrãnvàràndurbalastathà .. kecidevaü kramaü pràhurmandamadhyottamàgniùu . saüsargeõa vivçddhe'gnau doùakopabhayàdbhajet .. pràksvàdutiktau snigdhàbhlalavaõànkañakaü tataþ . svàdvaslalavaõànbhåyaþ svàdutiktàvataþ param .. snigdharåkùànrasàü÷caiva vyatyàsàtsvasthavattataþ . kevalaü snehapãto và vànto ya÷càpi kevalam .. sa saptaràtraü manujo bhu¤jota laghu bhojanam . kçtaþ siràvyadho yasya kçtaü yasya ca ÷odhanam .. sa nà pariharenmàsaü yàvadvà balavànbhavet . ekaikasminpariharedvastau vastau tryahaü tryaham .. tçtãye tu parãhàre yathàyogaü samàcaret . tailapårõàmamçdbhàõóasadharmàõo vraõàturàþ .. snigdha÷uddhàkùirogàrtà jvaràtãsàriõa÷ca ye . krudhyataþ kupitaü pittaü kuryàttàüstànupadravàn .. àyàsyataþ ÷ocato và cittaü vibhramamçcchati . maithunopagamàdghoràn vyàdhãnàpnoti durmatiþ .. àkùepakaü pakùaghàtamaïgapragrahameva ca . guhyaprade÷e ÷vayathuü kàsa÷vàsau ca dàruõau .. ÷ukravaccàpi rudhiraü sarajaskaü pravartate . labhate ca divàsvapnàttàüstàn vyàdhàn kaphàtmakàn .. plãhodaraü prati÷yàyaü pàõóutàü ÷vayathuü jvaram . mohaü sadanamaïgànàmavipàkaü tathà'rucim .. tamasà càbhibhåtastu svapnamevàbhinandati . uccaiþ sambhàùaõàdvàyuþ ÷irasyàpàdayedrujam .. àndhyaü jàóyamajighratvaü bàdhiryaü måkatàü tathà .. hanumokùamadhãmanthaü mardita¤ca sudàruõam . netrastambhaü nimeùaü và tçùõàü kàsaü prajàgaram .. labhate dantacàlaü ca tàüstàü÷cànyànupadravàn . yànayànàttu labhate cchardimårchàbhramaklamàn .. tathaivàïgagrahaü ghoramindriyàõà¤ca vibhramam . ciràsanàttathà snànàcchroõyàü bhavati vedanà .. aticaïkramaõàdvàyurjaïghayoþ kurute rujaþ . sakthipra÷oùaü ÷ophaü và pàdaharùamathàpi và .. ÷ãütasambhogatoyànàü sevà màrutavçddhaye . tato'ïgamardaviùñambha÷ålàdhmànapravepakàþ .. vàtàtapàbhyàü vaivarõyaü jvaraü càpi samàpnrayàt . viruddhàdhya÷anànmçtyuü vyàdhiü và ghoramçcchati .. asàtmyabhojanaü hanyàdbalavarõamasaü÷ayam . anàtmavantaþ pa÷uvadbhu¤jate ye'pramàõataþ .. rogànãkasya te målamajãrõaü pràpnuvanti hi . vyàpadàü kàraõaü vãkùya vyàpatsvetàsu buddhimàn .. prayatetàturàrogye pratyanãkena hetunà .. viriktavàntairhariõaiõalàvakàþ ÷a÷a÷ca sevyaþ samayåratittiriþ . saùaùñikà÷caiva puràõa÷àlayastathaiva mudgà laghu yacca kãrtitam>% .. evamanye'pi tataevàvagamyàþ .

#<àturya># naø àturasya bhàvaþ ùya¤ . 1 àturatve 2 phalanà÷ake jvaràü÷abhede ca %<jvaràü÷à÷ca vastubhedena nànàvidhàþ>% hariø 183 adhyàø dar÷itàþ . %<kçùõauvàca . ÷çõuùva jvara . sande÷aü yathà loke cariùyasi . sarvajàtiùu vinyastastathà sthàvara jaïgame . tridhà vibhajya càtmànaü matpriyaü yadi kàïkùase . catuppadàn bhajaikena dvitãyena ca sthàvaràn . tçtãyo ya÷caturbhàgo mànuùeùu prapatsyase . tridhà bhåtaü vapuþ kçtvà pakùiùu tvaü bhava jvara! . caturtho yastçtãyasya bhaviùyati ca te dhruvam . ekàntata÷caturbhàgaþ khãraka÷ca caturthakaþ . mànuùeùvekapàdena vasa tvaü pravibhajya vai . jàtiùvatha vi÷eùàsu ÷ivasatvaü ÷çõuùva me . vçkùeùu kãñaråpeõa tathà saïkoca patrakaþ . pàõóupatra÷ca vikhyàtaþ phaleùvàturyameva ca padminoùu himobhåtvà pçthivyàmapi coùaraþ . apàntu pãlikàü vidyàþ ÷ikhodbheda÷ca varhiõàm . gairikaþ parvateùveva matprasàdàdbhaviùyasi . goùvapasmàrako bhåtvà khoraka÷ca bhaviùyasi . evaü vividharåpeõabhaviùyasi mahãtale . dar÷anàt spar÷anàccaiva pràõinàü badhameùyasi . çte devamanuùyàü÷ca nànyastàü viùahiùyate>% . àturyaü jàlakaikade÷e saïkocaþ nãlakaõñhaþ .

#<àtçõõa># triø à + tçda--kta . 1 hiüsite 2 chinne ca . %<tasmàdàtçõõàt prerito vçkùàdivàhatàt>% ÷ataø bràø .

#<àtçpya># naø àtçpyatyanena à + tçpa--bàø karaõe kyap . (àtà) phalabhede .

#<àtodya># naø sanantàt tudyate à + tuda--õyat . vãõàdau vàdye . %<srajamàtodya÷ironive÷itàm>% %<àtodyaü gràhayàmàsa samatyàjayadàyudham>% iti ca raghuþ .

#<àtta># triø à + dà--kta . gçhãte %<gàmàttasàràü raghurapyavekùya>% raghuþ .

#<àttagandha># triø àttogçhãto'ri õà gandho garvo yasya . 1 ÷atruõàbhibhåte, 2 gçhãtagandhe ùuppàdau ca . %<nàttagandhamabadhåya ÷atrubhiþ>% màghaþ àttagandhamanàghràtasaurabhamanabhibhåta¤ceti mallinàthaþ .

#<àttagarva># triø àttogçhotogarvoyasya . 1 abhibhåte .

#<àtmakarman># triø 6 taø . àtmanaþ svasya kartavye kàrye %<àtmakarmakùamaü dehaü kùàtrodharma ivà÷ritaþ>% raghuþ .

#<àtmakàma># triø àtmànaü kàmayate kama--õiï aõ upaø saø . viùayàntarecchànivartanena 1 àtmamàtràbhilàùuke 2 àtmamàtraj¤ànecchàyukte . %<yo'kàmoniùkàma àptakàma àtmakàmaþ na tasya pràõà utkràmanti>% vçø uø . àptàþ kàmà yena sa àptakàmaþ kàmyante kàmàþ àtmakàmatvena yasyàtmaiva nàtyaþkàmayitavyo vastvantarabhåtaþ padàrthobhavati . %<àtmaivàntarobàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana ekarasonordhvaü na tiryagnàdhaþ>% nàtmano'nyat kàmayitavyaü vastvantaraü yasya %<yasya sarvamàtmaivàbhåt tat kena kaü pa÷yet ÷çõuyà tvijànãyàdvà>% sarvàtmabhåtaü vijànan kiü kàmayeta j¤àyamànohyanyatvena padàrthaþ kàmayitavyo bhavati nacàsàvanyo brahmavida àptakàmasyàsti bhàø . àtmakàmasyaiva yathàptakàmatà tathàptakàma÷abde vakùyate .

#<àtmakàmeya># triø àtmakàmàyà idam óhak . àtmakàmàsambandhini tataþ svàrthe ràjanyàø vu¤ . àtmakàmeyakaþtadarthe .

#<àtmagupta># triø àtmanà guptaþ . sva÷aktyaiva rakùite . (àlaku÷ã) latàbhede strã tasyàþspar÷ane hi atikaõóåyanaü nçõàü bhavati tadbhayàccànyairnasà spç÷yate iti tasyà àtmaguptatvam .

#<àtmagràhin># triø àtmànaü àtmàrthameva và gçhõàti grahaõini 1 udarambharau 2 àtmaj¤e ca .

@<[Page 660b]>@
#<àtmaghàtin># triø àtmànaü dehaü hanti han--õini 6 taø . %<vyàpàdayet vçthàtmànaü svayaü yo'gnyudakàdibhiþ . avaidhenaiva màrgeõa àtmaghàtã sa ucyate>% ityuktalakùaõe àtmanaþ sva÷arãrasya pràõena saha viyojayitari jane àtmaghàta÷ca dvividhaþ vaidho'vaidha÷ca avaidho'pi dvividhaþ j¤ànapårbakastadapårbaka÷ca . tatra vaidhàtmaghàte na doùaþ tadàhatuþ manuvçddhagargau %<vçddhaþ ÷aucamçte luptaþ pratyàkhyàtabhiùakkriyaþ . àtmànaü ghàtayedyastu bhçgvagnyana÷anàmbubhiþ . tasya triràtramà÷aucaü dvitãye tvasthisa¤cayaþ . tçtãye tådakaü kçtvà caturthe ÷ràddhamàcaret>% hemàdrau avaidhàtmaghàtanindanena tatràdhikàriõamàha viùõudhaø . %<narastu vyàdhirahito na tyajedàtmanastanum asåryà nàma te lokà andhena tamasàvçtàþ . tàüste pratyabhi gacchanti ye ke càtmahanojanàþ . ariùñairàtmanoj¤àtvàmçtyukàlamupasthitam . vyàdhitobhiùajà tyaktaþ pårõecàyuùi càtmanaþ . yathàyugànusàreõa saütyajedàtmanastanum . tasmin kàle tanuütyaktvà yatheùñaphalamàpnuyàt>% aparàrke brahmagarbhaþ %<yo jãvituü na ÷aknoti mahàbyàdhyupapãóitaþ . so'gnyudakaü rmahàyàtràü kurvannapi na duùyati>% . tena prayàgàdyatirikte'pi acikitsarogàdãnàmadhikàraþ . etacca vànaprasthasyaiveti vij¤àne÷varàdayaþ . %<àsàü maharùicaryàõàü tyaktvà'nyatamayà tanum . vãta÷okabhayo vipro brahmabhåyàya kalpate>% iti manunà vànaprasthasyaiva maraõàdhikàrapratipàdanàt . gçhasthasyàpyadhikàra iti nirõayasindhuþ . prayàgàdyatirikte viprasya tu nàdhikàraþ %<÷ådrà÷ca kùatriyà vai÷yà antyajàtàstathàdhamàþ . ete tyajeùuþ pràõàn vai varjayitvà dvijaü nçpa! patitvà bràhmaõastava brahmahà càtmaghàtakçt>% taddhçta vacanàt abràhmaõovai svargàdi mahàphalajigãùayà . pravi÷ejajvalanaü toyaü karotyana÷anaü tatheti àditya puø vàkyàcca . tatra prayàgàdiùu sarve varõà vaidhàtmaghàtàdhikàriõaþ yathà %<du÷cikitsyermahàrogaiþ pãóitastu pumànapi . pravi÷ejjvalanaü dãptaü karotyana÷anaü tathà agàdhatoyarà÷iü ca bhçgoþ patanameva ca . gacchenmahàpathaü vàpi tuùàragirimàdaràt . prayàgavaña÷àkhàyàü dehatyàgaü karoti ca . svayaüdehavinà÷a¤ca kàle pràpte mahàmatiþ . uttamàn pràpnuyàllokànnàtmaghàtã bhavet kvacit . mahàpàpakùayàt svarge divyàn bhogàn sama÷nute . etasminnadhikàrastu sarveùàü sarvajantuùu . naràõàmatha nàrãõàü sarvavarõeùu sarvathà . ãdç÷aü maraõa yeùàü jãvànàü kutracidbhavet . a÷aucaü tutryahaü teùàü vajrànalahateùu ca>% àdiø puø %<vàràõasyàü mriyate yaþ pratyàkhyàtabhiùakkriyaþ kàùñhapàùàõamadhyastho jàhnavãjalamadhyagaþ . avimuktonmukhastasya karõamålagatoharaþ . praõavaü tàrakaü bråte nànyathà kutracit kvacit>% màtse, bhàrate ca na lokavacanàttàta! na vedavacanàdapi matirutkramaõãyà te prayàgamaraõaü prati ataeva viùõudharme rogyàdimaraõamuktvoktam %<yathàyugànusàreõa saütyajedàtmanastanumiti>% prayàgàdau vi÷eùaþ tristhalãsetau skànde yathà kathacittãrthe'smin pràõatyàgaü karoti yaþ . tasyàtmaghàtadoùo na pràpnuyàdopsitànyapi . pàdmeviùõuþ %<dehatyàgaü tathà dhãràþ kurvanti mama santidhau . mattanuü pravi÷antyeva na punarjanmane naràþ>% kaurmeþ vyàdhito yadi và dãnaþ kruddhovàpi bhavennaraþ . gaïgàyamunamàsàdya yastu pràõàn parityajet ãpsitàn labhate kàmànvadanti munipuïgavàþ tathà %<yà gatiryogayuktasya satvasthasya manãùiõaþ . sà gatistyajataþ pràõàn gaïgàyamunasaügame>% . vàràhe %<tatra yomu¤cati pràõàn vañamåleùusundari! sarvalokànatikramya mama lokaü prapadyate>% . tathà %<akàmovàsakàmo và vañamåleùu sundari! ÷ãghraü pràõànpramu¤ceta yadãcchetparamàü gatim>% tathà %<pa¤cayojanavistãrõe prayàgasya tu maõóale . vyatãtàn puruùàn sapta bhaviùyàü÷ca caturda÷a . narastàrayate sarvàn yastu pràõànparityajet>% bràhme %<dhyàtvà viùõupadàmbhojaü prayàge viùõutatparaþ tanuntyajati vai màghe tasya muktirna saü÷ayaþ . duùkçto'pi duràcàro brahmahatyàdipàtakã . hariü dhyàtvà tyajeddehaü pràya÷o muktibhàgbhavet>% bhaviùyottare samàþ sahasràõi tu sapta vai jale da÷aikamagnau patane ca ùoóa÷a . mahàhave ùaùñira÷ãti gograhe anà÷ane bhàrata! càkùayà gatiþ agniprave÷aü ye kuryuravimukte vidhànataþ pravi÷anti mukhante me niþsaüdigdhaü varànane! iti sàmànyato'pi phalamuktam evamanye'pi vighayoj¤eyàþ . evaü vihita maraõaü tu kalau niùiddhameva bhçgvagnimaraõaü caiva vçddhàdimaraõaü tatheti màdhavãye kalivarjyeùåkteþ yattugauóàþ prayàgàdimaraõaü bràhmaõabhinnayiùayamityàhustat tristhalãsetukçtà dåùitaü pràguktavacanàt %<sarvendriyaviyuktasya svavyàpàràkùamasya ca pràya÷cittamanuj¤àtamagnipàto mahàpathaþ . dharmàrjanàsamarthasya kartuþpàpàïkitasya ca . bràhmaõasyàpyanuj¤àtaü tãrthe pràõavimokùaõamiti>% hemàdrau vivasvadukte÷ca aparàrke caivameva . sahagamanaü kalau bhavatyeva kalau nànyà gatiþ strãõàü sahànugamanàdçta iti brahmavaivartàt etena maraõàntikapràya÷cittamapi vyàkhyàtam kà÷ãkhaõóàdau càturvarõyasya tanutyàgavidhaya÷ca yugàntaraparà evaü prayàge'pi . avaighàtmaghàte tu %<àtmaghàtinamupakramya>% vihitaü tasya nà÷aucaü nàgnirnàpyudakakriyeti kåø puø vacanàt nà÷aucàdi . tasya ca kriyàkaraõe càndràyaõadvayasahitaü varõibadhapràya÷cittaü nàràyaõabaliü ca kçtvà vatsaràdårdhaü kriyà kartuü ÷akyate . vatsarànte tu sarbamaurdhvadehikaükuryàt iti hemàdriprabhçtayaþ . gobràhmahatànà¤ca patitànàü tathaiva ca . årdhaü saüvatsvaràt kuryàtsarvamevaurdhvadehikamiti hemàdrau ùañviü÷anmatàt, bràhme %<kriyate patitànàntu gate saüvatsare kvacit de÷adharmapramàõatvàdgayàkåpe svabandhubhiþ màrtaõóapàdamåle và ÷ràddhaü hariharau smaran>% såryapada ityarthaþ tatra varùamadhye'pi kçtyamuktamaparàrke vàyupuràõe %<÷uklapakùe tu dvàda÷yàü kuryàt ÷ràddhantu vatsare . dvàda÷àhani và kuryàcchukle ca prathame'hani>% chàgaleyaþ %<nàràyaõa baliþ kàryolokagarhàbhayànnaraiþ . tathà teùàü bhavecchaucaü nànyathetyabravãdyamaþ>% vyàsaþ %<nàràyaõaü samuddi÷ya ÷ivaü và yatpradãyate . tasya÷uddhikaraü karma tadbhavennaitadanyatheti>% sacàtmaghàtàdipràya÷cittaü kçtvà kàryaþ taduktaü hemàdrau ùañtriü÷a÷anmate %<kçtvà càndrayaõaü pårvaü kriyà kàryà yathàvidhi . nàràyaõabaliþ kàryolokagarhàbhayànnaraiþ . piõóodakakriyàþ pa÷càdçùotsargàdikaü ca yat . ekoddiùñàni kurvãta sapiõóãkaraõaü tathà . indriyairaparityaktàye ca måóhàviùàdinaþ . ghàtayanti svamàtmàna¤càõóàlàdihatà÷ca ye . teùàü putrà÷ca pautrà÷ca dayayà samabhiplutàþ yathà àddhaü pratanvanti viùõunàmapratiùñhitam tathà te saüpravakùyàmi namaskçtya svayambhuvam>% iti hemàdrau tenaivokte÷ca tatraiva baudhàya no'pi %<atha nàràyaõabaliü vyakhyàsyàmo'bhi÷astapatitasuràpàtmatyàginàü bràhmaõahatànà¤ca dvàda÷avarùàõi trãõivà kurvãteti>% gçhyapari÷iùñe tu caõóàlàdãtyàdyuktvà dagdhvà ÷arãraü pretasya saüsthàpyàsthãni yatnataþ . pràya÷cittaü tu kartavyaü putrai÷càndràyaõatrayamityuktam . pramàdamaraõe tu nadoùaþ madanaratne bràhme pramàdàdapi niþ÷aïkastvakasmàdvidhicoditaþ càõóàlairbràhmaõai÷caurairnihatoyatra putracit . tasya dàhàdikaü kàryaü yasmànna patitasta saþ . càndàyarõa taptakçcchradvayaü tasya vi÷uddhaye . yadvà kçcchàna pa¤cada÷a kçtvà tu vidhinà dahet %<buddhipårvamçtànàü tu triü÷alkçcchraü samàcaredityuktam>% smçtiratnàvalyàü tu dviguõaü pràya÷cittaü kçtvàrvàgapyabdàtsarvaü kàryamityuktam àtmanoghàta÷udvyartha careccàndràyaõadvayaü taptakçcchracatuùka¤ca triü÷atkçcchràõi và punaþ . arvàk saüvatsaràtkuryàddahanàdi yathoditam kçtvà nàràyaõabalimanityatvàttadàyuùa iti ida¤càtmabadhanimittaü tattajjàtibadhapràya÷cittena samuccitaü kàryam . pramàdamaraõe tu %<atha ka÷cit pramàdena mriyetàgnyudakàdibhiþ tasyà÷aucaü vidhàtavyaü kartavyà codakakriyà>% ityukteþ sarvaü kàryaü tatra tu %<toyàgninçpagoviprairanvakùa¤càtmaghàtinàm>% yàj¤avalkyena sadyaþ÷aucaü vihitaü pràguktavacane tryahà÷aucamiti tatra tryahà÷aucasadyaþ ÷aucayorvikalpaiti bhedaþ . tryahà÷aucamiti raghunandanàdayaþ . sadyaþ ÷aucamiti mitàkùarà . õvul àtmaghàtako'pyatra triø .

#<àtmaghoùa># puø àtmànaü ghoùayati sva÷abdaiþ . 1 kàke, 2 kukkuñe, ca, tàbhyàü hi (kà kà) (ku ku) svasvadhvaninaivàtmanàmaikade÷o ghoùyate iti tayostathàtvam .

#<àtmaja># puø àtmano manaso dehàdvà jàyate, àtmà và jàyate jana--óa . 1 manobhave 2 putre ca %<aïgàdaïgàt sambhavati putravat duhità nçõàmiti>% smçtiþ %<àtmà vai jàyate putra iti>% ÷rutiþ 3 kanyàyàü, 4 manojanyàyàü buddhau caü strã . %<calitàþ puraþpatimupetumàtmajàþ>% màghaþ vandyaü yugaü caraõayorjanakàtmajàyàþ raghuþ . kta . àtmajàto'pyatra puüstrãø .

#<àtmajanman># puø àtmano janma yasya . apatye %<ata àhartumicchàmi pàrvatãmàtmajanmane>% kumàø . %<tamàtmajanmànamajaü cakàra>% raghuþ . 6 taø . putraråpàtmopattau naø %<tasyàmàtmànuråpàyàmàtmajanmasamutsukaþ>% raghuþ .

#<àtmaj¤àna># naø àtmanoj¤ànam . yathàrtharåpeõàtmano j¤àne tajj¤ànasya ca mokùasàdhanatvaü ÷rutàvuktam %<abhayaüvai janaka! pràpto'si yenàtmànamevàveþ>% %<mahàntaü vibhumàtmànaü matvà dhãro na ÷ocati>% ÷rutiþ àtmasvaråpa¤ca àtma÷abde vakùyate tasya itrasmàt bhedaj¤ànaü yathàsvaråpaj¤àna¤càtmaj¤ànam tacca sàkùàtkàraråpam tasyaiva mokùasàdhanatvàt %<àtmaj¤àne ÷ame ca syàdvedàbhyàse ca yatnavàn>% . %<sarveùàmapi caiteùàmàtmaj¤ànaü paraü smçtam . taddhyagryaü sarvavidyànàü pràpyate'hyamçtaü yataþ>% iti ca manuþ . 6 taø . àtmabodhàdayo'pyatra .

#<àtmatattva># puø àtmanastattvam . àtmano yathàrthasvaråpe 1 caitanyaråpe matabhede 2 kartutvàdiråpe . àtmatattvaü ca udayanàcàryaiþ càrvàkàdimatanirasanena àtmatattvaviveke dar÷itam yathà iha khalu nisargapratikålasvabhàvaü sarvajanasaüvedanasiddhaü duþkhaü jihàsavaþ sarvaeva taddhànopàyamavidvàüso'nusarantaþ sarvàdhyàtmavidekavàkyatayà tattvaj¤ànameva tadupàyamàkarõayanti na tato'nyam, pratiyogyanuyogitayà àtmaiva tattvatoj¤eyaþ . tathàhi yadi nairàtmyaü yadi vàtmàsti vastubhåta ubhayathàpi naisargikamàtmaj¤ànamatattvaj¤ànamevetyatràpyekavàkyataiva vàdinàm ata àtmatattvaü vivicyate ityàdinà, vistarastu tatraiva avagantavyaþ àtmaiva tattvaü paramapadàrthaþ . 3 àtmaråpe paramapadàrthe ca .

#<àtmatuùñi># kriø àtmanyeva tuùñirasya . àtmamàtraj¤ànalàbhena 1 pràptatuùñau àtmaj¤e brahmavidi . 6 taø . 2 àtmanaþ santoùe strã . sà ca vikalpaviùaye dharme pramàõam %<vedo'khilo dharmamålaü smçti÷ãle ca tadvidàm . àcàra÷caivasàdhånàmàtmanastuùñireva ceti>% manåkteþ .

#<àtmatyàgin># triø àtmànaü dehaü tyajati tyaja--ghinuõ . àtmadhàtini àtmaghàti÷abde udàharaõà

#<àtmadar÷a># puø àtmà dehaþ dç÷yate'tra dç÷a--àdhàre gha¤ . 1 darpaõe àdar÷e hemaø . %<prasàdamàtmãyamivàtmadar÷aþ>% raghuþ . bhàve gha¤ 6 taø . 2 àtmanodar÷ane àtmasàkùàtkàre .

#<àtmadar÷ana># maø àtmà dç÷yate sàkùàtkriyate'nena dç÷a--karaõe lyuñ 6 taø . àtmasàkùàtkàrasàdhane 1 ÷ravaõe 2 manane 3 nidi dhyàsane, %<àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyomantavyonididhyàsitavyaþ>% iti ÷rutau sàkùàtkàrasàdhanatayà ÷ravaõàdãnàü trayàõàü vidhànàt teùàü tathàtvam %<÷rotavyaþ ÷ruti vàkyebhyomantavya ÷copapattibhiþ>% ityupakramya %<ete dar÷anahetava>% ityukte÷ca teùàü tathàtvam bhàve lyuñ . 2 àtmasàkùàtkàre %<eùa vai paramodharmo yadyogenàtmadar÷anam>%, 3 àtmatvena sarvabhåteùu j¤àne ca %<stryàlokàlambhavigamaþ sarvabhåtàtmadar÷anam>% yàø .

#<àtmadrohin># triø àtmane drahyati druha--õini . àtmaghàtini

#<àtmadhyàna># naø àtmanodhyànam yogavi÷eùaþ . àtmasàtkàrasàdhane mànasavçttibhede . tatprakàra÷ca ÷aïkhasmçtaudar÷itaþ %<dhyànaü proktaü pravakùyàmi sarvasmàdyogataþ ÷ubham . hçdisthàdevatàþ sarvà hçdi pràõàþ pratiùñhitàþ . hçdi jyottãüùibhåya÷ca hçdi sarvaü pratiùñhitam . svadehamaraõiü kçtvà praõava¤cottaràraõim . dhyànanirmathanàbhyàntu viùõuü pa÷yeddhçdi sthitam . hçdyarka÷candramaþsåryaþ somamadhye hutà÷anaþ . tejomadhye sthitaü tattvaü tattvamadhye sthito'cyutaþ . aõoraõãyàn mahato mahãyànàtmàsya jantornihitoguhàyàm . tejomayaü pa÷yati vãta÷okodhàtuþ prasàdànmahimànamàtmanaþ . vàsudevastamo'ndhànàü pratyakùonaiva jàyate . aj¤ànapañasaüvãtairindriyairviùayepsubhiþ . eùa vai puruùoviùõurvyaktàvyaktaþ sanàtanaþ . eùa dhàtà vidhàtà ca puràõàniùkalaþ ÷ivaþ . vedàhametaü puruùaü mahàntamàdityavarõaü tamasaþ parastàt . mantrairviditvà na bibheti mçtyornànyaþ panthà vidyate'syàyanàya . pçthivyàpastathà tejovàyuràkà÷ameva ca . pa¤cemàni vijànãyànmahàbhåtàni paõóitaþ . cakùuþ ÷rotre spar÷ana¤ca rasanà ghràõamevaca . buddhãndriyàõi jànãyàt pa¤cemàni ÷arãrake . ÷abdoråpaü tathà sparthorasogandhastathaiva ca . indriyasthàn vijànãyàt pa¤caiva viùayàn budhaþ . hastau pàdàvupastha¤ca mukhaü pàyustathaiva ca . karmondriyàõi pa¤caiva nityaü santi ÷aãrake . manobuddhistathaivàtmà vyaktàvyaktaü tathaiva ca . indriyabhyaþ paràõãha catvàri pravaràõi ca . tathàtmànaü tadvyatãtaü puruùaü pa¤caviü÷akam . tantu j¤àtvà vimucyante ye janàþ sàdhuvçttayaþ . idantu paramaþ ÷uddhametadakùaramuttamam . a÷abdamarasaspar÷amaråpaü gandhavarjitam . rniduþkhamasukhaü ÷uddhaü tadviùõoþ paramaü padam . vij¤ànasàrathiryastu manaþpragrahabandhanaþ . so'dhvanaþ pàramàpnoti tadviùõoþ paramaü padam . àràgra÷ata÷obhàgaþ kalpitastu sahasradhà . tasyàpi ÷ata÷obhàgàjjãvaþ såkùmaudàhçtaþ . mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ . puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ . eùa sarveùu bhåteùu tiùñhatyaviralaþ sadà . dç÷yate tvagryayà buddhyà såkùmayà såkùmadar÷ibhiþ>% . jovàtmaparamàtmànorekatayà kvacido÷varadharmeõa kvacicca jãvadharmeõa dhyànamucyate . àtmasvaråpamuktvà tasya dhyàna prakàraþ yàø smçtau uktaþ yathà . %<ananyavi÷ayaü kçtvà manobuddhismçtãndriyam . dhyeya àtmà sthitoyo'sau hçdaye dãpavat prabhuþ>% %<àtmavyatiriktaviùayebhyo manobuddhismçtãndriyàõi pratyà hçtyàtmaikaviùayàõi kçtvàtmà dhyeyaþ yo'sau prabhurnirvàtasthapradãpavaddedãpyamàno niùprakampohçdi tiùñhati etadeva tasya dhyeya tvaü yaccittavçtterbahirviùayàvabhàsatiraskàreõàtmapravaõatànàma ÷aràvasampuñaniruddhaprabhàpratànaprasarasyeva pradãpasyai kaniùñhatvam>% mitàø .

#<àtman># puø ata--maniõ . 1 svaråpe, 2 yatne, 3 dehe, 4 manasi, 5 buddhisthe nije, 6 buddhau, 7 arke, 8 vahnau, 9 vàyau, 10 jãve, 11 brahmaõi ca . àtmànaü cedvijànãyadaha masmãti puruùaiti ÷rutyukteþ ahaüpratyayaviùayatvamàtmanaþ . ahaü pratyayaviùayatve ca bahvyaþvàdivipratipattayaþ ÷àø bhàùyedar÷itàþ . %<dehamàtraü caitanyavi÷iùñamàtmeti pràkçtàjanà laukàyatikà÷ca pratipannàþ . indriyàõyeva cetanànyàtmetyapare . manaityanye . vij¤ànamàtraükùaõikamityeke . ÷ånyamityaprare . asti dehàdivyatiriktaþ saüsàrã kartà bhoktetyapare . bhoktaiva kevalaü na kartetyeke . asti tadvyatirikta ã÷varaþ sarvaj¤aþ sarva÷aktiriti kecit . àtmà sa bhokturityapare . evaü hi bahavovipratipannàþ yuktivàkyatadàbhàsasamà÷rayàþ santaþ>% . vivçta¤caitat vipratipattikàraõasàmànyadharmapradar÷anapuraþsaraü vivaraõopanyàse màdhavàcàryeõa yathà rajjudravyasya daõóasarpadhàràdàvanuùyåtaråpeõa pratãyamànatvameva sàmànyam tathà''tmanaþ ÷arãrendriyamanobuddhi÷ånya kartçbhoktçsarvaj¤abrahmàkhyapadàrtheùu vipratipattiskandheùu anuùyåtatvena pratãyamànatvameva sàmànyaü bhaviùyati pratyakùasiddhe'pi ÷arãràdyarthe prayujyamànasyàtmavàcino'haü÷abdasya go÷abdavadarthavipratipattirupapadyate . go÷abdasya hi tattatpakùasiddhavyaktyàkçtijàtikriyàguõàdyartheùu prayujyamànasya jàtirarthatvena vaidikaiþ pratipannà, vyaktiþ sàükhyàdibhiþ, ubhayaü vaiyà karaõaiþ, svàvayavasaüsthànàkhyàkçtiràrhatàdibhiþ . tritayamapi naiyàyikàdyaiþ . atha go÷abdaprayoge jàtyàdãnàmanvayavya tirekaniyamàttadarthatva÷aïkà . tarhyahaü÷abdaprayoge'pi ÷arãràdãnàmanvayavyatirekaniyamàttadartha÷aïkàstu . tatra vicàravirahitaü pratyakùameva pramàõamà÷ritya cetayamàno'hamàtmeti pràkçtàþ ÷àstrasaüskàravarjità janàþ pratipannàþ . tathà bhåtacatuùñayamàtratattvavàdino laukàyatikà÷ca, manuùpo'haü jànàmãti ÷arãrasyàhaüpratyayàlambanatvena j¤ànà÷rayatvena càvagamyamànatvàttadevàtmeti manyante . anye punarevamàhuþ satyapi ÷arãre cakùuràdibhirvinà råpàdij¤ànàbhàvàdindri yàõyeva cetanàni . na cendriyàõàü karaõatayà j¤ànànvaya vyatirekayoranyathàsiddhiþ . karaõatva kalpanàdupàdàna tvakalpanasyàbhyarhitatvàt . ataþ andho'haü kàõo'haü måko'hamityahaü pratyayàlambanàni cetanànãndriyàõi pratyekamàtmatvenàbhyupeyàni ÷arãre tvahaüpratyayàlambanatvaü cetanatva¤càtmabhåtendriyà÷rayatvàdanyathàsiddham . nanvekasmin ÷arãre bahånàmindriyàõàü cetanatve yaevàhaü pårvaü råpamadràkùaü sa evedànãü ÷abdaü ÷çõomãti pratyabhij¤à na syàt . tathà bhoktçtvaü råpàdiùu yugapadeva syànna krameõeti cet maivam na hi cetanaikatvaü pratyabhij¤àkramabhogayornimittaü kintveka÷arãrà÷rayatvameva . tato yathaikasmin gçhe bahånàü puruùàõàmekaikasya vivàhe'nyeùàmupasarjanatvaü tathendriyàtmanàmapi ekaikasyopabhogakàle'nyeùàmupasarjanatvam . anye tu manyante svapnecakùuràdyabhàve'pi kevale manasi vij¤ànà÷rayatvamahaü pratyayàlambanatvaü copapadyate . na ca råpàdivij¤ànànàü cakùuràdyà÷rayatvaü, tathàsati kevale manasi råpàdi smçtyanupapatteþ . tataþ karaõànyeva cakùuràdãni ahaüpratyayastu tatra kartçtvopacàràt siddhyati . na cànekàtmasveka÷arãrà÷rayatvamàtreõa pratyabhij¤à yujyate ekapràsàdamà÷ritànàmapi tatprasaïgàt . tasmàccakùuràdikaraõakaü ÷arãràdyàdhàraü manaevàtmeti . vij¤ànavàdinastu kùaõikavij¤ànavyatiriktavastunaþ sadbhàvamanubhavaviruddham manvànàstasyaiva vij¤ànasyàtmatvamàhuþ . pratyabhij¤ànaü tu jvàlàyàmiva santatavij¤ànodayasàdç÷yàdupapadyate vij¤ànànàü hetuphalasantànamàtràdeva karmaj¤ànabandhamokùàdisiddhiþ . màdhyamikàstu suùuptau vij¤ànasyàpyadar÷anà cchånyamevàtmatattvamityàhuþ yadi suùuptau vij¤ànapravàhaþ syàttadà viùayàvabhàso'pi prasajyeta . niràlambanaj¤ànàyogàt jàgratsvapnaj¤ànànàmeva sàlambanatvaü na sauùuptikaj¤ànànàmiti cet na vi÷eùàbhàvàt vimataü sàlambanam pratyayatvàt saümatavaditi . utthitasya sauùuptaviùayasmçtyabhàvaniyamànna tatra viùaya iti cet . tarhi tatra niyamenàsmaryamàõatvàdeva j¤ànamapi mà bhåt . na ca ÷ånye vivaditarvya yathà savikalpakaþ svaviùayaviparãta nirvikalpakajanyastathà satpratyayo'pi svaviparãta÷ånyajanya ityabhyupeyatvàt evaü cotthàne sati jàyamànasyàhamasmãti satpratyayasya samanantarapårvapratyayalakùaõakàraõarahitasya vàstavatvàyogàcchånyameva tattvamiti . apare punaþ ÷arãrendriyamanovij¤àna÷ånyavyatiriktaü sthàyinaü saüsàriõaü kartàraü bhoktàramàtmànamàhuþ . na ca ÷ånye'haüpratyaya upapadyate bandhyàputràdàvapi tatprasaïgàt . nàpi kùaõikavij¤àne kramabhàvã vyavahàro yujyate sarvo hi loko'nukålaü vastu prathamato jànàti tataþ icchati tataþ prayatate tatastat pràpnoti tataþ sukhaü labhate . yadyetàdç÷amekakartçkatayà bhàsamànaü vyavahàramekasantànavartino bahava àtmànaþ parasparavàrtànabhij¤à api nispàdayanti tadà bhinnasantànavartinaþ kinna niùpàdayeyuþ . tasmàdyaevàhamidaü vastvaj¤àsiùaü saevàhamidànãmicchàmãtyàdyabàdhitapratyabhij¤ànanirvàhàya sthàyã àtmàbhyupeyaþ . na càsau vij¤ànaråpaþ ahaüvij¤ànamityekatvànubhavàbhàvàt . mamedaü vij¤ànamiti saübandhohyanubhåyate . nacàyamanubhavomamàtmetivadaupacàrikaþ bàdhakàbhàvàt . etena ÷arãrendriyamanasàmàtmatvaü pratyuktam . tatràpi saübandhatatpratyayasyànivàryatvàt ahamullekhasyàtràdhyàsikatvàt . nacàyamàtmà sàdiþ . ÷arãrotpattisamanantarameva sukhaduþkhapràptimàlokya taddhetubhåtayoþ puõyapàpayoþ kartà pårbamapyastãtyavagamàt . nacàyamanityaþ vinà÷àniråpaõàt . na tàvat svatovinà÷aþ nirhetukavinà÷asyàtiprasaüïginaþ sugatetarairanaïgãkàràt . nàpi parataþ . niravayavasya vinà÷ahetusaüsargàsaübhavàt saübhave và na vinà÷aþ siddhyet . karmanimittohyanyasya saüsargaþ sa ca tatkarmaphalopabhogàyàtmano'vasthitimeva sàdhayenna vinà÷aü tasmàdanàderavinà÷ino'nanta÷arãreùu yàtàyàtaråpaþ saüsàraþ siddhaþ . nirvikàrasya bhogàsaübhàvàdvikàrasya kriyàphalaråpasyàbhyupagame kriyàve÷àtmakaü kartçtvamani vàryam . bhoktçtvamapyanubhåyamànaü ÷arãràdiùu vij¤ànaparyanteùu anupapannatvàduktàtmanyeva paryavasyati . tathà hi . ÷arãraü tàvat pa¤cabhåtasaüghàtaråpam %<pa¤cabhçtàtmake tattaccharãre pa¤catàïgata>% ityàdi÷àstràt . yattu naiyàyikà manyante målokavàsinàü ÷arãraü pàrthivameva tatra kledanàdyupalabdhirvastràdàviva bhåtàntaropaùñambhàditi . tadasat . ÷oùaõàdinà jalàdyapagame'pi yathà vastràdisvaråpasya nàpacayaþ . tathà kledanapàcanavyåhanàvakà÷ànàmapagame'pi ÷arãrasyàpacathàbhàvaprasaïgàt . yacca vai÷eùikairucyate pa¤cabhåtàsmàkatve ÷arãrasyàpratyakùatvaprasaïgaþ vàyvàkà÷ayorapratyakùatayà pratyakùàpratyakùavçttitvàditi tadapyayuktam . tathàsati sarvàvaya vinàmapratyakùatvàpàtàtteùàü pratyakùàpratyakùàvayavavçttitvàt . na hi såkùmàþ parabhàgasthità÷càvayavino'vayavàþ pratyakùãkartuü ÷akyante . tasmàdbhåtasaüghàtaþ ÷arãram . na ca gandhàdimatàü tadrahitànà¤ca bhåtànàmekakàryàjanakatvaü parasparavirodhàditi vàcyam tathà sati nãlàdãnàmekàvayavijanakatvasyaikacitraråpàrambhakatvasya càsambhavaprasaïgàt . anubhavabalàdeva tatra tathà svãkàre prakçte pi na taddaõóavàritam . tatra ÷arãrasya bhoktçtàü vadanto laukàyatikàþ praùñavyàþ kiü vyastànàü bhåtànàü pratyekaü bhoktçtvamuta samastànàm, àdye'pi na tàvadyugapat sarveùàmbhoktçtà . tadàsvàrthapravçttànàü teùàm anyo'nyamaïgàïgibhàvànupapattau saüghàtàpattyabhàvaprasaïgàt . antareõaiva saüghàtambhoktçtve dehà dbahirapyekaikasya bhåtasya bhoktçtopalabhyeta . nàpi krameõa teùàü bhoktçtvaü saüghàtànupapattitàdavasthyàt . na ca varavivàhanyàyena guõapradhànabhàvena tadupapattiþ, vaiùamyàt . yathaikaikavarasyàsàdhàraõatvenaikaikà kanyà bhogyà na tathà caturõàü pçthivyaptejovàyånàü bhoktéõàü råparasagandhaspar÷à bhogyà vyavasthitàþ . kathaü kramabhogaþ . atha katha¤cit vyavatiùñheran . tadà yugapatsarvaviùayasannidhàne sati kramànupapattiþ . yathaikasmin måhårtepratthekaü bhogyakanyàvastuni sannihite varàõàü kramavivàhoguõapradhànatayà saüghàtovà nàsti tadvat . nàpi samastànàü bhoktratvasambhavaþ . pratyekamavidyamànasya caitanyasya saüghàte'pyabhàvàdbhogànupapatteþ . atha manyase'gnau prakùipteùu tileùvekaikasya jvàlàjanakatvàbhàve'pi tilasamåhasya yathàtajjanakatvaü tathà saüghàtasyaiva caitanyaü syàditi tadapi saüghàtàpattau heturvaktavyaþ . àgàmibhogo heturiti cenna yadi tàvadbhogasya guõabhàvaþ tadà pradhànabhåtànàmanyo'nyaü guõapradhànabhàvarahitànàü kathaü saüghàtàpattiþ pràdhànyaü tu bhogasyànupapannam bhoktç÷eùatvàt . naca vàcyaü ÷eùiõaü bhogaü prati ÷eùabhåtayoþ strãpuü÷arãrayoþ bhoktroþ saüghàtàpattirdçùñeti, tatràpi ÷arãre bhoktçtvàsaüpratipatteþ . jvàlàü prati tilànàü saüghàtàpattiriti yo'yaü dçùñàntaþ so'pi tavàsiddhaþ saüghàtàniråpaõàt . na tàvat saüghàtonàma bhogyabhoginorvanavadekade÷atàmàtram tathà sati tena nyàyena vyàpinàü bhåtànàü sarvatra sattvàccaitanyabhogayoþ sàrvatrikatvaprasaïgàt . nàpi tadàravvo'vayavã saüghàtaþ tasya bhåtebhyobhede pa¤camatattvàbhyupagamaprasaïgàt . abhede bhåtamàtratayà saüghàtatvàsambhavàt . bhedàbhedayo÷cànaïgãkaraõàt . athàvayaüvinaþ pàratantryànna pa¤camatattvàpattistarhi jalàdeþ pçthivyàditantratvànna tattvacatuùñayamapi sidhyet . na caikadravyabuddhàvanvayogyatàpattiþ saüghàtaþ, vastuto 'nekeùvekatvabuddhervibhramamàtratvàt . na caikàrthakriyàyàü yugapadanvayaþ saüghàtaþ, tadànãü kàùñhà÷rayeõa vahninà vàyusamuddhçte jaletàpyamàne sati tatra bhåtacatuùñayasaü ghàtàdbhogaprasaïgàt . nacàmnyayaþpiõóavatsaü÷leùaþ saüghàtaþ, ÷arãre vàyostathà dyepàbhàvàt . vahnivyàptenàyaþpiõóena santàpitajale vàyusaüyukte bhogaprasaïgàt . na coktadoùaparihàràyaikasyaiva bhåtasya bhoktçtvaniyatiþ ÷aïkanãyà sarvasannidhànàt kasya bhoktçtvamityanirdhàraõàt . yat tu lokàyataikade÷inàü matadvayam indriyàõàü bhoktçtvam . ÷arãrendriyasaïghàtasya ca bhçoktçtvamiti . taduktanyàyena niràkaraõãyam . nanu kàni punarindriyàõi yeùàü bhoktçtvaü niràkriyate . tatra golakamàtràõãti sugatàþ . tacchaktaya iti mãmàüsakàþ . tadvyatiriktàni dravyàntaràõãtyanye sarve vàdinaþ . tatra na tàvat golakamàtratva yuktaü karõa÷aùkulyàdivirahiõàmapi sarpàdãnàü ÷abdàdyapalabdhisadbhàvàt vçkùàõàü sarvagolakarahitànàü viùayopalambhasattvàcca %<tasmàtpa÷yanti pàdapà>% ityàdi ÷àstràt . na ca vçkùàõàmacetanatvaü hiüsàpratiùedhena pràõitvàvagamàt evaü golaka÷aktitvamindriyàõàm na . atha manyase ÷aktimadu dravyàntarakalpanàt pratipannasthàneùu ÷aktinàtrakalpane làghavamiti . tarhyatyantalàghavàdàtmana eva kramakàrisarvavij¤ànasàmarthyaü kalpyatàü kimebhirindriyaiþ . na ca sarvagatasyàtmano golakaprade÷eùveva j¤ànapariõàmo'nupapannaþ, tvayà tasyaiùa ÷arãraprade÷amàtre j¤ànapariõàmàïgãkàràt . evaü cànindriyeùvapi golakaprade÷eùu j¤ànànvayavyatirekau ÷arãraevànyathàsiddhau . ato mãmàüsakamatamanupapannam . santu tarhi dravyàntaràõãndriyàõi tàni golake vi÷eùasaübandhàccakùuràdi÷abdavàcyànãti . tadapyayuktam . teùu pramàõàbhàvàt . vimatàþ råpàdyupalabdhayaþ karaõa pårvikàþ kartçvyàpàratvàcchidikriyàvaditi cet karaõa preraõàlakùaõe kartçvyàpàre karaõàntaràbhàvàt anyathà'na vasthànàt . %<etasmàjjàyate pràõomanaþ sarvendriyàõi>% cetyàgamagamyànãndriyàõãti cen na àgamasaüskàravirahiõàmapãndriyapratipatteþ . na ca manovatsàkùivedyànãndriyàõi, råpàdij¤ànàkhyaü liïgamanapekùya sàkùimàtreõacakùuràdãnàü pratipatterabhàvàt . tasmànna santyevendriyàõãti . atrocyate . golakavyatiriktànãndriyàõi àgabhàdevàvagamyante . na hi tatsa skàrarahitàstàni jànanti kintu golakànyeva . yattu teùàmindriyàõàmahaïkàrakàryatvaü sàïghyairucyate . tatra kimadhyàtmàhaïkàraþ kàraõaü kiü và kçtsnakàryavyàpinã kàcidahaïkàràkhyà prakçtiþ ubhayatràpi nàsti kimapi mànam . atha dvitãyapakùe nànàpuràõa pacanàni mànantanna ÷rutiviroghàt . %<annamayaü hi saumyamana àpomayaþ pràõastejomayã vàgityàdi>% ÷rutau bhåtavikàratvàvagamàt . ataþ puràõavacanànãndriyàõàmahaïkàràdhãnatàmàtraü pratipàdayanti . yacca ÷uùkatàrkikaiþ bhautikatvamindriyàõàmuktam . tadapyayuktam . tairmànasya vaktuma÷akyatvàt . indriyàõi bhautikàni sàvayavatvàt ghañàdivat sàvayavatvaü ca madhyamaparimàõatvàditicet na, indriyàõàmaõuparimàõatve'pi bàdhàbhàvàt hetvasiddheþ viùayàvabhàsasyàpyaõutvaprasaïgobàdha iti cet na tvanmate'õuparimàõenàpi manasà vistçtàtmàdivastudar÷anasadbhàvàt . cakùuþ råpaguõavatprakçtikaü råpàdiùu pa¤casu madhye råpasyaivàbhivya¤cakatvàt yasya yanniyamenàvabhàsakaü tattadguõavatprakçtikaü yathà råpàbhivya¤jakaråpavatprakçtikodãpaþ evamanyatràpyåhanãyamiti cet na ÷abdasyaivàbhivya¤jake ÷rotre ÷abdaguõavadàkà÷ànàrabdhe'naikàntikatvàt karõa÷aùkulyavacchinnàkà÷amàtrasya tvayà ÷rotratvàbhyupagamàt vi÷eùavyàptau nànaikàntikatvamiti cet . evamapyatiprasaïgodurvàraþ . råpàdicatuùñayàbhivya¤jakasya manasobhåtacatuùñayàrabhyatvasya susàdhyatvàt . abhåtasyàpyàtmàdergràhakatayà manona bhatàrabhyamiti cet tarhi saükhyàparimàõàderapi gràhakatayà cakùuràdãnàü bhåtàrabhyatvaü na syàt asàdhàraõaviùayàrabhyatvàïgãkàre sati bhautikatvasiddhiriti cet tarhi mano'pyasàvàraõaviùayeõàrabhyeta ekadravyasyàtmanaþ sàvayavadravyànàrambhakatve niravayavaü manodravyaü pratyàrambhakatvaü kinna syàt . tasmànna ÷uùkatarkàdindriyàõàü bhautikatvasiddhiþ kintu àgamàdeva . tàni punarindriyàõi sarvagatànãti yogàþ pratipedire tadapi mànahãnam . àtmendriyamanàüsi sarvagatàniü sarvatradçùñakàryatvàt àkà÷atattvavat dç÷yate hi j¤ànaü tatkàryaü ca sarvatreti cet na sarvatretyanena kçtsnajagadvikùàyàmasiddhiprasaïgàt . yatra ÷arãraü tatra sarvatreti vivakùàyàü ÷arãra evànaikàntikatvàt . dç÷yate hi yatra sarvatra ÷arãraü tatra ÷arãrakàryaü na ca ÷arãrasya sarvagatatvamasti . athendriyàõi savagatàni parãpàdhikagamanatvàt àkà÷avat . yathà''kà÷asya gamanaü ghañàdyupàdhikaü tathendriyàõàü gamanaü ÷arãropàdhikamiti cet na ÷arãràvayaveghvanaikàntikatvàt . pràõopàdhikaü hi teùàü gamanam . kiü ca indriyàõàü sarvagatatveyugapatsarvaviùayopalabdhiþ syàt . ÷arãra eva vçttilàbhànna doùa iti cet tarhi bahirindriya sadbhàvakalpanà na pramàõaüprayojanavatã ca . tasmàdasarvagatànãndriyàõi . yattu tànyapràpyakàrãõãti sugatàþ kalpayanti tadapyayuktam . tatra kiü cakùuþ÷rotrayorapràpyakàritvam uta tadireùàmapi na tàvaditareùàü dårata eva spar÷arasagandhopabdhiprasaïgàt nàpi prathamaþ vimate cakùuþ÷rotrepràpyakàriõã bàhyendriyatvàt ghràõàdivat . tejasa÷càtidåra÷ãghragamanadar÷anàt unmãlana màtreõa cakùuùo dhruvàdipràptiraviruddhà ÷abdasya ca vãcisantànavat paramparayà ÷rotrasamavàyapràptiriti yattàrkikairucyate . tadasat tathà sati iha ÷rotre÷abda iti pratãyeta pratãyate tu tatra÷abda iti . tasmàdyathànubhavaü ÷rotrasyaiva tatra gamanaü kalyanãyam . tadevaü bhautikàni paricchinnàni pràpyakàrãõãndriyàõi santãti siddham . kiü tarhi manonàma yasminnàtmatvamapare laukàyatikaikade÷inomanyante . nityaü niravayavamaõuparimàõaü mana iti tàrkikàþ . tatra na tàvannityaü paricchinnatvàt thañavat . vimataü nityaü niravayavadravyatvàt àtmavaditi cet na hetvasiddheþ . vimataü sàvayavaïkaraõatvàccakùuràdivat . anyathà manaso'nnamayatvaü ÷rutyuktaü bàdhyeta . kathaü tarhi mårtadravyànabhighàta iti cet jãvanada÷àyàü dehàdbahirnirgamanàbhàvàditi bråmaþ . maraõada÷ayàü tu sàvayavatvenàbhimatànàü cakùuràdãnàmapyapratighàtovidyata eva . ataeva sàvayavatvàt saüyogavattvàcca ghañàdivannàõuparimàõatvam sarvagatatveca yugapat sarvendriyasaüyogàt sarvaj¤ànaprasaïgaþ . madhyamaparimàõatve tu na ko'pi doùaþ . sthålasåkùmeùu hastiputrikàdideheùu krameõa pràpyamàõeùu kathaü taddeha samànatvena vçttiriti cet avayavopacayàpacayàbhyàmiti bråmaþ . ÷àkyàstu samanantarapratyayaevottaraj¤ànakàraõatayà mana iti pratipedire tanna saïgataü vyàptimanapekùya kevalasya pårvaj¤ànasyottaraj¤ànajanakatvàyogàt liïgaj¤ànasya vyàptisàpekùasyaiva liïgij¤ànajanakatvadar÷anàt . ÷abdaj¤ànaü vyàptij¤ànamanapekùyaivàrthaj¤ànajanakamiti cet na tvanmate ÷abdasyànumànàntaþ pàtitayàtràpi vyàptyapekùatvàt . vi÷eùaõaj¤ànaü vyàptyanapekùameva vi÷iùñaj¤ànajanakamiti cet na vi÷iùñaj¤ànasya saüprayogajanyatvàt . atha samanantaràtãtapratyayaþ uttaraj¤ànaü na janayati kiü tu tasyàkàramàtraü samarpayatãti cet na àkàràkàriõorabhedàt . àkàrasya svàbhàvikatayà'nanyàpekùitayà 'nyàpekùàbhàvàt . tasmàdanyadeva sàvayavaü mana iti siddham . nanu ka÷càyaü vàstava àtmà yodehàdiùu vij¤ànànteùu bhràntairvàdibhiràropyate . tatra sarvagato'yaü jãva àtmeti kecit tadasat . ÷uùkatàrkikàõàü sàdhakàbhàvàt . atha mataü dehàdbahirantaþ sarvàõi bhogasàdhanànyàtmabhogàyaiva vyàpriyante tadvyàpàra÷càdçùñavadàtmasaüyogàpekùaþ . ato'sau sarvagata iti . tatra kiü yasminnàtmaprade÷e'dçùñaü tatprade÷asaüyogo'pekùyate utà dçùñopalakùitàtmasaüyogaþ . nàdyaþ . dehàvacchinnàtmasamavetàdçùñasya svargabhogàhetutvàt . na dvitãyaþ mokùe'pi bhogaprasaïgàt . tasmàdàgamàdeva sarvagatatvasiddhiþ . nacàyamàtmà jaóaþ pratyakùànumànàgamaiþ svaprakà÷atvàvagamàt . tacca pratyakùaü sauùuptamavagantavyam . anumànànyapi àtmàsvaprakà÷aþ svasattàyàü prakà÷avyatirekarahitatvàt pradãvavat sa vedanavacca tathà viùayaprakà÷akartçtvàt pradãvapavat, viùayaprakà÷à÷rayatvàdàlokavat . anindriyagocaratve sati aparokùatvàt saüvedanavat . ayamàtmà sati dharmiõi ajanyaprakà÷aguõaþ prakà÷aguõatvàdàdityavat . àgama÷càtra %<ayaü puruùaþ svayaüjyotirityàdiþ . sacàyamàtmà sarva÷arãreùveka eva sarvatràhamityekàkàrapratyayavedanãyatvàt gotvavat . ÷arãràõàü bhinnatvàdevàtãta÷arãràdàviva na bhogànusandhànaprasaïgaþ . nanu tarhyasyàpi manuùya÷arãrasya pratikùaõaü pariõàmabhede satyatràpi àtmanobhogànanusandhànaü prasajyeteti cet na tadevedaü ÷arãramiti pratyabhij¤ayà tadekatvàvagamàt . na ca jvàlàpratyabhij¤àvadbhràntatvam tatra såkùmadar÷anena pratyakùata eva jvàlànàü bhedadar÷anàt atra tadabhàvàt . tadevamekaþ svaprakà÷a àtmeti siddham . tametamàtmatattvamavaidikà dehàdibuddhyantapadàrtharåpatvena pratipannàþ mãmàüsakàdayastu tasya dehàdivyatirekaü pratipadyàpi kartàrambhoktàramicchanti . tadetat sàüravyà na sahante . na tàvadàtmanaþ kartçtvaü svàbhàvikam sarvagatasya niravayavasyàtmanaþ pariùpandapariõàmalakùaõakriyàve÷àyogàt . svàbhàvikatve caitanyavat kriyàve÷o na kadàcidapi vyabhicaret . nàpi kartçtvamàgantukaü niravayave kartçtvahetåparàgàyogàt . nàpi buddheþ kartçtvamàtmanyàropayituü ÷akyaü akhyàtivàde bhràntyabhàvàt . tasmànnàsti kartçtvam . na caivaü bhoktçtvamapàkartuü ÷akyam . na hi sukhaduþkhànvayobhogaþ yena kartçtvavat vyabhicaret . kintu cidråpatvena dç÷yasàkùitvam . tasmàdbhoktaivàtmeti sàükhyànàü pakùaþ . vai÷eùikayoganaiyàyikàþ uktàdbhokturjãvàdatiriktaþ sarvaj¤aþ sarva÷aktiþ ã÷varaþ ka÷cidastãtyanumimate . vimataü jagat svaråpopàdànàdya bhij¤akartçkaü vividhakàryatvàt pràsàdàdivat tatra kalpanàlàghavenaikakartçtvopàdànàt prarvaj¤atvàdisiddhiriti vai÷eùikàþ . vimatàþ j¤ànai÷carya ÷aktayaþ kvacit paràïkàùñhà pràptàþ sàti÷ayatvàt parimàõavaditi yogàþ . vimataü dharmàdharmaphalaü karma tatphalabhoktràdyabhij¤ena dãyate vyavahitakarmaphalatvàt sevàphalavaditi naiyàyikàþ . nanvã÷vara pakùopanyàso na yuktaþ yato'tra jij¤àsye pratyagàtmaråpe brahmaõi vipratipattirdar÷ayituü prakràntà, naiùadoùaþ pratyagàtmà tasmàdã÷varàdanyo'nanyoveti pratyagàtmavipratipattàveva paryavasànàt>% ityantena . prapa¤castu càrvàkàdi÷abde vakùyate . bhàùàparicchede muktàvalyà¤càtmaniråpaõàyetthamabhyadhàyi %<àtmendriyàdyadhiùñhàtà karaõaü hi sakartçkam . ÷arãrasya na caitanyaü mçteùu vyabhicàrataþ . tathàtva¤cedindriyàõàmupaghàte kathaü smçtiþ . mano'pi na tathà j¤ànàdyanadhyakùaü tadà bhavet . dharmàdharmà÷rayo'dhyakùo vi÷eùaguõayogataþ . pravçttyàdyanumeyo'yaü rathagatyeva sàrathiþ . ahaïkàrasyà÷rayo'yaü manomàtrasya gocaraþ . vibhurbuddyàdiguõavàn>% bhàùàø . àtmànaü niråpayati àtmendriyeti àtmatvajàtistu sukhaduþkhàdisamavàyikàraõatàvacchedakatayà sidhyati ã÷vare'pi sà jàtirastyeva adçùñàdiråpakàraõàbhàvàcca na sukhaduþkhàdyutpattiþ nityasya svaråpayogya÷ya phalàva÷yambhàva iti niyamasyàprayojakatvàt . pare tu ã÷vare sà jàtirnàstyeva pramàõàbhàvàt na ca da÷amadravyatvàpattiþ j¤ànavattvena vibhajanàditi vadanti . indriyàdãti . indriyàõàü ÷arãrasya ca paramparayà caitanyasampàdakaþ . yadyapyàtmani %<ahaü jàne ahaü sukhãtyàdi>% pratyakùaviùayatvamastryeva tathàpi vipratipanna prati prathamata eva ÷arãràdibhinnastatpratãtigocara iti pratipàdayituü na ÷akyata ityataþ pramàõaü dar÷ayati karaõamiti . kuñhàràdãnàü chidàdikaraõànàü kartàramantareõa phalànupadhànaü dçùñam evaü cakùuràdãnàü kùànakaraõànàü phalã padhànamapi kartàramantareõa nopapadyata ityatiriktaþ kartà kalpyate . nanu ÷arãrasyaiva kartçtvamastu ata àha ÷arãürasyeti nanu caitanyaü j¤ànàdikameva muktàtmanàü tanmata iva mçta÷arãràõàmapi tadabhàve kà kùatiþ pràõàbhàvena j¤ànàbhàvasya siddheriti cenna ÷arãrasya caitanye bàlye vilokitasya sthàvire smaraõànuprapatteþ ÷arãràõàmavayavopacayàpacayairutpàdavinà÷a÷àlitvàt na ca pårva÷arãrotpannasaüskàreõa dvitãya÷arãre saüskàra upapadyat iti vàcyam anantasaüskàrakalpane gauravàt evaü ÷arãrasya caitanye bàlakasya stanapànàdau pravçttirna syàt iùñasàdhanatàj¤ànasya taddhetutvàttadànãmiùñasàdhanatàsmàrakàbhàvàt manmate janmàntarànubhåteùñasàdhanatvasya tadànãü smaraõàdeva pravçttiþ na ca janmàntarànubhåtamanyadapi smarya tàmiti vàcyam udbodhakàbhàvàt atra tvanàyatyà jãvanàdçùñamevodbodhakaü kalpyate ittha¤ca saüskàrasyànàditayà àtmano'pi anàditvasiddhau anàdibhàvasya nà÷àsambhavàt nityatvaü sidhyatãti bodhyam . nanu cakùuràdãünàü j¤ànàdau karaõatva kartçtvaü càstu virodhe sàdhakàbhàvàdata àha tathàtvamiti caitanyamityarthaþ upaghàte nà÷e sati arthàccakùuràdãnàmeva, kathamiti? pårbaü cakùuùà sàkùàtkçtànà¤cakùuùo'bhàve smaraõaü na syàt anubhaviturabhàvàt anyadçùñasya anyena smaraõàsambhavàt anubhavasmaraõayoþ sàmànàdhikaraõyena kàryakàraõabhàvàditi bhàvaþ . nanu cakùuràdãnàü caitanyaü màstu manasastu nityasya caitanyaü syàt ata àha mano'pãti na tathà na cetanam . j¤ànàdãti . manaso'õutvàt pratyakùe ca mahattvasya hetutvànmanaso j¤ànasukhàdimattve tatpratyakùànupapatterityarthaþ yathà manaso'õutvaü tathà vakùyate . nanvastu vij¤ànameva àtmà tasya svataþ prakà÷aråpatvàt cetanatvaü j¤ànamukhàdikantu tasyaivàkàravi÷eùaþ tasyàpi bhàvatvàdeva kùaõikatvaü pårvavij¤ànasyottarottaravij¤àne hetutvàt suùuptàvàlayavij¤ànadhàrà niràbàdhaiva mçgamadavàsanàyà vasanaiva pårbapårbavij¤ànajanitasaüskàràõàmuttarottaravij¤àne saükràntatvànnànupapattiþ smaraõàderiti cenna tasya jagadbiùayatve sàrvaj¤yàpatteþ yatki¤jidviùayatve vivigamanàbhàvàt suùuptàvapi viùayàvabhàsaprasaïgaþ . tadànãü niràkàrà citsantatiranuvartata iti cenna tasya khaprakà÷atve pramàõàbhàvàt anyathà ghañàdãnàmapi j¤ànatvàpattiþ na ceùñàpattiþ vij¤ànavyatiriktavastuno'bhàvàditi vàcyaü ùañàderanubhåyamànasyàpalapituma÷akyatvàt . àkàravi÷eùa evàyaü vij¤ànasyeti cet kimayamàkàro'tiricyate vij¤ànàsarhi samàyàtaü vij¤ànavyatiriktena . nàtiricyate cettarhi samåhàvalambane nãlàkàro'pi pãtàkàraþ syàt svaråpatovij¤ànasyàvi÷eùàt, apoharåpo nãlatvàdirvij¤ànadharma iti cenna nãlatvàdãnàü viruddhànàmekasminnasamàve÷àt itarathà virodhasyaiva durupapannatvàt . na ca vàsanàsaükramaþ sambhavati màtçputrayàrapi vàsanàsaükramaprasaïgàt na ca upàdànopàdeyabhàvo niyàmaka iti vàcyaü vàsanàyàþ saükramàsaümavàt . uttarasminnutpattireva saükrama iti cenna tadutpàdakàbhàvàt . uttaravij¤ànasyaiva utpàdakatve tadànantyaprasaïgaþ . kùaõikavij¤àne'ti÷ayavi÷eùaþ kalpyata iti cenna mànàbhàvàt kalpanàgauravàcca . etena kùaõika÷arãreùveva caitanyamapi pratyuktaü gauravàdati÷aye mànàbhàvàcca vãjàdàvapi sahakàrisamavadhànàdevopapatteþ kurvadråpatvàkalpanàcca astu tarhi kùaõikavij¤àne gauravànnityavij¤ànamevàtmà %<avinà÷ã và are ayamàtmà satyaü j¤ànamanantaü brahma>% ityàdi ÷ruteriti cenna tasya viùayatvàsambhavasya dar÷itatvàt nirviùayasya j¤ànatve mànàbhàvàt saviùayatvasyàpyanubhavàt . ato j¤ànabhinno nitya àtmeti siddham . satyaü j¤ànamiti brahmaparaü jãveùu nopayujyate j¤ànàj¤ànasukhitvaduþkhitvàdibhirjãvànàü bhedasiddhau sutaràmã÷varabhedaþ, anyathà bandhamokùànupaparteþ, yo'pã÷varàbhedabodhakovedaþ so'pi tadabhedena tadãyatvaü pratipàdayan stauti abhedabhàvane ca yatitavyamiti vadati . ataeva %<sarva eva àtmani samarpità>% iti ÷råyate mokùada÷àyàmaj¤ànanivçttàvabhedo jàyate ityapi na, bhedasya nityatve nà÷àyogàt bhedanà÷e'pi vyaktidvayaü sthàsyatyeva . na ca dvitvamapi na÷yatãti vàcyaü tatra nirdharmake brahmaõi satyatvàbhàve'pi satyasvaråpaü taditivat dvitvàbhàve'pi dvayàtmakau tàviti suvacatvàt mithyàtvàbhàvã'dhikaraõàtmakastatra satyatvamiri cet ekatvàsàvo vyaktidvayàtmako dvitvamapyucyatàü pratyekamekatve'pi pçthivãjalayorna gandha itivadubhayaü naikamityasya sarvajanasiddhatvàt . yo'pi tadànãmabhedapratipàdaka àgamaþ so'pi nirduþkhatvàdinà sàmyaü pratipàdayati saüpadàdhikye purohito'yaü ràjà saüvçtta iti vat . ataeva %<nira¤janaþ paramaü sàmyamupaiti divyamiti>% ÷råyate ã÷varo na j¤ànasukhàtmà kintu j¤ànàdyà÷rayaþ nityaü vij¤ànamànandaü brahma ityàdau vij¤ànapadena j¤ànà÷raya evoktaþ, %<yaþ sarvaj¤aþ>% ityanurodhàt ànandam ityasyàpi ànandavadityarthaþ ar÷a àditvànmatvarthãyàcpratyayàt, anyathà puüliïgatvàpatteþ ànando'pi duþkhàbhàve upacaryate bhàràdyapagame sukhã saüvçtto'hamitivat duþkhàbhàvena sukhitvapratyayàt . astu và tasminnànando na tvasau, ànandam ityatra matyarthãyapratyayavirodhàt . %<ànandaü brahmaõo vidyànna bibheti kadàcana>% ityatra bhedasya spaùñatvàcceti saükùepaþ . etena prakçtiþ kartrã puruùaþ puùkarapalà÷avannirlepaþ kintu cetanaþ kàryakàraõayorabhedàt kàryanà÷e kàryaråpatayà nà÷aþ syàdityakàraõatvaü tasya, vuddhigatacaitanyàbhimànànyathànupapattyà tatkalpanam . vuddhi÷ca prakçteþ prathamaþ pariõàmaþ . saiva mahattattvamantaþkaraõamapyucyate . tatsattvàsattvàbhyàü puruùasya saüsàràpavargau . tasyà evendriyapraõàlikayà pariõatirj¤ànarå pà ghañàdinà sambandhaþ . puruùe kartç tvàbhimàno buddhau caitanyàbhimàna÷ca bhedàgrahàt mamedaü kartavyamiti madaü÷aþ puruùoparàgo buddheþ svacchatayà cetanaprativimbàdatàttviko darpaõasyeva mukhoparàgaþ . idamiti viùayoparàgaþ indriyapraõàlikayà pariõatibhedastàttviko ni÷vàsàbhihatadarpaõasyeva malinimà . karta vyamiti vyàpàràve÷aþ . tenàü÷atrayavatã buddhistatpariõàmena j¤ànena puruùasyàtàttvikaþ sambandho darpaõamalinimneva mukhasyopalabdhirucyate . j¤ànàdivat sukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdharmà api buddhereva . kçtisàmànàdhikaraõyena pratãteþ . na ca buddhi÷cetanà pariõàmitvàditi sàükhyamatamapàstam . kçtyadçùñabhogànàmiva caitanyasyàpi sàmànàdhikaraõyapratãtestadbhinne mànàbhàvàccetano'haü karomãti pratãteþ . buddheþ pariõàmitvàccaitanyàü÷e bhrama iti cet kçtya÷e kiü neùyate . anyathà buddhernityatve mokùàbhàvo'nityatve tatpårbamasaüsàràpattiþ . acetanàyàþ prakçteþ kàryatvàt buddheracaitanyaü kàryakàraõayostàdàtmyàditi cenna asiddheþ karturjanyatve mànàbhàvàt . %<vãtaràgajanmàdar÷anàt>% anàditvam . anàdernà÷àsambhavànnityatvam . tat kiü prakçtyàdikalpanena . na ca %<prakçteþ kriyamàõàni guõaiþ karmàõi sarva÷aþ . ahaïkàravimåóhàtmà kartàhamiti manyate>% ityanena virodha iti vàcyam prakçteradçùñasya guõairadçùñajanyairguõaiþ icchàdibhiþ kartàhaü kartàhameva ityasya tadarthatvàt %<tatraivaü sati kartàramàtmànaü kevalaü tu yaþ>% ityàdi vadatà bhagavatà prakañãkçto'yamupariùñàdà÷aya iti saükùepaþ . dharmàdharmà÷rayaþ iti . àtmetyanuùajyate . ÷arãrasya tadà÷rayatve dehàntarakçtakarmaõàü dehàntareõa bhogànupapattiþ . vi÷eùaguõayogata iti . yogyavi÷eùaguõasambandhenàtmanaþ pratyakùaü bhavati na tvanyathà ahaü jàne ahaïkaromi ityàdi pratãteþ . pravçttãti . ayamàtmà paradehàdau pravçttyàdinà'nusãyate . praghçttiratra ceùñà j¤ànecchàprayatnàdãnàü dehe abhàvasyoktapràyatvàt ceùñàyà÷ca yatnasàdhyatvàt ceùñayà prayatnavànàtmàpyanumãyata iti màvaþ . tatra dçùñàntamàha . ratheti yadyapi rathakarma ceùñà na bhavati tathàpi tena karmaõà sàrathiryathà'numãyate tathà ceùñàtmakena karmaõà paràtmàpãti bhàvaþ . ahaïkàrasyeti . ahaïkàro'hamiti pratyayaþ tasyà÷rayo viùayaþ àtmà na ÷arãràdiriti . mana iti manobhinnendriyajanyapratyakùàviùayo mànasapratyakùaviùaya÷cetyarthaþ . råpàdyabhàvenendriyàntaràyogyatvàt . vibhuriti . vibhutvaü paramamahattvaü tacca pårboktamapi spaùñàrthamuktam . buddhyàdãti buddhisukhaduþkhecchàdaya÷caturda÷a guõàþ pårboktà veditavyàþ . te ca %<buddhyàdiùañkaü saükhyàdipa¤cakaü bhàvanà tathà . gharmàdharmau guõà ete àtmanaþ syu÷caturda÷a>% ityuktàþ buddhiþ sukhaü duþkhamicchàdveùaþ yatnaþsaükhyà parimàõaü pçthaktvaü saüyogaþ vibhàgaþ bhàvanàkhyasaüskàraþ dharmaþ adharma÷ceti . ete ca guõà manasa eveti sàükhyàdayaþ . %<kàmaþ saükalpocivikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtihrãrdhãrbhãrityetat sarvaü manaeveti>% ÷ruteþ kàmàdãnàü manodharmatvàvagamàt tathà 643 pçùñhe àj¤àna÷abdodità api . mitàø kiü punarvaiùayikaj¤ànendriyavyatiriktàtmasadbhàve pramàõamityà÷aïkyàha . %<mahàbhåtàni satyàni yathàtmàpi tathaiva hi . ko'nyathaikena netreõa dçùñamanyena pa÷yati . vàcaü và kovijànàti punaþ saü÷rutya saü÷rutàm>% yàø smçø . yathà hi pçthivyàdimahàbhåtàni satyàni pramàõapràptatvàttathàtmàpi satyaþ, anyathà yadi buddhãndriyavyaktiriktoj¤àtà dhruvo na, tarhyekena cakùurindriyeõa dçùñaü vastvanyena spar÷anendriyeõa ko vijànàti . yamahamadràkùantamahaü spç÷àmãti . tathà kasyacitpuruùasya vàcaü pårvaü ÷rutvà punaþ ÷råyamàõàü vàcantasya vàgiyamiti kaþ pratyabhijànàti tasmàt j¤ànendriyàdyatirikto j¤àtà dhruva iti siddham ki¤ca! %<atãtàrthà smçtiþ kasya kovà svapnasya kàrakaþ . jàtiråpavayovçttavidyàdibhirahaükçtaþ . ÷abdàdiviùayodyogaïkarmaõà manasà girà>% yàø . %<yadyàtmà dhravo na syàttarhyanu bhåtàrthagocarà smçtiþ pårvànubhavabhàvitasaüskàrodbodhanibandhanà kasya bhavet, nahyanyena dçùñe vastunyanyasya smçtirupapadyate . tathà kaþ svapnaj¤ànasya kàrakaþ . nahãndriyàõàm uparatavyàpàràõàntatkàrakatvam . tathàhamevàbhijanatvàdi sampanna ityevaüvidhànusandhànapratyayaþ kasya bhavati sthiràtmavyatiriktasya>% tathà ÷abdaspar÷àdiviùayopabhogasiddhyarthamudyogaü manovàkkàyaiþ kaþkuryàttasmàdapi buddhãndriyavyatirikta àtmàsthiraþ ityantena àtmavivekte ca udayanàcàryaiþ ahamiti pratyakùaviùayatvamàdau àtmanovyavasthàpya dehàdyatiriktaviùayatvaü tatpratyayasya vyavasthàpitaü yathà . athàtmasadbhàve kimpramàõaü pratyakùameva tàvat ahamiti viþ kalpasya pràõabhçnmàtrasiddhatàt . nacàyamavastukaþ sandigdha vastukovà, a÷àbdatvàdapratikùepàcca na ca laiïgikaþ, ananusaühitaliïgasyàpi saüpratyayàt . naca smçtiriyam, ananubhåte tadanupapatteþ . anàdivàsanàva÷àdanàdirayamavastukovikalpaityapi na yuktaü, nãlàdivikalpasàdhàraõyàt . iha vàsanàmupàdàyànà÷vàse pramàõàntare'pi kaþ samà÷vàsaþ, yato nãlàdivikalpeùu samà÷vàsaþsyàt . tasmàdvàsa nàmàtravàdaü vihàyàgantukamapi ki¤cit kàraõaü vàcyam . taccàptànàpta÷abdau và liïgatadàbhàsau và pratyakùatadàbhàsau veti . tatra yathà prathamamadhyamaprakàràbhàvànnãlavikalpa ÷caramaü kalpamàlambate tathà'hamiti vikalpo'pi, tatràpi %<pratyakùapçùñhabhàvitve sàkùàdeva savastukaþ . tadàbhàse tu måle'sya pàramparvyàt savastuteti>% . na ca bàhyapatyakùanivçttàveva nirmålatvaü, buddhivikalpasyàpi tathàtvaprasaïgàt . tatra svasaüvedanaü målam, ihàpi mànasapratyakùamiti na ka÷cidvi÷eùaþ . ÷arãràdivastuko bhaviùyatoti cenna nirupàdhi÷arãrendriyabuddhitat samudàyàlambanatve'tiprasaïgàt . svasambandhi÷arãràdàvayaü syàditi vàcyaü tatra kaþ svãyaiti vacanãyam . ananyatvaü svatvaü sarvabhàvànàü, tathà ca yadà tenaiva tadanubhåyate tadà pratyetuþ pratyetavyàdavyatirekàdahamiti syàt . ataeva ghañàdayona kadàcidananyànubhavitçkà iti na kadàpyahamàspadamiti cet evantarhi tvanmate'pyahaüpratyayaþ ÷arãràdàvàroparåpaeva tataþ pratyeturanyatvàt . buddhau mukhyaeveti cenna tasyàþ kriyàtvenànåbhåyamànàyà bhinnasya karturahaüchinadmãtivadahaü jànàmãtyanubhavàt . nãlàdipratyetavyàkàravat pratipattràkàro'pi pratipatterevàyamàtmà tathà bhàsata iti cet tarhi pratyetavyapratipattràkàrayostulyayogakùematvàt siddhaü naþ samãhitam . astu svopàdànamàtramiti cenna tatpratibhàsane tadàkàrasyàpi pratibhàsaprasaïgàt àkàramantareõàkàriõo'navabhàsàt . pravçttisantànànnànyobuddhisantànaþ pratipattà, vayaü tamàlayavij¤ànamàcakùmaha iti cet astu tarhi pravçttivij¤ànopàdànamanàdinidhanaþ pratipattà . sa kiü santanyamànaj¤ànaråpaþ tadviparãtovà iti cintàva÷iùyate niþ÷eùità càsau pràgiti . sthànàntare ca tatraiva nanu siddhamidaü vi÷eùaõaü dehasyaiva cetanatvàt maivaü dehatvabhåtatvamårtatvaråpàdimattvàdibhyaþ . naca bhåtànàü samudàyaparyava sitaü caitanyaü, pratidinaü tasyànyatve pårvapårvànubhåtasyàsmaraõa prasaïgàt . naca pràkparyavasitaü, karacaraõàdyavayavavigame tadanubhåtasyàsmaraõaprasaïgàt . dehasya cetanatve bàlasya prathamamapravçttiprasaïgàcca icchàdveùàvantareõa prayatnànupapatteþ iùñàbhyupàyatàpratisandhànaü vinà cecchànupapatteþ . iha janmanyana numåtasya pratibandhasyàsmçtau pratisandhànàyogàt, janmàntarànubhåte cànubhavitari bhasmàsàdbhåte anyena smaraõàyogàt anubhavàdonàü pravçttyantànà¤ca kàryakàraõabhàvasya ihaiva janmani ni÷citatvàt . tathà ca tadabhàve tadabhàvasya sulabhatvàt anyathà svatastvaprasaïgaþ . ataeva nendriyàõi cetayante dar÷anaspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàcca . naca manastathà, tasya karaõatvenaivànubhavàditi pratibandhasiddhiþ paradehyàtmasiddhi÷ca . anàdi÷càsau vãtaràgajanmàdar÷anàt, ananta÷ca sato'nàdi tvàt, dravya¤ca samavàyikàraõatvàt, vibhu÷ca nityadravyatve satyamårtatvàt, amårta÷ca niùkriyatvàt, niùkriya÷ca nitya dravyatve satyasmadàdipratyakùatvàt, pratyakùadharmà÷rayatvàcca . tarkà ÷càtra bhavanti àdimattve prathamapravçttyanupapattau sarvadaivàpravçttiprasaïgaþ . sàntatve'nàdeþ sattvànupapattiprasaïgaþ . adravyatva nirguõatvaprasaïgaþ avibhutve dahanapavanàdeþ kriyànupapattiprasaïgaþ . naca saüyuktasaüyogàt tadutpattiþ sàkùàtkriyàdvàrakasya tasyàbhàvàt atathàbhåtasya taddhetutve'tipraïgàt . mårtatve nitryasyàsmadàdipratyakùadharmànàdhàratvaprasaïgaþ vi÷eùaguõavata÷càrambhakatvaprasaïgaþ, sakriyatve mårtatvaprasaïga iti ÷àstràrtha saügrahaþ . aõurevàsau vij¤ànàsasavàyikàraõasaüyogàdhàratvàt manovat %<aõãyàüsamaõorapãti>% bàdhavirodhàviti ka÷cit tadayuktam àtmanyavibhau manaso'õutvàddhhetoþ tatsaüyogakramàdeva kriyàkramopapatteþ àgamastu %<mahato'pi mahãyàüsamiti>% prathamapadamapahàya upanyastastadalamityantena . skandhapa¤cakasyàtmatmavàdinàü mataü saüghàtànutpattyà ÷àø såø bhàø niràkçtam yathà %<samudàya ubhayahetuke'pi tadapràptiþ>% såø tatraite trayovàdino bhavanti . kecit sarvàstitva vàdinaþ kecidvij¤ànàstitvasàtravàdinaþ anye punaþ sarba÷ånyatvavàdinaþ iti . tatra ye sarbàstitvavàdinobàhyamàntara¤ca vastvabhyupagacchanti bhåtaü mautikaü cittaü caitta¤ca tàn tàvat prati bråmaþ . tatra bhåtaü pçthivãdhàtvàdayaþ . bhautikaü råpàdaya÷cakùuràdaya÷ca catuùñaye ca pçthivyàdiparamàõavaþ kharasnehoùõapreraõasvabhàvàþ te pçthivyàdibhàvena saühanyanta iti manyante tathà råpavij¤ànavedanàsaüj¤àsaüskàrasaüj¤akàþ pa¤ca skandhàþte'pyadhyàtmaü sarvavyavahàràspadabhàvena saühanyante iti manyante . tatredamabhidhãyate . yo'yamubhayahetuka ubhayaprakàraþ samudàyaþ pareùàmabhipreto'õuhetuka÷ca bhåtabhautikasaühatiråpaþ pa¤caskandhahetuka÷ca pa¤caskandharåpaþ . tasminnubhayahetuke'pi samudàye'bhipreyamàõe tadapràptiþ syàt samudàyàpràptiþ samudàyinàmacetanatvàt cittàbhijvalanasya ca samuyasiddhyadhãnatvàt anyasya ca kasyaciccetanasya bhoktuþ pra÷àsiturvà sthirasya saühanturanabhyupagamàt nirapekùa pravçttyatyupagame ca pravçttyanuparamaprasaïgàt . à÷ayasyàpyanyatvànanyatvàbhyàmaniråpyatvàt kùaõikatvàbhyupagamàccanirvyàpàratvàt tatpravçttyanupapatteþ tasmàt samudàyànupapattiþ . samudàyànupapattau ca tadà÷rayà lokayàtrà lupyeta . %<itaretarapratyayatvàditi cennotpattimàtranimittatvàt>% såø . yadyapi bhoktà pra÷àsità và ka÷ciccetanaþ saühantà sthironàbhyupagamyate tathàpyavidyàdãnàmitaretarakàraõatvàdupapadyate lokayàtrà tasyà¤copapadyamànàyàü na ki¤cidaparamapekùitavyamasti . te càvidyàdayaþ avidyà saüskàrovij¤ànam nàma råpaü ùaóàyatanam spar÷oveda nà tçùõãpàdànam bhavojàtirjarà maraõaü ÷okaþ parivedanà duþkhaü durmanastetyevam jàtãyakà itaretarahetukàþ saugate samaye kvacit saükùiptà nirdiùñàþ kvacit prapa¤citàþ . sarveùàmapyayamaghidyàdikalàpo'pratyàkhyeyaþ . tadevamavidyàdikalàpe'pi parasparanimitta naimittikabhàvena ghañãyantravadani÷amàvartamàne'rthàkùipta upapannaþ saüghàta iti cettanna kasmàt? utpattimàtra nimittatvàt . bhavedupapannaþ saüghàto yadi saüghàtasya ki¤cinnimittamavagamyeta na tvavagamyate yata itareretarapratyayatve'pyavidyàdãnàü pårbaü pårbamuttarasyottarasyotpapattimàtra nimittaü bhavat bhavet na tu saüghàtotpatteþ ki¤cinnimittaü sambhavati . nanvavidyàdibhirarthàdàkùipyate saüghàta ityuktam atrocyate . yadi tàvadayamabhipràyaþ avidyàdayaeva saüghàtamantareõàtmànamalabhamànà apekùante saüghàtamiti tatastasya saüghàtasya ki¤cinnitittaü vaktavyaü tacca nitye ùvapyaõuùvabhyupagamyamàneùvà÷rayà÷rayãbhåteùu ca bhoktçùu satsu na sambhavatãtyuktaü vai÷eùikaparãkùàyàü kimaïga punaþ kùaõikeùvapyaõuùu bhoktç rahiteùvà÷rayà÷rayãbhàva÷åmyeùu càbhyupagamyamàneùu sambhavet . athàyamabhipàyaþ avidyàdaya eva saüghàtasya nimittamiti . kathaü tamevà÷rityàtmànaü labhamànàstasyaiva nimittaü syuþ . atha manyase saüghàta evànàdau saüsàre santatyànuvartate tadà÷rayà÷càvidyàdaya iti . tadàpi saüghàtàt saüghàtàntaramutpadyamànaü niyamena sadç÷amevetpadyeta aniyamena và sadç÷am, visadç÷aü votpapadyeta . niyamàbhyupagame manuùyapudgalasya devatiryagyoninàrakapràptyabhàvaþ pràpnuyàt . aniyamàbhyupagame'pi manuùyapudgalaþ kadàcit kùaõena hastã bhåtvà devovà punarmanuùyobhavet iti pràpnuyàt . ubhayamabhyupagamaviruddham . api ca yadbhogàrthaü saüghàtaþ syàt sa jãvonàsti sthirobhokteti tavàbhyupagamaþ tata÷ca bhogo bhogàrthaeva sannà'nyena pràrthanãyaþ tathà mokùomokùàrtha eveti mumukùuõà nànthena bhavitavyam . anyena cet pràrthyetobhayaü, bhogamokùa kàlàvasthàyinà tena bhavitavyam . avasthàyitve kùaõikatvàbhyupagamavirodhaþ . tasmàditaretarotpattimàtranimittatvamavidyàdãnàü yadi bhavet bhavatu nàma na tu saüghàtaþ sidhyet bhoktrabhàvàdityabhipràyaþ ityantena . etanmata manusçtyaiva %<sarvakàrya÷arãreùu muktvàïgaskandhapa¤cakam . saugatànàmivàtmànyãnàsti mantromahãbhçtà miti>% màghaþ . àtmano dehaparimàõatvamàrhatà manyante . tadetanmatamutthàpya dåùitaü ÷àø såø bhàø yathà . %<evaü càtmàkàtrsnyam>% såø . yathaikasmin dharmiõi viruddhadharmàsambhavodoùaþ syàdvàde prasaktaþ evamàtmano'pi jãvasyàkàt rsnyamaparodoùaþ prasajyate . kathaü ÷arãraparimàõo hi jãva ityàrhatà manyante . ÷arãraparimàõatàyà¤ca satyàmakçt sno'sarvagataþ paricchinna àtmetyato ghañàdivadanityatvamàtmanaþ prasajyeta . ÷arãràõà¤cànavasthitaparimàõatvànmanuùyajãvomanuùya÷arãraparimàõobhåtvà punaþ kenacit karmavipàkena hastijanma pràpnuvanna kçtsnaü hasti÷arãraü vyàpnuyàt puttikàjanma ca pràpnuvanna kçtsnaþ puttikà÷arãre saümãyate . samàna eùa ekasminnapi janmani kaumàrayauvanasthàvireùu doùaþ . syàdetat anantàvayavojãvastasya taevàvayavà alpe ÷arãre saïkuceyurmahati vikaseyuriti . teùàü punaranantànàü jãvàvayavànàü samànade÷atvaü pratihanyeta và na veti vaktavyam . pratighàte tàvannànantàvayavàþ paricchinne de÷e sammãyeran . apratighàte'pyekàvayavade÷atvopapatteþ sarveùàmavayavànàü prathimànupapattejãrvasyàõumàtratvaprasaïgaþ syàt . api ca ÷arãramàtraparicchinnànàü jãvàvayavanàmànantyaü notprekùitumapi ÷akyam . atha paryàyeõa vçhaccharãrapratipattau kecijjãvàvayavà upagacchanti tanu÷arãrapratipattau ca kecidapagacchantãtyucyeta . tatràpyucyate . %<na ca paryàyàdasyàpyavirodhovikàràdibhyaþ>% såø . na ca paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàbhyàmeva tattaddehaparimàõatvaü jãvasyàvirodhenopapàdayituü ÷akyate kutaþ? vikàràdidoùaprasaïgàt . avayavopagamàpagamàbhyàü hyani÷amàpåryamàõasyopakùãya màõasya ca jãvasya vikriyàvattvaü tàvadaparihàryaü vikriyàvattve carmàdivadanitvyatvaü prasajyeta tata÷ca bandhamokùàbhyupagamobàdhyeta karmàùñakapariveùñitasya jãvasyàlàbuvat saüsàrasàgare nimagnasya bandhanocchedàdårdhagàmitvambhava tãti . ki¤cànyat àgacchatàmapagacchatàü càvayabànàmàgamàpàyadharmavattàdevànàtmatvaü ÷arãràdivat . tata÷càvasthitaþ ka÷cidavayava àtmeti syàt . na ca sa niråpayituü ÷akyate ayamasàviti . ki¤cànyat àgacchanta÷caite jãvàvayavàþ kutaþ pràdurbhavanti, apagacchanta÷ca kva và lãyanta iti vaktavyam . na hi bhåtebhyaþ pràdurbhaveyuþ bhåteùu ca nilãyeran, abhautitvàjnãvasya . nàpi ka÷cidanyaþ sàdhàraõo'sàdhàraõo và jãvànàmavayavàdhàro niråpyate pramàõàbhàvàt . ki¤cànyat anavaghçtasvaråpa÷caivaüsatyàtmà syàt àgacchatàümapagacchatà¤càvayavànàmaniyata parimàõatvàt . ataevamàdidoùaprasaïgànna paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàvàtmana à÷rayituü ÷akyete . atha và pårbeõa såtreõa ÷arãraparimàõasyàtmana upacitàpacita ÷arãràntarapratipattàvakàtrsnyadoùaprasa¤janadvàreõànityatàyà¤coditàyàm punaþ paryàyeõa parimàõànavasthàne'pi srotaþsantànanityatànyàyenàtmanonityatà syàt yathà raktapañàdãnàm vij¤ànànavasthàne'pi tatsantànanityatà tadvadvisicàmapãtyà÷aïkyànena såtreõottaramucyate . santànasya tàvadavastutve nairàtmyavàda prasaïgaþ vastutve'pyàtmano vikàràdidoùaprasaïgàdasya pakùasyànupapattiriti . %<anyàvasthite÷cobhayanityatvàdavi÷eùaþ>% såø . api càntyasya mokùàvasthàbhàbino jãvaparimàõasya nityatvamiùyate jainaiþ tadvat pårbayorapyàdyamadhyamayorjãvaparimàõayornityatvaprasaïgàdavi÷eùaprasaïgaþsyàt eka÷arãraparimàõataiva syàt nopacitàpacita÷arãràntarapràptiþ . atha và'ntyasya jãvaparimàõasyàvasthitatvàt pårbayorapyavasthayorapyavasthita parimàõaeva jãvaþsyàt . tata÷càvi÷eùeõa sarvadaivà 'õurmahàn và jãvo'bhyupagantavyo na ÷arãraparimàõaþ . ata÷ca saugatavadàrhatamapi matamasaïgatamityupekùitavyam . ityantena jãvasyàõuparimàõatvaü ye svãcakruþ tanmatamupanyasya ÷àø såø bhàø dåùitaü yathà . %<utkràntigatyàgatãnàm>% såø . idànãntu kiüparimàõojãva iti cintyate kimaõuparimàõaþ uta madhyamaparimàõa àhosvit mahàparimàõa iti . nanu ca nàtmotpadyate nitya caitanyaråpa÷càyamityuktamata÷ca paraevàtmà jãva ityàpatati, parasya càtmano'nantatvamàmnàtaü tatra kutojãvasya parimàõacintàvatàra iti ucyate satyametat utkràntigatyàgati÷ravaõàni tu jãvasya paricchedaü pràtayanti sva÷abdena càsya kvacidaõuparimàõatvamàmnàyate tasya sarvasyànàkulatvopapàdanàyàyamàrambhaþ . tatra pràptaü tàvadutkràntigatyàgatãnàü ÷ravaõàdaõurjãvaiti utkràntistàvat %<sa yadàetasmàccharãràdutkràmati sahaivaitaiþ sarvairutvràmatãti>% gatirapi %<ye vai ke càsmàllokàt prayanti candramasameva te sarve gacchantãti>% . àgatirapi %<tasmàllokàt punaraityasmai lokàya karmaõe>% iti àsàmutkràntigatyàgatãnàü ÷ravaõàtparicchi nnastàvajjãvaþ iti pràpnoti na hi vibho÷calanabhabakalpata iti . sati ca paricchede ÷arãraparimàõatvasyàrhatamataparãkùàyàü nirastatvàdaõuràtmeti gamyate . %<svàtmanà cottarayoþ>% såø . utkràntiþ kadàcidacalato'pi gràmasvàmyanivçttivadda hasvàmyanivçttyà karmakùayeõàvakalpyeta uttare tu gatyàgatã nàcalataþ sambhavataþ svàtmanà hi tayoþ sambandhobhavati game÷ca kartçsthakriyàtvàt . ato'madhyama parimàõasya ca gatyàgatã aõutva eva sambhavataþ . satyo÷ca gatyàgatyorutkràntirapasçptireva dehàditi pratãyate nahyanapasçptasya dehàdgatyàgatã syàtàü dehaprade÷ànà¤cotkràntàvapàdanatvavacanàt %<cakùuùño và mårdhnovà anyetyovà ÷arãrade÷ebhyaþ>% iti . %<saetàstejomàtràþ samabhyàdadànohçdayamevànvavakràmati ÷ukramàdàya punareti sthànamiti>% cànvare'pi ÷arãre ÷àrãrasya gatyàgatã bhavataþ tasmàdapyasyàõutvasiddhiþ . %<nàõuratacchruteriticennetaràdhikàràt>% såø . athàpi syàt nàõurayamàtmà, kasmàt, atacchruteþ aõutvaviparãtaparimàõa÷ravaõàdityarthaþ . %<sa và eùa mahànajaþ>% %<àtmà yo'yaü vij¤ànamayaþpràõeùu>% %<àkà÷avatsarvagata÷canityaþ>% %<satyaüj¤ànamanantaü brahme>% tyevaü jàtãyakà hi ÷rutiràtmano'õutve vipratiùidhyeteti cet naiùa doùaþ . kasmàt itaràdhikàràt . parasya hyàtmanaþ prakriyàyàmeùà parimàõàntara÷rutiþ, parasyaivàtmanaþ pràdhànyena vedànteùu veditavyatvena prakçtatvàt, %<virajaþpara àkà÷àt>% ityevaü vidhànàcca parasyaivàtmanastatra tatra vi÷eùàdhikàràt . nanu%<yo'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùviti>% ÷àrãromahattvasambandhitvena pratinirdi÷yate . ÷àstradçùñyà tvayaü nirdi÷o vàmadevavaddraùñavyaþ . tasmàtpràj¤aviùayatvàtparimàõàntara÷ravaõasya, na jãvasyàõutvaü virudhyate . %<sva÷abdonmànàbhyà¤ca>% såø ita÷càõràtmà yataþ sàkùàdevàsyàõutvavàcã ÷abdaþ ÷råyate %<sa eùo'õuràtmà cetasà veditavyo yasmin pràõaþ pa¤cadhà saüvive÷eti>% pràõasambandhàcca jãvaevàyamaõurabhihitaiti gamyate tathàconmànamapi jãvasyàõimànaü gamayati %<bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca . bhàgojãvaþ sa vij¤eya>% iti . %<àràgramàtrohyavaro'pi dçùña>% iti conmànàntaram . nanvaõutve satyekade÷asthasya sakaladehagatopalabdhirvirudhyate dç÷yate ca jàhnavãhradanimagnànàü sarvàïge ÷aityopalabdhirnidàghasamaye ca sakala÷arãraparitàpopalabdhiriticet uttaraü pañhati . %<avirodha÷candanavat>% såø . yathà hi haricandanavinduþ÷arãraikade÷e sambaddho'pi san sakaladehavyàpinamàhlàdaü karotyevamàtmàpi dehaikade÷asthaþ sakaladehavyàpinãmupalabdhiü kariùyati . tvaksambandhàccàsya sakala÷arãragatà vedanà na viruddhate . tvagàtmanorhi sambandhaþ kçtsnàyàntvaci vartate tvak ca sarva÷arãravyàpinãti . %<avasthitivai÷eùyàditicennàbhyupagamàddhçdi hi>% såø . atràha yaduktam %<avirodha÷candanavaditi>% tadayuktaü dçùñàntadàrùñàntikayoratulyatvàt siddhe hyàtmanodehaikade÷asthatve candanadçùñànto bhavati . pratyakùantu candanasyàvasthitivai÷eùyamekade÷asthatvaü sakaladehàhlàdana¤ca . àtmanaþ punaþ sakaladehopalabdhimàtraü pratyakùaü naikade÷avartitvam . anumeyantaditi yaducyeta na càtrànumànaü sambhavati . kimàtmanaþ sakala÷arãragatà vedanà tvagindriyasyeva sakaladeha vyàpinaþ sataþ kiü vibhornabhasaiva, àhosviccandanavindorivàõorekade÷asthasyeti saü÷ayà'nativçtteriti . atrocyatenàyaü doùaþ . kasmàt abhyupagamàt . abhyupagamyate'hyàtmanopi candanasyeva dehaikade÷avarti tvamavasthitivai÷eùyam . kathamiti ucyate . hçdi hyeùa àtmà pañhyate vedànteùu %<hçdihyeùa àtmà %<sa vàeùa àtmà hçdi katamaþ? àtmeti yo'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hvadyantarjyotiþpuruùa>% ityàdyupade÷ebhyaþ . tasmàddçùñàntardàùñàntikayoravaiùamyàdyuktamevaitadavirodha÷candanavaditi . %<guõàdvàlokavat>% såø . caitanyaguõavyàptervàõorapi satojãvasya sakaladehavyàpi kàryaü na virudhyate . yathà loke maõipradãpaprabhçtãnàmapavarakaikade÷avartinàmapi prabhà apavarakavyàpinã satã kçtsne'pavarake kàryaü karoti tadvat . syàtkadàciccandanasya sàvayavatvàt såkùmàvayavavisarpaõenàpi sakaladehaàhlàdayitçtvaü natvaõorjãvasyàvayavàþ santi yairayaü sakaladehaü visarpedityà÷aïkya %<guõàdvàlokava>% dityuktam . kathaü punarguõoguõivyatirekeõànyatra varteta na hi pañasya ÷ukloguõaþ pañavyatirekeõànyatra vartamànodç÷yate . pradãpaprabhàvadbhavediti cenna tasyà api dravyatvàbhyupagamàt . nivióàvayavaü hi tejodravyaü pradãpaþ viralàvayavantu tejodravyameva prabheti ata uttaraü pañhati . %<vyatireke gandhavat>% såø yathà guõasyàpi satogandhasya gandhadravyavyatirekeõa vçttirbhavati apràpteùvapi kusumàdiùu gandhopalabdheþ evamaõorapi satojovasya caitatyaguõavyatirekobhaviùyati . ata÷cànaikàntikametadguõatvàt råpavadà÷rayavi÷leùànupapattiriti guõasyaiva satogandhasyà÷rayavi÷leùadar÷anàt . gandhasyàpi sahaivà÷rayeõa vi÷leùa iti cenna yasmànmåladravyàdvi÷leùastasya kùayaprasaïgàt . akùãyamàõamapi tatparvàvasthàto'vagamyate anyathà tatpårbàvasthairgurutvàdibhirhãyate . syàdetat gandhà÷rayàõàü vi÷liùñànàmalpatvàtsannapi vi÷leùo nopalakùyate såkùmà higandhaparamàõavaþ sarvato viprasçtàgandhabuddhimutpàdayanti nàsikàpuñamanupravi÷anta iti cenna atãndriyatvàt paramàõånàü sphuñagandhopalabdhe÷ca nàgake÷aràdiùu . na ca loke pratãtirgandhavadudravyamàghràtamiti gandhaevàghràta iti laukikàþ pratiyanti . råpàdiùvà÷rayavyatirekànupalabdhergandhasyàmyayuktà÷rayavyatireka iti cenna pratyakùatvàdanumànàpravçtteþ . tasmàdyadyathà loke dçùñaü tattarthaivànugantavyaü niråpakairnànyadhà . na hi rasoguõojihvayopalabhyataityato råpàdayopi guõàjihvayevopalabhyeranniti niyantuü ÷akyate . %<tathà ca dar÷ayati>% såø . ÷rutirhçdayàyatanatvamaõuparimàõàvaü càtmano'bhidhàya tasyaiba %<àlomabhya àmakhàgrebhyaþ>% iti caitanyena guõena samasta÷arãravyàpitvaü dar÷ayati . %<pçthagupade÷àt>% såø . %<praj¤ayà ÷arãraü mamàruhyeti>% càtmapraj¤ayoþ kartçkaraõabhàvena pçthagupade÷àccaitanyena guõenaivàsya ÷arãravyàpitàvagamyate . %<tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàyeti ca>% kartuþ ÷arãràd pçthagvij¤ànasyopade÷a etamevàbhipràyamupodvalayati tasmàdaõuràtmetyevaü pràpte bråmaþ . %<tadguõasàratvàttu tadvyapade÷aþ pràj¤avat>% såø . tu÷abdaþ prakùaü vyàvartayati . naitadasti aõuràtmeti utkràntyàdya÷ravaõàt . parasyaiva tu brahmaõaþ prave÷a÷ravaõàt tàdàtmyopade÷àcca parameva brahma jãva ityuktam . parameva cedbrahmajãvastasmàdyàvatparaü brahma tàvàneva jãvo bhavitumarhati parasya ca brahmaõo vibhutvamàmnàtaü tasmàdvibhurjãvaþ . tathà ca sa và eùa mahànaja àtmà yo'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu, ityevaüjàtãyakà jãvaviùayà vibhutvavàdàþ ÷rautàþ smàrtà÷ca samarthità bhavanti . nacàõorjãvasya sakala÷arãragatà vedanopapadyate . tvaksambandhàt syàditi cenna tvakkaõñakatodane'pi sakala÷arãragataiva vedanà prasajyeta tvakkaõñakayorhi saüyogaþ kçtsnàyàü tvaci vartate tvak ca kçtsna÷arãravyàpinãti pàdatalaeva tu kaõñakanunnàü vedanàü pratilabhante . nacàõorguõasya vyàptirupapadyate guõasya guõide÷atvàt guõatvameva hi guõinamanà÷ritya guõasya hãyeta . pradãpaprabhàyà÷ca dravyàntaratvaü vyàkhyàtam . gandho'pi guõatvàbhyupagamàt sà÷raya eva sa¤caritumarhati anyathà guõatvahàniprasaïgàt . tathà coktaü bhagavatà dvaipàyanena %<upalabhyàpsu tadgandhaü kecidbråyuranaipuõàþ . pçthivyàmeva taü vidyàdapovàyu¤ca saü÷ritamiti>% . yadi ca caitanyaü jãvasya samastaü ÷arãraü vyàpnuyànnàõurjãvaþ syàt caitanyameva hyasya svaråpaü agnerivauùõyaprakà÷au, nàtra guõaguõivibhàgovidyata iti . ÷arãraparimàõatva¤caü pratyàkhyàtaü pari÷eùàdvibhurjãvaþ kathaü tarhyaõutvàdivyapade÷a iti ata àha %<tadguõasàratvàttu tadvyapade÷a>% iti . tasyàbuddherguõàþ tadguõà icchà dveùaþ sukhaü duùkhamityevamàdayaþ tadguõàþ sàraþ pradhànaü yasyàtmanaþ saüsàritve sambhavati sa tadguõasàraþ tadbhàvastadaguõasàratvam . na hi buddherguõairvinà kevalasyàtmanaþ saüsàritvamasti buddhyupàdhidharmàdhyàsanimittaü hi kartçtvabhoktçtvàdi lakùaõaü saüsàritvamakarturabhoktu÷càsaüsàriõonityamuktasya sata àtmanaþ . tasmàttadguõasàratvàdbuddhiparimàõenàsya parimàõavyapade÷aþ tadutkràntyàdibhi÷càsyotkràntyàdivyapade÷o na svataþ . tathà ca %<bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya tu . bhàgojãvaþ sa vij¤eyaþ sa cànantyàya kalpata>% ityaõutvaü jãvasyoktvà tasyaiva punarànantyamàha taccaivameva sama¤jasaü syàt yadyaupacàrikamaõutvaü jãvasya bhavet pàramàrthikaü cànantyam . nahyubhayaü mukhyamavakalpeta . nacànantyamaupacàrikamiti ÷akyaü vij¤àtuü sarvopaniùatsu brahmàtmabhàvasya pratipipàdayiùitatvàt . tathaitasminnapyunmàne %<buddherguõenàtmaguõena caiva àràgramàtrohyavaro'pi dçùña>% iti buddhiguõasambandhenaivàràgramàtratàü ÷àsti na svenaivàtmanà . %<eùo'õuràtmà cetasà veditavya>% ityatràpi na jãvasyàõuparimàõatvaü ÷iùyate . parasyaivàtmana÷cakùuràdyanavagràhyatvena j¤ànaprasàdàvagamyatvena ca prakçtatvàt, jãvasyàpi ca mukhyàõuparimàõatvànupapatteþ . tasmàddurj¤ànatvàbhipràyamidamaõutvavacanamupàdhyabhipràyaü và draùñavyam . tathà %<praj¤ayà ÷arãramàruhya>% ityevaüjàtãyakeùyapi bhedopade÷eùu buddhyopàdhibhåtayà jãvaþ ÷arãraü samàruhyetyevaü yojayitavyaü vyapade÷amàtraü và ÷ilàputrakasya ÷arãramityàdivat . nahyatra guõaguõivibhàgo vidyata ityuktam . hçdayàyatanatvavacanamapi buddhereva tadàyatanatvàt . tathotkràntyàdãnàmapyupàdhyàyattatàü dar÷ayati %<kasminnahamudkrànta utkrànto bhaviùyàmi>% iti %<kasmin và pratiùñhite pratiùñhàsyàmãti sa pràõamasçjyateti>% . utkràntyabhàve hi gatyàgatyorapyabhàvo vij¤àyate, nahyanapasçptasya dehàdgatyàgatã syàtàm . evamupàdhiguõasàratvàjjovasyàõutvavyapade÷aþ pràj¤avat yathà pràj¤asya paramàtmanaþ saguõeùåpàsaneùåpàdhiguõasàratvàdaõãyastvàdivyapade÷aþ %<aõãyànvrãhervà yavàdvà, manomayaþ pràõa÷arãraþ sarvagandhaþ sarvarasaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ>% ityevaü prakàraþ tadvat ityantena . iti ÷àïkarànuyàyinaþ ràmànujamàdhvàdaya÷ca jãvasyàõutva pakùamurarãcakruþ . tatprapa¤castattacchàstre dç÷yaþ tayoryuktàyuktatvaü naiyàyikavai÷eùikàïgãkçtavibhutvapradar÷akayuktãravalokya sudhãbhiþ samarthanãyam nyàyasåtravçttau càtmanodehàdyatiriktatvaü pradar÷itaü yathà tatrendriyaü j¤ànavannaveti saü÷aye karaõatvena siddhànàmindriyàõàü caitanyamastu làghavàttathà càtma÷abdasya nànàrthatvàdindriyàõàmabhautikatvàdvà na sàïkaryamitãndriyacaitanyavàdinastanniràkaraõàyàha . %<dar÷anarspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàt>% 1 . %<na viùayavyavasthànàt>% 2 . %<tadvyavasthànàdevàtmasadbhàbàdapratiùedhaþ>% 3 . %<÷arãradàhe pàtakàbhàvàt>% 4 . %<tadabhàvaþ sàtmakapradàhe'pi tannityatvàt>% 5 . %<na kàryà÷rayakartçbadhàt>% 6 . %<savyena dçùñasyetareõa pratyabhij¤ànàt>% 7 . %<naikasminnàsàsthivyavahite dvitvàbhimànàt>% 8 . %<ekanà÷e dvitãyàvinà÷àt>% 9 . %<avayavanà÷e'pyavayavyupalabdherahetuþ>% 10 . %<dçùñàntavirodhàdapratiùedhaþ>% 11 . %<indriyàntaravikàràt>% 12 . %<na smçteþ smartavyaviùayatvàt>% 13 . %<tadàtmaguõatvasadbhàvàdapratiùedhaþ>% 14 . %<aparisaïkhyànàcca smçtiviùayasya>% 15 . %<nàtmapratipattihetånàü manasi sambhavàt>% 16 . %<j¤àturj¤ànasàdhanopapatteþ saüj¤àbhedamàtram>% 17 . %<niyama÷ca niranumànaþ>% 18 . %<pårvàbhyastasmçtyanubandhàjjàtasya harùabhaya÷okasampratipatteþ>% 19 . %<padmàdiùu prabodhasammãlanavikàravattadvikàraþ>% 20 . %<noùõa÷ãtavarùàkàlanimittatvàt pa¤càtmakavikàràõàm>% 21 . %<pretyàhàràbhyàsakçtàt stanyàbhilàùàt>% 22 . %<ayaso'yaskàntàbhigamanavattadupasarpaõam>% 23 . %<nànyatra pravçttyabhàvàt>% 24 . %<vãtaràgajanmàdar÷anàt>% 25 såtràõi %<ekasyaiva dar÷anaspar÷anàbhyàmarthasya grahaõàt dar÷anaspar÷ane j¤ànavi÷eùauü tçtãyà ca prakàre tena càkùuùaspar÷anobhayavattvenaikasya dharmiõaþ pratisandhànàdityarthaþ . tathà ca yo'haü ghañamadràkùaü so'haü spç÷àmãtyanubhavàdàtmendriyavyatiriktaeka iti 1 . atra ÷aïkate cakùustvaga dãnàü råpaspar÷àdi niyataviùayatvàccakùuràde÷càkùuùàdisamavàyitvamittha¤càbhedapratyayobhrànta iti bhàvaþ 2 . samàdhatte uktapratiùedhona yuktaþ uktaviùayavyavasthànàdevàtmasadbhàvàdatiriktàtmakalpanàdityarthaþ . ayaübhàvaþ tattadindriyàõàü tattadviùayakapratyakùaü prati samavàyitvaü vàcyaü na tu pratyakùatvàvavacchinnaü prati, anumityàdijanakatvetu vinigabhakàbhàvàt . tena janyaj¤ànatvàvacchinnajanakatàvacchedakamàtmatvaü cakùuràderanityatvàdàtmana÷ca nityatàyàvakùyamàõatvàccakùuràdinà÷e'pi smaraõàccakùurahamityàdyapratãte÷ca nendriyàtmavàdoyujyata iti 3 . samàptamindriyaprakaraõam . nanu gauro'haü jànàmãtyàdipratãterastu ÷arãramàtmetyà÷aïkya dåùayati . pàtakàbhàvàt pàtakàderabhàvapraïgàt tathàcottarakàlikaü duþkhàdikaü na syàditi . yadvà dàhonà÷aþ tathà ca ÷aroranà÷e kçte kartari ÷arãre vinaùñe pàtakaü na syàdityarthaþ . yadyapi bhåtacaitanyavàdinà pàtakàdikaü nopeyate tathàpi tasya prasàdhyàïgakatvàdekade÷inaþ pårvapakùitvàdvà na doùa iti bhàvaþ 4 . tavàpi tulyodoùa ityà÷aïkate . tadabhàvaþ pàtakàbhàvaþ sàtmaka÷arãrasya pradàhe'pi prasaktaþ tannityatvàt tasya àtmanonityatvàt nityatvena nirvikàratvaü tena janyadharmànà÷rayatvamabhimatamitikecit . tannityatvàt ÷arãranà÷e ÷arãravi÷iùñàtmanà÷asya niyatatvàdityapi ka÷cit . ki¤ca sàtmaka÷arãranà÷e'pi hantuþ pàtakàbhàvaþ syàt tasyàtyanonityatvena tannà÷akatvàbhàvàt 5 . pariharati . kàryà÷rayasya ceùñà÷rayasya kartuþ kçtyayacchedakasya ÷arãrasyaiva nà÷aþ natvàtmana iti na pàtakàbhàvaþ . yadvà na hantuþ pàtakàbhàvaþ kàryà÷rayakarturbàdhàt ÷arãrasya nà÷àt bràhmaõatvàdeþ ÷arãravçttitvàttannà÷àdeva pàpotpattiriti bhàvaþ . vastutastu apårva÷arãràvacchinna pràõasaüyogàtmakotpattivat ÷arãràvavacchinnapràõasaüyogadhvaüsavi÷eùatmàkaü maraõamapyàtmanaþ sambhavati anyathà ÷arãra vinà÷anodbandhanamukhanirodhàderhisàtvaü na syàt pàtakànabhyupagantçcàrvàkàdimate ÷arãrabhedasàdhanantu vakùyamàõayuktibhiriti dhyeyam 6 . samàptadehabhedaprakaraõam prasaïgàccakùuradvaitaprakaraõamàrabhate . vàmena cakùuùà dçùñasya dakùiõena cakùuùà pratyabhij¤ànàt sthiràtmasiddhiriti keùàccinmataü tanniràkaraõàyaitadupanyàsaþ 7 . etaddåùayati . madhyasthasetunà taóàgasyeva nàsàsthivyavahitagolakàntaràvacchinnatayà dvaitapratyayobhrama ityarthaþ 8 . àkùipati . cakùuraikye ekacakùurnà÷e'ndhatvaü syàditi bhàvaþ 9 . atraikade÷ã pariharati . avayavasya ÷àkhàdernà÷e'pyavayavinovçkùasya pratyabhij¤ànànnàvayavanà÷e sarbatràvayavinà÷aniyamastathà caikanà÷e'pi nàndhatvamiti 10 . ekade÷imatasya pårboktàkùepasya ca samàdhànàya siddhàntinaþ såtram . uktapratiùedhona yuktaþ dçùñàntasya virodhàdayuktatvàt na hi ÷àkhàcchede vçkùastiùñhati tathà sati vçkùasyànà÷aprasaïgàdato'vasthitàvayavaistatra svaõóavçkùãtpatternekade÷imataü yuktam . etenaikanà÷e dvitãyàvinà÷àdbhedasàdhanamapi pratyuktaü cakùurnà÷e'pi golakàntaràvacchinnàvayavaiþ khaõóacakùuþ sambhavàt ittha¤ca làghavàccakùuradvaitamiti ñãkàsvarasasiddham . pare tu cakùurdvaitameva såtràrthaü manyamànà vyàcakùate siddhàntinaþ . såtraü savyeneti . ÷aïkate naikasminniti . samàdhatte eketi . ÷aïkate avayaveti . niràkaroti dçùñànteti . ÷àsvànà÷e vçkùanà÷àva÷yakatvàt dçùñàntona yuktaþ . yadvà dçùñàntasya golakabhedasya virodhàdanyathànupapannatvàddçùñaü hi mçtasya cakùuradhiùñhànagolakadvayaü bhedenaivopalabhyata iti vadanti 11 . àtmané indriya bhede yuktyantaramàha . ciravilvàdyamladravye dçùñe tadrasasmaraõàddantodakasaüplavaråparasanendriyavikàràdindriyavyatirikta àtmà siddhyati 12 . àkùipati . smçtirhi smartavyaviùayiõãti niyamastasyà÷ca dar÷anàdinà sàmànàdhikaraõye mànàbhàvàt astu và viùayatayaiva sàmànàdhikaraõyamiti bhàvaþ 13 . samàdhatte . uktapratiùedhona yuktaþ dharmigràhakamànena smçteràtmaguõatvàtpari÷eùeõàtmaguõatvasiddherahaü smaràmãtyanubhavàt viùayaniùñhakàryakàraõabhàve caitrasya j¤ànànmaitrasya smaraõàpatteriti bhàvaþ 14 . viùayàõàü smartavyànàü smçtisamavàyitvam syàdityà÷aïkya samàdhatte . aparisaïkhyànàt ànantyàt tathà ca làghavàdatiriktàtmasiddhiþ . ida na såtraü kintu bhàùyamiti kecit 15 . samàptaü cakùuradvaitaprakaraõam . nanu manasonityatvàdàtmatvamastvityà÷aïkate . nàtirikta àtmà àtmasàdhakamànànàü manasàrthàntaratvamiti bhàvaþ 16 . samàdhatte . yadi manaso j¤àtçtvaü tadà vyàsaïgàdyupapàdanàya karaõàntaramava÷yaü vàcyaü tathà caikoj¤àtà j¤ànasàdhanaü caikaü siddhaü mana àtmàstviti saüj¤àmàtraü ki¤cavyàsaïgopapàdakatayà manaso'õutvaü siddhamàtmana÷ca pratyakùopapàdakatayà mahattvamiti bheda àva÷yaka iti bhàvaþ 17 . nanu råpàdipratyakùam sakaraõakamastu na tu sukhàdipratyakùam evaüparamàõvantarasyàtãndriyatve'pi manasaþ pratyakùam syàdatràha . uktoniyamavi÷eùoniranumànaþ niùpramàõakaþ gauravàdvaiparãtye ca vinigamakàbhàvàcceti bhàvaþ 18 . samàptam manobhedaprakaraõam . evaü sàdhite'pi dehàdibhinne àtmani vinà tannityatàü na paralokàrthinaþ pravçttirataþ àtmanityatàpratipàdanàya såtram . jàtasya bàlasya etajjanmànanubhåteùvapi harùàdihetuùu satsu harùàdãnàü sampratipattiþ utpattistasyàþ pårvàpårvànubhabàdhãna smçtisambandhàdeva sambhavàt itthaü cedànãntanasyàtmanaþ pårvapårbasiddhau tasyànàditvamanàde÷ca bhàvasya na nà÷a iti nityatvasiddhiriti bhàvaþ 19 . atra ÷aïkate . bàlasya harùàdayomukhavikàsàdyanumeyà na ca tatsambhavaþ padmàdãnàü prabodhàdivadadçùñavi÷eùàdhãnakriyàva÷àdeva tadupapatteriti bhàvaþ 20 . siddhàntayati . uktaü na yuktaü yataþ pa¤càtmakànàü pà¤cabhautikànàü padmàdãnàü ye vikàràsteùàm uùõakàlàdinimittatvàt manuùyàdãnàntu harùàdinimittakà mukhavikàsàdaya iti na tulyateti bhàvaþ 21 . àtmanityatve hetvantaramàha . pretya mçtvà jàtamàtrasya yaþ stanyàbhilàùaþ sa tàvadàhàràbhyàsajanitaþ janmàntarãõàhàreùñasàdhanatàdhãjanyajãvanàdçùñodbodhitasaüskàràdhãneùñasàdhanatàsmaraõena hi bàlaþstanapàne pravarta ityanenàditvamiti 22 . ÷aïkate . yathà'yaskàntasannihitasyàyaso'yaskàntàbhimukhatayà gamanaü tathaiva vatsasyàpi stanopasarpaõaü na tviùñasàdhanatàj¤ànàdhãnapravçttijanyà ceùñeyamityarthaþ 23 . samàdhatte . stanapànaeva bàlaþ pravartate natvanyatreti niyamaþ kathaü syàt . vastutastu anyatra ayasi pravçttyabhàvàt pravçttirhi ceùñànumità liïgaü na tu kriyàmàtramatona vyabhicàra iti bhàvaþ 24 . hetvantaramàha vãtaràgoràga÷ånyastàvannotpadyate'pi tu saràgataevajanmàntarãyeùñasàdhatvatàj¤ànàdhãnasmaraõaü heturiti pårbaü stanyàbhilàùauktaþ samprati tu patagàdãnàü kaõàdibhakùaõàbhilàùasàdhàraõaü ràgamàtramityapaunaruktam 25>% vçttiþ . vai÷eùikasåtropaskarayoràtmasàdhanapurassaraü tasya dehàdyatiriktatà sàdhità yathà %<indriyàrthaprasiddhirindriyàrthebhyo 'rthàntarasya hetuþ>% 1 . %<so'napade÷aþ>% 2 . %<kàraõàj¤ànàt>% 3 . %<kàryeùu j¤ànàt>% 4 . %<aj¤ànàcca>% 5 . anyadeva heturityanapade÷aþ 6 . %<arthàntaraü hyarthàntarasyà'napade÷aþ>% 7 såø indriyàrthaprasiddheràtmaparãkùàyàmupayogamàha . heturliïgamarthàntarasya àtmanaþ indriyàrthebhya iti indriyebhyo'rthebhya÷ca råpàdibhyastadvadbhya÷ca yadarthàntaram àtmà tasya liïgamityarthaþ . yadyapi j¤ànameva liïgamiha vivakùitaü tathàpãndriyàrthaprasiddheråpàdisàkùàtkàrasya prasiddhataratayà tàdråpyeõaiva liïgatvamuktam . tathàhi prasiddhiþ kvacidà÷rità kàryatvàt ghañavat guõatvàdvà kriyàtvàdvà sà ca prasiddhiþ karaõajanyà kriyàtvàt chidikriyàvat yacca prasiddheþ karaõaü tadindriyaü tacca kartçprayojyaü karaõatvàt vàsyàdivat tathà yatreyaü prasiddhirà÷rità, yaþ ghràõàdãnàü karaõànàü prayãktà sa àtmà 1 . nanu ÷arãramindriyàõi và prasiddherà÷rayo'stu prasiddhiü prati tadubhayànvayavyatirekayãþ sphçñataratvàt kiü tadanyà÷rayakalpanayà tathàhi caitanyaü ÷arãraguõaþ tatkàryatvàt tadråpàdivat evamindriyaguõatve'pi vàcyamityà÷aïkyàha . apade÷o hetuþ tadàbhàso'napade÷aþ tathàca tatkàryatvaü pradãpajanyaj¤ànàdàvanaikàntikatvàdanapade÷aityarthaþ 2 . nanu tatkàryatvaü caitanyatvàvacchinnasyaiva kàryatvaü vivakùitaü pradãpàdãnà¤ca samastameva caintanyaü na kàryamiti na vyabhicàra ityà÷aïkyàha . ÷arãrakàraõànàü karacaraõàdãnàü tadavayavànàü và aj¤ànàt j¤àna÷ånyatvàdityarthaþ . pçthivyàdivi÷eùaguõànàü hi kàraõaguõapårbakatà dçùñà tathàca ÷arãrakàraõeùu yadi j¤ànaü syàttadà ÷arãre'pi sambhàvyeta nacaivam . nanvastu ÷arãrakàraõeùvapi caitanyamiti cenna aikamatyàbhàvaprasaïgàt na hi bahånà¤cetanànàmaikamatyaü dçùñam, karàvacchedenànubhåtasya karacchede'smaraõaprasaïgàt yataþ %<nànyadçùñaü smaratyanyaþ>% iti . ki¤ca ÷arãranà÷e tatkçtahiüsàdiphalànupabhogaprasaïgàt nahi caitreõa kçtasya pàpasya phalaü maitro bhuïkte tata÷ca kçtahànirakçtàmyàgama÷ca syàt 3 . nanu ÷arãrakàraõeùu såkùmamàtrayà j¤ànamasti ÷arãre tu sphuñamato nà'kàraõaguõapårva katà nacaikamatyànupapattirityà÷aïkyàha . yadi hi ÷arãramålakàraõeùu paramàõuùu caitanyaü syaþt tadà tadàrabdheùu kàryeùu ghañàdiùvapi syàta ki¤ca pàrthivavi÷eùaguõànàm sarvapàrthivavçttitàvyàpteþ kàryeùvapi ghañàdiùu caitanyaü syànna ca tatra caitanyamupalabhyate ityarthaþ 4 . nanu ghañàdàvapi såkùmamàtrayà caitanyamastyevetyà÷aïkyàha . sarvaiþ pramàõairaj¤ànàt kumbhàdau na caitanyamityarthaþ . sarbapramàõàgocarasyàpyabhyupagame ÷a÷aviùaõàderapyabhyupagamaprasaïgaþ na hi ghañàdau caitanyaü kenàpi pramàõena j¤àyata iti 5 . nanu ÷rotràdibhiþ karaõairadhiùñhàtà'numãyate ityuktaü tadayuktaü nahi ÷rotràdibhiràtmanastàdàtmyaü tadutpattirvà na ca tàbhyàmantareõà'vinàbhàvasiddhiþ nacàvinàbhàvamantareõà'numitirityata àha . hetuþ sàdhyàdanya eva bhavati na tu sàdhyàtmà sàdhyàvi÷eùaprasaïgàt tasmàttàdàtmyaghañito heturaheturanapade÷a ityarthaþ 6 . nanu ÷rotràdibhirindriyairàtmano yathà na tàdàtmyaü tathà tadutpattirapi nàsti nahi bahnerdhåma iva àtmanaþ ÷rotràdikaraõamutpadyate ityata àha . hi yataþ kàryaü dhåmàdi yathà ràsabhàderarthàntaram tathà kàraõàdvahnyaderapyarthàntarameva tathà càrthàntaratvàvi÷eùàt dhåmo ràsabhaü na gamayati kintu bahnimeva gamayatãtyatra svabhàvavi÷eùa eva niyàmakaþ sa ca svabhàvo yadi kàryàdanyasyàpi bhavati tadà so'pyapade÷obhavatyeva tathà ca kàryamavivakùitasvabhàvabhedam anapade÷aþ, tathà ca tàdàtmyatadutpattã evà'vinàbhàvaþ tayorevàvinàbhàvaparyavasànam tàbhyàü samànopàyau và tadubhayamàtra grahàdhãnagrahau veti sva÷iùyavyàmahonàya paribhàùàmàtramiti bhàvaþ 7 .. upaskaø . anatidåre ca tatraiva %<àtmendriyàrtha sannikarùàdyanniùpadyate tadanyat>% 18 såø . j¤ànamàtmanyubhayathà liïgam, j¤ànaü kvacidà÷ritaü kàryatvàdråpàdivaditi và, pratyabhij¤àråpatayà và yo'hamadràkùaü so'haü spç÷àmãti, tatra j¤ànagataü kàryatvaü nàsiddhaü yanniùpadyata ityabhidhànàt, na viruddhaü sàmànyatodçùñe'tra virodhàbhàvàt . nacànaikàntikam, tata eva, tathà ca svagatakàryatvaguõatvadvàrà sàmànyatodçùñena j¤ànamevàtmani liïgam, pratyabhij¤ànantu bhinnakartçkebhyovyàvartamànamekakartçkatàyàü paryavasyati . na ca buddhicaitanye'pi kàryakàraõabhàvanibandhanameva pratisandhànam, ÷iùyagurubuddhyorapi pratisandhànaprasaïgàt . upàdànopàdeyabhàvastatra nàsti sa ca pratisandhànaprayojaka iti cedupàdànatvasya dravyadharmatayà buddhàvasambhavàt, sambhave và buddhãnàü kùaõikatayà pårvànubhåtapratisandhànànupapatteþ, na hi pårbabuddhyà uttaràsu buddhiùu ka÷cit saüskàra àdhãyate, sthirasya tasya tvayà'nabhyupagamàt, kùaõikabuddhidhàràråpasya ca kàlàntarasmçtau pratisandhàne và'sàmarthyàt . àlayavij¤ànasantànaþ pravçttivij¤ànasantànàdanya eva rsmattà ca pratisandhàtà ceti cet sa yadi sthiraþ tadà siddhaü naþ samãhitam, kùaõikabuddhvidhàràråpa÷cet tadà pårvadoùànativçtteþ, na hi tatràpi sthiraþ ka÷cit saüskàraþ . ki¤ca pravçttivij¤ànàtirikte tatra pramàõàbhàvaþ . ahamiti buddhidhàraiva pramàõamiti cet bhavatu tatra pravçttivij¤ànànyàlayavij¤ànameva cedupàdatte tadà pravçttivij¤ànànàmupàdànatàvirahe nimittatà'pi na syàt upàdànatàvyàptatvànnimittatàyàþ, mà'stu nimittatà'pãti cet tarhi sattvamapi gatam, arthakriyàkàritvasya sattvalakùaõatvàt pravçttisantànàlayavij¤ànasantànàbhyàü sambhåya santànadvayamupàdãyata iti cet tarhi kimaparàddhamavayavisaüyogàdibhiþ, vyàsajyavçttitàyàstvayàpyabhyupapamàt . tasmàjj¤ànenà÷rayatayà'numitamàtmànaü pratisandhànaü sthiratvena sàdhayatãti na ki¤cidanupapannam . yadvà nityà buddhirnàtmànaü kàraõatvena gamayitumarhatãti sàïkhyamataniràsàya såtramidamupatiùñhate %<àtmendriyàrthasannikarùàd yanniùpadyate tadanyat>% buddhitattvaü yattvayocyate tajj¤ànameva, buddhirupalabdhirj¤ànamiti hi paryàyàbhidhànaü, taccàtmàdisannikarùàdutpannam . anyadeva tvadabhyupagatàdantaþkaraõàdityarthaþ tathàca bhavati tat àtmanoliïgamiti bhàvaþ 18 . %<pravçttinivçttã ca pratyagàtmani dçùñaü paratra liïgam>% 19 . %<àtmanyanumànamabhidhàyaidànãü paràtmànumànamàha . pratyagàtmanãti svàtmanãtyarthaþ, icchàdveùajanite pravçttinivçttã prayatnavi÷eùau tàbhyà¤ca hitàhitapràptiparihàraphalake ÷arãrakarmaõã ceùñàlakùaõejanyete tathàca para÷arãre ceùñàü dçùñvà iyaü ceùñà prayatnajanyà ceùñàtvàt madãyaceùñàvat sa ca prayatna àtmajanyaþ àtmaniùñhovà prayatnatvàt madãyaprayatnavaditi paràtmàtmànumànam>% 19 upaskaø . àhnikàntare %<àtmendriyàrthasannikarùe j¤ànasya bhàvo'bhàva÷ca manasoliïgam>% 1 . %<tasya dravyatvanityatve vàyunà vyàkhyàte>% 2 . %<prayatnàyaugapadyàjj¤ànàyaugapadyàccaikam>% 3 . pràõàpànanimeùonmeùajãvanamanogatãndriyàntaravikàràþ sukhaduþkhecchàdveùaprayatnà÷càtmano liïgàni 4 . %<tasya dravyatvanityatve vàyunà vàkhyàte>% 5 . %<yaj¤adatta iti sannikarùe pratyakùàbhàvàddçùñaü liïgaü na vidyate>% 6 . %<sàmànyatodçùñàccàvi÷eùaþ>% 7 . %<tasmàdàgamikaþ>% 8 . %<ahamiti÷abdasya vyatirekànnàgamikam>% 9 . %<yadi dçùñamanvakùamahaü devadatto'haü yaj¤adatta iti>% 10 . %<dçùñayàtmani liïge eka eva dçóhatvàt pratyakùavat pratyayaþ>% 11 . %<devadatto gacchati yaj¤adatto gacchatãtyupacàràccharãre pratyayaþ>% 12 . %<sandigdhaståpacàraþ>% 13 . %<ahamiti pratyagàtmani bhàvàt paratràbhàvàdarthàntarapratyakùaþ>% 14 . %<devadatto gacchatãtyupacàràdabhimànàttàvaccharãrapratyakùo'haïkàraþ>% 15 . %<sandigdhaståpacàraþ>% 16 . %<na tu ÷arãra vi÷eùàdu yaj¤adattaviùõumitrayorj¤ànaü viùayaþ>% 17 . %<ahamiti mukhyayogyàbhyàü ÷abdavadvyatirekàvyabhicàràdvi÷eùasiddhernàgamikaþ>% 18 . %<sukhaduþkhaj¤ànaniùyattyavi÷eùàdaikàtmyam>% 19 . %<vyavasthàtonànà>% 20 . vai÷eùikasåtràõi idànãmàtma parãkùà÷eùam udde÷akramalaïghanena manaþparãkùàmavatàrayannàha . manogatimàtmanoliïgaü vakùyati tad yadi mano j¤ànakaraõatvena mårtatvena ca parãkùitaü bhavati tadà yatpreritaü manaþ indriyàntaràdabhimataviùayagràhiõi indriye sambadhyate sa àtmeti siddhaü bhavatãtyetadarthaü kramalaïghanam . àtmendriyàrthasannikarùe sati yasmin indriyasannikçùñe j¤ànasya bhàvaþ utpàdaþ, asannikçùñe j¤ànasyàbhàvo'nupàdastanmana ityarthaþ . nanu manovaibhave'pi karaõadharmatvàdeva j¤ànàyaugapadyamupapadyate ki¤ca mano vibhu vi÷eùaguõa÷ånyadravyatvàt kàlavat j¤ànàsamavàyikàraõasaüyogàdhàratvàdàtmavat spar÷àtyantàbhàvavattvàdàkà÷avadityàdi vaibhavasàdhakaü pramàõamiti cet maivaü yadi mano vibhu syàttadà sarvendriyasannikçùñàttataþ sarbaindriyakamekameva j¤ànaü syàt, kàryavirodhànnaibamiti cenna nahi sàmagrã virodhàvirodhamàkalayati yena càkùuùatvaràsanatvàdivirodhàya bibhyet, citraråpavat citràkàrameva và syàt . bhavatyeva dãrgha÷aùkulãbhakùaõasthale iti cenna tatràpi vyàsaïgadar÷anàt, tarhi råparasagandhaspar÷àn yugapat pratyemãti kathamanuvyavasàya iti cenna ÷ãghrasa¤càrimanojaniteùu pa¤casu smçtyupanãtaj¤àneùuyaugapadyàbhimànàt . vyàsaïgo'pi karaõadharmàdhãna iti cenna uktottaratvàt, bubhutsàdhãno vyàsaïga iti cenna sarvabubhutsàyàü sarvaviùayakasarvodayaprasaïgàt bubhutsàyà api abhimatàrthagràhãndriyamanaþsabbandhamàtraphalakatvàt tasmàjj¤ànàyaugapadyànyathànupapattyà sidhyati aõu manaþ . tatodharmigràhakamànabàdhitàþ vaibhabahetavaþ . ki¤ca manovaibhave pàde me sukhaü ÷irasi me vedaneti pràde÷ikatvaü sukhàdãnàü na syàt vibhukàryàõàmasamavàyikàraõàvacchinnade÷e utpàdaniyamàt . tavàpi sukhàdãnàmaõude÷àpattiriti cenna asamavàyikàraõaü vibhukàryaü svade÷e janayatyeveti niyamàt . tathàca nimittacandanàdyavacchedàdadhikade÷e'pi jananàvirodhàt . mamàpi nimittasamabadhànànurodha iti cenna uktaniyamabhaïgaprasaïgàt ki¤càtmanà vibhuno manasaþ saüyogo'pi kathaü syàt, ajo'sàviti cenna vibhàgasyàpyajatvaprasaïgàt, avacchedabhedenobhàvapyaviruddhàviti cenna saüyogavibhàgayoravacchedabhedasya svakàraõàdhãnatvàt ajayostu tadabhàvàditidik 1 . nanu sukhàdyupalabdhiþ karaõasàdhyà kriyàtvàt råpopalabdhivadityàdyanumànàt yugapajj¤ànànutpattyà và yanmanaþ siddhaü tatkaraõatayà, tathàca tasya dravyatvaü nityatva¤ca kuta ityata àha . yathà'vayavidravyànumito vàyuparamàõurguõakatvàt kriyàvattvàcca dravyam, tathà yugapajj¤ànànutpattyà'numitaü mano guõavattvàddravyaü, nahi tasya indritasaüyogamantareõa j¤ànotpàdakatvaü yena guõavattvaü na syàt . ki¤ca sukhàdisàkùàtkàraþ indriyakaraõakaþ sàkùàtkàratvàt råpàdisàkùàtkàravadindriyatvena manaþ siddham, indriyatva¤ca j¤ànakàraõamanaþsaüyogà÷rayatvamitthayatrasiddhameva manasodravyatvam, nityatva¤ca tasyànà÷ritatvàt, tasyàvayavakalpanàyàü pramàõàbhàvàdamà÷ritatvamiti 2 . tat kiü prati÷arãramekamanekaü yeti sandehe nirõàyakamàha . manaþ prati÷arãramiti ÷eùaþ yadyekaikasminnapi ÷arãre bahåni manàüsi syustadà j¤ànaprayatnànàü yaugapadyaü syàt . yattu nartakãkaracaraõàïgulãùu yugapat karmadar÷anàdyugapadeva bahavaþ prayatnà utpadyante iti mataü tadayuktaü manasaþ ÷ãghrasa¤càràdeva tadupapatteþ avina÷yadavasthayogyàtmabi÷eùaguõànàü yogapadyànabhyupagamàt . etenaikasminnapi ÷arãre pa¤ca manàüsi teùàü dvitricatuþpa¤cànàü tattadindriyasaüyoge dve trãõi catvàri pa¤ca và j¤ànàni yugapajjàyante iti mataü nirastaü kalpanàgauravaprasaïgàt, yaugapadyàbhimànastu samarthita eva, rasanendriyàvacchedena tvagindriyasambandhena manasastiktoguóa iti j¤ànadvayayaugapadyàpattirapi karaõadharmatvàdeva nàsti, dvitricchinnagodhàbhujagàdàvapi avayavadvaye karma khaógàdyabhighàtàdvà manasa à÷usa¤càràdvà tadànãmevàdçùñena paõóamanontaragrahaõàdvà . yattu mano'vayavyeva jalaukàvat tatsaïgocavikà÷àbhyàü j¤ànayogapadyàyaugàpadye iti tat, tadavayavakalpanàgauravapratihatamiti dik 3 . idànãükramalaïghanaprayojanamàdar÷ayannebàtmaparãkùà÷eùaü vartayiùyannàha . prasiddhirj¤ànameva kebalamàtmano liïgamiti na mantavyaü pràõàdayo'pi santi àtmano liïgàni . tathàhi ÷arãrànta÷càriõi samãraõe pràõàpànalakùaõe årdhvàdhogatã utkùepaõàvakùepaõe muùalàdàviva prayatnaü vinà'nupapadyamàne yasya prayatnàdbhavataþ sa nånamàtmà, nahi tiryaggamanasvabhàvasya vàyorevaüsvabhàvaviparyayo vinà prayatnàt, na ca viruddhadikkriyayorvàyvoþ salilayorivordhagatiþ syàditi vàcyam evaü satyårdhvagamanameva syànnatvadhogamanaü phutkàràdau và tiryaggamanam, tathàcàsti ka÷cit, yaþ payatnena vàyumårdhvamadho và prerayati . suùuptida÷àyàü kathaü pràõàpànayorårdhàdhogatã iti cenna tadànãü yogyaprayatnàbhàve'pi prayatnàntarasya sadbhàvàt sa eva jãvanayoniþ prayatna ityucyate . evaü nimeùonmeùàvapi ÷arãrasyàghiùñhàtàramanumàpayataþ . tathà hi nimeùastàvat akùipakùmaõoþ saüyogajanakaü karma unmeùastayoreva vibhàgajanakaü karma, ete ca karmaõãnodanàbhighàtàdidçùñakàraõamantareõa nirantaramutpadyamàne prayatnaü vinà notpadyete yathà dàruputrakanartanaü kasyacit prayatnàt, tathà'kùipakùmanartanamapi, tena prayatnavànanumãyate . evaü jãvainamapyàtmaliïgaü tathàhi jãvanapadena lakùaõayà jãvanakàryaü vçddhikùatabhagnasaürohaõàdi lakùayati . tathà ca yathà gçhapatirbhagnasya gçhasya nirmàõaü karoti, laghãyo và gçhaü bardhayati, tathà dehàdhiùñhàtà gçhasthànãyasya dehasyàhàràdinà vçddhimupacayaü karoti kùata¤ca bheùajàdinà prarohayati bhagna¤ca karacaraõàdi saürohayati tathà ca gçhapatiriva dehasyàpyathiùñhàtà sidhyatãti . evaü manogatirapyàtmaliïgaü tathà hi manastàvanmårtamaõu ceti pårvaprakaraõe sàdhitam, tasya càbhimataviùayagràhiõi indriye nive÷anam icchàpraõidhànàdhãnam, tathà ca yasyecchàpraõidhàne manaþ prerayataþ sa àtmetyanumãyate yathà gçhakoõàvasthitodàrakaþ kandukaü làkùàguñakaü và gçhàbhyantara eva itastataþ prerayati . nanu dàruputranartayità gçhapati rdàrako và na ÷arãràdanyo yo dçùñàntaþ syàt ki¤ca ÷arãrameva caitanyà÷rayaþ ahaïkàràspadatvàt, bhavati hi gauro'haü sthålo'hamityàdyahaïkàrasàmànàdhikaraõyena pratyayaþ . yattu bàlye'nubhåtaü yauvane vàrdhake và smarati tatra caitramaitravaccharãrabhede'pi smaraõaü na syàt %<nànyadçùñaü smaratyanya>% iti tatra caitramaitrayorbhinnasantànatvena pratisandhànaü mà'stu bàlyakaumàrabhede'pi santànaikatvàt kàryakàraõabhàvena pratisandhànamupapatsyata iti . tatra bråmaþ pitrà'nubhåtasya putreõàpi smaraõaprasaïgaþ, tatra ÷arãrabhedagrahobàdhaka iti cet vçddhena bàla÷arãràdbhedenaiva sva÷arãrasya grahàt pratisandhànànupapatteþ anupalabdhapitçkasya bàlasya ÷arãrabhedàgrahasyàpi sattvàt . mama ÷arãramiti mamakàrasàmànyenàhaïkàrasya bhànàt . mamàtmetyatràpi tathaiti cenna tatra mamakàrasyaupacàrikatvàt ràhoþ ÷ira iti vadabhede'pi ùaùñhyupapatteþ . hiüsàdiphala¤ca kartari na syàt ÷arãrasyànyànyatvàt, pàtakamicchatobhåtacaitanikasya kçtahànamakçtàbhyàgama÷ca doùa iti dik . indriyàntaravikàràt khalvapi dç÷yate hi nàgaraïgasya ciravillasya và råpavi÷eùasahacaritaü rasavi÷eùamanubhåya punastàdç÷aü phalamupalabhamànasya rasagardhi pravartito dantodrakasaüplavaþ, sa ca nàmlarasànumitimantareõa, anumiti rna vyàptismçtimantareõa, sà ca na saüskàraü vinà, sa ca na vyàptyanubhavamantareõa, sa ca na bhåyodar÷anamantareõeti iyaü j¤ànaparamparà naikaü kartàramantareõa kàryakàraõabhåtà sambhavatãti tathà ca gautamãyaü såtram %<indriyàntaravikàràt>% iti . sukhàdaya÷ca j¤ànavadevàtmaliïgàni draùñavyàþ . tathàhi sukhàdikaü kvacidà÷ritaü dravyà÷ritaü sàmànyatodçùñameva aùñadravyàtiriktadravyà÷ritatvaü viùayãkaroti na hi pçthivyàdyaùñakànà÷rità icchà dravyà÷riteti pratij¤à aùñadravyàtiriktadravyà÷ritatvaü prakàramanàdàya parya vasyati yatra tu tprathamaü na bàdhàvatàrastatràùñadravyàtiriktadravyà÷ritatvaü vyatirekisàdhyamiti bhàvaþ . vyàpakatàvacchedakaprakàrikaivànumitiriti tu tuccham, yena vinà pratãtirna paryavasyati tasyaiva tatra prakàratvàt anyathà dvyaõukaü kàryànà÷ritaü sat kvacidà÷ritam avayavitvàdityàdàvakàryà÷ritatvaprakàrikà'numiti rna syàt 4 . nanu siddhyatu àtmà sthiraþ, sa tu nitya iti kutaþ, kuta÷ca dravyamityata àha . yathà vàyuparamàõoravayavakalpanàyàü na pramàõamatonityatvaü tathàtmano'pi, yathà guõavattvàdvàyuparamàõurdravyaü tathàtmà'pãtyarthaþ 5 . pårva pakùamàha . sannikarùesati ayaü yaj¤adatta iti pratyakùaü nàsti cet tadà dçùñaü pratyakùato gçhãtavyàptikaü liïgaü nàsti, yathà vahninà pratyakùeõa sahacarito gçhãto dhåmo vahnau dçùñaü liïgaü tathàtmasàdhakaü liïgaü dçùñaü nàstãtyarthaþ 6 . nanu pratyakùadçùñavyàptikasya dçùñaliïgasyàbhàve'pi sàmànyatodçùñameva liïgaü bhaviùyati nahi tato nànumitirityà÷aïkya punaþ pårvapakùã àha . sàmànyatodçùñamapi liïgaü bhavati na tu tata àtmatvena aùñadravyàtiriktadravyatvena và syàdàtmasiddhiþ kintu tenecchàdãnàü kvacidà÷ritatvamàtraü siddhyet tacca nàtmamananaupayikamityathaþ tadetadàha avi÷eùa iti 7 . tat kiü %<yo'pahatapàpmà sa àtmà>% ityàdyàgamo'narthaka evetyà÷aïkya ma evàha . àgamamàtrasiddha evàtmà na tvanumeyaþ dçùñasàmànyatodçùñayorliïgayorabhàvàt tasmàt samyagupaniùadàü ÷ravaõàt tattvasàkùàtkàra utpadyate na tu mananapraõàlikayà, tathàca mananaprayojanakamidaü tantramatantram, dçùñaü hi bhåtada÷akanadãsantaraõàdàvupade÷amàtràdeva sàkùàtkàri j¤ànam8 . tadevaü tribhiþ såtraiþ pårvapakùe siddhàntavàdyàha . nàgamamàtraü pramàõamàtmani, kittvahamiti padamàtmapadaü và sàbhidheyaü padatvàt ghañàdipadavat ityanumànàdapyàtmasiddhiþ . nanu pçthivyàdyeva tadabhidheyaü syàdityata àha vyatirekàditi pçthivyàdito'hamiti padasya vyatirekàdvyàvçtterityarthaþ . nahi bhavatyahaü pçthivã ahamàpaþ ahantejaþ ahaü vàyuþ ahamàkà÷am ahaü kàlaþ ahaü dik ahaü mana iti vyapade÷aþ, pratyayo và . ÷arãre bhavatãti cenna para÷arãre'pi tatprasaïgàt, sva÷arãre bhavatãti cenna svasyàtmabhinnasyànirukteþ mama ÷arãramiti vaiyadhikaraõyena pratyayàcca . nanvidamapi sàmànyatodçùñameva tacca vi÷eùàparyavasannamiti dåùitameveti cenna ahampade'hantvamàtmatvameva prakàraþ tathà ca pakùadharmatàbalàdevà'hantvasya pravçttinimittatvaü paryavasanna taccànanyasàdhàraõameveti vi÷eùasiddheþ evaü sàmànyatodçùñàdapi bàdhasahakçtàdvi÷eùasiddhiþ . yaccoktaü ÷ravaõàdeva sàkùàtkàraþ kiü mananeneti tadayuktam nahi mananamantareõa saïka÷ukasyà÷raddhàmalakùàlanam, naca tadantareõa tatra nididhyàsanàdhikàraþ, naca nididhyàsanamantareõa savàsanamithyàj¤ànonmålanakùamastattvasàkùàtkàraþ, abhyàsàdeva hi kàmàturasyàkasmàt kàminãsàkùàtkàraþ, nahi ÷àbdamànumànikaü và j¤ànaü mithyàj¤ànonmålanakùamaü diïmohàdau dçùñamiti bhàvaþ . nanu tathàpi parokùe àtmani kathaü saïketagraha iti cet ka evamàha nàtmà pratyakùa iti, kintu manasà saüyogapratyàsattyàtmagrahaþ . kathamanyathà'haü sukhã jànàmãcchàmi yate duþkhãtyàdipratyayaþ nahyayamavastukaþ sandigdhavastuko và, nãlàdipratyayavat asyàpi ni÷citavastukatvàt, naca laiïgikaþ, liïgaj¤ànamantareõàpi jàyamàyatvàt, nàpi ÷àbdaþ, tadanusandhànànanuvidhànàt, pratyakùàbhàso'yamiti cet, tarhi kvacidanàbhàsaviùayo'pi . nahyapramitamàropyate ityàvedayiùyate9 . eva¤cet kimanumàneneti pårbapakùavàdã àha . iti÷ando j¤ànaprakàramàha dçùñamiti bhàve--ktapratyayàntam, anvakùamityadhyakùaü tenàyamarthaþ ayaü devadattaþ ayaü yaj¤adatta iti prakàrakaü dçùñaü dar÷anaü adhyakùamevàsti yadi kimanumànaprayàsena %<nahi kariõi dçùñe cãtkàreõa tamanumimate'numàtàraþ>% 10 . atra siddhàntyàha . dçùñe pratyakùeõa gçhãte àtmani liïge sambhåtasàmagrãke sati eka eva ekavaiùayika eva pratyayaþ . pratyaya iti nirastasamastavibhramà÷aïkitvamàha, kuta evaümityata àha dçóhatvàt prabhàõasaüplavenànyathàbhàva÷aïkànivartanapañutvàt, tatra dçvçntamàh pratyakùavaditi yathà dåràttoyapratyakùe satyapi saüvàdàrthaü balàkàliïgenà'pi tadanumànaü taduktam %<pratyakùaparikalitamapyarthamanumànena bubhutsante tarkarasikàþ>% iti, idamatràkåtam yadyàtmà kadàcit pratyakùe caitase bhàsata eva tathàpi ahaü gauraþ ahaü kç÷a ityàdivirodhipratyayàntaratiraskçto na tathà sthemànamàsàdayati vidyutsampàtasa¤jàtaj¤ànavat, tatra liïgena ananyathàsiddhena j¤ànàntaramutpadyamànaü pårbaj¤ànameva sthirãkaroti . ki¤ca %<÷rotavyo mantavya>% ityàdividhibodhitasyàtmamananasya iùñasàdhanatvàvagatau anumitsayà'va÷yamàtmanyanumànapravçttiþ tadvyatireke nididhyàsanàsambhave sàkùàtkàràbhàve'pargàsambhavàditi bhàvaþ . ahaü devadatto'haü yaj¤adatta iti pratãtidvayàbhidhànamàtmanaþ pratyàtmavedanãyatva>% såcayitum 11 . nanu yadi yaj¤adatto'hamiti pratyaya àtmani tadà yaj¤adatto gacchatãti gamanasàmànàdhikaraõyabhànamanupapannamityata àha . asti hi ahaü gauraþ ahaü sthåla iti pratyayaþ asti ca mama ÷arãramiti bhedapratthayaþ tatra devadatto gacchatãti gatisàmànàdhikaraõyànubhavo vyavahàra÷ca bhàktaþ, mameti pratyayasya yathàrthatvàt yadyapi devadattatvaü ÷arãravçttirjàtistena devadatto gacchatãti mukhya eva prayoge yathàrtha eva ca pratyayaþ . tathàpi devadattapadaü tadavacchinnàtmani prayukta¤cet tadaupacàrikaü boddhavyam 12 . atra ÷aïkate . tu÷abdaþ pårvapakùadyotakaþ . àtma÷arãrayostàvadahamiti pratyayaþ prayoga÷ca dç÷yate tatra kva mukhyaþ kva vaupacàrika drati sandehaþ 13 . samàdhatte . arthàntaramàtmasvaråpaü pratyakùaü yatra pratyaye sa pratyayo'rthàntarapratyakùaþ . ayamathaþ ahamiti pratyayasya pratyagàtmani svàtmani bhàvàd paratra paràtmani abhàvàt arthàntare svàtmanyeva mukhyaþ kalpaùitumucitaþ yadi tu ÷arãre mukhyaþ syàt tadà vahirindriyagràhyaþ syàt na hi ÷arãraü mànasapratyakùaü mànasa÷càyamahamiti pratyayaþ bahirindriyavyàpàramantareõàpi jàyamànatvàt ahaü duþkhã ahaü sukhã jàne yate icchàmyahamiti yogyavi÷eùaguõopahitasyàtmano manasà viùayãkaraõàt, nàyaü laiïgiko liïgànusandhànamantareõàpi jàyamànatvàt, na ÷àbdaþ ÷abdàkalanamantareõàpi jàyamànatvàt, tasmànmànasa eva . manasa÷ca bahirasvàtantryeõa ÷arãràdàvapravçtteriti bhàvaþ . ki¤ca yadi ÷arãre syàt, para÷arãre syàt, svàtmani yadi syàt tadàpi paràtmani syàditi cenna paràtmanaþ parasyàtãndriyatvàt tadvi÷eùaguõànàmayogyatvàt yogyavi÷eùaguõopagraheõa tasya yogyatvàt, na kebalamàtmana idaü ÷ãlaü kintu dravyamàtrasya, dravyaü hi yogyavi÷eùaguõopagraheõaiva pratyakùaü bhavati . àkà÷amapi tarhi ÷abdopagraheõa pratyakùaü syàditicet syàdevaü yadi ÷rotraü dravyagràhakaü bhaven, àkà÷aü và råpavat syàt . àtmano'pi nãråpatvaü tulyamiti cet bahirdravyamàtra eva pratyakùatàü prati råpavattvasya tantratvàt, pratyagitthayaü ÷abdo'nyavyàvçttamàha 14 . punaþ ÷aïkate . ahaïkàro'hamiti pratyayaþ sa ca ÷arãrapratthakùaþ ÷arãraü pratyakùaü viùayo yatra sa ÷arãrapratyakùaþ . devadatto gacchatãtyupacàràttàvat prayogaþ pratyayo và tvayà samàhitaþ sacopacàra àbhimànikaþ yato'haü gauraþ ahaü kç÷aþ saubhàgineyo'haü punaruktajanmetyàdayaþ pratyayàþ prayogà÷copacàreõa samanvayituma÷akyà ityarthaþ 15 . siddhàntabhàha . tu÷abdo'yaü siddhàntamabhivyanakti . upacàro'yamàbhimànikaþ kintu ÷arãra evàyamahampratyaya iti yaduktaü tatràpi sandeha evetyarthaþ tathàca pratyayasyobhayatràpi kåñasàkùitvena vi÷eùàvadhàraõàya yatitavyaü tatra yatne kriyamàõe nimãlitàkùasyàpyahamiti pratyayadar÷anàt ÷arãrabhinne bahirindrayàgocare vastuni sa mantavyaþ, ÷arãre bhavan para÷arãre'pi syàt cakùurnairapekùyeõa ca na syàt . ahaü kç÷aþ sthålo và sukhãti kathaü sàmànàdhikaraõyamiti cenna sukhàdyavacchedakatvenàpi tatra ÷arãrabhànasambhavàt siühanàdavadidaü gahanamitivat, ahantvamàtraü ÷arãre samàropyate manasopasthitam, tvagindriyopanãtamauùõyam uùõaü jalam uùõaü ÷arãramitivat 16 . siddhàntamuvçühayannàha . j¤ànamiti yomyaü sukhaduþkhàdikamàtmaguõamupalakùayati, yathà yaj¤adattaviùõumitrayoþ ÷arãraü parasparabhinnaü tathà j¤ànasukhàdikamapi bhinnameva tathà ca yathà yaj¤adattasyedaü ÷arãraü tathà yaj¤adattasya j¤àne sukhàdau và'nutpanne ahaü sukhã jàne yate icchàmãti j¤ànàdikaü viùayo bhavati yogya÷arãrabiùayakatvena tadãyaråpàdivattadãyaj¤ànàdãnàmapi pratyakùatvasambhavàt na ca sambhavati, tasmàt j¤ànasukhàdãnàü ÷arãràdanya evà÷rayo vaktavya iti bhàvaþ . ÷arãravi÷eùàt ÷arãrasya bhedàdityarthaþ tathà ca ÷arãrabhedaü pràpya j¤ànaü, na tu viùaya iti lyallope pa¤camã 17 . nanvàtmà na pratyakùaþ nãråpadravyatvàt niravayavadravyatvàdvà àkà÷avat, yathà càha kç÷o gaura iti buddheþ ÷arãrameva viùayo vàcyaþ, kvacidahaü sukhãtyàdidhãrapi yadyapyasti, tathàpyà÷rayamantareõa bhàsamànànàü sukhàdonàü ÷arãre samàropa ityeva kalpamitumucitam, yathoùõa surabhi jalam ityà÷rayamantareõa pratãyamànayorauùõyasaurabhayorjale samàropaþ, natvetadanurodhena jalapratyayasyàpi prasiddhajalamantareõànyaviùayatvam, tathà'hamitthapyahantvaü ÷arãra eva vàstavam, sukhàdikantu kadàcittatràropyate tenàtmani pratyakùàkàraü j¤ànaü nàstyeva sukhàdyadhàratvena yatkalpanãyaü tadàgamasiddha bhavatu na tatràpi graha ityata àha . ayamarthaþ ahaü sukhã ahaü duþkhãti pratyayo nàgamiko na ÷àbdo nàpi laiïgikaþ ÷abdaliïgayoranusandhànamantareõàpi jàyamànatvàt pratyakùatve ca nãråpatva niravayavatva¤ca yadbàdhakamuktaü tadbahirindriyapratyakùatàyàü bhavati tatra hi råpavattvànekadravyavattvayoþ prayojakatvàt, mànasaprakùatà ca tadantareõàpi . nanu syàdevaü yadyàtmani pramàõaü syàt tadeva tu nàstãtyata àha ÷abdavadvyatirekàvyabhicàràdvi÷eùasiddheriti yathà kùityàdiùu dravyeùu ÷abdasya vyatireko'vyabhicàrã niyatastena tadà÷rayasyàùñadravyàtiriktasyàkà÷aråpasya vi÷eùasya siddhiþ evamicchàyàþ pçthivyàdiùu vyatirekasyàvyabhicàràt tadà÷rayeõàpi aùñadravyàtiriktena bhavitavyam . nanvetàvatà'pyànumànika eva àtmà na tu pratyakùa ityata àha ahamiti mukhyayogyàbhyàmiti ahamitãtikàreõa j¤ànàkàramàha tenàhamiti j¤ànaü ÷abdaliïgànusandhànamantareõa nimãlitàkùasya yadutpadyate tatmukhyena ahantvavatà yogyena pramàõasiddhena upapàdanãyam, na tu ÷arãràdinà, tatrecchàyà vyatirekasya vyabhicàràt abhàvàt . mukhyayogyàbhyàmityanantaram upapàdanãyamiti påraõãyam àtmani pramàõàni bahånisanti granthagauravabhiyà noktàni mayåkhe'nveùñavyàni 18 . àtmaparãkùàprakaraõaü samàpya idànãmàtmanànàtvaprakaraõamàrabhate tatra pårvapakùasåtram . eka eva àtmà caitramaitràdidehabhede'pi, kutaþ sukhaduþkhaj¤ànànàü niùpatterutpatteravi÷eùàt sarva÷arãràvacchedena sukhaduþkhaj¤ànànàmutpattiravi÷iùñaiva yataþ yadyàtmabhedasàdhakaü liïgàntaraü bhavettadà siddhyedàtmabhedaþ, na ca tadasti, yathà tattatprade÷àvacchedena ÷abdaniùpattàvapi ÷abdaliïgàvi÷eùàdekamevàkà÷am yaugapadyàdipratyayaliïgàvi÷eùàdeka eva kàlaþ pårvàparàdipratyayaliïgàvi÷eùàdekaiva dik 19 . siddhàntamàha . nànà àtmànaþ kutaþ? vyavasthàtaþ vyavasthà pratiniyamaþ . yathà ka÷cidàóhyaþ, ka÷cit raïkaþ, ka÷cit sukhã, ka÷cidduþkhã, ka÷ciduccàmijanaþ, ka÷cinocàbhijanaþ, ka÷cidvidvàn, ka÷cit jàlma itãyaü vyavasthà àtmabhedamantareõànupadyamànà sàdhayatyàtmanàü bhedem, na ca janmabhedena bàlyakaumàravàrdhakyabhedena và, ekasyàpyàtmano yathà vyavasthà tathà caitramaitràdidehabhede'pi syàditi vàcyaü kàlabhedena viruddhadharmàdhyàsasambhabàt 20 . upaskaraþ sàükhyasåtrabhàùyayo÷ca pratyekaü bhåteùu caitanyàdar÷anena samudàye na caitanyamityuktaü yathà %<na sàüsiddhikaü caitanyaü pratyekàdçùñeþ>% 1 . %<prapa¤camaraõàdyabhàva÷ca>% 2 . %<mada÷aktivaccet pratyekaparidçùñe sàühatye tadudbhavaþ 3>% sàüø såø %<dehasya bhautikatvena yat sidhyati tadàha . bhåteùu pçthakkçteùu caitanyàdar÷anàdbhautikasya dehasya na svàbhàvikaü caitanyaü kintvaupàdhikamityarthaþ 1 . bàdhakàntaramàha . prapa¤casya sarvasyaiva maraõasuùuptyàdyabhàva÷ca dehasya svàbhàvikacaitanye sati syàdityarthaþ . maraõasuùuptyàdikaü hi dehasyàcetanatà sà ca svàbhàvikacaitanye sati nopapadyate svabhàvasya yàvaddravyabhàvitvàditi 2 . pratyekàdçùñeriti yaduktaü tatrà÷aïkya pariharati . nanu yathà màdakatà ÷aktiþ pratyekadravyàvçttirapi militadravye vartate evaü caitanyamapi syàditi cenna pratyekaparidçùñe sati sàühatye tadudbhavaþ sambhavet . prakçte tu pratyekaparidçùñatvaü nàsti . ato dçùñànte pratyekaü ÷àstràdibhiþ såkùmatayà màdakatve siddhe saühatabhàvakàle màdakatvàvirbhàvamàtraü siddhyati . rdàùñàntike tu pratyekabhåteùu såkùmatayà na kenàpi pramàõena caitanyaü siddhamityarthaþ nanu samuccite caitanyadar÷anena pratyekabhåte såkùmacaitanya÷aktiranumeyeti cenna anekabhåteùvanekacaitanya÷aktikalpanàyàü gauraveõa làghavàdekasyaiva nityacitsvaråpasya kalpanaucityàt . nanu yathàvayave'varta mànamapi parimàõajalàharaõàdi kàryaü ghañàdau dç÷yate evameva ÷arãre caitanyaü syàditi cet maivam bhåtagatavi÷eùaguõànàü sajàtãyakàraõaguõajanyatayà kàraõe caitanyaü vinà dehe caitanyàsambhavàditi>% bhàø ayamàtmà sàükhyaiþ puruùa÷abdenàbhidhãyate te ca nànà %<janmàdivyavasthàtaþ puruùabahutvam>% sàüø såtràt . vedàntanastu tasyaikatve'pi upàdhibhedena karõa÷aùkulyàdibhedenàkà÷abhedavat nànàtvaü vastuta ekatvam %<indromàyàbhiþ pururåpa ãyate>% %<råpaüråpaü pratiråpo babhåveti>% ÷ruteþ aü÷onanàvyapade÷àt %<tadguõasàratvàditi>% ca nyàyàcceti . etatprapa¤castu ÷àø bhàø draùñavyaþ . mitàkùaràyàm dehàdyatiriktàtmàstitve pramàõaü dar÷itaü yathà %<bhåtakaitanyavàdipakùamparijihãrùuràha>% . %<vedaiþ ÷àstraiþ savij¤ànairjanmanà maraõena ca . àrtyà gatyà tathà''gatyàsatyena hyançtena ca . ÷reyasà sukhaduþkhàbhyàïkarmabhi÷ca ÷ubhà÷ubhaiþ . nimitta÷akunaj¤ànagrahasaüyogajaiþ phalaiþ . tàrànakùatrasa¤càrairjàgaraiþ svapnajairapi . àkà÷apavana jyotirjalabhåtimiraistathà . manvantarayugapràptyà mantrauùadhiphalairapi . vittàtmànaü vidyamànam kàraõa¤jagatastathà>% yàø vedaiþ %<saeùa neti netãtyàtmeti>% %<asthålamanaõvahrasvamapàõipàdam>% ityàdibhiþ . ÷àstrai÷camãmàüsànvãkùikyàdibhiþ vij¤ànai÷ca mamedaü ÷arãramityàdi dehavyatiriktàtmànu bhavaiþ . tathà janmamaraõàbhyàü janmàntarànuùñhitadharma niyatàbhyàndehàtiriktàtmànumànam . àrtyà janmàntara gatakarmànuùñhànaniyatatayà . tathà gamanàgamanàbhyàü j¤ànecchàprayatnàdhàraniyatàbhyàmapi bhautikadehàtiriktàtmànumànam . na hi dehasya caitanyàdi sambhavati yataþ kàraõaguõaprakrameõa kàryadravye vai÷eùikaguõàrambhodçùñaþ . na ca tatkàraõabhåtaüpàrthivaparamàõvàdiùu caitanyàdi samavàyaþ sambhavati tadàrabdhastambhakambhàdibhautikeùvanupalambhàt . na ca mada÷aktivadudakàdidravyàntarasaüyogaja iti vàcyam ÷akteþsàdhàraõaguõatvàdato bhautikadehàtirikta÷caitanyàdisamavàyyaïgãkartavyaþ . satyànçte prasiddhe . ÷reyo hitapràptiþ . sukhaduþkhe àmuùmike . tathà ÷ubhakarmànuùñhànama÷ubhakarmaparityàgaþ . etai÷ca j¤ànaniyatairdehàtiriktàtmànumànam . nimittaü bhåkampàdi ÷akunaj¤ànampiïgalàdipatatriceùñàliïgakam j¤ànam grahàþsåryàdayaþ tatsaüyogajaiþ phalaiþ . tàrà a÷vinyàdivyatiriktàni jyotãüùi nakùatràõyà÷vayukprabhçtãni eteùàü sa¤càraiþ ÷ubhà÷ubhaphaladyotanaiþ . jàgarairjàgaràvasthàjanyai÷ca sacchidràdityàdidar÷anaiþ . tathà svapnajaiþ kharavaràhayuktarathàrohaõàdij¤ànaiþ . tathà àkà÷àdyai÷ca jãvopabhogàrthatayà sçùñaiþ . tathà manvantarapràptyà yugàntarapràptyà dehe'nupapadyamànayà tathà mantrauùadhiphalaiþ prekùàpårbakaiþ kùudrakarmàdyaiþ sàkùàtparamparayà và dehe'nupapadyamànairvidyamànaü he munayo vitta jànãta . ki¤ca . %<ahaïkçtiþ smçtirmedhàdveùobuddhiþ sukhaü dhçtiþ . indriyàntarasa¤càra icchà dhàraõajãvite . svargaþ svapna÷ca bhàvànàmpreraõaü manasàgatiþ . nimeùa÷cetanà yatna àdànampà¤cabhautikam . yata etàni dç÷yante liïgàni paramàtmanaþ . tasmàdasti parodehàdàtmà sarvaga ã÷varaþ>% yàø . ahaïkçtiþ ahaïkàraþ . smçtiþ pràgbhavãyànubhavabhàvitasaüskàrodbodha nibandhanà stanyapànàdigocarà . sukhamaihikam . dhçtirdhairyam . indriyàntareõa dçùñe'rthe indriyàntarasya sa¤càraþ yamahamadràkùantamahaüspç÷àümãtyevamanusandhànaråpa indriyàntarasa¤càraþ . atrecchàprayatnacaitanyànàü svaråpeõa liïgatvam . pårba÷loke'nugamanasatyavacanàdihetutayàrthikam liïgatvamityapaunaruktyam . tathà dhàraõaü ÷arãrasya, jãvitaü pràõadhàraõam . svargoniyatadehàntaropabhogyaþ sukhavi÷eùaþ . svaptaþ prasiddhaþ pårba÷loke tu svapnasya ÷ubhaphaladyotakatayà liïgatvamatra svaråpeõetyapaunaruktyam . bhàvànàmindriyàdãnàmpreraõaü manasogati÷cetanàdhiùñhànavyàptà . nimeùaþ prasiddhaþ tathà pa¤cabhåtànàmupàdànam . yasmàdetàni liïgàni bhåteùvanupapannàni sàkùàtparamparayà vàtmanodyotakàni dç÷yante . tasmàdasti dehàtirikta àtmà sarvaga ã÷vara iti siddham ityantena mitàø . dehàtmanoþ svabhàvabhedaparyàlocanayà'pi na yathà tayoraikyaü tathà dar÷itaü vivekacåóàmaõau %<deho'yamannabhavano'nnamayastu koùa÷cànnena jãvati vina÷yati tadvihãnaþ . tvakcarmamàüsarudhiràsthipurãùarà÷irnàyaü svayaü bhavitumarhati nitya÷uddhaþ . pårvaü janerapi mçteradhunàyamasti jàtakùaõaþ kùaõaguõo'niyatasvabhàvaþ . naikojaóa÷ca ghañavatparidç÷yamànaþ svàtmà kathaü bhavati bhàvavikàravettà . pàõipàdàdimàn deho nàtmà vyaïgye'pi jãvanàt . tattacchakteranà÷àcca na niyamyoniyàmakaþ . dehataddharmatatkarmatadavasthàdisàkùiõaþ . svataeva svataþ siddhaü tadvailakùaõyamàtmanaþ . ÷alyarà÷irmàüsalipto malapårõo'tikaùmalaþ . kathaü bhavedayaü vettà svayametadvilakùaõaþ . tvaïmàüsamedo'sthipurãùarà÷àvahaümatiü måóhajanaþ karoti . bilakùaõaü vetti vicàra÷ãlo nijasvaråpaü paramàrthabhåtam . deho'hamityeva jaóasya buddhirdehe ca jãvàviduùastvahaüdhãþ . vivekavij¤ànavatomahàtmano brahmàhamityeva matiþ sadàtmani . atràtmabuddhiü tyaja måóhabuddhe! tvaïmàüsamedosthipurãùarà÷au . sarbàtmani brahmaõi nirvikalpe kuruùva ÷àntiü paramàü bhajasva . dehendriyàdàvasati bhramoditàü vidvànahantàü na jahàti yàvat . tàvanna tasyàsti vimuktivàrtàpyastveùa vedàntanayàntadar÷ã . chàyà÷arãre prativimbagàtre yatsvapnadehe hçdi kalpitàïge . yathàtmabuddhistava nàsti kàcit jãvaccharãre ca tathaiba màstu . dehàtmadhãreva nçõàmasaddhiyàü janmàdiduþkhaprabhavasya vãjam . yatastatastvaü jahi tàü prayatnàt tyakte'dya citte na punarbhavà÷à>% . àtmasvaråpamuktaü vivekacåóàmaõau %<asti ka÷cit svayaü nityamahaüpratyayalambanaþ . avasthàtrayasàkùã san pa¤cakoùabilakùaõaþ . yovijànàti sakalaü jàgratsvapnasuùuptiùu . buddhitadvçttisadbhàvamabhàvamahamityayam . yaþ pa÷yati svayaü sarvaü yaü na pa÷yati ka÷cana . ya÷cetayati buddhyàdiü na tu yaü cetayatyayam . yena vi÷vamidaü vyàptaü yanna vyàpnoti ki¤cana . àbhàråpamidaü sarvaü yaü bhàntamanumpatyayam . yasya sannidhimàtreõa dehendriyamanodhiyaþ . viùayeùu svakãyeùu vartante prerità iva . ahaïkàràdidehàntà viùayà÷casukhàdayaþ . vedyante ghañavadyena nityabodhasvaråpiõà . eùo'ntaràtmà puruùaþ puràõonirantaràkhaõóasukhànubhåtiþ . sadaikaråpaþ pratibodhamàtro yeneùità vàgasava÷caranti . atraiva satyàtmani dhãguhàyàmavyàkçtàkà÷auruprakà÷aþ . àkà÷a uccairavivat prakà÷ate svatejasà vi÷vamidaü prakà÷ayan . j¤àtà mano'haïkçtivikriyàõàü dehendriyapràõakçtakriyàõàm . ayo'gnivattànanuvartamàno na ceùñate no vikaroti ki¤cana . na jàyate no mriyate na vardhate na kùoyate no vikaroti nityaþ . vilãyamàne'pi vapuùyamuùmin na lãyate kumbhaivàmbaraü svayam . prakçtivikçtibhinnaþ ÷uddhabodhasvabhàvaþ sadasadidama÷eùaü bhàsayannirvi÷eùaþ . vilasati paramàtmà jàgradàdiùvavasthàsvahamahamiti sàkùàt sàkùiråpeõa buddheþ . niyamitamanasàmuü tvaü svamàtmànamàtmajyayamahamiti sàkùàdviddhi buddhiprasàdàt . janimaraõataraïgàpàrasaüsàrasindhuü pratara bhava kçtàrtho brahmaråpeõa saüsthaþ . atrànàtmanyahamiti matirbandha eùo'sya puüsaþ pràpto'j¤ànàjjananamaraõakle÷asaüpàtahetuþ . yenaivàyaü vapuridamasat satthamityàtmabuddhyà puùyatyukùatyavati viùayaistantubhiþ ko÷akçdvat . atasmiüstadbuddhiþ prabhavati vimåóhasya tamasà vivekàbhàvàdvai spurati bhujage rajjughiùaõà . tato'narthavràto nipatati samàdàturadhika stato yo'sadgràhaþ sa hi bhavati bandhaþ ÷çõu sakhe! . akhaõóanityàdvayabodha÷aktyà sphurantamàtmànamanantavaibhavam . samàvçõotyàvçti÷aktireùà tamomayã ràhurivàrkavimbam . tirobhåte svàtmanyamalataratejovati pumànanàtmànaü mohàdahamiti ÷arãraü kalayati . tataþ kàmakrodhaprabhçtibhiramuü bandhanaguõaiþ paraü vikùepàkhyà rajasa uru÷aktirvyathayati . mahàmohagràhagrasanagalitàtmàvagamano dhiyonànàvasthàüsvayamabhinayaüstadguõatayà . apàre saüsàre viùayaviùapåre jalanidho nimajjyonmajjyàyaü bhramati kumatiþ kutsitagatiþ . bhànuprabhàsa¤janitàbbhrapaïktirbhànu tirodhàya vijçmbhate yathà . àtmoditàhaïkçtiràtmatattvaü tathà tirodhàya vijçmbhate svayam>% . ÷arãramadhye àtmadhyànasthànaü svaråpa¤ca yàø smçtau mitàkùaràyà¤coktam . %<dvàsaptatisahasràõi hçdayàdabhiniþ sçtàþ . hitàhità nàma nàóyastàsàü madhye ÷a÷iprabham . maõóalantasya madhyastha àtmà dãpaivàcalaþ . saj¤eyastaü viditveha punaràjàyate na tu>% yàø . %<hçdayaprade÷àdabhiniþsçtàþ kadambakusumake÷aravatsarbato nirgatà hitàhitakaratvena hitàhiteti saüj¤à dvàsapnatisahasràõi nàóyo bhavanti . aparàstisronàóyastàsàmióàpiïgalàkhye dve nàóyau savyadakùiõapàr÷vagate hçdi viparyaste nàsàvivarasambaddhe pràõàpànàyatane . suùumõàkhyà punastçtãyà daõóavanmadhye brahmarandhraviniryàtà . tàsàü nàóãnàü madhye maõóala¤candraprabham . tasminnàtmà nivàtasthadãpaivàcalaþ prakà÷amàna àste . saevambhåto j¤àtavyaþ . yatastatsàkùàtkaraõàdiha saüsàre na punaþ saüsara tyamçtatvampràpnoti>% mitàø . àtma÷abdanirvacana¤ca vedàntamuktàvalyàm %<yadàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàn bahån . yaccàsya santatobhàvastasmàdàtmeti kathyate>% anyatra ca %<pratyagråpaþ paràgråpàt vyàvçtto'nubhavàtmakaþ . prathate yaþ sa àtmeti pràhuràtmavidojanàþ iti>% sa ca pa¤cadhà . %<bhåtàtmà cendriyàtmà ca pratyagàtmà tathà bhavàn . àtmà ca paramàtmà ca tvamekaþ pa¤cadhà mata>% ityekasyaivàtmano bhåtàdiùu adhiùñhànatvenàvasthiteþ pa¤cavidhatvam . %<tyajyamàne'pi na tyaktaþ pràpyamàõe'pi nàpyate . àgamàpàyasàkùã yaþ sa àtmànubhavàtmaka>% iti tatra dehe %<bhartçùåpasakhi nikùipatãnàmàtmanomadhumadodyamitànàm>% kiràø %<àtmanodehàn>% malliø %<prabhàvinaü bhàvinamantamàtmanaþ>% màghaþ . àtmanonityatvena dehasyaivàntakatvamiha vivakùitam tadavacchinnacaitanasyàtma÷abdàrthatve'pi vi÷eùñe nà÷ànvayàsambhavàt vi÷eùaõe tadanvayaþ . evaü %<vyàpàdayedya àtmànamityàdau>% %<ye kecàtmahanojanà>% ityàdàvapi %<sthitaþ sarvonnatenorvãü kràntvà merurivàtmanà>% raghuþ . %<àtmanà ÷arãreõa>% malliø %<abhyutthànamadharmasya tadàtmànaü sçjàmyaham>% gãtà . yatne %<karmàtmà tvaparoyo'sau bandhamokùaiþ sa yujyate>% iti karmaõi àtmà yatnoyasyetyarthaþ . bhåtàtmetyàdau àtma÷abdaþ gauõaþ àtmopakaraõatvàt àtmajanyatvàdvà %<tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåtaþ>% ityàdi÷rutyà bhåtànàmàtmana utpattipratipàdanàt . svabhàve, buddhau ca %<tamàtmasampannamaninditàtmà>% raghuþ . %<aninditàtmà agarhitasvabhàvaþ àtmasampannaü buddhisampannam>% malliø . 12 dehàvacchinnecaitanye ca %<àtmaiva hyàtmano bandhuràtmaiva ripuràtmanaþ>% smçtiþ . antaþkaraõe, %<àtmànamàtmanà vetsi>% kumàø . %<tanmano'kurutàtmanvã syàm>% vçø uø %<anenàtmanà manasà àtmanvã manasvã syàm>% bhàø svaråpe anena jãvenàtmanà'nupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti chàø uø . jãvàtmani %<àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü rathameva tu . buddhiü tu sàrathiü viddhi manaþ pragrahameva ca . indriyàõi hayànàhurviùayàüsteùu gocaràn . àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ>% kañhaø uø . %<atràtmànaü saüsàriõaü rathinaü rathasvàminaü viddhi>% bhàø . buddhyàdau %<indriyebhyaþ paràhyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ . manasa÷ca parà buddhirbuddheràtmà mahàn paraþ . mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ . puruùànna paraü ki¤cit kà kàùñhà sà parà gatiþ . eùa sarbeùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate . dç÷yate tvagryayà buddhyà såkùmayà såkùmadar÷ibhiþ . yacchedvàïmànasã pràj¤astadyacchejj¤àna àtmani . j¤ànamàtmani mahati yacchettadyacchecchànta àtmani>% kañhaø upaø %<j¤àne prakà÷asvaråpe buddhàvàtmani buddhirhi manaàdikaraõàni pràpnototyàtmà teùàü pratyagj¤ànam . buddhimàtmani mahati prathamamutpanneyacchet prathamajatvàt svacchasvabhàvamàtmano vij¤ànamàpàdayedityarthaþ . tacca mahàntamàtmànaü yacchecchànte sarvavi÷eùapratyastamiråpe avikriye sarvàntare sarvabuddhisàkùiõi mukhye àtmani>% bhàø tatra putràdau àtma÷abdogauõaþ mamàtmà bhadrasena iti vat dehàdau tu mithyàbhimàna iti bhedaþ etadabhipràyeõaiva %<gauõamithyàtmano'sattve putradehàdibàdhanàditi>% ÷àø bhàø uktam . paramàtmani %<tasmàdvà etasmàdàtmanaþ àkà÷aþsaübhåtaþ>% . %<àtmà và are draùñavyaþ>% iti ca ÷rutiþ svaråpe tadàtmà pçthagàtmà %<àtmànamàtmanà bibhradastãti vyapadi÷yate>% vàkyapaø . buddhivi÷eùasthadharmopalakùitàrthe sva÷abdàrthe %<gràmeùvàtmavisçùñeùu>% raghuþ %<devàtma÷aktyà svaguõairnigåóhàm>% ÷rutiþ . bhàve tva àtmatvam àtmadharme naø . %<abhàvavirahàtmatvaü vastunaþ pratiyogità>% udayanaþ . tal tatraivàrthe strã %<tadàtmatàdhyàtadhavà rate ca kà>% naiø . ùya¤ ñilopaþ . àtmyam tatràrthe naø . hitàrthe kha . àtmanãnaþ àtmahite triø . tasyedaü cha àtmãyaþ . tatsambandhini triø . gåóhàt paratve'sya pçø varõavikçtau gåóhotmà %<gåóhotmàvarõavikçteriti>% vyàø kàrikà %<gåóhotmà na prakà÷ate>% iti kañhaø upaø . svàtmanaþ pratyaktvaü, paràtmanaþ paràktvamiti bhedaþ tayorbhedàbhedapakùau ca madabhedena pràk dar÷itau .

@<[Page 685b]>@
#<àtmaniùñha># triø àtmani àtmaj¤àne niùñhà yasya . àtmaj¤ànamàtrànveùiõi brahmaniùñhe mumukùau .

#<àtmanãna># triø àtmane hitam kha . 1 àtmahite %<tàmàtmanãnàmudavoóha ràmaþ>% bhaññiþ . %<adyàpi naivàtmanãnaü kçtaü karma yàtaü januþ>% nãtiþ 2 putre 3 ÷yàle nàñakaprasiddhe vidåùake ca puø ajayaþ 4 pràõadhàrake balini triø .

#<àtmanepada># naø àtmane àtmàrthaphalabodhanàya padam aluk saø . àtmagàmiphalabodhake vyàraõaprasiddhe taïàdau . %<taïànàvàtmanepadam>% pàø %<anudàttaïitaþ àtmadepadam>% . %<svarita¤itaþ kartrabhipràye kriyàphale>% pàø ukteþ àtmagàminyeva kriyàphale tatpadasya vidhànàt tathàtvam taï pratyàhàraþ sa ca %<taàtàü jhathàs àthàüdhvam ió vahimahiï>% pàõinyuktaþ eteùàü sthàne eva lakà rabhede tattadråpàõi àdiùñàni .

#<àtmanepadin># puø àtmanepadaü vihitatvenàstyasya ini . pàõinyukte dhàtubhede te ca gaõapàñhe anudàttetohalantàþ svaràntaïita÷ca pa ñhità dhàtavaþ . evamanye'pi dhàtavaþ svarite to¤ita÷ca kartrabhipràye kriyàphale eva tathà arthavi÷eùe upasarga vi÷eùayogena kartarivàcye càtmanepadino'pi bhavanti te ca pàõinyanu÷iùñàþ saükùipya à÷uboghe'smàbhirdar÷itàþ yathà . %<viparàbhyàü parasmàttujayateràtmanepadam . parivyavebhyaþ krãõàtestaï syàt kartari nervi÷aþ . àïo do'mukhavistàre ÷apathe ÷apaterbhavet . paryanvavàïaþ krãóaþ syàdakåjàrthàttu taï mataþ . àïo nauteþ pçcchate÷ca kùamàyàmàgamerbhavet . nàthaterà÷iùi bhavet jij¤àsàyàntu ÷ikùateþ . harùàt bhakùànnavàsàya lekhanàrthàt kirastu taï . upàt kartari suñ tasya catuùpàde'tha pakùiõi . pratij¤àyàü, nirõayàrthamà÷raye, 'bhãùñabodhane . vartamànàttiùñatestaï tathà karmavivarjitàt . devapåjàsaügamayormaitryàü màrgagato tathà . upàttaï tiùñhate÷caiva mantrasàdhanakàcca taï . tathà saüpraparibhyaþstha uda÷cànårdhakarmaõi . svàïgakarmàkarmakàt taïudvibhyàü tapaterbhavet . hano yamastathàbhåtàdàïaþ kartari taï bhavet . samaþ karmàvivakùàyàü gamya rti÷rudç÷o bhavet . upasargàdasyatestaïåhate÷ca vibhàùayà . nisaüvyupebhyo hvayateþ spardhàyàmàïa eva taï . såcane, bhartsane, duùñe--sahasaiva pravartana . sato guõàntaràdhàne, sevàyàü viniyojane . kathane ca kç¤astaï syàdadhestu sahane tathà . veþ ÷abdakarmaõastasmàt karmaõà rahitàcca taï . ÷àstràrthavedanenaiva sammàne tattvani÷caye . utkùepaõe pràrthane ca çõaniryàtane tathà . antikapràpaõe bhçtyàü vyaye càpanaye tathà . amårte kartçge karmaõyeùu taï nayaterbhavet . utsàhe càprahitau vçddhau ca kramatestu taï . paropàbhyà¤cetaràrthe taïàïojyotirudgame . propàbhyàü taï samàrambhe veþ pàdacalanàrthakàt . vibhàùayà kramestaï syàdupasargavivarjitàt . nihnave j¤o'karmakàcca saüpratibhyàmacintane . yatne ca j¤ànapårvoktau vimatàvupasàntvane . pràrthane ca vadervyakte saübhåyoccàraõe tu taï . anorakarmakà dvyakte sahokte vimate tu và . avàdgiraþ kartari taï pratij¤àyàü samastathà . uda÷caraþ karmayuktàt samoyuktàt tçtãyayà . tçtãyà ceccaturthyarthe dàõaþ saüpårvakàttu taï . j¤à÷rusmçpa÷yate÷ca syàt sanantàtkartarãùyate . anorjij¤àsaternaiva prayàïbhyà¤ca tathà ÷ruvaþ . svaràdyantopasargàttaï yuje rna yaj¤apàvake . apàlane bhujestaï syàt kùõuvaþ saüpårvakàttu taï . asmçtyarthasya dhàtoryat karmàõyantasya cedbhavet . õyantasya kartà sa, tadà tasmàt õyantàt bhavettu taï . õijantàcca gçdherva¤ceþ pratàràrthe tu taï bhavet . kavikalpadrumagranthe ¤ittvena pañhitàstu ye . õijantà÷cobhayapadàstebhyastaïa kartçge phale . apàdvadoyamo'granthe samudàïbhyastathaiva taï . upasargàdçte j¤a÷ca tathà taï kartçge phale . samãpasthapadenaiva kartçgasya phalasya cet . dyotanaü syàttadàtatra taï kartari vibhàùayà>% udàharaõaü tatraiva dç÷yam . %<parasmaipadamicchanti àtmanepadinaþ kvacit>% vyàø kàrikà .

#<àtmanebhàùà># strã àtmane tadudde÷ena bhà÷à paribhàùà aluk saø . vyàkaraõaprasiddhe àtmanepada÷abdàrthe .

#<àtmanvat># triø àtmà'styasya matup vede bhatvàt na nalopaþ striyàü ïãp . 1 àtmavi÷iùñe %<tamåhathurnaubhiràtmanvatãbhiþ>% çø 1, 116, 3 . %<àtmannabhoduhyate ghçtaü payaþ>% çø 9, 74, 4 . loke tu àtmavàn ityeva . 2 yatnavati 3 sumanaske ca triø striyàü ïãp .

#<àtmanvin># triø àtman + astyarthe bàø vini bhatvam . manasvini %<tanmano'kurutàtmanvã syàmiti>% vçø upaø %<àtmanvã manasvã>% bhàø .

#<àtmapuràõa># naø àtmanaþ puràõaü sçùñyàdikartçtvàdiråpamitivçttamadhikçtya kçto granthaþ aõ . àtmanojagatsçùñyàdiråpetivçttàdhikàreõa ÷aïkaràpundakçte aùñàda ÷àdhyàyàtmake upaniùadarthaprakà÷ake granthabhede . tatra pratipàdyàni 1 aø aitareyopaniùadarthavivçtiþ . 2 aø vçhadàraõyasya kauùãtakibràhmaõàrthavivçtiþ . 3 aø vçø gàrgyajàta÷atrusaüvàdàrthabivçtiþ . 4 aø vçø madhukàõóàrthavivçtiþ . 5 aø vçø yàj¤avalkyakàõóàrtha vivçtiþ . 6 aø vçø yàj¤avalkyajanakasaüvàdàrthavivçtiþ . 7 aø vçø yàj¤avalkyamaitreyã saüvàdàrthavivçtiþ . 8 aø ÷vetà÷vataropaniùadarthavivçtiþ . 9 aø kàñhakopaniùadarthavivçtiþ . 10 aø taittirãyopaniùadarthavivçtiþ . 11 aø garbhàdyupaniùadarthavivçtiþ . 12 aø chàndogyasya ÷vetaketusaüvàdàrthavivçtiþ . 13 aø chàø sanatkumàranàradasaüvàdàrthavivçtiþ . 14 aø chàø prajàpatãndrasaüvàdàrthavivçtiþ . 15 aø talavakàropaniùadartha vivçtiþ . 16 aø muõóakopaniùadarthavivçtiþ . 17 aø pra÷nopaniùadarthavivçtiþ . 18 aø màõóåkye÷àjàvàliprabhçtãnàmupaniùadàü sàràü÷àrthavivçtiþ . etatpuràõa¤ca sugamopàyena vedàntamataj¤ànàrthamatãvopayogi vivçta¤caitat kàkàràma÷àstriõà tataeva tatratyà÷eùàrthàþ sugrahàþ .

#<àtmaprakà÷a># triø àtmanaþ prakà÷aþ . àtmana÷caitanyasya padàrthàvabhàsanaråpe prakà÷e . %<àtmanastatprakà÷atvaü yatpadàrthàvabhàsanam . nàgnyàdidãpavaddãptirbhavatyàndhyaü yatoni÷i>% ityukteþ agnyàdiprakà÷avilakùaõanityaprakà÷atvena tatprakà÷enaiva ghañàdisphuraõena ca tasya tathàtvam . %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yedàbhàsàttu ghañaþ sthuret>% ityuktestasya sarvaprakà÷akatvam .

#<àtmaprabha># triø àtmanà svayamitaranairapekùyeõa prabhà yasya . 1 svayaüprakàgamàne %<lokànàtmaprabhàn pa÷yan phàlgunovismayànvitaþ>% bhàø vaø paø 42 aø . 2 paramàtmani puø %<hçdyantaþ svayaü jyotiriti>% ÷ruteþ %<na tadbhàsayate såryona ÷a÷àïkona pàvaka>% ityukte÷ca tasya bhàsane itaràpekùàbhàvàttasya tathàtvam . 3 taø . 3 svayaüprabhàyàü svayaü prakà÷e strã .

#<àtmaprabhava># puø prabhavatyasmàt pra + bhå--apàdàne ap àtmà dehaþ mano và prabhavo yasya . 1 tanuje putre manobhave 2 kàme ca 3 kanyàyàü 4 buddhau ca strã àtmabhavàdayo'pyatra . 5 àkà÷àdiùu ca ca paramàtmanaþ prabhavatvàtteùàü tathàtvam .

#<àtmabandhu># puø àtmano bandhuþ . 1 àtmamitre %<àtmamàtuþsvasuþ putràþ àtmapituþsvasuþ sutàþ . àtmamàtulaputrà÷ca vij¤eyàhyàtmabàndhavàþ 2 ityukte>% màtçpitçsvasroþ 2 putre 3 màtulaputre ca . %<patnãduhitara÷caiva pitarau bhràtarastathà . tatsuto gotrajobandhuþ ÷iùyaþ sabrahmacàriõaþ>% yàø vacane bandhupadena eteùàmàtmabandhånàü pitçmàtçbandhånà¤ca grahaõam . àtmabàndhavàdayo'pyatra . 4 àtmani ca %<àtmaiva hyàtmanobandhuràtmaiva ripuràtmanaþ>% ityukteràtmanaeva àtmopakàraj¤ànasàdhanatvena bandhutvàttathàtvam .

#<àtmabhå># puø àtmanomanaso dehàt và bhavati bhå--kvip 5 taø . manobhave 1 kàme dehabhave 2 putre 3 kanyàyàü 4 buddhau ca strã . àtmanaiva bhavati bhå--kvip . 5 ã÷vare puø sa hi %<bahu syàü prajàyeyeti>% ãkùaõapårbakaü sçjyavastvàkàreõa vivartanàt tathà . %<sarvaj¤astvamavij¤àtaþ sarvayonistvamàtmabhåþ>% raghuþ %<àtmabhåravarajàkhilaprajaþ>% iti màghaþ 6 ÷ive 7 viùõau ca parame÷varàbhedàttayostathàtvam . àtmanaþ brahmaõaþ bhavati bhå--kvip . àdijãve 6 hiraõyagarbhe %<yo vai bràhmaõaü vidadhàti pårbam>% iti ÷rutyà %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavidyasya j¤ànamayaü tapaþ . tasmàdetat brahma nàma råpapanna¤ca jàyate iti>% ÷rutyà ca caturmukhasyàtmajanyatvãktestasya tathàtvam brahmeti klãvaü chàndasam %<yamàmanantyàtmabhuvo'pi kàraõam>% %<vacasyavasite tasmin sasarja giramàtmabhåþ>% kumàø ac àtmano bhavati bhå + ac 5 taø . àtmabhavàdayo'pyuktàrtheùu .

#<àtmabhåta># triø àtmanodehàt manaso và bhåtaþ . tanuje 1 putre manobhave 2 kàme ca . 3 kanyàyàü 4 buddhau ca strã 5 manojanyamàtre triø . anàtmà àtmà bhåtaþ ÷reõyàø karmaø . anàtmani àtmaråpeõa bhavitari 6 dehàdau triø àtmabhåtànãndriyàõãti ÷àø bhàø . 7 anukåle sevakabhede ca . %<tatràtmabhåtaiþ kàlaj¤airahàryaiþ paricàrakaiþ>% manuþ .

#<àtmabhåya># naø àtmano bhàvaþ bhå--bhàve kyap 6 taø . àtmatve brahmaråpe %<àtmabhåyàya kalpate>% puràø .

#<àtmamaya># triø àtmàtmakaþ àtman + mayañ . àtmasvaråpàpanne %<sarvamàtmamayaü jagat>% puràø striyàü ïãp

#<àtmamànin># triø àtmànamutkarùeõa manyate mana--õini 6 taø . 1 àtmotkarùàbhimànini garvite 2 sarvabhåteùu àtmatvena j¤àtari ca striyàü ïãp .

#<àtmamårti># puø àtmanomårtiriva mårtirasya . 1 bhràtari tasya ekadehotpannatvena, %<bhràtà svomårtiràtmanaþ>% iti manunà bhràtuþ svatulyamårtitvokte÷ca tathàtvama . 6 taø . vedàntimate àtmanaþ svaråpe 2 caitanyàdau nyàyamate 3 kartçtvàdau ca strã .

@<[Page 687b]>@
#<àtmamålã># strã àtmaiva rakùaõe målamasyàþ duþspar÷atayetara mardanataþ svasya svayaü rakùaõàt gauø ïãù . 1 duràlabhàlatàyàm . àtmàparamàtmà målaü yasya . 2 jagati naø . tasyàtmaprabhavatvàt tathàtvam %<brahma khànilatejàüsi jalaü bhå÷ceti dhàtavaþ . ime lokà eùa càtmà tasmàcca sacaràcaram! mçddaõóacakrasaüyogàt kumbhakàro yathà ghañam . karoti tçõamçtkàùñhai rgçhaü và gçhakàrakaþ . hemamàtramupàdàya råpyaü và hemakàrakaþ . nijalàlàsamàyogàt ko÷aü và ko÷akàrakaþ . kàraõànyevamàdàya tàsutàsviha yoniùu . sçjatyàtmànamàtmà ca saühçtya karaõàni ca>% yàø smçtàvàtmano bhåtasçùñimabhidhàya anatidåre %<sahasràtmà mayà yova àdideva udàhçtaþ . mukhabàhårupajjàþsyu stasya varõà yathàkramam . pçthivã pàdatastasya ÷irasodyaurajàyata . nastaþpràõà di÷aþ>% ityukteþ jagatàmàtmamålatvàttathàtvam %<àtmamålamidaü sarvamàtmanyeva pralãyate>% iti puràø .

#<àtmambhari># triø àtmànaü bibharti bhå--khi mum ca upaø saø . svodaramàtrapårake devàtithyanàdaraõena àtmapoùakatvàttasya tathàtvam %<àtmambharistvaü pi÷itairnaràõàm>% bhaññiþ . %<yathà taàtmambharayo'kalyàõàdyàsaïgavattvàt ghràõàdayaþ na tathàtmambharirmukhyaþ pràõaþ kintarhisarvàrthaþ, kathamityucyate tena mukhyena yada÷nàti yatpibati lokaste nà÷itena pãtena cetaràn ghràõàdãn pratipàlayati>% chàø uø bhàø .

#<àtmayàjin># àtmànaü brahmaråpeõa karmakaraõàdikaü bhàvayan yajate yaja--õini . %<brahmàrpaõaü brahma havirbrahmà'gnau brahmaõà hutam>% ityuktaråpabhàvanayà jyotiùñhomàdikarmakartari àrurukùau brahmaniùñhe 1 karmayogini %<sarvabhåteùu càtmànaü sarvabhåtàni càtmani . samaü pa÷yannàtmayàjã svàràjyamadhigacchatãti>% manåkte àtmatayà 2 sarvabhåtadar÷ini ca

#<àtmayoni># puø àtmà yonirasya . 1 caturmukhe brahmaõi 2 ÷ive 3 manobhave %<prahartumabhyudyatamàtmayonim>% kumàø . 4 viùõau ca %<àtmayoniþ svayaü j¤àtà>% viùõusaø . àtmaiva yoni råpàdànakàraõaü nànyaditi bhàùyokteþ viùõau strãtvamapi .

#<àtmarakùà># strã àtmana eva rakùà yasyàþ . 1 indravàruõãvçkùe 6 taø . àtmano rakùà . 2 ÷àstrokte vighnakartçbhya àtmano rakùaõe ca %<àtmarakùàyàü jape viniyogaþ>% sandhyàprayogaþ .

#<àtmaràma># puø àtmani ramate saüj¤àyàü kartari gha¤ . àtmaj¤ànamàtreõa tçpte yogãndre .

#<àtmalàbha># puø àtmanolàbhaþ . àtmano yathàsvaråvaj¤ànena àtmasvaråpapràptau %<àtmalàbhàtparolàbho nàstãti munayo viduþ>% puràø %<àtmalàbhapariõàmanirodhaiþ>% kiràø .

#<àtmaloka># puø àtmaiva lokaþ prakà÷aþ . svaprakà÷e àtmani .

#<àtmaloman># naø 6 taø . mukhajàte lomabhede 1 ÷ma÷ruõi(dàói) 2 àtmalomamàtre ca .

#<àtmavat># triø àtmà cittaü va÷yatayà'styasya matup masya vaþ striyàü ïãp . 1 va÷yacitte . %<udayàdiùvavikçtirmanasaþ sattvamucyate . àtmavàn sattvavànukta>% ityutpalamàlokte 2nirvikàracitte ca %<prakçtiùvàtmajamàtmavattayà>% raghuþ %<tasmàdasmin sadà yukto nityaü syàdàtmavàn dvijaþ>% . %<gçhe guràvaraõye và nivasannàtmavàn dvijaþ>% %<pårvaü pårbaü gurutaraü vidyàt vyasanamàtmavàn>% %<brahmahatyàkçtaü pàpaü vyàpohatyàtmavattayà>% iti ca manuþ . %<na tvàmevaüvidhobhàvaþ spraùñumarhati mànada! . àtmavantamiva vyàdhiþ puruùaü vçddhasevinam>% bhàø vaø paø 279 aø . àtmà prakà÷yatayà vidyate'sya . àtmaprakà÷ake 3 ÷àstre %<÷rutamàviùkçtamàtmavat tvayà>% raghuþ . àtmanà tulyà kriyà vati . 4 àtmatulyakriyàyàm avyaø . %<àtmavanmanyate jagat>% iti nãtiþ %<màtçvat paradàreùu paradravyeùu loùñravat . àtmavat sarvabhåteùu yaþ pa÷yati sa paõóita>% iti càõakyaþ .

#<àtmava÷a># kriø àtmanova÷a àyattatàtra . àtmàdhãne . %<yadyadàtmava÷aü tu syàttatat seveta yatnataþ>% %<sarvaü parava÷aü duþkhaü sarvamàtmava÷aü sukham>% iti ca manuþ .

#<àtmava÷ya># triø àtmà mano va÷yoyasya . va÷ãbhåtamanaske %<àtmava÷yovidheyàtmà prasàdamadhigacchati>% gãtà 2 àtmanova÷ye ca .

#<àtmavikraya># puø 6 taø . svadehavikraye . sa ca %<gobadho'yàjyasaüyàjyapàradàryàtmavikraya>% iti manåkterupapàtakabhedaþ .

#<àtmavid># triø àtmànaü yathàrtharåpeõa vetti vida--kvip 6 taø . àtmasvaråpàbhij¤e %<àtmavidojanàþ>% àtma ÷abde udàø %<adhãyannàtmavidvidyàm>% bhaññiþ %<tarati ÷okamàtmavit>% ÷rutiþ %<dhyànayogamupàgasya prasannamatayaþ sadà . sukhopa cayamavyaktaü pravi÷antyàtmavittamàþ>% bhàø à÷vaø paø 51 aø . àtmànaü svapakùaü vetti kvip . 2 svapakùa j¤àtari %<ya ihàtmavido vipakùamadhye>% màghaþ .

#<àtmavidyà># strã àtmanovidyà . àtmano yathàsvaråpàvedakavidyàyàm %<ànvikùikã¤càtmavidyàü vàrtàrambhàü÷ca lokataþ>% manuþ . %<àtmavidyà ca pauràõã dharma÷àstràtmika tathà>% nandipuø sà ca upaniùadråpà tadupakàri÷àrãkavidyà ca . tadvidyàsàdhane 2 ÷àstre ca .

#<àtmavãra># triø àtmà pràõaþ vãraiva yasya . 1 vi÷iùñabalayukte 2 ÷yàlake 3 putre vidåùake ca puø mediniþ .

#<àtmavçtti># strã àtmanoddhattiþ . 1 àtmanovartanopàye . àtmani vçttiþ sthitiryasya . 2 svavçttau padàrthe triø .

#<àtma÷akti># strã 6 taø . àtmànuråpasàmarthye . %<daivaü nihatya kuru pauruùamàtma÷aktyà>% nãtiþ ÷akti÷ca kàryajananànukålaþ sàmarthyabhedaþ sà ca dehapràõàdiniùñhà . àtmanaþ paramàtmano jagajjanana÷aktau 2 màyàyà¤ca %<devàtma÷aktiü svaguõai rnigåóhàm>% ÷rutiþ .

#<àtma÷alyà># strã àtmà svaråpaü ÷alyamiva yasyàþ . ÷atàvaryàm ràjaniø .

#<àtma÷uddhi># strãü àtmanaþ dehasya manaso và ÷uddhiþ . 1 deha÷uddhau 2 citta÷uddhau ca ÷uddhi÷ca a÷uddhi÷abde vyàkhyàtà .

#<àtma÷làghà># strã 6 taø . àtmano'satyaguõàviùkaraõe garvabhede %<àtma÷làghà vivarjitaþ>% mahàpuruùalakùaõam .

#<àtmasaüyama># puø àtmano manasaþ saüyamaþ . cittasaüyamane %<àtmasaüyamayogàgnau juhvati j¤ànadãpite>% gãtà .

#<àtmasamudbhava># puø àtmà dehomanaþ paramàtmàvà samudbhavo'sya . 1 putre %<hatànnihanmeha nararùabheõa vayaü sure÷àtmasamudbhavena>% bhàø droø paø 118 aø . 2 manobhave kàme ca puø 3 manojanye sukhàdau triø 4 kanyàyàü 5 buddhau ca strã paramàtmasambhåte 6 àkà÷àdau triø . 7 caturkhukhe 8 ÷ive 9 niùõau 10 paramàtmani ca puø .

#<àtmasambhava># puø sambhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne ap àtmà sambhavo yasya . tanåje 1 putre . %<evamàttaratiràtmasambhavàn tàn nive÷ya caturo'pi tatra saþ>% . %<cakàra nàmnà raghuràtmasaübhavam>% %<tadàtmasambhavaü ràjye mantrivçddhàþ samàdadhuþ>% iti ca raghuþ 2 manojanye triø 3 kàme sukhàdau puø 4 kanyàyàü 5 buddhau ca strã . 6 àkà÷àdau 7 bhåte triø . %<tasmàdvà etasmàdàtmanaþ àkà÷aþ sambhåta àkà÷àdvàyurvàyoragniragneràpaþ adbhyaþ pçthivãti>% ÷rutyuktesteùàü tathàtvam àtmasaübhåtàdayo'pyatra . àtmà paramàtmà sambhavo'sya . 7 caturmukhe puø àtmanà sambhavati ac . 8 ÷ive 9 viùõau 10 paramàtmani ca puø .

#<àtmasàkùin># triø àtmanaþ buddhivçtteþ sàkùã prakà÷akaþ . vedàntàdimatasiddhe buddhivçddhiprakà÷ake caitanye .

#<àtmasàt># avyaø kàtrsnyenàtmano'dhãno bhavati sampadyate aghãnaü karoti và sàti . kàtrsnyenàtmàdhãnatayà sampanne tathà bhåte tathà kriyamàõeca . asya ca sampadyàdiyoge eva sàdhutvam àtmasàdbhåtaþ àtmasàt sampannaþ àtmasàtkçta ityàdi . %<duritairapi kartumàtmasàt>% raghuþ %<agnãn vàpyàtmasàtkçtya>% yàø smçtiþ .

#<àtmasiddha># triø àtmanà siddhaþ . 1 svayaüsiddhe 2 ayatnaniùpanne ca .

#<àtmasiddhi># strã àtmaråpà siddhiþ . àtmabhàvalàbhe mokùe

#<àtmasukha># triø àtmaiva sukhamasya . àtmalàbhamàtreõa sukhini 1 àtmaiva sukhaü saccidànandaråpatvàt . 2 àtmaråpe paramànde naø .

#<àtmastha># triø àtmane àtmaj¤ànàya tiùñhate yatate sthà--ka 4 taø . 1 àtmasvaråpaj¤ànàya yatamàne àtmani manasi tiùñhati sthà--ka 7 taø . 2 manovçttipadàrthe triø .

#<àtmahatyà># strã àtmano dehasya hananam . dehasya pràõairviyojane .

#<àtmahan># triø àtmànaü hatavàn hana--kvip . %<ye'nyathà santamàtmànamakartàraü svayaüprabhum . kartà bhokteti manyante taevàtmahano janà,>% ityaktalakùaõe àtmano yathàrthyaj¤ànarahite, 1 dehàdyabhimànini, %<andhaü tamaste pravi÷anti ye ke càtmanojanàþ>% kañhaø uø %<labdhvà katha¤cinnarajanma durlabhaü tatràpi puüstvaü ÷rutipàradar÷anam . yastvàtmamuktyai na yateta måóhadhãþ sa àtmahà svaü vinihantyasadgrahàt>% viveø cåø . àtmano yathàrthaj¤ànàbhàve àtmahatvamuktam . %<asuryànàma te lokà andhena tamasà vçtàþ . tàüste pretyàbhigacchanti ye ke càtmahanojanàþ>% ã÷opaø . %<mayànukålena nabhasvaterita pumàn bhavàbdhiü na taret sa àtmahà>% bhàgaø 2 àtmaghàtini jane ca . àtmaghàtin÷abde vivçtiþ .

#<àtmàdhãna># puø àtmano'dhãnaþ . 1 putre, 2 ÷yàlake 3 vidåùake ca hemaø 4 balayukte 5 svàghãne triø .

#<àtmànuråpa># triø àtmano'nuråpam . jàtighçttàdinà svatulye %<tasyàmàtmànuråpàyàmàtmajanmasamutsukaþ>% raghuþ .

#<àtmàpahàraka># triø àtmànamapaharati nihnute apa + hçõvul . àtmano yathàsvaråpanihnavakàriõi %<yo'nyathà mantamàtmànamanyathà satsu bhàùate . sa pàpakçttamo loke stena àtmàpahàrakaþ>% manuþ . õini . àtmapahàrã apyatra %<kiü tena na kçtaü pàpaü caureõàtmàpahàriõà>% smçtiþ striyàü ïãp .

#<àtmàràma># triø àtmà àràmamiva ratisthànaü ratisàdhanaü và yasya . j¤ànàya yatamàne yogini %<àtmàràmàvihitaratayonirvikalpe samàdhau>% veõãø . %<àtmakrãóasya satataü sadàtmamithunasya ca . àtmanyeva sutçptasya yogasiddhi rna dårataþ . ya÷càtmavyatirekeõa ki¤cidvi÷vaü na pa÷yati . àtmàràmaþ sa yogãndrobrahmabhåto bhavediti>% kà÷ãø ukte 2 yogãndrabhede ca .

#<àtmàlambha># puø 6 taø . hçdayaspar÷e %<pitryamantrànuharaõeàtmàlambhevehyakùaõe>% kàtyàø smçø %<àtmàlambhe hçdayaspar÷e>% raghuø .

#<àtmà÷in># puø àtmànaü svakulama÷nàni a÷a--õini 6 taø . svakulabhakùake mãne tasya sakulabhakùakatvàt tathàtvam ataeva %<abalasvakulà÷ino jhaùàn>% naiø %<matsyà iva janànityaü bhakùayanti parasparamiti ca>% ràmàø varõitam .

#<àtmà÷raya># puø àtmànamà÷rayati à + ÷ri--ac 6 taø . 1 svasya syàpekùitvahetukàniùñaprasaïgaråpe tarkadoùabhede . tarkaþ pa¤cavidhaþ tarka÷abde vakùyate tatra %<svasya svàpekùitve'niùñaprasaïga àtmà÷rayaþ sa ca utpattisthitij¤aptidvàrà tredhà yathà yadyayaü ghañaetadbañajanyaþ syàttadaitadbañànadhikaraõakùaõottaravartã na syàt, yadyayaü ghañaetadbañavçttiþ syàt etadvañavyàpyona syàt, yadyayaü ghañaetadghañaj¤ànàbhinnaþ syàt j¤ànasàmagrãjanyaþ syàt etadvañabhinnaþ syàditi và sarbatràpàdyam>% nyàyasåtravçttiþ . 2 svà÷rite 3 città÷rite ca triø 6 taø . 4 svasyà÷raye puø .

#<àtmãya># triø àtmano'yam cha . àtmasaübandhini . %<àtmãyàü matimàdàya kuru sajjanara¤janam>% sàø daø %<kimidaü dyutimàtmãyàü na bibhrati yathà purà>% kumàø %<prasàdamàtmãyamivàtmadar÷aþ>% raghuþ ahamenaü praj¤àvalenàtmãyaü kariùyàmi hitoø .

#<àtme÷vara># triø àtmano manasa ã÷varaþ . cittavikàranivàrake manaþsaüyamakàrake %<àtme÷varàõàü na hi jàtu vighnàþ samàghibhedaprabhavobhavanti>% kumàø .

#<àtmotpatti># strã àtmana utpattiþ svopàdhyantaþkaraõavçttikarmaõà'pårbadehasaüyogaþ . svopàdhãbhåtàntaþkaraõavçttikarmaõà'pårbadehasaüyogaråpe àtmano janmani . tadutpattiprakàraþ mitàkùaràyàü dar÷ito yathà . %<nimittamakùaraþ kartà boddhà brahma guõã va÷ã . ajaþ÷arãra grahaõàtsa jàta iti kãrtyate>% %<àtmanaþsakalajagatprapa¤càvirbhàve'vidyàsamàve÷ava÷àtsamavàyyasamavàyinimittamityevaü svayameva trivighamapi kàraõam . na punaþkàryakoñiniviùñaþ yasmàdakùaro'vina÷varaþ . nanu sattvàdiguõavikàrasya sukhaduþkhamohàtmakasya kàryabhåte jagatprapa¤ce dar÷anàdguõavatyàþ prakçtereva jagatkartçtocità na punarnirguõasya brahmaõaþ . maivaü maüsthàþ . àtmaiva kartà . yasmàdasau jãvopabhogya sukhaduþkhahetupuõyàpuõyàderboddhà nahyacetanàyàþ prakçternàmaråpavyàkçtavicitrabhoktçvargabhogànukålabhogyabhogàyatanàdi yogijagatprapa¤canà ghañate . tasmàdàtmaiva kartà . tathà sa eva brahma vçühakovistàrakaþ . nacàsau nirguõaþ, yataþ tasya triguõà ÷aktiravidyà prakçtipradhànàdyaparaparyàyà vidyate . ataþ svatonirguõatve'pi ÷aktimukhena sattvàdiguõayogã kayyate . nacaitàvatà prakçteþ kàraõatà yasmàdàtmaiva va÷ã svatantro na prakçtirnàma khatantrantattvàntarantàdçgvidhatte pramàõàbhàvàt . na ca vacanãyaü ÷aktiråpàpi saiva kartçbhåteti . yataþ ÷aktimatkàrakaü na ÷aktistasmàdàtmaiva jagatastrividhamapi kàraõam . tathà ajautpattirahitaþ . atastasya yadyapi sàkùàjjananaü nopapadyate . tathàpi ÷arãragrahaõamàtreõa jàta ityucyate . avasthàntarayogitayotpattirguhasthojàta iti vat>% mitàø dehotpattiprakàraþkàya÷abde vakùyate .

#<àtmodbhavà># strã àtmanaivodbhavati bhå--ac . màùaparõãvçkùe àtmà udbhavo yasyàþ . 2 kanyàyàü 3 vuddhau ca 4 putre puø . %<àtmodbhave varõacatuùñayasya>% raghuþ . 6 manobhave kàme 7 cittabhave ÷okàdau ca 8 àtmabhavàrthamàtre ca triø .

#<àtmopajãvin># triø àtmanà dehavyàüpàreõa upajãvyati upa + jãva--õini 3 taø . svadevyàpàropajãvake bhàrikadàsàdau %<÷ådràü÷càtmopajãvinaþ>% %<naiùa càraõadàreùu vidhirnàtmopajãviùu>% iti ca manuþ .

#<àtmopama># triø àtmà dehaupamà yasya 1 putre 2 nijasadç÷e ca triø .

#<àtmaupamya># naø upamàyàbhàvaþ ùya¤ aupamyam àtmana aupamyam . àtmasàdç÷ye %<àtmaupamyena sarvatra>% gãtà .

#<àtyantika># triø atyanta + bhavàrthe ñha¤ . ati÷ayena jàte . %<àtyantikàsiddhivilambasiddhyoþ>% naiø %<nàbràhmaõe gurau ÷iùyo vàsamàtyantikaüvaset>% manuþ . %<vibhedajanakàj¤àne nà÷amàtyantikaügate . àtmano brahmaõà bhedamasantaü kaþ kariùyati>% veø paø striyàü ïãp . %<àtyantikã svatvanivçttiþ>% mità0

#<àtyantikaduþkhanivçtti># strã àtyantikãduþkhanivçttiþ . apavarge muktau . sà ca svàdhikaraõaduþkhapràgabhàvàsamànàdhikaraõà duþkhanivçttiþ yàdç÷yà duþkhanivçtteruttaraü punarduþkhàntaraü notpadyate tàdç÷ã duþkhanivçttiþ . duþkha¤ca anàgatasåkùmàvastha %<heyaü duþkhamanàgatamiti>% pàtaø såtràt atãtaduþkhasya naùñatvàt vartamànaduþkhasya ca tçtãyakùaõa eva svayaü nà÷àt na tannighçtteþ purudhàrthatvamiti bodhyam .

#<àtyantikapralaya># puø karmaø . pralayabhede . pralayastàvat caturvidhaþ yathàha vedaø paø sa ca caturvidhaþ nityaþ pràkçto naimittika àtyantika÷ceti . tatra nityapralayaþ suùuptiþ tasyàþ sakalakàryapralayaråpatvàt dharmàdharmapårbasaüskàràõà¤ca tadà kàraõàtmanàùasthànaü tena suptotthitasya na sukhaduþkhàdyanupapattiþ na và smaraõànupapattiþ . na ca suùuptàvantaþ karaõasyàpi vinà÷e tadadhãnapràõanàdikriyànupapattiþ vastutaþ ÷vàsàdyabhàve'pi tadupalabdheþ puruùàntaravibhramamàtratvàt suùupta÷arãropalambhavat . nacaivaü suùuptasya paretàdavi÷eùaþ, suùuptasya hi liïga÷arãraü saüskàràtmanà tatraiva vartate paretasya tu lokàntare iti vailakùaõyàt . yadvà antaþkaraõasya dve ÷aktã j¤àna÷aktiþ kriyà÷akti÷ceti tatra j¤àna÷aktivi÷iùñàntaþkaraõasya suùuptau vinà÷aþ na tu kriyà÷aktivi÷iùñasyeti pràõanàdyavasthànamaviruddham . %<yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yati athàsmin pràõa evaikadhà bhavati athainaü vàk sarvairnàmabhiþ sahàpyeti satà saumya! tadà sampanno bhavati svamapãtobhabatãtyàdi>% ÷rutirukta suptau mànam . pràkçtapralayastu kàryabrahmavinà÷animittakaþ sakalakàryavinà÷aþ . yadà tu pràgevotpannabrahmasàkùàtkàrasya kàryabrahmaõo brahmàõóàdhikàralakùaõapràrabdhakarnasamàptau videhakaivalyàtmikà parà muktiþ tadà tallokavàsinàmapyutpannabrahmasàkùàtkàràõàü brahvaõà saha videha kaivalyam %<brahmaõà saha te sarve sampràpte pratisa¤care . parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padamiti>% ÷ruteþ . evaü svalokavàsibhiþ saha kàryabrahmaõi mucyamàne tadadhiùñhitabrahmàõóatadantarvartinikhilalokatadantarvartisthàvaràdãnàü bhåtànà¤ca prakçtau màyàyàü layaþ na tu brahmaõi, bàgharåpavinà÷asyaiva brahmaniùñhatvàdataþ pràkçta ityucyate . naimittikapralayastu kàryabrahmaõodivasàvasànanimittakaþ trailokyamàtrapralayo naimittikapralayaþ . brahmadivasa÷caturyugasahasraparimitaþ %<caturyugasahasràõi brahmaõodinamucyate>% ityàdivacanàt . pralayakàlo'pi divasakàlaparimitaþ ràtrikàlasya divasakàlatulyatvàt . pràkçtapralaye naimittikapralaye ca puràõavacanàni pramàõàni %<dviparàrdhe tvatikrànte brahmaõaþ parameùñhinaþ . tadà prakçtayaþ sapta kalpante pralayàya hi . eùa pràkçtikoràjan! prakçtau yatra lãyate>% iti vacana pràkçtapralaye mànam . %<eva naimittikaþ proktaþ pralayoyatra vi÷vasçk . ÷ete'nantàsane nityamàtmasàtkçtya càtmabhåriti>% vacanaü naimittika pralaye mànam . turãyapralayastu brahmasàkùàtkàranimittakaþ sarbagokùaþ sacaikajãvavàde yugapadeva nànàjãvavàde tu krameõa %<sarvaekãbhavanti>% ityàdi ÷ruteþ . tatràdyàstrayo'pi layàþ karmoparamanimittàþ turãyastu j¤ànodayanimittolayo'j¤ànena sahaiveti vi÷eùaþ . atra turãyaþ àtyantikaþ tatra vi÷eùamàha siø ÷iø %<vçddhirvidherahni bhuvaþ samantàt syàdyojanaü bhåbhavabhåtapårvaiþ . bràhme laye yojanamàtravçddhernà÷o bhuvaþ pràkçtike'khilàyàþ . dinedine yanmriyate hi bhåtairdainaüdinaü taü pralayaü vadanti . bràhmaü layaü brahmadinàntakàle bhåtàni yadbrahmatanuü vi÷anti . brahmàtyaye yat prakçtiü prayànti sarvàõyataþ pràkçtikaü kçtãndràþ . lãnànyataþ karmapuñàntaratvàt pçthak kriyante prakçtirvikàraiþ . j¤ànàgnidagdhàkhilapuõyapàpà manaþ samàdàya harau pare÷e . yadyoginau yàntyanivçttimasmàdàtyantikaü ceti laya÷caturdhà>% . atra layo bhåtavinà÷aþ . sa tu sàmprataü pratyahamutpadyate sa dainaüdina ucyate . yo brahmadinànte caturyugasahasràvasàne lokatrayasya saühàraþ sa bràhmo laya ucyate . tatràkùãõapuõyapàpà eva lokàþ kàlava÷ena brahma÷arãraü pravi÷anti . tatra mukhaü bràhmaõàþ, bàhvantaraü kùatriyàþ, årudvayaü vai÷yàþ, pàdadvayaü ÷ådràþ . tato ni÷àvasàne punarbrahmaõaþ sçùñiü cintayato mukhàdisthànebhyaþ karmapuñàntaratvàdbràhmaõàdayastata eva niþsaranti . tasmin pralaye bhuvo yojanamàtravçddhervilayo nàkhilàyàþ . atha yadà brahmaõa àyuùo'ntastadà yaþ pralayaþ sa mahàpralaya ucyate . tatra brahmà brahmàõóe, tat pà¤cabhautike, bhårjale, jalaü tejasi, tejo vàyau, vàyuràkà÷e, àkà÷amahaükàre, ahaükàro mahattattve, mahattattvaü prakçtau . evaü sakalabhuvanalokà akùãõapuõyapàpà evàvyaktaü pavi÷anti . yadà bhagavàn sisçkùuþ prakçtipuruùau kùobhayati . tadà tàni bhåtàni karmapuñàntaratvàt prakçteþ svata eva niþsaranti . yathàha ÷rãviùõupuràõe parà÷aro jagadutpattikàraõam . %<pradhànakàraõãbhåtà yato vai sçjya÷aktaya>% iti sçjya÷aktayastatkarmàõi . tànyeva sçùñau mukhyaü kàraõam . itaràõi nimittakàraõàni . anyairapyuktam . %<nàbhaktaü kùãyate karma kalpakoñhi÷atairapi>% . %<nahyàtmanàü bhavati karmaphalopabhogaþ kàyàdvinetyàdi>% . asmin pralaye 'khilàyàbhuvo nà÷a ityarthaþ . tathà %<j¤ànàgnidagdhàkhilapuõyapàpà yogino viùayebhyo manaþ samàdàya samàhçtya taddharau samàhitaü kçtvà yànti dehaü tyajanti . anivçttiü yànti . sa àtyantiko laya iti>% pramitàø .

#<àtyayika># triø atyayaþ nà÷aþ prayojanamasya ñhak . nà÷aprayo janake karmaõi %<a÷i÷ravannàtyayikaü sametya>% bhaññiþ . %<ekàkina÷càtyayike kàrye pràpte bhayaprade>% manuþ . %<kaccidàtyamikaü ÷rutvà tadarthamanucintya ca . priyàõyanubhavan ÷eùe na tvamantaþ pure nçpa!>% bhàø saø paø 5 aø .

#<àtreya># puø atrerapatyam óhak . atrimunerapatye tasyàpatyàni bahåni teùu manvantarabhede kecit saptarùimadhyapàtinaþ yathà 5 manvantare %<vedabàhuryadughna÷ca munirveda ÷iràstathà . hiraõyaromà parjanya årdhvavàhu÷ca somajaþ . satyanetrastathàtreva ete saptarùayo'ntare>% . 8 manvantare . %<ràmovyàsastathàtreùo dãpnimàniti vi÷rutaþ bhàradvàjastathàdrauõira÷vatthàmà mahàdyutiþ . gotamasyàtmaja÷caiva ÷aradvànnàma gautamaþ . kau÷iko dànava÷ceva ruruþ kà÷yapa eva ca . ete sapta mahàtmàno bhaviùyàmunisattamàþ . brahmaõaþ sadç÷à÷ceti dhanyàþ saptarùayaþ smçtàþ>% . 9 manvantare . %<medhàtithistu polastyo vasuþ kà÷yapa eva ca . jyotiùmàn bhàrgava÷caiva dyutimànaïgiràstathà . savana÷caiva và÷iùñha àtreyohavyavàhanaþ paulahaþ satya ityete munayo rauhite'ntare>% . 10 manvantare %<haviùmàn paulaha÷caiva sukçti÷caiva bhàrgavaþ . àpomartistathà 'treyo và÷iùñha÷càùñakaþ smçtaþ . paulastyaþ pramati÷caiva nabhoga÷caiva kà÷yapaþ . aïgirà nabhasaþ satyaþ saptaiva paramarùayaþ>% 11 manvantare . %<haviùmàn kà÷yapa÷càpi haviùmàn ya÷ca bhàrgavaþ . taruõa÷ca tathàtreyo vàsiùñhastanayastathà . aïgirà÷codadhiùõa÷ca paulastyoni÷carastathà . paulaha÷càgnitejà÷ca bhàvyàþ sapta maharùayaþ>% 12 manvantare . %<dyutirvasiùñhaputra÷ca àtreyaþ sutapàstathà . aïgiràstamasomårtistapasvã kà÷yapastathà . payo'÷ana÷ca paulastyaþ paulaha÷ca taporaviþ . bhàrgavaþ saptamasteùàü vij¤eya÷ca tatodhçtiþ>% . 13 manvantare . aïgirà÷caiva dhçtimàn paulastyo havyapastu yaþ . paulahastattvadar÷ã ca bhàrgava÷ca nirutsukaþ . niùprakampastathà''treyo nirmohaþ kà÷yapastathà . sutapà÷caiva vàsiùñhaþ saptaite tu maharùayaþ 14 manvantare . agnãdhraþ kà÷yapa÷caiva paulastyo bhàrgavastathà . bhàrgavo hyatibàhu÷ca ÷uciràïgirasastathà . ÷ukra÷caiva tathàtreyaþ ÷ukro vàsiùñha eva ca . ajitaþ paulaha÷caiva antyàþ saptarùayomatàþ harivaüø 7 aø . tathà ca manvantarabhede saptarùimadhye atriputrà satyanetràdayaþ . vaivàsvate tu manvantare dattaþ durvàsàþ soma÷ceti traya àtreyàþ prasiddhàþ . te ca brahme÷àcyutàü÷ajàþ tathoktam bhàgaø 4 skaø 1 adhyàø . %<atreþpatnyanasåyà trãn jaj¤e suya÷asaþ sutàn . dattaü durvàsasaü somamàtme÷abrahmasaübhavàn . ÷rãvidårauvàca . atrergçhe sura÷reùñhàþ sthityutpattyantahetavaþ . ki¤ciccikãrùavãjàtà etadàkhyàhi me guro . ÷rãmaitreyauvàca . brahmaõà noditaþ sçùñàvatrirbrahmavidàüvaraþ . sahapatnyà yayàvçkùaü kulàdriü tapasisthitaþ . tasmin prasåna stavakapalà÷à÷okakànane . vàrbhiþ sravadbhirudghuùñe nirvindhyàyàþ samantataþ . pràõàyàmena saüyamya mano varùa ÷ataü muniþ . atiùvadekapàdena nirdvandvo'nilabhojanaþ . ÷araõaü taü prapadye'haü ya eva jagadã÷varaþ . prajàmàtmasamàü sahyaü prayacchatviti cintayan . tapyamànam tribhuvanam pràõàyàmaidhasàgninà . nirgatena munermårdhnaþ samãkùya prabhavastrayaþ . apsaromunigandharvasiddhavidyàdharoragaiþ . vitàyamànaya÷asastadà÷ramapadaü yayuþ . tatpràdurbhàvasaüyogavidyotitamanà muniþ . uttiùvannekapàdena dadç÷e vibudhaùabhàn . praõamya daõóavadbhåmàvupatasthe'rhaõà¤jaliþ . vçùahaüsasuparõasthànsvaiþ svai÷cihnaiþ sucihnitàn . kçpàlokena hasadvadanenopalambhitàn . tacchociùà pratihate nimãlya munirakùiõã . cetastatpravaõaü yu¤jannastàvãt saühatà¤jaliþ . ÷lakùõayà såktayà vàcà sarvalokagarãyasaþ . atriruvàca . vi÷vodbhavasthitilayeùu vibhajyamànairmàyàguõairanuyugaü vigçhãtadehàþ . te brahmaviùõugiri÷àþ praõato'smyaham vastebhyaþ kaeva bhavatàü ma ihopahåtaþ . ekomayeha bhagavàn vividhapradhànai÷cittãkçtaþ prajananàya kathaü nu yåyam . atràgatàstanubhçtàü manaso'pi dårà bråta prasãdata mahàniha vismayome . ÷rãmaitreyauvàca . iti tasya vacaþ ÷rutvàtrayaste vibudharùabhàþ . pratyàhuþ ÷nakùõayà vàcà prahasya tamçùiü prabho! . ÷rãdevàåcuþ . yathà kçtaste saükalpobhaùyastenaiva nànyathà . sa te saïkalpsyate brahman yadvai dhyàyati te vayam . athàsmadaü÷abhåtàste àtmajàloka vi÷rutàþ . bhavitàro'ïga bhadrante visrapsyanti ca te ya÷aþ . evaü kàmavaraü dattvà pratijagmuþ sure÷varàþ . sabhàjitàstayoþ samyagdampatyomiùatostataþ . somo'bhådbrahmaõo'ü÷ena dattoviùõostu yogavit . durvàsàþ ÷aïkarasyàü÷onivodhàïgirasaþ prajàþ>% . àtreya÷ca ÷uklayajuþ sampradàyapravartakaþ vaü÷agaõanàyàm %<bharadvàja àtreyàt àtreyomàõñeþ>% ÷ataø bràø pañhitaþ striyàü ïãp . %<àtreyyasmi>% uttaracaø ÷uklayajuùàü sampradàyapravartaka vaü÷agaõanàyàm %<àtreyãputràdàtreyãputra iti>% ÷ataø bràø . %<putramanthanakarmaõaþ rstràsaüskàràïgatvenoktatvàt tatsannighànàdayaü vaü÷aþ strãpràdhànyenocyate>% bhàø . 2 atrigotramadhye ÷reùñhe puø . %<àtreyàya càgnãdhravatsadasaþpurastàdupaviùñàya ka àtreyaü ka àtreyamiti triruktvà>% kàtyàø 10, 2, 21 . %<àtreyàya atrisagotràya atipravaràya>% và karkaþ %<àtreyàya hiraõyaü dadàti>% ÷ataø bràø . bahuùu óhakoluk atrayaþ atriputreùu kvacinna . %<àgastyà÷ca mahàbhàgà àtreyà÷cottamavratàþ . sarvasya jagataþ ÷reùñhàþ påjità bràhmaõàstathà>% bhàø vaø 21 aø . teùàü ÷reùñhatvaü ca yaj¤e aninçtvidbhyo'pi tebhyo dakùiõàdànasya ÷ataø bràø ukteþ yathà àtreyàya hiraõyaü dadàtãtyupakramya %<atrirvà çùãõàü hotàsàvaitat sa do'suratamasamabhipupruve ta çùayo'trimabruvanne hi pratyaï idaü tamo'pajahãti sa etattamo'pàhannayaü vai jyotirya idaü tamo'pàbadhãditi tasmà etaddakùiõàmanayan jyotirhiraõyaü tadvaisa tattejasà vãryeõarùistamo'pajaghànàthaiùa etenevaitajjyotiùà tamo'pahanti tasmàdàtreyàya hiraõyaü dadàtãti>% . atripra÷aüsayà ca tadvaü÷ajànàü pra÷aüsà . sacànçtvigeva àtreyàya càgnãdhravadityanantaram %<çtvigbhyo dakùiõàü dadàtãti kàtyàø såtre>% çtviktvavi÷eùaõàt tatpårbasya ançktvamiti karkaþ . 3 dehastharasabhede hemaø 4nadãbhede strã %<karatoyà tathàtreyã lauhitya÷ca mahànada>% bhàø saø paø 9 aø varõità . %<àtreyãü vakùyàmo rajasvalàmçtusnàtàmàtreyãmàhuþ atretyeyàmapatyaü bhavatãtyàtreyãmiti>% va÷iùñhoktanirvacanayuktàyàmçtusnàtàyàü 5 striyàü strã %<hatvà garbha mavij¤àtametadeva brataü caret . ràjanyavai÷yàvãjànàvàtreyãmeva ca striyam>% manuþ %<àhitàgnerbràhmaõasya hatvà patnãmanininditàm . brahmahatyàvrataü kuryàdàtreyãghnastathaiva ca>% aïgiø . %<yàgasthakùatravióghàtã caredbrahmahanovratam . garbhahà ca yathàvarõaü tathàtreyãnisådakaþ>% yàø . àtreyoyamiti j¤àtvà tasyà vadhe tu brahmahatyàbratadviguõavratam kàryam brahmahatyàvratamuktvà %<evaü tu samabhij¤àtàmàtreyãü và nipàtayet . dviguõà brahmahatyà vai àtreyãnidhane bhavet>% bhàø ÷àø paø 165 aø ukteþ . a÷vàdiø bharadvàjàrthe pha¤ . àtreyàyaõaþ bhàradvàjaråpe tadgotraje puüstrãø . chàgala÷abdàt àtreyàrtheaõ . chàgala àtreyaþ anyaþ chàgaliþ siø kauø . àtreyo + svàrthe kan . àtreyikà çtumatyàmçtusnàtàyàü striyàm strã .

#<àtharvaõa># puø atharvaõà muninà dçùño vedaþ aõ àtharvaõaþ tamadhãte vetti và punaþ aõ . 1 atharvavedaj¤e bràhmaõe, àtharvaõikasya dharma àmlàyo và aõ ikalopa÷ca . 2 atharvavedidharme 3 tadàmnàye ca . atharvàõaü vedamadhãte vetti và aõ . 4 atharvavedasyàdhyetari 5 vettari ca tatkalpaj¤àtari 6 purohite puø . teùàü samåhaþ aõ . 7 atharvasamåhe naø . atharvaõà proktamadhãyate aõ tasya tu bahuùu luk . atharvàõa ityeva . atharvaõi vihitaü karma aõ . atharvavedavihite 8 abhicàràdau karmaõi na %<àtharvaõena hantà ca>% smçtiþ 9 tatratye karmamàtre ca %<agnau sàkùiõyàtharvaõena vidhinà'rpyamaõam>% da÷akumàø .

#<àtharvaõika># triø atharvàõaü vedamadhãte vetti ñhak dàõóyàø niø . atharvavedapàñhake vipre .

#<àdaü÷a># puø à + dan÷a--bhàve ya¤ . daü÷ane . %<àdaü÷aþ sarvalåtànàmetadàdaü÷alakùaõam>% su÷ruø . àdaü÷a÷ca dantàdi sàdhyavyàpàrabhedaþ . àda÷yate atra àdhàre gha¤ . 2 àdaü÷asthàne %<àdaü÷aü sveditaü cårõaiþ pracchitaü pratisàrayet>% su÷ruø . karaõe gha¤ . 3 dante

#<àdadi># triø à + dà--ki dvi÷ca . àdànakartari %<bãlu dveùà anuva÷a çõamàdadi>% çø 2, 24, 13 .

#<àdara># puø à + dç--kapa . 1 gauravahetuke karmaõi sammàne, . %<na jàtahàrdena na vidviùàdaraþ>% kiràø %<daràdaràbhyàü darakampino pape>% naiùaø . %<taddar÷anàdabhåcchambhorbhåyàn dàràrthamàdaraþ>% kumàø . 2 àrambhe 3 àsaktau . %<tàü praõàmàdarasrastajàmbånadavibhåùaõàm>% kumàø . 4 yatne ca %<grahayantrapatàkà÷rãrapauràdaranirmità>% kumàø .

#<àdaraõãya># triø à + dç--anãyar . sammànanãye . tavya . àdartavyo'pyatra triø .

#<àdar÷a># puø àdç÷yate'tra dç÷a--àdhàre gha¤ . 1 darpaõe, tatra hi vimbapadàrthasya prativimbapatanàt, tatsaüyogena nayanara÷mãnàü paràvartane và vimbagràhitayà vimbaü dç÷yate iti tasya tathàtvam . %<àdar÷avimbastimitàyatàkùã>% kumàø nepathyadar÷ina÷chàyà tasyàdar÷ahiraõmaye raghuþ . àdç÷yate samyagråpeõa j¤àyate granthàrtho'smin . ñãkàyàü 3 pratiråpapustakàdau yatratyamakùarasannive÷a dvaùñvà tadanuråpa manyallikhyate tàdç÷e pustake . yathàdar÷aü tathà likhita miti bhåriprayogaþ . àdar÷oguõànàm kàdaø . tatra tadãyaguõàn dvaùñvà paraistathàguõà à÷rãyanta iti tasya tathàtvam 4 janapadasomàbhede ca . tatobhavàdau vu¤ . àdar÷akaþ . janapadàvadhisåcakasthànabhave triø .

#<àdar÷amaõóala># puø àdar÷aiva maõóalamasya . àdar÷àkàra maõóalayukte sarpabhede sarpabhedànuktvà . %<maõóalaninastu àdar÷amaõóalaþ ÷vetamaõóalaþ>% iti su÷ruø uktaþ . àdar÷omaõóalamiva . 2 maõóalàkàre darpaõe naø .

#<àdahana># naø à + daha--bhàve lyuñ . 1 dàhe 2 hiüsàyàü 3 kutsane ca . àdahyate'tra àdhàre lyuñ . 4 ÷ma÷àne . %<ardhamàdahanaü pràpta àsãnodakùiõàmukhaþ>% chandoø paø . %<àdahyate'sminiti àdahanaü ÷ma÷ànam>% ÷uø taø raghuø .

#<àdàtç># triø à + dà--tçc . grahãtari %<dàtà nityamanà dàtà sarvabhåtànukampakaþ>% yàø àdànanityàccàdàtuþ manuþ .

#<àdàdika># triø adàdigaõe pañhitaþ ñhak . adàdigaõapañhite dhàtubhede . %<àdàdikasya grahaõaü>% siø kauø .

#<àdàna># naø à + dà--bhàve lyuñ . grahaõe . %<ku÷àïkuràdàna parikùatàïgulã>% kumàø . %<àdànaü hi visargàya satàü vàrimucàmivaü>% raghuþ . %<àdànamapriyakaraü dàna¤ca priyakàrakam>% %<àdànanityàccàdàtuþ>% %<ninditebhyodhanàdànaü bàõijyaü ÷ådrasevanam>% manuþ àdàne niyamavi÷eùà÷ca smçtau dar÷itàþ . %<bhåmeþ pratigrahaü kuryàdbhåmeþ kçtvà pradakùiõam>% . viùõudhaø . pradakùiõaü na sarbasyà bhåmeþ kintu tatrasthàyàþ pradakùiõàvartanamàtraü bhåmerasannidhàne tàmuddi÷ya pradakùiõam raghuø tatraiva . %<kare gçhya tathà kanyàü dàsadàsyaudvijottamàþ! . karantu hçdi vinyasya dharmyoj¤eyaþ pratigrahaþ . àruhya ca gajasyoktaþ karõe cà÷vasya kãrtitaþ . tathàcaika÷aphànàntu sarveùàmavi÷eùataþ . pratigçhõãta gàü pucche pucche kçùõàjinaü tathà . àraõyàþ pa÷ava÷cànye gràhyàþ pucche vicakùaõaiþ . pratigrahamathoùñrasya àruhya ca tathà caret . vãjànàü muùñimàdàya ratnànyàdàya sarvataþ . bastraü da÷àntamàdadyàt paridhàya tathà punaþ . àruhyopanàhau yànamàruhyaiva ca pàduke . ã÷àyàntu ratho gràhya ÷chatradaõóau ca dhàrayet . àyudhàni samàdàya tathà bhåùyaü vibhåùaõam . dharmadhvajau tathà spçùñvà pravi÷ya ca tathà gçham . avatãrya ca sarvàõi jalasthànàni vai dvijàþ! . dravyàõyanyànyathàdàtà spçùñvà yobràhmaõaþ pañhet . pratigrahãtà sàvitrãü sarvatraiva prakãrtayet . tatastu sàrdhaü dravyeõa tasya dravyasya daivatam>% . bhåmirviùõudevatàketyàdi kãrtayedityarthaþ . %<samàpayettataþ pa÷càt kàmastutyà pratigraham . vidhiü dharmamathoj¤àtvà yastu kuryàt pratigraham . dàtrà saha taratyeva kàladurgàõi vai dvijaþ>% . viùõudhaø %<gàü pucche kariõaü kare>% mitàø vàkyasya prathamaü kare gçhãtvà pa÷càdàroha ityarthaþ evamanyatra virodhaþ samàdheyaþ . àdãyate auùadhàrthaü vaidyaiþ à + dà--karmaõi lyuñ ïãp . 2 hastighoùàyàü strã ratnamàlà .

#<àdàya># avyaø à + dà--lyap . gçhãtvetyarthe %<teùàü sarvasvamàdàya ràjà ràùñàt pravàsanam>% manuþ . à + dàbhàve gha¤ . 2 àdàne puø .

#<àdàyacara># triø àdàya carati cara--ña upaø saø . gçhãtvà càriõi . %<dviùan vanecaràgryàõàü tvamàdàyacarovane>% bhaññiþ .

#<àdàyin># triø à + dà--õini striyàü ïãp . grahãtari %<yo'dattàdàyino hastàllipseta bràhmaõodhanam . yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva saþ>% manuþ .

#<àdàra># puø à + dç--vede bàø gha¤ . àdare %<àdàro và sabhànàm>% çø 1, 46, 4 .

#<àdàrivimbã># strã àdàriõã vimbãva niø puüvat . (ànerã) amlavetasatulyapuùpàyàü latàyàü %<àdàrivimbãü sukadamba puùpãü vipàcya sarpirvipacet kaùàye>% su÷ruø .

#<àdi># puø prathamaü dãyate gçhyate à + dà--ki . 1 prathame, 2 pràksattàyàm, 3 kàraõe, 4 sàmãpye, 5 prakàre, 6 avaddhave ca . 7 àdye triø amaraþ . %<jagadàdiranàdistvam>% kumàø . %<apaeva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjat>% . %<veda÷abdebhyaevàdau pçthaksaüsthà÷ca nirmame>% %<marãcyàdãüstathà munãn>% iti ca manuþ . %<kathametat vijànãyàü tvamàdau proktavàniti>% . %<ahamàdi÷ca bhåtànàm>% iti ca gãtà . %<bhåvàdayodhàtavaþ>% pàø . bhå÷ca và÷ca bhåvau àdi÷ca àdi÷ca àdã bhåvau àdã yeùàm àdya àdi ÷abdaþprabhçtyarthaþ dvitãyaþprakàràrthastena bhåprabhçtayovàprakàràþ kriyàvàcitvena dhàtavaityarthaþ . evameva vaiyàø bhåø . àdi÷abdena gaõo'pi såcyate . %<bhvàdyadàdã juhotyàdirdivàdiþ svàdireva ca . tudàdi÷ca rudhàdi÷ca tanakryàdi curàdayaþ>% vyàø kàrikà . tatra bhavaþ digàø yat . àdyaþ óimac . àdimaþ . àdibhave triø .

#<àdikara># triø àdiü karoti ahetàdàvapi ña striyàü ïãp . prathamakàrake pràksattàkartari .

#<àdikartç># puø àdiþ kartà . àdyakàrake ã÷vare %<kasmàcca te na nameran mahàtman! garãyase brahmaõo'pyàdikartre>% gãtà .

#<àdikarman># naø karmaø saø . 1 kriyàkåñàtmakasya karmaõo'vayavabhåte prathame karmaõi prathamamàrabhyamàõakriyàyàm . %<udupadhàdbhvàdervibhàùà bhàvàdikarmaõoþ>% %<bhàvàdikarma õoranyatarasyàm>% %<àdikarmaõi ktaþ kartari ca>% pàø . 2 prathamaje karmamàtre ca . baø . 3 ta yàkarmayukte triø .

#<àdikavi># puø àdiràdyaþkaviþ . hiraõyagarmetasya prathamotpannatvàt svayaüpratibhàtavedatvàcca kavitayà tathàtvam . %<tene brahma hçdà ya àdikavaye>% bhàgaø . 2 vàlmãkau ca .

#<àdikàraõa># naø àdyaü kàraõam . 1 parame÷vare tadadhãnatvàt itarakàraõànàm sa hi prathasaü svopàdhibhåtàvidyaùà sçjyamànajãvàdçùñava÷àdidamitthaü kartavyamiti ãkùaõapårbakaü sraùñavyapadàrthàkàreõa vivartamànaþ såkùmabhåtàni prathamamutpàdya tataþ sthålabhåtàni bhautikàni ca sajarjetyàgamasiddham iti vedàntinaþ . sàükhyamate 2 pradhàne pradhànaü hi målakàraõaü tasyaiva mahadàdyàkàreõa pariõamanàttathàtvam . naiyàyikàdimate kàraõa÷abdasya nimittàrthatve ã÷varasyaiva tathàtvam . samayàyikàraõàrthatveparamàõånàü målakàraõatvamiti bhedaþ iti tena tanmate 3 ã÷vare 4 paramàõaùu ca .

#<àdikàvya># naø àdi àdyaü kàvyaü pàdacatuùñhayaråpacchandobaddhaü vàkyam . bàlmãkiracite ràmàyaõe tasya càdyakàvyatvaü dar÷itaü tatraiva àdikàø 2 sarge %<dadar÷a krau¤cayostatra mithunaü càrudar÷anam . tasmàcca mithunàdekamàgatyànupalakùitaþ . jaghàna baddhànu÷ayo niùàdo munisaünidhau . taü ÷oõitaparãtàïgaü ceùñabhànaü mahãtale . dçùñvà krau¤cã rurodàrtà karuõaü kheparibhramà . taü tathà nihataü dçùñvà niùàdenàõóajaü vane . muneþ ÷iùyasahàyasya kàruõyaü samajàyata . tataþ karuõaveditvàddharmàtmà sa dvijottamaþ . ni÷amya karuõaü krau¤jãü rudatãü tàü jagàvidam . mà niùàda! pratiùñhàü tvamagamaþ ÷à÷vatãþsamàþ . yatkrau¤camithunàdekamabadhãþ kàmamohitam . tasyedamuktvà vacanaü cintàbhåt tadanantaram . ÷akunaü ÷ocatà hyevaü kimatedvyàhçtaü mayà muhårtamiva ca dhyàtvà vàkyaü tat pravimçùya ca . ÷iùyamàha sthitaü pàr÷ve bhàradvàjamidaü vacaþ . pàdai÷caturbhiþ saüyuktamidaü vàkyaü samàkùaraiþ . ÷ocatoktaü mayà yasmàt tasmàcchloko bhavatviti>% . evaü cintayatastasyà÷rame svayaü brahmaõàgatyopadiùñam . %<maharùe! yadathaü proktastvayà krau¤cabadhà÷rayaþ . ÷loka evàstvayaü baddhastava vàkyasya ÷ocataþ . svacchandàdeva te brahman! pravçtteyaü sarasvatã . ràmasya caritaü kçtsnaü kurutvamçùisattama>%! ityupadiùñasya vàlmokeþ ràmàyaõaracanematirabhåt yathàha tatraiva . %<tasya buddhirabhåt tatra vàlmãkeratha dhãmataþ . kçtsnaü ràmàyaõaü ÷lokairãdç÷aiþ karavàõyaham>% ityevamabhinive÷aü kçtvà kçtsnaü ràmàyaõaü kçtamiti sarga÷eùe tatraivoktam %<tataþ sa ràmasya cakàra kãrtimàn . samàkùaraiþ ÷loka÷atairya÷asvino ya÷askaraü kàvyamudàradhãþ param>% . iha loke catuùpàda÷lokasyàdau tenaiva pracàraõàt tatkçtakàvyasyàdikàvyatvam . vede tu bahånàmanuùñupchandaskànàü ÷lokànàü sattve'pi loke prathamapracàrà bhàvàttasyàdyatvam . tena %<ã÷à vàsyamidaü sarvaü yat ki¤ca jagatyàü jagat . tena tyaktena bhu¤jãthà mà gçdhaþ kasya sviddhanam>% ityupakrame %<asuryànàma te lokà andhena tamasà vçtàþ . tàüste pretyàbhigacchanti ye ke càtmahano janàþ>% ityàdayaþ ÷lokàþ ÷uø yaø veø 40 adhyàye pañhitàþ . evam çgvedàdàvapi bahabaþ tathàvidhàþ santi tathà ca vede sattve'pi loke tena prathamapracàraõàttasyàdyakàvyatvam . yat tu uttaracarite %<citramàmnàyàdanyà'yaü nåtana÷chandasàmavatàra>% iti varõitam tat yathà ÷rutàrthe'saïgatameva . anyaþ lokasiddhavàkyàdityadhyàhàreõa àmnàyàt àmnàyaü vedaü målatvena pràpya chandasàü navàvatàraiti vyàkhyàne tu na ko'pi doùa iti yuktam .

#<àdike÷ava># puø karmaø kà÷ãsthe ke÷avamårtibhede %<àdike÷ava pårbeõa svayamàdityake÷avaþ>% %<àdike÷avamukhyàü÷ca ke÷avàn paritoùya ca>% iti ca kà÷ãø .

#<àdigadàdhara># puø 1 kà÷ãsthe viùõumårtibhede %<dattàtreye÷varàt pårbameùa àdigadàdhara>% iti kà÷ãø 36 aø . 2 gayàtãrthasthe viùõusårtibhede ca . %<àdyena gadayà càsau yasmàddaityaþ sthirãkçtaþ . sthita ityeva hariõà tasmàdàdi gadàdharaþ>% iti vàyuø gayàø 2 aø tannàmaniruktiþ uktà . %<gayà÷ira÷chàdayitvà gurutvàdàsthità ÷ilà . kàlàntareõa vyakta÷ca sthita àdigadàdharaþ . tathà vyakto'vyakta råpã àsãdàdau gadàdharaþ . àdiràdau påjito'tra devairbrahmàdibhiryataþ . pàdyàrghagandhapuùpàdyairata àdi gadàdharaþ>% iti gàruø puø niruktiþ . %<àgatya viùõuþ kùãràbdheþ ÷ilàyàü saüsthito'bhavat . ÷ilàyàü ni÷calatvàya svayamàdigadàdharaþ>% vàyupuràõam .

#<àdijina># puø karmaø saø . çùabhadeve hemaø .

#<àditas># avyaø àdi + tasi . 1 àdau ityarthe %<patãn prajànàmasçjanmaharùãnàditoda÷a>% manuþ . àdyàø pa¤camyàstasiþ . 2 àderityarthe ca . %<idaü ÷àstrantu kçtvàdau màmeva svayamàditaþ>% manuþ àdita àdimàrabhyetyarthaþ .

#<àditàla># puø karmaø . %<ekaeva laghuryatra àditàlaþ sa lathyate . gurustatparatovàcyaþ pràyeõaitannidar÷anam>% saïgãta÷àstralakùite tàlabhede .

#<àditeya># puø adityà apatyam óhak . 1 suramàtre 2 sårye ca aditija÷abde vivçtiþ pçø 215 . %<yadenamadadhuryaj¤iyàso divi devàþ såryamàditeyam>% çø 10, 88, 11 .

#<àditya># puø aditerapatyaü õya . 1 devamàtre %<tasmà àdityà÷ca vi÷ve ca devàstçtãyasavane saüprayanti>% chàø uø . 2 sårye ca %<àdityobrahmetyàde÷aþ>% chàø uø %<jigãùureùa dinakçdàdityeùvivakalpate iti>% màghaþ . %<amãca kathamàdityàþ pratàpakùati÷ãtalàþ>% kumàø . 3 tadadhiùñhite gagane divàni÷aü baübhramyamàõe lokaprakà÷akare tejo maõóale ca %<agnau prastàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate . àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajàþ>% manunà agnihutadravyàõàü haviràjyàdãnàü paramàõu màtratayà'vasthitànàü dagdha÷eùàõàü såryara÷minàkarùaõena såryalokapràptyà vçùñihetutvamuktam tacca maõóalàrthaparatvaeva sambhavati %<atha yadetadàdityasya ÷uklaü bhàþ saivargatha yannãlaü paraþ kçùõaü tatsàma>% %<atha yadevaitadàdityasya ÷uklaü bhàþ saiva sà, atha yannãla kçùõaü tadama>% iti ca chàø uø . atra ÷uklakçùõabhàyuktatayà maõóalaparatvaü gamyate . %<asau và àdityo devamadhu>% chàø uø atra ca maõóalaparatvam uttaratra àkà÷e ra÷mi sambandha kãrtanàt spaùñameva . %<jyoti÷caraõàbhidhànàt>% ÷àø såø bhàùye ca cakùurvçtternirodhakaü ÷àrvaràdikaü tamaucyate tasyà evànugràhakamàdityàdikaü jyotiþ ityàdityasya cakùurvçtteranugràhakatathà jyotiþpadàrthaparatvamuktam . 4 àdityamaõóalàrntargate hiraõyavarõe paramapuruùe viùõau %<svayaübhåþ ÷ambhuràdityaþ>% viùõusaø . viùõo÷càditya÷abdavàcyatve kàraõamuktaübhàùyeyathà àdityamaõóalàntaþsthohiraõmayaþ puruùa àdityaþ, dvàda÷àdityeùu viùõurvà, %<àdityànàmahaü viùõuriti>% smçteþ, aditerakhaõóitàyà mahatyà ayaü patiriti và %<iyaü và aditirmahã>% %<devã viùõupatnãti>% ÷ruteþ yathàdityaekaevànekajaleùvanekavat pratibhàsate evamanekeùu ÷arãreùu ekaevànekavat pratibhàsata ityàdityasàdharmyàdvà àdityaþ tatra hiraõma yapuruùasya sårthyamaõóalamadhyavartitve ca %<ya eùo'ntaràditye hiraõmayaþ puruùodç÷yate hiraõya÷ma÷ruþ hiraõyake÷a àpraõakhàt sarvaeva suvarõaþ>% iti choø uø ÷rutirmànam %<atha ya eùo 'ntaràditye àdityasyàntarmadhye hiraõmayo hiraõmaya iva hiraõmayo nahi suvarõavikàratvam devasya sambhavati, çksàmageùõatvàpahatapàpmatvàsambhavàt . nahi sovarõe'cetane pàpmàdipràptirasti yena pratiùidhyeta càkùuùe càgrahaõàt . ato luptopama eva hiraõmaya÷abdo jyotirmaya ityarthaþ . uttareùvapi samànà yojanà . puruùaþ puri ÷ayanàt, pårayati và svenàtmanà jagaditi . dç÷yate nivçttacakùurbhiþ samàhitacetãbhirbrahmacaryàdisàdhanàpekùaiþ . tejasvino'pi ÷ma÷ruke÷àdayaþ kçùõàþ syurityato vi÷inaùñi hiraõya÷ma÷rurhiraõyake÷a iti . jyotirmayànyevàsya ÷ma÷råõi ke÷à÷cetyarthaþ>% ÷àïkarabhàùyam . upàsakànàmativàhanàya ã÷varaniyukte arciràdimàrgasthite àtivàhike5 devabhede ca %<saüvatsaràdàdityamàdityàccandramasam>% chàø uø . àdityà÷ca dvàda÷a yathoktaü viùõudharmottare bhàrate ca %<ghàtà mitro'ryamà rudro varuõaþ såryaeva ca . bhago vivasvàn påùà ca savità da÷amaþ smçtaþ . ekàda÷astathà tvaùñà viùõurdvàda÷a ucyate>% iti viùõudhaø . %<dhàtàryamà ca mitra÷ca varuõo'ü÷urbhagastathà . indro vivasvàn påùà ca parjanyo da÷amaþ smçtaþ . tatastvaùñà tato viùõurajaghatyo jaghanyaja>% iti bhàø àø paø kalpabhedàdanayorvyavasthà . màsabhede àdityabhedà àdityahçdaye dar÷ità yathà %<aruõo màghamàse tu såryo vai phàlgune tathà . caitre màsi ca vedaj¤o vai÷àkhe tapanaþ smçtaþ . jyaiùñhe màsi tapedindraþ àùàóhe tapate raviþ . gabhastiþ ÷ràvaõe màsi yamobhàdrapade tathà . iùe hiraõyaretà÷ca kàrtike ca divàkaraþ . màrga÷ãrùe tapeccitraþ pauùe viùõuþ sanàtanaþ . ityete dvàda÷àdityàþ kà÷yapeyàþ prakãrtitàþ>% . 6 arkavçkùe puø . àdityasyàpatyam õya yalopaþ . 7 àdityàpatye puüstrãø .

#<àdityaketu># puø dhçràùñraputrabhede tadgaõanàyàü bhàø àø paø 67 aø . %<àdityaketurbahvà÷ã nàgadattànuyàyinau>% 6 taø . àdityasya ketau aruõe .

#<àdityake÷ava># puø àdityapåjitaþ ke÷avaþ . kà÷ãsthe ke÷avamårtibhede %<àdike÷avapårveõa svayamàdityake÷avaþ>% kà÷ãkhaø .

#<àdityapatra># puø àdityasya arkavçkùasya patramiva patramasya . kùupabhede . 6 taø . arkavçkùapatre naø .

#<àdityaparõinã># strã àdityavarõaü nityaü parõamastyasyà ini . %<målinã pa¤cabhiþ patraiþ suraktà ÷ukakomalaiþ . àdityaparõinã j¤eyà sadàdityànuvarõinã>% %<àdityaparõinã j¤eyà tathaiva hi himakùaye>% su÷rutoktalakùaõàyàmoùadhau .

#<àdityapuràõa># naø àdityenoktaü puràõam . upapuràõabhede . upapuràõagaõanàyàm %<màhe÷varaü tathà sàmbaü sauraü pàrà÷aràhvayam>% . kaurme sauratvenadaü pañhitam . matsyapuràõe tu %<yatrasàmbaü puraskçtya bhaviùyotthakathànakam . prãcyate tat punarloke sàmbameva ÷ucivratam . evamàdityasaüj¤aü ca tatraiva paripañhyate>% àdityasaüj¤amityuktaü devãpuø %<parà÷aroktamaparaü màrãcaü bhàskaràhvayam>% bhàskaratvenoktaü tathà càdityapuràõasyaiva nàmàntaraü sauraü bhàskara¤cetyàdi . adhikamupapuràõa÷abde vakùyate . etadãyapratipàdyaviùayàþ saura÷abde dç÷yàþ .

#<àdityapuùpikà># strã àdityavarõaü raktaü puùpamasyàþ . raktapuùpe arkavçkùe .

#<àdityabhaktà># strã àdityebhaktà . (huóhuóiyà) arkavallabhàyàm oùçdhau .

#<àdityavrata># naø àdityasya tadupàsanàrthaü vratam . såryopàsanàrthe vratabhede . àdityavratasya brahmacaryamasya ñha¤ . àdityavratikaþ tadvratàrthabrahmacaryayukte triø .

#<àdityasånu># puø 6 taø . såryaputre 1 sugrãve 2 karõe, 3 yame 4 ÷anaisvare ca aruõàtmaja÷abde vivçtiþ pçø .

#<àditsu># puø à + dà--san--u . grahãtumicchau, %<àditsubhi rnåpura÷i¤jitàni>% kumàø .

#<àdideva># puø àdau dãvyati svayaü ràjate diva--ac 7 taø . 1 nàràyaõe 2 ÷ive . àdiþ kàraõaü devaþ . 3 àdikàraõe paramàtmani . %<sahàsràtmà mayà yova àdideva udàhçtaþ>% yàø smçø . %<puruùaü ÷àsvataü divyamàdidevamajaü vibhum>% gãtà . %<vàsudevo vçhadbhànuràdidevaþ purandaraþ>% viùõusaø %<àdiþ kàraõaü deva ityàdidevaþ dànàdiguõavàn và>% bhàø %<devodànàtdãpanàt bhavatãti>% yàskoktadeva÷abdaniruktimà÷ritya bhàùye tathoktam .

#<àdidaitya># puø karmaø . hiraõyaka÷ipau daitye tasya deteþ prathamajatvàttathàtvam . %<eka eva diteþ putraþ hiraõyaka÷ipuþ purà>% bhàø àø paø 65 aø . àdidaityomahàvãryo hiraõyaka÷ipuþ purà bhàø vaø paø 104 aø .

#<àdin># triø attãti ada--õini . bhakùake . striyàü ïãp .

#<àdinaba># puø àdãnavasya pçø vede hrasvaþ . àdãna÷abdàrthe %<àdinavaü pratidãvne ghçtenàsmàü abhikùara>% athaø 7, 110, 4 .

#<àdiparvan># naø àdi àdyaü parva . mahàbhàratàntargate àdye parvaõi . %<ityetadàdiparvoktaü prathamambahuvistaram>% bhàø àø .

#<àdipuràõa># naø àdi àdyaü puràõam karmaø . puràõabhede sarveùàmaùñàda÷ànàü puràõànàmupapuràõànà¤càdibhåte caturlakùàtmake brahmanirmite puràõabhede . nàradapuràõe upasaühàrapàda÷eùe marãciü prati brahmavàkyam %<aùñàda÷amanaupamya sàràt sàrataraü dvija! . brahmàõóa¤ca caturlakùaü puràõatvena pañhyate . tadeva vyasya gaditamatràùñàda÷adhà pçthak . pàrà÷aryeõa muninà sarveùàmapi mànada>% . vastugrahàya tenaiva munãnàü bhàvitàtmanàm . mattaþ ÷rutvà puràõàni lokebhyaþ pracakà÷ire . munayo dharma÷olàste dãnànugrahakàriõaþ . mayà cedaü puràõantu vasiùñhàya puroditam tena ÷aktrisutàyoktaü jàtåkarõàya te na ca . vyàsolabdhvà tata÷caitat prabha¤janamukhodgatam . pramàõãkçtya loke'smin pràvartayadanuttamam tathà ca vyàsoktabrahmàõóantu dvàda÷asàhasraü tasyaiva saükùepàrthapratipàdakam . eva¤ca tasyaiva caturlakùàtmakasya sarvapuràõamålatayà àdyatvàt àdipuràõatvam . devaloke tu àdipuràõasya ÷atakoñi÷lokàtmakatà yathoktaü tatraiva . prathamapàde marãciü prati brahmavàkyam . %<÷çõu vatsa! pravakùyàmi puràõànàü samuccayam . yasmin j¤àte bhavejj¤àtaü vàïmayaü sacaràcaram . puràõamekamevàsãt sarvakalpeùu mànada! . catuvargasya vãja¤ca ÷atakoñisuvistaram . pravçttiþ sarva÷àstràõàü puràõàdabhavattataþ . kàlena grasanaü dçùñvà puràõasya mahàmabiþ . harirvyàsa svaråpeõa jàyate ca yuge yuge . caturlakùapramàõena dvàpare dvàpare sadà . tadaùñàda÷adhà kçtvà bhåloke nirdi÷atyapi . adyàpi devaloka tu ÷atakoñisuvistaram astyeva tasya sàrastu caturlakùeõa varõyate>% eva¤ca tadànoü lokaprasiddhacaturlakùàtmakarapa brahmàõóanàmakapuràõàntararayaiva vyàsapraõãta caturlakùàtmakàùñàda÷apuràõànàmàdisåtatvàdàdipuràõatvena prasiddhamàsãt . tacca krama÷aucchinnapràya saüskçta ÷àlàyàntu tasya svalpàü÷amàtrasya sattve'pi sarvàü÷asya pràya÷aþ kutràpãdànãmalàbhàt na tatratyapratipàdyaviùayà vaõõàyatuü ÷akyàþ . hemàdri màdhavàdibhiràdityapuràõanàmnà bahåni vacanàni likhitàni . teùàü kàle ca tatpuràõasya pracàra àsãt krama÷a idànãmucchinnapracàratayà samagralàbhàsambhavaþ iti tatratyapratipàdyaviùayapradar÷anàduparatamasmàbhiþ .

#<àdi(pu)påruùa># puø àdau puri dehe, vasati vasa--uùan svenàtmanà pårayati jagat påra--uùan và pçø và hrasvaþ . àdijãve 1 hiraõyagarbhe 2 nàràyaõe ca . %<te ca pràpurudanvantaü bubudhe càdipu(på)ruùaþ>% raghuþ . %<daitye ÷varasabhàü gatvà pàõiü saüspç÷ya pàõinà . daityànàmàdipuruùaþ muràrirditinandanaþ>% bhàø vaø paø 271 aø . hrasvàbhàve påruùo'pyatra %<tamarghyamarghàdikayàdipåruùaþ>% màghaþ .

#<àdibhava># puø àdau bhavatãti bhå--ac . 1 hiraõyagarbhe %<hiraõyagarmaþsamavartatàgre>% iti ÷rutau tasyàgrabhavatvokteþ tathàtvam . 2 sarvasyàdiþ kàraõaü bhavati . sarvasya kàraõabhåtatayàvirbhåte 3 viùõau ca %<rasàtalàdàdibhavena puüsà>% raghuþ 2 agrajamàtre triø .

#<àdima># triø àdau bhavaþ àdi + óimac . àdau bhave .

#<àdimat># triø àdirastyasya matup striyàü ïãp . àdiyukte 1 sakàraõe 2 àdisãmàyukte ca .

#<àdiràja># puø àdiràdyoràjà ñac samàø . pçthunàmake nçpatau tasya ràj¤àmàditvàttathàtvam tatkathà bhàgaø 4 skaø %<atha tasya punarviprairaputrasya mahãpateþ . bàhabhyàü mathyamànàbhyàü mithunaü samapadyata . taddçùñvà mithunaü jàtavismayà brahmavàdinaþ . åcuþ paramasaütuùñà viditvà bhagavatkalàm . eùa viùõorbhagavataþ kalà bhuvanapàlinã . iya¤ca lakùmãsaübhåtiþ puruùasyànapàyinã . kùatriyaþ prathamo ràj¤àü pumàn prathayità ya÷aþ . pçthurnàma mahàràjomaviùyati pçthu÷ravàþ>% . tasya veõasyetyarthaþ .

#<àdivaràha># puø àdiràdyo varàhaþ . yaj¤avaràharåpeõàvirbhåte viùõoravatàrabhede tatkathà %<tato mahàtmà manasà divyaü råpamacintayat . kiü nu råpamahaü kçtvà uddhvareyaü vasundharàm . jale nimagnàü dharaõãü yenàhaü vai samuddhare . iti sa¤cintya manasà harirnàràyaõaþ prabhuþ . jalakrãóàrucistasmàdvàràhaü vapurasmarat . hariruddharaõe yuktastadà'bhådasya måmidhçk . adhçùyaü sarvabhåtàtrà vàïmayaü brahmasaüj¤itam . da÷ayojanavistàramucchritaü ÷atayojanam . nãlajãbhåtasaïkà÷aü meghastanitanisvanam . girisaühananaü bhãmaü ÷vetadãptogradaüùñriõam . vidyudagniprakà÷àkùamàdityasamatejasam . pãnavçttàyataskandhaü dçpta÷àrdålavikramam . pãnonnatakañãde÷aü vçùalakùaõalakùitam . råpamàsthàya vipulaü vàràhamamitaü hariþ . pçthivyuddharaõàrthàya pravive÷a rasàtalam . vedapàdo yåpadaüùñraþ kratuhasta÷citãmukhaþ . agnijihvo darbharomà brahma÷ãrùo mahàtapàþ . ahoràtrekùaõadharo vedàïga÷rutibhåùaõaþ . àjyanàsaþ sruvatuõóaþ sàmaghoùasvano mahàn . satyadharmamayaþ ÷rãmàn kramavikramasatkçtaþ . kriyàsatramahàghoõaþ pa÷ujànurmakhàkçtiþ . udgàtrantro homaliïgo vãjauùadhimahàphalaþ . vàynantaràtmà satrasphik vikçtaþ soma÷oõitaþ . vediskandho hnavirgandho havyakavyàtivegavàn . pràgvaü ÷akàyo dyutimànnànàdãkùàbhiranvitaþ . dakùiõàhçdayo yogã mahàsatramayo mahàn . upàkarmoùñharucakaþ pravargyàvartabhåùaõaþ . nànàcchandogatipatho guhyopaniùadàsanaþ . chàyàpatnãsahàyo vai maõi÷çïga ivocchritaþ . bhåtvà yaj¤avaràho'sau dràgadhaþ pràvi÷adguruþ . adbhiþ sa¤chàditàmurvãü sa tàmàrchat prajàpatiþ . rasàtalajale magnàü rasàtalatalaü gataþ . prabhurlokahitàrthàya daüùñràgreõojjahàra gàm . tataþ svasthànamànãya pçthivãü pçthivãdharaþ . mumoca pårvaü sahasà dhàrayitvà dharàdharaþ . tato jagàma nirvàõaü medinã tasya dhàraõàt . cakàra ca namaskàraü tasmai devàya viùõave . evaü yaj¤avaràheõa bhåtvà lokahitàrthinà . uddhçtà pçthivã devã sàgaràmbudharà purà>% harivaüø 224 aø .

#<àdividvas># puø àdiràdyo'khilasampradàyapravartakatvàt vidvàn . sàükhya÷àstrakàrake sarvasampradàyapravartake upàsanayàsiddhe jagatkartari kapile . %<àdividvàn siddha>% iti kàpilàþ kusumàø kapila÷abde vivçtiþ .

#<àdi÷akti># strã àdiràdyà ÷aktiþ . parame÷varasya 1 màyàråpa÷aktau 2 devãmårtibhede ca . àóyà÷abde vivçtiþ .

#<àdi÷arãra># naø àdi àdyaü ÷arãram . bhogàrthaü parame÷asçùñe àdye liïgàkhye ÷arãre . %<ayamàdi÷arãreõa devasçùñena mànavaþ . ÷ubhànàma÷ubhànà¤ca kurute sa¤cayaü mahat . àyuùo'nte prahàyedaü kùoõapràyaü kalevaram . saübhavatyeva yugapadyato nàstyantarà bhavaþ . tatràsya svakçtaü karma chàyevànugatam tadà . phalatyatha sukhàrho và duþkhàrho và'tha jàyate>% bhàø vaø paø 184 aø . àdi kàraõaü ÷arãraü karmaø . 2 avidyàkhye 2 såkùma÷arãre ca vedàntimate ÷arãraü trividhaü kàraõasåkùmasthålabhedàt tatràvidyàyàþ kàraõa÷arãratvaü sarvakàraõatvàt vidyayà ÷ãryamàõatvàcca avidyàü prakçtya %<sà kàraõa÷arãraü syàt>% pa¤cadaø .

#<àdi÷ya># avyaø à + di÷a--lyap . 1 anu÷iùyetyarthe 2 uktvetyarthe ca .

#<àdiùña># naø à + di÷--bhàve kta . 1 àj¤àyàm, 2 upade÷e ca . karmaõi kta . 3 upadiùñe, 4 vyàkaraõaprasiddhe sthànijàte varõe ca triø yathà ikaþ syàne yaõ àdi÷yate iti ikoyaõàdiùñaityucyate . 5 àj¤apte 6 ucchiùñe 7 anu÷iùñe ca triø %<upapàtakayuktànàmanàdiùñeùu caiva hi>% vi÷vàø .

#<àdiùñin># puø àdiùñamàde÷ovratàde÷aþ astyasya ini . vratàde÷oyasya kçtastàdç÷e, brahmacàriõi . %<àdiùñã nodakaü kuryàdà vratasya samàpanàt>% manuþ àdiùña vratàde÷o'styasyeti àdiùñã brahmacàrã kullåø . àdiùñamanena iùñàø ini . 2 àde÷akartari triø striyàü ïãp .

#<àdisarga># puø karmaø . pràkçtapralayottaraü prathamasçùñau %<avyaktàt pårvamutpanno mahànàtmà mahàmatiþ . àdirguõànàü sarveùàü prathamaþ sarga ucyate . mahànàtmà matirviùõurjiùõuþ ÷ambhu÷ca vãryavàn . buddhiþ praj¤opalabdhi÷ca tathà khyàtirdhçtiþ smçtiþ . paryàyavàcakaiþ ÷abdairmahànàtmà vibhàvyate . taü jànan bràhmaõo vidvàn prabhohaü nàdhigacchati . sarvataþ pàõipàda÷ca sarvato'kùi÷iromukhaþ . sarvataþ÷rutimàn loke sarvaü vyàpya sa tiùñhati . mahàprabhàvaþ puruùaþ sarvasyaiva hi ni÷citaþ . aõimà laghimà pràptirã÷àno jyotiravyayaþ . tatra buddhivido loke sadbhàvaniratà÷ca ye . dhyànino mityayogà÷ca satyasandhà jitendriyàþ . j¤ànavanta÷ca ye kecidalubdhà jitamanyavaþ . prasannamanaso dhãrà nirmamà nirahaïkçtàþ . vimuktàþ sarva evaite mahattvamupaya ntyuta . àtmano mahato veda yaþ puõyàü gatimuttamàm . ahaïkàràt prasåtàni mahàbhåtàni pa¤ca vai . pçdhivã vàyuràkà÷amàpo jyoti÷ca pa¤camam . teùu bhåtàni yujyante mahàbhåteùu pa¤casu . te ÷abdaspar÷aråpeùa rasagandhakriyàsu ca . mahàbhåtavinà÷astu pralaye pratyupasthite . sarvapràõabhçtàü dhãrà! mahadutpadyate bhayam . sa dhãraþ sarvalokeùu na mohamadhigacchati . viùõurevàdisargeùu svayambhårbhavati prabhuþ . evaü hi yo veda guhà÷ayaü prabhuü paraü puràõaü puruùaü vi÷varåpam . hiraõmayaü buddhimatàü paràü gatiü sa buddhimàn buddhimatãtya tiùñhati>% bhàø à÷vaø paø aø 40 . sa ca sargaþ da÷avithaþ pràkçtaþ ùaóivadhaþ, vaikçtastrividhaþ, ubhayàtmaka ekavidhaþ iti bhedàt tadvivaraõam bhàgaø 3 skaø 10 aø . %<vi÷vaü vai brahma tanmàtraü saüsthitaü viùõumàyayà . ã÷vareõa paricchinnaü kàlenàvyaktamårtinà 12 . yathedànãü tathàgre ca pa÷càdapyetadãdç÷am 13 . sargonavavidhastasya pràkçtovaikçta÷ca yaþ . kàladravyaguõairasya trividhaþ pratisaükrayaþ 14 . àdyastu mahataþ sargoguõavaiùamyamàtmanaþ . dvitãyastvahamoyatra dravyaj¤ànakriyodayaþ 15 . bhåtasargastçtãyastu tanmàtrodravya÷aktimàn . caturtha aindriyaþ sargo yastu j¤ànakriyàtmakaþ 16 . vaikàriko devasargaþ pa¤camoyanmayaü manaþ . ùaùñhastu tasasaþ sargoyastu buddhikçtaþ prabhoþ 17 . ùaóime pràkçtàþ sargà vaikçtànapi me ÷çõu rajobhàjo bhagavatolãleyaü harimedhasaþ 18 . saptamomukhya sargastu ùaddhidhastasthuùà¤ca yaþ . vanaspatyoùadhilatàtvak sàràvãrudho drumàþ 19 . utsrotasastamaþpràyà antaþspar÷à vi÷eùiõaþ 20 . tira÷càmaùñamaþ sargaþ so'ùñàviü÷advidhomataþ . avido bhåritamaso ghràõaj¤à hçdyavedinaþ 21 . gorajomahiùaþ kçùõaþ ÷åkaro gavayoruruþ . dvi÷aphàþ pa÷ava÷ceme aviruùñra÷ca sattama! . kharo'÷vo'÷catarogauraþ ÷arabha÷camarã tathà ete caika÷aphàþ kùattaþ! ÷çõu pa¤canakhàn pa÷ån 22 . ÷và ÷çgàlovçkovyàghromàrjràraþ ÷a÷a÷allakau . siühaþ kapirga¤aþ kårmo godhà ca makaràdayaþ . kaïkagçdhravaka÷yenabhàsabhallakabarhiõaþ . haüsasàrasacakràhvakàkolåkàdayaþ khagàþ 23 . arbàksrotastu navamaþ kùattarekavidhonçõàm . rajo'dhikàþ karmaparà duþkhe ca sukhamàninaþ 24 . vaikçtàstrayaevaite devasarga÷ca sattama! . vaikàrikastu yaþ proktaþkaumàraståbhayàtmakaþ 25 . devasarga÷càùñavidhovibudhàþ pitaro'suràþ . gandharbàpsarasaþ siddhà yakùarakùàüsi càraõàþ . bhåta pretapi÷àcà÷ca vidyàdhràþ kinnaràdayaþ . da÷aite viduràkhyàtàþ sargàste vi÷vasçkkçtàþ>% . svavyatiriktasçjyàbhàvaü dar÷ayan kàlasya sçùñinimittatàü dar÷ayati vi÷vamiti . viùõumàyayà saüsthitaü saühçtam . brahma tanmàtraü sata vi÷vaü ã÷vareõa kartrà kàlena nimittena paricchinnaü pçthak prakà÷itam . avyaktà mårtiþ svaråpaü yasyeti svatonirvi÷eùatà dar÷ità 12 . apratiùñhatvaü dar÷ayituü tatkàryavi÷vapravàhasyàpratiùñhàmàha yathedànãmasti tathàgne pårvamapyàsãt . pa÷càdapi tathà bhaviùyati 13 . evaü sàmànyataþ kàlaü niråpya vi÷eùato niråpayiùyan tannimittasya pårvasargasya pårboktàneva bhedàn anuvadati sargaiti . yastu pràkçtovaikçta÷ca sa tu da÷amaþ tannimittameva trividhaü pralayamàha kàlenaiva balena nityapralayaþ dravyeõa saïkarùaõamukhàgnyàdinà naimittikaþ guõaiþ svasvakàryaü grasadbhiþ pràkçtikaþ 14 . tàneva sargàn prapa¤cayati . àdya ityàdinà yàvadadhyàyasamàpti . mahato lakùaõam àtmanohareþ sakà÷àt guõànàü vaiùamyamiti . ahamaþ ahaïkàrasya . tasya lakùaõaü yatreti . dravyàdayovakùyamàõàstrayaþ sargàþ 15 tanmàtro bhåtasargaþ . tataþsåkùmasarga ityarthaþ . dravya÷aktimàn mahàbhåtotpàdakaþ j¤ànakarmendriyàtmaka÷caturthaþ 16 . pa¤camovaikàrikaþ . indriyàdhiùñhàtàrodevàþ mana÷ca . ùaùñhasta tamasaþ pa¤caparvàvidyàyàþ . abuddhirjãvànàmàvaraõam vikùepa÷ca tàü karotãtyabuddhikçt tasya 17 . memastaþ ÷çõu anudvegena ÷rotavyatàmàha . yadviùayà medhà saüsàraü harati tasya harerlãlà . yadvà iyamiti tamaàdisargaråpà . rajobhàja iti brahmaråpasyetyarthaþ . asmin pakùe'buddhikçta iti prathamàntaü anavadhànakçta ityarthaþ 18 . mukhamiva prathamaü kçtaþmukhyaþ sargaþ . tasthuùàü sthàvaràõàm . ùaóvidhamevàha . ye puùpaü vinà phalanti te vanaspatayaþ . oùadhayaþ phalapàkàntàþ . latàþ àrohaõàpekùàþ . tvaksàrà veõvàdayaþ . latà eva kàñhinyenàrohaõànapekùà vãrudhaþ . yepuùpaiþ phalanti tedrumàþ 19 . teùàü sàdhàraõalakùaõamàha årdhvaüsrota àhàrasa¤càro yeùàm . tamaþpràyà avyaktacaitanyàþ . antaþspar÷ameva jànanti nànyat tadapyantareva na bahiþ . vi÷eùiõaþ avyavasthitapariõàmàdyanekabhedavantaþ 20 . tiryaksrotasàü sargamàha tira÷càmiti . sa càùñaviü÷atibhedaþ . tira÷càü lakùaõam avidaþ ÷vastanàdij¤àna÷ånyàþ . bhåritamasaþ àhàràdimàtraniùñhàþ . ghràõaj¤àþ ghràõenaiveùñamarthaü jànanti hçdi avedinaþ dãrghànusandhàna÷ånyàþ . tathà ca ÷rutiþ . %<athetareùàü pa÷ånàm a÷anàpipàse evàbhij¤ànaü na vij¤àtaü vadanti na vij¤àtaü pa÷yanti na viduþ ÷vastanaü na lokàlokàviti>% 21 . aùñaviü÷atibhedànàha gavàdayauùñràntàþ dvi÷aphàþ dvikhurànava . kharàdayaþ camaryantà eka÷aphàþ ùañ . ÷vàdayogodhàntàþ pa¤canakhà dvàda÷a 22 . evamete bhåcaràþ saptaviü÷atiþ . makaràdayojalacaràþ kaïkàdaya÷ca khagàþ abhåcaratvenaikãkçtya gçhãtàþ . tadevamaùñàviü÷atibhedàn vadanti . teùu kçùõarurugauràþ mçgavi÷eùàþ anyeùàmapi tiryakpàõinàmeteùveva yathàyathamantabhàvaþ 23 . adha àhàrasa¤càroyasya so'rvàksrotàþ . hrasvamàrùam . nçõàü sargaþ . nçõàü lakùaõam . rajaþ adhikaüyeùu 24 . ete trayovaikçtàeva na kaumàravadubhayàtmakàþ devasargovekçta ityanuùaïgaþ . vaikàrikastu devasargaþ pràkçteùu pårvameva proktaþ ayantu tatonyånatvàdvaikçtaþ devasargaedantarbhåtaþ sanatkumàràdãnàntu sargaþ pràkçtovaikçta÷ca devatvena manuùyatvena ca sçjya ityarthaþ 25 . vaikçta÷ca devasargo'ùñavidhaþ atra vibudhàdayastrayobhedàþ gandharbàpsarasaekaþ yakùarakùàüsyekaþ . måtapretapi÷àcàekaþ siddhacàraõavidyàdhràþ ekaþ kinnaràekaþ àdi÷abdàt kiüpuruùà÷vamukhàdayaþ ÷rãdharavyàkhyà .
     evaü sàmànyataþ sargamuktvà tatraiva 26 adhyàye vi÷eùa uktaþ %<bhagavànuvàca 10 . yattat triguõamavyaktaü nityaü sadasadàtmakam . pradhànaü prakçtiü pràhuravi÷eùaü vi÷eùavat 11 . pa¤cabhiþ pa¤cabhiþ brahma caturbhirda÷abhistathà . etaccaturviü÷atikaü guõaü pràdhànikaü viduþ 12 . mahàbhåtàni pa¤caiva bhåràpo'gnirmarunnabhaþ . tatmàtràõi ca tàvanti gandhàdãni matàni me . indriyàõi da÷a ÷rotraü tvagdçgrasananàsikàþ . vàkkarau caraõau meóhraü pàyurda÷ama ucyate . 13 . manobuddhirahaïkàra÷cittamityaràtmakam . caturdhà lakùyate bhedovçttyà lakùaõaråpayà 14 . etàvàneva saükhyàto brahmaõaþ saguõasya ca . sannive÷omayàproktoyaþ kàlaþ pa¤caviü÷akaþ 15 . prabhàvaü pauruùaü pràhuþ kàlameke yatobhayam . ahaïkàravimåóhasya kartuþ prakçtimãyuùaþ 16 . prakçterguõasàmyasya nirvi÷edhasya mànavi! . ceùñà yataþ sa bhagavàn kàla ityupalakùitaþ 17 . antaþ puruùaråpeõa kàlaråpeõa yo bahiþ . tamanvetyeùa satvànàü bhagavànàtmamàyayà 19 . daivàt kùubhitadharmiõyàü khasyàü yonau paraþ pumàn . àdhatta vãryaü sàsåta mahattatvaü hiraõmayam 19 . vi÷vamàtmagataü vya¤jan kåñastho jagadaïkuraþ . svatejasà pibattãvramàtmaprasvàpanaü tamaþ 20 . yattat satvaguõaü svacchaü ÷àntaü bhagavataþ padam . yadàhurvàsudevàkhyaü cittaü tanmahadàtmakam 21 . svacchatvamavikàritvaü ÷àntatvamiti cetasaþ . vçttibhirlakùaõaü proktaü yathà'pàü prakçtiþ parà 22 . mahattatvàdvikurvàõàdbhagavadvãryasambhavàt . kriyà÷aktirahaïkàrastrividhaþ samapadyata 23 . vaikàrika staijasa÷ca tàmasa÷ca yatobhavaþ . manasa÷cendriyàõà¤ca bhåtànàü mahatàmapi 24 . sahasra÷irasaü sàkùàt yamanantaü pracakùate . saïkarùaõàkhyaü puruùaü bhåtendriyamanomayam 25 . kartçtvaü karaõatva¤ca kàryatva¤ceti lakùaõam . ÷àntaghora vimåóhatvamiti và syàdahaïkçteþ 26 . vaikàrikàdvikurvàõànmanastattvamajàyata . yatsaükalpavikalpàbhyàü vartate kàmasambhavaþ 27 . yadvidurhya niruddhàkhyaü hçùãkàõàmadhã÷varam . ÷àradendãvara÷yàmaü saüràdhyaü yogibhiþ ÷anaiþ 28 . taijasàttu vikurvàõàdbuddhitattvamabhåt sati! . dravyasphuraõavij¤ànamindriyàõàmanugrahaþ 29 . saü÷ayo'tha viparyàso ni÷cayaþ smçtireva ca . svàpa ityucyate buddherlakùaõaü vçttitaþ pçthak 30 . taijasànãndriyàõyeva kriyàj¤ànavibhàgataþ . pràõasya hi kriyà ÷aktirbuddhervij¤àna÷aktità 31 . tàmasàcca vikurvaõàdbhagavadvãrya noditàt . ÷abdamàtramabhåttasmànnabhaþ ÷rotrantu ÷abdagam 32 . arthà÷rayatvaü ÷abdasya draùñurliïgatvameva ca . tanmàtra¤caiva nabhaso lakùaõaü kavayo viduþ 33 . bhåtànàü chidradàtçtvaü bahirantarameva ca . pràõendriyàtmadhiùõyatvaü nabhasovçttilakùaõam 34 . nabhasaþ ÷abdatanmàtràt kàlagatyà vikurvataþ . spar÷o'bhavattatovàyustvak spar÷asya tu saügrahaþ 35 . mçdutvaü kañhinatva¤ca ÷aityamuùõatvameva ca . etatspar÷asya spar÷atvaü tanmàtratvaü nabhasvataþ 36 . càlanaü vyåhanaü pràptirnetçtvaü dravya÷abdayoþ . sarvendriyàõàmàtmatvaü vàyoþ karmàbhilakùaõam . bàyo÷ca spar÷atanmàtràdråpaü deveritàdabhåt . samutthitaü tatasteja÷cakùåråpopalambhanam . dravyàkçtitvaü guõatàvyaktisaüsthàtvameva ca . tejastvaü tejasaþ sàdhvi! . råpamàtrasya vçttayaþ 38 . dyotanaü pacanaü pànamadanaü himamardanam . tejasovçttayastvetàþ ÷oùaõaü kùuttçóeva ca . råpamàtràdvikurvàõàttejasodevanoditàt . rasamàtnamabhåttasmàdambhojiddhà rasagrahaþ 40 . kaùàyomadhurastiktaþ kañvamla iti naikadhà . bhautikànàü vikàreõa rasa ekovibhidyate 41 . kledanaü piõóanaü tçptiþ pràõanàpyayanoda(nda)nam . tàpàpano dobhåyastvamambhaso vçttayastvimàþ 42 . rasamàtràdvikurvàõàdambhaso devanoditàt . gandhamàtramabhåttasmàt pçthvãghràõastu gandhagaþ 43 . karambhapåtisaurabhya÷àntodagràdibhiþ pçthak . dravyàvayavavaiùamyàdgandha ekovibhidyate 44 . bhàvanaü brahmaõaþsthànaü dhàraõaü sadvi÷eùaõam . sarvasatva guõodbhedaþ pçthivãvçttilakùaõam 45 . nabhoguõavi÷eùo'rtho yasya tat ÷rotramucyate . vàyorguõavi÷aùo'rtho yasya tat spar÷anaü viduþ . tejoguõavi÷eùortho yasya taccakùurucyate . ambhoguõavi÷eùo'rtho yasya tadrasanaü viduþ bhåmerguõavi÷eùo'rtho yasya ghràõaþ sa ucyate 46 . parasya dç÷yate dharmohyaparasmin samanvayàt . ato vi÷eùo bhàvànàü bhåmàvevopalabhyate 47 . etànyasaühatya yadà mahadàdãni sapta vai . kàlakarmaguõopeto jagadàdiruõavi÷at 4 8 . tatastenànuviddhebhyo yuktebhyo'õóamacetanam . utthitaü puruùo yasmàt udatiùñhadasau viràña . etadaõóaü vi÷eùàkhyaü kramavçddhairda÷ottaraiþ . toyàdibhiþ parivçtaü pradhànenàkçtaü bahiþ . yatra lokavitàno'yaü råpaü bhagavatohareþ 50 . hiraõmayàdaõóakoùàdutthàya salile÷ayàt . tamàvi÷ya mahàdevo bahudhà nirbibheda kham 51 . nirabhidyatàsya prathamaü mukhaü vàõã tato'bhavat . bàõyà vahriratho nàse pràõoto ghràõa etayoþ 52 . ghràõàdvàyurabhidyetàmakùiõã cakùuretayoþ . tasmàt såryo'nvabhidyetàü karõau ÷rotraü tatodi÷aþ 53 . nirvibheda viràjastvagroma÷ma÷rvàdayastataþ . tataþ oùadhaya÷càsan ÷i÷naü nirbibhide tataþ . retastasmàdàpa àsannirabhidyata vai gudam . gudàdapàno'pànàcca mçtyurlokabhayaïkaraþ 54 . hastau ca nirabhidyetàü balaü tàbhyàü tataþ svaràñ . pàdau ca nirabhidyetàü gatistàbhyàü tatohariþ 55 . nàóyo'sya nirabhidyanta tàbhyolohitamàbhçtam . nadyastataþ samabhavannudaraü samabhidyata . kùutpipàse tataþsyàtàü samudrastvetayorabhåt . athàsya hçdayaü bhinnaü hçdayànmana utthitam 56 . manasa÷candramàjàtobuddhirbuddhergiràüpatiþ . ahaïkàrastatorudraþ citta¤caittyastato'bhavat 57 . ete hyabhyutthità devà naivàsyotthàpane'÷akan . punaràvi÷uþ khàni tamutthàpayituü kramàüt . vahrirvàcà mukhaü bheje nodatiùñhattatoviràñ . ghràõena nàsike vàyurnodatiùñhattato viràñ . akùiõã cakùuràñityo nodatiùñhattato viràñ . hastàvindrobalenaiva bodatiùñhattato viràñ . virùõurgatyeva caraõau nodatiùñhattato viràñ . nàóãrnadyo lohitena nodatiùñhattato viràñ . kùuttçóbhyàmudaraü sindhurnodatiùñhattato viràñ . buddhyà brahnàpi hçdayaü nodatiùñhattato viràñ . ÷rotreõa karõau ca di÷onotiùñhattato viràñ . retasà ÷i÷namàpastu nodatiùñhattato viràñ . gudaü mçtyurapànena nodatiùñhattato viràñ . rudro'bhimatyà hçdayaü nodatiùñhattato viràñ . cittena hçdayaü caittyaþ kùetraj¤aþ pràvi÷adyadà . viràñ tadaiva puruùaþ salilàdudatiùñhata 59 . yathà prasuptaü hçdayaü pràõendriya manonvayàþ . prabhavanti vinà yena notthàprayitumojasà . tamasmin pratyagàtmànaü dhiyà yogavivçttayà . bhaktyà viraktyà j¤ànena vivicyàtmani cintayet>% 60 . vyàkhyàtametat ÷rãdhareõa daivàjjãvàdçùñava÷àt kùubhità dharmà guõàyasyàþ . yonau abhivyaktisthàne prakçtau vãryaücicchaktim . sà prakçtirmahatattvamasåta . mahataþ svaråpamàha hiraõmayaü prakà÷abahulam 19 . vi÷vaü ahaïkàràdiprapa¤caü àtmagataü svasmin såkùmaråpeõa sthitaü vya¤jan prakañayan tamo'pibat, kåñasthaþ layavikùepa÷ånyaþ, àtmànaü prasvàpayatãti tathà yat pårbaü pralayasamaye mahànta prakçtau vilàpayamàseti 20 . prasaïgàt caturvyåhopàsanamàha yattaditi sarvàgamaprasiddhatvamàha . svaccha vi÷adaü ÷àntaü ràgàdirahitaü bhagavataþ padamupalabdhisthànam . ataeva vàsudevàkhyaüyadàhuþ . ayamarthaþ adhibhåtaråpeõa tasyaiva mahàniti, adhyàtmaråpeõa cittamiti, upàsyaråpeõa vàsudeva iti, adhiùñhàtà tattvasya kùetraj¤aþ, evamahaïkàre saïkarùaõa upàsyaþ, rudro'dhiùñhàtà, manasi aniruddha upàsya brahmàdhiùñhàtà, buddhau pradyumna upàsyaü brahmàdhiùñhàteti j¤àtavyam 21 . svacchatvaü bhagavadvibhåtigràhitvam avikàritvaü layavikùeparàhityaü apàüprakçtiþ phenataraïgàdirahitàbasthàparà bhåtasaüsargàt pràktanã sà yathà madhurà svacchà ÷àntà ca tadvadityarthaþ 22 ahaïkàrasyotpattipårbdhakaü lakùaõamàha mahattattvàditi caturbhiþ . kriyàsu ÷aktiryasya sa kriyà÷aktiþ 23 . tasya traividhyamàha vaikàrika iti . tasya kàryamàha yatoyasmànmana àdãnàm bhavautpattiriti 24 . tasminnçpàsyaüvyåha màha sahasra÷irasasiti 25 . kartçtvaü devatàråpeõa, karaõamindriyaråpeõa, kàryatvaü bhåtaråpeõa, ÷àntatvàdikaü tatkàraõaguõatrayaråpeõa 26 . manasa utpattipårbakaü lakùaõamàha vaikàrikàditidvàbhyàm . saükalpa÷cintanam vikalpovi÷eùacintanaü yasya manasaþ saükalpavikalpàbhyàü kàmasammavovartate iti kàmaråpà vçttirlakùaõatvenoktà na tu pradyumnotpattistasya saükalpàdikàrya tvàbhàvàt upàsyavyåhasyàniruddhasyokteþ 27 . ÷àradaü ÷aratkàlonamindãbaraü nãlãtpalaü tadiva ÷yàmaü tacchanaiþ saüràdhyaü va÷ãkartumayogyaü durgrahatvàt 28 . buddherutpattipårbakaü lakùaõamàha taijasàditidvàbhyàm he sati! . dravyasphuraõaråpaü vij¤ànamiti citta vyàvçttyarthamuktam . indriyàõàmanugnaha iti savikalpaj¤àne hçùãkàõàmadhã÷vara iti yaduktaü tattu nirvikalpaka j¤àne 29 . dravyasphuraõasyaiva prapa¤caþ saü÷ayàdiþ . viparyàso mithyàj¤ànaü ni÷cayaþ pramàõaj¤ànaü svàponidrà, %<pramàõaviparyayavikalyanidràsmçtayaþ>% iti pàta¤jalokte 30 . indriyàõàmutpattimàha taijasàhaïkàràjjàtàni vaikàrikatva÷aïkànivçttyarthamevakàraþ dghividhànyapãndriyàõi taijasànyevetyarthaþ . tatra hetuþ pràõasyeti hi yatmàtpràõasya kriyà÷aktirbuddhervij¤àna÷aktità ataþ pràõasya taijasatvàt tadãya÷aktimatàmindriyàõàü taijasatvam . tathà buddhestaijasatvàt tadãyaj¤àna÷aktimatàmapi j¤ànendriyàõàü taijasatvamapãtyarthaþ 31 . tanmàtrotpattipårbakamàkà÷àdimahàbhåtotpattintallakùaõa¤càha . tàmasàditi pa¤cabhiþ . ÷rotrantu ÷abdagamityàdibhirviùayotpattyanantaraü tatsambandhamàtraükathyate naütåtpattiþpràgevotpannatvàt ÷abdaü gacchati pràpnotãti ÷abdagam 32 . ÷abdasya lakùaõamàha arthà÷rayatvaü arthavàcakatvaü, draùñurliïgatvaü kuóyàntaritasya draùñurj¤àpakatvaü taduktaü liïgaü yaddraùñçdç÷yayoriti, na bhasaþ tanmàtratvaü såkùmatvaü ÷abdasya lakùaõamityanvayaþ 33 . chidradàtçtvamavakà÷adàdçtvaü bahiràntaravyavahàràspadatvam àtmà manaþ . pràõàdãnàndhiùõyatvamà÷rayatvaü nàóyàdicchidraråpeõa vçttiþ kàryametallakùaõam . evamuttaratràpi ekena ÷lokena tanmàtramahàbhåtayorutpattiþ dvitãyena tanmàtralakùaõaü tçtãyena mahàbhåtalakùaõaü ityanusandheyam . àkà÷àttvakspar÷asya sagrahaþ samyaggrahaõaü yayà puüstvaü niyataliïgatvàt . yadvà spar÷asya saügrahastatobhavatãti ÷eùaþ . ÷abdatanmàtràdityàdi tanmàtràõàmuttarottarànvayàrthamuktam 35 . spar÷atvaü svaråpalakùaõamityarthaþ . nabhasvato vàyostanmàtratva¤ca 36 . càlanaü vçkùa÷àkhàdeþ . vyåhanaü melanaü tçõàdeþ pràptiþ saüyogaþ dravyasya gandhavatoghràõaü prati netçtvaü yathà ÷autyàdimataþ spar÷anaü, ÷abdasya ÷rotraü prati netçtvaü sarbendriyàõàmàtmatvam upodbalakatvaü karmaõà kàryeõàbhilakùaõaü bhàve lyuñ . karmaivàbhilakùaõamiti vigrahe tu karaõe 37 . dravyàkçtitvaü dravyasyàkàrasamarpakatvaü guõatà dravyopasarjanatayà pratãtiþ ÷abdasya tu svàtantryeõaiva pratãtiþ . apratyakùadravyasya spar÷àderapi svàtantryeõaiva pratãtiþ råpasya tu naivamiti tasyàyaü vi÷eùauktaþ . vyaktisaüsthàtvaü dravyasya yà saüsthà sannive÷aþ saiva saüsthà yasya dravyapariõàmatayà pratãtirityarthaþ . tejasastejastvamasàghoraõatvam 38 . dyotanaü prakà÷anaü pacanaü taõóulàdeþ kùuttçñ a÷anàyà pipàsà ca taddvàreõa pànamadana¤ca 39 . jihvà rasanendriyaü rasogçhyate'nenetiü rasagrahastato bhavatãtyarthaþ 40 . kaùàyàdiùu lavaõo'pi draùñavyaþ . bhautikànàü saüsargidravyàõàü yaekomadhçraeva san anekadhà bhidyate sa rasaityarthaþ 41 . kledanamàrdrãkaraõaü mçdàdeþ piõóãkaraõaü tçptidàtçtvaü pràõanaü jãvanam %<àpomayaþ pràõa>% iti ÷ruteþ àpyàyanaü tçóvaiklavyanivartanaü udanaü mçdukaraõam undanamitipàñhe saevàrthaþ . bhåyastvaü kåpàdàvuddhçtasyàpi punaþpunarudgamaþ 42 . gandhagaþ gandhaü pràpnoti 43 . karambhomi÷ragandhaþ yathà vya¤janàdãnàü hiïgvàdisaüskàreõaiva . påtirdurgandhaþ saurabhyaü karpåràdeþ, ÷àntaþ ÷atapatràdeþ, udagrolasunàdeþ, saüsargiõàü dravyàvayavànàü vaiùamyàt yaevaüvibhidyate sa gandhaityarthaþ 44 . brahmaõobhàvanaü pratimàdiråpeõa sàkàratàpàdanaü, sthànaü jalàdivilakùaõatayà nairapekùyeõa sthitiþ ghàraõaü jalàdyàdhàratvaü satàmàkà÷àdãnàü vi÷eùaõamavacchedakatvaü pràõinàü tattatguõànà¤capuüstvàdãnàmutadbhedaþ pariõàmavi÷eùaiþ prakañãkaraõam 45 . ÷rotràdãnàü ÷abdàdigràhakatvamuktaü teùà¤ca lakùaõametadeva ityà÷ayenàha pa¤cabhiþ ÷lokàrdhaiþnabhasoguõavi÷eùaþ ÷abdoyasyàrthoviùayaþ 46 . guõavi÷eùaü ÷abdavyàvçttyarthaü dar÷ayati parasya kàraõasya dharmaþ ÷abdàdiþ aparasmin kàryavàyvàdau kàraõànvayàddç÷yate atobhàvànàmàkà÷àdãnàü vi÷eùaguõaþ sarvo'pi ÷abdàdiþ bhåmàvevopalabhyate caturõàü tatrànvayàt, jalàdiùu yathànvayameva na sarvam àkà÷e'nyànvayàbhàvena ekaeveti 47 . evaü kàraõotpattimuktvà kàryotpattimàha sàrdhaistribhiþ . etànyasaühatya amilitvà yadà sthitàni tadà jagadàdirã÷varaþ pràvi÷at sapteti pràdhànyàbhipràyeõokta prave÷astu sarveùvapivivakùitaeva 48 . anuviddhebhtyaþ kùubhitebhyaþ yaüsmàdasau viràñpuruùa udatiùñhat 49 . bhagavatoråpamiti puruùàbhedàbhipràyeõa 50 . tasminnadhyàtmàdivibhàgamàha hiraõmayàditi navabhiþ . utthàya audàsãnyaü vihàya, tamàvi÷ya adhiùñhàya . mahàü÷càsau deva÷ceti khaü chidram 51 . vàõyà saha vahnirabhavat pràvi÷at . nàse nirabhidyetàü pràõotaþ pràõena åtaþ syåtaþ san ghràõaetayornàsikayorabhavadityanuùaïgaþ 52 . ghràõàdanantaraü vàyuþ . pràõotaiti vi÷eùaõaü sarvendriyeùvapi draùñavyaü nyabhidyetàmiti anvabhidyetàmiti pàñhadvaye'pyekaevàrthaþ . ÷rotraü di÷aþ pràvi÷an 53 . àdi÷abdena ke÷àþ 54 . svaràñindraþ . hariviùõuþ 55 . àbhçtaü jàtam 56 . buddhyàdiùu hçdayamevà dhiùñhànam . giràüpatirbrahmà, caittyaþ kùetraj¤aþ 57 . anvayavyatirekàbhyàü kùetraj¤aü yivektuü sarveùàü punaþ prave÷amàha eta iti navabhiþ 58 . vivàódehasya vyaùñidehaü dçùñàntatvenadar÷ayan sàïkhyànukathanasya prayojanamàha yathetidvàbhyàm 59 . prathamaü parama÷varebhaktiþ tato'nyatra viraktiþ tatoyogapravçttà dhãþ ekàgra cittaü tatoyajj¤ànaü tena pratyagàtmànaü kùetraj¤aü svasminnàtmani kàryakàraõasaïghàte vivicya cintayet 60 . vedàntimate atra ka÷cidvi÷eùaþ pa¤cada÷yàmuktaþ . %<cidànandamayabrahmaprativimbasamanvità . tamorajaþsattvaguõà prakçtirdvividhà ca sà . sattva÷uddhyavi÷uddhibhyàü màyà'vidyà ca te mate . màyàvimbova÷ãkçtya tàü syàt sarvaj¤aã÷varaþ . avidyàva÷agastvanyastadvaicitryàdanekadhà . sà kàraõa÷arãraü syàt pràj¤astatràbhimànavàn . tamaþpradhànaprakçtestadbhogàye÷varàj¤ayà . viyatpavanatejo'mbubhåvobhåtàti jaj¤ire . sattvàü÷aiþ pa¤cabhisteùàü kramàddhãndriyapa¤cakam . ÷rotratvagakùirasanaghràõàkhyamupajàyate . tairantaþkaraõaü sarvairvçttibhedana tat dvidhà . manovimarùaråpaü syàt buddhiþ syànni÷cayàtmikà . rajo'ü÷aiþ pa¤cabhisteùàü kramàt karmendriyàõi tu . vàkpàõipàdapàyåpasthàbhidhànàni jaj¤ire . taiþ sarvaiþ sahitaiþ pràõovçttibhedàt sa pa¤cadhà . pràõo'pànaþ samàna÷codànavyànau ca te punaþ . buddhikarmendriyapràõapa¤cakairmanasà dhiyà . ÷arãraü saptada÷abhiþ såkùmaü talliïgamucyate . pràj¤astatràbhimànena taijasatvaü prapadyate . hiraõyagarbhatàmã÷astayorvyaùñisamaùñità . samaùñirã÷aþ sarveùàü svàtmatàdàtmyavedanàt . tadabhàvàttato'nye tu kathyante vyaùñisaüj¤ayà . tadbhogàya punarbhogyabhogàyatanajanmane . pa¤cãkaroti bhagavàn pratyekaü viyadàdikam . dvidhà vidhàya caikaikaü caturdhà prathamaü punaþ . svasvetaradvitãyàü÷airyojanàt pa¤ca pa¤ca te . tairaõóastatra bhuvanabhogà÷rayodbhavaþ . hiraõyagarbhasthåle'smin dehe vai÷vànarobhavet . taijasà vi÷vatàü yàtàdevatiryaïnaràdayaþ . te paràgdar÷inaþ . pratyaktattvabodhavivarjitàþ . kurvate karma bhogàya karma kartu¤ca bhu¤jate>% . etanmataprapa¤castu tatra sargàdyakàle parame÷varaþ sçjyamànaprapa¤cavaicitryahetupràõikarmasahakçtàparimitàniråpita÷aktivi÷eùavi÷iùñamàyàsahitaþ sannàmaråpàtmakaü nikhilaprapa¤caü prathamaü buddhàvàkalayya idaü kariùyàmãti saïkalpayati %<tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti>% ÷ruteþ . tata àtmana àkà÷àdãni pa¤ca bhåtàni apa¤cãkçtàni tanmàtrapadapratipàdyàni utpadyante . tatràkà÷asya ÷abdoguõovàyostu ÷abdaspar÷au tejasastu ÷abdaspar÷aråpàõi apàntu ÷abdaspar÷aråparasàþ pçthivyàstu ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ . na tu ÷abdasyàkà÷amàtraguõatvaü vàyvàdàvapi tadupalambhàt . nàsau bhramaþ bàdhakàbhàvàt . imàni bhåtàni triguõamàyàkàryàõi atastriguõàtmakàni . etai÷ca sattvaguõopetaiþ pa¤cabhåtaiþ ÷rotratvakcakùårasanaghràõàni pa¤cendriyàõi manobuddhyahaïkàracittàni ca jàyante . ÷rotràdãnàü pa¤cànàü krameõaiva digvàtàrkavaruõà÷vino'dhiùñhàtçdevatàþ mana àdãnàü caturõàü krameõa candracaturmukha÷aïkaràcyutàþ adhiùñhàtçdevatàþ . etaireva rajoguõepetaiþ pa¤cabhåtairyathàkrameõa vàkpàõipàdapàyåpasthàkhyàni karmendriyàõi jàyante . teùà¤ca krameõa vahnãndropendramçtyuprajàpatayo'dhiùñhàtçdevatàþ . rajoguõopetaiþ pa¤cabhåtaireva pa¤ca vàyavaþ pràõàpànavyànodànasamànàkhyàjàyante . tatra pràgananavànø vàyuþ pràõonàsàgrasthànavartã . avàgananavànapànaþ pàyvàdisthànavartã . viùvagananavàn vyànaþ akhila÷arãravartã . årdghamananavànudànaþ kaõñhasthànavartã . a÷itapãtànnàdisamãkaraõaþ samànaþ nàbhisthànavartã . taireva tamogaõopetairapa¤cãkçtabhåtaiþ pa¤cãkçtabhåtàni jàyante %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõãti>% trivçtkaraõa÷ruteþ pa¤cãkaraõopalakùaõàrthatvàt . pa¤cãkaraõaprakàra÷cettham . àkà÷amàdau dvidhà vibhajya tayorekaü bhàgaü puna÷caturdhà vibhajya teùàü caturõàmaü÷ànàü vàyvàdiùu caturbhåteùu saüyojanam . evaü vàyuü dvedhà vibhajya tayorekaü bhàgaü puna÷caturdhà vibhajya teùàm àkà÷àdiùu saüyojanam . evaü tejo'ppçthivyaü÷ànàmapi . tadevamekaikabhåtasyàrdhaü svàü÷àtmakaü ardhàntara¤ca caturvidhabhåtamayamiti pçthivyàdau svàü÷àdhikyàt pçthivyàdivyavahàraþ . taduktam . %<vai÷eùyàttadvàdastadvàda>% iti ÷àø såø . pårboktairapa¤cãkçtabhåtairliïga÷arãraü paralokayàtrànirvàhakaü mokùaparyantasthàyi manobuddhibhyàmupetaü j¤ànendriyapa¤cakakarmendriyapa¤cakapràõàdipa¤cakasayuktaü jàyate . taduktan . %<pra¤capràõamanobuddhi da÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanamiti>% . tacca dvividhaü paramapara¤ca . paraü hiraõyagarbhaliïga÷arãram . aparamasmadàdiliïga÷arãram . tatra hiraõyagarbhaliïga÷arãraü mahattattvam asmadàdiliïga÷arãra¤càhaïkàratattvamityàkhyàyate . evaü tamoguõayuktebhyaþ pa¤cãkçtabhåtebhyobhåmyantarikùasvarga mahojanastapaþsatyàtmakasyordhvalokasaptakasya atalapàtàlavitalasutalatalàtalarasàtalamahàtalàkhyasyàdholokasaptakasya brahmàõóasya jaràyujàõóaja svedajodbhijjàkhyacaturvidhasthåla÷arãràõà¤cotpattiþ . tatra jaràyujàni jaràyubhyojàtàni manuùyapa÷vàdi÷arãràõi . aõóajàni aõóebhyojàtàni pakùipannagàdi÷arãràõi . svedajàni svedàjjàtàni yåkama÷akàdi÷arãràõi . udbhijjàni bhåmimudbhidya jàtàni vçkùàdi÷arãràõi vçkùàdãnàmapi pàpaphalabhogàyatanatvena ÷arãritvam . tatra parame÷varasya pa¤catanmàtràdyutpattau saptada÷àvayavopetaliïga÷arãrotpattau hiraõyagarbhasthåla÷arãrotpattau ca sàkùàtkartçtvam, itaranikhilaprapa¤cotpattau ca hiraõyagarbhadvàrà %<hantàhamimàstisrodevatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti>% ÷ruteþ . hiraõyagarbhonàma mårtitrayàdanyaþ prathamojãvaþ %<sa vai ÷arãrã prathamaþ sa vai puruùauvyate . àdikartà sa bhåtànàü brahmàgre samavartata>% %<hiraõyagarbhaþ samavartatàgre ityàdi>% ÷ruteþ . vedàø paø såkùmàdisthålabhåtàntotpattimuktvà brahmàõóotpattimàha àtma puø %<utpàdyasthålabhåtàni bhagavàn bhåtabhàvanaþ nãreùu svàtmano vãjaü sahasaiva samàkùipat . kùiptaü tena hi tadvãryaü nãràõàmuparisthitam . dadhimaõóopamam kàlàt kàñhinyamagamad ghanam . kañhinà pçthivã seyaü råkùà sà dçsyate'dhunà . tasyàþ sàrasamudbhåto golako'bhånmahàlayaþ . kukkuñàõóasamàkàraþsapnalokasya saüsthitiþ . anusaüvatsaraü kàlaü nãreùvàsãtsama ntataþ . ÷uùkàlàbusamonityaü vàyunàbhyàhatobhç÷am . sa tu saüvatsare pårõe vibhinnaþ kukvu ñàõóavat . tadantaþpuruùojaj¤e sapnaloka÷arãrabhçt . idaü sarvaü pumàneva måtaü bhàvi sthitaü ca that . eùa bhogasya mokùasya sarvadçùñermahe÷varaþ . annena bardhayatyeùa sthàvaràõi caràõi ca . vakùyamàõo'sya mahimà vij¤eyaþ sarvadà nçbhiþ . pàdaþsarvàõi bhåtàni tripàdàtmani tiùñhati . mahimà÷rayamåto yo mahimnaþ so'dhiko yathà . tathaivàsva mahimno'pi pumànabhyadhikomataþ . màrgadvayasya kartàyaü vaidikasya sadà prabhuþ . pravçtte÷ca nivçtte÷ca svargamokùapuraü prati .[phage0704-b+ 38] ayamabhyadhiko yasmàt sarvasmàdbhautikàdajaþ . tasmàt viràóiti prokto vi÷evàdràjateyataþ . adhiùñhàya puraþ sarvàsthirajaïgamadehinàm . pårayatyàtmanà yasmàt atoyamadhipåruùaþ . yasmàdabhyadhikaþ so'yaü brahmàõóàntaþsthitaþ pumàn . tasya kàryamidaü sarvaü giridehadharàdikam . ayaü yaj¤apumàn heturçksàmayajuùàmapi . chandàüsyapi ca sarvàõi gàyatryàdãni jaj¤ire . asmàdajàdaya÷càpi viràjaþ puruùottamàt . indra÷càgni÷ca viprà÷ca mukhato'sya vinirgatàþ . kùatriyàbàhutastadvat årvàvai÷yà÷ca jaj¤ire . bhåmiþ÷ådràstathà padbhyàü jàtà asya mahàtmanaþ . candramàmanasojàto netràt tadvat divàkaraþ . pràõàt prabha¤janojàto nàbhestu gaganaü mahat . mastakàt svargaloko'yaü ÷rotràj jàtà imàdi÷aþ . evamanye'pipuü so'smàt jàtà lokà mahàtmanaþ . dravyàõi và tathà kàlovasantàdyàtmako mahàn . devatà yajamàno và kriyàvàtaþparà na hi . sahasramastako devaþ sahasrendriyavànapi . bhåtabhautikajàtaü sa àvçtyàtmà paraþsthitaþ . buddhisàkùiõamàtmànametasmàt parataþ sthitam . svaprakà÷amahaüvedasarvàj¤ànavivarjitam . nàmaråpàtmakaü sarvaü kçtvà'steyovadanniva ÷akra! tvaü dhàtçvadanàt samyak vij¤àsyate bhavàn . di÷o'pi pradi÷astadvadadha årdhvaü saeva hi . yatastato'tra yaj¤ena yakùyante tena taü dvijàþ . dharma÷bdena tenaite svargaü yàsyanti tacchiraþ . puüso'sya mårdhà svargaþ syàt candrasåryau ca cakùuùã . ghràõaþ prabha¤janaþ prokto madhyadeho'ntarikùakam . sthalàni vividhànyasva måtrà÷aya udãritaþ . bhårlokastu samagro'yaü pàdàvasya prakãrtirtaþ . vaktramàhavanãyastaddhçdayaü càvasakhyakaþ . sagàrhapatyanàsaþ syàddakùiõàgnirmanomatam . urovedistathà darbhàlomajàtamuraþsthitam . oùadhyovanaspatayaþ ÷eùàþ ke÷àþ ÷arãragàþ . kiü bahåktena ÷akràdya saükùepeõàvadhàraya . yadasti yacca nàstyatra tatsarvaü sa mahe÷varaþ>% . kàõàdàdimate tu àdisarge vàyavãyeùu paramàõuùu sçjya mànajãvàdçùñava÷àt kriyotpadyate sà ca kriyà svà÷rayaü paramàõuü paramàõvantareõa saüyunakti tatohyaõukàdikrameõa mahàn vàyurutpadyate tena noditeùu taijasaparamàõuùu kriyotpadyate tayà paramàõavaþ paramàõva ntareõa saühanyamà nàþ saüyujyante ityevaüråpeõa mahàbhåtotpattirevaü ÷arãràõi cendriyàõi caturda÷a bhuvanànyutpadyante sarvatra ce÷varonimittakàraõam . etadvivaraõamàrambhavàda÷abde dç÷yam . tathà ca àdisarge evaiteùàü sarveùàü sçùñiþ . naimittikapralayottarantu na sarveùàm kintu yeùàümeva tàdç÷apralayadç÷àyàü nà÷asteùàmeva katipayànàmiti bhedaþ . vãjàïkuravat sçùñeþ pravàharåpeõànàditve'pi etatsçùñeþ sàditvamapi tattadvãjavyakteraïkuravyakte÷ca yathà sàditvamevameva vartamànabrahmaõa àdisargakàle mahadàderutpatteràdisargatvamavagantavyam %<yathedànãmityàdi>% bhàgavatavacanena %<såryàcandramasau dhàtà yathàpårbamakalpayaditi>% mantraliïgena ca prabàhasyaivànàditvaü såcitaü na tu tattadvyakteþ . karmasàpekùa syaiva ã÷varasya sraùñçtvokteþ pårbaü karmaõàmabhàve vicitrasçùñyasambhavaþ . anyathà vaiùamyanairghçõye ã÷varasya prasajyeyàtàm jãvasya ca kçtahànyakçtàbhyàgamaprasaïga÷ceti dik .

#<àdãnava># puø à + dã--bhàve kta àdãnasya vànaü pràptiþ vàø ka 1 doùe, 2 kle÷e, ca . karmaõi ka . 3 durdame 4 parikliùñe ca triø .

#<àdãpaka># triø àdãpayati anyagçhamagninà à + dãpaõic--õvul . 1 paragçhasya dàhake . %<ràj¤obadhaü cikãrùedyastasya citro badho bhavet . àdãpakasya stenasya varõasaïkarikasya ca>% bhàø ÷àø 86 aø . 2 uddãpake ca .

#<àdãpana># naø à + dãpa--õic--lyuñ . taõóulàdicårõami÷ritajalena gçhàdau 1 citràkàralepanabhede (àlipanà) 2 uddãpane ca .

#<àdãpita># triø à + dãpa--õic--kta . dattàdãpane 1 gçhàïganàdau . 2 uddãpite ca .

#<àduri># triø à + dé--antarbhåtaõyarthe ki . dàrayitari %<vàmaü vàmaü ta àdure devodadàtvaryamà>% çø 4, 30, 24 . %<he àdure! ÷atråõàü dàrayitaþ!>% bhàø .

#<àdçta># triø à + dç--kartari kta . 1 sàdare kçtàdare . karmaõi kta . yasyàdaraþ kçtastasmin 2 sammànite 3 påjite ca .

#<àdçtya># triø à + dç--karmaõi kyap . àdaraõãye 1 àdartavye . lyap . 2 sammànyetyarthe avyaø .

#<àdçùñi># strã pràø saø . trivibhàgasaükocitadçùñau .

#<àdeya># triø à + dà--yat . gràhye . %<pa¤cà÷adbhàga àdeyo ràj¤à pa÷uhiraõyayoþ>% %<anàdeyasya càdànàdàde yasya ca varjanàt>% iti ca manuþ .

#<àdevaka># triø àdãvyati à + diva--õvul . dyutakàrake

#<àdevana># naø à + diva--bhàve lyuñ . 1 dyåtakrãóàyàm karaõe lyuñ . 2 dyåtasàdhane pà÷akàdau . àdhàrelyuñ . dyåtakrãóàdhàre (chaka) 3 dyåtaphalake .

#<àde÷a># puø à + di÷a--bhàve gha¤ . 1 upade÷e 2 àj¤àyàm %<athàta àde÷oneti netãti>% vçø uø %<uta tamàde÷amapràkùaþ>% %<uta sa ka àde÷aþ>% . %<àdityobrahmetyàde÷a>% iti ca chàø uø %<àde÷aü de÷akàlaj¤aþ ÷iùyaþ ÷àsiturànataþ>% raghuþ vyàkaraõaprasiddhe kasyacit varõàditaþ 3 kasyacidvarõasyotpattau ca . àdi÷yate karmaõi gha¤ . 4 àdiùñe 5 kathite 6 upadiùñe kasyacit sthàne jàte kasmiü÷cidvarõe ca %<dhàtoþ sthàna ivàde÷aü sugrãvaü sannyave÷ayat>% raghuþ %<àde÷apratyatyayoþ>% pàø %<àgamàde÷ayormadhye balãyànàgamovidhiþ>% vyàø kàriø %<sthànivadàde÷o'nalvidhau>% pàø %<lopo'pyàde÷aucyate>% vyàø kàø jyotirviduyukte 8 ÷ubhà÷ubhaphale ca %<nàde÷àstasya niùphalàþ>% vçhatsaüø .

#<àde÷aka># triø àdi÷ati à + di÷a + õvul . 1 àde÷akàrake 2 àj¤àkàrake .

#<àde÷ana># naø à + di÷a--bhàve lyuñ . àde÷e %<kçtopanayanasyàsya vratàde÷anamiùyate>% manuþ .

#<àde÷in># triø àdi÷ati à--di÷a--õini . 1 àde÷akàrake %<kapolapàñalàde÷i babhåva raghuceùñitam>% raghuþ 2 daivaj¤e gaõake puø hemaø .

#<àde÷ya># triø à + di÷a--karmaõi õyat . 1 upade÷ye 2 àj¤àpye 3 kathanãye ca .

#<àdeùñç># puø à + di÷a--tçc . çtvijaü prati mameùñasampàdanàrthaü karma kriyatàmityàde÷akartari 1 yajamàne, 2 àj¤à kartçbhàtre triø striyàü ïãp .

#<àdya># triø àdau bhavaþ digàø yat . 1 àdibhave . %<etadantà÷ca gatayo brahmàdyàþ samudàhçtàþ>% . %<svàyambhu vàdyàþ saptaite manavo bhåritejasaþ>% manuþ . a÷aucànta dvitãyadinakartavye 2 preta÷ràddhabhede naø %<mçtàhani tu kartavyaü pratimàsantu vatsaram . pratisaüvatsaraü caivamàdyamekàda÷e'hani>% yàø smçø . tasya ùoóa÷a÷ràddhànàmàdibhåtatvàt àdyatvam . %<÷ràddhvamagnimataþ kuryàddàhàdekàda÷e'hani . dhruvàõi tu prakurvãta pramãtànàü ca sarvadà . dvàda÷a pratimàsyàni àdyaü ùàõmàùike tathà . sapiõóãkaraõa¤caiva ityetat ÷ràddhaùoóa÷a>% chando gaø paø . niragnestu saraõàvadhyevaekàda÷àhe tat karta vyamiti bhedaþ . ekàda÷apada¤ca svajàtyuktà÷aucàntadvitãyadinaparam . 3 pradhàne ÷reùñhe triø %<àsãnmahãkùitàmàdyaþ praõava÷chandasàmiva>% raghuþ ada + karmaõi õyat . 4 adanãyadravyamàtre triø 5 dhànye naø ràjaniø tasyàdanãyatvàt %<annamålaü hi jãvanam>% ityukte÷ca jãvanasålatvena pradhànatvadvà àdyatvam .

#<àdyakavi># puø karmaø . àdikavau caturmukhe 1 hiraõyagarbhe 2 vàlmikau ca

@<[Page 706a]>@
#<àdyamàùaka># puø maùyate'nena karaõe gha¤ karmaø . pa¤cagu¤jàparimàõe, (màùà) iti khyàte %<màùakaþ sapta kçùõalà>% ityukteràdyatvavi÷eùaõam tasya kàryavi÷eùopayogitayà gauõatvànna mukhyatvam ataeva %<da÷àrdhagu¤jaü pravadanti màùamiti>% bhàskaràcàryeõa màùasya pa¤cagu¤jàtmakatvamevoktam .

#<àdyavãja># naø karmaø . målakàraõe àdikàraõe, 1 ã÷vare sàükhyamate 2 pradhàne ca .

#<àdyà># strã àdaubhavà digàø yat . 1 durgàyàü tantroktàyàü yugabhede 2 sundaryàdau ca %<satye tu sundarã àdyà, tretàyàü bhuvane÷varã, dvàpare tàriõã àdyà kalau kàlã prakãrtità>% muõóamàlàtantroktestàsàü tathàtvam . àdibhavàyàü tithyàdau ca . %<yugàdyà varùavçddhi÷ceti>% tiø taø puràø .

#<àdyàkàlã># strã nityasa0saüj¤àtvànna puü vat . %<kàlasaügrasanàt kàlã sarveùàmàdiråpiõã . kàlatvàdàdibhåtatvàt àdyàkàlãti gãyate>% nirvàõatantroktàyàü paramaprakçtau

#<àdyàdi># puø àdiràdyo yasya . pa¤campàþsthàne tasipratyaya nimitte kàø vàø ukte ÷abdagaõabhede . sa ca àdi, madhya, anta, pçùñha, pàr÷va, àkçtigaõaþ tena %<svarato vaõeto veti>% siddham .

#<àdyudàtta># triø àdiþ udàtto yasya . yasya àdirudàttaþ tàdç÷e pratyayàdau . sa ca pàõinyàdibhirdar÷itaþ %<pratyayaþ>% ityacikàre %<àdyudattaþ>% pàø asati apavàde sarvo'pi pratyaya àdyudàttaþ . kartamatra teti udàttaþ . %<svapàdihiüsànàmacyaniñi>% pàø adàdyantargaõasvapàderhinaste÷ca aniñi ajàdau lasàrvadhàtuke pare àdirudàttovà . svapanti ityatra svetyasya và udàttatà . %<abhyastànàmàdiþ>% pàø sårvoktaviùaye abhyastasaüj¤akànàmàdirudàttaþ . daghati, ityàdau detyasyodàttatà %<anudàtte ca>% pàø avidyamànodàtte la sarvadhàtuke pare abhyastànàmàdirudàttaþ . dadhàsi anajàdàvapi detyasyodàttatà %<àdirõamulyanyatarasyàm>% pàø abhyastànàmàdirõamuli pare udàtto và . lolåyaü lolåyam pakùe litsvaraþ . %<acaþ kartçyaki>% pàø karmakartari yaki pare upade÷e'jantànàmàdirudàtto và . låyate kedàraþ svayameva . %<sarvasya supi>% pàø supi pare sarva÷abdasya àdirudàttaþ sarve atra setyasyodattatà . %<¤nityàdinityam>% pàø ¤idantasya nidantasyàdirudàttaþ . vya¤o¤ittvàt tadantasyàdirudàttaþ %<pathimathoþ savanàmasthàne>% pàø anyoràdirudàttaþ survanàmasthàne pare . panthàþ petyudàttaþ . %<kùayonivàse>% pàø nivàsàrthe kùayasyàdirudàttaþ . %<jayaþ karaõam>% pàø karaõavàcã jaya÷abda àdyudàttaþ . %<vçùàdãnà¤ca>% pàø eùàmàdirudàttaþ! vçùa jana jvara graha haya gaya naya tàya taya caya ama veda såda aü÷a guhya (÷amaraõau saüj¤àyàm) (saümatau bhàvakarmaõoþ) . mantra ÷ànti kàma yàma tàrà dhàrà kàrà vaha kalpa pàda . %<àkçtigaõatvàt avihitalakùaõamàdyudàttatvaü vçùàdiùu j¤eyam>% siø kauø . %<saüj¤àyàmupamànam>% pàø ca¤ceva ca¤cà . %<niùñhà ca hyajanàt>% pàø niùñhàntasya dvyacaþ saüj¤àyàmàdirudàttaþ natvàkàrànta . dattaþ . àkàrastu snàtaþ . %<÷uùkadhçùñau>% pàø etàvàdyudàttau asaüj¤àyàm %<à÷itaþ kartà>% pàø kartçvàcã à÷ita÷abda àdyudàttaþ %<rikte vibhàùà>% pàø riktasyàdirudàttaþ asaüj¤àyàm . %<juùñàrpite ca chandasi>% pàø etau àdyudàttau asaüj¤àyàm %<yuùmadasmadorïasi>% pàø anayoþ ïasi pare àdirudàttaþ . %<ïayi ca>% pàø anayorïayi pare àdirudàttaþ . %<yato'nàvaþ>% pàø yatpratyayàntasya dvyaca àdirudàttaþ nàvaü vinà . gavyam kàmyà . %<ãóavandavçhasaduhàü õyataþ>% pàø õyada ntànàmeùàmàdirudàttaþ . %<vibhàùà beõvindhànayoþ>% pàø etayoràdirudàttaþ . %<tyàgaràgahàsakuha÷vañhakrathànàm>% pàø eùàm àdirudàttaþ . phiñsåtre ÷àntanavàcàryairanye'pi àdyudàttà uktà yathà %<dakùiõasya sàdhau>% phiø syàïgàrthakadakùiõa÷abdasyàdirudàttovà dakùiõobàhuþ %<chandasi ca>% phiø %<÷uklagaurayoràdiþ>% phiø anayoràdirudàttaþ %<aïguùñhodakavakava÷ànàü chandasyantaþ>% phiø loke tu àdirudàttaþ . %<athàdiþ pràk ÷akañeþ>% phiø 2 pàde 1 såø . adhikàro'yam ÷akañi÷akaùñyoriti yàvat . %<hrasvàntasya strãviùayasya 2>% . àdirudàttaþ syàt . valiþtanuþ . %<nabviùayasyànisantasya>% 3 . vanaü vayaþ . isantasya tu sarpiþ . nap napuüsakam . %<tçõadhànyànàü ca dvyaùàm>% 4 . dyacàmityarthaþ . ku÷àþ, kà÷àþ, màùàþ, tilà, bahvacàntu godhåmàþ . %<nraþ saükhyàyàþ>% 5 . pa¤ca, catasraþ . %<svàïga÷iñàsadantànàm>% 6 . ÷iñ sarvanàma, %<karõàbhyàü cucåkàdadhi>% %<oùñhàviva madhu>% %<vi÷vo vihàyàþ>% . %<pràõinàü kupårvam>% 7 . kavargàt pårba àdirudàttaþ . kàkaþ, vçkaþ, %<÷ukeùu me>% . pràõinàü kim, %<kùãrasarpirmadhådakam>% . %<khayyuvarõaü kçtrimàkhyà cet>% 8 . khayi pare uvarõamudàttaü syàt, kandåkaþ, %<unarvanantànàm>% 9 . una . %<varuõaü vo'ri÷àdasam>% . ç . %<svasàrantvàkçõavai>% . van . %<pãvànaü meùam>% . %<varõànàntaõatinitàntànàm>% 10 . àdirudàttaþ, etaþ hariõaþ, ÷itiþ, pç÷niþ, harit . %<hrasvàntasya hrasvamanç tàcchãlye>% 11 . çdvarjaü hrasvàntasyàdibhåtaü hrasvamudàttaü syàt . muniþ . %<akùasyàdevanasya>% 12 . àdirudàttaþ, %<tasya nàkùaþ>% devane tu %<akùairmà dãvya>% . %<ardhasyàsamadyotane>% 13 . ardho gràmasya, same'ü÷ake tu ardhaü pippalyàþ . %<pãtadrvarthànàm>% 14 . àdirudàttaþ, pãtadruþ, saralaþ . %<gràmàdãnà¤ca>% 15 . gràmaþ, somaþ, yàmaþ . %<lubantasyopameyanàmadheyasya>% 16 . ca¤ceva ca¤cà, sphigantasyeti pàñhàntaram . sphigiti lupaþ pràcàü saüj¤à . %<na vçkùaparvatavi÷eùavyàghrasiühamahiùàõàm>% 17 . eùàmupameyanàmnàmàdirudàtto na . tàla iva tàlaþ, meruriva meruþ, vyàghraþ, siühaþ, mahiùaþ . %<ràjavi÷eùasya yamanvà cet>% 18 . yamanvà vçddhaþ, àïga udàharaõam . aïgàþ pratyudàharaõam . %<strãviùayavarõàkùupårvàõàm>% 20 . eùàntrayàõàmàdyudàttaþ, strãviùayaþ, mallikà, varõaþ, ÷yenã, hariõã, akùu÷abdàt pårvo'styeùànte akùupårvàþ, tarakùuþ . %<÷akunãnà¤ca laghupårvam>% 21 . påvaü laghu udàttaü syàt, kukkuñaþ, tittiriþ, . %<nartupràõyàkhyàyàm>% 22 . yathàlakùaõaü pràptamudàttatvanna, vasantaþ, kçkalàsaþ . %<dhànyànà¤ca vçddhakùàntànàm>% 23 . àdirudàttaþ, kàntànàm, ÷yàmàkàþ, ùàntànàm, ràjamàùàþ . %<janapada÷abdànàmapàntànàm>% 24 . kekayaþ, %<hayàdãnàmasaüyuktalàntànàmantaþ pårbaü và>% 25 . hayiti halaþsaüj¤à . palalam, ÷alalam, hayàdãnàü kim ekalaþ asaüyukteti kiü mallaþ . %<igantànà¤ca dvyaùàm>% 26 . àdirudàttaþ, kçùiþ etàni 2 pàdasthàni . %<makaravaruóapàrevatavitastekùvàrjidràkùàkalomàkàùñhàyutaùñhà kà÷ãnàmàdirvà>% 3, 9, . eùàmàdirdvitãyo và udàccaþ . makaraþ varuóaþ . %<chandasi ca>% 10 . amakaràdyartha àrambhaþ . lakùyànusàràdàdirdvitãyam và udàttaü j¤eyam . %<kardamàdãnà¤ca>% 11 . àdirdvitãyaü vodàttaþ . %<sugandhitejanasya te và>% 12 . àdi rdvitãyaü te ÷abda÷ceti paryàyeõa vodàttàþ . %<napaþ phalàntànàm>% 1 3 . àdirdvitãyaü vodàttam . ràjàdanaphalam . %<ãùàntasya halàderàdirvà>% 14 . halãùà làïgalãùà . u÷ãradà÷erakapàlapalà÷a÷aivàla÷yàmàka÷arãra÷aràvahçdayahiraõyàraõyàpatyadevaràõàm 19 . eùàmàdirudàttaþ syàt . %<mahiùyàùàóhayorjàyeùñakàkhyàü cet>% 20 . àdi rudàttaþ, %<mahiùã jàyà>% àùàóhà upadadhàti . etàni 3 pàdasthàni . %<nipàtà àdyudàttàþ>% phiø 4, 12 . svàhà %<upasargà÷càbhivarjam>% phiø 4, 13 . tathà ca pàõini÷àntanavàcàryàdibhiryasyàderudàttatvaü vihitaü te ÷abdà loke vede ca àdyudàdàttà bhavanti .

#<àdyåna># triø à + digha--kta åñ natva¤ca . audarike (peñuka) jigãùàvarjite . jigãùàyàntu na natvam . àdyåtaþ . jigãùayà devanakartari .

#<àdyopànta># puø àdyàvadhi upàntaþ antaparyantaþ . prathamàvadhi÷eùaparyante .

#<àdhamana># naø àdhãyate à + dhà--kamanan . bandhakadàne àdhau, . %<yogàdhamanavikrãtaü yogadànapratigraham . yasya vàpyupadhiü pa÷yettat sarvaü vinivartayet>% smçtiþ %<eko'pi sthàvare kuryàddànàdhamanavikrayam>% smçtiþ eko'hyanã÷aþ sarvatra dànàdhamanavikraye kàtyàø smçtiþ àdhi÷abde'sya vivçtiþ .

#<àdhamarõya># naø adhamarõasya bhàvaþ karma và ùya¤ . çõagrahaõe ava÷yadeyadravyasvàmitve %<àva÷yakàdhamarõyayorõiniþ>% pàø .

#<àdharmika># triø adharmaü carati ñha¤ . adharma÷ãle daivava÷àt adharmànuùñhàtari tu nàsya sàdhutvam . adhàrmika ityatra tu na dhàrmika iti vigraha iti bhedaþ .

#<àdharùa># puø à + dhçùa--bhàve gha¤ . 1 tiraskàre 2 valàdpãóane ca

#<àdharùaõa># naø à + dhçùa--bhàve lyuñ . 1 àdharùe 2 balàtpãóane .

#<àdharùita># triø à + dhçùa--kta avaiyàtye iñ guõa÷ca . 1 avamànite 2 tiraskçte 3 balàtkàreõàbhibhåte ca %<smçtyàcàravyapetena màrgeõàdharùitaþ paraiþ . àvedayati cedràj¤e vyavahàrapadaü hi tat>% yàø smçtiþdhàùñhyertu àdhçùña ityeva .

#<àdharùya># triø à + dhçùa--õic--yat . 1 avamànanãye 2 balàt pãóanãye 3 durbale ca bhàve yat . 4 durbalatve naø . %<àdharùyaü pårbapakùasya yasminnarthava÷àdbhavet . vivàde sàkùiõastatra praùñavyàþ prativàdinaþ>% nàraø . %<àdharyaü durvalatvam>% vyaø taø raghuø .

#<àdhàna># naø à + dhà--bhàve lyuñ . saüskàrapårbarkaü vahnyàdeþ sthàpane 1 agnyàdhàne 2 garbhàdhàne ca . %<àdhàne somapàne ca vapanaü saptasu smçtam>% pràø taø puø %<bhàryàyai pårvamàriõyai dattvàgnãntyakarmaõi . punardàrakriyàü karyàt punaràdhànameva ca>% manuþ . vidyamànapadàrtheùu guõàntarasya 3 karaõe %<prajànàü vinayàdhànàt rakùaõàdbharaõàdapi>% raghuþ sato guõàntaràdhànaü pratiyatnaþ siø kauø . 4 nive÷ane %<guõovi÷eùàdhànahetuþ siddho vastudharmaþ>% sàø daø . 5 bandhakadàne ca %<àdhànaü vikraya¤caiva dànaünaiva samàcaret>% smçtiþ %<vikrayàvakrayàdhànayàciteùu paõà da÷a>% yàø smçtiþ agnyàdhàna¤ca vivàhasamaye kartavyaü yadi tatràhitàgneþ pramadàdinà nà÷aþ tadà pitçmaraõottarameva kartavyaü sati tu pitari naiva kartavyamiti, tatra kàlanakùatràdivi÷eùà÷ca nirõayasindhau dar÷ità yathà %<pràjàpatye påùabhe sadvidaive puùyajyeùñhàsvaindave kçttikàsu . agnyàdhànaü hyuttaràõàü traye'pi citràditye kãrtitaü gargamukhyaiþ>% ratnamàø à÷valàyanaþ %<agnyàdheyaü kçttikàsu rohiõyàü mçga÷irasi phàlgunãùu vi÷àkhayoruttarayoþ prauùñhapadayoreteùàü kasmiü÷cidvasante parvaõi bràhnaõa àdadhãta, grãùmavarùà÷aratsu kùatriyavai÷yopakçùñàþ>% yasminkasmiü÷cidçtàvàdadhãta somena yakùyamàõo nartuü pçcchenna nakùatram somàdhàne çtvàdyanàlocanamàrtaparam %<atho khaluyadaivainaü ÷raddhopanadathàdaghãta saivàsyardhiriti somena yakùyamàõomartuü pçcchenna nakùatraü tadetadàrtasyàtivelaü và ÷raddhàyuktasya bhavatãti>% baudhàyanokteþ madanaratne vçddhagàrmyaþ %<puùyàgneyatryuttaràdityapauùõajyeùñhàcitràrkadvidaiveùu bheùu . kuryurvahnyàdhànamàdyaüvasantagrãùmomàntreùveva vipràdivarõàþ>% kàlàdar÷e %<agnihotraü dar÷apårõamàsàvapyuttaràyaõe . upakramya yathàkàlamupàsãran dvijàtayaþ . somaü ca pa÷ubandha¤ca sarvà÷ca vikçtãrapi . somyàyane yathàkalaü vidadhyurgçhamedhinaþ>% pàraskaraþ %<àvasathyàvànaü dàrakàle dàyàdyakàla ekeùàmiti>% . dàyàdyakàlovibhàgakàlaþ madanaratnevyàsaþ %<agnirvaivàhiko yena na gçhãtaþ pramàdinà . pitaryuparte tena gçhãtavyaþ prayatnataþ . yo'gçhãtvà vivàhàgniü gçhastha iti manyate . annaü tasya na bhoktavyaü vçthàpàko hi sa smçtaþ>% . jyeùñhabhràtari pitari và sàgnau kaniùñhasya putrasya và'gnyabhàve'pi na doùaþ tadàha tatraipa gàrgyaþ %<pitçpàkojãvã và bhràtçpàkopajãvikaþ . j¤ànàdhyayananiùñhovà na duùye tàgninà vinà>% . ida¤càdhànaü jyeùñhe'kçtàdhàne na kàryam %<dàràgnihotrasaüyogaü kurute yo'graje sthite . parivettà sa vij¤eyaþ parivittistu pårvaja>% iti manu÷àtàtapokteþ smàrte'pyevam %<sodarye tiùñhati jpreùñhe na kuryàddàrasaügram . àvasathyaü tathàdhànaü patitastu tatha bhavediti>% tatraiva gàrgyokteþ àj¤àyàü tvadoùamàha sumantuþ %<jyeùñhobhràtà yadà tiùñhedàdhànaü naiva cà÷rayet . anuj¤àtastu kurvãta ÷aïkhasya vacanaü yathà>% vçddhavasiùñhaþ %<agrajastu yadà'nagniràdadhyàdanujaþ katham . agrajo'numate kuryàdagnihotraü yathàvidhi>% . hàrãtaþ %<sodaràõàü tu sarveùàü parivettà kathaü bhavet . dàraistu parividyante nàgnihotreõa nejyayà>% . adhikàriõo'pi bhràturanuj¤ayà kuryàditi madanapàrijàtaþ vivàhastvanuj¤ayàpi netyarthaþ sodarokterasodaràõàü sàpatnadattakàdãnàü na doùaþ . dattakasyàpi sodaravivàhàbhàve'doùa eva tadàha hemàdrau vasiùñhaþ pitçvya putràn sàpatnàn paranàrãsutàüstathà dàràgnihotra saüyoge parivindanna duùyati . paranàrãsutàþ dattakàdayaþ . de÷àntare vi÷eùamàha saeva %<aùñau da÷a dvarùàõi và jyeùñabhràtaramanirviùñamapratãkùamàõaþ pràya÷cittã bhavatãti>% klãbàdàvapyadoùamàha kàtyàyanaþ %<de÷àntarasthaklãvaikavçùaõàna sahodaràn . ve÷yàniùñhàü÷ca patita÷ådratulyàtirogiõaþ . jaóamåkàndhabadhirakubjavàmanakha¤jakàn . ativçddhànabhàryàü÷ca kçùisaktànnçpasyaca . dhanavçddhiprasaktàü÷ca kàmataþ kàriõastathà . kuñilonmattacauràü÷ca parivindanna duùyati>% aparàrke'pi %<unmattaþ kilviùã kuùñhã patitaþ klãvaeva và . ràjayakùmàmayàvã ca na nyàyyaþ syàt pratãkùitum>% evaü jyeùñhecchinnahastàdàvapi na parivettçtvam tadàha trikàõóamaõóanaþ %<dar÷eùñiü paurõamàseùñiü somejyàmagnisaügraham agmihotraü vivàhaü ca prayoge prathame sthite . na kuryàjjanake jyeùñhe sodare'càpyakurvati . kùetrajàdàvanijàne vidyamàne'pi sodare . nàdhikàravidhàto'sti bhinnodarye'pi caurase . païgvandhamåkabadhirapatitonmàdadåùaõe . saünyastecchinnahastàdau yadvà ùaõóàdidåùaõe . janake sodare jyeùñhe kuryàdevetaraþ kriyàmiti>% àrohataü da÷ataü ÷akvarãrmametyàdhàna mantravarõàcca ÷akvarãraïgulãþ tantraratne'pyuktam %<aïgavaikalyàtpårvamàhitàgnitve'dhikriyetaiva nityeùu . àdhànantuna kuryàttasya naimittikatvàditi>% . evaü caturaïgule'pi, ùaóaïgula kàõavivarõàderastyebàdhikàraþ ekàda÷asu da÷àntargateþ ÷arãrakàr÷yaü và vipratiùiddhamiti hiraõyake÷isåtre karmà÷aktihetorevàïgavaikalyasya niùedhàt ataeva dràhyàyaõasåtre yàjya÷ca prathamaistribhirguõairiti nyånàïgasyàppadhikàra uktaþ . aparàrke u÷anàþ pità pitàmahoyasya agrajo vàtha kasyacit . tapognihotramantreùu na doùaþ parivedane pituràj¤àyàmapyadoùamàha madanaratne sumantuþ %<pitrà yasya tu nàdhànaü karthaü putrastu kàrayet . agnihotre'dhikàro'sti ÷aïkhasya vacanaü yatheti>% nàdhànaü kçtamityarthaþ etadàj¤àyàmeveti hemàdriþ yattu pituþ satyapyanuj¤àne nàdadhãta kadàcaneti %<tatsatyadhikàre j¤eyam>% . evaü smçtiråtrayoràdhàrànasyàkaraõe pratyavàya÷ravaõàdàdhànaü nityameva . etena kalivajyerùu àdityapuràõe'gnihotrasyotkãrtanadar÷anena gauóànàü tadanàcaraõamanàcàra eva smçtitaþ puràõasya durbalatayà smçtivihitàdhànasya bàdhakatvàyogàt %<naivànàhitàntirmriyeteti>% ÷ruteþ sarvàpekùayà balavattvàcca . tena mçtyukàlàt pårbamapyàdhànaü kartavyasiti pratãyate vyaktaü bhaviùyati caitadupariùñàt . àdhànasvaråpàdikam à÷vaø ÷rauø såø nàràyaõãyavçttyordar÷itaü yathà %<agnyàdheyaprabhçtãnyàha vaitànikàni>% såø 12 . agnyàdheyaprabhçtiràdirupakramo yeùàü tànyagnyàgheyaprabhçvãni anmihotràdãni karmàõi, àdhànaü kçtvaiva kartavyànãtyarthaþ . tatra hetumàha, vaitànikànãti . vitàneùu bhavàni vaitànikàni, vitànasàdhyànãtyarthaþ . vitàna÷abdo'smin såtre bhàvasàdhano'gnonàü vistàravàcã, pårvasmiüstvadhikaraõasàdhano'gnihotràdikarmavacanaþ . etadukta bhavati, gàrhapatyàdibhiragnibhiþ sàdhyàni ÷rautàni karmàõi, agnayastvàdhànasàdhyàþ, tasmàdàdhànaprabhçtitvaü siddhaü ÷rautànàü karmaõàm . bahuvacanaü sarva÷rautaparigrahàrthaü sarvàõi ÷rautànyàdhànàdårdårdhameva kartavyàni na ki¤cidapi, ÷rautamàdhànàdarvàgityanena prakàreõàdhànasya karmàrthatvaniràkaraõenàgnyarthatvamarthàt sàdhitaü bhavati . tadyadi karmàrthaü syàt prati karma kriyeta, tatra kasyacit parastàdapi syàt, yasya parastàdàdhànaü syàt tasyàgnyàdheyaprabhçtitvaü vihanyeta . àdhànasyàgnyarthatve ca nàyaü doùaþ . ato bahuvacanenàdhànasyàgnyarthatvaü sàdhitaü bhavati . tasmàdanàhitàgneþ kùàmavatyàdayo na bhavanti, avakãrõinà pa÷vàdyartha¤càdhànaü na kartavyaü, sàdhitaü bhavati na parastàt vçttiþ %<agnyàdheyam>% 1, 3, 9, såø prathamapràptamàdhànamucyate . bi÷iùñakàle vi÷iùñade÷e vi÷iùñapuruùeõa vi÷iùñairmantrairgàrhapatyàdyagnyutpartyarthaü yadaïgàràõàü nidhànaü tadagnyàdheyamucyate . agnãnàmàdheyamagnyàdheyaü, tatkartavyamityarthaþ 9 vçttiþ . kasmin kàla ityàha . %<kçttikàsu rohiõyàü mçga÷irasi phalgunãùu vi÷àkhayoruttarayoþ proùñhapadayoþ>% 10 såø . eteùàü kasmiü ÷cit 11 . vasante parvaõi bràhmaõa àdadhãta 12 . grãùmavarùà÷aratsukùa triyavai÷yopakruùñàþ 13 . yasmin kasmiü÷cidçtàvàdadhãta 14 . såtràõi eùàü nàràyaõãyà vçttiþ phalgunãùviti pårve uttare ca gçhyete, avi÷eùàdbahuvacanàcca . proùñhapadàsåttare eva . ataþ sapta etàni nakùatràõi, teùàmekasminnakùatre'gnyàdheyaü kartavyamityarthaþ 10 . eteùàü kasmiü÷cit parvaõi . evametatsåtramarthato draùñavyam . uttara¤ca såtraü %<vasante parvaõi bràhmaõa àdadhãta>% iti . evaü kçte sarvamanuguõaü bhavati eteùàü nakùatràõàü kasmiü÷cinnakùatreparvaõi vàgnyàdheyaü kartavyamitãdaü såtraü parvanakùatrasamuccayamagnyàdheyasya kàlatvena vidadhàti . pårvasåtrantu kevalaü nakùatràõàmevàdhànasambandhaü vidadhàti . ato dvau pakùau staþ . samuccayastatra prathamaþ kalpaþ . tadasambhave kevalaü nakùatrameveti vinive÷o yuktaþ . idaü kalpadvayaü somàdhànavarjiteùu sarveùvàdhàneùu bhavati 11 . idamapi såtramarthata evaü bhavati . anena vasante bràhmaõaguõakamàdhànaü vidhãyate 12 . vai÷yastakùakarmopajãvã upakruùña ityucyate . asmin såtre trãõyàdhànàni vidhãyante . grãùme kùatriyaguõakaü, varùàsu vai÷yaguõakaü, ÷aradi upakruùñaguõaka¤ca . ete vasantàdayaþ ÷abdà çtuvàcakàþ . çtavo nàma ùañ . vasantagrãùmavarùà ÷araddhemanta÷i÷iràþ . te ca caitramàsamàrabhya dvau dvau màsàvçtavaþ . vasantàdayo màsà÷caitràdaya eva 13 . àdadhãteti sthite punaràdadhãtetivacanaü àpatkalpo'yamàdhànavidhiriti dar÷ayati . atyàpadi mumårùoþ sarveùvçtuùu àdhànaü kartavyaü %<naivànàhitàgnirmriyeteti>% . ida¤càparamàdhànaü, pårvoktàni catvàri, teùu sarveùu parbanakùatravidhaya upasaühartavyàþ, na parbartusvàtantreõàdhànasya kàlavidhayo bhaveyuþ . ata eva såtrakàraþ parbanakùatravidhãnàmçtuvidhibhiþ sambaddhànàmevàdhànakàlatàpradar÷anàrthamevaiteùàü kasmiü÷cidvasanta iti parvanakùatrasamuccayavidhipare såtre uttarasåtràya pañhitavyam çtu÷abdaü vyatiùyajya pañhitavàn . parvanakùatravidhyorçtuvidhyupasaühàre nyàyavirodha÷ca nàsti, tatraiva tayorantarbhàvadar÷anàditi 14 . a÷varthàcchamãgarbhàdaraõã àharedanavekùamàõaþ 16 . yo a÷vatthaþ ÷amãgarbha àruroha tvecasà . taü tvàharàmi brahmaõà yaj¤iyaiþ ketubhiþ saheti, pårõàhutyantamagnyàdheyam 17 . ÷amyà garbhaþ ÷amãgarbhaþ . ÷amãgarbhàda÷vatthàdaraõyàharaõaü kuryàt . taccàdhànàrtham, àharaõe kçte adhvaryuõà araõyàharaõe kriyamàõe tena saha yajamàno'pyanena mantreõàharet . anavekùamàõaþ pçùñhato'navekùamàõaþ . aya¤càparo'rthaþ kuryàü na kuryàmiti nànyadapekùamàõaþ, adhyavasitàdhàna ityarthaþ 16 . påõàhutirante yasya tat pårõàhutyantam, agnyàdheyaü kartavyam . taccàgnyàdheyamaraõyàharaõàdi pårõàhutyantaü bhavatãtyarthaþ . asya såtrasya prayojanaü pårõàhutyante àhitàgnitvapràptiþ . kathamiti cet . ÷rutàvevamàmnàtam . %<agnayaþ puruùàrthasàdhyàþ>% iti prastutya %<vasante bràhmaõo'gnimàdadhãta>% ityevamàdãni vasantàdikàlàni bràhmaõàdikartçkàõi kartçgàmikriyàphalayuktàni niradhikàràõi àdhànàni vidhàya, %<tato'raõã àharet, sambhàràn sambharet, agnyàyatanàni kuryàt, ke÷a÷ma÷ru vapet, bràhmaudanikamaupàsanikaü nidadhyàt, tasmin brahmaudanaü pacet, samidha àdadhyàt, àyataneùu sambhàrànnidadhyàt, bràhmaudanikamaraõyoþ samàropya mathitvà gàrhapatyàdãnàdadhyàt, tatra kà÷cit, samidha àdadhyàt, agnihotraü juhuyàt, pårõàhutiü juhuyàt, tata àgneyamaùñàkapàlaü nirvapet tadahareva, tadaharàdisaüvatsaràntànàü kàlànàü kasmiü÷cit kàle pavamànahavãüùi nirvaped tata÷cànyàni havãüùi>% iti 17 . eva¤ca vivàhavàdapustake baudhàyanavacane anyataràbhàve kàryà pràgagnyàdheyeti pàñhaüdçùñvà'nyathà mayàþ vyàkhyàtam pràgagnyàdheyàditi pàñhe tu agnyàdheyàt agnyàdhànàt pràgityarthaþ iti bodhyam ayameva pàñhaþ samãcãnaþ pratibhàti etacca udvàha÷abde vistareõa prapa¤cayiùyàmaþ . àdhànaprayoga÷ca ÷àkhibhedena paddhativi÷eùe vistaratoj¤eyaþ . somàdhàne vi÷eùa÷ca vistarabhayànnoktaþ à÷vaø ÷rautasåtràdau j¤eyaþ . kàtyàø ÷rauø såtre àdhàne rathakàrasyàpyadhikàramàha %<rathakàrasyàdhàne>% kàtyàø 1, 1, 9 . àdhàna pårbakatvàdanyatràpi tasyàdhikàraþ yathoktaü mitàø kùatriyeõa vai÷yàyàmutpàditomàhiùyaþ vai÷yena ÷ådràyàmutpàdità karaõã tasyàü màhiùyeõotpàdito rathakàronàma jàtyàbhavati tasya copanayanàdi sarvaü kàryaü vacanàt yathà ha ÷aïkhaþ . %<kùatriyavai÷yànulomànantaritotpannajorathakàrastasyàdhyayanejyàdànopanayanasaüskàrakriyà÷càpratiùiddhàþ>% evameva karkavçttau sthitam .

#<àdhàya># avyaø à + dhà--lyap . 1 sthàpayitvatyarthe 2 àdhànaü kçtvetyarthe bhàve gha¤ . 3 àdhàne pu0

#<àdhàyaka># triø à + dhà--õvul . àdhànakàrake .

#<àdhànika># puø àdhànaü garbhàdhànaü prayojanamasya ñha¤ . garbhàdhànanimitte vedavihite garbhapàtrasaüskàrabhede .

#<àdhàra># puø à + dhç--àdhàre gha¤ . 1 adhikaraõe, à÷raye, %<apàmivàdhàramanuttaraïgam>% kumàø %<caràcaràõàü bhåtànàü kukùiràdhàratàü gataþ>% kumàø %<vartyàdhàrasnehayogàdyathà dãpasya saüsthitiþ>% yàø smçtiþ . 2 vyàkaraõaprasiddhe aupa÷leùikavaiùayikàbhivyàpakàkhye'dhikaraõakàrake, ÷asyasampàdanàrthaü jalarodhanàrthe 3 bandhane vçkùasekàrthaü jaladhàraõàrthe 4 àlabàle ca . %<àdhàrabandhapramukhairiti raghuþ>% . %<àdhàro'dhikàraõam>% pàø adhikaraõa¤ca sàkùàtparamparayà và kriyà÷rayaþ adhikaraõa÷abde vivçtiþ tacca trividham aupa÷leùikavaiùayikàbhivyàpakabhedàt . tatra aupa÷leùika ekade÷asambandhaþ yathà kaña àste . vaiùayikaþ mokùe icchàsti . abhivyàpakaþ tileùu tailamasti . mugdhabodhakàrastu sàmãpyà÷leùaviùayairvyàptyàdhàra÷caturvidha iti sàmãpyasambandhenàpyàdhàratetyàha . taccintyam %<gaïgàyàü ghoùãvasatãtyàdàviva lakùaõayaiva gaïgàsamãpatãrasyopasthitau na tasya vibhaktyarthatvamiti>% pàõinãyàþ . 5 tantrokte ùañcakramadhye àdyacakrasyàdhàre %<àdhàre liïganàbhau tadanu ca hçdaye tàlumåle lalàñe>% ànandalaharã . àdhàrasya bhàvaþ tal àdhàratà sambandhavi÷eùeõa padàrthavi÷eùasyàdheyatàsampàdake dharmavi÷eùe tathà ca àdhàratà àdhetàyàþ nirupikà àdheyatà ca àdhàratàyà iti tayoþ paraspara niråpyaniråpakçbhàvaþ àdhàratàyà anatiriktavçttirdharma àdhàratàvacchedakaþ . evamàdheyatàyà anatiriktavçtti rdharma àdheyatàvacchedakaþ yathà saüyogena ghañàdhàre bhåtale bhåtalatvamàdhàratàcchedakaü bhåtalàdheye ghañe ca ghañatva màdheyatàvacchedakam tayo÷càvacchedakatvàt tàbhyàmàdhàratà''dheyatà càvacchidyate yathà ghañatvàvacchinnà ghañamiùñhà ''dheyatà tathà bhåtalatvàvacchinnà bhåtalaniùñhà''dhàratà iti navyanaiyàyikànàü rãtiþ àdhàra + tva . tadarthe naø .

#<àdhàra÷akti># strã àdhàrasya ÷aktiþ . sarvàdhàra÷aktiråpàyàü parame÷vara÷aktau 1 màyàyàü 2 prakçtau ca tantroktàyàü målàdhàrasthàyàü kuõóalinyàü 3 paradevatàyàm . 4 pãñhapåjanãya deva bhede ca %<àdhàra÷aktiü prakçtimityàdi>% prakçtya %<praõavàdinamo'ntena pãñha÷aktãþ prapåjayet>% tantrasàø pãñha÷akti÷abde'sya vivçtiþ .

#<àdhàràdheyabhàva># puø àdhàra÷càdheya÷ca tayorbhàvaþ . ekasya yadapekùayà àdhàratvam aparasya tadapekùayaica yatra àdheyatvaü tàvç÷e sambandhabhede . yathà ghañabhåtalayoþ .

#<àdhi># puø adhãyate'bhinive÷yate pratãkàràya mano'nena à + dhà--ki . mànasaduþkhakàrake vyathàbhede %<nàdhayovyàdhayaþ kle÷àdaivabhåtàtmahetavaþ>% bhàø praø . %<yàntyevaü gçhiõãpadaü yuvatayo vàmàþ kulasyàdhayaþ>% ÷akuø . àdhidaivika÷abde'sya vivçtiþ . ãùat adhikriyate uttamarõo'tra à + ãùadarthe dhà--adhikàràrthe àdhàre ki àdhãyate çõa÷odhanàrtham à + dhà--karmaõi kivà 1 çõa÷odhanàrthaü pratibhåsthànãyatayà bandhakatvena uttamarõa samãpe adhamarõenàdhãyamàne uttamarõasya ãùatsvatvahetubhåtavyàpàravi÷iùñe 2 dravye'sya vivçtiþ mitàø . dhanaprayoge dvau vi÷vàsahetå pratibhåràdhi÷ca . yathàha nàradaþ . %<vi÷rambhahetå dvàvatra pratibhåràghireva ceti>% . tatra pratibhårniråpita idànãmàdhirniråpyate . àdhirnàma gçhãtasya dravyasyopari vi÷vàsàrthamadhamarõenottamarõàdhikriyàyai àdhãyataü ityàdhiþ sa ca dvidhaiva kçtakàlo'kçtakàla÷ca puna÷caikaika÷odvibidhaþ gopyobhogya÷ca . yathàha nàradaþ . %<adhikriyataityàdhiþ sa vij¤eyodvilakùaõaþ . kçtakàlo'paneya÷cayàvaddeyodyatastathà . sa punardvividhaþ proktogopyobhogyastathaiva ceti>% . kçtakàla àdhànakàlaevàmuùmin kàle dãpotsavàdau mayàyamàdhirmoktavyo'nyathà tavaivàdhirbhaviùyatãtyevaü niråpite kàle'paneyaþ àtmasamãpe netavyobhocayitavyaþ ityarthaþ . deyaü dànaü deyamanatikramya yàvaddeyam udyatoniyataþ sthàpitaityarthaþ . yàvaddeyam udyatoyàvaddeyodyataþ gçhãtadhanapratyarpaõàvadhiraniråpitakàla ityarthaþ gopyorakùaõãyaþ . eva¤caturvidhasyàdhervi÷eùamàha . %<àdhiþ praõa÷yet dviguõe dhane yadi na mucyate . kàle kàlakçtona÷yet phalabhogyo na na÷yati>% yàø . prayukte dhane svakçtayà vçddhyà kàlakrameõa dvituõãbhåte yadyàdhiradhamarõena dravyadànena na mocyate tadà na÷yatyadharmarõasya dhanaü prayoktuþ svaü bhavati . kàlakçtaþ kçtakàlaþ àhitàgnyàdiùu pàñhàtkàla÷abdasya pårvanipàtaþ sa tu kàle niråpite pràpte na÷yet dvaiguõyàtpràgårdhaüvà . phalabhogyaþ phalaüþ bhogyaü yasyàsau phalabhogyaþ kùetràràmàdiþ sa na kçdàcidapi na÷yati . kçtakàlasya gopyasya bhogyasya ca tatkàlàtikrame nà÷auktaþ kàle kàlakçtona÷yediti . akçtakàlasya bhogyasya nà÷àbhàvauktaþ %<phalabhogyo na na÷yatãti>% pàri÷eùyàdàdhiþpraõasyetadityedetadakçtakàlagopyàdhiviùayasavatiùñhate . dvaiguõyàtikrameõa niråpitakàlàtikramaõa ca vinà÷e caturda÷adivasapratãkùaõaü kartavyam vçhaspativacanàt %<hiraõye dviguõãbhåte pårõe kàle kçtàvadhau . bandhakasya dhanã svàmã dvisaptàhaü pratãkùya ca . tadantarà dhanadattvà çõã bandhamavàpnuyàditi>% . nanvàdhiþpraõa÷yedityanupapannam adhamarõasya svatvanivçttihetordànavikrayàderabhàvàt manuvacanavirodhàcca %<nacàdheþ kàlasaürodhànnisargo'sti na vikrayaþ>% iti . kàlena saürodhaþ kàlasaürodha÷cirakàlamavasthànaü tasmàtkàlasaürodhàccirakàlàvasthànàdàdhernanisargosti nànyatràdhãkaraõamasti na ca vikrayaþ evamàdhãkaraõa vikrayapratiùedhàddhaninaþ svatvàbhàvo'vagamyata iti, ucyate àdhãkaraõameva loke sopàdhikasvatvànivçttihetuþ prasiddhaþ . àdhisvãkàra÷ca sopàdhikasvatvàpattihetuþ prasiddhaþ . tatra dhanadvaiguõye niråpitakàlapràptau ca dravyadànasyàtyanta nivçtteranena vacanenàdhamarõasyàtyantikã svatyanivçttiruttamarõasya càtyantikaü svatvambhavati . na ca manuvacanavirodhaþ yataþ %<natvevàdhau sopakàre kausãdãü vçddhimàpluyàditi>% bhogyàdhiü prastutyedamucyate %<nacàdheþ kàlasaürodhànnisargosti na vikraya>% iti bhogyasyàdhe÷cirantanakàlàvasthàne'pyàdhãkaraõavikrayaniùedhena dhaninaþ svatvannàstãti . ihàpyuktaü %<phalabhogyona na÷yatãti>% . gopyàdhau tu pçthagàrabdhammanunà . %<na bhoktavyo balàdàdhirbhu¤jànovçddhimutsçjediti>% . ihàpi vakùyate %<gopyàdhibhoge novçddhiriti>% àdhiþpraõa÷yeddviguõa iti tu gopyàdhiü pratyucyata iti sarvamaviruddham . ki¤ca %<gopyàdhibhoge no vçddhiþ sopakàre'thahàpite . naùñodeyo vinaùña÷cadaivaràjakçtàdçte>% yàø . gopyàdhestàmrakañàhàderupabhoge na vçddhirbhavati . alpe'pyupabhoge mahatyapi vçddhirhàtavyà samayàtikramàt tathà sopakàre upakàrakàriõi balãvardatàmrakañàhàdau bhogyàdhau savçddhi ke hàpite hàniü vyavahàràkùamatvaü gamite no vçddhiriti sambandhaþ naùñovikçtiïgatastàmrakañàhàdi÷chidrabhedàdinà pårvavat kçtvà deyaþ tatra gopyàdhirnaùña÷cet pårvavat kçtyà deyaþ . upabhukto'pi cedvçd dhirapi hàtavyà bhogyàdiryadi naùñaþ tadà pårvavat kçtvà deyaþ . vçddhisadbhvàve vçddhirvà hàtavyà vinaùña àtyantikaü nà÷aü pràptaþ so'pi deyomålyàdidvàreõa taddàne savçddhikaü målyaü labhate yadi na dadàti tadà målanà÷aþ %<vinaùñe målanà÷aþ syàddaivaràjakçtàdçta>% iti nàradavacanàt . daivaràjakçtàdçte daivamagnyudakade÷opaplavàdi . daivakçtàdvinà÷àdvinà . tathà svàparàdharahitàdràjakçtàt . daivaràjakçte tu vinà÷e savçddhikaü målyaü dàtavyamadharmeõàdhyantaraü và yathàha . %<srotasàpahçte kùetre ràj¤à caivàpahàrite . àdhiranyo'thakartavyodeyaü và dhanine dhanamiti>% . tatra srotasàpahçta iti daivakçtopalakùaõam . api ca %<àdheþ svãkaraõàtsiddhãrakùyamàõo'pyasàratàm . yàta÷cedanya àdheyodhanabhàgvà dhanã bhavet>% yàø . àdhergopyasya bhogyasya ca svãkaraõàdupàdànàdàdhigrahaõasiddhirna sàkùilikhanamàtreõa nàpyudde÷amàtreõa . yathàha nàradaþ . %<àdhistu dvividhaþ proktojaïgamaþsthàvarastathà . siddhiratrobhayasyàpi bhogoyadyasti nànyatheti>% . asya ca phalam . %<àdhau pratigrahe krãte pårvà tu balavattareti>% . yà svãkàràntà kriyà sà pårvàbalavatã svãkàrarahità tu pårvàpi na balaùatãti . sacàdhiþ prayatnena rakùyamàõo'pi kàlava÷ena yadyasàratàmavikçta eva savçddhikamålyadravyàparyàptatàïgatastadàdhiranyaþ kartavyaþ . %<dhanine và dhanandeyaü rakùyamàõo'pyasàratàmiti>% vadatà''dhiþ prayatnena rakùaõãyo dhanineti j¤àpitam . àdhiþpraõa÷yeddviguõa ityasyàpavàdamàha . %<caritrabandhakakçtaü savçddhyàdàpayeddhanam . satyàïkàrakçtandravyaü dviguõampratidàpayet>% yàø caritraü ÷obhanàcaritam caritreõaü bandhakam caritrabandhakam tena yat dravyamàtmasàtkçtamparàdhãnaü và kçtam . etaduktambhavati dhaninaþ svacchà÷ayatvena bahumålyamapi dravyamàdhãkçtyàdhamarõenàlpameva dravyamàtmasàtkçtam . yadi và'dhamarõasya svacchà÷ayatvenàlpamålyamàdhiü gçhãtvà bahudravyameva dhaninàdhamarõàdhãnaü kçtamiti taddhanaü nçpovçddhyà saha dàpayet . ayamà÷ayaþ evaüråpaü bandhakaü dviguõãbhåte'pi dravye na na÷yati kintu dravyameva dviguõandàtavyamiti . tathà satyaïkàrakçtaü karaõaïkàraþ bhàve gha¤ satyasya kàraþ satyaïkàraþ %<kàre satyàgadasyeti>% pàø mum satyaïkàreõa kçtaü satyaïkàrakçtam . ayamabhisandhiþ yadà bandhakàrpaõasamaya evetdhaü paribhàùitaü dviguõãbhåte'pi dravye mayà dviguõaü dravyameva dàtavyam nàdhinà÷a iti tadà tatdviguõandàpayet iti . anyo'rthaþ . caritrameva bandhaka¤caritrabandhakam . caritra÷abdena gaïgàsnànàgnihotràdijanitamapårvamucyate yatra tadevàdhãkçtya yaddravyamàtsàtkçtam . tatra tadeva dviguõabhåtandàtavyannàdhinà÷a iti . àdhiprasaïgàdanyaducyate . satyaükàrakçtamiti krayavikrayàdivyasthànirvàhàya yadyaïgulãyakàdi parahaste kçtaü tadvyavasthàtikrame dviguõandàtavyaü tatràpi yenàïgulãyakàdyarpitaü saeva cedyavasthàtivartã tena tadeva hàtavyam . itara÷cedvyavasthàtivartã tadà tadevàïgulãyakàdidviguõampratidàpayediti . ki¤ca %<upasthitasya moktavya àdhiþ steno'nyathà bhavet . prayojake'sati dhanaü kule'nyasyàdhimàpnuyàt>% yàø . dhanadànenàdhimokùaõàyoùasthitasyàdhirmoktavyodhaninà vçddhilobhena na sthàpayitavyaþ . anyathà amokùaõe stena ÷cauravaddaõóyo bhavet . asannihite punaþprayoktari kule tadàptahaste savçddhikaü dhanaü nidhàyàdhamarõaþ svãyaü bandhakaü gçhõãyàt . atha prayoktàpyasannihitastadàptà÷ca dhanasya grahãtàro na santi yadi và asannihite prayoktari àdhivikrayeõa dhanaditsà'dhamarõasya tatra kiü katevyamityapekùite àha . %<tatkàlakçtamålyovà tatra tiùñhedavçddhikaþ>% yàø . tasmin kàle yattasyàdhermålyantatparikalpya tatraiva dhanini tamàdhiü vçddhirahitaü sthàpayenna tata årdhaü dhanaü vardhate yàvaddhanã dhanaü gçhãtvà tamàdhiü mu¤cati yàvadvà tanmålyadravyamçõine . prave÷ayati yadà tu dviguõãbhåte'pi dhane dviguõandhanameva grahãtavyam natvàdhinà÷a iti vicàritamçõagrahaõakàlaeva tadà dviguõãbhåte dravye asannihite và'dhamarõe dhaninà kiü kartavyamityataàha . %<vinà dhàraõakàdvàpi vikrãõãta sasàkùikam>% yàø . dhàraõakàdadhamarõàdvinà asannihite sàkùibhistadàptai÷ca sahatamàdhiü vikrãya tat dhanaü gçhõãyàddhanã và÷abdo vyavasthitavikalpàrthaþ . yadarõagrahaõakàle dviguõãbhåte'pi dhane dhanameva gçhãtavyam natvàdhinà÷a iti na vicàritam . tadà àdhiþ praõa÷yet dviguõa ityàdhinà÷aþ . bicàrite tvayaü pakùa iti . bhogyàdhau vi÷eùamàha . %<yadà tu dviguõãbhåtamçõamàdhau tadà khalu . mocya àdhistadupanne praviùñe dviguõe dhane>% yàø yadà prayuktaü dhanaü svakçtayà vçddhyà dviguõãbhåtantadàdhau kçte tadutpanne àdhyu tpanne dviguõe dhaninaþ praviùñedhaninàdhirmoktavyaþ yadi vàdàvevàdhau datte dviguõãbhåte dravye tvayàdhirmoktavya iti paribhàùayà kàraõàntareõa và bhogàbhàvena yadà dviguõãbhåtamçõantadàdhau bhogàrthaü dhanini praviùñe tadutpanne dravya dviguõe satyàdhirmoktavyaþ . adhikopabhoge tadapi deyam . sarvathà savçddhikamålarõàpàkaraõàrthàdhyupabhogaviùayamidaü vacanam . tamenaü kùayàdhimàcakùate laukikàþ yatra tu vçddhyathe evàdhyupabhoga iti paribhàùà tatra dvaiguõyàtikrame'pi yàvanmåladànaü tàvadupabhuïkte evàdhim etadeva spaùñãkçtaü vçhaspatinà %<çõã bandhamavàpnuyàt . phalabhogyaü pårõakàlaü dattvà dravya¤ca sàmakam . yadi prakarùitaü tatsyàttadà la dhanabhàgdhanã . çõã ca nalabhedvandhaü parasparamataü vinà>% asyàrthaþ . phalambhogyaü yasyàsau phalabhogyaþ bandha àdhiþ sa ca dvibidhaþ savçddhikamålàpàkaraõàrtho vçddhimàtràpàkaraõàrtha÷ca tatra savçddhimålàpàkaraõàrthaü bandhaü pårõakàlaü pårõaþ kàloyasyàsau pårõakàlastamàpnuyàdçõã . yadà savçddhikaü målaü phaladvàreõa dhaninaþ praviùñantadà bandhamavàpnu yàüdityarthaþ vçddhimàtràpàkaraõàrthantu bandhaü sàmakandattvà pràpnuyàdçõã . samaü målaü samameva sàmakam . asyàpavàdamàha . yadi prakaùitaü tatsyàttadbandhakaü prakarùitamati÷ayitaü vçddherabhyadhikaphalaü yadi syàttadàna dhanabhàgdhanã . sàmakaü na labhedbandhaü, målamadattvevarõã bandhamavàpnuüyàditi yàvat . athàprakarùitaü tadbandhakaü vçddhaye'pyaparyàptantadà sàmakaü dattvàpi bandham na labhetamarõaþ vçddhi÷eùaüdattvaiva labhetetyarthaþ . punarubhayatràpavàdamàha . parasparamataü vinà uttamarõàdharõayoþ parasparànumatyabhàve yadi prakarùitamityàdyuktam . parasparànumatau tåtkçùñamapi bandhakaü yàvanmåladànantàvadupabhuïkte dhanã nikçùñamapi målamàtradànenaivàdhamarõolabhata iti .

#<àdhikaraõika># puø adhikaraõe vicàrasthàne niyuktaþ ñhak . vicàrasthàne niyukte pràóvivekàdau .

#<àdhikya># naø adhikasya bhàvaþ ùya¤ . adhikatàyàm ati÷ayitàyàm . %<yadàvagacchedàyatyàmàdhikyaü dhruvamàtmanaþ>% manuþ %<yugmàyàmapi ràtrau cet ÷oõitaü pracuraü tadà . kanyà ca puüvat bhavati ÷ukràdhikye pumàn bhavet>% jyotistattvam %<pràtipadikamàtre liïgamàtràdyàdhikye>% siø kauø %<evametadguõàdhikyaü dravye dravye vyavasthitam>% su÷ruø .

#<àdhij¤a># triø àdhiü manaþpãóàü jànàti anubhavati j¤à--ka 6 taø . vyàthànubhàvake vyathite ajayapàlaþ .

#<àdhidaivika># triø adhidevaü bhavaþ devàn vàtàdãn adhikçtya pravçttaþ và ñha¤ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . devàdhikàreõapravçtte, 1 ÷àstre %<adhiyaj¤aü brahmajapedàdhidaivikameva ca>% manuþ devatà'dhikàreõa pravçttavedabhàgastu upanitsuprasiddhaþ . vàtàdinibandhane 2 duþkhe ca . duþkhaü hi trividhamàdhyàtmikàdibhedàt teùàü svaråpakàraõavibhàgàdiþ su ÷rute dar÷itaþ yathà %<tacca duþkhaü trividhamàdhyàtmikamàdhibhautikamàdhidaivikamiti . tattu saptavidhe vyàdhàvupanipatati . te punaþ saptavidhà vyàdhayaþ . tadyathà''dibalapravçttà janmavalapravçttà doùabalapravçttàþ saüghàtabalapravçttàþ kàlabalapravçttàþ daivabalapravçttàþ svabhàvabalapravçttà iti . tatràdibalapravçttà ye ÷ukra÷oõitadoùànvayàþ kuùñhàr÷aþprabhçtayaþ . te'pi dvividhà màtçjàþ pitçjà÷ca .. janmabalapravçttà ye màturapacàràtpaïgujàtyandhavadhiramåkamiõmiõavàmanaprabhçtayo jàya nte te'pi dvividhà rasakçtà dauhçdàpacàrakçtà÷ca .. doùabalapravçttà ya àtaïkasamutpannà mithyàhàràcàrabhavà÷ca te'pi dvividhà àmà÷ayasamutthàþ pakvà÷ayasamutthà÷ca puna÷ca dvividhàþ ÷àrãrà mànasà÷ca ta eta àdhyàtmikàþ .. saüghàtabalapravçttà ya àgantavo durbalasya balavadvigra hàtte'pi dvividhàþ ÷astrakçtà balàdikçtà÷ca . eta àdhibhautikàþ .. kàlabalapravçttà ye ÷otoùõavàtavarùàprabhçtinimittàste'pi dvividhà vyàpannartukçtà avyàpannartukçtà÷ca .. daivabalapravçttà ye devadrohàdabhi÷astakà atharbakçtà upasargakçtà÷ca te'pi dvividhà vidyuda÷anikçtàþ pi÷àcàdikçtà÷ca puna÷ca dvividhàþ saüsargajà àkasmikà÷ca .. svabhàvabalapravçttàþ kùutpipàsàjaràmçtyunidràprabhçtayaste'pi dvividhàþ kàlakçtàakàlakçtà÷ca tatra parirakùaõakçtàþ kàlakçtà aparirakùaõakçtà akàlakçtà eta àdhidaivikàþ>% . etadabhipràyeõaiva %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàrthaþ>% iti sàø såø %<duþkhatrayàbhighàtàjjij¤àsàü tadabhighàtake hetau>% sàø kàø duþkhatrayamuktaü vivçta¤ca sàüø taø kauø . %<duþkhànàü trayaü duþkhatrayaü tat khalu àdhyàtmikamàdhibhautikamàdhidaivika¤ca tatràdhyàtmikaü dvividhaü ÷àrãraü mànasa¤ca . ÷àrãraü vàtapittaü÷leùmaõàm vaiùamyanimittaü, mànasaü kàmakrodhalobhamohabhayerùyàviùàdaviùayavi÷eùàdar÷ananibandhanam . sarvaü caitadàntaropàyasàdhyatvàdàdhyàtmikaü duþkham . vàhyopàyasàdhya¤ca duþkhaü dvedhà àdhibhautikamàdhidaivika¤ca tatràdhibhautikaü mànuùapa÷upakùisarãsçpasthàvaranimittam . àdhidaivikaü yakùaràkùasavinàyakagrahàve÷anibandhanam>% . %<tàpatrayonmålanam>% bhàgaø 1 skaø uktam . duþkha¤càtmadharma iti vai÷eùikàdayaþ . antaþkaraõàdi dharma iti sàükhyàdayaþ . antaþkaraõàdeþ triguõàtmakaprakçtikàryatvàt prãtyaprãtiviùàdànàü triguõadharmàõàü svasvakàrye saükramàt sarveùàü viùayàõàmeva duþkhàdimattvamiti bhedaþ .

#<àdhipatya># naø adhipaterbhàvaþ karmavà patyantatvàt yak . 1 sàmitve avàpya bhåmàvasapatnamçddhaü ràjyaü suràõàmapi càdhipatyam . gãtà . %<ràùñrasyàdhipatyaü me dehi>% çø 10, 114, 5 . %<tadenamàsàü prajànàsàdhipatyàya ràjyàya>% ÷ataø bràø %<sarvalokàdhipatya¤ca veda÷àstravidarhati>% iti manuþ %<yakùàõàmàdhipatya¤ca ràjaràjatvameva ca>% bhàø vaø 278 aø . 2 ràjakàrye prajàpàlanàdau . %<duryodhanaü tvahitaü vai nigçhya pàõóoþ putraü prakuruùvàdhipatye . ajàta÷atrurhi vimuktaràgo dharmeõemàü pçthivãü ÷àstu ràjan>% bhàø yaø paø 4 aø .

#<àdhibandha># puø àdhiþ bahuprajànàü kathaü pàlanaü syàditi cintà eva bandhaþ . bahuprajàrakùaõàrthacintàråpabandhe . %<kathaü ràjan! prajàrakùannàdhibandhena yujyate>% yudhiùthirapra÷ne taccintàdhiråpabandhanivàraõàya yathà ràj¤àcaraõãyaü tathoktaü taü prati bhãùmeõa bhàø ÷àø 70 aø %<samàsenaiva te ràjan! dharmàn vakùyàmi ÷à÷vatàn . vistareõeha dharmàõàü na jàtvantamavàpnuyàt . dharmaniùñhàn ÷rutavato devavratasamàhitàn . arcayitvà yajethàstvaü gçhe guõavato dvijàn . pratyutthàyopasaügçhya caraõàvabhivàdya ca . atha sarvàõi kurbãthàþ kàryàõi sapurohitaþ . dharmakàryàõi nirvartya maïgalàni prayujya ca . bràhmaõàn vàcayethàstvamarthasiddhijayà÷iùaþ . àrjavena ca sampanno dhçtyà buddhyà ca bhàrata! . yathàrthaü pratigçhõãyàþ kàmakrodhau ca varjayeþ . kàmakrodhau puraskçtya yo'yaü ràjàjnutiùñhati . na sa dharmaü na càpyarthaü pratigçhõàti vàli÷aþ . mà sma lubdhàü÷ca mårkhàü÷ca kàmàrtheùu prayåyujaþ . alubdhàn buddhisampannàn sarvakarmasu yojayeþ . mårkho hyadhikçto'rtheùu kàryàõàmavi÷àradaþ . prajàþ kli÷nàtyayogena kàmakrodhasamanvitaþ . baliùaùñhena ÷ulkena daõóenàthàparàdhinàm . ÷àstràõi tena lipsethà vetanena dhanàgamam . dàpayitvà karaü dharmaü ràùñraü nãtyà yathàvidhi . tathaitaü kalpayedràjà yogakùemamatandritaþ . gopàyitàraü dàtàraü ùarmanityamatandritam . akàmadveùasaüyuktamanurajyanti mànavàþ . mà smàdharmeõa lobhena lipsethàstvaü dhanàgamam . dharmàrthàvadhruvau tasya yo na ÷àstraparo bhavet . artha÷àstraparo ràjà dharmàrthànnàdhigacchati . asthàne càsya tadvittaü sarvameva vina÷yati . arthamålo hi hiüsà¤ca kurute svayamàtmanaþ . karera÷àstradçùñairhi mohàt sampãóayet prajàþ . ådha÷chindyàttu yo dhenvàþ kùãràrthã na labhet payaþ . evaü ràùñramayogena pãóitaü na vivardhate . yo hi dogdhrãmupàste ca sa nityaü vindate payaþ . evaü ràùñramupàyena bhu¤jàno labhate phalam . atha ràùñramupàyena bhujyamànaü surakùitam . janayatyalàü nityaü koùavçddhiü yudhiùñira! . dogdhrã dhànyaü hiraõya¤ca mahã ràj¤à surakùità . nityaü svebhyaþ parebhya÷ca tçptà màtà yathà payaþ . màlàkàropamo ràjan! bhava nàïgàrikopamaþ . tathà yukta÷ciraü ràjyaü bhoktuü ÷akùyasi palayan . paracakràbhiyànena yadi te syàddhanakùayaþ . atha sàmnaiva lipsethà dhanamabràhmaõeùu yat . mà sma te bràhmaõaü dçùñvà dhanasthaü praca lenmanaþ . a ntyàyàmapyavasthàyàü kimu sphãtasya bhàrata . dhanàni tebhyo dadyàstvaü yathà÷akti yathà'rhataþ . sàntvayan parirakùaü÷ca svargamàpsyasi durjayam . evaü dharmeõa vçttena prajàstvaü paripàlaya . svantaü puõyaü ya÷o nityaü pràpsyase kurunandana! . dharmeõavyavahàreõa prajàü pàlaya pàõóava! . yudhiùñhira! yathà yukto nàdhibandhena yokùyase . eùa eva paro dharmo yadràjà rakùati prajàþ . bhåtànàü hi yadà dharmo rakùaõaü paramà dayà . tasmàdeva paraü dharmaü manyante dharmakovidàþ . yo ràjà rakùaõe yukto bhåteùu kurute dayàm . yadahnà kurute pàpamarakùa bhayataþ prajàþ . ràjà varùasahasreõa tasyàntamadhigacchati . yadahnà kurute dharmaü prajà dharmeõa pàlayan . da÷a varùasahasràõi tasyabhuïktephalaü divi . sviùñiþ svadhãtiþ sutapà lokàn jayati yàvataþ . kùaõena tànavàpnoti prajà dharmeõa pàlayan . evaü dharmaü prayatnena kaunteya! paripàlaya . tataþ puõyaphalaü labdhvà nàdhivandhena yokùyase>% .

#<àdhibhoga># puø àdherbandhakadravyasya bhogaþ . bandhakadravyasya bhoge %<gopyàdhibhoge no vçddhiþ>% àdhi÷abde udàø àdhermanovyathàyà anubhavaråpe 2 bhoge ca .

#<àdhibhautika># triø bhåtàni vyàghrasarpàdãnyadhikçtya jàtam . adhibhåta + ñha¤ dvipadavçddhiþ . vyàghrasarpàdijanite duþkhe . àdhidaivika÷abde vivçtiþ .

#<àdhimanyava># adhimanyave hitaþ aõ . jvaràgnau hàràø jvarasantàpe hi addhikavyathodbhavàttasya tathàtvam .

#<àdhirathi># puø adhirathaþ dhçtaràùñrasàrathiþ tasyàyam i¤ . såtaputre karõe hiraõyakaõñhãþ pramadàþ gràmàn và bahugokulàn . kiü dadànãti taü vipramuvàcàdhirathistataþ bhàø vaø paø 308 adhyàø . taspàdhirathaputtratvapràptikathà sa hi kanyàvasthàyàü såryeõa kuntyàm utpàditaþ pa÷càcca tayà svakulabhayàt jale tyaktaþ adhirathena gçhãto vardhita÷ca yathoktaü %<nigåhamànà jàtaü vai bandhupakùabhayàttadà . utsasarja jale kuntã taü kumàraü ya÷asvinam . tamutsçùñaü jale garbhaü ràdhàbhartà mahàya÷àþ . ràdhàyàþ kalpayàmàsa putraü so'dhirathastadà . cakraturnàmadheya¤ca tasya bàlasya tàvubhau . dampatã vasuùeõeti>% bhàø àø 67 aø .

#<àdhiràjya># naø adhiràjasya bhàvaþ karma và ùya¤ . àdhipatye %<babhau bhåyaþ kumàratvàdàdhiràjyamavyàpya saþ>% raghuþ .

#<àdhivedanika># triø adhivedanàya vivàhoparivivàhàya hitaü ñhak tatra kàle dattaü ñha¤ và . adhivedanàrthe tatra kàle ca striyai patyà dãyamàne strãdhanabhede . %<pitçmàtçpatibhràtç dattamadhyagnyupàgatam . àdhivedanika¤caiva strãdhanaü parikãrtitam>% yàø smçø %<yacca dvitãyavivàhàrthinà pårvastriyai pàritoùàdikaü dhanaü dattaü tadàdhivedanikamadhikastrãlàbhàrthatvàttasyeti>% dàyabhàø . mitàkùaràyàü tu %<àdhivedanikàdya¤ceti>% pañhitam àdhivedanikam adhivedananimittamiti vyàkhyàta¤ca àdyapadena krayarikyàdipràptasya grahaõamiyuktam . tatra adhivedananimittadàne vi÷eùaþ yàø smçtyuktaþ %<adhivinnastriyai deyamàdhivedanikaü samam na dattaü strãdhanaü yasyà datte tvardhaü prakalpayet>% etadapi sàmarthye asàmarthye tu yat ki¤cit bharaõaparyàpnaü dattvà paritoùayediti bhedaþ . %<ekàmåóhvà tu kàmàrthamanyàü voñuü yaicchati . samarthastoùayitvàrthaiþ pårboóhàmaparàü vahet>% smçtau samarthapadasvàrasyàttathàtvam . evameva madanapàrijàtavidhànapàrijàtàdayaþ .

#<àdhistena># puø àdhergopyàdherbhogàt stenaiva . gopyàdherbalàtkàreõa bhoktari . %<na bhoktavyo baladàdhirbhu¤jànovçddhimutsçjet . målyena toùayedenamàdhisteno'nyathà bhavet>% manunà tadbhoge stenatvasyoktestathàtvam .

#<àdhãkaraõa># naø anàdhiràdhikriyate àghi + cvi + kç--lyuñ . bandhakãkaraõe àdhi÷abde mitàkùaràvàkye udàø kta àdhãkçtaþ . dattabandhake dravyàdau triø .

#<àdhuta># triø à + dhu--kta . càlite .

#<àdhunika># triø adhunà bhavaþ ñha¤ . 1 sàmpratabhave 2 arvàcãne apràcãne ca striyàü ïãp

#<àdhçùñi># triø à + dhçùa--bhàve ktin . 1 paribhave 2 balàd nigrahe ca .

@<[Page 715b]>@
#<àdheya># triø à + dhà--karmaõi yat . 1 utpàdye . %<àdheya÷cà kriyàja÷ca so'sattvaprakçtirguõaþ>% vyàø kàø . yasya sato guõàntaramutpàdyam 2 tàdç÷e utapàdyaguõàntare vidyamàne eva yatra ghañàdipadàrthe pàkàdinà raktatàguõàntaramàdhãyate tàdç÷e ghañàdau . àdhànavidhinà 3 sthàpanãye vahnau puø . 4 adhikaraõe'bhinive÷anãye %<adhikaü pçthulàdhàràdàdheyàdhikyavarõanam>% candràø . 5 sthàpanoye dravye ca . bhàve yat . 6 àdhàne naø . %<agnyàdheyam>% à÷vaø ÷rauø såø . %<anyataràbhàve kàryà pràgagnyadheyàt>% baudhàø såø .

#<àdhoraõa># puø à + dhora--gaticàturye lyu . hastigaticàtu ryaj¤e hastipake . svalpabalenàpi mahàbalasya hastinaþ saïketàdinaiva càlanàttasya gaticàturyavattvàttathàtvam .

#<àdhmàta># triø à + dhmà--kta . 1 ÷abdite, 2 dagdhe, 3 vàtadoùajàtodarasphãtatàsampàdakarogayukte %<sàñopamatyugrarujamà dhmàtamudaraübhç÷am>% su÷ruø . bhàve kta 4 àdhmàne naø .

#<àdhmàna># puø à + dhmà--àdhàre lyuñ . %<àdhmànamiti jànãyàddoùaü vàtanirodhakçt>% ityukte 1 vàtavyàdhau . %<÷åla¤ca måtraü muhurmuhuþ pravçttiü vastitodamàdhmàna¤ca>% su÷ruø bhàve lyuñ . 2 udarasphãtatàyàm . 3 agnisaüyogaje ÷abdabhede naø . karaõelyuñ . 4 nalikànàmagandhadravye strãø ïãp .

#<àdhmàpana># naø à + dhmà--õic--puk--bhàve lyuñ . 1 ÷abdaniùpàdane 2 àdhmànaniùpàdane su÷rutokte 3 ÷alyàpasàraõãyavyàpàrabhede ca . %<aõånyakùa÷alyàni pariùecanàdhmàpanairbàlavastrapàõibhiþ pramàrjayet>% su÷ruø .

#<àdhyakùya># naø adhyakùasya bhàvaþ ùya¤ . 1 adhiùñhàtçtve 2 adhikartçvyàpàre 3 pçtyakùatve ca .

#<àdhyà># strã à + dhyai--bhàve aï . 1 cintane 2 otsukyena smçtau

#<àdhyàtmika># triø àtmànaü manaþ ÷arãràdikamadhikçtya bhavaþ ñha¤ . ÷okamohajvaràdiråpe duþkhe . àdhidaivika÷abde'sya vivçtiþ .

#<àdhyàna># naø àdhyai + lyuñ . 1 cintàyàm, 2 utkaõñhàpårbakasmaraõe ca .

#<àdhyàpaka># puø adhyàpakaeva svàrthe'õ . adhyàpake ÷abdaratnà0

#<àdhyàyika># puø adhãyate'dhyàyo'dhyeyovedastamadhãte ñha¤ . adhãtavede %<yuvà syàt sàdhuyuvàdhyàyikaþ>% taittiø uø . %<àdhyàyiko'dhãtavedaþ>% bhàø .

#<àdhyàsika># triø adhyàsena kalpitaþ ñhak . vedàntimate adhyàsena kalpite atadvati tattvàropeõa kalpite padàrthe yathà ÷uktikàdaurajatàdi kalpitam evaü brahmaõi jagadàdi àropitamiti tasyàdhyàsikatvamiti vedàntisiddhàntaþ .

#<àdhra># puø à + dhç--ka . àdhàre . %<àdhrasya cit pramatirucyase>% çø 1, 31, 14 . %<àdhreõa cittadvekaü cakàra>% ç07, 18, 17 .

#<àdhvanika># triø adhvani ku÷alaþ ñhak . pathiku÷ale %<kàntàreùvapi vi÷ràme janasyàdhvanikasya vai>% bhàø àø .

#<àdhvaràyaõa># puü strãø adhvaroyaj¤àbhij¤astasya gotràpatyam naóàø phak . yaj¤avidgotràpatye .

#<àdhvarika># puø adhvarasya vyàkhyàno granthaþ ñhak . adhvaravyàkhyàne 1 granthe . adhvaraü yaj¤aü vetti tatpratipàdakagranthamadhãte và ñhak . 2 yaj¤avettari 2 tatpratipàdakagranthà dhyetari ca triø .

#<àdhvaryava># triø adhvaryoryajuvevida idam a¤ . adhvaryu sambandhini karmàdau . %<yadi vàdhvaryavaü ràjà niyunakti purohitam>% athaø 10, 52, 2 . %<çgvedena hautramakurvata yajurvedenàdhvaryavaü sàmavedenodgãtham>% ÷ataø bràø .

#<àna># puø ànityanena à + ana--karaõe kvip à pràõavàyuþ tataþ suvàstvàø adårabhavàdau aõ . samyagjãvanasàdhanasya antaþsthitasya pràõavàyornàsikayà vahirnismàraõeucchàse

#<ànaka># puø ànayati sotsàhàn karoti ana--õic õvul . 1 pañahe, 2 mçdaïge, %<tataþ ÷aïkhà÷ca bherya÷ca paõavànakagomukhàþ sahasaivàbhyahanyanta>% gãtà 3 sa÷abdameghe ca . 4 utsàhake triø . karõàdiø caturarthyàü phi¤ . ànakàyaniþ . tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<ànakadundubhi># puø ànakaþ protsàhakodundubhirdevavàdyavi÷eùo yasya . 1 kçùõapitari vasudeve . kçùõajanmotsave hi tathà vàdyaü tadgçhe jàtamiti tasya tathàtvam . 2 vçhaóóhakvàyàü strã và ïãp .

#<ànakasthalã># strã ànakapradhànà sthalã ÷àø taø . ànakapradhànasthalyàü de÷abhede tasyàü bhavaþ adårade÷àdau dhåmàø vu¤ . ànakasthalakaþ tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<ànaóuha># naø ànaóuha idam aõ . 1 vçùasambandhini gomaya carmàdau . %<ànaóuhogomayaþ kç÷araþsthàlãpàkaþ>% gobhiø %<carmaõyànaóuhe rakte sthàpyaü bhadràsane tathà>% yàø smçø . anaóuhà kçtam aõ . 2 svanàmakhyàte tãrthabhede tacca tãrthaü mahyagirisannikçùñade÷asthitam yathà krau¤capuraü varõayivà . %<tamadçùñvaiva ràjànaü nivàsàya gate'hani . tãrthamànuóuhaü tàma gamiùyàmaþ sanàtanam . tata÷ca taü gamiùyàmaþ sahyasya vivare girim>% gomantamiti vikhyàtam harivaüø 96 aø .

#<ànaóuhaka># triø anaóuhà kçtam saüj¤àyàü kulalàø vu¤ . anaóutkçte gãmayàdau .

#<ànaóuhya># puø anaóuhogotràpatyam gargàø ya¤ . anaóunnàmakasya munergotràpatye . tataþ punaþ gotràpatye a÷vàø pha¤ . ànaóuhyàyanaþ tadapatye puüstrãø . caturarthyàü karõàø phi¤ . ànaóuhyàyaniþ tatsannikçùña de÷àdau triø .

#<ànata># triø à + nama--kta . 1 kçtapramàõe, 2 adhomukhe, 3 vinayena nate ca %<taü vyàsasånumamalaü munimànato'smi>% bhàø 1 maskandhe . %<spç÷ankareõànatapårbakàyam>% raghuþ .

#<ànati># strã ànamati pravaõãbhavatyanayà à + nama--karaõektin . ànugatyajanye 1 santoùe %<yacca ciràvasthitervyabhicàràt na pratigrahakàraõatvamànateriti>% %<ànatidvàrà na pratigrahàrthatvaü dravyasyetyuktaü tanmandataram ànatidvàreõa cirà÷rayaõàdãnàü pratigrahakàraõatvàditi>% %<ànateraniyatopàyapariõàmàditi>% ca dàyaø bhàø . bhàve ktin . 2 namrãbhàve, 3 adhobhavane, 4 namratàyà¤ca %<àtmajàtisadç÷ãü kilànatim>% kiràø .

#<ànaddhaü># naø à + naha + kta . carmaõà baddhamukhe 1 pañahamurajàdau vàdyabhede, . 2 grathite, 3 vyàpte, 4 baddhe ke÷abhåùàdike ca triø . %<måtravahe dve tayormålaü vastirmeóhra¤ca tatra viddhànaddhavastità>% su÷ru0

#<ànana># naø anityanena à + ana--karaõe lyuñ . mukhe mukhena hi jalapànàdinà pràõàdeþ sthitiratastasya tathàtvam %<sàrasaiþ kalanirhràdaiþ kvacidunnamitànanau>% %<tadànanaü mçtsurabhi kùitã÷varaþ>% nçpasya kàntaü pibataþ sutànanam iti ca raghuþ .

#<ànantarya># naø anantarameva caturvaø svàrthe ùya¤ . 1 avyavahite anantarasya bhàvaþ ùya¤ . 2 avyavadhàne . %<ànantaryàt svayonyàstu tathà bàhyeùvapi kramàt>% manuþ %<payasaþ kàlànantaryadharmànugrahebhyaþ>% kàtyàø 4, 3, 16 .

#<ànantya># naø anantaeva svàrthe ¤ya . 1 anante 2 asãme anantasya bhàvaþ ùya¤ . 3 sãmà÷ånyatve 4 nà÷aràhitye %<haviryacciraràtràya yaccànantyàya kalpate>% manuþ . %<lokànantyaü divaþ pràptiþ putrapautraprapautrakai>% yàø smçtiþ . %<ànantyàt kuladharsmàõàü dvàda÷àhe vidhãyate>% ÷ràø taø puø 5 ÷à÷vatapratiùñhàyà¤ca %<yastu nityaü kçtamatirgharmamevàbhipadyate . a÷aïkamànaþ kalyàõi! so'måtrànantyama÷nute>% bhàø vaø paø 31 aø .

#<ànanda># puø à + nanda--gha¤ . 1 harùe sukhe 2 duþkhàbhàve, 3 brahmaõi ca . ar÷aàditvàdac . 4 ànandavati triø satyaüj¤ànamànandaü brahmeti ÷rutiþ . naiyàyikà ànanda÷abdaþ duþkhàbhàve làkùaõikaityàhuþ brahmaõi ànandàbhàve'pi duþkhàbhàvaråpànandasya tatra sattvàt ànandavattvamiti te manyante vedàntinastu chàndasaü napuüsakamiti ànandasvaråpatvameva brahmaõaþ duþkhàbhàvaråpasyà nandasyàdhikaraõasvaråpatvàdityàhuþ etadabhipràyeõaiva vivaraõe %<ànandoviùayànubhavo nityatva¤ceti santidharmà apçthaktve'pi pçthagivàvabhàsante ityuktam>% yathà ca brahmaõa ànandapracuratvàdànandamayatvaü tathà %<ànandamayo'bhyàsàt>% ÷àø såø bhàø vyavasthàpitam traittiø upaø ànandamayaü prakçtya %<tasya priyameva ÷iromododakùiõaþ pakùaþ pramoda uttaraþpakùaþ ànanda àtmà brahma puccha pratiùñhà>% . tasyàpyànandamayasyàtmana iùñaputràdidar÷anajaü priyaü ÷ira iva ÷iraþ pràdhànyàt . moda iti priyalàbhanimitto harùaþ . sa eva ca prakçùño harùaþ pramodaþ . ànandaþ iti sukhasàmànyam, àtmà priyàdãnàü sukhàvayavànàü teùvanusçtatvàdànanda iti paraü brahma . taddhi ÷ubhakarmaõà pratthupasthàpyamàne putramitràdiviùayavi÷eùopàdhàvantaþkaraõavçttivi÷eùe tamasà . pracchàdyamàne prasanne'bhivyajyate tadviùayasukhamiti prasiddhaü loke . tadvçttivi÷eùapratyupasthàpakasya karmaõo'navasthitatvàtsukhasyaü kùaõikatvam . tadyadantaþkaraõaü tapasàtamoghnena, vidyayà, brahmacaryeõa, ÷raddhayà ca nirmalatvamàpadyate yàvattàvadvivikte prasanne'ntaþkaraõavi÷eùa ànanda ullasyate vipulãbhavati . vakùyati ca %<raso vai saþ rasaü hyevàyaü labyvànandã bhavati eùa heyavànandayàti>% %<etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvantãti>% ÷rutyantaràt eva¤ca kàmopa÷amotkarùàpekùayà ÷ataguõottarottarotkarùa ànarndasya vakùyate . eva¤cotkçùyamàõasyànandamayasyàtmanaþ paramàrthabrahmavij¤ànàpekùayà brahma parameva yatprakçtaü satyaj¤ànàndalakùaõaü yasya ca pratipattyarthaü pa¤cànnàdimayàþ ko÷à upanyastàþ . yacca tebhyo'bhyantaraü yena ca te sarve àtmavantastadbrahma puccha pratiùñàþ bhàø brahmaõa ànandaråparasatvamapi tatraiva dar÷itaü yathà %<yadvaitat sukçtaü raso vai saþ rasaü hyevà'yaü labdhvànandã bhavati kohyevànyàt kaþ pràõyàt yadeùa àkà÷a ànando na syàt eùa hyevànandayàti yadà hyevaiùa etasminnadç÷ye'nàtmeya'nirukte'nilaye'bhayaü pratiùñhàü vindate>% taiø uø . %<kuto rasatvapasiddhirbrahmaõa ityata àha . yadvaitatsukçtaü raso vai saþ . raso nàma tçptiheturànandakaro madhuràmlàdiþ prasiddho loke . rasamevàyaü labdhvà pràpyànandã sukhã bhavati nàsata ànandahetutvaü dçùñaü loke . vàhyànandasàdhanarahità apyanãhà nireùaõà bràhmaõà bàhyarasalàbhàdiva sànandà dç÷yante vidvàüso nånam . brahmaiva rasasteùàm tasmàdasti teùàmànandakàraõaü rasavadbrahma . ita÷càsti kutaþ . pràõanàdikriyàdar÷anàt . ayamapi hi piõóo jãvataþ pràõena proõiti apànenàpàniti . evaü vàyavãyà aindriyakà÷ca ceùñàþ saühataiþ kàryakàraõairnirvartyamànà dç÷yante . taccaikàrthavçttitvena saühananas saühanyamànaü ca nàntareõa cetanaü saühataü sambhavati anyatràdar÷anàt . tadàha yadyadi eùa àkà÷e parame vyomni guhàyàü nihita ànando na syànna bhavetko hyeva loke'nyàdapànaceùñàü kuryàdityarthaþ . kaþ pràõyàt pràõanaü kuryàttasmàdasti tadbrahma . yadarthàþ kàrya kàraõapràõanàdiceùñà? tatkçta evànando lokasya . kutaþ! eùa hyeva para àtmà ànandayàti ànandayati sukhayati lokaü dharmànuråpam . sa evàtmànandaråpo'vidyayà paricchinno vibhàvyate pràõibhirityarthaþ>% bhàø . sarvànandàpekùayà brahmaråpànandasyotkarùastatraiva dar÷ito yathà %<saiùànandasya mãmàüsà bhavati . yuvà syàt sàdhuyuvàdhyàyikaþ . à÷iùñho dçóhiùñho baliùñhaþ . tasyeyaü pçthivã sarvà vittasya pårõà syàt . sa eko mànuùa ànandaþ . te ye ÷ataü mànuùà ànandàþ sa eko manuùyagandharvàõàmànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü manuùyagandharvàõàmànandàþ sa eko devagandharvàõàmànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü devagandharvàõàmànandàþ sa ekaþ pitéõàü ciralokànàmànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü pitéõàü ciralokànàmànandàþ . sa eka àjànajànàü devànàmànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷atamàjànajànàü devànàmànandàþ sa ekaþ karmadevànàmànandaþ ye karmaõà devànapi yanti, ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü karmadevànàmànandàþ sa eko devànàmànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü devànàmànandàþ sa eka indrasyànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷atamindrasyànandàþ sa eko vçhaspaterànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü vçhaspaterànandàþ . sa eka prajàpaterànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . te ye ÷ataü prajàpaterànandàþ sa eko brahmaõa ànandaþ ÷rotriyasya càkàmahatasya . sa ya÷càyaü puruùe ya÷càsàvàditye sa ekaþ . sa ya ekaüvit asmàüllokàtpretya etamannamayamàtmànamupasaïkràmati, etaü pràõamayamàtmànamupasaïkràmati, etaü manomayamàtmànamupasaïkràmati, etaü vij¤ànamayamàtmànamupasaïkràmati, etamànandamayamàtmànamupasaïkràmati>% taittiø upaø tasyàsya brahmaõa ànandasyaiùà mãmàüsà vicàraõà bhavati kimànandasya mãmàüsyamityucyate . kimànando viùayaviùayisambandhajanito laukikànandavadàhosvitsvàbhàvika ityevameùànandasya mãmàüsà . tatra laukika ànando bàhyàdhyàtmikasàdhanasampattinimittautkçùñaþ . sa ya eùa nirdi÷yate brahmànandànugamàrtham . anena hi prasiddhenànandena vyàvçttaviùayabuddhigamya ànando'nugantuü ÷akyate . laukiko'pyànando brahmànandasyaiva màtrà'vidyayà tiraskriyamàõo'vij¤àto utkçùyamàõàyàü càvidyàyàü brahmàdibhiþ karmava÷àdyathàvij¤ànaü viùayàdisàdhanasambandhava÷o vibhàvyamàna÷ca loke'navasthito laukikaþ sampadyate sa evàvidyàkàmakarmàpakarùeõa manuùyagandharvàdyuttarottarabhåmiùvakàmahatavidvacchrotriyapratyakùo vibhàvyate ÷ataguõo ttarottarotkarùeõa yàvaddhiraõyagarbhasya brahmaõa ànanda iti . niraste'vidyàkçte viùayaviùayivibhàge vidyayà svàbhàvikaþ paripårõaeka ànando'dvaite bhavatotyetamarthaü vibhàvayiùyannàha . yuvà prathamavayàþ sàdhuyuveti . sàdhu÷càsau yuvà ceti yåno vi÷eùaõam . yuvàpyasàdhurbhavati sàdhurapyayupà'to vi÷eùaõaü yuvà syàtsàdhuyuveti . àdhyàyiko'dhãtavedaþ . à÷iùñha à÷àstçtamaþ . dçóhiùñho dçóhatamaþ . baliùñho balavattamaþ . evamàdhyàtmikasàdhanasabhpannaþ . tasyeyaü pçthivã urvã sarvà vittasya vittenopabhogasàdhanena dçùñàrthena ca karmasàdhanena sampannà pårõà . ràjà pçthivãpatirityarthaþ . tasya ca ya ànandaþ sa eko mànuùo manuùyàõàü prakçùña eka ànandaþ . te ye ÷ataü mànuùà ànandàþ sa eko manuùyagandharvàõàmànandaþ . manuùpàdànabdàcchataguõenokçùño manuùyagandharvàõàmànando bhavati . manuùyàþ santaþ kammavidyàvi÷eùàdgandharvatvaü pràptàþ manuùyagandharvàþ te hyantardhànàdi÷aktisampannàþ såkùmakàryakàraõàþ . tasmàtpratighàtàlpatvaü teùàü dvandvapratighàta÷aktisàdhanasampatti÷ca . tato'pratihanyamànasya pratikàravato manuùyagandharvasya syàccittaprasàdaþ . tasya prasàdavi÷eùàtsukhavi÷eùàbhivyaktiþ . evaü pårvasyàþ pårvasyà bhåmeruttarasyàmuttarasyàü bhåmau prasàdavi÷eùataþ ÷ataguõenànandotkarùa upapadyate . prathamantvakàmahatàgrahaõaü manuùyaviùayabhogakàmanàbhihatasya ÷rotriyasya manuùyànandàcchataguõenànandotkarùo manuùyagandharveõa tulyo vaktavya ityevamarthaü sàdhu yuvàdhyàyika iti ÷rotriyatvàvçjinatve gçhyete . te hyavi÷iùñe sarvatra . akàmahatatvaü tu viùayotkarùàpakarùataþ sukhotkarùàpakarùàya vi÷iùyate . ato'kàmahatagrahaõam . tadvi÷eùataþ ÷ataguõàt sukhotkarùopalabdherakàmahatatvasya paramànandapràptisàdhanatvavidhànàrtham . vyàkhyàtamanyat . devagandharvà jàtita eva . ciralokànàmiti pitéõàü pi÷eùaõam . cirakàlasthàyã loko yeùàü pitéõàü te ciralokà iti . àjàna iti devalokasta smannàjàne jàtà àjànajà devàþ smàrtakarmavi÷eùato devasthàneùu jàtàþ . karmadevà ye vaidikena karmaõàgnihotràdinà kevalena devànapi yanti . devà iti trayastriü÷addhavirbhujaþ . indrasteùàü svàmã tasyàcàryo vçhaspatiþ prajàpatirviràó trailokya÷arãro brahmà . samaùñivyaùñisvaråpaþ saüsàramaraõànalavyàpã . yatraita ànandabhedà ekatàü gacchanti . dharma÷ca tannimittaü j¤àna¤ca tadvipayamakàmahatatvaü ca nirati÷ayaü yatra sa eùa hiraõyagarbho brahmà tasyaiva ànandaþ ÷rotriyeõàvçjinenàkàmahatena ca saürvataþ pratyakùamupalabhyate . tasmàdetàni trãõi sàdhanànãtyava gamyate . tatra ÷rotriyatvçjinatbe niyate akàmahatatvaü tåkçùyate iti prakçùñasàdhanatàvagamyate . tasya tasyàkàmahatatvaü prakarùata÷copalabhyamànaþ ÷rotriyapratyakùo brahmaõa ànando yasya paramànandasya bhàtrà ekade÷aþ . %<etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvantãti>% ÷rutyantaràt . sa eùa ànando yasya màtrà samudràmbhasa iva vipruùaþ pravibhaktà yatraikatàïgatàþ sa eùa paramànandaþ svàbhàviko'dvaitatvàt . ànandànandinoyàyibhàgo'tra . tadetanmãmàüsàphalamupasaühriyate sa ya÷càyaü puruùa iti . guhàyàü nihitaþ parame vyomnyàkà÷àdikàryaü sçùñvà'nnamayàntaü tadevàtupraviùñhaþ sa ya iti nirdi÷yate . sa eko'sàvayaü puruùe ya÷càsàvàditye yaþ paramànandaþ ÷rotriyapratyakùo nirdidã yarsyakade÷aü brahmàdãni bhåtàni sukhàrhàõyupajãvanti sa ya÷càsàvàditye iti sa ekaþ . taü mãmàüsayà ca siddhamupasaühçtaü bhinnaprade÷asthaghañàkà÷àkà÷aikatvavat . nanvànandasya mãmàüsà prakçtà tasyà api phalamupasaühartavyam, abhinnaþ svàbhàvika ànandaþ paramàtmaiva na viùayaviùayisambandhajanita iti . nanu tadanuråpaevàyaü nirde÷aþ sa ya÷càyaü puruùe ya÷càsàvàditye sa eka iti bhinnàdhikaraõasthavi÷eùopamardanena . nanvevamapyàdityavi÷eùaõagrahaõamanarthakam . nànarthakam . utkarùàpakarùàpohàrthatvàt . dvaitasya hi yo mårtàmårtalakùaõasyotkarùaþ savitrabhyantaragataþ sa cet puruùagatavi÷eùopamardena paramànandamapekùya samo bhavati na ka÷cidutkarùo'pakarùo và tàü gatiü gatasyetyubhayaü pratiùñhàü vindata ityupannam . %<sa yaþ ka÷cidevaü yathoktaü brahmotsçjyotkarùàpakarùamadvaitaü satyaü j¤ànamanantamasmãti . eva÷abdasya prakçtaparàmar÷àrthatvàt . sa kim? asmàllokàtpreya dçùñàdçùñaviùayasamudàyo hyayaü lokastasmàdasmàllokàtpretya pratyàvçtya nirapekùo bhåtvà etaü yathà vyàkhyàtam annamayamàtmànabhupasaïkràmati viùayajàtamannamayàtpiõóà tmano vyatiriktaü na pa÷yati sarvaü sthålabhåtamannamayamàtmànaü pa÷yatãtyarthaþ . tato'bhyantarametaü pràõamayaü sarvànnamayàtmasthamavibhaktam . athaitaü manomayaü vij¤ànamayamànandamayamàtmànamupasaükràmati . athà'dç÷ye'nàtmye'nirukte'nilayaye'bhayaü pratiùñhàü vindate tatraiva nànyatra ca>% ÷àïkarabhàùyam
     atra prasaïgàt sukhaduþkhàdãnàü svaråpakàraõàdikaü tàvanniråpyate prakçteþ sukhaduþkhamohàtmakasattvarajastamoguõaråpatvàt sukhàdãnàü sattvàdikàryatvam . yathoktaü sàüø kàø %<prãtyaprãtiviùàdàtmakàþ prakà÷apravçttiniyamàrthàþ . anyonyàbhibhavà÷rayajananabhithunamavçttaya÷ca guõàþ>% asyàþ sàüø kauø vyàkhyà . %<prãtiþ sukhaü prãtyàtmakaþ satvaguõaþ, aprãtirdukhaü aprãtyàtmakorajoguõaþ, viùàdo mohaþ viùàdàtmakastamoguõa iti . ye tu manyante na prãti rduþkhàbhàvàdatiricyate evaü duþkhamapi na prãtyabhàvàdatyaditi tàn pratyàtmagrahaõam . netaretaràbhàvàþ sukhàdayaþ api tu bhàvàþ àtma÷abdasya bhàvavacanatvàt prãtiràtmà bhàvo yeùàü te prãtyàtmànaþ . evamanyadapi vyàkhyeyam . bhàvaråpatà caiùàmanubhavasiddhà parasparàmàvàtmakatve tu parasparà÷rayàpatterekasyàpyasiddherubhayàsiddhiriti bhàvaþ . svaråpameùàmuktvà prayojanamàha prakà÷apravçttiniyamàrthàþ atràpi yathàsaükhyameva . rajaþ pravartakatvàtsarvatra laghu satvaü pravartayet yadi tamasà guruõà na niyamyeta . tamoniyatantu kvacidevapravartayatãti bhavati tamo niyamàrtham . prayojanamuktvà kriyàmàha anyonyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca vçttiþ kriyà sà ca pratyekamabhisambadhyate . anyonyàbhibhavavçttayaþ eùàmanyatamenàrthava÷àdudbhåtenànyadabhibhåyate . tathà hi sattvaü rajastamasã abhibhåya ÷àntàmàtmano vçttiü pratilabhate evaü rajaþ sattvatamasã abhibhåya ghoràm, evaü tamaþ sattvarajasã abhibhåya måóhàmiti>% . %<prãtyaprãtiviùàdàdyairguõànàmanyonyaü vaidharmyam>% sàüø såüø . %<guõànàü sattvàdidravyatrayàõàmanyonyaü sukhaduþkhaviùàdàdyairvaidharmyam kàryeùu taddar÷anàdityarthaþ sukhàdikaü ca ghañàdiviùayàõàmapi råpavadeva dharmo'ntaþkaraõopàdànatvàt sarvakàryàõàü, tattadguõatvaucityàt etaccànupadaü niråpayiùyate . manasaþ saükalpàtmakatàvat sattvàdãnàü sukhàdyàtmakatà dharmadharmyabhedàt>% sàø praø bhàø . %<heyaü duþkhamanàgatam>% ityupakramya %<draùñçdç÷yasaüyogo heyahetuþ>% pàtaø såø heyasya duþkhasya kàraõaü draùñçdç÷yayoþ saüyo gamuktvà %<prakà÷akriyàsthiti÷ãlaü bhåtendriyàtmakaü bhogàpavargàrthaü dç÷yam>% pàø såtre dç÷yapadàrtho niråpitaþ . ayamarthaþ prakà÷a÷ãlaü sattvaü, kriyà÷ãlaü rajaþ, prakà÷akriyayoþ pratibandharåpasthiti÷ãlaü tamaþ . tatra sattvaü mçdutvàt tapyaü, tàpakaü rajaþ ra¤jakatvàt . evaü sattvarajasostapyatàpakabhàve sati tamasà mohaþ sama tàpa ityevaü råpabhràntiråpomohaþ puruùasya bhavati . tadidaü guõatrayaü svasvakàrye mithaþ sahàyamavivekibhogyaü vivekityàjyaü parasparà÷rayaü parasparàbhibhàvyàbhibhànakabhàva¤ca gacchati ityevaü sthite sati karaõàntare rajastamasã abhibhåya sattvaü yadà pravardhate tadà sattvodrekàt sukhaü jàyate . sattvatamasã abhibhåya sati kàraõàntare yadà rajaþ pravardhate tadà raja udrekàt duþkhaü bhavati sattvarajasã abhibhåya yadà tama udriktaü bhavati tadà moha viùàdàdikaü jàyate iti sukhàdisamudbhavaprakàraþ . tatra kàraõaü dharmàdharmàdisacivoràgàdireva . yathàha %<sukhànu÷ayã ràgaþ>% duþkhànu÷ayã, dveùaþ pàø såø sukhànubhave sati smçtyà tajjàtãsukhàntare tatsàdhane và tçùõà sa ràgaþ sukhamanu÷ete viùayãkaroti sukhànu÷ayãtyarthaþ evaü duþkhànubhavituþ smçtyà duþkhe tatsàdhane và yaþ krodhaþ sa dveùa ityarthaþ . eva¤ca sukhasya smaraõàtmakaj¤ànàt sukhe icchà nànyecchàdhãnà iti tasya svataþprayojanatvam anyecchànadhãnecchàviùayasyasyaiva tathàtvàt . tatsàdhane tu sukhasàdhanatvaj¤ànàdevecchà atastasya gauõaprayojanatvam . smaraõàtmakaduþkhaj¤ànàcca duþkhe dveùaþ tatsàdhane tu tatsàdhanantvaj¤ànàt dveùaþ yathàha bhàùàø %<sukhantu jagatàmeva kàmyaü dharmeõa janyate . adharmajanyaü duþkhaü syàt pratikålaü sacetasàm . nirduþkhatve sukhe cecchà tajj¤ànàdeva jàyate . icchà tu tadupàye syàdiùñopàyatvadhãryadi . cikãrùà kçtisàdhyatvaprakàrecchà ca yà bhavet . taddhetuþ kçtisàdhyeùñasàdhanatvamatirbhavet . balavadadviùñahetutvamatiþ syàt pratibandhikà . tadahetutvabuddhestu hetutvaü kasyacinmate . dviùñasàdhanatàbuddhirbhaved dveùasya kàraõam>% . icchayà ca tatsàdhane pravçttiþ . dveùàcca tatsàdhane nivçttiþ . yatra sukhanàntarãyakavidhayà duþkhamutpadyate tàdç÷e karmaõi dviùñasàdhanatvaj¤àne satyapi icchàtatkàryayordar÷anàt balavaddviùñàsàdhanatvaj¤ànasyaiva icchàyàü pravçttau ca kàraõatvena tasya tannàntarãyakatvànna balavaddviùñatvam . ataeva kaõñaki matsyabhakùaõàdau satuùadhànyàdigrahaõe ca pravçttiþ . kàmukàdeþ paradàràdigamane narakasàdhanatvaü viduùo'pi pravçttistu tatkàle aihikasukhàpekùayàü kàlàntarabhàvini narakàdau balavaddve ùàbhàvena balavadviùñàsàdhanatvaj¤ànàdeveti na virodhaþ . tatra sukhaü prathamaü dvividhaü j¤ànaprasàdalabdhaü brahmànandàdyaparaparyàyaü nirati÷ayam, vaiùayikaü sàti÷aya¤ca tacca taittirãya ÷rutau manuùyàdàrabhya brahmaparyàntànàm 717 pçùñhepràgdar÷itam sàti÷aya¤ca sukhaü vivekinàü duþkhameva . yathoktam viùayatçùõàràhityaråpoparatisvaråpatuùñipradar÷ane sàüø kauø . %<arjanarakùaõakùayabhogahiüsàdoùadar÷anahetujanmàna uparamàþ pa¤ca bhavanti . tathà hi sevàdayodhanopàrjanopàyàste ca sevakàdãn duþkhàkurvanti . dçpyaddurã÷varadvàþsthahastadattacaõóàrdhacandrajàü vedanàü bhàvayan pràj¤aþ kaþ sevàsu prasajjate? . evamanye'pya'rjanopàyà duþkhà iti viùayopaparame yà tuùñiþ saiùà pàramucyate . tathàrjitaü dhanaü ràjaikàgàrikàgnijalaughàdibhyovinaïkùyatãti tadrakùaõemahadduþkhamiti bhàvayatoviùayoparame yà tuùñiþ sà dvitãyà supàramucyate . tathà mahatàyàsenàrjitaü dhanaü bhujyamànaü kùãyate iti tatprakùayaü bhàvavatoviùayoparame yà tuùñiþ sà tçtãyà pàrapàramucyate . evaü ÷abdàdibhogàbhyàsàdvardhante kàmàste ca viùayàpràptau kàminaü duþkhayantãti bhogadoùaü bhàvayato viùayoparame yà tuùñiþ sà caturthã anuttamàmbha ucyate . evaü nànupahatya bhåtàni viùayopabhogaþ sambhavatãti hiüsàdoùadar÷anàdviùayoparame yà tuùñiþ sà pa¤camã uttamàmbha ucyate>% . %<pariõàma tàpasaüskàraduþkhairguõavçttivirodhàcca duþkhameva sarvaü vivekinaþ>% pàtaø såtrecoktam . ayamarthaþ pariõàmo'nyathàbhàvaþ tàpaþ vartamànaþ, saüskàrobhåtaþ etànyeva duþkhàni tairiti vigrahaþ tathà ca viùayasukhabhogàt kàmànalo vardhate %<na jàtu kàmaþ kàmànàmupamogena ÷àmyati . haviùà kçùõavartmeva bhåya evàbhivardhate>% iti bhàratokteþ tadvçddhau ca satyàü kadàcit kàmyàlàbhe duþkhamava÷yaü bhàvi kadàcidlàbhe'pi kutra÷cidbhogasaïkoce duþkham tataþ saïkocake dveùaþ tataþ kàmadveùàbhyàü pàpasyopacayàt duþkhamava÷yaü bhàvi . asaïkoce vyàdhiþ pàpa¤ca tatoduþkham evaü bhogasya pariõàmaduþkhatà . tathà sukhabhogasya tatsàdhanasya nà÷e tàpaþ anutàpaþ sa ca duþkhameveti tasya tàpaduþkhatà . tathà bhoganà÷e'pi tatsaüskàraþ tiùñhatyeva sati tasmin tajjàtãye punaþ ràgaþ ràge ca puõyàpuõyasàdhanàva÷yambhàvaþ tataþ punaþ sukhaduþkhabhogaþ tataþ punaþ saüskàra ityanantaduþkhasantatiþ tathà ca yathà bhoganà÷e na saüskàro bhavet tathà yatitavyamiti ataevoktam %<asaktaþ sukhamanvabhåt>% sarvameva viùayabhogasàdhanaü viùayajanyaü sukhaü ca duþkhapakùe nikùeptavyam . tatra hetuþ guõavçttiviparyayàditi guõànàü cittàtmanà pariõatànàü sattvarajastamasàüvçttãnàü sukhaduþkhamohànàü virodhàt parasparàbhibhàvyàbhibhàvakatvaråpavirodhàt iti . tathà ca triguõacittasya yadà rajastamasã sattvàt ki¤cidåne mavataþ tadà te githunãbhåya sattvàbhibhavàbhimukhe bhavataþ . tadànã¤ca tamasà satvàpidhànai kçte rajasai÷varyaü kàmayamànena viùayaþ priyo bhavati tadà tena sattvàcchàdanena cittaü vikùiptaü bhavati . yadà tu tamaþ pradhànaü tadà cittaü måóhaü bhavati sattvodreke tu sukham ityevamekasyaiva cittasya sattvàdikàraõodrekabhedena sukhaduþkhàdiråpatà .
     sukhàdika¤ca antaþkaraõadharmaþ dharmàvarmaphalatvàt %<÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãti>% nyàyena kçtyàdãnàmantaþkaraõadharmatvena taddharma tvaucityot puruùe tu tàni tadavivekàdaupàdhikàni %<prakçteþ kriyamàõàni guõaiþ karmàõi sarva÷aþ . ahaïkàravimåóhàtmà vartàhamiti manyate>% gãtokteþ prakçtiguõànàü vàstavikakartçtvasiddheþ . %<tasmàt saüyogàdacetanaü cetanàvadiva liïgam . guõakartçtve ca tathà kartà bhavatyudàsãna>% iti sàüø kàø ràjasavçtteþ antaþkaraõasyaiva vàstavikakartçtvokte÷ca kriyàphalasya sukhàderapi tatsàmànàdhikaraõyam . etadà÷ayenaiva %<tatra jaràmaraõakçtaü duþkhaü pràpnoti cetanaþ puruùaþ . liïgasyàvinivçttestasmàd duþkhaü svabhàvena sàø kàø uktiþ puruùe aupàdhikadu khasya sadbhàvaparà>% . ki¤ca antaþkaraõasya tàvat sukhàdibhiranvayavyatirekau sarvasammatau ityanvayavyatirekàbhyàü siddhakàraõabhàvasya tasyopàdànatvameva sàükhyàdibhiþ kalpyate na punastasya nimittatvaü prakalpya àtmanastatra samavàyikàraõatvakalpanaü gauravaparàhatatvàt nirguõatvàdi÷rutivirodhàcca . satyapi tasyasvàbhàvikàkartçtve bhoktçtvamastyeveti sàükhyà àhuþ yathoktaü sàükhyasåtrabhàùyayoþ %<cidavasàno bhogaþ>% såø . puruùasvaråpe caitanyeparyavasànaü yasya tàdç÷o bhogaþ siddhirityarthaþ . buddherbhogasya vyàvartanàya cidavasàna iti . citaþ pariõàmitvaråpadharmatvàdi÷aïkàniràsàyàvasànapadam . citau bhogasya svaråpe paryavasitatvànna kauñasthyàdihànirityà÷ayaþ . tathàhi pramàõà khyavçttyàråóhaü prakçtipuruùàdikaü prameyaü vçttyà saha puruùe prativimbitaü sadbhàsate . ato'rthoparaktavçttipativimbàvacchinnaü svaråpacaitanyameva bhànaü puruùasya bhogaþ pramàõasya ca phalamiti . tata÷ca pratibimbaråpeõàrthasambandhe dvàratayà vçttãnàü karaõatvamiti . taduktaü viùõupuràõe . %<gçhãtànindriyairarthànàtmane yaþ prayacchati . antaþkaraõaråpàya tasmai vi÷vàtmane namaþ>% iti . ràj¤o hi karaõavargaþ svàmine bhogyajàtaü samarpayatãti dçùñamiti . bhoga÷abdàrtha÷càbhyavaharaõam àtmasàtkaraõamiti yàvat . sa ca dehàdicetanànteùu sàdhàraõaþ . vi÷eùastvayam . apariõàmitvàt puruùasya viùayabhogaþ pratibimbàdàna màtram . atyeùàü tu pariõàmitvàt puùñyàdirapãti . ayameva ca pariõàmaråpaþ pàramàrthiko bhogaþ puruùe pratiùidhyate %<buddherbhoga ivàtmanãtyàdibhiriti>% mantavyam . aõin såtre puruùasyàpi phalavyàpyatà siddhà cidavasànatàyà evàtra bhogatvavacanàditi nanu kartureva loke kriyàphalabhogo dçùñaþ . yathà sa¤carata eva sa¤càrotthaduþkhabhoga iti tat kathaü buddhikçtadharmàdiphalasya sukhàdyàtmikàyà arthoparaktabuddhivçtterbhogaþ puruùe ghañetetyà÷aïkàyàmàha . %<akarturapi phalopabhogo'nnàdyavat>% såø . buddhikarmaphalasyàpi vçtterupabhogastadakarturapi puruùasya yuktaþ annàdyavat . yathànyakçtasyànnàderupabhogo ràj¤o bhavati tadvadityarthaþ . avivekasya svasvàmibhàvasya và bhoganiyàmakatvàt tu nàtiprasaïgaþ . sukhaduþkhàdeþ karmaphalatvamabhyupetya buddhigataü karmaphalaü puruùo bhuïkta ityuktam . idànãü puruùagatabhogasyaiva karmaphalatvaü svãkçtya buddhikarmaõà puruùa eva phalamutpadyata iti mukhyasiddhàntamàha . %<avivekàdvà tatsiddheþ kartuþ phalàvagamaþ>% såø . athavà kartari phalameva na bhavati sukhaü bhu¤jãyetyàdikàmanàbhirbhogasyaiva phalatvàt . ato bhoktçniùñhameva phalaü bhavati %<÷àstravihitaü phalamanuùñhàtarãti>% ÷àstreùu kartuþ phalàvagamastu tatsiddherakartçniùñhàyà bhogàkhyasiddheþ kartçbuddhàvavivekàdityarthaþ . yo'haü karomi sa evàhaü bhu¤ja iti hi laukikànubhava iti . yà ca sukhaü me bhåyàdityàdikàmanà sà putro me bhåyàditivat phalasàdhanatvenaivopapadyate . bhogastu nànyasya sàdhanam . ataþ sa eva phalamiti mukhyaþ siddhàntaþ . bhogasya puruùakharåpatve'pi vai÷eùikàõàü mate ÷rotravat kàryatà bodhyà sukhàdyavacchinnacitereva bhogatvàt . asmiü÷ca bhogasya phalatvapakùe duþkhabhogàbhàva evàpavargo bodhyaþ . athavà bhogyatàråpasvatvasambandhena sukhaduþkhàbhàvayoreva phalatvamastu tena sambandhena dhanàderiva sukhàderapi puruùaniùñhatvàditi praø bhàø yukta¤caitat %<kàmaþ saükalpovicikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrmãrityetsarvaü mana eveti>% ÷rutyà kàmàderantaþkaraõa--dharmatvoktestatphalasya sukhàdestaddharmaucityàt teùàü manodharmatvamiti sàükhyàdãnàü matamevaü vedàntinàm %<tadguõasàraditi>% ÷àø såø tathaiva bhàùyakçtà nirõãtatvàt . iyàüstu vi÷eùaþ sàükhyairviùayeùvapi triguõakàryatvàt sukhàdikamastãtimanyanteyayoktam sàüø kaumudyàm . %<sukhaduþkhamohàþ parasparavirodhinaþ svakhànuråpàõi sukhaduþ khamohàtmakànyeva nimittàni kalpayanti . teùà¤ca parasparamabhibhàvyàbhibhàvakabhàvànnànàtvam . tadyathà ekaiva strã råpayauvanakula÷ãlasampannà svàminaü sukhàkaroti tata kasya hetoþ? svàminaü prati tasyàþ sukharåpasamudbhavàt . saiva strã sapatnãrduþkhàkaroti tatkasya heroþ? tàþ prati tasyà duþkharåpasamudbhavàt . evaü puruùàntaraü tàmavindat saiva mohayati tatkasya hetoþ? tatprati tasyà moharåpasamudbhavàt . anayà ca striyà sarve bhàvà vyàkhyàtàþ . tatra yatsukhahetustatsukhàtmakaü satvaü, yat duþkhahetustaddukhàtmakaü rajaþ, yanmohahetustanbhohàtmakaü tamaþ, mukhaprakà÷alàghavànàü tvekasmin yugapadudbhåtàvavirodhaþ sahadar÷anàt . tasmàt sukhaduþkhamohairiva virodhibhirekaikaguõavçttibhiþ sukhaprakà÷alàghavairna nimittabhedà unnãyante evaü duþkhãpaùñambhakatvapravartakatvairevaü mohagurutvàvaraõairiti siddhaü traiguõyamiti>% . sàüø såtre praø bhàùye coktam . makhaduþkhamohadharmiõã buddhiþ sukhaduþkhamohadharmàtmakadravyajanyà kàryatve sati sukhaduþkhamohàtmakatvàt kàntàdivaditi kàraõaguõànusàreõaiva kàryaguõauvityaü càtrànukålastarkaþ ÷rutismçtayo'pãti mantavyam . nanu viùayeùu sukhàdimattve pramàõaü nàsti . ahaü sukhãtyàdyevànubhavàt tat kathaü kàntàdiviùayo dçùñànta iti cenna sukhàdyàtmakabuddhikàryatayà sraksukhaü candanasukhamityàdyanubhavena ca viùayàõàmapi sukhàdidharmakatvasiddheþ ÷rutismçtipràmàõyàcca . ki¤ca yasyànvayavyatirekau sukhàdinà saha dç÷yete tasyaiva sukhàdyupàdànatvamaparikalpyànyasyopàdànatvakalpane kàraõadvayakalpanàgauravam . api cànyo'nyasaüvàdena pratyabhij¤ayà ca viùayeùu sarbapuruùasàdhàraõasthirasukhasiddhiþ . tatsukhagrahaõàyàsmannaye vçttiniyamàdikalpanàgauravaü ca phalamukhatvànna dopàvaham . anyathà pratyabhij¤ayàvayavyasiddhiprasaïgàt tatkàraõàdikalpanàgauravàditi . viùaye'pi sukhàdikaü ca màrkaõóeye proktam . %<tat santu cetasyathavàpi dehe sukhàni duþkhàni ca kiü mamàtra>% iti . ahaü pakhãpàdipratyayastu ahaü dhanãtyàdãpratyayavat khakhàmibhàvàkhyasambandhaviùayakasteùàü pratyayànàü samavàyasambandhaviùayakatvamamaniràsarthaü tu sukhaduþ khimåóhebhyaþ puruùo vivicyate ÷àstreùviti . ÷abdàdiùu ca sukhàdyàtmatàvyavahàra ekàrthasamavàyàt . astu và ÷abdàdiùu sàkùàdeva sukhamuktaprabhàõebhyaþ . viùayagatasukhàde÷ca buddhimàtragràhyatvaü phalabalàt . yat tu viùayàsamprayogakàle ÷àntisukhaü sàttvikaü suùuptyàdau vyajyate tadeva buddhidharma àtmasukhamucyata iti .
     vai÷ecikàdayasta sukhàdikamàtmanaevadharmaþ %<buddhyàdiùañkaü saükhyàdipa¤cakaü bhàvanà tathà . gharmàdharmau guõàete àtmamaþ syu÷caturda÷a>% iti bhàùàø ukteþ . manaso'õutvàïgãkàreõa teùàü tadguõatve j¤ànasukhàdãnàmapratyakùatvàpatteþ . pratyakùe cà÷rayamahattvasya hetutvàt manasa÷ca j¤ànàyaugapadyenàõutvena mahattvàbhàvàditi yuktiü pradar÷ya ÷rutau manodharmatvacanantu àyurghçtamityàdivadaupacàrikamityaïgãghakruþ . tadetanmatamasamãcãnam ekadà hradàvagàhe sakaladehavyàpi÷aityopalabdheþ nçtyagãtàbhinayàderekadà ÷ravaõadar÷anàderdar÷anàn manaso'õutvàsiddheþ ÷rautamanodharmatvasya nimittaparatvakalpane'pi %<annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþsthaviùñhodhàtustatpurãùaü yanmadhyamaü tanmàüsaü yo'õiùñhastanmana>% iti chàø uø ÷rutyà %<annamayaü hi saumya! . mana>% ityuktasya manaso'nnavikàratvasya samarthanàya pravçttayà bodhitasya manaso'nnajanyatvasya annabhojanopacayàpacayàbhyàü tadvçddhihràsàvagaternàõumànatà manasa iti àgamavirodhe anumànàpravçtteþ aïgãkçta¤ca tairapi ÷aïkhadçùñàntena pràõyaïgatvahetunà narakapàla÷ucitvànumàne %<nàraü spçùñvàsthi saüsnehaü sacelaü jalamàvi÷et>% manusmçtyà bàdhàdapràmàõyamataþ prakçte'pi tatheti . manaso'naõutvàbhipràyeõaiva %<krama÷o'krama÷a÷ca vçttayaþ>% sàüø såtre manaso'naõutvaniràsena yugapadvçttayo'ïgãkçtàþ . tathà sàükhya kàrikàkaumudyoruktam . %<yugapaccatuùñayasya tu vçttiþ krama÷a÷ca tasya nirdiùñà . dçùñe tathàpyadçùñe trayasya tatpårvikà vçttiþ>% kàø %<dçùñe yathà yadà santamasàndhakàre vidyutsampàtamàtràdvyàghramabhimukhamatisannihitaü pa÷yati tadà khalvasyàlocanasaïkalpàbhimànàdhyavasàyà yugapadeva pràdurbhavanti, yatastata utpatya tatsthànàdekapade'pasarati . krama÷a÷ca yadà mandàloke prathamaü tàvadvastumàtraü sammugdhamàlocayati atha praõihitamanàþ karõàntàkçùñasa÷araþ ku¤citapàdaþ ÷i¤citajyàmaõóalãkçtakodaõóaþ pracaõóataraþ pàñaccaro'yamiti ni÷cinoti atha ca màü pratyetãtyabhimanyate athàdhyavasyati apasaràmãtaþ sthànàditi . parokùe tu antaþkaraõatrayasya bàhhyendriyavarjaü vçttirityàha adçùñe trayasya tatpårvikà vçttiþ . antaþkaraõatrayasya yugapat krameõa ca vçttirdçùñapårviketi . anumànàgamasmçtayohi parokùe'rthe dar÷anapårvàþ pravartante nànyathà . yathà dçùñe tathà, adçùñe'pãti yojanà>% kauø àkare'sya prapa¤caþ . tacca sukhaü trividham . yathà %<sukhaü tvidànãü trividhaü ÷çõu me bharatarùabhya! 36 . abhyàsàdramate yatra duþkhànta¤ca niyacchati . yattadagre viùamiva pariõàme'mçtopamam . tatsukhaü sàttvikaü proktamàtmaùuddhiprasàdajam 37 . viùayendriyasaüyogàdyattadagre'mçtopamam . pariõàme viùamiva tatsukhaü ràjasaü smçtam 38 . yadagre cànubandhe ca sukhaü mohanamàtmanaþ . nidràkhasyapramàdoyaü tattàmasamudàhçtam 39 . na tadasti pçthivyàü và divi deveùu và punaþ . sattvaü prakçtijairmukta yadebhiþ syàttribhirguõaiþ 40>% gãtãkteþ . %<sukhasya traividhyaü pratijànãte sukhantviti . spaùño'rthaþ 36 . tatra sàttvikaü sukhamàha abhyàsàditi sàrdhena . yatra yasmin mukhe abhyàsàdramate na tu viùayasukhaiva sahasà ratiü pràpnoti yasmin ramamàõa÷ca duþkhasyàntamavasànaü nitaràü yacchati pràpnoti . kãvç÷aü, yattat kimapi agre prathamaü viùamiva manaþsaüyamàdhãnatvàddaþkhàvahamiva bhavati pariõàme ttvamçtasadç÷aü àtmaviùayà buddhiràtmabuddhistasyàþ prasàdorajastamomayatyàgena svacchatayàvasthànaü tatojàtaü yat sukhaü tatsàttvikaü proktaü yogibhiþ 37 . ràjasaü sukhamàha viùayeti . viùayàõàmindriyàõà¤ca saüyogàt yattat prasiddhaü strãsaüsargàdisukhaü amçtamupamà yasya tàdç÷aü bhavati . agre prathamaü pariõàme ca viùatulyaü ihàmutra ca duþkhahetutvàt tat sukhaü ràjasaü smçtam 38 . tàmasaü sukhamàha yaditi . agne ca prathamakùaõe anubandhe ca pa÷càdapi yatsukhamàtmano mohakaram . tadevàha nidrà ca àlasya¤ca pramàda÷ca kartavyàvadhànaràhityena mamogràhyametebhya uttiùñhati yatsukhaü tattàmasamudàhçtam 39 . anuktamapi saügçhõan prakaraõàrthamupasaüharati na taditi tribhiþ . ebhiþ prakçtisaübhavaiþ sattvàdibhirguõairmuktaü hãnaü sattvaü pràõijàtam anyadvà yat syàttat pçthivyàü manuthyàdiùu divi deveùu ca kvàpi nàstãtyarthaþ>% ÷rãdharaþ .
     vaiùayike sukhaduþkhe ca iùñàniùñaviùayendriyasannikarùajaj¤ànàt jàyamàne anubhåyete kùaõike ca màtràspar÷àstu kaunteya! ÷ãtoùõasukhaduþkhadàþ . àgamàpàyino'nityàstàüstitikùakha bhàrata! iti gãtokteþ . vaiùayikasukhasya ca kùaõikatvàt pariõàmàdiduþkharåpatvàcca vivekibhiþ tyàjyatvameva %<tyàjyaü sukhaü viùayasaïgamajanma puüsàm>% ityukteþ pràgukta pàta¤jalasåtràcca viùayendriyasaüyogàjjàtantu sukhaü ràjasaü pràguktanãtàvàkyàt . tatra viùayà÷ca ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ yathàyathaü tadvanta÷ca tatra ÷abdavi÷eùaråpa gãtàdiùu ÷ravaõendriyasaübaddheùu yat sukhaü tat vaiùayikameva kiüntu àtmopàsanàïgatvena gãtàdikamapi cittaikàgratàsampàdunadvàrà mokùasàdhanaübhavati taduktaü yàsmçtau mitàkùaràyà¤ca . yasya puna÷cittavçttirniràkàràlambanatayà samàdhau nàmiramate tena ÷abdabrahmopàsanaü kàryamityàha . %<yathàvidhànena pañhan sàmagànamavicyutam . sàvadhànastadabhyàsàtparaübrahmàdhigacchati>% yàø khàdhyàyàvagatamàrgànatikrameõa sàmagànaü sàmnogànàtmakatve'pi gànamiti vi÷eùaõam agãtamantravyudàsàrtham . avicyutamaskhalitam . sàvadhànaþ sàmadhvanthanusyåtàtmaikàgryacitravçttiþ pañhan tadabhyàsava÷àttatra niùõàtaþ ÷abdàkàrabrahmaõa upàsane parabrahmàdhigacchati . taduktam . %<÷abdabrahmaõi niùõàtaþ paraü brahmàdhigacchatãti>% . yasya punarvaidikyàïgãtau cittaü nàmiramate tena laukikagãtànusyåtàtmopàsanaïkàryamityàha . %<aparàntakamullopyaü madrakamprakarãntathà . auveõakaü sarovindumuttaraïgãtakàgi ca . çggàthàpàõikàdakùavihità brahmagãtikà . geyametattadabhyàsakaraõànmokùasaüj¤itam>% yàø . aparàntakollopyamadrakaprakaryauveõakasarovindusahita¤cottaramityetàni prakaraõàkhyàni sapta gãtakàni . ca÷abdàdàsàritavardhamànakàdimahàgãtakàni gçhyante . gàthàdyà÷catasrogãtikà gçhyante . çggàthàdyà÷catasrogãtikàityetadaparàntakàdigãtajàtamadhyàropitàtmamavammokùa sàdhanatvànmokùasaüj¤itaü mantavyam tadabhyàsasyaikàgratàpàdanadvàreõàrmaikatàpattikàraõatvàt . ki¤ca . %<vãùõàvàdanatattvaj¤aþ ÷rutijàtivi÷àradaþ . tàlaj¤a÷càprayàsena mokùamàrgaü niyacchati>% yàø . bharatamunipratipàdita vãõàyàdanatattvavedã ÷råyata iti ÷rutirdvàviü÷atividhà saptasvareùu . tathà hi ùaójamadhyamapa¤camàþ pratyekaü catuþ÷rutaya çùabhadhaivatau pratyekantri÷rutã . gàndhàraniùàdau pratyekaü dvi÷rutã iti . jàtayastu ùaójàdayaþ sapta ÷ruddhàþ saïkarajàtayastvekàda÷etyevamaùñàda÷avidhàstàsu vi÷àradaþ pravãõaþ tàlaiti nãtapramàõaïkathyate tatkharåpaj¤a÷ca tadanuviddhabrahmopàsanatayà tàlàdibhaïgabhayàccittavçtteràtmaikàgratàyàþ sukaratvàdalpàyàsenaiva suktipathanniyacchati pràpnoti . cittavikùepàdyantàràyopetasya gãtaj¤asya phalànvaramàha . %<gãtaj¤oyadi yogena nàpnoti paramampadam . rudrasyànucarobhåtvà saha tenaiva modate>% yàø . gãtaj¤oyadikatha¤cidyogena paramampadanna pràpnoti . tarhi rudrasya sacivobhåtvà tenaiva saha modate krãóati mitàø . vivçtirgàna÷abde .
     sukhaü duþkha¤ca na pratiniyavaviùayajanyaü vyaktibhedena kàlabhedena de÷àdibhedena ca sukhahetorapi duþkhahetutvaü duþkhahetorapi sukhahetutvam . tathà hi khalàdiü prati sàdhubhiruktasya vinayavàkyasyàpi taü prati duþkhahetutvaü kathamanyathà tasya ÷ravaõàt khalàderahitakarmaõi pravçttiþ syàt evaü vairiõaü pratyapi sàmavàdasya duþkhahetutvam etadà÷ayenaiva %<sàmavàdàþ sakopasya tasya pratyuta dãpakàþ>% iti màghe varõitam . tathà candrakiraõanalinabhramaradhvanyàderanyatra sukhakarasyàpi virahiõaü prati duþkhahetutvam, . evaüduþkhahetorviùñhàhàràderapi ÷åkaraü prati sukhakaratvam iti tatra na vastu niyamaþ . ataevoktam %<viùamapyamçtaü kvacidbhavedamçtaü và viùamã÷varecchayà . himasekavipattirutra me nalinã pårvanidar÷anaü gatà>% raghuþ evaü kàlabhede'pi sukhaduþkhakarayorviparyayaþ yathà ÷otakàle duþkhahetoþ grãùme sukhahetutvam evamagnyàditàpasya ÷ãtakàle sukhakarasya grãùme duþkhakaratvam evaü de÷abhede'pi yathà tintidyàderanyatra sevane rogàdi duþkhadatvaü kùàrade÷e tu sukhakaratvam ataevoktaü %<kimà÷caryaü kùàrade÷e pràõadà yamadåtiketi>% yathà ca vastumàtrasya triguõàtmakatvàt vyaktibhedena kàlàdibhedena ca sattvarajastamasàü samudrekàt viparyastaråpatàpattiþ tathà pràguktasàükhvatattvakaumudã vàkye spaùñaiva . ata eva rasàdau lokasiddhakàraüõaviparyayaþ sàø daø uktaþ yathà hetutvaü ÷okaharùàdergatebhyo lokasaü÷rayàt . ÷okaharùàdayo loke jàyantàü nàma laukikàþ . alaukikavibhàvatvaü pràptebhyaþ kàvyasaü÷rayàt . sukhaü sa¤càyate tebhyaþ sarvebhyo'pãti kà kùatiþ . ye khalu ràmavanavàsàdayo loke duþkhakàraõàni ityucyante ta eva hi kàvyanàñyasamarpi tà alaukikavibhàvanavyàpàravattayà kàraõa÷abdavàcyatvaü vihàyàlaukikavibhàva÷abdavàcyatvaü bhajante . tebhya÷ca surate dantaghàtàdibhya iva sukhameva jàyate . ata÷ca laukika÷àkaharùàdikàraõebhyo laukika÷okaharùàdayo jàyante iti loka eva pratiniyamaþ . kàvye punaþ %<sarveyo'pi vibhàvàdibhyaþ sukhameva jàyate>% iti niyamànna ka÷ciddoùaþ . kathaü tarhi hari÷candràdicaritasya kàvyanàñyayorapi dar÷ana÷ravaõàbhyàma÷rupàtàdayo jàyantaityucyate . a÷rupàtàdayastadvaddrutatvàccetaso matàþ .
     vaiùayikasukheùu kàvyàdirasàsvàdasukhamatãvacamatkàràdhàyakatayà brahmànandatulyamityàlaïkàrikà manyante yathoktam sàø daø . %<satvedrekàdakhaõóasvaprakà÷ànandacinmayaþ . vedyàntaraspar÷a÷ånyo brahmàsvàdasahodaraþ . lokottaracamatkàrapràõaþ kai÷cit pramàtçbhiþ . svàkàravadabhinnatvenàyamàkhàdyate rasaþ . rajastamobhyàmaspçùñaü manaþ satvamihocyate . ityuktaprakàro bàhyameyavimukhatàpàdakaþ ka÷canàntaro dharmaþ satvaü tasyodrekaþ rajastamasã abhibhåyàvirbhàvaþ . atra ca hetustathàvidhàlaukikakàvyàrthapari÷ãlanam . akhaõóa ityeka evàyaü vibhàvàdiratyadiprakà÷alakùaõacamatkàràtmakaþ . atra hetuü vakùyàmaþ . svaprakà÷atvàdyapi vakùyamàõarãtyà! cinmaya iti svaråpàrthe mayañ . camatkàra÷cittavistàraråpo vismayàparaparyàyaþ>% . %<rase sàra÷camatkàraþ sarvatràpyanubhåyate . taccamatkàrasàratve sarvatràpyadbhuto rasaþ>% . %<puõyavantaþ pramiõvanti yogivadrasasantatiümiti>% . yadyapi %<svàdaþ kàvyàrthasambhedàdàtmànandasamudbhavaþ>% ityuktadi÷à rasasyàsvàdànatiriktatvaguktaü tathàpi %<rasaþ khàdyate>% iti kàlpanikaü bhedamurarãkçtya karmakartari và prayogaþ . taduktam . %<rasyamànatàmàtrasàratvàt prakà÷a÷arãràdananya eva hi rasa>% iti ca . %<ànandajà÷rubhiranusriyamàõamàrgàn>% %<sa tamànandamavindata dvija>% iti ca naiùadham evaü tatratyasarvasargeùu upàntima÷lokeùu udàø . %<ànandàddhyeva prajàþ prajàyante ànandena jãvanti ànande pravilãyante>% iti ÷rutiþ . 5 viùõau . %<ànandãnandanonanda>% viùõusaø . 6 àdigurautrikale dagaõe 7 ùaóivaü÷airagaõai racite daõóakachandobhede . ànandayati à + nadi--õic--ac . 8 ànandakare tiø . ùaùñisaüvatsaramadhye aùñàcatvàriü÷e 9 varùabhede puø . %<niùpattiþ sarva÷asyànàü sarva÷asyamahàrthatà . ghçtaü tailaü samaü yàti ànande nandinã prajà>% jyotiø tallakùaõam . 10 madye naø . 11 gçhabhede ca tallakùma gçha÷abde vakùyate . 12 viùõugaõabhede puø .

#<ànandakànana># naø ànanda hetuþ kànanam . avimukte kà÷ãkùetre ànandavanàdayo'pyatra . tasyànandavananàmaniruktiþ kà÷ãkhaõóe 26 aø dar÷ità yathà avimuktaü prakçtya . %<asyànandavanaü nàma purà'kàri pinàkinà . kùetrasyànandahetutvàdavimuktamanantaram . ànandakandavãjànàmaïka ràõi yatastataþ . j¤eyàni sarvaliïgàni tasminnànandakànane>% . tasya cànandahetutvaü tatra maraõena tattvaj¤ànasampàdanadvàrà brahmasvaråpànandapràptihetutvàt yathoktaü jàvàlãpaniùadi avimuktaü prakçtya %<tatra hi jantoþ pràõeùåtkramamàõeùu rudrastàrakaü brahma vyàcaùñe yenàsàvamçtãbhåya mokùã bhavati>% .

#<ànandaja># triø ànandàt jàyate jana--óa 5 taø . ànandajàtea÷rupàtàdau sattvaguõodreke hi cetaso druttvàt netràdidvàreõa tatpreritasya jalavindoþ kùaraõaü bhavati yathoktam sàø daø %<a÷rupàtàdayastadvaddrutatvàcce tasomatàþ>% %<ànandajà÷rubhiranustriyamàõamàrgàn>% naiùaø .

#<ànandathu># puø à + nadi--bhàve athuc . ànande sukhe nandathurapyatra %<yasyàsau tasya nandathuþ>% bhaññiþ .

#<ànandadatta># puø ànandodatto yena . mehane ÷abdaciø mehanàddhi pracurànandobhavatãti tasya tayàtvam .

#<ànandana># naø ànandayatyanena à + nadi--õic karaõe lyuñ . yàtàyàtarkàle mitràdeþ 1 àrogyasvàgatàdipra÷ne 2 tàtkàlikàliïgane ca . bhàve lyuñ . 3 sukhajanane .

#<ànandapaña># puø ànandajanakaþ pañaþ . navoóhàvastre hàràø .

#<ànandapårõa># puø ànandena pårõastçptaþ . sadàptakàmatvena kàmyàntarà bhàvàt paritçpte paramàtmani . 2 ati÷ayità nandayukte triø .. ànandapracuràdayo'pyubhadyatra . naiyàyikàdimate tu ànandena duþkhàbhàvena pårõaþ aparicchannatayà vibhutvàt iti iti bhedaþ .

#<ànandaprabhava># puø ànandaþprabhavaþ prabhavàpàdanaü yasya . 1 vãrye retasi tasya sàtvikànsandodayàdeva pravçttestathàtvam . 2 måtàdiprapa¤ce %<ànandàddhyeva prajàþ prajàyante ànandena jãvanti ànande pravilãyante>% iti ÷rutyà bhåtànàü brahmasvaråpànandabhavatvàt tathàtvam .

#<ànandabhuj># puø ànandaü bhuïkte bhuja--kvip . suùuptyavasthàpanne pràj¤e jãvabhede %<ànandabhuk cetomukhaþ pràj¤aþ>% iti ÷rutiþ yathà loke àyàsa÷ånyaþ sukhã ànandabhugucyate tathà suùupto'pi sarvàyàsa÷ånyatathà ànandabhugityucyate .

#<ànandabhairava># puø karmaø . ÷ivamårtibhede tasya patnã ïãp . prakçtisvaråpàyàü paradevatàyàm tatpatnyàü strã anayoreva rudrayàmale pra÷naprativacanakartçtvam .

#<ànandamaya># puø ànandaþ pracuro'sya pràcurye mayañ . pracurànandasvaråpe paramàtmani %<ànandamayo'bhyàsàt>% ÷àø såø . yathà ca ànandapracuratvàt tasya ànandabhayatvaü tathà tadbhàùye nirõãtam yathà taittirãyake'nnamayaü manomayaü vij¤ànamayaü cànukramyàmnàyate %<tasmàdvà etasmà dvij¤ànamayàdanyo'ntara àtmànandamaya>% iti tatra saü÷ayaþ kimihànandamaya÷abdena paraevàtmocyate yataprakçtaü %<satyaü j¤ànamanantaü brahmeti>% kiü vànnamayàdivat brahmaõo'rthàntaramiti . kintàvatpràptaü brahmaõo'rthàntaramamukhya àtmànandamayaþ syàtkasmàt? annamayàmukhyàtmapravàhapatitatvàt . athàpi syàtsarvàntaratvàdànandamdayomukhya evàtmeti, na syàtpriyàdyavayavayogàcchàrãratva÷ravaõàcca . mukhtha÷cedàtmà syàt na priyàdisaüspar÷aþ syàt iha tu %<tasya priyameva ÷ira>% ityàdi ÷råyate . ÷àrãratva¤ca ÷råyate . %<tasyaikaeva÷àrãra àtmà yaþ pårvasyeti>% . tasya pårvasya vij¤ànamayasyaikaeva ÷àrãra àtmà yaeùa ànandamaya ityarthaþ . na ca sa÷arãrasya sataþ priyàpriyasaüspar÷ãvàrayituü÷akyaþ . tasmàt saüsàryevànandamaya àtmàityevaü pràpte idamucyate . paraeva ànandamayo bhavitumarhati kutaþ? abhyàsàtparasminnevahyàtmanyànanda÷abdo bahukçtvo'bhyasyate ànandamayaü prastutya %<rasovaisa>% iti tasyaiva rasatvamuktvocyate %<rasaü hyevàyaü labdhvànandã bhavati kohyevànyàt kaþ pràõyàdyadeùa àkà÷a ànandona syàdeùa hyevànandàyati saiùànandasya mãmàüsà bhavati>% . %<eùa ànandamayamàtmànamupasaükràmati>% %<ànandaü brahmaõovidvàn na bibheti kuta÷cana>% %<ànando brahmeti vyajànàditi>% ca . ÷rutyantare ca %<vij¤ànamànandaü brahmeti>% brahmaõyevànanda÷abdodçùñaþ . evamànanda÷abdasya bahukçtvobrahmaõmevàbhyàsàdànandamaya àtmà brahmeti gamyate . yattåktam annamayàdyamukhyàtmapravàhapatitatvàdànandamayasyàpyamukhyàtmatvamiti . nàsau doùaþ ànandamayasya sarvàntaratvàt . mukhyameva hyàtmànamupadidikùu ÷àstraü lokabuddhimanusaradannamayaü ÷arãramanàtmànamatyantabhåóhànàmàtmatvena prasiddhamanådya måùàniùiktadrutatàmràdipratimàvat tato'ntaramityevaü pårveõa pårveõa samànamuttaramuttaramanàtmànamàtmeti gràhayat pratipattisaukaryàpekùayà sarvàntaraü mukhyamànandamayamàtmànamupadide÷eti ÷liùñataram . yathà'rundhatãnidar÷ane bahvãùvapi tàràsvamukhyàsvarundhatãùu dar÷itàsu yà'ntyà pradar÷yate sà mukhyaivàrundhatã bhavati evamihàpyànandamayasya sarvàntaratvàmmukhyamàtmatvam . yattu bråùe priyàdãnàü ÷irastvàdikalpanànupapannà mukhyasyàtmana iti atãtànantaropàdhijanità sà na svàbhàvikãtyadoùaþ . ÷àrãratvamapyànandamayasyànnamayàdi÷arãraparamparayà pradar÷yamànatvàt na punaþ sàkùàdeva sa÷arãratvaü saüsàrivad tasmàdànandamayaþ paraevàtmà . %<vikàra÷abdànneti cenna pràcurcyàt>% såø . atràha nànandamayaþ paràtmà bhavitumarhati kasmàt? vikàra÷abdàt . prakçtivacanàdayamanyaþ ÷abdo vikàravacanaþ samadhigata ànandamaya iti mayañovikàràrthatvàt tasmàdannamayàdi÷abdavadvikàraviùaya evàyamànandamaya÷abda iti cenna pràcuryàrthe'pi mayañaþ smaraõàt %<tatpratikçtavacane mayaóiti>% (pà0) pracuratàyàmapi hi mayañ smaryate . yathànnamayo yaj¤a iti annapracura ucyate . ànandapracuratva¤ca brahmaõaþ manuùyatvàdàrabhyottarasmimnuttarasmin sthàne ÷ataguõa ànanda ityuktvà brahmànandasya nirati÷ayatvàvadhàraõàt tasmàtpràcuryàrthe mayañ . %<taddhetuvyapade÷àcca>% såø . ita÷ca pràcuryàrthe mayañ yasmàdànandahetutvaü brahmaõovyapadi÷ati ÷rutiþ %<eùa hyevànandàyatãti>% . ànandayatãtyarthaþ . yohyanyànànandayati sa pracurànanda iti prasiddhaü bhavati yathà loke yo'nyeùàü dhanitvamàpàdayati sa pracuradhana iti gamyate tadvat . tasmàtpràcuryàrthe'pi mayañaþ sambhavàdànandamayaþ paraeva àtmàþ . %<màntravarõikameva ca gãyate>% såø . ita÷cànandamayaþ paraevàtmà yasmàdu %<brahmavidàpnoti param>% ityupakramyahi %<satyaü j¤ànamanantaü brahma>% ityasminmantre yadbrahmaprakçtaü satyaj¤ànànantavi÷eùaõairnirdhàritaü, yasmàdàkà÷àdikrameõa sthàvarajaïgamàni bhåtànyajàyanta, yacca bhåtàni sçùñvà tànyanupravi÷ya guhàyàmavasthitaü sarvàntaraü, yasya vij¤ànàyà'ntho'ntara àtmeti prakràntaü, tanmàntravarõikameva brahmeha gãyate %<yo'nyontara àtmànandamaya>% iti . mantrabràhmaõayo÷caikàrthatvaü yuktam avirodhàt . anyathà hi prakçtahànàprakçtaprakriye syàtàü, na cànnamayàdibhyaivànandamayàdanyontaraü àtmà'bhidhãyate etanniùñhaiva ca saiùà bhàrgavã vàruõã vidyà %<ànando brahmetivyajànàditi>% . tasmàdànandamayaþ paraevàtmà ÷àø bhàø . 2 ànandapracure triø sarvàyàsa÷ånyasuùuptyavasthàpanne 3 ànandamayakoùàbhimànini jãve ca . %<kàcidantarmukhràvçttirànandaprativimbabhàk . puõyabhoge bhoga÷àntau nidràråpeõa jàyate . kàdàcitkãtyatãnàtmà syàdànandamayo'vyayam . vimbabhåtoya ànanda àtmàsau sarbadà sthitaþ>% pa¤cadaø ukteþ jãvasya pàramàrthikànandaråpaparàtmasvaråpatve'pi suùuptau tasya sphuraõe'pi ca svalpakàlikatvàt brahmànandavai lakùaõyam . striyàü ïãp . sàca 4 durgàmårtibhede strãø .

#<ànandamayakoùa># puø ànandamayasya paramàtmanaþ koùa ivàvarakaþ . vedàntimatasiddhapa¤cakoùamadhye pa¤came koùe avidyàsvaråpe kàraõa÷arãre . ànandamayakoùasyaråpàdikamuktaü viveø cåø . %<ànandaprativimbacumbitatanurvçttistamojçmbhità syàdànandamayaþ priyàdiguõakaþ sveùñàrthalàbhodayaþ . puõyasyànubhave vibhàti kçtinàmànandaråpaþ svayaü måtvànandati yatra sàdhutanubhçmmàtraþ prayatnaü vinà . ànandamayakoùasya suùuptau sphårtirutkañà . svapnajàgarayorãùadiùñasandar÷anàdinà . naivàyamànandamayaþ paràtmà sopàdhikatvàt prakçtervikàràt . kàryatvahetoþ sukçtakriyàyàü vikàrasaïghàtasamàhitatvàt . pa¤cànàmapi koùàõàü niùedhe yuktitaþ ÷ruteþ . tanniùedhàvadhiþ sàkùã bodharåpo'va÷iùyate . yo'yamàtmà svayaüjyotiþ pa¤cakoùavilakùaüõaþ . avasthàtrayasàkùã san nirvikàro nira¤janaþ . sadànandaþ sa vij¤eyaþ svàtmatvena vipa÷cità>% . ànandamaya÷abde'dhikamuktam . %<guhàhitaü brahma yattat pa¤cakoùavivekataþ . boddhuü ÷akyaü tataþ koùapa¤cakaü pravicyatàm . dehàdabhyantaraþ pràõaþ pràõàdabhyantaraü manaþ . tataþ kartà tatobhoktà guhà seyaü paramparà>% pa¤cadaø .

#<ànandasambhava># puø ànandasya brahmànandasya sambhavaþ prakà÷aþ . tattvaj¤ànaprayojye brahmànandasphuraõe . ànandasambhave lãnobhàpa÷yamubhayaü mune! puràø . sambhavatya smàt apàdàne'p ànandaþ sambhavo'sya . 2 bhåtàdau triø ànnandaprabhava÷abde vivçtiþ .

#<ànandà># strã ànandayati sevanàt à + nadi--õicac . vijayàyàm (siddhi) ràjaniø .

#<ànandàrõava># puø ànandaþ arõava iva asãmatvàt . brahmànande asvaõóànandaråpatvàdaparicchitvàccàsya tathàtvam . pramodàrõavàdayo'pyatra . %<brahma pramodàrõavamiti>% naiùaø .

#<ànandi># puø à + nadi--in . 1 harùe %<kau÷alyànandibardhanoràma>% iti ràmàyaõam . 2 kautuke ca .

#<ànandita># triø à + nadi--kta . 1 harùayukte sukhini, à + nadiõic--kta . yasyànando janitastasmin 2 abhinandite triø .

#<ànandin># triø à + nadi--õini . 1 ànandayukte õicõini . 2 ànandakàrake triø ubhayatra striyàü ïãp .

#<ànandã># strã ànandayati à + nadi--õic--ac--gauràø ïãù (àkana pàtà (vçkùabhede ÷abdacaø .

#<ànamana># naø ànasyate va÷ãkriyate'nena karaõe lyuñ . santoùàrthànugatyàdau 1 ànatau . bhàve lyuñ . 2 samyagnamane . õic + lyuñ . namratàpàdake 3 vyàpàre .

#<ànamita># triø à + nama--õic--kta . àvarjite ànatãkçte anukålãkçte .

#<ànamya># triø à + nama--õic--karmaõi yat . 1 namrãkàrye à + nama--lyap . 2 namaskçtyarthe avyaø và malope tuki ànatyetyapyatra avyaø .

#<ànaya># puø à + nã--bhàve ac . de÷àt de÷ànantaranayane . ànãyate vedàdyadhyayanàyàtra àdhàre ac . upanayanasaüskàre hemaø . bhàve lyuñ . ànayanamapyubhayatra naø .

#<ànarta># uø ànçtyatyatra àdhàre gha¤ . 1 nçtya÷àlàyàü 2 yuddhe ca taütra hi vãrairharùàt nçtyamiva kriyate iti tasya tathàtvam . 3 såryavaü÷ye ràjabhede %<manorvaivasvatasyàsan putrà vai nava tatsamàþ . ikùvàku÷caiva nàbhàgo dhçùõuþ ÷aryàtireva caü>% ityupakramya %<÷aryàtermithunaü tvàsãdànartonàma vi÷rutaþ . putraþ, kanyà sukanyàkhyà yà patnã cyavanasya ha . ànartasya tu dàyàdorevonàma mahàdyutiþ . ànartoviùaya÷càsãt purã càsya ku÷asthalã . revasya raivataþ putraþ kakudmãnàma dhàrmikaþ . jyeùñhaþ putra÷atasyàsãdràjyaü pràpya ku÷asthalãm . sa kanyàsahitaü ÷rutvà gàndharvaü brahmaõo'ntike . muhårtabhåtaü devasya gataü bahuyugaü prabho! . àjagàma yugairvàtha svàü purãü yàdavairvçtàm . kçtàü dvàravatãü nàmnà vahudvàràññatoraõàm . bhojavçùõyandhakairguptàü vàsudevapurogamaiþ . tatastadraivatoj¤àtvà yathàtattvamarindama! . kanthàü tàü baladevàya suvratàü nàma revatãm . dattvà jagàma ÷ikharaü merostapasi saü÷itaþ>% harivaüø 10 aø . tatkçte 4 de÷abhede ànartanàmasåryavaü÷akçtatvàttasya de÷asya ànartanàmatvam . tatraiva de÷e ca ikùvàkuputraharya÷vasya pa÷càt ràjyamàsãt yathoktam %<ànairto nàma te ràùñraü bhaviùyatyàyataü mahat . tadbhaviùyamahaü manye kàlayogena pàrthivaþ! . adhyàsyatàü yathàkàlaü pàrthivaü vçttamuttamam . yàyàtamapi vaü÷aste sameùyati ca yàdavam . amuvaü÷a¤ca vaü÷aste somasya bhavità kila . eùa me vibhavastàta tametaü viùayottamam . dattvà yàsyàmi tapase sàgaraü varuõàlayam . lavaõena samàyuktastvamimaü viùayottamam . pàlayasvàkhilaü tàta! svasya vaü÷asya vçddhaye . vàóhamityeva harya÷vaþ pratijagràha tatpuram . sa ca daityastapovàsaü jagàma varuõàlayam . harya÷va÷ca mahàtejà divye girivarottame . nive÷ayàmàsa puraü vàsàrthamamaropamaþ . ànartaü nàma tadràùñraü suràùñraü godhanàyutam . acireõaiva kàlena samçddhaü pratyapadyata . anåpaviùaya¤caiva velàvanavibhåùitam . niviùñaü kùetra÷asyàóhyaü pràkàragràmasaükulam . ÷a÷àsa sa nçpaþ sphãtaü tadràùñraü ràùñravardhanaþ>% 94 aø . atra ca samudravelàdikaü tatsãmàdikamuktam . 5 tadde÷avàsijaneùu 6 tadràjeùu ca 7 candravaü÷ye ràjabhede puø . %<varùaketostu dàyàdo vibhurnàma praje÷varaþ . ànartastu vibhoþ putro sukumàrastato'bhavat>% hari vaüø 32 . tatra tadde÷a ràjaparatve %<ànartàn kàlakuñàü÷ca kulindàü÷ca vijitya saþ>% bhàø saø 24 aø . de÷avàsiparatve . %<uktavàü÷ca mahàvàho! kàsau vçùõikulàdhamaþ . vàsudevaþ sa mandàtmà vasudevasuto gataþ . tasya yuddhàrthinodarpaü yuddhe nà÷ayità'smyaham . ànartàþ! satyamàkhyàta tatra gantà'smiyatra saþ>% iti ànartavàsinaþ prati sàlvavàkyam de÷arapatve . ànarteùu vimarda¤ca kùepa¤càtmani kaurava! iti bhàø vaø 14 aø %<ànartamevàbhimukhàþ ÷ivena gatvà dhanurvedaratipradhànàþ>% bhàø vaø 183 aø . kçttikàdibhistribhistribhirnakùatraiþ kråragrahapãóitaiþ krameõa de÷avi÷eùaràjà÷ubhasya vçø saüø pratipàdanàt syàtyàdibhi stribhirmakùatraiþ kråragrapãóitaistadde÷ançpasyà÷ubhaü bhavati yathà vçø saø kårmaviø . %<vargeràgneyàrdyaþ kråragrahapãóitaiþ krameõa nçpàþ . pà¤càlomàgadhikaþ kàliïga÷ca kùayaü yànti . àvanto'thànarto mçtyaü càyàti sindhusauviraþ . ràjà ca hàrahauromadreva÷onya÷ca koõendraþ>% . ànçtyatãti kartari ac . 8 jale naø tasya taraïgaråpeõa nçtyasyeva karaõàttathàtvam 9 nartake triø bhàve gha¤ . 10 nartane pç0

#<ànartaka># triø ànartade÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . 1 ànartade÷abhabe . ànçtyati à + nçta--õvul . 2 samantànnartake triø .

#<ànartapura># naø ànartade÷asya pradhànaü puram . dvàravatyàmpuryàm .

#<ànartãya># triø ànartade÷e bhabaþ vçdvatvàt cha . ànartade÷abhave .

#<ànarthakya># naø anarthasya bhàvaþ ùya¤ . 1 niùprayojanatve prayojanàbhàve . %<÷rutyànarthakyamiti cet>% kàtyàø 71, 8, 5, %<àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm>% jaiø såø . anena kriyàpratipàdakabhinnavedabhàgànàmànarthakyokteþ vedàntavàkyànàü na svàrthe pràmàõyaü saptadvãpà vasumatãtyàdivàkyavat teùàü bhåtàrthopade÷akatvàt tathà ca upàsanàvidhivi÷eùatayaiva teùàü pràmàõyam iti mãmàüsakà manyante . tadetanmatam pårbapakùatvenopanyasya %<tattu samanvayàditi>% ÷àrãrakasåtrabhàùye niràkçtaü yathà yadyapi ÷àstrapramàõakaü brahma tathàpi pratipattividhiviùayatayaiva ÷àstreõa brahma samarpyate . yathà yåpàhavanãyàdãnyalaukikànyapi vidhivi÷eùatayà samarpyante tadvat . pravçttinivçttiprayojanatvàcchàstrasya . tathà hi ÷àstratàtùaryavida àhuþ . %<dçùñohi tasyàrthaþ . karmàvavodhana¤codaneti kriyàyàþ pravartakaü vacanam . tasya j¤ànamupade÷aþ . tadbhåtànàü kriyàrthena samàmnàyaþ>% . %<àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàmiti ca>% . ataþ puruùaü kvacidviùaya vi÷eùe pravartayat kuta÷cidviùayavi÷eùànnivartayaccàrthavacchàstram taccheùatayà cànyadupayuktam . tatsàmànyàdvedàntànàmapi tathaivàrthavattvaü syàt . sati ca vidhiparatveyathà syargàdikàmasyàgnihotràdi sàdhanaü vidhãyate evamamçtatvakàmasya brahmaj¤ànaü vidhãyata iti yuktam . nanviha jij¤àsyavailakùaõyamuktam . karmakàõóe bhavyodharmojij¤àsyaþ iha tu bhåtaü nityavçttaü brahma jij¤àsyamiti . tatra dharmaj¤ànaphalàdanuùñhànàpekùàdvilakùaõaü brahmaj¤ànaphalaü bhavitu marhati . nàrhatyevaü bhavitum . kàryavidhiprayuktasyaiva brahmaõaþ pratipàdyamànatvàt . %<àtmà và are draùñavyaþ>% %<yo'yamàtmà'pahatapàpamà so'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ>% . %<àtmetyevopàsãta>% . %<àtmànameva lokanupàsãta>% %<brahma veda brahmaiva bhavati>% ityàdiùu hi vidhàneùu satsu ko'sàvàtmà brahmetyàkàïkùàyàü tatsvaråpasamarpaõena sarve vedàntà upayuktàþ nityaþ sarvaj¤aþ sarvagatonityatçptonitya ÷uddhabuddhamuktasvabhàvovij¤ànànandaü brahmatyevamàdayaþ . tadupàsanàcca ÷àstradçùño'dçùñomokùaþ phalaü bhaviùyati . kartavyavidhyananuprave÷ena vastumàtrakathane hànopàdànàsambhavàt %<saptadvãpà vasumatã>% %<ràjàsau gacchati>% ityàdi vàkyavadvedànta vàkyànàmànarthakyameva syàt . nanu vastumàtrakathane'pi rajjuriyaü sarpa ityàdau mràntijanitabhãtinivartanenàrthavattvaü dçùñaü tathehàpyasaüsàryàtmavastukathanena saüsàritvabhràntinivartanenàrthavattvaü syàt . syàdevaü yadi rajjusvaråpa÷ravaõaiva sarpabhràntiþ saüsàritvabhràntirbrahmasvaråpa÷ravaõamàtreõa nivartate ÷rutabrahmaõo'pi yathàpårbaü sukhaduþkhàdi saüsàritvadharmadar÷anàt . %<÷rotavyomantavyonididhyàsitavyaþ>% iti ca ÷ravaõottarakàlayormanananididhyàsanayordar÷anàt . tasmàtpratipattividhiviùayatayaiva ÷àstrapramàõakaü brahmà'bhyupagantavyamiti (pårbapakùaþ) . yadapi ÷àstra tàtparya vidàmanukramaõam . dçùñohi tasyàrthaþ karmàvavodhanamityevamàdi . tat dharmajij¤àsàviùayatvàdvidhipratiùedha÷àstràbhipràyaü draùñavyam . api ca %<àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm>% ityetadekàntenàbhyugacchatàü bhåtopade÷ànàmànarthakyaprasaïgaþ . pravçttinivçttivyatirekeõa bhåta¤cet vaståpadi÷ati bhavyàrthatvena, kåñasthaü nityaübhåtaü nopadi÷atãtyatrakohetuþ? . na hi bhåtamupadi÷yamànaü kriyà bhavati . akriyàtvepi bhåtasya kriyàsàdhanatvàt kriyàrthaeva bhåtopade÷a iti cennaiùa doùaþ . kriyàrthatve'pi kriyànirvartanar÷aktimadvaståpadiùñameva . kriyàrthatvantu prayojanaü tasya, na caitàvatà vastvanupadiùñaü bhavati . yadi nàmopadiùñaü kiü tava tena syàditi ucyate . anavagatàtmavaståpade÷a÷ca tathaiva mavitumarhati . tadavagatyà mithyàj¤ànasya saüsàrahetornivçttiþ prayojanaü kriyataityavi÷iùñamarthavattvaü kriyàsàdhanavaståpade÷ena . api ca %<bràhmaõona hantavyaþ>% iti caivamàdyà nivçttirupadi÷yate . na ca sà kriyà nàpi kriyàsàdhanam . akriyàrthànàmupade÷o'narthaka÷cet %<bràhmaõona hantavyaþ>% ityàdi nivçttyupade÷ànàmànarthakyaü pràptaü taccàniùñam . na ca svabhàvapràptahantyarthànuràgeõa na¤aþ ÷akyamapràptakriyàrthaütvaü kalpayituü hananakriyànivçttyaudàsãnyavyatirekeõa . na¤a ÷caiùa svabhàvoyat svasambandhino'bhàvaü bodhayati . abhàva buddhistvaudàsãnyakàraõam . sà ca dagdhendhanàgnivat svayamevopa÷àmyati . tasmàtprasaktakriyànivçttyaudàsãnyameva bràhmaõonahantavya ityàdiùu pratiùedhàrthaü manyàmahe anyatra prajàpativratàdibhyaþ . tasmàt puruùàrthànupayogyupàkhyànàdibhåtàrthavàdapiùayamànarthakyàbhidhànaü draùñavyam bhàø . (siddhàntaþ) vàkyàdeþ 2 arthabodhakatàbhàve ca . mãmàüsakamate kàryànvita eva ÷abdànàü ÷aktigrahaniyamàt liïàde÷ca kàryatàbodhakatayà tacchånyavàkyasyàrthabodhakatvàbhàva iti pràbhàkaràmanyante .

#<ànava># triø aniti ana--uõ ànuþ pràõã tasyedas aõ . pràõisambandhini balàdau . %<vyànavasya tçtsave gayam>% çø 7, 18, 13 . %<ànoþ sambandhino balasya>% bhàø . %<cidvacasa ànavàya>% çø 6, 62, 9 striyàü ïãp .

#<ànavya># naø ànornarasya idaü yat . narasambandhini tantrokte maladvaye . %<màyikaü nàma yoùottham pauruùaü kàrmaõaü malas . ànavyaü taddvayaü proktaü niùiddhaü tanmalatrayam>% tantrasàre prapa¤casàraþ .

#<ànasa># triø anasaþ ÷akañasya piturvà idam aõ . 1 ÷akaña sambandhini . %<dvayàni vai bànaspatyàni cakràõi rathyàni cànasàni>% ÷ataø bràø . 2 pitçsambandhini ca .

#<ànàthya># naø anàthasya bhàvaþ ùya¤ . svàbhi÷ånyatve .

#<ànàmya># triø à + nama--karmaõi õyat aniñkatvàt na hrasvaþ . namaskàrye .

#<ànàya># puø ànãyate matsyo'nena à + nã--karaõe %<jàlamànàyaþ>% pàø ukteþ gha¤ . matsyadhàraõàrthe ÷aõasåtràdinirmite jàle . anyatra ac . ànaya ityeva .

#<ànàyin># triø ànayati à + nã--õini . 1 de÷àdde÷àntara pràpake . ànàyojàlasasyàsti ànàya + ini . 2 jàlike dhãvare %<ànàyibhistàmapakçùñanakràm>% %<ànàyinastadvicaye nadãùõàn>% iti ca raghuþ . ubhayatra striyàü ïãp .

#<ànàyya># puø ànàyyate gàrhapatyàdànãya saüskriyate'sau à + nã--õyat niø àyàde÷aþ . vaidikaprasiddhe dakùiõàgnibhede . %<ànàyyo'nitye>% pàø %<dakùiõàgnivi÷eùa evedaü nipàtanam sa hi gàrhapatyàdànãyate'nitya÷ca satatamaprajvalanàt vai÷vàdikulayonikatvena vaikalpikatvàcca . anyatra tu yat àneyo ghañàdiþ>% siø kauø vai÷vakulàderànãto dakùiõàgnistu àneyaeva %<vai÷vakulàt vipratobhràùñràt gàrhapatyàdvà>% à÷vaø såtre agniyonivikalpa÷ravaõàt gàrhapatyàdàneyasyaiva ànàyyatvaü nànyasya .

#<ànàha># puø à + naha--gha¤ . 1 bandhe 2 dairvye ànahyate apasaraõa pratirodhena badhyate viõmutràdi anena à + naha + karaõe gha¤ . 3 viõmåtrarodhasàdhane vaidyakokte rogabhede %<àmaü ÷akçdvà nicitaü krameõa bhåyovibaddham viguõànilena . pravartamànaü na yayàsvamenaü vikàramànàhamudàharanti>% màø niø . vàtàdidoùànuktvà sthànavi÷eùà÷rayatvena teùàü rogavi÷eùajanakatvamuktaü su÷ruø . %<ata årdhvaü sthànanasaü÷rayaü vakùyàmaþ . evaü kupitàstàüstàn ÷arãraprade÷ànàgatya tàüstàn vyàdhãn janayanti . te yadodarasannive÷aü kurvanti tadà gulmavidradhyudaràgnisaïgànàhavisåcikàtisàraprabhçtãn janayanti>% . %<ànàhàrtaü tatodçùñvà tatsainyamasukhàrditam . pitaraü duþkhitaü dçùñvà sukanyedamathàbravãt>% bhàø vaø paø 122 aø .

#<ànàhika># puø ànàhe tatpratãkàre vihitaþ ñhak . ànàharogopa÷amanãye vidhau . %<àsvàpanaü màrutaje, sninne mtigdhe vi÷iùyate . purãùaje tu kartaüvyo vidhirànàhikobhavet>% su÷ruø .

#<àniceya># triø samantànnicãyate à + ni + ci--karmaõi yat . samantàt sa¤cayanãye striyàü ÷àrdhaø pàñhàt ïãn .

#<àniruddha># puü strãø aniruddhasyàpatyam vçùõitvàt aõ . aniruddhasya åùàpaterapatye striyàü ïãp . niruddhabhinnasyàpatye tu i¤ . àniruddhirityeva .

#<ànirhata># puø anirhata eva svàrthe aõ . devahçdayatayà pradhàne devabhede %<nama ànirhatebhya ityete hyebhyo lokebhyo 'nirhatàþ>% ÷ataø bràø %<etàni deva hçdayàni yathà hçdayaü pradhànaü tathaite'pi pradhànàni>% bhàø .

#<ànila># triø anilasvedam aõ . 1 vàyusambandhini ànilodepatà'sya aõ . 2 vàyudevatàke haviràtau striyàmubhayatra ïãp . sà ca svàtitàràyàm sà hi anilàdhiùñhàtçkà

#<ànili># puø anilasyàpatyam i¤ . bhãme sa hi pàõóoþ kùetre kuntyàü vàyunotpàditaþ yathà %<tatastathoktà bhartrà tu vàyumevàjuhàva sà . tatastàmàgato vàyurmçgàråñomahàbalaþ . kinte kunti! dadàmyadya bråhi yatte hçdi sthitam . sà salajjà vihasyàha putraü dehi surottama! . balavantaü sahàkàyaü sarvadarpaprabha¤janam . tasmàjjaj¤e mahàbàhurbhomobhãmaparàkramaþ>% bhàø àø paø 123 aø . 2 hanåmati ca tasya ke÷arikùetre a¤janàyàü vàyunà janitatvàt tathàtvam tatkathà saükùiptà yathà %<ahaü ke÷ariõaþkùetre vàyunà jagadàyunà . jàtaþ kamalapatràkùa! hanåmànnàma vànaraþ>% bhàø vaø paø 140 aø . bhãmaü prati hanåmadvàkyam . ataeva tayoþ kùetrabhinnotpannatye'pi ekenotpàdanàt bhràtçtvam tena %<tadråpaü dar÷ayàmàsa yadvai sàgaralaïghane . bhràtuþ priyamabhãpsan vai cakàra sumahadvaapuþ>% %<bhràtà mama guõa÷reùñho buddhisattvabalànvitaþ ràmàyaõe'tivikhyàtaþ ÷rãmàn vànarapuïgava>% iti ca tatraivàdhyàye tayorbhràtçtvenoktiþ . anilasutàdayo'myubhayatra .

#<ànãta># triø à + nã--karmaõi kta . de÷àdde÷àntaraü nãte . %<ànãtà bhavatà yadà patiratà sàdhvã dharitrãsutà>% nàñakam .

#<ànãti># strã à + nã--ktin . ànayane %<caïkramitvàpriyànãtiü ràmorakùobadhe sthitaþ>% mugdhaø .

#<ànãla># puø ãùadarthe àï pràø saø . 1 ãùannãlavarõe 2 tadvati triø . 3 nãlaghoñake puø hemaø . 4 tajjàtistriyàü strã ïãp

#<ànu># triø ana--uõ . pràõini ànava÷abde udàø .

#<ànukalpika># triø anukalpaü vetti tadbodhakagranthamadhãte và ukthàø ñhak 1 anukalpàbhij¤e 2 tadbodhakagrandhàdhyetari ca anukalpena pràptaþ ñhak . 3 anukalpena pràpte . anukalpàya hitam ñhak . 4 anukalpasàdhane .

#<ànukålika># triø anukålaü vartate ñhak . ànukålyena vartamàne .

#<ànukålya># naø anukålasya bhàvaþ karma và ùya¤ . anukålatàcaraõe 1 sàhàyye 2 anuguõatàyà¤ca . %<yatrànukålyaü dampatyo strivargastatra vardhate>% yàø smçø %<ramata÷cànukålyena yayuþ saüvatsarà da÷a>% ràmàø .

#<ànugaïgya># triø anugaïgaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . gaïgàpa÷càdbhavàdau .

#<ànugatika># triø anugatamanugamanaü bhàve kta tena nirvçttaþ akùadyåtàø ñhak . anugamena nirvçtte santoùàdau .

#<ànugatya># naø anugatasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 anugamana råpàcaraõe 2 anugatatveca .

#<ànugàdika># triø anugadatãti anugàdãsa eva anigàdina + svàrthe ñhak . pa¤càtkathake .

#<ànuguõika># triø anuguõamadhãte veda và vasantàø ñhak . 1 anuguõàbhij¤e 2 tadbodhakagrandhàdhyetari ca . striyàü ïãp .

#<ànuguõya># naø anuguõasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 anukålatàcaraõe 2 anukåõatve ca .

#<ànugràmika># triø anugràmaü bhavaþ ñha¤ . gràmapa÷càdbhavàdau striyàü ïãp .

#<ànucàraka># naø anucàrakasya dharmyaü mahiyyàdiø aõ . anucaradharmye àcaraõe .

#<ànuti># puü strãø ànutasyàpatyam i¤ . ànutananàsnoyunerapatye . %<i¤aþ pràcàm>% tataþ yuvapratyayasya luk tu taulvasyàditvàt na . ànutiþ pità ànutàyanaþ putraþ . à + nu--ktin . samyakstavane strã .

#<ànutilya># triø anutilaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . tilasya pa÷càdbhavàdau .

#<ànudçùñineya># puü strã anudçùñaubhavaþ ÷ubhràø óhak kalyàø ànaï ca . anudçùñibhave .

#<ànunà÷ya># triø anunà÷aü vinà÷asya pa÷càd bhavaþ saükàø õya . dhvaüsapa÷càdbhave striyàü ïãp .

#<ànunàsikya># naø ànunàsikasya bhàvaþ ùya¤ . anunàsikadharme nàsàsahitatattatsthànoccàryatve %<pratij¤ànunàsikyàþ pàõinãyàþ>% vyàkaraõãyà paribhàùà .

#<ànupathya># triø anupathaü bhavaþ parimuø ¤ya . màrgasya pa÷càdbhavàdau

#<ànupadika># triø anupadaü ghàvati ñhak . anupadaü 1 dhàvamàne padasya vedapàñhavi÷eùasya pa÷càt anupadaü tadvetti tadbodhakagranthaü và'dhãte ukthàø ñhak . 2 padagranthàdhyetari 3 tadabhij¤e ca striyàü ïãp .

#<ànupadya># triø anupadaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . padasya pa÷càdbhavàdau .

#<ànupårvã># strã pårvamanukramya anupårbaü tasya bhàvaþ ùya¤ tato và ïãùi yalopaþ . paripàñyàm målàvadhike krame %<ùaóànupårvyà viprasya kùatrasya caturo'varàn>% manuþ . ïãùabhàvapakùe ànupårvyamapyatra naø . %<vasãrannànupårvyeõa ÷àõakùaumàvikàni ca>% manuþ .

#<ànumànika># triø anumànàdàgataþ ñhak striyàü ïãp . anumànapràpte 1 yuktisiddhe 2 vyàptivi÷iùñaliïgaj¤ànàdavagate anumite padàrthe yathà dhåmadar÷anàt vahniranumãyate sa ca vahniþ svavyàptivi÷iùñadhåmaj¤ànemaivàvagata iti tasya tathàtvam . anumànamàtreõàvagamye vede vàcaka÷abda÷ånye sàükhyamatasiddhe 3 pradhàne naø . %<ãkùaternà÷abdamiti>% ÷àø såtra bhàùye tasya ca veda÷abdapratipàdyatvaü niràkçtya %<racanànupapatternànumànam>% såø bhàø anumànagamyatvamapi niràkçtam . tasya ca yathànumànikatvaü tathà 466, 67 pçùñhe avyakta÷abde dar÷itam %<ànumànikamapyekeùàmiti cenna ÷arãraråpakavinyastagçhãterdar÷ayati ca>% ÷àø såø .

#<ànumàyya># triø anumàùaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . màùasya pa÷càdbhavàdau .

#<ànuyavya># triø anuyavaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . yavasya pa÷càdbhavàdau .

#<ànuyåùya># triø anuyåùaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . yåùasya pa÷càdbhavàdau .

#<ànurakti># strã à + anu + ranja--ktin . 1 anuràge 2 ànugatye ca .

#<ànuràhati># puü strãø anurahato'patyam bàhvàø i¤ anu÷aø dvipadavçddhiþ . munibhede yuvàpatye tu tataþ phak taulvalvàø naü luk . ànuràhatàyanaþ . tasya yuvàpatye . ànuhàrati iti pàñhàntaram .

#<ànurohati># puü strãø anurohatopatyam bàhvàø i¤ . anurohanmunegautràpatye tasya yuvàpatye phaktasya tauø na luk . ànurohatàyanaþ tadãyayuvàpatye .

#<ànulepika># triø ànulepikàyàþ striyà dharmyam mahiùyàø aõ . anulepikàyà dharmye karmaõi .

@<[Page 731a]>@
#<ànulomika># triø anulomaü vartate anuloma + ñhak . anulomàcàravati . striyàü ïãp .

#<ànulomya># naø anulomasya bhàvaþ karma và bràhmaø ùya¤ . 1 anukrame ànulomyena sambhåtà jàtyà j¤eyàstaeva te . %<ekàntare tvànulomyàdambaùñhograu tathà smçtau>% iti ca manuþ anukålatve %<kriyàõàmànulomya¤ca karotyakupito'nilaþ>% su÷ruø .

#<ànuvaü÷ya># triø anuvaü÷aü bhavaþ parimukhàø ¤ya . vaü÷avçkùasyapa÷càdbhavàdau .

#<ànuve÷ya># triø anuve÷aü vasati %<avyayãbhàvàcca>% pàø ¤ya pràtive÷yasannikçùñagçhavàsini . %<pràtive÷yànuve÷yau ca kalyàõe viü÷atidvije>% manuþ . nirantaragçhavàsã pràtive÷yaþ tadantaragçhavàsã ànuve÷yaþ iti kullåø avyayãbhàvàcceti såtre parimukhàdibhya eveùyate iti niyamastu pràyikastenàtràpãti bodhyam .

#<ànu÷àtika># anu÷atikasyedam aõ dvipadavçddhiþ . anu÷atikasandhini .

#<ànu÷àsanika># triø anu÷àsanàya hitaüñhak . 1 anu÷àsanasàdhane nãtivàkyàdau 2 ràjyanãteranu÷àsanàrthe bhàratàntargate parvabhede . %<tataþ parva parij¤eyamànu÷àsanikaü param>% bhàø àø 1 aø .

#<ànu÷ravika># triø gurupàñhàdanu÷råyate anu÷ravovedastatra vihitaþ ñhak . svargàdisàdhanatayà vedavihite karma samåhe %<dçùñavadànu÷ravikaþ sa hyavi÷uddhikùayàti÷ayayuktaþ>% sàüø kàø . %<nànu÷ravikàdapi tatsiddhiþ sàdhyatvenàvçttiyogàdapuruùàrthatvam>% sàüø såø .

#<ànuùaïgika># triø anuùaïgàt àgataþ ñhak striyàü ïãp . udde÷yàntarapravçttasya tatkarmanàntarãyatayà pràpte pràsaïgike anudde÷ye %<anyatarasyànuùaïgikatve'nvàcayaþ>% siø kauø yathà bho vaño! bhikùàmaña yadi gàü pa÷yeþ tà¤cànayetyàdau bhikùàrthapravçttasya daivàt godar÷anàttasyà ànayanamànuùaïgikaü tatrodde÷atvàbhàvàt .

#<ànuùaj># avyaø à + anu--sanja--kvip svaràø . ànupårvyàm .

#<ànuùaõóa># triø anuùaõóe de÷abhede bhavaþ kacchàø aõ . anuùaõóade÷abhave .

#<ànuùñubha># triø anuùñup chando'sya utsàø a¤ . 1 anuùñupchandaske mantràdau çci strã ïãp . %<anu÷yàvà÷vàndhãgave ànuùñubhe tçce bhavata>% iti sàmasaüø bhàø dhçtà ÷rutiþ . aùñubha idam aj . 2 anuùñupsambandhini . anuùñupsarasvatã devatà'sya aõ . 3 sàrasvate haviràdau ànuùñubhasya haviùoyat çø 10, 18 1, 1 . %<ànuùñubhovà a÷vaþ>% ànuùñubhaiùà dik ÷ataø bràø . atra chàndasoïãbabhàvaþ svàrthe aõ . 4 anuùñupchandasi naø svàrthikasya kvacit prakçtiliïgàtikramasya devatàvadiùñatvàtliïgànyatvam .

#<ànusàyya># triø anusàyaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . sàyasya pa÷càdbhavàdau .

#<ànusãtya># triø anusãtaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . làïgala paddhateþ pa÷càdbhave .

#<ànusãrya># triø anusãraü bhavaþ parimukhàø ¤ya . làïgalapa÷càdbhavàdau .

#<ànusåya># triø anusåyayà atripatnyà dattam aõ . anusåyayà datte %<sphuratprabhàmaõóalasànusåyaü sà bibhratã ÷à÷vatamaïgaràgam>% raghuþ .

#<ànusçtineya># triø anusçtau bhavaþ ÷ubhràø óhak kalyàõyàø inaï ca . anusaraõabhave .

#<ànusçùñineya># triø anusçùñau bhavaþ ÷ubhràø óhak kalyàø inaï ca . anusarjanabhave .

#<ànuhàrati># triø anuharati bhavaþ bàhràø i¤ anu÷atiø dvipadavçddhiþ . anuharaõakurvati bhave .

#<ànåpa># triø anåpade÷ebhavaþ kacchàø aõ . anåpade÷abhave striyàü ïãp . 2 jalànugatade÷abhave pràõivarge ca tatratyapràõinastanmàüsaguõà÷ca su÷rute dar÷ità yathà %<ànåpavargastu pa¤cavidhaþ . tadyathà kålacaràþ plavàþ ko÷asthàþ pàdino matsyà÷ceti . tatra gajagavayamahiùarurucamarasçmararohita varàhakhaóigagokarõakàlapucchakoóranyaïkvaraõyagavayaprabhçtayaþkålacaràþ pra÷avaþ . vàtapittaharà vçùyà madhurà rasapàkayoþ . ÷ãtalà balinaþ snigdhà måtralàþ kaphavardhanàþ . viråkùaõo lekhana÷ca vãryoùõaþ pittadåùaõaþ . svàdvamlavaõasteùàü gajaþ ÷leùmànilàpahaþ . gavayasya tu màüsaü hi snigdhaü madhurakàsajit . vipàke madhuraü càpi vyavàyasya tu vardhanam . snigdhoùõamadhuro vçùyo mahiùastarpaõã guruþ . vàtapittopa÷amanaü guru ÷ukrapravardhanama . tathà camaramàüsantu snigadhaü madhurakàsajit . vipàke bhadhuraü càpi vàtapittapraõà÷anam . sçmarasya tu màüsa¤ca kaùàyànurasaü smçtam . vàtapittopa÷amanaü guru ÷ukravivardhanam . svedanaü vçühaõaü vçùyaü ÷ãtalaü tarpaõaü guru . snigdhaü ÷ramànilaharaü vàràhaü balavardhanam . kaphaghnaü khaóigapi÷itaü kaùàyamanilàpaham . pitryaü pavitramàyuùyaü baddhamåtraü viråkùaõam . gokarõamàüsaü madhuraü snigdhaü ma kaphàvaham . vipàke madhura¤càpi raktapittavinà÷anam . haüsasàrasakrau¤cacakravàkakararakàdambakàraõóavajrãva¤jãvakavakabalàkàpuõóarãkaplava÷aràrãmukhanandãmukhamadgåtkro÷akàcàkùamallikàkùa÷uklàkùapuùkara÷àyikàkonàlakàmbukukkuñikàmegharàva÷vetacaraõaprabhçtayaþ plavàþ saïghàtacàriõaþ . raktapittaharàþ ÷ãtàþ snighdhà vçùyà marujjitaþ . sçùñamåtrapurãùà÷ca madhurà rasapàkayoþ . guråùõamadhuraþ snikhdhaþ svaravarõabalapradaþ . vçühaõaþ ÷ukralasteùàü haüso màrutanà÷anaþ . ÷aïkha÷aïkhanakha÷ukti÷ambåkabhallåkaprabhçtayaþ ko÷asthàþ . kårmakumbhãrakarkañakakçùõakakañaka÷i÷umàraprabhçtayaþ pàdinaþ . ÷aïkhakårmàdayaþ svàdurasapàkà marunnudaþ . ÷ãtàþ snigdhà hitàþ pitte varcasyàþ ÷leùmavardhanàþ . kçùõakarkañakasteùàü balyaþ koùõo'nilàpahaþ . ÷uklaþ sandhànakçt sçùñavimåtro'nilapittahà . matsyàsta dvividhà nàdeyàþ sàmudrà÷ca . tatra nàdeyàþ rohitapàñhãnapàñalàràjãvavarmigomatsyakçùõamatsyavàgu¤jàramuralasahasradaüùñraprabhçtayo nàdeyàþ . nàdeyà madhurà matsyà guravomàrutàpahàþ . raktapiktakarà÷coùõà vçùyàþ strigdhàlpavarcasaþ . kaùàyànurasasteùàü ÷aùpa÷aibàlabhojanaþ . rohito màrutaharo nàrtyathaü pittakopanaþ . pàñhãnaþ ÷leùmalo vçùyo nidràluþ pi÷ità÷anaþ . dåùayedamlapittantu kuùñharogaü karotyasau . muralã vçühaõo vçùyaþ stanya÷leùmakarastathà . sarastaóàgasambhåtàþ snigdhàþ svàdurasàþ smçtàþ . mahàhradeùu balinaþ svalpe'mbhasyabalàþ smçtàþ . timiïgilakali÷apàkamatsyaniràlakanandivàralakamakaragargarakacandrakamahàmãnaràjãvaprabhçtayaþ sàmudràþ . sàmudrà guravaþ snigdhà madhurà nàtipittalàþ . uùõà vàtaharà vçùyà varcasyàþ ÷leùmavardhanàþ . balàvahà vi÷eùeõa màüsà÷itvàt samudrajàþ . samudrajebhyonàdeyà vçühaõatvàduguõottaràþ . teùàmapyanilaghnartvàccauõñhyakaupyau guõottarau . snigdhatvàt svàdupàkatvàt tayorvàpyà guõottaràþ . nàdeyà guravo madhye yasmàtpucchàsyacàriõaþ . sarastaóàgajànàntu vi÷eùeõa ÷iro laghu . adåragocarà yasmàttasmàdutsodapànajàþ . ki¤cinmuktvà ÷irode÷amatyarthaü guravastu te . adhastàdvaravo j¤eyà matsyàþ sarasijàþ smçtàþ . urovicaraõàtteùàü pårvamaïgaü laghu smçtam . ityànåpo mahàbhisyandimàüsavargo vyàkhyàtaþ>% %<manuùyatatsyayorvu¤>% pàø manuùye tatsthehasitàdau vàcye tuvu¤ . ànåpaka ityeya

#<ànçta># triø ançtaü ÷ãlamasya chatràø aõ . satatamithyànu÷ãlamakartari striyàü ïãp .

#<ànçõya># naø ançõasya bhàvaþ karma và ùya¤ . çõa÷ånyatve çõa÷odhane . %<vaktavyaü sarvadà sadbhirapriya¤càpi yaddhitam . ànçõyametat snehasya sadbhireva kçtaü purà>% narasiühapuø .

#<ànç÷aüsi># puü strãø anç÷aüsasyàpatyam i¤ . dayàlorapatve gahàø bhavàdau cha . ànç÷aüsãyaþ tadbhavàdau triø .

#<ànç÷aüsya># naø anç÷aüsasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 aniùñhuratàyàü 2 kàruõye %<àroóhuü sumahàpràj¤a ànç÷aüsyàcchunà vinà>% bhàø à÷raø 2 aø . %<ànç÷aüsyàt bràhmaõasya bhu¤jate hãtare janàþ>% manuþ . 3 anukampàyà¤ca . %<arhaõaü tatkumàrãõàmànç÷aüsyaü hi kevalam>% udvàø taø smçtiþ . %<ànu÷aüsyamanukampà>% raghuø . svàrthe ùya¤ 3 kàruõyayukte triø %<eùa dharmaparonityamànç÷aüsya÷ca pàõóavaþ>% bhàø vaø paø 71 aø .

#<ànetç># triø à + nã--tçc . ànayanakartari striyàü ïãp .

#<àneya># triø à + nã--karmaõi yat . de÷àdde÷àntaramànetavye 1 ghañàdau vai÷yakulàt vipratobhràùñràdvà ànetuü yogye 2 dakùiõàgnau puø ànàyya÷abde vivçtiþ %<àneyo ghañàdi rvai÷yakulàderàneyodakùiõàgni÷ca>% siø kauø .

#<à(a)naipuõa># naø anipuõasya bhàvaþ aõ uttarapadavçddhiþ pårvapadasya và . apàñave naipuõyàbhàve ùya¤ . pårvavat vçddhiþ à(a)naipuõyamapyatra .

#<à(a)nai÷varya># naø anã÷varasya bhàvaþ ùya¤ . uttarapadavçddhiþ pårbasyapadasyavà . 1 ai÷varyàbhàve 2 ai÷varyavirodhini sàükhyàdimatasiddhe buddherdharmabhede dharmàdharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varyaråpà aùñau buddherdharmàste ca bhàparåpà eva tairabhàvànaïgãkàràt tatra j¤ànabhinnànàü saptànàü bandhahetutvam j¤ànena mokùa iti teùàü siddhàntaþ yathàha sàükàø kaumudyoþ %<råpaiþ saptabhireva tu badhnàtyàtmànamàtmanà prakçtiþ . saiva ca puruùàrthaü prati vimocayatyekaråpeõa>% tattvaj¤ànavarjaü badhnàti dharmàdibhiþ saptabhiþ råpairiti puruùàthaü prati bhogàpavargau prati àtmanàtmànamekaråpeõa tattvaj¤ànena vivekakhyàtyà vimocyati punarbhogàpavargau na karotãtyarthaþ .

#<ànta># triø ama + kta niø và ióabhàvaþ upadhàdãrghaþ . pãóite iñpakùe amito'pyatra .

#<àntara># triø antarmadhye bhavaþ aõ . àbhyantare . %<ka÷canàntarodharmaþ satvam>% sàø da0

@<[Page 733a]>@
#<àntaratamya># naø antaratamasya atyantasadç÷asya bhàvaþ ùya¤ . sausàdç÷ye %<bàhyaprayatnà÷ca yadyapi savarõasaüj¤àyàmanupayuktàstathàpyàntaratamyaparãkùàyàmupayokùyante>% siø kauø .

#<àntaràgàrika># triø antaràgàrasya dharmyam ñhak . antaràgàraniyuktapuruùasya dharmye avarodhararakùaõàdau .

#<àntaraprapa¤ca># puø karmaø . àdhyàtmike àbhyantare dvaitavistàre sa cànnamayàdikoùapa¤cakaü ÷arãratrayam janmasthityàdayaþ ùaóbhàvavikàràþ tvaï màüsàdiùàñkau÷ikasthåladehaþ a÷anàyàpipàsàdi ùaóårmayaþ ÷rotràdij¤ànendriyapa¤cakaü vàgàbhikarmendriyapa¤cakaü pràõàdivàyupa¤cakaü manaàdyantaþkaraõacatuùñayaü saïkalpàdyantaþ karaõavçttayaþ jàgaràdyavasthàtrayaü tadamimànivi÷vataijasapràj¤àþsamàdhimårchàdayaþ krodhàdyariùaddvargaþ sàdhanacatuùñayaü satvàdiguõatrayaü sukhaduþkhaj¤ànàj¤ànàdi avidyàdikle÷apa¤cakam maitryàdibhàvanàcatuùñayaü yamàdyaùñàïgam pratyakùàdipramàõavargaþ rogàrogyasamudàyoyathàyogyaü vividhanàmaråpaguõadharmàdayaþ bhogàpavargau ca . evamanyamate'pyåhyam .

#<àntaràla># triø antaràlaü madhyasthitiü vetti aõ . dehàbhyantara evàtmanaþ sthitivettari jãvasyàõutvavàdini pårõapraj¤e màdhve sa hi àtmanovibhutvakhaõóanena dehàbhyantare eva sthitiü manyamànastasyàõutvam pratipede àtma÷abde tanmatanuktapràyam adhikaü màdhva÷abde vakùate . %<aõuü vadantyàntaràlàþ såkùmanàóãpracàrataþ . romõaþ sahasrabhàgena nàóãùu pracaratyayamiti>% tasya siddhàntaþ %<bàlàgra÷atadhàrasya ÷atadhà kalpitasya ca . bhàgo jãvaþ sa vij¤eya iti>% ÷rutimanusçtya tathà tu venàïgãkçtam . durvij¤eyatvena såkùmatvamaupacàrikamiti tu vedàntyàdayaþ .

#<àntari(rã)kùa># triø antari(rã)kùe bhavaþ aõ . àkà÷abhave 1 utpàtàdau %<utpàtàüstrividhàn pràha nàrado bhagavàn prabho! divyàü÷caivàntarãkùàü÷ca pàrthivàü÷ca pitàmaha!>% jyoø . 2 antarãkùamave jale ca . ambu ÷abde 330 pçùñhe'sya vivçtiþ .

#<àntarãpaka># triø antarãpe bhavaþ ghåmàø vu¤ . antarãpabhave dhåmàdigaõe dvãpasàhacaryàt de÷avàcitvàcca antarãpa÷abdaeva bodhyaþ antarãya iti pàñhastu pràmàdikaþ .

#<àntargaõika># triø antargaõaü bhavaþ ñha¤ . gaõamadhyabhave striyàü ïãp .

#<àntargehika># triø antargehaü bhavaþ ñha¤ . gehamadhyabhabe striyàü ïãp . antarve÷ikàntarvo÷makàdayo'pyatra .

@<[Page 733b]>@
#<àntarya># naø antarasya bhàvaþ ùya¤ . antavattitve .

#<àntikà># strã antikeva aõ ajàø ñàp . jyeùñhàyàm bhaginyàm .

#<àntra># naø amatyanena ama--gatau ktra upadhàdãrdhaþ . 1 vàyuvàhakanàóãbhede . antrasyedam aõ . 2 antrasambandhini triø striyàü ïãp .

#<àndola># dolane muhu÷càlane adaø curàø ubhayuø sakaø señ . àndolayati te àndudolat ta . kta àndolitaþ .

#<àndolaka># puø àndolayati õvul . dolanakartari .

#<àndolana># naø àndola--bhàve lyuñ . 1 punaþpunardolane, 2 muhu÷càlane %<kintvàsàmavindasundaradç÷àü dràk càmaràndolanàt>% udbhañaþ 3 anusandhàne ca .

#<àndhasika># triø andho bhaktaü ÷ilpamasya ñhak . pàcake såde .

#<àndhãgava># naø andhãgunà çùibhedena dçùñaü sàma--aõ . tçtãyasavane geye àrbhavapavamànasåktagate såktabhede tacca såktam åhagàne 1 praø 11 kaø pañhitam tacca sàmaø saø bhàø dar÷itam yathà ÷yàva÷vàndhãgave'nuùñuvàneye grathyate'tha và . pureva liïgaü jagatã caturviü÷ati--kãrtanam . idamàmnàyate %<pa¤cachandà àvàpaþ àrbhavaþ pavamànaþ saptasàmà, gàyatrasaühite gàyatrye tçce bhavataþ, ÷yàvà÷vàndhãgave ànuùñubhe tçce bhavataþ, uùõihi ÷apham, kakubhi pauùkalam, kàvamantyaü jagatãùu>% iti . ayamarthaþ asti tçtãyasavane pavamànaþ àrbhavasaüj¤akaþ, tasmin pa¤ca såktàni, sapta sàmàni, %<svàdiùñhayà nadiùñhà>% ityekaü såktam (u, 3 pra, 15), tasmin gàyatryastisra çcaþ tàsu %<gàyatram>% %<saühitam>% (u, 1 pra, 8) ceti dve sàmànã, %<purojitã ÷ro andhasaþ>% iti såktàntaram (u, 1 pra, 18) tatraikànuùñubuttare dve gàyatryau tàsu %<÷yàvà÷vam>% (å, 1 pra, 11) %<àndhãgavam>% (u, 2 pra, 11) ceti dve sàmanã, %<indramaccha sutà>% ityaparaü såktam (å, 1 pra, 18), tasminuùõihastisraþ tàsu %<÷apham>% sàma, %<pavasva madhumattama>% iti pragàthaþ (u, 1 pra, 16), tasmin pårvà kakup, uttarà païktiþ . tatra %<pauùkalam>% (å, 1 pra, 9) sàma, %<abhipriyàõi pavate ca nohita>% ityantyaü såktam (u, 1 pra, 19), tatra tisrojagatyaþ tàsu %<kàvam>% (å, 1 pra, 13) sàma .

#<àndhya># naø anghasya bhàvaþ ùya¤ . dçùñi÷aktiràhitye yatra pratighàte tadbhavati taddar÷itaüsu÷ruø . ÷irànàóãrupakramya %<bhråpucchàntayoradho'kùõorbàhyato'pàïgau nàma tatràndhyaü dçùñyupaghàto và iti>% tatkàraõa¤coktam %<÷oõitamatinirhriyamàõaü kaõóå÷opharàgadàhapàkavedanà janayet . atyuùõàbhisvinnàtividdheùvaj¤ai rvisràvitamatipravartate atipravçttaü ÷iro'bhitàpamàndhyamadhimanthaü timirapràdurbhàvamityàdi càpàdayati>% su÷ruø . 2 prakà÷a÷ånyatve %<jagadàndyaprasaïgaþ>% veø pra0

#<àndhra># puø à + andha--ran . 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsini 3 tannçpe ca baø vaø . %<àndhràþ ÷akà pulindà÷ca yavanà÷ca naràdhipàþ>% bhàø vaø paø 188 aø . sa ca de÷aþ vçø saø kårmavibhàge àgneyyàü di÷i varõitaþ yathà %<àgneyyàü di÷i ko÷alakaliïgavaïgopavaïgajañharàïkàþ kauõikavirdabhavatsàndhracedikà÷cordhakaõñhà÷ca>% grahabhaktau ca tatraivoktam %<dravióavidehàndhramlecchakabhàsàpuraü kauïkaõàþ samàndhrãùakàþ . kuntalakeraladaõóaka kàntipuramlecchasaïkarajàþ . nàsikyamogavardhanaviràñavindhyàdripàr÷vagàde÷àþ . ye ca pibanti sutoyàü tàpãü ye càpi gomatãsalilam>% . tena vindhyàdripàr÷vagaþ gãmatãtàpãnadyoþ sannikçùño'yaü de÷a iti gamyate .

#<ànna># triø annaülabdhà anna + õa . annaü labdhari .

#<ànyatareya># puüstrãø anyatarasyàpatyam ÷ubhràø óhak . anyatarasyàpatye striyàü ïãp .

#<ànyabhàvya># naø anyobhàvoyasya anyabhàvaþ tasya bhàvaþ bràhmaø ùya¤ . anyaråpatve .

#<ànvayika># triø anvaye pragastakule bhavaþ ñha¤ . pra÷astakulajàte striyàü ïãp

#<ànvaùñakya># naø anvaùñakà + khàrthe ùya¤ . anvaùñakà÷abdàrthe %<aparedyurànvaùñakyam>% à÷vaø gçø .

#<ànvàhika># triø ahani ahani anvahama tatra bhavaþ ñha¤ anu÷aø dvipadavçddhiþ . pratidinasàdhye pàkàdau %<vaivàhike'gnau kurvãta gçhyaü karma yathàvidhi . pa¤cayaj¤avidhàna¤ca pakti¤cànvàhikãü gçhã>% manuþ .

#<ànvãkùikã># strã ÷ravaõàdanu ãkùà paryàlocanà ràprayojanamasyàþ ñha¤ . tarkavidyàyàm gautamaprarõàtàyà màtmavidyàyàm . tatpratipàdakagrantha÷ca akùapàdena pa¤càdhyàyã racitaþ tatràdimaü såtraü %<pramàõaprameyasaü÷aya prayojanadçùñàntasiddhàntàvayavatarkanirõayavàdajalpavitaõóàhetvàbhàsacchalajàtinigrahasthànànàü tattvaj¤ànànni÷reyasàdhigama>% iti antimasåtra¤ca %<hetvàbhàsà÷ca yathoktàþ>% iti . tatra pratipàdyaviùayà÷ca padàrthatattvaj¤ànànmukti phalaü tatra kramoktiþ . pratyakùànumànopamànàgamaråpapramàõacatuùñhayam teùàü lakùaõavibhàgàdi . àtmadehendriyàrthabuddhimanaþpravçttidoùapre tthabhàvaphaladuþkhàpavargaråpaprameyavibhàgaþ . icchàdveùaprayatnasukhaduþkhaj¤ànàni àtmaliïgàni . ceùñàvadantyàvayavitvamindriyà÷rayatvaü và dehalakùaõam . ghràõarasanacakùustvak÷rotraråpendriyavibhàgaþ teùàü pçthivyàdibhyaþ krameõotpattiþ . tatkàraõàni ca krameõa pçthivyaptejovàyvàkà÷àtmakàni pa¤ca bhåtàni . gandharasaråpaspar÷aråpaviùayapa¤cakaü pçthivyàdãnàü vi÷eùaguõàsteùàü ca krameõa ghràõàdibhirgràhyatà . mahattattvàparyàyàyà buddherj¤ànaråpatvam . manaso lakùaõam . pravçttilakùaõam ràgadveùàbhinive÷aråpadoùatrayalakùaõam . punarutpattiråpapretyabhàvalakùaõam pravçttijanitàrtharåpaphalalakùaõam . bàdhanàråpaü duþkhalakùaõam . duþkhàtyantanivçttiråpàpapargalakùaõam . ekasmin dharmiõi bhàvàbhàvaviruddhakoñidvayaj¤ànatvaü saü÷ayalakùaõam tatra sàdhàraõadharmavaddharmij¤ànamasàdhàrõadharmavaddharmij¤ànaü vipratipattivàkyajanyakoñidvayopasthiti÷ca kàraõam . pravçttihetvicchàviùayatvaü prayojanalakùaõam . vàdiprativàdinoþ sàdhyasàdhanadvayaprakàrakatadabhàvadvayaprakàrakànyatarani÷cayaviùayatvaü dçùñàntalakùaõam prativàdanirasanena niþsandhigdhatayà arthani÷cayaråpatvaü siddhàntalakùaõam . sarvatantrasiddhàntaþ, pratitantrasiddhàntaþ, adhikaraõasiddhàntaþ abhyugamasiddhànta iti siddhàntacatuùñhayavibhàgàþ tallakùaõàni ca . pratij¤àhetådàharaõopanayanigamaråpàvayavavibhàgaþ . bhàùye tu jij¤àsà, saü÷ayaþ ÷akyapràptiþ prayojanaü saü÷ayavyudàsa÷ceti adhikàþ pa¤càvayavà uktàstena da÷àvayavà iti sthitam . tàtpaparyañãkàyàü tadvyàkhyàta¤ca tatra jij¤àsà'j¤àtàdibuddhisiddhaye pravartikà icchà jij¤àsà . tajjanya÷ca saü÷uyaþ ÷akyapràptiþ pramàõànàü j¤ànajananasàmarthyaü saü÷ayavyudàsastarkaþ iti . jij¤àsà vipratipattiriti kecit . eteùàü nyàyàvayavatvaü nàstãti vçttau sthitam . sàdhyavi÷iùñatayà pakùasya nirde÷aþ pratij¤àlakùaõam vyàptivi÷iùñahetubodhakaþ ÷abdo heturåpàvayaþ . vyàpti÷ca anvayavyatireka bhedena dvividhà tathà ca j¤àtànvaya vyàptikakahetubodhakaþ aj¤àtavyatirekavyàptikahetubodhaka÷ca . sàdhanavattàprayukta sàdhyavattànubhàvako'vayavaþ sàdhyasàdhanavyàptipradar÷akaþ udàharaõam tatra vyàpti÷ca dvibidhà anvayovyatireka÷ca . prakçtodàharaõopadar÷itavyàptimaddhetuvi÷iùñapakùayodhaka upanayàvayavaþ vyàpti÷ca anvayavyatirekabhedena dvidhà praviùñà . vyàptivi÷iùñasya hetoþ pakùavçttitàkathanapårvakasàdhyavi÷iùñapakùabodhakavàkyatvaü nigamanalakùaõam . vyàpakàbhàvavattvena nirõãte dharmiõi vyàpyasyàhàryà ropàt vyàpakasyàhàryàrãpaþ tarka iti tarkalakùaõam yathà nirvahnitvàropànnirdhåmatvàropaþ nirvahniþsyànnirdhå maþsyàditvàdi . sandigdhapakùasya sàdhanayuktyà pratipakùasya bàdhanayuktyà ca arthàvadhàraõaü nirõaya iti tallakùaõam . ityete 1 maaø 1 ma àhnike padàrthà dar÷itàþ . vàdàdilakùaõàni . tatra pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapannaþ pakùapratipakùaparigrahovàdaþ iti vàdalakùaõaü pramàõatarkàbhyàü svapakùasya sàdhanaü vipakùasyopàlambho dåùaõaü cayatra . pakùapratipakùau vipratipattikoñã tayoþ parigrahaþ tatsàdhanodde÷yakoktipratyuktiråpavàkyavi÷eùo vàda iti tadarthaþ . chalajàtinigrahasthànàdikaü vipakùe sasudbhàvya tasya dåùaõena syapakùasthàpana vàkyatvaü jalpalakùaõam . svapakùasthàpanàràhityena parapakùaniràkaraõavàkyatvam vitaõóàlakùaõam . savyabhicàraviruddha prakaraõasamasàdhyasamàtãtakàlaråpàn pa¤ca hetvàbhàsàn vibhajya teùàü lakùaõàni . vàdyukta vacanasya arthàntaraparatvakalpanena yuktyà tatkhaõóanaü chalamiti chalalakùaõam . taccavàkchalàrthacchalopacàracchalabhedena trividham . vyàptinirapekùatayà dåùaõoktirjàtiþ tadbhedà÷caturviü÷atiþ 5 aø vàcyàþ . udde÷yànuguõasamyagj¤ànàbhàvaliïgatvaü nigrahasyànalakùaõa miti 1 aø 2 àhnike ete padàrthà uktàþ . saü÷ayakàraõàdiniråpaõam pramàõàt prameyasiddhiþ . pratyakùapramàõalakùaõe pari÷iùñavivecanam . manaso'õutve j¤ànàyaugapadyasya hetutayoktiþ . pratyakùasya kvacidanmityàtmakatà÷aïkàyàü tanniràkaraõam . avayavebhyo'vayavino'tiriktatà sàdhanam . anumànàpràmàõya÷aïkàtanniràsau . vartamànàvasthàniràkaraõatatsthàpane . upamànàpràmàõya÷aïkà niràkaraõe . anumàne upamànasya gatàrthatvamà÷aïkya ÷àbdavodhasyànumàne'ntarbhàvamà÷aïkyaca tannivàraõam . sa÷aktikasyaiva ÷abdasya bodhakatvavyavasthàpanam . dçùñàdçùñàrthakatvena ÷abdadvaividhyam . tatràdçùñàryakasya veda÷abdasya ançtavyàghàtapunaruktadoùebhyaþ apràmàõyamà÷aïkya yuktyà pràmàõyasamarthanam . vidhyarthavàdànuvàdabhedàt bràhmaõaråpa vedabhàgasya traividhyoktiþ . vidhilakùaõam . stutiþ nindà parakçtiþ puràkalpa iti bhedàdarthavàdacàturvidhyoktiþ vidhivihitasyànukathanamanuvàdaityanuvàdalakùaõam . vedaikade÷aviùaharamantràdeþ àrogyàrthauùadhàdipratipàdakàyurvedabhàgasya saüvàdiphalakatvena taddçùñàntena itaravedabhàgasya pràmàõyavyavasthàpanam . 2 aø 1 àhnike ete padàrthàþ . aitidyàrthàpattisambhavàbhàvaråpàõàmatiriktapramàõatvamà÷aïkya aitihyasya ÷abde'ntarbhàvaþ arthàpattisambhavàbhàvànà¤cànumàne'ntarbhàva iti samarthanam . abhàvasya prameyatvavyavasthàpanam . ÷abdasyànityatàvyavasthàpanam . ÷abdasya ghaõñàdyà÷rayakatvaniràkaraõam . vyàkaraõavidhau varõànàü vikàrapakùaniràkaraõenàde÷apakùavyavasthàpanam . varõànàmavikàritve'pi guõàntaràpattyupamardahràsavçddhile÷a÷leùaiþ vikàravyavahàra iti vyavasthàpanam . tatra udàtte'nudàttatvaü guõàntaràpattiþ . upamardo dharminivçttiþ yathà asterbhåþ . hràsaþdãrghasya hrasvatà, vçddhirhrasvasya dãrdhatà, le÷a ekade÷avikçtiþ yathà asterallopaþ . ÷leùaþ àgabha ióàdi . etairvikàravyavahàraþ . padalakùaõam . jàtyàdãnàü pratyekaü padàrthatvapakùaü niràkçtya jàtyàkçtivyaktãnàü samuditànàü padàrthatvavyavasthàpanam . vyaktyàkçtijàtãnàü lakùaõàni ete 2 aø 2 àhnika gatàrthàþ . inndriyacaitanyavàdaniràkaraõam . bhåtacaitanyavàdaniràkàraõam ubhayagolakenetraikyavyavasthàpanam . àtmana indriyabhede yuktipradar÷anam . manasa àtmatvaniràkaraõam . àtmanityatàsàdhanam . manuùyadehasya pàrthivatvasàdhanam . tasya pàrthivàpyataijasatvamatopanyàsaþ càturbhautikatvamatopanyàsaþ pà¤cabhautikatvamatopanyàsaþ . indiyàõàü golakàtiriktatvasya vyavasthàpanam . teùàmàhaïkàriktvaniràkaraõena bhautikatvavyavasthàpanam . indriyàõàmapratyakùatve 'pyanumeyatàvyapasthàpanam . cakùuùaþ pràpyakàritvasàdhanam . indriyaikatvamà÷aïkya teùàü pa¤catvasàdhanam . bhåtànàü vi÷eùaguõàþ teùà¤caikaikendriyagràhyateti niråpaõam . ghràõàdãnàmanudbhåtagandhàdisàdhanam . 3 aø 1 ma àhnikagatàrthàþ . sàükhyamatasiddhabuddhernityatvaniràkaraõam manaso'õutvenaj¤ànànàü kramikatvasàdhanam . manasovibhutvegatyabhàvaprasaïgena sarvendriyaiþ sarvadàsambandhàpattyà ca sarvaviùayakaj¤ànàpattidoùàt vibhutvaniràsaþ . bhàvànàü niyamena kùaõikatvapakùakhaõóanam . pariõàmavàdakhaõóanam . indriyàrthayoranvayavyatirekasattve'pi j¤ànasya na tayordharmatvaü kintu àtmadharmatvamiti samarthanam . j¤ànà'nityatvasàdhanam smaraõàyaugapavye kàraõapradar÷anam . j¤ànavat icchàdãnàmàtmadharmatvavyavasthàpanam . itaraguõatvanivàraõena j¤ànàderàtmadharmatvavyavasthàpanam . smaraõopayogipraõidhànàdikà raõàni . buddhyàdeþ à÷uvinà÷itvavyavasthàpanam . råpàderiva yàvaddravyabhàvitvàbhàvena j¤ànàdivi÷eùaguõànàü dehadharmatvaniràsenàtmadharmatvasamarthanam . ke÷anakhàdiùu sukhàdyanulabdheþ tvakparyantasyaiva dehasya sukhàdyavacchedakatvasàdhanam . pratidehaü manaso nànàtvakhaõóanam . ekatve'pi manasaþ ÷ãghrasa¤càraþ . j¤ànayaugapadyasya bhramatvasamarthanena mano'õutvasàdhanam . dehasya adçùñasàpekùotpattikatva sàdhanam . adçùñasahakàreõaiva màtàpitràhàrasya tadàrambhakatvasamarthanam . adçùñàbhàve nityàtmanaþ saüyoge'pi na dehotpattiriti niråpaõam . àtmanovibhutve sarva÷arãraiþ saüyoge satyapi tadadçùñajanyadeha eva tasyavi÷eùasaüyãgaþ bhogasàdhaka iti niyamanam . paramàõugatàdçùñàïgãkarturàrhatasya mataniràkaraõam adçùñasya manoguõatvasyàmi tanmatasiddhasya niràkaraõam . 3 aø 2 àø gatàrthàþ . pravçttisàdhanaràgadveùàbhinive÷àtmakadãùatraividhyakathanam . tatra mohasya sarvànarthamålatvena pàpãyastvasamarthanam . àtmanonityatva eva pretyabhàvasiddhiþ anityatve na tatsiddhistathà ca ekajàtãya÷arãreõàdyaþsamvandha utpàdaþ tatra caramasambandhanà÷omaraõaü tayorekasmin àtmani nitye eva sambhavaþ ÷arãràdernaùñatvàt na tadà÷rayatvamiti samarthanam utpattiprakàraniråpaõam . vãjànàmupabhardenàïkurotpattidar÷anàt abhàvàdeva bhàvotpattiriti abhàvopàdanatvamataniràkaraõam . karmanirapekùasyaã÷varasyaiva jagatkàraõatvamata khaõóanena karmasàpekùasya tasya jagatkàraõatvavyabasthàpanam . paramàõvàdivadã÷varasya nopàdànatvamiti vyavasthàpanam . bhàùpe tu guõavi÷iùñamàtmàntaramã÷vara itã÷varalakùaõamuktam . tadartha÷ca %<guõairnityaj¤ànecchàprayatnaråpavi÷eùaguõaiþ sàmànyaguõai÷ca saüyogàdibhirvi÷iùñam àtmàntaraü jãvebhyo bhinna àtmà jagadàràdhyaþ sçùñyàdikartà veddvàrà hitàhitopade÷akojagataþ piteti>% vçttàvuktaþ . kaõñakataikùõyavajjagatàmàkasmikatvakhaõóanam . sarvànityatvakhaõóanam . sarvanityatvakhaõóanam . ghañàdãnàü paramàõupu¤jàtmakatàvàdakhaõóanena ekàvayavisàdhanam sarvabhåtànàmabhàvaråpatàniràkaraõam . saükhyaikàntavàdaniràkaraõam . saükhyaikàntavàdà÷ca bhàùye bahavo dar÷itàþ . %<sarvamekaü sadavi÷eùàt, sarvaü dvedhà nityànityabhedàt, sarvaü trevà j¤àtà j¤eyaü j¤ànamiti, sarvaü caturdhà pramàtà pramàõam pramitiþ prameyamiti, evamanye'pi>% . tatra yathà nityatvànityatvàbhyàüdvaidhaü tathà sattvenaikyam ghañaþ san pañaþ sannityekàkàrasattvapratãteþ . anye tu ekamityadvaitamàhustathà ca brahmaivaikaü nirvi÷eùaü sat sarvamanyanmithyà . anye'pãti råpasaüj¤àsaüskàravedanànubhavàþ pa¤caskandhàþ ùañpadàrthã saptapadàrthãtyàdi matabhedàþ . tatràdvaitapakùaniràkaraõaü yathà brahmàdvaitasvãkàre tatsàdhakapramàõasyàsiddhiþ pramàõasattve tu na sartvaikatvasiddhiritthaü dåùaõena sattvaikatvavàdaniràkaraõam . yathà vçkùamålasekàt tadãyàvayavopacayadvàrava÷ena phalotpattistathà yàgàdernà÷e'pi tajjanyàdçùñaråpadvàrasattvàt svargàdyutpattiriti vyavasthàpanam . svargàdeþ svaråpeõa phalatvasàdhanam . phalasya utpatteþ pràgasattvena ÷a÷a÷çïgàderiva utpattyasambhavaþ sattve ca utpattyayogyatayà kàraõavyàpàrànarthakyaü sadasattvàïgãkàre ca virodha ityà÷aïkya phalasya utpatteþ pràk asattvavyapasthàpanam asata utpattau iha tantuùu paño bhaviùyatãti pràgabhàvaj¤ànasyaiva pravartakatayà'niyamavàraõam . karmakartçdehàdernà÷e'pi adçùñasyàtmanyevotpatteþ tenaiva càdçùñena jàyamàne svargyàdidehe sukhabhoge sàmànàdhiraõyasambhavenàdçùñajanyasvargàdiphalasyàtmaniùñhatvavyavasthàpanam . sukhaduþkhayoreva sukhyaphalatvaü strãputràdestu tatsàvanatvàdaupacàrikaphalatvamiti nàdçùñasàmànàdhikaraõavyàghàta iti samarthanam . dehasambandhasyaiva vividhabàdhanàyogahetutvàdduþkharåpatvakathanam vividhaduþkhayuktatayà ÷arãrasya duþkhatvena bhàvanàkathanam duþkhamadhye sukhasyàsyutpatte statpratyàkhyànànaucitye'pi tadupàrjanàdau duþkhabàhulyàt dehasaübaddhaü sarvaü duþkhamityeva bhàvanãyamiti niråpaõam . pratiùiddhabhojanamaithunàdau pravçttinivàraõàrthamapi duþkhasya heyotvoktiþ . àrùadaivapaitrarõàpàkaraõànubandhenàpavargakàlàbhàvamà÷aïkya àyuùa÷caturthabhàge'pavargasàdhanakàlatvasàdhanam tathà kàmanà÷ånyasya viraktasya tato'rvàgapi tatsevanavyavasthàpanam . tattvaj¤ànotpattau pràrabdhàtiriktakarmajanyàdçùñamàtranà÷ena na khargaphalakàdçùñena pratibandha iti kathanam . kle÷ànubandhakçtàpavargàbhàvamà÷aïkya suùuptasya sarvakle÷àbhàvavadapavarga iti suùuptidçùñàntena hetvabhàvenà'pavarge du khàbhàvasàdhanam . ràga÷ånyasyànutpatteþ ràgàdãnàü ca mitthàj¤ànanimittakatvena tattvaj¤ànena ca mithyàj¤ànanivçttau duþkhanivçttiriti kramakathanam 4 aø 1 àø gatàrthàþ . dehàtmabuddhverdoùajanyatayà doùasya ca mithyàj¤ànàdhãnatvena tattvaj¤ànàt àtmanodehàdibhyo bhedaj¤ànanivçttau tadabhedaj¤ànaniràsena mithyàj¤ànanivçttiþ tasyàü ca satyàü krameõa pravçttinivçttyà duþkhanivçttiråpàpavargasiddhiþ ato'pavargasàdhanaü tattva j¤ànamityevaüpratipàdanam . sàdhutayà bhàvitànàü råpàdiviùayàõàü doùahetutvakathanam . saundaryaü pa÷yato ràgàdirbrahmaõo'pyasukaraparihàra ityà÷aïkyatatra saundaryabuddhe ràgàdhãnatayà taruõyàdidehe saundaryàbhimànasya tyàjyatàkathanam . bhàùye tu %<pariùkàrabuddhiranura¤janasaüj¤à sà heyà doùadar÷anama÷ubhasaüj¤à sà bhàvanãyà>% ityuktam . tathà ca %<khelatkha¤jananayanà pariõatavimbadhàrà pçthu÷roõã . kamalasu kulastanãyam pårõendumukhã sukhàya me bhaviteti>% anura¤janasaüj¤à . %<carmanirmitapàtrãyaü màüsàsåkpåyapårità . asyàü rajyati yo måóhaþ pi÷àcaþ kastato'dhikaþ>% a÷ubhasaüj¤à evaü svadehàdàvapi cintanam . paramàõupu¤jasyaiva ghañàdiråpatà'tonàsti atirikto'vayavãti sautràntikavaibhàùikayormatasya pårbadåùitasyàpi svamatadàróhyàya punardåùaõam . paramàõostruñiparatvavyavasthàpanam . àkà÷asya sarvagatatvaü sarvamåttasaüyogitvaü tatra saüyogasyàvyàpyavçttitayà tadavacchedakabhedaü vinà'nupapattyà sàvayevatvàpattimà÷aïkya mårta padàrthasyaivàvayavànàü tadavacchedakatvam ityuktyà tasya nirayavatvasamarthanam . sarvatra ÷abdotpattyà tajjanakasaüyogànumànàt àkà÷asya sarvamårtasaüyogitvasamarthanam àkà÷e ca pratihatasya paràvartanaråpavyåhasya uttarade÷agatipratibandharåpaviùñambhasyàbhàvàt vibhutvavyavasthàpanam . parasàõoþ saüyogavattvànyathànupapattyà sàvayavatvàpattiþ saüyogasya avyàpyavçttitayà avyàpyavçtte÷càvacchedakabhedaü vinà sattvàsambhavàdityà÷aïkya tadavayavànàmapi saüyogasiddhaye sàvayavatva kalpanàyàmanavasthàpattirato digvibhàgànàmeva saüyogàvacchedakatvakalpanena paramàõorniravayavatvasamarthanam . j¤ànàtiriktobàhyapadàrtho nàstãtyatra yadi pramàõamasti tadà j¤ànàtiriktapramàõaråpabàhyasya sattvànna bàhyàmàbaþ atha tatra prasàõaü nàsti tadà niùpramàõakatvànna tatsiddhirityevaü råpeõa bàhyàrthàbhàvàïgãkartçmataniràkaraõam . svapnasya smçtivi÷eùaråpatvaü vyavasthàpya ÷uktirajatavij¤àne rajatàü÷asya j¤ànalakùaõayà upanãtasya saüsargamàtra bodha iti vyavasthàpananena svapladçùñàntena j¤ànamàtrasyàsadviùayakatvavàdimataniràkaraõam . ityevaüghàhyàryabhaïganiràkaraõam . j¤ànasàmànyàt tattvaj¤ànasyàpi kùaõikatvàt tannà÷e pratibandhakàpàye pårbavàsanàva÷àt mithyàj¤ànaü punarutapapadyeteti tattvaj¤ànasya na mithyàj¤ànocchedakatetyà÷aïkàyàü tanniràsaþ . samàdhivi÷eùàbhyàsàt tattvaj¤ànasya vivçddhiþ . tadvçddhyà ca miyyàj¤ànavàsanàtiromàvànna tat phalàyàlamiti samarthanam . tata÷ca tattvaj¤ànasaüskàraþ anyasaüskàraprativandhã bhavatãti vyavasthàpanam . tatra prativandha÷ca kàryàkùamatvasampàdanaü vinà÷oveti . svàbhàvikaviùayaràgàdinà pratibandhàt samàdhyasambhavamà÷aïkya pårbakçte÷varàdhanàdinà abhyàsapàñave janite tatsaüskàràt samàdhisiddhiriti samarthanam . tathà ca pårvakçte÷varànusandhànàdisahakàreõaiva tattvaj¤àne jananãye na ràgàdeþ pratibandhakatvam . araõyaguhàpulinàdiùu yogàbhyàsasthànatvakathanam . apavarge pràrabdha karmànusàreõa dehàdeþ sattvena tadanuråpàrthàyabhàsasadbhàvakathanam . pràrabdhakarmàvasàne dehàbhàve videhakaivalyapràpti kathanam . samàdhisiddhaye yamaniyamàdyaùñàïgayogàbhyàsa syàva÷yarutoktiþ . ÷ravaõamanananididhyàsanairàtmasàkùàtkàrotpattikathanam . etacchàstràbhij¤aiþ saha svani÷citàrthadàróhyàya etacchàstroditàrthani÷cayasya saüvàdaþ kartavya iti pratipàdanam . saüvàda÷ca ÷iùyagurusabrahmacàri÷reyãrthibhiþ jigãùàhãnaiþ saha kàrya iti niråpaõam . tattvanirõayàrthaü pratikålapakùahãnatayà saüvàdaþ karaõãyaþ na jigãùayeti niråpaõam . tattvani÷cayasaürakùaõàrthaü vãjaprarohasaürakùàrtha kaõñhakavaraõavat trayãbàhyaiþ saha jalpavitaõóe à÷raya õãye na vàda ityetkathanam tathà ca yadi trayãbàhyaiþ svapakùaàkùipyate tadà jalpavitaõóàbhyàü teùàü mataü khaõóanãyam . ete arthàþ 4 aø 2 àø uktàþ . sàdharmyavaidharmyotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyapràptyapràptiprasaïgapratidçùñàntànutpattisaü÷ayaprakaraõahetutvarthàpattyavi÷eùopapattyupalabdhinityànityakàryasamà÷caturvi÷atiü jàtorvibhajya tallakùaõànyuktàni . kathàbhàsaprakaraõam . 5 aø 1 maàø gatàrthàþ . pratij¤àhàniþ pratij¤àntaraü pratij¤à virodhaþ pratij¤àsaünyàsaþ hetvantaramarthàntaram nirarthaka mavij¤àtàrthamapràptakàlaü nyånamadhikaü punaruktamananubhàùaõanaj¤ànamapratibhà vikùepomatànuj¤à paryanuyojyopekùaõaü niranuyojyànuyogo'pasiddhàntohetvàbhàsà÷ca nigrahasthànàni iti nigrahasthànàni vibhajya teùàü krameõa lakùaõàni uktàni 5 aø 2 àø gatàrthàþ . yathà padàrtha tattvaj¤ànàdapavargastathà tanmataü sarvaø daø mamagràhi . yathà nanu tattvaj¤ànànniþ÷reyasambhavatãtyuktaü tatra kiü tattvaj¤ànàdanantarameva niþ÷reyasaü sampadyate, netyucyate tattvaj¤ànàdduþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràbhàva iti . tatra mithyàj¤ànaü nàmànàtmani dehàdàvàtmabuddhiþ tadanukåleùu ràgaþ tatpratikåleùu ca dveùaþ vastutastvàtmanaþ pratikålamanukålaü và na ki¤cit samasti parasparànubandhatvàttu ràgàdãnàü, måóhora jyati rakto muhmati måóhaþ kupyatikupito muhyatãti tatastairdauùaiþ preritaþ pràõã pratiùiddhàni ÷arãreõa hiüsàsteyàdãnyàcarati vàcà ançtàdãni, manasà paradrohàdãni, seyaü pàparåpà pravçttiradharmamàvahatãti . ÷arãreõa pra÷astàni dànaparaparitràõàdãni, vàcà hitasatyàdãni, manasà ahiüsàdãni, seyaü puõyaråpà pravçttirdharmam . seyamubhayã pravçttiþ tataþ svànuråpaü pra÷astaü ninditaü và janma punaþ ÷arãràdeþ pràdurbhàvaþ tasmin sati pratikålavedanãyatayà vàsanàtmakaü duþkhaü bhavati ta ime mithyàj¤ànàdayo duþkhàntà avicchedena pravartamànàþ saüsàra÷abdàrtho ghañãcakravanniravadhiranuvartate . yadà ka÷cit puruùadhaureyaþ puràkçtasukçtaparipàkava÷àdàcàryopade÷ena sarvamidaü duþkhàyatanaü duþkhànuùakta¤ca pa÷yati tadà tatsarbaü heyatvena budhyate tatastannivartakamavidyàdi nivartayitumicchati tannivçttyupàya÷ca tattvaj¤ànamiti kasyaciccatamçbhirvidyàbhirvimaktaü bhàvayataþ samyagdar÷anapadavedanãyatayà tattvaj¤ànaü jàyate tattvaj¤ànànmithyàj¤ànamapaiti, mithyàj¤ànàpàye doùàþ apayànti, doùàpàye pravçttirapaiti, pravçttyapàye janmàpaiti, janmàpàye duþkhamatyantaü nivartate sàtyantikã nivçttirapavargaþ . nivçtteràtyantikatvaü nàma nivartyasajàtãyasya punastatrànutpàda iti tathà ca pàramarùasåtram %<duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràbhàvàdapavarga>% iti . nanu duþkhàtyantocchedo'pavarga ityetadadyàpi kaphoõiguóàyitaü vartate tatkathaü siddhavatkçtvà vyavahriyata iti cenmaivaü sarveùàü mokùavàdinàmapavargada÷àyàmàtyantikã duþkhanivçttirastãtyasyàrthasya sarvatantrasiddhàntasiddhatayà ghaõñàpathatvàt nahyapravçttasya duþkhaü pratyàpadyate iti ka÷cit prapadyate tathà hi àtmocchedo mokùa iti màdhyamikamate duþkhocchedo'stãtyetàvattàvadavivàdam . atha manyethàþ ÷arãràdivadàtmàpi duþkhahetutvàducchedya iti tanna saïgacchate vikalpànupapatteþ kimàtmà j¤ànasantàno vivakùitaþ tadarikto và . prathame na vipratipattiþ kaþ khalvanukålamàcarati pratikålamàcaret . dvitãyetasya nityatve nivçttira÷akyavidhànaiva pravçttyanupapatti÷càdhikaü dåùaõaü na khaluka÷cit prekùàvàn %<àtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavatãti>% sarvataþ priyatamasyàtmanaþ samucchedàya prayatate sarvohi pràõã mukta iti vyavaharati . nanu dharminivçttau nirmalaj¤ànodayo mahodaya iti vij¤ànavàdivàde sàmagryabhàvaþ sàmànàdhikaraõyànupapatti÷ca bhàvanàcatuùñayaü hi tasya kàraõamabhãùñaü tacca kùaõabhaïgapakùe sthiraikàdhàràsambhavàt laïghanàbhyàsàdivadanàsàditaprakarùaü na sphuñamabhij¤ànamabhijanayituü prabhavatisopaplavasya j¤ànasantànasya baddhatve nirupaplavasya ca muktatve yo baddhaþ sa eva mukta iti sàmànàdhikaraõyaü na saïgacchate . àvaraõamuktirmuktiriti jainajanàbhimato'pi màrgo na nirgato nirargalaþ . aïgabhavàn pçùño vyàcaùñàü kimàvaraõam? dharmàdharmabhràntaya iti cet iùñameva . atha dehamevàvaraõaü tathà ca tannivçttau pa¤jarànmuktasya ÷ukasyevàtmanaþ satatordhvagamanaü muktiriti cettadà vaktavyaü kimayamàtmà mårto'mårto và . prathame niravayavaþ sàvayavo và niravayavatve niravayavo mårtaþ paramàõuriti paramàõulakùaõàpattyà paramàõudharmavadàtmadharmàõàmatãndriyatvaü prasajet . sàvayavatve yat sàvayavaü tadanityamiti pratibandhavalenànityatvàpattau kçtapraõà÷àkçtàbhyàgamau niùpratibandhau prasajyeyàtàm . amårtatve gamanamanupapannameva calanàtmikàyàþ kriyàyàþ mårtaprativandhàt . pàratantryaü bandhaþ svàtantryaü mokùa iti càrvàkapakùe'pi svàtantryaü duþkhanivçtti÷cedavivàdam . ai÷varyaü cet sàti÷ayatayà sadçkùatayà ca prekùàvatàü nàbhimatam . prakçtipuruùànyatvakhyàtau prakçtyuparame puruùasya svaråpeõàvasthànaü muktiriti sàïkhyakhyàte'pi pakùe duþkhocchedo'bhyupeyate vivekaj¤ànaü puruùà÷rayaü prakçtyà÷rayaü veti etàvadava÷iùyate tatra puruùà÷rayamiti na ÷liùyate puruùasya kauñasthyàt sthànanirodhàpàtànnàpi prakçtyà÷rayaþ acetanatvàt tasyàþ . ki¤ca prakçtiþ pravçttisvabhàvà và nivçttisvabhàvà và àdye anirmokùaþ svàbhàvasyànapàyàt dvitoye samprati saüsàro'stamiyàt . nityanirati÷ayasukhàbhivyaktimuktiriti bhaññasarbaj¤àdyabhimate'pi duþkhanivçttirabhimataiva parantu nityasukhaü na pramàõapaddhatimadhyàste . ÷rutistatra pramàõamiti cenna yogyànupalabdhibàdhite tadanavakà÷àdavakà÷e và gràvaplàve'pi tathàbhàvaprasaïgàt . nanu sukhàbhivyaktirmuktiriti pakùaü parityajya duþkhanivçttireva muktiriti svãkàraþ kùãraü vihàyàrocakagrastasya sauvãrarucimanuharatãti cettadeta nnàñakapakùapatitatvadvaca ityupekùyate . sukhasya sàti÷ayatvena pratyakùatayà bahupratyanãkàkràntatayà sàdhanapràrthanàparikliùñatayà ca duþkhàvinàbhåtatvena viùànuùaktamadhuvat duþkhapakùanikùepàt . nanvekamanusandhitsato'paraü pracyavate iti nyàyena duþkhavat sukhamapyucchidyata iti akàmyo'yaü pakùa iti cenmaivaü maüsthàþ sukhasampàdane duþkhasàdhanabàhulyànuùaïganiyamena taptàyaþpiõóe tapanãyabuddhyà pravartamànena sàmyàpàtàt tathà hi nyàyopàrjiteùu viùayeùu kiyantaþ sukhakhadyotàþ kiyanti duþkhadurdi nàni, anyàyopàrjiteùu tu yadbhaviùyati tanmanasàpi cintayituüna ÷akyamityetat svànubhavamapracchàdayantaþ santovidàükurvantu vidàüvarà bhavantaþ . tasmàt pari÷eùàt parame÷varànugrahava÷àcchravaõàdikrameõàtmatattvasàkùàtkàravataþ puruùadhaureyasya duþkhanivçttiràtyantikã niþ÷reyasamiti niravadyam . nanvã÷varasadbhàve kiü pramàõaü pratyakùamanumànamàgamo và na tàvadatra pratyakùaü kramate råpàdirahitatvenàtãndriyatvàt nàpyanumànaü tadvyàptiliïgàbhàvàt nàgamaþ vikalpàsahatvàt kiü nityo'vagamayatyanityo và . àdye apasiddhàntàpàtaþ dvitãye parasparà÷rayàpàtaþ . upamànàdikama ÷akya÷aïkamaniyataviùayatvàt . tasmàdã÷varaþ ÷a÷aviùàõàyate iti cettadetanna caturacetasàü cetasi camatkàramàviùkaroti . vivàdàspadaü nagasàgaràdikaü sakartçkaü kàryatvàt kumbhavat . na càyamasiddho hetuþ sàvayavatvena tasya susàdhatvàt . nanu kimidaü sàvayavatvam avayavasaüyogitvam avayavasamavàyitvaü và nàdyaþ gaganàdau vyabhicàràt na dvitãyaþ tantvàdàvanaikàntyàt . tasmàdanupapannamiti cenmaivaü vàdãþ samavetadravyatvaüsàvayavatvamiti niruktervaktuü ÷akyatvàt . avàntaramahattvavattvena và kàryatvànumànasya sukaratvàt . nàpi viruddho hetuþ sàdhyaviparya yavyàpterabhàvàt, nàpyanaikàntikaþ, pakùàdanyatra vçtteradar÷anàt . nàpi kàlàtyayopadiùñaþ, bàdhakànupalambhàt . nàpi satpratipakùaþ, pratibhañàdar÷anàt . nanu nagàdikamakartçkaü ÷arãràjanyatvàt gaganavaditi cennaitat parãkùàkùamamãkùyate nahi kañhorakaõñãravasya kuraïga÷àvaþ pratibhaño bhavati ajanyatvasyaiva samarthatayà ÷arãravi÷eùaõavaiyaryàt . tarhyajanyatvameva sàdhanamiti cennàsiddheþ nàpi sopàdhikatva÷aïkàkalaïkàïkuraþ sambhavã anukålatarkasambhavàt yadyayamakartçkaþ syàt kàryo'pi na syàdiha jagati nàstyeva tatkàryaü nàma yatkàrakacakramavadhãryàtmànamàsàdayedityetadavivàdam . taccarsavaü kartçvi÷eùopahitamaryàdaü kartçtvaü cetarakàrakàprayojyatve sati sakalakàrakaprayoktçtvalakùaõaü j¤ànacikãrùàprayatnàdhàratvam . eva¤ca kartçvyàvçttestadupahitasamastakàrakavyàvçttàvakàraõakakàryotpàdaprasaïga iti sthålaþ pramàdaþ . tathà nirañaïki ÷aïkarakiïkareõa . %<anukålena tarkeõa sanàthe sati sàdhane . sàdhyavyàpakatàbhaïgàt pakùe nopàdhisambhava>% iti . yadã÷varaþ kartà syàttarhi ÷arãrã syàdityàdipratikålaütarkajàtaü jàgartãti cedã÷varasiddhyasiddhibhyàü vyàghàtàt taduditamudayanena! %<àgamàdeþ pramàõatve bàghanàdaniùedhanabh . àbhàsatve tu saiva syàdà÷rayàsiddhiruddhañà>% iti . na ca vi÷eùavirodhaþ ÷akya÷aïkaþ j¤àtatvàüj¤àtatvavikalpaparàhatatvàt . tadetat parame÷varasya jagannirmàõe pravçttiþ kimarthà svàrthà paràrthà và àdye'pãùñapràptyarthà aniùñaparihàràrthà và nàdyaþ avàptasakalakàmasya tadanupapatteþ ataeva na dvitãyaþ . dvitãye pravçttyanupapattiþ kaþ khalu paràrthaü pravartamànaü prekùàvànityàcakùãta . atha karuõayà pravçttyupapattirityàcakùãta ka÷cit taü pratyàcakùãta tarhi sarvàn pràõinaþ sukhina eva sçjedã÷varaþ na duþkha÷avalàn karuõàvirodhàt . svàrthamanapekùya paraduþkhapraharaõecchà hi kàruõyaü tasmàdã÷varasya jagatsarjanaü na yujyate . taduktaü bhaññàcàryaiþ . %<prayojanamanuddi÷ya na mando hi pravartate . jagacca sçjatastasya kiü nàma na kçtaü bhavediti>% . nàstika÷iromaõe! tàvadãrùyàkaùàyite cakùuùã nimãlya paribhàvayatu bhavàn karuõayà pravçttirastyeva na ca nisargataþ sukha÷nayasargaprasaïgaþ, sçjyapràõikçtasukçtaduùkçtaparipàkavi÷eùàdvaicitryopapatteþ na ca sàtantryabhaïgaþ ÷aïkanãyaþ svàïgaü svavyavadhàyakaü na bhavatãti nyàyena pratyuta tannirvàhàt eka eva rudro nadvitãyo'vatasthe ityàdiràgamastatra pramàõam . yadyevaü tarhi parasparà÷rayabàdhavyàdhiü samàdhatsveti cet tasyànutthànàt kimutpattau parasparà÷rayaþ ÷aïkyate j¤aptau và . nàdyaþ àgamasye÷varàdhãnotpattikatve'pi parame÷varasya nityatvenotpatteranupapatteþ nàpi j¤aptau parame÷varasya àgamàdhãnaj¤aptikatve'pi tasyànyato'vagamàt nàpi tadanityatva j¤aptau àgamànityatvasya tãvràdidharmopetatvàdinà sugamatvàt . tasmànnivartakadharmànuùñhànava÷àdã÷varaprasàdasiddhàvabhimateùñasiddhiriti sarvamavadàtam . asyà÷càtmatattvaj¤ànahetutvàdàtmavidyàtvam . %<trayã cànvãkùikã caiva vàrtà ca bharatarùabha! daõóanãti÷ca vipulà vidyàstatra nidar÷itàþ>% ÷àø paø 59 adhyàø . traividyebhyastrayãü vidyàü daõóanãti¤ca ÷à÷vatãm . %<ànvãkùikã¤càtmavidyàü vàrtàrambhàü÷ca lokataþ>% manuþ %<tatraupaniùadaü tàta pari÷eùantu pàrthiva . mathnàmi manasà tattvaü dçùñvà cànvãkùikãü paràm>% bhàø ÷àø paø . %<ànvãkùikã ko÷alànàmiti>% gãtà . %<seyasànvãkùikã vidyà pramàõàdibhiþ padàrthaiþ pravibhajyamànà . pradãpaþ sarvavidyànàmupàyaþ sarvakarmaõàm . à÷rayaþ sarvadharmàõàü vidyodde÷e parãkùità>% pakùilasvàmã . anvãkùà ÷ãlamasyàþ tasyai hitaü và ñhak . 2 durgàyà¤ca %<àtmavedana÷ã latvàdanvãkùaõaparà'tha và . anvãkùàkàraõatvàdvà tasmàdànvãkùikã smçtà>% devãpuø taünniruktiþ .

#<ànvãpika># triø anvãpa vartate ñhak . anukåle .

#<àpa># pràptau và curàø ubhaø pakùe svàdiø paø sakaø aniñ . àpayati te àpipat ta . pakùe àpnoti àpnutaþ àpnuvanti àpnuyàt àpnotu àpnot àpnuvam . àpat àpa àpathuþ àpuþ àpitha . àptà àpyàt àpsyati àpsyat . àptavyaþ àpyam àpanãyam àptà àptaþ àptiþ àtvà avàpya . kvip hrakhaþ àpaþ apaþ adbhiþ . asun àpaþ . ÷atç àpnuvan tàcchãlye càna÷ àpnuvànaþ . %<aya÷omahadàpnoti>% %<ihàgryàü kãrtimàpnoti>% manuþ . %<natvevàdhau sopakàre kauùãdãü vçddhimàpnuyàt>% yàø smçtiþ %<putramevaüguõopetaü cakravartinamàpnuhi>% ÷akuø %<yena ÷reyoha'màpnuyàm>% gãtà %<sa duùpàpaya÷àþ pràpat>% raghuþ . %<÷ataü kratånàmapavighnamàpa saþ>% raghuþ . %<yadidaü sarvaü mçlunàptam>% ÷rutiþ %<nànavàptamavàptavyaü varta eva ca karmaõi>% gãtà . karmaõi àpyate àpi . preraõe õic . àpayati te àpipat ta . san ãpsati ãpsitaþ .
     pra--prakarùeõàptau pràpnoti pràptaþ pràptiþ %<apràptasya ca yàpràptiþsaüyogaþ sa udàhçtaþ>% bhàùàø .
     sam + saüpårõatàyàü samàptaþ samàptiþ samàpanam .
     ava + pràptau, %<anavàptamavàptavyam>% gãtà %<tapaþ kiledaü tadavàpti sàdhanaü>% kumàø .
     pari + pracuratve samarthatve samuditatve paryàptaþ paryàptiþ . %<sahi dharmaþ suparyàptaþ sarvasya padavedane>% gãtàbhàø . %<aparyàptaü tadasmàkaü balaü bhãùmàbhirakùitam . paryàpta tvidameteùàü balaü bhãmàbhirakùitam>% gãtà .
     anu + prà--pa÷càtpràptau %<nadãü gaïgàmanupràptàþ>% bhàø àø paø .
     vi + vi÷eùeõa àptau vyàptiþ vyàptaþ, vyàmyaþ vyàpakaþ vyàpanam %<vyàptasya pakùadharmatvadhãþparàmar÷a ucyate>% . %<vyàptiþ sàdhyavadanyastinnasambandha udàhçtaþ>% bhàùàø . %<asyàtmanepaditvamapi svàràjyaü pràpsyate bhavàn>% iti durgàdàsaþ .

#<àpa># puø àpyate àpa--karmaõi gha¤ . aùñasu vasuùu madhye 4 rthe basau, %<dharo dhruvaþ somanàmà tathàpo'pyanilo'nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñau prakãrtitàþ>% viùõu dhaø . %<savyadakùau vasoryasya cordhau hastau sa÷aktikau . sãràïku÷ànvitau càdhaþ sa bhavedàpasaüj¤akaþ>% iti taddhyànam %<àpa÷caivànila÷caiva vavarùaturarindamau>% harivaüø 245 aø devàsurayuddhe . %<àpasya duhità bhàryà sahasya paramà priyà! bhåpatirbhuvabhartà càjanayat pàvakaü param>% bhàø vaø 221 aø . bhàø àø paø 66 aø tu %<dharodhruva÷ca soma÷ca aha÷caivànilo'nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñàviti smçtàþ . dhåmràyàstu dharaþ putro brahmavidyo dhruvastathà . candramàstu manasvinyàþ ÷vàsàyàþ ÷vasanastathà . vàtàyà÷càpyahaþ putraþ ÷àõóilyà÷ca hutà÷anaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca prabhàtàyàþ sutau smçtau>% iti àpasthàne aha iti nàmàntaratvena kãrtitam kalpabhedàdaviruddham . prabhàsasyaiva dyunàmatà aùñamasya vasoþ àpageya÷abde dar÷ayiùyamàõe bhàø 99 adhyàye dyunàmatokteþ apàü samåhaþ aõ . 2 jalasamåhe naø . 3 àkà÷e niruktaø . tasya sarvarmåttasaüyogitvàttathàtvam .

#<àpaka># triø àpa--õvul . pràptari . gauràø striyàü ïãp

#<àpakara># triø apakare bhavaþ aõ a¤ca . apakarajàte striyàü ïãp .

#<àpakva># naø ãùat pakvam à + paca--kta . 1 ãùatpakve kalàyàdau bharjite haritayavàdau (haóàpoóà) 2 ãùatpakvavastumàtre triø .

#<àpakùiti># puø apakùitasyàpatyam i¤ . apakùayàpannasyàpatye striyàü krauóyàø ùya¤ . àpakùityà .

#<àpagà># strã àpena jalasamåhena gacchati vahati óaü . nadyàm . %<phenàyamànaü patimàpagànàm>% %<sambhåyàmbhodhimabhyeti mahànadyà nagàpagà>% màvaþ . %<÷ikhariõàmiva sàgaramàpagàþ>% raghuþ .

#<àpageya># puø àpagàyàü gaïgàyàü bhavaþ óhak . gàïgeye bhãùme tasma tata utpattikathà bhàø àø 98 aø ÷àntanupràrthane gaïgàvàkyaü yathà . %<etacchrutvà vaco ràj¤aþ sasmitaü mçdu valgu ca . vasånàü samayaü smçtvà'thàbhyagacchadanindità . uvàca caiva ràj¤aþ sà hlàdayantã mano girà . bhaviùyàmi mahãpàla! mahiùã te va÷ànugà . yattu kuryàmahaü ràjan! ÷ubhaü và yadi và ÷ubham . na tadvàrayitavyà'smi na vaktavyà tathà'priyam . evaü hi vartamàne'haü tvayi vatsyàmi pàrthiva! . vàrità vipriyaü coktà tyajyeyaü tvàmasaü÷ayam>% . vai÷aø uktiþ %<tatheti ràj¤à sà tåktà tadà bharatasattama . praharùamatulaü lebhe pràpya taü pàrthivottamam . àsàdya ÷àntanustà¤ca bubhuje kàmato va÷à . na praùñavyeti manvàno na sa tàü ki¤cidåcivàn . sa tasyàþ ÷ãlavçttena råpaudàryaguõena ca . upacàreõa ca rahastutoùa jagatãpatiþ . divyaråpà hi sà devã gaïgà tripathagàminã . mànuùaü vigrahaü kçtvà ÷rãmantaü varavarõinã . bhàgyopanaütakàmasya bhàryà copanatà'bhavat . ÷àntanornçpasiühasya devaràjasamadyuteþ . sambhogasnehacàturyairhàvalàsya manoharaiþ . ràjànaü ramayàmàsa yathà reme tathaiva saþ . sa ràjà ratisaktatvàduttamastrãguõairhçtaþ . saüvatsarànçtånmàsàn bubudhe na bahån gatàn . ramamàõastayà sàrdhaü yathàkàmaü nare÷varaþ . aùñàvajanayatputtràüstasyàmamarasannibhàn . jàtaü jàta¤ca sà puttraü kùipatyambhasi bhàrata . prãõàmyahaü tvàmityuktvà gaïgàsrotasyamajjayat . tasya tannapriyaü ràj¤aþ ÷àntanorabhavattadà . na ca tàü ki¤canovàca tyàgàdbhãto mahãpatiþ . athainàmaùñame puttre jàte prahasatãmiva . uvàca ràjà duþkhàrtaþ parãpsan puttramàtmanaþ . mà badhãþ kasya kà'sãti kiü hinasti sutàniti . puttraghni! sumahatpàpaü sampràptaü te sugarhitam>% . stryuvàca . %<puttrakàma! na te hanmi puttraü puttravatàü vara! . jãrõo'stu mama vàso'yaü yathà sa samayaþ kçtaþ . ahaü gaïgà jahnusutà maharùigaõasevità . devakàryàrthasiddhyarthamuùità'haü tvayà saha . ime'ùñau vasavo devà mahàbhàgà mahaujasaþ . va÷iùñha÷àpadoùeõa mànuùatvamupàgatàþ . teùàü janayità nànyastvaññate bhuvi vidyate . madvidhà mànuùã dhàtrã loke nàstãha kàcana . tasmàttajjananãhetormànuùatvamupàgatà . janayitvà vasånaùñau jità lokàstvayà'kùayàþ . devànàü samayastveùa vasånàü saü÷ruto mayà . jàtaü jàtaü mokùayiùye janmato mànuùàditi . tatte ÷àpàdvinirmuktà àpavasya mahàtmanaþ . svasti te'stu gamiùyàmi puttraü pàhi bhahàvratam . eùa paryàyavàso me vasånàü sannidhau kçtaþ . matprasåtaü vijànãhi gaïgàdattamimam sutam>% . hçta nijadhenukàn vasån prati gaïgayà va÷iùñha÷àpastatraivosyaþ 99 aø . %<athà÷ramapadaü pràptaþ phalànyàdàya vàruõiþ . nacàpa÷yatsa gàü tatra savatsàü kànanottame . tataþ sa mçgayàmàsa vane tasmiüstapodhanaþ . nàdhyàgamacca mçgayaüstàü gàü munirudàradhãþ . j¤àtvà tathà'panãtàü tàü vasubhirdivyadar÷anaþ . yayau krodhava÷aü sadyaþ ÷a÷àpa ca vasåüstadà . yasmànme vasavo jahrurgàü vai dogdhrãü subàladhim . tasmàtsarve janiùyanti mànuùeùu na saü÷ayaþ . evaü ÷a÷àpa bhagavàn vasåüstàn bharatarùabha! . va÷aü krodhasya sampràpta àpavo munisattamaþ . ÷atvà ca tànmahàbhàgastapasyeva mano daghe . evaü sa ÷aptavàn ràjan! vasånaùñau tapodhanaþ . mahàprabhàvo brahmarùirdevàn krodha samanvitaþ . atho÷ramapadaü pràptàste vai bhåyã mahàtmanaþ . ÷aptàþsma iti jànanta çùiü tamupacakramuþ . prasàdayantastamçùiü vasavaþ pàrthivarùabha! . lebhire naca tasmàtte prasàdamçùisattamàt . àpavàtpuruùavyàghra! sarvadharmavi÷àradàt . uvàca ca sa dharmàtmà ÷aptà yåyaü dharàdayaþ . anusaü vatsaràtsarve ÷àpamokùamavàpsyatha . ayantu yatkçte yåyaü mayà ÷aptàþ sa vatsyati . dyausmadà mànuùe loke dãrghakàlaü svakarmaõà . nànçtaü taccikãrùàmi kruddho yuùmàn yadabravam . na prajàsyati càpyeùa mànuùeùu mahàmanàþ . bhaviùyati ca dharmàtmà sarva÷àstravi÷àradaþ . pituþ priyahite yuktaþ strãbhogàn varjayiùyati . evamuktà vasån sarvàn sa jagàma mahànçùiþ . tato màmupajagmuste sametà vasavastadà . ayàcanta ca màü ràjan! varaü tacca mayà kçtam . jàtàn jàtàn prakùipàsmàn svayaü gaïge! tvamambhasi . evaü teùàmahaü samyak ÷aptànàü ràjasattama! . mokùàrthaü mànuùàllokàdyathàvatkçtavatyaham . ayaü ÷àpàdçùestasya eka eva nçpottama . dyauràjan! mànuùe loke ciraü vatsyati bhàrata! . vai÷àmpàyana uvàca . etadàkhyàya sà devã tatraivàntaradhãyata . àdàya ca kumàraü taü jagàmàtha yathe psitam . sa tu devavrato nàma gàïgeya iti càbhavat . dyunàmà ÷àntanoþ puttraþ ÷àntanoradhiko guõaiþ>% . %<athàpageyaü bhãùmaü taü ràmeõecchàmi dhãmatà . raõe vinirjitaü draùñuü kuryàttadapi bhàrgavaþ>% %<yadi tvàmàpageyo vai na nayedgajasàhvayam>% iti ca bhàø uø paø 77 aø .

#<àpaccika># triø àpadaü cikkati kçntati cikka--aõ pçø kalopaþ . àpatkatteke . gauràø striyàü ïãù .

#<àpañava># naø na santi pañavo'sya tasya bhàvaþ aõ . pañu÷ånyatve . na pañurapañuriti tatpuruùàttu ùya¤i uttarapadasyaiva vçddhiþ . apàñavam . %<apàñavàdya÷aicàdyairyadi vighnaü prajàyate>% smçtiþ .

#<àpaõa># puø àpaõàyante vikrãõantyatra à + paõa--niø àdhàre gha . 1 haññe 2 krayavikreyadravya÷àlàyà¤ca . %<÷akañàpaõave÷à÷ca baõijovandinastathà . narà÷ca mçgayà÷ãlàþ ÷ata÷o'tha sahasraõaþ>% bhàø vaø paø 238 . %<bhakùyamàlyàpaõànà¤ca dadç÷uþ ÷riyamuttamàm>% bhàø saø paø 4 aø . %<asvàminà tu yadbhuktaü gçhakùetràpaõàdikam . suhçdbandhusakulyasya na tadbhogena hãyate>% dàø taø vçø %<àpaõaþ paõyavãthikà>% raghuø vyaø taø %<àpaõo vikrayasthànam>% tenaivoktam . %<pårõàpaõàvipaõino vipaõãrvibhejuþ>% màùaþ . bhàve gha¤ àpàõaþ . krayavikrayavyavahàre puø .

#<àpaõika># triø àpaõàdàyasthànàdàgataþ ñhak . 1 haññasthànàdà gate ràjakaràdau . àpaõasya dharmyam ñhak . 2 haññasthabaõigdharmye . àpaõasyàvakrayaþ ràjyagràhyaþ ñhak . 3 haññasya ràjagràhye dravye (tolàü) à + paõa--ikan . 4 baõigjane ujjapaladatta .

#<àpatana># naø à + pata--bhàve lyuñ . 1 àgamane 2 pràptau 3 j¤àne %<kvacit pràkaraõikàdarthàdapràkaraõikàrthàsyàpatanam>% sàø daø daivava÷àt 4 patane ca .

#<àpati># puø àpatati à + pata--in . satatagàmini vàyau %<àpataye tvà paripataye gçhõàmi>% yaø 5, 5, àpatiþ satatagatirvàyuþ vedadãø .

#<àpatika># puø àpatati ÷ãghram à + pata--ikan . 1 ÷yene 2 daivàyatte triø ujjvaladattaþ .

#<àpatita># triø à + pata--kta . 1 iñhàdàgate 2 daivàyattapatane ca

#<àpatkalpa># puø àpadyu citaþ kalpovidhiþ ÷àø taø . àpatkàlikavidhau sa ca vidhirgautamenoktaþ yathà %<àpatkalpobràhmaõasyàbràhmaõàdvidyopayogo'nugamanaü ÷u÷råùà''samàpterbràhmaõoguruþ yàjanàdhyàpanapratigrahàþ sarveùàü pårbaþ pårbogurustadalàbhe kùatravçttistadalàbhe vai÷yavçttiþ tasyàpaõyaü gandharasakçtànnatila÷àõakùaumàjinàni raktanirõikte vàsasã kùãra¤ca savikàraü målaphalapuùpauùadhamadhumàüsatçõodakàpathyàni pa÷ava÷ca hiüsàsaüyoge puruùava÷àkumàrãvehata÷ca nityaü bhåmivrãhityavàjàvya÷ca çùabhadhenvanaóåha÷caike . vinimayastu rasànàü rasaiþ pa÷ånà¤ca na lavaõakçtànnayoþ, tilànà¤ca samenàmena tu pakvasya saüpratyarthe sarvadhàtuvçttira÷aktàva÷ådreõa tadapyeke pràõasaü÷aye, tadvarõasaïkaro'bhakùyaniyamastu pràõasaü÷aye bràhmaõo'pi ÷astramàdadãta ràjanyavai÷yakarma, ràjanyovai÷yakarma>%

#<àpatkàla># puø àpadyuktaþ kàlaþ ÷àø taø . àpadyukte samaye %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate>% manuþ %<àpatkàle tu vipreõa bhuktaü ÷ådragçhe yadi . manastàpena ÷udhyettu drupadàü và ÷ataü japet>% pràø taø smçø .

#<àpatkàlika># triø àpatkàle bhavaþ kà÷yàø ùñha¤ ¤iñh ghà . àpatkàlabhave ùñha¤i striyàü ïãù ¤iñhi tu ñàbiti bhedaþ .

#<àpatti># strã à + pada--ktin . àpadi àpacca rogàdyabhibhåtatàvasthà samyagvartanopàyànupalambha÷ca . àpadi dharmàcaraõa¤ca yàø smçø dar÷itam yathà %<kùàtreõa karmaõà jãyedvi÷àü vàpyàpadi dvijaþ . nistãrya tàmathàtmànaü pàvayitvà nyaset pathi . phalopalakùaumasomamanuùyàpåpavãrudhaþ . tilaudanarasakùàràn dadhi kùãraü ghçtaü jalam . ÷astràsavamadhåcchiùñamadhulàkùà÷ca varhiùaþ . mçccarmapuùpakutapake÷atakraviùakùitãþ . kau÷eyanãlalavaõamàüsaika÷aphasãsakàn . ÷àkàrdrauùadhipiõyàkapa÷ugandhàüstathaiva ca . vai÷yavçttyàpi jãvanno vikrãõãta kadàcana . dharmàrthaü vikrayaü neyàstilà dhànyena tatsamàþ . làkùàlabaõamàüsàni patanãyàni vikraye . payodadhi ca madya¤ca hãnavarõakaràõi ca . àùadgataþ sampragçhõan bhu¤jàno kà yatastataþ . na lipyetainasà viprojvalanàrkasamo hi saþ . kçùiþ ÷ilpaü bhçtirvidyà kusãdaü ÷akañaü giriþ . sevà'nåpaü nçpobhaikùamàpattau jãvanàni tu . bubhukùitastryahaü sthitvà dhànyamabràhmaõàddharet . pratigçhya tadàkhyeyamabhiyuktena dharmataþ . tasya vçttaü kulaü ÷ãlaü ÷rutamadhyayanaü tapaþ . j¤àtvà ràjà kuñumba¤ca dharmyàü vçttiü prakalpayet>% . vistarastu bhàø ÷àø paø àpaddharma parvaõi dç÷yaþ . 2 pràptau . %<sthànàpatterdravyeùu dharmalàbhaþ>% kàtyàø 4, 3, 19 %<itaretarabhàvàpattiþ>% ÷àø bhàø vyatirekavyàptyà 3 arthàdeþ siddhau . arthàpattiþ 4 aniùñaprasaïge sa ca vyàpyasyàhàryàropàt vyàpakasyàhàryaropaþ . yadi nirvahniþ syàt nirdhåmaþ syàdityevaü råpaþ .

#<àpatya># puø apatyàdhivàre vihitaþ aõ . pàõinyàdibhiþ tasyàpatyamityadhikàre vihite pratthaye . %<àpatyasya ca taddhite'nàti>% pàø .

#<àpathi># puø abhimukhaþ panthàþ yasya vede niø it samàø . abhikhamàrgasambandhini %<àpathayovipathayo'ntaspathà anupathàþ>% çø 5, 5210 . àpathayaþ abhimukhà màrgà yeùàü tàdç÷àþ bhàø striyàü và ïãp %<hiraõyayebhiþ pavibhiþ payovçdhaþ ujjighranta àpathyo na parvatàn>% çø 1, 164 12 .

#<àpad># strã à + pada--sampadàø kvip . vipattau àpatti÷abde vivçtiþ daivãnàü mànuùãõà¤ca pratihartà tvamàpadàm raghuþ . %<sampado me niràpadaþ>% raghuþ %<avivekaþ paramàpadàü padam>% kiràø %<mantra÷aktivinivàritàpadaþ>% màghaþ . %<àpatkalpaþ àpatkàlaþ . àpatpràptaþ . àpadgataþ . àpadgrastaþ . àpaddharmaþ>% halantatvàdvà ñàp . àpadàpyatra . àpatkàle nyånàdapi vidyàdhigantavyà yathà vçø uø %<vàcà smç vai pårba upayanti sahopàyanakãrtyovàsa>% atra bhàùyam %<vàcà sma kila pårbe bràhmaõàþ vidyàrthinaþ santaþ kùatriyàn vai÷yàn và kùatriyà vai÷yànupayanti ÷iùyavçttyà upagacchanti nopàyana÷u÷råùàbhiþ ataþ sa gautama upàyanakãrtyà upagamanakãrtanamàtreõaiva uvàsa åùivàn nãpàyanaücakàra>% . %<àpadi samàdadhikàdvà vidyàpràptyasambhavàvasthàyàm upàyanamupagamanaü pàdopasarpaõam>% ànaø .

#<àpadakàla># puø àpadà kçto'kàlaþ . àpadà kçte duùñe kàle %<pãóà càpadakàla÷ca pattij¤àna¤ca pàõóava!>% bhàø ÷àø paø 59 aø .

#<àpadeva># puø àpasya jalasamåhasya devaþ . varuõe .

#<àpaddharma># puø àpadi kartavyo dharmaþ . 1 àpadyanuùñheye dharme àpaddhammamadhikçtya kçtograthaþ aõ . bhàratàntargata÷àntiparvamadhyagate vyàsakçte 2 avàntaraparvabhede naø tacca bhàø ÷àø paø 131 adhyàvadhi 173 adhyàyaparyantam .

#<àpana># naø àpa + bhàve lyuñ . 1 pràptau . karmaõi lyuñ . 2 marãce ÷abdacaø .

#<àpanika># triø à + pana--stutau kamaõi ikan . 1 indranãle maõau 2 kiràte ca ujjvaladattaþ .

#<àpaneya># triø à + apa + nã--karmaõi yat . samantàdapaneye dårokàrye %<naiùà tarkeõa matiràpaneyà proktànyenaiva suj¤ànàya preùñha!>% kañhopaø . %<yeyamàgamapratipàdyàtmani matiþ saiùà tarkeõa svabuddhyabhyåhamàtreõa nàpaneyà nàpanetavyà na hantavyà . tàrkikohyanàgamaj¤aþ svabuddhiparikalpitaü yatki¤cideva kathayati ataevaca seyamàgamaprasåtà matiþ tàrkikàdanyenaivàgamàbhij¤enàcàryeõaiva proktà satãsuj¤ànàya bhavati>% bhàø .

#<àpanna># à + pada--kta . 2 àpadgraste %<àpannaþ saüsçtiü ghoràüyannàma viva÷ogçõet . tataþ sadyovimucyeta yadvibheti svayaü bhayam>% bhàgaø %<àpannàbhayasatreùu dãkùitàþ khalu pauravàþ>% ÷akuø %<àtmàparàdhàdàpannastat kiü bhãmaü jighàüsasi>% bhàø strãø paø 13 aø 1 pràpte mediø àpannasatvà

#<àpannasatvà># strã àpannaü pràptaü garbharåpeõa satvaü pràõã yayà . garbhiõyàü striyàm %<samamàpannasatvàstà rejuràpàõóuratviùaþ>% raghuþ .

#<àpamityaka># triø apamitya parivartya nirvçttam kak . vinimayaü dattvà krãte .

#<àpayà># strã àpena jalapåreõa yàti yà + ka . 1 jalapåravàhi nadãbhede %<dçùadvatyàü mànuùa àpayàyàü sarasvatyàü revadagne didãhi>% çø 3, 23, 4, . %<àpayà nàma kàcit nadã>% bhàø 2 àpagàråpanadãmàtre ca .

#<àpayitç># triø àpa + õic--tçc . pràpayitari %<àpayità ha vai kàmànàü bhavati yaevaü vidvànakùaramudgãthamupàste>% chàø uø . %<àpayità ha vai kàmànàü yajamànasya bhavati>% bhàø . striyàü ïãp .

#<àparàdhayya># naø apa + ràdha--õic bàø ÷a tasya bhàvaþ bràhmaø ùya¤ . aparàdhakartçtve .

#<àparàhõika># triø aparàhõe bhavaþ ñha¤ . 1 aparàhaõabhave 2 tadvyàpake ca striyàü ïãp . %<pitrarthe càparàhõikã>% smçtiþ .

#<àpartuka># puø çtumadhikçtya adhyàyaþ tatra vihitaþ kalpaþ . çtàvadhyàyabodhake chàndase kalpagranthabhede . %<çtàvadhyàya÷chàndasaþ kalpa àpartakaþ>% kau÷ãtakisåtram .

#<àpava># puø àpunàti spar÷amàtreõa àpu jalaü tadadhiùñhàtà varuõo'pi àpåþ tasyàpatyam . kalpabhede varuõasyàpatye 1 va÷iùñhe munau tasya tata utpattikathà yathà bhàø àø paø 99 aø %<yaü lebhe varuõaþ putraü purà bharatasattama! va÷iùñhanàmà sa muniþkhyàta àpava ityuta>% %<tatte ÷àpàdvivirmuktà àpavasya mahàtmanaþ>% iti ca àpageya÷abde vivçtiþ . àpaü jalapåraü vàti pràpnoti à÷rayatvena và--ka . 2 nàràyaõe paramapuruùe . %<àponàrà iti proktàþ àpove narasånavaþ . ayanaü tasya tàþ pårbaü tena nàràyaõaþ smçta>% ityupakramya . %<uccàvacàni bhåtàni gàtremyastasya jaj¤ire . àpavasya prajàsargaü sçjato hi prajàpateþ>% sa sçùñvà tu prajàstvevamàpavo vai prajàpatiþ iti ca harivaüø 1, 2 aø .

#<àpas># naø àpa--asun . jale . %<àpobhirmàrjanaü kçtvà>% smçtiþ . %<annamayaü li saumya! mana àpomayaþ pràõastejomayã vàk>% chàø upaø %<sarvamàpomayaü jagat>% devãmàø . %<bruvate katame'pi napuüsakamàpa>% iti vçttidhçtakoùàt klãvatvam . tuóabhàve hrasvaþ apa ityeva . tuñ pakùe apta ityapi . karmaõi .

#<àpastamba># puø çùibhede sa ca kalpasåtrakàraþ dharma÷àstra kartà ca %<yamàpastambasaüvartàþ kàtyàyanavçhaspatã>% ityàdyabhidhàya %<dharma÷àstraprayojakàþ>% yàø smçø . tadãya saühità ca da÷àdhyàyã tasyàü pràya÷cittavidhànamàtrasuktam . tasyàpatyam vidàø a¤ àpastavaþ tadapatye puüstrã striyàü ïãp . àpastambasyedam cha . àpastambãyaþ . tatsambandhini triø àpastavena proktamadhãyate aõ tasya luk . àpastambaprokta÷àkhàdhyetçùu baø vaø . àpastambyàü bhavaþ óhak . àpastamveyaþ . àpastamvàpatyastrãbhave triø .

#<àpastambhinã># puø àpaþ stamnàni stanbha--õini . liïginyàü latàyàm .

#<àpàka># puø samantàt pariveùñya pacyate'tra à + paca--àdhàre gha¤ . 1 kumbhakàrasya mçõmayapàtrapacanasthàne (poyàna) . bhàve gha¤ . 2 ãùatpàke 3 samyakpàke 4 puñapàke ca .

#<àpàïgya># naø apàïge deyam ¤ya . apàïge deye a¤jane . %<÷alàkayà dakùiõena kùipetkànãnama¤janam . àpàïgyaü và yathàyogyaü kuryàccàtra gatàgatam>% su÷ruø .

#<àpàta># puø hañhàt avivekàt kàraõàntarasàcivyàbhàve 'pi àgatya pàtaþ . avivicyàvagatau %<àpàtatoyadarthasya paunaruktyàvabhàsanam>% sàø daø 2 atarkitàgamane . %<garuóàpàtavi÷liùñameghanàdàstrabandhanaþ>% raghuþ . %<tadàpàtabhayàt pathi>% kumàø àpatatyatràdhàre gha¤ . 3 tatkàle vartamànakàle %<àpàtaramyà viùayàþ paryantaparitàpinaþ>% kiràø %<àpàtarampàstatkàlaramaõãyàþ>% malliø . 4 upakrame ca %<madhvàpàtoviùàsvàdaþ sa dharmapratiråpakaþ>% manuþ . %<madhvàpàto madhuropakramaþ>% kullåø .

#<àpàtalikà># strã vçttaraø ukte màtràbhede %<kathiteyaü bhàt gurukàvatha pårvamanyat>% tallakùaõaü anyat vaitàlãyagatam tacca %<ùaóviùame'ùñau same kalàstàstu same syurnonirantaràþ . na samàtra parà÷rità kalà>% ityeva prathamaü nive÷yànte jagaõaüdattvà gurudvayaü caturùu caraõeùu deyamityarthaþ .

#<àpàtatas># avyaø àpàta + tasil . 1 kàraõaü vinetyarthe 2 akasmàdityarthe 3 anayadhàryetyarthe ca . %<etaccàpàtataþ>% jagadãø %<àpàtato yadarthasyeti>% sàø daø .

#<àpàtya># triø àpatati svayamàkramitumàgacchati . %<bhavyageyetyàdi>% pàø niø kartari õyat . 1 svayamàkramitumàgàmini . %<àpàtyasainikaniràkaraõàkålena>% màghaþ . bhàve õyat . 2 kartavyàpatane 3 karmaõi õyat . àpàtye de÷àdau triø à + pata--õic lyap . 4 samantàtpàtayitvetyarthe avyaø .

#<àpàda># puø à + pada--gha¤ . phalalàbhe %<dhyànàpàdàü÷à iva>% vçø uø %<dhyànasyàpàdanamàpàdaþ dhyànaphalalàbhaþ>% iti bhàø 2 àgatau ca pàdaparyantam avyayãø . 3 pàdaparyante avyaø .

#<àpàdana># naø naø à + pada--õic--lyuñ . 1 àpattiviùayãkaraõe àpàdakaj¤ànena àpadyani÷caye pada--bhàve õic--lyuñ . 2 sampàdane %<dravyasya saükhyàntaràpàdane>% siø kauø .

#<àpàna># naø àpãyate sambhåya surà pãyate'tra àdhàre lyuñ . suràpànàya sambhåyopave÷anasthàne . pànàrthasabhàyàm (cakra) %<gandharvàpasparasobhadre! màmàpànagataü sadà>% bhàø vaø paø 280 aø . %<àpàne pànakalità daivenàbhipraõãditàþ>% dadar÷a yaduvãràõàmàpàne vai÷asaü mahat iti ca bhàø àø paø 2 aø . bhàve lyuñ . 2 sambhåya suràpàõe . %<tàmbålãnàü dalaistatra racitàpànabhåmayaþ>% raghuþ . %<yatra sphañikaharmeùu naktamàpànabhåmiùu>% kumàø . svàrthe kan . àpànakamamapi pànagoùñhyàm . muràpàõe ca %<àpànakamutsavaþ!>% kàdaø .

#<àpàyin># triø àpibati à + pà--õini . suràpàõa kartari striyàü ïãp .

#<àpàli># puø à + pà--kvip tadarthamalati ala--in . ke÷akãñe (ukun) sahi ÷ãrùastharudhiràpànaprasaktaþ

#<àpi># puø àpa + õic--in . 1 dhanàdipràpake . %<haye devà yåyamidàpayaþ>% çø 2, 29, 4 . %<àpayaþ dhanasya pràpayitàraþ>% bhàø . àpyate karmaõi in . 2 àpte bandhau tasya bhàvaþ àpitvaü bandhutve %<àpitve naþ prapitve>% ç08, 7, 3 . %<àpitve bandhutve>% bhàø .

@<[Page 745a]>@
#<àpi¤jara># naø ãùatpi¤jaraü pràø saø . 1 svarõeràjaniø . 2 ãùatpi¤jaravarõe puø 3 tadvati triø %<àpi¤jaràbaddharajaþkaõatvàt>% raghuþ .

#<àpi÷ali># puø api÷alasya munerapatyam i¤a . àdi÷àvdike munibhede . %<indra÷candraþ kà÷akçtsnàpi÷alã ÷àkañàyanaþ . pàõinyamarajainendràjayantyañàdi÷àvdikàþ>% kavi kaø %<và supyàpi÷aleþ>% pàõininãktestato'pyasyàditvam striyàü kroóyàø ùya¤ . àpi÷alyà tasyastryapatye strã . àpi÷ilinà proktam aõ . àpi÷alam . tadãye ÷àstrenaø .

#<àpã># triø à + pyàya--kvip pãbhàvaþ . 1 àpãne vçddhimati .

#<àpãóa># puø à + pãóa--ac . 1 ÷ikhàmàlye, 2 ÷irobhåùaõe, %<tasmin kulàpãóanibhe vipãóitam>% raghuþ . %<vicitramukuñàpãóà vicitrakavacadhvajàþ>% bhàø vaø paø 173 aø %<baddhàpãóàü÷càruråpàü÷ca yåno vyåóhoraskàüstàlamàtràn dadar÷a>% bhàø àø paø 197 aø ! 2 gçhavahirniþsçtakàùñhe ca . 3 àpãóakamàtre triø .

#<àpãóà># strã à + pãóa--a . samyakpãóate %<tatra tårõaü galàpãóaü kuryàccàpyadhånanam>% su÷ruø galasyàpãóà mardanaü yatreti tadarthaþ .

#<àpãóita># triø à + pãóa--kta . 1 niùpãóite 2 nirmçùñe .

#<àpãta># naø ãùat pãtam pràø taø . màkùike dhàtau . 2 ãùatpãtavarõe puø 3 tadvati triø . ãùat pànaü kçtaü yasya tàdç÷e 4 jalàdau triø .

#<àpãna># naø à + pyàya--kta pãbhàvaþ tasya natvam . (meóa) 1 gavàdeþ ådhasi %<àpãnabhàrodvahanaprayatnàt>% raghuþ 2 kåpe puø . %<àpãnamådhaþ àpãno'ndhuþ>% mugdhaø . anyopasargapårbakatve tu saüpyànaityeva àï pårbakasyàpi andhådhaso revàrthayoþpãbhàvo nànyatra .

#<àpåpika># triø apåpaþ ÷ilpamasya ñhak . 1 apåpapàcake apåpe apåpabhakùaõe sàdhu guóàø ñhak . 2 apåpabhakùaõasàdhane guóàdau . apåpo bhaktirasya acittatvàt ñhak . 3 apåpabhakùaõàsevake . apåpaþpaõyamasya ñhak . 4 apåpavikretari . apåpastadbhakùaõaü÷ãlamasya ñhak . 5 apåpabhakùa÷ãle . apåpastadbhakùaõaü hitamasya ñhak . 6 hitatvena apåpabhakùaõakartari . apåpànàü samåhaþ acittatvàt ñhak . 7 apåpasamåhe naø .

#<àpåpya># puø apåpàya sàdhuþ và ¤ya . apåpasàdhane cårõe tri0

#<àpåra># puø àpåryate'nena à + påra--gha¤ . jalàdi pravàhe %<svedàpåroyuvatisaritàü vyàpa gaõóasthalàni>% màghaþ bhàve gha¤ . 2 samyakpåraõe 3ãùatpåraõe 4 abhivyàptau ca .

#<àpåraõa># naø à + påra--bhàve lyuñ . 1 samantàtpåraõe àpårayati lyu . 2 samyakapåraõakartari triø 3 nàgabhede puø %<kàliko maõinàga÷ca nàga÷càpåraõastathà>% bhàø àø paø 35 aø .

#<àpårita># triø à + påra--kta . yasyàpåraõaü kçtaü 1 tasmin 2 abhivyàpte ca .

#<àpåryamàõa># triø à + påra--karmaõi ÷ànac . samyak påryamàõe 2 samantàtprasçte %<àpårthyamàõamacalapratiùñhaü samudramàpaþ pravi÷anti yadvat>% gãtà . àdhàre ÷ànac . såryakiraõaiþ påryamàõacandrasyàdhàre pakùe . %<udagayane àpåryamàõe pakùe kalyàõe nakùatre cåóopanayanagodàna vivàhàþ>% à÷vaø gçhyaø . %<arciùo'harahna apåryamàõaü pakùam>% chàø upaø .

#<àpåùa># à + påùa--vçddhau karaõe gha¤ . raïge (ràï) dhàtubhede, tasya puùñisàdhanatvàdikamuktaü bhàø praø %<raïgaü vaïgaü trapu proktaü tathà piccañamityapi . khurakaü mi÷rakaü càpi dvividhaü raïgamucyate . uttamaü khurakaü proktaü mi÷rakaü garhitaü bhavet . raïgaü laghu saraü råkùamuùõamehakçmãnapi . nihanti pàõóuü sa÷vàsaü cakùuùyaü pittalaü manàk . siüho yathà hastigaõaü nihanti tathaiva vaïgo 'khilamehavargam . dehasya saukhyam prabalendriyatvaü narasya puùñiü vidadhàti nånam>% .

#<àpçc># triø à + pçca--kvip . saüsargayukteþ . %<mitrakruvoyacchasàna na gàvaþ pçthivyà àpçgamuyà sa yatne>% çø 10, 89, 14 .

#<àpçcchà># strã à + praccha--aï . 1 àlàpe, 2 jij¤àsàyàm 3 àbhàùaõe gatàgatakàle 4 ÷ubhapra÷ne 5 ànandane ca .

#<àpçcchya># triø à + praccha--vede niø kyap . jij¤àsye . %<àpçcchyaü varuõaü vàjyarùati>% siø kauø dhçtà ÷rutiþ . à + praccha--lyap . 2 jij¤àsitvetyarthe avyaø .

#<àpekùika># triø apekùàta àgataþ ñhak . apekùayà pràpte %<kintu madhyatvamàpekùikam>% siø kauø %<amçtama÷nute ityàpekùikamamçtatvam>% chàø uø bhàø . striyàü ïãp .

#<àpoklima># naø jyotiùokte janmalagnàvadhitçtãyaùaùñhanavamadvàda÷asthàneùu . %<tçtãyaü ùaùñhanavamamantya¤càpoklimaü viduþ>% jyoø taø . %<àpoklime yadi khagàþ sa kilendhuvàrona syàcchumaü kvacana tàjika÷àstragãtam>% nãø tàø .

#<àpomaya># triø àpas + vikàre pràcurye và mayañ . 1 jalavikàre %<àpomayaþ pràõastejomayã vàk>% chàø uø . %<àpomayàþ sarvarasàþ sarvamàpomayaü jagat>% bhàø àø 180 adhyàø %<måmergandhaguõàn bhuïkùe pibasvàpomayàn rasàn>% bhàø à÷vaø 28 aø . %<manyujo'gnirdahannàpo lokàhyàpomayàþ smçtàþ>% bhàø àø 180 . jalaplàvite 2 jalapracure %<vilokya tàbhyàü gaditaþ sarvamàpomayaü jagat . àvàü jahi na yatrorvãsalilena pariplutà>% devãmàø .

#<àpomårti># puø svàrociùasya manoþ 1 putrabhede . %<havidhraþ såkçtirjyotiràpobhårtirayasamayaþ . prathita÷ca nabhasya÷ca nabha årjastathaiva ca . svàrociùasya putràste manostàta . mahàtmanaþ>% harivaüø 6 aø . da÷ame manvantare àtreye saptarùimadhye 2 çùibhede ca %<da÷ame tvatha paryàye dvitãyasyàntare manoþ . haviùmàn paulaha÷caiva sukçti÷caiva bhàrgavaþ . àpomårtistayàtreyo và÷iùñha÷càùñakaþ smçtaþ>% iti harivaüø 7 a0

#<àpo'÷àna># naø àpasà jalena a÷ànaü a÷a--vyàptau bhàve bàø ànac . jalena upariùñàdadhastàccàstaraõaråpe annàcchàdanàrthe karmaõi . %<àpo'÷ànenopariùñàdadhastàda÷natà tathà . anagnamamçta¤caiva kàryamannaü dvijatmanà>% yàø smçø . %<bhuj¤ànena dvijanmanà upariùñàdadhastàcca àpo'÷ànàkhyena karmaõà annamanagnamçmçtaü ca kàryam>% mitàø . %<àpo'÷ànakriyà pårvaü satkçtànnamakutsayan>% yàø smçø . %<àpo'÷ànakriyà pårvam amçtopastaraõamasi svàhetyàdikaü kçtvà>% mitàø %<àpo'÷ànaü karma kuru>% bhavadevaþ .

#<àpta># triø àpa--kta . 1 pràpte 2 pratyayite vi÷vaste . 3 yathàrthaj¤ànayukte 4 yuktiyukte ca %<àpta÷rutiraþptavacanaü tu>% sàüø kàø . %<àptà pràptà yukteti yàvat àptà càsau ÷ruti÷ceti àpta÷rutiþ ÷rutirvàkhyajanitaü vàkyàrthaj¤ànaü tacca svataþpramàõam apauruùeyavàkyajanitatvena sakala doùà÷aïkànirmuktatvena yuktaü bhavati evaü vedamålakasmçtãtihàsapuràõajanitaj¤ànamapi yuktam . kapilasya kalpàdau kalpàntaràdhãta÷rutismaraõasambhavaþ suptabuddhasyeva pårvedyuravagatàrthànàmaparedyuþ . àptagrahaõena càyuktàþ ÷àkyabhikùunirgranthikasaüsàramocakàdãnàmàgamàbhàsà niràkçtà bhavanti ayuktatva¤caiteùàü vigànàt chinnamålatvàt pramàõaviruddhàbhidhànàt kai÷cideva mlecchàdibhiþ puruùàpasadaiþ pa÷upràyaiþ parigràhàdbodhyam>% sàø taø kauø %<tasmàdapi càsiddhaü parokùamàptàgamàt siddham>% sàüø kàø . yathàrthaj¤ànavi÷iùñaråpàptenoktatvani÷cayasya ÷àbdabodhaheturtvamiti mãmàüsakàþ naiyàyikàstanna manyante yathoktaü ÷abda÷aø praø %<sàkàïkùatvàdidhãriva vàkyàrthagocaraj¤ànavaduktatvaråpasyàptoktatvasyàpi ni÷cayaþ ÷àbdadhãheturatonaikapadàrthadharmiko'parapadàrthasyànvayabodho'numitiþ siddhisattve vinànumitsàü tadasambhavàt parantvanumiteranyaeva kintvasau gçhãtagràhitvànna pramà yajjàtãyavi÷iùñaj¤ànatvàvacchedena samànakàrani÷cayottaratvaü tajjàtãyànyayathàrthaj¤ànasyaivàgçhãtagràhitvena pramàtvàt ataeva dhàràvàhikapratyakùavyaktãnàü samànàkàragrahottaravartitve'pi na tàsàü pramàtvahàniþ hànistu samànàkàrànubhavasamutthànàü smçtãnàmiti jaranmãmàüsakànàü samàdhànaü nirasyati . nàptoktatà tu vàkyàrthagarbhà j¤àtopayujyate . vàkyàrthànàmapårvatvàt saü÷aye'pyanvayodayàt . yadyekapadàrthavadaparapadàrthaparyavasannasya vàkyàrthasya j¤ànavaduktatvaråpàyà àptoktatàyà ni÷cayaþ ÷àbdamateþ kàraõaü syàt syàdapi tenaiva råpeõa sàdhyani÷cayena pratibandhàdekapadàrthapakùikàyà aparapadàrthànumiteranutpàdo nacaivaü, ÷àbdadhiyaþ pårbaü vàkyàrthasyopasthityaniyamena tadgarbhasyàptoktatvasyàpi materanàva÷yakatvàt anyathà vedasyàpyanuvàdakatàpatteþ ekapadàrthe'parapadàrthastha ÷abde vàkyàrthaj¤ànavaduktatvasya saü÷aye'pi ÷àbdamaterutpàdàcca . ataevàptoktatvasya saü÷aye vyatireka ni÷caye vànvayabuddheranutpàdàdava÷yantanni÷cayastatra heturityapi pratyuktam asiddheþ>% . 5 ku÷ale %<pràjaka÷cedbhavedàptaþ>% manuþ . %<àptaþ ku÷alaþ>% kullåø . 6 sampårõe %<yajeta ràjà kratubhirvividhairàptadakùiõaiþ>% manuþ 7 babdhau %<nigrahàt svasuràptànàü badhàcca dhanadànujaþ>% raghuþ 8 jañàyàü strã hàràø 9 sambaddhe 10 labdhe ca triø hemaø .

#<àptakàma># triø àptaþ pràptaþkàmoyena . 1 brahmàtmaikyàvagantari yathà càsyàptakàmatvaü tathoktaü pçø upaø bhàùyayoþ . %<tadvà asyaitadaticchandà apahatapàpmà'bhayaü råpam . tadyathà priyayà striyà sampariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaramevàyaü puruùaþ pràj¤enàtmanà sampariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram . tadvà asyaitadàptakàmamakàmaü råpaü ÷okàntaram . atra pità'pità bhavati màtà'màtà lokà alokà devà adevà vedà avedàþ . atra steno'steno bhavati bhråõahà'bhråõahà càõóàlo'càõóàlaþ paulkaso'paulkasaþ ÷ramaõo'÷ramaõastàpaso'tàpaso'nanvàgataü pàpena tãrõo hi tadà sarbà¤chokàn hçdayasya bhavati>% vçø uø idànãü yo'sau sarvàtmabhàvo mokùo vidyàphalaü kriyàkàrakaphala÷ånyaü sa pratyakùato nirdi÷yate . yatràvidyàkàmakarmàõi na santi tadetatprastutaü %<yatra supto na ka¤cana kàmaü kàmayate na ka¤cana svapnaü pa÷yatãti>% . tadvà asya råpam . yaþ sarvàtmabhàvaþ so'sya paramo loka ityuktastadaticchandà aticchandamityarthaþ råpaparatvàt . chandaþ kàmo'tigataþ chando'min råpe tadaticchandaü råpam . anyo'sau asantaþ chandaþ÷abdo gàyatryàdicchandovàcã . ayantu kàmavacano'taþ kharànta eva . tathàpyaticchandà iti pàñhaþ svàdhyàyadharmo draùñavyaþ . asti ca loke kàmavacanaprayuktaþ chanda÷abdaþ svacchandaþ paracchandaityàdau . ato'ticchandamityevamucitaü kàmavarjitametadråpamityasminnarthe . tathà'pahatapàpmà pàpma÷abdena dharmàdharmavucyate . %<pàpamabhiþ saüsçjyate>% %<pàpmanã vijahàti>% ityuktatvàt . apahatapàpma dharmàdharmavarjitamityetat . ki¤càbhayam bhayaü hi namàvidyàkàryam %<avidyayà bhayaü manyata>% iti hyuktam . tatkàryadvàreõa kàraõapratiùedho'yam abhayaü råpamityavidyàvarjitamityetat . yadetadvidvàphalaü sarvàtmabhàvastadetadaticchandàpahatapàpmàbhayaü råpaü sarbasaüsàradharmavarjitamato'bhayaü råpametat . ida¤ca pårvamevopanyastamatãtànantarabràhmaõasamàptau . %<abhayaü vai janaka pràpto'si>% ityàgamataþ . iha tu tarkataþ prapa¤citam dar÷itàgamàrthapratyayadàróhyàya . ayamàtmà svayaücaitanyajyotiþkhabhàvaþ sarba svena caitanyajyotiùàvabhàsayati . %<sa yattatra ki¤citpa÷yati ramate carati jànàti ca>% ityuktam . ataþ sthita¤caitannyàyato nityasvaråpaü caitanyajyotiùñvamàtmanaþ . sa yadyàtmàtràvinaùñaþ svenaiva råpeõa vartate kasmàdayamahamasmãtyàtmànaü và bahirvemàni bhåtànãti jàgratsvapnayoriva na jànàtãtyatrocyate . ÷çõvatràj¤ànahetum ekatvamevàj¤ànahetustatkatham? ityucyate . dçùñàntena hi pratyakùãbhavati vivakùito'rtha ityàha . tat tatra yathà loke priyayeùñayà striyà sampariùvaktaþ samyak pariùvaktaþ kàmayantyà kàmukaþ sanna bàhyamàtmanaþ ki¤cana ki¤cidapi na veda matto'nyadvastviti . na càntaramayamahamasmi sukhã duþkhã ceti apariùvaktastu tayà pravibhakto jànàti . sarvameva bàhyamàbhyantara¤ca . pariùvaïgottarakàlantvekatvàpatterna jànàti . evameva yathàdçùñànto'yaü puruùaþ kùetraj¤o bhåtamàtràsaüsargataþ saindhavakhilyavat pravibhakto jalàdau candràdiprativimbavatkàryakaraõa iha praviùñaþ so'yaü puruùaþ pràj¤ena paramàrthena svàbhàvikena svenàtmanà pareõa jyotiùà sampariùvaktaþ samyak pariùvakta ekãbhåto nirantaraþ sarvàtmà na bàhyaü ki¤cana vastvantaraü nàpyàntaramàtmanyayamahamasmi sukhã duþkhã veti veda tatra caitanyajyotiþsvàbhàvatve kasmàdiha na jànàtãti yadapràkùãstatràyaü heturmayoktaþ . ekatvaü yathà strãpuüsayoþ sampariùvaktayoþ . tatràrthànnànàtvaü vi÷eùavij¤ànaheturityuktaü bhavati . nànàtve ca kàraõamàtmanovastvantarasya pratyupasthàpikàvidyetyuktaü tatra càvidyàyà yadà pravivikto bhavati tadà sarveõaikatvamevàsya bhavati . tata÷ca j¤à naj¤eyàdikàrakavibhàge'sati kuto vi÷eùavij¤ànapràdurbhàvaþ kàmo bà sambhavati svàbhàvike svaråpastha àtmajyotiùi . yasmàdevaü sarvaikatvamevàsya råpamatastadvai asyàtmanaþ svayaü jyotiþ svabhàvasyaitadråpamàptakàmaü yasmàtsamastametattasmàdàptàþ kàmà asminråpe tadidamàptakàmaü yasya hyanyatvena prayibhaktaþ kàmastadanàptakàmaü bhavati . yathà jàgaritàvasthàyàü devadattàdiråpam . na tvidaü tathà kuta÷citpravibhajyate'tastadàptakàmaü bhavati . kimanyasmàdvastvantarànna pravibhajyate àhosvidàtmaiva tadvastvantaramata àha . nànyadastyàtmanaþ . katham? yataþ àtmakàmamàtmaiva kàmà yasminråpe ye'tra pravibhaktà ivànyatvena kàmyamànà yathà jàgratsvapnayoste'syàtmaivànyatvapratyupasthàpakahetoravidyàyà abhàvàdàtmakàmamata evàkàmametadråpaü kàmyaviùayàbhàvàcchokàntaraü ÷okacchidraü ÷oka÷ånyamityetacchokamadhyamiti và sarvathàpya÷okametadråpaü ÷okavarjitamityarthaþ . prakçtaþ svayaüjyotiràtmà avidyàkàmakarmavinirmukta ityuktam . asaïgatvàdàtmana àgantukatvàcca teùàü, tatraivà÷aïkà jàyate caitanyasvabhàvatve satyapyekãbhàvànna jànàti strãpuüsayoriva sampariùvaktayàrityuktam . tatra pràsaïgikametaduktaü kàmakarmàdavat svayaü jyotiùñvamapyàsyàtmano na svabhàvaþ . yasmàt samprasàdenopalabhyata ityà÷aïkàyàü pràptàyàü tanniràkaraõàya strãpuüsayordçùñàntopàdànena vidyamànasyaiva svayaüjyotiùñvasya suùupte'grahaõamekãbhàvàddhetorna tu kàmakarmàdivadàgantukam . ityetatpràsaïgikamabhidhàya yatprakçtaü tadevànupravartayati . atra caitatprakçtamavidyàkàmakarmavinirmuktameva tadråpam . yatsuùupta àtmano gçhyate pratyakùata iti tadetadyathàbhåtamevàbhihitaü sarvasambandhàdhãnametadråpamiti . tasmàdatraitasmin suùuptasthàne'ticchandàpahatapàpmàbhayametadråpaü tasmàdatra pità janakaþ tasya ca janayitçtvàdyatpitçtvaü putraü prati tatkarmanimittaü tena ca karbhaõà'yamambaddho'smin kàle, tasmàtpità putrasambandhanimittasya karmaõo vinirmuktatvàt pitapyapità bhavati . tathà putro'pi pituraputro bhavatãti sàmarthyàdgamyate ubhayorhi sambandhanimittaü karma . tadayamatikrànto vartate'pahatapàpmeti hyuktam . tathà màtà'màtà . lokàþ karmaõà jetavyà jità÷ca tatkarmasambandhàbhàvàllokà alokàþ . tathà devàþ karmàïgabhåtàstatkarmasambandhàtyayàdevàdevàþ . tathà vedàþ sàdhyasàdhanasambandhavidhàyakàþ bràhmaõalakùaõà mantralakùaõà÷càbhidhàyakatvena karmàïgabhåtà adhãtà adhyetavyà÷ca karmanimittameva sambadhyante puruùeõa . tatkarmàtikramaõàdetasmin kàle vedà apyavedàþ sampadyante . na kebalaü ÷ubhakarmasambandhàtãtaþ . kintarhi a÷ubhairapyatyantaghoraiþ karmabhirasambaddha evàyaü vartata ityetamarthamàha atra steno bràhmaõasuvarõahartà bhråõahàsahapàñhàdavagamyate . sa tena boreõa karmaõaitasmin kàle vinirmukto bhavati . yenàyaü karmaõà mahàpàtakã stena ucyate tathà bhråõahà'bhråõahà tathà càõóàlo na kevavyaü pratyutpannenaiva karmaõà vinirmuktaþ . kiü tarhi sahajenàpyatyantanikçùñajàtipràpakeõàpi vinirmukta evàyam . caõóàülo nàma ÷ådreõa bràhmaõyàsutpannaþ caõóàla eva càõóàlaþ sa jàtinimittena karmaõà'sambaddhatvàdacàõóàlo bhacati . paulkasaþ pulkasa eva paulakasaþ ÷ådreõaiva kùatriyàyàmutpannaþ . tathà so'pyapaulkaso bhavati . tathà ÷ubhalakùaõai÷ca karmabhirasambaddho bhavatãtyucyate . ÷ramaõaþ parivràñ yatkarmanimitto bhavati sa tena vinirmuktatvàda÷ramaõaþ . tathà tàpaso vànaprastho'tàpasaþ . sarveùàü varõà÷ramàdãnàmupalakùaõàrthamubhayorgrahaõaü kiü bahunà . ananvàgataü na anvàgatamananvàgatamasambaddhamityetat puõyena ÷àstravihitena karmaõà . tathà pàpena vihitàkaraõapratiùiddhakriyàlakùaõena rupaparatvànnapuüsakaliïgam . abhayaü råpamiti hyanuvartate . kiü punarasambaddhatve kàraõamiti taddheturucyate . tãrõo'tikrànto hi yasmàdevaüråpastadà tasmin kàle sarvà¤chokàn ÷okàþ kàmà iùñaviùayapràrthanàþ te hi tadviùayaviyoge ÷okatvamàpadyante . iùñaü hi viùayamapràptaü viyuktaü coddi÷ya cintayànastadguõàn santapyate puruùo'taþ ÷oko ratiþ kàma iti paryàyàþ . yasmàt sarvakàmàtãto hyatràyaü bhavati . na ka¤cana kàmaü kàmayate atichandà iti hyuktaü tatprakriyàpatito'yaü ÷oka÷abdaþ kàmavacana eva bhavitumarhati . kàma÷ca karmaheturvakùyati hi . %<sa yathàkàmo bhavati tatkraturbhavati yatkraturbhavati tatkarma kuruta>% iti ataþ sarvakàmàtitãrõatvàdyuktamuktamananvàgataü puõyenetyàdi . hçdayasya hçdayamiti puõóarãkàkàro màüsapiõóastatsthamantaþkaraõaü buddhirhçdayamityucyate tàtsthyànma¤càkro÷anavat . hçdayasyabuddherye ÷okàbuddhisaü÷rayà hi te . %<kàmaþ saükalpo vicikitsetyàdi>% %<sarvaü mana eva>% ityuktatvàt vakùyati ca %<kàmà ye'tra hçdi ÷ritàþ>% àtmasaü÷rayabhràntyapanodàya hãdaü vacanam . %<hçdi ÷rità hçdayako÷à>% iti ca . hçdayakàraõasambandhàtãta÷càyamasbhin kàle'tikràmati mçtyoråpàõãti hyuktam . hçdayasambandhàtãtatvàttatsaü÷rayakàmasambandhàtãto bhavatãti yuktataraü vacanam . ye tu vàdinaþ hçdi ÷ritàþ kàmà vàsanà÷ca hçdayasambandhinamàtmànamupasarpyopa÷liùyante . hçdayaviyoge'pi càtmanyavatiùñhante puñatailasthaiva puùpàdigandha, ityàcakùate . teùàü %<kàmaþ saükalpaþ>% %<hçdaye hyeva råpàõi>% hçdayasya ÷okà ityàdãnàü vacanànàmànathekyameva . hçdayakaraõotpàdyatvàditi cet na hçdi ÷rità iti vi÷eùaõàt . na hi hçdayasya karaõamàtratve hçdi ÷rità iti vacanaü sama¤jasam . hçdaye hyeva råpàõi pratiùñhitànãti ca . àtmavi÷uddhe÷ca vivakùitatvàddhçcchrayaõavacanaü yathàrthameva yuktam . %<dhyàyatãva lelàyatãveti ca>% ÷ruteranyàrthàsambhavàt . %<kàmà ye'sya hõadi ÷rità>% iti vi÷eùaõàdàtmà÷rayà api santãti cet na anà÷ritàpekùatvat na cà÷rayàntaramapekùyate hçdãti vi÷eùaõaü kintarhi? ye hçdyanà÷ritàþ kàmàstànapekùya vi÷eùaõam . ye tvapraråóhà bhaviùyà bhåtàþ svapratipakùato nivçttàste naiva hçdi ÷ritàþ, sambhàvante ca te . ato yuktaü tànapekùya vi÷eùaõam . ye praråóhà vartamànàdiviùaye te sarve pramucyante iti . tathàpi vi÷eùaõànarthakyamici cet na teùu yatnàdhikyàddheyàrthatvàt . itarathà'÷rutamaniùña¤ca kalpitaü syàdàtmà÷rayatva¤ca kàmànàm . %<na ka¤cana kàmaü kàmayata>% iti pràptapratiùedhàdàtmà÷rayatvaü kàmànàü ÷rutameveti cet na %<sudhãþ svapnobhåtveti>% paranimittatvàt kàmà÷rayatvapràpteþ asaïgavacanàcca . na hi kàmà÷rayatve'saïgavacanamupapadyate . saïga÷ca kàma ityavocàma . àtmakàma iti ÷ruteràtmaviùaye'sya kàmã bhavatãti cet na vyatiriktakàmanàbhàvàrthatvàttasyàþ, vai÷eùikàditantranyàyopapannamàtmanaþ kàmàdyà÷rayatvamiti cet na hçdi ÷rità ityàdivi÷eùa÷rutivirodhàdanapekùyàstàvai÷eùikàditantropapattayaþ ÷rutivirodhe nyàyàbhàsatvopagamàt svayaüjyotiùñvabàdhanàcca . kàmàdãnà¤ca svapne kevaladç÷imàtraviùayatvàt svayaüjyotiùñvaü siddham sthita¤ca bàdhyetàtmasamavàyitve . dç÷yatvànupapatte÷cakùurgatavi÷eùavat . draùñurhi dç÷yamarthàntarabhåtamiti draùñuþ svayaüjyotiùñvaü siddham tadbàdhitaü syàdyadi kàmàdyà÷rayatvaü parikalpyeta . sarva÷àstrapratiùedhàcca . parasyaikade÷akalpanàyàü kàmàdyà÷rayatve ca sarva÷àstràrthajàtaü kupyeta . etacca vistareõa caturthe'vocàma . mahatà hi prayatnena kàmàdyà÷rayatvakalpanàþ pratiùeddhavyàþ . àtmanaþ pareõaikatva÷àstràrthasiddheþ . tatkalpanàyàü punaþ kriyamàõàyàü ÷àstràrtha eva bàdhitaþ syàt . yathecchàdãnàmàtmadhametvaü kalpayanto vai÷eùikà naiyàyikà÷copaniùacchàstràrthena na saïgacchante tatheyamapi kalpanopaniùacchàstràrthabàdhanànnàdaraõãyà . %<kàmamaya evàyaü puruga iti yathàkàmo bhavati tatkraturbhavati yatkraturbhavati tat karma kurute yat karma kurute tadabhisampadyate>% ityupakramya %<tadeva saktaþ saha karmaõaiti liïgaü manoyatra niùaktamasya . pràpyàntaü karmaõastasya yat ki¤ceha karotyayam . tasmàllokàt punaretyanmai lokàya karmaõe>% iti ÷lokamudàhçtya %<iti nu kàmayamàna>% ityuktyà kàmayamànasyaiva janmàdihetutvamuktvà athàkàmayamànoyo'kàmoniùakàma àptakàma àtmakàmona tasya pràõàhyutkràmanti brahmaiva san brahmàpyeti vçø upaø . iti nu evaü nu kàmayamànaþ saüsarati yasmàt kàmayamàna evaivaü saüsaratyatha tasmàdakàyayamano na kvacit saüsarati phalàsaktasya hi gatiruktà . akàmasya hi kriyànupapatteþ akàmayamàno mucyate . evaü kathaüpunarakàmayamànobhavati? . yo'kàmo bhavatyasàvakàmayamànaþ . kathamakàmatà? ityucyate . yo niþkàmo yasmànnirgatàþ kàmàþso'yaü niùkàma . kathaü kàmà nirgacchanti? . ya àptakàmobhavati . àptàþ kàmà yena sa àptakàmaþ . kathamàpyante kàmàþ? àtmakàmatvena yasyàtmaiva nànyaþ kàmayitavyo vastvantarabhåtaþ padàrtho bhavati . àtmaivàntaro bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana ekaraso nordhaü na tiryagnàdhaþ . àtmano'nyatkàmayitum %<yasya sarvamàtmaivàbhåt tat kena kaü pa÷yet ÷çõuyànmanvãta vijànãyàdvà>% evaü vijànan kiïkàmayet? . j¤àyamàno hyanyatvena padàrthaþ kàmayitavyo bhavati . na càsàvanyo brahmavida àptakàmasyàsti . ya evàtmakàmatayà''ptakàmaþ sa miùkàmo'kàmo'kàmayamàna÷ceti mucyate . na hi yasyàtmaiva sarbaü bhavati tasyànàtmà kàmayitavyo'sti . anàtmàcànyaþ kàmayitavyaþ . sarva¤càtmaivàbhåditi pratiùiddham sarvàtmadar÷inaþ kàmayitavyàbhàvàt kàmànupapattiþ . ye tu pratyavàyaparihàràrthaü karma kalpayanti brahmavido'pi teùàü nàtmaiva sarvaü bhavati . pratyavàyasya jihàsitavyasyàtmano'nyasyàbhipretatvàt . yena cà÷anàyàdyatãto nityaü pratyavàyàsambaddho vidita àtmà taü vayaü brahmavidaü bråmaþ . ya÷ca nityamevà÷anàyàdyatãtamàtmànaü pa÷yati . yasmàcca jihàsitavyamanyamupàdeyaü và yo na pa÷yati tasya karma na ÷akyata eva sambaddhum . yastvabrahmavittasya bhavatyeva pratyavàyaparihàràrthaü karmeti na birodhaþ . ataþ kàmàbhàvàdakàmayamàno na jàyate mucyata eva . tasyaivamakàmayamànasya karmàbhàve gamanakàraõàbhàvàt pràõà vàgàdayo notkràmanti nordhaü kràmanti dehàt . sa ca vidvànàptakàma àtmakàmatayà ihaiva brahmabhåtaþ . sarvàtmano hi brahmaõo dçùñàntatvena pradar÷itametadråpam . %<tadvà asyaitadàptakàmamàtmakàmamakàmaü råpamiti>% . tasya hi dàrùñàntikabhåto'yamartha upasaühriyate . athàkàmayamàna ityàdinà . sa kathamevambhåto mucyate? ityucyate . yo hi suùuptàvasthamiva nirvi÷eùamadvaitamaluptacidråpajyotiþsvabhàvamàtmànaü pa÷yati tasyaivàkàmayamànasya karmàbhàve gamanakàraõàbhàvàt pràõavàgàdayo notkràmanti . kintu vidvàn sa ihaiva brahma bhavati yadyapi dehavàniva lakùyate . sa brahmaiva san brahmàpyeti . yasmànnahi tasyàbrahmatvaparicchadahetavaþ kàmàþ santi . tasmàdihaiva brahmaiva san brahmàpyeti na ÷arãrapàtottarakàlam . na hi viduùo mçtasya bhàvàntaràpattirjãvato'nyã bhàvaþ dehàntarapratisandhànàbhàvamàtreõaiva tu brahmàpyetãtyucyate . bhàvàntaràpattau hi moj¤asya sarvopaniùadvivakùito'rtha àtmaikatàkhyaþ sa bàdhito bhavet . karmahetuka÷ca mokùaþpràpnoti na j¤ànanimitta iti . sa càniùñaþanityatva¤ca mokùasya pràpnãti . na hi kriyànirvçtto'rtho nityo dçùñaþ . nitya÷ca mokùo'bhyupagamyate . %<eùa nityo bhahimeti>% mantravarõàt vçø uø bhàø . 2 paramàtmani tasya sarveùàmàtmatvenànyakàmayitavyàbhàvàt àptakàmatvam àptaþ yuktaþ ucitaþ kàmaþ icchà yasya iti vigrahe tu . naiyàyikamatasiddhe 3 ã÷vare ca sadviùayakecchà÷rayatvàdã÷varasya tathàtvam .

#<àptakàrin># triø àptaü yuktaü karoti kç--õini 6 taø . 1 yuktakàrake àpta÷càsau kàro . 2 pratyayite àj¤àkàrake bhçtyàdau . %<arakùità gçhe rudddhàþ puruùai÷càptakàribhiþ>% manuþ . %<bhãùmàdãnà¤ca sarveùàü suhçdàmàpta kàriõàm>% %<anviùya dàhayàmàsa puruùairàptakàribhiþ>% bhàø . bhàø à÷raø paø 11 aø .

#<àptagarbhà># strã àptogarbho yayà . garbhiõyàm striyàm .

#<àptavàc># strã àptà yuktà pramàdàdidoùa÷ånyà vàk . 1 vede tanmåle 2 smçtãhàsapuràõàdau ca %<àptavàganupànànàbhyàü sàdhyaü tvàü prati kà kathà>% raghuþ àptavacanàptavàkyàdayo'pyatra naø . àptà yuktà vàg yasya . pramàda÷ånyavàkye maharùiprabhçtau triø . àptavacanàüptavàkyàdayo'pyatra tri0

#<àpta÷ruti># strã karmaø . 1 vede 2 smçtyàdau ca àpta÷abde udàø .

#<àpti># strã àpa--ktin . 1 saüyoge, 2 saüpràptau 3 strãsaüyoge mediø 4 saübandhe, 5 làbhe hemaø 6 samàptau %<kàmasyàptiü jagataþ pratiùñhàm>% kañhopaø . kàmasyàptiü samàptim tatra hi sarve parikàmàþsamàptàþ bhàø 7 sampadi ca %<saivàsyàptiryà sampat>% ÷ataø bràø . tatra saübandhe %<mçtyoràptimatimucyate>% ÷ataø bràø . làbhe %<sarvàvàptyai sarvasyàvaruddhyai>% ÷ataø bràø %<tapaþ kiledaü tadavàptisàdhanam>% kumàø %<dãkùàü vive÷a dharmàtmà vàjimedhàptayetataþ>% bhàø à÷vaø 18 aø . 8 uttarakàle àyatau ca trikàõóaø .

#<àptya># triø àpa--tavya vede niø . 1 àptavye %<panita àptyo yajataþ>% ç05, 41, 9 . %<àptyaþ àptavyaþ>% bhàø loke tu àptavya ityeva . àptimarhati yat . 2 àptiyogye triø .

#<àpnavàna># puø apnavànaeva svàrthe aõ . apnavàna÷abdàrthe vatsagotra pravare çùibhede .

#<àpya># triø apàmidam aõ càtu svàrthe ùya¤ . 1 jalasamba ndhini apàü vikàre tu asmayamityeva siø kauø àpayat . 2 pràpye triø %<yononediùñhamàpyam>% çø 7, 152, 3 càkùuùamanvantarãye devabhede ca . %<càkùuùasyàntare tàta! manordevànimàn ÷çõu . àpyàþ prabhåtà çbhavaþ pçthukà÷ca divaukasaþ . lekhànàma mahàràja pa¤ca devàþ prakãrtità>% harivaü 17 aø . %<mànuùà à÷àpàlà athaite devà÷càpyàþ sàdhyàþ anvàdhyà marutaþ>% iti ÷ataø bràø karmabhiràpyatvàtteùàmàpyatvam draùñavyam . 4 (kuóa)vçkùe puø ràyamukuñaþ .

#<àpyàna># naø à + pyàya--bhàve kta . 1 prãtau 2 vçddhau ca . kartari kta . 3 prãte 4 vçddhe ca triø .

#<àpyàyana># naø à + pyàya--lyuñ . 1 vçddhau, 2 prãtau ca . õic lyuñ . 3 tarpaõe prãõane 4 vardhane ca %<agneþ somayamàbhyàü ca kçtvàpyàyanamàditaþ>% manuþ . lyu . 5 prãõanakartari triø . %<pitçprasàdamiccheyaü tapa àpyàyanaü punaþ>% bhàø vaø paø 83 aø . %<daivaü hi pitçkàryasya pårvamàpyàyanaü smçtam>% manuþ tantrokte 6 dãkùaõãyamantrasaüskàrabhede %<mantràõàü da÷akathyante saüskàràþ siddhadàyinaþ . jananaü jãvanaü pa÷càttàóanaü bodhanaü tathà . athàbhiùeko vimalãkaraõàpyàyane tathà . tarpaõaü dãpanaü guptirda÷aità mantrasaükriyàþ>% iti vibhajya . %<ku÷ãdakena mantreõa pratyarõaü prokùaõaü manoþ . tena mantreõa vidhivadetadàpyàyanaü matam>% ÷àø tiø uktam .

#<àpyàyita># triø à + pyàya--õic--kta . 1 prãõite 2 pårite 3 vardhite ca . %<eùà såryasya vãryeõa somasyàpyàyità tanuþ . paurõamàsyàü sa dç÷yeta saüpårõo divasakramàt>% kåø puø . 4 ànandite ca .

#<àpra># triø à + pç målaø ka . 1 pårake . %<svarjeùe bhara àprasya vakmaniþ>% çø 1, 132, 2 %<cakùurmitrasya varuõasyàgneràprà dyàvà>% såryopasthànamantraþ .

#<àpracchana># naø à + praccha--lyuñ . gamanàgamanasamaye 1 vendhånànàyonyaku÷alajij¤àsàyàm 2 ànandasampàdane ca .

#<àpracchanna># triø à + pra--cchada--kta . 1 atyantagupte 2 ãùadgupte ca asyàpracchanàrthatvoktiþ ÷abdakalpadrume pràmàdikã hemacandre àpracchanamityeva pàñhaþ dvitvanakàrayuktapàñhastu pramàdikaþ .

#<àprapada># avyaø prapadaü padàgraü tatparyantam avyayãø . pàdàgraparyante

#<àprapadãna># triø àprapadaü pàdàgràntaü vyàpnoti kha . pàdàgràntaü lambamàne vastràdau .

#<àpravaõa># triø ãùat prabaõaþ . ãùannamre à + pru--lyuñ . ãùaddravaõe .

#<àprã># strã àprãõàtyanayà à--prã--óa gauràø ïãù . prayàjayàjyàyàm %<praiùebhiþ praiùeõàpnotyàprãbhiràprãryaj¤asya>% yajuø 19, 19 . %<àprãbhiþ prayàjayàjyàbhiþ>% vedadãø tà÷ca yàjyàþ såktavi÷eùàtmakà gotrabhedena bhinnaråpàþ %<ekàda÷a prayàjàþ teùàü paiùàþ prathamaü praiùasåktamuktaü dvitãye . adhvaryupreùitomaitràvaruõaþ preùyati preùairhotàram . hotà yajatyàprãbhiþ praiùaliïgàbhiþ>% ityupakramya %<samiddho agniriti>% ÷unakànàü juùasva naþ samidhamiti va÷iùñhànàü, %<samiddho adyeti>% sarveùàm yathàçùi và iti à÷vaø ÷rauø gotrabhedena såktabhedasyokteþ . atra nàràyaõavçttiþ . yo yasya çùistadànuguõyaü yatharùi÷abdenocyate tathà và''prãsåktaü grahãtavyam . svayaü và çùinàmadheyasyànuguõà àpryaþ kartavyà ityarthaþ . tatra bhagavatà ÷aunakena yathàçùipakùe àprãvivekàrthameva ÷loka uktaþ . %<kaõvàïgiro'gastya÷unakà vi÷vàmitro'trireva ca . va÷iùñhaþ ka÷yapo vàdhrya÷vo jamadagnirathottamaþ>% . tatra da÷ànàü såktànàü prathamaü kaõvànàm %<sumiddho na àvaha>% iti . dvitãyaü tadvarjitànàmaïgirasàm, %<samiddho agna àvaha>% iti . tçtãyamagastyànàm, %<samiddho adyaràjasi>% iti . caturthaü ÷unakànàm, %<samiddho agnirnihitaþ>% iti . pa¤camaü vi÷vàmitràõàm, %<samitsamitsumanàþ>% iti . ùaùñhamatrãõàm, %<ye samiddhàya ÷ociùe>% iti . saptamaü va÷iùñhànàm, %<juùasva naþ samidha>% iti . aùñamaü ka÷yapànàm %<samiddho vi÷vataspatiþ>% iti . navamaü vàdhrya÷vànàm, %<imàü me agne samidhaü juùakheóa>% iti . ÷unakavàdhrya÷vànàm bhçgåõàü da÷amaü, %<samiddho adya manuùo duroõaþ>% iti yatharùipakùe viveko'yam .

#<àprãta># triø à + prã--kta . 1 samyakprãte 3 ãùatprãte ca . bhàve kta . samyakprãtau naø .

#<àprãtapa># puø àprãtaü pàti pà--ka . viùõau %<atha yadyàpyàyyamànaþ ki¤cidàpradyeta viùõavaàprãtapàya svàheti juhuyàt viùõurhi sa tarhyàprãtapà bhavatyapapàpmànaü hata upainaü yaj¤onamati>% ÷ataø bràø . kvip . àprãtapà apyatra .

#<àplava># puø à + plu--gha¤abhàvapakùe ap . 1 snàne, jalànàü sarvataþ samucchalane . lyuñ àplavanam tatraiva naø .

#<àplavavratin># puø àplavaþ samàvartanasnànameva vratamastyasya ini . snàtake gçhasthabhede yastu vedànaghãtya dàra parigrahàrthaü kçtasamàvartanasnànaþ dàralàbhàt pràk smàrtaü batavi÷eùamàcarati tàdç÷e dvije %<alàbhe caiva kanyàyàþ snàtakavratamàcaret>% smçtyuktaü vrataü ca dar÷itaü vidhànapàø yathà %<snàtvaivaü vidhinà kàle màsamàtramapi dvijaþ . anà÷ramã na tiùñhettu sukhasthastu prayatnavàn . niþsvorogàrditobhãta àpanno'nyai÷ca kàraõaiþ . snàtakaþ prayato vahriü na tyajediti vai ÷rutiþ . nityadà brahmacàrã syàt pa¤cayaj¤aparàthaõaþ . japatãrtharatovà syàt snàtakolaulya varjitaþ . ÷ràddhe nimantrito gacchet kuryàt ùañkarma ca dvijaþ . yena kenàpyupàyena vratacaryàü na lopayet . ÷akalàn juhuyàt pràtaþ>% smçtiþ atra pràtaritivi÷eùaõàt na sàyam . tena pràtaþ sandhyàmupàsyàgnikàryaü kçtvà ÷akalahomaþ kàryaþ tanmantrà÷ca taittirãyàraõye pañhitàþ daivakçtasyainaso'vayajanamasi svàhetyàdikàþ . tadãya homadravyavi÷eùobaudhàyanenoktaþ %<saeùa upanayanaprabhçti vyàhutibhiþ ùaóibhareva samidbhiþ à samàvartanàt . samàvartanaprabhçti àjyenaiva à pàõigrahaõàt . pàõigrahaõaprabhçti vrãhibhiryavairvà vyastenekena pa¤càhutã rjuhuyàt>% %<vai÷vadevaü gçhasthasya pratyahàrambhaõaü bhavet . snàtakenàpi tatkàryaü pçthakpàko gçhe yadi>% ÷aunakaþ . %<yaj¤opavãtadvitayaü sodakaü ca kamuõóalum . chatra¤coùõãùamàle ca pàduke càpyupànahau . raukme ca kuõóale veõuü kçttake÷anakhaþ ÷uciþ . syàdhyàye nityayuktaþ syàt bahirmàlya¤ca dhàrayet . ÷uklàmbaradharonityaü sugandhaþ priyadar÷anaþ . na jãrõamalavadvàsà bhavecca vibhave sati . na raktamulvaõaü cànyadhçtaü vàso na kanthikàm>% kårmapuø . %<upànahau ca vàsa÷ca dhçtamanyairna dhàrayet . upavãtamalaïkàraü srajaü kanakameva ca>% manuþ . %<snàtaþ samudvahet kanyàü pravrajettadanicchukaþ . vanastho và bhavedvipraþ sukhastho vidhinà ÷uciþ . anà÷ramã na tiùñheta dinamekamapi dvijaþ . à÷rameõa vinà tiùñhan pràyattãyate hi saþ>% iti vidhà pàø dhçtà smçtiþ . tasya kanyàlàbhàrthaü kàmyajapa ukta çgvidhàne %<suùumaü prajapet såktamatha samyak ÷ivàlaye . ayutaü tu japet kanyàü ùaõmàsàt labhate nara>% iti .
     atrànà÷ramadoùaviùaye ki¤ciducyate snàtako hi gçhasthabhedodvijàtimàtraþ samàvartanasnànasya teùàmeva sambhavàt . atastadviùayakamevànà÷ramàdidoùotkãrtanam . tathà hi vidhànapàrijàtadhçtayoþ smçtyoþ %<snàtvaiva vidhinà kàle>% ityàdau snàtaþ samudvahet kanyàmityàdau copakrame dvijàtiviùayakatvàvagamena upasaühàre anà÷ramadoùakãrtanaü tadviùayakameva upakramopasaühàrayorekaviùayakatvaucityàt . etena %<svãkaroti yadà vedaü caredvedavratàni ca . brahmacàrã bhavedårdhvaü tataþ snàto bhavedgçhã . dvividho brahmacàrã tu smçtaþ ÷àstre manãùibhiþ . upakurvàõakastvàdyo dvitãyo naiùñhikaþ smçtaþ . yogçhà÷rama masthàya brahmacàrã bhavet punaþ . na yatirna vanastha÷ca sarvà÷ramavivarjitaþ . anà÷ramã na tiùñhettu dinamekamapi dvijaþ . à÷rameõa vinà tiùñhan pràya÷cittãyate hi saþ . jape home tathà dàne svàdhyàye ca ratastu yaþ . nàsau tatphalamàpnoti kurvàõo'pyà÷ramàccyutaþ . trayàõàmà nulomyaü hi pràtilomyaü na vidyate . pràtilomyena yoyàti na tasmàt pàpakçttamaþ>% dakùavacanamapi vedàdhyayanottarasnàtakànàmevopakrame kãrtanàt ante ca trayàõàmà÷ramàõàmànulomyavidhànàcca dvijamàtraviùayakam yattu tadvàkyaikade÷amàdàya raghunandena anà÷ramã na tiùñhettvityàdi vàkyaü ÷ådropalakùaõaparamuktaü na tadyuktamupakramopasaühàràbhyàü dvijamàtraviùayakatvani÷cayàt . ki¤ca trayàõàmànulomyokterapi na ÷ådraviùayakatvaü tatpradar÷itavàmana puràõavacane ÷ådrasyaikamàtrà÷ramàvagateþ tathà ca yeùàmeva à÷ramacatuùñayaü tattrayaü taddvayaü và sammavati teùàmevànulomya pràtilomyasambhava ekamàtrà÷ramasya ÷ådrasyaþ kathantaràmànulommyapràtilomyasambhavaþ . etena %<vrateùu lopakoya÷ca à÷ramàdvicyuta÷ca yaþ . saüdaü÷ayàtanàmadhye patatastàbubhàvapi>% iti bhaviùyapuràõavacanena dakùasmçteþ saïkocanamapi paràstam %<÷rutismçtipuràõànàü virodho yatra dç÷yate . tatra ÷rautaü pramàõaü tu tayordvaidhe smçtirvareti>% vidhàna pàø dhçtavyàsavàkyena puràõàpekùayà smçtervaratvakãrtanena puràõena smçterbàdhasyàyogyatvàt %<virodhe tvanapekùamasati hyanumànamiti>% jaiminisåtreõa ÷rutismçtyorbirodhe smçteràpramàõyasyeva smçtipuràõayorvirodhe'pi puràõasyàpramàõyasyaivocitatvàt vastutaþ nàtra virodhaþ %<spaùñasya tu vidhernànyairupasaühàra iùyate>% itinyàyenàrthaka smçtau dvijapadasya spaùñatayà anyopasaühàrakatvàsambhavena pauràõikayacchabdasyàspaùñàrthakatayà tatparatvakalpanenaivopapattau virodhàbhàvàt tathà ca bhaviùyapuràõavacanameva dvijàtiviùayakaü na ÷ådraviùayakamityeva kalpanãyamiti . atredaü vivektavyaü kiü pauràõikàspaùñàrthakayacchabdasya yàvadvarõaviùayakatvamuta spaùñàrthakasmçtyekavàkyatayà traivarõikamàtraviùayakatvaü tatra puràõena smçterbàdhàyogena pauràõikayacchabdasyaiva smçtyu ktatrivarõaparatvakalpanaü yuktamitya tpa÷yàmaþ . yadapi %<catvàra à÷ramà÷caiva bràhmaõasya prakãrtitàþ . brahmacarya¤ca gàrhasthyaü vànaprastha¤ca bhikùukam . kùatriyasyàpi kathità à÷ramàstraya eva hi . brahmacarya¤ca gàrhasthyamà÷ramadvitayaü vi÷aþ . gàrhasthyamucitaü tvekaü ÷ådrasya kùaõamàcaret>% vàmaø puø vàkyaü tat ÷ådrasya gàrhasthyamàtràdhikàrabodhakam . na tu tadakaraõe pàpajanakatàbodhakamapi ucitamiti padasvàrasyàt ucitapadasya yogyàrthakatvàt tenaiva udvàø taø kùaõamutsavamiti vyàkhyànena tadãyagçhasthà÷ramasyot savàrthakatvoktyà kàmyatvasåcanàt %<catvàriü÷advatsaràõàü sàùñànà¤ca pare yadi . striyà viyujyate ka÷rit sa tu raõóà÷ramã mataþ . aùñàcatvàriü÷adabdaü vayoyàvanna påryate . bhàryàputraviyuktasya nàsti yaj¤e'dhikàriteti>% bhaviùyapuràõavacanamapi yaj¤e'dhikàritàpratiùedhàt dvijaviùayakameva ÷ådrasya yaj¤e'nadhikàràt . dvijàtãnàmeva yaj¤ãyàjyàvekùaõàdeþ patrãsàdhyatayà patnyabhàve kathamàjyàvekùaõàdyaïgasiddhiriti yuktaþ teùàmanadhikàraþ yaj¤àdhikàre ÷ådrasya paryudastayà tadadhikàràbhàvakathanamanarthakaü syàt . ato yeùàmeva yaj¤àdhikàrasteùàmeva bhàryàràhitye anadhikàritàpratipàdane vacanaü sàrthakam . tena taddvijaviùayakameva . evaü pràguktadakùavacane japehome tathà dàne svàdhyàye niùphalatvakathanamapi upakramopasaühàràbhyàü homasvàdhyàyayordvijàtãnàmeva sambhavàcca dvijàtiviùayakameva . ataþ ÷ådràõàüvivàhasya utsavàrthatayà kàmyatvenàkaraõe na patyavàya iti susthitam . etena bahuvivàhavàde mayà dakùavacanastha dvijapadasyopalakùaõàrthakatvaü yat khaõóitaü tat susthitameveti draùñavyam .

#<àplàva># puø à + plu--pakùe gha¤ . àplava÷abdàrthe .

#<àplàbita># triø à + plu--õic--kta . jalàdipravàhenàbhivyàpto .

#<àplàvya># triø à--plu--niø kartari õyat . 1 àplavanakàrake . bhàve õyat . 2 kartavyàplavane naø . karmaõi õyat . jalàdinà 3 abhivyàpye triø .

#<àpluta># triø à + plu--kta . 1 snàte 2 àrdrãbhåte ca 3 snàtake gçhasthabhede puø . bhàve kta . 4 snàne naø .

#<àplutavratin># puø àplutasya snàtasya vratamastyasya ini . snàtake gçhasthabhede . àplavavrati÷abde vivçtiþ .

#<àplutya># aø à + plu--lyap . snàtvetyarthe, 2 utplutya ullamphyetyarthe ca .

#<àpluùña># triø à + pluùa--kta . 1 ãùaddagdhe 2 samyagdagdhe ca .

@<[Page 753a]>@
#<àpva># puø àpa--van . vàyau siø kauø kaõñhasthàne ujjvalaø vanpratyayàdhikàre uõàdau nipàø adantaevàyam . ÷abdakalpadrume nàntatvakalpanaü cintyam .

#<àphåka># naø ãùat phåtkàraiva pheno'tra pçø talopaþ . aphenevaidyakam .

#<àbaddha># naø samyak àbaddham + vandha--bhàve kta . dçóhabandhane . 1 àdhàre kta . 2 premõi . karmaõikta . 3 baddhe 4 àpte 5 pratiruddhe ca triø . %<payodhimàbaddhacalajjalàbilam>% màghaþ %<àbaddhabhãmabhrukuñãkaràlam>% bhaññiþ . %<syandanàbaddhadçùñiùu>% raghuþ . 6 bhåùaõe ca . bàø karaõe kta . 7 yoktre .

#<àbandha># puø à + bandha--gha¤ . 1 dçóhabandhe, karaõe gha¤ . 2 yoktre àdhàre gha¤ . 3 premõi ca . lyuñ àbandhanapyatra naø .

#<àbarha># puø à + barha--hiüsàyàü gha¤ . 1 utpàñane 2 hiü sane ca lyuñ . àbarhaõamapyatra naø .

#<àbarhin># triø àbarhostyasya ini . utapàñanayukte %<målamasyàbarhiü>% pàø àbarha àbarhaõaü tadasyàsti àbarhisiø kauø .

#<àbàdha># puø à + bàdha--gha¤ . pãóàyàü %<àbàdhe>% pàø %<àbàdhe pãóàyàm>% siø kauø %<yathàsukhamukhaþ kuryàt pràõàbàdhabàdhabhayeùu ca>% %<na cainaüpàdata kuryànna pràõàbàdhamàcaret>% manuþ %<tatra manaþ÷arãràbàdhakaràõi ÷alyàni>% su÷ruø nàsti bàdhà yasya . 3 pãóà÷ånye triø .

#<àbàdhà># strã à + bàdha--bhàve a . 1 pãóàyàm 2 tàpatraye kle÷e ca . %<àbàdhàmaraõabhayàrciùà ciràya>% kiràø lãlàvatyukte 3 abàdhà÷abdàrthe 239 pçùñhe vivçtiþ .

#<àbila># triø à + bila--bhedane ka . 1 asvacche kàluùyayukte asvacchasya hi jalàdeþ samyagda ùñiprasàrabhedanàttathàtvam . %<payodhimàbaddhacalajjalàbilam>% màghaþ . 2 bhedake tri0

#<àbilakanda># puø àbilobhåmeràbhedakaþ kando målamasya . màlàkande kùupabhede tasya màlàkàrakandatayà bhåmeþ samyagbhedanàttathàtvam .

#<àbutta># puø àpanamàp kvip àpe pràptyai uttàmyati ud + tama--dç . nàñyoktau bhaginãpatau . bahupràpto santoùà bhàvena du khitvàttasya tathàtvam .

#<àbda># triø abde meghe bhavaþ tasyedam iti và aõ . 1 meghabhave 2 meghasambandhini ca .

#<àbhaga># puø samyak bhagaü màhàtmyaü yasya . àbhàgyedeve %<somomåtyàvapàneùñhà bhagodevodeveùvàbhagaþ>% çø 1, 36, 4

#<àbhaõóana># naø à + bhaõóa--lyuñ . niråpaõe ÷abdaciø .

#<àbhayajàtya># puü strã abhayajàtasyàpatyaü gargàø ya¤ . abhayajàtasyàpatye striyàü ïãp yalopaþ . tataþ kaõvàø aõ yalopaþ . àbhayajàtaþ tadapatye puü strã striyàü ïãp

#<àbharaõa># naø à + bhç--karmaõi lyuñ . bhåùaõe . %<kimityapàsyàbharaõàni yauvane>% kumàø %<veùàbharaõasaü÷uddhàþ spç÷eyuþ susamàhità>% %<vàhanàni ca sarvàõi ÷astràõyàbharaõàni ca>% manuþ %<pàõóavànàü sabhàmadhye'duryo'dhana upàgata . tasmai gà¤ca hiraõya¤ca sarvàõyàbharaõàni ca>% vidagdhasuø bhàve lyuñ . 2 samyakpoùaõe naø .

#<àbharita># triø àbhara àbharaõaü jàto'sya itac à + bhçbàø itac iñ ca 1 pårite 2 alaïkçte . %<hastàbharaõapårõena keyåràbharitena ca>% harivaüø 16 aø .

#<àbharman># naø à + bhç + manin . 1 samyagbharaõe garbhàdeþ 2 poùaõe

#<àbhà># strã à + bhà--aï . 1 dãptau, 2 ÷obhàyàm kàntau, 3 upamàne, àbhà %<vavålaparyàyaþ kathitaþ kovidairiha>% bhàø praø ukte 4 vavåle ca . %<àbhàphalatrikairvyorùaiþ sarvairebhiþ samãkçtaiþ tulyagugguluràyojyobhagnasandhiprasàdhakaþ>% cakradaø .

#<àbhàti># strã àbhàti tyulparåpatayà à + bhà--ktic . prativimbe ràjaniø . tasya vimbatulyatayà drãptestathàtvam .

#<àbhàùaõa># naø à + bhàùa--lyuñ . parasparakathane 2 àlàpe %<sambandhamàbhàùaõapåryamàhuþ>% raghuþ . 3 sambodhane ca .

#<àbhàùya># triø à + bhàùa--õyat . àmantraõãye 1 saübodhye 3 àlàpye ca %<janamàbhàùyamimaü na manyase>% raghuþ . à + bhàùa--lyap . 5 saübodhyetyarthe avyaø .

#<àbhàsa># puø àbhàsate à + bhàsa ac . upàdhitulyatayà bhàsamàne 1 prativimbe %<àbhàsoråpasåryakavat>% ÷àø såø %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yedàbhàsàttu ghañaþ sphuret>% vedàø kàø . 2 duùñe hetvàdau %<hetvàbhàsà÷ca pa¤cadhà>% bhàùàø . %<savyabhicàraviruddhaprakaraõamasàdhyasamàtãtakàlà hetvàbhàsàþ>% gauø såø . pakùasattvasapakùasattvavipakùàsattvàbàdhitatvàsatpratipakùitatvopapannoheturgamakaþ sa ivàbhàsata iti hetvàbhàsastena tadbhinnatve sati taddharmavattvam pa¤caråpopapannatvàbhàve sati tadråpeõàbhàsamànatvaü hetvàbhàsatvamiti phalitàrthaþ %<hetvàbhàsà÷ca yathoktàþ>% gauø såø . evaü pramàõàbhàsaþ yuktyàbhàsaþ àgamàbhàsaityàdàvapi pràmàõyàdyabhàvavattve sati pramàõàdiråpeõàbhàsamànatvamarthaþ . %<evaü bahavo vipratipannàyuktivàkyatadàbhàsasamà÷rayàþ santaþ>% ÷àø bhàø . tathà ca yadvàcakapadottaramàbhàsa÷abdaþ prayujyate tasya duùñatvaütena gamyate . rasàbhàsàdàvapi tirya gyonyàdigatatvena paranàyakagatatvena ca duùñatvàdrasàbhàsatvam . punaruktavadàbhàsàdau ca na duùñatvam kintu punaruktabhinnatvenàbhàsamànatvàt vastuto'punaruktvameva gamyate ityeva tatra vi÷eùaþ . %<rasyata iti rasa iti vyutpattidar÷anàt bhàyatadàbhàsàdayo'pi gçhyante>% sàø daø tatra rasàbhàsaþ %<madhu dvirephaþ kusumaikapàtre>% ityàdi . %<atra hi sambhoga ÷çïgàrasya tiryagviùayatvàdrasàbhàsatvam>% sàø daø . %<àpàtatoyadarthasya punaruktàvabhàsanam . punaruktavadàbhàsaþ>% sàø daø . bhàve gha¤ . 3 tulyaprakà÷e . àbhàsyate'nena à + bhàsa--õic--karaõe ac . granthàvatàraõàrthaü 4 granthàbhipràyavarõane vyàkhyànàü÷abhede ca .

#<àbhàsura># triø à + bhàsa--ghurac . samyagdopti÷ãle .

#<àbhàsvara># triø à + bhàsa--varac . 1 samyagdãpti÷ole catuþ baùñimite 2 gaõadevabhede %<àtmà j¤àtà damodàntaþ ÷àntirj¤àmaü ÷amastapaþ . kàmaþ krodhomadomoho dvàda÷àbhàsvaràime>% ityukte 3dvàda÷amite gaõabhede ca puø . eùà¤ca svasvavçttyàbhàsvaratvàttathàtvam .

#<àbhicaraõika># triø abhicaraõaü prayojanamasya ñha¤ . atharvavedàdiprokte ÷atruprabhçtermàraõoccàñanava÷ãkaraõàdiråpàbhicàrasàdhane 1 mantràdau tatsàdhane 2 vidhànabhede ca . %<raudraü ràkùasasàsuramàbhicaraõikaü mantramuktvà pitryamàtmànaü càlabhyopaüspç÷edapaþ>% kàtyàø 1, 10, 14, abhicaraõam abhicàraþ prayojanamasyàsàvàbhicàraõikaþ prayojanamityarthe ñha¤ . %<badhàna deva! savitaþ paramasyàü pçthivyàü ÷atena pà÷ai ryo'smàn dveùñiyaü ca vayaü dviùma stamatomà mauk>% yajuø 1, 25, %<dviùato badho'si yaø 128 ityàdi tatra ÷atrunàmàdisaüyuktaþ abhicàràrthameva prayujyamàna àbhicaraõika ityucyate temàbhicaraõabuddhyabhàve mantrasyàbhicaraõaprayojanàbhàvànnàbhicaraõikatvam atastaduccàraõe udakaspar÷àbhàva>% karkaþ . evamanye'pi mantrà atharvavedoktà j¤eyàþ . tadvidhàna¤ca athavavedàntargate àïgirasakalpe vistçtam . evaü tantroktàbhicàravidhànam tantrasàràdau vistçtam . abhicàra + prayojanàrthe ñha¤ . àbhicàriko'pyatra . striyàmubhayatra ïãp .

#<àbhijana># triø abhijanàdàgataþ abhijanasyedaü và aõ . abhijanàdvaü ÷àdàgate %<tàü pàrvatãtyàbhijanena nàmnà>% kumàø . 2 vaü÷asambandhini ca .

#<àbhijàtya># naø abhijàtasya bhàvaþ ùya¤ . 1 kaulãnye 2 pàõóitye 3 saundarye ca .

#<àbhijita># triø abhijiti nakùatre jàtaþ aõ . abhijinnakùatre jàte tasya và luk . abhijidapi tatraivàrthe . abhijita idam aõ . gavàmayanàntargatàbhijinnàmakadina samvandhini sàmàdau triø .

#<àbhijitya># triø abhijiti bhavaþ aõ tataþ svàrthe ya¤a . abhijidbhave .

#<àbhidhà># strã abhidhaiva svàrthe'õ . abhidhà÷abdàrthe 1 ÷abdavçttibhede 2 kathane ca

#<àbhidhàtaka># naø àbhidhàü takati sahate ac . ÷abde

#<àbhidhànãyaka># naø abhidhànãyasya bhàvaþ yopadhaguråpottamatvàt vu¤ . kathanãyatve

#<àbhiplavika># triø abhiplave vihitaþ ñhak . abhiplavavihita såktasàmàdau . abhiplava÷abdàrtha÷ca abhiplava÷abde dç÷yaþ . tacca sàma %<jyotirgauràyurgauràyurhyotirityàdi>% såkte geyam . abhiplavàya hitaþ ñhak . gavàmayanàntargataùaóahabhede puø .

#<àbhimànika># triø abhimànena nirvçttaþ ñhak . sàükhyamatasiddhe abhimànotpàdite ubhayendriye ÷abdàdipa¤canmàtre ca . yathaiùàbhimàbhikakatvaü tathãktaü sàüø praø bhàø tanmàtrendriyàõyabhimànavaddravyopàdànakànyabhimànakàryadravyatvàt yannaivaü tannaivam yathà puruùàdiriti . nanvabhimànavaddravyamevàsiddhamiti cet ahaü gaura ityàdi vçttyupàdànatayà cakùuràdivat tatsiddheþ . anena cànumànena mana àdyatirekimàtrasya tatkàraõatayà prasàdhyatvàt . atra càyamanukulastarkaþ %<bahu syàü prajàyeyetyàdi>% ÷rutismçtibhyastàvadbhåtàdisçùñerabhimànapårbakatvàd buddhi pårbakasçùñau kàraõatayàbhimànaþ siddhaþ . tatra caikàrtha samavàyapratyàsattyaivàbhimànasya sçùñihetutvaü làghavàt

#<àbhimukhya># naø abhimukhasyabhàvaþ ùya¤ . abhimukhatve ànukålyàrthasammukhãbhavane %<pràptàbhimukhyaþ puruùaþ kriyàsu viniyujyate>% vàkyapaø . %<anukålatve 2 vi÷eùàdàbhimukhyena carantovyabhicàriõaþ . sthàyinyu nmagnanirgnàstraya striü÷acca tadbhidàþ>% sàø daø . tatra yàtràdau ràhoràbhimukhya niùedhaþ jyoø taø %<pa÷càdarke vidhau vahnau saumyàü j¤e vàyave kuje . rakùo'dhã÷e bhçgau yàmyàü guràvã÷e ÷anau dine . ràhurbhramati yàmàrdhàda÷vagatyà ca vàmataþ . pratãcyàü vahni koõe tu tataþ saumyàmato'sçpe . tataþ pràcyàmatovàyau tasmàdyàmyàü tataþ ÷ive . ravàvevamanyavàreùåhyamevaü krameõa hi dyåte yuddhe vivàde ca yàtràyàü sammukhasthitam . ràhuü vivarjayet yatnàdyadãcchet karmaõaþ phalam>% . evaü yoginyàbhimukhye'pi gamanaü na ÷astam yathà %<pratipannavamã pårve ràmà rudrà÷ca pàvake . ÷arastrayoda÷ã yàmye vedà màsà÷ca nairçte . ùaùñhã caturda÷ã pa÷càt vàyavyàü munipårõime . dvitãyà da÷amã yakùe ai÷ànyàmaùñamã kuhåþ . yoginã navadaõóà÷ca ÷eùà varjyà vi÷eùataþ . dakùasammukhayoginyàü gamanaü naiva kàrayediti>% jyoø taø . pãyåùadhàràyàntu %<pçùñhatodakùiõe vàpi yoginãgamane hità . vàmasammukhayornaiva vàyumevaü cintayet>% jayakalpalatà vàkye tanmålake muhårtaø ciø vàkye ca %<navabhåmyaþ ÷ivavahnayo'kùavi÷ve'rkakçtàþ ÷akrasturaïgatithyaþ . dvida÷àmàvasava÷ca pårvataþ syustithayaþ sammukhavàmagà na ÷astàþ>% vàmagàyà a÷ubhatvamuktam . anyorvyavasthà de÷abhedena . kàlapà÷ayoràbhimukhyena yànamapi na ÷astam %<kauverãto vaipatãtyena kàlo vàre'rkàdye sanmukhe tasya pà÷aþ . yàtràyuddhesammukhe varjanãyàveto ràtrau vyastasaüj¤au vicintyau>% muhåø . spaùñaü ratnasàre %<ravàvuttarataþ kàlaþ somye vàyavyabhàgake . bhaume tu pa÷cime bhàge budhe nairçtakoõake . jãve ca yàmya digbhàge bhçgau càgneyakoõake . ÷anau tu pårvadigbhàge kàlacakraü prakãrtitam . pà÷astatsammukhadi÷i>% kàlàpekùayà pa¤camadi÷i pà÷a ityarthaþ yathà ravau dakùiõasyàü, some àgneyyàü, bhaume påryasyàü, budhe ai÷ànyàü, guràvuttarasyàü, ÷ukre vàyavyàü, ÷anau pa÷cimàyàm . kàlapà÷ayoràbhimukhyaü yàtràdau niùiddhaü vàmadakùiõayostu ÷ubhà÷umaphalakatvaü yathàha svaroø %<dakùiõastu ÷ubhaþ kàlaþ pà÷ovàmadigà÷rayaþ . yàtràyà samare ÷reùñhastato'nyatra na ÷obhanaþ>% %<anyatra sammukhapçùñhabhàgayoþ>% pãø dhàø . ràtrau tu kàlapà÷ayorviparyàsena sthitestadanusàreõaiva phalam . pårbàdidigabhimukhàni nakùatràõi . %<pårvàdiùu caturdikùu sapta saptànalarkùataþ>% muhåø tena kçttikàdãni sapta pårvadigmukhàni . maghàdãni sapta dakùiõàbhimukhàni . anuràdhàdãni sàbhijitkàni sapta pa÷cisàbhimukhàni . dhaniùñhàdãni bharaõyantàdãni sapta uttaràbhimukhàni . taistairnakùatraistattaddigabhimukhagçhakaraõaü tatprave÷a÷ca ÷ubhàya . %<yaddigdvàraü mandiraü taddigçkùairuktarkùaiþ syàt sannive÷o na sarvaiþ>% va÷iø . pårvàdidigabhimukhà rà÷ayo yathà . %<pårbàdidikùumeùàdyàþkramàddigdvàrarà÷ayaþ . digdvàrarà÷ayaþ sarve taddigyàtuþ ÷ubhapradàþ . tadvargà÷ca tadaü÷à÷ca taddigyàtustathàvidhàþ>% va÷iùñhaþ . %<digdvàrabhe lagnagate pra÷astà yàtràrrthadàstrã jayakàriõã ca . hàniü vinà÷aü riputobhaya¤ca kuryàt tathà dik pratilomalagne>% iti måhåø . ÷ukràbhimukhyaü trividham %<udayati di÷i yasyàü, yàti golabhramàdvà, vicarati ca bhacakra yatra digdvàrabheùu . trividhamiha sitasya procyate sammukhatvaü munibhirudayaeva tyajyate tatra yatnàt>% ÷rãpatiþ . %<udeti yasyàü di÷i yatra yàti golabhramàdvàtha kakubbhacakre . tridhocyate sammukhaeva ÷ukro yatroditastàü tu di÷aü na yàyàt>% muhåø . %<÷ukraþ yasyàü di÷i pràcyàü pratãcyàü và kàlava÷enodayaü karoti tatra gantuþ puüsaþ ÷ukraþ sammukhaþ ayamekaþ prakàraþ . atha golabhramàtuttara dakùiõagolabhramaõava÷ena yasyàü di÷i uttarasyàü dakùiõasyàü và yàti tatra gantuþ ÷ukraþ samukhaþ syàditi dvitãyaþ prakàraþ . pràcyàdidigdvàrakçttikàdigativa÷ena yaddiïnakùatre ÷ukra÷carati tatra di÷i gantuþ ÷ukraþ sammukhaþsyàditi tçtãyaþprakàraþ . tatrodaya÷ukre doùàdhikyamiti>% pãø dhàø . ataeva va÷iùñhaþ %<pa÷càdabhyudite ÷ukre pratãrcã dakùiõàü di÷am>% iti udayadiggatasyaiva ÷ukrasyàbhikhyeyàtràdi nyaùedhat . atràpavàdaþ %<vudho'nukålo yadi tatra saücalan ripåna jayennaiva jayaþ pratãnduje>% muhåø . ÷ukràbhimukhyàdidoùamuktvà . %<evaü vidhe'pyàsphujite ca yàyàdbu dhoyadi syàdanukålavartã>% ÷nãpatiþ . anukålaþ pçùñhadiksaüsthaü iti pãø dhàø . apavàdà ntaram %<nocago'rigçhastho và vakragovà paràjitaþ . yàturbhagapradaþ ÷ukraþ svocchastha÷ceddhanapradaþ>% iti nàradaþ . prati÷ukràdedoùonçõàü prathamayàtràyàü ràj¤àü ca vijaya yàtràyàmeva yathàha raibhyaþ . %<prati÷ukràdidoùo'ya nåtane gamane nçõàm . ràj¤àü vijayayàtràyàü nànyadà doùamàvahet>% candrasya nakùatravi÷eùasthitau tadapavàdaþ . %<yàvaccandraþ påùabhàt kçttikàdye pàde ÷ukro'ndho na duùño' grahadakùe>% muhåø . %<pauùõàdivahnibhàdyàïghriü yàvattiùñhati candramàþ . tàvacchukro bhavedandhaþ sammukhe gamanaü hitam>% parà÷araþ . ràj¤àü vijayayàtràyàü vi÷eùaþ . madhyemàrgaü bhàrgavàste'pi ràjà tàvattiùñhet sammukhatve'pi tasya muhåø . atyantàpadi ÷àntiü kçtvà yàvàt . ÷ànti÷ca pãø dhàø yàtràprakaraõe dar÷ità tataeva j¤eyà . nçpavijayayàtràyàü vudhakuja÷ukràbhisukhyamapi niùiddham . %<prati÷ukraü pratibughaü pratibhaumaü gatonçpaþ . balena ÷akrakratulyo'pi hatasainyonivartate>% iti va÷iùñhaþ . etadabhipràyoõaiva kumàø varõitam . %<dçùñiprapàtaü parihçtya tasya kàmaþ puraþ÷ukramiva prayàõe>% iti . digã÷àbhimukhyegamanaü÷astaü pràtimukhye'÷astam . tatradigã÷àþ %<såryaþ ÷ukraþ kùamàputraþsaiühikeyaþ ÷aniþ ÷a÷ã . saumyastrida÷amantrã ca pårbàdãnàü digã÷varàþ . digã÷àhe ÷ubhà yàtrà pçùñhàhe maraõaü dhruvam>% jyoø taø . navavadhvàgamane'pi ÷ukràbhimukhyaniùedhaþ sapratisavaþ jyoø taø dar÷ito yathà . dãpikàyàü %<strã÷uddhyàlighañàjasaügataravau kàle vi÷uddhe bhçguü saütyajya pratilomagaü ÷ubhadine yàtrà prave÷ocite . tyaktvàhastu niraü÷akaü navavadhåyàtràprave÷au patiþ kuryàdekapuràdiùu pratibhçgornecchantidoùaü budhàþ>% . paitràgàre kucakusumayoþ sambhavo và yadi syàt kàlaþ ÷uddhona bhavati yadà saümukhovàpi ÷ukraþ . meùe kumbhe'lini ca na bhavet bhàskara÷cettathàpi svàmã bhadre'hani navavadhåü ve÷ayenmandiraü svam . bharturgocara÷obhane dinapatau nàstaü gate bhàrgave sårye kãñaghañàjage ÷ubhadine pakùe ca kçùõetare . hitvà ca pratilomagau budhasitau jãvasya ÷uddhau tathà cànãtà guõa÷àlinã navavadhårnityotsavà modate . ekagràme catuþ÷àle durbhikùe ràùñraviplave . patinà nãyamànàyàþ puraþ ÷ukrona duùyati . tathà %<kà÷yapeùu va÷iùñheùu bhçgvatryàïgiraseùu ca . bhàradvàjeùu vàtsyesu prati÷ukrona doùakçt>% ÷ambhoràbhimukhyaü påjane niùiddhaü yathà %<na pràcãmagrataþ ÷ambhornodocãü ÷aktisaüsthitàm . na pratãcãü yataþpçùñhamatodakùaüsamà÷rayet>% rudrayàø . %<yajamànaþ ÷ambhoþ pràcãmavasthitaye na samà÷rayet . ÷ambhorjagatsaühàrakasyàgrataþ sàümukhyàt pa¤cavaktrapakùe pradhànaü vaktraü pràcyavasthitam ekavaktrapakùe sutaràü tathà>% tiø taø raghuø .

#<àbhiråpaka># naø abhiråpasya bhàvaþ manoø vu¤ . saundarye

#<àbhiråpya># naø abhiråpasya bhàvaþ ùya¤ . saundarye %<àbhiråpyàcca vimbànàü devaþ sannidhyadçcchati>% hayaø ràø .

#<àbhiùikta># triø abhiùiktamabhiùekaþ tena nirvçttaþ saïkàø a¤ . amiùekanirvçtte .

#<àbhiùecanika># triø abhiùecanaü ràjyàbhiùekaþ prayojanamasya ñha¤ ràjàbhiùekasàdhane dravyabhede %<àbhiùecanikaü yatte ràmàrthamupakalpitam . bharatastadavàpnotu>% bhàø vaø 275 aø . tatratyadravyadividhànàni bhàø ÷àø paø 40 aø puràkalpavyàjenoktàni yathà %<tataþ prakçtayaþ sarvàþ puraskçtya purohitam . dadç÷urdharmaràjànamàdàya bahumaïgalam . pçthivã¤ca suvarõa¤ca ratnàni vividhàni ca . àbhiùecanikaü bhàõóaü sarvasambhàrasambhçtam . kà¤camaudumbaràstatra ràjatàþ pçthivãmayàþ . pårõàþ kumbhàþ sumanasolàjà varhãüùi gorasam . ÷amãpippalapàlà÷asamidho madhusarpiùã . sruva audumbaraþ ÷aïkhastathà hemavibhåùitaþ . dà÷àrheõàbhyanuj¤àtastatra dhaumya purohitaþ . pràgudakplavane vedãü lakùaõenopalikhya ca . vyàghracarmottare ÷ukle sarvatobhadra àsane . dçóhapàdapratiùñhàne hutà÷anasamatviùi . upave÷ya mahàtmànaü kçùõà¤ca drupadàtmajàm . juhàva pàvakaü dhãmàn vidhimantrapuraskçtam . tatautthàya dà÷àrhaþ ÷aïkhamàdàya påjitam . abhyaùi¤catpatiü pçthvyàþ kåntãputraü yudhiùñhiram . dhçtaràùñra÷ca ràjarùiþ sarvàþ prakçtayastathà . anuj¤àtã'tha kçùõena bhràtçbhiþ saha pàõóavaþ . pà¤cajanyàbhiùikta÷ca ràjà'mçtamukho'bhavat . tato'nu vàdayàmàsuþ paõavànakadundubhãn . dharmaràjo'pi tatsarvaü pratijagràha dharmataþ . påjayàmàsa tàü÷càpi vidhivadbhåridakùiõaþ . tato niùkasahasreõa bràhmaõàn svasti vàcayan . vedàdhyayanasampannàn dhçti÷ãlasamanvitàn>% . etàni dravyàdãni ràjàbhiùecanikàni j¤eyàni adhikaü ràjàbhiùeka÷abde vakùyate striyàü ïãp . abhiùecanamadhikçtya kçtogranthaþ ñhak . abhiùekàdhikàreõa kçte 2 bhàratàntargate avàntaraparvabhede %<àbhiùecanikaü parvadharmaràjasya dhãmataþ>% bhàø àø 1 aø . abhiùecanaü snànaü prayojanamasya ñha¤ . 3 snànàrthe vidhàne tatratye 4 dravyamantràdau ca smànavibhàga pårvakaü tatratyadravyavidhàna mantrà ucyante . tatra snànaü tàvat saptavidham màntraübhaumaü tathàgneyaü vàyavyaü divyameva ca . vàruõaü mànasaü caiva sapta snànànyanukramàt . %<àpohiùñhàdibhirmàntram mçdàlambha÷ca pàthivam . àgneyaü bhasmanà snànaü vàyavyaü rajasà kçtam . adbhiràtavavarùàbhiþ snànaü taddivyamucyate . vàruõa¤càvagàha÷ca mànasaü viùõucintanam>% yogiyàø tatra vi÷eùastanaivoktaþ %<÷anna àpastu drupadà àpohiùñhàghamarùaõam . etaistu pa¤ca bhirmantrairmantrasnànaü taducyate>% mantràõàü samuccayovikalpovà ÷aktyapekùayà . tatra vàruõaü snànaü mukhyamasàmarthye anyàni snànàni %<snànaü tu dvividhaü proktaü gauõamukhyapramedataþ . tayostu vàruõaü mukhyaü tatpunaþ ùaóvighaü smçtam . nityaü naimittikaü kàmyaü kriyàïgaü malakarùaõam . kriyàsnànaü tathà ùñhaü ùoóhà snànaü prakãrtitam>% vyàsokteþ tatra nityàdãnyanupadaü vakùyante . asàmarthyàccharãrasya de÷a kàlàdyapekùayà . mantrasnànàditaþ sapta kecidicchanti sårayaþ jàø smçø . %<gçhe'pi ca dvijàtãnàü mantravat snànamiùyate . vidhilopaü na te kuryuþ sàmarthye sati karmasu>% jaimiø smçø %<alpatvàddhomakàlasya bahutvàt snànakarmaõaþ pràtarna tanuyàt snànaü homalopovigarhitaþ>% kàtyàø smçø . %<pràtaþ saükùepataþ snànaü ÷aucàrthaü tu tadiùyate . mantrai stu vidhiniùpàdyaü madhyàhne tu savistaram>% va÷iø . atyantà÷aktau . %<a÷irasyaü bhavetsnànaü snànà÷aktau tu karmiõàm . àrdreõa vàsasà vàpi màrjanaü kàpilaü viduþ . kçtàbhimantritaistoyaiþ prokùayenmårdhni sarvataþ . anukalpamidaü snànaü sarvapàpaharaü nçõàm>% jàvàø smçø . ekavàsasà'pi snànaü kartçü ÷akyate %<ekena vàsasà snàyàddvàbhyàmaniyamaþ smçtaþ . bahuvàsoniùedha÷ca snàne phalamabhãpsataþ>% viùõåkteþ naikavàsàþ kriyàü kuryàt snànaü karma vinà kvacit tadukte÷ca %<aspç÷yaspar÷ane caiva vàrtàyàü putrajanmani . etaddvivàsasà kàryamanyatraikena vàsasà>% vasiø %<na nagnonànyadãyena nàrdreõa nasåcyàgrathitena na vikçtena ca snàyàt>% ityàcàratilakaþ . tatra nityaü pràtaþsnànam, %<pràtaþ samàcaret snànaü tacca nityamiti smçtam>% màrkaø puø . candrasåryoparàge a÷aucàdau aspç÷yaspar÷ane ca snànaü naimittikam . %<puùye'rke janmanakùatre vyatãpàte ca vaidhçtau . amàyà¤ca nadãsnànaü punàtyà saptamàt kulam>% ityàdyukta snànaü kàmyam . dharmkarma kartuü yat pårbasnànaü tatkriyàïgam . %<malàpakarùaõaü nàma snànamabhyaïgapårbakam . malàpakarùaõàyaiva tatpravçttistu nànyathà .>% tatra snànavidhi÷ca à÷vaø gçø pariø uktaþ yathà . %<atha snànavidhistatpràtarsadhyàhne ca gçhasthaþ kuryàdekataratra và pràtareva, brahmacàrã yatistriùu savaneùu dviþ trirvà vànaprasthaþ . tat pràtaþ sahagomayena kuryàn mçdà madhyandine sàya>% ÷uddhàbhiradbhiþ . na pràtaþsnànàt pràksandhyàmupàsãta pràtarutsçùñaü gomayamantarikùasthaü saïgçhya bhåniùñhaü voparyadha÷ca saütyaktaü tãrthametya dhautapàdapàõimukha àcamya sandhyoktavadàtmàbhyukùaõàdi ca kçtvà dviràcamya darbhapàõiþ saüyatapràõaþ karma saïkalpya gomayaü vãkùitamàdàya savye pàõau kçtvà vyàhçtibhistredhà vibhajya dakùiõaü bhàgaü praõavena dikùu vikùipyottaraü tãrthe kùitvà madhyamaü %<mànastoka>% ityçcàbhimantyra %<gandhadvàràm>% ityanayà mårdhàdisarvàïgamàlipya prà¤jaliþ %<varuõaü hiraõya÷çïgamiti>% dvàbhyàm %<ava te heóa>% iti ddàbhyàü %<prasamràje vçhadu ceti>% såktena pràrthya %<hiraõya÷çïgaü varuõaü papradye tãrthaü me dehi yàcitaþ . yanmayà bhuktamasàdhånàü pàpebhya÷ca pratigrahaþ . yanme manasà vàcà karmaõà và duùkçtaü kçtam . tanna indro varuõo vçhaspatiþ savità ca punantu punaþ punaþ>% ityatha %<yàþ pravato nivata udvata>% ityetayà tãrthamabhimç÷yàvagàhya snàto dviràcamya màrjayet ambayoyantyadhvabhiþ ityaùñàbhiþ %<àpohiùñheti>% ca navabhiratha tãrthamaïguùñhena %<imaü me gaïga>% ityçcà triþ pradakùiõamàloóya prakà÷apçùñhamagnau aghamarùaõasåktaü triràbartya nimajyonmajyàdityamàlokya dvàda÷akçtva àplutya pàõibhyàü ÷aïkhamudrayà yonimudrayà vodakamàdàya mårdhni mukhe bàhvorurasi càtmànaïgàyatryàbhiùicya %<tvanno agne varuõasya vidvàniti>% dvàbhyàt %<taratsamandãdhàtãti>% ca såktena punaþ snàyànmårdhni càbhiùi¤cet tadviùõoþ paramampadam %<agnerakùàõo aühaso yatki¤cedaü varuõadevye jane>% ityetà japet, sroto'bhimukhaþ saritsu snàyàdanyatràdityàbhimukho'tha sàkùatàbhiradbhiþ pràïmukha upavãtã daivatãrthena vyàhçtibhirvyastasamastàbhirbrahmàdãndevàn sakçtsakçttarpayitvàthodaïmukhaþ nivãtã sayavàbhiradbhiþ pràjàpatyena tãrthena kçùõadvaipàyanàdãn çùãüstàbhirvyàhçtibhirvyastàbhistarpayitvàtha dakùiõàbhimukhaþ pràcãnàvotã pitçtãrthena satilamadbhirvyàhçtibhireva somaþ pitçmàn yamo aïgirasvànagnisvattàþ kavyavàhana ityàdãü strãüstrãüstarpayedetatsnànàïgatarpaõamatha tãrametya dakùiõàbhimukhaþ pràcãnàvãtã ye ke càsmatkule jàtà aputràgotriõo mçtàþ . te gçhõantu mayà dattaü vastraniùpãóanodakamiti vastraü niùpãóya yaj¤opavãtyapa upaspç÷ya paridhànãyamabhyukùya paridhàya dvitãya¤cottarãyaü paryukùitaü pràvçtya dviràcàmedathoktasandhyàmupàsãtedaü pràtaþ snànavidhànam . atha madhyandine tãryametya dhautapàõipàdamukho dviràcamyàyatapràõaþ snànaü saïkalpya darbhapavitrapàõiþ ÷ucau de÷e khanitreõa bhåmiïgàyatryastreõa khàtvoparimçda¤caturaïgulamudvàya takhàstàmmudaü tathà khàtvà gàyatryàdàya gartamudvàsitayà mçdà paripårya mçdamupàttàü ÷ucau de÷e tore nidhàya gàyatryà prokùya tacchirasà tredhà vibhajyaikena mårdhna ànàbherapareõa càdhastàdaïgamanulipyàpsvàplutya kùàlayitvàdityannirãkùya taü dhyàyan snàyàdetanmalasnànamàhuratha tãre dviràcamya tçtãyamastreõàdàya savye pàõau kçtvà vyàhçtibhistredhà vibhajya dakùiõabhàgamastreõa dikùu da÷asu vinikùipyottarantãrthe kùityà tçtãyaïgàyatryàbhimantritamàdityàya dar÷ayitvà tena mårdhna àpàdàt gàyatryà praõavena và sarvàïgamanulipya %<sumitriyàna àpa oùadhayaþ santviti>% sakçdadbhiràtmànamabhiùicya %<durmitryàstasmai santu yo'smàndveùñi ya¤ca vayandviùma>% iti mçccheùamadbhiþ kùàlayedatha varuõapràrthanà tarpaõàntenoktena vidhinà snàyàt . nàsmin pràk brahmayaj¤atarpaõadvastraü niùpãóayedaputràdayo hynte tarpyà ityeùa snànavidhistadetadasambhave'dbhireva kuryàdbhaumadinàdiùu ca na gçhe mçdà snàyànna ca ÷ãtodakena ÷ãtoùõodakena gçhe snàyànmantravidhiü varjayedbahirvà ÷ucau de÷e sarvaü pa÷càtkuryàditi . athà÷aktasya mantrasnànaü ÷ucau de÷e ÷uciràcàntaþ pràõànàyamya darpàõiþ savye pàõàvapaþ kçtvà tisçbhiràpo hiùñhãyàbhiþ pachaþ praõavapårvaü darbhodakairmàrjayet . pàdayo rmårdhni hçdaye mårdhni hçdaye pàdayorhçdaye pàdayoþ måghni càthàrdharca÷o mårdhni hçdaye pàdayorhçdaye pàdayormårdhni càtha çk÷o hçdaye pàdayormårdhni càtha tçcena mårdhnãti màrjayitvà gàyatryà da÷adhàbhimantrità apaþ praõavena pãtvà dviràcàmedetanmantrasnànam . ÷àkhibhedenànthavidhavidhànaü tattatsåtreùu dç÷yam . tata÷ca smçtyàdyuktadravyàõàü tatratya mantràõàü tadvidhànànà¤càbhiùecanikatvaü bodhyam karmànte 5 yajamànàbhiùekàrthe mantre ca . te ca mantràþ vaidikàþ pauràõikà÷ca . tatra mantràstu matkçtatulàdànàdipaddhatau 206 pçùñhàdau dç÷yàþ . pauràõikatàntrikatattatkarmasvadhikàrasiddhyarthasyàbhiùekasya sàdhane 6 mantràda . 7 taddravyabhede 8 tadvidhàne ca tatra pauràõikàbhiùekadravyavidhànàdi %<÷ibamantràbhiùekaü yaþ kuryàcchiùyàdika÷riye>% ityàrabhya %<astrarakùàbhiùeka>% ityantena agnipuràõe dar÷itam . ÷àktàbhiùekadravyavidhànàni ca tantre j¤eyàni . 9 rudràbhiùeka dravye 10 tadvidhàne ca taddyavyavidhànàdi ca vidhànapàrijàte rudrakalpapaddhatau ca dç÷yam 11 devàbhiùekàdisàdhanadravyàdau

#<àbhihàrika># triø abhimukhyena hàraþ abhihàraþ prayojanamasya tatra sàdhurvà ñha¤ . abhihàrasàdhane upaóhaukanãye (bheñã) iti jagatãprasiddhe dravye .

#<àbhãka># naø abhãkena dçùñaü sàma aõ . abhãkarùidçùñe sàmamede %<àbhãkamabhinidhanamàbhã÷avàni caike kàtyàø 25, 14, 15 . eke àcàryà àbhãkàdyànyapi sàmànyàvapanti>% karkaø .

#<àbhãkùõya># naø abhãkùõasya bhàvaþ ùya¤ . sàtatye paunaþsunye àbhãkùõya¤ca avicchedenaikaråpakriyotpàdanam . %<nityavãpsayoþ>% pàø såtre %<àbhãkùõye vãpsàyà¤ca dyotye>% siø kauø . %<vahulamàbhãkùõye>% pàø %<àbhãkùõyeõamul>% pàø . %<jahikarmaõà bahulamàbhãkùõye kartàraü càbhidadhàti>% pàø gaø såø .

#<àbhãra># puø samantàt bhiyaü ràti rà--ka . gope saïkãrõa jàtibhede sa hi alpabhotihetorapyadhikaü bibhetãtitasya tathàtvam %<àbhãravàmamayanàhçtamànasàya dattaü manoyadupate! tadidaü gçhàõa>% udbhañaþ sa ca saïkãrõavarõaþ . %<bràhmaõà dugrakanyàmàvçtonàma jàyate . àbhoro'mbaùñakanyàyàmàyogavyàntu dhigvaõaþ>% iti manåktaþ . %<÷rãkoïkaõàdadhobhàge tàpãtaþ pa÷cime tañe . àbhãrade÷odevi÷i! vindhya ÷aile vyavasthita>% iti ÷aïktisaïgamaø ukte 2 de÷abhede 3 tadde÷avàsini 4 tadde÷aràje ca baø vaø . %<ekàda÷akaladhàri kavikulamànasahàri . idamàbhãramavehi jagaõamantryamanudhehi>% ityuktalakùaõe 5 màtràvçttabhede naø .

#<àbhãrapalli(llã)># strã 6 taø và ïãp . gopapradhàne gràme ghoùe (goyàlapàóà) .

#<àbhãrã># strã àbhãrasya patnã àbhãrajàtirvà strã ïãp . 1 àbhãrabhàryàyàm 2 gopajàtistriyàü mahà÷ådryàm .

#<àbhãla># naø samantàt bhayaü làti dadàti là--ka . 1 kaùñe 2 duþkhe 3 bhayànake tadasyàsti ac . 4 tadvati triø %<àbhãlàni pràõinaþ pratyava÷yan>% màghaþ . %<ràtrau ni÷à÷e sàbhãle gate'rdhasamayai nçpa>% iti bhàø vaø paø 11 aø .

#<àbhã÷ava># abhã÷unà dçùñaü sàma--aõ . sàmabhede %<àbhãkamabhinidhanamàbhã÷avàni caike>% kàtyàø 25, 14, 15 . %<àbhãkàdyàni sàmànyàvapanti>% karkaþ .

#<àbhu># triø samantàt bhavatià + bhå--óu . vibhau vyàpake %<tucchenàbhvapihitaü yadàsãt>% çø 10129, 3 . %<àbhuvyàpakam>% bhàø kvip àbhårapyatra %<àmåbhirindraþ ÷nathayannanàbhuvaþ>% çø 1, 51, 9 .

#<àbhugna># triø à + bhuja karmakartari kta tasya naþ . 1 àku¤cite 2 ãùadvakre .

@<[Page 759a]>@
#<àbhåti># strã à + bhå--ktin . vyàptau %<àbhåtireùà bhåtiþ>% aiø u0

#<àbherã># strã ràgiõãbhede halàyudhaþ .

#<àbhoga># puø à + bhuja--àdhàre gha¤ . paripårõatàyàü, yasya yàvadapekùitaü råpaü tatpårõatve hi àbhogàdhàrateti tasya tathàtvam . %<akathito'pi j¤àyata eva yathàyamàbhogastapovanasyeti>% ÷akuø %<parvatàbhogavarùmàõamatikàyaü mahàbalam>% bhàø vaø 178 aø %<kçdabhihito bhàvo dravyavat prakà÷ate>% iti bhàùyokteþ àbhogavatparvatatulyadehamityarthaþ . %<yatraiva kavinàma syàt sa àbhoga itãritaþ>% iti saïgãtadàmodarokte gànasamàptau (bhaõità) khyàte 2 kavinàmakhyàpane . àbhujyate'nena karaõe gha¤ . 3 yatne yatnàdinaiva hi bhogaþ samyag sampadyate iti yatnasya tathàtvam . %<nà sukho'yaü navàbhogodharaõisthãhi ràjasaþ>% kiràø %<navàbhogaþ abhinavotsàhaþ>% malliø samyak bhogaþ pràø saø . 4 samyaksukhàdyanubhave %<viùayàbhogeùu naivàdaraþ>% ÷àntilakùma . 5 varuõasya chatre ca mediø .

#<àbhogaya># triø àbhogaü yàti yà--ka . àpårõe %<àbhogayaü prayadicchanta aitanàpàkàþ prà¤co mama kecidàpayaþ>% çø 1, 110, 2 .

#<àbhogi># triø àbhogaü karoti àbhoga + õic--in . viùayàbhogakàrake %<jihma÷ye caritave maghonyàbhogaya iùñaye>% çø 1, 113, 5 .

#<àbhogin># triø àbhogo'styasya ini . paripårõe striyàü ïãp

#<àbhyantara># triø abhyantare bhavaþ aõ . madhyavartini %<kaccidàbhyantarebhya÷ca bàhyebhya÷ca vi÷àmpate!>% bhàø saø paø 5 aø . %<varõoccàraõe, prayatno dvidhà àbhyantarobàhya÷ca àdya÷caturdhà spçùñeùatspçùñavivçtasaüvçtabhedàt . tatra spçùñaü prayatanaü spar÷ànàm . ãùatspçùñamantaþsthànàm vivçtamåùmaõàü svaràõà¤ca hrasvasyàvarõasya prayoge saüvçtaü prakriyàda÷àyàntu vivçtameva>% siø koø . eteùà¤càbhyantaratvaü varõotpatteþ pràgbhàvitvàt %<tathà hi nàbhiprade÷àt prayatnavi÷eùapreritaþ pràõavàyuþ årdhvamàkràmannuraþ prabhçtãni sthànànyàhanti tato varõasya tadgabhivya¤jakadhvanervotpattiþ tatrotpatteþ pràk jihvàgropàgramadhyamålàni varõotpattisthànaü tàlvàdi yadà sanyak spç÷anti tadà spçùñatà, ãùatspar÷e ãùatspçùñatà, samãpàvasthàne saüvçtatà, dåràvasthàne vivçtatà . ataeva icuya÷ànàü tàlavyatvàvi÷eùe'pi cavarge uccàrayitavye jihvàgrasya tàlusthànena samyakspar÷aþ, yakàre ãùatspar÷aþ, ÷akàre, samãpe'vasthànam ivarõe tu dåre'vasthànam>% matkçtasaralà .

#<àbhyavahàrika># triø abhyavahàràya hitaü ñhak . bhojanayogye annàdau .

#<àbhyàgàrika># triø abhyàgàre tatsthakuñumbàbharaõe vyàpçthaþ ñhak . kuñumbabharaõavyàpçte hemaø .

#<àbhyàdàyika># naø àbhimukhyenàdànamabhyàdànaü tatra niyuktaþ ñhak . pitçmàtçkulàdipràpte strãdhanabhede .

#<àbhyàsika># triø abhyàse nikañe bhavaþ ñhak . 1 nikañasthite %<alpai÷càbhyàsikairyu ktaü ÷u÷ubhe yodharakùitam>% bhàø àø 276 aø . abhyàsàt paunaþpunyàt àgataþ ñhak . 2 abhyàsapràpte dçóhasaüskàràdau .

#<àbhyudayika># naø abhyudayaþ prayojanamasya ñhak . 2 vçddhinimitte ÷ràddhabhede tatra chandogànàmàbhyuyika÷ràddhavidhirgobhilasåtrachandogapari÷iùñayoruktaþ yathà . gobhilaþ . %<athàbhyudayike ÷ràddhe yugbhànà÷ayet . pradakùiõamupacàraþ çjavo darbhàþ yavaistilàrthaþ sampannamiti tçptipra÷naþ dadhibadaràkùatami÷ràþ piõóàþ nàndãmukhàþ pitaraþ prãyantàmiti daive vàcayitvà nàndãmakhebhyaþ pitçbhyaþ pitàmahebhyaþ prapitàmahebhyo màtàmahebhyaþ pramàtàmahebhyo vçddhapramàtàmahebhya÷ca prãyantàü, na khadhà¤ca prayu¤jãta>% iti . àdhyudayike abhyudayanimittake abhyudaya iùñalàbhaþ vivàhàdiþ tadarthaü ÷ràddhaü àbhyudayikam . tacca bhåtabhaviùyadbhedena dvividhaü tatra bhåtaü putrajanmàdi bhaviùyadvivàhàdi eva¤ca ÷ràddhavivekàdo ÷ràddhabhedagaõane vçddhi÷ràddhatvena karmàïgatvena ca yadubhayatvamuktaü tadubhayamevàbhyudayikatvenopapannaü tenàbhilàpe àbhyudayika÷ràddhamiti prayojyam . tatra yavaistilàrthaityanena pàrvaõa÷ràddhapràptatilasthàne yavavidhànàdàbhyudayikasyàpi pàrvaõaprakçtikatvaü pratãyate . anyathà tilàrthaityupàdànaü vyarthaü syàt . tata÷ca pàrvaõõaprakçtikatvena pitçpakùe'yugmabràhmaõapràptau tanniràsàya pitçpakùe bràhmaõayugmatvopade÷aþ . daive yugmatvasya pàrvaõatvena pràptatvànna tadarthopade÷aþ %<apasavyaü tataþ kçtvà pitéõàmapradakùiõam>% iti yàj¤avalkyavacanena devakarmànantaraü pitçkarmakaraõe pràptavàmopacàraniràsàya pradakùiõamupacàrastena daivapitçkarmakaraõàya dakùiõàvartena gantavyam . dviguõabhugnatvaniràsàya çjavodarbhà iti çjutvopade÷aþ . tçptàþ stha ityanena tçptipra÷ne sampannamiti praùñavyaü yogyatvàt sampannamiti pràpte vakùyamàõacchandogapari÷iùñavacanàcca susamprannamityuttaram . etaddarbhamayabràhmapakùe'pyabàvitatvàdvàcyam . dadhibadaràkùatami÷ràityanena dadhyàdimi÷raõamàva÷yakam . akùatoyavaþ %<akùatà÷ca yavàþ proktà bhçùñà dhànà bhavanti te>% iti bhaññanàràyaõadhçtakoùàt ataeva vakùyamàõacchandogapari÷iùñavacane'kùatamanuktvà %<saüyojya yavakarkandhådadhibhiriti>% niþsandigdhamuktam . svadhàvàcanapra÷nanivçttaye nàndãmukhàþ pitaraþ prãyantàmityupade÷aþ . tatra svadhàü vàcayiùya iti pitçpakùaevapra÷naþ . ataevatannivçttaye daiva iti . devapakùe nàndãmukhàþ pitaraþ prãyantàmiti pra÷naþ . uttara¤ca prãyantàmiti . tataþ pitçpakùe svadhàvàcanasthànãyatvena vçddhapramàtàmahe ya÷ceti cakàranirde÷ena ca svadhocyatàmitivat pratyekameva prãyantàmiti pçcchet . pratyuttara¤ca astu svadheti vat tanteõaiva prãyantàmiti . atra nàndãmukhàþ pitaraityàdi nàndãmukhebhyaþ pitçbhyaþ iti nirde÷ena ca %<nàndãmukhaü pitçgaõamiti>% viùõupuràõena ca %<màtàmahebhya÷ca tathà nàndãmukhebhya eva ceti>% brahmapuràõe ca nàndãmukhapada÷rutestadvi÷eùaõavi÷iùñasyaivàbhyudayike devatvàtvaü tata÷càtràpi prãyantàmitivannàndãmukhebhyaþ prapitàmahebhya ityàdi vàcyam ÷ràø taø raghuø . chandogaø %<karmàdiùu tu sarveùu màtaraþ sagaõàdhipàþ . påjanãyàþ prayatnena påjitàþ påjayanti tàþ . pratimàsu ca ÷ubhràsu likhità và pañàdiùu . api vàkùatapu¤jeùu naivedyai÷ca pçthagvidhaiþ . kuóyalagnàü vasordhàràü sapta vàràn ghçtena tu . kàrayat pa¤ca vàràn và nàtinãcàü nacocchritama . àyuùmàniti ÷àntyarthaü jatvà tatra samàhitaþ . ùaóbhyaþ pitçbhyastadanu ÷ràddhadànamupakramet . va÷iùñhoktakidhiþ kçtsnodraùñavyo'tra niràmiùaþ . ataþparaü pravakùyàmi vi÷eùa iha yo bhavet . pràtaràmantyitàn vipràn yugmànubhayatastathà . upave÷ya ku÷àndadyàt çjåneva hi pàõinà>% tathà %<nipàtona hi savyasya jànuno vidyate kvacit . sadà paricaredbhaktyà pitçnapyatra daivavat . pitçbhya iti datteùu upave÷ya ku÷eùu tàn . gotranàmabhiràmantrya piténarghyaü pradàpayet . nàtràpasavyakaraõaü na pitryaü tãrthamiùyate . pàtràõàü påraõàdãni daivenaiva tu kàrayet . jyeùñhottarakaràn yugmàn karàgràgrapravitrakàn . kçtvàrghyaü sampradàtavyaü naikaikasyàtra dãyate . madhumadhviti yastatra trirjapo'÷itumicchanàm . gàyatryanantaraü so'tra madhumantravivarjitaþ . nacà÷natsu japedatra kadàcit pitçsaühitàm . anyaeva japaþ kàryaþ somasàmàdikaþ ÷ubhaþ . prakàro'nnasya yastatra tilavadyavavattathà . ucchiùñasannidhau so'tra tçpteùu viparãtakaþ . sampannamiti tçptàþ smaþ pra÷nasyànu vidhãyate . susampannamitiprokte ÷evamannaü nivedayet . pràgagreùvatha darbheùu àdyamàmantrya pårvavat . apaþ kùipenmålade÷e'vanenikùveti nistilàþ . dvitoya¤ca tçtãya¤ca madhyade÷àgrade÷ayoþ . màtàmahaprabhçtãüstu eteùàmeva vàmataþ . sarvasmàdannamuddhçtya vya¤janairupasicya ca . saüyojya yavakarkandhådadhibhiþ pràïmusvasthitaþ . avanejanavat piõóàn dattvà vilvapramàõakàn . tatpàtrakùàlanenàtha punarapyavanejayet . uttarottaradànena piõóànàmuttarottaram . bhavedadha÷càdharaõàmadho'dhaþ ÷ràddhakarmasu . tasmàt ÷ràddheùu sarveùu vçddhimatsvitareùu ca . målamadhyàgrade÷eùu ãùatsaktàü÷ca nirvapet . gandhàdãnniþ kùipet tåùõãü tata àcàmayet dvijàn . anyatràpyeùaeva syàt yavàdirahito vidhiþ . dakùiõàplavane de÷e dakùiõàbhimukhasya tu . dakùiõàgreùu darbheùu eùo'nyatra vidhiþ smçtaþ . athàgrabhåmimàsi¤cet susuprokùitamastviti . ÷ivà àpaþ santviti ca yugmànevodakena ca . saumanasyamastviti ca puùpadànamanantaram . akùata¤càriùña¤càstvityakùatànapi dàpayet . akùayyodakadànantu arghyadànavadiùyate . ùaùñhyaiva nityaü tat kuryànna caturthyà kadàcana . pràrthanàsu pratiprokte sarvàsveva dvijottamaiþ . pavitràntarhitàn piõóàn si¤ceduttànapàtrakçt . yugmàneva svastivàcyànaïguùñhagrahaõaü sadà . kçtvà dhåryasya viprasya praõamyànuvrajettataþ>% . atra ùaóbhya iti kãrtanaü chandogànàü màtçpakùaniràsàrtham anyavedinàü tu màtçpakùàdhikyamatràsti %<màtç÷ràddhaü tu pårbaü syàt pitéõàü tadanantaram . tato màtàmahànà¤ca vçddhau vçddhau bhavet tathà>% ÷ràø taø ÷àtàtapokteþ
     kutra kutràbhyudayikaü kartavyaü taddar÷itaü niø siø bràhme %<janmanyathopanayane vivàhe putrakasya ca . piténnàndãmukhànnàma tarpayedvidhipårbakam . vedavrateùu càdhàna yaj¤apuüsavaneùu ca . nabànnabhojane snàne åóhàyàþ prathamàrtave . devàràmataóàgàdipratiùñhàsåtsaveùuca . ràjàbhiùeke bàlànnabhojane vçddhisaüj¤akàn . vanasthàdyà÷ramaü gacchan pårbedyuþsvadhayà pitçn . pårboktavidhinà samyak tarpayet karmasiddhaye>% . viùõupuràõe %<yaj¤odvàhapratiùñhàsu mekhalàbandhamokùayoþ . putrajanmavçùotsarge vçddhi÷ràddhaü samàcaret>% bahvçcakàrikàyàm %<syàdàbhyudayikaü ÷ràddhaü vçddhiyukteùu karmasu . puüsavanasãmantacaulopanayaneùviha . vivàhe cànalàdheyaprabhçti÷rautakarmaõi . idaü ÷ràddhaü prakurvanti dvijà vçddhinimittakam . anyaiþ ùoóa÷asaüskàrasaraõyàdiùvapãùyate . vàpyàdyu dyàpanàdau tu kuryuþ pårtanimittakam>% vopadevakàlàdar÷au %<somantavratacaulanàmakaraõànnaprà÷anopàyanasnànàthànavivàhayaj¤atanayotpattipratiùñhàsu ca . puüsåtyàvasathaprave÷anasutàdyàsyàvalokà÷ramasvãkàrakùitipàbhiùekadayitàdyartau ca nàndãmukham>% ÷ràddhakaumudyàü nirõayàmçte ca màtsye annaprà÷e ca somante putrotpattinimittake . puü save ca niùeke ca navave÷maprave÷ane . devavçkùajalàdãnàü pratiùñhàyàü vi÷eùataþ . tãrthayàtràvçùotsarge vçddhi÷ràddhaü prakãrtitam . tatra garbhàdhàne àbhyudayikaü chandogetaraparaü yathoktaü ÷ràddhatattve chandoø paø . vçùotsarge vçddhi÷ràddhaü kàmya viùayam . a÷aucàntadvitãyadinàdivihite na vçddhi÷ràddhamiti bhedaþ . %<asakçdyàni karmàõi kriyeran karmakàriõà . pratiprayãgaü naiva syurmàtaraþ ÷ràddhameva ca . àdhàne homayaj¤e ca vai÷vadeve tathaivaca . balikarmaõi dar÷e ca paurõamàse tathaiva ca . navayaj¤e ca yaj¤aj¤à vadantyevaü manãùiõaþ . ekameva bhavet ÷ràddhameteùu na pçthak pçthak . nàùñakàsu bhavet ÷ràddhaü na ÷ràddhe ÷ràddhamiùpate . na soùyantãjàtakarma proùitàgatakarmasu . vivàhàdiþ karmagaõo ya ukto garbhàdhànaü ÷u÷rama yasya cànte . vivàhàdàvekamevàtra kuryàt ÷ràddhaü nàdau karmaõaþ karmaõaþ syàt . tathàgaõa÷aþ kriyasàõeùu màtçbhyaþ påjanaü sakçt . sakçdeva bhavet ÷ràddhamàdau na pçthagàdiùu . yatra yatra bhavet ÷ràddhaü tatra tatraiva màtaraþ>% . idaü càva÷yakam . %<vçddhau na tarpitàye vai pitaro gçhamedhibhiþ . taddhãnamaphalaü j¤eyamàsurovidhireva sa>% iti ÷àtàtapokteþ . aùñakàmàsyàbhyudayàstãrtha pàtropapattayaþ . pitéõàmatireko'yaü màsikànnàtdhruvaþ smçta iti devãø puø ukte÷ca dhruva àva÷yaka iti ÷ràø taø radhuø . atra ÷ràddhatrayamàha ÷àtàø . %<màtç÷ràddhaü tu pårbaü syàt pitéõàü tadanantaram tato màtàmahànà¤ca vçddhau ÷ràddhatrayaü smçtam>% tatkàlamàha pçthvãcandrodaye gàrgyaþ %<màtç÷ràddhaü tu pårvedyuþ karmàhani tu paitçkam . màtàmahaü cottaredyurvçddhau ÷ràddhatrayaü smçtam>% . atràpya÷aktau sa eva %<pçthakdineùva÷akta÷cedekasmin pårvavàsare . ÷ràddhatraya prakurvãta vai÷vadevaü tu tàntrikamiti>% vçddhamanurapi %<alàbhe'bhinnakàlànàü nàndã÷ràddhvatrayaü budhaþ pårvedyurvai praku rvãta pårvàhõe màtçpårvakam>% atra %<mahatsu pårvedyustadaharalpeùviti>% gçhyapari÷iùñavyavasthà j¤eyà . karmadivasa eveti gauóàcàraþ . tacca pràtareva . %<pàrvaõa¤càparahõe tu pràtarvçddhinimittakamiti>% nirõaø siø ÷àtàtapokteþ . atra pràtaþ÷abdaþ sàrdhyaharaparaþ %<praharo'pyardhasaüyuktaþ pràtarityabhidhãta iti>% gàrgyokteriti pçthvãcandrodayaþ . %<àvartanasamãpe vevà, ikteþ madhyàhnàvadhiriti>% gauóàþ . idaü ca putrajanmàtiriktaviùayam tadàhàtriþ %<pårvàhõe vai÷vavadvçddhirvinà janmanimittakam . putrajanmani kurvãta÷ràddhaü tàtkàlikaü budha iti>% etadaniyatanimittaparam %<niyateùu nimitteùu pràtarvçddhinimittakam . teùàmaniyatatve tu tadànantaryamiùyata>% iti logàkùismçteþ . àdhànàïgaü nàndã÷ràddhaü tvaparàhõe eva %<àma÷ràddhaü tu pårvàhõe siddhànnena tu madhyataþ . pàrvaõaü càparàhõe tu vçddhi÷ràddhaü tathàgnikamiti>% nirõayàmçte gàlavokteþ %<nàndãmukhàdayaþ pràtaràgnikaü tvaparàhõata>% iti viùõåkte÷ca . idaü ca màtçpitçmàtàmahàdikrameõa chandogetaraiþ navadaivatyaü kàryam tatra màtàmahàdayastu sapatnãkàþ %<màtàmahapramàtàmahavçddhapramàtàmahànàü sapatnãkànàmiti>% pçthvãcandrodaye gadyaråpeõa gàruóavàkyàt . hemàdrau ÷aïkhaþ %<nàndãmukhe satyavaså saükãrtyau vai÷vadevike>% . vçddhaparà÷araþ %<nàndãkhebhyodevemyaþ pradakùiõaku÷àsanam . pitçbhyastanmukhebhya÷ca pradakùiõamiti smçtiþ>% . ÷ràddhe màlàdàna niùedhe'pi vçddhau màlàvi÷eùadànaü vihitam . %<màlatyàþ ÷atapatràyà mallikàkubjayorapi . ketakyàþ pàñhalàyà và deyà màlà na lohità>% kåø puø ukteþ . %<ku÷asthàne ca dårvàþsyurmaïgalasyàbhivçddhaya>% iti hemàø brahmàø puø çjavodarbhà iti pràguktaü vàkyaü tu chandogaviùayam . atràdhikàrã niråpyate . %<jàtasya jàtakarmàõi kriyàkàõóama÷eùataþ . pità putrasya kurvãta ÷ràddhaü càbhyudayàtmakam>% viùõuø puø . %<svapitçbhyaþ pità dadyàt sutasaüskàrakarmasu . piõóànodvahanàt teùàü tadabhàve'pi tatkramàt>% chandogaø . %<jãvatpitçkasyàpyatràdhikàraþ . anagniko'pi kuvvãüta janmàdau vçddhikarmaõi . yebhya eva pità dadyàt tànevoddi÷ya tarpayediti>% hàrãtokteþ udvàhe putrajanane putreùñyàü saumike makhe . tãrthe bràhmaõa àyàte ùaóete jãvataþ pituþ . maitràyaõapari÷iùñam jãvataþ jãvantaü pitaramamàdçtya ullaïghyetyarthaþ . prathamavivàhe eva pituradhikàraþ dvitãye tu svasyaiveti bhedaþ . %<nàndã÷ràddhaü pità kuryàt àdye pàõigrahe budha! . ata årdhaü prakurvãta svayameva tu nàndikam>% niø siø dhçtasmçteþ . chandogaø vàkye tadabhàve tasya piturabhàve tatkramàt %<asaüskçtàstu saüskàryà bhràtçbhiþ pårvasaüskçtairiti>% yàø yaþ kartçkramaþ tena krameõa jyeùñhabhràtàdadyàt iti pçthvãcandrodayaþ . hemàdristu piturabhàve yaþ pitçvyamàtulàdiþ saüskuryàt sa tatkramàt saüskàrya pitçkramàt na tu svapitçbhya iti vyàcakhyau . tena amukasyeti saüskàryanàmàbhidhàya pituriti prayojyameva meva raghunandanàdayaþ . vçddhau tãrthe ca saünyaste tàte ca patite sati . yebhya eva pità dadyàt tebhyo dadyàt svayaü sutaþ . kàtyàø smçteþ jãvatpitçkasya tãrthàdau vi÷eùaþ pitari saünyaste proùite patite và yadà'nyastatputraü dharmabuddhyà saüskuryàt tadà saüskàryapituþ pitràdibhyo dadyàt na saüskàryapitràdibhyaþ nirõaø siø . evaü jãvanmàtçkeõàpi màtaramatikramya pitàmahyàdãnàü tisçõàm ÷ràddhaü chandogetareõa karaõãyamiti %<yoyo jãvati tamati dadyàditi>% smçtau puüstvasyàvivakùitatvàt . pitràditrikasya jãvane tu tadvarga÷ràddhanivçttiþ kintu jãvadbhireva taiþ tacchàddhaü bhojyaü %<pitàmaho và tat÷ràddhaü svayaü bhu¤jãteti>% manuvacanàt . evaü sàtràditraye'pi bodhyam tena jãvadvargaparityàgenetaravarga÷ràddhaü karaõãyam %<yadi jãvati vargastu taü vagaü tu parityajet>% niø siø vacanàt .

#<àbhrika># triø abhryà khanatiü ñhak . kàùñhakuddàlena khanake .

#<àbhrya># triø abhre àkà÷e bhavaþ kurvàø õya . àkà÷abhave .

#<àm># avyaø ama--gatyàdiùu õic--và ahrasvaþ kvip . 1 aïgãkàre 2 ni÷caye j¤àne 3 smçtau 4 prativacane ca .

#<àma># puø . àmyateãùatpacyate à + ama--karmaõi gha¤ . 1 ãùatpakve asiddhe 2 pàkarahite . ama--karaõegha¤ . 2 rogamàtre . vaidyakokteùañvidhe ajãrõe 3 rogabhede ca àmàñopàpacã÷lepmagulmakçmivikàriõàm su÷ruø . tallakùaõàdi yathà nidàø %<àhàrasya rasaþ sàraþ yona pakvo'gnilàghavàt . àmasaüj¤àü sa labhate bahuvyàdhisamà÷rayaþ . àmamannarasaü kecit kecittu malasa¤cayam . prathama doùaduùñiü và vadanti bahupicchilàm . sàdanaü sarvagàtràõàmàmamityabhi÷abditam>% %<tenàmena sadà yuktà doùà duùyà÷ca tàdç÷àþ . tadudbhavà àmayà÷ca sàmà iti budhaiþ smçtàþ>% tenàsya klãvatvapapi . àmasya nidànasvaråpabhedàdi nidàne uktam %<àmaü vidagdhaü viùñabdhaü tathà pittànilaistribhiþ . ajãrõaü kecidicchanti caturthaü rasa÷eùataþ . ajãrõaü pa¤camaü kecinnirdoùaü dinapàki ca . vadanti ùaùñhaü càjãrõaü pràkçtaü prativàsaram . tatràme gurutotkledaþ ÷otho gaõóàkùikåñakaþ . udgàra÷ca yathàbhuktamavidagdhaü pravartate>% . tasya càmanàmatve kàraõamapyuktam tatraiva . %<bhuktamannàva÷eùaü yat rasabhåtantva pàcitam . gatamàmà÷aye yasmàttasmàdàmaü pracakùate iti .>% adhikamàmà÷aya÷abde vakùyate .
     apàkaråpàmàt tçùõàdhikyaü jàyate taduktam su÷ruø . %<tisraþ smçtàstàþ kùatajà caturthãü kùayàttathànyàmasamudbhavà>% ca ityàdinà saptavidhàstçùõàvibhajya %<tridoùaliïgàmasamudravà ca hçcchålaniùñhovanasàdayuktàþ . snigdhaü tathàmlaü lavaõa¤ca bhuktaü gurvannamevàtitçùãkaroti>% àmasyàtisàrarogàdihetutvaü su÷rute uktam àmàjãrõaiþ pradrutàþ kùobhayantaþ koùñhaü doùàþ saüpraduùñàþ sabhaktam . nànàvarõaü naika÷aþ sàrayanti kçcchràjjantoþ ùaùñhamenaü vadanti . saüsçùñamebhirdoùaistu malamapsvavasãdati . purãùaü bhç÷adurgandhaü picchilaü càmasaüj¤itam iti àmàtisàraülakùayitvà . ataþ sarvàtisàràstu j¤eyàþ pakvàmalakùaõaiþ tatra laïghanamevàdau pårvaråpeùu dehinàmþ . tatra laïghanasya kartavyatàmuktvà anena vidhinà càmaü yasya naivopa÷àmyati . haridràdiü vacàdiü và pibet pràtaþ sa mànavaþ . àmàtisàriõàü kàryaü nàdau saügrahaõaü nçõà mityanena vi÷eùa uktaþ tena 4 atisàrabhede %<÷asyaü kùetragataü pràhuþ satuùaü dhànyamucyate . àmaü vituü ùamityuktam svinnamannamudàhçtamiti>% smçtiparibhàùite apakve 5 satuùe'nne ca . %<àmaü ÷ådrasya pakvànnaü pakvamucchiùñamucyate>% smçtiþ . àpadyanagnau tãrthe ca candrasåryagrahe tathà %<àma÷ràddhaü dvijaiþ kàryaü ÷ådreõa tu sa daiva tu>% praceø pàka÷ca agnisaüyogàt kàlava÷àt và vastupariõàmavi÷eùaþ tatrànnàdãnàmàmatvamagnivi÷eùasaüyogàbhàvàt . yathà àmànnaghañàdeþ . yadyat phalàdi yadyatkàle pacyate tatkàlàt pràk tasya pàkàbhàve àmatvam yathàmràdeþ . tathà vraõàderapi paripàkàbhàve àmatvam kàlikam . yathà %<àmaü vipacyamànaü ca samyak pakvaü ca yobhiùak>% vraõapàkàbhàve su÷rutaþ .

@<[Page 763a]>@
#<àmagandhi># triø àmasyàpakvasya gandhaiva gandho yatra it samàø . apakvamàüsàditulyagandhàóhye . klãvamityeke .

#<àmajvara># puø àmo'pakvaþ jvaraþ . apakvajvare navajvare %<svedyamàmajvaraü pràj¤aþ ko'mbhasà pariùi¤cati>% màghaþ .

#<àmanasya># naø apra÷astaü mano yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . duþkhe .

#<àmantra># puø àmàdajãrõàt tràyate svaphalatailena malanissàraõàt trai--ka pçùoø . 1 eraõóavçkùe ràjaniø àmaõóa iti và pàñhaþ . tatphalatailapàne hi ajãrõamalanismàraõàttathàtvam à + mantra--ac . 2 àmantraõa÷abdàrthe ca .

#<àmantraõa># naø à + mantra--lyuñ . 1 abhinandane, 2 saübodhane, 3 kàmacàrànuj¤àråpe kriyàbhedeùu pravartanavyàpàre ca . %<vidhinimantraõàmantraõetyàdi>% pàø . ava÷yakartavye niyogo nimantraõaü yathà ÷ràddhàdibhojane . yasyàkaraõe pratyavàyonàsti tàdç÷avyàpàre, niyojanamàmantraõam yathà sthalavi÷eùe ÷ayanàyàmantraõam . navapatrikàprave÷apårva divase sàyaü vilvataroþsaübodhanaråpe 4 vyàpàre ca yuc àmantraõàpyatra strã

#<àmantrita># triø à + mantra--kta . 1 anàva÷yake karmaõi niyojite 2 vyàkaraõaparibhàùitàyàü sambodhanàrthakaprathamàvibhaktau naø %<sàmantritam>% pàø %<samvodhane yà prathamà sàmantritasaüj¤à syàt>% siø kau . %<àmantritaü pårbamavidyamànavat>% nàmantrite samànàdhikaraõe sàmànyavacanam pàø . 3 nimantrite triø %<pràtaràmantritàn vipràn>% chandogaø .

#<àmantrya># avyaø à + mantra--lyap . 1 sambodhyetyarthe . %<àdyamàmantrya pårbavat>% chandogaø à + mantra--karmaõi yat . 2 saübodhanãye àva÷yakakàrye 3 niyojyeca triø .

#<àmanda># puø àmaü rogaü dyati do--óa bàø mum . vàsudeve .

#<àmandà># strã àmandamãùanmandaü karoti àmanda + õic--ac . khadvàbhede (neàrerakhàña) ÷abdaciø .

#<àmandra># puø ãùanmandraþ pràø saø . 1 ãùadgambhãra÷abde %<àmandramanthadhvanidattatàlam>% bhaññiþ . 2 taüdyukte triø .

#<àmapàka># puø àmasya ajãrõa vi÷eùasya pàkaþ . vaidyakokte ÷opharogàdyaïge àmasya pàkabhede . tadviraõamuktaü su÷rute yathà %<sa yadà bàhyàbhyantaraiþ kriyàvi÷eùairna sambhàvitaþ pra÷amayituü kriyàviparyayàdbahutvàdvà doùàõàü, tadà pàkàbhisukho bhavati . tasyàmasya pacyamànasya pakvasya ca lakùaõamucyamànamavadhàraya . tatra mandoùmatà tvaksavarõatà ÷ãta÷ophatà sthairyaü mandavegatàlpa÷ophatà càmalakùaõamuddiùñam . såcibhiriva nistudyate, da÷yata iva pipãlikàbhiþ, tàbhi÷ca saüsçpyata iva, chidyataiva ÷astreõa, bhidyata iva ÷aktibhiþ, tàóyata iva daõóena, pãóyata iva pàõinà, ghaññyata iva càïgulyà, dahyata iva pacyata iva càgnikùàràbhyàmoùacoùaparãdàhà÷ca bhavanti vç÷cikaviddha iva ca sthànàsana÷ayaneùu na ÷àntimupaiti àdhmàtavastiriva . ata÷ca ÷opho bhavati tvagvaivarõyaü ÷ophàbhivçddhirjvaradàhapipàsà bhaktàruci÷ca pacyamànaliïgam . vedanopa÷àntiþ pàõóutàlpa÷ophatà balãpràdurbhàvastvakparipuñanaü nimnadar÷anamaïgulyàvapãóite pratyunnamanaü vastàvivodakasa¤caraõaü påyasya prapãóayatye kamantamante càvapãóite muhurmuhustodaþ kaõóåranunnatatà ca vyàdherupadrava÷àntirbhaktàbhikàïkùà ca pakvaliïgam . kaphajeùu tu rogeùu gambhãragatitvàdabhighàtajeùu và keùucidasamastaü pakvalakùaõaü dçùñvà pakvamapakvamiti manyamàno bhiùagmohamupaiti yatra hi tvaksavarõatà ÷ãta÷ophatà sthaulyamalparujatà÷mavadghanatà na tatra mohamupeyàditi . bhavanti càtra . àmaü vipacyamàna¤ca samyak pakva¤ca yo bhiùak . jànãyàt sa bhavedvaidyaþ ÷eùàstaskaravçttayaþ . vàtàdçte nàsti rujà, na pàkaþ pittàdçte, nàsti kaphàcca påyaþ, . tasmàtsamastàþ paripàkakàle pacanti ÷ophàüstraya eva doùàþ>% .

#<àmapàtra># naø karmaø . apakve pàtre (kàücà) mçõmayapàtre %<vinà÷aü vrajati kùipramàmapàtramivàmbhasi>% manuþ .

#<àmaya># puø àmaü rogaü yàtyanena yà--karaõe gha¤arthe ka à + m㤠hiüsàyàü karaõe ac và . roge àma÷abde tanniruktirdç÷yà %<àmayastvati ràgasambhavaþ>% raghuþ %<tadyuktaü vividhairyogairnihanyàdàmayàn bahån>% su÷rutaþ . anàmayaþ niràmayaþ . %<samau hi ÷iùñairàmnàtau vatrsyantàvàmayaþ sa ca>% màvaþ .

#<àmayàvin># àmayo'styasya vini dãrgha÷ca . rogayukte . %<kùayyàmayàvyapasmàri÷vitrikuùñhikulàni ca>% %<annahartà'' mayàvitvam>% iti ca manuþ .

#<àmarakta># naø àmamapakvaü raktam . rogabhede raktàtisàre àma÷abde vivçtiþ .

#<àmaraõàntika># triø àmaraõàntaü maraõaråpasãmàparyantaü vyàpnoti ñha¤ . maraõakàlaparyantavyàpake %<anyonyasyàvyabhicàro mavedàmaraõàntikaþ>% manuþ .

#<àmarda># puø à + mçda--gha¤ . valàt niùpãóane . %<àmardakàle ràjendra! vyapasarpettataþ param>% bhàø à÷raø paø 1 aø . %<ardhapãtastanaü màturàmardakliùñake÷aram>% ÷akuø bhàve lyuñ . àmardanamapyatra naø .

@<[Page 764a]>@
#<àmardin># triø à + mçda--õini . balànniùpãóake .

#<àmar÷a># puø à + mç÷a--spar÷e gha¤ . samyakspar÷e . lyuñ . àmar÷anamapyatra naø .

#<àmarùa># puø na + mçùa--gha¤ %<anyeùàmapi>% pàø dãrghaþ . 1 kope asahane . %<nirudyogaü niràmarùaü nirvãryamarinandanam>% notisàø à + mçùa--gha¤ . 2 samyagviveke ca .

#<àmalaka># triø à + mala--kkun strãtve gauràø ïãù . (àmalà) 1 dhàtrãvçkùe . %<triùvàmalakamàkhyàtaü dhàtrã tiùyapha là'mçtà . raktapittapramehaghnaü pathyaü vçùyaü rasàyanam . hanti vàtaü tadamlatvàt pittaü màdhurya÷aityataþ . kaphaü råkùakaùàyatvàt phalaü dhàtryàstridoùajit . yasya yasya phalasyeha vãryaü bhavati yàdç÷am . tasya tasyaiva vãryeõa majjànamapi nirdi÷et>% bhàvaprakàø asya strãtvapakùe'pi tasyàþ idam phalamaõ phale luki klãvatvameveti bhedaþ . %<yaþ sadàmalakaiþ snànaü karoti sa vini÷citam . balãpalitanirmuktoþ jãvedvarùa÷ataü naraþ>% vaidyaø %<÷rãkàmaþ sarvadà snànaü kurvãtàma lakairnaraþ>% garuóa puø . gauràdigaõe àmala÷abdapàñhàt àmala÷abdo'pyatra strãtve gauràø ïãù àmalã . vçhaddhaø puràõe tu amalàt kàt netrajalàdàgatam aõ ïãp . ityabhipràyeõa nirukyantaram dar÷itaü yathà %<sajaye! vijaye! devi! nàveva smçtayostadà . nayaneùu ca jàtàni amalà÷rujalàni ca . tàni nau nayanebhya÷ca nipeturbhuvi he sakhi! . tato jàtàdrumàþ pçthvyàü catvàrovimalaprabhàþ . khyàtà àmalakã nàmnà jàtà kàdama làdyataþ . ÷yàmalacchadavçndàste karvåra--skandhamålakàþ . ÷iràgrathitapatràlãmàlàkalitapatrakàþ>% %<màghemàsi sitàyàü tàmekàda÷yàü samudbhavàm dçùñvàhyàgatya devo'tradadhàrànandayuktanum . tena dhàtrãti nàmnàpi ràjatyàmalakã punaþ>% iti ca %<sarvadàmalakã gràhyà parityajyaraverdinam>% . %<payodharairàmalakãvanà÷ritàþ>% màghaþ . %<vilyapatraü camàghya¤ca tamàlàmalakãdalam . kahlàraü tulasã caiva padma¤ca munipuùpakam . etat paryuùitaü na syàt yaccànyat kalikàtmakam>% yogiø taø . %<na dhàtrãkànanaü yatra viùõostu tulasãvanam . taüslecchade÷aü jànãyàt yatra no yàti vaiùõavaþ . yatra màtçparà martyà yatra dvàda÷ãkçnnaraþ . tulasãkànanaü dhàtrã tatra viùõuþ ÷riyà saha . dårvà harati pàpàni dhàtrã harati pàtakam>% àhniø taø skanda puø .

@<[Page 764b]>@
#<àmavàta># puø àmo'pakahetuþ vàtaþ . bhàø praø ukte vàta vyàdhibhede tallakùaõàdyuktaü tatraiva %<yugapatkupitàvetau trika sandhiprave÷akau . stabdha¤ca kuruto gàtramàmavàtaþ sa ucyate>% (etau vàta÷leùmàõau) tasya lakùaõamukta nidàø . %<aïgamardo'rucistçùõà 'svàtantryaü goravaü jvaraþ . apacã÷ålajaïgàlamàmavàtaþ sa ucyate>% . tatra nidànàdi yathà %<viruddhàhàraveùñasya mandàgnerni÷calasya ca . snigdhaü bhuktavato'hyannaü vyàyàmaü kurvatastathà . vàyunà preritohyàmaþ ÷leùmasthànaü pradhàvati . tenàtyarthamapakvo'sau dhamanãbhiþ prapadyate . vàtapittakaphairbhåyo dåùitaþ so'nnajorasaþ . srotràüsyabhiùyandayati nànàbrarõo'tipicchalaþ . janayatyagnidaurbalyamindriyasya ca gauravam . vyàdhãnàmà÷rayohyeùa àmasaüj¤o'nilohyayam>% (÷leùmasthànamàmà÷ayasandhyàdi) . tena ÷leùmasthànagamane pàkàbhàvàt dåùakatà pittasthànagamane tu tena pàkasambhavànnaü doùajanakateti . ativçddhasya lakùaõamuktaü tatraiva %<sa kaùñaþ sarvarogàõàm yadà prakupito bhavet . hastapàda÷iromulmatrikajànårusandhiùu . karoti sarujaü ÷ophaü yatra doùaþ prapadyate . sa de÷o rujyate'tyaryaü vyàviddha iva vç÷cikaiþ . janayet so'gnidaurbalyam prasekàrucigauravam . utsàhahàniü vairasyaü dàhanaü bahumåtratàm . kukùau ÷ålaü kañhinatàü tathà nidràviparyayam . tçñchardibhç÷amårchà÷ca hçdgranthivióvibaddhatàm . jàóyàndrakåja nànàhakuùñhàü÷cànyànupapadravàn>% . tatra doùabhede lakùaõàni %<pittàddàhaü sakàsa¤ca sa÷ålaü pavanàtmakam . stimitaü guru kaõóåkaü kaphajuùñaü tamàdi÷et . ekadoùànugaþ sàdhyodvidoùoyàpya ucyate . sarvadoùagataþ ÷ophaþ sa kaùñaþ sànnipàtikaþ>% iti su÷ruø .

#<àma÷ràddha># naø àmena apakvenànnena ÷ràddham . àmantu vituùaü proktamityukteõa vituùeõàpakvenànnena kartavye ÷ràddhe %<àpadyanagnau tãrtheü ca candrasåryagrahe tathà . àma÷ràddhaü dvijaiþ kàryaü ÷ådreõa ca sadaiva tu>% praceø atra vi÷eùaþ niragneràma÷ràddhe tu annaü na kùàlayet kvacit . vçddhau ca kùàlayedannaü saükrame grahaõeùu ca, tiø taø puø .

#<àmahãya># triø àmahàya àgamanàya hitam . cha . àgamanasàdhane mantrabhede %<apàma somam>% ityasyàmçci strã %<udvaya mityunnetronnãtà àmahãyàü japantogacchantyapàma sosamamçtà abhåbhàganma jyotiravidàma devàn kiü nånamasmàn kçõadaràtiþ kimu dhårtiramçtaümarthasyeti>% kàø 10, 9, 7, %<vàsaþparidhànànantaram udvayamityanena mantreõonnetronnãtà jalamadhyàt vahirniùkà÷itàþ santaçtvijaþ sayajamànàþ àmahãyàmityevaüsaüj¤akàm apàmetyetàmçcaü japantaþ sarve devayajanaü prati gacchanti>% karkaþ .

#<àmahãyava># naø amahãyunà çùibhedena dçùñaü sàma aõ . sàmabhede tasyayatrapàñhyatà tat sàø saüø bhàø dar÷itam yathà %<tçtãyasavane sapta såktàni teùu nava sàmàni geyàni tatra prathame såkte gàyatramàmahãyavaü ceti dvesàmanã>% àma hãyava¤ca sàma åhagàne åhagànàrambhe prathamaü sàma .

#<àmàti(tã)sàra># puø àmakçto'ti(tã)sàraþ . àmakçte ùaùñhe atisàrarogabhede atisàra÷abde tasya vivçtiþ . asya nidànàdi uktaü su÷rute yathà . %<annàjãrõàt pradrutàþ kùobhayantaþ koùñhaü doùà dhàtusaüghàn malàü÷ca . nànàvarõànnaika÷aþ sàrayanti ÷ålopetaü ùaùñhamenaü vadanti>% àmàtisàre no kàryamàdau saügrahaõaü nçõàm su÷ruø .

#<àmàtya># puø àmàttyaeva svàrthe aõ . amàtye .

#<àmànasya># naø apra÷astaü mànasamasya amànasaþ tasya bhàvaþ ùya¤ . duþkhe ÷abdaratnàø .

#<àmàvàsya># triø amàvàsyàyàü bhavaþ sandhivelàdiø aõ . amàvàsyàbhave %<àmàvàsyena hariùeùñvà paurõamàsena và>% ÷aø bràø . và vun amàvàsyaka ityapi tatraiva triø .

#<àmà÷aya># puø àmasyàpakvànnasyà÷ayaþ . dehamadhyasthe nàbherurdhasthàne bhuktàpakvànnàdisthàne . à÷ayàhi dehasthàþ sapta su÷rute dar÷ità yathà à÷ayastu vàtà÷ayaþ pittà÷ayaþ ÷leùmà÷ayo raktà÷aya àmà÷ayaþ pakvà÷ayaþ måtrà÷ayaþ strãõàü garbhà÷ayo'ùñama iti àmà÷ayasthànaeva doùaråpa ÷leùmasthànaü yathoktaü su÷ruø . doùasthànànyata årdhaü vakùyàmaþ tatra samàsena vàtaþ÷roõigudasaü÷rayaþ . ÷roõigudayoruparyànàbhi pakvà÷ayaþ pakvà÷ayamadhyaü pittasya . àmà÷ayaþ ÷leùmaõaþ . tacca sthànaü nirõãtaü bhàvapraø yathà %<agnivegavahaþ pràõogudàntre pratihanyate . sa årdhvamàgamya punaþ samutkùipati pàvakam . pakvà÷ayastvadhonàbhyàmårdhamàmà÷ayaþ sthitaþ . nàbhimadhye ÷arãrasya pràõàþ nityaü pratiùñhitàþ>% carake tu %<nàbhisthànottaraü jantoràhuràmà÷ayaü budhàþ>% iti atra vi÷eùamàha %<uroraktà÷ayastasmàdadhaþ÷leùmà÷ayaþ smçtaþ . àmà÷ayastu tadadhastadadho'nnà÷ayomataþ>% iti apakvà÷aya prasaïgàt àhàrapàkaprakàrastàvaducyate bhàvaprakà÷e su÷rutaþ %<yo vàyuþ pràõanàmàsau mukhaü gacchati dehadhçk so'ntaþprave÷ya gacchettaü pràõa÷càthàvalambate>% iti tamàhàramàmà÷ayasthaþ kledananàmà kaphaþ kledayati kledanàt saühatiü bhinatti ca uktaü ca su÷rute sa àhàraþùaóraso'pyàmà÷aye màdhuryaü labhate àmà÷ayasthasya madhurasya kaphasya yogàt uktaü ca ÷leùmasvaråpaü %<÷leùmà ÷vetoguruþsnigdhaþ picchilaþ ÷ãtalastathà . tamoguõàdhikaþ svàdurvidagdholavaõo bhavet . phenabhàvaü ca labhate jañharànalatejasà>% . ata àha vàgbhañaþ %<saüdhukùitaþ samànena pacatyàmà÷ayasthitam . audaryo'gnirthathà bàhyaþ sthàlãsthaü toyataõóulamiti>% pràõavàyunà preritastataþ ki¤ciccalitaþ pàcakàkhyapittoùmaõeùatpakvo bhavati uktaü ca %<atha pàcakapittena vidagdha÷càmlatàü vrajediti>% pàcakapittena pàcakapitta syoùmaõà tataþ evàhàronàmimaõóalàdhiùñhànena samànanàmnà vàyunà preritograhaõãü prati yàti uktaü ca . %<tataþsamànamarutà grahaõãmabhidhàvati>% . grahaõãlakùaõamàha %<ùaùñhã pittadharà nàma yà kalà parikãrtità . àmapakvà÷ayàntaþsthà grahaõã sàbhidhãyate>% pittadharà pàcakàkhyaü pittaü yadagnyadhiùñhànaü taddhàrayati tatra grahaõyàmàmà÷ayapakvà÷aya madhyavartipàcakàkhyapittàdhiùñhànenàgninàhàraþ pacyate sa kañu÷ca bhavati tathà ca %<grahaõyàü pacyate koùñhavahninà jàyate kañuriti>% . ayamarthaþ àhàrograhaõyàü koùñhavahninà grahaõãsthitapàcakapittasthe na ca vahninà pacyate pacyamànaþ sa grahaõãsthitasya kañurasasya pittayogàtkañurbhavati etadàhàrapàke vi÷epamàha ÷arãraü pà¤cabhautikaü tatra pa¤casu bhåteùu pa¤càgnayastiùñhanti uktaü ca carake %<bhaumàpyàgneyavàyavyàþ pa¤copmàõaþ . sanàbhasàþ pa¤càhàraguõàn svàn svàn pàrthivàdãn pacantyataþ>% . atroùmapadenàgnirucyate àhàro'pi pà¤cabhautikaþ tatra pàcakapittasthenàgninottejitena ÷arãravartibhåbhàgaþ pacyate pakvobhåbhàgaþ svakãyàn guõànabhibardhayati evaü jalàdibhàgà api pacyante tathà ca su÷rute %<pa¤cabhåtàtmako deha àhàraþ pà¤cabhautikaþ . vipakvaü pa¤cadhà samyagguõànsvànabhibardhayediti>% guõa÷abdenàtra guõinaþ pçthivyàdaya ucyante tena guõàn ÷arãravartinaþ pàrthivàdãn bhàgànabhivardhayediti evamahoràtreõa pakva àhàromiùñaþ kañu÷ca madhuro bhavati amlo'mlo bhapati kañutiktaþkaùàya÷ca kañurbhavati uktaü ca %<miùñaþ kañu÷ca madhuro'thàmlo'mlaþ pacyate rasaþ . kañutiktakaùàyàõàü vipàko jàyate kañuriti>% evaü vipakvasyàhàrasya sàro rasa÷eùograhaõistho mala iva malaþ . asya jalabhàgaþ ÷iõabhirvastinnãtomåtraü bhavati uktaü ca %<àhàrasya rasaþ sàraþsàrahãnomaladravaþ . ÷iràbhistajjalaü nãtaü vastiümåtratvamàpnuyàt . ÷eùaü kãññaü bhavettasya tat purãùaü nigadyate . samànavàyunà nãtaü tattiùñhati malà÷aye>% tatra malà÷ayàlayenàpànavàyunà preritaü måtraü meóhrabhagamàrgeõa, purãùaü gudamàrgeõa, ÷arãràdbahiryàti . uktaü ca %<måtrantåpasthamàrgeõa, purãùaü gudamàrgataþ . apànavàyunà kùiptaü bahiryàti ÷arãrataþ>% . upasthaþ ÷i÷nobhaga÷ca . rasastu samànavàyunà preritodhamanãmàrgeõa ÷aroràrambhakasya rasasya sthànaü hçdayaü gatvà tena sahami÷rito bhavati uktaü ca %<rasastu hçdayaü yàti samànamaruteritaþ . sa tuü vyànena vikùiptaþ sarvàn dhàtånvivardhayet . kedàreùu yathà kulyà puùõàti vividhauùadhãþ . tathà kalevare dhàtån sarvàn bardhayate rasaþ>% . rasastu tatra tatra tridhà bhidyate uktaü ca carake %<sthålasåkùma malairbhedaistatrastatra tridhà rasaþ>% . adhikaàhàrapàka÷abde vakùyate .

#<àmikùà># strã àmiùyate sicyate miùa--sak . tapte pakve dugdhe dadhiyogàjjàte (chànà) padàrthe . %<tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà bhavati vàjibhyovàjinam>% ÷rutiþ %<àmikùàpadasànnidhyàt tasyaiva viùayàrpaõam>% bhañña kàø .

#<àmikùãya># naø àmikùàyai hitaü cha . àmikùopakaraõe dadhni %<àmikùãyaü dadhi kùãraü puroóà÷yaü tathauùadham>% bhaññiþ . kha àmikùãõamapyatra naø . yat àmikùyamapyatra naø .

#<àmitauji># puüstrã amitaujaso'patyam bàhvàø i¤ salopa÷ca . amitaujaso'patye striyàü ïãp .

#<àmitri># puüstrã amitrasyàpatyaü i¤ . amitràpatye tatra bhavàdi gahàø cha . àmitrãyaþ tadbhavàdau triø yuvàpatye tu naóàø phak . àmitràyaõaþ amitrayuvàpatye àmitrerapatyam tikàø phi¤ . àmitràyaõiþ tadapatye . amitrasyedam aõ . àmitraþ ÷atroþsambandhini triø %<nàsàmàmitro vyathiràdadharùati>% çø 6, 28, 3 .

#<àmi÷ra># triø à + mi÷ra--gha¤ . milite saü÷liùñe . %<cetojanma÷araprasånamadhubhirvyàmi÷ratàmà÷rayat>% naiùaø . vede kvacit rasya laþ . àmi÷laþ . %<sa soma àmi÷latamaþ>% çø 6, 29, 4 .

#<àmiù># naø àmiùati si¤cati sneham à + miùa--kvip . màüse %<àyevayo navarvçtatyàmiùiþ>% çø 6, 46, 14 %<àmiùi màüme>% bhàø .

@<[Page 766b]>@
#<àmiùa># naø àmiùati sneham à + miùa--secane ka amañiùac dãrgha÷ca, và . 1 màüse snehàtirekàttasya tathàtvam 2 bhogyavastumàtre 3 utkoce 4 sundararåpàdau 5 lobhe 6 lobhanãye viùaye ca . tatramàüse %<upànayat piõóamivàmiùasya>% raghuþ %<àmiùaü kalahaü hiüsàü--varùavçddhau vivarjayet>% smçtiþ %<bhuïkte ya÷ca niràmiùaü sa hi bhavejjanmàntare paõóitaþ>% jyotiø . %<janmàntare pàõóityakàmo janmatithàvàmiùaü na bhu¤jãteti>% gadàdharaþ . %<kàla÷àkaü mahà÷àkaü khaógalohàmiùaü madhu>% da÷a màsàüstu tçpyanti varàhamahiùàmiùaiþ manuþ %<sàtvikã japayaj¤ai÷ca naivedyai÷ca niràmiùaiþ>% durgoø taø puø nàdhãyãtàmiùaü jagdhvà %<taccàmiùeõa kartavyam>% iti ca manuþ . lobhanãye %<randhrànveùaõadakùàõàü dviùàmàmiùatàü yayau>% %<àkçùya sadguõajuùà surasàmiùeõa>% ànandavçndàø . %<pràõànevàttumicchanti navànnàmiùagardhinaþ>% manuþ . %<patràõàmàmiùaü parõaü jambãra¤ca phalepvapãti>% smçtau niràmiùavrate àmiùatulyatayà barjanoye 7 parõe 8 jambãraphale ca .

#<àmiùapriya># puø 6 taø . 1 kaïkapakùiõi . 2 màüsàbhilàùiõi triø .

#<àmiùà÷in># triø àmiùama÷nàti a÷a--õini 6 taø . màüsabhakùake %<dinopavàsã tu ni÷àmiùà÷ã>% hàsyàø striyàü ïãp . àmiùabhugàdayo'pyatra .

#<àmiùã># strã àmiùaü tadàkàro'styasya jañàyàm ar÷aø ac gauràø ïãù . jañàsàüsyàm . tataþ caturarthyàm bhadhvàø yat . àmiùyaþ àmiùãsannikçùñade÷àdau triø .

#<àmukta># triø à + muca--kta . parihite %<àmuktamuktàlatamasya vakùaþ>% màghaþ .

#<àmukti># strã à--muca--ktin . 1 paridhàne, maryàdàyàm và avyayãø . 2 muktiparyante avyaø %<àmukti ÷riyamanvicchet>% . samàsàbhàve à mukte rityeva .

#<àmukha># naø àmukhayati abhimukhãkaroti dar÷anàrthaü pariùado'nena àmukha + õic--karaõe ac . nàñakàïgabhede %<tallakùaõabhedodàharaõàni>% sàø daø yathà %<nañã vidåùakovàpi pàripàr÷vika eva và . såtradhàreõa sahitàþ saülàpaü yatra kurvate . citrairvàkyaiþ svakàryotthaiþ prastutàkùepibhirmithaþ . àmukhaü tattu vij¤eyaü nàmnà prastàvanàpi sà . såtradhàrasadç÷atvàt sthàpako'pi såtradhàraucyate . tasyànucaraþ pàripàr÷vikaþ . tasmàt ki¤cidånonañaþ>% . tasya bhedàþ pa¤ca yathàha tatraiva udghàtyakaþ kathodghàtaþ prayogàti÷ayastathà . pravartakàpalagite pa¤ca prastàvanà bhidàþ . tatra . padànyanyagatàrthàni tadarthagataye naràþ . yojayanti padairanyaiþ sa udghàtyaka ucyate 1 . yathà mudràràkùase sutraø . %<kråragrahaþ saketu÷candramasaüpårõamaõóalamidànãm . abhibhavitumicchati balàt>% . anantaraünepathye àþka eùa mayi jãvati sati candraguptamabhibhavitumicchati . atrànyàrthavantyapi padàni hçdisthàrthàvagatyà arthàntare saügamayya pàtraprave÷aþ . såtradhàrasya vàkyaü và samàdàyàrthamasya và . bhavet pàtraprave÷a÷cet kathodghàtaþ sa ucyate 2 . vàkyaü yathà ratnàvalyàm . %<dvãpàdanyasmàdapi ghañayati vidhirabhimukhãbhåtaþ>% ityàdi . såtradhàreõa pañhite nepathye evametat kaþ sandehaþ dvãpàdanyasmàdapãtyàdi pañhitvà yaugandharàyaõasya prave÷aþ . vàkyàrthaü yathà veõyàm . %<nirvàõavairadahanàþ pra÷amàdarãõàü nandantu pàõóutanayàþ saüha màdhavena . raktaprasàdhitabhuvaþ kùatavigrahà÷ca svasthà bhavantu kururàjasutàþ sabhçtyàþ>% iti såtradhàreõa pañhitasya vàkyasyàrthaü gçhãtvà nepathye . àþ duràtman! vçthàmaïgalapàñhaka! kathaü svasthà bhavantu mayi jãjãvati dhàrtaràùñràþ . tataþ såtradhàroniùkràntaþ bhãmasenasya prave÷aþ . yadi prayogaekasmin prayogo'nyaþ prayujyate . tena pàtraprave÷a÷cet prayogàti÷ayastadà 3 . yathà kundamàlàyàm . nepathye %<itaito'vataratvàryà>% såtraø ko'yaü svalu àryàhvànena sàhàyakaü me sampàdayati vilokya kaùñamatikaruõaü vartate . %<laïke÷varasya bhavane suciraü sthiteti ràmeõa lokaparivàdabhayàkulena . nirvàsitàü janapadàdapi garbhagurbãü sãtàü vanàya parikarùati lakùaõo'yam>% . atra nçtyaprayogàrthaü svabhàryàhvànamicchatà sutradhàreõa %<sãtàü vanàya parikarùati lakùmaõo'yamiti>% sãtàlakùmaõayoþ prave÷aü såcayitvà niùkràntena svaprayogamati÷ayànaeva prayogaþ prayojitaþ . kàlaü pravçttamà÷ritya såtradhçk yatra varõayet . tadà÷raya÷ca pàtrasya prave÷astatpravartakam 4 . yathà %<àsàditaprakañanirmalacandrahàsaþ pràptaþ÷aratsamaya eùa vi÷uddhakàntaþ . utkhàya gàóhatamasaü ghanakàlamugraü ràmoda÷àsyamiva sambhçtabandhujãvaþ>% . tataþ pravi÷atiyathà nirdiùñoràmaþ . yatraikatra samàve÷àt kàryamanyatprasàdhyate . prayoge svalu tajj¤eyaü nàmnàvalagitaü budhaiþ 5 . yathà ÷àkuntale . såtraø nañãüprati %<tavàsmi gãtiràgeõa hàriõà prasabhaü hçtaþ . eùa ràjeva duùmantaþ ÷àraïgeõàtiraühasà>% . tatoràj¤aþ prave÷aþ . yojyànyatra yathàlàbhaü vãthyaïgànãtaràõyapi . atra àmukhe udghàtyakàlagitayoritaràõi vãthyaïgàni vakùyamàõàni . nakhakuññastu %<nepathyoktaü ÷rutaü yatra tvàkà÷avacanaü tathà . samà÷rityàpi kartavyamàmukhaü nàñakàdiùu>% . eùàmàmukhabhedànàmekaü ka¤citprayojayet . tenàrthamathapàtraü và samàkùipyaiva såtradhçk . prastàvanànte nirgacchettatovastu prayojayet . tatra pårvaü pårbaraïgaþ sabhàrcana mataþ param . kayanaü kavisaüj¤àdernàrñakasyàbhidhà tataþ . raïgaü prasàdya maùuraiþ ÷lokaiþ kàvyàrthasåcakaiþ . råpakasya kaveràkhyàü gotràdyapi ca kãrtayet . çtu¤ca ka¤citpràyeõa bhàratãü vçttimà÷ritaþ . tasyàþ prarocanà vãthã .

#<àmupa># puø àme pãóàyai upyate vapa--gha¤arthe ka . (veóavàsa vaü÷abhede .

#<àmur># triø à + murva--kvip . hiüsake . %<ràdhovaranta àmuraþ>% çø 4, 31, 9 .

#<àmuùmika># triø amuùmin paraloke bhavaþ ñhak saptamyàþ aluk ñilopaþ . paralokabhave %<kuryàdàmuùmikaü ÷reyaþ>% manuþ . striyàü ïãp . %<naivàlocya garãyasãrapi ciràdàmuùmikãryotanàþ>% sàø daø .

#<àmuùyakulaka># naø amuùyakulasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ aluk . pra÷asyakulatve %<àmuùyàyaõàmuùyaputrikàmuùyakulikà>% iti vàrtikokteþ asya strãtvamapi .

#<àmuùyakulãna># triø amuùyakule sàdhuþ pratimuø kha¤ tadgaõapàñhàt ùaùñhyà aluk . amuùyakule sàdhau .

#<àmuùyaputrikà># strã amuùya putrasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ aluk . amuùyaputrasya bhàve . àmuùyakulaka÷abde pradar÷itavàrtikàt strãtvam .

#<àmuùyàyaõa># naø amuùya khyàtasyàpatyam naóàø phak aluk . prakhyàtavaü÷odbhave %<àmuùyàyaõovai tvamasi>% ÷rutiþ .

#<àmçùña># triø à + mçùa--kta . 1 àdharùite 2 mardite ca %<àmçùñàstilakarucaþ srajonirastàþ>% màghaþ . à + mçja--kta . 3 parimàrjite 4 vi÷odhite ca . à + mç÷a--kta 5 saüspçùñe ca

#<àmoka># puø à + muca--gha¤ . paridhàne . lyuñ . àmocanamapyatra naø .

#<àmoda># puø àmodayati à + muda--õic--ac . 1 atidårane gandhe %<àmodamupajighrantau svani÷vàsànukàriõau>% raghuþ %<àmodakarmavyatihàramãyuþ>% màghaþ . uttamastrãõàü 2 mukhani÷vàsàdigandhe ca . %<mukhàmodaü madirayà kçtànuvyàdhamudgiran>% màghaþ . à + muda--gha¤ . 3 praharùe lyuñ . àmodanamapyatra naø .

#<àmodana># triø à + muda--õic lyu . praharùajanake sugandhisampàdane %<abhu¤jatàmodanamodanaü janàþ>% naiùaø . bhàve lyuñ . 1 praharùasampàdane 2 sugandhasampàdane ca .

#<àmodita># triø à + muda--õic--kta . 1 praharùite 2 kçtàmode 3 surabhãkçte ca .

#<àmodin># triø àmodayati surabhãkaroti àmoda + kçtyarthe õic--õini . mukhavàsane 1 karpåràdau . àmoda + astyarthe ini . 2 àmodayukte striyàü ïãp . %<navakuñajavanasyàmodino gandhavàhàþ>% .

#<àmoùa># triø àmuùõàti--à + muùa--pacàdyac . samyagapahàrake cauràdau . à + muùa--bhàve gha¤ . 2 apaharaõe . %<yathà bibhyadàmoùamãyàt>% ÷ataø bràø .

#<àmnàta># triø à + mnà--kta . 1 samyagabhyaste 2 samyagadhãte vedàdau . 3 kathite ca %<samau hi ÷iùñairàkhyàtau>% màghaþ bhàve kta . 4 samyagabhyàse na0

#<àmnàtin># triø àmràtamanena iùñàø ini . 1 kçta vedàdyabhyàse 2 kçtavedàdhyayane ca striyàü ïãp . %<àmnàtibhirnãtiùu buddhimadbhiþ>% bhaññiþ .

#<àmnàna># naø à + bhàve lyuñ . 1 vedàdipàñhe 2 tadabhyàse ca %<viùõu rvàmàvàsyàyàü hãtràmnànàt>% kàtyàø 3, 3, 25 .

#<àmnàya># puø à + mnà--gha¤ . 1 samyagabhyàse 2 samyakpàñhe ca abhyàsasya samyaktvaü ca niyamadhàraõapårvakatvaü gurumukha÷ravaõapårbakatva¤ca . karmaõi gha¤ . 3 vede %<àmnàyasya kriyàrthatvàdànàrthakyamatadarthànàm>% jaimiø %<àmnàye smçtitantre ca>% raghuø dhçtapuø . àmnàyavacanaü satyamityayaü lokisaügrahaþàmnàyebhyaþ punarvedàþ prasçtàþ sarvatomukhàþ bhàø ÷àø 261 aø .

#<àmbarãùapuvaka># puø amvarãùaputra + caturarthyàü ràjanyàø vu¤ . ambarãùaputraviùayàdau .

#<àmbaùñha># puü strãø ambaùñhasyàpatyam ÷ivàø aõ . ambaùñhàpatye ¤ya¤ . àmbaùñhyaþ . striyàm càp .

#<àmbikaya># puø ambikàyà apatyaü ÷ubhràø óhak . vicitravãrya sya kùetre kà÷iràjasya madhyamakanyàyàm ambikàyàü vyàsenotpàdite 1 dhçtaràùñre sa hiakàle divaü gatasya vicitra vãryasya ambikàmbàlikayoþpatnyormadhye ambikàyàü jyeùñhabhàyyàyàü satyavatyàniyuktena vyàsenotpàditaþ tatkathà yathà %<tato'mbikàyàü prathamaü niyuktaþ satyavàgçùiþ . dãpyamàneùu dãpeùu ÷araõaü pravive÷aha . tasya kçùõasya kapilà jañà dãpte ca locane . babhråõi caiva ÷ma÷råõi dçùñvà devã nyamãlayat . saübabhåva tayà sàrdhaü màtuþ priyacikãrùayà . bhayàt kà÷ãsutà tantu nà÷aknãdabhivãkùitum . tato niùkrànta màgatya màtà putramuvàca ha . apyasyàü guõavàn putroràjaputro bhaviùyati? . ni÷amya tadvacomàturvyàsaþ satyavatãsutaþ . provàcàtãndriyaj¤àno vidhinà saüpracoditaþ . nàgàyutasamapràõo vidvàn ràjarùisattamaþ . mahàbhàgo mahaudàryo mahàbuddhirmaviùyati . tasya càpi ÷ataü putrà bhaviùyanti mahàtmanaþ . kintu màtuþ sa vaiguõyàdandha eva bhaviùyati>% ityupakramya pàõóuvidårotpattimupavarõya ca %<ete vicitravãryasya kùetre dvaipàyanàdçùeþ . jaj¤ire devagarbhàbhàþ kuruvaü÷avivardhanàþ>% ityuktam bhàø àø paø 10 6 aø . ambikàyà÷ca yathà vicitravãryabhàryàtvaü tathoktaü ambà÷abde 328 pçùñhe %<àmbikeyena dadç÷e ràj¤à duryoghanena ca>% bhàø vaø paø 12 aø %<paraü ÷reyaþ pàõóaveyà! yathàha bhãùmastanna ÷rutavànàmbikeyaþ>% bhàø vaø paø 5 aø . ambikàyàþ pàrvatyà apatyam óhak . 2 kàrtikeye . tasya tadutpattikathà agnikumàra÷abde 65 pçùñhe dç÷yà .

#<àmbhasika># puø àmbhasà vartate ñhak . matsye siø kauø .

#<àmbhi># triø ambhaso jàtàdi bàhvàø i¤ salãpa÷ca . ambhojàtàdau .

#<àmra># puø ama--gatyàdiùu ran dãrgha÷ca . 1 svanàmakhyàte vçkùe tasya phalam aõ tasya luk . 2 tatphale ca naø . àmrasya phalapuùpàdiguõà uktà bhàø praø . yathà %<àmrapuùpamatãsàrakaphapittapramehanut . asçgduùñiharaü ÷ãtaü rucikçt gràhi vàtalam . àmraü bàlaü kaùàyàmlaü rucyaü màrutapittakçt . taruõaü tu tadatyamlaü råkùaü doùatrayà srakçt . àmramàmaü tvacà hãnamàtape'tã va ÷ãùitam amlaü svàdu kaùàyaü syàdbhedanaü kaphavàtajit . pakvantu madhuraü vçùyaü sigdhaü ÷ukrabalapradam . guru vàtahara hçdyaü balyaü ÷ãtamapittalam . kaùàyànurasaü yahni÷leùma÷ukravivardhanam . tadeva vçkùasampakvaü guru vàtaharaü param . madhuràmlaü saraü ki¤cit bhavet pittaprakopaõam . àmraü kçtrimapakvaü yattadbhavet pittanà÷anam . rasasyàmlasya hànestu màdhuryàcca vi÷eùataþ . cåùitaü tat paraü rucyaü balavãryakaraü kùaghu . ÷ãtalaü ÷ãghrapàki syàdvàtapittaharaü saram . tadrasogàlito balyo gururvàta haraþ saraþ . ahçdyastarpaõo'tãva vçühaõaþ kaphavardhanaþ . tasya khaõóaü guru paraü rocanaü caripàki ca . maghuraü vçühaõaü balyaü ÷ãtalaü vàtanà÷anam vàtapittaharaü rucyaü vçühaõaü balavardhanam . vçùyaü varõakaraü svàdu dugdhàktaü guru ÷ãtalam . mandànalatvam viùamajvara¤ca raktàmayaü baddha gudodara¤ca . àmràtiyogo nayanàmaya¤ca karoti tasmàdati tàni nàdyàt . etadamlàmraviùayaü madhuràmraü paraü na tu . madhurasya paraü netrahitatvàdyà guõàyataþ . ÷uõñhyambhastvanupànaü syàdàmràõàmatibhakùaõe . jãrakaü và prayoktavyaü saha sauvarcalena ca . àmravãjaü kaùàyaü syàcchardyatãsàra nà÷anam . ãùadamla¤ca madhuraü tathà hçdayadàhanut . àmrasya pallavaü rucyaü kaphapittavinà÷anam>% . pallavamatra nava dalam . asya ÷àkapàkaprakàrastatraiva %<svinnà niùpãóitàþ kàmaü kokilàhàrapallavàþ . ghçtasindhåtthasaüsiddhàrucyà ràmañhavàsitàþ . sarpiùà khaõóayuktàste talità÷càmrapallavàþ . lavaïgàrdrakasaüyuktàmarãcai rucikàrakàþ>% . asya pallavamukulànàü pàkaprakàrastatraiva %<àmrasya caiva navatàmraruciprabàlàþ khaõóãkçtàlavaõami÷ritapiõóità÷ca . vàhlãkadhåpanajughoghçtadugdhasiddhàþ sandãpayanti pavanasya sakhàyamete . mukulaþ sahakàra÷àkhinaþ ÷çtakhaõóãkçtasaindhavànvitaþ . dadhimanthamarãcasaüskçta÷cirajàtàmaruciü chinatti hi . kaphapittaharau hçdyau mukhavairasya nà÷anau . vahnisa¤jananau rucyau cåtajau puùpapallavau . àmramàmaü jalasvinnaü marditaü dçóhapàõinà . sità÷ãtàmbusaüyuktaü karpåramaricànvitam . prapànakamidaü ÷reùñhaü bhãmasenanirmitam . sadyorucikaraü balyaü ÷ãghramindriya tarpaõamiti>% .

#<àmragandhaka># puø àmrasyeva gandho'sya kap . samaùñilavçkùe, ÷àkabhede ràjaniø .

#<àmragupta># puø gotrapravartake çùibhede . tasyàpatyam udãcàü mçte phi¤ . àmraguptàyaniþ puø strãø pràcàntu mate i¤ . tadapatye siø kauø .

#<àmrape÷ã># triø àmrasya pe÷ãva . ÷uùkàmrakoùe (àmasã)

#<àmramaya># triø àmrasya vikàraþ avayavo và vçddhatvàt mayañ . 1 àmravikàre . 2 tadavayave ca .

#<àmrarasàkçti># strã àmrarasasyevàkçtiþ svàdo yasyàþ . pãtàkhya rasàlàbhede . tatpàkaprakàro yathà bhàø praø %<ki¤cit kuïkumasaüyuktaü vimastudadhigàlitam . sa÷arkaraü bhavet prãtà pakvàmrarasasannibhà . pãtà ÷ikharaõã yà sà laghvo varõavatã hi sà . surucyà madhurà balyà vàtapittaharàmatà>% atra pãtàkhya÷ikhariõyàþ pakvàmrarasatulyatvoktyà tathàtvam .

#<àmravaõa># naø àmrasya vanam nityaü õatvam . àmravçkùasamudàyàtmake vane .

#<àmràta># puø àmramàmrarasamatati ata--pacàø ac . (àmaóà) 1 vçkùe 2 tatphale naø . tatphalasyàmratulyarasatvàttathàtvam . %<àmràtamamlaü vàtaghnaü guråùõaü rucikçt param . supakvaü tuvaraü svàdu rasapàkaü himaü smçtam . tarpaõaü ÷leùmalaü snigdhaü rucyaü viùñambhi vçühaõam . guru balyaü marutpittakùatadàhakùayàsrajit>% bhàø praø .

#<àmràtaka># puø àmra ivàtati àmràt ki¤cidånarasaphalakatvàt ata--õvul . (àmaóà) 1 vçkùe 2 tatphale naø . àmreõa tatphalarasena takate prakà÷ate à + taka--hàse ac . ÷uùkàmrarasanirmite (àmañ) dravyabhede tatkaraõaprakàraþ bhàvapraø uktaþ . yathà %<àmrasya sahakàrasya kañe vistàritorasaþ . gharma÷uùko muhurdatta àmràtaka iti smçtaþ>% .

#<àmràtake÷vara># puø àmràtaka iva ã÷vaüra ã÷varaliïgamatra . siddhasthànabhede . %<àmràtake÷vare såkùmà såkùmàkhyà parame÷varã>% devãpuø .

#<àmràvatã># strã àmra àmraraso vidyate'syàü matup masya vaþ ÷aràø dãrghaþ . nadãbhede . tasyà àmratulyarasatoyayuktatvàttathàtvam .

#<àmràvarta># puø àmraiva tulyarasatayà ãùat vartate à + vçta--ac . 1 àmràtakavçkùe 2 tatphale naø . àmreõa àmrarasena àvartyate niùpàdyate à + vçta--õic--karmaõi gha¤ (àmañ) khyàte 3 padàrthe àmràtaka÷abde tatkaraõaprakàra uktaþ %<àmràvartastçùàcchardivàtapittaharaþ saraþ . rucyaþ såryàü÷ubhiþ pàkàt laghu÷ca sa hi kãrtitaþ>% bhàvapraø .

#<àmriman># puø amloraso'styasya praj¤àø aõ dçóhàø gaõapàñhàt rasya laþ tatobhàve dçóhàø imanic . amlatve rasabhede và ùya¤ . àmryamapyatra naø .

#<àmreóita># triø à + mreóa--unmàde ac àmreóena unmattenevàcaryate àmreóa + àcàre kvip tataþ kta . unmattena yathà kathitasya punaþpunaþ kathanaü kriyate evaü dvistriþkathite %<àmreóitasyàntasya tu và>% pàø .

#<àmlavetasa># puø àmlaþ amlarasayuktaþ vetasa iva . 1 amlavetasavçkùe ràjaniø svàrthe saüj¤àyàü và kan . 2 tintióãvçkùe (tetula) .

@<[Page 770a]>@
#<àmlà># strãø samyak amlo raso yasyàþ . 1 tintiddhyàm (tetula) svàrthe kani àmlikàpyatra . 2 amlarasayukte triø . manoj¤àø bhàve vu¤ amlikà . 2 amlarase 3 amlodgàre ca ÷abdamàlà . amlaraso'styasya aõ ïãp . àmlãtyapi tintióyàm .

#<àya># puø à--iõa--ac aya--gha¤ và . 1 làbhe 2 pràptau, %<àyavyayavi÷odhitàt>% smçtiþ àyavyayau ca niyatàvàkaràn koùameva ca manuþ . 3 dhanàgame, jyotiùokte lagnàvadhike rà÷yavadhike ca 4 ekàda÷asthàne, 4 vanitàgàrapàlake ca karmaõi ac gha¤ và . gràmàditaþ svàmigràhyabhàge, labhye 5 dhanàdau %<tadasmin vçddhyàyalàbhopadà dãyate>% pàø gràmeùu svàmigràhyobhàga àyaþ siø kauø lagnàyadhikaikàda÷asthànasyàyatvaü ca tatsthàne àyasya cintanãyatvàt . tatra varùalagnàvadhikaikàda÷asthàne grahavi÷eùayogàdibhiràyopàyavivekaþ . nãlakaõñhatàø %<abdape j¤e'rthage làbho bàõijyàt ÷ubhadçgyute . senthihe'smin lagnage tu làmaþ pañhanalekhanàt . asmin ùaùñhàùñàntyagate sakråre nãcakarmataþ . krårekùaõena làbho'staügatena likhanàdibhiþ . jãve'bdape krårahate lagne hànirnçpàdbhayam . asminnadhikçte dyåne vyavahàràddhanàptayaþ . lagnàdhipenettha÷àle làbhaþ svajanagauravam . sarve'pi làbhe vittàptyai sabalà nirbalà na tu . savãryoj¤aþ samuthaholagne 'rthasahame ÷ubham . dadàti khàtadravyasya làbhaþ pàpadç÷à na tu>% . àyasahamantu sahama÷abde bakùyate àyabhàvànayana¤ca 519 pçùñhe aùñamabhàva÷abdoktadi÷àvaseyam . janmagnàvadhikaikàda÷asthàne grahasthityàdibhiràyavivekaþ jàtakapaø uktaþ yathà %<svàmisadgrahayutekùita àye sarvalàbha sahitaþ ÷ubhavarge . kråradçùñisahite khalavargeno ÷ubhaü khala÷ubhe ca vimi÷ram . sarvakhecarayutaü tvatha dçùñaü làbhabhambahulalàbhakarantu . tatra yo balayuto nijavçttyàsvaü dhanaü di÷ati samyagatuccham . ucce svamitragçhagovalavàü÷ca pårõaü, ÷atrorgçhe tu khacara÷caraõaü dadàti . nãcàribhàü÷akagato'rdhaphalapradaþ syàdastaü gato'lpakaphalaþ khalu làbhabhàve . làbhabhe raviyutãkùaõavargaiþ saüyute nçpacatuùpadacauryaiþ . yuddhato'pi hi dhanaü vidhujaistaistoyadantiyuvatiprabhavaü syàt . làbhe kuje kùitayute kujavargayukte vittaü prabàlamaõibhåùaõakà¤canàóhyam . syàt sàhasai÷ca gamanàgamanaistathàgni÷astraprapa¤cajanitairvacalànmunãnàm . budhadçùñe'tha và yukte làbhe budhagaõe'pi và . vittaü likhana÷ilpàdyairaïgavesarakàmyajam . àye vçhaspatiyutãkùaõavargayukte yaj¤àdihenasutavikramanàgaraiþ svam . ÷aukrekùaõe gaõayute gamanàïganàbhyovàràïganàrajatapatramayaü dhanaü syàt . ÷anipukte làbhagçhe ÷anidçùñe ÷anergaõe . mahiùã lohakçùyuyaü dhanaü sthàvarakarmabhiþ . nijàbdake'rkaþ pracuràrthalàbhaü lakùmãü kujo'bja÷ca dhanaü nçpàbde . j¤aþ pa¤cavede dhanasindrapåjyo lakùmãü sito'rke kujavacchanistu>% . rà÷yavadhikaikàdasthàne ca gocare sarve grahàþ ÷ubhàþ %<sarve'pyupàntye ÷ubhàþ>% ityukteþ atra vi÷eùo gocara÷abde vakùyate .

#<àyaþ÷ålika># triø ayaþ÷ålenàrthàn anvicchati + ayaþ ÷åla + ñhak . %<tãkùõopàyena yo'nvicchet sa àyaþ÷åliko jana>% ityukte tãkùõakarmaõàrthakare .

#<àyaji># triø àbhimukhyena ijyate à + yaja--karmaõi--in . 1 àbhimukhyena ijyamàne %<àyaje! tvàmanave jàtavedasam>% çø 8, 23, 17 bhàve in . 2 àbhimukhyena yàge .

#<àyajyu># triø àtmana àyajimicchati kyac uõ niø ilopaþ . àbhimukhyena yàgamicchati . %<àyajyavaþsumatiü vi÷vavàràþ>% çø 9, 27, 26 .

#<àyata># triø à + yama--kta . 1 dãrghe--àyàmayukte %<dhanuràyata bhogavàsukijyà>% kiràø . à + yama--antarbhåtaõyarthe kameõi kta . 2 àkçùñe %<àrakùitànàyatabalgabandhaiþ>% màghaþ . %<àyatà àkçùñà balàvandhàyaiþ>% malliø . 3 dåreca àkçùñe %<prajavibhiràyatanturaïgaiþ>% kiràø . %<àyataü dåramiti>% malliø . %<bhåyasã tava yadàyatàyati>% màghaþ 4 niyamite ca . trirjapedàyatapràõaþ yogiyàø . pràõaniyamana¤ca yatheùñapràõavçttinirodhanam .

#<àyatacchadà># strã àyataþ dãrgha÷chado'syàþ . kadalyàmtrikàø .

#<àyatana># naø àyatante'tra yata--àdhàre lyuñ . 1 devàdivandanasthàne, 2 à÷raye, %<snehastadekàyatanaü jagàma>% kumàø . %<narendramålàyatanà danantaram>% raghuþ . %<rogàyatanamàturam>% na jãrõadevàyatane na balmãke kadàcana %<sãmàsandhiùu kàryàõi devatàyatanàni>% iti ca manuþ . 3 vi÷ràmasthàne 4 yaj¤asthàne ca .

#<àyatastå># triø àyataü stauti stu--kvip niø dãrùaþ . àyatastàvake . %<kvibvacipracchàyataståkaóhaprujå÷rãõàü dãrgho'samprasàraõa¤ca>% vàrtiø .

#<àyati(tã)># triø à + yà--óati và ïãp . 1 uttarakàle àgàmikàle 2 prabhàve koùadaõóaje tejasi 3 phaladànakàle ca . %<àyatiü sarvakàlànàü tadàtvaü ca vicàrayet>% manuþ %<bhåyasã tava yadàyatàyati>% màghaþ %<niyatà laghutà niràyateþ>% kiràø . à + yama--ktin . 4 àyàme dairghye . %<sãmànamatyàyatayo'tyajanta>% màghaþ . 5 saüyame %<ke÷anakhànàmàyatibhaïgaþ>% kàda06 pràpaõe 7 saïgame ca atra ktinnantatvàt na ïãbiti bhedaþ . 8 karmaõi ca %<hiraõyabhåmisaüpràptyà pàrthivo na tathaidhate . yayà mitraü dhruvaü labdhvà kç÷amapyàyatikùamam>% manuþ . %<àyatikùamaü karmakùamam>% kullåø .

#<àyatãgava># avyaø àyanti gàvo'tra tiùñadgupraø avyayãø niø . goùñhàdgavàgamanakàle . %<à tiùñhadgu japn sandhyàü prakràntàmàyatãgavam>% bhaññiþ .

#<àyatãsama># avyaø àyanti samà atra tiùñhadgupraø niø avyayãø . vatsaràgamanakàle .

#<àyatta># triø à + yata--kta . adhãne 1 va÷ãbhåte %<daivàyattaü kule janma mamàyattaü hi pauruùam>% veõãø . 2 kçtaprayatne ca .

#<àyatti># strã à + yata--ktin . 1 snehe, 2 va÷itve, 3 sàmarthye, 4 sãmni, 5 ÷ayane, 6 prabhàve 7 àgatau ca upàye ca %<anàyattyà ca tatkalpanam>% ÷àø bhàø .

#<àyathàtathya># naø na yathàtathaü tasya bhàvaþ ùya¤ và pårvapadavçddhiþ . anaucitye yasya yadråpaü nocitaü tadråpe . uttarapadavçddhau ayàthàtathyamapyatra naø .

#<àyathàpårvya># naø pårvamanatikramya yathàpårvaü naø taø tasya bhàvaþ ùya¤ và pårvapadavçddhiþ . yathàpårvànanusàritve uttara padavçddhau tu ayàthàpårvyamapyatra naø .

#<àyana># naø ayanameva svàrthe aõ à + ayanaü và pràø saø . 1 samyagàmane %<àyane te paràyaõe dårvà rohantu puùpiõãþ>% aø 10, 142, 8 . ayanasyedam aõ . grahàõàü dakùiõottaragamanaråpàyanasya 2 sambandhini triø tacca àyanavalanàyanadçkkarmàdi jyotiùaprasiddhaü tatràyanavalanaü yathà siø ÷iø %<yutàyanàü÷oóupakoñi÷i¤janã jinàü÷amaurvyà 1 397 guõità vibhàjità . dyujãvayà labdhaphalasya kàrmukam bhavecchaü÷àïgàyanadikkamàyanam>% . %<grahasya sàyanàü÷asya koñijyà jinàü÷ajyayà guõyà dyujyayà bhaktà phalasya càpamàyanaü valanaü bhavati yasminnayane grahovartate taddik bhavati>% pramitàø . àyana dçkkarma siø ÷iø uktaü yathà . %<àyanaü valanamasphañeùuõà saüguõaü dyuguõabhàjitaü hatam . pårõapårõadhçtibhirgçhà÷ritavyakùabhodayahçdàyanàþ kalàþ . asphuñeùuvalanàhatistu và yaùñihçt phalakalàþ syuràyanàþ . tà grahe'yanapçùatkayoþ kramàdekabhinnakakubhorçõaü dhanam>% . %<grahasya yadàyanaü valanaü tadasphuña÷areõa saüguõya taddyujyayà bhajet . phalamaùñàda÷a÷ataiþ 1800 saüguõya yasmin rà÷au grahovartate tasya nirakùodayàsubhirvibhajet . phalamàyanakalà bhavanti . atha vàyanavalanakalà asphuñena ÷areõa saüguõya yaùñyà vibhajet . phalamàyanakalàþ svalpàntarà bhavantãtyanukalpaþ . graho yasminnayane vartate tasyàyanasya graha÷arasya ca yadyekà diktadà tà àyanàþ kalà grahe çõaü kàryàþ . yadi tayorbhinnà dik tadà dhanaü kàryàþ . evaü kçtàyanadçkvarmako graho bhavati . atropapattirgole savistaràbhihità . athehàpi ki¤ciducyate . kràntivçtte yadgrahasthànacihnaü tadyadà kùitije lagati na tadà grahaþ . yato'sau ÷aràgre . ÷aràgraü hi kadambàbhimukham . yadottarakadambaþ kùitijàdupari bhavati tadà tadunmukhena ÷areõa grahaþ kùitijàdunnàmyate . kùitijakadambayorantaraü tadevottaramàyanaü valanam . yadà kùãtijàdadhaþ kadambastadà ÷areõa graho nàmyate kùitijakadambayorantaraü tadà dakùiõaü valanam . ato valanava÷ena grahasyonnàmanaü nàmanaü ca . unnàmito graha àdàvevoditaþ . nàmitaþ pa÷càdudeùyati . sa ca kiyatà kàleneti tadàyanaü trairà÷ikena . yadi trijyàtulye karõekadambakùitijayorantarakalà valanasaüj¤à labhyante tadà asphuña÷aratulye kimiti phalaü grahàdadho'valambaråpàþ kalà bhavanti . grahasthàneü yaddyujyàvçttaü tatra tà jãvàråpàþ . tàsàü trijyàvçttapariõàmàyànyo'nupàtaþ . yadi dyujyàvçttaetàvatã jyà tadà trijyàvçtte kiyatãtyevaü yàþ phalakalàstà evàsavaþ . phalasya dhanuþ svalpatvànnotpadyata iti na kçtam . taiþ kràntivçtte pariõàmàyànyo'nupàtaþ . yadi nirakùodayàsubhã rà÷ikalà aùñàda÷a ÷atàni labhyante tadaibhirasubhiþ kimiti phalaü kràntivçttapariõatàþ kalà bhavanti . yadottaraü kila tralanamu÷rura÷ca vikùepastadà tena vikùepeõonnàmito graho yàvat titijaü nãyate tàvat kràntivçttagrahasthàmàt pçùñhataþ kràntivçttaü kùitije lagati tadeva sthànaü kçtadçkkarmako graha . kiü bahunà gole kràntimaõóale yathàsthànaü vimaõóalaü vinyasya tatra grahaü ca dattvà cihnaü kàryam . atha dhruvàdgrahopari nãyamànaü vçttàkàraü såtraü yatra kràntivçtte lagati tatra kçtadçkkarmako grahaþ . evaü dhruvànnãyamànena såtreõa ÷arakçtaü tryasraü bhavti . kràntivçttagrahasyànàdagrataþ pçùñhato và àyanakalàtulye'ntare tat såtraü kràntivçtte lagati . ata àyanakalà bhujaþ, asphuñaþvikùepaþ koñiþ, ÷aràgrakràntivçttayorantare yàvat såtrakhaõóaü sa tatra karõaþ . etat tryasraü valanatryasrasaübhavam . atastrairà÷ikena valanakalànàmànayanam . yadi yaùñikoñyà valanakalàbhujo labhyate tadà asphuñavikùepakoñyà kimiti phalamàyanakalà iti sarvamupapannam>% pramitàkùarà .

#<àyamana># naø à + yama--lyuñ . 1 dairghye õic--lyuñ . 2 niyamane 3 saüyatakaraõe dçóhasya saükucitasyàkçùya 4 dãrghokaraõe ca . %<yathà dçóhasya dhanuùa àyamanam>% chàø uø .

#<àyallaka># puø àyanniva lãyate atra lã--àdhàre vàø óa tataþ saüj¤àyàü kan . utkaõñhàyàm hemaø .

#<àyasa># triø ayaso vikàraþ aõ striyàü ïãp . lauhamaye . %<÷akti¤cobhayatastãkùõàmàyasaü daõóameva và>% %<pumàüsaü dàhayet pàpaü ÷ayane taptaàyase>% iti ca manuþ . %<sa cakarùaparasmàt tat ayaskànta ivàyasam>% raghuþ . %<måóhabuddhimivàtmànaü haimãbhåtamivàyasam>% kumàø . 2 lauhamayakavace ca 3 aïgarakùiõyàü jàlikàyàü strã . ayaeva svàrtheaõ . 4 lauhe . tataþ vikàremayañlohamaye triø striyàü ïãp .

#<àyasãya># triø ayasaþ sannikçùñade÷àdiø ku÷àø chaõ . lauhasannikçùñade÷àdau .

#<àyaskàra># puø ayaskàra eva svàrthe aõ . lauhakàre trikà0

#<àyasta># triø à + yasa--kta . 1 kùipte %<àyastasiühàkçtirutpapàta>% kiràø 2 kle÷ite 3 pratihate 4 tãkùõãkçte 5 àyàsayukte ca .

#<àyasthàna># naø 6 taø . 1 làbhasthàne, ràj¤àü 2 ÷ulkagrahaõamaõyàdyàkarasthàne %<ñha¤ ñhagàvàyasthànebhyaþ>% pàø . jyotiùokte 3 lagnàdekàda÷asthàne ca .

#<àyasthåõa># triø ayomayã sthåõàyasya tasyàpatyaü ÷ivàø aõ . ayasthåõàpatye striyàü ïãp .

#<àyasya># avyaø à + yasa--lyap . àyàsaü kçtvà bhç÷aü yatitvetyarthe .

#<àyàta># triø à + yà--kta . àgate sthànàt sthànàntaraü pràpte . %<yàmoyàtastathàpi nàyàtaþ>% sàø daø . %<àyàtà madhuyàminã>% udbhañaþ . %<àyàtà brahmaõaþ ÷aktirbrahmàõã sàbhidhãyate>% devãmàø .

#<àyàti># puø à + yà + ktic . %<yàtiryayàtiþ saüyàti ràyàtiþ pa÷cimomataþ>% hariø 30 aø %<yàtiryayàtiþ saüyàtiràyàtiþ sayatistathà . nahuùojanayàmàsa ùañsutàn priyavàdinaþ>% iti ca hariø ukte 1 nahuùasutabhede à + yà--bhàve ktin . 2 àgamane sthànàntaragamane .

#<àyàna># naø à + yà--lyuñ . 1 àgamane àyàti yàvaddravyam à + yà--lyu . 2 svabhàve jañàø svabhàvasya yàvaddravyayàyitvàttathàtvam .

#<àyàma># puø à + yama--bhàve gha¤ . dãrghaparimàõabhede aõumahadhrasvadãrghabhedàt parimàõacàturvidhyamiti vai÷eùikàdayaþ svãcakruþ . aõumahadråpaü parimàõadvayamiti sàïkhyàþ hrasvadãrghayormahattvarevàntarbhàvàt . tatra alpasaükhyakàvayavatvamaõutvam adhikàvayavajanyatvaü mahattvam teùu ca avayavapracayeùu yayoþ pàr÷vayoràdhikyaü tatra dãrghatvavyavahàraþ yatra ca pàr÷vayoralpatvaü tatra vistãrõatvaü hrasvatvaü ca vyavahriyate %<asthålamanaõvahrasvamadãrghamiti>% ÷rutau ca avàntarabhedamà÷rityaiva parimàõacàturvidhyoktirdraùñavyà asya guõamàtravàcitvam na tuü aõumahadàdivat guõaguõyubhayavàcakatvamapi itibhedaþ . %<àyàmavadbhiþ kariõàü ghañà÷ataiþ>% màghaþ %<yàvànårdhva bàhukaþ puruùastàvadàyàmaþ>% à÷vaø gçø %<yasyacàyàmaþ>% pàø %<÷ãtavçddhataràyàmàstriyàmà yànti sàmpratam>% ràmàø . à + yama + õic--ac . 2 niyamane pràõàyàmaþ pràõavàyorniyamanam %<pràõàyàmaistribhiþ påtastata oïkàramarhati>% %<ekàkùaraü paraü brahma pràõàyàmaþ paraü tapaþ>% manuþ . àyàmo'styasya balàø và ini pakùe matup . àyàmã àyàmavàn àyàmayukte triø striyàü ïãp . yàma÷abdasyàïà maryàdàyàm avyayãbhàvaþ . 3 praharaparyante avyaø .

#<àyàsa># puø à + yasa--gha¤ . atiyatne %<snehamålàni duþkhàni dehajàni bhayàni ca . ÷okaharùau tathàyàsaþ sarvaü snehàt pravartate>% bhàø vaø 200 aø %<ratyàyàsa manastàpakùutpipàsàdisambhavà>% sàø daø .

#<àyàsaka># triø à + yasa--õvul . 1 àyàsayukte . õicõvul . 2 àyàsasampàdake ca .

#<àyàsin># triø àyasyati à + yasa--õini . àthàsayukte %<kàmaü priyà na sulabhà manastu tadbhàvadar÷anàyàsi>% ÷akuø .

#<àyin># triø àyolàbho'styasya ini . 1 làbhayukte matup àyàvànapyatra triø iõa--õini . 2 gantari striyàü ïãp .

#<àyu># triø %<chandasãõaþ>% uõàø iõa--uõ . gamana÷ãle %<tà asya varõamàyuvoneùñuþ sacanta dhenavaþ>% çø 2, 5, 5 . %<àyuvogantryaþ>% bhàø uvaï chàndasaþ %<abhi somàsa àyavaþ pavante madyaü madam>% çø 9, 23, 4 . 2 àyuùi naø kàlaþkrãóati gacchatyàyurityukteþ kàlagatyaiva tasya gàmitvàttathàtvam . jãvanasyakàlaråpatve tu kàlasya satatagàmitvàttathàtvaü yuktameva %<agne jarasva svàpatya àyunyårjà>% çø 2, 3, 7 . %<vatsaü na pårbaü àyuni jàtaü rihanti màtaraþ>% çø 9,100, 1 àyuni àyuùi bhàø bàhulakàt bhàùàyàmapi uõ ujjvaø . tena %<vàyunà jagadàyunà>% varõivivekaþ . %<mà badhiùñhà jañàyuümàm>% bhaññiþ . %<tañãü vindhyasyàdrerabhajata jañàyoþ prathamajaþ>% iti abhinandaþ .

#<àyukta># triø à + yuja--karmaõi kta . 1 samyagvyàpàrite . %<àyuktaku÷alàbhyà¤càsevàyàm>% pàø %<àyuktaþ vyàpàritaþ>% siø kauø . %<ku÷alo'nyeùaõasyàhamàyukto dåtakarmaõi>% bhaññiþ 2 ãùadyåkte ca %<àsevàyàü kim? àyuktà gauþ ÷akañe ãùadyuktaþ>% siø kauø . bhàve kta . 3 samyagniyojanenaø . àyuktamanena iùñàø ini . àyuktã samyagniyojanakartari triø striyàü ïãp .

#<àyudha># naø àyudhyate'nena à + yudha--karaõe gha¤arthe ka . ÷astramàtre . tasya bhedàþ samàsatastridhà praharaõahastamukta yantramuktabhedàt . tatra hastasthitairyaiþ prahriyate tàni praharaõàni yathà khaógàdãni . hastamuktàni cakràdãni, yantramuktàni ÷aràdãni . teùàü sarveùàü yuddhasàdhanatvàdàyudhatvam . %<na me tvadanyena visoóhamàyudham>% raghuþ . %<ye'pãndrapàõitulitàyudhalånapakùàþ>% màghaþ . %<na suptaü na visannàhaü na lagnaü na niràyudham>% manuþ .

#<àyudhadharbhiõã># strã àyudhasyeva dharmo'styasyà ini ïãp . jayantãvçkùe ÷abdacaø . sàhi roganà÷ane àyudhasamà

#<àyudhanyàsa># puø àyudhànàü nyàsaþ tattatsthànaspar÷apårbakaü tattanmantràõàmarpaõabuddhyà sthàpanam . ÷rãvidyàpåjàïge %<evaü kàmakalàråpaü devatàmayamàtmanaþ . vapurvicintya ÷ivayoràyudhanyàsamàcaret>% ityàdinà j¤ànàrõavokte nyàsabhede . tantrasàre ÷rãvidyàpåjyàprakaraõe vivçtirdç÷yà .

#<àyudhàgàra># naø 6 taø . ràj¤àü praharaõasthàpanàrthe gçhe . %<sasçddhamàyudhàgàramidaü tasyaduràtmanaþ>% . %<àyudhàgàramàdãpya>% iti ca bhàø àø paø 147, 4 8 aø . %<koùñhàgàràyudhàgàradevatàgàrabhedakàn>% manuþ . àyudhàgàre niyuktaþ ñhak . àyudhàgàrikaþ tatraniyukte triø . tallakùaõamuktaü màtsye . %<sthàpanàjàtitattvaj¤aþ satataü pratijàgçtaþ . ràj¤aþ syàdàyudhàgàre dakùaþ karmasu codyataþ>% .

#<àyudhika># puø àyudhena tadvyavahàreõa jãvati ñha¤ . ÷astràjãve pakùe cha àyudhãyo'pyatra . àyudhàjãvàdayo'pyatra .

#<àyudhin># puø àyudhamastyasya ini . ÷astradhàrake .

#<àyudhya># naø yuddhyati yudha--ka naø taø tato bhàve ÷acaturàdipàñhàt ùya¤ na tvatalau . 1 yoddhçbhinnatve . à + yudhalyap . 2 samyagyuddhaü kçtvetyarthe avyaø .

#<àyurdàya># puø àyuùodàyaþ dànam . balavi÷eùasthitiyogàdibhiþ jyotiùokte ravyàdhibhiþ àyaùodàne tadvivaraõaü ÷rãpatipaddhatau yathà %<àyurj¤ànàdeva horàphalànàü kartuü yasmànnirõayaþ ÷akyate'tra . àyurdàyaþ saüpradàyàgato'yaü sacchiùpàõàü prãtaye kathyate'tra . ekonadãdhitisamàdiha gacchato yadråpàdiråpacayasaükalitadvayaü syàt . ceùñoccara÷mijamatha svamarãcibhaktaü tajjàyate'tra guõakadviütayaü tadàkhyam . åne bhave tàü nijadãdhitibhyaþ ÷reóhãphale te yadi ra÷miyukte . tadardhite svàü÷ubhiruddhçte te tadghàtamålaü guõakaþ sphuñaþ syàt>% . iti guõakànayanamatràyaü bhedastaññãkàyàmuktaþ . %<alpà÷cet kiraõàþ saikà÷caturbhaktà bhavedguõaþ . adhikà÷cennirekàste dalità guõako bhayet>% %<vargottame svabhavane svanavàü÷ake ca svatryaü÷ake ca guõakodvitayaü niruktaþ . adhyaddharåpa 3/2 madhimitragçhe suhçdbhesatryaü÷akaü 4/3 samagçhe khalu råpameva . tryaü÷onitaü 2/3 ripugçhe'dhyaribhedalaü 1/2 syàdebhyoguõobhavati yaþ khalu ka÷cidekaþ . vedoddhçtaþ sabhaguõoguõakaiþ pradiùñohoràdivargaguõakastu bhavettadardham . ete'pi guõyàgaditàmahadbhirapekùayànantara tàóakànàm . 7 nagàü÷akà 11 rudramitàhyabhãùñarà÷au suhçdve÷mani mårchanàü÷àþ . 19 navà÷vino 1 råpamudàsarà÷au 21 kudvyaü÷akà 13 vi÷vasamà dviùadbhe . trayo nagàü÷à adhi÷atrurà÷àvete bhasaüj¤àatha rà÷ivarjam . vargottamàtprãjjhà navatribhàgasthite grahe tu dvitayaü 2 guõa÷cet . etairabhãùñàdiguõairnihanyàdudãritairà÷iguõaü punastam . gçhàdike vargaõe svakãye dvikoguõastriü÷avivarjitaþ saþ . abhãùñabhe mitragçhe navàü÷à vi÷ve'tha råpa¤ca samasya gehe . navàü÷akàþ pa¤ca virodharà÷au guõàü÷akaþ syàdadhivairiõobhe . pårbambhapårbàguõakàya uktà vargeùu saptasviha guõyasaüj¤àþ . guõyàguõaistaistvadhikàralabdhairuktai guõaiþ syàdatha mi÷ritaistaiþ . smçtobudhairà÷rayasaüj¤ito'yamasya spuñasyàpi badho bhaved yaþ . tasyaiva målaü khalu karmato'sya àyurvidhàne guõakàra uktaþ . grahasya liptàþ khakhasiddha 2400 bhaktàþ proktàþ kalàþ ÷eùamihàyuùo'tra . lagnaü grahonaü yadi ùaógçhebhyo hãnaü tadànãü harasaübhavaþ syàt . naivàdhike tatra khagonalagne liptãkçte rà÷ikalà 1800 vibhakte . àyuþkalànàü sa haraþ sphuñaþ syàt råpàdyadàlpaþ saharastadànãm . råpàdvi÷uddhoguõakastu tàsàmevaü hi pàpadyucaronalagne . ÷ubhonalagne tu harodvinighna àyuþ kalàbhyoharalabdhaliptàþ . vi÷odhanãyà yadi råpakonoharastadànãü guõakena guõyaþ . cakràrdhahànau bahuùu dvayorvà dyucàriõorekagçhasthayostu . satyàbhidhànasya matena satyaü svàü÷aü haratyeva balotkañoyaþ . evaü kàryà cakrapàtàrdhahàniràyurdàye hyaü÷aje piõóaje ca>% ityaü÷àyuþ %<naisargàkhye jãva÷armodite ca hàraü kçtvàtvekakonoguõaþ syàt>% nisargàyuùivi÷eùaþ . %<àyurliptàþ svaguõaguõità vyoma÷ånyà÷vi 200 bhaktà abdàmàsàdivasaghañikàþ syurvinàóyaþ krameõa>% %<evaü yathàyathaü guõakaguõità àyuliptàþ 200 bhaktà abdà bhavanti ÷eùaü vikalà dvàda÷abhirguõayitvà ùaùñyà vibhajya labdhaü kalàsu saüyojya punarapi tàþ kalà dvi÷atyà vibhajet tena màsà bhavanti . punaþ÷eùaü triü÷atà guõayitvà kalàsu saüyojya dvi÷atyà bhàge divasà bhavanti punaþ÷eùaü ùaùñyàguõya kalàsu saüyojya dvi÷atyà vibhajya labdhaü ghañikà bhavanti . evaü palàni ca>% . %<evaü sarvaü dyucarajanitaü hyàyuranãya lagnàdàyuþ sàdhyaü kathitavidhinà kintu lagne vi÷eùaþ>% . %<evaü dyugaõajanitamiti ravyàdigrahasåcitaü tena tattadgrahadattàyurucyate ityarthaþ>% . %<lagne tu vãryàbhyadhike bhatulyairvarùairyutaü tatra vidheyamàyuþ . bhàgàdikàdapyanupàtalabdhaü màsàdinà saüyutameva kàryam>% vãryàdhike ùaóadhike ityarthaþ . anupàtastu lagnabhàgàdi dviguõaü kçtvà pa¤cabhirbhaktvà labdhaü màsàþ ÷eùaü triü÷atàguõya pa¤cabhirbhaktaü labdhaü dinàni ÷eùaü ùaùñyàguõya pa¤cabhirbhaktvà labdhaü ghañikà evaü palàdikamunneyam . evaü lagnàyuþ atha ravyàdãnàü piõóàyuþ . %<nandendavo 19 vàõayamàþ 25 ÷arakùmà 15 divàkaràþ 12 pa¤cabhuvaþ 15 kupakùàþ 21 . nakhà÷ca 20 bhàsvatpramukhagrahàõàü priõóàyuùo'bdà nijatuïgagànàm . nijocca÷uddhaþ khacarovi÷odhyobhamaõóalàt ùadbhavanonaka÷cet . yathà sthitaþ . ùadbhavanàdhikastu liptãkçtaþ saüguõito nijàbdaiþ . tatra khàbhrarasacandravilokai 21600 ruddhçte sati yadàpyate phalam . varùamàsadinanàóikàccyutaü taddhi piõóabhavamàyuriùyate>% iti piõóàyuþ . tryaü÷ukaü harati ÷atrubhe grahaþ svàyuùo'tra na tu vakracàragaþ . såryaluptakiraõo'rdhahàrakaþ projhya bhàrgavadine÷anandanau . khacarojàyate yo'rdhatryaü÷ayorapahàrakaþ . àüyuùaþ sa haredardhaü tryaü÷aü ÷ukra÷anai÷varau . pràgvatphalàni svaharairvidhàya tadaikyatã yatgrahasaükhyayàptam . tadatra hràsaü balino grahasya jagau maõitthohariritthameva . harayutirvihçnàgrahasaükhyayà sa ca haropacaya÷ca tataþ phalam . adhikavãryavato'mbaracàriõo nigadatãti muniþ kila devalaþ . liptãbhåtairlagnabhàgairnihanyàdàdàyurdàya khecaràõàü pçthakstham . vyomàkà÷artvindupakùai 21600 rbhajettaü svàyurdàyàt ÷odhyamabdàdi labdham . evaü kråre lagnage saumyadçùñe tasmindàye tatphalàrdhaü vi÷odhyam . etaddàye nàü÷asaüj¤e vidheyaü piõóàyurvat karma naisargike'pi, atra vi÷eùà laghupaddhatau . %<lagneceda÷ubhastadodayagçhàt hitvàü÷anighnaü phalaü krårasyodaya bhàvajaü yadi tanau dvau tadbaliùñhasya ca . cet sàmye'dhika bhàvajena balayostena grahàyuþ kalà nighnàþ svàbhrarasendudasra 21600 vihçtà labdhaü tyajet svàyuùaþ>% . lagnagapàpasya lagne sattve tu na tyàgaþ %<yoyo bhàvaþ svàmidçùño yuto vetyàdinà>% tasya puùñatvàbhidhanàt, %<kråraþso'pi ÷ubhekùito yadi tadà labdhasya khaõóaü tyajet naitat karma vilagnape tanugate kråre'pi nàü÷àyuùãtyukte÷ca>% grahàõàü balaü ca bala÷abde vakùyate . nakhàþ 2 0 ÷a÷ã 1 dvau 2 navakaü 9 dhçti÷ca 18 kçtiþ 20 khavàõà 50 ravipårvakàõàm iyaü niruktàkrama÷ograhàõàü naisargike hyàyuùi vaùesaükhyà . iti naisargigrahadattàyuþ idànãmaü÷àyuþprabhçtãnàü kasya kutra gràhyatà tadàha . %<aü÷odbhavaü lagnabalàt prasàdhyamàyu÷ca piõóodbhavamarkavãryàt naisargikaü candramasobalena bråmastrayàõàmatha vãryasàmye . aü÷odbhavaü lagnabalena hanyàt piõóàkhyamàyu÷ca balena bhànoþ . naisargikaü candramaso balena sarvàõyathaikatra vidhàya tàni . vilagnatigmàü÷uhimadyutãnàü haredbalaikyena tato yadàptam . varùàdyamàyusta dahasphuñaü syàt ÷rãnãlakaõñhàdaya evamåcuþ . lagnasårya÷inobala÷ånyàþ syuryadàtra paramàyuragàü÷am>% hãnabalatvamàha dàmodaraþ råpatrayàlpaü kila ùaóbalaikyaü bhavedvilagnasya khagasya yasya . svasvàminà no sahito na dçùñaþ sa hãnavãryaþ kathitomunãndraþ . ke÷avo'pi %<tryalpe hãnabalã balã ùaóadhike vãrye graha÷codayaþ>% . %<sarva eva svacarà dadatãdaü jãva÷armagaditaü hi tadàyuþ . grahaþ svoccahãnaþ sa cet ùaógçhono bhacakràdvi÷ãdhyo'tha bhàgãkçtaþ san . kuvedartunàgai 864 1 rhato vedakhàkùau 504 rvibhaktodinàdyambhavatyevamàyuþ>% ahobhyaþ kharàmai 30 hçtebhyo'dhimàsàþ pataïgai÷ca tebhyobhaveyustadàbdàþ . bhacakràrdhahànyàdiko'nyovidhiryaþ sapiõóodbhavàyurvadevàtra kàryaþ iti . àyuþsvathaiteùu balàóhyalagne vihàya rà÷ãn kçtaliptike'tra bhakte dvi÷atyà 200 phalamabdapårvaü yatsyàt vilagnàyuùi tacca yojyam . lagnàrkayorarka÷a÷àïkayo÷ca lagnoóupatyorapi vãryasàmye . tadàyuùoraikyadalaü bhavedyat tat ÷rãdharàdyaiþ sphuñamàyuruktam iti lagnàyuþ . %<ye dharmakarmaniratà vijitendriyàye ye pathyabhojanajuùodvijadevabhaktàþ . lokottarandadhati ye kula÷ãlalãlàü teùàmidaïgaditamàyurudàradhãbhiþ>% . aùñavargàdapi àyurdàyaj¤ànaü bhavati taccàùñavarga÷abde ukta pràyam . 522 pçùñhe dç÷yam nakùatràyuþkendràyuþprabhçtãnàü vistarabhayàdihànuktiràkare tacca dç÷yam .

#<àyurdravya># naø àyuþsàdhanaü dravyam ÷àø taø . 1 auùadhe ratnamàø 2 àyuþsàdhane ghçte ca àyurvai ghçtamityukteþ ghçtasyàyurjanakatvàttathàtvam .

#<àyuryoga># puø ucitasyàyuùoj¤àpakaþ yogaþ . jyotiùokte grahayogabhede sacàyuþ÷abde dç÷yaþ .

#<àyurvçddhi># strã àyuùo vçddhiþ . dravyavi÷eùasevanenàyuùo vçddhau tàni ca dravyàõi katiciducyante . rasa eva tàvat sarvàpekùayàyurvçddhikaraþ %<abhrakaü tava vãjantu mama vãjantu pàradaþ . anayãrmelanaü devi! mçtyudàridryanà÷anam>% iti sarvaø daø gaurãü prati ÷ivavàkyam kamayogena deve÷i! pràpyate piõóadhàraõam . rasa÷ca pavana÷ceti karmayogo dvidhà smçtaþ . mårchito harati vyàdhãn mçto jãvayati svayam . baddhaþ khecaratàü kuryàdraso vàyu÷ca bhairavi! iti sarvaø daø tantravàkyam . yathà ca vàyornirodhenaiva àyurvçddhiþ . tathoktaü kà÷ãø %<saüniyamyendriyagràmaü nàtinococchritàsanaþ . madhyama¤cottamaü càtha pràõàyàmasupakramet . cale'nile calaü sarvaü ni÷calaü tatra ni÷cale . sthàõutvamàpnuyàdyogotato'nilanirodhanàt . yàvaddehe sthitaþ pràõo jãvitaü tàvaducyate . nirgate tatra maraõaü tataþpràõaü nirodhayet . pràõàyàmena yuktena sarvavyàdhikùayobhayet ayuktàbhyàsayogena sarvavyàdhisamudbhavaþ>% tata÷ca pràõàyàmasya sarvavyàdhiharatvàdapyàyurvçddhikaratvam . asyacàyurvçddhikaratve 'nyadapi kàraõam tathà hi %<ùaùñi÷vàsaibhaüvet pràõaþ ùañpràõà nàóikà matà . ùaùñirnàóyastvahoràtrojapasaükhyàkramomataþ . ekaviü÷atisàhasraü ùañ÷atàni mahe÷vari! . japati pratyahaü pràõãti>% tantroktyà 21600 etanmitàþ ÷vàsaråpàþ pràõakriyàþ ahoràtre bhavanti vatsarasaükhyayà 360 guõitàstàþ 777600 etanmità vatsare bhavanti . %<÷atàyurvai puruùa>% iti ÷rutyà manuùyàõàü svàbhàvika÷atàyuùñvokteþ ÷atena guõitàstàþ 777600000 etanmitàþ pràõakriyà manuùyàõàü jãvanakàle bhavitumarhanti tatra pràõàyàmàdinà pràõavàyornirodhe pràõakriyànutpatteþ pràõakriyà rodhakàle ca yàvatyaþ pràõakriyà bhavitumarhanti tàvantaþkàlà àyuùo bardhante iti . uktàþ pràõakriyà÷ca susthasyaiva bhavanti rogàdyupasarge ÷ãghradhàvanàdipari÷rame ca pràõakriyàdhikyaü bhavati tena svalpakàlamadhye yàvatpràõakriyà apekùitàstatonyånakàlamadhye tàsàmutpattàvàyuþkùayaþ . ÷atàyuùñva¤ca svàbhàvikaü karmava÷àt tatonyånatà'pi jàtyàyurbhogànàü karmavipàkatvasya yoga÷àstre ukteþ . tàdç÷àlpàyuùñvàdisåcako grahavi÷eùayogàdirjyotiùe uktaþ . annadoùàdãnà¤càlpàyuùñvaprayojakatvaü smçtyuktamadçùñadvàraiva . vaidyakoktàpathyabhojanasya tathàtva¤ca rogotpattidvàretibhedaþ . rogopasçùñadehaü ca jãvo duþkhahetvàt vahnyàdyupadrutade÷avat ÷ãghraü parijihãrùati . tathà ca deho yathà na rogàdibhirupasçjyeta tathà yatitavyamityetadarthaü ÷àstreùu pathyopade÷aþ iti bodhayam . evaü khecarãmudràdãnàmapyàyurvçddhikaratvam kà÷ãø uktam . %<kapàlakuhare jihvà praviùñà viparãtagà . bhruvorantargatàdçùñirmudrà bhavati khekharã . na pãóyate sa rogeõa na ca lipyeta karmaõà . bàdhyate na sa kàlena yomudràü vetti khecarãm . cittaü carati khe yasmàjjihvà carati khe gatà . tenaiùà khecarã nàma mudrà siddhairniùevità . yàvadvinduþ sthirodehe tàvanmçtyubhayaü kutaþ . yàvadbaddhà nabhomudrà tàvadvindurna gacchati . uóóãnaü kurute yasmàdahoràtraü mahàkhagaþ . uóãyànaü tataþ proktaü tatra bandho'bhidhãyate . jañhare pa÷cimaü jànu nàbherårdhva¤ca dhàrayet . uóóãyànaü hyayaü bandhomçtyàrapi bhayaü jayet . bandhàti hi ÷iràjàlaü adhogàmi na bhojanam . eùa jàlandharobandhaþ kaõñhe duþkhaughanà÷anaþ . jalandhare kçte bandhe kaõñhasaükocalakùaõe . na pãyåùaü patatyagnau na ca vàyuþ pradhàvati . pàrùõibhàgena saüpãóya yonimàku¤cayedgudam . apànamårdhamàkçùya målabandho'bhidhãyate . apànapràõayãraikyaü kùayemåtrapurãùayoþ . yuvà bhavati vçddho'pi satataü målabandhanàt>% . evamanyànyapi smàrtàõi karmàõi àyurvçddhikaràõi %<matsyàn mocayato dvijàya dadato'pyàyu÷ciraü vardhate>% %<àyuùyaü pràïmukhobhuïkte>% ityàdãni .
     rasavat anyànyapi dravyàõi sevitàni àyurvçddhikaràõi su÷rute dar÷itàni tàni rasatulyatayà rasàyanàni yathà
     athàtaþ sarvopaghàta÷amanãyaü rasàyanaüvyàkhyàsyàmaþ . pårve vayasi madhye và manuùyasya rasàyanam . prayu¤jãta bhiùak pràj¤aþ snigadha÷uddhatanoþ sadà . nàvi÷uddha÷arãrasya yukto ràsàyano vidhiþ . na bhàti vàsasi kliùñe raïgayoga ivàhitaþ . ÷arãrasyopaghàtà ye doùajà mànasàstathà . upadiùñàþ prade÷eùu teùàü bakùyàmi vàraõam . ÷ãtodakaü payaþ kùaudraü sarpirityeka÷o dvi÷aþ . tri÷aþ samastamatha và pràk pãtaü sthàpayedvayaþ . tatra vióaïgataõóulacårõamàhçtya yaùñãmadhuyuktaü yathàbalaü ÷ãtatoyenopayu¤jãta ÷ãtatoyaü cànupibedevamaharaharmàsaü tadeva madhuyuktaü bhallàtakakvàthena và madhudràkùàkvàthayuktaü và madhvàmalakarasabhyàü và guóucãkvàrthena và . evamete pa¤ca prayogà bhavanti jãrõe mudgàmalakayaùeõàlavaõenàlpasnehena ghçtavantamodanama÷nãyàt . ete khalvar÷àüsi kùapayanti kçmãnupaghnanti grahaõadhàraõa÷aktiü janayanti bhàsemàse prayoge vaùa÷atamàyuùo'bhivçddhirbhavati . vióaïgataõóulànàü droõaü piùñapacane piùñavadutsvedya vigatakaùàyaü svinnamavatàrya dçùadi piùñamàyase dçóhe kumbhe madhådakottara pràvçùi bhasmarà÷àvantargçhe caturo màsànnidadhyàt varùàvigame coddhçtyopasaüskçta÷arãraþ sahasrasampàtàbhihutaü kçtvà pràtaþ pràtaryathàbalamupayu¤jãta, jãrõe mudgàmalakayåùeõàlavaõenàlpasnehena ghçtaüvantamodanama÷rãyàt pàü÷u÷ayyàyàü ÷ayãta . tasya màsàdårdhvaü sarvàïgebhyaþ kçmayo niþkràmanti tànaõutailenàbhyaktasya vaü÷avidalenà paharet . dvitãye pipãlikàstçtãye yåkàstathaivàpaharet caturthe dantanakharomàõyava÷ãryante pa¤came pra÷astaguõalakùaõàni jàyante . amànuùaü càdityaprakà÷aü vapuradhigacchati dåràcchravaõàni dar÷anàni càsya bhavanti rajastamasã càpohya satvamadhitiùñhati . ÷rutinigàdyapårvotpàdã gajabalo'÷vajavaþ punaryuvàùñau varùa÷atànyàyuravàpnoti . tasyàõutailamabhyaïgàrthe . ajakarõakaùàyamutsàdanàrthe so÷ãraü, kåpodakaü snànàrthe, candanamupalepanàrthe, bhallàtakavidhànavadàhàraþ parihàra÷ca . kà÷maryàõàü niùkulã kçtànàmeùa eva kalpaþ pàü÷u÷ayyàbhojanavarjam . atra hi payasà ÷çtena bhoktavyam à÷iùa÷ca pårveõa samànàþ . ÷oõitapittanimitteùu vikàreùveteùàmupayogaþ . yathoktamàgàraü pravi÷ya balàmålàrdhapalaü palaü và payasàlãóya pibet . jãrõe payaþ sarpirodanaityàhàraþ . evaü dvàda÷aràtramupayujya dvàda÷a varùàõi vayastiùñhati . evaü divasa÷atamupayujya varùa÷ataü vayastiùñhati . evamevàtibalànàgabalàvidàrã÷atàvarãõàmupayogaþ . vi÷eùatastvatibalàmudakena, nàgabalàcårõaü madhunà, vidàrãcårõaü và kùãreõa, ÷atàvarãmapyevaü, pårbeõànyat samànamà÷iùa÷ca samàþ . etàstvauùadhayo balakàmàõàü ÷oõitaüchardayatàü viricyamànànàü copadi÷yante . vàràhãmålatulàcårõaü kçtvà tatomàtràü madhuyuktàü payasàloóya pibet jãrõe payaþsarpirodanaityàhàraþ . pratiùedho'tra pårvavat kriyàprayogamupasevamàno varùa÷atamàyuravàpnoti strãùu càkùayatàm . etenaiva cårõena payo'vacårõa÷çta÷ãtamabhimathyàjyamutpàdya madhuyutasupayu¤jãta sàyampràtarekakàlaü và jãrõe payaþsarpirodana ityàhàraþ . evaü màsamupayujya varùa÷atàyurbhavati . jãrõe payaþ sarpirodana ityàhàraþ . cakùuþkàmaþ pràõakàmo và vãjakasàràgnimanthamålaü niþkvàthya màùaprasthaü sàdhayet tasmin sidhyati citrakamålànàmakùamàtraü kalkaü dadyàdàmalakarasacaturthabhàgaü tataþ svinnamavatàrpya sahasrasampàtàbhihutaü kçtvà ÷ãtãbhåtaü madhusarpibhyàü saüsçjyopayu¤jãta yathàbalaü lavaõaü pariharan bhakùayet jãrõe mudgàmalakayåùeõàlavaõena ghçtavantamodanama÷nãyàt payasà và màsatrayamevamàbhyàü prayogàbhyàü cakùuþsauparõavadbhavatyanalpabalo balavàn strãùu càkùayo varùa÷atàyurbhavatãti . bhavati càtra . payasà saha siddhàni naraþ sanaphalàni yaþ . bhakùayet . payasà sàrdhaü vayastasya na ÷ãryate . athàto medhàyuùkàmãyaü rasàyanaü cikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ! medhàyuþkàmaþ ÷vetavalgujaphalànyàtapapari÷uùkàõyàdàya såkùmacårõàni kçtvà guóena saha samàloóhya snehakumbhe saptaràtra dhànyarà÷au nidadhyàt saptaràtràduddhçtya hçtadoùasya yathàbalaü piõóaü prayacchedanudite sårye uùõodakaü cànupivet . bhallàtakavidhànavaccàgàraprave÷o jãrõoùadha÷càparàhõe himàbhiradbhiþ pariùiktagàtraþ ÷àlãnàü ùaùñikànàü ca payasà ÷arkaràmadhureõaudanama÷rãyàdevaü ùaõmàsànupayujya vigatapàùmà valavarõopetaþ ÷rutimigàdã smçtimànarogo varùa÷atàyurbhavati . kuùñhinaü pàõóurogiõamudariõaü và kçùõàyà gormåtreõàloóyàrdhapalikaü piõóaü vigatalauhitye savitari pàyayeta, aparàhõe càlavaõenàmalakayåùeõa sapirùmantamodanama÷nãyàt . evaü màsamupayujya smçtimànarogo varùa÷atàyurbhavati eùa evopayoga÷citrakamålànàü, rajanyà÷citrakamåle vi÷eùo dvipalikaü piõóaü paraü pramàõaü ÷eùaü pårvavat . hçtadoùa eva pratisaüsçùñabhakto yathàkamamàgàraü pravi÷ya maõóåkaparõãsvarasamàdàya sahasrasampàtàbhihutaü kçtvà yathàbalaü payasàloóya pibet payo'nupànaü và tasyàü jãrõàyàü yavànnaü payasopayu¤jãta tilairvà saha bhakùayitvà trãnmàsàn payo'nupànaü jãrõe payaþ sarpirodana ityàhàraþ . evamupayu¤jànaþ brahmavarcasã ÷rutanigàdã bhavati varùa÷atamàyuravàpnoti triràtropoùita÷ca triràtramenàü bhakùayet . triràtràdårdhvaü payaþsapiriti copayu¤jãta . vilvamàtraü piõóaü và payasàloóya pibedevaü da÷aràtramupayujya medhàvã varùa÷atàyurbhavati . hçtadoùa evàgàraü pravi÷ya pratisaüsçùñabhaktobràhmãsvarasamàdàya sahasrasampàtàbhihutaü kçtvà yathàbalamupayu¤jãta jãrõauùadha÷càparàhõe yavàgåmalavaõàü pibet kùãrasàtmyo và payasà bhu¤jãta . evaü saptaràtramupayujya brahmavarcasã medhàvã bhavati . dvitãyaü saptaràtramupayujya granthamãpsitamutpàdayati . naùña¤càsya pràdurbhavati . tçtãyaü saptaràtramupayujya dviruccàritaü ÷atamamyavadhàrayati . evamekaviü÷atiràtramupayujyàlakùmãrapakràmati mårtimatã cainaü vàgdevyanupravi÷ati sarvà÷cainaü ÷rutaya upatiùñhanti . ÷rutadharaþ pa¤cavarùa÷atàyurbhavati . bràhmãsvarasaprasthadvaye ghçtaprasthaü vióaïgataõóulànàü kuóavaü dve dve pale vacàtrivçtayordvàda÷a harãtakyàmalakavibhãtakàni ÷lakùõapiùñànyàvàpyaikadhyaü sàdhayitvà svanuguptaü nidadhyàt . tataþ pårvavidhànena màtràü yathàbalamupayu¤jãta jãrõe payaþsarpirodana ityàhàraþ . etenordhvamadhastiryakkçmayo niþkràmanti alakùmãrapakràmati . puùkarakarõaþ sthiravayàþ ÷rutanigàdã trivarùa÷atàyurbhavatye tadeva kuùñhaviùamajvaràpasmàronmàdaviùabhåtagraheùvanyeùu ca mahàvyàdhiùu ca saü÷odhanamàdi÷anti . hçtadoùa evàgàraü pravi÷ya haimavatyà vacàyàþ piõóamàmalakamàtramabhihutaü payasàloóya pibet jãrõe payaþsarpirodana ityàhàraþ . evandvàda÷aràtramupayu¤jãta tato'sya ÷rotraü vivriyate dvirabhyàsàt smçtimàn bhavati trirabhyàsàcchatamàdatte caturdhà da÷aràtramupayujya sarvaü tarati kilviùaü tàrkùya dar÷anamutpadyate ÷atàyu÷ca bhavati . dve dve pale itarasyà vacàyà niþkvàthya pibet payasà samànaü bhojanaü samàþ pårbeõà÷iùa÷ca . vattà÷atapàkaüvà sarpirdroõamupayujya pa¤cavarùa÷atàyurbhabati galagaõóàpacã÷lãpadasvarabhedàü÷càpahantãti .
     athàyu kàmãyaü vakùyàmaþ . mantrauùadhasamàyuktaü saüvatsaraphalapradam . vilvasya cårõaü puùye tuhutaü vàràn sahasra÷aþ . ÷rãsåktena naraþ kalye sasuvarõaü dine dine . sarpirmadhuyutaü lihyàdalakùmãnà÷anaü param . tvacaü vilvasya målasya målakvàthaü dine dine . prà÷nãyàt payasà sàrdhaü snàtvà hutvà samàhitaþ . da÷asàhasramàyuùyaü smçtaü yuktarathaü bhavet . hutvà vi÷àlàkvàthantu madhulàjai÷ca saüyutam . amoghaü ÷atasàhasraü yuktaü yuktarathaü smçtam . suvarõapadmavãjàni madhulàjàþ priyaïgavaþ . gavyena payasà pãtamalakùmãü pratiùedhayet . nãlotpaladalakvàtho gavyena payasà ÷çtaþ . sasuvarõatilaiþ sàrdhamalakùmãnà÷anaþ smçtaþ . gavyaü payaþ suvarõa¤ca madhåcchiùña¤ca màkùikam . pãtaü ÷atasahasràbhihutaü yuktararthaü smçtam . vacàghçtasuvarõa¤ca vilvacårõamiti trayam . medhyamàyuùyamàrogyapuùñisaubhàgyavardhanam . vàsàmålatulàkvàthe tailamàvàpya sàdhitam . hutvà sahasrama÷nãyànmedhyamàyuùyamucyate . yàvakàüstàvakànbhakùedabhibhåya yavàüstathà . pippalãmadhusaüyuktàn ÷ikùàcaraõavadbhavet . madhvàmalakacårõàni muvarõamiti ca trayam . prà÷yàriùñagçhãto'pi mucyate pràõasaü÷ayàt . ÷atàvarãghçtaü mamyagupayuktaü dine dine . sakùodraü sasuvarõaü ca narendraü sthàpayedva÷e . gocandanàmohanikàmadhåkaü màkùikaü madhu . suvarõamiti saüyogaþ peyaþ saubhàgyamicchatà . padmanãlotpalakvàthe yaùñãmadhukasaüyute . sarpiràsàditaü gavyaü sasuvarõaü sadà pibet . paya÷cànupibet siddhaü teùàmeva samudbhave . alakùmãghnaü sadàyuùyaü ràjyàya subhagàya ca . yatra nodãrito mantro yogeùveteùu sàdhane . ÷abdità tatra sarvatra gàyatrã tripadã bhavet . pàùmànaü nà÷ayantyetà dadyu÷cauùadhayaþ ÷riyam . kuryurnàgabalaü càpi manuùyamamaropamam . satatàdhyayanaü bàdaþ paratantràvalokanam . tadvidyàcàryasevà ca buddhimedhàkarogaõaþ . àyuùyaü bhojanaü jãrõevegànà¤càvidhàraõam . brahmacaryamahiüsà ca sàhasànà¤ca varjanam . evam %<sadyomàüsa navànna¤ca vàlà strã kùãrabhojanam . ghçtamuùõodakaü caiva sadyaþ pràõakaràõi ùañ>% ityàdyuktàni su÷rute hitàhitãyàdhyàye hitatayà coktàni ca àyurvçddhikaràõi .

#<àyurveda># puø àyurvidyate labhyate'nena vida--làbhe karaõe gha¤ àyurvettyanena cihnaj¤àpanena vida--j¤àne karaõe gha¤ và . cikitsà÷àstre tanniruktyàdikaü su÷rute dar÷itaü yathà . ÷alyaü ÷àlakyamityàdi aùñàïga÷abde 523 pçùñhe ukta mupakramya %<iha khalvàyurvedaprayojanaü vyàdhyupasçùñànàü vyàdhiparimokùaþ svasthasya rakùaõa¤ca . àyurasmin vidyate 'nena và àyurvindatãtyàyurvedaþ . tasyàïgavaramàdyamàgamapratyakùànumànopamànairaviruddhamucyamànamupadhàraya . etaddhyaïgaü prathamaü pràgabhighàtavraõasaürohàdyaj¤a÷iraþsandhànàcca . ÷råyate hi yathà rudreõa yaj¤asya ÷ira÷chinnamiti tato devà a÷vinàvabhigamyocuþ . bhagavantau naþ ÷reùñhatamau yuvàü bhaviùyayaþ . bhavadbhyàü yaj¤asya ÷iraþsandhàtavyam . tàvåcaturevamastviti . atha tayorarthe devà indrayaj¤abhàgena pràsàdayan . tàbhyàü yaj¤asya ÷iraþsaühitamiti . aùñàsvapi càyurvedatantreùvetadevàdhikamabhimatamà÷ukriyàkaraõàdyantra÷astrakùàràgnipraõidhànàtsarvatantrasàmànyàcca . tadidaü ÷à÷vataü puõyaü svargyaü ya÷asyamàyuùyaü vçttikara¤ceti . brahmà provàca tataþ prajàpatiradhijage tasmàda÷vinàva÷vibhyàmindra indràdahaü mayà tviha pradeya marthibhyaþ prajàhitahetoþ . bhavati càtra . ahaü hi dhanvantariràdidevo jaràrujàmçtyuharo'maràõàm . ÷alyàïgamaïgairaparairupetaü pràpto'smi gàü bhåya ihãpadeùñum>% . sa càrtharvavedasyopavedaþ %<vidhàtàtharvasarbasvamàyurvedaü prakà÷ayan . svanàmnà saühitàü cakre lakùa÷lokamayãmçjum>% iti bhàvaprakà÷okteþ . caraõavyåhamate çgvedasyopavedaþ àyurvedaþ atharvavedasya tu ÷astra÷àstràõyupavedaþ . sa ca ùoóa÷arpipraõãtatvàt ùoóa÷avidhaþ yathoktaü brahmavaiø puø %<çgyajuþ sàmàtharvàkhyàn dçùñvà vedàn prajàpatiþ . vicintya teùàmarthaü caivàyurveda cakàra saþ . kçtvà tu pa¤camaü vedaü bhàskaràya dadau vibhuþ . svatantraü saühitàü tasmàt bhàskara÷ca cakàra saþ . bhàskara÷ca sva÷iùyebhaya àyurvedaü svasaühitàm . pradadau pàñhayàmàsa te cakruþ saühitàstataþ . tepàü nàmàni viduùàü tantràõi tatkçtàni ca . vyàdhipraõà÷avãjàni sàdhvi! matto ni÷àmaya . dhanvantarirdivodàsaþ kà÷ãràjo'÷vinãsutau . nakulaþ sahadevàrkã cyavano janako budhaþ . jàvàlo jàjaliþ pailaþ karatho'gastyaeva ca . ete vedàïgavedaj¤àþ ùoóa÷a vyàdhinà÷akàþ . cikitsàtattvavij¤ànaü nàma tantramanaupamam . dhanvantari÷ca bhagavàn cakàra prathame sati! . cikitsàdarparõaü nàma divodàsa÷cakàra saþ . cikitsàkaumudãü divyàü kà÷ãràja÷cakàra saþ . cikitsàsàratantra¤ca bhramaghnaü cà÷vinãsutau . tantraü vaidyakasarvasvaü nakula÷ca cakàra saþ . cakàra sahadeva÷ca vyàdhisindhuvimardanam . j¤ànàrõavaü mahàtantraü yamaràja÷cakàra saþ . cyavano jãvadàna¤ca cakàra bhagavànçùiþ . cakàra janako yogã vaidyasandehabha¤janam . sarvasàraü candrasuto jàvàlastantrasàrakam . vedàïgasàraü tantra¤ca cakàra jàjalirmuniþ . pailo nidànaü karathastantraü sarvadharaü param . dvaidhanirõayatantra¤ca cakàra kumbhasambhavaþ . cikitsà÷àstravãjàni tantràõyetàni ùoóa÷a . vyàdhipraõà÷avãjàni balàdhànakaràõi ca . mathitvà j¤ànamanthànairàyurvedapayonidhim . tatastantràõyujjaharurnavanãtàni kovidàþ . etàni krama÷o dçùñvà divyàü bhàskarasaühitàm . àyurvedaü sarbavãjaü sarvaü jànàmi sundari! . vyàdhestattvaparij¤ànaü vedanàyà÷ca nigrahaþ . etaddaidyasya vaidyatvaü na vaidyaþ prabhuràyuùaþ . àyurbedasya vij¤àtà cikitsàsu yathàrthavit . dharmiùñha÷ca dayàlu÷ca tena vaidyaþ prakãrtitaþ>% . tasya lakùaõaü yathà bhàø praø . %<àyurhitàhitaü vyàdhinidànaü ÷amanaü tathà . vidyante yatra vidvadbhiþ sa àyurveda ucyate>% tasya niruktistatraiva . %<anena puruùo yasmàt àyurvindati vetti ca . tasmànmunivaraireùa àyurveda iti smçtaþ>% . %<dehajãvayoryogojãvanaü tenàvacchinnaþ kàla àyuþ àyurbodhadvàrà àyuùyàõyanàyuùyàõi dravyaguõakarmàõi j¤àtvà teùàü sevanatyàgàbhyàm àrogyeõàyurvindati tenaiva hetunà parasyàyurvetti ca yena tadbodhadvàrà sa àyurvedaþ>% bhàø praø athàyurvedavaü÷apràdurbhàvastàvadabhidhãyate yathà bhàvapraø vidhàtà'tharvasarvasvamayurvedaü prakà÷ayan . svanàmnàsamhità¤cakre lakùa÷lokamayãmçjum . tataþ prajàpatiü dakùaü dakùaü sakalakarmasu . vidhirdhãnãradhiþ sàïgamàyurvedamupàdi÷at . athadakùapràdurbhàvaþ . atha dakùaþ kriyàdakùaþ svarvaidyodevavallabhaþ . vedayàmàsa vidvàüsau såryàü÷au surasattamau . athà÷vinapràdubhàvaþ %<dakùàdadhãtya dasrau vitenatuþsaühitàü svãyàm . sakalacikitsakalokapratipattivivçddhaye dhanyàm . svayambhuvaþ ÷ira÷cchinnaü bhairaveõa ruùàtha tat . a÷vibhyàü sahitaü tasmàttau jàtau yaj¤abhàginau . devàsuraraõe devà daityairye sakùatàþ kçtàþ . akùatàste kçtàþ sadyodasràbhyàmadbhutaü mahat . vajriõo'bhådbhujastambhaþ sa dasràbhyàü cikitsitaþ . sãmni nipatite cendrastàbhyàmeva sukhãkçtaþ . vi÷ãrõada÷anàþ påùõonetre naùñe bhagasya ca . ÷a÷inoràjayakùmà'bhåda÷cibhyànte cikitsitàþ . bhàrgava÷cyavanaþ kàmã vçddhaþ san vikçtiü gataþ . vãryavarõasvaropetaþ kçto'÷vibhyàü punaryuvà . etai÷cànyai÷ca bahubhiþ karmabhibhiùajàü varau . babhåvaturbhç÷aü påjyàvindràdãnàü divaukasàm . athendrapràdurbhàvaþ . saüdç÷ya dasrayorindraþ karmàõyetàni yatnavàn . àyu rvedaü nirudvegaü tau yayàce ÷acãpatiþ . nàsavyau satyasandhena ÷akreõa kila yàcitau . àyurvedaü yathàdhãtaü dadatuþ ÷atamanyave . nàsatyàbhyàmadhãtyaiùa àyurvedaü ÷atakratuþ . adhyàpayàmàsa bahånàtreyapramukhàn munãn . athàtreyapràdurbhàvaþ . ekadà jagadàlokya gadàkulamitastataþ . cintayàmàsa bhagavànàtreyo munipuïgavaþ . kiü karomi kva gacchàbhi katham lokà niràmayàþ . bhavanti, sàmayànetànna ÷aknomi nirãkùitum . dayàlurahamatyarthaü svabhàvo duratikramaþ . eteùàü duþkhatoduþkhaü mamàpi hçdaye'dhikam . àyurvedaü pañhiùyàmi nairujyàya ÷arãriõàm . iti ni÷citya gatavànàtreyastrida÷àlayam . tatra mandiramindrasya gatvà ÷akraü dadar÷a saþ . siühàsanasamàsãnaü ståyamànaü surarùibhiþ . bhàsayantaü di÷obhàsà bhàskarapratimantviùà . àyurvedamahàcàryaü ÷irodhàryaü divaukasàm . ÷akrastu taü nirãkùyaiva tyaktasiühàsano yayau . tadagre påjayàmàsa bhç÷aü bhåritapaskç÷am . ku÷alaü paripapraccha tathà''gamanakàraõam . sa munirvaktumàrebhe nijàgamanakàraõam . vyàdhibhirvyathitàlokàþ ÷okàkulitacetasaþ . bhåtale santi, santàpaü teùàü hartuü kçpàü kuru . àyurvedopade÷aü me kuru kàruõyato nçõàm . tathetyuktaþ sahasràkùo'dhyàpayàmàsa taü munim . munãndra indrataþ sàïgamàyurvedamadhãtya saþ . abhinadya tamà÷ãrbhiràjagàma punarmahãm . athàtreyo muni÷reùñho bhagavàna karuõàparaþ . sanàmnà sa hitàü cakrenaracakrànukampayà . tato'gnive÷aü bheóaüca jàtåkarõaü parà÷aram . sãrapàõiü ca hàrãtamàyurvedamapàñhayat . tantrasya kartà prathamamagnive÷o'bhavatpurà . tatobheóàdaya÷cakruþ svasvatantraü, kçtàni tu . ÷ràvayàsuràtreyaü munivçndena vanditam . ÷rutvà ca tàni tantràõi hçùño'bhådatrinandanaþ . yathàvatså tritantasmàtprahçùñàmunayo'bhavan . divi devarùayodevàþ ÷rutvàsàdhviti te'bruvan>% . athabharadvàjapràdurbhàvaþ %<ekadà himavatpàr÷vevàdàgatàþ munayobahavastàü÷ca nàmabhiþ kathayàmyaham bharadvàjomunivaraþ prathamaü samupàgataþ tato'ïgiràstatogargo marãcirbhçgubhàrgavau . pulastyo'gastirasitova÷iùñhaþ saparà ÷araþ . hàrãtogautamaþ sàükhyo maitreya÷cyavano'pi ca . jamadagni÷ca gàrgya÷ca kà÷yapaþ ka÷yapo'pi ca . nàrado vàmadeva÷ca màrkaõóeyaþ kapiùñhalaþ . ÷àõóilyaþ saha kauõóilyaþ ÷àkuneya÷ca ÷aunakaþ . à÷valàyanasàïkçtyau vi÷vàmitraþ parãkùitaþ . devalogàlavodhaumyaþ kàpyakàtyàyanàvubhau . kàïkàyano vaijavàpaþ ku÷ikovàdaràyaõiþ . hiraõyàkùa÷ca laugàkùiþ ÷aralomà ca gobhilaþ . vaikhàna sàbàlakhilyàstathaivànye maharùayaþ . brahmaj¤ànasya nidhayo yamasya niyamasya ca . tapantastejasà dãptàhåyamànà ivàgnayaþ . sukhopaviùñàste tatra sarve cakruþ kathàmimàm . dharmàrthakàma mokùàõàü målamuktaü kalevaram . tacca saüsiddhaye ÷aktaü bhavedyadi niràmayam . tapaþsvàdhyàyadharmàõàü brahmacaryavratàyuùàm . hartàraþ puratãrogà yatra tatra ca sarvataþ . rogàþkàr÷yakaràbalakùayakaràdehasya ceùñàharà dçùñyàdãndriya÷aktisaükùayakaràþ sarvàïgapãóàkaràþ . dharmàrthàkhilakàmamuktiùu mahàvighnasvaråpàbalàtpràõànà÷u haranti santi yadi te kùemaü kutaþ pràõinàm . tatteùàü pra÷amàya ka÷cana vidhi÷cintyobhavadbhirbudhairyogyairityabhidhàya saüsadi bharadvàjaü mububhte'bruvan . tvaü yogyã bhagavan! sahasranayanaü yàhyehi ÷ãghraükramàdàyurvedamadhãtya yadgadabhayànmuktà bhavàmovayam . itthaü sa munibhiryogyaiþ pràrthito vinayànvitaiþ . bharadvàjo muni÷reùñhojagàma trida÷àlayam . tatrendrabhavanaü gatvà surarùigaõamadhyagam . dçùñavàn vçtrahantàraü dãpyamànamivànalam . so'bhigamya jayà÷ãrbhirabhinandya sure÷varam . çùãõàü vacanaü samyak ÷ràvayàmàsa sattamaþ . vyàdhayo hi samutpannàþ sarvapràõibhayaïkaràþ . teùàü pra÷amanopàyaü yathàvadvaktumarhasi . tamuvàca muniü sàïgamàyurvedaü ÷atakratuþ . jãvedvarùasahasràõi dehã nãruïgi÷amya yam . so'nantapàrantriskandhamàyurvedaü mahàmatiþ . yathàvadaciràtsarvaü bubudhe tanmanà muniþ . tenàyuþ suciraü lebhe bharadvàjo niràmayam . anyàmapi munãü÷cakre nãrujaþ suciràyuùaþ . tattantrajanitaj¤ànacakùuùà çùayo'khilàþ . guõàn dravyàõi karmàõi dçùñvà tadvidhimà÷ritàþ . àrogyaü lebhire dãrghamàyu÷ca sukhasaüyutam . àyurvedoktavidhinà'nye'pi syurmunayo yathà>% .
     atha carakapràdurbhàvaþ %<yadà matsyàvatàreõa hariõà veda uddhçtaþ . tadà ÷eùa÷ca tatraiva veda sàïgamavàptavàn . atharvàntargataü samyagàyurvedaü ca labdhavàn . ekadà sa mahãvçttaü draùñuü cara ivàgataþ . tatra lokàün gadairgra stànvyathayà paripãóitàn . drumàn sthaleùvapuùpàóhyàn mriyamàõàü÷ca dçùña vàn . tàn dçùñvà tu dayàyuktasteùàü duþkhena duþkhitaþ . ananta÷cintayàmàsa rogopa÷amakàraõam . saücintya sa svayaü tatra muneþ putro babhåva ha . yata÷cara ivàyàtona jàtaþ kenacidyataþ . tasmàccarakanàmnà'sau vikhyàtaþ kùitimaõóale . sa bhàti carakàcàryo devàcàryo yathà divi . sahasravadanasyàü÷o yena dhvaüsorujàü kçtaþ . àtreyasya muneþ ÷iùyà agnive÷àdayo'bhavan . munayo bahavastai÷ca kçtaü tantraü svakaü svakam . teùàü tantràõi saüskçtya samàhçtya vipa÷cità . carakeõàtmano nàmnà grantho'yaü carakaþ kçtaþ . atha dhanvantaripràdurbhàvaþ . ekadà devaràjasya dçùñirnipatità bhuvi . tatra tena narà dçùñà vyàdhibhirbhç÷apãóitàþ . tàn dçùñvà hçdayaü tasya dayayà paripãóiütam . dayàrdrahçdayaþ ÷akro dhanvantarimuvàca ha . dhanvantare! sura÷reùñha . bhagavan! ki¤ciducyate, . yogyobhavasi bhåtànàmupakàraparobhava . upakàràya lokànàü kena kiü na kçtaü purà . trailokyàdhipatirviùõurabhånmatsyàdiråpavàn . tasmàttvaü pçthivãü yàhi kà÷ãmadhye nçpobhava . pratãkàràya rogàõàmàyurvedaü prakà÷aya . ityuktvà sura÷àrdålaþ sarvabhåtahitepsayà . samastamàyuùovedaü dhanvantarimupàdi÷at . adhãtya càyuùovedamindàddhanvantariþ purà . àgatyapçthivãü kà÷yàü jàtobàhujave÷mani . nàmnà tato'bhavat khyàtodivodàsa iti kùitau . bàlaeva viraktobhåccacàra ca mahattapaþ . yatnena mahatà brahmà taü kà÷yàmakaronnçpam . tato dhanvantarirlokaiþ kà÷ãràjo'bhidhãyate . hitàya dehinàü svãyà saühità vihità'munà . ayaü vidyàrthino lokàn saühitàü tàmapàñhayat>% . atha su÷rutapràdurbhàvaþ . atha j¤ànadç÷à vi÷vàmitraprabhçtayo'vadan . ayaü dhanvantariþ kà÷yàü kà÷ãràjoya ucyate . vi÷vàmitro munisteùu putraü su÷rutamuktavàn . vatsa vàràõasãü gaccha vi÷ve÷avaravallabhàm . tatra nàmnà divodàsaþ kà÷ãràjo'sti bàhujaþ . sa hi dhanvantariþ sàkùàdàyuüryadavidàüvaraþ . àyurvedaü tato'dhãùva lokopakçtihetave . sarvapràõidayàtãrthamupakàromahàmakhaþ . piturvacanamàkarõya su÷rutaþ kà÷ikàïgataþ . tena sàrdhaü samadhyetuü munisånu÷ataü yayau . atha dhanvantariü sarve vànaprasthà÷rame ÷ritam . bhagavantaü sura÷reùñhaü munibhirbahubhiþ stutam . kà÷ãràjaü divodàsante'pa÷yan vinayànvitàþ . svàgataü ca iti smàha divodàsoya÷odhanaþ . ku÷alaü paripapraccha tathà''gamanakàraõam . tataste su÷rutadvàrà kathayàmàsuruttaram . bhagavanmànavàndaùñvà vyàdhibhiþ paripãóihãtàn . krandatomriyamàõàü÷ca jàtàsmàkaü hçdi vyathà . àmayànàü ÷amopàyaü vij¤àtuü vayamàgatàþ . àyurvedaü bhavànasmànadhyàpayitumarhati . aïgãkçtya vacasteùàü nçpatistànupàdi÷at . vyàkhyàtaü tena te yatnàjjagçhurmunayomudà . kà÷ãràjaü jayà÷ãrbhirabhinandya mudànvitàþ . su÷rutàdyàþ susiddhàrthà jagmurgehaü svakaü svakam . prathamaü su÷rutasteùu svatantraü kçtavàn sphuñam . su÷rutasya sakhàyo'pi pçthak tantàõi tenire . su÷rutena kçtaü tantraü su÷rutaü bahubhiryataþ . tasmàttat su÷rutaü nàmnà vikhyàtaü kùitimaõóale carake tu àyurvedaniruktistatpraõetçvaü÷o'nyathàbhyadhàyi yathà %<brahmaõà hi yathà proktamàyurvedaü prajàpatiþ . jagràha nikhilenàdàva÷vinau tu punastataþ . a÷vibhyàü bhagavàn ÷akraþ pratipede ha kevalam . çùiproktobharadvàjastasmàcchakramupàgamat>% brahmàdibhàradvàjàntavaü÷amuktvà tato yathà bharadvàjasya pràptistadapi tatraivoktam . yathà katicinmu nãnupakramya %<brahmaj¤ànasya nidhayoyamasya niyamasya ca . tapasastejasàdãptàhåyamànà ivàgnayaþ . sukhopaviùñàste tatra puõyàü cakruþ kathàmimàm . dharmàrthakàmamokùàõàmàrogyaü målamuttamam . rogàstasyàpahantàraþ ÷reyasãjãvitasya ca . pràdurbhutomanuùyàõàmantaràyomahànayam . ka syàtteùàü ÷amopàyaityuktvà dhyànamàsthitàþ . atha te ÷araõaü ÷akraü dadç÷urdhyànacakùuùà . sa vakùyati ÷amopàyaü yathàvadamaraprabhuþ . kaþ sahasràkùabhavanaü gacchet praùñuü ÷acãpatim . ahamarthe niyujyeyamatreti prathamaü vacaþ . bharadvàjo'brarvattasmàdçùibhiþ sa niyojitaþ . sa ÷akrabhavanaü gatvà surarùigaõamadha gam . dadar÷a balahantàraü dãpyamànamivàtalam . sobhigamya jayà÷ãrbhirabhinandya sure÷varam . provàca bhagavàndhãmàn çùãõàü vàkyamuttamam . vyàdhayohi samutpannàþ sarvapraõibhayaïkaràþ . tadbråhi me ÷amopàyaü yathàbdabharabho! . tasmaiprovàca bhagavànàyurvedaü ÷atakratuþ . padairalpairmatiü buddhvà vipulàü paramarùaye . hetuliïgauùadhaj¤ànaü svasthàturaparàyaõam . trisåtraü ÷à÷vataü puõyaü bubudhe yaü pitàmahaþ . so'nantapàraü triskandhamàyurvedaü mahàmatiþ . yathàvadaciràt sarvaü vubudhe tanmanà muniþ . tenàyuramitaü lebhe bharadvàjaþ sukhànvitam . çùibhyo'nadhikaü tantu ÷a÷àsànava÷eùayan . çùaya÷ca bharadvàjàjjagçhustaü prajàhitam . dãrghamàyu÷cikãrùanto vedaü vardhanamàyuùaþ . tenarùayaste dadç÷uryathàvajj¤ànacakùuùà . sàmànya¤ca vi÷eùa¤ca guõàn dravyàõi kama ca . samavàya¤ca tajj¤àtvà tantroktaü vidhimàsthitàþ . lebhire paramaü ÷arma jãvita¤càpyana÷caram . atha maitrãparaþ puõyamàyurvedaü punarvasuþ . ÷iùyebhyodattavàn ùaóbhyaþ sarvabhåtànukampayà . agnive÷a÷ca bheóa÷ca jàtåkarõaþ parà÷araþ . hàrãtaþ kùàrapàõi÷ca jagçhustanmunervacaþ . buddhervi÷eùastatràsãnnopade÷àntaraü, muneþ . tantrasya kartà prathamamagnive÷oyato'bhavat . atha bheóàdaya÷cakruþ svaü svaü tantraü . kçtàni ca . ÷ràvayàmàsuràtreyaü sarùisaïghaü mumedhasaþ . ÷rutvà ca såtramarthànàmçùayaþ puõyakarmaõàm . yathàvat såtritamiti prahçùñàste'numenire>% . evamàyurvedavaü÷amuktvà tasya niruktistatra dar÷ità yathà %<hitàhitaü sukhaü duþkhamàyustasya hitàhitam . màna¤ca tacca yatroktamàyurvedaþ saucyate . ÷arãrendrisattvàdisaüyogadhàrijãvitam . nityaga÷cànubandha÷ca paryàyairàyurucyate . tasyàyuùaþ puõyatamo vedo vedavidàü mataþ . vakùyate yanmuùyàõàü lokayorubhayorhitaþ>% . evaü bahånàmàyurvedànàü sattve'pi teùàü viralapracàratayà luptapràyatvàt su÷rutacarakayorloke pracàràcca tatratyaviùayàstàvat saükùepeõocyante . tatra su÷rutasyàyurvedasyàùñàïgatvam tacca aùñàïga÷abde 523 pçùñhe ÷alyaü ÷àlakyamityàdi dar÷itam . tacchàstrasya prayojanaü rogacikitsà sà ca puruùaviùayaiveti puruùasvaråpatadutpattigarbhàdikrameõàbhidhàya tadãya÷arãrasaüsthànaü roganidànarogopa÷amanadravyàdi dãni krameõoktàni . tadetat saükùepeõa su÷rute uktam %<asmin ÷àstre pa¤camahàbhåta÷arãrisamavàyaþ puruùaþ ityucyate . yasmin kriyà so'dhiùñhànam, kasmàt? lokasya dvaividhyàt . loko hi dvividhaþ sthàvaro jaïgama÷ca . dvividhàtmaka evàgneyaþ saumya÷ca tadbhåyastvàt pa¤càtmako và . tatra caturvidho bhåtagràmaþ svedajàõóa åodbhijjajaràyujasaüj¤aþ . tatra puruùaþ pradhànaü tasyopakaraõanyat . tasmàtpuruùo'dhiùñhànam . tadduþkhasaüyogà vyàdhaya ityucyante . te caturvidhà àgantavaþ ÷àrãrà mànasàþ svàbhàvikà÷ceti . teùàmàgantavo'bhighàtanimittàþ . ÷àrãràstvannapànabhålà vàtapittakapha÷oõitasannipàtavaiùamyanimittàþ . mànasàstu krodha÷okabhayaharùa viùàderùyàbhyasåyàdainyamàtsaryakàmalobhaprabhçtayaicchàdveùabhedairbhavanti . svàbhàvikàþ kùutpipàsàjaràmçtyunidràprabhçtayaþ . ta ete manaþ÷arãràdhiùñhànàþ . teùàü saü÷odhanasaü÷amanàhàràcàràþ samyak prayuktàþ nigrahahetavaþ . pràõinàü punarmålamàhàrã balavarõaujasà¤ca . sa ùañsu raseùvàyatto rasàþ punardravyà÷rayàþ . dravyàõi punaroùadhayastàþ dvividhàþ sthàvarà jaïgamà÷ca . tàsàü sthàvarà÷caturvidhàþ . vanaspatayo vçkùà vãrudha oùadhaya iti . tàsvapuùpàþ phalavanto vanaspatayaþ . puùpaphalavanto vçkùàþ . pratànavatyaþ stambinya÷ca vãrudhaþ . phalapàkaniùñhà oùadhaya iti . jaïgamàstvapi caturvidhà jaràyujàõóajasvedajodbhijjàþ . tatra pa÷umanuùyavyàlàdayo jaràyujàþ . khagasarpasarãsçpaprabhçtayo'õóajàþ . kçmikãñapipãlikàprabhçtayaþ svedajàþ . indragopamaõóåkaprabhçtaya udbhijjàþ . tatra sthàvarebhyastvakpatrapuùpaphalamålakandaniryàsasvarasàdayaþ prayojanavanto jaïgamebhya÷carmanakharomarudhiràdayaþ . pàrthivàþ suvarõarajatamaõimuktàmanaþ÷ilàmçtkapàlàdayaþ . kàlakçtàstu pravàtanivàtàtapacchàyàjyotsnàtamaþ ÷ãtoùõavarùàhoràtrapakùamàsartvayanàdayaþ saüvatsaravi÷eùàþ . ta ete svabhàvata eva doùàõàü sa¤cayaprakopapra÷amapratãkàrahetavaþ prayojanavanta÷ca . bhavanti càtra . ÷àrãràõàüvikàràõàmeùa varga÷caturvidhaþ . caye kope ÷ame caiva heturukta÷cikitsakaiþ . àgantava÷ca ye rogàste dvidhà nipatanti hi . manasyanye ÷arãre'nye teùàntu dvividhà kriyà . ÷arãrapatitànàntu ÷àrãravadupakramaþ . mànasànàntu ÷abdàdiriùño vargaþ sukhàvahaþ . evametatpuruùo vyàghirauùadhaü kriyàkàla iti catuùñayaü samàsena vyàkhyàtam . tatra puruùagrahaõàttatsambhavadravyasamåhobhåtàdiruktastadaïgapratyaïgavikalpà÷ca tvaïmàüsusiràsnàyuprabhçtayaþ . vyàdhigrahaõà dvàtapittakapha÷oõitasannipàtavaiùamyanimittàþ sarva eva vyàdhayo vyàkhyàtàþ . oùadhigrahaõàt dravyaguõarasavãryavipàkaprabhàvàõàmàde÷aþ . kriyàgrahaõàcchedyàdãni snehàdãni ca karmàõi vyàkhyàtàni . kàlagrahaõàtsarvakriyàkàlànàmàde÷aþ . bhavati càtra . vãjaü cikitsitasyaitatsamàsena prakãrtitam . saviü÷amadhyàya÷atamasya vyàkhyà bhaviùyati . tacca saviü÷amadhyàya÷ataü pa¤casu sthàneùu . tatra såtrasthànanidàna÷àrãracikitsitakalpeùvarthava÷àtsaüvibhajyottare tantre ÷eùànarthàn vyàkhyàsyàmaþ>% . carake tu triskandamityuktam tacca hetuliïgauùadharåpaskandhatrayaü bodhyam . aya¤càyurveda aùñàda÷avidyàntargataþ . %<àyurvedo dhanurvedo gàndharva÷ceti te traya>% iti 525 pçùñhe aùñàda÷avidyà÷abde uktabàkyàt . asmin ÷àstre dvijànàmevàdhikàronànyeùàü yathàha su÷rutaþ . %<athàtaþ ÷iùyopanayanãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . bràhmaõakùatriyavai÷yànàmanyatamamanvayavayaþ÷ãla÷aurya ÷aucàcàravinaya÷akti balamedhàdhçtismçtimatipratipattiyuktaü tanujihvauùñhadantàgramçjuvaktràkùinàsaü prasannacittavàkceùñaü kle÷asaha¤ca bhiùak ÷iùyamupanayet . ato viparãtaguõaü nopanayet>% . vipreõa vai÷yakanyàyàmutpannasyàmbaùñhasyàpi dvijadharmatayà upanayanàdisaüskàravattvàt %<ambaùñhasya cikitsitam>% iti manåkte÷ca atràdhikàra iti bhedaþ . tatràyaü vivekaþ dvijamàtràõàü cikitsite'dhikàre'pi tatratyavçttigrahaõe tu teùàü nindyataiva . %<påyaü cikitasakasyànnamiti>% manunà ninditatvàt . ambaùñhànàü tu tadvçttau doùàbhàvaþ manunà %<såtànàma÷vasàrathyamambaùñhasya cikitsitam>% ityanena teùàü cikitsàvçttikatvenàbhidhànàta ambaùñhasya ca yathopanayane'dhikàrastathà'mbaùñha÷abde 328 pçùñhe niråpitam . ataeva%<bhiùak ke÷avanandanaþ . vopadeva÷cacàredaü viprovedapadàspadam>% . vipravopadevasya pituþ ke÷avasya bhiùaktvaü svayameva tenoktam . tasya ninditatve tannocyeta iti draùñavyam . anyatra càyurvedasya caturvyåhatvamuktaü rogaroganidànaroganivçttitadupàyaråpaviùayacàturvidhyàt . sacàyurvedaþ naragajà÷vagovçkùàdhikàrabhedena pa¤cavidhaþ tatra naràyurvedaþ carakasu÷rutàdirlokaprasiddhaþ gajàyurvedo'÷vàyurvedo'pi ÷àlihotrakçtaþ tayo÷ca loke pracàràbhàvàt agnipuràõataþ samudçddhçtyàtratau dar÷yete tatra gajàyurvedo yathà %<gajalakùma cikitsàü ca lomapàda! vadàmi te>% ityupakramya %<pàkaleùu tu sarveùu kartavyamanuvàsanam . ghçtatailaparãpàkaü sthànaü vàtavivarjitam . skandheùu ca kriyà kàryà tathà pàkalavannçpa . . gomåtraü pàõóurogeùu rajanãbhyàü ghçtaü vvija . . ànàhe tailasiktasya niùekastasya ÷asyate . lavaõaiþ pa¤cabhirmi÷rà pratipànàya vàruõã . vióaïgatriphalàvyosasaindhavaiþ kabalàn kçtàn . mårchàsu bhojayennàgaü kùaudratoya¤capàyayet . abhyaïgaþ ÷irasaþ ÷åle nasya¤caiva pra÷asyate . nàgànàü snehakañukaiþ pàdarogànupakramet . pa÷càtkalkakaùàyeõa ÷odhana¤ca vidhãyate . ÷ikhitittirilàvànàü pippalãmaricànvitaiþ . rasaiþ samarpayennàgaü veüpathuryasya jàyate . bàlaü vilvaü tathà lodhraü dhàtakã sitayà saha . atãsàravinà÷àya piõóãü bhu¤jãta ku¤jaraþ . nasyaü karagrahe deyaü ghçtaü lavaõasaüyutam . màgadhãnàgaràjàjãyavàgårmaõóu kànvitàþ . utkarõake tu dàtavyo vàràha÷ca tathàrasaþ . da÷amålakulatthà÷vakàkamàcãvipàcitam . tailaprà÷anasaüyuktaü galagrahagadàpaham . aùñàbhirlavaõaiþ piùñaiþ prasannaü pàyayedghçtam . måtralaü÷ekharàvãjaü kathitaü trapuùasya ca . tvagdoùeùu pibeccaivaü vçùaü và kvathitaü dvipaþ . gavàü måtravióaïgàni kçmikeùveùu ÷asyate . ÷çïgaverakaõàdràkùà÷arkaràbhiþ ÷çtaü payaþ . kùatakùayakaraü pànaü tathà màüsarasaþ ÷ubhaþ . akùodanaü vyoùayutamarucau tu pra÷asyate . trivçdvyosàgnidantyarka÷yàmàkùãrebhapipapalã . etairgulmaharaþ snehaþ kçta÷caiva tathà rasaþ . bhenadràvaõàbhyaïgasnehapànànuvàsanaiþ . sarvàneva samutpannàn vidravàn samupàharet . ùaùñikaü mudgayåùeõa sàradena tathà pibet . bàlavilvaistathà lepaþ kuñyaroge pra÷asyate . vióaïgendrayavau hiïgu sabalaü rajanãdvayam . pårvàhõe pàyayet piõóàn sarva÷ålopà÷àntaye . pradhànabhojane teùàü ùaùñikavrãhi÷àlayaþ . madhyamau yavagodhåmau ÷eùà dantini càdhamàþ . yava÷caiva tathaivekùurnàgànàü balavardhanaþ . nàgànàü yavasaü ÷uùkaü tathà vàta prakopaõam . madakùãõasya nàgasyapayaþ pànaü pra÷asyate . dãpanãyaistathà dravyaiþ ÷çtomàüsarasastataþ . vàyasaþ kurabha÷cobhau kàkolåkakulàhaviþ . bhavet kùaudreõasaüyuktaü piõóoyuddhe madàya hi . kañumasyà vióaïgàni kùãrakoùàtakãpayaþ . haridrà ceti dhåmo'yaü ku¤jarasya jayàvahaþ . pippalã taõóulàstailaü màdhvãkaü màkùikantathà . netrayoþ pariùeko'yaü dãpanãyaþ pra÷asyate . purãùaü ca kaùàyà÷ca tathà pàràvatasya ca . kùãravçkùakarãra÷ca prasannàyeùñama¤janam . anenà¤jitanetrastu karoti kadanaü raõe . utpalàni ca nãlàni mustaü tagarameva ca . taõóulodakapiùñàni netranirvàpaõaü param . nakhavçddhau nakhacchedaþ tailaseka÷ca màsyapi . ÷ayyàsthànaü bhaveccàsya karãùaiþ pàü÷ubhistathà . ÷arannidàghayoþ sekaþ sarpiùà ca tathàpyati>% . iti gajàyurvedaþ
     athà÷vàyurvedaþ tatraiva %<a÷vavàhanasàraü ca vakùye'÷vasya cikitsitam>% ityupakramya %<vçùo nimbavçhatyau ca guóucã ca samàkùikà . siühànakaharã piõóãsveda÷ca ÷irasastathà . hiïgupuùkaramåla¤ca nàgaraü sàmlavetasam . pippalãsaindhavayutaü ÷ålaghnamuùõavàriõà . nàgarà'tiviùà mustà sànantà vilvamàlikà . kvàthameùàü pibedvàjã sarvàtãsàranà÷anam . priyaïgulodhramadhubhiþ pibedvçùarasaü hayaþ . kùãraü và pa¤cakolàdyaü kàsanàdvipramucyate . viùkanneùu ca sarveùu ÷reya àdau vi÷oùaõam . abhyaïgàvartanisnehanasyavartikramaþsmçtaþ . tvaritànàü turaïgàõàü payasaiva kriyàkramaþ . lodhrakara¤cayormålaü màtulàïgàgninàgaràþ . kuùñhaü hiïguvacàràsnà lepo'yaü ÷othanà÷anaþ . ma¤jiùñhà madhukaü dràkùàvçhatyau raktacandanam . trapuùãvãjamålàni ÷çïgàñakaka÷erukam . ajàpayaþ÷çtamidaü sa÷ãtaü ÷arkarànvitam . pãtvà nira÷anovàjã raktamehàt pramucyate . manyàhanunigàlastha÷iraþ ÷ephogalagrahaþ . abhyaïgaþ kañutailena tatra teùveva ÷asyate . pratyakpuùpã tathà vahniþ saindhavaü sauraso rasaþ . kçùõàhiïguyutairebhiþ kçtvà nasyaü na sodati . ni÷e jyotiùmato pàñhà kçùõakuùñhaü vacàmadhu . jihvàstambhe ca lepo'yaü guóamåtrayutohitaþ . tilairyaùñyà rajanyà ca nimbapatrai÷ca yojità . kùaudreõa ÷odhanã piõóã sarpiùà vraõaropaõã . abhighàtena kha¤janti ye'pya÷vàstãvravedanàþ . pariùekakriyà teùàü tailenà÷u rujàpahà . doùakàyàbhighàtàbhyàü tanuje liïgite tathà . ÷àntirmatsyàmbuvastàbhyàü pakvamannamatha kramàt . a÷vatthoóumbara plakùamadhåkavañavalkalaiþ . prabhåtanalikàkvàthaþ sukhoùõo vraõa÷odhanaþ . ÷atàhvà nàgaraü ràsnàma¤jiùñhàkçùõasaindhavaiþ devadàruvacàyugmarajanãraktacandanaiþ . tailaü siddhaü kaùàyeõa guóucyà payasà saha . mrakùaõaü vastinasye ca yojyaü sarvatra liïgite . raktasràvo jalaukàbhirnetrànte pittarogiõaþ . khàdiroóumbarà÷vatthakaùàyeõa ca sàdhitam . dhàtrãduràlabhàtiktàpriyaïgukusumaiþsarmaþ . guóucyà ca kçtaþ kvàthaþ kalkoyukto vilambite . utpàte ÷i÷ire ÷ràvye muùka÷othe tathaivaca . kùiprakàriõi doùe ca sadyovedhanamiùyate . go÷akçtsarjikàkuùñharajanãtilasarùapaiþ . gavàü måtreõa piùñai÷ca mardanaü kaõóunà÷anam . ÷ãtomadhuyutaþ kvàtho nàsikàyàü sa÷arkaraþ . raktapittaharaþ pànàda÷vakaõóostathaiva ca . saptame saptame deyama÷vànàü lavaõaü dine . tathà bhuktavatàü deyà atipàte tu vàruõã . jãvanãyaiþ samadhurairmçdvãkà÷arkaràyutaiþ . sapipiplãkaiþ ÷aradi prati pànaü sapadmakaiþ . vióaïgapippalãdhànya÷atàhvàlodhra saindhavaiþ . sacitrakaisturaïgàõàü pratipànaü himàgame . lodhrapriyaïgukàyuktà pippalã vi÷vabheùajaiþ . sakùaudraiþ pratipànaü syàdvasante kaphanà÷anam . priyaïgupippalãloghrayaùñyàhvaiþ samahauùadhaiþ . nidàghe saguóà deyà madirà pratipànake . lodhrakàùñhaü salavaõaü pippalyovi÷vabheùajam . bhavettailayutairebhiþ pràtipànaü ghanàgame . nidàghe'rdhakçtàhàràþ ÷aratsu puùña÷oõitàþ . pràvçóibhannapurãùà÷ca pibeyurvàjinoghçtam . pibeyurvàjinastailaü kaphavàyvadhikàstu ye . snehavyàpadbhavo yeùàü teùàü kàryaü viråkùaõam . tryahaü yavàgåråkùà syàdbhojanaü takrasaüyutam . ÷arannidàghayoþ sarpistailaü ÷ãtavasantayoþ . varùàsu ÷i÷ire caiva vastau yamakamiùyate . gurvabhiùyandibhaktàni vyàyàmaü snànamàtapam . vàyurvarùa¤ca vàhasya snehanãyasya varjayet . snànaü pànaü sakçtddçùñama÷vànàü salilàgame . atyarthaü durdine kàle pànamekaü pra÷asyate . yuktaü ÷ãtàtape kàle dviþ pànaü plavanaü sakçt . grãùme triþ snànapànaü syàcciraü tasyàvagàhaünam . nistuùàõàmpradàtavyà yavànà¤caturàóhakã . caõakavrãhimaudgàõàü, kalàyàn vàpi dàpayet . ahoràtreõa vàhasya yavasasya tulà da÷a . aùñau ÷uùkasya dàtavyà catasro'tha vuùasya và . dårvà pittaü, yabaþ kàsaü, vuùa÷ca ÷leùmasaüj¤akam . nà÷ayatyarjunaþ÷vàsaü, tathà ÷àlirbalakùayam . vàtikàþ paittikà÷caiva ÷leùmajàþ sànnipàtikàþ . na rogà pãóayiùyanti dårvàhàraü turaïgamam . dvau rajrubandhau duùñànàü pakùayorubhayorapi . pa÷càdbandha÷ca kartavyo dårakãlavyapà÷rayaþ . vaseyustvàstçtesthàne kçtadhåpanabhå mayaþ . ghanopanyastayavasàþ sapradãpàþ surakùitàþ . kçtabandhà÷ca kapayodhàryà÷cà÷vagçhe mçgàþ>% itya÷vàyurvedaþ adhikaü jayadattakçte'÷va÷àstre dç÷yam .
     atha gavàyurvedaþ agnipuø %<gavàmmàhàtmyamuktaü hi cikitsà¤ca tathà ÷çõu>% ityupakramya . %<÷çïgàmayeùu dhenånàü tailaü dadyàt sasaindhavam . ÷çïgaverabalàmàüsãkalkasiddhaü samàkùikam . karõamåleùu ÷åleùu ma¤jiùñhàhiïgusaindhavaiþ . siddhaü tailaü pradàtavyaü rasonenàtha và punaþ . vilvamålamapàmàrgo dhàtakã ca sapàñalà . kuñajaü dantamåleùu lepohçcchålanà÷anaþ . danta÷ålaharairdravyairghçtaü vàpi vipàcitam . mukharogaharaü j¤eyaü jihvàrogeùu saindhavam . ÷çïgaveraü haridre dve triphalà ca galagrahe . hçcchåle vasti÷åle ca vàtarogakùaye tathà . triphalà ghçtami÷rà ca gavàü pàne pra÷asyate . atãsàre haridre dve pàñhà¤caiva pradàpayet . sarveùu koùñharogeùu tathà sàsnàgateùu ca . ÷çïgavera¤ca bhàrgãü ca kàsa÷vàse ca dàpayet . dàtavyà bhagnasandhàne priyaïgurlavaõànvità . tailaüvàtaharaü pitte madhuyaùñivipàcitam . kaphe vyoùa¤ca samadhu saüpiùñakarajo'sraje . tailàjyaü haritàla¤ca bhagnakùataghçtaü dadet . màùàstilàþ sagodhåmàþ pa÷ukùãraü ghçtantathà . eùàü piõóã salavaõà vatsànàü puùñidà tviyam . balapradà vçùàõàü syàt grahanà÷àya dhåpakaþ . devadàruvacàmàüsãhiïguguggul sarùapàþ . grahàdigadanà÷àya eùa dhåpogavàü hitaþ . ghaõñàcai va gavàü kàryà dhåpenànena dhåpità . a÷vagandhàtilaiþ ÷uklai stena gauþ kùãriõã bhavet>% . iti gavàyurvedaþ
     atha vçkùàyurvedastatraiva %<vçkùàyurvedamàkhyàsye plakùa÷cottarataþ ÷ubhaþ . pràgvañoyàmyata÷càmra àpye '÷vatthaþ krameõa tu . dakùiõàdisamutpannàþ samãpe kaõñakidrumàþ . udyànaü gçhavàme syàttilànapyatha puùpitàn>% ityupakramya %<ariùñà÷okapunnàgàþ ÷irãùàþ sapiyaïgavaþ . a÷okakadalãjambustathà bakuladàóimàþ . sàyaü pràtastu gharmànte ÷ãtakàle dinàntare . varùartau tu bhuvaþ ÷oùesektavyà ropitàdrumàþ . uttamaü viü÷atirhastà madhyamaü ùoóa÷àntaram . sthànàt sthànàntaraü kàryaü vçkùàõàü dvàda÷àntaram . viphalàþ syurghanàvçkùàþ ÷astreõàdau hi ÷odhanam . vióaïgaghçtapakvàktàn secayecchotavàriõà . phalanà÷e kulatthai÷camàrùairmudgairyavaistilaiþ . ÷çta÷ãtapayaþsekaþ pahalapuùpàya sarvadà . àvikàja÷akçnmåtraü yavacårõaü tilàni ca . gomàüsamudaka¤ceti saptaràtraü nidhàpayet . tatsekaþ sarvavçkùàõàü phalapuùpàdivçddhidaþ . matsyàmbhasà'vasekena vçddhirbhavati ÷àkhinaþ . vióaïgataõóulopetaü matsyaü màüsaü hi dohadam . sarveùàmavi÷eùeõa vçkùàõàü rogamardanam>% . vçhatsaühitokto vçkùàyurveda àràma÷abde dç÷yaþ . àyurvedamadhãte veda và ukthàø ñhak . àyurvedikaþ àyurvedàbhij¤e triø . àyarvede sàdhu kathàø ñhak . àyurvedikaþ àyurvede sàdhau triø .

#<àyurvedamaya># puø àyurvedena pracuraþ pràcurye mayañ . dhanvantarau .

#<àyurvedin># triø àyurvedovedyatayà vidyate'sya ini . àyurvedàbhij¤e cikitsà÷àstrasya vettari vaidye .

#<àyuùaj># triø àyunà sajate sanja--kvip ùatvam . àyuþ samvandhe %<somaþ pavata àyuùak>% çø 9, 25, 5 . %<pavasva devàyuùagindraü gacchatu te madaþ>% çø 9, 63, 22 .

#<àyuùka># puø àyuùà kàyati kai--ka . àyuùà prakà÷amàne pra÷astàyuùke .

#<àyuùkàma># triø àyuþ kàmayate kàma--õiï--aõ upaø saø . àyurabhilàùuke %<athàta àyuùkàmãyaü rasayanam>% iti su÷rutaþ . %<àyuùkàmeõa vaptavyaü na jàtu parayoùiti>% manuþ .

#<àyuùkçt># triø àyuþ karoti kç--kvip 6 taø . àyurvçddhikare rasarasàyanàdau àyurvçddhi÷abde 775 pçùñhe tànyuktàni . ña . àyuùkara ityapyatra triø striyàü ïãp .

#<àyuùñoma># puø àyuþ sàdhanaü stomaþ ÷àkaø taø ùatvam . 1 àyuþsàdhane çksamudàyàtmake stomabhede tatstomayukteyàgabhede ca .

#<àyuùmat># triø àyarvidyate'sya matup . 1 cirajãvini %<àyuùmàn bhava saumyeti vàcyo vipro'bhivàdane>% %<àyuùmanta sutaü såte ya÷omedhàsamanvitam>% manuþ striyàü ïãp . 2 viùkambhàvadhike tçtãye yoge puø . %<viùkambhaþprãtiràyuùmàn>% jyoø tiø . àyuriti ÷abdo'styasya matup . 3 àyuþ÷abdayukte mantrabhede %<àyupmàniti ÷àntyarthaü japtvàcaiva samàhitaþ>% chaø paø . tacca àyuùyasåkta÷abde dç÷yam . bhavadàdiùu pàñhàt tasmin pare prathamàrthe'pi tasilàdi . tataàyuùmàn tatràyuùmàn .

#<àyuùya># triø àyuþ prayojanamasya %<svargàdibhyo yat>% pàø bhàø yat . àyuþ sàdhane àyurvçddhi÷abdokte rasarasàyanadravyakarmàdau . %<àyuùyaü pràïmukhobhuïkte çtaübhuïkte hyudaïmukhaþ>% %<idaü ya÷asyamàyuùyamidaü ni ÷reyasaü param>% %<dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü svargya¤càtithipåjanam>% iti ca manuþ àyuùyohavà asyaiùa àtmaniùkrayaõo bhavati ÷ataø bràø .

#<àyuùyasåkta># naø karmadhàø . %<àyuùmàniti ÷àntyarthaü japtvà tatra samàhitaþ>% chaø paø ukte àbhyudayika÷ràddhàdiùujapye såktabhede tacca såktam . %<àyurvi÷vàyurvi÷vamàyurasãmahi . prajàntvaùñadhàra nidhehyasmai ÷ataü jãvema ÷aradàü vayante . àyuùe pavasva varcase me pavasva viduþ pçthivyà diùojanitryàþ ÷çõvantvàpo'dhyakùarantã somohodmàya mamàyuùe mama brahmavarcasàya yajamànasyàrdhyà amuùya ÷àjyàya>% bhavadevabhaññadhçtam atràmuùye yatra ùaùñhyantaü saüskàryanàmollekhyam . sàmavedinà¤caitat pàñhyaü vedabhede'nyadàkare j¤eyam .

#<àyus># naø iõa--asi õicca . jãvitakàle %<àyuràrogya matulaü dehi devi! namo'stute>% devãstutiþ . %<àyurdehàtigaiþ pãtaü rudhiraü ca patattribhiþ>% raghuþ . %<caturthamàyuùobhàgamuùitvàdyaü gurau dvijaþ . dghitãyamàyu ùobhàgaü kçtadàrogçhe vaset>% manuþ %<samàrurukùurdivamàyuùaþ kùaye>% raghuþ . %<àyåüùi tvakùu nirbhidya pràbha¤janiramocayat>% bhaññiþ . %<aùñamaü càyuùaþ sthànamaùñamàdaùñama¤ca yat>% iti parà÷arokteþ janmalagnàvadhike aùñamasthàne tçtãyasthàne ca tadvivecyam . sthànavi÷eùe ca grahavi÷eùayogadçùñyàdiva÷àt àyurvi÷eùaþ aùñamasthàne cintanãyapadàrthasahitaþ sarvàø cintàø dar÷itaþ . yathà %<maraõàjjãvitamaraõaü guptasthànaü ca maraõahetu¤ca . antasukhamaraõade÷aü paribhavamapi cintayet pràj¤aþ . randhre÷vare pàpayute'ntyarà÷àvalpàyurasyeti vadanti paùñhe . tatràpi lagne÷varayogajàte tvalyàyurasyeti vadanti santaþ . svakùetrasaüsthe sati randhranàthe dãrghàyuràhrmunayomahàntaþ . mandena và cintyama÷eùamàyuþ svakùetramitroccagçhasthitena . randhe÷vare õàpi yute vilagnanàthe ripau và vyayarà÷iyukte . ùaùñhàntyape và yadi lagnayukte dãrghàyurabhyeti ÷ubhekùita÷cet . karme÷vareõàpi vicintyamàyurdãrghaü suhçsvoccayutena tena . kendrasthitaiþ karmavilagnarandhranàthaistathaivàyurudàharanti . proktagrahairvyomacaraistribhirvà sabhànujaiþ kendragataistathaiva . svakùetrakoõàdigatairvi÷eùàdvadanti dãrghàyu rudàracittàþ . caturastre ÷ubhairyukte lagne÷e ÷ubhasaüyute . guruõà dçùñisaüyoge pårõamàyurvinirdi÷et . kendrànvite vilagne÷e guru÷ukrasamanvite . tàbhyàü nirokùite vàpi dãrghamàyurvinirdi÷et . triùaóàyagatàþ pàpàþ ÷ubhàþ kendratrikoõagàþ . lagne÷e balasaüyukte pårõamàyurvinirdi÷et . ùañsaptarandhrabhàveùa ÷ubhe÷asahiteùu ca . triùaóàyeùu pàpeùu pårõamàyurvinirdi÷et . randra dhipe vilagnasthe guru÷ukrekùite yute . lagne÷e kendrarà÷au và dãrghamàyurvinirdi÷et . randhràdhipe tu kendrasthe guru÷ukrekùite yute . lagne÷e balasaüyuktedãrghamàyurvinirdi÷et . lagnàdhipo yadà kendre lagnàdekàda÷àlaye . sarvagrahakçtaü riùñameko'pi vilayaü nayet . uccànvitaistribhiþ kheñairlagnarandhre÷asaüyutaiþ . randhe pàpavihãnaistairdãrghamàyurvinirdi÷et . randhrasthataistribhiþ kheñaiþ svoccamitrasvagehagaiþ . lagne÷e valasaüyukte dãrghamàø . pràràvatàñibhàgasthàþ pàpàþ sarve ÷ubhàstathà . kendratrikoõanilayàþ pårõamàyurvinirdi÷et . ùaùñhàùñamavyaye pàpà lagne÷e durbale yadi . alpàyu ranapatyo và ÷ubhadçgyogavarjite . kråraùaùñhàü÷ake vàpi randhre÷e bhànuje'pi và . pàpànvite pàpadçùñetvalpamàyurvinirdi÷et . catuùñayagate pàpe ÷ubhadçùñivivarjite . balahãne vilagne÷e tvalpamàyurvinirdi÷et . vyayàrthau pàpasaüyuktau ÷ubhadçùñivivarjitau . kråraùaùñhàü÷agau vàpi svalpamàyurvinirdi÷et . àyuryogastridhà proktaþ svalpamadhyaciràyuùaþ . dvàtriü ÷atpårvamalpàyurmadhyamàyu stato bhavet . saptatyàþ pràk, tataþ pårõamàyuratra vadanti hi . alpàyurdinanàthasya ÷atrau lagnàdhipe yadà . samatve madhyamàyuþ syànmitre dãrghàyuràdi÷et . balahãne vilagne÷e jãve kendratrikoõage . ùaùñhàùñamavyaye pàpe madhyamàyurudàhçtam . ÷ubhe kendratrikoõasthe ÷anau balasamanvite . ùaùñhe vàpyaùñame pàpe madhyamàyurudàhatam . lagne trikoõe kendre và madhyamàyu÷ca mi÷rite . alpàyuryogajàtànàü vipatpàke mçtipradaþ . madhyame pratyaribhe÷ànmçtiü dadyàdvi÷eùataþ . aùñame÷ada÷à kaùñà pårõàyuryogasaüj¤ake . yogàyuri ti ni÷citya jàtasyaivaü vadedbudhaþ . àyurvilagnàdhipatã balena hãnau dharàsånvahite÷ayuktau . yudve mçtiü tasya vadanti tajj¤àþ ÷astreõa và tanmaraõaü vi÷eùàt . randhràïganàthau yadi và ripusthau ràhvanvitau ketuyutau sasånå . vraõena yudve mçtimàhuràryàþ ÷astreõa và tanmaraõaü vi÷eùàt . randhràïganàthau yadi và ripusthau ràhvanvitau keóayutau samandau . tadbhuktikàle'pyatha và vipàke ÷astreõa caurairmaraõaü prayàti . randhràïgapau vàhananàthayuktau tasmàn mçtiü tasya vadanti tajj¤àþ . mçtiü tvajãrõàdgurusaüyutau tau dehe÷ajãvau ripugàvajãrõàt . lagne÷vare vàhananàthayukte vàgã÷vareõàpi yute tvajãrõàt . dehe÷vare vàhanavittabhàvanàthànvite và maraõaütvajãrõàt . randhre÷ayogànmaraõaü da÷àyàmantarda÷àyàmatha và vadanti . pitràdibhàvàdhipayogadçùñyà pitràdikànàü maraõaü tathaiva . mçtyaïgapau bhànusutena yuktau dusthànagau và viùabhakùaõena . ràhudhvajàbhyàü sahitau ca dusthàvudbandhanàttasya mçtiü vadanti . ùaùñhe÷vare bhànusute saràhukatau mçgàdbhãtimudàharanti . jãvena yukte gajabhãtimasya jàtasya candreõa yute'÷vabhaãtim . såryànvite tàdç÷abhànuputre mçgàtsa÷çïgàta ÷unakàt sabhaume . ùaùñhasthite bhànusute'pi cevaü vinà svatuïgasvagçhaü sakheñe . sukhe÷abhàgye÷avilagnanàthàstrikoõagàþ kendragatà÷ca sarve . bhuktau yadà tatparipàkakàle pitrà sahaivànumçti¤ca màtuþ . randhre ÷a÷àïke phaõinàtha yukte hãne tvapasmàürayutaþ samande . tatra sthite hãnabale ÷a÷àïke pi÷àcapãóà ca jalàd dvipàcca . bhaumàhimandànyatamena yukte kùãõe ÷a÷àïke nidhanasthite'pi . duþsthe tvapasmàrabhayànmçtiþsyàtpi÷àcabàdhàdatha và mçtistu . randhre saràhau yadi và saketau càturthikàpãóanamàhurasya . randhre÷vareõàpi yute tathaiva kråràdiùaùñhàü÷ayute tu satyam . nãcasthite và'maranàyake và ùaùñhàùñamasthe yadi pàpadçùñe . ràj¤àü prakopànmaraõaü pitu÷ca tatpãóayà vittavinà÷ameti>% . adhikamalpàyuþ÷abde 413 pçùñhe uktam . asya puruùàdipårbapadakatve ac samàø %<puruùàyuùajãvinyaþ>% raghuþ tryàyuùam manuùyàyuùa mityàdau bàø ac samàsàntaþ .
     àyuryoga÷ca sarvàø ciø dar÷itaþ yathà %<athàyuryogaþ . kecidyogaü pra÷aüsanti da÷àü kecidvadanti hi . tadvinà càyuùàü j¤ànaü na ÷akyantu manãùibhiþ . trividha÷càyuùo yogaþ svalpàyurmadhyamottamaþ . dvàtriü ÷atpårvamalpantu tadårdhvaü madhyamaü bhavet . à saptatestadårdhvantu dãrghàyuriti sammatam . uttamàyuþ ÷atàdårdhvaü muneþ ÷aüsanti tadvidaþ . à dvàda÷àbdàjjantånàmàyurj¤ànaü na ÷akyate . japahomacikitsàdyai rvàlarakùàü tu kàrayet . pitrodde÷airmçtàþ kecitkecid bàlagra hairapi . apare riùñayogàcca trividhà'kàlamçtyavaþ . janmataþ prabalenaiva bàlànàü puùñivardhanam . kathayedava÷eùaü tu tathà yogoniråpitaþ . alpàyurlagnape bhànau ÷atrau madhyaü tu madhyame . mitre lagne÷vare tasya dãrghamàyurudàhçtam . alpàyuryogajàtasya vipattàre mçti>% vadet . jàtasya madhyame yàge pratyarau tu mçtirbhavet . dãrghàyuryogajàtànàü badhabhe tu mçtirbhavet . triùu yogeùu sarveùu pratyekaü trividhaü bhavet . alpàyuralpamadhyaü tu pårõàyustrividhaü smçtam . madhyamàdalpamadhyaü tu pårõàyustrividhaü bhavet . dãrghàyuùo'lpamadhye tu pårõàyustrividhaü bhavet . evannavavidhaü proktamàyuùàü tu vinirõayaþ . pa¤camyàràdda÷à mçtyuü dadyàt ùaùñhã gurostathà . ÷ane÷caturthànmçtyuþ syàdda÷à ràho÷ca saptamã . vipadbhe÷ada÷à kaùñà pratyarã÷ada÷à tathà . badhabhe÷ada÷à kaùñà pàpà syàda÷ubhekùità . nãcàràtivimåóhasthà vipatpratyarinaidhanàþ . da÷à dadyurmçtiü tasya pàpaiyuktà vi÷eùataþ . rà÷isandhiùu ye jàtàste bàlà mçtajãvinaþ . pàpadçùño yutovà'pi niþsaü÷ayamçti pradaþ . gaõóànteùådbhavo martyaþ pitçmàtçbalàttataþ . yadi jãvetsvargapàlo gajavàjisamanvitaþ . tçtoyagau bhànuni÷àkarau và krårarkùagau kråranirãkùitau ca . vyàdhiü narasyàpi vadanti tajaj¤àstrivarùamàtraü tvavilambametat . candràt smarevàsaranàthabhaumau kujàdayo và maraõaü da÷àhàt . udyadreùkàõa jàmitre yasva syàddàruõo grahaþ . kùãõacandre vilagnasthe sadyoharati jãvitam . àpoklime sthitàþ sarve grahà balavivarjitàþ . ekamàsaü dvimàsaü và tasyàyuþ samudàhçtam . vilagnàdhipatirnãce nidhane càrkasaüyute . kçcchreõa jãvanaü vindenmçtapràyo bhaviùyati . ketorudayaþ pårbe pa÷càduklàgnipavananirghàtaþ . raudre sati ca måharte pràõebhyastyajyate jantuþ . grahaõaparive÷akàle jàtaþ pàpànvite vilagnasthe . lagne÷e balahãne jãvati pakùatrayaü trimàsaü và . aü÷àdhipatirjanmapatirlagnapa÷càstamupàgato yasya . lagnàvasànamaraõaü bhavet katipayàhena . sandhicatuùñayakàle jàte mçtyuü samàdi÷ettajj¤aþ . pàpayute dçùñe và ÷ãghraiþ saumyairadçùñayute . ràhau kendre pàpayuktekùite và kùipraü nà÷aü yàti saumyairadçùñe . pàpaiþ kendre vàrkalagne trikoõe saumyaiþ ùaùñhe càùñame'ntye vadanti . jàtaþ kùoõe ÷ãtagau lagnasaüsthe pàpairdçùñe nà÷amà÷u prayàti . uccakùetre meùarà÷iü ca hitvà ràhuryuktasteùvapi pràõanà÷aþ . lagnàtsvàntyau pàpayuktau yadi stastatùaùñhàntye và vina÷yen kùaõena . lagnàdbàle càùñame pàpacàraiþ some kùãõe tvaùñamàbdaü ca jãvet . kendrai÷candràtpàpayuktairasaumyaiþ svarge yànaü procyate vatsareõa . janmàdhipe lagnage krårayukte pa÷yatyàrki÷càùñame jãvavarge . ùaùñhe varùe dvàda÷e và'ùñame và sandhau rà÷erjàtako mçtyumeti . ùaùñhe'ùñame và himagau ca yasya kùãõe candre pàpayukte'tha vàpi . saumyairdçùñe tvaùñamàbda¤ca jãvet pàpaiþ saumyairmi÷ritaistaddalaü syàt . jãvevilagne mithune tulàyàü ÷ukreõa yukte ÷a÷isånunà ca . pàpairdçùñe mçtyurà÷isthite và jãvedvarùaü càùñamaü caica bàlaþ . lagne kùãõe ÷a÷ini nidhanaü randhrakendreùu pàpaiþ pàpàntaþsthe nidhanahivuke dyånayukte ca candre . evaü lagne bhavati madanacchidrasaüsthe ca pàpe màtrà sàkaü yadi ca na ÷ubhairvãkùitaþ ÷aktimadbhiþ . ràhugraste ÷ãtara÷mau vilagne kråre yukte càùñame bhåmiputre . màtrà sàddhaü candravadbhàskareõa grasto và tenà÷u mçtyuü prayàti . astaïgate danapatau ravije vilagne bhaume 'tha vàpi nidhanaü brajati trivarùàt . evaü sthite'pi himagàva÷ubhairadçùñairà÷ugrahe ca niyat bhavatãha càùñau . vçhaspatirbhaumagçhe'ùñamasthaþ såryendubhaumàrkajadçùñamårtiþ . anyaistribhirbhàrgavadçùñihãno lokàntaraü pràpayati prasåtam . vakrã ÷anirbhaumagçhaü prayàta÷chidre ca ùaùñhe ca catuùñaye và . kujana saüpràptabalena dçùño varùadvayaü jãvayati prajàtam . saurismarasthe yadi và vilagne janmasthalagne ÷a÷idu÷cike và . saumyeùu kendropagateùu sadyojàtasya mçtyuryavanopadiùñaþ . nãcasthe devapåjye tu bhaumakùetragate'tha và . sandhitraye'pi jàtastu màsànmçtyuü sa gacchati . nakùatrasandhau tithirà÷isandhàvekatra tàvatprasavastripakùàt . jàta÷ca mçtyuü samupaiti sadyaþ ÷ukre'hni jãvediti nandikoktam . ùaùñyàü jàta÷càrkalagne kuje và gaõóànte và mçtyuyoge'tha vàpi . bhaume hanti pràõinàü tatkùaõena jãvekùite cenna bhavet prajàtaþ . bhaumodaye taddivase kç÷endau hore÷vare vàrabhåte ÷a÷àïke . jàtaþ sukhã brahmapadaü prayàti prasàdhanàdyairiha mantrasiddhyà . vargottame lagnagate kulãre kendre gurau bhåmisute kalatre . siühàsanàü÷e mçguje vi÷eùàdrasàyanàdyairamitàyureti . karmàntyalagne sabudhe kalatre jãve yadà gopurabhàgayukte . mçdvaü÷ake và dinanàthaputre jàtastvasaükhyàyurupaiti sånuþ . devalokàü÷ake ÷uke kendrasthe dharaõãsute . siühàsanàü÷ake jãve kendre jàtastvasaükhyakaþ . uttamàü÷e bhçgo kendre ÷anau pàràvatàü÷ake . svargaloke gurau kendre tvauùadhàdhàrasaükhyakaþ . gopuràü÷e gurau kendre ÷ukre pàràvatàü÷ake . trikoõe karkilagne tu yagàntaü sa tu jãvatiþ . càpàü÷e karkilagne ca tasmin devendrapåjite . tricaturbhirgrahaiþ kendre jàto brahmapadaü labhet . tçtãyaikàda÷e ÷ukre gopuràkhyàü÷akànvite . vçùe vargottame lagne brahmaõaþ paramaü padam . lagne ÷ukre gurau kàme karmàye'maranàyake . càpameùàü÷ake lagne jàto yàti paraü padam . pa¤came budhasaüyukte gopuràkhyàü÷akànvite . gurau ghañe vilagne'smin jàto brahmapadaü labhet . kendre gurau làbhagate'rkaputre dhane ravau mandayute kalatre . bhàgye dharàsånuyute'tra jàto yugàntakàlaü samamupaiti mantraiþ . trikoõagau jãvabudhau vi÷eùàllagne vçùe tatra yate dharàje . ni÷àkare gopurabhàgayukte jàtaþ sahasradvayavarùameti . pakùe site janma yadàhni kàle kendre gurau và ÷a÷ibhe vilagne . dàre kuje bhànusute sukhasthe jàtastu jãvedayutàbdasaükhyam . jãvamandàra÷ukràõàmanyonyaü kendrasaübhave . trikoõe và yadà yàte jàtastvayutavatsareþ . ÷ubhairyukte catuùkendre pàpaiþ ùañtribhavànvitaiþ . siühalagne yadà jàto jãvet ùaóayutàni saþ . karkàdisthairgrahaiþ sarvairgurucandràdibhiryadà . ÷anyantaiþ paramoccasthairmunitulyo bhavennaraþ . ÷anyàdibhaumaparyantà lagnàdau khacaràþ sthitàþ . vai÷eùikàü÷asaüyuktàjàtastvamarasaünnibhaþ . àkalpaü jovati naro mçge lagne kujàdikàþ . ravyantàþ khacaràþ sarve svocce jãve'hni janmani . meùàntyalagne sagurau bhçgau và ni÷àkare godhanamadhyamàü÷e . siühàsanàü÷e yadi và dharàje jàtastvasaü khyàyurupaiti mantraiþ . sthire ravau somasutena yukte candre vçùasthemithune ca ÷ukre . gurau kulãre yadi và vilagne ÷anau tulàyàü munisàmyameti . devalokàü÷ake mande bhaume pàràvatàü÷ake . siühàü÷ake gurau lagne jàto munisamo bhavet . meùalagne ravau màne jãve svãccasamanvite . triùaóàyagate pàpe jàto munisamo bhavet . iti cintàmaõau proktà àyuþsaükhyà manãpiõàm yaduktaü pårbakaiþ sarvestadvadeva mayà''dhunà . pàrijàtàü÷àdyàstu sarvàø cinta dar÷itàþ . %<målatrikoõakoõoccasvarkùakendrottamàü÷akàþ . saptavargodbhavàþ svàü÷asvàdhimitràü÷amitrakàþ . vargà ime da÷a proktàþ pårbàcàryai rmaharùibhiþ . vargadvayàdisaüyogai pàrijàtàdisaüj¤akàþ . uttamaü tu trivargaikyaü caturvargaü tu gopuram . vargapa¤caka saüyoge siühàsanamihocyate . vargadvayaü pàrijàtaü ùañkaü pàràvatàü÷akam . saptakaü devalãkàkhyaü svargalokastathà'ùñakam . airàvatantu navakaü phalaü teùàü pçthak pçthak>% . jàtakapaddhatau tu riùñabhaïgasahitàyuryogavi÷eùaþ gajàdyàyuþpramàõa sahita uktaþ yathà %<lagnasaptamagau pàpau candraþ pàpayuto yadà . ÷ubhagrahai rna dçùñaþ syàdacirànmçtyukàrakaþ . kùãõendau vyayage pàpai rlagnàùñamanivàsibhiþ . kendràõi ÷ubhahãnàni yadi kùipraü tadà mçtiþ . pàpayuktaþ ÷a÷ã lagnasaptàùñadvàda÷asthitaþ . kendrànyasthànagaiþ somyairna dçùño mçtyudàyakaþ . pàpe rà÷yantage sandhyàkàle horà vidhoryadà . mçtyurvà syàccandrapàpai ryute sarvacatuùñaye . karkàntyage cakrapårbaü pa÷càrdhe pàpadçgyute . mçtyurvàùñamaikendrasthaiþ pàpaiþ kùãõe vidhau tanau . ùaùñhadvàda÷agaiþ pàpairathavà dvyaùñasaü sthitaiþ . lagne và pàpamadhyasthe saptame và mçtiü vrajet . candre ùaùñhe'ùñame vàpi maraõaü pàpavãkùite . ÷ubhairevekùite varùàùñakànmi÷raistadardhataþ . ÷ubhaiþ ùaùñhàstage pàpairbalibhiþ pravilokite . màsàna mçtyuþ saptame và lagne÷e pàpasaüyute . turyasaptàùñaga÷candraþ pàpàntaþstho mçtipradaþ . kùãõa evaü lagnago'pi pàpe saptàùñage sati . ÷ubhàdçùñe vidhau bhànte kendrakoõopagaiþ khalaiþ . bhçtirà÷u sacandre'ïge pàpairvà saptamaiþ sthitaiþ . sapàpo'ïge vidhau graste samàtçka÷i÷orbadhaþ . bhaume'ùñame ravàvevaüvidhe lagne tu ÷astrajaþ . candràrkau và tanau pàpaiþ sabalairaùña koõagaiþ . ÷ubhairna yuktadçùña÷cenmaraõaü vàlakasya hi . lagnàüùña navamàntyeùu kujacandràrkasåryajaiþ . baliùñhagurvadçùñaiþ syàjjàtasya maraõaü dhruvam . pàpayukto vidhurlagnasaptakoõàntyamçtyugaþ . maraõàya baliùñhoj¤astrikayug vãkùito na cet . yogakartçbaliùñhenàdhiùñhete ca balã vidhaþ . svabhe và lagnabhe'bdàntaþ pàpadçùñastadà mçtiþ . meùàligo gururmçyau vi÷ukrairavalokitaþ . trivarùànmçtyudomandaþ sa såryendu rnavàbdataþ . dç÷yàdç÷ye saumyapàpairlagne 'gnàvipubhimçtiþ . budhaþ sàrkavidhuþ pàpadçùña ekàda÷àbdataþ . lagne÷o ripugorà÷imitairvarùemçtipradaþ . màsairdrekkàõanàthastu divasairaü÷anàyakaþ . lagne ÷aniþ ùoóa÷àhàt pàpadçùño'tha saüyutaþ . màsàdvi÷uddho varùàttu ÷i÷ormçtyukaraþ smçtaþ . lagne'rkakujamandà÷cet ùaùñhe và saptame vidhuþ . kùãõo na dçùño guruõà saptavarùàn mçtipradaþ . rà÷ilagne÷varàvastaü yàtau ùaùñhàùñaripphagau . rà÷yaïkatulyavarùai sta maraõàya ÷i÷oþ smçtau . ràhuþpàpekùitaþ kendrasaüstho mçtyukaraþ ÷i÷oþ . vatsarairda÷abhiþ kai÷cit smçtaþ ùoóa÷avatsaraiþ . eko'pi pàpomçtyusthaþ ÷atrugehe khalekùitaþ . amaràrbhakamapyevaü varùànmçtyuva÷aü nayet . ÷ukraþ karkamçgàrasthovyayàùñàristhitaiþ khalaiþ . sarvaiþ pradçùñaþ ùaóvarùairjàtasyàriùñakàrakaþ . budhaþ karkasthitaþ ùaùñhe'ùñame và candravãkùitaþ . varùai÷caturbhãriùñasya kàrakaþ kathito budhaiþ . såryaþ karmaõi ÷anyàrakùetrasthaþ pàpavãkùitaþ . maraõàya ÷i÷oþ ketådayabhaü janmabhaü tathà . ùaùñhàùñamasthàþ ÷ubhadà÷ca pàpàdharmàtmajasthà÷ca yadà bhavanti . pàpaiþ pradçùñà na ÷ubhà pradçùñà varùàùñakànmçtyukaràþ pradiùñàþ . lagnapaþ pàpayuk dyå neriùñakçddhodhanasthitaþ . navàbdaiþ sakhalo'bjàü÷e vyaye cendoþ khalekùitaþ . sårya÷ukra÷anãnà¤ca yogo bhavati janmani . gurudçùño'pi riùñàya pradiùño navavatraiþ . gajairaïkakairnetranetrai rdvipakùaiþ ÷arairekakenàvdhibhirvahninetraiþ . gajàbjairnakhai svargasaükhyai÷ca digbhirvidhormeùato bhàgavarùairmçtiþ syàt . karkalagne garau sendau j¤a÷ukrau kendragau yadà . trilàbhàrigatàþ ÷eùà ihàyuramitaü smçtam . àyuùo yogajasyàpi riùñaü vàdhakamatra hi . tadbàdhakoriùñabhaïgaþ sa cedbalikçtobhavet . ÷ubhà÷candràt ùaùñhasaptàùñamasthà no khalànvitàþ . riùñanà÷àya gaditàþ praõàmonçhareryathà . ÷ubhadreùkàõagaiþ sarvaiþ ÷ubhairyuktovidhuþ ÷i÷oþ . riùñahà paripårõo và dvàda÷àü÷e ÷ubhe sthitaþ . sampårõàïgaþ ÷arvarãnàyaka÷cet sarvai rdçùñoriùñahà saüpradiùñaþ . uccastho và mitrabhàgasthito và candràriùñaü nà÷ayet ÷ukradçùñaþ . kendre j¤aguru÷ukràõàmekaþ koõe'tha vãryavàn . ariùñanà÷akaþ kendre pàpo'pi paramoccagaþ . mitrarà÷igatàþ pàpàþ ÷ubhà÷ca navapa¤camàþ . nà÷aü nayantiriùñàni kçùõoriùñàsuraü yathà . balãjanme÷varomitra ÷ubhadçùño hi riùñahà . sa sarvagrahadçùño hi ùaùñhe riùñavinaùñi kçt . vargottame ÷ubhàþ sarve svabhe càriùñahànidàþ . ÷ubhavargagatà dçùñàþ saddçùñà riùñànaùñidàþ . kçttikàpuùyadàsreùu candrovàtha tripuùkare . pårõovargottamagataþ svãyariùñavinà÷akçt . meùakarkagata÷candraþ kendre ÷ubhanirãkùitaþ . a÷ubhaü nà÷ayatyà÷u harirmattagajaü yathà . ÷uklapakùe ni÷àyà¤cet kçùõejanma yadà divà . ÷ubhà÷ubhekùita÷candraþ ùaùñhàùñastho'vakaþ ÷i÷oþ . vyatãpàte'tha gaõóànte vaidhçtau riùñisandhyayoþ . jàtasya riùñaü nàstyeva smçtikarturmataü yathà>% . iti candrariùñabhaïgaþ . %<savãrye gurau lagnage ra÷miyukte vinà÷aü tadaivà÷ubhaü sarvameti>% . baliùñhaiþ ÷ubhai÷cà÷ubhairvãryahãnaiþ ÷ubharkùaü tanuþ sadgrahairvãkùitaü và . triùaóekàda÷e ràhuþ ÷ubhadçùño yadà bhavet . mçtyunà÷àya savibhurmçtyu¤jaya ivàparaþ . meùokùakarkalagnastho ràhu÷càmyudayo muneþ . agastyasya munãnàü ca saptànàü riùñanà÷akaþ . ÷ãrùodayagataiþ sarvairmçtyudoùo vina÷yati . prasannaiþ sukhadai÷càpi nabhodigvahnivàyubhiþ . mçtyubhaü grahahãnaü cet kendre pårõabale ÷ubhe . triü÷advarùaü tadàyuþ syàccatvàriü÷acchubhekùite . guruþ svabhe svadçkkàõe saptaviü÷ativarùakam . svabhasthitàþ ÷ubhà÷candre svocce'ïgasthe svaùañsamàþ . lagne gurau ÷ubhaiþ kendrasthitairmçtyau grahojbhite . saptatyabdaü bhavedàyuraùñàïge tadavãkùite . karke'ïgage gurau koõasthitaiþ sarva÷ubhagrahaiþ . a÷ãtiràyuùaþ kàùñhà kendre÷ukre ÷ataü samàþ . sårye baliùñhe piõóàyu÷candre syàttu nisargajam . lagne'ü÷àyurhãõabale trike'smin jãva÷armajam . nandendutattva tithyarkatithisvarganakhà raveþ . varùàõyucce grahe nãce tvardhaü madhye'nupàtataþ . nakhaikadvàïkadhçtayo viü÷atkhàkùà nisargajàþ . samàþ såryàt pårbavat syàdebhyo'pyà'yurathàü÷aje . iùñagrahalavàstrighnà da÷abhaktà÷ca yat phalam . varùamàsàdikaü j¤eyaü bhaved dvàda÷abhiþ sphuñam . jaive paràyuþ saptàü÷o grahàyuþ paramoccage . lagnama÷asamantvayurdadyàdvãryayutaü ca bhaiþ . sarvamardhaü tçtãyo'ü÷aþ pràdaþ pa¤càïgabhàgakau . vyayàdvàmaü vimãyeta pàpe tvardhaü ÷ubhagrahe . ekabhàvagatànàü yo balã bhàgaharastu saþ . ardhamastaü gatohanti tyaktvà ÷ukra÷anai÷carau . kujantyaktvà ÷atrubhasthaistribhàgo nà÷yate nijaþ . lagne sapàpaiþ lagnasthanavàü÷aghnàdgrahàyuùaþ . aùñottaraþ ÷atàü÷aþ syàddhãnaþ saumyekùite dalam . uccacakragatàstrighnaü dvighnaü svàü÷ottamàdigàþ . dadatyàyurgrahàste cedvçddhau nityaü svabhàdigàþ . api tridvye kaguõadàþ kendràdàviti kecana . lagne sapàpe hàniryà nàsàvaü÷abhavàyuùi . hànidvaye'dhikaiva syàdguõo'pyevaü varàhagoþ . khàrkàþparàyurnaradantinoþ 120 syàddantà 32 hayànàü ca jinà 24 vçùàdeþ . kharoùñrayostattvasamàþ 25 ÷uno'rkà 12 vyàghràdyajàderhinçpàþ 16 paràyuþ . à yurnçvat samànãya svasvapårõàyuùà hatam . gçparàyurhçtaü spaùñaü gajàdyàyurbhavediti . dãpastailàdiyukto'pi yathà vàte vina÷yati . ajitendriyatàpathyairevamàyurvina÷yati .
     atra hayànàü dantairyathàyurj¤ànaü tathoktama÷va÷abde 503 pçùñhe jayadattakçtàda÷va÷àstràttadvi÷eùo'va gantavyaþ . dantàdvàtriü÷advarùà itã ha ktam itthamàyu÷ca sadàcàràdeva, apathyàjitendriyàdibhyastu àyuþsattve'pi nà÷aþ uktajàtakapaddhativacanàt ataeva bhàø ànuø paø 104 adhyàye sadàcàràditaeva àyavçddhiruktà %<÷atàyurukta puruùaþ ÷atavãrya÷ca jàyate . kasmànimrayante puruùà bàlà api pitàmaha! . àyuùmàn kena bhavati alpàyurvà'pi mànavaþ . kena và labhate kãrtiü kena và labhate ÷riyam . tapasà brahmacaryeõa japahãmaistathauùadhaiþ . karmaõà manasà vàcà tanme bråhi pitàmaha! . bhãùma uvàca . atra te'haü pravakùyàmi yanmàü tvamanupçcchasi . alpàyuryena bhavati dãrghàyurvà'pi mànavaþ . yena và labhate kãrtiü yena và labhate ÷riyam . yathà vartayan puruùaþ ÷reyasà samprayujyate . àcàràllabhate càyuràcàràllabhate ÷riyam . àcàràllabhate kãrtiü puruùaþ pretya ceha ca . duràcàro hi puruùo nehàyurvindate mahat . yasmàttrasyanti bhåtàni tathà paribhavanti ca . tasmàt kuryàdihàcàraü yadãcchedbhåtimàtmanaþ . api pàpa÷arãrasya àcàro hantyalakùaõam . àcàralakùaõo dharmaþ santa÷càritralakùaõàþ . sàdhåkta¤ca yathà vçttametadàcàralakùaõam . apyadçùñaü ÷ravàdeva puruùaü dharma càriõam . bhåtikarmàõi kurvàõaü taü janàþ kurvate priyam . ye nàstikà niùkriyà÷ca guru÷àstràbhilaïghinaþ . adharmaj¤à duràcàràste caranti gatàyuùaþ . vi÷okà bhinnamaryàdà nityaü saïkãrõamaithunàþ . alpàyuùo bhavantãha narà nirayagàminaþ . sarvalakùaõahãno'pi samudàcàravànnaraþ . ÷raddhadhàno'nasåya÷ca ÷ataü varùàõi jãvati . akrodhanaþ satyavàdã bhåtànàmavihiüsakaþ . anasåyurajihma÷ca ÷ataü varùàõi jãvati . loùñamardã tçõacchedo nakhakhàdã ca yo naraþ . nityocchiùñaþ saïka÷uko nehàyurvi ndate mahat . bràhme muhårte budhyeta dharmàrthau cànucintayet . utthàyàcasya tiùñheta pårbàü sandhyàü kçtà¤jaliþ . evamevàparàü sandhyàü samupàsãta vàgyataþ . nekùetàdityamudyantaü nàstaü yàntaü kadàcana . nopasçùñaü na vàristhaü na madhyaü nabhasogatam . çùayo nityasandhyatvàddãrghamàyuravàpnuvan . tasmàttiùñhetsadà pårbàü pa÷cimà¤caiva vàgyataþ . ye na pårbàmupàsãrandvijàþ sandhyàü na pa÷cimàm . sarvàüstàn dhàrmiko ràjà ÷ådrakarmàõi kàrayet . paradàrà na gantavyàþ sarvavarõeùu karhicit . nahãdç÷amanàyuùyaü loke ki¤cana vidyate . yàdç÷aü puruùasyeha paradàropasevanam . yàvanto romakåpàþ syuþ strãõàü gàtreùu nirmitàþ . tàvadvarùasahasràõi narakaü paryupàsate . prasàdhana¤ca ke÷ànàma¤janaü dantadhàvanam . pårbàhõaeva kàryàõi devatànà¤ca påjanam . purãùamåtre nodãkùennàdhitiùñhet kadàcana . nàtikalyaü nàtisàyaü na ca madhyandine sthite . nàj¤àtaiþ saha gaccheta naikona vçùalaiþ saha . panthàdeyo bràhmaõàya nãbhyo ràjabhya eva ca . vçddhàya bhàrataptàya garbhiõyai durbalàya ca . pradakùiõaü prakurvãta parij¤àtàn vanaspatãn . catuùpathàn prakurrvãta sarvàneva pradakùiõàn . madhyandine ni÷àkàle ardharàtre ca sarva dà . catuùpathaü na seveta ubhe sandhye tathiva ca . upànahau ca vastra¤ca dhçtamanyairna dhàrayet . brahmacàrã ca nityaü syàt pàdaü pàdena nàkramet . amàvàsyà paurõamàsyàü caturda÷yà¤ca sarva÷aþ . aùñamyàü sarvapakùàõàü vrahmacàrã sadà bhavet . . vçthà màüsaü na khàdeta pçùñhamàüsaü tathaiva ca . àkro÷aü parivàda¤ca pai÷unya¤ca vivarjayet . nàruntudaþ syànna mç÷aüsavàdã na hãnataþ paramabhyàdadãta . yayà'sya vàcà para udvijeta na tàü vadeduùatãü pàralokyàm . vàksàyakà vadajànniùpatanti tairàhataþ ÷ocati ràtryahàõi . parasya no marmasu niùpatanti tàn pàõóito nàvasçjet pareùu . rohate sàyakairviddhaü vanaü para÷unà hatam . vàcà duruktayà viddhaü na saürohati vàkkùatam . karõinàlikà nàràcànnirharanti ÷arãrataþ . vàk÷alyastu na nirhartuü ÷akyo hçdi÷ayo hi saþ . hãnàïgànatiriktàïgàn vidyàhãnàn vigarhitàn . råpadraviõahãnàü÷ca sattvahãnàü÷ca nàkùipet . nàstikyaü vedanindà¤ca devatànà¤ca kutsanam . dveùastambhàbhimàna¤ca taikùõya¤ca parivarjayet . parasya daõóaü nodyacchet kruddho nainaü nipàtayet . anyatra puttràcchiùyàcca ÷iùñàrthaü tàóanaü smçtam . na bràhmaõàn parivadet nakùatràõi na nirdi÷et . tithiü pakùasya na bråyàttathà'syàyurna riùyate . kçtvà måtrapurãùe tu rathyàmàkramya và punaþ . pàdaprakùàlanaü kuryàt svàdhyàye bhojane tathà . trãõi devàþ pavitràõi bràhmaõànàmakalpayan . adçùñamadbhirni rõiktaü yacca vàcà pra÷asyate . saüyàvaü kç÷araü màüsaü ÷aùkulãmpàyasantathà . àtmàrthaü na prakartavyaü devàrthantu prakalpayet . nityamagniü paricaredbhikùàü dadyàcca nityadà . vàgyato dantakàùñha¤ca nityameva samàcaret . na càbhyudita÷àyã syàt pràya÷cittã tathà bhavet . màtàpitaramutthàya pårbamevàbhivàdayet . àcàryamatha vàpyanyaü tathàyurvindate mahat . varjayeddantakàùñhàni varjanãyàni nitya÷aþ . bhakùayecchàstradçùñàni parvasvapi vivarjayet . udaïmukha÷ca satataü ÷aucaü kuryàt samàhitaþ . akçtvà pàda÷auca¤ca nàcareddantadhàvanam . akçtvà devapåjà¤ca nàbhigacchet kadàcana . anyatra tu guruü vçddhaü dhàrmikaü và vicakùaõam . avalokyo na càdar÷o malino buddhimattaraiþ . na càj¤àtàü striyaü gacchedgarbhiõãü và'kadàcana . udak÷irà na svapeta tathà pratyak÷irà na ca . pràka÷iràstu svapedvidvànathavà dakùiõà÷iràþ . na bhagne nàva÷ãrõe ca ÷ayane prasvapãta ca . nàntardhàne na saüyukte na ca tiryakkadàcana . na càpi gacchet kàryeõa samayàdvà'pi nàstike . àsanantu padàkçùya na prasajyettathà naraþ . na nagnaþ karhicit snàyànna ni÷àyàü kadàcana . snàtvà ca nàvamçjyeta gàtràõi suvicakùaõaþ . na cànulimpedasnàtvà snàtvà vàso na nirdhunet . na cavàrdràõi vàsàüsi nityaü seveta mànavaþ . sraja÷ca nàvakçùyeta na bahirdhàrayãta ca . udakyayà ca saübhàùàü na kurvãta kadàcana . notsçjeta purãùa¤ca kùetre gràmasya càntike . ubhe måtrapurãùe tu nàpsu kuryàt kadàcana . annaü bubhukùamàõastu trirmukhena spç÷edapaþ . bhuktvà cànnaü tathaiva trirdviþ punaþ parimàrjayet . pràïmukho nityama÷nãyàdvàgyato'nnamakutsayan . praskandayecca manasà bhuktvà càgnimupaspç÷et . . àyuùyaü praïmukho bhuïkte ya÷asayaü dakùiõàmukhaþ . dhanyaü pratyaïmukho bhuïkte çtaü bhuïkte udaïmukhaþ . agnimàlabhya toyena sa rvàn pràõànupaspç÷et . gàtràõi caiva sarvàõi nàbhiü pràõitale tathà . nàdhitiùñhettuùaü jàtu ke÷abhasmakapàlikàþ . anyasya càpyavasnàtaü dårataþ parivarjayet . ÷àntihomàü÷ca kurvãta sàvitràõi ca dhàrayet . niùaõõa÷càpi khàdeta na tu gacchan kadàcana . måtraü nottiùñhatà kàryaü na bhasmani na govraje . àrdrapàdastu bhu¤jãta nàrdapàdastu saüvi÷et . àrdrapàdastu bhu¤jàno varùàõàü jãvate ÷atam . trãõi tejàsi nocchiùña àlabheta kadàcana . agniü gàü bràhmaõa¤caiva tathà hyàyurna hãyate . trãõi tejàüsi nocchiùña udãkùeta kadàcana . såryàcandramasau caiva nakùatràõi ca sarva÷aþ . årdhvaü pràõà hyutkràmanti yånaþ sthavira àyati . abhyutthànàbhivàdàbhyàü punastàn pratipadyate . abhivàdayeta vçddhàü÷ca dadyàccaivàsanaü svayam . kçtà¤jalirupàsãta gacchantaü pçùñhato'nviyàt . na càsãtàsane bhinne bhinnakàüsya¤ca varjayet . naikavastreõa bhoktavyaü na ngnaþ snàtumarhati . svaptavyaü naiva nagnena na cocchiùño'pi saüvi÷et . ucchiùño na sp÷ecchãrùaü sarve pràõàstadà÷rayàþ . ke÷agrahaü prahàràü÷ca ÷irasyetàn vivarjayet . na saühatàbhyàü pàõibhyàü kaõóåyetàtmanaþ ÷iraþ . na càbhãkùõaü ÷iraþsnàyàttathà'syàüyurnaricyate . ÷iraþsnàtai÷ca tailai÷ca nàïgaü ki¤cidapi spç÷et tilabhçùñaü na cà÷nãyàttathà'syàrnariùyate . nàdhyàpayettathocchiùño nàdhãyãta kadàcana . vàte ca påtigandhe ca manasà'pi na cintayet . atra gàthà yamodgãtàþ kãrtayanti puràvidaþ . àyurasya nikçntàmi prajàstasyàdade tathà ya ucchiùñaþ pravadati svàdhyàya¤càdhigacchati . ya÷cànanyàyakàle'pi mohàdabhyasyati dvijaþ . tasya vedaþ praõa÷yeta àyu÷ca parihãyate . tasnàdyukto hyanadhyàye nàdhãyãta kadàcana . pratyàdityaü pratyanalaü prati gà¤ca prati dvijàn . ye mehanti ca pranthànaü te bhavanti gatàyuùaþ . ubhemåtrapurãùe tu divà kuryàdudaïmukhaþ . dakùiõàbhimukho ràtrau tathà hyàyurnariùyate . trãn kç÷ànnàvajànãyàddãrghamàyurjijãviùuþ . bràhmaõaü kùatriyaü sarpaü sarve hyà÷ãviùàstrayaþ . dahatyà÷ãviùaþ kruddho yàvat pa÷yati cakùuùà . kùatriyo'pidahet kruddhoyàvat pa÷yati tejasà . bràhmaõastu kulaü hanyàddhyànenàvekùitena ca . tasmàdetattrayaü yatnàdupaseveta paõóitaþ . guruõà caiva nirbandho na kartavyaþ kadàcana . anumànyaþ prasàdya÷ca guruþ kruddho yudhiùñhira! . samyaïmiyyàpravçtte'pi vartitavyaü guràviha . gurunindàdahatyàyurmanuùyàõàü na saü÷ayaþ . dåràdàvasathànmåtraü dåràt pàdàvasecanam . ucchiùñotsarjanaü caiva dåre kàryaü hitaiùiõà . raktamàlyaü na dhàryaü syàt ÷uklaü dhàryantu paõóitaiþ . varjayitvà tu kamalaü tathà kuvalayaü prabho! . raktaü ÷irasi dhàryantu tathà vàneyamityapi . kà¤canãyà'pi màlà yà na sà duùyati kahicit . snàtasya varõakaü nityamàrdraü dadyàdvi÷àmpate! . viparyayaü na kurvãta vàsaso buddhimànnaraþ . tathà nànyadhçtaü dhàryaü na càpada÷ameva ca . anyadeva bhavedvàsaþ ÷ayanãye narottama! . anyadrathyàsu devànàmarcàyàmanyadeva hi . priyaïgucandanàbhyà¤ca vilvena tagareõa ca . pçthagevànulimpeta ke÷areõa ca buddhimàn . upavàsa¤ca kurvãta snàtaþ ÷uciralaïkçtaþ . parvakàleùu sarveùu brahmacàrã sadà bhavet . samànamekapàtre tu bhu¤jennànnaü jane÷vara! . àlãóhayà parivçtaü na ÷ayãta kadàcana . tathà noddhçtasàràõi prokùitaü nàpradàya ca . na sannikçùño medhàvã nà÷ucerna ca satmå ca . pratiùiddhànna dharmeùu bhakùyàn bhu¤jãta pçùñhataþ . pippala¤ca vaña¤caiva ÷aõa÷àkaü tathaiva ca . uóumbaraü na khàdecca bhavàrthã puruùottama! . àvyaü gavyaü tathà màüsaü màyåra¤caiva varjayet . varjayecchuùkamàsi¤ca tathà paryuùita¤ca yat . na pàõau lavaõaü vidvàn prà÷nãyànna ca ràtriùu . dadhisaktånna bhu¤jãta vçthàmàüsa¤ca varjayet . sàyaü pràta÷ca bhu¤jãta nàntaràle samàhitaþ . bàlena tu nabhuj¤ãta para÷ràddhaü tathaiva ca . vàgyato naikavastra÷ca nàsaüviùñaþ kadàcanai . bhåbhau sadaiva nà÷nãyànnànàsãno na ÷abdavat . toyapårbaü pradàyànnamatithibhyo vi÷eùataþ . pa÷càdbhu¤jãta medhàvã na càpyanyamanà naraþ . samànamekapaïktyàntu bhojyamannaü nare÷vara! . viùaü halàhalaü bhuïkte yo'pradàya suhçjjane . pànãyaü pàyasaü saktån dadhi sarpirmadhånyapi . nira÷ya ÷eùameteùàü na pradeyantu kasyacit . bhu¤jàno manujavyàghra! naiva ÷aïkàü samàcaret . dadhi càpyanupànaü vai kartavya¤ca bhavàrthinà . àcamya caikahastena pariplàvyaü tathodakam . aïguùñhaü caraõasyàtha dakùiõasyàvasecayet . pàõiü mårdhni samàdhàya smçùñvà càgniü samàhitaþ . j¤àti÷raiùñyamavàpnoti prayogaku÷alo naraþ . adbhiþ pràõàn samàlabhya nàbhiü pàõitale tathà . spç÷aü÷caiva pratiùñheta na càpyàrdreõa pàõinà . aïguùñhasyàntaràle ca bràhmaü tãrthamudàhçtam . kaniùñikàyàþ pa÷càttu devatãrthamihocyate . aïguùñhasya ca yanmadhyaü prade÷inyà÷ca bhàrata! . tena pitryàõi kurvãta spçùñvàpo nyàyatastathà . paràpavàdaü na bråyànnàpriya¤ca kadàcana . na manyuþ ka÷cidutpàdyaþ puruùeõa bhavàrthinà . patitaistu kathàü neccheddar÷ana¤ca vivarjayet . saüsargaü na ca gaccheta tathàyurvindate mahat . na divà maithunaü gacchenna kanyàü na ca bandhakãm . na càsnàtàü striyaü gacchettathàyurvindate mahat . sve ro torthe samàcamya kàrye samupakalpite . triþ pãtvàpo dviþ pramçjya kçta÷auco bhavennaraþ . indriyàõi sakçt spç÷ya trirabhyukùya ca mànavaþ . kurvãta pitryaü daiva¤ca vedadçùñena karmaõà . bràhmaõàrthe ca yacchaucaü tacca me ÷çõu kaurava! . pavitra¤ca hita¤caiva bhojanàdyantayostayà . sarva÷auceùu bràhmeõa tãrthena samupaspç÷et . niùñhãvya tu tathà kùutvà spç÷yàpo hi ÷ucirbhavet . vçddho j¤àtistathà mitraü daridro yã bhavedapi . gçhe vàsayitavyàste dhanyamàyuùyameva ca . gçhe pàràvatà dhanyàþ ÷ukà÷ca sahasàrikàþ . gçheùvete tu pàpàya tathà vai tailapàyikàþ . uddãpakà÷ca gçdhrà÷ca kapotà bhramaràstathà . nivi÷eyuryadà tatra ÷àntimeva tadàcaret . amaïgalyàni caitàni tathotkro÷à mahàtmanàm . mahàtmano'tiguhyàni na vaktavyàni karhicit . agamyà÷ca na gaccheta ràj¤aþ patnãü sakhãü tathà . vaidyànàü vàlavçddhànàü bhçtyànà¤ca yudhiùñhira! . bandhånàü bràhmaõànà¤ca tathà ÷àraõikasya ca . sambandhinà¤ca ràjandra! tathàyurvindate mahat . bràhmaõasthapatibhyà¤ca nirmitaü yannive÷anam . tadàvaset sadà pràj¤o bhavàrthã manuje÷vara! . sandhyàyàü na svapedràjan! vidyàü na ca samàcaret . na bhu¤jota ca medhàdhã tathàyurvindate mahat . naktaü na kuryàtpitryàõi bhuktvà caiva prasàdhanam . pànãyasya kriyà naktaü na kàryà bhåtimicchatà . varjanãyà÷ca vai nityaü saktavo ni÷i bhàrata! . ÷eùàõi càvadàtàni pànãya¤càpi bhojane . sauhityaü na ca kartavyaü ràtrau na ca samàcaret . dvijacchedaü na kurvãta bhuktvà na ca samàcaret . mahàkule prasåtà¤ca pra÷astàü lakùaõaistathà . vayasthà¤ca mahàpràj¤aþ kanyàmàvoóumarhati . apatyamutpàdya tataþ pratiùñhàpya kulaü tataþ . puttràþ pradeyà j¤àneùu kuladharmeùu bhàrata! . kanyà cotpàdya dàtavyà kulaputràya dhãmate . puttrà nive÷yà÷ca kulàdvçttyà labhyà÷ca bhàrata! . ÷iraþsnàto'tha kurvãta daivaü pitryamathàpi và . nakùatre na ca kurvãta yasmin jàto bhavennaraþ . na prauùñhapadayoþ kàryaü tathàgneye ca bhàrata! . dàruõeùu ca sarveùu pratyari¤ca vivarjayet . jyotiùe yàni coktàni tàni sarvàõi bhàrata! . pràïmukhaþ ÷ma÷rukarmàõi kàrayet susamàhitaþ . udaïmukho và ràjendra! tathàyurvindatemahat . parivàdaü na ca bråyàtpareùàmàtmanastathà . parivàdo hyadharmàya procyate bharatarùabha! . varjayedvyaïginãü nàrãü tathà kanyàü narottama! . samàrùàü vyaïgità¤caiva màtuþ sakulajàü tathà . vçddhàü pravrajità¤caiva tathaiva ca pativratàm . ayoni¤ca viyoni¤ca na ca gacchedvicakùaõaþ . piïgalàü kuùñhinãü nàrãü na tvamàvoóhumarhasi . apasmàrikule jàtàü nihãnà¤caiva varjayet . ÷vitriõà¤ca kule jàtàü kùayiõàü manuje÷vara! . lakùaõairanvità yà ca pra÷astà yà ca lakùaõaiþ . maünoj¤à dar÷anãyà ca tàü bhavàn voóhumarhati . mahàkule niveùñavyaü sadç÷e và yudhiùñhira! . aparà patità caiva na gràhyà bhåtimicchatà . ànãnutpàdya yatnena kriyàþ suvihità÷ca yàþ . vede ca bràhmaõaiþ proktàstà÷ca sarvàþ samàcaret . na cerùyà strãùu kartavyà rakùyà dàrà÷ca sarva÷aþ . anàyuùyà bhavedãrùyà tasmàdãrùyàü vivarjayet . anàyuùyaü divà svapnaü tathà'bhyudita÷àyità . prage ni÷àmà÷u tathà ye cocchiùñhàþ svapanti vai . pàradàryamanàyuùyaü nàpitocchiùñatà tathà . yatnato naiva kartavyamabhyàsa÷caiva bhàrata! . sandhyàyàü na ca bhu¤jãta na snàyànna pañhettathà . prayata÷ca bhavettasyàü na ca ki¤cit samàcaret . bràhmaõàn påjayeccàpi tathà snàtvà naràdhipa! . devàü÷ca praõamet snàto guråü÷càpyabhivàdayet . animantrito na gaccheta yaj¤aü gaccheta dar÷akaþ . anarcite hyanàyuùyaügamanaü tatra bhàrata! . na caikena parivrajyaü na gantavyaü tathà ni÷i . anàgatàyàü sandhyàyàmàtatya ca gçhe vaset . màtuþ piturguråõà¤ca kàryamevànu÷àsanam . hitaü và'pyahitaü và'pi na vicàryaü katha¤cana . dhanurvede ca vede 'tha yatnaþ kàryo naràdhipa! . hastipçùñhe'÷vapçùñhe ca rathacaryàsu caiva ha . yatnavàn bhava ràjendra! yatnavàn sukhamedhate . apradhçùya÷ca ÷atråõàü bhçtyànàü svajanasya ca . prajàpàlanayukta÷ca na kùatiü labhate kvacit . yukti÷àstra¤ca te j¤eyaü ÷abda÷àstra¤ca bhàrata! . gàndharba÷àstra¤ca kalàþ parij¤eyà naràdhipa! . puràõamitihàsà÷ca tathàkhyànàni yàni ca . mahàtmanà¤ca caritaü ÷rotavyaü nityameva ca . patnã rajasvalà yà ca nàbhigacchenna càhvayet . snàtà¤caturthe divase ràtrau gacchedvicakùaõaþ . pa¤came divase nàrã ùaùñhe'hani pumàn bhavet . etena vidhinà patnãmupàgaccheta paõóitaþ . j¤àtisambandhimitràõi påjanãyàni sarva÷aþ . yaùñavya¤ca yathà÷akti yaj¤airvividhadakùiõaiþ . ata årdhvamaraõya¤ca sevitavyaü naràdhipa! . eùa te lakùaõodde÷a àyuùyàõàü prakãrtitaþ . ÷eùastraividyavçddhebhyaþ pratyàhàryo yudhiùñhira! . àcàro bhåtijanana àcàraþ kãrtivardhanaþ . àcàràdvardhate hyàyuràcàro hantyalakùaõam . àgamànàü hi sarveùàmàcàraþ ÷reùñha ucyate . àcàraprabhavo dharmo dharmàdàyurvivardhate . etadya÷asyamàyuùyaü svargyaü svastyayanaü mahat . anukampya sarvavarõàn brahmaõà samudàhçtam>% . anyecàcàrà àcàra÷abde 630 pçùñhe uktàste'pi àyurvçddhikaràþ . àyuþkàla÷ca svàbhàvikaþ jãvabhedena bhinnaþ . tathà hi %<brahmaõovarùa÷atamiti>% ÷ruteþ brahmaõonijaparimàõena varùa÷atàyuþ tacca siø ÷iø dar÷itam %<caturyugasahasreõa brahmaõo dinamucyate . nijenaiva tu mànena àyarvarùa÷ataü smçtam . tat paràkhyaü tadardhaü tu paràrdhamabhidhãyate>% %<såryàbdasaükhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ saüdhyàsandhyaü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam . itthaü yugasahasreõa bhåtasaühàrakàrakaþ . kalpobràhmamahaþ proktaü ÷arvarã tasya tàvatã . paramàyuþ ÷ataü tasya tayàhoràtramaükhyayà>% såø siø . tena sauraiþ 4320000 varùaiþ caturyugaü tena sahasraguõitena bràhmamahaþ 4320000000 ràtri÷ca tàvatãti 8640000000 varùàstasyàhoràtramànaü tasya 360 guõane tasya varùamànam 3110400000000 etacchataguõitaü tasyàyu rmànam ayameva mahàkalpaþ %<÷atàyuþ sadànanda evaü pradiùñastadàyurmahàkalpa ityuktamàdyaiþ>% siø ÷iø ukteþ . jaigãùavyasya ca da÷amahàkalpajãvità %<da÷asu mahàkalpeùu viparivartamànena mayeti>% sàø kauø %<tadvàkyàt tena bràhmàyuþkàlà da÷aguõitàþ>% 3104400000000000 tasyàyuþ . atha manånàmàyuþpramàõam . %<yugànàü saptatiþ saikà manvantaramudàhçtam>% såø siø . caturyugamàna¤ca 4320000 tacca 71 guõitam 306720000 sauravarùàþekaikamanånàmàyuþkàlaþ . màrkaõóeyasya saptakalpàntajovitetyukteþ 4320000000 saptabhiguõitam 30240000000 tasyàyuþ kàlaþ . devànàmàyustu bràhmadinamànam %<yadà sa devo jàgarti tadedaü ceùñate jagat . yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü nimãlati>% sanåkteþ bràhmadinaparyantaü teùàü sthàyitvam %<karmàtmanà¤ca devànàü so'sçjat pràõinàü prabhuþ>% iti manunà kalpàdau tenaiva teùàü sraùñçtvokteþ pratikalpe'pi tathaiva sraùñçtvamiti . evaü yugabhedena naràõàmàyurbhedaþ manunoktaþ . %<arogàþ sarvasiddhàrthà÷caturvarùa÷atàyuùaþ . kçte tretàdiùu hyeùàmàyurhrasati pàda÷aþ>% tena satyayuge 400 varùàþ . tretàyàü 300 varùàþ . dvàpare 200 varùàþ . kalau ÷ataü varùàþ . puràõàntare satyàdiùu lakùàyutasahasra÷atavarùàyuùñvoktiþ manuvirodhàdagràhyaiva . satkarma bhistu pràõàyàmatapasyàdibhiþ rasàyanàdibhi÷càyurvardhate taccàyurvçddhi÷abde 775 pçùñhe uktam . tena da÷arathàdãnàü da÷avarùasahasraràjyakaraõaü ràmàyaõoktaü saïgacchate . satkarmàbhipràyeõaiva puràõavacanaü lakùàdyàyuùñvabodhakaü mantavyamiti tu yuktam . tata÷ca jàtakapaø ukteþ naragajayoþ, 120 varùàþ . a÷vasya dantasaükhyayà . 32 varùà và . gomahiùàdeþ 24 varùàþ kharoùñrayoþ 15 varùàþ . ÷unaþ 13 varùàþ vyàghràdeþ 16 varùàþ paramàyuþ . tatra narasya ÷atàyuùñvasya÷rutyuktàvapi viü÷ottarãyavibhàrgàrthamiha 120 varùoktiriti bodhyam .

#<àyoga># puø à + yuja--gha¤ . gandhamàlyopahàre, 2 vyàpàre 3 rodhe 4 samyaksambandhe ca %<÷aralaiþ karõikàrai÷ca kiü÷ukai÷ca supuùpitaiþ . sa de÷obhramaràyogaþpradãpta iva lakùyate>% ràmà0

#<àyogava># puü strãø ayogava eva svàrthe aõ . vai÷yakanyàyàü ÷ådreõotpàdite jàtibhede . %<÷ådràdàyogavaþ kùattà càõóàla÷càdhamo nçõàm . vai÷yaràjanyavipràsu jàyante varõasaïkaràþ>% %<àyogavo'yaü kùattà ca càõóàla÷càdhamonçõàm . pràtilomyena jàyante ÷ådràdapasadàstrayaþ>% iti ca manuþ %<matsyaghàto niùàdànàü taùñistvàyogavasyeti>% manåktam kàùñhatakùaõaü tasya vçttiþ . striyàü jàtitvàt ïãp

#<àyojana># naø à + yuja--lyuñ . 1 udyoge, 2 àharaõe ca .

@<[Page 793b]>@
#<àyojita># triø à + yuja--õic--kta . 1 kçtàharaõe 2 samyak sampàdite ca %<kusumàyojitakàrmukaü madhuþ>% kumàø .

#<àyoda># puø ayodasyàpatyam bàø aõ . dhaumye munau . %<etasminnantare ka÷cidçùirdhaumyanàmàyodastasya ÷iùyàstrayo vamåvurupamanyaràruõirvaida÷ceti>% bhàø àø 3 aø .

#<àyodhana># naø à + yudha + àdhàre lyuñ . 1 yudvasthàne . %<àyodhane sthàyukamastrajàtam>% bhaññiþ %<àyodhane kçùõagatiü sahàyam>% raghuþ . %<àyodhanàgrasaratàü tvayi vãra! yàte>% raghuþ . bhàve lyuñ . 2 yodhane, yuddhakriyàyàm .

#<àra># puø à + ç--kartari saüj¤àyàü gha¤ . 1 maïgalagrahe, 2 ÷anigrahe, %<àre khasthe catuùpàdbhyobhayam>% nãlaø tàø tatra maïgalasya vakragatvàt ÷ane÷ca svabhàvena mandagatitvàt tathàtvam kujasya trikoõàkàratvàdapi tathàtvam 3 madhuràmlaphale vçkùabhede ca . 4 pràntabhàge 6 muõóalohe 7 pittale ca naø . arà iva svàrthe và aõ . 8 kãõe . koõasya cakràkàrasadç÷àkàravattvàt tathàtvam . dvàda÷àracakraü ùoóa÷àracakram . %<vindutrikoõavasukoõada÷àrayugmam--÷rocakrametaduditaü varadevatàyàþ>% tantram . %<àràntareõàvapatat saükùipyàïgaü kùaõena ha>% iti bhàø àø 33 aø . bhàve gha¤ . 9 gamane puø . à + ç--karmaõi gha¤ . 10 dåre ca dårasya ca bahuyatnena pràpyatvàt tathàtvam . %<iùuvistavàre'smannidhehi>% yajuø 16, 12, %<àre dåre>% vedadãø . %<àrebàdhasva ducchunàm>% yaø 19, 38,

#<àrakåña># puø naø . àraü pittalaü kåñayati ståpãkaroti ac 1 pittalàbharaõe . %<kimàrakåñàbharaõena na ÷riyaþ>% iti naipacam . àramatibhç÷aü kåñyate daüdahyate kåña--dàhe karmaõi gha¤ . 2 pittalamàtre ca tasyàti÷ayadàhasahatvàt tathàtvam .

#<àrakta># puø ãùat raktaþ pràø saø . 1 ãùadraktavarõe 2 tadvati 3 samyaganurakte ca triø . bhàve kta . 4 anuràge na0

#<àrakùa># puø à + rakùa--ac . 1 hastikumbhàdhaþ sthale, %<àrakùamagnamavamatya sçõiü ÷itàgràm>% màghaþ 2 hastimastaka carmaõi, 3 sainye ca . 4 rakùake triø . %<÷atasàhasramàrakùaü madhyagaü rakùasàü kapiþ>% bhaññiþ . %<teùàmàrakùabhåtantu pårbaü daivaü niyojayet>% manuþ . bhàve gha¤ . 4 rakùàyàma puø rakùàüsi hi vilumpanti ÷ràddhamàrakùavarjitam . bhàve a . àrakùà tatràrthe strã rakùà ca vaidikakarmàdau ÷vetasarùapàdikùepeõa mantrasåktàdipàñhena vighnakàrakanivàraõàrthovyàpàraþ .

#<àragbadha># puø à + rage--÷aïkayàü kvip àragaü roga÷aïkàmapi hanti ac badhàde÷a÷ca . (soüdàla) iti khyàte vçkùe . %<àragbadho guruþ svàduþ ÷ãtalaþ sraüsanottamaþ . jvarahçdrogapittàmlavàtodàvarta÷ålanut . tatphalaü sraüsanaü rucyaü kuùñhapittakaphàpaham . jvare tu satataü pathyaü koùñha÷uddhikaraü param>% iti bhàvaprakà÷e tadguõà uktàþ .
     àragvadhàdyatailaü ÷vitraharaü yathà . %<àragbadhaü dhavaü kuùñhaü haritàlaü manaþ÷ilà . rajanãdvayasaüyuktaü pacet tailaü vidhànavat . etenàbhya¤jayecchitrã kùipraü ÷vitraü vina÷yati>% cakradaø .
     àragvadhatailaü romaham . %<àragbadhamålaü karùadvitayaü ÷aïkhacårõasya . haritàlasya ca kharaje måtraprasthe kañutailaü pakvam . tailaü tadidaü ÷aïkhaharitàlacårõitaü lepàt . nirmålayati ca romàõyanyeùàü sambhavo naiva>% cakrada0
     àragvadhàdipàcanam tatraiva yathà %<àrambadhagranthikamustatiktà harãtakãbhiþ kvathitaþ kaùàyaþ . sàme sa÷åle kaphavàtayukte jvare hito dãpanapàcana÷ca>% .

#<àraña># triø àrañati à + raña--ac . 1 samyak ÷abdakàrake 2 nañe puø striyàü gauràø ïãù .

#<àraññha># puø àrañyate vikhyàpyate à + raña ñac ñasya nettvam . vi÷iùñà÷votpattisthàne (àrava) de÷e . a÷va÷abde vivçtiþ .

#<àrañhñhaja># puø àraññe de÷e jàyate jana--óa . (àrava) de÷ajàte ghoñake . %<àraññaja÷cañulaniùñhurapàtamuccaiþ>% màghaþ a÷va÷abde 504 tadde ÷à÷vadharmà j¤eyàþ .

#<àraõi># puø à + ç--ani . jalànàü svayaü bhramaõe àvarte .

#<àraõeya># puø araõyàü bhavaþ araõã + óhak . 1 ÷ukadeve tasyàraõãsambhavakathà araõãsuta÷abde 359 pçùñhe vivçtà . araõimaraõiharaõamadhikçtya kçtogranthaþ óhak . bhàratavanaparvàntargate araõiharaõàdhikàreõa vyàmena kçte avàntaraparvabhede tacca parva,banaparvaõi 311 adhyàyàvadhi 314 adhyàyaparyantam %<àraõeyaü tataþ parva>% bhàø àø 1 aø aruõyàidaü, svàrthe yà óhak . araõãsambandhini 3 yantrabhede 4 araõyàü ca àraõyeyaü dadustasmai bràhmaõàya tapasvine . bhàø vaø 314 aø .

#<àraõya># triø araõye bhavaþ õa . vanabhave 1 pa÷upabhçtau pa÷ava÷ca dvividhà gràmyà àraõyà÷ca yathàha paiñhãø %<gràmyàraõyà÷caturda÷a goravirajo'÷vo'÷vatarogardabhomanuùya÷ceti sapta gràmyàþ pa÷avaþ, mahiùavànaraçkùasarãsçparurupçùanmçgà÷ceti saptàraõyàþ>% ete ca karmavi÷eùopayuktà etadbhinnà anye'pi pa÷avaþ gràmyà àraõyà÷ca a÷vamedha÷abde 508 pçùñhàdau uktàþ . pa÷utva¤ceha yàgàrthàlabhyamànatvasàmyàt ÷akunàdãnàmapi %<uùñro và yadi meùa÷cchàgo và yadi hayaþ . pa÷usthàne niyuktànàü pa÷u÷abdovidhãyate>% iti yaj¤apàr÷vokteþ . ata eva a÷vamedhe %<vasantàya kapi¤jalànàlabheta grãùmàya kalaviïgàn>% ityàdau pakùiõàmapi yaø veø 24 aø mantravyàkhyàne %<athàraõyàþ pa÷ava ucyante>% vedadãpe upakràntam ante ca kapi¤jalàdayaþ pçùatàntàþ àraõyàþ pa÷ava ityuktaü tacca a÷vamedha÷abde 510 pçùñhe dç÷yam tatra strãpa÷ånàmahiüsyatvam %<abadhyà¤ca striyaü pràhustiryagyoni gatàmapãti>% ÷àstràt tiø taø yannirõãtaü tat a÷vamedhàtiriktaviùayaü tatra strãpa÷ånàü bahånàmàlambhanavighànàt tacca a÷vamedha÷abde dç÷yam . %<àraõyànà¤ca sarveùàü mçgàõàü mahiùaü vinà>% . %<àraõyàü÷ca e÷ån sarvàn>% iti ca manuþ . %<àraõyàþsumanasaãùire na bhçïgaiþ>% màghaþ %<sapta gràmyà oùadhayaþ saptàraõyàþ>% taittiø vràø tadvi÷eùà÷coùadhi÷abde vakùyante 2 akçùñapacyadhànyabhede ca . %<yadakçùñe pacyate tenàraõyam>% ÷ataø bràø . jyotiùokte 3 makaràdimàrdhe 4 siühe divase 5 meùe 6 vçùe ca rà÷auca sa ca %<makaràdimàrdhasiühauvanyau divase'javçùabhauca,>% jyoø taø uktaþ 7 araõyabhave gomaye puø siø kauø . araõyamaraõyavàsamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . yadhiùñhiràdãnàü vanavàsàdhikàreõa vyàsena kçte bhàratàrgate 8 parvabhede . ràmasya banavàsàdhikàreõa vàlmãkikçte ràmàyaõàntargate 9 kàõóabhede ca .

#<àraõyaka># triø araõye bhavaþ manuùyàdiþ vu¤ . 1 araõyabhave pathi adhyayane nyàye vihàre manuùye hastini ca evàrthevu¤aþ sàùutvaü tadbhinne na vu¤ kintu õa eva . àraõyaþ pa÷uþ gomaye tu và àraõyakaþ pakùe õaþ . tatra manuùye %<àraõyakopàttaphalaprasåtiþ>% raghuþ . adhyayane aitareyàraõyakam taittirãyàraõyakaü vçhadàraõyakam %<araõye'dhyayanàdevaàraõyakamudàhçta>% mityukteràraõyakatvameùàm . tàni ca tattadvedabhàgabhedàþ . %<àraõyakamadhãtya ca>% manuþ . %<àraõyaka¤ca vedebhya÷cauùadhibhyo'mçtaü yathà>% bhàø 1 aø . %<÷àstre càraõyake guruþ>% bhàø udyoø 174 aø . %<anusmçtya tu ÷àstràõi kavayaþ samavasthitàþ . apãha syàdapãha syàt sàrasàradidçkùayà . vedavàdànatikramya ÷àstràõyàraõyakàni ca . vipàñya kadalãstambhaü sàraü dadç÷ire na te>% iti bhàø ÷àø 18 aø . 4 araõyageye sàmabhede ca . svàrthe kan . uktàrthe bhàratàntrargate 5 vanaparvaõi etadàraõyakaü parva bhàø àø paø 1 aø . àraõyakakàõóam . ràmàyaõàntargate 6 kàõóabhede

#<àraõyakukkuña># puü strãø araõye bhavaþ àraõyaþ kukkuñaþ karmaø . vanakukkuñe %<àraõyakukkuñaþ snigdho vçühaõaþ ÷leùmaõoguruþ . vàtapittakùayavamãviùamajvaramà÷anaþ>% iti bhàø praø tanmàüsaguõà uktàþ . striyàü jàtitvàt ïãp .

#<àraõyagàna># naø àraõyaü vanageyaü gànam . sàmavedàntargate gànagranthabhede tasyàraõye geyatvàt tathàtvam .

#<àraõyapa÷u># puø karmaø . smçtyukte mahiùàdau saptavidhe 1 pa÷au àraõya÷abde vivçtiþ .

#<àraõyamudga># puø niø karmaø . vanamudge . àraõyamudgasyevàkàraþ parõe'styasyàþ ac ñàp . (mugànã) mçdgaparõyàü strã ràjani0

#<àraõyarà÷i># puø niø karmaø . àraõya÷abdokte 1 sihe 2 makaràdimàrghe divase 3 meùe 4 vçùe ca rà÷au .

#<àrati># stro à + rama--ktin . 1 uparame, 2 nivçttau ca .

#<àrata># triø à + rama--kta . 1 uparate 2 virate ca %<anàrataü tena padeùu lambhitàþ>% kiràø .

#<àratha># puø ãùadrathaþ pràø saø . ekà÷vena gamanasàdhane rathe (ekvà) (vagã) prabhçtau .

#<àraddha># triø à + radha--kta . saüsiddhe tikàø phi¤ . àraddhàyaniþ tadapatye puü strãø .

#<àranàla># naø àrchati à + ç--ac, àraþ nala--gandhe gha¤ àro nàlogandho yasya . kà¤jike . %<àranàlantu godhåmairàmaiþ syànnistuùãkçtaiþ . pakvairvà sandhitaistaistu sauvãrasadç÷aü guõaiþ>% bhàø praø . %<àranàlaü davi kùãraü kandupakvaü ca saktavaþ . snehapakva¤ca takra¤ca ÷ådrasyàpi na duùyati>% atrisaø . và kap . àranàlakamapyatra .

#<àrabdha># triø à + rabha--kta . kçtàrambhaõe %<pràrabdhàdanyakàryàõàü karaõaü parivartakaþ>% sàø daø %<anàrabdhakàrye eva tu>% ityàdi ÷àø såø . yasya kiyadaü÷aü kartumàrebhe tàdç÷aþ padàrthaþ àrabdhaþ . bhàve kta . 2 àrambhe naø %<vratayaj¤avivàheùu ÷ràddhe home'rcane jape . àrabdhe såtakaü na syàdanàrabdhetu såtakam>% tithiø taø viùõuþ .
     àrabdhaphalayoþ sukçtaduùkçtayoþ tattvaj¤ànotpattàvapi yàvatphalasamàpti na nà÷aþ ityetat ÷àø såø bhàø sthirãkçtam yathà bandhahetvorvidyàsàmarthyàda÷eùavinà÷asiddherava÷yaü bhàvinã viduùaþ ÷arãrapàte muktirityavadhàrayati . %<anàravvakàrye eva tu pårve tadavadhi>% ÷àø såø pårvayoradhikaraõayorj¤ànanimittaþ sukçtaduskçtayorvinà÷o'vadhàritaþsa kimavi÷eùeõàrabdhakàryayãrbhavatyuta vi÷eùeõànàrabdhakàryayoreveti vicàryate tatra %<ubhe haivaiùa etena taratãtyevamàdi>% ÷utàvavi÷eùa÷ravaõàdavi÷eùeõaiva kùayaityevaüpràpte pratyàha anàrabdhakàrye eva tviti . apravçttaphale eva pårbe janmàntarasa¤cite, asminnapi ca janmani pràkj¤ànotpatteþ sa¤cite ca sukçtaduskçte j¤ànàdhigamàt kùãyete natvàrabdhakàrye sàmibhaktaphale, yàbhyàmetadbrahmaj¤ànàyatanaüjanmanirmitam . kutaetat? %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùya iti>% ÷arãrapànàvadhikaraõàt kùemapràpteþ . itarathà hi j¤ànàda÷eùakarmakùaye sati sthitihetvabhàvàt j¤ànapràptyanantarameva kùema÷nuvãta tatra ÷arãrapàtapratãkùàü nàcakùãta . nanu vastubalenaivàyamakartràtmabodhaþ karmàõikùapayan kathaü kànicit kùapayet kàni ciccopekùeta nahi samàne'gnivãjasamparke keùà¤cidvãja÷aktiþ kùãyate keùà¤cinna kùãyate iti ÷akyamaïgãkartumiti, ucyate na tàvadanà÷rityàrabdhakàryaü karmà÷ayaü j¤ànotpattirupa padyate . à÷rite ca tasmin kulàlacakravat pravçttavegasyàntaràle pratibandhàsambhavàdbhavati vegakùayapratipàlanam . akartràtmabodho'pi hi mithyàj¤ànabàdhanena karmàõyucchinatti . bàdhitamapi mithyàj¤ànaü dvicandraj¤ànavat saüskàrava÷àt ka¤cit kàlamanuvartataeva . api ca naivàtra vivaditavyaü brahmavidàü ka¤cit kàlaü ÷arãraü dhriyate na dhriyata iti . kathaü hyekasya svahçdayapratyayaü brahmavedanaü dehadhàraõa¤càpareõa pratikùeptuü÷akyeta . ÷rutismçtiùu ca sthitapraj¤alakùaõanirde÷enaitadeva nirucyate . tasmàdanàrabdhakàryayoreva sukçtaduùkçtayovirdyàsàmarthyàt kùaya iti nirõayaþ bhàø . %<cakrabhramaõavaddhçta÷arãraþ>% sàükhyasåtreõa phalajanakasya karmaõonà÷e'pi cakrajanyavegasya cakranà÷e'pi sthitivat deharåpasya karmaphalasya saüskàràtmanà sthitirityavadhàritam . yathà ca àrabdhaphalasya karmaõo yàvadadhikàrasthitistathà nirõãtaü ÷àø såø bhàø 3 aø 3 pàde yathà %<yàvadadhikvàramavasthitiràdhikàrikàõàm>% ÷àø såø viduùo varta mànadehapàtànantaraü dehàntaramutpadyate na veti cintyate . nanu vidyàyàþ sàdhanabhåtàyàþ sampattau kaivalyanirvçttiþ syànnaveti neyaü cintopapadyate . na hi pàkasàdhanasampattàvodanobhavennaveti cintà sambhavati nàpi bhu¤jànastçpyati na veti cintyate . upapannà tviyaü cintà brahmavidàmapi keùà¤ciditihàsapuràõayordehàntarotpattidar÷anàt . tathàhyapàntaratamà nàma vedàcàryaþ puràõarùaþ viùõu niyogàt kalidvàparayoþ sandhau kçùõadvaipàyanaþ sambabhåveti smaranti . va÷iùñha÷ca brahmaõomànasaþ putraþ sannimi÷àpàdapagatapårbadehaþ punarvrahmàde÷ànmitràvaruõàbhyàü, bhågvàdãnàmapi brahmaõa eva mànasànàü utràõàü vàruõe yaj¤e punarutpattiþ smaryate . sanatkumàro'pi vrahmaõa eva mànasaþ putraþ svayaü rudràya varapradànàt skandatvena pràdurbabhåva . evameva dakùanàradaprabhçtãnàmapi bhåyasã dehàntarotpattikathà tena tena nimittena bhavati smçtau, ÷rutà vapi mantràrthavàdayoþ pràyeõopalakùyate . te ca kvacit patite pårvadehe dehàntaramàdadate, kvacittu sthitaeva tasmin yogai÷varya va÷àdanekadehàdànanyàyena . sarve caite samadhigatasakalavedàrthàþ smaryante . tadeteùàü dehàntarotpattidar÷anàt pràptaü brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü vetyata uttaramucyate . na, teùàmapànataratamaþ prabhçtãnàü vedapravartanàdikalokasthitihetuùvadhikàreùu niyuktànàmadhikàratantravvàt sthiteþ . yathàsau bhagavàn savità sahasrayugaparyantaü jagato'dhikàraü caritvà tadavasàne udayàstamayavarjitaü kaivalyamanubhavati %<athàta årdhaü udetya naivodetà nàstametaikalaeva madhye sthàteti>% ÷ruteþ . yathà ca vartamànà vrahmavidaþ pràravyabhogakùaye kaivalyamanu bhavanti %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye'tha sampatsya>% iti evamapàntaratamaþprabhçtayo'pã÷varàþ parame÷vareõa teùu teùvadhikàreùu niyuktàþ santaþ satyapi samyagdar÷ane kaivalyahetàvakùãõakarmàõo yàvadadhikàramavatiùñhante tadavasàne càpavçjyanta ityaviruddham . sakçtpravçttameva hi te'dhikàraphaladànàya karmà÷ayamativàhayantaþ svàtantryeõa gçhàdiva gçhàntaramanyamanyaü dehaü sa¤carantaþ svàdhikàranirvartanàyàparimuùitasmçtayaeva dehendriyaprakçtiva÷itvànniyàmakabalena yugapat krameõa và'dhitiùñhanti! nacaite jàtismarà ityucyante taeva ta iti smçtiprasiddheþ . yathà sulabhà bahmavàdinã janakena vivaditukàmà vyudasya svaü dehaü, jànakaü dehamàvi÷ya vyudya tena, pa÷càttaü svamàvive÷e ti smaryate . yadi hyupayukte sakçtpravçtte karmaõi karmàntaraü dehàntaràrambhakàraõamàvirbhavet tato'nyadapyadagdha vãjaü karmàntaraü tadvadeva prasajyateti brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü và÷aïkyeta na taveyamà÷aïkà yuktà j¤ànàt karmavãjadàhasya ÷rutismçtiprasiddhatvàt . tathà hi ÷rutiþ %<bhidyate hçdayagranthirityevamàdiþ>% %<smçtilambhe ca sarva granthãnàü vipramokùa>% iti ca . smçtirapi %<yathaidhàüsi samiddho'gnirbhasmasàt kurute'rjuna! . j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurutetatheti>% . %<vãjànyagnyapadagdhàni na rohanti yathà punaþ . j¤ànadagdhaistathàkle÷airnàtmà sampàdyate punariti>% caivamàdyà . nacàvidyàdikle÷adàhe sati kle÷a vãjasya karmà÷ayasyaikade÷adàhaekade÷apraroha÷cetyçpapadyate na hyagnidagdhasya ÷àlivãjasyaikade÷apraroho dç÷yate . pravçttaphalasya tu karmà÷ayasya mukte ÷arãravegakùayànnivçttiþ %<tasya tàvadeva ciramiti>% ÷arãrapàtakùepakaraõàt . tasmàdupapannà yàvadadhikàramàdhikàrikàõàmavasthitiþ bhàø . ataeva vàcaspatye uktam %<upàsanàdisaüsiddhitoùite÷varanoditam . adhikàraü samàpyaiva pravi÷anti paraü padam>% 3 avaruddhe %<dhvàntaü ghanàrabdhamivàrdharàtraþ>% kiràø . %<ghanàrabdham meghàvaruddham>% malliø . ghanàruddhaityeva jyàyàn pàñhaþ tenàsya avaruddhàrthakatve pramàõàbhàve'pi na kùatiriti

#<àrabhañã># strãø àrabhyate'nayà à + rabha--añi ïãp . nàñye arthavi÷eùayukte sàø darpaõokte racanàbhede sà ca bhedodàharaõasahità sàø daø uktà yathà màyendrajàlasaügràmakrodhodbhàntàdiceùñitaiþ . saüyuktà paõabandhàdyairudbhañà''rabhañã matà . vaståtthàpanasa'pheñau saükùipti ravapàtanam . iti bhedàstu catvàra àrabhañyàþ prakãrtitàþ . màyàdyutthàpitaü vastu vaståtthàpanamucyate . yathodàttaràghave . %<jãyante jayinoni÷àntatimiravràtairviyadvyàpibhirbhàsvantaþ sakalà raverapi karàþ kasmàdakasmàdamã . ete cograkabandhakaõñharudhirairàdhmàyamànodaràmu¤cantyànanakandarànalamucastãvràn ravàn pheravaþ>% ityàdi . saüpheñastu samàdhàya yuddhasatvarayordvayoþ . yathà màlastyàü màdhavàghoraghaõñayoþ . saükùiptà vasturacanà ÷ilpairitarathà'pi và . saükùiptiþ syàt nivçttau ca neturnetrantaragrahaþ . udayanacarite kili¤jahastiprayogaþ . dvitãyaü yathà . bàlinivçttyà sugrãvaþ yathà và para÷uràmayau ddhatthanivçttyà ÷àntatvàpàdànaü %<puõyà bràhmaõajàtiranvayaguõaþ ÷àstraü caritraü ca me yenaikena hçtànyamåni haratà caitanya sàtràmapi . ekaþ sannapi bhåridoùagahanaü so'yaü tvayà preyasà vatsa! bràhmaõavatsalena ÷amitaþ kùemàya darpomama>% . prave÷a÷ràsaniùkràntiharùaviplavasambhavam . avapàtanamityuktam . yathà kçtyaràvaõe ùaùñhe'ïke . pravi÷ya khaïgahastaþ puruùa ityataþ prabhçti niùkramaõaparyantam . saraø kaø ukte ÷abdàlaïkàraråpe 2 vçttibhede ca sà ca 388 pçùñhe dç÷yà . àraþ sàmarthyena gàmã bhañaþ . 3 ÷åre vãre puø hemacandraþ .

#<àrabhya># avyaø à + rabha--lyap . 1 upakramyetyarthe %<àrabhya tasyàü da÷amã¤ca yàvat prapåjayet parvataràjaputrãm>% durgoø taø puø anàrabhyàdhãtatvàt mãmàüsà . karmaõi kyap . 2 àrambhaõàrhe àrambhaõãye triø .

#<àramaõa># naø à + rama--bhàve lyuñ . 1 àràme, vi÷ràme àramyate'nena karaõe lyuñ . àratisàdhane %<sa àtmannàramaõaü nàvindat>% taittiø cakùuùorevaite àramaõe kurutaþ ÷ataø bràø .

#<àrambaõa># naø a + labi--lyuñ vede lasya raþ . àlambane %<tasmàttànyantarikùe'nàramvaõànyàdàyàtmànaü pariyanti>% chàø uø anàrambaõàni anàlambanàni bhàø %<yadidamantarikùamanàrambaõamiva kenàkrameõa yajamànaþsvargalokanàkramet>% vçø u0

#<àrambha># puø à + rabha gha¤ mum . 1 udyame 2 tvaràyàü svàrthaü paràrthaü và 3 gçhàdisampàdanavyàpàre 4 upakrame prathamakçtau 5 prastàvane 6 badhe 7 darpe ca . %<anàrambhe'pi praragçhasukhã sarpavat>% sàø såø %<àrambhe karmaõàü vipra! puõóarãkaü smareddharim>% smçtiþ %<na karmaõàmanàrambhàt naiùkarmyaü puruùo'÷nute>% gãtà mãnàdisthoraviryeùàmàrambhaþ prathamakùaõe . iti maø taø vyàsaþ %<ayathàbalamàrambhaþ>% màghaþ . %<àgamaiþ sadç÷àrambhà àrambhasadç÷odayaþ>% iti raghuþ kriyàkåñàtmakapàkàdikriyàõàü pràthamikavyàpàropakramaàrambhaþ . ÷rautasmàrtakarmavi÷eùe aïgavi÷eùàrambhe'pi prakçtakarmàrambhastena àrabdhatvànna såtakàdeþ pratibandhakatvam . yathà %<àrambhovaraõaü yaj¤e saükalpovratajapyayoþ . nàndã÷ràddhaü vivàhàdau ÷ràddhe pàkapariùkriyà . tathà nimantraõaü ÷ràddhe àrambhaþ syàditi ÷rutiþ àrabdhe såtakaü nasyàditi>% tiø taø viùõuþ . dravyàõàü dravyàntareõa guõànàü guõàntareõotpàdate vai÷eùikokte 8 vyàpàre %<dravyàrambha÷caturùu syàt>% bhàùàø karmaõi gha¤ . 9 àrabhyamàõe %<phalànumeyàþ pràrambhàþ saüskàràþ pràktanà iva>% raghuþ . %<citràrpitàrambhaivàvatasthe>% kumàø .

@<[Page 797b]>@
#<àrambhaka># triø àrabhate à + rabha--evul mum . 1 àrambhakàrake vai÷eùikàdimatasiddhe mahattvàdyu pacayàya avayàvànàü 2 vijàtãyasaüyoge ca . %<tata àrambhakasaüyoganà÷aþ>% muktàø àrambhavàda÷abde ÷àø bhàø udàø .

#<àrambhaõa># naø à + rabha--lyuñ mum . 2 àrambha÷abdàrthe karmaõi lyuñ . 2 àrabhyamàõe ca . yathà %<saubhyaikena matpiõóena vij¤àtena sarvamidaü mçõmayaü vij¤àtaü bhavati vàcàrambhaõaü vikàronàmadheyaü mçttiketyeva satyam>% chàø uø %<tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ>% ÷àø såø àrambhaõaü prayojanamasya anupracanàø aõ . 3 àrambhaõaprayojanapadàrthe triø . àrabhyate'nena karaõe lyuñ . 4 upàdànakàraõe %<kiü svidàsãdadhiùñhànamàrambhaõaü katamat svitkathàsãt>% yajuø 17, 18 . %<loke hi ghañàdi cikãrùuþ kulàlo gçhàdikaü sthànamadhiùñhàya mçdråpeõàrambhakadravyeõa cakràdyupàyai rniùpàdayati ã÷varasya tadàkùipyate . sviditi vitarke dyàvàbhåmã sçjatovi÷vakarmaõo'dhiùñhànaü kimàsãt nivàsasthànam, adyatanà niradhiùñhànàþ kimapi na kurvanti . sviditi vitarke àrambhaõaü katamat kimàsãt àrabhyate'neneti àrambhaõamupàdànakàraõam mçdiva ghañànàm>% vedadãø .

#<àrambhaõãya># triø à + rabha--÷akyàrthe anãyar mum . yasya àrambhaþkartuü ÷akyate tasmin prayãjanàdiyukte padàrthe %<tatpunaþ ÷àstramàrambhaõãyamiti>% vivaraõopanyàsaþ .

#<àrambhavàda># puø àrambhasya vàdaþ parãkùàpårbakaþ kathàbhedaþ . vai÷eùikàdyabhimate paramàõubhya eva jagadutpattinirõàyake vàde . sa ca %<dravyàõi dravyàntaramàrabhante guõà÷ca guõàntaramiti>% vaiø såø dar÷itaþ %<àtmàkà÷àõumukhataþ kàraõaü pårvamiùyate . kulàlàdivadaõóantu ghañavajjanmanà÷abhàk . pçthivyambho'gnivàyånàü karmasaüyãjitàõavaþ . dyaõukàdi krameõàõóamàrabhante idaü mahaditi>% hi teùàü vàdaþ . ÷àø bhàùye tu tadetanmatamutthàpya niràkçtaü yathà paramàõukàraõavàdaidànãü niràkartavyaþ . tatràdau tàvadyo'õukàraõavàdinà brahmavàdini doùa utprekùyate sa pratisamàdhãyate . tatràyaü vai÷eùikàõàmabhyupagamaþ kàraõa dravyasamavàyinoguõàþ kàryadravyasamànajàtãyaü guõàntaramàrabhante ÷uklebhyasuntubhyaþ ÷uklasya pañasya prasavadar÷anàttadviparyayà'dar÷anàcca . tasmàccetanasya brahmaõo jagatkàraõatve'bhyupagamyamàne kàrye'pi jagati caitanyaü samaveyàt tadadar÷anàt . na cetanaü brahmajagatkàraõambhavitumarhatãti . imamabhyupagamantadãyayaiva prakriyayà vyabhicàrayati . %<mahaddãrghavadgrasvaparimaõóalàbhyàm>% såø . eùà teùàü prakriyà paramàõavaþ kila ki¤citkàlamanàrabdhakàryà yathàyogaü råpàdimantaþ pàrimàõóalyaparimàõàstiùñhanti . te ca pa÷càdadçùñàdipuraþparàþ saüyogasacivà÷ca santodvyaõukàdikrameõa kçtsnaü kàryajàtamàrabhante kàraõaguõà÷ca kàryeguõàntaram . yadà dvau paramàõå dvyakaõukamàrabhete tadà paramàõugatà råpàdiguõavi÷eùàþ ÷uklàdayodvyaõuke ÷uklàdãnàrabhante . paramàõuguõavi÷eùastu pàrimàõóalyam na dvyaõuke pàrimàõóalyamaparamàrabhate dvyaõukasya parimàõàntarayogàbhyupagamàt . aõatvahrasvatve hi dvyaõukavartinã parimàõe varõayanti . yadàpi dve dvyaõuke caturaõukamàrabhete tadàpi samànaü dvyaõukasamavàyinàü ÷uklàdãnàmàrambhakatvam . aõutvahrasvatve tudvyaõukasamavàyinã api naivàrabhete caturaõukasya mahattvadãrghatvaparimàõayogàbhyupagamàt . yadàpi bahavaþ paramàõavo bahåni và dvyaõukàni dvyaõu kasahito và paramàõuþ kàryamàrabhante tadàpi samànaiùà yojanà . tadevaü yathà paramàõoþ parimaõóalàtmano'õu hrasva¤ca dvyaõukaü jàyate mahaddãrgha¤ca tryaõukàdi na parimaõóalam . yathà và dvyaõukàdaõorhrasvàcca satomahaddãrgha¤ca tryaõukàdi jàyate nàõu nota hrasvam evaü cetanàdbrahmaõo'cetanaü jagajjaniùyata ityabhyupagame tava kiü chinnam . atha manyase virodhinà parimàõàntareõàkràntaü kàryadravyaü dvyaõukàdi tatonàrambhakàõi kàraõagatàni pàrimàõóalyàdãni ityabhyupagacchàmi na tu cetanàvirodhinà guõàntareõa jagata àkràntatvamasti yena kàraõagatà cetanà kàrye cetanàntaraü nàrabheta . nahyacetanànàü cetanàvirodhã ka÷cidguõo' sti cetanàpratiùedhamàtratvàt . tasmàt pàrimàõóalyàdi vaiùamyàt pràpnoti cetanàyà àrambhakatvamiti, maivaü maüsthàþ yathà kàraõe vidyamànànàmapi pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatvamevaü caitanyasyàpãtyasyàü÷asya samànatvàt . na ca parimàõàntaràkràntatvaü pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatve kàraõaü pràk parimàõàntaràrambhàt pàrimàõóalyàdãnàmàrambhakatvopapatteþ àrabdhamapi kàrya dravyaü pràgguõàrambhàt kùaõamàtramaguõaü tiùñhatãtyabhyupagasàt . na ca parimàõàntaràrambhevyagràõi pàrimàõóalyàdãnãtyataþ svamamànajàtãyaü parimàõàntaraü nàrabhante parimàõàntarasyànyahetukatvàbhyupagamàt . %<kàraõabahutvàt pracayavi÷eùàcca mahat>% %<tadviparãtamaõ>% . %<etena dãrghatvahrasvatve vyàkhyàte>% iti hi kàõabhujàni såtràõi . na ca sannidhànavi÷eùàt kuta÷cit kàraõabahutvàdãni evàrabhante na pàrimàõóalyàdãnãtyucyate dravyàntare guõàntare và''rabhyamàõe sarveùàmeva kàraõaguõànàü svà÷rayasamavàyàvi÷eùàt . tasmàt yathà svabhàvàdeva pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatvaü tathà cetanàyà api draùñavyam saüyogàcca dravyàdãnàü vilakùaõànàmutpattidar÷anàt samànajàtãyotpattivyabhicàraþ . dravye prakçte guõodàharaõamayuktamiti cenna dçùñàntena vilakùaõàrambhamàtrasya vivakùitatvàt . na ca dravyasya dravyanevodàhartavyaü guõasya và guõaeveti ka÷cinniyame heturasti . såtrakàro'pi bhavatàü dravyasya guõamudàjahàra %<pratyakùàõàmapratyakùatvàt saüyogasya pa¤càtmakatvaü na vidyata>% iti . yathà pratyakùàpatyakùayorbhåmyàkà÷ayoþ samavayan saüyogo'pyapratyakùaþ evaü pratyakùàpratyakùeùu pa¤casu bhåteùu samavayat ÷arãramapratyakùaü syàt pratyakùantu ÷arãraü dç÷yate tasmànna pà¤cabhautikamiti . etaduktaü bhavati guõa÷ca saüyogodravyaü ÷arãram . dç÷yatetviti càtràpi vilakùaõotpattiþ prapa¤cità . nanvevaü sati tenaivaitadgatam, neti bråmaþ tatsàükhyaü pratyuktaü etattu vai÷eùikaü prati . nanvatide÷o'pi samànanyàyataþ %<etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ>% iti satyametat tasyaiva tvayaü vai÷eùikaparãkùàrambhe tatprakriyànugatena nidar÷anena prapa¤caþ kçtaþ . %<ubhayathàpi na karmà'tastadabhàvaþ>% såø . idànãü paramàõukàraõavàdaü niràkaroti . sa ca vàdaitthaü samuttiùñhati . pañàdãni hi sàvayavàni dravyàõi svànugataiþ saüyogasacivaistantvàdibhirdravyairàrabhyamàõàni dçùñàni tatsàmànyena yàvatki¤cit sàvayavaü sarvantat svànugataireva saüyogasacivaistaistairdravyai ràrabdhamiti gabhyate . sacàyamavayavàvayavivibhàgoyato nivartate so'pakarùaparyantagataþ paramàõuþ . sarva¤cedaü girisamudràdikaü jagat sàvayavaü sàvayavatvàdàdyantavat na càkàraõena kàryeõa bhavitavyamityataþ paramàõavojagataþ kàraõamiti kaõabhugabhipràyaþ . tànomàni catvàri bhåtàni bhåmyaptejaþpavanàkhyàni sàvayavànyupalabhya caturvidhàþ paramàõavaþ parikalpyante . teùà¤càpakarùaparyantagatatvena paratovibhàgàsambhavàdvina÷yatà¤ca pçthivyàdãnàü paramàõuparya ntavibhàgo bhavati sa pralayakàlaþ . tataþ sargakàle ca vàyavãyeùvaõuùvadçùñàpekùaü karmotpadyate tatkarma svà÷rayamaõumaõvantareõa saüyunakti tato dvyaõukàdikrameõa vàyurutpadyate evamagniþ evamàpaþ evaü pçthivã evaü ÷arãraü sendriyamityevaü sarvamidaü jagadaõubhyaþ sambhavati . aõugatebhya÷ca råpàdibhyo dvyaõukàdigatàni råpàdãni sambhavanti tantupañanyàyeneti kàõàdà sanyante . tatredamabhidhãyate viyogàvasthànàü tàvadaõånàü saüyogaþ karmàpekùo'bhyupagantavyaþ karmavatàü tantvàdãnàü saüyogadar÷anàt . karmaõa÷ca kàryatvànnimittaü kimapyabhyupagantavyam anabhyupagame nimittàbhàvànnàõuùvàdyaü karma syàt . abhyupagame'pi yadi prayatno'bhighàtàdirvà yathàdçùñaü kimapi karmaõãnimittamabhyupagamyeta tasyàsambhavànnaivàõuùvàdyaü karmasyàt na hi tasyàmavasthàyàmàtmaguõaþ pratyatnaþ sambhavati ÷arãràbhàvàt . ÷arorapratiùñhe hi manasyàtmamanaþsaüyoge satyàtmaguõaþ prayatno jàyate . etenàbhighàtàdyapi dçùñanimittaü pratyàkhyàtavyam . sargottarakàlaü hi tatsarvaü nàdyasya karmaõo nimittaü sambhavati . athàdçùñamàdyasya karmaõonimittamityucyeta tatpunaràtmasamavàyi và syàdaõusamavàyi và ubhayathàpi nàdçùñanimittamaõuùu karmàvakalpyeta adçùñasyàcetamatvàt . nahyacetanaü cetanenànadhiùñhitaü svatantraü pravartate pravartayati veti sàïkhyaparãkùàyàmabhihitam . àtmana÷cànutpannacaitanyasya tasyàmavasthàyàmacetanatvàt . àtmasamavàyitvàbhyupagamàcca nàdçùñamaõuùu karmaõonimittaü syàt asambandhàt . adçùñavatà puruùeõàstyaõånàü sambandha iti cet sambandhasàtatyàt pravçttisatatyaprasaïgaþ niyàmakàntaràbhàvàt . tadevaü niyatasya kasyacit karmanimittasyàbhàvànnàõuùvàdyaü karmasyàt karmàbhàvàt tannibandhanaþ saüyogoma syàt saüyogàbhàvàcca tannibandhanaü dvyaõukàdi kàryajàtaü na syàt . saüyoga÷càõoraõvantareõa sarvãtmnà và syàdekade÷ena và, sarvàtmanà cedupacayànupapatteraõumàtratvaprasaïgodçùña viparyayaprasaïga÷ca prade÷avatodravyasya prade÷avatà dravyàntareõa saüyogasya dçùñatvàt . ekade÷ena cet sàvayavatvaprasaïgaþ . paramàõånàü kalpitàþ prade÷àþ syuriti cet kalpitànàmavastutvàdavastveva saüyoga iti vastunaþ kàryasyàsamavàyi kàraõaü na syàt asati càsamavàyikàraõe dvyaõukàdi kàryadravyaü notpadyeta . yathà càdisarge nimittàbhàvàt saüyogotpartyarthaü karma nàõånàü sambhavati evaü mahàpralaye'pi vibhàgotpattyarthaü karma naivàõånàü sambhavet . na hi tatràpi ki¤cinniyataü tannimittaü dçùñamasti . adçùñamapi bhogaprasiddhyarthaü na pralayaprasiddhyarthamiti atonimittàbhàvànna syàdaõånàü saüyogotpattharthaüvibhàgotpattyartha¤ca karma . ata÷ca saüyogavibhàgàyattayoþ sargapralayayorabhàvaþ prasajyeta . tasmàdanupapanno'yaü paramàõukàraõavàdaþ . %<samavàyàbhupagamàcca sàmyàdanavasthiteþ>% såø samavàyàbhyupagamàcca tadabhàva iti prakçtenàõçvàdaniràkaraõena sambadhyate . dvàbhyà¤càõabhyàü dvyaõukamutpadyamànamatyantabhinnamaõubhyàmaõvoþ samavaitãtyabhupagamyate bhavatà na caivamabhyupagacchatà ÷akyate'õukàraõavàdaþ samarthayitumukutaþ? sàmyàdanavasthiteþ . yathaiva hyaõubhyàmatyantabhinnaü satdvyaõukaü samavàyalakùaõena sambandhena tàbhyàü sambadhyate evaü samavàyo'pi samavàyibhyo'tyantabhinnaþ san samavàyalakùaõenànyenaiva sambandhena samavàyibhiþ sambadhyeta atyantabhedasàsyàt tata÷ca tasya tasyànyo'nyaþ sambandhaþ kalpayitavya ityanavasthà prasajyeta . nanviha pratyayagràhyaþ samavàyo nityasambandhaeva samavàyibhirgçhyate nàsambaddhaþ sambandhàntaràpekùo và tata÷ca na tasyànyaþ sambandhaþ kalpatayivyoyenànavasthà prasajyeta . netyucyate . saüyogo'pyevaü sati saüyogibhirnityasambandha eveti samavàyavannànyaü sambandhamapekùeta . athàrthàntaratvàt saüyogaþ sambandhàntaramapekùate, samavàyo'pi tarhyarthàntaratvàt sambandhàntaramapekùeta . sa ca guõatvàt saüyogaþ sambandhàntarapekùate na samavàyo'guõatvàditi yujyate vaktum apekùàkàraõasya tulyatvàt guõaparibhàùàyà÷càtantratvàt . tasmàdaürthàntaraü samavàyamabhyupagacchatàü prasajyetaivànavasthà . prasajyamànàyàü cànavasthàyàmekàsiddhau sarvàsiddherdvàbhyàmaõubhyàü dyaõukaü naivotpadyeta tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ . %<nityameva ca bhàvàt>% såø . api ca aõavaþ pravçttisvabhàvà và nivçttisvabhàvà và ubhayasvabhàvà và anubhayasvabhàvà và'bhyupagamyeran gatyantaràbhàvàt caturdhàpi nopapadyate . pravçttisvabhàvatve nityameva pravçtterbhàvàt pralayàbhàvàprasaïgaþ . nivçttisvabhàvatve'pi nityameva nivçtterbhàvàt sargàbhàvaprasaïgaþ . ubhayasvabhàvatva¤ca virodhàdasama¤jasam . anubhayasvabhàvatve tu nimittava÷àt pravçttinivçttyorabhyupagamyamànayoradçùñàdernimittasya nityasannidhànànnityapravçttiprasaïgaþ . atantratve'pyadçùñàdernityapravçttiparasaïgaþ tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ . %<råpàdimattvàccaviparyayo dar÷anàt>% såø . nàvayavànàü dravyàõàmavayava÷ovibhajyamànànàü yataþ parovibhàgo na sambhavati te caturbidhà råpàdimantaþ paramàõava÷carurvidhasya råpàdimato bhåtabhautikasyàrambhakà nityà÷ceti yadvai÷eùikà abhyupagacchanti sa teùàmabhupagamo niràlambana eva yatoråpàdimattvàt paramàõånàmaõutvanityatvaviparyayaþ prasajyeta paramakàraõàpekùayàsthålatvamanityatva¤ca teùàmabhipreta viparãtamàpadyetetyarthaþ . kutaþ? evaü loke dçùñatvàt . yaddhi loke råpàdimadvastu tat svakàraõàpekùayà sthålamanitya¤ca dçùñaü tadyathà pañastantånapekùya sthaålo'nitya÷ca bhavati tantava÷càü÷ånapekùya sthålà anityà÷ca bhavanti . tathà càmã paramàõavoråpàdimantastairabhyupagasyante tasmàtte'pi kàraõavantastadapekùayà sthålà anityà÷ca pràpnuvanti . yacca nityatve kàraõaü tairuktaü %<sadakàraõavannityamiti>% . tadapyevaü satyaõuùu na sambhavati uktena prakàreõa kàraõavattvopapatteþ yadapi nityatve dvitãyaü kàraõamuktam %<anityamiti ca vi÷eùataþ pratiùedhàbhàva>% iti . tadapi nàva÷yaü paramàõånàü nityatvaü sàdhayati asati hi yasmin kasmiü÷cinnitye vastuni nitya÷abdena na¤aþ samàso nopapadyate na punaþ paramàõunityatvamevàpekùate taccàstyeva nityaü paramakàranaü brahma . na ca ÷abdàrthavyavahàramàtreõa kasyacidarthasya prasiddhirbhavati pramàõàntarasiddhayoþ ÷abdàrthayorvyavahàràvatàràt . yadapi nityatve tçtãyaü kàraõamuktam . %<avidyà ceti>% . tadyadyevaü vibriyeta satàü paridç÷yamanakàryàõàü kàraõànàü pratyakùeõàgrahaõamavidyeti tatodvyaõukanityatàpyàpadyeta . athàdravyavattve satãti vi÷eùyate tathàpyakàraõavattvameva nityatànimittamàpadyeta tasya ca pràgevoktatvàdavidyà ceti punaruktaü syàt . athàpi kàraõavibhàgàt kàraõavinà÷àccànyasya tçtãyasya vinà÷ahetorasambhavo'vidyà sà paramàõånàü nityatvaü khyapayatãti vyàkhyàyeta . nàva÷yaü vina÷yadvastu dvàbhyàmeva hetubhyàü vinaüùñumarhatãti niyamo'sti saüyogasacive hyanekasmi÷ca dravye dravyàntarasyàrambhake'bhyupagamyamàne etadevaü syàt yadà tvapàstavi÷eùaü sàmànyàtmakaü kàraõaü vi÷eùavadavasthàntaramàpadyamànamàrambhakamabhyupagamyate tadà ghçtakàñhityavilayanavat mçrtyavasthàvilayanenàpi vinà÷a upapadyate . tasmàdråpàdimattvàt syàdabhipretaviparyayaþ paramàõånàü, tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ . %<ubhayathà ca doùàt>% såø . gandharasaråpaspar÷aguõà sthålà pçthvã, rasaråpaspar÷aguõàþ såkùmà àpaþ, råpaspar÷aguõaü råkùmatara tejaþ,spar÷apuõaþ såkùmatamovàyurityevametàni catvàri bhåtànyapacitàpacitaguõàni stha lasåkùmatàratamyopetàni ca loke lakùyante tadvat paramàõavo'pyupacitàpacitaguõàþ kalpyeran na và . ubhayathàpi taddoùànuùaïgo'parihàrya eva syàt . kalpyamàne tàvadupacitàpacitaguõatve upacitaguõànàü mårtyupacayàdaparamàõutva prasaïgaþ . nacàntareõàpi mårtyupacayaü guõopacayo bhavatãtyucyeta kàryeùu bhåteùu guõopacaye mårtyupacayadar÷anàt . akalpyamàne tåpacitàpacitaguõatve paramàõutvasàmyaperasiddhaye yadi tàvat sarvaeva ekaikaguõàeva kalpyeran tatastejasi spar÷asyopalabdhirna syàt apsuråpaspar÷ayoþ, pçthivyàü råparasaspar÷ànàü, kàraõaguõaùårbakatvàt kàryaguõànàm . atha sarve caturguõàeva kalpyeran tato'psvapi gandhasyopalabdhiþ syàt tejasi ca gandharasyoþ, vàyau ca gnadharasaråpàõàü, na caivaü dç÷yate . tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ . etenàdçùñasya sàtatye'pi kàlava÷àt nityamasamarthanam pareùàmaki¤citkaram . mahàkàlasyaikatvena niyàmakatvàbhàvàt khaõóakàlasya ca tadànãü kriyàdyabhàvena vi÷eùàkatvàsambhavàt kriyàyàþ mårtadravyàdhãnatvànmårtasya càvayavasaüyogàdhãnatvena sargottaramevotpattestadà'sattvàt . yacca niravayavasya paramàõordigavacchedena saüyogasambhavasamarthanaü tadapyaki¤citkaraü nityàyàdi÷astadavacchedakatvàsambhavàt digvibhàgasyaivàvacchedakatvasya loke dçùñatvàt digvibhàjakasya càvayavabhedasya paramàõorasambhavena tattvàyo gàt . ki¤ca ùañkena yugapadyogàt paramàõoþ ùaóaü÷atetyàpatti÷ca tathàhi digavacchedena saüyoge hi pårbàdicaturdigbhedena årdhàdhodigbhedena ca ùañsu dikùu vinigamanàbhàvena yugapadyãgàpattyà paramàõoþ paóaü÷atàpattistena niravayavatvaü tasya na sidhyet . vastutaþ pràcyàdivyavahàrasya udayagiryàdisambandhàdhãnatvena tasya ca sargottarakàlãnatayà tadànãü tadvyavahàraþ sarvathà na sambhavatyeveti digavacchedena pareùàü saüyogakalpanaü sarbathà 'yuktameva . adhikam avayavi÷abde 433 pçùñhàdau dç÷yam

#<àra(rà)va># puø à + ru--ap pakùe gha¤ . samyak÷abde . %<vànarà÷cakruràravam>% ràmàø . %<ucchràyavàn ghanàràvo vànaraü jaladàravam>% bhaññiþ .

#<àrasya># naø arasasya bhàvaþ caturàdiø ùya¤ . rasabhinnatve nàsti rasoyasya bahuø tu tvatalau na ùya¤ . arasatvasarasatà vetyeva %<uccairasyati mandatàmarasatàmiti>% candràø .

#<àrà># strã à + ç--ac . 1 carmabhedakàstrabhede . (ñeko) iti khyàte 2 lauhàstre . %<àràgramàtro hyavaro'pi dçùñaþ>% ÷rutiþ 3 pratode ca %<yà påùan brahmacodanãmàràü vibharùyàmçõe>% çø 6, 5, 8, . %<udyamyàràmagrakàyotthitasya>% màghaþ . %<àràü pratodam>% mallinàthaþ .

#<àràgra># naø àràyàþ agram . 1 àràyàþ agre %<àràgramàtrohyavaro'pi dçùñaþ>% ÷rutiþ . %<ardha candrakùurapràdidhàràgraü mukhamucyate . àràgrantu mukhaü teùàü puùpapatràdibhedataþ>% iti halàyudhokte 2 ardhacandràkàrakùurapràdyastramukhe ca .

#<àràj¤ã># strã samyak ràjate à + ràja--kanin ïãp . de÷abhede dhåmàø de÷avàcitvàt vu¤ . àràj¤akaþ . tadde÷abhave triø .

#<àràt># avyaø à + rà ùàø àti . 1 dåre, 2 samãpe ca . àdàtuü dayitasivàvagàóhamàràt màghaþ . %<tamarcyamàràdabhivartamànam>% raghuþ %<vicitramuccaiþ plavamànamàràt>% bhaññiþ

#<àràti># puø à + rà--ktic . ÷atrau . dviråpakoùaþ .

#<àràtãya># triø àràdbhavaþ jàtaþ àgato và vçddhatvàt cha àràcchabdavarjanàt nàvyayasya ñilopaþ . 1 nikañadårayorbhave 2 tatra jàte 3 tàbhyàmàgate ca .

#<àràtrika># naø aràtryàpi nirvçttaü ñha¤ . (àrati) nãràjanakarmaõi . dãpo hi ràtràveva pradar÷yate idaü dine'pi dar÷yate iti tasya tathàtvam %<tata÷ca målamantreõa dattvà puùpà¤jalitrayam . mahànãràjanaü kuryàt mahàvàdyajayasvanaiþ . prajvàlayettadartha¤ca karpåreõa ghçtena và . àràtrikaü ÷ubhe pàtre viùamànekavartikam>% hariø vilàse tallakùaõàdi . tasya dehàü÷abhede bhràmaõapramàõamapi tatroktaü yathà %<àdau catuþ pàdatale ca viùõordvau nàbhide÷e mukhamaõóalaikam . sarveùu càïgeùu ca sapta vàràn àràtrikaü bhaktajanastu kuryàt>% . %<÷irasi nihitabhàraü pàtramàràtrikasya mramayati mayi bhåyaste kçpàrdraþ kañàkùaþ>% catuþùaùñyupacàre ÷aïkarà0

#<àràdhana># naø à + ràdha--lyuñ . 1 pàke, 2 saüsiddhau õiclyuñ . 3 sàdhane 4 avàptau 5 toùaõe 6 sevane toùaõasevanayoþ saüsiddhihetutvàt tathàtvam %<sàdhvasàràdhanamapi ramaõãyamasyàþ>% ÷akuø . %<àràdhanàyàsya sakhã sametàm>% kumàø . àràdhyate'nena õic--karaõe lyuñ . 7 sevàsàdhane %<idaü tu te bhaktinamraü satàmàràdhanaü vapuþ>% kumàø . %<sarvatra daityàþ . samatàmupeta samatvamàràdhanamacyutasya>% bhàgaø prahlàdoktiþ .

#<àràdhanà># strã à + ràdha--õic--yuc strãtvàt ñàp . sevàyàm .

@<[Page 801b]>@
#<àràdhanãya># triø àràdhayitum ÷akyaþ à + ràdha--õic÷akyàrthe anãyar . àràdhanayogye %<so'haü kathaü nàma tavàcareyamàràdhanãyasya çùervighàtam>% raghuþ .

#<àràdhaya># puø à + ràdha--õic--bàø ÷a . àràdhanakàrake bràhmaø bhàvàdau ùya¤ . àràdhayyam àràdhanakartçtve naø .

#<àràdhayitç># triø à + ràdha--õic--tçc . 1 paricàrake . 2 sevake %<nanvayamevàràdhayità janastava samãpe vartate>% ÷akuø .

#<àràdhita># triø à + ràdha--õic--kta . sevite . %<nàràdhitoyaiþ puruùaþ pradhànaþ teùàü vçthà janma naràdhamànàm>% bhàgaø .

#<àràma># puø àramyate'tra à + rama--àdhàre gha¤ . kçtrima vane 1 udyàne %<àtmàràmàvihitaratayonirvikalpe samàdhau>% veõãø àtmààràmaiva . gha¤antasya puüstvànu ÷àsanàt klãvatvoktiþ pràmàdikã . %<vàpyàràmataóàgakåpabhavanàrambhapratiùñhàvratetyàdi>% muhåø ciø . %<kùetrakåpataóàgànàmàràmasya gçhasya ca>% %<gçhaü taóàgamàràmaü kùetraü và bhãùayà haran>% %<taóàgàràmadàràõàmapatyasya ca vikrayaþ>% iti ca manuþ %<jalà÷ayàràmasurapratiùñhà saumyàyane jãva÷a÷àïka÷ukre . çkùe mçdukùipracaradhruve syàt pakùe site svarkùatithikùaõe và riktàravarjye divase'ti÷astà>% vçttaraø ñãø ukte ùoóa÷abhi÷ca ragaõairàràma ityukte 2 daõóakabhede ca . à + rama--bhàve gha¤ . 3 àratau %<yo'ntaþsukho'ntaràràmaþ>% gãtà . antaràtmani àràmoyasyeti vigrahaþ %<aghàyurindriyàmomoghaü pàrtha! sa jãvati>% gãtà . àràmakaraõaprakàraþ vçhat saüø uktaþ yathà %<pràntacchàyàvinirmuktà na manoj¤à jalà÷ayàþ . yasmàdato jalaprànteùvàràmàn vinive÷ayet . mçdvã bhåþ sarvavçkùàõàü hità tasyàü tilàn vapet . puùpitàüstàü÷ca gçhõãyàt karmaitatprathamaü bhuvi . ariùñà÷okapunnàga÷irãùàþ sapriyaïgavaþ . maïgalyàþ pårvamàràme ropaõãyà gçheùu và . panasà÷okakadalãjambålakucadàóimàþ . dràkùàpàlãvatà÷caiva vãjapåràti muktakàþ . ete drumàþ kàõóaropyà gomayena pralepitàþ . målacchede 'thavà skandhe ropaõãyàþ prayatnataþ . ajàta÷àkhà¤chi÷ire jàta÷àkhàn himàgame . varùàgame ca suskandhàn yathàdik pratiropayet . ghçto÷ãratilakùaudavióaïgakùãragomayaiþ . àmålaskandhaliptànàü kuïkumena viropaõam . ÷ucirbhåtvà taroþ påjàü kçtvà snànànulepanaiþ . ropayedropita÷caiva patraistaireva jàyate . sàyaü pràta÷ca gharmànte, ÷ãtakàle dinàntare . varùàsu ca bhuvaþ ÷oùe sektavyà ropità drumàþ . jambåvetasavànãrakadambodumbaràrjunàþ . bãjapårakamçdvãkàlakucà÷ca sadàóimàþ . va¤culo naktamàla÷ca tilakaþ panasastathà . timiro 'mràtaka÷caiva ùoóa÷ànåpajàþ smçtàþ . uttamaü viü÷atirhastà madhyamaü ùoóa÷àntaram . sthànàt, sthànàntaraü kàryaü vçkùàõàü dvàda÷àntaram . abhyàsajàtàstaravaþ saüspç÷antaþ parasparam . patrairmålai÷ca na phalaü samyagyacchanti pãóitàþ . ÷ãtavàtàtapairogo jàyate pàõóupatratà . avçddhi÷ca pravàlànàü ÷àkhà÷oùo rasasrutiþ . cikitsitamathaiteùàü ÷astreõàdau vi÷odhanam . vióaïgaghçtapaïkàktàn secayet kùãravàriõà . phalanà÷e kulatthai÷ca màùairmudgaistilairyavaiþ . ÷çta÷ãtapayaþsekaþ phalapuùpàbhivçddhaye . avikàja÷akçccårõasyàóhake dve tilàóhakam . saktuprastho jaladroõo gomàüsaü tulayà saha . saptaràtroùitairetaiþ sekaþ kàryo vanaspateþ . vallãgulmalatànàü ca phalapuùpàya sarvadà . vàsaràõi da÷a dugdhabhàvitaü bãjamàjyayutavastayojitam . gomayena bahu÷o viråkùitaü krauóamàrgapi÷itai÷ca dhåpitam . matsya÷åkaravasàsamanvitaü ropitaü ca parikarmitàvanau . kùãrasaüyutajalàvaüsecitaü jàyate kusumayuktameva tat . tintióãtyapi karoti vallarãü vrãhimàùatilacårõasaktubhiþ . påtimàüsasahitai÷ca secità dhåpità ca satataü haridrayà . kapitthatallãkaraõàya målànyàsphotadhàtrãdhavabàsakànàm . palà÷inãvetasasåryavallã÷yàmàtimuktaiþ sahitàùñamålã . kùãre ÷çte càpyanayà su÷ãte nàlà÷atàkhyaü tu kapitthabãjam . dine dine ÷oùitamarkapàkairmàsaü vidhistvaiùa tato 'dhiropyam . hastàyataü taddviguõaü gabhãraü khàtvà' vañaü proktajalàvapårõam . ÷uùkaü pradagdhaü madhusarpiùà tat pralepayedbhasmasamanvitena . cårõãkçtairmàùatilairyavai÷ca prapårayenmçttikayàntarasthaiþ . matsyàmiùàmbhaþsahitaü ca hanyàd yàvadghanatvaü samupàgataü tat . uptaü ca bãjaü caturaïgulàdho matsyàmbhasà màüsajalai÷ca siktam . vallã bhavatyà÷u ÷ubhaprabàlà vismàpanã maõóapamàvçõoti . ÷ata÷o'ïkollasambhåtaphalakalkena bhàvitam . etattailena và vãjaü ÷leùmàtakaphalena và . vàpitaü karikonmi÷raü mçdi tatkùaõajanmakam . phalabhàrànvità ÷àkhà bhavatãti kimadbhutam . ÷leùmàtakasya bojàni niùkulãkçtya bhàvayetpràj¤aþ . aïkollahijjalàdbhi÷chàyàyàü sapta kçtvaivam . màhiùagomayaghçùñànyasya karãùe ca tàni nikùipya . karakàjalamçdyoge nyuptànyahnà phalakaràõi . dhruvamçdumålavi÷àkhà gurubhaü ÷ravaõastathà÷vinã hastam . uktàni divyadçgbhiþ pàdapasaüropaõe bhàni>% .

#<àràma÷ãtalà># strã àràme tanmadhye ÷ãtalà . sugandhipatrayukte vçkùabhederàjaniø %<àràma÷ãtalà tiktà ÷ãtalà pittahàriõã>% vaidyaø .

#<àràmika># triø àràme tadrakùaõe niyuktaþ ñhak . udyànapàle

#<àràla># triø ãùadaràlam pràø saø . ãùatkuñile tàrakàø itac . àràlitaþ ãùatkuñilite triø .

#<àràlika># triø aràlaü kuñilaü carati ñhak . 1 pàcake 2 kuñilacàriõi ca . dhanalobhena parapreritohi pàcakoviùàdisaüsçùñaü pacatãti tasya kuñilacàritvam . atoràj¤à yathàbhåtà pàcakàniyojyàstaddar÷itam su÷rute yathà %<ripavo vikramàkràntà ye ca sve'kçtyatàü gatàþ . sisçkùavaþ krodhaviùaü vivaraü pràpya tàdç÷am . viùairnihanyurnipuõaü nçpatiü duùñacetasaþ . striyo và vividhàn yogàn kadàcitsubhagecchayà . viùakanyopayogàdvà kùaõàjjahyàdasånnaraþ . tasmàdvaidyena satataü viùàdrakùyo naràdhipaþ . yasmàcca ceto'nityatvama÷vavat prathitaü nçõàm . na vi÷vasyàttato ràjà kadàcidapi kasyacit . kulãnaü dhàrmikaü snigdhaü subhçtaü satatotthitam . alubdhama÷añhaü bhaktaü kçtaj¤aü priyadar÷anam . krodhapàruùyamàtsarya madàlasyavivarjitam . jitendriyaü kùamàvantaü ÷uciü ÷ãladayànvitam . medhàvinamasaü÷ràntamanuraktaü hitaiùiõam . pañuü pragalbhaü nipuõaü dakùaü màyàvivarjitam . pårboktai÷ca guõairyuktaü nityaü sannihitàgadam . mahànase prayu¤jãta vaidyaü tadvidyapåjitam . prasannadigde÷akçtaü ÷ucibhàõóaü mahacchuci . sajàlakaü gavàkùàdyamàtmavarganiùevitam . vikakùasçùñasaüsçùñaü savitànaü kçtàrcanam . parãkùitastrãpuruùaü bhaveccàpi mahàtasam . tatràdhyakùaü niyu¤cãta pràyovaidyaguõànvitam . ÷ucayo dakùiõà dakùà vinãtàþ priyadar÷anàþ . saüvibhaktàþ sumanaso nãcake÷anakhàþ syiràþ . snàtà dçóhaü saüyaminaþ kçtoùõãùàþ susaüyatàþ . tasya càj¤àvidheyàþ syurvividhàþ parikarmiõaþ . àhàrasthitaya÷càpi bhavanti pràõino yataþ . tasmànmahànase vaidyaþ pramàdarahito bhavet . màhànasikavoóhàraþ saupaudanikapaupikàþ . bhaveyurvaidyava÷agà ye càpyanye tu kecana . iïgitaj¤o manuùyàõàü vàkceùñàmukhavaikçtaiþ . vidyàdviùasya dàtàramebhirliïgai÷ca buddhimàn . na dadàtyuttaraü pçùño vivakùan mohameti ca . apàrthaü bahu saïkãrõaü bhàùate càpi måóhavat . sphoñayatyaïkulãrbhåmimakasmàdvilikhedvaset . vepathurjàyate tasya trasta÷cànyo'nyamãkùate . kùàmo vivarõavaktra÷ca nakhaiþ ki¤cicchinattyapi . àlabhetàsakçddãnaþ kareõa ca ÷iroruhàn . niryiyàsurapadvàrairvãkùate ca punaþ punaþ . vartate viparãtastu viùadàtà vicetanaþ . kecidbhayàt pàrthivasya tvarità và tadàj¤ayà . asatãmapi santã'pi ceùñàü kurvanti mànavàþ . tasmàt parãkùaõaü kàryaü bhçtyànàmàdito nçpaiþ . anne pàne dantakàùñhe tathàbhyaïge'valekhane . utsàdane kaùàye ca pariùeke'nulepane . srakùu vastreùu ÷ayyàsu kavacàbharaõeùu ca . pàdukàpàdapãñheùu pçùñheùu gajavàjinàm . viùajuùñeùu cànyeùu nasyadhåmà¤janàdiùu . lakùaõàni pravakùyàmi cikitsàmapyanantaram . nçpabhaktàdghaliü nyastaü saviùaü bhakùayanti ye . tatraiva te vina÷yanti makùikàvàyasàdayaþ . hutabhuktena cànnena bhç÷aü cañacañàyate . mayårakaõñhapratimo jàyate càpi duþsahaþ . bhinnàrcistãkùõadhåma÷ca na ciràccopa÷àmyati . cakorasyàkùivairàgyaü jàyate kùiprameva tu . dçùñvànnaü viùasaüsçùñaü mriyante jãvajãvakàþ . kokilaþ svaravaikçtyaü krau¤castu madamçcchati . hçùyenmayåraudvignaþ kro÷ataþ ÷ukasàrike . haüsaþ kùeóati càtyarthaü bhçïgaràjastu kåjati . pçùato visçjatya÷ru viùñhàü mu¤cati markvañaþ . sannikçùñàüstataþ kuryàdràj¤astàn mçgapakùiõaþ>% .

#<àràvin># triø àrauti à + ru--õini . samyak÷abdakàrake uccaiþ÷abdakàrake striyàü ïãp .

#<àritrika># triø aritre bhavàdi kà÷yàø ùñha¤ ¤iñh và . aritrabhavàdau striyàü ùñha¤i ïãù ¤iñhi ñàp .

#<àrindamika># triø arindame bhavàdi ùñha¤ ¤iñh và . arindamabhavàdau striyàü ùñha¤i ïãù ¤iñhi ñàp .

#<àriùmãya># triø riùa--hiüse man naø taø ariùmaþ ahiüsakaþ tasya sannikçùñade÷àdau kç÷àø chaõ . ahiüsakasannikçùñade÷àdau .

#<àrãhaõaka># triø arãhaõena nirvçttaü arãhaõàdiø vu¤ . ÷atrughàtakanirvçtte arãhaõeti gaõapàñhe nirde÷àt dãrghaþ .

#<àru># puø ç--uõ . 1 vçkùabhede, 2 karkañe, 3 ÷åkare, ca .

#<àruja># triø àrujati à + ruja--ka . 1 samyakpãóake, 2 àbhimukhyena hantari ca %<vidmà hitvà dhana¤jayamindra! dçóhà cidàrujam>% çø 8 45, 13 . %<àrujaü ÷atråõàmàbhimukhyena maïktàram>% bhàø . ràvaõapakùãye 2 ràkùasabhede puø . %<parvaõaþ patanojambhaþ kharaþ krodhava÷o hariþ . praruja÷càruja÷caiva praghasa÷caivamàdayaþ>% bhàø vaø 284 aø .

#<àruõaka># triø aruõade÷e bhavàdi dhåmàø vu¤ . aruõade÷abhavàdau .

#<àruõi># puø aruõasyàpatyam i¤ . 1 uddàlake gautame munau %<uddàlakohàruõiþ ÷vetaketuü putramuvàca>% chàø uø . 2 vai÷ampàyanàntevàsibhede . tasyàntevàsina÷ca àlamba laïga kamala rucàbhàruõi tàõóya÷yàmàyana kañha kalàpinonaveti bodhyam . tenàdhãtaü õini . bràhmaõe tasya luk . àruõiþ . 3 sàmavedabràhmaõabhede àyodadhomya÷iùye 4 munibhede àyoda÷abde udàø 5 aruõamunerapatye puüstrã striyàü ïãp . %<yadàruõãùu tàvaùãrayugdhvam>% çø 1, 64, 7 . aruõasyedam i¤ . 6 aruõasambandhini aruõasya såryasyàpatyam i¤ . 7 aruõatanaye aruõasuta÷abdokte yamàdau . aruõasyàyamanujàtatvàt i¤ . aruõànuje vinatàyàþ 8 sutabhede . %<tàrkùya ÷càriùñanemi÷ca garuóa÷ca mahàbalaþ . aruõa÷càruõi÷caiva vinatàyàþ sutàþ smçtàþ>% harivaü 0 226 aø %<aruõa÷càruõi÷caiva tasya prà¤jalayaþ sthitàþ>% harivaüø 261 aø . a ruõasya garuóàgrajasyàpatyam i¤ . 9 garuóàgrajasyàpatye puüstrã . striyàü ïãp .

#<àruõin># puø baø vaø àruõinà vai÷ampàyanàntevàsinà proktamadhãyate õini . vai÷ampàyanàntevàsivi÷eùeõa àruõinà proktàdhyàyiùu .

#<àruõeya># puø àruõeruddàlasyàpatyam óhak . uddàlakaputre ÷vetaketau . %<uddàlakohàruõiþ ÷vetaketuü putramuvàceti>% chàø uø %<÷vetaketoruddàlakaputratvoktestathàtvam>% %<÷vetaketuràruõeyaþ kaü svidevàparãùu>% %<÷vetaketuràruõeyobrahmacàrã>% %<÷vetaketunàruõeyena>% iti ca ÷ataø bràø .

#<àruta># naø à + ru--bhàve kta . àràve %<÷akunaü vàyasàrutam>% ÷akuna÷àø . kartari kta . 2 àràvayukte triø .

#<àruddha># triø à + rudha--kta . pratiruddhe niruddhe vàdinà kçtagati pratirodhe prativàdini .

#<àrurukùu># triø àroóhumicchati à + ruha--san--u . àroóhumicchau %<àrurukùormuneryogaþ karma kàraõamucyate>% gãtà %<kailàsagauraü vçùamàrurukùoþ>% . %<samàrurukùurdivamàyuùaþ kùaye>% iti ca raghuþ .

@<[Page 804a]>@
#<àruùã># strã manoþ kanyàbhede cyavanapatnyàm . tatkathà %<tasminniyukte vidhinà yogakùemàya bhàrgave . anyamutpàdayàmàsa putraü bhçguraninditam . cyavanaü dãptatapasaü dharmàtmànaü ya÷asvinam . yaþ saroùàccyutogarbhànmàturmokùàya bhàrata! . àruùã tu manoþ kanyà tasya patnã manãùiõaþ . aurvastasyàü samabhavadåruü bhittvà mahàya÷àþ>% bhàø àø 66 aø .

#<àruùãya># triø aruùaþ vraõasya sannikçùñade÷àdiþ kç÷àø chaõ . vraõasannikçùñade÷àdau .

#<àruha># triø à + ruha--ka . àrohaõakartari .

#<àrå># puø ç--å--õicca . 1 piïgalavarõe 2 tadyukte triø . àru÷abdàrthe 3 karkaña÷åkaràdau ca . tataþ saüj¤àyàü kan . (àóu) himàcalaprasiddhauùadhãbhede ca .

#<àråóha># triø à + ruha--kartari kta . 1 àrohaõakartari %<àråóho naiùñhikaü dharmaüyastu pracyavate punaþ . pràya÷cittaü na pa÷yàmi yena ÷udhyet sa àtmahà>% smçtiþ %<yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% gãtà . %<atyàråóho hi nàrãõàmakàlaj¤omanobhavaþ>% raghuþ . 2 utpanne %<tadàgamàråóhagurupraharùaþ>% raghuþ %<àråóha utpannaþ>% malliø . kamaõi kta . yatràrohaõaü kçtaü tasmin 3 kçtàrohaõe pràsàdàdau %<àråóhakavità÷àkhaü vande vàlmãkikokilam>% ràmàø bhàve kta . 4 àrohaõe naø %<atyàråóhaü ripoþ soóhaü candaneneva bhoginaþ>% raghuþ .

#<àråóhi># strã à + ruha--ktin . àrohaõe . %<atyàråóhirbhavati mahatàmapyapabhraü ÷aniùñhà>% ÷akuø .

#<àreka># puø à + rica--gha¤ . 1 àku¤cane 2 atireke ca .

#<àrecita># triø à + rica--õic--kta . ãùadàku¤jite %<àrecitabhråcaturaiþ kañàkùaiþ>% kumàø .

#<àrevata># puø àrevayati recayati malaü à + reva--õic--atac . atyantasàrakaphalake (sondàla) 1 àragbadhavçkùe tasya phalam aõ tasya õuk . 2 tatphale naø . tayorguõàdi àragbadha÷abde 794 pçùñhe uktam .

#<àrogya># naø arogasya bhàvaþ ùya¤ . roga÷ånyatve %<àrogyaü vittasampattirgaïgàsmaraõajaü phalam>% pràø taø puø vai÷yaü kùemaü samàgamya ÷ådramàrogyameva ca manuþ . %<dharmàrthakàmamokùàõàmàragyaü sàdhanaü yataþ>% vaidyaø .

#<àrogyavrata># naø àrogyàrthaü vratam . varàhapuràõokte màgha÷uklasaptamãmàrabhya vatsaraparyantaü prati÷uklasaptamãtithi kartavye såryavratabhede . yathà %<ataþparaü mahàràja! vratamàrogyasaüj¤itam . sitàyàü màghamàsasya saptamyàü samupoùitaþ>% ityupakramya %<ùaùñhyà¤caiva kçtàhàraþ saptamyàmupavàsakçt . aùñamyà¤caiva bhu¤jãta eùa eva vidhirmataþ . anena vatsaraü pårõaü vidhinà yo'rcayedravim . tasyàrogyaü dhanaü dhànyamiha janmani jàyate>% hemàø braø varàø puø idamàrogyasaptamãvratatvena tatroktam .

#<àrogya÷àlà># strã àrogyàrthà ÷àlà ÷àø taø . cikitsàrthe ràjàdikàrite gçhabhede tatkaraõaprakàro vaidyake ukto yathà %<dharmàrthakàmamokùàõàmàrogyaü sàdhanaü yataþ . atastvàrogyadàtà ca naro bhavati sarvadaþ . àrogya÷àlàü kurvãta mahauùadhaparicchadàm . vidagdhavaidyasaüyuktàü bahvannarasasaüyutàm . vaidyastu ÷àstravit pràj¤o dçùñauùadhaparàkramaþ . oùadhãmålatattvaj¤aþ samuddharaõakàlavit . balavãryavipàkaj¤aþ ÷àlimàüsauùadhãgaõe . tyàgivaddehinàü tadvadanukålaþpriyaüvadaþ>%

#<àrogyasnàna># naø àrogye roga÷ånyatve tannimittakaü snànam . roganirmuktau kartavye snàne tatra nakùatràdikamuktaü jyoø taø . %<vyàdityeùu careùu ÷akradinakçtpuùyogracandreùu ca kråràhavyatipàtaviùñidivaseùvindàva÷aste tathà . kendrastheùva÷ubheùu kàmatithiùu snànaü gadonbhuktitaþ ÷astraü tatra na ÷obhanàravibhujaïgarkùendusadvàsàràþ>% bhujaø bhãmaø paø .

#<àrodhana># naø à + rudha--bhàve lyuñ . 1 avarodhane 2 nirodhe %<madhya àrodhanaü divaþ>% çø 1, 105, 11 . lyu . 3 àrodhake triø àrudhyate karmaõi lyuñ . 4 àrodhanãye . karaõelyuñ . 5 àrodhanasàdhane %<viduùñarodiva àrodhanàni>% çø 4, 7, 8 . %<àrodhanàni àrodhanasàdhanàni>% bhàø .

#<àropa># puø à + ruha--õic karaõe lyuñ . anyapadàrthe anyadharmasyàvabhàsaråpe mithyàj¤àne . yasmin yo dharmonàsti tàdç÷adharmasya tatra buddhyà arpaõàdbuddhestathàtvam . yathà ÷uktau rajatatvaü tattàdàtmyaü và nàsti buddhyà ca tatra tayoravagàhanena taddharmasyàropaõaü kriyate iti tasyà àropatvam . tathà ca atadvati tatprakàrakaj¤ànamàropaþ iti naiyàyikàþ sacàdhyàsa iti vedàntinaþ adhyàse kàraõameva tatra kàraõam tacca adhyàsa÷abde 140 pçùñhe vivçtam sa ca dvividhaþ àhàryaþ anàhàrya÷ca yatra bàdhani÷cayasattve'pi icchayà tathàj¤ànam sa àhàryaþ . sa ca icchàprayojya eva itarabuddherbàdhani÷cayapratibadhyatvàt . sa ca pratyakùaiva ÷àbdo'pi yathà mukhaü candraü iti råpakayuktavàkyajabodhaþ tatra hi mukhe candratvàbhàvani÷caye'pi candràbhedena mukhasya bodhanàdàhàryatvam . %<parokùaj¤ànamanàhàryaü ni÷caya÷ceti siddhànta>% iti pravàdastu ÷àbdabodhàtiriktaparaþ . etadabhipràyeõaiva %<råpakaü råpitàropàdityàdikaü råpakalakùaõam>% sàropàtmakalakùaõàbhedakathana¤ca sàø darpaõoktaü veditavyam yathà . %<viùayasyànigãrõasyànyatàdàtmyapratãtikçt sàropà syàt>% iti sàø daø . viùayasyàropyasya anigãrõasya sphuñatayà pratibhàsamànasyànyatàdàtmyasyàbhedasya pratãtijanakatvena lakùaõàyàþ sàropàtvam . %<àrope sati nimittànusaraõaü na tu nimittamastãtyàropaþ iti>% cintàø . %<evaü vastunyavastvàropaþ iti>% vedàntasàraþ .

#<àropaka># puø à + ruha--õic--õvul . vçkùàdãnàü vàpake %<gçhasaüve÷akodåto vçkùàropaka eva ca>% manuþ .

#<àropaõa># puø à + ruha--õic--lyuñ . 1 àropa÷abdàrthe 2 àrohaõasampàdane ca . %<àrdràkùatàropaõamanvabhåtàm>% kumàø raghu÷ca .

#<àropita># triø à + ruha--õic--kta . yasyàrohaõa kàritaü 1 tàdç÷e padàrthe . %<àropitaü yad giri÷ena pa÷càt>% %<taü de÷amàropitapuùpacàpaþ>% iti ca kumàø 2 àsa¤jite ca . %<àropitaparyàõa¤ca tvaritaturagaparicàrakopanãtamindràyudham>% kàdaø .

#<àropaõãya># triø à + ruha--õic--anãyar . àropàrhe àropye vastuni

#<àropya># triø à + ruha--õic--karmaõi yat . 1 àropaõãye yathà mukhaü candra ityàdau mukhe candratvamàropyam . 2 adhyàsaviùaye ca iyàüstu bhedaþ àropyasannikçùñasthàne anyathàkhyàtiþ yathà javàsannikçùñe sphañikàdau lohityasya bhràntiþ tadasannikçùñasthale tu adhyàsaþ asatkhyàtireva yathà idaü rajatamityàdau vedàntinaþ . veø paø vivaraõaü dç÷yam . naiyàkàstu ubhayatrànyathàkhyàtiþ .

#<àroha># puø à + ruha--gha¤ . 1 àkrabhaõe 2 nãcasthànàdårdhade÷agamane 3 aïkuràdipràdurbhàve ÷abdacaø 4 gajavàjinà muparigamane 5 dãrghatve 6 uccatve ca 7 nitambe . %<varàrohà mattakà÷inyuttamà varavarõinã>% ityamaraþ %<sàramànavaràrohà>% udbhañaþ . %<àrohairnivióavçhannitambavimbaiþ>% màghaþ .

#<àrohaka># triø à + ruha--õvul . àrohaõa kartari .

#<àrohaõa># naø à + ruha--lyuñ . 1 nãcasthànàdårdhasthànagamane %<àrohaõàrthaü navayauvanena kàmasya sopànamiva prayuktam>% kumàø 3 aïkuràdipràdurbhàve ca àruhyate'nena karaõe lyuñ . sopàne ca %<àrohaõaü syàt sopànam>% amaraþ .

#<àrohaõãya># triø . àrohaõaü prayojanamasya anupraø cha . 1 àrohaõasàdhane padàrthe . à + ruha--karmaõi anãyar . àroóhuü yogye 2 hayàdau .

#<àrohavat># triø àrohovi÷iùñanitambasthànamastyasya matup pakùe ini . pra÷astanitambayukte striyàü ïãp .

#<àrohin># triø à + ruha--õini . 1 àrohaõakartari nãcàdårdhasthànagàmini striyàü ïãp . sà ca grahàõàü 1 nakùatra da÷àbhede . sà ca avarohi÷abde 443 pçùñhe lakùitalakùaõà . grahavi÷eùàõàmàrohiõyàþ da÷àyàþ phalamuktaü sarvàø ciø yathà .
     såryasya %<àrohiõã vàsaranàyakasya da÷à mahattvaü kurute ca saukhyam . paropakàraü sutadàrabhåmiü govàjimàtaïgakçùikriyàdãn>% .
     candrasya %<àrohiõã candrada÷à prapannà strãputravittàmbarasaukhyakàntim . karoti ràjyaü sukhabhojana¤ca devàrcamaü bhåsura tarpaõa¤ca>% .
     kujasya %<àrohiõã bhåmimutasya saukhyaü da÷à tanotyatra nare÷apåjàm pradhànatàü dhairyamanobhilàùaü bhàgyottaraü gogajavàjisaügham>%
     budhasya %<àrohiõã saumyada÷à prapannà yaj¤otsavaü govçùavàji saügham . mçdvannabhåùàmbarapànalàbhaü bàõijyabhåmyarthaparopakàram>%
     guroþ %<àrohiõã devagurormahattvaü da÷à prapannà kurute'rthabhåmim gànakriüyàstrãsutaràjapåjàü svavãryataþ pràptaya÷aþpratàpam>% .
     ÷ukrasya %<àrohiõã ÷ukrada÷à prapannà dhàmàmbaràlaïkçtikàntipåjàm . pravçttisiddhiü svajanairvirodhaü màturdinà÷aü paradàrasaïgam>% . kurute ityanuùaïgaþ sarvatra .
     ÷aneþ %<àrohiõã vàsaranàthasånãrda÷à vipàke nçpalabdhabhàgyam . bàõijyalàbhaü kçùibhåmilàbhaü govàjilàbhaü sutadàralàbham>% .

#<àrkalåùa># puø arkalåùasya çùibhedasyàpatyam vidàø a¤ . arkalåùàpatye striyàü ïãp . tatoyåni apatye haritàø pha¤ . àrkalåùàyaõaþ . tadçùeryånyapatye .

#<àrkalåùi># puüstrã arkalåùasyàpatyaü bàhvàø i¤ . arkalåùarùerapatye .

#<àrkàyaõa># triø arkasya gotram haritàø pha¤ . arkasya 1 gotre . tataþ caturarthyàü a÷vàø phi¤ . àrkàyaõiþ tatsannikçùñade÷àdauø triø arkasyàyanàya såryalokasya pràptaye hitam aõ pårbapadàditi õatvam . såryalokagatisàdhane 2 yaj¤àdau . %<àrkàyaõaiþ ùoóa÷abhi÷ca brahmaüsteùàü phaleneha ca nàgato'smi>% bhàø ànuø 104 aø .

@<[Page 806a]>@
#<àrki># puø arkasyàpatyam i¤ . arkaputre 1 yame 2 ÷anau, 3 vaivasvatamanau 4 sugrãve 5 karõe ca arkasuta÷abde tatsutatvakathà .

#<àrkùoda># puø çkùodaþ parvato'bhijano'sya aõ . çkùodaparvatasthàne pitràdikrameõa vàsini dvijabhede siø kauø .

#<àrkùa># triø çkùasyedam aõ . nàkùatradinàdau striyàü ïãp .

#<àrkùya># triø çkùe bhavaþ gargàø ya¤ . nakùatrabhave striyàntu lohitàø ùphaþ ùitvàt gauràø ïãù . àrkùyàyaõã

#<àrgaya(õa)na># triø çgayanasya vyàkhyànogranthaþ tatra bhavo và aõ girinadyàø và õatvam . 1 çgayanavyàkhyàne granthe 2 tatrabhave ca .

#<àrgala># strãø naø argalameva svàrthe aõ strãtve ïãp . argala ÷abdàrthe dvàrarodhakakàùñhabhede dviråpakoùaþ .

#<àrgabadha># puø àragbadha + pçùoø . àragbadhavçkùe (sondàla) ÷abdacaø .

#<àrghà># strã à + argha--ac . pãtavarõàyàü dãrghatuõóàyàü ùañpadàbhàyàü madhumakùikàyàm ràjaniø àrghya÷abde vivçtiþ .

#<àrghya># naø àrghayà nirvçttaü yat . 1 àrghàkhyamakùikàniùpàdite 2 jaratkàryà÷ramamadhåkavçkùaniryàsaråpe ca madhuni . tadvivçtiþ bhàvaø praø %<madhåkavçkùàniryàsaü jaratkàryà÷ramodbhavàþ . sravantyàrghyaü tadàkhyàtaü ÷vetakaü màlave punaþ . tãkùõatuõóàstuyàþ pãtà makùikàþ ùañpadopamàþ . àrghàstàstatkçtaü yat syàdàürghyamityapare jaguþ . àrghyaü madhvaticàkùuùyaü kaphapittaharaü param . kaùàyakañukaü pàke tikta¤ca balapuùñidam>% .

#<àrca># triø arcà'styasya ÷raddhàrcàbhyoõaþ pàø õa . arcàyukte

#<àrcabhin># puø baø vaø çcàbhena vai÷ampàyanàntevàsibhedena proktamadhãyate õini . çcàbhena proktàdhyàyiùu . kàrtakaujapàdiø àrcàbhinomaudgalà ityatra pårvapadaprakçtisvaratvam .

#<àrcàyaõa># triø çcibhavaþ naóàø phak . çcibhave sàmàdau .

#<àrcika># triø çci bhavaþ çco vyàkhyàno grantho và ñha¤ . çcibhave 1 sàmabhede 2 tadgranthabhede ca tatra hi çci yonau tattat sàma gãtamiti tasya tathàtvam yathà àrcikaþ uttaràrcikaþ eùa ca sàmavedagranthabhedaþ . 3 tadvyàkhyàne granthe ca .

#<àrcãka># triø çcãke parvate bhavaþ aõ . 1 çcãkaparvatabhave svàrthe aõ . 2 tatparvate ca . sa ca parvataþ puùkaratãrtha sannikçùñaþ yathoktaü bhàø vaø 125 aø . %<puùkareùu mahàràja! sarveùu ca jalaü sphç÷a . sthàõo rmantràõicajapana siddhi pràpsyasi bhàrata! . sandhirdvayornara÷reùñha tretàyà dvàparasya ca . ayaü hi dç÷yate pàrtha! sarvapàpa praõà÷anaþ . atropaspa ÷a caiva tvaü sarvapàpapraõà÷ane . àrcãkaþ parvata÷caiùa nivàso'tra manãùiõaþ . sadàphalaþ sadàsroto marutàü sthànamuttamama . caityà÷caite bahuvidhàstrida÷ànàü yudhiùñhira! . etaccandramasastãrthamçùayaþ . paryupàsate . vaikhànasà bàlakhilyàþ pàvakà vàyubhojanàþ . ÷çïgàõi trãõi puõyàni trãõi prasravaõàni ca . sarvàõyanu parikramya yathàkàmamupaspç÷a . ÷àntanu÷càtra ràjendraþ ÷unaka÷ca naràdhipaþ . naranàràyaõau cobhau sthànaü pràptàþ sanàtanam . iha nitya÷ayà devàþ pitara÷ca maharùibhiþ àrcãkaparvate tepustàn yajasva yudhiùñhira! . iha te vai carån prà÷nannçùaya÷ca vi÷àmpate! . yamunà càkùayasrotàþ kçùõa÷cehaü taporataþ . yamau ca bhãmasena÷ca kçùõà càmitra karùaõa! . sarve càtra gamiùyàmastvayaiva saha pàõóava! . etat prasravaõaü puõyamindrasya manuje÷vara! . yatra dhàtà vidhàtà ca varuõa÷cordhvamàgatàþ . ihate'pyavasan ràjan! kùàntàþ paramadharmiõaþ . maitràõàmçjubuddhãnàmayaü girivaraþ ÷ubhaþ . eùà sà yamunà ràjan! maharùigaõasevità . nànàyaj¤acità ràjan! puõyà pàpabhayàpahà>%

#<àrjava># naø çjorbhàvaþ aõ . 1 saralatàyàü %<dåraü yàtyudara¤ca romalatikà netràrjavaü dhàvati>% sàø daø 2 parapratàraõàràhitye sàralyaü ca daihikaü mànasa¤ca . tatra daihikaü kuñilasaüyogaràhityam . mànasa¤ca bàhyàbhyantare vihitaniùiddhayo rekaråpapravçttinivçttimattvam bàhye yathà pravçttinivçttã antare'pi tathaiva na punaþ antarasthaü bhàvamaprakà÷ya bàhye anyathàpàdanam . tathà svàdhigatàrthàgopanena yathàj¤àtàrthaprakà÷ana¤ca mànasaü sàralyaü vàcikamàrjavamapi manodhãnatvàt mànasameva àrjavaü ca samacittatvena lakùitam . àø taø bhàratavàkyena . %<kùamà dvandvasahiùõutvamàrjavaü samacittatà>% . àrjava¤ca mahattvasampàdakoguõavi÷eùaþ yathoktaü bhàø 1 praø 16 aø %<satyaü ÷aucaü dayà kùàntistyàgaþ santoùaàrjavam . ÷amodamastapaþ sàmyaü titikùoparatiþ sutam . j¤ànaü viraktirai÷varyaü ÷auryaü tejobalaü smçtiþ . svàtantryaü kau÷alaü kàntirdhairyaü màrdavameva ca . pràgalbhyaü pra÷rayaþ ÷ãlaü sahaojobalaü bhagaþ . gàmbhãryaü sthairyamàstikyaükãrtirmàno'nahaïkçtiþ . ete cànye ca bhagavannityà yatra mahàguõàþ . pràrthyàmahattvamicchadbhiþ>% etacca j¤ànasàdhanaü yathoktaü gãtàyàm %<amànitvamadambhitvamahiüsà kùàntiràrjavam . àcàryopàsanaü ÷aucaü sthairyamàtmavinigrahaþ . indriyàrtheùu vairàgyatanahaïkàra eva ca . janmamçtyujaràvyàdhiduþkhadoùànudar÷anam . asaktiranabhiùvaïgaþ putradàragçhàdiùu . nityaü ca samacittatvamiùñàniùñopapattiùu . mayi cànanyayogena bhaktiravyabhicàriõã . viviktade÷asevitvamaratirjanasaüsadi . adhyàtmaj¤ànaniùñhatvaü tattvaj¤ànàrthadar÷anam . etajj¤ànamiti proktam>% j¤ànaü j¤àyate'neneti vyutpatterj¤ànasàdhanamityarthaþ svàrthe aõ . 3 sarale'pi . %<sarvaü jihmaü mçtyupadamàrjavaü brahmaõaþ padam>% %<kiü vyàjenàrjave jane>% ràmàø .

#<àrjãka># triø çjãkasyedam aõ . çjãkade÷asambandhini %<suùome ÷aryaõàvatyàrjãke>% çø 8, 7, 29 . %<çjãkode÷abhedastatsambandhini>% bhàø .

#<àrjunàyàna># puüstrãø arjunasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . arjunagotràpatye striyàü ñàp . tasya viùayode÷aþ . ràjanyàø vu¤ . àrjunàyanakaþ . tadviùaye de÷e .

#<àrjunàvaka># triø arjunave de÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . arjunàvanàmade÷abhave .

#<àrjuni># puø arjunasyàpatyaü bàhvàø i¤ . arjunàpatye abhimanyau . tadutpattikathà %<tataþ subhadrà saubhadraü ke÷avasya priyà svasà . jayantamiva paulomã khyàtimantamajãjanat . dãrghabàhuü mahoraskaü vçùabhàkùamarindamam . subhadrà suùuve bãramabhimanyuü nararùabham . abhã÷ca manyumàü÷caiva tatastamarimardanam . abhimanyumiti pràhuràrjuniü puruùarùabham>% bhàø àø paø 221 aø . sa ca varconàmasomaputrasyàvatàraþ yathoktaü bhàø àø 67 aø . %<yastu varcà iti khyàtaþ somaputraþ pratàpavàn . so'bhimanyurvçhatkãrtirarjunasya suto'bhavat . yasyàvataraõeràjan! suràn somo'bravãdidam . nàhaü dadyàmpriyaü putraü mama pràõairgarãyasam . samayaþ kriyatà meùa na ÷akyamativartitum . surakàryaü hi naþ kàryamasuràõàü kùitau badhaþ . tatra yàsyatyayaü varcà na ca sthàsyati vai ciram . aindrirnarastu bhavità yasya nàràyaõaþ sakhà . so'rjunetyabhivikhyàto pàõóoþ puttraþ pratàpavàn . tasyàyaü bhavità putro bàlobhuvi mahàrathaþ . tataþ ùoóa÷avarùàõi sthàsyatyamarasattamàþ! . asya ùoóa÷avarùasya sa saügràmo bhaviùyati . yatràü÷à vaþ kariùyanti karma vãranisådanam . naranàràyaõàbhyàü tu sa saügràmo vinà kçtaþ . cakravyåhaü samàsthàya yodhayiùyanti vaþ suràþ! . vimukhà¤chàtravàn sarvàn kàrayiùyati me sutaþ . bàlaþ pravi÷ya ca vyåhamabhedyaü vicariùyati . mahàrathànàü vãràõàü kadana¤ca kariùyati . sarveùàmeva ÷atråõàü caturthàü÷aü nayiùyati . dinàrdhena mahàbàhuþ pretaràjapuraü prati . tato mahàrathairvãraiþ sametya bahu÷oraõe . dinakùaye mahàbàhurmayà bhåyaþ sameùyati . ekaü vaü÷akaraü puttraü vãraü vai janayiùyati . pranaùñaü bhàrataü vaü÷aü sa bhåyodhàrayiùyati . etat somavacaþ ÷rutvà tathà'stviti divaukasaþ . pratyåcuþ sahitàþ sarve tàràdhipamapåjayan . evaü te kathitaü ràjaüstava janma pituþ pituþ>% abhimanyu÷abde'sya yuddhacaryà 295 pçùñhe uktà .

#<àrjuneya># puø arjunyà apatyaü óhak . arjunãputre kautse çùau %<ahaü kutsamàrjuneyaü nyç¤je'ham>% çø 4, 26, 1 %<àrjuneyamarjunyàþ putraü kutsam>% bhàø . àrjunã ca gàbhãþ kutsasya gàbhyà pratipàlitatvena tatputratvàt tathàtvam .

#<àrta># triø à + ç--kta . 1 pãóite, 2 duþkhite, 3 asusthe ca . apràptaliïgasaüj¤akasyaiva dhàtorvçddhiü vadan durgàdàsaþ artapadasiddhiü kartuma÷aknuvan pratyàkhyeyaþ . àrtaravaþ àrtanàdaþ ityàdi . %<dveùyo'pi sammataþ ÷iùñastasyàrtasya yathauùadham>% %<tumulenàrtaraveõa vejitàþ>% . %<balamàrtabhayopa÷àntaye>% %<tadãyamàkranditamàrtasàdhoþ>% . %<ràjàpi yadviyogàrtaþ>% %<abhipede nidàghàrtà>% iti ca raghuþ . %<na durvaha÷roõipayodharàrtà>% kumàø %<viditavàttàvàrtau>% da÷aø atra vidita vàrtau àrtau ityeva cchedaþ sàdhuþ tadvyàkhyàne'smàbhiryadanyathàcchedamabhipretya vyàkhyàtaü na tat sàdhu . %<nàrto'pyapavadedvipràn>% manuþ . %<susthenàrtena và dattaü ÷ràvitaü dharmakàraõàt>% ÷uø taø smçtiþ %<àrtàrtemudità hçùñe pravàse malinà kç÷àþ>% ÷uø taø skaø puø %<àrtirnà÷o'styasya ac>% . 4 vinà÷ini %<atonyadàrtam>% vçhaø uø . %<ataetasmàd brahmaõo'÷anàyàdyatãtàtmasvaråpànnityatçptàdyadanyadavidyàviùayameùaõàlakùaõaü vastvantaram tad àrtaü vinà÷i, àrtiparigçhãtam>% ÷àïkaø bhàø .

#<àrtagala># puø àrta iva galati gala--ac . nãlajhiõñyàm

#<àrtaparõi># puø çtaparõasyàpatyam i¤ . çtaparõançpasyàpatye sudàse såryavaü÷ye nçpabhede . %<bhagãrathasuto ràjà÷ruta ityabhivi÷rutaþ . nàbhàgastu ÷rutasyàsãt putraþ paramadhàrmikaþ . ambarãùastu nàbhàgiþ sindhudvãpapità'bhavat . ayutàjittu dàyàdaþ sindhudvãpasya vãryavàn . ayutàjitsutàdàsãdçtaparõo mahàya÷àþ . divyàkùahçdayaj¤ovai ràjà nalasakho balã . çtaparõasya tasyàsãdàrtapaõirmahãpatiþ . sudàsastasya tanayo ràjà indrasakho'bhavat>% hativaü÷e 15 a0

#<àrtabhàga># puüstrã çtabhàgasya çùergotràpatyam vidàø a¤ . çtabhàgarùergotràpatye . striyàü ïãp .

#<àrtava># triø çturasya pràptaþ aõ . çtubhave 1 puùpàdau %<àrtavànyupabhu¤janà puùpàõi ca phalàni ca>% ràmàø %<svayamaïgeùu mamedamàrtavam>% kumàø striyàü ïãp . %<abhibhåya vibhåtimàrtavãm>% raghuþ . çturmàsadvayàtmakaþ hemantàdiþ kàlaþ %<çtuþ svàbhàvikaþ strãõàü ràtrayaþ ùoóa÷a smçtàþ>% iti manåktaþ strãõàü madhyastha÷oõitadar÷anayogyaþ ùoóa÷a ràtrikaþ kàla÷ca . sa kàloyasya pràptaþ tàdç÷e strãõàü 2 rajasi ca . %<nopagacchet pramatto'pi striyamàrtavadar÷ane>% . tasmàt yugmàsu putràrthã saüvi÷edàrtave striyam manuþ . strãõàmàrtavaü (÷oõitavi÷eùaþ) puüsaþ ÷ukramiva màsena rasa pàkena jàyate yathoktaü su÷rute . %<evaü màsena rasaþ ÷ukrãbhavati strãõàmàrtavam>% . yathà ca rasasya pàkastayà'sçk÷abde 462 pçùñhe uktam . bàlyetasya sattve'pi bàlasya ÷ukrapràdurbhàvàbhàvavat na tasyàmavasthàyàmabhivyaktiryathoktaü su÷rute %<yathà hi puùpamukulasthogandhona ÷akyamihàstãti vaktuü naiva nàstãtyathavàsti satàü bhàvànàmabhivyaktiriti kçtvà kevalaü saukùmyànnàbhivyajyate sa eva gandho vivçtapatrake÷araiþ kàlàntareõàbhivyaktiü gacchatyevaü bàlànàmapi vayaþpariõàmàt ÷ukrapràdurbhàvo bhavati romaràjyàdayo'thàrtavàdaya÷ca vi÷eùà nàrãõàü rajasi copacãyamàne ÷anaiþ ÷anaiþ stanagarbhà÷ayayonyabhivçddhiþ>%
     %<tadabhivyaktikàlàdikaü taddar÷ane dampatyoritikartavyatàsahitam>% bhàvaø praø dar÷itaü yathà .
     %<dvàda÷àdvatsaràdårdhvamàpa¤cà÷atsamaü striyaþ . màsi màsi bhagadvàrà prakçtyaivàrtavaü sravet . àrtavasràvadivasàdçtuü ùoóa÷a ràtrayaþ . garbhagrahaõayogyastu saeva samayaþ smçtaþ . sarveùàmeva varõànàü strãõàü sarvàdisaümataþ>% . sa eva pårboktaþ samayaþ . granthàntare varõabhedàt vi÷eùaþ . tadyathà %<snàdivasàdårdhvaü dvàda÷aràtràvadhirbràhmaõyàþ da÷aràtràvadhiþ kùatriyàyàþ . aùñaràtràvadhirvai÷yàyàþ ùaóràtràvadhiþ ÷udràyàþ garbhadhàraõa÷akti>% . atha strãõàü niyamamàha àrtavasràva divasàt tryaha sà brahmacàriõã . ÷ayãta darbha÷ayyàyàü pa÷yedapi patiü na ca . kare ÷aràve parõe và haviùyaü tryahamàcaret . asrupàtaü nakhacchedamabhyaïgamanulepanam . netrayora¤janaü snànaü divàsvàpaü pradhàvanam . atyucca÷abda÷ravaõaü hasanaü bahubhàùaõam . àyàsaü bhåmisvananaü pravàtaü ca vivarjayet . etasyàniyamàkaraõe doùamàha . aj¤ànàdvà pramàdàdvà laulyàdvà daivata÷ca và . sà cet kuryànniùidvàni garbhodoùàüstadàpnuyàt . etasyàrodanàdgarbho bhavedvikçtalocanaþ . nakhacchedena kunakhã kuùñhã tvabhyaïgato bhavet . anulepàttathàsnànàdduþkha÷ãlo'¤janàdadçk . svàpa÷ãlo divàsvàpàt ca¤calaþsyàtpradhàvanàt . atyucca÷abda÷ravaõàdvadhiraþ khalu jàyate . tàludantauùñhajihvàsu ÷yàvo hasanato bhavet . pralàpã bhårikathanàdunmattastu pari÷ramàt . khalatirbhåmikhananàdunmatto vàtasevanàt . atha rajasvalàkçtyam tata÷caturthe divase snàtà sadvasanàdibhiþ . bhåùità sumanàþpa÷yedbhartàraü samalaïkçtam . pårvaü pa÷yedçtusnàtà yàdç÷aü naramaïganà . tàdç÷aü janayetaputraü tataþ pa÷yetpatiü priyam . priyamiti bhartaryanàsanne putràdikamapi pa÷yet . caturthadivase'pi rajonivçttau strã patyà saïgaccheta na tu rajo'nuvçttau yata àha . pravahatsalile kùiptaü dravyaü gacchatyadho yathà . tathà vahati rakte tu kùiptaü vãryamadhovrajet . atha bhartçkçtyam . atha garbhàdhàne niùiddhaü vihita¤ca kàlaü tayoþ phala¤càha . àyuþkùayabhayàdbhartà prathame divase tathà . dvitãye'pi dine bhartà tyajedçtumatãü striyam . tatra ya÷càhito garbho jàyamàno na jãvati . àhito yastçtãye'hni svalpàyurvikalàïgakaþ . ata÷caturthã ùaùñhã syàdaùñamã da÷amã tathà . dvàda÷ã càpi yà ràtristasyàü tàü vidhinà bhajet . vidhinà garbhàdhànavidhinà . atrottarottaraü vidyàdàyudàrogyameva ca . prajàþ saubhàgyamai÷varyaü balaü càbhigamàt phalam . yugmàyugmaràtrãõàü phalamàha . %<yugmàsu putrà jàyante striyo'yugmàsu ràtriùu>% . tatra dampatyoþ saübhoge yàdçk pumàn yuktastàdçgucyate %<snàta÷candanaliptàïgaþ sugandhasumano'¤citaþ . bhuktavçùyaþsuvasanaþ suveùaþ samalaïkçtaþ . tàmbålavadanastasyàmanurakto'dhikasmaraþ, . putràrthã puruùo nàrãmupeyàcchayane ÷ubhe>% . tatràyogyaü puruùamàha atyà÷ito'dhçtiþ kùudvàn savyathàïgaþ pipàsitaþ . bàlo vçddho'nyavegàrtastyajedrogã ca maithunam . tatra strã yàdç÷ã yogyà tàdç÷yucyate . puruùasya guõairyuktà vihitanyånabhojanà . nàrã çtumatã puüsà saïgaccheta sutàrthinã . tatràyogyàü striyamàha . %<rajasvalà vyàthimatã vi÷eùàdyonirogiõã . vayo'dhikà ca niùkàmà malinà garbhiõã tathà . etàsàü saïgamàt puüsàüvaiguõyàni bhavanti hi>% tatra rajasvalà dinatrayaü yàvadçtau niùiddhà yata uktam . %<prathame'hani càõóàlã dvitãye brahmaghàtinã . tçtãye rajakã puüsà yathà varjyà tathàïganà . vyàdhimatã vajyà tatra strãõàü vyàdhayaþ . pradaràdayaþ tadyuktà niùiddhà tatràpi vi÷eùàdyonirogiõã>% bhàvaprakà÷aþ . àrtavadoùà÷ca sacitsàþ su÷rute dar÷ità yathà . %<àrtavamapi tribhirdoùaiþ ÷oõõitacaturthaiþ pçthagdvandvaiþ samastairvopasçùñamavãjaü bhavati tadapi doùavarõavedanàdibhirvij¤eyam . teùu kuõapagranthipåtipåyakùãõamåtrapurãùaprakà÷amasàdhyaü sàdhyamanyadbhavati . bhavanti càtra . teùvàdyàn ÷ukradoùàüstrãn snehasvedàdibhirjayet . kriyàvi÷eùairmatimàüstathà cottaravastibhiþ . pàyayeta naraü sarpirbhiùak kuõaparetasi . dhàtakãpuùpakhañiradàóimàrjunasàdhitam . pàyayedatha và sarpiþ ÷àlasàràdisàdhitam . granthibhåte ÷añhãsiddhaü pàlà÷e vàpi bhasmani . paråùakavañàdibhyàü påyaprakhye ca sàdhitam . pràguktaü vakùyate yacca tat kàryaü kùãõaretasi . viñprabhe pàyayet siddhaü citrako÷ãrahiïgubhiþ . snigdhaü vàntaü virikta¤ca niråóhamanuvàsitam . yojayecchukradoùàrtaü samyaguttaravastinà . vidhimuttaravastyantaü kuryàdàrtava÷uddhaye . strãõàü snehàdiyuktànàü catasçùvàrtavàrtiùu . kuryàt kalkàn picå÷càpi pathyànyàcamanàni ca . granthibhåte pibet pàñhàü tryåùaõaü vçkùakàõi ca . durgandhe påyasaïkà÷e majjatulye tathàrtave . pibedbhadra÷riyaþ kvàtha¤candanakvàthameva ca . ÷ukradoùaharàõà¤ca yathàsvamavacàraõam . doùàõàü ÷uddhikaraõaü ÷eùàsvapyàrtavàrtiùu . annaü ÷àliyavaü madyaü hitaü màüsa¤capittalam . sphañikàbhaü dravaü snigdhaü madhuraü madhugandhi ca . ÷ukramicchanti kecittu tailakùaudranibhantathà . ÷a÷àsçkpratimaü yattu yadvà làkùàrasopamam . tadàrtavaü pra÷aüsanti yadvàso na vira¤jayet . tadevàtiprasaïgena pravçttamançtàvapi . asçgdaraü vijànãyàdato'nyadraktalakùaõàt . asçgdaro bhavet sarvaþ sàïgamardaþ savedanaþ . tasyàtivçttau daurbalyaü bhramo mårchà tamastçùà . dàhaþ pralàpaþ pàõóutvaü tandrà rogà÷ca vàtajàþ . taruõyà hitasevinyàstadalpopadravaü bhiùak . raktapittavidhànena yathàvatsamupàcaret . dauùairàvçtamàrgatvàdàrtavaü na÷yati striyàþ . tatra matsyakulatthàmlatilamàùasurà hitàþ . pàne måtramuda÷vicca dadhi ÷ukta¤ca bhojane . kùãõaü pràgãritaü raktaü salakùaõacikitsitam . tathàpyatra vidhàtavyaü vidhànaü naùñaraktavat>% . ityaü doùàpasàraõena ÷uddhe àrtave bhojanàdiniyamavatyàü divasavi÷eùe striyà saha saüve÷àdi kartavyaü yathoktaü su÷rute . evamaduùña÷ukraþ ÷uddhàrtavà çtau prathamaditasàtprabhçti brahmacàriõã divàsvapnà¤janà÷rupàtasnànànulepanàbhyaïganakhacchedanapradhàvanahasanakathanàti÷abda÷ravaõàbalekhanànilàyàsàn pariharet . kiïkàraõam--divà svapantyàþ svàpa÷ãlo'¤janàdandho rodanàdvikçtadçùñiþ . snànànulepanàdduþkha÷ãlastailàbhyaïgàt kuùñhã nakhàpakartanàt kunakhã pradhàvanàcca¤calo hasanàcchyàvadantauùñhatàlujihvaþ pralàpã càtikathanàdati÷abda÷ravaõàdbadhiro'valekhanàt khalati rmàrutàyàsasevanàdunmatto garbho bhavatãtyevametàn pariharet . darbhasaüstara÷àyinãü karatala÷aràvaparõànyatamabhojinãü haüviùyaü tryaha¤ca bhartuþ saürakùet . tataþ ÷uddhasnàtàü caturthe 'hanyahatavàsasamalaïkçtàü kçtamaïgalasvastivàcanàü bhartàraü dar÷ayet . tat kasya hetoþ? . pårbaü pa÷yedçtusnàtà yàdç÷aü naramaïganà . tàdç÷aü janayet puttraü bhartàraü dar÷ayedataþ . tato vidhànaü puttrãyamupàdhyàyaþ samàcaret . karmànte ca kramaü hyenamàrabheta vicakùaõaþ . tato'paràhõe pumàn màsaü brahmacàrã sarpiþ snigdhaþ sarpiþ kùoràmyàü ÷àlyodanaü bhuktvà màsaü brahmàcàriõãü tailasnigdhàü tailamàùottaràhàràü nàrãmupeyàdràtrau sàmàdibhirabhivi÷vàsya vikalpyaivaü¤caturthyàü ùaùñhyàmaùñamyàü da÷amyàü copeyàditi putrakàmaþ . eùåttarottaraü vidyàdàyuràrogyameva ca . prajàsaubhàgyamai÷varyaü bala¤ca divaseùu vai . ataþ paraü pa¤camyàü saptamyàü navamyàmekàda÷yà¤ca strãkàmaþ . trayoda÷ãprabhçtayo nindyàþ . tatra prathame divase çtumatyàü maithunagamanamanàyuùyaü puüsàü bhavati . ya÷ca tatràdhãyate garbhaþ sa prasavamàno vimucyate . dvitãye'pyevaüsåtikàgçhe và tçtãye'pye vamasa mpårõàïgo'lpàdurvà bhavati caturthe tu sampårõàïgo dãrghàyu÷ca bhavati . na ca pravartamàne rakte vãjaü praviùñaü guõakaraü bhavati yathà nadyàü pratisrotaþplàvi dravyaü pratikùiptaü pratinivartate nordhaïgacchati tadvadeva draùñavyam . tasmànniyamavatãü triràtraü pariharet ataþparamupeyàt .
     dinavi÷eùa àrtavakàlagamane putràdivi÷eùajananamuktam niø siø vyàsena %<ràtrau caturthyàü putraþsyàdalpàyuryala varjitaþ . pa¤camyàü putriõã nàrã ùaùñhyàü putrastu madhyamaþ . saptamyàü saprajà yoùidaùñamyàmã÷varaþ pumàn . navamyàü subhagà nàrã da÷amyàü pravaraþ sutaþ . ekàda÷yàmadharmà strã dvàda÷yàü puruùottamaþ . trayoda÷yàü sutà pàpà varõasaïkarakàriõã . dharmaj¤a÷ca kçtaj¤a÷ca àtmavedã dçóhavrataþ . prajàyate caturda÷yàü, pa¤cada÷yàü pativratà . à÷rayaþ sarvabhåtànàü ùoóa÷yàü jàyate pumàn>% . manuvacane svàbhàvika ityukteþ rogàdanyatra kàle'pyàrtavaü bhavati tena tatrà÷uddhau vi÷eùaþ niø siø vyavasthàpità yathà prathamarajodar÷anàt saptada÷adinaparyantaü punàrajodar÷ane snànamàtram, aùñàda÷e ekaràtram, ekonaviü÷e dvyahaü, viü÷atiprabhçtidineùu triràma÷ucirbhavati . %<årdhaü caturda÷adinàda÷ucitvaü na vidyate>% iti vàkyantu snànadinàvadhicaturda÷adinamadhye punàrajodar÷ane'÷ucitvàbhàvaparam %<rogeõa yat rajaþ strãõàmanyatra hi pravartate . nà÷ucistu bhavettena yasmàdvaikàrikaü matamiti>% vacanàt . rogaje rajasi ÷uddhàvapi dharmàdhikàrità rajonivçttàveva . %<sàdhvàcàrà na tàvat syàt snàtàpi strã rajasvalà . yàvat pratartamànaü hi rajonaiva nivartate iti>% hemàø ÷ràø khaø ÷aïkhokteþ .

#<àrti># strã à + ç--ktin . 1 pãóàyàm 2 manovyathàyà¤ca . %<àrtiü na pa÷yasi puråravasastadarthàm>% vikramoø . %<pàr÷vikadyåtacauryàrti pratiråpakasàhasaiþ>% nàradaþ . %<yadi dãkùitamàrtirvindet>% ÷ataø bràø . %<na vidyamàneùvartheùu nàrtyàmapi yatastataþ>% %<nacàrtimçcchati kùipram>% iti ca manuþ %<dàhàtisàrapittàsçïmårchàmadyaviùàrtiùu>% su÷ruø 3 vinà÷e ca .

#<àrtni(rtnã)># strã à + ç--bàø ni àrtabhàva÷ca và ïãp . gatikartryàm . %<saüvidàne àrtnã ime>% çø 6, 75, 4 . %<atraiva vo'pinahyàmyubhe àrtnã iva jyayà>% çø 10, 166, 3 .

#<àrtvija># triø çtvija idam aõ . çtviksambandhini .

#<àrtvijãna># puø çtvijaü tatkarmàrhati kha¤ . svayaü yajamàne siø kauø . %<dakùiõyadiùñaü kçtamàrtvijãnaiþ>% bhaññiþ %<vayaü và àrtvijãnàþsmovayaü dakùiõãyàm>% ÷ataø bràø .

#<àrtvijya># naø çtvijobhàvaþ karma và ùya¤ . çtvikkarmaõi yàjane %<sa mà sarvairàrtvijyairvçõãte>% %<sahovàca bhagavantaü và sarvairàrtvijyaiþ>% iti ca chàø uø .

#<àrtha># triø arthàdàgataþ aõ . arthataþ pràpte vàkyàrthamaryàdayà pràpte striyàü ïãp . sà ca alaïkàroktàyàmarthasambhavàyàü 2 vya¤janàyàm . tallakùaõàdi sàø daø . yathà evaü ÷àbdãü vya¤janàmuktvà àrthãü vya¤janàmàha %<vaktçboddhavyavàkyànàmanyasannidhivàcyayoþ . prastàvade÷akàlànàü kàko÷ceùñàdikasya ca . vai÷iùñyàdanyamarthaü yà bodhayetsàrthasambhavà>% . vya¤janeti sambadhyate tatra vaktçvàkyaprastàvade÷akàlavai÷iùñye yathà . %<kàlomadhuþ kupitaeùa ca puùpadhanvà dhãràvahanti ratikhedaharàþ samãràþ . kelãvanãyamapi va¤julaku¤jama¤jurdåre patiþ kathaya kiü karaõãyamadya>% . atraitaü de÷aü prati ÷ãghraü pracchannakàmukastvayà preùyatàmiti sakhãü prati kayàcit dyotyate . boddhavyavai÷iùñye yathà . %<niþ÷eùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo'dharonetre dåramana¤jane pulakità tanvã taveyaü tanuþ . mithyàvàdini! dåti! bàndhavajanasyàj¤àtapãóàgame! vàpãü snàtumitogatàsi, na punastasyàdhamasyàntikam>% . atra tadantikameva gatàsãti viparãtalakùaõayà lakùyaü tasya ca rantumiti vyaïgyaü pratipàdyadåtãvai÷iùñyàdbodhyate . anyasannidhivai÷iùñye yathà %<ua õiccala õippandabhisiõãpattammi reai balàà . õimmalamaragaabhàaõa--pariñhiñaà saükhasutti bba>% . utra valàkàyà nispandatvena vi÷vastatvaü tenàsya de÷asya vijanatvamataþ saïketasthànametaditi kayàpi sannihitapracchannakàmukaü pratyucyate . atraiva sthànanirjanatvaråpavyaïgyàrthavai÷iùñyaü prayojanam . bhinnakaõñhadhvanirdhãraiþ kàkurityabhidhãyate . ityuktaprakàràyàþ kàkorbhedàþ àkaràdibhyoj¤àtavyàþ . etadvai÷iùñye yathà . %<guruparatantratayà vata dårataraü de÷amudyatogantum . alikulakokilalalite neùyati sakhi! surabhisamaye'sau>% . atra neùyati api tarhi eùyatyeveti kàkkà vyajyate . ceùñàbai÷iùñye yathà . %<saïketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà . hasannetràrpità kåtaü lãlàpadmaü nimãlitam>% . atra sandhyàsaïketakàla iti padmanimãlanàdiceùñayà kayàcit dyotyate . evaü vaktràdãnàü vyastasamastànàü vaiùiùñye boddhavyam . traividhyàdiyabharthànàü pratyekaü trividhà matà . arthànàü vàcyalakùyavyaïgyatvena triråpatayà sarvà apyanantaroktàvya¤janàstrividhàþ tatra vàcyàrthasya vya¤janà yathà . kàlomadhurityàdi . lakùyàrthasya yathà . niþ÷eùacyutacandanamityàdi . vyaïgyàrthasya yathà ua õiccaletyàdi . bhàññamate 3 bhàvanàbhede . bhàvanà hi bhàvayiturvyàpàraþ sà ca dvividhà ÷rauto àrthã ca . tatra prayojanasàdhanatayà tadicchàviùayaniùpàdako vyàpàraþàrthã bhàvanà sà càkhyàtenocyate àkhyàtasàmànyasya vyàpàravàcitvàt . sà càü÷atrayavatã kiü bhàvayet, kena bhàvayet kathaü bhàvayedityàkàïkùàtrayodayàt . tatrapokùaõãyamaü÷atraya¤ca sàdhyaü sàdhanamitikartavyatà ceti . tathà ca kiübhàvayediti sàdhyàkàïkùàyàü svargàdiphalaü sàdhyaütvenànveti, sàdhanàkàïkùàyàü yàgàdiþsàdhanatvena, itikartavyatàkàïkùàyàü prayàjàdyaïgajàtamitikartavyatàtvena . tena pràyàjàdyaïgajàtetikartavyatàkena yàgena svargàdiphalaü sàdhayediti vi÷iùñavàkyàrtha bodhaþ iti bhàññà manyante .

#<àrthika># triø arthaü gçhõàti ñhak . 1 arthagràhake . artha÷ceha abhidheyaü prayojanaü dhana¤ca . arthàdàgataþ ñhak . 2 arthàdàgate vàkyàrthamaryàdayà pràpte ca .

#<àrda># triø à + arda--ac . samyakpãóake striyàü gauràø ïãù .

#<à(a)rdhakaüsika># triø ardhakaüsena krãtam ñhak %<ardhàt parimàõasyeti>% pàø uttarapadasya vçddheþ %<pårvapadasya veti>% ca pràptau nàtaþ pàrasyeti pàø niùedhàt nottarapadavçdbhiþ %<kaüsàññiñhan>% pàø iti tu na pravartate samàse tadantavidhipratiùedhàt . ardhakaüsakrãte . evaü à(a)rdhaprasthikaþ . ardhaprasthakrãte à(a)rdhakauóavikaþ à(a)rdhadrauõikaþ ityàdau adantatvàbhàvàt uttaravçddhiþ . ardhakuóavàdikrãte triø .

#<àrdhadhàtuka># naø %<àrdhadhàtukaü ÷eùaþ>% pàø paribhàùite tiï÷idadbhyobhinne dhàtvadhikàravihite pratyayabhede %<àrdhadhàtukasyeóvalàdeþ>% sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ iti ca pàø .

#<àrdhapura># naø ardhaü purasya ekade÷itaø svàrthe aõ . purasya samàne'rdhe pratipårbasya tatpuruùe a÷vàdiø nàntodàttatà .

#<àrdharàtrika># triø ardharàtre bhavaþ ñha¤ . ardharàtrabhave .

#<àrdhavàhanika># triø ardhavàhanena jãvati vetanàø ñhak . ardhavàhanena jãvini .

#<àrdhika># puüstrã %<vai÷yakanyàsamutpanno bràhmaõena tu saüskçtaþ . àrdhikaþ sa tu vij¤eyobhojyoviprairna saü÷ayaþ>% iti parà÷arokte . ambaùñhavarõe striyàü jàtitvàt ïãp . ardhaü kùetra ÷asyàrdhamarhati ñhak . kùetra÷asyàrdhasya vetanaråpatayà svàmisakà÷àt gràhake 2 kçùakabhede puø . %<àrdhikaþ kulamitraü ca gopàlodàsanàpitau . ete ÷ådreùu bhojyànnàya÷càtmànaü nivedayediti>% manunà''rdhikasya ÷ådratvena kãrtanàt ambaùñhasya ca ÷ådrabhinnatve nàsya parà÷aroktàrdhikàdbhinnatvaü pratãyate . etadabhipràyeõaiva mitàø kçtà ardhasãri÷abde dar÷ita yàj¤avalkyasmçtivyàkhyàne kçùiphala÷asyàrdhahàriõa eva ÷ådreùu bhojyànnatoktà .

@<[Page 811b]>@
#<àrdra># triø arda--rak dãrgha÷ca . 1 klinne 2 sarase 3 sajale vastuni tadbhedà÷ca vaidyaø dar÷itàþ . %<àrdraü dravyaü dvidhà proktaü sarasaü nãrasaü tathà . sadugdhaü guptarasakaü dvidhà nãrasamucyate . vàståkaü sàrùapaü ÷àkaü nirguõóyeraõóamàrùakam . dhaståràdyamidaü sarvamàrdraü sarasamucyate . vañà÷vatthakarãràdyamàrdraü dravyaü tu nãrasam . sadugdhaü tu dvidhà proktaü mçdu tãkùõamiti kramàt . ÷àtalàvajrasãhuõóasauriõyàdyàstu tãkùõakàþ . dugdhikàkùãriõyàdyà÷ca mçdudugdhàþ prakãrtitàþ>% . àrdràkùatàropaõamanvabhåtàm kumàø raghu÷ca . %<teùàü gurvãsvàdu ÷ãtà pippalyàrdrà kaphàvahà>% àrdrà kustumbarã kuryàt svàdusaugandhyahçdyatàm su÷ruø %<dhåpoùmaõà tyàjitamàrdra bhàvam>% kumàø 4 kàñhinya÷ånye ànuguõyayukte ca %<dhanurbhåto'pyasya dayàrdrabhàvam>% raghuþ . a÷vinyavadhike rà÷icakrasthe mithunarà÷ighañake 5 ùaùñhe nakùatre strã naø . %<kanyàyàü kçùõapakùe tu påjayitvàrdrabhe divà . navamyàü bodhayeddevãü yathàvibhava vistaraiþ>% duø taø liïga puø . %<iùe màsyasite pakùe navamyàmàrdrayogataþ>% bodhanamantraþ . %<àrdràdyàdi vi÷àkhàntaü ravicàreõa varùati>% jyoø mçga÷iraso'rdhaü càrdrà punarvasutripàdaü mithunam jyoø àrdràsvaråpayogatàràdikam a÷leùà÷abde 497 pçùñhe uktam asyàdhiùñhàtà ÷ivaþ .

#<àrdraka># naø ardayati rogàn arda--antarbhåtaõyarthe rak vãrgha÷ca saüj¤àyàü kan àrdràyàü bhåmau jàtaü và vun àrdrayati jihvàü àrdra + õic--kvun và . (àdà) målapradhàne vçkùabhede àrdrikàpyatra strã . %<àrdrikà bhedinã gurvã tãkùõoùõà dãpanã ca sà . kañukà madhurà pàke råkùà vàtakaphàpahà, ye guõàþ kathitàþ ÷uõñhyàste'pi santyàrdrake'khilàþ . bhojanàgre sadà pathyaü lavaõàrdrakabhakùaõam . agnisandãpanaü rucyaü jihvàkaõñhavi÷odhanam . kuùñhe pàõóvàmaye kçcchre raktapitte kaphajvare . dàhe nidàghe ÷aradi naiva påjitamàrdakam>% bhàø praø . %<cakùuùyaü rocanaü svaryaü vikà÷i vi÷adaü saram . stambhàñopànilaghna¤ca lavaõàrdrakabhakùaõam . guóàrdrakaü vàtaharaü cakùuùyaü pittanà÷anam . jvaraghnaü càtitçùya¤ca varcobhedikaphàpaham . mçttvacàrahitamaïkurataþ sat kùàlitaü vimalakairbahutoyaiþ . mi÷ritaü lavaõanimbapayobhirbàlamàrdra kamupaiti yogyatàm . tailàsurãrajanisindhujapaïkasaïgiprasyandamànanavanimburasaprasaktam . svàdåttaraü ÷i÷iravàsarabhojaneùu kasyaiti vaõõa napathaü khalu ÷çïgaveram>% . vçùoùõaü dãpanaü hçdyaü sasnehaü laghu pàcanam . rocanaü tarpaõaü balyaü càrdrakaü parikãrtitam . vàtapittakaphebhànàü ÷arãravanacàriõàm . eka evanihantàsti lavaõàrdrakake÷arã vaidyaø .

#<àrdrapadã># strã àrdrau pàdau yasyàþ kumbhapadyàø niø pàdbhàvaþ ïãp ca padàde÷aþ . àrdracaraõàyàü striyàm .

#<àrdramàùà># strãø nityakarmaø . (màùàõã) màùaparõyàü ràjaniø .

#<àrdram># avyaø à + ardra--bàø ramu sàkùàdàdigaõapàñhàt niø màntatvaü và . sarasatve . àrdraïkçtya àrdraükçtvà .

#<àrdra÷àka># naø àrdraü ÷àkamasya . àrdrake .

#<àrdravçkùa># puø karmadhàø . sarasavçkùe tataþ utkaràø caturarthyàücha . àrdravçkùãyaþ tadvçkùasannikçùñade÷àdau triø .

#<àrdràlubdhaka># puø àrdrànakùatre tatsannikçùñasthàne lubdhakaiva . ketugrahe halàyudhaþ .

#<àrbhava># puø çbhuõà dçùñaü sàma çbhurdevatàsya và aõ . tçtãyasavane geye pa¤casåktàtmake saptasàmàtmake pavamànabhede . àndhãgava÷abde 733 pçùñhe vivçtametat . %<atha tçtãyasavane àrbhave pavamàna udgàtàramanvàrabhamàõàþ çbhurasi jagacchandàþ>% ÷ataø bràø . %<pa¤cacchandà àvàpa àrbhavaþ pavamànaþ sapta sàmà>% sàø saüø bhàø dhçtà ÷rutiþ .

#<àrya># puø ç--õyat . 1 svàmini, 2 gurau, 3 suhçdi ca . 4 ÷reùñhakulotpanne 5 påjye 6 ÷reùñhe, 7 saïgate, nàñyoktau 8 mànye, 9 udàracarite, 10 ÷àntacitte kartavyamàcaran kàryamakartavyamanàcaran . tiùñhati prakçtàcàre sa và àrya iti smçtaþ ityuktalaj¤aõe 11 jane ca triø . %<grahãtumàryàn paricaryayà muhuþ>% màghaþ . %<tyajedakasmàt, patiràryavçttaþ>% %<varõàpetamavij¤àtaü naraü kaluùayonijam . àryaråpamivànàryaü karmabhiþ svairvibhàvayet>% %<jàto nàryàmanàryàyàmàryàdàryo bhavedguõaiþ . jàto'pyanàryàdàryàyàmanàryaiti ni÷cayaþ>% . %<anàrya màryakarmàõamàryaü cànàyyakarmiõam, . saüpradhàryà vravãdetau na samau nàsamàviti>% iti ca manuþ . àryatvena sambhàùaõe nàñake niyamavi÷eùàþ sàø daø uktà yathà %<ràjannityçpibhirvàcyaþ so'patyapatyayena ca . svecchayà nàmabhirnivrairvipra àryeti cetaraiþ>% vipretarai rvipraþ àryeti vàcyaþ %<vàcyau nañãsåtradhàràvàryanàmnà parasparam>% . nañyà såtradhàraþ àryeti vàcyaþ såtradhàreõa ca nañã àryà iti vàcyà . %<vayasyetyuttamairvàcyomadhyai ràryeti càgrajaþ>% . %<àryabàlacaritaprastàvanàóiõóima>% iti vãracaø ràmacaritavarõane lakùaõoktiþ . %<vatsa! putraka tàteti saüj¤àgotreõa và yutaþ . ÷iùyo'nuja÷ca vaktavyo'màtya àryeti cetaraiþ>% itarairamàtya àryeti vaktavyaþ
     %<vçttena hi bhavatyàryo na dhanena na vidyayà>% bhàø uø 89 aø ukteþ sadàcàreõaiva naràõàmàryatvam . àryà'pyarundhatã tatra vyàpàraü kartumarhati kumàø 12 pràkçtabhàùàyàü strã %<mukhabàhårupajjànàü yà loke jàtayo bahiþ . mlecchavàca÷càryavàcaþ sarvete dasyavaþ smçtàþ>% manuþ . 13 ÷va÷ure puø . àryaputraþ patiþ %<àryo bràhmaõakumàrayoþ>% pàø ukteþ karmadhàraye bràhmaõakumàrayoþ parataþ prakçtisvaraþ .

#<àryaka># triø àrya + svàrthe kan . àrya ÷abdàrthe striyàü ñàpi và ataü ittvam àryakà--àryikà . saüj¤àyàü kan . 2 pitàmahe puø . %<bàlàü màmàryakastubhyaü krãóantãü kanduhastikàm . adàttu kuntibhojàya sakhà sakhye mahàtmane>% bhàø uø paø 89 aø tubhyamàryakaþ tavàryakaþ pitàmaha ityarthaþ . kçùõaü prati tatpitçsvasuþ kçntyà vàkyamidam .

#<àryagçhya># triø àryasya gçhyaþ pakùyaþ . àryapakùãye . %<tamàryagçhyaü nigçhãtadhenuþ>% raghuþ .

#<àryade÷a># puø àryàõàü vàsàrhode÷aþ . àryàvartàdau de÷e

#<àryadharma># puø àryasya dharmaþ . sadàcàre .

#<àryapatha># puø àryàõàü panthàþ ac samàø . sadàcàre àryamàrgàdayo'pyatra .

#<àryaputra># puø àryasya ÷va÷urasya putraþ . 1 bhartari 2 mànyasya putre ca .

#<àryapràya># puø àryaþ pràyo bahulo'tra . àryàvartàdau de÷e %<jàïgalaü ÷asyasampannamàryapràyamanàvilam . va÷yamànatasàmantaü svàjãvyaü de÷amàvaset>% manuþ .

#<àryabhañña># puø jyotiùagranthavi÷eùakàrake vidvadbhede sahi %<praõityaikamanekaü satyàü devatàü paraü brahma . àryabhaññastrãõi vadati gaõitaü kàlakriyàü golam>% ityupakramya gaõitakàlakriyàbhågolaü nirõãtavàn . bhågolakhagola÷abdayoþ tanmatamudàhariùyate . tasya ca janmakàlaþ svagranthe eva tenoktaþ %<ùaùñyabdànàü ùaùñiryadà vyatãtàstaya÷ca yugapàdàþ . adhikà viü÷atiravdàstadiha mama janmano'tãtàþ>% . tena kaleþ 3620 varùeùu gateùu tasya janma . tanmatamutthàpya ca siø ÷iø kvacit kvacit dåùitamiti tasya bhàskaràcàryàt pràcãnatvam .

#<àryami÷ra># puø karmaø . gauravànvite %<evamàryami÷ràn praõipatya vij¤àpayàmi>% praboø .

#<àryavçtta># naø àryasya vçttam . 1 sadàcàre %<satyadharmàryavçtte ca ÷auce caivàramet sadà>% manuþ . àryaü ÷reùñhaü vçttamasya . 2 sadàcàrayute triø %<rakùaõàdàryavçttànàü kaõñakànà¤ca ÷odhanàt>% manuþ .

#<àryave÷a># puø àryasya ve÷aþ . 1 sàdhånàü ve÷e . àryasyeva ve÷o'sya . 2 àryaliïgadhàriõitri0

#<àryavrata># naø àryasya vrataü niyamaþ . àryasya kartavye 1 niyamabhede . àryasyeva vratamasya . 2 ÷reùñhavratadhàriõi %<àryavrata÷ca pà¤càlyo na sa ràjà dhanapriyaþ>% bhàø àø 201 aø .

#<àrya÷veta># puø àryaü ÷reùñhaü ÷vetaü caritaü yasya . ÷reùñhacarite tataþ ÷ivàdiø apatye aõ . àrya÷vetastadapatye puüstrã striyàü ïãp .

#<àryahalam># avyaø àryaü hanti hana--óa tasmin lãyate lã--bàø óamu . balàtkàre balàtkàrasya àryahantari samà÷rayaniyamàt tathàtvam svaràø avyayatvam .

#<àryà># strã ç--õyat . pàrvatyàm àryà÷atakam . 2 ÷va÷rvàü ÷reùñhàyàü 3 striyà¤ca 4 màtràvçttabhede %<lakùmaitat saptagaõà gopetà neha bhavati viùame jaþ . ùaùñhoja÷ca nalaghå và prathame'rdhe niyatamàryàyàþ . ùaùñhe dvitãyalàt parake nale mukhalàcca sayati padaniyamaþ . carame'rdhe pa¤camake tasmàdiha bhavati ùaùñholaþ>% vçttaø raø ukte 5 chandobhede strã . sàcàryà navavidhà yathà %<pathyà vipulà capalà mukhacapalà jaghanacapalà ca . gãtyupagãtyudgãtaùa àryàgãti÷ca navadhà càryà>% iti . tàsàü lakùaõam vçttaraø . %<triùvaü÷akeùu pàdo dalayoràdyeùu dç÷yate yasyàþ . pathyeti 1 nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena . ullaïghya gaõatrayamàdimaü ÷akalayordvayorbhavati pàdaþ . yasyàstàü piïgalanàgo vipulàmiti 2 samàkhyàti . ubhayàrdhayorjakàrau dvitãyaturyau gamadhyagau yasyàþ . capaleti 3 nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràüjena . àdyaü dalaü samastaü bhajeta lakùma capalàgataü yasyàþ . ÷eùe pårbajalakùmà mukhacapalà 4 sodità muninà . pràkpratipàditamardhe prathame prathametare tu capalàyàþ . lakùmà÷rayeta soktà vi÷uddhadhãbhirjaghanacapalà 5 sà . àryà prathamadaloktaü yadi kathamapi lakùaõaü bhavedubhayoþ . dalayoþ kçtayati÷obhàü tàü gãtiü 6 gãtavàn bhujaïge÷aþ . àryàdvitãyake'rdheyadgadritaü lakùaõaü tat syàt . ubhayorapi dalayorupagãtiü 7 tàü munirbråte . àryà÷akaladvitayaü vyatyayaracitaü bhaved yasyàþ . sodgãtiþ 8 kila gadità tadvadaü÷abhedasaüyuktà . àryàpårbàrdhvaü yadi guruõaikenàdhikena nidhane yuktam . itarattadvannikhilaü yadãyamuditeyamàryàgãtiþ>% 9 . %<pàde dvàda÷a viùame màtràùñàda÷a dvitãye hi . pa¤cada÷a cet turãye kathità gàthà tathaivàryà>% granthàntare yathàkatha¤ciddvàda÷àùñàda÷àkùaràdimàtràtmakapàdatvoktàvapi vçttaratnàkaroktergaõaniyamo'styeva sàmànya÷àstra'to'pavàda÷àstrasya prabalatvàt . tena yathàkatha¤cittathàmàtrànive÷o'nucitaeva . %<÷iùyaparamparayàgatamã÷varakçùõena caitadàryobhiþ . saükùiptamàryamatinà samyagvij¤àya siddhàntam>% sàüø kàø %<kvacidatra bhavedàryàkvacidvaktràpavaktrake>% sàø daø kathàlakùaõam . %<àryà vaktràpavaktràõàüchandasà yena kenacit>% sàø daø . %<atispaùñavarõasvarasaüskàravatyà girà ràjànamuddi÷yàryàmimàü papàñha>% kàdaø .

#<àryàgãti># strã àryà gãtiriva . ghçttaraø ukte màtràvçttabhede àryà÷abde tallakùaõamuktam .

#<àryàvarta># puø àryà àvartante atra à + vçta--àdhàre gha¤ . de÷abhede sa ca de÷omanunà dar÷itaþ . %<à samudràttu vai pårvàdà samudràcca pa÷cimàt . tayorevàntaraü giryoràryàvartaü vidurbudhàþ>% iti tayoþ vindhyahimàcalayoþ kaivarta miti yaü pràhuràryàvartanivàsinaþ manuþ .

#<àryàvilàsa># puø àryàõàü pràkçtabhàùàyutamàtràvçttànàü vilàso bàhulyam yatra . pràkçtabhàùayà racite %<bhàùà vibhàùàniyamàt kàvyaü sargasamujjhitam . ekàrthapravaõaiþ padyaiþ sandhisàmagryavarjitamiti>% sàø darpaõoktalakùaõayukte pràkçtakàvyabhede . 6 taø . àryàyàdurgàyàvilàse ca .

#<àrùa># triø çùeridas aõ . 1 çùisambandhini tatkçtapuràõa kàvyàdau . %<dharmo yasyàbhi ÷aïkyaþ syàdàrùaü và durbalàtmanaþ . vedàt ÷ådra ivàpeyàt sa lokàdajaràmaràt>% bhàø vaø paø 31 aø . àrùaü manvàdimataü yasyàbhi÷aïkyamityarthaþ %<asminnàrùe punaþsaüj¤à bhavedàkhyànasaüj¤akà>% þ sàø daø . %<ityàrùeràmàyaõe>% ityevaü ràmàyaõasargasamàptau bhåriprayogaþ . çùiõà juùñam . 2 çùisevite vede puø . %<àrùaü dharmopade÷a¤ca veda÷àstràvirodhinà . yastarkeõàmusaüdhatte sa dharmaü veda netaraþ>% manuþ . çùirvedastasyedam aõ . 3 vaidike . %<sambuddhau ÷àkalyakhetà vànàrùe>% pàø %<anàrùe avaidike>% siø kauø . %<àrùaü pramàõamutkramya dharmaü na pratipàlayan>% bhàø vaø paø 31 aø . çùerayaü vàcakaþ aõ . 5 çùyabhidhàyini %<õyakùatriya¤itoyåni aõi¤oþ>% pàø (àrùàt) %<çùyabhidhàyinaþ>% siø kauø saüskàrahãnatvepi çùiõà prayuktaþ aõ . vyàkaraõoktànu÷àsanasullaïghya çùiõà prayukte asàdhunyapi sàdhutvenàbhimate 5 ÷abdabhede . àrùaþ prayogaþ . çùãõàü samåhaþ pravaragaõabhedaþ aõ . gotrapravartakamunãnàü 7 vyàvartakapravararùisamåhe naø %<arogiõãü bhràtçmatãmasàmànàrùagotrajàm>% yàø . mitàø tu çùeridamàrùaü nàma pravara iti vyàkhyàtam çùirvedastatra vihitaþ aõ . 7 vivàhabhede %<yaj¤asthàyartvije daiva àrùa àdàya goyugam . caturda÷a prathamajaþ punàtyuttaraja÷ca ùañ>% yàø %<aùñàvimàn samàsena strãvivàhàn nibodhata . bràhmodaivastathaivàrùaþ pràjàpatyastathà''suraþ . gàndharbo ràkùasa÷caiva pai÷àca÷càùñamaþ smçtaþ>% ityupakramya %<ekaü gomithunaü dve và varàdàdàya dharmataþ . kanyàpradànaü vidhivadàrùo dharmaþ sa ucyate>% manusmçtau dharma ityupàdànàt kanyànç÷aüsyàrthaü goyugagrahaõe'pi na doùaþ . ataeva manunà tàdç÷asya gomithunagrahaõasya svabhogasàdhana tvàbhàvena ÷ulkatvameva niràkçtam %<àrùe gomithunaü÷ulkaü kecidàhurmçùaiva taditi>% %<àrùoóhàjaþ sutastrãn trãn>% manuþ . gotrabhede pravarabhedà÷ca vi÷vàdar÷e dar÷ità yathà . %<atra gotrapravaràõàü svaråpaü mahàpravarapàñhàdavagatantavyam . tatra mahàntaþ pravarà ekadvitripa¤càrùeyà ånapa¤cà÷adeva te ca saptànàü gotràõàü gaõa÷a ucyante . tàvataivàpekùitasiddheþ . yathà vatsànàü bhàrgavacyavanàpluvànaurvajàmadagnyeti 1 vidànàü bhàrgavacyavanàpluvànavaurvavideti 3 . àrùñiùeõànàü bhàrgavacyavanàpluvànaurvàrùñi ùeõeti 2 . jàmadagnyànàü bhàrgavacyavanàpluvànaurvajàmadagnyeti 4 . ete samànapravaràþ . arghàdhikarùitulyatvàt . yàskànàü bhàrgavavãtahavyasàvedaseti 5 . mitradhruvàõàü bhàrgavavàdhrya÷vadaivodàseti 6 . vaiõyànàü bhàrgavavaiõyapàrtheti 7 . ete bhàrgavànuvçttàvapi na mithaþ samànapravaràþ bhçguü muktveti vacanàt . ÷unakànàü ÷aunaketi và gàrtsamadeti và . atra gotra pravarabhedopayogitvena pakùe pravaraikyàdavivàhaþ . ete sapta bhçgavaþ . athàïgirasà gautamà bhàradvàjàþ ÷uddhà÷veti trividhàþ . teùu gautamàstàvat . àyàsyànàmàïgirasàyàsya gautameti 1 . ÷àradvatànàmàïgirasa÷àratadvatagautameti 2 . kaumaõóakànàmàïgirasaudakyakàkùãvata gautamakaumaõóeti 3 . dãrghatamànàmàïgirasaudakyakàkùãvatagautamadairvyatameti 4 . kàreõupàlànàmàïgirasa gautamakàreõupàleti 5 . vàmadevànàmàïgirasagautamavàmadeveti 6 . au÷asànànàmàïgirasau÷asanagautameti 7 . ete sapta gautamàïkirasàþ samànapravaràþ ardhàdhikarùitulyatvàt . bhàradvàjànàmàïgirasabàrhaspatyabhàradvàjeti 1 . raukùàyaõànàmàïgirasabàrhaspatyabhàradvàja càndanamàtçvacaseti . gargàõàmàïgirasavàrhaspatyabhàradvàjagàrgya÷ainyeti . àïgirasagàrgya ÷ainyeti và 3 . traya ete bharadvàjàïgirasàþ samànapravaràþ arghàdhikarùitulyatvàt . gàrgyàõàü tryàrùeyapakùe'rdhàdhikarùitulyatvàbhàve'pi pakùe samànapravaratvàdbhàradvàjairavivàhaþ . viùõuvçddhànàmàïgirasapaurukutsajàmadagnyeti 1 . kàõvànàmàïgirasàjamãóhakàõveti 2 . haritànàmàïgirasàmbarãùa yauvanà÷veti 3 . sàükçtãnàmàïgirasasàükçtyagauravãteti 4 . rathãtaràõàmàïgirasavairåpyarathãtareti 5 . mudgalànàmàïgirasa bhàrmyà÷vamaudgaleti 6 . kapãnàmàïgirasàmakùayyavàrkùayyeti 7 . ete sapta ÷uddhàïgirasàþ bhinnapravaràþ àïgirasànuvçttàvapi àïgirasammuktveti vacanàt . atrãõàmàtreyàrcanànasa÷yàvà÷veti 1 . gabiùñhiràõàmpatreyàrcanànasa gaviùñhireti 2 . babhrådakànàm àtreyàrcanànasababhrådaketi 3 . mudgalànàmàtreyàrcanànasapaurvatitheti>% 4 . ete catvàraþ samànapravaràþtulyarùitvàt . kà÷yapànàü kà÷ya pàvatsàranaidhruveti 1 . rebhàõàü kà÷yapàvatsàraraibheti 2 . ÷àõóilyànàü kà÷yapàvatsàra÷àõóilyeti 3 . kà÷ya pàvatsàravaideti và kà÷yàvatsàràsiteti và ÷àõóilyàsitadevaleti và iti caturdhà pravaràþ . laugàkùãõàü kà÷yapàvatsàravàsiùñheti 5 . ete samànapravaràþ . kà÷yapànuvçtteþ caturthapravare kà÷yapànuvçttyabhàve'pi tribhiþ pravaraiþ samànapravaratvàt kà÷yapairavivàhaþ . laugàkùãõàü vàsiùñhapadànuvçttyà dvyàmuùyàyaõatvàdvasiùñhairavivàhaþ . vasiùñhànàü vàsiùñheti 1 . kuõóinànàü vàsiùñhamaitràvaruõa kauõóinyeti 2 . upamanyånàü vàsiùñhendrapramadabhàradvasviti 3 . parà÷aràõàü vasiùñha÷aktiparà÷areti 4 . ete vàsiùñhà÷catvàraþ samànapravaràþ vasiùñhànuvçtteþ . ku÷ikànàü vai÷vàmitradaivaràtaudaleti 1 . rauhitànàü vai÷vàmitràùñakarohiteti 2 . rautthakànàü vi÷vàmitrarautthaka raivateti 3 . vi÷vàmitràõàü vai÷vàmitràrasadevataraseti 4 . mau¤jàyanànàü vi÷vàmitramadhucchandamau¤jeti 5 . dhana¤jayànàü vai÷vàmitramàdhucchandasadhana¤jayeti 6 . katakànàü vai÷vàmitrakàtyàkùãleti 7 . indrakau÷ikànàü vi÷vàmitrendrakau÷iketi 8 . aghamarùaõànàü vai÷vàmitràghamarùaõakau÷iketi 9 . pauràõàü vai÷càmitrapauràõeti 10 . eteùàü da÷ànàü ku÷ikànàü vi÷vàmitrapadànuvçttermithaþ samànapravaratvam . agastãnàmagastidàróhyacyutedhmavàheti . dàrbhavàhànàmagastyàgastyadàróhyacyutadàrbhavàheti 1 . sàmbhavàhànàmàgastyadàróhyacyutasàmbhavàheti 2 . somavàhanànàmàgastyadàróhyacyuta somavàheti 3 . yaj¤avàhànàmàgastyadàróhyacyutayaj¤avàheti 4 . caturõàmagastãnàmàgastyapadànuvçttyà mithaþ samànapravaratvamiti pravaranirõayaþ . atra saügraha÷lokàþ . %<eko'pi caü muniryeùàü pravareùvanuvartate . sagotràstemithoj¤eyà bhçgumaïgirasaü vinà . ÷unakàþ syurgçtsamadaiþ kà÷yapaiþ ÷àõóilà api . bhàradvàjàstathà gargàþ pakùe tulyarùidar÷anàt>% . yadvà . %<cyavano gotamo'gastyobharadvàjo'trika÷yapau . vi÷vàmitrova÷iùñha÷ca yadgaõapravareùvamã . vartante te sagotràþ syuþ ka÷yapaiþ ÷àõóilàstathà . ÷unakàþsyurgçtsamadairbhàradvàjai÷ca gargakà>% iti . atra pramàdena samànagaõagotrapravarakanyodvàhe j¤ànottarakàlaü màtçvadenàmbibhçyàt . garbha÷cedutpannaþ sa na duùyati . kà÷yapo bhavati gotreõa . j¤àtvà gacchan gurutalpagaþ . tadutpanna÷caõóàlavadbhavati . ÷ràddhamapi sagotrapravaràya na deyamityàhuþ . pravaravij¤ànàt vihãno bhavati etatsamastaü saüpradhàrya ni÷citaü dàsyàmãti teùàmukta te gçhaïgacchanti .
     tatraiva atha matàntaram . sarve samànagotràþsyuriti gàõagàriþ . kathaü hyàprãsåktàni bhaveyuþ . kathaü prayàjà ityapi . nànàgotràþ syuriti ÷aunakaþ . tantràõàü vyàpitvàt gçhapatigotrànvayàvi÷eùàt . tasya ràddhiranuràddhiþ . sarveùàü pravaràstvàvarteran àvàpadharmitvàt . jàmadagnyà vatsàdayaþ pa¤càrùeyàþ . yathà bhàrgavàpnavànaurvajàmadagnyeti . vatsa÷rãvatsayo÷ca tathaiva . àrùñiùeõànàü bhàrgavacyavanàpnuvànaurvàrùñiùeõeti . vidànàü bhàrgavacyavanàpnuvànaurvavideti . yàskavàdhålamaulamauka÷àrkaràkùisàrùñisàvarõi÷àlaïkàyanadaivantyàyanànàü bhàrgavavaitahavyasàvedeti . ÷ainyànàü bhàrgava÷ainyapàrtheti . mitrayånàü bhàrgavadaivodàsavàddhrya÷veti . ÷unakànàü bhàrgava÷aunakagàtrsamadeti . gautamànàmàïgirasàyàsyagautameti utathyànàmàïgirasautathyagautameti . ràhugaõànàmàïgirasaràhugaõagautameti . somaràjikãnàmàïgirasasaumaràjigautameti . vàmadevànàmàïgirasavàmadevagautameti . vçhadukthànàmàïgirasabàrhadukthagotameti . pàrùada÷vànàmàïgirasapàrùada÷vavairåpeti . aùñàdaüùñrà ityeke bruvate atãtyàïgirasam . aùñàdaüùñràpaurukutsatràsadasyaveti . çkùàõàmàïgirasavàrhaspatyabharadvàjavàndanamàtçvacaseti . kakùãvatàmàïgirasagautamau÷ijakàkùãvateti . dãrghatamasàmàïgirasautathyadairghatamaseti . bhàradvàjàgnive÷yànàmàïgirasavàrhaspatyabhàradvàjeti . mudgalànàmàïgirasabhàrmya÷vamaudgalyeti . tàrkùyaü haike bruvate atãtyàïgirasaü tàrkùyabhàrmya÷vamaudgaleti . viùõuvçddhànàmàïgirasapaurukutsatràsadasyaveti . gargàõàmàïgirasa vàrhaspatyabhàradvàjagarga÷ainyeti . àïgirasa÷ainyagàrgeti và . haritakutsapiïga÷àïkhadarbhabhaimagavànàm àïgirasàmbarãùayauvanà÷veti saïkçtipåtimàùataõói÷aïkhabhaumagavànàm àïgirasagauruvãtasàükçtyeti . ÷àktigauruvãta sàükçtyeti và . kàõvànàmàïgirasàjamãóhakàõveti . ghoramihaike bruvate atãtyàjamãóham . àïgirasaghorakàõveti . kapãnàmàïgirasàmakùayyavàrkùayyeti . atha ÷auïga÷ai÷irayaþ . bharadvàjàþ syuþ ÷uïgàþ katàþ ÷ai÷irayaþ . teùàmubhayataþ pravçõãte ekamitarodvàvitaraþ trãnitaraþ . na hi caturõàü pravaro'sti na pa¤cànàm . àïgirasavàrhaspatyabhàradvàjetyàdi . kapã prasiddhàvuditàviha dvau svatantra ekastvaparo'svatantraþ . tatra svatantrasya kapervivàhaü mitho bharabhàjakulena càhuþ . athàtrãõàmàtreyàrcanànasa÷yàvà÷veti . gaviùñhiràõàmàtreyagàviùñhirapaurvatitheti . vikitagàlavakàlavamanutantuku÷ikànàü vai÷vàmitradevaràtaudaleti . ÷raumatakàmakàyanànàü vai÷vàmitradeva÷ravasadaivodàseti . dhana¤jayànànàü vai÷vàmitramàdhucchandasa dhàna¤jayeti . ajànàü vai÷vàmitramàdhucchandasarauhiõeti . påraõavàridhàpayantànàü vai÷vàmitradevaràtapauràõeti . katànàü vai÷vàmitrakàtyàkùãleti . aghamarùaõàrnà vai÷vàmitràghamarùaõakau÷iketi . reõånàü vai÷vàmitragàthinaraiõaveti . veõånàü vai÷vàmitragàthinavaiõaveti . ÷àlaïkàyana÷àlàkùalohitàkùalohitajahnånàü vai÷vàmitramàdhucchandasadhàna¤jayeti ÷àlaïkàyanakau÷iketi và . kà÷yapànàü kà÷yapàvatsàràsiteti . nidhruvàõàü kà÷yapàvatsàranaidhruveti . rebhàõàü kà÷yapàvatsàraraibhyeti . ÷àõóilànàü kà÷yapàvatsàradaivaleti ÷àõóilàsitadaivaleti và . vàsiùñhavasiùñhànàü yo'nyaupamanyuparà÷arakuõóinebhyaþ . upamanyånàü vàsiùñhàbharadvasvindrapramadeti . parà÷aràõàü vàsiùñha÷aktiparà÷areti . kuõóinànàü vàsiùñhamaitràvaruõakauõóinyeti . agastãnàmàgastyadàróhàcyutedhmavàheti . somavàhànàmàgastyadàróhyacyutasaumavàheti . purohitapravaro ràj¤àm . atha yadi sàrùñyaü pravçõãran . mànaveóapauråravaþkutseti ÷astràõi . tànyadakùiõàni . teùàmante jyotiùñomaþ pçùñya÷amanãyasahasradakùiõaþ . anyo và prajàtadakùiõaþ . dakùiõàcetà pçùñvà ÷amanoyeranniti vij¤àyate . sa eva hetuþ prakçtibhàve . bhçgåõàü na vivàho'sti caturõàmàditomithaþ . ÷ainàdayastrayasteùàü vivàho mitha iùyate . yasmàt vai gautamàdãnàü vivàhoneùyate mithaþ . dãrghatamastathautathyaþ kakùãvàü÷caiva gotrajaþ . bharadvàjàgnivai÷yarkùàþ ÷auïgàþ kàtyà÷ca ÷ai÷iràþ . ete samànagotràþ syurgargàneke vadanti vai . pçùada÷vàmudgalà viùõuvçddhàþ kàõvo'gastyo hàritaþ saïkçti÷ca . yaska÷caiùàü mitha iùñovivàhaþ sarvairanyairjàsadagnyàdibhi÷ca . dvyàrùeyàõàü tryàrùeyasannipàte na vivàhaþ . tryàrùeyàõàü pa¤càrùeyasannipàte na vivàhaþ . %<ete samànagotràþ syurvi÷vàmitro'nuvartate . atraya÷ca vasiùñhà÷ca ka÷yapà÷ca pçthak pçthak . jamadagnirgautama÷ca bharadvàjo'trayastathà . vi÷vàmitraþ ka÷yapa÷ca vasiùñho'gastayo'ùñamàþ>% . saptànàmçùãõàmagastyaùñamànàü yadapatyaü tadgotramityàcakùate %<ekaeva çùiryàvat pravareùvanuvartate . tàvat samànagotràþ syurbhçgumaïgirasaü vinà . vasiùñhau dvau ca vij¤eyau brahmaputro'tha ÷àpataþ . maitràvaruõirityeva vàsiùñhovigrahàntaràt . brahmàtmajàcchaktiparà÷aravyàsa÷ukàdayaþ . j¤eyo vivekastvanayordvitãyàt kuõóinàdayaþ . ataeva bhinna÷arãratvàt bhinnagotrapravaratvàcca vasiùñhavàsiùñhagaõayorvivàhaþ . jàmadagnyavi÷vàmitràõàü devaràtavarjaü sarvatra vivàhaþ . atrivi÷vàmitràõàü dhana¤jayavarjaü sarvatra vivàhaþ iti>% pravaranirõayaþ .
     atha sautrapravaràþ tatraiva %<jàmadagnyàvãtahavyàgàrtsa madà vàdhyra÷vàvainyà gautamàþ bharadvàjàþ kapayohàrãtàþ kàõvà viråpà maudgalà viùõuvçddhà àtra yà vi÷vàmitràþ ka÷yapà vàsiùñhà àgastyà ityaùñàda÷a gaõàþ syuþ . àditaþ pa¤cagaõà bhçgavo bhavanti . bhçgujàmadagnyà vatsa÷rãvatsacyavanàpnavànàþ . aurvasàvarõijãvantijàvàlyati÷àñyàyanavairohitthàvañamaõóupràcãnayogyàrùñiùeõànàü bhçgavo na mitho vivàhyàþ . vãtahavyayàskavàdhålamaunamaukasàvedasà bhçgavo na mitho vibàhyàþ . gàrtsamada÷aunakau bhàrgavau na mitho vivàhyau . vàdhryu÷vamitrayavau bhàrgavau na mitho vivàhyau . vaiõyapàrthau bhàrgavau na mitho vivàhyau . àïgirasàyàsyautathyau÷ijakàkùãvatavàmadevavçhadukthyàntà gautamà na mitho vivàhyàþ . àïgirasavàrhaspatyabhàradvàjakukkuñàgnive÷yaujjàpanasarvastambastamba÷uïgakata÷ai÷iripakùiçkùavàndanamàtçvacasasvatantrakapigàrgyakapi÷ainyàntà bharadvàjà na mitho vivàhyàþ . àïgirasakathyamahàyokùàjaþ kathavaü÷yà na mitho vivàhyàþ . àïgirasamauhapitàmbarãùayauvanà÷vamàndhàtç÷aïkhapiïgadarbhakutsahàritàþ na mitho vivàhyàþ . àïgirasàjamãóhakaõvà na mitho vivàhyàþ . àïgirasaviråpapçùada÷varathãtaràùñàdaüùñrà viråpàþ na mitho vivàhyàþ . àïgirasamaudgalyaçkùavomudgalà na mitho vivàhyàþ . àïgirasaviùõuvardhanatràsadasyavàghamarùaõabhadraõamadraõavàdaràyaõaupamityaupagavisàtyakisàtyakàmyàruõinitundayàviùõuvardhà na mitho vivàhyàþ àtreyàrcanànasa÷yàvà÷vagaviùñhiradhana¤jayàtithisumaïgalavàmarathyavãjavàpyamudgalàntà àtreyà na mitho vivàhyàþ . vi÷vàmitradevaràtacikitamanudantvaulakibàlakiyaj¤avalkolåkalavçhadagnibabhru÷àlali÷yàlàyana÷yàlaïkàyanakàlava vaudara÷raumatakàmakàyanadaiva÷ravasàjyamàdhucchandasadhana¤jayàùñakalohitapåraõapàridhàyàghamarùaõakau÷ikakatasånupanasadhåmrajañharavàvalaukahavyàgnidaivyantà vi÷vàmitrà na mitho vivàhyàþ . kà÷yapàvatsàranaidhravarebharaibha÷àõóilya÷àõóilyadaivaràtàsitàntàþ kà÷yapà na mitho vivàhyàþ . vasiùñha÷aktiprarà÷aravàsiùñhà na mitho vivàhyàþ . àgastyadàróhyacyutedhmavàhadàrbhavàhasàmbhavàhasomavàhayaj¤avàhàntà agastayo na mitho vivàhyàþ>% . evaü pravaraj¤ànasya vivàhopayogitoktà . asya homavi÷eùopayogità'pi àrùeya÷abde vakùyate . nirõayasindhau atra ka÷cidvi÷eùa ukto yathà . %<atha gotràõi pravarà÷cocyante . tatra baudhàyanaþ gotràõàü tu sahasràõi prayutànyarbudàni ca ånapa¤cà÷adevaiùàü pravarà çùidar÷anàt>% .
     tatra sapta bhçgavaþ vatsà vidà àrùñiùeõà yaskà mitrayavàvainyàþ ÷unakà iti 7 . vatsànàü bhàrgavacyabanàpnavànaurvajàmadagnyeti 1 . bhàrgavaurvajàmadagnyeti và bhàrgavacyavanàpnavàneti và . vidànàü pa¤ca bhàrgavacyavanàpnavànorvavaideti 2 . bhàrgakaurvajàmadagnyeti và etau dvau jàmadagnyasaüj¤au . àrùñiùeõànàm màrgavacyavanàpnavànàrùñiùeõànåpeti . bhàrgavàrùñiùeõànåpeti và . eùàntrayàõàü parasparamavivàhaþ . vàtsyànàm bhàrgavacyavanàpnavàneti vatsapurodhasayoþ pa¤ca bhàrgavacyavanàpnavànavàtsyapaurodhaseti . vaijavananimatithayoþ pa¤ca bhàrgavacyavanàpnavànavaijavananaimatitheti . ete trayaþ kvacit eùàmapi pårvairavivàhaþ . atra tattadgaõasthàçùayo'nya÷ca vi÷eùa statkçte pravaradarpaõe j¤eyaþ . yaskànàm bhàrgavavaitahavyasàvedaseti . mitrayånàm bhàrgavavàdhyra÷vadivodàsati . bhàrgavacyavanadivodàseti và vàdhyra÷vetyeko và . vainyànàü bhàrgavavainyapàrtheti . etaeva ÷yaitàþ . ÷unakànàü ÷unaketi và gàrtsamadeti và bhàrgavagàrtsamadeti dvau và bhàrgava÷aunahotragàrtsamadeti trayo và . vedavi÷vajyotiùàü bhàrgavavedavai÷vajyotiùeti . ÷àñharamàñharàõàü bhàrgava÷àñharamàñhareti etau dvau kvacit yaskàdãnàü svagaõantyaktvà sarvairvivàhaþ . taduktaü smçtyarthasàre %<yaskàmitrayavàvainyàþ ÷unakàþ pravaraikyataþ . svaü svaühitvà gaõaü sarve vivaheyuþ paràvarairiti>% .
     athàïgirasaþ te gautamàþ bharadvàjàþ kevalàïgirasa÷ceti tridhà . atra gotamà da÷a àyàsyàþ ÷aradvantaþ kaumaõóàdãrghatamasaþ au÷anasaþ kàreõupàlàþ ràhugaõàþ somaràjakàþ vàmadevàþ vçhadukthà÷ceti tatràyàsyànàm àïgirasàyàsyagautameti ÷aradvatàm àïgirasagautama÷àradvateti . kaumaõóànàü àïgirasautathyakàkùã vaditi gautamakaumàõóeti và . àïkirasànàmàyàsyau÷ijagautamakàkùãvaditi và àïgirasautathyagotamau÷ijakàkùãvaditi và . àïgirasau÷ijakàkùãvaditi trayo và . dãrghatamasàm àïgirasautathyakàkùãvatagautamadairghatamaseti àïgirasautathyadairghatamaseti trayo và . au÷anasànàm àïgirasagautamau÷anaseti trayaþ . kàreõupàlànàm àïgirasagautamakàreõupàleti trayaþ ràhugaõànàü àïgirasaràhågaõagautameti . somaràjakànàm àïgirasasomaràjakagautameti . vàmadevànàm àïgirasavàmadevyagautameti vçhadukthànàm àïgirasavàrhadukthagautameti . àïgirasavàmadevavàrhaduktheti và . utathyànàmàïgirasautathyagautameti . au÷ijànàmàïgirasau÷ijakàkùãvadityàpastamvaþ . àïgirasàyàsyau÷ijagautamakàkùãvaditi kàtyàyanaþ . etau dvau kvacit raghuvàõàm . àïgirasaràghuvana gautameti kecit . tatra målaü cintyam . eùàü sarveùàü gautamànàmavivàhaþ .
     atha bharadvàjàþ te catvàraþ . bharadvàjà gargàçkùàþkapaya iti bharadvàjànàmàïgirasavàrhaspatyabhàradvàjeti trayaþ . gargàõàmàïgirasavàrhaspatyabhàradvàja÷ainyagàrgyeti pa¤ca . àïgirasa÷ainyagàrgyeti và antyayorvyatyayo và . bhàradvàjagàrgya÷ainyeti và . gargabhedànàm àïgirasataittirakàpibhuveti çkùàõàü kapilànàü càïgirasavàrhaspatyabharadvàjavàndanamàtçvacaseti pa¤ca . àïgirasavàndanamàtçvacaseti trayo và . kapilànàmàïgirasàmahãyavaçkùayaseti . àtmabhuvàm àïgirasabhàradvàjavàrhaspatyamantravaràtmabhuveti pa¤ca . ayaü kvacit bharadvàjànàü sarveùàmavivàhaþ .
     atha kevalàïgirasaþ haritànàm àïgirasàmbarã ùayauvanà÷veti . àdyomàndhàtà và . kutsànàm àïgirasamàndhàtçkautseti . kaõvànàmàïgirasàjamãóhakàõveti àïgirasaghorakàõveti và . rathãtaràõàmàïgirasavairåparàthãtareti àïgirasavairåpapàrùada÷veti và . aùñàdaüùñrapàrùada÷vavairåpeti và . antyayorvyatyayo và . mudgalànàmàïgirasabhàrmyà÷vamaudgalyeti àdyastàrkùyo và àïgirasatàvimaudgalyeti và . viùõuvçddhànàmàïgirasapaurukutsatràsadasyaveti . eùàü svagaõaü vihàya sarvairvivàho bhavati . haritakutsayostu na bhavati .
     athàtrayaþ te catvàraþ àtreyàþ vàdbhutakàþ gaviùñhiràþ mudgalà iti . àdyànàmàtreyàrcanànasa÷yàvà÷veti . vàdbhutakànàm àtreyàrcanànasavàdbhutaketi . dhana¤jayànàm àtreyàrcanànasadhàna¤jayeti kvacit . gaviùñhiràõàmàtreyàrcanànasagaviùñhireti . àtreyagàviùñhirapaurvàtitheti và . mudgalànàmàtreyàrcanànasapaurvàtitheti . vàmarathyasumaïgalavaijavàpànàmàtreyàrcanànasatitheti àtreyàrcanànasagàviùñhirevi và . sumaïgalànàm atrisumaïgala÷yàvà÷veti kecit . atreþ putrikàputràõàm àtreyavàmarathyapautriketi . atrãõàü sarveùàmavivàhaþ .
     atha vi÷vàmitràþ te da÷a ku÷ikàþ lauhitàþ raukùakàþ kàmakàyanàþ katàþ dhana¤jayàþ adhamarùaõàþ påraõàþ indrakau÷ikà iti ku÷ikànàü vi÷vàmitradevaràtaudaleti . lauhitàrnà vi÷vàmitràùñakalauhiteti . antyayorvyartyayo và vai÷vàmitramàdhucchandasàùñaketi và . vi÷vàmitràùñaketi dvau và . raukùakàõàü vai÷vàmitragàthinaraivaõeti vai÷vàmitraraukùakaraivaõeti và . kàmakàyanànàü vai÷vàmitradeva÷ravasadaivataraseti và . ajànàü vai÷vàmitramàdhucchandasàjeti vai÷vàmitrà÷marathavàdhåleti và aghamarùaõànàü vai÷vàmitràghamarùaõakau÷iketi . påraõànàü vai÷vàmitrapauraõeti dvau và . vai÷vàmitradevaràtapåraõeti và indrakau÷ikànàü vi÷vàmitrendrakau÷iketi dvau . dhana¤jayànàü vi÷vàmitramàdhucchandasadhàna¤jayeti . vai÷vàmitramàdhucchandasàghamarùaõeti và katànàü vai÷vàmitrakàtyàkùãleti ete vaudhàyanoktàþ . rauhiõànàü vai÷vàmitramàdhucchandasarauhiõeti . reõånàü vai÷vàmitragàthinaraiõaveti . janhånàü vai÷vàmitra÷àlaïkàyanakau÷iketi . à÷marathyànàü vai÷vàmitrà÷marathyavàdhåleti . veõånàü vai÷vàmitragàthinavaiõaveti ete à÷valàyanàmàtsyoktàþ anyaistvanye'pi ùaóhgaõà åktàþ te'nyatra tatkçtau j¤eyàþ eùàü vi÷vàmitràõàmavivàhaþ .
     atha ka÷yapàþ te pa¤ca nidhruvàþ ka÷yapàþ ÷aõóilàþ rebhàþ laugàkùaya÷ca . nidhruvàõàü kà÷yapàvatsàranaidhruveti . ka÷yapànàü kà÷yapàvatsàràsiteti . rebhàõàü kà÷yapàvatsàraibheti . ÷aõóilànàü kà÷yapàvatsara÷àõóilyeti . antyasthàne devalovàsito và . ÷àõóilàsitadebaleti và . ka÷yapàsitadetaleti và . antyayorvyatyayo và devalàsiteti dvau và . laugàkùãn vakùyàmaþ . eùàü ka÷yapànàmavivàhaþ .
     atha vasiùñhàþ te pa¤ca vasiùñhàþ kuõóinàþ upamanyavaþ parà÷aràþ jàtåkarõyà÷ceti . vàsiùñhendrapramadàbharadvasviti vàsiùñhetyekaü và . kuõóinànàü vàsiùñhamaitràvaruõakauõóinyeti . upamanyånàü vàsiùñhendrapramadàbharadvasviti . vàsiùñhàbharadvasvindrapramadeti và . àdyayorvyatyayo và parà÷aràõàü vàsiùñha÷àktyapàrà÷aryeti . jàtåkarõyànàü vàsiùñhànàü sarveùàmavivàhaþ . antyasyà'tribhi÷ca .
     athàgastyàþ te catvàraþ idhmavàhàþ sàmbhavàhàþ somavàhàþ yaj¤avàhà÷ceti àdyànàm àgastyadàróhyacyutaidhmavàheti àgastyeko và . somavàhànàm àgastyadàróhyacyutasomavàheti . sàübhavàhànàü sàbhavàho'ntyaþ àdyau pårvakàveva somavàhànàü tadantàstrayaþ darbhavàhànàü tadantàstrayaþ .
     agastãnàmàgastyamàhendramàyobhuveti pårõamàsànàm àgastyapaurõamàsapàraõeti . himodakànàm àgastyahaimacarcihaimodaketi . pàõikànàmàgastyapainàyaka pàõiketi . ete ùañ kvacit . agastãnàü sarveùàmavivàhaþ .
     atha dvigotràþ ÷auïga÷ai÷irãõàm àïgirasavàrhaspatyabhàradvàjakàtyàkùãleti pa¤ca kàtyàkùãlayoþ sthàne ÷auïga÷ai÷irã và àïgirasakàtyàkùãleti trayo và eùàü bharadvàjairvi÷vàmitrai÷càvivàhaþ . evaü kapilànàü katànà¤ca saükçtipåtimàùàdãnàm àïgirasagauruvãtasàükçtyeti ÷àtyagauruvãtasàükçtyeti và eùàü svagaõasthairvasiùñhaiþ ÷auïka÷ai÷irairlaugàkùibhi÷càvivàhaþ . ka÷yapairapãti prayogapàrijàte . laugàkùãõàü kà÷yapàvatsàravàsiùñheti kà÷yapàvatsàràsiteti và ete'harvasiùñhà naktaü ka÷yapàþ eùàü vasiùñhaiþ ka÷yapaiþ saükçtàdyai÷càvivàhaþ . devaràtasya jàmadagnyairvi÷vàmitrai÷càvivàha iti prayogapàrijàte yaduktaü bahvçca÷rutau yathaivàïgirasaþ sannupeyàttava putratàm . àïgirasojanmanàsyàjãgartiþ ÷rutaþkaviritthaïgirasagaõasthatvena bhàrgavajàmadagnatvasmçterbàdhàt . tena pratyakùa÷rutyà harivaü÷àdismçte÷ca bàcàt tena dvau devaràtau eka àïgirasaþ ÷rutyuktaþ anyo bhàrgavaþ tayoþ kalpabhede'pyàïgirasena devaràtena jàmadagnairbhavatyeva vivàhaþ bhàrgaveõa tu neti tattvam . dhana¤jayànàü vi÷vàmitrairatribhi÷càvivàhaþ jàtåkarõyànàü vasiùñhairatribhi÷càvivàhaþ evaü dattakrãtakçtrimasvayaüdattaputrikàputràdãnàm utpàdakapàlakayoþ pitrorgotrapravarà varjyà iti pravarama¤jarã nàràyaõavçttiprayogapàrijàtàdayaþ . atra sarvatropapattayaþ målaü ca tatkçte pravaradarpaõe j¤eyamiti dik . kùatriyavai÷yayostu purohitagotrapravaràveveti sarvasiddhàntaþ yadyapi bahvçcapari÷iùñe kapibharadvàjayorvivàha uttastathàpi %<bharadvàjà÷caükapayogargàraukùàyaõà ime . catvàrã'pi bharadvàjagotraikyànnànviyurmithaþ . kapigargabharadvàjàmithoraukùàyaõà dvijàþ . nodvaheyuþ sayotratvàt pravaraikyàcca kutraciditi>% smçtyarthasàràdyakteravivàha eva tayoriti pravarama¤jaryàü yadyapãdamuktam tathàpi bhçgvaïgirogaõeùu tu bhabatyeva yathà bahvç pari÷iùñe baudhàyanaþ %<eka evaçùiryàvatpravareùvanuvartate . tàvatsamànagotratvamçte bhçgvaïgirogaõàt>% màdhavãye smçtyantaraü %<pa¤cànàü triùu sàmànyàdavivàhastriùu dvayoþ . bhçgvaïgirogaõeùvevaü ÷eùeùveko'pi vàrayediti>% evaü vi÷vàdar÷aprayogapàrijàtàcàramàdhavãyanirõayasindhuprabhçtiùu bhçgvaïgirogaõeùu pa¤ca praravàõàü madhye triùu sàmye . triùu pravareùu dvayoþ sàmye'pi ÷eùagotràõàmekarùisàmye'pi samànapravaratvàdavivàhyatvaü siddhametena anyånànatiriktasaüj¤àsaükhyàkatvena samànàrùatvaü yat raghunandanenoktaü tannirmålatvàdagràhyaü baudhàyanàdismçti viruddhatvàttadar÷anavijçmbhitatvàcca evaü vatsasàvarõigotrapravareùu àpnuvatpravaratvakathanamapi pravaradhyàvàj¤ànavilasitam . adhikamàrùeya÷abde vakùyate . çùerayaü aõ . çùikçtasmaraõe . vede yanmantraü yena çùiõà kalpàdau smçtaü tanmantrasya tadàrùatvam . %<àrùaü chanda÷ca daivatyaü viniyogastathaiva ca . veditavyaü prayatnena bràhyaõena vi÷eùataþ>% yogiyàø .

#<àrùadharma># puø naø karmaø . 1 manvàdiprokte dharme . àrùa÷abde 2 uktaàrùavivàhe ca .

#<àrùabha># triø çùabhasya vçùasyedam aõ . vçùasamvandhini . %<yadanyagoùu vçùabho vatsànàü janayecchatam . gominàmeva tat sarvaü moghaü skanditamàrùabham>% manuþ çùabhadeva carite naø .

#<àrùabhi># puø çùabhasyàpatyam i¤ . çùabhadevaputre cakravartini nçpabhede .

#<àrùabhã># puø çùabhasyeyaü priyà aõ ïãp . 1 kapikacchvàm ràjaniø . çùasyeyam tulyàkàratvàt aõ ïãp . vàyupuràõokte madhyamàrgasthavãthãtrayamadhyevãthãbhede airàvatã÷abde vivçtiþ

#<àrùabhya># puø çùabhasya prakçtiþ ¤ya . vçùabhatàyogye vatse vatso hi vayaþkrameõa vçùabhatàü pràptotãti tasya vçùabha prakçtitvàt tathàtvam

#<àrùikya># naø çùireva çùikaþ çùikasya bhàvaþ puroø yak . çùidharme

#<àrùiùeõa># puø strã çùiùeõasya gotràpatyam vidàø a¤ . çùiùeõa çùergotràpatye striyàüïãp . çùñiùeõa iti và gaõe pàñhe àrùñiùeõastadapatye àrùa÷abde pravaranirõaye udàø .

#<àrùeya># naø çùãõàü samåhaþ óhak . çùigaõaråpe pravara bhede tajj¤ànasya vivàhopayogità àrùa÷abde uktà . homabhedopayogità'pi pravaràdhyàye dar÷ità yathà . %<pravaràn vyàkhyàsyàma àrùeyaü vçõãte bandhoreva naityatho santatyà iti vij¤àyate taduvai na manuùyairàrùeyaü vçõãta éùibhirevàrùeyaü vçõãta iti vij¤àyata àrùeyamanvàcaùña çùiõà hi devàþ puruùamanubudhyanta>% ityukramya . %<yovà anyaþsannathànyasyàrùeyaü pravçõãte sa và asyata çùiriùñaü vãtaü vçïkta iti vij¤àyate . trãn vçõãte mantrakçto--vçõãte yatharùimantrakçto vçõãta iti vij¤àyate' thaikeùàmekaü vçõãte dvau vçõãte trãn vçõãte na caturovçõãte na pa¤càtipravçõãta iti vij¤àyate . tata årdhvà nadhvaryurvçõãte sutarervàcohoteti vij¤àyate . purohitasya pravareõa ràjà pravçõãta iti vij¤àyate . bhçgåõàmevàgrevyàkhyàsyàmo jàmadagnyàvatsàsteùàü pa¤càrùeyaþ pravarobhàrgavacyavanàpnavànaurvajàmadagnyeti jamadagnivadårvavadàpnavànavaccyavanavadbhçguvaditi tryarùeyamuhaike bhàrgavaurvajàmadagnyeti jamadagnivadårvavadbhçguvadityeùa và vikçtaþ . sàvarõijãvantijàbàlaiti÷àsanavairohitthàvañamaõóupràcãnayogyànàmathàrùñiùeõànàü pa¤càrùeyo bhàrgavacyavanàpnavànàrùñiùeõànåpeti . anåpavadçùñiùeõavadàpnuvànavaccyavanavadbhçguvaditi tryàrùeyamuhaike bhàrgavàrùñiùeõànåpeti anåpavadçùñiùeõavadbhçguvaditi . atha vãtahavyà yàskavàdhålamaunamaukàsteùàü tryàrùeyo bhàrgavavãtahavyasàvedaseti savedovadvãtahavyavadbhçguvaditi . gàtrsamadàþ ÷unakàsteùàmekàrùeyo gàrtsamadeti hotà vadati gçtsamadavat ityadhvaryuþ atha vàdhrya÷vàmitrayavasteùàmekàrùeyo vàdhyra÷veti hotà vadati vadhrya÷vavadityadhvaryuþ . atha vainyàþ pàrthàsteùàü tryàrùeyo bhàrgavavainyapàrthivyeti . pçthivãvadvenavadbhçguvaditi . ime bhçgavovyàkhyàtàþ . athàto'ïgirasàmàyàsyàgotamàsteùàü tryàrùeyaàïgirasàyàsyagotameti . gotamavadayàsya vadaïgirovaditi . athau tathyàgautamàsteùàü tryàrùeya àïgirasautathyagautameti gotamavadutathyavadaïgirovaditi . athau÷ijàgotamàsteùàü tryàrùeyaþ àïgirasau÷ijakàkùãvaditi kakùãvadu÷ijavadaïgirovaditi . atha vàmadevà gautamàsteùàü tryàrùeyaþ àïgirasavàmadevavàrhaduktheti vçhadukthavadvràmadevavadaïgirovaditi . athabharadvàjànàü tryàrùeya àïgirasabàrhaspatyabhàradvàjeti bharadvàjavadvçhaspativadaïgirovadityeùa và vikçtaþ . kukkuñàgnive÷yojjàyanànàü sarveùàü ca stambastambha÷abdànàmatha dvyàmuùyàyaõànàü kulànàm . yathà ÷uïga÷ai÷irayoþ bhàradvàjàþ ÷uïgàþ katà ÷ai÷irayasteùàü pa¤càrùeyaàïgirasavàrhaspa tyabhàradvàjakàtyàkùãvaditi akùãvatkatavadbharadvàjavadvçhaspativadaïgirovaditi tryàrùeyamuhaike àïgirasakàtyàkùãvaditi akùãvatkatavadaïgirovaditi . atha rukùàõàü pa¤càrùeya àïgirasavàrhaspatyabhàradvàjavàndanamàtçvacaseti . màtçvacovadvandanavadbharadvàjavadvçhaspativadaïgirovaditi tryàrùeyamuhaike àïgirasavàndanamàtçvacaseti màtçvacovadvandanavadaïgirovaditi . atha kaponàütryàrùeya àïgirasàmahãyavaurukùayyeti urakùayyavadamahãyuvadaïgirovaditi . atha gargàõàü tryàrùeya àïgirasagàrgya÷ainyeti ÷inivadgargavadaïgirovaditi . bharadvàjamuhaike'ïgirasaþsthàne bharadvàjagàrgya÷ainyeti ÷inivadgargavadbharadvàjavaditi . atha haritànàü tryàrùeya àïgirasàmbarãùayauvanà÷veti yuvanà÷vavadambarãùavadaïgirovaditi . màndhàtàramuhaike'ïgirasaþsthàne màndhàtràmbarãùayauvanà÷veti . yuvanà÷vavadambarãùavanmàndhàtçvaditi . atha kutsànàü tryàrùeya àïgirasamàndhàtrakautseti . kutsavanmàndhàtçvadaïgirovaditi . athà gamãóhàþ kàõvàsteùàü tryàrùeya àïgirasàjamãóhakàõveti kaõvavadajamãóhavadaïgirovaditi . atha viråpà rathãtaràsteùàü tryàrùeya àïgirasavairåpapàrùada÷veti pçùada÷vavadviråpavadaïgirovaditi aùñàdaüùñramuhaike'ïgirasaþsthàna àùñàdaüùñra vairåpapàrùada÷veti pçùada÷vavadviråpavadaùñàdaüùñravaditi . atha mudgalànàü tryàrùeya àïgirasabhàrmya÷vamaudgaleti mudgalavadbharmya÷vavadaïgirovaditi . tçkùamuhaike'ïgirasaþsthàne tàrkùyabhàrmya ÷vamaudgalyeti mudgalavadbharmya÷vavattçkùavaditi . atha viùõu vçddhànàü tryàrùeya àïgirasapaurukutsatràsadasyaveti . trasadasyuvatpurukutsavadaïgirovadityeùa eva vikçtaþ . aghamarùaõamadraõamadraõavàdaràyaõaupamityaupagavisàtyakisàtyakàmyàruõinitundonàmathàtrãõàü tryàrùeyaàtreyàrcanànasa÷yàvà÷veti ÷yàvà÷vavadarcanànasavadatrivaditi . atha gaviùñhiràõàü tryàrùeyaàtreyàrcanànasagàviùñhireti gaviùñhiravadarcanànasavadatrivaditi . athàtithãnàü tryàrùeya àtreyàrcanànasàtitheti atithivadarcanànasavadatrivadityeùa eva và vikçto vàmarathyasumaïgalavãjavàpã nàm . atha vi÷vàmitràõàü devaràtà'÷vikitamanutantvaulakibàlakhilyayaj¤avalkolåkavçhadagnibabhru÷àlali÷àlàvata÷àlaïkàyanakàlavàsveùàü tryàrùeyo vai÷vàmitradevaràtaudaleti . udalavaddevaràtavadvi÷vàmitravaditi . atha ÷raumantakàmakàyanànàü tryàrùeyà vai÷vàmitradaiva÷ravasadaivataraseti devatarasavaddeva÷ravovadvi÷vàmitravaditi . athàjànàü tryàrùeyo vai÷vàmitramàdhucchandasàjyeti . ajavanmadhuchandovadvi÷vàmitravaditi . atha dhàna ¤jayànàü tryàrùeyo vai÷vàmitramàdhucchandasadhàna¤jayeti dhana¤jayanmavadhucchandovadvi÷vàmitravaditi . athàùñakàlohitàsteùàü dvyàrùeyo vai÷vàmitràùñaketi . aùñakavadvi÷vàmitravaditi . atha påraõapàridhàpayantàsteùàü dvyàrùayo vai÷vàmitrapauraõeti påraõaravadvi÷vàmitravaditi . atha katànàü tryàrùeyo vai÷vàmitra kàtyàkùãletiakùãlavatkatavadvi÷vàmitravaditi . athàghamarùaõàþ ku÷ikàsteùàü tryàrùeyo vai÷vàmitràghamarùaõakau÷iketi ku÷ikavadaghamarùaõavadvi÷vàmitravaditi . atha ka÷yapànàü tryàrùeyaþ kà÷ya pàvatsàranaidhruveti nidhruvavadavatsàravatka÷yapavaditi . atha raibhàsteùàü tryàrùeyaþ kà÷yapàvatsàraraibheti . rebhavadavatsàravatka÷yapavaditi . atha ÷àõóilànàü dvyàrùeyo devalàsiteti . asitavaddevalavaditi . tryàrùeyamuhaike kà÷yapadevalàsiveti asitavaddevalavatka÷yapavaditi dvyàrùeyàstvevaü nyàyenaikàrùeyà vasiùñhà anyatra parà÷arebhyo vàsiùñheti hotà vasiùñhavadityadhvaryustryàrùeyamuhaike vàsiùñhendrapramadàbharadvasaveti abharadvasuvadindrapramadavadvasiùñhavaditi . atha parà÷aràõàü tryàrùeyo vàsiùñha÷àktyapàrà÷aryeti parà÷aravacchaktivadvasiùñhavaditi atha kuõóinànàü tryàrùeyo vàsiùñhamaitràvaruõakauõóinyeti . kuõóinavanmitràvaruõavadvasiùñhavaditi . atha saüïkçtipåtimàùàõàü tryàrùeyaþ÷àktyasàükçtyagauruvãteti . guruvãtavatsaüïkçtivacchaktivaditi . athà gastãnàm ekàrùeya àgastyeti hotà'gastyavadityadhvaryustryàrùeyamuhaike àgastyadàróhyacyutedhmàvàheti idhmavàhavat dçóhacyutavadagastivaditi . atha kùatriyàõàü yadvyahasàrùaü pravçõãranneùa evaiùàü pravaro mànaveóapauråravaseti puråravovadióavanmanuvaditi atha yeùàmuha mantrakçto na syuþ purohita pravaràste pravçõãran atha yeùàü syuþ purohitapravaràste purohitapravaràrùe yàsteùàü nyàyenaikàrùeyà eva vi÷àü vàtsa preti hotà . vatsaprãvadadhvaryuþ . athàpraj¤àtabandhuràcàryàmuùya yaõamanu prabravãtàcàryapravaraü pravçõãtàhyuha tàõóina ekàrùeyaü sàrvavarõikaü samàmànanti mànaveti hotà manuvadityadhvaryurmànavyo hi prajà iti hi bràhmaõam>% . evaü pravarabhedaü nirõãya homavi÷eùopayogità taduttaragranthe noktà . %<àrùeyàõi gçhapateþ pravaritvàtmàdãnàü mukhyànàm>% à÷vaø ÷rauø %<àrùeyavaraõe gçhapateþ prathamaü varitvà àtmà dãnàü mukhyànàü pravçõãte>% iti vçttiþ . çùiü kuñasthamçùi màrabhya ayaü pravaraityartheóhaki målapuruùàvadhipravararùibhedarùeyà evàyaþ yathoktaü %<athàrùeyaü pravçõãte çùibhyayaivainametaddevebhya÷ca nivedayatyayaü mahàvãryoyo yaj¤aü pràpaditi . tasmàdàrùeyaü pravçõãte parastàdarvàk pravçõãte . parastàddhya rvàcyaþ prajàþ prajàyante jyàyasaspataya u caidhaitaü nihnutaidaü hi pitaivàgre'thàputro'tha pautrastasmàtparastàdarvàk pravçõãte . sa àrùeyamuktvàha>% ÷ataø bràø . %<hotçkarta pravaro vidhãyate . tatra dharmavi÷eùamàha parastàditi tasminnàrùeyapravaraõe kåñasthamçùimàrabhya tatputrapautràdi krameõàrvàcãnaü varaõaü kartavyam . yathà àïgirasavàrhaspatyabhàradvàjetyàdi . tathà ca jyeùñhasya pataye evaitaü nihnute anena pravaraõena nivedayati bhà0>% . %<asamànàrùeyàü kanyàü varayet>% viùõuþ . %<pravarastu gotrapravartaka munervyàvartako munigaõa>% iti màdhavàcàryaþ . çùireva svàrtheóhak . 3 mantradraùñari çùau %<prajàpatiþ prathamàü citi mapa÷yat>% prajàpatireva tasyà àrùeyaü, devà dvitãyàü citi mapa÷yandevàü eva tasyà àrùeyam, indràgnã ca vi÷vakarmà ca tçtãyàü citimapa÷yaüsta eva tasyà ÷càrùeyam çùaya÷caturthãü citimapa÷yannçùaya evaü tasyà àrùeyaü parameùñhãpa¤camãü citimapa÷yat parameùñhyeva tasyà àrùeyaü sa yo haitadevaü citãnàmàrùeyaü vedàrùeyavatyo hàsya vandhu matya÷citayã bhavanti iti ÷ataø vrà0

#<àrùñiùeõa># puø 1 candravaüsye ÷alançpàtmaje nçpabhede %<kùatra vçddhàtmajastatra sunahotromahàya÷àþ . sunahotrasya dàyàdà strayaþ paramadhàrmikàþ . kà÷aþ ÷ala÷ca dvàvatau tathà gçtsamadaþ prabhuþ . putrogçhatsamadasyàtha ÷unakoyasya ÷aunakaþ . bràhmaõàþ kùatriyà÷caiva vai÷yàþ÷ådràstathaiva ca . ÷alàtmaja÷càrùñiùeõastanayastasya kà÷yapaþ>% . hariø vaüø 201 aø . àrùñiùeõodilãpa÷ca mahàtmà càpyu÷ãnaraþ saø bhàø paø . 2 gotrapravarabhede àrùa÷abde udàø .

#<àrùñiùeõà÷rama># naø 6 taø . tãrthabhede tacca vaø paø 155 adhyàye dar÷itaü yathà . %<anainaiva pathà ràjan . pratigaccha yathàgatam . naranàrayaõasthànaü vadarãtyabhivi÷rutam . tasyàdyàsyasi kaunteya! siddhacàraõasevitam . bahupuùpaphalaü ramyamà÷ramaü vçùaparvaõaþ . atikramya ca taü pàrtha! càrùñiùeõà÷rame vaseþ>% .

#<àrhata># triø arhata idam aõ . 1 jainasambandhini . 2 tanmate naø tanmata¤càrhacchabde 382 pçùñhe dar÷itam .

#<àrhantã># strã naø arhato bhàvaþ brahmaø ùya¤ num ca ùittvàt ïãù yalopaþ . yogyatàyàm . %<÷rautràrhantãcaõarguõyai rmaharùibhiraharni÷am>% siø kauø . strãtvàbhàvapakùe . àrhantyamityapi tatràrthe naø .

#<àrhàyaõa># strã arhasyàpatyam a÷vàø pha¤ . arhannàmakarùergotràpatye . striyàü ïãp .

#<àrhãya># puø arhamabhivyàpya àrham tatra vihitaþ tasyedam và vçddhatvàt cha . àrhàt ityàrabhya %<tadarhati>% ityanta såtrajàtena tattadartheùu pàõinivihite 1 pratyayabhede . 2 tadbodhye tattadarthe ca . %<àrhãyeùvartheùu>% siø kau0

#<àla># naø àlati bhåùayati à + ala--bhåùàdau ac . 1 haritàle taddhi varõotkarùeõa svayuktapadàrthaü bhåùayatãti tasya tathàtvam . %<tato haridràgçhadhçmarodhrapatràïgacårõaiþ samanaþ÷ilàlaiþ>% . %<manaþ÷ilàlamadhukakuùñhacandanapadmakaiþ>% %<rasà¤janaü candanasaindhava¤ca manaþ÷ilàle la÷una¤ca tuttham>% su÷ruø . haritàlabhedaguõàdyuktam bhàø praø . %<haritàlaü tu tàlaü syàdàlaü tàlakamitthapi . haritàlaü dvidhà proktaü patràkhyaü piõóasaüj¤itam . tayoràdyaü guõa÷reùñhaü tatohãnaguõaü param . svarõavarõaü guru snigdhaü sapatraü càbhrapatravat . patràkhyaü tàlakaü vidyàd guõàóhyaü tadrasàyanam . niùpatraü piõóasadç÷aü svalpasatvaü tathà guru . strãpuùpahàrakaü svalpa guõaü tat piõóatàlakam . haritàlaü kañu snigdhaü kaùàyoùõaü haredviùam . kaõóåkuùñhàsyarogàbhrakaphapittaka phavraõàn . harati ca haritàlaü càrutàü dehajàtàü sçjati ca bahutàpànaïgasaïkocapãóàþ . vitarati kaphavàtau kuùñharogaü vidadhyàdidama÷itama÷uddhaü màritaü vàpyasamyak>% . à + ala--paryàptau ac . 2 analpe 3 ÷reùñhe ca triø .

#<àlakùi># triø à + lakùa--in . j¤àtari striyàü gauràø ïãù .

#<àlakùita># triø à + lakùa--kta . 1 samyagj¤àte, 2 liïgena j¤àte ca

#<àlakùya># triø à + lakùa--yat . 1 samyagj¤eye 2 lakùaõena vedye ca %<àlakùyapàriplavasàrasàni>% raghuþ . àlakùyà÷caiva puruùàþ kule jàtà mahàguõàþ bhàø vaø 207 . lyap . 3 samyak j¤àtvetyarthe avyaø .

#<àlagardha># puø alagardha eva svàrthe aõ . jalasarpe .

#<àlaji># triø à + laja--in . àbhàùake striyàü gauràø ïãù

#<àlabdha># triø à + labha--kta . 1 saüsçùñe 2 saüyukte %<candanena samàlabdhe kuïkumena vilipite>% durgàrcàmantraþ! 3 spçùñe 4 hiüsite ca .

#<àlabdhi># strã à + labha--ktin . spar÷e 2 hiüsàyàü caktinnantatye'pi gauràø và ïãù .

#<àlabhana># naø à + labha--lyuñ . 1 hiüsàyàü 2 spar÷e . pakùe num 3 mardane ca . %<tilà bhakùayitavyà÷ca sadà tvàlambhana¤ca taiþ>% bhàø àø paø 68 aø . tatràrthe %<àlambhanam>% kàtyàø 9, 2, 18 .

#<àlabhanãya># triø à + labha--anãyar . 1 spç÷ye 2 hiüsanãye ca num . 3 mardanãye %<maïgalàlambhanãyàni prà÷anãyànyupaskaràn>% . yàgàdau àlambhanãyaþ pa÷uþ .

#<àlabhya># triø à + labha--yat . 1 spç÷ye 2 hiüsye a + labha--lyap . 3 spçùñvetyarthe 4 hiüsitvetyarthe ca avyaø .

#<àlamba># puø à + labi--karmaõi gha¤ . à÷rayaõãye, %<niràlaümbolambodarajanani! kaüyàmi ÷araõam>% jagannàthaþ %<iha hi patatàü nàstyàlambo na càpi nivartanam>% ÷àntiø ÷a %<ràme salakùmaõe yàte sotàü ÷ånye yathàsukham . niràlambàü hariùyàmi>% ràmàø . 3 vai÷ampàyanàntevàsibhede àruõi÷abde 803 pçùñhe vivçtiþ . bhàve gha¤ . 4 à÷rayaõe

#<àlambana># naø à + labi--karmaõõi--lyuñ . 1 à÷rayaõãye %<yasmàdeùa vibhàvàdisamåhàlambanàtmakaþ>% sàø daø ukte 2 rasàlambane nàyakàdau . %<àlambanaü nàyakàdistamàlambya rasodgamàt>% iti tasyàlambama÷abdàrthatvekàraõamuktaü tatraiva . rasabhede àlambanabhedà÷ca sàø daø uktàyathà ÷çïgàre %<paroóhàü varjayitvà tu ve÷yà¤cànanuràgiõãm . àlambanaü nàyikàþ syurdakùiõàdyà÷ca nàyakàþ>% . raudre %<àlambanamaristatra tacceùñoddãpanaü matam>% . hàse %<vikçtàkàravàkceùñaü yadàlokya hasejjanaþ . tadatràlambanaü pràhustacceùñoddopanaü matam>% . karuõe . %<÷ocyamàlambanaü matam>% . vãre %<àlambanavibhàvàstu vijetavyàdayomatàþ>% bhayànake . %<yasmàdutpadyate bhãtistadevàlambanaü matam>% . jugupsàyàm . %<durgandhamàüsapi÷itantadevàlambanaü matam>% . vismaye . %<vismaye ca vastu lokàtigamàlambanaü matam>% ÷ànte %<anityatvàdinà'÷eùavastuno'sàratà tu yà . paramàtmasvaråpaü và tasyàlambanamiùyate>% . 4 bauddhamatasiddhe pratyayabhede ca %<catvàraþ pratyayàþ prasiddhà àlambanasamanantarasahakàryadhipatiråpà>% iti vibhajya %<tatra j¤ànapadavedanãyasya nãlàdyavabhàsasya cittasya nãlollekhipratyayàt nãlàkàratà bhavatãti>% sarvadar÷aø . adhikamàlayavij¤àna÷abde vakùyate .

#<àlambi># strã àlambasya çùibhedasyàpatyam i¤u . vai÷ampàyanàntevàsina àlambarùerapatye striyàü gauø ïãù . sà ca ÷uklayajurvaü÷àntargatarùermàtà %<àlambãputràt àlambãputraþ>% ÷ataø bràø . i¤antàt yåni pha¤ . àlambàyànaþ tasya yånyapatyestriyàü ïãp . sà ca ÷uklayajurvedavaü÷àntargatarùibhedamàtà . %<àlambàyanãputràdàlambàyanãputraþ>% ÷ataø brà0

#<àlambita># triø à + labi--kta . 1 dhçte 2 gçhãte ca .

#<àlambin># triø à + labi--õini . à÷rayiõi . gajàjinàlambi dukåladhàri và kumàø %<devasåtabhujàlambãjaitramadhyàsta ràghavaþ>% raghuþ . %<àlambibhi÷candrakiõàü kalàpaiþ>% màdhaþ striyàü ïãp . àlambena vai÷ampàyanàntevàsibhedena proktamadhãyate õini . àlambaproktàdhyàyiùu baø vaø .

#<àlambha># puø à + labha--gha¤ mum . saüspar÷e . varjayedityanuùaïge %<strãõà¤ca prekùaõàlambhamupaghàtaü parasya ca>% manuþ 2 hiüsane ca . %<a÷vàlambhaü gavàlambhaü saünyàsaü pala paitçkam>% àdipuø . %<kçùñajànàmoùadhãnàü jàtànà¤ca svayaü vane . vçthàlambhe'nugacchedgàü dinamekaü payovratam>% manuþ . %<sàsmai prãtànyamàlambhàyànumanyate tayànumatamàlabhate>% ÷ataø bràø . %<àlambhasamaye tasmin gçhãteùu pa÷uùvatha . maharùayo mahàbhàga! vabhåvuþ kçpayànvitàþ>% bhàø àø 91 adhyàye .

#<àlambhya># triø à + labha--num õyat . hiüsye . %<àlambhyo gauþ>% siø kau

#<àlaya># puø àlãyate'smin à + lã--àdhàre ac . gçhe 2 àdhàre ca %<himàlayonàma nagàdhiràjaþ>% kumàø %<tatràmaràlayamaràlamaràlake÷ã>% naiùaø . %<na hi duùñàtmanàmàryà nivasatyàlaye ciram>% ràmàø %<àlayaü deva÷atråõàü sughoraü khàõóavaü vanam>% bhàø àø 223 aø . bhàve gha¤ . 3 saü÷leùe maryàdàyàmavyayãø . 4 layaparyante avyaø . %<pibata bhàgavataü rasamàlayam>% bhàgaø .

#<àlayavij¤àna># naø àlayaü layaparyantasthàyi vij¤ànam . bauddhamatasiddhe ahamàspade vij¤ànabhede . %<tat syàdàlayavij¤ànaü yadbhavedahamàspadam . tat syàt pravçttivij¤ànaü yannãlàdika mullikhet>% teùàü mate hi vij¤ànàtirikto bàhyapadàrtho nàsti, j¤ànasyaivàkàravi÷eùaþ arghollekhã . àlayavij¤ànasya sadàtanatve'pi kadàcit nãlàdyullekhità tathà hi vivàdàdhyàsitàþ pravçttipratyayàþ satyapyàlayavij¤àne kadàcideva nãlàdyullakhanàþ kàcitkatvàt iti vij¤ànasya kàdàcitkatva siddhiþ %<tasmàdàlayavij¤ànasantànàtiriktaþ kàdàcitkaþ pravçttivij¤ànaheturbàhyo'rtho gràhya eva na, vàsanàparipàkapratyayasya kàdàcitkatvàt kadàcidutpàda iti veditavyam . vij¤ànavàdinaye hi vàsanànàmekasantànavartinàmàlayavij¤ànànàü tattatpravçttijanana÷aktiþ tasyà÷ca svakàryotpàdaü pratyàbhimukhyaü paripàkaþ tasya ca pratyayaþ kàraõaü svasantànavartipårbakùaõaþ kakùãkriyate santànàntaranibandha tvànaïgãkàràt . tata÷ca pravçttij¤ànajananàlayavij¤ànavartivàsanàparipàkaü prati sarve'pyàlayavij¤ànavartinaþ kùaõàþ samarthà eveti vaktavyam . na cedevaü ko'pi na samarthaþ syàdàlayavij¤ànasantànavartitvàvi÷eùàt . sarve samarthà iti pakùe kàryakùepànupapattiþ tata÷ca kàdàcitkatvanirvàhàya ÷abdaspar÷aråparasagandhaviùayàþ sukhàdiviùayàþ ùaóapi pratyayà÷caturaþ pratyayàn pratãtyotpadyante iti catureõànicchatàpyacchamatinà svànubhavamanàcchàdya paricchettavyam . te catvàraþ pratyayàþ prasiddhàþ àlambanasamanantarasahakàryadhipatiråpàþ . tatra j¤ànapadavedanãyasya nãlàdyavabhàsasya cittasya nãlàlambanapratyayàt nãlàkàratà bhavati, samanantarapratyayàt pràcãnaj¤ànàdbodharåpatà, sahakàripratyayàdàlokàt, cakùuùo'dhipatipratyayàdviùayagrahaõapratiniyamaþ . viditasya j¤ànasya rasàdisàdhàraõyapràpterniyàmakaü cakùuradhipatirbhavitumarhati loke niyàmakasyàdhipatvopalambhàt . evaü cittacaittàtmakànàü sukhàdãnàü catvàri kàraõàni draùñavyàni . evaü cittacaittàtmakaskandhaþ pa¤cavidhaþ råpavij¤ànavedanàsaüj¤àsaüskàrasaüj¤akaþ . tatra råpyanta ebhirviùayà iti råpyanta iti ca vyutpattyà saviùayàõãndriyàõi råpaskandhaþ . àlayavij¤ànapravçttivij¤ànapravàho vij¤ànaskandhaþ . pràguktaskandhadvayasambandhajanyaþ sukhaduþkhàdipratyayapravàho vedanàskandhaþ . gaurityàdi÷abdollekhivij¤ànapravàhaþ saüj¤àskandhaþ vedanàskandhanivandhanà ràgadveùàdayaþ kle÷à upakle÷à÷ca madamànàdayo dharmàdharmau ca saüskàraskandhaþ>% sarvadaø vij¤ànànàü kùaõikatve'pi pårbapårbakùaõikavij¤ànasaüskàràõàmuttarottaravij¤àne saükramaþ tatsaükramàcca smaraõaü, suùuptau ca àlayavij¤ànasya sattvàt tatraiva sarvasaüskàràõàmavasthiteþ suptotthitasya smaraõasambhava ityato bauddhaiþ àlayaparyantaü kùaõikavij¤ànavyaktidhàràõàü sthàyitvamaïgãkriyate .

#<àlarka># naø alarkasyedam aõ . kùiptakukkuraviùe . %<nihantiviùamàlarkaü meghavçndamivànilaþ>% su÷ruø .

#<àlavaõya># naø na lavaõaü taø naø alavaõasya bhàvaþ ùya¤ . lavaõarasabhinnatve . nàsti lavaõaü yatra bahuø tal tva và na ùya¤ . alavaõatà strã alavaõatvaü tu naø lavaõa÷ånyatve

#<àlavàla># naø samantàt lavaü jalalavamàlàti à + là--ka . vçkùamåle sekàrthaü mçdàdinirmite jalàdhàre setau . %<vi÷vàsàya vihaïgànàmàlavàlàmbupàyinàm>% raghuþ . %<vipulàlabàlabhçtavàridarpaõaþ>% màghaþ . pçø vasyabaþ vargyamadhyo'pi %<jaradgçhamunibhiriva jañàlabàlakamaõóaladharaiþ>% (pàdapaiþ)kàda0

@<[Page 823b]>@
#<àlasa># triø àlasati ãùat vyàpriyate ac . 1 kriyàmande alasasyàpatyam vidàø a¤ . 2 alasàpatye puø strãø yånyapatye haritàø pha¤ . àlasàyanaþ tasya yånyapatye puüstrãø .

#<àlasya># naø alasasya bhàvaþ ùya¤ . vihitakriyàkaraõàyànutsàhe àlasya¤ca %<kimàlasyaü ca kaþ ÷oka'>% iti yakùapra÷ne %<dharmaniùikrayatàlasyaü ÷okastvaj¤ànamucyate>% bhàø vaø 312 aø yudhiùñhireõa lakùitam . %<÷aktasya càpyanutsàhaþ karmasvàlasyamucyate>% su÷rutena lakùita¤ca bodhyam sàø daø ukte vyabhicàribhàvabhede ca %<àlasyaü ÷ramagarbhàdyairjàóyaü jçmbhàsitàdikçt>% yathà %<na tathà bhåùayatyaïgaü na tathà bhàùate sakhãm . jçmbhate muhuràsãnà bàlà garbhabharàlasà>% sàø daø %<àlasyàdannadoùàcca mçtyurvipràn jighàüsati>% manuþ . bhàratoktadharmakriyà÷ånyatvaråpam atràlasyam .

#<àlàta># naø alàtameva svàrthe'õ . alàte vahnidãptàïgàre .

#<àlàna># naø àlãyate'tra à--lã--lyuñ . 1 gajabandhanastambhe karaõe lyuñ . 2 tadbandhanarajjvàm bhàve lyuñ . 3 bandhanamàtre ca . tatra stambhe . %<aruntudamivàlànamanirvàõasya dantinaþ>% raghuþ . %<ibhamadamalinamàlànastambhayugalamupahasantamivorudaõóadvayena>% kàdaø %<tadgajàlànatàü pràptaiþ saha kàlàgurudrumaiþ>% bandhane %<gajàlànaparikliùñairàkùauñaiþ sàrdhamànatàþ>% raghuþ .

#<àlànika># triø àlànamiva svàrthe vinayàdiø ñhak . 1 àlàne . àlànaü bandhanaü prayojanamasya ñhak . gajabandhanasàdhane kàùñhàdau %<àlànikaü sthàõumiva dvipendraþ>% raghuþ

#<àlàpa># puø à + lapa--karaõe--gha¤ . svarasàdhanàkùare sàrigamàdau (àlàpacàrã) %<àlàpairiva gàndharbamadãpyata padàtibhiþ>% màghaþ %<àlàpaiþ svarasàdhanairakùaravi÷eùaiþ>% malliø . bhàve gha¤ . 2 kathanamàtre ca %<kàvyàlàpà÷ca ye kecit gotakànyakhilàni ca>% viùõupuø à + lapaõic--ac . 3 parasparakathane . %<aye dakùiõena puùpavà ñikàmàlàpaiva ÷råyate>% ÷akuø . ekasya ka¤cit prati kathane tena tatkathanapreraõàt taü prati kathyate iti parasparakathanasya itaretarakathanaprayojyatvàttathàtvam .

#<àlàpana># naø à + lapa--õic--karaõe lyuñ . 1 paraspara kathopakathane àbhàùaõe àlàpa÷abde'sya pravçttihetutvamuktam syàdàlàpanamàbhàùaþ ityamaraþ 2 svastivàcane ca %<maïgalàlàpanairhomaiþ>% ràmàø .

#<àlàpya># triø à + lapa--karmaõi õyat . 1 kathanãye õic--yat . 2 àbhàùye

@<[Page 824a]>@
#<àlàbu(bå)># strã alàbu puø pårvapadãdarghaþ và uï . (làu) tumbyàm ÷abdaratnàvalã .

#<àlàvarta># naø àlaü paryàptamàvartyate à + vçta--õic karmaõi--ac . vastranirmite vyajane hemaø .

#<àlàsya># puø àlaü paryàptamàsyaü yasya . kumbhãre . pràø saø . samyagnçtye na0

#<àli># puø àlati daü÷e samartho bhavati à + ala--paryàptau in . 1 vç÷cike 2 bhramare 3 tajjàtistriyàü strã ïãp . àlayati bhåùayati alabhåùaõe--õic + in . 4 sakhyàü vayasyàyàm %<asambhavadghanarasà ÷atàlipariùevità . karaü na sahate ràjan! bhåmirnavavadhåriva>% udbhañaþ và ïãp . àlãtyapyatra . %<àlãva pa÷ya pratiùedhatãya kapotahuïkàragirà vanàlã>% naiùaø . %<tatkàlamàlãbhirahasyatàlam>% naiùaø %<mamàli! pràcãnaiþ pracurasukçtairadya phalitam>% udbhañaþ . %<nivàryatàmàli! kimapyayaü vañuþ>% kumàø %<smitamupagatàmàlãü dçùñvà salajjamavà¤citam>% sàø daø . %<àlati vàrayati jalam à + ala--in và ïãp . àgantukasya kùetrasthasya ca jalasya nivàrake 5 setau>% . %<÷atàlipariùebiteti>% à + ala--paryàptau in bà ïãp . 6 santatau ÷reõau ca banàlã naiùaø %<toyàntarbhàskaràlãva reje muniparamparà>% kumàø lãnàmàlãmiva taravobibhràõàþ màghaþ . 7 rekhàyà¤ca strã và ïãp %<viùamaharicandranàlinà>% màghaþ . 8 ÷uddhàntaþkaraõe 9 anarthe ca triø mediø .

#<àligavya># puüstrã aligorapatyaü gargàø va¤ . aligumunerapatye striyàü ya¤antatvàt ùphaþ ùittvàt gauràø ïãù . àligavyàyanã .

#<àliïgana># naø à + ligi--lyuñ . à÷leùaõe aïgenàïgasaüyojanabhede . %<àliïganànyadhikçtàþ sphuñamàpureva>% màghaþ %<priyàliïgananirvçtim>% raghuþ . tacca saptadhà . àmodàliïganaü muditàliïganaü premàliïganaü mànasàliïganaü rucyàliïganam madanàliïganam vinodàliïganamiti bhedàt .

#<àliïgita># triø à + ligi--karmaõi kta . 1 à÷liùñe %<taruõyàliïgitaþ kaõñhe nitambasthànamà÷ritaþ>% sàø daø ñãkàdhçtaprahelikà %<yogonàbhyasitovrataü na caritamnàliïgità kàminã itthaü janma nirarthakaü kùititale'raõye yathà màlatã>% sàø daø . %<viü÷atyarõàttriü÷adarõoyaþ syàdàliïgito hyasau>% tantrasàrokte viü÷atyakùaràvadhi triü ÷adakùarake 2 mantre bhede pu0

@<[Page 824b]>@
#<àliïgin># triø a--ligi--õini . àliïganakartari striyàü ïãp .

#<àliïgya># puø à + liga--õyat . àliïganãye priyàdau 2 àliïgya vàdanãye mçdaïgabhede puø sa ca %<caturaïgulahãno'ïkyànmukhe caikàïgulena yaþ . yavàkçtiþsa àliïgya àliïgya sa hi vàdyate>% iti ÷abdàrõavoktalakùaõaþ . à + ligi--lyap . 3 à÷liùyetyarthe avya0

#<àliïgyàyana># puø àliïgyasya mçdaïgabhedasyàyanaü yatra . 1 gràmabhede tasyàdårabhavaü nagaram aõ varaõàø tasya lup . tadgràmasyàdårabhave nagare . %<lupi vyaktivacane>% pàõityukteþ nagare'pi puüstvam .

#<àli¤jara># puø ali¤jara eva svàrthe aõ . (jàlà) mçõmaye vçhatpàtre trikàø .

#<àlinda># puø alinda eva svàrthe aõ . 1 bahirdvàraprakoùñhe 2 gçhàbhyantara÷ayyàrthavedyà¤ca ÷abdaraø 3 gçhaikade÷e amaramàø . svàrthe kan . àlindakaþ teùvartheùu puø .

#<àlipa># triø à + lipa--ka . àlepanakàrake .

#<àlipta># triø à + lipa--kta . 1 kçtàlepane 2 dattàdãpane ca

#<àlimpana># naø à + lipa--lyuñ pçø mum . taõóulacårõami÷ritodakena maïgalàrthaü dãyamàne àlepane àdãpane . (àlipanà,) trikàø .

#<àlãóha># triø à + liha--kta . 1 àsvàdite 2 kùate %<senyànya màlãóhamivàsuràstraiþ>% raghuþ . %<sthànàni dhanvinàü pa¤ca tatra vai÷àkhamastriyàm . trivitastyantarau pàdau maõóalaü toraõàkçti . anvarthaü syàt samapadamàlãóhaü tu tato'grataþ . dakùiõe vàmamàku¤cya pratyàlãóhaü viparyayaþ>% ityuktalakùaõe agrato dakùiõaü pàdaü vyavasthàpya vàmapàdàku¤canena sthitiråpe 3 yuddhàrthe dhanvinàü sthànabhede naø . %<atiùñhadàlãóhavi÷eùa÷obhinà>% raghuþ . %<pàyànnãlotpalàbhà ravi÷a÷ivilasatkuõóalàlãóhapàdà>% tantrasàø rakùàkàlãdhyàüø agnipuràõe tu samapadàdãnyanyathà niruktàni yathà %<aïguùñhagulphapàrùõyaïghi ÷liùñàþsyuþ sahità yadi . dçùñaü samapadaüsphãtametallakùaõatastathà . bàhyàïgulisthitau pàdau stabdhajànukamàyatau . trivitastyantare sthànametadvai÷àkhamucyate . haüsapaïktyàkçtisame dç÷yete yatra jànunã . caturvitastyà vicchinne tadidaü maõóalaü smçtam . bhugnavàmapadaü pa÷càt, stabdhajànårudakùiõam . vitastyaþ pa¤ca vistàre tadàlãóhaü prakãrtitam . etadeva viparyastaü pratyàlãóhaüprakãrtitam>% vikañàdisthànaü dhanvisthàna÷abde vakùyate . %<natàüsamàku¤citasavyapàdam>% kumàø ñãø mallinàthena àku¤citasavyapàdatvena àlãóhasthànake sthitamiti vyàkhyàtam . svàrthe kan tatraiva . ÷ubhràø pàñhàt óhak . àlãóheyaþ tadbhave triø . saüj¤àyàü kan . àlãóhakam . vatsànàü sthaleùu krãóanabhede na0

#<àlãna># triø à + lo--kartari kta . 1 à÷liùñe bhàve kta . 2 saü÷leùe naø . tatra sàdhu aõ . 3 vaïge dhàtubhede tasya dhàtvantarasaü÷leùakàrakatvàt tathàtvam saüj¤àyàü kan . tatraiva . tadguõàdi raïga÷abde vakùyate .

#<àlu># puø àlàti à + lã--mitaø óu . ç--u õicca rasya laþ và . 1 pecake 2 bhelake ÷abdaratnàø svalpavàridhànikàyàü sanàle 3 jalapàtrabhede (jhàrã)strãø . 4 kandabhede naø ràjaniø . tasya bhedà nànàvidhàþ %<kando bahuvidho loke àlu÷abdena bhaõyate . kaccàlu caiva ghaõñàlu piõóàlu ÷arkaràdikam kàùñhàlu caivamàdyaü syàt tasya bhedà aneka÷aþ>% . ityukte . àluka÷abde vivçtiþ .

#<àluka># puø à + làti pçthvãü kàsarogaü và à + là--mitaø óu saüj¤àyàü kan . 1 ÷eùanàge 2 kàsàlau ca . àlu + svàrthe kan kandabhede naø tadbhedaguõàdi bhàø praø uktaü yathà . %<àlukamapyàlåkaü tat kathitaü vãrasena÷ca . kàùñhàluka÷aïkhàlukahastyàlukànikathyante . piõóàlukamadhvàlukaraktàlukàni kathitàni>% tatra kàùñhàlukaü kàñhinyayuktaü (kañhàru) ÷aïkhàlukaü ÷vetatàyuktaü ÷aïkhàkàram (÷àükhaàlu) hastyàlukaü dãrghatàyuktaü mahà÷arãram (cuvaóãàlu) piõóàlukaü vartulàkàraü (suthnã) madhvàlukaü màdhuryayutaü dãrghamukhaü ÷arka ràlu (÷akaranda) raktàlukaü raktatàyuktaü (ratàlu) teùàü guõàstatroktàþ %<àlukaü ÷ãtalaü sarvaü viùñambhi madhuraü guru . mçùñamåtramalaü råkùaü durjaram raktapittanut . kaphànilakaraü balyaü vçùyaü stanyavivardhanam>% . gauràø ïãù . dãrghàkàra÷uïgayuktaraktàluke strã . %<raktàlubhedo và dãrghà tanvo ca prathitàlukã . àlukãvalakçt snigdhà gurvã hçtkaphanà÷inã . viùvambhakàriõotaile talità'tirucipradà>% bhàvapra0

#<àlu¤cana># naø à + luci lyuñ . utpàñane . ke÷àdeþ bandharàhitye ca .

#<àlu¤cita># triø à + luci--kta . utpàñite asaüyate ke÷àdau àlu¤jitamårdhajà .

#<àluõñana># à + luñi--lyuñ . balàdapaharaõe (luñ) .

#<àlula># triø à + lula--ka . unmukte calãbhåte . bhç÷àø ccyarthe kyaïkta--àlulàyitaþ asaüyate triø .

@<[Page 825b]>@
#<àlå># puø àlånàti à + lå--kvip . àlu÷abdàrthe svàrthe kan tatraiva . %<àlukamapyàlåkamiti>% bhàvaø praø . %<àlåkaü ÷ãtalaü sarvamiti>% bhàvaø praø pàñhàntaram .

#<àlåna># triø à + lå--kta . 1 ãùacchinne 2 samyakchinne ca %<tenàmarabadhåhastaiþ sadayàlånapallavàþ>% kumàø .

#<àlekha># puø à + likha--gha¤ . 1 samyaklekhane . àdhàre gha¤ . lekhapatre .

#<àlekhana># naø à + likha--bhàve lyuñ . 1 samyaglekhe . àlikhati lyu . 2 àlekhanakartari triø . 3 àcàrye puø tasyopade÷akartçtvàttathàtvam . %<saüsthite 'pàyatãùvavabhçthaü gamayeyurityàlekhanaþ>% . à÷vaø ÷rauø . àlekhana àcàryaþ vçttiþ . karaõe lyuñ lekhanasàdhane striyàüïãp

#<àlekhya># triø à + likha--õyat . citràdau lekhyadevàdiprativimbe %<vidhàtumàlekhyama÷aknuvantaþ>% màghaþ %<iti saürammiõo vàõãbalasyàlekhyadevatàþ>% màghaþ . %<ahoråpamàlekhyasya>% ÷akuø 2 lekhanãye triø . àdhàre õyat . 3 citre .

#<àlekhya÷eùa># triø àlekhyaü citrameva ÷eùo yasya bahuø . mçte, hemaø . mçtasya hi citre eva prakçtiråpeõa avasthànàt tathàtvam . %<àlekhya÷eùasya piturvive÷a>% . raghuþ .

#<àlepa># puø à + lipa--gha¤ . 1 upalepe 2 àlimpane ca . (àlipanà) lyuñ tatraivàrthe naø . %<jàtàtàïkàracayati ciraü candanàlepanàni>% sàø daø . àlipyate karmaõi lyuñ . 3 àlipyamàne ca .

#<àloka># puø àlokyate'nena à + luka--loka--và karaõe gha¤ . (àlo) 1 såryàdiprakà÷e, %<gçhõàti cakùuþ sambandhàdàlokodbhåtaråpayoþ>% bhàùàø ukteþ alokasaüyogasya dravyacàkùuùapratyakùe kàraõatvam iti naiyàyikàþ andhakàrasya dravyatvavàdinàü mate tadbhinnadravyapratyakùe kàraõatvamiti bhedaþ . tathàhi pecakàdicàkùuùasya àlokasaüyogamantareõaiva utpattidar÷anàt àlokasaüyogasya na sarvatra kàraõatvamityato'ndhakàre'pi tathà kalpanamiti . etadabhipràyeõaiva divàndhàþ pràõinaþ kecindràtràvandhàstathà pare . keciddivà tathà ràtrau pràõinastulyadçùñaya iti devãmàø keùàüciddivàndhatvoktiþ . %<àlokamàrgaü sahasà vrajantyà>% kumàø raghu÷ca . bhàve gha¤ . 2 dar÷ane . %<àlokamàtreõa suràna÷eùàn>% kumàø . %<vatsàlokapravartinà>% raghuþ . %<vaivarõyakampavairasyapàr÷vàlokàsya÷oùakçt>% sàø daø . %<strãõàü priyàlokaphalo hi ve÷aþ>% kumàø . %<malino hi yathàdar÷oråpàlokasya sa kùamaþ>% yàø smçø %<yadàloke såkùmaü vrajati sahasà tadvipulatàm>% ÷akuø . %<janàstadàlokapathàt pratãyuþ>% raghuþ .

#<àlokana># naø à + luka--loka--và bhàve lyuñ . dar÷ane %<tatastadàlokanatatparàõàm>% . %<bhuvanàlokanaprãtiþ svargibhirnànubhåyate>% kumàø %<vrajati hi saphalatvaü vallabhàlokanena>% màghaþ .

#<àlokanãya># triø à + luka--loka--và anãyar . dar÷anãye draùñuü yogye %<citranyastàiva gatàþ prakàmàlokanãyatàm>% kumàø .

#<àlokita># triø à + loka--kta . dçùñe .

#<àlokin># triø à + luk--loka--và--õini . dar÷ake striyàü ïãp .

#<àlokya># triø à + loka--õyat . dar÷anãye . lyap . dçùñvatyarthe avya0

#<àlocaka># triø à + luca--õic õvul . àlocanàkàrake .

#<àlocana># naø à + luca--õic--bhàve lyuñ . 1 vi÷eùadharmàdinà 1 vivecane naiyàø sàmànyavi÷eùa÷ånyatayà indriyajanye nirvilyakasthànãye sàükhyamatasiddhe 2 antaþkaraõavçttibhede . yathoktaü sàüø kauø àlocitamindriyeõa bhavati idamiti sammugdham . idaünaivamiti evaü kalpanayà vi÷eùyavi÷eùaõabhàvena vivecayatãti yathàhuþ . %<sammugdhaü vastumàtrantu pràkgçhõantyavikalpitam . tatsàmànyavi÷eùàbhyàü kalpayanti manãùiõaþ>% . tathà hi %<asti hyàlocanaü j¤ànaü prathamaü nirvikalpakam . bàlamåkàdivij¤ànasadç÷aü mugdhavastukamiti . tataþparaü punarvastu dharmairjàtyàdibhiryayà . buddhyàvasãyate sà hi pratyakùatvena sammatà>% . tacca vi÷eùyavi÷eùaõasaüsargànavagàhi j¤ànam %<÷abdàdiùu pa¤cànàmàlocanamàtramiùyate vçttiþ>% sàüø kàø õic--yuc . àlocanàpyatra strã 3 dar÷ane ca . %<pa÷yàrthai÷cànàlocane>% dç÷eranàlocane ka¤ ca pàø . 4 locanaparyante avyaø %<àlocanàntaü ÷ravaõaü vitatya>% raghuþ .

#<àlocita># triø à + luc--õic--kta . àlocanàviùayãbhåte vi÷eùadar÷anàdinà kçtàlocane %<àlocitamindriyeõeti>% sàüø kauø . itikartavyatayà 2 avadhàrite ca

#<àlocya># triø à + luc--õyat . àlocanàrhe àlocanàviùayãkàrye . à + luc--õic--lyap . àlocanaü kçtvetyarthe avyaø .

#<àloóana># naø à + luóa--manthe--lyuñ . 1 viloóane 2 mardane manthane %<bhàvanàloóane càsya kartavye bheùajairhitaiþ>% su÷ruø .

#<àloóita># triø à + loóa--kta . 1 mathite 2 mardite 3 cårõãkçte ca %<aloóitaþ kà¤canabhåparàgaþ>% iti màghaþ .

#<àlola># triø ãùat lolaþ pràø saø . ãùacca¤cale %<àlolapuùkaramukhollasitairabhãkùõam>% màghaþ . krãóàlolàþ ÷ravaõaparuùairgarjitairbhãùayantyaþ meghadåtam .

#<àlolita># triø à + lula--õic--kta . ãùacca¤calãkçte

#<àloùñã># avyaø ãùat loùñamiva karotyanena àloùña + õic--bàø ã uryàdi . hiüsàyàü gaõaraø .

#<àlohàyana># triø alohe bhavaþ naóàø phak . alohabhave

#<àvaka># triø avati ava--õvul . rakùake .

#<àvañya># puüstrã avañasya çùergotràpatyam gargàø ya¤ . avañarùergotràpatye striyàm %<àvañyàccàp>% pàø càp . àvañyà . avaña÷ca pravarabhedaþ àrùa÷abde dç÷yaþ .

#<àvanatãya># triø avanatasya sannikçùñade÷àdiþ kç÷àø chaõ . avanatasannikçùñade÷àdau .

#<àvaneya># puø avanyà apatya óhak . maïgalagrahe tasya mahãta utpattikathà kà÷ãø 17 aø . %<utpattiücàsya vakùyàmo bhåsåto'yaü yathà'bhavat . purà tapasyataþ ÷ambhordàkùàyaõyà viyãgataþ . bhàlasthalàt papàtaikaþ svedavindurmahãtale . tataþ kumàraþ saüjaj¤e lohitàïgomahãtalàt . snehasaüvardhitaþ so'tha dhàtryà dhàtrãsvaråpayà . màheya ityataþ khyàtiü paràmayaü gatastataþ>% ataeva tasya kujabhaumetyàdisaüj¤à

#<àvanta># puø avanterayaü ràjàaõ . avantide÷àdhipe candravaü÷ye nçpabhede . %<kunterdhçùñaþsutojaj¤e raõadhçùñaþ paràn prati . dhçùñasya jaj¤ire ÷åràstrayaþ paramadhàrmikàþ . àvanta÷cada÷àrha÷ca balã viùahara÷ca yaþ>% hariø 3 7 aø . %<vçddhetkosalàjàdà¤a¤yaþ>% pàø ¤yavidhànàt àvantyaeveti pàñhaþ ucitaþ àvanta iti tu lipikarapramàdàt .

#<àvantya># triø avantiùu bhavaþ tasya ràjà và idattatvàt ¤ya . 1 avantide÷abhave 2 tannçpe ca bahuùuluk avantayaþ . vindyànuvindyàvàvantyau sainthena mahatàvçtau bhàø vaø paø 30 aø . %<vindyànuvindyàvàvantyau dantavakra÷ca vãryavàn>% hariø vaø 9 2 aø . bràtyàdbràhmaõàt savarõàyàmutpanne 3 varõabhedevràtyàt tu jàyate vipràt pàpàtmà bhurjakaõñakaþ %<àvantyavàñapudhànau ca puùpadhaþ÷aikha eva ca>% manuþ .

#<àvapana># naø opyate sthàpyate'tra à + vapa--àdhàre lyuñ . 1 dhànyasthàpanapàtre (thalyà) iti khyàte . %<goõã àvapana¤cet>% siø kauø à + vapa--bhàve lyuñ . 3 bhåmau vãjàdernidhàne (vonà) %<athàta àsåtãnàmevàvapanasya>% kàtyàø . prabhuragniþ prapacane bhåmiràvapane prabhuþ bhàø àø 88 aø . karaõe lyuñ . 4 vapanasàdhane triø %<bhåtànàmàvapanaü sarveùàm>% ÷ataø bràø striyàü ïãp . tvamasyàvapanã janànàm athaø 12, 1, 61 . antarbhåtaõyarthe lyuñ . 5 ke÷àdeþ sarvamuõóane .

#<àvapaniùkirà># strã àvapa niùkira ityucyate yasyàü kriyàyàü mayåraø saø . àvapananiùkiraõàrthanide÷akriyàyàm .

#<àvaya># puø à + aja--ac vãbhàvaþ . 1 àgatau . kartari ac . 2 àgantari 3 de÷abhede puø . dhåmàø vu¤ àvayakaþ . àvayade÷abhave triø .

#<àvaraka># naø à + vç--karaõe ap saüj¤àyàübun . apavarake, àcchàdake vastràdau .

#<àvaraõa># naø àvriyate dehaþ caitanyaü và'nena à + vç--karaõe lyuñ . (óhàla) 1 carmaphalake . vedàntimatasiddhe caitanyàvaraõe 2 aj¤àne àvaraõa÷akti÷abde vivçtiþ . 3 àcchàdanasàdhanamàtre %<tama÷ru netràvaraõaü pramçjya>% raghuþ %<sphuñamivàvaraõaü himamàrutaiþ>% màghaþ %<labdhàntarà sàvaraõe'pi gehe>% raghuþ puràdiùu àcchàdanasàdhane 4 pràcãràdau ca yathà kà÷yàü saptàvaraõàni . veóà) 5 veùñane bhàve lyuñ . 6 àvçtau %<hçdayàvaraõaü nityaü kuryàcca mitra madhyagaþ>% su÷ruø . %<srotasàü bhedakoya÷ca teùàü càvaraõe rataþ>% manuþ . %<sårye tapatyàvaraõàya dçùñeþ>% %<tasya sàvaraõa dçùñisambhavaþ>% raghuþ %<nalinãdalakalpitaü stanàvaraõam>% ÷aku0

#<àvaraõa÷akti># strã àvaraõe ÷aktiþ àvçõoti saüj¤àyàü kartari lyuñ karma dhàø và . vedàntimatasiddhe aj¤ànasya caitanyàpidhàna÷aktibhede yathoktaü vedàø sàø àvaraõa÷aktistàvadalpo'pi megho'nekayojanàyatamàdityamaõóalamavalokayitçnayanapathapidhàyakatayà yathàcchàdayatãva tathà'j¤ànaü paricchinnamapyàtmànamaparicchinnamasaüsàriõamavalokayitçbuddhipidhàyakatayàcchàdayatãva tàdç÷aü sàmarthyam . taduktaü %<ghanacchannadçùñirghanàcchannamarkaü yathà niùprabhaü manyate càtimåóhaþ . tathà baddhavadbhàti yo måóhadçùñeþ sa nityopalabdhisvaråpo'hamàtmà>% anayàvçtasyàtmanaþ kartçtvabhoktçtvasukhitvaduþkhitvàdisaüsàrasaübhàvanà'pi bhavati yathà svàj¤ànàvçtàyàü rajjvàü sarpatvasambhàvanà .

#<àvarasamaka># naø avaraü samànàm ekaø taø %<grãùmàvarasamàt vu¤>% pàø niø hrasvaþ avarasame varùasyàdyakàle deyamçõam vu¤ . varùa÷yàdyasamaye deye çõe .

#<àvarjita># triø à + vçja--õic--kta . 1 datte 2 tyakte %<na hi tena pathà tanutyajastanayàvarjitapiõóakàïkùiõaþ>% nånamàvarjitaü mayà %<haviràvarjitaü hotastvayà vidhivadagniùu>% iti ca raghuþ . 3 nimnãkçte ca %<adhaþprasthàpità÷vena samàvarjitaketunà>% %<àvarjitajañàmaulivilambi÷a÷ikoñayaþ>% kumàø .

#<àvarta># puø à + vçta--bhàvàdo gha¤ . cakràkàreõa jalasya svayaü 1 bhramaõe, (ghuraõo) ghravàkhye ghoñakacihne 2 romasaüsthànabhede ràjàvattanàmake 3 maõau 4 àvartane, . 5 meghàdhipabhede ca 6 màkùikadhàtau naø . %<nçpaü tamàvartamanoj¤anàbhiþ>% raghuþ %<tathàpi samatàvarte mohagarte nipàtitàþ>% devãmàø %<triyute, ÷àkavarùe tu caturbhiþ ÷eùite kramàt . àvartaü viddhi saüvartaü puùkaraü droõamambudam . àvarto nirjalomeghaþ saüvarta÷ca bahådakaþ . puùkaroduùkarajalo droõaþ samyakprapårakaþ>% jyoø taø . %<àvartinaþ ÷ubhaphalaprada÷uktiyuktà àpannadevamaõayobhçtarandhrabhàgàþ . a÷vàpyaghurvasumatãmatirocamànàstårõaü payodhaya ivormibhiràpatantaþ>% màghaþ . àvartinaþ da÷àvartayuktàþ pra÷asàyo õini . te ca %<dvàvurasyau ÷irasyau dvau dvo dvau randhroparandhrayoþ . ekobhàle hyapàne ca da÷àvartà dhravàþ smçtàþ>% payodhipakùe jalabhramaþ malliø à÷vàvarta÷ca a÷va÷abde 503 pçùñhe uktaþ . 7 àvartàkàre dehinàü romasaüsthànabhede puø a÷vànàmapi uktadhruvaråpàvartoromasaüsthànavi÷eùa eveti bodhyam . õic--bhàve ac . 8 punaþ puna÷càlane 9 parighaññame (àoñàna) 10 dhàtånàü dràvaõe (galàna) 11 cintàyà¤ca cintayà hi cittaü svaviùayeùu punaþpuna÷càlyate iti tasyàþ tathàtvam . àvartyate samantàt anekakoñiùu à + vçta--õic--karmaõi ac . aneka koñispar÷ini 12 saü÷aye %<bhramaü saümohamàvarta mabhyàsàdvidhitojayet>% bhàø ÷àø 273 aø àvartamanekakoñispar÷ena saü÷ayam abhyàsàt tattvàbhyàsàt nãlakaø . àvartate kartari ac . 13 àvartamàne triø %<dakùiõàvarta÷aïkho'yaü hanta cårõãkçtomayà>% sàø daø 14 saüsàre puø tasyàni÷amàvartamànatvàttathàtvam . %<imamàvartaü nàvartante>% iti ÷rutiþ %<÷aïkhanàbhyàkçtiryonistràvartà mà prakãrtità . tasyàstçtãye tvàvatta garma÷ayyà pratiùñhità>% %<÷aïkhàvartanibhà÷càpi uparyupari saüsthitàþ . gajatàlunibhà÷càpi varõataþ suprakãrtitàþ>% iti su÷rutokte dehàntarvartini àvartàkàre 13 nàóãsannive÷abhede ca .

@<[Page 828a]>@
#<àvartaka># puø àvartaeva svàrthe kan . 1 meghàdhipabhede %<rajanikaravimbacumbitàvarta kàmbudavióambakena>% kàdaø . tadãyàstoyadeùvadya puùkaràvartakàdiùu kumàø jàtaü vaü÷e bhuvanavidite puùkaràkartakànàm meghadåø . àvarta iva kàyati kai--ka . 2 àvartàkàre àvarta÷abdokte a÷varomacihnabhede àvartayati à--vçta--õic õvul . 3 punaþ punaràghaññaketri0

#<àvartakã># strã àvarta iva kàyati prakà÷ate kai--ka--gauø ïãù . koïkaõe (bhagatavallã) prasiddhe latàbhede sà tu viùàõàkàrà raktapuùpã raïgàkàrà pãtakãlakayuktà carmara¤janakàriõã %<kaùàyàmlà ÷ãtavãryakàriõã pittanà÷inã>% vaidyaø 2 bhadradantikàyàü ca ràjaniø .

#<àvartana># naø à + vçta--àdhàre lyuñ . såryasya pa÷cimadigavasthitacchàyàyàþ 1 pårbadigga manasamaye madhyàhnakàle %<àvartanàttu pårbàhõo'paràhõastu tataþparam>% smçtiþ . %<àvartanasamãpe và vçddhi÷ràddhamupakramet>% smçtiþ à + vçta--õic--bhàve lyuñ (àoñàna) 2 àloóane 3 guõane ca dhàtånàü 4 dràvaõe (galàna) . àvartayati saüsàracakram à + vçta--õic kartari lyu . 5 viùõau %<àvartanonivçttàtmà>% viùõu sahaø 6 jambudvãpopadvãpabhede ca . àvartyate'nayà lyuñ ïãp . 7 darvyàm strã àdhàre lyuñ ïãp . (muci) dhàtudravyadràvaõàdhàre 8 måùàyàm strã karaõe lyuñ . 9 veùñane pràcãràdau naø .

#<àvartanãya># triø à + vçta--õic--anãyar . 1 dràvaõãye dhàtvàdau 2 àloóye dugdhàdau guõye 3 aïkàdau ca . punaþ punaþ 4 pàñhye padàdau ca . %<liïgipadamàvartanãyam>% sàø kau0

#<àvartamaõi># puø àvartàkàromaõiþ . ràjàvartamaõau .

#<àvartika># triø àvartaþ prayojanamasya ñhak . àvartàkàradhåmasàdhane dhåpàdau %<àvartikairgu ggulubhirdhåpairàmodimandire>% kà÷ãø .

#<àvartita># triø à + vçta--õi --kta . 1 kçtàvartane dugdhàdau dràvite 2 dhàtvàdau, 3 guõite 4 abhyaste ca . àvarto jàto'sya tàraø itac . 5 jàtàvarte jalàdau .

#<àvartin># triø à + vçta--õini . 1 punaþpunarvartana÷ãle %<àbrahmabhuvanàllokàþ punaràvartanojanàþ>% gãtà %<kàlàntaràvarti÷ubhà÷ubhàni>% hitoø . õic--õini . àvartake 2 dràvake 3 dugdhàderàvartanakàrake striyàmubhayato ïãp .

#<àvartinã># strã àvartaþ ùa÷çïgàkàraveùñanamastyasyàþ ini ïãp . aja÷çïgãvçkùe ràjaniø .

@<[Page 828b]>@
#<àva(ba)rhita># triø à + vçha--udyame õic--kta à + varha--hiüsàyàü kta và . utpàñite unmålite .

#<àva(li)lã># strã à + bala--in và ïãp . 1 ÷reõau sajàtãyasamudàyena kçtapaïktau vçkùàvaliþ dhanàvaliriti . %<ke và na santi bhuvi tàmarasàvataüsà haüsàvalãbalayino jalasannive÷àþ>% udbhañaþ . %<dvijàvalãbàlani÷àkaràü÷ubhiþ>% màghaþ . %<vyalokayaccampakakorakàvalãþ>% naiùaø 2 paramparàyà¤ja .

#<àvalita># à + vala--calane kta . ãùaccalite samyakcalite ca .

#<àva÷ãra># puø ava÷ãrade÷e bhavaþ tasya ràjà và a¤ . 1 ava÷ãrade÷abhave jane 2 tannçpe ca . %<àva÷ãràü÷ca yodhàü÷ca ahicchatraü ca yodhayan>% bhàø vaø 253 . sa ca de÷aþ vatsabhåmeþ pårbadigvartã %<pårvàü di÷aü vinirjitya vatsabhåmiü tathàgamat>% ityanantara÷loke pårvàü di÷amityabhidhànàt .

#<àva÷yaka># naø ava÷yaü bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . 1 ava÷yaübhàve naiyatye %<õya àva÷yake>% pàø ava÷yaü bhavaþ bàø 2 vu¤ 2 niyate triø %<eteùvàva÷yakastvasau>% bhàùàø 3 ava÷yakartavye niyamàt kartavye %<utthàyàva÷yakaü kçtvà kçta÷aucaþ samàhitaþ>% manuþ . kàlapratãkùàràhityena 4 niravakà÷e ca %<nehetàtra vi÷eùejyàmanyatràva÷yakàdvidheþ>% puø %<àva÷yakàt niravakà÷àt>% malaø taø raghuø .

#<àva÷yaputraka># naø na va÷yaþ ava÷yaþ putraþ tasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . putrasya va÷yatvàbhàve .

#<àvasati># strã vasatyatra gçhe vasatiþ ràtriþ samyakvasatiþ pràø saø . ni÷ãthe vasateþ samyaktva¤càva÷yagçhavàsayogyatvaü taccàrdharàtre'va÷yaü bhavatãti tasya tathàtvam .

#<àvasatha># puø àvasatyatra à + vasa--athac . 1 vasatisthàne, 2 vi÷ràmasthàne 3 gràme 4 vratabhede ca . tatra vàsasthàne %<dåràdàvasathànmåtraü dåràt pàdàvasecanam>% manuþ vi÷ràmasthàne . %<àsanàva sathau ÷ayyàmanuvrajyàmupàsanàm>% manuþ vi÷ràmasthàne %<sa kilà÷ramamantyamà÷rito nivasannàvasathe puràdbahiþ>% raghuþ . gràme %<sahasarva ta àvasathàn màpayà¤cakre>% chàø uø . 5 àryàcchandoracite koùabhede .

#<àvasathika># triø àvasathe gçhe vasati ñhaõ striyàü ïãp . gçhasthe .

#<àvasathya># puø avasathasyàyaü ¤ya . 1 gçhasambandhini laukike'gnau %<àvasathyaü dvijàþ pràhurdãptamagniü mahàpramam>% bhàø vaø 21 aø . %<àvasathyastathàdhàne>% ityukte agnyàdhànakarmàïge 2 vahnau ca . àvasathyàhavanãyau dakùiõàgnistathaiva ca . anvàhàryogàrhapatya ityete pa¤ca vahnayaþ ityukte yaj¤àïgavahnipa¤cakàntargate 3 vahnibhede ca . sa ca gçhyàgniþ avasatha÷abdàrthagçhasambandhàcca tasya gçhyatvam .

#<àvasàna># triø avasànamabhijano'sya takùaø a¤ . gràmasãmàntavàsini striyàü ïãp .

#<àvasànika># triø avasàne tatkàle bhavaþ ñha¤ . avasànakàle (÷eùakàle) bhave striyàü ïãp .

#<àvasita># naø à + ava + so--kta . 1 pakvadhànye mardanànantaramapanãtatçõe rà÷ãkçte 2 dhànye ca . 3 nirõãte 4 avadhàrite 5 samàpte ca triø .

#<àvasthika># triø avasthàyàü bhavaþ ñha¤ . kàlakçtàvasthàbhave %<àvasthikaü krama¤càpi matvà kàryaü niråhaõam>% su÷ruø .

#<àvaha># puø àvahati àbhimukhye na gacchati à + vaha--ac . saptaskandhàpannavàyoþ prathame skandhe 1 bhåvàyau . %<bhåvàyuràvaha iha pravahastadårdham>% siø ÷iø . anila÷abde 164 pçùñhe vivçtiþ %<àvahaþ pravaha÷caiva vivaha÷ca samãraõaþ . paràvahaþ saüvaha÷ca udvaha÷ca mahàbalaþ . tathà parivahaþ ÷rãmàn>% harivaüø 236 aø . àvahati pràpayati à + vaha--ac . 2 pràpake triø %<kle÷àvahà bharturalakùaõàham>% raghuþ . phalaidhaþkusumasteyamadhairya¤ca malàvaham manuþ . %<samutsçjet sàhasikàn sarvabhåtabhayàvahàn>% manuþ .

#<àvahamàna># triø à + vaha--÷ànac . kramàgate .

#<àvàpa># puø à + vapa--àdhàre và gha¤ . 1 àlavàle tatra hi jalasekena vçkùàn àvapantãti tasya tathàtvam 2 dhànyàdeþ pàtrabhede, (thalyà) màve gha¤ . 3 samantàt vapane . %<÷asyàvàpe kçùãvalàþ>% bhàraø 4 dhànyàdisthàpane 5 ÷atrucintane 6 pararàùñracintane, %<tantràvàpavidà yogairmaõóalànyadhiùñhità>% màghaþ . 7 pradhànahome ca . 8 àkùepe, %<àvàpo dvàpàbhyàm>% sàø daø . àkùepotkùepàbhyàmityarthaþ à + vapa--karmaõi gha¤ . 9 àvapanãye prakùepaõãye %<pa¤cacchandà àvàpa càrvavaþpavamàna>% iti tàõóyaø bràø avàpaþ àvanãyaþ àvàpa÷ca stomavçddhaye sàmna àkùepa iti bhàø 10 valaye ca . ãùaddç÷yate'tra àdhàre gha¤ . 11 nimnonnatabhåmau tatra hi ÷asyàdika na samyak vaptuü ÷akyate iti tasyàstathàtvam .

#<àvàpaka># puø à + vapa--karmaõi gha¤ saüj¤àyàü kan . 1 prakoùñhàbharaõe valayàdau . kartari õvul . 2 àvapanakartari triø .

@<[Page 829b]>@
#<àvàpana># naø à + vapa--õic--karaõe lyuñ . (tàüta) 1 såtrayantre . bhàve lyuñ . 2 ke÷àdeþ samyag muõóane ca .

#<àvàpika># naø àvàpàya sàdhu ñhak . àvàpe sàdhau .

#<àvàri># naø samantàt vriyate àcchàdyate à + vç--bàø iõ . 1 samantàdàcchàdye haññasthàne ÷abdaciø . 2 samyagjalayukteø triø .

#<àvàla># naø àvàlyate jalamanena à + vala sa¤caraõe õic karaõe ac . 1 àlavàle vçkùàderadhobhàge mçdàdinirmite jalàdhàre setubhede . à + vana--bhàve--gha¤ . 2 sa¤càre .

#<àvàsa># puø à + vasa--àdhàre gha¤ . 1 vàsasthàne gçhàdau %<àvàsonmukhavarhiõàn>% raghuþ . àvàsamevopa÷amàya ÷ãghram bhàø àø 116 aø . bhàve gha¤ . 2 samyagvàse

#<àvàhana># naø à + vaha--õic lyuñ . sànnidhyàya devànàmàhvàne . %<cakàràvàhanaü tatra bhàgàrthaü sarvadaivatam>% puràø %<pratimàsthàneùvapsvagnau nàvàhanavisarjane>% tiø taø puràø .

#<àvàhanã># strã àvàhyate'nayà à + vaha--õic--karaõe lyuñ ïãp . devàhvànàrthe %<hastàbhyàma¤jaliü baddhvà'nàmikà målaparvaõoþ . aïguùñhau nikùipedyatra mudrà sàvahanã smçtà>% tantroktalakùaõe mudràbhede .

#<àvika># saø avinà tallomnà nirmitaü ñhak . 1 kambale . %<sarva¤ca tàntavaü raktaü ÷àõakùaumàvikàni ca>% manuþ avermeùasyaü 2 sambandhini triø %<àvikaü sandhinãkùãraü vivatsàyà÷cagoþ payaþ>% . %<vasãvannànupårvyeõa ÷àõakùaumàvikàni ca>% manuþ . kau÷eyàvikayoråùaiþ kutapànàmariùñakaiþ manuþ .

#<àvikasautrika># naø såtrameva sautraü karmaø àvikasåtreõa nirmitam ñak . meùalomanirmite . %<vai÷yastvàvikasautrikam>% manuþ .

#<àvikya># naø àvikànàü bhàvaþ puroø yak . àvikasambandhitve

#<àvigna># puø à + vija--kartari kta . udvigne (pàõiàmalà) vçkùe puø .

#<àvij¤ànya># naø avij¤ànameva càtuø svàrthe ùya¤ . vij¤ànahãne %<tadàvij¤ànyamiva havãüùi>% ÷ataø bràø %<àvij¤ànyaü vij¤ànavihãnamiva>% bhàø .

#<àvidårya># naø avidårasya bhàvaþ ùya¤ . sannikarùe . %<abhe÷càvidårye>% pàø .

#<àviddha># triø à + vyadha--kta . 1 tàóite 2 viddhe 3 chidrite 4 kùipte ca %<na÷yatãùuryathà''viddhaþ>% manuþ .

#<àviddhakarõo># strã àviddhau karõàviva patramasyàþ gauø ïãù . pàñhàyàm .

@<[Page 830a]>@
#<àvidha># puø àvidhyate'nena à + vyadha--gha¤arthe ka . kàùñhàdivedhanasàdhane (bhamara) (turapina) såcyàkàràgre astre .

#<àvirbhàva># puø àvis + må--ùa¤ . 1 prakà÷e sàükhyamatasiddhe utpattisthànãye'bhivyaktisvaråpe 2 bhàvadharmabhede tathà hi naiyàyikàdayaþ kriyànirodhabuddhivyapade÷àrthakriyàvyavasthàbhedàt kàryasya kàraõàt bhinnatayà kàraõàdutpattirityaïgãcakruþ tadenmatamanådya sàüø taø kauø dåùayitvà satàmeva kàryàõàmàvirbhàvaþ iti sthirokaraõena kàryakàraõayorabhinnatvaü samarthitam yathà svàtmani kriyànirodhabuddhivyapade÷àrthakriyàvyavasthàbhedà÷ca naikàntikaü bhedaü sàdhayitu marhanti ekasminnapi tattadvi÷eùàvirbhàvatirobhàvàbhyàmeteùà mavirodhàt yathà hi kårmasyàïgàni kårma÷arãre nivi÷amànànitirobhavanti niþsaranti càvirbhavanti na tu kårmatastadaïgà nyutpadyante pradhvaüsante và evamekasyà mçdaþ suvarõasya vàùañamukuñàdayovi÷eùà niþsaranta àvirbhavanta utpadyanta ityucyante na punarasatàmutpàdaþ satàü và nirodhaþ . yathàha bhagavàn kçùñadvaipàyanaþ %<nàsatovidyate bhàvo nàbhàvo vidyate sata iti>% . yathà kårmaþ svàvayavebhyaþ saïkocivikà÷ibhyona bhinnaþ evaü ghañamukuñàdayo'pi mçtsuvarõàdibhyona bhinnàþ . eva¤cet tantuùu pañaiti vyapade÷o yatheha vane tilakà ityu papannaþ . na càrthakriyàbhedo'pi bhedamàpàdayati ekasyàpi nànàrthakriyàdar÷anàt yathaika eva vahnirdàhakaþ prakà÷akaþ pàcaka÷ceti . nàpyarthakriyàvyavasthà vastubhede hetuþ teùàmeva samastavyastànàmarthakriyàvyavasthàdar÷anàt yathà pratyekaü viùñayo vartmadar÷analakùaõàmarthakriyàü kurvanti na tu ÷ivikàvahanaü, militàstu ÷ivikàü vahanti evaü tantavaþ pratyekaü pràvaraõamakurvàõà api militàþ àvirbhåtapañabhàvàþ pràvariùyanti . syàdetat . àvirbhàvaþ pañasya kàraõavyàpàràt pràk sannasan và asaü÷cet pràptaü tarhyasata utpàdanam . atha san, kçtaü tarhikàraõavyàpàreõa, na hi sati kàryekàraõavyàpàraprayojanaü pa÷yàmaþ . àvirbhàve càvirbhàvàntarakalpane'navasthàprasaïgaþ . tasmàdàvirbhåtapañabhàvàstantavaþ kriyanta iti riktaü vacaþ . athàsadutpadyata ityatràpi mate keyamasadutpattiþ satã asatã và, satã cet kçtaü tarhi kàraõaiþ, asatã cettasyà apyutpattyantaramityanavasthà . athotpattiþ pañànnàrthàntaram api tu pañaevàsau tathàpi yàvaduktaü bhavati pañaiti tàvaduktaü bhavatyutpadyataiti . tata÷ca pañaitya kte utpadyataiti na vàcyaü paunaruktyàt vina÷yatãtyapi na vàcyaü utpattivinà÷ayoryugapadekatra virodhàt tasmàdiyaü pañotprattiþ svakàraõasamavàyo và svasattàsamavàyovà ubhayathàpi notpadyate atha ca tadarthàni kàraõàni vyàpàryante evaü pañàderàbirbhàve'pi kàraõàpekùetyupapannam . na ca pañaråpeõa kàraõànàü sambandhaþ, tadråpasyàkriyatvàt kriyàsambandhitvàcca kàrakàõàm anyathà kàraõatvàbhàvàt . tasmàt satkàryamiti puùkalam sàø kauø . prapa¤castu abhivyakti÷abde 300 pçùñhàdau dç÷yaþ . bàhyameyavimukhatàpàdakaþ ka÷canàntaro dharmaþ sattvaü tasyodrekaþ rajastamasã abhibhåyàdhirbhàvaþ sàø daø . devàdãnàü manuùyàdyàkàragrahaõaråpe 3 avatàre ca . tadà me manasàdhyàto dayàsindhurjanàrdanaþ . bhaktànàmanukampàrthaü ya÷càvirbhàvamicchati jaimiø bhàø .

#<àvirbhåta># triø àvis + bhå--kartari kta . 1 prakañite 2 abhivyakte %<àvirbhåtà mahàghorà yoginãkoñibhiþ saha>% yogiø taø àbhirbhåtaprathamamukulàþ kandalã÷cànukaccham meghadåø %<àvirbhåtapañabhàvàþ>% sàø kauø .

#<àvila># triø àvilati dçùñiüstçõàti vil--stçtau ka . 1 kaluùe aya bila bhedane bilaprakçtikatvàt vargya bamadhyaitiràyamuø %<samalakùyata bibhradàbi(vi)làm>% %<tasyàbi(vi)làmbhaþpari÷uddhihetoþ>% . %<nanandurànandajalàvi(bi) làkùàþ,>% raghuþ %<yathà tvadãyai÷caritairanàvi(bi)laiþ>% kumà .

#<àviùkaraõa># naø àvis + kç--bhàve lyuñ ùatvam . 1 prakà÷ane %<asåyà guõeùu doùàviùkaraõam>% siø kauø karaõe lyuñ . 2 prakà÷asàdhane striyàü ïãp . gha¤ . àviùkàro'pyubhayatra puø àviùkàràti÷aya÷càbhidheyavatpratãyate sàø daø .

#<àviùkartç># triø àvis + kç--tçc . prakà÷ake striyàü ïãp .

#<àviùkçta># triø àvis + kç--karmaõi kta . prakà÷ite . %<kçtàpacàro'pi parairanàviùkçtavikrayaþ>% màghaþ %<bàlyàdanàviùkçtalà¤chanena>% kumàø %<àviùkçtamudanvatà>% raghuþ

#<àviùña># triø à + viùa--kta . 1 bhåtàdigraste, 2 àve÷ayukte, 3 niviùñe 4 vyàpte ca .

#<àvis># avyaø à + ava--isun . prakà÷e . kçbhvastiyoge'sya gatitvam . etena saha bhådhàtuþ prakà÷àrthe yathà àvirbhàvaþ, kç¤dhàtuþ prakà÷akaraõe'rthe yathà àviùkàraþ . svaràdipàñhàt avyayatvam %<teùàmàvirabhåt brahmà parimlànamukha÷riyàm>% kumàø devànàü kàryasiddhyarthamàvirbhavati sà yadà devãmàø . %<àcàryakaü vijayi mànmathamàviràsãt>% %<sarasakùatamaõóitamàviùkurute bhujàmålam>% sàø daø .

#<àvistaràm># avyaø àvis + tarap àmu . ati÷aya prakà÷e %<àvistaràü và agniþ karmaõà>% ÷aø bràø . tamap àmu àvistamàm . atyantaprakà÷e .

#<àvã># strã avãreva svàrthe aõ ïãp . rajasvalàyàü 1 nàryàü 2 garbhavatyà¤ca . %<garbhaspandanamàvãnàü praõà÷aþ÷yàvapàõóutà>% su÷ruø .

#<àvãta># triø à + vye--kta . 1 samantàtsyåte utkùipya 2 dhçte ca . bhàve kta . 3 samyak syåtau 4 utkùipya dhàraõe ca naø .

#<àvãtin># puø àvãtamanena iùñàø ini . %<uddhçte dakùiõe pàõàvupavãtyucyate badhaiþ . savye pràcãna àvãtã nivãtã kaõñhalambite>% manåkte savyapàõiü bahiùkçtya dakùiõaskandhoparidhçtayaj¤asåtre pràcãnàvãtini .

#<àvuka># puø avati rakùati ava--vàø uõ saüj¤àyàü kan . nàñyoktau janake .

#<àvãracårõa># puø à samantàt vi÷eùeõa ãryate kùipyate à + vi + ãra--gha¤ karmadhàø . (àvãra) iti khyàte phalguni %<àvãracårõaü ruciraü gçhyatàü parame÷vara>%! purà0

#<àvçt># strã à + vçta--sampaø kvip . 1 àvartane 2 bhràmaõe 3 punaþpuna÷càlane %<såryasyàvçtamanvàvarte dakùiõàmanvàvçtam>% athaø 10, 5, 37, 4 punaþpunarekajàtãyakriyàkaraõe . àdhàre kvip . 5 paripàñyàm anukrame 6 itikartavyatàprakàre . %<anayai vàvçtà kàryaü piõóanirvàpaõaü budhaiþ>% manuþ . %<àvçte somapãtaye>% çø 3, 42, 3, 7 saüskàre ca . a %<mantrikà tu kàryà vai strãõàmàvçda÷eùataþ . saüskàràrthaü ÷arãrasya yathàkàlaü yathàkramam>% manuþ . 8 tåùõãmbhàve ca . %<àvçtaiva paryagni kçtvodakaü nayanti>% à÷vaø gçø . %<àvçtaiva tåùõãmevetyarthaþ>% vçttiþ . kartari kvip . 9 àvartamàne triø .

#<àvçta># triø à + vç--kta . 1 kçtàvaraõe aprakà÷ãkçte àcchàdite %<aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantavaþ>% gãtà etaccànàvçtakùetraviùayam àvçte tu punarmàrgakùetre'pi doùa eveti mitàø %<bràhmaõàdugrakanyàyàmàvçto nàma jàyate>% manåkte 2 saükãrõavarõabhede puüstrã striyàü jàtitvàt ïãp .

#<àvçti># strã à + vç--ktin . àvaraõa÷abdàrthe .

#<àvçtta># triø à + vçta--kta . 1 punaþpunarabhyaste 2 àvartyamàne ca 3 paràvçtte 4 pratinivçtte ca %<àvçttànàü gurukulàt vipràõàü påjakobhavet>% manuþ . %<ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamekùada vçttacakùuramçtatvamicchan>% kañopaø %<àvçttaü vyàvçttaü cakùuþ ÷rotràdikamindriyajàtaü viùayàdyaüsya>% bhàø .

#<àvçtti># strã à + vçta--ktin . 1 punaþ punarabhyàse 2 bhåyaekajàtãyakriyàkaraõe %<àvçttiþ sarva÷àstràõàü bodhàdapi garoyasã>% udbhañaþ . %<udayàvçttipathena nàradaþ>% raghuþ . %<ekadravye karmàvçttau sakçnmantravacanam>% kàtyàø 1, 7, 9 . %<àvçttirasakçdupade÷àt>% ÷àø såø . 3 pratyàvçttau 4 punaràgatau %<anàvçttiþ ÷abdàt>% ÷àø såø %<tatra pràptavivekasyànàvçttiþ>% sàüø såø . %<yatra kàle tvanàvçttimàvçttiü caiva yoginaþ>% gãtà . %<gurvã kàmàpadaü hantuü kçtamàvçttisàhasam>% kiràø . %<tapovanàvçttipathaü gatàbhyàm>% raghuþ .

#<àvçttidãpaka># naø àvçttyà dãpakam . dãpakàvçttiråpe arthàlaïkàrabhede tallakùaõaü 300 uktam .

#<àvçùñi># strã à + vçùa--ktin . samyagvarùaõe %<bhåya÷ca ÷ata vàrùikyàmanàvçùñàvanambhasi>% devãmàø .

#<àvega># puø à + vija--gha¤ . utkaõñhàjanake tvarànvite ca mànase vege . vega÷ca kriyàjanyaþ guõavi÷eùaþ mànasavegasyot kaõñhàdisàdhanatve àvegatvam . %<sàvegamagràïgulirasya tåõau>% kiràø . 2 vyabhicàribhàvabhede . vyabhicàriõastu sàø daø dar÷ità yathà nirvedàvegadainya÷ramamadajaóatà augryamauhau vibodhaþ ityàdayaþ . tatra àvegaþ sambhramastatra varùaje pãóitàïgatà . utpàtaje stabdhatàïge dhåmàdyàkulatàgnije . ràjavidravajàdestu ÷astranàgàdiyo janam . gajàdeþ stambhakampàdiþ pàü÷vàdyàkulatà nilàt . iùñàddharùàþ ÷uco'niùñàjj¤eyà÷cànye yathàyatham .

#<àvegã># strã àvego'styasyàþ ar÷a àdyac gauràø ïãù . vçddhadàrakavçkùe .

#<àvedaka># triø à + vida--õic--õvul . 1 vij¤àpake %<smçtyàcàravyapetena màrgeõàdharùita paraiþ . àvedayati cedràj¤e vyavahàrapadaü hi taditi>% smçtyukte vyavahàrotthàpake 2 vàdini ca

#<àvedana># naø à + vida--õic--lyuñ . 1 vij¤àpane vyavahà2 rotthàpane (nàli÷akarà) %<ràj¤e kuryàt pårbamàvedanaü yaþ>% iti nàradaþ . àvedyate anena karaõe lyuñ . vyàvahàrotthàpake 3 bhàùàpatre (àrajã) tallakùaõàdi smçtau dar÷itaü yathà %<pratyarthino'gratolekhyaü yathà''veditamarthinà . samàmàsatadardhàharnàmajàtyàdicihnitam>% yàø smçø . %<nive÷ya kàlaü varùa¤ca màsaü pakùaü tithiü tathà . velàü prade÷aü viùayaü sthànaü jàtyàkçtã vayaþ . sàdhyaü pramàõaü dravya¤ca saükhyàü nàma tathàtmanaþ . ràj¤àü ca krama÷onàma nivàsaü sàdhyanàma ca . kramàt pitéõàü nàmàni pãóàmàhartçdàyakau . kùamàliïgàni cànyàni pakùaü saükalpya kãrtayet>% kàtyàø . %<arthavatkramasaüyuktaü paripårõamanàkulam . sàdhyavadvàcakapadaü prakçtàrthànubandhi ca . prasiddhamaviruddha¤ca ni÷citaü sàdhanakùamam . saükùiptaü nikhilàrtha¤ca de÷akàlàvirodhi ca . varùartumàsapakùàharvelàde÷aprade÷avat . sthànàvasathasàdhyàkhyàjàtyàkàravayoyutam . sàdhyapramàõasaükhyàvadàtmapratyarthinàma ca . paràtmapårbajànekaràjanàmabhiraïkitam . kùamàliïgàtmapãóàvat kathitàhartçdàyakam . yadàvedayate ràj¤e tadbhàùetyabhidhãyate>% nàraø atra vi÷eùaþ vãramiø . %<de÷a÷caiva tathà sthànaü sannive÷astathaiva ca . jàtiþ saüj¤à nivàsa÷ca pramàõaü kùetranàma ca . pitçpaitàmaha¤caiva pårbaràjànukãrtanam . sthàvareùu vivàdeùu da÷aitàni nive÷ayet>% kàtyàø saükhyàvi÷eùanirde÷e %<àsanaü ÷ayanaü yànaü tàmraü kàüsyamayomayam . dhànyama÷mamayaü yacca dvipada¤ca catuùpadam . maõimuktàprabàlàni hãrakaü råpyakà¤canam . yadi dravyasamåhaþ syàt saükhyà kàryà tadaiva tu . yasmin de÷e ca yaddravyaü yena mànena mãyate . tena tasmiüstadà saükhyà kartavyà vyavahàribhiþ>% hàrãø %<de÷akàlavihãna÷ca dravyasaükhyà vivarjitaþ . kriyàmànavihãna÷ca pakùonàdeya iùyate>% kàtyàø . kriyà pramàõaü, mànaü sàdhyaparimàõam . bhàùàdoùà÷ca nàradoktà yathà . %<anyàrthamarthahãna¤ca pramàõàgamavarjitam . lekhyahãnàdhikaü bhraùñaü bhàùàdoùà udàhçtàþ>% iti vibhajya teùàü lakùaõànyàha sa eva . %<arthe sàdhàraõe'pyeko'sambandho'thàniyuktakaþ . lekhayet yantu bhàùàrthamanyàrthaü taü vidurbudhàþ . brahmahàyamiti dveùàt krodhàdvàpi vadettu yaþ . sàdhya¤ca mocayet pa÷càdarthahãnantu taü viduþ . gaõite likhite meye tathà kùetragçhàdiùu . yatra saükhyà na nirdiùñà sà pramàõavivarjità . vidyayà pràptamarthàrthaü labdhaü krãtaü kramàgatam . na tvevaü likhyate yatra sà bhàùà syàdanàgamà . samà màsastathà pakùastithirvàrastathaiva ca . yatraitàni na likhyante lekhyahãnàü tu tàü viduþ>% lekhayitvà tu tàü bhàùàmanirdiùñe tathottare . nirdi÷et sàkùiõaþ pårbamadhikàü tàü vinirdi÷et . yatra syàttu yathàpårbdhaü nirdiùñaü pårvavàdinà . sandhigdhameva lekhyena bhraùñàü bhàùàü tu tàü viduþ . bhàùàdoùàntaramàha kàtyàø . aprasiddhaü niràbàdhaü nirarthaü niþprayojanam . asàdhyaü và viruddhaü và pakùàbhàsaü vivarjayet . tatra aprasiddhamàha vçhaø %<na kenacit kçtoyastu so'prasiddha udàhçtaþ>% . yathà halasahasra kçùñaü kùetramapahçtam vãramiø %<madãyaü ÷a÷aviùàõaü gçhãtvà na prayacchati>% mitàø %<svalpàparàdhaþ svalpàrtho nirarthaka iti smçtaþ>% vçhaø %<yathàhamanena sasmitamãkùita iti>% smçticandrikà . %<kàryabàdhàvihãnastu vij¤eyoniüùprayojanaþ>% vçhaø . %<yathà'yaü devadattomadãyagçhasannidhau susvaramadhãte ityàdi>% mitàø nirarthakaniùprayojanau anyathà'pi vçhaø lakùitau yathà %<kusãdàdyaiþ padai rhãnovyavahàronirarthakaþ . vàkpàruùyàdibhi÷caiva vij¤eyoniùprayojanaþ>% . %<kusãdamçõadànaü tatprabhçtibhi÷caturda÷abhirarthaviùayavyavahàraiþ hãno nirarthakaþ, pàruùyàdibhihiüsàtmakai÷caturbhirhãnoniùprayojanaþ>% vãramiø . asàdhyaviruddhàvàha vçhaø . %<mamànena pradàtavyaü ÷a÷a÷çïgakçtaü dhanuþ . asambhàvyamasàdhyaü taü pakùamàrhumanãùiõaþ . yasminnàvedite pakùe pràóviveke'tha ràjani . pure ràùñre virodhaþ syàdviruddhaþ so'bhidhãyate>% anye'pi pakùàbhàsàþ smçticandrikàyàmuktà yathà %<bhinnakramovyutkramàrthaþ prakãrõàrtho nirarthakaþ . atãtakàlovà dviùñhaþpakùonàdeya iùyate . yathàsthànànive÷ena naiva pakùàrthakalpanà . gamyate tena pakùaþ sa bhinnakrama udàhçtaþ>% . vyatyastàkùarasannive÷obhinnakrama ityarthaþ . vyutkramàrtho vyavahitànvayenàrthabodhakvaþ . prakãrõàrtho'saïkalitàrthaþ . %<målamarthaü parityajya tadguõoyatra likhyate . nirarthakaþ sa vai pakùo bhåtasàdhanavarjitaþ . bhåtakàlamatikràntaü dravyaü yatra hi likhyate . atãtakàlaþ pakùo'sau pramàõe satyavismçtaþ . yasmin pakùe dvidhà sàdhyaü bhinnakàlavimarùaõam . vimçùyate kriyàbhedàt dviùñhaþ sa iha cocyate>% . anye ca bhàùàyà doùàstatraivoktàþ . %<anyàkùaranive÷ena anyathàgamanena ca . àkulaü tu bhavellekhyaü kriyà caivàkulà bhavet . sàdhanaü saha sàdhyena nirdiùñaü yatra lekhayet . uktikramavihãnatvàt so'pi pakùo na siddhyati . viruddha÷càviruddha÷ca dvàvapyarthau nive÷itau . ekasmin yatra dç÷yete taü pakùaü dåratastyajet . paràparaviruddhàni yaþ padàni nive÷ayet . viruddhapadasaükãrõà bhàùà tasya na sidhyati>% anekapadasaükãrõasya duùyatvaü ca yugapattatsàdhanàyogyasthale eva . krameõa tu tatsàdhanayogyatve tadapi gràhyameva %<bahu pratij¤aü yat kàryaü vyavahàreùu ni÷citam . kàmaü tadapi gçhõãyàdràjà tattvabubhutsayeti>% kàtyàø ukteþ bhàùàpatra¤ca saüskçtade÷abhàùànyatareõa yathàbodhaü lekhyam mårkhàõàmapi vàdiprativàdi tàdar÷anàt ataeva adhyàpane'pi tathàtvaü viùõu dhaø uktam . %<saüskçtaiþ pràkçtairvàkyairyaþ ÷iùyamanuråpataþ . de÷abhàùàdyupàyai÷ca bodhayet sa guruþ smçtaþ>% iti . yena sarveùàmavabodhastathà lekhyam vyaø taø raghuø . tacca yàvaduttaraü pàõóulekhaü kçtvà ÷odhanãyam yathoktaü pårbapakùaü svabhàvoktaü pràóviveko'bhilekhayet . pàõóulekhena phalake tataþ patre nive÷ayet vçhaø . %<pàõóulekhena phalake bhåmau và prathamaü likhet . ånàdhikaü tu saü÷odhya pa÷càt patre nive÷ayet . ÷odhayet pårbavàdantu yàvannottaradar÷anam . avaùñabdhasyottareõa nivçttaü ÷odhanaü bhavet>% nàraø .

#<àvedanãya># triø à + vida--õic--anãyar . 1 vij¤àpanãye yaü prati j¤ànàya àvedanaü kriyate tasmin, yasya padàrthasyàvedanaü kriyate tasmiü÷ca . vyavahàre 2 àvedye çõàdànàdau ca .

#<àvedita># triø à + vida + õic--karmaõi kta . 1 vij¤àpite yaü prati vij¤àpanaü kçtaü tasmin, yasya padàrthasya vedanaü kçtaü tasmiü÷ca . vyavahàre àvedanakàle 3 nivedite padàrthe ca . %<likhitaü sàkùiõo vàpi pårbamàveditaü na cet>% nàradaþ %<yathàveditamarthinà>% yàø smçtiþ .

#<àvedin># triø à + vida--õic--õini . 1 vij¤àpake . vyavahàre 2 vàdini ca . %<aniùñàvedinaü svapnaü dçùñvà>% ràmàø striyàü ïãp . à + vida--õini . 2 àj¤àtari triø striyàü ïãp

#<àvedya># triø à + vida--õic--yat . 1 vij¤àpye 2 àvedanãyàrthe à + vida--õic--lyap . 3 vij¤àpyetyarthe avyaø .

#<àvedhya># triø à + vidha--õyat . àvedhàrhe muktàdimaõau .

#<àve÷a># puø à + vi÷a--gha¤ . 1 ahaïkàrabhede, 2 saürambhe, 3 abhinive÷e, 4 àsaïge, 5 anuprave÷e, yathà bhåtàve÷aþ . 6 grahabhaye, 7 bhåtàdyàve÷aroge ca . %<tasmai smayàve÷avivarjitàya>% raghuþ %<tapanaü priyavicchede smaràve÷o'nyaceùñitam>% sàø daø . %<àve÷amohau krodha÷ca gàndhàrãdhçtaràùñrayoþ>% bhàø àø paø 1 aø %<pa¤cànàmindriyàrthànàü ÷okàve÷aivàtulaþ>% bhàø vaø 11 a0

@<[Page 833b]>@
#<àve÷ana># naø à + vi÷a--àdhàre lyuñ . 1 ÷ilpa÷àlàyàm tatra hi mano'bhinive÷enaiva kàryakaraõàttasyàstathàtvam 2 bhåtàve÷àdiroge 3 såryenduparidhau ca . %<manaþkùepastvapasmàro grahàdyàve÷anàdijaþ>% sàø daø . %<jãrõodyànànyaraõyàni kàrukàve÷anàni ca>% manuþ àve÷a÷abdàrthe 4 kopàdau ca àdhàre lyuñ . 5 gçhe ca . à + vi÷a--õic + lyuñ . 6 prave÷asampàdane vyàpàre

#<àve÷ika># triø àve÷e gçhe bhavaþ àgato và ña¤ tata . 1 atithau 2 asàdhàraõe 3 bàndhavàdau ca . 2 veùñake (veóà)

#<àve÷ita># triø à + vi÷a--õic--kta . nive÷ite, %<na mayyàve÷itadhiyàü kàmaþ kàmàya kalpate>% bhàgaø . %<madhyàve÷ita cetasaþ>% gãtà .

#<àveùñaka># puø àveùñayati õvul . àvaraõakàrakre pràcãràdau

#<àveùñana># naø à + veùña--bhàve lyuñ . 1 àvaraõe karaõe lyuñ . àvaraüõasàdhane 2 pràcãràdau . (veóà)iti 3 padàrthe ca

#<àvdika># triø avde bhavaþ ñhak . varùabhave ÷ràddhàdau %<àbdike pitçkçtye ca càndraü màsaü vinirdi÷et>% smçtiþ %<tathà lpàlpograhãtavyoràùñràdràj¤àvdikaþ karaþ>% manuþ ùañtriü÷adàbdikaü caryam manuþ asaükrànte'pi kartavyamàvdikaü prathamaü dvijaiþ laghuhàø . %<ekàhaþ punaràvdike>% smçtiþ .

#<àvya># triø avermeùasya vikàraþ ùya¤ . meùasambandhini dugdhalomàdau

#<àvyàdha># puø à + vyagha--gha¤ upasçùñatvàtna ap . samyakpãóane

#<àvyàdhin># triø à + vyadha--õini . samyakpãóake . striyàü ïãp . sà ca 2 corasenàyàm %<narkùãkàþ puruùavyàghràþ parimoùiõa àvyàdhinyastaskaràü araõyeùvàjàyeran>% ÷ataø bràø %<àvyàdhinyaþ corasenàþ>% bhàø .

#<àvra÷cana># naø ãùat vra÷canaü chedanam pràø saø . 1 ãùacchedane, %<àvra÷canàdvanaspatayo'nuprajàyante>% ÷ataø bràø . àdhàre lyuñ . 2 chedyavçkùaprade÷e triø àhutyà hi yo yåpaþ saüskartavyaþsasthàõuþ àvra÷cana÷abdenaucyate %<atastvamityàvra÷cane juhoti>% kàtyàø 6, 1, 20 . àvç÷chyate yåpo'smàdàvra÷canaþ sthàõau chedanaprade÷aþ vçttiþ %<àvra÷canamabhijuhoti>% ÷ataø bràø .

#<àvraska># puø à + vra÷ca--gha¤ kutvam . ãùacchedane . àtmano'nàvraskàya taittiø ÷rutiþ .

#<àvrãóaka># puø avrãóasya nirlajjasya viùayo de÷aþ ràjanyàø vu¤ . nirlajjade÷e .

#<à÷a># puø a÷a--bhojane gha¤ . bhojane . pràtarà÷aþ, bhàyamà÷aþ, karmaõi upapade kartari aõe upapadasaø . tattadvastubhakùake yathà hutà÷aþ à÷rayà÷aþ màüsàü÷aþ palà÷aþ haviùyà÷aþ .

#<à÷aüsà># strã à + ÷asa--a . apràptasya 1 pràptãcchàyàm, 2 iùñàrthà÷aüsane ca . %<nidadhe vijayà÷aüsàü càpe sãtà¤ca lakùmaõe>% raghuþ %<à÷aüsàyàü bhåtavacca>% %<à÷aüsàvacane>% tiï pàø . lyuñ à÷asanamapyatra naø %<iùñàrthà÷aüsana mà÷ãþ>% raghuø .

#<à÷aüsita># triø à + ÷ansa--kta . 1 kathite 2 icchàviùayãbhåte . bhàve kta 3 à÷aüsàyàm naø .

#<à÷aüsitç># triø à + ÷aüsa--tçc . bhàvi÷ubhecchàvati . striyàü ïãp .

#<à÷aüsin># triø à + ÷ansa--õini . à÷aüsau à÷aüsà kartari striyàü ïãp .

#<à÷aüsu># triø à + ÷ansa--u . icchàkàrake bhàvi÷ubhà÷aüsàvati %<lakùmãþ puüyogamà÷aüsuþ kulañeva kutåhalàt>% bhaññiþ

#<à÷aka># triø a÷nàti a÷a--õvul . 1 bhakùake 2 bhogayukte . õic--õvul . 3 bhogasampàdake . %<tametaü bràhmaõàvividiùanti--tapasà'nà÷akena>% ÷rutiþ .

#<à÷akta># priø samyak ÷aktaþ pràø saø . samyak÷aktiyukte

#<à÷aïkanãya># triø à + ÷aki--anãyar . 1 ÷aïkayà viùayãkàrye 2 aniùñatayà cintanãye ca .

#<à÷aïkà># strã à + ÷aki--a . 1 bhaye tràse aniùñatayà 2 cintane %<samuddhçtà÷aïkamanãcakà÷e>% màghaþ . %<ratyà ca sà÷aïkamanuprayàtaþ>% kumàø . %<gudaparikarta namà÷aïkà pàõóurogagrahaõãdoùa ÷oùàõàm>% su÷ruø samyak÷aïkàyàü 3 sandehe ityà÷aïkàyàmàha iti bhåri÷aþ jagadã÷aþ gadàdhara÷ca pràyuïkta .

#<à÷aïkita># triø à + ÷aki--kartari kta . 1 bhãte karmaõi kta aniùñatayà 2 cintite 3 sandigdhe ca . bhàve kta . 3 bhaye 4 sandehe 5 aniùñatayà cintane ca naø .

#<à÷aïkin># triø à + ÷aki--õini . à÷aïkàyukte %<raghorabhibhavà÷aïki cukùubhe dviùatàü manaþ>% raghuþ . a÷ubhà÷aïki hçdayam ràmàø kubjà nocatayaiva yànti ÷anakairàtmekùaõà÷aïkinaþ ratnàø . striyàü ïãp .

#<à÷aïkya># triø à + ÷aki--karmaõi õyat . 1 sandehaviùayãkàrye 2 aniùñatayà cintye lyap . 3 saüdihyetyarthe 4 aniùñatayà j¤àtvetyarthe ca avyaø avyàpyavçttisàdhyakasaddhetàvavyàptimà÷aïgyàha dãdhitiþ .

#<à÷ana># puø a÷anaeva svàrthe aõ . 1 a÷anavçkùe dviråpakoùaþ a÷a--õic lyu . 2 bhojayitari triø . a÷aniþ a÷anijãvã svàrthe par÷vàø aõ . 3 vajrajãvini triø à÷anaþ à÷anau bahuùu tasya luk a÷anaya ityeva . a÷anireva praj¤àø aõ . 4 vajre svàrthikapratyayasya prakçtiliïgatvàt puüstrãø .

#<à÷aya># puø à--÷ã--ac . 1 abhipràye, 2 àdhàre, 3 vibhave, 4 panasavçkùe vaidyakokte 5 sthànabhede ca . à phalavipàkàt cittabhåmau ÷ete iti kartari ac karmajanye 6 vàsanàråpe saüskàre, %<kle÷ajanmakarmavipàkà÷ayairapraràmçùñaþ puruùaviü÷eùa ã÷varaþ>% pàtaø såø dharmàdharmaråpe 8 adçùñe ca . adhàre ac . à÷ayavati 9 citte . %<ahamàtmàguóàke÷a . sarvabhåtà÷ayasthitaþ>% gãtàø . bhàve ac . 1 0 ÷ayane 11 sthàne ca %<yo vaktà nedçgà÷ayaþ>% kiràø %<grahãtukàmàdariõà÷ayena>% naiùaø viùamo'pi vigàhyate nayaþ kçtatãrthaþ payasàmivà÷ayaþ kiràø %<gçhãtvaitàni saüyàti vàyurgandhànivà÷ayàt>% vaidyakoktàþ dehàntarvartina à÷ayàstu sapta yathà ha su÷rute %<tvaücaþ sapta, kalàþ sapta, à÷ayàþ sapta>% iti vibhajya à÷ayàstu vàtà÷ayaþ pittà÷ayaþ ÷leùmà÷ayaþ raktà÷ayaþ àmà÷ayaþ pakvà÷ayaþ måtrà÷ayaþ, strãõàü garbhà÷ayo'ùñama iti . eùàü sthànàni bhàvapraø . %<uroraktà÷ayastasmàdadhaþ÷leùmà÷ayaþ smçtaþ . àmà÷ayastu tadadhaþ talliïgaü carako'vadat>% nàbhistanàntaraü jantoràhuràmà÷ayaü budhàþ . àmà÷ayàdadhaþ pakvà÷ayàdårdhvaü tu yà kalà . grahaõãnàmikà saiva kathitaþ pàvakà÷ayaþ . årdhvamagnyà÷ayo nàbhermadhyabhàge vyavasthitaþ . tasyopari vilaü j¤eyaü tadadhaþ pavanà÷ayaþ . pakvà÷ayastu tadadhaþ saeva ca malà÷ayaþ . tadadhaþ kathità vastiþ sà hi måtrà÷ayo mataþ . puruùebhyo'dhikà÷cànye nàrãõàmà÷ayàstrayaþ . ekogarbhà÷ayaþ proktaþ pittapakvà÷ayàntare . stanau prasiddhau tàveva budhaiþstanyà÷ayau smçtau . 1 2 koùñhàgàre 13 bauddhamatasiddhe àlayavij¤àna råpe vij¤ànasantàne 14 à÷raye 15 kiüpacàne pa÷udhàraõàrthagartaråpe 16 khàtabhede ca . %<aya¤ca pàrtho vãbhatsurvariùñhojyàvikarùaõe . àste paramasantapto nånaü siüha ivà÷aye>% bhàø vaø 35 aø .

#<à÷ayà÷a># puø à÷ayamà÷rayama÷nàti a÷a--aõ upaø saø . vahnau kùãrasvàmã tasya svà÷rayakàùñhàdebhekùakatvena tathàtvam

#<à÷ara># puø à÷çõàti a + ÷é--ac . 1 agnau, 2 ràkùase ca .

#<à÷ava># naø à÷orbhàvaþ pçthvàø và aõ . ÷ãghratve pakùe imanic à÷imà puø . tva à÷utvam naø tal à÷utà strã tatràrthe .

#<à÷as># triø à + ÷ansa--kvip . 1 à÷aüsanakartari . bhàve kvip à÷aüsane %<namasà pçcchyamànastavà÷asà jàtavedoyadãdam>% çø 4, 5, 11, %<tavà÷asà tvatstutyà>% bhàø .

#<à÷asana># naø à ÷ansa--bà kyun . 1 kathane 2 à÷aü÷àyà¤ca . %<tasyà àhananaü kçtyà menirà÷asanam>% athaø 12, 5, 39, %<kùipre'syà÷asanaü janiùyate>% ÷ataø bràø .

#<à÷asta># triø à + ÷ansa--kta . stute . %<yacciddhi satya somapà anà÷astà iva smasi>% çø 1, 2, 91 .

#<à÷à># strã samantàt a÷nute à + a÷a--ac . di÷i, %<agastyàcaritàmà÷àmanà÷àsyajayoyayau>% raghuþ %<karabhakaõñhakaóàramà÷àþ>% màghaþ . %<gacchatastasya citrarathatanayà na kevalamantarbahirapi saiva sarvà÷ànibandhanamàsãt>% kàdaø . dik ca naiyàyikàdimate saükhyàparamitipçthaktvasaüyogavibhàgà÷rayodravyabhedaþ dai÷ikaparatvàparatvayorasamavàyikàraõasaüyogà÷rayatayà tatsiddhiþ tasyà ekatve'pi upàdhibhedàt pràcyàdivyavahàraþ tathà ca yatpuruùasya udaya girisannihità yà dik sà tasya pràcã, udayagirivyavahità pratãcã tatpuruùãyamerusannihità digudãcã %<sarveùà¤caiva varùàõàü meruruttarataþ sthitaþ>% ityuktestasyàstathàtvam . tadvyavahità dik avàcã . iya¤ca dik ã÷vara eveti raghunàthaþ %<dikkàlàvã÷varànnàtiricyate>% iti padàrthakhaõóane tasyokteþ sàüø kauø mate yadupàdhinà pårbàparatyavyavahàrastadupàdhereva dik÷abdavàcyatvaü na tadà÷rayatvenàtiriktadikkalpanam tathà ca gaganàtmakatvameva di÷aþ %<dikkàlàvàkà÷àdibhyaþ>% sàüø såø àkà÷opàdhibhyàmeva dikkàlayornàrthàntaratvamiti vyavasthàpitam .
     2 a÷akyopàyàrthaviùayàyàm tãvràkàïktàyàm 3 apràptapràptãcchàyàü tçùõàyàü ca . %<à÷à balavatã ràjan! ÷alyojeùyati pàõóavàn>% %<tàmà÷àü hçdaye kçtvà>% bhàø ÷alyapaø . %<à÷à hi paramaü duþkhaü nairà÷yaü paramaü sukham . yathà saüchidya kàntà÷àü sukhaü suùvàpa piïgalà>% puràø %<mano babhåvendumatãnirà÷am>% . %<ràghavorathamapràptàü tàmà÷à¤ca suradviùàm>% raghuþ à÷àyà÷ca vrahmaråpeõopàsanaü ÷rutau vihitaü yathà %<smaràdvàva bhåyo'stãti tanme bhagavàn bravãtviti>% pra÷ne %<à÷àvàva smaràdbhåyasyà÷eddhovai smaromantrànadhãte karmàõi kurute putràü÷ca pa÷åü÷cecchata imaü ca lokamamu¤cecchata à÷àmupàsveti . sa ya à÷àü brahmetyupàste à÷ayàsya sarve kàmàþ samçdhyantyamoghàþ hàsyà÷iùo bhavanti yàvadà÷àyà gataü tatràsya yathà kàmacàro bhavati ya à÷àü brahmetyupàste>% chàø uø vyàkhyàtaü ca bhàø . yathà %<à÷à vàva smaràdbhåyasã . apràptavastvàkàïkùà à÷à tçùõà kàma iti yàmàhuþ paryàyaiþ . sà ca smaràt bhåyasã . katham? à÷ayà hyantaþkaraõasthayà smarati smartavyam . à÷à viùayaråpaü smarannasau smaro bhavati à÷eddha à÷ayàbhivardhitaþ smarabhåtaþ smarannçgàdãnmantrànadhãte'dhãtya ca tadarthaü bràhmaõebhyo vidhãü÷ca ÷rutvà karmàõi kurute tatphalà÷ayaiva . putràü÷ca pa÷åü÷ca karmaphalabhåtànicchate'bhivà¤chati à÷ayaiva tatsàdhanànyanutiùñhan ima¤ca lokamà÷eddhaeva smaran lokasaügrahasetubhiricchannamu¤ca lokamà÷eddhaþ smaran smaràkà÷àdinàmaparyantaü jagaccakrãbhåtaü pratipràõi, ata à÷àyàþ smaràdapi bhåyastvamityata à÷àmupàsva . yastvà÷àü brahmetyupàste ÷çõu tasya phalam à÷ayà sadopàsitayàsyopàsakasya sarve kàmàþ samçddhyanti samçddhiü gacchantyamoghàhàsyà÷iùaþ pràrthanàþ sarvà bhavanti yat pàrthitaü sarvaü tadava÷yaü bhavatãtyarthaþ>% . ãùadbhedamàdàyaiva à÷àkàmatçùõàderbhedaþ tadabhipràyeõaiva %<à÷à nàma nadã manorathajalà tçùõàtaraïgàkulà>% ityàdau à÷àdãnàü bhedena varõanam .

#<à÷à(óa)óha># puø àùàóha + pçø . àùàóha÷abdàrthe dviråpakoùaþ

#<à÷àóhà(óà)># strãpçø àùàóhànakùatre %<màrge ca phàlgune caiva à÷à(óe)óhe kàrtike tathà . pakùayormàghamàsasya dvitãyàü parivarjayet>% malaø taø puø . à÷àóhà prayojanamasya aõ . 2 brahmacàridhàrye pàlà÷e daõóe . à÷àóhànakùatrayuktà paurõamàmã aõ ïãp . à÷àóhã càndrà÷àóhapaurõamàsyàm strã sà yatra màse aõ . càndrà÷àóhe puø .

#<à÷àdàman># naø à÷à dàmeva upamiø saø . à÷àråpa bandhanasàdhane dàmani à÷àråpa÷çïkhale .

#<à÷àpàla># puø à÷àü di÷aü pàlayati pà--õic--aõ upaø saø . 1 dikpàle indràdau te ca %<indrovahniþ pitçpatirnairçtovaruõomarut . kuveraã÷aþ patayaþ pårvàdãnàü di÷àü kramàt>% ityamaroktà aùñau urdhàdhodi÷o÷ca brahmànantau ceti da÷a . 2 a÷vamedhãyapa÷urakùake ràjakumàrabhede ca . teùàü svaråpàdikamuktaü ÷ataø bràø . %<àdityànevainaü gamayati devà à÷àpàlà etaü devebhyo'÷vaü medhàya prokùitaü rakùateti ÷ataü vai talpyà ràjaputrà à÷àpàlàstebhya evainaü paridadàtãha rantiriha ramatàmiha dhçtiriha svadhçtiþ svàheti saüvatsaramàhutãrjuhoti ùoóa÷a navatãretà và a÷vasya bandhanaü tàbhirevainaü badhnàti tasmàda÷vaþ pramuktobandhanamàgacchati ùoóa÷a navatãretà vàa÷vasya bandhanaü tàbhirevainaü badhnàti tasmàda÷vaþ pramuktobandhanaü jahàti . ràùñraü và a÷vamedhaþ ràùñraete vyàyacchante ye'÷vaü rakùanti teùàü ya udçcaü gacchanti ràùñreõaiva te ràùñraü yanti atha ye nodçcaü gacchanti ràùñràtte vyavacchidyante tasmàdràùñriyo'÷vamedhena yajeta parà và eùa sicyate yo'balo'÷vamedhena yajate yadyamitro a÷vaü vindeta yaj¤o'sya vicchidyeta pàpãyàn tasmàcchataü kavacino rakùanti yaj¤asya saütatyà avyavacchedàya na pàpãyàn bhavatyathànyamànãya prokùeyuþ, saiva tatra pràya÷cittiþ>% ÷ataø bràø . adhikama÷vamedha÷abde dç÷yam-

#<à÷àpura># naø purabhede yatra pra÷astaguggulusambhavastàdç÷e nagare .

#<à÷àpurasambhava># naø à÷àpura sambhavati sam + bhå ac . guggulubhede .

#<à÷àbandha># puø à÷àü di÷aü badhnàti ac . 1 markañajàle,bandha--gha¤ 3 taø . 2 tçùõàbandhe 6 taø . 3 di÷àü bandhe ca . 4 samà÷vàse . à÷à bandhaiva . 5 à÷àråpe bandhe . %<à÷àbandhaþ kumumasadç÷aü pràya÷ohyaïganànàm>% meghadåø .

#<à÷àvaha># triø vaha--ac 6 taø . 1 à÷àdhàyake à÷àsaüpàdake . 2 nçpatibhede %<à÷àvaho niruddha÷casamãkaþ sàrimejaya>% bhàø àø 186 aø 3 divaþ putrabhede ca puø %<divaþ putro vçhadbhànu÷cakùuràtmà vibhàvasuþ . savità sa çcãko'rkaþ bhànurà÷àvaho raviþ>% bhàø àø 1 aø .

#<à÷àsya># triø à + ÷àsa--õyat . à÷ãþsàdhye, à÷aüsanãye %<à÷àsyamanyat punaruktameva>% raghuþ . %<anà÷àsyajayoyayau>% raghuþ .

#<à÷ita># triø à÷nàti à + a÷a--kta . 1 samyagbhukte, annàdau bhàve kta . 2 samyagbhakùaõe naø . à÷itamastyasya ar÷aø ac . 3 a÷anena tçpte triø %<nàtiprage nàtisàyaü na sàyaü pràtarà÷itaþ>% manuþ .

#<à÷itaïgavãna># triø à÷ità a÷anena tçptàgàvo yatra kha¤ niø mum . yatra sthale ghàsàdibhakùaõena gàvastçptimàptàstàdç÷e pracuraghàse sthale %<hitvà÷itaïgavãnàni>% bhaññiþ .

#<à÷itambhava># triø à÷ito'÷anena tçpto bhavatyanena à÷ita + bhåkaraõe khac mum uø saø . 1 yasya bhojanena pràõinastçptàbhavanti 2 tàdç÷e'nnàdau . bhàve khac . 3 a÷anena tçptabhavane naø . %<phalairyeùvà÷itambhavam>% bhaññiþ .

#<à÷itç># triø à + a÷a--tçc . tçptyà bhakùake hemaø . striyàü ïãp .

@<[Page 836b]>@
#<à÷in># triø a÷a--bhojane õini . bhakùake %<÷ma÷ànavàsã màüsà÷ã kharparà÷ã makhàntakçt>% vañukastotram . %<nàyantritastrivedo'pi sarvà÷ã sarvavikrayã>% %<bhojanàrthantu te ÷aüsan vàntà÷ãtyucyate budhaiþ>% %<àgàradàhã garadaþ kuõóà÷ã somavikrayã>% %<vighasà÷ã bhavennityaü nityaü và'mçtabhojanaþ>% iti ca manuþ . %<divopavàsã tu ni÷àmiùà÷ã>% hàsyàø %<evaü kçtvà haviùyà÷ã japellakùamananyadhãþ>% tantram .

#<à÷ina># triø à÷in + svàrthe aõ vede niø na ñilopaþ . bhakùake %<namoyuvabhyonama à÷inebhyaþ>% çø 1, 27, 13 .

#<à÷iman># puø à÷orbhàvaþ pçthvàø imanic óidvat . ÷ãghratve .

#<à÷ir># triø à÷rãyate pacyate à + ÷rã--kvip niø . pacyamàne kùãràdau %<÷ukrà à÷iraü yàcante>% çø 8, 2, 10 . %<à÷iraü kùãràdikaü ÷rapaõadravyam>% bhàø . %<tàü à÷iraü puroóà÷amindriyam>% çø 8, 2, 10 . %<indrà ya gàva à÷iraü duduhre vajriõe madhu>% çø 8, 58, 6 .

#<à÷ira># triø à÷ãreva svàrthe aõ . ÷rapaõãye kùãràdau . %<atha yaddhenurbhavati sà÷iramevaitat krãõàti>% ÷ataø bràø 3, 3, 1 . à + a÷a--vyàptau bhojane và irac . 2 agnau 3 sårye 4 ràkùase ca puø siø kauø . agniràkùasayoþ sarvabhakùakatvàt, såryasya ca dãptyà sarvavyàpitvàttathàtvam .

#<à÷iùika># triø à÷iùà carati ñhak %<isusuktàntàt>% pàø såtre pratipàdoktasyaiva iso grahaõàt na kaþ kintu ika eva . à÷ãrvàdena càriõi à÷ãrabhirate .

#<à÷iùña># triø à + ÷àsa--kta . kçtà÷ãrvàde .

#<à÷iùñha># triø ati÷ayena à÷u iùñhan óidvat . atyanta÷ãghre .

#<à÷is># strã à + ÷às kvip àïpårvakatvàt ataittvam . 1 iùñàrthàviùkaraõe . %<yàü vai kà¤ca yaj¤a çtvija à÷iùamà÷àsate yajamànasyaiva sà>% ÷ataø bràø 1, 3, 1, 26 . %<à÷ãrnamastriyà vastunirde÷ovà'pi tanmukhe>% sàø daø . %<jagaccharaõyasya nirà÷iùaþ sataþ>% kumàø %<amoghàþ pratigçhõantàvarghànupadamà÷iùaþ>% raghuþ . 2 pràrthanàyà¤ca tasya kàmàþ samçdhyantyamoghàhàsyà÷iùo bhavanti chàø uø . %<à÷iùaþ pràrthanàþ>% bhàø %<vedãktamàyurmartyànàmà÷iùa÷caiva karmaõàm>% manuþ . à÷ã÷ca %<vàtsalyàdyatra mànyena kaniùñhasyàbhidhãyate . iùñàvadhàrakaü vàkyamà÷ãþ sà parikãrtità>% ityevaü lakùaõà pràrthanà vàk atra kaniùñhasyetyupalakùaõam . %<tasmai jayà÷ãþ sasçje purastàt saptarùibhistàn smitapårvamàha>% kumàø saptarùikçta÷ivà÷ãrvàdavarõanàt

@<[Page 837a]>@
#<à÷ã># strã à÷ãryate'nayà à + ÷é kvip pçø . 1 sarpadaüùñràyàm . à÷ãviùaþ . viùamà÷obhiranàrataü vamantaþ màghaþ . %<à÷ãmiva kalàmindoþ>% ràje÷varaþ %<à÷ã uragadaüùñràyàm>% vaidyaø . %<à÷ã tàlugatà daüùñrà tayà viddho na jãvati>% à÷is pçø . 2 à÷ãrvàde dviråpakoùaþ 3 vçddhinàmoùadhau ca .

#<à÷ãyas># triø ati÷ayenà÷uþ iyasu óidvat . atyanta÷ãghre striyàü ïãp .

#<à÷ãrta># triø à + ÷rã--kta vede niø . à÷ràõe pakve dugdhàdau %<madhyata à÷ãrtaþ>% siø koø dhçtà ÷rutiþ .

#<à÷ãrvat># triø à÷ãrastyastha matup vede masya vaþ . à÷ãrvàdayukte %<savanànyà÷ãrvanti>% kàtyàø 2, 9, 8 loke tu à÷ãrmànityeva striyàü ïãp .

#<à÷ãrvàda># puø à÷iùo vàdaþ vacanam . iùñàrthàviùkaraõavàkye %<maïgalyaü dãrghavarõàntamà÷ãrvàdàbhidhànavat>% manuþ %<saüjànantyatulaü vãryamà÷ãrvàdaparàyaõàþ>% bhàø àø paø 8 aø . à÷ãrvacanàdayo'pyatra . %<à÷ãrvacanasaüyuktàü nityaü yasmàt prakurvate>% sàø daø .

#<à÷ãviùa># puø à÷yàü viùamasya . 1 sarpe tadbhedà÷càhi÷abde 581 pçùñhe uktàþ . %<garutmadà÷ãviùabhomadar÷anaiþ>% raghuþ 2 darvãkarasarpabhede ca ahi÷abde su÷rute udàø %<à÷ãviùaiþ kçùõasarpairbhãmasenamadaü÷ayat . sarveùvevàïgade÷eùu na mamàra ca ÷atruhà>% bhàø vaø 12 aø . %<tairthikaü bhu¤jate yastu maõinàgamya bhàrata! . daùñasyà÷ãviùeõàpi na tasya kramate viùam>% bhàø vaø 84 aø . %<mçdran sataþ satya÷ãlàn satyadharmànupàlinaþ . à÷ãviùàniva kruddhàn patãn paricaràmyaham>% bhàø vaø 232 aø .

#<à÷u># triø a÷a--vyàptau uõ . 1 ÷ãghre %<yadà÷ubhiþ patati yojanà puraþ>% çø 2, 16, 3, guõavacanatvàt striyàü và ïãp . varùàbhave 2 dhànyabhede puø (àusa) . tasya ùaùñidivasamaghye pacyamànatayà''÷upàkàt à÷utvam tadguõalakùaõàni bhàvapraø . %<vàrùikàþ kàõóitàþ ÷uklàvrãhaya÷cirapàkiõaþ . kçùõavrohiþ pàñala÷ca kukkuüñàõóaka ityapi . ÷àlãmukhojatu mukha ityàdyàvrãhayaþ smçtàþ . kçùõavrãhiþ sa vij¤eyo yaþ kçùõatuùataõóulaþ (kodrava) . pàñalaþ pàñalàpuùpa varõako vrãhirucyate (ràïgidhànya) kukkuñàõóàkçtirvrãhiþ kukkuñàõóa ihocyate . ÷àlãmukhaþ kçùõa÷ukaþ kçùõataõóula ucyate . làkùàvarõaü mukha yasya j¤eyojatumukhastu saþ . vrãhayaþ kathitàþ pàke madhurà vãryato himàþ . alpàbhiùyandinobaddhavarcaskàþ ùaùñikaiþ samàþ>% %<kçùõavrãhirvarasteùàü tasmàdalpaguõàþ pare>% 3 pàñale vrãhau naø . 4 kriyàvi÷eùaõatve naø . %<pratyudyàtaþ kathamapi bhavàn gantumà÷u vyavasyet>% ÷àntiü neyaü praõayibhiratovartma bhànostyajà÷u meghadåtam %<sa jãvasanneva ÷ådratvamà÷u gacchati sànvayaþ>% kulànyeva nayantyà÷u samastàni ca ÷ådratàm manuþ

#<à÷ukàrin># triø à÷u ÷ãghraü karoti kç--õini striyàü ïãp . 1 ÷ãghrakare %<à÷ukàrã tathà÷utvàddhàvatyambhasi tailavat>% su÷rutokte 2 dravabhede ca . kvip . à÷ukçdapyatra triø .

#<à÷ukriyà># strã à÷u yathà tathà kriyà . ÷ãghrakaraõe %<aùñàsvapyàyurvedatantreùu etadevàdhikamabhimatamà÷ukriyeti>% su÷ruø .

#<à÷uga># puø à÷u + gama--óa . 1 vàyau, 2 sårye ca . etayoþ ÷ãghragàmitvàt tathàtvam . %<vàyurvai kùipiùñhà devateti>% ÷rutau kùipragàmitvokteþ ÷ãghra gatitvaprasiddhvatvàcca vàyostathàtvam såryasyà÷ugatvamanupadaü vakùyate 3 vàõe %<papàvanàsvàditapårvamà÷ugaþ>% %<ràvaõasyàpi ràmàstobhittvà hçdayamà÷ugaþ>% raghuþ 4 ÷oghragàmini triø vinãtaistu vrajennityamà÷ugairlakùaõànvitaiþ manuþ . %<di÷àü gajantu ÷vetàkhyaü (airàvatam) ÷vetà'janayatà÷ugam>% bhàø àø paø 66 aø . %<javanànà÷ugàü÷caiva karàrthaü samupànayat>% bhàø saø praø 263 aø %<÷obhamànà ratheyuktàstariùyantaivà÷ugàþ>% bhàø vaø paø 161 aø . à÷ugatvaü ca alpakàlamadhye gantavyade÷agamanàt bhavati kàlàlpatva¤ca àpekùikaü tata÷ca %<÷ãghro'lpabhàge bahubhàgamande>% ityàdau nãlaø tàø grahàõàü ÷ãghramandatvamàpekùikamiti bodhyam tathà ca svasvakakùàyàü grahàõàü tulyagatitve'pi kakùàõàmalpatvavçhattvàbhyàü gantavyade÷àlpatvàdhikatvabhedàt gatibhedaþ grahàõàü kakùàmànaü ca grahakakùà÷abde vakùyate . tathà ca svalpakakùàsthagrahasya vçhatkakùàsthagrahàpekùayà ÷ãghragatvam tacca svàbhàvikam . atra prasaïgàt grahàõàü ÷ãghramandagatitve kàraõamucyate tathà hi sarveùàü grahàõàü rà÷icakrasthasvasvakakùàsu tulyapràggatitve'pi svasvakakùàõàmalpatvavçhattvàbhyàm alpàdhikakàlàbhyàmeva svasvakakùàstharà÷icakrasthasthànabhogaþ ityato yasya kakùà laghvã sa ÷ãghragaþ yasya ca vçhatã sa mandaga ityucyate etadabhipràyeõaiva grahàõàü rà÷ibhoge kàlabhedo darvitaþ yathà %<ravirmàsaü ni÷ànàthaþ sapàdadivasadvayam . pakùatrayaü bhåmiputro budho'ùñàda÷a vàsaràn . vaùamekaü suràcàryastvaùñàviü÷aü dinaü bhçguþ . ÷aniþ sàrdhadvayaü varùaü ràhuþ sàrdhasamàü tathà>% jyoø såryasya yadyapi candrabudha÷ukràpekùayà mandagatitvam tathàpi kujagururàhu÷anyapekùayà ÷ãghragatitvàt à÷ugatvam . svasvakakùàyàü såryayogena ca grahàõàü punaþ÷ãghragatvaü %<såryayuktà grahàþ ÷ãghrà ityukteþ . grahàõàü ÷ãghrakendra÷ãghraphalàdikam>% siø ÷iø dar÷itaü vistarabhayànnoktaü tata evàvaseyam . ki¤ca sarbagrahàpekùayà rà÷icakrasya ÷ãghragatitvàt pratidinaü svagatyanusàreõa grahàõàü pràggatitve'pi rà÷icakrasya pravahavàyunà pa÷càt nãyamànatayà tadàråóharavyàdeþ pa÷càdgatitvabhramàt tadanuråpa÷ãghragatvamàropyate . grahàõàü rà÷icakrabhogàrthaü svasvakakùàsu yà pràggatistasyà alpakàlasàdhyatve ÷ãghratvamiti bodhyam . evaü grahàõàü svàbhàvikyàü svasvakakùàsu gatau sthitàyàmapi pravahànilena pa÷càdbhràmyamàõasya rà÷icakrasya pratidinaü pçthivãbhramaõàt tadgate÷ca sarvagrahàpekùayà'ti÷ãghratvàt tatra ca vaübhramyamàõa rà÷icakrasya gatau tatsthagrahagatitvàropeõa naukàgatau tatsthavastugatitvàropavat grahàõàü rà÷icakratulya÷ãghragatitvaü puràõàdàvuktam yathà %<yojanànàü sahasre dve dve ÷ate dve ca yojane . ekena nimiùàrdhena kramamàõa! namo'stu te . navatiryojanànà¤ca sahasràõi ca saptatiþ . yàvadghañikamàtreõa tàvaccalati bhàskaraþ>% àdityahçø . %<yadà cendryàþ puryàþ pracalati pa¤cada÷abhirghañikàbhiryàmyàü sapàdakoñidvayaü yojanànàü sàrdhadvàda÷alakùàõi sàdhikàni copayàti>% bhàgaø 5 skaø 30 aø %<sàdhikàni pa¤caviü÷atisahasràdhikàni>% ÷rãdharaþ . tena pa¤cada÷abhirghañikàbhiryadi 2 3775000 yojanàni tadà 60 daõóàtmake dine kànãti caturbhirguõitàni tàni pratyahaü rà÷icakragatimànaü tadàropàcca såryàdãnàü tathàgatitvamiti bodhyam . etadapi puràõà÷ritaü vastutorà÷icakrasya pratyahaü pçthvãbhramaõàt rà÷icakraparidhimànameva ahoràtre gantavyayojanamànametacca khagola÷abde vakùyate . tathà ca alpakàlena gantavyasthànagàmitvamà÷ugatvamiti siddham .

#<à÷ugàmin># strã à÷u gacchati gama--õini . 1 ÷ãghragàmini striyàü ïãp . 2 sårye puø %<à÷ugàmã tamoghna÷ca harità÷va÷ca kãrtyate>% bhàø vaø paø 3 aø såryastavaþ .

#<à÷uïga># triø à÷u gacchati vede niø khac mum . ÷ãghragàmini %<nirvalàsetaþ prapatà÷uïgaþ ÷i÷uko yathà>% athaø 6, 14, 3

@<[Page 838b]>@
#<à÷utoùa># puø à÷u ÷ãghraü toùo yasya . 1 ÷ive svalpakàlà rcanenaiva tasya tuùñatvàt tathàtvam . 2 ÷ãghratoùiõiü triø .

#<à÷upatrã># strã à÷u patraü yasyàþ gauø ïãù . ÷allakãlatàyàm

#<à÷upatvan># puø à÷u patati pata--vanip . 1 ÷ãghragàmini %<÷yenaþ÷yenebhya à÷upatvà>% çø 4, 6, 4 . striyàü ïãp ra÷ca . à÷upatvarã .

#<à÷umat># triø à÷u ÷aighryaü vidyate'sya matup . ÷ãghratàyukte %<yathà såryasyara÷mayaþ paràpatantyà÷umat>% athaø 6, 105, 3

#<à÷uvrãhi># puø karmaø . vàrùike dhànyabhede (àusa) à÷u÷abde vivçtiþ .

#<à÷u÷ukùaõi># puø à + ÷uùa--san + ani . 1 agnau, 2 vàyau ca . asya ca vedaeva prayogaþ loke'pi kvacittena %<mantrapåtàni havãüùi pratigçhõàtyetatprãtyà÷u÷ukùaõiþ>% kàdaø %<antaràtmà hyayaü sàkùànni÷citohyà÷u÷ukùaõiþ>% kà÷ãø .

#<à÷uùàõa># triø à + ÷uùa--bàø kànac . samyak ÷uùyamàõe

#<à÷uheùas># triø à÷u + heùa--÷abde--asun . ÷ãghraü ÷abdàyamàne . %<indràviùõå a÷vinã và÷uheùasà>% çø 8, 10, 2, %<à÷uheùasà ÷ãghraü ÷abdàyamànau>% bhàø .

#<à÷å># triø à÷u + vede pçø dãrghaþ . ÷ãghre . %<indraþ prà÷åbhavà sacà>% yajuø 34, 56, %<à÷u÷abdo dãrgha÷chàndasaþ>% vedadãpaþ .

#<à÷ekuñin># puø à÷ete'smin à + ÷ã + vic sa iva kuñati--õini . parvatabhede ÷abdamàlà .

#<à÷okeya># triø a÷oka + caturarthyàü sakhyàø óha¤ . a÷oka vçkùasannikçùñade÷àdau . a÷okà + ÷ubhràø óhak . a÷okàyà apatye . striyàü tu ÷àrïgaravàø ïãn . à÷okeyã .

#<à÷auca># naø a÷ucerbhàvaþ aõ %<na¤aþ ÷ucãtyà0>% pàø pårba padasya và vçddhiruttarapadasya nityam . a÷auca÷abdàrthe 486 pçùñhe vivçtiþ . %<da÷àhaü ÷àvamà÷aucaü bràhmaõasya vidhãyate>% %<sarveùàü ÷àvamà÷aucaü màtàpitrostu såtakam>% %<triràtramàhurà÷aucamàcàrye saüsthite sati>% manuþ ùpa¤ . à÷aucyamapyatra naø %<à÷aucyàt vipramucyeta bràhmaõàn svastivàcya ca>% ÷uø taø smçtiþ .

#<à÷carya># naø à + cara--yat %<à÷carya manitye>% pàø suñ . 1 adbhute 2 vismayarase 3 tadvati triø . %<÷eùàþ sthiratva micchanti kimà÷caryamataþ param>% bhàø vaø . %<à÷caryavat pa÷yatiü ka÷cidenamà÷caryavat vadati tathaiva cànyaþ--à÷caryavaccainamanyaþ ÷çõoti>% gãtà . %<puùpamà÷caryameghàþ>% raghuþ . %<kimà÷varyaü kùàrade÷e pràõadà yamadåtikàþ>% udbhañaþ .

@<[Page 839a]>@
#<à÷co(÷cyo)tana># triø à + ÷cu(÷cyu)ta--lyu . 1 samyakkùaraõa÷ãle bhàve lyuñ . 2 samyakkùaraõe naø . %<tarpaõaiþ puñapàkai÷ca dhåmairà÷cyotanaistathà>% . %<hitamardhodakaü seke tathà÷cyotanameva>% ca . %<kùaumàvaddhaü pathyamà÷cyotane và sarpirghçùñaü yaùñikàhvaü sarodhram>% iti ca su÷ruø .

#<à÷ma># puø a÷manovikàraþ aõ và ñilopaþ . prastaravikàre

#<à÷maka># puø a÷manà kàyati kai--ka . sàlvade÷àvayava gràmabhede %<sàlvàvayavapratyagrathakalakåñà÷makàdi¤>% pàø . tatra bhavaþ i¤ . à÷makiþ tadgràmabhave triø .

#<à÷mana># puø a÷manovikàra aõ và ñilopàbhàvaþ . pàùàõa vikàre %<ya÷càpamà÷manaprakhyaü seùuü dhatte'nyadurvaham>% bhaññiþ . a÷manaþ såryasàratherapatyam aõ tadapatye puüstrã

#<à÷manya># triø a÷man + caturarthyàm saükà÷yàø õyaþ . prasta rasannikçùñade÷àdau .

#<à÷mabhàraka># triø a÷mabhàraü harati vahati àvahati và vaü÷àø ñhaõ . prastarasya 1 hàrake 2 vàhake 3 tadàvàhake ca .

#<à÷marathya># puø a÷marathasya munerapatyam gargàø ya¤ . a÷mararatharùerapatye %<abhivyakterityà÷marathyaþ>% ÷àø såø . gotràpatye tu kaõvàø aõ . à÷maratha ityeva striyàü ïãp .

#<à÷marika># puø a÷mararyeva svàrthe bàø ñha¤ . a÷marãroge %<bhinnavastirà÷mariko na sidhyati>% su÷rutaþ .

#<à÷màyana># puüstrã a÷manogotràpatyam a÷vàø pha¤ . a÷manàmarùergotràpatye striyàü ïãp .

#<à÷mika># triø bhàrabhåtama÷mànaü harati vahati àvahati và vaü÷àø ñhaõ . bhàrabhåtaprastarasya 1 hàrake 2 vàhake 3 àvàhake ca .

#<à÷meya># puüstrã a÷man + ÷ubhràø óhak . a÷manàmakarùerapatye .

#<à÷yàna># triø à + ÷yai--kta . ghanãbhåte ÷uùkapràye %<patha÷cà÷yànakardamàn>% raghuþ . %<antaràlagnà÷yànahariõarudhiravindunà>% kàdaø .

#<à÷ra># triø a÷rameva svàrthe'õ . cakùurjale .

#<à÷rapaõa># naø à + ÷rà--õic puk hrasve lyuñ . pàke .

#<à÷rama># puünaø à + ÷rama--àdhàre gha¤ avçddhiþ . brahmacaryàdike ÷àstrokte 1 dharmabhede, %<vinà÷ramaü na tiùñhettu dinamekamapi dvijaþ . à÷rameõa vinà tiùñhan pràya÷cittãyate dvijaþ>% dakùaþ . atra dvijapadasyopalakùaõaparatà yat raghunandanena sthàpitaü tadàpluta÷abde niràkçtam 752 pçùñhe dç÷yam . munãnàü 2 vàsasthàne, 3 mañhe 4 tapovane %<pratyudyayàvà÷ramama÷rameõa>% %<tau dampatã vasiùñhasya gurorjagmaturà÷ramam>% . %<sa kilà÷ramamantyamà÷ritaþ>% sa duùpràpaya÷àþ pràpadà÷ramaü ÷ràntavàhanaþ %<abhyutthitàgnipi÷unaiþ--atithãnà÷ramonmukhàn>% iti ca raghuþ . %<kamalàsanamivà÷ramagurum>% iti kàdaø . %<bråyà devaü tava sahacaro ràmagiryà÷ramasthaþ>% meghadåø . sarvakle÷ahànena vi÷ràmasthàne 5 parame÷vare ca . %<à÷ramaþ ÷ramaõaþ kùàmaþ suparõo vàyuvàhanaþ>% viùõusahaø %<à÷ramavat sarveùàü saüsàràraõya bhramatàü vi÷ràmasthànatvàdà÷ramaþ>% iti bhàø tatra à÷rameùu kutra kasyàdhikàra iti tàvannirõãyate . %<catvàra à÷ramà÷caiva bràhmaõasya prakãrtitàþ . gàrhasthyaü brahmacarya¤ca vànaprasthaü tu bhikùukam . kùatriye càpi kathità à÷ramàstrayaeva hi . brahmacarya¤ca gàrhasthyamà÷ramadvitayaü vi÷aþ . gàrhasthyamucitaü tvekaü ÷ådraüsya kùaõamàvahet>% màdhaø dhçtavàmanapuø . %<catvàro bràhmaõasyoktà à÷ramàþ ÷rutinoditàþ . kùatriyasya trayaþ proktà dvàvekovai÷ya÷ådrayoþ>% niø siø kårmapuø varõakrameõa càturà÷ramyàdayaþ iti . tatra kalau dãrghakàlabrahmacaryavànaprasthà÷ramau na staþgçhasthabhikùukà÷ramàveva . %<gçhastho bhikùuka÷caiva à÷ramau dvau kalau yuge>% iti smaraõàt . tatra saünyàse viprasyaivàdhikàraþ bràhmaõàþ pravrajantãti jàvàla÷ruteþ %<àtmanyagnãn samàropya bràhmaõaþ pravrajet gçhàditi>% yàø smçteriti vahavaþ . %<bràhmaõaþkùatriyovàtha vai÷yo và pravrajedgçhàditi>% kaurmavàkyàt kùatriyàdãnàmapi tatràdhikàraþ pårbavacanantu kaùàyàdivastra tridaõóadhàraõaviùayam %<mukhajànàmayaü dharmo yadviùõorliïgadhàraõam ràjanyavai÷yayornaiva dattàtreyamunermatam>% baudhàø smçteþ . ayameva pakùo mallinàthena samarthitaþ yathà aütra yadyapi %<bràhmaõàþ pravrajanti>% iti ÷ruteþ %<àtmanyagnãn samàropya bràhmaõàþ pravrajedgçhàt>% iti manusmaraõàt %<mukhajànàmayaü dharmo yadviùõorliïgadhàraõam . bàhujàtorujàtànàmayaü dharmo na vidyate>% iti niùedhàcca bràhmaõasyaiva pravrajyà na kùatriyàderiti tathàpi %<yadahareva virajet tadahareva pravrajet>% ityàdi÷rutestraivarõikasàdhàraõyàt %<trayàõàü varõànàü vedamadhãtya catvàra à÷ramàþ>% iti såtrakàravacanàt %<bràhmaõaþ kùatriyo vàpi vai÷yo và pravrajed gçhàt>% iti smaraõàt %<mukhajànàmayaü dharmo vaiùõavaü liïgadhàraõam . bàhujàtorujàtànàü tridaõóaü na vidhãyate>% iti niùedhasya tridaõóaviùayatvadar÷anàcca kutracid bràhmaõapadasyopalakùaõamàcakùàõàþ kecit traivarõikàdhikàraü prapedire . tathà sati %<sa kilà÷ramamantyamà÷ritaþ>% iti atràpi kavinàpyayameva pakùo vivakùita iti pratãmaþ . anyathà vànaprasthà÷ramatayà vyàkhyàne %<vidadhe vidhimasya naiùñhikaü yatibhiþ sàrdhamanagnimagnicit>% iti vakùyamàõenànagnisaüskàreõa virodhaþ syàt agnisaüskàrarahitasya vànaprasthasyaivàbhàvàt . ataeva manunà anena kramayogeõa parivrajati yo dvijaþ iti dvijamàtrasya parivrajyadhikàra uktaþ . eva¤ca mahatà prayatnena ÷aïkaràcàryeõa bràhmaõasyaiva saünyàse'dhikàrasya samarthanaü tridaõóaviùayamiti . eteùu à÷rameùu brahmacaryasya nityatvam itarà÷ramàõàü %<yamicchettu tamàvaset>% iti mitàø dhçtavacanàt icchàdhãnatayà kàmyatvam . tatrà÷ramàõàü samuccayapakùaþ kàmanàvataeva, vikalpastu akàmanàvato viraktasya, . adhikàribhedàcca à÷rama samuccayavikalpapakùau mitàø samarthitau yathà %<vanàt gçhàdvà kçtveùñiü sàrvavedasadakùiõàm . pràjàpatyàntadante tànagnãnàropya càtmani . adhãtavedo japakçt putravànannado'gnimàn . ÷aktyà ca yaj¤akçnmokùe manaþ kuryàttunànyathà>% yàø . yàvatà kàlena tãvratapaþ÷oùitavapuùoviùaya kaùàyaparipàko bhavati . puna÷ca madodbhavà÷aïkànodbhàvyate . tàvatkàlaü vanavàsaü kçtvà tatsamanantaraü mokùe manaþ kuryàt . vanagçha÷abdàbhyàntatsambandhyà÷ramolakùyate . mokùa÷abdena ca mokùaikaphalaka÷caturthà÷ramaþ . atha và gçhàt gàrhasthyàdanantaraü mokùe manaþ kuryàdanena ca pårbokta÷caturà÷ra masamuccayapakùaþpàkùika iti dyotayati . tathà ca vikalpo jàvàla÷rutau ÷råyate . %<brahmacaryamparisamàpya gçhã bhavet gçhã bhåtvà vanã bhavet vanã bhåtvà prabrajet yadi vetarathàbrahmacaryàdeva prabrajedgçhàdvà vanàdbeti>% . tathà gàrhasthyetarà÷ramabàdha÷ca gautamena dar÷itaþ . %<ekà÷ramantvàcàryàþ pratyakùavidhànàt gàrhasthyasyeti>% . eùà¤ca samuccayavikalpabàdhapakùàõàü sarbeùàü ÷rutimålatvàdicchayà vikalpaþ . ato yatkai÷cit paõóitaümanyairuktam . smàrtatvànnaiùñhikatvàdãnàïgàrhasthyena ÷rautena bàdhaþ . gàrhasthyànadhikçtàndhaklãvàdiviùayatà veti . tatsvàdhyàyàdhyayanavaidhuryanibandhanamityupekùaõãyam . ki¤ca . yathà viùõukramaõàjyàvekùaõàdyakùamatayà païgvàdãnàü ÷rauteùvanadhikàrastathà smàrteùvapyudakumbhàharaõabhikùàcaryàkùamatvàt kathaü païghvàdivipayatayà naiùñhikatvàdyà÷ramanirvàhaþ . asmiü÷cà÷rame bràhmaõasyaivàdhikàraþ . àtmanyagnãn samàropya bràhmaõaþ pra%<vrajedgçhàt>% . tathà %<eùa vo'bhihito dharmo bràhmaõasya caturvidhaþ>% ityupakramopasaühàràbhyàü manunà bràhmaõasyàdhikàrapratipàdanàt . %<bràhmaõàþ pravrajantãti>% ÷rute÷càgrajanmana evàdhikàro na dvijàtimàtrasya . anye tu traivarõikànàm prakçtatvàt %<trayàõàm varõànàm vedamadhãtya catvàra à÷ramà>% iti såtrakàravacanàcca dvijàtimàtrasyàdhikàramàhuþ . yadà vanàt gçhàdvà pravrajati tadà sàrva vedasadakùiõàm sàrvavedasã sarvadhanasambandhinã dakùiõà yasyàþ sà tathoktà tàm prajàpatidevatàkàmiùñiü kçtvà tadante tànvaitànànagnãn àtmani ÷rutyuktavidhànena samàropya ca÷abdàt %<udagayane paurõamàsyàm pura÷caraõamàdau kçtvà ÷uddhena kàyena aùñau ÷ràddhàni nirvapet dvàda÷a và>% iti baudhàyanàdyuktaü pura÷caraõàdika¤ca kçtvà . tathà'dhãtavedo japaparàyaõojàtaputrodãnàndhakçpaõàrthisàrthàya yathà÷aktyannada÷ca bhåtvà anàhitàgnirjyeùñhatvàdinà pratibandhàbhàve kçtàdhàno nityanaimittikàn yaj¤àn kçtvà mokùe manaþ kuryàt caturthà÷ramaü pravi÷eta nànyathà . anenàna pàkçtarõatrayasya gçhasthasya pravrajyàyàmanadhikàrandar÷ayati . tathàha manuþ . %<çõàni trãõyapàkçtya manomokùenive÷ayet . anapàkçtya mokùantu sevamàno brajatyadha iti>% . yadà tu brahmacaryàt pravrajati tadà na prajotpàdanàdiniyamaþ . akçtadàraparigrahasya tatrànadhikàràdràgaprayuktatvàcca vivàhasya . na ca çõatrayàpàkaraõavidhireva dàrànàkùipatãti ÷aïkanãyam . vidyàdhanàrjananiyamavadanyaprayuktadàrasambhavetasyànàkùepakatvàt . nanu %<jàyamànovai bràhmaõastribhirçõavàn jàyate brahmacaryeõa çùibhyo, yaj¤ena devebhyaþ, prajayà pitçmyaþ>% iti jàtamàtrasyaiva prajotpàdanàdãnyàva÷ya kànãti dar÷ayati, maivam na hi jàtamàtro'kçtadàràgniparigraho yaj¤àdiùvadhikriyate . tasmàdadhikàrã jàyamàno bràhmaõàdiryaj¤àdãnanutiùñhediti tasyàrthaþ . tata÷copanãtasya vedàdhyayanamevàva÷yakam . kçta dàraparigrahasya prajotpàdanamapãti tata÷ca brahmacaryà÷ramasyaiva nityatvamitareùàü tu %<yamicchettu tamàva÷et>% iti mitàkùaràdhçtavacanàt kàmyatvameva . çõatrayàpàkaraõàva÷yakatà tu kçtavivàhasyaiveti siddham . à÷ramà÷ca caturvidhàþ . brahmacaryagàrhasthyavànaprasthabhikùukabhedàt . %<brahmacàrã gçhastha÷ca vànaprasthoyatistathà . ete gçhasthaprabhava÷catvàraþ pçthagà÷ramàþ>% manåkteþ tatra brahmacàrã dvividhaþ . naiùñhika upakurvàõa÷ca maraõàntaü gurukulavàsitayà kçtabrahmacaryaþ naiùñhikaþ . ùañatriü÷adabdàdikaü gurau vasitvà gàrhasthyàrthaü kçtasamàvartana upakurvàõaþ . gçhastho'pi dvividhaþ . akçtadàraþ snàtakaþ kçtadàra÷ca . tatra kçtasamàvartano'pi kanyàlàbhàt pårbaü dhçtasmàrtadharmabhedaþ snàtakaþ . taddharmà÷ca àpluta÷abde 752 pçùñhe'bhihitàþ . kçtadàro'pi dvividhaþ sàgnirniragni÷ca sàgnirapi dvividhaþ ÷rautàgniyuktaþ smàrtàgniyukta÷ca . vànaprastho'pi dvividhaþ sadàro'dàra÷ca %<putreùu dàràn nikùipya vanaü gacchet saheva và>% manåkteþ sadàràdàratvapakùayoþ samadhigamàt . tatra adàrasya apacamànà÷makuññakadantolåkhalàdisaüj¤à . sadàrasya pacamànasaüj¤à . bhikùurapi caturvidhaþ kuñãcaka bahådaka hasaparahaüsetibhedàt . bhikùuko'pi prakàràntareõa dvividhaþ vividiùàsanyàsã vidvatsaünyàsã ca tadetat jãvanmuktau vidyàraõyena niråpitaü yathà vakùye vividiùànyàsaü vidvannyàsa¤ca bhedataþ . hetå videhamukte÷ca jãvanmukte÷ca tau kramàt .. saünyàsaheturvairàgyaü yadaharvirajettadà . pravrajediti vedoktestadbhedastu puràõataþ . viraktirdvividhà proktà tãvratãvratareti ca . satyàmeva tu tãvràyàü nyasedyogã kuñãcake .. ÷aktovahådake tãvrataràyàü haüsasaüj¤ite . musukùuþ parame haüse sàkùàdvij¤ànasàdhane . putradàradhanàdãnàü nà÷e tàtkàlikã matiþ . dhik saüsàramitãdçk syàdviraktermandatà hi sà .. asmin janmani mà bhåvan putradàràdayo mama . iti yà susthirà buddhiþ sà vairàgyasya tãvratà .. punaràvçttisahito loko me màstu ka÷cana . iti tãvrataratvaü syànmande nyàsona ko'pi hi .. yàtràdya÷akti÷aktibhyàü tãvre nyàsadvayaü bhavet . kuñãcakobahåda÷cetyubhàvetau tridaõóinau . dvayaü tãvratare brahmalokamokùavibhedataþ . talloke tattvaviddhaüsoloke'smin parahaüsakaþ .. eteùàntu samàcàràþ proktàþ pàrà÷arasmçteþ . vyàkhyàne'smàbhiratràyaü parahaüso vivicyate . jij¤àsurj¤ànavàü÷ceti parahaüso dvidhà mataþ . pràhurj¤ànàya jij¤àsornyàmaü vàjasaneyinaþ . %<pravràjinolokametamicchantaþ pravrajanti hi>% . etasyàrthantu gadyena vakùyemandavibuddhaye .. loko hi dvividhaþ àtmaloko'nàtmaloka÷ceti . tatrànàtmalokasya traividhya vçhadàraõyake tçtãyàdhyàye ÷råyate . %<atha trayovàva lokàþ manuùyaloka pitçloko devaloka>% iti . so'yaü manuùyalokaþ putreõaiva jayyonànyena karmaõà . karmaõà pitçloko vidyayà devaloka iti . àtmaloka÷ca tatraiva ÷råyate . %<yohavà asmàllokàt svaülokamadçùñvà praiti saenamavidito na bhunaktãti>% . %<àtmànameva lokamupàsãta>% %<saya àtmànameva lokamupàste nahàsya karma kùãyata>% iti ca . ùaùñhàdhyàye'pi %<kiü prajayàkariùyàmo yeùàü no'yamàtmà'ya¤ca loka>% iti . eva¤ca sati etameva pravràjino lokamicchantaþ pravrajanti ityatràtmalokovivakùita iti gamyate %<savà eùa mahànaja àtmeti>% prakràntasyàtmana eva etacchabdena paràmçùñatvàt . lokyate anubhåyata iti lokaþ . tathà càtmànubhavamicchantaþ pravrajantãti ÷rutestàtparyàrthaþ sampadyate . smçti÷ca %<brahmavij¤ànalàbhàya parahaüsasamàhvayaþ . ÷àntidàntyàdibhiþ sarvaiþ sàdhanaiþ mahitobhavediti>% . iha janmani janmàntare và samyaganuùñhitairvedànuvacanàdibhirutpannayà vividiùayà sampàditatvàdayaü vividiùà sanyàso dvividhaþ janmàpàdakakarmàdityàgamàtràtmakaþ praiùoccàraõapårbakadaõóadhàraõàdyà÷ramaråpa ÷ceti . tyàga÷ca taittirãyàdau ÷råyate %<na karmaõà na prajayà na dhanena, tyàgenaike amçtatvamàna÷uriti>% . asmiü ÷ca tyàge striyo'pyadhikriyante . ataeva maitreyãvàkyamàmnàyate yenàhaü nàmçtà syàü kimahaü tena kuryàm yadeva bhagavan! veda tadeva me bråhoti . brahmacàrigçhasthavànaprasthànàü kenacinnimittena sannyàsà÷ramasvãkàre pratibaddhe sati svà÷ramadharmeùvanuùñhãyamàneùvapi vedanàrtho mànasakarmàdityàgo na virudhyate ÷ruti smçtãtihàsapuràõeùu loke ca tàdç÷àntattvavidàü bahånàmupalambhàt . yastu daõóadhàraõàdiråpã vedanahetuþ paramahaüsà÷ramaþ sa pårbairàcàryairbahudhà prapa¤cita ityasmàbhiruparamyate . iti vividiùàsaünyàsaþ .
     %<atha vidvatsaünyàsaü niråpayàmaþ .. samyaganuùñhitaiþ ÷ravaõamanananididhyàsanaiþ paratattva viditavadbhiþ sabhyàdyamànovidvatsaünyàsaþ . ta¤ca yàj¤avalkyaþ sampàdayàmàsa . tathàhi vidvacchiromaõirbhagavàn yàj¤avalkyovijigãùukathàyàü bahuvidhena tattvaniråpaõenà÷valàyanaprabhçtãnmunãn vijitya vãtaràga kathàyàü saükùepavistàràbhyàmanekadhà janakaü bodhayitvà maitreyãü bubodhayiùustasyàstvarayà tattvàbhimukhyàya svakartavyaü sanyàsaü pratijaj¤e tatastàü bodhayitvà saünyàsa¤cakàra . tadubhayaü maitrãyãvràhmaõasyàdyantayoràmnàyate>% %<atha ha yàj¤avalkyo'nyadvçttamupàkariùyan maitreyãti hovàca yàj¤a valkyaþ, pravrajiùyan và are ahamamasmàt sthànàdasmãti, etàvadare khalvamçtatvamiti hoktvà yàj¤avalkyaþ pravavràjeti>% .. kahole vràhmaõe'pi vidvatsaünyàsa àmnàyate %<etaüvaitamàtmànaü viditvà bràhmaõàþ putraiùaõàyà÷ca vittaiùaõàyà÷ca lokaiùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcarya¤carantãti>% . nacaitadvàkyaü vividiùàsaünyàsaparamiti ÷aïkanãyaü pårbakàlavàcinoviditveti ktvàpratyayasya bràhmaõa÷abdasya ca bàdhaprasaïgàt . nacàtra vràhmaõa÷abdojàtivàcakaþ vàkya÷eùe pàõóityabàlyamauna÷abdàbhidheyaiþ ÷ravaõamanananididhyàsanaiþ sàdhyaü vrahmasàkùàtkàramabhipretyàtha vràhmaõa ityabhihitatvàt . nanu tatra vividiùàsaünyàsopetaþ pàõóityàdau pravartamàno'pi bràhmaõa÷abdena paràmçùñaþ tasmàt vràhmaõaþ pàõóityaü nirvidya bàlyena tiùñhàsediti maivaü bhàvinãü vçttimà÷ritya tatra vràhmàõa÷abdasya prayuktatvàt . anyathà kathamatha bràhmaõa iti sàdhanànuùñhàünottarakàlavàcina matha÷abdaü prayu¤jãta . ÷àrãrabràhmaõe'pi vidvatsaünyàsavividiùàsaünyàsau spaùñaü nirdiùñau %<etameva viditvàlpamunirbhavatyevameva pravrajinolokamicchantaþ pravrajantãti>% . munitvaü manana÷ãlatvam . taccàsati kartavyàntare sambhavatãtyarthàt saünyàsa evàbhidhãyate . etacca vàkya÷eùe spaùñãkçtam %<etaddha sma vaitat pårbe viddhàüsaþ prajàü na kàmayante kiü prajayà kariùyàmoyeùàü no'yamàtmàyaü loka iti>% %<te sma putraiùaõàyà÷ca vittaiùaõàyà÷ca laukaiùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü carantãti>% . ayaüloka ityàparokùyeõànubhåyata ityarthaþ . nanvatra munitvena phalena pralobhya vividiùàsaünyàsaü vidhàya vàkya÷eùe sa eva prapa¤citaþ atona saünyàsàntaraü kalpanãyaü maivaü vedanasyaiva vividiùàsaünyàsaphalatvàt . na ca vedana munitvayorekatvaü ÷aïkanãyaü viditvà munirbhavatãti pårbottarakàlãnayostayoþ sàdhyasàdhanatvapratãteþ . nanu vedanasyaiva paripàkàti÷ayaråpamavasthàntaram munitvam atovedanadvàrà pårvasaünyàsasyaivaitat phalamiticet vàóham ataeva sàdhanaråpàt saünyàsàdanyaü phalaråpamenaü saünyàsaübråmaþ . yathà vividiùàsaünyàsinà tattvaj¤ànàya ÷ravaõàdãni sampàdanãyàni tathà vidvatsaünyàsinàpi jãvanmuktyai manonà÷avàsanàkùayau sampàdanãyau . etaccopariùñàt prapa¤cayiùyàmaþ . satyapyanayoþ saünyàsayo ravàntarabhede paramahaüsatvàkàreõaikãkçtya caturvidhà bhikùava iti smçtiùu catuþsaükhyoktà . pårboktayoþ saünyàsayoþ paramahaüsatvaü jàvàla÷rutàvavagamyate . tatra hi janakena saünyàse pçùñe sati yàj¤avalkyo'dhikàrivi÷eùavidhànenottarakàlànuùñheyena ca sahitaü vividiùàsaünyàsamabhidhàya pa÷càdatriõà yaj¤opavãtarahitasyàkùipte' bràhmaõye pa÷càdàtmaj¤ànameva yaj¤opavãtamiti samàdadhau atobàhyayaj¤opavãtàbhàvàt paramahaüsatvaü ni÷cãyate . tathànyasyàü kaõóikàyàü tatra paramahaüsonàmetyu pakramya saüvartàkàdãn bahuvidhàn brahmavidojãvanmuktànudàhçtya %<avyaktaliïgà avyaktàcàrà anunmattà unmattavadàcarantaþ>% itividvatsaünyàsinodar÷itàþ . tathà %<tridaõóaü kamaõóaluü ÷ikyaü pàtraü jalapavitraü ÷ikhàü yaj¤opavãta¤cetyetatsarvaü bhåþsvàhetyapsu parityajyàtmànamanvicchediti>% tridaõóinaþ sata ekadaõóalakùaõaü vividiùàsaünyàsaü vidhàya tat phalaråpaü vidvat saünyàsamevamudàjahàra . %<yathà jàtaråpadharonirdvandvo niùparigrahastattvabrahmamàrge samyak sampannaþ ÷uddhamànasaþ pràõasandhàraõàrthaü yathoktakàle vimukto bhaikùamàcarannudapàtreõa làbhàlàbhau samau kçtvà ÷ånyàgàre devagçhatçõakåñavalmãkavçkùamålakulàla÷àlàgnihotranadãpulinagirikuharakandarakoñaranirjharasthaõóileùvaniketanavàsyaprayatnonirmamaþ ÷ukladhyànaparàyaõo'dhyàtmaniùñhaþ ÷ubhà÷ubhakarma nirmålanaparaþ saünyàsena dehatyàgaü karoti sa paramahaüsonàmeti>% . tasmàdanayorubhayoþ paramahaüsatvaü siddham . samàne'pi paramahaüsatve siddhe viruddhadharmàkràntatvàdavàntarabhedo'pyabhyupagantavyaþ . viruddhadharmatva¤càraõyupaniùatparamahaüsopaniùadoþ paryàlocanàyàmava gamyate . %<kena bhagavan! karmàõya÷eùatovisçjàmãti>% ÷ikhàyaj¤opavãtasvàdhyàyagàyatrãjapàdya÷eùakarma tyàgaråpe vividiùàsaünyàse ÷iùyeõàruõinà pçùñesati guruþ prajàpatiþ %<÷ikhàü yaj¤opavãtam>% ityàdinà sarvatyàgamabhidhàya %<daõóamàcchàdanaü kaupãna¤ca parigrahediti>% daõóàdi svãkàraü vidhàya %<trisandhyàdau snànamàcaret . sandhiü samàdhàvàtmanyàcarediti>% %<sarveùu vedeùvàraõyamàvartayedupaniùadamàùartayedupaniùadamàvartayediti>% vedanahetånà÷ramadharmànanuùñheyatayà vidhatte . %<atha yoginàü paramahaüsànàü ko'yaü màrgaþ>% iti vidvat saünyàse nàradena pçùñe sati gururbhagavàn svaputramitretyàdinà pårvavat saünyàsamabhidhàya %<kaupãnaü daõóamàcchàdana¤ca sva÷arãropabhogàrthàya lokasyopakàràrthàya ca parigrahediti>% daõóàdisvãkàrasya laukikatvamabhidhàya %<tacca mukhye nàstãti>% ÷àstrãyatvaü pratiùidhya %<ko'yaü mukhya iti cedayaü mukhyona daõóaü na ÷ikhàü na yaj¤opavãta nàcchàdana¤carati paramahaüsaþ>% iti daõóàdiliïgaràhityasya ÷àstrãyatàmuktvà %<na ÷ãtaü na coùõa>% mityàdinà vàkyena %<à÷àmbaro nirnamaskàra>% ityàdivàkyena ca lokavyavahàràtãtatvamabhidhàyànte %<yatpårõànandaikabodhastadvrahmàhamasmãti kçtakçtyo bhavati>% ityantena granthena brahmàtmànubhavamàtraparyavasànamàcaùñe . atoviruddhadharmopetatvàdastvevànayormahàn bhedaþ . smçtiùvapyayaü bheda uktadi÷àdraùñavyaþ . %<saüsàramevaü niþsàraü dçùñvà sàradidçkùayà . pravrajantyakçtodvàhàþ paraü vairàgyamà÷ritàþ . pravçttilakùaõo yogo j¤ànaü saünyàsalakùaõam . tasmàjj¤ànaü puraskçtya saünyasyediha buddhimàn>% ityàdivividiùàsaünyàsaþ . %<yadà tu viditaü tatsyàt paraü brahma sanàtanam . tadaikadaõóaü saügçhya sopavãtàü ÷ikhàü tyajet . j¤àtvà samyakparaü brahma sarbaütyaktvà parivrajediti>% vidvatsaünyàsaþ . nanu kalàvidyàdàviva kadàcidautsukyamàtreõàpi beditu micchà sambhavatyeva vidvattàpyàpàtadar÷inaþ paõóitaü manyamànasyàpyabalokyate . na ca tau pravrajantau dçùñau atovividiùàvidvatte kãdç÷yau vivakùite iti ceducyate . yathà tãbràyàü bubhukùàyàmutpannàyàü bhojanàdanyo vyàpàro na rocate . bhojane ca vilambona soóhu ÷akyate . tathà yadà janmahetuùu karmasvatyantamaruciþ vedanasàdhana÷ravaõàdiùu ca tvarà mahatã sampadyate tàdç÷ã vividiùà saünyàsahetuþ . vidvattàyà avadhirupade÷a sàhasryàmabhihitaþ . %<dehàtmaj¤ànavajj¤ànaü dehàtmaj¤ànavàdhakam . àtmanyeva bhavedyasya sa necchannapi mucyate>% iti . ÷rutàvapi %<bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ . kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare iti>% . paramapi hairaõyagarbhàdipadamavaraü yasmàdasau paràvaraþ . hçdaye buddhau sàkùiõastadàtmyàdhyàso'nàdyavidyànimittatvena granthivaddçóhasaü÷leùaråpatvàdgranthirityucyate . àtmà sàkùãkartà và, sàkùitve'pyasya brahmatvamasti na và, brahmatve'pi tadbuddhyà vedituü ÷akyate na và, ÷akyatve'pi tadvedanamàtreõa muktirasti navetyàdayaþ saü÷ayàþ . karmàõyanàrabdhàni àgàmijanmakàraõàni . tadetat granthyàditrayamavidyànimittatvàdàtmadar÷anena nivartate . smçtàvapyayamartha upalabhyate %<yasya nàhaükçtobhàvobuddhiryasya na lipyate . hatvàpi sa imàüllokànna hanti na nibadhyata>% iti . yasya brahmavido, bhàvaþ sattà svabhàva àtmà, nàhaü kçtonàhaïkàreõa tadàtmyàdhyàsàdàvirbhàvitaþ, buddhilepaþ saü÷ayaþ . tadabhàve trailokyabadhenàpi na nibadhyate kimutànyena karmaõetyarthaþ . nanvevaü sati vividiùàphalena tattvaj¤ànenaivàgàmijanmanàü nivàritatvàdvartamànajanma÷eùasya bhogamantareõa nivàrayituma÷akyatvàdalamanena vidvatsanyàsaprayàseneti cenmaivaü vidvatsanyàsasya jãvanmuktihetutvàt . tasmàdvedanàya yathà vividiùàsaünyàsaþ eva jãvanmuktaye vidvatsaünyàsaþ sampadanãyaþ iti vidvatsaünyàsaþ . dãrghakàlaü brahmacaryam ityàdityapuràõe yad kalivarjye dãrghakàlabrahmacaryasaünyàsà÷ramayorutkãrtanam tat naiùñhikabrahmacaryaùañtriü÷adabdàdibrahmacaryayorniùedhaparam na punargrahaõàntikabrahmacaryamàtrasya niùedhaþ dãrghakàletivi÷eùaõasàmàrthyàt tena %<ùañtriü÷adàbdikaü caryaü gurau traivedikaü vratam . tadardhikaü pàdikaü và grahaõàntikameva và>% iti manunoktapakùacatuùñayamadhye alpakàlikasyaiva kalau kartavyatà . %<tathà'gnihotraü gavàlambhaü saünyàsaü palapaitçkamiti>% nigamavàkyamapi tridaõóaviùayam %<yàvadvarõavibhàgo'sti yàvadvedaþ pravartate . saünyàsa¤càgnihotra¤ca tàvat kuryàt kalau yuge>% devalasmaraõàt . %<catvàryavdasahasràõi catvàryavda÷atàni ca . kaleryadà gamiùyanti tadà tretàparigrahaþ . saünyàsa÷ca na kartavyo bràhmaõena vi÷eùata>% iti vyàsavacanantu tridaõóaviùayam . mahànirvàõatantre tu . %<puraiva kathitaü tàvat kalidharmaviceùñitam . tapaþsyàdhyàyahãnànàü nçõàmalpàyuùàmapi . kle÷apravàhà÷aktànàü kutodehapari÷ramaþ . brahmacaryà÷ramonàsti vànaprastho'pi na priye . gàrhasthyabhaikùukau caiva à÷ramau dvau kalau yuge! gçhasthasya kriyàþ sarvà àgamoktà kalau ÷ive . nànyamàrgaiþ kriyàsiddhiþ kadàpi gçhamedhinàm . bhaikùuke'pyà÷rame vàpi vedoktaü daõóadhàraõam . kalau nàstyeva tattvaj¤e! yatastacchrautasaüskçtiþ . ÷aivasaüskàravidhinà'padhåtà÷ramadhàraõam . tadeva kathitaü bhadre! saünyàsagrahahaõaü kalau . vipràõàmitareùà¤ca varõànàü prabale kalau . ubhaye à÷rame devi! sarveùàmadhikàrità . sarveùàmeva saüskàrakarmaõã ÷aivavartmanà . vipràõàmitareùà¤ca karmaliïgaü pçthak pçthak>% . ubhàvevà÷ramau vihitau etaccàgamàdhikàriõaþ patitabràhmaõàderakçtapràya÷cittasyaiva bodhyam . àgamavidhàvadhikàriõa÷ca àgama÷abde 614 pçùñhe uktàþ itareùàntu na ÷rautadaõóàdidhàraõaniùedhaþ teùàü ÷rauta evàdhikàràt . vastutaþ àgamavàkye'pi prabale kalàviti vi÷eùokteþ prabale kalau sarveùàmeva patita pràyatvasyàva÷yambhàvàdàgamadharmasyaivàvalambanãyatayà teùàmeva tadànãmàgamoktà÷rayadvaye'dhikàra iti bheda iti dik .

#<à÷ramaguru># puø à÷ramàõàü brahmacaryàdãnàü gururniyantà . à÷ramaniyantari nçpe . %<kartumà÷ramaguruþ sa nà÷ramat>% màghaþ .

#<à÷ramadharma># puø à÷ramavihitodharmaþ . brahmacaryàdivihite dharme dharmo hi ùaóvidhaþ varõadharma à÷ramadharmo varõà÷ramadharmo guõadharmo nimittadharmosàdhàraõadharma÷ceti . tatra varõadharmo bràhmaõo nityaü madyaü varjayedityàdiþ . à÷ramadharmo'gnãndhanabhaikùyabrahmacaryàdiþ varõà÷ramadharmo bràhmaõyàdi krameõa pàlà÷àdidaõóadhàraõàdi naimittikadharmovihitàkaraõaniùiddhasevananimittaü pràya÷cittam, sàdhàraõadharmo'hiüsàdi màühiüsyàt sarvàbhåtànãtyàcàõóàlaü sàdhàraõadharmaþ ÷ratyuktaþ iti mitàø . anyatra cànye à÷ramadharmàþ dar÷itàþ . brahmacàriõaþ svàdhyàyaþ, gçhasthasya dànaü damo yaj¤a÷ca, vànaprasthasya tapaþ, bhikùukasya %<abhayaü satvasaü÷uddhirj¤ànayogavyavasthitiþ>% ityàdikaþ tathà ca %<yastvà÷ramaü samà÷ritya adhikàraþ pravartate . sa khalvà÷ramadharmastu bhikùàdaõóàdikaü yathà . yatãnàü tu ÷amodharmoniyamovanavàsinàm . dànameva gçhasthànàü ÷u÷råùà brahmacàriõàmiti>% ÷rutyà smçtyà ca yeye dharmà yatra yatrà÷rame vihitàstete à÷ramadharma÷abdenocyante te ca dharmàstattacchabde prapa¤cena vakùyante .

#<à÷ramapada># naø à÷ramasya padam . munyàdervi÷ràmasthàne tapovanàdau à÷ramasthànàdayo'pyatra .

#<à÷ramavàsa># puø à÷rame vàsaþ . munyàdãnàü 1 tapovanàdau vàse à÷ramavàsamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . dhçtaràùñràdonàmà÷ramavàsàdhikàreõa vyàsanirmite bhàratàntargate 2 parvabhede . %<etadà÷ramavàsàkhyam>% bhàø àø 1 aø .

#<à÷ramavàsika># naø à÷ramavàsaþ pratipàdyatayàstyasya ñhan . bhàratàntargate dhçtaràùñràderà÷ramavàsapratipàdake parvabhede .

#<à÷ramasad># triø à÷rame sãdati sada--kvip . à÷ramavàsini tapovanavàsanirate vànaprasthàdau .

@<[Page 844b]>@
#<à÷ramika># triø à÷ramo'styasya ñhan . à÷ramayukte .

#<à÷ramin># triø à÷ramo'styasya ini . à÷ramayukte striyàü ïãp . %<tathaivà÷ramiõaþ sarve gçhasthe yànti saüsthitim>% %<caturbhirapi caivaitairnityamà÷ramibhirdvijaiþ>% manuþ .

#<à÷raya># naø à÷rãyate'sau à + ÷ri--karmaõi ac . 1 à÷rayaõãye %<vardhiùõumà÷rayamanàgatamabhyupaiti>% %<dravyà÷rayeùvapi guõeùu raràja nãlaþ>% màghaþ . %<citraü yathà÷raya mçte sthàõvàdibhyo vinà yathàcchàyà . tadvadvinà vi÷eùai rna tiùñhati nirà÷rayaü liïgam>% sàüø kàø 2 àdhàre %<àsattirà÷rayaõàntu sàmànyaj¤ànamiùyate>% hetorekà÷raye yeùàü svasàdhyavyabhicàrità %<janyànàü janakaþkàlo jagatàmà÷rayo mataþ>% bhàùàø %<tamà÷rayaü duùprasahasya tejasaþ>% raghuþ 3 gçhe . %<pitçmàtrà÷raye gaccha>% 4 avalambye %<vinà÷rayaü na tiùñhanti paõóità vanità latà>% udbhañaþ %<nirà÷rayaü màü jagadã÷a! rakùa>% puràø 5 viùaye %<babhåva yat premaparasparà÷rayam>% raghuþ aribhiþpãóyamànena balavadà÷rayaõaråpe ùaóguõàntargate ràj¤àü 6 guõabhede yathà÷rayaþ kartavyastathoktamagnipuràõe %<balinordviùatormadhye vàcàtmànaü samarpayan . dvaidhãbhàvena tiùñheta kàkàkùivadalakùitaþ . ubhayorapi saüghàte seveta balavattaram . yadà dvàvapi necchetàü saü÷leùaü jàtasaüvidau . tadopasarpettacchaktamadhikaü và svayaü vrajet . ucchidyamàno balinà nirupàyapratikriyaþ . kulotpanna satyamàryamàseveta balotkañam . taddar÷anopàstikatà nityaü tadbhàvabhàvità . tatkàritapra÷rayità vçttaü saü÷rayiõaþ smçtam>% . bhàve ac . 7 avalambane . %<yo'vamanyeta te måle hetu÷àstrà÷rayeõa ca>% manuþ . 8 à÷rayaõe %<guõavadà÷rayalabdhaguõodaye>% màghaþ . tva . à÷rayatvam àdhàratve naø . %<à÷rayatvaviùayatvabhàginã>% saüø ÷àø tal . à÷rayatà . tatràrthe strã àdhàra÷abde vivçtiþ .

#<à÷rayaõa># naø à + ÷ri--lyuñ . 1 àsevàyàm 2 avalambane ca . kartari lyuñ . 3 à÷rayakartari triø striyàü ïãp . %<ahametya pataïgavartmanà punaraïkà÷rayaõã bhavàmi te>% kumàø .

#<à÷rayaõãya># triø à + ÷ri--karmaõi anãyar . yasyà÷rayaþ kriyate 1 tasmin 2 avalambye ca .

#<à÷rayavat># triø à÷rayo'styasya matup masya vaþ striyàüïãp . à÷rayayukte sàvalambe sàdhàre padàrthe .

#<à÷rayà÷a># puø à÷rayama÷ràti a÷a--aõ upaø saø . 1 vahnau tasya à÷rayasya kàùñhàderdàhakatvàttathàtvam . %<durvçttaþ kriyate dhårtaiþ ÷rãmànàtmavivçddhaye . kiü nàma khalasaüsargaþ kurute nà÷rayà÷avat>% udbhañaþ 2 citrakavçkùe 3 kçttikànakùatre ca . 4 à÷rayanà÷ake triø .

#<à÷rayàsiddha># puø à÷rayo'siddho'sya . nyàyokte hetvàbhàsa bhede yathà gaganapadmaü surabhi padmatvàt sarojapadmavadityàdau gaganapadmaråpasya hetorà÷rayasyàprasiddhatvàt hetorduùñatvam .

#<à÷rayàsiddhi># strã à÷rayasyà siddhiþ aprasiddhiþ nyàyokte hetordoùabhede asiddhi÷abde 554 pçùñhe vivçtiþ .

#<à÷rayin># triø à÷rayati à + ÷ri--ini . à÷raya kàrake à÷rite . %<mayårapçùñhà÷rayiõà guhena>% raghuþ %<paryantà÷rayibhi rnijasya sadç÷aü nàmnaþ kiràtaiþ kçtam>% ratnàø .

#<à÷rava># triø à÷çõoti vàkyam à + ÷ru--ac . vàkyasthite vàci pravaõe vàkyaü ÷rutvà tadarthànuùñhàyini . %<saügavastu bhiùajàmanà÷ravaþ>% raghuþ . bhàve + ap . 3 aïgãkàre 3 kle÷e ca .

#<à÷ràva># triø à + ÷ru--õic--ac . 1 ÷ràvaõe 2 aïgãkàraõe ca

#<à÷ri># strã samyak a÷riþ pràø saø . samyakkoõe ÷abdaca0

#<à÷rita># triø à + ÷ri--kta . à÷rayapràpte, ÷araõàgate, àdheye %<pràya÷calaü gauravamà÷riteùu>% kumàø %<atha dravyà÷rità guõàþ>% . %<anyatra nityadravyebhya à÷ritatvamiheùyate iti>% ca bhàùàø .

#<à÷ritya># avyaø à + ÷ri--lyap . avalambyetyarthe .

#<à÷rin># triø à÷raü cakùurjalamastyasya sukhàø ini . cakùurjalayukte striyàü ïãp .

#<à÷rut># strã à + ÷ru--bhàve kvip . 1 aïgãkàre . kartari kvip . 2 aïgãkartari triø .

#<à÷ruta># triø à + ÷ru--kta . 1 aïgãkçte, 2 àkarõite ca . %<evaü sarvatrà÷ruteùu>% kàtyàø 3, 2, 6 .

#<à÷ruti># strã à + ÷ru--ktin . 1 aïgãkàre 2 ÷ravaõe ca .

#<à÷reya># triø à + ÷ri--yat . 1 à÷rayaõãye 2 avalambye ca .

#<à÷liùña># triø à + ÷liùa--kta . 1 àliïgite 2 saübaddhe %<÷ikhàbhirà÷liùñaivàmbhasàünidhiþ>% %<à÷liùñabhåmiü rasitàramuccaiþ>% iti ca màghaþ .

#<à÷leùa># puø ãùadekade÷ena ÷leùaþ saübandhaþ à + ÷liùa--gha¤ . 1 ekade÷asaübandhe . %<sàmãpyà÷le ùaviùayairvyàptyàdhàra÷caturvidhaþ>% mugdhaboø . 2 àliïgane ca . %<à÷leùalolupavadhåstanakàrka÷ya sàkùiõãm>% màghaþ vede niø kvacit lasya raþ . à÷reùo'pyuktàrthe puø a÷leùaiva svàrthe aõ . a÷leùànakùatre strã . %<à÷leùà nakùatraü sarpà devatàþ>% taitti0

@<[Page 845b]>@
#<à÷va># naø a÷vànàü samåhaþ aõ . 1 a÷vasamåhe a÷vairuhyate r÷aùikaþ aõ a÷vasyedaü vàhyam a¤ và . 2 a÷vavàhye triø siø kauø . a÷vasya bhàvaþ karma và pràõabhçjjàtitvàt a¤ . 3 a÷vabhàve 4 tatkarmaõi ca naø . a÷vasyedam aõ . 5 a÷vasaübandhini triø . %<à÷vaü kaphaharaü måtraü kçmidadruùu ÷asyate>% su÷rutaþ .

#<à÷vatarà÷vi># puø a÷vatarà÷vasyàpatyam i¤ . vuóilamunau .

#<à÷vattha># naø a÷vatthasya phalamaõ plakùàø tasya na luk . 1 a÷vattha phale . a÷vatthasyedam aõ . 2 a÷vatthasambandhini triø striyàü gauø ïãù . à÷vatthã ÷àkhà samidvà . %<sarpiràsicyà÷vatthãstrisraþ samidhaþ>% ÷ataø bràø . tasmàdà÷vatthe çtupàtre syàtàm ÷ataø bràø a÷vatthena yuktà aõa . a÷vatyanakùatrayuktàyàü 3 ràtrau strã . gahàø cha . à÷vatthãyaþ à÷vatthasambandhini triø .

#<à÷vatthika># caø a÷vattha÷abde 507 pçùñhe vigrahàdi . càndrà÷vine màsi .

#<à÷vapata># triø a÷vapateridam a÷vapatyàø aõ . a÷vapati sambandhini .

#<à÷vapas># triø à÷u àpnoti asun hrasvaþ . ÷ãghrapràptari .

#<à÷vapàlika># puüstrã a÷vapàlyàþ apatyaü revatyàø ñhak . a÷vapàlyà apatye .

#<à÷vapejin># triø baø vaø . a÷vapejena proktamadhãyate ÷aunakàø õini . a÷vapejarùiproktàdhyàyiùu .

#<à÷vabàla># triø a÷vabàlàyà oùadherayam aõ . a÷vabàloùadheþ saübandhini . %<à÷vabàlaþ prastaraþ, yaj¤oha devebhyo'pacakràma so'÷vobhåtvà paràïàvarta tasya devà anu hàya bàlànabhipedustànàlulupustànàlupya sàrdhaü saünyàsusta taetà oùadhayaþ samabhavan yada÷rabàlàþ ÷iro vai yaj¤asyàtithyaü jaghanàrgho bàlà ubhayataevaitadyaj¤aü parigçhõàti yadà÷vabàlaþ prastarobhavati>% ÷ataø vràø .

#<à÷vabhàrika># triø a÷vabàhya bhàrama÷vabhåtaü bhàraü và harati vahati àvahati và vaü÷àø ñha¤ . a÷vabàhyasya a÷vabhåtasya và bhàrasya 1 hàrake 2 vàhake 3 àvàhake ca .

#<à÷vamedhika># triø a÷vamedhàya hitaü ñhan . a÷vamedhasàdhane dravyàdau a÷vamedhadravyàõi ca a÷vamedha÷abde 511 pçùñhe uktàni a÷vamedhamadhikçtya kçtaþ granthaþ ñhaõ . ÷atapathabràhmaõàntargate 13 prapàñhake pa¤càdhyàyãråpe granthabhede tatra pa¤casvadhyàyeùu a÷vamedhasyotpattiþ phala¤ca . tasya dharmavidhayaþ àdhvaryavaudgàtrabrahmatvayàjamànaviùayàþ tatra prathamàdhyàyatrayeõa mantravyàkhyànena saha vi÷eùadharmà anukràntàþ . ÷eùàdhyàyadvayena ca taeva dharmàntarasahità anukràntà iti bhedaþ . a÷vamedhamadhikçtya kçtogranthaþ ñhaõ . yudhiùñhirà÷vamedhàdhikàreõa vyàsakçte bhàratàntargate 3 parvabhede naø . %<ityà÷vamedhikaü parva proktametanmahàdbhutam>% bhàø àø paø 1 aø . a÷vamedhaþ pratipàdyatayà'styasya ñhan . a÷vamedhikamapyatra naø . %<tato'÷vamedhikaü nàma parva proktaü caturda÷am>% bhàø àø paø 1 aø .

#<à÷vayuja># puø à÷vayujã a÷vinãnakùatrayuktà paurõamàsã yasmin màse'õ . ÷uklapratipadàdike dar÷ànte càndre à÷vine màse . %<tyajedà÷vayuje màsi munyannaü pårbasa¤citam>% manuþ %<bhàdrapadà÷vayujau varùà>% %<gàïgamà÷vayuje màsi pràya÷ovarùati>% iti ca su÷ruø .

#<à÷vayujaka># triø à÷vayujyàmupto màùaþ vu¤ . càndrà÷vinapaurõamàsyàmupte màùe sa hi tasyàmeva tithau uptaþ san prarohati bardhate ca iti lokaprasiddhiþ .

#<à÷vayujã># strã a÷vayujà a÷vinãnakùatreõa yuktà paurõamàsã %<nakùatreõa yuktaþ kàlaþ>% pàø aõ . à÷vinamàsãyapaurõamàsyàm %<à÷vayujyàü paurõamàsyàü nikumbho vàlukàrõavàt>% brahmapuø . %<tena yakùyamàõaþ pa¤cavarùàõyà÷vayujã÷ukleùu catustriü÷ataü pa÷ånàlabhate màrutàn>% kàtyàø 23, 2, 4 . %<à÷vayujyà vu¤>% pàø .

#<à÷varatha># triø a÷vayukto rathaþ a÷varathastastyedam patrapårvakatvàt a¤ . a÷vabàhyarathasambandhini .

#<à÷valakùaõika># triø a÷valakùaõaü vetti tajj¤àpaka÷àstramadhãte và ñhak . 1 a÷valakùaõàbhij¤e 2 tadbodhaka÷àstràdhyetari ca

#<à÷valàyana># puø a÷vala + a÷vagràhakaþ munibhedastasyàpatyaü naóàø phak . çgvedãya÷rautragçhyasåtrakàrake çùibhede %<sahasrakàõóaü svakçtaü såtraü bràhmaõasannibham ÷iùyà÷valàyana prãtyai ÷aunakena vipàñhitam>% ityukteþ ÷aunakopadiùñena tena ca %<athaitasya sanàmnà yasya vitàne yogàpattiü vakùyàmaþ>% ityupakramya %<namaþ ÷aunakàya>% ityantam adhyàyacatuùñayàtmakaü vaitànikakarmopayogi ÷rautrasåtram %<uktàni vaitànikàni gçhyàõi vakùyàmaþ>% ityupakramya %<namaþ ÷aunakàya>% ityantam adhyàyacatuùñayàtmakaü gçhyakarmopayogi gçhyasåtraü, tat pari÷iùña¤càdhyàyacatuùñayàtmakaü såtraü ÷aunakàcàryaprasàdàt racitam . tadãyasåtropari devasvàminà bhàùyaü kçtaü tanmålakatayà gargagotreõa narasiühaputreõa nàràyaõopàdhyàyena vçttiþ rucità tatra ÷rautrasåtre pratipàdyaviùayàstàvadabhidhãyante .
     tatra prathamàdhyàye pradhànasyàïgasaühatij¤ànàya sarvàdau dar÷apårõamàsayorvyàkhyànam . 1 agnihotràdiùu çksamàmnà yasya prayogasvaråpakathanapratij¤à . 2 çksamàmnàtakarmasu àhitàgneradhikàrakathanam . 3 aïgasaïgharåpavidhyantaraj¤ànàyàdau dar÷apårõamàsayorvyàkhyàna pratij¤à . 4 dar÷apårõamàsayorvyàkhyàrambhaþ . 5 anoùadhihaviùkaråpe'praõãte karmaõi apareõedhmaprapadanam . 6 avañaråpacàtvàlavatsu pa÷usomàdiùu apareõa càtvàlaprapadanam . 7 càtvàlaråpasyàdhvano vaidikã tãrthasaüj¤à . 8 hotuþ pràïmukhatvasya manovàkkàyayantraõàdãnà¤ca ceùñàyà nityatà . iti paripàùà saügrahaþ . 9 uråpasthãkaraõaråpàyà aïkadhàraõàyà nityatvam . 10 yaj¤opavãtagrahaõaniyamasyàntarvihàre ÷aucaniyamasya ca nitya tvam . 11 vihàre karma kurvatastatpçùñhataþ karaõaniùedhaþ . 12 ekàïgollekhe dakùiõapratãtiþ . 13 sarvadakùiõànullekhe'pi dakùiõapratãtiþ . 14 kartçrahite kriyàvidhau hotaryeva kartçj¤ànam . 15 dànavidhau yajamàne kartçj¤ànam . 16 kuhoti japatãti pràya÷citte brahmaõi kartçj¤ànam . 17 çco målagrahaõe çtvigvedanam . 18 såktàdau gàyatryàdibhàgaråpe pàde hãne gçhyamàõe såktaj¤ànam . 19 såktàdàvasåktàdau càdhikapàdagrahaõe tçcaj¤ànam . 20 asmin ÷àstre japàdãnàmupàü÷uprayoktavyatvam . 21 mantràõàü karmakaraõànà¤copàü÷utvakathanam . 22 sàmànyavi÷eùayorvi÷eùavidherbalãyastvam . 23--24 hoturavasthànakathanam . 25 karturàsanakathanam . 26 vacanàdatiriktasya kartavyatvam . 27 sàmidhenyarthaü preùitasya hoturjapavidhànam . 27 såtràõi prathama kaõóikàyàm . 1 sàkidhenyarthajapaþ . 2 tajjapànantaraü sàmidhenãnàm çcàmanuvacanam . 3 hiïkakaraõapårvakapraõavàntavyàhçtitrayajapabidhànam . 4 sajapahiïkàrasyàbhihiïkàrasaüj¤àkathanam . 5 kautsamate niroïkàravyàhçtitrayajapànantarahiïkaraõadar÷anam . 6 kautsamate sàmidhenyarthoktajapasyàkaraõam . 7 çcàmeva sàmidhenãtvapradar÷anam . 8 sàmãdhenãnàm çcàmaika÷rutyena sàntatyena cànuvacanam . 9 aika÷rutyalakùaõam 10 santatalakùaõam 11 santatasyàvasànatvakathanam . 12 pårvocchvàsàvibhreùe uttarocchvàsàrambhaþ . 1 3 praõavenàvasànakathanam . 14 vihite evàvasàne praõavasya caturmàtratvenoccàraõam . 15 praõavàntamakàrasya varõàntaràpattikathanapratij¤à . 16 praõavàntamakàreõa svasmàt parasya yasya kasyacit spar÷avarõasya tadvargãyàntavarõàpàdanam . 17 praõavàntamakàreõa yavalàntasthàüsu paràntasthànàmanunàsikatvàpàdanam . 18 rephoùmasu varõeùu praõavàntamakàrasyànusvàratvàpattiþ . 19 prathamottame çcau triradhyardhãkçtya tayoranuvacanam . 20 adhyardhayo rçcorvacanàvasàne'dhyardhacatuùkàtmikayordvayorçcorvacanam . 21 uttamàyàmçci àdau dve pa÷càt adhyardhà . 22 ekàda÷ànàmçcàü dvayostrirabhyàsayogena pa¤cada÷asaükhyàpåraõanidar÷anam . 23 ÷astrayàjyàdiùu sàmidhenãnàü katipayadharmàtide÷aþ . 24 sàmãdhenãbhyo'nyatràdhyardhakaraõapratiùedhàdayaþ 25 vihite'vasàne'bhihiïkàràbhyàsaniùedhaþ . 26 ÷astreùveva hotrakàõàmabhihiïkàravidhànàt gràvastutastanniùedhasàdhanam . 27 praõavena nigadasandhànànantaraü tenaiva tadavasànavidhànam . 27 såø 1 aø 2 kaø . 1 yajamànasyàrùeyapravaraõam . 2 anyakùetrajàtadvyàmuùyàyaõàrthamàrùeyapravaraõaprakàraþ . 3 ràjanyavi÷àü traivarõikànulomastrãjàtànà¤ca purohitàrùeyabhàgitvam . 4 ràj¤àü ràjarùipravaraõaü paurohitya pravaraõaü và 5 pravaràj¤àne tatsaü÷aye ca varõatrayasya mànavapravaraþ . 6 caturda÷anivitpadakathanam àvàhananigadakathanaü, sàmidhenyàdãnàü càvàhanãyàbhidhàyitvam . 7 agniråpaprathamadevatàvàhanam . 8 agnãùoma daivatàjyabhàgayàgayoràkhyà . 9 agneragnãùomayo÷ca paurõapàsyàü pradhànadevatàtvam . 10 amàvàsyàyàü dadhipayobhyàü yàgamakurvato'gnãùomayoþ sthàne indràgnyoþ pradhànadevatàtvam . 11 taddine uktayàgaråpasannayanakàriõo'gnãùomasthàne indramahendrayoranyataràvàhanam . 12 ubhayorapi parvaõoraitareyiõàm viùõudevatàkopàü÷uyàgakaraõam . 13 ÷àkhàntarãyàõàm ubhayorapi pakùayorupàü÷uyàgabhinnayàgàbhàvaþ . 14 pitryàdyaïgopàü÷uyàgànàm àvàhanàdinigadacatuùñaye àvàhanàdãnàü ùaõõàü padànàm uccairitisaüj¤àvidhànam . 15 upàü÷uyàjavacanànàmanyeùàm parokùàõàm upàü÷utvànuvàdaþ, vikalpenoccaiþ saüj¤àvidhànaü ca . 16 vihitadevatànàmaråpasya pratyakùasyopàü÷utvam . 17 pratinoditadevatamàvàhanabhedaþ . 18 ekapradànànàü sarvàsàü devatànàmàvàhane sakçdevàvaha÷abdaprayogaþ . 19 uttaranigameùu ekadevatàtvena saüstavaþ . 20 ekaprayojanàrthàyà devatàyàþ kàraõava÷àt ekavavanenaiva samànatà . 21 aparàvyavahitàyà devatàyà nigameùu sakçdekavacanabhàktvam . 22 àvàpoddhàrayogyàsu pradhànadevatàsu kçtàvàhanàsu devàjyapàsviùñakçtàmàvàhanaprakiyà . 23 à÷ràvayiùyate'dhvaryave'numantraõaü tadanantarakaraõãya¤ca . 24 utthànapårvakaü ùaùñi÷cetimantrapàñhaþ . 25 aüse pàr÷asthena pàõinàdhvaryvanvàrambhaõam . 26 savyena pàõinàïkenoruõà và''gnãdhrakartçkamanvàrambhaõam . 27 uktobhayànvàrambhaõe sàdhàraõamantraþ . 28 idhmasannahanaråpaistçõairàtmamukhasaümàrjanam . 29 saüskàrakarmàvçttimàtre sakçnmantreõa dviståùõãü saüskaraõam . 30 udakaspar÷ànantaraü hotçùadanàbhimantraõam . 31 dakùiõottariõopasthenopave÷anaü hotçùadanàt tçõanirasana¤ca . 32 uktayoretayornirasanopave÷anayoþ sarvàsaneùu prathamaprayoga eva samànatvam . 33 gautamàcàryamate dvitãye'pi prayoge tàdç÷anirasanopave÷anayoþ sadbhàvaþ . 33 såø 1 aø 3 kaø . 1 agnyàdheye brahmaudanaprà÷anakàle brahmaõo dvirnirasanopave÷anakaraõam . 2 sarveùu someùu bahiùpavamànàt pratyetya brahmaõaþ pårbàsane punaþ karaõam . 3 àsane pa÷varthamupaviùñasya hotuþ sadaþprasarpaõànantaraü tatraiva punaþ karaõam . 4 pa÷au svàhàkçtyarthayoþ srugavadàpanayoþ punaþ karaõam . 5 patnãsaüyàjàrthopave÷anàkaraõam . 6 kautsamate hotçbhinnànàmetayornira÷anopave÷anayorakaraõam . 7 upavi÷yànantaraü devetyàdimantrapàñhaþ . 8 jànvagreõa barhirupaspç÷ya abhihiùetyàdimantrajapaþ . 9 idhmapradãpte uktajapànantaraü bhåpataye nama iti nigadenàdhvaryave srugàvadàpanam . 10 agnirhoteti nigadamavasàya hotàramavçthà iti mantrajapaþ 11 agnirhotetyàdinà saha ghçtavatãtyàdikamekanigadaü vidhàya tatsamàpanam . 12 uktanigade samàpte'dhvaryukartçkamà÷ràvaõam . 13 utkarade÷e tiüùñhata àgnãdhraü pratyà÷ràvaõaprakàraþ . 13 såø 1 aø 4 kaø . 1 ÷àbdalakùaõaprayàjairyajanam . 2 tanånapànnarà÷aüsayoranyatareõa prayàjànàü pa¤casaïkhyàkatvam . 3 sakçtpreùitasya na sarvayajanam . 4 ananuyàjànàü sarvàsàü yàjyànàmàdiràgårbhavatãti . 5 ye yajàmaha iti àgåþ svaråpaü, vaùañkàrasvaråpa¤ca . 6 yàjyàyà eva uccaistaratvabalãyastvobhayadharmavattvam . 7 àgårvaùañkàrayoràdyoþ plutikaraõam . 8 yàjyàntasya plàvanam . 9 viviktayoþ sandhijàta yorekàraikàrayorokàraukàrayo à i, iti àu ityevaü, vya¤janàntànàü sandhyakùaràõàü sarvadà svaråpeõaiva ca plàvanam . 10 anavarõopadhasya visarjanãyasya rephibhàvaþ . 11 rephisaüj¤ino'varõopadhasya visasarjanãyasya rephibhàvaþ . 12 vaùañkàrasandhau arephasaüj¤asyàvarõopadhasya visarjanãyasya lopaþ . 13 vargàõàü prathamasya svavargãyatçtãyavarõàpàdanam . 14 makàre sànunàsikabhàvasya nityatvam . 15 vauùañ÷abdasya vaùañakàrasvaråpatvam . 16 ityevaüråpaþ prathamaprayàjaþ . 17 vaùañkàroccàraõapårbako'numantraõaprakàraþ . 1 8 vaùañkàrasya divàkãrtanãyatvam . 19 anumantraõasyàpi divàkãrtanãyatvam . 20 ityevaü yàjyàsvaråpam . 21 va÷iùñhàdibhinnànà tanånapàdityàdiþ dvitãyaprayàjaþ . 22 va÷iùñhàdãnàü naràü÷a sa ityàdiþ dvitãyaprayàjaþ . 23 ióo agna ityàdiþ sarveùàü tçtãyaprayàjaþ 24 barhiragne ityàdiþ caturthaþ svàhàmumityàdi pa¤camaprayàjaþ . 25 agnimanthanàdau mandrasvaraprayojaþ . 26 ÷aüyuvàkàdårdhvaü mandrasvareõa prayogaþ . 27 prayàjebhya årdhvamàsviùñakçto madhyamena prayogaþ . 28 ióàdi÷aüyuvàkàntaråpasya ÷eùasyottamena prayogaþ . 29 pårbottarayoràjyabhàganàmakayàgayoràgoraõadevatàde÷ayàjyàsandhànapårbako yàgaþ . 30 anuvàkyàvatãnàmapraiùàõàü cànyàyàtyàbhyo'nyàsàü devatànàm àde÷apårbakayàgaþ . 31 aïgapradhànaråpe somakarmaõi vai÷vànarãyapratnãsaüyàja÷abdabodhitayoþ padàrthayormadhye tatrotpannàbhyo devatàbhyo'nyàsàm àde÷apårvako yàgaþ . 32 paurõamàsyàmàjyabhàgayoþ sanimittà vàrtraghnasaüj¤à . 33 anuvàkyàtaevavicàràvagamàdi . 34 yàjyayorànuvàkyàdevatànanyatvam . 35 àdita àrabhyàjyabhàgaparyantaü vàgyamanam . 36 yàjyàdibhyo'nyadapyàrabhyàsamàptervàgyamanam . 37 yaj¤asàdhanavacaso'nyatra vàgyamananiyamaþ . 38 vàgyamananiyamàtikrame ato devà avantu na iti vaiùõavyà çco japaþ . 39 uktàtikrame'nyasyà api vaiùõavyà çco japavidhànam . 39 såø 1 aø 5 kaø . 1 vidhikramapràptànàü devatànàü vakùyamàõaliïgakramàbhyàü yàjyànuvàkyàyojanà . 2 pradhànànantaraü sviùñakçto yàgaþ sarvatra ca pårbamanuvàkyàyàþ pa÷càdyàjyàyà prayogaþ . 3 ye yàjamahe ityuktvà ùaùñhyà vibhaktyà devatàmàdi÷ya priyà dhàmànyayàóiti mantrapàñhaþ . 4 prathamadevatàyàþ purastàdayàóagni÷abdantyaktvà uttaràsàmayàñ÷abdasyaiva sarvàsàmupariùñàt priyà dhàmàni÷abdasya ca sana taprayogaþ . 5 yàjyàvi÷eùe'nucchvàsasya kartavyatvam . 6 yàjyàpàñhe ardharce vo¤chvàsakartavyatà . 6 såø 1 aø 6 kaø 1 adhvaryuõà prade÷inãparvà¤janapåvakauùñhàpavarga÷odhane . 2 oùñhàdhara÷odhanasya mantravi÷eùaþ . 3 adhvaryuõà ióàgrahaõapårvakàvàntareóàvadàpanaprakàraþ . 4 svayaü yaja mànena ióàyà avàntareóàgrahaõaprakàraþ . 5 adhvaryukartçkaü và tadgahaõam . 6 ióopahvànaprakàraþ . 7 saha divetyàdinà tasminnupahvata ityantena mantreõa ióopahvànam . 8 hoturyajamànapa¤camànàü và sarveùàmavàntareóàbhakùaõapårbakeóàbhakùaõam . 8 såø aø 7 kaø . 1 ióàbhokturmàrjanapårvakamanuyàjacaraõam . 2 màrjanaprakàraþ . 3 anuyàjalakùaõam . 4 prayàjànuyàjayorguõakathanam . 5 anuyàjànàü tritvavyavasthàpanam . 6 ekaikaü preùitasya yajanavidhànam . 7 anuyàjamantràõàü sthalavi÷eùe kvacidavasànapårbakaü kvacicvànavasànapårtakaü yajanavidhànam . 7 såø aø 8 kaø . 1 såktavàkàya sampreùitasya devatàde÷ànantaram idaü havirityupasantananam . 2 uttarà api devatà àdi÷yedaü havirityevamupasantananam . 3 dvidaivatabahudaivatayorarthava÷enàkçtetyasya sthàne akràtàmakratetyåhasya kartavyatà . 4 àvaha svàhetinigadasya pa÷uyàge'pi prayogaþ . 5 àvàpikadevatàkramapràptyartham àvàpikàntamityetadàdikathanam . 5 såø 1 aø 9 kaø . 1 ÷aüyuvàkàya preùitasya tacchaüyoriti mantrapàñhe praõavaniùedhaþ . 2 tàdç÷apreùitàyàdhvaryuõà vedadànam . 3 vedagrahaõe vedo'sãti mantrapàñhaþ . 4 prakçtivikàrabhàve'pi kçtsnamantrapràptiþ, àjyena somayàga eva yàjyànuvàkyàvyavasthàpanaü yàgaeva kevalaü devatàvi÷eùàõàmanuvçttikathanaü ca . 5 mantrabhedànàü patnãsaüyàjasaüj¤àvidhànam . 6 prajàkàmasya yajamànasya yàgabhedaþ . 7 yajamàne sannihite'pi hotureva kartçtvaü yàjyànuvàkyayorhotçkartçtvasyànyataþ prasiddhiþ, kuhåmahamiti mantrapàñhe yajamànasya svayaükartçtvaü ca . 8 pàõitalasthàjyaråpeóopahnànànantaraü tadbhakùaõavidhiþ . 9 àjyeóàyà årdhvaü ÷aüyuvàko mavati na veti saü÷aye itikartavyatàvidhànam . 9 såø 1 aø 10 kaø . 1 hotrà'dhvaryuõà và patnyai vedaü pradàya vedo'sãtyàdi--kàmàyetyevamantamantravàcanam . 2 prajàkàmàyàþ patnyà veda÷irasà svanàbhyàlambhanam . 3 kàmanàbhàve vàcanànantaraü yoktravimokaþ . 4 dviguõitaü yoktraü nidhàya tasyopariùñàt vedatçõànàü nidhànam . 5 tçõebhyaþ purastàt vedatçõasaü÷liùñasya pårõapàtrasya nidhànam . 6 àtmànamabhibhç÷atãü patnãmabhi÷amçtaþ pårõamasãti mantravàcanam . 7 pårõapàtràdudakaü gçhãtvà tadudukùan tàü caivaü kurvatãü vàcayatãtyuktiþ . 8 yoktrasyàdhastàt patnya¤jalimuttànamàtmana÷ca savyaü pàõimuttànaü nidhàya pårõapàtraü ninayan màhaü prajàmiti tàü vàcayatãtyuktiþ . 9 vedatçõàni gçhãtvà gàrhapatyàdàrabhya tantu tanvannityàdinà santataü stçõan àhavanãyaü gacchatãtyuktiþ . 10 sarvàõi vedatçõàni na staritavyàni niyamena ÷eùitavyànyuttarakriyàrthamityuktiþ . 11 ÷rautàtirikteùu gàrhyeùvapi mantrasàdhyeùu karmasu svàhàkàrasyaiva kartavyatvaü na vaùañkàrasyetyuktiþ . 12 avihitavi÷eùàõàü homàbhyàdhànopasthànànàü, tattaditikartavyatàprakàrasya ca vidhànam . 13 ekamantràõi karmàõãti nyàyena vyàhçtimiriti bahuvacananirde÷àt caturõàü karmaõàü krameõaiva karaõam . 14 prayogamadhye màrgàntareõa niùkràntasyàpi niyamà bhavantyevetyasya vyatirekamukheõa vyavasthàpanam . 15 saüsthàjapaþ tasya ca someùñiùuniùedhaþ . 16 hotureva kevalametàvattvam agnãdhrasyànyadapãtyuktiþ . 16 såø 1 aø 11 kaø . 1 brahmàdhikàre vidhayaþ . 2 vyàkhyàtànàü hotràcamanayaj¤opavãta÷aucànàü brahmàdhikàre'tide÷anam . 3 tatra karmasu ka÷cidgacchati ka÷cittiùñhati tatra bhåyasàmeva dharmasyàcaraõaü brahmaõaþ iti vyavasthàpanam . 4 bahirvedi çtvijàmabhimukhàyàdi÷aþ pràcãtvoktiþ . 5 ekasminnapi prayoge kvacidàsanasya kvacit sthànasya ca làbhoktiþ . 6 tiùñhatàü homeùu avaùañkàreùu ca sthànàsanayorvikalpaþ . 7 anantarasåtradvayaviùayàdanyatràsanakathanam . 8 samastapàõyaïguùñhasyàgreõàhavanãyaü parãtya tasya dakùiõataþ ku÷eùåpave÷anam . 9 uktopave÷anànantaraü mantrabhedajapaþ . uktajapasya brahmajapatvam . 11 adhvaryukartçkam upaviùñàtisarjanam . 12 oü praõayetyetàdç÷àtisarjanaråpànuj¤àprakàraþ . 13 karmànuråpàõàm àde÷ànàü kartavyatoktiþ . 14 uttaravivakùàrtham uccaiþ praõavàdikathanam . 15 praõavàdårdhvaü và uccairbhàvoktiþ . 16 praõãtàpraõayanakàlàdårdhvaü haviùkçnmantroccàraõaparyantaü vàgyamanapårba kamàsanam . 17 pa÷uyàge càtvàlamàrjanaparyantaü vàkyasaüyamaþ . 18 sarvasomeùu dharmàbhipraiùàrambhapårbakaü subrahmaõyàparyanta vàïniyamaþ . 19 pràtaranuvàkakàlàt param antaryàmagrahayàgaparyantaü vàgyamanoktiþ . 20 savanatraye'pi puroóà÷apracàràdi, tadióàparyantaü vàgyamanokti÷ca . 21 stotràdau studhvamityàdi÷astrayàjyàvaùañkàraparyantaü vàgyamanoktiþ . 22 pavamànastotreùu upàkaraõàdi samàptiparyantaü vàgyamanoktiþ 23 sarvatra mantravati karmaõi vàgyamanoktiþ . 24 uktàdanyatràpi viùaye hotçtulyavàgyamanabhàvaþ . 25 vàgyamanabhreùe pràya÷cittavidhànam . 26 agnãùomãyapraõayanàvadhivàgyamanam . 27 dakùiõato brajata evà÷uþ÷i÷àna iti såktajapaþ . 28 gamanàparisamàptàvapi upave÷anàdikaraõaü, brahmajapavidhàna¤ca . 29 somayàge agnipraõayanànte brahmajapaniùedhaþ . 30 visçùñavàkyasyàpi yaj¤amanastvoktiþ . 31 viparyàsàntaritayoþ pràya÷cittavi÷eùoktiþ . 32 vedabhedena bhreùe'gnibhede pràya÷cittabhedaþ . 33 sarvebhyã vedebhyo yågapadbhreùàpàte samastàbhirçgmirekàhutiråpapràya÷cittam . 34 srugàdàpanàt pràgaïgàrasya bahiþparidhi pàte karmabhedaþ . 35 tatra digbhedena nirgatau homabhedaþ karmaõi svàhàkàràntatvabhàvaþ . 36 adhvarùvanupraharaõoktiþ 37 . sahasra÷çïga ityàdinà prakçtàïgàrahomoktiþ . 37 såø 1 aø 12 kaø . 1 prà÷itraharaõanidhànapårbakaü tatprà÷anam . 2 ióàbhakùaõamàrjanapårbakaü caturdhàkaraõe kçte prà÷itraharaõe brahmaõa ànãtabrahmabhàgasya nidhànam . 3 prà÷itra haraõade÷asya pa÷càt ku÷eùu yajamànabhàganidhànam . 4 prajàpaterityàdi mantreõànvàhàryàvekùaõam . 5 anyenàïgenànvàhàryàvaghràõavidhànaü brahmabhàge ÷iùñabhàgavidhàna¤ca . 3 prasthàsyàma iti adhvarrumantrapàñhànantaraü pratiùñhetyevànuj¤oktiþ . 7 samidanuj¤ànaü, jaghanyãbhavataþ sarvapràya÷cittahomaþ, àgnãdhrasya brahmànvàrambhaõaü ca . 8 itareùàü hotràrambhaõavidhiþ . 9 uktayoretayorhoma eva kàrye anvàrambhasya parasparabhàvaþ . 10 sarveùàü homakartéõàmanvàrambhakartéõàü ca saüsthàjapena upàsanavidhànam . 10 såø 1 adhyàye 13 kaø .
     1 paurõamàseneùñipa÷usomànàmupadiùñatvam . 2 upadiùñairiùñipa÷usomairamàvàsyàyàü paurõavàsyàü và yàgasya kartavyatvoktiþ . 3 kùatriyavai÷yayoþ parvaõorevàgnihotrahomakartavyatàvidhànam . 4 ràjanyavai÷yayoþ parvetareùu kàleùu tapasvibràhmaõàyaudanadànam . 5 çtasatyasvabhàvasya somayàjina÷ca kùatriyasya vai÷yasya và sadà homavidhànaü na kevalaü parvaõorityuktiþ . 6 bahånàü samànànàü pa÷càdvidhàne sati krameõa sambandhoktiþ . 7 ekasyà ekasyà devatàyà dve dve çcau yàjyànuvàkye . 8 devatàvi÷eùasya talliïgayàjyànuvàkyànàde÷e nityayostayorgrahãtavyatvoktiþ . 9 karmànuùñhànabhåtànàmagnyàdheyaprabhçtãnàü madhye gàrhapatyàdyagnyutpattyarthamaïgàranidhànaråpàgnyàdhànam . 10 kçttikàdãnàü saptànàü nakùatràõàmanyatame'gnyàdhànavidhànam . 11 uktànàü saptànàü kasmiü÷cit nakùatre parvaõi và'gnyàdhànasya kartavyatvam . 12 vasante bràhmaõaguõakàdhànavidhiþ . 13 grãùme kùatriyaguõakaü varùàsu vai÷yaguõakaü ÷aradi upakruùñaguõakaü ceti àdhànatrayavidhànam . 14 àpadi àdhànapakùe kàlaniyamàbhàvaþ . 15 kçtasomayàgasaïkalpasya àdhànamicchata àdhànakàlànavekùaõam . 16 àdhànàrthamadhvaryuyajamànayoþ÷amãgarbhàda÷vatthàdaraõyàharaõavidhiþ . 17 agnyàdheyasya pårõàhutyantasya kartavyatvam . 18 iùñãnàmagnisàdhanatvoktiþ . 19 prathamàyàmiùñau kevalàgnipavamànàgninàmake dve devate . 20 pavamànaguõakasya dvitãyasyàgneryàjyànuvàkyoktiþ . 21 sviùñakçtsambandhinyoryàjyànuvàkyayorçcoþ saüyàjyàtvasaüj¤à . 22 sarvatra devatàgame pràkçtãnàü sarvàsàü devatànàmuddhàroktiþ . 23 àjyabhàgau sviùñakçtaü càntarà yaùñavyànàü devatànàmuddhartavyatvaü vikçtau punarvihitànàü taddharmikatva¤ceti . 24 devatàbhyo'nyatràpi atidiùñasya vidherekakàryatvoktiþ . 25 dvitãyàyàmiùñau pàvakàgni÷ucyagninàmike dve devate . 26 sàhvànityàderçgdvayasya saüyàjyàtvakathanaü, tçtãyàyàmiùñau adhikasàmidhenãdvayoktiþ . 27 agnãùomàvindràgnã viùõurityasya vaikalpikatvam . 28 aditinàmikà iùñiþ . 29 aditãùñeryàjyoktiþ . 30 preddho agna imo agna ityanayoþ saüyàjyàtvoktiþ viràjau dhàyye ityukti÷ca . 31 àdyottame iùñã . 32 àdyà và iùñiþ . 33 àdyàyàü dhàyyàviràjau . 34 vairàjatantràyà iùñerj¤àpanam . 35 àdhàneneùñibhi÷ca siddhà agnayo dvàda÷àhoràtraü sarve svaråpeõaiva dhàryante ityetadajasradhàraõoktiþ . 36 gata÷riyàmagnayo yàvajjãvamajasrà bhavanti na dvàda÷àhamevetyuktiþ . 36 såø 2 aø 1 kaø . 1 gàrhapatyàt jyaladàhavanãyoddharaõam . 2 devaü tveti mantreõàgnihotràrthamuddharaõam . 3 àhavanãyaü prati mantrapårbakàgnipraõayanamantraþ . 4 àhavanãyàyatane'gninidhànamantraþ . 5 sàyaü pràtaråùaþkàleùu nidhànàntakarmakaraõam . 6 ràtryàü yadena iti mantreõàgnipraõayanam . 7 àhitàgnervratacàritvoktiþ . 8 anuditahomina odayàdvratacàritvoktiþ . 9 astamanasamaye homavidhànam . 10 àcamanasya nityatvam . 11 agniparyukùaõamantrodakàdànavidhiþ paryukùaõe agnãnàmutpattikramasya homakramasya và vidhànam . 13 dakùiõàgnigàrhapatyàhavanãyaparyukùaõe kramoktiþ . 14 gàrhapatyàdavicchinnodakadhàràharaõam . 15 adhi÷rayaõàrthaü gàrhapatyàt katipayàïgàrapçthakkaraõavidhiþ . 16 homasàdhanabhåtàgnihotràdhi÷rayaõam . 17 adhi÷rayaõe mantravikalpaþ . 18 dadhyadhi÷rayaõànadhi÷rayaõavikalpaþ 18 såø 2 aø 2 kaø . 1 akàmakartçkasya nityàgnihotrahomasya payasà kàryatà . 2 gràmànnàdyendriyatejaskàmànàü yavàgvodanadadhisarpãüùi yathàsaïkhyamagnihotradravyàõi bhavantãtyuktiþ . 3 kàlavikùepaü vinà adhi÷ritamàtra evàvajvalanavidhànam . 4 apakvadravyadadhyàdãnàmadhi÷ritànàmapyavajvalanavidhiþ . 5 payasà home samantraka dohanapàtraprakùàlanapårvaü sruveõa pratiùekavikalpaþ . 6 ekasmin puruùe pratiùekàpratiùekayorasaïkaratvoktiþ . 7 avajvalanàrthaü mantrapårvakaü gàrhapatyàt gçhãtenolsukena punaþ pariharaõavidhànam . 8 pacyamànapayo'vatàraõamantraþ . 9 gàrhapatye'ïgàràõàü prakùepamantraþ . 10 àhitàgneratisarjanamantraþ . 11 àhitàgneþ patnyà÷ca itikartavyatàkalàpaþ . 12 atisçùñasyonnayanavidhiþ . 13 putràõàü tàratamyamicchataþ saputrasya yajamànasya kàmyakalpaþ . 14 ekaputrasyàpi kàmyakalpaþ . 15 samiddharaõànantaraü samantrakaü tadàdhànavidhànam . 16 samidàdhànànantaram àcamanapårvakaü tadavadhihomavidhànam . 17 pårvàhutyanantaraü ku÷eùu sruksàdanatårvakaü gàrhapatyàvekùaõam . 18 pårvàhuteþ pràgudak uttarato và uttaràhutyarthaü dravyotpàdanavidhànam . 19 homeùu sarvatra prajàpatidhyànavidhànam . 20 bhåyiùñhadravyapårõasrukkampanànantaraü tadgatalepavamarjanaü pàõitalagatalepamàrjana¤ca . 21 lepanimàrjanaku÷amålànàü dakùiõata uttànàïgulinidhànam . 22 ku÷amålànàü dakùiõato jalàvaninayanavidhànam . 23 sruïnidhànànantaraü jalopaspar÷anam . 24 àhitàgnikartçkànumantraõavidhànam . 25 samantrakamàdhãyamànasamidanumantraõam . 26 tà asyetyçcà pårvàhutyanumantraõam . 27 samãpasthena sakañàkùamãkùityàhutyanumantraõam . 28 yàbhiþ kàbhi÷ca tryavaràbhiràgneyãbhirçgbhiruttaràhutyanumantraõam . 29 pårvasåtroktasya çcàü trayasya niråpaõam 29 såø 2 aø 3 kaø . 1 pårõepårõe saüvatsare'dhikàbhirçgbhiþ sakçdanumantraõam . 2 parvavihitayavàgvàdinà sàyampràtarhomeùu yajamànasya svayaü kartçtvam . 3 pårõasaüvasatsaretarakàle yena kenàpi çtvijàgnihotrahomaþ . 4 putra÷iùyayoranyatareõàntevàsinà homastadgatavi÷eùa÷ca . 5 homakartuþ sruggata÷eùabhakùaõaprakàraþ . 6 aparartvijohomapårvakaü sruggata÷eùabhakùaõam . 7 prathamottarabhakùaõadvaye mantrabhedau . 8 samidàdhànapårvako gàrhapatye homavidhiþ . 9 uttaràhuternityatvoktiþ . 10 samidàdhànapårvakaü dakùiõàgnihomaprakàraþ . 11 uttaràhuteþ pårvavat nityatyoktiþ . 12 ukta÷eùabhakùaõànantaraü srucà'pàü ninayanam . 13 srukprakùàlanànantaraü pràgudãcyoþ caturõàü pårõànàü srucàü ninayanãyatvam . 14 ku÷ade÷e pa¤camã sruk gàrhapatyasya pa÷càt ùaùñhãtyuktiþ . 15 àhavanãye pratàpitàyàþ sruco'ntarvedide÷e nidhànam . 16 paricàrakaråpàya parikarmiõe và tàdç÷yàþ srucodànam . 17 udaïmukhena samittrayasyàdhànaü paryukùaõàdikaraõa¤ca . 18 tisçõàü samidhàü prathamàyàþ samantrakàdhànam . 19 àvahanãyagàrhapatyadakùiõàgniùu dãdihi dãdàya dãdidàyeti mantràõàü krameõa svàhàntànàü pàñhyatvam . 20 uktakàrye pårvavat paryukùaõavidhànam . 21 paryukùaõadvayadharmasya parisamåhanadvaye'tide÷aþ . 22 paryukùaõàbhyàü parisamåhanayoþ pårbabhàvoktiþ . 23 sàyaüpràtarubhayatràgnihotrahomayorekàkàratvam . 24 såryodayasamãpakàla÷eùakàlàdityodayakàlànàü pràtarhomasya pradhànakàlatvam . 25 pràtarhome vi÷eùoktiþ 2 aø 4 kaø . 1 pravatsyata àhitàgneragniprajvàlanàcamanàbhikramànantaraü tadupasthànam . 2 dakùiõàgnyu pàsanànantaraü samantrakaü gàrhapatyàhavanãyekùaõavidhànam . 3 àhavanãyadakùiõàgnyupàsanapårvakaü gàrhapatyàhavanãyekùaõaü kçtvàhavanãyasamãpaü gatvà tadupasthànam . 4 pçùñhato'gnãnanavekùamàõasyàhitàgneryatheùñagamanam . 5 agnisamãpaü gatvà vàgvisargavidhànam, itaþ pràk vàgyamavidhàna¤ca . 6 abhilaùitade÷agàminaü panthànaü pràpya sadà sugaþ pituriti mantrapàñhaþ . 7 yadi daivàt mànuùàdvà nimittàt anupasthitàgneþ proùitasya ihaiveti mantrapårvakaü pratidi÷amagnyupasthàlam . 8 proùya svagràmasamãpaü pràpya api panthàmiti mantrapàñhaþ . 9 samitpràõervàgyatasyàhitàgnijvalanaj¤ànàbhikramapårvakam àhavanãyekùaõam . 10 nànàgniùu samidha upanidhàyàhavanãyopasthànam . 11 upanihitànàü samidhàmabhyàdhànam . 12 dakùiõàgnisamãpe sthitasyàhitàgneþ gàrhapatyàhavanãyekùaõavidhànam . 13 vàgvisargasya prakàrabhedaþ . 14 da÷aràtràdårdhvaü proùya caturgçhãtenàjyena pràya÷cittahomaþ . 15 ekànekàgnihotravicchede pårvoktayàhutyà homavidhànam . 16 uktàhutihomànantaraü pratihomavidhànam . 17 anàhitàgnerapi ãkùaõaprapadanayoþ kartavyatvavidhànaü na kevalamàhitàgnestadityuktiþ . 18 pravàsàdàgatasya tadahani viditasyàpyalãkasya na nivedanãyatvam . 19 pravàsàdàgatasyàharaharagnihotrahomopasthànaü tatsthànaü tatprayogakrama÷ca 2 aø 5 kaø . 1 amàvàsyàyàmaparàhõe piõóapitçyaj¤avidhànam . 2 dakùiõàgnerekolmukaü gçhãtvà tasmàdeva pràgdakùiõàyàü di÷i mantrapårvakaü tatpraõayanam . 3 avi÷iùñadikkànàü sarveùàü karmaõàü pràgdakùiõàü di÷amabhikartavyatvam . 4 ubhayorapi agnyorupasamàdhànaparistaraõapårvakaü dakùiõàgneþ pràgudak pratyagudag và ekaika÷aþ carusthàlãprabhçtãnàü yaj¤apàtràõàü sàdanam . 5 agnisamãpasthitaü ÷akañaü dakùiõata àruhya ÷årpopari vrãhipårõasthàlãnimàrjanaråpatadàsyade÷àdvrãhipàtanam . 6 sthàlyàsyade÷àt ÷årpopari pàtitànàü vrãhãõàü ÷akañe nidhànam . 7 kçùõàjinanihite ulåkhale sthàlyantargatàva÷iùñàn vrãhãn kçtvà yajamànapatnãkartçkastadavaghàtaþ . 8 avahatànàü vrãhãõàü dakùiõàgno ÷rapaõam . 9 dakùiõàgnyatipraõãtayorantaràle rekhollekhanam . 10 sakçdàcchinnàvastãrõàbhyukùitarekhàyàü dhruvàsthitamàjyaü dakùiõato dakùiõàgnernidhàya tenàjyena abhighàritasya sthàlãpàkasya dakùiõàgneþ pa÷càdàsàdanam . 11 à¤janàdãnàü dakùiõàgnerdakùiõato nidhànam . 12 pràcãnàvãtino yajamànasya upasamàhitairighmairmekùaõena gçhãtairavadànasampadà homaþ . 13 svadhànamaþ÷abdasya sthàne svàhàkàraü kçtvà homaþ . 14 agnau mekùaõànupraharaõapårvakaü piõóasthàneùu lekhàyàü tribhirmantraistrirninayanam . 15 rekhàyàü piõóaniparaõam (dànam) . 16 gàõagàrimate pitràdãnàü trayàõàü ye mçtàþ syusteùàü piõóadànaü jãvatàü pratyakùàrcanam . 17 taulvalimate pitràdibhyastribhyaþ pretebhyo jãvadbhya÷ca sarvebhyo niparaõam . 18 gautamamate trayàõàmekasmin dvayoþ sarveùu và jãvatsu yàvadarthaü paràn pitén gçhãtvà tribhyaþ pretebhyaþ piõóaniparaõam . 19 pitràdonàü jãvitànàü mçtànà¤ca piõóadàne upàyavi÷eùakathanapratij¤à . 20 krameõa gautamagàõagàritaulvalãnàü matadåùaõàti . 21 jãvavyavahitebhyaþ pitçbhyo na niparaõam . 22 jãvebhyo homaþ mçtebhyo niparaõam . 23 sarvajãvinaþ sarvahutavidhàne tatra piõóahomasya niparaõamantreõa svàhàkàreõa kartavyatvam, anyeùàmapi prayojanànàü cintyanãyatva¤ca . 24 pitràdãnàü nàmàj¤àne tatpitàmahaprapitàmaha÷abdànàü nàmasthàne prayogaþ . 2 aø 6 kaø . 1 nipårtànàü piõóànàmanumantraõam . 2 uktànumantraõaprayoge niyamoktiþ . 3 tåùõãmeva caroþ pràõabhakùaõasya kàryatvam . 4 udakopanayananinayanasya nitya kartavyatvam . 5 piõóeùu abhya¤janà¤janadànam . 6 piõóeùu vàsodànaü tatra vi÷eùoktiþ . 7 yajamànasya pitrupàsanaü tatra mantra÷ca . 8 tisçbhirçgbhiþ pitrupasthànam . 9 piõóasthànàü pitéõàü pravàhaõam . 10 yajamànasya dakùiõàgniü prati gatiþ . 11 dakùiõàgnipratigatyanantaraü yajamànasya gàrhapatyàgniü prati gatiþ . 12 yajamànakartçkaü piõóànàü madhyamàdànam . 13 patnãkarghçkaü tàdç÷agçhãtamadhyamapiõóaprà÷anam . 14 ava÷iùñapiõóadvayasyàpsu prakùepaþ . 15 atipraõãte và'gno prakùipya tàdç÷apiõóadvayadàhaþ . 16 yasyànnecchàbhàvonirnimittaþ tàdva÷ena piõóasya prà÷anam . 17 kùayakuùñhàdimahàrogavataþ tàdç÷apiõóà÷ane sadya evàrogitvamaraõayoranyataragatilàbhoktiþ . 18 anàhitàgnerapyevaü piõóapitçyaj¤akaraõam . 19 caru÷rapaõànantaraü tadatipraõayanaü tatastadupasamàdhànatatparistaraõe kçtvà homakaraõam . 20 dvi÷aþ carupårõapàtràõàmutsargaþ . 21 ekasyàtiriktasya tçõena dvitvaü sampàdya tadutsargakaraõavidhànam . 2 aø 7 makaø . 1 dar÷apårõamàsàvàrapsyamànasyànvàrambhaõãyeùñikaraõam . 2 agnerbhagãtiguõoktiþ . 3 iùñeryàjyànuvàkyoktiþ . 4 àdhànànantaraü tatsaüvatsare rogàrthahàniråpanimittasadbhàve punaràdheyasya, punaràdheye ca vakùyamàõàyà iùñeþ kartavyatvam . 5 uktàyàmiùñau vibhaktibhiþ sahitàbhyàü prayàjànuyàjàbhyàü yajanam . 6 narà÷aüsinàü narà÷aüsaþ . 7 àgneyayoràjyabhàgayoruktiþ . 8 àjyabhàgayorguõadvayoktiþ . 9 nigameùu saguõayorevànuvçttyuktiþ . 10 yàjyàyàü devatàde÷aråpàyà ijyàyàþ kathanam . 11 anubràhmaõinàmàcàryàõàü mate pårvasya kevalasyàgneþ, agnirvçtràõãtyanuvàkyàyà÷ca nityatvam . 12 uktamate uttarasyàpi kevalasyàgneruktànuvàkyàyà nityatvavidhànam . 13 uttare yàjyàmantre haviþ÷abdasya nityatvoktiþ . 14 saüyàjyàmantrabhedaþ . 2 aø 8 kaø . 1 vrãhi÷yàmàkayavaiþ saüvatsare prathamaniùpannaiþ àgrayaõakarmakaraõam . 2 àgrayaõenàniùñvà navaniùpannasya bhojananiùedhaþ . 3 varùatçptasya lokasya àgrayaõena yàgavidhànaü vrãhyàgrayaõe ÷aratkàlasya pràdhànyam . 4 àgrayaõàkhyà iùñiþ prathamaþ kalpaþ, tadasambhave'gnihotrãyàü dhenuü vrãhi÷yàmàkayavànàmanyatamamà÷ayitvà tatpayasà sàyaüpràtaragnihotrahoma iti dvitãya iti kalpadvayam . 5 yavairàgrayaõasya kriyà'kriyà và iti vikalpaþ . 6 avi÷eùeõa varõatrayàõàü kalpadvaye pràpre ràj¤a iùñireva nànya iti vi÷eùoktiþ . 7 ekeùàü mate sarveùàü iùñireveti vyavasthàpanam . 8 varùàyàü ÷yàmàkàgrayaõeùñau somadaivatyacaruvyavasthàpanam . 9 avàntareóàjapànantaram savye pàõau kçtvà tadabhimar÷anam . 10 ióàprà÷anànantaram àcamanapårvako nàbhyàlambhaþ . 11 uktena vidhinà sarbabhakùeùu sarveùàü bhakùiõàü sarvabhakùaõam . 12 vrãhãõàü yavànàü càgrayaõeùñaukàlàdi tatra yavàgrayaõasya vasantakàlavidhànam dhyàyyàviràjagrahaõa¤ca . 13 ÷yàmàkàgrayaõasya samànatantreõa karaõesomasya tçtãyatvavyavasthàpanam . 14 tatra indràgnyoþ somasya ca yàjyànuvàkyàþ . 2 aø 9 kaø . 1 càturmàsyebhyaþ pårvaü kàmyà iùñayaþ . 2 àyuùkàmeùñyàü jãvàtumatyau dve devate agnirindra÷ca . 3 uktayordevatayoragneràyuùmantvaü guõaþ, indrasya ca tràtçtvaü guõaþ . 4 àyuùkàmeùñyàm agnãndrayordevatayoþ saüyàjye . 5 svastyayanãyeùñyàü rakùitavantau devau agniþ sãma÷ca . 6 uktayoragnãùomayoþ saüyàjye . 8 putrakàmeùñau agniþ putrã devatà . 9 uktàyàmiùñau dve saüyàjyo . 10 vakùyamà÷cayoriùñyoragnidevatàtvam . 11 mårdhvanvato'gnernitye saüyàjye . 12 kàmaguõakasyàgneryàjyànuvàkye . 13 uttarayoriùñyorvemçdhyatvaü, tayoryàjyànuvàkyàyugalayorvakùyamàõayorindradevatàtvaü, tasya cendrasya vimçsyadguõakatvaü vaimçdhyarthaguõakatvaü và, atastayorvaimçdhyasaüj¤àbhàktva¤ca . 14 puùñikàmasya yàjyànuvàkye . 15 indro dàtà sa punardàtà và devatà bhavati . 16 ubhayathàpi indrasya yàjyàtuvàkye . 17 à÷ànàmà÷àpàlànàü và devatàtvam . 18 à÷à÷àpàlànàü yàjyànuvàkyàsàmyam . 19 iùñivi÷eùasya lokeùñisaüj¤oktiþ . 20 pçthivyàdãnàü pçthagdevatàtvakathanam . 21 trayàõàü haviùàü yàjyànuvàkyàråpàstisraçcaþ . 22 trayàõàü haviùàü tisçõàm çcàü vinive÷anam 2 aø 10 makaø . 1 mitralabdhihetubhåtà mahàvairàjã nàmeùñiþ . 2 mahàvairàjyàmagnyàdãnàü da÷ànàü devatàtvam ekapradànatva¤ca . 3 uktànàü da÷ànàü devatànàmanuvàkyoktiþ . 4 pratilomamàdiùñànàmuktànàü da÷ànàü yajanam . 5 aùñau vairàjatantrà iùñayaþ . 6 tàsàü prathamàþ ùaóiùñaya ekahaviùaþ . 7 snuùà÷va÷urãyà nàma àbhicàrikã iùñiþ . 8 snuùà÷va÷uroyeùñau yàjyàvàkyàliïgàt devatàyàþ kalpanãyatvaü, sà cendraþ indraþ såraguõo veti . 9 pårvoktàyà devatàyàþ saüyàjye . 10 svàmibhçtyayoþ sammatikàmànàü saüj¤ànã nàma iùñiþ . 1 saüj¤ànyàü catasçõàü guõànàü devatànàm ekapradànatvam . 12 agnisomendràdityànàü saguõànàü devatànàü pratipàdanam . 13 bhedakàmànàm aindràmàrutã iùñiþ . 14 indrasya nitye yàjyànuvàkye . 15 indramarutorvikalpavidhànam . 16 màrutàdyàgàdårdham aindro yàgaþ . 17 ràjavi÷ãrasampattikàmànàm àhitàgnãnàü ca prakçtyaiva saüj¤ànã nàmeùñiþ . 18 ÷atrubhiþ pradhçùyamàõànàm endràvàrhaspatyà nàma iùñiþ . 19 adhvaryava÷cet aindràvàrhaspatyaü nirupya indràya nodayeyuþ yadvà vàrhaspatyaü nirupya indràya nodayeyuþ tadà ubhayorapi pakùayoþ yàjyànuvàkyàsàmyam 19 såø . 2 aø 11 kaø . 1 saüvatsaramatipravasataþ ÷uddhikàmasya pavitreùñividhànam . 2 pavitreùñau pàvakavatyau dhàyye . 3 pavitreùñau na yàjye . 4 pavitreùñausaüyàjye . 2 aø 12 kaø varùakàmàõàü kàrãrã nàmeùñiþ . 2 kàrãryàü dhàyyàdvayam . 3 varùakàmeùñimàtre'psumantau gàyatrau devau . 4 varùakàmeùñimàtre'gneþ somasya ca mantrabhedaþ . 5 ukteùñisàtre dhàmacchadguõako'gniþ . 6 uttaràstisro maruddevatyàiùñayaþ piõóãsaüj¤akàþ . 7 ghàmacchadguõakasyàgneryàjyànuvàkyàdvayasya vyavasthayà yojanãyatvam . 8 piõóãyàgasya karaõam 9 saüsthitàyàmiùñau sarvàsàü di÷àm upàsanam 2 aø 13 kaø . 1 iùñyayanasaüj¤akàni karmàõi . 2 ekànekasaüvatsarasàdhyàni sàüvatsarikàõi karmàõi . 3 sàüvatsarikàõàü karmaõàü phàlgunyàü paurõamàsyàü caitryàü và prayoga . 4 turàyaõaü nàma iùñyayanam . 5 ahanyahani agnidevatyà indradevatyà vi÷vadevadevatyà caitàstisra iùñayaþ triùu savaneùu yathàsaïkhyam ekaikeùñeþ kàryatva¤ca . 6 trihaviùkàyà ekasyà eveùñeruktàbhirdevatàbhiryuktàyàþ pratidinam pràtaþsavana eva kartavyatvam . 7 dàkùàyaõayaj¤e paurõamàsyàmàvàsyayàgadvayam . 8 àvçttayoþ pårve ye te nitye na vikçte . 9 uttarayostu eùa vikàro yat paurõamàsyàü dvitãyaü havistasya aindratvam . 10 amàvasyàyàü dvitãyasya haviùo metràvaruõatvam . 11 pratiparvakartavyaü pràjàpatyam ióàdadho nàmeùñyayanam . 12 dyàvàpçthivyorayanaü nàmeùñyayanam . 13 uktasya iùñyayanasya kàlavidhàm . 14 etacchàstrànàmnàtàsviùñiùupaurõamàsàt tantrànyatvavidhànam . 15 yajurvedaeva prakçtaü tantraü nànyadaparamiti . 16 agnimanthanasaüyuktàyàmiùñau vairàjameva tantram . 17 agnimanthane satyapi dhàyye eva kevale tantraü na tadanyat . 18 yàjyànuvàkyàsvaråpoktiþ . 19 anuvàkyàlakùaõoktiþ . 20 asambhave vihitacchandaso'nyasya và yàjyànuvàkyànàü kartavyatvam . 21 sarvathà'nuvàkyàpekùayà yàjyàyà na hrasãyastvam . 22 uùõigvçhatyorna yàjyàtvam . 23 kùàmanaùñahatadagdhavatãnàü varjanam . 24 devatàsadasattve na lakùaõàntarànveùaõam . 25 devatàpade'vyakte lakùaõasya gàyatryàderà÷rayaõãyatvam . 26 devatànàmànadhigame ÷àkhàntaràdàhartavyatvoktiþ . 27 sarvathà'nadhigame yàbhyàü kàbhyà¤cidçgbhyàü yàgo'nuvacana¤ca . 28 vyàhatibhirvà yàgànuvacane . 29 dvitãyayà vibhaktyà devatàmàdi÷ya praõavanaü yajana¤ca . 30 namrasaüj¤àbhyàm çgbhyàü và praõavanayajane . 31 namrasaüj¤ake çcau . 32 devatàpadarahite çcau bhavata iti . 2 aø 14 kaø . 1 agnidaivatye càturbhàsyàkhyeùñyayanasyàrambhàrthaü pårvedyurvai÷vànarapàrjanyàyà iùñeþ kartavyatvam . 2 agnyàdheyàdãnàü upàü÷upradhànatvoktiþ . 3 somotpannà iùñayaþ . 4 pràya÷cittaprakaraõotpannà iùñayaþ . 5 anvàyàtyànàm ekakapàlànà¤ca yàgànàü upàü÷uprayoktavyatvam . 6 sarvatra và vàruõavarjam upàü÷utvam . 7 càturmàsyeùu sàvitrayàgasya upàü÷utvam . 8 vai÷vadevavaruõapraghàsamàhendra÷unàsãrãyeùñyàm upàü÷utvam . 9 tantrayuktànàü pitropasannàmakànàmiùñãnàmupàü÷utvam . 10 uttamàdanuyàjàt pràk punaràdheyeùñeþ svatantropàü÷utvam . 11 svatantropàü÷utvavi÷iùñànàü sarvasàmadhenãùñãnàü sumandratantratvam . 12 àgåþpraõavavaùañkàràõàü sarvatra uccairbhàvoktiþ . 13 àgrayaõeùñau àgnendrasya aindràgnasya và prathamasya haviùa uccairbhàvakathanam . 14 uccavihitasya puro'nuvàkyàpraõavasya pràõasantatatvam . 15 yàjyàyà àgårvaùañkàrayoþ pràõasantatatvam . 16 upàü÷ostantrasvaràõàm uccatvam . 17 upàü÷utantràõàü tàni uccàni mandrasvaràõi bhavantãtyuktiþ . 2 aø 15 kaø . 1 pràtarvai÷vadevyàü preùitasyàgnimanthanãyànuvacanàbhihiïkçtikaraõe . 2 saüpraiùa÷ravaõaparyantaü pårvaçgavasàne àràmo nottaràdànam . 3 madhye çgavasàne yatràràmavidhiþ tatràpyàsampraiùànnottaràrambhaþ . 4 mathyamàno'gni÷cenna jàyate tadà'gneràjanmanaþ punaþ punaþ anne haüsãti såktàvàpanam . 5 agnijanma÷ravaõànantaram uktasåktãyapraõavena ÷iùñàrdharcopasantananam . 6 anàvàpapakùe jàta÷ravaõànantaraü ÷iùñenàrdharcena uttaràyà çca upasantananam . 7 yaj¤enetyanayà çcà samàpanam . 8 sarvatra ÷astràdiùu uttamàyà çcaþ samàpanãyatvam . 9 bahiragna iti prayàjànantaraü prayàjàntaràdãnàmàvapanam 10 devatàùñakollekhaþ marutàü svatavaruveti guõakathana¤ca . 11 prakaraõapañhitànàü nirguõànàü marutàü dhàyyàdvayakathanam . 12 anuyàjànàü de÷akathanam . 13 anuyàjàdyanyatame kàle vàjibhyo yàgaþ . 014 årdhvajànunà'navànayàjyàprayogaþ . 15 yatra kkaca viùaye ekasminnevàdhvaryusaüpraiùe tulyaråpayoratulyaråpayordvayorvaùañkàrayoþ samastayordviranumantraõam . 16 yàjyàdharmasu itareùu anuvaùañkàràdiùu àguraþ pratiùedhaþ . 17 iùña÷iùñaü vàjinam ióàmiva bhakùàrthaü a¤jalau nidhàya upahavayàcanam . 18 adhvaryubrahmàgnãdhràõàü samãpe upahavayàcanam . 19 uktavàjinasya ki¤cidàdàya såtroktamantreõàvadhràõam . 20 hoturbhakùaõànantaram adhvaryubrahmàgnãdhràõàü krameõa vàjinabhakùaõam . 21 yajamànàditareùàü sarveùàü dãkùitànàü gçhapateranyeùà¤ca pratyakùameva tadbhakùaõam . 22 vai÷vadevãùñidivasàdaparisman dine paurõamàseneùñvà tadànãmeva vakùyamàõànàü càturmàsyavratànàü ke÷anivartanamadhvàdivarjanaråpàõàm àcaraõàrambhaþ . 2 3 ke÷anivartanam . 24 ÷ma÷ruvàpanàdhaþ÷ayye kàrye madhumàüsalavaõastryavalekhanàni varjyàni . 25 kàlavi÷eùe pratiùiddhasya pratiprasavàrtham çtau bhàryopagamanavidhànam . 26 uttaravivakùàrthànuvàdaråpaü sarvaparvasu vàpanam . 27 àdyottamayorvà parvaõorvàpanaü na madhyamayoriti . 2 aø 16 kaø . 1 prakçtavai÷vadeveùñikàyàü paurõamàsãmàrabhya pa¤camyàü paurõa màsyàü varuõapradhàsairyàgavidhànam . 2 praõãyamànasyàgneþ pa÷càdupavi÷ya proùitasyàgnipraõayanãyà pratipattiþ . 3 àsãnasya sapraõavàyàþ prathamàyà upàü÷vanuvacanam . 4 upàü÷usvarasthànàü svaràntarasthànasaïkramaõe praõavenàvasàya anucchvasya uttarasyà çca àrambhaþ . 5 uktàvasànànucchvàsapårbakam uttaràrambhasya pràõasantatabhàvitvam . 6 praõãyamànayordvayoruttaramagnimanuvrajata uttaràsàmçcàmanuvacanam . 7 ràjanyavai÷vayoràdye çcau . 8 uttarasyà vedeþ pa÷càdavasthàya ÷eùasamàpanam . 9 someùu uttaravedeþ pa÷càdavasthàya samàpanam . 10 yasminnevàsane pårbokta manuvacanamàrabdhaü tasminnupavisya vyàhçtitrayaråpavàgvisarjanam . 11 anyatràpi anuvacanànuvrajanayorvàgvisargaþ . 12 tiùñhataþ saüpraiùeùu tiùñhata eva vàgvisargaþ . 14 vai÷vadevyà samànà'gnimanthanà nàma iùñiþ . 14 ùaùñhyàdãnàü tisçõàü haviùàm aindràgnyàdãnàü kartavyatvam . 15 tatsåtragatamantrasya upahavayàcane tçtãyatvam . bhakùaõe caturthatvam . upahava yàjanabhakùaõayo÷ca vi÷eùakathanam . vai÷vadevyàmapi evambhàva÷ca . 16 iùñau saüsthitàyàmavabhçtakarmanimittaü adhvaryåõàm udakade÷agamanam . 17 avabhç÷asyànityatvatva iùñyabhàve'nyeùàmapi ava--dhànàdãnàü sambhava÷ca . 18 càturmàsyàïgatvena dvayormàsayoraindràgnanàmakapa÷vantaravidhànam . 2 aø 18 kaø .
     1 varuõapraghàsebhyaþ param aindràgnavatparaü anãkavadàdyàdityàntakarmaråpàõàü sàkamedhànàü yajanam . 2 sàkamedhãyapaurõamàsyàþ pårbedyuþ savane savane ekaikà iùñiþ . 3 uktànusavanãyànàmiùñãnàü prathamàyàmanãkavàn agniþ etadutarasyàü vçdhanvantau, marutaþ sàntapanàþ taduttarà àjyabhàgaprabhçtãóàntà iùñiþ . 4 gçhamedhebhyo marudbhyo devatàbhya àmnàtayorçcorullekhaþ . 5 puùñimatorviràjayornigadarahitasaüyàjyàtvam . 6 gçhamedhãyàdanyatràpi àvahanarahite sthale anigadayoþ saüyàjyayoþ sambhavaþ . 7 pitryàyàü pa÷au cetãùñidvaye àvàhane satyapi anigadaü saüyàjyàdvayam . . 8 samàpitaiùñikàyàü ràtrau bahånàü yàj¤ikànàm annadànam . 9 ràtreþ pa÷càdbhàge paurõadarvanàmakasya homakarmaõaþ kartavyatvam . 10 vçùabharave ÷råyamàõe uktahomakàlaþ . 11 meghadhvanau ÷råyamàõe taddhomakàlaþ . 12 tasyoktadvayasyàpyàbhàve brahmaputra÷abdenàgnãdhraü sambodhya kai÷cit ravapràvartanam . 13 pårõàdarvãtyàdimantrayoradhvaryuõà hotçpreraõe yàjyànuvàkyàtvam . 14 krãóibhyo marudbhya uttarà iùñiþ . 15 krãóinàü marutàü parokùavàrtaghnàvàjyabhàgau . 16 akrãóinàü marutàü yàjyànuvàkye . 17 màhendrã iùñiþ . 18 màhendryàmiùñau aùñadevatoktiþ . 19 màhendryàü yàjyàkathanam . 19 såø 2 aø 18 kaø . 1 dakùiõàgneragnimànãya tamanyatra sthàpayitvà tatra pitryàkhyakarmakaraõam . 2 pitryàyà iùñerluptajapànumantraõàditvam . 3 tasyàü pitryàyàmiùñau karmaõàü pràïmukhatvam . 4 anyasyàmiùñau dakùiõàmusvatvam . 5 itaradiïmukhàni prakçtau yathànvayaü karaõãyàni . 6 anucchvasatà u÷antastvetasyà çcastriranuvacanaü tatra ca tàsàmeva sàmidhenãnàü na punarabhyàsaþ . 7 tàsàü sàmidhenãnàmuttamena praõavena pratipattiþ . 8 àjyapàntadevatàvàhanànantaraü pràkçtàt sviùñakçtàvàhanàt paraü kavyavàhanàkhyàgnisamàvàhanam . 9 uttame ca prayàje àjyapebhyaþ pårvaü kavyavàhanàkhyàgninigamanam . 10 såktavàke vi÷eùollekhaþ . 11 kàryàrthamantralope'pi kàryalopapràptau kàryasya lopapratiùedhaþ . 12 pitryàyàmiùñau avàntareóàbhakùaõeóàbhakùaõayorabhàvaþ . 13 ióàbhakùaõe màrjanàbhàvaþ . 14 såktavàke yajamànanàmàde÷àbhàvaþ . 15 ãkùitaþ sãda hotariti voktasyopave÷anam . 16 savyoparyupasthànàü pràcãnàvãtinàü havirbhijãüvàtumaduccàraõam . 17 pitryàyàmàgnãdhrasya dakùiõatvam adhvaryoruttaratvam, anuvàkyàdvayam, adhyardhàyàmanavànam . 18 à÷ràvaõapratyà÷ràvaõasampraiùeùu oü svadhetyàdãnàü dãrghàntànàü prayoktavyatvam . 20 plutãnàü nityatvavyavasthàpanam . 21 pitéõàü somavattà somasya pitçmattà barhiùadaþ agniùvàttàcetiguõoktiþ . 22 pa¤cànàü pitéõàü tisrastisra çca ityuktiþ . 23 vaivasvatasya ceddevatàtvaü tadà uttame trike madhyamàyàü yàjyàtvaü prathamottarayoranuvàkyàtvam . 24 sviùñakçto yàjyoktiþ . 25 sviùñakçto'gneþ kavyavàhanasaüj¤à . 26 sviùñakçta årdhaü prakçtibhàvaþ . 27 mantralopàdibhinnànàü savyàparyupasthatàdãnàmabhàvàya prakçtibhàvavidhànam . 28 prakçtibhàvàdevànuvàkyàyà ekaikatvam . 29 vaùañkàrakriyàyàmeva saüyàjyàdvayam . 30 vi÷eùaniyamàrthaü dakùiõàvçto dakùiõàgnerupasthànam . 31 pitryayàmiùñau àvartanaviraheõopasthànam . 32 dakùiõàgnerupahvànamantraþ . 23 gàrhapatyàhavanãyayorupasthànam . 34 àhavanãyopasthànamantraþ . 35 tanmanya ityekayarcà gàrhapatyopasthànam . 36 pràdakùiõyena gàrhapatyamabhitaþ samàgamane mantraþ . 37 gàrhapatyànantaraü savyàvçdbhistryambakaråpakarmabhedàrthagamanam . 38 adhvaryåktasya yajamànairapi kartavyatvam . 39 pratyetya aditidevatàkayà çcà caraõam . 40 puùñimatyau dhàyye niràjau . 40 såø 2 aø 19 kaø . 1 sàkamedhakàlamàrabhya pa¤camyàü paurõamàsyàü ÷unàsãroyà nàmeùñiþ . 2 pa¤camyàþ paurõamàsyà arvàgapi và ÷unàsorãyàrambhaþ . 3 niyuttvàniti vàyorguõaþ ÷unàsãrãyaþ ÷una÷ceti indrasya guõa ityuktiþ . 4 etatprakaraõagatànàü ÷àstràntarãyàõà¤ca devatànàü etatprakaraõàmnàtà eva yàjyànuvàkyà ityuktiþ . 5 jyotiùñomaprakçtikau càturmàsyàïgabhåtau pa÷usomau tàbhyàü ÷aktibhedena vyastasamastàbhyàü yàgaþ . 6 càturmàsyànàü samàptau punarabhyàsaþ 6 såø 2 aø 20 kaø .
     3 adhyàye pa÷ukarmàdhikàraþ . 1 pràya÷cittàt pårvaü pa÷uguõakaü karma . 2 pa÷orubhayato'nyatarato và iùñikaraõam . 3 pa÷uyàgasamvandhinyà iùñeragnidaivatyadhikalpaþ . 4 pa÷uyàgasambandhinyà iùñeþ karaõapakùe devatàvikalpaþ . 5 ekasmin pa÷uprayoge àgneyã càgnàvaiùõavã ceti iùñidvayam . 6 ubhayeùñikaraõapakùe ekasyàþ purastàt aparasyà upariùñàt kartavyatvam . 7 savidhikasya vàruõapràghàsikasyoktasyàgnipraõayanasya punarullekhaþ . 8 pa÷ubandhayàgasambandhinyà vedeþ pa÷càdupaviùñasyànuvacanàrthaü preùitasya yåpamajyamànamabhidhàtum çgvi÷eùànuvacanam . 9 ajyamànayåpànuvacanaparidhànayormantrabhedau . 10 sapa÷ukayåpabahule ekapa÷utantrake karmaõi antyayåpànuvacanaü paridhàyàntyayåpasaüstavana¤ca . 11 prathamottamayoranabhyàsavidhànam . 12 pa÷udevatàbhyo'nantaraü vanaspatyàvàhanam . 13 saümàrgaiþ saübhàrjanànantaraü pravçtàhutibhirhomaþ . sakçdgrahaõapårvakaikàhutihavanànantaraü punaþ sakçdgrahaõapårvakapa¤càhutihomaþ, mantravigrahaõa¤ca . 15 sautye evàhani pårvoktahomaþ . 16 tãrthenaiva labdhavihàraprapadanàya pra÷àstre samantrakadaõóadànam . 17 pra÷àsturdakùiõottaràbhyàü pàõibhyàü samantrakadaõóapratigrahaõam . 18 yàvat praiùavacanaü nàsti tàvat uktena daõóena svaparayoþ saüspar÷ananiùedhaniyamaþ . 19 upayuktànàmanyeùàmapi yaj¤àïgànàü vihàreõa vyavàyaüniùedhaþ . 20 preùitasya maitràvaruõasya praiùànuvacanaprakàraþ . 21 maitràvaruõasyànuvàkyànuvacanam . 22 maitràvaruõasya paryagni stokamanãyatonnãmànasåktapàñhaþ . 23 àsãnenaiva maitràvaruõasya somàdhikaraõakakarmàntarasya karaõam . 23 såø 3 aø 1 kaø . 1 pa÷uyàge ekàda÷aprayàjaniyamaþ . 2 tatra teùàü prayàjànàü praiùà api ekàda÷asaükhyàþ . 3 prakçtàvuktamapràkçteùvapi praiùeùu syàdityevamarthaü pårvoktasya praiùasåktasya punarupade÷aþ . 4 adhvaryupraiùasya hoturanàkàïkùaõãyatvam . 5 praiùaliïgàbhiràprãbhirhotçyajanam . 6 ÷unakànàü, vasiùñhànàü, sarveùà¤càprãsåktabhedakathanam . 7 çùinàmadheyasyànuguõànàmàprãõàü gràhyatvam . 8 pràjàpatye tu vasiùñhaguõakasahitànàü sarvàsàmàprãõàü jàmadagnyatvam . 9 da÷asu såkteùu preùitasya maitràvaraõasya praiùavacanam . 10 uktapraiùavacanasya hoturantarvedi daõóanidhànam . 11 adhrigu÷abdavàcye daivyàþ ÷amitàra ityàdike mantre'ïgàdi ÷abdànàmåhaþ . 12 strãpuüsayoþ samàhàre puüliïgenaivohaþ . 13 strãdevatàyàmabhidheyàyàü medhapati÷abdasya puüvadvacanam . 14 strãpa÷au medha÷abdasya puüvadvà strãvadvà vacanavikalpaþ . 15 adhrigorårdham aïgàdi÷abdànàmitareùà¤cohanaü, strãpuüsamàhàreùu sarbatra puüvadevàbhidhàna¤ca . 16 na kevalamasyohavidheþ pa÷ukarmàrthatvaü kintarhi sarveùu yajuþùu nigadeùu càrthava÷ena kàryatvam . 17 prakçtau samarthanigameùåhanam . 18 mantragatànàü ÷abdànàü pràkçtatvena åhanam . 19 pratinidhiùvapi pràkçtàtàü ÷abdànàmåhanam . 20 upamàrthànàü ÷yenàdãnàü ÷abdànàmåhanam . 20 såø 3 aø 2 kaø . 1 adhrigunàmakamantravi÷eùakathanaü tatrasthànàü padànàmåha÷ca . 2 asnetyàdãnàü trayàõàü ÷abdànàü sve sve sthàne upàü÷uprayoktavyatvam . 3 ùañviü÷ati÷abdasyàbhyàsaniyamaþ . 4 mantravi÷eùajapànantaraü vihàràdàvçtya dakùiõàvçta àvartanam pçùñhataþ kçtvà àsana¤ca . 5 maitràvaruõasyàvçtya pçùñhataþ karaõam . 6 punaràvartanakàle paràcàmevàsanam 6 såø 3 aø 3 kaø . 1 vapàyàü ÷rapyamàõàyàü tatsaskàràrthaü preùitasya stokebhyo'nuvacanam . 2 svàhàkçtyarthaü srugàdàpanasya kartavyatvam . 3 uttamà àprãyàjyà . 4 vapà puroóà÷ohaviriti pa÷oryàgàþ . 5 nànàdaivateùu pa÷uùu yàjyànuvàkyàbhedàdeva vapàyàgavat pçthagbhàvaþ . 6 pratipa÷u manotàmantrasyàvartanam . 7 ekeùàü mate manotàyà anàvartanam . 8 uktapradànagatapraiùàõàü samànaliïgatvoktiþ . 9 pradànapraiùeùu vikçtiùu ca yà devatàstàsàmekaikasyà devatàyà agnãùomasthàne nirdi÷ya yaùñavyatvam . 10 gomeùahayànàmekaikasyà jàterdvayordvayoþ ÷abdayorniyamanasya vaikalpikatvam . 11 vanaspatisviùñakçtsåktavàkapraiùeùu pradànapraiùãyaprayogavat prayogaþ . 12 såktavàkapraiùeùu puroóà÷ena pa÷udevatàvardhanam . 13 haviùàü nànàråpatvàt svenaü svenaiva ÷abdena nigamane pràpte puroóà÷a÷abdenaiva carvàdãnàü nigamanavidhànam . 14 medhorabhãyànityetayoþ padayoþ pa÷vabhidhàyakatvam . 15 àmnàyasiddhànàü dvivacanàntànàm ekavacanavahuvacanayoriùñalakàraparigrahàrtha pàñhavi÷eùaþ 15 såø 3 aø 4 kaø . 1 vapàhomànantaraü sabrahmakànàü baddhçcànàü sarveùàü saha màrjanam . 2 idamàpa ityanayarcà yajuùà ca ubhàbhyàü màrjanam . 3 pratyaïgabhåtàyàmiùñau àtide÷ikamàrjanasya pravçttyarthampa÷au màrjanasya etàvattvoktiþ . 4 puroóà÷a÷rapaõaparyantaü tãrthena niùkramyàsçmavidhiþ . 5 pradhànasviùñakçtorbhedapratipattyarthaü pradhànena caritvà sviùñakçtà caraõavidhiþ . 6 sviùñakçccaraõàvasare àgantukairyàgairagre pa÷upuroóà÷asviùñakçtàü caraõam . 7 anvàyattadevatànàü haviùàü càvàhanàdiùu nigameùu anuvçttyabhàvaþ . 9 puroóà÷ànàmiti havirbhede praiùasyohyatvam . 10 ióàyà årdham uktapraiùasyohyatà 10 såø 3 aø 4 kaø . 1 ióopadhànànantaraü manotànucaraõam . 2 haviùà caraõabh praiùàõàü tatsaliïgatva¤ca . 3 haviþpraiùe katara evàgnãùomàvevetyatra aitareyàõàü sammatiþ . 4 dvidaivatàdanyatra ekadaivate bahudevate pa÷au maitràvaruõayordevatàtvam . 5 ekadaivateùu vahadaivateùu ca praiùeùu tathàdçùñatvam . 6 prakçtibhàve gàõagàrimatollekhaþ . 7 arthabhedarahite àmnàye vikàrasya niràrthakatvam . 8 vapàhome kçte ardharcayormadhye yàjyàyàþ samàpanam . 9 praiùasamàmnàyapañhitaü vanaspatipraiùamabhito ye çcau tayorvanaspatiyàjyànuvàkyàtvam . 10 àjyabhàgayoþ karaõe praiùe pradhànadevatàïgadevatayornigamanam . 11 sviùñakçti ióopahvànànantaram anuyàjai÷caraõam . 12 uktasthale'nuyàjànàmekàda÷asaïkhyàvidhànam . 13 prakçtibhyo'nyàsàü vai÷vadevyànàmàhartavyatvam . 14 praiùàdhikàranivçttyaryam anavàna÷abdasya punaràvçttiþ . 15 punaranavànasya vyàkhyànàrthollekhaþ . 16 såktavàkapraiùe àjyabhàgayorgrahaõam . 17 pa÷utantre padatrayasyàbhyàsatvàübhàvàya pañhitasyàpi punarabhyàsaþ . 18 devatànàmekajàtãyapa÷ukatvakathanam . 19 pa÷u÷abdànàmevàvartanaü nànyayordevayoþ . 20 uttare pårveõoktasyollekhaþ . 21 anavabhçthe karmaõi såktavàkapraiùasamàpanànantaram àhavanãye daõóànupraharaõam . 22 sàvabhçthe karmaõi avabhçthànupraharaõam . 23 vedastaraõottarakalpaþ saüsthàjapàt pràk niùkramya udasyamànasya hçdaya÷ålasyànumantraõe mantra÷ca . 24 udasyamànasya hçdaya÷ålasya upariùñàt apàmupaspar÷anamantraþ . 25 aspçùñàdçùñahçdaya÷ålànàm anyonyasaüspar÷àvekùaõamantareõaiva sarveùàmekaikena samittrayasya grahaõam . 26 mantravi÷eùapårvakaü prathamàyàþ dbitãyàyàþ tçtãyàyà÷ca samidho'bhyàdhànam . 27 pårvagrahãtureva pårvamàbhyàdhànaü na sarveùàü yugapat . 28 saüsthàjapàntaü pa÷utantram . 28 såø 3 aø 6 kaø . 1 pradànàkhyakarmoktapraiùà eva sarvatra bhavanti nànye ityuktiþ . 2 yeùàü pa÷ånàü yàni pradànàni teùàü pa÷ånàü yàjyànuvàkyàkathanapratij¤à . 3 sarvatra pårvamuktà anuvàkyàþ uttarà yàjyà iti j¤àpanam . 4 yàjyànuvàkyàliïgitadaivatena vakùyamàõànàü pa÷ånàü nànàtvoktiþ . 5 agneryàjyànuvàkyàþ . 6 sarasvatyà yàjyànuvàkyàþ . 7 somadevatàyàþ yàjyànuvàkyàþ . 8 påùõo yàjyànuvàkyàþ . 9 vçhaspateryàjyànuvàkyàþ . 10 vi÷veùàü devànàü yàjyànuvàkyàþ . 11 indrasya yàjyànuvàkyàþ . 12 marutàü yàjyànuvàkyàþ . 13 indràgnyoryàjyànuvàkyàþ . 14 savituryàjyànuvàkyàþ . 15 varuõasya yàjyànuvàkyàþ . 15 såø 3 aø 7 kaø . 1 aùñàda÷abhirçgbhiþ pa÷ukarmavidhànam, tàsà¤carcàü prajàpatidevatàkatvam . 2 yàjyànuvàkyàliïgakalpitadaivatyànà miùñiråpàõàü pa÷ånàü vidhànaü, sàkalyenaitadadhyàyagaõitànàü tàsàü triü÷atsaïkhyakatvoktiþ . 3 khaõóadvaye samàmnàtànàü pa÷ånàü madhye keùà¤cit somàïgatvaü keùà¤cit svatantratva¤ca . 4 pa÷ånàü prakçtibhåtasya aindràgnyasya niråóhanàmakasya pa÷oþ kartavyatvam . 5 niråóhasya paü÷oþ ùañùu ùañsu màseùu vatsare vatsare và kàryatà . 6 pràjàpatyopàü÷usàvitrasauryavaiùõavavai÷vakarmaõaråpapà÷ukatantreùu upàü÷ujapavikàroktiþ . 7 praiùàderapi àguraþ sthànabhàjitvam . 8 àdadàdonàü saptànàü yathàsthànamupàü÷utvam . 8 såø 3 aø 8 kaø . 1 sautràmaõyàkhya karmàdhikàraþ . 2 tatrà÷vinasàrasvataindràþpa÷avaþvàrhaspatya÷caturthaþ aindrasàvitravàruõàþ pa÷upuroóà÷àþ yathàsaïkhyena bhabantãtyuktiþ . 3 càtvàlamàrjanànantaram à÷vinasàrasvatairgrahai pracaraõaü teùà¤cànuvàkyà praiùa yàjyànàü kathanam . 4 kumbhãsthasuràvekùaõamantraþ grahapàtrasthasuràvekùaõaprakàra÷ca . 5 suràgrahapayograhayorbhakùajapavidhànam . 6 suràgraheùveva pràõabhakùavidhànam . 6 såø 3 aø 9 kaø . 1 vidhànànyathàbhàve pràya÷cittàdhikàraþ . 2 vihitasyàbhàve pratinidhyupàdànam . 3 iùñimadhyaråpasyànvàhitàgneþ prayàõopapattau agnãnàü pçthagunnayanam . 4 samantrakaü sàjyàhutihomakaü samàropaõaü kçtvà gamanavidhànam . 5 samàropasvaråpam . 6 yajamànakartçkaü gàrhapatye pàõidvayasya sakçtpratapanam . 7 uktaprakàreõàhitàgneþ samàropaõànantaramahutvàgamanavidhànam . 8 yajamànakartçkaü samantrakamaraõãmanthanavidhànam . 9 avadãpyamànasyàhavanãyasya ÷amyàparàsàdarvàk saüvapanam . 10 yadi tvatãyàdyadyamàvàsyà paurõamàsãü vàtãyàdyadi và'nyasyàgniùu yajeta yadi vàsyànyo'gniùu yajeta yadi vàsyànyo'gniragnãn vyaveyàdyadi và sàgnihotra upasanne haviùi và nirupte cakrãvacchvà puruùovà'virvihàramantariyàdyadi vàdhye pramãyeta ityevaü nimitte iùñividhànam . 11 uktàyà iùñeþ pathikçdguõakàgnidevatàkatvam . 12 uktàyàmiùñau anaóuddakùiõà . 13 pårvoktàyà iùñeþ agnibhinnavyavadhànanimittakatve vidhànabhedaþ . 14 ÷unà vyavàye ÷vapadànàü bhasmanà paripåraõam . 15 bhasmaràjyodakaràjyà ca santanane pratiràji mantràvçttiþ . 16 uktaràjibhyàü samànaü kçtvà ''havanãyànugamanànantaraü tataþ praõãya tadupasthànam . 17 pathi mçtasya anyavatsena dohanãyàyà goþ payasàgnihotràntaraü pràtaràdau pràk dehàgnisaüskàràt kçtvà dàha ityuktiþ . 18 aparapakùe àhitàgnermaraõa÷aïkàyàü tatpakùàva÷iùñàhutibhiþ etatpårvapakùanayanam . 19 àvàhanànantaraü pradhànayàgàdarvàk havirvyàpattau tasya pradhànayàgàdeþ sarvasyàjyeneùñiü samàpya punarijyà na bhavatãtyuktiþ . 20 cyutake÷anakhàdibhiranyairvà bãbhatsairhaviþùu duùñeùu nànyaþ smçtyuktaþ÷uddhyupàyaþ . 21 kañhinànàü bhedane dravàõàü kùaraõe haviùàü duùñatvam . 22 duùñànàü haviùàü apsuprakùepaþ . 23 sànnàyyasya duùñasya madhyamena palà÷aparõena valmãkadvàre pratiùecanam apsu và tåùõãmiti vikalpaþ . 24 antaþparidhide÷e viùyandamànasya haviùo nirvapaõam . 25 pràtardohe aduùñe dvayoþ pàtrayoþ kçtvà'nyatarat dadhibhàvàya àtacya tàbhyàü dadhipayobhyàü pracaraõam . 26 payasi duùñe tatsthàne puroóà÷avyavasthà . 27 dadhipayoråpe sànnàyyadvaye duùñe indràgnidaivatyodanasiddhyarthaü pa¤ca÷aràvaparimitavrãhinirvapaõam . 28 indràgnyoþ pçthak caraõam . 29 ekeùàü mate kevalamitradevatàkapa¤ca÷aràvotpàdanànantaram indràgnyoþ pçthakcaraõam . 30 sànnàyyàrthamapàkçtànàü vatsànàü pàne vàyudevatyayà yavàgvà yajanam . 31 garbhamiti mantreõa sravato'dhi÷ritasyàgnihotrasyàbhimantraõam . 31 såø 3 aø 10 kaø . 1 upàvasçùñàyà duhyamànàyà÷ca agnihotryà gorabhimantraõam . 2 uktàyà gorutthàpanam . 3 uktàyà gorådhasi mukhe codapàtramupodgçhya dugdhvà bràhmaõàya pànàrthantatpradànam . 4 ÷abdàyamànàyai uktàyai gave yavasadànam . 5 dugdhasya ÷oõitàkàratve nirava÷eùasya gàrhapatyedàhavidhànamanyena dravyeõa ca homakaraõam . 6 dohanottaraü pàtrasya bhedane pàtràt patane và vikùiptapatitatyàgenànyasyàduùñasyàbhimantraõam . 7 dohanàvasthàyàü payasaþ skandane skannàü÷àbhimantraõam . 8 pari÷iùñena sthàlãsthena homaþ . 9 homasyàparyàptau abhyànãyànyena homaþ . 10 payasiskanne pràya÷cittam . 11 skanne skannàbhimar÷anam . 12 payaþ÷eùeõa homavidhiþ . 13 sruggatasyà'÷eùe punarunnãya homakaraõam . 14 sthàlãpàtre÷epàbhàve saüskçtenàjyenonnãya homaþ . 15 pradhànahomadvayaparyantam uktaråpà pràya÷cittiþ . 16 pårvoktahome pràkçtasya mantrasyàpavàdaråpayà vàruõyà çcà homaþ vàruõãjapa÷ca . 17 vàruõãjapo vàruõãhomaþ ana÷anamiti trayasya ÷eùeõa home màtràpacàrahome punarunnãya home ca kartavyatà . 18 gàõagàrimate uktapakùatraye punarhomaþ . 19 sarasareti ÷abdàyamànasyàgnihotradravyasya abhimantraõam . 20 udvàsite viùyandite ca pràya÷cittàntaram . 21 bãbhatse madhyamena palà÷aparõena homaþ . 22 abhivçùñe'dhikasamidàdhànam . 23 uttarasyà àhuteþ skandane samidàdhànam . 23 såø 3 aø 11 kaø . 1 sàyaü homasya pradoùàntakàlavidhànam . 2 saïgavàntasya pràtarhomakàlatvam . 3 sàyaü pràtarhome'tãte caturgçhãtenàjyena homaþ . 4 kasmin kàle kena mantreõa homastaduktiþ . 5 agnihotre samàpte vàruõãùñiþ kàryà . 6 homottarakàle pràtaþ vçùñyante varadànam . 7 agnihotrasamàptau àhavanãyasyànugamanaü kçtvà punastaduddharaõam . 8 tannimittà mitrasåryobhayadevatàkà iùñiþ . 9 iùñisamàptau yatavàcoþ patnãyajamànayoragnãn jvalayatorana÷natorahaþ÷eùamupoùaõam . 10 dvayorgavordugdhena ràtreþ pårvacaturthabhàge sàyamagnihotrahomaþ . 11 ekasmin payasyavi÷rite dvitãyamavanãya tena homakaraõam . 12 pràtaþkàlàtipàtanimittà pràtariùñiþ . 13 uktàyàmiùñau vratabhçdguõakasyàgnerdevatàtvam . 14 svakàle eva praõãteùvagniùu homakàlàtipattau pràya÷cittoktiþ . 15 duþkhenà÷rupàte pràya÷cittiþ . 16 agnihotràrthaü vidhinànuddhçteàhavanãye yadyastamiyàdarkastadà bahuvidbràhmaõena tasya nidhànàntaü kàrayedityuktiþ . 17 pårbavat anuddhute'bhyudito yadyarko bahuvidbràhmaõena tatpraõayanam . 18 àjyasya hemarajatàgranayanaråpakàryàntaroktiþ . 19 kàlàtyayena pràya÷cittavi÷eùoktiþ . 20 uktaviùaye pràtaþkàle vi÷eùoktiþ . 21 vidyamàne àhavanãye gàrhapatyànugamane itikartavyatàvidhànam . 22 mathanasamaryakùàmàbhàve bhasmanà'raõã lepayitvà tanmanthanam . 23 santhanaviùaye itikartavyatàkalàpaþ . 24 uktamanthanaviùaye dvitãyaþ kalpaþþ . 25 punarmanthanaviùaye kalpàntaram . 26 triguõayukto'gnirevàtra manthanaviùaye ekà devatà . 27 agnihotràrthaü praõãte àhavanã ye'nugatapràya÷cittatvena iùñivi÷eùoktiþ . 28 jyotiùmadgu õakàgnivaruõayoþ prakçte devatàtvoktiþ . 29 sarveùvagniùvanugateùu àditye'stamite udite và'syàgneþ punaràdhànaråpapràya÷cittoktiþ . 30 araõyoþ samàråóheùu agniùu aruõyornà÷e agnyàdheyasya punaràdheyasya và kartavyatvam . 30 såø 3 aø 12 kaø . 1 ataþparaü bhàvinãnàmiùñãnàm àgneyatvoktiþ . 2 bratàtipàte àgneyãùñiþ . 3 kçte'gnikarmaõidoùeneùñiþ kintu vyàhçtihomaþ . 4 àgàradàhe kùàmàyàgnaye, ÷àvàgnisaüsarjane ca ÷ucaye'gnaye, iùñiþ . 5 sarveùàü dvayorvà agnyoþ parasparaü saüsarge vivicaye'gnaye ukteùñiþ . 6 gàrhapatyàhapanãyayoþ saüsarge vãtaye'gnaye iùñiþ 7 pacanàgninà saüsarge saüvargàyàgnaye iùñiþ . 8 vaidyu te'gnau apsumadguõakàya, ÷atråõàmannabhãjane vai÷vànaranàmakàyàgnaye ceùñikaraõam . 9 puroóà÷akapàle naùñe'nudvàsite pårboktaiveùñiþ . 10 abhyà÷ràvite uktàyà iùñeþ kartavyatvam . 11 jãvatyevàhitàgnau mçta÷abdollekhe subhataye'gnaye iùñiþ . 12 tatreùñau marutodevatà . 13 àmàvàsyàkhye karmaõyàrabdhe candramasaþ purastàdabhyuüdaye jàte maruddevatàkà ukteùñiþ . 14 pràya÷cittaprakaraõoktànàü bràhmaõoktànà¤ceùñãnàü vaikalpikatvakathanam . 15 haviùàü skannànàmabhimar÷anam . 16 bahiùparidhi skannayà àhutyà àgnãdhrakartçko homaþ . 17 hutavate àgnãdhràya pårõapàtradànam . 18 devatàviparyàsaråpavyutkrame mahàvyàhçtihomaþ pràya÷cittaü hiraõyadàna¤ca . 19 kasmiü÷cit karmaõi yaùñavyadevatàvàhanamakçtvà uttarakarmapravçttau yadà smaraõam bhavati tadaivãtthàya tadàvàhanaü kartavyam . 20 manasà và tadàvàhanamityanyamatam . asthàninyàþ devatàyà smaraõakrameõa yàgaþ . 20 såø 3 aø 13 kaø . 1 apakvahaviùà home kçte catuþ÷aràvaudanena caturbràhmaõabhojanaråpà pràya÷cittiþ . 2 adagdhaü ki¤ciddhaviravadànebhyo na paryàpta¤cettadà pårboktapràya÷cittam . 3 haviùya÷eùe dagdhe punaràvçttiþ kàryà . 4 àvàhanàt pràk havirdoùe punaràvçttireva . 5 guõabhåtànàü punaràvçttikathanam . 6 sviùñakçtaþ pràk pradhànabhåtànàü punaràvçttikathanam . 7 avadànadoùe punaràyatanàdavadànoktiþ . 8 kùàme ÷eùeõeùñvà dveùñre dakùiõàdànaü na çtvigbhya ityuktiþ . 9 sarveùu karmasu vihitadakùiõàdàne ÷asyasamprannabhåmidànam . 10 puroóà÷a÷rapaõàdårdhvaü pràya÷cittàbhàvaþ . 11 ÷vàdibhiravalãóhànàü taddar÷anàdibhirabhikùiptànàm anyayà và'÷ucisambandhànàü kapàlànàmabhinnànàm apàmabhyavaharaõam . 12 kapàlebhyo'nyeùàü mçõmayànàü bhinnànàmabhinnànà¤ca apàmabhyavaharaõam . 13 sphuñitotpatitapuroóà÷ànàü nidhànàbhimantraõe . 14 agnihotrahomàyàgnipraõayanakàle mathyamàne'gnau na jàte sautikamagniü praõãya tatra homakaraõam . 15 agnyàdãnuktvà teùàü pårvapårbàlàbhe uttarottaragrahaõam . 16 bràhmaõapàõyàdiùu pa¤caùu àhutidhàraõàrthà samidbhavati indhanàrthàþ samidho na bhavantyeveti . 17 homànantaraü manthanamapi bhavatãtyuktiþ . 18 yadi pàõau juhuyàt tadà vàsàrthino bràhmaõasya nàvarodhaþ karaõãya ityuktiþ . 19 yadyajakarõe juhuyàt tadà chàgamàüsavarjanam . 20 stambe cet darbhàõàmanadhi÷ayanam . 21 apsu cet bhojanãyàbhojanãyaråpavivekàbhàvaþ . 22 sàüvatsarikayàvajjovikayorvratayorvivekoktiþ . 23 àhutyorantarà'gnyanugamane sati nihite hiraõye dvitãyàhutihomaþ . 3 aø 14 ka0
     caturthàdhyàye somayàgetikartavyatàkalàpaþ . 1 àdhànàmantaramàrabdhayordar÷apårõamàsayoranantaram iùñipa÷ucàturmàvairiùñvà somena yajanam . 2 ekeùàü mate dar÷apårõamàsànantaram, anyeùàü mate tàbhyàü pårbamapi sobhena yajanam . 3 somayàgakartéõàmçtvijàü saükhyàniråpaõàya pratij¤à . 4 te ca tripuruùavanta÷catvàrastena tatra ùoóa÷artvijaþ . 5 vakùyamàõasåtre ùoóa÷artvijàü madhyesvasvàpekùayà uttare trayaþ svasvagõabhåtà iti caturõàmeva sukhyatvamityuktiþ . 6 hotà maitràvaruõo'cchàvàkogràvastut ityekogaõaþ . adhyaryuþ pratiprasthàtà neùñennetà ityekogaõaþ . brahmà bràhmaõàcchaüsã àgnãdhraþ potà ityeko gaõaþ udgàtà prastotà pratihartà subrahmaõya ityeko gaõa ityevaü caturùu çtviggaõeùyàdyà ÷catvàromukhyàþ . 7 eteùàmeva çtvijàm ahãnaikàhairyàjanaü na sadasya÷amitçcamasàdhvaryåõàü kartçtvamiti j¤àpanam . 8gçhapatisaptada÷ànàmuktànàü ùoóa÷ànàm çtvijàü satrairyajanam . 9 aiùñike tantre satriõàü puruùàõàü samàvàpàdikarmaõi yathàrthamåhasya kartavyatvam . 10 anagnãnàü dãkùaõàt prabhçtyeva yathàrthamabhidhànamaiùñike tantre ityuktiþ . 11 yàjyànuvàkyayoþ agnirmukhamityåhaþ . 12 daõóapradàne åhavidhànam . 13 praiùeùu nivitsu apràptasya åhasya vidhànam . 14 anaiùñikatvàt çktvàcca ghçtayàjyàyàmapràptohavidhànam . 15 çktvàda pràptau kuhvà¤cohavidhiþ . 16 acchàvàkasya nigade upahave pratyupahave cohaþ . 17 àrùeyapravaraõe gçhapatipravaraõànantaram àtmàdãnàü mukhyànàü pravaraõam . 18 sarvàtmavargàditvaü såtroktakrama÷ca . 19 samànàrùeyàõàü samànagotràõàü tantratà . 20 dravyànvayànàü saüskàràõàm àvartanam . 21 ekeùàü mate agnicityàvatsu kratuùu ukhàsambharaõãyam aiùñikaü karma . 22 brahmaõvatkùatravatkùatrabhçdguõakvànàü trayàõàmagnãnàü devatàtvoktiþ . 23 idamprabhçtikarmaõàm uttarottaraü ÷anaistaràü bhavitavyatvam . 23 uktasyokhàsammaraõãyasya paurõamàsàt ÷anaistaratvàktiþ . 25 somapravahaõamya pràyaõãyàtulyatoktiþ . 26 aupavasathye'gnipraõayanasya prathamàyà årdhvaü svareùu niyamàbhàvaþ . 27 varme bhadhyamottamayorniyamàbhàvoktiþ . 27 såø 4 aø 1 kaø .
     1 dãkùaõãyàyàmiùñau viràjau dhàyye . 2 dãkùaõãyàyàmagnàviùõå devate . 2 sàgnicitye trãõyanyàni havãüùi . 4 antyayorubhayoràgnàvaiùõavàdadhikàni havãüùi . 5 bhuvadvadbhya àdityebhyaþ bhuvanapitebhyo và àdityebhyo yàjyànuvàkye . 6 idamàdiùu udayanãyàyàþ pràk màrjanàbhàvoktiþ . 7 ióàyàü såktavàke ca sthitànàmà÷iùàü sthàne àgårnàmakamantrasya prayogaþ . 8 ióànigadakathanam . 9 såktavàkanigadoktiþ . 10 nàmàde÷àbhàvoktiþ . 11 savanãyapa÷vióàyàþ kathanam . 12 agnipraõayanottarakàlaü gàrhapatyàhavanãyayormadhye dãkùitànàmàsana÷ayanaråpasa¤càrade÷aþ . 13 satriõàü dãkùàvidhànam . 14 mahàvratasahite satre vi÷eùoktiþ 15 dvàda÷àhatàpa÷citeùu yatsaükhyàþ sutyàstatsaükhyàevopasado dãkùà÷ca bhavantãti . 16 vikçtye kàhànàü karmàcàraþ . 17 dãkùàkàlaeva vidhàtavye dãkùopasatsahitànàmekàhaþprayogakàlavidhànam . 18 dãkùàhaþsu parisamàpteùu anantaraü yadahastasminnahani somakrayavidhànam . 18 såø 4 aø 2 kaø . 1 somakrayadivase pràyaõãyeùñikaraõam . 2 pràyaõãyeùñeþ ÷aüyyantatvam, nodayanãyàntatvamiti . 3 uktàyà iùñeranàjyabhàgatvaü nodayanãyatvamiti . 4 ahargaõeùu somakrayasya sakçdeva kartavyatvam . 4 såø 4 aø 3 kaø . 1 somakrayaråpaü karma . 2 krãtaü somaü pràgvaü÷asamãpaü neùyatsu adhvaryuùu anasaþ pa÷càt tripadamàtre'tãte cakravartmanormadhyabhàgasya saralade÷e preùitasya sataþ pàrùõãacàsnayataþ prapadena dakùiõasyàü di÷i triþpàü÷ådvapanam . 3 antareõaiva vartmanã anuvrajataeva uttaràanuvacanam na vrajanavikùepe ityuktiþ . 4 avasthitasyànaso dakùiõapàr÷vena somasamãpaü gatvà tamãkùamàõasya tatraivàvasthànam . 5 avasthite'nasi dakùiõàt pakùàdabhikràntasya somàbhimukhaü avasthànam . àhavanãyasyàgratonuvrajana¤ca . 6 some nihite tiùñhataeva paridhànoktiþ . 7 upaspar÷anaviùayasya vikalpoktiþ . 7 såø 4 aø 4 kaø . 1 ióàntà àtithyà nàma iùñiþ . 2 àtithyairagnimanthanaråpàïgakathanam . 3 àtithyeùñau dhàyyàdvayaü, saüyàjyadvayam, àrtvijyaü kariùyatàü svayamabhimar÷anam . 4 udakaspar÷ànantaraü somàpyàyanam . 5 upasatsu udakaspar÷e uùõodakagrahaõam . 6 àpyàyanamantraþ . 7 udakaspar÷ànantaraü namaskàrà¤jaliråpeõa pràõinidhànasya kartavyatvam . 7 såø 4 aø 5 kaø . 1 udakaspar÷anànàm àpyàyananihnavapravargyàïgatvoktiþ . 2 pratyçcamanavànamuktvà praõayena tadavasànam . 3 pårbasyàbhiùñavanasya etàvattvakathanam 3 såø 4 aø 6 kaø . 1 yàjyàvyavadhàne satyapyekamevàbhiùñavanam . 2 hotràdiùu upaviùñeùu aüdhvaryukartçkagharmadughàhvànasya uttaràrambhe hetutvoktiþ . 3 abhihiïkàravarjam uttaràbhiùñavanavidhànam . 4 uttarapañalasya samaùñiprayojanàni . 5 uttamayoþ pravargyayoþ svaråpakathanam . 5 såø 4 aø 7 kaø . 1 pravargyopasadoþ sambandhàya pravargyàrthaü prapannasya upasatkaraõa vidhànam . 2 upasadi pitryàyà japalopaþ . 3 pitryayaiva prave÷opeva÷anayorvyàkhyànam . 4 pitryàyà upave÷anàtide÷àt dakùiõoparyupasthatàvidhànam . 5 upasadyàyamãóhuùe ityàdyàþ tisraþ sàmidhenyaþ . 6 tàsàmuttamena praõavenàgniü somaü viùõumàvàhyopave÷anam . 7 ekeùàü mate devatànàm nàvàhanam anàvàhane'pi uktà eva devatàþ ityuktiþ . 8 sviùñakçdàdiprayàjàjyabhàgalopakathanam . 9 àpyàyananihnavayornityatvakathanam . 10 aparàhõe'pi kartavyàyàmupasadi vi÷eùàdikathanam . 11 tatra pårvàparàhõikakarmàõi . 12 paurvàhõikãnàmupasadàü supårvàhõe, àparàhõikãnà¤ca svaparàhõe kàryatoktiþ . 13 pårvàhõikyàparàhõikyàvupasadau ekãkçtya ekopasadvyavahàraþ, tàdç÷yà upasada÷ca triùvahaþsu kartavyatvam . 14 ùañsu veti vyavasthàvikalpaþ . 15 ahãnàdãnàm adhvaryupratyayàdupasanni÷cayaþ . 16 ekeùà ÷àkhinàü jyotiùñomasya prathamaprayoge dharmecchàbhàvoktiþ . 17 aupavasathye'hani vartamànayorupasadoþ pårvàhaõaeva kartavyatvam . 18 hotà dãkùita÷cet tadà aupavasathye'hani prathamopasadi samàptàyàü preùitaþ purãùyacityarthamanuvacanam . 19 hotari adãkùite yajamànasyànuvacanam . 20 pa÷càt padamàtre sthitvà'bhihiïkçtya purãùyàso'gnayaþ iti sapraõavàyà çcastriranuvacanam . 21 sumandreõaivànuvacanaü nopàü÷viti . 22 vrajatsu adhvaryuùu anubruvato'nuvrajanam . 23 tiùñatsu adhvaryuùu anuvacanàrambhasthàne sthitvà bhårbhuvaþ svariti vàcaü visçjya praõayateti sampraiùànuvacanam . 24 hotà dãkùita÷cet prastotçkartç sa¤citasya agneþ anugãtasyà÷aüsanaråpasaüskçtiþ . 25 trirmadhyamayà vàcà pårvoktamagnyanu÷aüsanam . 26 agnipucchasya pa÷càt vai÷vànarãyayajanam .. sàgnicityeùu kratuùu purãùyacitiþ, anu÷aüsanaü, vai÷vànarãyamityetat trayaü bhavatãtyuktiþ . 28 brahmaõo niyamabhedaþ . 29 uktasyàgnipraõayanasya kartavyatvam . 30 dãkùita÷cedbrahmà tadà tasya vasordhàràhomakàle tatpratigamanavidhànam 30 såø 4 aø 8 kaø . 1 havirdhànayoþ ÷akañayoþ adhvaryukartçkaü pravartanam . 2 uktaprarvattane somapravahaõena kàryatoktiþ . 3 pårvoktànuvacane vi÷eùakathanam . 4 raràñyàmabaddhàyàm adhidvayorityasyà çca ardharce'vasànam . 5 baddhàü raràñãmãkùamàõasya çgvi÷eùànuvacanam . 6 upanihatayormethyoþ çgvi÷eùeõa paridhànam 6 såø 4 aø 9 kaø . 1 preùitànuvacane itikartarvyatàkalàpaþ . 2 anuvrajata uttarànuvacanam . 3 çgvi÷eùasamàptau praõavenoparamaþ . 4 àgnidhroyamabhivrajatsu adhvaryuùu uttareõa tamatibrajya çgvi÷eùasyànu vacanam çgvi÷eùasya càrdhace àràmaþ . 5 prapadyamànasya somasyà'nuprapadanaprakàraþ . 6 ÷àlàsukhe bhatopave÷anaprakàraþ . 7 vrahmakartçkasya somapraõayanasya pàkùikatvakathanam . 8 somamapraõayato brahmaõaþ kartavyabhedaþ . 9 àhavanãyasya dakùiõataþ vrahmopave÷ane niyamaþ . 10 agnicityàsahitàyàü somayàgakriyàyàm agnipucchasya dakùiõata upave÷anam . 11 agniùomãye pra÷au ukta brahmàsanàtide÷aþ . 11 sautye càhani vapàhomacaryantamàhavanãyasya dakùiõata àsanam . 13 gçhapataye somaü prakùyaya havirdhàne càgreõa yadi gataþ syàttadà prapadyamàne some àsàdanàrthaü punaþ pratyeyàdityuktiþ . 13 såø 4 aø 10 kaø . 1 agniùomãyeõa pa÷unà caraõama . 2 praõayanaparyantamuttaravedisamãpe àdaõóapradàna¤ca kàryabhedàþ . 3 hotuþ svasya dhiùõyasya pa÷càdupave÷ane kàryabhedaþ . 4 maitràvaruõasya svadhiùõyasya pa÷càdavasthànam . 5 devasånàü havãüùãti saüj¤àkathanam tatra sarvàsàmaùñànàü devanànàü saguõatvam, rudrasya guõavikalpa÷ca . 6 uktadevatànàü yàjyànuvàkyàkathanam . 6 såø 4 aø 11 kaø . 1 sarvapçùñhànãtivakùyamàõànàü haviùàü saüj¤à, tàsà¤cànvàyàtyatva taddevatopade÷asya dhyànàrthatvaü tàsàmaùñau saüïkhyàþ tatràditaþ ùaõõàmekaikasyà÷catvàra÷catvàro guõa÷abdàþ tatoviùõupatnã aditirityekà, tata÷cànumatiriti dve . uktànàmaùñànàü devatànàü yàjyànuvàkyàkathanam, . vai÷vànarãyasya navamatvaü, kàyasya da÷amatva¤ca . 3 aupayàjairaïgàrairvyavàyaparihàre yatnasya kàryatà . 4 àgnãdhrasthottareõa hoturnayanaü dakùiõe hotrãye nidhànam . 5 ÷àmitrodàharaõe dakùiõena maitràvaruõaü, hotrãya eva nidhànam . 6 upotyànaniùkramaõe kçtvà vedagrahaõam . 7 hçdaya÷ålodvàsanaprakàraþ . 8 vasatãvarãõàü parihàre kriyamàõe dãkùitànàmantarbhàvaþ adãkùitànàü bahirbhàva÷ca . 4 aø 12 kaø . 1 yasyàü ràtrau pa÷oþ samàptistasyànturyabhàge pakùipravàdanàt pràk pràtaranuvàkàyàmantritasya vidhipårvakaþ àhutihomaþ . 2 uktaviùaye dvitãyàhutihomaþ . 3 brahmaõa÷ca hotu÷càyaü vidhiþ samàna iti . 4 havirdhàne pràpya raràñyabhimar÷anam . 5 dakùiõena pàõinà paryàyeõa raràñyabhimar÷anam . 6 mandrasvareõa pràtaranuvàkànuvacanam . 7 pràtaranuvàkàrthamàmnànavi÷eùaþ . 8 agnidevatàkakratuþ 4 aø 13 kaø . 1 auùasyakratuþ .. 2 tatretikartavyatàkalàpaþ 4 aø 14 kaø . 1 à÷vinaþ kratuþ . 2 tatra pràtaranuvàkaþ . 3 pårvoktàdanyaþ pràtaranuvàkaþ . 4 anyai÷chandobhiràgneyasya gàyatrasya cchandasonàtyàvapanam . 5 ràjanyasya na traiùñubha, vai÷yasya na jàgatamiti . 6 adhyàsavat ekapadadvipadànà saühitànàmante praõavakaraõam . 7 màïgalàdãnàü yathàkramaü vaktavyatà . 8 preùyataþ svargakàmasya màïgalakathanam . 9 tamasopaghàtaparyantaü ióedyàvãyasåktàvartanam . 10 tramasopaghàtakàle ãóedyàvãyasya uttamayarcà pratipriyatamamiti såktasyopasantananam . 11 utsarpaõasvaråpakathanam . 11 såø 4 aø 15 kaø .
     5 adhyàye . 1 paridhànottarànuvacanaprakàraþ . 2 tatra nigadàdi . 3 aponaptãyàõàü prayogamantrau . 4 pràtaþsavanasya mandrasvareõa prayogaþ . 5 adhyardhakàrasyànucchàsena vacanam . 6 vçùñikàmasya sàmadhenãvat prakçtyàvacanam . 7 prakçtibhàve yatharcamardharce liïgàkàïkùà . 8 da÷amãgrahaõe brahmaõànuvàdaþ . 9 ekadhanàsu apsu àvartanãyarcakathanam . 10 dçùñipathamàgatàsu tàsu japyamantraþ . 11 samãpàgatàsu tàsu japyamantraþ . 12 vasatãyarãùu samàyàtàsu bràhmaõoktakàryacaraõam . 10 tãrthade÷e hotçcamase apàü pårya màõe àponadevãþ iti mantraü samàpya praõavenoùaramaþ . 14 nigadakathanena niùkramaõavidhiþ . 15 àsàmekadhanànàmàgacchanvãnàü sukhato gatvà tà! apareõàtãtya uttarataþ sthitividhiþ . 16 tàsvadåreõàtãtàsvanvàvartanam . 17 anvàvçtya mantrakrameõa vrajanam çgavànapakùe praõavenasantànakriyà . 18 tisçõàm uttamayànuprapadanam . 19 tçõànirasanena homàbhimukhe upave÷anaprakàraþ . 19 såø 5 aø 1 kaø . 1 upàü÷unàmagrahe håyamàne tadabhimukhãbhåya pràõavàyornàsikàdvàreõa bahiùkaraõam . 2 vahiþsthasya bàyornàsikayà dehe prave÷anaprakàramantrau . 3 upàü÷ugrahàrthasomasavanasàdhanapàùàõaü vyànàya tvetyabhimç÷ya vàgvisargaþ . 4 maitràvaruõabrahmaõoþ kàryabhedaþ . 5 tàbhyàmitareùàü dãkùitànàü kàryabhedaþ . 6 vipruóóhomau kçtvà adhvaryumukhà anyonyaü spç÷anta àtãrthade÷àt sarpantãtyuktiþ . 7 bahiùpavamànastutyarthamudgàtàramabhimåkhãkçtya çtvijàmupave÷anam . 8 tatraivàsonena hotrà teùàmupaviùñànàmanu mantraõemantraþ . 9 hoturdãkùitatve'numantra yàjamànàrthaü gamanam . 10 dãkùitasya hoturuttarasavanayoþ sarpaõamapi . 11 brahmamaitràvaruõayorvidhànabhedaþ . 12 pràtaþsavane brahmaõaþ kàryabhedaþ . 13 tasyaiva dvitãyatçtãyasabanayoþ kàryabhedaþ . 14 mantrabhedaü jatvà maitràvaruõaü prati studhvamityuccaistena niyojanam . 14 såø 5 aø 2 kaø . 1 savanãyena pa÷unà caraõam . 2 ÷àkhàntare yà devatà pà÷oruktà taddaivataþ pa÷uþ kàryaþ . 3 . 4 kratubhede devatàbhedaþ . 5 agnãùomãyapa÷udharmavi÷eùàtide÷aþ . 6 parivyayaõaprakàraþ . 7 aiùñikeùu nigameùu àvàhanaprakàraþ . 8 hàriyojane vi÷eùaþ . 9 viùayabhede pràvitràdiniùedhaþ . 10 anirdiùñadevatàkasomànàü devatàþ savanadevatà eveti tàsàmàvàhanam . 11 såktavàke'pi tàsàmanuvarta nam . 12 acchàvàkaü vinà'nyeùàü vaùañkartéõàm pravçtàhuti homaþ . 13 càtvàlamàrjanaprabhçti pà÷uka karmakçtvà saumikakarmakaraõam àdityàdyupasthàna¤ca . 14 àdityàdyupasthànaprakàraþ . 15 nirmanthade÷e yåpàdibhiþ saha àditvàdãnàmupasthànam. 16 ÷àmitrovadhyagohacàtvàlotkaràstàvànàü savyàvçtàmupasyànam (àstàvobahiùpavamànastutide÷aþ) . 17 àgnãdhràcchàvàkavadanasthànadakùiõamàrjàlãyagrahacamasasàdanade÷aråpakharàõàü dakùiõàvçtàmuktaprakàreõa upasthànam . 18 àgnãdhramuttareõa parivrajya sadodvàraü pràpya sado'bhimar÷anamantraþ 19 dvàribhave sthåõe abhimç÷ya ÷àlàmukhoyàdãnàmupasthànam . 20 upasthitànupasthitayordar÷anapårbakaü sarvatodçùñyà sadasaþ pårvadvàrasthenopasthànaü kàryam . 21 urunna ityçcaü saha japantaþ hotà maitràvaruõaþ bràhmaõàcchaüsã potà neùñetyete pa¤ca pårbadvàreõa sadaþpravi÷yopatiùñherannityuktiþ . 22 teùàmuktakrameõa sadaþ prave÷aþ, vyutkrameõa upave÷anaü tato mantravi÷eùajapaþ . 23 prasarpakàõà mçtvijàmupasthànàdijapàntadharmasya brahmaõyatide÷aþ . 24 svasvabhakùyacamasasamãpe teùàmupave÷anam . 25 uktaråpeõàgnãdhrasya suprakà÷am àgnãdhrãyasthànaprave÷aþ . 26 prasarpiõàüteùàü dakùiõàdaya udak saüsthànànãtyukti . 27 àdyayorhotçmaitràvaruõayorvaiparãtyaü tata÷ca maitràvaruõadakùiõataþ srasthànata÷cottaratohotuþ sthànam . 28 teùàü yathàsthàna mupaviùñànàü svasvasthànasyottarade÷asya visaüsthitasaücàrasaüj¤à . 29 anuktasthànànàmçtyijàü dakùiõadhiùõyamuttareõa visaüsthitasa¤càraityuktiþ . 29 såø 5 aø 3 kaø . 1 pratisavanamindradaivataiþ puroóà÷ai÷caraõam . 2 pràtaþsavane dhànàvanta karasbhiõamityanuvàkyà . 3 màdhyandinatçtãya savanayoþ praiùabhedaþ . 4 àde÷apadamuddhçtya tenaiva padena yàgaþ . 5 yatra kvacit karmaõi praiùeõa yàge kartavye yaja yo'stu ityuddhçtya tayoþ sthàne àgårvaùañkàrau kçtvà yàgaityuktiþ . 6 anusavanamanuvàkyàbhedaþ . 7 anuvàkyàsthapuroóà÷asya bahuvacanàntatoktiþ . 8 çgbhede åhaniùedhaþ . 8 såø 5 aø 4 kaø . 1 dvidaivatyayàjyàpraiùànuvàkyàbhi÷caraõam . 2 dvidaivatyayoranukàkyayoruktiþ, teapyapçthaksapraõave prayojye te ca sahànavànam . 3 praiùàõàmanavànanirõayaþ . 4 çgbhede dve yàjye te ca sahànavànam ekàgure pçthak vaùañ kàre ca vaktavye ityuktiþ . 5 pràtaþsavane idamàdi anavànaü yàjyànuvàkyayoriti nirõayaþ . 6 praiùau yàjyànuvàkye ca uttarayorgrahayoranavànaü bhavatãtyuktiþ . 7 somagrahaõapàtramahutvà aghvaryuõà tadgràhyam . 8 tatra ca mantraþ . 9 tadgçhãtvà dakùiõorucchvàdanena tatra sthàpayitvà àkà÷avatãbhiraïkulãbhirapidhànam . 10 evamuttarapàtrayorgrahaõàsàdanapidhànàni . 11 pratigrahabhakùaõakàle savyena pidhànam . 12 maitràvaruõasyàsàdane vi÷eùaþ . 13 anuvacanayàjyàsaüpraiùàþ nityamadhvaryuõà kàryàþ . 14 anusavanaü camaseùånnãyamànebhyaþ somebhya ekaikasåktajapaþ . 15 anusavanaü preùitasya hotuþsvàbhiþ prasthitayàjyàbhiryajanam . 16 pra÷àstràdãnàü nàmàde÷aü preùitànàmeva yajanam . 17 pra÷àstràdigràhyakathanam . 18 pràtaþsavanãyaprasthitayàjyoktiþ . 19 tçtãyasavanãyànuvaùañkàraþ . 20 màrutvatãye hàriyojane prasthitayàjyàdibhedaþ à÷vine yàjyà÷ånyatva¤ca . 21 yaj¤agàthà . 22 prativaùañkàraü bhakùaõam . 23 tåùõãmevottarabhakùaõam . 24 adhvaryoràhavanãyade÷àt sadasogatiþ . 25 agacchantamadhvaryuü prati ayabhignãditi hotuþ pra÷naþ . 26 pçùñasya tasya hotàraü prati ayàóityuttaroktiþ . 27 tato hotçjapyamantraþ . 27 såø 5 aø 5 kaø . 1 itarapàtradvayaü savyenàpidhàya aindràvàyava pàtraü dakùiõahastenottarabhàge gçhãtvà adhvaryuõàpi tasya grahaõàya eùa vasuriti mantreõa hotrà praõayanam . 2 nàsikàbhyàmavaghràya hotrà somasya bhakùaõe mantraþ . 3 hotrà bhakùitamadhvaryuõà ca pratibhakùitaü hotçcamase ki¤cidavanãya anàcamyai vopahvànàñi kratvà punaþ saha bhuktvà ÷eùaü hotçcamase ànãya tatpàtrotsargaþ . 4 uttaragrahapàtre uktadharmàtide÷aþ . 5 uttaragrahapàtrayorna punarbhakùaõam . 6 dvidaivatyànàü madhye kasyacit grahasya hotçcamase anavanãtasya nodsargaþ . 7 hotrà maitràvaruõasya grahapàtrasyàdhvaryave pårvavat praõayanam . 8 tasya dakùasavyàbhyàü netràbhyàü krameõekùaõam . 9 maitràvaruõasyotsargàntaü karma kçtvà dakùahastenà÷vinamapidhàya savyena hotçcamasàdànemantroktiþ . 10 savyasyàratninà savyoruvasanamàcchàdya tatra nidhàyàvçtàïgulãbhirapidhànam . 11 hotçcamasaü savyenàpidhàya dakùiõenà÷vinaü gçhãtvà pårvavat praõàmanam . 12 à÷vinamutasçjya dakùahastena hotçcamasaü nidhàya jalaü spçùñvà ióopahvànam . 13 ióopahvànakàle camasinaþ svasvacamasasyeóàsamãpe udyamanam . 14 avàntareóàü prà÷yàcamya hotçcamasabhakùaõam . 15 dãkùitasya hotuþ dãkùità upahvayadhvamityuktvà camasabhakùaõam . 16 yajamànà upahvayadhvamityuktvà và hotu÷camasa bhakùaõam . 17 mukhyàn prati pçthak tattannàsotkãrtanena itarànamukhyàn prati hotrakà upahvayadhvamiti kãrtanena ca camasabhakùaõam . 18 uktaråpeõa dãkùitàdãkùitànàü maitràvaruõàdãnàü svasvacamasabhakùaõam . adãkùitànàü samàna bhakùaü prati pårvavat upahvànaü kçtvà camasabhakùaõamiti bhedaþ 20 acamasànàü mukhyacamasàdbhakùaõam . 21 droõakala÷àduddhçtyàcamasànàü somabhakùaõam . 22 sarvatra somabhakùaõe vàgdevãtyàdimantrajapaþ . 23 hoturvaùañkartçtvàt prathamabhakùaõaü pa÷càdudgàtràdãnàü bhakùaõamiti gautamamatam . 24 taulvalimate itareùàmabhakùaõam . 25 gàõagàrimate sarveùàü bhakùaõam . 26 somabhakùottaraü mukhahçdayaspar÷e mantraþ 27 prathamadviyãyayoþ savanayoràdyànàü dvitãyànà¤ca camasànàü jalenàbhimar÷ane mantradvayam . 28 tçtãyasavane àdyànàme va tathàbhimar÷anam . 29 årdhvapàtràõi vinà sarvapàtràõàü mukhahçdayàbhimar÷anam . 30 itthamàpyàyanena bhàditànàü camasànàü nàrà÷aüsasaüj¤à 30 såø 5 aø 6 kaø . 1 asminkàle acchàvàcasyàgnãdhrasyottaraü sadogatvà svasthàne upave÷anam . 2 adhvaryuõà dattaü puroóà÷akhaõóamióàmivodyamya preùitasyàcchàvàkasya japyaü nçcam . 3 yajamànetyàdinà antyena praõavenopasantananaråpanigadaþ . 4 uktanigadasamàptau adhvaryuõà hoturupahavàkàïkùà . 5 upahvàne prakàraþ . 6 unnãyamànàya pratyasmà iti såktasyàcchàbàkenànuvacanapårbakaüyajanam . 7 puroóà÷akhaõóaü nidhàya jalaü spçùñvà camasabhakùaõam . 8 aspçùñodakànàü someletarahaviùàü spar÷aniùedhaþ . 9 puroóà÷akhaõóaprà÷anaprakàraþ . 10 yadàcchàvàka upaviùñastadà brahmà tãrthena niùkramya bahirvedyàmàgnãdhrãyaü pràpnoti acchàvàka÷ca dçgalaråpaü puroóà÷akhaõóaü prà÷ya tãrthena niùkramyàcamya taü de÷aü pràpnuyàt itare hotràdayo'pyanupaviùñaevàcchàvàke taü de÷aü pràpnuyurityuktiþ . 11 asmin kàle kùunnivçttyarthabhanyadapi prà÷ya pratisçpya uttarakaõóikãktaü karma kàryam 11 såø 5 aø 7 kaø . 1 sarveùu pratisçpteùu çtuyàjai÷caraõam . 2 tatra praiùàþ . 3 praiùasamàmbàye pa¤camasåktasya étuyàjànàü praiùatvam . 4 svasvapraiùeõa preùi tasya yajanam . 5 adhvaryugçhapatibhyàü preùitasya hoturyajanam . 6 pàrùõike ùaùñhe'hani adhvaryugçhapatibhyàü svayaüyajanam . 7 tayoryajanaprakàraþ . 8 vaùañkartéõàmànàntaryeõa çtupàtrabhakùaõam . 9 tatra adhvaryoþ pçthakbhakùaõam . 10 tatraiva kàle pratibhakùakasyopahànam 5 aø 8 kaø . 1 çtupàtrabhakùottaramadhvaryoþ kàryaprakàraþ . 2 pràtaþsavane ÷astràdiùu pårvoktaprakàràtide÷aþ, paryàyaprabhçtãnàü sarvatràntaþ÷astratvam . 3 uktenopàhvànenottarayorupasantananam . 4 othàmodaivetyasya pratigarasaüj¤à saca ÷astrasvaratulyasvaraþ ityuktiþ . 5 àhàve ÷oüsàmodaivetyàdeþ pratigarasaüj¤à 6 praõave plutàdi avasàne aplutàdiriti paribhàùitam . 7 àhàvottare praõave praõavatvaü na plutàditvam . 8 avasàne praõavasya pratigaramaüj¤à . 9 pràõavàntasya uktaviùayadvaya vikalpaþ . 10 antaþ÷asyapraõavàvasàno pratigarasaüj¤à ÷astrànte tu praõavatvaü na plutàditvam 11 tripadaùañpadàdau ÷aüsanàvasànavi÷eùaþ . 12 nivido yathàpañhitamavasànaü kartavyaü tatraika÷rutya¤ca . 13 nividàü àhvànàbhàvaþ . 14 tasyà upasantananàbhàva÷ca . nividàmuttamena padenàjyasåktasyopasantananam . 16 uktaprakàreõa sarvà nividaþ ÷aüstavyà ityuktiþ . 17 padasamàmnàyànàmapi nividàü tulya÷astavyatvam . 18 asyà nivido'nyàsu nivitsu padasamàmnàyeùu ca upasantananam . 19 anyàsu nivitsu àhvàna¤ca bhavatãtyuktiþ . 20 yatra dve såkte trãõi và àjyakàrye vihitàni tatràdyasyaivàdyayàþ triþ÷aüsanaü nottarasyeti niyamanam ardharca÷ovigçhya ca tathàtvam . 21 vigrahe pràõasantànasya kàryatà . 22 pratipadàmàdyàyà çcaþ pårvoktaprakàreõa gantavyatà . çgàvànasya tathàtva¤ca . 23 bràhmaõavihitasya ànupårvyevikalpaþ . 24 yàjyàntànàü ÷astratvamuttamàyà àhvànapårbakaparidhànãyatva¤ca . 25 sarvàsu ÷astraparidhànãyàsu uktadharmàtide÷aþ . 26 ukthaü vàcãtyàdi ÷astvà japaþ tatra yàjyà, ukthapàtrasyàgre bhakùaõa¤ca 27 sarva÷astrayàjyànteùu camasina÷camasabhakùaõam . 28 àdityasàvitragrahayorvaùañkarturbhakùaõàbhàvaþ . 5 aø 9 kaø . 1 ÷astràt paraü strotraü bhavatãtyuktiþ . 2 eùeti prokte prastotrà udgàturhiïkàra kàle pràtaþ savane ÷astràyàhvayãran ityuktiþ . 3 uttarayoþ savanayoþ pratihàrakàle tathàhvànam . 4 vàyuragregà yaj¤aprãrityàdãnàü saptànàmçcàü puroruksaüj¤à tasyàstasyàupariùñàt tçca tçca tatra ÷aüsedityuktiþ . vàyavàyàhi dar÷ateti saptànàü tçcasaüj¤à 6 ÷astrasya praugasaüj¤à . tatra dvitãyàyàstriþpàñhyatvam . 7 puroruksaüj¤akànàü saptànamçcàü madhye vi÷vàn devànityetasyà ùaùñhyàþ ardharce ardharce triravasànenàhvànam . 8 purorucà uttamayà na ÷aüset tasyà aü÷asane 'pi tçce àhvànaü ktartavyam . 9 praugasya bhàdhucchandaàrùatvam . 10 ukthaü vàci ÷lokàyatveti ÷astvà japaþ . tatra vi÷vebhiþ somyaü madhviti yàjyà . pa÷astàü bràhmaõàcchaüsã acchàvàka ityete trayaþ ÷astriõohotràkà÷ca ityuktiþ . 11 uktànàü trayàõàü pràtaþ savane caturàhavàni ÷astràõi . tçtãyasavane paryàyeùu atirikteùu bhavantãtyuktiþ . 12 màdhyandine pa¤càhàvàni . 13 stotriyànuråpebhyaþ pratipadanucarebhyaþ pragàthebhyaþdhàyyàbhya÷ca pçthagàhvànaü kàryam . 14 hoturapyetàni upahàvasya nimittàni . 15 tebhyo'nyadapyanantaram . hotrà kartavyam . 15 àdau nividdhànãyànàü såktànàmaneka¤cet prathameùvàhàvaþ . 17 àpohi ùñhà ityàdi tçce àhàvaþ kàryaþ . 18 teùàü ÷astràdiùu ye tçcàste stotriyànu råpàsteùu àhàvaþ kàryaþ . 19 màdhyandine teùàmeva ÷astreùu tçtãyà àde÷àste pragàthàþ j¤eyàþ . 20 pragàtha ityukte stotriyobhavati nànyathetyuktiþ . 21 yàjyàntàni ÷astràõi . ukthaü vàcãtyàdi ÷astvà pràtaþ savane japaþ . 23 ùoóa÷ina årdhvaü yàni ÷astràõi teùvapi ayameba ÷astvà japaþ kàryaþ . 24 saùoóa÷ini ukthe uktha vàcãtyàde rmàdhyandine vi÷eùaþ . 25 anantarasya pårbeõa tulyavidhatvoktiþ . 26 chandraþpramàõaliïgadaivataiþ stotriyàõàü tulyatà . 29 àrùeõàpi tulyatetyekeàhuþ . 28 ànomitràvaruõa ityàdayoyàjyàbhedàþ tàsàü madhye kàsà¤cit stotrãyànuråpatvam . tàsàü madhye yàsukàsucidyadi chandogàþ stuvãran tadà tisçbhireva stostriyàü kçtvà ÷iùñàbhiranuråpaþ kartavya ityuktiþ 5 aø 10 kaø . 1, 2, 3, 4, 5 atiràtraùoóa÷ini hotràdãnàü niùkramaõaprave÷àdiprakàraþ . 6 yajamànasya pårvadvàreõa pratisarpaõam 5 aø 11 kaø . 1 uktakàle gràvastutaþ prapadanam . 2 tasya upasarpaõamapi tadaiva . 3 tasya havirdhàna÷akañasya uttara÷iroråpàkùa÷irode÷e tçõanirasanaü kçtvà somàbhimukhaü sthitiþ . 4 tatropave÷ane mantràbhàvaþ . 5 upaviùñasya yo adya saumyeti mantrajapaþ . 6 adhvaryuõà tasmai uùõãùadànam . 7 tasyà¤jalinà grahaõena tena saümukhe ÷irasoveùñanottaraü somàbhiùavàva gràvàbhiùñavanam . 8 idamàdi madhyamasavanaü tatra madhyamasvareõa prayoga÷ca . 9 arvudanàmadheyasåktoktiþ . 10 tasya pràguttamàyàþ à va ç¤jase iti såktapàñhaþ . 11 ukta såktayorupariùñàt ÷iùñayà'rvudasyottamayà paridhàya vedyaü yajamànasyoùõãùaü tasmai deyam . 12 antyeùu dineùu àdàya punaryajamànàya dànam . 13 anyadineùu yena taddattaü tasmai eva taddànam . 14 gàõagàrimate aparàbhiråpakaraõam . 15 àpyàyasva sametu te ityàdayaþ dvàda÷a çcastà÷ca catvàra stçcà bhavanti arvudasya caturthã uddhartavyà tatra uttamà paridhànãyà ÷iùñà dvàda÷a tà api catvàrastçcà etàþ pàvamànyaþ . 16, 17, 18, 19, eùàü caturõàü tçcànàü krameõa karmabhede viniyogaj¤àpanam yathà udakasekaråpe àpyàyane prathamam màrjane dvitãyam dohane tçtãyaü abhiùaveõa dravãkçtasyàdhavanãye sambharaõaråpe àsecate caturtham . 10 prativçhacchabdaü caturthyà viniyogaþ . 11 ÷abdane mà cidanyaddhãti çco viniyogaþ . 13 arvudapàvamàvãbhyo'nyat sarvaü samànam . 14 keùà¤cinmate arbusyaiva samatà 15 anyamate pra vo gràvàõa ityasya samatà 16, 17 stute màdhnyandine pàvamàne vihçtyàïgàràn upasarpaõam . 5 aø 12 kaø . 1 pravargyavati kratau dadhidharmeõa caraõam . (dadhidharmaþ karmabhedaþ) . 2 çgàvànasya taddharmatvam . 3 bhakùiõa ijyà . 4 hotarvadasvetyuktasya uttiùñhato'vapa÷yatetyuktiþ . 5 ÷ràtaü havirityuktau ÷ràtaü havirityanuvacanam iyamanuvàkyàþ . 6 pari tvàgne ityàdi mantrajape nimittabhadoktiþ . 7 dãkùitasyaiva aniùñvà japaþ . 8 savanãyànàü purastàdupariùñàdvà pa÷upuroóà÷ena caraõam . 9 ekamate tena nàcaraõam . 10 à÷marathyamate tenàcaraõam . 11 ahãnaikàheùu nàràü÷aüsàsàdanàt paraü dakùiõànayanam 12 ahãnaikàheùu dãkùitasya japyamantroktiþ . 13 àgnãdhreõa ullekhyamànànàü dakùiõàhutãnàü havanam . 14 àhutimantraprakàrau 15 vihàrade÷àbhikrameõa nãteùu dakùiõàdravyeùu madhye pràõiråpadakùiõàdravyapratigrahe mantrabhedaþ . 16 apràõidravyasyàbhimar÷anamàtram . 17 kanyàyà daivavivàhavidhinà dattàyà àdàne'bhimar÷anamàtram na pàõigrahaõam . 18 evaü pratigrahaniyamaþ sarvatra . 19 pratigçhyàgnãdhrãyaü pràpya ucchiùñahaviùaþ sarvaiþ ghràõam . 5 aø 13 kaø . 1 maruddaivatena grahena caraõam . 2 tatpàtrabhakùaõe mantraþ . maruddaivata÷astra÷aüsanam . 3 màdhyandinasavane ÷astràdiùu adhvaryoràhàvaprakàraþ . 4 maruddaivatau pratipadanucarasaüj¤au tçcã . indranihavaþ pragàthaþ . 6 bràhmaõaspatyapragàthaþ . 7 tçcàþ pratipadanucaràþ, dvyçcàþ pragàthàþ . àjyamàrabhya bràhmaõaspatyaparyantaü sarvamardharcam . 8 stotriyànucaràþ pratipadanucaràþ sarvatra pragàthàþ . 9 gàyatràdãni païktyantàni ardharca÷aþ ÷asyàni bhavantãtyuktiþ . 10 païktyà uttareùu triùu yà acatuùpadàstàsàmardharca÷aþ ÷aüsanam . 11 pa¤capadàsu païktiùu dvayordvayoþ pàdayordviravasànam . 12 à÷vina÷astre yàþ païktayastàsàmardharca÷aþ ÷aüsanam . païkti÷aüsanaü veti vikalpaþ . 13 såktagatàyàþ ùaïkteþ pacchvaþ ÷aüsanakathanam . 14 païktaiþ pacchaþ ÷aüsane ye uttame pade atiricyete tayoþ samaü kçtvà ÷aüsanam . 15 uktàdanyatra pacchaþ ÷aüsanam . 16 ardharcànte praõavaü kçtvà santananam . 17 tatra dhayyàbhedàþ . 18 maruddaivataþ pragàthaþ . 19 janiùñhà ugra iti såktoktiþ . 10 ukta såktasyàrdhà ekàdhikàþ ÷astvà tadantaràle indromarutvàn ityetasyà nividodhànam . 11 màdhyandine ayugmàsu tathà dhànam . 12 tçce ekàü ÷astvà yugmàsu ca ardhàü ÷astvà nividdhànam . 13 tçtãyasabane ekàü ÷astvà nividdhànam . 14 triùvapi savaneùu netre mçjatàtmanaþ pàpaü dhyàyatà ca nividdheyà . 15 sarvatra tayaiva paridhànàtide÷aþ . 16 ÷astvà japyamantraþ yàjyàmantra÷ca . 5 aø 14 kaø . 1 niùkevalyeti ÷astranàma . 2 yadi pçùñhakàrye rathantaraü sàmasàmagàþ kurvãran abhi tvà ÷åra! nonu maþ abhi tvà pårvapãtaya ityetau pragàthau stotriyànucarau syàtàm pçùñha÷abdenàtra jyotiùñomàïgabhåtaü sàmàbhivyaktamçgakùaraü sampàdya stutijanthaü ÷àstraikasamadhigamyaü kàryamucyate . 3 anyayorapi pragàthayoþ strotriyànuråpatvoktiþ . 4 uktànàü sarveùàü pragàthatvam sàmagairdvipadottaraü tçcàkàratayà gàne'pi baddhçcairardharcatvena ÷aüsanam kàryam . anabhyàsena tçcàkàrastavane'pi tà dvçcà eva na tçcàþ kàryàþ tàbhi÷ca ÷aüsanaü kàryam . 6 vçhatãcchandaske dvyåca pragàthe caturthaùaùñhau pàdau punarabhyasya pa¤camasaptamayoþ pàdayãravasànakaraõavidhiþ . 7 yadi tisrovçhatya eva cikãrùitàstadà caturthaùaùñhau pàdau dvirabhyasyàvasànaü kàryam . kàkubheùu pragàtheùu tçtãyapa¤camau abhyasyàvasànaü kàryam 9 pratyàdànena uttarà çgråpà bhavati . 10 yeùvahaþsuvçhadrathantaraü và tayoþ saühatirvà pçùñhakàrye bhavati tatra vçhadrathantarastotriyànurupayoþ ÷asanaü yathà bhavati tathà indranihavabrahmaõaspatyànàü ÷aüsanam . 11 itarapçùñheùu teùàü vçhatãü kçtvà ÷aüsanam . 12 yadà vçhadrathantare gàyatryàdiùu abhyastàpu tisçùu çkùu stuvate svayoniùu và dvipadottaràkàraü tadàpãndranihavabràhmaõàspatyànàü vçhatãü kçtvà ÷aüsanam . 13 yeùàü hãtrakàõàü pragàthàþ stotriyànu råpàþte'pãndranihavabràhmaõaspatyavacchasyàþ . 14 uktabhinnasya sarvasya yathà÷rutaü ÷aüsanam . 15 ekasmin dine sarvadharmabhàgitayà upadi÷yamànojyotiùñoma ekàha÷abdavàcyàü parimita÷asyaþ paripårõa÷asanayuktaþ . 16 sa ekàhaþ yadyubhayasàmà vçhadrayantarasàmasàdhyaþ tasya pavamàne yoniranuråpà bhavatãti . 17 jyotiùñomabhinnaþ yaþka÷cidubhayasàmà ekàhaþ syàt tatra pavamàne yat kçtaü tasya yoniranuråpà ÷asyà . 18 niùkevalye dhàyyàyà årdhvaü sthànaü yonisthànaü tadeva ÷aüsanasthànam . 19 anekàsàü sàmayonãnàü saha ÷aüsane pràpte àdàveva sarvàsàmàhvànaü sakçt pçthak và kàryam . 20 bràhmaõaspatyamarutvatãyasàmapragàthànàmanekeùàü sahapàteùu indranihavàdårdhvamàhàvaþ kàryaþ . 21 tatra dhàvyàsàmapragàthayoþ pradar÷anam . 22 çgvi÷eùe aindrã nivid dheyetyuktiþ . 23 anubràhmaõaü svaraþ ukthaü vàcãtyasya ÷astvà japaþ . pibà somamityàdi yàjyà . 5 aø 15 kaø . 1 hotrakàõàü stotriyànuråpau pragàthau yàjyà cetinirõayaþ . 1 tatraiva yàjyàntaraü tatkàle savanasaüsthà nimittakarmakàryatà 5 aø 16 kaø . 1 uttamasvareõa tçtãyasavanam 2 àdityagraheõa caraõam . 3 håyamàna grahàõàmãkùaõe japyamantraþ . 4 stute àrbhave pavamàne vihçtyàïgàràn manotàdipa÷vióàntaü pa÷ukarma kçtvà nàrà÷aüsasàdanaparyantaü puroóà÷àdikarma kàryam . 5 nàrà÷aüseùu sàditeùu puroóà÷asya mçdutamàt prade÷àt gçhãtvà sarve camasinaþ puroóà÷aü tisraþtisraþ piõóãkçtya svàt svàccamasàt dakùiõataþ svàn svàn piténuddi÷ya camasàntike atra pitara iti mantre sva sva pityupasyatetyuktiþ 6 savyàvçtaþ àgnyãdhrãyaü pràpya havirucchiùñaü sarveprà÷nãyuþ . 5 aø 17 kaø . 1 sàvitreõa graheõa caraõam . 2 tatra mantrabhedaþ . 3 vaùañkçte hotuþ ÷asyavai÷vadeva÷astroktiþ . saü÷atà tena dveùyadi÷aü vihàya sarvadigdhyàna¤ca . 4 màdhyandinasavane ÷astràdiùu àhàvamantraþ . 5 tat saviturityàdi navarcàü vai÷vadevatoktiþ tatra uttamàyàþ parighànãya tvaü . 6 vai÷vadevàgnimàrutayoþ såkteùu sàvitràdini vidodhànam . 7 tatra catasrovai÷vadeva÷astre prayojyàþ 8 àgnimàrute ÷aste uttaràstisraçcaþ pàñhyàþ . 9 såktànàü daivatasyaiva nividdevatàtvam . 10 daivatena såktàntanànàtvam tathàca yàvatàü såktànàmekaü daivataü tàvadeka eva såktànta ityuktiþ . 11 vai÷vadevàgnimàrutayorekapàtinya eva dhàyyàþ . 12 sarvatra prakçtau vikçtau ca vai÷vadeve÷astredviþ pacchaþ arïkharca÷aþ sakçd bhåmyu paspar÷ane paridhàne ca mantraþ 13 ukthaü vàcãtyàdi ÷astvà japaþ . vi÷ve devàþ ÷çõutetyàdiyàjyàþ . 5 aø 18 kaø . 1 saumyasya caruhaviùkakarmabhedasya yàjyà . 2 tasyobhaya pàr÷ve ghçtayàjàbhyàmupàü÷uyàgaþ . 3 tatraiva vi÷eùoktiþ . 4 adhvaryuõà''hçtasya udgàtçbhyaþ pårbaü gçhãtve kùaõasya mantraþ . 5 tasmiü÷carau ghçtayute svasvacchàyà'dar÷ane naimittikaþ mantradvayajapaþ tau ca mantrau . 6 aïguùñhopakaniùñhàbhyàmàjyena netre abhyajya chandogebhyaþ pradànàrthamadhvaryave dànam . 7 darbheùãkàbhavàgniùu vihçteùu pàtnãvatasya àgnãdhrasya upàü÷ujapyamantraþ . 8 neùñurvisaüsthitasa¤càreõa tamanu prapadya tasyàntika upavi÷ya pàtnãvatasya bhakùaõam . 5 aø 19 kaø . 1 sadasoniùkramya àgnãdhraü prati gatiþ . 2 àgnimàruta ÷astraü drutayàvçttyà prayoktavyam . 3 tasyàdyàmçcaü pacchaþçgàvànaü ÷aüset yadi sà pacchaþ ÷asyà bhavet tadà pàdepàde'nucchåsanneva ÷aüset . 4 yadi sà ardhaca÷aþ÷asyà tadàrdhace'vasàyànavànam . 5 uttamena vacanena dvitãyàyàþ santananaü katta vyam . 6 stotràrambhe pràvçta÷iraskatvàdibhåmispar÷àntaguõoktiþ . 7 paridhànãyàyà uttamena vacanena dhruvagrahasyàvasecanaü hotçca mase kàryam . 8 àgnimàrute yàjyàkathanam . etadantasomayàgasyàgniùñomasaüj¤à 5 aø 20 kaø .
     6 adhyàye . 1 tçtãyasavane hotrakàõàmapi ÷astràõi bhavanti . 2 tatra yàjyàïgar÷astràõàü pradar÷anam . 3 tadantasya ukthyakratutvam . 3 såø 6 aø 1 kaø . 1 yadi ùoóa÷ã kratuþsyàt tadà tçtãyasavane hotraka÷astrànantaraü tasya kàryatà . atha ÷astranàma ùoóa÷ã tasya vidhànàdhikàraþ . 2 tatra stotriyànuråpau tatra ca ùaóçcaþ . 3 tatra tisrogàyatryaþ . 4 ekà dvyçcà païktã . 5 tçcau uùõihavàrhatau . àdhårùvasmà iti dvipadà sàca pacchaþ ÷asyà . 6 anyeùàü tçcànàü triùñubàdãnàmuktiþ . 7 tatra pårvaü tçcaü dvedhà kçtvà ÷aüset ekaikàmçcaü dve dve kçtvà ÷aüset . asya tçcasya saptapadàtmakatvàt ekaikà mçcamekaikàmanuùñu bhamekaikàü gàyatrã¤ca sampàdayet tathà ca àdyai÷caturbhi÷caturbhiþ pàdairanuùñubhaþ ÷iùñaistribhistribhiþ gàyatryaþ . anena prakàreõa tçcà api ùaóbhavantãti . 9 nividatipattau asminnapyànuùñubhe tçce nividdheyeti paridhànãyànuùñubhatçcadar÷anam . 10 uttaramasyottamàü÷iùñvà uttamàü nividaü dadhyàt . 11 nividvi÷eùasya liïgapradar÷anam . 12 paridhànãyà çk . tàü uptvà yàgaþ 6 aø 2 kaø . 1 vihçtasya ùoóa÷inaþ indrà juùasvetyàdyàþ såtre pañhitàþ ùaóçcaþ stotriyànuråpau bhavataþ . 2 stotriyànuråpàbhyàmårdhaü vihçte yacchasyaü tadeva gantavyam . 3 dvàbhyàü pàdàbhyàmanardharcànte'vasànam ançgante praõava ityamardharca÷aþ ÷aüsanam . 4 pårvàsàü pårvapadànàü ÷aüsanam . 5 gàyatrãõàü païktibhirviharaõam . 6 païktãnàü dve dve ÷iùyete tàbhyàü praõavanam . 7 uùõihovçhatobhirviharaõam uùõihàmuttamàn pàdàn dvau kuryàt . 8 caturobhàgàn kçtvà vçhatãpàdairviharaõam tena aùñàkùaramantyamàdyaü caturakùaraü yathà bhavati tathà viharaõam . 9 dvipadà÷ca tatra tàþ sarvà÷caturdhà kartavyàþ . prathamàyàü sarve bhàgà vyåhenàvyåhena ca pa¤càkùaràþ uttaràstu caturakùaràþ . tatra ca prathamàü triùñubhà viharet . uttaràstisrojagatãbhiþ . 10 uttamàyàdvipadàyà yaccaturthamakùaraü tat prathamasya bhàgasyàntyaü tadeva dvitãyasyàdyam . 11 tatra viharaõaprakàraþ . 12 uttaràsu itaràn pàdàn ùaùñhàn kçtvà'nuùñubhaü ca kçtvà ÷aüsanam . 13 stotniyànuråpàbhyàmårdhvaü proùvasmà itye badantasya ÷astràvayavasya vihçtasaüj¤à . 14 yatra yatra vihçto bhavati tatra tatra yau pratigarau tayorudàhçtiþ . 15 yàjyàyàjapena mi÷raõam . 16 mi÷raõaprakàraþ . 17 vihçtasya vi÷eùastato'nyatra sarvamavihçtena samànam . 18 vihçtasyaiva vi÷eùaþ . 19 àhutaü ùoóa÷ipàtra samupahàvaü bhakùayet . 20 dharmoye bhakùiõaste'pi bhakùayantãtyatide÷aþ . 21 subrahmaõyavarjitamaitràvaruõàdayastraya÷chandogàþ . 22 ùoóa÷ibhakùamantraþ . 6 aø 3 kaø . 1 atiràtràdhikàraþ . 2 prathame paryàye ye stotriyànuråpàsteùàmàdyasyàdyàmçcaü vinà anyàsu sarvàsu çkùu prathamàni padàni dviruktvà tatràvasànam . 3 ÷iùñayoþ pàdayoþ samasya praõavanam . 4 hoturàdyàü vinà madhyamàni sarvàsàü padàni sakçduktvà'vasàya tànyeva pratyàdàya tairçgantàni sandhàya praõavanam . 5 uttame paryàye stotriyànuråpeùu sarvàmàmçcàmuttamàni padàni madhye sarvesàcchàvàkàþ dviruktvà taiþ praõuyuþ . 6 uttame paryàye acchàvàkaþ anta÷caturakùaràõi dviruktvà praõuyàt . 7 ÷astràõàü catuþparyàyatvam . 8 tatràdyaü ÷astraü hotuþ . 9 yàjyàbhyaþ pårbapratãkàni paryàsasaüj¤à . 10 paryàsodàharaõam . teùàü paryàyasaüj¤àpi . 11 paryàsabhinnànàü gàyatràõàmàvàpatvam 6 aø 1 atiràtre paryàyeùu samàpteùu chandogà à÷vina÷astreõa stuvate . 2 ÷aüsiùyan visaüsthitasa¤careõa niùkramyàgnãdhrãye jànubhaïgena ùaóàhutãrjuhuyàt tatra mantràþ tataàjya÷eùaprà÷anaü tuùõomeva kuryàt . 3 homàrthaü pçthak, kçtasyàjyasya ÷iùñamàjyaü prà÷ya apa upaspç÷ennàcàmet anàcamane'pi nà÷uddhirityatra devaratha ityàdi÷rutinidar÷anam . 4 prà÷ya pratiprasçpya pa÷càt svasvasthànasya, samastajaïkhoruraratnibhyàm upasthaü kçtvà (pàdàïgulãbhirbhåmimà÷ritya) utpatiùyan pakùãva upavi÷et . 5 kçtopasthopave÷anasyaiva à÷vina÷aüsanam . 6 ekapàtinyàþ pratipadaþ pacchaþ ÷aüùanam . 7 pratipadà gàyatrasyàgneyasyopasantananam . 8 stotra÷aüsane pràtaranuvàkadharmàtide÷aþ . 9 trayo vàrhatà stçcà stotriyàþ pragàthà và tàn yathàdaivataü yathà÷rutaü ÷aüset . 10 anyeùu cchandaþsu yathàdaivataü ÷aüset . 11 dvipadàþ pacchaþ ÷aüset . 12 ekapadàþ praõavenopasantanuyàt . 13 ekapadàbhyo yàuttaràþ tàþ ekapadàntagaiþ praõavairupasantanuyàt . 14 ardharca÷asyeùu pacchaþ ÷asyàþ pacchaþ ÷asyeùu càrdharca÷asyà yàstà uddharet . 15 såktanyàyena và ÷aüsanam noddhàra iti vikalpaþ . triùñubjagatãbhyo'nyatra vi÷eùaþ . 17 udite sårye pratipriyatamami yasyottamena praõavena såryonodiva ityetat sandhàya tadàdãni sauryàõi såktàni ÷aüset . 18 sauryasåktàni såryonodiva ityàdoni dar÷itàni . 19 vçhaspate ati yadarya ityàdi paridhànãyà . 20 pratipade paridhànãyàyà àhàvatvavidhànam . 21 yadi vçhatsàma kuryàt tasya yonim tvàmiddhihavàmaha iti tçcam . eteùu pragàtheùu dvitãyàm indraketumityasyopariùñàt, tçtãyàm abhi tvetyasyopariùñàt ÷aüset . 22 tatra vikalpaþ . 23 à÷vinagraheõa puroóà÷ena caraõam . tatra anuvàkyà praiùaþ yàjyàdvayam adhyardhà ànavàna¤cakrameõoktàni . 25 à÷vinapuroóà÷asya sviùñakçtàcaraõesaüyàjyàdvayam ityanto'tiràtraþ kratuþ . 6 aø 5 kaø . 1 naimittikakàryabhedakathanàyãttaragranthaþ yadi sarve paryàyàþ prayuktà na bhavanti ityavamà÷aïkà syàt atikràntaþ pràyà ràtriþ sà paryàyàõàmà÷vinasya càparyàpteti tadà sarvebhyaþparyàyebhyaþ ekaü paryàyaü samuddhutya kuryuþ . 2 tatra karaõaprakàraþ . prathamàt paryàt hotà svaü÷astramàdadãta . maitràvaruõabràhmaõàcchaüsinau dvitãyàt paryàyàt sve ÷astre, uttamàdacchavàkaþ svameva ÷astramityevaü prakàraþ . 3 yadà tu prathamaþ paryàyaþ prayuktaþ madhyamottamàvaprayuktau tayorà÷vinasya càparyàptà ràtrirityà÷aïkà syàt tadaivaü kuryuþ . dvau hotçmaitràvaruõau prathamàt, bràhmaõàcchaüsyacchàvàkau tu uttamàt ÷astramàdadãta . 4 sarveùàü và stomanirhràsaþ . 5 stomanirhràse ÷asyanirhràmaprakàraþ . 6 stomanirhràsa sambharaõayornihràsavidhànam . 7 eke ÷àkhinaþ hotçcarjaü stomanirhràsaü kurvanti . 8 agne! vivasvadåùasa ityetat à÷vinãya ekastotriyaþ . 9 àgneye kratau tasya ekastotriyasya vçhatãcchandaþ . 10 trãõi ùaùñi÷atàni à÷vine purastàt sakçccha ÷anam yathà÷rutamanudaivataü 11 . 12 dviùàmadviùàü và nadyàdibhiravyavadhàne sutyàsannipàte sambhavodoùaþ . 13 tathà doùasambhàvanàyàm àsavanadevatàvàhanàt samyaktvaràü kçtvà karma kàryam . 14 sambhave doùe sati marutvatãye ÷astraü yasmin såkte nividdhãyate tasya såktasya purastàdidaü såktaü ÷aüset . 15 niùkevalye yojàta iveti såkta÷asanam . 16 vai÷vadeva÷astra vai÷vadevasåktasya purastàt ÷aüsanam . 17 eteùu àgantuùu nividàdadhyàt yasya purastàt ÷asyàni såktàni vihitàni tànyuddhàret . 18 nividaþ sthànaü yadyatiharet tadà yasmin såkte nividatipannà tatpårvàparabhåtaü samàpya àgantukàt daivatàt purastàt %<mà pragàmeti>% måktamakhaõóitaü ÷astvà'nyasminnàgantuke taddaivatànàü nividaü dadhyàt . 6 aø 6 kaø . 1 savanàryasya somasya savane samàpte atireke somàtirekasaüj¤à . sa ca stuta÷astropajanano bhavati tatra chandogaiþ stotavyaü, bahvçcaiþ ÷astavyam . 2 tatra pràtaþsavane stotriyànuråpayàjyàkathanam . 3 gàyatryà vaiùõavyà yajanaü veti vikalpaþ . 4 gàõagàrimate indràvaiùõavyà yajanam . 5 %<aindràvaiùõavã>% ca saü vàü karmaõetyàdi triùñupchandaskàtra yajane gràhyà . 6 màdhyandinamavane stotriyànuråpayoþ yàjyàyà÷ca uktiþ . 7 tçtãyasavane yadyagniùñome somàtirekaþ tadà ukthyaü kuryàt . yadyukthye somàtirekastadà ùoóa÷inaü kuryàt yadi ùoóa÷ini tathà syàt tadà'tiràtraü kuryàt ityuktiþ . 8 àtiràtràccet somàtirekastadà pratatteityàdi stotriyànuråpau kçtvà màdhyandinasavanavat ÷eùakaraõam . 9 màthyadinãyayàjyàtrayam 6 aø 7 kaø . 1 krãte some naùñe dagdhe và pràya÷cittavidhiþ . 2 sado'pidhànàni havirdhànàni amantrakaü kuryuriti pårvapakùaþ . 3 samantrakaü và tadàcaraõamiti siddhàntaþ . 4 somena yàgasiddhirityato'nyasomavidhànena somàbhiùavaþ . 5 somàntaràlàbhe påtikà phàlgunàni và saüsçùñànthabhiùuõuyuþ . (påtikà somasadç÷ã latàråpà phàlgunàni ca stambaråpà oùadhibhedà abhiyuktopade÷ena svaråpatoj¤eyàþ) . 6 phàcchanàlàbhe dårvàdisaüsçùñapåtikàgrahaõam . 7 dãkùàsvakçtàsu krãtasomanà÷e à somanà÷àt dãkùàkàlavardhanam upasatsu jàtàsu somanà÷e upasatkàlavardhanam . tatra sarvatra pradhànakàddhànurodhena kàlavardhanan . kàlavardhane'pi somàlàbhe pratinidhinà pradhànakàlamadhye yàgasamàpanam ityekaþ pakùaþ . bhåþ svàheti pràya÷cittaü kçtvàrabdhaü prayogaü visçjya somaü sampàdya punaryàgakaraõamiti siddhànta pakùaþ . 8 sutyàsu naùñe some tadalàbhe pratinidhiprayogakaraõameva na tatràharvçddhiþ prayogatyàgoveti siddhàntaþ . pràtaþsavane some naùñe pratinidhidravyamamiùutya tadrasena pratiduhomi÷raõam (sadyodugdhaü payaþ pratidhuk) . 10 màdhyandine tatra pakvapayomi÷raõam . 11 tçtãyasavane pårbavat dadhimi÷raõam . 12 phàlgunànàü pratinidhitvena grahaõe ÷ràyantãyaü sàma brahmasàma bhavati vàravantãya¤ca yaj¤àyaj¤ãyasthàne . 13 brahmasàma tu tatraviùaye ÷ràyantãyaü sàma yaj¤àyaj¤ãyaütu yathoktameveti ekamatam . 14 pratinidhinà udavasànãyànta yaj¤aü samàpya tasmàdde÷àdudavasàya somaü sampàdya punaryàgaþ kàryaþ . 15 punaþ prayoge punardakùiõà . 16 yadyupàtte'pi pratinidhau yàgàt pràk somalàbhaþ tadàpratinidhidravyatyàgena yathoktameva somena yajanam pratinidhinimittàni soma÷rapaõàdãni na bhavanti . yadà punarahargaõeùu mukhyàsambhavàt pratinidhinaivaikamahaþ kriyate tadà satraprayogaü samàpya udavasàya tadevàhaþ punaþ prayu¤jãran tathà ca àrabdhaü phalasàdhanaü yaj¤a prayujyasamàpyaitat kartabyaü nàvàntaramekasyàhnaþ prayogaþ ekàheùu pratinidhàvupàtte pratinidhinaiveùñvà punaryàgaþ . 16 såø 6 aø 8 kaø . 1 dãkùitànàü madhye kasyacit vyàdhyàdyupatàpe pràya÷cittavidhànam . 2 jãvànàmasthatà ityàdi mantracatuùñayena yà oùadhãriti sçktena ca pãóitaü snapayitvànumàrjanaü kàryam etatsarvaü brahmaõà kàryam . 3 anumàrjane mantrabhedàþ . 4 evamupataptasya karmaõi kçte sarveùàü yathàsthànaü gatiþ . 5 tasminnimitte tràtàramindramityàdyà çk tàrkùyakàryaüsyàdyà bhavati . 6 tasmin vai÷vadevasåktàdijapaþ kàryàntara¤ca . 7 roganivçttau yathopadiùñatayà prakçtyaiva sarvaü kàryam . 7 sçø 6 aø 9 kaø . 1 mçte tasmin atãrthena nirgamayya avabhçtàrthaü saïkalpite de÷e mçtasya pretàlaïkàràdikaraõam . 2 mçtasya ka÷a÷ma÷rulomanakhavàpanam . 3 u÷ãreõànulepanam . 4 nalakçtamàlàparidhàpanam . 5 pretasya dehasthàntràõi niþpurãùàõi kçtvà pçùadàjyena pårayitvà punardehe bandhanãyànã tyekamatam . 6 mçtasya vàsasà veùñanaprakàraþ . 7 tasyaiva vastrasyaikade÷asya pretakriyàdhikàriõà grahaõam . 8 pratesyàgnãn dvayoraraõyoþ samàropya devayajanasya bahirvedipretamànãyàgniü mathitvà vihçtya tatraiva daheyuþ . 9 anàhitàgneraupàsanaråpeõà''hàryeõa dàhaþ . 10 dãkùitasya patnãmaraõe'pi laukikàgninà dàhaþ . àhitàgnerapi sarvàdhàne laukikàgninaiva patnyà dàhaþ . aupasanàgnisattve tu tena dàha iti bhedaþ . 11 pretadàhade÷àdàgatya pårvàparãbhåtàhaþsamàpanaü yathàvihitaü kuryuþ . 12 dãkùitadahanottaraü ÷àstrànuvacanàbhiùñavanasaüstavaneùu vi÷eùoktiþ . 13 ÷ma÷ànàyatane paritaþ kartavyabhedaþ . 14 hotuþsvasthànàt pa÷càdupave÷anam . 15 tatra adhvaryorupave÷anaprakàraþ . 16 tatra àyaü gaurityàdiùu çkùu upàü÷ustutipradar÷anam . 17 stavanottaraühotuþ kartavyam . 18 . 19 . tatra yamadçùñàntatayà prehiprehãtyàdi såktajapaþ . 20 anudravaõàsthisa¤cane kçtvà yathàsanamçtvijàmàsàdanam . 21 teùàü bhakùaõaprakàràdi . 22 dãkùitasya mçtyudine uktaprakàraü karma samàpya saptada÷astomaü trivçtpavamànakaü rathantarapçùñhamagniùñomasaüsthaü vçhadrathantaraü dãkùitamaraõanimittaü satramadhye satriõaþ kuryuþ . 23 ukte ahni samàpte etànyasthãni avabhçtakàle avabhçtàrthaü saüïkalpitàsvapmu kumbhena saha kùipeyuþ etasya mçtasya tadahariti vadantaþ sarve satriõaþ kuryuþ . 24 mçtasya dàhàdàrabhya kàryàntaropade÷aþ . 25 ÷eùasamàpane mçtasya saükhyàpåraõàya tatsannikçùñaü dãkùayitvà satrasamàpanaü kuryuþ 26 gçhapatau mçte tadahaþpravçttaü samàpyàvabhçthaü kçtvà sadodagdhvà ca satràdutthànaü bhavati na punaþ ÷eùasamàpanam . 27 gçhapaterapi asthisaü¤caùàdayaþ pårveõatulyàþ kàryàþ . 28 ekàheùu yajamànasya pårbdhàsane tasya tasya ÷ayanam . 29 mçtasya gçhapateþ vahantãùu apsu avabhçtha karma kçtvà pretasya tatra nikùepaþ evamàlekhanasya àcà ryasyoktiþ . 30 à÷marathyamate tasya yaj¤apàtraiþ sahadàhaþ . 31 etatpakùe ayameva avabhçthonànyaþ . 6 aø 10 kaø . 1 somayàgasya agniùñomo'tyagniùñoma ukthyaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtro'ptoryàma iti sapta saüsthàþ . 2 tàsàü madhye yàmupayanti tasyànte yaj¤apucchaü nàma karma kartavyam . 3 yaj¤apucchasya prakàraþ . tatra såktavàkapraiùasya uttamatvam . 5 tatra puroóà÷akaraõaü taddevatà ca . 6 savanãyasya pa÷oþpa÷upuroóà÷apakùe avãvçdhetàü puroóà÷airiti vacanamityuktiþ . 7 savanãyaiþ kàrmabhiþ indravçddhiþ pa÷upuroóà÷ena pa÷udevatàvçddhiþ . 8 ÷aüyuvàkàdårdhvaü hàriyojanaü kàryam . 9 hàriyojanasya anuvàkyàpraiùayàjyàþ . 10 ahargaõeùu antyeùvahaþsu ukte eva yàjyànuvàkye . 11 ahargaõeùvantyebhyo'nyàni, teùàü ca pratãkoktiþ . 12 sàrasvatasatràdiùu yàni sutyàni sautyàhobhiruttaravanti teùvantyeùvanuvàkyà . 13 hàriyojane maitràvaruõasya anuvaùañkàràt pràkatipraiùanàmakapraiùakathanam . 14 atiràtre te'÷vaþ ityatra te'dyeti prayogaþ . 15 vakùyamàõe ÷vaþsutyàmityatra adya sutyàmiti prayogaþ . 16 àgnãdhraþ atipraiùasyàntaü ÷rutvà yaj¤aþ ÷vaþ mutyàmityàdi mantraü vadet 6 aø 11 kaø . 1 unnetràhçtaü drauõakala÷amióàmiva pratigçhyopahavamiùñvà droõakala÷asthasomamavapa÷yet . 2 ÷astuþ pràõabhakùa mantraþ harivata ityàdi . droõakala÷asthamomaü gçhãtvà mantràbhyàü mukhahçdathamabhimç÷ya yena pathà sadohavirdhànaü và gataþ tena pathà tatra pratinivçttiþ . vinisçptàhutinàmakau homau kuryàt tatra homamantrau ca . 3 ùaóbhirmantraiþ àhavanãye ùañùañ÷akalàbhyàdhànam . te ca devakçtasyainasaityàdayaþ såtroktàþ ùañ . 4 droõakala÷àddhànàgçhãtvà pa÷yeyuþ tatra mantraþ àpåryà ityuktiþ 4 tuùõãmavaghràya tà dhànàþ antaþparidhide÷e nivapeyuþ . àhavanãyade÷àt sarve dakùiõàvçtaþ pratyetyàgnãghrãyaü gaccheyuþ vinisçptàhutiparyantametat sarvaü sarve kuryuþ . 7 tàü÷camasàn gatvà àrdradårvàjàtãyàni niùpãóya svesve camaseü'ntarà prakùipya sarve camasinaþ svàn svàn camasàn dårvàdirasayuktàn gçhãtvà prokùitàbhiradbhiþ svaü khamàtmànaü dakùiõaiþ pàõibhirapradakùiõaü paryukùeran . 8 savyai rvà pàõibhiþ pradakùiõaü paryukùeran . 9 tatra paryukùaõe gàthàmantraþ . 10 pitràditrayajãvane naità gàthà pàñhyàþ nàpi paryukùaõaü kuryuþ tadvarjaü sarvaü sarve kuryuþ . 11 avadhràõàbhimar÷anamantràþ . 12 sayajamànartvijàü parasparasya hasta grahaõe mantràþ 6 aø 12 kaø . 1 patnãsaüyàjai÷caritvàpatnyai vedapradànàdi pårõapàtraniyananàntaü karma kçtvà vedastaraõaü kçtvà'kçtvà và pràya÷cittàni juhåyàt . 2 pa¤cabhaktikasya sàmnonidhanaråpàmantyàü bhaktiü kçtvà sarve'vabhçthaü kuryuþ . 3 jale kriyamàõà iùñiravabhçtheùñiþ . tayà caraõam . 45 atra vi÷eùàþ . asyàmiùñau prayàjàdyanuyàjàntà nàsyàmióà na barhiùmantau prayàjànuyàjàvapsu mantau tau ca gàyatrau . 6 tatra vàruõaü haniþ havirdoùe sati yàgàvasare havirevotpàdya yaùñavyam . 7 sviùñikçdyàge agnãvaruõau devate ava te hoóovaruõa namobhiriti dve çcau tatra sàdhanam . atra ca nigadàbhàvàt agnãvaruõàvàdi÷ya sa tvaüna ityçcà yaùñavyam . 8 asyàmiùñau namovaruõàya iti mantreõa dakùiõànpàdànudake nidadhyuþ . 9 tatra àcamane mantratrayam . 10 àcamanaprakàraþ . 11 ÷aucàïgamàcamanaü kçtvà snànàïgamàcamanaü kçtvà àsnàyuþ tatra mantràþ . 12 adãkùitànàmuktamantrairàplàvanaü và'bhyukùaõaü và . 13 unnetà sva÷àsvoktavidhinà sarvànudakadàduttàrayet . 14 unne trà unnãyamànàþ unnetarityàdi mantraü japeyuþ . 15 udakàduttãrya udvayaü tamasa ityàdi mantraü japeyuþ . 16 ita årdhaü saüsthàjapaparyantaü hçdaya÷ålena samànaü tathà ca anavekùamàõàþ ityàdayaþ samidàdhànàntàþ sarvaiþ kàryàþ . 17 apavçttakarmàõaþ saüsthàjapaü kuryuþ 17 såø 6 aø 13 kaø . 1 gàrhapatye udayanãyayà caraõam . 2 sà ca pràyaõãyayà tulyà . 3 sarvasàmye'pi ayaü vi÷eùaþ . tatra catasra àjyahaviùodevatà aditiþ pa¤camã caruhatiþ pathyà svastistatra prathamà iha caturthã bhavatãti . 4 yàjyànuvàkye ca viparãte tatra yà yàjyà sà iha anuvàkyà . tatrànuvàkyà iha yàjyà . 5 pràyaõãyàyàþ kartàra evàtra kartàraþ . 6 saüyàjyàyà aikaråpyaü na yàjyàtvena vaiparãtyam . 7 udayanãyàyàü samàptàyàü maitràvaruõadaivato'nåbandhyaþ pa÷uþ . 8 sadasi àsãnairhotràdibhiþ pa÷uþ kàryaþ sa ca vàruõãya ityeke 9 uttaravedisamãpe àsãnaistaiþ kàrya ityeke . 10 tatra naimittikaþ karmabhedaþ . anåvandhyyapa÷orvapàyàü hutàyàü yadyekàda÷inyagrataþ kçtà tadà'gniùomàyãyeõa sa¤careõa gatvà gàrhapatye tvàùñreõa pa÷unà caraõam . 11 tvàùñrapa÷ukaraõaprakàraþ . tvàùñraü pa÷uü yåpà¤janàdikçtvà utsçjet ityekaþ pakùaþ . 12 yadi adhvaryava àjyena taü pa÷uyàgaü samàpayeyuþ tadà hotàpi tathà kuryàt 13 àjyena samàpane aneke pakùàþ . bràhmaõoktadi÷àvedyàþ . 14 àjyena karaõapakùe pa÷uvat ÷abdaprayogaþ . 15 yadyatra deùikà havãüùi anunirvapeyuþ dhàtà'numatiþ ràkà sinãvàlã kuhåriti pa¤ca devatàþ . 16 tatra dhàturupasthàne mantrabhedaþ . 17 eùà¤ca pa¤cànàü devya iti saüj¤à . devãtvapakùe såryaþ dyauþ åùà gauþ pçthivãti pa¤ca devatàþ . 18 tatra såryasya càturmàsyebhyo yàjyànuvàkyegràhye . 19 anubandhyapa÷udravyasyàlàbhe maitràvaruõãyà payasyà kartavyàþ . 20 sà ca àjyabhàgàdiþ vàjinàntà kàryà . 21 karmiõo vàjinaü bhakùayeyuþ . satraviùaye sarve bhakùayeyuþ . 23 udavasanãyayà caraõaü tatkaraõaprakàraþ . 24 prakçtena jyotiùñomàkhyena somena yajamànadakùiõãyayà dãkùàü praviùñaþ sa someneùñvà avabhçtheùñau dãkùonmocanaü kçtvà tasmàdutthita evànåbandhyàntaü prayogaü samàpya tadante'gnãnaraõyoþ samàropya udagdevayajanàt yo de÷astasminnagnãnmathitvodavasànãyayà yajate ityeko'rthaþ . aparastu yadi sarve dãkùitàþ syuþ satra¤ceti dãkùità utyità iti pàñhaþ kartavyaþ samàsapàñhe'rthasya durgamatvàt yadi sarve dãkùitàþ syustadà pårvavadevànåbandhyàntaü karmakçtvà sarve svàn svànàgnãn sve sve càraõãùu pçthak pçthak samàropya pårbavanmathitvà pçthagevodavasànãyayà yajeranniti vi÷eùato'rthaþ . seyamudavasànãyà evaüråpà bhavati . punaràdhàne yàmnàtà iùñistadråpà . sà ca avikçtà avibhaktàjya bhàgavikàrà upàü÷utvarahità kevalamagnidevatà . 6 aø 24 ka0
     ithaü pårvàrdhasya ùaùñàdhyàyãråpasya pratisåtramabhidheyàrthà dar÷itàþ uttaràrdhamapi ùaóadhyàyãråpam bàhulyabhayàt tatratyapratisåtrapratipàdyàrthà na dar÷ità målagranthe dç÷yàþ . saükùepeõàyamarthastatratyaþ . saptamàùñamàdhyàyayoþ satràdhikàreõa itikartavyatàdidar÷anam . navame ahãnekàhàdhikàreõa iti kartavyatàkalàpaþ . da÷ame ràtrisatravivaraõam . ekàda÷e kàmanà vi÷eùeõa tadàcaraõam gavàmayanacaraõa¤ca . dvàda÷egavàyamanasyaiva dinasaïkalanàdi . pràgasya caturadhyàyàtmakatvoktiþ pràmàdikã .
     tadãyagçhyasåtre pratipàdyaviùayà stàvadabhidhoyante . tatra prathamàdhyàye . sthàlãpàkàdyu pàkarmàntàni karmàõi . 1 gçhyavyàkhyànapratij¤à . 2 pàkayaj¤aprakàraþ . 3 pàkayaj¤aprakàrasya traividhyopade÷aþ . 4 etànyapi karmàõi nityàni ÷rautaistulyàni àhitàgnerapãtyuktiþ . 5 pàkayaj¤ànàmarthavàdaråpaü bràhmaõam . 1 aø 1 kaø . 1 sàyampràtaþpakvahaviùyahomaþ . 2 devayaj¤aþ . 3 svàhàkàreõa baliharaõam . 4 balipradànàrhadevatànirõayaþ . 5 dikùu devatàbhyo devatàpuruùebhyo baliharaõam . 6 madhye brahmaõe brahmapuruùebhya÷ca baliharaõam . 7 madhye vi÷vebhyo devebhyo baliharaõam . 8 madhye, divase, divàcàribhyo bhåtebhyo baliharaõam . 9 ràtrau, nakta¤càribhyo bhåtebhyo baliharaõam . 10 sarva÷eùe rakùobhyo baliharaõam . 11 pitçyaj¤e pràcãnàvãtã anyatra ninayàdiùu dakùiõàvãtãtyuktiþ . 1 aø 2 kaø . 1 vakùàmàõakarmaõàü homavidhiþ . 2 pavitràbhyàmàjyasyotpavanam . 3 pavitralakùaõotpavanayornirõayaþ . àjyahomeùu paristaraõaü kàryaü và na reti nirõayaþ . 5 pàkayaj¤eùu àjyabhàgau kàryau và na veti nirõayaþ . 6 dhanvantariyaj¤aü ÷ålagava¤ca varjayitvà sarveùu pàkayaj¤eùu brahmà kàryo và naveti nirõayaþ . 7 anàde÷e nàmadheyena homaþ . 8 anàde÷e devatànirõayaþ . 9 ekabarhiràdiyaj¤àþ samànakàlikàþ . 10 pårvoktasya pramàõàrthaü yaj¤agàthodàharaõam . 1 aø 3 kaø . 1 caulakarmàdãnàü kàlavidhiþ . 2 eke àcàryàþ sarvasmin kàle vivàhamicchanti . 3 àjyahomaþ . 4 çgàhutayovyàhçtyàhutaya÷ca . 5 ubhayàhutisamuccayapakùaþ . eke anàde÷àhutimicchantãtyuktiþ . 7 teùàmàhutayaþ . 1 aø 4 kaø . 1 vaü÷aparãkùà . 2 varaguõakathanam . 3 kanyàguõakathanam . 4 parãkùàntaram . 5 kùetràdyaùñamçtpiõóaiþ parãkùà . 6 piõóànàü mçdvi÷eùakathanam . 1 aø 5 kaø . 1 bràhmàdyavidhavivàhoktiþ . 1 aø 6 kaø . 1 vivàhe de÷adharmagràmadharmakuladharmàõàü kartavyatà . 2 janapadàdidharmasya sarvatra samànatvamityuktiþ . 3 pàõigrahaõavidhiþ . putrakàminà aïguùñhasya grahaõam . 4 duhitçkàminà aïgulergrahaõam . 5 ubhayakàminàü aïguùñhàïgulisahitahastasya grahaõam . 6 agnyudakakumbhapradakùiõe vadhåjapyamantraþ . 7 a÷màrohaõe àcàryajapyamantraþ . 8 làjahomaprakàraþ . bhràtràdirdvirlàjànàvapatãtyuktiþ . 9 varojàmadagnya÷cet trirlàjànàvapati . 10 làjeùu haviravadhàraõam . 11 varakartçkamavadànam . 12 avadànasya sarvatràtide÷aþ . 13 varakartékahomamantràþ . 14 amantrakaü ÷årpapuñena vadhåkartçkaü làjadànam . 15 eke làjànopya pa÷càtpariõayamàhurityuktiþ . 16 ÷ikhàvimocanam . 17 dakùiõa÷ikhà vimocanam . 18 uttara÷ikhàvimocanam . 19 sapta padãnamanam . 20 ubhayoþ ÷irasi udakumbhasecanam . 21 gràmàntaragamane antarà vasatiþ . 12 dhruvàrundhatyàdiü dçùñvà vàgvisarjanam . 1 aø 7 kaø . 1 yànàrohaõamantraþ . 2 nàvàrohaõamantraþ . 3 udakàduttàraõamantraþ . 4 vadhåryadi roditi tadà çgvi÷eùaü japet . 5 vivàhàgniü gçhãtvà gantavyam . 6 de÷avçkùacatuùpathàdau japyamantraþ . 7 pathikà ãkùakàþ santi cet tadãkùaõamantraþ . 8 gçhaprave÷amantraþ . 9 upave÷anadadhiprà÷anahçdayà¤janàdayaþ . 10 vivàhàvadhi brahmacaryadhàraõàdiþ . 11 triràtraü dvàda÷aràtraü và brahmacaryadhàraõam . 12 saüvatsaraü và brahmacaryadhàraõam . 13 vratànantaraü vadhåvastradànam . 14 bràhmaõebhyo'nnadànam . 15 svastivàcanam . 1 aø 8 kaø . 1 pàõigrahaõaprabhçtigçhyàgniparicaraõam . 2 agnau naùñe pràya÷cittaü kçtvà punaragniparigrahaõam . 3 eke agnyupa÷àntau patnyà upavàsaü vadantãtyuktiþ . 4 tadagniparigrahaõaü agnihotravidhànenetyuktiþ . 5 homàdikàlavyavasthà . 6 homadravyàõi . 7 uktadravyàbhàve dravyàntarapratinidhiþ . 8 sàyampràtarhomaþ . 1 aø 9 kaø . pàrvaõasthàlãpàkaþ . 2 bhojananiyamaþ . 3 idhmabarhiùorvandhanam . 4 taddevatà . 5 kàmyadevatà . 6 ÷årpamuùñinirvapaõam . 7 ÷årpamuùñiprokùaõam . 8 avaghàtaprakùàlanenànekatra ÷rapaõàni . 9 ekatra ÷rapaõaü và . 10 nànà÷rapaõaprakàraþ . 11 ekatra ÷rapaõaprakàraþ . 12 àjyotpavanàdiþ . 13 àghàràjyabhàgau sviùñikçddhoma÷ca . 14 àgneyàdihomaþ . 15 àjyabhàgayoryaj¤acakùuråpatvam . 16 yaj¤apuruùasya upave÷ananiyamaþ . 17 agneruttarapårbade÷e homaþ . 1 8 haviþsthàpanade÷aþ . 19 pa÷càdvartihomanirõayaþ . 20 sviùñikçddhomaniyamaþ . 21 sviùñakçddhome haviþ÷eùàbhàvaþ . 22 sviùñikçddhomamantraþ . 23 pårõapàtraninayanam . 24 pårõapàtraninayanakàlaþ . 25 pàkayaj¤atantram . 26 dakùiõàdànam . 1 aø 10 kaø . 1 pa÷ukalpaþ . 2 pra÷åpasmar÷anam . 3 pa÷uprokùaõam . 4 pa÷uninayanam . 5 mantravarjam pa÷uninayanam . 6 ulmåkàharaõam . 7 ÷àmitroktiþ . 8 pa÷vanvàrambhaõam . anvàrambhe kartçkathanam . 10 vapàhomaþ . 11 sthàlãpàka÷rapaõam . 12 pa÷vavadànaü sthàlãpàkahoma÷ca . 13 avadànasahitahomo và . 14 pratyekàvadàne dvirdviravadànam . 15 tåùõãü hçdaya÷ålàcaraõam . 1 aø 11 kaø . 1 caityayaj¤e sviùñikçtaþ pràk baliharaõam . 2 vide÷asthacaityapakùe palà÷adåtena baliharaõam . 3 bhayasambhàvanàyàü dåtàya ÷astradànam . 4 nadyantarà cet plavadànam . 5 dhanvantaricaitya÷cetpurohitàya baliharaõam . 1 aø 12 kaø . 1 puüsavanam, anavalobhana¤ca . 2 tçtãyamàse puùyanakùatre upoùya tulyavarõàvatsàyàgordadhimàtrayà prà÷anam . 3 pra÷navacanam . 4 triþprà÷anam . 5 dårvàrasasya nàsikàyàü secanam . 6 nastastaddharaõam . 7 hçdayaspar÷amantraþ . 1 aø 1 3 kaø . 1 sãmantonnayanaü karma . 2 tasya kàlanirõayaþ . 3 homamantraþ . 4 sãmantavyåhanam . 5 caturdhà vyåhanam . 6 vãõàgàdhakapreùaõam . 7 geyagàthàkathanam . 8 bràhmaõyo yadbråyustadàcaraõam . 9 dakùiõàdànam . 1 aø 14 kaø . 1 jàtakarma . 2 medhàjananajapaþ . 3 aüsaspar÷anam . 4 nàmakaraõam . 5 nàmalakùaõam . 6 caturakùaraü và nàma . 7 nàmni kàmanàbhedenàkùaranirõayaþ . 8 puünàmadheyàni yugmàkùaràõi . 9 strãnàmadheyàni ayugmàkùaràõi . 10 yena nàmnà upanãtaþ tenàbhivàdanaü kuryàt . 11 mårdhàvaghràõe mantrajapaþ . 12 kumàryà amantrakaü karma . 1 aø 15 kaø . 1 annaprà÷anam . 2 ajamàüsànnà÷anam . 3 tittirimàüsànnà÷anam . 4 ghçtaudanànnà÷anam . 5 annà÷anamantraþ . 6 kumàryà amantrakam . 1 aø 16 kaø 1 caulaü karma . 2 pårõàpàtràdhànam . 3 kumàràvasthànaü dravyàsàdana¤ca . 4 ku÷api¤jålahastakumàrapitravasthànam . 5 brahmà và ku÷api¤jålàni dhàrayet . 6 apàü ninayanamantraþ . 7 ÷iraundanamantraþ . 8 ku÷api¤jålanidhànamantraþ . 9 teùu tàmrakùurasthàpanamantraþ . 10 ke÷acchedanamantraþ . 11 ke÷asthàpanam . 12 dvitãyasya tçtãyasya mantrau . 13 caturthasya mantraþ . 14 evamuttaratastrirvàram . 15 kùuradhàra÷odhanamantraþ . 16 nàpitànu÷àsanam . 17 ke÷asannive÷akaraõam . 18 kumàryà amantrakam . 1 aø 17 1 godànaü karma . 2 tatra kàlanirõayaþ . 3 mantre ke÷a÷abdeùu ÷ma÷ru÷abdakaraõam . 4 ÷ma÷ruvapanam . 5 kùuradhàra÷odhane vi÷eùamantraþ . 6 nàpitànu÷àsanam . 7 àcàryàya dànapràrthanà . 8 gomithunadakùiõàdànam . 9 saüvatsaravratàcaraõàde÷aþ . 1 aø 18 kaø . 1 upanayanam . aùñame varùe bràhmaõasya . 2 garbhàùñame varùe và . 3 ekàda÷e varùe kùatriyasya . 4 dvàda÷e vai÷yasya . 5 à ùoóa÷àt bràhmaõasya nàtãtaþ kàlaþ . 6 à dvàviü÷àt kùatriyasya, à caturviü÷àt vai÷yasya . 7 ata årdhvam acãrõapràya÷cittàn nàdhyàpayet . 8 saüvãtacarmanirõayaþ . 9 paridheyavàsonirõayaþ . 10 mekhalàvikàraþ . 11 jàtibhede mekhalànirõayaþ . 12 daõóàdhikàraþ . 13 jàtibhede daõóanirõayo daõóaparimàõa¤ca . 1 aüø 19 kaø . 1 sarve daõóàþ sarveùàü và bhavanti . 2 àcàryàntike upave÷ananirõayaþ . 3 brahmacàriõa upave÷ananirõayaþ . 5 sàïguùñhàpàõigrahaõam . 5 pàõignahaõamantraþ . 6 àdityàvekùaõam . 7 tatra japyamantraþ . 8 pradakùiõàvartanam . hçdayaspar÷anam . 10 amantrakaü samidàdhànam . 1 aø 20 kaø . 1 ekamate mantreõa samidàdhànam . 2 mukhamàrjanam . 3 tejasà màrjanam . 4 sàvitryupade÷apràrthanà . 5 sàvitryupade÷aþ . 6 sàvitrãvàcanam . 7 brahmacàriõo hçdayade÷e årdhvàïgulisthàpanaü mantra÷ca . 1 aø 21 kaø . 1 brahmacaryàde÷aþ . 2 brahmacaryàde÷amantraþ . 3 vedabrahmacaryakàlanirõayaþ . 5 vedagrahàõàntaü và brahmacaryaü bhavati . 5 bhikùàkàlanirõayaþ . 6 sabhidàdhànakàlanirõayaþ . 7 prathamabhikùànirõayaþ . 8 bhikùàmantraþ . 9 bhaikùyamàhçtyàcàryàya nivedanam . 10 pàkayaj¤aþ . 11 àghàràjyabhàgàntahomamantraþ . 12 sàvitryà dvitãyam . 13 mahànàmnyàdihomaþ . 14 çùibhyastçtãyam . 15 sauviùñikçtaü caturtham . 16 vedasamàptivàcanam . 17 brahmacaryavratadhàraõam . 18 medhàjananam . 19 udakambhàbhiùekavàcanam . 20 vratàde÷a÷eùaþ . 21 anupetasya vidhivi÷eùaþ . 22 upetasya vidhiþ . 2 3 kçtamakçta¤ca . 24 godànamanåktam . 25 kàlo'niruktaþ . 26 pràya÷cittàrthe sàvitryantaram . 1 aø 22 kaø . 1 çtviglakùaõam . 2 eke yuvànaü vadanti . 3 varaõanirõayaþ . 4 varaõavi÷eùanirõayaþ . 5 sadasyavaraõam . 6 varaõavi÷eùaþ . 7 hotçvaraõamantraþ . 8 brahmavaraõamantraþ . 9 adhvaryvàdivaraõamantraþ . 10 hotçpratij¤à . 11 brahmapratij¤à . 12 aparapratij¤à japyamantra÷ca . 13 yàjyalakùaõam . 14 . 15 . 16 . 17 . 18 àyàjya nirõayaþ . 19 somapravàkapra÷naþ . 20 kalyàõaiþ saha saüprayogaþ . 21 tatra niùiddhàni . 22 àjyàhutihomaþ . 23 anàhitàgnigçhya÷eùaþ . 1 aø 23 kaø 1 çtvije madhuparkàharaõam . 2 evaü gçhàgatàya snàtakàya, vivàhàrthine . 3 ràj¤e upasthitàya . 4 àcàrya÷va÷ura pitçvya màtulebhyaþ . 5 madhuparkasvaråpanirõayaþ . 6 sadhvalàbhe ghçtadravyapratinidhiþ . 7 àsanapàdyàrghàcasanãyàni gà¤ca tristrirvedayet . 8 àsanagrahaõe mantraprakàrau . 9 pàdaprakùàlananirõayaþ . 10 vàmapàdàdiprakùàlanam . 11 arghyagrahaõam . 12 arghya grahaõamantraþ . 13 madhuparkekùaõamantraþ . 14 madhuparkagrahaõàdimantràþ . 15 triruddharaõam . 16 madhuparkabhojanam . 17 sarvabhakùaõaniùedhaþ . 18 tçptiniùedhaþ . 19 ava÷iùñamadhuparkaprakùepaþ . 20 sarvabhakùaõaü và . 21 àcamanam . 22 dvitãyàcamanam . 23 àcàntodakàya godànam . 24 àlambhanapakùe japo'nuj¤à ca . 25 utsargapakùe utsargamantraþ . 26 madhuparkàïgaü bhojanamamàüsaü na bhavati . 1 aø 24 kaø .
     2 adhyàye . 1 ÷ravaõàkarmakàlaþ . 2 saktukala÷adarvãsthàpanam . 3 divàkùatadànàdi . 4 astamite sthàlãpàkahomaþ . 5 avasthànanirõayaþ . 6 puroóà÷oparihomaþ . 7 dhànà¤jalihomaþ . 8 huta÷eùasya pratipattiþ 9 sarpabaliharaõam . 10 pradakùiõopave÷ane paridànamantra÷ca . 11 amàtyàya paridànam . 12 paridànàntaram . 13 balimàtmànaü càntarà na vyaveyuranye . 14 sàyampràtarbaliharaõam . 15 prakàràntarabaliharaõam . 2 aø 1 kaø à÷vayujyàm à÷vayujãkarma . 2 sthàlãpàkahomaþ . 3 pçùàtakahomaþ . 4 àhitàgreþ àgrahayaõantretàyàü sthàlãpàka÷ca . 5 anàhitàgnerlaukike'gnau2 aø 2 kaø . màrga ÷ãrùyàü caturda÷yàm pratyavarohaõakarma . 2 paurõamàsyàü và . 3 pàyasahomamantrau . 4 sviùñikçnniùedhaþ . 5 dhyànaü tanmantra÷ca . 6 punarjapyamantraþ . 7 amàtyaprave÷aþ . vçddhavçddhatara prave÷aþ . 9 mantravido mantrajapaþ . 10 utthàya trirjapyamantraþ . 11 tridiïmukhànàü japabràhmaõabhojanasvastyayanàni, caturthajapyamantra÷ca 12 svastyayanavàcanam . 2 aø 3 kaø . 1 aùñakàkarmakàlaþ . 2 ekasyàm aùñamyàü và . 3 pårbadivase saptamyàü pitçbhyo dànam . 4 tatra odanakçùarapàyasànàü ÷rapaõam . 5 catuþ÷aràvaparimitadhànyaü piùñvà påpa÷rapaõam . 6 mantrà ùñakairhomaþ, yàvadbhiþ kàmayeta tàvadbhirvà . 7 paradine aùñamyàm aùñakà, pa÷unà sthàlãpàkena và . 8 anuóuho yavasamàharedvà . 9 trayàõàmapyasambhave agninà kakùaü dahet . 10 yavasadàne kakùadàhe manasà dhyànam . 11 caturõàmekasyàpyanuùñhàne nànaùñakaþ syàt . 12 devatàvikalpapradar÷anam . 13 vapàhomamantraþ . 14 sapta homamantràþ . 15 sviùñikçti aùñamahomaþ . 16 bràhmaõabhojanottaraü svastyayanavàcanam . 2 aø 4 kaø . 1 ànvaùñakyaü taduttaranavasyàü kàryam . 2 màüsakalpàdi . 3 piõóapitçyaj¤akalpatvapradar÷anam . 4 pitçbhyaþ madhumanthavarjaü piõóaniparaõam . 5 màtçpitàmahãprapitàmahãbhyaþ suràcamena piõóaniparaõam . 6 avañasaükhyànirõayaþ . 7 pitràdipiõóasthànam . 8 màtràdipiõóasthànam . 9 bhràdràparapakùãyasaptamyàdidinatraye kartavye sàdhyàvarùe uktadharmàti de÷aþ . 10 kçùõapakùe ayugmàsu tithiùu ànvaùñakyavat . màsi màsi pitçbhya eva ÷ràddhaü kartavyaü na màtràdibhyaþ . 11 ànvaùñakye navàvaràn bhojayet . 12 a÷aktau sapta pa¤ca trãn ekaü và . 13 vçddhikarmaõi pårtakarmaõi ca yugmàn bhojayet . 14 itaratra yugmabràhmaõabhojanam tilasthàne yavadàna¤ca . 2 aø 5 kaø . 1 rathàrohaõàt pårvaü tatspar÷anamantraþ . 2 akùaspar÷anamantraþ . 3 àrohaõakramastanmantra÷ca . 4 ra÷mispar÷anamantraþ . 5 gamanapravartamàneùu ratheùu japyamantraþ . 6 ÷akañàdyàrohaõe'pi tasya japaþ . 7 ÷akañàdyaïgaspar÷anamantraþ . 8 nàvàrohaõamantraþ . 9 navarathe vi÷eùaþ . 10 kuñumbopayogidravyàharaõam . 11 gçhasamãpàgamanam . 12 rathàvarohaõamantraþ . 13 navarathàvarohaõamantraþ . 14 tatra japyamantraþ . 15 tatra punarjapyamantraþ . 2 aø 6 kaø . 1 vàstuparãkùà . 2 bhåmilakùaõam . 3 måmeraparalakùaõam . 4 bhåmeranyalakùaõa¤ca . 5 viråóhaduùñavçkùotpàñanam . 6 måmeruccanimnatànirõayaþ . 7 bhojanagçhasyànanirõayaþ . 8 tatphalam . 9 sabhàgçhasthànanirõayaþ . 10 tatphalam . 11 tadaparasthànanirõayaþ 2 aø 7 kaø . 1 vàstuparãkùaõa kramaþ . 2 tatra khàtakhananaü tatpåraõa¤ca . 3 pra÷astamadhyamagarhitavàstunirõayaþ . 4 astamite'rke jalaistatpåraõam . pra÷astamadhyamagarhitanirõayaþ . 6 bràhmaõavàstunirõathaþ . 7 kùatriyavàstunirõayaþ . 8 vai÷yavàstunirõayaþ . 9 bahuhalaiþ vàstukarùaõam . 10 samacatuùkoõaü dãrghaü và . 11 vàstuprokùaõam . 12 avicchinnadhàrayà prokùaõe mantraþ . 13 avàntaragçhaprabhedanirõayaþ . 14 sthåõànàü garteùu vi÷eùavidhiþ . 15 madhyamasthåõàgartevi÷eùaþ . 16 madhyamasthåõàgarte mantraþ . 2 aø 8 kaø . 1 vaü÷àdhànànumantraõam . 2 var÷àdhànamantraþ . 3 maõikapratiùñhàpanam . 4 tanmantràntaravidhànam . 5 maõikasecanamantraþ . 6 vàstudoùa÷amanam . 7 tatprokùaõam . 8 avicchinnajaladhàràdànam . 9 sthàlãpàka÷rapaõàdi ÷ivavàcana¤ca . 2 aø 9 kaø . 1 gçhaprapadanam . 2 vãjavadgçhaprapadanam . 3 tatkàlanirõayaþ . 4 tatra homakarma . 5 anumantraõam . 6 àyatãnàü gavàmanumantraõe mantraþ . 7 eke anyasåktamicchanti . 8 ayàtãnàü gavàbhanumantraõe . 2 aø 10 ka0
     tçtãyàdhyàye pa¤cayaj¤àdisannàhàntàni karmàõi . 1 pa¤cayaj¤apratij¤à . 2 pa¤cànàü nàmakathanam . 3 pa¤cànàü svaråpakathanam . 4 teùàmaharahaþkartavyatà . 3 aø 1 kaø . 1 svàdhyàyavidhiþ . 2 svàdhyàyàdhyayananiyamaþ . 3 oüpårvà vyàhçtoþ samastà bråyàt . 4 sàvitryadhyayananiyamaþ . 3 aø 2 kaø . 1 svàdhyàyakramaþ . 2 adhyayane daivàhutinirõayaþ . 3 adhyayane paitràhutinirõayaþ . 4 adhyayane kàlàvadhinirõayaþ . 2 aø 3 kaø . 1 devatarpaõam . 2 çùitarpaõam . 3 pràconàvãtã . 4 àcàryatarpaõam . 5 pitçtarpaõam . dakùiõàvãtã . 6 tithivi÷eùàdau niùedhavacanaü nityasvàdhyàyasyaiva, na brahmayaj¤asya . 7 brahmayaj¤ànadhyàyaþ 3 aø 4 kaø . 1 adhyayanapràrambhaþ . 3 adhyayanakàlanirõayaþ . 3 tatra kàlà'ntaram . 4 àjyabhàgàhutiþ . 5 dadhisaktuhomaþ . 7 homamantraþ . 7 tatrànye dvyçcà mantràþ . 8 ekomantraþ . 9 tatràparomantraþ . 10 devatàhomàdimàrjanam . 11 japaniyamaþ . 12 vyàhçtisàvitrãjapovedàrambha÷ca . 13 utsargavidhiþ . 14 adhyayanakàlanirde÷aþ . 15 brahmacàridharmayukto'dhãyãta . 16 brahmacàriõàmapi adhyayanam . 17 samàvçttojàyàü gacchedityeke . 18 prajotpattyarthaü jàyàgamanamapare . 19 upàkaraõakarma . 20 màdhyàü paurõamàsyàü tatkaraõam . 21 tatra sàvitryàditarpaõam . 12 àcàryàditarpaõam . 23 tataþ ùaõmàsottaramutsarjanakarma . 3 aø 5 kaø . 1 kàmyakarmasthàne pàkayaj¤aþ . puroóà÷asthàne caruþ . 3 kàmapràptiphalam . 4 naimittikahomaþ . 5 homamantraþ . 6 a÷ubhasvapnadar÷ane upasthànamantraþ . 7 tatra mantràntaram . 8 jçmbhaõàdau japyamantraþ . 9 agamanãyagamanàdau àjyahomaþ . 10 tatra samidàdhànaü và . 11 tatra mantrajapo và . 3 aø 6 kaø . 1 abhyudite'rke svapataþpràyaùñittam 2 tatra bhantracatuùñayam . abhinirmuktasya pràya÷cittahomaþ . 3 sandhyopàsanam . 4 tatra sàyaïkàle kartavyabhedaþ . 5 tatra pràtarniyamabhedaþ . 6 tatra kàlanirõayaþ . 7 kapotapàte homajapau . 8 arthàrthaü gacchato homajapau . 9 naùñaü vastu labdhumicchato homajapau . 10 mahàntamadhvànaü gamiùyato homajapau . 3 aø 7 kaø . 1 samàvartanam . tatra àcàryàya àtmane và ekàda÷adravyàharaõam . 2 ubhayodde÷yadravyàlàbhe àcàyyàyaiva dànam . 3 samidàharaõaniyamaþ . 4 kàmanàvi÷eùe saminnirõayaþ . 5 ubhayakàmasyàrdra÷uùkà samit . 6 samidàdhànàdi godànam . 7 mantràn àtmavàcakàn kuryàt . 8 kara¤conmamardanam . 9 snànà¤janavidhiþ . 10 kuõóalabandhanam . 11 anulepanavidhiþ . 12 sragbandhanam . 13 trànyavidhiþ . 14 chatràdànam . 15 vaiõavadaõóàdànam . 16 maõyuùõãùasamidhàdànam . 3 aø 8 kaø .
     tçtãye 1 upade÷amantraþ . 2 pratyçcaü samidàghànam . 3 madhuparkeõa påjanam . 4 anuj¤àte samàvartanasnànam . 5 vratavi÷eùaþ . 6 niùedhavi÷eùaþ . 7 niùedhàntaram . 8 snàtakasya màhàtmyam . 3 aø 9 kaø . 1 gurave nàmakathanam . 2 upave÷anànuj¤à . 3 uccairnàmakathanam . 4 upàü÷ukathane mantraþ . 5 ÷iùyasya upàü÷ukathane mantraþ . 6 àcàryajapyamantraþ . 7 japàntaram anumantraõa¤ca . 8 tatpra÷aüsà . 9 pakùiõàm amanoj¤à vàcaþ ÷rutvà japyamantraþ . 10 mçgasyàmanoj¤à vàcaþ ÷rutvà japyamantraþ . 11 bhayapràptau japyamantraþ . 3 aø 10 kaø . 1 sarvàbhyodigbhyo bhayapràptau japyamantrohoma÷ca . 2 tatra japyamantraþ såktavi÷eùa÷ca . 3 aø 11 kaø . 1 ràjasannàhanam . 2 tatra japyamantraþ . 3 ràj¤e kavacadànemantraþ . 3 dhanurdàne mantraþ . 5 ràj¤ojapyamantraþ . 6 svãyajapyamantraþ . 7 iùudhidàne mantraþ . 8 radhagamane japyamantraþ . 9 a÷vànumantraõam . 10 iùånavekùamàõasya japyamantraþ . 11 saünahyamànaràjajapyamantraþ . 12 màrathinàropyamàõe nçpe japyamantraþ . 13 ràjekùaõamantraþ . 14 sauparõamantraþ . 15 anukrameõa rathagamanam . 16 yuddhaprade÷anirõayaþ . 17 dundubhivàdane mantraþ . 18 vàõatyàgamantraþ . 19 yudhyamàne ràjani purohitajapyamantraþ . 20 tatrapunarmantraþ . 3 aø 12 ka0
     caturthàdhyàye . àhitàgneþ pãóàpra÷amanàdi÷antàtãyajapàntàni karmàõi . 1 vyàdhipãóitasyàhitàgreþ kartavyam . 2 gràmakàmatve pramàõam . 3 gràme vàstavyatve pramàõam . 4 agadaþ somàdibhiriùñvà gràmaü pravi÷et . 5 aniùñvà và gràmaü pravi÷et . 6 mçtasyàhitàgne÷citàbhåmikhananam . 7 khàtasya nimnoccatànirõayaþ . 8 khàtasya àyàmanirõayaþ . 9 khàtasya vistçtiniyamaþ . 10 khàtasya adhonirõayaþ . 11 ÷ma÷ànade÷aniråpaõam . 12 tatsthànasya bahulauùadhikatvam . 13 kaõñakivçkùàdyudvàsanam . 14 dahanalakùaõa÷ma÷ànasya vi÷eùavidhiþ . 15 pretasya ke÷àdivapanam . 16 barhiràjyàdisaüsthàpanam . 17 pçùadàjyanayanam . 4 aø 1 kaø . 1 agniyaj¤apàtràdinayanam . 2 pretanayanakartçnirõayaþ . 3 ÷akañàdinà pretanayanamityeke . 4 anustaraõãpa÷ustrãnayanam . 5 anustaraõãü gàmàhureke kçùõàm ekavarõàmajàmityapare 8 pa÷oþ savyabàhuvandhanaü kçtvà ànayanam . 9 tadanuamàtyàdonàmàgamanam . 10 dàhakartuþ kartavyabhedaþ . 11 dakùiõapåbade÷ai àhavanãyanidhànam . 12 uttarapa÷cime gàrhapatyanidhànam . 13 dakùiõa pa÷cime dakùiõàgninidhànam . 14 citàgnicayanam . 15 citàyàü pretasaüve÷anam . 16 pretapatnãsaüve÷anam . 17 kùatriyapretasya dhanuþsave÷anam . 18 devaràdinà patnyàutthàpanam . 19 tatra vçùale utthàpake kartrà, devare tenaiva mantrasya japaþ . 20 dhanurapanayane mantraþ . 21 punaþ kartrutthàpakayormantrajapaþ . 22 dhanurbhaktvà kùepaþ . 4 aø 2 kaø . 1 pàtrayojanam . 2 dakùahaste juhåyojanam . 3 savye upabhçtànayanam . dakùe pàr÷ve sphyasya savye'gnihotrahavanyà yojanam . 5 uraþ prabhçtiùu dhravàdinidhànam . 6 nàsikayoþ sruvàdhànam . 7 ekàü sruvaü bhittvà nàsikàdvaye yojanam . 8 karõayoþ prà÷itràdhànam . 9 eka¤cet bhittvobhayatra tannidhànam . 10 udare haviþ pàtrãnidhànam . 11 tatra samavattadhànacamasasaüyojanam . 12 upasthe ÷abhyànidhànam . 13 araõãsårvoþ, udåkhalamuùale jaïghayo rnidadhyàt . 14 pràdadvaye ÷årpanidhànam . 15 eka¤cet chitvà nidhànam pårbavat . 16 àsecanapàtre pçùadàjyapåraõam . 17 dçùadupalàdyu payogadravyanidhànam . 18 lohamçõmayàdinidhànam . 19 anustaraõyà vapàmutkhidya tatra pretasya ÷iromukhàcchàdanaü tanmantra÷ca . 20 pretapàõyorvukkayornidhànam . 21 hçdaye hçdayàdhànam . 22 pretapàõyoþ piõóyàdhànamityeke . 23 vukkàbhàve piõóyàdhànabhityanye . 24 praõãtàpraõayanànumantraõe . 25 dakùiõa jànupàtena dakùiõàgnau caturàjyàhutihomaþ . 26 pretasyorasi pa¤camàhutihomamantraþ . 4 aø 3 kaø . 1 yugapadagniprajvàlane preùaõam . àhavanãyasya pràk pretadehapràptau pretasya svargalàükagatiþ putravi÷iùñardhi÷ca phalam . gàrhapatyasya tathàtve pretasyàntarikùalokapràptiþ putrasya vçddhi÷ca phalam . dakùiõàgnestathàtve pretasya manuùyalokapràptiþ putrasya vçddhi÷ca phalam . 5 yugapatpràptau sarvasamçddhiþ phalam . 6 dahanamantraþ . 7 dahanapra÷aüsà . 8 jànumàtre garce'vasthàya dàhottaramàtivàhika÷arãramàsthàya dhåmena saha svargalokagamanam . 9 dàhakartçjapyamantraþ pçùñhato'nãkùitvà sarveùàü gamana¤ca . 10 sakçtsnàtvà pretàya jalà¤jaliü dattvànyàni vàsàüsi paridhàya divà ànakùatradar÷anàt tatràvasthànam . 11 ràtrau àdityamaõóalaü dçùñvà gçhaü pravi÷et . 12 gçhaprave÷e vçddhàdipårvàparanirõayaþ 13 gçhamàgatya a÷màdãnàmupaspar÷aþ . 14 tasmin dine annaü na paceran . 15 krãtàdyannena varteran . 16 sapiõóànàü triràtramakùàralavaõànnà÷anam . 17 mahàgurumçtau dvàda÷àràtraü tathà÷anaü dànàdhyayanavarjana¤ca 18 sapiõóeùu da÷àhaü dànàdhyayanavarjanam . 19 upanetçgurau asapiõóe'pi da÷àhaü dvàda÷àhaü và'÷aucam . 20 adattàsu strãùu mçtàsu da÷àham . 21 ekade÷àdhyàpakeùu triràtram . 22 asapiõóaj¤àtau triràtram . 23 dattàsu strãùu triràtram . 24 ada ntajàte triràtram . 25 asampårõagarbhe triràtram . 26 sahàdhyàyiùu mçteùu ekàham . 27 samànagràmãye ÷rotriye ekàham . 1 asthisa¤cayanam . 2 strãpuruùabhedena kumbhaniyamaþ . 3 prokùaõamantraþ . 4 sa¤cayane pårbàparanirõayaþ . 5 sa¤cayanànantaramavadhànanirõaya . 6 pàü÷uprakùepaþ . 7 pàü÷uprakùepànantaram uttaràmçcaü japet . 8 mçtkapàlena kumbhaü pidhàya pçùñhato'navekùaü pratyà gatyàpa upaspç÷ya pretàya ÷ràddhadànam . 4 aø 5 kaø . 1 mçtagurukasyànyatovà'pakùãghamàõapa÷vàdikasyàmàvasyàyàü ÷àntikarma . 2 kravyàdàgniharaõam . 3 catuùpathe tadagniparityàgaþ . 4 pçùñhato'nabavekùaõàdi kçtvà pratyàgatyàpa upauspç÷ya ke÷àdãn vàpayitvà navaghañàdiku÷api¤jålàntakalpanam . 5 pacananàmàgnijananam . 6 agnidãpanam . 7 agnisecanam . 8 anaóuccarmaõyamàtyàrohaõam (kartçbhinnàþ sarve pumàüsaþ striya÷càmàtyàþ) . 9 paridhiparidhànam . 10 àhuti catuùñayamantraþ . 11 amàtyàþ striyaþ taruõatçõairnavanãtaü gçhãtvà tenàïguùñhopakaniùñhàbhyàü cakùuùã à¤jãran . 12 ajyamànànàü strãõàü kartràvãkùaõam . 13 kartuþ a÷màbhimar÷anam . 14 parikramaõajapaþ . 15 sviùñikçdàdisamàpanam . 16 ahatavàsasàcchàdyopave÷anam . 17 à udayàdasvapanta àsãran . 18 homasamàpanam . 4 aø 6 kaø . 1 ÷ràdbhàdhikàraþ . 2 pàrvaõakàmyavçddhi÷ràddhaikodiùñaråpa÷ràddhe pàtravipralakùaõasaükhye . 3 sapiõóãkaraõabhinne yatheùñaü viprasaükhyà tatra tu trayàõàü traya eva kàryà iti bhedaþ . 4 piõóapitçyaj¤e uktànàü piõóaniparaõàdãnàü ÷ràddhe'tide÷aþ . 5 bràhmaõàya jaladànam . 6 darbhàsanadànam . 7 punarjaladànam . 8 arghapàtre tilàvapanaü tanmantra÷ca . 9 pitryaü karma apradakùiõaü kàryam . 10 arghadànam . 11 arghadànàt pårbaü jaladànam . 12 arghasthajalanivedanam . 13 arghànumantraõaütanmantra÷ca . 14 arghyà àpo yasmin pàtre ekãkçtàþ tat prathamapàtraü noddharet . 4 aø 7 kaø . 1 gandhàdidànam . 2 agnau karaõànuj¤à . 3 pratyanuj¤à . 4 agnau karaõahomaþ . 5 pàõiùveva bà homaþ . 6 devapitéõàü krameõàgnimukhapàõimukhatve . 7 bhojanapàtre'nnadànavidhànam . 8 huta÷eùànnadànam . 9 bhojanapàtre adhikànnadànam . 10 bhojanàt tçpteùu pàñhyamantraþ . 11 piõóàrthamannamuddhçtya ÷eùanivedanam . 12 anàcànteùu piõóaniparaõam . 13 àcànteùu tadityeke . 14 bràhmaõànuj¤ànavikiradànam . 15 astu khadheti pratyanuj¤ànam visarjana¤ca . 4 aø 8 kaø . 1 atha ÷ålagavaþ . 2 tasya kàlàdinirõayaþ . 3 pa÷uniråpaõam . 4 pa÷ulakùaõam . 5 kçùõavinduyuktaþpa÷urityeke . 6 jambusadç÷aü kçùõaü kàmaü gçhõãyàt . 7 pa÷vabhiùekaþ . 8 ÷ira àrabhya pucchade÷aparyantamabhiùekaþ . 9 pa÷åtsargaþ . 10 pa÷orvçddhiparyantaü pàlanam . 11 tatra dignirõayaþ . 12 gràmadar÷anàyogyade÷e pàlanam . 13 ardharàtràdårdhvamudite'rke và kàle ÷ålagavaþ kàryaþ . 14 yåpanisvananaü tatra pa÷ubandhana¤ca . 15 prokùaõàdi pa÷ukalpena samànam . 16 vi÷eùastrayaü pàtryà palà÷ena và vapàhomaþ . 17 haràdi dvàda÷anàmakaþ homamantraþ . 18 ugràdiùaónàmako và mantraþ . 19 rudranàmako và mantraþ . 20 baliharaõam . 21 caturbhiþ såktai÷caturdi÷amupasthànam . 22 sarvarudrayaj¤etasyàtideyaþ . 33 sthàlãpàkavrãhãõàü tuùaphalãkaraõànàü pucchacarma÷iraþpàdànàmagnàvanuharaõam . (såkùmakaõàþ phalãkaraõàþ) 24 ÷àüvàtyamate vi÷eùaþ . 25 aïgàvadanasamaye ÷oõitaninayanam . 26 saüj¤apanade÷ebhåmau nipatitaü rudhiraü sarpebhya uddi÷et . 27 sarva÷abdànàü rudranàmadheya tvotyà tasya sarvàtmatvam . 28 asyaiva sarbà senàþ . 29 sarvàõyutkçùñànyasyaivàü÷abhåtàni . 30 ityevaü vidaü yajamànaü rudraþ prãõàti . 31 asya karmaõo vaktàra¤ca rudro na hinasti . 32 asya huta÷eùaü na prà÷noyàdekamatam . 33 asya dravyàõi gràmaü nàhareyuþ . 34 nàtràgantavyamiti puttràdãn pratiùedhayet . 35 niyamena huta÷eùaü prà÷nãyàti siddhàntaþ . 36 ÷ålagavasya phalàni 37 ÷ålagaveteùñà anyaü pa÷umutsçjet . 38 sarvathànutsçùñapa÷urnaiva syàt 39 ÷ålagavanàmakena pa÷ukarmaõà rahito na bhavet tena ÷ålagavasya nityatà . 40 ÷antàtãyaü japitvà gçhaprave÷aþ . 41 pa÷åpatàpe goùñhe asyaiva rudrasya yajanam . 42 sthàlãpàkaü nidhàya sarvahutaü kuryàt . 43 pratidhåmaü gavànayanam . 44 ÷antàtãyaü japan pa÷ånàü madhyamiyàt . 45 samàptij¤àpanàrtha àcàryanamaskàraþ . 4 aø 45 ka0
     à÷valàyanagçhyapari÷iùñapratipàdyàrthàþ . 1 àcamanàdi sàmànyàïgam . 2 sandhyopàsanàïgàcamanàdi . 3 màrjanam . 4 pàpa÷odhanam . 5 gàyatrãsvaråpàdi . 6 tasyà dhyànàdi . 7 àcamanamantràdi . 8 mantràõàmçùidaivatacchandàüsi . 9 snànavidhiþ . 10 màdhyandina snànavidhànam . 11 mantrasnànam . 12 vai÷vadevaþ . 13 svastivàcanàdi . 14 home sthaõóilàdi . 15 sruksruvàdisammàrgaþ . 16 brahmaõaþ pa¤cakarmàõi . 17 pàrvaõasthàlãpàkaþ . 18 nityamaupàsanam . 19 punaràghànam . 20 anekabhàryasya parataåóhàyà dharmabhàgitvam . 21 kanyàvaraõam . 22 upayamanàdi . 23 anyonyàvalokanam . 24 àrdràkùatàropaõàdi . 25 çtumatãkçtyàdi . 26 jàtakarmàdi . ityete 1 aø gatàþ
     2 adhyàye 1 grahayaj¤àdi . 2 grahayaj¤asambhàràdi . 3 arcanàïgàni . 4 arcanavidhiþ . 5 àvàhanamantràþ . 6 grahàõàmadhidevatàdi . 7 gaõapatyàdidevatàvàhanam . 8 agnyupadhànàdi . 9 yajamànàbhiùekaþ . 10 homavidhànàdi . 11 bhojanavidhiþ . 12 ÷ayanàdividhiþ . 13 ÷ràddhàni . 14 bràhmaõaniyamaþ . 15 gandhàdidànàdipiõóapitçyaj¤àntaü karma . 16 agnau karaõàdikarma . 17 piõóadànàdi÷ràddha÷eùasamàpanàntaü karma . 18 agnidagdhapiõóadànàdi . 19 àbhyudayike vi÷eùaþ . ityete 2 aø gatàþ padàrthàþ .
     tçtãyàdhyàye 1 pitçmedhaþ . 2 agnidànaniyamaþ . 3 agnikàryasamàpanam . 4 karturudakàvàdhaþ . 5 piõóakriyà . 6 nava÷ràddhàni . 7 sa¤cayanam . 8 da÷àhakçtyam 9 ekoddiùñam . 10 ekoddiùñavidhiþ . 11 sapiõóãkaraõam . 12 àma÷ràddham . 13 atãtasaüskàraþ . 14 pàlà÷avidhiþ . 15 nàràyaõavaliþ . 16 nàgavaliþ . 17 puràõamekoddiùñam . 18 vçùotsargaþ . 3 aø padàrthàþ . 4 adhyàye 1 pårtakarmàdãni agnikàryàntàni karmàõi . 1 pårtàni . 2 maõóalàdividhiþ . 3 pratimàdraùyàõi . 4 pràsàdapratiùñhàdi . 5 tadanuùñhànàdi . 6 agnisthàpanàdi . 7 devàbhiùekàdi . 8 ÷àntipratiùñhàdi . 9 vàpyàdividhiþ 10 àràmàdividhiþ . 11 homavi÷eùaþ . 12 pràcãü di÷amanvàvartate . 13 dakùiõàü di÷amanvàvartate . 14 pratãcãü di÷amanvàbartate . 15 udãcãü di÷amanvàvartate 16 pçthivãmanvàvartate . 17 antarikùamanvàvartate 18 divasamanvàvartate . 19 ràtrimanvàvartate . 20 paramanvàvartate . 21 sarvà di÷o'nvàghartate . 22 agnikàryaphalam . 4 aø gatàþ ete padàrthàþ .

#<à÷vàyana># puüstrã a÷va + gotre a÷vàø pha¤ . a÷varùergotràpatye striyàü ïãp .

#<à÷vàvatàna># puüstrãø a÷vàvatànanàmarùerapatyam vidàø a¤ . a÷vàvatànarùerapatye striyàü ïãp .

#<à÷vàsa># puø à + ÷vasa--gha¤ . 1 nirvçttau 2 à÷rayadàne 3 bhãtasya bhayanivàraõàrthe vyàpàre 4 sàntvane ca %<dhàraõamà÷vàsajananaü ÷ramaghna¤ca>% su÷ruø .

#<à÷vàsaka># triø à + ÷vasa--õic--õvul . 1 à÷vàsakàrake 2 sàntvanàsampapàdake .

#<à÷vàsana># naø à--÷vasa--õic--lyuñ . 1 sàntvane . %<à÷vàsana¤ca kçùõena duþkhàrtàyàþ prakãrtitam>% bhàø àø 1 aø kartari lyu . 2 à÷vàsakàrake %<tadidaü dvitãyaü hçdayà÷vàsanam>% ÷akuø .

#<à÷vàsin># triø à + ÷vasa--õini . pratthà÷àyukte . %<manastu tadbhàvadar÷anà÷vàsi>% ÷akuø .

#<à÷vàsya># triø à + ÷vasa--õic--yat . 1 sàntvanãye . lyap . 2 sàntvayitvetyarthe avyaø .

#<à÷vika># triø a÷vàn bhàrabhåtàn harati vahati àvahati và ñha¤ . bhàrabhåtasyà÷vasya 1 hàrake 2 vàhake 3 àvàhake ca . a÷vasya nimittaü saüyoga utpàto và ñhak . a÷valàbhasåcake 4 saüyoge 5 utpàte 6 nimitte ca .

#<à÷vina># puø à÷vinã pårõimà yasmin màse aõ . svanàma khyàte càndremàsabhede %<ahamapyà÷cine tadvat sàyàhne bodhayàmyaham>% durgàbodhanamantraþ . 1 a÷vimànupadhàna àsàmiùñakànàm aõ matorluk . 2 iùñakàbhede strã ïãp . %<ye haità à÷venãrupadadhàti>% ÷ataø bràø 8, 2, 1, 11 . à÷vinau devate asya aõ . 3 citibhede ca %<pra ta à÷vinãþ pavamànaþ>% çø 9, 86, 4, pa¤cà÷vityoha çtavyepa¤ca vai÷vadaivyaþ pa¤capràõabhçtaþ pa¤càyasyà ekayà na viü÷atirvayasyàstà ekacatvà÷i÷addvitãyà citiþ ÷ataø bràø . 4 yaj¤iyakapàlabhede puø %<saumyena sahà÷vino dvikapàlaþ sarvatra>% kàtyàø 12, 6, 3, %<maitràvaruõa÷ca ma à÷vina÷ca me iti>% yajuø 18, 19, a÷vinyàü bhavaþ aõ . 5 a÷vinãkumàrayoþ dviø vaø . a÷vinau devate asya aõ . a÷vinãkumàradevatàke 6 yaj¤e 7 ÷astre ca . à÷valàyana÷abde udàø .

#<à÷vinã># strã a÷vinà a÷vàkàravatà nakùatreõa yuktà pårõimà nakùatràõ . 1 à÷vanapaurõamàsyàm 2 à÷vina÷abdoktàrthe ca .

#<à÷vineya># puø dvivaø a÷vinyàþ ghoñakàkàravatyàþ saüj¤àyàþ apatyaü óhak . 1 a÷vinãkumàrayoþ tayoþ tasyà utpattikathà aruõàtmaja÷abde 329 pçùñhe dç÷yà . tasyàpatyaü vidàø a¤ . 2 nakule 3 sahadeve ca puø tayormàdryàma÷vinãkumàràbhyàmutpàditatvàt tathàtvam . %<jigàya samare vãrànà÷vineyaþ pratàpavàn>% bhàø saø paø 3 aø . a÷vasyaikàhagamaþ panthàþ óhak . 3 a÷vasyaikàhagamye adhvani .

#<à÷vãna># puø a÷vasyaikàhagamaþ panthàþ và kha¤ . a÷vasyaikàhagamye de÷e %<sahasrà÷vãno và itaþ svargo lokaþ>% aitaø bràø . catu÷catvàriü÷à÷vãnàni ÷rutiþ .

#<à÷veya># triø a÷và devatà asya óhak . 1 taddevatàke haviràdau a÷vàyà apatyam ÷ubhràø óhak . 2 a÷vàbhave .

#<àùàóha># puø àùàóhã pårõimà'smin màse'õ . svanàma khyàte càndre 1 màsabhede %<àùàóhasya prathamadivase>% meghadåø %<÷ete viùõuþ sadàùàóhe kàrtike pratibudhyate>% iti puràø . àùàóhã pårõimà prayojanamasya aõ . vratinàü dhàrye pàlà÷e 2 daõóe %<upahitàùàóham>% kàdaø %<tatputreõa ca gçhãtavratenàùàóhinà>% kàdaø . %<athàjinàùàóhagharaþ pragalbhavàk>% kumàø . 3 malayaparvate puø mediø pçø óhasya óaþ . àùàóo'pyuktàrtheùu . svàrthe kan àùàóhako'pyuktàrtheùu .

#<àùàóhà># strã à + saha--kta %<÷ravaõàùàóheti>% pàø nirde÷àt niø ùatvamottvàbhàva÷ca . rà÷icakrasthe 1 viü÷atitame 2 ekaviü÷e ca nakùatre %<målaü pårvàùàóhà prathama÷càpyuttaràü÷akodhanvã . makarastatpari÷eùaü ÷ravaõà càrdhaü dhaniùñhàyà>% ityukteþ sà ca pårvà uttarà ca . tatra pårbasyàþ prathamapàdasya dhanårà÷ighañakatvamuttaràyà÷ca ÷eùapàdatrikasya makararà÷ighañakatvam tatràrthe naø ca àùàóhabhåþ bhaïgalagrahaþ tasya tatra jàtatvàttathàtvam .

#<àùàóhàbhava># puø àùàóhàyàü nakùatre bhavati bhå--ac . maïgalagrahe àùàóhàjàto'pyatra kvip . àùàóhàbhårapyatra .

#<àùàóhi># strã à + saha--ktin niø na ot ùatva¤ca . 1 samyak sahane %<tathàùàóheþ sau÷ramateyasyopadadhuþ>% ÷ataø bràø 6, 2, 1, 37 . 2 ratidevyàþ sthàne ca ÷abdàrtharaø .

#<àùàóhã># strã àùàóhayà nakùatreõa yuktà pårõimà %<nakùatreõa yuktaþ kàlaþ>% pàø ityaõ . 1 àùàóhamàsãyapaurõamàsyàm . 2 yaj¤iyeùñakàbhede ca .

#<àùàóhãya># triø àùàóhàyàü bhavaþ %<÷raviùñhàùàóhàyàmiti>% pàø tasyedam vçddhatvàt và cha . 1 àùàóhànakùatre bhave 2 àùàóhasamvandhini ca .

#<àùñama># puø aùñamobhàgaþ aõ . aùñame bhàge .

#<àùñra># a÷a--vyàptau ùñan vçddhi÷ca . àkà÷e ujjvaø .

#<àsa># upave÷aneadàdiø àø akaø señ . àste àstàm àsate àsãta àstàm àssva àddhvam àsta àsata àsiùña àsàübabhåva àsàmàsa àsà¤cakre àsità àsiùyate . àsãnaþ àsitam àsitavàn àsitum àsità àstiþ àsaþ àsanam àsanà %<ya àste manasà smaran>% gãtà %<divi devàsa àsate>% çø 1, 20, 2 . %<àsãtàmaraõàt kùàntà>% nàsãta guruõà sàrdhaü ÷ilàphalakanauùu ca iti ca manuþ . %<sukhitamàssva tataþ ÷aradàü ÷atam>% sàø daø . %<nibaddhvamàdhvaü pibatàtta ÷edhvam>% bhaññiþ . %<jaganti yasyàü savikà÷amàsata>% màghaþ . %<àsiùña naikatra ÷ucà vyaraüsãt>% bhaññiþ bhàve àsyate %<àsyatàmiti coktaþ sannàsãtàbhimukhaü guroþ>% manuþ . %<icchàmi nityamevàhaü tvayà putra . sahàsitum>% bhàø vaø . aø %<janakoha vaideha àsà¤cakre>% ÷ataø vràø 14, 6, 1, 1 . tåùõãübhåya bhayàdàsà¤cakrire mçgapakùiõaþ bhaññiþ %<kailàsa÷ikharàsãnam>% tantram %<àsãnànàü surabhita÷ilaü nàbhigandhairmçgàõàm>% meghadåø . %<àsitaü bhàùitaü caiva mataü yaccàpyanuùñhitam>% ràmàø . %<jçmbhàsitàdikçta>% sàø daø .
     adhi--adhyàrohaõe sakaø . gaganamadhyamadhyàste divàkaraþ kàdaø chàyàmadhyàsya sainikàþ %<yayau mçgàdhyàsita÷àdvalàni>% iti ca raghuþ . jambåviñapamadhyàste parabhçtà vikramoø . %<àcakhyau divamadhyàssva ÷àsanàt parameùñhinaþ>% raghuþ . atràdhàrasya karmatà .
     anu--pa÷càdupave÷anena sevane sakaø . %<anvàsitamarundhatyà svàhayeva havirbhujam>% raghuþ . %<vçtaþ sakhàyamanvàste sadaiva dhanadaü nçpaþ>% bhàø saø 10 aø .
     abhi--àbhimukhyena sthitau naikañye ca akaø abhyàsaþ abhyàsoyatte kapåyayonimàpadyeran chàø uø .
     uda--audàsye prakçtakarmaõa uparame akaø %<vidhàya vairaü sàmarùe naro'rau ya udàsate>% màghaþ . %<udàsãnavadàsãnaþ>% gãtà
     upa--sevane sakaø . %<nopàste ya÷ca pa÷cimàm>% manuþ . %<upàsyete hariharau lakàrodç÷yate yataþ>% vàkyapaø . %<vàyuvaccànugacchanti tathà dãnànupàsate>% manuþ . %<çtavastamupàsate>% kumàø .
     pari--upa--upàsanasya prakarùàrthe %<yathaiva kùudhità bàlà màtaraü paryupàsate>% %<pitàmahaü ca ke tasyàü sabhàyàü paryupàsate>% bhàø saø 1 aø . (enam) %<bhujaïgàþparyupàsate>% kumàø .
     sam--upa--samyagupàsane sakaø . %<samupàsyata putrabhogyayà>% raghuþ
     pari--paritaþ sthitau akaø samyak sevane sakaø . tàmetaddevà÷ca paryàsate ye ceme bràhmaõàþ ÷ataø bràø .
     sam--samyak sthitau upave÷ane ca . %<bhogibhogasamàsãnam>% %<pa÷cimàü tu samàsãnaþ>% manuþ .

#<às># avyaø à + as--kvip--àsa + kvip và . 1 smaraõe, 2 àkùepe %<àþ ka eùa mayi jãvatãti>% mudràràø . %<àduràtman vçthàmaïgalapàñhaka>% veõãø . 3 koùe, 4 santàpe, 5 pãóàyàü sagarvagarjane ca . %<àþkimetaditi krodhàdàbhàùya mahiùàsuraþ>% devãmàø . 6 khede %<vidyàmàtaramàþ pradar÷yançpa÷ån bhikùàmahe niùtrapàþ>% udbhañaþ .

#<àsa># puø àsa--gha¤ . 1 àsane 2 sthitau 3 upave÷ane àsyate'nena karaõe gha¤ . 4 upave÷anasthàne guhyapàr÷vabhàge %<yathà kapyàsaü puõóarãkamevamasyàkùiõã>% chàø uø chàndasaü naø . asyate kùipyate'nena asa--karaõe gha¤ . 5 dhanuùi %<sa sàsiþ sàsusåþ sàsaþ>% kiràø %<sàsaþ sacàpaþ>% malliø . iùvàsaþ asa kùepe bhàve gha¤ . 6 vikùepe niràsaþ .

#<àsakta># kriø à + sanja--kta . 1 àsaïgayukte viùayàntaraparihàreõa tadekatànatayàbhiniùñe 2 anavarate naø jañàø 3 tadvati 4 samyaksaüvaddhe ca triø àsaktacittaþ àsaktacetàþ .

#<àsakti># triø à + sanja--ktin . viùayàntaraparihàreõaikaviùayàvalambane %<te devà àsaktimantaü vadantaþ>% %<àsaktyançtaü vadantaþ iti ca>% ÷ataø vràø 9, 2, 1, 11, 12 . %<nãlalohitaü mavati kçtyàsaktirvyajyate>% çø 10, 85, 28 .

#<àsaïga># puø à + sanja--gha¤ . 1 abhinive÷e, pràptasyopasthitasya và na÷yato vastunaþ 2 rakùaõàbhilàùe, 3 bhogàbhilàùe, 4 kartçtvàbhimàne 5 viùayàntaraparihàreõa cetasa ekatràbhinive÷e ca . %<nayanaprãtiþ prathamaü cittàsaïgastato'tha saïkalpaþ>% sàø daø . %<te'surarakùasebhya àsaïgàdbibhaya¤cacakruþ>% ÷ataø bràø 1, 1, 2, 3 %<tathohaina såyamàna màsaïgo na vindati>% ÷ataø bràø 52, 3, 5, %<tyaktvà karmaphalà saïgam>% gãtà . 6 samyak sambandhe %<sa÷aivalàsaïgamapi prakà÷ate>% kumàø . àsajyate karmaõi gha¤ . 7 àsa¤janãye uttaràsaïgaþ %<tvaguttaràsaïgavatãü nivãtinãm>% kumàø . 8 sauràùñramçttikàyàü ràjaniø 9 anavarate naø 10 tadvati triø jañàø . sauraùñramrattikàyà gàtre àsa¤janãyatvàttathàtvam . anavaratasya ca satatasambandhàt àsaïkatvam .

#<àsaïgatya># naø na saïgataþ tasya bhàvaþ ùya¤ caturàdiùu paryudàsàt nottarapadavçddhiþ . sàïgatyàbhàve asambandhe .

#<àsaïginã># strã àsaïgaþ sàtatyamastyasya ini ïãp . 1 vàtyàyàü trikàõóaø . 2 àsaïgayukte triø striyàü ïãp .

#<àsaïgima># puø àsaïge bhavaþ óimac . su÷rutokte karõavedhàïgakarõabandhanàkçtibhede . %<tatra samàsena pa¤cada÷a karõabandhanà kçtayobhavanti vakra÷ca vandhåraka àsaïgima>% ityàdinà vibhajya %<abhyantaradãrghaikapàliràsaïgimaþ>% iti su÷rute lakùitaþ .

#<àsa¤jana># naø à + sanja--lyuñ . 1 àsaïge 2 samyaksambandhe %<vratativalayàsa¤janàt>% ÷akuø . õic--lyuñ . 3 yojane

#<àsa¤jita># triø à + sanja--õic--kta . saüyojite

#<àsatti># strã à + sada--ktin . 1 naikañyasaübandhe 2 pràptau nyàyamate 3 pratyakùajanakasannikarùe %<àsattirà÷rayàõàü tu sàmànyaj¤ànamiùyate>% bhàùàø . 4 ÷àbdabodhopayoginyàmavyavadhànena ùadajanyapadàrthopasthitau . àsattiyogyatàkàïkùàtàtparyaj¤ànamiùyate . kàraõasannidhànantu padasyàsattirucyate, bhàùàø %<yatpadàrthasya yatpadàrthenànvayo'pekùitastayoravyavadhànenopasthitiþ kàraõam . tena girirbhuktamagnibhàn devadattenetyàdau na ÷àbdabodhaþ . nãlo ghaño dravyaü paña ityàdàvàsattibhramàcchàbdabodhaþ . àsattibhramàcchàbdabhramàbhàve'pi na kùatiþ . nanu yatra chatrã kuõóalã vàsasvã devadatta ityuktaü tatrottarapadasmaraõakàle pårvapadasmaraõasya nà÷àt avyavadhànena uttarapadasmaraõàsambhava iti cenna pratyekapadasaüskàrai÷caramatàvadviùayakasmaraõasyàvyavadhànenotpatteþ nànàsannikarùairekapratyakùasyeva nànàsaüskàrairekasmaraõotpatterapi sambhavàt . tàvatpadasaüskàrasahitacaramavarõa j¤ànasyãdbodhakatvàt . kathamanyathà nànàvarõakapadasmaraõam . parantu tàvatpadàrthànàü smaraõàdekadaiva khalekapotanyàyàt tàvatpadàrthànàü kriyàkarmabhàvenànvayabodharåpaþ ÷abdabodho bhavatãti kecit>% muktàø .
     ÷àbdabodhatuheþ àsatti÷ca ÷abdacintàmaõau niråpità yathà . àsatti÷càvyavadhànenànvayapratiyogyupasthitiþ sà ca smçtirnànubhavo'tonànyonyà÷rayaþ atha nànàvi÷eùaõakakarmakartçkaraõàdhikaraõakriyàdipadaj¤ànajanyakramikapadàrthasmçtãnàü na yaugapadyaü sambhavati à÷utaravinà÷inàü kramikàõàü melakànupapatteriti kathantàvatpadàrthànvayabodhaþ vi÷eùaõaj¤ànasàdhyatvàdvi÷iùñaj¤ànasyeti cet ÷rautrapratyekavarõànubhavajanyasaüskàramelakàdeva tàvatpadasmçtiþ tata ekadaiva tàvatpadàrthasmçtau satyàü vàkyàrthànubhavaþ na cànyaviùayasaüskàreõànyasya na smaraõamiti vàcyaü vàkyàrthànubhavànupapattyà phalabalena saüskàràõàü parasparasahakàreõa tatraikasmaraõakalpanàt pratyekavarõasaüskàràõàmivànanyagatikatayà padasmaraõe . atha %<yadyadàkàïkùitaü yogyaü sannidhànaü prapadyate . tena tenànvitaþ svàrthaþ padairevàvagamyate>% nacaivamanvayàntaràbhidhànaü na syàt viramya vyàpàràbhàvàditi vàcyaü evamapi prathamamanvaye hetvanupanyàsàt uttarasya hãdaü sàmagrãvaikalyaü na pårbasyeti cet astutàvadevaü tathàpi caramantàvatpadàrthaghañitavàkyàrthànubhave uktaiva gatirananyagatikatvàt . atra vadanti . sannidhànaüpadajanmaivànvayabodhahetuþ dvàramityàdàvadhyàhçtenàpi pidhànàdinànvayabodhadar÷anàt na ca dvàraü pidhehãti÷abda evàdhyà hriyate anupayogàt arthasyaivànvayapratiyogitvàdàva÷yakatvàcca arthàpatterupapàdakaviùayakatvàt . na ca ÷abdamàtramupapàdakamapi tu tadarthaþ . ava÷yaü kalpyàrthasàhacaryeõa daivava÷asampanna÷abdasmçteranyathàsiddheþ anyathà padabodhitasyaivàrthasyànvayabodhakatvamiti niyama÷aktikalpanàpattiþ svàrthànvayaparatvàcchabdànàü dvàramiti na pidhànànvayabodhakamiti tadanvayabodhàrthamava÷yaü ÷abdakalpanamiti cet lakùaõàyàü vyabhicàràt tatràkùepàkùiptena kartrà'nvayabodhàcca atha dvàrapadasahabhàvamàtraü pidhehi ÷abdasya kalpyate làghavàt na ca pidhànàbhidhàyakàneka ÷abdopasthitau vinigamakavirahaþ saüskàratàratamyàtpadavi÷eùasmçteriti cet na àkàïkùàdimatpratiyogyanvitasvàrthaparatvasya këptatvàllàghavenàrthàdhyàhàràt na ca ÷rutapadàni labdhaprayojanànãti kathamadhyàhçte teùàü tàtparyamiti vàcyaü ÷rutàrthànvayànupapattyàdhyàhçte tàtparyàt kathantarhodanaü pacatãtyatra samabhivyàhçtamàtràdanvayabodhaþ kalàyàderapi smçtatvàditi cet na tàtparyaniyamàdityavehi %<yatparaþ ÷abdaþ sa÷abdàrthaþ>% iti nyàyàt anyathà tavàpi daiva÷àt smçtakalàyapadopasthànenànvayabodhaþ syàt atha devadatta odanamityàdivàkye kriyàpadàdhyàhàràbhàvena karturanabhidhànàt tçtãyà syàditi cet na adhyàhçtenàpi pacatipadena karturanabhidhànàt . kartçsaükhyàbhihiteti cet na, devadattasya pàkaityatra tçtãyàpatteþ tàtparyatastatra vyavastheti cet tulyaü manu dvàraü pidhehãtyàdau pidhàna÷àbdànubhave pidhànopasthàpakapadatve nànvayabadho janakatvamiti cet na anvayapratiyogyupasthàpakapadatvenajanakatvàt na tu tadupasthàpakayàvatpadatvena gauravàt evaüpidhànànvayabodhe'pi anyathà gauõalàkùaõikayoranvayabodhona syàt tayorananubhàvakatvàditi ucyate kriyàpadopasthàpità kriyà kàrakapadopasthàpitaü ca kàrakaü parasparamàkàïkùati na tåpasthitimàtram anyathà dvàraü karbhatà pidhehi dvàraü pidhànaïkçtirityatràpi kriyàkarmàdhyàhàra ivànvayabodhaprasaïgaþ kriyàkarmaõorupasthitestulyatvàt evaüvidhapadopasthàpite parasparamàkàïkùà nàstãti cet tarhyàkàïkùàyàü pada vi÷eùo pasthàpitatvaü tantraü natåpasthitimàtram . arthavi÷eùe'sàdhutvàt na tatrànvayabodha iti cet na pidhehãti padaü vinà dvàra mityasyàpyasàdhutvàt tadarthaprayoge sàdhutvasya tulyatvàt sàdhutvaj¤ànasyànvayabodhe'prayojakatvàcca goõãtyàdyapabhraü÷àdàva pyanvayabodhàcca na càtràsaüsargàgrahobàdhakàbhàvàt . tasmàt kriyàpadasya kàrakapadena, kàrakapadasya ca kriyàpadena sahànvayabodhakatvaü natvekaü vinàparasya . api ca sakarmakakriyàpadaprayogaü vinà dvitãyànupapattiþ kriyàpadàrthayoge dvitãyà cet ùañaþ ànayanaü kçtirityatràpi dvitoyàpatteþ tathà puùpebhya ityatra spçhayatipadàdhyàhàraü vinà caturthyanupapattiþ yadi ca smçhayatipadàrthayoge caturthã tadà puùpamicchatãtyatràpi syàt spahayatãcchati padayorekàrthatvàt . atha sàdhutvàrthaü dvàraü puùpebhya ityatra pidhehi spçha yati padàdhyàhàro'numanyate natvambayabodhàrthaü tasyànvaya pratiyogij¤ànàdevotpatteriti cet tarhi kriyàpadaprayogaü vinà na kàrakavibhaktiþ kàrakapadaprayogaü vinà na tadanvaya yogyaü kriyàpadamiti kebalakàrake kriyàpadàdhyàhàraþ kevalakriyàyà¤ca kàrakapadàdhyàhàraþ sàdhutvàrthamàva÷yaka iti tajjanyaivopasthitiranvayabodhaupayikã . tasmàt kriyà kàrakapadopasthàpitayoreva kriyàkàrakayoþ parasparànvaya iti ÷abdàdhyàhàraeva kartràkùepe vakùyàmaþ .
     vyàkhyàtaü caitat mathurànàthena diïmàtramatrodàhriyate àsattiü niråpayati àsatti÷ceti anvayapratiyoginoþpadàrthayoravyavadhànenopasthitiràsattirityarthaþ svàvyavahitatvasambandhena tatpadàrthopasthitimatã tatpadàrthopasthitistatpadàrthe tatpadàrthasyàsattiriti phalitàrthaþ nacaivamàsannànàsannavibhàgavyàghàtaþ samåhàlambanaråpapadàrthopasthitereva sarvatra ÷àbdàbodhopayogitayà girirbhuktamagnimàn devadattenetyàdàvapi ÷àbdànubhavàvyavahitapårbavartisamåhàlambanopasthitimàdàyaivàvyavadhànenopasthiti sattvàt upasthiteraikyena vyavadhànàsambhavàditi vàcyaü bhedagarbhàvyavadhànasya pårvottarakùaõasàdharaõasyàtra prave÷àt tacca khadhvaü sàdhikaraõabhinnatve sati yaþ svapràgabhàvàdhikaraõasamaya pràgabhàvànadhikaraõakùaõastadavacchedena khasamavàyide÷otpattika tvesati svabhinnatvam . ittha¤ca prathamaü yà pratyekapadebhyaþ pratyeka padàrthànàü kramikà smçtiþsaivàsattiranvavayabodhàvyavahitapårvavartisamåhàlambanaråpãpasthitiþ . ataevàsattij¤ànaü hetuþ pratyekapadajanyapadàrthopasthitãnàmà÷uvinà÷inãnàü yugapacchàbdabodhàt pårvamasambhavena svaråpasaddhetutvàsambhavàt nacaivaü daõóã kuõóalã khaógã devadattaityàdàvekavi÷eùyakanànàvi÷eùaõakànvayabodhasthale àsattyabhàvaprasaïkaþ tatra vi÷eùaõo pasthitervi÷eùaõàntaropasthityà vyavadhànàditi vàcyaü prakçtànvayabodhànanuguõàyaþ svadhvaüsàdhikaraõakùaõastadbhinnatyasyàvyavadhànaghañakãbhåtasatyantadalàrthatvàt vi÷eùaõàntaropasthirikùaõa÷ca na prakçtànvayabuddhyananuguõaþ ananuguõatva¤ca phalabalakalpya yàdç÷ayàdç÷akùaõena vyavadhàne'pyanvayabodho'nubhavasiddhastatkùaõabhinnatvasyaivànanuguõatvaråpatvàt . ataeva girirbhuktamityàdau bhuktàdipadàrthopasthitikùaõoyatraikapadoccàraõànantaraü cirataraü vilambyànyapadamuccàritaü tatrà vyavadhàyakakùaõo'pricànanuguõastatrànvayabodhànutpatterititadubhayatra nàsattiþ . nacaivaü yatra padopasthitirvyavadhànena, padàrthopasthiti÷càvyavadhànena, tatràùyàsattyàpattiriti vàcyaü tatpadopasthityavyavahitatatpadopasthitikanyà tatpadàrtho pasthiteravyavadhànena tatpadàrthopasthitistatpadadvayajanyatatpadàrthayoranvayabodhe àsattiriti vivakùitatvàt . eva¤ca yatra padopasthitiravyavadhànena, padàrthopasthiti÷ca vyavadhànena, yatra và padàrthopasthitiravyadhànena, padopasthiti÷ca vyavadhànena, tatrobhayatràpi nàsattiþ kintvekapadopasthitijanyapadàrthopasthitiraparapadopastiti÷ca samåhàlambanaråpà tato'parapadàrthopasthitiþ padàntaropasthiti÷ca samåhàlambanaråpetyàdikrameõa padàrthopasthitistatraivàsattiþ padopasthite ravyavadhànamapi pårvottarakùaõasàdhàraõaü prakçtànvayabodhànanuguõalakùaõaghañitaü bodhyam nanu àsattibhramàdanvabodha iti sarvairgãyate sa kutreti vàcyaü yatra vyavahitapadopasthitàvavyavahitatvadhãrvyavahitàyàü padàrthopasthitau avyavahitatvadhãrvà tatra tatsambhavàt . athaivamàsattij¤ànasya ÷àbdakodhahetutveråpasatyàþ padajanyapadàrthopasthiteþ pçthakkàraõatve kiü mànaü, na ca vi÷eùaõaj¤ànasàdhyaü vi÷iùñaj¤ànamiti vi÷eùaõaj¤ànatvena kàraõamiti vàcyam àsattij¤ànasyaiva padàrthaviùayakatvena vi÷eùaõaj¤ànatvàditi cenna tadvilambenàpi ÷àbdadhãvilambàt tasyàpi pçthakkàraõatvàt na ca tadvyatirekasthàne àsattivilambàdeva ÷àbdadhãvilamba iti vàcyaü nahyàsattiþ svaråpasatã hetuþ kintu tajj¤ànameva tadvyatirekasthàne'pi sambhavàditi nirõayakçtastadasat ekalaóupasthàpyakçtivartamànatvayoranvayabodhasthàne'vyàpteryatrànumityàdinà ekadaiva padajàta manumitaü smçtaü và tata÷ca samåhàlambanapadàrthasmaraõaü jàtaü tatràvyàpte÷ca tatra pratyekapadàrthopasthiterabhàvàt naca tatràpi kramikapratyekapadàrthopasthitiþ kalpanãyeti vàcyam anubhavavirodhàt pratyekapadàrthopasthitimantareõàpi tatra ÷àbdabodhasyànubhavikatvàt ki¤caitasyàþ svaråpasaddhetutvaü svayameva niràkçtaü kramikapratyekapadàrthopasthiteþ ÷àbdabodhàt pårbaü cinaùñatvàt nàpyetajj¤ànaü kàraõaü mànàbhàvàt nahyapasthitij¤ànavilambàt ÷àbdabodhavilambaànubhavikaþ na ca daivàdadçùñàdinà padàrthopasthitau padajanyatvabhrameõa ÷àbdabodhànudayàt tajj¤ànasyàpi hetutvamiti vàcyaü vçttyà padajanyapadàrthopasthiteþ svaråpasatohetutvàttadbhrame ÷àbdabodhàbhàvàt avyavadhànàü÷avaiyarthyàcca na caitadbhramànantaraü ÷àbdànubhavadar÷anàdetajj¤ànaü heturiti vàcyaü nahi yatsattve yadutpadyate tadeva tatkàraõaü, ghañàvyavahitapårvavartiyàvatpadàrthànàmeva ghañahetutvàpatteþ na ca padajanyapadàrthopasthitau avyavahitatvàvyavahitapadajanyatvayoþ saü÷aye vyavahitatvavyavahitapadajanyatvani÷caye ca ÷àbdabodhànutpattestanni÷cayohetuþ tayoþ pratibandhakatvakalpane gauravàditi vàcyaü tàtparyaj¤ànasattve vyavahitatvavyavahitapadajanyatvagrahe'pi ÷àbdabodhadar÷anàdanutpatterevàsiddheþ nacaivaü vyavahitapadakadambàtmaka÷lãkàdau yojanàyàü kàritàyàmevànvayavodhonatvanthathà ityatra kiü vãjamiti vàcyaü yojanàyàstàtparyagràhakatvàt . ataeva yasya yojanàü vinaiva tàtparyagrahastasya na yojanàpekùà . etena anvayapratiyogipadaü tadupasthàpakaparaü tathà ca tadupasthàpakapadopasthityavyavadhànena tadupasthàpakapadopasthitistayo ràsattiþ na tu padàrthopasthitãnàmavyavadhànamapekùitamiti keùà¤cinmatamapyapàstaü vakùyamàõànyonya÷rayà÷aïkànutthiteþ samåhàlambanopasthitimàdàya sarvatràsyàþ sattvena àsannànàsannàrthavibhàgavyàùàsàpatteþ . na ca bhedagarbhamavyavadhànaü vivakùaõãyaü pårvoktadoùàõàmapi vçtteþ . etajj¤ànasya kàraõatveuktaråpeõa mànàbhàvàcca . kecittu avyavadhàneneti vi÷eùaõe tçtãyà anvayapratiyogipada¤ca anvapratiyogina upasthiti ryasmàt iti vyutpatyà anvayapratiyogyupasthàpakaparaü tathà ca tatpadàrthànvitatatpadàrtha÷àbdavuddhau tatpade tatpadàvyavadhànamàsattiþ natåpasthitãnàmavyavadhànaü vivakùitaü mauti÷lokàdau lipyàdiråpadãùavi÷eùàt avyavadhànabhrameõànvayabodhaþ . na caivaü ÷lokàdau yojanàyàmapyanvayabodho na syàt vaktredaüvyavadhànenoccàritamiti vi÷eùadar÷anena bhramàsambhavàt iti vàcyaü yojanayopasthitavàkyàntaràdeva tatrànvayabodhàt na tu ÷lokàditaþ . avyavadhàna¤cànanuguõakùaõabhedàbheda sàdhàraõaü svaparasàdhàraõa¤ca vàcyaü tenaikapadàdyupasthitayoþ kçtivartamànatvayoranvayabodhe'pi na kàpyanupapattirityàhuþ tadapyasat vakùyamàõànyonyà÷raya÷aïkànutthitestàt paryàdij¤ànasattve avyavadhànaj¤ànàbhàve'pi ÷àbdabuddherànubhavikatvàcca navyàstu vçttyà padadhojanyapadàrthopasthitiràsattiriya¤ca svaråpasatyeva hetuþ ata eva trisåtryàm àsattistu yadyapi svaråpasatyeva prayojikà ityàdiprabhàkaropàdhyàyenoktaü na ca etapyà api kàraõatvemànàbhàva iti vàcyaü tathàsati ànayeti vàkyamàkarõayataþ pratyakùeõa ghañaü pa÷yatoghañasya ÷àbdabodhàpatteþ ghañamànayeti vàkyamàkarõayataþ kàraõatayà ghañapadakàraõà kà÷asmaraõavata àkà÷asya ÷àbdabodhàpatteþ nacaivaü girirbhuktamagnimàn devadattenetyàditogiriragnimàn bhuktaü devadattenetyanvayabodhàpattiriti vàcyaü tathà tàtparyagrahasattve iùñàpatteþ kadàcittu tatra tathànvayabodhasya sarvaireva iùñatvàt nacaivaü kvacidyojanàyàþ kathamupayogaitivàcya tàtparyagrahàrthaü tadupayogitetyuktatvàditi pràhuþ avyavadhànenànvayapratiyogyupasthitiràsattiruktà sà ca ÷àbdabodhàdeva tathà ca tasyàpi àsattiþ kàraõaü sà ca ÷àbdabuddhiråpà tasyà¤ca yadyaparàsattiþ kàraõaü tadà atavasthà phalãbhåtà cet anyonyà÷raya ityataàha sà ceti prasaïgàdanvayabodhanirvàhakapadajanyapadàrthopasthitiparipàñãü pradar÷ayitumà÷aïkate atheti navyàstu nanu vçttyà pada janyapadàrthopasthiti÷cedàsattistadà nànàvi÷eùaõakasthàne kathamanvayabodhaþ? sarvàsàü padàrthopasthitãnàm ekadà'sambhavàdityà÷aïkate atheti ityàhuþ . melakaü melanam . vi÷eùaõaj¤ànasàdhyatvàditi vi÷eùaõaü padàrthastadupasthitisàdhyatvàt ityarthaþ vçttyà padadhãjanyeyàdiþ . vi÷iùñaj¤ànasya ÷àbdabodhànubhavasya . melakàt samåhàt ekadaiva tàvatpadasmçtiþ na ca sakalapadagocarasmaraõàbhàve'pi pratyekapadànubhavajanitapratyekapadàrthasmaraõàhitasaüskàrebhya eva sakalapadàrthagocaramanekaü smaraõaü sambhavati tathà ca sakalapadagocaraikarmaraõaparyantànudhàvanaü viphalamiti vàcyaü prakàràntareõa padàrthopasthiteþ ÷àbdabodhàhetutvàt padaj¤ànajanyatvopapattaye tadanudhàvanàt nanu ÷rotreõa pratyekapadànubhavo'pi na sambhavati tathàhi àdau ghotpattistato dvitãyakàle ghaghatvanirvikalpakotpattiþ akàrotpatti÷ca atha tçtãyakàle akàratattva nirvikalpakaghatvavi÷iùñadhãñotpattighanà÷àþ tata÷caturthakàle atvavi÷iùñadhã ñañatvanirvikalpakàkàranà÷acaramàkàrotpattayaþ idànã¤ca ghakàrabhànaü na sambhavati pratyakùaü prati viùayasya hetutvàt tataþ pa¤camakàle ñatvavi÷iùñabodhàkàratattvanirvikalpakañakàranà÷àþ idànãü pràthamikàkàrabhànaü na sambhavati tadabhàvàt tataþ ùaùñhakùaõe atvavi÷iùñabodhàkàranà÷au idànãü ñakàrabhànaü na sambhavati tadabhàvàt tathà ca kathaü varõasamåhàtmakapadagocara÷rautrànubhavaþ na ca pårbapårbavarõopanayasahitàntyavarõasannikarùàt ÷rautrànbhavasambhava iti vàcyaü bahirindriyajapratyakùe upanãtaü vi÷eùaõatayaiva bhàsate iti niyamàt pratyekavarõasamåhamukhyavi÷eùyakapadapratyakùasyopanayamaryàdayà ÷ravaõasambhavàt padapratyakùe pratyekaü sarvasya varõasya mukhyavi÷eùyatvàt na ca pårvavarõo'ntyavarõavi÷eùaõatayà bhàsata iti vàcyaü pårbavarõe'nyavarõavi÷eùaõatvaniyàmakasya tatsambandhasyàbhàbàt iti cet maivaü ghàdisamudàyamàtraü na ghañàdipadaü ñaghàderapi ghañapadatvàpatterapi tu avyavahitottaratvasambandhena pårvapårvavarõavaduttarottaravarõa eva padaü tacca ÷ravasà na durgrahaü pårbapårbavarõopanayasahakàreõàvyavahitottaratvasambandhena uttarottaravarõavi÷eùaõatayà pårbapårbavarõagrahasambhavàt vaiyàkaraõàstu pårbavarõaj¤ànaråpàyà upanayasàmagryàþ sattve'pi pårvavarõasyaivottaravarõe vi÷eùaõatvena bhàne niyàmakàbhàt vinigamanàbhàvena avyavahitapårbatvasambandhenaiva uttarottaravarõasyàpi vi÷eõatayà bhànasya rdurvàratayà atta÷abdayostulyapadatvàpatteþ tathà ca atpadoccàraõe tapadasya ÷ravasà gràhyatvàpattirityatovarõasamudayàdanyaþ sphoñaeva padamityàhuþ tadvi÷eùa÷ca sphoña÷abde vakùyate . atràyaü vi÷eùaþ . cintàmaõimate ÷abdàdhyàhàraeva mathurànàdhena tu àsattigrantha÷eùe àrthàdhyàhàro'pãti vyavasthàpitam . yathà %<astu và ÷abdàdhyahàra evàva÷yaka stathàpi tajjanyapadàrthopasthititvena kutohetutvaü làghavàt padàrthopasthititvena hetutvasyocitatvàt tathà ca odanaü pacanãtyàdau sati tàtparyagrahe yathàkatha¤cidupasthitakalàyàderapyanvayabodha ityarthàdhvàhàrapakùa eva samyak>% %<vàkyaü syàdyogyatàkàïkùàsattiyuktaþ padoccayaþ>% sàø daø . %<àsattikrameõànvayaþ>% raghuø .

#<àsadana># naø à + sada--lyuñ . 1 pràptau 2 naikañyasambandhe ca .

#<àsana># naø àsa--lyuñ . 1 sthitau %<ekatràsanabhojanaiþ>% smçtiþ . 2 svasthànasthitiråpe ràj¤àü ùaóguõàntavartiguõabhede ca . tadvivçtiràgneye . %<parasparasya sàmarthyavighàtàdàsanaü smçtam . are÷ca vijigãùo÷ca yànavat pa¤cadhà smçtam>% . yànasya pa÷cavidhatva¤ca . %<vigçhya sandhàya tathà saübhåyàtha prasaïgataþ . upekùayà ca nipuõairyànaü pa¤cavidhaü smçtamiti>% tatraivoktam . parasya svasya sainyànàü sàmyaü j¤àtvà vivakùaõaþ . àsanaü svàmine bråyàt mantrã svàmihite rataþ ityukte 3 vijigoùoryàtrànivartakavyàpàre ca . àsyate'tra àdhàre lyuñ . 4 upave÷anàdhàre kambalàdyàsane . %<àsanaü vasanaü ÷ayyà dàràmatraü amaõóaluþ . àtmanastu ÷uci proktaü na pareùàü kadàcana>% àø taø puø . %<prayatnamuktàsanayà gçhàgataþ>% raghuþ . %<svahastadatte manimàsane muniþ>% màghaþ %<këptàsanaü kautukavedimadhyam>% kumàø %<÷ucau de ÷e pratiùñhàpya sthiramàsanamàtmanaþ>% gãtà %<sthàpayedàsane tasmin khinnaþ kàryekùaõe nçõàm>% manuþ . %<sa vàsavenàsanasannikçùñam>% %<prà¤jalirjalajàsanam>% kumàø . 5 devatàpåjàïge upacàrabhede tadbhedàdi kàliø puø . %<àsanaü prathamaü dadyàt pauùpaü dàrujameva và . vàstraü và càrmaõaü kau÷aü maõóalasyottare sçjet . pauùpàsanaü yadvihitaü yasya tadyadi garbhakam . nivedayettadà padmevipulaü dvàri cotsçjet . pauùpaü puùpaugharacitaü ku÷asåtràdisaüyutam . atiprãtikaraü devyà mamàpyanyasya bhairava! . yaj¤adàrusamudbhåtamàsanaü masçõaü ÷ubham . nocchçàyaü nàtivistãrõamàsanaü viniyojayet . anyadàrådbhava¤càpi dadyàdàsanamuttamam . sakaõñakaü kùãrayuktaü dàru sàravivarjitam . caitya÷ma÷àna saübhåtaü varjaùitvà vibhãtakam . vàlkalaü koùajaü phàlaü vastra metattrayaü matam . romajaü kambala¤caiva tadanena catuùñayam . anena racitaü dadyàdàsanaü ceùñabhåtaye . siühavyàghratarakùåõàü chàgasya mahiùasya ca . gajànàü turagàõà¤ca kçùõasàrastha carmaõà . sçmarasyàtha ràmasya mçgàõàü navabhedinàm . carma bhiþ sarbadevànàmàsanaü prãtidaü smçtam . vàstreùu kambala ÷astamàsanaü devatuùñaye . ràïkavaü càrmaõaü ÷reùñhaü dàravaü candanodbhavam . yaccàsanaü ku÷amayaü tadàsanamanuttamam . sarveùà mapi devànàmçùãõà¤ca yatàtmanàm . yogapãñhasya sadç÷a màsanaü sthànamucyate . àsanasya pradànena saubhàgyaü bhukti màpnuyàt . sçmaro rohito nyaïkuþ ÷aüvaro babhruõo ruruþ . ÷a÷eõahariõà÷ceti mçgà navavidhà matàþ . hariõa÷càpi vij¤eyaþ pa¤cabhedo'tra bhairava! . çùyaþ svaógo ruru÷caiva pçùata÷ca mçgastathà . ete valipradàneùu carmadàne ca kãrtitàþ . sarbeùàü taijasànà¤ca àsanaü jyeùñha mucyate . àyasaü varjiyitvà tu kàüsyaü sãsakameva va . ÷ilàmayaü maõimayaü tathà ratnamayaü matam . àsanaü devatàbhyastu bhuktyai muktyai samutsçjet . atraiva sàdhakànà¤ca àsanaü ÷çõu bhairava! . yatràsãtaþ påjakastu sarbasiddhi mavàpnayàt . aiõa¤ca càrmaõaü vàstraü taijasa¤ca catuùñayam . àsanaü sàdhakànà¤ca satataü parikãrtitam . pårvoktaü yacca devebhya àsanaü parikãrtitam . tat sarvamàsanaü ÷astaü påjàkarmaõi sàdhake . na yatheùñàsano bhçyàt påjàkarmaõi sàdhakaþ . kàùñhàdikàsanaü kuryàt mitamevaü sadà budhaþ . caturviü÷atyaïgulena dãrghaü kàùñhàsanaü matam . ùoóa÷àïgulavistãrõamutsedhecaturaïgulam . pa¤càïgulaü và kuryàttu nocchritaü càtra kàrayet . pårvoktaü varjayedvarjyamàsanaü påjaneùvapi . vàstraü dvihastànno dãrghaü sàrdhahastànna vistçtam . tryaïgçlàttu tathocchàyaü påjàkarmaõi saü÷rayet . yatheùñaü càrmaõaü kuryàt pårvoktaü siddhidàyakam . ùaóaïgulàdhikaü kuryànnocchraye tu kadàcana . kàmbalaü càrmaõaü cailaü mahàmàyàprapåjane . pra÷astamàsanaüproktaü kàmàkhyàyàstathaiva ca . tripuràyà÷ca satataü viùõo÷càpi ku÷àsanam . bahåcchràyaü na caiva syàt tathaiva vahuvistçtam . dàru bhåmisanaü proktama÷màpi sarvakarmaõi . pçthak pçthak kalpayecca ÷obhanaü tàdç÷àsanam . na patramàsanaü kuryàt kadàcidapi påjane . na pràõyaïgaüna mudbhåtamasthijaü dviradàdçte . màtaïgadantasa¤jàtamàsanaü kàmike caret . carma pårvoditaü gràhyaü tathà gandhamçgasya ca . salile yadi kurvãta devatànàü prapåjanam . tatràpyàsana màsãno notthitastu samàcareta . toye ÷ilàmayaü kuryàdàsanaü kau÷ameva và . dàravaü taijasaü vàpi nànyadàsana màcaret . àsanàropasaüsthànasthànàbhàve tu påjakaþ . àsanaü kalpayitvà tu manasà påjayejjale . yadyàsanasya saüsthànaü toyamadhye na bidyate . anyatra và tadà sthitvà devapåjàü samàcaret . ityetat kathitaü putra! påjyapåjaka saïgatam>% . àsyate'nena karaõe lyuñ . 5 dehasthairyasàdhane karacaraõàdibandhabhedaråpe yogàïgabhede %<yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhyànadhàraõàsamàdhayo'ùñàvaïgàni>% vibhajya %<sthirasukhamàsanam>% pàtaø såø lakùitaü tasya vçttiþ yathà ni÷calaü sukhàvahaü ca yadàsanaü tadyogàïgam . àsyate'nenetyàsanaü tacca dvividham bàhyaü ÷àrãraü ca tatra cailàjinaku÷ottaraü bàhyaü, ÷àrãraü padmasvastikàdi . tatra padmàsanaü prasiddham . savyamàku¤citacaraõam dakùiõajaïghorvantare, dakùiõaü ca savyajaïghorvantare, nikùipediti svastikàsanam . dve pàdatale vçùaõasamãpe saüpuñãkçtya saüpuñoparipàõikacchapikàü nyasediti bhadràsanam . yogapaññena sopà÷rayàsanam . jànuprasàritavàhvoþ÷ayanaü paryaïkàsanaü krau¤coùñragajàdivadupave÷anaü krau¤càdyàsanaü draùñavyam . àsanasthairyopàyamàha . %<prayatna÷authilyànantasamàpattibhyàm>% pàtaø såø . svàbhàvikaþ prayatna÷calatvàdàsanavighàtakaþ tasyoparameõàsanaü sidhyati anante nàganàyake sthirataraphaõàsahasravidhçtavi÷vamaõóale cittasya samàpattyà dehàbhimànàbhàvenàsanaduþkhàsphårteràsanaü sidhyati . tatsiddhiliïgamàha . %<tatodvandvànabhighàtaþ>% pàtaø sçø . %<àsanajayàcchãtoùõàdimiranabhighàto bàdhàbhàvo bhavati>% vçttiþ ida¤ca ràjayogàïgaü hañayogàïgàni punaranye'pi vandhàþkà÷ãø uktàþ yathà %<mahàmudràü nabhomudràmuóóãyànaü jalandharam . målabandhantu yovetti sa yogã yogasiddhibhàk . ÷odhanaü nàóijàlasya ghañana¤candrasåryayoþ . rasànàü ÷oùaõaü samyak mahàmudràbhidhãyate . yoniü vàmàïghiõàpãóya kçtvà vakùaþsthale hanum . hastàbhyàü prasçtaü pàdaü dhàrayeddakùiõa¤ciram . pràõàn kukùau samàpårya ciraü sa¤càrayecchvanaiþ . eùà proktà mahàmudrà mahàrogavinà÷inã . candràïge tu samabhyasya såryàïge punarabhyaset . yà vahulyà bhavet saükhyà tatomudràü visarjayet . na hi pathyamapathyaü và rasàþ sarve'pi nãrasàþ . api ghoraü viùaü pãtaü pãyåùamiva jãryati . kùayakuùñhagudàvartagulmàjãrõaùurogamàþ . tasya doùàþ kùayaü yànti mahàmudrà¤ca yo'bhyaset . kapàlakuhare jihvà pratiùñhà viparãtagà . bhruvorantargatà dçùñirmudrà bhavati khecarã . na pãddhyate sa rogeõa na ca lipyeta karmaõà . bàdhyate na sa kàlena yãmudràü vetti khecarãm . citta¤carati khe yasmàjjihvà carati khegatà . tenaiùà khecarã nàma mudrà siddhairniùevità . yàvadvinduþ sthitodehe tàvanmçtyubhayaü kutaþ . yàvadbaddhà nabhomudrà tàvadvindurna gacchati . uóóãnaïkurute yasmàdahoràtraü mahàkhagaþ . uóóãyànaü tataþ proktaü tatra bandho'bhidhãyate . jañhare pa÷vimaü jànunàbherårdha¤ca dhàrayet . uóóãyànaü hyayaü bandhomçtyorapi bhayaü jayet . badhnàti hi ÷iràjàlamadhogàmi na bhojanam . eùa jalandharo bandhaþ kaõñhe duþkhaughanà÷anaþ . jalandhare kçte bandhe kaõñhasaïkocalakùaõe . na pãyåùaü patatyagnauna ca vàyuþ pradhàvati . parùõibhàgena saüpãóya yonimàku¤cayedgudam . apànamårdhamàkçùya målabandho'bhidhãyate . apànapràõayoraikyaü kùaye måtrapurãùayoþ . yuvà bhavati vçddho'pi satataü målabandhanàt>% .
     rudrayàmale'nekavidhànyàsanàni dar÷itàni yathà . %<athàsanaprabheda¤ca ÷çõuùva siddhikàïkùiõàm . yatra tatra påjakànàü siddhiratra mahãtale . adhomukhàsanaü nàtha! sarveùàü pràõinàü sukham . årdha màrgeõa deve÷a! dhàrayet màrutaü sudhãþ . sarvàsanànàü ÷reùñhaü hi årdhapàdo hi yatcaret . tadaiva mahitàü siddhiü dadàti vàyavã kalà . padmàsanaü tathà kuryàtpràõavàyuùu siddhaye . ÷ubhàsanaü sadà dhyàyet pårayitvà punaþpunaþ . urumåle vàmapàdaü punastaddikùaõaü padam . vàmorau sthàpayitvà ca padmàsanamiti smçtam . savyàpasavyayogena àsanaü parikalpayet . tadaikàsanakàle tu dvitãyàsanamàrabhet . pçùñhe pàdadbayaü sãmrivçddhàïguùñhadvayaü sudhãþ . kàyasaïkocamàkçtya dhçtvà baddhàsanaü bhavet . iti baddhàsanaü baddhvà vàyubaddhaþ punaþpunaþ civuke sthàpavedyatràddhçdi teja÷ca bhàskare . ityàsanaü hi sarveùàü pràõinàü siddhikàraõam . vàyuü va÷e tu kuryàdyaþ sa yogã nàtra saü÷ayaþ . bhàvasiddhikaraü nàtha! sarveùàü dçùñikàraõam . vàmapàdatale kuryàt pàdaü dakùiõameva tat . savyàpasavyayogena àsanadvayameva ca . sarvatraivaüprakàra¤ca kçtvà nàtãva sàdhayet . ÷çõuùvànyànyàsanàni dvàtriü÷atsaükhyakàni ca . savyàpasavyayogena dviguõaü prabhavediha . catuþùaùñyàsanànãha vadàmi vàyu÷ãdhanàt . dvà triü÷adgranthibhedena kalpayet vàyuvçddhaye . kàrmukàsanamàkçtya udare pårayet mukham . tadà vàyurva÷aü yàti kàlena såkùmavàyunà . baddhapadmàsanaü mantrã veùñayitvà pradhàrayet . kareõaü dakùiõenaiva vàmapàdàïgulãtañam . savyà pasavyadviguõaü kàrmukàsanameva ca . kàrmukadvayayogena ÷aravavadvàyunà nayet . kukkuñàsanamàvakùye nàóãnirmalahetutaþ . satkulàgamamàrgeõa kuryàt vàyunive÷anam . nijahastadvayaü bhåmau pàtayitvà jitendriyaþ . padbhyàü baddhvà karau deva! karparadvayamadhyataþ . savyàpasavyayugalaü kukkuñaü brahmaõàkçtam . baddhaü kçtvà adhaþ÷ãrùaü yaþ karoti khagàsanam . khagàsanaprasàdena ÷ramalopobhavedrutam . punaþpunaþ ÷ramàdeva viùaya÷ramalopakçt . lolàsanaü sadà kuryàt vàyulaulyàpaghàtanàt . sthiravàyuprasàdena sthiracetà bhaved drutam . padmàsanaü samàkçtya pàdayoþ sandhigahvare . hastadvayamadhode÷e niyojya kukkuñàkçti . nijahastadvayaü lagnaü nipàtya hastanirbharam . tasmàt ÷arãramutyàpya sthirapadmàsane'nilam . sthitvaitadàsane mantrã adhaþ÷ãrùaü karoti cet . uttamaü tvàsanaü j¤eyaü yoginàmatidurlabham . etadàganamàtreõa ÷arãraü ÷ãtalaü bhavet . punaþpunaþ ÷odhanena cetanà kuõóalã bhavet . savyàpasavyayogena yaþ karoti punaþpunaþ . pårayitvà målapadme såkùmavàyuü vikumbhayet . kçtvà kumbhakamevaü hi såkùmavàyau lasadvidhau . målàdibrahmarandhrànte sthàpayet gagane pade . etat ÷ubhàsanaü kçtvà såkùmarandhreùva÷eùataþ . såcãrandhre yathà såtraü pårayet såkùmavàyunà . evaü krameõa ùanmàsàt pårakasyàpi lakùaõam . mahàsukhaü samàpnoti yogàùñàïganiùevaõàt . atha vakùyemahàdeva! parvatàsanamuttamam . yat kutvà sthiraråpaþsyàt ùañcakràdiviloóanaþ . yonyàsanaü sarvayoge yoginàmabalambanam . tatkàlaü sakalaü tàvat khecaroyàvadeva hi . pàdagoùñhena càkramya liïgàgraü yoniyo jayet . anyaü pàdamurau dattvà tatra yonyàsanaü bhuvi . etanmadhye mahàdeva! baddhayonyàsanaü ÷çõu . yat kçtvà vicaret yogã pçthivyàmã÷varo yathà . kçtvà yonyàsanaü nàtha! liïgaguhyàdibandhanam . mukhanàsànetrakarõaü kaniùñhàïgulibhistathà . oùñhàdharaü kaniùñhàbhyàmanàmàbhyà¤ca nàsike . madhyamàbhyàü netrayugmaü tarjanãbhyàmatha ÷rutã . etat siddhàsanaü nàma yoginàmatidurlabham . kçtvà vàyustambhanaü ca målamàrabhya stambhayet . savyàpasavyayogena siddho bhavati sàdhakaþ . ÷anaiþ÷anaiþ samàrudhya kumbhayecca prapårayet . aruõodayakàlàcca vasudaõóena bhairava! savyàpasavyayoyenagçhãtvà bàhyagànilam . dvitãyaprahare kuryàt bàhyapåjàü manoramàm . etadàsanamàkçtya siddho bhavati sàdhakaþ . athànyadàsanaü vakùye yat kçtvà càmarobhavet . matsàdhakaþ ÷uciþ ÷rãmàn kuryàdbhàvàbhi bhàvitaþ . bhekanàmàsanaü yogyaü nàtha! vakùyàmi tadguõam . nidhàya pàdayugalaü skandhe vàhau padopari . dhyàye diùñapadaü ÷rãmàn àsanasthaþ sukhàya ca . yadi sarvàïgamuttãlya gagane khecaràsanam . mahàbhekàsanaü proktaü sarvasiddhvipradàyakam . mahàvidyà--mahàmantraü pràpnoti japatãha yaþ . etat prabhedaü vakùyàmi yaþ karoti sacàbharaþ . ekaü pàdamurau baddhvà skandhe'nyapàdarakùaõam . etat pràõàsanaü nàma sarvasiddhipradàyakam . vàyuü måle samàropya pratyàku¤cya prasàrayet . kevalaü pàdameka¤ca skandhe càropya yatnataþ . ekapàdena gagane tiùñhet sa daõóavat prabho! . apànàsanametaddhi sarveùàü pårakà÷rayam . kçtvà såkùma÷ãrùapadme samàropya ca vàyubhiþ . tadà middho bhavenmartyo nàtra kàryà vicàraõà . pràõàpànàsane kçtvà mantrã yoge÷varo bhuvi . samànàsanamàvakùye siddhimantràdisàdhanam . ekaü pàdamurau dattvà guhye'nyaü liïgavaktrake . etadvãràsanaü nàtha! samànàsanasaüj¤akam . ityàkçtya japenmantraü dhçtvà vàyuü caturdale . kuõóalãü bhàyayenmantrã koñi vidyullatàkçtim . àtmacandràmçtarasairàplutàü yoginãü sadà . vãràsanaü tu vãràõàü yogavàyuprasàdhanam . yojànàti mahàvãraþ sa yogã bhavati dhruvam . atha vakùye mahàkàla . samànàsanasàdhanam . bhedakrameõa yajj¤àtvà vãràõàmadhipobhavet . samànàsanamàkçtya baddhvàïguùñhaü kareõa ca . etena sàdhukàrã syàt sarvayogàdisàdhane . àsanaü yohi jànàti vàyunà haraõaü tathà . kàlàdãnàü nirõayantu sa kadàcit na na÷yati . kàlena labhyate siddhiþ kàlaråpomahojjvalaþ . sàdhakairyogibhirdhyeyaþ siddhavãràsanàtmanà . atha vakùye nãlakaõñha . granthibhadràsanaü ÷ubham . j¤àtvà rudro bhavet kùipraü såkùmavàyuniùevaõàt . kçtvàpadmàsanaü mantrã jaïghàyàþ kuhare karau . karparasthalaparyantaü vibhidya skandhadhàraõam . bhittvà padmàsanaü mantrã hastàrdhena vipàñayan . yena ÷ãrùaü bhavennamraü sarvàïgulibhirà÷ritam . granthibhedàsanaü kuryàt khecaràdipradar÷anam . kçtvà såkùmavàyulayaü paramàtmani kàrayet . athànyàsanamàvakùyeyogapårvakarakùaõàt . kçtvà padmàsanaü pàdàïguùñhaü jaïghàü hi saüsthitam . hastamekantu jaïghàyàü kàrmukaü karparo rdhakam . padmàsane samàdhàya aïguùñhaü paridhàrayet . kàrmukàsanametaddhi savyàpasavyayogataþ . padmàsanaü veùñayitvà aïguùñhaü ca pradhàrayet . yaþ karoti sadà nàtha! kàrmukàsanamuttamam . rogàdinà÷aü ÷atråõàü kùayaü nãtvà sukhã bhavet . atha vakùye'tra saükùepàt sarvàïgàsanamuttamam . yat kçtvà nipuõo yogã vidyàbhiþ paõóito bhavet . adho nidhàya ÷ãrùa¤ca årdhapàdadghaya¤caret . padmàsanaü tu tatraiva bhåmau karparayugmakam . daõóe daõóe tu yaþ kuryàt ÷vàsa÷àntiparaþ sudhãþ! nityaü sarvàsanaü hitvà na kuryàdvàyudhàraõam . màsena tasya siddhiþ syàt sarvarogavinà÷anam>% . anyànyapyàmanàni tatroktàni vistarànna dar÷itàni . nirvàõatantre jantusaükhyayà catura÷ãtilakùasaükhyakànyàsanànyuktàni kintu teùàü lakùaõavi÷eùàstatra noktàþ teùàü madhye dvayoreva pràdhànthamityapi tatraivoktam . yathà %<àsanàni kule÷àni! yàvantojãvajantavaþ . catura÷ãtilakùàõi caikaikaüsamudàhçtam . àsanebhyaþ samastebhyaþ sàmprataü dvayamucyate . ekaü siddhàsanaü nàma dvitãyaü kamalàsanam>% . eùàü bahuvidhànàmàsanàünàü madhye %<sukhenaiva bhavedyasminnàsane brahmacintanam . àsanaü tadvijànãyàditarat sukhanà÷anam>% ityabhiyuktokteþ pàta¤jaloktasya sthiramukhasyaivàsanasya brahmacintane gràhyatetyevaseyam . tantrasàre yogàïgàsanàni pa¤ca salakùaõànyuktàni yathà %<padmàsanaü khastikàkhyaü bhadraü vajràsanantathà . vãràsanamiti proktaü kramàdàsanapa¤cakam . urvosapari binyasya samyak pàdatale ubhe . aïguùñhau ca nibadhnãyàddhastàbhyàü vyutkramàttataþ . padmàsanamidaü proktaü yoginàü hçdayaïgamam . jànårvorantare samyak kçtvà pàdatale ubhe . çjukàyo vi÷edyogã svastikantat pracakùate . sãmani pàr÷vayornyasya gulphayugmaü suni÷calam . vçùaõàdhaþ pàr÷vapàdau pàõibhyàü parirakùayet . bhadràsanaü samuddhiùñaü yogibhiþ parikalpitam . urvoþ pàdau kramànnyasyettàlvoþ pratyaïmukhàïgulã . karau nidadhyàdàkhyàtaü vajràsanamanuttamam . ekampàdamadhaþ kçtvà vinyasyorau tathetaram . çjukàyovi÷enmantrã vãràsanamitãritam>% yatra mahàmàtrovasati tasmin 6 gajaskandhade÷e àsyate'nena à + asa--karmaõi lyuñ . 7 samyag vikùepaõasàdhane . asanaeva aõ . 8 asanavçkùe puø 9 jãvakavçkùe puø . àsana÷abdasthàne ÷asàdau taddhitayàjàdau ca pare àsannàde÷aþ iti kà÷ikàdayaþ masoramàyàntu tat dåùayitvà àsya÷abdasthàne eva tadàde÷a ityuktaü yathà yattu àsana÷abdasya àsannàde÷a iti kà÷ikàyàmuktantat pràmàdikam %<àsrovçkasya vartikàmabhãke>% iti mantre mukhàdityarthasyaucityàt %<vçkasya cit vartikàmantaràõàditi>% mantràntarasaüvàdàcca vàkhyàta¤ca tathaiva vedabhàùye iti .

#<àsanabandha># puø àsanàrtho bandhaþ . karacaraõàdãnàmanyonyabandhe %<niùeduùãmàsanavandhadhãraþ>% raghuþ .

#<àsanamantra># puø àsanasya ÷uddhyartho dànàrtho và mantraþ . tantrokte %<àdhàra÷aktikamalàsanà ya namaþ>% ityàdike tattatprakaraõokte 1 mantrabhede 2 devebhya àsanadànàrthe mantrabhede ca . sa ca mantraþ %<puruùa evedaü sarvaü yadbhåtaü yacca bhàvyam . utàmçtasye÷àno yadannenàbhirohati>% ÷rautaþ . %<÷eùama¤caü mahàdivya phaõàmaõisahasrakam . koñisåryapratãkà÷aü gçhàõàsanamã÷vara!>% iti pauràõika÷ca . evagranyo'pi tattatkalpokto j¤eyaþ . àsanaparigrahàrthe 3 mantraü ca %<àsanamantrasya merupçùñha çùiþ sutalaü chandaþ kårmodevatà àsanaparigrahe viniyogaþ>% tantrasàø .

#<àsanà># strã àsa--yuc . 1 sthitau 2 upave÷ane .

#<àsanàdi># puø àsanamàdiryasya . mantrokte påjàïge àsanaprabhçtau upacàragaõe %<àsanaü svàgata pàdyamarghamàcamanãyakam>% upacàra÷abde nivçtiþ .

#<àsanã># strã àsa--àdhàre lyuñ ïãp . 1 vipaõau 2 maryàdàyà¤ca mediø .

#<àsanda># puø àsãdatyasmin pralayakàle à + sad--abdàdiø niø . vàsudeve mediø .

#<àsandã># strã àsadyate'syàm à + sada--abdàdiø niø gauràø ïãù . 1 upave÷anayogye àsanayantre (kedàrà) 2 kùudrakhaññàyàm (koüca) . 3 sabhàmadhyayedikàyàm %<audambarãmàsandãü nàbhidaghnàmaratnimàtràmutàharanti>% kàtyàø 7, 27 . 4 uktalakùaõàyàü pãñhikàyà¤ca . àsandã÷abdasya niruktirapi ÷ataø bràø dar÷ità . %<iyaü và àsandã asyàü hãdaü sarvamàsannam tasmàdasmà àsandãmàharanti>% iti . svalpàrthe kan . kùudràsanayantrabhede strã . %<jàmbånadamayãmàsandikàm>% kàdaø . àsandã + astyarthe matup madhvàø masya vaþ . àsandãyukte triø striyàü ïãp . %<àsandãvàn gràmabhedaþ>% siø kauø .

#<àsanna># triø à + sada--kta . 1 nikañasthe, 2 upasthite ca . %<àsannapatane kåle kålaü pipatiùatãti>% ÷àø bhàø . 3 sannidhànayukte 4 samyaksthite ca %<sarvamatràsannamiti>% ÷ataø bràø . 6 ÷àbdabodhasàdhanàsattiyuktevàkye %<àsannànàsannavibhàgavyàghàtaþ>% ÷abdacintàø . 5 mumårùau ca .

#<àsannakàla># puø àsãdatyasmin kàle à + sada--àdhàre kta karmaø . mçtyukàle .

#<àsanya># puø àsye bhavaþ yat àsannàde÷aþ . mukhabhave mukhàntarvilasthe mukhye pràõe %<atha hainamàsanyaü pràõamåcuþ>% ÷ataø bràø .

#<àsanvat># triø àsyasamànàrthakaþ àsan÷abdo'sti tataþ astyarthe matup . àsyayukte samukhe . %<yadbhåtaü yacca bhàvyabhàsanvattena te càraye viùam>% athaø 6, 12, 2 .

#<àsama¤ja># puø asama¤ja eva svàrthe aõ . såryavaü÷ye sagaraputre kùatriyabhede .

#<àsambàdha># triø samantàt saübàdhà yatra . saïkãrõasthàne parasparasaügharùaõena kliùñe . %<àsambàdhà bhaviùyanti panthànaþ ÷aravçùñibhiþ>% ràmàø .

#<àsava># puø àsåyate à + så--karmaõi aõ . 1 abhiùavaõãye madye (coyànamada) tallakùaõàdi bhàvapraø . %<yacca pakvauùadhàmbubhyàü siddhaü madyaü sa àsavaþ . àsavasya vãjadravyaguõairj¤eyàguõàþþsamàþ>% navapuràõamadyayorguõàstatraiva . %<madyaü navamabhiùyandi tridoùajanakaþ param . akçcchraü vçühaõaü gràhi durgandhaü vi÷adaü guru . jãrõaü tadeva rociùõa kçmi÷leùmànilàpaham . hçdyaü sugandhi guõavallaghu ÷ramavi÷odhanam>% . sàtvikàdipànakartçbhedena ceùñàvi÷eùà÷ca tatroktàþ %<sàtvikogãtihàsyàdi ràjaso sàhasàdikam . tàmaso nindyakarmàõi nidràü ca madiràü caran>% . caran piban kuryàditi ÷eùaþ . %<vidhinà màtrayà kàle hitai ranyairyathàbalam . prahçùñoyaþ pibenmadyaü tasya syàdamçtaü yathà . kintu madyaü svabhàvena yathaivànnaü tathà smçtam>% su÷rute tu madyabhedena guõavi÷eùàdikamuktaü yathà
     %<sarvaü pittakaraü madyamamlaü dãpanarocanam . bhedanaü kaphavàtaghnaü hçdyaü vastivi÷odhanam . pàke laghu vidàhyuùõaü tãkùõamindriyabodhanam . vikà÷i sçùñaviõmåtraü ÷çõu tasya vi÷eùakam . màrdvãkamavidàhitvànmadhurànvayatastathà . raktapitte'pi satataü budhairna pratiùidhyate . madhuraü taddhi råkùa¤ca kaùàyànurasaü laghu . laghupàki saraü ÷othaviùamajvaranà÷anam . màrdvãkàlpàntaraü ki¤cit khàrjåraü vàtakopanam . tadeva vi÷adaü rucyaü kaphaghnaü kar÷anaü laghu . kaùàyamadhuraü hçdyaü sugandhãndriyabàdhanam . kàsàr÷ograhaõãdoùamåtràghàtànilàpahà . stanyaraktakùayahità surà vçühaõadãpanã . kàsàr÷ograhaõã÷vàsaprati÷yàyavinà÷inã . ÷vetà måtrakaphastanyaraktamàüsakarã surà . chardyarocakahçtkukùitoda÷ålapramàrdanã . prasannà kaphavàtàr÷ovibandhànàhanà÷inã . pittalàlpakaphà råkùà yavairyàtaprakopaõã . viùñambhinã surà gurvã ÷leùmalà tu madhålikà . råkùà nàtikaphà vçùyà pàcanã càkùikã smçtà . tridoùo bhedyavçùya÷ca kohalo vadanapriyaþ . gràhyuùõo'jagalaþ paktà råkùastçñkapha÷ophahçt . hçdyaþ pravàhikàñopadurnàbhànila÷oùahçt . vakvaso hçtasàratvàdviùñambhã vàtakopanaþ . dãpanaþ sçùñaviõmåtro vi÷año'lpamado guruþ . kaùàyo madhuraþ ÷ãdhurgauóaþ pàcana dãpanaþ . ÷àrkaro madhuro rucyo dãpano vasti÷odhanaþ . vàtaghno madhuraþ pàke hçdya indriyabodhanaþ . tadvat pakvarasaþ ÷ãdhurvalavarõakaraþ saraþ . ÷ophaghno dãpano hçdyo rucyaþ ÷leùmàr÷asàü hitaþ . kar÷anaþ ÷ãtarasikaþ ÷vayathådaranà÷anaþ . varõakçjjaraõaþ svaryo vibandhaghno'r÷asàü hitaþ . àkùikaþ pàõóurogaghnovraõyaþ saügràhako laghuþ . kaùàyamadhuraþ ÷ãdhuþ pittaghno'sçkprasàdanaþ . jàmbavo baddhanisyandastuvaro vàtakopanaþ . tãkùõaþ suràsavo hçdyo måtralaþ kaphavàtanut . mukhapriyaþ sthiramado vij¤eyo'nilanà÷anaþ . laghurmadhvàsava÷chedã mehakuùñhaviùàpahaþ . tiktaþ kaùàya÷ophaghnastãkùõaþ svàduravàtakçt . tãkùõaþ kaùàyo madakçddurnàmakaphagulmahçt . kçmimedo'nilaharo maireyo madhuro guruþ . balyaþ pittaharo varõyo mçdvãkekùurasàsavaþ . ÷ãdhurmadhåkapuùpottho vidàhyagnibalapradaþ . råkùaþ kaùàyakaphahçdvàtapittaprakopaõaþ . nirdi÷edrasata÷cànyàn kandamålaphalàsavàn . navaü madyamabhisyandi guru vàtàdikopanam . aniùñagandhaü virasamahçdya¤ca vidàhi ca . sugandhi dãpanaü hçdyaü rociùõu kçminà÷anam . sphuñasrotaskaraü jãrõaü laghu vàtakaphàpaham . ariùño dravyasaüyogasaüskàràdadhiko guõaiþ . bahudoùahara÷caiva doùàõàü ÷amana÷ca saþ . dãpanaþ kaphavàtaghnaþ saraþ pittavi÷odhanaþ . ÷ålàghmànodaraplãhajvaràjãrõàr÷asàü hitaþ . pippalyàdikçto gulmakapharogaharaþ smçtaþ . cikitsiteùu vakùyante'riùñà rogaharàþ pçthak . ariùñàsava÷ãdhånàü guõàn karmàõi càdi÷et . buddhyà yathàsvaü saüskàramavekùya ku÷alo bhiùak . sàndraü vidàhi durgandhaü virasaü kçmilaü guru . ahçdyaü taruõaü tãkùõamuùõaü durbhàjanasthitam . alpauùadhaü paryuùitamatyacchaü picchila¤ca yat . tadvarjyaü sarvadà madyaü ki¤ciccheùantu yadbhavet . tatra yat stokasambhàraü taruõaü picchilaü guru . kaphaprakopi tanmadyaü durjara¤ca vi÷eùataþ . pittaprakopi bahulaü tãkùõamuùõaü vidàhi ca . ahçdyaü phenilaü påti kçmilaü virasaü guru . tathà paryuùita¤càpi vidyàdanilakopanam . sarvadoùairupetantu sarvadoùaprakopaõam . cirasthitaü yàtarasaü dãpanaü kaphavàtajit . rucyaü prasannaü surabhi madyaü sevyaü madàvaham . tasyànekaprakàrasya sadyasya rasavãryataþ . saukùmyàdauùõyàcca taikùõyàcca vikà÷itvàcca vahninà . sametya hudayaü pràpya dhamanãrårdhvamàgatam . vikùobhyendriyacetàüsi vãryaü madayate'ciràt . cireõa ÷leùmike puüsi pànato jàyate madaþ . aciràdvàtike dçùñaþ paittike ÷ãghrameva tu . sàtvike ÷aucadàkùiõyaharùamaõóanalàlasaþ . gãtàdhyayana saubhàgyasuratotsàhakçnmadaþ . ràjase duþkha÷ãlatvamàtmatyàgaü sasàhasam . kalahaü sànubandhantu karoti puruùe madaþ . a÷aucanidràmàtsaryàgamyàgamanalolatàþ . asatyabhàùaõa¤càpi kuryàddhi tàmase madaþ . raktapittakaraü ÷uktaü chedi bhuktavipàcanam . vaisvaryaü jaraõaü ÷leùmapàõóukrimiharaü laghu . tãkùõoùõaü måtralaü hçdyaü kaphaghnaü kañupàki ca . tadvattadàsutaü sarvaü rocana¤ca vi÷eùataþ . gauóàni rasa÷uktàni madhu÷uktàni yàni ca . yathàpårvaü gurutaràõyabhisyandakaràõi ca . tçùàü tu dãpanaü hçdyaü hçtyàõóukçmiroganut . grahaõyar÷ovikàraghnaü bhedi sauvãrakaü tathà . dhànyàmlaü dhànyayonitvàddãpanaü dàhanà÷anam . spar÷àtpànàttu pavanakaphatçùõàharaü laghu . taikùõyàcca nirharedà÷u kaphaü gaõóåùadhàraõàt . mukhavairasyadaurgandhyamala÷oùaklamàpaham . dãpanaü jaraõaü bhedi hitamàsthàpaneùu ca . samudramà÷ritànà¤ca janànàü sàtmyamucyate .>%
     smçtau tu jàtibhedena madyavi÷eùapànaniùedhàrthaü madyavibhàgàdi dar÷itaü yathà pràø viø manuhàrãtayamaiþ . %<surà vai malamannànàü pàpmà ca malamucyate . tasmàdbràhmaõa ràjanyau vai÷ya÷ca na suràmpibet>% . tathà ca ÷rutiþ %<surà vai malamannànàmançtaü pàpmatamaüsureti>% . yadyapyanna÷abdaþ÷åkadhànyataõóulavikàravi÷eùa odane prasiddhastathàpi bahutara vacanàt piùñayavànnàdivikàramapi lakùayati . tenànnavikàravi÷eùomadahetuþ surà ityucyate . atriþ . %<gauóãpaiùñã ca màdhvã ca vij¤eyà trividhà surà . yathaivaikà tathà sarvà na pàtavyà dvijottamairiti>% trividhaiva sureti panasàdivikàravyàvçttasya tritayasyànugatasyaikasya pravçttinimittasyàbhàvàt na pànakriyàvyàpyatvam itaravyàvartakadharma÷ca mahàpàtakahetupànakarmatvamupàdhiþ suràj¤ànàdhãnaü mahàpàtakaü tajj¤ànàdhãna¤ca suràj¤ànam itaretarà÷rayàpatteþpulastyavacanavirodhàcca yathà pulastyaþ . %<pànasaü dràkùaü màdhåkaü khàrjåraü tàlamaikùavam . màkùikaü ñàïkaü màdhvãkamaireyaü nàrikelajam . samànàni vijànãyànmadyànyekàda÷aiva tu . dvàda÷antu surà madyaü sarveùàmadhamaü smçtam>% . anenaikàda÷ànàü suràtvaü niùedhati . madya÷abdastu madahetudravadravyamàtravacanaþ asmàdeva vacanàt na tu madyamàtraü surà÷abdasyàrthaþ tathà ca vçhaspatiþ . %<gauóãü màdhvãü såràü pairùñã pãtvàvipraþ samàcaret . taptakçcchraü paràka¤ca càndràyaõamanukramàt>% . trayàõàü suràtve krameõa pràya÷cittatrayaü na syàt . tathà bhaviùye %<surà paiùñã tu mukhyoktà na tasya÷cetare same>% . paiùñãti taõóulavikàramàtropalakùaõam . itare gauóãmàdhvyau . ato annavikàra eva surà÷abdasya mukhyatvàt trividhà sureti gauóãmàdhvyorgauõasuràtvaj¤àpanàrtham tenaitatpàne'pi mahàpàtakatvamatidi÷ati yathaivaikà tathà sarveti paiùñyàü pårbaprasiddhiü dar÷ayati yathà paiùñã surà tathà sarvà gauóã màdhvã ca . pårvavacanoktàpi paiùñã dçùñàntatvenàtradar÷ità . na pàtavyà dvijottamairbràhmaõairityarthaþ . traivarõikaparatve uttamapadànarthakyàt . na tu bahuvacanànarthakyaparãhàràrthamuttamapràtipàdikànarthakyaü yuktaü bahuvacanasya sajàtãyopasthàpakatvena caritàrthatvàt . ato bràhmaõasya trividhasuràpànaü mahàpàtakam . %<kùatriyavai÷yayostu>% surà vai malamannànàmiti vacanena paiùñyeveti sthitam govindaràjavi÷varåpavãre÷varàõàmayamanumato'rthaþ . ata eva %<evaü màdhvã ca gauóã ca paiùñã ca trividhà surà . dvijàtibhirnapàtavyà kadàcidapi karhicit>% itimanuvacane'pi dvijàtipadaü bràhmaõaparameva . ataeva dvividhasuràpàne kùatriyàdãnàü mahàpàtakaü tàvadastu doùàbhàvamevàha vçddhayàj¤alkyaþ . %<kàmàdapi hi ràjanyovai÷yo vàpi katha¤cana . madyamevàsuràü pãtvà na doùaü pratipadyate>% tadevaü paiùñã niùedhastraivarõikànàm gauóãmàdhvãniùedhastu bràhmaõasyaiva nanu bràhmaõaràjanyàviti kartçvi÷eùaõaü puüliïgaü tatra vivakùitam ataþ kathaü vràhmaõyàþ suràpànaü mahàpàtakam ucyate niùidhyamànakriyàyàvidheyatvena tatkarturanupàdeyatvàtta dvi÷eùaõaü liïgamavivakùitam havirubhayatvavat . atastajjàtistrãõàmapi pànaniùedhaþ . tathà ca bhaviùye %<tasmànna peyaü vipreõa suràmadyaü katha¤cana . bràhmaõyàpi na peyà vai surà pàpabhayàvahà>% . %<yadvràhmaõã suràpã syànna tàü devàþ patilokaü nayantãti>% ÷rutiþ . %<patatyardha÷arãreõa bhàryà yasya suràü pibet . patitàrdha÷arãrasya niùkçtirnopapadyate>% . na caivaü kùatriyavai÷yastrãõàmaniùedhaþ bràhmaõãpadasya niùiddhasuràpànakartabhàryopalakùakatvàt bhàryà yasya suràü pibediti sàmànya÷ravaõàcca .
     vedavihitaþ madyasavanaprakàrastu sautràmaõã÷abde vakùyate . %<yakùarakùaþpi÷àcànnaü madyaü màüsaü suràsavam . tatbràhmaõena nàttavyaü devànàma÷natà haviþ>% manuþ . %<anàsavàkhyaü karaõaü madasya>% kumàø . %<nànàsavapàtrasaïghulam>% kàdaø . %<mukhaü làlàklinnaü pibati caùakaü sàsavamiva>% ÷ànti÷aø . %<saüvidàsavayormadhye saüvidaiva garãyasã>% tantraø . bhàve gha¤ . 2 madyàderabhiùave (madacoyàna) àsåyate'tra àdhàre gha¤ . 3 abhiùavapàtre . à + såprasave ac . 6 prasavakartari triø . %<devasya saviturmatimàsavaü vi÷vadevyam>% ÷rutiþ .

#<àsavadru># puø àsavasya (tàóã) madyabhedasya kàraõaü druþ ÷àkaø taø . tàlavçkùe .

#<àsavanãya># triø à + su--karmaõi anãyar . abhiùavaõãye-

@<[Page 889a]>@
#<àsà># strã à + so--aï . antike niruø %<piturna yasyàsayà>% çø 1, 127, 8, %<àsayà antikena>% bhàø . tasya klãvatvamapi . %<à na indro dåràdàsàt>% çø 4, 20, 1, %<àsàdantikàditi>% bhàø .

#<àsàdana># naø à + sada--õic--lyuñ . 1 sannidhàpane, 2 sthàpane %<kçtvottaraparigrahàdi karotyàjyàsàdanàt>% kàtyàø 6, 2, 5, à÷valàø ÷abde udàø 3 àsannatàsampàdane 4 mardane ca %<vayamàsàdane tasya darpamadya haremahi>% bhàø saø 20 aø .

#<àsàdita># triø à + sada--õic--kta . 1 nikañãkçte 2 pràpte ca %<àsàditaprakañanirmalacandrahàsaþ>% sàø daø 3 àyojite 4 sannidhàpite 5 sampàdite 6 kàmakelipare ca .

#<àsàdya># triø à + sada--õic--yat . pràpye %<abhådanàsàdyamadhijyadhanvanaþ>% raghuþ . 2 nikañãkàrye 3 avasàdaü pràpaõãye à + sada--õic--lyap . 4 pràpyetyarthe avyaø .

#<àsàra># puø à + sç--gha¤ . 1 dhàràsampàte 2 vegavçùñau, %<tvàmàsàrapra÷amitabanopaplavaü sàdhu mårdhnà>% . %<puùpàsàraiþ snapayatu bhavàn vyomagaïgàjalàrdraiþ>% meghadåø %<àsàrasiktakùitivàùpayogàt>% raghuþ . 3 prasaraõe, 4 sainyànàü sarvato vyàptau ca . 5 karaõe gha¤ . suhçdbale . 6 dvàda÷aràjamaõóalamadhye nçpabhede . dvàda÷aràjamaõóala¤càgneye dar÷itam yathà %<àtmamaõóalamevàtra prathamaü maõóalaü bhavet . samantàttasya vij¤eyà ripavo maõóalasya tu . upetastu suhçt j¤eyaþ ÷atrumitramataþ param . mitramitramato j¤eyaü mitramitra ripustataþ . etat purastàt kathitaü pa÷càdapi nibodha me . pàrùõigràhastataþ pa÷càt tata àkranda ucyate . àsàrastu tato'nyaþ syàdàkrandàsàra ucyate . jigãùoþ ÷atruyuktasya vimuktasya tathà dvija! . tatràpi ni÷cayaþ ÷akyovaktuü manujapuïgava! nigrahànugrahe ÷aktomadhyasthaþ parikãrtitaþ . nigrahànugrahe ÷aktaþ sarveùàmapi yo bhavet . udàsãnaþ sa kathito balavàn pçthivãpatiþ . maõóalaü tava saüprokta metat dvàda÷aràjakam>% . 6 ùaóviü÷aragaõaiþ racite daõóadacchandobhede ca .

#<àsàvya># triø à + su--õyat . abhiùavaõãye madyàdo .

#<àsika># puø asiþ praharaõamasya ñhak . khaógena yuddhakàrake

#<àsikà># strã paryàyeõàsanam àsa--paryàye õvul . paryàyeõa upave÷ane . %<uùñràsikàþ supyante>% pàtaø bhàø .

#<àsikta># triø ãùat samyak và siktaþ à + sica--kta . 1 ãùat sikte 2 samyaksikte ca .

@<[Page 889b]>@
#<àsita># naø àsa + bhàve--kta . 1 upave÷ane . àsadhàtau udàø . àdhàre kta . upave÷anàdhàre sthàne . àsitasya munerapatyaü ÷ivàø aõ . asitamunerapatye sa ca ÷àõóilyagotre pravaraþ .

#<àsidhàra># naø asidhàrà ivàstyatra'õ . yuvà yuvatyà sàrdhaü yat mugdhabhartçvadàcaret . antarnivçttanaddhaþ syàt àsidhàravrataü hi tat iti yàdavokte vratabhede %<abhyasyatãva vratamàsidhàram>% raghuþ .

#<àsiddha># triø à + sidha--kta . ràjàj¤ayà vàdinà kçtàvarodhe prativàdini %<nàsiddhastaü vilaïghayet>% nàraø .

#<àsinàsi># puüstrã àsiriva tãkùõàgrà nàsà yasya asinàsaþ munibhedastasyàpatyam i¤ . tadapatye tataþ yuvàpatye phak taulvaø na luk . àsinàsàyanaþ tatpautre .

#<àsibandhaki># puø asibandhakasyàpatyam i¤ . asibandhakàpatye tataþ yupàpatye phak tasya taulvaø na luk . àsibandhakàyanaþ tatpautre .

#<àsãna># triø àsa + ÷ànac . upaviùñe àsadhàtau udà0

#<àsãnapracalàyita># naø àsãnena upaviùñenaiva pracalavat àcaritam pracala--kyac bhàve kta . upavi÷ya nidràva÷ena pracalanaråpe (vaseóholà) dolane .

#<àsut># triø à + su--kvip . kçtàbhiùave . tasyedam gahàø cha . àsutãyaþ . tatsaübandhini triø .

#<àsuti># strã à + su--ktin . somàdiniùpãóane 1 abhiùave, 2 madyaniùpàdane(coyàna) iti khyàte madyapàke ca . %<pariùkçtasya rasina iyamàsuti÷càrurmadàya>% çø 8, 1, 26 . à + su-- prasave kvip . 3 prasave . %<yonàvindra! kùudhyadbhyovaya àsutiü dàþ>% çø 1, 104, 7 . àsuteþ sannikçùñade÷àdi caturarthyàü madhvàø matup . àsutimat tadvati triø striyàü ïãp .

#<àsutãvala># puø àsutirastyasya balac dãrghaþ . 1 ÷auõóike . 2 somàbhiùava÷àlini yàj¤ike ca .

#<àsura># triø asurasyedam aõ . asurasaübandhini . %<àsuraü tadbhayettoyaü pãtvà càndràyaõa¤caret>% smçtiþ %<kulàlacakraniùpannamàsuraü mçõmayaü smçtam . tadeva hastaghañitaü sthàlyàdi daivikaü bhavet>% kàtyàø smçø . tena (màlasà) prabhçtimçõmayasya hastaghañitatvena gràhyatà'nyeùàü tvagràjyatà . striyàü ïãp . %<àsurã ràtriratyatra tasmàtàü parivarjayet>% smçtiþ . 2 asuravadàcàrayukte tadàcàra÷ca gãtàyàmuktoyathà . %<dvau bhåtasargau loke'smin daivaàsuraeva ca . daivovistara÷aþ proktaàsuraü pàrtha me ÷çõu . pravçtti¤ca nivçtti¤ca janà na viduràsuràþ . na ÷aucaü nàpi càcàraüna satyaü teùu vidyate . asatyamapratiùñhante jagadàhuranã÷varam . aparasparasambhåtaü kimanyat kàmahetukam . etàü dçùñimavaùñabhya naùñàtmàno'lpabuddhayaþ . prabhavantyugrakarmàõaþ kùayàya jagato'hitàþ . kàmamà÷ritya duùpçraü dambhamànamadànvitàþ . mohàdgçhãtvà'sadgràhàn pravartante'÷ucivratàþ . cintàmaparimeyà¤ca pralayàntàmapà÷ritàþ . kàmopabhogaparamàetàvaditi ni÷citàþ . à÷àpà÷a÷atairbaddhàþ kàmakrodhaparàyaõàþ . ãhante kàmabhogàrthamanyàyenàrthasa¤cayàn . idamadya mayà labdhamidaü pràpsye manoramam . idamastãdamapi me bhaviùyati punardhanam . asau mayà hataþ ÷atrurhaniùye càparànapi . ã÷varo'hamahaü bhogã siddhvo'haü balavàn sukhã . àóhyo'bhijanavànasmi ko'nyo'sti sadç÷o mayà . yakùye dàsyàmi modiùya ityaj¤ànavimohitàþ . anekacittavibhràntàmohajàlasamàvçtàþ . prasaktàþ kàmabhogeùu patanti narake'÷ucau . àtmasambhàvitàþ stabdhà dhanamànamadànvitàþ . yajante nàma yaj¤aiste dambhenàvidhipårbakam . ahaïkàraü balaü darpaü kàmaü krodha¤ca saü÷ritàþ . màmàtmaparadeheùu pradviùanto'bhyasåyakàþ . tànahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn . kùipàmyajasrama÷ubhàsvàsurãùveva yoniùu . àsurãü yonimàpannà måóhà janmani janmani . màmapràpyaiva kaunteya! tatoyàntyadhamàü gatim . trividhaü narakasyedaü dvàraü nà÷anamàtmanaþ . kàmaþ krodhastathà lobhastasmàdetattrayaü tyajet . etairvimuktaþ kaunteya! tamodvàraistribhirnaraþ . àcaratyàtmanaþ ÷reyastatoyàti paràü gatim . yaþ ÷àstravidhimutsçjya vartate kàmacàrataþ . na sa siddhimavàpnoti na sukhaü na paràü gatim . tasmàcchàstraü pramàõante kàryàkàryavyavasthitau . j¤àtvà ÷àstravidhànãktaü karma kartumihàrhasi>% . 3 asuravat kartavye vivàhabhede puø . sa ca %<bràhmodaivastathaivàrùaþ prajàpatyastathàsura>% iti vibhajya %<pai÷àca÷càsura÷caiva na kartavyo kadàcana>% iti niùidhya %<j¤àtibhyodraviõaü dattvà kanyàyaü caiva ÷aktitaþ . kanyàpradànaü svàcchandyàdàsurodharma ucyate>% iti manunà lakùitaþ . bràhmàdivivàheùu pra÷asta putralàbharåpaphalamuktvà %<itareùu ca ÷iùñeùu nç÷aüsànçtavàdinaþ . jàyante durvivàheùu brahmadharmadviùaþ sutàþ>% . ananditaiþ strãvivàhairanindyà bhavati prajà . ninditarnindità nçõàü tasmànnindyàn vivarjayet . %<kuvivàhaiþ kriyàlopai vadànadhyayanena ca kulànyakulatàü yànti bràhmaõàtikrameõa ca>% iti manunà tasya nindà kçtà %<àsurodraviõadànàt>% yàø smçø . àsuràdivivàhastu kartavyãhyagnisàkùikaþ ityukteþ tatràpyagnyàdhànaü kàryameva %<àsuràdivivàheùu pitçgàmi bhaveddhanam>% smçtiþ %<aprajastvãdhanaü bharturbràkùyàdiùu caturùvapi . duhitéõàü prasåtà ceccheùeùu pitçgàmi tat>% yàø smçø . %<÷eùeùvàsuragàndharvaràkùasapai÷àceùu bhàryàtvaü pràptàyàþ>% iti mitàø . dàyabhàgakçtà tu tattadvivàhakàleùu dattaüdhanamiti vyàkhyàtam . 4 ràjasarùape (ràisariùà) strã ràjaniø . 5 viólavaõe naø . svàrthe aõ . 6 asure . %<tasmàdapyasyehàdadànama÷raddadhànamayajamànamàhuràsurovateti>% chàø uø ukte 7 ayajana÷ãle ayajanàdikartçtvàdasyàsuratvam . ataeva manunà %<ayajvanàü hi yadvittamàsurakhaü taducyate iti>% taddravyasyàsuradhanatvamuktam . tata÷ca ÷àstrànabhyanuj¤àtaviùayabhogaheturàgapradhànà, vaidikaniùedhàtikrameõa svabhàvasiddharàgadveùànusàrisarvànarthahetupravçttihetubhåtà ca ràjasã pravçttiþ àsurã prakçtiþ . àsurã sampattu asuramaõahetubhåtà rajastamomayã sampad sà ca a÷ubhavàsanàsantatijanyà talliïgaü tu %<dambhodarpo'bhimàna÷ca krodhaþ pàruùyameva ca . aj¤ànaü càbhijàtasya pàrtha! . sampadamàsurãm>% gãtoktam . %<daivã sampad vimokùàya nibandhàyàsurã matà>% gãtà 8 chedàtmakacikitsàbhede strã ÷abdacaø .

#<àsurasva># naø 6 taø . %<ayajvanàntu yaddravyamàsurasvaü taducyate>% iti manåkte ayàj¤ikadhane .

#<àsuràyaõa># puø àsurerapatyaü yuvà phak . àsåreryuvagotràpatye sa ca ÷uklayajuþsampradàya pravartaka %<àsuràyaõàcca yàskàdàsuràyaõaþ>% ÷ataø bràø %<àsurerupasaükhyànam>% vàrtiø ukteþ striyàü ùphe ùittvàt ïãù . àsuràyaõã .

#<àsuri># puø tattvaj¤ànopade÷ena asyati saüsàram asaurac asuraþ kapilastasya chàtraþ ij . sàïkhyayogàcàrye kapila÷iùye çùibhede . %<etatpavitramagyraü muniràsuraye'nukamprayà pradadau . àsurirapi pa¤ca÷ikhàya tena bahudhà kçtaü tantram>% sàø kàø . saeva pratyahaü tarpaõãyarùigaõe pañhitaþ . sanaka÷ca sananda÷ca tçtãya÷ca sanàtanaþ . kapila÷càsåri÷caiva voóhuþ pa¤ca÷ikhastatheti tarpaõe smçtiþ . yuvàpatye tu phak tasya taulvaø na luk . àsuriþ tatputraþ àsuràyaõaþ tatpautraþ sa ca yajurvedasaüpradàyapravartakaþ àsuràyaõa÷abde udàø .

#<àsurivàsin># puø àsurau tatsamãpe vasati õini . àsurimunerantevàsini prà÷nãputre ÷uklayajuþsaüpradàya pravartake çùibhede . %<prà÷nãputràt àsurivàsinaþ prà÷nãputraþ>% ÷ataø vràø .

#<àseka># puø à + sica--gha¤ . jalàdinà 1 vçkùàderãùatsecane 2 samyakseke ca .

#<àsekya># puø àsekamarhati yat à + sica--õyat và . %<pitrostu tulyavãryatvàdàsekyaþ puruùo bhavet . sa ÷ukraü prà÷ya labhate dhvajonnatimasaü÷ayam>% iti vaidyakokte napuüsakabhede . dhvajonnataye tasya janmottaraü ÷ukrasekayogyatvàt tathàtvam .

#<àsecana># triø na sicyate tçùyati mano'tra àdhàre lyuñ asecanaþ svàrthe'õ . 1 yaddar÷ane mano na tçùyati tasmin mana ànandavi÷eùahetau padàrthe . svàrthekan . tatraiva . %<nayanayugàsecanakam>% sàø daø . ràyamukuñastu asecanaityevàha . à + sica--bhàve lyuñ . 2 samyakseke naø . %<tasya sarpiràsecanaü kçtvà>% ÷ataø bràø . karaõe lyuñ . 3 àsecanasàdhane pàtre . %<yà pàtràõi påùõa àsecanàni>% çø 1, 16 2, 13 . 4 tàdç÷e kùudrapàtre strã ïãp .

#<àsedivas># triø à + sada--kçsu . 1 nikañàgate 2 pràpte ca . striyàü ïãp vasyottvam iñonivçtti÷ca . àseduùã .

#<àseddhç># triø à + sidha--tçc . vyavahàre ràjàj¤ayà prativàdino gatyàdirodhakartari vàdini striyàü ïãp . àsedha÷abde udàø .

#<àsedha># puø à + sidha--bhàve gha¤ . vyavahàre ràjàj¤ayà vàdinà prativàdinaþ sthànàntaragatyàdyavarodhe tatkàlaprakàrabhedàdiþ mitàø nàradenoktaþ . %<vaktavye'rthe hyatiùñhantamutkràmanta¤ca tadvacaþ . àsedhayedvivàdàrthã yàvadàhvà nadar÷anam . sthànàsedhaþ kàlakçtaþ pravàsàt karmaõastathà . caturbidhaþsyàdàsedho nàsiddhastaü vilaïghayet . àseghakàla àsiddhaþ àsedhaü yo'tivartate . sa vineyo'nyathà kurvannàseddhà daõóabhàg bhavet . nadãsantàra kàntàradurde÷opaplavàdiùu . àsiddhastaü paràsedhamutkràmannàparàdhnuyàt . nirveùñukàmorogàrtho yiyakùurvyasane sthitaþ . abhiyuktastathànyena ràjakàryodyatastathà . gavàü pracàre gopàlàþ ÷asyàvàpe kçùãvalàþ . ÷ilpina÷càpi tatkàlamàyudhãyà÷ca vigrahe>% . nàseddhavyàiti ÷eùaþ

@<[Page 891b]>@
#<àsevana># naø samyak sevanam . 1 satatasevane 2 paunaþpunye ca . %<nisastapatàvanàsevane>% pàø . %<àsevanaü paunaþpunyam>% siø kauø .

#<àsevà># strã à + seva--a . 1 paunaþputye %<paunaþpunyamàsevà>% siø kauø . 2 samyaksevàyà¤ca .

#<àsevita># triø à + seva--kta . 1 samyaksevite 2 paunaþpunyena sevite ca bhàve kta . 3 àsevàyàü naø . tataþ iùñàø ini . àsevitin . àsevanakartari triø striyàü ïãp .

#<àskanda># puø à + skanda--gha¤ . 1 utplavane 2 àkramaõe 3 saü÷oùaõe 4 tiraskàre ghoñakànàmàskanditàkhye 5 gatibhede

#<àskandana># naø àskadyate'tra àdhàre lyuñ . 1 yuddhe bhàve lyuñ . 2 tiraskàre 3 àkramaõe %<caraõàskandananàmitàcalendraþ>% kiràø . 4 a÷vagatibhede ca .

#<àskandita># à + skanda--svàrthe õic--kta àskandojàto'sya tàrakàø itac và . 1 a÷vànàü gatibhide sa ca pa¤cavidhaþ tallakùaõamuktaü hemacandreõa . %<gatayaþ pa¤ca dhàràsthàsturaïgàõàü kramàdimàþ . tatra dhauritakaü dhauryaü dhoraõaü dhorita¤ca tat . babhrukaïka÷ikhikroóagativad valgitaü punaþ . agrakàyasamullàsàt ku¤citàgraü natatrikam . plutaü tu laïghanaü pakùimçgayoranuhàrakam . uttejitaü teritaü syàt madhyavegena yà gatiþ . utteritamupakaõñhamàskanditamityapi . caturbhi÷ca padaiþ kopàdiva utplu tya yà gatiþ>% . saüj¤àyàü svàrthe và kan . tatraiva . tàraø itac . 2 àskandanayuktamàtre triø .

#<àskra># triø à + krama--óa vede niø suñ . àkràmake %<ànovi÷và àskrà gamantu devàþ>% çø 1, 183, 2 . %<àskràþ ÷atråõàmàkramitàraþ>% bhàùyam .

#<àsta># triø à + asa + vikùepe kta . samyakkùipte .

#<àstara># puø à + sté--karmaõi ap . 1 hastipçùñhasthakambale (jhula) iti khyàte . 2 vistaraõãye kañàdau %<vàso valkalamàstaraþ kisalayaþ>% ÷àø ÷aø . bhàve ap . 3 suvistàre

#<àstaraõa># naø àstãryate karmaõi lyuñ . 1 àstãryamàõe kañàdau %<divàstaraõasaükãrõe vistãrõe gamarnottame>% . %<darbhàstaraõamàstãrya>% bhàø paø 250 aø . 2 àstaraõa pañyàm strã ïãp . màve lyuñ . 3 vistàre . %<nive÷anaü punarnavãkçtya lepanàstaraõopastaraõaiþ>% à÷vaø gçø . àstaraõe dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . 4 àstaraõe dãyamàne 5 tatra kàrye ca triø .

@<[Page 892a]>@
#<àstaraõika># triø àstaraõaü prayojanamasya ñhak . àstaraõasàdhane vastràdau . %<athàstaraõikaü sarvaü ghçtàktaü samave÷ayan>% ràmàø . tasyedam vçddhatvàt cha . àstaraõãya àstaraõa sambandhini triø .

#<àstàyana># triø astãtyavyayam asti + vidyamànasya sannikçùñade÷àdi pakùàø phak . vidyamànasannikçùñade÷àdau .

#<àstàra># puø àstãryate à + sté--gha¤ . 1 vistàrye 2 vistàre ca

#<àstàrapaïkti># strã karmaø . vaidike chandobhede sà ca sarvànuø kàtyàø dar÷ità yathà %<pa¤camaü païktiþ pa¤capadà . atha catuùpadàdyà viràñ da÷akà . ayujau jàgatau tatovçhatyauyujau tadviparãtàdyau cet prastàrapaïktirantyau cedàstàrapaïktiràdyantyau cet saüstàrapaïktirmadhyamau cedviùñàrapaïktiþ>% .

#<àstàva># puø àstuvantyatra à + stu + àdhàre gha¤ . yaj¤e stotéõàü 1 stavanàdhàre de÷e . %<tatrodgàténàstàve stoùyamàõànupopavive÷a>% chàø uø . %<udgàtén udgàtçpuruùàn àgatya àstuvantyasminniti àstàvastasminnàstàve>% bhàø . %<uda¤cogatvà''stàvacàtvàla÷àmitràn udaïmukhonabho'saümçùñaþ>% dràhyàyaõaþ . %<udaïmukhàstiùñhantaþ tataþ àstàvade÷aü càtvàlaü ÷àmitraü ca stutyàdibhirmantrairyathàkramamupatiùñheran>% tàõóyabràø bhàø . %<vahirvedyàstàve và sthàpayeyuþ>% à÷vaø ÷rauø . bhàve gha¤ . 2 samyakstave .

#<àstika># triø asti paraloka iti matiryasya ñhak . 1 paralokàstitvavàdini %<àstãtyuktvà gato yasmàdàstikastena kathyate>% iti niruktasaüj¤ake jaratkàramunisute 2 munibhede àstikotpattikathà àstãka÷abde vakùyate . %<àstikasya munermàtà bhaginã vàsukestathà jaratkàramuneþ patnã manasàdevi te namaþ>% manasàpraõàmamantraþ .

#<àstikàrthada># puø àstikàyàrthaü dadàti dà--ka . janamejaye ràjani ÷abdacaø .

#<àstikya># naø àstikasya bhàvaþ ùya¤ . àstikatve paralokàbhyupagantçtve màhàtmyamapi càstikyaü satyaü ÷aucaü dayàrjavam . vidvadbhiþ kathyate loke puràõaiþkavisattamaiþ . bhàø àø 1 aø . %<bhàvitaiþ karaõaiþ pårvamàstikyàcchruti dar÷anàt>% bhàø vaø 85 aø . %<àstikya÷uddhabhavataþ priyadhammardharmam>% kiràø .

#<àstãka># puø vàsukibhaginyàü jaratkàrunàmnyàü jaratkàrumuneþputre munibhede tadutpattikathà yathà . tatra tàü bhaikùakatkanyàü pràdàttasmai mahàtmane . nàgendro vàsukirbrahmanna sa tàü pratyagçhlata . asvanàmeti vai matvà bharaõe càvicàrite . mokùabhàve sthita÷càpi dvandabhåtaþ parigrahe . tato nàma sa kanyàyàþ papracchamçgunandana! . vàsukiü bharaõaü càsyà na kuryàmityuvàca ha . bhàø àø 46 aø . %<sautiruvàca . vàsukistvabravãdvàkyaü jaratkàrumçùiü tadà . sanàmnã tava kanyeyaü svasà me tapasà'nvità . bhariùyàmi ca te bhàryàü pratãcchemàü dvijottama . rakùaõa¤ca kariùye'syàþ sarva÷aktyà tapodhana! . tvadarthaü rakùyate caiùà mayà munivarottama! . çùiruvàca . na bhariùye'hametàü vai eùa vai samayaþ kçtaþ . apriya¤ca na kartavyaü kçte cainàü tyajàmyaham . sautiruvàca . prati÷rute tu nàgena bhariùyebhaginãmiti . jaratkàrustadà ve÷ma bhujagasya jagàma ha>% ityupakramya . %<utsaïge'syàþ ÷iraþ kçtvà suùvàpa parikhinnavat . tasmiü÷ca supte viprendre savità'stamiyàdgirim . ahnaþ parikùaye brahmaüstataþ sà'cintayattadà . vàsukerbhaginã bhãtà dharmalopànmanasvinã . kinnu me sukçtaü bhåyàdbharturutthàpanaü na và . duþkha÷ãlo hi dharmàtmà kathaü nàsyàparàdhnuyàm . kopo và dharma÷ãlasya dharmalopo'thavà punaþ . dharma lopo garãyànvai syàdityatràkaronmatim . utthàpayiùye yadyenaü dhruvaü kopaü kariùyati . dharmalopo bhavedasya sandhyà'tikramaõe dhruvam . iti ni÷citya manasà jaratkàrurbhujaïgamà . tamçùiü dãptatapasaü ÷ayànamanalopamam . uvàcedaü vacaþ ÷lakùõaü tato madhurabhàùiõã . uttiùñha tvaü mahàbhàga! såryo'stamupagacchati . sandhyàmupàssva bhagavannapaþ spçùñvà yatavrata! . pràduùkçtàgnihotro'yaü muhårto ramyadàruõaþ . sandhyà pravartate ceyaü pa÷cimàyàü di÷i prabho! . evamuktaþ sa bhagavàn jaratkàrurmahàtapàþ . bhàryàü prasphuramàõauùñha idaü vacanamabravãt . avamànaþ prayukto'yaü tvayà bhama bhujaïgame! . samãpe te na vatsyàbhi gamiùyàmi yathàgatam . ÷aktirasti na vàmoru! mayi supte vibhàvasoþ . astaü gantuü yathàkàla miti me hçdi vartate . na và'pyavamatasyeha vàso roceta kasyacit . kiü punardharma÷ãlasya mama và madvidhasya và . evamuktà jaratkàrurbhartrà hçdayakampanam . abravãdbhaginã tatra vàsukeþ sannive÷ane . nàvamànàtkçtavatã tavàhaü viprabodhanam . dharmalopo na te vipra! syàditye tanmayà kçtam . uvàca bhàryàmityukto jaratkàrurmahàtaþpà . çùiþ kopasamàviùñastyaktukàmo bhujaïgamàm . na me vàgançtaü pràha gamiùye'haü bhujaïgame! samayo hyeùa me pårbaü tvayà saha mithaþ kçtaþ . sukhamasmyuùito bhadre! bråyàstvaü bhràtaraü ÷ubhe! . ito mayi gate bhãru! gataþ sa bhagavàniti . tvaü càpi mayi niùkrànte na ÷okaü kartumarhasi . ityuktà sà'navadyàïgã pratyuvàca muniü tadà . jaratkàruü jaratkàru÷cintà÷okaparàyaõà . vàùpagadgadayà vàcà mukhena pari÷uùyatà . kçtà¤jalirvaràrohà parya÷runayanà tataþ . dhairyamàlambya vàmorårhçdayena pravepatà . na màmarhasi dharmaj¤àü parityaktumanàgasam . dharme sthitàü sthito dharme sadà priyahite ratàm . pradàne kàraõaü yacca mama tubhyaü dvijottama! . tadalabdhavatãü mandàü kiü màü vakùyati vàsukiþ . màtç÷àpàbhibhåtànàü j¤àtãnàü mama sattama! . apatyamãpsitaü tvattastacca tàvanna dç÷yate . tvattohyapatyalàbhena j¤àtãnàü me ÷ivaü bhavet . saüprayogo bhavennàyaü mama moghastvayà dvija! . j¤àtãnàü hitamicchantã bhagavaüstvàü prasàdaye . imamavyaktaråpaü me garbhamàdhàya sattama! . kathaü tyaktvà mahàtmà san gantumicchasyanàgasam . evamuktastu sa munirbhàryàü vacanamabravãt . yaduktamanuråpa¤ca jaratkàruü tapodhanaþ . astyayaü subhage! garbhastava vai÷vànaropamaþ . çùiþ paramadharmàtmà vedavedàïgapàragaþ . evamuktvà sa dharmàtmà jaratkàrurmahànçpiþ . ugràya tapase bhåyo jagàma kçtani÷cayaþ>% . %<tataþ pravavçdhe garbho mahàtejà mahàprabhaþ . yathà somo dvija÷reùñha! ÷uklapakùodito divi . atha kàle tu sà brahman! prajaj¤e bhujagasvasà . kumàraü devagarbhàbhaü pitçmàtçbhayàpaham . vavçdhe sa tu tatraiva nàgaràjanive÷ane . vedàü÷càdhijage sàïgàn bhàrgavàccyabanànmuneþ . cãrõavrato bàla eva buddhisattvaguõànvitaþ . nàma càsyàbhavat khyàtaü lokeùvàstãka ityuta . astãtyuktvà gato yasmàtpità garbhasthameva tam . vanaü tasmàdidaü tasya nàmàstãketi vi÷rutam>% . bhàø àø 47 aø %<yo jaratkàruõà jàto jaratkàrau mahàya÷àþ . àstãkaþ sarpasatrevaþ pannagàn yo'bhyarakùata . taü smarantaü mahàbhàgà! na màü hiüsitumarhatha . sarpàpasarpabhadraü te gaccha sarpa! mahàviùa! . janamejayasya yaj¤ànte àstãkavacanaü smara . àstãkasya vacaþ ÷rutvà yaþ sarpo na nivartate . ÷atadhà bhidyate mårdhni ÷iü÷avçkùaphalaü yathà>% tatraiva . %<àstãkasya kaveþ sàdhoþ su÷råùàparamàstinaþ>% bhàø àø 15 aø àstãkamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . 2 àstãkacaritàkhyàpake bhàratàntargate avàntaraparvabhede . %<pauùyaü paulomamàstãkamàdivaü÷àvatàraõam>% bhàø àø 1 aø . %<àyuùmànidamàkhyànamàstãkaü kathayàmi te>% bhàø àø 15 aø . àstãke bhojayedràjan! dadyàccaiva guóaudanam bhàø svargàø paø 6 aø .

#<àstãkajananã># strã 6 taø . manasàdevyàü vàsukibhaginyàü jaratkàrumunipatnyàm .

#<àstãrõa># triø à + stç--kta . vistãrõe kçtaprasàraõe %<àstãrõatalparacitàvasathaþ kùaõena>% màghaþ . %<àstãrõàjinaratnàsu>% raghuþ .

#<àstçta># triø à + stç--kta . vistãrõe

#<àsteya># strã astãtyavyayaütatravidyamàne bhavaþ %<dçtikukùãtyàdi0>% pàø óhak . vidyamànapadàrthabhave .

#<àstra># triø astrasyedam aõ . astrasambandhini . %<tvaü tyamindratyamàstrabudhnàya venyam>% çø 10, 171, 3 . %<àstrabudhnàya astrasvasvandhimukhatulyamålàya>% bhàø .

#<àsthà># strã à + sthà--aï . 1 àlambane, 2 apekùàyàü, 3 ÷raddhàyàü, 4 sthitau, 5 yatne 6 àdare ca %<anàsthayà sånakaraprasàriõãm>% naiùaø . %<strã pumànityanàsthaiùà>% %<anàsthà bàhyavastuùu>% iti ca kumàø . %<martyeùvàsthàparàïmukhaþ>% %<piõóeùvanàsthà khalu bhotikeùu>% raghuþ . %<kàsthàbheke'smin tava ràma! ràme>% bhaññiþ . àdhàre aï . 7 sabhàyàm àsthàne .

#<àsthàna># naø àsthãyate'tra à + sthà àdhàre lyuñ . 1 sabhàyàm %<tadãyamàsthànaniketanàjiram>% kiràø %<ràjànamàsthànamaõóapagatam>% kàdaø . 2 vi÷ràmasthàne . àsthànãtyapi sabhàyàm . ñittvàt ïãp . àsthà nãdhårtaþ sabhàdhårtaþ . bhàve lyuñ . 3 àsthàyàü 4 ÷raddhàyà¤ja naø .

#<àsthàpana># naø à + sthà--õic--puk lyuñ . 1 samyaksthàpane . karaõe lyuñ . 2 su÷rutokte vraõopakramaõãyavastibhede ca . dvividhovastiþ nairåhikaþ snaihika÷ca . àsthàpanaü niråha ityanarthàntaram . %<sadoùanirharaõàt ÷arãraroga haraõàdvà niråhaþ vayaþsthàpanàdàyuþsthàpanàdvàsthàpanam>%

#<àsthàpita># triø à + sthà + õic--puk kta . samyak sthàpite àcitàdipàñhàt asyàntodàttatàna .

#<àsthàyikà># strã à + sthà--dhàtvarthanidde÷e õvul strãtvàt ñàpi ata ittvam . 1 àsthàne àsthitau . janakoha vaideha àsà¤cake chàø uø bhàùye àsà¤cakre àsthàyikàü dattavànitityuktam kartari õvul . àsthàvakaþ 2 àsthànakartari triø . striyàü ñàp ata ittvam .

#<àsthita># triø à + sthà--kta . 1 avasthàne 2 pràpte 3 àråóhe %<ekaü syandanasàsthitau>% raghuþ . 3 à÷rite ca .

#<àsthiti># à + sthà--ktin . 1 kçtàsthàyàü 2 tàtparyeõa vartane ca .

#<àstheya># triø à + sthà--karmaõi yat . avalambye . %<nahyeùà buddhi ràstheyà>% ràmàø . %<yatnàntaramàstheyam>% kà÷ikà .

#<àsnàta># triø à + snà--kartari kta . kçtasnàne kçtàvagàhane

#<àsnàna># triø à + snà--bhàve lyuñ . prakùàlanena ÷uddhau . %<àsnàne tàü ni dadhmasi>% athaø 14, 2, 65 .

#<àsneya># triø àsye bhavaþ óhak àsannàde÷aþ atolopaþ . àsyabhave .

#<àspada># naø à + pada--gha suñ ca . 1 pratiùñhàyàm, 2 pade, 3 sthàne, %<dhyànàspadaü bhåtapatervive÷a>% stanadvaye'smin haricandanàspade %<saràgamasyà ra÷anàguõàspadam>% iti ca kumàø . %<tadàspadaü ÷rãryuvaràjasaüj¤itam>% . raghuþ %<vyomnãva bhrukuñãcchalena vadane ketu÷cakàràspadam>% màghaþ 4 kçtye, 5 prabhutve ca 6 avalambane 7 viùaye ca . %<nidhanatà sarvàpadàmàspadam>% kiràø . %<tasmàt kevalaprakçtàspadà tulya yogiteti>% màghasya 5, 21 vyàø malliø . 8 avasthàne upagçhyàspada¤caiva manuþ . 9 lagnàvadhida÷amasthàne . %<karmasthàna¤ca da÷amaü mesåraõamàspadaü kha¤ca>% jyotiùam .

#<àspandana># naø à + spanda--lyuñ . 1 ãùatkampane ãùaccalane

#<àspàtra># naø àsyaråpaü pàtraü pçø . àsyaråpe pàtre %<àspàtraü juhårdevànàmiti>% ÷ataø bràø 1, 4, 2, 13 . %<àsyaråpaü pàtraàspàtram>% bhàø .

#<àsphàla># puø à + sphala--càle õic--ac sphula + gha¤ sphàlàde÷aþ và . 1 càlane 2 hastikarõacàlane hàrà0

#<àsphàlana># naø à + sphala--càle--õic--lyuñ . 1 tàóane 2 càlaneca . %<airàvatàsphàlanakarka÷ena>% kumàø suradvipàsphàlanakarka÷àïgulau %<airàvatàsphàlanavi÷lathaü yaþ>% %<àsàü jalàsphàlanatatparàõàm>% raghuþ . anavaratadhanurjyàsphàlaneti ÷akuø . %<elàlatàsphàlanalabdhagandhaþ>% màghaþ . 3 àñope 4 pràgalbhye ca .

#<àsphàlita># triø à + sphala + õic--kta . 1 càlite 2 àghaññite 3 tàóite ca . %<ajasramàsphàlitavallakãguõaþ>% màghe pàñhàntaram

#<àsphujit># puø asphulati à + sphula--bàø óu taü jayati jikvip . ÷ukràcàrye . %<÷ukrobhçgurbhçgusutaþ sita àsphujicca>% jyoø ta0

@<[Page 894b]>@
#<àsphoña># puø à + sphuña--õic--kartari ac . 1 arkavçkùe ÷abdaratnàø 2 navamallikàyàü strã . 3 ÷åràdervàhu÷abde (tàl ñhokà) 3 saügharùaõajàta÷abdamàtre làïkhålàsphoña÷abdàcca càlitaþ sa mahàgiriþ bhàø vaø 13 aø .

#<àsphoñaka># caø à + sphuña--õic--õvul . (àkharoña) 1 prasiddhe parvatapãlubhede 2 bàhu÷abdakàrake triø .

#<àsphoñana># naø à + sphuña--õic--bhàve lyuñ . 1 prakà÷ane 2 vàhvàdeþ ÷abdakaraõe %<àsphoñananinàdàü÷ca bàlànàü khelatàü tathà>% ràmàø . 3 ÷årpàdinà dhànyàdestuùàdi niramane (àcóàna) vyàpàre ca . %<ku¤canàsphoñanàdhmànavepathuvyathanaiþ>% su÷ruø .

#<àsphoñanã># strã àsphoñyate vidàryate'nayà a + sphuña--õickaraõe lyuñ strãtvàt ïãp . (turapina) vedhanàstre .

#<àsphoñita># naø à + sphuña--õic--bhàve kta . vàhvàdeþ ÷abde 2 prakà÷ane ca . karmaõi kta . vidalite triø .

#<àsphota># puø à + sphuña--ac pçùoø ñasya tatvam . 1 arkavçkùe 2 kovidàravçkùe, 3 palà÷avçkùe ca %<àsphotajàtikaravãrapatraiþ>% su÷ruø . svàrthe kan . àsphotako'rkavçkùe .

#<àsphotà># strã à + sphuña--ac pçùoø . 1 aparàjitàyàü, sà ca dvividhà ÷vetapuùpã nãlapuùpã ca tayorguõaparyàyau bhàvapraø àsphãtà girikarõã ca viùõukràntà'paràjità . aparàjite kañuke ÷ote kaõñhasuhçùñike . kuùñhagålmatridoùàma÷othajvaraviùàpahe . kaùàye kañupàke ca sutikte smçtibuddhide . 2 sàrivàyàm (hàparamàlã) latàbhede ca .

#<àsmàka># triø asmàkamidam asmad + idamarthe'õ asmàkàde÷aþ . asmatsambandhini . striyàü ïãp . %<ràmàditàdàtmyàïgãkàre càsmàkãü siddhànta÷ayyàmadhi÷ayya>% sàø daø .

#<àsmàkãna># triø asmàkamidam kha¤ asmàkàde÷aþ . asmatsambandhini .

#<àsya># naø asyate gràso'tra + asa--àdhàre õyat . 1 mukhe %<tadàsyadàsye'pi gato'dhikàritàm>% naiùaø . %<taü hi svayaübhåþ svàdàsyàt>% yasyàsyena sadà÷nanti %<pàõyàsyohi dvijaþ smçtaþ>% %<nityamàsyaü ÷uci strãõàm>% iti ca manuþ . 2 tanmadhye ca . ÷asàdau taddhitayàjàdau asya sthàne và àsannàde÷aþ . tadàde÷apakùe àsye bhavaþ àsanyaþ yathà ca asyaiva àsannàde÷asthànità tathàsana÷abde 886 pçùñhe uktà . àsye bhavaþ yati và nàsannàde÷aþ yalopaþ . 3 mukhabhave triø . %<tulyàsyaprayatnam>% pàø àsye bhavamàsyaü tàlvàdisthànam siø kauø .

#<àsyandana># à + syanda--bhàve lyuñ . ãùatkùaraõe .

#<àsyandhaya># triø àsyaü dhayati--dhe--kha--mum--upaø saø . mugdhaø . mukhàmçtàsvàdake mukhacumbake .

#<àsyapatra># naø àsyameva patramasya . 1 padme ÷abdacandrikà .

#<àsyalàïgala># puø àsyaü làïgalamiva bhåmividàrakaü yasya . ÷åkare .

#<àsyaloman># naø àsyabhavaü loma . puruùamukhajàte lomni (dàói) .

#<àsyahàtya># triø asinà'hatyà'hananam tataþ astyarthe vimuktàdiø aõ . anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . khaógena hanana÷ånye .

#<àsyà># strã àsa--màve kyap . 1 sthitau, gatiràhitye . %<àsyà varõakarã sthaulyasaukumàryakarã ÷ubhà>% su÷ruø .

#<àsyàsava># puø àsyasyàsava iva . (làla) iti khyàtàyàm làlàyàm .

#<àsra># naø asrameva svàrthe'õ . rudhire . tataþ sukhàdiø astyarthe ini . àstrã rudhirayukte triø striyàü ïãp .

#<àsrapa># puø àsraü rudhiraü pibati pà--ka upaø saø . 1 ràkùase taddevatàke 2 målanakùatre ca .

#<àsrava># puø àsravati mano'nena karaõe ap . 1 kle÷e . kartari ac . 2 arhanmatasiddhe padàrthabhede . arhacchabde 381 pçùñhe vivçtiþ .

#<àsràva># puø àsravati rudhiramasmàt a + sru--apàdàne dha¤ . 1 kùate %<jàtaeùa tavàsràvastvantu mohànna budhyase>% bhàø uø 57 aø . bhàve gha¤ . 2 samyakkùaraõe kartariõa . samyakkùaraõayukte triø . àsvavati à + sru--õa . mukhalàlàyàm %<cyuteràsràvavat vidyàt nigiranneva tat ÷uciþ>% àø taø gautaø %<àsràvolàlà>% raghuø .

#<àsràvin># triø à + sru--õini . bhadàdikùaraõa÷ãle . %<mahàgajaivàsràbã prabha¤jan vividhàn drumàn>% bhàø vaø paø 146 àsràvayukte ca %<duùña÷oõitàsràvo dãrghakàlànubandhã ceti duùñavraõaliïgàni>% su÷ruø .

#<àsvanita># à + svata--kta pakùe iñ . ÷abdite .

#<àsvàda># puø à + svada--karmaõi gha¤ . 1 madhuràdirase 2 ÷çïgàràdirase ca . bhàve gha¤ . 3 rasànubhave . madhvàpàtoviùàsvàdaþ, manuþ na jàyate tadàsvàdo vinà ratyàdivàsanàm . %<tadàsvàde vibhàvàdeþ paricchedo na vidyate>% sàø daø %<cåtàïkuràsvàdakaùàyakaõñhaþ>% kumàø . àsvàda÷ca màdhuryàdirasànubhavahetuvyapàrabhedaþ sa ca loke carvaõàdi ÷çïgàràdirasàsvàde anyavidhaeva vyàpàraþ yathàha sàø daø . na jàyate tadàsvàdovinà ratyàdivàsanàm . vàsanà cedànãntanã pràktanã ca rasàsvàdahetuþ tatra yadi àdyà na syàt ÷rotriyajaranmãmàüsakàdãnàmapi sà syàt yadi dvitãyà na syàt ràgiõàmapi keùà¤cidrasodbodhona dç÷yate tanna syàt ukta¤ca dharmadattena %<savàsanànàü sabhyànàü rasasyàsvàdanaü bhavet . nirvàsanàstu raïgàntaþkàùñhakuóyà÷masannibhàþ>% iti . nanu kathaü ràmàdiratyàdyudbodhakàraõaiþ sãtàdibhiþ sàmàjikaratyàdyudbodhaityucyate . vyàpàro'sti vibhàvàdernàmnà sàdhàraõãkçtiþ . tatprabhàvena yasyàsan pàthodhiplavanàdayaþ . sabhyànàü tadabhadana svàtmànaü pratipadyate . nanu kathaü manuùyamàtrasya samudralaïghanàdàvutsàhodbodhaityucyate . utsàhàdisamudbodhaþ sàdhàraõyàbhimànataþ . nçõàmapi samudràdilaïghanàdau na duùyati . ratyàdayo'pi sàdhàraõyena pratãyante ityàha . sàdhàraõyena ratyàdirapi tadvat pratãyate . ratyàderapi hyàtmagatatvena pratãtau sabhyànàü pãóàtaïkàdirbhavet paragatatvena tvarasyatvàpàtaþ . vibhàvàdayo'pi prathamataþ sàdhàraõyena pratãyante ityàha . parasya na parasyeti mameti na mameti ca . tadàsvàde vibhàvàdeþ paricchedona vidyate . nanu tathàpi kathamevamalaukikatvameteùàü vibhàvàdãnàmityucyate . vibhàvanàdivyàpàramalaukikamupeyuùàm . alaukikatvameteùàü bhåùaõaü na tu dåùaõam . àdi÷abdàdanubhàvanasa¤càraõe . tatra vibhàvanaü ratyàdervi÷eùeõa àsvàdàïkuraõayogyatànayanam . anubhàvanamevaübhåtasya ratyàdeþ samanantarameva rasà diråpatayà bhàvanam . sa¤càraõaü tathàbhåtasyaitasya samyakcàraõam . vibhàvàdãnàü yathàsaükhyaü kàraõakàryasahakàritve kathaü trayàõàmapi rasodbodhe kàraõatvamityucyate kàraõakàryaü sa¤càriråpà api hi lokataþ . rasodbodhe vibhàvàdyàþ kàraõànyeva te matàþ . nanu tarhi kathaü rasàsvàde teùàmekaþ pratibhàsaityucyate . pratãyamànaþ prathamaü pratyekaü heturucyate . tataþ saüvalitaþ sarvovibhàvàdiþ sacetasàm . prapànakarasanyàyàccarvyamàõorasobhavet . yathà khaõóamaricàdãnàü saümelanàdapårvaiva ka÷cidàsvàdaþ prapànakarase saüjàyate vibhàvàdisaümelanàdihàpi tathetyarthaþ %<j¤àtàsvàdo vivçtajaghanàü ko vihàtuü samarthaþ>% yemadåø lyuñ . àsvàdanamapyatra naø ukta sàø daø vàkye udàø .

@<[Page 896a]>@
#<àsvàdaka># naø à + svada--õvul . àsvàdanakartari %<dar÷ayan nartakonaiva rasasyàsvàdako bhavet>% sàø daø .

#<àsvàdita># triø à + svada--õic--kta . kçtàsvàde bhakùite padàrthe %<àsvàditàrdrakrasukàþ samudràt>% màghaþ .

#<àsvàdya># triø à + svada--õic--yat . 1 àsvàdayogye padàrthe %<ghràõena na tadàdhreyaü nàsvàdya¤caiva jihvayà>% bhàø àø paø 30 aø . %<àsvàdyatoyàþ prabhavanti nadyaþ samudramàsàdya bhavantyapeyàþ>% hitoø . à + svada + õic--lyap . 2 bhakùayitvetyarthe avyaø .

#<àsvànta># triø à + svana--ióabhàve dãrghaþ . ÷abdite .

#<àha># avyaø vrå ac õiø àhàde÷aþ uvàcetyarthe tipoõali bruvàde÷astu vartamànakathanavàcã etasmàdbhinnaþ tacca kriyàpadam ayantu kriyàpratiråpakamavyayam . %<athàha varõã vidito mahe÷varaþ>% kumàø .

#<àhaka># puø àhanti à + hana--óa saüj¤àyàü kan . vaidyakokte jvarabhede (nàsàjvara) %<tanunà rakta÷othena yuktà nàsàpuñàntare . gàtra÷ålajvarakaraþ ÷leùmaõà hyàhakojvaraþ>% vaiø .

#<àhata># triø à + hana--kta . 1 tàóite, %<àhlàdikahlàrasamãraõàhate>% %<nayanayuganimolattàvadevàhato'sau>% màghaþ . 2 bandhyàsutohamityàdau mçùàrthake vàkyenaø . 3 óhakkàyàm puø . %<ãùaddhautaü navaü ÷ubhraü sada÷aü yanna dhàri tam . àhataü tadvijànãyàt sarvakarmasu pàvanam>% vasiùñhoktalakùaõe 4 vastre naø . %<àhatena vasanena tàü paridadhyàt>% gobhiø . %<àcchàdanaü tu yodadyàdàhataü ÷ràddhakarmaõi>% vàyuø puø . %<paridhàpyàhate ÷ukle vàsasã hemakuõóale>% chandoø 5 puràõavastre naø tasya upabhogena marditapràyatvàttathàtvam . 6 àghàtapràpte 7 mardite triø %<pàdàhataü yadutthàya mårdhvànamadhirohati>% màghaþ . 8 àghårõite . 9 abhyaste 10 guõite ca triø %<sårthyàbdhisaükhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ>% såø siø .

#<àhatalakùaõa># puø àhatamabhyastaü lakùaõaü yasya . guõaiþ prasiddhe amaraþ prasiddhaguõànàü hi sarvairj¤àtatvena paricitatayàbhyastaguõatvàt tathàtvam .

#<àhati># strã à + hana--ktin . ÷abdahetusaüyogabhede 1 àghàte 2 tàóane %<prabhàtavàtàhatikampitàkçtiþ>% bhaññiþ 3 àgamane atra ÷loke pakùe àhatiràgatirityarthaþ 4 guõane %<aü÷àhati÷chedavadhena bhaktà>% lãlàø . 5 mardane ca .

#<àhanana># à + hana--karaõe lyuñ . 1 tàóanasàdhane daõóàdau . tatra bhavaþ yat . àhananyaþ . àhananadaõóàdibhave %<namo dundubhyàya càhananyàya ca>% yajuø 16, 35 . %<àhanyate vàdyate'nenàhananaü vàdyasàdhanaü daõóàdi tatra bhavastasmai>% vedadãø . bhàve lyuñ . 2 àhati÷abdàrthe .

#<àhanas># triø à + hana--asun . 1 àhananãye 2 niùpãóye saumàdau . %<tadàhanà abhavat pipyuùã>% çø 2, 23, 1 . àhanàþ àhananãyaþ somàdiþ bhàø àhanase sàdhu yat . àhanasyaü tatsàdhane triø . %<àhanasyàdvai retaþ sicyate>% aitaø vràø .

#<àhara># triø àharati à + hç--ac . sa¤cayakàrake %<vanàntaràdupàvçttaiþ samitku÷aphalàharaiþ>% raghuþ . ñaci tu karmopadaeva sàdhuteti bhedaþ .

#<àharakarañà># strã àhara karaña! ityucyate yasyàü kriyàyàü mayåraø . karañaü prati àharaõàrthàyàü nide÷akriyàyàm

#<àharaceñà># strã ahara ceña! ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø . ceñaü prati àharaõàrthanide÷akriyàyàm .

#<àharaõa># naø à + hç--bhàve lyuñ . sthànàt sthànàntarapràpaõe 1 ànayane . %<mçdàharaõasaüghaññau pratiùñhàhvànamevaca>% . devãpuø %<karaõaü trayoda÷avidhaü tadàharaõadhàraõaprakà÷akaram>% sàüø kàø %<samidàharaõàya prasthità vayam>% ÷akuø 2 àyojane anuùñhàne ca %<a÷vamedhasya kauravya! cakàràharaõe matim>% bhàø à÷vaø 71 aø . karmaõi lyuñ . 3 àhriyamàõe padàrthe 4 vivàhàdau upaóhaukanadravye %<sattvànuråpàharaõokçta÷rãþ>% raghuþ .

#<àharaõãya># triø à + hç--anãyar . 1 àyojanãye 2 ànayanãye 3 upaóhaukanãye ca .

#<àharanivapà># strã àhara nivapa ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø . àharaõanivàpàrthanide÷akriyàyàm .

#<àharaniùkirà># strã àhara niùkira ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø . àharaõaniùkiraõaniyogakriyàyàm . evamàharavitànà àharavasanà àharasenà ityàdayo'pi mayåø pañhitàþ tattatkarmàrthaniyogakriyàyàsu .

#<àharta># triø à + hç--tçc striyàü ïãp 1 arjake . %<àhartà ÷odhayet bhuktimàgama¤càpi saüsadi>% vçhaø 2 àyojake %<àhartà tasya satrasya tvannànyo'sti naràdhipa!>% bhàø àø 5 aø 3 ànetari %<àhartà sarvaratnànàü sarveùàü na sukhàvahaþ>% bhàø vaø 14 aø . 4 anuùñhàtari %<àhartà kratånàm>% kàdaø ÷ãlàrthe tçõi tu karmaõi na ùaùñhã . %<àtmanobadhamàhartà kvàsau vihagataskara>% vikramoø .

@<[Page 897a]>@
#<àhava># naø àhåyante'rayo'tra à + hve--ap saüprasàraõe guõaþ . 1 yuddhe . %<evaü vidhenàhavaceùñitena>% raghuþ %<pràvi÷annàhavapraj¤à àhàvamupalipsavaþ>% bhaññiþ %<na ca ÷reyo'nupa÷yàmi hatvà svajanamàhave>% gãtà . %<udyatairàhave ÷astraiþ kùatradharmahatasya ca>% %<óimbàhavahatànà¤ca vidyutà pàrthivena ca>% iti ca manuþ . àhåyate'tra à + hu--àdhàre ap . 2 yaj¤e %<tatra nàbhavadasau mahàhave>% màghaþ %<àhavoyàgaþ>% malli0

#<àhavana># naø àhåyate'smin àdhàre lyuñ . 1 yaj¤e %<draùñumàhavanamagrajanmanàm>% màghaþ . màve lyuñ . 2 samantàddhavane ca %<tve agne àhavanàni bhåri>% çø 7, 1, 17 .

#<àhavanãya># puø àhåyate 1 praõãyate prakùipyate và haviratra à + hu--karmaõi àdhàre bàø anãyar àhavanamarhati cha và . 1 agnibhede . taduddharaõaprakàraþ à÷vaø srauø uktaþ . %<utsarge'paràhõe gàrhapatyaü prajvàlya dakùiõàgnimànãya viñkulà dvittavato và vaikayonaya ityeke dhriyamàõaü và prajvàlyà'raõãmantaü và mathitvà gàrhapatyàdàhavanãyamuddharet>% såø divà÷eùacaturthayàme gàrhapatyaü pràduùkçtya dakùiõàgniü prajvàlya ca vai÷yagçhàt dravyatovànyasya gçhàt gàrhapatyàdvà ànayet . tathà ca agnimanthanàdinà'nyatamaprakàreõa dakùiõàgniü sàdhayitvà gàrhapatyàt jvalantamagnimàhavanoyàrthamuddharet pàtràntareõa pçthak kuryàditi tadarthaþ . tatra mantràdikaviniyoga uttarasåtràdàvuktaþ . %<àhavanãye vai÷yànaraü dvàda÷akapàlamadhi÷rayati>% taittiø . %<yasya gàrhapatyàhavanãyau mithaþ saüsçjyàtàm>% aitaø bràø . %<pità vai gàrhapatyo'gnirmàtàgnirdakùiõaþ smçtaþ . gururàhavanãyastu sàgnitretà garãyasã>% manuþ . karmaõi anãyar . 2 samyag hotavye haviràdau triø .

#<àhàra># puø à + hç--gha¤ . 1 àharaõe . upasargayogàt 2 bhojane %<niràhàrau yatàhàrau tanmanaskau samàhitau>% devãmàø àhàravidhi÷ca su÷rute uktaþ yathà %<athàhàravidhiü vatsa! vistareõàkhilaü ÷çõu . àptànvitamasaükãrõaü ÷uci kàryaü mahànasam . tatràptairguõasampannamannaü bhakùyaü susaüskçtam . ÷ucau de÷e susaüguptaü samupasthàpayedbhiùak .. viùadhnairagadaiþ spçùñaü prãkùitaü vyajanodakaiþ . siddhairmantrairhataviùaü siddhamannaü nivedayet . vakùyàmyataþparaü kçtsnamàhàrasyopakalpanam . ghçtaü kàrùõyàyase deyaü peyà deyà tu ràjate . phalàni sarvabhakùyàü÷ca pradadyàdvaidaleùu ca . pari÷uùkapradigdhàni sauvarõeùu prakalpayet . pradravàõi rasàü÷caiva ràjateùåpahàrayet . kañvaràõi khaóàü÷caiva sarvàn ÷aileùu dàpayet . dadyàttàmramaye pàtre su÷ãtaü su÷çtaü payaþ . pànãyaü pànakaü madyaü mçõmayeùu pradàpayet . kàcasphañikapàtreùu ÷ãtaleùu ÷ubheùu ca . dadyàdvaidårya pàtreùu ràvakhàõóaka÷arkaràþ . purastàdvimale pàtre suvistãrõe manorame . sådaþ såpaudanaü dadyàt pralehàü÷ca susaüskçtàn . phalàni sarvabhakùyàü÷ca pari÷uùkàõi yàni ca . tàni dakùiõapàr÷ve tu bhu¤jànasyopakalpayet . pradravàõi rasàü÷caiva pànãyaü pànakaü payaþ . khaóàn yåùàü¤ca peyàü÷ca savye pàr÷ve pradàpayet . sarvàn guóavikàràü÷ca ràvakhàõóaka÷arkaràþ . purastàt sthàpayetpràj¤o dvayorapi ca madhyataþ . evaü vij¤àya matimàn bhojanasyopakalpanàm . bhoktàraü vijane ramye niþsambàdhe ÷ubhe ÷ucau . sugandhipuùparacite same de÷e'tha bhojayet . vi÷iùñamiùñasaüskàraiþ pathyairiùñairasàdibhiþ . manoj¤aü ÷uci nàtyuùõaü pratyagrama÷anaü hitam . pårbaü madhurama÷nãyànmadhye'mlalavaõau rasau . pa÷càccheùàn rasàn vaidyo bhojaneùvavacàrayet . àdau phalàni bhu¤jãta dàóimàdãni buddhimàn . tataþ peyàüstato bhojyàn bhakùyàü ÷citràüstataþ param . dhanampårbaü sama÷nãyàt kecidàhurviparyayam . àdàvanteca madhye ca bhojanasya tu ÷asyate . niratyayaü doùaharaü phaleùvàmalakaü nçõàm . mçõàlavisa÷àlåkakandekùuprabhçtãni ca . pårbaü yojyàni bhiùajà natu bhukte katha¤cana . sukhamuccaiþ samàsãnaþ samadeho'nnatatparaþ . kàle sàtmyaü laghu snigdhaü kùipramuùõaü dravottaram . bubhukùito'nnama÷nãyànmàtràvadviditàgamaþ . kàle bhuktaü prãõayati sàtmyamannaü na bàdhate . laghu ÷ãghraü vrajetpàkaü snigdhoóhyaü balavahnidam . kùipraü bhuktaü samaü pàkaü yàtyadoùaü dravottaram . sukhaü jãryati màtràvaddhàtusàmyaü karoti ca . atãvà yatayàmàstu kùapà yeùvçtuùu smçtàþ . teùu tatpratyanãkàdyaü bhu¤jãta pràtareva tu . yeùu càpi maveyu÷ca divasà bhç÷amàyatàþ . teùu tatkàlavihitamaparàhõe pra÷asyate . rajanyo divasà÷caiva yeùu càpi samàþ smçtàþ . kçtvà samamahoràtraü teùu bhu¤jãta bhojanam . nàpràptàtãtakàlaü và hãnàdhikamathàpi và . apràptakàle bhu¤jànaþ ÷arãre hyalaghau naraþ . tàüstàn vyàdhãnavàpnoti maraõaü và niyacchati . atãtakàle bhu¤jàno vàyunopahate'nale . kçcchràdvipacyate bhuktaü dvitãya¤ca na kàïkùati . hãnamàtramasantãùaü karoti ca balakùayam . àlasyagauravàñopasàdàü÷ca kurute'dhikam . tasmàtsusaüskçtaü yuktyà doùairetairvivarjitam . yathoktaguõasampannamupaseveta bhojanam . vibhajya kàladoùàdãn kàlayorubhayorapi . acokùaü (aparitram) duùñamucchiùñaü pàùàõatçõaloùñavat . dviùñaü vyuùitamasvàdu påti cànnaü vivarjayet . cirasiddhaü sthiraü ÷ãtamannamuùõãkçtaü punaþ . a÷àntamupadagdha¤ca tathà svàdu na lakùyate . yadyat svàdutaraü tatra vidadhyàduttarottaram . prakùàlayedadbhiràsyaü bhu¤jànasya muhurmahuþ . vi÷uddhe rasane tasmai rocate'nnamapårbavat . svàdunà tasya rasanaü prathamenàpi tarpitam . na tathà svàdayedanyattasmàtprakùàlyamantarà . saumanasyaü balaü puùñimutsàhaü harùaõaü sukham . svàdu sa¤janayatyannama svàdu ca viparyayam . bhuktvà ca yatpràrthayate bhåyastat svàdu bhojanam . a÷ita÷codakaü yuktyà bhu¤jàna÷càntarà pivet . dantàntaragataü cànnaü ÷odhanenàharecchanaiþ . kuryàdanàhçtaü taddhi mukhasyàniùñagandhatàm . jãrõe'nne vardhate vàyurvidagdhe pittameva tu . bhuktamàtre kapha÷càpi tasmàdbhukte haretkapham . dhåmenàpohya hçdyairvà kaùàyakañutiktakaiþ . pågakakkolakarpåralavaïgasumanaþphalaiþ . kañutiktakaùàyairvà mukhavai÷adyakàrakaiþ . tàmbålapatrasahitaiþ sugandhairvà vicakùaõaþ . bhuktvà ràjavadàsãta yàvadannaklamo gataþ . tataþ pada÷ataü gatvà vàmapàr÷ve tu saüvi÷et . ÷abdaråparasaspa÷àün gandhàü÷ca manasaþ priyàn . bhuktavànupaseveta tenànnaü sàdhu tiùñhati . ÷abdaråparasaspar÷agandhà÷càpi jugupsitàþ . a÷ucyannaü tathàbhuktamatihàsya¤ca vàmayet . ÷ayanaü càsanaü vàpi necchedvàpi dravottaram . nàgnyàtapau na plavanaü na yànaü nàpi vàhanam . nacaikarasasevàyàü prasajyeta kadàcana . ÷àkàvarànnabhåyiùñhamamla¤ca na samàcaret . ekaika÷aþ samastàn và nàpya÷noyàdrasàn sadà . pràgbhukte tvavivikte'gnau dvirannaü na samàcaret . pårvabhukte vidagdhe'nne bhu¤jàno hanti pàvakam . màtràguruü pariharedàhàraü dravyata÷ca yaþ . piùñànnaü naiva bhu¤jãta màtrayà và bubhakùitaþ . dviguõa¤ca pibettoyaü sukhaü samyak prajãryati . peyalehyàdyabhakùyàõàü guru vidyàdyathottaram . guråõàmardhasauhityaü laghånàü tçptiriùyate . dravottaro drava÷càpi na màtràgururiùyate . dravàóhyamapi ÷uùkantu samyagevopapacyate . vi÷uùkamannamabhyastaü na pàkaü sàdhu gacchati . piõóãkçtamasaüklinnaü vidàhamupagacchati . srotasyannavahe pittaü pakto và yasya tiùñhati . vidàhi bhuktamanyadvà tasyàpyannaü vidahyate . ÷uùkaü viruddhaü viùñambhi vahnivyàpadamàvahet . àmaü vidagdhaü viùñabdhaü kaphapittànilaistribhiþ . ajãrõaü kecidicchanti caturthaü rasa÷eùataþ . atyambupànàdviùamà÷anàdvà sandhàraõatsvapnaviparyayàcca . kàle'pi sàtmyaü laghu càpi bhuktamannaü na pàkaü bhajate narasya . ãrùyàbhayakrodhaparikùatena lubdhena rugdainyanipãóitena . pradveùayuktena ca sevyamànamannaü na samyak pariõàmameti . màdhuryamannaü gatamàmasaüj¤aü vidagdhasaüj¤aü gatamabhlabhàvam . ki¤cidvipakvaü bhç÷atoda÷ålaü biùñabdhamàbaddhaviruddhavàtam . udgàra÷uddhàvapi bhaktakàïkùà na jàyate hçdgurutà ca yasya . rasàva÷eùeõa tu saprasekaü caturthametat pravadantyajãrõam . mårchàpralàpo vamathuþ prasekaþ sadanaü bhramaþ . upadravà bhavantyete maraõaü càpyajãrõataþ . tatràme laïghanaü kàryaü vidgadhe vamanaü hitam . viùñabdhe svedanaü pathyaü rasa÷eùe ÷ayãta ca . vàmayedà÷u taü tasmàduùõena lavaõàmbunà . kàryaü càna÷anaü tàvadyàvanna prakçtiü bhajet . laghukàyamata÷cainaü laïghanaiþ samupàcaret . yàvanna prakçtisthaþ syàddoùataþ pràõatastathà . hitàhitopasaüyuktamannaü sama÷anaü smçtam . bahu stokamakàle và vij¤eyaü viùamà÷anam . ajãrõe bhujyate yattu tadadhya÷ana mucyate . trayametannihantyà÷u bahån vyàdhãn karoti ca . annaü vidagdhaü hi narasya ÷ãghraü ÷ãtàmbunà vai paripàkameti . taddhyasya ÷aityena nihanti pittamàkledibhàvàcca nayatyadhastàt . vidahyate yasya tu bhuktamàtre dahyeta hçtkaõñhagala¤ca yasya . dràkùàbhayàü màkùikasamprayuktàü lãóhvàbhayàü và sa sukhaülabheta . bhavedajãrõaü prati yasya ÷aïkà snigdhasya jantorbalino'nnakàle . pràtaþsa ÷uõñhãmabhayàma÷aïko bhu¤jãta samprà÷ya hitàü hitàrthã . svalpaü yadà doùavibaddhamàmaü lãnaü na tejaþpathamàvçõoti . bhavatyajãrõe'pi tadà bubhukùà sà mandabuddhiü viùavannihanti>% . %<pa¤cabhåtàtmake dehe àhàraþ pà¤cabhautikaþ . vipakvaþ pa¤cadhà samyagguõàn svànabhivardhayet . avidagdhaþ kaphaü, pittaü vidagdhaþ pabanaü punaþ . samyagvipakvo niþsàra àhàraþ parivçühayet . viõmåtramàhàramalaþ sàraþ pràgãrito rasaþ . sa tu vyànena vikùiptaþ sarvàndhàtån pratarpayet . kaphaþ pittaü malaþ ÷eùaþ svedaþ syànnakharoma ca . netraviñtvakùu ca sneho dhàtånàü krama÷omalàþ . divàvibuddhe hçdaye jàgrataþ puõóarãkavat annamaklinnadhàtutvàdajãrõe pihitaü ni÷i . hçdi sanmãlite ràtrau prasuptasya vi÷eùataþ . klinnavisradhàtutvàdajãrõe na hita divà>% bhàvaø praø bhojanakàlade÷apàtràdibhedaüdar÷anapårvametadvyàkhyà prasaïgàt kçtà yathà . %<àhàraü pacati ÷ikhã doùànàhàraþ pavati . doùakùaye dhàtånpacati pacati ca dhàtukùaye pràõàn . àhàraþ pràõinàü sadyobalakçddehadhàraõaþ . smçtyàyuþ÷aktivarõaujaþsatva÷obhàvibardhanaþ . yathoktaguõasampannamupaseveta bhojanam . vicàrya de÷akàlàdãnkàlayorubhayorapi>% . ubhayoþkàlayoþ pràtaþ sàyaü ca . tathà ca %<sàyaüpràtarmanuùyàõàma÷anaü ÷rutibodhitam>% nàntarà bhojanaü kuryàdagnihotrasamovidhiþ . pràtaþ prathamayàmàdupari dvitãyayàmàdarvàk tathà ca %<yàmamadhye na bhoktavyaü yàmayugmaü na laïghayet . yàmamadhye rasotpattiryàmayugmàdvalakùayaþ>% anyacca %<kùutsaübhavati pakveùu rasadoùamaleùu ca . kàle và yadi và'kàle so'nnakàlaudàhçtaþ>% . rasàdau pàkaj¤ànamàha %<udgàra÷uddhirutsàho vegotsargo yathocitaþ . laghutàkùutpipàsà ca yadà kàlaþ sa bhojane>% . sthànamàha àhàrantu naraþ kuryànnirhàrasapi sarvadà . nirjane lakùmyupetaþ syàtprakà÷e hãyate ÷riyà . nirhàro malamåtrotsargaþ . anyacca %<àhàranirhàravihàrayogàþ sadaiva sadbhirvijane vidheyàþ>% iti . bhàjanamàha %<doùahçddhçùñidaü pathyaü haimaü bhojanabhàjanam . raupyaü bhavati càkùuùyaü pittahçtkaphavàtakçt . kàüsthaü buddhipradaü rucyaü raktapittaprasàdanam . paittalaü vàtakçdråkùamuùõaü kramikaphapraõut . àyase kàntapàtre ca bhojanaü siddhikàrakam . ÷othapàõóuharaü balyaü kàmalàpahamuttame . ÷ailaje mçõmaye pàtre bhojana ÷rãni vàraõam . dàrådbhave vi÷eùeõa rucidaü ÷leùmakàri ca . pàtraü patramayaü rucyaü dãpanaü viùapàpanut . jalapàtraü tu pràguktaü tadabhàve mçdohitam . pavitraü ÷ãtalaü pàtraü ghañitaü sphañikena yat . kàcena racitaü tadvattathà vaidåryasaübhavam . (pràguktaü su÷rute sauvarõàdyuktaü taccàmbu÷abde 330 pçùñhe>% dar÷itam) . %<bhojanàgre sadà pathyaü lavaõàrdrakabhakùaõam . agnisandãpanaü rucyaü jihvàkaõñhavi÷odhanam>% lavaõasya pittajanakaütvàdàrdrakasya kañutvena pittalatvàt bubhukùitasya vçddhapittasya kaghaü prathamaü lavaõàrdrakabhakùaõamucitam ucyate %<lavaõaü saindhavaü j¤eyaü candanaü raktacandanamiti>% vacanàllavaõamatra saindhavaü tattridoùaghnam yata àha guõagnanthe %<saindhavaü lavaõaü svàdu dãpanaü pàcanaü laghu . snigadhaü rucyaü himaü vçùyaü såkùmaü netryaü tridoùahçt>% àrdrakaü tu pittavirodhi madhurapàkitvàt yata àha tatraiva %<àrdrikà bhedinã gurvã tãkùõoùõà dãpanã ca sà . kañukà madhurà pàke råkùà vàtakaphàpahà>% . anyadapi lavaõàrdrakaü ca nàtrapittavirodhi saüyogasvabhàvàt saüyogasvaråpa¤caitàdç÷aü bhojanasya pårbaü lavaõàrdrakabhakùaõabodhakavacanameva pramàõayati . bhojanàdau dçùñidoùavinà÷àya brahmàdãn smaret . tadyathà %<annaü brahmà rasoviùõurbhoktà devo mahe÷varaþ . iti saücintya bhu¤jànaü dçùñidoùo na bàdhate . a¤janàgarbhasaübhåtaü kumàraü brahmacàriõam . dçùñidoùavinà÷àya hanåmantaü smaràmyaham>% %<a÷rãyàttanmanà bhåtvà pårbaü tu madhuraü rasam . madhye'mlalavaõau pa÷càtkañutiktakaùàyakàn . phalànyàdau sama÷nãyaddàóimàdãni buddhimàn . vinà mocàphalaü tadvadvarjanãyà ca karkañã . mçõàlavisa÷àlåkakandekùuprabhçtonyapi pårbameva hi bhojyàni na tu bhuktvà kadà cana>% . mçõàlaü padmanàlaü, visaü visaùaõóaka, ÷àlåkakandaü prasiddham . %<guru piùñamayaü dravyaü taõóulàn pçthukànapi . na jàtu bhuktavàn khàdenmàtràü khàdedbubhukùitaþ . ghçtapårvaü sama ÷nãyàtkañhinaü prakçtaumçdu . ante punardravà÷ã tu balàrogye na mu¤cati>% ayamarthaþ pràk ghçtapårbaü kañhinaü sama÷nãyàt yathàkà÷yàdivàsinaþ prathamaü savya¤janàü ghçtapårvàü roñikàü bhu¤jate tato mçdulasåpàdikamodanaü bhu¤jate ante punardravà÷inaþ bhojanànte dadhidugdhatakràdi bhu¤jate . %<yadyat svàdåttaraü taddhi vidadhyàduttarottaram . bhuktvà yatpràrthyate bhåyastaduktaü svàdu bhoja nam>% . svàdvanyasya guõamàha . %<saumanasyaü balaü puùñimutsàhaü rasanàsukham . svàdu sa¤janayatyannamasvàdu ca viparyayam>% . atyuùõànnaü balaü hanti ÷ãtaü ÷uùkaü ca durjaram . atiklinnaü glànikaraü yuktiyukta hi bhojanam . atidrutatayàhàrã guõàn doùànna vindati . bhojyaü ÷ãtamahçdyaü ca syàdvilambitama÷nataþ . trividhaü guru tannivàrayannàha mandànalo naro dravyaü màtràguru vivarjayet svabhàvata÷ca guru yattathà saüskàratoguru . màtràgurustu mudgàdirmàùàdiþ prakçterguruþ . saüskàraguru piùñànnaü proktamityupalakùaõam . àhàraþ ùadvidhaþ ÷cåùyaü peyaü lehyaü tathaiva ca . bhojyaü bhakùyaü tathà carvyaü guru vidyàdyathottaram . cåùyaü ikùudàóimàdi, peyaü pànaka÷arkarodakàdi . lehyaü rasàlàkvathitàdi (kaóã) iti loke pasiddham . bhojyaü bhaktasåpàdi . bhakùyaü laóóukamaõóakàdi (kharaü vi÷adamavyavahàryaübhakùyamitipàtaø bhà0) . carvyaü cipiñacaõakàdi . svabhàvagurusaüskàraguruõoþ svabhàvalaghuna÷ca bhakùyasya bhojanaparimàõamàha %<guråõàmardhasauhityaü laghånàü tçptiriùyate>% ayamarthaþ màüsapiùñànnàdibhirardhaü sauhityaü kartavya mudgàdibhiþ svàbhàvikyà màtrayà tçptiþ kartavyeti . %<dravodravottara ÷càpi na màtràgururiùyate>% . dravaþ peyàdirdravottaraþ takràdyadhika odanàdiþ màtràtodhiko'pi màtràgururna mantavyaþ peyasya sarvatolaghutvàt ukta¤ca su÷rute %<peyalehyàdyabhakùyaõàü guru vidyàdyathottaramiti>% peyaü kùãràdi lehyaü rasàlàdi àdyam odranasåpàdi bhakùyaü modakàdi %<dravàóhyamapi ÷uùkaü tu samyagevopapacyate . vi÷uùkamannamabhyastaü na pàkaü sàdhu gacchati>% . ayamarthaþ ÷uùkamapi srotorodhakaramapi dravàóhyaü samyak pàkaü yàti . kevalasya ÷uùsyànnasya doùamàha vi÷uùkamannamityàdi . apakvaü tat kiü bhavatãtyapekùàyàmàha %<piõóãkçtamasaüklinnaü vidàhamupagacchati>% piõóãkçtam aùñhãlàvadbhåtam asaüklinnamasampagàrdraü vidàhamupagacchati vidagdhaü bhavatãttharthaþ . ÷uùkàdãnàü vaiguõyamàha %<÷uùkaü viruddhaü viùñambhi vahnivyàpadamàvahet>% ÷uùka¤cipiñàdi viruddhaü kùãramatsyàdi, viùñambhi caõakamasåràdi, vahnimàndyaïkuryàt . %<na bhaktvà na radai÷chitvà, na ni÷àyàü na và bahån . na jalàntaritànadbhiþsaktånadyànna kevalàn . punardànaü pçthakpànaü sàmiùampayasà ni÷i . dantacchedanamuùõaü ca sapta saktuùu varjayet>% viùamà÷anasya lakùaõamàha . %<bahu stokamakàle và j¤eyaü tadviùamà÷anam>% bahulàlpasya bhakùitasya doùamàha %<àlasyagauravàñopa÷abdàü÷ca kurute'dhikam . hãnamàtramasantoùaü karoti ca balakùayam>% adhikamannam . akàle bhukterdoùamàha %<apràptakàle bhu¤jàno hyasamarthatanurnaraþ tàüstàn vyàdhãnavàpnoti maraõa¤càdhigacchati>% apràptakàle kàlàdatipràk bhu¤jànaþ asamartha÷arãro bhavati tathà sati tàüstàn vyàdhãn ÷irovyathàvisåcikà'lasakavilambikàdãn àpnoti teùàmàdhikye maraõamapi pràpnotãtyarthaþ %<kàle'tãte'÷natojantorvàyunopahate'nale . kçcchràdvipacyate bhokturna syàdbhoktuü punaþ spçhà>% . kukùerbhàgadvayaü bhojyaistçtãye vàri pårayet . vàyoþ sa¤càraõàrthàya caturthamava÷eùayet . %<rasenànnasya rasanà prathamenopatarpità . na tathà svàdumàpnoti yathà sevyàmbunàntarà>% atyambupànànna vipacyate'nnamanambupànàcca sa eva doùaþ . tasmànnaro vahnivivardhanàya muhurmuhurvàri pibedabhåri . bhaktasyàdau jalaü pãtaü kàr÷yamandàgnidoùakçt . madhye'gni doùanaü ÷reùñhamante sthaulyakaphapradam . anyacca %<samasthålaka÷à bhuktamadhyàntaprathamàmbupàþ>% iti vàgbhañaþ bhuktaü bhojanam tçùitastu na cà÷nãyàt kùudhito na pibejjalam . tçùitastu bhavedgulmã kùudhitastu jalodarã . nanu ÷iùñà bhojanànte dugdha pibanti tatkathamucitaü yatastridhà vibhaktasya bhojanakàlasya prathamo bhàgovàtasya, dvitãyaþ pittasya, tçtãyaþ kaphasya, yata àha %<a÷rãyàttanmanà bhåtvà pårvaü tu madhuraü rasam . madhye'mlalavaõau pa÷càtkañutiktakaùàyakàn>% asyàyamabhipràyaþ bhojane pårbaü bhukto madhuro raso bubhuõitasya vàtapittayoþ ÷amako bhavati . bhojanamadhye bhukte amlalavaõe pittopa÷amanena vahnivçddhiü kurutaþ . bhojanàntyasamaye bhuktàþ kañutiktakaùàyà rasàþ kaphaü ÷amayantãti . atobhojanàvasànasamayasya kaphakàlatvàt tatra kathaü ÷leùmajanakaü dugdhaü pàtunucitaü bhavati . yatauktam . %<dugdhaü svàdurasaü snigdhamojasyaü dhàtuvardhanam . vàtapittaharaü vçùyaü ÷leùmalaü guru ÷ãtalamiti>% ucyate %<vidàhãnyannapànàni yàni bhuïkte hi mànavaþ . tadvidàhopra÷àntyarthaü bhojanànte payaþ pivet>% ataeva brahmapuràõe %<kuryàt kùãràntamàhàraü na dadhyantaü kadàcaneti lavaõàmlakaduùñàni vidàhãnyapi yàni tu . taddoùaü hartumàhàraü madhureõa samàpayediti>% bhojanàvasànasamaye dugdhàdimadhurabhojane vàtakaphopa÷amanena lavaõàmlakañubhojanajanitàü pittasya vçddhiü nà÷ayati pittavçddhinà÷anena ca pittavçddhirupakùãõà bhavatãti kaphavçddhiragnimàndyàdãnutpàdayituü na ÷aknoti .
     àhnikatattvesmàrtàhàravidhirukto yathà viùõupuø . %<sa kevalamaghaü bhuïkteyobhuïktetvatithiüvinà . aghaü sa kevalaü bhuïkteyaþ pacatyàtmakàraõàt . indriyaprãtijananaü vçthàpàka vivarjayet>% tathà %<suvàsinãrduþkhina÷ca garbhiõãvçddhabàlakàn bhojayet . saskçtànnena prathamaü, caramaü gçhã . abhuktavatsu caiteùu bhu¤jan bhuïkte'tiduùkçtim . mçta÷ca narakaü gatvà ÷leùmabhugjàyate naraþ . asnàtvà÷ã malaü muïkùe ajaptvà påya÷oõitam . ahutvà ca kçmiü bhuïkte adattvà viùabhojanam asaüskçtànnabhuïmåtraü bàlàdiprathamaü ÷akçt . bhu¤jata÷ca yathà puüsaþ pàpabandhona jàyate . iha càrogyamatulaü balavçddhistathà nçpa>%! . tathà %<pra÷astaratnapàõistu bhu¤jãta prayatogçhã . annaü pra÷astaü pathya¤ca prokùitaü prokùaõodakaiþ . na kutsitàhçtaü naiva jugupsàvadasaüskçtam>% . viùõupuø %<mantràbhimantrita ÷astaü na ca paryuùitaü nçpa! . anyatra phalamàüsebhyaþ ÷uùka÷àkàdikàttathà . tadvadvàdarikebhya÷ca guóapakvebhyaeva ca . bhu¤jãtoddhçtasàràõi na kadàcinnare÷vara! . nà÷eùaü puruùo'÷ãyàdanyatra jagatãpate! . madhvannadadhisarpirbhyaþ saktubhya÷ca vivekavàn . a÷nãyàttanmanà bhåtvà pårbantu madhuraü rasam . lavaõàmlau tathà madhye kañutiktàdikàüstataþ . pràgdravaü puruùo'÷nan vai madhye ca kañhinà÷anaþ . punarante dravà÷ã tu valàrogye na mu¤cati . anindyaü bhakùayedityaü vàgyato'nnamakutsayan . pa¤ca gràsàn mahàmaunaü . pràõàdyàpyayanàya tat>% . mantràbhimantritamiti mantrànàde÷e gàyatrãti vacanàt gàyatryabhimantritam . gàruóe %<÷àkaü såpa¤ca bhåyiùñhaü atyamla¤ca vivarjayet . nacaikarasasevàyàü prasajyeta kadàcana>% . chandogaø paø . %<munibhirdvira÷anamuktaü vipràõàü martyavàsinàü nityam . ahani ca tathà tamasvinyàü sàrdhapraharayàmàntaþ>% . ahani aciro ditàstamitasåryetaradinamàtre . tatràpyàyurvedãyevi÷eùaþ . %<yàmamadhye na bhoktavyaü triyàmantu na laïghayet>% . yàmamadhye rasastiùñhettriyàme tu rasakùayaþ . tatràpi pa¤camayàmàrdhomukhyakàlo dakùavacanàt (taccàhnika÷abde 906 pçùñhe vakùyate triyàmantvitradviyàmamityevàyurvedoye pàñhaþ . dakùavacanànurodhàt triyàmamiti pàñakalpanaü bodhyam) . mahàmaunaü huïkàràdirahitam . tathàcàtriþ maunavrata mahàkaùñaühuïkàreõaiva na÷yati . tathàsati mahàn doùastasmàttu niyata÷caret . eùa kramaþ pauràõikatvàt sarvasàdhàraõaþ . viùõuþ . %<na tçtãyamathà÷nãyàdàpadyapi kadàcana>% . gotàsu . %<àyuþsattvabalàrogyasukhaprãtivivardhanàþ . rasyàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvikapriyàþ . kañvamlalavaõàtyuùõatãkùõaråkùavidàhinaþ . àhàrà ràjasasyeùñà duþkha÷okàmayapradàþ . yàtayàmaü gatarasaü påtiparyuùita¤ca yat . ucchiùñamapi càmedhyaü bhojanaü tàmasapriyam>% manuþ . %<àyuùyaü pràïmukhobhuïkte ya÷asyaü dakùiõàmukhaþ . ÷riyaþ pratyaïmukhobhuïkte çtaü bhuïkte hyudaïmukhaþ>% . niyame tvevam aniyame tu nodaïmukhaþ . hàrãtaþ %<nodaïmukho'÷nãyàt>% . niùkàmasya tu pràïmukhenaiva yathàha devalaþ . %<pràïmukho'nnàni bhu¤jãta ÷uciþpãñhamadhiùñhitaþ . vi÷uddhavadanaþprãtobhu¤jãta na vidiïmukhaþ>% . jãvanmàtçkasya dakùiõàmukhatvaniùedhamàha àpaø %<dakùiõàmukhona bhu¤jota evaüvidhabhojanamanàyuùyaü màturupadi÷ati>% . cittu %<kuhåsnànaü nayà÷ràddhaü tilaistarpaõameva ca . na jãvatpitçkaþ kuryàddakùiõàmukhabhojanam>% ityàcàra ratnàkaradhçtàjjãvatpitçkasyàpi niùedha ityàhuþ . vyàsaþ %<pa¤càrdrobhojanaü kuryàt pràïmukhomaunamàsthitaþ . hastau pàdau tathaivàsyameùu pa¤càrdratà matà>% . vyàsaþ %<apyekapaïktyàü nà÷nãyàt saüvçtaþ svajanairapi . kohi jànàti kiü kasya pracchannaü pàtakaü mahat . bhasmastambajaladvàra màrgaiþ païkti¤ca bhedayet>% . jalàdinà païktibhedàkaraõe tu ÷aïkhaþ . %<ekapaïktyupaviùñànàü vipràõàü sahabhojane . yadyoko'pi tyajet pàtraü ÷eùamannaü vivarjayet . mohàt bhu¤jãta yaþ païktyàmucchiùñasahabhojanam . pràjàpatyaü caredvipraþ kùatraþ sàntapanantathà>%! . etatsamànàrthamabhidhàyàha gobhilaþ . %<bhu¤jàneùu tu vipreùu yastu pàtraü parityajet . bhojane vighnakartàsau brahmahàpi tathocyate>% . àpaø %<divà punarna bhu¤jãtànyatra phalamålebhyaþ>% . manuþ %<nàtiprage nàtisàyaü na sàyaü pràtarà÷itaþ>% atiprage'ciroditasårye atisàyaü såryàstamitasamaye evaü pràtarà÷itaþ dinabhojanenàtitçptaþ na sàyaü na ràtrau bhu¤jãtetyarthaþ . àpaø %<yastu bhojana÷àlàyàü bhãktukàmaupaspç÷et . àsanasthonacànyatra sa vipraþ païktidåùakaþ>% baudhàø %<upalipte same sthàne ÷ucau laghvàsanànvite . caturasraü trikoõa¤ca vartula¤càrdhacandrakam . kartavyamànupårvyeõa bràhmàõàdiùu maõóalam>% . %<akçtvà maõóalaü ye tu bhu¤jate'dhamayonayaþ . teùàntu yakùarakùàüsi harantyannàni tadbalàt>% . àpaø . %<bhinnakàüsye tu yoviproyadi bhuïkte tu kàmataþ . upavàsena caikena pa¤cagavyena ÷uddhyati>% tathà ÷ådràdibhojanenàpariùkçtapàtre'pi vçddhamanuþ %<tàmra pàtre na bhu¤jãta bhinnakàüsye malàvile . palà÷apadmapatreùu gçhã bhuktvaindraüvaü caret>% . navyavardhamànadhçtàgnipuø %<arkapatre tathà pçùñhe àyase tàmrabhàjane . kare karpañake caiva bhuktvà càndràyaõa¤caret>% . pçùñhe kadalãpatràdipçùñhe . paiñhãø %<tàmrarajatasuvarõà÷ma÷aïkha÷uktisphañikànàü bhinnamabhinnamiti na doùaþ>% . atra pàùàõapàtraü bhojane vihitam . %<taijasànàü maõãnà¤ca sarvasyà÷mamayasya ca . bhasmanàdbhirmçdà caiva ÷uddhiruktà manãùibhiþ>% iti manunà pàùàõapàtrasya ÷uddhividhànàcca . pracetàþ %<tàmbålàbhya¤jane caiva kàüsyapàtre ca bhojanam . yati÷ca brahmacàrã ca vidhavà ca vivarjayet>% . atriþ %<àsane pàdamàropya yobhuïkte bràhmaõaþ kvacit . mukhena cànnama÷nàti tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ>% . mukhena hastottolanaü vinà gavàdivadityarthaþ . à÷vamedhike %<àrdrapàdastu bhu¤jãta pràïmukha÷càsane ÷ucau . pàdàbhyàü dharaõãü spçùñvà pàdenaikena và punaþ>% . baudhàø %<bhojanaü havanaü dànamupahàraþ parigrahaþ . bahirjànu na kàryàõi tadvadàcamanaü smçtam>% hàrãtaþ %<màrjanàrcàbalikarmabhojanàni daivatãrthena kuryàt>% . parà÷arabhàø vçddhamanuþ %<na pibennaca bhu¤jãta dvijaþ savyena pàõinà . naikahastena ca jalaü ÷ådreõàvarjitaü pibet>% . màrkaø puø %<pàdaprasàraõaü kçtvà na ca veùñitamastakaþ>% . manuþ %<påjayeda÷anaü nityaü càdyàccaivamakutsayan . dçùñvà hçùyet prasãdecca praõameccaiva sarvadà . annaü dçùñvà praõamyàdau prà¤jaliþ pràrthayettataþ . asmàkaü nityamastvetaditi bhaktyàtha vandayet>% . viùõupuø %<nàgaþ kårma÷ca krakaro devadattodhana¤jayaþ . bahiþsthà vàyavaþ pa¤ca teùàü bhåmau pradãyate . adattvà bàhya vàyubhyaþ pràõàdibhyo na homayet>% . iti ÷iùñapañhitavacanànnàgàdibhyobalidànamiti pràcãnàcàraþ . tatrànnaü devebhyodattvaiva bhoktavyaü tathà ca gãtà %<iùñàn bhogàn hi vodevà dàsyante yaj¤abhàvitàþ . tairdattànapradàyaibhyoyobhuïkte stena eva saþ>% . yaj¤aiþ bhàvità saüvardhitàþ voyuùmabhyaü bhogànannàdãn vçùñyàdidvàrà dàsyanti ato devairdattàn annàdãn temyo'dattvà yobhuïkte sa caura eva . smçtiþ %<nivedya prà÷anàt pårvaü devapàdodakàhutiþ . hotavyà jañhare vahnau svena pàõitalena tu>% . tena pàdodakenàpo÷ànaü kçtvà pràõàhutirnaivedyena kàryà . svadatanaivedyabhakùaõantu pa÷càdupapàdayiùyate . brahmapuø %<àpo÷àna¤ca gçhõãyàt sarvatorthamaya¤ca yat . amçtopastaraõamasi viùõorannamayasya ca . atra càstaraõàrthantu prà÷yate hyamçtaü sakçt . amçtopastaraõamasi svàheti ca samuddharet>% . sandhyàpaddhatau likhitavacanaü pramàõayanto'sãtyetadanantaraü svàhàkàraü kurvanti . brahmapuø hastena laïghayennànnaü nodakena kadàcana . dambhàdyolaïgha yembhu¤jastenànnaü nihataü bhavet . hata¤cànnamabhakùyatvaü tasya yàti duràtmanaþ . pràõebhyastvatha pa¤cabhyaþ svàhàpraõavasaüyutàþ . pa¤càhutãstu juhuyàt pralayàgninibheùu ca . pràõàhutimudràmàha ÷aunakaþ . %<tarjanãmadhyamàïguùñhairlagnà pràõàhutirbhavet . madhyamànàmikàïguùñhairapàne juhuyà ttataþ . kaniùñhànàmikàïguùñhairvyàne ca juhuyàddhaviþ . tarja nãntu ahiùkçtvà udàne juhuyàttataþ . samàne sarvahastena samudàyàhutirbhaüvet>% . smçtyarthasàre . %<pràõàhutau ghçtàbhàve pa÷càdbhu¤jãta no ghçtam>% . devalaþ %<na bhu¤jãta ghçtaü nityaü gçhastho bhojanadvaye . pavitramatha juùña¤ca sarpiràhuraghàpaham>% . kà÷ãø %<darbhapàõistu yobhuïkùetasya doùona bàdhate . ke÷akãñhàdisambhåtastato'÷nãyàt sadarbhakaþ . yàvadevànnama÷nãyànna bråyàttadguõàguõàn . atomaunenayobhuïkùe sa bhuïkte kevalàmçtam>% . manuþ %<svàdhyàye bhojane caiva dakùiõaü pàõipuóvaret>% . uóvaredvastràdbahiþ kuryàdityarthaþ . baudhàø %<àcampa saüvçte de÷e upavi÷yànnaü saügçühya sarvàïgulãbhira÷abdama÷nãyàt>% . saügçhya annapàtraü samyakspçùñvetyarthaþ . kà÷ãø %<pradadyàmbhuvaþ pataye bhuvanapataye tathà . bhåtànàü pataye svàhetyuktvà bhåmau balitrayam . àpo÷ànaü vidhànena kçtvà÷nãyàt sudhãrdvijaþ>% . brahmapuø %<tejosãti japastvannaü praõamedamçta¤ca yat . àpo÷àna¤ca gçhõãyàt sarvatãrthamaya¤ca yat . amçtopastaraõamasi viùõorannamayasya ca>% . annamayasya viùõoryadàstaraõamasãtyarthaþ tata÷ca tejosãti namaskçtya bhu¤jãtetyarthaþ . bhaviùyoø %<snàtastu varuõastejã juhvato'gniþ ÷riyaü haret . bhu¤jànasya yamastvàyustasmànnavyàharettriùu>% . maune vi÷eùamàha àpaø . %<tatra traividyavçddhairmunibhiranyairà÷ramibhirbahu÷rutairdantairdantànasandhàyàntarmukha eva yàvadyàvadarthaü bhàùeta na mantralopobhavatãtivij¤àyate iti>% mantralopomaunabratalopaþ . brahmapuø %<yastu pàõitale bhuïkte yastu huïkàrasaüyutam . prasçtàïgulibhiryastu tasya gomàüsavadbhavet . kareõa ca pibettoyaü yàvanmàüsaü na bhakùayet . màüsaliptakare toyaü tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ>% . atra màüsaliptakareõa jalapànaniùedhàt màüsaliptakaraü pralàlyaivàpo÷anaü kartavyam . pratyàpo÷àne tu hastaprakùàlananiùedhàt màüsaliptakaraü prakùàlya punarannalipta kareõa pratyàpo÷ànaü kartavyam . ùañ triø %<pibato yat patettoyaü bhàjane musvaniþsçtam . abhakùyaü tadbhavedannaü bhuktvà càndràyaõa¤caret . vàmapàr÷vesthite toye yobhuïkte j¤ànadurbalaþ . gràse gràse malaü bhuktvà pànãyaü rudhiraü pibet . vidyamàne tu haste tu vràhmaõoj¤ànadurbalaþ . toyaü pibati vaktreõa ÷vàdirjàyeta nàtyathà . uddhçtya vàmahastena yattoyaü pivati dvijaþ . suràpànena tulyaü syàt manuràha prajàpatiþ>% . vàmahastena kevalavàmahastena . ataeva %<pãta÷eùantu yattoyaü tatpibenna dvijottamaþ>% . %<pãta÷eùaü pibennaiva>% iti brahmapuø avi÷eùàt sarvaü niùiddham . vrahmaø %<tilakalkaü jalaü kùãraü dadhi kùaudra ghçtàni ca . na tyajedardhajagdhàni saktuü ÷àkaü kadàcana>% . bhàrate %<pànãyaü pàyasaü sarpirdadhikùaudraghçtànyapi . nira÷yaü ÷eùameteùàü na pradeyantu kasyacit>% . etanna tyàjyaü a÷aktau kasyacinna deyamityarthaþ . nira÷yaü niþ÷eùama÷anãyamityarthaþ . tathà %<annaü pra÷astaü pathya¤ca prokùitaü prokùaõodakaiþ>% . iti pràguktaviùõupuràõàdyuktetarabhakùaõe doùamàha manuþ %<àlasyàdannadoùàcca mçtyurvi pràn jighàüsati>% . annadoùastrividhaþ dçùñadvàrakaþ adçùña dvàrakaþ dçùñàdçùñadvàrakaþ . dçùñadvàrakaàyurvedoktaþ . adçùñadvàrakaþ smçtyuktaþ . ubhayatroktàstu bàlavatsàvivatsàdugdhàdidoùà dçùñà dçùñadvàrakàþ . ataeva manunaivoktam %<svàdhyàye caiva yuktaþ syàt nityamàtmahiteùu ca>% yukta udghuktaþ . hàrãtaþ %<pçthak pànaü punardànamàmiùaü pàyasàni ca . dantacchedanamuùõa¤ca sapta saktuùu varjayet>% .
     sacàhàrastrividhaþ sàtvikaràjasatàmasabhedàt yathoktaü gãtàyàm %<àhàrastvapi sarvasya trividhobhavati priyaþ . yaj¤astapastathà dànaü teùàü bhedamimaü ÷çõu>% ityupakramya %<àyuþsattvetyàdi>% tacca vàkyam àø taø 901 pçùñhe dar÷itam . atra sarvatra %<kçdabhihitobhàvodravyavat prakà÷ate>% iti bhàùyokteþ àhriyate bhujyate karmaõi gha¤i và àhàra÷abdasya bhakùyaparatvam ataeva bhàvapraø %<àhàraþ ùaóivadha÷cåùyamityàdi>% 899 pçùñheuktam . sa ca ùoóhà %<àhàryaüùaóvidhaü bhojya bhakùyaü carvyaü tathaiva ca . lehyaü cåùyaü tathà peyaü tadudàhàraõàni tu . bhojyamodanapåpàdi bhakùyamodanamaõóake . carvyaü cipiñadhànàdi rasàlàdi tu lihyate . cåùyamàmraphalekùvàdi ùãyate pànakaü payaþ>% bhàprapraø ukteþ . àhriyate ityàhàraþ . 3 ÷abdàdiviùayaj¤àne ca àhàra÷uddhi ÷abde÷àø bhàø vàkyam udàø .

#<àhàrapàka># puø àhàrasya bhakùyasya pàkaþ rasàdibhàvena pariõàmaþ . vaidyakokte bhuktasyànnàderàhàrasya rasàdiråpeõa pariõàmaråpe pàkabhede tatpàkaprakàraþ padàrthàdar÷adhçtayagàrõavavàkye uktaþ tacca àgni÷abde 49 pçùñhe dar÷itam . bhàvaprakà÷oktastatprakàrastu asçkkara÷abde 458 pçùñhe uktaþ .

#<àhàra÷uddhi># strã àhàrasya bhakùyàdeþ ÷uddhiþ . 1 bhakùyàdidravyasya 1 ÷uddhau sà ca ÷uddhiþ smçtyuktadi÷à'vaseyà . sà ca abhakùyamarjanena bhakùyabhojanaepa bhavati . abhakùyàõi ca abhakùya÷abde 274 pçùñhe uktàni . àhàradoùanivàraõàrthà ÷uddhiþ . 2 duùñàhàrajanyadoùanivàraõàrthàyàü ÷uddhau pràya÷citte . %<àhàra÷uddhi vakùyàmi tanme nigadataþ ÷çõu . akùàralavaõaü bhaikùyaü pibedbràhmãü survasam>% ityàdinà atrisaø dar÷ità . 3 ÷abdàdiviùayaj¤àna÷uddhau ca %<àhàra÷uddhau sattva÷uddhiþ sattva÷uddhau dhruvà smçtiþ>% chàø uø . %<àhriyate ityàhàraþ ÷abdàdiviùayaj¤ànam taddhi bhokturbhogàyàhriyate tasya viùayopalabdhilakùaõasya vij¤ànasya ÷uddhi ràhàra÷uddhiþ ràgadveùamohadoùairasaüsçùñaviùayavij¤ànamityanarthàntaraü tasyàhàrasya ÷uddhau satyàü tadvato'ntaþkaraõa sattvasya ÷uddhirnairmalyaü bhavati>% bhàùyam . àhàra÷abdasya bhakùyàrthatàmapahàya tathà vyàkhyànaü tu %<ràgadveùavimuktaistu viùayànindriyai÷caran>% iti gãtoktimanusçtyaiveti ànandagiriþ .

#<àhàrasambhava># puø àhàràt bhojyadravyàt sambhavati sam + bhå--ac . àhàrapàkaje dehasthe rasadhàtau . rasasya yathà''hàrajatvaü tathà'sçkkara÷abde 458 pçùñhe uktam .

#<àhàrya># triø à + hç--õyat . 1 àharaõãye %<atha målamanàhàryaü prakà÷akraya÷odhanam>% manuþ . 2 vyàpye %<kàrya¤ca tasya da÷adhàhàryaü dhàryaü prakà÷ya¤ca>% sàø kàø %<àhàryaü vyàpyaü karmendriyàõàü vacanàdànaviharaõotsargànandà yathà yathaü vyàpyàste ca yathàyathaü divyàdivyatayà da÷etyàhàryaü da÷adheti>% sàüø kauø . kçtrime %<àhàrya÷àbhàrahitairamàyaiþ>% bhaññiþ . svàrthe kan tatraiva %<àhàryakamapi tasyàþ sahajamivà÷omata>% 7, 21, kumàø malliø . 4 laukike 5 aupàsanike'gnau ca %<àhàryeõànàhitàgnim>% %<patnã¤ca>% à÷raø ÷rauø . %<yenàhitàgninà sarvàdhànaü kçtaü tasya patnoü lokikena, yasyaupàsana÷càsti tasya patnãmaupasanikena daheyuþ>% nàràø . 6 icchàprayojyàropeõa viùayãkàryobàdhani÷cayakàlike taddharmàbhàvavati taddharmavattvena j¤eye . bhàve kta . 7 tàdç÷aj¤àne naø . yathà nirvahniþ parvato vahnimàniti j¤ànaü tacca vahnyabhàvavati parvate vahniprakàrakatvàt icchàprayojyatvàcca àhàryam . tacca pratyakùameva tadabhàvavattvena ni÷cite'pi dharmiõi tadbodhasya icchàprayojyatvàt %<parokùaj¤ànam anàhàryam ni÷caya÷ceti siddhàntaþ>% cintàø . ÷àbdabodho'pyàhàryobhavatyàlaïkàrikà yathà ayaü mukhamityàdau candrabhinne mukhe candràbhedaj¤ànam taccàhàryameva 804 pçø àropa÷abde'dhikamuktam . %<bhavedabhinayo'vasthànukàraþ sa caturvidhaþ . àïgikovàcika÷caivamàhàyyaþ sàtvikastathà>% sàø daø ukte nañàdibhiràtmani kartavye ràmàdyàropahetuke 8 abhinayabhede ca . à + hç--karmaõi õyat upasargayogàt 9 bhakùye %<àhàryaü ùaóvidhaü bhakùyamityàdi>% bhàvaø praø .

#<àhàva># puø à + hve + gha¤ saüprasàraõe vçddhiþ . kåpasamãpe gavàdãnàü jalapànàya prastaràdinà ravite (khàla) 1 kùudrajalà÷aye nipàne %<pràvi÷annàhavapraj¤à àhàvamupalipsavaþ>% bhaññiþ . %<àhàvamudakàdhàram>% jayanaø %<nipànamàhàvaþ>% pàø . 2 yuddhe . bhàve gha¤ . 3 àhvàne à + hu--àdhàre gha¤ . 4 agnau . %<nàbhiü yaj¤ànàü sadanaü rayãõàü mahàmàhàvabhi saünavanta>% çø 6, 7, 2 . àhåyate'sminnàhà vamagnim vçùñyudakadhàraõamàhàvaü nipànàsthànãyaü và bhàø . à + hve--bhàve karaõe và gha¤ . 5 mantravi÷eùeõàhvàne 6 àhvànasàdhane mantrabhede ca %<àdau nividdhànãyànàü såktànàmaneka¤cet prathameùvàhàvaþ>% à÷vaø ÷rauø . %<tasyànekatve prathama evàhàvaþ>% vçttiþ tçtãyasavane ÷astràdiùvàhàvaþ à÷vaø ÷rauø . %<eùu àhàvaþ pràtaþ savanena ÷àstràdiùu>% àø ÷rauø . %<eùu sthàneùu çgakùareõàhvàne vihite ÷ãüsàvomityanenaivàhvànaü kuryàt nànye neti niyamyate>% vçttiþ %<÷oü sàmoü daivetyàhàve>% à÷vaø ÷rauø pratigarasaüj¤àrthamime såtre .

#<àhiüsi># puüstrã ahiüsasyàpatyam i¤ . ahiüsakàpatye tataþ yuvàpatye phak taulvaø tasya na luk . àhiüsàyanaþ tatpautre .

#<àhika># puø ahiriva kan svàrthe aõ . 1 ketugrahe hemacaø tasya sarpatulyàkçtitvàttathàtvam . 2 pàõinimunau ca trikàø .

#<àhicchatra># triø ahicchatrade÷e bhavaþ aõ . ahicchatrade÷e bhave

#<àhiõóika># puø niùàdena vaidehyàü janite antyajavarõasaïkarabhede %<àhiõóiko niùàdena vaidehyàmeva jàyate>% manuþ . %<bàhyasaürakùaõàdàvàhiõóikànàm>% au÷anasasåtroktà tadvçttirj¤oyà .

#<àhita># triø à + dhà--kta hyàde÷aþ . 1 nyaste, 2 sthàpite, 3 arpite . %<vyàvartanairahipaterayamàhitàïkaþ>% kiràø 4 kçte, 5 kçtàdhànasaüskàre ca %<praõãtà÷càpraõãta÷ca yathà'gnidaivataü nçõàm>% manuvyàø %<àhito'nàhitovàgniriti>% kullåø .

#<àhitalakùaõa># triø àhitaü ukùaõaü yasya . 1 guõàdidvàrà vikhyàte 2 nyastacihne ca .

#<àhitàgni># triø àhito'gniryena . vedamantràdinà kçta saüskàràgniyukte tadàdhànaprakàraþ àdhàna÷abde 708 pçùñhe uktapràyaþ . à÷vaø ÷rauø 2 praø 2 kaø vistareõoktaþ . %<na dar÷ena vinà ÷ràddhvamàhitàgnerdvijanmanaþ>% manuþ . %<gurorapãdaü dhanamàhitàgneþ>% raghuþ . %<àhitàgniþ sannavratyamidaü caret>% taittiø %<na và''hitàgninànçtaü vaditavyam>% ÷ataø bràø 2, 2, 2, 20 . %<devàn và eùa upàvartate ya àhitàgnirbhavati>% aitaø bràø . àhàryeõaivànàhitàgnim à÷vaø ÷rauø . và paranipàte agnyàhito'pyatra .

#<àhitàgnigaõa># puø pàõinyukte và paranipàtàrthe ÷abdasamåhabhede . sa ca gaõaþ àhitàgni jàtaputra jàtadanta jàta÷ma÷ru tailapãta mçtapãta madyapãta åóhabhàrya gatàrtha %<àkçtigaõaþ tenànye'pi>% siø kauø .

#<àhiti># strã à + dhà ktin hyàde÷aþ . 1 sthàpane 2 àdhàne mantreõàgnyàdeþ saüskàre 3 àhutau ca . %<tasmin yatki¤càtyàdadhyàdàhitaya eva tàþ àhitayoha vai tà àhutaya ityàcakùate>% ÷ataø bràø 10, 6, 2, 22, .

#<àhituõóika># triø ahituõóena dãvyati ñhak . vyàlagràhiõi (sàpuóe) .

#<àhimata># triø ahimato'dårabhavaþ aõ . sarpavi÷iùñade÷àdårabhave .

#<àhuka># puø yaduvaü÷ye kùatriyamede sa ca vasudevaeva . %<ke÷avo'ùi mudà yuktaþ pravive÷a purottamam . påjyamàno yadu÷reùñhairugrasenamukhaistathà . àhukaü pitaraü vçddhaü màtaraüca ya÷asvinãm . abhivàdya bala¤caiva sthitaþ kamalalocanaþ>% iti bhàø sabhàø 2 aø . atra ke÷abapitçtvena kãrtanàt vasudevasya nàmàntaratvaü tasya pratãyate %<evaü àhuka÷càhukã caiva khyàtau khyàtimatàüvarau>% hariø 38 aø . evamàhukin tadvaü÷yekùatriye puø .

#<àhuta># naø udde÷yasyàbhimukhyena sàkùàdeva hutaü dattam à + hu--kta . gçhasthakartavyeùu pa¤casu yaj¤eùu 1 manuùyayaj¤e, 2 måtayaj¤e cetyanye . karmaõikta . 3 àbhimukhyena hute devàdau tri0

#<àhuti># strã à + hu--ktin . devodde÷ena mantreõàgnau haviþkùepe . %<agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate>% manuþ . %<vetya saumya! yathà pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti>% chàø uø . %<pràtaràhutyàü hutàyàü pårõàhutyante varadànam>% kàtyàø 20, 1, 20 . %<juhuyàtsarpiràhutãþ>% manuþ %<pràõàdyàhutipa¤cakam>% smçtiþ . àhåyate karmaõi kta . 2 àhåyamàne havanãyadravye haviràdau . %<punànaü pavanoddhåtairdhåmairàhutigandhibhiþ>% raghuþ . %<brahmàhutihutaü yacca>% manuþ .

@<[Page 905a]>@
#<àhulya># naø à + hvala--bàø kyap saüprasàraõa¤ca . kà÷mãràdau (taravaña) iti prasiddhe kà¤canavarõapuùpe ÷ilvãphale kùupabhede .

#<àhuva># triø à + hvà--gha¤arthe karmaõi ka saüpraø uvaï . àhvàtavye %<anukçùñãnàmanvàhuvaþ>% çø 8, 32, 19, àhuvaþ àhvàtavyaþ bhàø .

#<àhå># triø àhvayati à + hve--kvip saüpraø . 1 àhvàyake . 2 àhåyamàne ca .

#<àhåta># triø à + hve--kta . kçtàhvàne 1 àkàrite %<àhåta iva me ÷ãghram>% bhàgaø 10 skandhe . %<nacàhåtovadet ki¤ciddhãnodaõóya÷ca sa smçtaþ>% yàø smçtiþ . %<yiyakùamàõenàhåtaþ pàrthenàtha dviùanmuram>% màghaþ . %<àhåto na nivartotadyåtàdapi raõàdapi>% . àbhåta + pçø bhasya haþ . 2 àbhåtapralayaparyante %<pañolàni kadambàni vçntàkasahitàni ca . na tyajet kàrtike yastu yàvadàhåtanàrakã>% tiø taø puø %<àhåtam àbhåtapralayaparyantam>% raghuø 3 nàmakçtavyapade÷e vi÷ve ca . sçùñikàle hi bhåtànàü tattannàmavyapade÷a iti vi÷vavyapade÷a paryantamityeva tasyàrthonyàyyaþ . bhàve kta . 4 àhvàne .

#<àhåtaprapalàyin># triø àhåtaþ vivàdanirõayàya ràj¤àhåto'pi prapalàyate pra + parà--aya--õini rasya laþ . vyavahàre hãnavàdibhede sa ca pa¤cavidhaþ . %<anyavàdã kriyàdveùã, nopàsthàtà niruttaraþ . àhåtaprapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% mitàø smçtyukteþ .

#<àhåtasaüplava># puø àhåtasya nàmnà kçtavyapade÷asya vi÷vasya saüplavoyatra . pralayakàle tatra hi kçtavyapade÷asya vi÷vasya vyapade÷àbhàvena vyavahàryatvàbhàvaþ . %<àhåtasaüplavasthànamamçtatvaü bhàùate>% iti puràõe àbhåtetyatràhåteti pàñhàntaram .

#<àhåti># strã à + hve--ktin . àhvàne (óàkà) .

#<àhåya># avyaø à + hve--lyap . àhvànaü kçttvetyarthe %<àhåya dànaü kanyàyà bràhmodharmaþ prakãrtitaþ>% manuþ .

#<àhçta># triø à + hç--kta . ànãte kçtàharaõe .

#<àhçti># strã àhç--ktin . àharaõe ànayane .

#<àhçtya># avyaø à + hç--lyap . àharaõaü kçtvà ànãyetyarthe %<samàhçtyànyatantràõi>% amaraþ .

#<àheya># triø aheridam óhak . sarpasambandhini viùacarmàsthyàdau

#<àho># avyaø à + hana--óo . 1 pra÷ne, 2 vikalpe, 3 vicàre ca . %<yatràyaü puruùobhriyata udasmàt pràõàþ kràmantyàho neti>% ÷ataø bràø 14, 6, 2, 12, %<àho vidvànamuü lokaü pretyaka¤cit sama÷nute>% kañhoø . %<àho nivatsyati samaü hariõàïganàbhiþ>% ÷àkuntale sakhãüprati duùmantapra÷naþ .

#<àhopuruùikà># strã ahameva puruùaþ ÷åraþ mayåø aho puruùaþ tasya bhàvaþ vu¤ stvãtvàt ñàp . darpajanye àtmani utkarùasambhàvane (vàhàdurã) %<àhopuruùikàü pa÷ya mama sadratnakàntibhiþ>% bhaññiþ .

#<àhosvit># avyaø àho ca svicca dvaø . 1 vikalpe, 2 pra÷ne ca %<àhosvit ÷à÷vataü sthànaü teùàü tatra dvijottama!>% bhàø saø 5 aø . dvipadamityeke .

#<àhna># naø ahnàü samåhaþ khaõóikàø a¤ . dinasamåhe %<ahoràtre và abhirbattamàne saüvatsaramàpnutaþ saüvatsara idaü sarvamàhnàyaivaitàmariùñiü svastimà÷àste>% ÷ataø bràø 6, 6, 4, 3, ahnà nirvçttàdi caturarthyàm saükalàdiø a¤ . dinanirvçttàdau triø .

#<àhnika># triø ahni bhavaþ ahnà nirvçttaü sàdhyaü ñha¤striyàü ïãp . 1 dinabhave 2 dinasàdhye ca . %<bharadvàjastu kaunteya kçtvà svàdhyàyamàhnikam>% bhàø taø 137 aø . %<atràhnikaü sura÷reùñhojapate samarudgaõaþ>% bhàø vaø 142 aø . dinakartavyàni àhnikatattve àhnikakçtyapradãpàdau uktàni . divasakartavyànyàcàra÷abde 631 pçùñhe uktapràyàõi dinavibhàgeùu kartavyabhedodakùeõa saükùepàt dar÷ito yathà . %<pràtarutthàya kartavyaü yaddvijena dine dine . tatsarvaü saü pravakùyàmi dvijànàmupakàrakam . udayàstamayaü yàvanna vipraþ kùaõikobhavet . nityanaimittikairmuktaþ kàmai÷cànyairagarhitaiþ . yaþ svakarma parityajya yadanyat kurute dvijaþ . aj¤ànàdyadi và mohàt sa tena patitobhavet . divasakhyàdyabhàge tu kçtyaü tasyopadi÷yate . dvitãye ca tçtãye ca caturthe pa¤came tathà . ùaùñhe ca saptame caiva aùñame ca pçthak pçthak . vibhàgeùveùu yatkarma tatpravakùyàmya÷eùataþ . uùaþkàle tu saüpràpte ÷aucaü kçtvà yathàrthavat . tataþ'snànaü prakurvãta dantadhàvanapårvakam . atyantamalinaþ kàyonavacchidrasamanvitaþ . sravatyeùa divà ràtrau pràtaþsnànaü vi÷odhanam klidyanti hi prasuptasya indriyàõi sravanti ca . aïgàni samatàü yànti uttamànyadhamaiþ saha . nànàsvedasamàkãrõaþ ÷ayanàdutthitaþ pumàn . asnàtvà nàcaret karma japahomàdi ki¤cana . pràtarutthàya yovipraþ pràtaþsnàyã bhavet sadà . samastajanmajaü pàpaü tribhirvarùairvyapohati . uùasyuùasi yatsnànaü sandhyàyàmudite ravau . pràjàpatyena tattulyaü mahàpàtakanà÷anam . pràtaþsnànaü pra÷aüsanti dçùñàdçùñakaraü hi tat . sarvamarhati påtàtmà pràtaþsnàyã japàdikam . snànàdanantaraü tàvadupaspar÷anamucyate . anena tu vidhànena àcàntaþ ÷ucitàmiyàt . prakùàlya pàdau hastau ca triþ pivedambu vãkùitam . saü vçtyàïguùñhamålena dviþpramçjyàttatomukham . saühatya tisçbhiþ pårbamàsyamevamupaspç÷et . tataþ pàdau samabhyukùya aïgàni samupaspç÷et . aïguùñhena prade÷inyà ghràõaü pa÷càdanantaram . aïguùñhanàmikàbhyà¤ca cakùuþ÷rotre punaþpunaþ . kaniùñhàïguùñhena nàbhiü hçdaya¤ca talena vai . sarvàbhistu ÷iraþ pa÷càdbàhå càgreõa saspç÷et . sandhyàyà¤ca prabhàte ca madhyàhne ca tataþ punaþ . sandhyàü nopàsãta yastu bràhmaõohi vi÷eùataþ . sa jãvanneva ÷ådraþ syànmçtaþ ÷và caiva jàyate . sandhyàhãno'÷ucirnityamanarhaþ sarvakarmasu . yadanyat kurute karma na tasya phalama÷nute . sandhyàkarmàvasàne tu svayaühomovidhãyate . svayaü home phalaü yattu tadanyena na jàyate . çtvik putrogururbhràtà bhàgineyo'tha viñpatiþ . ebhireva hutaü yattu taddhutaü svayameva hi . devakàryaü tataþ kçtvà gurumaïgalavãkùaõam . devakàryàõi pårvàhõe manuùyàõà¤ca madhyame . pitéõàmaparàhõe ca kàryàõyetàni yatnataþ . paurvàhiõakantu yat karma yadi tat sàyamàcaret . na tasya phalamàpnoti bandhyastrãmaithunaü yathà . divasasyàdyabhàge tu sarvametadvidhãyate . dvitãye ca tathà màge vedàbhyàsovidhãyate . vedàbhyàsohi vipràõàü paramaü tapaucyate . brahmayaj¤aþ sa vij¤eyaþ ùaóaïgasahitastu saþ . vedasvãkaraõaü pårbaü vicàro'bhyasanaü japaþ . tatodàna¤ca ÷iùyebhyovedàbhyàsohi pa¤cadhà . samitpuùpaku÷àdãnàü sa kàlaþ samudàhçtaþ . tçtãye caiva bhàge tu poùyavargàrthasàdhanam . pità màtà gururbhàryà prajà dãnàþ samà÷ritàþ . abhyàgato'tithi÷cànyaþ poùyavargaudàhçtaþ . j¤àtirbarndhujanaþ kùãõastathà'nàthaþ samà÷ritaþ . anye'pyadhanayuktà÷ca poùyavargaudàhçtaþ . bharaõaü poùyavargasya pra÷astaü khargasàdhanam . narakaü pãóane càsya tasmàdyatnena taü bharet . sàrvabhautikamannàdyaü kartavyantu vi÷eùataþ . j¤ànavidbhyaþ pradàtavyamanyathà narakaü vrajet . sa jãvati yaevaikobahubhi÷copajãvyate . jãvantomçtakà÷cànye ya àtmambharayo naràþ . vahvarthe jãvyate kai÷cit kuñumbàrthe tathà paraiþ . àtmàrthe'nyona ÷aknoti svodareõàpi duþkhitaþ . dãnànàthavi÷iùñebhyodàtavyaü bhåtimicchatà . adattadànà jàyante parabhàgyopajãvinaþ . yaddadàti vi÷iùñebhyoyajjuhoti dine dine . tattu vittamaha manye ÷eùaü kasyàpi rakùati . caturthe ca tathà bhàge snànàrthaü mçdamàharet . tilapuùpaku÷àdãni snàna¤càkçtrime jale . nityaü naimittikaü kàmya trividhaü snànamucyate . teùàü madhye tu yannityaü tatpunarbhidyate tridhà . malàpaharaõaü pa÷cànmantravattu jale smçtam . sandhyàsnànamubhàbhyà¤ca snànabhedàþ prakãrtitàþ . màrjanaü jalamadhye tu pràõàyàmoyatastataþ . upasthànaü tataþ pa÷càt sàvitryàjapaucyate . savità debatà yasyà mukhamagnistridhà sthitaþ . vi÷vàmitraçùi÷chandogàyatrã sà vi÷iùyate . pa¤came ca tathà bhàge saüvibhàgoyathàrhataþ . pitçdevamanuùyàõàükãñànà¤copadi÷yate . devai÷caiva manuùyai÷ca tiryagbhi÷copajãvyate . gçhasthaþ pratyahaü yasmàttasmàjjyeùñhà÷ramã gçhã . trayàõàmà÷ramàõàntu gçhastho yonirucyate . tenaiva sãdamànena sãdantãhetare trayaþ . målapràõobhavet skandhaþ skandhàcchàkhàþ sapallavàþ . målenaiva vinaùñena sarvametadvina÷yati . tasmàt sarvaprayatnena rakùitavyogçhà÷ramã . ràj¤à, cànyaistribhiþ påjyomànanãya÷ca sarvadà . gçhastho'pi kriyàyukto na gçheõa gçhà÷ramã . na caiva putradàreõa svakarmaparivarjitaþ . asnàtvà càpyahutvà càjaptvà'dattvà ca mànavaþ . devàdãnàmçõã bhåtvà narakaü pratipadyate . ekaeva hi bhuïkte'nnamaparo'nnena bhujyate . na bhujyate saevaikoyobhuïkte'nnaü sasàkùiõà . vibhàga÷ãlo yonityaü kùamàyuktodayàparaþ . devatàtithibhakta÷ca gçhasthaþ sa tu dhàrmikaþ . dayà lajjà kùamà ÷raddhà praj¤à yogaþ kçtaj¤atà . ete yasya guõàþ santi sa gçhã mukhyaucyate . sa vibhàgaü tataþ kçtvà gçhasthaþ ÷eùabhugbhavet . bhuktvà tu sukhamàsthàya tadannaü pariõàmayet . itihàsapuràõàdyaiþ ùaùñha¤ca saptamaü nayet . aùñame lokayàtrà tu bahiþsandhyà tataþ punaþ . homobhojanaka¤caiva yaccànyadgçhakçtyakam . kçtvà caivaü tataþ pa÷càt svàdhyàyaü ki¤cidàharet . pradoùa pa÷cimau yàmau vedàbhyàsena tau nayet . yàmadvayaü ÷ayànohi brahmabhåyàya kalpate . naimittikàni kàmyàni nipatanti yathà yathà . tathà tathaiva kàryàõi na kàlastu vidhãyate . asminneva prayu¤jànohyasminneva tu lãyate . tasmàt sarbdhaprayatnena kartavyaü sukhamicchatà . sarvatra madhyamau yàmau huta÷eùaü havi÷cayat . bhu¤jàna÷ca ÷ayàna÷ca bràhmaõonàvasãdati>% ahnà pàñhyam ñha¤ . 3 såtràtmaka÷àstrabhàùyasya pàdàü÷avyàkhyàbhede naø . yathà kaõàdagautamapàõinisåtrabhàùyasya pàdàü÷avyàkhyàråpàõi ahnà pàñhyatvàt àhnikàni %<tamadhãùñobhçto bhåtoveti>% pàø ñha¤ . divase--satkçtyaniyojite 3 adhyàpake 4 bhçte vetanena krãte dàsàdau 5 bhåte svasattayà vyàpte jvaràdau ca .

#<àhlàda># puø à + hlada--gha¤ .. ànande . %<nandastvàtmaja utpanne jàtàhlàdo mahàmanàþ>% bhàgaø .

#<àhlàdana># daø à + hlada--õic--lyuñ . 1 ànandasampàdane kartari lyu . 2 ànandasampàdake triø . karaõe lyuñ . 3 ànandasàdhane triø striyàü ïãp .

#<àhlàdita># triø à + hlada--õic--kta . 1 kçtànandane . yasyànando janitastasmin . àhlàdojàto'sya tàraø itac . 2 jàtàhlàde ca .

#<àhlàdin># triø à--hlada--õini 1 ànandayukte õicõini . 2 ànandakàrake . striyàmubhayato ïãp .

#<àhva># triø àhvayati à + hve--óa . àhvànakàrake .

#<àhvaya># puø àhvairyàyate pràpyate yà--gha¤arthe ka 3 taø . 1 nàmani àhvàyakairhi nàmoccàraõenaiva àhåyate iti àhvàyakatvapràptau nàmna karaõatvàttathàtvam . à + hve bàø karaõe ÷a ityanye %<kàvyaü ràmàyaõàhvayam,>% ràmàø . gajàhvayaü ÷atàhvayaü nàgàhvayam ityàdi . 2 pràõibhirmeùàdibhiþ sapaõadyåtabhede ca sacàùñàda÷avivàdàntargataþ . %<teùàmàdyamçõàdànam>% ityupakramya %<dyåtamàhvayaeva ca . padànyaùñàda÷aitàni vyavahàrasthitàviheti>% manåkteþ . asyasampårbakatàpi %<apràõibhiryat kriyate talloke dyåtamucyate pràõibhiþ kriyamàõastu sa vij¤eyaþ samàhvayaþ>% manunà tathà prayogàt tatsvaråpamuktaü mitàø nàraø %<akùabadhna÷alàkàdyairdevanaü jihyakàritam . paõakrãóà vayobhi÷ca padaü dyåtasamàhvayam>% vyàkhyàta¤ca mitàø yathà akùàþ pà÷akàþ badhna÷carmapaññikà ÷alàkà dantàdimayyo dãrghacaturasràþ àdyagrahaõàt caturaïgàdikrãóàsàdhanakarituragàdikaü gçhyate . tairapràõibhiryaddevanaü krãóà paõapårvikàkriyate tathà vayobhiþ pakùibhiþ kukkuñapàràvatàdibhiþ ca÷abdànmallameùàdibhi÷ca pràõibhiryà paõapårvikà krãóà kriyate tadubhayaü dyåtasamàhvayàkhyaü vivàdapadam . dyåta¤ca samàhvaya÷cadyåtasamàhvayam . tatprakàraþ tatraiva dar÷ito yathà . tatra dyåtasabhàdhikàriõo vçttimàha . %<glahe ÷atikavçddhestu sabhikaþ pa¤cakaü ÷atam . gçhõãyàddhårtakitavàditaràdda÷akaü ÷atam>% yàø . parasparaü sampratipattyà kitavaiþ parikalpitaþ 11 vàø bhàga 2 paõoglaha ityucyate . tatra glahe tadà÷rayà ÷atikà ÷ataparimitàdadhikaparimàõà và vçddhiryasyàsau ÷atikavçddhiþ ddhårtakitavàtpa¤cakaütasmà ÷atamàtmavçtyarthaü sabhiko gçhõã yàt . pa¤ca paõààyo yasmin ÷ate tacchataü pa¤cakaü %<tada sminvçddhyàyalàbhetyàdinà>% (pà0)kan . jitasya glahasya viü÷atitamambhàgaü gçhõãyàdityarthaþ . sabhà kitavanivàsàrthà yasyàstyasau (ñhan) sabhikaþ kalpitàkùàdinikhilakrãóopakaraõastadupacitadravyopajãvã sabhàpatirucyate . itara smàtpunaraparipårõa÷atikavçdveþkitavàdda÷akaü ÷ata¤jitadravyasya da÷amambhàgaü gçhõãyàditi yàvat . evaükëptavçttinà sabhikena kiïkartavyamityata àha . %<sa samyakpàlitãda dyàdràj¤e bhàgaü yathà kçtam . jitamudgràhayejjetre dadyàtsatyaü vacaþkùamã>% yàø . yaevaü këptavçttirdyåtàdhikàrã saràj¤à dhårtakitavebhyo rakùitastasmai ràj¤e yathà kçtaü sampratipannamaü÷andadyàt . tathà jitaü yat dravyantadudgràhayedbandhakagrahaõenàsedhàdinà ca paràjitasakà÷àduddhareduddhçtya ca taddhanaü jetre jayine sabhikodadyàt . tathà kùamã bhåtvà satya¤ca vacovi÷vàsàrthaü dyåtakàriõàü vadet . taduktannàradena . %<sabhikaþ kàrayedyåtandeyandadyàcca yatkçta miti>% . yadà punaþ sabhikodàpayitunna ÷aknoti tadà ràjà dàpayedityàha . %<pràpte nçpatinà bhàge prasiddhe dhårtamaõóale . jitaü sasabhike sthàne dàpayedanyathà na tu>% yàø . prasiddhe 'pracchanne ràjàdhyakùasamanvite sasabhike sabhikasahite kitavasamàje sabhikena ca ràjabhàge datte ràjà dhårtakitavamavipratipannaü jitampaõandàpayet . anyathà pracchanne sabhikarahite adattaràjabhàge dyåte jitampaõa¤jetre na dàpayet . jayaparàjayavipratipattau nirõayopàyamàha . %<draùñàro vyavahàràõàü sàkùiõa÷ca taeva hi>% yàø . dyåtavyavahàràõàü draùñàraþ sabhyàstaeva kitavàeva ràj¤à niyoktavyàþ na punaþ÷rutàdhyayanasampannà ityàdiniyamo'sti . sàkùiõa÷ca dyåte dyåtakàràeva kàryàþ na và tatra strãbàlavçddhakitavetyàdiniùedho'sti . kvacit dyåtanniùeddhundaõóamàha . %<ràj¤à sacihnannirvàsyàþ kåñàkùopadhidevinaþ>% yàø . kåñairakùàdibhirupadhinà ca mativa¤canahetunà maõimantrauùadhàdinà ye dãvyanti tàn ÷vapadàdinàïkayitvà ràjà svaràùñrànnirvàsayet . nàradena nirvàsane vi÷eùa uktaþ . %<kåñàkùadevinaþ pàpàn ràjà ràùñràdvivàsayet . kaõñhe'kùamàlàmàsa¤jya sahyeùàü vinayaþ smçta>% iti . yàni ca manuvacanàni dyåtaniùedhaparàõi %<dyåtaü samàhvaya¤caiva yaþ kuryàtkàrayeta và . tàn sarvàn ghàtayedràjà ÷ådràü÷ca dvijaliïginaþ>% ityàdãni tànyapi kåñàkùadevanaviùayatayà ràjàdhyakùasabhikarahitadyåtaviùayatayà ca yojyàni . ki¤ca %<dyåtamekamukhaü kàryantaskaraj¤ànakàraõàt>% yàø . yatpårvoktaü dyåtantadekaü mukhaü pradhànaü yasya dyåtasya tattathoktaü kàryam . ràjàdhyakùàdhiùñhitaü ràj¤à kàrayitavyamityarthaþ taskaraj¤ànakàraõàt taskaraj¤ànaråpamprayojanamparyàlocya . pràya÷aþ cauryàrjitadhanà eva kitavà bhavantyata÷caura vij¤ànàrthamekamukhaü kàryam . dyåtadharmaü samàhvaye'tidi÷annàha . %<eùa eva vidhirj¤eyaþ pràõidyåte samàhvaye>% yàø . glahe ÷atikavçddherityàdinà yodyåte dharma uktaþ saeva pràõidyåte mallameùamahiùàdinirvartye samàhvayasaj¤ake j¤àtavyaþ .

#<àhvayana># naø àhvayaü karotyanena àhvaya + õic karaõe lyuñ . nàmàde÷asàdhane ÷abdabhede . kartarilyu . àhvànakàrake triø %<ràmasyàhvayanà dvijàþ>% ràmàø .

#<àhvayitavya># triø àhvayaü karoti àhvaya + õic--karmaõi tavya . àhvànãye àkàraõãye . %<neyamàhvayitavyà te ÷ayane vàrùaparvaõã>% bhàø à082 aø .

#<àhvara># triø à + hvç--ac . 1 kuñile 2 u÷ãnarade÷otpanne ca . tena kanthà÷abdasya ùaùñhãsamàse klãvatvam . àhvarakanvam . atrottarapadasyàdyudàttatvam .

#<àhvà># strã à + hve--aï . 1 àhvàne . karaõeaï . 2 saüj¤àyàm nàmani %<lepa÷ca ÷asyate siktha÷atàhvagaurasarùapaiþ>% su÷ruø .

#<àhvàna># naø à + hve--lyuñ . àkàraõe (óàkà) %<dåràhvàne ca gàne ca rodane ca plutomataþ>% vyàø kàø . karaõelyuñ . 2 saüj¤àryà nàmani nàmnai và''kàraõaü hi kriyate iti tasyatathàtvam . karaõe lyuñ . 3 àhvànasàdhane ràjakãyapatre . (talavanàmà) %<yàvadàhvànadar÷anam>% bhàve lyuñ . vyavahàre vivàdanirõayàrthaü 4 ràj¤à''kàraõe (talapakarà) tatra varjyàvarjyaprakàràdi mitàø smçtivàkyàt dar÷itam . yathà %<vimç÷ya kàryaü nyàyyaü cedàhvànàrthamataþ param . mudràü và nikùipettasmin puruùaü và samàdi÷et . akalyabàlasthaviraviùamasthakriyàkulàn . mattonmattapramattàrtabhçtyàj¤àhvànayennçpaþ . na hãnapakùàü yuvatiü kulajàtàü prasåtikàm . sarvavarõottamàü kanyàü tàü j¤àtiprabhukàþ smçtàþ . tadadhãnakuñumbinyaþ svairiõyogaõikà÷ca yàþ . niùkulà yà÷ca patitàstàsàmàhvànamiùyate . kàla de÷a¤ca vij¤àya kàryàõà¤ca balàbalam . akalyàdãnapi ÷anairyànairàhvànayennçpaþ . j¤àtvàbhiyoga ye'pi syurvane pravrajitàdayaþ . tànapyàhvànayedràjà gurukàryeùvakopayanniti>% atra sarvatra àhvànaü--karoti õici àhvànayediti siddham . kçtoluk prakçtivacca kàraka miti vàrtikaü tu neha pravartate bahulagrahaõàt .

#<àhvàyaka># triø à + hve--õvul yuc . àhvànakàrake àkà-

#<àhvàraka># triø à + hvç--õvul . kuñile . rake . %<àhvàyakebhyaþ ÷rutasånuvçttiþ>% bhaññiþ õini àhvàyãtyapyatra striyàü ïãp .

#<àhvçti># strã à + hvç--ktin . 1 kauñilye kartari ktic . 2 ràjabhede %<rukmã caivàhvçti÷caiva nãlonàrmadaeva ca>% hariø 141 aø %<rukmã caivàhvçti÷caiva tasthaturni÷citau raõe>% hari vaø 142 aø jaràsandhaü samà÷ratya tathaivàhvçtibhãùmakau, hariø 160 aø . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatisaükalite vàcaspatye àkàràdi÷abdàrthanirõayaþ .


#<i>#

#<i># puø asya viùõorapatyam a + i¤ . 1 kàmadeve sa hirukmiõyàü viùõoraü÷àt kçùõàt jàtaþ tatkathà yathà %<råkmiõyàü vàsudevàcca lakùmyàü kàmodhçtavrataþ . ÷ambarànta karo jaj¤e pradyumnaþ kàmadar÷anaþ>% hariø 163 aø . evaü vyutpattimattvena kàmadevasyaiva i÷abdàrthatà nàbhi õàùasyeti bahavaþ . kàmadevadaivatyàcca abhilàùe aupacàrika ityanye . na¤arthakasya a isyedam a + i¤ . 2 bhede, 3 roùoktau, 4 niràkaraõe, 5 anukampàyàm, 6 gade, 7 vismaye, 8 nindàyàm, 9 sambodhane ca avyaø càdi . nipàtaikàckatvàt asya pragçhyasaüj¤à tena i indra ityàdau na sandhiþ

#<i># gatau bhbàdiø paraø sakaø aniñ . ayati aiùãt iyàya iyatuþ iyuþ iyayitha iyetha . ayan itaþ itiþ ayanam . àyaþ itvà . %<udayati sma tadadbhutamàlibhiþ>% naiùaø %<ayamudayati mudràbha¤janaþ padminãnàm>% udbhañaþ . %<udayati vitatordhara÷mirajvau>% màghaþ . aya¤ca dhàtaþ kañã gatau ityatra i ã iti pra÷leùàt labdhaþ siø kau0

#<ik># smaraõe'dhipårvaka eva kit kitkaraõamadhãgarthetyàdau vi÷eùàrtham adàdiø paraø sakaø aniñ . adhyeti adhyaiùãt adhyagàt ityanye iõa ivàsya tiïi råpaü na kçti . aghãyan . %<sasãtayoràghavayoradhãyan>% bhaññiþ . etadyoge karmaõi saüvandhavivakùàyàü ùaùñhã . màturadhyeti . pratipadavihitatayà'nayà ùaùñyà na samàsaþ màturadhyayanam . %<kiyatsvidindro adhyeti kiyanmàtuþ kiyat pituþ>% çø 4, 17, 12 . %<ràmasya dayamàno'sàvadhyeti tava lakùmaõaþ>% bhaññiþ sambandhàvivakùàyàü tu dvitãyà . %<agni svargyamadhyeùi mçtyo!>% kañhoø . %<ayamàruõiþ saüpratãmamàtmànaü vai÷vànaramadhyeti>% chàø uø . %<adhãhi bhagavan . brahmeti>% chàø uø .

#<ikaña># puø eti bhåmimudbhidya gacchati i--kañac và guõàbhàvaþ . vaü÷àïkure

#<ikkaña># puø ãyate i--kvip it labhyaþ kaño yasmàt pçø tasya kaþ . kañasàdhane tçõavi÷aùe trikàø itkaña iti hàràø . tasya sannikçùñade÷àdiþ kumudàø caturarthyàü ùñhac . ikvañika tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãù . prekùàø caturarthyàm ini . tadarthe striyàü ïãp .

#<ikkavàla># puø %<cet kaõñake (14710) panaphare (2, 5, 8, 11) tu grahàþ samastàþ syàdikkavàlaiti ràjyasukhàpti hetuþ>% nolaø tàø ukte varùalagnataþ uktasthànànàmanyatamasthàneravyàdisamastagrahàõàü sthitihetuke ràjayogabhede .

#<ikùu># puø iùyate'sau màdhuryàt iùa + kmu . madhurarasayute asipatre svanàmakhyàte vçkùe . tadbhedaguõàdikamuktaübhàvapraø . ikùurdãrghacchadaþ proktastathà bhåmiraso'pi ca . guóamålo'sipatra÷ca tathàmadhutçõaþ smçtaþ . ikùavoraktapittaghràbalyàvçùyàþ kaphapradàþ . svàdupàkarasàþ snigdhàguravomåtralà himàþ . athekùubhedàþ pauõórakobhãruka÷càpi baü÷akaþ ÷ataporakaþ . kàntàrastàpasekùva÷ca kàõóekùuþ såcipatrakaþ . naipàlodãrghapatra÷ca nãlaporo'tha ko÷akçt . ityetàjàtayasteùàü kathayàmi guõànapi . tatra pauõórakrabhãrukayorguõàþ vàtapittapra÷amanomadhu rorasapàkayoþ . su÷ãtovçühaõobalyaþ pauõórakobhãrukastathà atha (ku÷iyà) ko÷akatoguõàþ ko÷akàro guruþ÷ãtorakta pittakùayàpahaþ . atha (kàjalà) kàntàrekùu guõàþ kàntàrekùurgururvçùpaþ ÷leùmalovçühaõaþ saraþ . (vaóaukhà) vaü÷akaguõàþ dãrghaporaþ sukañhinaþ sakùàro vaü÷akaþsmçtaþ . ÷ataporakaguõàþ %<÷ataparvàbhabetki¤citko÷akàraguõànvitaþ . vi÷eùàktiücidråkùa÷ca sakùàraþpavanàpahaþ>% su÷rute tu kàõóekùu rityatra kàùñhekùuriti pàñhaþ ito'va÷iùñànàü guõàstatroktà yathà %<kàntàratàpasàvikùåvaü÷akànukarau guõe . evaüguõastu kàùñhekùuþsa tu vàtaprakopaõaþ . såcãpatro nãlaporo naipàlo dãrghapatrakaþ . vàtalàþkaphapittaghnàþ sakaùàyà vidàhinaþ>% bhàvaø praø %<bàlayuvavçddhekùuguõàþ bàlaikùuþ kaphaü kuryànmedomehakara÷ca saþ . yuvà tu vàtahçtsvàdurãùattãkùõa÷ca vàtanut . raktapittaharovçddhaþ kùatahçdbalavãryakçt . athàïgabhedena guõabhedaþ måle tu madhuro'ttharthaü madhye'pi madhuraþ smçtaþ . agreùvakùiùu vij¤eya ikùåõàü lavaõorasaþ . atha dantapãóitekùurasasya guõàþ dantaniùpãóitasyekùorasaþ pittàsranà÷anaþ . ÷arkaràsamavãryaþsyàdatidàhã kaphapradaþ . atha yantrapãóitekùurasa guõàþ målàgrajantugranthyàdipãóanànmalasaïgaràt . tasmàdvidàhã viùñambhã guruþ syàdyàntrikorasaþ . atha paryuùitekùurasaguõàþ rasaþ paryuùitoneùñohyamlovàtàpahogururvikaphapittakaraþ ÷oùã bhedana÷càtibhåtralaþ . athapakvasyekùurasasya guõàþ ikùorvikàràstçódàhamårchàpittàsranà÷anàþ . guravomadhurà balyàþ snigdhà vàtaharàþsmçtàþ . vçùyàmohaharàþkhyàtà vçühaõàviùahàriõaþ . atha (jholà) phàõitasya lakùaõaüguõà÷ca ikùorasastu yaþ pakvaþ ki¤cidgàóho bahudravaþ . saevekùuvikàreùu khyàtaþphàõitasaüj¤ayà . phàõitaü gurvabhiùyandi vçühaõaü kapha÷ukrakçt . vàtapitta÷ramàn hanti måtravastivi÷odhanam . atha matsyaõóyàþ (sàraguóa) (ràva) iti khyàtàyà lakùaõaü guõà÷ca ikùorasoyaþ saüpakvoghanaþ kiüciddravànvitaþ . manthavatsyandate yasmàt matsyaõóãti tataþ smçtà . matsyaõóã bhedinã balyà laghvã pittànilàpahà . madhurà vçühaõã vçùyà raktadoùàpahà smçtà . atha (óhime guóa) guóasya lakùaõaü guõà÷ca ikùorasoyaþ sampakvojàyateloùñavaddçóhaþ . sa guóogauóade÷e tu matsyaõóyeva guóomataþ . guóovçùyoguruþ snigdhovàtaghno måtra÷oghanaþ . nàtipittaharo medaþkaphakramibalapradaþ . atha navapuràõaguóaguõàþ guóonavaþ kapha÷vàsakàsakramiharo'gnikçt . pittaghno madhuraþ snigdho vàtaghno'sçkprasàdanaþ sa puràõo'dhikaguõo budhaiþ payyatama smçtaþ>% dravyabhedena yuktasya guóasya guõàþ ÷leùmàõamà÷u vinihanti sadàrdrakeõa pittaü nihanti ca tadeva harãtakãbhiþ . ÷uõñhyà samaü harati vàtama÷eùamittha doùatrayakùayakaràya namo guóàya (khàüóa) khaõóasya guõàþ khaõóantu madhuraü vçùyaü cakùuùyaü vçühaõaühimam . vàtapittaharaü snigdhaü balyaü vàtaharaü param . (cini) sitàyàþ lakùaõaü guõà÷ca khaõóantu sikatàråpaü su÷vetaü ÷arkarà sità . sità sumadhurà rucyà vàtapittàsradàhahçt . sårchàcchardijvaràn hanti su÷ãtà ÷ukrakàriõã . atha %<(micari) sitopalaguõàþ bhavet puùpasità ÷ãtà raktapittaharã matà . sitopalanibhà laghvã vàtapittaharà himà . ÷arkarà chardyatãsàratçódàharaktapittanut . yathà yathaiva nairmalyaü madhuratvaü tathà tathà . snehagaurava÷aityàni saratvaü ca tathà tathà>% iti bhàvapraø ikùuvargaþ . etatprasaïgàt su÷rute khaõóàdijàtadravyàõàmanyadravyajàta÷arkaràõà¤ca guõà uktà yathà . %<yo yo matsyaõóikàkhaõóa÷arkaràõàü svako guõaþ . tena ternava nirde÷yàsteùàü visràvaõe guõàþ . sàrasthità suvimalà niþkùàrà ca yathàyathà . tathà tathà guõavatã vij¤eyà ÷arkarà budhaiþ . madhu÷arkarà puna÷chardyatãsàraharã råkùà chedanã prahlàdanã kaùà yamadhurà madhuravipàkà ca . yavàsa÷arkarà madhurakaùàyà tiktànurasà ÷leùmaharã sarà ceti . yàvatyaþ ÷arkaràþ proktàþ sarvà dàhapraõà÷anàþ . raktapittapra÷amanà÷chardisårchàtçùàpahàþ . råkùaü madhåkapuùpotthaü phàõitaü vàtapittakçt . kaphaghnaü madhuraü pàke kaùàyaü vastidåùaõam>% %<mandàkràntà vitarati rasaü nekùuyaùñiþ kadà'pi chandoø . ÷rãphala¤cekùudaõóa÷ca vipràõàü tu balirmataþ>% kàlikàpuø %<kuùmàõóamikùudaõóàü÷ca>% devã puø ikùãrvikàraþ aõ . aikùava guóàdau triø . %<aikùava guóavarjitam>% smçtiþ . ikùåõàü bhavanaü kùetraü ÷àkañac ÷àkanac ca và tadbhavane kùetre . ikùåõàü chàyà . ikùucchàyam naø %<ikùucchàyàniùàdinya>% raghuþ atra àniùàdinya iticchedaþ siø kauø ikùåõàü vanam . avanaspatitvàt nityaü õatvam ikùuvaõam . 2 kophilàvçkùe ca ràjaniø . 3 icchàyàm

#<ikùuka># puø ikùuprakàraþ sthålàø kan . 1 ikùutulyasvàde (naóà) vçkùabhede svàrthekan . 2 ikùuvçkùe

#<ikùukàõóa># puø ikùoþ kàõóaiva kàõóo'sya . 1 kà÷avçkùe 2 mu¤catçõe (muja) ikùuþ kàõóaiva 3 ikùudaõóe ca . %<kùiptaü puro na jagçhe muhurikùukàõóam>% màghaþ .

#<ikùukãya># triø ikùavaþ santyasmin cha naóàø kuk ca . ikùuyukte de÷e tatra bhavaþ aõ vilvaø chaüsya luk . aikùukastatra bhave triø striyàü ïãp .

@<[Page 910b]>@
#<ikùukuññaka># puø ikùån kuññayati kuñña--÷ilpini kvun 6 taø . ikùu cchedake guóakàrake kçùãvalabhede .

#<ikùugandha># puø ikùoriva gandha ekeda÷àvayavo yasya . 1 kùudragokùure 2 kà÷atçõe stvã bhàvapra0

#<ikùugandhà># strã ikùorgandha iva gandho'syàþ . ÷uklavidàryàm,

#<ikùuja># triø ikùostadrasàjjàyate jana--óa 5 taø . ikùuvikàre guóàdau phàõita¤caiva matsyaõóã guóaþ khaõóakameva ca . sità sitopalà÷caite ùaóbhedà ikùujàmatàþ . ikùu÷abde pçùñe tadguõàdikamuktam .

#<ikùutulyà># strã ikùuõà tulyà patràdinà . (janàra) 1 dhànyavi÷eùe 2 kà÷atçõe ca .

#<ikùudaõóa># puø ikùurdaõóa iva daõóakàre dãrghekùau ikùuyaùñirapyatra strã

#<ikùudarbhà># strã ikùoriva darbhovandho'syàþ . tçõapatrikàyàm ràjaniø .

#<ikùudà># strã ikùumikùurasàsvàdaü dadàti jalena dà--ka . ikùurasatulyajalavàhini nadãbhede .

#<ikùunetra># naø ikùurnãyate punarutpàdanàyàropyate'nena nã--ùñran ikùornetramiva và . ikùunetràkàre tadgranthau .

#<ikùupatra># puø ikùoþ patramiva patramasya . (janàra) dhànyabhede .

#<ikùupàka># puø ikùoþ pàkaþ pacyamàvorasàdiþ . guóàdau

#<ikùupra># puø ikùuriva pårpyate pç--karmaõi gha¤artheka hrasvapakùe not . ÷aravçkùe ratnasàø .

#<ikùubàlikà># strã ikùorbàlaþ ke÷aiva bàlaþ ÷ãrùasthapatràdirasyàþ . ikùutulya÷ãrùe kà÷atçõe ràjaniø .

#<ikùubhakùitã># strã ikùurbhakùito yayà jàtivàcakapårvapadaniùñhàntatvàt ïãp paraniø . ikùubhakùaõakartryàü striyàm

#<ikùumatã># strã ikùuþ ikùuraso'styasyàm nadyàü matup ïãp . nadãbhede %<sãtà cekùumatã vennà devikà ca mahànadã>% bhàø à08 a0

#<ikùumåla># puø ikùormålaü granthiriva målaü granthiryasya . 1 vaü÷avçkùe . 6 taø . ikùumåle 2 tadgranthau naø .

#<ikùumåla># puø ikùurasatulyomehaþ . su÷rutokte pramehabhede tadbhedà viü÷atirnidànasahitàstatroktà yathà %<divàsvapnavyàyàmàlasyaprasaktaü ÷ãtasnigdhamadhuramadyadravànnapànasevinaü puruùaü jànãyàtpramehã bhaviùyatãti . tasya caivaü pravçttasyàparipakvà eva vàtapitta÷leùmàõo yadà medasà sahaikatvamupetya måtravàhisrotàüsyanusçtyàdho gatvà vastermukhamà÷ritya nirbhidyante tadà pramehàn janayanti . teùàntu pårbaråpàõi hastapàdataladàhaþ snigdhapicchilagurutà gàtràõàü madhura÷uklamåtratà tandrà sàdaþ pipàsà durgandha÷ca ÷vàsastàlu galajihvàdanteùu malotpattirjañilãbhàvaþ ke÷ànàü vçddhi÷ca nakhànàm . tatràvilaprabhåtamåtralakùaõàþ sarva eva sarvaü doùasamutthàþ saha pióakàbhiþ . tatra kaphàdudakekùusuràsikatà÷anairlavaõapiùñasàndra÷ukraphenamehàþ da÷a sàdhyà doùadåùyàõàü samakriyatvàt . pittànnãlaharidràmlakùàrama¤jiùñhà÷oõitamehàþ ùañ yàpyà doùadåùyàõàü viùamakriyatvàt . vàtàtsarpirvasàkùaudrahastimehà÷catvàro'sàdhyatamà mahàtyayikatvàt . tatra vàtapittamedobhiranvitaþ ÷leùmà ÷leùmapramehàn janayati vàtakapha÷oõitamedobhiranvitaü pittaü pittapramehàn . kaphapittavasàmajjamedobhiranvito vàyurvàtapramehàn . tatra ÷vetamavedanamudakamehã mehati ikùurasatulyamikùumehã, suràmehã suràtulyaü, sarujam sikatànuviddhaü sikatàmehã ÷anaiþ sakapha mçtsnaü ÷anairmehã, vi÷adaü lavaõatulyaü lavaõamehã, hçùñaromà piùñarasatulyaü piùñamehã, àvilaü sàndraü sàndramehã, ÷ukratulyaü ÷ukramehã stokaü stokaü saphenaü phenamehã mehati . ata årdhaü pittanimittànvakùyàmaþ . saphenamacchaü nãlaü nãlamehã mehati sadàhaü haridràbhaü haridràmehã, amlarasagandhamamlamehã, sruta kùàrapratibhaü kùàramehã, ma¤jiùñhodakaprakà÷aü ma¤jiùñhàmehã . ÷oõitaprakà÷aü ÷oõitamehã mehati . ata jardhaü vàtanimittànvakùyàmaþ . sarpiþ prakà÷aü sarpirmehã mehati vasàprakà÷aü vasàmehã, kùaudrarasavarõaü kùaudramehã, mattamàtaïga vadanupravçddhaü hastimehã mehati . makùikopasarpaõamàlasyaü màüsopacayaþ prati÷yàyaþ ÷aithilyàrocakàvipàkàþ kaphaprasekacchardinidràkàsa÷vàsà÷ceti ÷leùmajànàmupadravàþ . vçùaõayoravadaraõaü vastibhedo meóhratodo hçdi÷ålamamlãkàjvaràtãsàràrocakà vamathuþ paridhåmàyanaü dàho mårchà pipàsà nidrànà÷aþ pàõóurogaþ pãtaviõmutranetratva¤ceti paittikànàm . hçdgraho laulyamanidrà stambhaþ kampaþ ÷ålaü baddhapuroùatva¤ceti vàtajànàm . evamete viü÷atiþ pramehàþ sopadravà vyàkhyàtàþ . tatra vasàmedobhyàmabhipanna÷arãrasya tribhirdoùai÷cànugatadhàtoþ pramehiõo da÷a pióakà jàyante . tadyathà . ÷aràvikà sarùapikà kacchapikà jàlinã vinatà puttriõã masårikà alajã vidàrikà vidradhikà ceti . ÷aràvamàtrà tadråpà nimnamadhyà ÷aràvikà . gaurasarùapasaüsthànà tatpramàõà ca sarùapã . sadàhà kårmasaüsthànà j¤eyà kacchapikà budhaiþ . jàlinã tãvradàhà tu màüsajàlasamàvçtà . mahatã pióakà nãlà pióakà vinatà smçtà . mahatyalpàcità j¤eyà pióakà sà tu puttriõã . masårasamasaüsthànà j¤eyà sà tu masårikà . raktàsità sphoñavatã dàruõà tvalajã bhavet . vidàrã kandavadvçttà kañhinà ca vidàrikà . vidradherlakùaõairyuktà j¤eyà vidradhikà budhaiþ . ye yanmayàþ smçtà mehàsteùàmetàstu tatkçtàþ . gude hçdi ÷irasyaüse pçùñhe marmaõi cotthitàþ . sopadravà durbalasya pióakàþ parivarjayet . kçtsnaü ÷arãraü niùpãóya medomajjavasàyutaþ . adhaþ prakramate vàyustenàsàdhyàstu vàtajàþ . pramehapårbaråpàõàmàkçtiryatra dç÷yate . ki¤ciccàpyadhikaü bhåtraü taü pramehiõamàdi÷et . kçtsnànyaróàni và yasmin pårbaråpàõi mànave . pravçttabhåtramatyarthaü taü pramehiõamàdi÷et . pióakàpãóitaü gàóhamupasçùñamupadravaiþ . madhumehinamàcaùñe sa càsàdhyaþ prakãrtitaþ . sa càpi gamanàt sthànaü, sthànàdàsanamicchati . àsanàdvçõute ÷ayyàü, ÷ayanàt svapnamicchati . yathàhi varõànàü pa¤cànàmutkarùàpakarùakçtena saüyogavi÷eùeõa ÷avalababhrukapilakapotamecakàdãnàm varõànàmanekeùàmutpattirbhavati . evameva doùadhàtumalàhàravi÷eùeõotkarùàpakarùakçtena saüyogavi÷eùeõa . bhavati càtra . sarvaeva pramehàstu kàlenàpratikàriõaþ . madhumehatvamàyànti tadà'sàdhyà bhavanti hi>% tatraiva cikitsàsthàne sarvapramehasya prakàràntareõa dvaividhyamuktam . yathà %<dvau pramehau sahajo'pathyanimitta÷ca bhavataþ tatra sahajomàtçpitçvãjadoùakçtaþ . ahitàhàrajo'pathyani mittaþ . tayoþ pårveõopadrutaþ kç÷oråkùo'lpà÷ã pipàsurbhç÷aü parisaraõa÷ãla÷ca bhavati uttareõa sthålobahvà÷ã snigdhaþ÷ayyàsanasvapnapràyeõeti>% %<tatrodakamehinaü pàrijàtakaùàyaü pàyayet ikùumehinaü vaijayantã kaùàyam>% ca su÷ru0

#<ikùuyantra># naø ikùorniùpãóanaü yantram ÷àø taø . ikùuniùpãóake yantre (mahà÷àla) %<gokule kandu÷àlàyàü tailayantrekùuyantrayoþ . amãmàüsyàni ÷aucàni>% smçtiþ .

#<ikùuyoni># puø ikùoriva yoniryasya . puõórake ikùau ràjani0

#<ikùura># puø iùa--bà0--ksurac . 1 kaulikàvçkùe (kulekhàrà) ratnàø 2 gokùure (gokhurã) 3 ikùau ca ÷abdàratnàø 4 kà÷e ràjaniø . saüj¤àyàü kan . 1 kokikàvçkùe . 2 kà÷atçõe 3 sthåla÷are ca ràjaniø .

#<ikùurasa># puø ikùoþ rasa iva raso yasya . (naóà) iti khyàte kà÷e 1 tçõamede . %<kà÷aþkà÷ekùuruddiùñaþ sa syàdikùurasastathà . ikùvàlikekùugandhà ca tathà poñagalaþ smçtaþ . kà÷aþsyànmadhurastiktaþ svàdupàko himaþ saraþ . bhåtrakçcchrà÷marãdàhakùayapittàmarogahçt>% bhàvaø praø . 6 taø . ikùãþ rase puø . tasya guõàdikamukùu÷abde uktam .

#<ikùurasakvàtha># puø ikùurasasya kvàthaþ pàkabhedaþ . phàõitàdau .

#<ikùuvallã(llarã)># strã ikùuriva susvàdà vallã vallarã và latà . kùãravidàryàm . (kùãrakanda) . ràjani0

#<ikùuvàlikà># strã ikùuriva balati vala--õvul . (tàlamàkhanà) itikhyàte 1 vçkùe 2 kà÷e ca .

#<ikùuvàñã># strã ikùorvàñãva . puõórake ikùau ràjaniø . 6 taø . 2 ikùåtpàdakakùetre . svàrthe kan . ubhayatra .

#<ikùuvikàra># puø 6 taø . ikùuja÷abdadar÷ite ùaóvidhe guóàdau

#<ikùuveùñana># puø ikùoriva veùñanamasya . bhadramu¤je . %<bhadramu¤jaþ÷arovàtatejana stvikùuveùñanaþ . mu¤jadvayaütu madhuraü tuvaraü ÷i÷iraü tathà . kampàsradàhatçùõàrtimåtravastyakùirogahçt . doùatrayaharamuùõaü mekhalàsåpayujyate>% bhàvapraø .

#<ikùu÷ara># puø ikùuriva ÷çõàti ÷ç--ac . 4 kà÷abhede tadvane hi ganturgàtrakùaterdçùñatvàt tasyekùuvat hiüsakatvam .

#<ikùu÷àkaña># naø ikùåõàü bhavanaü kùetram ikùu + ÷àkañac . (dokalpa) iti khyàte ikùubhavanayogye kùetre . tadarthe ÷àkinac . ikùu÷àkina÷abdo'pyatràrthe naø .

#<ikùusamudra># puø ikùurasasvàdådakaþsamudraþ . samudrabhede . %<lavaõekùusuràsarpirdadhidugdhajalàntakàþ>% puràø tatsthalam siø ÷iø uktam . %<bhåmerardhaü kùàrarasindhorudaksthaü jamvudvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye, kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ>% %<dadhnoghçtasyekùurasasya tasmànmadyasya ca svàdujalasya cànte>% .

#<ikùusàra># puø 6 taø . phàõitàdau .

#<ikùvàku># puø ikùumicchàmàkaroti ikùu + à + kç--óu . 1 kañutumbyàm 2 såryavaü÷ye àdiràje ca . %<yasyekùvàkurupavrate>% çø 10, 6, 4 . sa ca vaivasvatamanoþ putraþ . %<manorvaivasratasyàsan putrà vai nava sattamàþ . ikùvàku÷caiva nàmàgodhçùõuþ ÷aryàtireva ca . nariùyaþpràü÷uùaùñhàste nàbhàgàriùñasaptamàþ karåùa÷ca pçùadhra÷ca navaite bharatarùabha>%! . %<ikùvàkurjyeùñhadàyàdomadhyade÷amavàptavàn>% harivaüø 10 aø %<tasyotpattiprakàrastatraivãktaþ kùuvatastu manoþ putraikùvàkurabhavattataþ>% . %<tasya putra÷ataü càsãdikùvàkorbhåridakùiõam . teùàü jyeùñho vikukùistu vikukùitvàdayodhinàm>% %<ikùvàkustu vikukùiüvai aùñakàyàmathàdi÷at>% hariø . ikùvàkorapatyam . aõ daõóiø niø . aikùvàkastadapatye bahuùu tasya luk ikùvàkavaþ%<ikùvàkåõàü duràpe'rthe>% %<galitavayasàmikùvàkåõàmidaü hi kulavratam>% %<ikùvàkubhiþ puõyatarãkçtàni>% iti ca raghuþ .

#<ikùvàri># puø ikùuriva samantàdçcchati à + ç--in . kà÷atçõe .

#<ikùvàlikà># strã ikùåõàmàliriva kàyati prakà÷ate kai kaikùurivàlati ala--õvuõ và . kà÷atçõe bhàvapra0

#<ikha># gatau bhvàdiø paraø sakaø señ . ikhati aikhãt . iyekha ãkhatuþ . ekhità ekheùyati aikhiùyat .

#<ikha># gatau idit bhvàdiø paraø sakaø señ . iïkhati aiïkhãt . iïkhàm--babhåva--àsa--cakàra . iïkhiùyati . iïkùità aiïkhiùyat . preïkhan preïkhitam preïkhaõam .

#<iga># gatau idit bhvàdiø paraø sakaø señ . iïgati aiïgãt . ikhivat . iïgitam . %<tvayà sçùñamidaü vi÷vaü yacceïgaü yacca neïgati>% bhàø vaø 42 aø . tasyàtmanepaditvamapi %<yo'vatiùñhati neïgate>% yathà dãponipàtastho neïgate sopamà smçtà gãtà . atra spandanamàtraparatàyàma'karmakatvam . õic--iïgayati càlayatãti prerayatãti vàrthaþ . ud--preraõe %<÷unamaùñràmudiïgaya>% çø 4, 5757, . sam + samyak càlane . %<puùkariõãü samiïgayati sarvataþ>% éø 4, 7, 7,

#<iï># adhyayane adhipårva eva ïit adàø àtmaø sakaø aniñ . adhãte adhãyãta adhyaiùña--adhyagãùña . adhijage, adhyaiùyata--adhyagãùyata %<yo'dhãte ÷aktito'nvaham>% smçtiþ . %<nàdhãyãta kadàcana>% manuþ . %<adhyaiùña vedàüstrida÷ànayaùña>% bhaññiþ ÷ànac adhãyànaþ . akçcchriõi kartari ÷atç adhãyan %<adhãyannàtmavidvidyàü dhàrayan maskarivratam>% bhaññiþ adhyetavyam %<÷rotavyamiha ÷rådreõa nàdhyetavyaü kadàcana>% . %<svàdhyàyo'dhyetavyaþ>% ÷rutiþ . adhyayanãyam . adhyeyaþ %<vedaeva sadà'dhyeyaþ>% smçtiþ . adhyetà . adhãtaþ %<adhãtavedavedàïgatvena>% vedanta sàø . j¤ànàrthatvàt kartarikta adhãtaþ %<adhãte ÷atasàhasram>% smçtiþ adhãtiþ %<adhãtibodhàcaraõapracàraõaiþ>% naiùaø . adhyeùyamàõaþ . %<pãtvàpo'dhyeùyamàõastu àcamet prayato'pi san>% manuþ màve adhãtam . adhãtamanena ini adhãtã . %<tvaguttaràsaïgavatãmadhãtinãm>% kumàø adhãtya %<anadhãtya dvijovedàn yo'nyatra kurute ÷ramam>% smçtiþ . %<adhãtya caturovedàn>% puràø . adhyayanam . %<adhyayanenàviprakçùñaþ>% pàø . %<sattàõóavairadhyayanaü vinàpi>% mathuràø adhyàyaþ %<svàdhyàyo'dhyetavyaþ>% ÷rutiþõic adhyàpayati %<aùñavarùaü bràhmaõamupanayãta tamadhyàpayãta>% ÷rutiþ adhyàpipat adhyajigapat %<adhyàpayàmàsa pitén>% manuþ õic--san . adhyàpipayiùati--te adhijigàpayiùati--te kevalàt san . adhijigàüsate . adhyàpakaþ adhyàpaka÷abde udàø adhyàpitaþ %<adhyàpitasyã÷anasàpi nãtim>% kumàø . %<bhçtakàdhyàpako ya÷ca bhçtakàdhyàpitastathà>% manuþ .

#<iïga># puø igi bhàve gha¤ . 1 calane kampane 2 iïgite ca . kartari ac . 3 jaïgame %<tvayà sçùñabhidaü sarvaü yacceïgaü yacca neïgati>% bhàø vaø 42 aø . 4 adbhute ca triø mediø .

#<iïgana># naø igi bhàve lyuñ . 1 iïgite 2 calane 3 j¤àne ca . õic--lyuñ . 4 càlane . %<upàü÷usavanasyàniïgana÷ruteþ>% kàtyàø 10'1, 6, yataupàü÷usavanasyàniïganamacàlanam ÷råyate %<aniïgyamànàni sure àtçtãyasavanàt>% ÷rutiþ . karkaø . yuc iïganà pyatra strã .

#<iïgi(óa)la># puø igi--ilac và lasya óaþ . iïgudavçkùe . %<vãraõatålami÷ramiïgióaprapuñena juhoti>% ÷rutiþ .

#<iïgita># naø igi--bhàve kta . 1 calane 2 hçdgatabhàvàvedake ceùñà vi÷eùe %<iïgitaü hçdgato bhàvaþ iti>% sajjanokte 3 hçdayasthe bhàve . %<agåóhasadbhàvamitãïgitaj¤ayà>% kumàø %<bàhyai rvibhàvayelliïgairbhàvamantargataü nçõàm . svarararõoïgità kàrai÷cakùuùà ceùñitena ca>% manunà tasya antargatabhàvà vedakatvamuktam . %<tatra svaro gadgadàdiþ, varõo'svàbhàvikaþ iïgitaü svedavepathuroma¤càdi>% vyavaø taø raghuø . %<sa vidyàdasya kçtyàni nigåóheïkitaceùñitaiþ>% àkàramiïgitaü ceùñàü bhçtyeùu ca cikãrùitam %<iïgitàkàraceùñàj¤aü ÷uciü dakùaü kulodbhavam>% manuþ . %<tasya saüvçtamantrasya gåóhàkàreïgitasya ca>% raghuþ . kartari kta 4 calite triø .

#<iïgu># puø iïgati calatyanenaigi--uõ . roge .

#<iïguda># puø iïguþ rogastam dyati do--ka . 1 tàpasatarau %<iïgudaþ kuùñhabhåtàdigrahabraõaviùakramãn . hantyuùõaþ ÷vitra÷ålaghnastiktakaþ kañupàkavàn>% bhàvaø praø . gauràø ïãù iïgudãtyapyatra strã . %<tàiïgudãsnehakçtapradãpam>% raghuþ tasyàþphalam aõ plakùàdiø na luk . aiïgudaü tatphale naø . asyàþ paryàyadvàrà lakùaõaü dar÷yate . hiïgupatratà viùahàrità vàtanà÷akatà tailaphalatvam tãkùõakaõñakatà påtigandhità kroùñuphalatvam . 2 jyotiùmatãvçkùe puø ratnamàø .

#<iïgreja># puø iïgyate bhogàrtham igi--ran iïgraþ laõórade÷astatra jàyate jana--óa aluk samàø . laõórasthajane . %<pårbàmnàye vava÷ataü ùaóa÷ãtiþ prakãrtitàþ . phiraïgabhàùayà mantràsteùàü saüsàdhanàt kalau . adhipàmaõóalànà¤ca saügràmeùvaparàjitàþ . iïgrejàþ navaùañpa¤ca laõórajà÷càpi bhàvinaþ>% merutaø 23 prakà÷e .

#<icchaka># puø icchà + astyatretyarthe ac icchaükamiva raso'sya kap . (ñàvàlevu) iti khyàte 1 vçkùe . astyarthe ac svàrthe kan . 2 icchàyukte triø .

#<icchà># strã iùa--bhàve ÷a . idaü me bhåyàditi vedàntàdimate manodharmabhede sukhatatsàdhanaviùayacittavçttau nyàyamate, sukhàdij¤ànena tatsàdhanatvaj¤ànena ca jàyamàne idaüme bhåyàdityevaüråpe àtmadharme 2 abhilàùe ca . %<àtmajanyà bhavedicchà icchàjanyà bhavet kçtiþ . kçtijanyà bhavecceùñà ceùñàjanyà bhavet kriyà>% nyàyasiddhàntaþ . %<kàmaþ saükalpovicitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçti rdrãrdhãbhãrityetat sarvaü mana eveti>% ÷ruteþ manodharmatvamiti sàükhyavedàntinaþ . %<vigatecchàbhayakrodhàþ>% gãtà %<janmani kle÷abahulaü kiü na duþkhamataþ param icchàsaüpadyato nàsti yatnecchà na nivartate>% hitàø . %<nãto ràtriþ kùaõaiva mayà sàrdhamicchàratairyà>% meghaø . %<mahãü mahecchaþ parikãrya sånau>% %<viùamapyasçtaü kvacidbhavedamçtaü và viùamã÷varecchayà>% raghuþ . %<yo'hiüsakàni bhåtàni hinastyàtmasukhecchayà>% %<devadattàü patirbhàryàü vindate necchayàtmanaþ>% %<lakùaü ÷astrabhçtàü vàsàdviduùàmicchayàtmanaþ>% iti ca manuþ . %<svecchayà vibhajet sutàn>% dàyabhàø smçtiþ . sà ca dvividhàphalopàyaråpaviùayabhedàt yathàha bhàùàø %<sukhantu jagatàmeva kàmyaü dharmeõa janyate . adharmajanyaü duþkhaü syàt pratikålaü sacetasàm . nirdukhatve sukhe cecchà tajj¤ànàdeva jàyate . icchà tu tadupàyesyàdiùñopàyatvadhãryadi . cikãrùà kçtisàdhyatvaprakàrecchà ca yà bhavet . taddhetuþ kçtisàdhyeùñasàdhanatvamatirbhavet . balavaddviùñahetutvamatiþ syàt pratibandhikà . tadahetutvabuddhestu hetutvaü kasyacinmate>% . vyàkhyàtaü ca muktàø . icchà hi phalaviùayiõã upàyaviùayiõã ca . phalantu sukhaü duþkhàbhàva÷ca . tatra phalecchàü prati phalaj¤ànaü kàraõam . ataeva svataþ puruùàrthaþ sambhavati . yajj¤àtaü sat svavçttitayeùyate sa svataþ puruùàrtha iti tallakùaõàt . itarecchànadhãnecchàviùayatvaü phalito'rthaþ . upàyecchàü pratãùñasàdhanatàj¤ànaü kàraõam . kçtisàdhyatvaprakàrikà kçtisàdhyakriyàviùayiõãcchà cikãrùà pàkaü kçtyà sàdhayàmãti tadanubhavàt . cikãrùàü prati kçtisàdhyatàj¤ànamiùñasàdhanatàj¤àna¤ca kàraõam . ataeva vçùñyàü kçtisàdhyatàj¤ànàbhàvànna cikãrùà . balavaditi balavaddviùñasàdhanatàj¤ànaü tatra pratibandhakam . atã madhuviùasaüpçktànnabhojane na cikãrùà . balavaddveùaþ pratibandhaka ityanye . kasyacinmata iti . balavadaniùñàjanakatvaj¤ànaü kàraõamityarthaþ . kçtisàdhyatàj¤ànàdimato balavadaniùñasàdhanatàj¤àna÷ånyasya balavadaniùñajanakatvaj¤ànaü vinàpi cikãrùàyàü vilambàbhàvàt kasyacinmata ityasvaraso dar÷itaþ .
     vivçtametat dinakaø yathà %<tatra tayormadhye . ataeva phalaj¤ànasya phalecchàü prati hetutvàdeva puruùàrthaþ saübhavatãti sukhaü duþkhàbhàva÷ca puruùàrthaþ saübhavatãtyarthaþ . nanu yajj¤àtaü sadityàdeþ svaviùayaj¤ànajanyecchàviùayatvamarthastathàcopàye'tivyàptiþ tasyàpi svaviùayakeùñasàdhanatàj¤ànajanyecchàviùayatvàt ata àha . itareccheti>% .
     atra ã÷varecchàmàdàyàtivyàptivàraõàrthaü dvitãyecchàyàü janyatvaü vi÷eùaõãyam . asambhavavàraõàya àdyecchàyàmapi janyatvaü vi÷eùaõãyam . bhavati ca sukhecchàyàþ itaraviùayakecchànadhãnatvam upàyecchàyà÷ca phalecchàdhãnatva¤ca . iùñasàdhanasya phalecchàdhonecchàviùayitvàt na tatra lakùaõaprasaraþ . puruùàntarãyecchàmàdàyàtivyàptivàraõàya samavàyadvayaghañita sàmànàdhikaraõyaü nive÷anãyam vastutaþ svasamavàyisamavetatvaprayojyatvobhayasambandhena svavatyàsvabhinnàyà janyecchayàviùayatva tattvam svapadamicchàparam ityanyatra vistaraþ . tatredaü bodhya phalecchàyàü kàraõaü yat sukhaj¤ànamuktaü tat smaraõànumityàdisàdhàraõam . pratyakùatve pratyakùaü prativiùayasya hetutayà viùayaj¤ànajanyasukhàdervartamànatve eva tatsambhavena vartamànasya sukhasya siddhatvàt siddhe ca icchà virahàt na tadviùayakecchàsambhava iti såcitaü caitat kaõàdasåtropaskarayoþ yathà . %<sukhàdràgaþ>% kàø såø . %<srakcandanavanitàsevanajanmanaþ sukhàduttarottaraü tajjàtãye sukhe tatsàdhane và ràga icchà jàyate>% upaø %<tanmayatvàcca>% såø viùayàsaïgajanito dçóhataraþ saskàravi÷eùastanmayatvam tadva÷àt kàmàturasya kàminãmalabhamànasya sarvatra kàminãdar÷anam upaø . %<tanmayatve tatprakà÷o bàhyàbhyantaratastathà>% ityanyatràpyuktam . atra saüskàràdeva icchà jàyate ityukteþ saüskàrasàdhyasmçtidvàraiva saskàrasya hetutvamavasãyate . kvacidadçùñava÷àt kvacit jàtibhedava÷àcca icchàsambhavaþ tadapyuktam tatraiva %<adçùñàcca>% %<jàtighi÷eùàcca>% såø . yadyapyadçùñaü sàdhàraõaü kàraõaü tathàpi kvacidasàdhàraõakàraõatàmanubhavati ÷ai÷ave tajjanmànanubhåtakàminãsevanasukhasyàpi yauvanodbhede kàminãràgaþ upaø . na ca tatràpi adyaprasåtabàlakasya stanyapànaràgaiva janmàntarãyatatsaüskàrajaj¤ànasyaiva hetutvamastu kimadçùñasya sàdhàraõakàraõasyàsàdhàraõakàraõatàkalpane neti cet tatkalpane'pi tatra jãvanàdçùñasyeva atràpi adçùñavi÷eùasyaivodbodhakasthànãyatayà ava÷yakalpanãyatve tasyaiva hetutvaucityàt . padàrthabhede jàtibhedakçta eva ràgaþ . yathà manuùyajàtãtànàmannadau ràgaþ mçgajàtãyànàü tçõàdau, karabhajàtãyànàü kaõñakàdau, ÷åkaràderviùñhàdau ràgotpattiþ . tathà ca viùayavi÷eùaràgaü prati jàtivi÷eùa eva kàraõatayà kalpanãyaþ . tatràpi jàtivi÷eùotpàdakatayàdçùñasyakàraõatve'pi jàtivi÷eùasya kàraõatvamastyeva tamanutpàdyàdçùñasyàkàraõatvàditi vodhyam sukhaü me måyàditi duþkhaü me mà bhåyàdityevaü råpaþ sukhaduþkhàbhilàpaþ .
     upàyecchàü prati tu iùñasàdhanatàj¤ànaü hetuþ . bhavati ca pàke bhojanasàdhanatayà, bhojane ca kùunnivçttisàdhanatayà j¤ànàt icchà . tadullekhivàkyantu pàko jàyatàm ityevaü råpam . seyamicchà j¤ànakçtyàdivat saviùayà tadviùaya÷ca dvividhaþ bàdhitàbàdhitabhedàt . yatra iùñasàdhane vastuni iùñasàdhanatvaj¤ànàdicchàsà sadviùayiõã yatra tu aniùñasàdhane vastuni iùñasàdhanatva bhramajà asadviùayiõã . sà ca pràõimàtrasàdhàraõã ã÷vacerecchà tu sadà sadviùayiõãtasyà bàdhitapadàrthaviùayakatvàbhàvàdeva tathàtvam tena tasyà nityatvena iùñasàdhanatvaj¤ànàdhãnatvàbhàve'pi na kùatiþ . yoginàü tu pràkàmyakàmàvasàyitàråpai÷varyayogàt kàmànusàriõaeva viùayàbhavantãti nàsadviùayiõãti bhedaþ yathoktaü sàüø kauø . %<pràkàmya micchànabhidhàtaþ yato bhåmàvunmajjati nimajjati yathodake . kàmàvasàyitvaü sà satthasaïkalpatà . yathà'sya saïkalpo bhavati bhåteùu, tathaiva bhåtàni bhavanti . anyeùàü ni÷cayà ni÷cetavyamanuvidhãyante yoginàntu ni÷cetavyàþ padàrthàþ ni÷cayam>% . ni÷cetavyani÷caya÷abdau kàvyakàmàvupalakùayataþ tathà ca yathàkàmaü teùàü viùayà bhavantãti na asadviùayakatvaü teùàü kàmànàmiti vivecyam . iyamicchà pravçttau hetuþ icchàyà bàdhitavipayakatve pravçttirvisaüvàdinã taduttaraü phalalàbhàbhàvena tasyàþ visaüvàditvàt . sadviùayakatve saüvàdinyeveti bhedaþ tathà ca pràõimàtràõàü pravçttau icchà heturne÷varasya pravçttau tasyà nityatvàt . gavàdãnàmapi haritatçõa dar÷anàdinà jàyamànàyàþ pravçttesapalambhàt tatkàraõamicchàstãtyanumãyate iyàüstu bhedaþ teùàü vastunaþ sadasadviveka÷ånyatayà'sadviùaye'pãcchà jàyate . seyamicchà subantottaravihita kàmyackyajàdinà, ghàtåttaravihitasanàdinà ca vàcyà . tatra putrakàmyà, a÷anàyà, udanyà ityàdau kàmyajàdivàcyà, pipàsà bubhukùà lipsà ityàdau sanvàcyà . sarvatra ca iùñasàdhanaj¤ànàdeva tattatadviùayeùu icchà jàyate sanpratyayavàcyàyàü cikãrùàyàü tu naiva kintu tatra matabhede kàraõàntaramapyasti tathà hi kçtisàdhyatvaprakàrakecchà cikãrùà pàkaþ kçtthà sàdhyatànityàrikà . tatra ca kçtisàdhyatvaj¤ànaü kàraõamiti guravaþ tena vçùñijalàdau kçtisàdhyatvàbhàvena na tatra cikãrùà . kçtisàdhyeùñasàdhanatvaj¤ànaü balavadaniùñànubandhitvaj¤àna¤ca heturiti naiyàyikàþ . tena vçthàjalatàóanàdo kçtisàdhyatvagrahe'pi na cikãrùà tatra iùñasàdhanatvagrahàbhàvàt . viùani÷ritànnàderiùñasàdhanatvagrahe'pi balavadaniùñasàdhanatvagrahànna cikãrùà . tadetat muktàø uktaü tacca pràk dar÷itaü tatratyadinakarã÷eùo yathà . nanu kçtisàdhyatàj¤ànasya svàtantryeõa cikirùàü prati hetutve mànàbhàvaþ . taddharmàvacchinnavi÷eùyakeùñasàdhanatàj¤ànasya taddharmaprakàrakecchàü prati hetutàyàþ këptatvàt kçtisàdhyapàkatvàvacchinnavi÷eùyakeùñasàdhanatàj¤ànàdeva cikãrùàyàþ sambhavàditi cenna yatra kçtisàdhyapàkatveneùñasàdhanatvaü na gçhãtamapi tu ÷uddhapàkatvena kçtisàdhyatvaü ÷uddhapàkatveneùñasàdhanatvaü ca gçhãtaü tatràpi pàkagocarapravçtterànubhàvikatayà tadanurodhena cikãrùàyà apyàva÷yakatvena tannirvàhàya kçtisàdhyatàj¤ànasya svàtantyeõa hetutàyà àva÷yakatvàt . atha kçtyasàdhyatàj¤ànasya pratibandhakatvàdeva vçùñyàdau cikãrùàmutpàdàt kçtisàdhyatàj¤ànasya cikãrùàü pratihetutve mànàbhàvaiti cenna kçtisàdhyatvàbhàva tadvyàpyatadavacchedakadharmaj¤ànànàü pratibandhakatvakalpanàpekùayà kçtisàdhyatàj¤ànasya hetutve làghavàt . iùñasàdhanatàj¤ànamiti . anyathà niùphalatvaj¤àne'pi caityavandanàdau cikãrùàpattiriti bhàvaþ . atredambodhyam . pàkavi÷eùyakeùñasàdhanatàj¤ànasya kàryatàvacchedakaü na kçtisàdhyapàkagocara cikãrùàtvam kçtisàdhyatvaprakàrakatvanive÷e prayojanavirahàt pàkojàyatàmitãcchàyà asaügrahàpatte÷ca kintu pàkatvàvacchinnamukhyavi÷eùyakecchàtvam pàkasàdhyaü sukhaü jàyatàmitãcchàyàü vyabhicàravàraõàya mukhyeti . iùñasàdhanatetyatrecchà svarupasatã vi÷eùaõam . tenecchàj¤àna÷ånyakàle'pi cikãrùànirvàha iti . ataeva kçtisàdhyatàj¤ànasya hetutvàdeva . balavaddviùñeti . dviùñaü dveùaviùayabhåtaü dveùa÷ca duþkhe tàdråpyeõa j¤ànàt, sarpàdau tatsàdhanatà j¤ànàt . dveùe balavattvaü ca jàtivi÷eùaþ . pratibandhakamiti . nanu valavaddveùaviùayasàdhanatvaj¤ànasya pratibandhakatve caitrasyàgamyàgamanajanyanarake yadà balavàn dveùastadà maitrasya tàdç÷adveùa÷ånthasyàgamyàgamane tàdç÷anarakasàdhanatvaj¤ànavataicchàpravçttyoranupapattiþ evaü caitrasyaiva kàlàntare tàdç÷adveùasattvepi . na ca tatkàlãnatatpa ruùãyecchàü prati pravçttiü prati ca tatkàlãnatatpuruùãyavalavaddviùñajanakatvaj¤ànasya pratibandhakatvaü kalpyate . yatpuruùasya yadà na kvàpi dveùastatkàlapuruùàntarbhàvena tàdç÷apratibanvakatvasyàkalpanànna tatra tàdç÷apratibandhakàprasiddhiratastatadabhàvaråpakàraõasyàbhàvàt pravçttyanupapattiriti vàcyam yatpuruùasya yadà'gamyàgamanajanyanarake balavaddveùasàdà tatpuruùasya tatrecchànutpàdàdagamyàgamanagocaratatpura ùãyatatkàlãnecchàyà aprasiddhyà tatpuruùatatkàlànàrbhàvena tàdç÷akàryakàraõabhàvasyàbhàvena tatra tatpurupãyànamyàgamanagocarecchànutpàdaprayojakasya durbhikùàpatteriti cenna taddharmaprakàrakadveùavi÷iùñasya taddharmàvacchinnajanaka tvaj¤ànasya tatra pratibandhakatvakalpenenoktàpatyabhàvàn . taddharmaprakàrakadveùànuttaratàdç÷ecchàyàü tàdç÷adveùa bhàvaþ, tàdç÷adveùottaratadgocarecchàyàü taddharmàvacchinnajanakatvaj¤ànàbhàvaþ kàraõam . valavaddveùa iti . pàkàdigecarecchàyàü valavaddveùaviùayasàdhanatvaj¤ànajanyaþ pàkagocarodveùaþ pratibandhakaþ pårboktapratibandhakatvadvayakalpanàpekùayà làghavàditi bhàvaþ yatra cotkañhasukhotkañaduþkhajanakamekasmin karmaõi gçhãtaü tatra satpratipakùasthala ivecchàdveùayoranutpattestvanmate tatra kàryakàle dveùàbhàvasya sattvenecchotpàdàpattiþ . na ca yatra balavaddviùñasàdhanatvaj¤ànena tçtãyakùaõe dveùojanitastaduttarakùaõe icchotpàdàpattistavàpãti vàcyam . tatrecchotpràdasyeùñatvàt kùaõavilambasya ÷apathanirõeyatvàditi atyaityanenàsvarasaþ såcitaþ . valavadaniùñàjamakatvaj¤ànamiti . atràpi taddharmaprakàraka dveùottarecchàyàü taddharmàvacchinnàjanakatvaj¤ànaü kàraõaü tàdç÷a dveùànuttarecchàyàü tu taddharmaprakàrakadveùàbhàvaþ kàraõamiti niùkarùobodhyaþ . bhåle kasya cinmata ityanenàsvarasaþ såcitaþ . sa ca balavadaniùñànanuvandhitvaj¤ànatvasya hetutàvacchedakatve balavadaniùñajanakatvaprakàratàniråpitàbhàvavi÷eùyatà÷àlitvàdestàdç÷aniråpyaniråpakabhàvaghañitatvena gauravàttadaghañitabalavadaniùñasàdhanatvaj¤ànàbhàvatvenaiva hetutvaü yuktam . nacàpràmàõyaj¤ànànàskanditabalavadaniùñànanubanghitvaj¤ànatvàpekùayà pràmàõyani÷cayànàskanditatadanu bandhitvaj¤ànatvasya pratibandhakatàvacchedakatve gauravamiti vàcyam . yuddhàdau balavadaniùñasàdha natvasandehe'pãcchàpravçttyoru dayàdbalavadaniùñànuvandhitvani÷cayasyaivecchàprativandhakatàyàstadananubandhitvasaü÷ayasyàpi pratibandhakatàyà÷ca vàcyatayà caviparãtagauravàditi . na ca balavadaniùñànanubandhitvaj¤ànasyàpravartakatve tadviùayasya vidhyarthatvàbhàvàt %<na kala¤ja bhakùayedityàdi>%--vàkyànàmapràmàõyàpattiriti vàcyam . tajj¤ànasya pravçttijanakatvàbhàve'pi pravçttipratibandhakabalavadaniùñasàdhanatvaj¤ànavighañakatvena pravçttiprayojakatvàt pravçttiprayojakaj¤ànaviùayasya vidhyarthatvànapàyàt . atra yadyapi yatra prathamakùaõe dveùaþ dvitãyakùaõe phalecchà tçtãyakùaõe phalasàdhanatàj¤ànaü tatra tçtãyakùaõe dveùanà÷àdbhavatyeva caturthekùaõe upàyecchà . yatra phalecchàdikrameõaiùàmutpattistatra phalecchàråpakàraõàbhàvàdeva nopàyecchà . evamanyatràpi . àtmavi÷eùaguõànàü yaugapadyànaïgãkàràditi balavadaniùñhànuvandhij¤ànasya dveùasya và pratibandhakatvaü na yuktaü na yukta¤ca balavadaniùñànanubandhitvaj¤ànasya hetutvaü tathàpi dvitnikùaõàntarite'pi dveùe icchàpravçttyoranudayasyànubhavikatayà j¤ànayoreva và yaugapadyamityabhyupagamàdvà pårvoktapratibandhakatvasya hetutvasya vàva÷yakatvamiti dhyeyam .
     ÷abdacintàmaõau tu prapa¤caþ . tatra kçtisàdhyatvani÷cayasya cikãrùàdihetutram pårbapakùãkçtya atrocyate ityàdinà khamatasiddhaü kàraõaü dar÷ayitvà siddhàntitaü yathà . viùabhakùaõàdivyàvartakaü kçtisàdhyatvaj¤àne iùñasàdhanatvaü viùaya tayàvacchedakaü làghavàtø na tu svavi÷eùaõavattàpratisanvànajanyatvaü gauravàt na ca siddhyasiddhyavasyayoþsàdhyatvasàdhanatvayorvirodhaþ nirvi÷eùitayoravirodhàt pàko'siddhaþ sàdhyaþ siddhaþ sàdhana¤cetyanubhavàt tadà sàdhyatvaü hi tadà sàdhanatvavirodhi niyamatastenaiva tasya pratikùepàt sahànavasthànaniyamàt na tu sàdhanatvasya anyadà sàdhanatvasya và tayorapratikùepàt anyadàsàdhanatve'pi sàdhanatvamastyeva sàmànyabhàve vi÷eùabhàvaprasaïgàt evantadàsiddhatvasya tada'siddhatvena virodhaþ niyamayastasyaiva pratikùepàt na tu siddhvatvamàtreõa anyadàùi tatra siddhatvàbhàvaprasaïgàt . nirvi÷eùitayorvirodhe ca siddhatvàsiddhatvayo÷cànyataradeva pàkàdau syànnatu samayabhede'pyubhayam na ca tadà kçtisàdhyatve sati tadeùñasàdhanatvaj¤ànaü pravartakam . ataeva %<vàjapeyena yajetetyatra>% yàgasya karaõàvasthàyàü siddhatvena vàjapeyasya na sàdhyatà ekadàdvayavirodhàditi karmanàmadheyatvaü na tu karaõasya siddhatvena sàdhyatvavirodhaþ yàgasvaråpe tayoþ sattvàt atha viruddhayoravacchedabhedamàdàyaikatra pratãtiþsyàt naca kçtisàdhyatveùñasàdhanatvayoþ samayabhedamàdàya pratãtirasti tathà liïgàbhàvàditicet na sàdhyatvasàdhanatvayoravirodhasyoktatvàt evaü siddhàsiddhatvayorbhàvàbhàvaråpatve'pi na virodhaþ ekadharmigatatvena mànasiddhatvàt . evaü saüyoga tadabhàvayoriva yena prakàreõa yayorvirodhastena tayorekadharmigatatvaü na pratãyate na tu råpàntareõàpãti . api ca yadi sàdhyatvasàdhana tvayãrvirodhastadàpãùñasàdhanatvena kàryasàdhanatvena và kàryatvaü nànumãyeta hetusàdhyayorvirodhena sàmànàdhikaraõyàbhàvena vyàptyasiddheþ pakùe sàdhyasàdhanayoranyataràsattve bàdhàsiddhyoranyataraprasaïgàcca . na ca vàcyamidànãü matkçtisàghyatvaü sàdhyam agremadiùñasàdhanatvaü hetuþ, daivàdyanadhãnatve sati yadagre madiùñasàdhanaü tadidàrnã matkçtisàdhyamiti vyàpteþ tathà ca samayabhedamàdàya sàdhyatvasàdhanatvayoravirodha iti . idànomagrimapadàrthayornànàtvàdanugataråpàbhàvena vyàpteragrahàt evanyàyenànyatràpi tattatsamayàntarbhàvena sàdhyatvasàdhanatvayorapratãteþ . pratãtau và mamàpãdànãü kçtisàdhyatve satyagre iùñasàdhanatvaj¤ànaü pravartakàmastu . na ca pàkasàdhyeùñatveta kçtisàdhyatvamanumeyaü asiddhàvasthàvataþ pàkàdiùñànutpatteþ pàkasya siddhatvamavagamya tatsàdhyatvamiùñasyàvagantavyam asiddhatva¤càvagamya kçtisàdhyatvamiti siddhatvàsiddhatvayorvirodho'tràpi durvàraþ . api ca svavi÷eùaõadhãjanyakàryatàj¤ànàbhàvàt sukhe kathaü cikãrvà na hi kçtisàdhyatàj¤ànamàtràt sà sa¤jàtabàdhasya viùabhakùaõàdau cikorùàprasaïgàt . athopàyacikãrùàyàü tatkàraõa icchàkàraõasukhatvaj¤àte kçtisàdhyatvaü yadà viùayastadà sukhe cikorùà no cedicchàmàtra miti dvayameva cikãrùàheturiti cet tarhãcchàhetuj¤àne yadà kçtisàdhyatva bhàsate tadà cikãrùà no cedicchàmàtramityeva sukhatadupàyacikãrùàkàraõamastu làghavàt sukhatvaj¤ànavadiùñasàdhanatàj¤ànasyàpãcchàkàraõatvàt . ataeva pàke iùñasàdhanatàj¤àne kçtisàdhyatvaü viùaya iti cikãrùà na tu vçùñyàdij¤àne tadviùayatvamitãcchàmàtra sukha cikãrùàyàmicchàkàraõaj¤àne kçtisàdhyatàviùayake cikãrùàjanakatvàvadhàraõàt anyathà tatra cikãrùànutpatteþ . vastutastu upàyacikãrùà iùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà upàyecchàtvàt vçùñãcchàvat na ca bhogacikãrùàvat tena vinàvi syàdityaprayokatvàt upàyecchàyàstadambaya vyatirekànuvidhànàt vçùñe÷ca svato'sukaratvena icchànutpatteþ . anugatopàyecchàyàmanugatasya prayojakatve sambhavati bàdhaka vinà tyàgàyogàcca . na ca cikãrùànyatvesati upàyecchàtvamicchàtvaüvà tajjanyatve prayojakaü gauravàt sukhecchayàü tadabhàvàcca . eva¤copàyacikãrùàyàmiùñasàdhanatàj¤àne dhruve'tiprasaïgavàraõàrthaü kçtisàdhyatvaprakàrakatvanirvàhàrtha¤cakçtisàdhyatvamapi viùayatayàvacchedakamastu na tu tadvihàya tanmàtra, këptakàraõaü vinà kàryànutpatteþ . ata eva stanapànapravçttàvapyupàyecchàkàraõatvena gçhãtasyeùñamàdhanatàj¤ànasyàpi kalyanaü dçùñànurodhitvàt kàraõatàyàþ . nanu sàdhanatvamicchàvirodhi tasya siddhadharmatvàt vçùñyàdau tatsàdhyeùñaj¤ànàdiccheti cet na nirvi÷eùitayoþ siddhatvàsiddhatvayoravirodhenecchàsàdhanatvayoravirodhàt tadà asiddhatvaü tatsiddhatva¤ca necchàsàdhanatvayoþ prayojakamiti tathà na j¤àyata eva . yattu tatsàdhyeùñaj¤ànàt dçùñyàdàviccheti tattucchaü asiddhàvasthàdvçùñyàderiùñànutpatterava÷ya siddhatvamavagantavyamicchàvirodhitvàccàsiddhatvamiti tatràpi virodhaeva vçùñau saütyàmiùñaü tayà vinà netyanvayavyatireka grahasya vçùñisiddhatvamàdàya vçùñiniråpiteùu sàdhyatvagràhakatvàt . ki¤ca cikãrùàjanyakçtisàdhyaü maõóalãkaraõamityarthapratipàdakaü maõóalãü kuryàditivàkyaü pramàõaü syàt viùayàbàdhàt . etena navãnamatamapàstaü parasya hi kçtisàdhyatvaudanakàmanàvattveùñasàdhanatàj¤ànànàü j¤ànaü tathànyasya odanakàmanàvatteùñasàdhanatàj¤ànastha j¤àna na pravçttikàraõa gauraùàt kintu matkçtisàdhya tve sati madiùñasàdhanatàj¤ànameva làghavàt tathà ca sàdhyasàdhanatvayorna virodho'nàgatasya pàkàdeþ kçtisàdhyatàj¤àna¤ca yathà, tathopapàditaü purastàt . ki¤ca khakçtisàdhyatvamantareõàpi svakçtisàdhyeùñasàdhanatàj¤ànàt svakalpitelipyàdau, yauvane kàmodbhedàt saübhogàdau pravçtte÷ca adçùñaü pravavartakam . vastutastu siddhaviùayakakçtisàdhyatàj¤ànàt kathaü %<pàkaü kçtyà sàdhayàmãtãcchà>%? siddhe icchàvirahàt asiddhasyàj¤ànàt atha siddhaviùayàdeva kçtisàdhyatàj¤ànàdasiddhaviùayà kçtisàdhyatvenecchà jàyate icchàyà asiddhaviùayatvasvabhàvatvàt . ekaprakàrakatvena j¤ànacikãrùayoþ kàryakàraõabhàvonatvekaviùayatve sati gauravàt icchàyà anàgataviùayatvàttasya càj¤ànàttathà kalpanàt sukhàdãcchàyàmapyevamiti cet na asiddhaviùayecchànurodhenànàgatopàyaj¤ànasya dar÷itatvàt . astucaivaü tathàpi kçtisàdhyatàj¤àne iùñasàdhanatvameva vyàvartakamastu svaparakãyeùñasàdhanatàj¤ànasya phalakàmanàj¤ànàpekùayà laghutvàt j¤ànaj¤ànasya phalakàmanàj¤ànasya hetutve mànàbhàvàcca .
     seyamicchà antaþkaraõadharmonàtmadharmaþ iti vedàntinaþ pratipedire . àtmano nirguõatvàt pràguktayà kàmaþ saïkhalpaþ ityàdi ÷rutthà manodharmatvàvagamàcca tathàtvam . yathà ca kàmàdãnàü nàtmadharmatvaü tathà ÷aïkàpårvakaü vçø uø bhàùye samarthitam . yathà
     sukhitvaduþkhitvàdidar÷anànneti cet na %<na lipyate lokaduþkhena bàhya>% iti ÷ruteþ . pratyakùàdivirodhàdayuktamiti cet na upàdhyà÷rayajanitavi÷eùavi÷eùayatvàtpratyakùàdeþ %<na dçùñerdraùñàra pa÷yervij¤àtàramare kena vijànãyàdavij¤àtaü vij¤àtç>% ityàdi÷rutibhyo nàtmaviùayaü vij¤ànam, kintarhi buddhyàdyupàdhyàtmapraticchàyàviùayameva sukhito duþkhito'hamityevamàdipratyakùavij¤ànamayamahamiti viùayeõa viùayiõaþsàmànàdhikaraõyopacàràt %<nànyadato'sti druùñç>% ityanyàtmapratiùedhàcca . dehàvayavavi÷eùyatvàcca sukhaduþkhayorviùayadharmatvam %<àtmanastu kàmàya>% ityàtmàrthatva÷ruterayuktamiti cenna . %<yatra và anyadiva syàt>% ityavidyàviùayàtmàrthatvàbhyupagamàt %<tatkena kaü pa÷yet>% %<neha nànàsti ki¤cana>% %<tatra ko mohaþ kaþ ÷oka>% ityàdi vidyàviùaye tatpratiùedhàcca nàtmadharmatvam . tàrkikasamayavirodhàdayuktamiti cenna yuktyàpyàtmano duþkhitvànupapatteþ . na hi duþkhena pratyakùaviùayeõàtmano vi÷eùyatvaü, pratyakùàviùayatvàt . àkà÷asya ÷abdaguõavattvavadàtmano duþkhitvamiti cenna ekapratyayaviùayatvànupapatteþ . na hi sukhagràhakeõa pratyakùaviùayeõa pratyayena nityànumeyasyàtmano viùayãkaraõamupapadyate . tasya ca viùayãkaraõe àtmana ekatvàdviùayyabhàvaprasaïgaþ . ekasyaiva viùayaviùayitvaü dãpavaditi cenna yugapadasambhavàdàtmanyaü÷ànupapatte÷ca . etena vij¤ànasya gràhyagràhakatvaü pratyuktam . pratyakùànumànaviùayayo÷ca duþkhàtmanorguõaguõitvenànumànam duþkhasya nityameva pratyakùaviùayatvàdråpàdisàmànàdhikaraõyàcca manaþsaüyogajatve'pyàtmani duþkhasya, sàvayavatvavikriyàvattvànityatvaprasaïgàt . na hyavikçtya saüyogi dravyaü guõaþ ka÷cidupayannapayanvà dçùñaþ kvacit . na ca niravayavaü vikriyamàõaü dçùñaü kvacit anityaguõà÷rayaü và nityam . na càkà÷a àgamavàdibhirnityatayàvagamyate . na cànyo dçùñànto'sti vikriyamàõamapi tatpratyayànivçtternityameveti cenna dravyasyàvayavànyathàtvavyatirekeõa vikriyànupapatteþ . sàvayavatve'pi nityatvamiti cenna sàvayavasyàvayavasaüyogapårvakatve sati vibhàgopapatteþ . vajràdiùvadar÷anànneti cennànumeyatvàtsaüyogapårvatvasya . tasmànnàtmano duþkhàdyanityaguõà÷rayatvopapattiþ . parasyàduþkhitve'nyasya ca dukhino'bhàve duþkhopa÷amanàya ÷àstràrambhànarthakyamiti cennàvidyà'dhyàropitaduþkhitvamramàpauhàrthatvàt .
     yathà ca kàmasya hçdayà÷ritatvatathà''ptakàma÷abde 718 pçùñhe dar÷ite vçø bhàø vàkye prapa¤citam . evameva sàükhyàþpàta¤jalà÷ca j¤ànàdivat sukhaduþkhecchàdveùaprayatna dharmà dharmà apibuddhereva dharmà ityàhuþ . ã÷varecchà tu samåhàlambanàtmikà sarvaü jagat bhåyàdityàkàrikà . %<so'kàmayata bahu syàü prajàyeyetyàdi>% ÷rutiþ . %<so'bhidhyàya ÷arãràt svàt sisçkùurvividhàþ prajàþ>% iti smçti÷ca tasya tatsattve pramàõam . sà ca nityeti naiyàyikàdayaþ nityatvàccarna tatra kàraõàpekùà . vyomàdivadanityeti vedàntinaþ . mityatvavàdimate'pi sçjyamànajãvàdçùñaråpasahakàreõaivatattatkàryotpattiriti ã÷vara ÷abde vakùyate . manodharmatvavàdimate manasastriguõàtmakatve'pi rajasaeva tatkàraõatvam %<kàma eùa krodha eùa rajoguõasamudbhavaþ>% gotàyàü kàmasya rajoguõakàryatvokteþ . tata÷ca buddhestriguõàtmakatvena  rajaþkàryakàmasya tadguõatvamevocitam . ataeva icchà÷aktikriyà÷aktij¤àna÷aktisvaråpiõãtyàdau prakçtericchà÷aktyàdiråpatvakathanamapi saïgacchate ÷akti÷aktimatorabhedàt prakçti÷aktitvàcca tasyà buddhiguõatvamavagamyate . ataeva %<yà devã sarva bhåteùu icchàråpeõasaüsthità>% devomàø sarvabhåteùu icchàråpeõa prakçtisthitiraktà
     ã÷varopàdhimàyàyà icchàdimattvenaive÷varasya tadvattvaü ratnatrayaparãkùàyàmuktaü yathà %<nityaü nirdoùagandhaü nirati÷aya sukhaü brahma caitanyamekaü dharmodharmãti bhedadvitayamapi pçthagbhåya màyàva÷aina . dharmastatrànubhåtiþ sakalaviùayiõã sarvakàryànukålà ÷akti÷cecchàdiråpà bhavati guõaguõastvà÷rayastveka eva . kartçtvaü tatra dharmã kalayati jagatàü pa¤casçùñyàdikçtye dharmaþ puüråpamàptvà sakalajagadupadànabhàvaü bibharti . strãråpaü pràpya divyà bhavati ca mahiùã svà÷nayasyàdikartuþ, proktau dharmaprabhedàvapi nigamavidà dharmivat brahmakoñã>% iti tathà ca ekameva brahmànàdisiddhayà màyayà karmã dharma÷ceti dvividhamabhådityarthaþ . tantrokte kàlikàyàþ 2 pãñha÷aktibhede . %<icchàj¤ànakriyà÷caiva kàminã kàmadàyinã . ratãratipriyà nandà maghye caiva manonmanã>% tantrasàø kàlikàpãñha÷akti kathane .

#<icchàkçta># triø icchayà kçtaþ . %<kàmakçte . 1 a÷ãtibhàgo vçddhiþ syàt>% ityuktàtikrameõa adhamarõena yatheùñaü kçtàyàü 2 vçddhau strã %<vçddhervçddhi÷cakravçddhiþ pratimàsantu kàlikã . icchàkçtà kàmakçtà kàyikà kàyakarmaõà>% àhniø taø yàj¤yavacanatvena dhçtam . mitàkùaràyàü tu naitadvacanaü dç÷yate . tatra kàrità vçddhirnàradavacanena dar÷ità %<vçddhiþ sà kàrità nàma yarõikena svayaükçteti>%

#<icchànivçtti># strã 6 taø . pitràdãnàü dhanàdibhogatçùõo parame . %<pitaryuparataspçhe ityàdi>% smçteþ tàdç÷aspçhà nivçttau pitràdeþ svatvahàniþ, putràdeþ svatvotpatti÷ca . tena putràdonàü tatra paitràdidhanavibhàgaþ .

#<icchàvat># triø icchà'styasya matp masya vaþ . ghanàdispçhà yukte striyàü ïãp . sà ca ghanàditçùõàyuktàyàü kàmukàyàm striyàü ramaõecchàyuktàyàü tu kàmukãti bhedaþ .

#<icchàvasu># puø icchayaiva vamu yasya . kuvere jañà0

#<icchita># puø icchà jàtàsya tàrakàø itac . spçhàyukte

#<iccha># triø icchati iùa--u niø icchàde÷aþ . icchà÷ãle %<vastacarmaõi puùñãcchaþ>% %<umayeccharabhayoþ>% kàtyàø 18, 5, 12, 13

@<[Page 919a]>@
#<ijjala># puø ãyate karmaõi--kvip it sannipçùñatayà gataü jalamanena . (hijola) vçkùe tasya jalasannikçùñade÷ajàtatvàt tathàtvam .

#<ijya># puø ijyà'styasya ar÷aø ac . 1 vçhaspatau %<jãvàrkibhànujejyànàü kùetràõi syurajàdayaþ>% jyoø taø %<vitsitejyadivase>% muø ciø . jãvadevatàke 2 puùyanakùatre ca tyaktvà harãjyendukaràntyamaitretyàdi dãpiø 3 gurau 4 parame÷vare 5 viùõau ca . %<yaj¤aijyo mahejya÷ca>% viùõuø saø . %<yaùñavyo'pyayamevetãjyaþ>% ye yajanti ca sàrvàõi daivatàni piténapi . àtmànamàtmanà nitthaü viùõumeva yajanti te 4 harivaü÷okteþ bhàø 6 påjyamàtre triø . surejyaþ

#<ijyà># strã yaja--bhàve kyap strãtvàt ñàp . 1 yaj¤e %<so'hamijyàvi÷uddhàtmà>% . %<jagatprakà÷aü tada÷eùamijyayà>% raghuþ yajerdànàdyarthatvàt 2 dàne, 3 saïgame ca . karmaõi kyap . 4 pratimàyàm 5 kuññinanyà¤ca .

#<ijyà÷ãla># puø ijyà ÷ãlamasya . satatayajana÷ãle yàyajåke amaraþ .

#<i¤càka># puø ca¤cà dãrdhà'styasya àkan pçø . (ciïgiói) matsyabhede trikàø 2 jalavç÷cike iti kecit .

#<iña># gatau bhvàdiø paraø sakaø señ . eñati aiñãt . iyeñha ãñatuþ %<tvaü tyamiñato rathamindrapràvaþ sutàvataþ>% çø 10, 171, 1 .

#<iñasåna># naø iña--ka iñaü sånaü ÷ånaü ÷vi--kta pçø ÷asya saþ . ÷àkhàmaye kañe . %<vaitase iñhasåna uttarato'÷vasyàvadyanti>% ÷ataø vràø 13, 2, 2, 19, %<iñasåne ÷àkhàmaye kañe>% bhà0

#<iñcara># puø iùa--saüpadàø bhàve kvip iùà kàmena carati caraac . gopatau (ùàüóa) vçùabhe

#<ió(la)># strã ila--kvip bà lasya óa . 1 haviùi anne %<hotà ramilaþ prathamaü yatadhyai>% çø 3, 4, 3, %<ióo havãråpàõyannàni>% bhàø %<ióaspatirmaghavà dasmavarcàþ>% çø 6, 58, 4, %<ióaþ annasya patiþ>% bhàø 2 bhåmau %<indrapànamårmima kçõvateóaþ>% çø 7, 47, 1, %<ióaióàyà bhåmeþ>% bhàø ãóyate ãóa--kvip pçø . 3 anne 4 varùartau 5 prajàsu dar÷apaurõamàsàïgeùu pa¤casu prayàjeùu tçtãye 6 prayàje ca . prayàjà÷ca %<samidho yajati tanånapàtaü yajati ióo yajati barhiryajati svàhàkàraü yajatãti>% ÷rutyuktàþ pa¤ca . teùàü prayàjatvanirvacanapårbakaü pa¤cànàmçturåpatvamuktam yathà %<çta voha vai prayàjàþ tasmàt pa¤ca bhavanti pa¤ca çtava>% ityupakramya %<tato devà arcantaþ ÷ràmyanta÷cerustaetàn prayàjàn dadç÷ustairayajanta te çtån saüvatsaraü pràyajannçtubhyaþ saüvatsaràt sapatnànantaràyaüstasmàt prajayà prajayà ha vai nàmaitat yat prayàjàþ iti tatho evaiùa etairçtån saüvatsaraü prajayatyutubhyaþ saüvatsaràt sapatnànantareti tasmàt prayàjairyajate>% iti prayàjanirbacanena çturåpatvameùà mabhidhàya samidàdãnàü vasantatàdiråpatvamuktaü tatraiva yathà %<samidho yajati tadvasantaü, samindhe sa vasantaþ samidvo'nyànçtån samindhe çtavaþ samiddhàþ prajà÷ca prajanayantyoùadhã÷ca pacanti tadveva khalu sarvànçtånniràhà'tha yajayajetyevottarà nàhà'jàmitàyaijàmiha kuryàdyattanånapàtaü yajeóo yajeti vråyàttasmàdyaja yajetyevottarànàha, sa vai samidho yajati . vasanto vai samidvasantameva taddevà avç¤jata vasantàt sapatrànantaràyan vasantaü veùa etadvçïkte vasantàt sapatnànantareti tasmàt samidho yajati . atha tatånapàtaü yajati . grãùmo vai tanånapàdgrãùmo hyàsàü prajànàü tanåstapati grãùmameva taddevà avç¤jata grãùmàt sapatnànantaràyan grãùmeveùa etadvçïkte grãùmàt sapatnànantareti tasmàttanånapàtaü yajati . atheóo yajati . varùa vàióa iti hi varùà ióo yadidaü kùudraü sarãsçpaü grãùmahemantàbhyàü nityakta bhavati tadvarùà ãóitamivànnamicchamànaü carati tasmàdvarùà ióo, varùà eva taddevà avç¤jata varùàbhyaþ sapatnànantaràyan varùà uevaiùa etadvçïkte varùàbhyaþ sapatnànantareti tasmàdióã yajati . atha barhiryajati . ÷aradvai barhiriti hi ÷aradbarhiryà imà oùadhayo grãùmahemantàbhyàü nityaktà bhavanti tà varùà vardhante tàþ ÷aradi barhiùo råpaü prastãrõàþ ÷ere tasmàccharadbarhiþ ÷arada meva taddevà avç¤jata ÷aradaþ sapatnànantaràya¤charadaü veùa etadvçïkte ÷aradaþ sapatnànantareti tasmàdbarhiryajati . atha svàhàsvàheti yajati . anto vaiùa yaj¤asya svàhàkàro'nta çtånàü hemanto vasantàddhi paràrdho'ntenaiva tadantaü devà avç¤jatàntenàntàt sapatnànantaràyannanteno eveùa etadantaü vçïkte'ntenàntàt sapatnànantareti tasmàt svàhàsvàheti yajati>% ÷ataø bràø 1, 5, 3, 11 . samidàdãnàü niruktyantaraü pradar÷ya prajàråpatvamióastatroktaü yathà %<sa vai samidho yajati . pràõà vai samidhaþ pràõànevaitat samindhe pràõairhyayaü puruùaþ samiddhastasmàdabhimç÷eti bråyàdyadyupatàpã syàtsa yadyuùõaþ syàdeva tàvacchaüseta samiddho hi sa tàvadbhavati yadyu ÷ãtaþ syànnà÷aüseta . tatpràõàneyàsminnetaddadhàti tasmàt samidho yajati . atha tanånapàtaü yajati . retovai tanånapàdreta evaitatsi¤cati tasmàttanånapàtaü yajati . atheóo yajati prajàvà ióo yadà vai retaþ siktaü prajàyate'tha tadãóitamivànnamicchamànaü carati tat prevaitajjanayati tasmàdióo yajati . atha barhiryajati . bhåmà vai barhirmåmànamevaitat prajanayati tasmàdbarhiryajati . atha svàhàsvàheti yajati . hemanto và çtånàü svàhàkàro hemanto hãmàþ prajàþ svaü va÷amupanayate tasmàddhemantànmlàyatnyoùadhayaþ pra vanaspatãnàü palà÷àni mucyante pratitaràmiva vayàüsi bhavantyadhastaràmiva vayàüsi patanti vipatitalomeva pàpaþ puruùo bhavati hemantohãmàþ prajàþ svaü va÷amupanayate>% . ÷ataø bràø 1, 5, 4, 3 . çtånàü pa¤caprayàjabhàgitvamagnitaþ pràrthanayaiva jàtam ityapyuktaü tatraiva %<çtavoha vai deveùu yaj¤e bhàgamãùire àno yaj¤e bhajata mà no yaj¤àdantargatàstveva no'pi yaj¤e bhàga iti . tadvai devà na jaj¤uþ . ta çtavodeveùvajànasvasurànupàvatantàpriyàndevàtàü dviùato bhràtçvyàn . te haitàmedhitumedhà¤cakrire . yàneùàmetàmanu ÷çõvanti kçùanto ha smaiva pårve vapantoyanti lununto'pare mçõantaþ ÷a÷vaddhaibhyo'kçùñapacyà evauùadhayaþ pecire . tadvai devànàmàgaàsa . kanãyainnvatodviùandviùate'ràtãyati kimvetàvanmàtramupajànãta yathedamito'nyathà saditi . te hocuþ çtånevànumantrayàmahà iti ke neti prathamànevainàn yaj¤e yajàmeti . sahàgniruvàca . àyayanmàü purà prathamaü yajatha kvàhaü bhavànãti na tvàmàyatanàccyàvayàma iti te yadçtånabhihvayamànàathàgnimàyatanànnàcyàvayaüstasmàdagniracyutono ha và àyatanà ccyavate yasminnàyatane bhavati ya evametamagnimacyyutaü veda . te devà agnimabruvan . pare hyenàüstvamevànumantrayasveti sa hetyàgniruvàca, çtavo'vidaü vai vo deveùu yaj¤e bhàgamiti kathaü no'vida iti prathamàneva vo yaj¤e yakùyantãti . ta çtavo'gnimabruvan à vayaü tvàmasmàsu bhajàmo yo no deveùu yaj¤e bhàgamavida iti sa eùo'gnirçtuùvàbhaktaþ samidho agne tanånapàdagna ióo agne barhiragne svàhàgnimiti>% ÷ataø bràø 1, 6, 1, 7, 8 . prayàjai÷carantãtyupakramya %<ióa agna àjyasya vyantviti tçtãyaþ>% à÷ruø ÷rauø . %<ióaspade samidhyase>% yajuø 15, 30 %<ióþpçyivyàþ>% vedadãø .

#<ióà(là)># strã ila--ac và lasya óatvam . 1 gavi, 2 vàci, 3 bhåmau prabudhyate nånamióàtalasthaþ bhàø vaø 235 aø . %<ilà pinvate vi÷vadànãm>% çø 4, 5008, %<ilà bhåmiþ>% bhàø . ila + gatau karaõe gha¤arthe ka . dehasthe 4 nàóãbhede . %<ióà ca piïgalà caiva suthusõà ca sarasvatã alambåùà kuhå÷caivaü ÷aïkhinã citriõã tathà . vi÷vodarã vi÷vamukhã vyàptyàhyetà÷caturda÷a>% iti tantroktàsu pradhànàsu caturda÷asu nàóãùutisraþ pradhànàþ tathà hi . %<÷iràþ ÷atàni saptaiva>% yàø %<÷iràþ nàbhisaübaddhà÷catvàriü÷at vàtapitta÷leùmavàhinyaþ sakalakalevaravyàpinyonànà÷àkhàþ satyaþ sapta ÷atàni bhavantãti>% mitàø . sapta ÷irà÷atàni, su÷ruø . tena dehamadhye sapta ÷atàni nàóyaþ tanmadhye età÷caturda÷a pradhànatayoktàþ . tàsu madhye'pi tisraþ pradhànàþ dehasthanàóãrupakramya . ÷àradàø %<nàóyastatra samudbhåtàmukhyàstisraþ samãritàþ . ióà vàme sthità nàóã piïgalà dakùiõe matà . tayormadhyagatà nàóã suùusõà ca samàhità . pàdàïguùñhadvayaü yàtà ÷ikhàbhyàü ÷irasà punaþ . brahmasthànaü samàpannà somasåryàgniråpiõã . tasyà madhyagatà nàóã citràkhyà yogivallabhà . brahmarandhaü vidustatra padmasåtranibhaü param . ióàyàü sa¤careccandraþ piïgalàyàü divàkaraþ . j¤àtau yoganidànaj¤aiþ suùusõàyàü tu tàvubhau>% tatsthànamuktvà kàryamàha %<ióayàkarùayedvàyu bàhyaü ùoóa÷amàtrayà . dhàrayetpårita yogã catuþùaùñyà tu màtrayà . suùusaõàmadhyagaü samyak dvàtriü÷anmàtrayà ÷anaiþ . nàóyà piïgalayà cainaü recayedyogavittamaþ . praõàyàmamimaü pràhuryoga÷àstravi÷àradàþ>% 25 pañale . %<piïgalàyàü sthità hrasvà ióàyàü saïgatàþ pare (dãrghàþ) . suùuùõàmadhyagà j¤eyà÷catvàro ye napuüsakà>% ÷àraø 5 paø . dãrghàdirayamityeke . 5 haviranne ca %<yajamànapa¤camà ióàü bhakùayanti>% ÷rutiþ . óasya latve pyatraiva %<ióàü nomitràvaruõota vçùñim>% çø 7, 64, 2 %<ióàmannam>% bhàø %<ghçtairgavyåtimukùatamilàbhiþ>% çø 7, 64, 4 . %<ióàbhirannaiþ>% bhàø . 6 devãbhede %<÷rutiþ prãtirióà kàntiþ, ÷àntiþ puùñiþkriyà tathà . ÷iùñà÷ca devyaþ>% ityupakramya . %<upatasthurmahàsattvaü balimindra mahàratham>% harivaüø 256 aø %<ióà devã bhàratã vi÷vatårtiþ>% çø 5, 2, 8 . %<abhi na ióàyåthasya màtà>% çø 5, 41, 19 . %<ilàgoråpadharà manoþ putrã màdhyamikã vàk veti>% bhàø . budhasya jàyàyàü puråravaso màtàra pa÷càtmanuputratve sudyumnatayà khyàtàyàü mitràvaruõayoraü÷ajàtàyàü kanyàyà¤ca tatkathà harivaüø %<akarot puttrakàmastu manuriùñiü prajàpatiþ . mitràvaruõayostàta pårvameva vi÷àmpate! . anutpanneùu navasu putreùveùu tu bhàrata! . tasyàntu vartamànàyàmiùñyàü bharatasattama! . mitràvaruõayora÷e manuràhutimàjuhot . àhutyàü håyamànàyàü devagandharvamànavàþ . tuùñi¤ca paramàü jagmurmunaya÷ca tapodhanàþ . aho'sya tapaso vãryamaho ÷rutamaho'dbhutam . tatra divyàmbaradharàdivyàbharaõabhåùità . divyasaühananà caiva ióà jaj¤e iti ÷rutiþ . tàmiletyeva hovàca manurdaõóadharastadà . anugacchasvamàü bhadre tamilà pratyuvàca ha . dharmayuktamidaü vàkyaü puttrakàmaü prajàpatim . ióovàca . mitràvaruõayoraü÷e jàtà'smi vadatàüvara! . tayoþ sakà÷aü yàsyàmi na màü dharmo hato'badhãt . saivamuktvà manuü deva mitràvaruõayorilà . gatvà'ntikaü varàrohà prà¤jalirvàkyamavravãt . aü÷e'smin yuvayorjàtà devau! kiü karavàõi vàm . manunà càhamuktà vai anugacchasva màmiti . tàü tathà vàdinãü sàdhvãmilàü dharmaparà yaõàm . mitra÷ca varuõa÷cobhàvåcaturyannibodha tat . anena tava dharmeõa pra÷rayeõa damena ca . satyena caivaü su÷roõi . prãtau svo varavarõini! . àvayostvaü mahàbhàge khyàtiü kanyeti yàsyasi . manorvaü÷akaraþ puttrastvameva ca bhaviùyasi . sudyumna iti vikhyàtastriùu lokeùu ÷obhane . jagatpriyo dharma÷olo manãrvaü÷avivardhanaþ . nivçttà sà tu tacchrutvà gacchantã piturantikam . budhenàntaramàsàdya maithunàyopamantrità . somaputtràdbudhàdràjastasyàü jaj¤e puråravàþ . janayitvà suta sà tamilà sudyumnatàü gatà>% . 8 durgàyà¤ca %<àcàryàü madiràü caõóãümilàü malayavàsinãm>% harivaüø 178 aø durgàstavaþ . ióaiva svàrthekan tatràrthe

#<ióàcikà># strã ióàvat såkùmaü madhyabhàgam acati aca--õvul 6 taø ñàpi ata ittvam . varañàyàm (vãlatà) ÷abdaca0

#<ióikka># puø vanabhave chàge hema0

#<ióvara># puø icchatãti iñ vçùasyantã tayà vriyate vç--karmaõi ap . vçùe kùãrasvà0

#<ióãya># triø ióàyà annasyàdårade÷aþ utkaràø cha . annasyàdåradeùàdau

#<iõ># õit iïobhedàrtham adàø paraø sakaø aniñ . eti itaþyanti . iyàt ihi ait àyan agàt iyàya ãyatuþ ãyuþ iyayiya iyetha ãyiva . età eùyati aiùyat etavyama ayanãyam ityam . età, àyakaþ itaþ itiþ ayanam ayaþ àyaþ'yan ãyivàn ãyuùã . ityà itvà upetya . %<stanayanneti nànadat>% çø 1, 140, 5, %<itaþ sma maitràvaruõau kimetau?>% bhaññiþ %<aha¤ca bhàùyakàra÷ca ku÷àgrãyadhiyàvubhau, naiva ÷abdàmbudheþ pàram>% kalàpapaø %<emãdeùàü niùkçtaü jàriõãva>% çø 10, 34, 5, %<àyannàpo'yanamicchamànàþ>% çø 3, 33, 7, %<agàt saràjaü jalamabhyayodhyam>% %<ãyurbharadvàjamunerniketam>% %<tatpçùñhataþ praùñhamiyàya namraþ>% bhaññiþ %<suvçdrathovartate yan>% çø 1, 183, 2 %<yanti và àpa etyàditya eti candramà yanti nakùatràõi>% ÷ataø bràø 11, 5, 7, 10 %<màmevaiùyatya saü÷ayam>% %<màmevaiùyati kaunteya!>% iti ca gãtà %<apãø dànãü sa gharmàtmà iyànmedar÷anam rahaþ>% bhàø àø 82 aø karmaõi ãyate %<indromàyàbhiþ pururåpaãyate>% ÷rutiþ %<vanitayà'nitayà>% rajanãvadhåþ raghuþ
     ati + atikrame sakaø nàtyeti %<sakçdàhçtà>% smçtiþ %<ùaóa÷ãtimukhe'tãte>% %<atãte cottaràyaõe>% smçtiþ %<atha cet pa¤camãü ràtrimatãtya paratobhavet>% ÷uddhitaø smçtiþ abhi + ati + àbhimukhyenàtikrame sakaø %<yo'sya svargoüloko'rjitobhavet tamabhyatyeti>% ÷ataø bràø 12, 5, 2, 8, . vi + ati + vi÷eùeõàtikrame %<vyatãtakàlastvahamabhyupetaþ>%
     adhi + cintane gatyarthasya pràptyarthatvàt j¤ànàrthanàcca làbhe j¤àne ca . ikavat
     anu + anugamane sakaø . %<àdityaü và astaüyàntamanye devà anuyanti>% ÷ataø bràø 11, 6, 2, 4 . %<÷rutànvito da÷aratha ityudàhçtaþ>% bhaññiþ santatasambandhe agvayaþ %<tadanvaye ÷uddhibhati>% raghuþ ÷àbdabodhopayogisambandhabhede ca . sàkàïkùa÷abdairyo bodhastadarthànvayagocaraþ ÷abda÷aktiø sama + anu samyaga'nvaye . %<tattusamanvayàt>% pàø såø .
     antar + antargatau antaràyaþ antareti ió ÷abde 919 pçø udà0
     apa + apagamane apasaraõe akaø %<anupetamapetakçtyam>% bhàgaø %<dhruvamapàye'pàdànam>% %<apàye yadudàsãnam>% bhartçhaø %<satve nivi÷ate'paiti>% bhàùyakàø vi + vi÷eùeõa vigame %<vyapaiti dadataþ svadhà>% smçtiþ %<smçtyàcàravyapetena màrgeõàdharùitaþ paraiþ>% yàø smçtiþ .
     api + pràptau sakaø %<svamapãto bhavatãti svapitãtyàca te>% ÷rutiþ %<pa¤ca nadyaþ sarasvatãmapiyanti sasrotasaþ>% vàjø laye akaø apyayaþ apãtiþ %<apãtau dar÷anàt>% %<svàpyayàt>% ÷àø så0
     abhi--àmimukhyena gatau sakaø %<dehàn yatheùñamabhyeti hitvemàü mànuùãü tanum>% abhi + upa + àbhimukhyena pràptau sakaø . %<vyatãtakàlastahamabhyupetaþ>% raghuþ %<yaccetasà na gaõitaü tadihàbhyupaiti>% udbhañaþ svãkàre %<abhyupetya casu÷råùàm>% smçtiþ
     ava--avagame, j¤àne, sakaø %<avaimi te sàramataþ khalu tvàm>% kumàø . adhogatau akaø . anu + ava + santatasambandhe . anvavàyaþ . vi + ava + vyavadhàne %<gàrhapatyàhavanãyau na vyaveyàt>% kàtyàø 1, 8, 2 3 . %<nàntarà yaj¤àïgàni vyaveyàt>% ÷rutiþ %<anumatyà vyaveyàt>% smçtiþ strãpuüsayoþ saübhogàrthavyàpàre vyavàyaþ . sam + ava + samyaksambandhe ayutasiddhvaråpasaübandhe . sa càvayavàvayavinoþ, guõaguõinoþ, kriyàkriyàvatoþ jàtivyaktyo÷ca sambandhaþ . samavetaþ samavàyaþ . %<saüyuktasamavàyataþ tatràpi samavetànàm>% bhàùàø . sambandhamàtre ca %<ete ha vai ràtrã sarvàràtrayaþ samavayanti>% ÷ataø bràø 11, 1, 7, 4, sàühatye, %<senàyàü samavetàye sainyàste>% amaraþ %<dharmakùetre kurukùetre samavetàyuyutsavaþ>% gãtà .
     à--àgamane sakaø . %<pa¤càlanàü samitimeyàya>% %<stabdhaeyàya>% tasmàllokàt punaraityasmai lokàya chàø uø %<yånaþ sthaviraàyati>% manuþ anu + à + samyaggamane sakaø . abhi + à + abhyàgamane àbhimukhyenàgatau %<gaïgàmabhyehi satataü pràpsyase siddhimuttamàm>% bhàø anuø 26 aø . ud + à + udgamane . upa + à . samopàgamane . prati + à + pratyàgamane %<pratyàyatyàü ràtrau>% ÷ataø bràø 2, 3, 403 . %<nainamete ra÷mayaþ pratyàyanti>% ÷ataø bràø 14, 8, 6, 3 .
     ud--udgatau akaø . %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca>% sàø daø . udayaþ . utkramaõe akaø . udeti havai sarvebhyaþ pàpmabhyoya evaü veda chàø uø . abhi + ud + àbhimukhyenodgatau %<ki¤cidabhyudite ravau>% maø taø puø . prati + ud pratyudyànena gatau %<pratyadiyàya pàrvatã>% kumàø sam + ud samyagudaye %<yaùàdityaþsamudyan vai tamaþ pårbaü vyapohati>% bhàø vaø 206 aø . %<ekakàryasamudyantau kçùõau yuddhe'paràjitau>% bhàø sabhàø 1 aø . sàühatye ca samudayaþ
     upa + samãpagamane pràptau ca %<upeyuùàü mokùapathaü manãùiõàm>% màghaþ %<yogo paraü sthànamupaiti divyam>% gãtà upàyaþ
     dura + durgame .
     nir--nirgamane . %<rniyadantravibhåùitam>% durgàdhyànam . niragàcchatruhastaü tvam bhaññiþ
     parà--pretabhàvapràptau paretaþ . palàyane ca %<yaþ paraiti sa jãvati>% pratipattau %<naiva ÷reyo dhàrtaràùñraþ paraiti>% bhàø vanaø 5 aø .
     pari--vyàptau sakaø parãtaþ %<pavitraü paryoùi vi÷vataþ>% çø 7, 106, 14, parikramaõe %<pradakùiõamagniü parãtya>% gçhyaø . paripàñhyàm paryàyaþ %<jihvà paryeti me sukham>% bhàø àdiø 152 aø .
     anu + pari + paripàñyà anugamane %<saüvatsara etadçtavo'nupariyanti>% athaø 15, 17, 8 .
     à + pari abhimukhyenavyàptau vi + pari + vyutkramapràptau viparyayaþ %<viparyayantau và etàvagniü bhavataþ>% ÷ataø 7, 2, 1, 15 . %<viparãtamatonyathà>% jyotiø . %<nimittàni ca pa÷yàmi viparãtàni ke÷ava!>% gãtà
     pra + paralokagatau akaø pretaþ %<pretya saüj¤àsti>% kañhoø apagatau ca %<tasmàttadàtçõõàt praiti rasaþ>% vçhaø uø . prakarùeõa gatau sakaø %<prayanti sarvavãjàni ropyamàõàni caiva ha>% bhàø vaø 191 aø .
     abhi + pra + abhilàùe %<karmaõà yamabhipraiti sa sampradànam>% pàø abhipràyaþ %<abhipretàrthasiddhirmaïgalam>% raghuø .
     prati + pratigamane %<sarastatodvaitavanaü pratãyuþ>% %<ràj¤aþ pratãyàya guroþ sakà÷am>% raghuþ pratãyuùà pårdadç÷e janena bhaññiþ . j¤àne pratyayaþ pratãtiþ . %<uccàvacà jànapadadharmà gràmadharmà÷ca tàn vivàhe pratãyàt>% à÷vaø paø %<sarvohyàtmàstãti pratyeti na nàhamasmãti>% %<sarvoloko nàhamasmãti pratãyàt>% ÷àø bhàø %<kalahaüsamàlàþ pratãyire ÷rotrasukhairninàdaiþ>% bhaññiþ . vikhyàtau %<so'yaü vañaþ÷yàmaiti pratãtaþ>% raghuþ %<taü pratãtaü svadharmeõa>% manuþ %<catubargaphalapràptirhi kàvyataþ--pratãtaiva>% sàø daø vi÷vàse %<patiþ pratãtaþ prasavãnmukhãü priyàm>% raghuþ %<balavadapi ÷ikùitànàmàtmanyapratyayaü cetaþ>% %<valavadapi dåyamànaü pratyàpayatãva màü hçdayam>% ÷akuø %<tàþ khacàritramuddi÷ya pratyàyayatu maithilã>% raghuþ .
     sam + prati + samyagj¤àne ni÷caye samyagvi÷vàse ca . %<kiü tatkathaü vetyupalabdhasaüj¤àvikalpayanto'pi na saüpratãyuþ>% bhaññiþ .
     vi + vigame kariùye pitaraþ kàmaü %<vyetu vomànasojvaraþ>% bhàø àø 96 aø %<anumànaü dvividhaü vãtamavãta¤ca>% sàø kauø %<vãta÷okabhayo vipro brahmaloke mahãyate>% %<niyato vãtavatsaraþ>% manuþ . %<vãta÷okabhayakrodhaþ>% gãtà .
     sam + saïgame melane akaø %<àpyàyasva sametu te vi÷vataþ soma! vçùõyam>% çø 1, 91, 16, %<pàrthivàþsarvesamãyustatra bhàrata!>% bhàø àø 180 aø %<ràkùasau hariyugmàbhyàü samaràyaü sumãyatuþ>% %<kriünaryo ràkùasai÷caiva samãyurmànurùaiþ saha>% ràmà0
     abhi + sam àbhimukhyena samyaggatau sakaø %<taü jàtamabhisayanti devàþ>% atha 11, 5, 2, õici abodhane gamàde÷aþ . gamayati te ajãgamat ta bodhanetu pratyà(pa)yayati te pratyàpipat ta--pratyàyiyat ta . sani abodhane gamàde÷aþjigamiùati bodhe tu pratãyiyiùati . upasargasthàvarõàt parasya guõabhàvena etvaü pràptau vçddhirekàde÷aþ . avaiti avaimi upaiti .

#<iõóra># puø naø idi--raõ pçø . ukhàkarùake saüda÷àkàre padàrthe %<athainamiõórakàbhyàü parigçhõàti asau và àditya eùo'gnirahoràtre iõóre amuü tadàdityamahoràtràbhyàü parigçhõàti tasmàdeùo'horàtràbhyàü parigçhãtaþ yadvevainamiõóràbhyàü parigçhõàti asau và àditya eùo agnirimà ubhavalokàviõóve amuü tadàdityamàbhyàü lokàbhyàü parigçhõàti tasmàdeùa àbhyàü lokàbhyàü parigçhãtaþ parimaõóale bhavataþ parimaõóalau hãmau lokau mau¤je trivçtã tasyo evokto'tho anatidàhàya>% ÷ataø bràø 6, 7, 1, 25, 26, %<parimaõóalàbhyàmiõóràbhyàmukhàü parigçhõàti>% kàtyàø 16, 5, 2, 3, %<usvà yàbhyàü gçhyate tau iõórau>% karkaø .

#<it># triø eti gacchati i--kvip . 1 gatvare vyàkaraõokte prakriyàkàloccàrite prayogakàle'sthàyini varõavede yathà tip mip ityàdau pakàràdi te ca %<upade÷e'janunàsika it>% %<halatyam>% %<na vibhaktau tusmàþ>% %<àdi¤iñuóavaþ>% %<ùaþ pratyayasya>% %<cuñå>% %<la÷akvataddhite>% pàø såtreùu sàpavàdaü dar÷itàþ tasya lopa ityanena tasya prayoge'dar÷ana¤ca vihitam %<àdirantyena sahetà>% pàø 3 anantaràrthe 4 avadhàraõàrthe ca avyaø %<yadedantà adadçhanta pårva àdid>% yajuø 17, 25,, %<àt it iti cchedaþ it evàrthe>% bedadãø %<upopennu maghavan! bhåya innu>% yajuø 3, 34, it evàrthe vedadãø 5 itthamityartheca %<samràóvi÷vettàni varuõasya vratàni>% yajuø 4, 30, idityavyayamitthamityarthe vedadã0

#<ita># triø i--kta 1 gate %<vanitànitayà rajanãbadhåþ>% raghuþ bhàve kta . 2 gatau %<taditàdiyàdatho payaþ>% ÷ataø bràø 6, 2, 1, 13 . 3 j¤àne ca naø . %<vãtamavãta¤ceti>% sàüø kauø .

#<itara># triø inà kàmena tãryate té--ap tarati pacàdyac và . 1 nãce pàmare %<itaraiva parimåya j¤ànam, avigaõayya tapaþprabhàvam, unmålya gàmbhãryaü, manmathena jaóãkçtaþ>% kàdaø . ãyate'nena itaþ vi÷eùasta ràti rà ka . 2 bhedà÷raye . %<itaratàpa÷atàni yathecchayà vitara tàni sahe caturànana!>% udbhañaþ . %<yatra hi dvaitamiva bhavati tatretara itaram pa÷yati>% ÷rutiþ . %<te yatadhvaü paraü ÷aktyà vijayàyetaràya và>% bhàø àø 10 aø . varõà÷rametaràõàü no bråhi dharmàna÷eùataþ yàø smçø %<itaràõi ca rakùàüsi peturvànarakãñiùu>% %<itarodahane svakarmaõàm>% raghuþ %<tamisaü kuru dakùiõetaram>% kumàø . asya savvanàma kàryam . itare itarasmai itarasmàt ityàdi . vijayàyeyaràya vai ityàdi chàndasam na tatkàryam . varõa÷rametaràõàmityatra bahuvrãhiþ tena na sarvanàmakàryam . evaü %<÷araü mavyetare bhuje>% raghu÷loke'pi bahuvrãhiþ . tasil itarataþ . %<janmàdyasya yato'nvayà ditarata÷càrtheùvabhij¤aþ svararàñ>% bhàgaø . thàl itarathà %<evaü devatretarathà mànuùe>% ÷ataø brà 6'81, 8, itareõa nirvçttam saükalàdiø a¤ . aitaraþ . itaranirvçtte triø itarasyà patyam ÷ubhràø óhak . aitareyaþtadapatye puüstrã .

#<itaretara># triø itara + dvitvaü samàsavadbhàva÷ca . anyonya÷abdàrthe . %<strãnapuüsukayoruttarapadasthàyàvibhakteràmbhàvo và vaktavyaþ>% vàrtiø itaretaràm itaretaraü và ime bràhmaõyau kule bà bhojayataþ siø kauø . samàsavadbhàvàt vçttimàtre puübhàvaþ itaretareõa daladvaye ñàbabhàvaþ klãve càóvirahaþsvamoþ . samàse soraluk ceti siddhaü bàhulakàttrayamityuktaü kàryaü tena klãve itaretaramityeva . %<itareùàü tu varõànàmita retarakàmyayà>% manuþ . %<yathà nàbhicaretàü tau viyuktà vitaretaram>% manuþ . paramatadàdivat sarvanàmakàryam . kintu nàdóa iti bhedaþ %<vyåhàvubhau tàvitaretarasmàt>% raghuþ

#<itaretarayogaþ># puø itaretarasya yoga 1 anvayaþ . pratyekapràdhànyena sarveùàmanvaye . tadarthe hi dvandvasamàsa iùyate sacànekavat pratyekapràdhànyàt . dhava÷ca khadira÷ca iti vàkye hi dharakhadirau ityatra bhinattãtyàdi kriyàyàü pratyekasya pràdhànànyenaivànvayaþ tathà ca ekajàtãyakriyànvayitàvacchedaka vi÷iùñepratyekànvayabodhakatve itaretara yogàkhyaþ dvandvaþ saühatipràdhànye tu samàhàradvandvaþ iti bhedaþ . 2 parasparasampandhe ca .

#<itaretarà÷raya># puø itaretaramà÷rayati à + ÷ri--ac . anyonyà÷raye tarkadoùaübhede anyonyà÷raya ÷abde 217 pçùñhe vivçtiþ .

#<itaredyus># avyaø itarasminnahni itara + edyus . itaradivase ityarthe

#<ita÷ceta÷ca># avyaø . ita÷ca dvitvam . aniyatadigbhàgàdau . %<ita÷ceta÷ca vicaran tasmin munivarà÷rame>% devãmàø .

#<itastatas># avyaø dvandvaþ . aniyatasthàne ityarthe %<làïgålavikùepavisarpi÷obhairitastata÷candramarãcigauraiþ>% kumàø .

#<itas># avyaø idam + tasin i÷àde÷aþ . 1 asmàdityarthe %<itaþ sa daityaþ pràpta÷rãrnaita evàrhati kùayam>% kumàø . 2 asminnityarthe ca . %<itoniùãdeti visçùñabhåmiþ>% kumàø . %<prayuktamapyastramito vçthà syàt>% raghuþ .

#<iti># avyaø iõa--ktic . 1 hetau, 2 prakà÷ane, 3 nidar÷ane, 4 prakàre, 5 anukarùe, 6 samàptau, 7 prakaraõe, 8 svaråpe, 9 sànnidhye, 10 vivakùàniyame, 11 mate, 12 pratyakùe, 23 avadhàraõe, 14 vyavasthàyàm, 15 paràmar÷e, 16 màne, 17 itthamarthe, 18 prakarùe, 19 upakrame ca . tatra svaråpadyotakatà tridhà ÷abdasvaråpadyotakatà pràtipàdikàrthadyotakatà vàkyàrtha dyotakatà ceti bhedàt . tatra ÷abdasvaråpadyotakatve tadyoge na prathamà . %<kçùõeti maïgala nàma yasya vàci pravartate>% puràø %<ataeva gavityàha bhåsattàyàmitãdç÷am>% bhartçhariþ %<ràmaràmeti ràmeti kåjantaü madhuraü vacaþ>% ràmàø %<ràmeti ràmabhadreti ràmacandreti và japan>% ràmakavacam . pràtipadikàrthadyotakatve prathamà . %<cayastviùàmityavadhàritaü purastataþ ÷arãrãti vibhàvitàkçtim . vibhurvibhaktàvayavaü pumàniti kramàdamuü nàrada ityabodhi saþ>% màghaþ . %<da÷aratha ityudàhçtaþ>% bhaññiþ . %<vadantyaparõeti ca tàü puràvidaþ>% kumàø . vàkyàrthadyotakatve na prathamà nipàtenàbhihite pratipàdikàrthe eva prathamàvidhànàt vàkyasya ca ÷aktyà lakùaõayà và ekàrthabodhakattvàbhàvena pràtipadikatvàbhàvàt %<bhåsattàyàmitãdç÷am>% bhartçø %<÷rutàrthasya parityàgàda÷rutà÷rutàrthasya kalvanàt . pràptasya bàdhàdityevaü pàrasaükhyà tridoùikà>% mãmàüsàkàø . tatra hetau %<itãva dhàràmavadhãrya>% naiùaø %<iti sma sà kàrutareõa lekhitam>% naiùaø . prakàre %<iti madamadanàbhyàü ràgiõaþ spaùñaràgàþ>% màghaþ prakà÷àrthe itihari ityàdau avyayãø idamarthe %<virodhisiddhamitikartumudyatam>% prakaraõe itikçtyamitikartavyam . itivçttam . bhàve ktin . 20 gatau 21 j¤àne ca strã %<pràsàvãddvipatpra catuùpadityai>% çø 1, 124, 1 . 22 çùibhede puø .

#<itika># triø ita gamanamastyasya ñhan . gatimati tataþ naóàø ùotràpatye phak . aitikàyanaþ tadgotnàpatye puüstrã

@<[Page 924b]>@
#<itikatha># triø iti itthaü kathà yasya . artha÷ånyavàkyaprayoktari a÷raddheyavacane .

#<itikathà># strã iti ityaü kathà . artha÷ånyavàkye mediø .

#<itikartavya># triø iti itthaü kartavyam . itthaükartavye paripàñãyukte kartavye . %<evaü sarvavidhàyedamitikartavyamàtmanaþ>% manuþ %<saüdide÷etikartavyam vajravegapramàthinau>% bhàø vaø 285 aø %<sa ca vyavahàraþ kodç÷aþ katividhaþ katha¤cetikartavyatàkalàponàbhihitaþ>% iti mitàø kathayantviti kartavyaü ÷vaþkàle karavàmahe bhàø àø 195 aø . %<dharme pramãyamàõe hi vedena karuõàtmanà . itikartavyatà bhàgaü mãmàüsà pårayiùyati>% puràø itikçtyàdayoùyatra . %<teùu teùvitikçtyaü hi puruùasya samàpyate>% manuþ . %<tato'rjuna÷ca kçùõa÷ca vini÷cityetikçtyatàm>% bhàø àø 220 aø .

#<itivçtta># naø itthaü vçttam . idaüprakàrànvite carite . %<itivçttaü narendràõàmçùãõà¤ca mahàtmanàm>% bhàø àø 2 aø upacàràt tajj¤àpake 2 puràõàdau ca . %<mametivçttaü kila geyamadbhutam>% ràmàø . %<dårànuvartini syàt tasya pràsaïgiketivçtte tu>% sàø daø .

#<iti÷a># puø çùibhede . tasya gotràpatyam naóàø phak . aiti÷àyanastadgotràpatye puüstrã .

#<itiha># avyaø iti evaü ha kila dvandvaþ . upade÷aparamparàyàm yathà'tra vañe yakùa ityupade÷aparamparaiva na tu kenàpi dçùñvà tathà kuthitam . iti takha prasiddhimàtratà %<iti hocurvçddhà>% sàø kauø .

#<itihàsa># puø itiha pàrapàryopade÷a àste'smin àsaàdhàregha¤ 6 taø . %<dharmàrthakàmamokùàõàmupade÷asamanvitam . pårbavçttakathàthuktamitihàsaü pracakùate>% ityaktalakùaõe puràvçttaprakà÷ake bhàratàdigranthe . %<itihàsapuràõàdyaiþ ùaùñhaü saptamaü nayet>% dakùaþ %<khàdhyàyaü ÷ràvayet pitrye dharma÷àstràõi caiva hi . àkhyànànãtihàsàü÷ca puràõàni khilàni ca>% manuþ . %<vàkovàkyetihàsapuràõaþ pa¤camovedànàü vedaþ>% chàø uø %<itihàsottamàdasmàj jàyante kavi baddhayaþ . pa¤cabhya iva bhåtebhyolokasaüvidhayastrayaþ . bhàratasyetihàsasya puõyàü granthàrthasaüyutàm . saüskàropagatàü bràhmoü nànà÷àstropavçühitàm>% bhàø àø 1 aø ityukte, bhàratasyeti hàsaråpatvam . %<itihàsapuràõàdyairvedaü samupavçühayet>% smçtiþ . 2 anyasmin puràvçtte sa ca bhàrate ÷àtiparvàdau %<atràpyudàharantãmamitihàsaü puràtanam>% ityanena bahukatvo dar÷itaþ . %<navame'hani tàrkùyovai vaipa÷citastasya vayàüsi vi÷astànãmànyàsata iti vayàüsi brahmacàriõa ityupasamànãtàþ syustànupadi÷atãtihàsovedaþ soyamitãtihàsamàcakùãta>% à÷vaø ÷rauø vedabhàgavi÷eùasyaivetihàsaråpatvamuktam . tacca puràvçttapratipàdakatvàt tatheti bodhyam tadabhipràyeõaiva %<vàkovyàkyetihàsapuràõa iti>% chàndogyavàkyamiti draùñavyam . pauràõikamatasiddhe 3 aitihye pramàõe ca .

#<itihàsapuràõa># naø itihàsàvedakaü puràõam . àtharvaõavedabhàgabhede samàø dvaø 2 itihàsapuràõasamàhàre ca .

#<itkaña># puø itaü gantàraü janaü kañati àvçõoti sva÷ikhàsthaphalena kaña--àvaraõe ac 6 taø (okaóà) vçkùe tatsamãpaganturvastràdau hi tatphalasaüyogàt gatinirodha iti lokaprasiddham .

#<itkilà># strã kila--÷auklye ka kilaþ it gataþ kilaþ ÷auklya yasmàt . rocanàyàm gandhadravyabhede ÷abda caø .

#<ittham># avyaø idam + thamu . 1 idaüprakàre itthambhàvaþ itthambhåtaþ . 2 anena prakàreõetyarthe ca %<itthasamasuüvilapantamamu¤cat>% naiùaø . %<itthaü rateþ kimapi bhåtamadç÷yaråpam>% kumàø %<itthaü vrataü dhàrayataþ prajàrtham>% raghuþ . %<ityamàràdhyamàno'pi>% kumàø %<ittha kùitã÷ena vasiùñhadhenuþ>% raghuþ . siddhàprayoge etasmin upapade õamul . itthaïkàram itthambhàvamityàdi .

#<itthambhàva># puø itthaü bhàvaþ pràptiþ bhå--pràptau va¤ . kasyacit prakàrasya pràptau .

#<itthambhåta># triø itthaü ka¤cit prakàraü bhåtaþ pràptaþ bhå--kartari kta . ka¤cit prakàraü pràpte %<itthambhåtalakùaõe>% lakùaõetyambhåtàkhyànabhàgavãpsàsviti ca pàø .

#<ittha÷àla># puø itthaü ÷ala--ac pçø . nãlaø tàø ukte yogabhede tadvivçtiþ yathà %<÷ãghre'lpabhàgairbahubhàgamande'grasthe nijaü teja upàdadota syàdittha÷àlo'yamatho viliptàliptàrdhahãnoyadi pårõametat . ÷ãghroyadà bhàntyalavasthitaþ san mande'grabhasthe nidadhàti tejaþ . syàditya÷àloyamathaiùa dãptàü÷akàdhikà÷airiha mandapçùñhe . tadà bhaviùyadgaõanãyamittha÷àlaü tridhaivaü mutha÷ãlamàhuþ>% . %<lagne÷akàrvyàdhipayoryadaiùa yogastadà kàryamu÷anti santaþ . lagne÷akàryàdhipatatsahàthàyatra syurasmin patisaumyadçùñe . tadà balàóhyaü kathayanti yoga vi÷eùataþ snehadç÷à'ti÷astaþ . svarkùàdisatsthànagataþ ÷ubhai÷cet yutekùitobhådbhavitàpyathàste . tadà ÷ubhaü pràgabhavat supårõamagre bhaviùyatyapavartate ca . vyatyastamasmàdviparãtabhàve'theùñekùitã'niùñagrahaü prapannaþ . abhåcchubhaü pràga÷ubhaü tvidànãü saüyàtukàme na ca bhàvi vàcyam>% nãlaø tàø . %<pràgikkavàlo'para induvàrastathettha÷àlo'para ãsaràphaþ>% %<cedaùñame÷ena kçtettha÷àlaþ>% nãlaø tàø kambålàdau vi÷eùaþ tatacchabde vakùyate astyarthe ini . ittha÷àlã tàdç÷ayogavati grahe .

#<itthà># avyaø idam + thàl--idàde÷aþ . 1 itthamityarthe . %<ka itthà veda yatra saþ>% kañhoø %<indramitthàgiromamàcchàþ>% çø 302, 4, 3 . 2 satye niruø idam + tham óàde÷aþ . 3 idaüprakàretyarye . %<itthàdhiyà yaj¤avantaþ>% çø 3, 27, 6,

#<itya># triø iõa--karmaõi kyap . gamye . %<ityaþ ÷iùyeõa guruvat>% bhaññiþ . %<itye'nabhyàsastha>% vàrtiø mum anyabhyàsamityaþ dårataþ parihartavyaþ siø kauø . bhàve kyap . 2 gatau strã . %<stenasthetyàmanvihi taskarasya>% yajuø 12, 23 %<ityàü gatim>% vedadãø .

#<ityaka># puø ityàrthaü kàyati ÷abdàyate kai--ka ityàyàü gatau ràjabhavanaprave÷e adhikçtovà kan hrasvaþ . pratãhàràghikàriõi dvàrapàle .

#<itvan># triø iõ--kvanip . gantari striyàü ïãp vanora÷ca . ãtvarã .

#<itvara># triø iõ--kvarap . 1 pathike, 2 nãce, 3 krårakarmaõi ca . 4 ùaõóeüpuø . striyàü kvarabanatatvàt ïãp . sà càbhisàrimàyàü 5 striyà¤ca %<sapatatrãtvaraü sthà jagat>% çø 10, 88, 4 .

#<id># avyaø idi kvip vàø nalopaþ . it ityasyàrthe evakàràrthe icchabde uø .

#<ida># ai÷varye idit bhvàø paraø akaø señ . indati aindãt indàm--babhåva àsa cakàra . indraþ .

#<idaüyuga># naø karmaø . etadyuge . idaüyuge sàdhuþ pratriyugàø kha¤ . aidaüyugãnaþ etadyugasàdhau triø .

#<idaïkàryà># strã idaü kàryaü yasyàþ . 1 duràlabhàyàü ÷abdacaø 2 etadråpakàryànvite triø .

#<idantana># triø asmin kàle bhavaþ niø ñyul tuñ ca . idànontane %<÷aktvihãnaridantanaiþ>% vçhaø smçtiþ .

#<idantà># strã idamo bhàvaþ . idaü÷abdàrthabhàve aïgulyàdinà dar÷anayogyatàyàm %<anirde÷yamiti>% ÷rutipadavyàkhyàne %<idantayànirdeùñuma÷akyam>% bhàùyam .

#<idandra># puø idaü pa÷yati dç÷a--bàø óram 6 taø . paramàtmani tasya niruktiraitareye dar÷ità yathà %<sa etameva puruùa brahma tatamamapa÷yadidamadar÷amiti tasmàdidandronàma idandrohavai nàmainamevamidamindraü santamityàcakùate parokùeõa, parokùa priyà hi devàþ>% aitaø uø vivçta¤caitadbhàùye . %<yasmàdidamityeva yatsàkùàdaparokùàdbrahç sarvàntaramapra÷yannaparokùeõa . tasmàdidaü pa÷yatãti idandro nàma paramàtmà . idandrohavai nàma prasiddho loka ã÷varaþ . tamevaü idandram . idamitiparokùàbhidhànenàcakùate brahmavidaþ saüvyavahàràrthaü påjyatamatvàt pratyakùanàmagrahaõabhayàt . tathà hi parokùapriyàþ parokùanàmagrahaõapriyà eva hyeva hi yasmàddevàþ kimu sarvadevànàmapi devo mahe÷varaþ>% vivçtametadànandagiriõà %<tasyedandranàmaprasiddhyàpi tasya j¤ànasyà'parokùatvamiti vaktu tasmàdindraiti vàkyam tadvyàcaùñe . yasmàditi .. yasmàt sarvàntaraü brahma idamityaparokùaü pratyagàtmetyevà'pa÷yadityanvayaþ . kathamidandranàmatvamata àha . idandro ha và iti . nanvindro màyàbhirityàdàdindraprasiddherna tvidandra ityata àha . tamebamiti . idandrasyaiva svataþ parokùatvàrtham akùaralopenendra ityàhurityarthaþ . parokùokteþ prayojanamàha . påjyeti . påjyànàü parokùatayaiva nàma vaktavyamityatra pramàõamàha . tathà hãti . devà iti påjyà ityarthaþ . ata evàcàryà upàdhyàyà ityuktàveva prãtiü kurvanti loke, na tu viùõumitràdinàmagrahaõa iti bhàvaþ . nàmnaþ parokùatvaü nàma yathàrthanàmno råpàntarakaraõena svaråpàcchàdanamiti j¤eyam>% .

#<idam># triø idi--kami naloma÷ca 1 purovartini 2 dç÷ye 3 buddhyopasthàpite %<idamastu sannikçùñaü samãpavarti caitadoråpam . adasasta viprakçùñam taditi parokùe vijànãyàt>% ityukteþ sannikçùñavàcitvabhasya ataeva %<asyeti pratyakùàdisannidhàpitasya jagata idamà nida÷aþ>% ÷àø bhàø uktam . sannikçùñatva¤ca buddhimàtreõa, tacca j¤ànalakùaõayà smaraõàdinà ca bhavati tena %<kaumudãyaü viracyate>% ityatra bhàvinyàmapi kaumudyàü buddhyà sannidhàpitatvena idaü÷abdaprayàgaþ . ataeva tadàdeþ buddhisthatvopalakùitadharmàvacchinne ÷aktisiti naiyàyikàdayaþ . tàdç÷àrthaparatve evàsya sarvanàmatà ÷abdasvaråpaparatve tu na . %<idamo'nvàde÷e>% pàø %<idamà nirde÷caþ>% ÷àø bhàø %<idamastu sannikçùñam>% %<ayamudayati vitatordhara÷mijàlaþ>% bàghaþ . %<ayama¤cati pa¤ca÷arànucaraþ>% sàø daø ñãø %<idaü kilàvyàjamanoharaü vapuþ>% ÷akuø %<ayamasau bhagavànuta pàõóavaþ>% kiràø . %<inaü vivyasvate yogam>% gãtà %<imaü lokaü màtçbhaktyà pité bhaktyà tu madhyamam>% manuþ . anvàde÷e enàde÷aþ dvitãyàñossu %<enaü yuvànaü patiü vaþ>% iti vçùotsargamantraþ . %<yadyenamujjhasi tadà katarovaraste>% naiùaø . %<anena yånà saha pàrthivena>% raghuþ . anåktau enena . evam anayoþ enayoþ . sarvanàmakàryam . ime asmai asmàt eùàm asmin striyàm iyam . %<iyaü mahendràbhçtãnadhi÷riyaþ>% kumàø %<itãyaü vaidikã ÷rutiþ>% manuþ . asyaiþ asyàþ àsàm . atràkac . imakau imakenetyàdi pratyakùaviùayatayàsmacchabdàrthe'sya kvacit vçttiþ %<ayaü janaþ praùñumanàstapodhane!>% %<jano'yamuccaiþ padalaïghranotsukaþ>% %<itaþ sa daityaþ pràpta÷rãrnetaevàrhati kùayam>% kumàø . iha . thamu ittham thàl itthà . dànãm idànãm . tral atra tasil itaþ . ayam avyayamapi . tena ñyula tuñca . idantanaþ . mayañ idasmayaþ . striyàü ïãp . vati iyàn striyàm ïãp iyatã .

#<idà># avyaø idam dàc vede niø . idànàmityarthe %<idàhite ve viùataþ>% çø 6, 21 idà idànãmiti bhàø . it à dvandvaø . samyagavaghàraõàdau tadyukte ityevaüråpe . idàvatsaraþ . tasya niruktistacchabde vakùyate .

#<idànãm># avyaø idam--dànãm i÷ ca . sampratyarthe . %<idànãmàvayormadhye saritsàgarabhådharàþ>% udbhañaþ . %<sà cedànãü pracetasaþ>% raghuþ %<idànã¤cenmàtaþ kùipasi ÷amanàgreva da tadà>% jagannàthaþ . bhavàrthe ñyul tuñc . idànãntanaþ vattamànakàlabhave triø striyàü ïãp . %<vàsanà cedànãntanã pràktanã veti>% sàø daø .

#<idàvatsara># puø idàcihnitaþ vatsaraþ . vatsarapa¤cakàntargate vatsarabhede tadànayanaprakàro yathà %<÷akàïkàt pa¤cabhiþ÷eùàt samàdyàdyàstu vatsaràþ . saparãdànupårvyàste tathodàpårbakà matàþ>% jyoø tathà ca ekàïke ÷iùñe savatsaraþ, dvyaïke parivatsaraþ, tryaïke idàvatsaraþ, caturaïke anuvatsaraþ, pa¤càïke ÷iùñe udàvatsaraþ . teùàü phalantu malaø taø viùõudhaø . %<saüvatsare tathà dànaü tilasya tu mahàphalam . paripårvetathà dànaü yavànà¤ca dvijottama! . idàpårve'nnavastràõàü dhànyànà¤cànupårbake . udàsaüvatsare dànaü rajatasya mahàphalam>% udàvatsarasthàne idvatsaro'pi %<parivatsaro'sãdàvatsaro'sãdvatsaro'si>% ràjaø ÷ruø %<nabhomaõóalaü saha dyàvàpçthivyormaõóalàbhyàü kàtrsnyena saha bhu¤jãta taü kàlaü lavatsararaü parivatsaramidàvatsaramanuvatsaramudvatsaramiti bhànormàndya÷aighyrasamàgatibhiþ samàmanananti>% bhàgaø 5 skaø . %<maõóalàbhyàü candràrkamaõóalàbhyàü sahabhu¤jãteti tena yadà såryasya ÷uklapratipadi saükràntirbhavati tadà sauracàndrayormàsayoryugapadupakramo bhavati sa saüvatsaraþ . tataþ sauramànena varùe ùañ dinàni vardhante càndramànena ca ùañ hrasantãti dvàda÷adinavyavadhànàdubhayoragrapa÷càdbhàvo bhavati evaü pa¤ca varùàõi gacchanti tatra dvau malamàsau bhavataþ . tataþ punaþ ùaùñhaþ saübatsaraþ>% ÷rãdharaþ . tathà ca samakàlàrabdhasauracàndramàsayuktobatsaraþsaüvatsaraþ càndrasauramàsayoràrambhe samatvaparivarjitamàsàrabdhovat saraþ parivatsaraþ . id itthaü parivat, àrambhe samatvaparivarjanavattve'pi ante tayoþ samatvasyàgatimàn vatsaraþ idàvatsaraþ . anugataþ saurasaükràntiü càndromàso yatra tàdç÷ovatsaraþ anuvatsaraþ . asya varùasyàsakràntamàsa÷ånyatayà saükràntyanugatacàndramàsa ghañitatvena tathàtvam . utkrànto ravisaükràntiü candramàso'tra punaþ samakàlàrambhàgatimàü÷ca yovatsaraþ sa udàvatsaraþ . asyeva idvarùatvaü càndrasaurayormàsayoràrambhesamakàlapràptyaiva . evameùàmanvarthakatà draùñavyà . pa¤camavarùe malamàsadvayapàtakathanabhapi %<pa¤came ùa¤came varùe dvau màsàvadhimàsakau . teùàü kàlàtirekeõa grahàõàmaticàrataþ>% etacca pràyikaü %<dvàtriü÷adbhirgatairmàsaiþ dinaiþ ùãóa÷abhistathà . ghañikànàü catuùkeõa patati hyadhimàsakaþ>% kàlaø dhçtasiddhàntavàkyàt tena pràguktabhàratavàkyaü %<malamàsaþ sa vij¤eyomàse triü÷attame bhavediti>% kàñhakagçhyavàkya¤ca jyotiþ÷àstroktamadhyamànamà÷rityaiva . siddhàntavàkyaü tu sphuñamànamà÷rityetyanayoravirodhaþ . evameva màdhavàdayaþ

#<iduvatsara># puø id--u vatsaraþ . idàvatsare . %<iduvatsaràya parivatsaràya saüvatsaràya>% athaø 6, 55, 3 .

#<iddha># naø indha--bhàve kta . 1 àtape, 2 dãptau, 3 à÷carye . ca . kartari--kta . 4 dãpte 5 dagdhe ca triø . %<samiddha÷araõàdãptà>% bhaññiþ . %<tamiddhamàràdhayituü sakarõakaiþ>% màghaþ . %<iddhàbodhairiti>% bhaññau bodhe iddhatvaü sarva÷àstrasåkùmàrthagràhitvam ÷àsane iddhatvamapratihatatvam .

#<iddhà># avyaø indha--dhàc niø . pràkà÷ye svaràdiþ %<samiddhamiddhe÷a! maho dadàsi>% bhàgaø .

#<idhma># naø idhyate'gniranena indha--mak . 1 kàùñhe %<yasta idhma jatarat siùvidànaþ>% çø 4, 2, 6, %<idhmaü kàùñhabhàram>% bhàø . 2 yaj¤iyasamidbhede puø . tatpramàõakaraõaprakàràdi kàtyàø ÷rauø darthitam . %<ayugdhàtå ni yånàni>% såø . idhmabandhanabarhirbandhanàrthàni yånàni saünahanàni rajjavo'yugdhàtåni bhavanti . dhàtavastçõamuùñiprakùepàþ ayujo viùamà ekatripa¤casaptanavàdiviùasasaükhyà dhàtavoyeùàü tànyayugdhàtåni . tathà càpastambaþ %<tridhàtu pa¤cadhàtu và ÷ulvaü karotãti>% ÷ulvaü rajjumityarthaþ . %<pa¤caviü÷atiku÷amayàni yånàni>% iti yaj¤apàr÷ve . tathà %<samålànàmasålànàü và darbhàõàü pårvavat ÷ulvaü kçtvodagagraü nidhàyeti>% idhmaprastàve . mànave ca %<÷ulvaü pratidadhàtyayugdhàtu pradakùiõamiti>% . tittirisåtre . %<athatriranvàhitaü ÷ulvaü kçtveti>% karkaø barhiùo bandhana prakàramàha . %<pràgagre yånaudagagraü barhiràcinoti>% såø . pràgagre yåne pràgagre saünahane bandhanàrthàyàü rajjau udagagraü barhiràcinoti bandhanàrtha sthàpayati karkaø . athedhmabandhanasya prakàramàha . %<udagagre pràgagramidhmam>% såø . àcinotãtyanuvartate udagagre yåne sanahane pràgagramidhmamàcinoti bandhanàrthaü nidadhàti karkaø . %<pratyaggranthãnavagåhati>% såø . idhmavarhirbandhanàrthànàü yånànàü granthãn pratyagavagåhati yåne gàóhaü baddhvà yånasyàgramåle saükalpya pradakùiõamàveùñya idhmabarhiùoragrabhàge protayitvà pa÷càditi tayormålabhàge avagåhati prerayati pratyak÷abdena idhmabarhiùoþpa÷càdbhàgo målabhàga ityucyate digvàcinovarhitthudagagre nihite asambhavàt . kmañhake %<granthi kçtvà purastàt pratya¤camapakarùatãti>% . mànave ÷ulvasyàntau samàyagya %<påùà te granthimiti>% pradakùiõamàveùñayati pa÷càt pratya¤camapakarùatãti taittirãye'pi %<pa÷càtprà¤camupagåhatãti>% . àpastambaþ %<purastàt pratya¤caü granthimupagåhati pa÷càdvà prà¤camiti>% . %<aùñàda÷edhmaü paridhivçkùàõàm>% såø . paridhãnàü vçkùàþ palà÷akhadiravikaïkatàdayaþ paridhivçkùàþ teùàü paridhivçkùàõàü sambandhinaþ aùñàda÷asaükhyakàùñhakamidhmaü kuryàt . mànaye %<samålairdarbhaiþ pàlà÷aü khàdiraü rauhitakaü vàùñàda÷adàrvidhmaü saünahyati triü÷ca paridhãn yoyaj¤iyavçkùastasyeti>% . kàñhake %<aùñàda÷adàru ÷ulvaü samànavçkùasya saünahyati viü÷ati miùñau pa÷ubandhe ceti>% . ataeva sàmidhenãvivçddhau kàùñha vçddhirbhavati hràse ca hràso na bhavati pitryàdau, tathàhàpastambaþ %<sàmidhenãvivçddhau kàùñhàni vivardhante prakçtito hrasamànàsu prakçtivaditi>% . upasatsu tu %<màtràvadidhmà barhiriti>% vacanàt hràsaþ . %<idhmapramàõaü càratniriti sadbhiþ prakãrtitamiti>% kàtyàyanaþ (karmapradãpe) tathà %<samitpavitraü vedaü ca kuryàt pràde÷asaümitam . idhmastu dviguõaþ kàryaþ paridhistriguõaþ smçtaþ>% %<smàrte pràde÷a idhmo và dviguõaþ paridhistata>% iti . %<ekaviü÷ati và>% såø . atha và ekaviü÷atimekavi÷atisakhyàkakàùñhakamidhmaü kuryàt tathà càpastambaþ %<khàdiraü pàlà÷aü vaikaviü÷atidàrukamidhmaü karoti>% . %<tataþ paridhãneke>% såø . eke àcàryàstata ekaviü÷atisaükhyakàùñhakàdidhmàttrãõi kàùñhànyaratni màtràõyevopàdàya paridhãn paridadhati %<taddhekaidhmasyaivaitàn paridhãn paridadhatãti>% ÷ruteþ . atha vaikamevedaü såtram %<ekaviü÷ati và tataþ paridhãneke>% iti eke àcàryà vikalpena ekaviü÷atisaükhyakàùñhamidhmaü kurvanti tata iti tasmàdevaikaviü÷atikàùñhakedhmàt paridhãn paridadhati ca . etadeva yuktataram àpastambasåtre ekaviü÷atikàùñhànàü vibhàgadar÷anàt . tathàcàhàpastambaþ %<khàdiraü pàlà÷aü vaikaviü÷atidàrukamidhmaü karoti trayaþ paridhayaþ pàlà÷akàùñhakàþ khàdirodumbaravilvarohitakavikaïkatànàü ye và yaj¤iyà vçkùà àrdràþ ÷uùkà và satvackàþ, sthaviùñho madhyamo'õãyàndràdhãyàndakùiõàrdhyo hrasiùñha uttaràrdhyo dve, àdhàra samidhàvanuyàja samidekaviüõatiþ samålànàmamålànàü và darbhàõàü pårbavacchulvaü kçtvodagagraü nidhàyeti>% . atha evaüvidhamekãyamatam yadekaviü÷atikàùñhakaþ idhmaþ . tasmin pakùe cedhmàdeva trãõi kàùñhànyàdàya parighiparidhànamiti . bandhanànantaramidhmavarhiùorbhåmau nidhànaü na kàyam àpastambasåtre anadhonidadhàtãtyuktatvàt . taddhaika idhmasyaivaitàm paridhãn paridadhatãtyatna harisvàbhinaþ tadu tathà na kuryàdanavakla'ptà hi tasyaite bhavantãti bàhumàtraiþ paridhimiràrdrai÷ca bhavitavyam . idhustu ÷uùkaþ indhanatvàdeva dvipràde÷a÷ca tena te idhmaikade÷abhåtàþ paridhitvàyàsamathoþ syuþ tadidamàha abhyàdhànàya hãti ÷uùko hyàdàvàdheyaþ yàvatkhara màtraàhavanãüye khare sambhavantãtyabhipràyaþ yastu paridhivuddhyà àharati so'vadhyaveùñanãyàdagnikharàdatiriktamevàharati agniveùñanaü ca dàhabhayànna ÷ulvamiti ta'eùàvakëptà iti kàtyàø 1, 3, 14, 21 . %<aparamitaü praõayanãyaü triyånama>% såø . %<praõayanasyàyaü praõayanãyaþ taü praõayanãyamagnipraõayanàrthamidhmamaparimitamaparimitakàùñhakvaü triyånaü tisçbhiþ saünahanarajjubhirveùñitaü kuryàt trãõi yånàni bandhanàni yasya sa triyånaþ taü triyånamiti . aparimitatvaü ca pràguktedhmakàùñhasaükhyàpekùayàti÷ayenàdhikasaükhyakàùñhakatvam . tena caturviü÷atisàmidhenãko ùaiùñakàpa÷ustatra saptaviü÷atiþ kàùñhàni bhavanti . tata÷ca praõayanãye tato 'pyadhikàni aùñàviü÷atiprabhçtãni iùñakàsaükhyàni kàùñhàni bhavanti>% karkaø .
     chandogapaø pràde÷advayamidhmasya pramàõaü parikãrtitam . evaümitàþ syureveha saùidhaþ sarvakarmasu . samidho'ùñàda÷edmasyapravadanti manãùiõaþ . dar÷e ca paurõamàse ca kriyàsvanyàsu viü÷atiþ . samidàdiùu homeùumantradaivatavarjità . purastàccopariùñàcca indhanàrthaü samidbhavet . idhmo'pyedhàrthamàcàryerhaviràhutiùu smçtaþ . yatra càsya nivçttiþsyàttat spaùñãkaravàõyaham . aïgahomasamittantrasoùyantyàkhyeùu karmasu . yeùàü caitaduparyuktaü teùu tatsadç÷eùu ca . akùabhaïgàdivipadi jalahomàdikarmaõi . somàhutiùu sarvàsu naiteùvidhmo vidhãyate . %<idhmajàtãyakàùñhàrdhapramàõaü mekùaõaü bhavet>% . %<sunvandabhãtiridhmabhçtiþ pakthyakaiþ>% çø 6, 20, 13 . %<idhmànàü kàùñhànàü bhçtiþ>% bhàø . tuùitadevagaõamede sa ca bhàgaø 4 skaø 1 aø dar÷ito yathà %<toùaþ pratoùaþ santoùo bhadraþ ÷àntirilaspatiþ . idhmaþ kavirvibhuþ svàhnaþ sudevo rocanodviùañ . tuùità nàma te devà àsan svàyambhuve'ntare>% bhàgaø .

#<idhmajihva># puø idhmaü kàùñhaü jihvevàsya . vahnau .

#<idhmavàha># puø lopàmudràgarbhajàte agastyaputre çùibhede %<sahasrasammitaþ putra eko'pyastu tapodhana!>% iti lopàmudrayàpràrthito'gastyastasyà putramutpàdayàsa tasya nàma dçdasyuridhmavahanàcca idhmavàha iti nàmàntaraü tadeduktaü bhàø vaø . 99 . %<tata àdhàya garbhantamagamat vanameva saþ>% %<tasminvanagate garbhovavçdhe sapta ÷àradàn . saptame'vde gate càtha pràcyavat sa mahojjvalaþ . jvaladagniprabhàvena dçóhasyurnàma bhàrata! . sàïgopaniùadàn vedàn japanniva mahàtapàþ . tasya putro'bhavadçùeþ sa tapasvã mahàdvijaþ . sa vàlaeva tejasvã pitustasya nide÷ane . idhmànàü bhàravahanàccedhmavàhastato'bhavat>% .

#<ina># gatau tanàø paraø sakaø señ . nirukte invatãti bahuvacanànta iti kecit inoti inutaþ invanti inomi invaþ inuvaþ inuyàt inotu inu inavàni ainot . ainãt iyena . nirukte invati iti ekavacanàntastena invadhàturevàyamiti bahavaþ sa ca bhvàdiø paø señ . invati ainvãt invàmàsa tadråüpam . %<çghàyamàõa invasi>% çø 1, 176, 1 .

#<ina># puø iõa--nak . 1 sårye, %<nandatriùaólagnabhavarkùaputravyayà inàddharùapada svabhoccam>% nãlaø tàø . 2 prabhau %<na na mahãnamahãnaparàkramam>% raghuþ . 3 nçpavi÷eùe ca .

#<inakùa># õakùa gatau chàndasa ikàropasarjanaþ bhvàø paraø saø nakùavadråpam inakùati %<dårecattàyachanta sadgahanaü yadinakùat>% çø 1, 132, 6, inakùat vyàpnoti õakùa gatau chàndasaikàropasarjana iti bhàø ÷ukreõa ÷ociùàdyàminakùat, çø 10, 45, 7,

#<inànã># strã inamànayati ana--õic--aõ gauràø . vañapatrã vçkùe ràjaniø .

#<inthihà># strã tàjakoktàyàü muthahàyàm . tadànayanaprakàràdi nãlaø tàø uktam yathà %<svajanmalagnàt prativarùamekaikarà÷ibhogà muthahà krameõa . svajanmalagnaü ravitaùñayàtaü÷aradyutaü sà bhamukhenthihà syàt . pratyahaü ÷araliptàbhirvardhate sànupàtataþ . sàrdhamaü÷advayaü màsaityàhuþ ke'pi sårayaþ . svàmisaumyekùaõàt saumyaü kùutadçùñyà bhayaü rujaþ . bhàvàlokanasaüyogàt phalamasyà niråpyate . varùalagnàt sukhàstàntyaripurandhreùva÷obhanà . puõyakarmàyagà svàmyaü datte'nyatrodyamàddhanam . ÷atrukùayaü mànasatuùñilàbhaü pratàpavçddhiü nçpateþ prasàdam . ÷arãrapuùñiü vividhodyamàü÷ca dadàti saukhyaü muthahà tanusthà . utsàhato'rthàgamanaü ya÷a÷ca svabandhusammànamupà÷rayàcca . miùñànnabhogobalapuùñiùñaukhyaü syàdarthabhàve muthahà yadàvde . paràkramàdvittaya÷aþsukhàptiþ saundaryasaukhyaü dvijadevapåjà . sarvopakàrastanupuùñikàntirnçpà÷raya÷cenmuthahà tçtãye . ÷arãrapãóà ripubhãþ svavargairvairaü manastàpanirudyamatve . syànmunthahàyàü sukhabhàvagàyàü janàpavàdàmayavçddhiduþkham . yadãnthihà pa¤camagàvdave÷e sadbuddhisaukhyàtmajavittalàbhaþ . pratàpavçddhirvividhàvilàsà devadvijàrcà nçpatiprasàdaþ . klamatvamaïgeùu ripådaya÷ca bhayaü rujastaskarato nçpàdvà . kàryàrthanà÷o muthahà'rigà cet durbuddhivçddhiþ svakçte'nutàpaþ . kalatrabandhuvyasanàribhãtirutsàhabhaïgo dhanadharmanà÷aþ . smaropagà cenmuthahà tanoþ syàdrujà manomohaviruddhaceùñà . bhayaü ripostaskaratovinà÷o dharmàrthayoþsuvyasanàmaya÷ca . mçtyusthità cenmuthahà naràõàü balakùayaþ syàdgamanaü vidåre . svàmitvamarthopagamo nçpe bhyodharmotsavaþputrakalatrasaukhyam . devadbijàrcà paramaü ya÷a÷ca bhàgyodayo bhàgyagatenthihà syàt . nçpaprasàdaü ca janopakàraü satkarmasiddhiü dvijadevabhaktim . ya÷o'bhivçddhi vividhàrthalàbhaü datte'mbarasthà muthahà dhanàptim . yardà nthihà làbhagatà vilàsasaubhàgyanairujyamanaþprasàdàþ . bhavanti ràjà÷rayatodhanàptiþ sanmitraputràbhimatàptaya÷ca . vyayo'dhiko duùñajanai÷ca saïgorujastathà vikramato'pyasiddhiþ . dharmàrthahànirmuthahàvyayasthà yadà tadà sajjanato'pi vairam . krårairdçùñaþkùutadç÷à yo bhàvo muthahàtra cet . ÷ubhaü tadbhàvajaü na÷yeda÷ubha¤càpi vardhate . ÷ubhasvàmiyuktekùità vãryayuksenthihà svàmisaumyettha÷àlaü prapannà . ÷ubhaü bhàvaja poùayennà÷ubhaü sà'nyathàtve'nyathà bhàva åhyovimç÷ya . janurlagnato'stàntyaùaõmçtyubandhusthitàvde hatà krårakheñaistu cet . vina÷yet sa yatrenthihà bhàva evaü ÷ubhasvàmidçùñyà na nà÷aþ ÷ubhaü ca . yadobhayatràpi hato bhàvona÷yet sa sarvathà . ubhayatra ÷ubhatve'pi bhàvo'sau vardhatetaràm . varùetvaniùñagehasthà yadbhàve januùi sthità . kråropaghàtàttaübhàvaü nà÷ayet ÷ubhayuk ÷ubhà . janurlagnatasturyagà saumyayuktàvdave÷e piturdravyalàbhaü vidhatte . nçpàdbhãtidà pàpayuktàtikaùñàùñamàdàvapãtthaü vimç÷yàbhidheyam . yasmin bhàve svàmisaumyekùità sà bhàvojanmanyeùa yastasya vçddhiþ . evaü pàpairnà÷a uktastu tasyetyåhyaü vãryàdvarùataþ saukhyameva . yadãnthihà såryagçhe yutekùità såryeõa ràjyaü nçpasaïgama¤ca . datte guõànàü parabhàgamàptiü sthànàntarasthà phaladà dç÷eti . kujena yuktà kujabhe kujena dçùñà ca pittoùõarujantanoti . ÷astràbhighàtaü rudhiraprakopaü saurekùità sauragçhe vi÷eùàt . candreõa yuktendugçhe'tha dçùñendunàpi và dharmaya÷o'bhivçddhiþ . nairujyasantoùamatipravçddhiü dadàti pàpekùaõato'tiduþkham . vudhena ÷ukreõa yutekùitàpi tadbhe'pi và strãmatilàbhasaukhyam . dharmaü ya÷a÷càpyatulaü vidhatte kaùñaü ca pàpekùaõayogataþ syàt . yutekùità và guruõà gurorbhe yadãnthihà putrakalatrasaukhyam . dadàti hemàmbararatnakoùaü ÷ubhettha÷àlàdiha ràjyalàbhaþ . ÷anergçhe tena yutekùitàpiyadãnthihà vàtarujaüvidhatte . mànakùayaü vahnibhayaü dhanasya hàniü ca jãvekùaõataþ ÷ubhàptim . tamomukhe cenmuthahà dhanàptirya÷aþsukhaü dharbhasamunnati÷ca . sitejyayogekùaõataþ padàptiþ suvarõaratnàmbaralabdhaya÷ca . bhogyà ràhorlavàstasya mukhaü pçùñhaü gatà lavàþ . tataþ saptamabhaü pucchaü vimç÷yeti phalaü vadet . tatpçùñhabhàgena ÷ubhà yadà syàttatpucchagàpadripubhãtiduþkham . pàpekùaõàdarthasukhasya hàni÷cejjanmanãtthaü gçhavittanà÷aþ . ye janmakàle balino'vdakàle ceddurbalàstaira÷ubhaü samànte . viparyayepårbamaniùñamuktaü tulyaü phalaü syàdubhayatra sàmye . ùaùñhe'ùñame''ntye bhuvi centhihe÷o'stago'tha vakro'÷ubhadçùñayuktaþ . kråràccaturthàstagata÷ca bhavyona syàdrujaü yacchati vittanà÷am . yadyaùñame÷enaü yuto'thadçùñaþkùutàkhyadçùñyà na ÷ubhastadàpi . yogadbaye syànnidhanaü yadaikoyogastadà mçtyusamatvamàhuþ . muthahàtatpatirvàpi janmanãkùitayuk ÷ubhaiþ . varùàrambhe ÷ubhaü datte'vdecedante'nyathà ÷ubham>% .

#<indambara># idi--kvip ind ai÷varyànvitamambaramiva nãlavarõatvàt . nãlotpale ÷abdamàø .

#<indi(ndã)># strã idi--in . lakùmyàm và ïãp tatraiva .

#<indindira># puø indi--kirac niø . bhramare trikàø .

#<indirà># strã idi--kirac . lakùmyàm indirà lokamàtà ca lakùmãstavaþ .

#<indiràmandira># naø indiràyàmandiramiva . 1 viùõau ràjavallabhaþ 2 padme 6 taø . 3 lakùmãgçhe .

#<indiràlaya># puø 6 taø . 1 padme 2 nãlopale ca . klãvatvamapi .

#<indivara># naø indirlakùmãstasyàvaraü varaõãyam . nãlotpale và ïãù indãvaramapyatra . %<indãvaradala÷yàmamindirànandavardhanam>% viùõustavaþ %<indãvarairutkhacitàntareva>% raghuþ 2 utpalamàtre ca %<nãlendãvaralocanatrayayutàm>% tantra0

#<indãvariõã># strã indãvara + samåhe ini . 1 utpalasamudàye, 2 tadyuktalatàyà¤ca .

#<indãvarã># strã indãü lakùmãü vçõàti vç--ac gauràø ïãù . ÷atamålyàm . mediø indracirbhañyàü ñàbantaþ ràjaniø .

#<indãvàra># puø indyàlakùmyàvàro varaõamatra . nãlotpale .

#<indu># puø unatti candrikayà bhuvaü klinnàü karoti unda--u àdericca . 1 candre, %<dilãpa iti ràjendurinduþ kùãranidhàviva>% raghuþ %<tasyàþ prasannendumukhaprasàdam>% mahodadheþ påraivendudar÷anàt raghuþ %<ràmasyendoriva ÷riyaþ>% raghuþ %<na narmasàcivyamakàri nenda nà>% %<kùiptàivendoþ saruco'dhivelam>% màghaþ %<karairindoranta÷churita ivasaübhinnamukulaþ>% veõãø amçtakaraiþ sakalatàpanivàraõenàsya indutvam . 2 taddevatàke mçga÷ironakùatre %<tyaktvà harãjyendukaràntyamaitre dãpiti 3 ekasaükhyàyukte, navenduvedeùuhutà÷alabdhvyà>% siø ÷iø . 4 karpåre ca .
     athaü gaganamaõóale rà÷icakre grahàõàü madhye sarveùàma vastàt sthitaþ yathàha såø siø . %<mandàmarejyabhåputra sårya÷uktendajendavaþ . paribhramantyadho'dhasthàþ>% . tastha kakùàmànamuktam . siø ÷iø yathà %<sàrdhàdrigomanu suràbdhimitàrkakakùà (4331497 . 30) càndrã sahasra guõità jinaràmasaükhyà>% (324000) . etanmitayojanàni indukakùàmànam . anukùaõa gacchatàü grahàõàü rà÷icakre iùñasamaye kãdç÷àü÷e'vasthitiriti j¤ànàya ahar÷aõena tasya sthuñã karaõaprakàràdi tatraiva dar÷itaü yathà . abhreùvibhàïka gajaku¤jarago'ïkapakùàþ (259889850) kakùàü gçõanti gaõakà bhagaõasya cemàm . %<atra ravikakùàto bhakakùà ùaùñi guõà, evaü bhakakùàyàþ ùaùñyaüsoravikakùà>% pramiø kalpodbhavaiþ kùitidinairgaganasya kakùà maktà bhaveddinagati rgaganecarasya . %<pàdonago'kùaghçtibhåmitayojanàni (1185840) kheñà vrajantyanudinaü nijavartmanãme>% siø ÷iø %<yadi kudinau kakùàmitayojanàni gacchanti tadaikena kimiti phalaü dinagatiyojanàni . tàni ca sthulatvena tàvat pàdonago'kùadhçtibhåmitàni syuþ>% pramiø . grahànayanamàha . %<ahargaõàt kvakùinavàïkanighnàt (9921) navenduvedeùuhutà÷a (35419) labdhyà . ahargahaõo go'kùadhçtãndu (11 859) nighno vivarjitaþ syurgatayojanàni>% khayàsvayà tàni pçthak ca kakùayà hçtàni và syurbhagaõàdikàgrahàþ siø ÷iø . %<ahargaõe bhånetranavananda 9921 guõe nava÷a÷i÷rutivàõàgnibhiþ 35411 bhakte yallabdhaü tena bivarjitaþ kàryaþ . kaþ? . nandendriyadhçtãndu 118 guõo'hargaõaþ . evaü gatayojanàni syuþ tebhyaþ pçthakpçthakv khayà svayà kakùayà bhàjitebhyo bhagaõàdikà grahàlabhyante atropapattiþ . dinagatiyojanairahargaõe gatayojanàni bhavantãti sunamam . atra sukhàrthaü go'kùadhçtãndubhiþ 11859 saüpårõairahargaõo guõitaþ . so'dhiko jàtaþ . yadadhikaü tacchodhyam . tasyàdhikasya j¤ànàrthamupàyaþ . paramo'hargaõaþ kudinatulyaþ . tena guõakena guõyaþ . evaü go'kùadhçtãndunighraþ san khakakùàto'dhiko bhavati . tasmàt khakakùàü vi÷odhya ÷eùeõànupàtaþ . yadi kudinatulyenàhargaõenaitàvadadhikaü bhavati tadiùñenàhargaõena kimiti . atra kudinànàü tasya ÷eùasya ca pa¤capa¤cayugavedairayutaguõitai 445 50000 rapavarte kçte sati ÷eùasthàne kvakùinavàïkà utpannàþ kudinasthàne nandenduvedeùahutà÷àþ . eva trairà÷ikena yallabhyate tena sthålagatiguõite'hargaõe varjite gatayojanàni bhavanti . sarveùàü grahàõàü tànyeva gatestulyatvàt . atha grahàrthamanupàtaþ . yadi kakùàtulyairgatayojanaireko bhagaõastadaibhiþ kimiti phalaü gatabhagaõàdyàþ sarve grahà bhavantãtyupapannam>% pramitàø . %<grahasya kakùaiva hi tuïgapàtayoþpçthak ca kalpyàtra tadãyasiddhaye . arkasya kakùaiva sitaj¤ayoþ sà j¤eyà tayorànayanàrthameva . ukte tayorye calatuïgakakùe tatraiva tau ca bhramato'rkagatyà>% siø ÷iø %<atroccasya pàtasya ca yà kakùà gacchati sà tayorànayanàrthameva kalpyà . anyathà yà grahasya kakùà saiva tayorapi . yato grahakakùàyà uccaprade÷asyoccavyapade÷aþ . yatra ca vimaõóalena saha saüpàtastasya prade÷asya pàtasaüj¤eti gole samyak pratipàditamasti . tathà budha÷ukrayoratra ye arkakakùàtulye kakùe àgacchataste tayoràna yanàrthameva . kintu tayorye calakakùe tatraiva  ca bhramataþ paramarkagatyà . etaduktaü bhavati bhåmadhyàdarkaü prati nãtaü såtraü yatra j¤acalakakùàyàü lagati tatra budho yatra ÷ukraca calakakùàyàü lagati tatra ÷ukro bhramatãtyarthaþ>% pramiø .
     atra gaganakakùà ca kalpàrhagaõaþ . yathàhàryabhaññaþ . %<yoyatra bhramati khagastadvçttaü bhavati tasya kakùàkhyam . ambarakakùà kalpàhargaõanàmà bhaveddyugatiþ>% . svasvaphakùàyàü sthitànàmapi grahàõàü nãcoccasthànasthitiva÷ataþ parighibhedàdikaü bhavatãti graha÷abde vakùyate . atra budha÷ukrakakùayoþ ravikakùàtulyatvaü yaduktaü tanmadhyakakùayà phalànayanàrtham . ÷rãpatinà tu grahàntaràõàü kakùàmitiruktà yathà . aùñyaïkaùaõmanugajàþ (8146916) kùitinandanasya, j¤asye÷adanta kçtakhendumitàtha (1043211) jaivã . råpà÷vinàga yuga÷ailaguõenduvàõàþ (51374821) khàgnyaïgasàgara rasotkçtayaþ (2664630) sitasya . bhådharàhinaganàgarasartukùmàdharà÷vi÷a÷inaþ (127668787) ÷anikakùà . etacca khagola÷abde vistareõa vakùyate .
     indu÷ca jalamayaþ såryasamparkàt ujjvalito bhavati tena ca dine dine yathà yathà ÷ukle pakùe raviviyogabhedàttejaþ samparkavi÷eùastathà tathà vardhate kçùõe tu ravimaõóalasannikçùñatayà krama÷o dine dine tattejaþsamparkavi÷eùàbhàvastena krameõa dine dine kùaya ityàdikamapyukta siø ÷iø . %<taraõikiraõasaïgàdeùa pãyåùagriõóo dinakaradi÷i candra÷candrikàbhi÷cakàsti . taditaradi÷i bàlàkuntala÷yàmala÷rã rghaña iva nijamårticchàyayaivàtapasthaþ . såryàdadhaþsthasya vighoradhaþsthamardhaü nçdç÷yaü svakalà'sitaü syàt . dar÷e'tha bhàrdhàntaritasya ÷uktaü tat paurõamàsyàü parivartanena . kakùàcaturthe taraõerhi candraþkarõàntare tiryagino yato'bjàt . pàdonaùañkàùña (85 . 45) lavàntare'to dalaü nçdç÷yasya dalasva ÷uklam . upacitimupayàti ÷auklyamindostyajata inaü vrajata÷ca mecakatvam . jalamayajalajasya golakatvàt prabhavati tãkùõaviùàõaråpatàsya . yadyàmyodak tapana÷a÷inorantara so'ca bàhuþ koñistårdhvàdharamapi tayoryacca tiryaksa karõaþ . dormåle'rkaþ ÷a÷idi÷i bhujo'gràcca koñistadagre candraþ karõo ravidiganayà dãyate tena ÷auklyam>% .
     pràgvadbhitteruttarapàr÷ve candrakakùàü ravikakùàü ca vilikhya tatrordhvarekhàü tiryagrekhàü ca kçtvà candrakakùordhvarekhàsaüpàte candravimbaü vilikhyedaü dar÷ayet . tiryagrekhàyà upari candrakakùàvyàsàrdhamite'ntare'nyàü tiryagrekhàü kuryàt . sà rekhà pratyagravikakùàyàü yatra lagnà tatra sthita evàrke årdhva rekhàvacchinnacandravimbàrdhaü pa÷cimataþ ÷uklaü bhavati . tasyàrdhamadhastanaü manuùyadç÷yam . tatrasthe'rke vyarkendusapàdacaturbhàgonaü (85 . 45) rà÷itrayaü bhavati . etàvatyeva vyarkendubhuje vimbàrdhaü pa÷cimaü påvaü và ÷uklaü bhavitumarhati pramiø %<dhàmnà dhàmanidherayaü jalamayo dhatte sudhàdãdhitiþ sadyaþkçttamçõàlakandavi÷adacchàyàü vivasvaddi÷i . harmyedharmaghçõeþ karairghaña ivànyasminvibhàge punarbàlàkuntalakàlatàü kalayati svacchàü tano÷chàyayà>% ÷rãpatiþ . %<bhànu÷cet prativimbito jalamaye ÷ãtàü÷ugole divà nistejà ni÷i suprabhaþ kathamatho kiü såryabimbàsamaþ . golàrghaü raviõojjvalaü ca sakalaü na syàt taóàge yathà màsàrdhe'khiladç÷yateti gaõakàn j¤ànàhvayaþ pçcchati>% j¤ànaràjaþ .
     vçhaø saüø ÷auklyàdi prakàràdi pradar÷ya taccàràdiphalamuktaü yathà %<nityamadhaþsthasyendorbhàbhirbhànoþ sitaü bhavatyardham . svacchàyayànyadasitaü kumbhasyevàtapasthasya . salilamaye ÷a÷ini raverdãdhitayo mårchitàstamo nai÷am . kùapayanti darpaõodaranihità iva mandirasyàntaþ . tyajato'rkatalaü ÷a÷inaþ pa÷càdavalambate yathà ÷auklyam . dinakarava÷àttathendoþ prakà÷ate'dhaþprabhçtyudayaþ . pratidivasamevamarkàt sthànavi÷eùeõa ÷auklyaparivçddhiþ . bhavati ÷a÷ino'paràrdhe pa÷càdbhàge ghañasyena . aindrasya ÷ãtakiraõo målàùàóhàdvayasya và yàtaþ . yàmyena, bãjajalacarakànanahà vahnibhayada÷ca . dakùiõapàr÷vena gataþ ÷a÷ã vi÷àkhànuràdhayoþ pàpaþ . madhyena tu pra÷astaþ pitryasya vi÷àkhayo÷càpi . ùaóanàgatàni pauùõàd dvàda÷a raudràcca madhyayogãni . jyañhàdyàni navarkùàõyuóupatinàtãtya yujyante . unnatamãùacchçïgaü nausaüsthànà vi÷àlatà coktà . nàvikapãóà tasmin bhavati ÷ivaü sarvalokasya . ardhonnate ca làïgalamiti pãóà tadupajãvinàü tasmin . prãti÷ca nirnimittaü manujapatãnàü subhikùaü ca . dakùiõaviùàõamardhonnataü yadà duùñalàïgalàkhyaü tat . pàõóyanare÷varanidhanakçdudyogakaraü balànàü ca . sama÷a÷ini subhikùakùemavçùñayaþ prathamadivasasadç÷àþ syuþ . daõóavadudite pãóà gavàü nçpa÷cogradaõóo'tra . kàrmukaråpe yuddhàni yatra tu jyà tato jayasteùàm . sthànaü yugamiti yàmyottaràyataü bhåmikampàya . yugameva yàmyakoñyàü ki¤cittuïgaü sa parva÷àyãti . vinihanti sàrthavàhàn vçùñe÷ca vinigrahaü kuryàt . abhyucchràyàdekaü yadi ÷a÷ino'vàïmusvaü bhavecchçïgam . àvarjitamityasubhikùakàri tadgodhanasyàpi . avyucchinnà rekhà samantato maõóalà ca kuõóàkhyam . asminmàõóalikànàü sthànatyàgo narapatãnàm . proktasthànàbhàvàdudaguccaþ sasyavçddhivçùñikaraþ . dakùiõatuïga÷candro durbhikùabhayàya nirdiùñaþ . ÷çïgeõaikenenduü vilãnamathavàpyavàïmukhama ÷çïgam . sampårõaü càbhinavaü dçùñvaiko jãvitàdbhayaü pa÷yet . saüsthànavidhiþ kathito råpàõyasmàdbhavanti candramasaþ . svalpodurbhikùakaro mahàn subhikùàvahaþ proktaþ . madhyatanurvajràkhyaþ kùudbhayadaþ sambhramàya ràj¤àü ca . candro mçdaïgaråpaþ kùemasubhikùàvaho bhavati . j¤eyo vi÷àlamårtirnarapatilakùmãvivçddhaye candraþ . sthålaþ subhikùakàrã priyadhànyakarastu tanumårtiþ . pratyantàn kunçpàü÷ca hantyuóupatiþ ÷çïge kujenàhate, ÷astrakùudbhayakçdyamena, ÷a÷ijenàvçùñidurmikùakçt! ÷reùñhàn hanti nçpànmahendraguruõà, ÷ukreõa càlpànnçpàn, ÷ukle yàpyamidaü phalaü grahakçtaü kçùõe yathoktàgamam . bhinnaþ sitena magadhàn yavanàn pulindàn nepàlabhçïgimarukacchasuràùñramadràn . pà¤càlakaikayakulåtakapåruùàdàn hanyàdu÷ãnarajanànapi sapta màsàn . gàndhàrasauvãrakasindhukãràn dhànyàni ÷ailàndravióàdhipàü÷ca . dvijàü÷ca màsànda÷a ÷ãtara÷miþ santàpayedvàkpatinà vibhinnaþ . udyuktàn saha vàhanairnarapatãüstraigartakànmàlavàn kaulindàn gaõapuïgavànatha ÷ivãnàyodhyakàn pàrthivàn . hanyàt kauravamatsya÷uktyadhipatãn ràjanyamukhyànapi pràleyàü÷urasçggrahe tanugate ùaõmàsamaryàdayà . yaudheyàn sacivàn sakauravàn pràgã÷ànatha càrjunàyanàn . hanvàdarkajaminnamõóalaþ ÷ãtàü÷urda÷amàsapãóayà . magadhànmathuràü ca pãóayed varaõàyà÷ca tañaü ÷a÷àïkajaþ . aparatra kçtaü, yugaü vaded yadi bhittvà ÷a÷inaü vinirgataþ . kùemàrogyasubhikùavinà÷ã ÷ãtàü÷uþ ÷ikhinà yadi bhinnaþ . kuryàdàyudhajovivinà÷aü cauràõàmadhikena ca pãóàm . ulkayà yadà ÷a÷ã grasta eva hanyate . hanyate tadà nçpo yasya janmani sthitaþ . bhasmanibhaþ puruùo 'ruõamårtiþ ÷ãtakaraþ kiraõaiþ parihãõaþ . ÷yàvatanuþ sphuñitaþ sphuraõo và kùutsamaràmayacaurabhayàya . pràleyakundakumudasphañikàvadàto yatnàdivàdrisutayà pari mçjya candraþ . uccaþkçto ni÷i bhaviùyati me ÷ivàya yodç÷yate sa bhavità jagataþ ÷ivàya . yadi kumudamçõàlahàragaurastithiniyamàt kùayameti vardhate và . avikçtagatimaõóa làü÷uyogã bhavati nçõàü vijayàya ÷ãtara÷miþ . ÷ukle pakùe sampravçddhe pravçddhiü brahmakùatraü yàtivçddhaü prajà÷ca . hãne hànistulyatà tulyatàyàü kçùõe sarvaü tatphalaü tyatyayena>% . %<bhåmadhyàt candràderucchritiyojanamapi>% siø ÷iø uktaü
     yathà %<naganagàgninavàùñarasà (689377) raveþ rasaraseùu mahãùumità 51566 vidhoþ . nigaditàvanimadhyata ucchritiþ ÷rutiriyaü kila yojanasaükhyayà>% %<atropapattiþ kakùàdhyàye candràrkayoþ kakùe kathite kintu vyàsau noktau tau trairà÷ikenàneyau . yadi bhanandàgnimita 3927 paridheþ khavàõasåryamito 1250 vyàsaþ (lãlàkatyuktadi÷à ànãtaþ tadà) 4331497 . 30 mitàyàþ såryakakùayàþ, 324000 mitacandrakùàyà và kãdç÷a ityanupàtena vyàsa àneyaþ tadardhameva ÷rutiþ . iyameva bhåmadhyàt candràrkayoþ ucchritiþ prami0>% iyaü madhya÷rutiþ, uccanãcayoranyaiva yathà %<manda÷rutirdràk ÷rutivat prasàdhyà>% siø ÷iø uccanãcavçttaparidhinà ucchritiþ sàdhyà trairà÷ikenàneyà pramiø yukta¤cedam grahàõàü svasvakakùàyà muccàdisthànavi÷eùà'sti tatroccasthànasthitau paridheràdhikyaü nãcasthàne tu nyånatà madhye madhyatà iti tadanusàreõa paridhivailakùaõyàt ucchritivailakùaõyamiti . evamanyeùàü grahàõàmapi svasvakakùàbhiranupàtena vyàsamànãya tadardhaü madhya ÷rutirityàdyavagamyam . athedaü såkùmamãkùaõãyam atra bhåmadhyàditi bhåmivyàsàrdhamadhyàdityevàrthakaü na tu bhåpçùñhamadhyata ityarthakam . tathà ca bhåvyàsàrdhasya tattaducchritervarjane bhåpçùñhàducchritirbhavati bhåpçùñhàttu uktaþ ucchràyoþ naiva yujyate grahàõàü kakùàråpaparidhervyàsàrdhasya bhågolàrdhakàntatvena tadardhaparyantameva tadvçttavyàsàrdhatvaucityàditi
     evaü sauràgamàdibhiþ indumaõóalasya såryamaõóalàdadhaþ sthàyitve siddhe bhàgaø 5 skuø . %<evaü candamà arkagabhastibhya upariùñàt lakùayojanata upalabhyamàno'rkasya saüvatsarabhuktiü, pakùàbhyàü màsabhuktiü sapàdarkùàbhyàü dinenaiva pakùabhuktimugracàrã drutataragamanobhuïkte athàpåryamàõàbhirapakùãyamàõàbhi÷ca kalàbhiþ pitéõàmahoràtràõi pårbàparapakùàbhyàü vitanvan sarvajãbanivahapràõo jãva÷ca ekamekaü nakùatraü triü÷atà muhårtairbhuïkte ya eùa ùoóa÷akalaþ puruùo bhagavànmanomayo'mmayo'mçtamayodevapitçmanuùyapa÷upakùisarãsçpavãrudhàü pràõàpyàyana÷ãlatvàt sarvamaya iti varõayanti>% . atra arktagabhastibhya ityatra hetau pa¤camã anvaya÷càsya upalabhyamàna ityatra . yathà ca såryakiraõaireya candrasyopalabdhistacca pràguktavacanaiþ samarthitam . na tu apàdàne ùa¤camã upariùñàt ityatrànvayinã . tathàtve sauràgamavirodhaþ syàt . upariùñàt ityatra bhåmerityadhyàhàryaü lakùayojanamiti bahuyojanaparamiti na kàcidanupapattiþ . evamanyànyapi pauràõikavacanàni vyàkhyà tavyàni . indupakùadvayena yathà pitryadinasya sampàdanaü tadapyuktam siø ÷iø . %<vidhårdhabhàge pitaro vasantaþ svàdhaþsudhàdãdhitimàmananti . pa÷yanti te'rkaü nijamastakordhe dar÷e yato'smàt dyudalaü tadeùàm . bhàrdhàntatvànna vidhoradhaþsthaü tasmànni÷ãthaþ khalu paurõamàsyàm . kçùõe raviþ pakùadale'bhyudeti ÷ukle'stametyarthata eva siddhvam>% atràdhaþsthatvamarkasya pitryapekùayà bodhyam tadviùayameva và pauràõikaü såryasyàdhaþsthatvavacanamiti na ki¤cidanupapannam . candrasyàdhaþsthityaiva yathà tithyàdisambhavaþ tathoktam kàlamàdhavãye %<arkàdviniþsçtaþ pràcãü yadyàtyaharahaþ ÷a÷ãti>% vacananavyàkhyàne . %<ayamarthaþ adhaþ prade÷avartã ÷ãghragàmã candraþ årdhvaprade÷avartã a÷ãghragàmã såryaþ . tathà sati tayorgativi÷eùa va÷àddar÷e candramaõóalamanyunamanatiriktaü sat såryamaõóalasyàdho bhàge vyavasthitaü bhavati tadà såryara÷mibhiþ sàkalyenàmibhåtatvàccandramaõóalamãùadapi na dç÷yate . uparitane dine ÷ãghragatyà pràcãü yàti rà÷erdvàdabhira÷aiþ såryamullaïghya gacchati . tadà candrasya pa¤cada÷asu bhàgeùu prathama bhàgodar÷anayogyobhavati . so'yaü bhàgaþ prathamakaletyabhidhãyate tatkalàniùpattiparimitakàlaþ pratipattithirbhavati yavaü dvitãyàditithiùvavagantavyamiti>% . tadetadviùõu dharmottare vispaùñamabhihitam %<candràrkagatyà kàlasya paricchede yadà bhavet . tadà tayoþ pravakùyàmi gatimà÷ritya nirõayam . bhagaõena samagreõa j¤eyà dvàda÷a rà÷ayaþ . triü÷àü÷a÷ca tathà rà÷erbhàga ityabhidhãyate . àdityàdviprakçùñastu bhàga--dvàda÷akaü yadà . candramàþsyàttadàràma! tithirityabhidhãyate>% %<seyaü dvàdç÷abhirbhàgaiþ såryamullaïghitavatã prathamà candrakalà ÷çïgadvayopetasåkùmarekhàkàrà ÷auklyamãùadupayàti uttarottaradineùu såryamaõóalaviprakarùàt tàratamyànu sàreõa ÷auklyamupacãyate . anayaiva rãtyà sannikarùatàra tamyena mecakatvamupacãyate tadetaduktama>% siø ÷iø . upacayamupayàti ÷auklyamindorityàdi . 931 pçùñhe uktam . såryàcandramasoryau sannikarùaviprakarùàu tayoravasànandar÷apårõimayoþ saüpadyate tadàha gobhilaþ . %<yaþ paroviprakarùaþ såryàcandramasoþ sà pårõamàsã yaþ paraþ sannikarghaþ sàmàvàsyeti>% nanvatra candrakalànàü sårye prave÷anirgamau pratãyete somotpattau 934 pçø tu vahnyàdidevatàsu . nàyandoùaþ . asmadàdidar÷anàpekùayà jyotiþ÷àstrasya pravçttatvàt somotsatau tu vahnyàdidevatànàntatkàlaprayuktà tçptirvivakùità tatra yadi sårye prave÷anirgamau yadi và bahnyàdidevatàdiùu sarvathàpi kalàprayuktà eva pratipadàditithayaþ kàlamàø grahàõàü kakùànusàreõaiva svasvakakùàstharà÷yaü÷àdimànam tathà ca svalpakakùàyàü sthitasya rà÷yaü÷akalàdikaü svalpaü mahatyàü sthitasya mahat yathoktamàryabhaññena . %<ùaùñyà såryàbdànàü prapårayanti grahà bhapariõàham . divyena bhaparidhiü samaü bhramantaþ svakakùàsu . maõóalamalpamadhastàt kàlenàlpena pårayati candraþ . upariùñàt sarveùàü mahacca mahatà ÷anai÷càpi . alpehi maõóale'lpomahati mahànta÷ca rà÷ayoj¤eyàþ . aü÷àþ làstathaivaü vibhàgatulyàþ khalveùu . bhànàmadhaþ÷anai÷caraþ suragurubhaumàrkabhçgubudhacandràþ . eùàmadha÷ca bhåmirmedhãbhåtà ca madhyasthà>% . tena grahàõàü pràguktasvasvakakùà dvàda÷abhirbhaktàþ rà÷ipramàõayojanàni . te ca punastriü÷adbhaktà a÷amànayojanàni . te ùaùñhyà bhaktà kalàmitayojanàni eva ùaùñhyàbhàge vikalàdiyojanàni . adhikaü graha÷abde vakùyate . etanmaõóalàdhiùñhàtçcandrotpattiratrijàta÷abde 111 pçùñhe uktà .

#<induka># puø induriva ÷ubhratvàt kan . a÷mantakavçkùe . ràjani0

#<indukakùà># strã 6 taø . candrasya rà÷icakrasthe paridhau tanmànamindu÷abde 931 pçø uktam .

@<[Page 934a]>@
#<indukamala># naø induriva ÷ubhraü kamalam . sitotpale ràjani0

#<indukalà># strã 6 taø . candrasya ùoóa÷abhàgaikabhàge . kalà÷ca ùoóa÷a . amà÷abde 320 pçùñhe dar÷itàstà÷ca kçùõaprakùe krameõa vahnyàdibhiþ pãyante yathoktaü kàlamàø somotpattivàkyam %<prathamàü pibate vahnirdvitãyàü pibate raviþ . vi÷ve devàstçtãyàü tu caturthãü salilàdhipaþ . pa¤camãü tu vaùañkàraþ ùaùñhãü piùati vàsavaþ . saptamãmçùayodivyà aùñamãmajaekapàt . navamãü kçùõapakùasya yamaþ prà÷nàti vai kalàm . da÷amãü pibate vàyuþ pibatyekàda÷ã mumà . dvàda÷ãü pitaraþsarve samaü prà÷nanti bhàga÷aþ . trayoda÷ãü dhanàdhyakùaþ kuveraþ pibate kalàm . caturda÷ãü pa÷upatiþ pa¤cada÷ãü prajàpatiþ . niùpãtaþ kalayà ÷eùa÷candramà na prakà÷ate . kalà ùoóa÷ikà yà sà tvapaþ pravi÷ate sadà . amàyàü tu sadà somastvoùadhãþ pratipadyate . tamoùadhigataü gàvaþ pibantyanugataü ca yat . tatkùãramamçta bhåtvà mantrapåtaü dvijàtibhiþ . hutamagniùu yaj¤eùu punaràpyàyyate ÷a÷ã . dine dine kalàvçddhiþ paurõamàsyàntu påryate>% iti . %<puna÷ca tàþ pãtàþ kalàstenaiva krameõa vahnyàdidevatàbhyo nirgatya candramaõóalaü pårayantãti>% màdhavaþ . yathà ca kalàpànasambhavastathà indu÷abde dar÷itena 933 pçø kàlamàø vàkyena samarthitam . tàsàükalànàü yadyapi tithivi÷eùaråpatà tathàpi nàmàntaràõi ÷àradàø upàsanàrthamuktàni yathà . %<amçtà mànadà påùà tuùñiþ puùñãratirdhçtiþ . ÷a÷ina÷candrikà kàntiþ jyotsnà ÷rãþ prãtiraïgadà . pårõà pårõàmçtàhvà ca kàmadà svarajàþ kalàþ>% . tathà ca ùoóa÷abhyaþ svarebhya àsàmutpattirapi dhyeyàþ %<÷atamindukalàkùaye>% smçtiþ .

#<indukalikà># strã induriba ÷ubhrà kalikà yasyàþ . 1 ketakyàm . 6 taø svàrthe kan . 2 candrakalàyàm .

#<indukànta># puø induþkàntaiba niùyandakàritvàt priyo'rà . 1 candrakànte maõau induþkàntaþ patiþ svodayena kàrakatvàdã÷o yasyàþ . 2 ràtrau . induþkàntaiva prakà÷akatvàt yasyàþ . 3 ketakyàm . 6 taø . 4 candrapriyàyà¤ca strã .

#<indukùaya># puø . induþkùãyate'tra kùi--àdhàre ac 6 taø . 1 dar÷e tatra hi indroþ kalànàü såryakiraõàspar÷àt kùayaiva bhavatãti indukalà÷abde dar÷itam %<÷atamindukùaye puõyaü sahasra tu dinakùaye>% malaø taø puø . bhàve'c . 2 candrasyakùaye .

#<induja># puø indorjàyate jana--óa . vçhaspapatibhàryàtàràgarbhe candreõotpàdite budhe tadutpattikathà harivaüø 26 aø somasya ràjasåyayaj¤akaraõànantaramai÷varyeõa mattasya matibhràntimupavarõya %<vçhaspateþ sa vai bhàryàü tàràü nàma ya÷asvinãm . jahàra tarasà sarvànavamatyàïgiraþsutàn>% ityupakramya çùãõàü tatra yuddhaü varõayitvà tatra yuddhopadraveõa upadrutadevaiþ pràrthitena brahmaõà yat kçta taduktaü tatraiva %<tatonivàryo÷anasaü taü vai rudraü bhayaïkaram . dadàvaïgirase tàràü svayameva pitàmahaþ . tàmantaþprasavàü dçùñvà tàràmàha vçhaspatiþ . madãyàyàü na te yonau garbho dhàryaþ katha¤cana . yonerudasçttaü vai kumàraü dasyuhantamam . iùãkàstambamàsàdya jvalantamiva pàvakam . jàtamàtraþ sa bhagavàn devànàmakùipadvasu . tataþ saü÷ayamàpannàstàràmåcuþ surottamàþ . satyaü bråhi sutaþ kasya somasyàtha vçhaspateþ . pçcchyamànà yadà devairnàha sà sàdhvasàdhu và . tadà tàü ÷aptumàrabdhaþ kumàrodasyuhantamaþ . taü nivàrya tato brahmà tàràü prapaccha saü÷ayam . yadatra tathyaü tadbråhi tàre! kasya sutohyayam . sà prà¤jaliruvàcedaü brahmàõaü varadaü ÷anaiþ . somasyeti mahàtmànaü kumàraü dasyuhantamam . taü bhårdhnyàghràya tanayaü somodhàtà prajàpatiþ . budha ityakaronnàma tasya putrasya dhãmataþ>% . asyaiva grahatvapràptiþ kà÷ãø varõità yathà harirva÷avat budhasyotpattiü varõayitvà . %<tataþ sarvebhyodevebhyastejoråpabalàdhikaþ . budhaþ somaü samàpçcchya tapase dhçta ni÷cayaþ . jagàma kà÷ãü nirvàõaràr÷iü vi÷ve÷apàlitàm . tato liïgaü pratiùñhàpya svanàmnà sa budhe÷varam . tapa÷cacàra càtyugramugraü saü÷ãlayan hçdi>% . iti tattapovaõitam tattapasà toùita÷ca mahàdevastasmai graharåpeõa gaganesthiti råpaü varaü dadau yathà %<tataþ pràha mahe÷ànastatstutyà paritoùitaþ . rauhiõeya! mahàbhàgya! saumya . saumyavaconidheþ . nakùatralokàdupari tava loko bhaviùyati . madhye sarvagrahàõà¤ca saparyàü lapsyase paràm>% rà÷icakre tatsthàna¤ca såø siø %<mandàmarejyamåputrasårya÷ukrendujendavaþ . paribhramantyadho'dhaþsthàþ siddhavidyàdharàghanàþ>% ityanena candrasthànàdupari ÷ukràccàdhaþ prade÷e uktam . tatkakùàmàna¤ca . indu÷abde pçø 931 ÷rãpativàkye uktam tasya càraprakàraþ vçhatsaühitàyàü dar÷ità yathà .
     %<notpàtaparityaktaþ kadàcidapi candrajo vrajatyudatham . jaladahanapavanabhayakçddhvànyàrghakùayavivçddhyai và . vicara¤chravaõadhaniùñhàpràjàpatyenduvi÷vadevàni . mçdnan himakaratanayaþ karotyavçùñiü sarogabhayàm . raudràdãni maghàntànyupà÷rite candrajeprajàpãóà . ÷astranipàtakùudbhayarogànàvçùñisantàpaiþ . hastàdãni vicaran ùaóçkùàõyupapãóayan gavàma÷ubhaþ . sneharasàrghavivçddhiü karoti corvãü prabhåtànnàm . àryamõaü hautabhujaü bhàdrapadàmuttaràü yame÷aü ca . candrasya suto nighnan pràõabhçtàü dhàtusaïkùayakçt . à÷vinavàruõamålànyupamçdgan revatãü ca candrasånuþ . paõyabhiùagnaujãvikasalilajaturagopaghàtakaraþ . pårvàdyçkùatritayàdekamapãndoþ suto'bhimçdnãyàt . kùucchastrataskaràmayabhayapradàyã caran jagataþ . pràkçtavimi÷rasaïkùiptatãkùõayogàntaghorapàpàkhyàþ . sapta parà÷aratantre nakùatraiþ kãrtità gatayaþ . pràkçtasaüj¤à vàyavyayàmyapaitàmahàni bahulà÷ca . mi÷rà gatiþ pradiùñà ÷a÷i÷ivapitçbhujagadaivàni . saïkùiptàyàü puùyaþ punarvasuþ phalgunãdvayaü ceti . tãkùõàyàü bhàdrapadàdvayaü sa÷àkrà÷vayuk pauùõam . yogàntiketi målaü dve càùàóhe gatiþ sutasyendoþ . ghorà ÷ravaõastvàùñraü vasudevaü vàruõaücaiva . pàpàkhyà sàvitraü maitraü ÷akràgnidaivataü ceti . udayapravàsadivasaiþ sa eva gatilakùaõaü pràha . catvàriü÷attriü÷ad dvisametà viü÷atirdvinavakaü ca . nava màsàrdhaü da÷a caikasaüyutàþ pràkçtàdyànàm . pràkçtagatyàmàrogyavçùñisasyapravçddhayaþ kùemam . saïkùiptami÷rayormi÷rametadanyàsu viparãtam . çjvyativakrà vakrà vikalà ca matena devalasyaitàþ . pa¤cacaturdvyekàhà çjvàpàdãnàü ùaóabhyastàþ . çjvã hità prajànàmativakràrthaü gatirvinà÷ayati . ÷astrabhayadà ca vakrà vikalà bhayarogasa¤jananã . pauùàùàóha÷ràvaõavai÷àsveùvindujaþ samàgheùu . dçùño bhayàya jagataþ ÷ubhaphalakçt proùitasteùu . kàrtike '÷vayuji và yadi màse dç÷yate tanubhavaþ ÷i÷iràü÷oþ . ÷astracaurahutabhuggadatoyakùudbhayàni ca tadà vidadhàti . ruddhàni saumye'stamite puràõi yànyudgate tànyupayànti mokùam . anyetu pa÷càdudite vadanti làbhaþ puràõàü bhavatãti tajj¤àþ . hemakàntiratha và ÷ukavarõaþ sasyakena maõinà sadç÷o bà . snigdhamårtiralaghu÷ca hitàya vyatyaye na ÷ubhakçccha÷iputraþ>% . gagane budhasthànamuktaü bhàø 5 skaø . %<tato budhaþ somasuta ulabhyamàna tata upariùñàt pràyeõa ÷ukravat . yadàrkàt vyatiricyeta tatràtibhayapràyànàvçñyàdibhayamà÷aüsate>% . indujàtandunandanenduputràdayo'pyatra . 2 narmàdàyàü nadyàü strã sà ca mekalakanyakà somasutà muni÷àpàt nadãtvamàptà . iyaü ca pratãcyàmabantiùu sthità pratyaksrotovahà ca yathà . %<avantiùu pratãcyàü vai kãrtamiùyàmi te di÷i . yàni tatra pavitràõi puõyànyàyatanàni ca . priyaïgvàmrabaõopetà vànãraphala÷àlinã . pratyaksrotà nadã puõyà narmadà tatra bhàrata! . trailokye yàni tãrthàni puõyànyàyatanàni ca . saridvanàni ÷ailendrà devà÷ca sapitàmahàþ . narmadàyàü kuru÷reùñha! saha siddharùicàraõaiþ . snàtumàyànti puõyaudhaiþ sadà vàriùu bhàrata>% bhàø àø 89 aø .

#<indujanaka># puø 6 taø . 1 atrimunautasya tatautpattikathà atrijàta÷abde 111 pçùñhe dç÷yà . 2 samudre tatastasyotapattikathà %<tataþ ÷atasahasràü÷urmathyamànàttu sàgaràt . prasannàtmà samutpannaþ somaþ ÷ãtàü÷urujjvalaþ>% bhàø àø 18 aø . dç÷yà .

#<indupuùpikà># strã induriva ÷ubhraü puùpamasyàþ . (viùalàïgàlà) jàïgalãvçkùe .

#<indubha># naø indo÷candrasya bhaü nakùatraü rà÷irvà . candradevatàke 1 mçga÷ironakùatre a÷leùà÷abde 498 pçùñhe nakùatràõàmã÷à dar÷itàþ . 2 karkañarà÷au ca kuja÷ukrabudhendvarkasaumya÷ukràvano bhuvàm--kùetràõi syurajàdayaþ jyoø .

#<indubhà># strã indunà bhàti bhà--ka 3 taø . 1 kumudvatyàm . 6 taø . 2 candraprabhàyàm .

#<indubhçt># puø induü bibharti bhç--kvip . ÷ive . tasya candralàdhàraõamindumauli÷abde 936 pçùñhe sapramàõaü dar÷ayiùyate .

#<indumaõi># puø induþ kànto'sya tatkareõa syandanàt tàdç÷o maõiþ ÷àkaø taø . 1 candrakàntamaõau tasya candrodaye niùyandàt tanmaõitvam . tatpriyomaõiþ sa iva ÷ubhromaõirvà . 2 muktàyàm .

#<indumaõóala># triø 6 taø . candrasya vimbe maõóalàkàre padàrthe %<hutvà stutvà namaskçtya visçjedindamaõóale>% tantrasàø . tanmaõóalamàna¤ca siø ÷iø dar÷itaü yathà . %<vimbaü raverdvidvi÷arartu (6522) saükhyànãndoþ khanàgà mbudhi (480) yojanàni . bhåvyàsahãnaü ravibimbamindukarõàhataü bhàskarakarõabhaktam . bhåvistçtirlabdhaphalena hãnà bhavet kubhàvistçtirindumàrge>% %<raveryojanàtmakavimbaü madhyamaü dviyamabàõaùañkatulyàni (6522) yojanàni indostu ÷ånyavasuveda (480) mitàni . atha ràhorucyate . ravibimbaü bhåvyàsena (1581) hãnaü (151) kçtvendukarõena sphuñena yojanàtmakena saüguõya ravikarõena sphuñena bhajet phalena bhåvyàsato varjita÷candrakakùàyaü bhåbhàvyàso bhavati . phalàni yojanavimbàni . atropapattiþ yasmin dine arkasya madhyatulyaiva sphuñà gatiþ syàt tasmin dine udayakàle cakrakalàvyàsàrdhamitena yaùñidvitayena bhålamilitena tatrasthadçùñyà tadagràbhyàü bimbapràntau vidhyet . yà yaùñhyagrayorantakalàstà ravibimbakalà bhavanti madhyamàþ . tà÷ca dvàtriü÷at ki¤cidadhikaikatriü÷advikalàdhikàþ 32 31 . 33 . evaü vidhorapi paurõamàsyàü yadà madhyaiva gatiþ spaùñà tadà vidhyet tasyaivaü dvàtriü÷at kalàþ 32 . 0 . 9 . utpadyante . bimbakalànàü yojanãkaraõàyànupàtaþ . yadi trijyàvyàsàrdha etàvatpramàõaü vimbaü tadà pañhita÷rutiyojanaiþ kimityevamutpadyante dvidvi÷arartu (6522) saükhyàni yojanàni . vidhostu khanàgà mbudhi (480) mitànãti>% . pramiø . bimbameva golasya vyàsa÷abdenàbhidhãyate vyàsàravãndakùitigolakànàü krameõa tejojalamçõmayànàm . syuryojananyàkçtivàõaùaóbhi (65 22) rvyomàùñavedaiþ (480) kugajeùucandraiþ . (1581) iti ÷rãpatinà vimbasthàne vyàsa÷bdaprayogàt . tasyaiva viùkambha iti saüj¤à . %<viùkambhamànaü kila yatra sapta>% iti lãlàø vyàsasthàne viùkambha÷abda prayogàt ataevàryabhaññena gràsaniråpaõe . ÷a÷ibiùkambhavivarjitamityuktam . %<vyàse bhanandàgni (1927) hate vibhakte khabàõasåryaiþ (1250 paridhiþ sa såkùmaþ>% iti lãlàø uktadi÷à ravicandrayoruktavyàsamànena paridhiràneyaþ . sa ca raveþ ki¤cidåna (20499) yojanamitaþ, candrasya ki¤cinnyåna (1508) yojanamitaþ . tathà ca maõóala÷abdasya vyàsaparatve (480) yojanàni paridhiparatve ki¤cinnyåna (1508) yojanàni indormaõóalasya mànamityavadheyam .

#<indumatã># strã induþpra÷asto'styasyàm prà÷astye matup . 1 paurõamàsyàm 2 ajançpapatnyàü vidarbharàjabhaginyà¤ca . %<athe÷vareõa krathakai÷ikànàü svayaüvaràrthaü svasurindumatyàþ>% raghuþ . %<manobabhåvendumatãniràsam>% raghuþ . sà ca hariõã nàma suràïganà tçõavinda÷àpàt mànuùajanmapràptà tadetat varõitaü raghau . %<carataþ kila du÷caraü tapastçõavindoþ pari÷aïkitaþ purà . prajighàya samàdhibhedinãü harirasmai hariõãü suràïganàm . sa tapaþpratibandhamanyunà pramukhà viùkçtacàruvikriyà . a÷apadbhava mànuùãti tàü ÷amavelàpralayormiõà bhuvi . bhagavan! paravànayaüjanaþ pratikålàcarita kùamasva me . iti copanatàü kùitispç÷aü kçtavànàsurapuùpadar÷anàt . krathakai÷ikavaü÷asambhavà tava bhåtvà mahiùã ciràya sà . upalabdhavatã diva÷cyutaü viva÷à ÷àpanivçttikàraõam>% iti ajaü prati vasiùñhasande÷aþ .

#<indumauli># puø indurmaulàvasya . mahàdeve sa hi indutapasà tuùñastatkalàü ÷irasyekàü dadhàreti kà÷ãø kathà yathà %<tuùñena devadevena svamaulau yà dhçtà sadà . àdàya tàü kalàmekàü jagatsaüjãvanãm paràm . pa÷càt dakùeõa ÷apto'pi màsànte kùayamàpya ca . àpyàyyate'sau kalayà punareva tayà ÷a÷ã>% .

#<induratna># naø 6 taø indruriva ÷ubhraü ratnam và . muktàyàü tasyà ÷candradevatàkatvàt candradoùopa÷àntyarthatvena tatprãtaye dãyamànatvàt tadvacchubhratvàcca tadratnatvam . graha÷abde graharatnàni vakùyante .

#<indulekhà># strã indorlekheva . 1 candrakalàyàm 2 tadaü÷ajamyàyàü 1 somalatàyàm, tasyàþ somàdudbhavakathà induvallã÷abde 939 pçùñhe dç÷yà . tadvadàpyàyanakàriõyàm 3 amçtàyàü, tadvadbahulaguõatvàt 4 yamànikàyà¤ca . lasyaraþ . indrarekhàpyatra .

#<induloka># puø 6 taø . candraloke . sa hi karmiõàmupabhogasthànatayà ÷rutyàdiùu kathitaþ . candraloke karmiõàm àpya÷arãraü jàyatetacca karmasamavàyijalasåkùmà'ü÷ebhya eveti niråpaõàya chàø uø pa¤càgnividyà prastàvità yathà
     %<asau vàva loko gautamàgnistasyàditya eva samid, ra÷mayo dhåmo, 'hararci, ÷candramà aïgàrà, nakùatràõi visphuliïgàþ . tasminnetasminnagnau devàþ ÷raddhàü juhvati tasyà àhuteþ somo ràjà sambhavati 1 . parjanyo vàva gautamàgnistasya vàyureva samidabhraü dhåmo, vidyudarcira÷aniraïgàrà, hràdunayo visphuliïgàþ . tasminnetasminnagnau devàþ somaü ràjànaü juhvati tasyà àhutervarùaü sambhavati 2 . pçthivã vàva gautamàgnistasyàþ saüvatsara eva samidàkà÷o ùåmo, ràtrirarcirdi÷o'ïgàrà, avàntaradi÷o visphuliïgàþ . tasminnetasminnagnau devà varùaü juhvati tasyà àhuterannaü sambhavati 3 . puruùo vàva gautamàgnistasya vàgeva samit, pràõo dhåmo, jihvà'rci÷cakùuraïgàràþ, ÷rãtraü visphuniïgàþ . tasminnetasminnagnau devà annaü juhvati tasyà àhuteretaþ sambhavati 4 . yoùà vàva gautamàgnistasyà upastha eva samidyadupamantrayate sa dhåmo, yonirarciryadantaþ karoti te'ïgàrà, abhinandà bisphuliïgàþ . tasminnetasminnagnau devà reto juhvati tasyà àhutergarbhaþ sambhavati 5 . iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavantãti sa ulabàvçto garbho da÷a vànava và màsànantaþ ÷ayitvà yàvadvàtha jàyate sa jàto yàvadàyuùaü jãvati taü pretaü diùñamito'gnaya eva haranti yata eveto yataþ sambhåto bhavati>% chàø uø . asau vàva loko'gnirhegautama! yathà'gnihotràdhikaraõam àhavanãyam iha tasyàgnerdyulokàkhyasyàdityaeva samit tena hãddho'sau loko dãpyate ataþ samindhanàt samidàdityaþ . ra÷mayo dhåmastadutthànàt samidho hi dhåma uttiùñhati . ahararciþ prakà÷asàmànyàt àdityakà ryatvàcca . candramà aïgàràþ ahnaþ pra÷ame'bhivyakteþ arciùo hi pra÷ame'ïgàrà abhivyajyante . nakùatràõi visphaliïgà÷candramaso'vayavà iva viprakãrõatvasàmànyàt . tasminnetasmin yathoktalakùaõe'gnau devàþ yajamànapràõà agnyàdiråpàþ adhidaivataü ÷raddhàm agnihotràhutipariõàmàvastharåpàþ såkùmà àpaþ ÷raddhàbhàvitàþ ÷raddhà ucyante %<pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavantã>% tyapàü haumyatatà pra÷re ÷rutatvàt . %<÷raddhà và àpaþ ÷raddhàmevàrabhya praõãya pracarantãti>% ca vij¤àyate . tàü ÷raddhàmabråpàü juhvati . tasyà àhuteþ somo ràjà . apàü ÷raddhà÷abdavàcyànàü dyulokàgnau hutànàü pariõàmaþ somo ràjà sambhavati . yathà çgvedàdipuùparasà çgàdimadhukaropanãtàsta àditye ya÷a àdikàryaü rohitàdiråpalakùaõamàrambhanta ityuktam . tathemà agnihotràhutisamabàyinyaþ såkùmàþ ÷raddhà÷abdavàcyà àpodyulokamanupravi÷ya càndraü kàryamàrabhante phalaråpamagnihotràhutyoþ . yajamànà÷ca tatkartàra àhutimayà àhutibhàvanàbhàvità àhutiråpeõa karmaõà''kçùñàþ ÷raddhàpsamavàyino dyulokamanupravi÷ya somabhåtàbhavanti . tadarthaü hi tairagnihotraü hutam . àhutipariõàma eva pa¤càgnisambandhakrameõa pràdhànyena bivakùita upàsanàrtham . na yajamànànàü gatim . tàü tvaviduùàü dhåmàdikrameõottaratra vakùyati viduùà¤cottaràü vidyàkçtàm 1 . dvitãyahomaparyàyàrthamàha . parjanyo vàva parjanya eva gautamàgniþ parjanyonàma vçùñyupakaraõàbhimànã devatàvi÷eùaþ . tasya vàyureva samit, bàyunà hi parjanyo'gniþ samidhyate purovàtàdipràbalye vçùñidar÷anàt . abhraü dhåmo, dhåmakàryatvàddhåmavacca lakùyamàõatvàt . vidyudarciþ prakà÷asàmànyàt . a÷aniraïgàràþ kàñhinyàt vidyutsambandhàdvà . hràdunayo visphuliïgàþ . hràdunayo garjita÷abdàþ meghànàü viprakãrõatvasàmànyàt . tasminnetasminnagnau devàþ pårvavat somaü ràjànaü juhvati . asyà àhutervarùaü sambhavati . ÷raddhàkhyà àpaþ somàkàrapariõatà dvitãye paryàye parjanyàgniü pràpya vçùñitvena pariõamante 2 . pçthivã vàva gautamàgnirityàdi pårvavat . tasyàþ pçthivyàkhyàsyàgneþ saüvatsara eva samit saüvatsareõa hi kàlena samiddhà pçthivã vrãhyàdiniùpattaye bhavati . àkà÷o dhåmaþ pçthivyà ivotyita àkà÷o dç÷yate yathà'gnerdhåmo, ràtrirarciþ, pçthivyàhyaprakà÷àtmikàyà anuråpà ràtriþ tamãråpatvàt agnerivànuråpamarciþ . di÷o'ïgàrà upa÷àntatvasàmànyàt . avàntaradi÷o visphuliïgàþ kùudatvasàmànyàt . tasminnityàdi samànam . tasyà àhuterannaü vrãhiyavàdi sambhavati 3 . puruùo vàva gautamàgniþ tasya vàgeva samit vàcà hi mukhena samidhyate puruùo na måkaþ . pràõo dhåmo dhåma iva mukhànnirgamanàt . jihvàrcirlohitatvàt . cakùuraïgàrà bhàsa à÷rayatvàt . ÷rotraü visphuliïgàþ viprakãrõatvasàmyàt . samànamanyat . annaü jahvati vrãhyàdi saüskçtam . tasyà àhute retaþ sambhavati 4 . yoùà vàva gautamàgniþ . tasyà upastha eva samit tena hi sà puttràdyutpàdanàya samidhyate . yadupamantrayate sa dhåmaþ strãsambhavàdupamantraõasya . yonirarcirlohitatvàt . yadantaþ karoti te'ïgàrà agnisambandhàt . abhinandàþ sukhalavà visphuliïgàþ kùudratvàt . tasminnetasminnagnau devà reto juhvati tasyà àhutergarbhaþ sambhavatãti 5 . evaü ÷raddhàsomavarùànnaretohavanaparyàyakrameõàpa eva garbhãrbhåtàstàþ . tatràpàmàhutisamavàyitvàt pràdhànyavivakùà àpaþ pa¤camyàmàhutau puruùavacaso bhavantãti . natvàpa eva kevalàþ somàdikàryamàrabhante . na càpo'trivçtkçtàþ santãti . trivçtkçtatve'pi vi÷eùasa¤j¤àlàbho dçùñaþ pçthivãyamimà àpo'yamagnirityanyatamabàhulyanimittaþ . tasmàtsamuditàvabhçtàni bàhulyàtkarmasamavàyãni somàdikàryàrambhakàõyàpa ityucyante . dç÷yate ca dravabàhulyaü somavçùñyannaretodeheùu bahudrava¤ca, ÷arãraü yadyapi pàrthivaü tatra pa¤camyàmàhutau hutàyàü retoråpà àpo garbhãbhåtàþ . iti tu evantu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùacacaso bhavantãti vyàkhyàta ekaþ pra÷naþ . yattudyulokàdãnàü pratyàvçtayoràhutyoþ pçthivãü puruùaü'striyaü krameõàvi÷ya lokaü pratyutthàyã bhavatãti vàjasaneyake uktaü tatpràsaïgikamihocyate . iha ca prathame pra÷na uktaü vettha yadito'dhi prajàþ prayantãti . tasya càyamupakramaþ . sa garbho'pàü pa¤camaþ pariõàmavi÷eùaþ àhutikarmasamavàyinãnàü ÷raddhà÷abdàvàcyànàm, ulabàvçta ulbena jaràyuõà''vçto veùñito da÷a và nava và màsànantarmàtuþ kukùau ÷ayitvà yàvatà kàlena nyånenàtiriktenànantaraü jàyate . ulbàvçta ityàdivairàgyahetoridamucyate . kaùñaü hi màtuþ kukùau måtrapurãùavàtapitta÷leùmàdipårõe tadanuliptasya garbhasyolbà'÷ucipåyàvçtasya lohitareto'÷ucivãjasya màtura÷itapãtarasànuprave÷ena ca vivardhamànasya niruddha÷aktibalavãryatejaþpraj¤àceùñasya ÷ayanam . tato yãnidvàreõa pãóyamànasya kaùñatarà niþsçtirjanmeti vairàgyaü gràhayati . muhårtamapyasahya da÷a và màsànatidãrghakàlamantaþ ÷ayitveti . sa evaü jàto yàvadàyuùaü punarghañãyantravadgamanàgamanàya karmakurvan kulàlacakravadvà tiryagbhramaõàya yàvatkarmaõopràttamàyustàvajjãvati . tamevaü kùãõàyuùaü pretaü mçtaü diùña' karmaõà nirdiùñaü paralokaü prati . yadi cejjãvan vaidike karmaõi j¤àne vàdhikçtastamenaü mçtamito' smàdgràmàdagnaye'gnyarthamçtvijo haranti putrà vàntyakarmaõe, yata eva ita àgato'gneþ sakà÷àcchraddhàdyàhutikrameõa, yata÷ca pa¤cabhyo'gnibhyaþ sambhåta utpanno bhavati tasmà evàgnaye haranti svàmeva yonimagnimàpàdayantãtyarthaþ bhàø . evaü candrabhàvapràptiprakàraguktvà tatpràptyanuguõaü karmabhedaü pradar÷ya tatra gatiprakàramàha %<atha ya ime gçhasthàþ gràma iùñàpårtedattamityupàsate te dhåmamabhi sambhavanti, dhåmàdràtriü, ràtreraparapakùam, aparapakùàdyàn ùaódakùiõaiti màsàüstànnaite saüvatsaramabhipràpnuvanti, màsebhyaþ pitçlokaü, pitçlokàdàkà÷a, màkà÷àccandramasameùa somo ràjà taddevànàmannaü taü devà bhakùayanti . tasmin yàvatsampàtamuùitvà'thaitamadhyànaü punarnivartante>% chàø uø . %<athetyarthàntara prastàvanàrtho ya ime gçhasthàþ . gràma iti gçhasthànàmasàdhàraõaü vi÷eùaõamaraõyavàsibhyo vyàvçttyartham . yathà vànapasthaparivràjakànàmaraõyaü vi÷eùaõaü gçhasthebhyo vyàvçttyarthaü tadvat . iùñàpårteiùñabhagnihotràdi vaidikaü karma påttaü vàpãkåpataóàgàràmàdikaraõam . dattaü ca bahirvedi yathà÷aktyarhebhyo dravyasambhàgo dattam ityevaüvidhaü paricaraõaparitràõàdyupàsate iti÷abdasya prakàradar÷anàrthatvàt . te dar÷anavarjitatvàddhåmaü dhåmàbhimàninãü devatàmàbhimukhyena sambhavanti pratipadyante . tayà'tivàhità dhåmàdràtriü ràtridevatàü, ràtreraparapakùadevatàm, evameva kçùaõapakùàbhimàninãm, aparapakùàdyàn ùaõmàsàn dakùiõà dakùiõàü di÷ameti savità tàn, màsàn dakùiõàyanàn ùaõmàsàbhimàninãrdevatàþ pratipadyanta ityarthaþ . saïghacàriõã hi ùaõmàsadevatà iti màsàniti bahuvacanaprayogastàsu . nete karmiõaþ prakçtàþ saüvatsaraü saüvatsaràbhimàninãü devatàmabhipràpnuvanti . kutaþ punaþ saüvatsarapràptiprasaïgo yataþ pratiùidhyate . asti hi saüvatsarasya prasaïgohyekasyàvayavabhåte dakùiõottaràyaõe tatràrciràdimàrgapravçttànàmudagayanamàsebhyo'vayavinaþ saüvatrasya pràptiruktà . ata ihàpi tadavayavabhåtànàü dakùiõàyanamàsànàü pràpti ÷rutyà tadavayavinaþ savatsarasyàpi pårvavatpràptiràpannetyatastatpràptiþ pratiùidhyate naite saüvatsaramabhipràpnuvantãti . màsebhyaþ pitçlokaü, pitçlokàdàkà÷amàkà÷àccandramasam . ko'sau yastaiþ pràpyate candramà ya eùa dç÷yate'ntarikùe somo ràjà bràhmaõànàü tadannaü devànàü taü candramasamannaü devatà indràdayo bhakùayanti . ataste dhåmàdinà gatvà candrabhåtàþ karmiõo devairbhakùyante . nanvanarthàyeùñàdikaraõaü yadyannabhåtà devairbhakùyeran, naiùa doùaþ annamityupakaraõamàtrasya vivakùitatvàt . na hi te kavalotkùepeõa devairbhakùyante, kiü tarhyupakaraõamàtraü devànàü bhavanti te, strãpa÷ubhçtyàdivat . dçùña÷cànna÷abda upakaraõeùu striyo'nnaü pa÷avo'nna ràkùàmityàdi . na ca teùàü stryàdãnàü puruùopabhogyatve 'pyupabhogo nàsti . tasmàtkarmiõo devatànàmupabhogyà api santaþ sukhino devaiþ krãóante . ÷arãra¤ca teùàü sukhãpabhogayogyaü candramaõóale àpyamàrabhyate . taduktaü purastàcchraddhà÷abdà àpodyulàkàgnau hutàþ somo ràjà sambhavatãti . tà àpaþ karmasamavàyinya itarai÷ca bhåtairanugatàþ dyulokaü pràpya candratvamàpannàþ ÷arãràdyàrambhikà iùñàdyupàsakànàü bhavanti . antyàyà¤ca ÷arãràhutàvagnau hutàyàmagninà dahyamàne ÷arãre tadutthà àpo dhåmena sahordhvaü yajamànamàveùñya candramaõóala pràpya ku÷amçttikàsthànãyà bàhya÷arãràrambhikà bhavanti . tadàrabdhena ca ÷arãreõeùñàdiphalamupabhu¤jànà àsate yàvattadupabhoganimittasya kùayaþ karmaõaþ . sampatanti yeneti sampàtaþ karmaõaþ kùayo yàcatsampàtaü yàvatkarmaõaþ kùaya ityarthaþ . tàvattasmiü÷candramaõóale uùitvà athà'nantarametameva vakùyapràõamadhvànaü màrgam punarnivartanta iti prayogàtpårvamapyasakçccandramaõóalaü gatà nivçttà÷càsanniti gamyate . tasmàdiha loke iùñàdikarmopacitya candraü gacchanti tatkùaye càvartante . kùaõamàtramapi tatra sthàtuü na labhyate sthitinimittakarmakùayàt snehakùayàdiva pradãpasya . kiü tatra yena karmaõà candramaõóalamàråóhastasya sarvasya kùaye tasmàdavarohaõaü kiü và sàva÷eùa iti . kintataþ . yadi sarvasyaiva kùayaþ karmaõa÷vandramaõóalasthasyaiva mokùaþ spàt na veti tata àgatasyeha ÷arãropabhogàdi na sambhavati . tataþ ÷eùeõetyàdismçtivirodha÷ca syàt . nanviùñàpårtadattavyatirekeõàpi manuùyaloke ÷arãropabhoganimittàni karmàõyanekàni sambhavanti na ca teùàü candramaõóala upabhogaþ . ataþ kùãõàni yannimittaü candramàråóhàstànyeva kùãõànãtyavirodhaþ ÷eùa÷abda÷ca sarveùàü karmatvasàmànyàdaviruddhaþ>% bhàø . evaü càndràyaõàdikaü tatpràptihetuþ .

#<indulauha># naø 6 taø . indudevatàke, lauhe dhàtau raupye dhàtumadhye tasyenduvarõatvàt indudoùopa÷àntyarthaü deyatvàcca tathàtvam . svàrthe kan . tatraiva .

#<induvadanà># strã %<induvadanà jajasanaiþ saguruyugmaiþ>% vçttaø raø ukte caturda÷àkùarapàdake varõavçttabhede

#<induvallã># strã 6 taø . candranàmikàyàü somalatàyàm . tatpràptisthànamuktaü su÷rute yathà %<naivàsàdayituü ÷akyà somàþ somasamàstathà . pãtàva÷eùamamçtaü devairbrahmapurogamaiþ . nihitaü somavãryàsu some càpyoùadhãgatau . devasunde hradavare tathà sindhau mahànade . dç÷yate ca jalànteùu madhye brahmasurcalàþ>% tatsamà÷ca o÷adhi÷abde vakùyante

#<induvàra># puø %<àpoüklime (3, 6, 9, 12,) yadi khagàþ sa kilenduvàro na syàcchubhaþ kvacana tàjaka÷àstragãtaþ>% nãø tàø ukte varùalagnataþ (3, 6, 9, 12,) sthànànàmanyatamasthàne sarvagrahasthitiråpayogabhede .

#<induvrata># naø indulokapràptyarthaü vratam ÷àkaø taø . càndràyaõe vrate tasya candralokapràptisàdhanatvàt candrahràsvavçddhiva÷ànusàreõa bhojane hràsavçddhimattvàcca càndràyaõatvam tadetat pa¤cavidhaü tatsvaråpavibhàgàdi pràø viø dar÷itaü yathà . %<ekaikaü hràsayet piõóa kçùõe, ÷ukle ca bardhayet . upaspç÷aüstriùavaõametaccàndràyaõa¤caret . etadeva vidhiü kçtvà àcaret yavamadhyame . ÷uktapakùàdi niyata÷careccàndàyaõavratam>% . %<aùñàvaùñau sama÷nãyàt piõóànmadhyadine gate . niyatàtmà haviùyasya yaticàndràyaõa¤caran . caturaþ pràtara÷nãyàt piõóàn vipraþ samàhitaþ . caturo'stamite sårye ÷i÷ucàndràyaõaü vratam . aùñàvaùñau sama÷nãyàt piõóànmadhyadine gate . màsenà÷nan haviùyasya candrasyaiti salokatàm>% manuþ . etat pa¤cavidhaü càndràyaõam pipãlikàtanumadhyam, yavamadhyaü, yaticàndràyaõam, sarvatomukhaü ÷i÷usaüj¤a¤ca . yathàha jàvàlaþ %<ùipãlikàyavamadhyaü yaticàndràyaõantathà . càndràyaõantathà j¤eyaü caturthaü sarvatomukham . pa¤camaü ÷i÷usaüj¤a¤ca tulyaü puõyaphalodayam>% . kçùõapratipadamàrabhya màsamekaü yadà kriyate tadà pipãlikàmadhyaü bhavati, ÷uklapratipadàrambhe yavamadhyamubhayatràmàvàsyàyàmabhojanaü kçùõapratipadi caturda÷agràsabhojanàrambhe hràsakrameõa caturda÷yàmekagràsaþ amàvàsyàyaþmabhojanam evaü pràpnoti tathà ca vasiùñhaþ . %<màsasya kçùõapakùàdau gràsànadyàccaturda÷a>% . nanvevaü krameõa pa¤caviü÷atyuttaraü gràsa÷atadvayaü syàt na catvàriü÷adgràsàdhikaü ÷atadvayam tacca yàj¤avalkyenoktam %<yathà katha¤cit piõóànà¤catvàriü÷acchatadvayamiti>% . %<yathà katha¤cit piõóànàü tisro'÷ãtãþ samàhitaþ>% iti manunàpyuktam . ucyate saüyamadivase paurõamàsyàm amàvàsyàyàü và pa¤cada÷agràsabhojanena saükhyàpåraõasambhavàt atha và pa¤cada÷yàdikamevedaü vratam na pratipadàdikaü caturda÷yàmeva vratasaïkalpaþ . yathàha gotamaþ paurõamàsyàü pa¤cada÷a gràsàn bhuktvai kaikàpacayenàparapakùama÷nãyàt amàvàsyàyàmupoùya ekaikopacayena pårbapakùam, viparãtamekeùàm ÷aïkhalikhitau %<amàvasyàyàü vratopàyanaü yavamadhyam amàvasyàyàü pa¤cada÷a piõóàna÷nãyàt>% upàyanamàrambhaþ . yukta¤cedam avàsyàyàmapi pa¤cada÷akalàtmakasya candramasaþ såryapraviùñatvàt tata ekaikakalànirgamasya pratipadàdiùu vçddhi÷abda vàcyatvàt . jàvàlaþ %<ekaikaü vardhayegràsaü ÷ukle kçùõe ca hràsayet . amàvasyàü na bhu¤jãta yavamadhya¤caran dvijaþ . ekaikaü hràsayedgràsaü kçùõe ÷ukle ca vardhayet . paurõamàsyàü na bhu¤jãta pipãlitanumadhyamam>% . atra kalpataruvyàkhyànam . ekaikaü hràsayediti kçùõapratipadi pa¤cada÷agràsamàrabhya ekaikàpacayenàmàvàsyàyàmekogràsaþ tadanantaraü ÷uklapratimadi dvau gràsàvevaü vçddhikrameõa caturdasyàü pa¤cada÷a gràsàþ sampadyante paurõamàsyà¤copavàsa iti pipolikà tanumadhyaü càndràyaõam . çùicàndràyaõamàha yamaþ %<trãüstrãn piõóàn sama÷nãyàt niyatàtmà dçóhavrataþ . haviùyànnasya vai màsamçùicàndràyaõaü smçtam>% . atra catvàriü÷acchatadvayasaükhyà nàsti . gràsaparimàõamàha parà÷araþ %<kukkuñàõóapramàõantu yàvadvà pravi÷enmukham . evaü gràsaü vijànãyàcchuddhyarthaü kàya÷odhanam>% . sakala candràyaõa eva caturda÷yàmupavàsaü kçtvà'paradine pa¤cada÷yàü saüyamaþ kàryaþ . yathà baudhàyanaþ %<÷uklàü caturda÷ãmupavaset kçùõacaturda÷ãü và ke÷a÷ma÷runakhalomàni vàpayitvà>% ityàdyabhidhàya %<tithinakùatràdihomaü pratyahamuktavàn>% vistarabhayànna likhitam . atra sàmànyavratadharmaþ kartavyaþ . vi÷eùamàha yamaþ %<àrdravàsà÷caret kçcchraü snàtvà vastraü na pãóayet . aïgulyagrasthitaü gràsaü gàyatryà càbhimantrayet . bhakùayitvà upaspç÷ya punarevàbhimantrayet . àyasaü taijasaü pàtraü cakrotpannaü vivarjayet . asuràõàü hi tat pàtraü pànapàtramacakrajam>% acakrajaü kulàlacakràniùpannam . apare dharmà baudhàyanàdiùu draùñavyàþ . tena ekatriü÷addinasàdhyaü càndràyaõavratam . yàø smçø . %<tithivçddhyà caret piõóàn ÷ukle ÷ikhyaõóasammitàn . ekaikaü hràsayet kçùõe piõóaü càndràyaõaü caran . yathàkatha¤cit piõóànàü catvàriü÷acchatadvayam . màsenaivopabhu¤jãta càndràyaõamathàparam . kuryàttriùavaõa snàyã kçcchraü càndràyaõaü tathà . anàdiùñeyu pàpeùu ÷uddhi÷càndràyaõena tu . dharmàrthaü ya÷caredetaccandrasyaiti salokatàm>% atra (240) gràsasaükhyoktermadhye nopavàsa iti pratãyate tathà hi pratipàdàdipa¤cada÷asu gràsavardhanena bhakùaõe %<saikapadaghnapadàrdhamathaikàdyaïkayutiþ kila saïkalitàkhyeti>% lãlàø uktadi÷à (120) gràsasaükhyà, punaþ kçùõe hràsena tathaiva saükhyeti (240) bhojyagràsasaükhyà . tathàca samarthàsamarthabhedena anayorvyavasthoti siddhàntaþ .

#<indu÷ekhara># puø induþ ÷ekhare yasya . mahàdeve indramauõi ÷abde 936 pçø vivçtiþ . candra÷ekharàdayo'pyatra .

#<indåra># puø undåra + pçø uttvam . måùike jañàdhaø .

#<indra># puø idi--ran . 1 parame÷vare . %<indromàyàbhiþ pururåpa ãyate>% ÷rutiþ . dvàdà÷àdityamadhye 2 àdityabhede . te ca adityàü ka÷yapenotpàditàþ %<dhàtà'ryamà ca mitra÷ca varuõo'ü÷urbhagastathà . indrovivasvàn påùà ca parjanyo da÷amaþ smçtaþ . tatastvaùñà tatoviùõurajaghanyo jaghanyajaþ>% viùõudhaø . bhàø àø 65 aø tu indrasthàne ÷akranàmnà pañhitaþ yathà %<adityàü dvàda÷àdityàþ sambhåtà bhuvane÷varàþ . ye ràjannàmatastàüste kãrtayiùyàmi bhàrata! . dhàtàmitro'ryabhà ÷akro varuõastvaü÷ureva ca . bhago vivasvàn påùà ca savità da÷amaþ smçtaþ . ekàda÷astathà tvaùñà dvàda÷oviùõu rucyate . jaghanyajastu sarveùàmàdityànàü guõàdhikaþ>% . kalpabhedànnàmabheda iti na virodhaþ . 3 kuñajavçkùe 4 ràtrau ca dharaõiþ 5 bhàratavarùopadvãpabhede ÷abdamàø indradevatàke 6 jyeùñànakùatre viùkambhàdiùu yogeùu 7 ùaóviü÷e yoge chandogranthaprasiddhe ùaõmàtrà prastàve àdyantagurudvayena laghudvayamadhyena yute 8 caturthebhede . 9 devaràje sa ca manvantarabhedàt caturda÷avidhaþ yathà %<manvantaraü manurdevà manuputràþ sure÷varaþ . çùayo'ü÷àvatàra÷ca hareþ ùaóvidhamucyate>% bhàgaø 8 skaø 1 aø . itthaü manvantare ùaóbidhakãrtanãyamupakramya manvantarabhedena tattannàmàni kathitàni atonàmabhedàttasya caturda÷asaükhyà tatroktà yathà %<tuùità nàma te devàþ àsan svàyambhuve'ntare . marãcimi÷ràçùa yoyaj¤aþ suragaõe÷varaþ>% bhàgaø 8 skaø 1 aø . 1 manvantare yaj¤aþ . %<svàrociùo dvitãyastu manuragneþ suto'bhavat>% ityupakramya %<tatrendrorocanastvàsãt devà÷ca tuùitàdayaþ>% tatraiva . 2 maø rocanaþ . %<tçtãya uttamonàma priyavratasuto manuþ>% ityupakramya %<satyàveda÷rutà bhadràþ debà indrastu satyajit>% tatraiva . 3 maø satyajit %<caturthauttamabhràtà manurnàmnà ca tàmasaþ>% ityuø %<satyakà harayo vãrà devàstri÷ikha ã÷varaþ>% tatraiva . %<ã÷varaindraþ>% ÷rãdharaþ . 4 maø tri÷ikhaþ . %<pa¤camo raivatonàma manustàmasasodaraþ>% ityuø %<vibhurindraþ ÷uragaõà ràjan! bhåtarayàdayaþ>% tatraiva 5 aø . 5 maø vibhurnàma . %<ùaùñha÷ca cakùuùaþ putra÷càkùuùo nàma vai manuþ>% ityuø %<indro mantradrumastatra devà àsyàdayo matàþ>% tatraiva 5 aø . 6 maø mantradrumaþ . %<manurvivasvataþ putraþ ÷ràddhadeva iti ÷rutaþ . saptamo varta màno'yam>% ityupaø %<àdityàvasavorudrà vi÷ve devà marudgaõàþ . a÷vinàvçbhavo ràjannindrasteùàü purandaraþ>% . tatraiva aø 13 . 7 maø purandaraþ . %<aùñame'ntara àyàte sàvarõirbhavità manuþ>% ityuø %<tatra devàþ sutapaso virajà amçtaprajàþ . teùàü virocanasuto balirindro bhaviùyati>% 13 aø . 8 maø valiþ . %<navamo dakùasàvarõirmanurvaruõasambhavaþ>% ityupaø %<paromarãcigarbhàdyà devà indraþ ÷rutaþ smçtaþ>% tatraiva 13 aø . 9 maø ÷rutaþ . %<da÷amobrahmasàvarõirupa÷lokasutomahàn>% ityuø %<suvàsanaviruddhàdyà devàþ ÷agbhuþ sure÷varaþ>% 13 aø . 10 maø ÷ambhuþ . %<manurvai dharmasàvarõirekàda÷ama àtmavàn>% ityuø %<vihaïgamàþkàmagamànirvàõarucayaþ suràþ . indrastu vaidhçtasteùà mçùaya÷càruõàdayaþ>% 13 aø . 11 maø vaidhçtaþ . %<bhavità rudrasàvarõirnàma dvàda÷amã manuþ>% ityuø %<çtadhàmà ca deve÷o devà÷ca haritàdayaþ>% 13 aø . 11 maø çtadhàmà . %<manustrayoda÷obhavyo vedasàvarõiràtmavàn>% ityupaø %<devàþ sukarmasåtràmasaüj¤à indrodivaspatiþ>% 13 aø . 13 maø divaspatiþ . %<manurvà indrasàvarõi÷caturda÷ama eùyati>% ityuø %<pavitrà÷càkùuùàdevàþ ÷ucirindro bhaviùyati>% 13 aø . 14 maø ÷uciþ . puràõantaràdau nàmàntaràõi caturda÷a kalpabhedàdaviruddhàni . vistarabhayàttani nãktàni . evaü÷akranàmasaükhyàsàmyàt 10 caturda÷asaükhyàyàm . sa ca ÷acãpatiþ vçtràdihantà, pårvadigpàlaþ, vçùñidàyakaþ, amare÷aþ meùavçùaõaþ tasya putro jayantaþ, vanaü nandanaü hayauccaiþ÷ravàþ gajaairàvataþ, purã amaràvatã netràõi sahasraü vajramastram harãvàhaþ . vivçtistattacchabde dç÷yà . tasyànekavidhàni kàryàõi puràõàdau varõitàni vistarabhayànnoktàni manukàlaparyantaü tasyàdhikàrakàlastatsamàptau tasya prajàpateþ sakà÷àt brahmavidyàpràpteragre vakùyamàõatvàt kaivalyapràptiþ %<yoyo devànàü pratyabudhyata>% ityàdi÷ruteþ . ityetat nànà÷àstra÷rutãtihàseùu prasiddham svakàlamadhye'pi tvaùñçputravi÷varåpabadhajanitabrahmahatyàskandanabhiyà tasya svapadacyutiþ . tatpàpasya vibhajyànyatra saükràmase punaþ svapadapràptiþ . asuràdibhirapi balàdhikyava÷àt taü yudhi nirjitya kiyatkàlaparyantaü tatpade'dhikàrità pràptà ityapi puràõàdau prasiddham %<jitvà ca sakalàn devàn indro'bhånmahiùàsuraþ>% devãmàø ÷atà÷vamedhakaraõe anyasyàpi indratvapràptiyogyatetyatra indraloka÷abde pramàõaü vakùyate .
     inda÷ca prajàpatisakà÷àt eka÷atavarùaü brahmacaryàcaraõena brahmavidyàü pràpeti chàø uø varõitaü yathà yadàhureka÷ataü haikaü varùàõi maghavàn prajàpatau brahmacaryamuvàsa tasmai hãvàca . maghavan! martyaü và idaü ÷arãramàttaü mçtthunà tadasyàmçtasyà÷arãrasyàtmano'dhiùñhànamàtmà vai sa÷arãraþ priyàpriyàbhyàmàtto na vai sa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirastya÷arãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ ityàdi . maghavan! marthaü vai maraõadharmi ÷arãram . yanmanyase'kùyàdhàràdilakùaõaþ samprasàdalakùaõa àtmà mayokto vinà÷amevàpãto bhavatãti . ÷çõu tatra kàraõam . yadidaü ÷arãraü vai pa÷yasi tadetanmartyaü vinà÷i . taccàttaü mçtyunà grastaü santatameva . kadàcideva mriyata iti martyamityukte na tathà santràso bhavati yathà grastameva sadà vyàptameva mçtyunetthukte iti vairagyàrthaü vi÷eùa ityucyate àttaü mçtyuneti . kathaü nàma dehàbhimànato viraktaþ sannivartata iti . ÷arãramityatra sahendriyamanobhirucyate . taccharãramasya samprasàdasya tristhànatayà gamyamànasyàmçtasya maraõàdidehendriyamanodharmavarjitasyetyetat . amçtasyetyavenaivà÷arãratve siddhe punara÷arãrasyeti vacanaü vàyvàdivatsàvayavatvamårtimattve mà bhåtàmiti . àtmano bhogàdhiùñhànam àtmano và sata ãkùitustejo'bannàdikrameõotpannamadhiùñhànam jãvaråpeõa praviùya sadevàdhitiùñhatyasminniti vàghiùñhànam . yasyedamãdç÷aü nityameva mçtyugrastaü dharmàdharmajanitatvàtpriyàpriyavadadhiùñhànaü tadadhiùñhitastadbàn sa÷arãro bhavati . a÷arãrasvabhàvasyàtmanastadebà'haü ÷arãraü ÷arãrameva càhamityavivekàdàtmabhàvaþ sa÷arãratvam . ata eva sa÷arãraþ sannàtto grastaþ priyàpriyàbhyàm . prasiddhametat tasya ca na vai sa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorbàhyaviùayasaüyãgaviyogayornimittayorbàhyasaüyogaviyogau mameti manyamànasyàpahatirvinà÷a ucchedaþ santatiråpayornàstãti . taü punardehàbhimànàda÷arãrasvaråpavij¤ànena nirvartitavivekaj¤ànama÷arãraü santaü priyà'priye na spç÷ataþ . spç÷iþ pratyekaü sambadhyate priyaü na spç÷atyapriyaü na spç÷atãti vàkyadvayaü bhavati . na mlecchà÷ucyadhàrmikaiþ saha sambhàùeteti yadvat . dharmàdharmakàrye hitàhite, yato'÷arãratà etatsvaråpamiti . tatra dharmàdharmayorasambhavàttatkàryabhàvo dårata evetyato na priyàpriye spç÷ataþ . nanu yadi priyamapya÷arãraü na spç÷atãti yanmaghavatoktaü suùuptasya vinà÷amevàpãto bhavatãti tadevehàpyàpannam . naiùa doùo dharmàdharmakàryayoþ ÷arãrasambandhinoþ priyàpriyayoþ pratiùedhasya vivakùitatvàt %<a÷arãraü na priyàpriye spç÷ataþ>% ityàdi÷rutyà . àgamàpàyinorhi spar÷a÷abdo dçùño yathà ÷ãtaspar÷a uùõaspar÷a iti . na tvagneruùõaprakà÷ayoþ svabhàvabhåtayoragninà spar÷a eva bhavati . tathàgneþ saviturvoùõaprakà÷avatsvaråpabhåtasya nityasya priyasyàpi neha pratiùedho %<vij¤ànamànandam>% %<ànando brahmeti>% ÷rutibhyaþ ihàpi %<bhåmaiva sukham ityuktatvàt>% bhàø . ityupakramya bahåpade÷aþ kçtaþ . prapa¤castatra dç÷yaþ .
     indra÷ca devànàü madhye'ti÷ayena brahmavittamaþ tathàhi . kenopaniùadi asuravijaye devànàü mahimàbhimàne jàte tadabhimànàpanodanàrthaü yakùabhåtenàvirbhåtena parabrahmaõà agnivàùvorabhimànanirasane tayãrnivçttau dçóhabhaktimindraü pratyeva haimavatyupade÷ena tasyàti÷ayamahimà såcitaþ tato digmàtraü tadbhàùya¤cadar÷yate . %<brahma ha devebhyo vijigye tasya ha brahmaõo vijaye devà amahãyamta ta aikùantàsmàkamevàyaü vijayo'smàkamevàyaü mahimeti taddhaiùàü vijaj¤au tebhyo ha pràdurbabhåva tanna vyajànanta kimidaü yakùamiti . te'gnimabruvan jàtavedaþ! etadvijànãhi kimetadyakùamiti tatheti tadabhyadravattamabhyavadat ko'sãti agnirvà'hamasmãtyabravãjjàtavedà và ahamasmãti . tasmiüstvayi kiü vãryamityapãdaü sarvaü daheyaü yadidaü pçthivyàmiti . tasmai tçõaü nidadhàvetaddaheti tadupa preyàya sarvajavena tanna ÷a÷àka dagdhuü sa tata eva nivavçte naitada÷akaü vij¤àtuü yadetadyakùamiti>% keø uø . evaü vàyorapyabhimànanirasanamupavarõya %<athendramabruvanmaghavannetadvijànãhi kimetadyakùamiti tatheti tadabhyadravattattasmàttirodadhe . sa tasminnevàkà÷e striyamàjagàma bahu÷obhamànàmumàü haivavatãü tàü hovàca kimetadyakùamiti . sà brahmeti hovàca brahmaõo và etadvijaye mahãyadhvamiti tato haiva vidà¤cakàra brahmeti . yasmàdvà ete devà atitaràmivànyàndevàn yadagnirvàyurindraste hyena nnediùñhaü paspar÷uste hyenat prathamo vidà¤cakàra brahmeti tasmàdvà indro'titaràmivànyàn sa hyenannediùñhaü paspar÷a sa hyenat prathamo vidà¤cakàra brahmeti>% keø uø . tathendramabruvanmaghavannetadvijànãhi ityàdipårva vadindraþ parame÷varomaghavàn balavattvàttatheni tadabhyadravattasmàdindràdàtmasamãpagatàttadbrahma tirodaghe tirobhåtamindratvàbhimàno'titaràü niràkartavya ityataþ saüvàdamàtramapi nàdàt brahmendràya .
     tadyatra yasminnàkà÷e àkà÷aprade÷eàtmànaü dar÷ayitvà tiromåtamindra÷ca brahmaõastirodhànakàle yasminnàkà÷e àsãt sa indrastasminnevàkà÷e tasthau . kiü tadyakùabhiti dhyàyanna nivavçte'gnyàdivattasyeti yakùe bhaktiü buddhà vidyà umàråpiõã pràdurbhåtà strãråpà . sa indrastàmumàü sarveùàü hi ÷obhamànànàü ÷omanatamàü vidyàü tadà bahu÷obhamàneti vi÷eùaõamupapannambhavati . haivavatã hemakçtàbharaõavatãmiva bahu÷obhàmànàmityarthaþ . athavà umaiva himavato duhità haimavatã nityameva sarvaj¤ena ã÷vareõa sà vartata iti j¤àtuü samarthà iti kçtvà tàmupajagàma indrastàü ha umàü kilovàca papraccha bråhi kimetaddar÷ayitvà tirobhåtaü yakùamiti . sà brahmeti hovàca ha kila brahmaõa ã÷varasyaiva vijaye ã÷vareõaiva jità asurà yåyaü tatra nimittamàtraü tasyaiva vijaye yåyaü mahãyadhvaü mahimànaü pràpnutha . etaditi kriyàvi÷eùaõàrtham . mithyàmimàna÷ca yuùmàkameva mahimeti . tatastasmàdumàvàkyàddha eva vidà¤cakàra vrakte tãndro'vadhàraõàttato haiveti na svàtantryeõa . yasmàdagnivàyvindrà ete devà brahmaõaþ saüvàdadar÷anàdinà samãpamupagatàstasmàdai÷varyaguõairatitaràmiva ÷aktiguõàdibhirmahàbhyàgyairanyàndevànatitaràmati÷ayena ÷erate ivaite devàþ . iva÷abdo'narthako'vadhàraõàrtho và . yadagnirvàyurindraste hi devà yasmàdetadbrahma nediùñhamantikaü samãpaü priyatamaü paspar÷uþ spçùñavanto yathoktairbrahmaõaþ saüvàdàdiprakàraiste hi yasmàcca hetorenadbrahma prathamaþ prathamàþ pradhànàþ santa ityetadvidà¤cakàra vidà¤cakrurityetadbrahmeti . yasmàdagnivàyå apãndravàkyàdeva vidà¤cakratuþ indreõa hyumàvàkyàtprathamaü ÷rutaü brahmetyatastasmàdvai indro'titaràmati÷ayena ÷ete ivànyàndevàn, sa hyetannediùñhaü paspar÷a yasmàtsa hyenatprathamo vidà¤cakàra brahmeti bhàø 11 antaràtmani %<indiyamindraliïgamityàdi>% pàø 12 ai÷varyànvite triø . bhàve ran . 13 ai÷varye . 14 indra vàruõyàü strã ñàp . ràjaniø . %<indràyendo! pavasvate>% çø 9, 64, 22 . %<tadindrasandiùñamupendra! yadvacaþ>% màghaþ! . %<harã indrasya>% niruø . 15 nçpamàtre %<mahãmahendrastamavekùya sakùaõam>% naiùaø . %<ràùñrasyaitat kçtyatamaü ràj¤àü caivàbhiùecanam . anindramabalaü ràùñraüdasyavo'bhibhavantyuta>% bhàø ÷àø 67 aø devatàdvandveuttarapadasthasya nendrasya parasya na vçddhiþ àgnendram karma siø kauø liïgàdyarthe gha . indriyam . indriya÷abde vivçtiþ . indrojãvikàsya depapathàø kan tasya lup . indrastanmårtijãvikàvati lupi vyaktivacanatvàt puø . indrodevatà'sya aõ . indradevatàke haviràdau %<aindraü dadhyamàvasyàyàm>% ÷rutiþ . striyàü ïãp . %<aindryà gàrhapatyamupatiùñhate>% ÷rutiþ . %<aindrãtamasure÷varam>% devãmàø aindrã dik upamitasamàse uttarapadadasthaþ ÷reùñhaütvadyotakaþ manujendraþ vàraõendra ityàdi .

#<indraka># naø indrasya ràj¤aþ kaü sukhaüyatra . 1 samàgçhe hemaø . 6 taø . 2 indramukhe .

#<indrakarman># puø indrasyeva ai÷varyànvitaü karmàsya . viùõau %<indrakarmà mahàkarmà kçtakarmà kçtàgamaþ>% viùõusaø .

#<indrakãla># puø indramya kãla iva atyuccatvàt . 1 mandaraparvate indrasya kãla iva . 2 indradhvaje naø %<viùamendrakãlacatuùpatha÷vabhràõàmupariùñàt>% su÷ruø .

#<indraku¤jara># puø 6 taø . airàvate tasyàmçtamanthanakàle indreõa gçhãtatvàt tathàtvam yathàha %<÷vetairdantai÷caturbhistu mahàkàyastataþ param . airàvaõo mahànàgo'bhavadvajrabhçtà dhçtaþ>% bhàø àø 18 aø . indragaja÷akragajàdayo'pyatra .

#<indrakåña># puø indra ai÷varyànvitaþ kåño'sya . parvatabhede %<tatastu parvatàþ sapta ke÷avaü samupasthitàþ . jayanto vajayanto'tha nãlo rajataparvataþ . mahàmeruþ sakaistàsa indrakåña÷ca nàmataþ>% hariø 171 aø .

#<indrakçùña># naø kçùñaü karùaõaü bhàve kta tataþ astyarthe ac indreõa indrahetukavarùaõena karùaõajàtam . vçùñijalasampanne dhànyabhede %<indrakçùñairvatteyanti dhànyai÷caiva nadãmukhaiþ>% bhàø saø 5 aø .

#<indrakoùa># puø indrasya koùaiva sukhadàyakatvàt . 1 ma¤ce, 2 khañvàyà¤ca .

#<indragiri># puø indranàmà giriþ . mahendraparbate . indraparvatàdayo'pyatra .

#<indraguru># puø 6 taø . vçhaspatau indràcàryàdayo'pyatra .

#<indragopa># puø indro gopo rakùako'sya varùàbhavatvàttasya . varùàkàlike kãñabhede ÷akragopàdayopya'tra . %<aviralavapurasurendragopàþ>% kiràø . %<indragopakavarõàbhàü ÷uklavarõàü manojavàm>% bhàø saø 40 aø . ÷ubhratayà varõanàt %<råóhayauvanayà ÷akragopakàlohitaràgeõàü÷ukena>% kàdaø raktatayà varõanàcca tasya kãñasya daividhyaü rakta÷vetabhedàt .

#<indraghoùa># puø indra iti÷abdena vispaùñaü ghuùyate ghuùa--karmaõi gha¤ . indre %<indraghoùastvà vamabhiþ purastàt pàtu>% yajuø 5, 11 .

#<indracandana># naø indrapriyaü candanam ÷àø taø . haricandane ÷vetacandane ràjaniø .

#<indracàpa># puø indre indrasvàmike meghe càpaiva . 1 ÷akradhatuùi . %<vidyutvantaü lalitavanitàþ sendracàpa sacitràþ>% meghadåø . %<vidyutà sahitaþ såryaþ sendracàpe ghane yathà>% bhàø vaø 230 aø . tadutpattiprakàràdi vçhaø saø uktam indràyudha÷abde vivçtiþ 6 taø . 2 ÷akrasya ÷aràsane ca

#<indracirbhiñã># indrasyàtmanaþpriyà cirbhañã sàø taø . latàbhada . sà ca indratulyavarõakusumà puùpànvitama¤jarãkà dãrghavçntàyummaphalànvità kaùñvã ÷ãtavãryà pitta÷leùmakàsavraõadoùakçminà÷inã cakùuùyà ca ràjaniø .

#<indracchandas># naø indra iva saha treõa sahasragucchena chàdyate chada--asun niø nuñ . sahasragucche hàrabhede hemaø .

#<indrajanana># naø indrasyàtmanaþ janana dehasambandhabhedaþ . àtmanodehasambanghabhede . tadadhikçtya kçtaþ grantheþ cha . indrajananãyaü tadadhikàreõa kçte granthabhede naø .

#<indrajàla># naø indreõa kau÷alàdyai÷varyeõa jàlaü draùñurnetràvaraõaü yathàsthitavastudar÷anàkùamatvasàdhanàt, indrasya parame÷varasya jàlaü bhàyeva và . mantrauùadhàdinà anyathàsthitasya vastuno'nyathàtvena dar÷anasàdhane (kuhaka) (vàjã) 1 padàrthe 2 màyàråpe jàle ca . %<ataeva mahànto'syàþ pravadantãdrajàlatàm . etasmàt kimivendrajàlamaparaü yadgarbhavàsasthitaü reta÷ceta tihasta mastakapadaprodbhåtanànàïkuram . paryàyeõa ÷i÷utvayauvanajaràve÷airanekairvçtaü pa÷yatyatti ÷çõoti jighrati tathà gacchatyathàgaccha . dehavadvañadhànàmau suvicàryàvalokya tàm . kva dhànàþ kva ca và vçkùatmàmànmàyeti ni÷cin>% paø daø %<sthåõàkaõandrajàla¤ca saura¤càpi tathàrjunaþ . àgneya¤càpi saumya¤ca sasarja kurudanandanaþ>% bhàø vaø 274 aø . indreõa indrakçtena yogavi÷eùeõa jàlam . 3 kùadropàyabhede ca . indrajàla¤ca dravyavi÷eùasaüyogena addhutavastudar÷akavyàpàraþ (kimaùñari) iti saülaõóabhàùà prasiddhaþ mantradravyavi÷eùeõa vastuno'nyathà karaõavva . taccadattàtreyatantre mantravi÷eùasàdhyam vistaraõàbhihitam . indrajàlatanye tu oùadhivi÷e õa tathàcaraõaü yaduktaü tatodiïmàtraü pradar÷yate . %<athàtaþ saüpravakùyàmi cendrajàlamanuttamam>% ityupakramya %<athàtaþ saüpravakùyàmi oùadhãnàü vidhiü vare! yena vij¤ànamàtreõa sarvasiddhirbhaviùyati . mahàkàlasya vãjàni prasthamekaüsamàharet . dhàtrãrasena deve÷i! sapta vàràn vibhàvayeta . kartavyà guñikà tàü ta svenikùipya pàrbati! acireõaiva kàlena svayaü pàràvato bhavet . athàtaþ saüpravakùyàmi ÷çõa tvaü mama vallabhe! . chàgasya ÷ãrùaü saïgçhya tatra kçùõamçttiva rayitka pubardhastaravãgani vàpayet yatkàle tàni puùpitàni bhavanti tadà yasyopàra nikùipet sa chàgo bhavati . mayåra÷ãrùamàdàyakçùõacaturda÷yàü mçttikàü pårayet ÷aõavãjàni vàpayet yadà phalitaþ puùpito bhavati tadà ÷aõavãjàni grãüvàyàü bandhayet mayåro bhavati . kçùõacaturda÷yàü mayåra÷ãrùamàdàya kçùõamçttikàü pårayet kàrpàsavãjàni vàpayet tadà phalitàþ puùpità bhavanti puùpaphale saügçhya samastaü peùayitvà aïgaü vilipya pànãyamadhye pravi÷ya yadà jale tiùñhati tadà mayåro bhavati . kçùõakàka÷ãrùamàdàya kàkamàcãvãjàni vàpayet yadà phalità puùpità bhavati tatphalaü saügçhya mukhe prakùipya kàko bhavati . kàka iva gacchati mahyàmudgãrõe mokùaþ . pàravata÷ãrùamàdàya kçùõamçttikàü pårayitvà tilavãjàni vàpayet kùãrodakena secanãyaü yadà puùpito bhavati tadà mukhe saüsthàpya antarhito bhavati . teùàü phalànàü cårõaü kçtvà tena cårõena yaü spç÷ati sa kiïkaro bhavati . sarvasvaü dadàti . tàni tilàni saügçhya netrà¤janena saha piùñvà kapilàdugdhena guñikàü kàrayet saptaràtraü pàcayet tàü guñikàü mukhe nikùipya antarhito bhavati devairapi na dç÷yate manuùyàõàü kà kathà . udgãrõe puruùo bhavati . jãvedvarùa÷ataü striyaþ sarve janà÷ca va÷yà bhavanti . gçdhra÷iraþ samàdàya kçùõacaturda÷yàü kçùõamçttikàyàü nikùipet la÷unavãjàni vàpayet yadà phalaü puùpaü bhavati tadà puùyanakùatre puùpaü gçhãtvà a¤janena saha kapilàghçtena kajjalaü pàtayet cakùura¤janãyaü yàvat tàvat yojana÷ataü pa÷yati medinyàü, divà nakùatràõyapi pa÷yati . evaü uùñragardabhamahiùàdãnàü vçhajjãvànàü ÷irasi yat yatvãjaü yasya ÷irami vàpayet yadà puùpitaþ phalito bhavati tadà yasya vãjàni mukhe nikùipyante sa jãvo bhavati nàtra sandehaþ . màtulaïgasya målantu dhuståravãjakena ca . palàõóu puùpamàdàya såkùmacårõantu kàrayet . yo'sya gandhaü samàghràti sa ca snehena pa÷yati . dundubhiü pañahàü÷caiva ÷aïkhàü÷caiva tu lepayet . eùa bhåtopasçùñànàü kumàrãõàü gçheùu ca . bhåpatiü sevamànànàü tathà tatkarmajãvinàm . na càgnirdahyate ve÷ma yatraiùa so'gado bhavet . pàràvatasya hçdayaü cakùurjihvà ca ÷oõitam . a¤janaü rocanàyugmaü vanitàva÷akçt param . kapàlaü mànuùaü gçhya kanakasya phalàni ca . karpåraü madhusaüyuktaü nighçyya tilakena ca . nàrã và puruùo'nena va÷yo bhavati nitya÷aþ . eùa kàpàliko yogo va÷iùñhasya ÷ubhaü matam . narajihvàü samuddhçtya såkùmacårõantu kàrayet . jalena ca su÷ãtena dàpayettadvicakùaõaþ . pàne phale ca puùpe ca bhakùye bhojye ca dàpayet . prajàpatikulodbhåtà yadi sàkùàdarundhatã sàpi raktà priyaü yàti nànyaü puruùamicchati . haritàlaü ÷ma÷àne kçùõacaturda÷yàü kùiptvà kuùñhavimi÷raü gràhyam ava÷yaü va÷ãbhavet sa naraþ . naratailaü pretàmbaravartikaü kçtvà pàtreràtrau prajvàlyàrkavçkùaskandhe kajjvalaü kçtvà cakùuùã abhya¤jet yaü pa÷yati sa va÷yo bhavati . karõadantamalaü làlà svadehàkùimalatrayam . nàsikodbhavarakta¤ca cårõametadvalàyutam . etat sarvaü samuddhçtya guñikàü kàrayedbudhaþ . pànabhojanake deyaü va÷ãkaraõamuttamam . kàkajihvà vacà kuùñhamàtmano rudhiraü striyaþ . tadbhàttadannaü ka¤jiùñhà tagaraü gaurasarùapàþ . ÷ivanirmàlyasaüyuktaü samabhàgàni kàrayet . bhojye pàne'thavà deyaü strãõàntu va÷akàrakam . nityaü puruùamicchantãmçtamapyanugacchati . kçùõasarpasyàïgulapramàõaü ÷ira÷chittvàsyàsyaü sarùapàdibhiþ . pårayitvà chàyà÷uùakaü ÷oùayet . parataþ sarùapàn gràhayitvà tàni yasmai dãyate sa ba÷yo bhavati . pågãphalaü gilitvà'pànamàrgeõa nirgataü saügçhya dhustårarasàntaritaü kçtvà sapta dinàni påjayet . punaþ kuïkumacandanairadhivàsya yasmai dãyate sa va÷yo bhavati . dardurayugmaü gçhãtvà taddhåmena dàhayet . tadbhasma saha pànena va÷yakçt paramo mataþ . ajagandhasya pattràõi vacàü kuùñhena bhàvayet . ÷ma÷ànabhasmasaüyuktaü cårõa¤cettriùu durlabham . anenaiva ta cårõena yojayet trãü÷ca pàdapàn . puùpitaü phalitaü dçùñvà cårõaü vçkùàdvilagnayet . tat kùaõàt phalate vçkùo naranàroùu kà kathà . jihvàmåle saptaràtraü saindhavenàpi mi÷ritam . dadàti yasya pàneùu so'pi va÷yo bhavet kùaõàt . gopitaü saindhava¤caiva vçhatãphalameva ca . lepyametat prayoktavyaü naranàrãva÷aïkaram . udgàtuþ pakùamalina àtmano rudhirànvitam . strãpuüsayoþ pradàtavyaü va÷ãkaraõamuttamam . ÷vetàrkaü rocanàyuktamàtmamåtreõa peùayet . lalàñe tilakaü kçtvà trailokyaü kùobhayet kùaõàt . dçùñamàtreõa tenaiva sarvo bhavati kiïkaraþ . ÷vetàrkaü candanenaiva ra¤jayet saha lepayet . dãyate kasya cidvàpi pa÷càt dàso bhaviùyati . madhåkaü saha tailena sàrùapeõa tu peùayet . etena pàõimabhyajya bhartrà sà sahità svapet . saüvçtte saithunãbhàve patirdàso bhaviùyati>% . %<yàni kàni ca vãjànyaïkolatailena melayet . saphalo jàyate vçkùaþ siddhiyoga udàhçtaþ . ÷avamukhe vindumàtraü tattailaü niþkùiped yadi . ekayàmaü bhavet jãvo nànyathà ÷aïkaroditam . ÷igruvãjasthitaü tailaü pàràvata purãùakam . varàhasya vasàyuktaü gçhãtvà ca samaü samam . gardabhasya vasàyuktaü haritàlaü manaþ÷ilàm . ebhistu tilakaü kçtvà yathà laïke÷varonçpaþ . ulluviùñàü gçhãtvà tveraõóatailena peùayet . yasyàïge nikùipet vindu sakùipto jàyate dhruvam . sarpadantaü gçhãtvà tu kçùõavç÷cikakaõñakam . kçkalàraktasaüyuktaü såkùmacårõantu kàrayet . yasyàïge nikùipeccårõaü sadyo yàti yamàlayam . sindåraü gandhakaü tàlaü samaü piùñvà manaþ÷ilàm . talliptavastraü ÷irasi agnivat dç÷yate ghruvam . arkakùãraü vañakùãraü kùãraü óumbarasambhavam . gçhãtvà pàtrake lipte jalapårõaü karoti ca . dugdhaü tatra bhavet sadyo mahàkautukakautukam . aïkolatailaliptàïgo dç÷yate ràkùasàkçtiþ . palàyante naràþ sarve pa÷upakùigajà hayàþ . aïkolasya tu tailena dãpaü prajvàlayennaraþ . ràtrau pa÷yati bhåtàni khecaràõi mahãtale . budhe và ÷anivàre và kçkalàü gràhya yatnataþ . ÷atrurmåtrayate yatra kçkalàü tatra niþkùipet . nikhanedbhåmimadhyeùu uddhçte ca punaþ sukhã . napuüsakaübhavet satyaü nànyathà ÷aïkaroditam . gandhakaü haritàla¤ca gomåtra¤ca viùaü tathà . såkùmacårõamayaü kçtvà ki¤cidvahniü viniþkùipet . vighnàþ sarve palàyante yathà yuddheùu kàtaràþ>% dattàtreya tantre 11 pa0

#<indrajàlika># triø indrajàla ÷ilpatayà'styasya ñhan . indrajàlakàrake . ini indrajàlãtyapyatra striyàü ïãp .

#<indrajit># puø indraü jitavàn ji--bhåte kvip . ditivaü÷ãye asurabhede càkùuùamanvantare %<dityàþ putradvayaü jaj¤e ka÷yapàditi vi÷rutam . hiraõyaka÷ipu÷caiva hiraõyàkùa÷ca vãryavàn>% . ityupakramya tatputrapautràdivarõane %<indrajit sarvajiccaiva vajranàbhastathaiva ca>% harivaüø 3 aø . 2 ràvaõaputre meghanàde ca %<putramindrajitaü vãraü ràvaõaþ pratyadhàvata . jahi ràmamamitraghna sugrãva¤ca salakùmaõam . tvayà hi mama satputra! ya÷odãptamupàrjitam . jitvà vajradharaü saükhye sahasràkùam ÷acãpatim>% bhàø vaø 287 . %<tau vãrau ÷arabandhena baddhàvindrajità raõe>% bhàø vaø 288 aø .

@<[Page 945b]>@
#<indrajiddhantç># puø indrajitaü hanti hana--tçc 6 taø . da÷arathàtmaja lakùmaõe . taddhananakathà . %<avidhyadindrajittãkùõaiþ saumitri marmabhedibhiþ . saumitri÷cànalaspar÷airavidhyadràvaõiü ÷araiþ>% . ityupakramya %<aikenàsya dhanuùmantaü vàhuü dehàdapàtayat . dvitãyena ÷areõàsya bhujaü bhåmau nyapàtayat . tçtãyena tu vàõena pçthudhàreõa bhàsvatà . jahàra sunasa¤càpi ÷iro bhràjiùõukuõóalam . vinikçttabhujaskangha kabandhaü bhãmadar÷anam . taü hatvà såtamapyastrairjaghàna balinàü varaþ>% bhàø vaø 228 aø .

#<indratàpana># puø indraü tàpayati tapa + õic + lyu . 1 asurabhede %<indratàpanavàtàpã ketumàn valadarpitaþ>% asuranàmotkãrtane harivaüø 26 aø . 2 meghanàde ca . da÷agrãva÷ca bàlã ca megharàjo da÷àvaraþ . ñiññibhoviñabhåta÷ca saühràda÷cecandratàpanaþ bhàø saø paø 0 aø varuõasabhàvarõane .

#<indratåla># naø indrasyeva tålamàkà÷e uóóãyamànatvàt . àkà÷e marutà càlyamàne kàrpàse såtre trikàø .

#<indratoyà># strã indramai÷varyànvitaü toyamasyàþ, indreõa påritaü toyamasyà và . gandhamàdanasamãpasthe nadãbhede . %<indratoyàü samàsàdya gandhamàdanasannidhau>% bhàø anuø paø 24 .

#<indradamana># puø %<bàõasya cendradamano lauhityàmudapadyata>% harivaüø 3 aø ukte bàõàsuraputrabhede .

#<indradàru># puø indrasya taddhvajasya sàdhanaü dàru . devadàruvçkùe . indradhvaja÷abde 946 pçùñhe tasya taddhvajasàdhanatvam dç÷yam . indradrumàdayo'pyatra .

#<indradyumna># indrasyeva dyumnaü dhanamasya . bhàlaveye 1 çùibhede 2 asuràbatàraràjabhede 3 ràjabhede ca . tatra asuraråponçpaþ kçùõena hataþ yathà . %<indradyumnohataþ kopàdyuvana÷ca kaserumàn . hataþ saubhapatiþ ÷àlvastvayà saubhaü ca pàtitam>% bhàø vaø 12 adhyàye kçùõaü prati vyàsavàkyam . çùibhedastu . tataste bràhmaõàþ sarve vakaü dàmbhyamapåjayannityupakramya %<dvaipàyano nàrada÷ca jàmadagnaþ pçthu÷ravàþ . indradyumnobhàlavi÷ca kçtacetàþ sahasrapàt>% iti katicit bràhmaõànabhidhàyàha . %<ete cànye ca bahavobràhmaõà sa÷itavratàþ . ajàta÷atrumànarcuþ purandaramivarùayaþ>% bhàø vaø 26 aø . ràjabhedastu màrkaõóeyàdapi pràcãnaþ tatkathà bhàø vaø 198 aø . yudhiùñhira prati màrkaõóeyavàkyam . %<sa tànuvàcàsti khalu ràjarùirindradyumne nàma kùoõapuõyastridivàt pracyutaþ kãrtirme vyucchinneti sa màmupàtiùñhadatha pratyabhijànàti màü bhavàniti . tamahamabravaü na vayaü vàsàyanikàþ kàryaceùñàkulatvànna pratyabhijànàmyàtmano'rthànàmanuùñhànaü na ÷aroropatàpenàtmanaþ samàrabhàmo'rthànàmanuùñhànaü sa màmuvàca astyanyastvatta÷cirajàta iti tamahamabravam asti khalu himavati pràvàrakaõõo nàmolåkaþ prativasati sa matta÷cirajàto bhavantaü yadi jànãyàditaþ prakçùñe càdhvani himavàüstatràsau prativasatãti . tataþ sa mamà÷vo bhåtvà tatràvahadyatra babhåvolåkaþ athainaü sa ràjà papraccha pratijànàti màü bhavàniti . sa mahårtamiva dhyàtvà'bravãdenaü nàbhijànàmi bhavantamiti . sa evamukta indradyumnaþ punastamulåkamabravãdràjarùiþ . athàsti ka÷cidbhavataþ sakà÷àccirajàta iti sa evamukto'vravãdasti khalvindradyumnaü nàma sarastasminnàóãjaïgho nàma vakaþ prativasati so'smatta÷cirajàtatarastaü pçccheti . tata indradyumno mà¤colåkamàdàya tatsaro'gacchadyatràsau nàóãjaïgho nàma vako babhåva . so'smàbhiþ pçùño bhavànimamindradyumnaü ràjànamabhijànàti sa enaü muhårtaü dhyàtvà'bravãnnàbhijànàmyahamindradyumnaü ràjànamiti tataþ so'smàbhiþ pçùñaþ ka÷cidbhavato'nya÷cirajàtataro'stãti sa no'bravãdasti khalvasminneva sarasyakåparo nàma kacchapaþ prativasati sa matta÷cirajàtataraþ sa yadi katha¤cidabhijànãyàdimaü ràjànaü tamakåpàraü pçcchadhvamiti . tataþ sa vakastamakåpàraü kacchapaü vij¤àpayàmàsaü . astyasmàkamabhipretaü bhavantaü ka¤cidarthamabhipraùñuü sàdhvàgamyatàü tàvaditi tacchrutvà kacchapastasmàt sarasaþ utyàyàbhyagacchadyatra tiùñhàmo vayaü tasya sarasastãre àgata¤cainaü vayamapçcchàma bhavànimamindradyumnaü ràjànamabhijànàtãti . sa muhårtaü dhyàtvà vàùpasampårõanayana udvignahçdayo vepamàno visaüj¤akalpaþ prà¤jalirabravãt . kathamahamenaü na pratyabhij¤àsyàmãha hyanena sahasrakçtva÷citiùu yåpà àhitàþ . sara÷cedamasya dakùiõàbhirdattàbhirgobhiratikramamàõàbhiþ kçtam . atra càhaü prativasàmãti . athaitan sakalaü kacchapenodàhçtaü ÷rutvà tadanantaraü devalokàddevarathaþ pràduràsãràdvàca÷cà÷råyanta indradyumnaü prati prastutaste svargo yathocitaü sthànaü pratipadyasva kãrtimànasyavyagro yàhãti>% . etatsara÷coktavàkye varõitaü taccàdhikçtya . %<indradyumnasaraþ pràpya haüsakåñamatàtya ca . ÷ata÷çïgaü mahàràja tàpasaþ mamatapyata>% ityukteþ ÷ata÷çïgaparvatasamãpe haüsakåñànantaraü tatsaraþ iti gamyate . %<haüsakåñasya yacchçïgamindradyumnasaraþ prati>% iti harivaüø 157 ukte÷ca haüsakåñasannikçùñatvamasyàvagamyate . puruùottamamårtiprakà÷aka÷càparaþ puruùottama÷abde tadvivçtirvakùyate .

#<indradru># puø indrasya indradhvajàrthodruþ . 1 arjunavçkùe . tasya taddhvajanirmàõõe prathamopàttatvàt tathàtvam . indradhvaja÷abde vivçtiþ . indranàmà druþ . 2 kuñajavçkùe ràjaniø .

#<indradruma># naø indradruvat vigrahaþ . arjunavçkùe ÷abdaraø .

#<indradhanus># naø indre indrasvàmike meghe dhanuriva . indràyudha ÷abdevakùyamàõe padàrthe %<vidyuto'÷animeghàü÷ca rohitendra dhanåüùi ca>% manuþ . tasya çjutve rohitatvam . vakratve indradhanuùñvamiti bhedaþ .

#<indradhvaja># puø indrasya tatsantoùàrthodhvajaþ . bhàdra÷ukla dvàda÷yàü svaràjye vçùñyàdi÷asyavçddhyarthaü tatprãtaye ràj¤à kriyamàõe dhvaje tadutpattitatkaraõaprakàràdi dar÷itaü vçhatsaühitàyàü yathà brahmàõabhåcuramarà bhagava¤chaktàþ sma nàsuràn samare . pratiyodhayitumatastvàü ÷araõyaü ÷araõaü samupayàtàþ . devànuvàca bhagavàn kùãrode ke÷avaþ sa vaþ ketum . yaü dàsyati taü dçùñvà nàjau sthàsyanti vo daityàþ . labdhavaràþ kùãrodaü gatvà te tuùñuvuþ suràþ sendràþ . ÷rãvatsàïkaü kaustubhamaõikiraõodbhàsitoraskam . ÷rãpatimacintyamasamaü samantataþ yarvadehinàü såkùmam . paramàtmànamanàdiü viùõumavij¤àtaparyantam . taiþ saüstutaþ sa devastutoùa nàràyaõo dadau caiùàm . dhvajamasurasurabadhåmukhakamalavanatuùàratãkùõàü÷um . taü viùõutejobhavamaùñacakre rathe sthitaü bhàsvati ratnacitre . dedãpyamànaü ÷aradãva såryaü dhvajaü samàsàdya mumoda ÷akraþ . sakiïkaõãjàlapariskçtena srakchatraghaõñàpiñakànvitena . samucchritenàmararàó dhvajena ninye vinà÷aü samare 'risainyam . uparicarasyàmarapo vasordadau cedipasya veõumayãm . yaùñiü tàü sa narendro vidhivatsampåjayàmàsa . prãto mahena maghavàn pràhaivaü ye nçpàþ kariùyanti . vasubalahemavantaste bhuvi siddhàj¤à bhaviùyanti . muditàþ prajà÷ca teùàü bhayarogavivarjitàþ prabhåtànnàþ . dhvaja eva càbhidhàsyati jagati nimittaiþ phalaü sadasat . påjà tasya narendrairbahuvçddhijayàrthibhiryathà pårvam . ÷akràj¤ayà prayuktà tàmàgamataþ pravakùyàmi . tasya bivànaü ÷ubhakaraõadivasanakùatramaïgalamåhårtaiþ . pràsthànikairvanamiyàddaivaj¤aþ såtradhàra÷ca . udyànadevatàlayapitçvanavalmãkamàrgacitijàtàþ . kubjordhva÷uùkakaõñakivallãvandàkayuktà÷ca . bahuvihagàlayakañhorapavanànalapãóità÷ca ye taravaþ . ye ca syuþ strãsa¤j¤à na te ÷ubhàþ ÷akraketvarthe . ÷reùñho'rjuno'÷vakarõaþ priyakaghavodumyarà÷ca pa¤caite . eteùàmanyatamaü pra÷astamathavà'maraü vçkùam . nauràsitakùitibhavaü sampåjya yathàvidhi dvijaþ pårbam . vijane sametya ràtrau spçùñvà bråyàdimaü mantram . %<yànãha vçkùe bhåtàni tebhyaþ svasti namo'stu vaþ . upahàraü gçhãtvemaü kriyatàü vàsaparyayaþ . pàrthivastvàü varayate svasti te'stu nagottama! . dhvajàrthaü devaràjasya påjeyaü pratigçhyatàm>% . chindyàt prabhàtasamaye dçkùamudakpràïmukho 'pivà bhåtvà . para÷orjarjara÷abdo neùñaþ snigdho ghana÷ca hitaþ . nçpajayadamavidhvastaü patanamanàku¤cita ca pårvodak . avilagnaü cànyatarau viparãtamatastyajetpatitam . chittvàgre caturaïgulamaùñau måle jale kùipedyaùñim . uddhçtya puradvàraü ÷akañena nayenmanuùyairvà . arabhaïge balabhedo nemyà nà÷o balasya vij¤eyaþ . arthakùayo'kùabhaïge tathàõimaïge ca vardhakinaþ . bhàdrapada÷uklapakùasyàùñamyàü nàgarairvçto ràjà . daivaj¤asacivaka¤cukiviprapramukhaiþ suveùadharaiþ . ahatàmbarasaüvãtàü yaùñiü paurandarãü puraü pauraiþ . sraggandhadhåpayuktàü prave÷ayecchraïkhatåryaravaiþ . rucirapatàkàtoraõavanamàlàlaïkçtaü prahçùñajanam . sammàrjitàrcitapathaü suveùagaõikàjanàkãrõam . abhyarcitàpaõagçhaü prabhåtapuõyàhavedanirghoùam . nañanatakageyaj¤airàkãrõacatuùpathaü nagaram . tatra patàkàþ ÷vetà vijayàya bhavanti rogadàþ pãtàþ . jayadà÷ca citraråpà raktàþ ÷astraprakopàya . yaùñhiü prave÷antãü nipàtayanto bhayàya nàgàdyàþ . bàlànàü tala÷abde saïgràmaþ sattvayuddhe bà . santakùya punastakùà vidhivadyaùñiü praropayedyantre . jàgaramekàda÷yàü nare÷varaþ kàrayeccàsyàþ . sitavastroùõãùadharaþ purohitaþ ÷àkravaiùõavairmantraiþ . juhuyàdagniü sàüvatsaro nimittàni mçhõãyàt . iùñodravyàkàraþ surabhiþ snigdho ghanã'nalo'cirùmàn . ÷ubhakçdato'nyo neùño yàtràyàü vistaro'bhihitaþ . svàhàvasànasamaye svayamujjvalàrciþ snigdhaþ pradakùiõa÷ikho hutabhug nçpasya . gaïgàdivàkarasutàjalacàruhàràü dhàtrãü samudrarasanàü va÷agàü karoti . càmãkarà÷okakuraõñakàõóavaidåryanãlotpalasannibhe'gnau na . vidhvàntamantarbhavane'vakà÷aü karoti ratnàü÷uhataü nçpasya . yeùàü rathaughàrõavamedhadantinàü saümasvanàü'gniryadivàpi dundurbhaþ . teùàü madàndhebhaghañàvighaññità bhavanti yàne timiropamà di÷aþþ . dhvajakumbhahayebhabhåbhçtàmanuråpe va÷ameti måbhçtàm . udayàstadharàdharàdharà himavadvindhyapayodharà dharà . dviradamadamahãsarojalàjairghçtamadhunà ca hutà÷ane sagandhe . praõatançpa÷iromaõiprabhàbhirbhavati pura÷churiteva bhårnçpasya . uktaü yaduttiùñhati ÷akraketau ÷ubhà÷umaü saptamarãciråpaiþ . tajjanmayaj¤agraha÷àntiyàtràvivàhakàleùvapi cintanãyam . guóapåpapàyasàdyairviprànabhyarcyadakùiõàbhi÷ca . ÷ravaõena dvàdasyàm upoùyà'nyatra và ÷ravaõàt . ÷akrakumàryaþ kàryàþ pràha manuþ sapta pa¤ca và ta¤j¤aiþ . nandopanandasa¤j¤aiþ pàdenàrdhena cocchràyàn . ùoóa÷abhàgàbhyadhike jayavijaye dve vasundhare cànye . adhikà ÷akrajanitrã madhye 'ùñàü÷ena caitàsàm . prãtaiþ kçtàni vibudhairyàni purà bhåùaõàni suraketoþ . tàni krameõa dadyàt piñakàni vicitraråpàõi . raktà÷okanikà÷aü caturasraü vi÷vakarmaõà prathamam . rasanà svayambhuvà ÷aïkareõa cànekavarõadharã! aùñà÷ri nãlaraktaü tçtãyamindreõa bhåùaõaü dattam . asitaü yama÷caturthaü masårakaü kàntimadayacchat . ma¤jiùñhàbhaü varuõaþ ùaóa÷ri tatpa¤camaü jalorminibham . màyåraü keyåraü ùaùñhaü vàyurjaladanãlam . skandaþ svaü keyåraü saptamamadadaddhvajàya bahucitram . aùñamamanalajvàlàsaïkà÷aü havyabhugdattam . vaidåryasadç÷amindurnavam graiveyakaü dadàvanyat . rathacakràbhaü da÷amaü såryastvaùñà prabhàcayairyuktam . ekàda÷amudvaü÷aü vi÷ve devàþ sarojasaïkà÷am . dvàda÷amapi ca niva÷aü munayo nãlotpalàbhàsam . ki¤cidghvajordhvanirgatamupari vi÷àlaü trayoda÷aü ketoþ . ÷irasi vçhaspati÷ukrau làkùàrasasannibhaü dadatuþ . yadyadyena vinirmitamamareõa vibhåùaõaü dhvajasyàrthe . tattattardaivatyaü vij¤àtavyaü vipa÷cidbhiþ . dhvajaparimàõatryaü÷aþ paridhiþ prathamasya bhavati piñakasya . parataþ prathamàtprathamàdaùñàü÷àùñàü÷ahãnàni . kuryàdahani caturthe påraõamindradhvajasya ÷àstraj¤aþ . manunà càgamagotàn mantrànetàn pañhenniyataþ . %<haràrkavaivasvata÷akrasomairdhane÷avai÷vànarapà÷abhçdbhiþ . maharùisiddhaiþ sadigapsarobhiþ ÷ukràïgiraþskandamarudgaõai÷ca . yathà tvamårjaskara . naikaråpaiþ samarcitastvàbharaõairudàraiþ . tatheha tànyàbharaõàni deva! ÷ubhàni samprãtamanà gçhàõa . ajo 'vyayaþ ÷à÷vata ekaråpo viùõurvaràhaþ puruùaþ puràõaþ . tvamantakaþ sarvaharaþ kç÷ànuþ sahasra÷ãrùà ÷atamanyurãddhyaþ . kaviü saptajihvaü tràtàraü tvàm indramavitàraü sure÷am . ÷akraü vçtrahaõaü suùeõam asmàkaü vãrà uttare bhavantu>% . prapåraõe cocchrayaõe prave÷e snàne tathà màlyavidhau visarge . pañhedimànnçpatiþ sopavàso mantrà¤chubhàn puruhåtasya ketoþ . chatradhvajàdar÷aphalàrdhacandrairvicitramàlàkadalãkùudaõóaiþ . savyàlasiühaiþ piñakairgavàkùairalaïkçtaü dikùu ca lokapàlaiþ . acchinnarajjvà dçóhakàùñhamàtçkaü vi÷liùñayantràrgalapàdatoraõam . utthàpayellakùma sahasracakùuùaþ sàradrumàbhagnakumàrikànvitam . aviratajanaràvaü bhaïgalà÷ãþpraõàmaiþ pañupañahamçdaïgaiþ ÷aïkhabheryàdibhi÷ca . ÷rutivihitavacobhiþ pàpañhadbhi÷ca vipraira÷ubharahita÷abdaü ketumutthàpayãta . phaladadhighçtalàjàkùodrapuùpàgrahastaiþ praõipatita÷irobhistuùñuvadbhi÷ca pauraiþ . dhçtamanimiùabhartuþ ketumã÷aþ prajànàm arinagaranatàgraü kàrayeddvióbadhàya . nàtidrutaü na ca vilagvitamaprakampyam anvastamàlyapiñakàdivibhåùaõaü ca . utthànamiùñama÷ubhaü yadato 'nyayà syàt tacchàntibhirnarapateþ ÷amayetpurodhàþ . kravyàdakau÷ikakapotakakàkakaïkaiþ ketusthitairmahadu÷anti bharya nçpasya . càùeõa càpi yuvaràjabhayaü vadanti ÷yeno vilocanabhayaü nipatan karoti . chatrabhaïgapatane nçpamçtyustaskaràdvasu karoti nilãnam . hanti càpyatha purohitamulkà pàrthivasya mahiùãma÷ani÷ca . ràj¤ovinà÷aü patità patàkà karotyavçùñiü piñakasya pàtaþ madhyàgrabhåleùu ca ketubhaïgo nihanti mantrikùitipàlaporàn . dhåmàvçte ÷ikhibhayaü tamasà ca moho vyàlai÷ca bhagnapatitairna bhavantyamàtyàþ . glàyantyudakprabhçti ca krama÷o dvijàdyà bhaïge ca vardhakibadhaþ kathitaþ kumàryàþ . rajjåtsaïgacchedane bàlapãóà ràj¤o màtuþ pãóanaü màtçkàyàþ . yadyatkuryurbàlakà÷càraõà và tattattàdçgbhàvi pàpaü ÷ubhaü và . dinacatuùñayamutthitamarcitaü samabhipåjya nçpo'hani pa¤came . prakçtibhiþ saha lakùma visarjayed balabhidaþ khabalàbhivivçddhaye . uparicaravasupravartitaü nçpatibhirapyanu santataü kçtam . vidhimimamanumanya pàrthivã na ripukçtaü bhayamàpnuyàditi dhvaja pramàõàdi tiø taø kàliø puø ukta yathà . %<arjuno'pya÷vakarõa÷ca priyakodhavaeva ca . auóumbara÷ca pa¤caite ketvarthe sattamàþ smçtàþ . anye ca devadàrvàdyàþ ÷àlàdyàstaravastathà . ta¤ca vçkùaü tudedàtrau spçùñvà mantramimaü pañhet>% . tudet cchedayet . %<yàni vçkùe tu bhåtàni tebhyaþ svasti namo'stu vaþ . upahàraü gçhãtvema kriyatàü vàsaparyayaþ . pàrthivastvàü varayate svasti te'stu nagottama! . dhvajàrthaü devaràjasya påjeyaü pratigçhyatàm>% . tato'pare hni taü chitvà målamaùñàïgulaü punaþ . jale kùipettadagrasya cchittvaivaü caturaïgulam . tato nãtvà puradvàraü ketuü nirmàya tatraiva . ÷uklàùñamyàü bhàdrapade ketuü vediü prave÷ayet . dvàviü÷addhastamànastu adhamaþ keturucyate . dvàtriü÷attu tatojyàyàn dvàcatvàriü÷aduttamaþ . kumàryaþ pa¤ca kartavyàþ ÷akrasya nçpasattama! . ÷àlamayyastu tàþ sarvàstvaparàþ ÷akramàtçkàþ . ketoþ pàdapramàõena kàryàþ ÷akrakumàrikàþ . màtçkàrdhapramàõàttu yantraü hastadvayaü tathà . evaü kçtvà kumàrã÷ca màtçkà ketumeva ca . ekàda÷yàü site pakùe yaùñãnàmadhivàsanam . adhivàsya tatoyaùñã rgandhadvàràdimantrakaiþ . dvàda÷yàü maõóalaü kçtvà vàsavaü vistçtàtmakam . acyutaü påjayitvàdau ÷akraü pa÷càt prapåjayet . ÷akrasya pratimàü kuryàt kànakãü dàravãü tathà kànakãü kanakamayãm anyataijasabhåtàü và sarvàbhàve tu mçõmayãm . tàü maõóalasya madhye tu påjayitvà vi÷eùataþ . tataþ ÷ubhe muhårte tu ketumutthàparennçpaþ . %<vajrahasta! suràrighna! bahunetra! purandara! . kùekàrthaü sarvalokànàü påjeyaü pratigçhyatàm . ehyehisarvàmarasiddhasaïghairabhiùñutobajradharàmare÷a! . samutthitastvaü ÷ravaõàdyapàde gçhàõa påjàü bhagavannamaste>% . iti mantreõa tantreõa nànànaivedyavandanaiþ . ghañeùu da÷a dikpàlàn grahàü÷ca paripåjayet . sàdhyàdãn sakalàn devàn màtéþ sarvàstvanukramàt . tataþ ÷ubhe muhårte tu j¤ànivardhakisaüyutaþ . ketåpatthànabhåmintu yaj¤avedyàstu pa÷cime . vipraiþ ùurohitaiþ sàrdhaü gacchedràjà sumaïgalaiþ . rajjubhiþ pa¤cabhirbaddhaü yantra÷liùñaü samàtçkam . kumàrãbhi÷ca sayuktaü dikpàlànà¤ca paññakaiþ . yathàvarõairyathàde÷airyojitairvastraveùñitaiþ . yutaü taü kiïkiõãjàlairvçhadghaõñàóhyacàmaraiþ . citramàlyàmvare÷càpi caturbhiþparitoraõaiþ . utthàpayenmahàketuü ràjà màtyaiþ ÷anaiþ ÷anaiþ . pratimàü tàü nayenmåla ketoþ ÷akraü vicintayan . yajettu pårbavattatra ÷acãü màtalimeva ca . jayantaü tanayaü tasya vajramairàvataü tathà . grahàü÷càrbhyacya dikpàlàn sarvà÷ca gaõadevatàþ . påjitànà¤ca devànàü ÷a÷vaddhomaü samàcaret . homàntetu baliü dadyàt vàsavàya mahàtmane . tilaü ghçtaü càkùata¤ca puùpaü dårvàü tathaiva ca . etaistu juhuyàdetàn svaiþ svairmantrairnarottamaþ . tatohomàvasàne tu bràhmaõànapi bhojayet . evaü prapåjayennitya saptaràtraü dine dine . tràtàramiti mantro'ya vàsavasya paraþ priyaþ . evaü kçtvà divàbhàge ÷akrotthàpanamàditaþ . ÷ravaõarkùayutàyà¤ca dvàda÷yàü pàrthivaþ svayam . antapàde bharaõyàsta ni÷i ÷akraü visarjayet . supteùu sarvalokeùu yathà ràjà na pa÷yati . %<sàrdhaü suràsuragaõaiþ purandara! ÷atakrato! . upahàraü gçhãtvemaü mahendradhvaja gamyatàm>% utpàte saptaràtràõi tathopaplavadar÷ane . vyatãtya ÷anibhaumau ca anyarkùe'pi visarjayet . yasminkasmin dine caiva såtakànte visarjayet . tathà rakùennçpaþ ketuü na pate cchakuniryathà . ÷anaiþ ÷anaiþ pàtayettaü yathotthàpanamàditaþ . visçùñaü ÷akraketuü taü sàlaïkàra tathà ni÷i . kùipedanena mantreõa agàdhe salile nçpaþ . %<tiùñha keto! mahàbhàga! yàvatsaüvatsaraü jale . bhavàya sarvalokànàmantaràyavinà÷aka!>% . utthàpayettåryaravaiþ sarvalokasya vai puraþ . evaü yaþ kurute påjàü vàsavasya mahàtmanaþ . na tasya ràjye durbhikùaü natayo nàpyadharmakçt . %<indradhvajasamutthàna pramàdànna kçtaü yadi . tadà dvàda÷ame varùe kartavyaü nàntarà punaþ>% tiø taø bhaviùyaø . pa¤camàùñamadinayorvisarjane ÷aktyapekùayà vyavasthà . indraketu÷akradhyajàdayo'pyatra .

#<indranakùatra># naø . indrasvàmikaü nakùatram . 1 jyeùñhànakùatre tasya tatsvàmikatvàt tathàtvam . a÷leùà÷abde 499 pçùñhe nakùatre÷varà uktàþ . indranàmakaü nakùatram . 2 phalgunãnakùatre ca . phalgunãnakùatrasya indranàmakatvamàha ÷ataø bràø 2, 1, 2, 11 . yathà %<phalgunãùvagnã àdadhãta . età và indranakùatraü yatphalgunyo'pyasya pratinàmnyo'rjunohavai nàmendroyadasya guhyaü nàmàrjunyovainàmaitàstvà etat parokùamàcakùate phalgunya iti ko'hyetasyà guhyaü nàma grahãtum indrovai yajamànastattasya evaitannakùatre agnã àdhatte>%

#<indranetra># naø 6 taø . 1 ÷akranetre 2 sahasrasaükhyàyà¤ca .

#<indranãla># puø indraiva nãlaþ ÷yàmaþ . (pànnà) iti khyàte jarakatamatamaõau tallakùaõamuktaü ratnaparãkùàyàm %<kùãramadhye kùipennãlaü kùãra¤cennãlatàü vrajet . indranãla iti khyàtaþ sarvaratnottamottamaþ>% . asya nãlavarõatvaü ca raghau gaïgàyamunàsaügame yamunàsàdç÷yàya varõitam yathà %<kacit prabhàlepimirindranãlairmuktàmayã yaùñirivànuviddhà anyatra màlà sitapaïkajànàmindãvarairutkhacitàntareva>% %<pràpyendranãlaü kimutonmayåkham>% raghuþ . %<ekaü muktàguõamiva bhuvaþ sthålamadhyendranãlam>% %<pe÷alairindranãlaiþ>% meghadåø . asya hiühaladvãpasambhavatve mahànãlasaüj¤à yathà hi %<mahàmahànãla÷ilàruvaþ puraþ>% màghavyàkhyàyàü mallinàthena %<siühahàsyàkarodbhåtà mahànãlàstu te smçtàþ>% iti agastyavàkyaü pramàõatayopanyastam . %<vàpãùvantarmahànãladalàsu>% màghaþ vàkhyàne tena tathevoktam .

#<indrapatnã># strã 6 taø . 1 pulomajàyàü ÷acyàm . %<utàhamasmivãriõãndrapatnã marut sakhà vi÷vasmàdindra uttaraþ>% çø 1086, 9 . indrasya patiþ pàlayitrã %<sapårvàcceti>% pàø ïãp nuk ca . 2 indrapàlayitrãùu ióàdiùu trisçsu devãùu ca %<hotà yakùattisrodevãrna bheùajaü trayastridhàtavo'pasa ióàsarasvatã màratã mahãþ . indrapatnãrhaviùmatãþ>% yajuø 28, 8 . indrapatnãþ indrasya pàlayitryaþ, vedadãø ÷acã tu ÷ukragrahasya pratyadhidevatà ÷avã pratyadhidaivatamiti ÷ukradhyànam . vivàhàdau påjanãyaùoóa÷amàtçkàntargatà ca .

#<indraparõã># strã indra iva lãlaü parõamasyàþ jàtitvàt ïãy . oùadhibhede . %<kàlànusàryagurukocamu¤jàràsnà÷ãta ÷ivendraparõyaþ>% su÷ruø .

#<indraparvata># puø indranàmakaþ parvataþ . 1 mahendraparvate indravarõaþ parvataþ . 2 nãlavarõe giribhede %<vaidehasthastu kaunteya indraparvatavàsinaþ . kiràtànàmadhipatãnajayat sapta pàõóavaþ>% bhàø saø 28 aø .

#<indraputrà># strã indraþ putro yasyàþ . adityàm . tasyà indrajananãtvàt tathàtvam .

#<indrapuùpã># strã indra iva nãlaü puùpamasyàþ jàtitvàt ïãp . (viùalàïgalà) jàïgalãvçkùe . %<arkàlarkakara¤jadvayanàgadantãmayårakabhàrgãràsnendrapuùpãkùudra÷vetetyàdi>% su÷rutaþ . và kapi ataittve indrapuùpikàpyatra

#<indrapurohita># puø 7 taø . suràcàrye vçhaspatau

#<indrapramati># puø çgvedàdhyayanàrthaü vyàsena ÷iùyatvena gçhãtasya pailasya çùeþ ÷iùyabhede . %<prathamaü vyàsa÷iùyastu paila çgvedapàdapam . indrapramataye pràdàt vibhajya pa¤ca saühitàþ>% agni puø . %<ekaikàü saühitàü brahman ekaikasmai dadau vibhuþ . pailàya saühitàmàdyàü vahvçcàkhyàmuvàca ha>% . ityupakramya %<pailaþ svasaühitàmåce indrapramataye muniþ>% bhàgaø 12 skaø 6 a0

#<indraprastha># naø indrasya indrasthànabheroþ prasthaiva (dillãti) khyàte pure . %<indraprasthagamastàvat kàri mà santu cedayaþ>% màghaþ . %<indraprasthaü kçkaprasthaü màkandaü vàraõàvatam . iti me caturogràmànka¤cideka¤ca pa¤camam>% veõãø khàõóavaprasthe yudhiùñhireõa yadabhinavapuraü nirmpitaü tadindraprasthatayà vikhyàtam . tadetat bhàrate àø 206 aø varõitam . %<pratigçhyatutadghàkyaü nçpa sarvepraõamya ca . pratasthire tato ghoraü vanaü tanmanujarùabhàþ . ardhaü ràjyasya sampràpya khàõóavaprasthamàvi÷an . tataste pàõóavàstatra gatvà kçùõapurogamàþ . maõóayà¤cakrire tadvai puraü svargavadacyutàþ . tataþ puõye ÷ive de÷e ÷àntiü kçtvà mahàrathàþ . nagaraü màpamàsurdvaipàyanapurogamàþ . sàgarapatiråpàbhiþ parikhàbhiralaïkçtam . pràkàreõa ca sampannaü divamàvçtya tiùñhatà . pàõóuràbhraprakà÷ena somara÷minibhena ca . ÷u÷ubhe tatpura÷reùñhaü nàgairbhogavatã yathà . dvipakùagaruóaprakhyairdvàraiþ saudhai÷ca ÷obhitam . guptamabhracayaprakhyai rgopurairmandaropamaiþ . vividhairapi nirvidyai ÷astropetaiþ susavçtaiþ . ÷aktibhi÷càvçtaü taddhi dvijihvairiva pannagaiþ . talpai÷càbhyàsikairyuktaü ÷u÷ubhe yogharakùitam . tãkùõàïku÷a÷ataghnãbhiryantrajàlai÷ca ÷obhitam . virocamànaü vividhaiþ pàõóarairbhavanottamaiþ . tattripiùñapasaïkà÷amindraprasthaü vyarocata . meghavçndamivàkà÷e viddhaü vidyutsabhàgçham . tatra ramye ÷ive de÷e kauravasya nive÷anam . ÷u÷ubhe dhanasamyårõaü dhanàdhyakùakùayopamam>% %<evaü sampràpya ràjyantadindraprasthaü tapodhana!>% tatra 207 aø .

#<indrapraharaõa># naø 6 taø . vajràstre tacca dadhãcomunerasthinirmitaü tatkatha a÷ani ÷abde 464 pçø uktà .

#<indrabhåti># puø hemacandrokte gautamagotraje jinabhede .

#<indrabheùaja># naø indreõa prakà÷itaü bheùajam . ÷uõñhyàü ÷abdaratnàø .

#<indramakha># puø indrasya tatpåjàrthomakhaþ . varùàdau ÷akratoùàrthe yaj¤abhede . sa ca makhaþnandàdibhiþ pravartitaþ kçùõena nivartita÷ca tatra tatkaraõe nandebha heturuktaþ bhàø 10 skaø 23 aø %<parjanyo bhagavànindro meghàstasyàtmamårtayaþ te'bhivarùanti bhåtànàü proõanaü jãvanaü payaþ . taü tàta! vayamanye ca vàrmucàü patimã÷varam . dravyaistadretasàsiddhairyajante kratubhirnaràþ taccheùeõopajãvanti trivargaphala hetave . puüsàü puruùakàràõàü parjanyaþ phalabhàvanaþ>% iti nandenokte kçùõena tanmakhanivàraõena govardhanamakhasya pravartanaü kçtam tadapitatraivoktaü yathà %<satvaü rajastamaiti sthityutpattyantahetavaþ . rajasotpadyate vi÷vamanyonyaü vividhaü jagat . rajasà noditàmeghà varùantyambåni sarvataþ prajàstereva siddhyanti kiü mahendraþ karivyati na naþ purojanapadà na gràmà na gçhà vayam . vanaukasastàta! nityaü vana÷ailanivàsinaþ . tasmàdgavàü bràhmaõànàmadre÷càrabhyatàü makhaþ . yaindramakhasambharàstairayaü sàdhyatàü makhaþ>% . bhàgaø 10 skaø 24 aø . adhikaü govardhanadhara÷abde vakùyate . %<mayà te'kàri maghavan! makhabhaïgo'nugçhõatà . madanusmçtayonityaü mattasyendra÷riyà bhç÷amiti>% 27 aø .

#<indramaha># puø indrasya santoùàrthomahaþ . indrasantoùàrthe varùàdau kartavye utsavabhede . indrasya mahoyatra . varùà÷aratkàlayoþ . indrotsava ÷akrotsavàdayo'pyubhayatra .

#<indramahakàmuka># puø indramahe varùàdikàle kàmukaþ kàma yità . kukvure varùàdàbeva teùàü vyavàyadharmolokaprasiddhaþ .

#<indramàrga># puø indralokapràptyarthomàrgaþ . vadarãpàcanasannikçùñasthe tãrthabhede . %<vadarãpàcanaü gacchedvasiùñhasyà÷ramaü gataþ>% ityupakramya %<indramàrgaü samàsàdya tãrthasevã naràdhipaþ! . ahoràtropavàsena ÷akraloke mahãyate>% bhàø vaø 83 aø . tacca jalamayaü tãryam %<devikàmindramàrga¤ca svargavindu vigàhya ca . saptagaïge trigaïge ca indramàrge ca tarpayan>% bhàø vaø 25 aø tatra avagàhanatarpaõokteþ .

#<indrayava># naø puø indrasya kuñajavçkùasya yavàkçtivãjatvàt yava iva vãjam . kuñajavçkùasya yavàkàre tiktarase vãje svanàma khyàte . %<aindroyavastridoùaghnaþ saügràhã kañu÷ãtalaþ . jvaràtisàraraktàr÷aþkçbhivãsarpakuùñhanut . dãpano gudakãlàsravàtàsra÷leùma÷ålajit>% bhàvapraø .

#<indralàjã># strã indrasya kuñajasya làjàiva làjàyasyàjàtatvàt ïãp . oùadhibhede tataþ kurvàø õya . aindralàjyastadbhave tri0

#<indralupta># naø indra indravarõonãlaþ ke÷o luptoyasmàt . ke÷anà÷ake (ñàka) khyàte rogabhede . tannidànàdi %<romakåpànugaü raktaü pittena saha mårchitam . pracyàvayati romàõi tataþ ÷leùmà sa÷oõitaþ . ruõaddhi romakåpàstu tato'nyeùà sasambhavaþ . tadindraluptaü khàlatyaü rujyeti ca vibhàvyate>% nidàø uktam . nidànañãkàkçtà tu indraluptaü ÷ma÷ruõi bhavati . khàlatyaü ÷iroruheùva va rujyà savedaneti teùàü bheda uktaþ . và kap . indraluptakaü tatraivàrthe .

#<indraloka># puø indrasya lokaþ bhogabhåmiþ . amaràvatãnàmapurãyuktesvargasthànabhede tatsthànamamaràvatã÷abde 320 pçùñhe uktaü tatsvaråpapràptikàraõàdikamuktaü kà÷ãø . loke'tra ramate vipra! sahasràkùaþ, purã tviyam . tapobalena mahatà vihità vi÷vakarmaõà . divàpi kaumudã yasyàü saudha÷reõã÷riyam ÷rayet . yadà kalànidhiþ kvàpi dar÷e' dç÷yatvamàvahet . tadà sva÷reyasãü jyotsnàü saudheùveùunigåhayet . yadacchabhittau vãkùya svamanyayoùidvi÷aïkità . mugdhà nà÷u vi÷eccitramapi svàü citra÷àlikàm . harmyeùu nãlamaõibhini rmiteùvatra nirbhayam . svanãlimànamàdhàya tamo'haþsvapi tiùñhati . candrakànta÷ilàjàlasrutamàtràmalaü jalam . tatra càdàya kalasairnecchantyanyajjalaü janàþ . kuvindà na ca santyatra na càtra pa÷yatoharàþ . celànyalaïkçtànyatra yataþ kalpadrumàrpaõàt . gaõakà nàtra vidyante cintàvidyàvi÷àradàþ . yata÷chinatti sarveùàü cintàü cintàmaõirdrutam . såpakàrà na santyatra rasapàkavicakùaõàþ . dugdhe sarvarasànekà kàmadhenurato'ni÷am . kãrtiruccaiþ÷ravàyasya sarvato vàjiràjiùu . ratnamuccaiþ÷ravàþ so'tra hayànàü pauruùàdhikaþ . airàvato dantivara÷catudento'tra ràjate . dvitãya iva kailàsojaïgamaþ sphañikojjvalaþ . taruratnaü pàrijàtaþ strãratnaü corva÷ã tviha . nandanaü vanaratnaü ca ratnaü mandàkinã hyapàm . trayastriü÷at suràõàü yà koñiþ ÷rutisamãrità . pratãkùate sàvasaraü sevàyai pratyahaü tviha . svargeùvindrapadàdanyanna vi÷iùyeta ki¤cana . yadyattri lokyàme÷varyaü na ca tulyamanena hi . a÷vamedhasahasrasya labhyaü vinimayena yat . kintena tulyamanyat syàt pavitramathavà mahat . arcismatã saüyamanã puõyavatyanilàvatã . gandhavatyalakai÷ã ca naitattulyà maharddhibhiþ . ayameva sahasràkùastvayameva divaspatiþ . ÷atamanyurayaü devonàmànyetàni nàmataþ . saptàpi lokapàlà ye taenaü samupàsate . nàradàdyairmunivarairayamà÷ãrbhirijyate . etatsthairyeõa sarveùàü lokànàü sthairyamiùyate . paràjayànmahendrasya rtralokyaü syàt paràjitam . danujà manujàdaityàstapasyantyu grasaüyamàþ . gandharvayakùarakùàüsi màhendrapadalipsavaþ . sagaràdyàmahãpàlàvàjimedhavidhàyakàþ . kçtavanto mahàyatnaü ÷akrai÷varyajighçkùavaþ . niùpratyåhaü kratu÷ataü yaþ ka÷cit kurute'vanau . jitendriyo'maràvatyàü sa pràpnoti pulomajàm . asamàptakratu÷atà vasantyatra mahãbhujaþ . jyotiùñomàdibhiryàgairye yajantyapi te dvijàþ . tulàpuruùadànàdi mahàdànàni ùoóa÷a . ye yacchantyamalàtmànastelabhante'maràvatãm . aklãvavàdinovãràþ saügràmeùvapalàyinaþ . vi÷ràntàvãra÷ayane te'tra tiùñhanti bhåbhujaþ ityadde÷àt samàkhyàtà mahendranagarãsthitiþ . yàyajåkàvasantyatra yaj¤avidyàvi÷àradàþ 10 aø . %<atithistvindraloke÷aþ>% iti manunà atithiparicaryàbhirapi tatpràptiruktà . evaü ràjasåyayaj¤enàpi tatpràptiþ bhàø saø uktà . ÷akralokàdayo'pyatra

#<indravaü÷à># strã %<syàdindrabaü÷à tatajairasaüyutaiþ>% vçttaø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake varõavçttabhede .

#<indravajrà># strã %<syàdindravajrà yadi tau jagau gaþ>% vçttaø raø ukte ekàda÷àkùarapàdake varõavçttabhede .

#<indravallã># strã indrapriyà vallã ÷àkaø taø . 1 pàrijàtalatàyàm %<somavallãmindravallãü ÷amãü vi÷vasya kaõñakàn>% ma÷ruø . (ràkhàlasasà) 2 indravàruõyàü latàyà¤ca indravallarãtyamyatra .

#<indravasti># puø indrasyàtmano vastiriva . jaïghàmadhyabhàge . %<indravastipariõàhàüsapãñhakårparàntaràyàma ùoóa÷àïgulaþ>% sakkhimarmàõi . kùipratalahçdayakårcakårca÷irogulphandravastijàtvurvãlohitàkùàõi viñapa¤ceti vibhajya %<pàrùõiü prati jaïghàmadhya indravastirnàma tatra ÷oõitakùaye maraõam>% iti ca su÷ruø . ato'sya jãvavasatitulyatvàttathàtvam .

#<indravàruõã># strã indrasyàtmanovàruõãva priyà (ràkhàlasasà) tiktarasàyàü ÷vetamålàyàü pãtapuùpàyàü latàyàm . svàrtha kan . indravàruõikàpi atraivàrthe .

#<indravãja># naø indrasya kuñajasya vãjam . indrayave . %<cavyendravãjaü triphalàsarpirmàsarasàmbubhiþ>% su÷ruø .

#<indravçkùa># puø 6 taø devadàruvçkùe jañàdharaþ . tasya indra vajahetutvàttathàtvam . tasyendradhvaja sàdhanatva¤candradhvaja÷abdaü uktam .

#<indravçddhà># strã athàtaþ kùudrarogàn vyàkhyàsyàma ityupakramya . %<balmãkamindravçddhetyàdi vibhajya>% . %<padmapuùkaravanmadhye piókàbhiþ samàcitàm . indravçddhàntu tàü vidyàdvàtapittotthitàü bhiùak>% su÷rutoktalakùaõe kùudrarogabhede . %<vivçtàmindravçddhà¤ca gardabhãü jàlagarhabham . irivillàü ganghanàmnãü kakùàü visphoñakàüstathà . pittajasya visarpasya kriyayà sàdhayet bhiùak>% iti su÷ru0

#<indravrata># naø indrasyeva, varùaõe vratam . %<vàrùikàü÷caturo màsàn yathendro'pyabhivarùati . tathàbhivarùet svaü ràùñraü kàmairindra vrataü caran>% iti smçtyukte prajàpàlane ràj¤ovratabhede .

#<indra÷atru># puø indraþ ÷atruþ ÷àtayità yasya . vçtràsure . vçttàsurasya tathàtvamuktam yathà %<sa tvaùñà cukrodha . kuvinme'nupahåtaþ sosamabhakùaditi sa svayameva yaj¤avai÷asaü cakre sayodroõakalase ÷ukraþ pari÷iùña à ÷ataü pravattatà cakàrendra÷atrurvardhasveti so'gnimeva pràpya samvabhåvàntaraiva sambabhåvetyuhaike pràhuþ agnãùomàvevàbhi sambabhåva sarvàvidyàþ sarvaü ya÷aþ sarvamannàdyaü sarvàü ÷rãm . sa yadvartamànaþ samabhavat . tasmàdvçtro'tha yadapàt samabhavattasmàdahistaü danu÷ca danàyu÷ca . màteva ca piteva ca parijagçhatustasmàddànava ityàhuþ adha yadavravãdindra÷atrurvardhasveti tasmàduhainamindra eva jaghànàtha yaddha ÷a÷vadavakùyadindrasya ÷atrurvardharati ÷a÷vadu ha sa evendramahaniùyat>% ÷ataø bràø 1, 6, 3, 8, 9, 10, %<indra÷atruriti pårvapadodàttatayendraþ ÷atruryasyeti vahuvrãhisamàsaü kçtvà mantraü prayuktava natastamindro jaghàna . yadyasau antyodàttatayà tatpuruùasamamàsenaü, indrasya ÷atruriti vyastanirde÷enavà bråyàttadàni÷citameva sa indraü hanyàt>% iti màø bhàø tathà ca ùaùñhãtatpuruùe'ntodàttasvaraþ tathàtve indrasya ÷atrurityarthake bhavet bahuvrãhau tu pårvapadasvarateti tathà tena prayogàt tameva indrojaghàna ataeva vede svarahãnatayoccàraõe yajamànasyàniùñaü phalaü bhavati yathoktaü ÷ikùayàyàm . %<mantrohãnaþ svarato varõato và mithyàprayukto na tamarthamàhaþ sa vàgvajro yajamànaü hiünasti yathendra÷atruþ svarato'paràdhàt>% . ukta÷rutyanusàriõã kathà bhàgaø yathà tvaùñaþ putrasya vi÷varåpa guõàdikamupavarõya tasyàsan vi÷varåpasya ÷iràüsi trãõi bhàrata . somapãthaü surà pãthamannàdamiti ÷u÷ruma . sarve barhiùi devebhyo bhàgaü pratyakùamuccakaiþ . avadadyasya pitaro devàþ sapra÷raya nçpa! . sa eva hi dadau bhàgaü parokùamasuràn prati . yajamàno 'vahadbhàrga màtçsnehava÷ànugaþ . taddevahelanaü tasya dharmànãka sure÷varaþ . àlakùya tarasà bhãtastacchãrùàõyacchina druùà . somapãthaü tu yattasya÷ira àsãt kapi¤jalaþ . kalaviïkaþ suràpãthamannàdaüyat sa tittiriþ . brahmahatyàma¤jalinà jagràhayadapã÷varaþ . saüvatsarànte tadaghaü bhåtànàü ma vi÷uddhaye . bhåmyambudrumayoùidbhya÷caturdhà vyabhajaddhariþ . bhåmisturãyaü jagràha khàtapåravareõa vai . ãriõaü brahmahatyàyà råpaü bhåmau pradç÷yate . turyaü chedaviroheõa vareõa jagçhurdrumàþ . teùàü niryàsaråpeõa brahmahatyà pradç÷yate . ÷a÷vat kàmavareõàühasturãyaü jagçhuþ striyaþ . rajoråpeõa tàsvahomàsimàsi pradç÷yate . dravamåyovareõàpasturàyaü jagçhurmalam . tàsu budbudaphenàbhyàü dçùñaü taddharati kùipan . hataputrastatastraùñà juhàvendràya ÷atrave . indra÷atrurvivardhasva mà ciraü jahi vidvipam . athànvàhàryapacanàdutthitã ghoradar÷anaþ . kçtànta iva lokànàü yugàntasamayo yathà, viùvagvivardhamànaü tamiùumàtraü dine dine . dagdha÷ailapratãkà÷aü sandhyàbhrànãkavarcasam . taptatàmra÷ikhà÷ma÷ruü madhyàhnàrkogralocanam . dedãpyamàne tri÷ikhe ÷åla àropya rodasã . nçtyantamulvadanta¤ca càlayantaü padà mahãm . darãgambhãravaktreõa pibatà ca nabhastalam . lihatà jihvayarkùàõi grasatà bhuvanatrayam . mahatà raudradaüùñreõa jçmbhamàõaü muhurmuhuþ . vitrastàdudruvurlokà vãkùya sarve di÷o da÷a . yenàvçtà iye lokàstapasà tvàùñramårtinà . sa vai vçtra iti proktaþ pàpaþ paramadàruõaþ bhàø 6 skaø 8 aø . tataþ %<saindra÷atraþ kupitobhç÷aü tayà mahendravàhuü gadayogravikrama iti>% tayoryuddhamabhidhàya %<bhittvà vajreõa tatkakùiü niùkramya balabhidruùà . uccakarta ÷iraþ ÷atrorgiri÷çïgamivonnatam>% bhàgaø 6 skaø 10 aø indreõa tasya inanaü varõitam .

#<indra÷alabha># puø indrajàtaþ varùàkàlajàtaþ ÷alabhaþ . indragope .

#<indrasàrathi># puø 6 taø . indrasya sàrathau màtalau .

#<indrasàvarõi># puø caturda÷e manau . %<manurvà indrasàvarõi÷caturda÷amaeùyati . urugambaravradhnàdyà indrasàvarõivãryajàþ . pavitrà÷càkùuùà devàþ ÷ucirindro bhaviùyati . agni bàhuþ ÷uciþ ÷ukro màndhàtàdyàstapasvinaþ . satràyaõasya tanayo vçhadbhànustadà hariþ . vinatàyàü mahàràja! kriyàtantån vitàyità>% bhàø 8 skaø 13 aø . harivaü÷e tu %<bhåtyà¤cotpàdito devyàü bhautyonàma ruceþsutaþ>% iti bhautyotpatti muktvà %<caturda÷e'tha paryàye bhautyasyaivàntare manoþ . agnãdhnaþ ka÷yapa÷caiva paulastyogàrgavastathà . bhàrgavahya÷cignibahu ÷uciràïgirasastathà . yukta÷caiva tathàtreyaþ ÷ukrovàsiùñha eva ca . ajitaþ paulaha÷caiva mànyàþ saptarùaya÷ca te iti>% coktvà %<devatànàü gaõàþ proktàþ pa¤ca vai bharatarùabha . taraïgamãru rvapra÷ca taraànugraeva ca . abhimànã pravãõa÷ca ÷rutaþ saükrandanastathà . tejasvã saraõa÷caiva bhãtyasyete manoþ sutà . bhautyasyaivàdhikàre tu pårõekalpastu påryate>% . agnipuø ca %<manu÷caturda÷o bhautyaþ ÷ucirindro bhaviùyati . càkùuùàdyàþ suragaõà agnibàhvàdayo dvijàþ . catudar÷asya bhautyasya putrà urumukhà manoþ>% ityuktaü tena nàmabhedavirodhaþ kalpabhedàt samàdheyaþ .

#<indrasuta># puø 6 taø . 1 jayante, 2 madhyamapàõóave pàrthe, 3 arjuna vçkùe, 4 vàlinàmake vànare ca . indraùutràdayo'pyatra

#<indrasurasa># puø indraþ kuñajavçkùa iva surasaþ pathyarasaþ . (nisindà) sindhavàre . amare indrasuriseti pàñhàntare pçø . tatraiva

#<indrasurà># strã indrasyàtmanaþ sureva priyà . (ràkhàlasasà) indravàruõyàm ràjaniø %<vàrtàku÷imbãndrasuràpañoletyàdi>% su÷ruø . %<guóucãndrasurà kçùõà kuùñhasarùapanàgaraiþ . tailamebhiþ ÷anaiþ pakvaü suràsnàdirasàplutam>% su÷ruø .

#<indrasåkta># naø indradevatàkaü såktam . çgvedàntargate såktabhede tacca %<indraü vi÷và avãvçdhan>% ityàdi ekàda÷arcam . çø 1 maø 11 såktam etacca tattatkarmaõi indrastutyarthaü pañhanãyaü tathà dvàrapàlena tulàdànàdau maõóapasya pårvadi÷i pàñhya¤ca %<÷rãsåktaü pàvamàna¤ca somasåktaü sumaïgalam . ÷àntyadhyàya¤cendrasåktaü rakùoghnaü ceti bahvçcau . pårvaü dvàraü samà÷ritya pañhetàmiti ni÷cayaþ>% vidhànapàriø puø . tacca såktaü tulàdànàdipaddhatau 92 pçùñhe'smàbhiþ pradar÷itam .

#<indrasena># puø indrasya senà iva senà yasya . 1 nçpabhede sa ca parikùitaþ putrabhedaþ %<parikùito'bhavat putràþ sarve dharmàrthakovidàþ kakùasenograsenau ca citrasena÷ca vãryavàn . indrasenaþ suùeõa÷ca bhãmasena÷ca nàmataþ>% bhàø àø 94 aø aya¤ca prasiddhàt parikùitaþ pràcãnaþ kuruva÷yaeva indràbha÷abde vivçtiþ . yudhiùñhirasya 2 bhçtyabhede . %<indrasenàdaya÷caiva bhçtyàþ pari caturda÷a . rathairanuyayuþ ÷ãghraiþ striya àdàya sarva÷aþ>% bhàø vaø 1 aø %<indraseno vi÷oka÷ca puru÷càrjunasàrathiþ . annàdyàharaõe yuktàþ santu matpriyakàriõaþ>% bhàø saø 32 a0

#<indrasenà># strã 6 taø . indrasya 1 senàyàm . 2 badhnasyamàtari maudgalyasya jyeùñha putrapatnyàm . %<maudgalyasya suto jyeùñho brahmarùiþ sumahàya÷àþ . indrasenà yatogarbhaü vadhràkhyaü pratyapadyata>% hariø 32 aø %<nàràyaõãvendrasenà babhåva va÷yà nityaü mudgalasyàjamãüóha>% bhàø vaø 113 aø .

#<indrasenànã># puø indrasenàü nayati nã--kvip 6 taø . ÷akrasya senàpatau kàrtikeye tatkathà . kàrtiyena paràjitenendreõa kàrtikàya indratvapadaü dàtumãhamànena saha tasya uktipratyukti varõanena tena tatsenàpatyamamaïgãkçtametat bhàø vaø 28 aø varõita yathà %<÷akrauvàca bhavasvendro mahàvàho! sarveùàü naþ sukhàvahaþ . abhiùicyasvacaivàdya pràptaråpo'si sattama! . ÷àdhi tvameva trailokyamavyagrovijaye rataþ . ahante kiïkaraþ ÷akrona mamendratvamãpsitam . balaü tavàdbhutaü vãra! tvaü devànàmarãn jahi . avaj¤àsyanti màü lokà vãryeõa tava vismitàþ . indratvaü tu sthitaü vãre! balahãnaü paràjitam . àvayo÷ca mithobhedaü prayayiùyantyatandritàþ . bhedite ca tvayi vibho! lokodvaidhamupaiùyati . dvidhàbhåteùu lokeùu ni÷citeùvà vayostadà . vigrahaþ maüpravarteta bhåtabhedànmahàvala! . tatra tvaü màü raõe tàta! yathà÷raddhaüvijeùyasi . tasmàdindro bhavàneva bhavità mà vicàraya . skanda uvàca . tvameva ràjà bhadrante trailokyasya mamaiva ca . karomi ki¤cate ÷akra . ÷àsanaü tadbravãhi me . indra uvàca . ahamindro bhaviùyàmi tava vàkyànmahàbala! . yadi satyamidaü vàkyaü ni÷cayàdbhàùitaü tvayà . yadi và ÷àsanaü skanda! kartumicchasi me ÷çõu . abhiùicyasva devànàü senàpatye mahàbala . skanda uvàca . dànavànàü vinà÷àya senàpatye'bhiùi¤ca màm>% . bhàø vaø 228 aø ÷akrasenàpati÷akrasenàdhipàdayo'pyatra . %<÷akrasenàpatiþ skandaþ>% pu0

#<indrastut># puø indraþståyate'tra . indrastutyadhikaraõe ukthya yaj¤e dvitãyàhe %<indrastudukthyo dvitãyamaharbhavati . indrovai sarvedevàþ sarveùàü devànàmàptyau tasyaindràgrahà bhabantyaundryaþ purorucaþ sarvamaindramasaditi>% ÷ata0, 13, 7, 1, 4, ayamukthyasàdhyaþ tadupakramaeva kàtyàø 21, 1, 4, . %<traya ukthyà agniùñutindrastut såryastut>% ityabhidhànàt .

#<indrastoma># puø atiràtràïge yàgabhede sa ca kàtyàø 24 4, 6, . atiràtropakrameõa %<indrastomo vi÷vajità>% vi÷vajitaþ sthàne indrastomaþ kàryaþ karkaø . pårvoktamupakramya tatprakàràdi tatra dar÷itam . aya¤caràj¤à kàryaþ %<indrastomo ràjayaj¤aþ>% %<sahasraü dakùiõà>% kàtyàø 22, 11, 15, 16, sa ca ukthasàdhyaþ %<ukthyaþ>% kàtyàø 12, 11, 17 ukteþ .

#<indrahå># strã indraþ håyate'nayà hve--kvip 6 taø . ÷akràhvàna sàdhane çgbhede . kartari kvip . 2 tadàhvànakartçmunibhede ca . tato gargàø apatye ya¤ . aindrahavyastadapatye puüstrã .

#<indrà># strã idi--ran . 1 phaõijjhakavçkùe (kàñàjamãra) sediniþ (ràkhàlasasà) 2 indravàruõyàm . ràjaniø 3 ÷acyàm ÷abdaraø .

#<indràgni># puø dviø vaø . indra÷càgni÷ca devatàdvaø . ÷akràgnyormilitayordevayoþ . %<indràgnã yatra håyete>% maø taø smçtiþ %<purohitakàmasyendràgnyoþ stomaþ>% kàtyàø 22, 11, 20, 21 uktaþ . tatra stome purohitasya ràj¤o và saha và'dhikàraþ tatra bràhmaõasya dakùiõà caturvi÷àtargàvaþ ràj¤aþ aùñacatvàri÷adgàvaþ karkaø tau devate asya aõ . aindràgnaü taddevatàke haviùi ÷astre ca . indrasya parjanyasyàgniþ . metabhave vidyudagnyàdau puø . 2 indràgnidhåmaþ .

#<indràgnidhåma># puø indràgneþ parjanyàgnerdhåma iva . hime dhåmasya yathà'gniprabhavatvam tathà jalamayahimasya parjanyàgnisamparkàdeba jàyamànatvàt tathàtvam .

#<indràõã># strã indrasya patnã--ïãp ànuk ca . 1 indrapatnyàü ÷acyàm %<aditye ràsnàsãndràõyà uùõãùaþ>% yajuø 38, 2 %<naivendràõã na rudràõã na manàyã na rohiõã>% bhaññiþ yathendràõã harihaye svàhà caiva vibhàvasau bhàø àø 189 aø . %<àjagàma sahendràõyà ÷akraþ suragaõaurvçtaþ>% bhàø vaø 41 aø . indraü paramai÷varyamànayati à + nã--bàø óa gauø ïãù . %<ai÷veryaü paramaü yasyà va÷e caiva suràsuràþ . idi ca paramai÷varye indràõã tena sà smçtà>% iti devãpuø uktaniruktirvà . 2 durgà÷aktibhede . %<brahmàõãndràõi . rudràõi! bhåtabhavye! ya÷asvini! tràhi màü sarvaduþkhebhyo nàràyaõi! namo'stu te>% harivaüø 178 aø sà ca aùñamàrtçkàntargatà aindrãtyaparaparyàyà tasyà÷ca indraråpànukàviritvàdapi tathàtvam . indraiva ànayati jãvayati rogopa÷amanena ana + õic--ac pårvapadàø õatvam . 3 sthålailàyàü ràjaniø . 4 strãõàü karaõe 5 nãlasinduvàravçkùe (sondhàla) mediø . (nisindà) 6 vçkùe amaraþ, svàrthe kan . indràõikàpyuktàrtheùu .

#<indràdç÷a># puø . indrasyevàdar÷anamasya à + dç÷a--ñak 6 taø . indragope kãñe tataþ tàlàø vikàre a¤ . aindràdç÷aø . stadvikàre triø .

#<indrànuja># puø 6 taø . 1 vàmane sa hi adityàmindrajananãttaraü ka÷yapenotpàditaþ tadavatàrayukte 2 nàràyaõe ca %<indrànujànucarabhåpatayo'dhyavàtsuþ>% màghaþ . indràvarajàdayo'pyatra .

#<indràbha># puø kuruvaü÷yadhçtaraùñrasya putrabhede aya¤ca dhçtaràùñraþ àgvikeyàdanyaþ tathà hi %<tataþ saüvaraõõàt saurã suùuve tanaya kurum>% ityupakramya tasya %<avikùitamabhiùyantamityàdinà>% aùñau avikùidàdãn sutànuktrà %<avikùitaþ parikùittu>% ityàdinà tasyàpi parikùidàdãnaùñau sutànuktvà %<janamejayasya tanayà bhuvi tatra mahàbalàþ . dhçtaràùñraþ prathamajaþ pàõóurvàhlãka evaø ca . niùadha÷ca mahàtejàstathà jàmbånado balã>% ityàdinà janamejayasyàùñau putrànuktvà dhçtaràùñro'tha ràjàsãt tasyaputro'tha kuõóikaþ hastã vitarkaþ kràtha÷ca kuõóina÷càpi pa¤camaþ . hari÷ravàstathendràmaþ bhåmanyu÷càparàjitaþ iti bhàø àø 94 aø uktaþ .

#<indràyudha># naø 6 taø . 1 ÷akrasyàstrevajre %<sanàdaü meghanàdasya dhanu÷cendràyudhaprabham>% raghuþ . indre tadadhiùñhitameghe àyudhamiva . såryakiraõasaüparkàt meghe jàyamàne 2 dhanuràkàrepadàrthabhede tallakùaõàdyuktaü vçø saø %<såryasya vividhavarõàþ pavanena vighaññitàþ karàþ sàbhre . viyati dhanuþsaüsthànà ye dç÷yante tadindradhanuþ . kecidanantakuloraganiþ÷vàsodbhåtamàhuràcàryàþ . tadyàyinàü nçpàõàmabhimukhamajayàvahaü bhavati . acchinnamavanigàdaü dyutimat snigdhaü ghanaü vividhavarõam . dviruditamanulomaü ca pra÷astamambhaþ prayacchati ca . vidigudbhåtaü diksvàminà÷anaü vyabhrajaü marakakàri . pàñalapãtakanãlaiþ ÷astràgnikùutkçtà doùàþ . jalabhadhye'nàvçùñirbhuvi ÷asyabadhastarau sthite vyàdhiþ . valmãke ÷astrabhayaü ni÷i sacivabadhàya dhanuraindram . vçùñiü karotyavçùñyàü vçùñiü vçùñyàü nivàrayatyaindryàm . pa÷càt sadaiva vçùñi kuli÷abhçta÷càpamàcaùñe . càpaü maghonaþ kurute ni÷àyàm àkhaõóalàyàü di÷i bhåpapãóàm . yà myàparodakprabhavaü nihanyàt senàpatiü nàyakamantriõau ca . ni÷i suracàpaü sitavarõàbhaü janayati pãóàü dvijapårbàõàm . bhavati ca yasyàü di÷i tadde÷yaü narapatimukhyaü na ciràddhanyàt>% . %<na divãndràyudhaü dçùñvà kasyaciddar÷ayedbudhaþ>% manuþ %<indràyudhadyotitatoraõàïkam>% raghuþ . tataþ tàlàdiø vikàre a¤ . aindràyudhastadvikàre triø .

#<indràri># puø 6 taø . asure .

#<indràli÷a># puø indramindradhanuràli÷yati li÷a--taucchye--ka . indragope kãñabhede tasya vikàraþ tàlàø a¤ . aindràli÷astadvikàre triø .

#<indràvasàna># puø indrasya parjanyasyàvasànamatra . marude÷e . tataþ utsàdiø bhavàrthe a¤ . aindràvasànaþ marubhave tri0

#<indrà÷ana># puø indràya ai÷varyàya a÷yate bhujyate a÷a--karmaõi lyuñ . (siddhi) 1 bhaïgàyàm ÷abdaraø . tatsevane hi ràjyamapi tuccha bhavatãti tasyàstathàtvam . indraþ indradhanuriva a÷nute ardharaktavarõaphalatvàt . (kuüca) 2 gu¤jàvçkùe hàràø .

#<indràsana># puø indra àtmà asyate vikùipyate'nena asa--kùepe karaõe lyuñ . (siddhi) 1 saüvidàvçkùe tatsevane hi àtmanovikùiptatvàttasya tathàtvam . pa¤camàtrikasya prastàve àdi laghuke ÷eùagurudvayàtmake 2 prathame bhede naø .

#<indriya># naø indrasya àtmano liïgaü indra + gha . j¤ànakriyàsàdhane 1 cakùuràdau 2 hastàdau ca . %<indriyamindraliïgamindradçùñamindrasçùñamindrajuùñamindradattamiti và>% pàø tasyà nekàvidhàrthakatà dar÷ità iti÷abdaþ prakàràrthe indreõa durjayamindriyamityapi siø kauø . atra såtre indreõa paramàtmanà dçùñamityuktirapi indriyasya asmadàdãnàü pratyakùàgãcaratàü nirasyati . yadvà indreõàtmanà dçùñasàtmatvenàbhimataü kàõo'haü badhiro'hamityàdyabhimatam . %<etasmàjjàyate pràõomanaþ sarvendriyàõi ceti>% ÷ruteþ indriyasya ã÷varasçùñatvam . indradattamiti indra ai÷varyaü datto'smai svasvakàrye hi teùàmai÷varyamã÷vareõa dattam ataeva tàni balàdiva gçhãtvà viùayeùu pràõinaü svasvaviùayagrahaõàya pravartayanti . asati hyai÷varye na tad sambhavati . cakùuràdãnàmàtmànumàpakatva¤cettham . karaõavyàpàraþ sakartçkaþ karaõavyàpàretvàt chidikriyàyàü vàsyàdivyàpàravaditi karaõavyàpàreõa karturamànagamyatve tatsàjàtyàt j¤ànakriyàkaraõamapi sakartukaü karaõatvàditi cakùuràdinà j¤ànasàdhanenàtmano'numànam . tathà indriyasyàpratyakùatve'pi j¤ànakriyà sakaraõikà kriyàtvàt chidikriyàvat ityanumànam tatsattve pramàõam . tattanmatabhedena indriyasya bhautika tvàmautikatvasarvagatatvàsarvagatatvapràpyakàritvàpràpyakàritvàdikam àtma÷abde 665 pçùñhe prapa¤cena parãkùitam . indriya¤ca dvividhaü j¤ànakàrmondriyabhedàt tatra ÷rotràdãni j¤ànendràyàõi hastàdãni karmendriyàõi . %<÷rotraü tvakcakùuùã jihvà nàsikà caiva pa¤camã . pàyåpasthaü hastapàdaü vàk caiva da÷amã smçtà>% manuþ . %<nàsikàlocane jihvà tvak ÷rotraü cendriyàõi ca . hastau pàyurupastha÷ca vàkpàdau ca da÷aiva tu>% ÷àradàø . %<buddhãndriyàõi ÷rotraghràõarasanatvagàkhyàni . vàkpàõipàdapàyåpasthàni karmendriyàõyàhuþ>% sàüø kàø . etàni ca ùàhyendriyàõi . %<ubhayàtmakamatra manaþ saükalpakamindriya¤ca sàdharmyàt>% sàø kàø manaståbhayavidhakaraõopakàritvàt karaõam . tacca j¤ànakarmavyàpàrasàmànye kàraõamapi na tatra karaõam asàdhàraõakàraõasyaiva karaõatvàt råpàdij¤àne cakùuràdãnàmiva tasya asàdhàraõabàhyagràhyavi÷eùàbhàvàt kintu susvàdyupalabdhau asàdhàraõyàt tatraivàsya karaõatvamiti naiyàyikàdayaþ . vedàntinastu manasonendriyatvamaïgãkurvantitacca àtma÷abde dar÷itam . ataeva %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtamåtottha såkùmàïgaü bhogasàdhanamiti>% manobuddhyorindriyàt pçthagnirde÷aþ . sàükhyamate %<sàtvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt . bhåtàdestanmàtraþ sa tàmasastaijasàdubhayam>% sàüø kàø rajoguõopaùñabdhasàtvikàdevàhaïkàràt ekàda÷endriyotpattiruktà tenàhaïkàrikàõãndriyàõi . %<ghràõarasanacakùustvak÷rotràõãndriyàõi bhåtebhyaþ>% goø såø bhautikànãti naiyàyikàþ . %<etasmàjjàyate pràõaþ manaþ sarvendriyàõi ceti>% ÷ruteþ àtmopàdànànãti vedàntinaþ . atra indriyebhyaþ manasaþ pçthagnirde÷àdapi manasonendriyatvam ataeva kañhopaniùadi gãtàyà¤ca %<indriyebhyaþ paràhyarthà arthemya÷ca paraü manaþ>% indriyàõi hayànàhurmanaþ pragraha meva ceti ca indriyamanasorbhedanirde÷aþ . yathà ca tadutpattiþ tathà pa¤cada÷yàü dar÷itam yathà . %<tamaþpradhànaprakçte stadbhogàye÷varecchayà . viyatpavanatejo'mbubhuvo bhåtàni jaj¤ire . satvàü÷aiþ pa¤cabhisteùàü kramàddhãndriyapa¤cakam . ÷rotratvagakùirasanaghràõàkhyamupajàyate . tairantaþkaraõaü sarvairvçttibhedena tat dvidhà . manovimar÷aråpaü syàdbuddhiþ syànni÷cayàtmikà . rajoü÷aiþ pa¤cabhisteùàü kramàt karmendriyàõi tu . vàkpàõipàdapàyåpasthàbhidhànàni jaj¤ire>% 1 dãpe . teùàü sthànakàryàdikamuktaü tatraiva 2 dãpe %<÷rotraü tvakcakùuùã jihvà ghràõaü cendriyapa¤cakam . karõàdigolakasthaü tatpràptyai dhàvet bahirmukham . kadàcit pihite karõe÷råyate ÷abda àntaraþ . pràõavàyau jàñharàgnau jalapàne'nnabhakùaõe . vyajyantehyàntaràþ spar÷àmãlane càntaraü tamaþ . udgàre rasagandhau cetyakùàõàmàntaragrahaþ . pa¤coktyàdànagamanavisargànandakàþ kriyàþ . kçùivàõijyasevàdyàþ pa¤casvantarbhavanti hi . vàkpàõipàda pàyåpasthaü karmendriyapa¤cakam . mano da÷endriyàdhyakùaü hçtpadmagolakasthitam . taccàntaþkaraõaü nàhyeùvasvatantraü vinendriyaiþ . akùeùvarthàrpiteùveva guõadoùavicàrakam . satvaü rajastama÷càsya guõà, vikriyate hi taiþ . vairàgyaü kùàntiraudàryamityàdyàþ satvasambhavàþ . kàmakrodhau lobhamohàvityàdyà rajautthitàþ . àlasyabhràntitantràdyà vikàràstamautthitàþ . sàtvikaiþ puõyaniùpattiþ pàpotpatti÷ca ràjasaiþ . tàmase nobhayaü kintu vçthàyuþkùapaõa bhavet>% . tatrendriyàõàü kàryabhedà api sàüø kàø dar÷itàþ yathà %<÷abdàdiùu pa¤cànàmàlocanamàtramiùyate vçttiþ . vacanàdànaviharaõot sargànandà÷ca pa¤cànàm>% . àdipadàt spar÷aråparasagandhànàü grahaõam tathà ca ÷rotrasya ÷abdagrahaõam, tvacaþ spar÷agrahaõam, cakùuùo råpagrahaõam . jihvàyà rasagrahaõam . ghràõasya gandhagrahaõamasàdhàraõaü kàryaü bhavati . evaü vàgàdãnàü vacanàdikarmàõyuktàni . %<antaþkaraõaü trividhaü da÷adhà bàhyaü trayasya viùayàkhyam . sàmpratakàlaü bàhyaü, trikàlamàbhyantaraü karaõam>% sàüø kàø . %<antaþkaraõaü trividhaü buddhirahaïkàro mana iti . ÷arãràbhyantaravçttitvàdantaþkaraõam . da÷adhà bàhyamindriyaü trayasyàntaþkaraõasya viùayàkhyaü viùayamàkhyàti viùayasaükalpàbhimànàdhyavasàyeùu kartavyeùu dvàrãbhavati . tatra buddhãndrayàõyàlocanena, karmendriyàõi tu yathàsvaü vyàpàreõa>% sàø kauø . %<viùayàõàü grahãtéõi ÷anaiþ pa¤cendriyàõi ca>% manuþ . %<÷aucamindriyanigrahaþ>% manuþ . %<indriyasyendriyasyàrthe ràgadveùau vyavasthitau>% %<indriyàõi pramàthãni>% gãtàø . pa¤ca bàhyàni j¤ànendriyàõãti manuùyàdyabhipràyam kçcit jãve adçùñava÷àt tato nyånatà'pi . yathà vçkùàõàm spar÷asàdhanatvagindriyamàtram ÷aïkha÷uktyànãnàm tvagjihve dve indriye mahãlatàdãnàü trãõãndriyàõi . sarpàdãnàü catvàrãndriyàõi teùàü ÷rotràbhàvàt kumbhãrasya ca catvàri tasya jihvàbhàvàt ityabadheyam . eteùà¤ca jãvànàü liïga÷arãrasattve'pi tattadgolakasthàna÷ånyatvànna tattatkàryàrthaü vçttiþ . bauddhamate golakànyevendriyàyàõi . tanmataü vivaraõãpanyàse dåùitaü tacca 666 pçø dar÷itam . 2 retasi 3 vãrye ca . %<indriyakàmasya>% ÷rutiþ %<samàvadindriyà bhavanti>% tàõóyaø %<samànasàmarthyàþ>% bhà0

#<indriyagocara># puø indriyasya gocaraþ viùayaþ . ÷abdàdiùu viùayeùu te hi pratiniyatamekaikasyendriyasya gràhyà yathà ÷rotrasya gràhyaþ ÷abdaþ, tvagindriyasya spar÷astadvi÷iùñadravya¤ca, cakùuùoråpaü tadà÷rayadravya¤ca, rasanàyàþ rasaþ, ghràõasya gandha ityàdi . evamanyànyapi nyàyàdimate tattadindriyagràhyà õyuktàni yathà %<ghràõasya õocarogandho gandhatvàdirapi smçtaþ . tathà rasorasaj¤àyàstathà ÷abdo'pi ca ÷ruteþ>% . àdipadàt surabhidu gandhatvayorgrahaõam . tathà rasatvamàdhuryàdisahitaþ . evaü ÷abdatvatàratvamandatvàdisahitaþ %<udbhåtaråpaü nayanasya gocarodravyàõi tadvanti pçthaktva saükhye . vibhàgasaüyãgaparàparatvasnehadravyatvaü parimàõayuktam . kriyàü jàtiü yogyavçttiü samavàyaü ca tàdç÷am . gçhõàti cakùuþ sambandhàdàlokodbhåtaråpayoþ . udbhåtaspar÷avaddravyaü gocaraþ so'pi ca tvacaþ . råpànyaccakùuùo yogyaü råpamatràpi kàraõam>% bhàùàø so'pi udbhåtaspar÷o'pi cakàràt tadvçttispar÷atvamçdutvakañhinatvàdi gràhyam . ete ca bàhyendriyàõàü viùayàþ . teùàü mate manasa indriyatvàt tadgràhyàstatraivoktà yathà %<manogràhyaü sukhaü duþkhamicchà dveùomatiþ kçtiþ>% evaü sukhatvaduþkhatvàdikamapi

#<indriyagràma># puø 6 taø . indriyasamudàye %<balavànindriyagràmo vidvàüsamapi karùati>% manuþ . indriyavargàdayo'pyatra . %<nirvavàra madhunãndriyavargaþ>% màghaþ .

#<indriyaja># triø indriyàjjàyate jana--óa5 taø . indriyasannikarùajàte pratyakùe . %<tadindriyajataddharmabodhasàmagryapekùate>% bhàùàø . indriyajàtàdayo'pyatra indriyàõi ca viùaya sannikarùadvàrà j¤àne karaõàni viùayasannikarùa÷ca tatra vyàpàraþ vyàpàreõaiva teùàü janakatvàt j¤ànànàü tajjanyatvam .

#<indriyaj¤àna># naø indriyeõa janitaü j¤ànam . pratyakùe j¤àne .

#<indriyanigraha># puø indriyàõàü nigrahaþ yatheùñaü pravçttànàü svasvaviùayebhyaþ nivartanena nirodhaþ . indiyàõàü yatheùñaü pravçttànàü svasvaviùayeùu 1 prasaïganivàraõe . sa ca sarvavarõasàdhàraõa dharmaþ %<dhçtiþ kùamà dayà'steyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . dhãrvidyà satyamakrodho da÷akaü dharmalakùaõam>% manuþ . indriyanigrahaþ apratiùiddhe'pi viùaye'natiprasaïgaþ ekàø taø raghuø . 2 yogasàdhanàïge ÷rotràdãnàü j¤ànendriyàõàü vàgàdãnàü ca karõendriyàõàü svasva vyàpàreùu aniyojanaråpe rodhane ca . sarveùàmanirodhe yogasiddhyabhàvobhaïgyà gãtàyàmuktaþ . %<indriyàõàntu sarveùàü yadyekaü caratãndriyam . tadasya harati praj¤àü dçteþ pàtràdivodakam>% manasonigrahàdevànyeùàü nigraho bhavati nànyathà %<indriyàõàü hi caratàü yanmano'nuvidhãyate . tadasya harati praj¤àü vàyurnàvamivàmbhasi>% gãtàyàü tathokteþ . manonigrahopàya÷ca %<asaü÷ayaü mahàbàho! manodurnigrahaü calam . abhyàsena tu kaunteya! vairàgyeõa ca gçhyate>% gãtokteþ abhyàsavairàgyairåpaþ . yathecchamindriyaprasaïge pàpamapyuktam %<vihitasyànanuùñhànàt ninditasya ca sevanàt . anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% yàø smçø . indriyajayopyatra indriyajaye ca ÷aucameva hetuþ . yathà ha pàtaø såtrabhàùyayoþ %<÷aucàt svàïgajugupsà parairasasargaþ>% %<satva÷uddhisaumanasyaikàgryendriyajayàtmada÷anàni ca>% såø %<÷uceþ satva÷uddhistataþ saumanasyaü tata aikàgryaü tata indriyayastata÷càtmada÷anayogyatvam buddhisattvasya bhavatãti>% bhàø eùa ca bàhya upàyaþ . àbhyantara upàyasta traivoktaþ . %<grahaõasvaråpàsmitànvayàrthavattvasaüyamàdindriyajayaþ>% pàø såø %<sàmànyavi÷eùàtmà ÷abdàdirgràhyaþ teùvindriyàõàü vçttirgrahaõaü (1 råpam) na ca tatsàmànyamàtragrahaõàkàram kathamanàlocitaþ saviùayavi÷eùa indriyeõa manasànuvyasãyeteti! svaråpaü punaþ prakà÷àtmanobuddhisattvasya sàmànyavi÷eùayorayutasiddhàvayavabhedànugataþ samåho dravyamindriyam . (2 råpam) teùàü tçtãyaü råpam . asmitàlakùaõo'haïkàraþ tasya sàmànyasyendriyàõi vi÷eùàþ . caturthaü råpaü vyavasàyàtmakàþ prakà÷akriyàsthiti÷ãlà guõàþ, yeùàmindriyàõi sàhaïkàràõi pariõàmaþ . pa¤camaü råpaü guõeùuyadanugataü puruùàrthavattvamiti pa¤casveteùuindriyaråpeùu yathàkramaü saüyamaþ tatra tatra jayaü katvà pa¤caråpajayàdindriyajayaþ pràdurbhavati yoginaþ>% bhàùyam tatphalamapi tatroktam . %<tato manojavitvaü vikaraõabhàvaþ pradhànajaya÷ca>% pàø såø %<kàyasya manobadanuttamagatilàbho manojavitvam . videhànàm (dehànapekùàõàm) indriyàõàmabhipretade÷akàlaviùayàpekùã vçttilàbhaþ atãtànàgatadårasthabàhyàrthaviùaya÷ca vçttilàbho vikaraõabhàvaþ . sarvaprakçtivikàrava÷itvaü pradhànabhàvaþ ityetàstisraþ siddhayo madhupratãkà ucyante età÷ca karaõa pa¤cakaråpajayàdadhigamyante>% bhàø etàsà¤ca bàhyasiddhãnàü pàramparyeõa satvapuruùànyatamàkhyàtireva tu mukhyaü phalamiti tatraiva prasiddham .

#<indriyabadha># puø indriyàõàü badhaþ svasvakàryeùu ÷aktividhàtaþ . indriyàõàü svasvakàryànukåla÷aktipratighàte te ca ekàda÷adhà yathàha sàüø kàø kaumudyoþ %<ekàda÷endriyabadhàþ saha buddhibadhairaktiruddiùñà>% kàø ekàda÷endriyabadhàþ svasvakàrye vaikalyaråpàþ tacca bàdhiryamityàdi kauø vàkyam a÷akti÷abde 473 pçùñhe udàhçtam

#<indriyabodhana># triø indriyaü bodhayati svapànasàdhyavaikalya budha + õic + lyu . svapànasàdhyavaikalyabodhake madye madyapàne hi indriyamàtrasya svasvakàryavyàpàràpàñavakaraõàt àtmavãryaü tàni bodhayatãti tasya tathàtvam . %<sarvaü pittakara madyam>% ityupakramya %<pàke laghu vidàhyuùõa tãkùõamindriyabodhanam>% . %<kaùàyamadhuraü madyaü sugandhãndriyabodhanam>% . %<vàtaghno madhurapràyohçdya indriyabodhanaþ>% su÷ruø .

@<[Page 957b]>@
#<indriyavat># triø indriyaü va÷yatayà prà÷astyena vàstyasya matup masya vaþ . 1 va÷yendriye 2 pra÷astendriye ca striyàü ïãp . indriyeõa tulyam indriyasyeva indriye iva và vati . indriyatulye avyaø indriyaü vãryamastyasya matup masyavaþ vede pårbapada niø dãrghaþ . vãryànvite . %<tejaþ pa÷ånàü havirindriyàvat>% vàjaø . haviùya indriyavàn madintatama vàjaø . kvacit vede dãrghona . sarva hutamindriyavata yajuø 14, 2,

#<indriyavçtti># strã 6 taø . %<÷abdàdiùu pa¤cànàmàlocanamàtramiùyate vçttiþ . vacanàdànaviharaõotsargànandà÷ca pa¤cànàm>% sàükhyokte ÷roütràdãnàü ÷abdàdiùu prakà÷anàrthe 1 vyàpàre karmondrayàõàü 2 vacanàdànàdivyàpàre ca . tatra buddhãndriya vçtti÷ca indriyajanyà buddhestattadàkàreõa pariõàmaþ sàca nirvikalpakasthànãyà iti sàø kauø samarthitaü tacca 826 pçø àlocana÷abde dar÷itam karmondriyavçtti÷ca vacanàdànàdiråpovyàpàraþ . manoråpendriyavçttistu saükalpavikalpàdhyavasàyaråpà manobuddhyoþ pariõàmabhedaþ .

#<indriyasaüprayoga># puø indriyàõàü saüprayogaþ svasvaviùayeùu prayogaþvyàpàraõam . viùayerindriyasambandhe asatakhyàti÷abde 523 pçùñhe udàø .

#<indriyasannikarùa># puø indriyasya svasvaviùayaiþ saha sannikarùaþ mambandhabhedaþ . pratyakùasàdhane indriyastha svasvaviùayaiþ sambandhabhedaråpe pratyakùajanakavyàpàre . sa ca nyàyamate ùoóhà yathà %<viùayendriyasaübandhovyàpàraþ so'pi ùaddhidhaþ . dravyagrahastu saüyogàt saüyuktasamavàyataþ dravyeùu samavetànàü, tathà tatsamavàyataþ tatràpi samavetànàü, ÷abdasya samavàyataþ . tadvçttãnàü samavetasamavàyena tu grahaþ . vi÷eùaõatayà tadvadabhàvànàü graho bhavet>% bhàùàø . tathà ca dravyasya pratyakùe indriyasaüyogaþ kàraõam dravyasamavetaguõakarmajàtãtàü pratyakùe indriyasaüyuktasamavàyaþ . dravyasamavetasamavetànàü guõatvakarmatvàdãnàü pratyakùe indriyasaüyuktasamavetasamavàyaþ . ÷avdasya pratyakùe ÷rotrasamavàyaþ ÷abdavçtti÷abdatvàdeþ, ÷rotrasamavetasamavàyaþ kàraõam . %<abhàvapratyakùe samabàyapratyakùe ca indriyasaüyuktasvaråpasambandhavi÷eùaõatà hetuþ . vai÷aùikamate tu samavàyasya na pratyakùam . atra yadyapi vi÷eùaõatà nànàvidhà tathà hi bhåtalàdau ghañàbhàvaþ saüyuktavi÷eùaõatayà gçhyate saükhyàdau råpàdyabhàvaþ saüyuktasamavetavi÷eùaõatayà, saükhyàtvàdau råpàdyabhàvaþ sayuktasamavevatamavetavi÷eùaõatayà . ÷abdàbhàvaþ kevala÷rotràvacchinnavi÷eùaõatayà . kàdau khatvàdyabhàvaþ ÷rotràvacchinnasamavetavi÷eùaõatayà . evaü katvàvacchinnàbhàve khatvàbhàvàdikaü vi÷eùaõavi÷eùaõatayà . evaü ghañàbhàvàdau pañàdyabhàvaþ saüyuktavi÷epaõavi÷eùaõatayà . evamanyadapyåhyam tathàpi vi÷eùaõatàtvaråpeõaikaiva sà gaõyate anyathà ùãóhà sannikarùa iti pràcàü pravàdo vyàhanyateti>% muktàø . indriya saüyogàdayo'pyatra

#<indriyasvàpa># puø indriyàõàü khasvaviùayeùu syàpa iva apra vçttiratra . 1 suùuptyavasthàyàm tatra hi manaþsahitasarvendriyàõàmuparamaþ ÷rutyàdàvuktaþ %<suùuptikàle sakale pralãne>% iti smçtyà %<yatra suptona ka¤cana pa÷yatãti>% ÷rutthà indriyamàtralaya÷ravaõàt . indriyaiþsvasya svakàraõabhàvasyàpaþ pràptiryatra . indriyàõàü svaråpataþ svakàraõalayakàle pralaye . maraõe tu na svaråpatasteùàü layaþ . %<tamutkràmanta pràõo'nutkràmati pràõamutkràmantaü mano'nukràmatãtyàdi>% ÷ruteþ %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhana>% miti smçte÷ca pràõànàmàpralayasthàyitvàvagateþ . tatra golakàbhàvena vçttimàtra na bhavati punardehàntare golakodaye vçttilàbha iti bhadaþ %<tadantarapratipattau raühati saüpariùvakta>% iti ÷àüø såø bhàùyayorvivçtiþ evaü sàükhyamate'pi kintu tanmate liïgadehe pràõapa¤cakaü vihàya pa¤cabhåtànàü prave÷a ityetàvanmàtrabhedaþ .

#<indriyàtman># puø indriyamevàtmà . 1 indriyasvaråpe karmadhàø . 2 indriyeùu .

#<indriyàdi># puø 6 taø . sàükhyamatasiddhe indriyakàraõe ahaïkàre %<sàtvika ekàdakaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt>% sàø kà0

#<indriyàdhiùñhàtç># 6 taø . indriyàõàmacetanànàü svasvakàryeùu vyàpàrasampàdanàya ã÷varaniyojite devabhede . teca devàþ %<digmàtàrkapraceto'gnivahnãndropendramitrakàþ>% . ÷àradàø dar÷itàþ padàrthàdar÷eetadvyàø %<ete indriyàdhiùyàtçdevàþ . yadàhuþ vaikàrikàdigàdyà÷ca candreõaikàda÷a smçtàþ . indriyàõàmadhiùñhàtçdevàste sàtvikàþ matà>% iti tathà ca ÷rotrasyàdhiùñhàtçdevatà dik . tvacaþ vàyuþ, cakùuùaþ arkaþ . rasanàyàþ pracatàþ, ghràõasyà÷vinau, vaþcaþ agniþ pàõeþ ÷akraþ, pàdasya upendaþ (viùõuþ), pàyoþ mitraþ upasthasya kaþ brahmà . manasaþ candramàþ .

#<indriyàyatana># 6 taø . ÷rotràdyàdhàre dehe tasya indriyàdhàratvattàthàtvam . sa ca såkùmaeva dehaþ . yathàha sàø kàø %<pårvotpannama (÷a) saktaü niyataü mahadàdisåkùmaparyantam . saüsarati nirupabhogaü bhàvairadhivàsitaü liïgam>% . %<pradhànenàdisarge pratipuruùamekaikamutpàditam à càdisargàt à ca mahàpralayàdavatiùñhate mahadàdisåkùmaparyantaü mahadahaïkàraikàda÷endriyapa¤catanmàtraparyantam eùàü samudàyaþ såkùma÷arãraü ÷àntaghoramåóhairindriyairanvitatvàdvi÷eùaþ . nanvastvetadeva ÷arãraü bhogàyatanaü puruùasya, kçtaü dç÷yamànena ùàñkau÷ikena ÷arãreõetyataàha saüsaratãti upàttamupàttaüca ÷arãra jahàti hàyaühàyaü copàdatte, kasmàt? nirupabhogaü yataþ, ùàñkau÷ikaü ÷arãraü vinà såkùmaü nirupabhogaü, tasmàtsaüsarati . nanu dharmàdharmanimittaþ sasàraþ na ca såkùma÷arãrasyàsti tadyogaþ, tatkathaü saüsaratãtyata àha bhàvairadhivàsitaü dharmàdharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varyàõi bhàvàstadanvità buddhiþ tadanvita¤ca såkùma÷arãramiti tadapi bhàvairadhivàsitaü yathà suramicampakasampakàrdvastraü tadàmo davàsitambhavati tasmàdbhàvairevàghivàsitatvàtsaüsarati . kasmàtpunaþ pradhànamiva mahàpralaye'pi taccharãraü na tiùñhatãtyata àha liïgam layaü gacchatãti liïgaü hetumattvena càsya liïgatvamiti>% bhàvaþ . sàø kauø . %<pa¤capràõamanobuddhida÷e ndriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotyaü såkùmàïgaü bhogasàdhananam>% smçtiþ . pa¤cadaø idameva vàkyamupanyastam . nyàyàdimate sthåladehaeva indriyàyatanaü taiþ såkùmadehànaïgãkàràt iti bhedaþ jãvàdçùñava÷àdevàpårbadeha eva tattadindriyàõyapi tattaddehe utpadyante manàsi tu anantàni tàni ca nityàni teùà¤ca adçùñava÷àt erkakasmin dehe ekaikasya prave÷a iti hi teùàü sammatam . 2 àtmani ca %<àtmendriyàdyadhiùñhato>% liïga÷arãra÷abde eteùàü yuktàyuktatvaparãkùaõam kariùyate .

#<indriyàràma># triø indriyeùu àramati à + rama--gha¤ . i ndriyàrthabhogaprasakte %<aghàyurindriyàràmo modhaü pàrtha . sa jãvati>% gãtàø .

#<indriyàrtha># puø 6 taø . indriyagocara÷abdàrthe ÷abdàrdo %<indriyàrtheùu sarveùu na prasajyeta kàmataþ>% manuþ . dvandvaþ 1 indriye tadviùaye ca dviø vaø . %<indriyàrthasannikarùotpannam>% gauø såø . indriyeõàrthasyasannikarùa ityeva tatra vigrahastu nyàyyaþ .

#<indriyàvin># triø indriya va÷yatayà prà÷astyena vàstyasya bàø vini vede pårvapadadãrgha . 1 va÷yendriye 2 pra÷astendriye ca . %<saevàsminnindriyaü dadhà tandriyàvyeva bhavati>% ÷rutiþ .

#<indriye÷a># puø 6 taø . 1 jãve tadadhiùñhànenaiba teùàü vçttyutpattestathàtvam 2 indriyàdhiùñhàtçdigàdidevàdiùu ca .

#<indrejya># puø 6 taø . vçhaspatau ÷akrejyendrapåjyàdayo'pyatra

#<indre÷vara># puø indreõa sthàpita ã÷vara ã÷varaliïgam . mahendraparvatasthe vçtràsurabadhajanitabrahmahatyàvighàtàrthaü ÷akreõaü sthàpite ÷ivaliïgabhede tatkathà pràø viø kàliø puràõam . %<vçttaü hatvà tataþ ÷akromàhendre sthàpya ÷aïkaram . liïgaü vimuktaþ pàpaughaistataþ sa tridivaü gataþ . adyàpãndre÷varaü dçùñvà tathà ràme÷varaü prabhum . mucyate brahmahatyàyà naro vai nàtra saü÷ayaþ>% .

#<indha># doptau rudhàø àø akaø señ niùñhàyàmanióh . vartamànecà'toniùñhà . indhe, indhàte, indhate, yaü tvàü janàsa indhate çø 8, 4, 3 indhãta, indhàm . int sya indhvam . aindha aindhiùña indhàm--babhåva . àsa cakre indhiùyate aindhiùyata . indhitavyam . indhità indhanam . iddhovartate . kvip samit indhànaþ %<agnimindhàno manasà viyam saceta martyaþ>% çø . bhàve idhyate aindhi . paro yadidhyate divi chàø uø tu padagaõavyatyàsaþ .

#<indha># puø ingha + karaõe--gha¤ . 1 kàùñhe indha--ac . 2 dãptiyukte . 3 tannàmake çùibhede puø tataþ gotre naóàø phak . aindhàyanastadgotràpatye puüstrã . dãptiyukte dakùiõanetre vi÷eùeõa sthite 4 paramàtmani puø . tasya tadarthatva¤ca samarthitam vçø uø bhàø . %<indhoha vai nàmaiùa yo'yaü dakùiõe'kùan puruùasta và etamindhaü santamindra ityàcakùate parokùaiõeva, parokùapriyà iva hi devàþ pratyakùadviùaþ>% indhoha vai nàma indha ityevaü nàmàyaü %<cakùurvai brahmeti>% àdityàntargataþ puruùa eùaþ, yo'yaü dakùiõe'kùan akùiõi vi÷eùeõa vyavasthitaþ . sa ca satyanàmà taü và etaü puruùaü dãptiguõatvàt pratyakùaü nàmàsya indha iti tamindhaü santamindra ityàcakùate parokùeõa, yasmàt parokùapriyà iva hi devàþ pratyakùadviùaþ pratyakùanàmagrahaõaü dviùanti bhàø indhayati dãpayati indha--õic--ac . 5 dãpake triø . etasmàt pårvasthayo! mràùñràgneyoþ samàse mum . bhràùñramindhaþ agnimindhaþ . %<hotràdhvaryuràvayà agnimindho gràvagràbhaþ>% yajuø 25, 28, agnimindha÷ca agnãt nàma çtvik .

@<[Page 959b]>@
#<indhana># naø idhyate'nena indha + karaõe--lyuñ . 1 kàùñhe %<indhanaugha ghagapyagnistviùà nàtyeti påùaõam>% màghaþ . %<kàminãùu vivàheùu gavàü bhakùye tathendhane>% manuþ . indhane indhanàpahàre ityarthaþ %<indhanàrthama÷uùkàõàm>% pràø viø smçtiþ . indhayati indha--õic--lyu . 2 dãpanakartari triø . bhàve lyuñ . 3 prajvàlane naø .

#<indhanvan># triø indhana + matvarthãyaþ . vede vanip niø varõalopaþ . indhanayukte . %<indhanvabhirdhenubhãrapsadådhabhiþ>% çø 2, 34, 5, %<indhanvabhiþ samindhanavadbhiþ>% bhàø .

#<inva># gatau bhvàø niruø . inadhàtau 928 pçùñhe vivçtiþ .

#<invakà># strã invati inva--ak sa iva kàyati kai--ka . mçga÷ironakùatroparisthe ilvalàkhyatàràsu amarañãkà .

#<ibha># puø iõ--bha kicca . 1 hastini, vanyebhadànàvilagandhadurdharàþ màghaþ 2 tatsaükhyàtulyasaükhyàke aùñalaükhyànvite ca . gajàhi aùñasu dikùu khyità airàvatàdayo'ùñau vartante iti teùàmaùñatvam . te ca %<airàvataþ puõóarãkaþ vàmanaþ kumudo'¤janaþ . puùpavantaþ sàrvabhaumaþ supratãka÷ca diggajàþ>% amaroktakrameõa pårvàdã÷ànàntadikùu sthitàþ . asya ca uttarapadasthatve ÷reùñhàrthadyotakatà vyàghràderàkçti gaõatvàt upamitasamàsaþ . striyàü ïãp . jàtitvàt poñà÷abdena samàse'sya pårbanipàtaþ puüvadbhàva÷ca ibhaporà
     ibhalakùaõavibhàgàdi vçhaø saüø %<madhvàbhadantàþ suvibhaktadehà na copadigdhà÷ca kç÷àþ kùamà÷ca . gàtraiþ same÷càpasamànavaü÷à varàhatulyairjaghanai÷ca bhadràþ .. vakùo'tha kakùàvalayaþ ÷lathà÷ca lambodaraü tvagvçhatã gala÷ca . sthålà ca kukùiþ saha pecakena saiühã ca dçïmandamataïgajasya .. mçgàstu hrasvàdharavàlameóhràstanvaïighrakaõñhadvijahastakarõàþ . sthålekùaõà÷ceti yathoktacihnaiþ saïkãrõanàgà vyatimi÷ra cihnàþ .. pa¤connatiþ sapta mçgasya dairghyamaùñau ca hastàþ pariõàhamànam . ekadvivçddhàvatha mandabhadrau saïkãrõanàgo 'niyatapramàõaþ .. bhadrasya varõo harito madasya mandasya hàridrakasannikà÷aþ . kçùõo mada÷càbhihito mçgasya saïkãrõanàgasya mado vimi÷raþ .. tàmrauùñhatàluvadanàþ kalaviïkanetràþ snigdhonnatàgrada÷anàþ pçthulàyatàsyàþ . càponnatàyatanigåóhanimagnavaü÷àstanvekaromacitakårmasamànakumbhàþ . vistãrõakarõahanunàbhilalàñaguhyàþ kårmonnatairdvinavaviü÷atibhirnakhai÷ca . rekhàtrayopacitavçttakaràþ subàlàþ dhanyàþ sugandhimadapuùkaramàrutà÷ca . doghoïguliraktapuùkaràþ sajalàmbhodaninàdavçühiõaþ . vçhadàyatavçttakandharà dhanyà bhåmipatermataïgajàþ . nirmadàbhyadhikahãnanakhàïgàn kubjavàmanakameùaviùàõàn . dç÷yako÷aphalapuùkarahãnàn ÷yàvanãla ÷avalàsitatàlån . svalpavaktraruhamatkuõaùaõóhàn hastinãü ca gajalakùaõayuktàm . garbhiõãü ca nçpatiþ parade÷aü pràpayedativiråpaphalàste>% .
     hemàø ùariø khaø lakùaõasamuccaye viùõudhaø . %<nàgàþ pra÷astà dharmaj¤a! pramàõàdadhikà÷ca ye . dãrghahastà mahocchràyà'vàmanà÷ca vi÷eùataþ . nigåóhavaü÷àmadhvakùà vyåóhà vyåóhocca mastàkàþ>% (vyåóhà vipulàþ) %<viü÷atyaùñàda÷anakhàþ . ÷ãtakàlamadà÷ca ye . te pra÷astàmahànàgàþ ye tathà saptasåcchritàþ . dantacchadeùu dç÷yeta yeùàü svastikalakùaõam . bhçïgàrabàlavyajanà vardhamànàïku÷àstathà . dhàryà naite tathà dhàryà vàmanà ye ca matkuõàþ . hastinyoyà÷ca garbhiõyoye ca bhåóhà mata ïgajàþ . apàkalà÷ca kubjà÷ca saddantàeva bhàrgava! . kudantà÷ca tathà varjyà vàmakåñà÷ca yatnataþ . a÷rusmç÷a÷ca kåñà÷ca ye ùaõóhà vikañà÷ca ye>% . ràma uvàkùa vàmanàdyà÷ca ye nàgàþ proktàninditanakùaõàþ . teùàü tu ÷rotumicchàmi lakùaõaü varuõàtmaja! . puùkara uvàca . ànàhàyàmasaüpårõoyo'dhihrasvo bhavedgajaþ . vàmanaþ sa samàkhyàtomatkuõodantavarjitaþ . (ànàhaþsthålatà) (àyàmo derghyam) da÷àü caturthã saüpràpya vardhete yasya na dvijau . sthåõàghanàyatau syàtàü sa måóho hi gajo'dhamaþ . apàkalo vi÷àlena dantenaikena vàraõaþ . saükùiptavakùoja ghanaþ pçùñhamadhyasamunnataþ . pramàõahãnanàbhi÷ca sa kubjovàraõàdhamaþ . anunnatàbhyàü saddantaþ kudantaþsyàttato bahiþ . (bahirdantasãmani) . vàmadantonnato nàgo vàmakåña÷ca kathyate . dantàva÷ruspç÷au yasya so'÷ruspçgiti kortitaþ . ekadantastathà nàgaþ kåña ityabhidhãyate . pàdayoþ sannikarùaþ syàt yasya nàgasya gacchataþ . sa ùaõóo'dhvani yudve ca lakùaõa j¤airna påjitaþ . aratnyabhyadhikaü yasya vistareõastanàntaram . vikañaþ savinirdiùño durgatirninditogajaþ . ràma uvàca . ÷rotumicchàmyaham deva! ku¤jaraüsaptasåcchritam . yaü pràpya kila ràjànojayanti varsurdhà nçpàþ . puùkara uvàca . varcaþ satvambalaü råpaïkàntiþsahanana¤javaþ . saptaitàni sadà yasya sa gajaþ saptasåcchritaþ . ye vàmavaddakùiõapàr÷vabhàgenàplàtukàmàþpiñakotthayàpi . te nàgasukhyà vijayàya yuddhe bhavanti ràj¤àü na hi saü÷ayo'tra tatraiva parà÷arasaühità . %<hastinàü jàtide÷avarõàkçtipramàõaceùñàdilakùaõamanuvyàkhyàsyàmaþ . tatra jàtaya÷catasro mavanti . bhadrà mandà mçgà mi÷rà÷ceti tatparij¤ànamàkçticeùñàdibhirupadi÷yate . tatra bhadra jàti÷càrudçùñyàyatamukhovyåóhoccamastakaþ udagrasatvo'nuvçttakaraþ ÷rotà dorghapuùkaràïgulibàladhiþ mahàmanyoroma÷agrãvaþ . sthålameóhrodaratàmratàlujihvauùñhaþ supàr÷vaþ snigdhaþ savarõamçduromà kårmapàdaþ stadhvasthiti÷citàüsaþ pçthvàsanaþ såkùmavinducitrobahvanuromopacita÷rotraþsunakho dhanuþpçùñhavaü÷o madhuvarõatàluryåthàbhirakùità sahiùõuranvarthavedã balavàn kàmàturovçkùàvamardã mçdunopàyena sàdhya à÷åpade ÷agràhã ca bhavati>% . (udagro uccaþ anuvçttakaraþ anukrameõa vçttakaraþ puùkaraþ karàgraü manyà dhamanã anvarthavedã agre vakùyate) . mandajàtiþ saüketàbhij¤aþ suhrasvo mahodarakara÷rotàþ sthåladantastatapçùñavaü÷aþ sthålahastajihvàüsagrãvaþ, pçthuhastamastakaþ suvibhaktoraþ÷iràþsumçduvçtta÷rotraþ sthålàsthikarakavàpãvilapàdaþ såkùmanàbhistanutàmratvakkarõakañaþ dãrghoccameóhràïgulirbàlabàladhirmuùkarandhrakakùavaraõopadigdhoharyakùaþ subaddhajaghanaþ savçttoraktogambhãravedã mandajàtiþ jàta÷aïkodçóhamanmathastãkùõasàdhyoyåthànugàbhã grahaõagatopi nàribhayamàvi÷ati . (gambhãravedã vakùyate upadigdho liptaþ) mçgajàtãyaþ punarhrasvapuùkaroccahanuhastabàhyamehanasudantanakhapçthuvaü÷agnãvàsyodarameóhratanurvi÷àlanetrastathàvçttatanu÷rotraþ kuõñhoùñho ghanàyatàgrakàyaþ saükùiptakaràlo nyastamastakodãrghajihvoviùàõopanãtaþ ÷ãghrobahva÷anobhàrasàho manasvã durdamaþ svayåthaparyantànucàrã bhinnapurãùo'tikramaõavedã kle÷àsahaþ krandana÷ceti . mi÷ràstu teùàü parasparasaüyogajàþ sarvasaükulalakùaõà iti . bhadrà ÷reùñhàbhavantyàsàü mandà madhyà kanãyasã . mçgà mi÷rà'dhikai rj¤eyà guõadoùaiþ samàsataþ . atha vanabhedena gajanedàþ . athaiùàü pràcyakàråùada÷àrõamàrgaõeyakakàliïkakàparàntikasauràùñra pa¤canadàkhyànyaùñau vanàni vàsasthànàni teùàü pçthak pçtyak karmalakùaõamupadekùyàmaþ tatra himavadgaïgàprayàgalauhatyàntare pràcyavanamatrotpannàþ kapilàþ avyagràþ kunakhapàrùõayovàraõà÷calapçthupecakavaü÷apiõóakàþ pçthuhastàmandavegàråkùà÷capalàkçtayo bhavanti . (pecakaþ pucchabhålam) mekalo matsyo gaïgàvatàra÷ceti kàråkàkhyavanamatrotpannàþ ÷yàmà÷caõóàþ sucaraõàhrasvànàtyàyatàþ ÷ãghrodagràvçhadbhiruddàmairdantairdantino bhavanti . mahàgirida÷àrõavindhyàñavãràvatãnàü madhye da÷àrõaü vanamabhikhyàtamatra dãrghàïgulipuùkaràþ pàdmabhàþ ÷yàmà và durgrahàþ suvçttajaghanàgràþ sitasåkùmavinducitrà÷cåtaphalatulyamada gandhinovi÷àlotsaïgadantàþ sthålahastàsya÷iràgrãvà madhvakùàþ svàsanàþsatvavanta÷ca . pàripàtravaidi÷abrahmàvartavanànàmantarmàrgaõeyakaü vanamatrodagnàþ ÷ãghradãrghakrameõopadigdhàïgàþ balavanto'bhijàtàþ supramàõàþ madhvakùàmçdutvacaþ kacàvilapràyà alpapecakàhari÷yàvàkhaõóacchannàþ suhastàþ snigdharomàõaþ sthiràþ su÷arãràþ kureõånàmadhipatayaþ svalpatàpà÷ca . vipulasahyadakùiõàraõyotkalànàü madhye kàliïgakaü vanamatra kalaviïkàkùàþ sarva÷vetàþ sthirapadàþ ÷ãghràþ mçdvaruõarãmàõastanutvagudaràdãrghake÷abàladhayo dãrghakramàþ balavanto'lpapecakàþ padmaprabhà yàturudagnà dhanuþpçùñhavaü÷àraktatàlujihvauùñhàþ suprayogagrahasukhàþvaràhajadhanàþ nãcavçttanakhàþsthiracaraõàþ à÷usuvedinomadhuda÷anàþ pãtahrasva÷irodharàþ mahoragavçhatkaràþ mçdudãrghahastàhastino bhavanti . narmadodadhisevade÷àntopahàraõàmantarato'paràntikaü vanamatra mànino dhãràþ ÷yàmàþsaptapratiùñhitàþ dç÷yajaghana÷irodharà pãnàyataviùàõàþ svàsyakà mçdutvaca udagràdãrgharaktatàlvoùñhajihvàmahotsaïgàþ padmamadagandhino dhanuþpçùñhavaü÷àvivçttàsyànànyavanavicàriõaþ . dvàrakàrbudàvartanarmadàntarataþ sauràùñrakaü vanamatràlpàyuùa÷caõóàþ piïgàyatàkùàþ madhyàyatàïghrayo'lpapecakà mçduvibhaktamàtràpratilomaloma÷acara raõàstanutvakkarõanakhàþ såkùmadantàþ ÷ikùàtyaja iti . himavatsindhukurujàïgalakànàmabhyantare vanaü pa¤canadàkhyaü tatra sphuñitaråkùa÷vetàü÷udantàstanuvindåpacitakaràþ sugandhayogçdavomahàpecakade÷àïgapramàõàþsåkùmavçhattvacodurvineyàdhyàna÷ãlàþ kavalatçùo bhavantyapi . vaneùveteùu jàyante pradhànàmadhyamottamàþ . pra÷astà nindità÷càpi teùàü vakùyàmi lakùaõam . namrajatukàùñhasaïkà÷aü hrasvamalpàïgughapuùraü durgandhaü karka÷atvagromàõamàtatastavyasthålaviralaparvàõaü hastino hastamadhyanyavighàtadhanyaü pãtaü mçduromàõamanupårvapatitaü càrudãrghàïguliponaü pçthupuùkaraümçduvalinam . sugandhivçttaü pa¤cahastàyataü dviraktaü vçhatcchrotogrovukà÷a ca . kakùasphuñitàhrasvamalinaviùamacakrakhaõóasåkùmadantàvapåjitau påjitau ca snigdha÷lakùõapradakùiõonnatàmalinasamamàhitau madhusavarõau mukulitàgràvàvàdhamanyàyàtàvaùñàda÷àïgulapariõàhau . atha viråpaviùame varàhanakuladhvàïkùavànaràbhe råkùmavicchinnekùaõe sannimãlite locane na påjite påjite ca kalaviïkàbhasåryamaõi vahnitulye svanupahite ca . pra÷astaü samàhitamàyatapçthu bàhityamavasthitaraktatàlujihvauùñhacàrusåkùma÷lakùõavindåpacitaü sarvasaüpårõam . mçdumçduniryàõapãóitapuùkaraü viùamamàsanàt ùaóaïgulàvàgbandhanàbhàvena natakumbhalambambenàtirikta pramàõaü ghaõñàghanapiïga råkùàsthåladvandva romopacitamapåjitaü ÷irovàraõànàü påjitaü mahodayasthànamupavitasaptakamanimnakharaniryàõaü pçthupuùkaraü snigdhamçdusåkùõayugnaromasuvibhaktoùõãùavitànàvagràhaü và hrasvãtkruùñopakraùñau vçttau stabdhau tanuviùamasiràtatau pãóitàntàvatiruddhapramàõau saüvçtacchidrau sàndramçdusupramàõasiràlàvapàñhitapuñasaüvipulamålikau, pçùñhacchidrau dundubhisvanau và . kle÷àvahàcchidràtidãrghànupacitapãóikà sumuhatã pçùñhàlambanàtyudgatàyatàsthànàvapãóità grãvà vàraõasyàpra÷astà ÷astà tu prahvopari piõóikà dçóhàrakùã tri baliþ sàsnàratniparãõàhà dvàda÷àïgulàyatà sarvasampårõà và . viùamamavàgraü saükùiptalamvaü saüpuñamànasaü vigarhitaü sthiraü ca vinatamatyudgataü vaktaü pçùñhavaü÷aya÷obhanam . ÷obhanamupacitasåkùmaü dhanuþpramàõamevaü saüsthànaü vidyàt . atha pårvagàtra¤chidronnatàüsaü vikalitahastayorvçttaü siràlambhanaü stabdhavyàdhidvandvohanirlagnaü viùamakacàbilam pramàõahãnamaniùñam iùñamanupårõopacitaü sthiravimaktàjilasatkãñamanupavimbamukhamacchidrarandhropacitamathoraktaü và . atha jaghanaü ghanamucchritàsthi nirmàüsapecakaü kalàhãnàtiriktapramàõaü bàladhyanuyàyi samanarthakaram . arthakaramatpapecakaü palopacitamadç÷ya÷uùkaspaùñacaturasramàyatàgnaü càrubàladhiparipårõàõóakoùàyatatayà nàsiràlapallavàkàramehanamajayana¤jayanaü ca ÷yàvàlparåkùasphuñitanakha÷liùñasandhi, paruùàsàratalasahà na påjitàþ pàdàþ anye bhavantyapi ca . viü÷atyaùñàda÷anakhàþ sthiràþ kårmasamàhitàþ . gajànàü påjitàþ pàdà ye ca syurvikacàvilàþ . pàdàþ kacàvilà rukùavibarõàþ paruùàþ kç÷àþ . vàraõànànna ÷astàþ syurye và snigdhatanåruhàþ . såkùmabindu citàü snigdhàü tvacaü ÷aüsanti dantinàm . àsyaspç÷au vi÷àlasya viùàõau pàr÷vaunnatau . upàhato vi÷àlena dantaikena vàraõaþ . anunnatàbhyàü saüpannaþkudantaþ syànnatàvadhiþ . årdhvaü vaktràntaràlasya pratimànasamau dvijau . hraùvasthålàtidãrgheõa dantenaikena và guõàþ . varjyàste ÷ubha kàmena sarva evàtigarhitàþ . avdadvaye nadãjànàü pa¤came'vde vanaukasàm . dantamålaparãõàhàn dviguõànkalpayetpare . ÷ara÷aktidhanu÷cakra÷ålapaññisalakùaõàþ . dantàgraràjayo yasya sa nçpaü voóhumarhati . romõàü tu saü÷rayo ya÷ca piñaka sa udàhçtaþ . saü jyeùñhaþ saptabhàgonomadhyabho'sau mataïgajaþ . antyaþ ùaóóàgahãnaþ syàdato'nyohi na påjitaþ . sukhàya pecake daighyaü pçùñhapàr÷vodaràntaram . ànàhaucchraya pàdàdvij¤eyo yàvadàsanam . vanavi÷eùeõa gajalakùaõaü tatraiva vàrhasyatyasaühità . %<vanànàü madhye pràcyaü kàli ïgakamàparàntikaü ca trãõi vanànyati÷obhanàni . trayàõamapi pràcyaü vanaü madhyavanamapareùàmiva ÷obhanam . tatrairàvatakulaprasåtisambhavàþ pràyeõa mçgami÷rabhadraõa kùaõàþ mahàkàyàþ kariõo bhavanti . vinayasatva÷aktisampannàþpågaphalaprabhàstàmratviùaþ praviralamadà gajà yuddhecàpasarpaõopasarvaõanãravà bhavanti nàtikrodhanàþ samudvejitàþ satvaü dar÷ayanti . te ca vçkùaiþ kavalaiþ kàyopavaghàtàti÷ayena madàbhimukhàþ kartçvyàþ . kàliïgake và''paràntike ca tretàyugotpannàþ mandà mahàgajànvayajà mandàbhidhànàþ pràya÷o mçgàvayavàþ saïkãrõàgajàþ samutpadyante . nàtyudagrà jaladaghrabhà nàtisthirà mandà yuddhapriyà÷ca gajà bhavanti . tathà kàråùadà÷àrõamàrgaõeyakàbhidhàneùu madhyamà gajàþ samutpadyante mçgamandajàtayaþ te ca càrbavayavàþ madhyamabalàmadhyama pramàõàþ sthålaromàbila÷arãràstanuradà mandagatayaþ . tathà sauràùñre pà¤canadàbhidhàne dvàparayugotpannà mçgamataïgajànvayà mçgapràyà gajàbhavanti bhãravaþ kutsitàïgàþ nàticaõóàdurmadàþ durvçttà÷ca evaüvidhàgajàþ samutpadyante vanàcca vanàntare gateùudurvçtteùu gajeùu dhenukàsamparkeõa guptavane'pi kàliïgake'pi . tràsa÷ãla÷ca bhãru÷va hrasva vàmanamastakaþ . hãnàgrabhogo duþ÷ãlastvasaühata÷arãrabhçt . samucchritastvanàyàmã parãõàhavivarjitaþ . mçgasvaråpodãna÷ca mçgajàtirgajàdhamaþ . ataþ paraü pravakùyàmi saürkãõõasya ca lakùaõam . pa÷utvàdvàraõànà¤ca gacchatàü ca viyoniùu . dhenukàsu bhavantyete gajà saükãrõalakùaõàþ . madromandomçgovàtha ÷uddhajàtiþ prajàyate . tasmànmi÷ràõi råpàõi gadatome nibodhata . ànantyànmi÷rajàtànàü ni÷cayonopapadyate . tathàpi ki¤cidudve÷àmni÷ralakùaõamucyate . bhadramando bhadramçgo bhadramanda mçgastathà . iha bhedatrayaü mandamçgayorapi jàyate . bhadràdãnàü ca sarveùàü råpaü saükãrõasaüj¤itam . årdhvàghaþ kàryabhedena tajjanirmidyate dvidhà . tridhà ca bhidyatemåya ekaikantu yathàkramam . evamaùñàda÷avidhaü kãrtitaü mi÷ralakùaõam . ÷ubhà÷ubhaü vimàgena sàmpratam nigadàmyaham . bhadra mandobhavediùñomçgamandastathàdhamaþ . bhadramanda mçga÷caiva madhyamaþ parikãrtitaþ . bhadrajàti rmahàkàyogajomadhye tu dantinàm . mando'vayavale÷ena sa mukto bhavati dvipaþ . mçgasyàpi hi råpeõa ki¤ciccànugatena vai . a÷ubhatvaü na bhadrasya jàyate ÷obhanohi saþ . locanànàü pradhànatvaü yasmàcchàstreùu kãrtitam . tasmànmçgàkùisaüsaktobhadro'pi hi na ÷asyate . bhàdreõo parikàyena màndenàdhogatena và . unnatohi gajànàntu bhadramandobhavedgajaþ . anenaiva hi råpeõa viparyàsena yo gajaþ . so'pi ÷obhana eva syànmandabhadraiti smçtaþ . evaü vidhàt mçge càpi lakùaõànmi÷ralakùaõam . mahàvayavabàhulyàt mçgaråpasyale÷ataþ . bhadràvayavanirmuktomadhyamo'sau gajo bhavet>% kàyena yo bhavedbhadro sandovàpi mataïgajaþ . mçgagàtro'para÷caiva sa bhavedvegavàn gajaþ . mçgaråpàdhikatvaü ca dç÷yate yasya dantinaþ . adhamastu sa vij¤eyaþ satva÷aktivivarjitaþ . karadantàkùikumbhai÷ca yo mçgojàyate gajaþ . ÷eùàvayavabhadro'pi hãna eva bhavedasau . evamudde÷amàtreõa mi÷rabhedà mayoditàþ . nodità ye'pi te'tràpi mi÷rà j¤eyà manãùibhiþ . mi÷ralakùaõasaüyoga uktaùñaü yasya dç÷yate . råpantannàmadheyo'sau jàyate hi mataïgajaþ . ataþ parampravakùmàmilakùaõaü giricàriõàm . tathà nadã caràõàü ca tathaivobhamayacàriõàm . mahàbalà mahàkàyà÷citàüsà giricàriõaþ . supà÷và÷càrudigdhàïgàdçóhapàdàgataklamàþ . udagrànirbhayà÷caiva sallakãkavalapriyàþ . tañàghàtavidhau bhugnadantadàrita bhåtalàþ . ÷àrdålàdimahàsatvasaüsphoñàtaïkavarjitàþ . madasràvakùatotsàhàdurdamàvàribhãravaþ . pàü÷ukrãóàratà nityaü drumonmålanatatparàþ . viùàõaveùñanà÷ãlàþ kheùñasantàpanãrakàþ . karàgrasphoñaniratà sãtkàrakaraõapriyàþ . anudagràghana÷yàmàþ sãkarodgiraõapriyàþ . toyakarmaõi niþ÷aïkàmataïgà÷ca nadãcaràþ . ubhayeùucarantye te nadãparvatasànuùu . ye gajàhçùña manasaste bhavantyati÷obhanàþ . sarveùàmeva nàgànàü chàyàlakùaõamuttamam . yadyathà jàyate yasya tattayaivàbhidhãyate . satvàü÷akatvàdbhadrasya pàñalà bhavati pramà . navapallavasacchàyà snigdhà tanutanåruhà . tayàtamo'ü÷akacàcca kçùõà mandasya jàyate . taruõàmbuda saükà÷à sthålakçùõakavàbilà . rajo'ü÷akatvàcca tathà mçgasyàpi hi dhåsarà . malinàmbudasaükà÷à råkùà tanutanåruhàþ . evaüchàyàvi÷eùàþ syurbhadràdãnànmayoditàþ . chàyà saümi÷rabhàvàcca mi÷rà bhavati dantinàm . vanajàtiguõairbhadraþ gaja÷raiùñho narottama! . tamo'÷akatvaü mandasya yadyaduktaü nibodha me . durmanastvaü tathà''lasyaü nidràlutvaü ca måóhatà . gambhãravedità ceti mandasya tama utthiteþ . evaü rajãguõo ràjan mçgastena rajo'ü÷akaþ . dhairthyaü sthairyaü pañutvaü ca vinãtatvaü sukarmatà . anvarthavedità caiva bhayasthàneùu måóhatà . subhagatvaü ca dhãmattvaü satvasyaite guõàþ smçtàþ . ataþ satvàü÷akoràjan bhadrajàtirudàhçtaþ . citratvaü bàhu÷irasorantarmaõigataü tathà . dantayormadhu varõatvaü netrayormadhupiïgatà . àsanasya pçthutva¤ca pårõatà kukùipàr÷vapoþ . pçthutvaü pçùñhabhàgasya ghanatvaü samasandhità . snigdhacchàyà tvathàyàmaþpariõàhocchrayau tathà . sa÷rãkatvaü gurutvaü ca kàyasyaite guõàþ smçtàþ . sarvalakùaõasaüpårõo dç÷yate na mataïgajaþ . pradhànàvayave loke yatnaþ kàryo manãùibhiþ . hãnaü kçùõaü ca kalmàùaü puùkaraü na pra÷asyate . saüpårõaü màüsalaü raktaü sukumàraü ÷ubhaü smçtam . tryaïgulantubhaveddhãnaü hãnampativinà÷anam . kçùõaü bharturvighàtàyakalmàùaü bhartçrãgadam . saüpårõaü siddhidaü bhartuþ puùkara caturaïgulam .. saubhàgyadaü màüsalantu sukumàraü tathàrthadam . raktapadmadalacchàyaü tathà miùñànnapànadam . ataþ paraü ÷ubhej¤eye ÷rãtasã pàñalodare . pa¤càïgulapramàõena vartulatvena càrthade . avàïmukhaüca tàmraü ca karõatàlaü sukhapradam . hrasvà sthålà ca vipulà citriõã ÷yàmalonità . ku¤cità ca tathà dçùñiþ saptadhàdantinàü matà . tàsàü tu tryaïgulàyàmà sà hrasvetyabhisaüj¤ità . hrasvà karoti nçpatervinà÷aü ÷ãghrameva hi . sthåla durbhikùakaraõã ÷yàmalà nçpaduþkhadà . karoti citriõãnityaü tasyaiva tu vasukùayam . bhugnà dçùñirvinà÷àya ràj¤odhanavinà÷inã . ku¤citàhãnayo÷caiva yudvakàle riporjayam . ataþ paraü pravakùyàmi krameõa karalakùaõam . na karaü dãrghamicchanti bàladheþ ÷àstrapaõóitàþ . na bàladhisamaü hastaü nàtidãrghaü kramàyatam . na tanuü nàtikàyaü ca na råkùaü na kçtavraõam . nàkrameõa kçtotsedhaü na hãnaü da÷anàntaram . na hrasvàïgulisaüyuktaü nàtisaükañapuùkaram . etallakùaõasaüyuktaü karaü ÷aüsanti kovidàþ . bàladheþ susamohãnaþ samovà dantiduþkhadaþ . atidàrghobhavedbharturàyuùaþ kùayakàrakaþ . tanurvyàdhikaro yàturatikàyo'rthanà÷anaþ . råkùovyàdhivraõaïkuryàdyàturvraõakçtàü vyathàm . pratilomena ca sthålogajasya susvanà÷anaþ . asama¤jasahãna÷va asama¤jasa vartulaþ . duþkha÷okabhayàyàsakartà bhavati nitya÷aþ . da÷anàntarahãna÷ca jàyate dantirãgakçt . kathitaü pårvameveùu puùkaràïgulilakùaõam . ato mayà na kathitaü sàmprataïkaralakùaõe . nirvalãkodãrgharomà kramavçttatvasaüyutaþ . aõubinduvicitra÷ca dairvyeõa ca ÷atàïgulaþ . bàladheþ puùkaraü yàvadàyàmojàtyape kùayà . aratnitrayà''nàha÷ca hãnahãnatarakramàt . yuktastvanena mànena karaþ påjyatamo bhavet .. nirbalãke ca saubhàgyandãrgharomàrthadaþ smçtaþ . kramavçttojayaü kuryàdaõubinduyutodhanam . supramàõaü bhavedràj¤aþ karasya parivardhanaþ . ànàhabàü÷ca satataü ràjyasphãtikarobhavet . karasya kãrtitaü hyetallakùaõaü ÷ubhasaüj¤itam . ataþparaü pravakùyàmi lakùaõaü dantabeùñayoþ . kacahãnàvatisthålau viùamau ÷ithilau tathà . dantaveùñau sadà bhartuþ pramàõàbhyàsasaukhyadau . dantamåle susambadvau sakacau ki¤cidunnatau . dçùñau sadà tathà bharturvçdvidau parikãrtitã . ataþparaü pravakùyàmi lakùõantu viùàõayoþ . vyastatà saïkañatvaü ca pràü÷utà bhasma÷ubhratà . vakratvaü hrasvatà caiva dhåsaratvaü ca råkùatà . mçdutà'dhogatitva¤ca hãnatà målamadhyayoþ . pràntayoþ sthålatà caiva dãrghatà càtimàtratà . sarpacchatrakakàntitvaü doùàhyete caturda÷a . dantayostu samàkhyàtàþ phalaü teùànnibodha me . vyastau ca saïkañau dantau madahànikarau tu tau . dantinastanutàyuktau vyàdhidau parikãrtitau . bhasma÷ubhrau tathà bharturmahà kle÷akarau matau . vakrau càrthavinà÷àya hrasvau ca parikãrtitau . dhåsarau råkùatàyuktau gajasyàyurvinà÷anau . mçdutvayuktau nàgasya ÷alyavraõakarau matau . sthålàgràdho gatitve ca bharturyàtu÷ca duþkhade . a÷ubhaü lakùaõaü hyetaddantayoþ kathitaü mayà . ÷ubhaü ca sàmpratambakùye yathàvadanupårva÷aþ . snigdhau samau suniùkràntau saüpårõauvraõavarjitau . mukulàgrau dçóhau vàpi tàmnacåóau halopamau . dakùiõàbhyunnatau ki¤cit mçõàlakumudaprabhau . mudhakundadalacchàyau hemacamprakapi¤jarau . madhupiïgau ghçtacchàyau pãpåùasadç÷aprabhau . ketakãkusumàbhau ca mçgàïkakiraõaprabhau . adhyardhvàratnimànau ca tadardhànàhasaüyutau . amãmirlakùaõairyuktau dantau nàgasya sammatau . snigdhau dhanapradau bharturàyuùa÷ca karau matau . arighnau tu suniùkràntau saüpårõau ràjyadau matau . nirvraõau ràjyalàbhàya mukuñàgrau jayapradau . dçóhau rogavinà÷àya tàmravåóau halopamau . arisaüghavinà÷àya kãrtitau÷àstrapaõóitaiþ . dakùiõàbhyunnatau bhartuþ kãrtitau bhàgyakàrakau . mçõàlakumudacchàyau subhikùàrogyakàrakau . hemacampakasaïkà÷au vajràmaraõadau smçtau . kuruto madhupiïgau ca niþsapatnaü mahãtale . pa÷ulàbhakarau j¤eyau ghçtapãpåùasannibhau . ketakãkusumàbhau ca bharturvaü÷avivardhanau . adhyardvàratnikaudantau sutabhçtyajayapradau . ànàhamànasaüyuktau sadàsphãtikarau matau . idaü ÷ubhakaraü ràjan! dantayorlakùaõaü matam . ataþparaü pravakùyàmi netrayorapi lakùaõam . màrjàranakulakrau¤ca÷àkhàmçganimekùaõàn . sarvadoùakaràn ràjan! gajàn dåreõa varjayet . snigdhe madhunibhedãpte kalaviïkàkùisannibhe . raktapadmadalacchàye padmaràgamaõiprabhe . nirdhåmàgni÷ikhàkàre indranãlasamaprabhe . saumyadçùñisamàyukte tryaïgule locane ÷ubhe . snigdhe vçddhikare bharturmadhupiïge jayaprade . dãpte dãptikare caiva pratàpàyatane tathà . kalaviïgàkùiråpe ca dhanadhànyavivardhane . càmãkarakare nityaü raktapadmadalaprabhe . padmaràganibhecaiva ratnàlaïkàrakàrake . nirdhåmàgni÷ikhàkàre pratipakùabhayaïkare . mànayukte ca saumye ca locane balavardhane . akùikåñakañodde÷animnau ràjyavinà÷anau . saüpårõau ca balotsàhamadavçdvikarau matau . dantà÷rayaü bhavennityaü tàlukaü ùoóa÷àïgulam . ùaóaïgulaü pçthutvena vaü÷a gadhyagataü bhavet . tathà ÷ubhà÷ubhaü caiva lakùaõaj¤aiþ prakãrtitam . kçsaramparidagdha¤ca kçùõaükalmàùamevavà . caturvidhamaniùñaü syàdyathàvadabhidhãyate . kçùõaü masãsamaü j¤eyaükalmàùaü kçùõalohitam . màüsalaü dhåmravarõaü ca paridagdhaü prakã rtitam . kçsara¤ca tilacchàyaü kathitaü ÷àstravedibhiþ . garbhasthasya yadà pittaü vãyate tàlukaü bhç÷am . kçùõatàlustadà nàgojàyate pàpalakùaõaþ . vyàghibhiþ pãddhyate nityaü vàtapittakaphodbhavaiþ . tçtãyàü và catuthãü và da÷àü pràpya vina÷yati . saügràme và palàyeta bahu÷astrakçtavraõõaþ . ÷astra saïghàtapårõàïgaþ kçtàntabhavanaü vrajet . vàtapittakaphà yasya kurvanti tàluke gadam . garbhasthasyaiva kalmàùatàlukaü tasya jàyate kçùõatàluni ye doùà rakte caiva guõàþ smçtàþ . kalmàùa tàlunastetu bhavanti ca dvayorapi . raktacchàyaü yadà vaü÷e pàr÷vayostvasitaü bhavet . tadà madhyaphalaü j¤eyaü guõadoùa samà÷rayàt . yadà vaü÷e ca kçùõaü syàtpàr÷vayostàmratà bhavet . bharturudvegajanakaü kalmàùaü tàlukaü tadà . ki¤ciddhãnaü tu yattàlu paridagdhaü tadà bhavet . nàgasyàdhoraõasyàpi balakùayakaraü hi tat . kçsaraü ca bhavet tàlu pittakopasamudbhavam . mahàmàtravinà÷àya vàraõasyopajàyate . (mahàmàtrohastipakaþ) kçùõatàlorapi yadà dakùiõàvartanaü bhavet . dç÷yate nityamevaü hi tadàsau doùavarjitaþ . yathà gçhõàti no doùàn sulokaþ musamàhitaþ . guõàn karoti hçdaye na tathà kathitànapi . doùaghnaü lakùaõaü ÷astaü yadàcàryairudàhçtam . tattathaivàvagantavyaü nànyathàtràpi bhàùitam . evaü jihvàpi mantavyà tàlunaþ samalakùaõà . aratnimàtrà dairghyeõa vistàre'ùñàïgulà matà . a÷ubhaü lakùaõaü hyetattàlukasya mayoditam . ÷ubhaü ca sàmprataü vakùye lakùaõaü ÷çõucànagha! . raktaü ÷vetaükaùàyaü ca tàlukaüsyàt ÷ubhapradam . raktaü vçddhikaraü bhartustathà càyurvivardhanam . dantino'÷okapuùpàbhaü ripukùayakarammatam . ÷vetaü puùñikaraü càpi và raõasyopajàyate . campakàbhaü tathà bharturàraugyasya vivardhanam . kaùàyaü sarvadà khyàta prayàtuþ saukhyavardhanam . evaü jihvàpi raktàbhà sarvasaukhyapradà matà . ataþpara pravakùyàmi sçkkaõyà÷ritya lakùaõam . dantino mànahãne ca sçkkaõã mànavarjite . (sçkkaõã oùñhasandhã) mukharãgakare nityaü paõóitaiþ parikãrtite . sarvasaukhyaprade tasya saüpårõe dvàda÷àïgule . ataþparaü va pravakùyàmi lakùaõaücivukoùñhayoþ . aroma÷ambalãyuktamàtàmraü ca tathà laghu . gajasyauùñhaü na ÷aüsanti munayo dantarogadam . dãrgharomà susaüpårõa oùñhaþ padmadalaprabhaþ . ùoóa÷àïgulànàha÷ca hastàrdhaü vàyataþ ÷ubhaþ . bharturàyuþkarodãrgho dãrgharomà ca kãrtitaþ . pårõaþ pårayate ko÷aü raktaþ saubhàgyadobhavet . aroma÷aü tathàhãnaü cibukaü na pra÷asyate . taddhi vàraõanàthasya mukharogakarammatam . caturaïgulamànantu sthålaü romàvilaü yat tatpra÷astaü gajendràõàü sukhàlaïkhàrakàrakam . nimne ca viùame caiva hãne caivà÷ubhe mate . madahànikare %<nitya sagade karõarogade . ÷a÷vanninàdayukte ca same caiva sukhaprade . mànaü ca karõapàlyàstu målàdàrabhya gçhyate . bàhitthàvaghi kumbhaü ca hãnaü nimnaü ca garhitam . mukharogakaraü nitya satyahànikaraü ca tat . pårõaü caivonnataü sàrdhahastamàtràyataü bhavet . taddhi vàraõanàthasya mukharogakaraü matam . caturaïgugamàna tu sthålam romàbila¤ca yat . tat pra÷astaü gajendràõàü sukhàlaïkàrakàrakam . aratnipariõàha¤ca kariõàü satva÷aktidam . vàmanaü hastahãna¤ca pariõàhavivarjitam . avyakta¤ca na ÷aüsanti vàtakumbhaü vipatkaram . dvàda÷àïgulavistàrandairghyeõàùñàda÷àïgulam . vyaktaü÷uktipuñàkàraü tadbharturlàbhakàrakam . gartàkàre ca niryàõe kañhine càtikutsite . ÷irasorogajanane gajasyàrohakasya ca . saüpårõe sukumàre ca supra÷aste prakãrtite . ràjyavçddhikare nityaü bharturvijayakàrake . idameva hi vij¤eyaü lakùaõaü kañapàr÷vayoþ . ataþparaü pravakùyàmi lakùaõaü kumbhayorapi . viùamatvamaromatvaü dehacchàyàvivarõatà . samatà kaõñhapçùñhàbhyàü samàdhikyamapårõatà . vyaktatà vàmanatvaü ca pariõàhavihãnatà . tanubhàvaþ ÷ikharayoþ kumbhadoùà da÷a smçtàþ . bhartu÷càpatkarau j¤eyau viùamau romavarjitau . dehacchàyàvivarõau tu ÷atrulokavivardhanau . kaõñhapçùñhasamau caiva prayàtuþ pravinà÷anau . mànàdhikau ca hãnau ca bharturucchedakàrakau . vyàptau ca vàmanau caivabhartuþ kãrtivinà÷anau . pariõàha vihãnau ca ko÷akùayakarau matau . ÷ikharasya tanutvena yuktau kumbhau tu rogadau . a÷ubhaü lakùaõaü hyetatsàmprata¤ca ÷ubhaü ÷çõu . samau dãrghakacàkràntau vistãrõa÷ikharau tathà . karõa målàtsamàrabhya hastàrdvajamitocchrayau . susaühatau ca pãnau ca kàminãkucasannibhau . samàkàntalalàñau ca dehacchàyà samaprabhau . àrohaka÷arãràrdhadar÷anàvaraõakùamau . sa÷rãkau ca suvçttau ca ÷ubhau kumbhau prakãrtitau . samau ca dãrgharomàõau bhartuþ ÷rãsaukhyakàrakau . samànau ripunà÷àya tathaiva ca samunnatau . susaühatau ca pãnau ca varastrãlàbhakàrakau . ÷atrunà÷akarau j¤eyau kàminãkucasannibhau . samàkràntalalàñau ca susvadau roganà÷anau . àrohisthagitàrdhau ca sa÷rãkau ca jayapradau . vçttau ca hastinàü kumbhau puùpàlaïkàrakàrakau . ataþparaü pravakùyàmi karõayorapi lakùaõam . nirloma÷au snasàkãrõau tanucchidrau tanutvacau . (snasà sirà) saïkañau viùamau råkùau tru ñitàgrau ca niùñhurau . stabdhau ca vartulau caiva karõau nàgasya ninditau . phala¤ca sàmprataü vakùye yathàvadanupårva÷aþ . nirloma÷au snasàkãrõau gajasya karõarogadau . niùñhurau truñitàgrau ca yàtuþko÷aharau matau . stabdhau ca vartulau caiva gajasyàyurvinà÷anau . ataþparaü pravakùyàmi ÷ubhakarõavini÷cayam . dviratnimànasaüyuktau siràjàlavivarjitau . saptatvacau mahàcchidrau snigdhau dundubhi nisvanau . kapolamaõóalàsphàlàttata÷abdau muhurmuhuþ . karõau càmarasaükà÷au mçduromakçtàrcanau . ajarjaramçdupràntàvãùadguptàvacålikau . mayåratàlavçntàbhau suvistãrõasamau ÷ubhau . dviratnimànasaüyuktau bharturàyuþkarau matau . snasàjàlavinirmuktau ÷irorogavinà÷akau . samatvacau mahàcchidrau gajalàbhakarau matau . snigdhaukàntikarau nityaü jayadau dundumisvanau . ÷atrunà÷akarau proktau mçduromãkçtatàrcanau . ajarjaramçdupràntau prayàtuþ saukhyakàrakau . gajasyopacayàyaiva ãùadguptàvacålikau . mayåratàlavçntàbhau turaïgabalavardhanau . suvistãrõau samau bhartu rbhåmilàmakarau matau . karõayostu samàkhyàtaü mayaitat÷ubhalakùaõam . kaõñhasya sàmprataü vakùye yathàvadanupårva÷aþ . avakrohãno dãrgha÷ca kaõñha÷ca ÷ubhadobhavet . àrohakaprabhåõà¤ca krama÷aþ ku¤jarasya ca . avakraþ pariõàhena saptaùaùñyadhikaü ÷atam . aïgulànàü tathàyàme dvàda÷aivàïgulàni tu . sampårõapiõóitodagra÷càntarmaõivibhåùitaþ . kaõñhovàraõanàthasya evaü bhåtaþ supåjitaþ . çjuþ pramodajananaþ sampårõaþkàryasiddhidaþ . ahrasvojayakçdbhartuþ kãrtitaþ pårõapiõóakaþ . udagrovaü÷avçddhiü ca pratàpaü kurute tathà . antarmaüõisamàyuktomaõiratnaprado bhavet . karàla¤càtinimnaü ca àsanaü na pra÷asyate . karàlaü yàtura÷ubhaü nimnaü ca vraõakàrakam . dairghyeõa hastamàtraü tu vistãrõa¤ca ÷ubhaü smçtam . vistãrõaü vistçtaü ràjyaü sampårõaü kurute jayam . vaü÷asyàtha pravakùyàmi lakùaõaü tu ÷ubhà÷ubham . atyucchritonimnapàraþ hrasvo vaü÷ona÷asyate . ràj¤àü ca pàdarogàõàü kartà ca sa mavetsadà . ùaõõavatyaïgulàyàsamàsanàtpa÷cimàsanam . yàvat prapåryate pàr÷vavaü÷o'÷vaphalakàkçtiþ . ÷ubho j¤eyo gajendràõàmàyàmaþ kurute sukham . pårõapàr÷vastu làbhàya dhanuþpçùñhaþ ÷riyaü nayet . aratnidvayamànaü tu pecakàtpa÷cimàsanam . ghanàsthi viùamaü nimnaïgahitaü puccharogadam . màüsopacayapårõaü ca vistãrõa¤ca ÷ubhaü matam . jaghanopari rogàõàütaddhi nà÷akaraü matam . (pecakàtpucchamålàt) . pucchogajasya no ÷asto bahudãrgho'tilambitaþ . karoti mahatãü pãóàüràj¤a÷càdhoraõasya ca . dvyaïgulastu pçthutvena dairghyeõàùñàda÷àïgulaþ . saüpåjyaþ pecakoj¤eyo gajabhartuþ sukhapradaþ . vakraü sthåla¤ca hrasvaü ca pucchaü kacavivarjitam . samànàhaü ca nàgasya sarvadoùakaraü bhavet . avakra çjudãrgha÷ca granthihãnaþ supecakaþ . gopucchabàlapratimakacabràtavibhåùitaþ . bhåmiü tu na spç÷et yastu caturbhi÷càïgulaiþ sadà . sa ÷ubho bàladhirj¤eyo gajabhartçsukhapradaþ . atipramàõaü hrasvaü ca karvåraü vigataprabham . siràlaü cà÷ubhaü meóhraü ràjahastipaduþkhadam . ÷astaü ùaóaïgulàyàmaü nàhataþ ùoóa÷àïgulam . siràjàlavinirmuktamàmrapallavasaprabham . dvyaïgulaü srotasà yuktaü vindumàtravivarjitam . meóhraü pra÷astaü vij¤eyaü bharturjãvitavardhvanam . ataþparaü pravakùyàmi lakùaõaü gàtrayãrapi . hãne tanåca dãrghe ca samamàüsocchraye tathà . viùame ca kacàkrànte gàtre nàgasya nindite . hãne tanå ca kurutaþ prayàturvinipàtanam . samamàüsocchraye yàturviùame ca vipatkare . kavàvile gajasyaiva gàtrarogakaretathà . ataþparaü pravakùyàmi màtrayoþ ÷ubhalakùaõam . sàrdhadviratnistriratniþ ÷atàïgulasamànatà . evaümite smçte gàtre bharturàrogyasaukhyade . same ca kacahãne ca gajalàbhakare tathà . gajasya puùñide nityaü màüsale ca ghane smçte . màtre vàraõanàthasya evaübhåte ÷ubhe mate . cipiñe và saphalake gàtrarogakare sadà . saüpårõe ràjyade bharturgajasya vasusuprade . tathaiva romanihite gajasya galoragade . ataþparaü pravakùyàmi nakhànà¤ca ÷ubhà÷ubham . hãnàþkçùõà÷ca khaõóà÷ca råkùà÷ca na nakhàþ ÷ubhàþ . sadà ca rogadà hãnàþkçùõà bhartçvinà÷anàþ . khaõóàråkùàgajasyaiva pàdavyàdhivivardhanàþ . snigdhà÷candràrdhasaïkà÷à mànenaiva puronakhàþ . saptàdipa¤ca saükhyàni aïgulàni krameõa hi . evaü vidhànakhàþ ÷astà bharturàrogyakàrakàþ . ataþparaü pravakùyàmi pàdayorapi lakùaõam . hãnau suùñhutalau råkùau caraõau dantiduþkhadau . hastapramàõau dairghyeõa kårmàkàrau sukhapradau . ataþparaü pravakùyàmi lakùaõa¤càparà÷ritam . atyucchrite ca hãne ca nindite càpare tanå . sampårõeca ÷ubhe j¤eyetryaratnyàyàmasaü yute . nindite rogade j¤eye påjite prabhusaukhyade . dvàda÷àïgula hãnaü tu àsanàtpa÷cimàsanam . aparapàdayo÷càpi àyàmo'ratnimàtrakaþ . nakhànàü ca tathà mànaü ùaóàdicaturaïgulam . pradhànàvayavànàntu lakùaõaü kathitaü yathà . utsedhàyàmanàhànàü sàmprataü kathayàmyaham . samatantusamàyuktatantunà vartitena ca . supra÷aste dine nityaü mànaü kurvãta mànavit . saptàratni gajendràõàü pramàõaü vanajanmanàm . àsanaü yàvadutsedhastalasandhisu kãrtitaþ . pecakàtpratimànantu àyàmoratnayo nava . madhyade÷e tadànàhoü da÷aratniþ prakãrtitaþ mànametaddhi bhadrasya munibhiþpariprakãrtitam . saptamena tu bhàgena hãnaü mandasya jàyate . mandàddhãnaü mçgàkhyasya ùaóbhàgena prakãrtitam . evaü krameõa vaktavyaü mànaü mànavi÷àradaiþ . ki¤cinmànàdhike vàpi na doùaþ saüprapadyate . doùàõàü ca guõànà¤ca vçddhireva phalapradà . satvaü hi vàraõendràõàü nityaü tantreùu saüsthitam . snigdhe madhunibhe dãpte kalaviïkàkùisannibhe . raktapadmadalacchàye padmaràgamaõiprabhe . nãlacchàye atãkùõe ca gaje satvaü pratiùñhitam . màjàravànaràdãnàü sadç÷e nobalaü gaje . hãnasatvà÷ca jàyante girikåñopamà api . adhikaüpuùakaraü yasya màüsalatvena jàyate . prabhayàca kaùàyaü syànmànenàïgulapa¤cakam . ki¤cidåne ca vij¤eye ÷rotasã caturaïgule . sthålapa¤jàïgulàyàmà tryaïgulà nàha mànatà . hasto'pi pårvamànasya sthålatvenàdhikobhavet . roma÷onàtivçddha÷ca pçthulaþ ùaóbhiraïgulaiþ . àyàmena ca hãnaþsyàt pårvamànàt ùaóaïgulaiþ . nàtigopucchasaüsthànaþkçùõavinduvibhåùitaþ . ànàhe ratni mànau tu sàrdhahastadvayàyatau . pãyåùakumudacchàyau ki¤ciccampakapiïgalau . snigdhau mugdhatabhàveva dantau nàgasya kãrtitau . dantàveùñàvatisthålau kacàkràntau suniùñhurau . pa¤càïgulau kañau j¤eyau màüsãpacayapåritau . j¤eye kañopari tathà ÷rotasã dvyaïgulàntare . ekà÷ãtyaïgulànàhe dvàviü÷atyaïgulàyate . ki¤cinnataü kacàkràntaü vàhitthaü parikãrtitam . patimànaü tu vij¤eyaü hastaþ sacaturaïgulaþ . adhyardharatnimànaü ca pramàõàntarabhedataþ . àyàmamanu vij¤eyastvadharastu da÷àïgulaþ . viü÷atyaïgumànastu pariõàho'bhidhãyate . pa¤càïgulaü tu cibukaü sçkviõã tu navàïgule . ùaóviü÷adaïgulàyàme saïgate parikãrtite . adhyardharatnikau karõau vistàreõa kacàcitau . kaùàyapallavau sthålau kçùõavinduvicitritau . saùadbhàmakaràyàmàvavacålau kacàvilau . pa¤càïgulàntarau pãnàvubhàvoùñhau da÷àïgulau . karõàt karõàntaraü yàvat ùaõõavatyaïgulaü ÷iraþ . vàtakumbhaü tathà j¤eyaü sthålaü saptada÷àïgulam . aïgulànàü ÷ataü sàrdhamànàhi dvyaïgulàghikam . àyatatvaü ca kaõñhasya da÷àïgulamiti smçtam . bhadrasyaivàsanaü j¤eyaü tathoktaü saptaratnikam . ùaóaïgulocchritaü sthålaü tulyaü làïgålamànataþ . pucchamålàd dvihastantu jàyate pa÷cimàsanam . ucchrayeõa tu hãnaü syàdàsanaü ùaóabhiraïgulaiþ . pecakastryaïgulàyàmolambatvenàïgulatrayam . viü÷atyaïgulamànàhe bhavet pucchoyathàgamam . pràntapàdakrameõaiva tathàyàme'ïgulatrayam . dairvyeõa tu sa vij¤eyo bhåmeraùñàïgulocchritaþ . idaü bàladhimànaü tu mandasya parikãrtitam . sàrdhadvyaratnike måle aparesaüprakãrtite . udare càtimàtraü syànmeóhraü hastadvayàyatam . viü÷atyaïgulamànàhe kçùõacchàyaü sadà bhavet . pa¤ca catvàri ca trãõi aïga làni nakhàþ kramàt . àpàõóuvivaràþ kundàbhàsà÷càparapàdayoþ . anenaiva tu mànena gàtrapàdasamà÷rayàþ . nakhà mandasya vij¤eyà÷caraõà÷ca kacàbilàþ . atisthålaþ pçthutvena sàrdhahastàdhikaþ karaþ . aratnikaü và, dairghyeõa pramàõaü gàtrayorapi . uromaõi stathà j¤eyoratnimàtro'timàüsalaþ . viü÷atyaïgulamànastu antargalamaõirbhavet . anenaiva hi mànena vàtakumbhaþ prakãttitaþ . ete pra÷astà mandasya månàtha! kathitàstava . noktà ye te'pi bhadrasya vij¤eyàþ samalakùaõàþ . mçgasya sàmprataü vakùye prade÷àn lakùaõànvitàn . tryaïgulaü puùkaraü tasya tryaïgule ÷rotasã tathà . aïgulàni ca catvàri kãrtitàstasya càïgulàþ . tanuþ karaþ tryaratniþsyàdànàhe sàrdharatnikaþ . bàhitthàt puùkaraü yàva nmànaü sadbhirudàhçtam . tathà tanutarau dantau dãrghye sàrdhadvyaratnikau . hrasvau ca mastakau syàtàntayoþ saptada÷àïgulau . pratimànaü tathà j¤eyaü nimnaü pa¤cada÷àïgulam . dvyaïgulaü cibukaü tasmàdadharastu ùaóaïgulaþ . aùñàda÷àïgulànàhe sçkvaõã tu ùaóaïgule . syàtàmaïgulaviü÷atyau kapolau nimnamadhyagau . kañau dvyaïgumànau tu niryàõe caturaïgule . netre càpi tathà syàtànniùprabhesthålatàrake . nàtivyaktaü samàüsaü spàdvàtakumbhaü da÷àïgulam . gartàkàra¤ca nimnaü ca kañakumbhaütathaiva tu . aùñàïgulàntaraü kumbha àyàme ùoóa÷àïgulaþ . viü÷atyaïgulakau karõau stabdhau råkùau ca vartulau . ùaõõavatyaïgulànàhà àyàme ùoóa÷àïgulà . grãvà mçgasya vij¤eyà karàlamàsanaü bhavet . sàrdhadvyaratnikàyàmaþ kubjatuïgo'timàtrayà . vaü÷omçgasya vij¤eyo nimnatalpanibhaprabhaþ . sthålàsthi viùamaü nimnaü pucchamadhyardharatnikam . àsanena samaü caiva mçgasya pa÷cimàsanam . pa¤càïgulastu vij¤eyaþ pecakogudasaüsçtaþ . kacàgranthisamàkãrõaþ sthålohrasva÷ca bàladhiþ . aparàpàdapàrùõibhyàü hastamàtrasamucchrayaþ . dãrghatanuruhacchannodvisaptatyaïgulàyataþ . tatpramàõe tathà gàtre cipiñe càpi niùprabhe . caraõà÷ca gatacchàyai÷catustridvyaïgulairnakhaiþ . saüyuktàþsphuñità nimnà mànenàùñàda÷àïgulàþ . etadudde÷amàtreõa kathitaü mçgalakùaõam . ataþparaü pravakùyàmi teùàü balaparãkùaõam . gajà na balarhànena suråpeõàpi ÷obhanàþ guõeùvapi balaü ÷reùñhaü tat parãkùãta paõóitaþ . ÷arãràntargataþ pràõo bala÷abdena kãrtyate . kriyate vàraõasyàtha tasyopàyaiþ parãkùaõam . jàmbånadasya tàmrasya palànàü rajatasya và . aùñàda÷asahasràõi yuktyà saügçhya vegavàn . da÷ayojanamadhvànaü gacchati ÷ramavarjitaþ . yo gajo gajamadhye tu sa uttamabalaþ smçtaþ . ya÷caturda÷asàhasrabhàramàdàya gacchati . saptayojanamadhvànaü sa madhyamabalomataþ . da÷asàhasrikaü bhàraü gçhãtvà pa¤cayojanam . adhvànaü yohi saüyàti sa hãnabala ucyate . satribhàgadvihastena pariõàhena saüyutam . caturhastanisvàtaü tu yobhinattyuttamohi saþ . atha votpàñayedvàpi balena mahatà yutaþ . sàrdhatrihastakhàtantu saptahastocchritaü tathà . pa¤cà÷adaïgulãkena pariõàhena saüyutam . bhinatti yogajaþ ÷ãghraü kùipatyuddhçtya và punaþ . sa gajànàntu sarveùàü madhye madhyabalo mataþ . hastatrayanikhàtantu ùaóhastocchrayameva và . yuktaü sthålatayà caiva pårvasaükhyàrdhamàtrayà . bhinatti helayà yastu utkhàtaü và karoti và . stambhaü ku¤jaramadhyetu sa hãnabala ucyate . gurutvaü ca yataþ ÷reùñhaü gurutvàdadhikaü balam . balàdabhyadhikaü satvaü tasmàtsatvaü niråpayet . ÷uddhasphañitasaïkà÷aü satvaü hçdi ÷arãriõàm . durlakùyaü vidyate samyagupàyaistaddhi lakùayet . supra÷aste dine lagne gajogairikamaõóitaþ . karõe càmara÷aïkhàdisukhàbharaõabhåùitaþ . pàdàndolanasaüjàtaghaõñàravanibhasvanaþ . àrohakakaràsphàlakçtotsàhonnatà nanaþ . atyantaü óhokayecchrãghraü pàr÷vakolàhalàkulaþ . vegotthànakçtàsphoñadantasaüghaññamardanaiþ . kçtàü kàmapi na hastasya vedanàü yo na manyate . yo hi madaiþkçtàsphàlaiþ svakañaü bhartumicchati . nàpasarpati bhãtyànopratiyàtaü raõàt kvacit . kaõñhagarjitanàdena paripåritadigmukhaþ . nivartyate ca duþkhena sa bhavet satvavàn gajaþ . pa tya÷vasamåhaü và gajamàlàtimãùaõam . ràgotthànasamudbhåtagambhorakalahàkulam . utthàya samare gacchedroùara¤jitalocanaþ . dantadàraõaràgeõa pratinàgakçtekùaõaþ . prasàritairatistarvairniþ÷aïkaü karõapallavaiþ . yo gacchatyativegena sa bhavet satvavàngajaþ . ÷àrdålàkçtisatvànàü tràsavarjitamànasaþ . kçtakaü ca tathà nàgaü yobhinattyuttamo hi saþ . dàvànala÷ikhi÷reõã÷abdasaütràsavarjitaþ . vaneùu vicaratyeùa sa satvasahito gajaþ . kçta÷aïkàva÷àdyastu na vàrohiõamãyate . saïkacan mastakaü dãnomandànmandataro bhavet . àlokayati pàr÷vàni cãtkàrakaraõapriyaþ . àlokayati soùmabhyàü locanàbhyàmpratidvipam . padàtya÷vasamåhaü và jvalantamiva manyate . adhamastu suvij¤eyo gaja saþ ÷ramavarjitaþ . yastusaüdhañate mandaü ghañita÷càpasarpati . tathàpasarpya vegena dantàghàtaü prayojayet . ki¤cittiryanmukhobhåtvà kçtacãtkàranisvanaþ . kurute dantasaüghàtam sa vij¤eyo'ghamogajaþ>% .
     prathamàdipa¤casuda÷àsu madavikàrabhedamuktvàha tatraiva . %<tañatarubhavanonmålanaratastu ùaùñyàïgajo bhavati . karavadanàkùikañasthala galanmadasalilasiktabhåmitalaþ . saügràme ripubharakaravimukta÷aranikara÷alyasahaþ . karavãrapuùpalohitalãghanaþ sa càrudàruõàkàraþ . pratinàgasaüghadàraõaprakçtiraü÷alastu saptamyàm . na ÷çõeti naiva pa÷yati ca na bhaya¤jànàti sarvasatvakçtam . ya÷ca ghanàsphàlitaü mukharitaü cànanaü patati kàrayan . na sahante tasya gandhaü saïkocitagàtrakubjakarakañàþ kariõaþ . marditanijabalà vimuktanàdàþ praõa÷yanti . na tathà ÷aïkhàbharaõairna càmarairnàkùamàlàbhiþ . bhavati yathà madasàrairmukhasya ÷obhà gajendràõàm . klamavirahità bhavati hi ùaùñhã và pa¤camã caturthã và . donàvasthà kariõàü satvavatàü madavi÷eùeõa . ativçddhamadavikàre mçhyanti ÷i÷umade'pi màtaïgàþ . satvàtirekayuktàbalasya ÷obhàü paràü pràptàþ>% . sthalabhede na madodgamaphalaü tatraivàha . %<kurute narapatituùñiü dakùiõagaõóasthalodgatandànam . romodgataü ca yàturvi÷eùasukhadaü sadà bhavati . ubhayakañasthalasamanirgataü ca viùayasya vçddhikaram . ÷i÷irasugandhiparimalaü sukhapradaü jàyate bhartuþ . màïgalyaü ÷rãjananaü sobhàgyakaraü satvajananaü ca . màdyanti yatra de÷e da÷àvipàkena balakçtànandàþ . kariõastasmin ràjà vardhitavaü÷aþ sukhaü vasati . katakabahulailàparimala÷ca sukhadomado bhavati . måtrapurãùasvedàsçkvapharasonàditãbragandhadharaþ . a÷ubhakaro'sau narapatiyàtéõà¤jàyate madaþ . jàyante ye bhàvà ràjan! madakhaõóamaõóita mukhasya . nàgasya mada vi÷eùàstàüstàn pravakùyàmi . càlayati durgandhamivàghràya puùkaraü kùipati prerayati . leóhijihvàgreõa sçkvaõã vighañitoùñhapuñaþ . saüpãóya puùukaràgreõa càïguliü niþ÷vasaccàdhovadanaþ . tiryakprekùã bhavati mãlitàkùaþ kùaõaü sthitvà . tiryak càlitavadanamaïgulyà puùkaraprakampena . ki¤citsamunnatàsyaþ karõakaõóåyanaü kurute . ki¤cicca dar÷ayitvà meóhraünà÷ayati kã÷akçnmåtram . hçùñaþ krãóati parivartitànano bandhanastambha kçtamatsaraþ . pradhàvati saüveùñya karaü viùàõamudyamya garjati salilapåritajaladharagambhãranàdena . unnàmitàgrahastaþ svacchandaïgacchatikvàpi . gurumakùika÷va bhavati vanatarugahanonmålanànurataþ . vàgaïku÷amukhajàtaü bàdhanaü na sahate hyabhinnasatvoyaþ . tiryagvikalatvà÷ca tathà sagajo gurumakùikoj¤eyaþ . ramate ca pàü÷uvikaraõakardamàvagàhàdyaiþ . evaüvidhasvabhàvo madabhedava÷àdgajo bhavati . yo yasminneva çtau gçhõàti madambhataïgajaþ sukhadam . sa ca tasminneva punaþ prabhidyate dànayukta÷ca . iti madavçddhivi÷eùàþ kathitàstava bhåtale÷a! tattvena . parivartate madoyairhetubhira÷ubhaistu tànvakùye . prativàraõàbhiyànàddåràdhvagamanàtkubhojanàccàpi . bandhanadoùàcca tathà tçùõàkùutpãóanàccàpi . ÷àrdålàditràsàddàvànalolkà÷aniprapatanàcca . (a÷aniratra vidyut) . na÷yati madogajànàü ÷ãghraü vartmavighnata÷ca tathà . màtàpitçjairdoùairmandamadànandabarjità÷ca tathà . jàyante dviradà yairyathà tathà sàmprataü vakùyàmi . mandamadena hi kariõà jàtaþ ki¤cimmadogajo bhavati . madavirahitena tathà janitomadavivarjito'styeva . samadena tu yo jàtogajo gajendreõa bhavati tasya madaþ . evaü madaprakàrà màtaïgànàü samuddiùñàþ . ÷çõu sàmprataü nare÷vara! madàpasaraõodgavàni cihnàni . yàni bhavanti gajànàü mandamçdumadavigalitasamudayànàm . råkùacchàyàyuktonimlocitagaõóasthalagata÷rãþ . kupyati yebhyaþ ÷aïkàïkaroti tebhyo'pi satvasthaþ . gaõóasthalena jighrati kareõukàü spç÷ati naiva hastena . måtrapurãùàõi ca no jighrati vàraõakçtàni yàturvà ÷anairgacchati . satataüparimçùñadànaràjiparãkãrõakañohasnenàtãva saïgharùaõaü kurute . muhurabhinandati nidràmalaso manasà na tuùñimupayàti . liïgànyetàni kariõo madena mucyamànasya jàyante . pratiku¤jarayuddhakçto balaharùada÷àvayobhyastva÷ubhaþ . bhavati madonàgànàü tàpàdisamudbhava÷ca ÷ubhaþ>% . %<råpavànmadasampannovindhya÷ailasamaprabhaþ . jàyate satvahãnastu ku¤jaraþ kena hetunà . kena và råpahãno'pi madocchrayavivarjitaþ . satvavàn jàyate nàgo etadàkhyàtumarhasi>% iti nahuùapuùño vçhaspati ruvàca . %<yathà jàtakayogena jantånàü ca ÷ubhà÷ubham . tathà bandhanakàlotthaïgajànàmapi jàyate . susagnàvasthitaiþ saumyagrahaiþ pãóàvivarjitaiþ . bandhanaü yasya jàyeta sa bhavet satvavàn gajaþ . strãnakùatreùu gçhyante ye gajàþ kråradçùñibhiþ . ye càlokitanakùatràste bhavanti bhayàkulàþ>% . ukta¤ca ÷ambhunà %<mçgajàtayã'pi hi ÷årà bhavanti madhupiïgalalocanàþ snigdhàþ . vçùasiühamãmavç÷cikalagneùu svãkçtàþ kariõaþ>% . punarnahuùapra÷ne guroþ pratyuktistatraiva . %<ràjan pa¤cavidhaü caiva gajànàü viditaü matam . atyarthaü prathamaü j¤eyaü pratyarthaü ca tathàparam . anvarthaü caiva gambhãramuttànaü pa¤camaü bhavet . pratodàïku÷adaõóàdyai rvidyàdudvejitàni yaþ . tãvrasaïkucitaspçùñaþ sa syàdatyarthavedità . stokaü bahu bahu stokaü kùataü manyeta yogajaþ . vàgaïku ÷àdibhirnityaü sahi pratyarthavedità . jànàtyaïku÷atotràdyairyadyathà tattathaiva hi . kùataïkàyabhayairmukto'nvarthaj¤aþsa gajobhavet . aïku÷àdibraõàn ràjan! ya÷cireõàvagacchati . tãvrànapi sa gambhãravedã bhavati vàraõaþ . romõàmagraü tçõenàpi spçùñaüvetti tu yo gajaþ . uttànavedinaü tantu gajaü viddhi mahàbhuja! sarvàõi veditavyàni bhadràdãnàü bhavanti vai . prakçtisthasya satataü bhadrasyànvarthavedità . gambhãravedità càpi mandasyaiva prakãrtità . uttànavedità nityaü mçgasyaiva bhavennçpa! . veditvaügajajàtãnàü tisçõàmapi jàyate . sàmprata¤ca yathà÷àstraü kathyate vegalakùaõam . tisçõàmapi jàtãnà muttamàdhamamadhyamam . na càlpaü na ca vçddhaü dvipa¤capadasaü sthitam . gajotthànasahotthànaü naraü pràpnoti yena tu . rayàviùñena manasà sa vegauttamomataþ . (dvipa¤capadasaüsthitaü da÷apadasthitaü gajotthànasahotthànaü gajadhàvanasamasayadhàvinam) yena vegena gçhõàti naraü saptapadàntaram . padànàü ÷atamàtrantu sa madhyamajavo bhavet . yena pa¤capadasthaü hi naraü gçhõàti noditaþ . padànàntu ÷ataü sàrdhaü sa hãnojava ucyate . ÷atadvayaü và dhanuùàü gacchedunnamitànanaþ . dvàtriü÷atà ca màtràbhiþ sa uktamajavo bhavet . pa¤cà÷atà ca màtnàbhiþ yàyàdyastu ÷atadvayam . sa madhyamo'dhamoj¤eyo màtràõà¤ca ÷atadvayàt . evaü parãkùyate ràjan! vego vãthiùu dantinàm . ataþparaü pravakùyàmi gajasya guõalakùaõam>% .
     tatra kalyàõa÷ãlaþ bhàràrditovà tçùitaþ kùãõaþ ÷ràntobubhukùitaþ . ràtrau và divase vàpi nirvikàrastu yo bhavet . kalyàõa÷ãlaþ sa j¤eyo samastagajalakùaõaiþ vikàraü kurute yastu pãóyamànaþkùudhàdibhiþ . tamakalyàõinaü ràjan gajanduùñaü prakalpayet . kopo'pi dvividhoj¤eyaþ ÷i÷u÷caivà÷i÷ustathà . dvividhasyàpi ràjendra! yathàvacchçõulakùaõam . udvejito'pi kàlena kopaü badhnàti nirbharam . kùipraü gçhõàti ca krodhaü durnivàraü suduþ saham . ÷i÷ukrodhaþ sa vij¤eyo gajalakùaõakovidaiþ . vàryamàõo'pi yatnena na ÷amaü yàti muhyati . sa j¤eyastva÷i÷ukrodho ràjan! sa hi raõapriyaþ . sàmprataü caivavakùye'hamàyurlakùaõa muttamam . àbhyantaraü ca bàhya¤ca lakùaõaü dvividhaü smçtam . àbhyantaraü yogasàdhyaü bàhyaü ki¤cicca lakùyate . tenàntaraü parityajya bàhyaü lakùaõamuttamam . kùetrasatvasamàyogà . bhavanti dvàda÷aiva hi . ekaü hastagataü kùetraü dvitãyaü vadanà÷ritam . tçtãya¤ca viùàõastha¤caturthaü ÷irasisthitam . pa¤camaü nayanasthaü ca ùaùñhaü karõà÷ritaü bhavet . kaõñhasthaü saptama¤caiva aùñamaïgàtrasaüsthitam . navamaü caraõe j¤eyaü ÷eùàïgasthaüdvipa¤camam . ekàda÷a¤ca kàntisthaü dvàda÷aü satvasaüsthitam . evaü dvàda÷a kùetràõi màtaïgànàü bhavanti hi . dvàda÷aiva da÷àj¤eyàþ ÷eùàïgeùvabhilakùitàþ . viü÷ottaraü varùa÷atambhadrasyàyuþ prakãrtitam . avdànya÷ãtirmandasya catvàriü÷at mçgasya ca . mi÷rasya càyuùaþ saükhyà jàtibhàvena jàyate . prade÷aj¤ànatattvaj¤ojàtiü samupalakùayet . sarvakùetraiþ susaüpårõaþ saüpårõàyurgajo bhavet . hãnai÷ca hãyate càyuryathàvadabhidhãyate . da÷àvdànàü kùayaü kuryàddhastalakùaõavarjitaþ . vi÷aütyavdavinà÷a÷ca hãne kùetradvaye bhavet . kùetratrayàvahãne ca triü÷adavdaparikùayaþ . catvàriü÷atsamàhànirhãne kùetracatuùñaye . (samà saüvatraþ) . pa¤cà÷adavdàhãyante hãne tu kùetrapa¤cake . ùañkùetrahãnatàyàntu ùaùñivarùavinà÷anam . saptatyabdavinà÷àya saptakùetravihãnatà .. a÷ãtiraùñabhirhãne varùàõà¤ca vina÷yati . navatirnavabhirhãnai kùetrairnà÷aühi prayàti . da÷abhi÷ca tathà hãnairna÷yatyavda÷ataü dhruvam . da÷ottaraü càvda÷ataü hãnà cchàyà vinà÷ayet . viü÷ottaraü càvda÷ataü hãne satve vina÷yati . evaü da÷àvdanà÷aüca kùetraü kuryàdalakùaõam . evamàyuþkùayaü vidyàt gajasya gajakovidaþ . sàmànyalakùaõaü hyetat jãvitasya parãkùaõe . vi÷eùalakùaõaü yàvad grahalakùaõajàtitaþ . evamudde÷amàtreõa gajàyurlakùaõaü tava . kathitaü sàmprataü ràjan! doùaghnaü vacmi lakùaõam . pàdànàü lakùaõaü samyakdantadoùaü praõà÷ayet --yet . dantayorlakùaõaü hanti doùàn vàhitthasaü÷ritàn . vàhitthalakùaõaiþ samyak netradoùakùayo bhavet . netrayorlakùaõaü hanti doùàüstàlusamà÷ritàn . sçkvadoùavinà÷a÷ca kriyate tàlulakùaõaiþ . sçkvàõàü lakùaõaü kuryàtsagadadoùanà÷anam . kapolakañadoùaghnàþ sagadasthàguõà nçpa! . niryàõavàtakumbhànàndoùaghnaþ karayorguõaþ . kumbhadoùavinà÷àya tayoreva guõo bhavet . karõadoùavinà÷astu kriyate kumbhalakùaõaiþ . kaõñhadoùavinà÷àya karõalakùaõameva hi . àsanasya hi ye doùàstàn haretkarõajoguõaþ . vaü÷adoùakùayakara àsanasya guõo bhavet . guõàghnanti hi vaü÷asya doùàn tatsthalasaü÷ritàn . pa÷cimàsanadoùaghnaü lakùaõaü tatsthala÷ritam . kukùipecakadoùaghnaü pa÷cimàsanalakùaõam . guõàþ pecakakukùisthàþ pucchadoùavinà÷anàþ . meóhradoùakùayaü kuryàt pucchalakùaõameva hi . mehanasya guõà hanti doùàü÷caivàparà÷ritàn . aõóakoùagataü doùamaparàlakùaõaü haret . nàbhidoùakùayaü kuryàdaõóako÷asya lakùaõam . nàbherguõai÷ca hanyante doùàstanasamà÷ritàþ . uromaõigatàn doùàn nà÷ayet stanalakùaõam . cibukasya hareddoùàn uromaõigatoguõaþ . yathà doùakùayo ràjan! lakùaõaiþ kriyate ÷ubhaiþ . doùàtireko'pi tathà prade÷aguõanà÷akaþ . prade÷o'nantarasyaiva prade÷asyaguõànvitaþ . kurute doùanà÷aü hi sa doùoguõanà÷anaþ . karakumbhaviùàõàkùikarõalakùaõasaüyutaþ . sarvairevà÷ubhairanyairlakùaõai÷cà÷ubhogajaþ . ÷ålaü candràü÷u÷ubhraü syàdvakraü ca jvalana prabham . vajraü kà¤canasaïkà÷aïkàladaõóaþsupiïgalaþ . eteùàü ca samàyogàddantànàü madhupiïgatà . yato gajaviùàõànàmato madhunibhàþ ÷ubhàþ . bhadrajàtergajasyaitanmandasya ca mçgasya ca . ghçtapãpåùakundenduketakãcchavipa¤cakam . evaü jàtitrayasyàpi sàmànyaü ÷obhanaü matam . kapotadhåmabhasmàsthisarpacchatrakasannibhàþ dantayostva÷ubhàrajan! chàyà pa¤cavidhà api . adhyardvàratnikaü ràjan pramàõa dantayoþ ÷ubham .
     ata årdhaü pravakùyàmi gajànàü varõalakùaõam . àhàrasya vi÷eùeõa vàtapittakaphaistathà . de÷alakùmaguõai÷caiva vãjayoni va÷ena . grahàlokananakùatralagnarà÷iva÷ena ca . pårvakarmava÷àccàpi dhàtånà¤ca viparyayàt . bhavantikàraõairebhirvarõànànàvidhà nçpa! . divyasatvàþ ÷ubhairbhedairvividhàste bhavanti hi . mindåra÷aïkhaùaidåryavidyujjàmbånadaprabhàþ . indranãlasamànàbhà bhavanti ÷ubhakàntayaþ . ati÷vetà÷ca raktà÷ca ÷ukavarhiõasaprabhàþ . ete devagajàþ sarvemåtale na bhavanti hi . ati÷vetà÷ca raktà÷ca ÷ukavarhiõasaprabhàþ . daivayogàdvane pràcye kvacideva bhavanti hi . vandanãya÷ca påjyo'sau nàsau gràhyonaràdhipaiþ . ÷çïgàràïgàrabhasmàsthipaïkamà¤jiùñhasannibhàþ . mlàpuùpasavarõà÷ca gajàstvete'tininditàþ . evaü varõavi÷eùàstu kathitàstava suvrata! . gajamekàda÷aguõaü vakùyamàõaü nibodha me . madhusannibhadanta÷ca ÷yàmomadhunibhekùaõaþ . udarepàõóu varõa÷ca vaktre ca kamalaprabhaþ . dvirephasamabàla÷ca kundendu sadç÷airnakhaiþ . sthålatàromayukta÷ca ÷eùeùvaïgeùu pãtakaþ . vicitra¤ca musvaü yasya raktaiþ÷vetai÷ca vindubhiþ . sa nàgogajayåthànàü madhye ràjà'tra jàyate . taü pràpya nçpatirbhuïkte sàgaràntaü mahãtalam . nãlasavarõasaüsthànaþ sa gajoyåthanàyakaþ . mukhe made ca haste ca karõodara÷irasmuyaþ . ke÷aiþ ÷ubhai÷caþ valibhirvindubhiþ parimaõóalaiþ . savarõoyo bhaveddantã kailàsaþ so'bhidhãyate . ataþparapravakùyàmi niþ÷vàsasya tu lakùaõam . niþ÷vàsodvividhoj¤eyaþ ÷ubha÷caivà÷ubhastathà . ÷ubhaþ surabhigandhaþ syàt påtigandho'÷ubhomataþ . vi÷eùeõa tayo÷caiva lakùaõaü bhåpa! kãrtyate . såkùmatà dãrghatà caiva samatà ca suügandhità . saukumàryaü mçdutvaü ca ni÷vàsasya tu ùaóguõàþ . sthålatà hrasvatà caiva durgandhatvaü tathoùõatà . pàruùyaü viùamatva¤ca doùà÷càpi bhavanti ùañ . da÷à ratnipramàõaü ca reõukaü pittalakùaõam . yo ni÷vasiti dãrghaü ca sa dãrghàyurgajo mataþ . araþparaü pravakùyàmi gajàlokita lakùaõam . snigdhaü sthiraü ca saumyaü ca vàrijotpullatàrakam . salakùaü pratinàgaü tu prekùitaü ÷ubhakàraõam . udvigna¤ca¤calaü dãnamavikà÷itatàrakam . årdhàdhaþ pàr÷va dçùña¤ca nirlakùaü ninditaü bhavet . kacànàü sàmprataü bhedàn vakùyamàõànnibodha me netrayoþ puñapàlisthàþ kacàþ ÷ubhaphalàþ smçtàþ . saükhyà tasyaiva mànantu romõàü caiva prakãrtitam . dehacchàyàsavarõatvaü mçdutvaü ca tathà param . anàbilatvaü ghanatà namrà ca sphuñitàgratà . aü÷umattà ca såkùmatvaü romõàü sapta guõà smçtàþ . doùà÷ca saptasaükhyàþ syurguõànàü ca viparyayàt . ÷ubhàni ÷ubhakartçõi duþkhadànya÷ubhàni ca . ataþparaü pravakùyàmi lakùaõaü pakùmasaü÷rayam . bàhyottànàni råkùàõi dãrghàõyà yatanàni ca . mçdåni piïgavarõàni pakùmàõi kariõaþ sadà . snigdha cchàyàni kçùõàni samàni ca dçóhàni ca . ayanàni macchi dràõi pakùmàõyati÷ubhàni ca . gajànàü svàminaþ saukhyaü kurvanti ramaõãyatàm . dçóhàþ snigdhàgralambà÷ca suvçntà÷ca cchadaprabhàþ . tàlavçntasamàkàrà bàlà bharturjaya pradàþ . ÷unaþpucchasamà råkùàþ kapilàþ sphuñitàstathà . ghanatvàti÷ayopetàþ suvçttàstvatininditàþ . bhartràrohigajànàntu nityodvegakaràstu te . ataþparaü pravakùyàmi ke÷ànàmapi lakùaõam . abhinnà çjavaþ snigdhà ghanà madhukaraprabhàþ . ke÷à vàraõanàthasya kùemavçddhikarà matàþ . råkùàstu niùñhuràþ piïgàþ sphuñità÷ca jugupsitàþ . kurvanti dantinàü nityaü svasya nàthasya cà÷ubham . pakùmavàlake÷aromõàü lakùaõaü kathitaü mayà . phaõimàrjàramaõóåka÷çgàlai÷ca samaprabham . vànarasya samaü caiva mukhaü nàgasya ninditam . snigdhànyàpårõagaõóàni girikåñanibhàni ca . àpårõamegharåpàõi påjitàni mukhàni cai . madahãnaü kç÷aü hrasvaü bàhitthaniþprabhaü tathà . varàhalocanàkràntamadçùñacibukaü tathà . lalàñatañaparyantagartàkçtibhiranvitam . sagadaü hãnatàyuktaü mukhaü nàgasya ninditam . mukhasya lakùaõaü samyak kathitaü tava suvrata! . ataþparaü pravakùyàmi màtaïgagatilakùaõam . samà ca laghupàdà ca vege'pyati÷ubhà matà . dãrghakramà sukhotkùiptà gàtrasaüvarahàriõã . ÷ubhalakùaõasaüyuktà puruùasya vakasya ca . màtaïgavçùasiühànàü gatirmukhyà ÷ubhà matà . kle÷acàlitagàtrà yà viùamà sulaghukramà . vege'pi mandasa¤càràvi÷eùàndolitàsanà . mçgasya kçkalàsasya jambåkasya kharasya ca . gamanena samà yà, sà ÷ubhà no dantinàïgatiþ . kathitaü tava ràjendra! gajànàü gatilakùaõam . sthitànà¤ca yathàyãgaü sàmprataü lakùaõaü ÷çõu . pa¤casthitasaptasthita navasthita dvàda÷asthità÷caiva . puõyavatàü jàyante ràj¤àü girisannibhàþ kari õaþ . lakùaõasahitaiþ snigdhaiþ karakumbhaviùàõakarõanayanai÷ca . saüyukto bhavati gajo vasudaþ pa¤casthito nàgaþ . (vasudaþdhanadaþ) pariõàhàyàmocchrayabalavikramadhairyakàntisampannaþ . bhartuþ pratàpajanano j¤eyaþ saptasthito hastã . utsàhavegasàhasamadasatvagurutvadakùatàyuktaþ . karadantakarmasu ku÷alonavasthitaþ karã bhavati . buddhirmedhà satvaü yatnaþkumbhau tathà'kùiõã hçdayam . romàõi cchavipàdàþ tathàsanaü pçùñhavaü÷a÷ca . dvàda÷a caitàni sadà sthitàni dç÷yante yasya nàgasya . sa dvàda÷asthitovai bhavati gajaþ sarvasaukhyakaraþ . sa¤càra sthitabhedàþ kathità guõasaü÷rayà gajendràõàm . divyàdhamasatvànàü lakùaõamiha sàmprataü vakùye . nihatadvipadacatuùpadakuõapànna spç÷ati ca na yo mçhõàti . na ca jighrati bhåtràdãn sa vàraõodivyasatvastu . datta¤ca yo'tti màüsa satvànàü sarvaü tu lobhena . jighrati måtrapurãùàõi pi÷àcasatvaþ sa vij¤eyaþ . evaü satvaparãkùà kriyate naranàtha! vàraõendràõàm . svaralakùaõamidànãma÷ubhaü ÷ubha¤ca vakùyàmi . sthànànyaùñau nçpate! bhavanti ÷abdasya vàraõendràõàm . tàlvoùñha÷irauraþkarajihvàmålaü galakapolau ca . gambhãrasaumyahçùñàstabdhà÷ramãritàstathà snigdhàþ . nàdàþ ÷ubhàþnaràdhipa! ùaóevakathità gajendràõàm . catvàrastva÷ubhà raudràbhaya÷okasaïgamotpannàþ . evaü ÷ubhà÷ubhà÷ca da÷aprakàràþsvaràþsvarà j¤eyàþ . anye'pi galavaktragànilàsphàlanodbhavà bahavaþ . ÷abdàbhavanti kariõàü ÷ubhà÷ubhaü na tairbhavati . nimnocitacivukàyitavirukùitakåjitakharoùñranàdanibhàþ . vàyasajambåkakapikàùñhabhaïgasadç÷àravàstva÷ubhàþ . j¤eyàni ÷ubhàni sadà mçdaïgajãmåtadundubhinibhàni . pàtàyitagarjitahasitàni vçühitàni nàgànàm . pàtàyita¤ca tàlvoùñhasambhavaügarjitakaü caiva . jihvàsamudbhavaü ca phenàyitamityabhikhyàtam . hasitaü kapolajanitaü puùkaravivarodbhava¤ca nàgànàm . bhavati dhanaghànyavàhanabhålàbhakaraü narendrasya . hastena mçdaïgaravaü tu karõàbhyàü dundubhisvana¤caiva . darduraravaü tu pecakena karoti yo'sau jayakaraþ . sarvasthànasamutthà ÷abdà naranàtha! vàraõendràõàm . àcàryaiþ sarvairvçühitasaüj¤à÷ca ravàþ ÷ubhà j¤eyàþ . ete ca jayaparàjayakathanasamarthà bhavanti bhåpànàm . garhita÷ubhaprade÷asthànàïgaparivardhità nàdàþ . ÷uùkatçõakàùñhakaõñakavalmãkàsthi÷ma÷ànaduùñàsu . pàùàõàïgàràdiùu bhåmiùu yadi saüsthitàþ kariõaþ . vçühanti hãnalakùaõametadbhartustadà'sukhaü bhavati . prabhåtamçdaïgaravaü tu yadi vçühantyànandapåritàþ kariõaþ . prasthànaü bhavati tadà naràdhipasya vijayastadà ràjan .! sabhàmadhye ca yadà vçüø hanti ÷àrdålavat gajàhraùñàþ . bhavati sasainyasya tadàvijayaþ saükhye narendrasya . (saükhyaü saügràmaþ) kalahaüsanàda madhuraü ki¤cidivotkùiptapuùkarastu yadà . vçühati sadà ca hastã tadàpi jayobhavedbhartuþ . mukhavivarakapãlagataüvçühatyasakçt gajo yadà hçùñaþ . madhuraïgajahasita¤ca jayapradaü bhavati bhåpànàm . trãn vàràn krau¤caravaü haüsaravaü vçhitaü yadà kurute . etadapi nàgahasita¤jayapradambhavati bhåpànàm . garjati ghanavat satataü yadi vàraõaþ prahçmanàþ mukharandhuniviùñakarastadà'rivijayo'bhavedbhartuþ . ghanaiva gçhãtasalilaü sasãtkaraü vçühitaü yadà kurute . bhavati tadà vàraõanàthasya bhavati ÷atrunà÷aþ khalveva . kathitànye tàni mayà ÷ubhàni gajavçühitàni naranàtha! . a÷ubhàni ca nàgànàmataþparaü pravakùmàmi . ÷aïkàcàlitanayanovaràha ghuritaniþsvanaü kurute . tatpratibalasya nånam tadà kùayo bhavati . bhåpàla! veùñitabhåtalahasto nadati yadà dharaõiprakampanàdasamam . narapatiràùñravinà÷o mabati tadà ÷atrusainyakçtaþ . madamuditakharatarasadç÷aü niþsvanaü yadi karã kurute . janayati vijayavinà÷àt puraràùñrapãóanaü ca tadà . balibhvagnisvana sadç÷aü yadi và samutphàlya ca hastam . vàmàndolitacaraõoyadà karã vçühati saniþ÷vàsam . àlànagataþ kurute tadà baddhoyàtàvairibhiþpà÷aiþ . evaü prakçtisthàyadi mataïgajà vçühitàni kurvanti . àtyantikàni ràj¤àü caiva bhavanti nànyàni . %<yadi ripugajàbhimukho nivàyyamàõo'pi yàti rabhasena . viü÷atipadàni nàgastatràpi jayobhavatyeva . amadogçhõàti madaü durgandhamada÷ca surabhimadam . duùñagajànàü prathamandulakùaõamevaü sakalam . hrasvatanurmaõivadano hi mahà÷iràstabdhakarõayugala÷ca . nàtisthålo'sisavarõastabdhàni ca gàtra vadanaromàõi . vyàsaþ sa bhavati hastã duùñàtmà duùña÷ãla÷ca . sthålàkùipàõóuråkùo dãrghaviùàõonàmitamukha÷rãþ . pçthupàdaþ÷yàvanasvo vakrohanupuñadaõóena . visçtakukùila mvodara÷ca kçùõovaràhanayana÷ca . j¤eyovakãlanàmà khyàto'yaü sarvadoùakaraþ . atihrasvàparagàtro vçhanmukhaþ kàkakçùõanayana÷ca . sthålataràdhomukhadantadãnamu÷alasphuñita vahirnakhapàdaþ . sthålanakhaþsthålapuùkarakara÷ca vàmana saüj¤o gajàdhamo duùña÷ãla÷ca . viùàõe càtidçóhe hrasve parimaõóalau tathà karõau . vadana¤ca màüsalaü syàdadhogatasthålanayana¤ca . samamàüsalatvayukto hrasvo hrasvàïguliþ karo yasya . nàmnà ca vi÷varåpamukha iti khyàto duùñamàtaïgaþ . karakarõa ÷iràbàladhiviùàõagàtràõi yasya hãnàni . àdagdhabho'tivàmanàïgaþ pàpàtmà sa svàminà÷akaraþ . ÷ayanàdutthàya balàddvàvapi pàdau karvati kçcchreõa . pratyuùasi gacchati punaþ kàpi samupasthàpitamukha÷ca . anibhçtagàtrastiùñhedvicalati tasyànanaü ca karõàbhyàm . sa j¤eyo vàtakaraþ pàpàtmà sarvapàpakaraþ . yasya ca kilàlpaü meóhraü hrasvaü hrasvàïgulistanurhrasvà . atinimna¤ca bàhitthaü karõau ca tanutvacau hrasvau . gàtràpara¤ca dãrghaü nakhà÷ca janitàntaràstathà . sarvàõi ca kàkàbhapakùmaromàõi ca vidagdhàni . udara¤càkçùõa syàt grãvà tanvàyatà ca vakrà ca . vaü÷ikanàmà mato'sau duùñagajovarjanãya÷ca . yasya karàlau da÷anau sthålau màtràntarantathà hrakham . mastiùka÷uklavarõaþkaùijambukalocano'tivikçtatanuþ . pàpàtmàyaü hastã ràj¤à heyaþ prayatnena . divasamapi yatra tiùñhati taü de÷aü dahati yàvakaprakhyaþ . ràj¤à vindhyàvane và pararàùñre và sa moktavyaþ . atikharaparighatanurnakulacchàyastanåruhaistabdhaiþ . yo hastã pàtàraü sa pàtayitvà vinà÷ayati . dhanvàsadç÷a mukhoyaþ karõakacàyasya karka÷àråkùàþ . kçùõàråkùàtvayo'sau bharturvipadeva màtaïgaþ . romabhiradhomukhagataiþ kàkàkùo dãrghavaktra ÷ca . sthirahrasvakarõayugalaþ sa ràkùasohastã råpeõa . tiryak prekùaõaniratodurgandhaþ kàkakumbhavadana÷ca . bhåtrapuroùaghràõe samutsuko bhavati caõóàlaþ . kumbhau yasya vi÷àlau vikùipta sthålatàrake ca netre . tanvàyataü trikaü syàt bàlaghibàlàstu bahuråpràþ . raktau pecakako÷au meóhroparisaüsthitodara¤ca mahat . calapakùmalastu hastã sa bhavati nàmnà mahàduùñaþ . aïgaü prasàrya vadanaü vidhåya càdhoraõaü nipàtayati . sa jale sthale ca nàgo vibajaünãyaþ prayatnena . hrasvakaràïgulibàlatanu da÷ana÷càlpàyàmagàtra÷ca . matkuõajàtiþ sa gajaþ suduùña÷ãla÷ca ruùña÷ca . kàlanakho harivarõoharyakùo hrakhabàla dhi÷caiva . bahupakùmà durgandhirmaõisannibhatàlukairåkùaiþ . atipiïgalakarõacåloroma÷ahasto varàhanayana÷ca . tanunakhasiràlakçùõairnakhàntarairduùñacaraõai÷ca . vikhuronàma gajo'sau svàïgaiþ sarvatra karka÷ojànvoþ . bahupàpakarmayukto vyàlànàmagraõã÷càyam . råkùobàhitthabhàgo viùamau dantau ca yasya nàgasya . dhåma÷ikheva cchàyà sa nindito varjanãya÷ca . dantau càtihrasvau sthålau råkùau ca màüsalo hastaþ . cibukaü màüsavi÷uùka sthålatare tàrake yasya . sthålamukho duùñàtmà nàsau sàügràmiko bhaveddviradaþ . ati duùñakarnanirato bhayàluko varjanãya÷ca . kçùõà råkùà cchàyà vàyasajaïghà ca dç÷yate yasya . måtodana¤ca kurute niþ÷aïkaü yaþ karàgreõa . niþ÷eùaü ÷abdàü÷ca karoti yaþ sahastaniùyeùam . pariharaõãyo ràj¤àyàne raõe sa mahatà prayatnena . atãvaviralapasmà dhyànaparaþ ÷abdakaraõanirata÷ca . dviguõãkçtya karàgrantudati ca bhåtalantu nityam . vàmena ca likhaüti mahãmpàdena ku¤citàgreõa . jarjaraviråpakarõaþ pàpàtmà nindito hastã . ànàhàyàmocchrayasatvamukto mahàsiràlavióaþ . hrasvàïgulibàlakaro hrasvàparagàtrakarõa÷ca . eùo'pi vàmanaþsyàdyadyapi bhavedyuddhapriyo'sau dviradaþ . ràj¤à tathàpi lakùaõavivarjito varjanãya÷ca . sthålamukhahastakarõovihãnajaghamàparastanåråkùaþ . mahatà meóhreõa yutonaùñamadaþ ko÷amahàü÷ca . mandàlokananiratomahà÷iràþ pçthuviùàõanayana÷ca . hastã napuüsako'sau vivarjanãya÷ca saügràme . alpàyuùo bhavanti hi saïkàlajihvoùñhatàlukànàgàþ . narapatibhiste satataü vivarjanãyàþ prayatnena! àyàmaparihãnaü samanàhocchràyamukhena namitam . ucchritavaktraü kubjaüviùamakumbhaü kukkurasamànahãnahastaü ca . evaübhåtaü tu gajaü ràjà dåreõa varjayenmatimàn . gçhõàti mandabudviryastasya kulakùayo bhavati . lakùaõayukto'pi gajo dvàviü÷atyekaviü÷atinakha÷ca . ekonaviü÷atinasvaþ saptada÷anakha÷ca yo bhavati . ùoóa÷a pa¤cada÷a và nakhàn dhatteyukto và caturda÷abhiþ . ekàda÷atrayoda÷anavada÷abhirdvida÷anakhai÷caiva . saüyuktastva÷ubhakaraþ saptàùñàbhi÷ca pàpanakhaiþ . dviradà÷càùñàda÷anakhàþ viü÷atinakhayuktà÷ca ÷ubhàþ . kurute svàmivinà÷aü dvàviü÷atinakhoya÷ca . ekonaviü÷atinakho yuvaràjavinà÷aü kurute . saptada÷anakhastu gajo narapatipàtra vinà÷ane samarthaþ . ùoóa÷anakhamàtaïgonàyakanà÷aü dhruvaü kurute . pa¤cada÷anakha÷ca yo'sau senàpatinidhanakçdgajo bhavati . kurute caturda÷anakhovyàdhiü puravàsinàü hastã . trayoda÷anakho ràùñravittavinà÷aïkaroti bhåpasya . dvàda÷anakhastu kurute padàtituragakùayaü saükhye . ekàda÷anakhayuktã najahànikaro bhavet sa gajaþ . puradàhaü ca da÷anakhaþ karoti hastã duràlokam . caturaïgasya balasya nà÷avantu navanakho gajaþ kurute . aùñanakha÷ca purohita baü÷asamunmålanasamarthaþ . saptanakhaþ pratihàraü nà÷ayati ca ùaónakho'màtyam . pa¤canakho bhaktikaraü caturnakho dvàrapàla¤ca . trinakhoviùayàkùepaü dvinakha÷càntaþ purànubandha¤ca . ekanakhonakharahitoràùñravinà÷aü dhruvaü kurute . evambhåtanakhàye narapatinà na te gajàgràhyàþ . làkùama¤jiùñhàbho'tiloma÷ohãnakarõakarabàlaþ . hastã vivarjanãyo hãnanakhaþ påtilomà ca . jvalanakçtaü ÷astrakçtaü durbhikùakçtaü mahadbhayaü kurute . yasmin de÷e vasati nà÷ayati vana sa duùñàtmà . yasya na bhavatodantau jvalanakçtaü durbhikùakçtaü mahadbhaya kurute . yasminde÷e sa vasati nà÷ayati vanaü sa duùñàtmà . yasya na bhavatã dantau kularåpavato'piü garbhadoùeõa . sa gajomatkuõanàmà na taü raõe yojayedràjà . ku¤jaraghañàgato'sau harati gajànàü balaü ca satya¤ca . ataeva samarakàle naràdhipairvarjanãya÷ca . tanuhrasvadãrghadantohyatisaïkañavakravighañitaviùàõaþ . ekada÷anastvadhomukharadana÷ca gajaþ prabhaütyajati . radanavihãno hastã niþ÷eùalakùaõayuto'pi . bhavati na nçpatiyogyomadajalasaüsiüktaü gaõóo'pi . dåùitavirahitadãne satvarahite vivarõe ca . niùprabhaku¤jakuhare ràjà nàrohati sannàhara hite ca . evambhåtàstyàjyàþ mitranà÷akà raõe kariõaþ . akùibhyàma÷rujalaü nipatati nàgasya yasya nitya hi . nayanavyàdhiviyuktasya tasya bhartà raõemriyate . vaddhana÷ãlà÷ca nakhà bhartu÷caiva saübàdhanakaràþ . jihvànakhamukhamehananayanàni bhavanti yasya kçùõàni . bàhitthacitra kçùõaþ sa gajobhartuþ kùayaü kurute . bàhyàüsaphalakapãñhã ràjan! kç÷ena pçùñhavaü÷ena . vadanena ca kapivadanànukàriõànindito hastã . karõau dantau ca samau na natau bhavatã yasya naranàtha! . sa naràdhipabalavinà÷akaraþ karãjàyate samare . citrau romacitau và sthålau vàtipralambitàgrau và . koùau koùavinà÷aü sa karoti nàga÷ca bhåpànàm . sitabindubhirvicitraü÷vetaü và yasya jàyate meóhram . sa gajaþ÷akti vinà÷aïkaroti bhåpasya saügràme . chàgasyeva vicitràõi yasya dehe bhavanti romàõi . sa gajaþpratigajabalena vihvalo nijabalaü dahati . suptotthitasya vadanàt yasya gajendrasya galati rudhirajàlam . jvalanakaõaü mu¤cati ÷a÷vadasau bhartçnà÷akaraþ . iti kathitaü tava nçpate! duùñamàtaïgalakùaõaü samyak . pàpakariõyàlakùaõamataþ paraü saüpravakùyàmi . yallakùaõaü mayoktambhadràdãnàü ÷ubhaü ca duùñaü ca . tatkariõãùvapi yojyaü jàtivibhàgena ca yuktàsu . sulakùaõena lalitàni kareõukànàmaïgàni bhavanti . yuvatisadç÷àna puru÷ocitàni ca tathà pãnànyaïgàni kareõånàm . gajasaüsthànà kariõã nirmatadantà supãnakàyà ca . sthålàyatà ca satataü prabhåtadayà matàca kariõãnàm . pràcyavanasamudbhåtàþ pràyeõa lakùaõayutà bhavanti kariõyaþ . sulakùaõeùu ca cchàyà lakùaõaü pradhànaü tacca pa¤cavidhaü bhavati . pçthivyaptejovàyvàkà÷àtmakam . tatra pçthivyapteja àtmakaü pra÷asta vàyvàkà÷àtmakamapra÷astam . krameõa cchàyàbhidhãyate balopacayapa÷ena samutapadyate . tasyaiva dehoddyotajananã sthirà prabhà'bhidhãyate . chàyàphalasya dviguõapalasampàdanasamarthà prabhà bhavati . chàyà dehasamà÷ritàþ sthiraprabhàvà'sthirà cchàyà yalopacayava÷ena sumutpadyate . narendrasyaivodyogakàle ÷ubhakarmaphalasåcanàrthaü gajasya prabhà prakañãbhavatyeva . evaü chàyàgato bhedo'vagantavyaþ . sàmprataü chàyàråpamabhidhãyate . snigdhà gambhãraråpà pàrthivã cchàyà bhavati . snigdhàjãbhåtasannibhà ca salilasambhåtà, snigdhà raktà ca tàmrà ca tejasã cchàyà . trayaü caitallakùaõaü÷ubhama÷ubhalakùaõàni gajasya stambhayitvà sukhapradaü bhavati . athà÷ubhà kathyate niþpramà paruùà råkùà bhasmanàkulavarõà ca vàùavã . råkùà tanvãkçùõàdivividhavarõà àkà÷àtmikà . itthaü chyàdvayamati garhitam gajalakùaõàni tiraskatyà÷ubhapradambhavatyanena prakàreõa cchàyàlakùaõamuttamaü bhavati . vikañahrasvabàlavçddhakç÷àïgahãnàïgeùu vyàdhipãóitavikalàïgeùu gajeùu nàrohati ràjà bhçtyà÷caiteùvàrohantãti . yàdç÷aü ca samarakàle màtaïgaü ràjà samàrohati tàdç÷asya lakùaõamabhidhãyate . balaü kaõñhai sthitaü nityaü ku¤jaràõàü nare÷vara! . ataþsaüpårõakaõñhastu ÷ikhipiïgalalocanaþ . ghanamàüsacitàüsastu di÷o'vaghràõatatparaþ . varàhajaghana÷caiva suviùàõovarànanaþ . supratiùñhitapàdastu yaþ syàdagurumakùikaþ . pràjàpatyogajohyeùa saügràmàrhaþ prakãrtitaþ . madhupiïgaladantoyaþ kikivàpãtakacchabiþ . romàõi caiva råpàõi mukha ca kamalaprabham . raktotpaladalacchàye såkùme tãkùõe ca locane . aindrogajastu vij¤eyoripuvçndavinà÷anaþ . tàmratàlukajihvoùñhasujàtanivióàparaþ . pãnonnata÷arãrastu raktakokanadacchaviþ . àyatena tu dantena kareõa mukha÷obhinà . pãyåùapiïgadanto hi gajaþkauvera ucyate . taruõàmbudasaükàr÷ãghçtaprabhaviùàõabhçt . saüpårõakaõñhapàdastu saüpårõasamamastakaþ . mçdaïgadhvanigambhàranàdapåritadiïmukhaþ . àyatena ca hastena sãkarotkiraõapriyaþ . vàruõo'yaü gajoràjan saügràmeùvatipåjitaþ . kaõñhastrivalisaüyuktaþ saüpårõoyasya dç÷yate . locane tàmbapiïge ca dantau ketakasaprabhau . pàdau ca valinau yasya pãnagàtrasamàüsalau . pçthulau vinducitrau ca karõau càtàsrapallavau . ai÷àno'yaïgajo ràjan! raõakarmaõi yujyate . tàlunyurasi vaktre ca pakùayorubhayorapi . àtàmrà yasya dç÷yeta cchàyà mçdutanåruhà . asau saumyastu vij¤eyaþ ku¤jaraþ samarocitaþ . arciþpiïgala romà yaþ ke÷ai÷ca ÷vetapiïgalaþ . piïgalàkùiviùàõa÷ca rakta puùkaratàlukaþ . àgneyaþ sa gajoj¤eyastejasàgnisamaprabhaþ . ràj¤à budvimatà nityaü dhàryaþ samarakarmaõi . kçùõavarõa yutàgràõi mukha÷rotàüsi locane . nirghåümàgnisamacchàye bhålagna÷ca karastathà . kàya÷ca pãnanàsaþsyàdvege vàyusamaþ ÷ubhaþ . ràjanu . vàyavyamicchanti taïgajaü ÷àstrakovidàþ . saükhye niyukta÷ca gajonà÷ayedripuvàhinãm . niraïku÷atvaü caõóatvaü tasya doùadvayaü bhavet . niraïku÷atvaü ÷amayet prayogà÷vàsanàdibhiþ . caõóatvaü ca tathà nityaü sukumàrakriyàdibhiþ . romàõya¤janaråpàõi nakhàþ ÷aïkhasamaprabhàþ . nistriü÷avimalacchàyaþ sa bhavedvaiùõavogajaþ . sa vairiõaü jayed ràjan! ripusainyavimardanaþ . kumbhavaktraþ kañau yasya nistri÷aghanasaünibhau . bindubhi÷citri taü yasya sa vicitra÷ravo gajaþ . tena saügràmakarmàõi kurute yo naràdhipaþ! . nityaü càrijayaü tena sa ràjà phalama÷nute . sudanto dãrghahasta÷ca vçhadaïgulipuùkaraþ . ghanamàüsa÷arãra÷ca kårmàkàrohi sattama! . sàügràmikonajohyeùa jãvatyapi samà÷atam . saügràmavijayã nityaü pratàpajananakùamaþ . mahà÷irà mahàkàyo mahàmeóhro mahàkaraþ . mahàdantodara÷caiva mahànàgovaràsanaþ . mahànetro mahauùñha÷ca mahàkarõomahàmukhaþ . mahàmado mahàkaõñho bhavetsàügràmikogajaþ . yadbhadralakùaõaü pårvamuktaü nçpa! tacchubhameva hi . mandasyàpi hi ÷astaü syadàddvàvetau ca mahàgajau . saüpårõalakùaõopeto na bhavecca mahãtale . anayoreva bhedàstu nàgànàü samudàhçtàþ . sàügràmikà dvipà rajàn! ÷ubhalakùaõalakùitàþ . kathitàstava tattvena ràjasaukhyakaràgajàþ>% . àbhiùecanikagajalakùaõaü tatraiva . %<pãnamàüsacitàüsa÷ca kårmàkàranakhastathà . samavacitasàüsastu suvçttaþ kalpanàparaþ . chànakukùiþ supàr÷va÷ca romànàhasamanvitaþ . jvalanojjvalanetrastu suviùàõo mahàkaraþ . saüpårõacibuka÷caiva kramàyàmorayànvitaþ . balasatvasamàyuktaþ snigdhacchavimanoramaþ . sàügràmiko bhaveùñràj¤a àbhiùecaniko gajaþ>% .
     tatraiva pàlakàvye gajahçdaye . %<àyuþ saviü÷ati ÷ataü mànaü syàt sàmajanmanàm . ràjaputra! di÷àmyevamàyuùyàdi da÷àda÷a . lakùaõàni vade teùàü kùetràõyevaü viùàõinàm . lakùaõàlakùaõaü j¤eyamàyuùyàdida÷àphalam . kùetràõi hastauùñhamukhaü dantau ÷ãrùaü ca cakùuùã . karõau grãvà ca gàtra¤ca vakùaþ kàryasya bhedataþ . lakùaõaü sannikçùñaü yadbiprakçùña¤ca yadbhavet . mata¤citrabalopetaü prabhåta¤ja manãùibhiþ . tulye kule vane jàtau pracàre yattu lakùaõam . da÷àyà¤ca tadàkhyàtaü ghrabhåtamiti såribhiþ . dakùiõandakùiõàïgaü ca hastinaþ puõyadaü matam . tathà vàmaü ca vàmàïgaü hastinãphaladaü matam . lakùaõaü dakùiõàïgotthaü phalaü bhåmibhujàü matam . mahadvyaktaü bhaveyadyacca lakùaõaü tanmahàphalam . yadalpamaprakà÷a¤ca tadalpaphaladaü matam . madhyamànaphalaü mavyaü lakùaõaütu samàdi÷et . ÷ubhà÷ubhena mi÷reõa bahutvenàdi÷et phalam . kadàcit ÷ubhada càsya gajànàmapyalakùaõam . ÷ubhakarmàõamàsàdyaràjànamatha và dvijam . yathà hi sarvasaritaþ samudraü samupetya hi . svarasena viyujyante mavanti lavaõàmbhasaþ . evamàsàdya bhartàraü bahulakùaõalakùitam . bhavanti bàdhitànãha durlakùaõaphalàni ca>% . ityupakramya gajadehasthànavibhàganàmabhedastatraiva dar÷itaþ . yathà %<viùàõayãryastiryaksyàdàyatàgro graho'pi saþ . kivivà ca grahasyàdhaþkumbhopari ca bimbakaþ . atha grahoparistho'pi puraùkaro'pi bhavettathà . tathà grahoparisthe ca kivivoparibhàgake . vàhitthopari ke÷à÷ca mastakaü ca tathà matam . syàtàü mastakapiõóau ca mastakastha÷ca vindukaþ . tathà vindåparisyàtàü vitànau vindupàr÷vataþ . tato'ntaravitànaü ca pçùñhaü tatra vinirdi÷et . vinduvitànayo÷càntaþ purastàt pàkilau kila . nãce mastakapiõóàddhi vitànavindupàkalaþ . niryàõaü ca vitànordhvaü karõau vàpi tataþ kañau . kañayoþ ÷rotasã vàpi kañasvàvastayoradhaþ . pçùñhataþ kañisaüdhã ca gaõóau ca kañayoradhaþ . kañagaõóàntasadbhàge ghàñasandhã ca ghàñake . ghàñàsandhyupariùñàcca karõasandhisamãpage . ÷ravaõe gàtragaõóàdhaþkapolau ca tadantare . romakårcau ca pàdau ca kapolàdhastathà matau . tataþ sagadasandhã ca sagadàntaramatra ca . àsagadàt hanvavaghiþ prade÷aþ ÷irasomataþ . akùikåñàbuparyakùàvubhàbupari vai tayoþ . guhevàkùà'dharaþ syàttu netrasràvau tayoradhaþ . apàïgàvakùibàhye ca tatsandhã càkùipçùñhataþ . pakùmaõormaõóale càtha tatsandhã vartmamaõóalau . vartmamaõóala sandhã ca tata÷ca ÷vetamaõóale . ÷vetamaõóalasandhã ca tataþ kçùõe ca maõóale . tatsandhã ca tataþ kçùõe satsandhã vartmamaõóale . tayorapi tathà sandhã pràgbhàge cakùuùorapi . kanãnike samàmnàte sandhã tatra tathànayoþ . ityakùigatade÷ànàü samudde÷o bhavediha . kila vittau ca karõau ca karõayo÷cålikà tataþ . tadadhaþ karõapippalyau balike dve prade÷age . karõamastakasandhã ca pa÷càt karõàpavartayaþ . tadanta÷ca samasthànàvudghàtau parikãrtitau . karõacålikayoragre piïgalàkhyau ca bhàùitau . purastàt karõapi palyàþ karõasaüve÷acarmaõã . karõàntaþ karõanàóyau ca lambetàü tasya bhàgataþ . tayàrvãthiþkavandha÷ca sa÷aïkhamadhyakarõayoþ . karõasandhyoradhastàcca tathàdhaþsandhisaüj¤itau . tadadhaþkarõapàlyau ca pràk karõoparitastayoþ . nàóãpàr÷vagatau càtra madhyakarõau tayoradhaþ . adhaþkarõau samàkhyàtau bahiþkarõàpavartayoþ . pàr÷vakarõau bahiþkarõau karõayo÷ca kramàd bahiþ . antaràntarakarõau ca paryantakarõapà÷ayoþ . adhastàcceti bhàgàþ syuþ karõayoþ kariõo'pi ca . grãvàyàþ pràgbhavobhàgo grãvà sandhistatastathà . grãvàpçùñhaü tatasyàcca madhye tacca kçkàñikà . grãvàpçùñhe tathàdhastàdgalamàhurdvipasya ca . adhaþkaõñhastayo÷cordhaü manye te galakaõñhayoþ . dhamanyau kaõñhapàr÷ve ca tayo÷càbalipiõóikà . galasya pàr÷vayãrårdhvaü dardurau càtra nirdi÷et . guhe manyoparisyàtàmupariùñàttayostathà . kivikau ca tathà coktau pa÷càdupari caitayoþ . pàrùõighàtau ca saükhyàtau pàrùõighàtàntare tathà . utsaïgàvupari syàtàü skandhàdårdhaü tathànayoþ . tanmadhye paõava÷cordhvamiti grãvàü÷asaügrahaþ . (hastipakena pàrùõibhyàü yau de÷au hanyete tau pàrùõighàtau) gàtramàtramàyataü ca bhavedàsanamàditaþ . tatpàr÷vayoþ pratãkà÷au tàvaüsau ca tayoradhaþ . tadadhaþpratyagaüsau ca tathaivàüsaphale tathà . tadadhastàttatobàhå tatobàhåttaraü tathà . arvàgatra guhe tatra bàhupçùñhodbhave api . apàre ca tadårdhvaü ca tayãstadbhàvikau tathà . pàlyàvathàïgàdårdha¤ca tayoràyàmapçùñhataþ . pàlyantàïgapurastàccabhujayoruditau yavau . yavabhàgopari tathà purastàt phalakocchritau . piõóikàdha÷ca vemàkhyau vi÷oùau yavayoradhaþ . utsaïgau ca vi÷oùàdhaþ prahau càpi tayoradhaþ . tatsandhã ca tataþ parvasandhànau tadadhomatau . tadadhaþ pàlipàdau vai kårcau cànu tayoradhaþ . tadadhonakhakårcà÷ca tato nakha÷ikhà da÷a . puraþpuronakhau nàmnà sanakhau caiva vistçtau . tatpa÷càttu nakhagrãvà vi÷oùàþ pàr÷vatonatàþ . antaþpàr÷vabahiþpàr÷ve syàtàü pàr÷vanakheùu ca . kavàsa ràjaya÷càtra pàdanàhàvikàstathà . talasandhã tataþ syàtàü tale ca tadanantaram . talaprade÷apuratastatparà nakhabudhnataþ . talakarùau tataþ pa÷càt talaprahau tataþparau . talayorantaraü caiva hçdaye ca karãrake . kiüvinoràjaya÷ceti talasadbhàvikà api . palahastau tataþ syàtàmantarbàhå tato'ntare . bahirbàhå bahi÷cordhvaü gàtra sarvaü tato'pi ca . kakùau gàtra prahordha¤ca kakùayorantaraü tataþ . iti prade÷à gadità gajànàü gàtragocaràþ . kaõñhasyàntarmaõiþ pårvaü grãvàparva samà÷rayaþ . uromaõiþ samàmnàtastataþ syàdurasaþ sthitiþ . yà'dhobhà pàr÷vagà tatra gàtrasandhisamà÷rità . àvartamaõi rapyatra vikùo bhàsvarasaïgataþ . tataþ sandhikarastu syàttasyàdhaþ stanayoþ puraþ . màtrayorantaraü càpi caturakùàntaraü bhavet . adhaþstanau ca stanayorantare càtha cåcuke . stanàntau stanakårcau ca kùãrikau càpi kårcake . caturakùàntaràlaü ca bhave ccåcukayoradhaþ . stanayorapyadhastàcca purastàt stanayorbhavet . hçdayaü càsya pàr÷vasthàvàyàmau ca bahistayoþ . syàtàmàyàmakàõóau ca tadaghoviva÷au tataþ . tataþ kroóaü padàdhastàt pa÷càccàyàmakàõóayoþ . randhre càparavasti÷ca stanayorapyanantaram . jañhare nàbhirityete prade÷àþ kila vakùasaþ . àparàïghriparaþ÷ephoretaþsràvàvaghiþ smçtaþ . tato'õóakoùasandhiþ syàt koùasandhi÷ca ÷ephataþ . kramànmehanamatra syàt meóhrasaüj¤o bhavedapi . ànirgamàttathà tasya bàhupàr÷vagatau matau . agratastatra kakudaü tasyà÷rã pàr÷vayorapi . mehanasya puraþsroto vaïkùaõau koùapàr÷vagau . aparà÷rayiõã ÷ukre tathà vaïkùaõamadhyage . ityaõóakoùabhàgàþ syuþ kramàdàsanamucyate . tadanta÷càsana¤cordhaü vakravaü÷asya pçùñhataþ . bhavedaparavaü÷a÷ca tatonyaccàdha àsanam . pa÷cimàsanamapyasya pçùñhataþ paragasya ca . ata àstiprade÷a÷ca tato vaü÷a÷ca bàladhiþ . (àstiràsanam) . à÷rayetyabhidhànà÷ca bhàgàþ pa÷cànniùàdinaþ . syàtàü ca tatpalàdhastàt pakùasandhã tathà tataþ . syàtà¤ca pakùapàr÷ve ca garmåkà÷cakramàdapi . pakùàdhonantarau cànukukùã pakùasamàstutã . niùkàbhau madhyagau tatra ÷aïkåcaivordhamadhyataþ . kakùàbhogau kàkapakùau ÷aïkucchàyàkarautataþ . utkçùñaukukùipa÷càcca tryasthipàr÷vagatàvapi . kàlakotkçùñade÷ànàü pàlavaü÷a÷ca pàr÷vayoþ . kàlake piõóike càdho vidyàccàparayoþ sthite . utkçùñapiõóikà tryasthisthànamevàlambanam . jaghanaü parato'smàcca evaü kàlavakà da÷a . bhavet pàyu÷ca pàyostu gudamabhyantaraü tathà . vahirgudasya vartmasyàt gudàntaþ kandaraü viduþ . vilapàyvantare kakùau tathà piõóikayorapi . adhastàdantare kiüvinyantare tasya saüsthitiþ . piõóikàghatha maõóåkyàvaùñhãlau piõóikàntare>% . avayavapramàõabhedàstartrava . %<piõóikàratnikàmànà puùkaro'pi bhavettathà . karõasandhirbhaveccàpi taccàratnipramàõataþ . karõàpavartau pàlyau ca syàtàü hastasamucchritã . karõà÷rã ca tathà vidyàdvistàre dvàda÷àïgule . karõà÷ràvapi hastau dvàvàyàma pariõàhataþ . karõavartiü viddhi karõapramàõena ca ratnikàm . ÷ira àsanamuddiùñaü mànena trikahastakam . ÷irasastu pramàõena syàt ùaóaïgulamàsanàt . àsanena samaü÷ãrùaü kalyàõakaramityapi . yasyàsanaü ca nãcena ÷irasaþ syàt ùaóaïgulam . avàgro nàma sa prokto gajoninditalakùaõaþ . ÷iro yasya bhaveduccamàsanàd dvàda÷àïgulam . so'bhyudagràbhidhànena lakùaõàdàsanaü bhavet . àsanaü vaïkùaõodde÷àd gràha÷ca pakùabhàgataþ . ma¤casamànaphalaka utkçùño'ùñhãsthito'pi ca . aùñãtyevaü samàkhyàtaü lakùaõàdàsanaü bhavet . hastadvayapramàõena pecakàt pa÷cimàsanam . dvàda÷àïgulanimnaü syàdàsanàt pa÷cimàsanam . sàrdhahastatrayaü càdhaþ pramàõamapi bàladheþ . saptàïgulapramàõena pàyu÷ca parimaõóalaþ . aratniparimàõena vidustadvadguõàntaram . aratnito'ghikaü yasya vistareõa stanàntaram . tiryagromacayaü gàtramaribhyaþ ÷ãkadogajaþ . aratnitrayamànena nàbhide÷astanàntaram . nàbhi÷ca bhåtrakoùa÷ca gudàratnyardhamànataþ . aõóakoùa÷ca hastàrdhapramàõena samanvitaþ . dve càratnã tathàrdhaü ca koùamànaü bhavedapi . so'rdhahastadvayàyàmohastànàhayutomataþ . prauhe tu pariõàhaþ syàdaratnidvitaya tathà . hastayo÷càrdha mànaü syàt caturbhàgeõa saüyutam . talasya pàr÷vataþ prauhàvaratnipramitau matau . caturbhàgayutàratnirbhavennamratalopari . aùñàïgulapramàõena syàtàü tataþ puronakhau . saptàïgula÷càpanakhaþ pàr÷ve pa¤càïgulànakhàþ . caturviü÷atyaïgula¤ca bhavedgàtràpare tathà . aparàbhyàü bhavedgranthiraratnyardhena mànataþ . aratni÷ca talàyàmobhavecca karayorapi . saptàïgulàstu vai÷oùàþ pàlyoþ pàr÷vanakhàstathà . pa¤càïgulàstryaïgulà÷ca navacàpi nakhà matàþ . ityaïgamànaü nàgasya diïmàtramihadar÷itam . samàïgà api màtàïgà dç÷yante duþkhadàþ kvacit . dç÷yante viùamàïgà÷ca kvacit kalyàõadàyinaþ . tasmàt pramàõaü keùà¤cidapramàõatayà matam . pramàõaü kçtasàcàryaiþ sarvairlakùaõa vedibhiþ . athàïgasaïgamàttàvat màtaïgànàü guõàguõàþ . bhåyo'nyaguõadoùàbhyàü prasaïgàt kathitàþ punaþ . uparikramato vçddho nàtistabdhomçdusthitiþ . vçttamnigdhàccharomà ca lohitàïguliùuùkaraþ . sarvavyaktapramàõa÷ca gajaþ kalyàõakàrakaþ . bhàgyapradã bàlahastastathàyatatanåruhaþ . arthado hãnavindu÷ca gajo duþkhaprado maütaþ . dvipàmçtyukarà hrasvà hãnapàr÷và÷ca vçddhidàþ . puùkaraü hãnamavyaktaü vidyàdbhartçvinà÷anam . yuktamàne nigàle ca nirmala÷rotasã ÷ubhe . susamàhite ca syàtàmut palàgrasamadyutã . unnaddhau kramavçddhau ca sigdhàvabhyuditau samam . dakùiõau ca samànau ca prahàrapraguõacchavã . tataþ pradakùiõàvartàvudàttau dantinàü radau . karaspçgàkçtã càpi ÷vetàsthisadç÷adyutã . viùàõe ca tathà myàtàü càpàgre vàraõasya ca . yo dakùiõaikadantasya ÷riyà tu rahito gajaþ . vàmaikadanto dantã ca duþkhadaþ sàdinomataþ . da÷àü pràpya catuthãü ca dvitãyàü yasya na dvijau . sthålàvanàyatau syàtàü sa måóho nàma durgajaþ . årdhasaüsthànavakrau ca pratimànagatau na và . yuyutsàmiva kurvàõà yasya bàlàþ sadurdvipaþ . dantau halopamau yasya dãrghau pàr÷vena connatau . dakùiõena viùàõena vàmadantadarantathà . kàrayedyastu màtaïgo vàmadàrã sa vai bhavet . tathà dakùiõadàrã ca dakùiõadaraõaü tathà . vàmena kàrayennoùño yàtuþ svàminaeva saþ . tathà halavi÷àlena dantenaikena dantinaþ sthålenàkharvadãrgheõa duþsthitàkhyo'pi varjitaþ . antarnatàbhyàü saddantaþ kudanto'pi natàvaghaþ . kåpe vàmonnati÷càpi radàbhyàü dviradaþ kvacit . dantadurvàsasàkhyo hi dviradomadhyalakùaõaþ . bahirnatauhastalambau radau yasya sa durgajaþ . kçùõàyatau radau måle vinahinti madàgatim . ÷yàmalàkàra radanàgranthimadda÷anàstathà . durjàtà viùamà vakraphalakà÷ca kç÷àstathà . àtadãrghàtihrasvà÷ca vadanenàgha÷aüsinaþ . triratnimitameóhrasya pa¤caratnimitoradaþ . yaùñidantonukathito ràjaputra! manãùibhiþ . prapårõaü pratimàna¤ca tàràbhaü balivajitam . såkùmavindu samànaddhaü mçdutvakkàyaroma÷am . svàyataü pçthubàhityaü sarvagàtrasamàhitam . raktauùñhatàluda÷anavilagnamustvaõasthitim . taü ràjà varjayet yuddhe ÷ubhalakùaõa varjitam . bàlàrkasadç÷e yasya harivarõavilocane . manaþ÷ilàprabhe vàpi haryakùo'sau subhikùadaþ . padmàpàïge ca vipule suprasanne sitàsite . yasyàkùiõã sacàkùibhyàü vibhaktàkhyo hitapradaþ . yasyatuïge ca nayane mahatã dçùñimaõóale . snigdhanirmalavarõa÷ca tàrakàkùaþ sa sammataþ . yasyàsçjaþ samà bhàse vçttàkàre vilocane . pàràvatàkùaü nàgaü taü pra÷aüsanti ÷ivapradam . hrasve nàtyàyate netre prasanne såkùmadar÷ane . yasya syàtàü sacàdhyakùo vàraõaþ ÷ubhalakùaõaþ . ãùadgairikasaïkà÷e dç÷yete yasya càkùiõã . dhvàïkùàkùaþ sa vinirdiùño durbhikùàribhayàvahaþ . kçùõàpàïge ÷ubhe netre kàüsyasadç÷asaprabhe . yasya syàtàü bhaveccàyaü ÷åkaràkùà sa garhitaþ . samantato nopacite saüsçùñe ca manàgdç÷au prauóhàkåñau yasyàpi viùvagakùaþ sa durbhagaþ . vaiùamyàdviùamaprekùã neùño haritayà dç÷à . tathà niùprabhayà dçùñyà varjitaþ kàlapiïgalaþ . tandrãryasyànudç÷yeta viråpaü viùamaü tathà . tathaiva tiryag dçk hastã tiryakprekùã ma dåùaõaþ . adhaþprekùã ca yo yaþ syàdårdhagàmivilocanaþ . sadç÷o babhrumàrjàraprabhçtyamatacakùuùàm . sa syàdaniùña dçk hastã tiryakprekùã ca dåùaõaþ . adhaþprekùã ca saj¤eyo mçdårdhvagàmidar÷anaþ . dçùñiþ snigdhà praphullà ca susthitàmalatàrakà . årdhvapakùma prasannasya vàraõasya vilokyate . udagratàrako nàmnà sàmnà pàr÷vavisarpiõã . vistabdhàcalapakùmà tu kupità'nekapasya dçk . sarvàïgalakùaõebhyo'pi cakùurlakùaõamuttamam . ityevaü lakùaõaj¤ànàü pårveùàmanu÷àsanam . pra÷astanetre dvirade nçpobhadràõi pa÷yati>% mastakàdilakùaõantu pràyeõa bàrhaspatyoktalakùaõasamamityatastannoktaü yatra vi÷eùastaducyate . %<ekakåpaprajàtàni snigdhàni ca mçdåni ca . romàõãùñàni romõà¤ca pecako dakùiõàïgajaþ . làïgålasyaiva romàõi dç÷yante yasya hastinaþ . saühatàni vicitràõi sa påjyo vàraõoraõe .>%
     kariõo vàmanatvàdau kàraõàntaraü tatphala¤coktaü tatraiva %<vàyvàkà÷aguõàdhiùñhapçthivãguõasarjanàt . jàyatekila màtaïgaþ kubjo và vàmano'pi ca . yato bhåtaguõo'nyonyamadhitiùñhati mànataþ . tairguõai rjàyate kharvà dantãti munayoviduþ . hãnàïgohànikàrã syàdadhikàïko'dhikaü haret . ràùñràhitau bhavetà¤ca kha¤jakubjàviti sthitiþ . àyàmànàha saüyukto hçsvàkàro hi vàmanaþ . naùñhãvyantaraniryàõo mahàsthisagado'pi ca . asthi÷vetau ca råkùmau ca dantau yasyà÷ritau karam . sa càlayitvà ràjànaü hatvà vàtha palàyate . hrasvameóhràïgulikaraþ ÷rotrà÷ri÷vetaromayuk . kapikau÷ikakàkàhinakulaprakhyalocanaþ . kàlàpaïgalanetra÷ca tanvànanahanustathà . balyà samànaniryàõaþ pratyagrapçthupecakaþ . maõóåkàbharucitvak ca sàsnànalasamo'pi ca . parimaõóala karõa÷ca spaùñadhvàïkùa ÷ivadhvajaþ . prauóhonnatàkùi kåñàkùaþ sakilàsàïghrimehanaþ . vyàlaityavagantavyo nirmado dantidåùaõaþ . sabalã yasya sadànau prauhau càpi kacàcitau . civuke càyatasthåle vraõai÷ca tanuràbilà . adhovaktràõi romàõi hanå ca kç÷aromage . suóhakkàkçtayaþ pàdà óimbaityapi vi÷rutaþ . àsyauùñhatàlurasanàþ kàla kalmàùakàntayaþ . karõaukacàcitau nyånau tàmbavarõa÷ca bàladhiþ . karàbhipreùaõàsaktau mànonàïgulipuùkale . sthåle ca pakùmaõã netraprabhe duùprekùaõe tathà . durbaddhàni tathàïgàni balãmukhanibhaü mukham . reõudvirephànuråpà makùikàbhi÷citàkçtiþ . aratnimànau dantau ca ÷uùkàvapyanigåhitau . karõe ca kañhine yasya nãlagopaka vidyuti . vivarõaü kañhinaü råkùaü bhinnami÷ratanuruham . napusaka÷ca màtaïgo sa dåre tyàgamarhati . ma¤jiùñhàràgabhàvena yattanurvànaropamà . sa påtano'gnibhayado yåthahà parivarjitaþ . tiryakprekùã càdhaþprekùã durgandhamadasaüyutaþ . kàlapiïgodaroneùño màtaïgaþ syàt mataïgajaþ . puùkare stanamadhye ca vàmahaste mataïgajaþ . kilàsairàvçtaþ syàcca tadràùñre durnayaü di÷et . pa÷càtsamutthitàvàponityamãlitalocanaþ . bàhitthasaükùiptamukhonibaddhàkùo mataïgajaþ . nyånaü viü÷ativarùasya dantau yasya pramàõataþ . atimàtrau na vai syàtàü nàgonàgasamastu saþ . hãnàtiriktada÷ano yasya vai tasya mçtyudaþ>% ityavayavadoùàþ .
     %<atha varõastathàvartàþ puùpàõyàbhà svarogatiþ . balaü satvamanåka¤ca gandhobodhitamiïgitam . syàdbhåtaguõavai÷eùyàd varõavai÷eùyameva hi . vàtàdibhyo'pi doùemyovarõavai÷eùyamiùyate . raukùyaü paràtirekeõa sarvaü vàtasya vaibhavet . soùmatà ÷oõitàt, pittàt raudratà, saumyatendujà>% ityupakramya %<kapho garbha÷ayànasya snigdhatàü pratipadyate . pittaü garbha÷ayànasya stabdhatvaü pratipadyate . tatkarã kathitaþ kàlastathaiva snigdhadar÷anaþ . pittaü kapha÷ca yugapad veviùñi tu tatastataþ . ÷yàmavarõo'pi màtaïgo jàyate snigdhaeva vai . garbhe ca màüsasahite kapharakte yadà sthite . ciraü garbha÷ayànasya harisnigdhastato'pyasau . raktapittakaphànà¤ca saïkaratvagatau tathà . haritàruõapãtàdyà nànàvarõà bhavanti hi . sarvatrànugavàtena mãlanàdråkùatà bhavet . pàruùyaü dhåsaratvaü ca susnigdhatvaü bhavettathà . kvacidvarõavibhedà÷ca pårvasambhavakàraõàt . grahanakùatracàràcca pitçvãjava÷àttathà . tatràpi ÷vetavarõà÷ca ÷ukavarhimaõitviùaþ . ÷uddhahemaruca÷cebhàþ sureùu pràci ca kvacit . nçõàntu harayaþ kçùõàþ ÷yàmà÷ca kariõaþ smçtàþ . harirmadhusavarõa÷ca kçùõa÷cà¤janasannibhaþ . na kàlo na harirnàgomadhvàbhaþ ÷yàma iùyate . eteùu tripu varõeùu harivarõovaromataþ>% . iti varõabhedakàraõàdiniråpaõam .
     %<àvartaþ ùaóidha÷caiva tvagjoda÷anabhaïgajaþ . koùajaþ pakùmajàta÷ca bàlajo romajo'pi ca . koùaromabhavau ÷astau dantakalpanajaþ ÷ubhaþ . ÷ãkànarthapradàþ proktàstvagjapakùmajabàlajàþ . bhåmidoromajàvartaþ koùàvartojayapradaþ . da÷anasambhavàvartaþ sutadàrapradastathà . kathitaþ pakùmajàvartoj¤àtijàtabhayapradaþ . vraõakçdbàlajàvartaþ sàmahà romasambhavaþ . pra÷astodakùiõàvartovàmàvarto vigarhitaþ . mato vyakto mçdusnigdhaþ savarõaþ pãtaromajaþ . vàmàïge dakùiõàvartovàmàvarta÷ca dakùiõe . àvartaþ sammato'bhãùño dvijaràjasamaprabhaþ . ÷ubho'pyakùetrajàto'sau ÷ubhaü naiva prayacchati . a÷ubhakùetrajàta÷ca nàniùñaphaladaþ ÷ubhaþ . avagrahe grahatale stanayorantare tathà . grãvàyà makùikåñordhaü kumbhayorantare tathà . utpale dantaveùñe ca karõamadhye ca vakùasi . àvartà vàraõànàü hi suni÷ceyàþ ÷ubhapradàþ . stanàntare ÷iromadhye kumbhànta÷cålikàntare . vakùasyàvartasampannaþ ku¤jaraþ pa¤camaïgalaþ . ÷ãrùàvarto'bhiùekàya stanàvartojayàya ca . sukhàya cålikàvartaþ kunbhororomajaþ ÷riye . vaü÷e prauhe'tha bàhitthe manyàsya sagade kañe . karõe'kùikåñe nàbhau ca kakùapakùmàüsakåkùiùu . bàladhau pecake meóhre randhrasandhikalàsu ca . àvartà na pra÷asyante karõabhàgagatà÷ca ye . koõapramàõalaghavomarmaparvaprade÷agàþ . a÷ubhakùetrajàtà÷ca sakilàsàntarotthitàþ . manonetràbhiràmo hi susåkùmogadito mahàn . årdhvapravçttodãrgha÷ca romajo'rthajayàvahaþ . marmabhàgeùu nàgasya niùñhàste romajàdayaþ . samabhàgagatàvartàþ sarvataþ sukhadàmatàþ>% . ityàvartaþ .
     %<svastikàdisusaüsthànaü puùpaü dar÷anadehajam . snigdhaü bhavet ÷ubhacchàyamacchinnaü và¤chitapradam . kabandhàdikasaüsthànaü viùatantusamaü sphuñam . råkùaü kçùõa¤ca kusumaü tàtànarthakasaüj¤akam . dadyàt sutaü sitaü puùpaü snigdhapãta¤ca hemadam . nãlotpalàbhaü ÷ãlàptyai snigdhakàla¤ca vçttidam . yadi syàt påjite bhàge kusumaü snigdhapàõóuram . suracàpasamàkàraü tadbhanedmåbhujaþ ÷ubham . ÷akraücàpanibhaü puùpaü dantopari ca dantinaþ . di÷ediùñaü sumikùaü ca kùemaü ca kùitirakùiõaþ . stanàntaþ snigdharukùe ca puùpe nàga same tathà . puùpe ÷rotràntaþkàle ca mlànivçddhiü vinirdi÷et . ÷rãvçkùàdinibhàkàre vaijayantãdhvajopame . ÷ailapràsàdasadç÷e chatracàmaravãthibhiþ . somasåryasamàbhàse ÷ivikàyànamårtibhiþ . diùñe ÷ubhàya nçpaternindyamahisamàkçti . ÷vakravyàdanibhàkàraü raõàpasarakàraõam . dhåmàbhaü puùpamicchanti mçtyave'gnibhayàya ca . kçùõaü puùpaü tathà neùñaü dviùadbhogavivardhanam>% . iti puùpam
     %<bhåkhàgnyambumarujjàtà bhavecchàyà viùàõinàm . ÷astà bhåjalavahnyutthà na ÷astà khànilodbhavà . chàyàyàþ sambhavaþ pårvaü, parataþ paritaþ prabhà . chàyàyàþ sambhavaþ pårvaü prabhà tatparama÷nute . varõamàtra÷rità cchàyà prabhà varõasya nà÷rayaþ . lakùaõàni tu nàgànàü pàpàni ca ÷ubhàni ca . chàyàva÷àt phalantyeva chàyà tenàtilakùaõam . yasya syàllakùaõaü bhadraü chàyà bhadrà bhavenna tu . na càsau ÷ubhadohastã chàyopahatalakùaõaþ . pàpalakùaõayukto'pi ÷ubhacchàyàyutogajaþ . phalaü lakùaõajaü hitvà chàyàphalamavàpnuyàt . nãràjane'bhiùeke ca dhvajocchràye raõodaye . teùu teùu ca kàleùu bhavecchàyà ca ÷omanà . vakùasi pratimàne'üse kumbhe karõe kañeùu ca . niryàõe mastakasthàne veùñayo÷ca kapolayoþ . piõóikàjaghanàbhoge teùu teùu padeùu ca . prade÷eùu pradhàneùu chàyàyà vãkùaõaü bhaved . pra÷astà pàrthivã chàyà bahnijà jalajàpi ca . neùyate vyomajà chàyà màtari÷vabhavàpi ca . pàrthivã snigdhagambhãrà sarvavarõe vibhàvyate . chàyà hyàsàü ca raktà ca snigdhà jàmbånadàgnijà . chàyà nãlàmbudàbhàsà snigdhà salilasambhavà . avyaktaparuùà tasyachàyà gaganajà matà . dhåmrà råkùà ca vàyavyà bhasmàbhà niùprabhà tathà . età÷chàyàþ parãkùyàþ syurmàtaïge ràjapåjite . nãlàmbujendranãlàbhà nãlà¤jananibhà'pi ca . kvàpyuktà pàrthivã cchàyà subhikùakùemakàriõã . bàlàrkapadmaki¤jalka÷akragopakasannibhà . jvàlàbhà taptahemàbhà vahnijà vijayapradà . chàyàmmayã payaþ÷aïkhakundaråpyanibhadyutiþ . saugyàkhyayà pratãtà ca bharturarthapradà sadà . jalabudvudasaïkà÷à dhåmradyutiratisthirà . nindyà ca vyomajà chàyànityodvegakarã matà . sarvavarõairupetà'pi niùprabhà bhasmasannibhà . vicchinnà vikçtà cchàyà vàyavã sà bhayàvahà . vairi¤cã vaiùõavã ÷aivã chàyà màghavanã tathà . kaumàrã ràkùasã sàrpã gàndharvã ca tathà''surã . pai÷àcã ceti yà÷chàyà ÷chàyàdivyàþ kvacit ÷ubhàþ . bhåtotthalakùaõe tàsàü bhedoneha tu kãrtitaþ . tejo'tisaktà bhadrasya pàñalà bhavati prabhà . chàyà raktakalà rukmapadmapåganibhà'pi và . kçùõà ca mandakariõa÷chàyà tu mçgahastinaþ . malinàmbaradhåmreva gãrvàõàyudhadar÷anà>% iti chàyà .
     %<hastinàü vividhà dhvànà÷chidrebhyaþ karato'pi ca . bhavanti vàyuva÷ato gàtràõàü veùñanena ca . prayàõeùvabhiùikteùu dhvaje jàtikuleùu ca . nàgeùu vçühitaü gràhyaü mattastabdhe na jàtiùu . hçùito'tyastanidràntastçùito vçühati kvacit . yadi dantã ÷ubhe de÷e samaye ca vasupradaþ . dar÷ayedvçühitaü bhadraü tatphalaü sphãtamàdi÷et . sarovare tathà''ràme goùñhe vibudhave÷mani . niku¤je hçdyade÷e hi vij¤eyaþ ÷ubhadodhvaniþ . yàtràyàmabhiùeke ca yaj¤àdisamaye tathà . samaye caiva puõye ca vçühitaü syàcchivapradam . a÷màdikàùñha balmãkaduùñasthàne bhayapradaþ . sunãce ca pradhåme ca prati÷yàyadineùu ca . ati÷ãte'tigharme ca prabhàte cà÷ubhoravaþ . måtale nyastahasto hi parya÷runayanogajaþ . kåjan nirvyathanaü kuryàt yadi và na÷yatã÷varaþ . kareõa vçühitonàgo du÷città÷rupariplutaþ . àdi÷enmantriõonà÷amatha và pçthanàpateþ . vyàyata÷ramahastasya sàsràdhogatacakùuùaþ . jaghane vàmato bàlaü tathà nikùipato'sakçt . (bàlaü bàladhim) . niùãdato laïghayato hçùñaromõovimårchataþ . vàme nikùipya gaõóåùaü vçühitaü syàdanarthakçt . kheyaþ sravati nàgànàü dhamatàü yadi ÷oõitam . (khebhyaþ chidrebhyaþ) tathà manyàntade÷e ca pràõinàü kùayamàdi÷et . yadyàgneyãmukhobhåtvà pràcyàü bà'rkodayaü prati . dantã tãkùõaravaü kuryàttadà syàt pàvakàdbhayam . kareõa yadi màtaïgo vçühamàõaþ stanaü spç÷et . àlàne lambamànastu saüyuti kùayamàdi÷et . (saüyuti yuddhe) . àlàne lambamànastu ÷ãtkurvan kurute dhvanim . gàtraü praüïkholayannàgastataþ prasthànamàdi÷et . kùiptvà karaü viùàõasthaü viùamaü kåjate yadi . nirãkùamàõo gaganaü hatàü vçùñimudàharet . yadàbhyunnatavaktreõa stanasthàna¤ca jighrataþ . tathà ku¤citahastena mukhaü gàtraü ca jighrataþ . kurvato dakùiõaü hastaü ÷anairnikùipato'pi yat . vçühitaü syàttadiùña¤ca tathànyonyakaraspç÷aþ . gçhãtvà ÷ubhavaståni kusumàdãni ced dvipaþ . kuryàcchabdaü ÷umaü tena phalaü ÷ubhataraü bhavet . uccairabhimukhaþ ÷ànto yadà nadati vàraõaþ . aråkùamadhyamànena tadà tatra jayã dhruvaþ . mukhena maõóåkaravàn karõàbhyàü dundubhidhvanim . kareõa murajàràvàn kurvan kalyàõakàrakaþ . kalaõàdisamàràvà vikañàna samàþ smçtàþ>% . iti dhvaniþ . gatibale tu pràgukte evàtra pràyeõa dar÷ite nàtaste atrodàhçte .
     %<satvaü trividhamicchanti ÷reùñhamadhyàdhamairguõaiþ . sàtvikaü ràjasaü càpi tàmasa¤ca viùàõinàm . eùàmapi guõàj¤eyà bahavaste na kãrtitàþ . satvasyoktàguõàþ ÷auryaü buddhirdhairyaü suharùatà . rajasoye guõàste ca krodhotsàhà vapi kvacit . guõà÷ca tamasastantràtamomohapramàditàþ . hrãmantaþ kàntiyuktà÷ca pràj¤à÷ca cirajãvinaþ . kriyàkle÷asahàþ ÷ràntàþ sàtvikàþ sàmasambhavàþ . ÷iùyà÷ca madhyasàdhyà÷ca kãrtitànirbhayàþ kvacit . kriyàyogasahàþ ki¤cidràjasà madhyamàyuùaþ . tàmasà duþkhità måóhà viråpà laghujãvitàþ . yukto'pyanyaguõaiþ sarvairyuta÷cet sàtvikai rguõaiþ . ÷reyoguõaþ sa samare tathà'dhvani mataïgajaþ . eùàü vàgã÷anirdiùñà viùayàpekùayà sthitiþ . bhadre sannihitaü satvaü, rajomande, tamo mçge . devagandharvayakùàõàü pannagàsurarakùasàm . pi÷àcànàü nçõàü tulyaü vedyaü nàgasya ceùñitam>% . iti satvam .
     %<yat pårvasambhavaü spaùñaü satvaü råpaü gatiþ svaraþ . tasyànukaraõàt yuktamanåkamiti kovidàþ . satvaråpajavàràvaiþ ÷ubhànukàrità ÷ubhà . devarùigaõagandharvanàgànåkàþ ÷ubhàmatàþ . evameva ca duùñànukçtoduùñàþ prakãrtitàþ . daityarakùaþpi÷àcànàmanåkaü parivarjitam . vçùasiühaturaïgàdi samànåkàmatà dvipàþ . neùñàþ saradagçdhràdisamànàkçtiyoginaþ>% . anåkam .
     %<àsyàkùikumbhakarõeùu madani÷vàsavàyuùu . ÷akçdvamathumåtreùu gandhaü samupalakùayet . iùñagandhànniùeveta vàraõàn dharaõãpatiþ . duùñagandhàn sadà bhåpoyatnataþ parivarjayet . sarpirmadhusuràlàjadadhikùãrànukàrakaþ . ÷àlyanno÷ãramadiràpadmakàùñhàdisannibhaþ . màlatãketakãjàtocandanàdhikasaurabhaþ . surasàlaphalàmogogandhonàgasya sammataþ . asçïmåtra÷akçtpåtivasàkuõapakutsitaþ . pakùinãóapalàõóvàdisaptatigmavinirmitaþ . kharoùñra÷åkarasamaþ ÷ya÷ànadhåmasannibhaþ . mãnamatkuõatulya÷ca gandhonàgasya duþkhadaþ>% . iti gandhaþ .
     %<pa¤cadhà viditaü syàcca vij¤eyaü sàmajanmanàm . atyarthottànagambhãrapratyarthànvarthabhedataþ . yastådghàtàdudvijate dåràdaüsàdi saükucet . atyarthaü saïkucet spçùñaþ sa gajo'tyarthave dità . yo'pi tvakspar÷amàtreõa romaspar÷ava÷ena và . vidyàddaõóàïku÷àdãü÷ca sa syàduttànavedità . tvagbhedàt ÷oõitasràvàt tãvrapravyathanàdapi . aïku÷àdãn vijànàti sa hi gambhãravedità . ÷anairhatobhç÷aü vetti ÷anairvetti bhç÷àhataþ . viparãtamatirnàgo j¤eyaþ pratyarthavedità . pratyeti vàrya màõo yo nigçhãta÷ca gacchati . pratilomàyate saüj¤àü so'pi pratyarthavedità . ÷anairhataþ ÷anairvettibhç÷aü vetti bhç÷àhataþ . pratyeti pratiùiddha÷ca nodyamàna÷ca gacchati . yathàsaüj¤aü vidadhyàcca sarvakarmàõi yo'dbhutam . anvarthavedinaü pràj¤ojànãyàttaü ÷ubhaü gajam>% iti viditam .
     %<mataïgajeïgitaü vakùye ÷çõu tadavadhànataþ . ÷ubhaj¤àna¤ca yena syàt yàtràdisamaye nçpa! . anuyàtraü gatohanyàt ki¤cidråpaü yadi dvipaþ . tajjayaþ, pratiyàtraü tu råpàhatyà paràjayaþ . dçùñvà ripånabhimukhàn vàryamàõo'pi cedgajaþ . vrajettadvijayonånaü yadi và pràptavàn va÷e . dakùiõenàgrapàdena kùitimutpàñayedyadi . uttolayedvàmapàdaü tadà jayamudãrayet . kareõa càgrahastena yadà pçthvãü pramàrjayet . si¤catyanena karõau ca tadà saukhyaü samàdi÷et . pecakaü kuñilaü kçtvà karaü jighrati cet dvipaþ . prahçùñahçdayàïghri÷ca tadàbhyudayamàdi÷et . dakùiõaü tu yadà dantaü dantã pramuditendriyaþ . pariùvajati hastena tadà syàt priyasaïgamaþ . tathaiva galasandhi¤ca paùkareõa paràmç÷an . ÷rãyogamupayàtaü tu vàraõovinivedayet . saïkocya dakùiõaü pàdaü vàmapàdena và bhuvam . vilikhedvàraõaþ khinnastadbhartuþ syàt paràjayaþ . yadà tu durmanàdantaü vàmaü hastena ÷odhayet . tadàtmanovadennà÷aü yàturvàtha niùàdinaþ . kareõa vàmagàtraü ca khinnagàtraþ pramàrùñi cet . tadàniùñaü bhavedbharturanyathà ca ÷ubhaü bhavet . vyathamànaþ patet trastaþ kakùabandhe yadà dvipaþ . nàbhinandecca màlyàdi tadà paribhavo bhavet . akasmàdeva kupyanti bhramanti ca patanti ca . kariõo yadi tadvidyàt vigrahaü samupasthitam . yadà pa÷yati màtaïgovidrava¤ca paràjayam . pravàsaü pararàùñraü và tadà bhavati durmanàþ . adaü÷avraõapãóàyàü kareõa parivãjanàt . gaõóåùade÷aniùpeùàt savyàjamupasarpaõàt . akasmàcca skhaladgatyà dharaõyàü praõipàtanàt . jalapratàravaimukhyàdahitabhakùyasevanàt . stabdhakarõatayà gatyà pàdàgrave÷anàdapi . drutadadrvàdipãlutvàdakalyàõakaraþ karã . àttagrahojalottãrõoripåõàü grahaõaü vadet>% iïgitam .
     %<jàyate dvividhaþ kopaþ saü÷càsaü÷ca viùàõinàm . ÷iùyakrodhohyabhãùñaþ syàdaniùño'÷iùyaroùaõaþ . yaþ krudhyati cireõaiva mçdukrodho bhavedapi . vàgdaõóamàtrabandhai÷ca pratiùiddho na muhyati . anu÷àmyati roùàcca sa ÷iùyakrodhasaüj¤itaþ . iùyate sarvakàryeùu ÷ubhajàtirmataïgajaþ . yaþ krudhyatyaciriõaiva bhç÷akrodho bhavedapi . pratiùiddha÷ca vàgdaõóatãkùõaprajanakàïgu÷aiþ . muhyatyeva cireõàpi roùàdviratimeti ca . a÷iùyakrodhasaüj¤o'sau vij¤eyo vàraõàdhamaþ>% iti kopaþ . vistarastu pàlakàvyàdau dç÷yaþ .

#<ibhakaõà># strãø ibhopapadà kaõà ÷àkaø taø . gajapippalyàm .

#<ibhake÷ara># puø ibhamada iva ke÷aro'sya . nàgake÷are %<÷çïgàñakàtmaguptebhake÷aràgurucandanaiþ>% su÷ruø .

#<ibhagandhà># strã ibhasya gandha ekade÷odanta iva puùpamasyàþ . nàgadantyàm sà ca sthàvaraviùabhedaþ yathà su÷rute %<målaü patraü phalaü puùpaü tvakkùãraü sàraeva ca . niryàsodhàtavar÷cavakanda÷ca da÷amaþ smçtaþ>% ityupakramya %<kumudvatãreõukàkarambhamahàkarambhakarkoñakareõukakhadyotakacarmarãbhagandhà sarpaghàtinandana sàrapàkàdãni dvàda÷a phalaviùàõi>% iti vibhajya %<÷uùka÷ephaþ phalaviùairdàho'nnadveùa eva ceti>% tadvikàro dar÷itaþ .

#<ibhadantà># strã ibhasya dantaiva ÷ubhraü puùpamasyàþ . gajadanta ÷ubhrapuùpavatyàü 1 nàgadantyàm, sà ca sthàvaraphalaviùà .

#<ibhanimãlikà># strã ibhaü hastinamapi nimãlayati sevanàt nidràpayati . 1 bhaïgàyàm . ibhasyeva nimãlikà . 2 vaidagdhyàm

#<ibhapàlaka># puø ibhaü pàlayati . (màhuta) hastipake .

#<ibhapoñà># strã poñà puülakùaõà ibhã paranipàtaþ puüvadbhàva÷ca . puügajalakùaõayuktàyàü hastinyàm .

#<ibhabhara># puø 6 taø . gajasamåhe

#<ibhamàcala># puø ibhamàcalayati à + cala--õic--bàø kha . siühe .

#<ibhayà># strã ibhairyàyate bhakùyatayà pràpyate yà--karmaõi gha¤arthe ka 3 taø . svarõakùãrãvçkùe ratnamàlà ibhaùeti và pàñhaþ .

#<ibhayuvati># strã yuvatiribhã pårvaniø puüvadbhàva÷ca . yuvatyàü hastinyàm và ïãp .

#<ibhàkhya># puø ibhasyàkhyàkhyà yasya . nàgake÷are trikàø .

#<ibhànuna># puø ibhasyànanamevànanaü yasya . gajànane gaõe÷e tasya yathà tadànanatvaü tathoktaü svayaü golakanàtha÷ca puõyakasya prabhàvataþ . pàrvatãgarbhajàta÷ca tava putro bhaviùyati . svayaü devagaõànà¤ca yasmàdã÷aþ kçpànidhiþ . gaõe÷a iti vikhyàto bhaviùyati jagattraye . %<÷anidçùñyà ÷iracchedàt gajavaktreõa yojitaþ . gajànanaþ ÷i÷ustena niyatiþ kena bàdhyate>% brahmavai puø 6 aø . ÷anidçùñyà tacchira÷chedakathà tatraiva 12 aø . %<pàrvatãvacanaü ÷rutvà so'numene hçdà svayam . pa÷yàmi kiü na pa÷yàmi pàrvatãsutamityaho . yadi balo mayà dçùñastasya vighno maved dhruvam . anyathà me pralàpastatparataþ khàtmaraõam . ityàlocya ca dharmiùñho dharmaü kçtvà svasàkùiõam . bàlaü draùñaü mana÷cakre na bàlamàtaraü ÷aniþ . viùaõõamànasaþ pårvaü ÷uùkakaõñhãùñhatàlakaþ . savyalocanakoõena dadar÷a ca ÷i÷ormukham . ÷ani÷ca vçùñimàtreõa ciccheda mastakaü mune! . cakùurnivàrayàmàsa tasthau namrànanaþ ÷aniþ>% evaü ÷ira÷chedamuktvà . %<tàn sarvàn mårchitàn dçùñvà càruhya garuóaü hariþ . jagàma puùpabhadràü sa uttarasyàü di÷i sthitàm . puùpabhadrànadãtãre dadar÷a kànanasthitam . gajendraü nidritaü tatra ÷ayànaü hastinãyutam . di÷yuttarasyàü ÷irasaü mårchitaü surata÷ramàt . paritaþ ÷àvakàn kçtvà paramànandamànasam . ÷ãghraü sudar÷anenaiva ciccheda tacchiro mudà . sthàpayàmàsa garuóe rughiràktaü manoharam>% . gaja÷ira÷chedamuktvà tatpatnyà stutena hariõà tasya kalpànta jãvanaü varodatta ityupavarõya . %<àgatya bàlakasyànaü bàlaü kçtvà'tha vakùasi . ruciraü tacchiraþ kçtvà yojayàmàsa bàlake . brahmasvaråpã bhagavàn brahmaj¤ànena lãlayà . jãvanaü yojayàbhàsa huïkàroccàraõena ca . pàrvatãü bodhayitvà tu dattvà kroóe ca taü ÷i÷um . bodhayàmàsa tàü nàtha àdhyàtmikavibodhanaiþ>% %<senàcarãbhavadibhànanadànavàrivàsena yasya janitàsurabhãraõa÷rãþ>% naiùaø . ibhavaktrebhamukhagamànanàdayo'pyatra . %<taü namàmi gajànanam>% màdhavaþ .

#<ibhàri># puø 6 taø . siühe ibhàmitràdayo'pyatra .

#<ibhoùaõà># strã ibhopapadà uùaõà ÷àkaø taø . gajapippalyàü ÷abdacaø .

#<ibhya># triø ibhaü gajamarhati daõóàø yat . 1 pracuragajàdidhanàóhye 2 nçpe 3 hastipaka ca puø . %<uùastirha càkràyaõa ibhyagràme pradràõaka uvàsa>% chàø uø tasya bhàùye ibho hastã tamarhatotãbhya ã÷varohastyàrohoveti . %<jàmiþ sindhånàü bhràteva svasràmibhyànna ràjà valànyatti>% çø 1, 65, 4, svàrthe kan . ibhyakastatraiva striyàntu ñàpi và ata ittvam ibhyakà--ibhyikà . inàóhyàyàü striyàm .

#<ibhyatilvila># triø ibhyastilvilaþ puùñaiva . gajàdibhiþ pracure àóhye . %<yadi pratãcãyàdibhyatilvila iva dhànyatilvilo bhaviùyatãti vidyàt>% ÷ataø vràø 4, 5, 8, 11,

#<ibhyà># strã ibhamarhati sevyatvena daõóàø yat . 1 hastinyàü 2 ÷allakãvçkùe ca mediø .

#<imathà># avyaø idam--ivàrthe--thàl %<pratnapårvavi÷vemàt thàl chandasi>% pàø såø nirde÷àt niø imàde÷aþ . idànãntanatulye . %<taü pratnathà pårvathà vi÷vathemathà iva jyeùñhatàtiü varhiùadaü svarvidam>% çø 5, 44, kç . %<pratnathà puràtanayajamànà iva pårvathàsmadãyà pårve yathà . vi÷vathà vi÷ve sarve pràõino yathà . imathà idànãü vartamànà yajamànà iva>% bhàø %<iyamçk>% yajuø 7 aø 11 ca pañhità .

#<iyakùu># triø yaja + sana u vede ni saüprasàraõam . yaùñumicchau %<dhanvanniva pràpà asi tvamagna iyakùave>% çø 10, 4, 1, vede pràyeõa sarvatra niø saüprasàø . %<sumnaü vàü sårirvçùaõàviyakùan>% 1, 152, 2, devànàü iyanmano yajamàna iyakùati çø 8, 31, 115,

#<iyat># triø idaü parimàõamasya idam--vatup . etàvadarthe %<nãtaü yadi navanãtaü kiyaditi ya÷odayà pçùñaþ . iyaditi gurujanasavidhe vidhçtadhaniùñhàpayodharaþ pàyàt>% udbhañaþ . %<iyàn vàva kila pa÷uryàvatã vapà>% aitaø %<iyanti varùàõi tathà mahogram>% raghuþ %<dçùñiü nikùipatãti vi÷vamiyatà manyàmahe duþsthitam>% sàø daø . atra sàdhanaprakàraþ idam + parimàõàrthe vatup vasya ghaþ idama i÷ %<yasyeti>% pàø prakçtãkàralope pratyayamàtrasthitiþ . ataevàtra vaiyàkaraõà aupaniùadà÷ca pañhanti . %<uditavati parasmin pratyaye ÷àstrayonau gatavati vilaya¤ca pràkçte'pi prapa¤ce . sapadi padamudãtaü kevalaü pratyayotthaü tadiyaditi mirmãte kohçdà paõóito'pi>% . striyàü ïãp .

#<iyattakà># strã kutsità iyattà kutsitàrthe kan hrasvaþ . kåtsiteyattàyàm . tataþ ar÷a àø astyarthe ac . kutsiteyattàyute alpapramàõe %<iyattakaü kuùumbhakaskakaü bhinadmya÷manà>% çø 1, 191, 15,

#<iyattà># strã iyato bhàvaþ tal . 1 sãmàyàü, 2 parimàõe, 3 saükhyàyà¤ca . %<na guõànàmiyattayà>% %<ya÷aþ paricchettumiyattayàlam>% %<ã ktayà råpamiyattayà và>% iti ca raghuþ .

#<iyas># triø i--kartari asun kicca . 1 gantari bhàve asun . 2 gatau %<teùàü haiyasevàsa kimiha kartavyam>% ÷ataø bràø 2, 2, 3, 3,

#<ira--ãrùàyàü># kaõóvàø yak ubhaø . iryati iryate .

@<[Page 982b]>@
#<iraj>#--ãrùàyàü kaõóvàdiø yak paø . irajyati . %<irajyannagre prathayasva jantubhirasme ràyaþ>% çø 10, 140, 4 . %<irajyanta yacchurudhovivàci>% ç07, 23, 2, yadeùàmagraü jagatàmirajyasi çø 10, 75, 2 . %<yuvaü viprasya manmanàmirajyathaþ>% çø 1, 151, 6 .

#<iraõa># triø ãriõa + pçø . åùarabhåmau amarañãkà ramàø .

#<irammada># puø irayà jalena annena và màdyati vardhate irà--madakhac niø hrasvaþ mum ca . 1 vajràgnau 2 bàóavànale ca . %<irammadaü vçhadukthaü yadatta>% yajuø 11, 74 . %<irayà annena màdyati ugraü pa÷yetyàdi>% pàø niø vedadãø . %<vçhate havàmahe ityetadirammadamitãrayà hyeùa mattaþ>% ÷ataø bràø 6, 6, 3, 4 .

#<iras># irajvat kaõóvàø irasyati %<màtrapåùannàghçõa irasyaþ>% çø 7, 40, 6 . %<yasmà irasyasãdam>% çø 10, 86, 3 .

#<irà># strã iõ--rak iü kàmaü ràti rà--ka và . 1 måmau, 2 vàci, 3 suràyàm, 4 jale, 5 anne ca . %<irà vi÷vasmai bhuvanàya jàyate yatparjanyaþ pçthivã retasàvatiþ>% çø 5, 8 ta, 1 . %<iràmasmà odanaü pinvamànàþ>% ÷ataø vràø 6, 6, 33 . 6 ka÷yapasya patnãbhede . %<gharmapatnyaþ samàkhyàtàþ ka÷yapasya vadàmyaham . aditirditirdanuþkàlà amàyuþ siühikà muniþ . kadruþ pràdhà irà krodhà vinatà surabhiþkha÷à>% ityupakramya %<irà vçkùalatàvallãtçõajàtã÷ca sarva÷aþ>% . asåteti ÷eùaþ . garuóapuø .

#<iràkùãra># puø irà jalaü kùãramivàsya . kùãrasamudre .

#<iràcara># naø iràyàü jale bhåmau và carati cara--ña 6 taø . 1 varùopale trikàø 2 bhåcare 3 jalacare ca triø khyiyàü ïãp .

#<iràja># puø irà sureva ajati vikùipati aja--ac na vã bhàvaþ . kandarpe halàø .

#<iràmbara># naø irà jalamamvaramiva yasya . varùopale karakàyàm . trikàø .

#<iràvat># irà + bhåmri matup masya vaþ . samudre tatra bhavaþ aõ airàvataþ . arjunena nàgakanyàyàmutpàdite 3 vãrabhede tadutpattikathà bhàø bhãø 91 aø .
     %<arjunasyàtmajaþ ÷rãmàniràvànnàma vãryavàn . snuùàyàü nàgaràjasya jàtaþ pàrthena dhãmatà . airàvatena sà dattà hyanapatyà mahàtmanà . patthau hate suparõena kçpaõà dãnacetanà . bhàryàrthaü tà¤ca jagràha pàrthaþ kàmava÷ànugàm . evameùa samutpannaþ parakùetre'rjunàtmajaþ . sa nàgaloke saüvçddho nàtrà ca parirakùitaþ . pitçvyeõa parityaktaþ pàrthadveùàddaràtmanà . råpavàn balasampanno guõavàn satyavikramaþ . indralokaü jagàmà÷u ÷rutvà tatràrjunaü gatam . so'bhigamya mahàbàhuþ pitaraü satyavikramaþ . abhyavàdayadavyagrã vinayena kçtà¤jaliþ . nyavedayata càtmànamarjunasya mahàtmanaþ . iràvànasmi bhadraü te puttra÷càhaü tava prabho! . màtuþ samàgamo ya÷ca tatsarvaü pratyavedayat . tacca sarvaü yathàvçttamanusasmàra pàõóavaþ . pariùvajya suta¤càpi sotmanaþ sadç÷aü guõaiþ . prãtimànabhavat pàrtho devaràjanive÷ane . so'rjunena samàdiùño devaloke tadà nçpa! . prãtipårvaü mahàbàhuþ svakàryaü prati bhàrata . yuddhakàle tvayàsmàkaü sahya deyamiti prabho . vàóhamityevamuktvà ca yuddhakàla ihàgataþ>% .
     %<iràvantaü tu nihataü dçùñvà pàrthà mahàrathàþ>% bhàø bhãø 92 aø . %<putraü vinihataü ÷rutvà iràvantaü dhana¤jayaþ .>% 95 aø . 3 nadãbhede strã ïãp . bhàø saø paø 9 aø varuõasabhàvarõane . %<iràvatã vitastà ca sindhurdevanadã tathà>% %<iràvatyàü hato bhojaþ kàrtavãryasamo yudhi>% bhàø vaø 12 aø %<÷atadrukàmahaü tãrtvà tathà ramyàmiràvatãm>% . bhàø kaø 44 aø . %<iràvatyàü mahàbhojàvagnisåryasamau yudhi>% harivaüø 161 . %<iràvatã dhenumatã hi bhåtaü>% çø 7, 99, 3 . 4 annàdiyukte triø %<yàsiùñaü vartira÷vinàviràvat>% çø 7, 40 5 . %<iràvat havirannàdiyuktam>% bhàø . %<sunçtàvantaþ subhagà iràvantohatapramàþ>% athaø 7, 60, 6 .

#<iràvatã># strã iràü bhåmim avati ava--bàø atç ïãp . vañapatrãvçkùe, sà hi pàùàõabhedanenàpi bhåmimàcchàdanàt pàlayatãti tasyàstathàtvam .

#<irikàvana># naø iraiva kan ata ittvam irikàpradhànaü vanam . jubhnàø %<irikàdãni vanottarapadàni saüj¤àyàm>% pàø gaø såø pàñhàt na õatvam . jalapradhàne vanabhede . irikàdãni ca %<irikà timira samãra kuvera hari karmàra>% .

#<iriõa># naø ç--ina kicca . 1 åùarabhåmau, 2 niràlambe, 3 ÷ånye ca . %<yathà gauro apàkçtaü tçùyannetyaveriõam>% çø 8, 4, 3 . %<yatheriõe vãjamuptvà na vaptà labhate phalam>% manuþ .

#<irin># triø ira--kaõóvàø õini yalopaþ . 1 prerake . %<na yeùàmirã saghastha ãùña à>% çø 5, 87, 3 . 2 ãrùyake ca .

#<irimeda># puø irã rogàdãrùpakaþ medoniryàso yasya . viñkhadrire . %<irimedaþ kaùàyoùõo mukhadantagadàsrajit . hanti kaõóåviùa÷leùmakçmikuùñhaviùagrahàn>% bhàvapraø .

@<[Page 983b]>@
#<irivillikà># strã irivillaiva kan . %<pióakàmuttamàïgaüsthà vçttàmugrarujàjvaràm . sarvàtmikàü sarvaliïgàü jànãyàdirivillikàmiti>% nidànokte mastakasthe vraõabhede . kanabhàve irivillàpyatra . %<irivillàü gandhanàmnãü kakùàü visphoñakàstathà . pittajasya visarpasya kriyayà sàdhayedbhiùak>% su÷ruø .

#<ire÷a># puø 6 taø . 1 varuõe, 2 vàgã÷e, 3 bhåmipatau, 4 viùõau ca

#<irgala># naø strã argala + pçø . dvàrarodhake kàùñhabhede tasmai hitam apåpàdiø yat . irgalyaþ cha irgalãyaþ . tatsàdhane vçkùe .

#<irya># triø ira--kaõóvàø ac vede niø na yalopadãrghau . prerake . %<yåyaü ràjànamiryaü janàya vibhvatiùñham>% çø 5, 58, 4 .

#<irvàru># strã urva--àru pçùoø . (kàkuóa) 1 karkañyàm . 2 hiüsake triø . %<siühavyàghravçkatarakùvçkùadvãpimàrjàra÷çgàlamçgervàrukaprabhçtayo guhà÷ayàþ>% su÷rutaþ . mçgevàrukaþ mçgahisakaþ . àlu . irvàlurapyuktàrthe .

#<ivàru(lu)÷uktikà># strã irvàruþ (luþ) ÷uktikeva svayaüsphoñanàt . (phuñã) (svayaübhinnavipakvakarkañyàm) .

#<ila># ÷ayane akaø gatau kùepe ca sakaø tudàø paraø señ . ilaati . ailãtiyelaü ãlatuþ ilitaþ ilaþ .

#<ila># kùepaõe curàø ubhaø sakaø señ . elayati te aililat ta . ailayãt ailiùña %<kathaü bàtamelayati kathaü na ramate manaþ>% athaø 10, 7, 31 . %<àsàü devatànàü yàüyàü kàmayate sà bhåtvelayati>% ÷ataø bràø 10, 3, 8, 8 .

#<ilavilà># strã pralastyamumipatnyàm kuverajananyàm . etatsambandhenaiva kuverasya ailavila iti nàma .

#<ilà># strã ila--ka . 1 bhåmau, 2 gavi, 3 vàci, 4 jambudvãpasyanavavarùamadhye varùabhede tatsãmà celàvçta÷abdàrthe vakùyate . 5 vaivasvatamanukanyàyàü budhapatnyàm . sà hi viùõuvaràt puüstvamàsàdya punaþ ÷aïkara÷àpàt strãtvaü gatà budhastu tàmupagarmya puråravasamutpàdayàmàseti puràõe prasiddham . tacca ióà÷abde uktapràyam 6 svapna÷ãle triø .

#<i(e)là># kaõóvàø yak paø akaø señ . i(e)làyati .

#<ilàvçta># naø ilà pçthivãvàvçtaü niùadhàdibhiþ . navavarùàtmakajambudvãpasya varùabhede tacca varùam %<pa÷cànmàlyavataþ, pràcyàü ganghamàdana÷ailataþ . ilàvçtaü nãlagireryàmyato, niùadhàdudak>% ityukta catuþsãmàvacchinne de÷e'sti . %<màlyavàü÷ca yamakoñipattanàdromakàcca kila gandhamàdanaþ . nãla÷ailaniùadhàvadhã ca tàvantaràlamanayorilàvçtam . niùadhanãlasugandhasumàlyakairalamilàvçtamàvçtamàbabhau . amarakelikulàyasamàkulaü rucirakà¤canacitramahãtalam>% siø ÷iø . %<etena bhàratabhilàvçtavad vibhàti>% màghaþ . ilàvçtasthaparvatàdivarõanam . bhàgaø 5 skaø 6 aø . %<eùàü madhye ilàvçtaü nàmàbhyantaravarùaü yasya nàbhyàmavasthitaþ sarvataþ sauvarõaþ kulagiriràjomerurdvãpàyàmasamunnàhaþ karõikàbhåtaþ kuvalayakamalasya murdhani dvàtriü÷atsahasrayojanavitato måle ùoóa÷asàhasraü tàvatàntarbhåmyàü praviùñaþ . uttarottareõelàvçtaü nãlaþ ÷vetaþ ÷çïgavàniti trayoramyakahiraõmayakuråõàü varùàõàü maryàdàgirayaþ pràgàyatà ubhayataþ kùàrodàvadhayodvisàhasrapçthava ekaika÷aþ pårvasmàt pårvasmàduttarottareõa da÷àü÷àdhikàü÷ena dairghyaeva hrasanti . evaü dakùiõenelàvçtaü niùadhohemakåño himàlaya iti pràgàyatà yathà nãlàdayaþ . ayutayojanotsedhà harivarùakiüpuruùabhàratànàü yathàsaükhyam . tathaivelàvçtamapareõa pårveõa ca màlyavadgandhamàdanàvànãlaniùadhàyatau dvisahasraü paprathatuþ . ketumàlabhadrà÷vayoþ sãmànaü vidadhàte . mandaromerumandaraþ supàr÷vaþ kumuda ityayutayojanavistàronnàhà mero÷caturdi÷amavaùñambhagiraya upakëptàþ . caturùveteùu cåta jambåkadambanyagroghà÷catvàraþ pàdapapravaràþ parvataketava ivadvisahasrayojanonnàhàstàvadviñapavitatayaþ ÷atayojanapariõàhàþ . hradà÷catvàraþ payomadhvikùurasamçùñajalàþ . yadupaspar÷ina upadevagaõà yogai÷caryàõi svàbhàvikàni bharatararùabha! dhàrayanti . devodyànàni ca bhavanti catvàri nandanaü caitrarathaü vaimràjakaü sarvatobhadramiti . yeùvamaraparivçóhàþ sahasuralalanàlalàmayåthapataya upadevagaõairupagãyamànamahimànaþ kila viharanti . mandarotsaïga ekàda÷a÷atayojanottuïgadevacåta÷iraso giri÷ikharasthålàni phalànyamçtakalpàni patanti . teùàü vi÷ãryamàõànàmatimadhura suramigandhabahalàruõarasodenàruõodà nàma nadãü mandaragiri÷ikharànnipatantã pårveõelàvçtamupaplàvayati . yadupajoùaõàdbhavànyà anucarãõàü puõyajanavadhånàmavayavaspar÷a sugandhavàto da÷ayojanaü samantàdanuvàsayati . evaü jambåphalànàmatyuccanipàtavi÷ãrõànàmanasthipràyàõàmibhakàyanibhànàü rasena jambånadã nàma merumandara÷ikharàdayutayojanàdavanitale nipantã dakùiõenàtmànaü yàvadilàvçta mupasyandati . tàvadubhayorapi rodhasormçttikà tadrasenànuvidhyamànà ca vàyvarvasaüyogavipàkena sadàmaralokà bharaõaü jàmbånadaü nàma suvarõaü mavati . yaduha vàva vivudhàdayaþ sahayuvatibhirmukuñakakañisåtrakuõóalàdyàbharaõaråpeõa khalu dhàrayanti . yastu mahàkadambaþ supàr÷vapàr÷vaniråóhastasya koñarebhyo viniþsçtàþ pa¤càyàmapariõàhàþ sumadhuràþ supàr÷va÷ikharàt patantyo'pareõàtmànamilàvçtamanumodayanti . yàhyupayu¤jànànàü mukhanirvàsito vàyuþ samantàcchatayojanamanu vàsayati . evaü kumudaniråóho yaþ ÷atavallonàma vañastastha skandhebhyonãcãnàþ payodadhimadhughçtaguóànnàdàmbara÷ayyàsanàbharaõàdayaþ sarva eva kàmadughànadàþ kumudàgràt patantamuttareõelàvçtamupayojayanti . yànupajuùàõànàü na kadàcidapi prajànàü valãpalitaklamasvedadaurgandhyajaràmayàpamçtyu÷ãtoùõavaivarõyopasargàdayastàpavi÷eùà bhavanti . yàvajjãvaü sukhaü nirati÷ayameva kuraïgakurarakusumbhavaikaïkatrikåña÷ikharapataïgarucakaniùadhasitikàsakapila÷aïkhavaidåryajàrudhihaüsarùabhanàgakà¤jaranãradàdayogirayo meroþ karõikàyà iva ke÷arabhåtàmålade÷e parita upakëptàþ . jañharadevakåñau meruü pårveõàùñàda÷ayojanasahasramudagàyatau dvisahasraþpçthutuïgau bhavataþ . evamapareõa pavanapàripàtrau dakùiõena kailàsakaravãrau pràgàyatau . evamuttarataþ tri÷çïgamakarau . aùñàbhirebhiþ pariùkçto'gniriva parita÷cakàsti kà¤canagiriþ . merormårdhvani bhagavata àtmayonermadhyata upakëptàü purãmayutayojanasàhasrãü samacaturasràü ÷àtakaumbhãü vadanti . tàmanu parito lokapàlànàmaùñànàü yathàdi÷aü yathàråpaü turãyamànena puro'ùñàvupakëptàþ>% . bhàø bhãø 6 aø jambåkhaõóavibhàge tu . %<dhanuþsaüsthe mahàràja! dve varùe dakùiõottare . ilàvçtaü madhyamantu pa¤ca varùàõi caiva ha . uttarottarametebhyo varùamudricyate guõaiþ . àyuþpramàõaü càrogyaü dharmataþ kàmato'rthataþ . samanvitàni bhåtàni teùu varùeùu bhàrata! . evameùà mahàràja! parvataiþ pçthivã cità . hemakåñastu sumahàn kailàso nàma parvataþ . yatra vai÷ravaõo ràjan! guhyakaiþ saha modate . astyuttareõa kailàsàt mainàkaü parvatamprati . hiraõya÷çïgaþ sumahàn divyo maõimayo giriþ . tasya pàr÷ve mahaddivyaü ÷ubhaü kà¤canavàlukam . ramyaü vindusaro nàma yatra ràjà bhagãrathaþ . dçùñvà bhàgãrathãü gaïgàmuvàsa bahulàþ samàþ . yåpà maõimayàstatra caityà÷càpi hiraõmayàþ . tatheùñvà tu gataþ siddhiü sahasràkùo mahàya÷àþ . sraùñà bhåtapatiryatra sarvalokaiþ sanàtanaþ . upàsyate tigmatejà yatra bhåtaiþ samantataþ . naranàràyaõau brahmà manuþ sthàõu÷ca pa¤camaþ . tatra divyà tripathagà prathamantu pratiùñhità . brahmalokàdapakràntà saptadhà pratipadyate . vasvokasàrà nalinã pàvanã ca sarasvatã . jambånadã ca sãtà ca gaïgà sindhå÷ca saptamã . acintyà divyasaïkà÷àþ prabhorevaiùa saüvidhiþ . upàsate yatra satraü sahasrayugaparyaye . dç÷yàdç÷yà ca bhavati tatra tatra sarasvatã . età divyàþ sapta gaïgà striùu lokeùu vi÷rutàþ>% .

#<ilinã># strã candravaü÷yamedhàtithinçpakanyàyàm . %<medhàtithiþ sutastasya yasmàt kaõvo'bhavad dvijaþ . ilinã nàma yasyàsãt kanyà vai janamejaya!>% harivaüø 22 aø .

#<ilã># strã ila--gatau ka gauràø ïãù . karabàle (kàñàra) .

#<ilãvi÷a># puø asurabhede %<nyavidhyadilãvi÷asya dçóhàvi÷çïgiõa mabhinacchuùõamindraþ>% çø 1, 33, 12,

#<ilã÷a># puø ilãva karabàlikeva ÷obhate ÷ubha--óa . karabàlikà sadç÷àvayave svamànakhyàte matsyabhede .

#<illi÷a># puø ilã÷a + pçø . ilã÷amatsye (ili÷a) .

#<ilvala># puø ila + svapne valac--niø guõàbhàvaþ . 1 matsyabhede 2 asurabhede ca mediø sa ca siühikàputrabhedaþ %<siühikàyà yathotpannà vipracitteþ sutàstathà . daityadànavasaüyogàjjàtàstãvraparàkramàþ . saihikeyà iti khyàtàstrayoda÷a mahàvalàþ . vyaü÷aþ ÷alya÷ca balinau nabha÷caiva mahàbalaþ . vàtàpirnamuci÷caiva ilvalaþ susçmastathà . à¤jikonaraka÷caiva (kàlanemi) kàlanàbhastathaiva ca . ràhurjyeùñhastu teùàü vai såryacandrapramardanaþ>% hariø 3 aø . taccaritaü yathà
     %<ilvalo nàma daiteya àsãt kauravanandana! . maõimatyàü puri purà vàtàpistasya cànujaþ . sa bràhmaõaü tapoyuktamuvàca ditinandanaþ . putraü me bhagavànekamindratulyaü prayacchatu . tasnai sa bràhmaõo nàdàt putraü vàmavasannibham . cukrodha so'surastasya bràhmaõasya tato bhç÷am . tadàprabhçti ràjendra! ilvalo brahmahà'suraþ . manyumàn bhràtaraü chàgaü màyàvã hyakarottataþ . meùaråpã ca vàtàpiþ kàmaråpo'bhavat kùaõàt . saüskçtya ca bhojayati tato vipraü jighàüsati . sa càhvayati yaü vàcà gataü vaivasvatakùayam . sa punardehamàsthàya jãvan sma pratyadç÷yata . tato vàtàpimasuraü chàgaü kçtvà susaüskçtam . taü bràhmaõaü bhojayitvà punareva samàhvayat . tàmilvalena mahatà khareõa vàcamãritàm . ÷rutvà'timàyo balavàn kùipraü bràhmaõakaõñakaþ . tasya pàr÷vaü vinirbhidya bràhmaõasya mahàsuraþ . vàtàpiþ prahasanràjanni÷cakràma vinà÷ayan . evaü sa bràhmaõànràjan! bhojayitvà punaþ punaþ . hisayàmàsa daiteya ilvalo duùñacetanaþ>% bhàø vaø 96 aø . 3 mçga÷ironakùatra÷iraþsthàsu pa¤casu tàràsu strãbaø vaø . tatra invakà iti pàñhàntarama . invanti prãõayanti iviprãõane kvun idittvàt num kùipakàdiø na ata ittvam iti bhànudãkùitaþ . tena ilvakà iti lakàramadhyapàñhakalpanaü pràmàdikameva .

#<iva># vyàptau prãõane ca idit bhvàø paraø sakaø señ . invati ainvãt . invakàþ .

#<iva># avyaø inva--niruø ka . 1 sàdç÷ye, 2 utprekùa yàm, 3 ãùadarthe, vàkyàlaïkàradyotakatà càsya tatra upamàyàm %<ivena nityasamàsovibhaktyalopa÷ceti>% vàrtiø ukternityasamàsaþ vibhakterlopàbhàva÷ca sa ca samàsasvaràrtha eva . %<vàgarthàviva saüpçktau vàgarthapratipattaye>% raghuþ . %<haüsãva kçùõa! te kàrtiþ svargaïgàmavagàhate>% candràlokaþ . etatprayoge ÷rautã upamà %<÷rautã yathevavà÷abdà ivàrye và vatiryadi>% sàø daø ukteþ . utprekùàyàm . %<guõà guõànubandhitvàt tasya saprasavà iva>% raghuþ . %<gaïgàmbhasi suratràõa! kçpàõastava niþsvanaþ . snàtãvàrivadhåvargagarbhapàtanapàtakã>% %<mukhameõãdç÷obhàti pårõacandraivàparaþ>% sàø daø ivàdi÷abdaprayoge utprekùàyà vàcyatvam . %<vàcyevàdiprayoge syàdaprayoge parà punaþ>% sàø daø ukteþ . vàkyàlaïkàre %<sarvadà ka iva và sahiùyate>% kiràø %<kimiva hi madhuràõàü maõóanaü nàkçtãnàm>% ÷akuø %<sçjati sà kiyatãmiva na vyathàm>% naiùaø ãùadarthe %<tadastiparyuùitamiva>% ÷ataø bràø %<àvarjità ki¤cidiva stanàbhyàm>% kumàø 4 avadhàraõàrthe ca . %<÷riye påùunniùukçte vadevàþ>% çø 1, 184, 3 . %<iùkçteva iva÷abda evàrthe>% bhàø . %<÷lakùõeva tu và ã÷varà>% ÷ataø bràø . iva÷abdo'vadhàraõàrthe bhàø .

#<i÷ãkà># strã iùãkà pçø . iùãkà÷abdàrthe amarañãkà .

#<iùa># gatau sarpaõe ca divàø paraø sakaø señ . 1 iùyati, aiùyat . aiùãt iùitaþ eùitvà . %<iùyan vàcamupavakteva hotaþ>% çø 9, 64, 9 . %<yo'bhivàta iùitaþ pravàti>% athaø 10, 8, 35 . %<sa tatkçùãùitaståyamagne>% athaø 6, 35, 5 . %<hinvàno vàcamiùyasi>% çø 9, 64, 9 . icchàyàmapi %<apa iùya hotaritthapa iccha hotarityaivetadàha>% ÷ataø bràø 3, 9, 3, 15 . gatau tudàdirapi iùati niruø .
     anu + anveùaõe gaveùaõe %<anviùyantastataþsãtàm>% ràmàø %<yàvadenàmanveùyàmi>% ÷akuø . %<na ratnamanviùyati mçgyate hi tat>% kumàø . %<tasyànviùyan vetasagåóhaü prabhavaü saþ>% raghuþ . svàrthe õic . tatraiva %<ràmamanveùayàmi>% sàø daø .
     pra + preraõe . %<apraiùãdràjaputrã màü suràhàrãü tavàntikam>% bhàø vaø 16 aø . %<gatvà praiùãccaràvaõam>% bhaññiþ %<adhvaryupreùitomaitràvaruõaþ preùyati>% à÷vaø gçø . %<÷aunaþ ÷ephaü ca preùyati>% kàtyàø 13, 6, 1 %<agnãùomàbhyàü chàgasya vapàyai medase preùya>% ÷ataø bràø 3, 8, 2, 27 . gha¤ praiùyaþ . õyat praiùaþ . svàrtheõic . preùayati preùayàmàsa . %<sa ca màü preùayàmàsa>% ràmàø .
     pari + satkàrapårvakaniyojane paryeùyati svàrthe õic paryeùitaþ paryeùaõà .

#<iùa># và¤chàyàm tudàø paraø sakaø señ veñ ktvaþ . 1 icchati, %<icchàmi saübardhitamàj¤ayàte>% kumàø . icchet %<yadãcchedvipulàn bhogàn>% malaø taø puø . %<ràjàntevàsiyàjyebhyaþ sãdannoccheddhanaü kùudhà>% yàø smçø . aicchat aiùãt %<aiùãþ punarjanmajayàya yattvam>% bhaññiþ iyeùa %<iyeùa sà kartumabandhyamàtmanaþ>% kumàø ãùatuþ . icchan %<kimacchan kasya kàmàya kimarthamanusaüjvaret>% ÷rutiþ .
     eùità--aiùñà eùitvà--iùñvà . bhàve ÷a icchà %<àtmajanyà bhavedicchà>% nyàyakàø . iùñaþ %<iùño'si me sakhà ceti>% gãtà . karmaõi iùyate %<triràtràcchuddhiùyate>% smçtiþ . eùñavyaþ eùitavyaþ . %<eùñavyà bahavaþ putràyadyeko'pi gayàü vrajet>% puø .
     anu + anveùaõe . %<taü khalanta ivànvãùuþ>% ÷ataø bràø . %<hanta tamàtmànamanvicchàmo yamanveùñà>% chàø uø . %<anupadasanveùñà>% pàø %<vayaü tattvànveùàt madhukara! hatastvaü khalu kçtã>% ÷aku0
     prati + pratigrahe pratãcchati (pratigçhõàti) . %<tataþ pratãccha prahareti vàdinã>% naiùaø %<snuùàü pratãccha me kanyàm>% pràptau ca %<buddhau ÷araõamanviccha>% gãtà . svàrthe õic vedeø niø guõàbhàvaþ . iùayati %<icchaüstadàstaràyeùa madanta ipayema jyotiþ>% çø 1, 185, 9 . %<iùayema icchàma>% bhàø .
     pari + anveùaõe ca parãcchati (anviùyati) %<bhagavantaü và ahamebhiràrtvijyaiþ paryaiùiùam>% chàø uø .
     abhi + masmagicchàyàm abhoùñam .

@<[Page 986b]>@
#<iùa># obhokùõye kryàdiø paunaþpunye paraø akaø señ iùõàti iùõàtu iùàõa . %<iùõanniùàõàmuü maheùàõa sarvalokaü maiùàõa>% yajuø 31, 22, aø . aiùõàt aiùãt . eùitaþ eùitvà . preraõe ca . %<bhinadgiriü ÷abasà vajramiùõan>% çø 4, 17, 3 . iùõan prerayan bhàø . icchàrthe'pi %<pårvãriùa÷carati madhva iùõan>% çø 1, 181, 6 . %<madhvaþ madhunaþ iùõan icchana>% bhàø . àbhãkùõya¤ca kriyàpaunaþpunyam . kriyà ca dhàtvarthavi÷eùaþ sa ca và¤chàgatyàdireva tasyaivàbhãkùõyadyotane'sya sàdhutvam

#<iùa># gatau bhvàø ubhaø sakaø señ . eùati te . aiùãt aiùiùaña anu--anusaraõe . anveùati . %<anveùantovanaü ràjan>% %<de÷amanyaü duràcàramanvaiùan vànaràstathà>% ràmàø .

#<iù># triø iùa--icchàyàü kvip . icchàyukte . iñcaraþ . %<vidàdårjaü ÷atakratuü vidàdiùam>% ç2, 12, 4 . karmaõi kvip . 2 iùyamàõe triø 3 anne strã %<madhumatãrna iùaskçdhi>% yajuø 7, 2, à÷vinàyajvarãriùaþ 1, 3, 1 . %<iùe tvorjo tvà>% yajuø 1, 1, . iùyateiùa--antarbhåtaõyarthe karmaõi kvip . 4 eùaõãye . %<iùastuto mahàmahe>% çø 5, 50, 5, %<iùaþ eùaõãyasya>% bhàø . iùa--gatau bhàve kvip . 5 yàtràyàm strã

#<iùa># puø iùa--gatau kvip--iñ yàtrà sàsmin màse jigãùåõàmasti ar÷a àø ac . saure càndre ca à÷vine 1 màsi . %<÷ràvaõye bhàdramàse yuvatigçhagate càrthalàbhaþ pradiùñaþ>% ràjamàø ukteþ %<saurà÷vinasya yàtràyà arthalàbhadatvàttathàtvam>% . ata eva raghau %<saritaþ kurvatã gàdhàþ patha÷cà÷yànakardamàn . yàtràyai nodayàmàsa taü ÷akteþ prathamaü ÷arat>% . ÷aratkàlasya ràj¤àü yàtràrthatvamuktam . ÷aradutu÷ca %<iùa÷corja÷ca ÷araditi>% ÷rutyukta à÷vinakàrtikamàsaråpaþkàlaþ tasya ca sauratvamçtu÷abde vakùyate %<àmekhalaü sa¤caratàü ghanànàü chàyàmiùe sànugatàü niùevya>% kumàø pàñhàntaram . %<dhvanimiùe'niùekùaõamagrataþ>% màghaþ . tatra càndre %<iùe màsyasite gakùe navamyàmàrdayogataþ>% tithiø devãpuø atra càndrogauõaþ %<yaccharadyårja÷ca auùadhaþ pacyante tenohaitàviùa÷corja÷ca>% ÷ataø bràø çø 4, 3, 1, 17, %<antarbhåtaõyarthe bhàve gha¤arthe ka>% . 2 preùaõe %<iùavàn mama rejati>% çø 1, 29, 6, %<iùavàn preùaõavàn>% bhàø . iùa--icchàyàü karmaõi dha¤arthe ka 3 anne naø niruø .

#<iùaõi># strã iùa--bhàve ani vedeø niø guõàbhàvaþ . preùaõe %<duhànà dhenurvçjaneùu kàravetmanà ÷atinaü pururåpamiùaõi>% çø 2, 2, 9, iùaõi eùaõàyàm bhàø . saptamyà luk . loke tu eùaõiþ và ïãp . iùaõimicchati kyac . vedeø niø ilopaþ iùaõyati %<çtasya budhna uùasàmiùaõyan>% . çø 3, 61, 7, tataþ bhàve a . iùaõyà preùaõàyàm %<iùaõyayà naþ pururåpamàbhera>% çø 8, 49, 18 .

#<iùavya># triø iùuõà vidhyati iùau ku÷alo và yat . ÷aralakùye, 1 ÷aravye 2 ÷aratyàgaku÷ale ca %<àràùñre ràjanyaþ ÷åra iùavyo'tivyàdhã>% yajuø çø 22, 22 %<iùubhirvidhyati iùavyaþ yadvà iùau ku÷alaþ>% vedadã0

#<iùi># triø iùa--ki . icchàvati %<vicida÷nànà iùayovyadhàtayaþ>% çø 9, 79, 1,

#<iùikà># strã iùa--gatyàdau kvun ata ittvam . iùãkà÷abdàrthe tåla÷abdapare hrasvaþ iùikatålam tadãyatåle .

#<iùãkà># strã ãùa--gatyàdiùu ãkan kit hrasva÷ca . 1 gajanetragolake . 2 kà÷e, 3 mu¤jàmadhyavartitçõe ca tadàlambyaiva a÷vatthàmnà pàõóavabadhàya mahàstraü prarityaktam yathà bhàø paø 14 aø %<vyathitàtmà'bhavat droõiþ pràptakùemamanyata . tatra divyamadãnàtmà paramàstramacintayat . jagràha ca sa ceùãkàü drauõiþ savyena pàõinà . sa tàmàpadamàsàdya divyamastramudairayat>% ityupakramya %<tatastasyàmiùãkàyàü pàvakaþ samajàyata . pradhakùyanniva lokàüstrãn kàlàntakayamopamaþ>% imàmiùãkàmadhikçtya kçtogranthaþ aõ aiùãkaü bhàratàntagetaparvabhede %<mu¤jà veùãkà tålamiti>% ÷ataø bràø %<yadi naóànàü yadi veõånàü yadi veùãkàõàm>% ÷ataø bràø 1, 1, 4, 19, 4 ÷ara÷alàkàyàü 5 vãraõakàùñhikàyà¤ca ujjvaø %<tasminnàsthadiùãkàstraü ràmoràmàvabodhitaþ>% raghuþ .

#<iùira># triø iùa--gatau kirac . 1 gati÷ãle . %<÷a na iùiro abhiyà ràtaþ>% çø 7, 35, 4, %<iùiraþ gati÷ãlaþ>% bhàø 2 calana÷ãle ca %<nisàmanàmiùiràmindra! bhåmim>% çø 3, 30, 9 . %<iùiràü calantãm>% bhàø 4 agnau puø ujjva0

#<iùu># puüstrã ãùyate hiüsyate'nena ãùa--u hrasva÷ca . 1 vàõe %<patisaüharanniùum>% raghuþ . %<iùumatiraghusiühe daüda÷åkàn jiùàümau>% bhaññiþ . %<iùubhiþ pratiyotsyàmi>% gãtà strãtva %<tasya sàdhvãriùavo yàbhirasyati>% çø 2, 21, 4, 8 . %<yàmiùuü giri÷anta! bibharùyastave>% yajuø 16, 3 . tatta lyasaükhye 2 pa¤casaükhyànvite ca . pa¤ca÷ara÷abde vakùyamàõasya kàma÷arasya pa¤casaükhyàkatvasyànusàreõa ÷ara÷abdena hi pa¤casaükhyà bodhyate . %<pa¤capa¤càùñasapteùu j¤eyamojaþ su rà÷iùu>% jyotiø . 3 vçttakùetràntargate jãvàvadhiparidhiparyantakçtasaralarekhàyà¤ca tadànayanaprakàraþ sodàharaõaþ lãlàø dar÷ito yathà %<jyàvyàsayogàntaraghàtamålaü vyàsastadånodalitaþ ÷araþ syàt . vyàsàccharonàccharasaïguõàcca målaü dvinighnaü bhavatãha jãvà . jãvàrdhamakte ÷arabhaktayukte vyàsapramàõaü pravadanti vçtte>% udàø da÷avistçtivçttàntaryatra jyà ùaõmità bhavet . tatreùuü vada vàõàjjyàü jyàvàõàbhyà¤ca vistçtim nyàsaþ . vyàsaþ 10, jyà 6, anayoryogaþ 16, antaraü 4 tayorghàto 64, tasya målaü 8, tenonovyàsaþ 2, dalitaþ ÷araþ 1 . tena 10 hastavyàsake vçttakùetre yadi jãvamitiþ 6 tadà ÷ara mànam 1 ekahasta iti j¤eyam . j¤àta÷aravyàsake vçttakùetre jãvànayanaü yathà vyàsaþ 10 hastaþ, ÷araþ 1 hastaþ tenonitaþ vyàsaþ 9, tasya målam 3 . dvàbhyàü guõitam 6, jãvàmànam . j¤àtàbhyàü jyàvàõàbhyàü vyàsànayanam . yathà jãvà 6 tasyàrdhaü 3, tasya vargaþ 9 . ÷arasaükhyayà 1 bhakte 9 . ÷arasaükhyayà 1 yoge vyàsamànam 10 . evamanyasaükhyakajãvàdau anayà di÷à ÷aràdyànayanam . grahàõàü kràntivçtta kùetrasya ÷arànayanaü saükùepeõa dar÷itam siø ÷iø %<satrirà÷igrahadyujyànighnastrijyoddhçtaþ ÷araþ . sphuño'sau kràntisaüskàre dçkkarmaõyakùaje tathà>% måø . %<ayaü saükùipto gauõaprakàraþ . mukhyastu pårvaü vyàkhyàta eva . tathàpãha yuktimàtramucyate . viùuvadvçttàt kràntirdhruvàbhimukhã . kràntyagràccharaþ kadambàbhimukhaþ . kathaü tena tiryaksthena sà saüskàryà . ataþ kràntyagre yaddyujyàvçtta tasya ÷aràgrasya ca yadantaramçju tena saüskçtà satã sphuñà bhavati . tajjyàntaraü koñiråpam . ÷araþ karõaråpaþ . tadvargàntarapadaü dyujyà vçtte bhujaþ . etat tryasraü digvalanajatryasrasaübhavam . tatra satrirà÷igrahakràntiþ kadambadhruvasåtrayorantaram . tajjyà bhujaþ . taddyujyà koñistrijyà karõaþ . yadi trijyayeyaü koñistadà ÷areõa ketyupapannam . koñiråpasyaiva ÷arasya dhruvonprukhasyàkùajyayà'kùajaü dçkkarma kartuü yujyate>% pramiø vistarastatraiva %<vikùepaliptàþ kùitijàdikànàü khe÷à 110 dvivàõendumità 152 rasà÷vàþ 76 . ùañtrãndavaþ 136, khàgnibhuvaþ 130 sitaj¤apàtau sphuñau sta÷calakendrayuktau>% måø kùitijasya kharudramità 110 madhyamà vikùepaliptàþ . budhasya dvivàõendumitàþ 152 . guroþ ùañsaptatiþ 76 . ÷ukrasya ùaóvi÷va 136 tulyàþ . ÷aneþ khatrãndu 130 mità veditavyàþ . tathà budha÷ukrayoryau gaõitàgatau pàtau tau svasva÷ãghrakendreõa yuktau kàryau . evaü sphuñau staþ . atropapattiþ . madhyamagativàsanàyàü vedhaprakàreõa vedhavalaye grahavikùepopapattirdar÷itaiva . kiütvantyaphalajyàrdhadhanuùà satrigçheõa tulyaü yadà ÷ãghrakendraü bhavati tadà trijyàtulyaþ ÷ãghrakarõo bhavati tasmin dine vedhavalaye yàvàn paramo vikùepa upalabhyate tàvàn grahasya paramo madhyamavikùepaþ . evamete bhaumàdãnàmupalabdhàþ pañhitàþ . atha j¤a÷ukrayoþ pàtasya sphuñatvamucyate . bhagaõàdhyàye ye budha÷ukrayoþ pàtabhagaõàþ pañhitàste sva÷ãghrakendrabhagaõairadhikàþ santo vàstavà bhavanti . ye pañhitàste svalpàþ karmalàghavena sukhàrtham . ataþ pañhitacakrabhavau sva÷ãghrakendrayutau vàstavabhagaõaniùpannau sphuñau bhavataþ . tathà coktaü gole . %<ye càtra pàtabhagaõàþ pañhità j¤abhçgvoste ÷ãghrakendramagaõairityàdi>% . idànãü grahavikùepànayanamàha pramiø . %<mandasphuñàt khecarataþ svapàta yuktàdbhujajyà pañhiteùunighnã . sva÷ãghrakarõena hçtà ÷araþ syàt sapàtamandasphuñagoladikkaþ>% såø . %<mandasphuñàdgrahàt svapàtayuktàdbhujajyà sàdhyà . sà grahasya pañhitena ÷areõa guõyà sva÷ãghrakarõena bhàjyà phalaü sphuñavikùepaþ syàt . sapàto mandasphuño graho yadi rà÷iùañkàdånastadottaro vikùepo'nyathà dakùiõaþ . atropapattiþ . mandasphuño grahaþ sva÷ãghrapratimaõóale bhramati . tatra ca tasya pàto'pi . pàto nàma pratimaõóalavimaõóalayoþ saüpàtaþ . tasmàdàrabhya vikùepapravçttiþ . iha susaralabaü÷a÷alàkayà kakùàmaõóalaü tatpratimaõóalaü ca chedyakoktavidhinà viracayya tatra ÷ãghrapratimaõóale meùàdeþ pratilomaü pàtasthànaü ca cihnayitvà tatra vimaõóalaü nive÷yam . pàtacihnàdrà÷iùañkàntare vimaõóalapratimaõóalayoranyaü sampàtaü kçtvà pàtàt pårvatastribhe'ntare patitavikùepapramàõena pratimaõóalàduttarato vimaõóalaü kenacidàdhàre sthiraü kçtvà meùàderanulomaü mandasphuñaü grahaü pratimaõóale vimaõóale ca dattvà vikùepopapattiü dar÷ayet . tatra tayorgrahayoryàvàn viprakarùastàvàüstatra prade÷e vikùepaþ . atha tasyànayanam . pàtasthàne hi vikùepàbhàvaþ . tatastribhe'ntare paramo vikùepaþ . antare'nupàtena . ataþ pàtagrahacihnayorantaraü tàvajj¤eyam . tacca tayoryoge kçte bhavati . yato bheùàderanulomaü graho dattaþ . pàtastu pratilomam . atastayoryogaþ ÷aràrthaü kila kendram . tasya dorjyà sàdhyà . yadi trijyàtulyayà dorjyayà pañhitavikùepatulyaü pratimaõóalavimaõóalayorantaraü labhyate tadà'bhãùñayà grahasthànabhavayà dorjyayà kimiti phalaü ÷ãghrakarõàgre vikùepaþ . atha dvitãyo'nupàtaþ . yadi ÷ãghrakarõàgre etàvàn vikùestadà trijyàgre ka iti . atra guõabhàjakayostrijyàtulyayostulyatvànnà÷e kçte sati dorjyàyàþ pañhitavikùepo guõaþ ÷ãghrakarõo haraþ . phalaü kakùàprade÷e vikùepo jyàråpastasya càpaü sphuñavikùepa ityarthaþ . bhåcihne såtrasyaikamagraü baddhvà dvitãyamagraü vimaõóale grahasthàne nibadvaü såtraü karõaþ . såtrakakùamaõóalayorantaraü sphuñaþ ÷ara ityàdi sarvaü chàtràya dar÷anãyam . idànãü vikùepasya kràntisaüskàrayogyatàlakùaõamanyat sphuñãkaraõamàha>% . pramiø %<cijyàvargàdayanavalanajyàkçtiü prohya målaü yaùñiryaùñyà dyucaravi÷ikhastàóitastrijyayàptaþ . yadvà rà÷itrayayutakhagadyujyakàghnastrimaurvyà bhaktaþ spaùñãbhavati niyataü kràntisaüskàrayogyaþ>% måø . grahasya yutàyanàü÷oóupakoñi÷i¤jinãtyàdinàyanaü valanaü sàdhyam . atra valana÷abdena valanajyà gràhyà na dhanuþ . tathà itaþ prabhçti vçhajjyàbhiþ karma kartavyam . yato vçhajjyàbhiþ ÷arajyà ÷arakalàtulyaiva bhavati . tasyànayanam . valanasya vargaü trijyàvargàdapàsya yanmålaü labhyate tadyaùñisaüj¤aü j¤eyam . tayà yaùñyà grahavikùepo guõitastrijyayà bhaktaþ sphuñaþ kràntisaüskçrayogyo bhavati . athànukalpa ucyate . yadvà rà÷itrayayutakhagadyujyakàghna iti rà÷itrayayutasya grahasya yàvatã dyujyà tayà và guõyastrijyayà bhaktaþ sphuño bhavati . atra bhàjakasyaikaptvàdguõakasyànyatvàt phalaü svalpàntaramityato'nukalpenoktam . atropapattiþ . kràntyagràt kila ÷aro bhavati . ÷aràgre grahaþ kràntiþ ÷areõa saüskçtà sphuñà bhavati . atra gaõitàgatenaiva ÷areõa kràntiþ sphuñà kriyate tadayuktam . yataþ krànti rviùuvanmaõóalàt tiryagdhruvàbhimukhã . vikùepastu kràntimaõóalàt tiryagråpaþ kadambàbhimukhaþ yathoktaü gole . %<sarvataþ kràntisåtràõàü dhruve yogo bhavedyataþ . viùuvanmaõóalapràcyà dhruve yàmyà tathottarà>% . sarvataþ kùepasåtràõàü dhruvàjjinalavàntare . yogaþ kadambasaüj¤o'yaü j¤eyo valanabodhakçt . tatràpamaõóalapràcyà yàmyà saumyà ca dik sadà . kadambabhrabhavçttaü ceti . ato vikùepaþ kadambàbhimukho bhavati . dhruvàbhimukhyà kràntyà saha kathaü tasya minnadikkasya yogaviyogàvucitau . tayoryadbhinnadiktvaü tadàyanavalanava÷àt . atha tadgolopari pradar÷yate . yathoditaü golaü viracayya kràntivçtte yadgrahacihnaü tasmàt parito navatibhàgàntare'nyat trijyàvçttaü nive÷yam . atha grahacihnàddhruvoparigàmi såtraü tasmin vçtte yatra lagati tatkadambayorantarasya jyà trijyà sa karõaþ . tayorvargàntarapadaü koñiþ . sà ca yaùñisaüj¤à . kràntyagràdvikùepaþ kadambàbhimukhaþ karõaråpaþ . tasya koñiråpakaraõàyànupàtaþ . yadi trijyàkarõe yaùñiþ koñistadà ÷arakarõekà . phalaü kràntisaüskàrayogyo vikùepo mavati . tena saüskçtà kràntiþ sphuñà . vikùepàgrasthasya grahasya viùuvanmaõóalasya ca yadyàmyottaramantaraü sà sphuñà kràntirucyate athànukalpe'pãyameva vàsanà . atra satrirà÷igrahakràntijyà bhujasthàne kalpità sa bhujaþ . taddyujyà yaùñisthàne kalpità sà koñiþ . tatràpi trijyà karõa iti sarvamupapannam pramiø . tatraiva sthànàre'pyuktam . %<nàóikàmaõóalàt tiryagatràpamaþ kràntivçttàvadhiþ kràntivçttàccharaþ . kùepavçttàvadhistiryagevaü sphuño nàóikàvçttakheñàntaràle'pamaþ>% måø . %<kràntivçtte yat sphuñagrahasthànaü tasya nàóikàvçttàt tiryagantaraü sà kràntiþ atha vimaõóale ca yat grahasthànaü tasya kràntivçttàdyat tiryagantaraü sa vikùepaþ . atha vimaõóalasthagrahastha nàóãvçttàdyat tiryagantaraü sà sphuñà kràntiþ>% pramiø . 3 sàmavedavihite yaj¤abhede . %<iùuvajrau sàmavede vihitau>% siø kauø . iùuprakàraþ sthålàø kan . iùukaþ÷araprakàre

#<iùukàma÷amã># strã purãbhede %<pårveùukàma÷amã>% siø kauø .

#<iùukàra># puø iùuü karoti kç--aõ upaø . bàõakàrake ÷ilpibhede %<piïgalà kuraraþ sarpaþ sàraïgo'nveùaõaü vinà . iùukàraþ kumàrã ca ùaóete guravomasa>% bauddhenoktaü samarthayituü piïgalàdãnàü yathopade÷akàritvàt gurutvaü tathà varõitam yathà . %<à÷à balavatã ràjan! nairà÷yaü paramaü paramaü sukham . à÷àü nirà÷àü kçtvà tu sukhaü svapiti piïgalà . sàmiùaü kuraraü dçùñvà badhyamànaü niràmiùaiþ . àmiùasya parityàgàt kuraraþ sukhamedhate . gçhàrambho hi duþkhàya na sukhàya kadàcana . sapaþ parakçtaü ve÷ma pravi÷ya sukhamedhate . sukhaü jãvanti munayobhaikùyavçttisamà÷ritàþ . ayatnenaiva jãvanti sàraïgàiva pakùiõaþ . iùukàro naraþ ka÷cidiùàvàsaktamànasaþ . samãpenàpi gacchantaü ràjànaü nàvabuddhavàn>% bahånàü kalahonityaü dvayoþsaïkathanaü dhruvam . %<ekàkã vicariùyàmi kumàrã÷aïkako yathà>% bhàø ÷àø paø aø 178 iùukçdàdayo'pyatra .

#<iùukçta># triø iùuriva ÷ãghragàmã çjugàmã và kçtaþ . bàõatulyaü ÷ãghragàmitayà çjugàmitayà ca kçte . %<÷riye påùanniùukçteva devà nàsatyà>% çø 184, 3 . iùukçteva iva÷abda evàrthe . àjidhàvanàya iùuvacchrãghramçjugàminau kçtàviva santau bhàø iùukçtà iva nàsatyà ityàdau sarvatra chàndasa à . etena iùukçcchabdasyodàharaõatayà etasyà çca upanyàsaþ pramàdika eva .

#<iùudha># ÷aradhàraõe kaõóvà paø akaø señ . iùudhyati aiùudhyãt iùudhyità--iùudhità . yàc¤àyàmapi %<vi÷vo ràya iùudhyati dyumnaü vçõãta puùyasi>% çø 6, 50, 1 . patiü vo aghnyànàü dhenånàmiùudhya çø 8, 58, 2 . bhàve a . iùudhyà pràrthanàyàü strã . %<divovàstoùvasurasya vãrairiùudhyeva maruto rodasyoþ>% çø 1, 122, 1 . uõ iùadhyu pràrthake %<iùadhyava çtamàpaþ purandhãþ>% çø 5, 41, 6 .

#<iùudhara># puø iùuü dharati dhç--ac 6 taø . bàõadhare iùubhçdàdayo'pyatra . %<ya÷àüsi sarveùubhçtàü niràsthat>% bhaññiþ .

#<iùudhi># puüstrãø iùavo dhãyante'tra dhà--ki iùudha--in yalopo và . vàõàghàre vàõadhàrake và tåõe . strãtve %<dhanurgàõóãpamàdàya tathà'kùayye maheùudhã>% bhàø vaø . 38 aø . nisarvamena iùudhãrasaktaþ çø 1, 33, 3 . puüstve %<baddhvà''kùayyau maheùudhã>% ràmàø . %<bahvãnàü pità bahurasya putra÷ci÷covçõoti samanàvagavya>% . %<iùudhiþ saïkà pçtanà÷ca>% çø 6, 75, 5 . bahava iùavo dhãyante iùåõàü nidhànatvàt %<iùudhiriùåõàü nidhànam>% yàskaþ bhàø .

#<iùupa># puø iùuü pivati pàø pàne ka upaø paø . asurabhede sahi aü÷àvatàre nagnajinnàmà ràjàsãt yathàha bhàø àø 67 aø %<iùuponàma yasteùàmasuràõàü balàdhikaþ . nagnajinnàma ràjàsãt bhuvi vikhyàtavikramaþ>% .

#<iùupuïkhà># strã iùoþ puïkhamiva puùpamasyàþ . ÷arapuïkhàvçkùe .

#<iùupuùpà># strã iùuriva puùpamasyàþ . ÷arapuùpàyàm .

#<iùumat># puø iùavaþsantyasya prà÷astyena matup . pra÷astanàõadhare . %<iùumati raghusiühe danda÷åkàna jighàüsau>% bhaññiþ .

@<[Page 990a]>@
#<iùumàtra># naø iùuprabhàõamasya iùu + màtrac . 1 ÷arapramàõe çgvedinàü 2 kuõóekuõóa÷abde vivçtiþ . 3 iùupramàõamàtre triø striyàü ïãp . %<yadyekaþ pa÷uþ syàt ekapràde÷àü kuryàt atha yadi pa¤ca pa÷avaþ syuþ pa¤capràde÷àü kuryàdiùumàtrãü và vãryaü và iùurvãryasammitaiva tadbhavati . pa¤capràde÷à hasma tveva pureùurbhavati>% ÷ataø bràø 6, 5, 2, 10 . idamukhàmadhikçtya pravçttam . ukhàü karotãtyupakramya %<pa¤capràde÷à giùumàtrã và tiryak pa¤capa÷au>% kàtyàø 16, 3, 35, ukteþ . iùumànaü ca aïgulyavadhibàhumålaparyantamànaü tacca pràde÷atrayam yàj¤ikasampradàyaprasiddham . 4 ÷aragatiparyantamàne ca . %<atha yadabravãt vardhasveti . tasmàdu ha smeùumàtrameva tiryak vardhate iùumàtraü pràïkso'vaivàvaraü samudram daghàvava>% ÷ataø bràø 1, 6, 3, 11 vçttàsuravardhana prakàraþ . %<iùumàtraü dhanuùaþ sakà÷àt balàt prayukteùuryàvaddåraü gacchati tàvanmàtraü pratikùaõaü tiryak ubhaya pàr÷vataþ avardhvata>% bhàø . ÷aravikùepapramàõa¤ca . iùuvikùepa÷abde dç÷yam .

#<iùuvikùepa># puø iùorvikùepayogyade÷aþ . sàrdha÷atahastamite ÷aravikùepayogye de÷e tanmànamàha ÷ràø taø pitàmahaþ madhyamena ca càpena prakùipettu÷aratrayam . hastànà¤ca ÷ate sàrdhe lakùyaü kçtvà vicakùaõaþ . tatpramàõade÷àtikrameõaiva purãùotsargaþ kàryaþ . %<tataþ kalyaü samutthàya kuryàt maitraü nare÷vara! nairçtyàmiùuvikùepamatãtyàbhyadhikaü bhuvaþ>% . maitraü mitradevatàkapàyusambandhàt purãùotsargaü iùuvikùepa matãtya iùuvikùepayogyade÷àdvahiþ ÷ràø taø raghuø .

#<iùetvaka># puø iùe tvà itibhàgo'styatrànuvàke adhyàye và gopaùàø vun . iùetvà iti÷abdayukte anuvàke adhyàye ca . sa ca yajurvedãyaþ prathamàdhyàyaþ tatràdau iùe tvorjetveti ÷abdavattvàt tasya tathàtvam evaü tadantargato'nuvàko'pi tathà .

#<iùkartç># triø nis + kç--tçc %<ni÷abdobahulamiti>% pràti÷àkhyasåtreõopasargaikade÷anakàralopaþ . niùkartari . %<iùakartàramadhvarasya pracetasam>% çø 10, 140, 5 . iùkçdàda÷o'pyatra .

#<iùkçti># strã niù + kç--ktic iùkartçvat nalopaþ . garbhàn niùkramakàriõyàü màtari jananyàm . %<iùkçtirnàma vo màtà voyåyaü sthniùkçtãþ>% yajuø 12, 83, . %<iùkçtirnàma niùkçtinàmnã màtà jananã>% vedadãø .

@<[Page 990b]>@
#<iùña># triø iùa--karmaõi kta . 1 abhilaùite, 2 priye iùño'si sakhà ceti gãtàø ca . yaja bhàve kta . 3 yaj¤àdau naø karmaõi, kta . 4 påjite 5 eraõóavçkùe puø . 6 saüskàre naø . %<ekàgnikarma havanaü tretàyàü yacca håyate . antarvedyà¤ca yaddànamiùñaü tadabhidhãtate . agnihotraü tapaþ satyaü vedànà¤cànupàlanam . àtithyaü vai÷vadeva¤ca pràhuriùñamiti smçtam>% jàtåkarõokte 7 dharmakàrye naø . iùña¤ca icchàviùayaþ tacca dvividhaü gauõaü mukhya¤ca . tatra itarecchànadhãnecchàviùayomukhyaü tatvàghanaü gauõam . tatra mukhyamiùñaü sukhaü duþkhàbhàva÷ca . tadicchàyà itarecchànadhãnatvàt . tatsàdhanaü pàkabhojanàdi gauõaü sukhaduþkhàbhàvecchayaiva tadicchàyàþ samunmeùàt adhikamicchà÷abde 913 pçùñhe uktam . tatrecchàviùaye %<saha yaj¤àþ prajàþ sçùñvà purovàca prajàpatiþ . anena prasaviùyadhvameùa vo'stviùñakàmadhuk>% . %<aniùñamiùñaü mi÷ra¤ca trividhaü karma cocyate>% . %<iùñaü hi vo devà dàsyante yaj¤a bhàvitàþ>% iti ca gãtà . yaj¤e %<puroóà÷abhujàmiùñamiùña kartumalantaràm>% màghaþ iùñaü yàgaþ iùñamamãùñaü kartumalantaràmityarthaþ . %<iùñaü dattamadhãtaü và vina÷yatyanukãrtanàt>% devalaþ . iùñaü yajanam ÷uø taø raghuø 8 kçte ca %<yaj¤eriùñaü kratu÷atam>% vikramoø smçtiparibhàùite iùñakarmaõi dvijàtãnàmevàdhikàraþ na strã÷ådrayoþ yathàha %<iùñamukta dvijàtãnàü dharmaþ sàmànya ucyate . adhikàrã bhavecchådraþ pårtedharme na vaidike>% jàtåkarõaþ %<vaidike vedasàdhye agnihotràdàviti>% ratnàkaraþ . %<pitçvyagurudauhitràn bhartuþ svasrãyamàtulàn . påjayet kavyapårtàbhyàm vçddhànàthà'tithãn striyaþ>% vçhaspativacane striyà pårtamàtre'dhikàravidhànàt tatra %<jalà÷ayotsargaråpapårte goravatàraõànumantraõayàyajamànakartçkamantrapàñha vidhànàt tatra amantrakatayà strã÷ådrayoranadhikàreõa tadvati yàge'pi tayornàdhikàraþ vi÷eùopade÷àbhàvàt>% iti dvaitanirõayànusàriõaþ . vçùotsarne tadaïgahoma iva bràhmaõa dvàrà tanmantrapàñhasambhavàttayorapi tatràdhikàraþ iti raghunandanàdayaþ . %<amantrasya tu ÷ådrasya vipromantreõa gçhyate>% varàhapuø %<taddhutamahuta¤càgnau na strã juhuyàdanupetaþ>% àpaø vacanaü tu svayaühomaviùayam . %<÷rautasmàrtakriyàhetorvçõuyàdçtvijaþ svayam>% yàj¤aø ÷rauta iva smàrto'pi karmaõiþ çtvigvaraõokteþ . ataeva %<çtvigvàde niyukta÷ca samau saüparikãrtitau . yaj¤e svàmyàpnuyàt puõyaü hàniü vàde'tha và jayamiti>% vçhaø ukteþ 9 ÷raute karmaõi naø %<udbudhyasvàgne pratijàgçhi tvamiùñàpårte saüsçjethàmaya¤ca>% yajuø 15, 54 iùñàpårte ÷rautasmàrte karmaõã vedadãø . 10 icchayà kalpite triø %<iùñakçtiraùñaguõità vyekà dalità vibhàjiteùñena>% lãlàø 11 yaj¤ena toùite paràtmani 12 viùõau ca puø %<iùñovi÷iùñaþ ÷iùñeùñaþ>% viùõusaø %<iùñaþ paramànandàtmakatvena priyaþ yaj¤ena påjito veti>% bhàø . yaja--karaõe vàø kta, bhàve kta astyarthe ac và . 13 iùñakàyàü naø . %<marutàrkeõa ÷udhyanti pakveùñaracitàni ca>% viùõuø .

#<iùñakacita># triø iùñakayà citaþ hrasvaþ . iùñakàbhirvyàpte

#<iùñakarman># naø iùñaprasiddhyarthaü karma ÷àkaø taø . lãlàvatyukte gaõitabhede tatprakàro yathà atheùñakarmasu karaõasåtraü vçttam udde÷akàlàpavadiùñarà÷iþ kùuõõo hçto'÷airahito yuto và . iùñàhataü dçùñamanena bhaktaü rà÷irbhavet proktamitãùña karma . atrodde÷akaþ . pa¤caghnaþ svatribhàgonoda÷abhaktaþ samanvitaþ . rà÷itryaü÷àrdhapàdaiþ, syàt korà÷irdyånasaptatiþ . nyàsaþ guõaþ 5 . svatribhàgaþ (1/3) . haraþ 10 . rà÷yaü÷àþ (1/3) (1/2) (1/4) . dç÷yam . 68 . atra kila kalpitarà÷iþ 3 . pa¤caghnaþ . 15 . svatribhàgonaþ . 10 . da÷abhaktaþ . 1 . kalpita 3 rà÷estryaü÷àrdhapàdaiþ (3/3) (3/2) 3/4 samanvitoharojàtaþ 17/4 . atha dçùñam 68 iùñena 3 guõitam 204 . hareõa 17/4 bhaktaü jàtorà÷iþ . 48 . evaü sarvatrodàharaõe rà÷iþ kenacidguõitobhaktovà rà÷yaü÷ena rahitoyutobà dçùñastatreùñaü rà÷iü prakalpya tasminnudde÷akàlàpavatkarmaõi kçte yanniùpadyate tena bhajeddaùñamiùñaguõaü phalaü rà÷iþ syàt . tatra dçùñajàtyudàharaõam . yåthàrdhaü satribhàgaü vanavivaragataü ku¤jaràõà¤ca dçùñaü ùaóbhàga÷caiva nadyàü pibati ca salilaü saptamàü÷ena mi÷raþ . padminyà càùñamàü÷aþ svanavamasahitaþ krãóate sànuràgonàgendrohastinãbhistisçbhiranugataþ kà bhavedyåthasaükhyà . nyàsaþ (1/2) (1/6) (1/8) dç÷yam 4 . eùàü savarõane (1/3) (1/7) (1/9) dvàbhyàmapavartitaü (2/3) . (4/21) . (5/36) . punareùàü savarõitànàmaikyaü navabhirapavartitaü (251/252) iùñonaü (1/252) anena 4 dçùñe iùñaguõite bhakte jàtà hastisaükhyà 1008 . aparodàharaõam . amalakamalarà÷estryaü÷apa¤càü÷aùaùñhaistrinayanaharisåryàyena turyeõa càryà . gurupadamatha ùaóbhiþ påjitaü ÷eùapadyai sakalakamalasaükhyàü kùipramàkhyàhi tasya . nyàsaþ 1 3 (1/5) (1/6) (1/4) dç÷yam . 6 . atreùña rà÷im 1 prakalpya pràgvajjàtorà÷iþ . 120 . anyadudàharaõam . hàrastàrastaruõyànidhuvanakalahe mauktikànàü vi÷ãrõobhåmau yàtastribhàgaþ ÷ayanatalagataþ pa¤camàü÷o'sya dçùñaþ . pràptaþ ùaùñhaþ suke÷yà gaõaka! da÷amakaþ saügçhãtaþ priyeõa dçùñaü ùañka¤ca såtre kathaya katipayairmauktikaireùa hàraþ . nyàsaþ (1/3) (1/5) (1/6) (1/10) dç÷yam . 6 . atreùñaü rà÷im 1 prakalpya pràgvajjàtãrà÷iþ 30 . atha ÷eùajàtyudàharaõam . svàrdhaü pràdàtprayàge navalavayugalaü yo'va÷eùàcca kà÷yàü ÷eùàïghriü ÷ulkahetoþ pathi da÷amalavàn ùañ ca ÷eùàdgayàyàm . ÷iùñà niùkatriùaùñirnijagçhamanayà tãrthapànthaþ prayàtastasya dravyapramàõaü vada yadi bhavatà ÷eùajàtiþ ÷rutàsti . nyàsaþ . (1/1) dç÷yam 63 . atra råpam 1 rà÷iü prakalpya (1ü/2) bhàgàn ÷eùàm ÷eùàdapàsya athavà bhàgà(2ü/9) pavàhavidhinà savarõite jàtam . (7/60) (1ü/4) anena 1 iùñaguõite 63 dçùñe . bhakte jàtaü (6ü/10) dravyapramàõam . 540 . idaü vilomasåtreõàpi sidhyati . atha vi÷leùajàtyudàharaõam . %<pa¤càü÷o'likulàtkadambamagamattryaü÷aþ ÷ilãndhraü tayorvi÷leùastriguõomçgàkùi! kuñajaü dolàyamàno'paraþ . kànte! ketakamàlatãparimalapràptaikakàlapriyàdåtàhåtaitastatobhrama ti khe bhçïgo'lisaükhyàü vada . nyàsaþ (1/5) (1/3) (2/5) dç÷yam . 1 . jàtamalikulamànam . 15 . evam anyatràpi>% .

#<iùñakà># strã iùa--takn ñàp iùñakeùãkàmàlànàm pàø niddai÷ànnàta ittvam . (iñ) mçdadinirmite 1 mçtkhaõóabhede yaj¤iye agnicayanàrthe 2 mçdàdinirmite dravyabhede ca ÷ataø bràø tu nirvacanàntaramuktaü yathà . %<yàvadyàvadvaijuhuyàttàvattàvat bhavatãti tadyasmà iùñekamabhavattasmàddheveùñakà>% 6, ., 2, 23 . %<taü devà agnyoràhutibhirabhiùajyan te yàüyàmàhutimajuhavuþ sàsainaü pakveùñakà bhåtvà samapadyata tadyadiùñàt kamabhavattasmàdiùñakàstasmàdagninà iùñakàþ pacantyàhutãrevainàstat kurvanti>% iti ca tatraiva . iùñakàkaraõakàlaprakàràdi kàtyàø ÷rauø 16, 2 kaø dar÷itaü yathà . %<ukhàsambharaõamaùñamyàm>% 1 såø . usvàyàþ sambharaõamukhà sambharaõama tadaùñamyàü bhavati %<aùñakàyàmukhàü sambharatãti (6, 2, 2, 23) ÷ataø bràø vacanàt . ukhà copalakùaõam aùàóhàdyapyatra sambhriyataeva tata÷càntaràle tasyà api prayokçtvam . sampradàyastu phàlgunakçùõàùñamyàm>% karkaþ %<àhavanãyasya purastànmatyà catura÷re ÷vabhre mçtpiõóamavadadhàti bhåmisamam>% 2 såø . %<bhåmisamamanyånànatiriktam>% kaø . %<piõóamapareõa vyadhve valmãkavapàü chidràü nidadhàti>% 3 såø . %<piõóàhavanãyayorvyadhve ardhapathe>% kaø . %<vyadhve piõóàhavanãyayormadhye, vanmãkavapàm upadãkàkçtasya mçccayasya vapàmiva vapàm antaþpuñàü chidràü chidrasaüyuktàm>% saügraø . %<àhavanãyaü dakùiõena trivçnmu¤japa¤càïgãbaddhàstiùñhanti prà¤co'÷vagardabhàjàþ pårvàparà ràsabhomadhye'÷vapårvàþ>% 4 såø . %<àhavanãyasya dakùiõataþ trivçdbhirmu¤jamayãbhiþ pa¤càïgãbhiþ pa¤càïgyo mukharikàþ tàbhirbaddhàstiùñhanti pràïmukhàþ a÷vagardhabhàjàþ pårvàpararãtyà ràsabhomadhye'÷vapårvàþ>% kaø . %<uttarata àhavanãyasyàratnimàtra ubhayatastãkùõà vaiõavã suùiràbhriþ kalmàùyabhàve'kalmàùã pràde÷amàtryaratnimàtrã và>% 5 såø . %<àtantaryàtpa÷ånàmuttarato mà bhådityàhavanãyagrahaõam>% kaø . %<paripàkava÷àtkarburà>% saügraø . %<hiraõmayãmeke>% 6 såø . %<eke àcàryà icchanti, ata÷ca vikalpaþ>% kaø . aùñagçhãtaü juhoti saütatamudgçhõan yu¤jàna iti (11, 1) 7 såø . %<aùñagçhãtamàjyadravyaü saütataü juhoti>% kaø . devasya tveti (11, 3) abhrimàdàya %<hasta àdhàyetyenàmabhimantrayate>% . (11, 11) 8 såø . a÷vaprabhçtãü÷ca pratyçcaü pratårta yu¤jàthàü yoge yoga'iti (11, 12, 14) 9 såø . %<abhimantrayate>% kaø . %<anupaspç÷annutkramayatyenàn pràcaþ pratimantraü pratårvannurvantarikùaü pçthivyàþ sadhasthàditi>% (11, 15, 16) 10 såø . %<agniùu jvalatsu piõóaü gacchantyagniü purãùyamiti>% (11, 16) . (6, 3, 3, 1) ÷ataø bràø 11 såø . %<dakùiõata÷ca pa÷avo yugapat>% 12 såø . %<gacchatàü ca dakùiõataþ pa÷avaþ, uttarata÷ca puruùàþ yugapadgamanaü kurvanti>% kaø . %<anaddhà puruùamãkùate devapitçmanuùyànarthakamagniü purãùyamiti>% . (11, 16) 13 såø . %<yo devàdãnnàvati sa devapitçmanuùyàrthatakaþ>% kaø . %<valmãkavapàmàdàya chidreõa piõóamãkùate'nvagniriti>% (11, 17) 14 såø . dçùñvà nidadhàtyenàm . 15 såø . %<valmãkavapàm>% kaø . %<àgatyetyabhimantrayate'dyam>% (11 28) 16 såø . %<àkramyetyenena (11, 19) piõóamadhiùñhàpayati>% 17 såø . %<enenetya÷vo'bhidhãyate>% kaø dyausta iti (11, 20) pçùñhasyopari pàõiü dhàrayannanupaspç÷annutkràmetyutkràmayati (11, 21) 18 såø . %<a÷vam>% kaø . udakramãdityabhimantrayate (11, 22) 19 kaø . %<a÷vameva>% kaø . %<àhavanãyavat sthàpayati piõóasya>% 20 såø . %<pa÷ån>% kaø upavi÷ya mçdamabhijuhotyà tvà jigharmãti (11, 23) %<vyatiùaktàbhyàmçgbhyàmàhutã (11, 22, 23) sruveõà÷vapade>% 21 såø . %<mçtsaüskàratvàdupavi÷yetyucyate, vyatiùaïga÷ca ekasyàþ pårvàrdha itaràrdhaþ itarayorapyevameva>% kaø . abhryà piõóaü triþ parilikhati pari vàjapatiriti (11, 25 27) bahirbahiruttarayottarayàbhryà piõóaü khanati devasya tveti (11, 28) 22 såø . abhrigrahaõamabhryantaranivçttyartham tathà càha atra sà vaiõavyabhrirutsãdatãti %<(6, 5,4, 3 ÷ataø bràø uttarayà parayà çcà pårvalikhitàdbahibahirbàhyaprade÷e parilikhati>% . kaø %<kçùõàjinamàstãryottaratastasmin puùkaraparõamapàü pçùñhamiti>% (11, 29) 23 såø . %<tasminkçùõàjine>% kaø . vimàrùñyenaddiva iti (11, 29) 24 såø . %<puùkaraparõam>% kaø %<àlabhata ubhe ÷arma ca sthaiti>% (11, 3031) 25 såø . %<ubhe kçùõàjinapuùkaraparõe, ÷akyatvàcca yugapadàlambhanam>% kaø . %<piõóaü purãùyo'sãti (11, 32) .>% 26 såø %<àlabhate>% kaø . %<pàõibhyàü parigçhõotyenaü dakùiõãttaràbhyàü dakùiõaþ sàbhristvàmagnaiti>% (11, 32 38) . ùaóbhiþ sarvaü sakçddhçtvà 27 såø grahaõe mantraþ %<athainaü parigçhõàtãti>% ÷ataø bràø (6, 4, 2, 2) vacanàt kaø iti dvitãyà kaõóikà .
     %<puùkataparõe nidadhàti>% 1 såø . apaþ ÷vabhre'panayatyapo dervàriti (11, 38) 2 såø . %<÷vabhraþ piõóàvañaþ>% kaø . saü taiti (11, 29) và tamapakùipati 3 såø . %<÷vabhraeva>% kaø . %<anàmikayà saüvapati purastàtpa÷càddakùiõata uttarata÷ca>% 4 såø . %<saüvàpa÷càvañe purãùasya>% kaø . %<àstãrõayorantànudgçhõàti sujàta iti>% (11, 40) 5 såø . %<astãrõayoþ kçùõàjinapalà÷aparõayoþ>% kaø . %<bandhanàyobhayoþ pràntàn sarvata årdhvàn karoti>% sagraø . trivçtà mu¤jayoktreõopanahyati vàsoagnaiti . (11, 40) 6 såø . %<udgçhãtànantàn>% kaø . %<uttiùñhati piõóamàdàyodu tiùñheti>% (11, 41) 7 såø . %<årdhvabàhuþ prà¤caü pragçhõàtyårdhva å ùuõa iti>% (11, 42) 8 såø . %<prasàritabàhuþ piõóam>% kaø . %<avahçtyãparinàbhi dhàrayanna÷vaprabhçtãnabhimantrayate sa jàtaþ sthiro mava ÷ivo bhaveti>% . (11, 42, 45) 9 såø . %<avahçtya piõóaü nàbherupari dhàrayan>% kaø . %<dhàrayatyeùàmupari piõóamanuspç÷an praitu vàjã vçùàgnimitya÷vakharayoþ>% (11, 46) 10 såø . %<eùàü pa÷ånàmupari piõóamanupaspç÷an dhàrayati praitu vàjãtya÷vasya, vçùàgnimiti kharasya>% kaø . %<agna àyàhãtyàhçtya (11, 46) kharàcchàgasyartaü satyamityànidhànàt>% (11, 47) 11 såø . %<dhàrayatyanupaspç÷anneva>% kaø . %<àyantyàvartya pa÷ånajaþ purastàdràsabho madhye>% 12 såø . %<svasthànasthitànàmevàvçttiþ>% kaø . %<anaddhà puruùamãkùate pårvavadagniü purãùyamiti>% . (11, 47) 13 såø . %<ananyàrthatvàt pårvavacchabdenàgniùu prajvalatsvityucyate (2, 11)>% kaø . %<uttarata àhavanãyasyoddhatàvokùite sikatopakãrõe parivçte pràgdvàre nidadhàtyoùadhaya iti>% (11, 47, 48) 14 såø . %<vi pàjaseti>% (11, 49) pramucyainamajalomànyàdàya pràgudãcaþ pa÷ånutsçjati 15 såø . %<pramucya piõóamajalomàni gçhãtvà pràgudãcãü di÷aü prati pa÷ånutsçjati>% kaø . %<àpo hi ùñheti (11, 50) parõakaùàyaprakvamudakamàsi¤cati piõóe>% 16 såø . %<parõakaùàyaü palà÷akaùàyam>% kaø . palà÷atvagbhiþkvathitamudakaü palà÷akaùàyapakvam saügraø . %<phenaü ca tåõoü tataþ kçtvà>% 17 såø . %<tata evodakàt pårvataraü phenaü kçtvodakamàsi¤cati ca÷abdàtphenam>% kaø . %<ajalomabhiþ saüsçjati mitraþ saüsçjyeti (11, 53)>% 18 såø . %<piõóam>% . %<÷arkaràyorasà÷macårõai÷ca rudràþ saüsçjyeti (11, 54)>% 19 såø . %<÷arkarà prasiddhà ayoraso lohasiïghàõaþ kãña iti yaþ prasiddhaþ a÷macårõaþ pàùàõacårõaþ ca÷abdàdetaiþ piõóaü saüsçjati>% kaø . %<÷arkaràþ såkùmakandukàþ athoraso loharaso yastàpyamànàllohàtpçthagbhavatãti kãña iti loke prasiddhaþ a÷mà dçóhapàùàõaþ teùàü cårõaiþ saüsçjati>% saügraø . %<saüsçùñàmiti>% (11, 55, 57) saüvauti 20 såø . %<piõóaü mi÷rayati àóvàlayatãtyarthaþ>% kaø . %<aùàóhàü karãti mahiùã prathamavinnà tadàkhyà>% 21 såø . %<aùàóhàkhyàmiùñakàü mahiùã karoti . mahiùã÷abdasyànyatràprasiddhatvàdàha prathamavinnà tadàkhyà>% %<taddhaiva mahiùãti>% bràø (6, 5, 2, 1) kaø . %<bhàryàõàü madhye prathamaü labdhà prathamapariõãtà yà strã sà tadàkhyà>% saügraø . %<yajamànapàdamàtrãü tryàlikhitàm>% 22 såø . %<mahiùãpàdamàtrã mà bhåditi yajamànagrahaõam>% kaø . %<triùu sthàneùu likhitàm>% saügraø . yajamàna ukhàü karoti mçdamàdàya makhasya ÷ira iti (11, 57) 23 såø . %<mçdàdàne mantraþ>% kaø . %<pràde÷amàtrãü tiryagårdhvàü ca>% 24 såø . %<tiryagàyàmapramàõe vistàrapramàõe ca>% kaø . %<pa¤capràde÷àmiùumàtrãü và tiryakpa¤capa÷au>% 25 såø . %<årdhvaü tu pràde÷amàtryeva pa¤capa÷àvapi>% kaø . %<basavastveti (11, 58) prathayati>% 26 såø . %<àttaü piõóam>% kaø . %<antànunnãya sarvataþ prathamaü dhàtumàdadhàti rudràstveti>% (11, 58) 27 såø %<dhàtu÷abdànmçtprakùepa eva>% kaø . %<prathitasya talapràntànunnãya årdhvàn gamayati, dhàtuü prathamapiõóikàm>% saügraø . %<saülipya ÷lakùõàü kçtvottaramàdityàstveti>% (11, 58) 28 såø . %<saülipya ÷ithilayà mçdà saülipya vàriõà saü÷lakùõàü sukumàràü kçtvà>% saügraø . %<vi÷ve tveti (11, 58) samãkaroti>% 29 såø . (6, 5, 2, 3) ÷ataø bràø . %<vitçtãyauttare vartiü sarvataþ karotyadityai ràsneti (11, 59) 30 såø . ukhàyà årdhvapramàõasyottare vitçtãye upari vartamàne tçtãye bhàge sarvataþ sarvàsu dikùu mçõmayãü vartiü vçttyàkàràü ràsnàü (kà¤cã guõasthànãyàm) karoti>% kaø . %<årdhvàståùõãü pratida÷aü>% 31 såø . %<vartãþ karoti catasro'paràvartiü pràptàþ>% 32 såø . ukhà÷abdasyàkçtivacanatvàdvçttaivokhà bhavati kaø . %<sarvàsu dikùu pàr÷vamadhye bàhyaprade÷a aparà÷casasro vçttãrårdhvàstårùõo karoti kimpramàõàþ målata àrabhya vçttiü pràptàþ tira÷cã ràsnàü yàvaduccàþ>% saügraø iti 3 kaõóikà
     %<stanànivàgreùånnayati>% 1 såø . %<årdhvavartãnàmekaikasyàþ>% kaø . %<àsàü catasçõàü vçttãnàmagreùu tira÷cyà vçtterupari stanàniva stanasadç÷ànmçdavayavànunnayati>% saügraø . %<dvistanàmaùñastanàmeke>% 2 såø . tàü haike dvistanàmaùñastanàmiti (6, 5, 2, 12) ÷ruteþ dvistanapakùaekasminneva vartyagre kriyate aùñastanapakùe ddhau dvàviti kaø . %<bilaü gçhõàtyaditiùñaiti>% (11, 52) 3 såø . %<mukhe gçhõàtãtyarthaþ>% kaø . %<kçtvàyeti (11, 52) nidadhàti ukhàm>% 4 såø . %<tisraeke>% 5 såø . %<ukhàþ kurvanti>% (6, 5, 2, 12) ÷aø bràø . %<tathà ca mçtpriõóagrahaõàdyekaikà nidhànàntà kriyate>% kaø . %<iùñakàstu tisro vi÷vajyotiùaþ pçthaglakùaõàstryàlikhitàþ>% 6 såø . %<tu÷abda÷càrthe ca÷abdàdyajamàna eva tisra iùñakàþ vi÷vajyãtiþsaj¤akàþ pçthaglakùaõàþ karoti lakùaõakaraõaü ca prathamàdvitãyàpraj¤aptyatyarthamevopaghànaü yathà syàditi>% kaø . %<mçdamupa÷ayàü nidadhàti>% 7 såø . %<ukhàü kriyamàõàmupa÷etaityupa÷ayà tàü mçdamatiricyamànàü nidadhàti kàryàrtham>% kaø . %<ava÷iùñàü mçdamupa÷ayasaj¤àü>% nidadhàti saügraø . saptabhira÷va÷akçdbhirukhàü dhåpayati dakùiõàgnyàdãptairekaikena vasavastveti (11, 60) pratimantram 8 såø . %<÷akçdbhira÷valeõóaiþ>% saügraø . abhryà ÷vabhraü catura÷raü khanatyaditiùñveti (11, 61) 9 såø . %<abhri÷ca pårvoktaiva prakçtatvàt atra sà vaiõavyabhrirutsãdatãti (6, 5, 4, 3) ÷aø bràø vacanàt>% kaø . %<÷rapaõamàstãrya yathàkçtamavadadhàti>% 10 såø . ÷vabhre, yenaiva krameõa kçtà aùàóhàdyàþ ukhàyàü tu vi÷eùaþ, %<debànàü tvetyukhàü (11, 61) nyubjàm>% 11 såø . %<avadadhàti>% kaø . ÷rapaõenàvacchàdya dakùiõàgninàdãpayati dhiùaõàstveti (11, 61) 12 såø . %<nirmanthyena và dhåpana÷rapaõe>% 13 såø . %<kartavye>% kaø . %<varutrãùñvetãkùamàõo (11, 61) japati>% 14 såø . %<ukhàbhãkùamàõaþ>% kaø . àcarati mitrasyeti (11, 62) 15 såø . %<àcaraõaü ca ÷rapaõaprakùepaþ>% kaø . aùàóhàdãnàmadhastàdupariùñàcca punaþ ÷rapaõaü prakùipati saügraø %<yàvaddhàcaret>% 16 såø . %<yàvadbhiþ prakàraiþ ÷rapaõaü prakùipettàvaddhànenaiva mantreõàcaret>% saügraø . %<divaiva pradahanoddharaõe>% 17 såø . %<kartavye>% (6, 5, 4, 10) ÷aø bràø . %<pradahanaü pacanam uddharaõaü bahirsiùkà÷anam>% saügraø . %<udvapati ÷rapaõam>% 18 såø . %<padàrthatayà>% kaø . %<bhasmasàdbhåtaü paràkaroti>% saügraø . devastvetyukhàm 19 såø (11, 23) . %<udvapati>% kaø . uttànàü karotyavyathamàneti (11, 63) 20 såø . %<udyacchatyukhàm>% (11, 64) 21 saø . %<årdhvaü yacchati>% kaø . %<parigçhya pàtre karoti mitraitàü taiti>% (11, 64, 22 måø . %<ajàpayasàvasi¤cati vasavastveti>% (11, 65) pratimantram 23 såø . %<ukhàm . tritvapakùe ca uttànakaraõàdyekaikà ajàpasàvasekàntà kartavyà>% kaø . %<iùñakàkiyàtastryàlikhitànàm>% 24 såø . %<ata årdhvamiùñakàstryàlikhitàþ kriyante>% kaø . %<aparimitàlikhità vottarayoþ>% 25 såø . dvitãyàcaturthyoþ kuta etat te hi prakçtyàmnàyate %<raso haite citã aparimita u vai rasa iti>% (8, 7, 2, 17), ÷aø vràø . %<ata÷ca vikalpo'yam>% kaø . %<pårvavadagniþ pàke>% 26 såø . %<iùñakànàü pàke bhavati nirmanthyo dakùiõàgnirvà>% kaø phàlgunàmàvàsyàyàü dãkùàmuktvà kçtya÷eùaü tatràha . %<daõóocchrayaõàntaü kçtvàdhvaryuyajamànayoranyatara ukhàmàhavanãye'dhi÷rayati mu¤jakulàya÷aõakulàyàvastãrõàm antare÷aõàü mà su bhitthà iti (11, 68) tiùñhannudaïpràï>% 31 såø . daõóãcchrayaõàntamàdhvarikaü karma kçtvà ukhàmàhavanãye'dhi÷rayati, sà ca mu¤jakulàyàvastãrõà bhavati antare÷aõà . pràgudãcãü di÷amabhimukhaþ . adhikàrasupajãvannàha kaø %<rukmapratimocanaviùõu kramavàtsapreùuca>% 32 såø pràgudãcãü di÷amabhimukho bhavati kaø %<agnàvàråóhetrayoda÷àsyàü pràde÷amàtrãþ samidhaàdadhàti>% 33 såø . %<ukhàyàmagnàvàråóhe trayoda÷a samidhaàdadhàti, pràde÷amàtrãgrahaõaü ca ÷iùñànusmaraõapraj¤aptyartham>% kaø . %<anàrohatyaïgàrànopyaike>% 34 såø . anàrohatyagnàvukhàyàm aïgàrànopyaike samidàdhànaü kurvanti kaø . tà idànãmàha, %<ghçtonnàü kàrmukãü drvanna iti>% (11, 70) 35 såø . %<àdadhàti, kçmuko dhamanaþ tadãyà kàrbhukã>% kaø . vaikaïkatãü parasyà iti (11, 71) 36 såø . %<audumbarãü paramasyà iti>% (11, 72) 37 såø . %<apara÷uvçkõàü yadagnaiti>% (11, 73) 38 såø . %<yà para÷unà na chinnà>% kaø . %<akuñhàracchinnàm>% saügraø . %<adhaþ÷ayàü yadattãti>% (11, 74) 39 såø . %<bhåmisaülagnà yà sadà råóhà bhavati>% saügraø . %<pàlà÷ãþ pratyçcamaharahariti>% (11, 75) . 40 såø . %<àdadhàti athaitàþ pàlà÷yo bhavantoti (6, 6, 3, 7) ÷aø brà vacanàt, evaü càpara÷uvçkõà adhaþ÷ayà caudumbaryàveva bhavataþ jàtyantaràdidhànàt>% aø . %<upottamàü kùatriyasyecchan>% 41 såø . %<uttamàyàþ samãpe upottamà ddhàda÷ã, tàü kùatriyasya yajamànasyecchayàdadhàti anyasya kùatriyapurohitavyatiriktasya ubhe upottamottame icchayàdhãyete, evaü hi ÷råyate>% ÷aø bràø (6, 6, 3, 12) kaø . %<evaü ca mati, uttamàü purohitasya>% 42 såø . %<icchayàdadhàti>% kaø . %<uttamàm bàhåiti>% (11, 82) saügraø . %<anyasyobhe>% 43 såø . %<anyakùatriyasvàpurohitasya ca ekàda÷a bhavanti trayoda÷a và>% kaø . %<kùatriyapurohitavyatiriktasya dvàda÷ãtrayoda÷yàvicchayà bhavataþ>% saügraø %<svàhàkàraþ sarvàsåkhàyàm>% 44 såø . %<ukhàyàmàdhãyamànàsu samitsu, ato'nyatràpi svàhàkàro bhavati sarvàsvityabhidhànàt>% kaø . %<ukhàyàü sarvàsu samitsu svàhàkàro bhavati>% saügraø . %<audgrabhaõàdi daõóàntamatraike>% 45 såø . %<evaü sati pràgaudgrabhaõahomàdukhàdhi÷rayaõàdi>% tànyu haikaukhàyàmevaitànyaudgrabhaõàni juhvatãti vacanàt (6, 6, 1, 22) kaø . %<atràvasare>% saügraø iti 4 kaõóikà .
     %<yajamànaþ kaõñhe rukmaü pratimu¤cate parimaõóalamekaviü÷atipiõóaü kçùõàjinaniùyåtaü lomasu ÷uklakçùõeùu ÷aõasåtre trivçtyotamuparinàbhi bahiùpiõóaü dç÷àno rukma iti>% (12, 1) . %<rukmaü hi prakçtya sarvamevaitacchåyate (6, 6, 1, 2), yajamànagrahaõàcca svayameva yajasànaþ pratimu¤cate, dvàda÷àhe ca sarve yajamànàþ pratimu¤caiyuþ ata årdhvamiõóvàdyanvàrambhaþ evaü hi sarvaiþ kçtaü bhavati>% kaø . %<parimaõóalaü vartulam, ekaviü÷atipiõóam piõóaü nirbàdham nirbàdhyante unnatàþ niþkà÷yante unnatàþ syaråpàdbahirniþsçtà bhavanti, kçùõàjina ÷uklakçùõeùu lomasu niùyåtaü nitaràü syåtam, punaþ kãdç÷am triguõe trivçti ÷aõamaye såtre otaü protam tathà upa rinàbhi, punaþ bahiùpiõóaü bahirnirbàdham>% saügraø . %<iõóva÷ikyàsandãùuümu¤jarajjvavastrivçto mçddigdhàþ>% 2 såø ukhà yàbhyàü gçhyate tau iõóvau, ÷ikyaü pratiddham, àsandã ca . anuraktà rajjvavo mçddigdhà bhavanti kaø . %<mçddigdhàþ kardamaliptàþ>% saügraø . %<parimaõóalàbhyàmiõóvàbhyàmukhàü parigçhõàti naktoùàseti>% (12, 2) 3 såø . %<harati àvàkùàmeti>% (12, 2) 4 såø . %<tàmevokhàm>% kaø . àhavanãyasya purastàdudgàtràsandãvadàsandyàü cadura÷ràïgyàü ÷ikyavatyàü nidadhàti devà agnimiti (12, 2) 5 såø . %<udgàtràsandãvaditi pràde÷apàdã gamyate>% (13, 4, 2) kaø . sà ca caturaïgã saha pàdaiþ, tasyàü ÷ikyavatyàmàsandyà ca, nidadhàti ukhàm kaø . %<÷ikyapà÷aü pratimu¤cate ùaóudyàmaü vi÷và råpàõãti>% (12, 3) 6 suø %<grãvàyàm>% kaø . %<sa÷ikyaü prà¤caü pragçhõàti suparõo'sãti>% (12, 4) piõóavat 7 såø . saha ÷ikyena prà¤camagniü pragçhõàti, piõóavadityårdhvabàhuþ (3, 9) . %<dhàraõaü ca>% 8 såø . %<piõóavadeva uparinàbhi>% kaø . atra dvàbhyàmaïkàbhyàü ÷uklayajurvedasyàdhyàyàdi, tribhiraïkaiþ kàtyàyana÷rautasåtrasyàdhyayakaõóhikàdi . caturbhiraïkaiþ ÷atapathabràhmaõasyàdhyàyàdi j¤eyaü tena tattatpratãkamàtragçhãtamantrasåtràdi tattatsthàne dç÷yam vistarastu ÷ataø bràø 6 aø dç÷yà . laukikeùñaracitapràcãràdau iùñakàghanaphalena iùñakàsaükhyàj¤ànopàyo dar÷itolãlàø yathà %<citau karaõaråtraü sàrdhavçttam . ucchrayeõa guõitaü citeþ kila kùetrasambhavaphalaü ghanaü bhavet . iùñakàghanahçte ghane citeriùñakàparimiti÷ca labhyate .. iùñalocchrayahçducchriti÷citeþ syuþstarà÷ca dçùadàü citerapi .. udàharaõam . aùñàda÷àïgulaü dairghyaü vistàro dvàda÷àïgulaþ . ucchritistryaïgulà yàsàmiùñakàstà÷citau kila .. yadvistçtiþ pa¤cakaràùñahastaü dairghyaü ca yasyàü trikarocchriti÷ca . tasyàü citau kiü phalamiùñakànàü saïkhyà ca kà bråhi kati starà÷ca .. iùñakàyàþ ghanahastamànam (3/36) citeþ kùetraphalam 40 . ucchrayeõa 3 guõitaü citerghanaphalam 120 . yathoktakaraõe labdhà iùñakà saïkhyà 2560 . starasaïkhyà 24 . evaü pàùàõacaye'pi>% 'vyàsàt ùoóa÷abhàgaþ sarveùàü sadmanàü bhavati bhittiþ . pakveùñakàkçtànàü dàrukçtànàü ca sa vikalpaþ . vçhaø saø . %<neùñakàracite pitén saütarpayet>% ÷aïkhaliø . %<mçõmayàt koñiguõita phalaü syàddàrubhiþ kçtàt . koñikoñiguõaü puõyaü phalaü syàdiùñakàmaye>% mañhaø taø puø . vàstuyàge %<àkà÷apade>% iùñakàropàcàraþ vàstu yàga÷abde dç÷yaþ .

#<iùñakàcayana># naø iùñakayà'gne÷cayanam . iùñakayà agne÷cayane tatprakàraþ kàtyàø ÷rauø såø . %<etayà vikçtyàbhimantrye ke'nyacitaü cinvanti droõacidrathacakracitkaïkacitpraugacidubhayataþpraugaþ samuhya purãùaþ>% 16, 5, 9 . ete hyagnivi÷eùàþ tadàkàràü÷cinvantyeke eke suparõacitam viliïgatvàdasyà vikçteragnyantareùvapràptirmà bhådityucyate evaü hi ÷råyate %<taü haikaetaya vikçtyàbhimantryànyàü citiü cinvantãti>% (6, 7, 2, 8 ÷ataø brà0) kaø . %<vikçtyà etayà çcà anyacitaü ùaddhvivadhamanyamagniü cinvanti tamevàha droõacidityàdi>% saügraø . %<samuhya purãùe pratidi÷a purãùàharaõam>% 10 såø . pratidi÷aü purãùamàhçtyàhçtya tenaiva cayanam kaø . %<viùõukramàn kramate viùõoriti>% (12, 5 yaju0) %<pratimantramagnyudgrabhaõaü ca tasmiüstasmin>% 11 såø . %<tasmin kramaõe>% kaø . %<akrama÷caturthe>% 12 såø . %<udgrahaõaü tu bhavatyeva>% kaø . di÷o vãkùate di÷o'nuvikramasveti (12, 5) 13 såø %<pratidi÷aü mantraþ>% kaø . %<piõóavatpràguda¤caü pragçhõàtyakrandadagniriti>% (12, 6) 14 såø . piõóavadityårdhvabàhuþ (3, 8) kaø . %<avarohatyagne'bhyàvartinniti>% (12, 7) 15 såø %<pratyavarohatyagnim yàvatkçtya årdhvo'varohatãti>% (6, 7, 3, 6) %<÷rutestadvatpratyavarohaõam>% karkaþ . %<uparinàbhi dhàrayannà tvàhàrùamityabhimantrayate>% (12, 11) 16 såø . %<agnis>% kaø . %<pà÷à unmucyoduttamamiti>% (12, 12) %<piõóavatpràgdakùiõà pragçhõàtyagre vçhanniti>% (12, 13) 17 såø . %<avaharati haüsaþ ÷uciùaditi>% (12, 14) . 18 såø . %<àsandyàü karoti vçhaditi>% (12, 14) 19 såø . %<upatiùñhate sãda tvamiti>% (12, 15) 20 såø . %<vàtsapreõa ca divasparãtyekàda÷abhiþ>% (12, 18, 28) 21 såø . %<upatiùñhate>% kaø . %<anuvàkenaike>% (12, 18, 29) 22 såø . %<upatiùñhante>% kaø . %<atra dãkùito'yamiti>% 23 såø . asminnavasare dãkùito'yamityàha (7, 4, 11) %<daõóàtte hyukhàdhi÷rapaõàdyuktam ataþ pràkçtànuvçttyarthamidamucyate>% kaø . %<àvçttirataþ saüvatsaram>% 24 såø . %<ata årdhvaü yaducyate tat saüvatsaraü yàvadàvartate>% kaø . %<ata årdhvaü yatkarmocyate bhasmodvapanàdi tasya saüvatsaraü yàvadàvçttirbhavati>% saügraø . 5 kaõóikà
     %<ukhàyà bhasmodvapanamastamite pàtre>% 1 såø . %<tacca pràgvàgvisargàt>% %<bhasmodupya vàcaü visçjata>% iti ÷ruteþ (6, 7, 4, 14) kaø . %<bhasmodvapanaü bhasmoddharaõam>% saügraø . %<vàcaü visçjya samidàdhànaü ràtrãü ràtrãmaprayàvamiti>% (11, 75) 2 såø . %<evamudite bhasmodvapanàdi>% 3 såø . %<kartavyam ayaü tu vi÷eùaþ>% kaø . %<aharaharityàdhànam>% (11, 35) 4 såø . %<viùõukramavàtsapre càharvyatyàsamudite sabhidhamàdhàya>% 5 såø . %<aharvyatyàsena kartavye>% kaø %<asmindine viùõukramàþ uttarasminvàtsapram evaü yàvaddãkùaü kartavyam>% saügraø . %<rukmapratimocanàdi pràgvàtsapràdviùõukramàþ>% 6 såø . %<tayorvibhàgamàha . sàgnike kratau saüvatsaraü dãkùà àmnàtàþ saüvatsaramityupakramya cinvãteti (10, 2, 6, 9) pavitre ttatasro dãkùà àmnàtàþ pavitra÷caturdãkùa iti (15, 1, 4) tatràgnau sati cintyate kimagninimittà dãkùà bhavantu uta saumikya iti ubhayaü caitaccaritàrtham pavitràdbahiràgnikya÷caritàrthàþ anagnike ca pavitre saumikya iti tena sàgnimati pavitraü kathaü bhavatviti niyamakàraõàbhàvàdaniyame pràpta àha>% kaø %<somàvirodhena và tatpradhànyàt>% 7 såø . %<somasya pradhànabhåtatvàt tadãyà eva dãkùà bhavanti>% kaø %<somayàgenàvirodhaþ somàviroghaþ tenàvirodhenaiva dãkùà bhavati vàvaghàraõe kutaþ tatpradhànyàt somasya pràdhànyàt agne÷ca tadaïgatvàt tena dvàda÷àhe vàjapeye dvàda÷a saptada÷a và bhavanti nàgniprayuktasaüvatsaradãkùàþ>% saügraø . nyajya samidhaü vrate pratte--pratte'nnapataityàdhànam . (11, 83) 8 såø %<ukhye'gnau yajamànaþ karoti>% saügraø . %<saüvatsarabhçtino'saüvatsarabhçte'pi>% 9 såø . pårvaü kasmiü÷cidyaj¤e sàgnike yenaikavàraü saüvatsaramukhyo'gnirbhçto bhavati sa saüvatsarabhçtã tasyàsaübhçte'pyukhye'gnau cayanaü bhavati (9, 5, 1, 65) saügraø %<saüvatsaraü soùyataþ>% 10 såø . saüvatsaramabhiùavaü kariùyataþ asaüvatsarabhçte'pi carthanaü bhavati (9, 5, 1 66) kaø . %<saüvatsaràhitàgneþ>% 11 såø . %<asaüvatsarabhçte'pi cayanamiùyate>% (9, 6, 1, 67) kaø . %<jàtasya ca>% 12 såø . %<saüvatsare jàtasya ca asaüvatsarabhçte'pi cayanaü bhavati>% (9, 5, 1, 68) kaø . %<garbhàdhànadinàdàrabhya saüvatsare pårõe'tote và yo jàtastasya bhavati>% saügraø . %<ùàõmàsyamantyam>% 13 såø . antyaü jaghanyamidaü pakùàntaram ùaõmàsànukhyabharaõaü kçtvàgni÷cãyata iti (9, 5, 1, 63) kaø . %<ùàõmàsyaü ùaõmàsànukhyamagniü bhçtvà cayanaü bhavati>% saügraø . %<acayanaü và parasmai>% 14 såø . cayanaü veti vikalpaþ evaü hi ÷råyate (9, 5, 2, 12) trayo ha vai ityupakramya parasmai karotãti nindàrthavàdaþ pratiùedhàrthaþ tasmàdapyevaüvit kàmaü parasmà agniü cinuyàditi 9, 5, 2, 3, pratiprasavaþ ataþ pratiùedhapratiprasavàbhyàüvikalpaþ saügraø . pràganaþ kçtvokhyasyottarataþ samidàdhànaü samidhàgnimiti (12, 60) 15 såø . %<ukhyapurataþ pràïmukhamanaþ kçtvokhyaeva samidàdhànam>% kaø . %<sàsandãkamudyamyodutveti (12, 61) dakùiõato'nasi karoti>% 16 såø . %<sàsandãkamukhyamudu tvetyutkùipyànaso dakùiõato'vasthito'nasi karoti>% karkaþ . %<sthàlyàü gàrhapatyaü pa÷càt>% 17 såø . %<anasi karoti dakùiõàgniü ca vitçtãye karoti>% kaø . %<anaóvàhau yuktvà predagna iti (19, 39) pràï yàtvà yathàrtham>% 18 såø . %<gacchet>% kaø . %<àrohet pàr÷vato gacchet>% 19 såø . %<yajamànaþ saüskàràt>% kaø . %<akùekharjatyakrandadagniriti (11, 33) japati>% 20 såø . %<kharjanaü ca ÷abdakaraõam>% kaø . vàse'vaharatyuddhatàvokùitauttarataþ samidàdhànaü pra--pràyamiti (12, 34) 21 såø . %<yatra vàsastatraivàvaharaõam na pràgvasateþ evaü hyàha (6, 8, 1, 12) sa yadi puràvasatyai vimu¤cetànasyevàgniþ syàditi>% vasatyàü tu uttarato'gnãnavatàrya samidàdhànaü %<pra--pràyamiti>% . uddhatàvokùitagrahaõaü ca parisamåhanàdyupasaügrahàrthamapi smàrtaü hyetadanådyate (6, 4, 4, 18) udvate và'avokùite'gnimàdadhàtãti evaü ca sati tadapacàre smàrtaü pràya÷cittam kaø . %<vàsàrthe rathe uttarasyàü di÷i agnimavatàrayati>% saügraø . %<vanãvàhanametaddãkùàsu yadecchet>% 22 såø . %<vanãvàhanamiti>% saüj¤àsya karmaõaþ sà ca saüvyavahàràrthà %<årdhvaü vanãvàhanàditi>% (25 så0) tacca dãkùàsu kartavyam . yadecchopajàyate mahàvãrakaraõayåpacchedanavanãvàhanàni dãkùàsu kriyante kramastu naiùàm pàñhàbhàvàt kaø %<apsåkhyabhasmàvapanaü krayaõãyàdau>% 23 såø . ukhyabhasmàvapanamapsu kartavyam àdau krayaõãyasyàhnaþ kaø . %<anyatra cecchan>% 24 såø . %<karoti>% kaø . %<årdhvaü vanãvàhanàt kramayogàt>% 25 såø . anyatrecchayàkurvan vanãvàhanàdårdhvaü karoti mantràõàü pàñhakramayogàt kaø . %<vanãvàhanàdårdhvaü somakrayadine àdau anyatra dãkùà bhasmàvapanam . kutaþ kramayogàt pårvaü vanãvàhanamantràþ pa÷càdbhasmàpo'bhyaharaõasya>% saügraø palà÷apuñenàpo devãrityekayà (12, 35) 26 såø . %<palà÷apuñena bhasma gçhãtvàpsvàvapati>% kaø . %<tatodvàbhyàm>% (12, 36--37) 27 såø . %<puna÷càvapati dvàbhyàmçgbhyàm>% kaø . %<àdyàbhyàü (12, 65--36) và pårvam>% 28 såø . %<pårvamàvapanaü dvàbhyàmçgbhyàm tata ekayarcà>% và÷abdo vikalpàrthaþ tuülya÷rutitvàt kaø . anàmikayà pràstàdàdatte prasadyeti (12, 38--41) 29 såø . %<pràstàdbhaüsmanaþ kiyadapyanàbhikayàdatte>% (6, 8, 2, 7) . %<pràsyokhàmupatiùñhate bodhà maiti>% (12, 42) 30 såø . %<yattadàttaü bhasma tatpràsya>% kaø . %<pràya÷cittiü samidhopahatya>% 31 såø . 6 kaõóikà . %<àjyaü vi÷vakarbhakhaiti (12, 43) juhoti>% 1 såø . pràya÷cittirityasya homasya saüj¤à upapårva÷ca hantirgrahaõàrtho dçùño'nyatràpi %<athastrucopahatyàjyamiti (3, 4, 1, 25)>% kaø . %<samidhà karaõabhåtayà sruksthànãyaõà upahatya gçhãtvà>% saügraø . %<utthàya dadhàti samidhaü punastveti (12, 44) 2 såø . utthànagrahaõaü ca pratipattitvàt guõàrthaü ceti . naimittikànyatraiva prakaraõe pañhyante tadarthamàha>% kaø %<gàrhapratye'nugate nirmathya>% 3 såø . %<àdadhàti manthanaü pràptatvàdavàcyam ucyate pràya÷cittàrtham>% . %<pràjahite upa÷ànte mathitvà pràya÷cittã karoti>% saügraø . %<sutyàvàhanãye sàükà÷inena hçtvàþ>% 4 såø . %<sutyàsu vartamànàsu àhavanãye'nugate sàükà÷inena hçtvà tamàdadhàti>% sàükà÷ina÷abdaþ praguõameva hçtvetyarthakaþ etaccocyate pårvavatpraõayanaü mà bhåditi kaø . %<àhavanãye 'tipraõãte'nugate sàükà÷inena hçtvà çjunà sadohavirdhànamadhyamàrgeõaiva hçtvà>% saügraø . %<àgnãdhrãyamuttareõa sadaþ>% 5 såø . %<hçtvà nidadhàti uttareõa sado hçtvetãdhmavyudàsàrthaþ>% kaø . àgnidhrãyamagnimanugataü sadasa uttareõaiva hçtvà saügraø . %<pravç¤jyàdàvçtokhye>% 6 såø . ukhye cànugate pårvavatpravç¤jyàt ayaü tu vi÷eùaþ àvçtà àvçdgrahaõaü ca mantranivçttyartham . %<etayaivàvçtànupaharan yajuriti (6, 6, 4, 9) ÷ruteþ>% kaø . %<ukhye'gnàvanugate gàrhapatyàdàhavanãyamanvagnirityàhçtya (11, 17) samitamityupasthàya (12, 57) àvçtà mantrarahitakiyàmàtreõa pårvavadukhàü pravç¤jyàt ukhàmàhavanãye'dhi÷rityokhyamagnimutpàdayet>% saügraø . %<adhvarapràya÷cittaü ca sarveùu yathàkàlaü pårvàü--pårvàm>% 7 såø . adhvarapràya÷cittiü ca karoti sarveùu nimitteùu tàü ca pårvàm pårvàü ca÷abdàdàgnikãü ca . sarvagrahaõaü ca bhasmàpo'bhyavaharaõàrtham . (2 3) tatràpi hi vidhãyete (6, 8, 2, 11) ubhe pràya÷cittã %<karotiye evàgnàvanugate iti>% yathàkàlamiti càdhvarapràya÷cittyarthamucyate àgnikã tu vi÷vakamaõaityeva kaø %<sarveùu pårvokteùvagnyanugameùu yathàkàlaü parameùñhyàdikàlàhutiü (26, 6, 1) påvàü pårvàü juhuyàt ÷càdagnipràya÷cittim cakàràt>% saügraø %<ukhàbhedane navasthàlyàü mahàmukhyàmukhàkapàlamavadhàyàvapati>% 8 såø . yadyeùokhàbhidyeteti (6, 6, 4, 8) prakçtya sarvamidamàmnàtam etaccekokhàpakùe bhavati . tritvapakùe tu dvayorevaikasyàmàvapanam (6, 5, 2, 22) kaø . %<ukhopa÷aye piùñvà mçdà sahokhàü karotyàvçtà>% 9 såø . %<ukhàkhaõóamekamukhàyàü prakùiptam dvitãyamupa÷ayayà saha--piùñvà, àvçtà mantramarjam, àvçcchabdena kriyàmàtramucyate tathà coktam (6, 6, 4, 2) etayaivàvçtànupaharan yajuriti>% kaø . %<àvçtà mantrarahitetikartavyatayà>% saügraø . pakvàyàmàvapati kapàlaü ca 10 såø . %<pakvàyàmukhàyàm agniü kapàlaü ca>% kaø . %<ukhopa÷aye piùñvà saüsçjya nidadhàti>% 11 såø . %<ukhàkapàlamupa÷ayàü ca piùñvà saüsçjya sthàpayati>% kaø .
     idànãü cayanaprakàramàha . abhyàtmaü cayanamupavi÷ya 12 såø . %<àtmanaàbhimukhyena cayanaü kartavyam na paràgiti, tathà ca nairçtãùu vacanàtparàkcayanamuktam (7, 2, 1, 13) . aparo vi÷eùaþ>% %<savyabàhumantaraü kçtvottaralakùaõàbhiriùñakàbhiþ>% 13 såø . %<cetavyaþ>% kaø . nitye sàdanasådadohasàupadhànàduttare tayà devatayà tà asyeti (12, 53, 55,) 14 såø . %<sarvàsviùñakàsu ete nitye bhavataþ tayà devatayeti sàdanam tà asyeti sådadohasàdhivadanam>% kaø . %<avi÷eùopade÷àt>% 15 såø . %<avi÷eùeõa hyanàrabhya ka¤cidiùñakàvi÷eùamete ÷råyete>% kaø . %<vi÷eùamanupàdàya sàmànyena tayorupade÷àt vidhànàt>% saügraø . %<anàmnàtapratiùedhàcca>% 16 såø . %<yatra nairçtyàdiùu nàmnàyete nitye saühitàyàü na pañhyete tatràpi pratiùedhaþ ÷råyate (7, 1, 1, 14) sàdanasådadohasàdhivadatãti>% %<ataþ pratiùedhàt sarvatràpyete bhavataþ>% saügraø . %<ekanodanàsvekade÷àsu tantreõa>% 17 såø . ekanodanà apasyà vapasyà ityevamàdi, ekanodanà api yadyekade÷à bhavanti, yathà tàsàmeva de÷abhedaþ apasyàþ pa¤capa¤cànåkànteùviti (17, 6, 2) ata÷ca pratyanåkaü nitye, de÷abhede tvasati tantreõeti kaø . %<ekanodanà ekaü vidhivàkyaü yàsàü tàþ . eko de÷a ekamupadhànasthànaü yàsàü tàþ tatra tantreõa nitye bhavataþ>% saügraø . %<àtmani yajuùmatãþ>% 18 såø . %<iùñakà upadadhàti na pakùapucchayoþ>% kaø (8, 7, 2, 3) . lokampçõàsu da÷asu da÷asu mantro lokaü pçõeti (12, 54) . (9, 1, 212) 19 såø . %<àsàdanaü ca>% 20 såø . lokaü pçõànàm, sådadohasàghivadanaü tu bhavati apratiùiddhatvàt kaø . %<praticiti dve--dve upadhàya>% 21 såø . lokaü pçõàmantravacanam, punarda÷asu--da÷asu . %<prathamaü dve--dve upadhàya tatã da÷a--da÷opadadhyàt>% saügraø . %<ayugmagaõamadhyamànåke>% 22 såø . ayugmo ya iùñakàgaõo yathà vàlakhilyàþ sapta tàsàü madhyamànåke upadheye kaø . %<tripa¤casapràdigaõaþ>% saügraø . %<ekà ca>% 23 såø . %<yà caikeùñakà sàpyanåka eva, yathà vi÷vajyotirdviyaju÷cetyevamàdi>% kaø . %<abhitoyugmàþ>% 24 såø . %<anåkamabhito'rdhàrdhikayà yugmà upadhãyante>% kaø . %<uda¤co vargàþ pårvàpare>% 25 såø . %<yatra pårvàparaiti de÷avyapade÷aþ tatrodaglakùaõà iùñakàvargà upadhãyante>% kaø . %<tiryagamåkamabhito'kùõayàvadhike pårvàpare de÷e iùñakànàü vargàþ samåhàþ udaglakùaõà upadheyàþ>% saügraø . %<prà¤co dakùiõottare>% 26 såø . %<yatra tu dakùiõottaravyapade÷aþ tatra pràglakùaõà iti>% kaø . %<pràganåkabhito'kùõàyàvadhike dakùiõottare prà¤caþ pràglakùaõàþ upadheyàþ>% saügraø . %<bhinnakçùõayoracayanam>% (8, 7, 2, 16) 27 såø . %<dãkùàõàmuttame'hani vedyagnimànam>% 28 såø . %<kartavyam>% kaø . %<ukhyasthàne'rdhavyàmena gàrhapatyasya parilikhati>% 29 såø . %<maõóalamiti ÷eùaþ>% kaø . %<maõóalàdvà prakramaõamantaþpàtyasya>% 30 såø . pårvàrdhàdvyàmasya trãn pràcaþ prakramàn prakràmatãti vacanàt (10, 2, 3, 1) . %<pårvàrdhàdeva vyàmasya prakramaõam na stambhàddhi prakramaõamanagnau caritàrthama>% kaø . %<vàvadhàraõa, maõóalàdevàntaþpàtyasya kramaõam na pårvàrdhàt stambhàt>% saügraø . %<pa÷càdyåpàvañyàtpàdamàtre cityasya>% 31 såø . yåpàvañe bhavaþ ÷aïkuryåpànañyaþ tasmàtpa÷càt padyàlokamàtre cityasyàgnikùetrasya sthànaü bhavati saügraø . %<yajamànenordhvabàhuprapadocchritena samasthitena và>% 32 såø . (10, 2, 2, 6) . %<prapadocchritaþ pàdàgre vyavasthitaþ samasthitaþ prasiddha eva, tatkriyàyànoditatvàtprakramaõavadadhvaryurmà bhåditi yajamànagrahaõam>% kaø . 7 kaõóikà . %<dvipuruùàü rajjvuümittvà>% 1 såø . %<dvipuruùàürajjvuübhittveti nigade vyàkhyàtam>% . %<ubhayataþpà÷àm>% 2 såø . %<madhye lakùaõam>% 3 såø . %<abhito'rdhapuruùayo÷ca>% 4 såø . %<madhyamàtlakùaõàt puruùapa¤came>% saügraø %<ardhe ca>% 6 såø . %<puruùapa¤camasyàrdhe>% kaø . %<anupçùñyàmàyamya pà÷ayoþ ÷aïkå madhye 'rdhapuruùayo÷ca>% 7 såø . %<pà÷àunmucyàrdhapuruùãyayoþ pratimucya dakùiõàyàmya madhyame nitodaü karoti>% 8 såø . %<gartam>% saügraø %<unmucya pà÷àvekaü madhyame pratimucya dakùiõàdhinitodamàyamya madhyame ÷aïkuþ>% 9 såø . %<tasmin pà÷aü pratimucya pårvàrdhe ca dakùiõàyamya madhyame ÷aïkuþ>% 10 såø . %<pa÷càdardhapuruùe ca>% 11 såø . %<unmucya pårvàrdhàt pa÷càrdhe pratimucya dakùiõàyamya madhyame ÷aïkuþ>% 12 såø . %<abhito'rdhapuruùayo÷ca>% 13 såø . %<evamuttaro'ntaþ>% 14 såø . %<dakùiõe pàr÷ve pårvavadàthamya pa¤camabhàgãye ÷aïkuþ>% 15 såø . %<tasmin pà÷aü pratimucya pårve càrdhapuruùãye pa¤camabhàgãyàrdhapuruùãyayoþ sannipàtya tasmi¤chaïkuþ>% 16 såø . %<evaü pa÷càt>% 17 såø . %<evamuttaraþ pakùaþ>% 18 såø . %<tathà pucchaü vitastyà>% 19 såø . icchan pakùapucchàpyayeùu caturaïgulaücaturaïgulaü saükarùati vikarùanyante 20 såø . %<yatra pakùa àtmànamapyeti sa pakùàpyayaþ evaü pucchàpyayaþ . apyayeùupakùayoþ pucchasya ca àtmasambandhisamãpe caturaïgulaü catvàri--catvàryaïgulànyubhayoþ pàr÷vayoþ saïkarùati saïkocayati, tathà ante pakùapucchaprànte ubhayoþ pàr÷vayoþ caturaïgulaü vikarùati vistàrayati>% saügraø . %<pa¤càratniþpuruùo da÷apado dvàda÷àïgulaü padaü prakramastripadaþ samavibhaktasya>% 21 såø . %<pa¤càratnayoþ yasya saþ pa¤cabhiraratnibhiþ puruùaþ da÷abhiþ padaiþ puruùo dvàda÷abhiraïgulaiþ padam ityevamartho na bhabati itaþ pràgaratnyàdãnàü lakùaõasyànuktatvenàsiddhatvàt, ata÷caivam puruùasya samavibhaktasya yaþ pa¤camo bhàgaþ so'ratniþ tasya da÷amo bhàgaþ padam, padasya dvàda÷o bhàgo'ïgulam tribhiþ padairekaþ prakramaþ iti tu bhavati padasya siddhatvàt>% kaø . %<paritatya rajjvà sahitaü bahãrajjvekaùaùñe ÷ate pari÷rito minoti>% 22 såø . %<rajjvà paritatya sarvatoveùñayitvà rajvàbahirbhàge sahitaü rajjusaülagnaü yathà bhavati tathà ekaùaùñyadhike dve ÷ate pariminoti>% kaø %<caturõavatàni và trãõi>% 23 såø . caturõavatyadhikàni trãõi ÷atàni kaø . %<årdhvàþ ÷arkaràþ khàte>% 24 såø . %<uttareùu puruùãyeõaika÷atavidhàt>% 25 såø . %<uttareùu aùñavidhàdiùu cayaneùu à eka÷atavidhàt eka÷atavidhacayanaü yàvat ekàdhika÷atapuruùàtmakapa¤canavatitamacayanaparyantam puruùoyeõa ekaikapuruùavçddhyà agnimàna bhavati tasmàdu saptavidhameva prathamaü vidadhãteti>% (10, 2, 3, 18) kaø %<yathàgnivedãùñakàpramàõam>% 26 såø . vedi÷ca iùñakà÷ca vedãùñakàþ tàsàü pramàõaü vedãùñakàpramàõam tadyathàgni bhavati, agnimànamanatikrampa yathàgni, yathàgnikùetrasya pramàõaü vardhate tathà vedipramàõaü vardhate iùñakàpramàõaü ca vardhate, na hi vedivçddhiü vinà tanmadhye vardhitasyàgnermànaü sambhavati, nàpi iùñakà na bardhità vardhitamagnikùetraü pårayituü ÷akruvanti, atã yuktamubhayorvçddhiþ kaø . %<antaþpàtyagàrhapatyayoricchan>% 27 såø . %<pårvàrdhàdyàmasya trãn pràcaþ sa vedyantaþ prakramaþ prakramati>% (10, 2, 3, 1) yaþ prakramatrayaparimito de÷aþ so'ntaþpàtya ucyate, tasyàntaþpàtyasya gàrhapatyasya gàrhapatyacite÷ca icchan icchayà vçddhiükuryàt icchayà na kuryàt taddhaikauttarà ÷ruteþ (102, 3, 6) kaø . %<uttarapakùasyàparasyàü sraktyàü pari÷rito minoti jaïghàmàtrãü nàbhimàtrãü mukhamàtrãmiti>% 28 såø . %<agneruttarapakùasyàparasraktyàü pa÷cimakoõe evampramàõàstisraþ pari÷rito minoti>% kaø . atrasarvatra caturaïkaiþ ÷atapathabràhmaõàdhyàyàdi bodhyam . tribhiþ kàtãya÷rautasåtràdhyàyàdi dvàbhyàü ÷uklayajurvedàdhyàyàdi tena tattatsthàne atroktapratãkayuktamantramålavàkyàdikaü dç÷yamiti saïketaj¤àpanam . vistarastu ÷atapathabràhmaõe likhitàïka såcitàdhyàyàdau dç÷yaþ .

#<iùñakàpatha># naø iùñakàyàmapi panthà yasya ac samàø iùñaü kàpathaü yasyàdhomukhavàyukaraõàt . 1 vãraõamåle . iùñakayà nirmitaþ panthà ac samàø . iùñakànirmite 2 pathi puø .

#<iùñakàva># triø iùñakà astyarthe va . iùñakàyukte .

#<iùñakàvat># triø iùñakà + caturrthyàü madhvàdiø matup masya vaþ . iùñakàsannikçùñade÷àdau striyàü ïãp .

#<iùñagandha># puø karmadhàø . 1 sugandhau . iùñogandho'sya . 2 sugandhidravye triø 3 vàlukàyàü naø mediø .

#<iùñatama># triø ati÷ayena iùña + tamap . 1 priyatame 2 ati÷ayàbhãùñe %<yadyadiùñatamaü loke>% gãtà . dvayormadhye ati÷ayena iùñaþ tarap . iùñataraþ dvayormadhye ati÷ayena iùñe triø .

#<iùñadeva># puø ijyate yaja--karmaõi kta karmadhàø . 1 påjye deve tantràdyuktavidhànena yasya mantra upàsyatayà gçhãtastasmin 2 deve ca . iùñadevatàùñayopyatra strã .

#<iùñani># triø yaja--tanik saüpraø ipa--tanik và . 1 yaùñavye 2 eùñavye ca . %<tuviùvaõirapnasvatãùårvaràsviùñaniràrtanà sviùñaniþ>% çø 1, 127, 6 . %<iùñanireùñavyoyaùñayo và>% bhàø .

#<iùñaprayoga># puø iùñasya ÷iùñaprayuktatayà ni÷citasya prayogaþ . vyàkaraõoktasaüskàrànusàreõa prayoge .

#<iùñavat># naø yaja--iùa và ktavatu striyàü ïãp . 1 yajanakartari 2 icchàyukte ca . iùñaü vedàdhyayanàdiþ sàdhyatayà'styasya matup masya vaþ . 3 iùñakarma kartari . vede tu pårbapadadãrghaþ iùñàvàn %<iùñàvantoràtiùàcodadhànàþ>% athaø 18, 3, 20 . %<iùñibhiþ pa÷ubandhai÷ca càturmàsyaistathaiva ca . agniùñomàdibhiryaj¤airyena ceùñaü sa iùñavàn>% vyàsokte 4 iùñyàdi kàriõi triø . striyàü ïãp .

#<iùñavrata># triø iùñaü vrataü yasya . 1 vrata÷ãle iùñàni kalyàõàni vratàni karmàõi sidhyanti yena . 2 iùñakarmasàdhane annàdau %<iùa iùñavratà akaþ>% çø 3, 59, 9 . %<iùñàni kalyàõàni vratàni karmàõi yàbhiþ sidhyanti tà ivaþ annàni>% bhàø .

#<iùñasàdhana># naø 6 taø . abhãùñasàdhane icchà÷abde udàhçtiþ . tato bhàve tva . iùñasàdhanatva tadbhàve naø . tal . iùñasàdhanatà tadbhàve strã .

#<iùñà># strã ijyate'naya yaja--karaõe bàø kta . ÷amãvçkùe ràja niø tatsamidhà hãjyate iti tasyàþ tathàtvam karmaõi kta . abhimatàyàü striyàm .

#<iùñàkçta># triø aniùñamiùñaü kçtam iùña + cvyarthe óàc karmaõi kta . iùñãkçte %<satàmiùñàkçtaü nàma pårvàvarasahasrikam>% ràmàø .

#<iùñàdi># puø %<iùñàdibhya÷ca>% pàø såtreõa tatkçgamanenetyarthe vihitenipratyayanimittabhåta÷abdasamåhe sa ca gaõaþ . %<iùña pårta upasàdita nigadita parigadita parivàdita nikathita niùàdita nipañhita saükalita parikalita saürakùita parirakùita arcita gaõita avakãrõa ayukta gçhãta àmnàta ÷ruta adhãta avadhàna àsevita avadhàrita avakalpita niràkçta upakçta upàkçta anuyukta anugaõita anupañhita vyàkulita>% àkçtigaõastena %<hañhena pañhitã màsmin khalaþ khelatu>% naiùaø .

#<iùñàpatti># strã 6 taø karmadhàø và . 1 iùñasyàpattau iùñàyàmàpattau ca vàdinà dar÷itàpatteþ prativàdina iùñatve hi sà bhavati . %<iùñàpattau doùàntaramàha>% jagaø .

#<iùñàpårta># naø iùñaü ca pårta¤ca dvayoþ samàhàraþ pårvapadadãrghaþ . iùña÷abdokte agnihotràdau %<vàpãkåpataóàgàdi devatàyatanàni ca . annapradànamàràmaþ pårtamityabhidhãyate>% iti manåkte pårte ca . %<vitathantu vadeyurye dharmaü prahlàda pçcchate . iùñàpårta¤ca te ghnanti sapta saptaparàvaràn>% màø saø 66 aø . %<iùñàpårtena ca tathà vaktavyamançtaü na tu>% àø paø 195 aø . %<iùñàpårtaphalaü na syànna ÷iùyona gururbhavet>% bhàø vaø 32 aø . kvacit itaretaradvandvo'pi dviø baø . %<ãùñàpårte saüsçjethàmaya¤ca>% yajuø 10, 54 .

@<[Page 1000b]>@
#<iùñàrthodyukta># triø iùñe arthe udyuktaþ . utsuke iùñàrtha làbhàya tvaramàõe kàlàsahiùõau .

#<iùñà÷va># triø iùño'÷voyasya . 1 priyahaye 2 ràjabhede puø . %<kimiùñà÷va iùñara÷miretaþ>% çø 1, 122, 13 . %<iùñà÷va etannàmako ràjà>% bhàø .

#<iùñi># strã yaja--ktin . 1 yàgabhede . sa ca kàtyàø ÷rauø såø dar÷itaþ %<karma÷abdo dravyadevatàyukto yajatiþ>% . 4, 3, 1, såø %<kriyà÷abdaþ àkhyàtapratyayànto nirvapatyàdi÷abdo yajatiþ pratyetavyaþ yàgo j¤eya ityarthaþ na nirvàpàlambhàdiråpasaüskàramàtravidhàyakaþ yajati÷abdo'tra tadarthayàgaparaþ . evaüyàgatve siddhe'pi idaü saüdihyate sauryaü caruü nirvapedagniùomãyamajamàlabhetetyàdau kiü yàgamàtraü bhavati uta dharmà api bhavantãti yadà ca dharmà bhavantãti pakùastadàpi saüdehaþ kiü pårõàhutisambandhinã dharmà bhavanti utàgnihotrasambandhinaþ, àhosviddar÷apårõàmàsayoþ, athavà jyotiùñomasyeti, athavà dar÷apårõamàsayoreveti, . dharmàõàmanàmnànàdyathà÷rutaü yàgamàtraü kartavyamiti pràpte àha>% kaø %<dar÷apårõamàsadharmà iùñipa÷uùu sàmarthyàt>% 2 såø . sauryàdau dharmà bhavanti na yàgamàtram evametàni vidhivàkyàni samarthànyarthavanti saprayojanàni bhavanti anyathà sàkàïkùatvàdarthapratipàdanàbhàvena nirarthakànyeva syuþ . tathà hi sauryeõa yàgena brahmavarcasaü bhàvayedityatràü÷atrayavatã bhàvanà vidhãyate kim, kena, kathamiti, kimaü÷o brahmavarcasam, tatra kenàü÷aþ sauryeõeti, kathamaü ÷astu vàkyamadhye nàsti tena kathaü bhàvayediti vàkyaü kathamaü÷asàpekùam . yacca sàpekùaü bhavati tadadhyàhàreõànuùaïgeõa và pårayitvà niràkàïkùaü kartavyam . anyathà tasyànarthakyàpatteþ na ca vede màtràmàtrasya tadiùyate tasmàdatra niràkàïkùãkaraõàya vidhyantetikartavyatàparaparyàyaþ kathamaü÷o'tra ka÷cidanuùa¤janãya iti siddhe àha %<dar÷apårõamàsadharmà iùñipa÷uùu sàmarthyàditi>% sarvàsu iùñiùu agnãùomãye pa÷au ca dar÷apårõamàsayoreva dharmà bhavanti sàmarthyàt pårvokta eva heturatràpi yojyaþ . dur÷apårõamàsadharmà eva sauryàdividhãnàü ÷eùãbhavituü samarthàþ carupuroóà÷àdayo hyavaghàtàdibhireva sidhyanti nàbhiùavàdibhiriti . iùñipa÷uùviti iùñiùu sarvàsu agnãùomãye pa÷au ca pa÷vantareùu hyagnãùomãyadharmà bhavanti kaø . ityàrabhya pa¤caviü÷atyà såtraistadvi÷eùa uktastatra vistareõàvaseyaþ . tadhà ca dar÷apaurõamàsetikartavyatàko yàgabheda iùñiragantavyà . tatkaraõaprakàraþ à÷valàø ÷rauø såtre dar÷ito %<yathà paurõa màseneùñisomà upadiùñàþ>% . 2, 1, 1, prathame'dhyàye dar÷apårõa màsau vyàkhyàtau vidhyantarasahitau . uttaratneùñayaþ pa÷ava÷ca vakùyante vidhyantaravihitàþ . teùàü vidhyantaràpekùàsti %<ato'yamarthaþ såtrasya, yasmi¤chàstre upadiùñà iùñayaþ pa÷ava÷càpi avi÷eùitàjyabhàgàste sarve vàrtraùnàjyabhàgà iti>% . paurõamàsenetyasyàyamarthaþ, paurõamàsena vyàkhyàtà iti vàrtraghnàjyabhàgà ityathaþ . tena samàmnàtànàmiùñãnàü pa÷ånà¤ca anyadevatàgamamàtraþ siddho bhavati . tathà coktamiùñyayanaprakaraõe %<asamàmnàtàsvarthàt tantravikàraþ>% nàràø vçttiþ tasya kàlastatreva dar÷itaþ yathà %<tairamàvàsyàyàü paurõamàsyàü và yajeta>% såø 2, 1, 2, %<tairi ùñipa÷usomairamàvàsyàyàü paurõamàsyàü và yàgaþ kartavya iti iùñipa÷ånàü prakçtipràpta evàyaü kàlaþ punarvidhãyate dvyahakàlatàü nivartya sadyaskàlatàpràptyartham . ki¤ca dar÷aprakçteramàvàsyà paurõamàsaprakçteþ paurõamàsãtyevaü niyamaü nivartya aniyamena ubhayakàlatàpràptyartham . prakçtyavirodhàt parvaõastadvatyahoràtre vikçtiþ kartavyà . yahàhnaþ pårvabhàge parva syàt tadà prakçtiü kçtvà vikçtiþ kàryà . yadà parabhàge ràtrau và tadà vikçtiü kçtvà prakçtiþ kàryeti somasyàyamapràptaþ kàlo vidhãyate . iùñyàdi÷abdasambandhàdeva yajetetyapi siddhe yajetetivacanaü somasya yàga evànayoþ kàlayoþ sampàdanãyo nànyat dãkùàdãti>% vçttiþ . %<ràjanya÷càgnihotraü juhuyàt>% 3 såø . %<kùatriyasyàgnihotrahomaþ parvaõoreva kartavyo nànyasmin kàla iti ca÷abdàdvai÷yo'pyanayoreva kàlayoragnihotraü juhuyàt nànyasminnityavagamyate . tatra vi÷eùamàha>% vçttiþ . %<tapasvine bràhmaõàyetaraü kàlaü bhaktamupaharet>% 4 såø . %<tapasvã karmaniratastasmai bràhmaõàya atapasvine'pi bràhmaõàyaiva dadyàt na jàtyantaràya tapasvine'pãti . itaraü kàlamiti, itareùu sarveùvagnihotrakàleùvityarthaþ . bhaktamupaharet, bhaktaü pakvodanaü pakvànnamupaharet, dadyàt . etaduktaü bhavati . ràjanyavai÷yayoþ parvaõyagnihotrakàladvayaü varjayitvà itareùu kàleùu bràhmaõàyodano dàtavyona homaþ kartavya iti . agnidhàraõantu kriyata eva>% vçttiþ . tato'gnyàdhànaü prasaïgàduktaü taccàdhàna÷abde pårvaü dar÷itam agnyàdhànottaraü kartavyamàha %<yadi tviùñayastanuyuþ>% 2, 1, 18, såø %<agnãneveti vàkya÷eùaþ . yadyanadhikàratvàdàdhànavidherviniyojakasya prakaraõasya vyàpàràsambhavàdàdhànàïgamiùñayo na syuþ, iùñãnà¤cànadhikàratvàdiùñyaïgamàdhànaü na syàt, tathàpi na ka÷ciddoùaþ, agnyarthatvenaivobhayorapyanuùñhànasiddheþ>% . %<asminnarthe såtrayojanà . yadyàsàmiùñonàmàdhànàïgatà syàt tathàpi àhavanãyàdyagnisambandhàt tànevàgnãniùñayastanuyuþ vistàrayeyuþ kuryuþ sàdhayeyurityarthaþ . tu÷abdastu sàdhanàdiùu vi÷eùaü dar÷ayati . àdhàne'gnãnàü sàdhyatvena sambaddhànàmeva sàdhyatvam . iùñiùu sàdhanatvena sambaddhànàmapi kalpanàgauravabhayàt sàdhyatvamiti vi÷eùaü gçhõãmaþ evaü yadyàdhàneneùñibhi÷càgnaya evàü÷ataþ sàdhyà ityanadhikàràõàü kathamanuùñhànasiddhiriti nyàyàvidàmeùa upàlambho nàsmàkam . asmàkaü tu sàdhyasàdhanasambandhe'vagate tadarthinàü kartçtvenàvagatànàü bràhmaõàdãnàü katha¤cidadhikàrakalpanayànuùñhànasiddhiþ . athavà'nadhikàràõàmananya÷eùàõàmapi tatsàdhanasàdhyaråpeõopakàrakatvena kàmaü ÷rutiprayuktyaivaüvidhànàmanuùñhànasiddhirityalamativistareõa>% nàràø vçttiþ . %<prathamàyàmagniragniþ pavamànaþ>% 19 såø . prathamàyàmiùñau dve devate . agniþ prathamaþ kevalaþ . dvitãyaþ pavamànaguõako'gniþ . kevalasyàgnernitye eva . %<agna àyåüùi pavase'gne pavasva svapàþ>% 20 såø . %<ete dvitãyasya pavamànaguõakasya>% vçø . %<sa havyavàóamatyà'gnirhotà purohita iti sviùñakçtaþ saüyàjye ityukte sauviùñakçtã pratãyàt>% 21 såø . %<sauviùñakçtyoryàjyànuvàkyayorçcoranena saüyàjye iti saüj¤à vidhãyate>% vçø . %<sarvatra devatàgame nityànàbhapàyaþ>% 22 såø . %<sarvatreti prakaraõàntare'pãti dar÷ayati . devatàgama ityatra samàsanirde÷asya tulyatvàddevatàyàþ devatayordevatànàü và àgama ityevaü bhavati . nityànàü pràkçtãnàmityarthaþ . apàya uddhàra ityarthaþ . etaduktaü bhavati . vikçtau devatàyàþ ekasyà àgame dvayorbahvãnàü và anàgame'pi pràkçtãnàü sarvàsàmuddhàra iti syàü punarvikçtau iùñinodanàü kçtvà devatàü na vidadhàti, tatra noddhàraþ pràkçtonàm . tatra tà eva devatà bhavantãtyarthaþ . yathà gaditaþ somena pa÷unà iùñyà và ityàdau>% vçø . %<yàþ sviùñakçtamantaràjyabhàgau ca tàstatsyàne>% 23 såø . %<nityànàmapàya uktaþ . tatra kiü sarvà nityà uddhatevyàþ uta kàciddevatetyetaü saü÷ayaü nivartayati yà àjyabhàgau sviùñakçtaü càntarà devatà yaùñavyàstà udvartavyàþ . yàþ punarvikçtau vihitàstàstatsthàne uddhçtànàü pràükçtãnàü sthàne bhavanti>% iti vacanàt, taddharmikà÷ca bhatantãti gamyate vçø . %<eùa samànajàtidharmaþ>% 24 såø . %<yo'yamatidiùño vidhirdervatàbhyo'nyatràpi sa samànajàtãyeùu bhavati . samànajàtãya ekakàrya ityarthaþ>% vçø . %<dvãtoyasyàü vçdhanvantau agniþ pàvako'gniþ ÷uciþ sa naþ pàvakadãdivo'gne pàvakarociùàgniþ ÷ucivratatana udagne ÷ucayastava>% 25 såø . ekaþ pàvakaguõako'gniþ, aparaþ÷uciguõakaþ . %<sàhvàn vi÷và abhiyujo'gnimãle purohitamiti saüyàjye tçtãyasyàü sàmidhenyàvàvapate pràgupottamàyàþ pçthupàjà amartya iti dve>% 26 såø . àvapate
     iti vacanàt adhike ete sàmighenyau bhavataþ . prathamàyàü dvitãyasyàü tçtãyasyàmiti vacanàt yasyàmiùñau yat tantraü vihitaü tasyàmekadevatàyàmapi tat tantraü bhavati na yathoktanànàdevatàyàmeveti vçø . %<dhyàyye ityukta ete pratãyàt puùñimantàvagninà rayima÷navadgayasphàno amãvaheti . agnãùomàvindràgnã viùõuriti vaikalpikàni>% 27 såø . %<trayàõàmeko gçhyate>% vçø . %<aditiþ>% 28 såø . aditi÷cànyà, asyàü dve devate vçø . %<uta tvàmadite suvratànàmçtasya patnãmavase huvema tuvikùatràmajarantãmuråcãü mahi mahãmåùu màtaraü su÷armàõamaditiü supraõãtim>% 29 såø . %<eùà kalpajà>% vçø . %<preddho agna imo agna iti saüyàjye viràjàvityukta ete pratãyàditi tisraþ>% 30 såø . %<ityetàstisra iùñayo'nukràntà ityarthaþ . uktànukãrtanamuttaràrtham . yadàdyottame vaiva syàtàmàdyà veti pakùastadàpi tiséõàmiùñãnàü yàvatyo devatàstàþ sarvà yaùñavyà ityevamathem . àdyottamapakùe madhyamàyàü ye devate te àdyàyàmeva prakùeptavye . yadà punaràdyaiva tadà sarvà devatà àdyàyàmeva prakùeptavyà ityevamartham>% vçø . %<àdyottame vaiva syàtàm>% 31 såø . iùñã iti ÷eùaþ . %<àdyà và>% 32 såø . %<àdyaivaveùñirbhavatotyarthaþ>% vçø . %<tathà sati tasyàmeva dhàyye viràjau>% 33 såø . %<yadyàdyaiva bhavati tadà dvitãyatçtãyayãrapi devatàstatra bhavantãtyuktam . atastasyàmeva dhàyye viràjau bhavataþ . dhàyyàviràjàmanuprave÷asya nimittaü tçtãyasyà iùñerdevatànuprave÷a ityevamarthaü tathà satãtyuktam>% vçø . %<itimàtre vikàre vairàjatantreti pratãyàt>% 34 såø . %<paurõamàsatantràyàmiùñau dhàyyàviràõmàtre vikàre sati seùñirvairàjatantreti veditavyà>% vçø . %<àdhànàd dvàda÷aràtramajasràþ>% 35 såø . %<atràdhànamiùñã÷coktvà àdhànàdårdhvaü dvàda÷aràtramajasrà ityuktam . tasyàyamabhipràyaþ, yàvatà karmasamudàyenàgnãnàü siddhirbhavati tàvataþ karmasamudàyasyàdhàna÷abdo vàcaka iti j¤àpayitum . tenàgnyàdheyaü punaràdheyaü vetyatra seùñikasyàdhànasya grahaõaü bhatatãti sidvam . àdhàneneùñibhi÷ca siïgàgnayo dvàda÷àhoràtràõi sarve svaråpeõaiva dhàryante . etadajasradhàraõamagnihotrapårva evàdhàne bhavati, agnihotrasyaivànantaramucyamànatvàt . anuùñhànakrameõaiva karmaõàü vyàkhyànamityuktatvàcca>% vçttiþ . evamiùñisàmànyaü pradar÷ya vi÷eùeùñayastatra dar÷itàþ tatràdau nava÷a÷yeùñiþ sàcàgràyaõa÷abde dar÷ità tatra ràj¤a evàdhikàraþ trayàõàü varõànàmavi÷eùeõetikalpadvaye pràpte ràj¤o vi÷eùa ucyate %<iùñistu ràj¤aþ>% %<sarveùàü caike eke sarveùàmiùñireveti manyante>% 2, 9, 6, 7, . ÷yàmàkeùñhyàsaumyacaruþ sa ca varùattau tatra yàjyàdikaü 2, 9, 8, 9, 10, såø uktam . anyanavànnabhojane japyamantràdikamuktam 12, 13 . etànityà iùñayaþ athakàmyàþ iùñayaþ 2, 10, 12, såtràdau . tatra àyuùkàmeùñistatra agniguõabhedajãvàtumaddevatà 2, 10, 2, 3, 4, såø . svastyayaneùñiþ rakùitavaddevatàkà tatra yàjyàdikam 5, 6, 7, putrakàmeùñiþ putrayadguõakàgnidevatàkà tatra yàjyàdi 8, 1, 10, vaimçdheùñiþ vimçdguõakendradevatàkà tatra yàjyàdikaü 13, 14, 15, såø . à÷eùñirà÷àpàladevatàkà tatra yàjyàdikam 17, 18, såø . lokeùñiþ pçthivyantarihadevatàkà tatra yàjyàdikam 20, 21, 22, såø mitrapràptikàmeùñiþ agnisomavaruõamitrendravçhaspatisavitçpåùan svarasvatàdevatàkà tatra yàjyàdi 11, 2, 3, 4, 3 . iyamiùñiþ mahàvairàjãnàmà . abhicàrakàmeùñiþ snuùà÷va÷urãyanàmnã såraguõakendradevatàkà tatra yàjyàdi 11, 7, 8, 9 . vimatasammatikàmeùñiþ saüj¤ànã nàma vasurudràdiguõakàgnisomàdi catuùñayadevatàkà tatra yàjyàdi 10, 11 . bhedakàmeùñiþ . indràmaruddevatàkà tatra yàjyàdi 13, 14, 15, 16, såø . sampattikàmeùñiþ aindràmàrutã saüj¤ànovat yàjyàdikam . 17, såø . ÷atrabhibhavanivçttikàmeùñiþ aindràvàhespatyà tatra yàjyàdi 1819 såø . pavitreùñiþ . agnyàdidevatàkà tatra yàjyàdi 2, 12, 1 . %<vai÷yànarãü vràtapatãü pavitreùñiü tathaiva ca . çtàvçtau prayu¤jànaþ punàti da÷apauruùam>% . vçùñikàmeùñiþ kàrãrã nàma sà ca agnyàdinànàdevatàkà agnidevatàkà và tatra yàjyàdi 2, 12, 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, såø . sarvà÷ca età dar÷apaurõamàsetikartavyatàkàþ . pa÷ruguõake karmaõi pa÷orubhayato'nyatarato và pa÷ukàmeùñiþ sà ca àgneyã àgnàvaiùõavã và à÷vaø ÷rauø såø 3, 1, 2, 3, 4 såø . tasyàmitikartavyatàyàjyàdi taduttarasåtrajàtairuktam . vidhyaparàdhapràya÷cittãùñiþ 3, 10, 1, såø vidhyaparàdhasvaråpakàraõapradar÷anapårbakaü tatkaraõaprakàràdi taduttarasåtrajaurdar÷itam . vàruõãùñiþ tatprakàràdi 3, 12, 5, pràtaþkàlàtipattau pràtariùñiþ tatra devatàdi 3, 12, 12, àrtyà÷rupàtre ca saiveùñiþ 3, 12, 15 nimittabhederya pràya÷cittãùñau devatàbhedàdi 3, 12, 16, àramya àdhyàyàt såtrairuktam . ukhàsambharaõãyeùñiþ taddevatàdi 4, 1, 21 26 såø . dãkùàprayojaneùñiþ dãkùaõãyà nàma tatradevatàdi 4, 2, 1, 18, såø paryantenoktam . pràyaõãyeùñiþ tatra devatàdi 4, 3, 1 såtràdau . àtithyeùñiþ tatra devatàdi 4, 5, 1 såtràdau . udayanãyeùñiþ taddevatàdi 6, 14, 1, såtràdau udavasanãyeùñiþ taddevatàdi 6, 14, 1, 23, såtràdau . anyàþ punaràdheyeùñiprabhçtayo'pi iùñayaþ vistarabhayànnoktàþ àkareùu dç÷yàþ .
     ÷ataø bràø 1, 6, 2, 12, iùñikaraõaprakàravi÷eùo dar÷itaþyathà . %<sa yadãùñiükuvvãüta saptada÷a sàmidhenãranubråyàdupàü÷u devatà yajati taddhãùñiråpaü, mårdhanyatau yàjyànuvàkye syàtàü vàrtaghnàvàjyabhàgau, viràjau saüyàjye>% agneriùñimabhidhàya atha pçthak prayoktavyàyà àgneyeùñervai÷eùikamaïgajàtamàha . yadãùñiü dar÷apårõamàsàbhyàü pçthageva kurvãta pradhànadevatà upàü÷u yajeta tadupàü÷utvaü kàmyeùñi råpaü khalu . mårdhvanvatyau %<agnirmårdhà>% %<bhuvoyaj¤asya>% ityete . (yajuø 13, 14, 15,) mårdhan ÷abdavatyau pradhànasya yàjye sviùñakçdyàjyàpuro'nuvàkye, viràjau viràñchandaske %<preddho agne>% %<imo agna>% ityete (yajuø 17, 76, 77) bhavataþ bhà0
     dar÷apaurõamàsayàga kçtvà pràya÷citteùñiþ kàryà tatprakàraþ ÷ataø bràø 11, 1, 3, 1, dar÷ito yathà . %<paurõasàseneùñvà indràya vimçdhe'nunirvapati tena yatheùñyaivaü yajataàmàvàsyeneùñvàadityai carumanunirvapati tena yatheùñyaivaü yajate 1 . sa yatporõamàseneùñvà indràya vimçdhe'nunirvapatãndro vai yaj¤asya devatàthaitadagnãùomãyaü paurõamàsaü havirbhavati tatra nendràya tveti kiü cana kriyate etenã hàsyaitat sendraü havirbhavatyetena sendro yaj¤o'tha yadvimçdhe tveti sarvà u hi mçdho nàùñràþ paurõamàsena hanti 2 . atha yadàmàvàsyeneùñvà adityai carumanunirvapatyeùa vai somo ràjà devànàmannaü yaccandramàþ sa yatraiùa etàü ràtriü na parastànna pa÷càddadç÷e tenaitadanaddheva havirbhavati tenàpratiùñhitamiyaü vai pçthivyaditiþ seyamaddhà seyaü pratiùñhitaitena hàsyaitadaddheva havirbhavatyetena nàpratiùñhitametannu tadyasmàdanunirvapatyatha tasmàdanunirva pet 4 . sa yatpaurõamàseneùñvà indràya vimçdhe'nunirvapati sendro me yaj¤o'saditi sarvo vai yaj¤a indrasyaiva sa yatsarvo yaj¤a indrasyaivaiteno hàsyaitat sendraü havirbhavatçtena sendro yaj¤aþ 4 . atha yadàmàvàsyeneùñvà adityai carumanunirvapatyàmàvàsya>% và anunirvàpyaü paurõamàsena và indro vçtramahaüstasmà etadvçtraü jaghnuùe devà etaddhaviranuniravapan yadàmàvàsyaü kimanunirvàpye'nunirvapediti tasmànnànunirvapet 5 . sa yat paurõamàseneùñvà athànyaddhaviranunirapatyàmàvàsyeneùñvàthànyaddhaviranunirvapati dviùantaü ha sa bhràtçvyaü pratyucchrayate'tha yaþ paurõamàsenaiva paurõamàsãü yajataàmàvàsyenàmàvàsyàmasapatnà haivàsyànupabàdhà ÷rãrbhavati 6 . paurõamàsena vai devàþ paurõamàsãü yajamànà àmàvàsyenàmàvàsyàü kùipraeva pàpmànamapàghnata kùipre pràyàjanta sa yo haivaü vidvàn paurõamàsenaiva paurõamàsãü yajataàmàvàsyenàmàvàsyàü kùipraeva pàpmànamapahate kùipre prajàyate sa yadyanunirvapeddadyàddakùiõàü nàdakùiõaü haviþ syàditi hyàhurdar÷apårõamàsayorhyevaiùà dakùiõà yadanvàhàrya iti nvanunirvàpyasyàthàbhyuditasya 7 3 kaõóikà . %<adyàmàvàsyeti manyamàna upavasati . athaiùa pa÷càddadç÷e sa haiùa divyaþ ÷và, sa yajamànasya pa÷ånabhyavekùate tadapa÷avyaü syàdapràya÷cittikçta etasmàdu haitadbhãùàvacandramasàditi>% 1 . chàyàmupasarpanti . eteno haitadupatapadàcakùate ÷valacitamityetamu haivaitadàcakùate 2 . ÷a÷a÷càndramasa iti . candramà vai somo devànàmannaü taü paurõamàsyàmabhiùuõvanti so'parapakùe'pa oùaghãþ pravi÷ati pa÷avo và apa aupadhãradanti tadenametàü ràtriü pa÷ubhyaþ saünayati 3 . so'dyàbhàvàsyeti manyamàna upavasati . athaiùa pa÷càddadç÷e tadyajamàno yaj¤apathàdeti tadàhuþ kathaü kuryàditvà yaj¤apathàdyajetà 3 na yajetà 3 iti yajeta haiva na hyanyadapakramaõaü bhavati ÷vaþ--÷vaþ evaiùa jyàyànudeti sa àmàvàsyavidhenaiveùñvàtheùñimanunirvapati tadaharvaiva ÷vo và 4 . tasya trãõi harvãüùi mavanti . agnaye pathikçte'ùñàkapàlaü puroóà÷am, indràya vçtraghnaekàda÷akapàlam, agnaye bai÷vànaràya dvàda÷akapàlaü puroóà÷am 5 . sa yadagnaye pathikçte nirvapati . agnirvai pathaþ kartà sa yasmàdevàdo yajamàno yaj¤apathàdeti tamenamagniþ panthànamàpàdayati 6 . atha yadindràya vçtraghne . pàpmà vai vçtro yo bhåtervàrayitvà tiùñhati kalyàõakarmaõaþ sàdhostametadindreõaiva vçtraghnà pàpmànaü vçtraü hanti tasmàdindràya vçtraghne 7 . atha yadagnaye vai÷vànaràya dvàda÷akapàlaü puroóà÷aü nirvapati yatra và indro vçtramahaüstamagninà vai÷vànareõa samadahattadasya sarvaü pàpmànaü samadahattathoevaiùa etadindreõaiva vçtraghnà pàpmànaü vçtraü hatvà tamagninà vai÷vànareõa saüdahati tadasya sarva pàpmànaü saüdahati sa yo haivaü vidvànetayeùñyà yajate na hàsyàlpa÷cana pàpmà pari÷iùyate 8 . tasyai saptada÷a sàmidhenyo bhavanti . upàü÷u devatà yajati yàþ kàmayate tà yàjyànuvàkyàþ karotyevamàjyabhàgàvevaü saüyàjye 9 . tisçdhanvaü dakùiõàü dadàti . dhanvanà vai ÷vànaü bàdhante tadetamevaitadbàdhate yattisçdhanvaü dakùiõàü dadàti 10 . daõóaü dakùiõàü dadàti . daõóenavai÷vànaü bàdhante tadetamevaitadbàdhate yaddaõóaü dakùiõàü dadàtyeùà 'nvàdiùñà dakùiõà dadyàttvevàsyàmapyanyadyàitarà dakùiõàstàsàü yat samyadyeta sà sà haiùà pa÷avyeùñistayàpyanabhyuddçùño yajetaiva 4 kaø . %<dar÷ayàge purastàccandradar÷anapràya÷citteùñiruktà atha pa÷càttaddar÷ane naimittikãmiùñiü vidhitsuràha . athànantaraü sàyaükàle eùa candramàþ pa÷càt pratãcyàü di÷i dadç÷e dç÷yate . abhyavekùate abhyavahartuü pa÷yati yathà ÷àlàvçko vane saücarato meùàdãn pa÷ånabhyavajihãrùati . etasmàdeva svalu candrasambandhisvaråpeõa pårvoktavat akàraþ samàsàntaþ tasmàccandràditi bhãùà uktaråpayà bhãtyà, chàyàmupagacchanti gavàdyàþ pa÷avaþ tirohità yajamànasya bhavantãtyarthaþ pa÷ånàmupatàpakàri yadetaccandradar÷anaü tat ÷valucitaü ÷unà rikrãkçtamityàcakùate 2 . etameva candragataü doùamevamàcakùate, candramasaþ sambandhã tanmaõóalamadhyavartã ÷a÷a iti ata eya tasya ÷a÷àïka iti prasiddhiþ . upavasathakàùñhàü gataü devànnaråpaü candramasaü paurõamàsãkàle dravãkurvanti . pa÷ava oùaghãrjagdhvà apa÷ca pãtvàtmani taü càndramasaü kçtsnaü rasamamàvàsyàyàü dhàrayanti tata enaü rasamamàvàsyàsambandhinyàü ràtrau pa÷ubhyaþ sakà÷àt saünayati samyakpàpayati . tatsanayana pratipaccandradar÷ane sati nopapadyate . 6 dar÷ayàgasyàtikràntakàlatve doùamupanyasya tantrànuùñhànaprakàramàha . prakçto dar÷ayàgaþ ÷ãghraü samàpanãyaþ anantaramevaivetaddoùaparihàràya pràya÷citteùñiþ kartavyà . sa àmàvàsyavidhenaiveti ya÷coditakàle'nuùñhito'màvàsyàyàgastatprakàreõaiva pratipadi prakràntàü dar÷eùñiü samàpya 4 . athàsyàmiùñau prakçtivadvikçtiþ kartavyeti nodakapràpteùvaïgeùu vi÷eùaü vidhatte . prakçtã pa¤cada÷a atra nodakapràptàstàþ pçthuvàjavatyau dhàyye dveiti saptada÷a (sàmidhànyaþ) bhavanti . prakçtau pradhànayàge uccaiùñvagharmaþ . prakçtadevatàliïgayuktà÷catuþùaùñyàü dà÷atayyàü samàmnàtà yà çcatàþ kàmayate . àjyabhàgayoþ sviùñakçdyàge ca yàthàkàmyam 9 . tisçbhiriùubhiryuktaü dhanuþ tisçdhanvam pårvavadakàraþ samàsàntaþ . etaü candràtmakaü divyaü ÷vànam 10 . adç÷yamànacandre','pi>% 11 bhàø %<iùñãþ pàrvàyaõàntãyàþ kevalànirvapet sadà>% manuþ %<pràjàpatyàü niråpyeùñim>% . %<hemante nava÷asyeùñyà>% manuþ %<àrebhire jitàtmànaþ putrãyàmiùñimçtvijaþ>% raghuþ . 2 yàgamàtre ca %<kartumiùñimabhivà¤chatà mayà>% màghaþ ràjasåyayàgàbhipràyamidam . iùa--ktin . 3 icchàyàm . iùñaprayoganirvàhàya pàta¤jalabhàùyakçtaþ icchàbodhake 4 ÷lokàdyàtmaka vàkyabhede ca . yathà . %<dviparyantànàmeveùñiþ>% sarvanàmnovçttimàtre puüvadbhàva ityàdi . etayeùñyà %<ñhakcha÷o÷ca>% vàrtiø %<ekataddhite ceti>% såtra¤ca gatàrtham' siø kauø . %<anutsåtrapadanyàseti>% màghavyàkhyàm anutsçùñasåtràkùarà iùñyupasaükhyànanairapekùyeõa såtràkùaraireva iti malliø .

#<iùñikà># strã iùa--tikan . iùñakà÷abdàrthe %<udvarùaõaü tviùñikayà kaõóukoñhavinà÷anam>% su÷ruø . %<iùñikà kà¤canãcàtra cayanàrthaü kçtà'bhavat>% màø à÷vaø 88 aø .

#<iùñikàpathika># naø iùñikàyàþ pathikaü tadudbhedenàpi prabhavatvàt . nàmajjakatçõe ràjaniø .

#<iùñikçt># triø iùñiü yàgaü kçtavàn kç--bhåte kvip 6 taø . kçtayàge .

#<iùñin># triø iùñamanena iùñàø ini . kçtayàge %<adhvareùviùñinàü pàtà>% bhaññiþ .

#<iùñipaca># puø iùñaye icchàyai abhilàùàrthaü pacati na yaj¤àyoü paca--ac--4 taø . 1 kçpaõe 2 daitye ca ÷abdaraø . sa ha svecchàpåraõàrthameva pacati na yaj¤àrthamiti tasya tathàtvam .

#<iùñipa÷u># puø 6 taø . yaj¤iye pa÷au .

#<iùñimuù># triø iùñiü yàgaü muùõàti muùa--kvip 6 taø . daitye trikàø .

#<iùñiyàyajåka># puø iùñyà yàyajåkaþ . kàmyeùñiyajana÷ãle . %<tasmànneùñiyàjåkaþ syàt pa÷ubhyaþ ekaü pràyacchat>% vçø uø . iùñiyàyajåkaþ iùñiyajana÷ãlaþ iùñi÷abdena kàmyà iùñhayaþ ÷àtapathaprasiddhàþ tàcchãlyayogàtkàmyeùñi yajanapradhànona syàt bhàø .

#<iùñãkçta># triø aniùñamiùña kçtam iùña + cvi--kç--karmaõi kta . aniùñe iùñe kçte . aniùñiriùñiþ kçtà . iùñibhede satre naø . %<satramiùñãkçtaü nàma samupàste mahàtapàþ>% bhàø vaø 259 a0

#<iùña># strã iùa--bhàve tun . icchàyàm uõàdikoùaþ .

#<iùñyayana># naø iùñyàyanaü gamanaü yatra . %<yàgavi÷eùàcaraõabhede>% iùñyayana¤ca à÷vaø ÷rauø 2, 14, såtràdau dar÷itaü yathà %<ata årdhvamiùñyayanàni>% 1 . %<ata årdhvaü yàni vakùyante'smin adhyàye tàni iùñyayanasaü j¤ànãti vidyàt . iùñibhirayanaü gamanaü yeùu karmasu tànãùñyayanàni>% nàràø vçø . %<sàüvatsarikàõi>% 2 såø . saüvatsareõa kriyante saüvatsarai÷ca kriyanta ityubhayathà vigrahaþ kartavyaþ, dàkùàyaõayaj¤acàturmàsyànàmanekasàüvatsarikatvasiddhyartham vçø . %<teùàü phàlgunyàü paurõamàsyàü caitryàü và prayogaþ>% 3 såø . %<phalmunãrbhiryuktà paurõamàsã phàlgunã, citrayà yuktà caitrã . teùàü sàüvatsarikàõàü àgantukànàmasmin kàle pràrambhaþ kàryaþ . dar÷apårõamàsaguõavikàraråpàõàü dàkùàyaõayaj¤àdãnàmàrambhe kàlaniyamo nàstãti teùàmityucyate>% nàràø vçø . %<turàyaõam>% 4 såø . %<turàyaõaü nàmeùñyayanamucyate>% vçø . %<agnirindro vi÷vedevà iti pçthagiùñayo'nusavanamaharahaþ>% 5 såø . %<agnidevatyà indradevatyà vi÷vadevadevatyà caitàstisra iùñayaþ triùu savaneùu yathàsaïkhyena ekaikeùñiþ kàryà'hanyahani . aharahariti vacanaü paurõamàsyamàvàsyayorbàdhanàrtham>% vçø . %<ekà và trihaviþ>% 6 såø %<etàbhireva devatàmiryuktà ekaiveùñistrihaviùkà'hanyahani pràtaþ savana eva kartavyà vetyarthaþ>% vçø . %<ióàdadhonàmeùñyayanaü tatra devatàdi 2 14 1--10>% dyàvàpçthivyorayanaü nàmeùñyayanaü tatra devatài 2, 14, 12, 15 càturmasyàni iùñyayanàni taddevatàdi 2, 15, 1 såtràdau . evamanyànyapi iùñyayanakarmàõi àkare dç÷yàni

#<iùñvà># avyaø yaja--ktvàþ . 1 yàgaü kçtvetyarthe . %<a÷vamedhena ceùñvà>% mçcchakañikam . iùa--ktvà . 2 abhilaùyetyarthe ca .

#<iùma># puø iùyati icchatyanena và iùa--gatau iùa--icchàyàü mak và . 1 vasantakàle 2 kàme ca bhàve mak . 3 gatau . tataþ astyarthe ini . iùmin gatiyukte triø striyàü ïãp . %<te và÷ãmantaþ iùmiõo abhãravaþ>% çø 1, 27, 6 . %<iùmiõaþ gatimantaþ>% màø . iùa--icchàyàü karmaõi mak . 4 iùyamàõe annàdau astyarthe ini annàdimati %<hiraõyayàþ svàyudhàsa iùmiõaþ>% çø 5, 8,  75 . iùmiõo'nnavantaþ bhàø .

#<iùya># puø iùyate iùa--kyap . vasante çtau hemaø . tasya çtånàü madhye iùñatamatvàttathàtvam %<çtånàü kusumàkaraþ>% gãtàyàü tasya bhagavadråpatvokteþ iùñatvam .

#<iùva># puø iùa--sarpaõe van--guõàbhàvaþ . àcàrye ude÷àrthamupasçpyamàõatvàttathàtvam . ujjvaladattastu ãùa dàne ityasyaiva råpaü dãrghàdi ityàha . upade÷adànàcca tasya tathàtvam .

#<iùvagra># naø 6 taø . vàõàgre . gahàdipàñhàt bhavàdau cha . iùvagrãya tadbhavàdau triø .

#<iùvanãka># naø 6 taø . vàõàvavayave . gahàø bhavàdau cha . iùvanãkãya tadbhavàdau triø .

#<iùvasana># puø iùavo'syante kùipyante'nena asa--kùepe karaõe lyuñ 6 taø . dhanuùi . %<ràmamiùvasanadar÷anotsukam>% raghuþ .

#<iùvàsa># puø iùavo'syante'nena asa--kùepe karaõe gha¤ 6 taø . 1 dhanuùi %<atra ÷årà màheùvàsàbhãmàrjanasamà yudhi>% %<kà÷ya÷ca parameùvàsaþ ÷ikhaõóã ca mahàrathaþ>% gotà . ardharcàdipàñhàt klãvatvamapi . iùån asyati asa--aõ upaø saø . 2 ÷arakùepake triø (tãrandàja) mediø .

#<is># avyaø iükàmam syati so--kvip niø àlopaþ . 1 santàpe 2 kope 3 duþkhànubhave ca ÷abdaraø .

#<iha># avyaø idam + ha i÷àde÷aþ . asmin kàle de÷e di÷i và 1 ityarthe %<ekamevàdvitãyaü brahma neha nànàsti ki¤cana>% ÷rutiþ %<iha janmani janmàntare và>% veø sàø . %<neha nàmutra ki¤cana>% %<nehàbhikramanà÷o'sti>% gãtà . %<tadakhilamiha bhåtaü bhåtagatyà jagatyàþ>% naiùaø . prathamàrtheha . 2 anubhåyamàne loke ihàmutràrthaphalabhoga viràgaþ vedàø sàø ca ihakàlaþ . iha bhavaþ viditovà karùàø ñha¤ . aihika ihabhave ihavidite ca triø . %<aihikabrahmaghrapaterdàhàdiniùedhàt>% ÷uø taø raghuø .

#<ihakàla># puø idam + prathamàrthe ha iha karmaø . etatkàle vartamànakàle .

#<ihatana># triø ihabhava ñyul tuñ ca . ihabhave striyàü ïãù .

#<ihatya># triø iha bhavaþ iha + tyap . ihakàlàdijàte . svàrthekan . ihatyaka tatràrthe striyàü nityamittvam . ihatyikà

#<ihadvitãyà># strã mayåø saø . atratya dvitãyàyàm .

#<ihapa¤camã># strã . mayåø saø . atratyapa¤camyàm .

#<ihala># puø iha bhavaü làti là--ka . cedide÷e trikàø tadvàsini baø vaø .

#<ihaloka># puø idam--prathamàrthe ha karmaø . etalloke anubhåyamàne loke ihaloke bhavaþ ñhak anu÷aø dvipadavçddhiþ aihalaukika tadbhave triø .

#<ihàmutra># avyaø iha ca amutra ca dvaø . etalloke paraloke ca %<ihàmutràrthaphalabhogaviràgaþ>% vedàø sàø . iti vàcaspatye ikàràdivarõa÷abdàrthaniråpaõam .


#<ã>#

#<ã># avyaø ã kvip . 1 viùàde 2 duþkhabhàvanàyàm 3 krodhe 4 anukampàyàm 5 pratyakùe 6 sannidhau 7 saübodhane ca . medi nyàmayaü sàntatayà pañhitaþ . pçùoø sàdhuþ .

#<ã># strã asya viùõoþ patno ïãù . lakùmyàm .

#<ã># kàntau (icchàyàm) gatau vyàptau kùepe bhojane sakaø garbhagrahaõe akaø adàdi aniñ paraø . eti ãtaþ iyanti . ait . aiùãt . iyàya iyatuþ . età eùyati aiùyat . ãtaþ . asyàtmanepaditvamapi %<na hi taraõirudãte>% dikparàdhãnavçttiþ kavikaø ñãø durgàø .

#<ã># yàcane dvikraø àtmaneø adàdi aniñ niruø . ãte iyãta ãtàm . aita . aiùña . iye . %<à vodevàsa ãmahe vàmaü pratyadhvare>% yajuø 4, 5 . %<ajasraü gharmamãmahe>% yajuø 26, 6 .

#<ã># gatau divàø sakaø aniñ àtmaø . ãyate aiùña . ãtaþ %<padmairanvãtabadhåmukhadyutaþ>% màghaþ . ãï--gatau malliø .

#<ãkùa># dar÷ane paryàlocane ca bhvàø àtmaø sakaø señ . ãkùate ãkùãta ãkùatàm aikùata aikùiùña ãkùàm--babhåva àsa--cakre--ãkùità ãkùiùãùña ãkùiùyate aikùiùyata . ãkùitavyaþ ãkùaõãyaþ ãkùyaþ ãkùità ãkùitaþ ãkùitvà vãkùya . ãkùaõam ãkùà . ãkùamàõaþ . karmaõi ãkùyate ãkùyamàõaþ . dhàtunirde÷e ikùatiþ ãkùiþ . %<na dharmavçddheùu vayaþ samãkùyate>% na kàmavçttirvacanãyamãkùate kumàø . %<tadaikùata bahu syàü prajàyeya>% ÷rutiþ . %<sa prajàpatirãkùàü cakre>% ÷rutiþ %<sarvabhåtasthamàtmànaü sarvabhåtàni càtmani . ãkùate yogayuktàtmà>% gãtà . %<kathamãkùàmahe sarve, duryodhana! tavepsitam>% bhàø vaø 298 ÷loø . %<aikùiùña puübhiþ pracinàn sa goùñhàn>% bhaññiþ vede padavyàtyàso'pi %<ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan>% kañhoø . pçùñena÷uphà÷ubhàlocane ca tadyoge ÷ubhà÷ubhasaübandhini caturthã . %<ràdhãkùyoryasya vipra÷naþ>% pàø . yadãyaþ vividhaþ pra÷naþ kriyate tasmin caturthãtyarthaþ . %<kçùõàya ãkùate gargaþpçùño gargaþ ÷ubhà÷ubhaü partyàlocayatãtyarthaþ>% siø kauø . %<ãkùaternà÷abdam>% ÷àø såø . %<kàraõe ãkùitçtva÷ravaõàt>% bhàø .
     adhi + vivecane adhãkùate %<kuhakacakitolokaþ satye'pyapàya madhãkùate>% hitoø .
     anu + anucintane . %<tàmanvãkùata iyaü vai valmãkavapeyam>% ÷ataø bràø 6, 3, 3, 5 . %<anvãkùamàõãràmastu viùaõõaü bhràntacetanam>% ràmàø .
     apa--àkàïkùàyàmanurodhe avadhiniyame ca . %<apekùate pratyayamuttamaü tvàm>% kumàø %<apekùante na ca snehaü na pàtraü na da÷àntaram . paropakàraniratàmaõidãpà ivottamàþ>% udbhañaþ . %<kimapekùya phalam payodharàn dhvanataþ pràrthayate mçgàdhipaþ>% kiràø . %<dvitvàdayaþ paràrdhàntà apekùàbuddhijàmatàþ>% %<apekùàbuddhinà÷àcca teùàü nà÷aþ prakãrtitaþ>% bhàùàø %<÷abdovya¤jakatve'rthàntaramapekùate>% sàø daø . %<sàpekùatve'pri gamakatvàt samàsaþ>% pàø bhàø %<sà prakriyà yà kathamityapekùà>% mãmàø . %<nadã÷aþ paripårõo'pi mitrodayamapekùate>% candràø .
     vi + apa + vi÷eùeõàpekùayàm . %<na vyapaikùata samunsukàþ prajàþ>% raghuø . %<vyapekùamàõau sahasãtayàgatau>% ràmàø %<sabharthaþ padavidhiþ>% pàø bhàø vyapekùà'vyapekùàpakùadvayamupanyastam . tatra vyapekùàpakùomatàntareõa upanyastaþ sa ca yuktiviruddhatvàt kaiyañaviraraõàdau dåùitaþ %<vàkyavat sà vyapekùà'pi vçttàvapi na hãyate>% bhartçø . sà ca ÷abdabodhipayoginyàkàïkùàråpà àkàïktà÷abde vivçtiþ .
     ava + càkùuùadar÷ane . %<yotsyamànànavekùe'haü ya ete'tra samàgatàþ>% gãtà . %<avekùamàõomahatãü muhurmuhuþ>% màghaþ samyakparyàlocane ca . %<yadavocadavekùya sundarã>% kiràø .
     anu + ava + paryàlocane anusandhàne ca %<såkùmatàü cànvavekùeta yogena paramàtmanaþ>% manuþ .
     abhi + ava + bhojanàrthekùaõe . %<yajamànasya pa÷ånabhyavekùate>% ÷ataø bràø 11, 1, 5, 11, %<abhyavekùate abhyavahartuü pa÷yati>% bhàø .
     pari + ava + samantàddar÷ane . tato vàcaspatirjaj¤e taü manaþ paryavekùate bhàø à÷vaø 21 aø .
     prati + ava + pratãtya paryàlocanayà dar÷ane . %<athemàü pratyavekùamàõo japati>% ÷ataø bràø 5, 3, 4, 20 .
     sam + ava + samyagdar÷ane . %<nçpopamo'yaü samavekùate sabhàm>% bhàø viø 218 ÷loø . %<yadi dçùñaü balaü sarvaü vaya¤ca samavekùitàþ>% bhàø àø 25 aø . samyakparyàlocane ca %<sarvaü tu samavekùyedaü nikhilaü j¤ànacakùuùà>% manuþ .
     à + samyagdar÷ane . %<smayannivaikùya pà¤càlom>% bhàø saø 23801
     ud + årdhvadar÷ane . %<sahasrara÷minà sàkùàt sapraõàmasudãkùitàþ>% kumàø . apekùàyà¤ca %<trãõi varùàõyudãkùeta kumàryçtumatã satã>% manuþ .
     upa + heyatvaj¤ànena parityàge %<upekùayà svatvahàniþ>% dàyabhàø ñãø %<ye màü viprakçtàü kùudrairupekùadhvaü vi÷okavat>% bhàø vaø 11 aø praticikãrùàbhàve %<upekùate yaþ ÷lathavandhinãrjañàþ>% kumàø %<nãpapekùeta kùaõamapi ràjà sàhasikaü naram>% manuþ aparyàlocane anusandhànàbhàve ca %<gåóhena caratà tattvamupekùitamidaü mayà>% ràmàø .
     sama + upa + samyagupekùàyàm . %<÷atrupakùaü samàdhàtu yomohàt samupekùate>% bhàø saø 1060 ÷loø .
     nis + nir + niþ÷eùeõa dar÷ane ni÷cayàrthaü dar÷ane ca . %<yàvadetànnirãkùe'haü yoddhukàmànavasthitàn>% gãtà .
     pari + tattvànusandhàne pramàõàdyupanyàsena vastutattvàvadhàraõe ca %<parãkùya lokàn karmacitàn>% ÷rutiþ . nyàyasåtravçttyàdau pramàõapremeyàdi parãkùà bahu÷o dar÷ità . samyakvivecane ca . %<naità råpapaü rãkùante nàsàü bayasi saüsthitiþ . suråpaü và viråpaü và pumànitye va bhu¤jate>% manuþ . lakùaõàdimattvena j¤àne ca a÷vavidyàvida÷caiva såtà viprà÷ca tadvidaþ . medhyama÷vaü parãkùantàü tava yaj¤àrthasiddhaye bhàø à÷vaø 30 27 ÷loø . %<yatnàt parãkùitaþ puü stve>% yàø smçø . %<sarvasya hi parãkùyante svabhàvà netare guõàþ>% hitoø bhaktimattvàdinà j¤àne ca . %<màyàü mayodbhàvya parãkùito'si>% raghuþ . vivàde satyatvàsatyatvàdisaü÷ayaniràsàya svapakùapràmàõyavyavasthàpanàya ÷apathakaraõe tulàparãkùàdi . parãkùà÷abde vivçtiþ .
     pa + prakarùeõa dar÷ane %<prekùante sarvabhåtàni vahu÷aþ parvasandhiùu>% bhàø vaø 11 657 . %<yat ki¤ciddar÷avarùàõi sannidhau prekùate dhanã>% bhàø vaø manuþ . %<udàyudhànàpatatastàn dçptàn prekùya ràghavaþ>% raghuþ . %<punaþ prekùya ca ÷ålinam>% kumàø .
     abhi + pra + àbhimukhyena dar÷ane . %<pràcãü di÷amabhiprekùya maharùi ridamabravãt>% bhàø vaø 163 aø . %<dahyamànamabhiprekùya striyastàþ saüpradadruvuþ>% bhàø vaø 88 aø .
     ut + pra + utprekùàyàü ki¤cirdharmasàdharmyeõànyasyànyaråpatà kalpane udbhàvane ca . %<utpekùàmovayaü tàvanmatimantaü vibhãùaõam>% ràmàø . %<tadutprekùyotprekùya priyasakhi gatàüstàü÷ca dina sàn>% amaru÷aø . %<bhavet sambhàvanotprekùà prakçtasya paràtmanà>% sàø daø . alaïkàra÷abde 395 pçùñhe vivçtiþ .
     sam + pra + samyagdar÷ane . %<saüprekùya nàsikàgraü svà>% gãtà %<yogakùemaü ca saüprekùya baõijodàpayet karam>% manuþ .
     abhi + sam + pra + àbhimukhyena samyagdar÷ane . %<abhisaüprekùya bhartàraü kruddhà vacanamabravãt>% bhàø àdiø paø 30 11 .
     prati + anurodhe apekùàyàü påjane ca . %<pratãkùyaü tat pratãkùyàyai pitçsvasre prati÷rutam>% màghaþ %<prathamaü saüsthità bhàryà patiü pretya pratãkùate>% bhàø àø 30 33 . nàbhinandeta maraõaü nàbhinandeta jãvitam . kàlameva pratãkùeta manuþ . %<saüvatsaraü pratãkùeta dviùantãü yoùitaü patiþ>% manuþ .
     sam + prati + samyakpratãkùàyàm %<muhårtaü saüpratãkùasva>% bhàø àø 290 3 . %<ekaveõãdharà hi tvàü nagarã saüpratãkùate>% ràmàø .
     vi + vi÷eùeõa dar÷ane . %<vãkùante tvàü vismità÷caiva sarve>% gotà . %<sãmàj¤àne nçõàü vãkùya nitya loke viparyayam>% manuþ . %<jaóãkçtastryambakavãkùaõena>% raghuþ .
     anu + vi + santatavãkùaõe pa÷càdvãkùaõe ca . %<tasmàddi÷o'nuvãkùamàõojapati>% ÷ataø bràø 5, 2, 1, 25 .
     abhi + vi + àbhimukhyena vãkùaõe . %<nacainaü bhuvi ÷aknoti ka÷cidapyabhivãkùitum>% manuþ .
     ud + vi + årdhavãkùaõe . %<udvãkùaümàõà bhartàraü mukhena pari÷uùyatà>% ràmàø %<pativratàmimàü sàdhvãü tavodvãkùitumapyuta>% bhàø anuø 2 aø %<udvãkùitaü prakçbibhirbharatànugàbhiþ>% raghuþ .
     sam + uda + vi + samantàdudvãkùaõe %<niùedurbhåmipàþ sarte samuddvãkùya parasparam>% ràmàø .
     prati + vi + pratidar÷ane yatkartçkaü svadar÷anaü tasya svena dar÷ane . %<tataþ saràjà prativãkùya tàþ striyaþ>% ràmàø .
     sam + vi + samyagvãkùaõe .
     sam + samyagdar÷ane paryàmrocya dar÷ane . %<purastàdeva pratãce samãkùamàõàyànubruyàt>% ÷ataø bràø 11, 5, 4, 14 . %<samãkùya vasudhàü caret>% manuþ . %<agrahastasumuktena ÷ãkareõa sa nàgaràñ . samaikùata guóàke÷am>% màø à÷vaø 2231 ÷loø . %<tàn samãkùya sa kauntesaþ sarvàn vandhånavasthitàn>% gãtà %<ucitamevaisamãkùyakamatànmàriõaþ>% hitoø %<samãkùya kuladharmàü÷ca svadharmaü pratipàdayet>% manuþ .
     pra + sam + prakarùeõa samyagãkùaõe . %<saha sarvàþ samutpannàþ prasamãkùyàpadobhç÷am>% manuþ %<kulaü khyàti¤ca vçttaü ca buddhyà tu prasamãkùya ca>% bhàø àø 4374 ÷loø .

#<ãkùaõa># naø ãkùa--bhàve lyuñ . 1 dar÷ane . karaõe lyuñ . 2 netre . tatra dar÷ane %<khinnaþ kàryekùaõe néõàm>% manuþ netre . %<abhimukhe mayi saüvçtamãkùaõam>% ÷akuø %<sadà saürabdhanayanau sadà cànimekùaõau>% bhàø àø 33 aø . %<ityadri÷obhà prahitekùaõena>% raghuþ .

#<ãkùaõika># triø ãkùaõaü hastarekhàdãkùaõena ÷ubhà÷ubhadar÷anaü ÷ilpamasya ñhan . ÷ubhà÷ubhaphalakathanopajãvini sàmudrike . striyàü ñàp . %<maïgalàde÷avçttà÷ca bhadrà÷cekùaõikaiþ saha>% manuþ

#<ãkùati># puø ãkùa--dhàtvarthanirde÷e ÷tip . ãkùaõe . %<ãkùaternà÷abdam>% ÷àø såø .

#<ãkùà># strã ãkùa--bhàve a ñàp . ãkùaõe 1 dar÷ane 2 paryàlocane ca %<sa ãkùàü cakre>% ÷rutiþ %<÷ravaõàdanu ãkùà anvãkùà>% . nyàyasåø vçttiþ . ànvãkùikã÷abde vivçtiþ .

#<ãkùeõya># triø ãkùa--bàø enya . ãkùaõãye dç÷ye %<ãkùeõyàso'hyo'naþ>% çø 9, 77, 3 . %<ãkùeõyàsaþ ãkùaõãyàþ>% bhàø .

#<ãkha># gatau idit bhvàø paraø sakaø señ . ãïkhati aiïkhãt . ãïkhàm babhåva àsa cakàra . ãïkhità ãïkhiùyati aiïkhiùyat . ãïkhitaþ %<santràsamavitaþ ÷akraþ praiïkhacca kùubhità kùitiþ>% bhaññiþ %<bhujyuü samudra à rajasaþ pàra ãïkhitam>% 10, 143, 5 . õici ãïkhayati . %<yaãïkhayanti parvatàttiraþ samudramarõavam>% çø 1, 19, 7 . %<iïkhayantorapasyuva indraü jàtamupàsate>% çø 10, 15, 3, 1 . iïkhayan parijanà pabiddhayà raghuþ .

#<ãga># gatau idit igivat . ãïgati aiïgãt ãïgate ityeke .

#<ãja># gatau nindàyà¤ca mvàø àtmaø sakaø señ . ãjate aijata aijiùña ãjàm--babhåva àsa cakre . ãjità ãjiùyate aijiùyata .

#<ãja># gatau nindane ca idit bhvàø àtmaø sakaø señ . ã¤jate ai¤jiùñha . ã¤jàm--bamåva àsa cakre! ã¤jitam . ayam apàõinãyaþ kavikalpadrume tu pañhitaþ .

#<ãjàna># triø yaja--tàcchãlye kànac dvitvam . yajamàne yàga÷ãle . %<tatomahadbhiþ kratubhirãjàno bharatastadà>% bhàø àø 94 aø . %<yaþ seturãjànànàmakùaraü brahma yat param>% kañhãø .

@<[Page 1008b]>@
#<ãóa># stutau adàø àtmaø sakaø señ . ãóve ãóiùe ãóidhvaü aióiùña ãóàm--babhåva àsa cakre . ãóità ãóiùyate aióiùyata . ãddhyaþ ãóitaþ ãóanam ãóà . %<agnimãóe purauhitam>% çø 1, 1, 1 . óakàraü lakàratayà bahvçcàþ pañhanti . %<ajmadhyasthaóakàra¤ca lakàraü bahvçcà jaguþ . ajmadhyasthaóhakàra¤ca lhakàraü tu yathàkramamiti>% çø bhàø vàkyokteþ . vaïgade÷asampradàyastu tayoþ ajmadhyasthayoþ óaóhakàratayà pàñhaþ iti bhedaþ . yàskastu ãóiradhyeùaõakarmà påjàkarmà cetyàha %<gandharvàþ surasaïghà÷ca bahava÷ca maharùayaþ . antarãkùaü gataü devaü gãrbhiragryàmirãóire>% ràmàø %<neóiùe yadi kàkutstham>% bhaññiþ %<ãóàno devà iùñànàm>% çø 10, 66, 14 . %<bhavantamãóyaü bhavataþ piteva>% . %<÷àlãnatàmavrajadãddhyamànaþ>% iti ca raghuþ . %<agniþ pårvebhirçùibhirãóyonåtanairuta>% çø 1, 1, 2 . õici ãóayati te aióióat ta .

#<ãóà># strã ãóa--bhàve a strãtvàt ñàp . stutau .

#<ãóita># triø ãóa--kta . stute yasya stavaþ kçtastasmin .

#<ãóenya># triø ãóa--bàø enya . 1 stavanãye 2 påjanãye ca . %<ãóenyo namasyastirastamàüsi dar÷ataþ>% çø 1, 146, 7 .

#<ãõmat># triø ãñ astyasya matup striyàü ïãp . sanàthe ã÷varavati . ãõmantamàcaùñe õic matorluk . ã÷ayati .

#<ãti># puø ãyate ã--ktic . 1 óigve, 2 utpàdite triø 3 pravàse, %<ativçùñiranàvçùñiþ ÷alabhàþ måùikàþ khagàþ . pratyàsannà÷ca ràjànaþ ùaóetàãtayaþ smçtà>% ityukte 4 kçùerupadrava bhede ca strã . %<nirãtibhàvaü gamite'tivçùñayaþ>% naiùaø %<niràtaïkànirãtayaþ>% raghuþ %<ãtayovyàdhayastrantrãrdoùàþ krodhàdayastathà . upadravà÷ca vartante àdhayaþ kùudbhayaü tathà>% bhàø vaø 149 aø .

#<ãdçkùa># triø ayamivapa÷yati idam + dç÷a--karmakartari ksa i÷àde÷aþ dãrghaþ . ãdç÷e etadråpadar÷ane evaüvidhe . %<ãdçkùàsa etàdçkùàsa u ùu õaþ sadçkùàsaþ>% vàjasaneø 17, 8 .

#<ãdç÷># triø ayamiva pa÷yati idam + dç÷a--karmakartari--kin i÷àde÷aþ dãrghaþ . 1 etàdç÷adar÷anavati evaüvidhe %<ãdçï nànyàdçï ca saññaï ca prati sadçï>% yajuø 17, 81 . imaü puroóà÷aü gçhãtvà pa÷yatãti ãdvaï vedadãø vyàkhyànàt 2 tadarthe'pi . tasya bhàvaþ tva ãdçktvaü tadbhàve naø tal . ãdçktà tasya bhàve strã . %<viùõorivàsyànavadhàraõãyamãdçktayà råpamiyattayà và>% raghuþ .

@<[Page 1009a]>@
#<ãdç÷a># triø ayamiva pa÷yati idam + dç÷a--karmakartari kaï i÷àde÷a . dãrghaþ . evaüvidhadar÷anavati . %<ãdç÷ai÷caratairjàne satyaü doùàkaro bhavàn>% candràø . %<yaccànyat ki¤cidãdç÷am>% . %<na hãdç÷amanàyuùyaü loke ki¤cana vidyate>% pretyeha cedç÷à vipràgarhyante brahmavàdibhiþ manuþ . %<tànomçóàna ãdç÷e>% çø 1, 17, 1 . %<ãdç÷e evaü vidhe>% bhàø . striyàü ïãp %<sarveùàmãdç÷ã rasàbhivyaktiþ>% sàø daø . mugdhavodhakàrastu ayabhiva dç÷yate iti vigrahaü ksàdau cakàra tacca %<kartari kçditi>% pàø anu÷àsanavirodhàdupekùyam .

#<ãpsà># stro àptumicchà àpa--san--a . 1 àptumicchàyàm 2 icchàyà¤ca . %<ãrùyepsà pi÷unaü ÷uddhaü mamatvaü paripàlanam>% . bhàø à÷vaø 37 aø .

#<ãpsita># triø àpa--san kta . 1 àptumiùñe kriyàphalena vyàptamiùñe %<karturãpsitatamaü karma>% pàø . %<nirvartya¤ca vikàryaü ca pràpya¤ceti tridhà matam . taccepsitatamaü karma caturdhànyattu kalpitam>% bhartçø %<tamabgrahaõaü kibhãpsitamàtre mà bhåt>% siø kauø . 2 icchàviùaye ca .

#<ãpsu># triø àptumicchuþ . àpa + san--u . àptumicchau . %<mandaþkaviya÷aþprepsuriti>% raghuþ pàñhàntaraü %<÷aucepsuþ sarvadàcàmet>% manuþ . %<dharmepsavastu dharmaj¤àþ>% manuþ . %<saurabhyamãpsuriva temukhamàrutasya>% raghuþ .

#<ãm># avyaø ã--và muc . 1 atha÷abdàrthe . %<emenamavçdhannamçtà>% yajuø 33, 60 . %<à ãm etau nipàtau athàrthau>% vedadãø 2 idamarthe ca . %<cayata ãmaryamo apra÷astàn>% çø 1, 16, 7, 8 . %<iha bravãtu ya ãsamaïga vedasya>% çø 1, 164, 7 . %<somebhirã pçõatà bhojamindram>% çø 2, 14, 10 . %<ãmimam>% iti bhàø .

#<ãya># triø ã--bàø kyap . vyàpye . %<àyadvà ãyacakùasà>% çø 5, 67, 6 %<ãyacakùasà vyàptadar÷anau>% bhàø .

#<ãyivas># triø iõ--kvasu . %<gatavati . ka ãyivàn mudam>% mugdhaboø %<pratãyuùà pårdadç÷e janena>% bhaññiþ . %<upeyuùo mokùapayaü manasvimaþ>% màghaþ . %<upeyivànityàdi>% pàø såø upetyulakùaõàt anyatràpi kvasuþ .

#<ãra># gatau preraõe ca curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . ãrayati te--ãrati airirat--ta--airãt . ãrayàm--ãràm và babhåva àsa cakàra . ãrayità . ãrità ãrayiùyatiãriùpati . ãraõam . ãritaþ irayan--iran . ãraþ ãryamàõaþ . %<àpaþ samudramairayan>% çø 8, 6, 13 . %<aü÷orårmimãraya>% çø 9, 79, 14 . %<yadasya ÷uùmamairayan>% çø 2, 17, 3 %<airiracca mahàkramam>% bhaññiþ kathane ca . %<atha vàcamãrayati>% ÷ataø bràø %<brahmà rathantaraü sàma ãrayati bhavàntike bhàø ànuø 14 aø . virodhavàkya¤ca yatheryamàõam>% bhàø vaø 133 aø . %<damayantyà yatheritam>% bhàø vaø 2743 . %<hitaü na gçhõanti suhçdbhirãritam>% ràmàø %<itãrità patrarathena tena>% itãrayitvà viracayya vàïmayam naiùaø .
     ud utkùepaõe . %<udãrayàmàsuþsalãlamakùàn>% raghuþ . uccàraõe kathane ca %<yada÷oko''yamudãriùyati>% raghuþ . %<udãrayàmàsurivonmadànàm>% raghuþ .
     abhi + ud + àbhimukhyenoccàrite . %<àstãkastiùñhastiùñheti vàcastisro'bhyudairayan>% màø aø 2171 .
     sam + ud + samyaguccàre samuttãlite ca . pàü÷avo'pi kumakùetre vàyunà samudãritàþ bhàø vaø 5070 .
     pra + preraõe . prerayati . %<samãraõaþ prerayità bhaveti>% kumàø . %<apaþ preraya sàgarasya budhnàt>% aø 10, 89, 4 . %<kimuddi÷ya kà÷yapena matsakà÷amçùayaþ preritàþ syuþ>% ÷akuø %<yàtràyai prerayàmàsa taü ÷akteþ prathamaü ÷arat>% raghuþ .
     sam + samyakpreraõe samuguccàraõe samyaggatau ca samãraõaþ . %<samãrayà¤cakàràtha ràkùasasya kapiþ ÷ilàm>% bhaññiþ . %<tàbhiràbharaõaiþ ÷abdastràsitàbhiþ samãritaþ>% bhàø vaø 1218 aø .

#<ãra># adàø àtmaø sakaø señ . ãrteãràte ãrate aivata airiùña ãràm babhåva àsa--cakre ãriùyati %<drapsà madhumanta ãrate>% çø 5, 63, 14 %<ru÷adãrte payo goþ>% çø 9, 91, 3 . %<asme ràjàsa ãratàm>% çø 4, 8, 7 . vàyupracyutàdivovçùñirãrte taittiø . asmàt niùñhàyà neñ . %<na hi ràj¤ànudãrõànàm>% bhàø àø 5138 ÷loø . %<udãrõaràgapratirodhakam muhuþþ>% màghaþ . asyaiva pakùe curàditvaü tena na tasya bhvàditvamityeke .

#<ãraõa># naø ãra--bhàve lyuñ . 1 preraõe 2 satau ca . yuc . ãraõà tatraiva strã . nandyàø lyu . 3 prerake triø %<samãraõaþ prerayità bhaveti>% kumàø .

#<ãràmà># strã ãrlakùmostayà ramyate'tra rama--àdhàre gha¤ 6 taø . nadãbhede . %<ãràmà¤ca mahabhadãm>% bhàø vaø 188 aø .

#<ãriõa># triø ãra--inan . uparabhåmau . mediø %<tatastadãriõaü jàtaü samudrasyàvasarpikam>% bhàø anuø 7257 ÷loø . %<va÷iùñhasyà÷ramapadaü ÷ånyamàsãnmahàtmanaþ . muhårtenaiva niþ÷abdamàsãriõasannibham>% ràmàø .

#<ãrin># triø ãra--õini . 1 prerake 2 gantari ca striyàü ïãp . sva÷abdàdasya vçddhirekàø sverã sveriõã . %<re re svairiõi! rnivàcàrakavite màsmat prakà÷ãbhava>% candràø 3 ràjamede puø . %<dhçtaràùñrà÷caika÷atama÷ãtirjanamejayàþ . ÷ata¤ca brahmadattànàmãriõà¤ca ÷ataü tathà>% bhàø saø 8 30 ÷loø yamasabhàsadvarõane

#<ãrkùya># ãrùyàyàü paravçddhyahiùõutàyàm bhvàø paraø sakaø señ . ãrkùyate airkùyãt . ãrkùyàm babhåva àsa cakàra . ãrkùyità ãrkùyàt ãrkùiùyati airkùiùyat . ãrkùyà .

#<ãrtsà># strã çdha--san--a . vçddhãcchàyàm .

#<ãrtsu># triø çdha--san--u . vardhitumicchau .

#<ãrma># naø ãra--mak . vraõe . hrasvàdirayamiti bahavaþ pçùoø hrasvaþ . asya puüstvamapi . %<tadàhurãrma iva và evàü hotrà yadacchàvàkyà>% tàø bràø 4, 2, 10 . %<ãrma iva và eùà hotràõàü yadacchàvàkaþ>% %<ãrma iva tuùñuvànàþ>% iti ÷àñyàø %<tasya pràcã dik÷iro'sau càsau cermàvathàsya pratãcã dik puccham>% ÷ataø bràø 10, 6, 50, 3 . tena vraõo'striyàmãrmamaruþ ityamare 'striyàmiti saüdaü÷apàñhàdubhayatrànve toti bodhyam . dakùiõa÷abdàt lubdhayogena kçtavraõàrthe asmàn anic dakùiõermà vyàdhena kçtavraõe mçge . %<mçgayumiva mçgo'tha dakùiõermà>% bhaññiþ . 2 prerite triø %<ãrmàntàsaþ silikamadhyamànaþ>% çø 1, 203, 10 . ãrmàntàsaþ ãrmàãritàþ prerità antàyeùàü te bhàø .

#<ãryà># strã ira--ãùyàüyàü kaõóvàø yak ropadhatvàt dãrghaþbhàve a strãtvàt ñàp . 1 ãrùyàyàm . ãryate j¤àyate paràtmà'nayà ãra--gatau õyat . 2 bhikùucaryàyàm sà ca dhyànamaunàdikaråpà . %<caryà ceryàpathe sthitiþ>% amaraþ . %<kalyàõà punariyaü pravrajitasyairyà>% .

#<ãryàpatha># puø ãryàråpaþ panthà karmadhàø ac samàø . dhyànamaunàdiråpe prarivràjakasya j¤ànasàdhànopàyabhede .

#<ãrvàru># puü strãø ãra--bhàve sampaø kvip ãramãraõaü vçõoti vàrayati và uõ . karkañyàm ÷abdaraø .

#<ãrùya># paraguõàsahane bhvàø paraø akaø señ . ãrùyati airùyãt . ãrùyàm--vabhåva àsa cakàra . ãrùyità ãrùyiùyati airùyiùyat . õici ãrùyayati te ta airùyat airùiùyat ta . sani ãrùyipiùati . ãrùyà ãrùyitaþ . %<patyurvàrdhakamãrùyitaü prasavanaü nà÷asya hetuþ striyàþ>% hito . ãrùyitavyam . %<tasmàdbhikùuùu dàràõàü kramaõeùu nerùyitavyamiti>% praboø .

#<ãrùyaka># triø ãrùya--õvul . 1 ãrùyàkàriõi . %<dçùñvà vyavàyamanyeùàü vyavavàye yaþ pravartate . ãrùyakaþ sa tu vij¤eyaþ>% iti su÷rutokte 2 klãvabhede puø . %<àsekya÷ca sugandhã ca kumbhãka÷cerùyakastathà . saretasastvamã j¤eyà a÷ukraþ ùaõóasaüj¤itaþ>% su÷ruø . klãva÷abde vivçtiþ .

#<ãrùyà># strã ãrùya--bhàve a strãtvàt ñàp . akùamàyàm paravçddhyasahiùõutàyàm . %<pai÷unyaü sàhasaü droha ãrùyàsåyàrthadåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajo'pi gaõo'ùñakaþ>% manuþ eteùà¤ca krodhaprabhavatvàt krodhajatvam ataeva %<krudhadruherùyàsåyàrthànàü yaü prati kopaþ>% pàø %<drohàdayo'pi kopaprabhavà eva gçhyante'to vi÷eùaõaü sàmànyena yaü pratikopaþ>% siø kauø . %<ãrùyà÷okaklamàpetà mohamàtsaryavarjitàþ>% bhàø vaø 260 %<tyakterùyastyaktamanyu÷ca smagamàno'bravãdidam>% bhàø anuø 2 aø . ayaü ÷abdoniryakàra iti kecit %<ãrùyatestçtãyasyeti>% vàrtiø ukteþ kavikalpadrume, pàø gaõapàñhe ca yàntatayà pàñhàt niryakàrapàñhe målaü mçgyam . tena sayakàraeva sàdhãyàn .

#<ãrùyàlu># triø ãrùyàü làti là--bàø óu . ãrùyàyukte .

#<ãrùyu># triø ãrùya--uõ . akùamà÷ãle %<ãrùyurgandharvaràjo va jalakrãóàmupàgataþ>% bhàø àø 170 aø . %<parya÷aïkata tàmãrùyuþ sugrãvagatamànasàm>% bhàø 279 aø .

#<ãlà># strã ãóa--ka óasya laþ . 1 pçthivyàü, 2 vàci, 3 gavi, ca . asya hrasvàditvameveti bahavomanyante ÷abdàrthacintàmaõau tu dãrghapàñhaþ . tanmålaü mçgyam .

#<ãli(lã)># strã ãryate ãra--in rasya laþ và ïãp . 1 karapàlikàyàm (kàñàrã) 2 hrasvagadàkàre hastadaõóe ca . bharataþ .

#<ãlita># triø ãóa--kta óasya laþ . stute amaraþ .

#<ãlina># puø ãóa--inan óasya laþ . candravaü÷ye nçpabhede . %<ãlinaü tu sutaü taüsurjanayàmàsa vãryavàn>% %<ãlinojanayàmàsa duùmantaprabhçtãn nçpàn>% bhàø àø 93 aø . %<taüsuü svarasvatã butraü matinàràdajãjanat . ãlinaü janayàmàsa kàliïgyàü taüsuràtmajam>% . %<ãlinastu rathantaryàü duùmantàdyàn pa¤caputrànajojanat>% bhàø àø 95 aø .

#<ãvat># triø ã--gatau bhàve kvip astyarthe matup vede niø masya vaþ gatimati %<ya ãvate brahmaõe gàtumegata>% çø 4, 4, 6 . %<asya ghàvãra ãvato'gne rãlãta martyaþ>% çø 4, 15, 5 %<makùå dviùmà gacchatha ãvato dyån>% çø 4, 43, 3 %<pràya vasubhya ãvadànamovaþ>% çø 5, 49, 5 %<janàya cidya ãvata u lokaü cakàra>% çø 6, 63, 2 . %<upa÷rotàsa ãvatovacàüsi>% çø 7, 23, 1 . loke tu ãmànityeva striyàü ïãp .

#<ã÷># ai÷varye adàø àtmaø sakaø señ . 1 ãùñe, ã÷iùe ã÷idhve ai÷iùña . ã÷àm--babhåva àsa cakre . ã÷ità ã÷iùoùña ã÷iùyate ai÷iùyata . ã÷anam ã÷ità . ã÷itaþ . ã÷à . ã÷itvà . %<dhanànàmã÷ate yaj¤àþ>% . %<yadã÷iùe tvaü na mayisthite ca>% bhaññiþ . %<puruùovai pa÷ånàmaindrastasmàt pa÷ånàmãùñe>% ÷ataø bràø 4, 5, 5, 7 . etadyoge karmaõaþ sambandhatvavivakùàyàü ùaùñhã . vede tu kvacit õici na àmu . %<sahasra eùàü pitara÷ca ne÷ire>% çø 10, 56, 7 . tàcchãlye càna÷ ã÷ànaþ .

#<ã÷># triø ã÷a--kvip . ã÷vare %<ã÷àvàsyamidaü sarvam>% yajuø 40, 1, %<namo devebhyo nama ã÷a eùàü kçtaü cidenomanamà vivàse>% çø 6, 41, 8 . %<sa devànàmã÷àü paryetu sa ã÷àno'bhavat>% athaø 15, 1, 5 . %<saha eve÷àmàraõyànàü pa÷ånàmavarundhe>% ÷ataø bràø 12, 7, 2, 8 .

#<ã÷a># puø ã÷a--ka . 1 ã÷vare %<vàgã÷aü vàgbhirarthyàbhiþ praõipatyopatasthire>% kumàø %<vàgã÷àdyàþ sunamanasaþ sarvàrthànàmupakrame>% màdhavaþ %<itthaü kùitã÷ena vasiùñhadhenuþ>% raghuþ 1 parame÷vare puø . %<loke÷a! caitanyamayàdideva!>% pràtaþ kçtye puràø . %<ã÷asyaiùa nive÷itaþ padayuge bhçïgàyamàõaü bhramat>% nyàyacarceyamã÷asya manavyapade÷abhàk kusumàø . 3 mahàdeve . %<brahmàcyute÷àrkavanaspa tãnàm>% %<svamantratohomacatuùñacaü syàt>% hemàø matsyapuø . malaø taø %<brahmàcyu ÷ànavanaspa tãnàmiti>% pàñhaþ . rudrasaükhyàtulyasaükhyàkatvàt 4 ekàda÷asaükhyàm . %<tàromàyà varmavãjamçddhirã÷asvarànvità>% tantrasàre tvaritàmantrodvàre ã÷asvara ekàda÷asvara ekàra iti kçùõàø 5 taddaivàtye àrdrànakùatre ca . %<ne÷ejyàgnivi÷àkhavàyva himaghàyàmyaiþ>% ràjamàø .

#<ã÷akoõa># puø ã÷asràmikaþ koõaþ . pårvottaràyàü vidi÷i ã÷adigàdayo'pyatra . tatkoõasya ã÷àdhidevatvàt tathàtvam . %<indrovahniþ pitçpatirnairçtovaruõomarut . kuvera ã÷aþ patayaþ pårbàdãnàü di÷àü kramàt>% ityamaroktestathàtvam . vçhaspa testado÷atvaü yàtràdyarthatayà jyotiø uktam . %<såryaþ ÷ukraþ kùamàputraþsaiü hikeyaþ ÷aniþ ÷a÷ã . saumyastrida÷amantrã ca pårvàdikadigã÷varà>% iti niråpya %<digã÷àhe ÷ubhà yàtrà pçùñhàhe maraõaü dhruvamiti>% tadviparãtadi÷i yàtrà niùiddhà .

#<ã÷ana># naø ã÷a--bhàve lyuñ . ai÷varye %<ya ã÷e'sya jagatonityameva nànyoheturvidyata ã÷anàya>% ÷vetà÷vaø uø . ã÷e ãùñe ityarthaþ . %<sarpiùa ã÷anamatra na samàsaþ>% siø kauø .

#<ã÷apurã># strã 6 taø . kà÷yàm ã÷anagaryàdayo'pyatra .

#<ã÷abala># naø ã÷akçtaü balam . pà÷upatamatasiddhe pà÷upatànàü dvitãye pà÷e %<tàsàü màhe÷varã ÷aktiþ sarvànugràhikà ÷ivà . dharmànuvartanàdeva pà÷a ityupacaryate>% ityuktavale pà÷upata÷abde vivçtiþ .

#<ã÷asakha># puø 6 taø ñacsamàø . kuvere . bahuø ma ñac . ã÷asakhà ityeva . ã÷amitràdayo'pyatra . ã÷ena yathà 'syasakhyaü tathà bhàrate varõitaü yathà . %<pitàmahã ràvaõasya sàkùàddevaþ prajàpatiþ . svayambhuþ sarvalokànàü prabhuþ sraùñà mahàtapàþ . pulastyo nàma tasyàsãnmànasodayitaþ sutaþ . tasya vai÷ravaõã nàma gavi putro'bhavat prabhuþ . pitaraü sa samutsçjya pitàmahamupasthitaþ . tasya kopàt pità ràjan! sasarjàtmànamàtmanà . sa jaj¤e vi÷ravà nàma tasyàtmàrdhena vai dvijaþ . pratãkàràya sakrodhastato vai÷ravaõasya vai . pitàmahastu prãtàtmà dadau vai÷ravaõasya ha . amaratvaü dhane÷atvaü lokapàlatvameva ca . ã÷ànena tathà sakhyaü putra¤ca nalakåvaram . ràjadhànãü nive÷a¤ca laïkàü rakùogaõànvitàm . vimànaü puùpakaü nàma kàmaga¤ca dado prabhuþ . yakùàõàmàdhipatya¤ca ràjaràjatvameva ca>% bhàø vaø 273 aø .

#<ã÷à># strã ã÷a--a . 1 ai÷varye . %<ã÷àyai manyuü ràjànaü barhiùidadhurindriyam>% yajuø 21, 57 . %<ã÷àyai ã÷anamã÷à>% vedadãø ãùñe ã÷a--ka . 2 ai÷varyànvitàyàü striyàü 3 durgàyàü ca . ã÷asya patnãtyarthe tu ïãp . ã÷ã ã÷apatnyàü durgàyàm .

#<ã÷àna># triø ã÷a--tàcchãlye càna÷ . 1 ai÷varya÷ãle 2 rudrabhårtibhede puø . %<tamã÷ànaü jagatastasthuùaspatim>% çø 1, 89, 5 . %<ã÷ànasaüdar÷analàlasànàm>% kumàø 3 taddevatàke àrdrànakùatre tattulyasaükhyàyàm 4 ekàda÷asaükhyàyàm . ÷ivasya aùñasu martiùu såryamårtiråpatayà påjye 5 ÷iyamårtimede aùñau mårtãrabhidhàya %<mårtayo'ùñau ÷ivasyaitàþ pårvàdikrarmayogataþ . àgneyyantàþ prapåjyàstu vedyàü liïge ÷itaü yajet>% tiø taø bhaviùya puø .

@<[Page 1012a]>@
#<ã÷ànàdipa¤camårti># strã baø vaø ã÷ànàdayaþ pa¤ca mårtayaþ . mahàdevasya ã÷ànatatpuruùàghoravàmadevasadyojàtaråpeùu pa¤casu råpeùu tannyàsaprayogastantrasàre ÷ivaprakaraõe dç÷yaþ .

#<ã÷àvàsya># puø ã÷à vàsyam iti padamastyasya ac . ã÷àvàsyamidaü sarvamityàdike yajuvedasya 40 adhyàyasthe brahmavidyàpratipàdake upaniùadråpe granthe . yajurvedopaniùa dgaõanàyàm ã÷àvàsya, vçhadàraõyaka, jàvàla, hasa, paramahaüsetyàdi muktiø uø . tatrottaralope ã÷àpi . %<ã÷à kena kañhapra÷naþ muõóamàõóåkyatittiriþ . aitareyaü ca chàndogyaü vçhadàõyakaü tathà>% muktiø uø . iyameve÷àvàsyopaniùadityucyate .

#<ã÷itç># triø ãùñe ã÷a--tçc striyàü ïãp . ã÷vare . %<na tasya ka÷cit patirasti ne÷ità>% ÷vetàø uø .

#<ã÷itavya># triø ã÷a--tavya . 1 adhãne yaü prati ai÷varyaü kriyate tasmin . bhàve tavya . 2 ai÷varyenaø .

#<ã÷ità># strã ã÷ino bhàvaþ tal . aõimàdyaùñai÷varyamadhye sarveùàü svàmitvaråpe 1 ai÷varye . tva ã÷itvamapyatra naø . %<ã÷itva¤ca va÷itva¤ca tathà kàmàvasàyità>% sàüø kauø . %<ã÷itva¤ca va÷itva¤ca tvaghutvaü manasa÷ca te>% bhàø àø 38 aø yena sthàvaràdisarvabhåtàni va÷ãbhåtàni bhavanti tàdç÷e yogajanye 2 dharmabhede ca . ai÷varya÷abde vivçtiþ .

#<ã÷in># triø ãùñe ã÷a--õini . 1 ã÷vare 2 prabhau 3 patyau . %<÷aüsedgràmada÷e÷àya da÷e÷oviü÷atã÷inam>% manuþ striyàü ïãp . %<sarvàlloükànã÷inãbhiþ>% ÷vetàø uø .

#<ã÷vara># puø ã÷a--varac . 1 mahàdeye 2 kandarpe pàta¤jalokte, kle÷ajanmakarmavipàkà÷ayairaparàmçùñe puruùavi÷eùe 3 caitanyàtmani, %<ã÷a evàhamatyarthaü na ca màmã÷ate pare . dadàmi ca sadai÷varya mã÷varastena kãrtyate>% ityuktalakùaõe 4 parame÷vare, %<ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷e'rjuna! tiùñhati>% gãtà prabhavàdimadhye 5 ekàda÷e vatsare ca tatphalam . %<sumikùaü kùemamàrogyaü kàrpàsasya mahàrghyatà . lavaõaü madhu gavya¤ca ã÷vare rdulabhaü priye!>% jyotiø 6 àóhye, 7 svàmini ca triø strãtve gauràø ïãù . %<ã÷varãü sarvabhåtànàmiti>% ÷rãsåktam .
     àrhatà nitye÷varaü na manyante tacca arhacchabde 382 pçùñhe dar÷itam evaü sàükhyairapi %<ã÷varàsiddheþ>% sàø såø . %<nitye÷varo niùiddhaþ ãdç÷e÷varasiddhiþ siddhà>% %<upàsà siddhasya pra÷aüsàmàtram>% sàüø såtràbhyàü prakçtyupàsakasya janyai÷varyaü svãkçtam sàüø kauø ca nitye÷varasya kartçtvaü niràsitaü yathà . %<na ca kùãrapravçtterapã÷varàdhiùñhànanivandhanatvena sàdhyatvànna sàdhyena vyabhicàraiti sàmprataü prekùàvatpravçtteþ svàrthakàruõyàbhyàü vyàptatvàt te ca jagatsargàdvyàvartamàne prekùàvatpravçttipårvakatvamapi vyàvartayataþ nahyavàptasakalepsitasya bhagavatojagatsçjataþ kimapyabhilaùitaü bhavati nàpi kàruõyàdasya sarge pravçttiþ pràk sargàjjãvànàmindriya÷arãraviùayànutpattau duþkhàbhàvena kasya prahàõecchà kàruõyaü? sargottarakàlaü duþkhinã'valokya kàruõyàbhyupagame duruttaramitaretarà÷rayatvaü kàruõyena sçùñiþ sçùñyà ca kàruõyamiti . api ca karuõayà preritaþ ã÷varaþ sukhina eva jantån sçjenna vicitràn . karmavaicitryàditi cet kçtamasya prekùàvataþ karmàdhiùñhànena tadanadhiùñhànamàtràdevàcetanasyàpi karmaõaþ pravçttyupapattestatkàrya÷arãrendriyaviùayànutpattau duþkhànutpatterapi sukaratvàt . prakçtestvacetanayàþ pravçtterna khàrthànugraho na và kàruõyaü prayojakamiti noktadãùaprasaïgàvatàraþ>% . nitye÷varasya yathànumànaü tathà ànvãkùikã÷abde 739 pçùñhe sarvadar÷anasaügrahavàkyena pradar÷itam ã÷varasàdhanaü tu gauø såtravçttyàdyuktaü yathà %<ã÷varaþ kàraõaü puruùakarmasàphalyadar÷anàt>% såø . %<guõavi÷iùñamàtmàntaramã÷varaþ>% bhàø . %<gurõarnityecchàprayatnairvi÷eùaguõaiþ, sàmànyaiþ saüyogàdibhi÷ca vi÷iùñamàtmàntaraü jãvebhyo bhinna àtmà jagadàràdhyaþ sçùñyàdikartà vedadvàrà hitàhitopade÷ako jagataþ piteti . anumànantu kùityàdikaü sakartçkaü kàryatyàdùañàdivadityàdyåhyam>% vçttiþ . bàõàdasåtre ca %<saüj¤àkarma tvasmadvi÷iùñànàü liïgam>% %<pratyakùapravçttatayà saüj¤àkarmaõaþ>% såtràbhyàmã÷varasàdhanaü dar÷itaü vivçtametadupaskare yathà .
     %<tu÷abdaþ spar÷àdiliïgavyavacchedàrthaþ saüj¤à nàma, karma kàryam>% kùityàdi tadubhayamasmadvi÷iùñànàm ã÷varamaharùãõàü sattve'pi liïgam kathametadityata àha . atràpi saüj¤à ca karma ceti samàhàradvandvàdekavadbhàvaþ saüj¤àkarturjagatkartu÷càbhedasåcanàrthaþ . tathàhi yasya svargàpårvàdayaþ pratyakùàþ sa eva tatra svargàpårvàdisaüj¤àþ kartumãùñe netaraþ eva¤ca ghañapañàdisaüj¤ànive÷anamapi ã÷varasaüïketàdhãnameva yaþ ÷abdo yatne÷vareõa saïketitaþ sa tatra sàdhruþ yathà yà kàcidoùadhirnakuladaüùñràgraspçùñà sà sarvà'pi sarpaviùaü hantãtyetàdç÷ã saüj¤à asmadàdivi÷iùñànàü liïgamanumàpakaü yà'pi maitràdisaüj¤à pitrà putre kriyate sà'pi %<dvàda÷e'hani pità nàma kuryàt>% ityàdi vidhinà nånamã÷varaprayuktaiva tathàca siddhaü saüj¤àyà ã÷varaliïgatvam . evaü kammàü 'pi kàryamapã÷vare liïgaþ tathàhi kùityàdikaü sakartçkaü kàryatvàt ghañavaditi atra yadyapi ÷arãràjanyaü janyaü và janyaprayatnàjanyaü janyaü và sakartçkatvàsakartçkatvena vivàdàdhyàsitaü và sandihyamànakartçkatvaü và kùityàditvena na vivakùitam adçùñadvàrà kùityàderapi janyaprayatnajanyatvàt vivàdasandehayo÷càtiprasaktatvena pakùatànavacchedakatvàt ki¤ca sakartçkatvamapri yadi kçtimajjanyatvaü tadà'smadàdinà siddhasàdhanam asmadàdikçterapyadçùñadvàrà kùityàdijanakatvàt upàdànagocarakçtimajjanyatve'pi tathà,asmadàdikçterapi ki¤cidupàdànagocaratvàt, kàryatvamapi yadi pràgabhàvapratiyogitvaü tadà dhvaüse vyabhicàra iti tathàpi kùitiþ sakartçkà kàryatvàt atra ca sakartçkatvamadçùñàdvàrakakçtimajjanyatvaü kàryatva¤ca pràgabhàvàvacchinnasattàpratiyogitvaü nacàïkuràdau sandigdhanaikàntikatvaü sàdhyàbhàvani÷caye hetusattvasandehe sandigdhànaikàntikatvasyà doùatvàt anyathà sakalànumànocchedaprasaïgaþ na ca pakùàtirikte doùo'yamiti vàcyaü ràjàj¤àpatteþ nahi doùasyàyaü mahimà yat pakùaü nàkràmati tasmàdaïkuraspharaõada÷àyàü ni÷citavyaptikena hetunà tatra sàdhyasiddherapratyåhatvàt na sandigdhànaikàntikatà tadasphuraõada÷àyàntu sutaràmiti saükùepaþ . evaü nyàyakaõàdasåtrabhàùyàdiùu pradar÷ite÷varànumànaprakàramadhikçtya kusumà¤jaliharidàsañãkayoþ digmàtreõa ki¤cit vispaùñamuktaü yathà
     %<tatsàdhakapramàõàbhàvàt iti pa¤camavipratipattiþ nanvã÷vare sàdhakapramàõameva nàtyatyatràha>% hariø . %<kàryàyojana dhçtyàdeþ padàt pratyayataþ ÷ruteþ . vàkyàt maïkhyàvi÷eùàcca sàdhyovi÷vavidavyayaþ>% kàø %<kùityàdi sakartç kaü kàryatvàt ghañavat sakartçkatva¤ca upàdànagocaràparãkùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyatvam . àyojana karma eva¤ca sargàdàkàlãnadvyaõukàrambhakaparamàõudvayasaüyogajanakaü karma cetanaprayatnapårvakaü karmatvàt aspadàdi÷arãrakriyàvat . dhçtãti brahmàõóàdi patanapratibandhakãbhåtaprayatnavadadhiùñhita dhçtimattvàta viyati vihaïgamadhçtakàùñhavat dhçti÷ca gurutvavatàü patanàbhàvaþ . dhçtyàderityàdipadàt nà÷aparigrahaþ brahmàõóàdi prayatnavadvinà÷yaü vinà÷itvàt pàñyamànapañavat . padàt padyate'nenetivyutpaktyà padaü vyavahàraþ pañàdisampradàyavyavahàraþ svatantrapuruùaprayojyaþ vyavahàratvàt àdhunikalipyàdivyavahàravat . pratyayataþ pràmàõyàt vedajanyaj¤ànaü kàraõaguõajanyaü pramàtvàt pratyakùàdipramàvat . ÷rutervedàt vedaþ pauruùeyovedatvàt àyurvedavat . ki¤ca vedaþ pauruùeyauvàkyatvàt bhàratavat vedavàkyàni pauruùeyàõi vàkyatvàt asmadàdivàkyavat . saükhyàvi÷eùàt . dvyaõukaparimàõaü saïkhyàjanyaü parimàõapracayàjanyatve sati janyaparimàõatvàt tulyaparimàõakapàladvayàrabdhaghañaparimàõàtu prakçùñatàdç÷akapàlasadç÷akapàladvayàrabdhaghañaparimàõavat aõuparimàõa¤ca na parimàõajanakaü nityaparimàõatvàt aõuparimàõatvàdvà eva¤ca sargàdau dvyaõukaparimàõahetuparamàõuniùñha dvitvasaükhyà ca nàsmadàdyapekùàbuddhijà atastadànãntanàpekùàbuddhirã÷varasyaiveti . vi÷vavidavyayaiti vi÷iùñasyàvyayatvaü tena nityasarva biùayakaj¤ànasiddhiþ nanu ÷arãra vi÷iùñasya kartçtayà vi÷eùaõabàdhàtmakovi÷iùñabàdha iti kartçjanyatvavyàpaka÷arãrajanyatvàbhàvàt kartçjanyatvàbhàva iti satpratipakùatà ca . yadvà kartà ÷arãryeva iti vyàptirvirodhinã yadvà vyàptyà yathàdar÷anapravçttayà ÷arãrã kartà ca upaneyaþ, pakùadharmatayà ca kùityàdàva÷arãrãti sàdhyàprasiddhiþ vi÷eùaõavi÷eùyavirãdha÷ca yadvà ÷arãrajanyatvàdyupàdhinà vyàpyatvàsiddhiriti kàrya tvahetau pa¤ca doùàstatràha>% hariø . %<na bàdho'syopajãvyatvàt pratibandhona durbalaiþ . siddhyasiddhyorvirodhona nàsiddhiranibandhanà>% kàø %<ã÷vare dharmiõi ÷arãrabàdhàt kartçtvàbàdhona, adhikaraõaj¤ànaü vinà abhàvaj¤ànàsambhavàt asya kàryatvasya dharmisàdhakasyàdhi karaõaj¤ànajanakatayàüava÷yamapekùaõãyatvena balavattvàt . eva¤ca na vi÷eùaõabàdhàtmakovi÷iùñabàdhaþ pratyakùàtmakaþ . ã÷varona kartà a÷arãratvàt ityanumànabàdhã'pi netyarthaþ . kùityàdau na sakartçkatvaü ÷arãràjanyatvàt iti na pratibandharka satpratipakùahetoþ ÷arãràü÷avaiyarthyàt vyàpyatvàsiddhyà durnalatvàt . tçtãye'pi kàryatvavyàpteþ pakùadharmatvasahakàràt vipakùabàdhakatarkàvatàràcca balavattvam . upanyastàyàþ kartà ÷arãryeveti vyàpterdurbalatayà na pratibandhaþ . caturthe ca yadi pakùadharmatayà a÷arãrã upasthitastadà na virodhaþ kartçtvasyà÷arãratvasamànàdhikaraõasyopalambhàt tadanupasthàne tu na virodhaþ virodhà÷rayasyàsiddheþ pa¤came ca vipakùabàdhakatarkasattvàt tadabhàvanibandhanàj¤ànaråpàsiddhi rvyàpyatvàsiddhirvà na ÷arãrajanyatvopàdherapri vigrakùabàdhakàbhàvenàpàstatvàt . nanu yadã÷varaþ kartà syàt ÷arãrã syàditi pratikålatarkàvatàrastatràha>% hariø . %<tarkàbhàsatayà tveùà tarkà÷uddhiradåùaõam . anukålastu tarko'tra kàryalopo vibhåùaõam>% kàø pratikålatarkàstàvadã÷varàsiddhyà à÷rayàsiddhà ityàbhàsàþ . kartràraü vinà kàryaü na syàditi tarkastu vibhåùaõaü sahakàrakaþ . %<ahaü sarvasya prabhavã mattaþ sarvaü pravartate>% ityàgama÷càtra . %<àrùaü dharmopade÷a¤ca veda÷àstràvirodhinà . yastarkeõànusandhatte sa dharmaü veda netara>% iti tarkànugçhãtasyàgamasya balapattvam nanu kàryatvaü prayatnajanyatve'prayojakam atràha hariø . %<svàtantrye jaóatàhànirnàdçùñaü dçùñaghàtakam . hetvabhàve phalàbhàvovi÷eùastu vi÷eùavàn>% kàø %<na hi kartàraü hetuü vinà kàryaü paramàõoreva yatnavattve'caitanyànupapattiþ acetanasya cetanapreritasyaiva janakatvàt adçùñasya dçùñakàraõasahakàreõaiva phalajanakatvàt . na ca ceùñàyàmeva bhoktçprayatnohetuþ na tu kriyàsàmànye iti, ceùñàyàü vi÷eùaprayatnasya hetutve'pi kriyà sàmànye prayatnasàmànyasya kàraõatvànapàyàt anyathà vojavi÷eùasyàïkuravi÷eùe janakatvenàïkurasàmànyaü prati vãjatvena hetutàyà api vilopàpatteþ nanu dhçtyàdãnàü prayatnajanyatve kiü mànamityatràha>% hariø . %<kàryatvànnirupàdhitvamevaü dhçtivinà÷ayoþ . vicchedena padasyàpi pratyayàdi÷ca pårvavat>% . %<dhçtivinà÷ayoþ prayatnajanyatvànnirupàdhitvaü vicchedenàntarà pralayena àdar÷àdyabhàvàt arvàgdar÷o nàdyavyavahàramålaü vyavahàrànamij¤atvàditi sargàdyakàlãna ghañàdivyavahàrapravartakaþ puruùaþ sidhyàti . evaü pratyayàdervedajanyadhãpràmàõyàderapi nirupàdhitvam>% hariø .
     vistareõe÷varànumànagranthasya pràyeõa luptapràyatayà kusumà¤jaligranthe diïmàtreõa tatprakàrasya sattve'pi nyàyakadalyàm anumànacintàmaõisthe÷varavàde ca vistareõa varõitaü tayo÷ca pràyeõa luptapràyatayà tayoþ pracàràrthamihopanyàsaþ kriyate tatràdau
     nyàyakandalã . %<kiü punarã ÷varasadbhàve pramàõam àgamastàvat anumàna¤ca mahàbhåtacatuùñayamupalabdhimatpårvakaü kàryatvàt yatkàryaü tadupalabdhimatpårvakaü yathà ghañakàryaü, kàrya¤ca mahàbhåtcatuùñayaü tasmàdetadapyupalabdhimatpårvakamiti . nanu pramàõena pårvakoñyanupalabdherasiddhaü pçthivyàdiùu kàryatvamiti cet tadayuktaü sàvayavatvàt tatsiddheþ yat sàvayavaü tatkàryaü yathà ghañaþ sàvayava¤ca pçthivyàdi tasmàdetadapi kàryayeva .. nanu vyàptigrahaõàdanumànapravçttiþ kàryatvabuddhimanpårvakatvayo÷ca vyàptigrahaõama÷akyaü, ghañàdiùu kartçpratãtikàle evàïku ràdiùåtpadyamàneùu tadabhàvapratoteþ na càïkuràdãnàmapi pakùatvamiti nyàyyaü saügçhãtàyàü vyàptàvanusànapravçttikàle prativàdyapekùayà pakùàdipravibhàgaþ iha tu sarvadaiva pratipakùa pratãtyàkràntatvàdvyàptigrahaõameva na sidhyati . atra pratisamàdhãyate . yadi caiva dvaitànupalambhàdvyàptigrahaõàbhàvaþ tadànãü mãmàüsàbhàùyakçto'bhimataü sàmànyatodçùñamàdityagatyanumànamapi na siddhyati tatràpi devadattagatipårvakade÷àntarapràptigrahaõakàla eva nakùatràdiprade÷àntarapràptimàtropalambhàt atha teùu de÷aviprakarùeõàpi gateranupalabdhau sambhavantyàü na tayà vyàptigrahaõahetornirupàdhipravçttasya bhåyodar÷anasya pratirodhaþ tulyakakùatvà bhàvàt eva¤ceda÷arãratvenàbhyupetasya kartuþ svaråpa viprakarùeõàpyaïkuràdiùvanupalambhasambhavàt na tena nirupàdhi pravçttasya bhåyodar÷anasya sàmaryamupahanyate iti samànam . api ca bhoþ kimanena kartçmàtraü sàdhyate pçthivyàdinirmàõasamartho và . kartçmàtrasàdhane tàvadabhipretàsiddhiþ nahyammadàdisadç÷aþ kartà'bhipreto bhavatàü naca tenedaü pçthivyàdikàrya marvàgdç÷à ÷akyanirmàõam, pçthivyàdi nirmàõa samarthastu na siddhyati ananvayàt anghayabalena hi dçùñànta dçùñakartç sadç÷aþ sidhyatãti nàyaü prasaïgaþ . kartçvi÷eùasyàprasàdhanàt . vyàptisàmarthyàdbuddhimatpårvakatvasàbhànye sàdhyamàne pçthivyàdinirmàõasàmarthyalakùaõo'pi vi÷eùaþ sidhyatyeva nirvi÷eùasya sàmànyasma siddhyabhàvàt . nanu mà sidhyatu sàmànyamiti cet kàryatvena saha taddyàpteþ pratikùepàt . yadi hi vyàptamapi na sidhyati dhumàdagnisàmànyaü na sidhyet agmivi÷eùasyànanvitasyàsiddheþ rnivi÷evasyàna vasthànàt . athedamucyate dvayamanumànasya svaråpaü vyàptiþ pakùa dharmatà ca tatra vyàptisàmarthyàt sàmànyaü sidhyati pakùa dharmatàbalena càbhipreto vi÷eùaþ parvatàdyavacchinnavahnilakùaõàt sà siddhàti anyathà pakùadharmatàyàþ kvopayogaþ kva vànumànasya gçhãtagràhiõaþ pràmàõyam . eva¤cet ã÷varànumàne'pi tulyamanyatràbhinive÷àt atha mataü sidhyatyanumàne'pi vi÷eùo'pi yatra pramàõavirodhonàsti . tathàhi dhåmàt parvatanitambavartivahnivi÷eùasiddhau kà nàmànupapattiþ dçùño hi de÷àt kàlàbhedaþ svalakùaõànàm . ã÷varànumàne tu vi÷eùona siddhyati pramàõavirodhàt . tathàhi nàtra ÷arãrapårvakatvaü sàdhanãyaü ÷arãre satyava÷yamindriyapràptàvatãndriyopàdànopakaraõàdikàraka÷aktiparij¤ànà'sambhave sati kartçtvàsambhavàt . a÷arãrapårvakatva¤ca a÷akyasàdhanam sarvo'pi kartà pårvaü kàrakasvaråpamavadhàrayati tataþ kàraõànyadhitiùñhati tata icchatãdamanena nirvartayà mãti tataþ prarvattate tadanu kàyaü vyàpàrayati tataþ karaõànya dhitiùñhati tataþ karotãti . anavadhàrayannanicchannaprayatamànaþ kàyamavyàpàrayanna karotãtyanvayavyatirekàbhyàü vuddhivaccharãramapi kàryotpattàvupàyabhåtaü nikhilopàdhigrahaõe vyàptigràhakapramàõàdevàvadhàritaü na ÷akyateprahàtuü vahnerivendhanavikàradàhasàmarthyaü dhåmànumàne . tatparityàge ca buddhirapi tyajyatàü prabhàvàti÷ayàda÷arãravadavuddhimànevàyamã÷varaþ kariùyati . upàdànopakaraõàdisvaråpànabhij¤ãnà÷aknotãti cet . kuta etat? tathà'nupalambhàditicet phalitaü tarhi mamàpi manorathadrumeõa, na tathà yàbadicchàprayatnàvyavahitakàryotpattàvupayujyate yathedamavyavahitavyàpàraü ÷arãram . evaü tarhi kà gatiratra, buddhimatkartçpårvakatvasàmànyasya, agatireva ubhayorapi ÷arãritvà÷arãritvavi÷eùayoranupapatternirvi÷eùasàmànyasya siddhyabhàvàt . kimanumànasya dåùaõaü na ki¤cit . puruùa evàyaü bi÷eùàbhàvàccha÷aviùàõàyamàne sàdhanànarhasàmànye sàdhanaü prayu¤jànonigçhyate yathà ka÷cinni÷itaü kçpàõa macchedyamàkà÷aü prati vyàpàrayan . athànumànadåùaõaü vinà na tuùyati bhavàn tadidama÷arãripårvakatvànumànaü vyàptigràhakapramàõabàdhitatvàt kàlàtyayàpadiùñaü vyàpti balena càbhipretama÷arãritvavi÷eùam virundhat vi÷eùaviruddhaü tata÷ca viruddhàvàntàravi÷eùa evetti pårvapakùasaükùepaþ>% . atra pratisamàdhiþ . kiü ÷arãritvameva kartçtvamuta paridçùñasàmarthyakàrakaprayojakatvam na tàvaccharãritvameva kartçtvaü suptasyodàsãnasya ca kartçtvaprasaïgàt kintu paridçùñasàmaryakàrakaprayojakatvaü tasmin sati kàryotpatteþ . taccà÷arãrasyàpi nirvahati yathà sva÷arãrapreraõàyàmàtmanaþ . asti tatràpyasya svakarmopàrjitaü tadeva ÷arãramiti cet satyamasti paraü preraõopayogo na bhavati svàtmani kriyàvirodhàt . preryatayàstãti cet ã÷varasyàpi preryaþ paramàõurasti . nanu sva ÷arãre preraõàyàmicchàprayatnàbhyàmutapattericchàprayatnayo÷ca sati ÷arãre bhàvàdasatyabhàvàt asti tatra svapreraõàyàmicchàprayatnajananadvàreõopàyatvamiti cet na tasyecchàprayatnayorupajanaü pratyakàrakatvàt alabdhàtmakayoricchàprayatnayoþ preraõàkaraõakàle tu tadanupàyabhåtameva ÷arãramakarmatvàditi vyabhicàraþ . anapekùita÷arãravyàpàrecchàprayatnamàtrasacivasyaiva cetanasya kadàcidacetanavyàpàrasàmarthyadar÷anàt buddhimadavyabhicaritakàryatvamitã÷varasiddhiþ . icchàprayatnotpattàvapi ÷arãramapekùaõãyamiti cet apekùàtàü yatra tayoràgantukatvaü yatra punarimau svàbhàbikau vàsàte tatràsyàpekùaõaü vyartham . na ca buddhãcchàprayatnànàü nityatve ka÷cidvirodhaþ dçùñà hi guõànàü råpàdãnàmà÷rayabhedena dvayã gatiþ nityatà'nityatà ca . tathà buddhyàdãnàmapi bhaviùyatãti seyamã÷varavàde vàdiprativàdinoþ parà kàùñhà, ataþ paraü prapa¤caþ . àtmàdhiùñhitàþ paramàõavaþ pravartiùyante iti cet na teùàü svakarmopàrjitendriyagaõàdhãnasaüvidàü ÷arãrotpatteþ pårvaü viùayàvabodhavirahàt . astyàtmanàmapi sarvaviùayavyàpi sahajacaitanyamiti cet na sahajaü ÷arãrasaüvandhabhàjàü tat kena viluptaü yenedaü sarvatràpårvavadnàbhàsayati . ÷arãràvaraõatirodhànàttadàtmanyeva samàdhãyate na varhirmukhaü bhavatãti cet vyàpakatvena tasya viùayasaübandhànucchedena nityatvena ca viùayaprakà÷asvabhàvasyànivçttau kàtirodhànavàcoyuktiþ? vçttipratibandha÷caitanyatirodhànamiti cet kathaü tahai ÷arãriõà viùayagrahaõam . kvacidasya vçttayo na virudhyante iti cet kuto'yaü vi÷eùaþ? indriyapratyàsattivi÷eùàt yadyevamindriyàdhãna÷caitanyasya viùayayeùu vçttilàbho na sannidhimàtranibandhanaþ satyapi vyàpakatve sarvàrtheùu vçttyabhàvàt indriyavaiyarthyaprasaïgàcca sàdhåktaü sa÷arãriõàmàtmunàü na viùayàvabodha iti . tathà caike vadanti %<parà¤cikhàni vyatçõot svayambhustasmàt paràï pa÷yati nàntaràtmeti>% . anavabodhe caitanyaü nàdhiùñhànamiti tebhyaþ paraþ sarvàrthadar÷ã sahajaj¤ànamayaþ kartçsvabhàvaþ ko'pyadhiùñhàtà kalpanãyaþ cetanamadhiùñhàtàramantareõàcetanànàü pravçttyabhàvàt . sa kimeko'neko và? eka iti vadàmaþ bahånàmasarvaj¤atve'smadàdivadasàmarthyàt sarvaj¤atve ekasyaiva sàmarthyàdapareùàmanupàyatvàt na ca saüpravãõànàü bhåyasàmaikamatye heturastãti kadàcidanutpattirapi kàryasya syàt ekàbhipràyànurodhena sarveùàü pravçttàbekasyaive÷varatvaü nàpareùàü sadaþpariùadàmiva, kàryotpattyanurodhe pratyekamanã÷varatvam . tadevaü kàryavi÷eùeõa siddhasya kartçvi÷eùasya sarvaj¤atvànna tatra cidvastuni vi÷eùànupambhaþ . ato na tannibandhanaü mithyàj¤ànaü mithyàj¤ànàbhàvàcca na tanmålau ràgadveùau tayorabhàvànna tatpårvikàpravçttiþ pravçttyabhàve ca na tatsàdhyau dharmàdharmau tayorabhàvàttajjayorapi sukhaduþkhayorabhàvaþ sarvadaiva cànubhavasadbhàvàt smçtisaüskàràvapi nàsàte ityaùñaguõàdhikaraõaü bhagavànã÷vara iti kecit . anye tu buddhireva tasyàbhyàhatà kriyà÷aktirityevaü vadanta icchàprayatnàvanaïgãkurvàõàþ ùaóguõàdhikaraõamayamityàhuþ . sa kiü baddhomukto và na tàvat baddhobandhanasamàkùiptasya bandhanahetoþ kle÷àderasambhavàt mukto'pi na bhavati ruddhavicchedaparyàyatvànmukteþ . nityamuktaþ syàt yadàha tatrabhavàn pàta¤jaliþ %<kle÷ajanmakarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùavi÷eùaã÷vara>% iti . anumànacintàmaõau ã÷varavàdo yathà
     %<evamanumàne niråpite tasmàjjagannirmàtçpuruùadhaureyasiddhiþ kùityàdau kàryatvena ùañavat sakatçrkatvànumànàt . nanu kùityàdi pratyekaü na pakùaþ tasya sva÷abdenàbhidhàtuma÷akyatvàt nàpi militam ekaråpàbhàvàt ata eva sakartçtvavicàràrambhakasaü÷ayaviùayaþ, tathàvivàdaviùayovà na pakùaþ ekaråpàmàvena tayostàvat grahãtuma÷akyatvàt vàdinorni÷citatvena saü÷ayàbhàvàt . na ca vàdyanumànayostalyatvena madhyasthasya saü÷ayaþ . anumànàbhyàü tasya saü÷ayaþ madhyasthapra÷rànantara¤cànumànamiti parasparà÷rayàt ghañe'pi kadàcit tayoþ sambhavàt, pratyekasaü÷aye vivàdàbhàsatvenànumàne'rthàntaratàpatte÷ca . na ca ÷arãràpekùeõa kartrà yanna kçtaü ÷arãràjanyaü janyaü và pakùaþ janyàtmavi÷eùaguõa÷abdaphutkàrasargàdyakàlãnavedaghañàdilipyàdi saüpradàyàõàmã÷varamàtrakartçkàõàmasaügrahàt asiddhe÷ca adçùñadvàrà ÷arãriõo'pi kùityàdikartçtvàt . nàpi janyakçtyajanyaü janyam ubhayasiddhakçtijanyànyajanyaü và pakùaþ kùityàdãnàmadçùñadvàrà janyakçtijanyatvàt . nàpyadçùñajanakakçtyajanyaü janyaü kçtisàkùàdjanyaü và pakùaþ ã÷varakçteradçùñajanakatvena kùitau tadabhàvàt ghañàdàvapyevaü pakùatvenàü÷ataþ siddhasàdhanàt . na ca kùitireva pakùaþ, aïkureõa sandigdhànaikàntàt . na ca ni÷citavipakùe hetusandehàt sa iti vàcyaü hetau sàdhyàbhàvavaddharmitvasaü÷ayasya dåùakatvàt sa ca sàdhyàbhàvavati hetusandehàt hetumati sàdhyàbhàvasandehàdvà ubhayathàpi doùaþ . na caivaü pakùe'pi tat, anumànamàtrocchedakatvena taditaratra tasya dåùakatvàt . aïkure hetorani÷cayena sandigdhànaikàntikaü tanni÷cayena sàdhyasandehavati sàdhyànumitireva pakùavat sàmagrãsattvàt . ata evàïkuraþ pakùasama iti cenna tasyàpakùatvena hetoþ pakùadharmatàviraheõa sthàpanànumànàviùayatvàt . tadà tasyàpi pakùatve pratij¤ànupapattiþ . atra mànàntaràdhãnatatsàdhyànumityanantara¤ca pakùe'numitàvitaretarà÷rayànnaikamapyanumànam . tatràpi kùityà sandigdhànaikàntàt, kùitervivàdaviùayatve''ïkure sàdhyamàne arthàntaràcca . ki¤caivamekaikopàdànàbhij¤asiddhàvapi ne÷varasiddhiþ nàpi sargàdyakàlãnaü dvyaõçkaü pakùaþ paramprati sargàdyasiddheþ iti>% pakùàkùepaþ . %<ki¤ca sakartçkatvaü? na tàvat kçtimatsahabhàvaþ kçtimajjanyatvaü và asmadàdinà siddhasàdhanàt . upàdànagocaràparokùaj¤ànacikorùàkçtimajjanyatvaü taditi cet upàdànagocaratvaü yadi yatki¤cidupàdànagocaratvaü tadà asmadàdinà'rthàntaratvaü j¤ànàdãnàmapi janakatvaü vivakùitaü na ca ghañopàdànagocaraj¤ànàdãnàü kùitijanakatvaü sambhavati vyàbhicàràditi cenna kùitijanakàdçùñajanakaj¤ànàdãnàm upàdànaviùayaniyamenàdçùñadvàrà taireva siddha sàdhanàt . na ca sàkùàttajjanyatvaü vivakùitaü taddhi na kçti janyàjanyatve sati kçtijanyatvaü svajanakakçtya vyavahitottarakùaõabartitvaü và ghañadçùñàntasya sàdhyavikalatvàpatteþ ghañàdau kulàlàdikartçkatvàbhàvaprasaïgàcca . na ca ÷arãrakriyàdçùñànta iti vàcyaü ghañenànaikàntàt ceùñàtvasyopàdhitvàcca . nàpi kùityàdyupàdànagocaratvaü vivakùitaü aprasiddheþ na copàdàna÷abdasya sambandhi÷abdatvena ghañakùityàdisamabhivyàhàre tattadupàdànagocaratvaü caitromàtçbhaktomaitravaditi vàcyaü ÷àbde hi bodhe tathà na càtra ÷abdaþ pramàõaü vàdino'nàptatvàt . anumàne tvanugatena vyàpàkatvagrahetena råpeõa vyàpakasiddhiþ taccopàdànatvameveti kathaü nàrthàntaram . ki¤caivaü ghañàdàvapi tadupàdànatvenaivopasthityàsàmànyena råpeõa kutràpyanupasthitervyàptireva na gçhyeta . api ca sàmànyalakùaõayà j¤ànalakùaõayà yogajadharmaråpayà và pratyàsattyopàdànagocaràparokùaj¤ànatajjanyacikãrùàkçtimatà 'smadàdinà siddhasàdhanam teùàü kùityavyavahitapårvasamayàsattve'pi tadvataþ sattvàt adçùñadvàrà teùàmapi janakatvasambhavàcca . j¤ànàdisàkùàjjanyatvasya nirastatvàt . atha yogajadharmàjanyajanyasavikalpakàjanya sàmànyalakùaõàpratyàsattyajanyopàdànagocaràparokùaj¤àna cikãrùàkçtimajjanyamiti sàdhyam yadvà anàgatagocarasàkùàtkàrajanakapratyàsattyajanyajanyaj¤ànàdimadajanyaü janyam anàgatagocarasàkùàtkàrajanakapratyàsattyajanyopàdànagocaràüparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyamiti sàdhyam j¤ànàvyavahitottara samayavartãcchàvyavahitottarakùaõavartikçtãnàü janakatvaü vivakùitaü na tu j¤ànàdãnàü yaugapadyaü pauvàparyaü và'to na sàdhyàprasiddhirnavà kùityàdau bàdha iti maivaü yogajadharmasàmànyaj¤ànaråpapratyàsattãnàmanàgatagocarasàkùàtkàrasya ca tajjanakapratyàsattãnà¤ca parasyàprasiddhatayà tadajanyasya sàkùàtkàrasyàpyasiddhatvena pakùasàdhyayorvi÷eùaõàsiddhyà paraü pratyà÷rayàsiddheþ sàdhyàprasiddheþ . tatsiddhau và pakùe tadajanyatvàsiddhiþ kùitijanakàdçùñajanakakçticikãrùàsàkùàtkàràõàü yogajadharmàdyajanyànàmadçùñadvàrà kùitijanakatvena siddhasàdhanàt na ca tàdç÷asàkùàjjanyatvaü vivakùitaü ghañàdidçùñànte tadasambhavàt . dçùñànte ghañàdau janakeùñasàdhanatàj¤ànasyànumititvena janyasavikalpakavyàptigrahajanyatvena sàdhyàprasiddhe÷ca . nanu vyàptibalena sàdhyaü sidhyati vyàpti÷ca yatra yatra kàryatvaü tatra tatra tadupàdànàbhij¤akartçtvamitiråpà na tu yadyat kàryaü tattat ki¤cidupàdànàbhij¤ajanyamiti eva¤ca yatra kàryatvaü tatra tadupàdànàbhij¤ajanyatvamiti vi÷iùñavyàptyà kùityàdau kàryatvaü kùityàdyupàdànàbhij¤ajanyatvamevasàdhayàmyato na siddhasàdhanamiticenna ghañe pañe ca vyàptigrahaþ kàryatvasya kiü pratyekaü ghañopàdànàdyabhij¤ajanyatvena, tattadupàdànàbhij¤ajanyatvena, upàdànàbhij¤ajanyatvena và àdyepañopàdànàbhij¤ajanyatvàdau kàryatvasya vyabhicàra eva . dvitãye'nanugamaþ . tattacchabdàbhidheyaghañàdyupàdànagatànugataråpàbhàvàt kathaü vyàpakatàgrahaþ . tattacchabdasya svabhàvàt samabhivyàhvataparatayà nàyaü doùa iti cet na anumàne÷abdasvabhàvopanyàsasyàprayojakatvàt . ataevedànãü devadattobahirasti vidyamànatve sati gçhàsattvàt vidyamànatve sati yoyadà yatra nàsti sa tadà tadatiriktade÷e'sti yathà'hameva bahirasan gçhe pratiùñhàmãtyatra pakùe dçùñàntasàdhàraõayattattvayoranugatayorabhàvànnànvayã kintu vyatirekãtyuktam . tçtãye siddhasàdhanameva . atha sargàdyakàlãna dvyaõukaü j¤ànecchàkçtisamànakàlãtasàmagrãjanyaü kàryatvàt ghañavat . adçùñasàmagrãjanyatve'dçùñatvàpattiriti cenna paraü prati sargàdyasiddheþ j¤ànàdãnàü siddhàvapi dvyaõukàjanakatvàt tadànãmasiddhàvaprayojakatvàcca . etena sargàdyakàlãnaü dvyaõukaü dvyaõukàsamavàyikàraõasamakàlãnakçtijanyamiti nirastaü dvyaõukàsamavàyikàraõasamànakàlãnakçtitvena gauravàprayojakàbhyàmajanakatvàt>% sàdhyàkùepaþ . %<ki¤ca kàryatvaü? na tàvat yogopasthitakçtyarhatvam asiddheþ nàpi pårvakàlàsattve satyuttarakàlasambandhaþ, tattatpårvakàlasyà nanugatatvàt sakalapårvakàlasyàprasiddheþ nàpi kàdàcitkatvaü pràgabhàvapratiyogitvaü dhvaüsenànaikàntàt . nàpi sattve sati tattvaü sattàjàteþ paraü pratyasiddheþ svaråpasattvasya ca dhvaüse'pi sattvàt yattuayaü ghañaþetaddhañajanakànityaj¤ànacikãrùàkçtyatiriktaj¤ànàdijanyaþ kàryatvàt pañavadityàdi tanna vipakùe bàdhakàbhàvenàprayojakatvàt anyathà'yaü ghañaþ etadvañajanakànityàdçùñàtiriktanityàdçùñajanyaþ kàryatvàt aparaghañavat . etatsukhaduþkhasàkùàtkàrau etajjanakànityasukhaduþkhasàdhyau sukhaduþkhasàkùàtkàratvàdityàdinà nityadharmasukhaduþstà÷rayasyàpi siddhiprasaïgàt . ayaü ghañaþ svajanakànityaj¤ànàdyatiriktanitya j¤ànàdyajanyaþ aparaghañavadityàdinà satpratipakùàcca . kecittudç÷yate tàbadabhimataviùayagràhiõãndriye manonive÷avataþ puüsomanaþkriyànukålo yatnaþ tathà ca sargàdyakàlãna÷arãrajanya j¤ànadhvaüsànàdhàrakàlàdhàraj¤ànajanakàtmamanaþsaüyogajanikà manaþkriyà tanmanogocarapayatnànàdhàratanmanogocaraprayatnatadvyàpyetara sakalakàraõàdhàrakàlànantarakàlànàdhàràdya sattàkà tanmanaþkriyàtvàt mamatanmanaþkriyàvat arthàt prayatnàdhàrakàlànantarakàlàdhàrà sà kriyà siddhyatãtyàhuþ . tatra sargàdyakàle j¤àne janakamanaþsaüyogajanakakriyàyàü mànàbhàvaþ pårvakriyayaiva saüyogasaübhavàt . ã÷varavàdinàü tanmanogocaraprayatnàdhàrakàlo'prasiddhaeva kriyàtvasyaiva hetutve vyarthavi÷eùaõatva¤ca . ki¤caivaü prayatnànàdhàrakàlànantarakàlàdhàratvam arthàt tatsiddhau mànàntaràdã÷varàsiddhàvarthàntaratvamiti>% hetvàkùepaþ .
     atrocyate adçùñàdvàrakopàdànagocarajanyakçtyajanyàni samavetàni janyàni, adçùñapràgamàvavyàpyapràgabhàvàpratiyogyupàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyàni, svajanakàdçùñottaropàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyàni và aparokùaj¤ànacikãrùàprayatnaviùayãbhåtopàdànàni bà samavetatve sati pràgabhàvapratiyogitvàt yadevaü tadevaü yathà ghañaþ . tathà caitàni tasmàttathà . uktapakùe kasyacidanantarbhàve'pi tadàdàya niruktasya pakùatvanirde÷e samåhàlambanaråpaivànumitirutpatsyate . na ca janyakçtyajanyatvaü tàvat ananugateùvekaråpàbhàvena grahãtuma÷akyamiti vàcyaü janyakçtyajanyatvaü hi janyakçtijanyànyatvamityanyatvena råpeõa sàmànyalakùaõayà tàvatàmupasthiteþ na ca janyatvavi÷eùaõavyàvçttyàprasiddhiþ prameyo ghaña iti vadavyàvartakatve nàpi taduparaktabuddherudde÷yatvena tasyopara¤jakatvàt . uktànyatamatvameva sakartçkatvam ataeva ghañabhoktà na tatkartà vya-
     vahriyate eva¤ca ÷abdaphutkàràdãnàü pakùataiva j¤ànecchàdãnàmapi pakùatvànna sandigdhànaikàntaþ upàdànasya siddhatve'pyupàdeyasyàsiddhatvàttadvattvena tatràpi cikãrùà . yadvà pakùe hetau ca samavetatvaü na vi÷eùaõaü tena dhvaüso'pi pakùaþ sàdhye copàdànapadaü kàraõamàtraparamupàdeyameva và janyecchàkçtyajanyatva¤ca pakùe vivakùitaü tena kçtidhvaüsasya kçtijanyatve'pãcchàjanyatvàbhàvàt pakùatvam . kùitireva và pakùaþ na càïkure sandigdhànaikàntikaü pakùapakùasamanirapekùeõa ghañàdau ni÷citavyàpterliïgasya tayordar÷anenobhayatrànumityavirodhàt . nanvanumityoranyonyàpekùatvaü yenànyonyà÷rayaþ syàt pratij¤àyà aviùayatvàttatra pakùasamavyapade÷aþ . na càïkurasya pakùatvenànirde÷àttatra na pakùadharmatàj¤ànamiti vàcyaü siùàdhayiùàvirahasahakçtasàdhakapramàõavirahavati liïgaj¤ànasyànumitimàtrakàraõatvàt . tacca kùitau pa¤càvayavenàïkure svata eveti na ka÷cidvi÷eùaþ . yadi ca kùitau hetuni÷cayada÷àyàü hetumattayà'ïkurasya ni÷cayastadà kva sandigdhànaikàntikam? . atha pakùasame sàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyasaü÷ayàddhetau vyàptigraha eva notpadyate utpanno'pi và vàdhyata iti cettarhi mahànase dhåmavyàptigraho na syàt bhåto'pi và bàdhyeta sandigdhavahniparvatàparbatadhåmavatàmekadharmàbhàvenàpekùatvàt tasmàtsàdhyasandehavati hetuni÷cayo na doùaþ kintu guõaeva . anyathànumànamàtramupacchidyeta . pakùàdanyatra dåùaõamiti yaduktaü tatra pakùànyatvaü yadi, tadà'napekùitànumitirna syàt . atha sandigdhasàdhyànyatvaü sàdhakabàdhakapramàõàbhàvaviùayànyatvaü và vivakùitaü tadàïkure'pi tannàsti atha pratij¤àviùayànyatvaü tadà svàrthànumityucchedaþ niyataviùayaj¤ànàjanyatvena pakùavi÷eùaõàt sarvaviùayaj¤ànasiddhiþ sàdhye ca j¤ànecchàprayatnànàü vi÷eùaõatvena vi÷iùñasya màdhanatvaü vivakùitaü tena na tadopalakùitakùetraj¤enàrthàntaraü sàmànyato'pi sàdhyanirde÷epakùadharmatàbalenàbhimatavi÷eùasiddheþ . nanvàdyasàdhyadvaye ghañàdyupàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtãnàmeva janakatvamàyàtvityarthàntaram . na ca teùàü vyabhicàràt kùitvàdàvakàraõatvamiti vàcyam . anàdau pravàhe kasyacit kadàcit kùitidvyaõukàdi pårvaü ghañàdyupàdànagocaraj¤ànàdisattvàt . na ca sargàsyakàlãnasyàpi pakùatvàttatre÷varasiddhiþ paraü prati tadasiddheriti cet na j¤ànàdãnàü trayàõàü svaviùayasamavetakàryaü pratyeva janakatvàvadhàraõenaitadanumànasya tadaviùayatvàt ataevànyopàdànagocaràparokùaj¤ànàdyajanyatvena pakùavi÷eùaõamapi na yuktam . tçtãyasàdhye tu nàrthàntaraü kùityàderghañàdyupàdànàsamavetatvàt . nanu sàmànyalakùaõàdipratyàsattyà kùityàdyupàdànagocaraü yat pratyakùaü tajjanyamevàstu tathàce÷vare na pratyakùaü na vecchàprayatno tayoþ samànàdhikataraj¤ànàviùaye'sattvàt . na ca tàdç÷apratyàsattyakùanyatvaü pratyakùe vi÷eùaõaü, paraü pratyasiddheriti cenna dravyatvena j¤ànalakùaõayà và kapàlagocarapratyakùe'pi ghañàdàvakartçtvàt kùityàdau kartçtvanirvàhakaü j¤ànaü sidhyattadvilakùaõameva sidhyati na càvayavavibhàgadvàrà kùityàdipu¤jalakùaõàt samudàdiùu hastakùepàt paramàõudvayasaüyogena dvyaõukeùva'smadàdi kartçkatvàdisataþ siddhasàdhanamiti vàcyaü tatra hi kùitinà÷e kartçtvaü na khaõóakùitau avasthitasaüyogebhya eva tadutpatteþ sakalatadupàdànagocaraj¤ànecchàkçtãnàmabhàvàcca ata eva dvyaõuke'pi na kartçtvaü jalakùepàdadhikaparimàõasamudràdeþ sapakùatvameva ghañasyeva . nanu ghañe sàdhyavikalatvam anvayavyatirekàbhyàü j¤ànàdereva janakatvàt na tu tadà÷rayasya dharmigràhakasthànvayavyatirekasya và gràhakasyàbhàvàt . na ca ghaña àtmajanya utpattimattvàt j¤ànavaditi vàcyam àtmasamavetatvasyopàdhitvàt ghaña àkà÷ajanya utpattimattvàt ÷abdavaditi vat aprayojakatvàcceti cenmaivaü prayatnavadàtmasaüyoga÷ceùñàdvàrà ghañaheturataþ prayatnavànàtmàpi hetuþ na càtmasaüyoge satyapi prayatnaü vinà na ceùñeti prayatna eva tatkàraõam asamavàyikàraõaü vinà kàryànutpatteþ na càtmasaüyogasya kàraõatve'pi saüyogaparicàyakamàtramàtmeti vàcyaü saüyogamàtrasyàkàraõatvena saüyogivi÷eùitasya hetutvàt . àtmasaüyogavyatirekaprayuktakriyàvya tirekàsiddhernàtmasaüyogaþ kàraõamiti cenna yà kriyà vyàüdhakaraõayadãyaguõajanyà sà tatsaüyogàsamavàyikàraõikà yathà spar÷avaddravyasaüyogajakriyeti tatsiddheþ na ca kriyàyàmårtamàtrasamavetàsamavàyikàraõatvaniyamaþ kàryamàtràbhipràyaõa j¤ànàdau vyabhicàràt vi÷eùyàprayojakatvàt asamavàyikàraõasaüyogà÷rayasya tatkàryajanakatvaniyamàcca . anye tu anukålakçtisamavàyitvaü kartçtvaü na tu janakatve sati, gauravàt kartari kàrakavya vahàra÷càbhiyuktànàü %<savi÷eùaõa>% iti nyàyena kçtiparyavasanna eva . evaü j¤ànecchàkçtijanyatvameva sàdhyaü tadà÷ratvameve÷varasya kartçtvam . atha ghañe kçtisàdhyeùñasàdhanatàj¤ànaü cikãrùàdvàrà hetuþ tacca na pratyakùaü cikãrùàviùaye'nàgate indriyàsàmarthyàt kintvanumitiråpaü tathà ca sàdhyavikalodçùñàntaþ sàdhyàprasiddhirveti cenna siddhavçttyasiddhaviùayà hi kçtiþ siddhaviùayapratyakùe sati bhavati na hi såpaudanayavànàü saüsthàmavi÷eùe kçtisàdhyeùñasàdhanàraõyakayavasya pratyakùeõopasthitiü vinà pravçttiþ ataeva yàge ÷abdàttadupajãviliïgàdvà kçtisàdhyeùñasàdhanatve'vagate'pi haviràdãnàü pratyakùeõànupasthitau na pravçttiþ na copàdànapratyakùaü pravartakaj¤ànopakùãõam apratyakùaparamàõau tatkriyàyàmiùñasàdhanatàj¤àne'pyapravçtteþ pravçttiviùayamçdaïkuràdeþ pratyakùatvànna ÷abdaphutakàràdinà vyabhicàraþ na càbhimatagràhakendriyasaüyogànmanasi prayatnajanyakiyàpradar÷anàdvyabhicàraþ avçùñasahakçtatvagindriyeõa hi manovahanàóãnàmupalambhena tadgocaraprayatnànnàóãkriyà tataþ spar÷avadvegavannàóyà nodanànmanasi kriyà na tu prayatnàt . ataeva jalàdyabhyavahàramalotsargahetunàóãnàmanàdyabhyàsavàsanàva÷àdadçùñasahakçtatvagindriyeõopalambhàt tadgocaraþ prayatnaþ . nanvevaü ghañàdàvanumite rjanyatvadar÷anàdã÷vare'numitireva na siddhyet yathà ca pratyakùasyendriyajanyatve'pi nityaü tadã÷vare tathànumiternityaü janyatve'pi sà tatra nityaiva anityenànàdidvyaõukàdyajananàditi cenna sukhaduþkhàbhàvàdisàdhanànumite tarhi ghañàdau hetutvaü gçhãtaü na ca tàvatà ÷arãràdçùñàbhàvena sukhamastyato na kùityàdau tasyànumitiryathàrthàsambhavati na ca tàdç÷ànumiteranumityantarasya và'numititvena ghañàdau vçttiviùayapratyakùatvahetutva gçhãtamato ge÷vare'numitiþ . nanvadveùajanyakçtisàdhye cikãrùàvirahàdvyabhicàraþ taddåùñànte na kùityàdau dveùasàdhyatvàdã÷vare dveùo'pi syàt dveùavataþ saüsàritvena bhagavato'pi tathà syàditi cenna na hi sarpàdidveùàdeva tannà÷ànukålavyàpàre kçtirutpattumarhati prayojanaü vinà duþkhaikaphaõe prekùàvatàü kçteranupapatteþ kintu duþkhasàdhanadhvaüsaü tatsàdhyaduþkhànutpàdaü và phalamuddi÷ya tatsàdhanatàj¤ànàt, tathà ceùñasàdhanatà j¤ànàttatrecchàstyeveti saiva kçtikàraõaü këptatvàt dveùastu paramparayà tadupakùãõaþ, kutastrarhi dveùaþ, ÷atruü dveùmãti abàdhitapratyayàt . na càdç÷yakarturanupalabdhibàdhaþ, anupalabdhimàtrasya bàdhakatve'tãndriyocchedàt yogyànupalabdhe÷càsiddheþ paràtmano'yogyatvaniyamàt ÷a÷a÷çïgaprativandyà ca nàdç÷yamàtraniràsaþ paramàõvàdisvãkàràt nàpyayogyakartçkaniràsaþ ceùñayà j¤ànàdimataþ paràtmano'numànàt paraü prati tasya yogyatvàt . nàpi ÷çïge pa÷utvavada prayojakaü, kartuþ kàryamàtre kàraõatvàvadhàraõàt prativandimàtrasyàdåùaõatvàt . ÷a÷e pa÷utvenàyogya÷çïgasiddhiükutoneti cet arthàntaratvàt vipakùe bàdhakàbhàvàt vyàptyasiddheþ ÷çïgatvasya yogyasaüsthànavi÷eùavyaïgyatve yogyasya virodhena ÷aïkituma÷akyatvàt ÷a÷e ÷çïgasyàtyantàbhàva iti sarveùàmabàdhitapratyakùabàdhitatvàcca . atha kçtikàryaütvayornànvaya vyatirekàbhyàü vyàptigrahaþ tvanmate vyàpakakçteþ sattvena de÷e samaye và kçtimàtravyatirekàniråpaõàt nityakçteranvayo'pi gçhãto na vahnimàtravyatireko'sti gçyahate ca . na caivamàkà÷àtmanorapyasiddhiþ samavàyimàtrasya vyatirekàniråpaõena kàyya samavàyikàraõajanyamiti vyàpterasiddheriti vàcyaü samavàyikàraõatvagrahe hi tatsaüsargàbhàvo'prayojako nimittamàtnasàdhàraõatvàt kintu yatsamavàyi tatra kàryaü yanna samavàyi tatra netyanthonyàbhàvamàdàya kàryaü samavàyijatyamiti vyàptigrahasambhavàt . samavàyitvena tayoranyonyàbhàvo'sti gçhyate ca . yadvà bhàvakàryaü samavetamiti vyàptyà tayoþ siddhiriti yathà hi yadyadvahneranvaye dhåmogçhãtastattadvyatireke dhåmavyatirekagrahàt vahnidhåmamàtrayorvyàptergrahaþ na tu parvatãyavahneþ anvayavyatirekagrahàt . na cànyànvayavyatirekàbhyàmanyavyàptigrahe'tipramaïgaþ yadvi÷eùayoranvayavyatirekagrahaþ tatsàmànyayorbàdhaka vinà vyàptigrahàt sa ca vahnidhåmavyàptigrahe utpadyamànaþ sakaladhåmagocarodhåmatvapuraskàreõa prasiddhadhåmagocara eva na bhavati . tathehàpi kçtivi÷eùakàrya vi÷eùayoranvayavyatirekagraho bàdhakaü vinà kçtikàryatvamàtrayorvyàptigraha upàyaþ na tu pakùadharmatàbalena avi÷eùànvayavyatirekagrahaþ anumànamàtrocchedaprasaïgàt . etena %<kàryatvasya vipakùavçttihataye sambhàvyate'tãndriyaþ kartà cedvyatirekasiddhividhurà vyàptiþ kathaü sidhyati . dç÷yo'tha vyatirekasiddhimanasà kartà samàdhãyate tasyàdyàpi tadà dç÷àdikamiti vyaktaü vipakùekùaõamiti>% nirastam . nanu yadi kartçmàtravyatirekagrahàdadç÷yakartçsiddhistadà vahnimàtravyàptadhåmàdadç÷yajañharyasi ddhirapi syàt, na syàt adç÷yavahnerdhåmànupapatteþ dç÷yasyaiva tatra hetutvàt . nanu j¤ànecchàprayatnatrayavyatirekànna kàyevyatirekaþ kintu ekaikavyatirekàt tathà ca vyarthavi÷eùaõatve vi÷iùñavyatireko na hetuvyatirekavyàpya iti na hetorvi÷iùña siddhiþ sàdhyàbhàvavyàpakàbhàvapratiyogina eva sàdhyagakatvàditi cenna yata ekaikavyatirekàt kàryavyatireko'taeva kàryatvàderekaikaü sidhyattrayamapi sidhyati . àrthastu samàjaþ .
     syàdetat a÷arãrasarvaj¤anityaj¤ànàdimàn kartà pakùe vivakùitaþ ghañàdau ca kàryatvasya tadvi parãtakartçsahacàràdidar÷anàdvi÷eùaviruddhatvamiti na hetorvivakùitasàdhyaviparãtasahacàramàtrasyàdåùaõatvàt anyathànumànocchedaprasaïgàt . na cànityaj¤ànàsarvaj¤a÷arãrakartçtvena samaü kàryatvasya vyàptirasti yena tadviparãtasàdhane viruddhaü syàt tàdç÷avyàpti÷ca tvayà mayà và nàïgãkriyate aïkuràdau yogyànupalambhena ÷arãrikartçtvàbhàvàt . atha yathàdar÷anabalapravçttavyàptyà'nityaj¤ànàdimàn kartopaneyaþ pakùadharmatayà ca nityaj¤ànàdimàn tathà copaneyavi÷eùayorvirodhena vyàptipakùadharmatayorvirodhàt parasparasahakàritàvirahànnànumàna vi÷eùavirodhàditi cenna anityaj¤ànàdikartçjanyatvena vyàptyabhàvàt j¤ànàdimatkartçjanyatvavyàpteþ pakùadharmatàbalebhyaþ vi÷eùàvirodhàt kevalàyà vyàpte÷ca pakùadharmatàyà÷ca pçthagupanàyakatvàbhàvàcca ekavaiyarthya prasaïgàcca tathà ca nirapekùatàyàü vi÷eùànupasthàpanàdeva na virodhaj¤ànaü sàpekùatàda÷àyà¤ca sahopalambhàdeva virodhapratiyoginoþ siddhyasiddhibhyàü virodhabhàvaj¤ànàbhàvàcca . liïgavi÷eùeõa sàdhyavi÷eùeõa ca eva virodhe ca vi÷eùavirodhaþ yathà candanaprabhavavahnimànayaü surabhidhåmavattvàt . nanu j¤ànatvanityatvayoþ kartçtà÷arãritvayo÷ca parasparavirudvatvena ekadhargya samàve÷àt kathaü nityaj¤ànàdikartçsiddhiþ, na upasaühàrasthànàbhàvàt . tathàhã÷vare tadbuddhau cà÷arãritvakartçbuddhinityatve ca upasaühriyamàõe viruddhe, na tu svà÷rayasthite ubhayocchedaprasaj¤àt, na ce÷varastadbuddhirvopasthità upasthitau và dharmigràhakamànena tayorvirãdhàpahàràt anupasthite ca tayorvirodhaj¤ànamaki¤cikarameva asmàdàdi buddhau vyomàdau kuvinde muktàtmani ca upasthite virodhopa sahàràt, buddhinityatvayoþ kartçtvà÷arãritvayoranadhigame'pi ã÷vare'÷arãrikartçtvanityaj¤ànàdisiddhirapratyåhaiva . ataeva nityatvàvayavatvayorvirodhaj¤ànamaki¤citkarameveti paramàõusiddhiþ . ã÷varatadbuddhyàdikaü tarkitamiti cenna tarkasya prasa¤janasya saü÷ayasya và'j¤àne'sammavàt . syàdetat ghañàdau kçtisàdhyatà hastàdivyàpàràdidvàraiva na tu sàkùàta, na ca pitàputrayorekaghañasàdhakatvamiva prayatnahastàdi vyàpàrayoþ sàdhakatvaü vàcyaü ghañàrthaü hastavyàpàràdinà vyàpriyamàõa kulàlasamãpade÷asthasya hastàdivyàpàra÷ånyasya tadghañakartçtvàpatteþ na ca hastàdivyàpàravattà'÷arãrasya sambhavati anyàdç÷ã ca kçtisàdhyatà na dçùñà, ÷arãratadvyàpàrau càïkure bàdhitàviti karturapi bàdhaþ . anyathà tadanumànàtkùetraj¤a eva kartà kùitau ca anumãyate buddhyàdimatparàtmanoyogyànupalabdhibàdhàbhàvàt ÷arãravyàpàradvàraiva kùetraj¤asya hetutvàt ÷arãravyàpàrasya càïkure bàdhàt bàdhitaiti cettarhi kartçmàtrasyàpi taddvàraiva ceùñetarakàryakartçtvadar÷anàt tatràpi kartçmàtre bàdho'pi . eva¤ca kçtisàdhyatve ÷arãravyàpàrajanyatvaü prayojakamiti saevopàdhiþ . evaü j¤ànecchayorapãcchàkçtidvàrà janakatvamiti kathaü dvàraü vinà kùityàdau janakatvamiti . ucyate . janyamàtre hastàdijanakakçtitvena na janakatvaü ceùñàyàü kùityàdau ca vyabhicàràt ghañàdau ca tathà janakatvamiti janyamàtre kçtimàtrasya janakatvavirodhivi÷eùayorjanyajanakabhàve bàdhakaü vinà sàmànyayorapi tathàbhàvaniyamàt . na hi vi÷eùe vi÷eùaprayojakatvena sàmànyaprayojakatvavirodhaþ . ceùñetara kàrye ÷arãradvàraiva kçterhetutvàt tena vinà kùityàdau na kçtisàdhyatvamiti cet ceùñetarakàryamàtre ÷arãravyàpàrakçtitvena janakatve kùityàdau vyabhicàràt . kintu tadvi÷eùaghañàdau ityuktatvàt . na caivamàmavàtajaóãkçtakalevarasya prayatnàdeva ghañotpattiþ syàt hastàdivyàpàraü vinaiva kçterhetutvàditi vàcyaü ghañe kçtau hastàdivyàpàrasyàpi hetutvàt . yaduktaü kùetraj¤a eva kutonànumãyata iti tatra hastàdivyàpàrakakçtimàn yadi kùetraj¤o'bhimataþ tadà hastàdivyàpàrasyàïkure yogyànupalabdhibàdhàt atha hastàdivyàpàrarahitakçtimànabhimatastadomityucyate sa õva bhagavànã÷varaþ . ataeva sahabhàvaniråpakatve niyatapårvavartitvaü kàraõatvaü samavàyyasamavàyinostathàtvena nimitte'pi tathàbhàvàt anyathà pratibandhakàbhàvànantaraü pratibandhakasattve kàryaü syàt pratibandhakàbhàvasya pårvaü sattvàt na ca kçteþ sahabhàvaniråpakatvaü svataþ kàryasamaye'bhàvàt tathà caitatparicàyitavyàpàradvàrà tasyàþ sahabhàvaniråpakatvamataþ ÷arãravyàpàradvàraiva kçterjanakatvaü na kevalàyà ityapàstam samavàyyasamavàyipratibandhakàbhàvànàmavina÷yadavasthatvena kàraõatvàt tathaivànvayavyatirekàt tena teùàmabhàve vinà÷akùaõe ca kàryam, anyathà prativyakti kàryasahabhàvaniråpaõe kàryotpatteþ pràksahabhàvasya niråpayituma÷akyatvàt kàraõatvàni÷caye kvàpi pravçttirna syàditi, tajjàtãyatvasyàva÷yavàcyatve vina÷yadavasthaü kathaü sahabhàvenàpi vyavacchedyam ataþ svaråpayogyatàråpà kàraõatà tatràpi, kàryàbhàvastu sahakàrivirahàt anyathà nimittà nàü pratyekaü kàryasahabhàvaniråpakatvena janakatve gauravaü pràgabhàvasya pratiyogyajanakatvaprasaïgàt anyathà utpanno pi punarutpadyeta sàmagrãsattvàt . na ca sa eva tatra pratibandhakaþ abhàvàntarasyàkàraõatvena tatra kàraõãbhåtàbhàva pratiyogitvaråpasya pratibandhakatvasya pràgabhàvakàraõatva eva vi÷ràmàt . na caikasàmagrã ekadà ekameva kàryaü janayati svabhàvàditi vàcyaü sàmagrãtadvirahasya kàryatadabhàva prayojakatvena sàmagryàü satyàü kàryasya, tadabhàve sàmagrãvirahasya kàryàbhàvasya vajralepàyitatvàt . syàdetat kartà÷arãryeva j¤ànamanityameva buddhiricchàdvàraiva kçtidvàraivecchà heturityàdi pràthamikapràptapratyakùavirodhàt nà÷arãranityaj¤ànàdikartçsiddhiþ . ataeva ÷arãramanityameveti niyamànna kartçtvena nityàtãndriya÷arãrasiddhirã÷vare . na càprayojakaü nirupàdhitvena ÷aïkàkalaïkànavatàràt kàryatvasakartçkatvayoryadi nirupàdhikatvamasti tadàpi tulyabalatvena satpratipakùàt tatprativandho'stu . na ca kàryatvaüpakùadharmatàsattvàdbalãyaþ kartà ÷arãryevetyàdau tannàstãti vàcyaü j¤ànamanityameveti vyàptereva j¤ànajanyatvavirodhitvàt evaü kàryaü j¤ànajanyaü j¤ànamanityamevetyanayorvirodha eva avirodhe tu dvayamapi syàt tathà ca kùityàdau ÷arãryanityaj¤àna paryavasàne virodha eva syàt . ki¤ca j¤ànamanityamevetyàdau nityaj¤ànàderaprasiddheþ tadavyàvartakatayà noyàdhini÷cayastatsaü÷ayovà kàryatvasakartçkatvavyàptida÷àyàü ÷arãravyàpàravyabhicàràt upàdherni÷cayaþ saü÷ayovàstãtitanna j¤ànamanityamevetyàdivyàpterasiddheþ vipakùe bàdhakàbhàvenàprayojakatvàt nirupàdhisahacàradar÷anavyabhicàràdar÷anàdeva vyàptigrahaþ . nirupàdhitvameva vipakùe bàdhakamiti cenna avayavomahàneva teja udbhåtaråpamevetyàdi vyàptigrahàt paramàõunetràderasiddhiprasaïgaþ . ataeva càkùuùatve'nekadravyavattvasya, sàkùàtkàre viùayendriyasannikarùasya hetutvàta tanmålakavipakùabàdhakena paramàõvàdisàdhakasya balavattvàt paramàõvàdisiddhau virodhivyàpterbàdhaþ na tu vaiparãtyaü vipakùe bàdhakàbhàvena tasyàbalavattvàditi manyase tarhi j¤ànàdikàryakàraõabhàvàvadhàraõàt tanmålakavipakùabàdhakena niùkalaïka vyàptigrahàt pakùadharmatàgrahasahitànnityaj¤ànàdisiddhau vyabhicàrànna vyàptiþ . anyathà sàdhyaü pakùàtirikta evetyàdi nirupàdhisahacàràdvyàptigrahabalàt sakalànumànocchedaþ . vayantu bråmaþ . pakùadharmatàbalànnityaü j¤ànaü sidhyat buddhiranityaiveti vyàptipratyakùeõa na pratibadhyate'smadàdibuddhiviùayakatvena bhinnaviùayakatvàt ekaviùayavirodhij¤ànasyaiva pratibandhakatvàt nityatvànityatvayorekajàtãye dravye'virodhàt . buddhimàtre'nityatvàvagamàt kathaü tadvi÷eùanityatvabuddhiriti cenna buddhimàtrasye÷varànã÷varabuddhiparatve virodhàt vyabhicàràcca asmadàdibuddhiparatve ca bhinnaviùayatvenàpratibandhakatvàt . buddhitvaü nityàvçttyevetyavagatamatastatra kathaü nityavçttitvàvagama iti cenna ubhayasiddhanityàvçttitvàvagatau virodhàbhàvàt . buddhitvamanityatvavyàpyamavagataü nànityatvàbhàvavati j¤àtavyamiti cet anityatvavyàpyamanityamàtravçttitvaü tatra coktameva . etena kartà ÷arãryevetyàdyapi j¤ànaü pratibandhakamiti nirastam . nanu kartçjanyatvejanyatvaü nàvacchedakaü kintu ghañatvàdikameva tenaiva råpeõànvayavyatirekàt àva÷yakatvàcca ananugatamapi janyatàvacchedakaü vahnijanyatàyàü dhåmatvàdivat . atha ghañatvàdivajjanyatvamavacchedakaü na hi vi÷eùo'stãti sàmànyamaprayojakaü tathà ca vahnijanyatve dhåmavi÷eùaþ prayojyo'stãti na dhåmasàmànyamagniü gamayet tasmàdyadvi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvaþ tatsàmànyayorapi bàdhakaü vinà tathàtvaniyamaþ . na tatra bàdhakàbhàvàt atra j¤ànamanityamevetyàdi pràthamikabahuvyàptau bàdhàt tulyatvena vyàptisaü÷ayàdhàyakatvàt . na ca kàryakàraõabhàva målakatvena kàryatvavyàptirbalãyasãti vàcyaü virodhipràvakùeõa kàraõabhàvasyaivàsiddheþ . etena dhåmàdau vahnitvaü janakatàvacchedakamanugataü sambhavatãti hanta janyatvamanugatamastyato bàdhakaü vinà na mucyate iti, nirastam . j¤ànamanityamevetyàdisahacàràvasàyasya bàdhakaü vinà pakùadharmavyàptiparya vasàyitatvena bàdhakatvàditi maivam nirupàdhitvena sahacàràvasàyasya sàdhakaü bàdhakaü ca vinà sàdhàraõatve vyàptisaü÷ayàdhàyakatvàt . anyathà sàdhyaü pakùàtirikta eva sukhaü duþkhasaübhinnamevetyàdi vyàptigrahasya kàryakàraõabhàvagràhakabàdhakatve tatsaü÷àyakatve và kàraõànumànocchedanirãhaü jagajjàyeta . tasmàdyadvi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvastatsàmànyayoþ kàryakàraõabhàvo balavatà bàdhakenàpanãyàte, na càtra tadasti virodhivyàptisàdhakasya vipakùabàdhakasyàbhàvàt . navyàstu kàryaü kartçjanyamiti vyàptito'÷arãranityaj¤ànakartrupasthitau j¤ànamanityamevetyanena virodhapratisandhàne na tu tàü vinà pratiyogyanupasthitau virodho'niråpaõàt tathà copajãvyabàdhàt j¤ànamanityameveti vyàptij¤ànamaki¤citkarameva . ataeva pakùadharmatàvinàkçtaü virodhivyàptij¤ànaü na hetvàbhàsatayoktaü virodhipratiyogisiddhyasiddhiparàhatatvaditi
     syàdetat astu ÷arãrajanyatvamupàdhiþ na ca pakùetaratvaråpavipakùamàtravyàvartakavi÷eùaõatvàt sàdhanavi÷eùitatvàt sàdhanatulyayogakùematvena sàdhyavyàpakatvàni÷cayàcca nopàdhitvaü, ceùñetarakàryeùu ÷arãravyàpàradvàraiva kartuþ kàraõatvàt na hi ÷arãravinàkçtaþ kartà ÷arãrakriyàü ghañàdikaü và janayati . na ca yatsahakçtaü yajjanakam tena vinà tajjanakam ato'smàccharãràjranyameva kartçjanyamiti sàdhyavyàpakatvani÷cayàt . pakùetaratvàdau ca vipakùabàdhakàbhàvànna sàdhyavyàpakatàni÷caya iti teùàmanupàdhitve vãjam . ata eva bàdhonnãtaü vahnãtaratvaü vahnimattve na dhåmavattve sàdhye àrdrendhanaprabhavavahnimattvaü rasavattvena gandhavattve sàdho pçthivãyamupàdhiþ vipakùabàdhakaisteùàü sàdhyavyàpakatvani÷cayàt . na ca sàdhanavi÷eùitatvamapi, janyatvaü pràgabhàvapratiyogitvaü ÷arãrajanyatva¤ca ÷arãrakàraõavattvamanyànirukteþ itarapadasamabhivyàhàreõa janyapadàditarakàraõakasyaiva pratãtistadarthatvakalpanàditi vidhau vakùyate . ataeva ÷arãrikartakatvamupàdhiþ ÷arãrasahakçtasyaiva kartuþ kàraõatvàt vyàpyavyàpakakoñyoranive÷ayata eva pramàõasya vyàptigràhakatvàt . ÷arãrikartçkatyasakartçkatvayorna vyàptigraha iti cenna vi÷iùñàvi÷iùñabhedena vyàpyavyàpakabhàvàvirodhàt . ata eva janyatve kàraõajanyatvamanumãyata iti, maivaü karturhi ÷arõarasahakàrità kiü ghañàdau kartavye kàryamàtre và svakàrye và àdye kartà ÷arãraü vinà ghañàdikaü na karotãti kimàyàtaü kartuþ kàryamàtrakaraõe . dvitãye ca kàryamàtraü kartçjanyamiti na tvayà svãkriyate svãkàre và ÷arãràjanyamapi kàryaü kartçjanyamiti sàdhyàvyàpakatvam . tçtãye tu na svajanyatvaü svajanyatàvacchedakamàtmà÷rayàt . tathàpi yatra kartçtvamasti tatra ÷arãrajanyatvamàva÷yakamiti tasya sàdhyavyàpakatvaü tulyayogakùematvena hetuvyàpyatàsaü÷ayàdhàyakatvena sandigdhopàdhitvaü veti cenna làghavena bàdhakaü vinà kartçjanyatve sati janyatvamavacchedakaü na tu ÷arãrajanyatvaü gauravàt tathà ca ÷arãürajanyatvaü na sakartçkatvavyàpakaü ghañàdau tvàrthaþ samàjaþ, ghañatvena ÷arãrajanyatvanityamàt na tu vyàpakatvaprayukte mànàbhàvàt, ÷arãrajanyatvaü na sakartçkatvavyàpakaü tadyàpyajanyatvàvyàpakatvàt nityatvavaditi bàdhakàt hastàdinàpi kartçtvanirvàheõa ÷arãrasyàprayojakatvàt sàkùàtprayatnami÷ceyajanyatvasya sàdhanavyàpakatvàcca . ÷arãrikartçkatvamapi nopàdhiþ janyamàtre kartuþ parãrasahakàritàvirahàt . atha yadvi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvastatsàmànyayorapi bàdhakaü vidhakaü vinà tathà niyama iti tvayà nirañaïki tathà ca kartçvi÷eùa÷arãrajanyavi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvaniyamàt kartçmàtra÷arãrajanyamàtrayo rapi tathàbhàvaþ tathà ca ÷arãrajanyatvaü kartçtàvacchedakamiti bhavatyupàdhiþ . nacaivaü ùañavaccharerajanyatvaü sakartçkatvavyàpyaü na vyàpakamapãti vàcyaü ubhayasiddhasakalasakartçtvavçttitvena sàdhyavyàpakatànirõayàt janyatve'pi sakartçkatvavyàpakatvagràhakamastãti cettarhi ubhayatra gràhakasàmye vinigamakàbhàvàt vyàptisa ÷ayàdhàyakatvena sandigdha upàdhirvyà pyatvàsiddhirvà . hetuvyàpyatàsaü÷ayàthàyaka eva sandigdhopàdhiþ na ca sàdhyavyàpakatve sàdhanàvyàpakatve và, ubhayathaivàsandehàt . na ca vàcyaü ÷arãrajanyatvayoranvayavyatirekaj¤àme janyatvasakartçkatvayostadgraha àba÷yaka iti làghavàt tayoreva vyàptigraho na tåpàdhisàdhyayoþ hetuvàdhyayoranvayavyatirekaj¤ànàt ÷arãrajanyatvànavagame'pi bhavatãti vinigamakamiti, yato na kartçmàtrajanyamàtrayoranvayavyatirekàbhyàü vyàptigrahaþ kartçmàtrasya vyatirekàbhàvàt . kintu vi÷eùayoranvayavyatirekeõa kàryakàraõabhàvena và sàmànyayostathàtvagrahasrau ca tulyàveveti ceducyate . astu tàvat ghañatvavat janyatva÷arãrajanyatvaüyorapi kartçjanyatàvacchedakatvena sakartçkatvavyàpyatvaü gràhakasamànatvàt vinigamanàbhàvàdvirãghàbhàvàcca sakartçkatvavyàpakatvantu ÷arãrajanyatvasya kutaþ, ghañatvavadvyàpakasyàpi janyatàvacchedakatvàt . ubhayasiddhasakartçke'nvayavyatirekàbhyàü ÷arãrajanyatvasya vyàpatvakagraha iti cenna ÷arãrajanyatvavinivedyatvena tulyanyàyena prathamaü kartçjanyatve janyatvamavacchedakaü këptamiti tadvirodhena ÷arãrajanyatvasya sakartçkatvavyàpakatvànavagamàt . ataeva na saüdigdhopàdhitvam . nanu ghañàdau ÷arãrajanyatve kartçjanyatvamanugatamavacchedakaü bàdhakàbhàvàt na ca làghavàdghañatvàdikameva tathà, kartçjanyatve'pi janyatvasyàtathàtvàpatteþ . evaü ÷arãrajanyatvasya vyàpyaü sakarvçkatvaü vahnerdhåma iveti bhavatyupàdhiþ . ki¤ca kartçjanyatve janyatvaü ÷arãrajanyatve và sakartçkatvamavacchedakamiti saü÷aye'pi na hetoþ sàdhyavyàpyatàni÷caya iti cettarhi ghañàdau kartçjanyatve gçhãte tasya ÷arãràvacchedakatvaü grahãtavyaü ghañe ca ghañatvabajjanyatvamapi bàdhakaü vinà kartçjanyatàvacchedakaü gçhãtamatojanyabhàtre kartçjanyatvànna ÷arãrajanyatve tadavacchedakaü prathamagçhãtopajãvyavirodhàt . ataeva na tasya hetau vyàptisaü÷ayàdhàyakatvamapi . etenànaõutvakùityavayavavçttyanyatvàdaya upàdhitvena nirastàþ janyatvasya sàdhyavyàpyatvena teùàü sàdhyàvyàpakatvàt . tathàpi kùityàdikaü na kartçjanyaü ÷arãràjanyatvàt ÷yàmavaditi satpratipakùo'stviti ceta na asya prasiddhakartçjanyatvàbhàvaviùayakatvàt apratãta pratiyogikasyàbhàvasya niråpayituma÷akyatvàt sthàpanànumàna¤ca pakùadharmatàbalàt prasiddhakartçbhinnakartçkatvasàdhakamatobhinnaviùayakatvànna pratibadhyapratibandhakabhàvaþ . ataeva tadvyàpakarahitatvàdikamabhàvasàdhakaü bàdhakamapàstaü tasya prasiddhàbhàvaviùayakatvenàprasiddhàbhàvàviùayakatvàt . vyaktisàdhakasya vi÷eùato'prasiddhavyaktisàdhakatvaniyamàt anyathànumànavaiyarthyàt . kartçjanyatvamanugataü ghañàdau prasiddhaü yat sàdhyaü tadabhàvo mayà sàdhyata iti cet kartçjanyatvamanugatamapi pakùadharmatàbalena prasiddhaü kartàramàdàya paryavasyati tadabhàvastu prasidasya karturabhàvamàdàya siddhyati nàprasiddhasya anugatasyàpi kartçjanyatvasya tadabhàvasya ca, kartçvyaktighañitatvàt anyathà vyaktitadabhàvàsiddhiprasaïgàt . nacaivaü satpratipakùocchedaþ tasya gotvàdyekabhàvàbhàvaviùayakatvàt . etena j¤ànatvaü na nityàvçtti j¤ànamàtnavçttidharmatvàt smçtitvavat, j¤ànaü na nityaguõavçttiguõatvavyàpyajàtiyogi cetanavi÷eùaguõatvàt sukhavat àtmà na nityavi÷eùaguõàdhàravçttidravyatvàparajàtimàn vibhutvàt gaganavadityàdyapàstaü, prasiddhanitye vyomàdau prasiddhàyà÷ca råpatvajalatvàdijàtervyatirekaviùayatvàt aprayojakatvàcca . ki¤ca kùityàdau ÷arãràjanthatvamasiddham adçùñadvàrà tajjanyatvàta nacàdçùñàdvàrakajanyaj¤ànàjanyatvaü hetuþj¤àne janyatvavi÷eùaõasyàvyàvartakatayà vyarthatvàt . na ca sthàpanàyàü pakùavi÷eùaõe'pyeùa doùaþ prameyoghaña itivattaduparaktabuddherudde÷yatvàt api ca ÷arãràjanyatve vyarthavi÷eùaõatvaü làghavenàjanyatvasyaiva vyàpyatvàt . na ca niùprayojanavi÷eùaõamasiddhaü vyàptigrahopayuktavi÷eùaõavat, pakùadharmataupayikavi÷eùaõasyàpi saprayojanatvàt vyabhicàravàrakasyàpi sàrthakatve 'numitiprayojakatvasyaiva vãjatvàt . vyabhicàravàrakavi÷eùaõavatyeva vyàptigraha iti cet na nirvi÷eùaõe'pi gotvàdau vyàptigrahàt . tatràpi vyaktivi÷iùñavyàptigraha iti cenna svatovyàvçttagotvasyàvyabhicàràt anyathànyonyà÷rayàt . api ca vyabhicàravàrakavi÷eùaõavatyeva vyàptigrahaityaprayojakaü sahacàradar÷anàdisattve tadabhàvena vyàpti grahàvilambàt . vyabhicàràvàrakavi÷eùaõa ÷ånyaeva vyàptigraha iti cenna prameyatvena j¤àyamànedhåme vyàptigrahàt . atha tatropàttavyabhicàràvàrakabi÷eùaõatvaü vivakùitaü na ca tatra prameyatvaü vi÷eùaõamupàttamiti cemra virodhàt na hi tatropàttaü tena ÷ånya ¤ceti saübhavati . yadviùayakatvena paràmar÷aþ kàraõamanumitau talliïgaü prakçte ca vyabhicàràdanyathàsiddhe÷ca na vi÷eùaõaviùayakatvena tattvamiti cenna dhåmasyàpyatattvàpatteþ vyabhicàràttadviùayatvenànumityakàraõatvàt . athaikamavacchedakamaparatra vyàptiþ yadvà làghavena vyàsajyavçttirekaiva vyàptiriti vi÷iùñavyàptyarthà tatra vi÷eùyatàvacchedakasya vyàptyanavacchedakatvaü vi÷eùaõasya tadavacchedakatvamiti niyamàt . ekavçttitvabàdhe satyeva vyàsajyavçttitvamiti vyàpte÷ca na ÷arãrajanyatvàbhàve nãladhåmàdau ca vyàptiriti vi÷eùamàtre sà, tathà ca svaråpàsiddhiþ . tadvàraõàrthaü vi÷eùaõàbhidhàne vyàpyatvàsiddhiriti cenna avyabhicàrasyànaupàdhikatvasya và vi÷iùñe nãladhåsàdau sattvena tadvyatirekasàdhane bàdhàt . na ca vi÷eùyatvamupàdhiþ sàdhanavyàpakatvàt . ki¤ca saurabhavi÷eùavaddhåmarahitabhidaü candanaprabhavavahnirahitatvàt nirdhåmo'yamàrdrendhanaprabhavavahnirahitatvàdityàdàvapi vi÷eùàbhàvena kàrthyavi÷eùànumànaü na syàt vahnirahitatvàdika¤copàghirbhavet vyatirekiõyaùñadravyàtiriktadravyànà÷ritatvaü hetvabhàvavyàpyaü na syàt dravyànà÷ritatvasyaiva vyàpyatvàt svamadhye gandhasyaiva vya¤jakatvàdityàdau tvayàpyasiddhivàrakavi÷eùaõasvãkàràt . api ca gauraveõa vi÷iùñasya vyàpakatàpi na syàt tathà ca sthàpanànumàne upàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyatà dhåmenàrdrendhanaprabhavavahnirghañatvena ÷arorajanyatvamapi nànumãyeta . yattu janyànyonyàbhàvàpekùayà ÷arãrajanyànyonyàbhàvasyàlpatvàtteùàmeva vyàpyatvamiti viparãtameva làghavamiti tanna virodhàbhàvena bahånàmalpasya ca vyàpya tvàt snehe ÷ãtaspar÷avattvajalatvayorgandhàbhàve'pçthivãtvapçthivãtvàbhàvayoriva . anyathà nãladhåmasyaiva vyàpyatve dhåmamàtrasyàvyàpyatvaprasaïgaþ ki¤ca tvannaye bahvanyonyàbhàvàpekùayà janyatvàtyantàbhàvasyaiva vyàpyatà syàt ekatvàt prameyatvàdyanantadharmavi÷iùñe vyàptàvapi prayojanàbhàvànnànumàne tadupanyàsaþ . atha làghavena janyatvasya ÷ãdhrãpasthitikatayà janyatvàbhàvatvena ÷ãghraü vyàptigrahaþ na tu ÷arãrajanyatvàbhàvatvena vilambitapratãtikatvàt . yatra vi÷eùaõavi÷eùyànyataràbhàvavati sàdhyaü tatra vi÷iùñàbhàvasyàpi vyàptiriti cenna evaü sati utpattimattve sati sattvàdikamanityatvaü sakatçaikatvavyàpyatayà na nirgçhyeta ÷ãdhropasthitikatayà ghañatvàdereva tathàtvàt . yadi ca màmànyavi÷eùabhàvàdvirodhàbhàvena nobhayasyàpi vyàpyatvaü tadà ÷arãràjanyatvajanyatvàbhàvayorapi tulyam .. ki¤ca ÷arãraü janyatvaü vi÷iüùadabhàvamapi vi÷inaùñi na tu sàkùàt, tathà ca ÷arãrajanyatvàbhàvo'khaõóa eva heturato na vyartha vi÷eùaõatà . na càtra vi÷iùñàbhàvo vi÷eùyàbhàva eva kùityàdàvajanyatàpatteþ . ataeva sthàpanàyàü ÷arãrajanyatvamupàdhiþ sàdhyàbhàvavyàpyàbhàvapratiyogitvena sàdhyavyàpakatvaniyamàt . vyarthavi÷eùaõe'dhikaü nigrahasthànamiti cenna hetudvayopanyàse hyadhikam . atra tu vi÷iùñameva heturiti viruddhasthala uktamiti .
     ucyate . nãlladhåmàdau vyàptirastyeva anyathà vi÷eùàõàmavyàpyatve nirà÷rayà vyàptiþ syàt nãlatvamapi na vyàpyatàvacchedakaü gauravàt kintu dhåmatvameva daõóatvena kàraõatve råpamiva dhåmatva¤ca na nãlinni kintu tadà÷raye dhåme iti na nãladhåmasya hetutvam nãladhåme nãlasya vi÷eùaõaütve tadvi÷iùñe na dhåmatvam, upalakùaõatve ca dhåmatvamiti . ki¤ca . vyàpyatàvacchedakasyaiva hetutàvacchedakatvamiti na nãladhåmatvaü tathà . nacaivaü dhåmatvasyàvacchedakatve'pi sàmagrãsattvàt nãladhåmàdanumityutpattau hetvàbhàsatvaü na syàt anumitipratibandhakasya tattvàditi vàcyaü tadabhàve'pi nãladhåmaprayuktasàdhyavatpratyayasya bhramatvena tatkàraõatvasyàbhàsatvasambhavàditidik .. eva¤ca ÷arãràjanyatve'pi na ÷arãramavacchedakaü gauravàt yena vi÷eùeõa vinà vyàptirna gçhyate tasyaiva vyapyatàvacchedakatvaniyamàt . ataeva gandhasyaiva vya¤jakacàdityatràprasiddhena gandhàdiùu madhye iti vi÷eùaõaü vinà vyaptirgrahãtuü na ÷akyate ityasiddhivàrakaü vi÷eùaõaü sàrthakameya . surabhidhåmavi÷eùàdau ca candanaprabhavàgnyàdeþ kàraõatvàt kàraõàbhàvasya kàryàbhàvaprayokatayà vyàpyacani÷vayaþ vyàpake ca na vyarthavi÷eùaõatà vi÷iùñasya kàraõatvena vyàpakatvàt vi÷eùavyatirekisthale vipakùabàdhakenànanyagatikatayà vi÷iùñasya vyàpakatvàt vi÷iùñàbhàvasya hetvàbhàvavyàpyatvaü yatra ca vipakùabàdhakaü nàsti tatra vi÷iùñasya vyàpakatàpi na yathà sakartçkatve . nàpi ÷arãrajanyatvàbhàvo 'khaõóohetuþ yadi hi ÷arãrajanyacaü sakartçkatvaprayojaka syàt tadà tadabhàvaprayuktaþ sakartçkatvàbhàva iti tasya sàdhyavyapyatà syàt na caivam, janyatvaü làghavàttathà . tathà càjanyatvamevopàdhiþ sàdhyavyàpyàbhàvaþ sàdhyàbhàvavyàpaka iti niyamena tasya sàdhyavyàpakatàni÷cayàt sakartçkatva ÷arãrajanyatvayorvyàptyabhàvena tadabhàvayorapi vyàptyabhàva iti vyàptyatvàsiddhatvàcca . ataeva ÷arãrajanyatvàbhàvasyà kartçkatvavyàpyatvàt tadabhàvayorapi vyàpyavyàpakabhàva iti nirastam ÷arãrajanyatvasya sakartçkatà'prayojakatvat na càjanyatvaü pårvasàdhanavyatirekatvena nopàdhiþ satpratipakùocchedaprasaïgàditi vàcyaü sthàpanàyàü yatràbhàsatyaü tatra vi÷eùàdar÷anada÷àyàü satpratipakùe pårvasàdhanavyatirekasya sàdhyàvyàpakatvenànupàdhikatvàt yathà ÷abdo'nityoguõatvàdityatra ÷abdonityo vyomaikaguõatvàdityàdinà satpratipakùe guõatvàbhàvo nopàdhiþ jalaparamàõuråpe sàdhyàvyàpakatvàt . nacaivamanaikàntikatvameva tadodbhàvyaü satpratipakùamupekùya tasyodbhàvànarhatvàt . ki¤ca pràgabhàvapratiyogitve sati samavetatvasya tatpratiyogitve sati sattvasya, sattve sati utpattimattvasya và hetutve, eùàmanyataü mavyatireka upàdhiriti na pårvasàdhanavyatirekaþ . ataeva janyatvasya nopàdhitvaü dhvaüse sàdhyàvyàpakatvàditi na doùaþ . anye tu yanni÷caye yanniråpità vyàptiryena vi÷eùaõena vinà na gçhyate tatra vi÷iùñaü vyàpyatàvacchedakam akartçkatàbhàvaniùñhavyàptau ca ÷arãraü vinaiva pratiyogitayàjanyatvamavacchedakaü kalpyamiti na ÷arãrajatyatvamavacchedakaü dhåme nãla iva atogauraveõa ÷arãrajatvatvaü sapratiyogitayà nàvacchedakamiti vyàpyatàvacchedakàbhàvànna ÷arãrajanyatvàbhàvo'kartçkatvavyàpyaþ . vyàbhicàràbhàvàttatheti cenna kùityàdàvavyabhicàràt anyathà kùityàdikaü nàdçùñahetukaü ÷arãrajanyatvàbhàvàdityapi syàt . nanvasta tàvada÷arãranityaj¤ànàdikartranumitistathàpi sànumitirayathàrthaivà÷arãre kartçtva j¤ànatvàt j¤ànecchàyatneùu nityaj¤ànatvàt ÷arãràjanye sakartçkatvaj¤ànatvàt ghañaþ kartà ghañaj¤ànàdikaü nityaü vyoma sakartçkamitij¤ànavaditi sàdhyaü, nacopajãvyabàdhaþ anumitirhyupajãvyà na tu tadyàthàrthya mapãti cenna kartçkàryayornirupàdhikàryakàraõabhàvena tasyàprayojakatvàt anyathà parvate vahnyanumitira yathàrthà ubhayasiddhavahnimadbhinne vahnij¤ànatvàdityàdinà sakalànvayavyatirekyucchedaþ . ki¤cànumiterayàthàrthyamanena j¤àpyaü, na tu kàryaü tathà ca doùàdutpannasyànena j¤àpane tatràyameva doùodoùàntaraü và nàdyaþ anyonyà÷rayàt utpanne tasmin j¤àpanaü j¤àpakàdeva tasmàddoùàttadutpattiriti . nàntyo'siddheþ . tarkàpari÷uddhistu na dåùaõam, yadã÷varaþ kartà syàt ÷arãrã syàt, prayojanavàn anityaj¤ànavàn syàt, kùityàdi sakartçkaü syàditi tarkàõàü viparyaye à÷rayàsiddhivyarthavi÷eùaõatàdinà viparyayàparyavasànenàbhàsatvàt .
     nanu kùityàdàvekartçsiddhiþ kutaþ? ekakartçkatvena vyàptyabhàvàt na ca làghavàt, tasyàpramàõatvàt . sakartçkatvamànàdeva tatsiddhiriti cet na tàvadanumitimàtre làghavaü sahakàri, vyabhicàràt mànàbhàvàcca na hi liïgaparàmar÷e sati tadvilambenànumitervilambo yena tat sahakàri syàt . nàpi ladhvanumitau, anyànyà÷rayàt nàpi vyaktyanumitau dhåmena vahnyanumitàvekadvitvàdisaü÷ayàbhàvàpatteþ . sàdhakàbhàvena nànàtvàsiddhau kartçsiddherevaikakartçsiddhiriti cet na ekatvasàdhakàbhàvenaikatvàsiddhau kartçsiddhireva nànàsiddhirityasyàpi suvacatvàt . atha yamanàlambamànà'numitiþ pakùe na sàdhyasaüsargaü viùayãkaroti sa pakùadharmatàbalàt siddhyati na tvadhikamapi tathà ca dvitãyaü kartàraü na viùayãkurvatyapi kartàraü viùayãkarotyeveti na dvitãyamavagàhate . ekastu kartà siddhyati tadaviùayatvena kartçviùayaiva na syàt ekaviùayatvàbhàvena nànàviùayatvàbhàvasyàpyabhàvàt tadghañitatvàttasyeti cedevaü tarhi kartrekatvamapi na viùayaþ syàt ekatvaviùayatvaü vinàpi kartçviùayatvasambhavàt . vastugatyaikaþ siddhyati natvekatveneti cenna ekatyàsiddhyà vastugatyaika iti j¤àtuma÷akyàt tathà ce÷vare ekatvànekatvayornityasaü÷aya iti .
     ucyate . yatra pramàõe laghuguruviùayatà sambhavati tatra làghavasahakareõa kàrùyatàvyàpyatàgrahaõe pratyakùe vçttinimittagràhake upamàne ÷abda÷aktigràhake'numàne ca tathàvidhapramàõamàtre ca sakalatàntrikaiþ sahakàritvakalpanàt evaü làghavamevaü gauravamiti j¤ànànantaraü bàdhakaü vinà laghånàmeva kàraõatvakàryatvavyàpyatvapravçttinimittatva÷abda÷akyatvànàü j¤ànadar÷anàt . tatràpi làdhavànàdare ÷abda÷akyatvàdisaü÷aye tanmålakavyavahàrãcchedo vinigamakàbhàvàt, so'yaü vicàramàrabhate làghava¤ca tadaïgaü nàdbhãkurute iti mahàsàhasam . nanvevaü vastugatyà nànàkartçkeùu ghañatvena kulàlakartçkatvànumàne'pi bàdhakànavatàrada÷àyàü làdhavàdekakartçsiddhiþ syàt na ceùñàpattiþ anumityanantaraü nànàtvaikatve saü÷ayàditi cenna tatràpi làghavena kçrtrekyameva siddhyati tatsandehastu j¤ànapràmàõyasaü÷ayàditi pa÷cànnànàkartçkatvasàdhakapramàõàdevaikakartçkatàj¤ànaü tatra bàdhyate na caivaü kùityàdikartaryapi pràbhàõyasaü÷ayàdekatvànekatvasaü÷ayodurucchedaþ ekatva bàdhakasyàbhàvena pràmàõyani÷cayàt . nacaikatvasàdhakàbhàva eva bàdhaþ, anubhitereva làghavasahakàreõaikatvasàdhanàt . anye tu kùitikartà aïkurakartrabhinnaþ a÷arãrakartçtvàt aïkarakartçvadityabhedànumànàdeva kartçsiddhviþ na ca kùitikartà aïkurakartçbhinnaþ aïkuràkartçtvàt kulàlavaditi matpratipakùaþ anityaj¤ànànàmà÷rayatvasyopàdhitvàdityàhuþ tatràpyaprayojakatve bhedàmedayorgauravalàghave eva ÷araõam . tathàpi kathaü nityasarvaviùayaj¤ànasiddhiþ . pakùadharmatàbalà diti cet vyàpakatvàgrahàt na ca vinànupapattiü so'pi viùayaþ vyatirekavilayàpatteþ . atra prà¤caþ yamarthamanàlambamànànumitiþ pakùe sàdhyasambandha viùayãkaroti sa pakùadharmatàbalàt siddhyatãti pratãtyanupapattimålako'nvayã pratãtyanupapattyà ca vyatitekã tadihànàdidvyaõukàdi pravàhasya pakùatve tadupàdànasyànàdij¤ànagocaratvaü vinànopàdànagocaraj¤ànajanyatvamanàdikàryapravàhasyànumiti ràlambate anàditaiva ca nityatà sarvamuktàvapi tatsattvamanàdibhàvatvàt pakùatadupàdànaviùayataiva sarvaviùayatà làghavàttu tàvadviùayakamanàdyekameva j¤ànaü siddhyati na tu nityàni nànàj¤ànànãti . navyàstu anityaj¤ànàjanyatvena pakùabi÷eùaõàt j¤ànaü sidhyat nityameva siddhyati anitye bàdhàt . vàcaspatimi÷ràstu làghavàdekaj¤ànasiddhàvutpattimato'nàdikàryapravàhaü pratyajanakatvàt pari÷eùeõa nityaj¤ànàdisiddhiþ niyataviùayatà ca j¤ànasya kàraõàdhãnà kàraõa¤ca nityaj¤ànànnivartamànaü niyataviùa yatàmàdàya nivartata iti sarvaviùayatvasiddhiriti . ùañpadàrthãpratipàdakavedakartçtvena ã÷varasya ùañpadàrthãgocarasàkùàtkàravattvena và sàrvaj¤yaü ghañàkà÷asaüyogaü pratã÷varasya kartçtvàt ghañàdigocaramapi j¤ànaü siddhamiti kecit . nanu ghañàdãnàü kathamã÷varasya kartçtvaü ghañaã÷varakartçkaþ kàryatvàt kùitivaditi cenna ghañasya dvikartçkatayà taddçùñàntena kùityàderapi dvikartçkatàpatteþ tathà ca ghañavat kùitiþ kùitivadghaña itã÷varànanyakàryakartçtvena kàraõatà na tu dvikartçkatveneti cet tarhi ne÷varakartçkatvena kàraõatà kintu kartçtveneti maivaü j¤ànàdãnàü nityatvena sarvaviùayatayà ghañàdyupàdànaviùayatvamapãti kathaü na teùàü ghañàdikàraõatvaü kulalàdij¤ànatulyatvàt . tadàhuràcàryàþ paramàõudçùñàdhiùñhàtçsiddhai j¤ànàdãnàü nityatvena sarvaviùayatve vemàdyadhiùñhànasyàpi nyàyapràptatvàt na tu tadadhiùñhànàrthameve÷varasiddhiriti ahaü sarvasya prabhavãmattaþ narvaü pravartate ityàgamàccàyamarthovyavaseyaþ . athe÷varasya sarvaj¤atve sarvaviùayabhrànterj¤àne ã÷varo'pi bhràntaþsyàt bhramasyeva tasyàpi bhramaviùayaviùayaka tvàditi cet rajatatvaprakàrakaj¤ànavànayamiti j¤ànaü na bhramaþ abhràntasya tathàtvàt . idaü rajatamitij¤àne rajatatvaü prakàraþ tena sa bhramaþ ã÷varaj¤àne ca rajatatvaprakàrakatvaü prakàra ini na bhramaþ ataevàsmadàdirapi bhràntij¤o na bhrànta iti . syàdetat prayojanaü vinà kathamã÷varaþ pravartate? sukhasyàbhàvàt adharmàbhàvena nirdukhatvàt . karuõayà pravartate iti cettarhi parasukhaduþkhaprahàõe prayojane tathà ca sukhinameva sçjenna nàrakiõam . dharmàdharmaparatantratvàt tadamuråpaü phalaü pràpaùatãti cettarhyàva÷yakatvàt karmanirmitameva jagadvaicitryamastu kimã÷vareõa anapekùitakãñàdij¤ànavatà karmanirapekùatva caikadaiva sadà ca sargapralayau syàtàü j¤ànàdãnàü nityatvàt ki¤ca tatpayatnasya karuõàjanyatvena ÷arãràdijanyatàpattau saüsàritàpattiþ na . ã÷varànabhyupagamena vicàrasyà÷rayàsiddhatràt tamabhyupagamya pçcchasi cet àkaõõeya jagataeva tadicchàviùayatvena sveùñasàdhanatàj¤ànasattvàt . vastutastu kùityàditattadasàdhàraõakramikàdçùñàdisàmagrã ã÷varaj¤ànàdayo yadà yadà bhavanti kùityàdikaü karotãti vyavahàraþ sargapralayàsàdhàraõakramikàdçùñàdisàmagrãsamayavartitvameva tadicchàyà÷cikãrùàsaüjihãrùàtve nacaivaü ki¤cijjanya j¤ànàdineti vàcyaü kùityàdãnàü kàryatvena j¤ànajanyatayà nityaj¤ànàdãnàmapi janakatvaü sukhàdi÷abdayoràtmàkà÷àdivat . nanva÷arãràt kathaü vedaghañàdi÷abdavyavahàrasaü pradàyaþ . ucyate sargàdàvadçùñopagçhãtabhåtabhedànmãna÷arãrotpattàvadçùñavadàtmasaüyogàdadçùñasahakçtaprayatnavadã÷varasaüyogàdvà sakalavedàrthagocaraj¤ànàdvivakùàsahitànmãnakalevarakaõñhatàlvàdikriyàjanyasaüyogàdve dotpattiþ . evaü kulàlàdi÷arãràvacchedenàdçùñasahakçtaprayatnavado÷varasaüyogàtta dbuddhãcchàsahitaceùñotpattau sakalaùañànukålavyàpàro ghañotpattiþ . evaü prayojyaprayojakaj¤ànàya vyàpàràbhi mata÷arãràvacchedenàpi adçùñasahakçte÷varaj¤ànecchàprayatnàdeva vàgvyavahàraþ, tatastatsu÷ãlo bàlovyut padyate so'yaü bhåtàve÷anyàyaþ . yattu yathà lipyàdinà mauni÷loko'numàya pañyate tathà sargàntarotpannatattvaj¤ànavatà bhogàrtha sargàdàvut pannena manvàdinà sarvaj¤ena ã÷varàbhipràyasthavedaþ sàkùàtkçtyànådyate tato'grimasaügradàyaþ sa eva kàyavyåhaü kçtvà vàgvyavahàraü karotãti mataü tanna pratisargàdyanantasarvaj¤akalpanàyàü gauravàt teùàmeva kùityàdikartçtvasambhavena ã÷varà nanugamàcca . etena sargàdau sargàntarasiddhayoginaeva kùitikartàraþ santviti nirastaü sargàdàvanantasarvaj¤asiddhi÷ca kiü pramàõàntaràt kùityàdikartçgràhakàdvà nàdyastadabhàvàta nàntyaþ anàdidvyaõukàdikàryapravàhasya sakartçkatvànumànàdlàghavasahakçtàdekasyeva sarvaj¤asya siddheþ .. athe ÷varaj¤ànamålaka÷abda÷aktigrahe prayojyavyàpàrànumitaghañaj¤àne ghaña÷abdasya kàraõatàgrahobhramaþ syàt tadãyaj¤ànasya nityatvàt tathà ca tajjanyaghaña÷abda÷aktigrahasya bhramatve sakala÷abdaj¤ànaü bhramaþsyàt bhramaparamparàmålakatvàt anityasarvaj¤amålaka÷abdatvagrahe ca nàyaü doùa iti cenna vyàpàrànumitamidaü ghañaj¤ànaü ghañapadajasyamiti j¤ànasya ÷abda÷aktigrahakàraõasya bhramatve'pi ghañapadaü ghaña÷aktamiti j¤ànasya yathàrthatvàt viùayàbàdhàt na ca bhramamålakatvena tasya bhramatvamanumeyaü tadaü÷e vyàghikaraõaprakàràbhàvenàbàdhàt bàdhitaviùaùayatvasyopàdhitvàcca . atra ghañamànayeti ÷abdànantaraü såtrasa¤càràdhiùñhitadàruputrasya ghañànayanavyavahàradar÷anàdbàlo ghañapade vyutpadyate tanmålaka÷àbdaj¤ànamapi na bhramaþ tasyàpi bhramatve prayojya vyavahàràdidànãü vyutapattirna syàt kimayaü prayojya÷cetana vyavahàràdvyut panno'cetanavyavahàràdveti saü÷ayasya vajralepàyamànatvàt .. %<vi÷vata÷cakùuruta vi÷vato mukhovi÷vato bàhuruta vi÷vataþ pàt . saü bàhubhyàü dhamati saüpatatrairdyàvàbhåmã janayatyeka evetyàdi ÷rutayaþ>% . %<uttamaþ puruùastvanyaþ paramàtmetyudàhçtaþ . yolokatrayamàvi÷ya vibhartyavyaya ã÷varaþ>% ityàdayaþ smçtaya÷ca vahvyomànatvenànusandheyà iti . khaõóanakçtà tu ã÷vagviùaye pra÷nàdyanupapattyu panyàsena vyatirekamukhena ã÷varasya pràmàõikatvamurarãkçtaü yathà tathàhã÷varasadbhàve kiü pramàõamiti bruvàõaþ prativaktavyaþ kiü÷abdo'yamàkùepàrthye và 1 kutsitàrtho và 2 vitarkàrtho và 3 pra÷nàrtho và 4 syàt . tatra yadi prathamaþ pakùaþ tade÷varasadbhàve nàsti pramàõamityuktaü syàt tathà ca sati na pratij¤àmàtràtsàdhyasiddhiriti hetvàdikaü vàcyaü bhavati . tacca bhavatà nàbhyadhàyi tasmànnyånatvaü doùaþ . ataeva na dvitãyaþ, ã÷varasadbhàve kutsitaü pramàõamityasyàpi pratij¤àmàtratvàt . api ca sàdhyàsàdhakatvàdvà 1 tat kutsyate bhavatà anyathà 2 và . anyathà cedalaü tadudbhàvanayà sàdhyasiddherapratyåhatvàt . nàpi prathamaþ pramàõa¤ca sàdhyàsàdhaka¤ceti vyàghàtàt . gauõo'yaü pramàõa÷abda iti cenna pramàõatvayogini yadyayaü pramàõa÷abdaprayogaþ . tadà gauõatàvyàghàtaþ mukhyatvàt . atha pramàõàbhàse tadà, alantadudbhàvanayà ã÷varasadbhàve yaþ pramàõàbhàsaþ sa kutsitaityatra parasyàpi sampratipannatvàt, ã÷varasadbhàva iti ca vi÷eùopàdàvaü vyarthaü syàt anyatràpi hi viùaye pramàõàbhàsaþ kutsitaeva sàdhyàsàdhakatvàt . nàpi tçtãyaþ tathà sati hi vitarkasya pakùàntarasàpekùatvaüna pakùàntaramapi vacanãyaü bhavati ã÷varasadbhàve kimetat pramàõamutànyaditi tacca? bhavatà nàbhyadhàyi ato nyånatvaü doùaþ . nàpi caturthaþ pra÷nàrthàt khalu kiü÷abdàtkasyacit padàrthasya jij¤àsyamànatà pratãyate sà ceha pramàõapadasamabhivyàhàràt pramàõavi ùayiõã pratãyate yadviùaya÷ca pra÷nastaduttaravàdinàbhidheyaü tat . ayaü pra÷na ã÷varasadbhàve pramàõasàmànyaviùayastadvi÷eùaviùayo vàbhipreta àdya÷cedã÷varadbhàve pramàõamityevottaramàpadyeta yadviùayo hipra÷nastadabhidheyaü, pramàõasàmànyaviùaya÷ca pra÷naþ tacca pramàõa÷abdenàbhidhãyataeva . atha dvitoyaþ tathàpã ÷varasadbhàve pramàõamityevottaramàpadyeta yathà pra÷navàkyaü pramàõa÷abdavi÷eùaparastathottaravàkye'pi . ko'sau vi÷eùaiti cenna pårvavaduktottaratvàt . ki¤ca asyàpi pra÷nasya vi÷eùoviùayaþ kiü÷abdasya vi÷eùa÷abdena sàmànàdhikaraõyàt tathàca sati vi÷eùaevottara syàt . syàdetat vi÷eùa÷abdena na vi÷eùamàtramanirdhàritamatra vivakùitaü kintvamàdhàraõã vyaktistatra vi÷eùa÷abdasya tàtparyaü tasmàtkàsàvasàdhàraõã pramàõavyaktiriti pra÷nàrthaþ tatra ca tàdç÷yàþ pramàõavyakterabhidhànamuttaraü yuktaü naivaüvidhàþ pralàpàiti naitadevaü yato'tràpi vi÷eùaityevottaram yathà pra÷navàkyagatasya vi÷eùa÷abdasya sarvatovyàvçttasvaråpàyàü pramàõavyaktau tàtparyaü tathottaravàkyasthitasyàpi . eva¤ca sati yatra viùàye bhavadãyasya pra÷na vàkyasya tàtparyaü tadevàsmàkamuttaravàkyena pratipàditamiti yuktamuktam . atha manyase kimiha pramàõamiti pçcchato'yamabhipràyaþ atràrthe'numànaü pramàõamitaradveti . atràpyanumànamityuttaramasmàkam . kiü tadanumànamiti cet . ayamapi pra÷no'numànamàtraviùayaþ uta tadvi÷eùaviùaya iti bikalpya pramàõapra÷navaduttaraü vàcyamiti . atra ca saügraha÷laukau . %<yathàvidhaü yaü viùayaü niyamya pra÷nasya nirvakti paro yayoktyà . vàcyastathaivottaravàdinàpi tayaiva vàcà sa tathàvidho'rthaþ . pra÷nasya yaþ syàdviùayaþ sa vàcyo vàcà tayà caiùa bhavenniruktaþ . idaü tvayàpyàsthitametayaiva girà svapçcchàviùayasya vaktrà .>% pra÷nàrthàcca ki÷abdàjjij¤àsàviùayatàrthasva pratãyate jij¤àsà ca j¤àtumicchà icchà ca nàj¤àte bhavatyatiprasaïgàt tasmàdã÷varaviùayaü pramàõaü j¤àtumicchatà tatra svaj¤ànamicchàkàraõãbhåtaü vaktavyaü tadayathàrthaü yathàrthaü và syàt yathàrtha¤cet tarhi tenaiva j¤ànena svakãyo viùayaþ pramàõamupasthàpyate viùaye pramàõapravçttimantareõa tadãyayathàrthatvasya vaktuma÷akyatvàt . tenàpi pramàõena svagocaraã÷varasadbhàva upasthàpyataityanàyàsenaiva siddho'smàkamã÷varasiddhimanorathaþ . athàyathàrthaü tatràsminnayathàrthaj¤ànaviùaye yadyasmàbhirayathàrthameva j¤ànamutpàdanãyamiti bhavataþ pçcchatovà¤chitaü tadà keyaü svàdhãne'rthe paràùekùà bhavànevàyathàrthaj¤ànotpàdanaku÷aloyathaikaü tatra mithyàj¤ànamajãjanattathà paramapyutpàdayatu vayaü punaryathàrthaj¤ànasyotpàdayitàromithyàj¤àne sarvathaivàkçtinaþ kimiha niyujyemahãti . atha madãyasyàyathàrthaj¤ànasya yoviùayaþ sa madãyayathàrthaj¤ànaviùayobhavatà kriyatàmiti tvadãyaü và¤chitaü tadà vyàghàtàdãdç÷yarthe bhavataþ pravçttirevànupapannà ÷uktikà rajatatvena mama yathàrthaj¤ànaviùayobhavatvityetadarthaü prekùàvàn kathaïkàraü prayateta yena råpeõàyathàrthaj¤ànaviùayatvaü tenaiva råpeõa yathàrthaj¤ànaviùayatve vyàthàtàt . atha manyase svasiddhàntamanurundhànena tvayà yathàrthaj¤ànaü tatrotpàdanãyamatastadarthaü bhavànanuyujyataiti . saivam yaã÷varasadbhàvaviùayobhavatà pramàõàbhàsaþ pramàõatayà bhvàntyà pratãtaþ tasya pramàõatvaü asmàbhirvyutpàdanãyamiti nàsmàkamãdç÷aþ siddhàntaþ pratyuta ã÷varasadbhàvaviùayaü yatpramàõaü bhavatà pramàõàbhàsatvena bhràntyà pratãtamasti tatpramàpaõãyamiti . syànmatam ã÷varasadbhàvaviùayasya pramàõasya bhavatà j¤àpanamàtraü kriyatàmityabhimataü pçcchatàmasmàkaü, natu pramàõenà pramàõena veti vi÷eùo'pyabhimataiti, na j¤àpanamàtrasyàpramàõaj¤ànamàdàyàpyupapatteþ tatra svàdhãne keyaü paràpekùetyàdyuktamanuùa¤janãyam . syàdetat yeyamã÷varasadbhàvavivayà pramàõapratãtirasmàkamutpannà sà vyabhivàriõã satyà veti saü÷ayo'tràsmàkaü tenaikapakùanirdhàraõàdhãnaü yadidaü dåùaõamavàdi bhavatà tanniravakà÷amiti naitadasti evaü hi tasyàü pratãtau yathàrthatvàyathàrthatvasaü÷ayena tasyàþ pratãtergocaro yatprakàõaü tasyàpi yo'sau viùayaã÷varasadbhàvastatra sarvatraiva saü÷ayànasya bhavataþ pra÷no'yaü natu vipratipannasyeti syàt tathàca svãkuru ÷iùyabhàvaü prasàdaya ciraü caraõa÷u÷råùàbhirasmàna chetsyàmaste saü÷ayamiti . vipratipannàeva vayamàhàryaþ saü÷ayo'smàkamiti cet tarhyavadhçtaikakoñayaeva vayaü kàryaturodhàttu saü÷ayamàlakhàmaha ityuktaü syàt evaü tarhi tadeva koñyavadhàraõaü yathàrthamayathàrthaü veti vikalpoktayuktyà dåùaõãyam . etenànadhyavasàyena tadasmàbhiþ prati pannamityapi nirastaü veditavyaü, vyabhicàriviùayamavyabhicàraviùayaü và taditi vikalpàbhyàü tasyàpi grastatvàt %<parasparavirodhe hi na prakàràntasthitiriti>% nyàyàt . evamã÷varàbhisandhyàdàvapi tattatsthàne tiùñhatsarvanàmàntarakhaõóanamanudraùñavyam . tçtãyaþ paricchedaþ .
     nanu tathàpi bhàvàtmake tasminnã÷vare vidhàyakaü ki¤citpramàõaü vaktavyamiti cet kiü punarbhàvatvaü vidhitvamiti cenna paryàyàpra÷nàt . svaråpasattvamiti cet abhàvasyàpi tathàbhàvàt pratisvaü vyàvçttatvenànanugatatvàpatte÷ca . astãtipratãtiviùayatvamiti cenna abhàvoghañasyàstãti pratyayasambhavenàbhàvasyàpi tathàtvaprasaïgàt . nàstãtipratãti viùayatve'pi ca ghañàderbhàvatvànivçtteþ . astãti càstyartho và ÷abdovà vivakùitaþ nàdyaþ tasyànirukteþ . sattà tadarthaiti cenna sàmànyàdãnàü tadabhàvàdabhàvàtvàpatteþ svaråpasattva¤ca nirastam . nàpi dvitãyaþ abhàvo'stãtipratãteruktatvàt vartataityàdyàkàreõa ca pratãyamànasyàbhàvatvaprasaïgàt . so'pyasti paryàyaiti cenna ubhayasàdhàraõaikàrthanirvacanamantareõa paryàyatvasya pratipàdayituma÷akyatvàt . yatraikasyàstipadaprayogaþ tatraivàparasya vartataiti prayogàt . sàmànyena tàvat paryàyatvaü ÷akyàdhigamamiti cenna prameyàbhidheyàdi÷abdànàü tathàtve 'pyaparyàyatvàt yatretthasya pravçttinimittàrthatve ca tannirvacanaprasaïgastadavasthaþ saevàrthobhàvatvamucyatàü kiü ÷abdollekhagaveùaõayà . aparapratiùedhàtmakatvaü bhàvatvamiti cenna vyavacchedyàsambhavenàparapadavaiyarthyàt bhàvàbhàvayoþ parasparapratiùedhàtmakatàsvãkàràcca . tathàpi bhàvo nàstãtyabhàvapratipattivadabhàvonàstãti bhàvasya pratãtiriti cenna tàvatàpi lakùaõànirukteþ . aparapratiùedhamukhena pratãyamànatvameva bhàvatvamiti cenna cakùuràdibhirbhàvatvagrahaõaprasaïgàt . na hi pratãyaümànatvaü cakùuràdigràhyam abhàvonàstãtipratãternirviùayatvaprasaïgàcca nahãyaü bhàvaviùayà bhavatpakùe parapratiùedhamukhena pratãyamànatvàt . nàpyamàvaviùayaiva tanniùedhàrthatvàt . naivaü pratãtireva syàditi cenna ÷àbdyàþ pratãteþ sambhavàt àkàïkùàdimadbhiþ padaiþ pratisvaü saüsargaboghanàt %<atyantàsatyapi j¤ànamarthe ÷abdaþ karoti hi>% . pratyakùapratãtistathà vivakùitatvàdayamadoùaiti cenna sarvasya bhàvasya patyakùatvànaïgãkàràt se÷varapakùe sarvaü pratyakùamiti cenna tena teùàmaparapratipedhàtmatayà grahaõe pramàõàbhàvàta . teùàü vidhiråpatayà tathaiva grahaõamiti cenna vidhiråpatvasyànavadhàraõàt . yadaparapratiùedhàtmakatayà ÷abdenàpi bodhyate tattàvat bhàvaråpamiti cenna parapadavaiyarthyàt tattyàge'pyacàkùuùàditvàpatteþ . surabhi candanamityàdàvivànyopanãtabhàgavat . tatra càkùuùatvaü bhaviùyatãsi cenna tathàvidhenaiva viùayeõa ùi÷iùñàyà buddhervi÷eùaõatàgrahe svà÷rayo'pyaü÷ataþ syàt . tenopalakùitàyàstathàtve càbhàvavi÷iùñabhàvagrahàrthasyàpyabhàvasya tathàtvàpatteþ . yadevaüvidhaü tadbhàvaråpamiti vadatevaüvidhatvàdbhàvatvamanyadvàcyam abhede yadevavidhaü tadbhàvaråpamiti niyamànupapatteþ . asyopalakùaõatve copalakùyasyànyasya vàcyatvàt asyaiva bhàvàrthatve càbhàvonàstãti kçtvà pratãyanànasya bhàvasya bhàvatvàprasaïgàt . bhinna¤ca bhàvatvaü na sambhavati yatpadàrthavyatirekaprasaïgàt . yacca ki¤cidbhàvatvaü tatsvàtmanyasti nãvà asti cedàtmani vçttivirodhaþ nàsti cetsvasyànyapratiùedhamukhena càpratãyamànasyàbhàvatvaprasaïgaiti . %<nanvevamã÷vare pramàõànupadar÷anàttadabhàva evàpadyata iti cet abhàvatvaü kimabhidhãyate niùedhàtmakatvamiti cet tadyadi pratikùepàtmakatvaü tadà bhàve'pyasti bhàvàbhàvayordvayorapi paraspa rapratikùepàtmakatvasvãkàràt . athàbhàvatvameva tadà na nivçttaþ paryanuyogaþ . etena niùedhamukhena pratãyamànatvamiti nirastam . bhàvavirodhitvamiti cenna sarvabhàvavirodhitvaü tadvi÷aùavirodhitvaü và . nàdyaþ asiddheþ nahi ghañà bhàvobhåtalàdi viruõaddhi . na dvitãyaþ bhàvànàmapi keùà¤cittathàbhàvàt . athàsahànavasthànaü virodho vivakùitaþ sa bhàvànàü nàstãti cenna gotvàdau tasyàpi bhàvàt . ekavidhàvanyaniùedhaþ sa iti cenna bhede virodhibhàvabhaidayoreva prasaïgàt . ekavidhirevàparaniùedhaþ sa iti cenna niùedhasyàbhàvàrthatve bhàvàrthatve càsiddheþ . nàstãti pratãyamànatvamiti cenna ghañàbhàvonàstãti ghañasya tathàpratãyamànatayà abhàvatvàpatteþ astãti bhàvatvaniruktau yaduktaü dåùaõaü tadàpatte÷ca . pratiyoginiråpaõàdhãnaniråpaõatvamiti cenna pratiyoginaþ paràrthatve'tiprasaïgàt virodhyarthatve caitadanirukteþ asadarthatve na¤arthasyàsiddheþ atãtànàgataj¤ànàdau viùayàdinàtiprasaïgàt . yacca ki¤cidabhàvasya lakùaõamucyate sa bhàvo'bhàvo và syàt . nàdyaþ bhàvasvàbhàvànà÷ritatvàt viùayidharmeõa ca kathamapri tathàtve tannirvàcyaü syàt . anyadeva taditi cenna tadbhàvasyàbhàvatve svavçttiþ bhàvatve ca vyàdhàtàt . na dvitãyaþ tasyàtmani vçttau virodhàpatteþ avçttàvavyàpakatvaprasaïgàditi . pratikùepyavi÷iùñameva yat pratibhàti so'bhàvaiti cenna pratikùepàniruktau pratikùepyànirukteþ vi÷iùñapadàrtha÷ca nirvacanãyaþ syàt . tatra vi÷iùñaü vi÷eùaõavi÷eùyatatsambandhebhyo bhinnamabhinnaü và . nàdyaþ daõóapuruùasambandhamantareõa daõóino'nyasyàpratãteþ daõóinamànayetyukte tadànayaprasaïgàcca . tatsambandhenopalakùitatvàttatheti cenna atadvata upalakùyatve'tiprasaïgàt . tadvata÷cànyatvàt saümbandhohetuþ saca tadadhikaraõa eveti cenna sambandhàttadadhikaraõasambandhànyatvàpatterityeùaþ na panthàþ . tatsambandhini tatra vyavahàraiti cenna tasyàpi vi÷iùñatvenànyatvàpattau vyavahàraviùayagatavi÷eùasya vaktuma÷akyatvàt . evaü paramparàkalpanàyàmapyanavasthàmàtraü natu vyavahàryagatovi÷eùaþ ka÷cit . dvitãye tu pratyekaü daõóivyavavahàraprasaïgovi÷eùàbhàvàt na te pratyekaü daõóipadàrthàþ kintu militàiti cet milità iti kiü te ca melakaü càbhidhãyate uta tebhyo'nyaeva ka÷cit àdye pratyekaü saeva prasaïgaþ melake'pyadhikaþ . dvitãyastu pratãtivyavahàravirodhàtpårvaü nirastaþ>% . ityàdinà 4 pariø vi÷iùñapadàrthaü nirasya ã÷varapramàõàbhàvasya nirvacanamapi niràsitam adhikaü tatra draùñavyam .
     tatra nirã÷varasàükhyamate upàsàsiddhasya prakçtilãnasya puruùasyaiva sannidhimàtreõa pradhànapravartanena kartçtà . se÷vara yogaråpasàükhyapravacanamate nitye÷varasyaiva sannidhimàtreõa pradhànapravartanenaü tathàtvam iti bhedaþ . pradar÷iteùveùu mateùu ã÷varonimittakàraõam, vedàntimate tu upàdàna kàraõaü nimittakàraõa¤ceti bhedaþ tadetat ÷àø såø bhàùyayo rdar÷itam yathà %<janmàdyasya yataþ>% ÷àø såø pratij¤àtasya brahmaõojanmàdikàraõatvasya vi÷eùanirdhàraõàya pravçttam %<prakçti÷ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàt>% såø . yathàbhyudayahetutvàddharmojij¤àsya evaü niþ÷reyasahetutvàdbrahmàpi jij¤àsyamityuktaü brahma ca %<janmàdyasya yataþ>% iti lakùitaü tacca lakùaõaü ghañakañakàdãnàü mçtsuvarõàdivat prakçtitve kulàlasuvarõakàràdivannibhittatve ca samànamityato bhavati vimar÷aþ kimàtmakaü punarbrahmaõaþ kàraõatvaü syàdi ti . tatra nimittakàraõameva tàvat kevalaü syàditi pratibhàti kasmàt? ãkùàpårbakakartçtva÷ravaõàt . ãkùàpårbakaü hi brahmaõaþ kartçtvamavagamyate %<sa ãkùà¤cakre sa pràõamasçjata>% ityàdi÷rutibhyaþ . ãkùàpårbaka¤ca kartçtvaü nimittakàraõeùveva kulàlàdiùu dçùñam anekakàrakapårbikà ca kriyà phalasiddhyai loke dçùñà sa ca nyàya àdikartaryapi yuktaþ saükràmayitum, ã÷varatvaprasiddhe÷ca ã÷varàõàü hi ràjavaivasvatàdãnàü nimitvakàraõatvameva kevalaü pratãyate tadvat parame÷varasyàpi nimittakàraõatvameva yuktaü pratipattum . kàrya¤cedaü jagat sàvayavamacetanama÷uddha¤ca dç÷yate kàraõenàpi tasya tàdç÷enaiva bhavitavyaü kàryakàraõayoþ sàråpyadar÷anàt brahma ca rnavaü lakùaõamavagamyate %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam>% ityàdi ÷rutibhyaþ . pàri÷eùyàdbrahmaõonyadupàdanakàraõama÷uddhyàdiguõakaüsmçtiprasiddhamabhyupagantavyaü brahmakàraõatva÷ruternimittamàtre paryavasànàdityevaü pràpte bråmaþ . prakçti÷copàdànakàraõa¤ca brahmàbhyupagantavyaü nimittakàraõa¤caüna kevavaü nimittakàraõameva kasmàt %<pratij¤àdçùñàntànurodhàt evaü hi pratij¤àdçùñàntau ÷rutau noparudhyete . pratij¤à tàvat>% uta tamàde ÷amapràkùyoyenà÷rutaü ÷rutambhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtamiti tatra caikavij¤ànena sarvamanyadavij¤àtamapi vij¤àtaü sambhavatãti pratãyate taccopàdànakàraõavij¤àne sarvavij¤ànaü sambhavati upàdànakàraõà vyatirekàt kàryasya, nimittakàraõàdavyatirekastu kàryasya nàsti, loke takùavàsyàdyatirekadar÷anàt . dçùñànto'pi yathà somyaikena mçtpiõóena vij¤àtena sarvaü mçõmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàronàmadheyaü mçttiketyeva satyam, ityupàdàna gocara evàmnàyate %<yathaikena lohamaõinà sarvaü lohamayaü vij¤àta syàt>% %<ekena nakhanikçntanena sarvaü kàrùõàyasaü vij¤àtaü syàditi>% tathànyatràpi %<kasminnu bhagavovij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavatãti>% pratij¤à %<yathà pçthivyàmãùadhayaþ sambhavantãti>% dçùñàntaþ %<àtmani khalvare dçùñe ÷rute mate vij¤àte idaü sarvaü vicitramiti>% pratij¤àya %<sa yathà dundubherhanyamànasya na bàhyà¤chabdàn ÷aknuyàdgrahaõàya dundubhestu grahaõena dundubhyàghàtasya và ÷abdo gçhãta iti>% dçùñàntaþ evaü yathàsambhavaü prativedàntaü pratij¤àdçùñàntau prakçtitvasàdhakau pratyetavyau . yata itãyamapi pa¤camã %<yato và imàti bhåtàni jàyanta>% ityatra %<janikartuþ prakçtiriti>% pàø vi÷eùasmaraõàt prakçtilakùaõa evopàdàne draùñavyà . nimittatvantu adhiùñhàtrantaràbhàvàdavagantavyaü yathà hi loke mçtsuvarõàdikamupàdàna kàraõaü kulàlasuvarõakàràdãnadhiùñhàtévapekùya pravartate nava brahmaõa upàdànakàraõasya svato'nyodhiùñhàtàpekùyo'sti pràgutpatteþ ekamevàdvitãya mityavadhàraõàt adhiùñhàtrantaràbhàvo'pi pratij¤àdçùñàntànuparodhàdeva nodito veditavya adhiùñhàtari hyupàdànàdanyasminnabhyupagamyamàne punarapyekavij¤ànena sarvavij¤ànasyàsambhavàt pratij¤àdçùñàntoparodha eva syàt tasmàdadhiùñhàtrantaràbhàvàdàtmanaþ kartçtva upàdànàntaràbhàvàcca prakçtitvam . kuta÷càtmanaþ kartçtva prakçtitve bhàø . %<abhidhyopade÷àcca>% såø . abhidhyode÷a÷càtmanaþ kartçtva prakçtitve gamayati %<so'kàmayata vahu syàü prajàyeti>% %<tadaikùateti>% ca tatràbhidhyànapårvikàyàþ svàtantryapravçtteþ kartçtvaü gamyate %<bahu syàmiti>% pratyagàtmaviùayatvàt bahubhavanàbhidhyànàcca prakçtirityapi gamyate bhàø . %<sàkùàccobhayàmnànàt>% såø . prakçtitvasyàyamabhyuccayaþ ita÷ca prakçtirbahma yat kàraõaü sàkùàdbrahmaiva kàraõamupàdàyobhau prabhavapralayàvàmnàyete %<sarvàõi ha và imàni måtànyàkà÷àdeva samutpadyanta àkà÷aü pratyastaü yantãti>% yaddhi yasmàt prabhavati yasmiü÷ca pralãyate tat tasyopàdànaü prasiddhaü yathà vrãhiyavàdãnàü pçthivã sàkùàditi copàdànàntarànupàdànaü såcayati àkà÷àdeveti . pratyastamaya÷ca nopàdànàdanyatra kàryasya dçùñaþ bhàø . %<àtmakçteþ pariõàmàt>% såø . %<ita÷ca prakçtirbrahma yat kàraõaü brahmaprakriyàyàm>% %<tadàtmànaü svayamakuruteti>% àtmanaþ karmatvaü kartçtva¤ca dar÷ayati àtmànamiti karmatvaü svayamakurutetikartçtvam . kathaü punaþ pårvasiddhasya svataþ kartçtvena vyavasthitasya kriyamàõatvaü ÷akyaü sampàdayitum? pariõàmàditi bråmaþ pårvasiddho hi sannàtmà vi÷eùeõa vikàràtmanà pariõamayàmàsàtmànamiti vikàràtmanà ca pariõàmo mçdàdyàsu prakçtiùåpalabdhaþ . svayamiti ca vi÷eùaõànnimittàntarànapekùatvamapi pratãyate . pariõàmàditi và pçthaksåtraü tasyaiùo'rthaþ . ita÷ca prakçtirbrahma yat kàraõaü brahmaõa eva vikàràtmanàyaü pariõàmaþ sàmànàdhikaraõyenàmnàyate %<sacca tyaccàbhavannirukta¤cànirukta¤cetyàdineti>% bhàø . %<yoni÷ca hi gãyate>% såø . ita÷ca prakçtirbrahma yat kàraõaü brahma yonirityapi savva tra vedànteùu %<kartàramã÷aü puruùaü brahma yonimiti>% yadbhåtayoni paripa÷yanti dhãràþ iti ca . yoni÷abda÷ca prakçtivacanaþ samadhigatoloke pçthivã yoniroùadhivanaspatãnàmiti, . strãyonerapyastyevàvayavadvàrà sutaü pratyupàdànatvam kvacit sthànavacano'pi yoni÷abdodçùñaþ %<yoniùña indraniùade akàrãti>% vàkya÷eùàt . tatra prakçtivacanatà parigçhyate %<yathorõanàbhiþ sçjate gçhõate ca>% ityevaü jàtãyakàt . tadevaü prakçtitvaü brahmaõaþ siddham . yat punaridamuktaü ãkùàpårvakaü kartçtvaü nimittakàraõeùveva kulàlàdiùu loke dçùñaü nopàdàneùvityàdi tat pratyucyate, na lokavadiha bhavitavyaü natvayamanumànagamyo'rthaþ ÷abdagasyatvàttasyàrthasya, yathà÷abdamiha bhavitavyaü ÷abda÷cekùiturã÷varasya prakçtitvaü pratipàdayatãtyavocàma puna÷caitat sarvaü vistareõa prativakùyàmaþ bhàø .
     tatra cetanakàraõatàvàde sàükhyàkùepapradar÷anapårvakaü brahmaõoyathà kàraõatvasambhavastathà vyavasthàpitaü tatraiva %<itaravyapade÷àddhitàkàraõàdidobaprasaktiþ>% ÷àø såø . anyathà puna÷cetanakàraõavàda àkùipyate cetanàddhi jagat prakriyàyàmà÷rãyamàõàyàü hitàkàraõàdayodoùàþ prasajyante kutaþ? itaravyapade÷àt itarasya ÷àrãrasya brahmànmatvaü vyapadi÷ati ÷rutiþ %<sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo>%! iti pratibodhanàt . yadvà itarasya brahmaõaþ ÷àrãràtmatvaü vyapadi÷ati tatsçùñvà tadevànupràvi÷aditi sraùñurevàvikçtasya brahmaõaþ kàryànuprave÷ena ÷àrãràtmatvapradar÷anàt . %<anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti>% para devatàjãvamàtma÷abdena vyapadi÷antã na brahmaõobhinnaþ ÷àrãraiti dar÷ayati . tasmàdyadbrahmaõaþ sraùñçtvaü tacchàrãrasyaivetyataþ svatantrakartà sa ca hitamevàtmanaþ saumanasyakaraü kuryàt nàhitaü janmamaraõajaràrogàdyanekànarthajàlam . na hi ka÷cidaparatantrobandhanàgàramàtmànaü kçtvànupravi÷ati na ca svayamatyantanirmalaþ sannatyantaü malinaü dehamàtmatvenopeyàt kçtamapi katha¤cidyat duþsvakaraü tadicchayà jahyàt sukhakaraü copàdadãta smarecca mayedaü jagadvividhaü vicitraü viracitamiti sarvo hi lokaþ spaùñaü kàryaü kçtvà svarati mayedaü kçtamiti . yathà ca màyàvã svayaü prasàritàü màyàmicchayà anàyàsenopasaüharati evaü ÷àrãro'pã màü sçùñimupasaüharet . svakãyamapi tàvaccharãraü ÷àrãro na ÷akroti anàyàsenopasaühartum . evaü hitakriyàdyar÷anàdanyàyyà cetanàjjagat prakriyeti manyate bhàø . %<adhikantu bhedanirde÷àt>% såø . tu÷abdaþ pårvapakùaü vyàvartayati . yat sarvaj¤aü ÷arva÷akti brahma nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü ÷àroràdadhikamanyat tadvayaü jagataþ sraùñç bråmaþ na tasmin hitàkaraõàdayodoùàþ prasajyante . na hi tasya hitaü ki¤cit kartavyamasti ahitaü và parihartavyaü mityamuktatvàt . na ca tasya j¤ànapratibandhaþ ÷aktipratibandho và kvacidapyasti sarvaj¤atvàt sarva÷aktitvàcca . ÷àrãrastvanevaübidhastasmin prasajyante hitàkàraõàdayodoùàþ na tu taü vayaü jagataþ sraùñàraü bråmaþ . kuta etat bhedanirde÷àt %<àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyonididhyàsitavyaþ>% %<so'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ>% %<satà saumya! tadà saüpannobhavati>% %<÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanà anvàråóha>% ityevaü jàtãyakaþ kartçkarmàdibhedanirde÷o jãvàdadhikaü brahma dar÷ayati . manvabhedanirde÷o'pi dar÷itaþ tattvamasãtyeva¤jàtãyakaþ kathaü bhedàbhedau viruddhau sambhavetàm? . naiùa dãùaþ . àkà÷aghañàkà÷anyàyenobhayasambhavasya tatra tatra pratiùñhàpitatvàt . api ca yadà tattvamasãtyeva¤càtãyakenàbhedanirde÷enàbhedaþ pratibodhito bhavati, apagatambhavati tadà jãvasya saüsàritvaü, brahmaõa÷ca sraùñçtvaü, samastasya mithyàj¤ànavijçmbhitasya bhedavyavahàrasya samyagj¤ànena bàdhitatvàt tatra kuta eva sçùñiþ, kuto và hitàkàraõàdayodoùàþ . avidyàpratyusthàpitanàmaråpakçtakàryakàraõasaüghàtopàdhyavivekakçtà hi bhràntirhitàhitakaraõàdilakùaõaþ saüsàro na tu paramàrthato'stãtyasakçdevàvocàma janmamaraõacchedanabhedanàdyabhimànavat . abàdhite tu bhedavyavahàre %<so'nveùñavya ityeva¤jàtãyakena bhedanirde÷enàvagamyamànaü brahmaõo'dhikatvaü hitàkaraõadoùaprasaktiü niruõaddhi>% bhàø . %<a÷màdivacca tadanupapatteþ>% såø %<yathà ca loke pçthivãtvasàmànyànvitànàmapya÷manàü kecinmahàmaõayovajravaidåryàdayo'nye madhyamavãryàþ såryakàntàdayo'nye prahãõàþ÷vavàyasakùepaõàrhàþpàùàõà ityanekavidhaü vaicitryaü dç÷yate yathà caikapçthivãvyapà÷rayàõà mapi vãjànàü bahuvidhaü patrapuppaphalagandharasàdivaivitryaü candanacamprakàdiùåpalabhyate yathà caikasyàpyannarasasya lohitàdãni ke÷alomàdãni ca kàryàõi vicitràõi bhavanti evamekasyàpi brahmaõãjãvapràj¤apçthaktvaü kàryavaicitryaü copapadyata ityatastadanupapattiþ paraparikalpitadoùànupapattirityarthaþ . ÷rute÷ca pràmàõyàdvikàrasya vàcàrambhaõamàtratvàt svapnadç÷yabhàvavaicitryavaccetyabhyuccayaþ>% bhàø . %<upasaühàradar÷anànneti cenna kùãrabaddhi>% såø . cetanaü brahvaikamadvitãyaü jagataþ kàraõamiti yaduktaü tannopapadyate kasmàt? upasaühàradar÷anàt . iha hi loke kulàlàdayo ghañapañàdãnàü kartàrobhçddaõóacakrasåtràdyanekakàrakopasaühà reõa saügçhãtasàdhanàþ santastattat kàryaü kurvàõàdç÷yante brahma càsahàyaü tavàbhipretaü tasya sàdhanàntarànupasaügrahe sati kathaü sraùñçtvamupapadyeta tasmànna brahma jagatkàraõamiti cennaiùa doùaþ yataþ kùãravat dravyasvabhàvavi÷eùàdupapadyate yathà hi loke kùãraü jalaü và svayameva dadhihimabhàvena pariõamate'napekùya bàhyaü sàdhanaü, tathehàpi bhaviùyati . nanu kùãràdyapi dadhyàdibhàvena pariõamamànamapekùataeva bàhyaü sàdhanam auùõyàdikaü, kathamucyate kùãrabaddhãti naiùa doùaþ . svayamapi hi kùãraü yà¤ca yàvatã¤ca pariõàmamàtràmanubhavatyevaü pàryate tà¤ca tàvatã¤cauùõyàdinà dadhibhàvàya . yadi svayaü dadhibhàva÷ãlatà na syànnaivauùõyàdinàpi balàddadhibhàvamàpadyeta . na hi vàyuràkà÷o vauùõyàdinà balàdadhibhàvamàpadyeta . sàdhanasampattyà ca tasya saüpårõatà sampàdyate . paripårõa÷aktika¤ca brahma na tasyànyena kenacit pårõatà sampàdayitavyà . ÷ruti÷ca tatra bhavati %<na tasya kàryaü karaõa¤ca vidyate ma tatsasa÷càbhyadhika÷ca dç÷yate . paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ceti>% tasmàdekasyàpi brahmaõo vivitra÷aktiyogàt kùãràdivadvi citraþ pariõàma÷copapadyate bhàø . %<devàdivadapi lãke>% såø . %<syàdetat upapadyate kùãràdãnàmacetanànàmanapekùyàpi vàhyaü sàdhanaü dadhyàdibhàvaþ dçùñatvàt j¤etatàþ punaþ kulàlàdaya÷ca sàdhanasàmagrãmapekùyaiva tasmaitasmai kàryàya pravartamànà dç÷yante kathaü brahma cetanaü sadamahàyaü pravarteteti? devàdivaditi bråmaþ . yathà loke devàþ pitara çùaya ityevamàdaya mahàprabhàvà÷vetanà api santo'napekùya ki¤cidbàhyaü sàdhanamai÷varyavi÷eùayogàdabhidhyànamàtreõa svataeva bahåni nànàsaüsthànàni ÷arãràõi pràsàdàdãni rathàdãni ca nirmimàõà upalabhyante mantràrthavàdetihàsapuràõapràmàõyàt . tantunàbha÷ca svataeva tantån sçjati balàkà càntareõaiva ÷ukraü, garbhaü, dhatte, padminã cànapekùya ki¤cit prasthànasàdhanaü sarontaràt sarontaraü pratiùñhate . evaü cetamamapi brahmànàpekùya bàhyaü sàdhanaü svataeva jagat snakùyati sa yadi bråyàt yaete devàdayo brahmaõo dçùñàntà upàttàste dàrùñàntikena brahmaõà samàna svabhàvà na bhavanti ÷arãrameva hyacetanaü devàdãnàü ÷aroràntaràdivibhåtyutpàdaneupàdànaü na tu cetana àtmà, tantunàbhasya ca kùudratarajantubhakùaõàjjàtàü kañhinatàmàpadyamàno tanturbhavati, balàkà castanayitnurava ÷ravaõàdgarbhaü dhatte, padminã ca catanaprayuktà satyacetanenaiva ÷arãreõa sarontaràt sarontaramupasarpati vallãva vçkùaü na tu svayameva acetanà sarontaropasarpaõe vyàpriyate tasmànnaite brahmaõo dçùñàntà iti, taü prati bråyàt nàyaü doùaþ . kulàlàdidçùñàntavailakùaõyamàtrasya vivakùita tvàditi . yathà hi kulàlàdãnàü devàdãnà¤ca samàne cetanatve kulàlàdayaþ kàryàrambhe bàhyaü sàdhanamapekùante na devàdayastathà, brahma cetanamapi na bàhyaü sàdhanamapekùiùyate ityetàvadvayaü devàdyudàharaõena vivakùyàmaþ . tasmàdyathaikasyasàmarthyaü dçùñaü tathà sarveùàmeva bhavitumarhatãti nàstyekànta ityabhipràya>% bhàø . %<kçtsnaprasaktirniravayavatva÷abdavyàkàpo và>% såø . cetanamekamadvitãyaü brahmakùãràdivaddevatàdivaccà napekùitabàhyasàdhanaü svayampariõamamànaü jagataþ kàraõamiti sthitam . ÷àstràrthapari÷uddhaye tu punaràkùipati kçtsnaprasaktiþ kçtsnasya brahmaõaþ kàryaråpeõa pariõàmaþ pràpnoti niravayavatvàt yadi brahma pçthivyàdivat sàvayavamabhaviùyattato'syaikade÷aþ paryaõaüsyata ekade÷a÷càvàsthàsyata, niravayavantu brahva ÷rutibhyo'vagamyate %<jiùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam>% %<divyohyamårtaþ puruùaþ sa bàhyabhyantarohyajaþ>% %<idaü mahadbhåtamanantamapàram>% %<vij¤ànavana eva sa eva neti netyàtmà'sthålamanaõvityàdyàbhyaþ>% sarvavi÷eùaü pratiùedhayitrãbhyaþ . tata÷caikade÷apariõàmàsambhavàt kçtsnapariõàmaprasaktau satyàü målocchedaþ prasajyeta dçùñavyatvopade÷ànarthakya¤càpannam ayatnadçùñvàt kàryasya . tahyatiriktasya ca brahmaõo'bhàvàdajatvàdi÷abdavyàkopa÷ca . athaitaddoùaparijihãrùayà sàvayavameva bràhmàbhyupagamyeta tathàpi ye niravayavatvasya pratipàdakàþ ÷abdàudàhçtàste prakupyeyuþ . sàvayavatve cànityatva prasaïga iti sarvathà'yaü pakùo na ùañayituü ÷akyata ityàkùipati bhàø . %<÷rutestu ÷abdamålatvàt>% såø tu÷abdenàkùepaü pariharati na svalvasmatpakùe ka÷cidapi doùo'sti na tàvat kçtsnaprasaktirasti kutaþ? ÷ruteþ tathaiva hi brahmaõo'vasthànaü ÷råyate prakçtivikàrayorbhedena vyapade÷àt %<seyandevataikùata hantàhamimàstisrodevatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti>% %<tàvànasya mahimà tatojyàyàü÷ca puruùaþ pàdo'syavi÷vàbhåtàni tripàdasyàmçta divãti>% caivaü jàtãyakàt tathà hçdayàyatanatvavacanàt satsampattivacanàcca . yadi ca kçtsnaü brahma kàryabhàvenopa yuktaüsyàt %<satà saumya! tadà sampanno bhavatãti>% muùuptigataü vi÷eùaõamanupapannaü syàt vikçtena brahmaõà nityaü sampannatvàt avikçtasya ca brahmaõo'bhàvàt tathendriyagocaratvapratiùedhàdbrahmaõaþ, vikàrasya cendriyagocaratvopapatteþ . tasmàdasti avikçtaü brahma na ca niravayavatva÷abdavyàkopo'sti ÷råyamàõatvàdeva niravayavatvasyàpyabhyupagamyamànatvàt . ÷abdamåla¤ca brahma ÷abdapramàõakaü nendriyàdipumàõakaü tadyathà÷abdamabhyupagantavyam . ÷abda÷comayamapi brahmaõaþ pratipàdayati akçtsnaprasaktiü niravayavatà¤ca . laukikànàmapi maõimantrauùadhiprabhçtãnàü de÷akàlanimittavaicitryava÷àt ÷aktayoviruddhànekakàryaviùayà dç÷yante tà api tàvannopade÷amantareõa kevalena tarkeõàvagantuü ÷akyante asya vastuna etàvatyaetatsahàyà etadviùayà etatprayojanà÷ca ÷aktaya iti kimutàvintyaprabhàvasya brahmaõoråpaü vinà ÷abdena na niråpyeta . tathàcàhuþ pauràõikàþ %<acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüstarkeõa yojayet . prakçtibhyaþ paraü yacca tadacintyasya lakùaõamiti>% . tasmàcchabdamålaevàtãndriyàrtha yàthàtmyàdhigamaþ . nanu ÷abdenàpi na ÷akyate viruddhàrthaþ pratyàyayituü niravayava¤ca brahma pariõamate na ca kçtsnamiti yadi niravayavaü brahma syànnaiva pariõameta kçtsnameva và pariõameta atha kenacidråpeõa pariõameta kenacidråpeõàvatiùñheteti råpabhedakalpanàt sàvayavameva prasajyeta . kriyàviùaye atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãtyevaüjàtãyikàyàü viruddhapratãtàvapi vikalpà÷rayaõa virodhaparihàrakàraõaü bhavati puruùatantratvàdanuùñhànasya iha tu vikalpà÷rayaõenàpi na virodhaparihàraþ sambhavati apuruùatantratvàdvastunaþ tasmàddughañametaditi naiùa doùaþ . avidyàkalpitaråpabhedàbhyupagamàt . nahyavidyàkalpitena råpabhedena sàvayavaü vastu sampadyate . na hi timiropahatanayanenàneka iva candramà dç÷yamàno'neka eva bhavati . avidyàkalpitena ca nàmaråpalakùaõena råpabhedena vyàkçtàvyàkçtàtmakena taüttvànyatvàbhyàmanirvàcyena brahma pariõàmàdisarvavyavahàràspadatàü pratipadyate pàramàrthikena ca råpeõa sarvavyavahàràtãtamapariõatamavatiùñhate vàcàrambhaõamàtratvàccàvidyàkalpitasya nàmaråpabhedasya, na nirapayavatvaü brahmaõaþ kupyati . naceyaü pariõàma÷rutiþ pariõàmapratipàdanàrthà tatpratipattau phalànavagamàt . sarva vyavahàrahãnabrahmàtmabhàvapratipàdanàrthà tveùà tatpratipattau phalàvagamàt . %<saeùa neti netyàtmà>% ityupakramyàha %<abhayaü vai janaka! pràpto'soti>% . tasmàdasmatpapakùena ka÷cidapi doùa prasaïgo'sti bhàø . %<àtmani caivaü vicitrà÷ca hi>% såø . api ca naivàtra vivaditavyaü kayamekasmin brahmaõi svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñiþ syàditi yata àtmanyapyekasmin svapnadç÷i svaråpànupamadanenaivànekàrà sçùñiþ pañhyate %<na tatra rathà na rathayogàþ panthànobhavantyatha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate>% ityàdinà . loke'pi devàdiùu màyàvyàdiùu ca svaråpànupamardanenaiva vicitràhastya÷vàdisçùñayo dç÷yante tathaikasminnapi brahmaõi kharåpànupamardenaivànekàkàrà sçùñirbhaviùyatãti bhàø . %<svapakùadoùàcca>% såø . %<pareùàmapyeùa samànaþ svapakùadoùaþ pradhànavàdino'pi hi niravayavamaparicchinnaü ÷abdàdihãnaü pradhànaü sàvayavasya paricchinnasya ÷abdàdimataþ kàyasya kàraõamiti svapakùaþ tatràpi kçtsnaprasaktirniravayavatvàt pradhànasya pràpnoti niravayavatvàbhyupagamavyakopovà . nanu naiva tairnirayavayavaü pradhànamabhyupamyate satvarajastamàüsi hi trayoguõàþ teùàü sàmyàvasthà pradhànaü tairevàvayavaiþ tat sàvayavamiti, naivaü jàtãyakena sàvayavatvena prakçtodoùaþ parihartuü pàryate yataþ satvarajastamasàmapyekaikasya samànaü niravayatvam ekaikamevetaradvayànugçhãtaü svajàtãyasya prapa¤casyopàdànamiti samànatvàt svapakùadoùaprasaïgasya . tarkàpratiùñhànàt sàvayavatvameveti cet evamapyanityatvàdidoùaprasaïgaþ . atha ÷aktaya eva kàryavaicitryasåcità avayavà ityabhipràyaþ, tàstu brahmavàdino'pyavi÷iùñàþ . tathà aõuvàdino'pyaõuraõvantareõa saüyujyamàno niravayavatvàdyadi kàtsnyena saüyujyeta tataþ prathimànupapatteraõumàtratàprasaïgaþ . 'yathaikade÷ena saübujyeta tathàpi niravayavatvàbhyupagamavyàkopa iti svapakùe'pi samànaeùa doùaþ . samànatvàcca nànyatarasminneva pakùe upakùeptavyobhavati . parihçtastu brahmavàdinà svapakùe doùaþ>% bhàø . %<sarvopetà ca taddar÷anàt>% såø . %<ekasyàpi brahmaõo vicitra÷aktiyogàdupapadyate vicitro vikàraprapa¤ca ityuktaü tat punaþkathamapagamyate vicitra÷aktiyuktaü paraü brahmeti?>% taducyate sarvopetà ca taddar÷anàt sarva÷aktiyuktà parà devatetyavagantavyaü kutaþ? taddar÷anàt tathà hi dar÷ayati ÷rutiþ sarva÷aktiyogaü parasyàdevatàyàþ %<sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ sarvamidamabhyàtto'vàkyanàdaraþ>% %<satyakàmaþ satyasaïkalpaþ>% %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavit>% %<etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi! såryàcandramasau dhçtau tiùñhata>% ityeva¤jàtãyakà bhàø . %<vikaraõatvànneti cettaduktam>% såø . syàdetat vikaraõàü paràü devatàü ÷àsti ÷àstram %<acakùuùkama÷rotramavàgamanaþ>% ityeva¤jàtãyakam . kathaü sà sarva÷aktiyuktàpi satã kàryàya prabhavet? devàdayohi cetanàþ sarva÷aktiyuktà api santa àdhyàtmikakàryakaraõasampannà eva tasmaitasmaikàryàya prabhavanto vij¤àyante . katha¤ca %<neti netãti>% pratiùiddhasarvavi÷eùàyà devatàyàþ sarva÷aktiyogaþ sambhavediti? cet yadatra vaktavyaü tat purastàdevoktaü, ÷rutyavagàhyamevedamatigambhãraü paraü brahma na tarkàvagàhyam na ca yathaikasya sàmarthyaü dçùñaü tathànyasyàpi sàmarthyena bhavitavyamiti niyamo'stãti . pratiùiddhasarvavi÷eùasyàpi brahmaõaþ sarva÷aktiyogaþ sambhavatãtyetadapyavidyàkalpitaråpabhedopanyàsenoktameva . tathà ca ÷àstram %<apàõipàdojavanograhãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ>% ityakaraõasyàpi brahmaõaþ sarvasàmarthyayogaü dar÷ayati bhàø . %<na prayojanavattvàt>% såø . anyayà puna÷cetanakartçkatvaü jagata àkùipati, na khalu cetanaþ paramàtmedaü jagadvimbaü viracayitumarhati kutaþ? prayojanavattvàt pravçttãnàm . cetano hi loke buddhipårbakàrãpuruùaþ pravartamàno na mandopakramàmapi tàvat pravçttimàtmaprayojanànupayãginãmàrabhamàõodçùñaþ kimuta gurutarasaürambhàm, bhavati ca lokaprasiddhyanuvàdinã ÷rutiþ %<na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyambhavatyàtmanastu kàmàmàya sarvaü priyambhavatãti>% . gurutarasaürambhà ceyaü pravçttiryaduccàvaca prapa¤caü jagadvimbaü viracayitavyam . yadãyamapi pravçtti÷cetanasya paramàtmana àtmaprayojanopayoginã parikalpyeta paritçptaptatvaü paramàtmanaþ ÷råyamàõaü bàdhyeta prayojanàbhàve và pravçttyabhàvo'pi syàt . atha cetano'pi sannunmattobaddhyaràdhàdantareõaivàtmaprayojanaü pravartaünãdçùñastathà paramàtmàpi pravartiùyata ityucyeta, tathà sati sarvaj¤atvaü paramàtmanaþ ÷råyamàõaü bàdhyeta tasmàda÷liùñà cetanàt sçùñiriti bhàø . %<lokaùantu lãlàkaivalyam>% såø %<tu÷abdenàkùepaü pariharati . yathà loke kasyacidàptaiùaõasya ràj¤o ràjàmàtyasya và vyatiriktaü ki¤citprayojanamanabhi sandhàya kevalaü lãlàråpà pravçttayaþ krãóàvihàreùu bhavanti yathà cocchasapa÷vàsàdayo'nabhisandhàya bàhyaü ki¤citprayojanàntaraü svabhàvàdeva bhavanti evabhã÷varasyàpyanapekùya ki¤citprayojanàntaraü svabhàvàdeva kevala lãlàråpà pravçttirbhaviùyati . nahã÷varasya prayojanàntaraü niråpyamàõaü nyàyataþ ÷rutito và sambhavati . na ca svabhàvaþ parye nuyoktu ÷akyate . yadyapyasmàkamiyaü jagadvimbaviracanà gurutarasaürambhevàvabhàti tathàpi parame÷varasya lolaiva kevaleyam aparimita÷aktitvàt . yadi nàma loke lãlàsvapi ki¤cit såkùmaü prayojanamutprekùata tathàpi naivàtra ki¤citprayojanamutprekùituü÷akyate àptakàmatà÷ruteþ . nàpyapravçttirunmattapravçttirvà sçùñi÷ruteþ sarvaj¤atva÷rute÷ca . naceyaü paramàrthaviùayà sçùñisthiti÷rutiþ avidyàkalpita nàmaråpavyavahàragocaratvàt brahmàtmabhàvapratipàdanaparatvàccetyetadapi na vismartavyam>% bhàø . %<vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàttathàhi dar÷ayati>% såø . puna÷ca jagajjanmàdihetutvamã÷varasyàkùipyate sthåõànikhanananyàyena pratij¤àtasyàrthasya dçóhãkaraõàya . ne÷varo jagataþ kàraõamupapadyate kutaþ? vaiùamyanai eõyaprasaïgàt . kàü÷cidatyantasukhabhàjaþ karoti devàdãn, kàü÷cidatyantaduþkhabhàjaþ karoti pa÷vàdãn, kàü÷cin madhyamabhàjomanuùyàdãnityevaü viùamàü sçùñiü nirmimàõasye÷varasya pçthagjanasyeva ràgadveùàpatteþ ÷rutismçtyavadhàritasvacchatvàdã÷varasvabhàvaviparilopaþ prasajyeta . tathà khalajanairapi jugupsitaü nirghçõatvamatikråratvaü duþsvayogavidhànàt sarvaprajopasaüharaõàcca prasajyeta . tasmàdvaiùamyanairghçõyaprasaïgànne÷varaþ kàraõamityevaü pràpte bråmaþ vaiùamyanairghçõye ne÷varasya prasajyete kasmàt? sàpekùatvàt . yadi hi nirapekùaþ kevala ã÷varoviùamàü sçùñiü nirmimãta syàtàmetau doùau vaiùamyaü nairghçõya¤ca . na tu nirapekùasya nirmàtçtvamasti sàpekùo ho÷varoviùamàü sçùñiü nirmimãte . kimapekùata iti ceddharmàdharmàvapekùata iti vadàmaþ . ataþ sçjyamànapràõidharmàdharmàpekùà viùamà sçùñiriti nàyamã÷varasyàparàdhaþ . ã÷varastu parjanyavaddraùñavyaþ yathà hi parjanyo vrohiyavàdisçùñau sàdhàraõaü kàraõambhavati vrãhiyavàdivaiùamye tu tattadvãjagatànyevà sàdhàraõàni samarthàni kàraõàni bhavanti, evamã÷varodeya manuùyàdisçùñau sàdhàraõaü kàraõambhavati devamanuùyàdivaiùayye tu tattajjãvagatànyevàsàdhàraõàni karmàõi kàraõàni bhavanti . evamã÷varaþ sàpekùatvànna vaiùamyanairghçõyàbhyàü duùyati . kathaü punaravagamyate sàpekùa ã÷varo nãcamadhyamottamasaüsàraü nirmimãte iti . tathà hi dar÷ayati ÷rutiþ %<eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü, yamebhyolokebhya unninãùate, eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü, yamadholokaü ninãùata>% iti %<puõyovai puõyena karmaõà bhavati, pàpaþ pàpeneti>% ca . smçtirapi pràõikarmavi÷eùàpekùamebe÷varasyànugrahãtçtvaü nigrahãtçtva¤ca dar÷ayati %<ye yathà màü prapadyante tàüstathaiva bhajànyaham>% ityeva¤jàtãyakà bhàø . %<na karmàvibhàgàditi cennànàditvàt>% såø . %<sadeva somyedamagrasãdekamevàdvitãyamiti>% pràksçùñeravibhàgàvadhàraõànnàsti karma, yadapekùà viùamà sçùñiþ syàt, sçùñyuttarakàlaü hi ÷arãràdivibhàgàpekùaü karma . karmàpekùa ã÷varaþ pravartatàü nàma, pràk vibhàgàdvaicitryanimittasya karmaõo'bhàvàttulyai vàdyà sçùñiþ pràpnotãti cennaiùa doùaþ, anàditvàt saüsàrasya . bhavedeùa doùoyadyàdimànayaü saüsàraþ syàt anàdau tu saüsàre vãjàïkuravaddhetuhetumadbhàvena karmaõaþ, sargavaiùamyasya ca pravçttirna virudhyate . kathaü punaretadavagamyate anàdireùa saüsàra iti? ata uttaraü pañhati bhàø . %<upapadyate càyyupalabhyate ca>% såø . upadyate ca saüsàrasyànàditvaü àdimattve hi saüsàrasyàkasmàdudbhåtermuktànàmapi punaþsaüsàrodbhåtiprasaïgaþ akçtàbhyàgamaprasaïga÷ca sukhaduþkhàdivaiùamyasya nirnimattatvàt . na ce÷varo vaiùanyaheturityuktam . na càvidyà kevalà vaiùamya kàraõam ekaråpatvàt . ràgàdikle÷avàsanàkùiptakarmàpekùà tvavidyà vaiùamyakarã syàt . na ca karma antareõa ÷arãraü sambhàti, na và ÷arãramantareõa karma sambhavatãtãtaretarà ÷rayadoùaprasaïgaþ anàditve tu vãjàïkuranyàyenopapatternaka÷ciddeùo bhavati . upalabhyate ca saüsàrasyànàditvaü ÷rutismçtyoþ . ÷rutau tàvat anena jovenàtmaneti, sargapramukhe ÷àrãramàtmànaü jãva÷abdena pràõadhàraõanisittenàbhilapannanàdiþ saüsàra iti dar÷ayati . àdimattve tu tataþ pràganavadhàritaþ pràõaþ sa kayaü pràõadhàraõanimittena jãva÷abdena sargapramukhe'bhilapyeta . na ca dhàrayiùyatãtyato' bhilapyeta anàgatàddhi sambandhàdatãtaþ sambandhobalãyàn bhavati abhiniùpannatvàt . %<såryàcandramasau dhàtà yayàpårvamakalpayaditi>% ca mantravarõaþ pårvakalpasadbhàvaü dar÷ayati . smçtàbapyanàditvaü saüsàrasyopalabhyate . %<na råpamasyeha tathopalabhyate nànto na càdirna ca sampratiùñhà>% iti bhagavadgãtà . puràõe càtãtànàmanàgatànà¤ca kalpànàü na parimàõamastãti sthàpitam ÷aïkarabhàùyam .
     ã÷varasya kevalanimittakàraõatàpakùo'pi nyàyavai÷eùikàdyabhitaþ tatraiva pratyàkhyàtaþ yathà %<patyurasàma¤jasyàt>% ÷àø såø . idànãü kevalàghiùñhàtrã÷varakàraõavàdaþ pratiùidhyate . tatkathavagamyate? . %<prakçtiti÷ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàt>% %<abhidhyode÷àcca>% ityatra prakçtibhàvenàdhiùñhàtçbhà vena cobhayasvabhàvasye÷varasya svayamevàcàryeõa pratiùñhàpitatvàt . yadi punaravi÷eùeõe÷varakàraõavàdamàtramiha pratiùidhyeta pårvottaravirodhàdvyàhatàbhivyàhàraþ såtrakàra itye tadàpadyeta . tasmàdaprakçtiradhiùñhàtà kevalaü nimittakàraõamã÷vara ityeùa pakùo vedàntavihitabrahmaikatvapratipakùatvàdyatnenàtra pratiùidhyate . sà ceyaü vedabàhye÷varakalpanànekaprakàrà . kecittàvatsàïkhyayogavyapà÷rayàþ kalpayanti pradhànapuruùayoradhiùñhàtà kevalaü nimittakàraõamã÷varaþ itaretaravilakùaõàþ pradhànapuruùe÷varà iti . màhe÷varàstu manyante kàryakàraõayogavidhiduþkhàntàþ pa¤ca padàrthàþ pa÷upatine÷vareõa pa÷upà÷avimokùàyopadiùñàþ . pa÷upatirã÷varonimittakàraõamiti, . tathà vai÷eùikàdayo'pi kecit katha¤cit svaprakriyànusàreõa nimittakàraõamã÷varaü varõayanti . ata uttaramucyate . %<patyurasàma¤jasyàditi>% . patyurã÷varasya pradhànapuruùayoradhiùñhàtçtvena jagatkàraõatvaü nopapadyate kasmàta? asàma¤jasyàt . kiü punarasàma¤jasyam hãnamadhyamottamabhàvena hi pràõibhedàn vidadhata ã÷varasya ràgadveùàdidoùaprasakterasmadàdivadanã÷varatvaü prasajyeta . pràõikarmàpekùatvàdadoùa iti cenna karme÷varayoþ pravartyapravartayitçtve itaretarà÷rayadoùaprasaïgàt . anàditvàditi cenna vartamànakàlavadatãteùvapi kàleùvitaretarà÷rayadoùàvi÷eùàdandhaparamparànyàyàpatteþ . api ca pravartanàlakùaõadoùà iti nyàyavit samayaþ . na hi ka÷cidadoùaprayuktaþ paràrthe svàrthe và pravartamàno dç÷yate svàrthaprayukta eva ca sarvojanaþ paràrthe'pi pravartata ityevamapyasàma¤jasyam . svàrthakatvàdã÷varasyànã÷vatvaprasaïgàt . puruùavi÷eùatvàbhyupagamàcce÷varasya puruùasya caudàsãnyàbhyupagamàdasàma¤jasyam bhàø . %<sambandhànupapatte÷ca>% såø . %<punarapyasàma¤jasyameva na hi pradhànapuruùavyatirikta ã÷varo'ntareõa sambandhaü pradhànapuruùayorã÷ità . na tàvat saüyogalakùaõaþ sambandhaþ sambhavati pradhànapuruùe÷varàõàü sarvagatatvàt niravayavatvàcca . nàpi samavàyalakùaõaþ, à÷rayà÷rayibhàvàniråpaõàt . nàpyanyaþ ka÷cit kàryagamyaþ sambandhaþ ÷akyate kalpayituü, kàryakàraõabhàvasyaivàdyàmyasiddhatvàt . brahmavàdinaþ kathamiti cet na tasya tàdàtmyalakùaõasambandhopapattaüþ . api càgamabalena brahmavàdã kàraõàdikharåpaü niråpayati nàva÷yantasya yathàdçùñaü sarvamabhyupagantavyam . parasya tu dçùñàntabalena kàraõàdisvaråpaü niråpayatoyathàdçùñameva sarvamabhyupagantavyamityayamastyati÷ayaþ . parasyàpi sarvaj¤apraõãtàgamasadbhàvàt samànamàgamabalamiti cenna itaretanà÷rayaprasaïgàt àgamapratyayàt sarvaj¤asiddhiþ sarvaj¤apratyayàccàgamasiddhiriti . tasmàdanupapannà sàïkhyayogavàdinàmã÷varakalpanà . evamanyàsvapi vedabàhyàsvã÷varakalpanàsu yathàsambhavamasàma¤jasyaü yojayitavyam>% bhàø . %<adhiùñhànànupapatte÷ca>% såø . %<ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya . sa hi parikalpyamànaþ kumbhakàra iva mçdàdãni pradhànàdoni adhiùñhàya pravartayet na caivamupapadyate . nahyapratyakùaü råpàdihãna¤ca pradhànamã÷vaürasyàdhiùñheyaü sambhavati mçdàdivailakùaõyàt>% bhàø . %<karaõavaccenna bhogàdibhyaþ>% såø . syàdetat yathà karaõagràmaü cakùuràdikamapratyakùaü råpràdihãna¤ca puruùo'dhitiùñhatvevaü pradhànamapã÷varo'viùñhàsyatãti, tathàpi nopapadyate bhogàdidar÷anàddhi karaõagràmasyàdhiùñhitatvaü gamyate na càtra bhogàdayo dç÷yante . karaõagràmasàmye càbhyupagamyamàne saüsàriõàmive÷varasyàpi bhogàdayaþ prasajyeran . anyathà và såtradvapa vyàkhyàyate . %<adhiùñhànànupapatte÷ca>% . ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya sàdhiùñhàno hi loke sa÷arororàjà ràùñrasye÷varodç÷yate na niradhiùñhànaþ, ata÷ca taddçùñàntava÷enàdaùñamã÷varaü kalpayitumicchata ã÷varasyàpi ki¤cit÷arãraü karaõàyatanaü varõayitavyaü syàt na ca tadbarõayituü ÷akyate sçùñyuttarakàlabhàvitvàt ÷arãrasya pràksçùñestadanupapatteþ . niradhiùñhànatve ce÷varasya pravartakatvànupapattiþ evaü loke dçùñatvàt . %<karaõavaccenna bhogàdibhyaþ>% såø . %<athalokadar÷anànusàreõe÷varasyàpi ki¤citkaraõànàmàyatanaü ÷arãraü kàmena kalpyate evamapi nopapadyate sa÷arãratve hi sati saüsàrivadbhogàdiprasaïgàdã÷varasyàpyanã÷varatva prasajyeta>% bhàø . %<antavattvamasarvaj¤atà và>% såø . %<ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya . sa hi sarvaj¤astairabhyupagamyate ananta÷ca ananta¤ca padhànaü anantà÷ca puraùàmithobhinnà abhyupagamyante . tatra sarvaj¤ene÷vareõa pradhànasya puruùàõàmàtmana÷ceyattà paricchidyeta và na và paricchidyeta, ubhayathàpi doùo'nuùaktaeva . kathaü? pårvasmiüstàvadvikalpe iyattàparicchinnaü vastu ghañàdivadantavat dçùñaü tathà pradhànapuruùe÷varatrayamapãyattàparicchinnatvàdantavat syàt . saükhyàparimàõaü tàvat pradhànapuruùe÷varatrayaråpeõa paricchinnaü, svaråpaparimàõamapi tadgatamã÷vareõa paricchidyeteti . puruùagatà ca mahàsaükhyà . tata÷ceyattàparicchinnànàü ye saüsàrànmucyante teùàü saüsàro'ntavàn saüsàritva¤ca teùàmantavat . evamitareùvapi krameõa mucyamàneùu saüsàritvasya càntavattvaü syàt . pradhàna¤ca savikàraü puruùàrthamã÷varasyàdhiùñheyaü saüsàratvenàbhimataü tacchånyatàyàmã÷varaþ kimadhitiùñheta? kiü viùaye và sarvaj¤ate÷varate syàtàm? . pradhànapuruùe÷varàõàü caivamantavattve sati, àdimattvaprasaïgaþ àdyantavattve ca ÷ånyavàdaprasaïgaþ . atha mà bhådeùa doùa ityuttaravikalpo'bhyupagamyate na pradhànasya ùuruùàõàmàtmanoveyatte÷vareõa paricchidyata iti . tata ã÷varasya sarvaj¤atvàbhyupagamahà niraparo doùaþ prasajyeta . tasmàdapyasaïgatastàrkikaparigçhãtai÷varakàraõavàdaþ>% .
     ã÷varakàraõatàdàróhyàya acetanapradhànakàraõavàda khaõóanamapi ÷àø såø bhàùyayoþ . yathà %<racanànupapatternànumànam>% såø . tatra sàïkhyàmanyante yathà ghaña÷aràvàdayo bhedàmçdàtmakatayànvãyamànà mçdàtmakasàmànya pårbakàþ loke dçùñàþ tathà sarve eva vàhyàdhyàtmikà bhedàþ sukhaduþkhamohàtmakatayà'nvãyamànà sukhaduþkhamohàtmakasàmànyapårvakà bhavitumarhanti . yattat sukha duþkhamohàtmakaü sàmànyaü tat triguõaü pradhànaü mçdvadacetanaü cetanasya puruùasyàrthaü sàdhayituü pravçttaü svabhàvabhedenaiva vicitreõa vikàràtmanà bivartate iti . tathà parimàõàdibhirapi liïgaistadeva pradhànamanumimate . tatra vadàmaþ yadi dvaùñàntabalenaivaitanniråpyate nàcetanaü loke cetanànadhiùñhitaü svatantraïki¤cidvi÷iùñapuruùàrthanirvartanasamarthàn vikàràn viracayat dçùñam . mehapràsàda÷ayanàsanavihàramåmyàdayo hi loke praj¤àvadbhiþ ÷ilpibhiryathàkàlaü sukhaduþkhapràptiparihàrayogyà racità dç÷yante tathedaü jagadakhilaü pçthivyàdi nànàkarmaphalamogayogyaü bàhyamàdhmàtmika¤ca ÷arãràdi nànàjàtyanvitaü pratiniyatàvayavavinyàsamanekakarmaphalànubhavàdhiùñhànaü dç÷yamànaü praj¤àvadbhiþ sambhàvitatamaiþ ÷ilpibhirmanasàpyàlocayituma÷akyaü sat kathamacetanaü pradhànaü racayet? loùñapàùàõàdiùvadçùñatvàt . mçdàdiùvapi kumbhakàràdyadhiùñhiteùu vi÷iùñàkàraracanà dç÷yate tadvat pradhànasyàpi cetanàntaràdhiùñhitatvaprasaïgaþ . na ca mçdàdyupàdànasvaråpavyapà÷rayeõaiva dharmeõa sålakàraõamavadhàraõãyaü ta bàhyakumbhakàràdivyaprà÷rayeõeti ki¤cinniyàmakamasti na caivaü sati ki¤cidvirudhyate pratyuta ÷rutiranugçhyate ce tanakàraõatàsamarpaõàt . atoracanànupapatte÷ca hetornàcetanaü jagatkàraõamanumàtavyambhavati . anvayàdyanupapatte÷ceti ca÷abdena hetorasiddhiü samuccinoti . nahi bàhyàdhyàtmikànàü bhedànàü sukhaduþkhamohàtmakatayà'nvaya upapadyate sukhàdãnà¤càntaratvapratãteþ ÷abdàdãnà¤càtadråpatvapratãteþ tannimittatvapratãte÷ca ÷abdàdyavi÷eùe'pi ca bhàvanàvi÷eùàt sukhàdivi÷eùopalabdheþ . tathà parimitànàü bhedànàü målàïkuràdãnàü saüsargapårvakatvaü dçùñvà bàhyàdhyàtmikànàü bhedànàü parimitatvàt saüsargapårvakatvamanumimànasya satvarajastamasàmapi saüsargapårbakatvaprasaïgaþ parimitatvàvi÷eùàt . kàryakàraõa bhàvastu prekùàpårbdhanirmitànàü ÷ayanàsanàdãnàü dçùña iti na kàryakàraõabhàvàdbàhyàdhyàtmikànàü bhedànàmacetana pårbdhakatvaü ÷akyaü kalpayitum bhàø . %<pravçtte÷ca>% såø . %<àstàntàvadiyaü racanà tatsiddhyarthà yà pravçttiþ sàmyàvasthànàt pracyutiþ satvarajastamasàmaïgàïgiråpàpattirvi÷iùñakàryàbhimukhapravçttirvà sàpi nàcetanasya pradhànasya svatantrasyopapadyate mçdàdiùvadar÷anàdrathàdiùu ca . na hi mçdàdayorathàdayo và svayamacetanàþ santa÷cetanaiþ kulàmàdibhira÷vàdibhirvà'nadhiùñhità vi÷iùñakàryàbhimukha pravçttayo dç÷yante . dçùñàccàdçùñasiddhiþ . ataþ pravçttyanupapatterapi hetornàcetanaü jagatkàraõamanumàtavyambhavati . nanu cetanasyàpi pravçttiþ kevalasya na dçùñà satyametattathàpi cetanasaüyuktasya rathàderacetanasya pravçtti rdçùñà natvacetanasaüyuktasya cetanasya pravçttirdçùñà . kiü punaratra yuktaü yasmin pravçttirdçùñà tasya setyuta yatsaüyuktasya dçùñà tasyaiva seti . nanu yasmin dç÷yate pravçttistasyaiva seti yuktam ubhayoþ pratyakùatvàt natupravçttyà÷rayatvena kevala÷cetanorathàdivatpratyakùaþ pravçttyà÷rayadehàdisaüyukta syaivaitu cetanasya sadbhàvasiddheþ kevalàcetanarathàdivailakùaõyaü jãvaddehasya dçùñamiti . ataeva pratyakùe dehe sati caitanyadar÷anàdasati tadadar÷anàt dehasyaiva caitanyamapãti laukàyatikàþ pratipannàþ . tasmàdacetanasyaiva pravçttiriti . tatràbhidhãyate na bråmo yasminnacetane pravçttirdç÷yate na tasya seti bhavati tu tasyaiva sà sàpi cetanàdbhavatãti bråmaþ . tadbhàve bhàvàttadabhàve càbhàvàt yathà kàùñhàdivyapà÷rayàpi dàhaprakà÷àdilakùaõà vikriyànupalamya mànàpi kebale jvalane jvalanàdeva bhavati tatsaüyoge dar÷anàttadviyoge càdar÷anàttadvat . laukàyatikànàmapi cetanaeva deho'cetanànàü rathàdãnàü pravartakodçùñaityavipratiùiddhaü cetanasya pravartakatvam . nanu tava dehàdisaüyuktasyà pyàtmanovij¤ànasvaråpamàtravyatirekeõa pravçttyanupapatteranu papannaü pravattekatvamiti cenna ayaskàntavadråpàdivacca pravçttirahitasyàpi pravartakatvopapatteþ yathà'yaskàntomaõiþ svayaü pravçttirahito'pi ayasaþ pravartako bhavati yathà ca råpàdayo viùayàþ svayaü pravçttirahità api cakùuràdãnàü pravartakà bhavantyevaü pravçttirahito'pã÷varaþ sarvagataþ sarvàtmà sarvaj¤aþ sarva÷akti÷ca san sarvaü pravartayedityu papannam . ekatvàt pravartyàbhàve pravartakatvànupapattiriti cenna avidyàpratyupasthàpitanàmaråpamàyàve÷ava÷enàsakçt pratyuktatvàt . tasmàt sambhavati pravçttiþ sarvaj¤akàraõatve na tvacetanakàraõatve>% bhàø . %<payombuvaccettatràpi>% såø . syàdetat yathà kùãramacetanaü svabhàvenaiva vatsavivçddhaye pravartate yayà ca jalamacetanaü svabhàvenaiva lokopakàràya syandate evaü pradhànamapyacetanaü svabhàvenaiva puruùàrtha siddhaye pavartiùyata iti . naitat sàdhåcyate, yatastatràpi payombuno÷cetanàdhiùñhitayoreva pravçttirityanumimãmahe ubhayavàdiprasiddhe rathàdàvacetane kevale pravçttyadar÷anàt . ÷astra¤ca %<yo'psu tiùñhannadbhyontaroyo'pontaroyamayati>% %<etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi! pràcyo'nyà nadyaþ syandante>% ityeva¤jàtãyakaü samastasya lãkaparispanditasye÷varàdhiùñhitatàü ÷ràvayati . tasmàt sàdhyapakùanikùiptatvàt payo'mbuvadityanupanyàsaþ . cetanàyà÷ca dhenoþsnehenecchayà payasaþ pravartakatbopapatteþ vatsacåùaõena ca payasa àkçùyamàõatvàt . nacàmbuno'pyatyantamanapekùà nimnabhåmyàdyapekùatvàt syandanasya . cetanàpekùetvantu sarvatropadar÷itam . %<upasaühàradar÷anànneti cenna kùãravaddhãtyatra>% tu bàhyanimittanirapelamapi svà÷ravaü kàryambhavatãtyetallokadvaùñyà i dar÷itaü ÷àstradçùñyà punaþ sarvatraive÷varàpekùatvamàpadyamànaü na paràõudyate bhàø . %<vyatirekànavasthite÷cànapekùatvàt>% såø . %<sàïkhyànàü trayoguõàþ sàmyenàvatiùñhamànàþ pradhànaü na tadvyatirekeõa ùradhànasya pravartakaü nivartakaü và ki¤cidbàhyamapekùyamavasthitamasti puruùastådàsãno na pravartakona nivartaka ityato'napekùaü pradhànam anapekùatvàcca kadàcit pradhànaü mahadàdyàkàreõa pariõamate kadàcinna pariõamata ityetadayuktam . ã÷varasya tu sarvaj¤atvàt sarva÷aktitvànmahàmàyitvàcca pravçttyapravçttã na virudhyete>% bhàø %<anyatràbhàvàcca na tçõàdivat>% såø . %<syàdetat yathà tçõapallavodakàdi nimittàntaranirapekùaü svabhàvàdeva kùãràdyàkàreõa pariõamate evaü pradhànamapi mahadàdyàkàreõa pariõaü syataiti . katha¤ca nimittàntaranirapekùaü tçõàdãti gamyate nimittàntarànupalambhàt . yadi hi ki¤cinnimittàntaramupalabhemahi tato yathàkàmaü tena tena nimittena tçõàdyupàdàya kùãraü sampàdayemahi na tu sampàdayàmahe . tasmàt svàbhàvikastçõàdeþ pariõàmaþ tathà pradhànasyàpi syaditi . atrocyate . bhavettçõàdivat pradhànasya svàbhàvikaþ pariõàmo yadi tçõàderapi svabhàvikaþ pariõàmo'bhyupamyeta na tvabhyupagamyate nimittàntaropalabdheþ kathaü nimittàstaropalabdhiþ atyatràbhàvàt dhenvaiva hyupayuktaü tçõàdi kùãrãbhavati ga prahãõamanaóudàdyupayuktaü và yadi hi nirnimittametat syàt dhenu÷arãrasambandhàdanyatràpi tçõàdi kùãrãbhavet . na ca yathàkàmaü narairna ÷akyaü sampàdayitumityetàvatà nirnimittatà sambhayati, bhavati ki¤cit kàryaü mànuùasampàdyaü ki¤ciddaivasampàdyam . manuùyà api ca ÷aknuvantyevocitenopàyena tçõàdyupàdàya kùãraü sampàdayituü prabhåtaü hi kùãraü kàmayamànàþ prabhåtaü ghàsaü dhenu¤càrayanti tata÷ca prabhåtaü kùãraü labhante . tasmànna tçõàdivat svàbhàvikaþ pradhànasya pariõàmaþ>% bhàø . %<abhyupagame'pyaryàbhàvàt>% såø . %<svàbhàvikã pradhànasya pravçttirnabhavatãti sthàùitam . ayàpi nàma bhavataþ ÷raddhàmanurudhyamànàþ svàbhàvikãmeva pradhànasya pravçttimabhyupagacchema tathàpi doùo'nuùajyetaiva kutaþ? arthàbhàvàt yadi tàvat svàbhàvikã pradhànasya pravçttirna ki¤cidanyadapekùate ityucyeta tato yathaiva sahakàri ki¤cinnàpekùate evaü prayojanamapi ki¤cinnàpekùiùyata ityataþ pradhànaü puruùasyàrthaü sàdhayituü pravartate itãyaü pratij¤à hãyeta . sa yadibråyàt sahakàryeva kevalaü nàpekùate na prayojanamapãti tathàpi pradhànapravçtteþ prayojanaü vivektavyaü bhogovà syàdapavargo và ubhayaü veti . bhoga÷cet kãdç÷o'nàdheyàti÷ayasya bhogo bhavet anirmokùaprasaïga÷ca . apavarga÷cet pràgapi pravçtterapavargasya siddhatvàt pravçttiranarthikà syàt ÷abdàdyanupalabdhiprasaïga÷ca . ubhayàrthatàbhyupame'pi bhoktavyànàü pradhànamàtràõàmànantyàdanirmekùaprasaïga eva . na cautsukyanivçttyathã pravçttiþ na hi pradhànasyàcetanasyautsukyaü sambhavati na ca puruùasya nirmalasya, dçk÷aktisarga÷aktivaiyaryabhayàccet pravçttistarhi dçk÷aktyanucchedavat sarga÷aktyanucchedàt saüsàrànucchedàdanirmokùaprasaïga eva tasmàt pradhànasya puruùàrthà pravçttirityetadayuktam>% bhàø . %<ùuruùà÷mavaditi cettathàpi>% såø . %<syàdetat yathà ka÷cit puruùo dçk÷aktisampannaü dçk÷aktivihãnamandhamadhiùñhàya pavartayati yathà và'yaskàntomaõiþ svayamapravarta màno'pyayaþ pravartatyevaü puruùaþ praghànaü pravartayiùyatãti dçùñàntapratyayena punaþ pratyavasthànam . atrocyate tathàpi naiva doùànnirmokùo'sti . abhyupetahànaü tàvaddoùa àpatati, pradhànasya svatantrasya puvçttyabhyupagamàt puruùasya ca pravartakatvànabhyupagamàt . katha¤codàsãnaþ puruùaþ pradhànaü pravartayet . païgurapi hyandhaü puruùaü vàgàdibhiþ pravartayati naivaü puruùasya ka÷cit pravartanavyàpàro'sti niùkriyatvànnirguõatvàcca . nàpyayaskàntavat sannidhimàtreõa pravartayet sannidhinityatvena pravçttinityatvaprasaïgàt . ayaskàntasya cànityaþ sannidhirasti svavyàpàrasannithiparimàrjanàdyapekùà càsyàstàtyanupanyàsaþ puruùà÷mavaditi . tathà pradhànasyàcaitanyàt puruùe caudàsãnyàt tçtoyasya ca tayoþ sambandhurabhàvàt sambandhànupapattiþ . yogyatànimitte sambandhe yomyatànucchedàdanirmokùaprasaïgaþ . pårvavaccehàpyaryàbhàvo vikalpayitavyaþ . paramàtmanastu svaråpavyapà÷rayamaudàsãnyaü màyàvyapà÷raya¤ca pravartakatvamityastyati÷ayaþ>% bhàø . %<aïgitvànupapatte÷ca>% såø . %<ita÷ca na pradhànasya pravçttiravakalpate yaddhi satvajastamasàmanyonyaguõapradhànabhàvamut sçjya sàmyena svaråpamàtreõàvasthànaü sà pradhànàvasthà tasyàmavasthàyàmanapekùasvaråpàõàü svaråpapraõà÷abhayàt parastaraü pratyaïgàïgibhavànupapatteþ . bàhyasya ca kasyacit kùobhayiturabhàvàdguõavaiùamyanimittoü mahadàdyutpàdona syàt>% bhàø . %<anyathànumitau ca j¤a÷aktiviyogàt>% såø . %<athàpi syàt anyathà vayamanumimãmahe yathà nàyamanantaro doùaþ prasajyeta . nahyanapekùasvabhàvàþ kåñasthà÷càsmàbhirguõà abhyupagamyante pramàõàbhàvàt . kàryava÷ena tu guõànàü svabhàvo'bhyupagamyate yathà yathà kàryotpàda upapadyate tathà tathaiteùàü svabhàvo'bhyupagantavyaþ . calaü guõavçttamiti càstyabhyupagamaþ . tasmàt sàmyàvasthàyàmapi vaiùamyopagamayogyà eva guõà avatiùñhanta iti . evamapi pradhànasya j¤a÷aktiviyogàt racanànupapattyàdayaþ pårvoktà doùà stadavasthà eva . j¤a÷aktimapi tvanumimànaþ prativàditvànnivarteta cetanamekamanekaprapa¤casya jagata upàdànamiti brahmavàdaprasaïgàt . vaiùamyopagamayogyà api guõàþ sàmyàvasthàyàü nimittabhàvànnaiva vaiùamyaü bhajeran bhajamànà và nimittàbhàvàvi÷eùàt sarvadaiva vaiùamyaü bhajeranniti prasajyeta evàyamanantaro'pi doùaþ>% bhàùyam .
     vedàntipakùapari÷uddhaye sàïkhyàdyudbhàvitadoùaniràkaraõamapi tatraiva yathà %<nanvaupaniùadànàmapyasama¤jasameva dar÷anaü tapyatàpakayorjàtyantarabhàvànabhyupagamàt ekaü hi brahma sarvàtmakaü sarvasya prapa¤casya kàraõamabhyupagacchatàmekasyaivàtmanovi÷eùau tapyatàpakau na jàtyantarabhåtàvityabhyupagantavyaü syàt . yadi caitau tapyatàpakàvekasyàtmano vi÷eùau syàtàü sa tàbhyàntapyatàpakàbhyàü na nirmucyeta iti tàpopa÷àntaye samyagdar÷anamupadi÷acchàstramanarthakaü syàt . nahyauùõyaprakà÷adharmakasya pradãpasya tadavasthasyaiva tàbhyàü nirmokùa upapadyate . yo'pi jalavãdhitaraïgaphenàdyupanyàsastatràpi jalàtmana ekasya vãcyàdayo vi÷eùà àvirbhàvatirobhàvaråpeõa nityà ebeti sabhànau jalàtmano vãcyàdibhiranirmokùaþ . prasiddha÷càyaü tapya tàpakayorjàtyantarabhàvo loke . tathà hi arthã càrtha÷cànyonyabhinnau lakùyete yadyarthinaþ svato'nyo'rthona syàt yasyàrthino yadviùayakamarthitvaü sa tasyàrthonityasiddhaeveti tasya tadviùayamarthitvaü na syàt . yathà prakà÷àtmanaþ pradãpasya prakà÷àkhyo'rtho nityasiddha eveti na tasya tadviùayamarthitvambhavati apràpte hya'rthe'rthino'rthitvaü syàditi . tathàrthasyàpyarthatvaü na syàt yadi syàt svàrthatvameva syàt na caitadasti . sambandhi÷abdau hyetàvarthã càrtha÷ceti dvayo÷ca sambandhinoþ sambandhaþ syànnaikasyaiva . tasmàdbhinnàvetàvarthàrthinau . tathà'narthàrthinàvapi . arthino'nukålalo'rthaþ pratikålo'narthaþ tàbhyàmekaþ paryayeõobhàbhyàü sambadhyate tatràrthasyàlpãyastvàdbhåyastvàccànarthasyobhàvapyarthàvanartha eveti tàpakaþ sa ucyate . tapyastu puruùoya ekaþ paryàyeõobhàbhyàü sambadhyata iti tayostapyatàpakabhàvànupapatteþ . bhavedeùa doùo yadyekàtmatàyàntapyatàpakàvanyonyasya viùayaviùayibhàvaü pratipadyeyàtàü natvetadasti ekatvàdeva . na hyagnirekaþ sannatmànandahati prakà÷ayati và satyapyauùõyaprakà÷àdidharmabhede pariõàmitve ca kimu kåñasthe brahmaõyekasmiüstapyatàpakabhàvaþ sambhavet kva punarayantapyatàpakabhàvaþ syàditi ucyate kiü na pa÷yasi? karmabhåto jãvaddehastapyaþ tàpakaþ saviteti . nanu taptirnàma duþkhaü sà cetayiturnàcetanasya dehasya yadi hi dehasyaiva taptiþ syàdehanàü÷e svayameva na÷yatãti tannà÷àyasàdhanaü naiùitavyaü syàditi . ucyate dehàbhàve hi kevalasya cetanasya taptirna dçùñà na ca tvayàpi taptirnàma vikriyà cetayituþ kevalasyeùyate . nàpi dehacetanayoþ saühatatvam a÷uddhyàdidoùaprasaïgàt . na ca taptereva taptimamyupagacchasãti kathaü tavàpi tapyatàpakabhàvaþ . satvaü tapyaü tàpakaü raja eveti cenna tàbhyà¤cetanasya saühatatvànupapatteþ . satvànurodhitvàccetano'pi tapyata iveti cet paramàrthatastarhi naiva tapyata ityàpatati iva÷abdaprayogàt na cettapyate neva÷abdadoùàya . nahi óuõóubhaþ sarpa ivetyetàvatà saviùo bhavati, sarpo và óuõóubha ivetyetàvatà nirviùo bhavati . ata÷càvidyàkçto'yantapyatàpakabhàvo na pàramàrthika ityabhyupagantavyamiti . naivaü sati mamàpi ki¤cidda ùyati . atha pàramàrthikameva cetanasya tapyatvamabhyupagacchasi tavaiva sutaràmanirmokùaþ prasajyeta nityatvàbhyupagamàcca tàpakasya tapyatàpaka÷aktyornityatve'pi sanimittasaüyogàpekùatvàpatteþ saüyoganimittàdar÷ananivçttàvàtyantikaþ saüyogoparamaþtata÷càtyantiko mokùa upapanna iti cenna adar÷anasya tamaso nityatvàbhyupagamàt . guõànà¤codbhavàbhibhavayoraniyatatvàdaniyataþ saüyoga nimittoparama iti, viyogasyàpyaniyatatvàt sàïkhyasyaivànimokùo'parihàryaþ syàt . aupaniùadasya tvàtmaikatvàbhyupagamàdekasya ca viùayaviùayibhàvànupapattervikàrabhedasya ca vàcàrambhaõamàtratva÷ravaõàdanirmekùà÷aïkà svapte'pi nopajàyate . vyavahàre tu yatra yathà dçùñastapyatàpakabhàvastatra tathaiva sa iti na nodayitavyaþ parihartavyo và bhavati>% .
     %<pradhànakàraõavàdo niràkçtaþ paramàõukàraõa vàda idànãü niràkartavyaþ . tatràdau tàvadyo'õukàraõavàdinà brahmavàdini doùautprekùyate sa pratisamàdhãyate . tatràyaü vai÷eùikàõàmabhyugamaþ kàraõadravyasamavàyino guõàþ kàryadravye samànajàtãyaü guõàntaramàrabhante ÷uklebhyastantubhyaþ ÷uklasya pañasya prasavadar÷anàttadviparyayà'dar÷anàcca . tasmàccetanasya brahmaõo jagatkàraõatve'bhyupagamyamàne kàrye'pi jagati caitanyaü samaveyàt tadadar÷anàttu na cetanaü brahma jagatkàraõambhavitumarhatãti . imamabhyupagamantadãyayaiva prakriyayà vyabhicàrayati>% bhàø . %<mahaddãrghavaddhrasvaparimaõóalàbhyàm>% såø . eùà teùàü prakriyà paramàõavaþ kila ka¤citkàlamanàrabdhakàryà yathàyogaü råpàdimantaþ pàrimàõóalyaparimàõàstiùñhanti . te ca pa÷càdadçùñàdipuraþsaràþ saüyogasacivà÷ca santo dvyaõukàdikrameõa kçtsnaü kàryajàtamàrabhante kàraõaguõà÷ca kàrye guõàntaram . yadà dvau paramàõådvyaõakamàrabhete tadà paramàõugatà råpàdiguõavi÷eùàþ ÷uklàdayo dvyaõuke ÷uklàdãnàrabhante . paramàõuguõavi÷eùastu pàrimàõóalyaü na dvyaõuke pàrimàõóalyamaparamàrabhate dvyaõukasya parimàõàntarayogàbhyupagamàt . aõutvahrasvatve hi dvyaõukakavartinã parimàõe varõayanti . yadàpi dve dvyaõuke caturaõukamàrabhete tadàpi samànaü dvyaõukasamavàyinàü ÷uklàdãnàmàrambhakatvam . aõutvahrasvate tu dvyaõukasamavàyinã api naivàrabhete caturaõukasya mahattvadãrghatvaparimàõayogàbhyupagamàt . yadàpi bahavaþ paramàõavo bahåni và dvyaõukàni dvyaõukasahito và paramàõuþ kàryamàrabhante tadàpi samànaiùà yojanà . tadevaü yathà paramàõoþ parimaõóalàt sato'õu hrasva¤ca dvyaõuka¤jàyate mahaddorgha¤ca tryaõukàdi na parimaõóalam . yathà và hyaõukàdaõorhrasvàcca satomahaddãrgha¤ca tryaõukàdi jàyate nàõu nota hrasvam evaü cetanàdbrahmaõo 'cetanaü jagajjaniùyata ityabhyupagame tava kiü chinnam . atha manyase virodhinà parimàõàntareõàkràntaü kàryadravyaü dvyaõukàdi tato nàrambhakàõi kàraõagatàni pàrisàõóalyàdãni ityabhyupagacchàmi na tu cetanàvirodhinà guõàntareõa jagata àkràntatvamasti yena kàraõagatà cetanà kàrye cetanàntaraü nàrabheta . na hyacetanà nàma cetanàvirodhã ka÷cidaguõo'sti cetanàpratiùedhamàtratvàt tàmàt pàrimàõóalyàdivaiùamyàt pràpnoti cetanàyà àrambhakatvamiti . maivaü maüsthàþ yathà kàraõe vidyamànànàmapi pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatvamevaü caitanyasyàpãtyasyàü÷asya samànatvàt . na ca parimàõàntaràkràntatvaü pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatve kàraõaü pràk parimàõàntaràrambhàt pàrimàõóalyàdãnàmàrambhakatvàpatteþ . àrabdhamapi kàryadravyaü pràk guõàrambhàt kùaõamàtramaguõaü tiùñhatãtyabhyupagamàt . na ca parimàõàntaràrambhe vyagràõi pàrimàõóalyàdãnãtyataþ svasamànajàtãyaü parimàõàntaraü nàrabhante parimàõàntarasyànyahetukatvobhyupagamàt . %<kàraõabahutvàt pracayavi÷eùàcca mahat tadviparãtamaõu . etena dãrghatvahasvatve vyàkhyàte>% . iti hi kàõabhujàni sçtràõi . na ca sannidhànavi÷eùàt kuta÷cit kàraõàt bahutvàdãni evàrabhante na pàrimàõóalyàdãnãtyucyeta dravyàntare guõàntare vàrabhyamàõe sarveùàmeva kàraõaguõànàü svà÷rayasamavàyàvi÷eùàt . tasmàt svabhàvàdeva pàrimàõóalyàdonàmanàrambhakatvaü tathà cetanàyà api draùñavyam . saüyogàcca dravyàdãnàü vilakùaõànàmutpattidar÷anàt samànajàtãyotpattivyabhicàraþ . dravye plakçte guõodàharaõamayuktamiti cenna dçùñàntena vilakùaõàrambhamàtrasva vivakùitatvàt . na ca dravyasya dravyamevodàhartavyaü guõasya và guõaeveti ka÷cinniyame heturasti . såtrakàro'pi bhavatàü dravyasya guõamudàjahàra %<pratyakùàpratyakùàõàmapratyakùatvàt saüyogasya pa¤càtmakatvaüna vidyate>% iti . yathà pratyakùàpratyakùayorbhåmyàkà÷ayoþ samavayan saüyogo'pratyakùaþ evaü pratyakùàpratyakùeùu pa¤caùu bhåteùu samavayat ÷arãramapratyakùaü syàt pratyakùantu ÷arãraü dç÷yate tasmànna pà¤cabhautikamiti . etaduktaü bhavati guõa÷ca saüyogþ dravyaü ÷arãram iti bhàø .
     ã÷varasya sarvakartçtve'pi na svàbhinnajãvasraùñçtvamiti nirõayàya ã÷varasya jãvasraùñçtvavàdinotaùõavasya matamutthàpya tatraiva niràkçtaü yathà! %<utpattyasambhavàt>% ÷àø såø . yeùàmaprakçtiradhiùñhàtà kevalaü nimittaü kàraõamã÷varo'bhimata steùàü pakùaþ pratyàkhyàtaþ . yeùàü punaþ prakçti÷càdhiùñhàtàcetyubhayàtmakaü kàraõamã÷varo'bhimatasteùàü pakùaþpratyàkhyàyate . nanu÷rutisamà÷rayaõenàpyevaüråpa eve÷varaþ pràïnirdhàritaþ prakçti÷càdhiùñhàtà ceti . ÷rutyanusàriõã ca smçtiþ pramàõamiti sthitiþ . tat kasya hetoreùa pakùaþ pratyàcikhyàsitaþ? iti . ucyate yadyapyevaü jàtãyako'÷aþsamànatvànna visaüvàdagocarobhavati asti tu aü÷àntaraü visaüvàdasthànamiti atastatpratyàkhyànàyàrambhaþ . tatra bhàgavatà manyante . bhagavànevaiko vàsudevo nira¤janaþ j¤ànasvaråpaþ paramàrthatattvaü sa caturdhàtmànaü pravibhajya pratiùñhito vàsudeva vyåharåpeõa, saükarùaõavyåharåpeõa, pradyumnavyåharåpeõaaniruddhavyåharåpeõa ca . vàsudevonàma paramàtmocyate . saïkarùaõo nàma jãvaþ . pradyumnonàma manaþ . aniruddho nàmàhaïkàraþ . teùàü vàsudevaþ parà prakçtiþ apare saükarùaõàdayaþ kàryam . tamithaübhåtaü bhagavantamabhigamanopàsanejyàsvàdhyàyayogairvarùa÷atamiùñvà kùãõakle÷obhagavantameva pratipadyata iti . tatra yattàvaducyate yo'sau nàràyaõaþ parovyaktàt prasiddhaþ paramàtmà sarvàtmà sa àtmànamanekadhà vyåhya vyavasthita iti tanna niràkriyate %<sa ekadhà bhavati tridhà bhavatãtyàdi>% ÷rutibhyaþ paramàtmano'nekadhàbhavanasyàdhigatatvàt . yadapi tasya bhagavato'bhibhamanàdilakùaõamàràdhanamajasramananyacittatayàbhipreyate tadapi na pratiùidhyate ÷rutismçtyoro÷varapraõidhànasya prasiddhatvàt . yatpunarida mucyate vàsudevàt saükarùaõa utpadyate saükarùaõàcca pradyumnaþpra dyumnàccàniruddha iti atra bråmaþ na vàsudevasaüj¤akàt paramàtmanaþ saïkarùaõasaüj¤akasya jãvasyotpattiþ sambhavati anityatvàdidoùaprasaïgàt . utpattimattve hi jãvasyànityatvàdayo doùàþ prasajyeran tata÷ca naivàsya bhagavat pràpti rmokùasyàt kàraõapràptau kàryasya vilayaprasaïgàt . pratiùedhiùyati càcàryojãvasyotpattim %<nàtmà'÷ruternitya tvàcca>% iti . tasmàdasaïgataiùà kalpanà bhàø . %<na ca kartuþ karaõam>% såø . %<ita÷vàsaïgataiùà kalpanà yasmànnahi loke karturdevadattàdeþ karaõaü para÷vàdyut padyamànaü dç÷yate . varõayanti ca bhàgavatàþ kartujãüvàt saükarùaõasaüj¤akàt karaõa manaþ pradyumnasaüj¤akamutpadyate kartçjàcca tasmàdaniruddhasaüj¤ako'haïkàra utpadyata iti . na caitaddçùñàntamantareõàdhyavasàtuü ÷aknumaþ na cevambhåtàü ÷rutimupalabhàmahe>% bhàø . %<vij¤ànàdibhàve và tadapratiùedhaþ>% såø . %<athàpi syàt na caite saükarùaõàdayo jãvàdibhàvenàbhipreyanta kintarhã÷varà evaite sarve j¤ànai÷carya÷aktibalavoryatejobhirai÷varyadharmairanvità abhyupaganyante . vàsudevà evaite sarvenirdoùà niradhiùñhànà niràbàdhà÷ceti . tasmànnàyaü yathàvarõitamatpattya sambhavodoùaþ pràpnotãti . atrocyate . evamapi tadapratiùedha utpattyasambhavamyàpratiùedhaþ pràpnotyevàyamutpattyasambhavodoùaþ prakàràntare kathaü na bhavedityabhipràyaþ . parasmarabhinnà evaite vàsudevàdayaþ catvàra ã÷varàstulyadharmàõo naiùàmekàtmatvamastãti tatohyaneke÷varakalpanànarthakyam ekene÷vareõe÷varakàrya siddheþ . siddhàntahàni÷ca bhagavànevaiko vàsudevaþ paramàrthatattvamityabhyupagamàt . athàyamabhipràyaþ ekasyaiva bhagavataþ ete catvàrovyåhàstulyadharmàõaiti tathàpi tadavastha evotpattyasambhavaþ . na hi vàsudevàta saïkarùaõasyotpattiþ sambhavati, saïkarùaõàcca pradyumnasya, pradyumnàccàniruddhasya, ati÷ayàbhàvàt . bhavitavyaü hi kàryakàraõayorati÷ayena yathà mçdghañayoþ . nahyasatyati÷aye kàryaü kàraõamityavakalpàte . na ca pa¤caràtra siddhàntibhirvàsudevàdiùu ekaikasmin sarveù và j¤ànai÷varyàditàratamyakçtaþ ka÷cidbhedo'bhyupagamyate . vàsudevà eva hi sarvevyåhà nirvi÷eùà iùyante . nacaite bhagavadyåhà÷catusaükhyàyàmeva vyavatiùñheran brahmàdistambaparyantasya samastasyaiva jagatobhagavadvyåhatvàvagamàt>% bhàø . %<vipratiùedhàcca>% såø . %<vipratiùedha÷càsmin ÷àstre bahuvidha upalabhyate guõaguõitvakalpanàdilakùaõaþ j¤ànai÷varya÷aktibalavãryatejàüsi guõàþ àtmana evaite bhagavanto vàsudevà ityàdidar÷anàt . vedapratiùedha÷ca bhavati . caturùu vedeùu paraü ÷reyo'labdhrà ÷àõóilya idaü ÷àstramadhigatavànityàdi vedanindà dar÷anàt . tasmàdasaïgataiùà kalpaneti siddham>% màø .
     upàsanayà pràptai÷varyasyànitye÷varasya tu na jagatkartçtvamityapi tatraiva vyavasthàpitaü yathà %<jagadvyàpàravarjaü prakaraõàdasannihitatvàcca>% ÷àø såø . ye saguõabrahmopàsanàt sahaiva manase÷varasàyujyaü vrajanti kinteùàü niravagrahamai÷varyaü bhavatyàhosvit sàvagrahamiti saü÷ayaþ . kintàvat pràptaü niraïku÷amevaiùàmai÷varyaü bhavitumarhati %<àpnoti svàràjyaü sarve'smai devàbalimàvahanti>% %<teùàü sarveùu kàmacàro bhavatãtyàdi>% ÷rutibhyaþ . ityevaü pràpte pañhati %<jagadvyàpàravarjamiti>% . jagadut pattyàdivyàpàraü varjayitvà anyadaõimàdyàtmakamai÷varyaü muktànàü bhavitumarhati jagadvyàpàrastu nityasiddhasyai ve÷varasya . kutaþ? tasya tatra prakçtatvàt asannihitatvàcce tareùàm . paraeva hã÷varo jagadvyàpàre'dhikçtaþ tameva prakçtyotpattyàdyupade÷ànnitya÷abdanibandhanatvàcca . tadanveùaõavijij¤àsanapårvakamitareùàmàdimadai÷varyaü ÷råyate tenàsannihitàste jagadvyàpàre . samanaskatvàdeva caiùàmanai . kamatye kasyacit sthityabhipràyaþ kasyacicca saühàràbhipràya ityevavirodho'pi kadàcit syàt . atha kasyacit saïkalpamanvanyasya saïkalpa ityavirodhaþ samarthyeta tata! parame÷varàhçtatantratvamevetareùàmiti vyavatiùñate bhàø . %<pratyakùopade÷àditi cennàdhikàrikamaõóalasthokteþ>% såø . atha yaduktaü àpnoti svàràjyamityàdi pratyakùopade÷ànniravagrahamai÷varyaü viduùàü nyàyyamiti tatparihartavyam atrocyate . nàyaü doùaþ àdhikàrikamaõóalasthokteþ àdhikàrikoyaþ savitçmaõóalàdiùu vyavasthitaþ parame÷varastadàttaiveyaü svàràjyapràptirucyata . yatkàraõamanantaram àpnoti manasampati mityàha . yohi sarvamanasàmpatiþ pårvasiddhaã÷varastaü pràptoti etaduktaü bhavati . tadanusàreõa cànantaram %<vàkpati÷cakùuùpatiþ ÷rotrapatirvij¤ànapati÷ca bhavatãtyàha . evamanyatràpi yathàsambhavaü nityasiddhe÷varàyattamevetareùàmai÷varyaü yojayitavyam>% bhàø . upàsàsiddhasya yathà jagatkartçtvaü na bhavati tathànumànacintàmaõàvanupadaü dar÷itam . sàükhyoktadoùanirasanapårvakaü tasya sarvaviùayanityaj¤ànatvaü tatraiva samarthitaü yathà yatpunaruktaü brahmaõo'pi na mukhyaü sarvaj¤atvamupapadyate nityaj¤ànaktiyatvej¤ànakriyàü prati svàtantryàsaübhavàditi . atrocyate idaü tàvadbhavàn praùñavyaþ kathaü nityaj¤ànatve sarvaj¤atvahàniriti? . yasya hi sarvaviùayàvabhàsalakùaõaü j¤ànaü nityamasti so'sarvaj¤a iti vipratiùiddham . anityatve hi j¤ànasya kadàcijjànàti kadàcinna jànàtãtyasarvaj¤atvamapri syàt, natvasau j¤ànanityatve doùo'sti . j¤ànanityatve j¤ànakriyàü prati svàtantryavyapade÷onopapadyate iti cenna pratatauùõyaprakà÷e'pi savitari dahati prakà÷ayatãti svàtantryavyapade÷adar÷anàt . nanu saviturdàhyaprakà÷yasaüyoge sati dahati prakà÷ayatãti vyapade÷aþ syàt na tu brahmaõaþ pràgutpatterj¤ànakarmasaüyogo'stãti viùamodçùñàntaþ, na asatyapi karmaõi savità prakà÷ata iti kartçtvavyapade÷adar÷anàt, evamasatyapi j¤ànakarmaõi brahmaõaþ %<tadaikùateti>% katçtvavyapade÷opapatterna vaiùamyam . karmàpekùàyàü tu brahmaõa ãkùitçtva÷rutayaþ sutaràmupapannàþ . kiü punastat kvarma? yat pràgutpatterã÷varaj¤ànasya viùayo bhavatãti tattvànyatvàbhyàmanirvacanãye nàmaråpe avyàkçte vyàcikãrùite iti bråmaþ . yatprasàdàddhi yoginàmapyatotànàgataviùayaü pratyakùaü j¤ànamicchanti yoga÷àstravidaþ kimu vaktavyaü tasya nityasiddhasye÷varasya sçùñisthitisaühçtiviùayaü nityaü j¤ànaü bhavatãti . yadapyuktaü pràgutpatterbrahmaõaþ ÷arãràdisaübandhamantareõekùitçtvamanupapannamiti na taccodyamavatarati savitçprakà÷avat brahmaõoj¤ànasvaråpanityatvena j¤ànasàdhanàpekùànupapatteþ . api ca avidyàdimataþ saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpapattiþ syàt na j¤ànapratibandhakaþraõarahitasye÷varasya . mantrau cemàvã÷varasya ÷arãràdyanapekùatàmanàvaraõaj¤ànatàü ca dar÷ayataþ . %<na tasya kàryaü karaõa¤ca vidyate na tatsama÷càbhyadhika÷ca dç÷yate . paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikãj¤ànabalakriyà ceti>% %<apàõipàdojavanograhãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ . sa vetti vedyaü na ca tasyàsti vettà tamàhuragryaü puruùaü mahàntamiti ca>% .
     asmàdeva ca jãvànàü tattatkarmaphalasiddhiryathà tathà ÷àø såtrabhàùyayorvarõitam yathà %<phalamata upapatteþ>% såø . tasyaiva hi brahmaõo vyàvahàrikyàmã÷itrã÷itavyavibhàgàvasthàyàmayamanyaþ svabhàvovarõyate . yadetadiùñàniùñavyàmi÷ralakùaõaü karmaphalaü saüsàragocaraü trividhaü prasiddhaü jantånàü kimetat karmaõo bhavatyàhosvidã÷varaprasàdàditi? bhavati vicàraõà . tatra tàvat pratipadyate phalamataã÷varàdbhavitumarhati kutaþ? upapatteþ sahi sarvàdhyakùaþ sçùñisthitisaühàràn vicitràn vidadhadde÷akàlavi÷eùàbhij¤atvàt karmiõàü karmànuråpaü phalaü saüpàdayatãtyupapadyate karmaõastvanukùaõaü vinà÷inaþ kàlàntarabhàvi phalaü bhavatãtyanupapannam abhàvàdbhàvànutpatteþ .
     syàdetat karma vina÷yat svakàlaeva svànuråpaü phalamarjayitvà vinaïkhyati tatphalaü kàlàntaritaü kartà bhokùyata iti tadapi ta pari÷uddhyati pràgbhoktçsambandhàt phalatvànupapatteþ yatkàlaü hi yat sukhaü duþkhaüvàtmanà bhujyate tasyaiva loke phalatvaü prasiddham . nahyasambaddhasyàtmanà sukhasya duþkhasya và phalatvaü pratiyanti laukikàþ . athocyet karmakàryàda pårbàt phalamutpatsyata iti tadapi nopapadyate apårbasyà cetanamya kàùñhaloùñasamasya cetanàpravartitasya pravçttyanupapattãþ tadastitveca pràmàõàbhàvàt . arthàpattiþ pramàõamiti cenna ã÷varasiddherarthàpattiparikùayàtþ bhàø . %<÷rutatvàcca>% såø . %<na kevalamupapattereve÷varaü phalahetuü kalpayàmaþ kiütarhi ÷rutatvàdapã÷varameva phalahetuü manyàmahe tathàhi ÷rutirbhavati>% sa và eùa mahànaja àtmà'nnàdovasudàna ityevaü jàtãyakà bhàø . %<dharmaüjaiminirata eva>% såø . %<jaiministvàcàrthyo dharmaü phalasya dàtàraü manyate ataeva hetoþ ÷ruterupapatte÷ca, ÷råyate tàvadayamarthaþ svargakàmoyajetetyevamàdiùu vàkyeùu . tatra ca vidhi÷ruterviùayabhàvopagamàdyàgaþ svargasyotpàdaka iti gamyate anyathà hyananuùñhàtçkoyàga àpadyeta tatràsyopade÷asya vaiyarthyaü syàt . nanvanukùaõavinà÷inaþ karmaõaþ phalaü nopapadyata iti parityakto'yaü pakùaþ . naiùa doùaþ ÷rutipràmàõyàt . ÷ruti÷cet pramàõaü yathàyaü karmaüphala sambandhaþ ÷rutaupapadyate vathà kalpayitavyaþ nacànutpàdya kimapyapårbaü karma vina÷yatkàülàntaritaü phalaü dàtuü ÷aknotãtyataþ karmaõo và såkùmà kàciduttaràvasthà, phalasya và pårvàvasthà'pårbaü nàmàstãti tarkyate . upapadyate càyamarthaþ uktena prakàreõa ã÷varastu phalaü dadàtãtyanupapannam avicitrasya kàraõasya vicitrakàryànupapatteþ vaiùamya nairghçõyaprasaïgàdanuùñhànavaiyarthyàpatte÷ca tasmàddharmàdeva phalamiti>% bhàø . %<pårbantu vàdaràyaõohetuvyapade÷àt>% såø . vàdaràyaõastvacàryaþ pårvoktameve÷varaü phalahetuü manyate . kevalàt karmaõo'pårvàdvà kevalàt phalamityayaü pakùastu÷abdena vyàvartyate . karmàpekùàdvà'pårbdhàpekùàdvà yathà tathàstvã÷varàt phalamiti siddhàntaþ . hetuvyapade÷àt . dharmàdharmayorapi kàrayitçtvene÷varoheturvyapadi÷yate phalasya ca dàtçtvena %<eva hyeva sàdhu karma kàrayati taü, yamebhyo lokebhya unninãùate eùau evàsàdhu karma kàrayati taü, yamadholokaü ninoùata>% iti . smaryate càyamartho bhagavadgãtàsu . %<yoyo yàüyàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati . tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàmeva vidadhàmyaham . sa tayà÷raddhayà yuktastasyàràdhanamãhate . labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàniti>% . sarvavedànteùu ce÷varahetukà eva sçùñayo vyapadi÷yante tadeve÷varasya phalahetutvaü yat svakarmànuråpàþ prajàþ sçjati . vicitrakàryànupapapattyàdayo'pi doùàþ kçtaprayatnàpekùatvàdã÷varasya na prasajyante bhàø .
     mãmàüsakaistu ã÷varasyàcetanatàïgãkàreõa na phalahetutvaü kintu karmabhya eva phalasiddhiritya rarãkçtaü tacca jaiminãyamatatvena ÷àø såtra bhàùyayordar÷itam avigraha÷abde ce÷varasyàcetanatvaü yathà tathà 451 pçùñhe dar÷itam .
     %<kartà ÷àstràrthavattvàt>% ÷àstreõa jãvànàü kartçtve'pi asyaiva ca kàrayitçtvaü yathàha ÷àø såtrabhàùyayoþ .
     %<paràttu tacchruteþ>% såø . yadidamavidyàvasthàyàmupàdhinibandhanaü kartçtvaü jãvasyàbhihitaü tat kimanapekùyaive÷varaü, bhavatyàhosvidã÷varàpekùamiti? bhavati vicàraõà . tatra pràptaü tàvanne÷varamapekùate jãvaþ kartçtva iti . kasmàt? apekùàprayojanàbhàvàt . ayaü hi jãyaþ svayameva ràgadveùàdidoùaprayuktaþ kàraõàntarasàmagrãsampannaþ kartçtvamanubhavituü ÷aknoti tasya kimã÷varaþ kariùyati? . na ca loke prasiddhirasti kçùyàdikàsu kriyàsvanaóudàdibadã÷varo'paro'pekùitavya iti . kle÷àtmakena ca kartçtvena jantån saüsçjata ã÷varasya nairghçõyaü prasajyeta, viùamaphala¤caiùàü kartçtvaü vidavato vaiùamyam . nanu vaiùamyanairghçõyena sàpekùatvàdityuktam . satyamuktaü sati tvã÷varasya sàpekùatvasambhave, sàpekùatva¤ce÷varasya sambhavati satorjantånàü dharmàdharmayoþ, tayo÷ca sadbhàvaþ sati jãvasya kartçtve, tadeva cet kartçtvamã÷varàpekùaü syàt kiüviùayamã÷varasya sàpekùatvamucyate . akçtàbhyàgama÷caivaü jãvasya prasajyeta . tasmàt svataeva jãvasya kartçtvamiti . etàü pràptiü tu÷abdena vyàvartya pratijànãte paràditi . avidyàvasthàyàü kàryakaraõasaüïghàtàvivekadar÷inojãvasyàvidyàtimiràndhasya sataþ parasmàdàtmanaþ karmàdhyakùàt sarvabhåtàdhivàsàt sàkùiõa÷cetayiturã÷varàttadanuj¤ayà kartçtvabhoktçtvalakùaõasya saüsàrasya siddhiþ tadanugrahahetukena ca vij¤ànena mokùasya siddhiþ bhavitumarhati . kutaþ? tacchruteþ . yadyapi doùaprayuktaþ sàmagrãsampanna÷ca jãvaþ, yadyapi ca loke kçùyàdiùu karmasu ne÷varakàraõatvaü prasiddhaü tathàpi sarvàsveva pravçttiùu ã÷varohetukarteti ÷ruteravasãyate . tathà hi ÷rutirbhavati %<eùa hyeva sàdhukarma kàrayati taü, yamebhyo lokebhya unnãùate, eùa u evàsàdhu karma kàrayari taü, yamadholokaü ninãùate>% iti %<ya àtmani tiùñhannàtmànamantaroyamayatãti>% caivaü jàtãyakà . nanvevamã÷varasya kàrayitçtve sati vaiùamyanairghçõye syàtàm akçtàbhyàgama÷ca jãvasyeti netyucyate bhàø %<kçtaprayatnàpekùastu vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhyaþ>% såø . tu÷abdonoditadoùavyàvartanàrthaþ . kçtoyaþ prayatnojãvasya dhamãdharmalahaõaþ tadapekùa eva cainamã÷varaþ kàrayati tata÷caite nodità doùà na prasajyante . jãvakçtadharmaudharmavaiùamyàpekùa eva tatphalàni viùamaü vibhajate parjanyavado÷varonimittamàtreõa . yathà loke nànàvidhànàü yavamudgàdãnàü gucchagulmàdãnàü và'sàghàraõebhyaþ svavãjebhyo jàyamànàrnà sàghàraõanimittaü bhavati parjanyaþ, nahyasati parjanyerasapuùpaphalapalà÷àdivaiùamyaü teùàü jàyate nàpyasatsu svavãjeùu, evaü jãvakçtaprayatnàpekùaã÷varasteùàü ÷ubhà÷ubhaü vidadhyàditi ÷liùyate . nanu kçtaprayatnatvameva jãvasya paràyatte kartçtve nopapadyate . naiùa doùaþ . paràyatte'pi hi kartçtve karotyeva jovaþ kurvantaü hi tamã÷varaþ kàrayati . api ca pårvaprayatnamapekùyedànãü kàrayati, pårvatara¤ca prayatnamapekùya pårvamakàrayadityanàditvàt saüsàrasyànavadyam . kathaü punaravamyate kçtaprayatnàpekùa ã÷vara iti? vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhya ityàha . evaü hi %<svargakàmoyajeta bràhmaõo na hantavyaþ>% ityevaüjàtãyakasya vihitasya pratibiddhasma càvaiyarthyaü bhavati anyathà tadanarthakaü syàt ã÷vara eva vidhipratiùedhayorniyujyeta atyantaparatantratvàjjãvasya . tathà vihitakàriõamapyanarthena saüsçjet, pratisiddhakàriõamapyarthena, tata÷ca pràmàõyaü vedasyàstamiyàt . ã÷varasya càtyantàpekùyatve laukikasyàpi puruùakàrasya vaiyathyaü tathà de÷akàlanimittànàü pårvoktadoùapasaïga÷cetyevaüjàtãyakadoùajàtamàdigrahaõena da÷ayati bhàø .
     se÷varasàükhyamate tu ã÷varàdhiùñhitapradhànasya jagatkartçtvaü tatre÷varaprasàdàdyogasiddhitatsvaråpàdikaü pàta¤jalasåtrabhàùyavivaraõeùu dar÷itaü yathà . %<kimetasmàdevàsannataraþ samàdhirbhavati athàsya làbhe kiü bhavatyanyo'pi ka÷ciduùàyo? na veti>% bhàø %<ã÷varapraõidhànàdvà>% såø 23 . %<praõidhànàdbhaktivi÷eùàdàvarjitaã÷varastamanugçhõàtyabhidhyànamàtreõa tadabhidhyànamàtràdapi yoginaþ àsannataraþ samàdhilàbhaþ phala¤ca bhavatãti>% bhàø 23 . atha pradhànapuruùavyatiriktaþ ko'yamã÷varonàmeti? bhàø . %<kle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùavi÷eùa ã÷varaþ>% såø 24 . %<avidyàdayaþ kle÷àþ . ku÷àlà'ku÷alàni karmàõi . tatphalaü vipàkaþ . tadanuguõà vàsanà à÷ayàþ . te ca manasi vartamànàþ puruùe vyapadi÷yante sa hi tatphalasya bhokteti . yathà jayaþ paràjayovà yoddhçùu vartamànaþ svàmini vyapadi÷yate . yohyanena bhogenà'paràmçùñaþ sa puruùavi÷eùa ã÷varaþ . kaivalyaü pràptàstarhi santi ca bahaùaþ kevalinaþ? te hi trãõi bandhanàni chitvà kaivalyaü pàptàþ ã÷varasya ca tatsambandho na bhåto na bhàvã yathà muktasya pårvà bandhakoñiþ praj¤àyate naivamã÷varasya, yathà và prakçtilãnasyottarà bandhakoñiþ sambhàvyate naivamã÷varasya, sa tu sadeva muktaþ, sadaive÷vara iti . yo'sau prakçùñasatvopàdànàdã÷varasya ÷à÷vatikaþ utkarùaþ sa kiü sanimittaþ? àhosvinnirnimittaþ? iti tasya ÷àstraü nimittaü, ÷àstraü punaþ kiünimittam? etayoþ ÷àstrotkarùayorã÷varasatve vartamànayoranàdiþ sambandhaþ . etasmàdetadbhavati sadaive÷varaþ sadaiva mukta iti . tacca tasyai÷varyaü sàmyàti÷ayavinirmuktaü na tàvadai÷varyàntareõa tadati÷ayyate yadevàti÷ayi syàt tadeva tatsyàt tasya . yatra kàùñhàpràptirai÷varyasya sa ã÷varaþ, na ca tatsamànamai÷varyamasti . kasmàt? dvayorekasmin yugapatkàmite'rthe navamidamastu puràõamidamastviti ekasya siddhàvitarasya pràkàmyavighàtàdånatvaü prasaktaü, dvayo÷ca tulyayoryugapatkàmitàrthapràptirnàsti, arthasya viruddhatvàt tasmàd yasya sàmyàti÷ayavinirmuktamai÷varyaü sa ã÷varaþ, sa ca puruùavi÷eùaþ iti>% bhàø 24 . ki¤ca %<tatra nirati÷ayaü sarvaj¤avãjam>% såø 25 . yadidamatãtànàgatapratyutpannapratyekasamuccayàtãndriyagrahaõamalpaü bahviti sarvaj¤abãjametadvivardhamànaü yatra nirati÷ayaü sa sarvaj¤aþ . asti kàùñhàpràptiþ sarvaj¤avãjasya, sàti÷ayatvàt parimàõavaditi yatra kàùñhàpràptirj¤ànasya sa sarvaj¤aþ sa ca puruùa vi÷eùa iti . sàmànyamàtropasaühàre kçtopakùayamanumànaü na vi÷eùapratipattau samarthamiti . tasya saüj¤àdivi÷eùapratipattiràgamataþ paryanveùyà . tasyàtmànugrahàbhàve'pi bhåtànugrahaþ prayojanam . j¤ànadharmàpade÷ena kalpapralayamahàpralayeùu saüsàriõaþ puruùànuddhariùyàmãti . tathàcoktam %<àdividvànnirmàõacittamadhiùñhàya kàruõyàdbhagavàn ara marùiràsuraye jij¤àsamànàya tantraü provàceti>% bhàø 25 . saeùaþ %<pårveùàmapi guruþ kàlenànavacchedàt>% såø 26 . %<pårve hi guravaþ kàlenàvacchidyante yatràvacchedàrthena kàlonopàvartate sa eùa pårveùàmapi guruþ yathàsya sargasyàdau prakarùagatyà siddhaþ tathàtikràntasargàdiùvapi pratyetavyaþ>% vyàsabhàùyam 26 .
     vivçtamidaü vàcaspatinà yathà %<såtràntarampàtayituü vimç÷ati kimetasmàdeveti . navà÷abdaþ saü÷ayanivartakaþ . ã÷varapraõidhànàdvà . vyàcaùñe--praõidhànàdbhaktivi÷eùànmànasàdbàcikàtkàyikàdvà àvarjito'bhimukhãkçtastamanugçhõàti, abhidhyànamanàgate'rtheicchà idamasyàbhipretamastviti, tanmàtreõa na vyàpàüràntareõa, ÷eùaü sugamam>% 23 . nanu cetanà'cetanàbhyàmevavyåóhaü vi÷vam, nànyena, ã÷vara÷cedacetanastarhi pradhànaü, pradhànavikàràõàmapi pradhànamadhyapàtàttathàca na tasyàvarjanamacetanatvàt atha cetatanastathàpi citi÷akteraudàsãnyàdasaüsàritayà càsmitàdivirahàt kutaàvarjanam? kuta÷càbhidhyànam? ityà÷ayavànàha, atha pradhàneti . atra såtreõottaramàha %<kle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùavi÷eùaã÷varaþ>% . (nyàyakandalyàü kle÷akarmetyatra janmetipadamadhikam dç÷yate tacca lipikarapramàdakçtam) avidyàdayaþ kle÷àþ, kli÷nanti khalbamo puruùàü sàüsàrikaü vividhaduþkhaprahàreõeti . %<ku÷alàku÷alànãti>% dharmàdharmàsteùà¤ca karmajatvàdupacàràt karmatvam . vipàkojàtyàyurbhogàþ vipàkànuguõà vàsanàstà÷cittabhåmau à÷erata iti à÷ayàþ nahi karabhajàtinirvartakaü karma pràgbhavãyakarabhabhogabhàvetàü bhàvanàü na yàvadabhivyanakti tàvatkarabhocitàya bhogàya kalpate, tasmàdbhavati karabhajàtyanubhavajanmà bhàvanà karabhavipàkànuguõeti . nanvamã kle÷àdayobuddhidharmà na katha¤cidapi puruùaü paràmç÷anti tasmàt puruùagrahaõàdeva tadaparàmar÷asiddheþ kçtaü kle÷akarmetyàdimetyata àha, %<te ca manasi vartamànàþ sàüsàrike puruùe vyapadi÷yante>% kasmàt? %<sa hi tatphalasya bhoktà cetayiteti>% . tasmàt puruùatvàdã÷varasyàpi tatsambandhaþ pràpta iti tatpratiùedhaupapadyata ityàha, yohyanena buddhisthenàpi puruùamàtrasàdhàraõena bhogenàparàmçùñaþ . sa puruùavi÷eùa ã÷varaþ, vi÷iùyate iti vi÷eùaþ puruùàntaràdvyavacchidyate . vi÷eùapadavyàvartyaü dar÷ayitukàmaþ parinodanàpårvaü pariharati kaivalyaü pràptàstarhi iti . prakçtilayànàü pràkçtobandhaþ, vaikàrikovidehànàm dakùiõakàdibandhodivyàdivyaviùayabhogabhàjàm . tànyamåni trãõibandhanàni . prakçtibhàvanàsaüskçtamanasohi dehapàtànantarameva prakçtilayatàmàpannàititeùàü pårvà bandhakoñiþ praj¤àyate tenottarakoñividhànamàtramiha tu pårvàparakoñiniùedha iti saükùipya vi÷eùaü dar÷ayati %<sa tu sadaiva muktaþ sadaive÷varaþ>% iti . j¤ànakriyà÷aktisamparda÷varyaþ . atra pçcchati %<yo'sàviti>% j¤ànakriye hi na cicchakterapariõàminyàþ sambhavata iti . rajastamorahitavi÷uddhacittasatvà÷raye vaktavye . nace÷varasyàvidyàprabhavacittasatvasamutkarùeõa saha svasvàmibhàvasambandhaþ sambhavatãtyatauktaü, prakçùñasatvopàdànàditi . ne÷varasya pçthagjanasyevàvidyànibandhana÷cittasatvena svasvàmibhàvaþ, kintutàpatrayaparãtàn pretyabhàvamahàrõavàt jantånuddhariùyàmij¤ànadharmopade÷ena . naca j¤ànakiyàsàmarthyàti÷ayasampattimantareõa tadupade÷aþ, naceyamapahatarajastamomalavi÷uddhasatvopàdànaü vinetyàlocya satvaprakarùamupàdatte bhagavànaparàmçùño'pyavidyayà'vidyàbhimànãvàvidyàyàstattvamavidvàn bhavati na punaravidyàmavidyàtvena sevamànaþ, na svalu ÷ailåùoràmatvamàropya tàstà÷ceùñàdar÷ayan bhràntobhavati tadidamàhàryamasya råpanna tàttvikamiti . syàdetaduddidhãrùayà bhagavatà satvamupàdeyaü taduùàdànena ca taduddidhãrùà asyà api pràkçtatvàttathàcànyonyasaü÷raya ityatauktaü, ÷à÷vatika iti . bhavedetadevaü yadãdaüprathamatà sargasya bhavet, anàdau tu sargasaühàraprabandhe sargàntarasamutpannasa¤jihãrùàvadhisamaye, pårõe mayà satvaprakarùa upàdeya iti praõidhànaü kçtvà bhagavàn jagatsaüjahàra, tadà ce÷varacittasatvaü praõidhànavàsanàvàsitapradhànasàmyamupagatamapi paripårõe mahàpralayàvadhau praõidhà navàsanàva÷àttathaive÷varacittasatvabhàvena pariõamate yathà caitraþ ÷vaþpràtarevotthàtavyaü mayeti praõidhàya suptastadaivottiùñhati praõidhànasaüskàràt, tasmàdanàditvàdã÷varapraõidhànasatvopàdànayoþ ÷à÷vatikatvena nànyonyasaü÷rayaþ . nace÷varasya cittasatvaü mahàpralaye'pi na prakçtisàmyamupaitãti vàcyaü? yasya hi na kadàcidapi pradhànasàmyaü na tatprà dhànikaü nàpi citi÷aktiþ aj¤à tattve'rthàntaramapràmàõikamàpadyeta . taccàyuktaü, prakçtipuruùavyatirekeõàrthàntaràbhàvàt . so'yamãdç÷a ã÷varasya ÷à÷vatika utkarùaþ kiü sanimittaþ sapramàõakaþ? àhãsvinnirnimittaþ niùpramàõakaþ? iti . uttaram--tasya ÷àstraü nimittaü ÷rutismçtãtihàsapuràõàni ÷àstram . nodayati ÷àstraü punaþ kiü nimittam? pratyakùànumànapårvaü hi ÷àstram? nace÷varasya satvaprakarùe kasyacit pratyakùamanumànaü vàsti . nace÷varapratyakùaprabhavaü ÷àstramiti yuktaü, kalpayitvàpi hyayaü svayaü bråyàdàtmai÷varyaprakà÷anàyeti bhàvaþ . pariharati prakçùñasatvanimittam . ayamabhisandhiþ mantràyurvedeùu tàvadã÷varapraõãteùu pravçttisàmarthyàdarthàvyabhicàravini÷cayàt pràmàõyaü siddham . nacauùadhibhedànàü tatsaü yogavi÷eùàõà¤ca mantràõà¤ca tattadvarõàvàpoddhàreõa sahasreõàpi puruùàyuùairlaukikapramàõavyavahàrã ÷aktaþ kartumanvayavyatirekau . nacàgamàdanvayavyatirekau tàbhyàü càgamastatsantànayoranàditvàditi pratipàdayituü yuktaü, mahàpralaye tatsantànayorvicchedàt na ca tadbhàve pramàõàbhàvaþ . abhinnaü pradhànavikàri jagaditi hi pratipàdayiùyate . sadç÷apariõàmasya pårvasadç÷apariõàmamatà dçùñà . yathà kùãrekùurasàderdadhiguóàdiråpam . visaóa÷apariõàmasya pårvasadç÷apariõàmatà ca dçùñà . tadiha pradhànenàpi bhahadahaïkàràdiråpavisadç÷apariõàmena satà bhàvyam . kadàcit sadç÷apariõàmena sadç÷apariõàma÷càsya sàmyàvasthà sa ca mahàpralayaþ . tasmànmantràyurvedapraõayanàta tàvadbhagavatà rajastaümomalàvaraõatayà paritaþ pradyotamànaü buddhisatvamàstheyaü tathà càbhyudayaniþ÷reùasopade÷aparo'pi vedarà÷irã÷varapraõãtastadbuddhisatvaprakarùàdeva bhavitumarhati . na ca satvotkarùe rajastamaþprabhavau vibhramavipralambhau sambhavatastatprakçùñasatvanimittaü ÷àstramiti . syàdetat prakarùakàryatayà prakarùaü bodhayacchàstram ÷eùavadanumànaü bhavenna tvàgama ityata àha, etairiti . na kàryatvena bodhayati api tvanàdivàcyavàcakabhàvasambandhena bodhayatãtyarthaþ . ã÷varasya hi buddhisatve prakarùovartate, ÷àstramapi tadvàcakatvena tatra vartate iti . upasaüharati, etasmàt ã÷varabuddhisatvaprakarùavàcakàcchàstràdetadbhavati j¤àyate viùayeõa viùayiõolakùaõàt . sadaive÷varaþ sadaiva muktaþ iti . tadeva puruùàntaràdvyavacchidye÷varàntaràdapi vyapacchinatti tacca tasyeti . ati÷ayavinirmuktimàha na tàvaditi . kutaþ? yadeveti . kasmàt sarvàti÷ayavinirmuktaü tadai÷varyam? ityata àha, tasmàdyatreti . ati÷ayaniùñhàmapràptànàmaupacàrikamai÷varyamityarthaþ . sàmyavinirmuktimàha na ca tatsamànamiti . pràkàmyamavihatecchatà tadvighàtàdånatvam, anånatve và dvayorapi pràkàmyavighàtaþ kàryànutpattirvà viruddhadharmasamàliïgitamekadà kàryamupalabhyetetyà÷ayaùànàha dvayo÷ceti . aviruddhàbhipràyatve và pratyekamã÷varatve kçtamanyairekenaive÷anàyàþ kçtatvàt, sambhåyakàritve và na ka÷cidã÷varaþ pariùadvat, nitye÷anàyoginà¤ca paryàyàyogàt, kalpanàgaurabaprasaïgàcceti draùñavyaü tasmàt sarvamavadàtam 24 viø . evamasya kriyàj¤àna÷aktau ÷astraü pramàõamabhidhàya j¤àna÷aktàvanumànaü pramàõayati, ki¤ca %<tatra nirari÷ayaü sarvaj¤avãjam>% . vyàcaùñe yadidamiti . buddhisatvàvarakatamã'pagamatàratapyena yadidamatãtànàgatapratyutpannànàü pratyeka¤ca samuccayena ca vartamànànàmatãndriyàõàü grahaõaü tasya vi÷eùaõamalpaü bahviti sarvaj¤avãjaü kàraõam, ka÷cit ki¤cidevàtãtàdi gçhõàti, ka÷cihvahutaraü, ka÷cihvahutamamiti gràhyàpekùayà grahaõasyàlpatvaü bahutvaü kçtam etadvivardhamànaü yatra niùkràntamati÷ayàt sa sarvaj¤a iti tadanena prameyamàtraü kathitam . atra pramàõayati astikàùñhàpràptiþ sarvaj¤avãjasyeti sàdhyanirde÷aþ nirati÷ayatvaü kàùñhà yataþ paramati÷ayavattà nàstãti . tena nàvadhimàtreõa siddhasàdhanam, sàti÷ayatvàditi hetuþ . yadyat sàti÷ayaü tattat sarvaü nirati÷ayaü yathà kuvalayàmalakavilveùu sàti÷ayaü mahattvam àtmani nirati÷ayamiti vyàptiü dar÷ayati parimàõavat . na ca garimàdiguõairvyabhivàra iti sàmprataü na khalva'vayavagarimàvayavinaþ, kintvàparamàõubhya antyàvayavibhyo yàvantaþ kecana, teùàmpratyekavartino garimõaþ samàhçtya garimavardhamànàbhimànaþ j¤ànantu pratij¤eyaü samàpyata ityekadvibahuviùayatayà yuktaü sàti÷ayamiti na vyabhicàraþ . upasaüharati, yatra kàùñhà iti . nanu santi bahavastãrthakarà buddhàrhatkapilarùiprabhçtayastat kasmàt te eva sarbdhaj¤à na bhavaasmàdanumànàt? ityata àha, sàmànyeti . kutastarhi tadvi÷eùapatipattiþ? ityata àha, tasyeti . buddhàdipraõãta àgamàbhàsã natvàgamaþ, sarvapramàõabàdhitakùaõikanairàtmyàdimàrgopade÷akatvena vipralambhakatvàditi bhàvaþ . tena ÷rutismçtãtihàsapuràõalakùaõàdàgamataþ àgacchanti buddhimàrohanti asmàdabhyudayaniþ÷reyasopàyà ityàgamaþ . tasmàt saüj¤àdivi÷eùapratipattiþ . saüj¤àvi÷eùaþ ÷ive÷varàdi÷rutyàdiùu prasiddhaþ . àdipadena ùaóaïgatàda÷àvyayate saügçhãte . yathoktaü vàyupuràõe %<sarvaj¤atà tçptiranàdibodhaþ khatantratà nityamulapta÷aktiþ . ananta÷akti÷ca vibhorvidhij¤àþ ùaóàhuraïgàni mahe÷varasya>% . tathà %<j¤ànaü vairàgyamai÷varyaü tapaþ satyaü kùamà dhçtiþ . sraùñçtvamàtmasaübodhohyadhiùñhàtçtvameva ca . avyayàni da÷aitàni nityaü, tiùñhanti ÷aïkare>% iti . syàdetannityatçptasya bhagavataai÷varyàti÷ayasampannasya svàrthe tçùõàsambhavàt, kàruõikasya ca sukhaikatànajanasarjanaparasya duþkhabahulajãvalokajananànupapatteraprayojanasya ca prekùàvataþ pravçttyanupapatteþ kriyà÷akti÷àlino'pi na jagatkriyetyata àha, tasyàtmànugrahàbhàve'pãti . bhåtànàü pràõinàmanugrahaþ prayojanaü ÷abdàdyupabhogavivekakhyàtiråpakàryakaraõàt kila, caritàrthaü cittaü nivartate tataþ puruùaþ kevalã bhavati atastatprayojanàya kàruõikovivekakhyàtyupàyaü kathayati tenàcaritàrthatvàt cittasya jantån, ã÷varaþ puõyàpuõyasahàyaþ sukhaduþkhe bhàvayannapi nàkàruõikaþ . vivekakhyàtyupàyakatyanàya bhåtànugrahadvàramàha j¤ànadharmopade÷eneti . j¤àna¤ca dharma÷ca j¤ànadharmau tayorupade÷ena j¤ànadharmasamu¤cayàllabdhavivekakhyàtiparipàkàt . kalpapralaye--brahmaõodinàvasàne yatra satyalokavarjaüjagadastameti, mahàpralaye sasatyalokasya brahmaõo'pi nidhane, saüsàriõaþ svakàraõagàminastadà maraõaduþkhabhàjaþ . kalpetyupalakùaõam . anyadàpi svàrjitakarmapàkava÷ena janmamaraõàdibhàjaþ puruùànuddhariùyàmãti kaivalyaü pràpya puruvà uddhçtà bhavantvityarthaþ . etacca karuõàprayuktasya j¤ànadharmopade÷anaü kapilànàmapi siddhamityàha, %<tathà coktaü àdividvàn kapila>% iti . àdividvàniti pa¤ca÷ikhàcàryavacanam àdimuktasvasantànàdiguruviùayaü, natvanàdimuktaparamaguruviùayam, àdimukteùu kadàcinmukteùu vidvatsu kapileùu asmàkamàdirvidvàn muktaþ sa eva ca gururiti . kapilasyàpi jàyamànasya mahe÷varànugrahàdeva j¤ànapràptiþ . ÷råyate hi kapilonàma viùõoravatàravi÷eùaþ prasiddhaþ svayaübhåstu hiraõyagarbhaþ, tasyàpi sàïkhyayogapràptirvede ÷råyate iti %<sa eve÷varaþ àdividvàn kapiloviùõuþ svayambhåriti>% svàyanmuvàdãnàmapã÷vara iti bhàvaþ 25 . samprati bhagavato brahmàdibhyovi÷eùamàha, sa eùa iti pàtanikà na tu såtram %<pårveùàmapi guruþ kàlenànavacchedàt>% . vyàcaùñe, pårve hãti . kàlastu ÷atavarùàdiþ, avacchedàrthena avacchedanaprayojanenopàvartate, na vartate prakarùasya gatiþ pràptiþ pratyetavyà àgamàt . tadanena prabandhena bhagavànã÷varodar÷itaþ 26 vàcaspativivaraõam .
     tasve÷varasya lakùaõam %<janmàdyasyayataþ>% ÷àø såtrabhàùyayo rdar÷itam taccopàdànanimittakàraõobhayakàraõaparatayà samarthitaü taccànupadamudàhçtam . tasya lakùaõàni navamitàni yathàha brahmaõastañasthalakùaõodàharaõevedàø pariø prakçte ca jagajjanmàdikàraõatvam . atra jagatpadena kàryajàtaü vivakùitam . kàraõatva¤ca kartçtvam ato 'vidyàdau nàtivyàptiþ . kartçtva¤ca tattadupàdànagocaràparokùaj¤ànacikorùàkçtimattvam . ã÷varasya tàvadupàdànagocaràparokùaj¤ànasadbhàve ca %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavit yasya j¤ànamayaü tapaþ . tasmàdetadbrahma nàma råpamanna¤ca jàyate>% ityàdi ÷rutirmànam . tàdç÷acikãrùàsadbhàve ca so'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti÷rutirmànam . tàdç÷akçtau ca %<tanmano'kurutetyàdi>% bàkyam . j¤ànecchàkçtãnàmanyatamagarbhaü lakùaõatritayaü vivakùitam anyathà vyarthavi÷eùaõàpatteþ . ataeva janmasthitidhvaüsànàmanyatamasyaiva lakùaõe prave÷aþ . eva¤ca lakùaõàni nava sampadyante . brahmaõojagajjanmàdikàraõatve ca %<yatovà imàni bhåtàni jàyante yena jàtàni jãvanti yat prayantyabhisaüvi÷antãtyàdi>% ÷rutirmànam . yadvà nikhilajagadupàdànatvaü jagadàkàreõa pariõamyamànamàyàdhiùñhànatvaü và . etàdç÷amevopàdànatvamabhipretya %<idaü sarvaü yadayamàtmà>% %<saccàsaccàbhavat>% %<bahu syàü prajàyeya>% ityàdi÷rutiùu brahmaprapa¤cayostàdàtmyavyapade÷aþ . ghañaþ san ghañobhàti ghañaiùña ityàdilaukikavyapade÷o'pi saüccidànandaråpabrahmaikyàdhyàsàt . ataeva %<asti bhàti priyaü råpaü nàma ketyaü÷apa¤cakam . àdyaü trayaü brahmaråpaü màyàråpaü tatodvaya>% mityuktam . ÷rãdharasvàminà'pi bhàgaø 1 ÷loø ñãkàyàm %<vi÷vasargavisargàdinavalakùaõalakùitam>% ityanena brahmaõaþ sargàditrayasya j¤ànacikãrùàkçtimattvena nava lakùaõànyuktàni . %<màyopàdhirayaü jãvohyavidyopàdhirã÷vara>% ityukteþ tasyàvidyopàdhitvam avidyà ca kàryakàraõabhedena dvividhà tatra kàryaråpà màyà÷abdena vàcyà kàraõaråpà tu avidyà÷abdavàcyà . tatra kàryaråpàbhipràyeõaiva %<indromàyàbhiþpururåpa ãyate>% ÷rutirdraùñavyà . avidyàbhipràyerõava tu %<màyàntu prakçtiü vidyàt màyinaü tu mahe÷varam>% . %<àjàmekàü lohita÷uklakçùõavarõàmityàdi>% ÷ruti÷ca draùñavyà . tasyà ekatve'pi satvarajastamoråpaguõabhedàt traividhyena tadupahitacaitanyasyàpi traividhyam . tadabhipràyeõaiva %<sa ca parame÷varaþ eko'pi svopàdhãbhåtamàyàniùñhasatvarajastabhoguõabhedena brahmaviùõumahe÷varàdi÷abdavàcyatàü bhajate>% iti vedàø pariø . %<sattvaü rajastama iti prakçterguõàstairyuktaþ paraþ puruùa eka ihàsya dhatte . sthityàdaye hariviri¤ciharetisaüj¤àþ>% bhàgavatam . matsyàvatàraprabhçtayo'pi brahmakoñayaeva . ata eva siddhàntavindau pumàkàraviùõuprabhçtãnàü styàkàràõà¤ca bhàratãprabhçtãmàmo÷vararåpatvamuktam . tasya nityatayà niravayavatvai'pi tattajjãvàdçùñava÷àt teùàmupàsàsiddhyarthaü ÷rutivedapuràõaprasiddhàkàragrahaõam cinmayasyàdvitãyasya niùkalasyà÷arãriõaþ . upàsakànàü siddhyarthaü brahmaõoråpakalpanetyukteþ %<yoyo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati . tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàmeva vidhàmyahamiti>% gãtokte÷ca . ã÷varavibhåti÷abde ca dar÷ayiùyamàõa tattatsthàneùu ã÷varasyàràdhyatà . %<yadà yadà hi dharmasya gnànirbhavati bhàrata! . abhyutthànamadharmasya tadàtmànaü sçjàmyaham>% gãtokteþ jãvànàü kàryava÷àt tasya vigrahavattvenàrvibhàvaþ . kintu svàdçùñàyatta÷arãraparigrahasyaiva saüsàritvena ã÷varasya ÷arãraparigrahe jãvàdçùñasyaiva hetutvene÷varasya na saüsàritvamiti bheda iti draùñavyam . tatra parame÷vare %<yasminnã÷vara ityananyaviùayaþ ÷abdoyathàrthàkùaraþ>% vikraø %<uparyupari buddhãnàü carantã÷varabuddhayaþ>% puràø . %<jagadàhuranã÷varam>% gãtà %<na hã÷varavyàhçtayaþ kadàcit puùõanti loke viparãtamartham>% kumàø . %<kle÷akarmaphalabhogavarjitaü puüvi÷eùamamumã÷varaü viduþ>% màghaþ . àóhye %<ã÷varo'hamahaü bhàgãko'nyo'sti sadç÷o mama>% gãtà svàmini . %<àtme÷varàràõàü na hi jàtu vighnàþ samàdhibhedaprabhavobhavanti>% kumàø . ÷ive svàmini ca %<pràleya÷ãtamacale÷varamã÷varo'pi>% kumàø ai÷varyànvitastriyàü ñàp . %<savidhe ÷ayane'pyanã÷varà saphalãkartumaho manorathàn>% rasagaø . durgàyàü tu ã÷varapatnãtvàvivagçyàü ñabheva . %<vinyastamaïgalamahauùadhirã÷varàyàþ>% kiràø .

#<ã÷varavibhåti># strã 6 taø . ã÷varasya vibhåtau saüsàramadhye sthànavi÷eùu tadãyàü÷abhede . yeùu yeùu ca bhàveùu tasya cintanãyatà tat dar÷itaü gãtàyàm . %<hanta te kathayiùyàmi divyà hyàtmavibhåtayaþ . pràdhànyataþ kuru÷reùñha! nàstyantovistarasya me . ahamàtmà guóàke÷a! sarvabhåtà÷ayasthitaþ . ahamàdi÷ca madhya¤ca bhåtànàmanta eva ca . àdityànàmahaü viùõurjyotiùàü raviraü÷umàn . marãcirmarutàmasmi lakùatràõàmahaü ÷a÷ã . vedànàü sàmavedo'smi devànàmasmi vàsavaþ . indriyàõàü mana÷càtmi bhåtànàmasmi cetanà . rudràõàü ÷aïkara÷càsmi vitte÷oyakùarakùasàm . vasånàü pàvaka÷càsmi meruþ ÷ikhariõàmaham . purodhasà¤ca mukhyaü màü viddhi pàrtha! vçhaspatim . senànãnàmahaü skandaþ sarasàmasmi sàgaraþ . maharùãõàü bhçgurahaü giràmasmyekamakùaram . yaj¤ànàü japayaj¤o'smi sthàvaraõàü himàlayaþ . a÷vatthaþ sarvavçkùàõàü devarùãõà¤ca nàradaþ . gandharvàõàü citrarathaþ siddhànàü kapilomutiþ . uccaiþ÷ravasama÷vànàü viddhi màmamçtodbhavam . airàvataü gajendràõàü naràõà¤ca naràdhipam . àyudhànàmahaü vajraü dhenånàmasmi kàmadhuk . prajana÷càsmi kandarpaþ sarpàõàmasmi vàsukiþ . ananta÷càsmi nàgànàü varuõoyàdasàmaham . pitéõàõàmarya mà càsmi yamaþ saüyamatàmaham . prahràda÷càsmi daityànàü kàlaþ kalayatàmaham . mçgàõà¤ca mçgendro'haü vainateya÷ca pakùiõàm . pavanaþ pavatàmasmi ràmaþ ÷astrabhçtàmaham . jhaùàõàü makara÷càsmi srotasàmasmi jàhnavã . sargàõàmàdiranta÷ca madhya¤caivàhamarjuna! . adhyàtmavidyà vidyànàü vàdaþ pravadatàmaham . akùaràõàmakaro'smi dvandvaþ sàmàsikasya ca . ahamamevàkùayaþ kàlodhàtàhaü vi÷vatomukhaþ . mçtyuþ sarvahara÷càhamudbhava÷ca bhaviùyatàm . kãrtiþ ÷rãrvàk ca nàrãõàü smçtirmedhà dhçtiþ kùamà . vçhatsàma tathà sàmnàü gàyatrã cchandasàmaham . màsàø nàü màrga÷ãrùo'hamçtånàü kusumàkàraþ . dyåtaü chalayatà masmi tejastejasvinàmaham . jayo'smi vyavasàyo'smi sattvaü sattvayatàmaham . vçùõãnàü vàsudevo'smi pàõóavàmàü dhana¤jayaþ . munãnàmapyahaü vyàsaþ kavãnàmu÷anà kaviþ . daõóodamayatàmasmi nãtirasmi jigãùatàm . maunaü cevàsmi guhyànàü j¤ànaü j¤ànavatà maham . yaccàpi sarvabhåtànàü vãjaü tadahamarjuna! . na tadasti vinà yat syànmayà bhåtaü caràcaram . nàntã'sti mama divyànàü vibhåtãnàü parantapa! . eùa tådde÷ataþ proktovibhåtervistaromayà . yadyadvibhåtimat sattvaü ÷rãmadårjitameva và . tattadevavàvagaccha tvaü mama tejo'÷asambhavam . atha và bahunoktena kiü j¤àtena dhana¤jaya! . viùñabhyàhamidaü kçtsnamekàü÷ena sthitojagat>% . 8 nçpe ca .

#<ã÷varasàkùin># puø ã÷cara eva sàkùã . vedàntimatasiddhe màyo pahite caitanye sa ca vedàntaparibhàùàyàü dar÷ito yathà ã÷varasàkùã tu màyãpahitaü caitanyaü taccaikaü tadupàdhibhåtamàyàyà ekatvàt %<indromàyàbhiþ pururåpaãyata>% ityàdi ÷rutau màyàbhiriti bahuvacanasya màyàgata÷aktivi÷eùàbhipràyatayà màyàgatasatvarajastamoråpaguõàbhipràyatayà copapattiþ . %<màyàntu prakçtiü vidyànmàyinantu mahe÷varam . taratyavidyàü vitatàü hçdi yasminnive÷ite . yogo màyàmameyàya tasmai vidyàtmane namaþ>% . %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõàü bahvãþ prajàþ sçjamànàü saråpàþ . ajo hyeko juùamàõo'nu÷ete jahàtyenàü bhuktabhogàmajo'nyaþ>% ityàdi÷rutiùu ekavacanena làghavànugçhãtena màyàyà ekatvaü ni÷cãyate . tata÷ca tadupahitaü caityanyamã÷varasàkùã taccànàdi tadupàdhermàyàyà anàditvàt . màyàvacchinnaü caitanya¤ca parame÷varaþ màyàyàvi÷eùaõatve ã÷varatvaü upàdhitve sàkùitvam itã÷varatvasàkùitvayorbhedaþ na tu dharmiõorã ÷varatatsàkùiõoþ . sa ca parame÷vara eko'pi svopàdhãbhåtamàyàniùñhasatvarajastamoguõabhedena brahmaviùõumahe÷varàdi÷abdavàcyatàü majate . nanvo÷varànàditve %<tadekùata bahu syàü prajàyeya ityàdau sçùñipårvasamaye parame÷varasyàgantukamãkùaõamucyamànaü kathamupapadyate? . ucyate . yathà viùayendriyasannikarùàdikàraõava÷ena jãvopàdhyantaþkaraõasya vçttibhedà jàyante tathà sçjyamànapràõikarmava÷ena parame÷varopàdhãmåtamàyayà vçttivi÷eùàþ idamidànãü sraùñavyamidamidànãü pàlayitavyamidamidànãü saühartavyamityàkàràvçttibhedàjàyante tàsà¤ca vçttãnàü tatprativimbitanyasya ca sàditvamiti>%

#<ã÷varã># strã ã÷varasya ÷ivasya patnã ïãp . 1 durgàyàm . %<ã÷varãmã÷varapiyàm>% durgàstavaþ . ã÷a- vanip ïãp ràntàde÷a÷ca . 2 liïginolatàyàü 3 bandhyàkarkañyàm, 4 kùudrajañàlatàyàm, 5 nàkulãvçkùe ca . ai÷varyànvitàyàü striyàm ca . %<ã÷varã sarvabhåtànàü tvàmihopahvaye÷riyam>% ÷rãsåktam .

#<ãùa># u¤che (uddhçta÷asyakùetràt, kaõa÷a àdàne) tuø paø sakaø señ . ãùati aiùãt . ãùàm babhåva àsa cakàra . ãùità ãùyàt ãùiùyati aiùipyat %<vi÷vasmàdãùato yajamànasya paridhiþ>% taittiø .

#<ãùa># dàne ãkùaõe, sarpaõe hiüsane ca bhvàdiø àtmaø sakaø señ . ãùate . aiùiùña ãùàsva babhåva àsa cakre . ãùità ãùiùãùña ãùyate aiùiùyata . ãùat ãùà %<÷årasyeva tveùathàdãùatevayaþ>% çø 1, 141, 8 . %<asmàdahaü tanviùàdãùamàõaþ>% çø 1, 171 47 .

#<ãùa># puø ãùa--ka . uttamamanoþ putrabhede . %<auttameyàn mahàràja! da÷a putràn manorimàn . ãùa årjastanårja÷ca madhurmàdhava eva ca . ÷uciþ ÷ukraü saha÷caiva nabhasyo nabhaeva ca>% harivaüø 7 aø .

#<ãùat># avyaø ãùa--ati . 1 alpe, 2 ki¤cidarthe ca . %<ãùatsahàsamamalaü paripårõacandravimbànukàri>% devãmàø ãùadãùadanavotavidya yà tàtamàtçmudamàvivardhayan kusumàø . %<ãùadakçtà>% pràø samàø . ãùaduùõaþ ãùatpàõóu . 3 såkùmàrthe ca %<ãùaddhautaü navaü ÷uklaü sada÷aü yanna dhàritam>% va÷iùñhaþ . %<ãùat såkùmatantukamiti raghunandanaþ>% etadupapade dhàtoþ khal ãùatkaraþ ãùaddamaþ . dç÷àdestu yuc và . ãùaddar÷aþ ãùaddar÷anaþ . etatpårbe àóhye upapade khal ãùadàóhyaïkaraþ ãùadàóhyaïkaro'pyeùaþ bhaññiþ ãùadàóhyambhavam .

#<ãùatkara># naø ãùat kç--khal . 1 le÷e, 3 alpe ca . 3 alpaprayàsasàdhye triø .

#<ãùatpàõóu># puø %<ãùadakçteti>% pàø saø . 1 alpapàõóau dhåsaravarõe 2 tadvati tri0

#<ãùaduùõa># puø %<ãùadakçteti>% pàø saø . alpatapte 1 mandoùõe 2 tadvati tri0

#<ãùadrakta># puø %<ãùadakçteti>% sàø saø . alparaktavarõe 1 avyaktaràge 2 tadvati tri0

#<ãùà># strã ãùa--ka . 1 ÷akañasya dãrghakàùñhe %<devànàmityupastambhanasya pa÷càdãùàm>% kàtyàø 2, 3, 14, %<÷akañasya dorghaü kàùñhamãùà>% vedadãø . 2 rathàvayavabhede ca %<ãùàmanye hayànanye såtamanye nyapàtayan>% bhàø vaø 240 aø %<pà¤càlasya rathasyeùàmàplutya sahasà'patat>% bhàø àø 138 aø . 3 halayugayormadhyamakàùñhe 4 làïgaladaõóe ca .

#<ãùàdanta># puø ãùeva danto'sya . 1 dãrghadantagaje 2 udagradante tri0

#<ãùikà># strã ãùeva %<ãve pratikçtàviti>% pàø kan . 1 gajàkùi golake, 2 tålikàyàma, 3 astravi÷eùe ca . %<so'bhimantrya ÷areùãkàmãùikàstreõa vãryavàn kàkaü tamabhisandhàya sasarja puruùarùabhaþ>% ràmàø . pharpharãkàdiø niø ãùãkàpi . tålikàyàm tçõabhede %<so'bhimantrya ÷areùãkà mãùikàstreõa vãryavàn>% ã÷iketi tàlavyamadhyo'pyatràrthe .

#<ãùira># puø ãùa hiüsane kirac . agnau ujjvaladattaþ .

#<ãùma># puø ãùa--sarpaõe karaõe mak . 1 kàmadeve ãùa ãkùaõe karmaõi mak . 2 vasantartau ca ujjvalaø .

#<ãha># ceùñane bhvàdiø àtmaø akaø señ . ãhate aihiùña aihióhvam aihidhvam . ãhàm--babhåva àsa cakre ãhità ãhiùãùña ãhiùyate aihiùyata . ãhanam ãhà ãhamànaþ ãhitaþ %<÷aktasyànãhamànasya ki¤ciddattvà pçthak kriyà>% smçtiþ . %<aihiùña taü kàrayituü kçtàtmà>% bhaññiþ . priyàõi và¤cantyasubhiþ samãhitum . %<hantuü krodhava÷àdãhà¤cakràte tau parasparam>% iti ca kiràø . asya icchàpårbakaceùñàparatve sakaø %<nehetàrthàn prasaïgena>% manuþ . %<tasyà ràdhanamãhate>% gotà .

#<ãhà># strã ãha--a . 1 ceùñàyàm, 2 udyame, 3 và¤chàyà¤ca . ãhàdehàrthana . ÷aþsyàjjanmarkùa upatàpite . jyotiø .

#<ãhàmçga># puø ihàü mçgayate aõ ãhàpradhàno và mçgaþ pa÷ubhedaþ . (nekaóàvàgha) . 1 vçke ãhayà ãhàsàdhvo mçgaþ . 2 kçtrimamçge alaïkàra÷àstralakùite 3 nàñakabhede ca sàhiø 6 pariø . yathà %<ãhàmçgo mi÷ravçtta÷caturaïkaþ prakãrtilaþ . mukhapratimukhe sandhã tatra nirvahaõaü tathà . naradivyàvaniyamau nàyakapratinàyakau . khyàtau dhãroddhatàvanyo gåóhabhàvàdayuktakçt . divyastriyamanicchantãmapahàràdinecchataþ . ÷çïgàràbhàsamapyasya ki¤cit ki¤cit pradar÷ayet . patàkà nàyakà divyà martyàvàpi da÷oddhatàþ . yuddhamànãya saürambhaüparaü vyàjànnivartate . mahàtmàno badhaüpràptà api badhyàþ syuratra no . ekàïkodeva evàtra netetyàhuþ parepunaþ . divyastrãhetukaü yuddhaü nàyakàþ ùaóitãtare . mi÷ràõi khyàtàkhyàtàni . anyaþ pratinàyakaþ patàkànàyakàstu nàyakapratinàyakayormilità da÷a . nàyako mçgavadalabhyàü nàyikàmatra ãhate và¤chatãtãhàmçgaþ yathà kusuma÷ekharavijayàdi>%

#<ãhàvçka># puø ãhàpradhàno vçka . (nekaóiyàvàgha) ãhàmçge .

#<ãhita># triø ãha kta . 1 ceùñite 2 apelite bhàve kta . 3 udyoge 4 carite na . %<samãhitàrthasiddhiþsyàt>% tantram . iti vàcaspatye ãkàràdi÷abda--niråpaõam .


#<u>#

#<u-># ÷abde bhvàdiø akaø àø aniñ . avate auùña . uve otà oùãùña oùyate auùyata . avanam utaþ . %<uve amba sulàbhike yathevàïga bhaviùyati>% çø 10, 86, 7 .

#<u># avyaø u--kvip na tuk . 1 sambodhane 2 kopavacane, 3 anukampàyàü, 4 niyoge (avadhàraõe) %<umeti màtrà tapase niùiddhà pa÷càdumàkhyàü sumukhã jagàma>% kumàø . %<udu ùya devaþ savità sa, vàya>% çø 2, 38, 1 . %<upo ruruce yuvatirna yoùà>% çø 7, 77, 1 . %<vettho yathemaü lokaü punaràpadyanta iti>% vçhaø uø . %<eùa u evàsàdhu karma kàrayati tam>% ÷rutiþ 5 aïgãkàre 6 pra÷ne ca hemacaø 7 pàdapåraõe . atati sàtatyena tiùñhati ata--óu . 8 ÷ive puø . svaråpàrthe kàraþ ukàro'pi ÷ive %<akàro viùõuruddiùña ukàrastu mahe÷vaüraþ . makàrastu smçto brahmà praõavastu trayàrthakaþ>% iti omityasya avayavàrthaniråpaõe puràø . u÷abdàt svaråpàrthe kàraþ . ukàraþ . pa¤camasvare . sa ca uttànudàttasvaritabhedena prayamaü tridhà punaþ anunàsikà nanunàsikabhedena pratyekaü dvidheti ùañvidhaþ kàratakàrànuttarastu hrasvadãrghaptutabhedena trividho'pi pratyekaü pràguktabhedaùañkàt aùñàda÷avidhaþ . tasya varõasya kåõóalinãråtvàdinàdhyeyatvamuktam kàmadhenutantre yathà %<ukàraü parame÷àni . viduþ kuõóalinãü svayam . pãtacampakasaïkà÷aü pa¤cadevaü sadà'malam . pa¤capràõamayaü devi! caturvargapradàyakam>% tantràntare akàrokàramakàràtmakapraõavasya madhye dvàda÷akalàtmakàrkamaõóalaråpeõa akàrasya, ùoóa÷akalàtmakacandramaõóalaråpeõa ukàrasya, da÷akalàtmakavahnimaõóalaråpeõa ca makàrasya dhyeyatvoktyà abhedopacàràt ùoóa÷akalà tmake, 9 candramaõóale ca tatra makàràntasyaiva tannàmateti bahavaþ . u, ityasya ekàj nipàtatvàt pragçhyasaüj¤à tena aci pare na sandhiþ . u--ume÷aþ siø kauø . %<eùa u vàsàdhukarma kàrayati tam>% ÷rutiþ . sa cacàdigaõãyaþ .

#<ukànaha># puø pãtaraktavarõe kçùõaraktavarõe ca ghoñake . hàrà0

#<ukàra># puø u--svaråpàrthe kàraþ . 1 usvaråpe varõe . %<akàra¤càpyukàra¤ca makàra¤ca prajàpatiþ . vedatrayàt niraduhat bhårbhuvaþsvaritãti ca>% manuþ . 2 mahe÷vare ca u÷abde uø .

#<ukta># triø vaca--duhàø gãõa karmaõi kta . yasya j¤ànàya kathyate 1 tàdç÷e jane . %<anuktenàpi vaktavyaü suhçdà hitamicchatà>% nãtiþ %<tathetyuktà ca sà devã>% puràø gauõakarmàsamabhivyàhàre tu mukhye karmaõi kta . 2 kathite vàkyàdau 3 ÷aktyàbodhite %<uktàni pratiùiddhànipunaþ sambhàvitàni ca>% . smçtiþ uktàrthànàmaprayogaþ vyàø paø . bhàve kta kathane naø . %<sampratyasàmprataü vaktumukte musalapàõinà>% màghaþ . 4 ekàkùarapàdake chandobhede strã mediø %<uktàtyuktà tathà madhyeti>% vçttaø raø kecidatra ukthàtyuktheti pañhitvà ukthà÷abdastadarthe ityàhuþ . uka÷ca pràyeõa abhidhà÷aktyà bodhitàrtha eva . %<pradhànaviùayà ÷aktiþ pratyayenàbhidhãyate . yathà guõe tathà tadvadanuktà'pi pratãyate>% bhartçø . ÷aktiþ kàraka÷aktirityarthaþ .

#<ukti># strã vaca--bhàve ktin . kathane . %<atisaükùiptacirantanoktibhiþ>% muktàø . uktipratyuktiråpaü vàkovàkyam chàø bhàø 2 ÷abda÷aktau ca %<ekayoktyà puppavantau divàkarani÷àkarau>% amaraþ .

#<uktha># naø vaca--thak . apragãtamantrasàdhye strotre %<indràya nana marmayokthàni ca bravãta naþ>% éø 1, 84, 5 . %<ukthàniü apragãtamantrasàdhyàni strãtràõi>% bhàø %<atha yo'sàvantarakùiõiü puruùo dç÷yate saivark tat sàma tadyajuþtadukthaü tadbrahma>% chàø uø . tathà hi stotraü dvividhaü pragãtamantrasàdhyabhapragãtamantrasàdhya¤ca tatra pragãtamantrasàdhyaü ÷astram apragãtamantrasàdhyantu stotramiti tayorbhedaþ . gavàmayane pràyaõãyasaüj¤akàhe pàñhyapa¤cada÷astotràtmake 2 caturviü÷astomabhede upacàràt 3 tatsàdhye ukthyayàge ca tadvidhàna¤ca tàø bràø 4 aø 3 khaø uktaü yathà %<1 pràyaõãyamaharbhavati>% 1 ityupakramya %<caturviü÷aü bhavati>% 4 kaø %<idamaharukthasaüsthantatra sarveùu stotreùu caturviü÷aeva stomaþ kàryaþ 4 . tadetat pra÷aüsati>% bhàø . %<caturviü÷atyakùarà gàyatrã tejobrahmavarcasaïgàyatrã teja eva brahmavarcasamàrabhya svaryanti>% 5 . %<aya¤ca stoma÷caturviü÷atisaükhyàkaþ gàyatrã ca caturviü÷atyakùarà sà ca gàyatrã tejaþ, prajàpatimukhàdagninà sahotpannatvàt asyàstejãråpaü brahmavarcasaü ca tejo'vàntarabheda iti tejobrahmavarcasaråpà gàyatrã . evaü sati caturviü÷atistomaü prathamataþ prayu¤jànàþ sàkùàdeva pratyakùameva saüvatsaraü pràrabhante asminnahani prayu¤jànàþ saükhyàdvàreõa tejobrahmavarcasa¤càrabhya avaùñabhya svaryanti svargaü gacchanti 5 . punarapi vihitaü stomam anådya pra÷aüsati>% bhàø . %<caturviü÷atirbhavati catuviü÷o vai saüvatsaraþ sàkùàdeva saüvatsaramàrabhante>% 6 . %<caturviü÷atyardhamàsàtmakatvàt saüvatsarasya caturviü ÷atvaü tathà sati caturviü÷astomaü prathamataþ prayu¤jànàþ sàkùàdeva pratyakùameva saüvatsaramàrabhante 6 . athemaü stomaü stotrãyàgatasaükhyàdvàreõa pra÷aüsati>% bhàø . %<yàvatya÷caturvi÷asyokthasya stãtrãyàstàvatyaþ saüvatsarasya ràtrayaþ stotrãyàbhireva saüvatsaramàpruvanti>% 7 . %<pa¤cada÷astotre asminnahani pa¤cada÷asu stotreùu pratyekaü caturviü÷astotrãyàyukteùu parigaõanàyàü militvà ùaùñyuttaratri÷atastotrãyà bhavanti . tathà sati caturviü÷astomasya yàvatyaþ stotrãyàþ saüvatrasyàpi tàvatyoràtrayaþ eva>% prayu¤jànàþ satriõastena caturviü÷ena stotrãyàbhireva saüvatsaraü pràpnuvanti 7 . stotrasaükhyayàpãdamahaþ pa÷aüsati bhàø . pa¤cada÷a stotràõi bhavanti pa¤cada÷àrdhamàsasya ràtrayo'rdhamàsa÷a eva tatsaüvatsaramàpnuvanti 8 . %<spaùñorthaþ 8>% . atha stotra÷astràõi samuccitya tatsaükhyayàpãdamahaþ pra÷aüsati bhàø %<pa¤cada÷a stotràõi pa¤cada÷a ÷astràõi samàso màsa÷a eva nat saüvatsaramàpnuvanti 9>% spaùño'rthaþ 9 bhàø . tatràgniùñomakartavyatàråpaü pårvapakùamupanyasyottarapakùamàha %<atho khalvàhurukthameva kàryamahnaþ samçddhyai>% 13 . %<atho iti pårvapakùavyàvçttyarthaþ . ukthasaüsthamevaidahaþ kàryaþ kimarthamahnaþ samçddhyai sampårõatàyà iti brahmavàdina àhuþ . agniùñome hi pårvayoþ savanayoþ pa¤ca pa¤ca stotràõi tçtãye tu dve evetyahraþ samçddhirna bhavati, ukthe tu tçtãyasavane pa¤ca stotràõãtyahaþ samçddhaü bhavati 13 . ukthasaüsthàïgãkàre yuktyantaramàha>% bhàø . %<sarvàõi råpàõi kriyante sarvaü hyetenàpyate>% 14 uttareùàmahnàü sambandhãni yàni råpàõi stomapçùñhavibhaktyàdãni tànyasminnukthe kriyante ataþ sarvaü hi yaj¤asambandhiråpaü tenàhnà ukthasaüsthena àpyate pràpyate tata ukthasaüsthaiva kàryetyarthaþ . sarvaråpakaraõa¤ca sarvàvàpti÷ca sampàdànadvàreõeti nidànakàreõaivamucyate, %<atho khalvàhuþ sarvàõi råpàõi kriyanta iti>% àcàryàþ eteùveva sarvàn stomàn sarvàõi pçùñhàni sarvà vibhaktãrda÷aràtraråpà iti vibhaktimàtreõa kalpayanta iti saügçhyoktvà punastrivçtpa¤cada÷au caturviü÷aþ sampàdyata ityàdinà 14 bhàø . etànyeva stomapçùñhàdãni pratyekaü krameõa vivicya tatra pradar÷itàni tatsarvaü tata evàgantavyam . tatra ca tasminnahani yathà stomàdikaü vidheyam tadapi tatraiva dar÷itaü tataeva tadavaseyam . atra ukthasàdhyayàge abhedopacàra iti bodhyam . 4 hotràyàü strã ukthà÷astra÷abde udàø ucyate'nena karaõe thak . 5 ukthasàdhane pràõe ca %<yasya kùaõaviyogena loko'hyapriyadar÷anaþ . ukthena rahitohyeùa mçtakaþ procyate yathà>% bhàgaø 1 skaø 15 aø .

#<ukthapatra># puø ukthàni apragãtamantrasàdhyàni stotràõi patraü vàhanamiva yasya . 1 yaj¤e, stotraireva hi yaj¤ovàhyate iti tasya tathàtvam . %<samiddhe agnàvadhimàmahàna ukthapatra ãóyogçbhãtaþ>% yajuø 17, 55 . %<yajamànovai màma hàna ukthapatra ityukthàni hyetasya patràõi>% ÷ataø bràø 9, 2, 3, 9 ityukte 2 yajamàne'pi .

#<ukthapàtra># naø 6 taø . yajamàne tasya ukthastàvakatvàttathàtvam .

#<ukthabhçt># puø ukthaü bibharti, samyakvibhajate bhç--kvip 6 taø . ukthavibhàjake çùibhede %<ukthabhçtaü sàmabhçtaü bibharti grãvàõam>% çø 7, 33, 14 . ukthabhçtaü ukthànàü stotràõàü saübhaktàram .

#<ukthavardhana># puø ukthaiþ stotrairvardhyate'sau vçdha--õic karbhaõi lyuñ . stotrairvardhanãye indradeve . %<tvaü hi stomavardhana indràsyukthavardhanaþ>% çø 8, 14, 11 . %<ukthaiþ÷astrairvardhanãyaþ>% bhàø . indrasya yathà ukthavardhanãyatvaü tathoktaü %<ukthamindràya ÷aüsyaü vardhanaü puruniùùidhe>% çø 1, 10, 5, %<indràyendràrthaü vardhanaü vçddhisàdhanam ukthaü ÷astram>% bhà0

#<ukthavàhas># puø ukthàni ÷astràõi vahati vaha--asun õicca . ÷astrapàñhake vipre %<yaü viprà ukthavàhaso'bhipramaü duràyavaþ>% çø 8, 12, 13, . ukthavàhasaþ ukthànàü ÷astràõàü voóhàraþ bhàø .

#<uktha÷aüsin># puø ukthàni ÷astràõi ÷aüsati ÷ansa--õini . ÷astrastàvake çtvigbhede %<nayasãti dviùaþ kçõoùyuktha÷aüsinaþ>% çø 6, 45, 6 . sa vãraü dhatte agna uktha÷aüsinaü tmanà sahasrapoùiõam çø 8, 103, 4 .

#<uktha÷as># puø ukthaü ÷astraü÷aüsati kvip . ÷astrastàvake . uktha÷às÷abde udàø . padakàle sarvatra tasya hrasvamadhyapàñhaþ . sa ca chàndaso hrasvaiti màdhavaþ . kvip pratyayenaivopapattau na chàndasatvamityanye . %<tasmàduktha÷asaü bhåyiùñhaü ùaricakùate>% ÷ataø bràø . 10, 5, 2, 5 .

#<uktha÷às># puø ukthàni ÷aüsati ÷ansa--õvi niø nalopaþ upaø saø . ÷astra÷aüsake . %<÷ucãdayandãdhitimuktha÷àsaþ>% çø 4, 2, 16 . %<asya padakàle hrasva÷chàndasaþ>% màdhavaþ . %<nãhàreõa pràvçtà jalpyàcàsutçpa uktha÷àsa÷caranti>% çø 10, 82, 7 . %<naraþ ÷aüsantyuktha÷àsa ukthà>% çø 7, 19, 9 .

#<uktha÷uùma># triø ukthaü ÷astraü ÷uùmaü balaü yasya . uktharåpabalayukte stavàdivàkye %<samudraü na sindhava uktha÷uùmà uruvyacasam>% çø 6, 36, 3 . %<uktha÷uùmàn vçùabharàntsvapnasastàü>% çø 10, 63, 3 .

#<ukthàdi># puø 6 taø . tadadhãte vetti vetya'rthe vihita--ñhakpratyayanimittatayà pàõinyukte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ %<ukthalokàyata nyàya nyàsa punarukta nirukta nimitta dvipada jyotiùa anupada anukalpa yaj¤a dharma carcà krametara ÷lakùõa saühità pada krama saüghañña vçtti pariùad saügraha gaõa guõa àyurveda tantràyurveda>% . %<ukthaü sàmavi÷eùastallakùaõaparogranthavi÷eùolakùaõayà tadadhãte veda và aukthakaþ mukhyàduktha÷abdàññhagaõau neùyete>% siø kauø .

#<ukthàmada># naø ukyà hotrayà màdyati mada--ac . ukthàsàdhane stomabhede %<agniryajurbhiþ savità stomairindra ukathàmadairvçhaspati÷chandobhiþ>% kañhasaüø %<vçhaspatirukthàmadàni ÷aüsiùam>% aitaø .

#<ukthàvo># triø ukthàni avati ava--ã . ÷astrastàvake %<vçhadvate vayasvata ukthàvyaü gçhõàmi>% yajuø 7, 22 .

#<ukthà÷astra># naø ukthà hotrà ca ÷astràõi ca dvandvaþ . hotràyàmçci ÷astre ca . %<chandobhirukthà÷astràõi sàmnàvabhçtha àpyate>% yajuø 19, 28 .

#<ukthin># puø ukthaü stutyatayà'styasya uktha + ini . 1 ÷astrastàvake hotràdau . %<pra vàmarcantyukthino nãthàvidojaritàraþ>% çø 3, 12, 5, %<ukthaü ÷astraü tadvantaþ ÷astriõo hotràdayaþ>% bhàø . %<tadadyàcitta ukthino'nuùñuvanti pårvathà>% çø 8, 15, 6 . ukthaü stotrasàdhanatayà'styasya ini . 2 ÷astrastutye indràdau . %<hiraõyaparõamukthinaü ra÷anàü bibhrataü va÷iü bhagamindraü vayodhasam>% yajuø 28, 33 ukthaü ÷astraü saüskàràïgasàdhanatayà'styasva ini . 3 ÷astrasàdhye saüskàrayukte somàdau . %<tubhyedindra! marutvate sutàþ somàso adrivaþ hçdà håyanta ukthinaþ>% çø 8, 76, 8 . %<ukthino'nyà hotrà ukthinaþ÷astravantaþ somàþ anukthà anyàþ>% aitaø .

#<ukthya># triø ukthamarhati yat . ÷astrastutye devàdau . %<indraþ sahastradàvnàü varuõaþ ÷aüsyànàü kraturbhavatyukthyaþ>% çø 1, 17, 5 . %<ukuthyaþ stutyaþ>% bhàø %<hotà gçõãta ukthyaþ>% çø 1, 79, 12 . 2 ukthasàdhane ÷astre ca . %<gàya gàyatramukthyam>% çø 1, 38, 14 . ukthyaü ÷astrayogyaü gàyatramukthyam bhàø . ukthasambandhitvàt 3 ÷astre 'pi . %<ukthyaü vàci ghoùàya tveti ÷astvà japet>% à÷vaø ÷rauø 5, 9, 26 . %<ukthyaü ÷astraü ÷astrasambandhitayà>% nàràø vçttiþ . somayàgàt paraü kartavyeùu ùañsu yàgeùu madhye 4 yaj¤abhede sa ca . %<prathamaü sopà>% ityupakramya %<ùaóuttare>% atyagniùñoma ukthyaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtro'ptoryàmaþ kàtyàø 10, 9, 27, 28 vihitaþ . tatprakàrastu tatraiva dar÷itaþ pràk . tasya ukthasàdhyatvàt ukthyamiti nàma . %<ukthe tu hotrakàõàm>% 1 . %<tçtãyasavanaivyanuvartate . ukthe tvayaü vi÷eùaþ . tçtãyasavane hotrakàõàmapi ÷astràõi bhaveyuþ . tànãmànãtyàha>% vçttiþ . %<ehyuùu bruvàõi taàgniragàmi bhàrata÷carùaõãdhçtamastabhràdyàmasura iti tçcàvindràvaruõà yuvamàvàü ràjànàvindràvaruõà madhumattamasyeti yàjyà . vayamu tvàmapårvayo na idamidaü pureti pragàthau . sarvàþ kakubhaþ pramaühiùñhàyodapruto'cchàma indraü vçhaspate yuvamindra÷ca vasva iti yàjyà . aghàhãndra girvaõa iyanta indra girvaõa kraturjanitrãnå marto bhavàmitraþ sa vàü karmaõendràviùõå madapatã madànàmiti yàjyà>% 2 . atra sarvàþ kakubha ityuktaü kimanenoktam . kàkubheùu tàvat pragàtheùu tçtãyapa¤camayorabhyàse sati kakubha eva sarvà bhavanti . tathaiva ca stuvanti chandogàþ . ato'nyat prayojanamanveùaõãyam . tadidamucyate . hotrakà÷ca yeùàü pragàthàþ stotrãyànuråpà itãndranihavabràhmaõaspatyavacchaüsanaü vihitam . tatra vàrhatànàmevàyaü vidhirityuktatvàt kàkubheùvanupràpnoti tannivçttyarthaü kakubha iti vacanam . savagrahaõaü sarvakàkubhapragàthasaügrahàrtham . tena vàrhateùvevàsau vidhiriti mantavyam . %<ityanta ukthyaþ>% 3 . evamanta ukthyaþ kraturityarthaþ . ityanto'gniùñoma ityasyànantaram etàni ÷astràõyukthyaþ ityante ukthya ityetàvatyucyamàne etàni ÷astràõyukthya eveti gamyate . tat kimarthamukthe tu hotrakàõàmityatrokthagrahaõam . ayamabhipràyaþ . atha someneti triùvadhyàyeùu jyotiùñomàkhyaþ somayàgo'dhikçtaþ, sa ca saüsyàbhedànnàmabhedàccaturdhà bhinno vyutpàdito bhavati . tatra sarvatra somena yajetetyetadvidhivihita evaiko yàgaþ kenacidupàdhiva÷enàbhyasto bhinno nàma pratãyate . ataþ sarveùàü prakaraõitve pràpte agniùñoma eva prakaraõã, anye tasyaiva guõà vikàrà iti j¤àpayitumukthya ityucyate . ukthya etàvadevaupade÷ikaü, anyat sarvamàtide÷ikamityarthaityevaü à÷vaø ÷rauø 6, 1, kaø tasya prakàro'mihitaþ ukthena saüskàrye graharåpe 5 pàtrabhede . %<ukthyamupayàma gçhãta, iti>% kàtyàø 9, 6, 21 . %<ukthyàdi>% kàtyàø 14, 2, 10 ukthyagrahaõàdi pràkçtaü karma bhavati ukthyasthàlyà ukthyasaüj¤akaü grahaü gçhõàti karkaþ . pràgukthyànmarutvatãyamçtupàtreõa indramarutva iti kàtyàø 10, 1, 14 . àgravaõagrahaõànantaramukthyagrahaõàt pràgiti karkaþ .

#<ukùa>#--secane bhvàø sakaø paø señ . ukùati aukùãt ukùàm--babhåva àsa cakàra . ukùità ukùyàt ukùiùyati aukùiùyat . ukùitavyaþ ukùaõãyaþ ukùyaþ . ukùità ukùan ukùitaþ . ukùà ukùaõam . ukùitvà samukùya . karmaõi ukùyate aukùi ukùyamàõaþ %<ukùantyasmai maruto hitàiva>% çø 1, 166, 3, %<aukùan ÷oõitamambhodàþ>% bhaññiþ . %<ukùàü pracakrunegarasya màrgàn>% bhaññiþ . avyavadhàne evàmuprayogavidhànàt pra÷abdavyavaghànànnàmuprasaktirato'tra jayamaïgalena ukùànpracakruriti pañhitam ukùàn siktàniti tadarthaþ %<ghçtamukùatà madhuvarõamarcate>% çø 1, 87, 2, %<gaïgàpravàhokùitadevadàru>% kumàø . %<gandhavadrudhiracandanokùità>% %<ki¤cidukùita÷ikhaõóakàvubhau>% raghuþ . kvacindasva padavyatyayaþ . %<ahamapo apinvamukùamàõàþ>% çø 4, 42, 4 %<tamukùamàõamavyaye vàre punanti>% çø 9, 99, 5 %<prasavyamàtmànamudakaiþ paryukùante>% à÷vaø ÷rauø . ukùaõa¤ca dravyadravyeõa saüyogavi÷eùajanakavyàpàraþ . (secà) .
     abhi + avatànapàõinà secane . %<uttànenaiva hastenaprokùaõaü parikãrtitam . nya¤catà'bhyukùaõaü proktaü tira÷cà'vokùaõaü smçtamiti>% chandopaø ukteþ tathàrthatvam . abhyukùaõa÷abde vivçtiþ parasparàbhyukùaõatatparàõàm raghuþ . %<÷irasi ÷akuntalàmabhyukùyaü>% ÷akuø . %<athàdbhirabhyukùati, eùa và apàü sambhàro yadadbhirabhyukùati>% ÷ataø bràø 2, 1, 1, 3, .
     ava + tiryakpàõinà secane %<dadhnà madhumi÷reõàvokùati>% taittiø . %<uddhatamavokùitaü bhavati yatrainamupàvaharatyuddhate và avokùite'gnimàdadhati>% ÷ataø bràø 6, 4, 4, 18, %<uddhatyàvokùati yatrainamupàvaharati>% ÷ataø bràø 6, 8, 1, 12, . %<tira÷cà'vokùaõaü smçtam>% chandogaø .
     à + samantàt ãùad và secane %<à nogavyåtimukùataü ghçtena>% çø 7, 62, 5 vyavahità÷ceti upasargasya vyavadhànam .
     ud + årdhvade÷àt secane . %<kiü tçtãyabhetàü di÷amudaukùãþ>%? ÷ataø bràø 11, 5, 3, 4 .
     upa + sàmãpyena secane . %<adhastàdupokùatyàpodevãþ>% ÷ataø bràø 3, 7, 4, 6 .
     nis + ni÷eùeõa secane . %<yatsrucyapa ànãya niraukùiùam>% ÷ataø bràø 11, 5, 3, 7 .
     pari + veùñanàkàreõa samantàt secane %<prasavyamudakairàtmànaü paryukùante>% à÷vaø 6, 12, prasavyaü vàmàvartanena veùñayityetyarthaþ nàø vçø . %<àhavanãyaü paryukùyodadhàràü ninayatyà gàrhapatyàt>% kàtyàø 4, 13, 16, %<paryukùya hastagçhãtenodakena samantàt siktvà>% karkaþ . %<paryukùitaü samidasi>% kàtyàø 4, 14, 30 .
     pra + uttànahastena secane %<uttànainaiva hastena prokùaõa parikãrtitama>% chandoø uktestathàrthatà %<apidhànaü prokùitàbhyàm>% kàtyàø 9, 10, 4, . %<taü yaj¤aü varhiùi praukùan puruùaü jàtamagrataþ>% çø 10, 90, 7, %<prokùitàþ stha agnaye tvà juùñaü prokùàmi . agnãùomàbhyàü tvà juùñaü prokùàmi>% yajuø 1, 13, %<kçùõo'syàkhareùñho agnaye tvà juùñaü prokùàmi . vedirasi barhiùe tvàjuùñàü prokùàmi . barhirasi srugbhyastvà juùñaü prokùàmi>% yajuø 2, 1, %<rakùohaõo vo balagahanaþ prokùàmi vaiùõavàn>% yajuø 5, 25, %<saüskàraþ puüsa eveùñaþ>% prokùaõàbhyukùaõàdibhiþ kusumàø ityakteþ puruùasaüskàra iti naiyàyikàþ . mãmàüsakamate dravyasaüskàraþ iti bhedaþ abhyukùaõa÷abde vivçtiþ . %<prokùitaü bhakùayenmàsam>% manuþ .
     sam + pra + samyak prokùaõe . %<pràõànàyamya saüprokùettçcenàbdaivatena tu>% yàø smçtiþ .
     vi + vi÷eùeõa secane %<jrayo vi roruvajjañhare vi÷vamukùate>% çø 10, 92, 5 . %<vyavahità÷ceti>% pàø upasargavyavadhànam . %<ke÷ami÷reva hàsa tàü vyaukùadoùaü dhayeti>% ÷ataø bràø 2, 2, 4, 5 .
     abhi + vi + àbhimukhyena vi÷eùeõa secane . %<tattasmàdu tathaiva saüsçjyàm yathàgniü nàübhivyukùet>% ÷ataø bràø 1, 3, 1, 10
     sam + samyak secane . %<samukùitaü sutaü somam>% çø 3, 60, 5 . %<idaü te annaü yujyaü samukùitam>% çø 8, 4, 12

#<ukùa># triø ukùa--ac . 1 sektari %<supratiùñhà manovçhadukùàya naþ>% yajuø 7, 84, karmaõi gha¤ . 2 sikte %<ukùàn pracakruþ>% bhaññiþ

#<ukùaõa># naø ukùa--lyuñ . dravadravyeõa saüyojanavyàpàre %<vasiùñhamantrokùaõajàt prabhàvàt>% raghuþ .

#<ukùatara># puø alpa ukùà hrasvatve tarap . apràptavàhanàvasthe vçùe .

#<ukùan># puø ukùa--kanin . 1 vçùe, 2 çùabhauùadhau ca . %<vidalitamahàkålàmukùõàü viùàõavighaññanaiþ>% màghaþ . %<ukùeva yåthàpariyannaràvãt>% çø 9, 71, 9 . %<ukùà mimàti prati yanti dhenavaþ>% çø 9, 69, 4 . %<÷aradghanàddãdhitimànivokùõaþ>% kumàø %<na varàhaü na cokùàõaü na mçgàn vividhàüstathà>% bhàø vaø 131 . %<ukùàõaü paktvà saha odanena tasmàt kapotàt prati te nayedvà>% bhàø vaø 196 . %<nãlaü cokùàõaü medhyamapyàlabheta>% bhàø à÷vaø 11 aø . 3 secanakartari . secake triø . %<ukùà samudro aruùaþ suparõaþ>% çø 5, 47, 3, ukùà bibharti bhuvanàni vàjayuþ çø 9, 83, 3 . àtmana ukùàõaü vçùamicchati ukùãyati vede tu na nalopaþ . ukùaõyati . %<vayaü hi vàü havàmahe ukùaõyanto vya÷vavat>% ç0, 6, 9 . tataþ kartari u ukùaõyu àtmanovçùecchau %<vya÷vastàvasuvidamukùaõyurapràõàdçùiþ>% çø 8, 23, 18 . jàtavçddhamahadbhyaþ parasya ac samàø . jàtokùaþ vçddhokùaþ mahokùaþ %<mahokùaü và mahajàü và ÷rotriyàya prakalpayet>% smçtiþ %<vilokya vçddhokùamadhiùñhitaü tvayà>% kumàø . ukùõo'patyam aõ ñilopaþ . aukùõa tadapatye tasyedamityaõi anapatye tu nalopaþ na ñilopaþ . aukùa siø kauø ukùõàü samåhaþ vu¤ . aukùaka vçùasaüghe naø . kurupårvavaü÷ye 4 ràjabhede ca . tasya gotràpatye õya na vçddhiþ . ukùaõyatadgotràpatye puüstrãø . tadantatvàt phak ukùaõyàyanaþ %<çjrapukùaõyàyane rajataü harayàõe>% çø 8, 5, 2, 22 . %<ukùanàmà ka÷cit kuroþ pårvajaþ tasya gotrapatye ukùan ÷abdàt õyaþ tadantatvàt phak . saüj¤àpårvakavidhiranitya iti na vçddhiþ aya¤ca chàndasaþ loke'sya na prayogaþ>% bhàø .

#<ukùava÷a># triø ukùà va÷à va÷àsthànãyo yasya . bandhyà'làbhe va÷àtvena kalpitavçùake 1 yajamànabhede . tatra va÷àråpàdikamabhidhàya vçùasya tatpratinidhitvam ÷ataø bràø 4, 5, 1, 9, uktaü yathà %<maitràvaruõã va÷à bhavati yatra vai devàþ retaþ siktaü pràjanayaüstadagnimàruta>% mityupakramya pa÷vàdãnàmutpattimabhidhàya %<atha yadà na ka÷cana rasaþ parya÷iùyata ta eùà maitràvaruõã va÷à samabhavat tasmàdeùà na prajàyate rasàddhi retasaþ pa÷avastad yadantataþ samabhavat tasmàdantaü yaj¤asyànuvartate tasmàdvà eùàtra na prajàyate maitràvaruõã va÷à'bakëptatamà bhavati yadi va÷àü na vindedapyukùava÷a eva syàt>% . 2 vçùàyatte triø . %<ukùavehadapi vehatsthànãyakalpitavçùe yajamàne>% ÷ataø bràø udvidhiruktaþ .

#<ukùita># triø ukùa--kta . sikte ukùadhàtau udàø .

#<ukha># gatau bhvàdiø paraø sakaø señ . okhati aukhãt uvokha åkhatuþ okhità ukhyàt okhiùyati aukhiùyat ukhà .

#<ukha># gatau idit bhvàdiø paraø sakaø señ . uïkhati auïkhãt . uïkhàm--babhåva àsa cakàra . uïkhità uïkhyàt uïkhiùyati auïkhiùyat .

#<ukharvala># puø ukha--valac ruóàgamaþ kicca . bhåripatre tçõabhede ràraniø %<balado rucikàrã ca pa÷ånàü sarvadàhitaþ>% . asya guõaþ ràjaniø uktaþ .

#<ukhala># puø ukha--kalac . måripatre tçõabhede ukharvaleràjaniø .

#<ukhà># strã ukha--ka . 1 pàkapàtre piñharàdau . (hàüói) . %<yannãkùaõaü màüspavanyà ukhàyà uta pàtràõi yåùõa àsecanàni>% çø 1, 162, 13 . çcametàmà÷rityaiva %<màüspavanyà ukhàyàþ>% iti pàø bhàùyakçtodàhçtam . yaj¤iyeùñakàsàdhane 2 cållãråpe padàrthetatkaraõaprakàraþ kàtyàø ÷rauø 16, 1, 1, såtràdau uktaþ tacca iùñakà÷abde 991 pçùñhe dar÷itam . %<ukhàsrat>% siø kauø ÷ataø bràø tu sthàlãparokhà÷abdasya niruktiranyathaivoktà yathà . %<athenamukhayànnaü bibharti ime vai lokà ukhà ime và etaü lokà yantamarhanti ebhiretaü lokaü devà abibharurebhirevainametallokairbibhartyoùà yadukhà nàma etadvai devatà vaitena karmaõaitayàvçtemàü lokànudakhanan yadukhanaüstasmàdutkhà utkhà vaitàmukhetyàcakùate parokùaü, parokùakàmà hi devàþ>% 6, 7, 1, 22, 23 . asya %<na kroóàdibahvaca>% pàø kroóàdigaõapàñhat svàïgavàcità'pi tena vçhadukhetyatra na ïãù ukhàyàü saüskçtaü yat . ukhya tatra saüskçte triø . bhavàrthe digàø yat . ukhya ukhàbhave triø . tasya vargyàdiø karmadhàrayasamàse àdyodàttatà .

#<ukhya># triø ukhàyàü saüskçtaü yat . ukhàsaüskçte màüsàdau %<÷ålyamukhya¤ca homavàn>% bhaññiþ ukhàyàü bhavaþ digàø yat . ukhàbhave triø . %<ukhyàn hasteùu bibhrataþ>% athaø 4, 1 4, 2 . ukhyànagnãn . %<atha yadyeùa ukhyo'gniranugacchet>% ÷ataø bràø 6, 6, 4, 10 . %<pràganaþkçtvokhyasyottarataþ samidàdhànam>% %<apsåkhyabhasmàvapanaü krayaõãyàdau>% kàtyàø 16, 6, 10, 15, 23 . %<saübilàü kçtvokhyaü niravapati samitamiti>% 17, 1, 19 . striyàü ñàp tataþ katryàdiø jàtàdau óhaka¤ . aukhyeyaþ ukhyàjàte triø .

#<ugaõa># triø udgårõa udàyudhaþ gaõo yasya pçùoø . udàyudhagaõopete %<yàþ senà abhãtvarãràvyàdhinãrugaõà uta>% yajuø 11, 77, %<ugaõàbhyastçühatãbhya÷ca vonamonamaþ>% yajuø 16, 14 .

#<ugra># puø uca--rak ga÷càntàde÷aþ . 1 mahàdeve, vàyumårtidhàriõi ÷ive kùatriyàt åóhàyàü ÷ådràyàmutpanne 2 saükãrõavarõe (àgurã) ugrapuõatvàt 3 ÷obhà¤janavçkùe, 4 keralade÷e, krårasaüj¤ake %<ugraþ pårvamaghàntakà>% iti jyotiùokte 5 nakùatrapa¤cake ca 6 vatsanàbhàkhye viùe naø . 7 utkañe triø . 8 vacàyàü, 9 yavànyàü, 10 dhanyàke, 11 ugrajàteþ striyàü ca strã ñàp . tatra %<÷ivavàcakogranàmanirukti>% ryathà %<tamavravãdugro'sãti tadyadasya tannàmàkarot vàyustadråpamabhavadvàyurvà ugrastasmàdyadà valavadvàtyugrãvàtãtyàhuþ so'bravãt jyàyàn và ato'smi>% ÷ataø bràø 6, 1, 3, 13 . ukta÷rutyukteþ 12 vàyau puø . ugraråpatvàdeva aùñamårtipåjane ugràya vàyumårtaye nama iti tithitattve uktam . ÷ådasya viprakanyàyàü jàta ugra iti smçtaþ u÷anasokte 13 càõóàlaråpavarõasaükare ca kùatriyàcchådrakanyàyàü kråràcàra vihàravàn . kùatra÷ådravapurjanturugranàmà tato'bhavaditi manåktàdayaü bhinnaþ %<kùattra, grapukkasànàntu bilaukobadhabandhanamiti>% manuþ karaõena samà càsya vçttirbhàrgavanirmità smçtiþ asyograsya . 14 utkçùñe triø . %<ugraü ÷arma mahi ÷ravaþ>% yajuø 26, 16 . 15 asurabhede puø %<vipracittiþ ÷iviþ ÷aïkuþ>% ityupakramyàsuragaõanàyàü %<vegavàn ketumànugraþ sogravyagromahàsuraþ>% harivaüø 363 aø . tatra vacàyàm %<vatsàhvayapriyaïgågràyaùñyàhvayarasà¤janaiþ>% %<ugrà kuùñham>% tãkùõagandhà vióaïgaü ÷reùñhaü nityaü càvapãóe kara¤jam . %<vióaïgabhallàtakacitrakogràkañutrikàmbhodasuràùñrajà÷ca>% iti ca su÷ruø 16 tãkùõavãrye triø . 17 kàlikàvaraõabhede strã . %<vipracittà tathogrograprabhà dãptà ghanatviùaþ>% kàlãkavacam . 18 ugratàràyoginãbhede ca . %<mahàkàlyatha rudràõã ugrà bhãmà tathaiva ca>% kàlikàpuø . 19 dãrghe ca ugranàsikaþ . 20 sarvakàryeùu udyate %<ugràsovçùaõa ugravàhavaþ iti>% çø 8, 20, 12 . ugràsaþ udgårõà sarvakàryeùu udyatàþ bhàø uva--samavàye iti dhàtorniùpannatayà krodhatãkùõarasàdinà vi÷eùasambandhàt eùàü ca sarveùàm ugratvam . ugraprabhogradaüùñràdiyoginãbhede'pi utkañàdyarthatà j¤eyam bhàø .

#<ugraka># triø ugra + saüj¤àyàm kan . nàgabhede . nàganàmàkhyàne %<àryaka÷cograka÷caiva nàgaþ kanakapotakaþ>% bhàø àø 35 aø . 2 ÷åre ca ugraputra÷abde udàø .

#<ugrakarman># triø ugraü karmàsya . 1 hiüsre pa÷vàdau 2 pràõihiüsake 2 kråràdau ca .

#<ugrakàõóa># puø ugraþ kàõóã'sya . (karelà) kàraville vçkùabhede ràjaniø .

#<ugragandha># puø ugraþ gandhaþ puùpàdàvasya . 1 campake, 2 kañphale 3 arjakavçkùe 4 la÷une ca . 5 hiïguni naø . 6 utkañagandhàóhye triø . 7 yavànyàm 8 vacàyàm 9 ajamodàyà¤ca strã ñàp . ràjanighaõñumedinã .

#<ugracaõóà># strãø ugrà caõóà kopanàü karmaø . 1 devãbhede . tadàvirbhàvaþ kàlikàø puø 59, 60 aø uktaþ %<ugracaõóà tu yà mårtiraùñàda÷abhåjà'bhavat . sà navamyàü purà kçùõapakùe kanyàü gate ravau . pràdurmåtà mahàbhàgà yoginãkoñibhiþ saha>% . anayaiva mårtyà dakùayaj¤o vinàatiþ . yathà %<àùàóhasya tu pårõàyàü satraü dvàda÷a vàrùikam . dakùaþ kartuü samàrebhe vçtàþ sarve divaukasaþ . tato'smin na vçtastena dakùeõa sumahàtmanà . kapàlãti satã càpi tajjàyeti ca no vçtà . tato roùasamàyuktà pràõàüstatyàja sà satã . tyaktadehà satã càpi caõóamårtistadà'bhavat . tataþ pravçtte satre tu tasmin dvàda÷avàùike . navamyàü kçùõapakùe tu kanyàyàü caõóamårtidhçk . yoganidrà mahàmàyà yoginãkoñibhiþ saha . satãråpaü parityajya yaj¤abhaïgamathàkarot . ÷aïkarasya gaõaiþ sarvaiþ sahità ÷aïkareõa ca . svayaü babha¤ja sà devã mahàsatraü mahàtmanaþ>% . %<ugracaõóà pracaõóà ca càõóogrà caõóanàyikà>% ityukte 2 durgàvaraõabhede ca .

#<ugratà># strã agrasya bhàvaþ karma và tal . ugrasya 1 bhàve 2 karmaõi ca 3 alaïkàrokte vyabhicàriguõabhede . tallakùaõaü sàø daø . %<÷auryàparàdhàdibhavaü bhaveccaõóatvamugratà . tatra sveda÷iraþkampatarjanàtaóanàdayaþ>% . tva . ugratva tadbhàvakarmaõoþ naø . ùya¤ . augrya tatraiva naø .

#<ugratàrà># strã ugràdapi bhayàt tàrayati bhaktàn té--õicac 5 taø . tàràråpàyàü devyàm . tàrakatvàt sadà tàrà mahàmokùapradàvinã . ugràpattàriõã yasmàdugratàrà prakãrtitaiti tantroktà'sya và niruktiþ . tadàvirbhàvaþ kàlikàpuø 81 aø %<viniþsçtàyàü devyàstu màtaïgyàþ kàyatastadà . bhinnà¤jananibhà kçùõà sà'bhådgaurã kùaõàdapi . kàlikàkhyà'bhavat sàpi himàcalakçtà÷rayà . tàmugratàràmçyaùo vadantãha manãùiõaþ . ugràdapi bhayàdrakùet yasmàt bhaktàn sadàmbikà . eùevaikajañàkhyàtiü yasmàttasyà jañaikikà . ÷çõçtaü cintanaü càsyàþ samyak vetàlabhairavau! . yathà dhyàtvà mahàdevãü bhaktaþ pràptotyabhãpsitam . caturbhujàü kçùõavarõàü muõóamàlàvibhåùitàm . khaóagaü dakùiõapàõibhyàü bibhratãndravaraü tvadhaþ . kartrã¤ca kharpara¤caiva kramàdvàmena bibhratãm . khaü likhantãü jañàmekàü vibhratãü ÷irasà svayam . muõóamàlàdharàü ÷ãrùe grãvàyàmapi sarvadà . vakùasà nàgahàrantu pibhratãü raktalocanàm . kçùõavastradharàü kañyàü vyàghràjinasamanvitàm . vàmapàdaü ÷avahçdi saüsthàpya dakùiõaü padam . vinyasya siühapçùñhe tu lelihànàü ÷avaü svayam . sàññahàsa mahàghoràràvayuktàtibhãùaõà . cintyogratàràþ katataü bhaktimadbhiþ sukhepsubhiþ>% anyatra ca %<råpaü ÷çõu nara÷reùñha! yena dhyeyà sadà ÷ivà . kçùõà lambodarã dãrghà viralà raktadantikà . caturbhujà kç÷àïgã tu dakùe kartçkakharparau . khaóga cendãvaraü vàme ÷ãrùe tvekajañàü punaþ . vàmapàdaü ÷avasyorvornidhàyotthàpya dakùiõam . ÷avasya hçdaye nyasya sàññahàsaü prakurvatã . nàgahàra÷iromàlàbhåùità kàmadà parà>% . asyàråpaviùaye bahuvipratipattirastãtyatastanniråpaõaü tàvat kriyate ràghavakçte pa¤cakalpatarau mandàravçkùaprakaraõe ÷rã÷aïkaràcàrya kçtaitadãyamårtiprakà÷akastotraü yathà . %<jvalatpàbakajvàlayojjvàlabhàsvaccitàmadhyasaüsthàü supuùñàü sukharvàm . ÷avaü vàmapàdena kaõñhe nipãóya sthitàü dakùiõenàïghriõorå nipãóya . vçhadbhãmalambodarãü meghavarõàü samuttuïgapãnastanà bhogaramyàm . javàràgaràgapravçttatrinetràü lalajjihvayà daüùñrayà bhãùaõàsyàm . lasaddvãpicarmàvçtàïgãü nitambe jañàjåñamadhyasthitendãvaràlãm . ÷irode÷abhàsvatpi÷aïgàbhasarpàü jañàjåñamadhyasthitàkùobhyamårtim . mithaþ ke÷abandhàt ÷ira÷chinnasadyogalacchoõitàü mànavãü muõóamàlàm . dadhànàü ca pa¤cà÷adàkhyànasaükhyàm ata÷chinnamuõóàlisaünàmitàïgãm . samàcchinnamàüsotkaràmårdhadakùe sphuratpàõinà dhàrayantãü mahàsãm . kare vàma ãùatsphuradraktanàlaü lasannãlapaïkeruhaü dhàrayantãm . kare savya uccairadhastàddadhànàü ÷itàü kartçkàü vàmapàõau kapàlam . jagadvartisaüsàrasaüjàtajàóyaü svataþ kartçkàdhàrayà khaõóayantãm . vicitràsthimàlaü karàlaü kapàlaü lalàñe ca pa¤cànvitaü dhàrayantãm>% . iti tatraiva mantrapradãpe mahàùñàsiddhiprakañàhibhåùaõàm ityanena aùñanàgànàmaùñasiddhiråpatvoktyà teùàü bhåùaõavi÷eùaråtayà yathà sthitistathà tatraiva dar÷itaü yathà . %<jañàsvanantaþ ÷ravaso÷ca takùako mahàdipadmo hçdi hàrabhåùaõam . tathaiva karkoñakçtopavãtakam sa mekhalàyàmatha devi! vàsukiþ . sa ÷aïkhapàlaþ kila kaïkaõodgataþ kareùu, padmaþ padayuksamà÷rayaþ . bhujeùu nàgaþ kuliko'ïgade mataþ>% iti %<teùàü varõà api krama÷odar÷itàþ sito'tha raktãdhavala÷ca mecakaþ tathaiva poto'pyasipta÷ca pàñalaþ . bhujaïgamànàmiha varõajàtayo bhavanti sarveùu nareùusanti tàþ>% . tata÷càyaü nirgalitàrthaþ . abhraü lihapi÷aïkaikajañà javàkusumasaïkà÷atakùakanàgakçtakuõóalà ÷ubhra÷eùanàgakçtahàrà dårvàdala÷yàmanàgakçtayaj¤opavãtà nãlavarõà lamvodarã kharvà caturbhujà tatra upari dakùiõe saraktamàüsakhaõóamaõóitamuùñiniviùñajañàjåñasaülagnograkhaógavibhåùitakarà upari vàme raktanàlaki¤cidvikasvaranãlotpalakarà adhastàt dakùiõe vãjabhåùitakartçkàlaïkratakarà adhastàt vàme trijagajjàóyakhaõóakakapàlamaõóitakarà bhujacatuùñaye dhåmràbhanàgakçtakeyårà kanakàbhanàgakçtakaïkaõà ÷avàråóhà pratyàlãóhasthànàdhiùñhità nirbharayantraõàpràyeõa ÷avahçdayasthitadakùiõacaraõà ÷avorudvayasthitapràsàritavàmapàdà kundàbhanàgakçtakañãsåtrà pàñalanàgakçtanupåràlaïkçtà sadya÷chinnagaladradhirànyonyake÷agrathitapàdapadma pralambita--pa¤cà÷attamançmuõóamàlà jvaladanalacitàmadhyasthità dvãpicarmàlaïkçtakçùõavastrà yoùidakhilàlaïkàrabhåùità maulàvakùobhyaråpanàgabhåùità pa¤casaükhyànvitakapàlamàlàbhåùitalalàñà lalajjihvà vçhaddaüùñrà ityevaü råpà . atra pramàõavàkyayoþ ÷avahçdayasthatve vàmadakùiõapàdayorvikalpaityatomårtidvayamityanye . pratyãlàóhapadàïghi÷avahçdityukteþ àloóhaü dakùiõaü pàdaü pratyàlãóhaü tu vàmakamityukteþ àlãóha÷abde dar÷itavàkyàcca pratyàlãóha÷abdasya àlãóhaviparyayaråpatvàt vàmacaraõasyaiva ÷avahçdayasthitiriti tu nyàyyam .

#<ugradhanvan># puø ugraü dhanuryasya baø saø anaï samàø . 1 ÷ive 2 ÷atrubhirasahyadhanuùke triø . %<sa iùuhastaiþ sa niùaïgibhirva÷ã saüsraùñà sayudha indrogaõena . saüsçùñajit somapà bàhu÷ardhyu gradhanvà pratihitàbhirastà>% çø 10, 103, 3 .

#<ugranàsika># triø ugrà dãrghà nàsikà yasya . dãrghanàsike .

#<ugraputra># puø ugrasya ÷årasya putraþ . 1 ÷åravaü÷ajàte . %<kà÷yo và vaidehovograputraþ ujjyaü dhanuradhijyaü kçtvà>% ÷ataø bràø 14, 6, 8 . %<ugraputraþ ÷årànvayaþ>% bhàø ugrasya ÷ivasya putraþ . 2 kàrtikeye . ugra udgårõaþ putro yasmin . 3 tàdç÷e gabhãrajalà÷aye %<àü ugraputre jighàüsataþ>% çø 8, 67, 11 . ugraputre ugràþ udgårõàþ putràyasmin tattasminnudake bhàø .

#<ugrampa÷ya># triø ugraü pa÷yati ugra + dç÷a--kha÷ mum . pàpà÷ayatayà kråradçùñiyukte ugrajantau vyàghràdau %<ugrampa÷yàkule'raõye>% bhaññiþ .

#<ugravyagra># puø asuramede ugra÷abde udàø .

#<ugra÷ekharà># strã ugrasya ÷ekharaü vàsasthànatvenàstyasyàþ ar÷aø ac . gaïgàyàm ÷abdaratnaø sà hi tasya ÷irasi sthità

@<[Page 1057b]>@
#<ugra÷ravas># puø ugram utkçùñaü ÷rutidharaü ÷ravaþ karõo yasya . 1 romaharùaõe sautau . %<lomaharùaõa ugra÷ravàþ sautiþ pauràõiko naimiùàraõye>% àø 1 aø . 2 dhçtaràùñraputrabhede ca . tatputranàmàkhyàne %<ugra÷ravà ugrasenaþ kùemamårtistathaiva ca>% bhàø àø 67 aø %<ugra÷ravà ugrasenaþ senànãrduùparàjayaþ>% bhàø àø 117 aø .

#<ugrasena># puø ugrà senà yasya . 1 dhçtaràùñra putrabhede, ugra÷rava÷÷abde udàø . 2 kuruvaü÷ye nçpabhede . %<kurostu putrà÷catvàraþ sudhanvà sudhanustathà . parikùicca mahàbàhuþ>% ityupakramya %<parikùitastu dàyàdo dhàrmiko janamejayaþ . janamejayasya dàyàdàstraya eva mahàrathàþ . ÷rutasenograsenau ca bhomasena÷ca nàmataþ>% hariø 32 aø . aya¤ca janamejayaþ abhimanyupautràt bhinnaeva . ataeva %<dvàvçkùau tava vaü÷e'smin dvàveva ca parikùitau . bhãmasenàstrayoràjan! dvau càpi janamejayau>% iti janamejayaü prati tatroktam . yaduvaü÷ye 3 nçpabhede ca . %<andhaka¤ca mahàbàhuü vçùõi¤ca yadunandanam>% ityupakramya %<andhakàt kà÷yaduhità caturo'labhatàtmajàn . kukuraü bhajamàna¤ca ÷amaü kambalabarhiùam . kukurasya sutodhçùõurdhçùõosu tanayastathà . kapotaromà tasyàtha taittiristanayo'bhavat . jaj¤e punarvasustasmàdabhijicca punarvasoþ . tathà vai putramithunaü babhåvàbhijitaþ kila . àhuka÷càhukã caiva khyàtau khyàtimatàü varau>% ityàhukotpattimabhidhàya %<àhukasya tu kà÷yàyàü dvau putrau saübamåvatuþ . devaka÷cograsena÷ca devagarbhasamàvubhau . navograsenasya sutàþ teùàü kaüsastu pårvajaþ>% hariø 38 aø .

#<ugrasenaja># puø jàyate iti jana--óa 6 taø . kaüse tasyograsena kùetre'surajàtatvena tatputratvam . kaüsa÷abde vivçtiþ

#<ugràdeva># puø ugreõàdãvyati à + diva--ac 3 taø . ràjarùibhede %<agninà turva÷aü yaduü paràvata ugràdevaü havàmahe>% çø 1, 36, 38, ugràdevanàmaka¤ca ràjarùim bhàø .

#<ugràyudha># puø ugràõi àyudhànyasya . 1 paurave ràjabhede tasyotpattibhãùmahananakathàdi harivaüø 20 aø . %<ajamãóhasya dàyàdaþ>% ityupakramya tadvaü÷aparamparà uktvà %<tasya vai sannateþ putraþ kçto nàma mahàbalaþ>% iti kçto tpattimuktvà . %<kàrtirugràyudhaþ so'tha vãraþ paurava nandanaþ . babhåva yena vikramya pçùatasya pitàmahaþ . nãponàma mahàtejàþ pa¤càlàdhipatirhataþ . ugràyudhasya dàyàdaþ kùemyo nàma mahàya÷àþ . kùemyàt suvãro nçpatiþ suvãràttunçpa¤jayaþ . nçpa¤jayàdbahuratha ityete pauravàþ smçtàþ . sacàpyugràyudhastàta . durbuddhirabhavattadà . pravçddha cakro balavànnãpàntakaraõo mahàn . sa darpapårõohatvàjau nãpànanyàü÷ca pàrthivàn . pitaryuparate mahyaü ÷ràvayà màsa kilviùam . mahàmàtyaiþ parivçtaü ÷ayànaü dharaõãtale . ugràyudhasya ràjendra! dåto'bhyetya vaco'bravãt . adya tvaü jananãü bhãùma! gandhakàlãü ya÷asvinãm . strãratnaü mama bhàryàrthe payaccha kurunandana! . evaü ràjya¤ca te sphãtaü dhanàni ca na saü÷ayaþ . pradàsyàbhi yathàkàma mahaü vai ratnabhàg bhuvi . mama prajralitaü cakraü ni÷amyedaü sudurjayam . ÷atravo vidravantyàjau dar÷anàdeva bhàrata! ràùñrasyecchasi cet svasti pràõànàü và kulasya và . ÷àsage mama tiùñhasva na hi te ÷àntiranyathà . adhaþprastàra÷ayane ÷ayànastena noditaþ . dåto'ntarhitametadvai vàkyamagni ÷ikhopamam . tato'haü tasya durbuddhervij¤àya matamacyuta! . àj¤àpayaü vai saügràme senàdhyakùàü÷ca sarva÷aþ . vicitravãryaü bàla¤ca madupà÷rayameva ca . dçùñvà krodhaparãtàtmà yuddhàyaiva manodadhe . nigçhãtastadà'haü taiþ sacivairmantrakovidaiþ . çtvigbhirdevakalpai÷ca suhçdbhi÷càrthadar÷ibhiþ . snigdhai÷ca ÷àstravidbhi÷ca saüyugasya nivartane kàraõaü ÷ràvita÷càsmi yuktaråpaü tadà'nagha!>% . %<pravçttantasya taccakramadharma niratasya vai . paradàràbhilàùeõa sadyastàta nivartitaþ . natvahaü tasya jàne tannivçttaü cakramuttamam . hataü svakarmaõà tantu pårvaü sadbhi÷ca ninditam . kçta÷aucaþ ÷arã càpã rathã niùkramya vai puràt . kçtasvastyayano vipraiþ pràyodha yamahaü ripum . tataþ saüsargamàgamya balenàstrabalena ca . tryahamunmattavadyuddhaü devàsuramivà'bhavat . sa mayà'strapratàpena nirdagdhoraõamårdhani . papàtàbhimukhaþ ÷årastyaktvà pràõànarindama! . etasminnantare tàta! kàmpilyàt pçùato'bhyagàt . hate nãpe÷vare caiva hate cogràyudhe nçpe . ahicchatraü svakaü ràjyaü pitryaü pràpa mahàdyutiþ . drupadasya pità ràjanmamaivànumate tadà>% bhàø harivaø 20 aø 2 dhçtaràùñraputrabhede . tannàmakãrtane bhàø àø 67 aø . %<ugràyudhobhãma÷araþ kanakàyurdçóhàyudhaþ>% .

#<ugre÷a># puø ugràõàmutkañaråpàõàü pramathànàmã÷aþ . pramathàdhipe ÷ive . %<÷aïkaraü bhavamã÷ànaü pinàka÷ålapàõinam . tryambakaü ÷ivamugreõaü bahuråpamumàpatim>% bhàø vaø paø 106 aø .

@<[Page 1058b]>@
#<uïkuõa># puø umiti kçtvà kuõyate hiüsyate kuõa karmaõi gha¤rtheka . (ukuõ) utkuõe . ÷abdamàlà .

#<uca># samavàye diø paraø sakaø señ . ucyati irit aucat,aucãt uvoca ocità ucyàt ociùyati auciùyat ucitaþ ugraþ . %<uvocitha hi maghavan deùõam>% çø 7, 37, 3 . ucatiþ sebàkarmeti màdhavaþ %<abhi và eùa etànucyati>% taittiø . %<niyo gçbhaü pauruùeyãmuvoca>% çø 7, 4, 3 . %<tatra sedinyucyatu sarvà÷ca yàtudhànyaþ>% athaø 2, 14, 3 .

#<ucatha># naø ucyate ståyate'nena vaca--kathan . stotre %<yadvàü mànàsa ucathamavocan>% çø 1, 182, 8 . ucatham stotram bhàø . %<evàta indrocathamahema>% çø 2, 19, 7 . %<kuvinno agnirucathasya>% çø 1, 143, 6 .

#<ucathya># triø ucathaü stotramarhati yat . 1 stutye 2 ràjabhede puø %<ucathye vapuùi yaþ svaràñra>% çø 8, 46, 28 . %<ucathye stutye . yadvà ucathyo vapu÷ca ràjànau>% bhàø .

#<ucita># triø uca--kta vaca--kitac và . 1 ÷aste 2 parivite, 3 yukte . %<amàtyairiva nãvàrabhàgadheyocitairmçgaiþ>% dinàni dãnoddharaõocitasya %<pravi÷ya bhãmàsura÷oõitocitaþ>% mahãdhrapakùavyaparopaõocitam raghuþ %<sàrdhaü katha¤ciducitaiþ picumardapatraiþ>% . %<spar÷amuùõamucitaü dadhacchikhã>% màvaþ . %<vaü÷ocitatvàdabhimànavatyàþ>% kiràø .

#<ucca># triø utkùiyya vàhå cãyate, uparyupariniviùñairavayavai÷cãyate'sau và ud + ci--óa . 1 unnate . %<purastàduccam>% kàtyàø 7, 1, 21 . %<sa taduccakucau bhavan prabhàjhara--cakrabhramimàtanoti yat>% naiùadham . asmàt utkarùe tarap tamap . %<kiüsvit gurutaraü bhåmeþ kiü sviduccatara¤ca khàt>% bhàø vaø 31 aø . uccatamam kàtyàø 7, 1, 15 . devayajanavarõane %<paritaþ samãpade÷avartiprade÷ebhyo yadati÷ayenoccam>% karkaþ . rà÷icakramadhye grahavi÷eùàõàü 2 rà÷ibhede, yathà %<meùo vçùo mçgaþ kanyà karkamãnatulàdharàþ . bhàskaràderbhavantyuccàþ rà÷ayaþ krama÷astvime>% jyotiø taø . spaùñamuktaü tatraiva %<ravirmeùe vçùe candro guruþ karke budhaþ striyàs . ÷aniryuke (tulàyàm) mçge (makare) bhaumaþ ÷ukro mãne ca tuïginaþ>% . teùàü rà÷ibhàgabhede paramoccatàmàha tatraiva %<triü÷adbhàge di÷o (10) ràmàþ (3) aùñaviü÷atibhistithiþ 15 . tatheùuþ (5) saptaviü÷a÷ca viü÷ati÷coccasaüj¤akàþ>% . tathà ca raverbheùasya da÷ame bhàge, praramoccatà candrasya vçùe 3 aü÷e, kujasya makara 28 bhàge budhasya kanyàyàþ 15 bhàge, guroþ karka 5 bhàge, bhçgoþ mãna 27 bhàge ÷anestulà 20 bhàge tathàtvam . %<svoccàcca saptamaü nãcaü pràgvadbhàgairvinirde÷et . uccàntaþ såccasaüj¤aþ syàt nãcànte tu sunãcakaþ>% paripårõabalaþ såcce sunãce durbalograhaþ . såccasunãcayorantarbhàgahàràt phalaü di÷et jyotiø taø ràhukatvostu %<uccaü nçyugmaü ghañabhaü triko õaü kanyàgçhaü ÷ukra ÷anã ca mitre . såryaþ ÷a÷àïkodharaõãsuta÷ca ràho ripurviü÷atikaþ paràü÷aþ . siühastrikoõaü dhanuruccasaüj¤aü mãnogçhaü ÷ukra÷anã vipakùau . såryàracandràþ suhçdaþ samànau jãvendujau ùaùñ÷ikhinaþ paràü÷àþ>% jyoø taø . rà÷iparatve'sya puüstvaü bhaparatve klãvateti bhedaþ . bhàgahàràt grahabalamuktaü tadànayanaprakàraþ nãø tàø såryàdermeùàdãnyuccànyabhidhàya %<tat saptamaü nãcamanena hãno gra ho'dhika÷cet rasabhàdviü÷odhyaþ . cakràt, tadaü÷àïkalavo balaü syàt>% 2 tathà ca tàjake svocce 20 kalà balaü tena ùaóbhiþ rà÷ibharyadi pårõavalaü tadà iùñàü÷aiþ kimiti 180, 20, 1, trairà÷ikena pratyekà÷aü 1/9 balamàyàti . jàtake tu svocce 60 kalà balaü tena pratyaü÷aü 1/3 balam . nãø tàjake %<triü÷atsvabhe viü÷atiruccabhe sve>% iti uktam . jàtake tu ÷rãpatiþ 60 kalà balamàha yathà nãconodyucaro'dhiko yadi bhavet ùaóbhàt tadàptacyuta÷cakràt këptakalaþ khakhàùñakhakubhi (10800) rbhaktobalaü tuïgajam . pàdonaü tu balaü 3/4, trikoõagçhage svarkùe 1/2 dalaü ca trayo 3/8 vakhaü ÷à hyadhimitrage'tha caraõo 1/4 mitre samarkùe'ùñamaþ . 1/8 . ÷atrubhe bhavati ùoóaü÷àü÷aka 116 ÷càdhi÷atrubhavane radàü÷akaþ 1/32 . atra trikoõàdau pàdonàdivalakathanàt svocace pårõabalamiti pratãyate tena 60 kalàstatra thalamu . uccàbhimànini grahàõàü gatibhedakàrake bhagaõasthe 3 jãvabhede tenaivàkarùaõàt grahàõàmuccàdigatisambhavaþ .
     sa caü dvividhaþ ÷ãghroccaþ mandocca÷ca tàdç÷occatàyàü kàraõa¤ca såø siø raïganàthàbhyàü dar÷itaüyathà %<adç÷yaråpàþ kàlasya mårtayo bhagaõà÷ritàþ . ÷ãdhramandoccapàtàkhyà grahàõàü gatihetavaþ>% såø siø 1 . %<÷ãghrocca mandoccapàtasa¤j¤akàþ pårvoktapadàrthà jãvavi÷eùàþ såryàdigrahàõàü gatikàraõabhåtàþ santi . nanu kàlenaiva grahacalanaü bhavatãti kàlo gatiheturnaita ityata àha kàlasyeti . pårvapratipàditakàlasya svaråpàõi tathà caiùàü kàlamårtitvena grahagatihetutvaü nàsambhavãti bhàvaþ . nanu kàlasya ghañhyàdimårtitvàdeùàü tadàtmakatvàbhàvàt kathaü kàlamårtitvamityata àha bhagaõà÷rità iti . bhagolasthakràntivçttànusçtagrahagolasthakàntivçttaprade÷à÷rità ityarthaþ . tathà ca graharà÷yàdibhogànàü kàlava÷enaivotpannatvàt tadàtmakànàü kàlamårtitvamiti bhàvaþ . nanu te dç÷yante kuto netyata àha adç÷yasåpà iti . vàyavãtha÷arãrà avyaktaråpatvàdapratyakùà iti bhàvaþ . evaü ca grahàõàmuccàdisambhavàt spaùñakriyotpanneti tàtparyam 1 . athànayoruccapàtayormadhya uccayorgatihetutvaü pratipàdayati>% raø nàø 1 %<tadvàtara÷mibhirbaddhàstaiþ savyetarapàõibhiþ . pràk pa÷càdaprakçùyante yathàsannaü svadiïmukham>% 2 såø siø . %<teùàmuccasaüj¤akajãvànàü vàyuråpà ye ra÷mayo rajjavastàbhirbaddhà bimbàtmakagrahàstairuccasaüj¤akajãvaiþ savyavàmahastairuccabahutvena hastabàhulyàdbahuvacanaü hastàbhyàmityarthaþ . svadiïmukhaü svàbhimukhaü yathàsannaü grahavimbaü bhavati tathà gràk pa÷càt pårbapa÷cimamàrmàbhyàmityarthaþ . apakçùyante àkaùyante . ayamabhipràyaþ bhavakragolasyakràntivçttànusçtagrahàkà÷agolàntargatakràntivçtte kakùàråpe svasvaprade÷e grahoccapàtàstiùñhànti . tatra bimbavyàsonakakùàkàrasåtraü pravahayàyvatiriktavàyuråpaü svatogatisthàne kampamànaü grahabimbaùyàse pårvàpare protamuccajãvahastadvayàntargatamasti . atha grahabimbamuccasthànàt sva÷aktyà gacchadapi vàmahastasthitasåtreõoccasthànàt, pårvaråperà grahasthànàt pa÷cimaråpeõa vçhatsåtràvayavàtmakena svasthànàd pa÷càt svàbhimukhamapakçùyate nirantaramuccadaivataiþ sva÷aktyà yàvat ùaóbhàntaraü tayorantaraü tanmàrgeõàkarùaõasambhavàt pårvasmin gacchadgrahabimbaü, savyahastasthitasåtreõoccasthànàt pårvasmin svàmimukhamàkçùyate sva÷aktyà nirantaraü yàvadantaràbhàvastayoriti>% raø nàø . athàta evaikaråpàü pårvàdhikàràvagatàü gatiü tyaktvà kutaþ pratyakùavilakùaõàü gatiü pràptà grahà ityata àha . %<pravahàkhyo marut tàüstu svoccàbhimukhamãrayet . pårvàparàpakçùñàste gatiü yànti pçthagvidhàm>% såø siø 3 . %<pravahàkhyaþ pravahasaüj¤ako marudvàyuþ pa÷cimàbhimukhaü bhrasaüstàt tukàràduccàni svoccàbhimukha svasya pravahabhramaõenoccaü bhàvapradhànanirde÷àduccatà yasyàü di÷i tat svoccaü pårvadik pårvaübhàga eva grahàõàü pravahabhrameõoccagamanadar÷anàt tatsammukhaü pårvadi÷ãti tàtparyàrthaþ . ãrayet pa÷cimàbhimukhamramaõasiddhapràguktagrahàvalambanaråpeõa càlayatãtyarthaþ . ataþ kàraõàt te grahàþ pårvaü pa÷cimadi÷oràkçùñàþ pçthagvidhàü prathamàvagataikaråpabhinnaprakàràvagatàü pratikùaõavilakùaõàü gatiü gamanakriyàü yànti pràpnuvanti . avalambanàkarùaõàbhyàü pratidinaü grahàõàü gateranyàdç÷atvaü tadanusàreõa grahacàraj¤ànaü yuktamiti grahàõàü spaùñakriyotpanneti bhàvaþ . yadvà nanu vàyurajjubhiþ kathaü grahàõàmàkarùaõaü sambhavati tadrajjånàü viralatayà dhanãbhåtatvàbhàvenàkarùaõàyogyatvàdityata àha . pravàhàkhya iti . uccadevatàhastadvayasthitakakùàkàrasåtraü vàyuþ pravahavàyusambandhàt pravahasa¤j¤o na pa÷cimàbhimukhabhramatpravahàtmakastàn grahàn svoccàbhimukhaü svãccadevatà sthànasammukhamãrayet prerayati càlayati . tukàràducca sthànàt pårvasmin grahe vàyuþ pa÷cimagatyà grahaü càlayati pa÷cimasthe vàyuþ pårvagatyà grahaü càlayatãtyarthaþ . tathà ca kakùàkàrasåtraü tadà tadà tathà tathà bhramatãti daivatairàkçùyata ityupacàràducyata iti bhàvaþ . ata eva grahàõàü svaùñakriyotpannetyàha . pårvàparàpakçùñà iti uccadaivataiþ pårvàparadi÷ayoràkçùñà grahàþ pçthagvidhàü madhyamàtiriktaprakàràü gatiü gamanakriyàü yànti . ato na kevalaü madhyakriyayà nirvàhaþ>% 3 raø nàø . atha pràk pa÷càdapakçùyanta ityuktaü vi÷adayati . %<grahàt pràgbhagaõàrdhasthaþ pràïmukhaü karùati graham . uccasa¤j¤o'paràrdhasthastadvat pa÷cànmukhaü graham>% 4 såø siø . %<grahasthànàt pårvabhàgastharà÷iùañkasthita uccasa¤j¤o jãvo grahavimbaü pårvadigabhimukhaü svàbhimukhaü karùatyàkarùati . aparàrdhastho grahasthànàt pa÷cimabhàgastharà÷iùañkasyitauccasa¤j¤o jãva ityarthaþ . grahavimbaü pa÷cànmukhaü pa÷cimadigabhimukhaü svàbhimukhaü tadvadàkarùatãtyarthaþ>% 4 raø nàø . atha pårvoktasiddhaü phalitamàha . %<svoccàpakçùñà bhaõaõaiþ pràïmukhaü yànti yadgrahàþ . tat teùu dhanamityuktamçõaü pa÷cànmukheùu tu>% såø siø 5 . %<svoccajãvàkarùità grahàþ pårvàbhimukhaü magaõaiþ rà÷ibhirbhagolasthakràntivçttànusçtasvàkà÷agolàntargatakràntivçtte dvàda÷arà÷yantike yadrà÷ivibhàgairityarthaþ . yad yatsaükhyàmitaü gacchanti tat tatsaïkhyàmitaü bhàgàdikaü phalaråpaü teùu pårvàvagatagraharà÷yàdibhogeùu dhanaü yojyam . pa÷cànmukheùu pa÷cimàkarùitagrahapårvàvagatarà÷yàdibhogeùu tukàràdyatsaïkhyàmitaü phalaråpaü pa÷cimato gacchanti tadityarthaþ . çõaü hãnamiti etat pårvaiþ kathitam>% raø nàø 5 . siø ÷iø %<såùñvà bhacakraü kamalodbhavena grahaiþ sahaitadbhagaõàdisaüsthaiþ . ÷a÷vadbhrame vi÷vasçjà niyuktaü tadantatàre ca tathà dhruvatve . tato'parà÷àbhimukhaü bhapa¤jare sakhecare ÷ãdhratare bhramatyapi . tadalpagatyendradi÷aü nabha÷carà÷caranti nãcoccataràtmavartmasu>% . %<yadetadbhacakraü grahaiþ saha bhramaddç÷yate tadvi÷vasçjà jagadutpàdakena kamalodbhavena brahmaõà sçùñyàdau sçùñvà tataþ ÷a÷vadmrame'navaratabhramaõe niyuktam . etaduktaü bhavati . bhànya÷vinyàdãnyanyàni vi÷iùñàni jyotãüùi teùàü samåha÷cakraü grahà÷ca såryàdayastaiþ saha sçùñam . tàni bhàni pràksaüsthàyà samantànnive÷itàni . grahàstu bhagaõàdàva÷cinãmukhe nive÷itàsta uparyuparisaüsthayà . tatràdau tàvadadha÷candraþ tadupari budhaþ, tataþ ÷ukraþ, tato raviþ tasmàdbhaumaþ, tato guruþ tataþ ÷aniþ . sarveùàmupari dåre bhacakram . eùàü kakùàpramàõàni cakùàdhyàye pratipàdayiùyante . aho yadyårdhvordhvasthà grahàstadopari dårato bhagaõastat kathaü bhagaõàdisaüsthairgrahairityucyate? satyam . atra bhåmadhye såtrasyaikamagraü baddhvà dvitãyamagraü bhacakre'÷vinãmukhe kila nibaddham . tasmin såtre protà maõaya iva candràdayo grahà sçùñyàdau brahmaõà nive÷itàþ . bhamaõóalaü dvàdada÷adhà vibhajyaivaü bhåmadhyàt såtràõi pratibhàgaü nãtvà kila baddhàni taiþ såtraiþ saha grahakakùàyàü ye saüpàtàste tàsu kakùàsu rà÷yantàþ . tadvatprakàrà rà÷aya iti saükùiptamihoktam . kakùàdhyàye gole ca ki¤cidvistàrya bakùyàmaþ . evaüvidhaü bhacakraü sçùñvà brahmaõà gaõne nive÷itam . yatra nive÷itaü tatra pravaho nàma vàyuþ . sa ca nityaü pratyaggatiþ . tena samàhataü bhacakraü sakhecaraü pa÷cimàbhimukhabhrame pravçtam . yat tasya pratyagbhramaõaü tacchãghrataram . yata ekenàhnà bhamaõóalasya parivartaþ . evaü tasmin bhapa¤jare sakhecare ÷ãghratare bhramatyapi khecarà indradi÷aü caranti pårvàbhimukhaü vrajanti nãcoccataràtmavartmasu . anantarakathiteùu khasvamàrgeùu teùàü pràgbhramaõam . tat tadalpagatyà, pratyaggaterbahutvàt pràgalpagatyà vrajanto nopalakùyanta iti bhàvaþ . tathà tasma bhapa¤jarasya yo dakùiõottaràvartau tatra ye tàre te dhråvatve niyukte>% pramiø . tathà ÷rãpatiþ . %<svavyàpàràt pràggatiþ khecaràõàmårdhvàdhastàdyàmyasaumyàparàõi . golàbhij¤aiþ pa¤ca yàtàni yàni teùàmuktànyanyahetåni tàni . pratyaggatiþ pravahavàyuva÷ena teùàü nãcoccavçttajanitãrdhvamadha÷ca sà syàt . yàmyottarà tvapamavçttavimaõóalàbhyàü ùoóhà gatirnigaditaivamiha grahàõàm>% uccatà ca mahattvavyàpyaguõabhedaþ . sà ca uparyuparisannive÷itàvayavanàü mahattve bhavati tasya guõacanatvàt tataþ bhàve'rthe ùyaj . auccyam uccatàyàü naø . tva . uccatva tatràrthe naø tal . uccatà strã . %<uccasthe grahapa¤cake suragurau sendau navamyàü tithau lagne karkañake punarvasudine meùaü gate påùaõi . nirdagdhuü nikhilàþ palà÷asamidhaþ madhyàdayodhyàraõeràvirbhåtamabhådapårvavibhavaü yatki¤cidekaü mahaþ>% tithitaø puø . %<grahaistataþ pa¤cabhiruccasaüsthitairasåryagaiþ såcitabhàgyasampadam>% raghuþ . %<svoccasthaþ svagçhe'pi và svasuhçdàü varge'pi và>% jyotiø taø .

#<uccakais># avyaø uccais + ñerakac . 1 uccatàyàü 2 tadvi÷iùñe ca . %<janitamudasthàduccakairucchritoraþ>% %<sthitodayàdrerabhisàyamuccakaiþ>% màdhaþ . utkarùàrtho tarabàdi uccai÷÷abdavat .

#<uccakùus># triø utkùiptamutpàñitaü và cakùuryasya pràø baø . 1 årdhotkùiptanetre 2 utpàñitanetre ca . tataþ cvi iccakùåkaroti uccakùåbhavati uccakùåsyàt .

#<uccañà># strã ud--caña--ac . 1 la÷unabhede, 2 gu¤jàyàü 3 cåóàlàyàm, 4 bhåmyàyalakyàm 5 nàgaramustàyà¤ca .

#<uccaõóa># triø ud--caói--ac . 1 atyantogre 2 atikopane, 3 tvaràyukte avilambite . 4 prakharaspar÷e puø 5 tadvati triø .

#<uccataru># caø karmaø . 1 nàrikele vçkùe . 2 uccadrumamàtre ca .

#<uccatàla># naø uccaþ tàlaþ hastatàlaþ yatra . 1 pànagoùñhyàü mattatayà tatra uccairhastatàladànàttathàtvam . 3 unnatatàlavçkùe ca

#<uccadeva># puø uccaþ ÷neùñho devaþ . vàsudeve trikàø . tasya %<sarvade vamayo hariþ>% ityukteþ sarvadevamayatvàt satvapraghànatvàcca utkçùñatvam ataeva bhàgavate %<÷reyàüsi tatra khalu satvatanornçõàü syuriti>% satvapradhànatvàt tasya ÷reyaþsàdhanatvamuktam .

#<uccandra># puø ucchiùñaþ svalpà'va÷iùña÷candro yatra pràdiø baø ÷iùña÷abdalopaþ . ràtri÷eùe ÷abdaratnàø .

#<uccaya># puø utpàñya cayaþ ci--ac . 1 puùpàderuttolane . %<puùpoccayaü nàñayati>% ÷akuø . %<kariùyàmi ÷araistãkùõaistacchiraþkamaloccayam>% raghuþ . %<pratyupasadamekoccayena kapàlànyekakapàlaprabhçtãnàm>% kàtthàø 23, 2, 20 . uttareùu puruùoccayenaivaika÷atavidhàt 16, 8, 25 . 2 nàrãkañyaü÷ukagranthau %<nãviþ syàduccayo'pyayam>% màrtaõóaþ utkçùña÷cayaþ . 3 vçhatsamudàye ca abhyuccayaþ . %<vàkyaü syàdyogyatàkàïkùàsattiyuktaþ padoccayaþ>% sàø daø . sa nirghçùyà ïguliü ràmo'dhã manaþ÷iloccaye ràmàø . %<ekataþ saritaþ sarvàþ gaïgàdyàþ salilãccayàþ>% bhàø vaø 88 aø . %<naikadravyoccayavatãü samçddhavipaõàpaõàm>% bhàø anuø 30 aø . ÷iloccayo'pi kùitipàlamuccaiþ raghuþ . karmaõi ac . 4 hastàbhyàmuddhçtyàvacite nãvàre hàràø .

#<uccala># naø . ud + cala--ac . 1 manasi hemacaø tasya %<asaü÷ayaü mahàbàho! manodurnirgrahaü calam>% gãtokte÷ca¤calasvabhàvatvàttathàtvam . 2 calasvabhàvasàtre triø .

#<uccalita># triø ud + cala--kta . gamanodyate prastute gatyudyukte

#<uccalalàñà># strã uccaü lalàñaü yasyàþ . unnatalalàñaråpadurlakùaõàyàü striyàm . strãõàü ca durlakùaõam kanyà÷abde vakùyate

#<uccanãca># triø uccai÷ca nãcai÷ca mayåø samàø . unnatàvanata prade÷àdau %<draùñàramuccanãcànàü karmabhirdehinàü gatim>% . bhàø à÷vaø 16 aø .

#<uccà># avyaø ud + cã--óà . 1 uccaiþ ÷abdàrthe . %<amãya çkùànihità sa uccà>% çø 1, 24, 10 . %<uccà uccaiþprade÷e>% bhàø . %<uccà divi dakùiõàvantoasthurye>% çø 10, 107, 2 . %<asmàkaü dyumnamadhipa¤ca kçùñiùåccà>% 2, 2, 10 . %<uccà uccaiþ>% bhàø . %<avatamuccàcakraü parijmànam>% 8, 72, 10 . %<uccàcakramuparisthitacakram>% bhàø uccàbudhnaü nãcàduccàcakrathuþ pàtave vàþ çø 1, 116, 22 . 2 unnatàyàü striyàü syã %<uccàraõatpakùigaõàstañostam>% màghaþ .

#<uccàñana># naø ud--cañ--õic--lyuñ . 1 utpàñane svasthànàt 2 vi÷leùaõe %<uccàñanaü svade÷àderbhraü÷anaü parikãrtitam>% iti ÷àø tiø ukte 3 ùañkarmàntargate'bhicàrabhede ca . uccàñya te'nena karaõe lyuñ . tantrokte 4 tatsàdhanakarmaõi . tantrasàre vagalàyà abhicàraprayoge kuõóalakùaõamupakramya %<va÷ye tu caturasraü càkarùaõe tu trikoõakam . tathaivoccàñane proktaü ùañkoõe màraõaü smçtam . va÷ye meùàsanaü ÷reùñhaü karùaõaü vyàghracarmaõi . ÷àntau mçgàsanaü proktaü stambho gocarmaõi smçtaþ . uùñràsanaü tathoccàñe vidvepe turagàsanam>% màraõe mahiùãcarma moha ca gajàsanam . madhulàjatilàdãni va÷ya÷àntikaràõi ca . àkarùaõe tathà lodhraü satilaü madhurànvitam . nimbapatra¤ca tailàktaü vidveùakaraõaü param . haritàlaü haridrà ca lavaõena ca saüyutà . stambhayettatra devi÷i! praj¤à¤caiva gatiü matim . vàjinàthasya sàreõa rudhireõa ca homayet . màraõe tu ripordevi! ÷ma÷ànàgnau hunenni÷i . kùudràõàü kàkapakùàõàü gçhadhåmena saüyutam . làjàn trimadhuropetàn sarvarogapra÷àntaye tantrasàø uccàñanaprakàrà bahavodar÷itàstatra sàmànyaprakàrastatràbhidhãyate nibandhe %<÷àntiva÷yastambhanàni vidveùoccàñane tataþ . màraõaü tàni ÷aüsanti ùañ karmàõi manãùiõaþ . ratirvàõã ramà jyeùñhà durgà kàlã yathàkramàt . ùañkarmadevatàþ proktàþ tasmàdetàþ prapåjayet . ã÷acandrendunirçtivàyvagnãnàü di÷omatàþ . såryodayaü samàrabhya ghañikàda÷akaü kramàt . çtavaþ syurvasantàdyà ahoràtre dinedine . vasantagrãùmavarùàkhya÷araddhemanta÷ai÷iràþ . jalaü ÷àntividhau ÷astaü va÷ye vahnirudàhçtaþ . stambhane pçthivã ÷astà vidveùe vyoma kãrti tam . uccàñane smçto vàyurbhaumàgnirmàraõe mataþ . tattadbhåtodaye samyak tattanmaõóalasaüyutam . tattat karma prakartavyaü mantriõà ni÷citàtmanà . ÷ãtàü÷usalilakùauõãvyomavàyuhavirbhujàm . varõàþ syurmantravãjàni ùañkarmasu yathàkramam . grathana¤ca vidarbha÷ca saüpuño roghanaü tathà . yogaþ pallava ityete vinyàsàþ ùañsu karmasu . mantrànte vihatàn kçtvà sàdhyavarõàn yathàvidhi . grathanaü tat vijànãyàt pra÷astaü ÷àntikarmaõi . mantràrõadvayamadhyasthaü sàdhyanàmàkùaraü likhet . vidarbha eùa vij¤eyo mantribhirva÷yakarmaõi . àdàvante ca mantraþ syànnàmno'sau sampuñaþ smçtaþ . eùa syàt stambhane ÷asta ityukto mantravedibhiþ . nàmna àdyantamadhyeùu mantraþ syàdrodhanaü smçtam . vidveùaõavidhàne tu pra÷astamidamuttamam . mantrasyànte bhavennàma yogaþ proccàñane mataþ . ante nàmno bhavenmantraþ pallavomàraõe mataþ>% . bhåtànàmudayaþ ÷àø ciø . %<daõóàkàrà gatirbhåmeþ, puñayorubhayoradhaþ . toyasya, pàvakasyordhagatistiryaïnabhasvataþ . gatirvyomnobhavenmadhye bhåtànàmudayaþ smçtaþ . dharaõerudaye kuryàt stambhanaü va÷yamàtmavit . ÷àntikaü pauùñikaü karma toyasya, tejasastathà . màraõàdãni marutovipakùoccàñanàdikam . ÷atra vidveùaõaü ÷astamudaye ca vihàyasaþ>% . bhåtamaõóalàdikaü tatraivàvaseyam . ùañkarmakaraõanimittamàha rudrayàmale %<upasthite mahà÷atrau ràùñrapãóàsu rugbhaye . bhåmivittamahotpàte bhåtabhãtivipatsu ca . màtaþparataraü karma kalau ÷àntikaraü priye! . màraõaü bohavaü stambhaü vidveùaõamathàpi và . va÷ãkarakarmàõi tathoccàñanakarma ca . sarvatra sàdhayennàmnà tatonànyat ÷ubhàvaham . vi÷eùataþ ÷atrusaügharogopradravanà÷anam . ÷atråõàü karmanà÷e ca tathà ÷atruparàjaye . àtmano vijaye caiva nàtaþparatarà kriyà>% . gha¤ . uccàño'pyatra puø . %<uùñràsanaü tathoccàñe>% tantrasàraþ .

#<uccàra># puø ud + cara--õic--gha¤ . 1 uccàraõe . %<tasyakàrye'nuccàraþ>% muø boø %<mantroccàraparàyaõaþ>% puø . uccàryate apànavàyunà utkùipyate karmaõi gha¤ . 2 purãùe . viõmåtrotsargavidhànaprakàraþ àø taø nànàvacanairdar÷ito yathà viùõudharmãttare nidràü jahyàdgçhã ràma! nityamevàruõodaye . vegotsargaü tataþ kçtvà dantadhàvanapårvakam . aruõodayakàlamàha skandapuràõam %<udayàt pràk catasrastu nàóikà aruõodayaþ . tatra snànaü pra÷astaü syàttaddhi puõyatamaü smçtam>% . nàóikà daõóaþ . %<nàóãùaùñyà divàni÷am>% ityukteþ . viùõudharmottare %<vegarodhaü na kartavyamanyatra krodhavegataþ>% . vegarodhaü na kattevyamiti tu kàü di÷aü gantavyamitivat bhàvàkhyàtetaratvàt sàdhutvam . àyurvedãye'pi %<na vegino'nyasiddhiþ syàt nàjitvà sàdhyamàmayam>% . aïgiràþ %<utthàya pa÷cime ràtrestata àcamya codakam . antardhàya tçõairbhåmiü ÷iraþ pràvçtya vàsasà . vàcaü niyamya yatnena ùñhãvanocchvàsavarjitaþ . kuryànma trapurãùe tu ÷ucau de÷e samàhitaþ>% viùõupuràõam %<tataþ kalyaü samutthàya kuryànmaitraü nare÷vara! . nairçtyàmiùuvikùepamatãtyàbhyadhikaü bhuvaþ>% tiùñhennàticiraü tasminnaiva ki¤cidudãrayet . kalyamuùaþ kàlam, maitraü mitradevatàkapàyusambandhàt purãùotsargam, nairçtyàmutthànade÷abhàrabhya utthàyetyanenopasthiteþ . iùuvikùepamatãtya iùuvikùepayogyade÷àdvahiþ . tadde÷aparimàõa màha pitàmahaþ %<madhyanena tu càpena prakùipettu ÷aratrayam . hastànàntu ÷ate sarve lakùyaü kçtvà vicakùaõaþ>% . àpastambaþ %<måtrapurãùe kuryàt dakùiõàü di÷aü dakùiõàparàgveti>% . dakùiõàparà nairçtã . manaþ %<måtroccàrasamutsargaü diùà kuryàdudaïmukhaþ . dakùiõàbhimukho ràtrau sandhyayo÷ca yathà divà>% . uccàraþ purãùam . yattu yamavacanaü %<pratyaïmukha÷ca purbàhaõe aparàhõe ca pràïmukhaþ . udaïmukhastu madhyàhne ni÷àyàü dakùiõàmukhaþ>% iti tat udaïmukhena sahecchàvikalpàrthaü såryàbhimukhaniràsàrtha¤ca na tu niyamàrthaü devalavacanavirodhàt . tathà ca %<sadaivodaïmukhaþ pràtaþ sàyàhne dakùiõàmukhaþ . viõmåtre àcarennityaü sadhyàyàü parivarjayet>% iti . pràtaþsàyàhna÷abdau divàràtriparau pårvoktamanuvacanaikavàkyatvàt . sandhyàyàü parivarjayediti tu pãóitetaraparam . yamaþ %<kçtvà yaj¤opavãtantu pçùñhataþ kaõñhalambitam . viõmåtre ca gçhã kuryàt yadvà karõe samàhitam>% . pçùñhataþ pçùñhe kaõñhalambitaü nivãtam . atra lambitaü nivãtam . %<saüvãtaü mànuùe kçtye>% iti taittiroya÷ruteþ . mànuùe sanakàdikçtye . pçùñhalambitaü nivãtam iti baudhàyanavacanàcca . tathà ca hàravat kçtvà pçùñhalambitam skçndhe ityarthaþ . atra vyavasthàmàha sàükhyàyanaþ . %<yadyekavastro yaj¤opavãtaü karõe kçtvà avaguõñhitaþ>% iti karõe dakùiõakarõe . %<pavitraü dakùiõakarõe kçtvà viõmåtramàcaret>% iti smçtau tathà dar÷anàt . avaguõñhitaþ kçta÷iro'vaguõñhanaþ . manuþ %<chàyà yàmandhakàre và ràtràvahani và dvijaþ . yathàsukhamukhaþ kuryàt pràõabàdhàbhayeùu ca>% mahàbhàrate . %<pratyàdityaü pratijalaü prati gà¤ca pratidvijam . mehanti ye ca pathiùu te bhavanti gatàyuùaþ>% . pratiþ sàümukhye . manuþ %<na måtraü pathi kurvãta na bhasmani na govraje . na phàlakçùñe na jale na cityàü naca parvate . na jãrõadevàyatane na valsãke kadàcana . na sasatveùu garteùu na gacchannàpi saüsthitaþ . na nadãtãramàsàdya na ca parvatamastake . vàyvagniviprànàdityamapaþpa÷yaüstathaiva ca . na kadàcana kurvãta viõmåtrasya visarjanam>% . sasatveùu pràõimatsu saüsthitaþ utthitaþ parvatamastakaniùedho'dhikadoùàya . va÷iùñhaþ . %<àhàrarnihàravihàrayogàþ susambhçtà dharmavidà tu kàryàþ . vàgbuddhikàryàõi tapastathaiva dhanàyuùã guptatame tu kàrye>% . nirhàro måtrapurãsotsargaþ vihàraþ strãsambhogaþ . yogaþ samàdhiþ . vàgguptira÷ubhàlàpatyàgaþ . buddhiguptiraniùñacintàtyàgaþ . hàrãtaþ %<àhàrantu rahaþ kuryàt nirhàra¤caiva sarvadà . guptàbhyàü lakùmyuvetaþ syàt prakà÷e hãyate tayà>% . viùõupuràõam %<somàgnyarkàmbuvàyånàü påjyànà¤ca na sammukhe . kuryàt ùñhãvanaviõmåtrasamutsarga¤capaõóitaþ>% . àpastambaþ %<na ca sopànatko måtrapurãùe kuryàditi>% . vçhanmanuþ %<karagçhãtapàtreõa kçtvà måtrapurãùake . måtratulyantu pànãya pãtvàü càndràyaõa¤caret>% . bharadvàjaþ %<atha vikçùya viõmåtraü loùñrakàùñhatçõàdinà . udastavàsà uttiùñheddçóhaü vidhçtamehanaþ>% udastavàsà kañide÷àdutkùiptavastraþ àø taø %<måtroccàrau ca kàrayet>% . %<yasyoccàraü vinà måtraü samyag vàyu÷ca gacchati>% su÷ruø . %<dàne tapasi ÷aurye ca yasya na prathitaü manaþ . vidyàyàmarthalàbhe ca màturuccàra eva saþ>% hitoø . ullaïghya càrogatiþ . 3 grahàdãnàü rà÷inakùatràntarasa¤càre . çkùàdçkùaü ÷atenàbdairyàtsu citra÷ikhaõóiùu . %<uccàre saühikàkàraiþ>% siø ràø taø .

#<uccàraõa># naø udghàtena kaõñhàdyabhighàtena càryate niùpàdyate ud + cara--õic--lyuñ . kaõñhatàlvàdyabhighàtena ÷abdajanake vyàpàre tatprakàrastu %<àtmà buddhyà sametyàrthàn manoyuïkte vivakùayà . manaþ kàyàgnimàhanti sa prerayati màrutam . sodãrõomårdhnyamihato vaktramàpadya màrutaþ . varõàn janayate teùàü vibhàgaþ pa¤cadhà mataþ>% iti ÷ikùoktadi÷àvaseyaþ . varõotpattisthànàni càùñau . %<aùñau sthànàni varõànàmuraþ kaõñhaþ ÷irastathà . jihvàmålaü ca dantà÷ca nàsikoùñhau ca tàlu ca>% ÷ikùàkaduktàni . vivçtirvarõa÷abde dç÷yà . yathà ca kaõñhatàlvàdyabhighàtenavoccàraõasambhavastathà ã÷vara÷abde anumàø cintàø 1026 mçùñhe dar÷itam . %<uccàraõaj¤o'tha giràü dadhànam>% màghaþ . %<vedoccàraõakàryàrthamayuktaü tattvayà dhçtam>% bhàø vaø 214 aø %<sajàtãyoccàraõànapekùoccàraõaviùayatvaü vedasyàpauruùeyatvam>% mãmàüsakàþ vedàntina÷ca pratipedire .

#<uccàrita># triø uccàra--tàrakàø itac . 1 kçtaviùñhotsarge . uda + cara--õic--karmaõi kta . yasyoccàraõaü kçtaü tàdç÷a varõàdau %<taeva ÷aktivaikalya pramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãritàþ>% bhartçhaø . ud + antarbhåtaõyarthe cara--kta . uccarito'pyuktàrthe %<sakçduccaritaþ ÷abdaþ sakçdarthaü gamayatãti>% tatpàryagranthe nyàyaþ .

#<uccàrya># avyaø uda + cara--õic + lyap . 1 kaõñhàdyabhighàtena utpàdyetyarthe . karmaõi yat . 2 uccàraõãye varõàdau triø .

#<uccàryamàõa># triø ud + cara--õic--karmaõi ÷ànac . yasyoccàraõaü kriyate tasmin varõàdau kasmaicit kàryàyoccàryamàõo varõaitsaüj¤aþ, bhugdhaboø .

@<[Page 1064a]>@
#<uccàvaca># triø udak utkçùña¤ca avàk apakçùña¤ca mayåø niø . utkçùñàpakçùñàtmake nànàbhede %<uccàvacairapi gateùu sahasrasaükhyàm>% màghaþ %<bhavatyuteva mahàbràhmaõa utevoccàvacaü nigacchati>% ÷ataø bràø 14, 5, 1, 19 . atha khalåccàvacà janapadadharmà gràmadharmà÷ca tàn vivàhe pratoyàt à÷vaø gçø 1, 7, 1, . %<uccàvaceùu bhåteùu sthitaü taü vyàpya tiùñhataþ>% . %<uccavacàni bhåtàni satataü ceùñayanti yàþ>% manuþ

#<ucciïgaña># puø 1 tçõagaóamatsye, 2 kopanapuruùe ca mediø .

#<ucciñaïga># puø viùakãñabhede (ucciïgaóe) su÷rute %<jaïgamasya viùasyoktànyadhiùñhànàni ùoóa÷a>% ityupakramya %<vç÷cikabi÷vambhararàjãvamatsyocciñaïgasamudravç÷cikàlaviùàþ>% ityuktvà tasya ÷åkatuõóaviùatvamapyuktam %<såkùmatuõóocciñaïgavarañã÷atapadã÷åkabalabhikà÷çïgãbhramaràþ ÷åkatuõóaviùàþ>% teùàmutpattisthànamapi tatroktam %<sarpàõàü ÷ukraviõmåtra÷avapåtyaõóasambhavàþ . vàyvagnyambuprakçtayaþ kãñàstu vividhàþ smçtàþ>% ityupakramya %<ucchiñaïgo'gbhinàmà tu cicciñiïgomayårikà>% ityàdãn aùñàda÷a kãñànabhidhàya %<aùñàda÷eti vàyavyàþ kãñàþ pavanakopanàþ>% su÷ruø .

#<uccåóa(la)># puø unnatà cåóà yasya óasya và latvam . dhvajordhasthe vastrakhaõóe .

#<uccaiþ÷iras># triø uccairunnataü ÷iro'sya . unnatamastake mahattare %<mamatvamuccaiþ÷irasà satova>% kumàø . và roþ ÷atvam .

#<uccaiþ÷ravas># triø uccairunnataü ÷ravo'sya . 1 unnatakarõe samudrajàte ÷vetavarõe indrasya vàhanabhåte saptamukhe 2 a÷vabhede puø . asya cotpattikathà yathà %<tata uccyaiþ÷ravànàma hayo'bhåccandrapàõóaraþ>% bhàgaø 7 skaø 7 aø . %<gçhãto'÷vaþ saptamukhastvayà nçpa balàt kileti>% bhàgavatokterasya saptamukhatvam . %<dhanvantaristathà madyaü ÷rordevã kaustabhomaõiþ . ÷a÷àïko vimala÷càpi samuttasthuþ samantataþ . uccaiþ÷ravà hayoramyaþ pãyåùaü tadanantaramiti>% harivaüø 220 aø . %<uccairuccaiþ÷ravàstena hayaratnamahàri ca>% kumàø . %<uccaiþ÷ravàjalanidheriva jàtamàtraþ>% %<na citramuccaiþ÷ravasaþ padakramam>% màghaþ . %<uccaiþ÷ravama÷vànàm>% gãtokteþ bhagavadvibhåtitvamasya . %<uccaiþ÷ravaþsutàna÷vàn balàdapyànayaddivaþ>% hariø 145 aø %<di÷àügajasutànnàgàn hayàü÷coccaiþ÷ravo'nvayàn>% hariø 156 aø asya và visargasya ÷atve uccai÷÷ravà apyatra . asya pçùoø adantatvamapi . %<uccaiþ÷ravasasaüj¤aü tat praõipatya samarpitam>% devãmàø . uccairunnataü ÷abdaü ÷çõoti ÷ru--asun . 3 badhire triø .

@<[Page 1064b]>@
#<uccairghuùña># naø ghuùa--bhàve kta uccairghuùñam . (óheóarà) sarvajana÷ràvyaghoùaõàyàm .

#<uccairghoùa># puø ghuùa--gha¤ uccairùoùaþ . 1 sarvajanagra÷ràvya÷abde %<yaduccairghoùastanayitnurivadahati>% ÷ataø bràø . 7 baø . 2 uccai÷abdànvite krandanàdau 6 baø . 3 rudramårtibhede . %<uccairgho ùàya krandayate>% yajuø 16, 19 .

#<uccais># avyaø ud + ci--óaisi . 1 tuïgatve, 2 unnate 3 mahati 4 årdhvade÷ajàte %<uccairudàttaþ>% pàø . %<uccairuccai÷ravàstena>% kumàø %<÷iloccayo'pi kùitipàlamuccai>% raghuþ %<vicakarùa ca saühiteùuruccaiþ>% kiràø . %<akçtvà helayà pàdamuccairmårdhasu vidviùàm>% màghaþ . %<uccairadhaþpàtipayomçco'pi>% jano'yamuccaiþpadalaïghanotsukaþ %<uccairhiraõmayaü ÷åïgam>% kumàø . yà vaþ kàle bahati salilodgàramu ccarvimànà meùaø . %<uccairasyati mandatàmarasatàm>% candràloø asya ÷abdasya guõavàcitayà prakarùe tarap tamap ca tataþ adravyaprakarùe àmu . uccaistaràm uccaistamàm . aunnatyàti÷aye %<uccaistaràü vakùyati ÷ailaràjaþ>% kubhàø . dravyaprakarùe tu nàmu . uccaistara uccaistama atyunnatavçkùàdau triø . apriyasyãccaiþ kathane uccais + kç--ktvàõamulau lyap ca . uccaiþkàram uccaiþkçtvà uccaiþkçtya apri yamàcaùñe siø kauø .

#<ucchanna># triø ud--chada kta . luptapràye àcchanne . ucchannapracchannagranthe vedasyàcàramålatvetyàdi vidhivàde mathuràø yathà ca vedasya chinnamålagranthatayà ucchinnatve'pi avigãta÷iùñàcàràdeva tadanumànaütathà samarthanàya ÷abdaciø ÷abdàpràmàõye vàdipårvapakùaü nirasya vyavasthàpitaü yathà . syàdetat smçtyàcàrayorvedamålatve tatrocchedàdivivàdastadeva tvasiddhaü tathà hi vedasamànàrthà mahàjanaparigçhãtà ca smçtiþ, svàrthopasthityanantaraü smçtyarthànubhàvakavedànubhàne'pi pratãtipràthamyàt sàdhyaprasiddhyarthamupajãvyatvàcca smçterevàpårvàdipàkyàrthaj¤ànamastu kiü vedena, tadarthasya smçtita eva siddheþ apårvasya ÷abdaikavedyatvena smçtitoj¤àtasya j¤àpakatvenànuvàdakatàpatte÷ca sà ca smçtyantaràdityanà direva smçtidhàràva÷yakã, anyathà manusmçteþ pårvaü tavàpi vedànumànaü na syàt . sarvà ca smçtiþ smçtijanyavàkyàrthapramàjanyatvena mahàjanaparigçhãtatvena ca pramàõamiti nàndhaparamparà . pratyakùà ca smçtiþ smçtimålaü nànumità anumitavedavat tasyà anubhàvakatvàt . vedàrthasmçtitàprasiddhistu prasiddhavedamålasmçtisàhacarya bhramàt pratyakùavedàbodhitalobhanyàyamålasmçtàviva tàntrikàõàü liïgàbhàsajanyavedamålakatvabhramàt sambhavanmålàlàntaràõàü vedamålatvaü kalpayati . atha smçriniùñhatadvevedamålakatvaprasiddhirapi mahàjanaparigrahãtà eva¤ca sà vedamålatvanibandhanà avigãtamahàjanaparigçhãtavedamålatvaprasiddhitvàt pratyakùavedamålasmçtau tatprasiddhivat . evaü vedàrthasmçtitàprasiddhirapi anyathà mahàjanaparigrahànàdare vedasmçtyorapi pràmàõyaü na syàditi cet na yåpahastyàdismçtestatprasiddhau vyabhicàràt këptalobhàdita eva tatsambhavàt vicàrakàõàü vipratipatte÷ca . tatra tatprasiddhau vigàna mahàjanànàmiti cet na tatràpi målàntarasambhavàdvipratipatte÷ca vigànameva teùàm, ataeva smçtãnàü nyàyamålatve sambhavati vedamålatvaprasiddhàvapi na vedamålatvaü, na ca vedamåleyamiti kçtvà smçtermahàjana prarigrahàttanmålatvaü vedamåleyamiti prathamaü grahãtuma÷akyatvàt ÷akyatve và kimanumànena, na ca vedamålatvena prakàreõa mahàjanaparigrahaþ, asiddheþ, manvàdismçtitvena pårvaü mahàjanaparigraheõottareùàü parigrahàdanuùñhànàdyupapatteþ . evaü holakàcàre'pi vedaliïgenaiva kartavyatàj¤ànopapatteþ kiü vedena, tadarthasya liïgàdevopapatteþ, avigãtà'laukikaviùayaka÷iùñàcàrasyavedamålatvadar÷anàt vedànumàne càvigãta÷iùñàcàratvena bhojanàdyàvàro'pi vedamålaþ syàt vedaü vinàpi tatkartavyatàdhãsambhavànna tadarthavedaiti ihàpi tulyam . àcàrakartavyatànumànayoranàditvenàcàràõàü kartavyatànumànamålakatvànnàndhaparamparà . na ca pårvànumànasàpekùamuttaràmànamiti svatantrapramàõamålakatvàbhàvàt sàdhyavyàptipakùa dharmatàsattvena pårveùàü svatantrapramàõatvàt . nàpãtarapràmàõyàdhãnaü sarvasya pràmàõyamiti na nirapekùatvaü, pratyakùàderapi tathàtvàpatteþ . etena vivàdapadamàcàronirapekùapramàõamålakaþ avigãtamahàjanàcàratvàt pratyakùavedamålàcàravaditi nirastam anumànasya nirapekùapramàõatvàt pramàõamålatvenaivabuddhe rupapatteþ nirapekùatvasya gauraveõàprayojakatvàcca . na ca sàpekùatvena na pramàõatà vyàptyàdisattvàt anyathà pramàõanairapekùyasya vaiyarthyàt . nacàcàre vedamålakatvaprasiddhestadanumànam, asiddheþ vyabhicàràdanyathopapatte÷ca . na ca vedamålatvena mahàjanaparigrahàttathà . na hi vedamålo'yamiti kçtvàmahàjanànàü tatparigrahaþ vedamålatvasya prathamaü j¤àtuma÷akyatvàt ÷akyatve và kimanumànena . na ca vedamålatvena mahàjanaparigçhãto'yamàcàraþ iti j¤àtvà tatra mahàjanaparigrahaþ, gauravàt asiddhe÷ca pårbamahàjanaparigrahàdevottareùàü parigrahànuùñhànopapatteþ . tàdç÷asmçtyàcàrayorvedamålatvena vyàptervedamålatvasiddhiriti cet na asambhavanmålàntarasyopàdhitvàt anyathà lobhanyàyamålasmçte statprasaïgaþ . astu smçtyàcàrayoranàditvaü na càcàràt smçtiþ smçtyà càcàraþ ityandhaparamparà målãbhåtapramàõàbhàvàditi vàcyaü smçtyàcàrayorubhayorapi pramàõatvàt . anyathà na tato vedànumànamiti .
     ucyate pralaye pårbasmçtyàcàrayorucchedàt sargàdau nityasarvaj¤e÷varapraõãtavedamålatvaü smçtyàcàrayoþ, anyathà målàbhàvenàndhaparamparàprasaïgaþ . na ca manvàdãnàmatãndriyàrthadar÷itvaü tadupàya÷ravaõàdestadànãmasattvàt pårvapårvasargasiddhasarvdhaj¤à eva ta iti cet na pramàõàbhàvàta . smçtyàcàrayoþ pramàõamålakatvameva tatkalpakamiti cet na pratisargaü teùàmanyànyakalpane goravamityekasyaiva nityasarvaj¤asya kalpanàt . na ca smçtaya eva tatpraõãtàþ tàsàü manvàdikartçkatvena smçtau bodhàt, smçtàveva smçtãnàü vedamålatvasmaraõàcca . eva¤ca smçtyàcàrayormahàjanaparigrahàdvedamålatvasàdhakamapi bhagavati pramàõam . ataeva %<pratimanvantaraü caiùà ÷rutiranyà'bhidhãyata>% ityàgamo'pi . eva¤ca pårvapratyakùavedamålàveva smçtàcàrau agre ca kàlakrameõàyuràrogyabala÷raddhvàgrahaõadhàraõàdi÷akteraharaharapacãyamànatvàt tadadhyayanavicchedàt ÷àkhocchedàt smçtyàcàràbhyàmeva kartavyatàmadhigatya pravçttiþ . nanvevaü smçtirastu vedamålà maïgalàdyàcàrastu ã÷varàdeva bhaviùyati ghañalipyàisampradàyavaditi cet na bahuvyàpàraghañi tasya tattadàcàrasya gurutvena %<maïgalamàcaredityàdivàkyasyaiva làghavena kalpanàt>% . %<nivçttàcàra÷auceùu parapàkopajãviùu ucchannabalibhikùeùu bhinnakàüsyopabhojiùu>% su÷rutaþ .

#<ucchala># triø ud--÷ala ac . àdhàràtikrameõa sarvataþ plute . ÷atç . ucchalat tatraiva %<chañocchalacchaïkhavulàkulena>% màghaþ %<svacchandocchaladacchakacchakuharacchàtetaràmbucchañà>% kàvyapraø . lyuñ . ucchalana paritaþ plavane naø .

#<ucchàdana># naø ud--chada--õic--lyuñ . 1 àcchàdàne 2 gandhadravyadvàrà dehamàrjane ca amarañãø %<snàpanocchàø danena>% ràmàø .

#<ucchàstra># triø udgataü ÷àstràt pràø saø . 1 atikrànta÷àstre 2 ÷àstraviruddhe'dharmakçtye ca . utkràntaü ÷àstraü yatra . ÷àstàtikramayukte ucchàstraü yayà tathà vartate ucchàstravartin ÷àstràtikrameõa yatheùñacàriõi striyàü ïãp . na ràj¤aþ pratigçhõãyàt krårasyocchàstravartinaþ . yàø smçø . %<dçptasyocchàstravartinaþ>% bhàgaø 7 skandaø a0

#<ucchàsana># triø utkràntaþ ÷àsanam . ÷àsanàtikràntari .

#<ucchikha># triø udgatà ÷ikhà yasya pràø baø . 1 unnatàgre 2 udarciùi vahnau puø %<màïgalyorõàvalayini puraþ pàvakasyocchikhasya>% raghuþ . 3 takùakanàgakulajàte nàgabhede puø %<takùakasya kulejàtàn pravakùyàmi nibodha tàn>% ityupakramya %<ucchikhaþ ÷arabhobhaïgovilvatejà virohaõaþ>% bhàø àø 57 aø .

#<ucchiïghana># naø ud + ÷ighi àghràõe bhàve lyuñ . nàsikàvàyunà'ntaþsthitakaphàdiniþsàraõe . %<ucchiïghanena hartavyodçùñimaõóalajaþ kaphaþ>% . %<netre vilambini vidhirvihitaþ purastàducchiïghanaü ÷irasi vàryavasecana¤ca>% su÷ruø .

#<ucchitti># strã ud + chida--bhàve ktin . samålotpàñane atyantasaümardane . %<yadvà tadvà taducchittiþ puruùàrthaþ>% sàø såtram . %<saïkaraþ sarvavarõànàü prajàgodharmakarmaõàm>% . prajànàmapi cocchittirmçpavyasanahetujà su÷ruø %<avinà÷ã và are ayamàtmà'nucchittidharmà>% vçø uø 21 .

#<ucchinna># triø ud + kta . 1 samålaü nà÷ite 2 vidalite .

#<ucchiras># triø unnataü ÷iro'sya . 1 unnate 2 màhàtmyàdinà unnatamastake mahimànvite %<÷ailàtmajàpi piturucchiraso'bhilàùam>% kumàø ÷auryodàryàdinà hi loka unnata÷irà bhavati apakçùñakarmaõà tu anavarata÷iràþ prasiddhaþ

#<ucchilãndhra># triø utthitaü ÷ilãndhram . 1 chatràke . 2 vikasita÷ilãndravukte triø . %<ucchiülãndhràmabandhyàmiti>% meghadåø .

#<ucchiùña># triø ut + ÷iùa--kta . 1 bhuktàva÷iùñe, 2 tyakte ca . ar÷àø ac . 3 akçta÷auce bhuktànne . tatrocchiùñasyàbhakùyatà sàpavàdapabhakùya÷abde 379 pçùñe uktà tatràyaü bhedaþ varõavi÷eùasyocchiùñabhojane pàpatàratamyàt pràya÷cittatàratamyaü pràya÷cittavivekàdàbuktaü yathà %<svabhucchiùñantu yo bhuïkte yobhuïkte tyaktabhàjane . evaüvaivasvataþ pràha bhuktvà càndràyaõa¤caret>% caturçùivacanam . %<tacca j¤ànàbhyàsaviùayamiti>% pràø viø . %<bràhmaõocchiùñabhojane mahàvyàhçtibhirabhimantryàpaþ pibet, kùatriyocchiùñabhojane bràhmãrasavipakvena tryahaü kùãreõa vartayet, vai÷yocchiùñabhojane triràtropoùito brahmavarcalàü pibet, ÷ådrocchiùñabhojane suràbhàõóodakapàne ca ùaóràtramabhojanaü càndràyaõaü và abhimantritaü jalaü pãtvopavaset>% ÷aïkhaliø %<vrataråpatvàt etadbràhmaõasya bràhmaõàdyucchiùñà÷ane'j¤ànataþ sakçt evaü kùatriyàdeþ samàdhamavarõocchiùñà÷ane samàdhamavarõoktametadeva yathàyathamunneyam ÷ådrocchiùñà÷ane tu bràhmaõasya j¤ànataþ sakçdviùayam ùaóràtràbhojanam>% pràø viø . yathà pastambaþ . %<aj¤ànàdyastu bhu¤jãta ÷ådrocchiùñaü dvijottamaþ . triràtropoùitobhåtvà pa¤cagavyena ÷uddhyati>% . %<etaddvijottamagrahaõàdvràhmaõaviùayam . kùatriyàdiparatve vakùyamàõaviùõuvacanavirodhàt . etadapi sakçdviùayaü atra ca tri ràtre'ghamarùaõamapi japanãyam>% pràø viø . yathà sumantuþ . %<÷ådrocchiùñabhojane triràtramaghamarùaõa¤ca japet>% %<càndràyaõantåbhayatraiva j¤ànàbhyàse kùatriyàdãnà¤ca tripàdapàdahàniråhyà . kùatriyasya ca bràhmaõocchiùñà÷ane bràhmaõoktapràya÷cittàrdhaü, vai÷yasya tato'pyardham . evaü vai÷ya ÷ådrayorapi svàpekùayà pårva varõatvenonneyam u÷ano vacane varõakrameõa hrasitapràya÷cittadar÷anàt>% pràø viø . yathà %<annànàü bhukta÷eùastu bhakùitoyairdvi jàtibhiþ . càndraü kçcchraü tadardha¤ca kramàtteùàü vi÷odhanam>% . tathà viùõurapi nyàyapràptamevàrthamanvàha . %<àma÷ràddhà÷ane triràtraü, varteta bràhmaõaþ ÷ådrocchiùñà÷ane vamanaü kçtvà saptaràtraü vai÷yocchiùñà÷ane pa¤caràtram, ràjanyocchiùñà÷ane triràtram, ràjanyaþ ÷ådrocchiùñà÷ane pa¤caràtram bai÷yocchiùñà÷ane . triràtraü vai÷yaþ ÷ådrocchiùñà÷ane ca>% %<atra vamanaü kçtvà payasà varteteti sarvatrànveti>% pràø viø . %<caõóàlapatitàdãnàmucchiùñànnasya bhakùaõe . dvijaþ ÷udhyet paràkeõa ÷ådraþ kçcchreõa ÷uddhyati>% aïgiràþ etadaj¤ànaviùayaü j¤ànato dvaiguõyàdikam pràø viø . manunàpi sàmànyàbhyojyaprakaraõe . ÷uùkaü paryuùitaü caiva ÷ådrasyocchiùñameva ca %<krårasyocchiùñabhojina>% iti coktam . ÷ådrasya tu dvijocchiùñabhojane na doùaþ . dvijocchiùñantu bhojanamiti tasya manunà tadvçttitayokteþ . ekapaïktisthamadhye kenacidagre bhojanapàtratyàge tatpaïktesthànàü tadannamucchiùñavat yathà %<apyekapaïktyàü nà÷nãyàt saüvçtaþ svajanairapi . kohi jànàti kiü kasya pracchannaü pàtakaü mahat . bhasastambhajaladvàramàrgaiþ païkti¤ca bhedayet>% vyàsaþ . jalàdinà païktibhedàkaraõe tu ÷aïkhaþ %<ekapaïktyupaviùñànàü vipràõàü bhojane kvacit . yadyeko'pi tyajetpàtraü ÷eùamannaü vivarjayet . mohàt bha¤jãta yaþ païktyàmucchiùñasahabhojanam . pràjàpatyaü caredvipraþ kùatraþ sàntapanantathà>% . %<vióàlàdibhirucchiùñaü duùñamannaü vivarjayet, anyatra hiraõyodakaspar÷àt>% devalaþ aj¤ànàducchiùñàdibhojane taduttàryamityàha %<abhojyamannaü nàttavyamàtmanaþ ÷uddhimicchatà . aj¤ànà dbhuktamuttàryaü ÷odhyaü vàpyà÷u ÷odhanaiþ>% vamanapakùe'pi alpapràya÷cittaü bhavatyeva %<àma÷ràddhà÷ane triràtraü payasà varteta bràhmaõaþ, ÷ådrocchiùñà÷ane vamanaü kçtvà saptaràtramupavaset>% viùõunà vamanottaramapi pràya÷citta vidhànàt %<antyànàü bhukta÷eùantu bhakùayitvà dvijàtayaþ . càndraü kçrchaü tadardhaü tu brahmakùatravi÷àü vidhiþ>% mitàø àpaø vacanantu bràhmaõasya sakçdaj¤ànaviùayam balàtkàrànuttàre'pyannetaratàmbålàdyucchiùñaparamiti pràø taø raghuø . antyajaiþ balàtkàrite ucchiùñàdermàrjame'pi doùaeva . %<dàsãkçtobalànmleccha÷càõóàdyai÷ca dasyubhiþ . a÷ubhaü kàritaþ karma gavàdeþ pràõahiüsanam . ucchiùñamàrjana¤caiva tathà tasyaiva bhakùaõam>% ityàdyabhidhàya %<màsoùite dvijàtau tu prajàpatyaü vi÷odhanam . candràyaõantvàhitàgneþ paràkamatha và bhavet>% devalokteþ . ucchiùñacàõóàdispar÷e'pi doùaþ pràø taø uktaþ yathà . àpastambaþ %<bhuktocchiùñastvanàcànta÷càõóàlaiþ ÷vapacena và . pramàdàt spar÷anaü gacchet tatra kuryàdvi÷odhanam . gàyatryaùñasahasrantu drupadàü và ÷ataü japet . triràtropoùito bhåtyà pa¤cagavyena ÷uddhyati . bhuktocchiùño'ntyajaiþ spçùñaþ pràjàpatyaü samàcaret . ardhocchiùñe smçtaþ pàüdaþ pàda àmà÷ane tathà>% . %<pràjàpatyaü j¤àne ardhocchiùñoyenàdyagràsaþ àsye nikùiptaþ na tu nigãrõaþ>% pràø taø raghuø . kà÷yapaþ ÷va÷åkaràntyacàõóàlamadyabhàõóarajasvalàþ . yadyucchiùñaþ spç÷ettatra kçcchraü sàntapanaü caret . %<etajj¤ànàbhyàse sàntapane dhenudvayam>% . pràø taø brahmapuràõe %<ucchiùñena tu ÷ådreõa vipraþ spçùñastu tàdç÷aþ . upavàsena ÷uddhiþ syàt ÷unà saüspçùñaeva và . ucchiùñena tu vipreõa vipraþspçùñastu tàdç÷aþ . ubhau snàbhaü prakurutaü sadya eva samàhitau>% . %<anucchiùñabràhmaõasya naktamiti>% pràya÷cittavivekaþ .
     %<sarvamannamekatroddhçtya ucchiùñasamãpe darbheùu>% ÷ràø taø gobhilaþ . 3 dattàva÷iùñe ca . %<ucchiùñe satilàn darbhàn dakùiõàgrànnidhàpayet>% ÷ràø taø brahmapuø . %<asaüskçtapramãtànàü, yoginàü, kulayoùitàm . ucchiùñaü màgadheyaü syàt darbheùu vikira÷ca yaþ>% ÷ràø taø brahmapuø . %<preta÷ràddhe yaducchiùñaü grahe paryuùitaü ca yat . dampatyorbhukta÷eùa¤ca na bhu¤jãta kadàcana>% ÷ràø taø smçtiþ . %<ucchiùñaüpàkapàtre'va÷iùñam, grahe uparàge paryuùitaü, dampatyorà÷ramasvàminorbhojanànantaraü pàkasthàlyàmava÷iùñamiti>% ÷ràddhacintàmaõiþ . 4 maghuni . makùikocchiùñatvàttasya tathàtvam . %<ucchiùñaü ÷ivanirmàlyam--÷ràddhe pra÷asyate>% puø . uùñimodanaþ .

#<ucchiùñagaõe÷a># puø tantrokte gaõapatibhede . tasya mantradhyànàdikaü tatraiva dç÷yam %<bhuktvocchiùñojapennityaü gaõe÷asya sadà priyaþ>% %<ucchiùña÷cà÷ucirbhåtvà japapåjanamàcaret>% . anucchiùño na sidhyettu tasmàdevaü samàcaret . %<sadocchiùñogaõe÷àno yakùaràjena dhãmatà>% iti ca tatraiva

#<ucchiùñacàõóàlinã># strã tantrokte màtaïgãdevãmårtibhede . tasyà mantradhyànàdikaü tantrasàre dç÷yam . %<bhojanànantaraü devi! vinaivàcamane kçte>% ityupakramya %<ucchiùñena baliü dattvà japettadgatamànasaþ . ucchiùñena ca kartavyo japo'syàþ siddhimicchatà . ucchiùñaja pamànasya jàyante sarvasiddhayaþ>% iti ca tatraiva .

#<ucchiùñabhojana># puø ucchiùñaü pa¤cayaj¤àva÷iùñaü bhottanamasya . 1 pa¤cayaj¤àva÷iùñasya bhakùake %<yaj¤a÷iùñà÷inaþ santomucyante sarvakilviùaiþ>% manunà tathà bhojane kilviùatàrakatvakãrtanàt tathà bhojanasya kartavyatvam . ucchiùñaü devanaivedyàva÷iùñaü bhojanamasya . 2 devanaivedyabhojake ca . %<tairdattamapradàyaibhyoyo bhuïkte stena eva saþ>% gãtàyàü devàni vedne doùa÷ravaõàt devàya dattvaiva bhojyatà .

#<ucchiùñabhojin># triø ucchiùñaü itarasya bhuktàva÷iùñaü bhuïkte bhuja--õini . niùiddhocchiùñabhoktari %<krårasyocchiùñamàjinaþ>% manuþ .

#<ucchiùñamodana># naø ucchiùñaü bhramarocchiùñaü bhadhu tena modate vardhate muda--lyu . (moma) sikthake .

#<ucchiùya># triø ud + ÷iùa--vede niø kyap . ava÷eùaõoye loke tu õyadeva . uccheùyam ava÷eùaõãye'nnàdau triø .

#<ucchãrùaka># naø utyàpitaü ÷ayyàtauttolya sthàpitaü ÷ãrùaü yasmin pràø vaø kap . ÷ãrùopadhàne (vàli÷a) . pràø 6 baø . 2 unnata÷ãrùake dhànyàdau triø halàø . årdhvaü ÷ãrùe kàyati kai--ka . 3 ÷iraþprade÷e %<ucchãrùake ÷riyai kuryàd bhadrakàlyai ca pàdataþ>% manuþ ucchãrùake vàstupuruùasya ÷iraþ prade÷e kullåkabhaññaþ .

#<ucchuùka># triø urdhataþ ÷uùkam pràø saø . urdhvaprade÷àt ÷uùke .

#<ucchåna># triø ud--÷vi--kta . 1 unnate 2 sphãte ca %<vçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ>% sàø daø . %<anarataruditocchånatàmraóaùñimadràkùam>% da÷akuø . bhàve kta . 3 sphãtatàyàm . (pholà)

#<ucchçïkhala># triø udgataü ÷çïkhalàtaþ niràø saø . 1 bandhanarahite, 2 niyantçrahite, 3 apratibandhe ca . %<anyaducchçïkhalaü satvamanyacchàstraniyantritam>% %<sammårchaducchçïkhala÷aïkhanisvanaþ>% màghaþ .

#<ucchettç># triø ud + chida--tçc striyàü ïãp . 1 samålamutpàñake 2 nà÷ake ca .

#<uccheda># puø ud + chida--bhàve gha¤ . 1 samålotpàñane 2 vinà÷ane ca %<kimiti sarvapa÷åcchedaþ kriyate>% hitoø %<tataþ satyavatyacintayat mà dauùmantovaü÷a ucchedaü vrajediti>% bhàø àø 95 aø . %<satàü bhavocchedakaraþ pità te>% raghuþ . bhàve lyuñ . ucchedanamapyatra naø %<yastu nocchedanaü cakre ku÷ikànàmudàradhãþ>% àø paø 163 aø .

#<ucchedya># triø ucchedamarhati uccheda + arhàrthe yat! 1 ucchedàrhe ud + chida--karmaõi õyat . 2 samålamutpàñamãye ca .

#<uccheùaõa># naø ucchiùyate ud + ÷iùa--karmaõi lyuñ . 1 ucchiùñe %<uccheùaõaü bhåmigatamajihmasyà÷añasya ca>% ucchepaõantu tattiùñet yàvadviprà visarjitàþ manuþ %<sarasvatãmukhagrahaõoccheùaõãkçtoda÷anacchada eùa cumbayitum>% da÷akuø . bhàve lyuñ . 2 bhuktàva÷eùaõe .

#<ucchoùaõa># triø ud + ÷uùa--õic--lyu . 1 mantàpake, 2 årdha÷oùake ca %<yacchokamucchoùaõamindriyàõàm>% gãtà . bhàve lyuñ . 3 samyak÷oùaõe . %<tarasà setubandhanena sàgarocchoùaõena ca>% ràmàø . %<ucchoùaõaü samudrasya patanaü candrasåryayoþ>% ràmàø .

#<ucchoùuka># triø ud + ÷uùa--bàø uka . årdha÷oùapràpte, %<sa yardhatàvantareõànyo dãkùetauùadhãstadanena lokena nànàkuryàducchoùukà ha syuþ>% ÷ataø bràø 12, 1, 1, 1

#<ucchra (cchrà)ya># puø ud + ÷ri--karaõe ac gha¤ và . 1 unnatatàyàm unnatatayà hi årdhvamà÷royate iti tasyàstaüthàtvam . %<dambho dharmadhvajocchrayaþ>% bhàø vaø 312 aø . %<patanàntàþ samucchrayàþ>% nãtiø %<aparedyustatastasyàþ kriyate'tyucchrayonçpaiþ>% bhàø àø 63 aø . pràsàdaiþ sukçtocchràyaiþ bhàø àø 185 aø . %<grahàdhãnà narendràõàmucchràyàþ ùatanàni ca>% yàø smçtiþ . %<ucchràyapàtanaü dhaninàü dar÷ayanniva>% kañasaø . %<÷çïgocchràyaiþ kumudavi÷ade yovitatya sthitaþ kham>% meghadåø . %<guõàrjanocchràyaviruddhabuddhayaþ>% kiràø . 2 uccadravyàïke %<ucchrayeõa guõitaü citeþ phalam>% lãlàø .

#<ucchrayaõa># baø ud + ÷ri karaõe--lyuñ . 1 aunnatye ud + ÷rikartari lyu . 2 utkçùñe triø . %<sarvàõyucchrayaõàni>% à÷vaø gçø 4, 9, 21 . ucchrayaõàni utkçùñàni nàràø vçttiþ .

#<ucchràvaõa># naø ud + ÷ru--õic + lyuñ . uccaiþ÷ràvaõe udghoùe %<uddi÷ya kupito yastu toùitaþ ÷ràvayet punaþ . tasmin mçte na doùo'sti dvayorucchràvaõe kçte>% viùõuø . %<ucchràvaõamudghoùaþ>% pràø taø raghunandanaþ .

#<ucchrita># triø ud + ÷ri--kartari kta . unnate 1 årdhvade÷aü pràpte . %<uccarkarucchritoraþsthalanalinaniùaõõàm>% màghaþ . 2 saüjàte 3 samunnaddhe 4 pravçddhe ca mediø . 5 tyakte hemaca0

#<ucchriti># strã udu + ÷ri--bàø karaõe ktin . 1 ucchraye uccatàyàm 2 utkarùe ca %<yaj¤àrthaü nidhanaü pràptàþ pràpnuvantyucchritoþpunaþ>% manuþ . %<catasçùvapi càdyàsu sarvaliïgocchritãrvadet>% su÷ruø . 3 uccasaükhyàyàm %<iùñakocchrayahçducchriti÷citeþ>% lolàø .

#<ucchvasita># naø ud + ÷vasa--kta . 1 vikà÷ite, 2 jãyite, 3 sphurite vi÷adocchvasiteva mediniþ raghuþ . 4 pràõeùu ca %<sà khalu bhagavataþ kaõvasya kulapaterucchvasitam>% ÷akuø . kartari kta . 5 ucchvàsayukte 6 à÷vàsa yukte ca triø . %<tvàmumutkaõñhocchasitahçdayà vãkùya saübhàvya caivam>% meùadåø .

#<ucchàsa># puø ud + ÷vasa--gha¤ . 1 antarmukha÷vàse, àkhyàyikà yàþ 2 paricchede, yathà da÷akumàrasya prathamocchvàsàdi pràõavàyordãrghagatyà 3 bahirgatau 4 à÷vàse ca . %<dãrvàïgulãparvocchvàsaprekùaõabàhum>% kàtyàø %<vàyormàrganirodhàcca na garbhasthaþ praroditi>% ni÷vàsocchvàsasaükùobhasvapnàn garbho'dhigacchati tu÷ruø . ucchvàsavahanàóãbhedàstu tatra dar÷itàþ . årdhagàþ ÷abdaspar÷aõaparasagandhapra÷vàsocchvàsajçmbhitakùuddhasitakathitaruditàdãni vi÷eùànabhivahantyaþ ÷arãraü dhàrayanti %<pãóayannarujogàóhaþ socchvàsaþ ÷ithilaþ smçtaþ>% . %<÷ãtapàdakarocchvàsa÷channa÷vàsa÷ca yo bhavet . kàkocchvàsa÷ca yo martyastaü dhãraþ parivarjayet>% su÷ruø . %<santatocchvàsinaü kùãõaü naraü kùapayati jvaraþ>% su÷ruø . ucchvàsa÷cadãrghani÷vàsaþ sa ca yàvatkàlena ÷vàsaråpapràõakriyà bhavati tato'lpakàlena, dãrghade÷aparyantapràõavàyorbahirgamane bhavati . %<uùõocchvàsaü samadhikatarocchvàsinà dårayartã>% meghadåø %<ityucchvàso'mçtaü pràõa àdadha>% kàtyàø 4, 8, 29 .

#<ucchàsin># triø ud + ÷vasa--õini striyàü ïãp . 1 årdha÷vàsayukte 2 dãrùani÷vàsayukte . %<samadhikatarocchvàsinà>% meghaø . 4 udgate ca %<ucchvàsikàlà¤janaràgamakùõoþ>% kumàø %<samadhikatarocchvàsinà>% meghaø %<5 årdha÷vàsayukte mumårùau>% %<yatraitadårdhocchvàsã bhavati>% vçø uø utkramana÷abde dç÷yam .

#<ucha># u¤che (kaõa÷aàdàne) tudàø idit paraø sakaø señ . u¤chati au¤chãt . u¤chàm--babhåva àsa cakàra . u¤chità u¤chyat u¤chiùyati au¤chiùyat . u¤chaþ u¤chanam u¤chitaþ . pra + màrjane pro¤chanaü (pochà) pro¤chitaþ .

#<ucha># bandhe samàpane ca viràse pàø tudàø paraø sakaø señ . ucchati aucchãt ucchàm babhåva àsa--cakàra . ucchità ucchyàt ucchiùyati aucchiùyat . õic ucchayati te auticchat aucicchat ta . sani uticchiùati ucicchiùati . ãdit tena niùñhàyà neñ . uùñaþ .

#<ujjaya(yi)nã># strã vikramàdityaràjadhànyàm avantãpuryàm avantã÷abde vivçtiþ . %<saudhotsasaïgapraõayavimukho màsmabhårujjayinyàþ>% meghadåø . iya¤ca laïkàvadhimeruparyantasamarekhàsthapurãmadhye'nanyatamà yathàha ÷ropatiþ %<laïkà kumàrã nagarã ca kà¤cã pànàñamadri÷ca sitaþ ùaóàsyaþ . ÷rãvatsanulmaü ca purã tata÷ca màhiùmatã cojjayinã prasiddhà . syàdà÷ramo'smànnagaraü suramyaü tataþ puraü pañña÷ivàbhidhànam . ÷rãügargaràñaü ca sarohitàkhyaü sthàne÷varaü ÷ãtagiriþ sumeruþ . itãva yàmyottaragàü dharàyà rekhàmimàü golavido vadanti . anyàni rekhàsthitibhà¤ji loke j¤eyàni tajj¤aiþ puñabhedanàni>% . såø siø tu sàmànyenoktam yathà %<ràkùasàlayadevaukaþ÷ailayormadhyasåtragàþ . rohãtakamavantã ca tathà sannihitaü saraþ>% . %<ràkùasàlayo laïkà devànàü gçharåpaþ parvato meruranayomadhye çjusåtraü tatra sthità de÷à rakhyàkhyà! . laïkàdakùiõasåtrasthàstvanupayuktàstatra manuùyàgocaratvàditi noktàþ . j¤ànàrthamudàharati . rohãtakamiti . yathà rohãtakaü nagaramavantyujjayinã sannihitaü saraþ kurukùetram . cakàrastathetyavyayaparaþ . tathànyàni parasparaü sannihitatayà j¤eyàni>% raø màø . %<yathojjayinyà kucaturthamàge pràcyàü di÷i svàdyamakoñireva>% såø siø .

#<ujjayanta># naø ud + ji--jha . raivataparvate hemaø .

#<ujjànaka># puø utaïkamunerà÷ramàntike samudrasavidhe marubhåmiùu vàlukàmayade÷abhede . yatra hi madhuputro dhundhurutaïkapràrthitena kuvalà÷vena viùõutejasà vçühitavãryeõa nipàtitaþ tatkathà yathà bhàø harivaüø 11 aø . %<mamà÷ramasamãpe vai sameùu marudhanvasu . samudro vàlukàpårõa ujjànaka iti ÷rutaþ . devànàmapyabadhya÷ca mahàkàyo mahàbalaþ . antarbhåmigatastatra vàlukàntarhito mahàn . ràkùasasya madhoþ putro dhundhurnàma mahàsuraþ . ÷ete lokavinà÷àya tapa àsthàya dàruõam>% . ityupakramya tadbadhovarõitastat kathàdhundhumàra÷abde dar÷ayiùyate 2 uttarade÷asthe'pi de÷abhede %<etaddvàraü mahàràja! mànasasya prakà÷ate>% ityupakramya %<eùa ujjànakãnàma pàvakiryatra ÷àntavàn>% bhàø vaø 130 aø de÷abheda uktaþ .

#<ujjàsana># naø ud + jasa--õic--lyuñ . 1 màraõe badhe etadyoge karmaõaþ saübandhatvavivakùayà ùaùñhã pratipadavihitatayà ca tayà ùaùñhyà na samàsaþ %<caurasyojjàsanam>% siø kauø . %<pratipadavihità ùaùñhã na samasyate>% vàrtiø . %<proktà pratipadà ùaùñhã samàsasya nivçttaye>% bhartçø tathaivoktam

#<ujjighra># triø ud + ghrà--÷a . àghràõakartari .

#<ujjiti># strã ud + ji--ktin . utkçùñajaye %<agnãùomayorujritimanujjeùam>% yajuø 2, 25 . %<ujjitimanu pahatavighnena haviþsvãkaraõaråpamutkçùñajayam>% vedadãø . %<somasyojjitimityagnirvanasyatiþ>% kàtyàø 10, 7, 14 . %<ujjitibhyo vottaro màhendraþ>% kàtyàø 14, 5, 31 . agnãùomayorujjitimanåjjeùam . %<agnãùomayorujjitimanåjjayati>% indràgnyorujjitimanåjjayati ÷ataø bràø 1, 8, 3, 1, 2, 3, 4 . 2 ujjayaliïgayuktamantrakaraõakàhutau ca . %<athojjitãþ>% ityupakramya %<agnirekàkùareõa pràõamujjayattamujjeùam>% ityàdi ÷ataø bràø 2, 2, 16, 17 uktam .

#<ujjihàna># triø ud + hà--÷ànac . udgacchati .

@<[Page 1070a]>@
#<ujjãvin># triø ud + jãva--õini . nà÷apràyatàpràptyuttaraü punarujjãvanavati .

#<ujjçmbha># puø ud + jçbhi--gha¤ . 1 vikà÷e 2 sphuñane . udgatà jçmbhà (hàitãlà) yasmàt pràø baø gatalopaþ . 3 mukhavikà÷anabhede 3 kartari ac . 4 prakà÷ànvite 5 ujjçmbhàvati triø %<ujjçmbhavadanàmbhojà bhinattyaïgàni sàïganà>% màghaþ

#<ujjçmbhaõa># naø ud + jubhi--bhàve lyuñ . vikà÷e mukhavikà÷anabhede vyàpàre (hàitolà) . %<udgàrakà÷akùavathuùñhãvanojjçmbhaõàni ca>% su÷rutaþ . ud + jçbhi--a . ujjçmbhà'pyatra strã .

#<ujjçmbhita># triø ud + jçbhi--kta . vikàsite . bhàve kta . 2 ceùñàyàm (hàitolà) 3 mukhavyàpàrabhede naø .

#<ujjeùa># puø udà + jiùa--gatyàm bhàve gha¤ . 1 utkarùapràptau ujjiti ÷abde udàø . ac . 2 utkçùñe triø .

#<ujjeùin># triø ud + jiùa--gatyàü õini striyàü ïãp . utkarùa pràpte %<krãóã ca ÷àkã cojjeùã>% yajuø 17, 85 %<ujjeùã utkçùñajayana÷ãlaþ>% vedadãø .

#<ujjya># naø udgatà jyà yasya pràø và gatalopaþ . %<àropitamaurvãke dhanuùi . ujjyadhanvàþ>% kàtyàø 22, 3, 17 . %<ujjyadhanvà àropijyadhanuùkàþ>% karkaø . utkràntà avatàrità jyà yataþ pràø 5 baø và kràntalopaþ . avatàritamaurkãke dhanuùi %<kà÷yovà vaidahovograputra ujjyaü dhanuradhijyaü kçtvà>% chàø uø .

#<ujjvala># triø ud + jvala--ac . 1 dãpte, 2 vi÷ade, 3 vikà÷ini ca . 4 ÷çïgàrarase puø . sa rà÷iràsãnmahasàü mahojjvalaþ %<÷çïgàrabhaïgyà mahàkàvyecàruõi naiùadhãyacarite sargonisargãjjvalaþ>% naiùaø . %<svàtantryamujjvalamavàva kareõu ràjaþ>% aviratamuddhatimujjvalàü dadhànaiþ màghaþ . %<asmàkaü sakhi! vàsasã na rucire graiveyakaü nojjvalam>% sàø daø %<vicitrojjvalave÷à tu valannupåranisvanàþ>% sàø daø %<sumukhàþ palvalojjvalàþ>% su÷ruø . asya ca rasàntaratvaü gosvàmigranthe sthitam . 5 svarõenaø ràjaniø dhàtumadhye tasyàddãptotvàttathàtvam . tasya bhàvaþ ùya¤ aujjvalya tva . ujjvalatva tadbhàve naø . tal . ujjvalatà strã tatraiva .

#<ujjvaladatta># puø uõàdivçttikàrake vidvadbhede . tasyedam . cha . ujjvadattãya tatkçtagranthe puø tatkçtavçttau tu strã .

#<ujjvalana># naø ud + jvala--bhàve lyuñ . 1 uddãptau 2 vai÷adye ca .

#<ujjha># tyàge tudàø paraø sakaø señ . ujjhati %<aujjhãt u¤jhàm--babhåva àsa cakàra . ujjhità jajjhyàt ujjhiùyati aujjhiùyat . ujjhitaþ . tvamaïga yasyàþ patirujjhitakramaþ>% naiùaø . %<adyàpi nojjhati haraþ kila kàlakåñam>% caurapa¤cà÷ikà . %<pràõànaujjhãcca khaógena chinnastenaiva mårdhani>% bhaññiþ . %<sapadivigatanidrastalpamujjhà¤cakàra>% . %<aviratojjhitavàrivipàõóubhiþ>% %<parasparàkùisàdç÷yamadårojjhitavartmamu mçgadvandveùu>% sekànte munikanyàbhistatkùaõojjhitavçkùakam %<udaye madavàcyamujjhatà>% iti ca raghuþ . ataþ %<bhidyoddhyau nade>% pàø niø kyap nade kartari jhasya dhatvag . %<udakamujjhati uddhyonada>%þ siø kauø .
     pra + prakarùeõa tyàge . %<svagçhiõã preyasyapi projjhità>% praø boø . %<likhitamapi lalàñe projjhituü kaþ samarthaþ>% hitoø . sam + samyaktyàge .

#<ujjha># triø ujjhati ujjha--ac . tyàgini . %<brahmojjhatà vedanindà kauñasàkùyaü suhçdbadhaþ . garhitànnàdyayorjagdhiþ suràpàõasamàni ùañ>% manuþ .

#<u¤cha># puø uchi--gha¤ . %<abàdhitasthàneùu pathi kùetreùu ca ca apratihatàvakà÷eùu yatra kutrauùadhayo vidyante tatràïgulãbhyàmekaikaü kaõaü samuccinotãti>% baudhàø smçtyuktekaõa÷a àdàne . %<÷ilo¤chamapyàdadãta vipro'jãvan yatastataþ>% manuþ . %<evaü vçttasya nçpateru¤chenàpi ca jãvataþ>% manuþ . %<tànyu¤chaùaùñhàïkitasaikatàni>% raghuþ . %<niràhàrastu sa muniru¤chaü màrgayate punaþ>% %<tathàmumu¤chadharmàõaü durvàsà munisattamaþ>% ÷ilo¤chavçttidharmàtmà mudgala saüyatendriyaþ bhàø vaø 159 aø . %<pratigrahàcchilaþ ÷reyàüstato'pyu¤chaþ pra÷asyate>% manuþ . %<vyàlagrahànu¤chavçttãnanyàü÷ca vanacàüriõaþ>% manuþ . asya klãvatà'pi %<u¤chaü bhaikùyaü yadanyacca tatparigrahaõam çtam>% nigamokteþ %<pratigrahàt ÷ilaü ÷reyastato'pyu¤chaü pra÷asyate>% smçtyantare coktam . u¤cha ÷ilamiti samastamapi ÷abdàntaraü kecidicchanti . u¤chena pakùica¤cåvadgrahaõena ÷ilyate saücãyate iti tadvyutpatteþ %<çtamu¤cha÷ilaü j¤eyamamçtaü syàdayàcitam . mçtantu yàcitaü bhaikùyaü prabhçtaü karùaõaü smçtam>% manuþ .

#<u¤cha># raø uchi--bhàve lyuñ . àpaõakùetràdipatisya kùetrasvàmigçhãtavikrãtàva÷iùñasya dhànyàdeþ kaõa÷a àdàne

#<u¤cha÷ila># naø ÷ila--apahàre ka 3 taø . kùetrasvàbhinà gçhãta÷asyàt kùetràtkaõa÷aþ samuccayaråpe àharaõe . asya dantyamakàramadhyatàmapi kecit pçùodaràdiø kalpayanti .

#<uña># naø u + ñak nettvam . 1 tçõe, 2 parõe ca .

#<uñaja># puünaø uñebhyo jàyate jana + óa . patràdinirmita÷àlàyàü munyàdigçhe . %<uñajadvàrarodhibhiþ>% %<mçgairvartitaromantha muñajàïganabhåmiùu>% raghuþ %<navoñajàbhyantarasaübhçtànalam>% kumà0

#<uñha># gatau bhvàø paraø sakaø señ . oñhati oñhãt . uvoñha åñhatuþ oñhità uñhyàt oñhiùyati auñhiùyat .

#<uóa># saühatau sautraø paraø akaø señ . oóati auóãt . uvoóa åóatuþ . oóità uóyàt oóiùyati auóiùyat . uóu

#<uóu># strã naø uóa--bàø ku . 1 nakùatre, 2 jale ca strãtve và åï . %<induprakà÷astimitoóutulyàþ>% . %<uttambhitoóubhiratãvataràü ÷irobhiþ>% màghaþ .

#<uóucakra># naø uóånàü cakramiva maõóalam . 1 nakùatramaõóale bhacakre tasya saüsthiti÷ca siø ÷iø uktà ucca÷abde tacca dar÷itam . uóucakrasvaråpàdi såø siø uktam yathà %<brahmàõóamadhye paridhirvyomakakùàbhidhã yate . tanmadhye bhramaõaü bhànàmadho'dhaþ krama÷astathà . mandàmarejyabhåputrasårya÷ukrendujendavaþ . paribhramantyadho'dhasthàþ siddhavidyàdharà dhanàþ>% . %<brahmàõóàntaþparidhistattulya mànaü vçttaü vyomakakùà vakùyamàõàkà÷akakùocyate . tanmadhye brahmàõóamadhya àkà÷e bhànàü nakùatràõàü sarveùàü sarvatastulyordhvàntaritànàü bhramaõaü bhavati . tathà tulyordhvàntareõàdhodhonakùatrebhyaþ ÷anivçhaspa tibhaumàrka÷ukrabudhacandràadhastàt paribhramanti . siddhà vidyàdhàràghanà÷càdhasthà÷candràdadhaþsthità adho'dhaþ krameõàkà÷e sthitàþ . pravahavàyàvavasthànàbhàvà÷candravanna teùàü paribhramaþ>% raø nàø . tasyotpattivibhàgastatraiva . %<punardvàda÷adhàtmànaü vyabhajadrà÷isa¤j¤akam . nakùatraråpiõaü bhåyaþ saptaviü÷àtmakaü va÷ã>% såø siø . %<punarananta ramàtmàna dvàda÷adhà dvàda÷asthàneùu rà÷isaüj¤akaü vyabhajat manaþkalpitaü vçttaü dvàda÷avibhàgaü rà÷ivçttamakarodityarthaþ . bhåyo dvitãyavàramàtmànaü nakùatraråpiõaü saptaviü÷àtmakaü vyabhajat . manaþkalpitaü tadeva vçttaü saptaviü÷ativibhàgaü càkarodityarthaþ . nanu nyånàdhikavibhàgàþ kathaü na kçtàþ? uktasaïkhyàyàü niyàmakàbhàvàdityata àha va÷ãti . icchàviùapaü va÷aü vidyate yasyeti va÷ã svatantre cchasya niyogànarhatvàt . svecchayà tatsaïkhyàkà vibhàgàþ kçtà iti bhàvaþ . saptaviü÷ativibhàgavya¤jakàni nakùatràõi tàràtmakàni nirmitànãtyarthasiddham>% raø nàø . tatra rà÷inakùatranàmàni jyotiø taø uktàni yathà %<meùavçùamithunakarkañasiühàkanthàtulàdharavç÷cikabham . dhanuratha makaraþ kumbhomãna iti ca rà÷ayaþ kathitàþ>% . %<a÷vinyà saha bharaõã kçttikàpàdaþ kãrtitomeùaþ . vçùabhaþ kçttikà÷eùaü rauhiõyardha¤ca mçga÷irasaþ . mçga÷iraso'rdhaü càrdrà punarvasostripàdaü mithunam . pàdaþ punarvasorantyaþ puùyo'÷leùà ca karkañaþ kathitaþ . siüho'tha maghà pårvaphalgunãpàda uttaràyàþ . taccheùaü hastà ca citràrdhaü kanyakàkhyaþ syàt . taulini citràrdhaü svàtivi÷àkhàyà÷ca pàdatrayam . alini vi÷àkhàpàdastathànuràdhànvità jyeùñhà . målaü pårvàùàóhà prathama÷càpyuttaràü÷ako dhanvã . makarastatpari÷eùaü ÷rayaõàcàrdhaü kaniùñhàyàþ . kumbho'tha dhaniùñhàrdhaü ÷atabhiùàpaurvabhàdrapadatrayam . bhàdrapadàyàþ ÷eùastathottarà revatã mãnaþ>% a÷vinyàdinakùatràõàü tàràsaükhyàtatsannive÷asvaråpaü ca ÷rãpatinoktam . %<vahnitriçtviùuguõendukçtàni bhåtavàõà÷vinetra÷arabhåkuyugàgniràmàþ . rudràbdhiràmaguõaveda÷atadviyugmadantà budhairnigaditàþ krama÷o bhatàràþ . turagamukhasadçkùaü yoniråpaü kùuràbhaü ÷akañanibhamathaiõasyottamàïgena tulyam . maõigçha÷aracakràbhàni ÷àlopamaü ca ÷ayanasadç÷amanyaccàtra paryaïkaråpam . hastàkàramajasramauktikasamaü cànyat pravàlopamaü dhiùõyaü toraõavat sthitaü balinibhaü syàt kuõóalàbhaü param . krudhyatkesarivikrameõa sadç÷aü ÷ayyàsamànaü paraü cànyaddantivilàsavat sthitamataþ ÷çïgàñakavyakti ca . trivikramàbhaü ca mçdaïgaråpaü vçttaü tato'nyadyamaladvayàbham . paryaïgatulyaü murajànukàramityevama÷vyàdibhacakraråpam>% . bhacakraparidhimànam siø ÷iø uktam %<abhreùvibhàïkagajavu¤jarago'kùapakùàþ>% (2598898850 yojanàni) kakùàü gçõanti gaõakà bhagaõasya cemàm . tasya bhåmadhyàtucchritiyojanàni tu tatroktàni yathà %<nàgàkùaùaódvayarasàgnikuvedasaükhyo>% (41263658) nakùatramaõóalabhavaþ ÷ravaõo niruktaþ . asya ca dvàda÷adhà vibhaktasya pravahavàyunà bhràmyamàõasya dine ùaõàmudayaþ ràtrau ca ùaõàmiti bhedaþ . %<syàdudgamo nijanijodayabhànutulye sårye'stabhàskarasamo'stamaya÷ca bhànàm>% siø ÷iø ukteþ . 2 tàràõàü samåhe ca %<vapreõa paryantacaroóucakraþ>% màghaþ .

#<uóu(óå)pa># puø uóuni jale pàti pà--ka . 1 plave bhelàyàm . %<uóupaplavasantàroyatra nityaü bhaviùyati>% bhàø àø 81 aø . vahantovàribahulaü phenoóupapariplutam . bhàø vaø 146 . %<titorùurdustaraü màhàdudupenàsmi sàgaram>% raghuþ . uóuråpajalasantàrahetutvàdasya uóupatvam . carmàvanaddhayànapàtre naø tacchlokavyàkhyàne mallinàthena uóupena carmàvanaddhayànapàtreõetyabhidhàya %<carmàbanaddhamuóupaü plavakàùñhaü kasõóavaditi>% sajjanoktirudàhçtà . pçùoø . uóapo'pi plave amarañãø . uóåni uóårpà nakùatràõi pàti pà--ka . 2 candre sa hi tàràõàü patiratastadrakùakaþ . uóånàü divà hi såryakiraõairabhibhavàdaprakà÷atvena ràtrau ca prakà÷avattyena ni÷àdhã÷acandrasya tatapatitvam . evam %<nakùatràõàmavã÷atvamoùidhãnàü tathaiva ceti>% kàø khaø prajàpatinà tadadhã÷atvadànamuktam . gotàyàmapi %<nakùatràõàmahaü ÷a÷ã>% ityukteþ tanmadhye tasya ÷reùñhatvàdapi tatpatità %<salilamaye ÷a÷ini>% vçhaø saüø tasya jalamayatvokteþ uóumayatvàt jalamayatvàt tasya uóupatitvaü và bodhyam dakùakanyà÷vinyàditàràpatitvàdvà tathàtvam .

#<uóu(óå)pati># puø uóånàü patiþ . 1 candre 2 jale÷e varuõe ca . %<parimugdhatàü baõigivoóupateþ>% màghaþ . %<rasàtmakasyoóupate÷ca ra÷mayaþ>% kumàø .

#<uóupatha># puø uóånàü panthà' . àkà÷e . tatra hi uóånàü pratyahaü pravahavàyunà bhramaõàt tathàtvam .

#<u(du)óumbara># puø uü ÷ambhuü vçõoti kha umbaraþ utkçùñaþ umbaraþ pràø saø pçùãø dasya và óatvam . (yaj¤a óumura) 1 yaj¤àïge vçkùe 2 tàmre ca, grahàvagrahaõyàm 3 dehalyàm 4 kuùñhabhede ca naø . %<u(du)óumburo yaj¤aphalo yaj¤àïgo hemadugdhakaþ . uduóumbarohitoråkùo gurupittakaphàsrajit . madhurastuvarovarõyovraõa÷odhanaropaõaþ>% iti bhàø vaø uktaguõakaþ . tasya vikàraþ aõ . au(du)óumbara tadvikàre pàtràdau triø . striyàü ïãp . %<gçhãtvauóumbaraü pàtraü jànubhyàü dharaõiü gataþ>% smçtiþ . %<auóumbarãü spçùñvà gàyeta>% ÷rutiþ .

#<uóumbaraparõã># strã uórabdharasya parõamiva parõamasyàþ gauràø ïãù . dantãvçkùe ÷abdacaø .

#<uóuràj># puø uóuùu ràjate ràja--kvip . candre . ac, uóånàü ràjà ñac samaþø và . uóuràjo'pyatra %<tadoóuràjaþ kakubhaþ karairmukhaü pràcyàvilimpan>% bhàgaø 10, 29 aø .

#<uóuloman># puø uóuriva lomàsya . çùibhede . tasyàpatyam bàhvàø i¤ . auóulomi tadapatye puüstrãø . bahuùu akàraþ . uóulomàþ .

#<uóóayana># naø ud + óã--lyuñ . pakùiõàmårdhagatau %<gato virutyeóóayane nirà÷atàm>% naiùaø .

#<uóóàmara># triø utkçùño óàmaraþ pràø saø . 1 udbhañe 2 ÷reùñhe ca 3 tantrabhede puø .

#<uóóãna># naø uda + óã--bhàve kta . årdhvetpatanaråpe svagagatibhede .

#<uóóãyana># naø ud + óã--óa uóóaþsa ivàcarati kyaï uóóãya--bhàve lyuñ . utpatane . %<kathamuóóãyane'÷aktàn patane ca mamàtmajàn>% màø àø 233 aø . uóóãya--kartari tàcchãlye và càna÷ . uóóãyamàna uóóayana kartari tacchãle ca triø .

#<uóóã÷a># puø ud + óã--kvip tasya ã÷aþ . utpatana kartçõàmã÷vare 1 mahàdeve 2 tantrabhede ca mediø . yoginàü hi utpatanaü yoga÷àstraprasiddham mahàdevasya ca tadã÷atvàt tathàtvam . uóóã÷atrantrasya tu utpatanasàdhanopàyavidhàyakatvàt tathàtvam .

#<u(o)óra># puø uóa--sauø bàø rak ra và u--ra--rak và óugàgamovà . kårmavibhàgasthapràcyade÷abhede %<savaïgàïgàn sapauõóroóràn sacolàn dravióràndhakàn>% bhàø ùaø 56 aø . o(u)órade÷a÷ca kårmavibhàge vçø saüø pràcyatayoktaþ yathà %<pràcyàmityupakramya mithilasamatañoórà÷vavadanadanturakàþ>% iti . sa ca utkalàt bhinnaeva tatraivànantaram pauõórotkalakà÷imekalàmbaùñhàþ ityukteþ . bhàrate ca sahadevadakùiõadigvijaye pàõóyàü÷ca dravióàü÷caiva sahitàü÷coórakeralaiþ saø 30 aø uktestasya hastinànagarãtaþ dakùiõatvàt tathàtvam kårmavibhàge pràcyatvamiti na virodhaþ . sarvatra uóra÷abda÷ravaõàt ukàràditvam raghunandanena tu oóràdide÷avyavasthitamityuktatvàt okàràditvamapi . asya de÷avàcitvàt tasya ràjà tadasyàbhijana ityarthe ca aõ . auóra tadràje tadvàsini ca bahuùu tasya luk . uóraþ tadràjeùu tannivàsiùu ca .

#<uõaka># triø oõa--apasàraõe õvulgauràø uõaka iti pàñhàt niø hrasvaþ . apasàrake . striyàü gauràø ïãù . uõakã .

#<uõàdi># puø uõpratyaya àdiryeùàm . ÷àkañàyanokte uõprabhçtau pratyayasamudàye . %<uõàdayo bahulam>% %<tàbhyàmanyatroõàdayaþ>% pàø . %<uõàdayo'vyutpannàþ pràtipàdikànãti>% pàø bhàø . vyutpannà iti pàñhàntaram . vyutpattipakùàbhipràyeõaiva %<ràghavasya tataþ kàryaü kàrurvànarapuïgavaþ>% iti bhaññau kàryamityatra dvitãyà avyutpannatve sà ma syàditi bodhyam uõàdivçtti÷ca ujjvaladattakçtà prasiddhà .

#<uõóuka># puø %<garbhasya yakçtplãhànau ÷oõitajau . ÷oõitaphenajaþ phuùphusaþ ÷oõitakiññaprabhava uõóukaþ>% iti su÷rutokte rudhirakiññajàte dehasthamalà÷aye koùñhabhede tanmalavibhàjakatvaü kalàbhedasya tatrãktaü yathà %<yakçt samantàt koùñha¤ca tathàntràõi samà÷rità . uõóukasthaü vibhajate malaü maladharà kalà>% su÷ruø dehapratyaïgavibhàgamuktvà su÷ruø %<tasya punaþ saükhyànam tvacaþ kalà dhàtavo malà doùà yakçtplãhànau phupphusa uõóuko hçdayamà÷aya>% ityuktam . sthànànyàmàgnipakvànàü måtrasya rudhirasya ca . hçduõóukaþ phuùphusa÷ca koùñha ityabhidhãyate iti tasya àmànnapakvamåtràdyàdhàramuktam . ÷alyoddhàre ca tatraiva . asthi÷alyamanyadvà tiryak kaõñhàsaktamavekùya ke÷oõóukaü dçóhaikasåtrabaddham dravabhaktopahitaü pàyayet .

#<ut># avyaø u--kvip . 1 pra÷ne 2 vitarke 3 saü÷aye 4 atyarthe 5 årdhe ca . 6 udite triø . %<tasya uditinàma>% chàø uø . ud iti và chedaþ .

#<uta># avyaø u--kta . 1 vikalpe, 2 samuccaye, 3 vitarke, 4 pra÷ne, 5 atyartheca . %<yadakrandaþ prathamaü jàyamàna udyant samudràduta và purãùàt>% yajuø 29, 12 . %<mànàgnihotramuta màna maunam>% bhàø àø 362 aø . %<etàvanti ca dàsànàü sahasràõyuta santi me>% bhàø saø 221 aø . %<tat kimaya màtapadoùaþ syàduta yathà me manasi vartate>% ÷akuø . %<vãrorasaþ kimayamityuta darpaeùaþ>% vãracaø %<prabhuþ prahartuü kimutànyahiüsràþ>% raghuþ . %<sàratona virodhã na svàbhàso bharavànuta>% kiràø . %<dharme naùñe kulaü kçtsnamadharmo'bhibhavatyuta>% j¤ànamàvçtya tu tamaþ pramàde sa¤jayatyuta gãtà .

#<uta># triø ve¤a--kta . syåte grathite amaraþ %<yasminnota¤ca . prota¤ca>% ÷rutiþ

#<utaïka># puø àyodadhaimya÷iùyavedanàmakasya muneþ ÷iùyamede tadupàkhyàna¤ca bhàø àø 3 aø . vedamuniü prakramya %<sa kadàcit yàjyakàryeõàbhiprasthita utaïkanàmànaü ÷iùyam niyojayàmàsa>% ityupakramya %<tatsaumya! gamyatàmanujàne bhavantaü ÷reyo'vàpsasãti sa upàdhyàyenànuj¤àto bhagavànutaïkaþ kruddhastakùakaü praticikãrùurhàstinapuraü pratasthe>% ityantena vistareõa taccaritamupavarõitam . tasyàyaü saükùepaþ . gurudakùiõàdànàrthaü gurave utaïkena nivedite guruõà svapatnãyacanàt pauùyançpabadhådhçtakuõóaladvayameva gurudakùiõàtvena kalpitam tacca pauùyançpapatnãdhçtaü kuõóaladvayaü pràrthya ànayatastasya pramàdatastakùakeõàpahçtam atha vahnito labdhavaraprasàdàt nàgalokaü gatvà dhåmapràcuryeõa nàgalokàvaraõe tadbhayàttatkuõóaladvayaü nàgairdattamànãya purupatnyai dattamiti
     2 bhàrgave gautamasya ÷iùyabhede ca tatkathà bhàrate %<utaïko mahatà yuktastapasà janamejaya! . gurubhaktaþ sa tejasrã nànyat ki¤cidapåjayat . sarveùàmçùiputràõàmeùa àsãnmanorathaþ . autaïkãü guruvçttiü vai pràpnuyàmeti bhàrata! . gautamasya tu ÷iùyàõàü bahånàü janamejaya . utaïke'bhyadhikà prãtiþ sneha÷caivàbhavattadà . sa tasya dama÷aucàbhyàü vikràntena ca karmaõà . samyak sevopacàreõa gautamaþ prãtimànabhåt . atha ÷iùyasahasràõi samanuj¤àtavànçùiþ . utaïkaü parayà prãtyà nàbhyanuj¤àtumaicchata . taü krameõa jarà tàta! pratipede mahàmunim . na cànvabudhyata tadà sa munirguruvatsalaþ . tataþ kadàcidràjendra! kàùñhànyànayituü yayau . utaïkaþ kàùñhàbhàra¤ca mahàntaü samupànayat . sa tadbhàràbhibhåtàtmà kàùñhabhàramarindama! . niùpapeùa kùitau ràjan! pari÷rànto bubhukùitaþ . tasya kàùñhe vilagnà'bhåjjañà råpyasamaprabhà . tataþ kàùñhaiþ saha tadà papàta dharagõãtale . tataþ sa bhàraniùpiùñaþ kùudhàviùña÷ca màrata! . dçùñvà tàü vayaso'vasthàü rudodàrtasvara stadà . tato gurusutà tasya padmapatramibhànanà . jagràhà÷råõi su÷roõã kareõa pçthulocanà . piturniyogàddharmaj¤à ÷irasà'vanatà tadà . tasyà nipetatudagdhau karau taira÷ruvindabhiþ . na hi tàna÷rupàtàüstuü ÷aktà dhàrayituü mahã . gautamastvabravãdvipramutaïkaü prãtamànasaþ . kasmàttàta! tavàdyeha ÷okottaramidaü manaþ . sasvairaü bråhi viprarùe! ÷rotumicchàmi tattvataþ . utaïka uvàca . evaïgatena manasà bhavatpriyacikãrùayà . bhavadbhaktigateneha bhavadbhàvànugena ca . jareyaü nàvabuddhà me nàbhij¤àtaü sukha¤ca me . ÷atavarùoùitaü màü hi na tvamabhyanujànãyàþ . bhavatà tvabhyanuj¤àtàþ ÷iùyàþ pratyavarà mama . upapannà dvija÷reùñhàþ ÷ata÷ã'tha sahasra÷aþ . gautama uvàca . tvatprãtiyuktena mayà guru÷u÷råùayà tava . atyaükràmanmahàn kàlo nàbabuddho dvijarùabha! . kintvadya yadi te ÷raddhà gamanaü prati bhàrgava! . anuj¤àü pratigçhya tvaü svagçhàn gaccha mà ciram . utaïka uvàca . gurvarthaü kaü prayacchàmi bråhi tvaü dvijasattama . tamupàhçtya gaccheyamanuj¤àtastvayà vibho! . gãtama uvàca . dakùiõà paritoùo vai guråõàü sadbhirucyate . tava hyàcatarato brahmaüstuùñohaü vai na saü÷ayaþ . ittha¤ca parituùñaü màü vijànãhi bhçgådvaha! . yuvà ùoóa÷avarùo hi yadyadya bhavità bhavàn . dadàni patnãü kanyà¤ca svàü te duhitaraü dvija! . etàmçte'ïganà nànyà tvattejo'rhati sevitum . tatastàü pratijagràha yuvà bhåtvà ya÷asvinãm . guruõà càbhyanuj¤àto gurupatnãmathàbravãt . kaü bhavatyai prayacchàmi gurvarthaü viniyuïkùva màm . priyaü hita¤ca kàïkùàmi pràõairapi dhanairapi . yaddurlabhaü hi loke'smin ratnamatyadbhutaü mahat . tadànayeyaü tapasà na hi me'tràsti saü÷ayaþ . ahalyovàca . parituùñà'smi te vipra! nityaü bhaktyà'nayà'nagha! . paryàptametadbhadrante gacchatàta! yayepsitam . vai÷ampàyana uvàca . utaïkastu mahàràja punarevàvravãdvacaþ . àj¤àpayasva màü màtaþ! kartavya¤ca tava priyam . ahalyovàca . saudàsapatnãvidhçte divye ye maõikuõóale . te samànaya bhadrante gurvarthaþ sukçto bhavet . sa tatheti prati÷rutya jagàma janamejaya! . gurupatnãpriyàrthaü vai te samànayituü tadà . sa jagàma tataþ ÷ãghramutaïko bràhmaõarùabhaþ . saudàsaü puruùàdaü vai bhikùituü maõikuõóale . gautamastvabravãt patnãmutaïko nàdya dç÷yate . iti pçùñà tamàcaùña kuõóalàrthaü gata¤ca sà . tataþ provàca patnãü sa na te samyagidaü kçtam . ÷aptaþ sa pàrthivo nånaü bràhmaõaü taü badhiùyati . ahalyovàca . ajànatyà niyuktaþ sa bhagavan! bràhmaõomayà . bhavatprasàdànna bhayaü ki¤cittasya bhaviùyati . ityuktaþ pràha tàü patnãmevamastviti gautamaþ . utaïko'pi vane ÷ånye ràjànaü taü dadar÷a ha>% . à÷vaø 56 aø . itaþparaü tatkuõóalànayanàdikaü nàgatakùakavighnamupavarõya vahnipramàdàttat nàgalokàdànãya gurupatnyai taddànamuktamityayaü saükùepo vistarastatra dç÷yaþ . asyaiva toyàbhilàùapåraõàrthamã÷vareõa utaïkameghaþ pravartitaþ tatkathà utaïkame÷aùabde dç÷yà .

#<utaïkameva># puø utaïkàrthamã÷vareõa pravartitomeghaþ . marude÷asthotaïkatoyàkàïkùàpåraõàrthamã÷vareõa kçùõena niyojite meghe . tatkathà bhàø à÷vaø 55 aø . %<utaïka uvàca . ava÷yakaraõãya¤ca yadyetanmanyase vibho! . toyamicchàmi yatreùñaü maruùvetaddhi durlabham . tataþ saühçtya tatteja provàcotaïkamã÷varaþ . eùñavye sati cintyo'hamityuktvà dvàrakàü yayau . tataþ kadàcidbhagavànutaïkastoyakàïkùayà . tçùitaþ paricakràma marau sasmàra càcyutam . tato digvàsasaü dhãmànmàtaïgaümalapaïkinam . apa÷yata marau tasmin ÷vayåthaparivàritam . bhãùaõaü baddhanistriü÷aü vàõakàrmukadhàriõam . tasyàdhaþ srotaso 'pa÷yat dvàri bhåri dvijottamaþ . smaranneva ca taü pràha màtaïgaþ prahasanniva . ehyutaïka! pratãcchasva matto vàri bhçgådvaha! . kçpà hi me sumahatã tvàü dçùñvà tçñsamà÷ritam . ityuktastena sa munistattoyaü nàbhyanandata . cikùepa ca sa taü dhãmàn vàgbhirugràbhiracyutam . punaþ puna÷ca màtaïgaþ pibasveti tamabravãt . na càpibat sa sakrodhaþ kùudhitenàntaràtmanà . sa tayo ni÷cayàttena pratyàkhyàto mahàtmanà . ÷vabhiþ saha mahàràja! tatraivàntaradhãyata . utaïkastaü tathà dçùñvà tato vrãóitamànasaþ . mene pralabdhamàtmànaü kçùõenàmitraghàtinà . atha tenaiva màrgeõa ÷aïkhacakragadàdharaþ . àjagàma mahàbuddhirutaïka÷cainamabravãt . na dattaü tàdç÷aü dàtuü tvayà puruùasattama . salilaü vipramukhyebhyã màtaïgasrotasà vibho . ityuktavacanaü tantu mahàbuddhirjanàrdanaþ! . utaïkaü ÷lakùõayà vàcà sàntvayannidamabravãt . yàdç÷eneha råpeõa yogyaü dàtuü dhçtena vai . tàdç÷aü khalu te dattaü tacca tvaü nàvabudhyathàþ . mayà tvadarthamukto vai vajvapàõiþ purandaraþ . utaïkàyàmçtaü dehi tãyaråpamiti prabhuþ . sa màmuvàca devendrã na martyo'martyatàü vrajet . anyamasmai varaü dehãtyasakçdbhçgunandana . amçtaü deyamityeva mayaivoktaþ ÷acãpatiþ . sa màü prasàdya devendraþ punarevedamabravãt . yadi deyamava÷yaü vai màtaïgo hi mahàmate! . bhåtvà'mçtaü pradàsyàmi bhàrravàya mahàtmane . yadyevaü pratigçhõàti bhàrgavo'mçtamadya vai . pradàtumeùa gacchàmi bhàrgavasyàmçtaü vibho! . pratyàkhyàtastvahaü tena dàsyàmi na katha¤cana . sa tathà samayaü kçtvà tena råpeõa vàsavaþ . upasthitastvayà càpi pratyàkhyàto'mçtaü dadat . càõóàlaråpã bhagavan! sumahàüste vyatikramaþ . tanna ÷akyaü mayà kartuü bhåya eva taùepsitam . toyepsàü tava durdharùàü kariùye saphalàmaham . yeùvahaþsu ca te brahman . salilepsà bhaviùyati . tadà marau bhaviùyanti jalapårõàþ payodharàþ . rasavacca pradàsyanti toyaü te bhçpunandana! . utaïkameùà ityuktàþ khyàtiü yàsyanti càpi te . ityuktaþ prãtimàn vipraþ kçùõena sa babhåva ha . adyàpyutaïkameghà÷ca marau varùanti bhàrata>% .

#<utathya># puø aïgirasaþ ÷radvàyàü patnyàmutpanne gurorjyeùñhabhràtari . %<trayohyaïgirasaþ putrà ete sarvatra vi÷rutàþ . vçhaspatirutathya÷ca saüvarta÷ca dhç tavrataþ>% bhàø àø 66 aø . tasyàpatyam aõ autathyaþ sa ca utathyena mamatàyàmutpannaþ vçhaspati÷àpàt jàtyandhatàü pràptastatkathà yathà %<athotathya iti khyàta àsãddhãmànçùiþ purà . mamatà nàma tasyàsãdbhàryà paramasammatà . utathyasya yavãyàüstu purodhàstridivaukasàm . dbahaspatirvçhattejà mamatàmanvapadyata . uvàca mamatà tantu devaraü vadatàüvaram . antarvatnã tvahaü bhràtrà jyeùñhenàramyatàbhiti . aya¤ca bhe sahàbhàga! kukùàveva vçhaspate! . autathyo vedamatràpi ùaóaïgaü pratyadhãyata . amogharetàstva¤càpi dvayonnàstyatra sambhavaþ . tasmàdeva¤ca natvadya upàramitumarhasi . evamuktastadà samyagvçhaspatiradhãradhãþ . kàmàtmànaü tadàtmànaü na ÷a÷àka niyacchitum . sa babhåva tataþ kàmã tayà sàrdhamakàmayà . utsçjantantu taü retaþ sa garbhastho'bhyabhàùata . bhostàta! mà gamaþ kàmaü dvayornàstãha sambhavaþ . alpàvakà÷o bhagavan! pårvaü càhamihàgataþ . amogharetà÷ca bhavànna pãóàü kartumarhasi . a÷rutvaiva tu tadràkyaü garbhasthasya vçhaspatiþ . jagàma maithunàyaiva mamatàü càrulocanàm . ÷ukrotsargaü tato buddhvà tasyà garbhagato muniþ . padbhyàmàrodhayanmàrgaü ÷ukrasya ca vçhaspateþ . sthànamapràptamapatadretaþ pratihataü tadà . papàta sahasà måmau tataþ kruddho vçhaspatiþ . tadçùñvà patitaü ÷ukra ÷a÷àpa sa ruùà'nvitaþ . utathyaputtraü garbhasthaü nirbhartsya bhagavànçùiþ . yanmàü tvamãdç÷e kàle sarvabhåtepsite sati . evamàttha vacastasmàttamo dãrghaü pravekùyasi . sa vai dãrghatamà nàma ÷àpàdçùirajàyata . vçhaspatervçhatkãrtervçhaspatirivaujasà . jàtyandho vedavitpràj¤aþ patnãü lebhe sa viüdyayà . taruõãü råpasampannàü pradveùãü nàma bràhmaõãm . sa putrà¤janayàmàsa gautasàdãn mahàya÷àþ . çùerutathyasya tadà santànakulavçddhaye . dharmàtmà ca mahàtmà ca vedavedàïgapàragaþ . godharmaü saurabheyàcca so'dhãtya nikhilaü muniþ . pràvartata tadà kartuü ÷raddhàvàüstama÷aïkayà>% . bhàø àø 104 aø . %<÷ådràvedã patayatrerutathyatanayasya ca>% manuþ . %<utathyatanayasya gautamasyeti>% kullåø . tasya utathyapautratve'pi tatkulavardhanàttathàtvaü tasya jàtyandhatayà smçtikartçtvàbhàvena tatpautrasyaiva gautamasya smçti kartçtvàt tasyaiva sammatikathanaü yuktamiti %<tathyàmutathyà nuvajjagàdàgre gadàgrajaþ>% màghaþ . aya¤ca àïgirasagotrapravaramadhyastha çùibhedaþ 817 pçø vivçtaþ .

#<utathyànuja># puø 6 taø . vçhaspatau utathyàvarajàdayo'pyatra . %<tathyàmutathyànujavajjagàdàgre gadàgrajaþ>% .

#<utàho># avyaø uta ca àho ca dvaø . 1 vikalpe, 2 pra÷ne 3 vicàre ca

#<utka># triø udgataü mano'sya ud + ni0--ka . 1 unmamaske 2 anyamanaske . %<agamayadadrisutàsamàgamotkaþ>% kumàø . %<tac ÷ratvà ca ÷ravaõadubhagaü garjitaü mànasotkàþ>% meghaø . %<utkaü dharaü draùñumavekùya ÷aurimutkabdharaü dàruka ityuvàca>% màghaþ .

#<utkaca># triø udgataþ unnato--kaco'sya . 1 vikace ke÷a÷ånye 2 unnata ke÷e ca %<praõamya vikacaþ pàdàvagçhõàt sa pitustadà . màtu÷ca parame÷vàsastau ca nàmàsya cakratuþ . ghañohàsyotkaca iti màtà taü pratyamàùata . abravãttena nàmàsya ùaño tkaca iti sma sà>% bhàø àø 156 .

#<utkaña># puø atãva kañati ud + kaña--ac . 1 raktekùau, 2 ÷are ca 3 tvakpatre . (tejapàta) 4 guóatvaci (dàracini) ca naø . 4 avisaüvàdiviùaye triø . utkakoñisambhavanà tatrautkañyaü viùayatàvi÷eùaþ sa ca avisavàdipravçttiprayojakatàprayojya iti navyanaiyàyikàþ . udgataþ kañaþ àvaraõaü yasya pràdiø baø . 5 tãvre triø . 6 bhinnakañe gaje puø . %<candràü÷unikaràbhàsàhàràþ kàsà¤cidutkañàþ>% ràmàø . madotkañaþ . %<÷ukra÷oõisaüyoge yo bhaveddoùa utkañaþ>% su÷ruø %<kitavà yàni dãvyantaþ pralapantyutkañà iva>% bhàø saø 6 3 aø . 6 viùame triø utkañhà÷anam %<kàü÷citta kuñajànàntu viñapeùåkañàniva>% bhàø vaø 156 aø . 7 saiühãlatàyàm strã .

#<utkaõñha># puø udgataþ kaõñhaü pàdoyatra . %<nàrãpàdau ca hastena dhàrayedgalake punaþ . stanàrpitakaraþ kàmã bandha÷cotkaõñhasaüj¤ita>% iti ratyaïgebandhabhede unnataþkaõñho yasya . 2 udgrãve triø . %<rathasvanotkaõñhamçgaþ>% raghuþ .

#<utkaõñhà># strãø ud + kañhi--a . iùñalàbhàya kàlàsahanaråme 1 autsukye 2 cintayà¤ca . %<yàsyatyadya ÷akuntaleti hçdayaü saüspçùñamutkaõñhayà>% ÷akuø . %<utkaõñhàyàü hçdi na kurute kàraõànàü sahasram>% padàïkadåø %<tvàsutkaõañhà viracitapadam>% kekotkaõñhà bhavana÷ikhinaþ meghadåø .

#<utkaõñhita># triø utkaõñhà jàtà'sya tàrakàdiø itac . 1 utkaõñhàyukte 2 nàyikàbhede strã . %<sàsreõà÷rudrutamaviratotkaõñhamutkaõñhitena>% meghadåø . nàùikàbhedastu %<àgantuü  kçtacitto'pi daivànnàyàti yat priyaþ . tadanàgamaduþkhena virahotkaõiñatà tu sà>% sàø daø uktaþ . utkaõñhità'si tarale! na hi nahi sakhi! picchilaþ panthàþ sàø daø .

#<utkatà># strã utkaü tanoti tana--óa . gajapippalyàm ÷abdacaø utkasya bhàvaþ tal . 2 utsukatàyàm .

#<utkandhara># triø unnataþ kandharo'sya pràø baø và natalopaþ . unnatagrãve %<utkandharaü dàrukaityuvàca>% màghaþ .

#<utkampa># puø utkçùñaþ kampaþ pràø taø . 1 kàmàdijanite kampane . %<sotkampàni priyasahacarãsambhramàliïgitàni>% màvaþ . bhàve lyuñ . utkampanamapyatra naø . vyàdhirjarà%<dirvàtàdyairbhåmãcchotkampanàdikçt>% ÷aityabhavasyotkampanàdayaþ iti ca sàø daø . utkampate ac . 2 utkampànvite triø . %<bismayotkampahçdayà nàma cakrurmaharùayaþ>% àø paø 30 aø . õini . utkampin striyàü ïãp . utkampànvite, utkampayati õijantàt õini utkampakàrake ca %<kimidaü hçdayotkampi manãmama viùãdati>% ràmàø .

#<utkara># puø ud + ké--ap . 1 dhànyàdãnàü rà÷ãkaraõe 2 prasàraõe, 3 tçõàpasàraõe 4 hastapadàdivikùepe 5 samåhe ca . %<tçõaparõotkarayutaü kaluùaü viùasaüyutam>% su÷ruø . %<ke÷arotkarasaümi÷rama÷okànàmivotkaram>% bhàø vaø 11150 . karmaõi ap . 6 utkãryamàõe dhålyàdau %<atha khanati prà¤camutkaramitkarati>% ÷ataø bràø 3, 6, 1, 6, . utkãryate'tra àdhàre ap . pàü÷vàderutkùepàdhàre gartàdau, %<catvàlotkaràvantareõa sa¤caraþ>% kàtyàø 1, 3, 42, sa¤caromàrgaþ catvàlogartaþ utkarastatkùepaõagartastayorantaràlena vihitakàryàrthaü sa¤càramàrgaþ . %<praõãtotkaràva÷iùñeùu>% kàtyàø 1, 3, 43, .

#<utkaràdi># puø caturarthyàm %<utkaràdibhya÷cha>% pàø vihitachapratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<utkara saüphala ÷aphara pippala pippalãmåla a÷man suvarõa khalàjina tika kitava aõaka traivaõa picuka a÷vattha kà÷a kùudra yastrà ÷àla janyà ajira carman utkro÷a kùànta svadira ÷årpaõàya ÷yàvanàya naivàkava tçõa vçkùa ÷àka palà÷a vijigãùà aneka àtapa phala sampara arka garta agni vairàõaka ióà araõya ni÷ànta parõa nãcàyaka ÷aükara avarohita kùàra vi÷àla vetra arãhaõa khaõóa vàtàgara mantraõàrha indravçkùa nitàntàvçkùa àrdravçkùa>% . cha utkakarãya tatsannihitade÷àdau triø .

#<utkarõa># triø unnataþkarõo yasya yasmin và pràø baø và natalopaþ . kçtakarõottolane %<utkarõamudvàhitakandhareõa>% màghaþ .

#<utkartana># naø ut + kçta--lyuñ . 1 chedane 2 utpàñane %<daü÷asyotkartanaü kuryàdalpa÷vayathukasya ca>% su÷ruø utkartana¤ca måóhagarbhacikitsopàyaþ . su÷rute dar÷itaþ yathà . %<utka rùaõàpakarùaõasthànàpavarta notkartanabhedanacchedanapãóanarjåkaraõadàraõàni>% . utkartanakarmayogyatà ca puùpaphalàlàbukàlindakatrapusairvàrukakarkàrukaprabhçtiùu cchedyavi÷eùàn dar÷ayedutkartanaparikartanàni copadi÷et su÷ruø uktavastuùu upari÷astra càlane tadãmoparistha ÷åkamàtrakhaõóanaü na tvakkhaõóanaü yathàbhabati evaü garmarakùaõena uparitanavastumàtracchedanaü yattadutkarta namiti ÷ikùàrthamuktamiti tàtparyam . 2 utpàñyacchedane ca .

#<utkarùa># puø ud + kçùa--gha¤ . 1 prà÷astye 2 ati÷ake 3 svakàlàt parakàlakartavyatàyàm . yathà patitamàsikànàü svakàle daivàdakaraõe mçtasajàtãyaparamàsãyatithau karaõam %<ekoddiùñe tu saüpràpte yadi vighnaü ptajàyate . màse'nyasmin tithau tasmin tadà dadyàt vicakùaõaþ>% iti smçtautathà vidhànàttasya tathàtvam . %<pa¤cànàmapi bhåtànàmutkarùaü pupuùurguõàþ>% raghuþ . strãõà¤ca utkarùaþ bhartçguõenaiva %<yàdçgguõena bhartrà strã saüyujyeta yathàvidhi . tàdçgguõà sà bhavati samudreõeva nimnagà . akùamàlà va÷iùñhena saüyuktà'dhamayonijà . ÷àraïgã mandapàlena jagàmàbhyarhaõãyatàm . età÷cànyà÷ca loke'sminnapakçùñaprasåtayaþ . utkaùaü yoùitaþ pràptàþ svaiþ svairbhartçguõaiþ ÷ubhaiþ>% manuþ . %<uttamairuttamairnityaü saübandhànàcaret saha . ninãùuþ kulamutkarùamadhamànadhamàüstyajet>% manuþ . utkarùaþ nimittatayà'styasya ac . 4 utkarùanimitte triø %<niùiddhabhakùaõaü jaihmyamutkarùa ca vaco'nçtam . rajasvajàmukhàsvàdaþ suràpàõasamàni tu>% yàø smçø . utkarmamutkarùanimittaü ràjakulàdàvacaturveda eva caturvedoham ityançtabhàùaõam mitàø . utkçùyate apakçùñe bhyoguõavi÷eùeõa vibhajyata iti vyutpattyà guõavi÷eùadvàraiva apakçùñàt vibhajanam . sa ca svasvajàtiùu uttamaguõenaiva . tatra vipràõàü vinayavidyàdinà, ràj¤àü ÷auryavãryadinà, vai÷yànàü dhanàdinà, ÷ådràõàü namratàdinà . evamanyavastunyapi yathàyathamåhyam . dvayormadhye ekasyotkarùe'rthe tarap vidvattaraþ ÷årataraþ bahånàü madhye tu tamap . vidvattamaþ ÷åratamaþ ityàdi . %<utkarùe hetavaþ proktà guõàlaïkàrarãtayaþ>% sàø daø . %<uttarottaramutkarùo vastunaþ sàra ucyate>% sàø daø . %<yathà varõànàmutkarùàpakarùakçtena saüyogavi÷eùeõa>% su÷ruø bhàve lyuñ . utkarùaõapyatra naø . utkçùyate karõaõi gha¤ . 5 utkarùànvite . uddhçtya karùaþ . 6 utpàñyakarùaõe uddharaõe puø %<sandhànamutkarùamiva vyudasya>% màghaþ . lyuñ . utkarùaõamapyatra naø . %<sphàñikaü sthalamàsàdya jalamityabhi÷aïkayà . vastrasyot karùaõaü ràjà kçtavàn buddhimohitaþ>% bhàø saø 46 aø .

#<utkarùaka># triø utkarùayati ut + kçùa--õic õvul . 1 utkarùàghàyake %<kàvyasyotkarùakà ucyante>% sàø daø ud + kçùaõvul . utpàñya 2 karùaõakàriõi .

#<utkarùita># triø utkarùojàto'sya tàrakàø itac . jàtotkarùe .

#<utkarùin># triø utkarùati uttolya karùati . 2 uttolyakarùake uddhàrake %<ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ>% sàø daø dhçtam . 2 utkarùànvite ca . striyàmubhayato ïãp .

#<utkala># puø %<jagannàthapràntade÷a utkalaþ parikãrtita>% ityukte 1 uórade÷asthe (uóisyà) iti khyàte de÷abhede . sa ca de÷aþ kårmavibhàge pràcyatayà %<vçø saø uktaþ tacca uóra÷abde uktam . asmadde÷àpekùayà ca tasya dàkùiõàtyatvamiti bhedaþ>% %<utkalàde÷itapathaþ kaliïgàbhimukhaü yayauþ>% raghuþ . 4 sudyumnaputre ràjabhede . %<manorvaü÷akaraþ putrastvameva ca bhaviùyasi . sudyumna iti vikhyàtastriùu lokeùuü vi÷rutaþ>% ityupakramya %<sudyumnasya ca dàyàdàstrayaþ paramadhàrmikàþ . utkala÷ca gaya÷caiva vinatà÷va÷ca bhàrata! . utkalasyotkalà ràjan! vinatà÷vasya pa÷cimà . dik pårvà bharata÷reùñha gayasya tu gayà puro>% harivaüø 10 a--ityukte÷ca tasya utkalà khyà purã àsot tatsaübandhitvàcca tadde÷asyotkalatvama . utkalo'bhijano'sya aõ . autkala tadvàsijane tadde÷ànàü ràjà aõ . autkala tadde÷ànàü ràjani . ubhayatra bahuùu aõo luk . %<utkalà mekalàþ pauõóràþ kaliïgàndhrà÷ca saüyuge>% bhàø auø 4 aø . utkaþ san làti là + ka . 2 vyàdhe, 3 bhàrañàhake ca ÷abdamàø . 4 dhravaputrabhede puø . %<prajàpaterduhitaraü ÷i÷umàrasya vai dhravaþ . upayeme bhramiü nàma tatsutau kalpavatsarau . ióàyàmapi bhàryàyàü vàyoþ putryàü mahàbalaþ! . putramutphalanàmànaü yoùidratnabhajãjanat>% bhàgaø 4 skaø 10 aø . pa¤cagauóamadhye 5 viprabhede ca . %<sàrasvatàþ kànyakubjàþ gauóamaithilakãtkakàþ>% .

#<utkalikà># strã ud--kala--vun . 1 utkaõñhàyàm kàmàdijàtàyà 2 smçtau ca . 3 taraïge halàø %<vanàvalãrutkalikàsahasrapratikùaõotkålita÷aivalàbhàþ>% màghaþ . 4 kalikàyàü korake 5 helàyà¤ca hemacaø .

#<utkalikàpràya># naø %<bhavedutkalikàpràyaü samàsàóhya dçóhàkùaram>% . chaø maø ukte gadyabhede

#<utkalita># triø kta ud + kala--kta . udgrathite

#<utkaùaõa># naø ud + kaùa--lyuñ . karùaõe . %<sadyaþsãrotkaùaõasurabhikùetramàruhya màlam>% meghadåø .

#<utkàkà># strã utkevàkati aka--ac . prativarùaüprasåtàyàü gavi ÷abdaciø tu utkàreti ÷abdamàha .

#<utkàkud># triø unnataü kàkudamasya %<udvibhyàü kàkudasya>% pàø antyalopaþ samàø . unnatatàluke .

#<utkàra># puø ud + ké--%<ké dhànye>% pàø gha¤ . dhànyàdeþ vikùepe %<utkàreùu ca dhànyànamanabhãùñaparigrahàþ>% bhaññiþ .

#<utkàrikà># strã ud + ké--õvul . su÷rutokte ÷ophàdinivàrake pàcanabhede yathà %<braõasya ùaùñirupakramà bhavanti . apatarpaõamàlepa>% ityupakramya %<nirvàpaõamutkàrikà kaùàya>% ityàdãni vibhajya utkàrikàviùayapàcanaprakàrodar÷itaþ . %<nivarta te na yaþ ÷opho virekàntairupakramaiþ . tasya saüpàcanaü kuryàt samàhçtyauùadhàni tu . dadhitakràsurà÷ukta dhànyàmlairyojitàni tu . snigdhàni lavaõãkçtya pacedutkàrikàü ÷umàm>% . %<snaihikeùu ca vãjeùu pacedutkorikàü ÷ubhàm>% . %<snaihikaphalasàrãtkàrikà và>% . %<snuhãbhàvitàmutkàrikàü dàpayet>% iti ca su÷ruø .

#<utkàsa># pçø utkamasyati asa--aõ upaø saø . çùibhede vasya gotràpatyam i¤ . autkàsi tadgotràpatye bahuùu tu astriyà tasya luk . utkàsàþ . asyate kùipyate'nena asa karaõe gha¤ àsaþ årdhasya kasya ÷leùmajalasya àsaþ . 2 årdhvagata÷leùmotkùepakarogabhede ca . sa ca antaþsthitakaphàderårdhàvàyunà utkùepasàdhanaü rogaþsvanàmakhyàtaþ .

@<[Page 1078a]>@
#<utkàsikà># utkamårdhajalamasyati asa--õvul . årdha÷leùmakùepake rogabhede .

#<utkàsana># naø ut urdhasthasya kasya àsanaü kùepaõam asa + õic--lyuñ . antaþsthakapharåpasya kasya urdhade÷ena nismàraõaråpe vyàpàre . %<àhàra÷eùa÷leùmahãnàõu÷alyàni ÷vasanotkàsanapradhamanairnirdhamet>% . %<sandhigataþ pãóyamànã na pravartata àku¤canaprasàraõonnamanavinamanapradhàvanotkàsanapravàhaõai÷ca svavati>% su÷ruø . (kàsãkaràna)

#<utkira># triø ud--ké kartari ÷a . utkùepake . %<puùpareõåkirairvàtaiþ>% raghuþ ninàya sàtyantahimotkirànilàþ . %<àplutàstãramandàra kusumotkiravãciùu>% kumàø %<÷àkhimiþ kusumotkiraiþ>% bhaññiþ

#<utkãrõa># triø ud + ké--kta . 1 ullikhite, 2 kçtavedhe ca %<maõau vajrasamutkãrõe>% raghuþ . 3 årdhvaü kùipte ca %<rajomisturagotkãrõaiþ>% raghuþ . 4 likhite %<utkãrõàpi vipralabhate>% kàdaø .

#<utkãrtana># naø uccaiþ kãrtanam . devanàmàdeþ uccaiþ kathane .

#<utkãrtita># triø ud + kãrta--kta . uccaiþ kathite .

#<utkuña># naø kuña--saïkoce ka unnataükuño yatra . uttàna÷ayane hàràø .

#<utkuõa># triø uttolya kuõyate hiüsyate kuõa--hiüsane adaø curàø karmaõi ac . uttolya hiüsye (ukuõa) khyarate ke÷akãùñe heyacaø .

#<utkåña># puø jvannataü kåñamasya . chatre hàràø .

#<utkåla># triø utkràgnaþ kålàt niràø saø . 1 utkràntakåle nadàdau . kålamudgataþ atyàø saø . 2 kålapràpte . tatkarotãtyarthenici karmaõi kta . utkålita . kåla pràpite triø . %<pratikùaõotkålita÷aivalàbhagaþ>% màghaþ .

#<utkçti># strã ùaóviü÷atyakùarapàdake chandobhede . %<uktàtyukte>% tyupakramya %<vikçtiþ saïkati÷caiva tathàtikçtirutkçtiþ>% vçø ra0

#<utkçtya># avyaø ud + kçta--lyap . 1 utkartanaü kçtnetyarthe . %<utkçtyotkçtya kçttiü prathamamatha pçthåtsedhetyàdi>% màlatãø . çdupadhatvàt karmaõi kyap . 2 utkartanãye chedanãye tri0

#<utkçùña># triø ud + kçùa--kta . 1 pra÷aste 2 uttame 3 utkarùànvite %<sahàsanamabhiprepsurutkçùñasyàpakçùñajaþ>% %<vasanasya da÷à gràhyà ÷ådyotkçùñavedane>% %<kanyàü bhajantãmutkçùñaü na ki¤cadapi dàpayet>% %<vãjasya caiva yonyà÷ca vãjamutkçùña mvyate>% iti ca manuþ . 4 karùaõayukte kùetràdau ca . ataþ ati÷aye taraù tamap ca utkaùñataraþ utkçùñatamaþ .

@<[Page 1078b]>@
#<utkçùñabhåma># puø utkçùñà bhåmiryatra bàø ac samàø . pra÷astabhåmau de÷e jañàø abhidhànàt puüstvam .

#<utkoca># puø strã udgataþ kocaþ saïkocaþ kàrya pratibandhoyena . anyàyyakarmakaraõàrthaü svàrthapratibandhaniràsàya vàdiprativàdibhyàü dàne (ghus) iti khyàte . %<tathotkocaparãhàsavyàtyàsacchalayogataþ>% adatagaõanàyàü nàradaþ . %<utkocajãvino dravyahãnàn kçtvà pravàsayet>% yàø smçø . utkocadattasyàdattataiva yathà %<dattaü saptavidhaü proktamadattaü ùoóa÷àtmakamiti>% sàmànyato'bhidhàya adattaü tu bhayakrodhetyàdinà ÷oóa÷avidhàdattapadarthà nàradena dar÷itàþ adattà÷abde taccodàhçtam 113 pçùñhe dç÷yam %<utkocena kàryapratibandhaniràsàrthamadhikçtebhyodattam>% mità0

#<utkocaka># puø utkoce utkãcadravyagrahaõe prasçtaþ bàø kan . 1 upkocagràhiõi %<utkocakà÷copadhikà va¤cakàþ kitavàstathà>% ityupakramya %<evamàdãn vijànãyàt prakà÷àlàükava¤cakàn>% manuþ . 2 dhaumyà÷ramàntike tãrthabhede %<yavãyàn devalasyaiùa vane bhràtà tapasyati . dhaumya utkocake tãrthe taü vçõudhvaü yadãcchata>% . %<tatra utkocakaü tãrtha>% gatvà dhaumà÷ramaü tataþ bhàø àø 183 aø .

#<utkrama># puø ud + krama--gha¤ avçddhiþ . vyutkrame, viparãtakrame %<kramotkramànmeùatulàdimànam>% jyoø taø . %<athotkra màyànupakramàya ÷atamànaü bhavati>% ÷ataø bràø 13, 4, 2, 10 . ud + krama--gha¤ . 2 utkràntau årdhagatau .

#<utkramaõa># naø ud + krama--lyuñ . 1 apasaraõe %<somavadutkramaõa mapagamana¤ca>% kàtyàø 19, 5, 17 . 2 dehàt jãvàderapasaraõe %<÷ataü caikà ca hçùñayasya nàóyastàsàü mårdhànamabhi nismçtaikà . tayordhvamàyannamçta vameti viùvaïïanyà utkramaõe bhavanti>% kañhopaø asya bhàùyaü yathà tatra ÷ata¤ca ÷atasaïkhyàkà ekà ca suùumaõà nàma puruùasya hçdayàdviniþ smçtà nàóyaþ ÷iràstàsàü madhye mårdhànaü bhittvà'bhiniþsçtà nirgatà ekà sukumõà nàma tayà'ntakàle hçdaye àtmànaü va÷ãkçtya yojayet . tayà nàddhyordhvamupari àyan gacchannàdityadvàreõàmçtatvabhamaraõadharmatvamàpekùikam . %<àbhåsaüplavaü sthànamamçtatvaü hi bhàùyata>% iti smçteþ . brahmaõà và saha kàlàntareõa mukhyamamçtatvameti bhuktvà bhogànanupamàn brahmalokagatàn, viùvaï nàrnàvidhagatayo'nyà nàóya utkumaõe nimittaü bhavanti saüsàrapatipattyarthà eva bhavantãbhyarthaþ . tatrotkramaõaprakàraþ vçø uø 6, 3, 4, bràø dar÷ito yathà %<tadyathà'naþ susamàhitamutsarjadyàyàdevamevàyaü ÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanàdhvàråóhamutrjadyàti yatraitadårdhocchvàsã bhavati>% 35 kaø . sa yatràyamaõimànaü nyeti jarayà vopatapatà vàõimànaü nigacchati tadyathàmraü vodumbaraü và pippalaü và vandhanàtpramucyata evamevàyaü puruùa ebhyo'ïgebhyaþ pramucyapunaþ pratinyàyaü pratiyonyàdravati pràõàyaiva 36 kaø . %<tadyathà ràjànaü prayiyàsantamugràþ pratyenasaþsåtagràmaõyo'bhisamà yantye vamevemamàtmànamantakàle sarve pràõà abhisamàyanti yatraitadåddhvàcchvàsã bhavati>% 38 kaø . %<sa yatràyamàtmà'balyaü nyetya sambhohamivanyetyarthainamete pràõà abhisamàyanti sa etàstejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayamevànvavakràmati sa yatraiùa càkùuùaþ puruùaþ paràï paryàvartate tathà råpaj¤o bhavati 1 . ekãbhavati na pa÷yatãtyàhurekã bhavati na jighratãtyàhurekãbhavati na rasayata ityàhurekãbhavati na vadatãtyàhurekãbhavati na ÷çõotãvyàhurekãbhavati na manuta ityàhurekãbhavati na spç÷atãtyàhurekãbhavati na bijànàtãtyàhustasya haitasya hçdamasyàgraü pradyotate tena pradyotenaiùa àtmà niùkràmati, cakùaùovà mårdhno và'nyebhyo và ÷arãrade÷ebhyastamutkràmantaü pràõo'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti savij¤àno bhavati savij¤ànamevànvavakràmati . taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete pårvapraj¤à ca>% 4 bràø 1 kaø .
     atra ÷àïkaø bhàùyaü yathà . %<ita àrabhyàsya saüsàrovarõyate . yathàyamàtmà svapnàntàdvuddhàntamàgata evamayamasmàddehàddehàntaraü pratipratsyata ityàhàtra dçùñàntaþ . tattatra yathà loke anaþ ÷akañaü susamàhitaü suùñu bhç÷aü và samàhitaü bhàõóopaskaraõenolåkhalamusala÷årpapiñharàdinànnàdyena ca sampannaü sambhàreõàkràntamityarthaþ . tathà bhàràkràntaü sadutsarjacchabdaü kurvadyathà yàyàdgacchet ÷àkañikenàdhiùñhitaü sat . evameva yathoktadçùñànto'yaü ÷àrãraþ ÷arãre bhavaþ . ko'sau àtmà liïgopàdhiryaþ svapnabuddhàntàviva janmamaraõàbhyàü pàpmasansargaviyogalakùaõàbhyàmihalokaparalokàvanusa¤carati yasyotkramaõamanu pràõàdyutkramaõam . tha pàj¤ena pareõàtmanà svayaüjyotiþsvabhàvenànvàråóho'dhiùñhito'vabhàsyamànastathà coktam>% %<àtmanaivàyaü pyotiùà''õe pàyayate>% ùmati . utsarjan yàti tatra caitanyàtmajjotisà bhàste liïge pràõapradhàne gacchati sati tadupàdhirapyàtmà gaccha tãva . tathà ca ÷rutyantaram kasminnvahamityàdiü %<dhyàyatãveti>% ca . ata evoktaü pràj¤enàtmanànvàråóha ityanyathà pràj¤enaikãbhåtaþ ÷akañavatkathamutsarjana yàti tena liïgãpàdhiràtmà utsarjanmarmamu niþkçtyamàneùu duþkhavedanayàrtaþ ÷abdaü kurvan yàti gacchati . tatkasminkàle? ityucyate . yatraitadbhavatyetaditi kriyàvi÷eùaõamårdhvocchvàsã yatrordhocchvàsitvamasya bhavatãtyarthaþ . dç÷yamànasyàpyanuvadanaü vairàgyahetoþ . ãdç÷aþ kaùñaþ svalvayaü saüsàro yenotkràntikàle marmasåtkçtyamàneùu smçtilopo duþkhavedanàrtasya puruùàrthasàdhanapratipattau càsàmarthyaü parava÷ãkçtacittasya . tasmàdyàvadiyamavasthà nàgamiùyati tàvadeva puruùàrthasàdhanakartavyatàyàmapramattà bhavatetyàha kàruõyàcchutiþ 35 kaø . tattasyordhvocchvàsitvaü kasminkàle? kiü nimittaü? kathaü? nimithaü? và syàdityetaducyate . so'ya pràkçtaþ ÷iraþpàõyàdimàn piõóo yatra yasmin kàle'yamaõimànamaõorbhàvamaõutvaü kàr÷yamityarthaþ ni eti nigacchati . kiü nimittaü jarayà và svayameva kàlapakvaphalavajjãrõaþ kàr÷yaü gacchati upatapatãtyupatapat jvaràdirogagrastenopatapatà và upatapyamànã hi rogeõa viùamàgnitayànnaü bhuktaü na jarayati tato'nnarasenànupacãyamànaþ piõóaþ kàr÷yamàpadyate taducyate upatapatà veti àõimànaü nigacchati . yadàtyantakàr÷yaü pratipanno jvaràdinimittaistadordhvocchvàsã bhavati . yadãrdhvocchvàsã tadà mç÷àhitasambhàra÷akañavadutsarjan yàti jaràbhibhavo rogàdipãóanaü kàr÷yàpatti÷ca ÷arãravato'va÷yaü bhàvina ete'narthà iti vairàgyàyedamucyate . yadà'sàbutsarjan yàti tadà kathaü ÷arãraü vimu¤catãti dçùñànta ucyate . tattatra yathàmraü và phalamuóumbaraü và phalaü pippalaü và phalaü viùamànekadçùñàntopàdànaü maraõasyàniyatanimittatàkhyàpanàrtham . aniyatàni hi maraõastha nimittànyasaïkhyàtàni ca . etadapi vairàgyàrthameva . yasmàdayamanekamaraõanimittavàüstasmàtsarvadà mçtyoràsye vartata iti . bandhanàdbadhyate yena vçntena sa bandhanakàraõo raso yasmin và badhyata iti vçntamevãcyate banghanam . tasmàdrasàt vçntàdvà vandhanàtpramucyate vàtàdyanekanimittam, evamevàyaü puruùo liïgàtmà liïgãpàdhiþebhyo'ïgebhya÷cakùuràdidehàvayavebhyaþ sampramucyate samyaïirlepena pramucyate na suùuptagamanakàla iva pràõena rakùan . kintarhi saha vàyunopasaühçya, punaþ pratinyàyaü punaþ÷abdàtpårvamapyayaü dehàddehàntaramasakçdgatavàn yathà svaptabuddhàntau punaþ punagecchati tathà punaþ pratinyàyaü pratigamanaü yathàgatamityarthaþ . pratiyoni yoniüyoniü prati karma÷rutàdiva÷àdàdravati . kimartham? pràõàyaiva pràõavyåhàyaivetyarthaþ . sapràõa eva hi gacchati tataþ pràõàyaveti vi÷eùaõamanarthakaü prãõivyåhàya hi gamanaü dehàddehàntaraü prati . tena hyasya karmaphalabhogàrthasiddhiþ . na pràõasattàmàtreõa tasmàttàdarthyàrthaü yuktaü vi÷eùaõaü pràõavyåhàyeti 36 . %<tamevaü jigamiùuü ke saha gacchanti? ye và gacchanti te kiü tatkriyàpraõunnà? àhosvittatkarmava÷àtkhayameva gacchanti paralaukika÷arãrakartéõãva bhåtànãtyatrocyate dçùñàntaþ . tadyathà ràjànaü prayiyàsantaü prakarùeõa yàtumicchantamugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyasta evàbhisamàyantyàbhimukhyena samàyàntyekãbhàvena tamabhimukhà àyàntyanàj¤aptà eva ràj¤à kevalatajjigamiùàbhij¤àþ . evamevemamàtmànaü bhãktàramantakàle maraõakàle sarve pràõà vàgàdayã'bhisamàyanti yatraitadårdhocchvàsã bhavatoti vyàkhyàtam>% 38 .
     sa yatràyamàtmateti saüsàropavarõanaü prastutam . tatràyaü puruùa ebhyo'ïgebhyaþ sampramucyetyuktam . tat sampramokùaõaü kasmin kàle kathaü veti? savistaraü saüsaraõaü varõayitavyamityàrabhyate . so'yamàtmà prastutoyatra yasmin kàle abalyamabalabhàvaü ni etya gatvà yaddehasya daurbalyaü tadàtmana eva daurbalyamityupacaryate abalyaü netyeti . na hyasau svato'mårtatvàdabalabhàvaü gacchati tayà sammohamiva saümåóhatà saümohãvivekàbhàvaþ saümohamiva ni eti nigacchati na càsya svataþ saümoho'saümoho vàsti nityacaitanyajyotiþsvabhàvattvàt teneva÷abdaþ saümohasiva nyetãti . utkràntikàle hi karaõopasaühàranimitto vyàkulãmàva àtmana iva lakùyate laukikaiþ tathà ca vaktàrà bhavanti saümåóhaþ saümåóhãyamiti . atha vobhayatreva÷abdaprayogo yãjyo'balyamiva nyetotyasambhohamiva nyetãti . ubhayasya paropàdhinimittatvàvi÷eùàt samànakartçkanirde÷àcca . athàsmin kàla ete pràõà vàgàdaya enamàtmànamabhisamàyanti tadàsya ÷àrãrasyàtmanã 'ïgebhyaþ sampramokùaõam . kathaü punaþ sampramokùaõaü, kena và prakàreõàtmànamabhisamàyanti? ityucyate . sa àtmà etàstejomàtràstejaso màtràstejobhàtràstejo'vayavà råpàdiprakà÷akatvàccakùuràdãni karaõaþnãtyarthaþ . tà etàþ samabhyàdadànaþ samyaïnirlepenàbhyàdadànaþ àbhimukhyanàdadànaþ saüharamàõastatsvapnàpekùayà vi÷eùaõaü samiti na tu svapne nirlepena samabhyàdànamasti tvàdànamàtram . %<gçhãtà vàk gçhãta¤cakùurasya lokasya sarvàvato màtràmupàdàya ÷ukramàdàyetyàdi>% vàkyebhyaþ hçdayameva puõóarãkàkà÷amanvavakràmatyanvava gacchati hçdaye'bhivyaktavij¤àno bhavatãtyartho buddhyàdivikùepopasiüsà mati . na hi tasya svata÷calanaü vikùe÷opasaühàràdivikriyà và %<dhyàyatãva lelàyatãva>% ityuktatvàt . buddhyàdyupàdhidvàraiva hi sarvavikriyàdhyàropyate tasmin . kadà punastasya tejomàtràbhyàdànamityucyate . sa yatraiùa cakùuùi bhaba÷càkùuùaþ àdityàü÷o bhoktuþ karmaõà prayukto yàvaddehadhàraõaü tàvaccakùuùo'nugrahaü kurvan vartate . maraõakàle tvasya cakùuùo'nugrahaü parityajati svamàdityàtmànaü pratipadyate . tadetaduktam %<yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàgapyeti, vàtaü pràõa÷cakùuràdityamityàdi>% . punardehagrahaõakàle saü÷rayiùyati tathà khapsyataþ prabudhyata÷ca . tadetadàha . càkùuùaþ puruùo yatra yasmin kàle paràï paryàvartate pari samantàt paràï vyàvartata iti yathà'tràsmin kàle'råpaj¤o bhavati mumårùurhi råpaü na jànàti . tadàyamàtmà cakùuràditejomàtràþ samabhyàdadàno bhavati svapnak iva . saekãbhavati karaõajàtaü svena liïgàtmanà . pàr÷vasthà àhurna pa÷yatãti . tathà ghràõadevatànivçttau ghràõamekãbhavati liïgàtmanà . tadà na jighratãtyàhuþ . samànamanyat . jihvàyàü somo varuõo và devatà tannivçttyapekùayà na rasayata ityàhuþ . tathà na vadati na ÷çõoti na manute na spç÷ati na vijànàtãtyàhustadopalakùyate devatànivçttiþ karaõànà¤ca hçdaya ekãbhàvaþ tatra hçdayaupasaühçtya teùu yo'ntarvyàpàraþ sa kathyate . tasya ha etasya prakçtasya hçdayasya hçdayacchidrasyetyetat . agraü nàóãmukhaü nirgamanadvàraü pradyotate svapnakàla iva svena bhàsà tejomàtràdànakçtena svenaiva jyotiùà''tmanaiva ca tenàtmajyoti pradyotena hçdayàgreõa eùa àtmà vij¤ànamayo liïgopàdhirnirgacchati niùkràmati . tathà''tharvaõe %<kasmin nvahamukrànta utkrànto bhaviùyàmi? kasminvà pratiùñhite pratiùñhàsyàmãti? sa pràõasasçjateti>% tatra càtmacaitanyajyotiþ sarvadàbhivyaktataraü tadupàdhidvàrà hyàtmani janmamaraõagamanàgamanàdisarvavikriyàlakùaõaþ saüvyavahàrastadàtmakaü hi dvàda÷avidhaü karaõam . buddhyàdi tatsåtråü tajjãvanaü sã'ntaràtmà jagatastasthuùa÷ca . tena pradyotena hçdayàgraprakà÷ena niþkramamàõaþ . kena màrgeõa niùkràmatãtyucyate . cakùuùo và''dityalokapràptinimittaü j¤ànaü karma và yadi syàt . mårdhno và brahmalokapràptinimittaü cet . anyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ ÷arãràvayavebhyo yathàkarma yathà÷rutamiti taü vij¤ànàtmànamutkràmantaü paralokàya prasthitaü paralokàyodbhåtàkåtamityarthaþ . sarvàdhikàrasthànãyoràj¤a ivànåtkràmati ta¤ca pràõa manåtkràmantaü vàgàdayaþ sarve pràõà anåtkràmanti . yathàpradhànànvàcikhyàseyam na tu krameõa sàrthavadgamanamiha vivakùitam . eùa àtmà savij¤àno bhavati svapnaiva vi÷eùavij¤ànavàn bhavati karmava÷àdasvatantraþ sàtantryeõa hi savij¤ànatve sarvaþ kçtakçtyaþ syàt naiva tu talla bhyate ataevàha vyàsaþ %<sadà tadbhàvabhàvitaþ>% iti karmaõànudbhàvyamànenàntaþkaraõavçttivi÷eùà÷ritavàsanàtmakavi÷eùavij¤ànena sarvoloka etasmin kàle savij¤ànobhavati savij¤ànameva ca gantavyamanvavakràmatyanugacchati vi÷eùavij¤ànodbhàsitamevetyarthaþ . tasmàttatkàle svàtantryàthaü yogadharmànusevanaü parisaükhyànàbhyàsa÷ca vi÷iùña puõyopacaya÷ca ÷raddadhànaiþ paralokàrthibhirapramattaiþ kartavya iti sarva÷àstràõàü yatnatovidheyo'rtho du÷caritàccoparamaõam na hi tatkàle ÷akyate ki¤citsaüpàdayitum karmaõànãya mànasya svàtantryàbhàvàt %<puõyovai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena>% ityukteþ etasya hyanarthasyopa÷amopàyavidhànàya sarva÷àkhopaniùadaþ pravçttàþ nahi tadvihitopàyànusevanaü muktàtyantikasyànarthasyopa÷amopàyo'sti tasmàdatraivopaniùadvihitopàye yatnaparairbhavitavyamityeùa prakaraõàrthaþ ÷akañavatsambhçtasambhàra upasarjadyàtãtyuktaü kiüpunastasya paralàkàya prasthitasya pathyadanaü ÷àkañikasambhàrasthànãyaü gatvà và paralokaü yadbhuïkte ÷arãràdyàrambhaka¤ca yattat kim? ityucyate . taü paralokàya gacchantabhàtmànaü vidyà karmaõã vidyà ca karma ca vidyàkarmaõã vidyà sarvaprakàrà vihità pratiùiddhà avihità 'pratiùiddhà ca tathà karma vihitaü pratiùiddhaü càvihitamapratiùiddha¤ca samanvàrabhete samyaganvàrabhete anvàlabhete anugacchataþ pårvapraj¤à ca pårbànubhåtaviùayà praj¤à pårvapraj¤àtãtakarmaphalànubhavavàsanetyarthaþ . sà ca vàsanà' pårvakarmàrambhe karmavipàke càïgaü bhavati . tenàsàvapyanvàrabhate nahi tayà vàsanayà vinà kenacit karma kartuü phalaü copabhoktuü ÷akyate nahyanabhyaste viùaye kau÷alamindriyàõàü bhavati, pårvànubhavavàsanà pravçttànàü tvindriyàõàmihàbhyàsamantareõa kau÷alamupapadyate, dç÷yate ca keùà¤cit kàsucit kriyàõu citra karmàdilakùaõàsu binaivehàbhyàsena janmata eva kau÷alam kàsucidatyantasaukaryayuktàsvapyakau÷alam keùà¤cit, tathà viùayopabhogeùu svabhàvata eva keùà¤citkau÷alàkau÷ale dç÷yete taccaitat sarvaü pårvapraj¤odbhavànudbhavanimitta, tena pårbapraj¤ayà vinà karmaõi và phalopabhoge và na kasyacit pravçttiruprapadyate, tasmàdettattrayaü ÷àkañikabhàrasthànãya paralokapathyadanaü vidyàkarmapårbapraj¤àkhyam . yasmàdvidyàkarmaõã pårvapraj¤à ca dehàntarapratipatturbhogasàdhanaü tasmàdvidyàkarmàdi ÷ubhameva samàcaret . yathà iùñadehasaüyogabhogopabhogau 4 bràø syàtàmiti prakaraõàrthaþ 1 kaø .
     ÷àø såø bhàùyayo÷ca utkramaõaprakàraþ prapa¤cito yathà %<vàïmanasi dar÷anàcchabdàcca>% såø . athàparàsu vidyàsu phalapràptaye devayànaü panthànamatàrayiùpan prathamaü tàvadyathà÷àstramutkràntikramamàcaùñe samànà hi vidvadaviduùorutkràntiriti vakùyati . asti pràyaõaviùayà ÷rutiþ %<asya somya! puruùasya prayatovàï manasi sampadyate, manaþ pràõe, pràõastejasi, tejaþ parasyàndevatàyàmiti>% kimiha vàca eva vçttimatyàþ manasi sampattirucyate utavàgvçtteriti? vi÷ayaþ . tatra vàgeva tàvanmanasi sampadyata iti pràptaü tathà hi ÷rutiranugçhãtà bhavati . itarathàlakùaõà syàt ÷rutilakùaõàviùaye ca ÷rutirnyàyyà na lakùaõà tasmàdvàca evàyaü manasi pravilaya ityevaü pràpte bråmaþ . vàgvçttirmanasi sampadyata iti . kathaü vàgvçttiriti vyàkhyàyate yàvatà vàïmanasãtyevàcàryaþ pañhati . satya metat pañhiùyati tu %<parastàt avibhàgovacanàditi>% . tasmàdatra vçttyupa÷amamàtraü vivakùitamiti gamyate . tattvapralayavivakùayàntu sarvatraivàvibhàgasàmyàt kiü paratraiva vi÷iüùyàdavibhàga iti . tasmàdatna vçttyupasaühàraviùakùàyàü vàgvçttiþ pårbamupasaühriyate manovçttàvavasthiyàmityarthaþ . kasmàt? dar÷anàt dç÷yate hi vàgvçtteþ pårvopasaühàromanovçttau vidyamànàyàm . na tu vàca eva vçttimatyàmanasyupasaühàraþ kenacidapi draùñuü ÷akyate . nanu ÷rutisàmarthyàdvàca evàyaü manasyapyaya ityuktaü nenyàha atatprakçtitvàt yasya hi yata utpattistasya tatra layonàyyomçdãva ÷aràvasya . na ca manaso vàgutpadyata iti ki¤cana pramàõamasti . vçttyudbhavàbhibhavau tva prakçtisamà÷rayàvapi dç÷yete . pàrthivebhyohãndhanebhyastaijasasyàgnervçttirudbhavati apsu copa÷àmyati . kathaü tarhyasmin pakùe vàïmanasi sampadyata iti ÷abdaþ ityata àha ÷abdàcceti . ÷abdo'pyasmin pakùe'vakalpate vçttivçttimatorabhedãpacàràdityarthaþ bhàø . %<ataeva ca sarvàõyanu>% såø . %<tasmàdupa÷àntatejàþ punarbhavamindriyairmanasi sampadyamànaiþ>% ityatràvi÷eùeõa sarveùàmevendriyàõàü manasi sampattiþ ÷råyate tatàpyata eva vàca iva cakùuràdãnàmapi savçttike manasya vasthite vçttilopadar÷anàttattvapralayàsambhavàcchabdopapatte÷ca vçttidvàreõaiva sarvàõãndriyàõi mano'nuvartante . sarvevàïkaraõànàü manasyupasaüharàvi÷eùe sati vàcaþ pçthaggrahaõaü vàïamanasi sampadyata ityudàharaõànurodhena bhàø . %<tanmanaþ pràõa uttaràt>% såø . samadhigatametat vàïmanasi sampadyata ityatra vçttisamapattirvivakùiteti . atha yaduttaraü vàkyam %<manaþ pràõaiti>% kimatràpi vçttisampattireva vivakùità una vattimatsampattiriti? vicikitsàyàü vçttimatsampattirebeti ÷rutyanugrahàttatprakçtitopapatte÷ca tathà hi %<annamayaü hi saumya mana>% àpomayaþ pràõa ityatra annayoni mana àmana nti abyoni¤ca pràõam . àpa÷cànnamasçjanteti ÷ruteþ %<ata÷ca yanmanaþ pràõe pralãyate annameva tadapsu pralãyateanna hi manaþ, àpa÷ca pràõaþ, prakçtivikàràbhedàdityevaü pràpte bråmaþ tadapyàtmagçhãtabàhyendriyavçttimanovçttidvàreõaiva pràõe pralãyata ityuttaràdvàkyàdavagantavyam . tathà hi suùupsormumårùo÷ca pràõavçttau parispandàtmikàyàmavasthitàyàü manovçttãnàmupa÷amo dç÷yate . na ca manasaþ svaråpàpyayaþ pràõe sambhavati atatprakçtitvàt . nanu dar÷itaü manasaþ prakçtitvam . naitatsàraü na hãdç÷ena pràõàlikena tatprakçtitvena manaþ pràõe sampattumarhati . evamapi hyanna manaþ sampadyeta apsucànnaü apsveva ca pràõaþ . nahyetasmi¤capi pakùe pràõabhàvapariõatàbhyo'dbhyomanojàyata iti ki¤cana pramàõamasti . tasmànna manasaþ pràõe svaråpàpyayaþ . vçttyapyaye tu ÷abdo'vakalpate vçttivçttimatorabhedopacàràdigi dar÷itam>% bhàø . %<so'dhyakùe tadupagamàdibhyaþ>% såø . sthitametadyasya yatonotpattistasya tasmin vçttilayo na svaråpalaya iti . idamidànã pràõastejasãtyatra cintyate kiü yathà÷ruti pràõasya tejasyeva vçttyupasaühàraþ kiü và dehendriyapa¤jaràdhyakùe jãve? iti . tatra ÷ruteranati ÷aïkyatvàt pràõasya tejasyeva sampattiþ syàt a÷rutakalpanàyà anyàyyatvàdityevaü pràpte pratipadyate so'dhyakùa iti . sa prakçtaþ pràõo'dhyakùe'vidyàkarmapçrvapraj¤opàdhike vij¤ànàtmanyabatiùñhate tatpradhànà pràõavçttirbhavatãtyarthaþ . kutaþ? tadupagamàdibhyaþ . %<evamevemamàtmànamantakàle sarve pràõà abhisamàyanti yatraitadårdhvocchvàsã mavatãti>% hi ÷rutyantaram adhyakùopagàminaþ sarvàn pràõànavi÷eùeõa dar÷ayati . vi÷eùeõaiva %<tamutkràmantaü pràõonåtkràmatãti>% pa¤cavçtteþ pràõasyàdhyakùànugàmitàü dar÷ayati tadanuvçttità¤cetareùàm, %<pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmantãti>% . %<savij¤ànobhavartãti>% càdhyakùasyàntarvij¤ànavattvapradar÷anena tasminnapãtakaraõagràmasya pràõasyàvasthànaü gamayati! nanu %<pràõastejasãti>% ÷råyate kathaü pràõo'dhyakùa ityadhikàvàpaþ kriyate . naiùa doùaþ adhyakùapradhànatvàdutkramaõàdivyavahàrasya ÷rutyantaragatasyàpi ca vi÷aiùasyàpekùaõãyatvàt . kathaü tarhi %<pràõastejasãti>% ÷rutirityata àha bhàø . %<bhåteùu tacchuteþ>% såø . sa pràõasaüyukto'dhyakùaþ tejaþsahacariteùu bhåteùu dehavãjabhåteùu såkùmeùvavatiùñhata ityavagantavyam %<pràõastejasi>% ityataþ ÷ruteþ . nanu ceyaü ÷rutiþ pràõasya tejasi sthitiü dar÷ayati na pràõasaü yuktasyàdhyakùasya . naiùaþdoùaþ %<so'dhyakùaþ>% ityadhyakùasyàpyantaràla upasaükhyàtatvàt . yo'pi hi srughnànmathuràü gatvà mathuràyàþ pàñali putraü vrajati so'pi srudhnàt pàñaliputraü yàtãti ÷akyate vaditum . tasmàt pràõastejasãti pràõasaüyuktasyàdhyakùasyaivaitattejaþsahacariteùu bhåteùvavasthànam . kathaü tejaþsahacari teùu bhåteùvityucyate yàvatà tejaþ ÷råyate %<pràõastejasi>% ityata àha bhàø . %<naikasmin dar÷ayatohi>% såø . naikasminneva tejasi ÷araüràntaraprepsàvelàyàü jãvo'vatiùñate kàryasya ÷arãrasyànekàtmakatàdar÷anàt . dar÷ayata÷caitamarthaü pra÷naprativacane %<àpaþ taruùavacasa>% iti . tadvyàkhyàtaü %<tryàtmakatvàlu bhåyamtvàt>% ityatra . ÷rutismçtã caitamarthaü dar÷ayataþ . ÷rutiþ %<pçthitãmaya àpamayastejamayo vàyumaya àkà÷amaya>% ityàdyà . atirapi %<aõvyomàtrà 'vinà÷inyo da÷àrdhànàntu yàþ smçtàþ . tàbhiþ sàrdhagidaü ertvaü salbhavatyanupårva÷aþ>% ityàdyà . nanu copasaühçteùu karaõeùu ÷arãràntaraprepsàvelàyàü kkàyantadà puruùo bhavatãtyupakramya ÷rutyantaraü karmà÷rayatàü niråpayati %<tau ha yadåcatuþ karma haiva tadåcatuþ atha ha yat pra÷a÷aüsatuþ karma haiva tat pra÷a÷aüsaturiti>% . tatrocyate . tatra karmaprayuktasya grahàtigrahasaüj¤akasyendriyaviùayàtmakasya bandhanasya pravçttiriti karmà÷rayatoktà iha punarbhåtopàdànàddehàntarotpattiriti bhåtà÷rayatvamuktam . pra÷aüsà÷abdàdapi tatra pràdhànyamàtraü karmaõaþ pradar÷itaü na tvà÷rayàntaraü nivàritam tasmàdavirodhaþ bhàø . %<samànà cà sçtyupakramàdamçtatva¤cànupoùma>% såø %<seyamutkràntiþ kiü vidvadaviduùoþ samànà? kiü và vi÷eùavatãti? vi÷ayànànàü vi÷eùavatãti tàvat pràptam . bhåtà÷rayavi÷iùñà hyeùà punarbhavàya bhåtànyà÷rãyante na ca viduùaþ punarbhavaþ sambhavati>% %<amçtatva hi vidvànabhya÷nute>% iti ÷ruteþ . ta màdaviduùa evaiùotkràntiþ . nanu vidyàprakaraõe samàmnànàdviduùa evaiùà bhavet, na svàpàdivadyathàpràptànukãrtanàt . tathà hi %<yatraitatpuruùaþ svapiti nàma a÷i÷iùati nàma pipàsati nàmeti>% ca sarvapràõisàdhàraõà eva svàpàdayonukãrtyante vidyàprakaraõe'pi pratipipàdayiùitavastupratipàdanànuguõyena, na tu viduùãbi÷eùavantovidhitsyante evamiyamapyutkràntirmahàjanagataivànukãrtyate yasyàü parasyàü devatàyàü puruùasya prayatastejaþ sampadyate, %<sa àtmà tattvamasãti>% pratipàdayitum . pratiùiddhà caiùà viduùaþ . tasmàdaviduùa evaiùetyevaü pràpte bråmaþ . samànaiùotkràntiþ vàïmanasãtyàdyà vidvadaviduùorà sçtyupakramàdbhavitumarhati avi÷eùa÷ravaõàt . avidvàn dehavãjatåtàni bhåtasåkùmàõyà÷ritya karmaprayuktodehagrahaõamanubhavituü saüsarati vidvàüstu j¤ànaprakà÷itaü mokùaü nàóãdvàramà÷rayate tadetadà sçtyupakramàdityuktam . nanvàtmatattvaü viduùà pràptavya na ca tadde÷àntaràyataü tatra kuto bhåtà÷rayatvaü sçtyupakramo veti . atrocyate . anupãùya cedam adagdhvà'tyantamavidyàdãn kle÷ànaparavidyàüsàmarthyàdàpekùikamamçtatvaü pràpsyate . sambhavati tatra sçtyupakramobhåtà÷rayatva¤ca . na hi nirà÷rayàõàü pràõànàü gatirupapadyate . tasmàdadoùaþ bhàø . %<tadà'pãteþ saüsàravyapade÷àt>% såø . tejaþ parasyàü devatàyàmityatra prakaraõasàmarthyàttadyathà prakçtaü tejaþ sàdhyakùaü sapàõaü sakaraõagràmaü måtàntarasahitaü prayataþ puüsaþ parasyàü devatàyàü sampadyata ityetaduktaü bhavati . kãdç÷ãpunariyaü sampattiþ syàditi cintyate . tatràtyantikaevatàvat svaråpapravilaya iti pràptaü tatprakçtitvopapatteþ . sarvasya hi janimatovastujàtasya prakçtiþ parà deva teti pratiùñhàpitam . tasmàdàtyantikã'yamabibhàgàpattiþ ityevaü pràpte bråmaþ . tattejaàdibhåtasåkùmaü ÷rotràdikaraõà÷rayabhåtamà'pãterà saüsàramokùàt samyagaj¤ànanimittàdavatiùñhate . %<yonimanye prapadyante ÷arãratvàya dehinaþ . sthàõumanthe'nusayànti yathàkarma yathà÷rutam>% ityàdisaüsàravyapade÷àt . anyathà hi sarvaþ pràyaõasamaya evopàdhipratyastamayàdatyantaü brahma sampadyeta tatra vidhi÷àstraü cànarthakaü syàdvidyà÷àstra¤ca . mithyàj¤ànanimitta÷ca bandho na samyagj¤ànàdçte visra situmarhati . tasmàttatprakçtitve'pi suùuptipralayavadvãjabhàvàva÷eùaivaiùà satsampattiþ bhàø . %<såkùmaü pramàõata÷ca tathopalabdheþ>% såø . %<taccetarabhåtasahitaü tejãjãvasyàsmàccharãràt pravasata à÷rayabhåtaü svaråpataþ parimàõata÷ca såkùmaü bhavitubharhati . tathà hi nàóãniùkramaõa÷ravaõàdibhyoü'sya saukùmyamupalabhyate . tatra tanutvàt sa¤càropapattiþ svacchatvàccàpratãghàtãpapattiþ ataeva ca dehànnirgacchatpàr÷vasthairnopalabhyate>% bhàø . %<nopamardenàtaþ>% såø . %<ataeva ca såkùmatvànnàsya sthåla÷arãürasyopamardena dàhàdinimittenetarat såkùma÷arãramupamçdyate>% bhàø . %<asyaiva copapattereùa uùmà>% såø . asyaiva ca såkùma÷arãrasyaiùa uùmàyametasmin jãvaccharãre saüspar÷enoùõimànaü vijànàti . tathà hi mçtàvasthàyàmavasthite'pi dehe vidyàmàneùvapi ca råpàdiùu deha guõeùu noùmopalabhyate jãvadavasthàyàmeva tåpalabhyate ityata upapadyate prasiddha÷arãravyatiriktaråpà÷raya evaiùa uùmeti . tathà ca ÷rutiþ %<uùõa eva jãviùyaücchãto mariùyanniti>% bhàø . %<pratiùedhàditi cenna ÷àrãràt>% såø . amçtatva¤cànupoùyetthatovi÷eùaõàdàtyantike'mçtatve gatyutkràntyorabhàvo'bhyupagataþ tatràpi kenacit kàraõenotkrànti mà÷aïkya pratiùedhati . %<athàkàmayamànoyo'kàmoniùkàma àptakàma àtmakàmona tasya pràõàutkràmanti brahmaiva san brahmàpyetãti>% . ataþ paravidyàviùayàt pratiùedhàt na parabrahmavidodehàt pràõànàmutkràntira stãti cennetyucyate . yataþ ÷àrãràdàtmana eùa utkrànti pratiùedhaþ pràõànàü, na ÷arãràt . kathamavayasyate . %<na tasmàt pràõàutkràmantãti>% ÷àkhàntare pa¤camãprayogàt . sambandhasàmànyaviùayà hi ùaùñhã ÷àkhàntaragatayà pa¤camyà sambandhavi÷eùe vyavasthàpyate . tasmàditi ca pràdhànyàdabhyudayaniþ÷reyasàdhikçto dehã sambadhyate na dehaþ . na tarsmà duccikramiùorjãvàt . pràõàutkràmanti sahaiva tena bhavantã tyarthaþ . sapràõasya pravasato bhavatyutkràntirdehàdityevaü pràpte pratyucyate bhàø . %<spaùñohyekeùàm>% såø . naitadasti yaduktaü para brahmavido'pi dehàdastyutkràntiþ pratiùeghasya dehyapàdànatvà diti . yatodehàpàdàna evãtkràntipratiùedha ekeùàü samàmnàtéõàü spaùña upalabhyate . tathàhyàrtabhàgapra÷ne %<yatràyaü puruùomriyate tadasmàt pràõàþ utkràmantyàho svinna?>% ityatra %<netihovàca yàj¤avalkya>% ityanutkrànti pakùaü parigçhya na tarhyayamanutkrànteùu pràõeùu mçta ityasyà mà÷aïkàyàm %<atraiva samabalãyanta>% iti pravilayaü pràõànàü pratij¤àya tatsiddhaye %<saucchvayatyàdhmàyatyàdhmàtomçtaþ ÷eta>% iti sa÷abdaparàmçùñasya prakçtasyotkràntyavadheruchvayanàdoni samàmanati %<dehasya caitàni syurna dehinaþ>% . tatsàmànyàt %<na tasmàt pràõà utkràmantyatraiva samabalãyanta>% ityatràpya bhedãpacàreõa dehàpàdànasyaivotkramaõasya pratiùedhaþ yadyapi pràdhànyaü dehina iti vyàkhyeyam . yeùàü pa¤camãpàñhaþ yeùàntu ùaùñhãpàñhasteùàü vidvatsambandhinyutkràntiþ prati ùidhyata iti pràptotkràntipratiùedhàrthatvàdasya vàkyasya dehàpàdanaiva sà pratisiddhà bhavati dehàdutkràntiþ pràptà na dehinaþ . api ca %<cakùuùño và mårdhnovànyebhyo và ÷arãra de÷ebhyastamutkràmantaü pràõo'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti>% ityevamavidvadviùaye saprapa¤camut kramaõaü saü sàragamana¤ca dar÷ayitvà %<iti nu kàmayamàna>% ityupasaühçtyàvidvatkathàm %<athàkàmayamàna>% itivyapadi÷ya vidvàü saü, yadi tadviùaye'pyutkràntimeva pràpayedasama¤jasa eva vyapade÷aþsyàt . tasmàdavidvadviùaye pràptayorgatyutkràntyo rvidvadviùaye pratiùedha ityevameva vyàkhyeyaü vyapade÷àrthavattvàya . na ca brahmavidaþ sarvagatavrahmàtmabhåtasya prakùãõakàma karmaõa utkràntirgatirvopapadyate nimittàbhàvàt . %<atra brahma sama÷nuta>% iti caivaü jàtãyakàþ ÷rutayogatyutkràntyo rabhàva såcayanti bhàø . %<smaryate ca>% såø . smaryate'pi ca mahàbhàrate gatyutkràntyorabhàvaþ . %<sarvabhåtàtmabhåtasya samyagbhåtàni pa÷yataþ . devà api ca màrgeùu muhyante'sya padaiùiõa>% iti . nanu gatirapi brahmavidaþ smaryate %<÷ukaþ kila vaiyàsakirmamukùaràdimamõóalamabhipratasye pitrà tvanugamyàhåtobho iti prati÷u÷ràveti>% . na sa÷arãrasyaivàyaü yogabalena vi÷iùñhade÷apràptipårbakaþ ÷arãrotsarga iti draùñavyaü sa rvabhåtadç÷yatvàdyupanyàsàt . nahya÷arãraü gacchantaü sarvabhåtàni draùñuü ÷aknuyuþ . tathà ca tatraivopa saühçtam . %<÷ukastu màrutàcchãghràü gatiü kçtvàntarikùakaþ . dar÷ayitvà prabhàvaü svaü savvaibhåtagato'bhavaditi . tasmàdabhàvaþ parabrahma vidogatyutkràntyoþ . gati÷rutãnàntu viùayamupariùñàdvyàkhyàsyàmaþ>% bhàø %<tàni pare tathàhyàha>% såø . tàni punaþ pràõa÷abdoditànãndriyàõi bhåtàni ca parabrahmavidastasminneva parasminnàtmani pralãyante . kasmàt? tathàhyàha ÷rutiþ %<evamevàsya paridraùñurimàþ ùoóa÷akalàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpyàstaü gacchantãti>% . nanu %<gatàþ kalàþ pa¤cada÷a pratiùñhà>% iti vidvadviùayaivàparà ÷rutiþ parasmàdàtmano'nyatràpi kalànàü pralayamàhasma . na sà khalu vyavahàràpekùà pàrthivàdyàþ kalàþ pçthãvyàdãreva svaprakçtãrapiyantãti . itarà tu vidvatpratipattyapekùà kçtsnaü kalàjàtaü parabrahmavido brahmaiva sampadyata iti tasmàdadoùaþ bhàø %<avibhàgo vacanàt>% såø . %<sa punarviduùaþ kalàpralayaþ kimitareùàmiva sàva÷eùo bhavatyàhosvinnirava÷eùa? iti . tatra pralayasàmànyàcchaktyava÷eùatàprasaktau bravãti avibhàgàpattiriti . kutaþ? vacanàt . tathàhi kalàpralayamuktvà vakti>% %<bhidyete càsàü nàmaråpe puruùa ityevaü procyate saeùo'kalo'mçto bhavatãti>% . avidyànimittànà¤ca kalànàü na vidyànimitte pralaye sàva÷eùatopapattiþ . tasmàdavibhàga eveti bhàø . %<tadoko'grajvalanaü tatprakà÷itadvàro vidyàsàmarthyàttaccheùagatyanusmçtiyogàcca hàrdànugçhãtaþ ÷atàdhi kayà>% såø . samàptà pràsaïgikã paravidyàgatà cintà . saüprati tvaparàvidyàviùayàmeva cintàmanuvartayati . samànà ''sçtyupakramà càdvidvadaviduùorutkràntirityuktaü tamidànãü sçtyupakramaü dar÷ayati . tasyopasaühçtavàgàdikalàpasyocci kramiùato bij¤ànàtmana oka àyatanaü hçdayam . %<saetàstejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayamevànvavakràmatãti>% ÷ruteþ . tadagrajvalamam . tatpårbdhikà cakùuràdi sthànàpàdànà cotkràntiþ ÷råyate tasya haitasya hçdayasyàgraü pradyotate tena pradyotenaiùa àtmà niùkràmati %<cakùuùño và mårdhnovànyebhyo và ÷arãrade÷ebhya>% iti . sà kimavi÷eùeõaiva vidvadaviduùorbhavati? athàsti ka÷cidviduùo vi÷eùaniyamaþ? iti vicikitsàyàü ÷rutyavi÷eùàda niyamapràptàvàcaùñhe . samàne pi hi vidvadaviduùorhçdayà grapradyotana tatprakà÷itadvàratve ca mårdhasthànàdeva vidvànniùkràmati sthànàntarebhyastvitare . kutaþ? vidyàsàmarthyàt . yadi vidvànapãtaravat yataþ kuta÷ciddehade÷àdut kràmennaivotkçùñaü lokaü labheta tatrànarthikaiva vidyàsyàt . taccheùagatyanusmçtiyogàcca vidyà÷eùabhåtà ca mårdhanyanàóãsambandhà gatiranu÷ãlayitavyà vidyà vi÷eùeùu vihità tàmabhyasya sa tathaiva pratiùñhata iti yuktam . tasmàddhçdayàlayena brahmaõà såpàsitenànugçhãtastadbhàvamàpannovidvàn mårdhanyayaiva ÷atàdhikayà ÷atàdatiriktayà eka÷atatamayà nàóyà niùkràmati itaràbhiritare . tathà hi hàrdavidyàü prakçya samàmananti %<÷ata¤caikà ca hçdayasya nàóyastàsàü mårdhànamabhiniþsçtaikà . tayordhvamàyannamçtatvameti viùvaïaïanyà utkramaõe bhavantãti>% bhàø . %<ra÷myanusàrã>% såø . %<asti daharo'sminnantaràkà÷a>% iti hàrdavidyà %<atha yadidamasmin brahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma>% ityupakramya vihità . tatprakriyàyàm atha etàhçdayasya nàóya ityupakramya saprapa¤ca nàóãra÷misambandhamuktvoktam . %<atha yatraitadasmàccharãràdutkràmatyathaitaireva ra÷mibhirårdhvamàkramata>% iti . puna÷coktam %<tayordhvamàyannamçtatvametãti>% . tasmàcchatàdhikayà nàóyà niùkraman ra÷myanusàrã niùkràmatãti gamyate . tatkimavi÷eùeõaivàhani ràtrau và mriyamàõastha ra÷myanusàritvamàhosvidahanye veti saü÷aye sati avi÷eùa÷ravaõàdavi÷eùeõaiva tàvadra÷manusàrãti pratij¤àyate bhàø . %<ni÷i neti cenna sambandhasya yàvaddehabhàvitvàddar÷ayati>% ca såø . %<astyahani nàóãra÷misambandha ityahani>% mçtasya syàdra÷myanusàritvaü ràtrau tu pretasya na syàt nàóãra÷misambandhavicchedàditi cenna . nàóãra÷misambandhasya yàvaddehabhàvitvàt yàvaddehabhàvã hi ÷iràkiraõasamparkaþ . dar÷ayati cetamarthaü ÷rutiþ %<amuùmàdàdityàt pratàyantetà àsu nàóãùu sçptà àbhyo nàóãbhyaþ pratàyante tà amuùminnàditye smçptàþ>% iti . nidàghasamaye ca ni÷àùupi kiraõànuvçttirupalabhyate pratàpàdikàryadar÷anàt . stokànuvçttestu durlakùyatvamçtvantararajanãùa ÷ai÷ireùviva rdineùu . %<aharevaitadràtrau vidaghàtãti>% caitadeva dar÷ayati . yadi ca ràtrau pretãvinaiva ra÷mànusàreõordhvamàkrameta ra÷manusàrànarthakyaü bhavet . na hyetadvi÷iùyàbhidhãyate yodivà praiti sa ra÷mãnapekùyordhvamàkramate yastu ràtrau so'napekùyaiveti . atha tu vidvànapi ràtri pràyaõà'paràdhamàtreõa nordhvaàkrameta pàkùikaphalà vidyeti apravçttireva tasyàü syàt mçtyu kàlàniyamàt . athàpi ràtràvuparato'haràgamamudãkùeta . aharàgame'pyasya kadàcidra÷misambandhàrhaü ÷arãraü syàt pàvakàdisamparkàt . %<sa yàvat kùipyenmanastàvadàdityaü gacchatãti>% ca ÷rutiranudãkùàü dar÷ayati . tasmàdavi÷eùeõaivedaü ràtrindivaü ra÷myanusàritvam bhàø . %<ata÷càyane'pi dakùiõe>% såø . ataevodãkùànupapatteþ apàkùikaphalatvàcca vidyàyà aniyatakàlatvàcca mçtyodakùiõàyane'pi mriyamàõo vidvàn pràpnotyeva vidyàphalam . uttaràyaõamaraõaprà÷astyaprasiddhebhãüùmasya ca pratãkùàdar÷anàt %<àpryamàõapakùàdyàn ùaóudaïïeti màsàn tàniti>% ca ÷ruterapekùitatavyamuttaràyaõamitãmàmà÷aïkàmanena såtreõàpanudati . prà÷astyaprasiddhiravidvadviùayà . bhãùmasya pratipàlanamàcàraparipàlanàrthaü pitçprasàdalabdhasvacchandamçtyutàkhyàpanàrtha¤ca . ÷rutestvarthaü vakùyati àtivàhikastalliïgàt iti . nanu ca %<yatra kàle tvanàvçttimàvçtti¤caiva yoginaþ . prayàtà yànti taü kàlaü vakùyàmi bharatarùabheti>% kàlapràdhànyenãpakramasyà'haràdikàlavi÷eùaþ smçtàvalàvçttaye niyataþ kathaü ràtrau dakùiõàyane và prayàto'nàvçttiü yàyàditi . atrocyate bhàø . %<yoginaþ prati ca smaryate smàrte caite>% såø . yoginaþ prati càyamaharàdikàla viniyogo'nàvçttayesmaryate smàrte caite yogasàïkhye na ÷raute . atoviùayabhedàt pramàõavi÷eùàcca nàsya smàrtasya kàlaviniyogasya ÷rotesu vij¤àneùvavatàraþ . %<nanu agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam>% . %<dhåmoràtristathà kçùõaþ ùaõmàsàdakùiõàyana miti>% ÷rautàveva devapitçyàõau pratyabhij¤àyete smçtàvapãti . ucyate . %<taïkàlaü vakùyàmãti smçtau kàlapratij¤ànàdvi rodhamà÷aïkya parihàra uktaþ . yadà punaþ smçtàvapi agnyàdyàdevà evàtivàhikà gçhyante tadà na ka÷cidvirogha iti bhà0>%

#<utkramaõãya># triø ud + kçma--karmaõi anãyar . atikramaõãye %<na vedavecanàttàta na lokavacanàdapi . gatirutkramaõãyà te prayàgamaraõaü prati>% bhàø vaø 85 aø . udkramaõasyedam cha . utkramaõasambandhini triø .

@<[Page 1086a]>@
#<utkrànta># triø ud + krama--kartari kta . 1 atikrànte dehàddehàntarapràptyai 2 apasçte mçteca . %<utkràntànàmàmiùàyopariùñàt>% màghaþ %<utkràntànàü mçtànàm>% malliø .

#<utkrànti># strã ut + krama--ktin . dehàdutkramaõe apasaraõe ca utkramaõa÷abde vivçtiþ .

#<utkrã÷a># puø ud + kru÷a--ac . 1 kurarãpakùiõi . aya¤ca pakùã su÷ruø jalacaramadhya plavatvena saüghacàritvenoktaþ . haüsasàrasakrau ¤cetyàdyupakrame madgåtkro÷akàcàkùetyànãnuktvà %<plavàþ saüghacàriõa>% ityantena . %<utkro÷arasasaüsiddhà manalpasnehàü yavàgåü pàyayet>% su÷ruø . 2 uccaiþkrandini triø . tataþ caturarthyàm utkaràø cha . utkro÷ãya tatsannihite de÷àdau .

#<utkledin># triø ud + klida--õic--õini . årdhvataþ kledakàrake àrdrãkàrake %<laghu tãkùõoùõamutkledi såkùmaü vàtànulomanam>% su÷ruø . striyàü ïãp .

#<utkle÷a># påø ud + kli÷a--gha¤ . årdhvagavàyukçte kle÷e sa ca %<utkli÷yànnaü na nirgacchet prasekaü ùñãvaneritam . hçdayaü pãóyate càsya tamutkle÷aü vinirdi÷et>% ityuktalakùaõaþ rogabhedaþ . %<gurupàkasçùñaviõmutratayà kaphotkle÷ena ca>% %<klinnamutkle÷ajananam>% %<tçùõà÷ålakaphotkle÷acchardi÷vàsanivàraõam>% su÷ruø lyuñ . utkle÷anamapyatra naø %<dadyàdutkle÷anaü pårvam>% su÷ruø .

#<utkle÷aka># triø ud + kli÷a--õic--õvul . 1 utkle÷akàrake %<kauõóilyakaþ karabhaka ityupakrame>% klãtaþ kçmiþ÷aràrã ca ya÷càpyutkle÷akaþ smçtaþ . ete hyagniprakçtaya÷caturviü÷atireva ca su÷rutokte 2 agniprakçtike kãñabhede . utkli÷nàti ud + kli÷a--õini . 3 årdhvagavàyuhetukle÷akàrake triø striyàü ïãpü . %<amlãbhåtaü kaphotkle÷i na hitaü tat pipàsave>% su÷ruø .

#<utkùipta># triø ud + kvip--kta . 1 årdhvaü kùipte %<kùaõaü kùaõotkùiptagajendrakçttinà>% %<utkùimucchrita÷atàü÷ukaràvalambaiþ>% màghaþ 2 uccàñite ca . (rakùibhiþ) utkùiptagulmai÷ca tathà hayai÷ca sapatàkibhiþ bhàø vaø 15 aø %<gulmo yatra sthitena yodhasaüghena caturdigavasthitàripavodraùñu bàõàdinà prahartuü . ÷akyante tàdda÷amuccasthànamutkùiptagulmaiþ parakãyagulmoccàñanakaraiþ>% lãlakaø . dhuståre puø ÷abdacaø . tasya phalasevane janmattatàdhàyakatvàttathàtvam .

#<utkùiptikà># strã ghatkùiptaþ dhuståraiva kan strãtvàt ñàpi ata ittyam . dhuståràkàre karõamåùaõabhede hemacandraþ .

#<utkùepa># puø ud + kùipa--gha¤a . 1 urdhvakùepaõe %<pakùmotkùepàduparivilasatkçùõasàraprabhàõàm>% meghaø . %<pakùotkùepàt samodiùñaþ>% su÷ruø . kartari ac . 2 utkùepakàrake tri0

#<utkùepaka># triø ud + kùipa--õvul . 1 årdhvaü prakùepake 2 utkùipyàpahàrake caure ca . %<utkùepakagranthibhedau karasaüda÷ahãnakau . kàryau dvitãyàparàdhe karapàdaikahãnakau>% yàø smçø vastràdyutkùipatyapaharatãtyutkùepakaþ . ÷astràdibaddhaü svarõàdi visrasyotkçtya và yopaharatyasau granthibhedaþ tau yathàkramaïkareõa sandaü÷asadç÷ena tarjanyaïguùñhena hãna kau kàryau dvitãyàparàdhe punaþ kara÷ca pàda÷ca karapàda tacca tadeka¤ca karapàdaikantaddhãnaü yayostatkarapàdaikahãnakaukàryau . utkùepakagranthibhedakayorekamekaü karampàda¤ca chindyàdityarthaþ . etadapyuttamasàhasapràptiyogyadravya viùayam . %<tadaïgaccheda ityuktodaõóa uttamasàhasa>% iti nàradavacanàt . tçtãyàparàdhe tu badha eva . tathà ca manuþ %<aïgulãü granthibhedasya chedayet prathame grahe . dvitãye hastacaraõau tçtãye badhamarhatãti>% mitàø .

#<utkùepaõa># naø ud + kùipa--lyuñ . 1 årdhvakùepaõe . %<utkùepaõaü tathàvakùepaõamàku¤canaü tathà . prasàraõa¤ca gamanaü kurmàõyetàni pa¤ca ca>% bhàùàø %<utakùepaõamavakùepaõamàku¤canaü prasàraõaü gamanamiti karmàõi>% kaõàø såø %<itiravadhàraõàrthaþ bhramaõàderapi gamanàntargatatvàt . atra ca utkùepaõatvàvakùepraõatvàku¤canatvaprasàraõatvagamanatvàni karmatvasàkùàüdvyàpyàþ pa¤ca jàtayaþ . nanvetadanuprapannaügamanasya karmaparyàyatvàt sarvatra gacchatãtibuddherdçùñatvàdutkùepaõatvàdãnàü catasçõàü jàtãnàü parasparàtyantàbhàvasamànàdhikaraõànàü sàmànàdhikaraõyànanumavàt catasra eva karmatvavyàpyà jàtaya iti cet satyaü karmaparyàya eva gamanaü pçthagabhidhànantu bhramaõarecanasyandanordhvajvalananamanonnamanàüdãnàü bhinnabhinnabuddhivyapade÷abhàjàmekena ÷abdena saïgrahàrthaü yadvà gamanatvamapi karmatvavyàpyà pa¤camã jàtireva tena bhramaõarecanàdiùveva gamanaprayogo mukhyaþ utkùepaõàvakùepaõàdiùu yadi gamanaprayogastadà bhàktaþ svà÷rayasaüyãgavibhàgàsamavàyikàraõatvameva gauõamukhyasàdhàraõo dharmaþ gamanatvajàtestvaniyatadigde÷asaüyogavibhàgàsamavàyikàraõatvameva vya¤jakaü tacca bhramaõàdiùu sarvatreti gamanagrahaõenaiva teùàü grahaõamiti . niùkramaõatvaprave÷anatvàdikà tu na jàtiþ ekasminneva karmaõi gçhàd gçhàntaraü gacchati puruùe kasyacit draùñuþ pravi÷atãti pratyayaþ kasyacittu niùkràmatãti tatra jàtisaïkaraþ syàt tathà bhramaõàderekasyà jalapraõàlyà niùkramyàparàü pravi÷ati niùkràmati pravi÷atãti pratyayadvayadar÷anàdupàdhisàmànyamevaitadadhyavaseyam . utkùepaõàdau tu musalamutkùipàõãtãcchàjanitena prayatnena prayatnavadàtmasaüyogàdasamavàyikàraõàddhaste tàvadutkùepaõaü tata utkùepaõavi÷iùña hastanodanàdasamavàyikàraõàt musale'pyutkùepaõàkhyaü karmaü yugapadvà tat årdhvamutkùiptayorhastamusalayoravakùepaõecchàjanitaprayatnavadàtmasaüyogàddhastanodanàcca yugapadeva haste musale càvakùepaõam ulåkhalapàtànukålaü saüjàyate tato duóhataradravyasaüyogàd yadakasmànmusalasyordhvagamanaü bhavati tatra necchà na và prayatnaþ kàraõaü kintu saüskàramàtràdeva musalasyotpatanaü tacca gamanamàtraü natåtkùepaõaü, bhàktastatrotkùepaõavyavahàraþ evamanulomapratilomavàyudvayasaïghaññava÷àdvàyyostatpreritatçõatålakàdau cotkùepaõavyavahàro bhàktaþ . evaü srotodvayasaïghaññava÷àjjalordhvagamane'pi . evamutkùepaõàvakùepaõavyavahàraþ ÷arãratadavayavatatsaüyuktamusalatomaràdiùveva mukhyaþ . bhavati hi hastamutkùipati tomaramutkùipatãti evamavakùipatãtyapi>% upaskaraþ . utkùeõa¤ca ÷raute karmaõi goghràõàyogyade÷akùepaõe bhavati tathà hi . %<måtayoþ kçtvà veõuyaùñyàü và kupe và''sajyobhayataþ sthàõuvçkùavaü÷avalmãkànàmanyatamasminnutkùepaõavadàsajatyetatte>% kàtyàø 5, 10, 21 . %<utkùeùaõavaditi goradhràõade÷am>% karkaþ yajuø 3, 61 mantravyàø %<gobhiràghràtuma÷akyatvàditi>% bedadãø tatpadaü vyàkhyàt . %<atimàtralohitatalau bàhå ghañotkùepaõàt>% ÷akuø . karaõe lyuñ . 2 dhànyamardanakàùñhàdau mediø 3 uda¤cane 4 ùoóa÷apaõe ca hemacaø . karmaõi lyuñ . 5 vyajane naø .

#<utkhacita># triø ud + khaca--bandhe kta . 1 udgraùite 2 racite ca . %<kusumonkhacitàn balãbhçtaþ>% raghuþ .

#<utkhalà># strã ud + khala--janyarthe--ac . murànàmagandhadravye ÷abdacaø .

#<utkhàta># triø ud + khana--kta . 1 unmålite 2 utpàñite %<phalaiþ saübardhayàmàsurutkhàtapratiropitàþ>% raghuþ . rathenànutkhàtastimitagatinà ÷akuø bhàve kta . 3 utkhanane naø . utkhàtakeliþ .

#<utkhàtakeli># puø utkhàtamutkhabameva keli . %<utkhàtakeliþ ÷çïgàdyairvaprakrãóà nigadyate>% ityuktalakùaõe vçùagajàdeþ ÷çïgàdinà mçttikàkhananaråpakrãóàyàm .

#<utkhàya># avyaø ud + khana--lyap . utpàñyetyarthe . %<vaïgànutkhàya tarasà>% raghuþ pakùe utkhanyetyapyatra .

#<utkheda># puø ud + khida--bhàve gha¤ . chedane ud + khadadhàtau amaraþ . udàø .

#<utta># triø unda--kledane kta và tasya naþ . klinne àrdravastuni

#<uttaüsa># puø ud + tasi--ac . 1 karõàbharaõe, 2 ÷irobhåùaõe ca . %<nottaüsaü kùipati kùitau ÷ravaõataþ sà me sphuñe'pyàgasi>% sàø daø . asya karõamåùaõavàcakatve'pi karõapadasamabhivyàhàre bhåùaõamàtraparatà tatkàle karõasthitatvadyotanàrthaü và karõàdi÷abdaprayogaþ .

#<uttaña># triø utkràntaü tañam atyàø taø . tañaparyantàplàvake %<uttañà iva nadãrayàþ sthalãm>% raghuþ .

#<uttapta># triø ud + tapa--kta . 1 saütapte 2 ÷uùkamàüse naø bhàve kta . 3 uttàpe naø . udgataü taptaü tàpo yasya . 4 snàte triø medi0

#<uttabdha># triø ud + stanbha--kta . 1 årdhvastabdhe 2 årdhàvasthite .

#<uttama># triø ud + tamap . 1 utkçùñe . %<jyotiùàmuttamodeva . dãpo'yaü pratigçhyatàm>% dãpamantraþ %<adastvayà munnamanuttamaü tamaþ>% màghaþ %<uttamaþ puruùastvanyaþ paramàtmetyudàhçtaþ>% %<yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ>% gãtà . dvijottamaþ narottamaþ nçpottama! %<gharmo'dharmaviduttamaþ>% viùõusahaø . ut--udgataþ ati÷aye tamap . 2 viùõau puø . %<anàdinidhano dhàtà vidhàtà dhàturuttamaþ>% viùõusahaø . %<dhàturuttama iti nàmaika savi÷eùaõaü sàmànàdhikaraõyena . sarvadhàtubhyaþ pçthivyàdibhya utkçùña÷cidàturityarthaþ dhàturviri¤cerutkçùña iti và . nàmadvayaü và kàryakàraõaprapa¤cadhàraõàt dhàtu÷ciddhàtuþ uttamaþ sarveùàmudgatànàmudgatatvàduttamaþ>% bhàø . 3 antye . %<uttamaikàbhyà¤ca>% pàø . %<uttama÷abdã'ntyàrthaþ>% siø kauø . uttànapàdasya putrabhede 4 dhruvasapatnabhràtari puø sa ca uttànapàdasya surucau bhàryàyàmutpannaþ . %<jàye uttànapadasya sunãtiþ surucistathà . suruciþ preyasã patyurnetarà yat sutodhruvaþ . ekadà suruceþ putramaïkamàrãpyalàlayan . uttamaü màrurukùustaü dhruvaü ràjàbhyanandata>% bhàø 4 skaø 8 aø . %<uttamastvakçtodvàho mçgayàyàü balãyasà . hataþ puõyajanenàjau tanmàtàsya gatiü gatà>% bhàø 4, skaø 10 aø . priyavratasya 5 puvabhede sa eva tçtãyamanuþ yathoktaü bhàgaø 8 skaüø 1 aø . %<tçtãya uttamo nàma priyavratasutomanuþ . pavanaþ sç¤jayo yaj¤ahotràdyàstatsutà nçpa! . va÷iùñàtanayàþ sapta çùayaþ pramadàdayaþ . satyàveda÷rutà bhadràdevà indrastu satyajit . dharmasya sunçtàyàntu bhagavàn puruùottamaþ . satyasena iti khyàtaþ jàtaþ satyavrataiþ saha>% . harivaüø 7 aø tu auttamitvenàyaü pañhitaþ yathà . %<svàyambhuvomanustàta! manuþ svàrociùastathà . auttamistàmasa÷caiva raivata÷càkùuùastathà . vaivasvata÷ca kauravya! sàmpratomanurucyate>% iti saptamanånuddi÷ya . %<idaü tçtãyaü vakùyàmi tannibodha naràdhipa! . vasiùñhaputràþ saptàsan vàsiùñhà iti vi÷rutàþ . hiraõyagarbhasya sutà årjà nàma sutejasaþ . çùayo'tra mayà proktàþ kãrtyamànàn nibodha tàn . auttameyàn mahàràja! da÷aputràn manoramàn . ãùa årjastanårja÷ca madhurmàdhava eva ca . ÷uciþ ÷uvruþ saha÷caiva nabhasyo nabhaeva ca . bhànavastatra devà÷ca manvantaramudàhçtam>% . tatra svàrthe i¤ auttamiþ . éùiputràdinàmabhedastu kalpabhedàdaviruddhaþ .

#<uttamaphalinã># karmaø nityasaø . (kùãrài) . dugdhikàvçkùe ratnamàø .

#<uttamarõa># puø uttamamçõamasya . çõaprayojake (mahàjana) . uttamarõavçddhyàdigrahaõadharmoviùõunà dar÷ito yathà %<athottamarõo'dhamarõàdyathàdattamarthaü gçhõãyàt dvikaü trikaü catuùkaü pa¤caka¤ca ÷ataü varõànukrameõa pratimàsam . sarvevarõà và svapratipannàü vçddhiü dadyuþ . akçtàmapi vatsaràtikrameõa yathàvihitàm . àdhyupabhoge vçddhyabhàvaþ . daivaràjopaghàtàdçte vinaùñamàdhimuttamarõodadyàt . antavçddhau praviùñàyàmapi . na sthàvaramàdhimçte vacanàt . gçhãtadhanaprave÷àrthameva yat sthàvaraü dattaü tadgçhãtadhanaprave÷e dadyàt . dãyamànaü prayuktamarthamuttamarõasyàgçhõatastataþ paraü na vardhate . hiraõyasya parà vçddhirdviguõà, dhànyasya triguõà, vastrasya caturguõà, santatiþ strãpa÷ånàm . kiõvakàrpàsasåtracarmàyudheùñakàïgàràõàmakùayà, anuktànàü dviguõà . prayuktamarthaü yathà katha¤cit sàdhayanna ràj¤ovàcyaþ syàt . sàdhyamàna÷cedràjànamabhigacchettatsamaü daõóyaþ . uttamarõa÷cedràjànamiyàttadvibhàvito'dhamarõoràj¤e dhanada÷abhàgasammitaü daõóaü dadyàt . pràptàrtha÷cottamarõoviü÷atititamamaü÷am . sarvàpalàpyekade÷avibhàvito'pi sarvaü dadyàt . tasya ca bhàvanàstisrobhavanti likhitaü sàkùiõaþ samayakriyà ca . sasàkùikamàptaü sasàkùikameva dadyàt . likhitàrthapraviùñe likhitaü pàñayet . asamagradàne lekhyàsannidhàne cottamarõolikhitaü dadyàt>% . adhikamçõa÷abde vakùyate . uttamaü deyatvenàstyasya ñhan . uttamarõiko'pyatra . %<pa¤ca pa¤ca÷atam dàpyaþ pràptàrthohyuttamarõikaþ>% yàø smçø . %<yairyairupàpairarthaü svaü pràpnuyàduttamarõikaþ . staistairupàyaiþ saügçhya dàpayedadhamarõikam>% manuþ te ca upàyà vçhaspatinà dar÷itàþ yathà . %<chadmanà yàcita¤càrthamànãya çõikàdbalaiþ . anyàhçtàdi và''hçtya dàpyate tatra sopadhiþ . dàraputrapa÷ån hçtvà kçtvà dvàropave÷anam . yatràrthã dàpyate'rthaü svaü tadàcaritamucyate . baddhvàsvagçhamànãya tàóanàdyairupakramaiþ . çõiko dàpyate yatra balàtkàraþ sa kãrtitaþ>% .

#<uttama÷àkha># puø uttamà utkçùñà ÷àkhà'sya . utùñakç÷àsve drume gahàø caturarthyàü cha . åttama÷àkhãya tatsannihitàdau triø .

#<uttama÷loka># triø uttamaþ ÷lokaþ caritaü yasya . 1 puõyakãrtau kammaø . 2 uttame kàvye puø . sa ca dhvaniråpaþ %<idamuttamamati÷ayini vyaïgye vàcyàt dhvanirbudhaiþ kathitaþ>% kàvyapraø uktalakùaõaþ .

#<uttamas># triø ullaïghitaü tamo yena pràø baø và laïghitalopaþ . 1 ullaïghitatamaske 2 tamo'tãte ca . %<ka uttamaþ÷lokaguõànuvàdàt pumàn virajyeta vinà pa÷ughnàt>% bhàgaø 10 skaø 1 a0

#<uttamasàhasa># puø sàhasamadhikçtatayà'styasya ar÷aø ac + karmaø . smçtyukte sàhasàdhikàreõa vihite 1 utkçùñe daõóe . %<paõànàü dve ÷ate sàrdhe prathamaþ sàhasaþ smçtaþ . madhyamaþ pa¤ca vij¤eyaþ sahasraü tveùa cottamaþ>% manuþ %<anàkhyàya dadaddoùaü daõóya uttamasàhasam>% yàø smçø nànàsthàne uttamadaõóaviùayamàha viùõaþ yathà daõóya ityupakume %<parasya patanãyàkùepe kçte tåttamasàhasam>% . %<vyaïgyatàyuktàkùepe kàrùàpaõa÷atam>% %<màtçyuktetåttamam>% %<pàrajàyã savarõàgamane tåttamasàhasaü daõóyaþ>% . %<aduùñàü (kanyàm) duùñàmiti bruvannuttamasàhasam>% %<phalopagamadrumocchedã kãñopaghàtã tåttamasàhasaü daõóyaþ>% (avagorayità) ÷astreõottamasàhasaü daõóyaþ netrakandharàbàhusakthyaü sabhaïgecottamam (sàhasaü daõóyaþ) %<ratnànyapahàryuttasasàhasam>% . yastayoþ (pitàputrayorvivàde) pàntaraþ syàttasyottamasàhasaþ %<tulàmànakåñakartu÷ca tadakåñe kåñavàdina÷ca dravyàõàü pratiråpavikrayikasya ca>% . %<sambhåya baõijàü paõyamanargheõàvarundhatàm>% pratyekaü %<vikrãõatà¤ca>% . %<yaståttamavarõàn dàsye niyojatisyottamasàhasadaõóaþ>% . %<sãmàbhettàramuttamasàhasena daõóayitvà punaþ sãmàü kàrayet>% abhakùyasyàvikreyasya ca vikrayã devapratimàbhedaka÷cottamasàhasam daõóanãyaþ . %<bhiùaïmithyàcarannuttameùu puruùeùu>% . 2 pràõihiüsàdiråpe balakçte karmabhede naø . tatrottamasàhasàdisvaråpalakùaõavibhàgàdi mitàø dar÷itaü yathà . %<sàmànyadravyaprasabhaharaõàt sàhasaü smçtam>% yàø smçø . sàmànyasya sàdhàraõasya yatheùñaü viniyogànarhatvàvi÷eùeõa parakãyasya và dravyasyàpaharaõaü sàhasam . kutaþ prasabhaharaõàt prasahyàharaõàbbalàvaùñambhena haraõàditi yàvat . etaduktaü bhavati . ràjadaõóa¤janàkro÷aü collaïghya ràjapuruùetarajanasamakùaü yatki¤ciddharaõamàraõaparadàrapradharùaõàdikaü kriyate tat sarvaü sàhasamiti sàhasalakùaõam . ataþ sàdhàraõadhanaparadhanayorharaõasyàpi balàvaùñambhena kriyamàõatvàtsàhasatvamiti . nàradenàpi sàhasasya svaråpaü vivçtam . %<sahasà kriyate karma yat ki¤cidbaladarpitaiþ . tatsàhasamiti proktaü saho balamihocyate>% . tadidaü sàhasa¤cauryavàgdaõóapàruùyastrãsaügraheùu vyàsaktamapi baladarpàvaùñambhopàdhitobhidyata iti daõóàtirekàrthaü pçthagabhidhànasya daõóavaicitryapratipàdanàrthaü prathamàdibhedena traividhyamabhidhàya tallakùaõantenaiva vivçtam . %<tat punastvividhaü j¤eyaü prathamaü madhyamantathà . uttama¤ceti ÷àstreùu tasyoktaü lakùaõaü pçthak . phalamålodakàdãnàü kùetropakaraõasya ca . bhaïgàkùepopamardàdyaiþ prathamaü sàhasaü smçtam . vàsaþpa÷vannapànànàü gçhopakaraõasya ca . etenaiva prakàreõa madhyamaü sàhasaü smçtam . vyàpàdoviùa÷astràdyaiþ paradàràbhimar÷anam . pràõoparadhi yaccànyaduktamuttamasàhasam . tasya daõóaþ kriyàkùepaþ prathamasya ÷atàbaraþ . madhyamasya tu ÷àstraj¤airdçùñaþ pa¤ca÷atàvaraþ . uttame sàhase daõóaþ sahasràvara iùyate . badhaþ sarvasvaharaõaü purànnirvàsanàïkane . tadaïgaccheda ityukto daõóa uttamasàhame>% iti . badhàdaya÷càparàdhatàratamyàduttamasàhase samastàvyastà và yojyàþ . tatra paradravyàpaharaõaråpe sàhase daõóamàha mitàø . %<tanmålyàddviguõodaõóonihnave tu caturguõaþ>% yàø smçø . %<tasyàpahçtadravyasya målyàddviguõodaõóaþ yaþ punaþ sàhasaü kçtvà nàhamakakàrùamiti nihnute tasya målyàccaturguõo daõóo bhavati . etasmàdeva vi÷eùadaõóavidhànàt prathamasàhasàdisàmànyadaõóavidhànamapahàravyatiriktaviùayam>% mità0

#<uttamastrãsaügrahaõa># naø parastriyàþ saügrahaõaü karmaø . smçtyukte parastriyàmuttame mithunàbhàvàya pravçttiråpavyàpàrabhede tatsvaråpavibhàgàdi mitàø dar÷itaü yathà prathama sàhasàdidaõóapràptyarthaü tredhà tatsvaråpaü vyàsena vivçtam . %<trividhantatsamàkhyàtamadhamaü madhyamottamam . ade÷akàlabhàùàbhirnirjane ca parastriyàþ . kañàkùàvekùaõaü hàsyamprathamaü sàhasaü smçtam . preùaõaïgandhamàlyànàndhåpabhåùaõavàsasàm . pralobhana¤cànnapànairmadhyamaü samudàhçtam . sahà sanaü vivikteùu parasparamapà÷rayaþ . ke÷àke÷i graha÷caiva samyak saügrahaõaü skçtam>% . strãpuüsayormithunãbhàvaþ saügrahaõaü saügrahaõaj¤ànapårbakatvàttatkarturdaõóavidhànasya tajj¤ànopàyantàvadàha . %<pumàn saügrahaõe gràhyaþ ke÷àke÷i parastriyàþ . sadyovà kàmajai÷cihnaiþ pratipattau dvayostathà>% yàø smçø . saügrahaõe pravçttaþ pumàn ke÷àke÷yàdibhirliïgairj¤àtvà grahãtavyaþ . parasparake÷agrahaõapårbakàkrãóà ke÷àke÷i %<tatra tenedamiti saråpa>% iti pàø bahubrãhau sati %<ic karmavyatihàre>% pàø iti samàsànta ic pratyayaþ avyayatvàcca luptatçtãyàvibhaktiþ . tata÷càyamarghaþ . parabhàryayà saha ke÷àke÷ikrãóanenàbhinavaiþ kararuhada÷anàdikçtavraõaiþ ràgakçtairliïgairdvayãþ sampatipattyà và j¤àtvà saügrahaõe pravçtto grahãtavyaþ . parastrãgrahaõaü niyuktàvarudbàdivyudàsàrtham . ki¤ca . %<nãvãstanapràvaraõa sakthike÷àvamar÷anam . ade÷akàlasambhàùaü sahaikasthànameva ca>% yàø smçø . yaþpunaþ paradàraparidhànagranthiprade÷akucapràvaraõajaghanamårdharuhàdispar÷anaü sàbhilàùaivàcarati . tathà ade÷e nirjane janatàkãrõe vàndhakàràkule'kàle saülàpanaïka roti . parabhàryayà và sahaikama¤cakàdau riraüsayevàvatiùñhate . so'pi saügrahaõe pravçtto gràhyaþ . etaccà÷aïkyamàna doùapuruùaviùayamitarasya na doùaþ . yathàha manuþ . %<yastvanàkùàritaþ pårvamabhibhàùeta kàraõàt . na doùampràpnuyàtki¤cinna hi tasya vyatikramaþ>% iti yaþ parastriyà spçùñaþ kùamate'sàvapi gràhya iti tenaivoktam . %<striyaü spç÷edade÷e yaþ spçùñobà marùayettathà . parasparasyànubhate sarvaü saügrahaõaü smçtamiti>% ya÷ca mayeyaü vidagdhà'sakçdramiteti ÷làghayà bhujaïgajanasamakùaïkhyàpayatyasàvapi gràhya iti tenaivoktam . %<darpàdvà yadi và mohàt ÷làghayà và svayaü vadet . pårbaü mayeyambhukteti tacca saügrahaõaü smçtam>%

#<uttamà># strã utkçùñasondaryànvitàyàm striyàm amaraþ .

#<uttamàïga># naø karmaø . mastake . %<babhau patadgaïga ivottamàïge>% kumàø . %<ka÷cid dviùatkhaógahçtottamàïgaþ>% raghuþ . %<pçùñhatastu ÷arãrasya nottamàïge katha¤cana>% manuþ . mastakasya aïgeùåttamatvaü cakùuràdãndriyàdhàratvàt pràõavàyusa¤càrasthànatvàt sarveùàmaïgànàmuparivartamànatvàcca . ataeva %<garbhasya hi sambhavataþ prathamaü ÷iraþ sambhavatãtyàha ÷aunakaþ ÷iromålatvàddehendriyàõàm>% su÷ruø ÷aunakãyamate indriyamålatvamasyoktam %<tacca ÷arãram ùaóaïgaü ÷àkhà÷catasro madhyaü pa¤camaü ùaùñhaü ÷ira>% iti su÷ruø ùaóaïgavibhàge hastapàdànàü caturõàü ÷àkhàtvena madhyamasya madhyatvena upravarõyasarva÷eùe ÷irasaþ kathanaü pårvoktahetoþ pràdhànyàttasyeti bodhyam . pratyaïgavibhàge'pi %<mastakodaretyàdinà su÷ruø mastakasya prathamanirde÷aþ pràdhànyàdeva loke'pi mastakacchedane'va÷iùñàïgaiþ na pratyabhij¤à chinnamastakamàtreõa tu pratyabhij¤à ityato mastakasya pratyabhij¤àsàdhanatvàdapi uttamatvam>% kathamanyathà devadattàdidehasya hastàdiùu ca aïgeùu madhye hastàdinà na pratyabhij¤à ityataþ mastakasya utkçùñatvam . hastàdicchedane'pi jãvanasambhavàt mastakasya chedane tadabhàvàdapi mastakasya pràdhànyamityapi mantavyam .

#<uttamàmbhas># naø sàükhya÷àstraprasiddhe navavidhatuùñimadhye tuùñibhede %<nàpahatya bhåtàni viùayopabhogaþ sambhavatãti hiüsàdãùadar÷anàt viùayoparame yà tuùñiþ sà pa¤camã uttamàmbha ucyate>% sàø kauø . asyàstuùñaiþ ambhaso'ïkaraü pratãva vivekakhyàtiü prati hetutvàttathàtvam .

#<uttamàyya># triø uttamaü kriyate uttama--õic--karmaõi bàø àyya niø õilopaþ . uttamãkçte . %<utedamuttamàyyam>% çø 9, 22, 6, %<uttamàyyamuttamãkçtam>% bhàø .

#<uttamàraõã># strã uttamamçcchati ç--ani ïãp . indãvaryàm

#<uttamaujas># triø uttamamojo yasya . 1 utkçùñatejaske da÷amanvantaràdhipamanoþ 2 putrabhede puø harivaüø %<da÷ame tvatha paryàya>% ityupakramya %<manoþ sutottamaujà÷ca duõiþ kha¤ja÷ca vãryavàn . ÷atànãko niràmitro vçùaseno jayadrathaþ . måridyumnaþ suvarcà÷ca da÷a tvete manoþ sutàþ>% 7 aø . sutauttamaujà ityatra sandhiràrùaþ . dvàparayugãye 3 yudhàmanyubhràtari nçpe puø . %<neha pa÷yàmi vibudhà! ràdheyamamitaujasam . bhràtarau ca mahàtmànau yudhàmanyåttamaujasau>% bhàø svargàø 2 aø . %<yudhàmanyu÷ca vikrànta uttamaujà÷ca vãryavànþ>% gãtà %<uttamaujà÷ca ÷alya÷ca kauravàþ kaikayàstathà>% harivaü 92 aø . %<uttamaujàstathà ÷àlvaþ kairaleya÷ca kau÷ikaþ>% harivaüø 99 aø .

#<uttambha># puø ud + stanbha--gha¤ . 1 pravçttirodhikàyàmaniùñasàdhanatonivçttau . (thàmà) 2 avalambe ca .

#<uttambhana># naø u + stambha--lyuñ . 1 avalambane . karaõe lyuñ 2 tatsàdhane . %<varuõasyottambhanamasi>% yajuø 14, 33 . %<samãpe'na upasthàpyottambhanena stambhnàti>% kàtyàø 7, 9, 23 .

#<uttara># naø uttãryate prakçtàbhiyogo'nena ud + té--ap, udtarap và . ràjasamãpe vàdikçtàbhiyogàpanodake uttaràkhye 1 vyavahàràïge dvitãyapàde %<pra÷na÷codyadhiyà pçcchà tasya khaõóanamuttaramityukte>% 2 doùabha¤janavàkye . 3 jij¤àsitaviùayàvedake vàkye . 4 udãcyàü di÷i strã . anantare 5 de÷e, 6 kàle ca puø . 7 anantarottaradigde÷akàlavçttau triø aü÷vinyàdiùu 12, 21, 26; saükhyakeùu 8 nakùatreùu naø strã . %<uttaràtrayayàmyarohiõãraudrasàrpapitçbheùu càgnibhe>% %<revatyuttararohiõã mçga÷iro målànuràdhà bhaghà>% %<trãõyuttaràõi svabhåþ>% jyoø taø . tatra vàde uttaratadàbhàsàdilakùaõàdi mitàø dar÷itaü yathà . %<÷rutàrthasyottaraü lekhyaü pårvàvedakasannidhau>% yàø . ÷rutobhàùàrthoyena pratyarthanà'sau ÷rutàrthastasyottaraü pårvapakùàduttaratra bhavatãti uttaraü lekhyaü lekhanãyam . pårvàvedakasyàrthinaþ samãpe uttara¤ca yatpårvoktasya niràkaraõantaducyate . yathàha . %<pakùasya vyàpakaü sàramasandigdhamanàkulam . avyàkhyàgamyamityetaduttarantadvidoviduriti>% . pakùasya vyàpakanniràkaraõasamartham sàraü nyàyyaü nyàyàdanapetam, asandigdhaü sandeharahitam, anàkulaü pårvàparàviruddham, avyàkhyàgamyaü aprasiddhapadayogena duþ÷liùñavibhaktisamàsàdhyàhàràbhidhànena và anyade÷abhàùàbhidhànena và yadvyàkhyeyàrthanna bhavati tatsaduttaram . taccaturvidham . sampratipattirmithyà pratyavaskandanaü pårvanyàya÷ceti . yathàha kàtyàyanaþ . %<satyaü mithyottara¤caiva pratyavaskandanaü tathà . pårvanyàyavidhi÷caivamuttara syàccaturvidhamiti>% . tatra satyottaraü yathà råpaka÷atammahyandhàrayatãtyukte satyandhàrayàmãti . yathàha . %<sàdhyasya satyavacanaü pratipattirudàhçtà>% . mithyottarantu nàhandhàrayàmãti . tathà ca kàtyàyanaþ . %<abhiyukto'bhiyogasya yadi kuryàdapahnavam . mithyà tattu vijànãyàduttaraü vyavahàrataþ>% iti . tacca mithyottara¤ca turvidham . %<mithyaitannàbhijànàmi tadà tatra na sannidhiþ . ajàta÷càsmi tatkàla iti mithyà caturvidhamiti>% . pratyavaskandanannàma satyaü gçhãtaü pradidattaü pratigrahalabdhamiti và . yathàha nàradaþ %<arthinà lekhitoyo'rthaþ pratyarthã yadi tantathà . prapadya kàraõaü bråyàt pratyavaskandanaü smçtamiti>% . pràïnyàyottarantu yatràbhiyukta evaü bråyàdasminnarthe anenàhamabhiyuktastatra càyaü vvavahàramàrgeõa paràjita iti . ukta¤ca kàtyàyanena %<àcàreõàvasanno'pi punarlekhayate yadi . so'bhidheyojitaþ pårvaü pràïnyàya÷ca sa ucyate>% iti . evamuttaralakùaõe sthite uttaralakùaõarahitànàm uttaravadabhàsamànànàmuttaràbhàsatvamarthasiddhaü spaùñãkçta¤ca smçtyantare . %<sandigdhamanyat prakçtàdatyalpamatimåri ca . pakùaikade÷avyàpyanyattathà naivottarambhavet . yadvyastapadamavyàpi nigåóhàrthantathàkulam . vyàkhyàgamyamasàra¤ca no÷taraü svàrthasiddhaye>% iti . tatra sandigdham suvarõa÷atamanena gçhãtamiti ukte satyaü gçhãtam, suvarõa÷atammàùa÷ataü veti . prakçtàdanyat yathà suvarõa÷atàdyabhiyoge paõa÷atandhàrayàmãti . atyalpaü suvarõa÷atàbhiyoge pa¤ca dhàrayàmãti . atimåri suvarõa÷atàbhiyoge dvi÷atandhàrayàmãti . pakùaikade÷avyàpi hiraõyavastràdyabhiyoge hiraõyaü gçhãtannànyaditi . vyastapadam . çõàdànà bhiyoge padàntareõottaram . yathà suvarõa÷atàbhiyoge anenàhantàóita iti . avyàpi de÷asthànàdivi÷eùaõàvyàpi . yathà madhyade÷e vàràõasyàü pårba syàü di÷i kùetramanenàpahçtamiti pårvapakùe likhite kùetramapahçtamiti . nigåóhàrthaü yathà suvarõa÷atàbhiyoge kimahamevàsmai dhàrayàmãtyatra dhvaninà pràóvivàkaþ sabhyovàthãü vànyasmai dhàrayatãti nigåóhàrtham àkulaü pårvàparaviruddham . yathà suvarõa÷atàbhiyoge kçte satyaü gçhãtanna dhàrayàmãti . vyàkhyàgamyam duþ÷liùñavibhaktisamàsàdhyàhàràbhidhànena anyade÷abhàùàbhidhànena và . yathà suvarõa÷ataviùaye pitéõàmabhiyoge gçhãtaü ÷ataü vacanàt suvarõànàü piturna jànàmã ti . atra piturvacanàt suvarõànàü ÷ataü gçhãtamiti na jànàmãti . anyàyyaü nyàyaviruddham . yathà suvarõa÷atamanena vçddhyà gçhãtaü vçddhireva dattà na målamiti abhiyoge satyaü vçddhirdattà na målaü gçhãtamiti . uttaramityekavacananirde÷àduttaràõàü saïkaronirastaþ . yathàha kàtyàyanaþ . %<pakùaikade÷e yatsatyamekade÷e ca kàraõam . mithyà caivaikade÷e ca saïkaràttadanuttaramiti>% . anuttaratve kàraõantenaivoktam . %<nacaikasmin vivàde tu kriyà syàdvàdinordvayoþ . nacàrthasiddhirubhayorna caikatra kriyàdvayamiti>% . mithyàkàraõottarayoþ saïkare'rthipratyarthinordvayoþ kriyà--pràpnoti . mithyà kriyà pårvavàde kàraõe prativàdinãti smaraõàt . tadubhayamekasmin vyavahàre viruddham . yathà suvarõa÷ataü råpaka÷ataü cànena gçhãtamityabhiyãpa suvarõaü na gçhãtaü råpaka÷ataü gçhãtaü pratidatta¤ceti . kàraõa pràïnyàyasaïkare tu pratyarthina eva kriyàdvayam . %<pràïnyàyakàraõoktau tu pratyarthã nirdi÷et kriyàmiti>% . yathà suvarõaü gçhãtaü pratidattaü råpake vyavahàramàrgeõa paràjita iti . atra ca pràïnyàye jayapatreõa và pràï nyàyadar÷ibhirvà bhàvayitavyam . kàraõottare tu sàkùilekhyàdibhirbhàvayitavyamiti virodhaþ . evamuttaratraya saïkare'pi draùñavyam . yathà'nena suvarõaü råpaka÷ataü vastràõi ca gçhãtànãtyabhiyoge satyaü suvarõaü gçhãtaü pratidatta¤ca råpa÷ataü tu na gçhãtaü vastvaviùaye pårvanyàyena paràjita iti . eva¤catuþsaïkare'pi . eteùà¤cànuttaratvaü yonapadyena . tasya tasyàü÷asya tena tena vinà' siddheþ krameõottaratvameva . krama÷càrthinaþ pratyarthinaþ sabhyànà¤cecchayà bhavati yatra punarubhayoþ saïkare yasya prabhåtàrùabiùayatvantatkriyopàdànena pårbaü vyavahàraþ pravartavitavyaþ pa÷càdalpaviùakãttaropàdànena vyavahàro draùñavyaþ . yatra ca sampratipatteruttaràntarasya saïkarastatrottaràntarãpàdànena vyavahàro draùñavyaþ . sampratipattau kriyàbhàvàt . yathàhàrãtena %<mithyãttaraïkàraõa¤ca syàtàmekatra cedubhe . satyaü vàpi sahànyena tatra gràhyaü kimuttaram>% ityuktvoktam . %<yat prabhåtàrthaviùayaü yatra và syàt kriyàphalam . uttarantatra tajj¤eyamasaïkãrõamato'nyathà>% . saïkãrõambhavatãti ÷eùaþ ÷eùàyekùayà aicchikaþ kramo bhavatãtyarthaþ . tatra pramåtàrthaü yathà'nena suvarõaü råpaka÷ataü vastràõi ca gçhãtàni ityabhiyoge satyaü suvarõaü gçhãtaü råpaka÷ata¤ca na gçhãtaü vastràõi tu gçhãtàni pratidattàni ceti atra mithyottarasya pramåtaviùayatvàdarthinaþ kriyàmàdàya prathamaü vyavahàraþ pravartayitavyaþ . pa÷càdvastraviùayo vyavahàraþ . eva mithyàpràïnyàyasaïgare kàraõapràïnyàyasaïkare ca yojanãyam . tathà tasminnevàbhiyoge satyaü suvarõaü råpaka÷ata¤ca gçhãta ndàsyàmi vastràõi tu na gçhãtàni gçhãtàni pratidattànãti và . vastraviùaye pårbaü paràjita iti vottare sampratipatterbhåriviùayatve'pi tatra kriyàmàvànmithyà dyuttarakriyàmàdàyaü vyavahàraþ pravartayitavyaþ . yatra tu mithyàkàraõottarayoþ kçtsnapakùavyàpitvam . yathà ÷çïgagràhitayà ka÷cidvadati iyaïgaurmadãyà amukasmin kàle naùñà athàsya gçhe dçùñeti . anyastu mithyaitadetatpradar÷itakàlàt pårbamevàsmadgçhe sthità mama gçhe jàtà ceti vadati . idantàvat pakùaniràkaraõasamarthatvànnànuttaram . nàpi mithyaiva kàraõopanyàsàt . nàpi kàraõam . ekade÷asyàbhyupagamàbhàvàt . tasmàt sakàraõaü mithyottaramidam . atra ka÷cidvi÷eùo vyavaø taø dar÷itaþ yayà kàtyàyanaþ . %<sadyaþ kçteùu kàryeùu sadyaeva vivàdayet . kàlàtãteùu và kàlaü dadyàt pratyarthine prabhuþ>% . vàdinoktasya sàdhyasya pratã pamarthayate iti pratyarthã . nàradaþ . %<gahanatvàddhi vàdànàmasàmarthyàt smçterapi . çõàdiùu haret kàlaü kàmantattvabubhutsayà>% dàø . vçhaspatiþ . %<yadà tvevaüvidhaþ pakùaþ kalpitaþ pårvavàdinà . dadyàt tatpakùasambandhaü prativàdã tadottaram>% . sambandhamuyuktam anyathà anyavàditvena bhaïgaprasaïgàt . %<anyavàdã kriyàdveùã topasthàyã niruttaraþ . àhåtaþ prapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% . prapalàyã tripakùeõa mãnakçt saptabhirdinaiþ . kriyàdveùã tu màsena sàkùibhinnastu tatkùaõàt iti nàradokteþ kriyà lekhyàdikà, sàkùibhinnaþ paràjitaþ . vàdinoktasya sàdhyasya pratãpaü vadatãti prativàdã uttãryate nistãryate prakçtàbhiyogo'neneti uttaram . uttarasvaråpaü tadbhedàü÷càha nàradaþ . %<pakùasya vyàpakaü sàramasandigdhamanàkulam . avyàkhyàgamyamityevamuttaraü tadvidoviduþ . mithyàsaüpratipattitvaü pratyavaskandanantathà . pràïtyàya÷cottaràþ proktà÷catvàraþ ÷àstravedibhi . abhiyukto'bhiyogasya yadi kuryàdapahnavam . mithyà tattu vijànãyàduttaraü vyavahàrataþ>% . pakùasya màùàrthasya vyàpakam àcchàdam abhitogapratikulamiti yàvat . ataeva %<pårbapakùàrthasambandhaü pratipakùaü nivedayedi>% tyuktam . na ca vipratipattyà nyàyo'rthamàgatasya dhàrayasãtyabhiyuktasya dhàrayàmãti saüprasipatteþ kathamuttaratvam abhiyogà pratikulatvàditi vàcyam bhàùàvàdinomårkhatvenàpañukaraõatayà và kadàcidbhàùàtivàdàdevàyaü hãyate iti bhàùàvimarùaparyantaü vipratipannasyàpyuttaravàdinobhàùàrthaü samyagavagamya tanniùedhàrthaü samyaguttaràsambhavàt vidvatsabhà yàü càsatyavacanamatyantàdharmakàrakam . paroktiparàjaye ca daõóyatvaü vàdinà ca vairamityàdi pratisandadhataþ sampratipatteruttaratvaü sambhavatyeva . evam etebhya evànistàràt sàdhyatve nopadiùñasya pakùasya siddhatvenopanyàsena sàdhyatvanivàraõàt siddhasàdhanenàpi vàdinaþ pratyavasthànàccottaratvaü sampratipatteþ siddhvamiti sàraü prakçtopayogi anàkulaü pårvàparavirodha÷ånyaü avyàkhyàgamyamadhyàhàràdikaü vinaiva pratãtam abhiyogasya abhiyujyate ityabhiyogaþ sahetukaü sàdhyaü tasyàpahnavamityarthaþ . uttaràbhàsamàha kàtyàyanaþ . %<prakçtena tvasambandhamatyalpamatibhåri ca . pakùaikade÷avyàpyevaü tacca naivottaraü bhavet . astavyastapadavyàpi nigåóhàrthaü tathàkulam . vyàkhyàgamyamasàra¤ca nottaraü ÷asyate budhaiþ>% . astavyastapadavyàpi ananvitàrthapadavyàptamiti vyavahàratilake bhavadevabhaññàþ . sithyottarabhedamàha punarvyàsanàradau . %<mithyaitannàbhijànàmi mama tatra na sannidhiþ . ajàta÷càsmi tatkàle iti mithyà caturvidhan>% . mithyaitaditi÷abdatonàbhijànàmãvyàdikamarthato'pahnavaþ . tathà ca kàtyàyanaþ . %<÷rutvà bhàùàrthamanyastu yadi taü pratiùedhati . arthataþ ÷abdatovàpi mithyà tajj¤eyamuttaram>% . tvaü mahyaü dhàrayasãti pratij¤àyàü na gçhãtamiti ÷abdataþ . kàlavi÷eùagarbhàyàü tasyàü satyàü tadànàhaü jàta iti arthataþ . de÷akàlavi÷eùagarbhàyàü tadà tatra nàhamàsam ityapyarthataþ . de÷àdimatyàü tacchånyàyàü và na jànàmãtyarthataeva yomyàsmaraõenàrthatastadagrahaõapratipàdanàt . atra caramatrayaü grahaõàvaskandanamukhena grahaõàbhàvapratipàdakaü sàpade÷amithyottaramàtram àdyaü mithyottaramàtram . tacca kàraõottaraü trividhaü valavattulyavalaü durvala¤ca tatra balavaduttaraü yathà tvattaþ taü gçhãtamiti satyaü kintu pari÷odhitamiti atrottaravàdina eva kriyànirde÷aþ . tathà ca nàradaþ . %<àdharyaü pårvapakùasya yasminnarthava÷àdbhavet . vivàde sàkùiõastatra praùñavyàþ prativàdinaþ>% . àdharyaü durbalatvaü pårvapakùasya . tata÷ca sthàpakasàdhyasya dhàryamàõatvasya dhvaüsakàraõaü niryàtanàdi tadråpamuttaraü kàraõottaram . ataeva mithyottaràdasya bhedaþ taddhvi dhàryamàõatvasyàtyantàbhàvaprayojakamagrahaõaråpaü na tu dhvaüsaråpam . tulyavalakàraõottaraü yathà madãyeyaü bhåmiþ kramàgatatvàditi vàdyukte madãyeyaü bhåmiþ kramàgatatbàditi prativàdinà tathãttaramiti tatra pårvavàdinaþ sàkùyupanyàsaþ . tadasàmarthye prativàdinaþ . tathà ca yàj¤avalkyaþ . %<sàkùiùåbhayataþ satsu sàkùiõaþ pårvavàdinaþ . pårvapakùe'dharãmåte bhavantyuttaravàdinaþ>% . durbalakàraõottaraü yathà mameyaü bhåþ kramàgatatvàditi vàdyukte mameyaü bhårda÷avarùabhujyamànatvàditi pratyuttaram vyaø taø raghuø . %<÷odhayet pårbavàdaü tu yàvannottaradar÷anam . avaùñabdhasyãttareõa nivçttaü ÷odhanaü bhavet>% nàraø . 9 nyàyàvayavabhede naø . %<viùayo vi÷aya÷caiva pårvapakùastathottaram . nirõaya÷ceti siddhàntàþ ÷àstre'dhikaraõaü smçtam>% mãmàüsà . tacca siddhàntànukålatarkopanyàsaråpam . 10 prativacane naø %<pracakrame ca prativaktumuttaram>% raghuø . 11 uparisthe, %<same de÷e pratiùñhàpya celàjinaku÷ottaram>% gãtà . %<mçdupravàlottarapuùpa÷ayyàm>% raghuþ 12 årdhvamàge %<tadvàhanàdavanatottarakàyamãùat>% raghuþ dårvàïkurayavaplatvakùatvagabhinnapuñottaraþ iti raghuþ . 13 vàmamàge . %<pitçpàtre nidhàyàrghaü nyabjamuttaratonyaset>% matsya puø . %<nyasedityatràkhyàtopasthàpitakarturvàmapàr÷ve nyàsaþ kartavyaþ>% ÷ràø taø raghuø . tasya tadarthatve udàø tatraiva yathà %<tasmàdyasya dakùiõato lakùma bhavati taü puõyalakùmãkamityàcakùate uttarataþ striyàþ uttaràyaõà hi strãti>% ÷atapatha÷rutiþ . %<uttare càsya sauvarõaü lakùma pàr÷ve bhaviùyati>% bhàratam di÷i %<astyuttarasyàü di÷i devatàtmàtmà>% kumàø . %<sarveùà¤caiva varùàõàü meruttarataþ sthitaþ>% pçø atra vçttau puüvadbhàvaþ . digdi÷akàlavartiparatve'pi asya svàbhidheyà vadhiniyamaråpavyavasthàvàcitvàt sarvanàmatayà tatkàryam uttare gràmàþ uttarasyai nagaryaiþ uttarasmin dine, saüj¤àyàü tu na sarvanàmakàryam uttaràþ kuravaþ . tatrotta rakàlavçttau %<çddhimantamadhikardhiruttaraþ pårvamutsavamapodutsavaþ>% raghuþ %<sakhobhirasrottaramãkùitmamimàm>% kumàø . avadhi÷ca dvividhaþda÷ikaþ kàlika÷ca tatra dai÷ikaþ %<samudrasyottare tãre jambhalà nàma ràkùasã>% garbhaprasavamantraþ . atra digde÷àvadhivàcitve ud + årdhvàrthe tarap . tathà hi laïkàvadhimeruparyantade÷ànàm bhåvalaye krama÷a unnatatvàt tatsannihitade÷asya unnatvàduttaratvam %<svàpekùayà merusannihitatvameva uttaratvamiti>% muktàø . ataeva tadde÷asyoccatvàdeva ca krama÷astatra uttaradhruvasyaunnatyam siø ÷iø uktam %<nirakùade÷e kùitimaõóalopagau dhravau naraþ pa÷yati dakùiõottarau . tadà÷ritaü sve jajayantravattathà bhramadbhacakraü nijamastakopari . udagdi÷aü yàti naro yathà yathà tathà tathà tannatamçkùamaõóalam . udakaüdhruva pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ panàü÷akàþ>% taddi÷aþ krama÷aþ uccatvàcca dakùiõasyà adhastvam . ataeva taddi÷o'vàcãtvam . taddikkçtade÷asyàpi uttaradiksthatvenottaratvam . kàlikasya uttaratvaü tu svàpekùayà paratvam tacca svàpekùayà 'lpasåryakriyàsàmànàdhikaraõyam . såryakriyayaiva svaõóakàlavyavahàràt tatra pràgvartikàlavçtteþ vahalasåryakriyàsàmànàdhikaraõyàt tathàtvam . tathà ca etàdç÷àrthaparatve udaþ utkrànti prakarùe tarap . uttarakàlavàcitve'pi avyavahite evàsya vçttirautsagikã lakùaõayà adhikakàlottaratvamapi pratàyyate . tena syàvyavahitottarakùaõavçttikatvamityàdiprayogodraùñavyaþ . adhikàrthe tu udaþ utkarùàrthatvamiti vivekaþ . 14 pradhàne %<dharmottaraü madhyamamà÷rayante>% raghuþ %<kasmàttàta tavàdyeha ÷okottaramidaü manaþ>% bhàø anuø 163 aø 15 adhike %<devãü tu manasà dhyàtvà ÷atamaùñottaraü japet>% tantram . %<saptottaraü marma÷ataü dve ca sandhigate tathà>% yàø smçø . uttãryate'smàt saüsàraþ apàdàne ap . 16 viùõau puø . %<uttarogopatirgoptà>% viùõusaø janmasaüsàrabandhanàduttarantyata uttaraþ vi÷vasmàt và utkçùñaþ--bhàø . 17 ÷ive puø tasyàpi tathàtvàt . bhàve ap . 18 uttaraõe ullaïghane . 19 viràñançpasya putre puø sa ca bhåmi¤jayàparanàmà . 20 tatkanyàyàü strã tatkathà yathà bhàø viràø paø 35 136 aø . %<dçùñvà bhåmi¤jayaü nàma putraü matsyasya màninam>% ityupakramya %<uvàca rahasi prãtaþ kçùõàü sarvàrthakovidaþ . uttaraü bråhi kalyàõi . kùipraü madvacanàdapi>% . %<uttaràyàþ pramukhataþ sarvaü jànannarindamaþ>% %<athottarà ca kanyà÷ca sa khyastamabruvaü stadà>% %<yadyuttaro'yaü saügràme vijeùyati mahàrathàn>% iti ca . uttarà ca abhimanyoþ patnã tatkathàpi tatraiva 71, aø . %<uttaràü pratigçhõàtu savyapàcã dhana¤jayaþ>% iti viràñenokte %<pratigçhõàmyahaü ràjan! snuùàü duhitaraü tava>% %<snuùàrthe uttaràü ràjan! pratigçhõàmi te sutàm>% %<tàü pratyagçhõàt kaunteyaþ sutasyàrthe dhana¤jayaþ . saubhadrasyànavadyàïgã viràñatanayàü tadà . tatràtiùñhan mahàràjo råpamindrasya ghàrayan . snuùàü tàü pratijagràha kuntãputro yudhiñhiraþ . pratigçhya ca tàü pàrthaþ puraskçtya janàrdanam . vivàhaü kàrayàmàsa saubhadrasya mahàtmanaþ>% 72 aø . 21 apçùñakathane %<kçtàtra devã vacanàdhikàriõã tvamuttaraü dàsi! dadàsi kà satã>% naiùaø . uttarakàlabhàvitvàduttaratvàccàsya tathàtvamajij¤àsitàdhànatayà càsya nigraha sthànatvaü tadabhipràyeõa ukta÷lokena nigrahàrthakàkùepaþ kçtaþ .

#<uttarakàõóa># naø vàlmãki ràmàyaõàntargate saptame kàõóe .

#<uttarakàla># puø karmaø . bhaviùyatkàle kramikarmaõà tasya gauõakàlatvamàha %<evamàgàmiyàgãyamukhyakàlàdaghastanaþ . svakàlàduttarogauõaþ kàlaþ pårvasya karmaõaþ>% hariharaþ .

#<uttarakuru># puø navavarùàtmakasya jambudvãpasya varùabhede . varùàõàü saüsthitiþ siø ÷iø uktà %<laïkàde÷àddhimagirirudaghemakåño'tha tasmàt tasmàccànyo niùadha iti te sindhuparyantadairghyàþ . evaü siddhàdudagapi puràcchçïgavacchuklanãlà varùàõyeùàü jaguriha budhà antare droõide÷àn . bhàratavarùabhidaü hyudagasmàt kinnaravarùamato harivarùam . siddhapuràcca tathà kuru, tasmàdviddhi hiraõmayaramyakavarùe . màlyavàü÷ca yamakoñipattanàdromakàcca kila gandhamàdanaþ . nãla÷ailaniùadhàvadhã ca tàvantaràlamanayorilàvçtam . màlyavajjaladhimadhyavarti yat tat tu bhadraturagaü jagurbudhàþ . gandha÷ailajalarà÷imadhyagaü ketumàlakamilàkalàvidaþ . niùadhanãlasugandhasumàlyakairalamilàvçtamàvçtamàbabhau . amarakelikulàyasamàkulaü rucirakà¤canacitramahãtalam>% %<atra bhågolasyàrdhamuttaraü jambådvãpam . tasya j¤àràbdhe÷ca sandhirnirakùade÷aþ . tatra laïkà romakaü siddhapuraü yamakoñiriti puracatuùñayaü bhåparidhicaturthàü÷àntaraü kila kathitam . tebhyaþ purebhyo yasyàü di÷i meruþ sottarà . ato laïkàyà uttarato himavàn nàma giriþ pårvàparasindhuparyantadairghyo'sti . tasyottare hemakåñaþ . so'pi samudraparyantadairghyaþ . tathà taduttare niùadhaþ . teùàmantare yathottaram bhàratakinnaraharivarùàõi . evaü siddhapuràduttarataþ ÷çïgavàn nàma giriþ . tataþ ÷vetagiriþ . tato nãlagiririti . te'pi sindhuparyantadairghyàþ . tevàmantare ca varùàõi . tatràdau kuruvarùam . taduttare hiraõmayam . tato ramyakamiti . atha yamakoñeruttarato màlyavàn nàma giriþ . sa tu niùadhanãlaparyantadairghyaþ . tasya jaladhe÷ca madhye bhadrà÷vaü varùam . evaü romakàduttarato gandhamàdanaþ tasya jaladhe÷ca madhye ketumàlam . evaü niùadhanãlamàlyavadgandhamàdanairàvçtamilàvçtaü nàma navamakhaõóam . sà khargabhåmiþ . atastatra devakrãóàgçhàõi>% pramiø . tatra pradhànà nadã bhadràkhyà %<cakùu÷ca ketu màla¤ca bhadràkhyà cottaràn kurun>% . siø ÷iø . bhàø uø paø 7 aø tadvarùaü varõitaü yathà %<dakùiõena tu nãlasya meroþ pàr÷ve tathottare . uttaràþ kuravo ràjan puõyàþ siddhaniùevitàþ . tatra vçkùà madhuphalà nityapuùpaphalopamàþ . puùpàõi ca sugandhãni rasavanti phalàni ca . sarvakàmaphalàstatra kecid vçkùà janàdhipa! . apare kùãriõo nàma vçkùàstatra naràdhipa . ye kùaranti sadà kùãraü ùaórasa¤càmçtopamam . vastràõi ca prasåyante phaleùvàbharaõàni ca . sarvà maõimayã bhåmiþ såkùmakà¤canabàlukà . maõiratnanibhaü ramyaü vajravaidåryasannibham . bhåbhàgaü dç÷yate tatra padmaràgasamaprabham . sarvartusukhasaüspar÷à niùpaïkà ca janàdhipa . puùkariõyaþ ÷ubhàstatra sukhaspar÷à manoharàþ . devalokacyutàþ sarve jàyante tatra mànavàþ . ÷uklàbhijanasampannàþ sarve supriyadar÷anàþ . mithunàni ca jàyante striya÷càpsarasopamàþ . teùànte kùãriõàü kùãraü pibantyamçtasannibham . mithunaü jàyate kàle samantatra pravardhate . tulyaråpaguõopetaü samave÷aü tathaiva ca . evamevànuråpa¤ca cakravàkasamaü prabhã! . niràmayà÷ca te lokà nityaü muditamànasàþ . da÷avarùasahasràõi da÷avarùa÷atàni ca . jãvanti te mahàràja! na cànyo'nyaü jahatyuta . bhàruõóà nàma ÷akunàstãkùõatuõóà bhayànakàþ . tànnirharantãha mçtàn darãùu prakùipanti ca . uttaràþ kuravo ràjan! vyàkhyàtàste samàsataþ>% . tenàsya puü stvaü klãvàtva¤ca uktavàkyebhyaþ . bhàø saø 273 aø arjanottaradigvijaye %<idaü puraü yaþ pravi÷eddhravaü na sa bhavennaraþ . prãyàmahe tvayà vãra! paryàpto vijayastava . na càtra ki¤cijjetavyamarjunàtra pradç÷yate . uttaràþ kuravohyete nàtra yuddhaü pravartate . praviùño'pi hi kaunteya! neha drakùyasi ki¤cana . nahi mànuùadehena ÷akyamatràbhivãkùitum . atheha puruùavyàghra . ki¤cidanyaccikãrùasi . tadbråhi ca kariùyàmo vacanàttava bhàrata! . tatastànabravãdràjannarjunaþ prahasanniva . pàrthivatva cirkarùàmi dharmaràjasya dhãmataþ . na pravekùyàmi vo de÷aü viruddhaü yadi mànuùaiþ . yudhiùñhiràya yat ki¤cit karapaõyaü pradãyatàm>% . %<tatodivyàni vastràõi divyànyàbharaõàni ca . kùaumàjinàni divyàni tasya te pradaduþ karam>% . %<te'vatãrya bahån de÷ànuttaràü÷ca kurunapi>% . bhàø vaø 145 aø . %<vijitya yaþ pràjyamaya cchaduttaràn kurånakupyaü vasu vàsavopamaþ>% kiràø .

#<uttarako÷alà># strã karmaø . ayodhyànàmnyàü nagaryàm . %<yadupateþ kva gatà mathurà purã raghupateþ kva gatottarako÷alà . iti vicintya kuruùva manaþ sthiraü na sadidaü jagadityavadhàraya>% udbhañaþ .

#<uttarakriyà># strã karmaø . uttarakàlakartavye karmaõi %<sarveùvarthavivàdeùu balavatyuttarà kriyà . àdhau pratigrahe krãte pårvà tu balavattarà>% yàø smçø . %<ekameva kùetramekasyàdhiü kçtvà kimapi gçhãtvà punaranyasyàpyàdhàya kimapi gçhõàti tatra pårvasyaiva tadbhavati nottarasya evaü pratigrahe kraye ca>% mitàø . 2 vàrùike pitçkçtye ca . %<prete pitçtvamàpanne sapiõóãkaraõàdanu . kriyante yàþ kriyà pitryàþ procyante tà nçpottaràþ>% . viùõupuø . 3 antimakriyàyà¤ca .

#<uttaraïga># naø uttaramaïgam karmaø ÷akandhvàø . 1 dvàrordhasthadàruõi . 2 pràø baø . udgatataraïge triø . %<bhàgãrarthã ÷oõaivottaraïgaþ>% raghuþ %<apàmivàdhàramanuttaraïgam>% kumàø .

#<uttaracchada># puø karmaø . ÷ayyàyà uparyàstaraõavastre . %<÷ayyottaracchadavimardakç÷àïgaràgam>% . %<sottaracchadamadhyàsta nepathyagrahaõàya saþ>% raghuþ .

#<uttarajyotiùa># puø pratãcãsthade÷abhede bhàrate saø 31 aø nakulapratãcã vijaye . %<kçtsnaü pa¤canada¤caiva tathaivàmara parvatam . uttarajyotiùa¤caiva tathà divyakañaü puram . dvàrapàla¤ca tarasà va÷e cakre mahàdyutiþ . ràmañhàn hàrahuõà÷ca pratãcyà÷caiva ye nçpàþ>% .

#<uttaratantra># naø su÷rutàntargate granthabhede . %<idànãntat pravakùyàmi tantramuttaramuttamamiti>% su÷ruø .

@<[Page 1095b]>@
#<uttaratas># avyaø uttara + prathamàpa¤camãsaptamyartheùu tasil . uttarasmin uttarasmàt uttara ityarthe . tral uttaratràpyatra avyaø tàbhyàü bhavàrthe tyap . uttaratastya óattaratratya tadbhave triø .

#<uttaradàyaka># triø uttaraü dadàti dà + õvul . 1 pratyuttadàyini . uttareõa vàkyena dàyati ÷odhayati nijadoùam daip--÷odhe--õvul . svàminà svakàryapramàdakathanetaddoùasyàdoùatvakhyàpanena nijadoùa÷oùake bhçtyàdau . %<parapuüsi ratà nàrã bhçtya÷cottaradàyakaþ . sasarpe ca gçhe vàsaþ mçtyureva na saü÷ayaþ>% càõaø .

#<uttaradikkàla># puø 7 taø . %<ravàvçttarataþ kàlaþ some vàyavyabhàgake . bhaume tu pa÷cime bhàge budhe nairçtakoõake . jãve ca yàmyadigbhàge ÷ukre àgneyakoõake . ÷anau tu pårvadigbhàge kàlacakraü prakãrtitam>% ratnasàrokte ravivàre uttaradigvartikàlacakre . ràtrau tu vaiparãtyam uttaradikpà÷a÷abde dç÷yam anyadikkàlo'pyuktadi÷àj¤eyaþ

#<uttaradikpà÷a># puø 7 taø . %<ravau tu dakùiõe pà÷aþ some àgneyakoõake . bhaume tu pårvadigmàge budhe ã÷ànakoõake . jãve cottaradigbhàge ÷ukre vàyavyakoõake . ÷anau tu pa÷cime bhàge pà÷acakraü prakãrtitam . ràtràvetau vaiparãtyàt pà÷akàlau yathoditau>% ratnasàø ukte vçhaspativàre uttaradi÷i yàtràyuddhàdiniùedhopayogini pà÷acakre . evamanyadikùvapyuktadi÷à pà÷obodhyaþ .

#<uttaradik÷åla># triø uttaradi÷i ÷ulamivàstyasya ac %<jyeùñhà pårbà bhàdrapadà rohiõyuttaraphàlgunã . pårbàdiùu kramàcchålàþ yàtràdau maraõapradàþ . ÷ålàkhyàni ca dhiùõyà ÷ålasaüj¤à÷ca vàsaràþ . yàyinàü mçtyudàþ ÷ãghramatha và càrthanà÷akàþ>% bharadvàjokte uttaradi÷i yàtràdau varjai 1 uttaraphalgunãnakùatre 2 budhavàre ca dik÷ålavàrastu pçùñhadigã÷avàraþ digã÷à÷ca uttaradigã÷a÷abde vakùyante . ÷ålà ityatra strãtvaü tàràvi÷eùaõatvàt .

#<uttaradigã÷a># puø 6 taø . %<indrovahnipitçpatirnairçtovaruõomarut . kuvera ã÷aþ patayaþ pårvàdãnàü di÷àü kramàt>% ityukte 1 kuvere uttaradikpàlàdayo'pyatra . %<kuveraguptàü di÷amuùõara÷mau>% kumàre %<kauveradigbhàgamapàsya màrgam>% màghe ca uttaradi÷aþ kuverasambandhitvamuktam %<såryaþ ÷ukraþ kùamàputraþ saihikeyaþ ÷aniþ÷a÷ã . saumyastrida÷amantrã ca pràcyàdikadigã÷varàþ>% ityukte 2 budhe etacca %<digã÷àhe ÷ubhà yàtrà pçùñhàhe maraõaü ghruvam>% ityukteþ uttaradi÷aþ pçùñhãbhatadakùiõasyàü budhavàre yàtràniùeghàya pràcyàdikakubhàü nàthàþ yathàsaükhyaü pradakùiõam . meùàdyàþ rà÷ayo j¤eyà striràvçttaparibhramàt ityukteùu 3 karkañavç÷cikamãneùu rà÷iùu ca teùu lambeùu tatsthe candre ca uttaradiggamanaü ÷astamityapi bodhyam .

#<uttaradigdvàra># naø uttaradi÷i dvàraü mukhamasya . %<pràcyàdiùu caturdikùu saptasaptànalarkùataþ>% jyoø uktasàbhijitkàùñàviü÷atinakùatramadhye 23, 24, 25, 26, 27, 1, 2 . nakùatreùu tàni ca yàtràdiùu tatra di÷i ÷astàni .

#<uttaradigbalin># puø uttarasyàü di÷i balã . %<pràcyàü saumya suràcàryau yàmyàü bhàskaramåbhijau . pratyak saurirudãcyàntu sitendå digbalànvitau>% jyoø taø ukte 1 ÷ukre 2 candre ca .

#<uttarapakùa># puø karmaø . vàde pårbapakùasya mardanakùame siddhàntapakùe . %<pràpayan pavanavyàdhergiramuttarapakùatàm>% màghaþ . 2 uttaravikalpe 3 kçùõapakùe ca ÷uklapakùasyaiva màsàrambhakatvàt kçùõapakùasyottaratvàt tathàtvam .

#<uttarapaña># puø karmaø . 1 uttarãye . tataþ srastottarapañaþ saprasvedaþ savepathaþ bhàø 136 aø . 2 ÷ayyottaracchade ca

#<uttarapatha># puø uttaraþ panthàþ ac samàø . 1 uttarasthite 2 avyavahite ca pathi . uttaraþ uttaràyaõacihnitaþ panthàþ . 3 devayàne pathi yena hi arciràdimàrgeõa vidyàvanto brahmalokaü gacchanti tàdç÷e màrge . tatra màrge ca ye tadabhimànino devàste arciràdi÷abde 364 pçùñhe uktàþ teùà¤ca yathà àtivàhikatvam tathà àtivàhika ÷abde 651 pçùñhe uktam . %<uttarapathenàhçta¤ca>% pàø . ñha¤ . auttarapathika tatpathenàhçte triø .

#<uttarapathika># triø panthànaü gacchati %<pathaþ ùkan>% pà0pathikaþ uttaraþ tadde÷abhavaþ pathikaþ . uttarade÷abhave 1 pathike striyàü ïãù .

#<uttarapada># naø uttaramuttaravarti padam . 1 samàsacaramàvayavapade 2 svãttaravartipade ca . %<ekàjuttarapade õaþ>% pàø . 3 samàsayogye pade ca . %<pràdhànyaü hi vidheyatra pratiùedhe'pradhànatà . partyudàsaþ sa vij¤eyo yatrottarapadena na¤>% mãmàüsà . bhavati ca %<yajatiùu yeyajàmahaü kuryàt nànuyàjeùu>% ityatra na¤aþ samàsayogyànuyàjena sàhityàt paryadàsa paratà tathà ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyàdau na¤o ràtryà samàsayogyatvàttathàtvam aùñamyàü màüsaü nà÷nãyàdityatra tu kriyàpadayogena tasyaüsamàsayogyatvàbhàvena na tatrottarapadayoga iti na paryudàsaparatà kintu prasahyapratiùedhàrthakatà %<apràdhànyaü vidheryatra pratiùedhe pradhànatà . prasahyapratiùedho'tra kriyayà saha yatra na¤>% iti mãmàsakokteþ . %<padottarapadàt>% vàrtiø uttarapadamadhãte vetti vetyarthe ikan . uttarapadika tadadhyetari tadvettari ca triø .

#<uttarapa÷cimà># strã uttaràsyàþ pà÷camàyà antaràlà dig diksaø . 1 uttarapa÷cimayorantaràladi÷i nairçtakoõe . sà bidyate'sya ac . 2 nairçtavidiksambandhini de÷e puø %<uttarapa÷cime gàrhapatyam>% à÷caø gçø 4, 2, 12 . 3 tadvartini triø .

#<uttarapàda># puø karmaø . catuùpàdàtmakasya vyavahàrasya dvitãye pràde %<pårvapakùaþ smçtaþ pàdo dvitãya÷cottaraþ smçtaþ . kriyàpàdastçtãyaþ syàccaturthonirõayaþ smçtaþ . mithyoktau tu catuùpàt syàt pratyavaskane tathà . pràïmmyàye ca sa vij¤eyodvipàt saüpratipattiùu>% vçhasyatiþ .

#<uttarapurastàt># avyaø uttarasyàþ pårvasyà antàràlà dik uttarapårvà tataþ prathamàpa¤camãsaptamyarthe astàti puüvadbhàvaþ pårbdhasya puràde÷aþ . ã÷ànakoõe %<uttarapurastàdàhavanãyasya jànumàtra gartaü khàtvà>% à÷vaø gçø 4, 4, 8 .

#<uttarapårvà># strã uttarasyàþ pårbasyà di÷o'ntaràlà dik puüvadbhàvaþ diksaø . ã÷ànakoõe %<àgneyamuttarapårvàrdhe>% kàtyàø 3, 3, 20 . diïnàmasamàse và evàsya sarvanàmakàryam yottarà sà pårvà yasya mugdhasya evaü bahuvrãhau tu na sarvanàmakàryamiti bhedaþ . tena tàdç÷àrthe'pi asya vçttitve triø . %<yottarà sà pårbà yasyà unnmugdhàyàstasyai uttarapårbàyai>% siø kauø .

#<uttaraphalgunã># strã phalati phala--niùpattau %<phalerguk ca>% uõàø unan guk ca gauràø ïãù karmaø . a÷vinyàdiùu dvàda÷e nakùatre tasyàþ svaråpam uóucakra÷abde 1071 pçø a÷leùà÷abde 497 pçùñhe ca tadadhidevàdi uktam . phalguna÷abdàt svàrthe aõ ïãp . phàlgunã karmaø . tatraivàrthe . iyaü dhruvagaõàntargatà %<dhruvagaõastrãõyuttaràõi svabhåþ>% ityukteþ yathà càsya phàlgunatvaü tathà samarthitam ÷ataø bràø . %<phalgunãùvagnã àdadhãta età và indranakùatram yat phalgunyo'pyasya pratinàmnyo'rjunohavai nàmendro yadasya guhyaü nàmàrjunyovainàmaitàstà etatparokùamàcakùate phàlgunya iti kohyetasyàrhati guhyaü nàma grahãtum>% 2, 1, 2, 11 asyàþ prathamapàdaþ siüharà÷iþ uttarapàdatrayaü kanyàrà÷iþ pramàõaü uóucakra÷abde dç÷yam .

#<uttarabhàdrapad># strã bhadràya hitaþ bhàdraþ pat pàda÷caturthàü÷o yasyàþ baø tataþ karmaø . a÷vinyàdinakùatreùu ùaóviü÷e nakùatre . pada÷abdena samàse ñàp . uttarabhàdrapadàpyatra . svaråpàdikamuóucakra÷abde 1071 pçùñhe uktam . adhipatyàdikama÷leùà÷abde coktam . iyaü dhruvagaõaþ %<dhruvagaõastrãõyuttaràõi svabhåþ>% ityukteþ mãnarà÷ighañikà .

#<uttaramànasa># naø uttaramutttarasthaü mànasam . 1 tãrthabhede %<kàlodakaü nandikuõóaü tathàcottaramànasam . abhyetya yojana÷atàdbhråõahà vipramucyate>% bhàø anuø 25 aø . 2 gayàmadhye uttaradiksthe tãrthabhede %<uttare mànase, snànaü karomyàtmavi÷uddhaye>% iti gayà÷ràddhapaddhatiþ . dakùiõamànasamapi takratyatãrthabhedaþ %<divàkara! karomãha snànaü dakùiõamànase>% iti tatraiva .

#<uttaramãmàüsà># strã uttarasya veda÷eùabhàgasya upaniùadråpasya mãmàüsà pa¤càïganyàyopetavàkyasamudàyàtmakovivàraþ . %<athàto brahmajij¤àsà>% ityàdau %<anàvçttiþ ÷abdàt>% ityante caturadhyàyãråpe ùoóa÷apàdàtmake ÷àrãrasya brahmàtmatvapratipàdake vedavyàsaracite ÷àrãrakasåtràkhye granye . tatra pratipàdyaviùayàdi saükùepataþ vaiyàsikamàlàyàü bhàratãtãrthamuninà dar÷itaü yathà %<÷àstraü brahmavicàràkhyamadhyàyàþ syu÷caturvidhàþ . samanvayàvirodhau dvau sàdhanaü ca phalaü tathà>% 4 . samanvaye spaùñaliïgamaspañatvamupàsyagam . j¤eyagaü padamàtraü ca cintyaü pàdeùvadaþ kramàt 5 . dvitãye smçtitarkàbhyàmavirodho'nyaduùñatà . bhåtabhoktç÷ruterliïga÷ruteraùyaviruddhatà 6 . tçtãye viratistattvaüpadàrthapari÷odhanam . guõopasaühçti rj¤ànabahiraïgàdisàdhanam 7 . caturthe jãvatomukti rutkràntirgatiruttarà . brahmapràptibrahmalokàvàptãþ pàdàrthasaügrahaþ 8 . adhyàyacatuùñayàtmakasya ÷àstrasya brahmavicàro'rthaþ sarveùàü vedàntavàkyànàü brahmaõi tàtparyeõa paryavasànaü prathamàdhyàyena pratipàdyate . dvitãyena sambhàvitavirodhaþ parihriyate . tçtãyena vidyàsàdhananirõayaþ . caturthena vidyàphalanirõayaþ ityete adhyàyàrthàþ 4 . tatra prathamàdhyàyagatapàdàrthàn vibhajate . samanvayeti . spaùñabrahmaliïgayuktaü vàkyajàtaü prathame pàde cintyam . %<antastaddharmopade÷àd>% ityatra sàrvaj¤yasàrvàtmyasarvapàpavirahàdikaü ca brahmaõo'sàdhàraõatayà spaùñabrahmaliïgam . aspaùñabrahmaliïgatve satyupàsyaviùayaü vàkyajàtaü dvitãyapàde cintyam . tadyathà prathamàdhikaraõaviùaye ÷àõóilyopàstivàkye manomayatvapràõa÷arãratvàdikaü so pàvikabrahmaõo jãvasya ca sàdhàraõatvàdaspaùñabrahmaliïgam . tçtãyapàde tvaspaùñavrahmaliïgatve sati j¤eyabrahmaviùayaü vàkyajàtaü cintyaü tadyathà prathamàdhikaraõe muõóakagatabrahmatattvavàkye dyubhvantarikùàdyotatvaü såtràtmanaþ parabrahmaõa÷ca sàdhàraõatvàdaspaùñaü brahmaliïgam . yadyapi dvitãyapàde kañhavalyàdigatabrahmatattvavàkyàni vicàritàni . tçtãyapàde daharopàsanàvàkyaü vicàritaü tathàpyavàntara saügatilobhena tadvicàrasya pràsaïgikatvànna pàdàrthayoþ sàïkaryàpattiþ ityevaü pàdatrayeõa vàkyavicàraþ samàpitaþ . caturthapàde tvavyaktapadamajàpadaü cetyevamàdisandigdhapadaü cintyam 5 . dvitoyàdhyàyagatapàdàrthànvibhajate dvitãye iti! prathamapàde sàükhyayogakàõàdàdismçtibhiþ sàükhyàdiprayuktatarkai÷ca virodhro vedàntasamanvayasya parihçtaþ . dvitãyapàde sàükhyàdimatànàü duùñatvaü pradar÷itam . tçtãyapàde pårvabhàgeõa pa¤camahàbhåta÷rutãnàü parasparavirodhaþ parihçtaþ uttarabhàgeõa jãva÷rutãnàm caturthapàde liïga÷arãra÷rutãnàü virodhaþ parihçtaþ 6 . tçtãyàdhyàyagatapàdàrthànvibhajate tçtãye iti . prathamapàde jãvasya paralokagamanàgamane vicàrya vairàgyaü niråpitam . dvitãyapàde pårvabhàgeõa tvaüpadàrthaiþ ÷odhitaþ . uttarabhàgeõa tatpadàrthaþ . tçtãyapàdena saguõavidyàyà guõopasaühàrã niråpitaþ nirguõe brahmaõi ca punaruktapadopasaühàra÷ca . caturthapàde nirguõaj¤ànasya bahiraïgabhåtànyà÷ramayaj¤àdãnyantaraïgabhåta÷amadamanididhyàsanàdãni ca niråpitàni 7 . caturthàdhyàyagatapàdàrthànvibhajate caturthe iti . prathamapàde ÷ravaõàdyàvçttyà nirguõamupàsanayàsaguõaü và brahma sàkùàtkçtya jãvataþ pàpapuõyalepavinà÷alakùaõà mukti rabhihità . dvitãye pàde mriyamàõasyotkràntiprakàroniråpitaþ . tçtãyapàde saguõavido mçtasyottaramàrgo'bhihitaþ . caturthapàde pårvabhàgeõa nirguõabrahmavido videhakaivalyapràptirabhihità, uttarabhàgeõa saguõabrahmavido brahmalokapràptirniråpità tadvyàø . mãmàüsà hi veda tàtparyanirõayàrthaþ nyàyapa¤cakàtmakavicàraþ . sà ca dvividhà pårvabhãmàüsà uttaramãmàsà ca tatra pårvamãmàüsà jaiminipraõãtà %<athàtodharmajij¤àsà>% ityàdikà, uttaramãmàüsà dar÷ità . iyameva ca brahmamãmàüsàtvena prasiddhà

#<uttararàmacarita># naø uttaraü ràmasya caritaü yatra . bhavabhåtipraõãte nàñakabhede .

#<uttaravayasa># triø uttaraü vayaþ niø vede ac samàø . vçddhàvasthàyàm %<tasmàduttaravayase putràn pitopajãvati>% ÷ataø bràø 12, 2, 3, 4 . loke tu uttaravayas ityeva .

#<uttaravasti># puø su÷rutokte cikitsàïge yantrabhede . tatsvaü råpaprayogaprakàràdi yathà tatraiva %<vasteruttarasaüj¤asya vidhiü vakùyàmyataþpagm . caturda÷àïgulanetramàturàïgulisambhitam . màlatãpuùpavçntàgraü chidraü sarùapanirgamam . meóhràyàmasamaü kecidicchanti khalu tadvidaþ . snehapramàõaü paramaü ku¤ca÷càtra prakãrtitaþ . pa¤caviü÷àdadhomàtràü vidadhyàdbuddhikalpitàm . niviùñakarõikaü madhye nàrãõàü caturaïgulam . måtrastotaþparãõàhamudgavàhida÷àïgulam . tàsàmapatyabhàrge tu nidadhyàccaturaïgulam . dvyaïgulaü måtramàrge tu kanyànàntvekamaïgulam . vidheyaü càïgulaü tàsàü vidhivadvakùyate yathà . snehasya prasçta¤càtra svàïgulãmålasaümitam . deyaü pramàõaü paramamarvàgbuddhivikalpitam . aurabhraþ ÷aukaro vàpi vastiràja÷ca påjitaþ . tadalàbhe prayu¤jãta galacarma tu pakùiõàm . asyàlàbhe dçteþ pàdo mçducarma tato'pi và . athàturamupasnigdhaü susvinnaü prathità÷ayam . yavàgåü saghçtakùãràü pãtavantaü yathàbalam . niùaõõamàjànusame pãñhe sthànà÷raye same . svabhyaktavastimårdhànaü tailenoùõena mànavam . tataþ samaü sthàpayitvà nàlamasya praharùitam . pårvaü ÷alàkayà'nviùya tato netnamanantaram . ÷anaiþ÷anairghçtàbhyaktaü vidadhyàdaïgulàni ùañ . tato'vapãóayedvastiü÷a nairnetraüca nirharet . tataþ prathàgate snehamaparàhõe vicakùaõaþ . bhojayet payaso màtràü yåùeõàtha rasena và . anena vidhinà dadyàdvastãüstrãü÷caturo'pivà . årdhvajànvai striyai dadyàduttànàyai vicakùaõaþ . kalyetarasyai kanyàyai dadyàtsumçdu pãóitam . trikarõikena netreõa dadyàdyonimukhaü prati . garbhà÷ayavi÷uddhyarthaü snehena dviguõena tu . apratyàgacchati bhiùak vastàvuttarasaüj¤ite . bhåyovastiü nidadhyàttu saüyuktaü ÷odhanairgaõaiþ . gude vartiü nidadhyàdvà ÷odhanadravyasaübhçtàm . prave÷ayedvà matimàntastidvàramathaiùaõãm . pãóayedvàpyadhonàbherbalenottaramuùñinà . àragbadhasya patreùu nirguõóyàþ suraseùu ca . kuryàdgomåtrapiùñeùa vartãrvàpi sasaindhavàþ . mudgailàsarùapasamàþ pravibhajya vayàüsi tu . vasteràgamanàrthàya tà nidadhyàcchalàkayà . àgàradhåmavçhatãpippalãphalasaindhabaiþ . kçtà và ÷uktagobhatrasuràpiùñaiþ sanàgaraiþ . anuvàsanasiddhi¤ca vãkùya karma prayojayet . ÷arkaràmadhumi÷reõa ÷ãtena madhukàmbunà . dahyamàne tadà vastau dadyàdvastiü vicakùaõaþ . kùãravçkùakaùàyeõa payasà ÷ãtalena ca . ÷ukraü duùñaü ÷oõitaü càïganànàü puùpodrekaü tasya nà÷a¤ca kaùñam . måtràghàtànmåtradãùàn pravçddhàn yonivyàdhiü saüsthitiü càparàyàþ . ÷rukrotsekaü ÷arkaràma÷marã¤ca ÷ålaü vastau vaïkùaõe mehane ca . ghorànanyàn vastijàü÷càpi rogàn hitvà mehànutta ro hanti vastiþ . samyagdattastha liïgàni vyàpadaþ krama eva ca . vasteruttarasaüj¤asya samànaü snehavastinà>% .

#<uttaravàdin># triø uttaramuttarapakùaü vadati vada--õini . vàde prativàdini (à÷àmã) %<sàkùiùåbhayataþ satsu bhavanti pårbavàdinaþ . pårvapakùe'dharãbhåte bhavantyuttaravàdinaþ>% yàø smçø .

#<uttaravedi># strã karmaø và ïãp . %<tarantukàrantukayoryadantaraü ràmahradànà¤ca macakrukasya ca . etat kurukùetrasamantapa¤cakaü pitàmahasyottaravedirucyate>% bhàø vaø 83 aø ukte kurukùetràntargate 1 samantapa¤cakaråpe tãrthe . kurukùetra¤ca %<uttareõa dçùadvatyà dakùiõena sarasvatãm . ye vasanti kurukùetre te vasanti tripiùñape>% ityuktasthale tãrthabhedaþ . iyameva brahvavedãtyucyate %<brahmavedã kurukùetraü puõyaü brahmarùisevitam>% tatraivokteþ . yaj¤e'gnisthànapàrthaü 2 vedibhede tatsvaråpàdi dànapàø dar÷itaü yathà . %<tatra mahàvedipa÷cimarekhàmadhyàt pårvataþ samittrayamitàü, pràcãrekhà madhyàt pa÷cimataþ saminmàtràü, dakùiõarekhàmadhyàt uttarasyàmuttararekhàmadhyàt dakùiõasyàü tathaiva saminmàtràü bhåmiü tyaktvà kuõóàdimadhye samiddvayamitadãrghavistàràü samacaturasràmuttaravedimagnisthàpanàya vedimadhye kalpayet>% . %<uttaravedyagnipraõayanamanthanapçùadàjyaü varuõapradhàsàdadhaþ>% kàtyàø 5, 7, 15 . %<dakùiõena nirhçtya dakùiõasyàmuttaravedi÷reõau nidadhàti 8, 9, 18 . 7 athàta àvçdeva nopakirantyuttaravedim>% ÷ataø bràø 2, 4, 1, 18 . %<tadvai dve vedã dvàvagnã bhavataþ . tadyad dve vedã dvàvagnã bhavatastadubhayatastadubhayata evaitat varuõapà÷àn prajàþ pramu¤cantãta÷cordhvà ita÷càvàcãstasmàd dve vedã dvà vagnã bhavataþ . sa uttarasyàmeva vedau uttaravedim upakirati na dakùiõasyàm>% ÷ataø bràø 2, 5, 3, 5, 6 .

#<uttara÷alaïkaña># puüstrã baø vaø uttaraya÷ca ÷àlaïkañaya÷ca dvandvaø tataþ gotrapratyayasya luk . uttara÷àlaïkagotrotpanne .

#<uttarasaktha># naø uttaraþ sathvaþ ekadeø taø ñacsamàø . sakthna uttarabhàge

#<uttarasàkùin># triø %<sàkùiõàmapi yaþ sàkùyaü syapakùaü paribhàùatàm . ÷ravaõàcchàvaõàdvàpi sa sàkùyuttarasaüj¤aka>% iti nàradokte sàkùibhede .

#<uttarasàdhaka># triø uttaraþ san sàdhayati siùa--õic sàdhàde÷aþ õvul . sahàye sahakàriõi . sa hi itarasàmagrãsattve taduttaravartã san kàryaü sàvayati .

#<uttarà># avyaø uttara + prathamàpa¤camãsaptamvarthe àc . uttarasyàü di÷i kàle de÷e vetyàdyarthe . 1 prayayàvuttaràmukhaþ bhàø saø 29 aø . 2 uttarasyàü di÷i 3 viràñakanyàyàü strã . %<prete pitçtvamàpanne sapiõóãkaraõàdanu . kriyante yàþ kriyàþ pitryàþ procyante uttarà hi tà>% ityuktàsu sapiõóãkaraõottaràsu vàrùika÷ràddhakriyàyàsu ca strã .

#<uttaràt># avyaø attara + digde÷akàlavidhaye àti . uttaramuttarasmàduttarasminnityarce . %<pa÷càdottaràdadharàdàpurastàt>% çø 6, 19, 9 . %<tvaü naþ pa÷càdadharàduttaràt puraþ>% çø 8, 61, 16 .

#<uttaràttàt># avyaø uttaràt + bàø vedeø triø tàti . uttaràdityarthe . %<sapta vãràso'dharàdudàyannaùñottaràttàt samajanmirante>% çø 10, 27, 15 . puraõàt savitottaràttàt savità'dharàttaràt 10, 36, 14 .

#<uttaràdhara># triø karmaø uttara÷ca aghara÷ca . uccàvace uttaradharà iva bhavantyoyanti ÷ataø vràø 5, 3, 4, 21 . uparita moùñhe puø %<punarbivakùuþ sphuritottaràdhara>% kumàø .

#<uttaràdhikàrin># triø uttaraü pårbasmàmisyatvoparamànantaramadhikaroti taddhane svàpyamàptoti adhi + kç--õini . pårbasyàmisyatvoparame taddhane svàmityapràpte pårvasvàmisamyandhipuütràdau striyàü ïãù . tatra kasva dhane kasyàdhikàraþ . tatra tàvat vaïgade÷apracalitadàyabhàgamatànusàrikramo'bhidhãyate tatra tadvyàø ÷rãkçùõenoktam yathà . %<atràyaü mçtapundhanàdhikàrikramaþ . tatra prathamaü putraþ tadabhàye pautraþ tadabhàve prapautraþ, mçtapitçkapautra--mçtapitçpitàmahakaprapautrayostu putreõa maha yugapadadhikàraþ . prapautraparyantàbhàve patnã sà ca pràptabhartçdàyà bhartçkulaü tadabhàve pitçkulaü và samà÷rità satã ÷arãrarakùàrtha bhartçdàyaü bha¤jãta tathà bharturupakàràrthaü yathàkatha¤ciddànàdikamapi kurvãta na tu strãdhanavat svacchandaü viniyu¤jãta . tadabhàve duhità tatra prathamaü kumàrã tadabhàve nàgdattà, tadabhàve åóhà sà ca putravatã sambhàvitaputrà ca te dve yugapadevàdhikàriõyau, bandhyà putrahãnà vidhavà ca nàdhikàriõã . åóhàyàabhàve dauhitraþ . tadabhàve pità . tadabhàve màtà, tadabhàve bhràtà, tatràpi prathamaü sodaraþ tadabhàve vaimàtreyaþ, mçtasya bhràtçsaüsçùñatve tu sodaramàtraviùaye prathamaü saüsçùñasodara evàdhikàrã tadabhàve càsaüsçùñasodaraþ, evaü vaimàtreyamàtraviùaye prathamaü saüsçùñavaimàtreyaþ tadabhàve càsaüsçùñavaimàtreyaþ, yadà tu saüsçùñovaimàtreyaþ sodara÷càsaüsçùñaþ tadà tàvubhau tulyavadakikàriõau . bhràtéõàmabhàve bhràtçputraþ, tatràpi prathamaü sodarabhràtçputraþ tadabhàve vaimàtreyabhrà tçputraþ, saüsarge tu sodarabhràtçputramàtraviùaye prathamaü saüsçùñasodarabhràtçputraþ tadabhàve càsaüsçùñasodarabhràtçputraþ, vaimàtreyabhràtçputramàtraviùaye prathamaü saüsçùñavaimàtreyabhvàtçputraþ tadabhàve càsaüsçùñavaimàtreyabhràtçputraþ, yadà tu sodarabhràtçputro'saüsçùño vaimàtreyabhràtçputrastu saüsçùñaþ tadà dvau bhràtçvattu lyàdhikàriõau . bhràtçputràbhàve bhràtçpautraþ tatràpi bhràtuþ modaràsodarakramaþ saüsargàsaüsargakrama÷ca bodhyaþ . tadabhàve pitçdauhitraþ sa ca sodarabharinãputraþ vaimàtreyabhaginãputra÷ca, tadabhàve pitàmahaþ, tadabhàve pitàmahã, tadabhàve pituþ sahodaraþ tadabhàve piturvaimàtreyaþ . tadabhàve pitçüsodaraputrapitçvaimàtreyaputrapitçsodarapautrapitçvaimàtreyapautràõàü krameõàdhikàraþ . tadabhàve pitàmahadauhitraþ tatràpi pitçsodarabhaginãputraþ pitçsaimàtreyabhaginãputra÷ca, vakùyamàõaprapitàmahadauhitràdhikàye'pyevam, tadabhàve prapitàmahaþ tadabhàve prapitàmahã tadabhàve pitàmahasahãdarabhràtçtadvaimàtreyabhràtçtatputrapautraprapitàmahadauhitràþ krameõàdhikàriõaþ . etàvatparyantànàü dhanibhogyapiõóadàtéõàmabhàve dhanideyapiõóadàtéõàü màtàmahamàtulàdãnàmadhikàraþ tatràpi prathamaü màtàmahastadabhàve màtulatatputrapautràõàü krameõàdhikàraþ tadabhàve càdhastanasakulyànàü dhanibhogyalepadàtéõàü pratipraõaptçprabhçtipuruùatrayàõàü krameõàdhikàraþ, tadabhàge punarårdhvatanasakulyànàü dhanideyalepabhugvçddhaprapitàmahàditatsantatãnàmàsattikrameõàdhikàraþ, tadabhàve samànodakànàmadhikàraþ! teùàmabhàve càcàryasya tadabhàve ÷iùyatya tadabhàve sabrahmavàriõã'ghikàraþ, tadabhàve caikagràmasthasagotrasamànaprayarayoþ krameõàdhikàraþ . uktaparyantànàü sarveùàü sambandhinàmabhàve bràhmaõadhanavarjaü ràjà gçhõãyàt, bràhmaõadhanantu traividyàdiguõayuktà bràhmaõà gçhõãyuþ . evaü vànaprasthadhanaü bhràtçtvenànumato'paravànaprastha ekatãrthã gçhõãyàt . tathà yatidhanaü macchiùyaþ . naiùñhikabrahmacàriõodhanamàcàryaþ upakurvàõasya tu brahma vàriõodhanaü pitràdirgçhõãyàditi saïkùepaþ>% .
     dàyakramasaügrahe bhràtçdauhitrapitçùyadohitrapitàmahasodaradauhitràõàmapyadhikàro'bhihitaþ . vivàdabhaïgàrõavamate putrapautradauhitrayoraùyadhikàraþ . idantu vodhyaü pitçdhanavibhàge jananyàþ putratulyàü÷e'dhikàraþ . pitàmahadhana vibhàge ca piturjananyàþ pautratulyàü ÷e'dhikàraþ . jãvadbhàge tu pitrà pitàmahena và bhàgadvayaü gràhyam apràptastrãdhanànàü sarvàsàü svasvapatnãnàü putrasya mçtapitçpautrasya caikaiko'ü÷odeyaþ, anekapitçkàõàü tu pitçtobhàgakalpanà evaü màtçdhane pitàmahãdhane'pi pitçtobhàgakalpanà iti . sthàvare tu vi÷eùaþ %<avibhaktaü sthàvaraü yat sarveùàmeva tadbhavet>% vçhaspativacanàt tulyaråpàõàü sodaràsodaràõàü samàdhikàraþ . strãdhane vi÷eùastatraiva . %<atràyaü strãdhanàdhikàrikramamirõayaþ . tatra kanyàdhane prathamaü sodarabhràtustadabhàve màtustadabhàve pituradhikàraþ . varadattàtiriktavàgdattàdhaneùvevaü, varadattadhane tu varasyàdhikàra iti . åóhàyà yautakadhane prathamaü kumàrã, tadabhàve vàgdattà'dhikàriõã, etayorabhàve åóhayoþ putravatãsambhàvitaputrayoryugapadadhikàraþ . ekasyà abhàve'paràyàþ, etayorabhàve bandhyàvidhavayostulyàdhikàraþ, ekàbhàve càparàyàþ, . tataþ putradauhitrapautraprapautrasapatnãputrapautraprapautràõàü krameõàdhikàraþ . granyakçnmate tu sapatnãputpànantara>% dauhitrasyàdhikàra iti vi÷evaþ . tatobràhmàdivivàhapa¤cakasamayalabdhayautakadhane bhartà, bhràtà màtà pità ceti kramaþ àsuràdivivàhatrayasamayalabdhayautakadhane màtà pità bhràtà bhartà ceti kramaþ . tato devaraþ tatodevaraputrabhràtç÷va÷uraputrau, tatobhaginoputraþ, tatobhartçbhàgigeyaþ, tatobhràtçputraþ tatojàmàtà, tataþ ÷va÷uraþ, bhràtç÷va÷uraþ, . tataànantaryakrameõa sapiõóàþ tataþ sakulyàþ, tataþ samànodakà iti . yotakàtirikte'pi pitçdatte prathamaü kusàrã, tataþ putraþ, tataþ putravatãsambhàvitaputre, tataþ pautradauhitraprapautrasapatnãputrapautraprapauputràþ . tato bandhyà vidhavà ca yugapadadhikàriõyau, tatobràhmàdikrameõaiva pårbavat kramaþ . pitçdattàtirikte ayautakadhane tu putrakumàryoryugapadadhikàraþ, tayorabhàve putravatãsambhàvitaputrayoþ, tataþ pautradauhitraprapautrasapatnãputrapautraprapautràþ krameõàdhikàriõaþ, . tato badhyà vidhavà ca yugapadadhikàriõyau tataþ pårbavat vràhmàdikramaþ . atra sarùatrapramàõaü dàyabhàge'nusandheyam .
     cintàmaõimate putramçtakapautçmçtapitàpitàmahakaprapautràdhikàraü dàyabhàgamatavat saprapa¤caü niråpya aputrapuüdhane vi÷eùo'bhihito yathà . %<anantaraþ sapiõóàdyastasya tasya dhanaü bhavet>% manuþ . %<àpastambaþ aputradhanàdhikàrã àsannasapiõóastadabhàve vyavahitastadabhàve àcàrya stadabhàve'ntevàsã>% . yàj¤avalkyaþ %<patnã duhitara÷caiva pitarau bhràtarastathà . tatsutãgotrajobandhuþ . ÷iùyasmabrahmacàriõaþ . eùàmabhàve pårvasya dhanabhàguttarottaraþ . svaryàtasya hyaputrasya sarvavarõeùvayaü vidhiþ>% . pitaràvityatra kramàkàïkùàyàmàdau màtà tadabhàve pità viùõusmçtyekamålatvàt . tatsuto bhràtçputraþ aputrasya putrapotraprapautra÷ånyasya . kàtyàyanaþ %<vibhakte saüsthite dravyaü putràbhàve pità haret . bhràtà và jananã bàpi màtà và tatpituþ kramàt>% . pitrarjitaü pità, bhràtràdyarjitaü bhràtràdiriti vyavasthitovikalpaþ . paiùñhãnasiþ %<apuasya svaryàtasya bhràtçgàmi dhanaü tadabhàve pitarau labhetàm>% . devalaþ %<tatãdàyamaùutrasya vibhajeran mahodaràþ . tulyàduhitarovàpi dhriyamàõaþ pitàpi và . savarõàbhràtaromàtà bhàryà ceti yathàkramam . eùàmabhàve gçhõãyuþ sakulyàþ sahavàsinaþ>% . tulbàþ sahodaràeva savarõàbhràtaro'tra vaimàtreyàþ . atra ca devaloktakrameõa saha viùõuyàj¤avalkyoklakramayorvirodhamà÷aïkya yathàkramiti padaü devalãyaü yàj¤avalkyoktakramànatikrameõeti halàyudhena vyàkhyàtam . devalavacanalikhanànantaraü viùõuyàj¤avalkyoktavacane likhitavataþ kalpatarukçto'pyevamevà÷ayaþ . etaccu na manoramaü na hi svoktakramamullaïghya paroktakramoyathàkramamiti svoktasyàrthobhavitumarhatãti upasthitaü vihàyànupasthitaparigrahagauravàt evamapi paiñhãnasivacanavirodhàparãhàràcca . tasmàtpårbapuruùàrjitadhane viùõuyàj¤avalkyoktakramastadanyadhane tu paiñhonasyàdyuktakrama iti ratnàkaraþ . baudhàyanaþ %<sapiõóàbhàve sàpulyaþ tadabhàve àcàryaþ antevàsã çtvigvà haret tadabhàve ràjà>% . sagautrajàbhàve bandhuþ yàj¤avalkyavacanàt sa ca svabandhuþ pitçbandhuþ màtçbandhu÷ca . %<àtmapituþùvasuþ putrà àtmamàtuþùvasuþ sutàþ . àtmamàtulaputrà÷ca vij¤eyàhyàtmabàndhavàþ . pituþ pituþùvasuþ putràþ piturmàtuþùvasuþ sutàþ . piturmàtulaputrà÷ca vij¤eyàþ pitçbàndhavàþ . màtuþ pituþùvasuþ putràmàturmàtuþùvasuþ sutàþ . màturmàtulaputrà÷ca vij¤eyàmàtçbàndhavàþ>% . eteùàü krameõàdhikàraþ . tadayaü saükùepaþ . àdau putrastadabhàvepautrastadabhàve prapautrastadabhàve sàdhvã bhàryà tadabhàve duhità tadabhàve màtà tadabhàve pità tadabhàve dauhi trastadabhàve bhràtà tadabhàve tatputrastadabhàve àsannasapiõóastadabhàve yathàkramaü vyavahitasapiõóastadabhàve àsannasakulyastadabhàve vyavahitasakulyastadabhàve màtulaputràdiþ sarvàbhàve bràhmaõadhanavarjaü ràjagàmi bràhmaõadhane tu bràhmaõàntarameva dhanagrahaõàdhikàrãti . yàj¤avalkyaþ %<vànaprasthayati bahmacàriõàmçkthamàginaþ . krameõàcàryasacchiùyadharmabhràtrekatãrthinaþ>% . krameõa pratilomakrameõa tena brahmacàriõogurukulasthasyàcàryaþ, yateþ sacchiùyaþ, vànaprasthasya bhràtçtvenànumato'parovànaprasthaeva .
     adhikàrikrame pitçdauhitràderakãrtanàt tasya nàdhikàra iti vi÷eùaþ .
     strãdhane vi÷eùaþ %<tatra manuþ jananyàü saüsthitàyàntu samaü sarve sahodaràþ . bhajeranmàtçkaü rikthaü bhaginya÷ca sanàbhayaþ . yàstàsàü syurduhitarastàsàmapi yathàü÷ataþ . màtàmahyàdhanàt ki¤cit pradeyaü prãtipårvakam>% . samamaviùamàü÷am, sanàbhayaþ sahodaràþ, bhaginyaþ kumàrya eva samàü÷àstadàha vçhaspatiþ %<strãdhanaü syàdapatyànàü duhità ca tadaü÷inã . aprattà cetsamåóhà tu labhate mànamàtrakam>% . apatyànàü putràõàü tadaü÷inãti vi÷eùà÷rutyà samatva làbhaþ samåóhà vivàhità mànamàtrakaü dravyànusàreõa ki¤cit . gautamaþ %<strãdhanaü duhitéõàmaprattànàmapratiùñhitàmà¤ca>% . %<apratiùñhità anapatyà nirdhanabhartçkà durbhagà>% ceti ratnàkaràdayaþ . età aputrà api putravanmàtçdhanabhàjaþ . manuþ %<màtu÷ca yautukaü yatsyàtkumàrãbhàgaeva saþ>% . yautukaü vivàhakàle pitràdito lavdham . va÷iùñhaþ %<màtuþ pàriõàyyaü striyovibhajeran>% . pàriõàyyaü paricchadàdar÷akaïkatikàdi . yàj¤avalkyaþ %<màturduhitaraþ ÷eùamçõàttàbhya çte'nvayaþ>% . màturdhanaü tadçõàccheùaü dçõa÷odhanàva÷eùaü duhitarobhajeran, tàbhya çte duhitéõàmabhàve'nvayaþ dauhitrãdauhitrau manuvacanànurodhàt . bràhmyàdivaivàhikaü paricchadàdika¤ca yatmàturdhanaü tadviùayametat . kàtyàyanaþ %<duhitéõàmabhàve tu çkthamputreùu tadbhavet . bandhånàmapyabhàve tu bhartçgàmi tat smçtam . bhaginyobàndhavaiþ sàrdhvaü vibhajeyuþ sabhartçkàþ . strãdhanastheti dharmo'yaü vimàgastu prakalpitaþ>% . duhitéõàmiti pàriõàyyaü vivàhakàle yautukalabdhaü pitçdatta¤ca yanmàturdhanaü tattasyàþ putryabhàve putragàmi bhavatãtyarthaþ tadatiriktantu strãdhanaü tasyà abhàve putrãputrobhayagàmi ityuktameva pràk . bandhudattamiti pitratiriktena dattaü yattadbhràtébhaginyau kintu kanyà tatsamàü÷à vivàhità tu ki¤cidbhàgabhàginãti bhaginya ityàderarthaþ . abhàve putrãputràdyabhàve striyàdhanaü patigàmãtyarthaþ manuþ %<bràhmyadaivàrùagàndharbapràjàpatyeùu yaddhanam . atãtàyàmaprajàyàü bhartureva tadiùyate . yattvasyàþ syàddhanaü ki¤cidvivàheùvàsuràdiùu . atãtàyàmaprajàyàü màtàpitrostadiùyate>% . aprajàyàmanapatyàyàm . gautamaþ %<bhaginã÷ulkaü sodaryàõàmårdhvaü màtuþ pårvaücetyeke>% . àsuràdivivàhatrayalabdhaviùayametat . baudhàyanaþ %<çkthaü mçtàyàþ kanyàyàgçhõãyuþ sodaràþ khayam . tadabhàve bhavenmàtustadabhàve bhavetpituþ>% viø ciø . atrayasya bhartçgàmitvamuktaü tadabhàve tatsapiõóànàmàsattikrameõàdhikàraþ . yasya tu pitçgàmitoktà tatna tadabhàve tatpratyàsannasàpiõóà adhikàriõaþ iti bodhyam . mitàkùaràmate tu janmàdhãnasvatvàïgãkàreõa paitàmahe pitre ca dhane pitàputrayoþ pitàmahapautrayo÷ca tulyàdhikàraþ . pituþ pitàmahasya coparame putrasya, pautràõà¤ca svapitçyogye'÷e'dhikàraþ . jãvadvibhàge tu svàrjite piturdvyaü÷ahàrità paitàmahe tulyàü÷ità . dhanikçtavibhàge taduparame putràdikçtavibhàge ca dhanipatninàmekaikàü÷e'dhikàraþ . duhitçõàntu pratyekaü svajàtãya kalpitabhàgacaturthàü÷abhàgità . sàmudayikasvatvàïgãkàreõa ca bhràtràdãnàmaputràdãnàmavi bhaktatve saüsçùñatve ca ekasya maraõe itarasya svatvasthiteþ tatra patnyàdãnàü na svatvamutpadyate tathà ca vibhaktàsaüsçùñadhanaeva patnyàdãnàmadhikàraþ . patnãduhitara÷caivetyàdi yàø vacanàt tavva vacanaü cintàmaõimate 1100 pçùñhe dar÷itam tasya vacanasya vyàkhyàyàm mitàø tatkramodar÷ito yathà tasmàdaputrasya svaryàtasya vibhaktasyàsaüsçùñinaþ pariõãtà strã saüyatà sakalameva dhanaü gçhõàtãti sthitam . tadabhàve duhitaraþ . duhitara iti bahuvacanaü samàna jàtãyànàmasamànajàtãyànà¤ca samayiùamàü÷apràptyartham . tathà kàvyàyanaþ . %<patnã bharturdhanaharo yà syàda vyabhicàriõã . tadabhàve tu duhità yadyanåóhà bhavettadeti>% vçhaspatirapi %<bharturdhanaharã patnã tàü vinà duhità smçtà>% aïgàdaïgàtsambhavati putravadduhità nçõàm . tasmàtpitçdhanaü tvanyaþ kathaü gçhõàti mànavaþ iti . tatra coóhànåóhàsamavàye'nåóhaiva gçhõàti . %<tadabhàve tu duhità yadyanåóhà bhavettadeti>% vi÷eùasmaraõàt . tathà pratiùñhità'pratiùñhitàsamavàye'pratiùñhità tadamàve pratiùñhità %<strãdhanaü duhitéõàm aprattànàmapratiùñhitànà¤ceti>% gautamavacanasya pitçdhane'pi samànatvàt nacaitatputrikàviùayamiti mantavyam . %<tatsamaþ putrikàsutaþ>% iti putriyàstatsutasya caurasasamatvena putraprakaraõe'bhidhànàt . ca÷abdàdduhitrabhàve dauhitro dhanabhàk yathàha viùõuþ . %<aputrapautrasantàne dauhitrà dhanamàpnuyuþ . pårbeùàü tu svadhàkàre pautrà dauhitrakàþ samà>% iti manurapi . %<akçtà và kçtà vàpi yaü vindetsadç÷àtsutam . pautrã màtà mahastena dadyàtpiõóaü hareddhanamiti>% . tadabhàve pitarau màtàpitarau dhanabhàjau . yadyapi yugapadadhikaraõa vacanatàyàü dvandvasmaraõàt tadapavàdatvàdeka÷eùasya dhana grahaõe pitroþ kramo na pratãyate . tathàpi vigrahavàkye màtç÷abdasya pårbanipàtàdeka÷eùàbhàvapakùe ca màtàpitarà viti màtç÷abdasya pårba÷ravaõàtpàñhakramàvagamàddhanasambandhe 'pi kramàpekùayàü pratãtakramànurodhenaiva prathamaü màtà dhana bhàk, tadabhàve piteti gamyate . ki¤ca pità putràntareùvapi sàdhàraõo màtà tu na sàdhàraõãti pratyàsattyati÷ayàt %<anantaraþ sapiõóàüdyastasya tasya dhanambhavediti>% vacanànmàtureva prathamandhanagrahaõaü yuktaü na ca sapiõóeùveva pratyàsattirniyàmikà api tu samànodakàdiùvapya vi÷eùeõa dhanagrahaõe pràpte pratyàsattireva niyàmiketya smàdeva vacanàdavagamyata iti . màtàpitrormàtureva pratyàsattyati÷ayàt dhanagrahaõaü yuktataram . tadabhàve pità dhanabhàk . pitrabhàve bhràtarã dhanabhàjaþ . tathà ca manuþ . %<pità haredaputrasya rikthaü bhràtara eva veti anapatyasya putrasya màtà dàyamavàpnuyàt . màtaryapi ca vçttàyàü piturmàtà hareddhanamiti>% manuvacanàjjãvatyapi pitari màtari vçttayàü piturmàtà pitàmahã dhanaü harenna pità . yataþ pitçgçhãtandhanaü vijàtãyeùvapi putreùu gacchati . pitàmahã gçhãtaü tu sajàtãyeùveva gacchatãti pitàmahyeva gçhõàtãti . etadapyàcàryonànumanyate . vijàtãüya putràõàmapi dhanagrahaõasyoktatvàt %<catustridvyekabhàginaþ>% ityàdineti . yatpunaþ %<ahàryaü bràhmaõadravyaü ràj¤à nityamiti sthitiþ>% itimanusmaraõam tannçpàbhipràyaü na putràbhipràyam . bhràtçùvapi sodaràþ prathamaü gçhõãyurbhinnodaràõàü màtçviprakarùàt . %<anantaraþ sapriõóàdyastasya tasya dhanaü bhavediti>% smaraõàt . sodaràõàmamàve bhinnodarà dhanabhàjaþ . bhràtéõàmapyabhàve tatputràþ pitçktameõõa dhanabhàjaþ . bhràtçbhràtçputrasamavàye mràtçputràõàmanadhikàraþ bhràtrabhàve bhràtçputràõàmadhikàravacanàt . yadà tvaputre bhràtari svaryàte tadbhràtéõàmavi÷eùeõa dhanasambandhe jàte bhràtçdhanavibhàgàtpràgeva yadi ka÷cidbhràtà mçtastadà tatputràõàmpitçto'dhikàre pràpteteùàü bhràtçõà¤ca vibhajya grahaõe pitçtobhàgakalpaneti yuktam . bhràtçputràõànapyabhàve gotrajà dhanabhàjaþ goajàþ pitàmahàdayaþ sapiõóàþ samànodakà÷ca tatra pitàmahã prathamandhanabhàk . %<màtàryapi ca vçttàyàmpiturmàtà dhanaü harediti>% màtranantaraü pitàmahyà dhanagrahaõe pràpte dhitràdãnàü bhràtçsutaparyantànàü baddhakramatvena madhye'nuprave÷àbhàvàtpiturmàtà dhanaü haredityasya dhanagrahaõàdhikàrapràpti màtraparatvàdutkarùe tatsutànantaram pitàmahã gçhõàtãtya virodhaþ . pitàmahyà÷càbhàve samànagotrajàþ sapiõóàþ pitàmahàdayodhanabhàjaþ bhinnagotràõàü sapiõóànàü bandhu ÷abdena grahaõàt . tatra ca pitçsantànàbhàve pitàmahã pitàmahaþ pitçvyàstatputrà÷ca krameõa dhanabhàjaþ pitàmaha santànàbhàve prapitàmahã prapitàmahastatputràstatsåna va÷cetyevamàsaptamàtsamànagotràõàü sapiõóànàndhanagrahaõaü veditavyaü teùàmabhàve samànodakànàndhanasambandhaþ . te ca sapiõóànàmupari sapta veditavyà janmanàmaj¤ànà vadhikà và . yathàha vçhanmanuþ . %<sapiõóatà tu puruùe saptame vinivartate . samànodakabhàvastu nivartetà caturda÷àt . janmanàmnoþ smçtereke tatparaïgotramucyata>% iti . gotrajàbhàve bandhavodhanabhàjaþ . bandhava÷ca trividhà àtmabandhavaþ pitçbandhavo màtçbandhava÷ceti . yathoktam . àtmapituùvasu putrà ityàdi cintàmaõimate 1101 pçø dar÷itam tatra càntaraïgatvàt prathamamàtmabandhavodhanabhàjastadabhàve pitçbandhavastadabhàve màtçbandhava iti kramoveditavyaþ . bandhånàmabhàve àcàryastadabhàve ÷iùyaþ %<putràbhàve yaþ pratyàsannaþ sapiõóastadabhàve àcàryaþ àcàryàbhàve'ntevàsã>% ityàpastambasmaraõàt . ÷iùyàbhàve sabrahmacàrã dhanabhàk yena sahaikasmàdàcàryàdupanayanàdhyanatadarthaj¤ànapràptiþ sa sabrahmacàrã tadabhàve bràhmaõadravyaü yaþ ka÷cicchrotriyo gçhõãyàt %<÷rotriyà bràhmaõasyànapatyasya çkthambhajairanniti>% gautamasmaraõàt . tadabhàve bràhmaõamàtram yathàha manuþ %<sarveùàmapyabhàve tu bràhmaõàrikthamàginaþ . traividyàþ ÷ucayodàntàstathà dharmona hãyata>% iti . na kadàcidapi bràhmaõadravyaü ràjà gçhõãyàt %<ahàryaü bràhmaõadravyaü ràj¤à nityamiti sthitiriti>% manuvacanàt . nàradenàpyuktam %<bràhmaõàrthasya tannà÷e dàyàda÷cenna ka÷cana . bràhmaõàyaiva dàtavyamenasvã syànnçpo'nyatheti>% . kùatriyàdidhanaü sabrahmacàriparyàntànàmabhàve ràjà harenna bràhmaõaþ . yathàha manuþ . %<itareùàntu varõànàü sarvàbhàve harennçpaþ>% iti . putràþ pautrà÷ca dàyaü gçhõanti . tadabhàve patnyàdaya ityuktamidànãntadubhayàpavàdamàha . %<vànaprasyayatibrahmacàriõàü rikbhàginaþ . krameõàcàryasacchiùyadharmabhràtrekatãrthinaþ>% yàj¤aø . %<vànaprasthasya yaterbrahmacàriõa÷ca krameõa pratiloma krameõàcàryaþ sacchiùyo dharmabhràtrekatãthãü ca rikthasya dhanasya bhàgimaþ . brahmacàrã naiùñhikaþ upakurvàõaüsya dhanaü màtràdayaeva gçhõanti . naiùñhikasya dhanantadapavàdatvenàcàryo gçhõàti ityucyate . yatestu dhanaü sacchiùpo gçhõàti . sacchiùyaþ punaradhyàtma÷àstra÷ravaõadhàraõatadarthànuùñhànakùamaþ durvçttasyàcàryàderapi bhàgànarhatvàt . vànaprasthadhanandharmbhabhràtrekatãrthã gçhõàti dharmabhràtàekatãrthyekà÷ramã dharmabhràtàsauekatãrthã ca dharmabhràtrekatãrthã . eteùàmàcàryàdãnàmabhàve putràdiùu satkhapyekatãrthyeva gçhõàti>% mitàø . sodarasyàsaüùñatve vaimàtreyasya ca saüsçùñatve tulyàdhikàraþ . atredaü bodhyaü %<apupautrasantàne>% iti vadatà viùõunà prapautrasyàpyadhikàraþ såcitaþ tasyàpi tatsantànatvàt sapiõóatvàcca anyathà adhikàri÷ç¤jalàyàm uparitanàmàmeva kãrtanàt tasyànadhikàratvàpatteþ . ataeva aõàdànaprakaraõe tatsutaþ pautrasutaþ prapautra agçhãtavittaþprapitàmahakçtamçõaü na dadyàditi vadatà mitàkùaràkçtà prapautrasyàdhikàraþ såcitaþ . tadadhastanasantànasya ca prapitàmahapautraparyantàbhàve'dhikàraþ teùàmasapiõóatve'pi gotrajasamànodakatvàvi÷eùàt sapiõóàdhikàre adhantanànàmeva prathamagrahaõavat gotrajàdhikàre'piadhastanànàmeva årdhvatanàpekùayà prathamaü grahaõaucityàditi etanmate ca asagotrasapiõóamadhye, dauhitrasyaiva grahaõàt pitàmahadauhitràdernàdhikàraþ . bandhu÷abdasya asagotra sapiõóaparatve'pi bandhu÷abdasya pàribhàùikaparatvena tena kãrtanàditi bahavaþ . vãramitrodaye tu viùama÷iùñabhiyà màtulàdãnàmadhikàrovyavasthàpitaþ tanmate teùàü bandhupadena grahaõàt iti bhedaþ . tathà dàyalabdhadhane patnyàyatheùñaü dànabhogàdàvadhikàraþ iti mitàø vãraø mate tu svàmina upakàràbhàve nañàdau dàne'nadhikàra iti bhedaþ . %<àdhivedanikàdya¤ceti>% yàj¤avalkyavacanena striyà çkthavibhàgakrayàdilabdhadhanamàtrasya strãdhanatvaü vyavasthàpya tadvibhàgaþ mitàø dar÷ito yathà %<atãtàyàmaprajasi bàndhavàstadabapnuyuþ>% yàø . tatpårvoktaü strãdhanamaprajasyanapatyàyàü duhitçdauhitraputrapautrarahitàyàü striyàmatãtàyàü yàndhavà bhartràdayovakùyamàõà gçhõãyuþ . sàmànyena bàündhavàdhanagrahaõe'dhikàriõo dar÷itàþ . idànà vivàhabhadenàdhikàribhedamàha . %<aprajaþstrãdhanaü bharturbràhmàdiùu caturùvapi . duhitéõàü prasutà ceccheùeùu pitçgàmi tat>% yàø . aprajaþstriyàþ pårvoktàyàbràhmadaivàrùapràjàpatyeùa caturùu vivàheùu bhàryàtvaü pràptàyà atãtàyàþ pårvoktandhanaü prathamaü bharturbhavati . tadabhàve tatpratyàsannànàü sapiõóànàü bhavati . ÷erùaùvàsuragàndharvaràkùasapai÷àceùu vivàheùu tadaprajaþstrãdhanaü pitçgàmi . màtà ca pità ca pitarau tau gacchatãti pitçgàmi eka÷eùanirdiùñàyà api màtuþ prathamaü dhanagrahaõaü pårvamevoktam . tadabhàve tatpratyàsannànàü dhanagrahaõam . sarveùveva vivàheùu prasåtà'patyavatã cet duhitéõàü taddhanaü bhavati . atra duhitç÷abdena duhitçduhitara ucyante . sàkùàdduhitéõàm %<màturduhitaraþ÷eùam>% ityatroktatvàt . ata÷ca màtçdhanaü màtari vçtàyàü prathamaü duhitarogçhõanti . tatra coóhànåóhàsamavàve'nåóhà gçhõàti . tadabhàve pariõãtà tatràpi pratiùñhità'pratiùñhitàsamavàye'pratiùñhità gçhõàti tadabhàve pratiùñhità . yathàha gautamaþ %<strãdhanaü duhitéõàmaprattànàmapratiùñhitànàü ceti>% . tatra ca÷abdàtpratiùñitànà¤ca . apratiùñhità anapatyà nirdhanà và . etacca ÷ulkavyatirekeõa . ÷ulkantu sodaryàõàmeva %<bhaginã÷ulkaü sodaryàõàsårdhvaü màturiti>% gautamavacanàt . sarvàsàü %<duhitéõàü prasåtà cet>% ityasmàdvacanàt tàsàü bhinnamàtçkàõàü samavàye dauhitrãõàü ki¤cideva dàtavyam . yathàha manuþ %<yàstàsàü syurduhitarastàsàmapi yathàrhataþ . màtàmahyàüdhanàt ki¤cit pradeyaü prãtipårvakamiti>% . duhitéõàmapyabhàve dauhitràdhanahàriõaþ . yathàha nàradaþ . %<màturdahitaro'bhàve duhitéõàü tadanvayaþ>% iti tacchabdena sannihitaduhitçparàmar÷àt . dauhitràõàmabhàve putrà gçhõanti . %<tàbhya çte anvayaþ>% ityuktatvàt manurapi duhitéõàü putràõà¤ca màtçdhanasambandhaü dar÷ayati . %<jananyàü saüsthitàyàü tu samaü sarvesahodaràþ . bhajeranmàtçkaü rikthaü bhaginya÷ca sanàbhayaþ>% iti màtçkaü rikathaü sarve sahodaràþ samambhajeran sanàbhayobhaginya÷ca samaü bhajeran iti sambandhaþ na punaþ sahodarà bhaginya÷ca saübhåya bhajeran iti itaretarayogasya dvandvaika÷eùàbhàvàdapratãtervibhàgakartçtvànvayenàpi ca÷abdopapatteryathà devadattaþ kçùiü kuryàduyaj¤adatta÷ceti . samagrahaõamuddhàravibhàganivçttyartham . sodaragrahaõaü bhinnodaranivçttyartham . anapatyahãnajàtistrãdhanantu bhinnodaràpyuttamajàtãyasapatnãduhità gçhõàti tadabhàve tadapatyaü tathà ca manuþ %<striyàstu yadbhavedvittaü pitrà dattaü katha¤cana . bràhmaõãtaddharet kanyà tadapatyasya và bhavediti>% . bràhmaõãgrahaõamuttamajàtyupalakùaõam . ata÷cànapatyavai÷yàdhanaü kùatriyàkatyà gçhõàti . putràõàmabhàve pautràþ pitàmahãdhanahàriõaþ . %<çkthabhàja çõaü pratikuryuriti>% gautamasmaraõàt %<putrapautrairçõaü deyamiti>% pautràõàmapi pitàmahyçõàpàkaraõe'dhikàràt . pautràõàmapyabhàve pårvoktàbhartràdayo bàndhavà dhanahàriõaþ . atràpi puüdhanavat strãdhane'pi prapautràdhikàro veditavyaþ agçhãtavittasya prapautrasya çõàpakaraõaniùedhena puüdhana iva strãdhane'pi tadadhikàrasya såcitatvàt iti smartavyam .

#<uttaràpatha># puø uttarà uttarasyàü panthàþ ac samàø . 1 uttarasyàü di÷i sthite pathi 2 de÷amede ca . %<uttara pathajanmànaþ kãrtayiùyàmi tànapi . kaulakàmbojagàndhàràþ kiràtavarvaraiþ saha>% . ÷abdàrthaciø puràø .

@<[Page 1104b]>@
#<uttaràparà># strã uttarasyàþ aparasyàdi÷o'ntaràlà dik dignàm baø . vàyukoõe %<uttaràparàmimukho'nvaùñamadi÷amànakùatradar÷anàt>% àø taø sàükhyàø gçø . %<uttaràparàbhimukhaþ vàyukoõàbhimukhaþ>% raghuø .

#<uttaràbhàsa># puø uttaramivàbhàsate à + bhàsa--ac . duùñottare uttara÷abde 1090 pçùñhe tallakùaõàdi .

#<uttaràm># avyaø ud + utkarùe tarap àmu . ati÷ayenot karùe %<udenamuttaràü nayàgne ghçtenàhutaþ>% yajuø 17ü 50 . %<ati÷ayena ut uttaràm>% vedadãø . evam tamap àmu . uttamàmapyatra avyaø .

#<uttaràyaõa># naø uttarà uttarasyàmayanaü såryàdeþ %<pårbapadàt saüj¤àyàm>% pàø õatvam . såryàdeþ 1 uttaradiggamane abhedocàràt 7 baø và . varùasyàrdhe såryasya dakùiõata uttaradiggamanasampàdake 2 ùaõmàsàtmake kàle såryadeþ dakùiõottarayorayana¤ca ayanasaükrànti÷abde 339 pçø uktam tathà ca såryasyottaràyaõasaükramàvadhi ùaõmàsàþ uttaràyaõakàlaþ . %<karkañàdisthite bhànau dakùiõàyanamucyate . uttaràyaõamapyuktaü makarasthe divàkare>% maø taø viùõupuø . %<etanmakarakarkañàdisaükrameõàyananiråpaõam ÷rautasmàrtakarmàrthaü dhanuràdau såryasiddhàntàbhihitodagayanàdiniråpaõantu ravigatyanusàreõa dinamànàdij¤ànàrtham, ityatyanayorna virodhaþ>% maø taø raghuø . tata÷ca makarasthirasaükràntyavadhiùaómàsàþ sthålamuttaràyaõaü calamakarasaükràntyavadhi tu såkùmamiti bhedaþ . asya pra÷aüsà'pi %<sa yatrodagàvartate deveùu tarhi bhavati devàstçühati gopàyanti>% ÷ataø bràø 2, 1, 3, 3 . %<yaduttaràyaõaü tadahardevànàm dakùiõàyanaü ràtriþ saüvatsaro'horàtraþ>% viùõuþ %<agnirjyotirahaþ÷rukla ùaõmàsà uttaràyaõam>% gãtà . yathà càsya sauratvaü tathà'yana÷abde 335 pçø kàlamàdhavãyadhçtapramàõàdinà vyavasthàpitam . upacàràt 3 tathàgamanàrambhasaükràntau %<mçgakarkañasaükràntã dvetådagdakùiõàyane>% såryaø siø . tatra puõyakàlatàviùaye %<yàvadviü÷akalà bhuktà tatpuõyaü cãttaràyaõe>% %<niraü÷e bhàskare dçùñe dinàntaü dakùiõàràyane>% maø taø bhaviø puø %<bhaviùyatyayane puõyamatãte cottaràyaõe>% iti tiø taø devãpuø . rà÷isaükràntyabhipràyamidaü vacanam iti raghunandanàdavaþ . màdhavàdayastu cala saükràntiparatvaü tatra vi÷eùapuõyakàlatvaü càïgãcakruþ . tacca ayanasaükrànti÷abde 339 dar÷itam . uttaràyaõakàlàbhimànini mçtavidvatpràõinàü brahmàdilokapràpaõàya ativàhanàye÷varaniyukte cetane 4 puruùamede %<àtivàhikàstalliïgàt>% ÷àø såø bhàùyayostathà vyavasthàpitaü tacca àtivàhika÷abde 651 pçø dar÷itam . tanmålameva agnirjyotirityàdigãtàvyàkhyàne %<agnyàdayastadabhimàninodevà>% iti ÷rãdharoktam .

#<uttaràrka># puø kà÷ãsthe uttarasyàü di÷i arkakuõóa sannidhau såryamårtibhede . tadvivçtiryathà iti kà÷ã prabhàvaj¤o jagaccakùustamopahà . kçtvà dvàda÷adhàtmànaü kà÷ãpuryàü vyavasthitaþ . lolàrka uttaràrka÷ca ÷àmbàdityastathaiva ca . caturtho drupadàdityomayåkhàdityaeva ca . khakholka÷càruõàdityo vçddhake÷avasaüj¤akau . da÷amovimalàdityo gaïgàdityastathaiva ca . dvàda÷a÷càryamàdityaþ kà÷ãpuryàü ghañodbhava! . 46 aø iti dvàda÷asåryabhedàbhidhàya tatsthànàni tatra krama÷o'bhihitàni . %<athãttarasyàmà÷àyàü kuõóamarkàkhyamuttarà . tatra nàmnottaràrkeõa ra÷mimàlã vyavasthitaþ>% 47 aø .

#<uttaràrdha># naø utkçùñamardham uttaramardhasya eka deø taø và . dehapårvàrdhe . tasyotkçùñatvàttathàtvam %<vyåhya sthitaþ ki¤cidivottaràrdham>% raghuþ . karmaø . 2 ÷eùàrdhe ca %<atha madhyenaivottaràrdhenàjyamavekùate>% ÷ataø bràø 1, 3, 1, 13

#<uttarà÷à># strã karmaø . uttarasyàü di÷i . uttarà÷àdhã÷àdayaþ uttaradigã÷a÷abde pçø 1093 dç÷yàþ .

#<uttarà÷man># puø karmaø . uttaraprasiddhaprastarabhede tataþ ç÷yàø caturarthyàm ka . uttarà÷maka tatsannihitade÷àdau triø .

#<uttaràùàóhà># strã karmaø . a÷vinyàdinakùatreùu ekaviü÷atitame nakùatre %<ugraþ pårbamaghàntakàdhruvagaõastrãõyuttaràõi svamåþ>% jyoø ukteriyaüþ dhruvagaõaþ . tasyàþ svaråpàdi uóucakra ÷abde 1071 pçùñe uktam iyaü vi÷vadevatàkà a÷leùà÷abde 497 pçø uktà .

#<uttaràsaïga># puø uttare årdhvabhàge àsajyate à + sanjakarmaõi gha¤ . uttarãyavastre %<÷uklottaràsaïgabhçto vi÷astràn>% bhaññiþ %<tvaguttaràsaïgavatãmadhãtinãm>% kumàø . %<kçùõottaràsaïgarucam vidadhaccautapallavãm>% màghaþ . uttarasyàü di÷i 2 àsaïge ca . %<÷i÷irasamayasåryamiva kçtottaràsaïgam>% kàdaø . rave÷ca yathà ÷i÷irasamaye màghàdau uttararsyà di÷i gatistayotturàyaõa÷abde 1104 pçùñhe uktam .

@<[Page 1105b]>@
#<uttaràsad># puø uttarà uttarasyàü di÷i sãdati sada--kvip . uttaradi÷i bhàgàrheùu 1 mitràvaruõapradhàneùu 2 marutpradhàneùu ca deveùu %<devà mitràvaruõanetrà marunnetrà vottaràsadastebhyaþ svàhà>% mitràvaruõanetrebhyo marunnetrebhyo và devebhya uttaràsadbhyaþ svàhà yajuø 9, 36, 37 .

#<uttaràha># puø uttaramanantaramahaþ ñac samàø . anantaradine

#<uttaràhi># avyaø uttara + prathamàdyarthe digde÷akàlaviùaye àhi . uttarasmin uttarasmàt uttara ityarthe . %<àhi ca dåre>% pàø ukteþ dåraevàsya pravçttiþ . %<udãcãmeva di÷an pràjanaüstasmàduttaràhi vàgvadati>% ÷ataø bràø 3, 2, 3, 15 . %<avyayàttyap>% pàø %<kvatasitrebhya eva>% iti vàrtike niyamàt ato bhavàrthe aõeva . auttarà hika tadbhave triø .

#<uttarika># triø uttara ullaïghanamastyasyàþ ñhan . 1 uttàryanadàdau 1 nadãbhede strã . %<anuj¤àta÷ca bharato vàhinãþ caturaïgiõãþ . tataþ ÷ãghrataraü pràyàduttãryottarikàü nadãm>% ràmàø .

#<uttarãya># naø uttarasmin dehabhàge bhavaþ gahàø cha . årdhvadehadhàrye vastre %<dhautottarãyapratimacchavãni>% màghaþ stanottarãyàõi bhavanti sàkùàt %<athàsya ratnagraghitottarãyam>% raghuþ . pratinidhiparyàntottarãyadhàraõàva÷yakatoktà àø taø yathà . %<vikakùo'nuttarãya÷ca nagna÷càvastra eva ca . ÷rautaü smàrtaü tathà karma na nagna÷cintayedapi>% bhçguø taddhàraõaprakàra÷ca %<yathà yaj¤opavãta¤ca dhàryate ca dvijottamaiþ . tathà saüdhàryate yatnàduttaràcchàdanaü ÷ubham>% smçtiþ . %<snàyàdvai vàsasã dhaute aklinne paridhàya ca . abhàve dhautavastràõàü ÷àõakùaumàvikàni ca . kutapo yogapaññaü và dvivàsà yena và bhavet>% yàø smçø . %<yena veti upavãtena tatpranidhãbhåtena ku÷arajjvàdinà>% àø taø raghuø . %<yaj¤opavãte dve dhàrye ÷rautasmàrteùu karmasu . tçtãya¤cãttarãyàrthaü vastràõàmatidi÷yate>% smçtiþ . varjyànyàha %<na syåtena na dagdhena pàrakyeõa vi÷eùataþ . måùikotkãrõajãrõena karma kuryàdvicakùaõaþ>% àø taø bhàratam . %<na raktamulvaõaü vàso na nãla¤ca pra÷asyate . malàktaü ca da÷àhãnaü varjayedarcane budhaþ>% narasiüø puø . %<da÷àhãnena vastreõa kuryàt karmàõyabhàvataþ>% u÷aø . %<vastraü nànyadhçtaü dhàryaü na raktaü malinaü tathà . jãrõaü và'pada÷a¤caiva ÷vetaü dhàryaüprayatnataþ>% viùõudhaø puø .

@<[Page 1106a]>@
#<uttareõa># avyaø uttara + enap . àsannadigde÷akàlànàü prathamàpa¤camãsaptamyantànàmartheùu %<tatràgàraü dhanapatigçhànuttareõàsmadãyam>% meghaø . etadyoge dvitãyà . %<ki¤cit pa÷càt vraja laghugatirbhåyaevottareõa>% meghaø . %<hçdayade÷amàlabhetottareõa>% à÷vaø gçø 1, 209, %<etasmin kàle prapadyàcchàvàkauttareõàgnãdhrãyam>% à÷vaø ÷rauø 5, 7, 3 .

#<uttaredyus># avyaø uttarasmin dine uttara + edyus . anantaradivase ityarthe .

#<uttarottara># uttarasmàduttaraþ . anantaroditànantare . %<patnã duhitara÷caiva pitarau bhràtarastathà . tatsuto gotrajo bandhuþ ÷iùyaþ sabrahmacàriõaþ . eùàmabhàve pårbasya dhanabhàguttarottaraþ>% yàø smçø . 2 krameõa uttare . uttarottaramutkarùo vastunaþ sàra ucyate sàø daø .

#<utta(ro)rauùñha># puø uttaraþ uparitanaþ oùñhaþ và vçddhiþ . uparitane oùñhe . %<adharo(rau)ùñhaü da÷ati uttaro(rau)ùñhaü và leóhi>% %<uttarauùñha¤ca yolihyàdudgàràü÷ca karoti ca>% su÷ru0

#<uttarjana># naø uccaistarjanam pràø saø . uccairbhartsane . tacca krodhakàryaü yathàha sàø daø . %<nindàkùepàpamànàderamarùo'bhiniviùñatà . netraràga÷iraþkampabhråbhaïgottarjanàdikçt>%

#<uttalita># triø ud + tala--kta . 1 utkùipte .

#<uttàna># triø udgatastàno vistàro yasya . (cita) måmilanmapçùñhatayà årdhabhàvena 1 sthite 2 årdhamukhe ca . %<uttànapàõidvayasannive÷àt praphultaràjãvàmivàïkamadhye>% kumàø . %<uraþsthottànacaraõaþ savye nyasyetaraü karam>% uttànaü ki¤cidunnàmya mukhaü viùñabhya corasà yàø smçø . pitçpàtraü taduttànaü kçtvà vipràn visarjayet yàø smçtiþ %<pratyetyaprastare nihnuvata uttànahastà dakùiõottànà và>% kàtyàø 8, 2, 9 . %<uttànàyai vicakùaõaþ>% su÷ru0

#<uttànaka># puø ud--tana--õvul . uccañàvçkùe ratnamà0

#<uttànapa÷raka># puø uttànamårdhamukhaü patramasya kap . rakte eraõóe ràjani0

#<uttànapàda># puø svàyambhuva manoþ putre dhruvapitari 1 nçpabhede . %<vairàjàt puruùàt vãraü ÷ataråpà vyajàyata . priyavratottànapàdau vãràt kàmyà vyajàyata>% hariø 2 aø . %<svàyambhuvasyàpi manorhareraü÷àü÷ajanmanaþ . priyavratottànapàdau ÷ataråpàpateþ sutau . vàsudevasya kalanà rakùàyàü jagataþ sthitau . jàye uttànapàdasya sunãtiþ murucistathà . suruciþ preyasã patyurgetarà yatsutodhruvaþ>% bhàgaø 4 skaø 8 aø itauttaraü taccaritaü tatra varõitam . uttàna uccasthitaþ pàdo'sya . 1 parame÷vare puø %<pàdo'sya sarvàbhåtàni tripàdasyàmçtaü divãti>% ÷rutestasya sàrvoparisthapàdatvàt tathàtvam . asya samàse và antalope uttànapàdapi tatraiva %<bhårjaj¤a uttànapadobhuva à÷à ajàyanta>% . %<taduttàna padaspari>% çø 10, 72, 3, 4, atra bhatve pàdaþ padàde÷aþ . 3 uttànapàdayukte ÷i÷uprabhçtau triø .

#<uttànapàdaja># puø uttànapàdàt jàte jana--óa . dhruve taccaritaü bhàgavate 4 skaø 8 adhyàyàdau varõitam .

#<uttàna÷aya># triø uttànaþ årdhamukhaþ sanneva ÷ete ÷ã--ac . ati÷i÷au tadànãmavatàne sàmarthyàbhàvàdasya tathàtvam .

#<uttàna÷ãvan># triø uttànaþ san ÷ete ÷ã--ïvanip . ati ÷i÷au 2 uttànasthite ca . striyàü ïãp vanora÷ca . uttàna÷ãvarã %<ye parvatàþ somapçùñhà àpa uttàna÷ãbarãþ>% athaø 3, 21, 10 .

#<uttàpa># puø ud + tapa--gha¤ . 1 uùõatàyàm, 2 santàpe ca .

#<uttàra># puø ud + té--õic ac . 1 udvamane 2 ullaïghane 3 pàranayane ca . %<saüsàrasàgarottàrataraõiþ>% prabodhaø %<sa voràmàpadaü pràpyunottàramadhigacchati>% bhàø uø 126 aø . uccaistàraþ pràø saø . 4 atyantocca÷abdàdo triø .

#<uttàraka># triø ud + té--õic õvul . pàrapràpake .

#<uttàraõa># naø uda + té--õic--lyuñ . pàrapràpaõe . kartari sthu . 2 pàrapràpake triø 3 viùõau puø %<uttàraõãduùkç tihà>% ùiùõusaüø %<saüsàramànaràduttàrayatãtyuttàraõaþ>% bhà0

#<uttàrya># triø ud + té--õic--karmaõi yat . 1 udvamanãye . %<aj¤ànabhuktaü tåttàryaü ÷odhyaü vàpyà÷u ÷odharnaþ>% mamuþ . syap . 2 udvamanaü kçtvetyarthe avyaø . ud + té--karmaõi õyat . 4 ullaïghanãye triø .

#<uttàla># triø ud + curàø tala--pratiùñhàyàm ac . pratiùñhite mahati . %<uttàlatàlãvanasaüpravçttaþ>% màghaþ .

#<uttiùñhaddhoma># puø åttiùñhato'nupaviùñasya homo yatra . anupaviùñakartavyahome yajatiråpe yàgabhede . tatra kutropapiùñe na kutravà uttiùñhatà homaþ karaõãya iti vicikitsàyàü yajatijuhutyordbhedapradar÷anena tannirõãtaü kàtyàø 1, 2, 5, 6, 7, såtreùu %<yajatijuhutãnàü kovi÷eùaþ>% såø %<yajatãnàü yàgànàü juhotãnàü homànà¤ca ko vi÷eùaþ kobhedaþ iti pra÷naþ>% karmaþ . tiùñhaddhomàþ vaùañkàrapradànàþ yàjyàpurãyuvàkyàvanta¤ca yajatayaþ såø . åcyante iti ÷eùaþ . homa yeùu te tiùñhaddhomàþ vaùañkàreõa pradànaü yeùu te vaùañkàra pradànàþ tathà yàjyàvantaþ puronuvàkyàvanta÷ca ye te yajataya ucyante karkaþ . %<upaviùñahomàþ svàhàkàrapadànà juhotayaþ>% såø . %<upaviùñena kartrà homoyeùu te upaviùñahomàþ svàhàkàreõa pradànaü yeùu te juhotaya ucyante>% karkaþ tiùñhatpada¤ca uttiùñhatparam

#<uttiùñhamàna># puø ud + sthà--÷ànac . vardhvamàne %<uttiùñhamànastu parairnopekùyaþ pathyamicchatà>% màghaþ . årdhaceùñàyàü tu ÷atç . uttiùñhat anupaviùñe daõóàyamàne triø striyàm ïãp num . uttiùñhantã

#<uttãrõa># triø ud + té--kartari kta . 1 mukte, 2 pàraïgate karmaõi kta . 3 kçtottaraõe nadàdau triø .

#<uttuïga># triø utkçùñaü tuïgaü pràø saø . atyunnate . %<uttuïga÷aila ÷ikharasthitapàdapànàü kàkaþ kç÷o'pi phalamàlabhate sapakùaþ . siüho balo dviradakambhavidàraõo'pi sãdatyahotarutale khalu pakùahãnaþ>% udbhañaþ %<svargàduttuïgamamalaü viùàõaü yatra ÷ålinaþ>% bhàø vaø 88 aø . %<karapraceyà muttuïgàü prabhu÷aktiü prathãyasãm>% %<yacchàlamuttaïgatayà vijetum>% %<uttuïgamàtaïgamitàlaghåpalam>% màghaþ .

#<uttuùa># puø udgataþ kaõóanàbhàve'pi tuùo'smàt . pràø baø và gata÷abdalopaþ . làjàkhye (khai) bhraùñadhànye

#<uttejanà># strã ud + tija--õic yuc . 1 preraõàyàm, 2 vyagratàkaraõe, 3 uddãpane, 4 tãkùõãkaraõe ca . %<vyàghaññanottejanayà maõãnàm>% màghaþ lyuñ . tatraiva naø .

#<uttejita># triø ud + tija--õic--kta . 1 prerite, 2 uddãpite ca . bhàve kta . 3 preraõàyàm 4 uddãpane ca naø %<uttejitaü madhyavegaü yojanaü ÷lathavalgayà>% ityukte 5 a÷vagatibhede naø .

#<utterita># naø ud--té bhàve itac guõe niø etvam . 1 a÷vagatibhede . ar÷a àdyaci . %<utterito'tivegàóhyo na ÷çõoti na pa÷yati>% ityaktagatiyukte 2 a÷ve puø .

#<uttoraõa># triø unnataü toraõamatra pràø baø và natalopaþ . 1 ucca puradvàrayukte nagaràdau . %<uttoraõàmanvayaràjadhànãm>% raghuþ . %<uttoraõaü ràjapathaü prapede>% kumàø unnataü toraõam pràø saø . 2 ucce toraõe puünaø .

#<uttolana># naø ud + tula--unmàge bhàve lyuñ . årdhvaü nãtvà tolane .

#<uttolita># triø ud + cuø tula--kta . 1 utkùipte, 2 utkùipya kçtatolane ca

#<uttyakta># triø ud + tyaja--kta . 1 årdhvakùipte, 2 parityakte ca .

#<uttràsa># puø ud + trasa--gha¤ . atibhaye .

@<[Page 1107b]>@
#<uttha># triø ud--sthà--ka . 1 udgate 2 samudbhåte ca . %<rajàüsi samarotthàni tacchoõitanadãùviva>% raghuþ . %<bhavatsambhàvanotyàya paritoùàya mårchate>% kumàø . %<nidàlasya pramàdotthaü tat tàmasamudàhçtam>% gãtà %<tapanaü priyavicchede smaràve÷otthaceùñitam>% sàø daø .

#<utthàna># naø ud + sthà--lyuñ . 1 årdhvapatane, 2 udyame, 3 årdhvabhavanaceùñàyàm, 4 udbhave ca . karaõe lyuñ . 5 utsàhe, 6 pauruùe, 7 harùe ca . adhikaraõe, lyuñ . 8 raõe, 9 ràjyavintanaråpe 10 tantre, 11 pràïgaõe, 12 caitye ca . %<induü navotthànamivendumatyai>% raghuþ %<bhràtéõàmavibhaktànàü yadyutyànaü bhavet saha>% manuþ . %<mama dharmàrthamutthànaü na kàmakrodhasaüj¤itam>% ràmàø %<utthànamabhijànanti sarvabhåtàni bhàrata! . pratyakùaü phalabha÷nanti karmaõàü lokasàkùikam>% bhàø vaø 32 aø . medaccheda kç÷odaraü laghu bhavatyutthànayogyaü vapuþ ÷akuø %<pa¤ca và sapta càùñau ca yairuthànaü na gacchati>% su÷ruø . 13 prabodhe ca %<macchayane madutthàne matpàr÷vaparivartane>% tiø taø puø .

#<utthànaikàda÷ã># strã utthànasya hareþ nidràtaþprabodhanasya kàlaþ ekàda÷ã . càndrakàrtika÷uklaikàda÷yàm . tatra kàla vyavasthà--tiø taø raghunandanena dar÷ità yathà màtsye %<÷ete viùõuþ sadàùàóhe màdre ca parivartate . kàrtike paribudhyeta ÷uklapakùe harerdine>% bhaviùyanàradãyayoþ %<maitràdyapàde svapitãha viùõurvaiùõavyamadhye parivartate ca . pauùõàvasàne ca suràrihantà prabudhyate màsacatuùñayena>% bhaviùye %<ni÷i svàpodivotthànaü sandhyàyàü parivartanam . anyatra pàdayoge'pi dvàda÷yàmeva kàrayet>% . anyatra svàpàdivihitaràtryàdãtarakàle da÷amãpratipado÷ca . %<kintanmaitràdyapàdena? da÷amyaü÷ena yo divà . pauùõa ÷eùeõa kintena? pratipadyathayoni÷i>% . da÷amyaü÷ena da÷amyà aü÷oyatra pàde tena . yaþ patipadi và pràptastena và kim? . atra da÷amãpratipadorvajanàt taditaraikàda÷yàdipa¤catithiùu maitràdinakùatrapàdavi÷eùalàbhe dvàda÷ãü vinàpi ÷ayanàdiriti pratãyate . vacanàntaram %<revatyanto yadà ràtrau dvàda÷yà ca samàyutaþ . tadà vibudhyate viùõurdinànte pràpya revatãm>% dinànte tridhàvibhaktadina tçtãyabhàge divotyànamityanurodhàt . viùõudharmottare viùõurdivà na svapiti ta ca ràtrau prabudhyate . dvàda÷yàmçkùasaüyoge pàdayogo na kàraõam . apràpte dvàda÷ãmçkùe utyàna÷ayane hareþ . pàdayogena kartavye nàhoràvaü vicintayet varàhapuràõam . %<dvàda÷yàü sandhisamaye nakùatràõàmasambhave . àbhàkàsitapakùeùu ÷ayanàvartanàdikam>% àbhàkànàm àùàóhabhàdrakàrtikànàm . tata÷ca dvàda÷yàü ni÷àdau nakùatramàtrayogàt dvàda÷yàmçkùàbhàve tithyantare ni÷àdyanàdareõa pàdavi÷eùayogàt, tadabhàve dbàda÷yàü sandhyàyàmeva ÷ayanàdikaü bodhanantu dvàda÷yàü ràtrau revatyantapàdayoge dinatçtãyabhàga iti vi÷eùaþ .

#<utthàpana># naø ud + sthà--õic--lyuñ . 1 uttolane unnatã karaõe 2 càlane 3 prabodhane 4 udvamane ca . %<evaü yantrãpàyàna nyàü÷ca ÷irotthàpanahetçn buddhyàvekùya>% su÷ruø .

#<utthàpya># triø ud + sthà--õic karmaõi yat . 1 uttolanãye 2 càlanãye . lyap . 3 uttolyetyarthe 4 mi÷rãkçtye tyarthe %<àhçtya praõavenaiva utthàpya praõavena ca>% utthàpya mi÷rãkçtya pràø taø raghuø . 5 uttàryetyarthe ca avyaø .

#<utthita># triø ud + sthà--kta . 1 vçddhiyukte, 2 utyànayute, anupaviùñe . %<ardhàcità satvaramutthitàyàþ>% kumàø raghu÷ca %<na yàvadetàvudapa÷yadutthitau>% %<bhittvotthitaü bhåmimivoragàõàm>% màghaþ . 3 utpanne 4 udyukte ca .

#<utthitàïguli># puø utyità udyuktà aïgulayo yatra . (càpaóa) vistçtàïgulike karatale capeñe ÷abdacaø .

#<utpacanipacà># strã utpaca nipacetyucyate yasyàü kriyàyàm mayåø . uddhçtya pàkàdinide÷àrthakriyàyàm .

#<utpaciùõu># triø ud + paca--iùõuc . 1 uddhçtya pacana ÷ãle . pracaþ viklittiråpapàkaparatve . årdhvataþ pàka÷ãle 2 tçõàdau .

#<utpaña># puø utpañati ud + paña--gatau ac . vçkùàdãnàü tvacamudbhidya udgate niryàse . %<tvaca evàsya rudhiraü prasyandi tvaca utpañaþ>% ÷ataø 14, 6, 9, 31, %<utpañaþ vçkùaniryàsaþ>% bhàø .

#<utpata># puø utpatati årdhvaü gacchati ud + pata--ac . 1 pakùiõi trikàø 2 utpatanakartçmàtre triø .

#<utpatana># naø ud + pata--lyuñ . 1 årdhvagamane, 2 utkùepaõe ca . utkùepaõa÷abde udàø .

#<utpatanipatà># strã utpata nipata ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø . utpatanàdinide÷àrthakriyàthàm .

#<utpatàka># triø uttolità patàkà yatra pràø baø và tolita÷abdalopaþ . uttolitapatà ke puràdau . %<purandara÷rãþ puramutpapatàkam>% raghuþ

#<utpatita># triø ud + pata--kta . årdhvagate .

@<[Page 1108b]>@
#<utpatiùõu># ud + pata--iùõuc . utpatana÷ãle . %<sasa¤jura÷vakùuõõànàmelànàmutpatiùõavaþ>% raghuþ %<utpatiùõå sahiùõu ca ceratuþ kharadåùaõau>% bhaññiþ .

#<utpatti># strã ud + pata + ktin . 1 årdhvapatane årdhvagatau . utpadyate prathamato j¤àyate'nena ud + pada--karaõe ktin . pràthamikapratãtiviùayapravçttisàdhaneùñasàdhanatàbodhake karmasvaråpaj¤àpake 2 vidhivokye yathà %<svargakàmo'÷vamedhena yajetetyàdi>% vàkyam prathamaü yàgàdau iùñasàdhanatvaü bodhayat tatraü pravartayatãti tasya tathàtvam vidhi÷abde vivçtiþ . %<yogasiddhirvà arthasyotpattyayogitvàt>% jaimiø såø . ud + padaø ktin . àdyakùaõasambandharåpe 3 udbhave . utpattau vàdivipattayaþ santi tathàhi asataþ sadutpadyate iti bauddhàþ . pràgutpatterasatkàraõavyàpàràdutpadyate iti naiyàyikàdayaþ . pràgutpatteþ sadapi kàraõavyàpàràdabhivyajyate iti sàükhyà vedàntina÷ca pratipedire tayoravàntarabhedaþ sato vivarta iti vedàntinaþ pariõàmaþ iti sàükhyàþ . tadetat sàükhyaø kauø . pradar÷itaü yathà kecidàhurasataþ %<sajjàyata iti, ekasya sato vivartaþ kàryajàtaü na vastu sadityapare . anye tu sato'sajjàyataiti . sataþ sajjàyate iti vçddhàþ . tatra pårvasmin kakùatraye vradhànaü na sidhyati . sukhaduþkhamohabhedavatsvaråpapariõàma÷abdàdyàtmakatvaü hi ågatkàraõasya pradhànatvaü sattvarajastamaþsvabhàvatvam . yadi punarasataþ sajjàyeta asanniråpàkhyaü kàraõaü kathaü sukhàdiråpa÷abdàdyàtmakaü syàt sadasatostàdàtmyàtuùapatteþ . arthakasya sato vivartaþ ÷abdàdiprapa¤castathàpi sataþ sajjàyata iti na syàt . nacàdvayasya prapa¤càtmakatvamapi tvaprapa¤casya prapa¤càtmakatayà pratãtirbhrama eva . yeùàmapi kaõabhakùàkùacaraõàdãnàü sataeva kàraõàdasato janma teùàmapi sadasatorekatvànupapatterna kàryàtmakaü kàraõamiti na pradhànasiddhiþ . ataþ pradhànasiddhyarthaü prathamaü tàvatsatkàryaü pratijànãte>% kauø . %<asadakaraõàdupàdànagrahaõàtsarvasambhavàbhàvàt . ÷aktasya ÷akyakaraõàtkàraõabhàvàcca satkàryam>% kàø satkàryaü kàraõavyàpàràt pràgapãti ÷eùaþ . tathà ca na siddhasàdhanaü naiyàyikanayairudbhàvanãyam . yadyapi vãjamçtpiõóàdipradhvaüsànantaramaïkuraghañàdyutpattisapalabhyate tathàpi na pradhvaüsasya kàraõatvamapi tu bhàvasyaiva vãjàdyavayavasya . abhàvàttu bhàvotpattau tasya sarvatra sulabhatvàtsarvatra sarvakàryotpàda prasaïga ityàdi nyàyavàrtikatàtparyañãkàyàmabhihitamasmàbhiþ . ghrapa¤capratyaya÷càsati bàdhake na ÷akyomithyeti vaktumiti kaõabhakùàkùacaraõamatamava÷iùyate . tatredaü pratij¤àtaü satkàryamiti . atra hetumàha asadakaraõàt . asaccetkàraõavyàpàràt pårvaü kàryaü nàsya sattvaü kenàpi kartuü ÷akyaü na hi nãkhaü ÷ilpisahasreõàpi ÷akyaü pãtaü kartum . sadasattve ghañasya dharmàviti cet tathàpyasati dharmiõi na tasya dharma iti sattvaü tadavasthameva tathà ca nàsattvam asambaddhenàtadàtmanà và'sattvena kathamasan ghañaþ . tasmàtkàraõavyàpàràdårdhvamiva tataþ pràgapi sadeva kàryamiti . kàraõàccàsya sato'bhivyaktirevàva÷iùyate . sata÷càbhivyaktirupapannà . yathà pãóanena tileùu tailasya, avaghàtena dhànyeùu taõóulànàü, dohanena saurabheyãùu payasaþ . asataþ karaõe tu na nidar÷anaü ki¤cidasti . na khalvabhivyajyamànaü cotpadyamànaü và kkacidasaddçùñam . ita÷ca kàraõavyàpàràt pràk sadeva kàryamityàha upàdànagrahaõàt upàdànàni kàraõàni teùàü grahaõaü kàryeõa sambandhaþ upàdànaiþ kàryasya sambandhàditi yàvat . etaduktaü bhavati kàryeõa sambaddhaü kàraõaü kàryasya janakaü sambandha÷ca kàryasyàsato na sambhavati tasmàt saditi . syàdetat asambaddhameva kàraõaiþ kasmàt kàryaü na janyate? tathà càsadevotpatsyate'ta àha sarvasambhavàbhàvàt . asambaddhasya janyatve asambaddhatvàvi÷eùeõa sarvaü kàryajàtaü sarpasmàdbhavet nacaitadasti tasmànnàsambaddhamasambaddhena janyate api tu sambaddhaü sambaddhena janyate iti . yathàhuþsàïkhyavçddhàþ %<asattve nàsti sambandhaþ kàraõaiþ sattvasaïgibhiþ . asambaddhasya cotpattimicchato na vyavasthitiriti>% . syàdetat asambaddhamapi tadeva tat karoti yatra yatkàraõaü ÷aktaü ÷akti÷ca kàryadar÷anàdavagamyate ato nàvyavastheti ata àha ÷aktasya ÷akyakaraõàt . sà ÷aktiþ ÷aktakàraõà÷rayà sarvatra và syàcchakye và . sarvatra cettadavasthaivàvyavasthà ÷akye cetkathamasati ÷akye taditi vaktavyam . ÷aktibheda eva sa tàdç÷o yataþ ki¤cideva kàryaü janayenna sarvamiti cet hanta bhoþ ÷aktivi÷eùaþ kàryasambaddho và syàdasambaddho và, sambaddhatve nàsatà umbandha iti sat kàryam . asambaddhatve saivàvyavastheti suùñhåktaü ÷aktasya ÷akyakara õàditi . ita÷ca satkàryamityàha kàraõabhàvàcca kàryasya kàraõàtmakatvàt na hi kàraõàdbhinnaü kàryaü kàraõa¤ca saditi kathaü tadabhinnaü kàryamasadbhavet sàø kauø . utpatte÷ca yathà virbhàvaråpatà tathàvirbhàva ÷abde 830 uktam .
     vyàkhyàta ¤caidasmàbhistaññãkàyàü yathà asataþ--sattvena vaktuma÷akyàt nirupàkhyàt abhàvàt sat--bhàvaråpaü vastu, jàyate jàtatayà vyavahriyate tathà hi aïkuràdikaü vãjanà÷ànantarameva, dadhyàdi dugdhanà÷ànantarameva, utpadyamànaü dç÷yate ato'numãyate kàryabhàvà abhàvakàraõakàþ kàryatvàt vãjanà÷ottarajàtàïkuràdivat . yatràpi ca tantvàdiùu pañakàraõeùusvaråpeõa nà÷o na dç÷yate tatràpyanumànenaiva tajj¤ànaü jananãyam . yuktaü caitat utpanne pañe yadi tantavo na naùñàstadà tantavaime iti vyavahàraviùayatàma padyeran na ca tathà, atastatra tantuvyavahàràbhàvàt pañaråpeõa vyavahàràcca tantavonaùñà ityanumàtavyam . na ca kàraõanà÷e dagdhatantuùu pañadàhavat pañanà÷àpattirityà÷aïkyam, tantånàü pañakàraõatvasyàdyàpi asiddhatvàt, ye hi bhàvakàraõakà iti vadeyustàn pratyevaitaddåùaõamavataret nàbhàvakàraõatàvàdinaü pratãti susthitamabhàvakàraõavàdibauddhàdimatam . sataþ traikàlikabàdharahitàt kåñasthavadapariõàminaþ vivartaþ svàj¤ànakalpitaþ svaj¤ànanivartyaþ pariõàmavilakùaõaþ atyathàbhàvàpattiþ upacàràt tathà utpadyamànaü kàryajàtamapi vivartaþ na vastu saditi vastutaþ pàramàrthikena sattvenaü nànvitaü kintu vyavahàrayogyasattayànvitam . tathà hi ÷uktikàdau rajatàdij¤ànaü sarvànubhavasiddhaü tacca pratyakùameva rajataü sàkùàtkaromãtyàdyanubhavàt pratyakùe ca viùayendriyasannikarùasya kàraõatvàt de÷àntarasthitarajatasya ca cakùurasannikçùñatayà na pratyakùaviùayatà . na ca pårvaj¤àtasya rajatasya j¤ànena upanãtasya ÷uktikàyàü bhrama iti vàcyam j¤ànopanãtasya j¤ànasvãkàre sàkùàtkàrànubhavàpalàpàpatteþ . ataeva na pårvànubhåtarajatasmaraõamàtramanubhavavirodhàt . ato'gatyà tatra ÷uktikàyàmasadrajatamutpadyate ityeva kalpanãyam . tadutpattau ca ÷uktikàdiviùayakamaj¤ànaü kàraõaü rajataviùayasaüskàra÷ca tatsahakàritayà kalpanãyaþ . tadeva adhyastatvam yadutpannasva tasyàsato rajatasya ÷uktikàtàdàtmyena tatpratyakùaviùayatà . tatrotpanne'pi rajate ÷uktikàyà ganàgapi vyàvahàrikasattvasya vyàghàto na bhavatãti yathà, evaü kåñasthe apariõàmini àtmani svàj¤àyenàvçte viyadàdikamadhyastamutpadyate tatra ca tadaj¤ànaü hetuþ tatsaüskàra÷ca sahakàrãti tathà ca vivàdàdhyàsità ghañàdayaþ sati adhyastàstajj¤ànanà÷yatve sati sattàdàtmyena pratãyamànatvàt ÷uktitàdàtmyena pratãyamàna÷uktij¤ànanà÷yarajatabadityanumànàt adhyastatvaü ghañàdànàü siddham . adhyastatvaü ca sàkùàtkàripratyakùaviùayatvaü pràguktaü tacca tasyàsato'pyanutpattau pratyakùaviùayatà na syàditi adhyastatvarakùàyai tasminnutpattirapyaïgãkàryà . j¤ànanà÷yatvaü ca teùàü mithyàtvàt ÷uktij¤ànanà÷yàsadrajatavadityanumàtavyamityàstàü vistareõa iti vedàntimatam . sato bhàvàt vidyamànàdevetyarthaþ . asat utpatteþ, kàraõavyàpàràdvà pårvamavidyamànaü, kàraõavyàpàràduttarantu jàyate sadbhavatãti kàõàdanaiyàyikàdayaþ . sataþ sattvà÷rayàt bhàvàdeva sat, kàraõavyàpàràt pràgapi, kàraõàvasthàråpasåkùmaråpeõa vidyamànaü jàyate kàraõavyàpàràttuabhivyajyatevyavahàrayogyatàmàpàdyate iti yàvaditi vçddhàþ sàïkhyàdayaþ . evamutpattiviùaye caturùu pakùeùu sthiteùu àdyapakùatraye anumitsitakàryàtmakakàraõaråpapradhànàsiddhiü krama÷aþ pradar÷ayituü kramapràptaü bauddhapakùamàha yadi punarityàdi . nirupàkhyàmanirvacanãyamidantayà vaktuma÷akyamiti yàvat sati hi lakùaõe vastu tallakùaõavattvena vaktuü ÷akyam abhàvasya ca lakùaõàbhàvàt kathaïkàraü vaktavyatà . yadyapi bhàvabhinnatvaü, sattvena pratãtyanarhatvam, asattvena pratãtyarhatvaü và tallakùaõaü kai÷ciducyate tàni ca sarvàõyapi abhàvaj¤ànasàpekùatayà durj¤eyatvàdanyonyà÷rayadoùagrastatvàccàlakùaõànyeva . sukhaduþkhamohàtmakakàryadar÷anàt kàraõasyàpi tathàbhåtàtmakatvamanumitsitaü tacca bhàvasyaiva kàraõatàpakùe setsyati nàbhàvasya bhàvàbhàvayostàdàtmyànupapatteriti bhàvaþ . vivartavàde ca kàryajàtasyàdhyàsena tàdàtmyabhàne'pi vastuto'sattvena sadasatostàdàtmyà nupapattyà pårvavannànumitsitapradhànasiddhirityàha athaikasyetyàdi . sato'sajjàyate iti pakùe'pi sadasatostadàtmyànupapattyaiva na pradhànasiddhirityàha sadasatorekatveityàdi . evamàdyapakùatrike pradhànàsiddhimudbhàvya satkàryapakùe tat sàdhayituü satkàryapakùasabharthanàya kàrikàmavatàrayati satkàryaü pratijànãte ityàdi . kàrthaü sat kàraõavyàpàràt pràgapi vidyamànamityarthaþ tena kàraõavyàpàrottaraü sattvasya naiyàyikàdivàdiùu siddhatvena na siddhalàdhanamiti dar÷ayituü vi÷inaùñi kàraõavyàpàràdityàdi . catasçùu vàdivipratipattiùu dar÷itàsu asatkàryapakùaniràkaraõe'pi itarayoþ pakùayoraniràkaraõàt tatprakùayoþ pradhànàsiddhirityà÷aïkya måle tanniràkaraõàbhàve'pi ayuktatvàdeva tayoþ pakùayorna gràhyateti kathayitumàdau bauddhapakùaü dåùayitumutthàpayati yadyapãtyàdi . dåùayati tathàpãtyàdi . ayamà÷ayaþ sambaddhaü sambandhinameva janayatãti niyamena kàryakàraõayoþ sambandho'pekùitaþ vãjanà÷àïkurayo÷ca kenàpi sambandhena na sambandhità ghañate yena tayoþ kàryakàraõabhàvaþ syàt . asambaddhasya kàryajanakatve sarvasmàt sarvakàryotpattirityavyavasthà syàt . na ca vãjeùvevàïkurapràgabhàvaþ na tantuùvityatra svabhàva eva ÷araõaü tathà ca aïgurapràgabhàva eva niyàmakobhaviùyatãti vàvyam pràgabhàvasya såkùmàvasthàtiriktatve aïkuratatpràgabhàvayo÷ca vibhinnakàlikatayà kenàpi sambandhena sambandhitvàbhàvena niyàmakatvàbhàvàt asambaddhasya niyàmakatve pårvadoùatàdavasthyàt . na ca pratiyogitàsambandhena tayoþ sambandhiteti vàcyam abhàvasambandhitàyà eva pratiyogitàpadàrthatayà tasyà apyasmatpakùe'siddhatvàt na ca vãjasya nà÷àt kathaü tasya aïkurakàraõatvamiti, tasya nà÷e'pi tadavayavasyànà÷àt tasyaiva kàraõatvaü vàcyamiti sarvaü sustham . vibartavàde ca yadyapi tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhya iti ÷àø 2, 1, 14 såtreõa kàryakàraõayorabhinnatvameva svãkçtaü tathàpi ghañapañàdij¤ànànàmadhyastaviùayakatayà viùayàõàü mithyàtvaü tairaïgãkriyate tathà hi vivàdàdhyàsitàni ghañàdij¤ànàni adhyastaviùayakàõi satyàviùayakaj¤ànatvàt ÷uktikàyàü rajataj¤ànavadityanumànena ghañàdij¤ànànàmadhyastabiùayakatvaü siddhe adhyastasya ca j¤ànanà÷yatayà mithyàtvamityasattvameva tathà ca sadasadostàdàtmyànupapattidoùeõa naitatpakùà÷rayaõam . ki¤ca mithyàtvaü j¤ànanivartyatvaü tacca nedaü rajatamiti bàdhabuddhyà yathà rajatasya mithyàtvaü prasiddhamevaü ghañàdermithyàtvasàdhakasya bàdhasyàdar÷anànna tasya mithyàtvameva¤ca hetvasiddheþ kathaü ghañàdij¤ànàdàvadhyastaviùayakatvasinniþ . etadarthameva asati bàdhaka ityuktam . tathà ca ÷uktirajatabàdhakavadatra bàdhakàbhàvànna tasya mithyàtvam . na càdvaita÷latireva bàdhikà, tasyàþ anyàrthaparatayà dvaitàbhàvaniùedhaparatvàbhàvàt ataeva %<nàdvaita÷rurivirãdho jàtiparatvàt>% ityanena sàïkhyasåtreõa ÷ruteþ samànajàtãvabahujãvaparatvaü samarthitam . evaü pakùadvayamayuktikatayà nirasya dçóhayuktikasya kàõàdàdipakùasya nirasanãyatayà'va÷eùatàü dar÷ayati kaõabhakùetyàdi kaõamannakaõaü bhakùayatãti kaõabhakùaþ kaõàdaþ . akùaü cakùu÷caraõe yasyeti akùacaraõo gautamastadanusàrimatamityarthaþ nanu bhàvasya sattvamasattvaü ca kàdàcitko dharmo na tu svàbhàvikaþ tathà ca utpatteþ pràk asattvaü paratastu sattvam yathà ghañe pàkàt pårvaü ÷yàmatà, pàkottaraü raktatà, tadvat kàlavi÷eùe dharmavi÷eùo bhaviùyatãti asatkàryapakùe'pi na kàcit kùatiriti ÷aïkate sadasattve iti . pariharati tathàpyasatãti . ayamà÷ayaþ asattvasya bhàvadharmatve utpatteþ pràgapi tasya dharmiõaþ sattvaü svãkartavyaü tathà hi dharmasattvaü dharmisattvaü vinànupapadyamànaü dharmisattvamapi tadàkùipati tathà càpàdakena asattvaråpadharmasattvena àpàdyasya dharmisattvasya siddhiþ iti . sattvaü kàryasattvaü tadavasthaü utpatteþ pràgapi sthitamiti na tadànãü dharmyasattvàsiddhirityàha tathà ca nàsattvamiti asattvadharmiõastadànãmapi siddhatvànna gharmyasattvamityarthaþ . tadevopapàdayati asambaddhenetyàdi . asambaddhena dharmiõà saheti ÷eùaþ asattvenetyatràsyànvayaþ . atadàtmanà atatsvaråpeõa và asattvena kathamasan syàt asattvà÷rayaþ syàdityarthaþ dharmiõà saha sambaddhenaiva dharmeõa tadà÷rayatvaniyamàt asambaddhasya ca tàdàtmyenaiva tathàtvaniyamàcca prakçte asattvasya ghañena saha sambandhàbhàvàt tattàdàtmyàbhàvàcca na tadà÷rayatvamiti bhàvaþ . satkàryapakùamupasaüharati tasmàditi . tailasya, taõóulànàü, payasa÷càbhivyaktirityatrànukçùyà'nvayaþ . asattve kàryasya utpatteþ pràgasattve sattvasaïgibhiþ sattvà÷rayaiþ kàraõaiþ saha sambandhonàsti . asambaddhasya cotpattau pràguktà avyavasthitiþ sarvasmàt sarvotpattirityevaü råpà avyavasthà . prathamaü tatpadaü dvitãyàntaü kàryaparam, dvitãyaü tu kàraõaparaü prathamàntam . kàryànukålà kàraõaniùñhaiva ÷aktiþ kàryajanananiyàmiketyavaseyam tathà ca kàryasyàsattve kathaü tadanukålatvaü tasyàþ syàditi samarthayituü ÷akteritaraniùñhatvaü vikalpya dåùayati sà ÷aktiriti .
     yathà ca asatona sadutpattiþ sata÷càbhivyakti stathà chàø uø bhàùyayoþ samarthitaü yathà %<sadeva saumyedamagra àsãdekamevà'dvitãyam . taddhaika àhurasadevedamagra àsãdekamevàdvitãyaü tasmàdasataþsajjàyate . kutastu khalu saumyevaü syàditi? hovàca kathamasataþ sajjàyeteti? . sattveva saumyedamagra àsãt ekamevàdvitãyam . tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti>% chàø uø sadeva sadityastitàmàtraü vastu såkùmaü nirvi÷eùaü sarvagatam . ekaü nira¤janaü niravayavaü vij¤ànaü yadavagamyate sarvavedàntebhyaþ . eva÷abdo'vadhàraõàrthaþ . kintadavadhriyate? ityàha . idaü janannàmaråpakriyàvadvikçtamupalabhyate yattatsadevàsãdityàsãcchabdena sambadhyate . kadà sadevedamàsãdityucyate agne jagataþ pràgutpatteþ . kiü nedànãmidaü sad yenàgraàsã diti vi÷eùyate, na, kathaü tarhi vi÷eùaõam? idànãmapãdaü sadeva, kintu nàmaråpavi÷eùaõavadidaü÷abdabuddhiviùayaü cetãda¤ca bhavati . pràgutpattestvagre kevalasacchabdabuddhimàtragamyameveti sadevedamagra àsãdityavadhàryate . na hi pràgutpatternàmavadråpavadvedamiti grahãtuü ÷akyaü vastu suùuptakàla iva . yathà suùuptàdutthitaþ sattvamàtramavagacchati suùupte sanmàtremeva kevalaü vastviti tathà pràgutpatterityabhipràyaþ . yathedamucyate loke pårvàhõe dhañàdisisçkùuõà kulàlena mçtpiõóaü prasàritamupalabhya gràmàntaraü gatvà pratyàgato'paràhõe tatraiva ghaña÷aràvàdyanekabhedabhinnaü kàryamupalabhya mçdevedaü ghaña÷aràvàdi kevalaü pårvàhõe àsãditi, tathehocyate sadevedamagra àsãditi . ekameveti . svakàryapatitamanyannàstãtyekamevetyucyate . advitãyamiti . mçdvyatirekeõa mçdo yathà'nyadghañàdyàkàreõa pariõamayitçkulàlàdinimittakàraõaü dçùñaü tathà sadvyatirekeõa sataþ sahakàrikàraõaü dvitãyaü vastvantaraü pràptaü pratiùidhyate . advitãyamiti nàsya dvitãyaü vastvantaraü vidyata ityadvitãyam . nanu vai÷eùikapakùe'pi satsàmànàdhikaraõyaü sarvasyopapadyate . dravyaguõàdiùu sacchabdabuddhyanuvçtteþ . saddravyaü san guõaþ sat karme tyàdidar÷anàt, satyamerva syàdidànãm, pràgutpattestu naivedaü kàryaü sadevàsãdityabhyu pagamyate vai÷eùikaiþ pràgutpatteþ kàryasyàsattvàbhyupagamàt . na caikameva sadadvitãyaü pràgutpattericchanti . tasmàdvai÷eùikaparikalpitàt sato'nyatkàraõamidaü saducyate mçdàdidçùñàntebhyaþ . tat tatra haitasmin pràgutpattervastuniråpaõe eke vainà÷ikà àhurvastu niråpayanto'sadabhàvàtàtraü pràgutpatteridaü jagadekamevàgre'dvitãyamàsãditi . sadabhàvamàtraü hi pràgutpattestattvaü kalpayanti bauddhàþ . na tu satpratidvandvivastvantaramicchanti . yathà saccàsaditi gçhyamàõaü yathàbhåtaü tadvirãtaü tattvaü bhavatãti naiyàyikàþ . nanu sadabhàvamàtraü pràgutpatte÷cedabhipretaü vainà÷ikaiþ kathaü pràgutpatteridamàsãdasadekamevàdvitãtha¤ceti kàlasambandhaþ saïkhyàsambandho'dvitãyatvaü cocyate taiþ . vàóham . na yuktaü teùàü bhàvàbhàvamàtramabhyupagacchatàm . asattvamàtràbhyupagamo'pyayukta evàbhyupaganturanabhyupagamànupapatteþ . idànãmabhyupagantàbhyupagamyate na pràgutpatteriti na pràgutpatteþ sadabhàvasya pràmàõàbhàvàt . pràgutpatterasadeveti kalpanànupapattiþ . nanu kathaü vastvàkçte ÷abdàrthatve'sadevamevàdvitãyamiti padàrthavàkyàrthopapattistadanupapattau cedaü vàkyamapramàõaü prasajyeteti cet naiùa doùaþ sadgrahaõanivçttiparatvàdvàkyasya . sadityayaü tàvacchabdaþ sadàkçtivàcakaþ . ekamevàdvitãyamityetau ca samànàdhikaraõau . tathedamàsãditi ca . tatra na¤ sadvàkye prayuktaþ sadvàkyamevàvalambya sadvàkyàrthaviùayàü buddhiü sadekamevàdvitoyamidamàsãdityevaülakùaõàü tataþ sadvàkyàrthànnivartayati . a÷vàråóha ivà÷vàlambano'÷vaü tadabhimukhaviùayànnivartayati tadvat . na tu punaþ sadabhàvamevàbhidhatte'taþ puruùasya viparãtagrahaõanivçttyarthaparamidamasadevetyàdi vàkyaü prayujyate . dar÷ayitvà hi viparãtagrahaõaü tato nivartayituü ÷akyata ityarthavattà'sadàdivàkyasya ÷rautatvaü pràmàõya¤ca siddhamityadoùaþ . tasmàdasataþ sarvàbhàvaråpàtsadvidyamànamajàyata samutpannam . aóabhàva÷chàndasaþ . tadetadviparãtagrahaõaü mahàvainà÷ikapakùaü dar÷ayitvà pratiùedhati . kutastu? pramàõàt khalu he saumya! evaü syàdasataþ sajjàyate ityevaü kuto bhavet na kuta÷citpramàõàdevaü sambhavatãtyarthaþ . yadapi vãjopamarde'ïkuro jàyamàbo dçùño'bhàvàdeveti tadapyabhyupagamaviruddhaü teùàm . kathaü? ye tàvadvãjàvayavà vãjasaüsthànavi÷iùñàste'ïkure'pyanuvartanta eva na teùàmupamardo'ïkurajanmani . yatpunarvãjàkàrasaüsthànaü tadvãjàvayavavyatirekeõa vastubhåtaü na vainà÷ikairabhyupagamyate yadaïkurajanmanyupamçdyetàtha tadastyavayavavyatiriktaü vastubhåtaü tathàca satyabhyu pagamavirodhaþ . atha saüvçttyàbhyupagataü vãjasaüsthànaråpamupamçdyata iti cet . keyaü saüvçttirnàma kimasàvabhàva uta bhàva iti . yadyabhàvo dçùñàntàbhàvaþ . atha bhàvastathàpi nàbhàvàdaïkurotpattiþ vãjàvayavebhyo hyaïkurotpakùeþ . avayavà apyupamçdyanta iti cet . na tadavayaveùu tulyatvàt . yathà vainà÷ikànàü vãjasaüsthànaråpo'vayavã nàsti . tathàvayavà apãti teùàmapyupamardànupapattiþ . vãjàvayavànàmami såkùmàvayavàstadavayavànàmapyanye såkùmàstadavayavà ityevaü prasaïgasyà'nuvçtteþ sarvatropamardànupapattiþ . sadbuddhyanuvçtteþ sattvànivçtti ÷ceti sadvàdinàü sata eva sadutpattiþ setsyati . na tvasadvàdinàü duùñànto'styasataþ sadutpattauþ . mçtpiõóàdghañotpattirdç÷yate sadvàdinàü, tadbhàve ca bhàvàttadabhàve càbhàvàt . yadyabhàvàdeva ghaña ut padyeta ghañàrthinà mçtpiõóo nopàdãyeta . abhàva÷abdabuddhyanuvçtti÷ca ghañàdau prasajyeta na tvetadastyato nàsataþ sadut pattiþ . yadapyàhurmçdbuddhirghañabuddhernimittamiti mçdvuddhirghañabuddheþ kàraõamucyate na tu paramàrthata eva mçdghaño vàstãti tadapi mçdbuddhirvidyamànà vidyamànàyà eva ghañabuddheþ kàraõamiti nàsataþ sadutpattiþ . mçdbuddhighañabuddhyornimittanaimittakatayànantaryamàtraü na tu kàryakàraõatvamiti cetu na buddhãnàü nairantarye gamyamàne vainà÷ikànàü bahirdvaùñàntasyàbhàvàt . ataþ kutastu khalu saumyaivaü syàditi hovàca kathaü kena prakàreõàsataþ sajjàyeteti? asataþ sadutpattau na ka÷cidapi dçùñàntaprakàro'stãtyabhipràyaþ . evamasadvàdipakùamunmathyopasaüharati sattvaiva saumyedamagra àsãditi svapakùasiddhiþ . nanu sadvàdino'pi sataþ sadutpadyata iti naiva dçùñànto'sti . ghañàdghañàntarotpattyadar÷anàt . satyamevaü na sataþ sadantaramutpadyate kiü tarhi sadeva saüsthànàntareõàvatiùñhate . yathà sarpaþ kuõóalã bhavati . yathà ca mçccårõaü piõóaghañakapàlàdiprabhedaiþ . yadyevaü sadeva sarvaprakàràvasthaü kathaü pràgutpatteridamàsãdityucyate . nanu na ÷rutaü tvayà sadevetyavadhàraõamidaü÷abdavàcyasya kàryasya . pràptaü tarhi pràgutpatterasadevàsãnnedaü ÷abdavàcyamidànãmidaü jàtamiti, na sata evedaü÷abdabuddhiviùayatayàvasthànàt yathà mçdeva piõóaghañàdi÷abdabuddhiviùayetvenàvatiùñhate tadvat . nanu yathà mçdvastvevaü piõóaghañàdyapi tadvatsadvuddheranyabuddhiviùayatvàtkàryasya sato'nyavastvantaraü syàtkàryajàtaü yathà'÷vàd gauþ, na piõóaghañàdãnàmitaretaravyabhicàre'pi mçttvàdhyabhicàràt . yadyapi ghañaþ piõóaü vyabhicarati piõóa÷ca ghañaü tathàpi piõóaghañau mçttvaü na vyabhicaratastasmànmçnmàtraü piõóaghañau, vyabhicaratya÷vaü gaura÷vo và gàm, tasmànmçdàdi saüsthànamàtraü ghañàdayaþ . evaü satsaüsthànamàtramióhaü sarbda miti yuktaü pràgutpatteþ sadeyeti vàcàrambhaõamàtratvàdvikàrasaüsthànamàtrasya . nanu niravayavaü sat %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam>% %<divyo hyamårtaþ puruùaþ sa bàhyàbhyantaro hyaja>% ityàdi÷rutibhyo, niravayavasya sataþ kathaü vikàrasaüsthànamupapadyate . naiùa doùo rajvàdyavayavebhyaþ sarpàdisaüsthànavadbuddhiparikalpitebhyaþ sadavayavetyo vikàrasaüsthànopapattaþ . %<vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam>% %<evaü sadeva satyamiti>% ÷ruteþ . ekamevàdvitãyaü paramàrthata idaübuddhikàle'pi tatsat aikùatekùàü dar÷anaü kçtavàn . ata÷ca na pradhànaü sàïkhyaparikalpitaü jagatkàraõam pradhànasyàcetanatvàbhyupagamàt . idantu saccetanamãkùitçtvàttatkathamaikùatetyàha bahu prabhåtaü syàü bhaveyaü prajàyeya prakarùeõotpradyeya . yathà mçd ghañàdyàkàreõa yathà và rajjvàdi sarpàdyàkàreõa buddhikalpitena . asadeva tarhi sarvaü yadgçhyate rajjuriva sarpàdyàkàreõa, na, sata eva dvaitabhedenànyathàgçhyamàõatvànnàsattvaü kasyacit kaciditi bråmaþ . yathà sato'nyadvastvantaraü parikalpya punastasyaiva pràgutpatteþ pradhvaüsàccordhamasattvaü bruvate tàrkikà na tathà'smàbhiþ kadàcitkvacidapi sato'nyadabhidhàmanabhidheyaü và vastu parikalpyate sadeva tu sarvamabhidhànamabhidhãyate ca yadanyabuddhyà yathà rajjureva sarpabuddhyà sarpa ityabhidhãyate yathà, và piõóaghañàdirmçdo'nyabuddhyà piõóaghañàdi÷abdenàbhidhãyate loke . rajjuvibekadar÷inàü tu sarpàbhidhànabuddhã nivarteta yathà ca mçdvivekadar÷inàü ghañàdi÷abdabuddhã tadvatsadvivekadar÷inàmanyavikàra÷abdabuddhã nivartete . %<yato vàco nivartante'pràpya manasà saheti>% anirukte'nilayana %<ityàdi÷rutibhyaþ>% bhàø vçø uø bhàùye abhàvàdikàra÷cavàdaniràkaraõena utpatteþ pràgapi satkàryaü kàraõavyàpàràdabhivyajyate iti sthirãkçtam yathà . naiveha ki¤canàgra àsãt mçtyunaivedamàvçtamàsãt vçø uø . %<naiveha ki¤canàgra àsãt . iha saüsàramaõóale ki¤cana ki¤cidapi nàmaråpapravibhakta vi÷eùaü naivàsãt na babhåva . pràgutpattermana àdeþ kiü ÷ånyameva syàt, naiveha ki¤caneti ÷ruteþ na, kàryaü kàraõaü vàsãdutpatte÷ca . utpadyate hi ghañaþ . ataþ pràgutpatterghañasya nàstitvam natu kàraõasya nàstitva>% mçtpiõóàdidar÷anàt . yannopalabhyate tasyaiva nàstità . astukàryasya, natu kàraõasya, upalabhyamànatvàt na pràgutpatteþ sarvànupalambhàt, anupalabdhi÷cedabhàvo hetuþ sarvasya jagataþ pràgutpatterna kàraõaü kàrya¤copalabhyate . tasmàtsarvasyaivàbhàvo'stu, na mçtyunaivedamàvçtamàsãditi ÷ruteþ . yadi hi ki¤cidapi nàsàt yenàvriyate yaccàvriyate tadà nàvakùyanmçtyunaivedamàvçtamiti . na hi bhavati gaganakusumacchannã bandhyàputra iti . bravãti ca mçtyunaivedamàvçtamàsãditi . tasmàdyenàvçtaü kàraõena yaccàvçtaü kàryaü pràgutpattestadubhayamàsãcchruteþ pràmàõyàt anumeyatvàcca . anumãyate ca pràgutpatteþ kàryakàraõayorastitvam kàryasya hi sato jàyamànasya kàraõe satyutpattidar÷anàt asati càdar÷anàt . jagato'pi pràgutpatteþ kàraõàstitvamanumãyate ghañàdikàraõàstitvavat . ghañàdikàraõasyàpyasattvamevànupamçdya mçtpiõóàdikaü ghañàdyanutpatteriti cenna mçdàdeþ, kàraõatvàt . mçtsuvarõàdi hi tatra kàraõaü ghañarucakàdeþ na piõóàdyàkàravi÷eùaþ tadabhàve tadabhàvàt . asatyapi piõóàkàravi÷eùe mçtsuvarõàdikàraõadravyamàtràdeva ghañarucakàdikàryotpattirdç÷yate . tasvànna piõóàkàravi÷eùo ghañarucakàdikàraõam . asati tu mçtsuvarõàdidravye ghañarucakàdirna jàyata iti mçtsuvarõàdidravyameva kàraõaü natu piõóàkàravi÷eùaþ . sarvaü hi kàraõaü kàryamutpàdayat pårvotpannasyàtmakàryasya tirodhànaü kurvat kàryàntaramutpàdayati . ekasmin kàraõe yugapadanekakàryavirodhàt . na ca pårvakàryopamarde kàraõasya svàtmopamardo bhavati . tasmàt piõóàdyupamarde kàryotpattidar÷anamahetuþ . pràgutpatteþ kàraõasattve piõóàdivyatirekeõa mçdàderasattvàdayuktariti cet piõóàdipårbakàryopamarde mçdàdikàraõaü nopamçdyate . ghañàdikàryàntare'pyanuvartata ityetadayuktam . piõóadhañàdivyatirekeõa mçdàdikàraõasyànupalasbhàditi cet na mçdàdikàraõànàü ghañàdyutpattau piõóàdinivçttàvanuvçttidar÷anàt . sàdç÷yàdanvayadar÷anaü kàraõànuvçtteriti cenna piõóàdigatànàü mçdàdyavayavànàmeva ghañhàdau pratyakùatve'numànàbhàsàtmàdç÷yàdikalpanànupapatteþ . na ca pratyakùànumànayorviruddhà vyabhicàrità pratyakùapårvakatvàdamumànasya sarvatraivànà÷vàsaprasaïgàt . yadi ca kùaõikaü sarvaü, tadevedamiti gamyamànaü tadbuddherapi anyatadbaddhyapekùatve tasyà apyanyabuddhyapekùatvamityanàsthàyàü tatsadç÷amidamityasyà api buddhermçùàtvàt sarvatrànà÷vàsataiva . tadidambuddhyorapi kartrabhàve sambandhànupapattiþ . màdç÷yàtsambandha iti cenna . tadidambuddhyoritaretaraviùayatvànupapatteþ . asati cetaretaraviùaye sàdç÷yagrahaõànupapattiþ . asatyeva sàdç÷ye tadbuddhiriti cenna . tadidambuddhyorapi sàdç÷yabuddhivadasadviùayatvaprasaïgàt . asadviùayatvameva sarvabuddhãnàmastveti cenna buddhibuddherapyasadviùayatvaprasaïgàt . tadapyastviti cenna . sarvabuddhãnàü mçùàtve'satyabuddhyanupapatteþ . tasmàdasadetat sàdç÷yàttu tadbuddhirityataþ siddhaþ pràkkàryotpatteþ kàraõasadbhàvaþ . kàryasya càmivyaktiliïgatvàt . kàryasya ca sadbhàvaþ pràgutpatteþ siddhaþ katham? abhivyaktiliïgatvàt . abhivyaktirliïgamasyetyabhivyaktiþ sàkùàdvij¤ànàlambanatvapràptiþ . yaddhi loke pràvçtaü tama àdinà ghañàdi vastu tat àlokàdinà pràvaraõatiraskàreõa vij¤ànaviùayatvaü pràpnuvat pràksadbhàvaü na vyabhiracati . tathedamapi jagat pràgutpatterityavagacchàmaþ . na hi avidyamàno ghaña udite 'pyàditya upalabhyate . nanu te'vidyamànatvàbhàvàdupalabhyataiveti cet . na hi tava ghañàdikàryaü kadàcidapyavidyamànamityudite'pyàditya upalabhyetaiva . mçtpiõóe'sannihite tama àdyàvaraõe càsati vidyamànatvàditi cet na dvividhatvàdàvaraõasya . ghañàdikàryasya dvividhaü hyàvaraõaü mçdàderabhivyaktasya tamaþkuóyàdi pràïmçdo'bhivyaktermçdàdyavayavànàü piõóàdikàryàntararåpeõa saüsthànam . tasmàt pràgutpattervidyamànasyaiva ghañàdikàryasyàvçtatvàdanupalabdhiþ . naùñotpannabhàvàbhàva÷abdapratyayabhedastvabhivyaktitirobhàvayordvividhatvàpekùaþ . piõóakapàlàderàvaraõavailakùaõyàdayuktamiti cet tamaþkuóyàdi hi ghañàdyàvaraõaü ghañàdibhinnade÷aü dçùñaü na tathà ghañàdibhinnade÷e dçùñe piõóakapàle tasmàtpiõóakapàlasaüsthànayorvidyamànasyaiva ghañasyàvçtatvàdanupalabdhirityayuktamàvaraõadharmavailakùaõyàditi cet na kùãrodakàdeþ kùãràdyàvaraõenaikade÷atvadar÷anàt . ghañàdikàrye kapàlacårõàdyavayavànàmantarbhàvàdanàvaraõatvamiti cet na vibhaktànàü kàryàntaratvàdàvaraõatvopapatteþ . àvaraõàbhàva eva yatnaþ kartavya iti cet piõóakapàlàvasthayorvidyamànameva ghañàdikàryamàvçtatvànnopalabhyata iti ghañàdikàryàrthinà tadàvaraõavinà÷a eva yatnaþ kartavyo na ghañàdyutpattau . na rcatadasti tasmàdayuktaü vidyamànasyaivàvçtatvàdanupalarbdhiriti cet na aniyamàt . na hi vinà÷amàtraprayatnàdeva ghañàdyabhivyaktirniyatà tama àdyàvçte ghañàdau pradãpàdyutpattau prarya tnadar÷anàt . so'pi tamonà÷àyaiveti cet dãpàdyutpattàvapi yaþ prayatnaþ so'pi tamastiraskaraõàya . tasminnaùñe ghañaþ svayamevopalabhyate na hi ghañe ki¤cidàdhãyata iti cait na prakà÷avato ghañasyopalabhyamànatvàt . yathà prakà÷avi÷iùño ghaña upalabhyate pradãpakaraõe, na tathà pràk pradãprakaraõàt . tasmàt na tamastiraskàràyaiva pradãpakaraõam kintarhi prakà÷avattvàya . prakà÷a÷attvenaivopalabhyamànatvàt . kvacidàvaraõavinà÷e'pi yatnaþ syàt yathà kuóyàdivinà÷e . tasmànna niyamo'sti abhivyaktyarthinàvaraõavinà÷a eva yatnaþ kàrya iti . niyamàrthavattvàcca . kàraõe vartamànaü kàryaü kàryàntaràõàmàvaraõamityavocàma . tatra yadi pårvàbhivyaktasya kàryasya piõóasya vyavahitasya và kapàlasyavinà÷a eva yatnaþ kriyeta tadà vidalacårõàdyapi kàryam jàyeta . tenàpyàvçto ghaño nopalabhyata iti punaþ prayatnàntaràpekùaiva . tasmàdghañàdyamivyaktyarthino niyata eva kàrakavyàpàro'rthavàn . tasmàt pràgutpatterapi sadeva kàryam . atãtànàgatapratyayabhedàcca . atãto ghaño'nàgato ghaña ityetayo÷ca pratyayayorvartamànaghañapratyayavanna nirviùayatvaü yuktam . anàgatàrthipravçtte÷ca . nahyasatyarthitayà pravçttirloke dçùñà . yoginàü càtotànànataj¤ànasya satyatvàt asaü÷cedbhaviùyadghaña ai÷varambhaviùyadghañaviùayaü pratyakùaj¤ànaü mithyà syàt . na ca pratyakùamupacaryate . ghañasadbhàve hyanumànamavocàbha vipratiùedhàcca . yadi ghaño bhaviùyatãti kulàlàdiùu vyàpriyamàõeùu ghañàrthaü, pramàõena ni÷citam . yena ca kàlena ghañasya sambandho bhaviùyatãtyucyate tasminneva kàle ghaño'sanniti . pratiùiddhamabhidhãyate bhaviùyadghaño'sanniti na bhaviùyatãtyarthaþ ayaü ghaño na vartata iti yadvat . atha pràgutpatterghaño'sannityucyate ghañàrthaü pravçtteùu kulàlàdiùu tatra yathà vyàpàraråpeõa vartamànàstàvat kulàlàdayastathà ghaño na vartata ityasacchabdakhàrtha÷cenna virudhyate kasmàt svena hi bhaviùyadråpeõa ghaño vartate . na hi piõóasya vartamànatà kapàlasya và ghañasya bhavati . na ca tayorbhaviùyattà ghañasya . tasmàt kulàlàdivyàpàravartamànatàyàü pràgutpatterghaño'sanniti na virudhyate . yadi ghañasya yatsvambhaviùyattàkàryaråpaü tat pratiùidhyeta . tatpratiùedhe virodhaþ syàt . natu tadbhavàn pratiùedhati . na ca sarveùàü kriyàvatàmekaiva vartamànatà bhaviùyattvaü và . api ca caturvidhànàmabhàvànàü ghañasyetaretaràbhàvo ghañàdanyo dçùño yathà ghañàbhàvaþ pañàdireva na ghañasvaråpameva . na ca ghañàbhàvaþ san paño'bhàvàtmakaþ kintarhi bhàvaråpa eva ghañasya pràkpradhvaüsàtyantàbhàvànàmapi ghañena vyapadi÷yamànatvàt ghañsyetaretaràbhàvavat tathaiva bhàvàtmakatà abhàvànàm . eva¤ca sati ghañasya pràgabhàva iti na ghañasvaråpameva pràgutpatternàsti . atha ghañasya pràgabhàva iti ghañasya yat svaråpaü tadevocyate, ghañasyeti vyapade÷anupapattiþ . atha kalpayitvà vyapadi÷yeta ÷ilàputtrakasya ÷arãramiti yadvat . tathàpi ghañasya pràgabhàva iti kalpitasyaivàbhàvasya ghañena vyapade÷o na ghañasvaråpasyaiva . athàrthàntaraü ghañàdghañasyàbhàva iti uktottarametat . ki¤cànyatpràgutpatteþ ÷a÷aviùàõavadamàvabhåtasya ghañasya svakàraõasattàsambandhànupapattiþ dviniùñhatvàt sambandhasya . ayutasiddhànàmadoùa iti cet na bhàvàbhàvayorayutasiddhatvànupapatteþ . bhàvabhåtayorhi yutasiddhatà'yutasiddhatà và syànna tu bhàvàbhàvayorabhàvayorvà . tasyàt sadeva kàryaü pràgutpatteriti siddham etadabhipretya gãtàyàmuktam %<nàsato vidyate bhàvonàbhàvo vidyate sataþ>% iti
     atha bhåtotpattiprakàraþ kàõàdabhàùyanyàyakandalyordar÷ito yathà %<tataþ pràtaþ pràõinàübhogabhåtaye mahe÷varasya sisçkùànantaraü sarvyàtmagatavçttilabdhadçùñàpekùebhyastatsaüyogebhyaþ pavanaparamàõuùu karmotpattau teùàü parasparasaüyogebhyo dvyaõukàdiprakrameõa mahàn vàyuþ samutpannododhåyamànastiùñhati>% bhàø %<yadyapi tadà''tmanàü pràõasaübandhonàsti tathàpi pràõina ityuktaü yogyatvàt . teùàü bhogabhåtaye sukhaduþkhànubhavotpattaye mahe÷varasya sisçkùà sarjanecchà jàyate tadanantaraü sarveùvàtmasu gatànyadçùñàni vçttiü labhante . yadyapi yugapadutpadyamànàsaükhyeyakàryotpattau vyàpriyamàõà digàdivannityatvàdekaive÷varecchà kriyà÷aktiråpà tathàpyeùà tattat kàlavi÷eùasahakàripràptau kadàcit saühàràrthà bhavati kadàcit sçùñyarthà bhavati yadà saühàràrthà tadà tadanurodhàdaüdçùñàdãnàü vçttinirodha audàsãnyalakùaõo jàyate yadà tvasau sçùñyarthà bhavettadà vçttilàbhaþ svakàryajananaü prati vyàpàrã bhavati . vçttirlabdhà yaistàni vçttilabdhàni àhitàgnyàditvàt niñhàyàþ pårbanipàtodantajàta iti yathà . sarvàtmagatàni vçttilabdhàni adçùñàni tànyapekùante ye tat saüyogà àtmàõusaüyogàstebhyaþ pavanaparamàõuùu karmàõyutpadyante pavanaparamàõavaþ samavàyikàraõaü labdhavçttyadçùñavadàtmàõusaüyogo'samavàyikàraõamadçùñaü nimittakàraõamevaü karmotpattau teùàü pavanaparamàõånàü parasparasaüyogà jàyante tatsaüsaüyogebhya÷ca dvyaõukànyutpadyante tadanu tryaõukànãti anena krameõa mahàn vàyuþ samutpadyamàno nabhasyàkà÷e dodhåyamànaþ kvacidapratihatatvàyadvegàti÷ayayuktastiùñhati>% kaø . %<tadanantaraü tasminnàpyebhyaþ paramàõubhyastenaiva krameõa mahàn salilanidhirut pannaþ poplåyamànaþ>% bhàø %<pratirodhakàbhàvàt sarvatra plavamànastiùñhati>% kaø . %<tatastasminneva pàrthiyebhyaþ paramàõubhyo dvyaõukàdikrameõa samutpannà mahàpçthivãsthirasvabhàvà tiùñhati . tatastaijasebhyaþ paramàõubhyaþ samutpanno mahàüstejorà÷irdedãpyamànastiùñhati>% bhàø . %<tadanantaraü salilanidherutpattyanantaraü tasminneva jalanidhau pàrthivebhyaþ paramàõubhyo mahàpçtivã saühatà sthirasvabhàvà'vatiùñhate tadanantaraü tasminneva mahodaghau taijasebhyo'õumyo dvyaõukàdikrameõotpanno mahàüstejorà÷iþ kenacidanabhibhåtatvàddedãpyamànastiùñhati yadyapi payaþpàvakayoþ svàbhàvikovirodho'sti tathàpyadçùñava÷àdàdhàràdheya bhàvonànupapannaþ>% kaø . %<evaü samut panneùu caturùu mahàbhåteùu mahe÷varasyàbhidhyànamàtràttaijasebhyo'õubhyaþ pàrthivaparanàõusahitebhyo mahadaõóamàrabhyate . tasmiü÷caturvadanakamalaü sarvalokapitàmahaü brahmàõaü sakalabhuvanasahitamutpàdya prajàsarge niyuïkte>% bhàø . evamanantaroktena krameõotpanneùu mahàbhåteùu mahe÷varasvàbhidhyànamàtràtsaükalpamàtràt taijasebhyaþ paramàõubhyaþ pàrthivaparamàõusahitebhyovçhadaõóaü mahaóóimbamàrabhyate óimbàrambhe pàrthivà avayavà upaùñambhakàstenedaü vahnipu¤japràyaü mà bhåt . tasminnaõóe catvàri vadanakamalàni yasya taü brahmàõaü sarvalokapitàmahaü sarveùàmeva lokànàmàdyaü puruùa samastairbhuvanaiþ sahotpàdya prajànàü sarge janane viniyuïkte %<tva midaü kurviti>% kaø . %<sa ca mahe÷vareõa viniyukto brahmàti÷ayaj¤ànavairàgyai÷varyasampannaþ praõigàü karmavipàkaü viditvà karmànuråpaj¤ànabhogàyuùaþ sutàn prajàpatãn mànasàn manudevarùipitçgaõàn mukhabàhårupàdata÷caturovarõàn yàni coccàvacàni bhåtàni tàni sçùñvà''÷ayànuråpairdharmaj¤ànavairàgyai÷varyaiþ saüyojatãti>% bhàø . j¤àna¤ca vairàgya¤cai÷carya¤ca j¤ànavairàgyai÷caryàõi ati÷ayena j¤ànàdãni taiþ sampanna upacitaþ j¤ànàti÷athàt pràõinàü dharmàdharmau yathàvat pratyeti . vairàgyàdapakùapàtena pravartate . ai÷varyàt karmaphalaü bhojayati . pràõinàü karmavipàkaü viditveti vividhena prakàreõa pàkovipàkaþ karmaõàü vipàkaþ karmavipàkastaü viditvà etàvadasya karmaphalaü bhaviùyatãti j¤àtvà karmànuråpàõi j¤ànabhogoyåùi yeùàü tàn prajàpatãn dakùàdyàn mànasàn manaþsaükalpaprabhavàn manudevarùipitçgaõàn manån devànçùãn pitçgaõàn mukhabàhårupàdata÷caturovarõàn mukhàt bràhmaõàn, bàhubhyàü kùatriyàn, urubhyàü vai÷yàn, padbhyàü ÷ådràn, anyàni coccàvacàni kùudrakùudrataràõi bhåtàni sçùñvà à÷ayànuråpairà÷ete phalopabhogakàlaü yàvat àtmanyavatiùñhata ityà÷ayaþ karma tadanuråpairj¤ànadharmavairàgyai÷varyaiþ saüyojayatãti bhàtrayàpyanyathà na yojayatãtyarthaþ . yat svalu kecidevamàcakùire prekùàvatpravçttiriùñàrthà và syàdaniùñaparihàràrthà và naceùñàniùñapràptiparihàràrthà, na ceùñàniùñapràptiparihàràvã÷vare samastàvàptakàme sambhavataþ tenàsya janannirmàõe pravçttiranupapannà tatrottaraü pràõinàü bhogabhåtaya iti paràrthà sisçkùàyàü pravçttirna svàrthanibandhanetyabhipràyaþ . nanvevaü tarhi sukhamayãmeva sçùñiü kuryàt na duþkha÷avalàü karuõaüyà pravçttatvàdityatraiùaparihàraþ pràõinàü karmavipàkaü viditveti . paràrthaü pravçttatve'pi na mukhamayãmeva karoti vicitrakarmà÷ayasahà yasya kartçtvàdityarthaþ nacaivaü sati karuõàvirodhoduþkhot pàdasya vairàgyajananadvàreõa paramapuruùàrthahetutvàt yadi dharmàdharmàvapekùya karoti nàsya khàdhãnaü kartçtvamiti anã÷varatàdoùa ityasyàyaü pratisamàdhiþ . à÷ayànuråpaiþ dharmaj¤ànavairàgyai÷varyaiþ saüyojayati sa hi sarvapràõinàü karmànuråpaü phalaü prayacchan kathamanã÷varaþ syàditi bhàvaþ na hi yogyatànuråpeõa bhçtyànàü phalavi÷eùapradaþ prabhuraprabhurbhavati . kalpàdàvutpannànàü pràõinàü sarva÷abdàrthe ùvavyutpannànàü saïketasyà÷akyakaraõàcchabdavyavahàrànupapatti riti codanàyàü pratyavasthànavãjamidaü mànasàniti . yonija÷arãraü hi mahatà garbhavàsàdiduþkhaprabandhena viluptasaüskàraü janmàntarànubhåtasya sarvasya na smarati . çùayaþ prajàpatayo manavastu mànasà ayonija÷arãravi÷iùñà dçùñasaüvandhino dçóhasaüskàràþ kalpàntarànubhåtaü sarvameva ÷abdanàrthavyavahàraü saptapratibuddhavat pratisandadhate pratisandadhàmàha parasparaü bahupo vyavaharanti . teùàü vyavahàràcca tatkàlavartinàü pràõinàmutpattiþ tadvyavahàràccàpareùàmityutpadyate vyavahàraparamparayà ÷abdàrtha vyutpatti rityarthaþ kaø .
     vedàntimate bhtotpattiprakàro vedàø paø dar÷ito yathà . tatra sargàdyakàle parame÷varaþ sçjyamànaprapa¤cavaicitryahetupràõikarmasahakçtàparimitàniråpita÷aktivi÷eùavi÷iùña màyàsahitaþ sannàmaråpàtmakaü nikhilaprapa¤caü prathamaü buddhà vàkalayya idaü kariùyàmãti saïkalpayati %<tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti>% ÷ruteþ . tata àtmana àkà÷àdãni pa¤cabhåtàni apa¤cãkçtàni tanmàtrapadapratipàdyàni utpadyante tatràkà÷asya ÷abdoguõo, vàyostu ÷abdaspar÷au tejasastu ÷abda spar÷aråpàõi, apàntu ÷abdaspar÷aråparasàþ, pçthivyàstu ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ . na tu ÷abdasyàkà÷amàtraguõatvaü vàyvàdàvapi tadupalambhàt . nàsau bhramaþ bàdhakàbhàvàt . imàni bhåtàni triguõamàyàkàryàõi atastriguõàtmakàni . etai÷ca satvaguõopetaiþ pa¤cabhåtaiþ ÷rotratvakcakùårasanaghràõàni pa¤cendriyàõi manobuddhyahaïgàracittàni ca jàyante . ÷rotràdãnàü pa¤cànàükrameõaiva digvàtàrkavaruõà÷vinà adhiùñhàtçdevatàþ manaàdãnàü caturõàü krameõa candracaturmukha÷aïkaràcyutàþ adhiùñhàtçdevatàþ . etaireva rajoguõopetaiþ pa¤cabhåtairyathàkrameõa vàkpàõipàdapàyåpasthàkhyàni karmendriyàõi jàyante . teùà¤ca krameõa vahnãndropendramçtyuprajàpatayo'dhiùñhàtçdevatàþ . rajoguõopetaiþ pa¤cabhåtaireva pa¤ca vàyavaþ pràõàpànavyànodànasamànàkhyàjàyante . tatra pràgananavàn vàyuþ pràõonàsàgrasthànavartã . avàgananavànapànaþ pàyvàdisthànavartã . viùvagananavàn vyànaþ akhila÷arãravartã . årdhvamananavànudànaþ kaõñhasthànavartã . a÷itapãtànnàdisamokaraõaþ sabhànaþ nàbhisthànavartã . taireva tamoguõopetairapa¤cãkçtabhåtaiþ pa¤cãkçtabhåtàni jàyante %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõãti>% trivçtkaraõa÷ruteþ pa¤cãkaraõopalakùaõàrthatvàt . pa¤cãkaraõaprakàra÷cettham . àkà÷amàdau dvidhà vibhajya tayorekaü bhàgaü punacaturdhà vibhajya teùàü caturõàma÷ànàü vàyvàdiùu caturbhåteùu saüyojanam . evaü vàyuü dvedhà vibhajya tayorekaü bhàgaü puna÷caturdhà vibhajya teùàü caturõàü àkà÷àdiùu saüyojanam . evaü tejo'ppçthivyaü÷ànàmapi . tadevamekaikamåtasyàrdhaü svàü÷àtmakam ardhàntara¤ca caturvidhabhåtamayamiti pçthivyà dau svàü÷àdhikyàt pçthivyàdivyavahàraþ . taduktam %<vai÷evyàttadvàdastadvàdaþ>% (÷àø så0) iti . pårvoktairapa¤cãkçtabhåtairliïga÷arãraü paralokayàtrànirvàhakaü mokùaparyantasthàyi manobuddhibhyàmupetaü j¤ànendriyapa¤cakakarmondrayapa¤cakapràõàdipa¤cakasaüyuktaü jàyate . taduktam . %<pa¤capràõamanobuddhi da÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanamiti>% . tacca dbividhaü paramapara¤ca . paraü hiraõyagarbhaliïga÷arãraü mahattattvaråpam, aparamasmadàdiliïga÷arãra¤càhaïkàratattvamityàkhyàyate . evaü tamoguõayuktebhyaþ pa¤cãkçtabhåtebhyobhåmyantarikùasvargamaharjanastapaþsatyàtmakasyordhvalokasaptakasya atalapàtàlavitalasutalatalàtalarasàtalamahàtalàkhyasyàdholokasaptakasya brahmàõóasya jaràyujàõóajasvedajodbhijjàkhyacaturvidhasthåla÷arãràõà¤cotpattiþ . tatra jaràyujàni jaràyubhyojàtàni manuùyapa÷vàdi÷arãràõi . aõóajàni aõóebhyo jàtàni pakùipannagàdi÷aroràõi . svedajàni svedàjjàtàni yåkama÷akàdi÷arãràõi . udbhijjàni bhåmimudbhidya jàtàni vçkùàdi÷arãràõi . vçkùàdãnàmapi pàpaphalabhogàyatanatvena ÷arãritvam . tatra parame÷varasya pa¤catatmàtràdyutpattau saptada÷àvayavopetaliïga÷arãrotpatto hiraõyagarbhasthåla÷arãrotpattau ca sàkùàtkartçtvam . itaranikhilaprapa¤cotpattau ca hiraõyagarbhadvàrà %<hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti>% ÷ruteþ hiraõyagarbhonàma mårtitrayàdanyaþ prathamojãvaþ %<sa vai ÷arãrã prathamaþ sa vai puruùaucyate . àdikartà sa bhåtànàü brahmàgre samavartata>% . %<hiraõyagarbhaþ samavartatàgre>% ityàdi %<÷ruteþ>% .
     sàükhyamate prakçtirekà nityà acetanà sàmyàvasthàpannasatvarajastamaàtmikà, puruùàstu bahava÷cinmàtrà apariõàminaþ kåñasthà nityàþ . pårbakalpe prakçtiparyantasàkùàtkàriõà prakçtilonopàdhikena àdividuùà ã÷varapadàbhidheyena syasvàmibhàvaråpasaüyogavatã svalãnànanantabuddhitattvaniùñhapårbakalpàrjitàdçùñasacivà prakçtiþ sargàdyakàle satvàdiguõakùobhamàpagrà mahàdàdyàkàreõa pariõamate . yathà ca pariõamate tathà dar÷itam sàüø såø praø bhàùyayoþ yathà . %<satvarajastamasàü sàmyàvasthà prakçtiþ prakçtermahàn mahato'haïgàro'haïkàràt pa¤ca tanmàtràõyubhayabhindriyaü tanmàtrebhyaþ sthålabhåtàni puruùa iti pa¤caviü÷atirgaõaþ>% såø . satvàdoni dravyàõi na vai÷eùikadivadguõàþ saüyogavibhàgavattvàt laghutvacalatvagurutvàdidharmakatvàcca . teùvatra ÷àstre ÷rutyàdau ca guõa÷abdaþ puruùopakaraõatvàt puruùapa÷ubandhakatriguõàtmakamahadàdirajjunirmàtçtvàcca prayujyate . teùàü satvàdidravyàõàü yà sàmyàvasthànyånànatiriktàvasthà nyånàdhikàbhàvenàsaühatàvastheti yàvat akàryàvastheti niùkarùaþ . akàryàvasthopalakùitaü guõasàmànyaü prakçtirityarthaþ . yathà÷rute vaiùamyàvasthàyàü prakçtinà÷aprasaïgàt . %<satvaü rajastama iti eùaiva prakçtiþ sadà . eùaiva saüsçtirjantorasyàþ pàre paraü padam>% ityàdismçti bhirguõamàtrasyaiva prakçtitvavacanàcca . satvàdãnàmanugamàya sàmànyeti . puruùavyàvartanàya guõeti . mahadàdivyàvartanàya copalakùitàntamiti . mahadàdayo'pi hi kàryasatvàdiråpàþ puruùãpakaraõatayà guõà÷ca bhavantãti . tadatra prakçteþ svaråpamevoktam . asyà vi÷eùastu pa÷càdvakùyate . prakçteþ kàryo mahàn mahattattvam . mahadàdãnàü svaråpaü vi÷eùa÷ca vakùyate . mahata÷ca kàryo'haïkàraþ . ahaïkàrasya kàryadvayaü tanmàtràõyubhayamindriyaü ca . tatrobhayamindriyaü bàhyàbhyantarabhedenaikàda÷avidham . tanmàtràõàü kàryàõi pa¤ca sthålabhåtàni . sthåla÷abdàt tanmàtràõàü såkùmabhåtatvamabhyupeyam . puruùastu kàryakàraõavilakùaõaþ iti ityevaü pa¤caviü÷atirgaõaþ padàrthavyåha etadatirikta padàrtho nàstotyarthaþ . atha và satvàdãnàü pratyekavyaktyànantyaü gaõa÷abdo vakti . ayaü ca pa¤caviü÷atiko gaõodravyaråpa eva . dharmadharmyabhedàt tu guõakarmasàmànyàdãnàmatraivàntarbhàvaþ . etadatiriktapadàrthasattve hi tato'pi puruùasya vivektavyatayà tadasaügrahe nyånatàpadyeta . prakçteracetanatve'pi puruùabhogàpavargàrthaü vatsavivçddhyartha macetanakùãravat pravçttiþ . yathoktaü sàüø kàø kauø . %<puruùasya dar÷anàrthaü kaivalyàrthaü tathà pradhànasya . païgvandhavadubhayorapi saüyogastatkçtaþ sargaþ>% kàø %<pradhànasyeti karmaõi yaùñhã pradhànasya sarvakàrakùasya yaddar÷anaü puruùeõa tadarthaü, tadanena bhogyatà pradhànasya dar÷ità tata÷ca bhogyaü pradhànaü bhoktàramantareõa na sammavatãti yuktàsya bhoktrapekùà . puruùasyàpekùàü dar÷ayati puruvasya kaivalyàrtham . tathà hi pradhànenàsaribhannaþ purupastadgataü duþkhatrayaü syàtmanyabhimanyamànaþ kaivalyaü pràrthayate tacca satvapuruùànyatàkhyàtinibandhanam . na ca satvapuruùànvatàkhyàtiþ pradhànamantareleti kaivalyàrthaü puruùaþ pradhànamapekùate . anàditvàcca saüyogagaparamparàyàþ bhogàya saüyukto'pi kaivalyàya punaþ saüyujyate iti yuktam . nanu bhavatvanayoþ saüyogomahadàdisargastu kutastya ityata àha tatkçtaþ sargaþsaüyogo hi na mahadàdisargamantareõa bhogàya paryàpta iti saüyogaeva bhogàpavargàrthaüsargaü karotãtyarthaþ>% kauø tathà'cetanàyàþ pravçttau dçùñàntastatraivoktaþ %<vatsavivçddhinimittaü kùãrasya yathà pravçttiraj¤asya . puruùavimokùanimittaü tathà pravçttiþ pradhànasya>% sàüø kàø .
     pàta¤jale tu pratikalpamanekeùàü prakçtilãnànàü sargahetutva kalpane gauravàt ekasyaiva ã÷varasya tadadhiùñhànatvàïgãkàreõa prakçtestathà pariõàma ityaïgãkçtaü yathà ca ekasyaiva sarvotkarùa sàrvaj¤yaü tathà ã÷vara÷abde 1052 pçùñhe såtrabhàùyavivaraõeùu dar÷itam . 4 abhivyaktau ca abhivyakteryathà utpattiråpatà tathà abhivyakti÷abde 300 pçùñhe dar÷itam . evaü måtabhautikotpattiprakàraþ matabhedena niråpitaþ . atha vi÷eùabhautikotpattau kàraõavi÷eùastàvadabhidhãyate tatra janyamàtrotpattau ã÷varaþ adçùñaü kàla÷ca nimittakàraõamiti naiyàyikàdayaþ . vedàntimate brahmaõo'vidyàdvàrà nimittopàdànaråpobhayakàraõatà . sàükhyamate prakçterupàdànatà . janyabhàvotpattau dravyamupàdànakàraõaü yathà ghañe kapàlam pañe tantavaþ, kuõóale, suvarõam samavàyikàraõam . tattadavayavasaüyoga÷càsabhavàyikàraõam . guõotpattau dravyaü samavàyikàraõam avayavaguõovahnyàdisaüyogo và asamavàyikàraõaü yathà ghañaråpe kapàlaråpaü, pañaråpe tanturåpam, ÷yàmaghañe raktotpattau agnisaüyogaþ . evamàtmani j¤ànàdyutpattau manaþsaüyogàdi asamavàyikàraõam . saüyogavibhàgotpattaukriyà asamavàyikàraõam, ityàdyåhyam . dhvaüsaråpàbhàvotpattau pratiyogo nimittakàraõam . vàyvàdau råpàdyabhàvasyaivàtyantàbhàvatayà nityatvam ghañàbhàvasya nà÷e tu bhåtale ghañàpasaraõaü tadanayanaü ca tadutpattau nimittakàraõaü tenàyamutpattivinà÷a÷àlã caturthaþ saüsargàbhàvaþ iti tyàyaikade÷inaþ .
     dehotpattiprakàraþ kàya÷abde, garmotpattiprakàra÷ca garbha÷abde vakùyate . %<utpattimàtre kartçtvaü sarvatrai÷àsti kàrake . vyàpàrabhedàpekùàyàü karaõatvàdisambhavaþ>% martçhaø . %<utpattivadvà vàhadoùaþ>% sàüø såø . %<na nirodho nacotpattirna baddho na ca sàdhakaþ . na mumukùarna và mukta ityeùà paràrthatà>% abhiyuktoktiþ . jãvotpattistu dehàddehàntara sambandha eva tannimittaprakàràdi . vçø uø bhàø dar÷itaü yathà %<tadyathà ràjànamàyàntamugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyo'nnaiþ pànairàvasathaiþ pratikalpante'yamàyàtyayamàgacchatotyevaü haivaüvidaü brahmàyàtãdamàgacchatãti>% tatràsyerda ÷arãraü parityajya gacchato nàsya dehàntarasyopàdàne sàmarthyamasti dehendriyaviyogàt . na cànye'sya bhçtyasthànãyà gçhamiva ràj¤e ÷arãràntaraü kçtvà pratãkùamàõà vidyante . athaivaü sati kathamasya ÷arãràntaropàdànamityucyate . sarbaühyasya jagatsvakarmaphalopabhogàyatanaü karmaphalopabhogàya càyaü pravçtto dehàddehàntaraü pratipitùuþ . tasmàtsarvameva jagatsvakarmaprayuktaü tatkarmaphalopabhogayogyaü sàdhanaükçtvà pratãkùata eva . %<kçtaü lokaü puruùo'bhijàyata iti>% ÷ruteþ . yathà svapnajàgaritaü pratipitsoþ . tat kathamiti? lokaprasiddho dçùñànta ucyate . tatra yathà ràjànaü ràjyàbhiùiktamàyàntaü svaràùñre ugrà jàtivi÷eùàþ krårakarmàõo và pratyenasaþ prati pratyenasi pàpakarmaõi niyuktàþ pratyenastaskaràdidaõóanàdau niyuktàþ såtà÷ca gràmaõya÷ca såtagràmaõyaþ såtà varõasaïkarajà jàtivi÷eùà gràmaõyo gràmanetàraste pårvameva ràj¤a àgamana buddhvà'nnairbhojyabhakùyàdiprakàraiþ pànairmadiràdibhiràvasathai÷ca pràsàdàdibhiþ pratikalpante niùpannaireva pratãkùante'yaü ràjà àyàtyayamàgacchatãtyevaü vadantaþ . evaü ha evaüvida karmaphalasya veditàraü saüsàriõamityarthaþ . karmaphalaü hi prastutaü tadevaü÷abdena paràmç÷yate . sarvàõi bhåtàni ÷arãrakartéõi karaõànugrahãtéõi càdãtyàdini tatkarmaprayuktàni kçtaireva karmaphalopabhogasàdhanaiþ pratãkùante . idaü brahma bhoktç kartç càsmàkamàyàti . tathedamàgacchatyevamevaü kçtvà pratãkùanta ityarthaþ bhàùyam . tatra vistarastatraivokto yathà . %<tadyathà tçõajalàyukà tçõasyàntaü gatvà'nyamàkramamàkramyàtmànamupasaüharatyevamevàyamàtmedaü ÷arãraü nihatyà'vidyàü gamayitvà'nyamàkramamàkramyàtmànamupasaüharati . tadyathà pe÷askàrã pe÷aso màtràmupàdàyànyannavataraü kalyàõataraü råpaü tanutaevamevàyamàtmedaü ÷arãraü nihatyà'vidyàü gamayitvà'nyannavataraü kalpàõataraü råpaü kurute pitryaü và gàndharvaü và daivaü và pràjàpatyaü và bràhmaü và'nyeùàü và måtànàm . sa và ayamàtmà brahma vij¤ànamayo manomayaþ pràõamaya÷cakùurmayaþ ÷rotramayaþ pçthivãmaya àpomayo vàyumaya àkà÷amayastejomayo'tejamayeþ kàmayã'kàmamayaþ kroùamayo'krodhogavo dharmamayo'dharmamayaþ sarvamayastadyadetadidammayo'domaya iti yathàkàrã yathàcàrã tathà bhavati sàdhukàrã sàdhurmavati pàpakàrã pàpã bhavati puõyaþ puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena . atho khalvàhuþ kàmamaya evàyaü puruùa iti sa yathàkàmo bhavati tatkraturbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute yatkarma kurute tadabhisampadyate>% vçø uø .
     evaü vidyàdisambhàrasambhçto dehàntaraü pratipadyamàno muktvà pårvaü dehaü pakùãva vçkùàntaraü pratipadyate, atha và''tivàhikena ÷arãràntareõa karmaphalajanmade÷aü nãyate kiü vàtrasthasyaiva sarvagatànàü karaõànàü vçttilàbho bhavatyàhosviccharãrasthasya saïkucitàni karaõàni mçtasya bhinnaghañapradãpaprakà÷avatsarvato vyàpya punardehàntaràrambhe saïkocamçcchanti kiü và manomàtraü vai÷eùikasamaya iva dehàntaràrambhade÷aü pratigacchati kiü và kalpanàntarame . vedàntasamaya ityucyate . %<ta ete sarvaeva samàþ sarve'nantà>% iti ÷ruteþ . sarbàtmakàni tàvat karaõàni sarvàtmakapràõasaü÷rayàcca teùàmàdhyàtmikàdhibhautikaparicchedaþ pràõikarmaj¤ànabhàvanànimittaþ . atastadva÷àt svabhàvataþ sarvagatànàmanantànàmapi pràõànàü karmaj¤ànavàsanànuråpyeõaiva dehàntaràrambhava÷àt pràõànàü vçttiþ saïkucati vikasati ca . tathàcoktam . %<samaþ pluùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhistribhirlokaiþ samã'nena sarveõeti>% . tathàcedaü vacanamanukålam %<sa yo haitànanantànupàsta>% ivyàdi %<taü yathà yathopàsata>% iti ca . tatra vàsanàpårvapraj¤àkhyà vidyà karmatantrà jalåkàvatsantataiva svapnakàla iva karmakçtaü dehàddehàntaramàrabhate hçdayasthaiva punardohàntaraü pårvà÷rayaü vimu¤catãtyetasminnarthe dçùñànta upàdãyate tattatra dehàntarasa¤càra idaü nidar÷anam . yathà yena prakàreõa tçõajalàyukà tçõajalaukà tçõasyàntamavasànaü gatvà pràpyànyattçõaü tçõàntaramàkramamàkramyata ityàkramastamàkramamàkramyà÷rityàtmànamàtmanaþ pårvàvayavamupasaüharatyantyàvayavasthàne . evamevàyamàtmà yaþ prakçto yaþ saüsàrã idaü ÷arãraü pårvopàttaü nihatya svapnaü pratipitsuriva pàtayitvà vidyàü gamayitvà cetanaü kçtvà svàtmopasaühàreõànyamàkramaü tçõàntaramiva tçõajalaukà iva ÷arãràntaraü gçhãtvà prasàritayà vàsanayà''tmànamupasaüharati . tatràtmabhàvamàramate . yathà svapne dehàntaramàrabhate . svapnadehàntarasya iva ÷arãràrambhave÷e àrabhyamàõe dehe jaïgame sthàvare và . tatra ca karmava÷àtkaraõàni labdhavçttãni saühanyante bàhya¤ca ku÷amçttikàsthànãyaü ÷arãramàrabhyate . tatra ca karaõavyåhamapekùya vàgàdyanugrahaþ . yà agnyàdidevatàþ saü÷rayante eùa dehàntaràrambhavighiþ .
     tatra dehàntaràrambhe nityopàttamevopàdànamupamçdyopamçdya dehàntaramàrabhate àhosvidapårvameva punaþ punaràdatta ityatrocyate dçùñàntaþ . tattatraitasminnarthe yathà pe÷askàrã pe÷aþ suvarõaü tatkarotãti pe÷askàrã suvarõakàraþ pe÷asaþ suvarõasya màtràmupàdàyàpacchidya gçhãtvà'nyat pårvasmàdracanàvi÷eùàdranyannavataramabhinavataraü kalyàõàt kalyàõataraü råpaü tanute nirmiõoti evamevàyamàtmeyàdi pårvavat . nityopàttànyeva pçthivyàdãnyàkà÷àntàni pa¤cabhåtàni yàni %<dve vàva brahmaõo råpe>% iti caturthe vyàkhyàtàni pe÷aþsthànãyàni . tànyevovamçdyopamçdyànyadanyacca dehàntaraü navataraü kalyàõataraü råpaü saüsthànavi÷eùaü dehàntaramityarthaþ . kurute pitryaü và pitçbhyo hitaü pitçlokopabhogayogyamityarthaþ . gàndharvaü gandharvàõàmupabhogayogyam . tathà devànàü daivam, prajàpateþ pràjàpatyam, brahmaõaþ idaü bràhmaü và, yathàkarma yathà÷rutamanyeùàü và bhåtànàü sambandhi ÷arãràntaraü kuruta ityabhisambadhyate . yasya bandhanasaïj¤akà upàdhibhåtà yaiþ saüyuktastanmayo'yamiti vibhàvyate te padàrthàþ pu¤jãkçtyehaikatra pratinirdi÷yante . sa và ayaü ya evaü saüsàratyàtmà brahmaiva para eva yo'÷anàyàdyatãto vij¤ànamayo vij¤ànaü buddhistenopalakùyamàõastanmayaþ . katama àtmeti . yo'yaü vij¤ànamayaþ . pràõeùviti hyuktaü vij¤ànamayo vij¤ànapràyo yasmàttaddharmatvamasya vibhàvyate %<dhyàyatãva lelàyatãveti>% . tathà manomayo manaþsannikarùànmanomayaþ . tathà pràõamayaþ pràõaþ pa¤cavçttistanmayo yena cetana÷calatãva lakùyate . tathà cakùurmayoråpadar÷anakàle . evaü ÷rotramayaþ ÷abda÷ravaõakàle . evaü tasya tasyendriyasya vyàpàrodbhave tattanmayo bhavati . evaü buddhipràõadvàreõa cakùuràdikaraõamayaþ san ÷arãràrambhakapçthivyàdibhåtabhayo bhavati . tatra pàrthivàdi÷arãràrambhe pçthivãmayo bhavati tathà varuõàdilokeùvàpya÷arãràrambhe àpomayo bhavati . tathà vàyavya÷arãràrambhe vàyumayo bhavati . tathàkà÷a÷arãràrambhe àkà÷amayo bhavati . evametàni taijasàni deva÷arãràõi . teùvàrabhyamàõeùu tattanmayastejomayo bhavati . ato vyatiriktàni pa÷vàdi÷arãràõi narakapretàdi÷arãràõi càtejomayàni . tànyapekùyàhàtejomaya iti evaü kàryakaraõasaïghàtamayaþ sannàtmà pràptaü vastvantaraü pa÷yannidammayaþ, adomaya ityapràptavyamiti . evaü viparãtapratyayastadabhilàùaþ kàmamayo bhavati . tasmin kàme doùaü pa÷yatastadviùayàbhilàùopa÷ame cittaü prasannamakaluùaü ÷àntaü bhavati tanmayo'kàmamayaþ . evaü tasminvihate kàme kenacitsa kàmaþ krodhatvena pariõamate tena tanmayo bhavan krodhamayaþ . sa krodhaþ kenacidupàyena nivartito yadà bhavati tadà prasannamanàkulaü cittaü sadakrodha ucyate . evaü tena tanmayaþ evaü kàmakrodhàbhyàmakàmakrodhàbhyà¤ca tanmayo bhåtvà dharmamayo'dharmamaya÷ca bhavati . na hi kàmakrodhàdibhirvinà dharmàdipravçttirupapadyate . %<yadyaddhi kurute karma tattatkàmasya ceùñitamiti>% smaraõàt . dharmamayo'dharmamaya÷ca bhåtvà sarvamayo bhavati . samastaü dharmàdharmayo÷ca kàryaü yàvatki¤cidvyàkçtaü tatsarvaü dharmàdharmayoþ phalam . tatpratipadyamànastanmayo bhavati kiü bahunà tadetat siddhamasya yadayamidammayo gçhyamàõaviùayàdimayastasmàdayamadomayaþ ada iti parokùaü kàryeõa gçhyamàõena nirdi÷yate . anantà hyantaþkaraõe bhàvanàvi÷eùàþ . naiva te vi÷eùato nirdeùñuü ÷akyante . tasmiüstasmin kùaõe kàryato 'vagamyante . idamasya hçdi vartate'do'syeti . tena gçhyamàõakàryeõedammayatayà nirdi÷yate . parokùo'ntaþstho vyavahàro'yamidànãmadomaya iti . saïkùepatastu yathà kartuü yathà và''carituü ÷ãlamasya so'yaü yathàkàrã yathàcàrã sa tathà bhavati . karaõaü nàma niyatà kriyà bidhipratiùedhàdigamyà, àcaraõaü nàma aniyatamiti vi÷eùaþ . sàdhukàrã sàdhurbhavati . yathàkàrãtyasya vi÷eùaõam . pàpakàrã pàpo bhavati ca . yathàcàrãtyasya tàcchãlyapratyayopàdànàt atyantatàtparyataiva tanmayatvaü na tu tatkarmamàtreõetyà÷aïkyaha . puõyaþ puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpeneti . puõyapàpakarmamàtreõaiva tanmayatà syànna tu tàcchãlyamapekùate . tàcchãlye tu tanmayatvàti÷ayaityayaü vi÷eùaþ . tatra kàmakrodhàdipårvakapuõyàpuõyakàrità sarvamayatve hetuþ saüsàrasya kàraõaü dehàddehàntarasa¤càrasya ca . etatprayukto hyanyadanyaddehàntaramupàdatte . tasmàtpuõyàpuõye saüsàrasya kàraõametat . viùayau hi bidhipratiùedhàvatra ÷àstrasya sàphalyamiti . athoapyanye bandhanamokùaku÷alàþ khalvàhuþ satyaü kàmàdipårvake puõyàpuõye ÷arãragrahaõakàraõam . tathàpi kàmaprayukto hi puruùaþ puõyàpuõyakarmaõopacinoti . kàmaprahàõe tu karma vidyamànamapi puõyàpuõyopacayakaraü na bhavati . upacite api puõyàpuõye karmaõã kàma÷ånye phalàrambhake na bhavataþ . tasmàtkàbha eva saüsàrasya målam . tathàcoktamàtharvaõe %<kàmàn yaþ kàmayate manyamànaþ svakarmabhirjàyate tatra tatreti>% . tasmàtkàmamaya evàyaü puruùo yadanyamayatvaü tadakàraõaü vidyamànamapotyato'vadhàrayati kàmamaya eveti . sa ca kàmamayaþ san yàdç÷ena kàmena yathàkàmo bhavati tatkraturbhavati sakàma ãùadabhilàùamàtreõàbhivyakto yasminviùaye bhavati sa vihanyamànaþ sphuñãbhavan kratutvamàpadyate . kraturnàbhàdhyavasàyo ni÷cayo yadanantarà kriyà pravartate yatkraturbhavati yàdçkkàmakàryeõa kratunà yathàsvaråpaþ kraturasya so'yaü yatkraturbhavatiü tatkarma kurute . yadviùayaþ kratustatphalanirvçttaye yadyogyaü karma tatkurute nirvartayati . yatkarma kurute tadabhisampadyate tadãyaü phalamabhisampadyate bhàø .

#<utpattikrama># puø utpattau kramaþ . jagatàmutpattiparipàñyàm . sa ca kramaþ brahmeti prakçtya taittiø uø bhàùyayordar÷ito yathà .
     tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåtaþ àkà÷àdvàyuþ vàyoragniþ agneràpaþ adbhyaþ pçthivã prathivyà oùadhayaþ oùadhibhyo'nnam annàdretaþ retasaþ puruùaþ . sa và eùa puruùo'nnarasamayaþ uùaø . tasmàditi målavàkyasåtritaü brahma paràmç÷yate . etasmàditi . mantravàkyena, anantaraü yathà lakùitaü yadbrahmaiva bràhmaõavàkyena såtritam yacca satyaü j¤ànamanantaü brahmetyanantarameva lakùitam tasmàdetasmàdbrahmaõa àtmana àtma÷abdavàcyatvàt . àtmà hi tatsarvasya %<tat satyaü sa àtmeti>% ÷rutyantaràdato brahmàtmà . tasmàdetasmàdbrahmaõa àtmasvaråpàdàkà÷aþ sambhåtaþ samutpannaþ . àkà÷o nàma ÷abdaguõo'vakà÷akaro mårtadravyàõàü, tammàdàkà÷àt svena spar÷aguõena pårvaõa ca kàraõaguõena ÷abdena dviguõo vàyuþ, sambhåta ityanuvartate . vàyo÷ca svena råpaguõena pårvàbhyà¤ca triguõo'gniþ sambhåtaþ . agneþ svena rasaguõena pårvai÷ca tribhi÷caturguõà àpaþ sambhåtàþ . adbhyaþ svena gandhaguõena pårvai÷caturbhiþ pa¤caguõà pçthivã sambhåtà . pçthivyà oùadhayaþ . oùadhobhyo'nnam . annàdretoråpeõa pariõatàtpuruùaþ ÷iraþpàõyàdyàkçtimàn . sa và eùa puruùo'nnarasamayo'nnarasavikàraþ . puruùàkçtibhàvitaü hi sarvebhyo'ïgebhyastejaþ sambhåtaü reto vãjaü tasmàdyo jàyate so'pi tathà puruùàkçtireva syàt sarvajàtiùu jàyamànànàü janakàkçtiniyamadar÷anàt sarveùàmapyannarasavikàratve brahmavaü÷yatve càvi÷iùñe . kasmàt? puruùa eva gçhyate pràdhànyàt . kiü punaþ pràdhànyaü karmaj¤ànàdhikàraþ puruùa eva hi ÷aktatvàdarthitvàcca arthã vidvàn samarthaþ karmaj¤ànayoradhikriyate . %<puruùatve và vistaràtmà sa hi vij¤ànena sampannatamo vij¤àtaü vadati vij¤àtaü pa÷yati veda ÷vastanaü veda lokàlokau mattyenàmçtamãkùatãtyevaü sampanno'thetareùàü pa÷ånàma÷anàpipàse evàbhij¤ànamityàdi÷rutyantaradar÷anàt>% bhàø . eteùà¤ca brahmàdhiùñhitànàmeva tattatkàryaråpeõàvirbhàvaþ ÷àø såø bhàùyayorniråpito yathà . %<tadabhidhyànàdeva tu talliïgàt saþ>% såø . kimimàni viyadàdãni bhåtàni svayameva svavikàràn sçjantyàhosvit parame÷vara eva tena tenàtmanàvatiùñhamàno'bhidhyàyan taü taü vikàraü sçjatãti sandehe sati pràptaü tàvat svayameva sçjantãti kutaþ %<àkà÷àdvàyurvàyoragnirityàdi>% svàtantrya÷ravaõàt . nanvacetanànàü svatantràõàü pravçttiþ pratiùiddhà, naiùadoùaþ . tattejaaikùata tà àpaaikùanteti ca bhåtànàmapi cetanatva÷ravaõàdityevaü pràpte'bhidhãyate . sa eva parame÷varastena tenàtmanàvatiùñamànobhidhyàyaüstaütaü vikàraü sçjatãti kutaþ? talliïgàt . tathà hi ÷àstram yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãmantaroyamayatãtyevaüjàtãyakaü, sàdhyakùàmeva bhåtànàü pravçttiü dar÷ayati . tathà %<so'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti>% prastutya %<sacca tyaccàbhavat tadàtmànaü svayamakuruteti>% ca tasyaiva sarvàtmabhàvaü dar÷ayati . yattu ãkùaõa÷ravaõamaptejasoþ, tat parame÷varàve÷ava÷àdeva draùñavyaü %<nànyo''tosti draùñà>% itãkùitrantarapratiùedhàt prakçtatvàcca sata ãkùituþ %<tadaikùata bahu syàü prajàyeyetyatra>% . %<bhåtànàmutpattikrama÷cintitaþ>% ÷àø bhàø .

#<utpattimat># triø utpattirvidyate'sya matup striyàü ïãp . utpattivi÷iùñe %<vipadutpattimatàmupasthità>% raghuþ .

#<utpattividhi># puø utpattiþ karmasvaråpaj¤àpako vidhiþ . svargakàmo'÷vamedhena yajetetyàdau karmasvaråpaj¤àpake vidhau . vidhi÷abde vivçtiþ . utpattivàkyamapyatra naø .

#<utpattivyutkrama># puø utpattitovyutkramaþ . utpattikramàt viparãte krame . sa ca ÷àø såø bhàùyayordar÷itaþ yathà bhåtànàmutpattikrama÷cintito'thedànãmapyayakrama÷cintyate %<viparyayeõa tu kramo'taupapadyate ca>% ÷àø såø . kimaniyatena krameõàpyayaþ, utotpattikrameõàtha và tadviparãteneti? . trayo'pi cotpattisthitipralayà bhåtànàü brahmàyattàþ ÷råyante %<yato và imàni måtàni jàyante yena jàtàni jãvanti yat prayantyabhisaüvi÷antãti>% . tatràniyamo'vi÷eùàditi pràptam . atha votpatte kramasya ÷rutatvàt pralayasyàpi kramàkàïkùiõaþ sa eva kramaþsyàdityevaü pràpte tatobråmaþ viparyayeõa tu pralayakramo'ta utpattikramàdbhavitumarhati . tathà hi loke dç÷yate yena krameõasopànamàråóhastato viparãtena krameõàvarohatãti . api ca dç÷yate mçdojàtaü ghañàdyapyayakàle mçdbhàvamapyeti adbhya÷ca jàtaü himakarakàdi abbhàvamapyetãtyata÷copapadyate etat, yat pçthivyadbhyojàtà satã sthitikàlavyatikràntàvapo'pãyàt, àpa÷ca tejasojàtàþ satyastejo'pãyuþ, evaü krameõa såkùma såkùmatara¤cànantaramanantaraü kàraõamapãtya sarvaü kàryajàtaü paramakàraõaü paramasåkùmaü brahmàpyetãti veditavyam . na hi svakàraõavyatikrameõa kàraõakàraõe kàryàpyayonyàyyaþ . smçtàvapyutttikramaviparyayeõaivàpyayakramastatra tatra pradar÷itaþ . %<jagatpratiùñhà devarùe! pçthivyapsu pralãyate . jyotiþùvàpaþ pralãyante jyotirvàyau pralãyate>% ityevamàdau . utpattikramaståtpattàveva ÷rutatvànnàpyaye bhavitumarhati na càsàvayogyatvàdapyayenàkàïkùyate . na hi kàrye dhriyamàõe kàraõasyàpyayoyuktaþ kàraõàpyaye kàryasyàvasthànànupapatteþ . kàryàpyaye tu kàraõasyàvasthànaü yuktaü mçdàdiùvevaü dçùñatvàt bhàø . tadetat vedàø paø spaùñamuktam yathà . bhåtànàü bhautikànà¤ca na kàgõalayakrameõa layaþ kàraõalayasamaye kàryàõàmà÷rayamantareõàvasthànànupapatteþ kintu sçùñikramaviparãta krameõa tattatkàryanà÷e tattajjanakàdçùñanà÷asyaiva prayojakatayà upàdànanà÷asyàprayojakatvàt anyathà nyàyamate'pi mahàpralaye pçthivãparamàõugataråparasàderavinà÷àpatteþ . tathà ca pçthivyà apsu, apàü tejasi, tejasovàyau, vàyoràkà÷e, àkà÷asya jãvàhaïkàre, tasya hiraõyagarbhàhaïgàre, tasya càvidyàyàbhityevaüråpaeva pralayaþ . taduktam viùõupuràõe %<jagatpratiùñhà devarùe! pçthivyapsu pralãyate . tejasyàpaþ pralãyante tejovàyau pralãyate . vàyu÷ca lãyate vyomni taccàvyakte pralãyate . avyaktaü puruùe brahmanniùkale sampralãyaye . puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ>% .

@<[Page 1122a]>@
#<utpatya># avyaø ut + pata--lyap . årdhvaü patitvetyarthe utpatyapàkalà mayåø . janmaprabhçtyunmatte

#<utpatha># puø utkràntaþ panthànam atyàø samàø ac . gamyapathàtikrànte 2 nyàyyarãtyatikrànte ca . bhinnaparyàdatayà apakçùñaþ panthàþ udabhàve pràø saø ac samàø kadarye pathi %<gurorapyaliptasya kàryàkàryamajànataþ . utpathapratipannasya nyàyyaü bhavati ÷àsanam>% bhàø àø 140 uø . %<pramadàhyutpathaü netuü kàmakrodhava ÷ànugam>% manuþ . %<kùiptàvarodhàïganamutpathena gàm>% màghaþ

#<utpanna># triø ud + pada--kta . udbhåte . %<aurase punarutpanne tçtãyàü÷aharàþ sutàþ>% smçø %<utpannasya punaranutpàdaþ>% nyàyapraø utpannena harati utsaïgàø ñha¤ . aut pannika tena hàrake triø .

#<utpala># naø ud + pala--ac . 1 nãlapadme, 2 kumudàdau, 3 kuùñhoùaghau ca . utkràntaü palaü màsam atyàø samàø . 4 màüsa÷ånye triø . %<gaõóasvedàpanayanarujàklàntakarõotpalànàn>% meghaø . %<yatrotpaladalaklaivyamastràõyàpuþ suradviùàm>% %<muhårtakarõotpalatàü prapede>% %<navàvatàraü kamalàdivotpalam>% raghuþ %<anyonyamutpãóayadutpalà kùyàþ>% kumàø . tacca trividhaü nãlaü raktaü÷veta¤ca %<dhruvaüsa nãlotpalapatradhàrayà>% ÷akuø .

#<utpalagandhika># naø utpalasya gandhaiva gandho'sya it samàø saüj¤àyàü kan . go÷ãrùàkhye candane ..

#<utpalapatra># naø utpalasya patramiva . 1 tilakabhede strãõàü stanàdau 2 nakhakùate ca . 6 taø . indãvarasya dale .

#<utpalapatraka># naø utpalapatramiva kan . utpalapatràkàre su÷rutokte ÷astrabhede . ardhadhàra÷abde 375 pçùñhe tallakùmàdi dar÷itam . %<vçddhipatranakha÷astramudrikotpalapatrakàrdhadhàràõi chedane bhedane ca>% su÷ruø .

#<utpalabhedyaka># puø su÷rutokte karõabandhàkçtibhede . sa ca pa¤cada÷avidhaþ . tadvimàgalakùaõàdi su÷ruø dar÷itaü yathà . %<tatra samàsena pa¤cada÷akarõabandhanàkçtayaþ . tadyathà nemisanghànaka utpalabhedyako vallåraka àsaïgimogaõóakarõa àhàryo nirvedhimo vyàyojimaþ kapàñasandhiko'rdhvakapàñasandhikaþ saükùipto hãnakarõo vallãkarõo yaùñikarõaþ kàkoùñhaka iti . teùu pçthulàyatasamobhayapàlirnemisandhànakaþ . vçttàyatasamobhayapàlirutpalabhedyakaþ . hrasva vçttasamobhayapàsirvallårakaþ . abhyantaradãrghaikapàliràsaïgimaþ . bàhyadãrghaikapàlirgaõóakarõaþ . apàlirubhayato'pyàhàryaþ . pãñhopamapàlirubhayataþ, kùãõaputrikà÷rito nirvedhimaþ . sthålàõusamaviùamapàlirvyàyojimaþ . abhyantaradãrghaikapàliritaràlpapàliþ kapàñasandhikaþ . bàhyadãrghaikapàliritaràlpapàlirardhakapàñasandhikaþ . tatra de÷aite karõabandhavikalpàþ sàdhyàsteùàü svanàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtàþ . saükùiptàdayaþ pa¤càsàdhyàstatra ÷uùka÷aùkulirutsannapàliritaràlpapàliþ saükùiptaþ . anadhiùñhànapàliþ paryantayoþ kùãõamàüso hãnakarõaþ . tanu viùamàlpapàlirvallãkarõaþ . grathitamàüsastabdha÷iràyata såkùmapàliryaùñikarõaþ . nirmàüsasaükùiptàgràlpa÷oõitapàliþ kàkoùñhakapàliriti>% . %<bandheùvapi tu ÷ophadàharàgapàkapióakàsràvayuktà na siddhimupayànti>% .

#<utpala÷à(sà)rivà># triø utpalaü tadàkàrapuùpamastyasyàþ ar÷aø ac karmaø . anantamålàyàü ÷yàmàlatàyàm . %<vçkùàdanã payasyà ca latà cotpalasà(÷à)rivà>% su÷ruø .

#<utpalaùañka># naø jvaràtãsàracikitsàïge cakraø ukte auùadhabhede . yathà %<jvaràtãsàre peyàdikramaþ syàllaïghite hitaþ . jvaràtisàrã peyàü và pibet sàmlàü ÷çtàü naraþ . pç÷nipaõãüvalàvilvanàgarot paladhànyakaiþ>% .

#<utpalàvatã># strã utpalamut palàkàraü netramastyasyàþ matup masyavaþ saüj¤àyàü dãrghaþ . apsarobhede kà÷ãkhaø 9 aø apsarololavarõane . nirmathyamànàt kùorodàt pårbamapsarasastvamåþ . niþsçtà trijagajjeturmohanàstraü manobhuvaþ . %<urva÷ã menakà rambhà candrarekhà tilottamà . vapuùmatã kàntimatã lãlàvatyutpalàvatã . alambuùà guõavatã sthålake÷ã kalàvatã . kalànivirguõanidhiþ karpåratilakorvarà . anaïgalatikà càpi tathà madanamohino . cakoràkùã candrakalà tathà munimanoharà . gràvadràvà tapodveùñrã càrunàsà sukarõikà . dàrusaüjãvanã su÷rãþ kçùõa÷ulkà ÷ubhànanà . tapaþ÷ulakà tãrtha÷ulkà dàna÷ulkà himàvatã . pa¤cà÷vamedhikà caiva ràjasåyàrthinã tathà . aùñàgnihotrikà tadvadvàjapeya÷atodbhatà . kàrthyavismàrayitrã ca dçùñidràyà sukalpino . ityàdyasarasàü ÷reùñhaü sahasraü ùaùñisaüyutam . etasminnapsaro love vasantyatyà api striyaþ>% .

#<utpalinã># strã utpalàni santyasmin de÷e teùàü samuho và iti . 1 utpalayuktalatàyàü, 2 kuvalayasamudàye ca . %<vavçùe sà mahàràja bibhratã råpamuttamam . apsvivotpalinã ÷ãghramagneriva ÷isvà ÷ubhà>% bhàø vaø 96 aø . 2 utpalayukte triø .

#<utpavana># naø ud + pu--lyuñ . yaj¤iyapàtràdisaüskàrabhede sa ca à÷vaø gçø 1, 3, 2, 3 såtrayordar÷ito yathà . %<pavitràbhyàmàjyasyotpavanam>% 2 såø . apracchinnàgràvanantargarbhau pràde÷amàtrau ku÷au nànàntayorgçhãtvàïguùñhopakaniùñhikàbhyàmuttànàbhyàü pàõibhyàü %<savituùñvà prasava utpunàmyacchidreõa pavitreõa vasoþ såryasya ra÷mibhiriti>% pràgutpunàti sakçnmantreõa, dviståùõãm 3 såø . %<kàryamiti ÷eùaþ . atha kiülakùaõe? pavitre kathaü và utpavanaü? kàryamityetaddvayaü nirõetumàha . pra÷abdaþ såkùmacchinnàgrayoranivçttyarthaþ . na vidyate antarmadhye garbho yayostau tathoktau pràde÷amàtrau ku÷au . evaülakùaõayuktau ku÷au pavitrasaüj¤au . nànetyasaüsargàrtham . pavitre antayorasaüspçùñe aïguùñhopakaniùñhikàbhyàmuttànàbhyàü pàõibhyàü gçhãtvà pràgutpunàtisakçtnmantreõa, dviståùõãm>% nàø vçø . tatra samantrakàmantrakavyavasthà nàràø vçttau dar÷ità pårveõàmantrakamut pavanaü vidhãyate . anena tu samantrakam . tatra vaitànike amantrakaü gçhye karmaõi samantrakamityevaü vinive÷aþ iti . %<utpavanaprakàraþ>% ÷ataø bràø .
     prokùaõãùu pavitre bhavataþ . te tata àdatte, tàbhyàmàjyamutpunàtyeko và'utpavanasya bandhurmedhyamevaitatkaroti . sa utpunàti %<savituùñvà prasava' utpunàmyacchidreõa såryasya ra÷mibhiriti>% so'sàvevabandhuþ . athàjyaliptàbhyàü pavitràbhyàm prokùaõãrutpunàti %<saviturvaþ prasava' utpunàti>% eko và utpavanasya vandhuþ 22, 23, 24, 1, 3, 1, %<dravyàõà¤caiva sarveùàü ÷uddhirutpavanaü smçtam>% manuþ %<pràde÷apramàõa ku÷advayàbhyàmutpavanena ÷uddhiþ>% kullåø .

#<utpa÷ye># triø ud + dç÷a--kartari ÷a . 1 årdhvaü prekùake . 2 unmukhe 3 årdhvadçùñau hemaø .

#<utpàñana># naø ud + --paña--õic + lyuñ . 1 unmålane su÷rutokte 2 vraõavedanàbhede ca . yathà %<ata årdhvaü sarvabraõavedanà vakùyàmaþ todanabhedanatàóanacchedanàyamanamanthanavikùepaõa cumcumàyananirdanàvabha¤janasphoñanavidàraõotpàñanakampana vividha÷ålavi÷oùaõavikaraõapåraõastambhanasvapnàbaku¤canàïku÷ikàþ sambhavanti>% .

#<utpàñaka># puø ud + paña--bhedane õic--õvul . 1 unmålake su÷rutokte 2 pàlyàmupadravabhede utpuña÷abde vivçtiþ .

#<utpàñikà># strã ãd + paña--õic õvul ñàp ata it . vçkùasyanãrasàyàü tvaci %<tasya lomàni parõàni tvagasyotpàñikà bahiþ . tvaca evàsya rudhiraü prasyandi tvaca utpañaþ>% vçø uø . utpàñanakattryàü striyàü ca .

#<utpàta># puø ud + pata--gha¤ . 1 årdhvapatane . ud + pata--õa . akasmàdàgate pràõinàü ÷ubhà÷ubhasåcake daivanimitte 2 bhåkampàdau 3 su÷rutokte visràvyapàlyàmayabhede ca . %<pàlyàmayàstu visràvyà ityuktàþ pràgnibodha tàn . paripoñastathotpàta unmantho duþkhavardhanaþ . pa¤camaþ parilehã ca karõapàlyà gadàþ smçtàþ . saukumàryàccirotsçùñaþ sahasàbhipravardhite . karõa÷opho bhavetpàlyàü sarujaþ paripoñavàn . kçùõàruõanibhaþ stabdhaþ sa vàtàt paripoñakaþ . gurvàbharaõasaüyogàttàóanodvarùaõàdapi . ÷ophaþ pàlyàü bhavecchyàvo dàhapàkaruganvitaþ . rakto và raktapittàmyàmutpàtaþ sagado mataþ . balàdvardhayataþ karõaü pàlyàü vàyuþ prakucyati . gçhãtvà sakaphaü kuryàcchophaü tadvarõavedanam . unmanthakaþ sakaõóåko vikàraþ kaphavàtajaþ . vardhamàne yadà karõe kaõóådàharuganvitaþ . ÷opho mavati pàka÷ca tvakstho'sau duþkhavardhanaþ . kaphàsçkkçmayaþ kuryuþ sarùapàbhà vikàriõãþ . sràviõãþ pãóakàþ pàlyàü kaõóådàharuganvitàþ . kaphàsçkkçmisambhåtaþ savisarpànvitastataþ . lihyàtsa÷aùkulãü pàlãü parilehãti sa smçtaþ>% .
     ÷ubhà÷ubhasåcakotpàta÷ca divyàntarãkùabhaumabhedàt trividhaþ . sa ca vçø saüø dar÷ito yathà %<yànatrerutpàtàn gargaþ provàca tànahaü vakùye . teùàü saïkùepo'yaü prakçteranyatvamutpàtaþ . apacàreõa naràõàmupasargaþ pàpasa¤cayàdbhavati . saüsåcayanti divyàntarikùabhaumàstadutpàtàþ . bhanujànàmapacàràdaparaktà devatàþ . sçjantyetàn . tatpratighàtàya nçpaþ ÷àntiü ràùñre prayu¤jãta . divyaü graharkùavaikçtam ulkànirghàtapavanapariveùàþ . gandharvapurapurandaracàpàdi yadàntarikùaü tat . bhaumaü carasthirabhavaü tacchàntibhiràhataü ÷amamupaiti . nàbhasamupaiti mçdutàü ÷àmyati no divyamityeke . divyamapi ÷amamupaiti pramåtakanakànnagomahãdànaiþ . rudràyatane bhåmau godohàt koñihomàcca . àtmasutako÷avàhanapuradàrapurohiteùu lokeùu . pàkamupayàti daivaü parikalpitamaùñadhà nçpateþ . animittabhaïgacalanasvedà÷runipàtajalpanàdyàni . liïgàrcàyatanànàü nà÷àya nare÷ade÷ànàm . daivatayàtrà÷akañàkùacakrayugaketubhaïkapatanàni . samparyàsanasàdanasaïgà÷ca na de÷ançpa÷ubhadàþ . çùidharmapitçbrahmaprodbhåtaü dvijàtãnàm . yadradralokapàlodbhavaü pa÷ånàmaniùñaü tat . puru sita÷anai÷carotthaü purodhasàü, viùõujaü ca lokànàm . skandavi÷àkhasamutthaü màõóalikànàü narendràõàm . vedavyàse mantriõi vinàyake vaikçtaü camånàthe . dhàtari savi÷vakarmaõi lokàbhàvàya nirdiùñam . devakumàrakumàrãvanitàpreùyeùu vaikçtaü yat syàt . tannarapateþ kumàrakakumàri kàstrãparijanànàm . rakùaþpi÷àcaguhyakanàgànàmetadeva nirde÷yam . màsai÷càpyaùñàbhiþ sarveùàmeva phalapàkaþ . buddhvà devavikàraü ÷uciþ purodhàstryahovitaþ snàtaþ . snànakusunànulepanavastrairabhyarcayet pratimàm . madhuparkeõa purodhà bhakùyairbalibhi÷ca vidhivadupatiùñhet . sthàlãpàkaü juhuyàdvidhivanmantrai÷ca talliïgaiþ . iti vibudhavikàre ÷àntayaþ saptaràtraü dvijavibudhagaõàrcà gãtançtyotsavà÷ca . vidhivadavanipàlairyaiþ prayuktà na teùàü bhavati duritapàko dakùiõàbhi÷ca ruddhaþ>% devapratimàvaikçtam . %<ràùñre yasyànagniþ pradãpyate dãpyate ca nendhanavàn . manuje÷varasya pãóà tasya saràùñrasya vij¤eyà . jalamàüsàrdrajvalane nçpatibadhaþ praharaõe raõo raudraþ . sainyagràmapuruùe ca nà÷o vahnerbhayaü kurute . pràsàdabhavanatoraõaketvàdiùvanalena dàdheùu . naóità và ùaõmàsàt paracakrasyàgamo niyamàt . dhåmo'nagnisamuttho rajastama÷càhnijaü mahàbhayadam . vyabhre ni÷yuóunà÷o dar÷anamapi càhni doùakaram . nagaracatuùpàdàõóajamanujànàü bhayakaraü jvalanamàhuþ . ghåmàgnivisphuliïgaiþ ÷ayyàmbarake÷agairmçtyuþ . àyudhajvalanasarpaõasvanàþ ko÷anirgamaõavepanàni và . vaikç tàni yadi vàyudhe'paràõyà÷u raudraraõasaïkulaü vadet . mantrairvàhnaiþ kùãravçkùàtsamidbhirhotavyo'gniþ sarùapaiþ sarpiùà ca . agnyàdãnàü vaikçte ÷àntirevaü deyaü càsmin kà¤canaü bràhmaõebhyaþ>% . ityagnivaikçtam . %<÷àkhàbhaïge 'kasmàd vçkùàõàü nirdi÷edraõodyogam . hasane de÷abhraü÷aü rudite ca vyàdhibàhulyam . ràùñravibhedastvançtau bàlabadho'tãva kusumite bàle . vçkùàt kùãrasràve sarvadravyakùayo bhavati . madye vàhananà÷aþ saügràmaþ ÷auõite madhuni rogaþ . snehe durbhikùabhayaü mahadbhayaü niþsçte sasike . ÷uùkavirohe vãryànnasaïkùayaþ ÷oùaõe ca viruånàm . patitànàmutthàne svayaü bhayaü daivajanitaü ca . påjitavçkùe hyançtau kusumaphalaü nçpabadhàya nirdiùñam . dhåmastasmin jvàlàthavà bhavennçpabadhàyaiva . sarpatsu taruùu vàpi janasaïkùayo vinirdiùñaþ . vçkùàõàü vaikçtye da÷abhirmàsaiphalavipàkaþ . sraggandhadhåpàmbarapåjitasya chatraü nidhàyopari pàdapasya . kçtvà ÷ivaü rudrajapo'tra kàryo rudrebhya ityatra ùaóaïgahomaþ . pàyasena madhunà ca bhojayed bràhmaõàn ghçtayutena bhåpatiþ . medinã nigaditàtra dakùiõà vaikçte tarukçte maharùibhiþ>% . iti vçkùavaikçtam . %<nale 'bjayavàdãnàmekasmin dvitrisambhavo maraõam . kathayati tadadhipatãnàü yamalaü jàtaü ca kusumaphalam . ativçddhiþ ÷asyànàü nànàphalakusumabhavo vçkùe . bhavati hi yadyekasmin paracakrasyàgamo niyamàt . ardhena yadà tailaü bhavati tilànàmatailatà và syàt . annasya ca vairasyaü tadà ca vindyàdbhayaü sumahat . vikçtakusumaü phalaü và gràmàdathavà puràdbahiþ kàryam . saumyo'tra caruþ kàryo nirvàpyo và pa÷uþ ÷àntyai . sasye ca dçùñvà vikçtiü pradeyaü tat kùetrameva prathamaü dvijebhyaþ . tasyaiva madhye carumatra bhaumaü kçtvà na doùàn samupaiti tajjàn>% . iti sasyavaikçtam . %<durbhikùamanàvçùñyàmativçùñyàü kùudbhayaü saparacakram . rogo hyançtubhavàyàü nçpavadho'nabhrajàtàyàm . ÷ãtoùõaviparyàse no samyagçtuùu ca sampravçtteùu . ùaõmàsàdràùñrabhayaü rogabhayaü daivajanitaü ca . anyartau saptàhaü prabandhavarùe pradhànançpamaraõam . rakte ÷astrodyogo màüsàsthivasàdibhirmaraka . dhànyahiraõyatvakphalakusumàdyairvarùitairbhayaü vindyàt . aïgàrapàü÷uvarùe vinà÷amàyàti tannagaram . upalà vinà jaladharairvikçtà và pràõino yadà vçùñàþ . chidraü vàpyativçùñau ÷asyànàmãtisa¤jananam . kùãraghçtakùaudràõàü dadhno rudhiroùõavàriõàü varùe . de÷avinà÷o j¤eyo'sçgvarùe càpi nçpayuddham . yadyamale'rke chàyà na dç÷yate dç÷yate pratãpà và . de÷asya tadà sahadbhayamàyàtaü vinirde÷yam . vyabhre namasãndradhanurdivà yadà dç÷yate 'thavà ràtrau . pràcyàmaparasyàü và tadà bhavet kùudbhayaü sumahat . såryenduparjanyasamãraõànàü yogaþ smçto vçùñivikàrakàle . dhànyànnagokà¤canadakùiõà÷ca deyàstataþ ÷àntimupaiti pàpam>% . iti vçùñivaikçtam . %<apasarpaõaü nadãnàü nagaràdacireõa ÷ånyatàü kurute . ÷oùa÷cà÷oùyàõàmanyeùàü và hradàdãnàm . snehàsçïmàüsavahàþ saïkulakaluùàþ pratãpagà÷càpi . paracakrasyàgamanaü nadyaþ kathayanti ùaõmàsàt . jvàlàdhåmakkàthà ruditotkuùñàni caiva kåpànàm . gãtaprajalpitàni ca janamarakàya pradiùñàni . toyotpattirakhàte gandharasaviparyaye ca toyànàm . salilà÷ayavikçtau và mahadbhayaü tatra ÷àntiriyam . salilavikàre kuryàt påjàü varuõasya vàruõairmantraiþ . taireva ca japahomaü ÷ubhamevaü pàpamupayàti>% . iti jalavaikçtam . %<prasavavikàre strãõàü dvitricatuþprabhçtisamprasåtau và . hãnàtiriktakàle ca de÷akulasaïkùayo bhavati . baóavoùñramahiùagohastinãùu yamalodbhave maraõameùàm . ùaõmàsàtsåtiphalaü ÷àntau ÷lokau ca gargoktau . nàryaþ parasya viùaye tyaktavyàstà hitàrthinà . tarpayecca dvijàn kàmaiþ ÷àntiü caivàtra kàrayet . catuùpadàþ svayåthebhyastyaktavyàþ parabhåmiùu . nagaraü svàminaü yåthamanyathà hi vinà÷ayet>% . iti prasavavaikçtam . %<parayonàvabhigamanaü bhavati tira÷càmasàdhu dhenunàm . ukùàõà vànyo'nyaü pibati ÷và và surabhiputram . màsatrayeõa vindyàt tasminniþsaü÷ayaü paràgamanam . tatpratighàtàyaitau ÷rokau gargeõa nirdiùñau . tyàgo vivàsanaü dànaü tattasyà÷u ÷ubhaü bhavet . tarpayedbràhmaõàü÷càtra japahomàü÷ca kàrayet syàlãpàkena dhàtàraü pa÷unà ca purohitaþ . pràjàpatyena mantreõa yajedbahvannadakùiõam>% . iti catuùpàdavaikçtam . %<yànaü vàhaviyuktaü yadi gacchenna vrajecca vàhayutam . ràùñrabhayaü bhavati tadà cakràõàü sàdabhaïge ca . anabhihatatåryanàdaþ ÷abdo và teùàü tàóiteùu yadi nàyàt . vyutpattau và paràgamo nçpatimaraõaü và . gãtaravatåryanàdà nabhasi yadà và carasthirànyatvam . mçtyustadà gadà và visvaratårye paràbhibhavaþ . golàïgalayoþ saïge darvã÷årpàdyupaskaravikàre . kroùñukanàde ca tathà ÷astrabhayaü munivaca÷cedam . vàyavyeùveùu nçpatirvàyuü saktubhirarcayet . à vàyoriti pa¤carco japyà÷ca prayatai rdvijaiþ . vràhmaõàn paramànnena dakùiõàbhi÷ca tarpayet . bahvannadakùiõà homàþ kartavyà÷ca prayatnataþ>% . iti vàyavyavaikçtam . %<purapakùiõo vanacarà vanyà và nirbhayà vi÷anti puram . naktaü và divasacaràþ kùapàcarà và carantyahani . sandhyàdvaye'pi maõóalamàbadhnanto mçgà vihaïgà và . dãptàyàü di÷yathavà kro÷antaþ saühatà bhayadàþ . ÷vànaþ prarudanta iva dvàre và÷anti jambukà dãptàþ . pravi÷ennarendrabhavane kapotakaþ ko÷iko yadi và . kukkuñarutaü pradoùe hemantàdau ca kokilàlàpàþ . pratilomamaõóalacaràþ ÷yenàdyà÷càmbare bhayadàþ . gçhacaityatoraõeùu dvàreùu ca pakùisaïghasampàtàþ . madhuvalmãkàmbhoruhasamudbhavà÷càpi nà÷àya . ÷vabhirasthi÷avàvayavaprave÷anaü mandireùu marakàya . pa÷u÷astravyàhàre nçpamçtyurmunivaca÷cedam . mçgapakùivikàreùu kuryàddhomàn sadakùiõàn . devàþ kapota iti ca japtavyàþ pa¤cabhirdvijaiþ . sudevà iti caikena deyà gàva÷ca dakùiõà . japecchàkunasåktaü và manoveda÷iràüsi ca>% . iti mçgapakùyàdivaikçtam . %<÷akradhvajendrakãlastambhadvàraprapàtabhaïgeùu . tadvatkapàñatoraõaketånàü narapatermaraõam . sandhyàdvayasya dãptidhåmotpatti÷ca kànane'nagnau . chidràbhàve bhåmerdaraõaü kampa÷ca bhayakàrã . pàùarõóànàü nàstikànàü ca bhaktaþ sàdhvàcàraprojijhataþ krodha÷ãlaþ . ãrùyuþ kråro vigrahàsaktacetà yasmin ràjà tasya de÷asya nà÷aþ . prahara hara chindhi bhindhãtyàyudhakàùñhà÷mapàõayo bàlàþ . nigadantaþ praharante tatràpi bhayaü bhavatyà÷u . aïgàragairikàdyairvikçtapretàbhilekhanaü yasmin . nàyakacitritamatha và kùaye kùayaü yàti na cireõa . låtàpañàïga÷abalaü na sandhyayoþ ùåjitaü kalahayuktam . nityocchiùñastrãkaü ca yadgçhaü tatkùayaü yàti . dçùñeùu yàtudhàneùu nirdi÷enmarakamà÷u sampràptam . pratighàtàyaiteùàü gargaþ ÷àntiü cakàre màm . mahà÷àntyo'tha balayo bhojyàni sumahànti ca . kàrayeta mahendraü ca màhendrãbhiþ samarcayet>% . iti ÷akradhvajendrakãlàdivaikçtam . %<narapatide÷avinà÷e ketorudaye'tha và grahe'rkendvoþ . utpàtànàü prabhavaþ svartubhava÷càmyadoùàya . ye ca na doùàn janayantyutpàtàstànçtusvabhàvakçtàn . çùiputrakçtaiþ ÷laukairvidyàdetaiþ samàsokteþ . vajrà÷animahãkampasandhyànirghàtaniþsvanàþ . pariveùarajodhåmaraktàrkàstamanodayàþ . drumebhyo'nnarasasnehabahupuùpaphalodgamàþ . gopakùimadavçddhi÷ca ÷ivàya madhumàdhave . tàrolkàpàtakaluùaü kapilàrkendumaõóalam . anagnijjvalanasphoñadhåmaraõvanilàhatam . raktapadmàruõaü sàndhyaü nabhaþ kùubdhàrõavopamam . saritàü càmbusaü÷oùaü dçùñvà grãùme ÷ubhaü vadet . ÷akràyudha parãveùavidyucchuùkavirohaõam . kampãdvartanavaikçtyaü rasanaü daraõaü kùiteþ . saronadyudapànànàü vçddhyurdhvataraõaplavàþ . saraõaü càdrigehàõàü varùàùu na bhayàvaham . divyastrãbhåtagandharvavimànàdbhutadar÷anam . trakùaratàõàü grahana dar÷anaü ca divàmbare . gãtavàditranirghoùà vanaparvatasànuùu . sasyavçddhirapàü hànirapàpàþ ÷aradi smçtàþ . ÷ãtànãlatu ùàratvaü nardanaü mçgapakùiõàm . rakùoyakùàdisattvànàü dar÷anaü vàgamànuùã . di÷o dhåmàndhakàrà÷ca sanabhovanaparvatàþ . uccaiþ såryodayàstau ca hemante ÷obhanàþ smçtàþ . himapàtànãlotpàtà viråpàdbhutadar÷anam . kçùõà¤janàbhamàkà÷aü tàrolkàpàtapi¤jaram . citragarbhodbhavàþ strãùu go'jà÷vamçgapakùiùu . patràïkurannatànàü ca vikàràþ ÷i÷ire ÷ubhàþ . çtusvabhàvajà hyete dçùñàþ svartau prabhapradàþ . çtoranyatra cotpàtà dçùñàste bhç÷adàruõàþ . unmattànàü ca yà gàthàþ ÷i÷ånàü bhàùitaü ca yat . striyo yacca prabhàùante tasya nàsti vyatikramaþ . pårbaü carati deveùu pa÷càdgacchati mànuùàn . nàcodità vàgvadati satyà hyeùà sarasvatã . utpàtàn gaõitavivarjito'pi buddhvà vikhyàto bhavati narendravallabha÷ca . etattanmunivacanaü rahasyamuktaü yajj¤àtvà bhavati narastrikàladar÷ã>% 46 aø . %<divyàntarikùà÷rayamuktamàdau mayà phalaü ÷astama÷obhanaü ca . pràyeõa càreùu samàmameùu yuddheùu màrgàdiùu vistareõa . bhåyo varàhamihi rasya na yuktametat kartuü samàsakçdasàviti tasya doùaþ . vajj¤airna vàcyamidameva phalànugãtiryadbarhicitrakamiti prathitaü varàïgam . svaråpameva tasya tat prakãrtitànukãrtanam . bravãmyahaü na cedidaü tathàpi me'tra vàcyatà . uttaravãthigatà dyutimantaþ kùemasubhikùa÷ivàya samastàþ . dakùiõamàrgagatà dyutihãnàþ kùudbhayataskaramçtyukaràste . koùñhàgàragate bhçguputre puùyasthe ca giràmprabhaviùõau . nirvairàþ kùitipàþ sukhabhàjaþ saühçùñà÷ca janà gatarogàþ . pãóayanti yadi kçttikàü maghàü rohiõãü ÷ravaõamaindrameva và . projjhya såryamapare grahàstadà pa÷cimà diganayena pãddhyate . pràcyàü ceddhvajavadavasthità dinànte pràcyànàü bhavati hi vigrahonçpàõàm . madhye cedbhavati hi madhyade÷apãóà råkùaistairna tu ruciraimayåkhavadbhiþ . dakùiõàü kakubhamà÷ritaistu tairdakùiõàpathapayomucàü kùayaþ . hãnaråkùatanubhi÷ca vigrahaþ sthåladevakiraõànvitaiþ ÷ubham . uttaramàrge spaùñamayåkhàþ ÷àntikaràste tannçpatãnàm . hrasva÷arãrà bhasmasavarõà doùakaràþ syurde÷ançpàõàm . nakùatràõàü tàrakàþ sagrahàõàü dhåmajvàlàvisphuliïgànvità÷cet . àlokaü và nirnimitta na yànti yàti dhvaüsaü sarvalokaþ sabhåpaþ . divi bhàti yadà tuhinàü÷uyugaü dvijavçddhiratãva tadà÷u ÷ubhà . tadanantaravarõaraõo 'rkayuge jagataþ pralayastricatuþprabhçti . munãnabhijitaü dhruvaü maghavata÷ca bhaü saüspç÷an ÷ikhã ghanavinà÷akçt ku÷alakarmahà ÷okadaþ . bhujaïgamamatha spç÷edbhavati vçùñinà÷o ghruvaü kùayaü vrajati vidruto janapada÷ca bàlàkulaþ . pràgdvàreùu caran raviputrã nakùatreùu karoti ca vakram . durbhikùaü kurute bhayamugraü mitràõàü ca virodhamavçùñim . rohiõã÷akañamarkanandano yadi bhinatti rudhiro'thavà ÷ikhã . kiü vadàmi yadaniùñasàgare jagada÷eùamupayàti saïkùayam . udayati satataü yadà ÷ikhã carati bhacakrama÷evameva và . anubhavati puràkçtaü tadà phalama÷ubhaü sacaràcaraü jagat . dhanuþsthàyã råkùo rudhirasadç÷aþ kùadbhayakaro balodyogaü cenduþ kathayati jayaü jyàsya ca yataþ . avàk÷çïgo goghno nidhanamapi sasyasya kurute jvalandhåmàyan và nçpatimaraõàyaiva bhavati . snigdhaþ sthålaþ sama÷çïgo vi÷àlastuïga÷codagvicarannàgavãthyàm . dçùñaþ saurmyara÷ubhairviprayukto lokànandaü kurute'tãva candraþ . pitryamaitrapuruhåtavi÷àkhàtvàùñrametya ca yunakti ÷a÷àïkaþ . dakùiõena na ÷ubho hitakçtsyàd yadyudak carati madhyagatã và . parigha iti megharekhà yà tiryagbhàskarodaye'ste và . paridhistu pratisåryo daõóastvçjurindracàpanibhaþ . udaye 'ste và bhànorye dãrghà ra÷mayastvamoghàste . suracàpakhaõóamçju yad rohitamairàvataü dãrgham . ardhàstamayàtsandhyà vyaktãbhåtà na tàrakà yàvat . tejaþ parihànimukhàd bhànorardhodayaü yàvat . tasmin sandhyàkàle cihnairetaiþ ÷ubhà÷urbha vàcyam . sarvairetaiþ snigdhaiþ sadyovarùaü bhayaü råkùaiþ . acchinnaþ parigho viya¤ca vimalaü ÷yàmà mayåkhà raveþ snigdhàdãghitayaþ sitaü suradhanurvidyucca pårbottarà . snigdho meghatarurdivàkarakarairàliïgito và yadà vçùñiþ syàdyadi vàrkamastasamaye megho mahàü÷chàdayet . khaõóo vakraþ kçtsno hrasvaþ kàkàdyairvà cihnairviddhaþ . yasminde÷e råkùa÷càrkastatrabhàvaþ pràyo ràj¤aþ . vàhinãü samupayàti pçùñhato màüsabhuk khagagaõo yuyutsataþ . yasya tasya valavidravomahàn agragaistu vijayo vihaïgamaiþ . bhànoruñaye yadi vàstamaye gandharvapurapratimà dhvajinã . bimbaü niruõaddhi tadà nçpateþ pràptaü samaraü sabhayaü pravadet . ÷astà ÷ànta dvijamçgaghuùñà sandhyà snigdhà mçdupavanà ca . pàü÷udhvasyà janapadanà÷aü ghatteråkùà rudhiranibhà và . yadvistareõakathitaü munibhistadasmin sarvaü mayà nigaditaü punaruktavarjam . ÷rutvàpi kokilarutaü balibhugvirauti yattatsvabhàvakçtamasya pikaü na jetum>% 47 aø . evamanye'pyutpàtàþ santi vistarabhayànnoktà àkare dç÷yàþ utpàta vi÷eùe saïgaõakarmavarjanakàlavyavasthà raghunandena dar÷ità yathà %<gargaþ . dàhe di÷à¤caiva dharàprakampe vajraprapàte'tha vidàraõe và . dhåme tathà pàü÷ukaraprapàte na kàrayenmàïgalikàdi kàryam . ulkàpàte ca nirghàtetathaivàkàlavarùaõe . chidre såryevinirdiùñe na kuryànmaïgalakriyàm . dhåmaketau samutpanne grahaõe candrasåryayoþ . grahàõàü saïgare caiva na kuryànmaïgalakriyàm . dvisåryaü và trisåryaü và dçùñvà gaganamaõóale . ràtrau ÷akradhanu÷caiva maïgalàni vivarjayet . digdàhe dinameka¤ca grahe sapta dinàni ca . bhåmikampe ca sambhåte tryahàõi parivarjayet . ulkàpàte ca tritayaü dhåme pa¤ca dinàni ca . vajrapàte dinamekaü varjayet sarvakarmasu>%! bhojaràjaþ %<grahe ravãndvoravaniprakampe ketådgamolakàpatanàdidoùe . brate da÷àhàni vadanti tajj¤àstrayoda÷àhàni vadanti kecit>% . %<grahaõakàle bhåkampojkàpàtavajrapàtàdidoùasamàhàre trayoda÷àhaü a÷udvam . ki¤cidånatatsamàhàre'pi da÷àham . grahaõàdyekaikadoùe tryahamiti>% vàcaspatimi÷ràþ . atra smçtisàgara dhçtasàrasaügrahe . %<ràjyàdimamahàsiddhau yaj¤adànatapaþsu ca . homasvàdhyàyayo÷caiva varjayedda÷aràtrakam . lakùahome mahàdàne varjayet somake makhe . tapaþsvàdhyàyayo÷caiva ciràrambhe trayoda÷a>% iti vyavasthà anyatra . %<ulkàpàte bhuvaþ kampe akàlavarùagarjite . vajraketådgamotpàte grahaõe candrasåryayoþ . prayàõantu tyajet kùatraþ saptaràtramataþ param . bràhmaõaþ kùatriyo vai÷yastyajet karma triràtrakam . ÷udrastyaktvà caikaràtraü sarva karma samàcaret>% . parà÷araþ . %<prayàõe saptaràtraü syàt triràtraü bratabandhane . ekaràtraü parityajya kuryàt pàõigrahaü grahe>% . bhçguþ . %<ràjanyànàü tu saptàhaü bràhmaõànàü tryahantathà . ÷ådrasyàrdhadinaü proktaü sarvakàryeùu vai bhçguþ>% . ÷ådrasyàpadviùayam . kampa ityupalakùaõam . grahaõàdàvapyevamevànyatrai katra pañhitatvàt malaø taø . pãyåùadhàràyàü tu vi÷eùa uktaþ . nàradaþ %<aniùñe trividhotpàte siühikà sutadar÷ane saptaràtraü na kurvãta yàtrodvàhàdi maïgalam>% vaviùñhaþ sarvagràse dinànyaùñau sarvakàryeùuvarjayet . ùañdinàni tribhàgone ardhagràse caturdinam . caturthàü÷e triràtraü syàtra grahaõe candrasåryayoþ nàradaþ %<utpàtagrahaõàdårdhvaü saptàhaü nikhile tyajet>% . aïgiràþ %<sarvagràse tu saptàhamardhagràse dinatrayam . tridvye kàïgulatogràse dinamekaü tu varjayet>% %<anayorviùayavyavasthà de÷abhedenàcàrabhedena càvagantavyà>% pãø dhàø . atyàva÷yakakàrye parihàrastatroktaþ jyotirnivandhe %<dinàni pa¤ca vasiùñhastridinaü gargastu kau÷ikastvekam . yavanà caryasya mate pa¤ca muhårtàü÷ca dåùayati>% . pràguktavaràha pradar÷ita ÷ubhotpàtaiduüùñameva dinaü varjyam . %<÷ubhadotpàtai÷ca duùñaü dinam>% muhåø ciø ukteþ . eva¤ca smàrtàdivyavasthàpitaü vivàhe grahaõe ekadinavarjanam alpagràsa biùayamàpadviùayaü và uktavacanajàtasàma¤jasyàt . grastàdiviùaye vi÷eùaþ grahaõa÷abde vakùyate %<ekatàlaivotpàtapavana previtogiriþ>% raghuþ . oùàmàse matsarotpàtavàtaþ màghaþ . %<utpàtena j¤àpite ca>% pàø . %<utpàtagrahaduùña¤ca>% jyoø .

#<utpàtaka># triø utpàtayati utpàtaü janayati ud + pataõic õvul 1 utpàtajanake ud + pata--õvul . 2 årdhapatana÷ãle ca . %<daü÷otpàtakabhallåkamakùikàma÷akàvçtam>% . bhàø svargàø 2 aø .

#<utpàda># puø utu + pada--bhàve gha¤ . 1 utpattau %<duþkhe ca ÷oõitot pàde ÷àkhàïgacchedane tathà>% yàø utpatti÷abde vivçtiþ utkùiptaþpàdo'nena . utkùiptapàde triø .

#<utpàdaka># yuø årdhvasthitàþ pàdà asya kap . aùñapade ÷arabhàkhye gajàràtau 1 pa÷ubhede tasya pçùñhasthacatu÷caraõatvàdårdha pàdatvam . ut--pada--õic--õvul . 2 pitari puø . 3 utpàdanakartari triø . %<utpàdakabrahmadàtrorgarãyàn brahmadaþ pità>% %<àhurutpàdakaü kecidapare kùetriõaü viduþ>% %<notpàdakaþ prajàbhàgã tathaivànyàïganàsvapi>% manuþ . striyàü ñàpi ata ittvam . utpàdikà 4 utpàdakastriyàü 5 hilabhocikàyàü ÷abdaciø 6 påtikàyàü bharataþ 7 dehikànàmakãñe ca strã trikàø .

#<utpàdana># naø ud + pada--õic--lyuñ . janane utpattikaraõe %<utpàdanamapatyasya jàtasya pàlanam tathà>% manuþ

#<utpàda÷aya># puø utpàdaþ årdhvakùiptapàdaþ san ÷ete ÷ã-lyu . (ñiñira) 1 ñiññibhapakùiõi hemacaø . 2 ÷i÷au ca . tayoþ uttànapàdatayà ÷ayanàttathàtvam . utpàdaü ÷ayanamasya utpàda÷ayano'pyatra .

#<utpàdita># triø ud + pada--õic--karmaõi kta . janite . %<apyanàrabhamàõasya vibhorutpàditàþ paraiþ>% màghaþ .

#<utpàdin># triø ud + pada--õini . 1 utpattimati . %<sarvamutpàdi bhaïguram>% hitoø . utpàdayati õic õini . 2 utpàdake . %<duþkhotpàdi gçhe dravyaü kùipan pràõaharastathà>% yàø smçø ubhayataþ striyàü ïãp .

#<utpàdya># avyaø ud + pada--õic--lyap . 1 janayitvetyarthe %<krãtvà svayaü vàpyutpàdya>% manuþ . %<putrànutpàdya saüskçtyavçttiü caiùàü prakalpayet>% smçtiþ . karmaõi yat . jananãye triø . %<làvaõya utpàdya ivàsa yatnaþ>% kumà0

#<utpàlã># strã unnatiü pàlayati pàla--aõ gauràø ïãù . àrogye ÷abdacaø .

#<utpàva># puø ud + pu %<udi ÷rayatiyautipådruvaþ>% pàø apaü bàdhitvà gha¤ . utpavane yaj¤iyapàtràdeþ saüskàrabhede

#<utpi¤jara(la)># triø ud + piji--kalan và lasya raþ . atyarthàkule . %<kurvàõamutpi¤jarajàtapatraiþ>% màghaþ . utpi¤jarãbhåtadalairityarthaþ ralayorabhedaþ malliø . %<tadut pi¤jalakaü yuddhamàsãddevàsuropamam>% bhàø droø 25 aø .

#<utpiba># triø ud + pà--÷a . uddhçtya pàyini .

#<utpiùña># triø urdhvataþ piùñaü ud + piùa--kta . urdhataþ kçta peùaõe 1 unmathite . %<sandhimuktamutpiùña vi÷liùñaü vivartitamavakùiptamatikùiptaü tirvyakkùiptamiti ùaóvidham>% su÷ratãkte ùaóvidhasandhimuktaråpe'sthibhaïge tat kàryaü tatroktaü %<vi÷eùeõotùiùñe sandhàvubhayataþ ÷ophàvedanàpràdurbhàvovi÷eùatastatra nànàprakàrà vedanà ràtrau pràdurbhabanti>% .

#<utpãóa># triø ud--pãóa--ac . saügharùaõena 1 pãóake 2 saübàdhake ca . bhàve gha¤ . 3 unmathane . %<sa tu vàõavarotpãóàdvisravatyasçgulvaõam>% bhàø vaø 21 aø %<àkàïkùantãü nayanasalilotãóaruddhàvakà÷àm>% meghaø . lyuñ . utpãóana tatra naø . a . tatraiva strã . ÷atç utpãóayat utpãóàkàrake . %<anyonyamutpãóayadutpalàkùyàþ>% kumàø . striyàü ïãp

#<utpuccha># nàmadhàtuþ pucchamudasyati uda + puccha + õiï utpucchayate .

#<utpuccha># puø utkùiptaþ pucchoyena pràø vaø và kùiptalopaþ . årdhakùipta pucche pa÷au .

#<utpuña># triø udghàñitaü puñamasya pràø baø và ghàñitalopaþ . puña÷ånye praphulle . tena nirvçttam saïkalàdiø aõ . autpuña tena niùpàdye triø . tena harati utsaïgàdiø ñha¤ autpuñika tena hàrake triø striyàü ïãp .

#<utpuñaka># puø ud + puña--kvuna . sa÷rutokte pàlyàmupadravabhede . %<ataårdhvaü nàmaliïge vakùye pàlyàmupadravàn . utpàñaka÷cotpuñakaþ ÷yàvaþ kaõóåyutobhç÷am . avamanthaþ sakaõóåko granthiko jambulastathà . sràvã ca dàhavàü÷caiva ÷çõveùàü krama÷aþ kriyàm>% . lepamutpuñake dadyàt taila mebhi÷ca sàdhitam su÷ruø .

#<utputa># triø ud + pu--kta . pavitràdinà kçtotpavanasaüskàre pàtràdau . iñpakùe utpavito'pyatra triø . tena harati utsaïgàø aõ . autputa tena hàrake triø .

#<utpeya># triø uddhçtya peyam . uddhçtyapeye jalàdau .

#<utprabha># triø udgatà prabhà'sya pràø baø gatalopaþ . 1 udgata prabhànvite 2 udarciùi bahnau puø hemaø .

#<utprà÷ana># naø uddhçtya prà÷abam . uttolya bhojane

#<utpràsa># puø ud + pra + asa--dãptyàdiùu gha¤ . upahàse . %<priyaü sotpràsavakroktyà madhyàdhãrà dahedruùà>% sàø daø .

#<utprekùaõa># naø ud + pra--ãkùa--bhàve lyuñ . 1 udbhàvane 2 liïgàdinà kasyacit padàrthasya sambhàvane . 3 årdhvadçùñau ta . õini . ut prekùin tatkàrake triø striyàü ïãp

#<utprekùà># strã ud + pra + ãkùa--a . udbhàvane arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde pçùñhe 395 vivçtiþ .

#<utplavana># naø ud + pnu--lyuñ . upari plavane (bhàsà) animajjane

#<utplavà># strã utplavati ud + plu--ac . saukyayàü ÷abdaca0

#<utphàla># puø ud + phala--gha¤ . 1 ullamphe 2 årdhvatovisaraõe ca

#<utphulla># triø ud + phala--kta niø . 1 vika÷ite dalànàmanyonyavi÷leùeõa prakà÷ite %<utphullanãlanalinodara tulyabhàsaþ>% màghaþ . 2 ucàne triø 3 strãõàü guptendriye naø mediø .

#<utsa># puø unatti jalena unda--sa kicca nalopaþ . parvatàdeþ 1 sravajjalasya pàtasthàne . 2 jalapravàhe ca %<àsi¤cinnutvam gautamàya tçùõaje>% çø 1, 54, 5, %<viùõoþ pade varagre madhva utsaþ>% çø 1, 54, 5 bahu sàkaü siùicurutsamudriõam 2, 24, 4, %<utso và tatra jàyatàü hrado và puõóarãkavàn>% uthaø 6, 106, 1, utse bhavaþ utsàø a¤ . autsa tadbhave triø 3 çùibhede tataþ gotre a÷vàdiø pha¤ autsàyana tadgotre puüstrãø striyàü ïãp

@<[Page 1129a]>@
#<utsaktha># triø årdhvaü gate sakthinã asya ùa samàø striyàü ïãù . årdhoruke %<utsakthyà avagudaüdhehi sama¤ji càrayà vçùan>% yajuø 23, 31 .

#<utsaïga># puø utpatya sajate'tra ud + sanja àdhàre gha¤ . 1 madhyabhàge %<darãgçhotsaïkaniùaktabhàsaþ>% kumàø %<dçùadovàsitotsaïgàþ>% raghuþ . %<tatsaikatotrasaïgabalikriyàbhiþ>% raghuþ %<÷ayyotsaïge nihitamasakçdduþ khaduþkhena gàtram>% meghaø . 2 kroóe %<tasyotsaïgapraõayina iva srastagaïgàdukålàm>% %<utsaïge và malinavasane saumya! nikùipya vãõàm>% meghaø årdhatayà sajate'tràdhàre gha¤ . 3 uparibhàge %<saudhotsaïgapraõayavimukho màsma bhårujjayinyàþ>% meghaø utkràntaþ saïgam atyàø saø . 4 sanyàsini saïkarahite tattvaj¤e pràø saø . 5 årdhçtaþ saüsarge ca .

#<utsaïgàdi># haratãtyarthe ñha¤nimitte %<haratyutsaïgàdibhyaþ>% pàø ukte ÷abdasamåhe sa ca gaõa utsaïga uóupa utpluta utsanna utpuña piñaka piñàka autsaïgikaþ siø kauø .

#<utsaïgin># triø utsaïga årdhvasaüsargaþ astyasya ini striyàü ïãp . årdhvasaüsargayukte .

#<utsaïgita># triø utsaïginaþ utsaüsçùñàþ kçtàþ utsaïgin + tatkarotãtyarthe õi--karmaõi kta . saüsargayuktãkçte . %<utsaïgitottuïgataraïgabàhuþ>% màghaþ .

#<utsa¤jana># naø ud + sanja--õic lyuñ . 1 årdhvataþ saüyojane utkùepaõe . %<sambhananotsa¤janàcàryakaraõetyàdi>% pàø tatra utsa¤jane %<daõóamunnayati utkùipatãtyarthaþ>% gi--kauø .

#<utsatti># strã uda + sada--ktin . ucchede .

#<utsadhi># puø utsaþ jalapravàhodhãyate'smin dhà--ki upaø saø . jalapravàhavati kåpàdau %<arkairårdhvaü nunudra utsadhiü pibadhyai>% çø 1, tta8, 4,

#<utsanna># triø ud--sada--kta . 1 ucchinne samålamucchinne 2 naùñe ca %<makaradhvajaivotsannavigrahaþ>% kàdaø 3 alpàyàsasàdhye ca %<utsannayaj¤a iva và eùa yaccàturmàsyàni>% ÷ataø bràø 2, 5, 2, 48, dar÷apaurõamàsavaccàturmàsyànàmanuùñhànabàhulyàbhàvàdusannayaj¤atvam bhàø tena harati utsaïgàø ñha¤ . autsannika tena hàrake triø .

#<utsarga># puø ud + sçja--karmaõi gha¤ . 1 sàmànyavidhàne, tasyàsati bàdhake sarvataþ prasçtatvàttathàtvam . %<kvacidapavàdaviùarye'pyusargo'bhinivi÷ate>% pàtaø bhàø . %<apavàdairivotsargàþ--kçtavyàvçttayaþ paraiþ>% kumàø 2 nyàyye . bhàve gha¤ . 3 apànavàyorvyàpàre viùñhotsargaþ 4 tyàge 5 dàne %<tasyotsargeõa ÷udhyanti japyena tapasaiva ca>% manuþ %<÷rãlakùaõotsargavinãtave÷àþ>% kumàø 6 samàptau vratotsargaþ . %<utsargameke sutyopaguõatvàt>% à÷vaø ÷rauø 1, 4, 21, 0 %<stomotsargo vaikasyàhnaþ>% kàtyàø 24, 7, 25, 7 vàrùikavedapàñhasamàptau . vedàdhyayanotsargakàla÷ca mitàø dar÷ito yathà %<pauùamàsasya rohiõyàmaùñakàyàmathàpi và . jalànte chandasàü kuryàdutsargaü vidhivadbahiþ>% yàø pauùabhàsasya rohiõyàmaùñakàyàü gràmàdbahirjalasamãpe chandasàü vedànàü svagçhyoktabidhinà utsargaü kuryàt . yadà punarbhàdramàse upàkarbha tadà màgha÷uklasya prathamadivase utsargaü kuryàt . yathoktaü manunà %<pauùe tu chandasàü kuryàdbahirutsarjanambudhaþ . màgha÷uklasya và pràpte pårvàhõe prathame'hanãti>% . tadanantarampakùiõãmahoràtraü và biramya ÷uklapakùeùu vedàn kçùõeùvaïgànyadhãyãta . yathàha manuþ %<yathà÷àstrantu kçtvaivamutsargaü chandasàü bahiþ . birametpakùiõãü ràtriü yadvàpyekamaharni÷am . ata urdhaü tu chandàüsi ÷ukleùu niyataþ pañhet . vedàïgàni tu sarbàõi kçùõapakùeùu sampañhediti>% . atrànadhyàyamàha yàø %<tryahaü preteùvanadhyàyaþ ÷iùyartviggurubandhuùu . upàkarmaõi cotsarge sva÷àkha÷rotriye tathà>% %<utsarge manåktapakùiõyahoràtràbhyàü sahàsya vikalpa>% iti mitàø %<oüpårvà vyàhçtãþ sàvitrã¤ca trirabhyasya vedàdimàrabhet>% %<tathotsarge>% à÷vaø gçø 3, 5, 12, 13, utsarjana÷abde vivçtiþ .

#<utsargin># triø utsargo'styasya ini . utsargayukte . %<ayanamutsargiõàm>% 24, 4, 23, triùvabhiplavikeùu ekasyàhenàgniùñomasyotsargeõàsyotsargitvam karkaþ . ayanaü gavàmayanam .

#<utsarjana># naø ud + sçja--lyuñ . 1 dàne, 2 tyàge, ca . vedotsargaråpe ùaõmàsakartavye vaidikànàü 3 kriyàbhede sa ca à÷vaø gçø ukto yathà %<madhyamàùñakàyàmetàbhyo devatàbhyo'nnena hutvà'po'bhyavayanti>% 20 såø . %<madhyamàùñakàgrahaõaü ùaõmàsàntopalakùaõàrtham>% . tena tasyàþ samãpe màghyàü paurõamàsyàmityarthaþ ÷àkhàntare caivaü dç÷yate . etàbhyo devatàbhyo hutvà sàvitryàdibhya àjyam, ityuktam . agnimãóa ityàdibhyo'nnena hutvà sthàlãpàkagrahaõamakçtvà'nneneti yatnena bruvat gçhasiddha mannaü gàhyamiti dar÷ayati, tataþ sviùñakçt, tato vedàrambhaõam . tato homa÷eùaü samàpyàpo'bagàhanta ityarthaþ nàràø %<età eva taddevatàstarpayanti>% 21 såø . %<snàtvà sàvitràdyà nava agnimãóa ityàdyà÷ca viü÷atiü tarpayantãtyarthaþ . çgdevatà àdi÷ya tarpayeyuþ . dvitãyàntaü kçtvà tarpayàmãtyekànnatriü÷advàkyàni kçtvà tàvatkçtvastarpayeyuþ>% nàø vçø . %<àcàryàn çùãn pitéü÷ca>% 22 såø . yacca brahmayaj¤àïgaü tarpaõamuktaü tadetadaïgatvenedànãmapi kàryamityarthaþ . ca÷abdo devatàtarpaõa sanuccayàrthaþ . tena prajàpatyàdyà api tarpyàþ . devatàstarpayantãtyatra devatàgrahaõamatràpi samuccayàrtham krama÷ca tantràkta eva nàø vçø . %<etadutsarjanam>% 23 såø . %<asyeyaü saüj¤à . tataþ ùaõmàsàn ùaóaïgànyadhãyãta . ùaõmàsànadhãyãtetyàrabhya evamantà dharmà grahaõàdhyayana etetyàhureke . anye tvavi÷eùeõetyàhuþ>% nàø vçø . utsarga÷abde dar÷itena kàlenàsya vikalpaø ÷àkhibhedena vyavasthàpyaþ %<pauùe tu chandasàü kuryàdbahirutsarjanaü budhaþ>% bhanuþ .

#<utsarpaõa># naø ud + sçp--lyuñ . 1 utsçjya puratogatau, 2 ullaïghane ca

#<utsarpin># triø utsarpati õini . utpatiùõau %<payodharotsarpiùu ÷ãryamàõaþ>% raghuþ . %<utsarpibhiþ pràü÷umivàü÷ujàlaiþ>% kiràø 2 ati÷ayite striyàü ïãp . %<utsarpiõã khalu mahatàü pràrthanà>% ÷akuø sà ca hemacandrokte kàlacakràrntagate 3 kàlagatimede %<sàgara koñikoñãnàü viü÷atyà sa samàpyate . avasarpiõyàü ùaóarà utsarpiõyàü taeva viparãtàþ . evaü dvàda÷abhirarairvivartate kàlacakramidam>% hemaø .

#<utsaryà># strã ut + sç--yat . 1 çtusatyàü garbhayogyàvasthàpannàyàü gavi jañà0

#<utsava># puø ud + så--ap . ànandajanakavyàpàre vivàhàdau . %<çddhimantamadhikardhirutsavaþ pårvamutsavamapohatuttaraþ>% %<sa kçtvà viratotsavàn>% raghuþ . %<dharmasetusamàkãrõàü yaj¤otsavavatãü ÷ubhàm>% %<hçùñapuùñajanàkãrõàü nityotsavasamàkulàm>% bhàø vaø 206 a0

#<utsavasaïketa># puø utsava ànandajanakaþ saïketaþ strãpuüsayoþ ratyarthamanuràgàdàhvànam yasya . asyeyaü strãtyevaü dàmpatyaniyama÷ånye strãpuüsayoranuràgamàtrahetukasvairavihàra÷àlini pàrvatãye jàtibhede . bhàø saø arjunasyottaradigvijaye pauravaü yudhi nirjitya dasyån parvatabàsinaþ . gaõànutsavasaïketà najayat sapta pàõóavaþ, 26 aø atra nãlakaø dar÷itarãtyaiva vyàkhyà . taddharmake pratãcãsthe'pi jàtibhede %<gaõànutsavasaïketàn vyajayat puruùarùabhaþ>% nakulasya pratãcãvijaye 31 aø %<÷arairutsavasaïketàn sa kçtvà virutotsavàn>% raghuþ .

#<utsàdana># ud + sada--õic--lyuñ . 1 utsàraõe, 2 udvartane kaùàya dravyeõa snehàdyapasàraõe 3 ucchedakaraõe %<utsàdànàrthaü lokànàü ràtrau ghnanti çùãniha>% bhàø vaø 103 aø . %<utsàdanàrthaü lokànàü dhundhurnàma mahàsuraþ>% bhàø va0100 aø . %<na hi dvaitavane ki¤cit vidyate'nyat prayojanam . utsàdanamçte teùàü vanasthànàü mahàdyute!>% bhàø vaø 237 aø . sthànàntaranayane %<krayaõavedyàrambhaõa pravargyotsàdanetyà0>% kàtyà014, 1, 13, %<upasadante pravargyotsàdanam>% kàtyàø 18, 3, 10 . utsàdyate'tra ud + sada--õic àdhàre lyuñ . mahàvãràdiparityàgade÷e . %<utsàdanade÷aü gacchanti sàmagànànantaram>% kàtyàø 26, 7, 10, utsàdanade÷aü prati àgacchanti utsàdanaü mahàvãràõàü parityàgaþ sa yatra de÷e vihitaþ ÷rutau karka0

#<utsàdanãya># triø ud + sada--õic--karmaõi anãyara 1 ucchedye 2 unmålanãye usvartanãye kaùàdidravye . %<kuryàdunsàdanãyàni sarpãüùyà lepanàni>% ca su÷ruø .

#<utsàdi># puø bhavàdyarthe utsàdibhyo'¤ pàø a¤ pratyayaprakçti÷abdagaõe . sa ca utsa udapàna vikara vinada mahànada mahànasa mahàpràõa taruõa taluna (vaùkayà'se) pçthivã dhenu païkti jagatã triùñup anuùñup janapada bharata u÷ãnara grãùma pãlukuõa(udaþ sthànade÷e) pç÷adaü÷a bhallakãya rathantara madhyandina vçhat mahat satvat kuru pa¤càla indràvasàna uùõih kakubh suvarõa deva (grãùmàdacchandasi) autsa tadbhave triø .

#<utsàdita># triø ud + sada--õic--kta . unmålite udvartite ca %<bhadràsaneùåpaviùñaþ paridhàyàmbaraü laghuþ . sasnau candanasaüyuktaiþ pànãyairabhimantritaiþ . utsàditaþ kaùàyeõa balavadbhiþ su÷ikùitaiþ>% bhàø droø 82 aø .

#<utsàraka># puø ud + sç--õic--õvul . dvàrapàle hemacaø tena hi prabhudvàrato janà dårãkriyante iti tasya tathà apasàrake triø .

#<utsàraõa># naø ud + sç--õic--lyuñ . 1 dårãkaraõe, 2 càlane, 3 sthànàntarakaraõe ca .

#<utsàrita># triø ud + sç--õic--kta . dårãkçte càlite %<guõyàntyamaïkaüguõakena hanyàdutsàritenaivamupàntamàdãn>% lãlà0

#<utsàha># puø ud + saha--gha¤ . 1 udyame, 2 adhyavasàye, kartavya kçtyeùu 3 sthiratare prayatne %<utsàho mantramålaü syàditi notividàü matam . prabhu÷aktirmantramålà tasmàdut sàhavàn bhavet>% ityukte ràj¤àü 4 guõavi÷eùe, %<càreõot sàhayogena kriyayaiva ca karmaõàm>% manuþ . %<nãtàvivot sàhaguõena sampad>% kumàø . 5 kalyàõe, ÷abdaratnàvalã 6 såtre, medinã %<kàryàrambheùu saürambhaþ stheyànutsàha ucyate>% sàø daø uktalakùaõke vãrarasasya 7 sthàyibhàve . sa ca vãrarasasya sthàyã bhàvaþ %<ratirhàsa÷ca ÷oka÷cakrodhãtsàhau bhayaü tathà . jugupsà vismaya÷cetthamaùñau proktàþ ÷amastathà>% sthàyino vimajyasya %<uttamaprakçtirvãraþ utsàhasthàyibhàvakaþ>% tatrokteþ . tatra udyamamàtre %<mandotsàhaþ kçto'smi mçgayàpavàdinà màdhavyena>% ÷akuø %<muktasaïgo'nahaüvàdã dhçtyutsàhasamanvitaþ>% gãtà %<mahotsàhaþ sthålalakùyaþ kçtaj¤ovçddhasevakaþ>% yàø smçø astyarye balàø matup ini và utsàhin utsàhavat tadvi÷iùñe triø striyàü ïãp .

#<utsàhaka># triø ud + saha--õvul . ut sàhànvite %<tçjakàbhyàmiti>% pàø ùaùñhãniùedhe'pi yàjakàø ùaùñhyo samàsaþ . kàryotsàhakaþ .

#<utsàhana># naø ud + saha--õic--lyuñ . utsàhajanane

#<utsàhavardhana># puø utsàhaü vardhayati vçdha--õic--lyu . vãrarase . vçdha--lyuñ 6 taø . utsàhasya vçddhau naø .

#<utsàha÷akti># strã utsàhaeva÷aktirbalam! ràj¤àü vikramahetau bale . %<ùaóguõàþ ÷aktayastistraþ prabhàvotsàha matrajàþ>% amaraþ . %<kartavyeùu karyeùu stheyàn prayatna utsàhaþ>% malliø .

#<utsikta># triø ud + sica--kta . 1 udrikte ati÷ayite 2 vçddhiyukte 3 uddhate garvite ca . %<jànãyàdasthiràü vàcamutsikta manasàü tathà>% manuþ .

#<utsuka># triø utsuvati ùu preraõe mitadrvàdiø óu kan . 1 iùñàvàptaye kàlakùepàsahiùõau 2 iùñàrthodyukte ca %<dinàvasànotsukabàlavatsà>% %<÷rutvà ràmaþ piyodantaü mene tatsaïgamotsukaþ>% %<vatsotsukàpi stimità saparyàm>% %<à÷aïkyotsukasàraïgàü citrakåñasthaloü jahau>% raghuþ . utsukasya bhàvaþ ùya¤ . autsukya tadbhàve naø . %<iùñàma vàpterautsyukyaü kàlakùepàsahiùõutà . cittatàpatva ràsvedadãrghani÷vasitàdikçt>% sàø daø . %<autsukyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartyamànà hriyà>% ratnàø . bhç÷àø abhåtatadbhàvàrthe kyaï . utsukàyate utsukàyamànà %<yasyotsukàyamànà tvaü na pratãpàyase'ntike>% bhaññiþ

#<utsåtra># triø utkràntaþ såtram atyàø saø . vidhànasåtràtãte %<anutsåtrapadanyàsà sadvçttiþ sannibandhanà>% màghaþ .

#<utsåra># puø utkràntaþ atikràntaþ såraü såryam atyàø saø . dinàtyaye hemacaø ut såryàdayo'pyatra . %<ot såryamanyàntsvàpayàbyuùam>% . athaø 4, 5, 7, %<utsårya÷àyina÷càsan sarvecàsan prage ni÷à>% bhàø ÷àø 228 a0

#<utsçjya># aø ud + sçja--lyap . 1 tyaktvetyarthe çdupatvàt karmaõi kyap . 2 tyaktavye tri0

#<utsçùña># triø ud + sçja--kta . 1 tyakte 2 datte ca . %<bràhmaõànàha yatki¤cit mayotusçùñaü tu nirjane . tat ka÷cidanyo na nayet vibhàjyatvaü yathàkramam . na vàhyaü na ca tatkùãraü pàtavyaü kenacit kvacit>% . brahma puø . %<mahokùotsçùñapa÷avaþ såtikàgantukàdayaþ>% yàø smçø .

#<utseka># puø ud + sica--gha¤ . 1 garve, %<upadà vivi÷uþ samyaknotsekàþ ko÷ale÷varam>% raghuþ . %<notsekamagamaccedaü kadàcidiha naþ kulam>% bhàø àø 110 aø . 2 udreke %<pàtavyaü ÷vàsakàsaghnaü ÷leùmotseke galagrahe>% su÷ruø . 3 uddhçtya bahiþ secane ca .

#<utsekin># triø ut seka + astyarthe ini . 1 ati÷ayite 2 garvayukte ca striyàü ïãp . %<bhàgyeùvanuta sekinã>% ÷aku0

#<utsecana># naø utkramya àdhàramatikramya secanam . àdhàràtikrameõa plavane (upcàna)

#<utsedha># puø utsedhati kàraõamatikramya vardhate ud + sidhagatyàm aca . 1 dehe tasya ÷ukra÷oõitaråpasåkùmakàraõàtikrameõa vardhanàttathàtvam . bhàve gha¤ . 2 unnatau tasya kçdabhihitabhàvatvàt putravittàrjanàt pitetyàdau, putràrjitavitta iva unnatyà÷raye'pi vçttiþ tathàtve'pi vi÷eùaõasamàse bràhmaõa÷ramaõàdivat paranipàtaþ himaniùyandapàõóara ityàdivaditi bhedaþ . yathà payodharotsedhanipàtacårõitàþ iti kumàø %<tasya pramàõamàrdramàhiùacarmot sedhamupadi÷anti>% su÷ruø . %<ut sedhanirdhåtamahãruhàü dhvajaiþ>% màghaþ %<tacchàkhàcamasà dãrghàþ pràde÷à÷caturaïgulàþ . tathaivotsedhatoj¤eyà÷caturasràstu ityapi>% chandogapaø %<payodharot sedhavi÷ãrõasaühati>% kumàø . kartari ac . 3 ucce triø . %<vàyavyaü ÷vetaüpucche utsedhameva taü kurute tasmàdut sedhaü prajàbhaye'bhi saü÷rayanti>% ÷ataø bràø 13, 2, 2, 9, %<utsedhamuccaü parvatàdikaü pràsàdaü và>% bhàø .

#<utsvana># puø uccaiþsvanaþ . 1 ucca÷abde . baø . 2 tadvati triø .

#<utsvapna># triø utkràntaþ atikràntaþ svapna tanmaryàdàm atyàø saø . nidràyàü bàhyendriyàõàü vilãnatvemana manasaiva sarvavyavahàraniyamena tadatikrameõa jàgradayasthàvat spaùñavacanàdivyavahàre . utsvapnamiva carati kyaï utsvaptàyate yathà mçcchakañike %<vidåùaka utsvapnàyate>% svapnadçùñapadàrthasya spaùñavàcà vyavaharatãtyarthaþ . evamuttararàma carite'pi %<atthi ettha ajjautta>% ityàdinà sãtàyà utsvapto varõitaþ .

#<ud># avyaø u--kvip tuk %<udo'nårdhaceùñàyàm>% pàø niø pçùoø datvam . 1 prakà÷e, 2 vimàge, 3 làbhe, 4 årdhe, 5 utkarùe, 6 pràbalye, 7 à÷carye, 8 ÷aktau, 9 pràdhànye, 10 bandhane, 11 abhàve, 12 mokùe, %<tasya uditi nàmeti>% ÷ruteþ 13 brahmaõi ca . gaõaratne udaþ arthànaübhidhàya udàhçtaü yathà %<ut pràbalyaviyogordhvakarmalàbhaprakà÷à÷caryamokùaõàbhàvadalapràdhànya÷aktiùu>% tatra pràbalye udbalaþ viyoge udgacchati . årdhvaceùñàyàm uttiùñhati . làbhe gràmàt ÷atamutpannam . prakà÷ane uccarati cà÷carye utmukaþ . mokùaõe udgataþ . abhàve utpathaþ . dalane utphullaþ . pràdhànye uddiùñaþ ÷aktau utsàhaþ

#<udaka># naø unda--õvul niø nalopa÷ca . jale %<anãtvà païkatàü dhålimudakaü nàvatiùñhati>% màghaþ . %<sakçt prasi¤catyudakaü nàmagotreõa vàgyataþ . proùite kàla÷eùaþ syàt pårõedattodakaþ ÷uciþ>% . yàø smçø %<yàvànartha udapànesarvataþ saüplutodake>% gãtà . %<udakasyodaþ saüj¤àyàm>% pàø samàse saüj¤àyàmudakasyodàde÷a udapànaþ udadhiþ udameghaþ . kùãrodaþ . %<peùaüvàsavàhanadhiùu>% pàø . pårvapadasthasya udàde÷aþ . udapeùaü pinaùñi udavàsaþ %<sahasyaràtrãrudavàsatatparà>% kumàø udavàhanaþ udadhirghañaþ pårayitavye ukahalàdau pare và . udakumbha udakakumbhaþ . %<÷àntyudakumbhahastàþ>% bhaññiþ pårvayitavya ityàdyukteþ udakaparvata udakasthàlã ityàdau na . %<manthaudanasaktuvinduvajvabhàrahàravãbadhagàheùu ca>% pàø . udamanthaþ udakamanthaþ (jalaviloóanam) . udaudanaþ udakaudanaþ (udakena siddhaþ odanaþ) . %<udaudanaü pàcayitvà sarpiùmantama÷nãyàt>% ÷ataø bràø 14, 9, 4, 15 . udasaktavaþ (udakami÷ritasaktavaþ) . udàbanduþ udavajraþ udabhàraþ udahàraþ (jalahàrakaþ) udavãbadhaþ udagàhaþ (jalàvagàhaþ)pakùe na . 2 udakasàghye tarpaõe ca . %<ånadvivarùaü nikhanet na kuryàdudakaü tataþ>% . %<kçtodakàn samuttãrõàn>% kàmodakaü sakhiprattàsvasrãya÷va÷urartvijàm na brahmacàriõaþ kuryurudakaü patità÷ca ye . %<nà÷aucodakabhàjanam>% iti ca yàø smçø .

#<udakakçcchra># puø %<udakasaktubhyàü màsàbhyavahàreõaudakakçcchraþ>% iti viùõåkte vratabhede .

#<udakakriyà># strã udakena kriyà tarpaõam . ÷àstra vihite jalàditarpaõe %<evaü màtàmahàcàryapretànàmudakakriyà>% yàø smçø . aputreõaiva kartavyaþ putrapratinidhiþ sadà . %<piõóodakakriyàhetoþ>% smçti udakakarmodakakàryàdayo'pyatra naø . udakadànamapyatra naø . %<toyakarmaõicàrabdhe ràj¤àmudakadànike>% bhàø àø 1 aø .

#<udakaparãkùà># strã vivàdàdau laukikapramàõàlàbhe kàrye divya÷apathabhede tatprakàra÷ca mitàø vyaø . %<satyena màbhirakùa tvaü varuõetyabhi÷àpya kam . nàbhidaghnodakasthasya gçhãtvorå jalaü vi÷et>% yàø uktaþ . prapa¤castu mitàø vyaø . diø tatve ca anusandheyaþ .

#<udakam># avyaø unda--akamu kicca . klede gaõaraø . sàkùàø kç¤ivà gatitvam . udakaükçtyaudakaükçtvà kledaü kçtvetyarthaþ .

#<udakameha># puø udakamiva mehaþ . su÷rutokte mehabhede . tallakùaõaü tatraiva %<tatra ÷vetamavedanamudakasadç÷amudakamehã mehati>% . ikùumeha ÷abde 910 pçùñhe vivçtiþ tataþ astyarthe ini . udakamehin tadyukte triø striyàü ïãp .

#<udakala># triø udakamastyasya sidhmàø và lac . udakayukte lajabhàve matup masya vaþ . udakavat tatràrthestriyàü ïãp . picchàø ilac . udakila tatràrthe triø .

#<udaka÷uddha># triø udakena ÷uddhaþ . 1 svàte 2 udakaspar÷ena ÷addhe ca . tataþ bhavàdau aõ anu÷atiø dvi padavçddhiþ . audaka÷auddha tadbhave triø .

#<udakaùañpala># naø %<sakùàraiþ pa¤cakolaistu palikaistri guõodakaiþ . samakùãraü ghçtaprasthaü jvaràr÷aþplãhakàsanut>% cakradattokte ghçtabhede .

#<udakànta># puø udakamevàntaþ sãmà . udakaparyante . %<sarasvatyàþ pa÷cime udakànte dãkùeran>% à÷vaø ÷rauø 12, 6, 2, %<odakàntàtsuhçjjano'nugantavyaþ>% ÷akuø .

@<[Page 1133a]>@
#<udakãya># puø nàmadhàtu àtmana udakamicchati udaka + kyac . udakãyati atitarùàyàntu udanyati .

#<udakãrõa(rya)># puø udakena kãrõaþ(ryaþ)saüj¤àyàm udàde÷aþ . mahàkara¤je ràjanirghaø ryàntaþ ratnamàø .

#<udakecara># puø udake jale carati ac và saptamyà aluk . jalacare matsyàdau . adhvaryurmatsya sàmadoràjetyàha tasyodakecarà vi÷asta iva àsata iti matsyà÷ca ÷ataø bràø 13, 4, 3, 12 jalacare 1 pakùikårmàdau ca te ca su÷rute vibhàjitàþ te ca ànåpa÷abde 731 pçùñhe dar÷itàþ . sàptamyàluki udakacaro'pyatra, õini, udakacàrin apyatra striyàü ïãp .

#<udakodara># naø su÷rutokte udaravçddhikàrakaroge . udara÷abde vivçtiþ %<udakodariõastu vàtaharatailàbhyàmityàdi>% su÷ru0

#<udakta># triø ud + anca--kta . kåpàdita uttolite . %<udaktamudakaü kåpàt>% siø kauþ .

#<udakpravaõa># triø udak uttarà pravaõaü nimnam . krama÷odakùiõata uttaranimne . %<åùara udakpravaõe same và>% kàtyàø 2, 3, 4 . 2 uttaramàrgagatihetau ca %<eùa và udrakpravaõoyaj¤o yatraivaüvid brahmà bhavati>% chàø uø . %<udakpravaõaþ uttaramàrgaü prati heturityarthaþ>% bhàø . %<pràcã hi devànàü digatho udakpravaõodocã hi manuùyàõàü, digdakùiõataþ puroùaü pratyudåhatyeùà vai dik pitéõàü sà yad dakùiõà pravaõà syàt>% ÷ataø bràø . 1, 2, 5, 17 .

#<udakya># triø udakamarhati daõóàø yat . 1 jalàrhe vrãhyàdau . 2 tatsnànàrhe'÷ucau 3 çtumatyàü strã . tasyà÷ca snànadiva saparyantama÷uddheþ tataþ ÷uddhyarthamudakàrhatvàt tathàtvam . %<udakyà såtikà vàpi antyajaü saüspç÷edyadi . trikhatreõaiva ÷udhyeta iti ÷àtàtapo'bravãt>% ÷uø taø vçddhaparàø . %<udakyayà ca saübhàùàü na kurvãta kadàcana>% bhàø aø paø 104 aø . %<udakyayàsate ye ca dvijàþ kecidanasnayaþ>% bhàø ÷àntiø 165 aø . atha prasaïgàt prathamarajodar÷anatithyàdiphalatadãyadharmabhedà ucyante te ca vidhàmapàrijàte dar÷ità yathà . %<prathamartau dvitãye và ÷ubhà÷ubha nirãkùaõam . kartavyaü j¤àtipriþ samyag dharma÷àstrabidhànataþ>% . tatra vastraphalam . varàhasaühitàyàm %<subhagà ÷vetavastràóhyà rogiõãraktavàsasà . nãlàmbaradharà nàrã vidhavà jàyate dhruvam . bhoginã pãtavastrà syànnavavastrà patibratà . durbhagà ÷ãrõavastrà ca sumagà kùaumavastriõã>% . rajovarõaphalam . %<àlohite bhavedbandhyà ÷vetavarõe ca putriõã . kçùõe ca vidhavà nàrã rajasyetattulakùaõam>% vivàhottarakàlabhedaphalam %<åóhànàü vatsaràrdhena màse pakùe tathà khalu . raja sodar÷anaü strãõàü sarvadaivà÷ubhàvaham>% . atha tithiphalam %<àdyartau vidhavà nàrã pratipadyàvçtà'sçjà . vaidhavyadà pratipadà dvitãyà putravardhinã . saubhàgyadà tçtãyà ca caturthã sukhanà÷inã . pa¤camã subhagà caiva paùñhã sampattinà÷inã . saptamã dhananà÷àya, putradà sokhya dàùñamã . navamã kle÷adà strãõàü da÷amã ca sukhapradà . ekàda÷yarthanà÷àya dvàda÷ã rativardhinã . trayoda÷ã ÷ubhàj¤eyà durbhagà ca caturda÷ã . paurõamàsã tvamàvàsyà duþkharogavivardhinã>% . atha màsaphalam tatraiva %<caitremàsi vi÷eùeõa vaidhavyaü labhate dhruvam . vai÷àkhe bahuputràóhyà jyaiùñhe rogàvçtà bhavet . àùàóho mçtyudaþ proktaþ ÷ràvaõodhanahà bhavet . bhàdre tu durbhagà klãvà hyà÷vine ca tapasvinã . kàrtike nirdhanà bàlà màrga÷ãrùebahuprajà . pauùe syàt puü÷calã nàrã màghe putrasukhànvità . phàlgune sarva sapannà prathamartau phalaü smçtam>% . athavàraphalam . %<àditye vidhavà nàrã some dainyamavàpnuyàt . maïgale hyàptaghàtàya budhe ca dhaninã bhavet . gurau ca bhartçsukhadà kanyàputrapasårbhçgau . pau÷calyakàriõã mande mriyate bharturagrataþ>% . anyatrànyathàpi %<rugõà patibratà duþkha putriõã bhogabhàginã . pativratà kle÷abhogà såryavàràdiùu kramàt>% atha velàphalam . %<pràtaþkàle rajaþ strãõàü prathasaü ÷okavardhanam . saïgave sukhasantatyai madhyàhne dhanasantatiþ . aparàhõe dhanàvàptiþ sàyàhne madhyamaü phalam . pårbaràtre sukhàyàlaü madhyaràtre dhanakùayaþ . pararàtre'rtha nà÷àya prathamartuphalaü smçtam>% . atha sthànaphalam . %<gçhamadhye susvàvàptirgçhadvàre viyoginã . ÷ayyàyàü sukhadà bhåmàvanekàpatyasantatiþ>% . draùñçphalam . %<purandhyrà dç÷yate yattu rajaþ strãõàü susvàya tat . vi÷vastayà tu yaddçùñaü rajo vaidhavyadaü smçtam . rajaþ pa÷yati cetkanyà pumànvà tatsukhaü bhavet . svayaü dçùñaü tathà strãõà màtmaghàtàya kalpate>% . athàvàsaphalam . %<piturgçhe rajo dainyaü vidadhàti pituþ kule . devasthàne pitçsthàne dhanasthàne'nyave÷mani . màrge bhartçviyoge ca caõóàlàóhye mçtaprajà>% . atha nakùatra phalam . %<a÷vinã sukhadà strãõàü bharaõã kàmabardhinã . kçttikà dainyadà j¤eyà rohiõã sukhadà bhavet . mçgastu kàmabhogàya sukhadaü rudradaivatam . adityçkùaü sukhaü dadyàdgurubhaü sukhavardhanam . a÷leùà ÷ubhanà÷àya ÷okàyàtha maghà matà . vaidhavyaü phalgunãdvandve hastaþ putvivardhanaþ citrà citratanuü nàrãü kurute nàtra saü÷ayaþ . svàtã ÷ubhàya nàrãõàü vi÷àkhà sukhanà÷inã . anuràdhàrthabhogàya jyeùñhà bhartçviyogadà . ÷ubhahàpya÷ubhaü målaü pårbaùàóhàrthanà÷inã . sukhadà cotaràùàóhà ÷ravaõaþ sukhavardhanaþ . dhaniùñhàpa¤cakaü strãõàü prathamartau sukhapradam . tithirekaguõà proktà nakùatraü ca caturguõam . bàraþ ùaùñhaguõo j¤eyo màsa÷càùñaguõaþ smçtaþ . vastraü da÷aguõaüvidyàddar÷anaü ca tato'dhikam . a÷ubhaü cedrajaþ strãõàü prathamartau hi dç÷yate . vidhàna tatra kartavyamariùñaghnaü vi÷eùata>% iti . atha yogàdiphalam . paridhasya tu pårbàrdhe vyatãpàte ca vaidhçtau . vyàghàta÷ålayorviùñyàma÷ubhaü prathamàrtavam . viùñirviùñi bhadretyarthaþ . anyatràpi . amà saükràntiviùñyàdau vyatãpàte ca vaidhçtau . parighasya tu pårvàrdhe ùañca gaõóàtigaõóayoþ . vyàghàte nava, ÷åle tu nàóyaþ pa¤cada÷aiva tu . vaidhavyamarthahàni¤ca sutanà÷aü mahat bhayam . vaidhavyaü ÷atruvçddhi¤ca dàridryaü kùãõajãvanam . tejohàniü samàyàti eùu puùpavatã kramàt . atha rà÷iphalam . %<meùe savyabhicàrà syàdvçùabhe parabhogiõã . mithune dhanabhogàóhyà karkañe vyabhicàriõã . puùpàóhyà siüharà÷au tu kanyàyàü ÷rãmatã tathà . vilakùaõà tulàyàü tu vç÷cike tu patibratà . du÷càriõã dhanuþpårve tvapare ca patibratà . makare mànahãnà ca kumme nirdhana bandhyatà . mãne vilakùaõà lagne grahasaüsthà vivàhavat>% . atha lagnaphalam nàrasiühãyeø . %<lagnasya saptamasthàne såryo vaidhavyakàrakaþ . putrahànikarastvàro budhaþ satputrado bhavet . vçhaspatirdhanàyuùyaü ÷ukraþ sàpatnyakàrakaþ . ÷anai÷care ca bandhyà syàdràhau tu maraõaü dhruvam>% . atha guru÷ukrodayaphalam . àyuþ ÷rãþ prãtiràrogyamudite gurubhàrgave . mandodaye virodhaþ syàt kle÷aþ syàttàmasodaye . tàmaso ràhuþ . anyacca . %<saümàrjanãkàùñhatçõàgni÷årpàn haste dadhànà kulañà tadà syàt . talpopayoge tamasisthità ceddçùñaü rajo bhàgyavatã tadà syàt>% ityàdi sarvaü jyotiþ÷àsrato'vagantavyam . atha çtusvaråpam . %<nàbhimåle sthitaü puùpa¤caturdalasamanvitam . tàsvan sarvà÷ca dadhate garbhasambhavakàraõam . adhomukhaü sthitaü strãõàü taddala mukulàkçti . bàlyàtparavaya pràptau mukulaü vikasadbhavet . utphullaü kusumaü strãõàü svabhàvàt prasravedrajaþ . tadà prabhçti sarvàsàü màsi màsiçturbhavediti>% . atha prathamartau maïgalàcàraþ prayogapàrijàte smçticandrikàyàm . %<prathamartau tu puùpiüõyàþ patiputravatã striyàþ . akùatairàsanaü kuryàttasmiüstàmupave÷ayet . haridràgandhapuùpàdãn dadyàttàmbålakasrajaþ . à÷iùovàcayeyustàþ patiputravatã bhava . dàpairnãràjanaü kuryàtsadãpe vàsayedgçhe . tàþ sarvàþ påjayetpa÷càdgandhapuvyàkùatàdibhiþ . lavaõàpåpamudgàdi dadyàttàbhyaþ sva÷aktitaþ>% . anyaccàha dakùaþ . %<àrtavàbhiplutà nàrã naikà ve÷mani saüvi÷et . na saüsargaü brajedadbhiþsnàtvà pàpàtpramucyate . a¤janàbhya¤jane svànaü pravàsaü dantadhàvanam . na kuryàtsàrtavà nàrã grahàõàmãkùaõaü tathà . nakhànàü kçntanaü rajjutàlapatràdibandhanam>% . netyanuvçttau saeva %<dagdhe ÷aràve bhu¤jãta peyaü cà¤jalinà pibet>% . atha rajasvalà spar÷a÷uddhividhànam smçtiratnàvalyàü dakùaþ %<udakye dve sagotre và savarõe và'thavà punaþ . tayoþ snànaü mithaþ spar÷e pa¤cagavyaü tataþ pibet . savarõe yonisambandhe sagãtre ca rajasvale . mithaþ saüspç÷ato'matyà snànamàtreõa ÷uddhyataþ . matyaikaràtraü nà÷nãtaþ pa¤cagavyaü pibettataþ . udakyayoryadànyonyamasambandhaþ savarõayoþ . spç÷edamatyà snàtvà ca tasminnàdyàt ÷ucirbhavet>% . tasmin spar÷adine . %<matyà tu nà''dyàdà÷uddherbhuktà cet prativàsaram . upoùaõaü tadà kecidàhustadidanasaükhyayà . upavàsetpa÷aktà cettatsamaü dànamàcaret . sambhàùetàü spç÷etàü và bràhmaõyau ca rajasvale . àsnànakàlànnà÷nãtohyubhe matyà mithaþ kvacit . svàtvopavàsaü kuryàtàü pa¤cagavyena ÷udhyataþ . evamabhyasata÷càbdapràya÷citaü samàcaret . matyà rajasvalànyonyaü vçùalãü bràhmaõã spç÷et . àsnànakàlànnà÷nãyàdatikçcchraü samàcaret . càõóàlaü sàrtavà nàrã saüspç÷et bhojanàntare . vàgyatà bahiràsãnà''snànakàlàdupoùaõam . pràjàpatya¤caret pa÷càt pa¤cagavyaü tataþ pibet . vipràn dvàda÷asaükhyàkàn bhojayitvà vi÷udhyati . puùpiõã saüspç÷enmohàda÷uddhaü và naraüstriyam . snànàdarvàï na mu¤jãta bhåktvà kçcchraü samàcaret . spçùñvodakyà pa¤canakhàn dvi÷aphaika÷aphàn pa÷ån . aõóajàni ca sarvàõi nàdyàdà snànavàsaràt>% . parà÷araþ . %<rajasvalà yadà daùñà ÷unà jambåkaràsanaiþ . pa¤caràtraü niràhàrà pa¤cagavyena ÷uddhyati . urdhaü tu dviguõaü yàme rvaktre tu triguõaü tathà . caturguõaü smçtaü mårdhni daü÷e'nyatràvratà mavediti>% .
     tasyà vaimittikasnàna÷uddhisnànaprakàrastatraiva dar÷itaþ yathà . tatra vaimicikasnàtaprakàrastu smçvyarthasàre . %<snàne naipittike pràptai rajodar÷ane pàtràntaritatoyena snàtvàdbhiþ siktagàtrà sàïgopàïgaü vastraü saüniùpãóyànyavastradhàraõaü kçtvà vrata¤carediti>% . atha ÷uddhisnànaü smçtyarthasàraeva . %<rajasvalà ùaùñimçttikàmiþ ÷ausaü kçtvà malaü prakùàlyadantadhàvanapårvakaü saügave snàyàt>% iti . atha snànànantaramapi rajaþkhyave vi÷eùo'bhidhãyate . kàtyàyanena %<rajasvalà sadà nàrã triràtrama÷ucirbhavet . prathame'hani càõóàlã dvitãye bràhmaghàtinã . tçtãye rajakã proktà caturthe'hani ÷uddhyati . martuþ ÷uddhà caturthe'hni snàtà nàro rabasvalà . daive karmaõi pitrye ca pa¤came'hani ÷uddhyatã>% tyuktvàbhihitam . %<ràgajaü rogaja¤caiva dravya jaü kàlajaü tathà . yadràgarogadravyotthaü tadraktaü pràha màrgavaþ . kàlajaü tu rajaþsaüj¤aü tasmàt tatraiva sà'÷uciþ>% . eùàü lakùaõàni . %<arvàk prasåterutpannaü medobadhyàïgavàsu õat . tadràgajamiti proktaü prajodbhedasamudbhavam . rogeõa yadra÷aþ strãõàmanvahaü saüpravartate . nà'÷usiþ strã tatastena yato vaikàrikaü malam . antryadidoùavaiùamyàdasakçtsaüpravartate . rogajaü tatsamuddiùñamatha dravyajamucyate . dravyajaü dhàtuvaiùamyahetudravyopabhogajamiti>% . %<àrabhya càrtavadinàdekaviü÷ativàsare . màsàdårdhvaü rajoyat syàttatkàlajamudàhçtam . rajasvalà yadà nàrã punareva rajasvalà . sàø viü÷atidinàdårdhva triràtrama÷ucirbhavet>% . tataþ pårvaü tu %<rajasvalà yadi snàtà puvareva rajasvalà . aùñàda÷adinàdarvàga÷ucitvaü na vidyate . ekobaviü÷aterarvàgekàhaü syàt tatodvyaham . viü÷atpramçtyuttareùu triràtrama÷ucirbhavediti>% . ka÷yapastu . %<rajasvalà satã nàrã punareva rajasvalà . aùñàda÷àhàt pràmbàpi a÷uciþ syàttriràtrakam . trayoda÷adivàdårdhvaü rajasà yujyate yadà . aùñàda÷àhàt vàgvà'pi triràtramiti ni÷cayaþ . ekàda÷etvaho'ràtraü triràtraü dvàda÷e'hani . urdhvaü triràtraü vij¤eyamiti kuõóalicoditamityàdi>% parasparavirudvavacanam jàtiguõavayo'sthàde÷arbhadena vyavasthàpanãyam . snànakàlottarànuttaratvena vyavastheti raghuø . rajaþkàlàj¤àne prajàpatiràha avij¤àte male sà ca malavadvasanà yadi . kçtaü geheùu juùñhaü syàcchuddhistasyàþ triràtrataþ . rajaþ pràptakàlasaüdehe'pi saevàha . %<niþsaüdehe parij¤àne àrtave ÷uddhikàraõam . saüdehamàtre snànaü syàdityuvàca prajàpatiriti>% . atha ràtrau rajodar÷ane vi÷eùaþ . ardharàtraparyantaü pårvadinamivyapare paradinagaõanà và trimàgàyà ràtrermàgadvayaü pårbadiyàntargatamityavye . såryedayàbadhipårvadinamityapare . tadàha kà÷yapaþ . %<udite tu yadà sårye nàrãõàü dç÷yate rajaþ . janavaü và vipattirvà yasyàhastasya ÷arvaro . ardharàtràvadhiþ kàlaþ såtakàdau vidhãyate . ràtriü kuryàttribhàgàü tu dvau bhàgau pårpagàmiõau . uttamo'ü÷aþ pragàtena yujyate mçtasåtake . ràtràveva samutpanne mçte rajasi såtake . pårvameva dinaü gràhyaü yàvannàmyuditoraviriti>% . atràpi de÷àcàràdinà vyavasthà draùñavyà . atha rajasvalàyà jvaràdirogasaübhave ÷uddhividhànaü smçtyarthasàre . rajasvalàü jvaritàü caturthe'hani sacelanavagàhyàcamya da÷akçtvodvàda÷a kçtvo vànyà tàü spçùñàcamediti . u÷anàpi %<jvaràbhimåtà thà màrã rajasàpi pariplutà . kathaü tasyà bhavecchaucaü ÷uddhiþ syàt keva karmaõà? . caturthe'hani saüpràpte smç÷edanyà tu tàü striyam . sà sacelàvagàhyàpaþ snàtvà snàtvà punaþ spç÷et . da÷advàda÷akçtvo và àcàmecca punaþ punaþ . anve ca vàsasàü tyàmastataþ ÷uddhà bhavettu sà . dadyàcchaüktyà tatodànaü pruõyàhena vi÷udhyati . àturàõàü tu sarveùàmevaü ÷uddhirvidhãyata>% iti . athodakyàspaùñànàü cetanànàü sacelaü snànam acetanapãñhàdãnàü prakùàla naü, tatrodakyàdispçùñàcetanaspar÷e àcamanam %<udakyà'÷uttibhiþ snàyàtsaüspçùñastairupaspa÷editi>% yàj¤avalkyaspararaõàt udakyàdispçùñacetanaspar÷e tu dvitãyasvàpi snànameva yathàha manuþ %<divàkãrtimudakyàü ca patitaü såtikàü tathà . ÷avantatspar÷inaü caiva spçùñvà snànena ÷uddhyati>% tçtoyasya tvàcamanaü yathàha saüvartaþ %<tatsmar÷inaü spç÷edyastu snànaü tasya vidhãyate . årdhvamàcamanaü proktaü dravyàõàü prokùaõaü tathà>% etadamativiùayaü buddhipårvaspar÷e tu tçtãyasyàpi snànameva %<patitacaõóàlasåtikodakyà÷avaspar÷itat spar÷yupaspar÷ane sacelamupaspar÷anàcchuddhiriti>% gautamasyaraõàt . caturthàsyàcamanaü yathàha devasaþ %<upaspç÷yà÷ucispçùñaü tçtãyaü càpi mànavaþ . hastau pàdau ca toyena prakùàlyàcamya ÷uddhyati>% a÷uddhasyodakyàdispar÷etu devalaþ %<a÷uddhàn svayamapyetàna÷udvastu yadi spç÷et . sa ÷udhyatyupavàsena tathà kçcchreõa và punaþ . ÷vàdispar÷e tåpavàsaþkçcchrastu ÷vapacàdike>% iti . adhikamàrtava÷abde 808 pçùñhe uktam .

#<udagadri># udaguttarasyàmadriþ . himàcale . udakparvatãdayo'pyatra .

#<udagayana># naø udak udãcyàmayanam . 1 uttaràyaõe . 7 baø . màghàdike màsaùañke %<udagayane àpåryamàõe pakùe kalyàõe nakùatre caulakarmopanayanagodànavivàhà>% à÷vaø gçø 1, 4, 1, %<ahastatrodagayanaü ràtriþ syàddakùiõàyanam>% manuþ . uttaràyaõa÷abde 1104 pçø vivçtiþ .

#<udagda÷a># naø udak uttarà da÷à yasya . uttaràgre vastre %<uttãryànyàni vàsàüsi paridhàya sakçdenànyàpãóyodagda÷àni visçjyàsata ànakùatradçr÷anàt>% àø gçø 4, 4, 10, %<udagda÷àni udagagràõi>% nàràø vçø . %<atha vàsã dviguõaü và caturguõaü và pràgda÷aü vodagda÷aü vopastçõàti>% ÷ataø bràø 3, 3, 2, 9,

#<udagbhåma># triø udak unnatà bhåmiryatra ac samàø . utkçùñabhåmike de÷e jañà0

#<udagra># triø udgatamakhaü yasya . 1 ucce unnate 2 vçddhe %<harinmaõi÷yàmamudagravigrahaþ>% kiràø %<nayan madhulihaþ ÷vaityamudagrada÷anàü÷ubhiþ>% %<àkramya saüsthitamudagravi÷àla÷çïgam>% màghaþ %<avantinàtho'yamudagrabàhuþ>% %<saüdadhe dç÷amudagratàrakàm>% %<kùatàt kila tràyata ityudagra>% raghuþ . %<vãryodagre ràja÷abde mçge ca>% %<sanmaïgalodagrataüraprabhàvaþ>% %<àviùkçtodagrataraprabhàvam>% raghuþ . 3 uddhate ca . %<madodagrà kakudvantaþ>% raghuþ .

#<udagradat># triø udagrà dantà yasya datràde÷aþ striyàü ïãp . unnatadante

#<udagràbha># puø udakaü gçhõàti graha--aõ upaø saø saüj¤àyà mudàde÷aþ cede hasya bhaþ . 1 meghe %<evà pavasva madiro madàyodagràbhasya namayan badha÷naiþ>% çø 9, 97, 15, %<udagràbhamudakagràhiõaü megham>% bhàø loke tu udagràha ityeva . udagrà unnatà àbhàyasya . 2 mahàprabhe triø .

#<udaïka># puø udacyate uddhriyate'tra ud + anca--gha¤ . %<udaïko'nudake>% pàø niø kuþ 1 carmamaye ghçtàdipàtre (kupo) tailodaïkaþ ghçtodaïkaþ . udacyate àkçùyete'nena karaõe gha¤ . àkarùaõasàdhane 2 saüdaü÷e %<hçdayodaïkasaüsthànaü kçtàntànàyasannibham>% bhaññiþ . 3 çùibhede puø %<abravãnma udaïkaþ ÷aulvàyanaþ>% ÷ataø bràø 14, 6, 10, 4, asya dvandve advandve ca upakàø bahutve gotrapratyayasya và luk . audaïkàyanàþ udaïkàþ .

#<udaïmukha># triø udak uttarà mukhamasya . uttaramukhe %<maõóapaü kàrayettatra pràïmukhaü vàpyudaïmukham>% annàcalamaõóape puràø %<çtaü bhuïktehyudaïmukhaþ>% . %<yathà÷àstramudaïmukhaþ>% . %<måtro ccàrasamutsargaü divà kuryàdudaïmukhaþ>% manuþ . %<udaï mukhàn pràïmukhàn và pårvàhõe vai ÷uciþ ÷ucãn>% manuþ . %<udaïmukhaþso'stravidastramantram>% raghuþ . %<sthànàdasmàt sarasaniculàdutpatodaïmukhaþkham>% meghaø .

#<udacamasa># puø udakasya udakadhàraõàrtha÷casamaþ saüj¤àyà mudàde÷aþ . udakasthàpanàrhe casamaråpe pàtrabhede %<athàntareõodacamasaü ninayati>% ÷ataø bràø 7, 2, 1, 17 . %<cataséùu catasçùu trãüstrãnudacamasànninayati>% kàtyàø 17, 3, 4,

#<udac># triø ud + anca--kvip . 1 årdhva gate uttare 2 de÷e 3 anantare 4 kàle uttaradigde÷akàlavçttau ca . 5 uttaradi÷i strã ïãp aco'llope udyàde÷e dãrghaþ udãcã %<tenodãcãü di÷amanu raveþ>% meghaø . tataþ astàti tasya luk . prathamàpa¤camãsaptamyantàrthe vartamàne digde÷a÷akàle avyaø %<ayane dve gatirudag dakùiõàrkasya vatsaraþ>% amaraþ %<upavãõayituü yayo raverudagàvçttipathena nàradaþ>% raghuþ %<saüpåyotpunàtyudagagràbhyàm pavitràbhyàm>% %<udagagnerutsçpya ku÷arla kàrayanti>% saüø taø gobhiø . %<pràgamudagraü và dhautaü vastraü prasàrayet>% viø pàø smçø . %<àcamyodakparàvçtya>% manuþ . %<kùàrasindhorudakstham>% siø ÷iø .

#<udaja># puø ud + aja--ac vyabhàvaþ . pa÷upreraõe .

#<udajina># puø utkràntamajinam atyàø saø . carmàtãte nirudakàdiø asyàntodàstatà .

#<udaj¤a># puø udakaü jànàti j¤à--ka saüj¤àyàm udàde÷aþ çùibhede tasyàpatyam tikàø phi¤ . audaj¤àyani tadapatye puüstrã0

#<uda¤c># triø uda + anca--vic . udak÷abdàrthe . bhatve uda¤caþ uda¤cà iti bhedaþ . tataþ prathamàntàdyarthe astàti tasyaluk . udaïprathamàntàdyertha digde÷àdau avyaø %<yàn ùaóudaïïeti tàn màsàn>% chàø uø . udaï uttarasyàm .

#<uda¤cana># naø ud + anca--õic karaõe lyuñ . 1 pidhànàrthe pàtre (óhàkanà) . %<pratiprasthàtà saüsravàvànayatyunnetà camasena voda¤canena và>% ÷ataø bràø 4, 3, 5, 21, pratiprasthàtà ca saüsravàvàdhavanãyàdunnetoda¤canena camasena và kàtyàø 10, 5, 1 . bhàve lyuñ . 2 årdhvakùepaõe . kartari lyu . 3 utkùepake triø . satpatirvi÷vàsàmådhaþ sa dhiyàmuda¤canaþ çø 5, 44, 13 . %<uda¤cana årdhvamudgamayità>% bhàø .

#<uda¤cita># triø ud--anca--påjàyàü kta 1 påjite . õic--kta . 2 årdhvaügamite 3 utkùipte . hemaø %<uda¤citàkùo'¤ci tadakùiõoruþ>% bhaññiþ .

#<uda¤cu># triø ud + anca--un . udgatir÷ale . bàhvàø apatye i¤ . auda¤cavi tadapatye puüstrãø .

#<udaõóapàla># puø udbhinnamaõóaü palati gacchati kàraõatayà pala--gatau aõ upaø saø . 1 matsye 2 sarpe ca mediø tayora õóodbhedena jàtatvàttathàtvam .

#<udadyà># strã ud + ada--bàø yat . tailapipãlikàyàü ÷abdàrthaciø .

#<udadhàna># puø udakaü dhãyate'tra àdhàre lyuñ . udàde÷aþ . 1 kumbhe 2 meghe ca .

#<udadhi># puø udakàni dhãyante'smin ghà--àdhàre ki udàde÷aþ . 1 samudre, 2 ghañe ca . %<udadheriva nimnagà÷ataiþ>% %<candrodaya ivodadheþ>% raghuþ . %<yaiþ kçtaþ sarvabhakùognirapeya÷ca mahaudadhiþ>% manuþ . samudrasàmànyasyeyaü saüj¤à tattatpadasamabhivyàhàre tu vi÷eùasya bodhaþ . yathà kùàrodadhiþ kùãrodadhiþ surodadhiþ . 3 meghe ca . %<hçdaya mapsvàyurapo dattodadhiü bhinta>% yajuø 18, 54 . 4 udakadhànakartç sårye ca %<saüsåryeõa didyutadudadhirnidhiþ>% yajuø 38, 22 sårvyasya ca jalapårõàmçtàbhirnàóãbhirjalàkarùaõena taddhàraõàttathàtvaü yathà ca tasyàmçtàdhàyakatvam tathà'mçta÷abde 323 pçùñhe uktam .

#<udadhikrà># triø udadhiü kràmati krama--vi ïãp . samudrakràmake .

#<udadhimala># puø udadhermala iva . samudraphene ràjavaø .

#<udadhimekhalà># strã udadhirmekhaleva yasyàþ . madhyasthàne samudraveùñitàyàü pçthivyàm . bhågole %<bhåmerardhaü kùàrasindhorudaksthaü jambådvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhve'nyasmin dvãpaùañkasya yàmyekùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ>% siø ÷iø ukteþ yàmyàrdhe evàmbudhãnàü nive÷àt teùàü pçthivã madhyaveùñakatayà mekhalàtulyatvam .

#<udadhisutà># strã 6 taø . 1 lakùyàm tasyà udadhijàtatvàt tathàtvam . udadhitanayàdrayo'pyatra 2 candre puø .

@<[Page 1137b]>@
#<udan># naø unda + kanin . udake . udaka÷abdàde÷o'yamityanye anyaevàyaü ÷abda ityapare . %<dhàrà÷carmevodabhi rvundanti bhåma>% ç0, 1, 85, 5 %<ava tmanà bharate phenamudan>% çø 1, 104, 3, . udan udanãtyarthaþ parame vyoman iti vat saptamyà luk nalopàbhàva÷ca

#<udanta># puø udgato'ntonirõayo yasmàt . 1 vàrtàyàm vçttànve ku÷alàdikayane, . %<÷rutvà ràmaþ priyodantam>% raghuþ %<kàntodantaþ suhçdupanataþ saïgamàt ki¤cidånaþ>% meghaø %<evaüpràyeõa càsyodantena>% kàdaø . 2 sàdhau, me svàrthekan . tatraiva udgato'nto'sya pàkava÷àt pràø baø gatalopaþ . 3 pàkava÷àt pràptànte triø %<÷çtamasaditi tadàhuryarhyudantaü tarhi juhuyàditi taddhainodantaü kuryàdupa ha dahedyadudantaü kuryàdaprajaj¤i vai reta upadagdhaü tasmànnodantaü kuryàt>% ÷ataø bràø 2, 3, 1, 14, %<adhi÷ritaü vàruõamudantaü pauùõam>% kàtyàø 25, 2, 3,

#<udantikà># strã udantamudgatàntaü karoti udanta + õic + õvul ñàp ata it . tçptau hàràø .

#<udanya># nàmadhàtu atigàrdhyenodakamicchati kyac nipàø udanyati audanyãt udanyàm--babhåva àsa cakàra . udanitàudanyità udanyà .

#<udanyà># strã atigàrdhyena udakamicchati kyajantàt a . 1 pipàsàyàm . %<vyasyannudanyàü ÷i÷iraiþ payobhiþ>% bhaññiþ bedeø bàø nayanàrthe'pi kyac . 2 udakanayane ca %<athayatraitatpuruùaþ pipàsatinàma teja eva tatpãtaü nayate tadyathà gonàyo'÷vanàyaþ puruùanàya ityeva tatteja àcaùña udanyeti>% chàø uø yathà ca puruùasya pipàsàü bhavati tadbhàùye samarthitaü yathà %<yatra yasmin kàla etannàma pipàsati pàtumicchatãti puruùo bhavati . a÷i÷iùatãtivadidamapi gauõameva nàma bhavati . dravãkçtasyà÷itasyànnasya netrya àpo'nna÷uïga dehaü kledayantyaþ÷ithilãkuryurabbàhulyàdyadi tejasà na goùyante . nitarà¤ca tejasà ÷oùyamàõàsvapsu dehabhàvena pariõamamànàsu pàtumicchà puruùaùya jàyate tadà puruùaþ pipàsati nàma tadetadàha . tejaeva tattadà pãtamabàdi ÷opayeddehagatalohitapràõabhàvena nayate pariõamayati . tadyathà gonàya ityàdi samànameva . tatteja àcaùñe lokaþ . udanyeti udakaü nayatãtyudanyà uda nyetãti chàndasam>% . pipàsà ca pràõasya dharmaþ yathàha ÷àø tiø %<bubhukùà ca pipàsà ca pràõasya, manasaþ smçtau . ÷okamohau, ÷arãrasya janmamçtyå, ùaóårmayaþ>% . udnaþ ayam udanya udakasambandhini triø %<vi÷và udanvayà varùàdhàrà udanyà iva>% çø 2, 7, 3, %<udanyà udakasambandhinã>% bhà0

#<udanyu># triø udanya--nàmadhàtoþ un . pipàsau %<tçùõaje na diva utsà udanyave>% 5, 57, 1, %<hariü narva te'va tà udanyuvaþ>% çø 9, 86, 27, udanyuvaþ udakecchàvantaþ bhàø uvaï chàndasaþ .

#<udanvat># puø udakàni santyasmin matup udanbhàvaþ masya vaþ . 1 samudre %<udanvadambhaþparivãtamårtiþ>% màghaþ . %<navairudanyàniva candrapàdaiþ>% kumàø %<avakà÷aü kilodanvàn>% te ca pràpudanvantaü bubudhe càdipåruùaþ raghuþ . vede niø . 2 udakayuktamàtre triø striyàü ïãp . %<udvadanvatà paridãyà rathena>% çø 5, 83, 7, %<udanvatà udakayuktena rathena>% bhàø %<udanvatãranudakà÷ca yàþ>% çø 7, 54, 4,

#<udapa># àghàte sautraþ paraø sakaø señ . udapati . audapãt audàpãt .

#<udapàtra># naø udakapårõaü pàtram udàde÷aþ . jalapårõe pàtre %<bhikùàmapyudapàtraü và satkçtya vidhipårvakam>% manuþ .

#<udapàna># puø naø udakaü pãyate'smin pà lyuñ udàde÷aþ . kåpasamãpasthe svàte kùudrajalàdhàre . %<taóàgà udapànàni vàpyaþ prasravaõàõi ca>% nirjaleùu ca de÷eùu khànayàmàsuruttamàn . udapànàn ràmàø . %<alpavarùaprasravaõodapànodakapràyaþ>% su÷ruø . 7 taø . udapànamaõóåkaþ pautresamitàdiø 7 saø yuktyàrohyàø . àdyudàstatà .

#<udamàna># puø %<kulyà syàdaùñabhirdroõairdroõapàdena càóhakaþ . asyàrdha÷atikobhàga udamàna udàhçta>% ityukte mànabhede .

#<udaya># puø ud + i--ac . jyotiùokte rà÷erudayaråpe 1 lagne . àdhàre ac . %<yairyatra dç÷yate bhàsvàn sa teùàmudayaþ smçtaþ>% ityuktalakùaõe raverdvaùñiyogyasthàne 2 udayàcale pårva parvate . %<udayàcalavyarvàhatendavapuþ>% màghaþ %<udayagirivanàlãbàlamandàrapuùpam>% udbhañaþ . bhàve ac . 3 prathamadar÷anayogyabhavane, 4 vçddhau, 6 udbhave 7 utgame %<àtmodayaþ paraglàniþ>% màghaþ %<prabhàtasamayamiva pårvadigmàga ràgànumeyamitrodayam>% kàdaø . %<gavodayaü nàthamivauùadhãnàm>% %<nivàtastimitàü velàü candrodaya ibodadheþ>% %<udayamastamaya¤ca raghådvahati>% raghuþ . %<apameùodayaü varùamadçùñakumumaü phalam>% . %<yau tu svapnàvabodhau tau bhåtànàü pralayodayau>% . kumàø %<udaye madavàcyamujjhatà>% . %<àgamaiþ sadç÷àramma àrambhasadç÷odayaþ>% . %<prasçtàvudayàpavargayoþ>% raghuþ . %<vãlàïkuraþ pràgudayàdivàmbhaþ>% kumàø 8 utkarùe . %<vijitajagattrayodayam>% màghaþ . grahàõàmudaya÷ca svàdhiùñhitarà÷ãnàmudayàt %<nijanijodayalagnasamudgame samudayo'pi mubedbhanabhaþsadàm>% siø ÷iø . rà÷ãnàü de÷abhedenodayakàlavi÷eùaþ siø ÷iø . tatràdau nirakùade÷alaïkàdau sanmànasàdhanaü yathà %<ekasya rà÷ervçhatã jyakà yà dvayostribhasyàpi kçtãkçtànàm . svasvàpamajyàkçtivarjitànàü målàni tàsàü triguõà 3438 hçtàni . svasvadyumaurvyà vimajet phalànàü càpànyagho'dhaþ pari÷odhitàni . kramotkramasthàni nirakùade÷e meùàdikànàmudayàsavaþ syuþ>% ÷iø . %<ekasya rà÷erbçhatã jyetyaùñamã jyà . dvayoriti ùoóa÷ã jyà . trimasyeti trijyà . àsàü rvargitànàü svakãyasvakãyakràntijyàvargairvarjitànàü målàni trijyàguõitàni svasvadyujyayà vibhajet . phalànàü càpànyadho'dhaþ pari÷odhitànãti, tçtãyàt dvitãyaü dvitãyàt prathamaü ÷odhyam . prathamaü tathàvidhameva . evaü laïkodayàsavaþ syuþ . atropapattiþ . atrodvacchataþ kràntidçttasya tiryaksthitatvàt ttryasràõi kùetràõyutpadyante . tadyathà . meùàntasya jyà kràntivçtte karõaþ . tatkràntijyàlaïkàkùitije mujaþ . tadvargàntarapadaü meùànte'horàtravçttekroñiþ . evaü rà÷idvayasya jyà karõaþ . tatkràntijyà bhujaþ . tadvargàntarapadaü vçùabhànte'horàtravçtte koñiþ . evaü tirà÷ijyà karõaþ paramàkràntijyà bhujaþ . paramàlpadyujyà koñiþ . etàþ koñaya÷càpakaraõàrthaü trijyavçtte pariõàmità trijyàguõàþ svasvadyujyayà maktàstàsàü càpàni . prathama meùodayasya kàlaþ . dvitãyaü rà÷idvayasya . tçtãyaü rà÷itrayasya . ato vi÷leùitànãtyupapannam . idànã prakàntareõàha>% pramiø . %<kãñàdirà÷yanvajakoñijãvàstrijyà 3438 guõàþ svasvadinajyayàptàþ . càpãkçtàþ pràgvadadho vi÷uddhàþ kãñàdikànàmudayàsavo và>% ÷iø . koñàdirà÷yantajakoñijãvàstà ekadvitrirà÷ijyà mavanti 1719 . 2977 . 3438 . etàstrijyayà guõyàþ svasvadinajyayà bhaktà iti . vaiva vçùabhànte vyujyà saiva kãñànte'pi 3218 . yaiva bheùàntedyujyà saiva siühànte'pi 3366 . kanyànte dyujyà trijyaiva 3438 . àbhistà bhàjyàþ . phalànàü càpànyadho'dhaþ ÷uddhàni kãñàdãnàmudayàsavaþ syurnirakùe và . ta eva mithunavçùabhameùàõàmityarthaþ . atropapattiþ . kràntivçtte baùabhànte såtrasyaikamagraü baddhvà dvitãyamagraü kãñànte nibadhyate tasya såtrasyàrdhamekàrà÷erjyà bhavati . evaü såtrasyaikaptagraü meùànte baddhvà dvitãyaü yiühànte tasya såtrasyàrdhaü rà÷idvayasya jyà bhavati . evaü meùatulàdau vadvasåtrasyàrdhaü trijyà . età eva vçùabhàntameùàntamãnàntàhoràtravçttànàü jyà bhavanti yatastatsaüpàteùu kràntivçtte såtràõi badvàni . atastàsàü trijyàvçttapariõatànàü càpàntaràõi kãñàdikànàmudayà mavantãti gole pradar÷ayet . idànãü punaþ prakàràntareõàha pramiø . %<meùàdijãvàstrigçhadyumaurvyà 3141 kùuõõà hçtàþ svasvadinajyayà và . càpãkçtàþ pràgvadadho vi÷uddhà meùàdikànàmudayàsavo và>% ÷iø . spaùñàrthamidam, asyopapattirgole kayitaiva sugamà ca atha niùpannàüstànasånàha pramiø . %<te'bhràdribhåpà 1670 guõago'dricandràþ 1793 saptàgninandendumità 1937 athaite . kramotkramasthà÷carakhaõóakaiþ svaiþ kramotkramasthai÷ca vihãnayuktàþ . meùàdiùasmàmudayàþ svade÷e tulàdito'mã ca vilomasaüsthàþ . udeti rà÷iþ samayena yena tatsaptamo'staü samupaiti tena>% ÷iø . %<atra ghanu karaõe jãvànàü sthålatvàddvitãyatçtoyàvudayau nànyaiþ samyakpañhitau . atra prathamaprakàreõa prathama udayo gçhyate . dvitãyàdiprakàreõa dvitãyatçtãyau . ÷eùaü spaùñàrtham . atropapattiþ . nirakùasvade÷àrkodayayorantaraü caram . nirakùe svade÷e ca meùàdiþ samamudeti . meùànta àdau svakùitije, tata unmaõóale lagati . ata÷carakhaõóono meùodayaþ svade÷odayo bhavati . evaü vçùamithunayorapi . karkyàdau tu carasvaõóànàmupacãtayamànatvàddhanaü tàni pariõamanti . tulàdau tånmaõóalasyàdhaþsthitatvàccarasvaõóàni ghanaü bhavanti . makaràdau tu carakhaõóanàmapacãyamànatvàdçõa pariõamanti . ityàdi gole samyagvilokyate>% pramiø . carakhaõóà÷ca tatraivoktà yathà %<svade÷ajaistaccarakhaõóakairvà laghujyakàvadravidostribhàgàt . meùàdirà÷itritayasya yàni caràõyadho'dhaþ pari÷odhitàni . tàni svade÷e carakhaõóakàni diïnàgasatryaü÷aguõai 10 . 8 . 3 . 20 rvinighnã . palaprabhà toyapalàtmakàni sthålàni và syu÷carakhaõóakàni . sthålaü caraü càmbupalàtmakaü taistatpràõacàpaü yadi vàpi såkùmam>% ÷iø . %<atha và taccaraü vakùyamàõaistribhiþ khaõóakaiþ svade÷ajairlaghujyàprakàreõàü÷asitada÷àptamityàdinà sàdhyam . kasmàdityàha . ravidostripàgàt . arkasya sàyanàü÷asya yo bhujastasya yastryaü÷astasmàdaü÷amitada÷àptamityàdinà . atha khaõóakàni . meùàdirà÷itrayasyetyàdi sugamam . atha sthålakhaõóakairyaccaraü tat sthålaü pànãyapalàtmakaü bhavati . tat ùaóguõaü pràõàtmakam . tasmàdyadi ghanuþ kriyate tadà såkùmaü caràrdhaü syàt . atropapattiþ . ekamaïgulaü palabhàü prakalpya ekadvitrirà÷ãnàü pçthak caràõyànãya tàni ùaóbhirvimajya pànãyapalàtmakàni kçtvà yàvadadho'dho vi÷odhyante tàvaddiïvàgasatryaü÷aguõà utpadyante . ato'nupàtaþ . tadyekàïgulayà palamayaitàni carakhaõóàni tadeùñayà kimiti . evaü carakhaõóàni syuþ . paraü tàni jyàtmakàni yataþ pårvaü svalpatvàt dhanurnotpannam . ata eva tatpràõacàpaü yadi vàpi svakùmamityuktam . khaõóakai÷carakaraõe laghujyàsàdhanavadvàsanà . tatra laghujyàkhaõóakàni nava carakhaõóakàni trãõi parame rà÷itraye bhuje yathà trãõi labhyante . tadarthaü ravidostrimàgàdityuktam>% pramiø . golàdhyàye ca udayàntarakarmopattiyuktaü de÷àntara sahitaü spaùñatayà tatsàdhanamuktaü yathà %<ahargaõo sadhyamasàvanena kçta÷calatvàt sphuñasàvanasya . tadutyakheñà udayàntaràkhyakarmodbhavetonayutàþ phalena . laïkodaye syurna kçtàstathàdyairyato'ntarantaccalamalpaka¤ca>% ÷iø yoyamahargaõa ànãtaþ sa madhyamasàvanenaiva kuvaþ? sphuñasàvanasya calatvàt tathàvidhenànupàtena sphuño màyàtãtyarthaþ yugàderàrabhya vartamànaravivarùàdeþ pràk yàvàn madhyamasàvanastàvàneva sphuñasàvanaþ syàt kintu ravivarùàderårdhaü yàvàn madhyamasà vanastàvànna sphuñà atastadutyakheñà udayàntaràkhyakarmo dbhavena phalenànayutàþ santo laïkodaye svurnànyathà laïkàyàü bhàskarodaye madhyà iti yadanyairuktaü tadasat . athodayàntarakarmàha pramiø %<madhyàrkabhuktàasavãni rakùe ye ye ca madhyàrkakalàsamànàþ . tadantaraü yat sphuñamadhyayostat dyupiõóayoþ syàdvivaraü gatigham . hçtaü dyuràtràsubhiràptaliptà hãnàgrahà÷cedasavo'lpakàþ syuþ . tadatyathàóhyàstu nijodayai÷cedbhaktàsu pårvaü vihitaü tadànãm . kçtaü tathà syàccarakarmami÷raü karma grahàõàmudayàstaràkhyam>% ÷iø . %<sàyanàü÷ena raviõà meùàderàrabhya ye bhuktàrà÷ayastatsabandhino ye nirakùodayàsavo gaganaübhådharaùañkacandràþ 1670 . ityàdayasteùàmaikyaü kçtvà bhujyamàna rà÷erye bhuktabhàgàstàüstadudayàsubhiþ saïguõya triü÷atà 30 vibhajya labdhàsavo'pi tatra kùepyàþ evaü madhyàrkabhuktàsavaþ syuþ . bhadinàntàdårdhvaü tàvatyasvàtmake kàle laïkàyàü madhyamasyàrkasyodayaþ . tatkàle hi grahàþ sàdhyàþ atha càhargaõena ye siddhàste madhyamàrkakalàmite'svàtmake kàle bhadinàntàdårdhvaü jàtàþ, ato'sånàü kalànàü ca yadantaraü tenàrkodayo'ntaritaþ . atastadudayàntaràkhyaü karmocyate tairantaràsubhirgrahagàtiü saïguõyàrkasàvanàhoràtràsubhi 21659 rvibhajya labdhakalà grahe çõaü kàryàþ yadi kalàbhyo'savo'lpakàþ syuþ, anyathà dhanaü, yadi tu svade÷odayai rmadhyamàrkabhuktànasånànãyaidaükarma kçtaü tadaudayikànàü grahàõàü carakarmàpi kçtaü syàt yadi tu sphuñàrkabhuktànasån svodayàsubhirànãyedaü karma kçtaü tadodayàntarabhujàntara carakarmàõi trãõyapi kçtàni syuþ tarhi kathamidamudayàntaràkhyaü karmàdyairna kçtaü tadàha yato'ntaraü taccalamalpaka¤ca parùacaraõànteùu caturùvapi antaràbhàvaþ tanmadhyeùvantarasya vçddhikùayau . idànãü de÷àntarasvaråpamàha>% pramiø %<ye'nena laïkodayakàlikàste de÷àntareõa svapurodaye syuþ . de÷àntaraü pràgaparaü tathànyadyàmyottaraü taccarasaüj¤amuktam>% ÷iø . %<ye udayàntarakarmaõà laïkàyàmaudayikà grahà jàtàste de÷àntarakarmaõà svapuraudayikàþ syuþ . tacca de÷àntaraü ddhividham ekaü pårvàpara, manyadyàmyottaraü taccarasaüj¤amuktaü tatra tàvatpårvàparamàha>% pramiø . %<yallaïkojjayinãpuroparikurukùetràdide÷àn spç÷at såtraü merugataü budhairnigadità sà madhyarekhà bhuvaþ . àdau pràgudayo'paratra viùaye pa÷càddhi rekhodayàt syàttasmàt kriyate tadantarabhavaü kheñeùvçõaü svaü phalam>% ÷iø . %<laïkàyà meruparyantaü mãyabhànà yà rekhà ujjayinãkurukùetràdide÷àn spç÷antã yàti sà madhyarekhetyucyate . rekhàyàü yadàrkodaya statkàlàt pårvameva pårvade÷e bhavati rekhodayakàlàdanantaraü pa÷cimade÷e'rkodayaþ . tadantarakàlastadantarayojanaiþ spaùñabhåveùñanàdyanupràtena j¤àyate yadi sphuñaparidhiyojanaiþ ùaùñi 60 ghañikà labhyante tadà rekhàsvapurayorantarayojanaiþ kimitãti trairà÷ikena de÷àntaraghañikàlabhyantemadhyagatyà'tha cànãtà tàóyasta bhiranupàtaþ yadi ghañãùaùñyà grahasya gatikalà lamyante tadà de÷àntaraghañãbhiþ kimiti atha yojanairevà'nupàtaþ . yadi sphuñaparidhiyojanairgatiþ pràpyate tadà de÷àntarayojanaiþ kimiti phalaü kalàþ pràgçõaü, yatastatrà dàvudayaþ pa÷càddhanaü yatastatra rekhodayàdanantaramarkodaya ityupapannam . idànãübhågolesphuñaparidhiprade÷aü sphuñatànupàtaü càha>% pramiø %<svade÷amervantarayojanairyallambàü÷ajairmerugireþ samantàt . vçttaü sphuño bhåparidhiryataþ syàttrijyàhato lambaguõaþ kçto'smàt>% ÷iø %<svapurasya merugarbhasya càntare yàvanti yojanàni tàvanti lambàü÷ajàni yato nirakùade÷asvapuràntarayojanànyakùàü÷ajàni, bhàgebhyo yojanàni ca vyastamityupapadyata ityarthaþ tairlambàü÷ajairyojanairmerugireþ samantàdyadvçttamutpadyate sa sphuñaü måparidhiþ yo madhyaparidhiþ pañhitaþ sa nirakùade÷opari . ayantu svapuropari, ataþ ki¤cinnyåno bhavati atha tadànayanaü madhyaparidherabhãùñantrijyàtulyaü vyàsàrdhaü prakalpya tasmin vyàsàrdhe svapure yàvatã lambajyà tàvat sphuñaparidhervyàsàrdhaü bhavitumarhati atastena trairà÷ikaü yadi trijyàvyàsàrdhe madhyamaþ praridhirlabhyate tadà lambajyàmite kaþ iti phalaü sphuñaparidhirityupapannam>% pramitàkùarà .
     iùñakàle lagnàdyànayanam aùñama÷abde 519 pçùñha laïkodayapramàõadar÷anapårvakamuktapràyam vi÷eùastu siø ÷iø . %<tàtkàlikàrkeõa yutasya rà÷erabhuktabhàgairguõitodayàt svàt . mogyàsavaþ khàgnihçtàdavàptà bhuktàsavo bhuktalavaiþ syurevam . iùñàsusaïghàdapanãya bhogyàüstadagrato rà÷yudayàü÷ca ÷eùam . a÷uddhahçt khàgniguõaü lavàdyama÷uddhvapårvairbhavanairajàdyaiþ . yuktaü tanuþ syàdanayanàü÷ahãnamiùñàsavo'lpà yadi bhogyakebhyaþ . triü÷adguõàþ svodayabhàjitàste labdhàü÷ayukto ravireva lagnam>% ÷iø . %<yasmin kàle lagnaü j¤eyaü tasmin kàle tàtkàliko'rkaþ sàyanàü÷aþ kàryaþ . tenàrkeõa yutasya rà÷erye bhogyàü÷àstaistadudayàsavo guõyàstriü÷atà bhàjyàþ . ye labdhàste bhogyàsavaþ syuþ . atheùñàsubhyo bho gyàsån vi÷odhya tadagrato yàvanta udayàþ ÷udhyanti tàvantaþ ÷odhyàþ . tataþ ÷eùàt kharàmaguõàda÷uddhodayena bhaktàdyallabdhamaü÷àdyaü tada÷uddhodayàt pårvaü yàvanto meùàdyaudayàstàvadbhã rà÷ibhiryutamayanàü÷ai÷ca rahitaü tallagnaü syàt . atha yadãùñàsavo bhogyebhyo'lpaþ tadeùñàsavastriü÷adguõàstadudayàsubhirbhàjyàþ . phalenàü÷àdyena yuto ravirlagnaü syàt>% pramiø lagnàü÷àdinà kàlànayanaü tatraiva dar÷itaü yathà %<arkasya bhogyastanubhuktayukto madhyodayàóhyaþ samayo vilagnàt . yadaikabhe lagnaravã tadà tadbhàgàntaraüsvodayakhàgnibhàgaþ . lagne'lpake tu dyuni÷àt sa ÷odhyastàtkràlikàrkàdasakçcca kàlaþ . cet sàvanàþ praùñurabhãùñanàóyastadaiva tàtkàlikatigmara÷meþ .. àrkùyo yadeùñàghañikà vilagnaü kàla÷ca tatraidayikàt sakçcca>% ÷iø . %<arkasya pràgvadbhogthakàlaþ sàdhyaþ . lagnasya sàyanàü÷asya bhuktakàlaþ sàdhyaþ tayoraikyamarkàdagrato lagnaparyantaü ye madhye rà÷ayasteùàmudayà÷ca kùepyàstatraiva . evaü lagnàt kàlo bhavati . atra yadaikarà÷au lagnàrkau bhavatastadà tayorantaràü÷aiþ svodayaü saïguõya triü÷atà bhajet phalamiùñakàlaþ syàt . paraü thadyarkàllagnamadhikam . yadyalpaü tadà sa kàlo'horàtràcchodhyaþ . ÷eùamiùñakàlaþ syàt . atreùñakàlasàghane'rkasya bhogyamaudayikàdeva kriyate . yataþ kàlaj¤ànàt tàtkàlikatvamarkasya kàryam . ataþ sthålaþ kàla àyàti . anena kàlena tàtkàlikamarkaü kçtvà muhuþ kàlaþ sàdhayituü yujyate . paraü yadi praùñuþ sàvanaghañikà iùñàþ . etaduktaü bhavati . udayànantarametàvatãùvarkasàvanaghañikàsu kãdçg lagnaü bhavatãtyetadabhãùñaü tadaiva tàtkàlikàrkàllagnaü sàdhyate tadaiva ca lagnàdasakçt kàlaþ . yadà punariùñaghañikà àrkùyastadaudayikàdevàrkàllagnaü lagnàt kàlaþ sakçcca . attopapattiþ sugamà . tàtkàlikãkaraõakàraõatà gole kathità vyàkhyàtà ca . idànãü vilomena lagnasàdhanamàha>% gramiø . %<bhuktàsu ÷uddherviparãtalagnaü bhuktàü÷agehàptalavonito'rkaþ>% ÷iø yadodayàt pårvaghañãùu lagnamiùñaü tadà ÷eùàsubhyo vi÷odhya tatkàlikarmarkaü kçtvà tasya bhuktàsavaþ sàdhyàstàniùñàsubhyo yàvanta udayà vi÷udhyanti tàvato vilomena vi÷odhayet . ÷eùàt kharàmaguõitàdavi÷uddho dayabhaktàd ye labdhà aü÷àstaistathàrkabhuktàü÷ai÷ca tathà vi÷uddhodayatulyairà÷ibhi÷conãkçto ravirlagnaü bhavati pramiø . horàdrekkàõodayasàdhanamapi tatraiva yathà %<kùetràõàü sthålatvàt sthålàudayà bhavanti rà÷ãnàm . såkùmàrthã horàõàü kuryàddrekkàõakànàü và>% ÷iø %<yathà rà÷yudayàþ sàdhitàstathà horodayà api sàdhyàþ . ta dyathà pa¤cada÷àdipa¤cada÷abhàgottarabhàgàõàü jyà horàjyàþ ùaó bhavanti . tàbhirmithunàntadyujyà 3141 pçthak pçthagguõyà svasvadyujyayà bhàjyà . phalànàü dhanåüùyadho'dhaþ ÷uddhàni . ùaùñhàt pa¤camaü pa¤camàccaturtha--mityàdi . ÷eùàõi horodayàsavo bhavanti . evaü da÷àdida÷ottarabhàgairdrekkàõodayà bhavanti . te ca nava . tathà horàü÷ànàha ùañ caràõi . yànyadho'dhaþ ÷uddhàni tàni teùàü carakhaõóàni taiþ kramotkramasthaiþ kmotkramasthà ånayutàþ santaþ svade÷e horodayà bhavanti . meùàdãnàü dvàda÷a, te ca vyastàstulàdãnàm . evaü caturviü÷atiþ 24 . evameva drekkàõodayàþ ùañtriü÷at . tathà càrkasya sàyanàü÷asya màgàþ pa¤cada÷a 15 hçtà gatà horàþ syuþ . ÷eùàü÷àste bhuktàste pa¤cada÷abhyaþ ÷uddhà bhogyàü÷àþ syuþ . bhogyàü÷aghnaþ svade÷ahorodayaþ va¤cada÷ahçtàþ phalaü bhogyàsavaþ syustàniùñàsubhyo vi÷odhya tadagrato horodayàü÷ca ÷odhayet .. ÷eùaü pa¤cada÷aguõama÷uddhahorodayena bhajet phalaü lavàþ . a÷uddhapårvàõàü horodayànàü saükhyayà guõitaiþ pa¤cada÷abhiryutàþ santo lagnasyàü÷à mavanti . evaü lagnàt kàlasàdhane'pi . evameva dçkkaõodayairapi lagnasàdhanam . tatra pa¤cada÷asthàne da÷a 10 guõane bhajane ca kalpyàþ . evaü horodayairdçkkàõodayairvà sàdhitaü lagnàdikamudayàntaràkhyaü karma ca såkùmaü bhavati anyathà sthålam>% pramiø .
     grahàõàmudayàntarakarma tatroktam %<bhànoþ phalaü guõitamarkayutasya rà÷ervyarkùodayena khakhanàgamahã 1800 vibhaktam . gatyà grahasya guõitaü dyuni÷àsu bhaktaü svarõaü grahe'rkavadidaü tu bhujàntaràkhyam>% ÷iø . %<arkasya yadbhujaphalaü thasmin rà÷au ravirvartate tasya rà÷eþ sambandhã yo nirakùodayastena tadguõitarà÷ikalàbhi 1800 rbhaktaü punargrahagatyà guõitamahoràtràsubhi 21659 rbhaktaü yat phalaü tadgrahe'rkavat dhanarõaü kàryam . yadyarkasya bhujaphalam dhanaü, tadà såryasyànyeùàü ca dhanam . yadi çõaü tadà çõamityarthaþ . atropapattiþ . ye madhyamàrkaudayikàste sphuñàrkaudayikàþ kriyante . tatràrkaphalasyàsukaraõàyànupàtaþ . yadi rà÷ikalà 1800 nirakùodayàsubhirudgacchanti tadà phalakalàþ katibhiriti . labdhaü bhàsvatphalotthà asavo bhavanti . athànyo'nupàtaþ . yadi dyuni÷àsubhirgatikalà labhyante tadaibhiþ kimiti . tàþ kalà çõaü dhanaü ca yato madhyamàrkodayàt pràk sphuñàrkodayaþ syàdçõe tatphale svaü yato''nantaramityupapannam . idànãmudayàntaramàha>% pramiø . %<yuktàyanàü ÷asya tu madhyamasya bhuktàsavo'rkasya nirakùade÷e . meùàdibhuktodayasaüyutà ye ya÷càyanàü÷ànvitamadhyabhànoþ . liptàgaõastadvivareõa nidhnã gatirgrahasya dyuni÷àsubhaktà . svarõagrahe cedasavo'dhikonà idaü grahàõàmudayàntaràkhyam>% ÷iø madhyamàrkasya sàyanàü÷asya ye rà÷erbhuktabhàgàstaistadudayaü nirakùade÷ãyaü saüguõya triü÷atà vibhajet phalaü tasya rà÷erbhuktàsavaþ . atha meùàdyà ye'rkeõa bhuktà rà÷ayasteùàü ca nirakùodayàsavastatra yojyàste meùàdibhuktodayàsavaþ syuþ . atha madhyamàrkasya sàyanàü÷asya kalàþ kàyàüþ . tàsàü kalànàü teùàmasånàü ca yadantaraü tena grahagatirguõyà dyuni÷àsubhirbhàjyà labdhàþ kalà grahe dhanaü kàryàþ yadi kalàbhyo'savo'dhikàþ syuþ, yadi nyånàstadà çõam . atropapattiþ . iha yaþ pårvamahargaõaþ kçtaþ samadhyamasàvanamànena sphuñasàvamasya calatvàt . ravimadhyagatikalàtulyàsubhiþ sahità nàkùatràþ ùaùñighañikàþ 60, 59, 8 . idaü madhyamamarkasàvanam . tà gatikalà yairasubhirudgacchanti tadyutàþ vaùñighañikàþ sphuñasàvabham . taccalam . pratyahaü gatyanyatvàt pratimàsaü rà÷yudayànyatvàcca . tàdç÷o'hargaõaþ kartuü nàyàtãti madhyamaþ kçtaþ . tena samyanarkodaye grahà na bhavanti kadàcidarkodayàt pràk kadàcidanantaram . ata eva pràguktam . %<da÷a÷iraþ puri madhyamabhàskare kùitijasarnidhige sati madhyamaþ>% ÷iø iti . atha sphuñamadhyàhargaõayorantarànayanam . meùàderàrabhya ye'rkabhuktà rà÷ayaste vairasubhirudgacchanti ta ekãkçtà . tàvatyasvàtmake kàle bhadinàntàdårdhvamahargaõena bhavitavyam . atha ca meùàdibhuktakalàtulye'ntare kçtaþ . ato'sånàü kalànàü ca yadantaraü tàvadbhirasubhirahargaõo'ntaritaþ . yadyahoràtràsubhirgatirlabhyata tadaibhirantaràsubhiþ kimiti . phalaü graheùu svaü yadyasavo'dhikàþ . anyathà çõamityetaduktaü yuktameva . idànãü ye'syodayàntarasya vàsanàü na budhyanti teùàü pratãtyarthamanyadapyàha pramiø . %<cet svodayaiþ sphuñaraverasavaþ kçtàste vi÷leùità÷ca yadi madhyaraveþ kalàbhiþ . bàhvantaràkhyamudayàntarakaü caràkhyaü karmatrayaü vihitamaudayike tadà syàt>% ÷iø . %<yadi sphuñaraveþ svodayena bhuktàsavaþ kçtà meùàdisvodayai÷ca yutàsteùàmasånàü madhyamàrkakalànàü ca yadantaraü tena bhuktirguõità dyuni÷àsubhirbhaktà yadyasavo'dhikàstadà phalaü grahe svam . anyathà çõam . evaü kçte sati bhujàntaramudayàntaraü caràkhyaü ca karmatrayamapi kçtaü syàdaudayike grahe . idànãü prakàràntareõaudayikakarmàha>% pramiø . %<madhyàdraverayanabhàgayutàddvinighnàddojyà khaghurgatiguõà khanagà÷ci 270 bhaktà . svarõaü grahe yugayujoþ padayorviliptàsvevaü sphuñaü khalu bhavedudayàntaraü và>% ÷iø . %<madhyamàrkastha sàyanàü÷asya dviguõitasya yà laghusvaõóakairdorjyà tayà guõità grahagatiþ khanagayamai 270 rhçtà phalaü vikalàdi grahe dhanam . evaü yugmapadasthite'rke . ayugmapadasthite tvçõam . atropapattiþ . kràntivçttasya catvàryapi padàni pçthak pçthak pa¤cada÷abhiþ pa¤cada÷abhirghañikàbhirudgacchanti . paraü naikaiko rà÷iþ pa¤cabhirata udayàntarakarma padamadhyaü yàvadupacãyate tato'pacoyate . ata eva padàntareùu tasyàbhàvaþ . padamadhyeùu paramatà . yadatra nirakùodayaiþ karma dar÷itaü tadbàlàvabodhàrtham . tat sthålam udayànàü sthålatvàt . ata evàrya saññàdibhiþ såkùmatvàrthaü dçkkàõodayàþ pañhitàþ>% . idamudayàntaraü karma yathà sagbhavati tathocyate . madhyamàrkasya sàyànàü÷asya dorjyàü dyujyàü ca kçtvà tayà dyujyayà sà dorjyà bhàjyà mithunàntadyujyayà guõanãyà . tasyà dhanuùo ye'savastairmadhyamàrkasya sàyanàü÷asya bhujakalà ånàþ satyaþ sphuñà antaràsavo bhavanti . tairudayo'ntarita ityarthaþ evaü padamadhye ùaóivaü÷atiþ palàni ki¤cidadhikàni bhavanvi . tàni jyàprakàreõa sàdhayitumarko dviguõitaþ . dviguõitasyàrkasya yàvadbhujaþ kriyate tàvat padamadhye rà÷itrayaü bhavati . taddorjyayà laghvyà ùaóivaü÷atyà cànupàtaþ . yadi khàrkamitayà dorjyayà ùaóivaü÷atirlabhyate tadàbhãùñayà kimiti . atra ùaóki÷atyà khàrkà apavartità guõakasthàne råpam 1 . harasthàne sàrdhà÷catvàraþ . phalaü pànãyapalàni . punaranyo'nupàtaþ . yadi pànãyapalaùaùñyà gatikalàtulyà vikalà labhyante tadaibhiþ kimiti . pårvaü laghvã dorjyà guõaþ sàrdhà÷catvaro haraþ . idànãü ùaùñirharaþ ato grahagaterdorjyà guõaþ . harayorghàto haraþ khanagà÷vinaþ 270 ityupapannam . ojapade'savaþ kalàbhya ånà eva bhavatyatastatra çõam . yummapade tvadhikà atastatra dhanam prami0
     grahàõàü dç÷yàdç÷yayoþ candre vi÷eùasya ca niråpaõaü tatraiva %<ni÷ãùñalagnàdudayàstalagne nyånàdhike yasya khagaþ sadç÷yaþ . dine'pi candro ravisannidhànànnàstaü gata÷cet sati dar÷ane bhà>% ÷iø . %<dinakare'staügate yadiùñakàle lagnaü tadiùñalagnam . tasmàdgraha÷codayàkhyalagnaü nyånamastàkhyaü càdhikaü yadi bhavati tadà graho dç÷yaþ ito'nyathà cedadç÷yaþ . evaü lakùaõe sati candro divase'pi dç÷yaþ . yadi graho dç÷yastadà grahasya chàyà sàdhyà>% pramiø .
     tàràgrahàõàmudayàstamamayorj¤àpanaü yathà såø siø raïganàø . %<athodayàstamayayoþ parij¤ànaü prakãrtyate . divàkarakaràkràntamårtãnàmalpatejasàm>% såø . %<atha nakùatragrahayutyadhikàrànantaram . såryakiraõàbhibhåtà mårtirvimbaü yeùàü teùàü candràdiùaógrahàõàü nakùatràõàü ca . ataevàlpatejasàü nyånaprabhàvatàmudayàstamayayoþ agrimakàle såryàdadhikàsannihitasannihitatvasambhàvanayà krameõodayàstayoþ såryànniþsçtasya yasmin kàle yadantareõa prathamadar÷anaü sambhàvitaü sa udayaþ . såryàddårasthitasya yasmit kàle yadantareõa prathamàdar÷anaü sambhàvitaü so'staþ . anena nityodayàstavyavacchedastayorityarthaþ . parij¤ànaü såkùmaj¤ànaprakàraþ prakãrtyate ati såkùmatvena mayocyata ityarthaþ . tathà ca graha ityudde÷e'stamanamuddiùñamapi tasya pårvameva såryàsamatva eva sambhavàt tadvilakùaõatayà grahayutiprasaïge noktam . nakùatragrahayutistu grahayutivaditi tadanantaramuktà . ataþ pratibandhakajij¤àsàpagame'va÷yavaktavyatvàdasyàvasarasaïgatitvàt tatsaïgatyà nakùatragrahayutyadhikàrànantaraü pràguddiùñamastamanaü tatprasaïkàdudaya÷ca pratipàdyata iti bhàvaþ . tatra prathamaü pa¤catàràõàü pa÷cimàstapårvodayàvàha>% raø nàø . %<såryàdabhyadhikàþ pa÷càdastaü jãvakujàrkajàþ . ånàþ pràgudayaü yànti ÷ukraj¤au vakriõau tathà>% såø vakragatã ÷ukrabudhau tathà såryàdadhikau pa÷cimàstaü gacchataþ . såryàdalpau pårvodayaü pràpnutaþ . ÷eùaü spaùñam . atha candrabugha÷ukàõàü pårvàstapa÷cimodayà vàha raø nàø . %<ånà vivasvataþ pràcyàmastaü candraj¤abhàrgaüvàþ . vrajantyabhyadhikàþ pa÷càdudayaü ÷ãghrayàyinaþ>% såø . %<÷ãghrayàyinaþ såryagatyadhikagataya ityarthaþ . etena budha÷ukràvarkagatyalpagatã såryàdalpau pårvàstamadhikau ca pa÷cimodayaü na pràptuta ityuktam . ÷eùaü spaùñam . atropapattiþ . ravigatito'lpagatirgraho'rkàdåna÷cet pràcyàü dar÷anayogyo bhavitumarhati . yataþ såryasyàdhikatvena bahugatitvàccottarottaramadhikaviprakarùàt pravahava÷ena nyånasya pårvamudayàdadhikasyànantaramudayaniyamàt . grahasya kràntijasaülagnatàkàlànantaraü yàvat såryasya tàdç÷aþ kàlastàvatparyantaü viprakarùe dar÷anasambhavàt . evaü yadàlpagatiþ såryàdadhikastadà pravahava÷enàrkasya pårvamudayàdanantaramuditagrahasya dar÷anàsambhavàt pravahava÷enàdau nyånàrkasyàstasambhavàdanantaramadhikagrahasyàstasambhavàt såryàstànantaraü pa÷cimabhàge grahadar÷anasambhave'pyadhikagatisåryasya pçùñhasthitatvenottarottaramadhikasannikarùàt pa÷cimàyàmadar÷anaü sambhavatyeva . te tu bhaumaguru÷anayaþ . vakratve nyånagatitvàdbutha÷ukrau ceti . athàrkagatito'dhikagatigrahaþ . såryàdånastadoktarãtyottarottarabhadhikasannikarùàt pårvasminnadar÷anaü yàti . yadà såryàdadhikastadoktarãtyottarottaramadhikaviprakarùàt pa÷cimàyàmudayaþ . te tu ÷ãghrà÷candrabudha÷ukrà ityupapannamuktam . athàbhãùñadina àsanne såryodayàstakàlikau såryadçggrahau tatkàlaj¤ànàrthaü kàryàvityàha>% raø nàø . %<sårthàstakàlikàþ pa÷càt pràcyàmudayakàlikau . divàkaragrahau kuryàddçkkarmàtha grahasyatu>% såø . %<pa÷càt pa÷cimàstodayasàdhane'bhãùñadina àsanne såryagrahau såryàstakàlikau kuryàdgaõakaþ . pårvàstodayasàdhane såryodayakàlikau kuryàt dine'bhãùñakàle kuryàt . cakàro vikalpàrthakaþ . anantaraü grahasya dçkkarma àyanàkùadçkkarmadvayaü kuryàt . tukàra àkùadçkkarma÷lovapårvàrdhoktamiti vi÷eùàrthakaþ . atropapattiþ . pa÷càdastodayasàghane pa÷cimàyàü taddar÷anamiti såryàstakàlikau såryagrahàva÷iùñakàlàü÷asàdhanàrthaü såkùmau . pårvodayàstamàdhane pårvadi÷i taddar÷anamiti såryodayakàlikau såryagrahàva÷iùñakàlàü÷asàdhanàrthaü såkùmàvanyakàle tu ki¤citsthålàvapi kçtau dçkkarmasaüskçtagrahasya såryavat kùitijasaülagnatàyogyatvàdçkkarmasaüskçto grahaþ kàrya iti . atheùñakàlàü÷ànayanamàha>% raø nàø . %<tatolagnàntarapràõàþ kàlàü÷àþ ùaùñibhàjitàþ . pratãcyàü ùaóbhayutayostadvallagnàntaràsavaþ>% såø . tatastàbhyàü såryadçggrahàbhyàü lagnàntarapràõàþ %<bhogyàsånånakasyàtha>% ityuktaprakàreõàntarakàlàsavaþ ùaùñibhaktà iùñàþ kàlàü÷à bhavanti . pràgudayàstasàdhane pratãcyàü, pa÷cimodayàstasàdhane ùaóbhayutayoþ ùaórà÷iyuktayoþ såryadçggrahayorlagnàntaràsavaþ . anantaràsavastadvat ùaùñibhaktà iùñakàlàü÷à bhavantãtyarthaþ . atropapattiþ . dçggrahasåryàbhyàmantarakàlo grahasya såryodayakàle dinagataü pårvodayàstanimittamupayuktam . evaü pa÷cimodayàstanimittaü såryadiggrahàbhyàmastakàlàsubhirantarakàlaþ såryàstakàle grahasya dina÷eùakàla upayuktaþ tatràstakàlànàmanukterudayàsubhiþ sàdhanàrthaü saùaóbhau såryadçggrahau kçtau sa kàlo'svàtmakaþ . yadi ahoràtràsubhi÷cakrakalàtulyai÷cakràü÷à labhyante tadeùñàsubhiþ ka ityanupàte pramàõaphalayoþ phalàpavartanena harasthàne ùaùñiþ . ato'svàtmakàntarakàlaþ ùaùñibhakta iùñakàlàü÷à ityupapannamuktam . atredamavadheyam . såryodayakàlikàbhyàmarkadçggrahàbhyàmànãtena dinagatena pårvaü càlyodçggrahaþ . såryàstakàlikàbhyàü saùaóbhàbhyàmarkadçggrahàbhyàbhànãtena dina÷eùeõàgre càlyaþ saùaóbho dçggrahaþ . krameõa grahodayàstakàle pràkpa÷cimadçggrahau bhavataþ . tàbhyàü såryasaùaóbhasåryàbhyàü ca krameõa pårvarãtyantarakàlo grahasya såryodayàstakàle krameõa dinagata÷eùau nàkùatrau ùaùñibhaktau kàlàü÷àviùñau såkùmau . atheùñakàlikàbhyàmànãtakàlena pårvavaccàlitàbhyàü pràkpa÷cimadçggrahàbhyàü såryasaùaóabhasåryàbhyàü cànãtakàlo nàkùatro'pi såkùmàsannaþ . såryodayàstasambandhàbhàvàt tadutpannàþ kàlàü÷à api tathà . atha såryodayàstakàlikàbhyàmànãtaikavàraü kàlàt kàlàü÷àþ sthålà iùñakàlikàbhyàmànãtaikavàrakàlàt kàlàü÷à atisthålàþ ubhayatra kàlasya sàvanatvàt . na hi sàvanaùaùñighañãbhi÷cakraparipårtiryena såkùmàþ siddhyantãti . atha yaiþ kàlàü÷airudayo'stã và bhavati tàn vivakùuþ prathamaü guru÷anibhaumànàü kàlàü÷ànàha raø nàø . %<ekàda÷àmarejyasya tithisaïkhyàrkajasya ca . astàü÷à bhåmiputrasya da÷asaptàdhikàstataþ>% såø . %<tata iùñakàlàü÷àvagamànantaramastàü÷àþ . asto yairaü÷airbhavati te'ü÷à astãpalakùaõàdudayàü÷à j¤eyàþ . amarejyasya gurorekàda÷a kàlàü÷àþ . ÷aneþ pa¤cada÷a saïkhyà kàlàü÷ànàm . caþ samuccaye . bhaumasya saptàdhikà da÷a saptada÷a kàlàü÷à ityarthaþ . atha÷ukrasyàha>% raø nàø . %<pa÷càdastamayo'ùñàbhirudayaþ pràïmahattayà . pràgastamudayaþ pa÷càdalpatvàdda÷abhirbhçgoþ>% såø %<÷ukrasya mahattayà vakratvena nãcàsannatvàt sthålabimbatayà pa÷cimàyàmasto'ùñàmiþ kàlàü÷aiþ pràcyàmudaya÷ca taiþ nàdhikaiþ . pràcyàü ÷ukrasyàlpatvàdaõubimbatvàdda÷abhiþ kàlàü÷airastaü gaõakaþ kuryàt nàlpaiþ . pa÷cimàyàmudayastasyàõubimbasya da÷abhiþ kàlàü÷aireva j¤eyaþ . atha budhasyàha>% raø nàø %<evaü budho dvàda÷abhi÷caturda÷abhiraü÷akaiþ . vakrã÷ãghragati÷càrkàtkarotyastamayodayau>% såø . %<vakrã ÷ãüghragatiþ . caþ samuccaye . budhaþ såryàddvàda÷abhi÷caturda÷abhi÷ca kàlàü÷airastodayau evaü ÷ukrarãtyà karoti . pa÷càdastaü pràgudayaü ca dvàda÷abhiþ kàlàü÷airmahàbimbatayà budhaþ karoti . pràgastaü pa÷càdudayaü ca caturda÷abhiþ kàlàümairaõubimbatvàdbudhaþ karotãtyarthaþ . atha prokteùñakàlàü÷àbhyàmastasyodayasya và gataiùyatvaj¤ànamàha>% ra nàø . %<ebhyo'dhikaiþ kàlabhàgairdç÷yà nyånairadar÷anàþ . bhavanti loke khacarà bhànubhàgrastamårtayaþ>% såø . emya ekàda÷àmarejyasyeti ÷lokatrayoktebhyo'dhikairiùñakàlàü÷airdç÷yà dar÷anayogyà abhãùñakàle grahà bhavanti . tathà càstasàdhane dç÷yatve asta eùyaþ . udayasàdhane dç÷yatva udayo gata iti bhàvaþ . alpairiùñakàlàü÷airgrahà loke bhåloke adar÷anà na vidyate dar÷anaü dçùñigocaratà yeùàü te adç÷yà abhãùñakàle bhavanti . nanvadç÷yàþ kuto bhavantãtyata àha . bhànubhàgrastamårtaya iti såryàsannatvena såryakiraõadãptyà grastà abhibhåtà såryakiraõapratihatalokanayanàviùayo mårtirbimbasvaråpaü yeùàü ta ityarthaþ . tathà càstasàdhane adç÷yatve'sto gataþ . udayasàdhane'dç÷yatva udaya eùya iti bhàvaþ . ata eva . %<uktebhya ånàbhyadhikà yadãùñàþ kheñodayo gamyagatastadà syàt . ato'nyathà càstamayo'vagamyaþ>% iti bhàskaràcàryoktaü saïgacchate . atropapattiþ uktakàlàü÷atulyeùñakàlàü÷e yatkàle grahau sàdhitau tatkàle eva grahasyodayo'sto vàrkakçtaþ . uktakàlàü÷ànàü såryasànnidhyajanitàdyantagrahàdar÷ane hetutvapratipàdanàt . tathà ceùñakàlàü÷à uktebhyo'lpàstadà grahasyàstaïgatatvamevetyudayasàdhana iùñakàlàü÷à uktebhyo'lpàstadeùñakàlàdagre grahasyodayaþ . yadãùñakàlàü÷à uktebhyo'dhikàstadeùñakàlàdgrahasyodayaþ pårvaü jàtaþ . evamastasàdhana iùñakàlàü÷à adhikàstadeùñakàlàdagre grahàstaþ . yadãùñakàlà÷à nyånàstadeùñakàlàt pårvaü grahàsto jàta ityupapannamuktam . athodayàstayorgataiùyadinàdyànayanamàha raø nàø . %<tatkàlàü÷àntarakalà bhuktyantaravibhàjitàþ . dinàdi tatphalaü labdhaü bhuktiyogena vakriõaþ>% såø . %<ukteùñakàlàü÷ayorantarasya kalàþ såryagrahayorgatyoþ kalàtmakàntareõa bhaktàþ . dinàdikamudayàstayoþ phalamudayàstayorgataiùyadinàdyaü bhavatãtyarthaþ . vakragatigrahasya vi÷eùamàha . labdhamiti . vakriõo vakragrahasya bhuktiyogena såryagrahayoþ kalàtmakagatiyogena bhaktàþ phalaü gataiùyadinàdyaü j¤eyam . atropapattiþ . yadà såryagrahayorgavyantarakalàbhirekaü dinaü tadeùñaproktakàlàü÷ayorantakalàbhiþ kimityanupàtenodayàstayorabhãùñakàlàdgataiùyadinàdyavagamaþ . vakagrahe gu såryagrahayorgatiyogena pratyahamantaravçddhergatiyogàdanupàta upapanna ityupapannamuktam . atha grahagatikalayoþ kràntivçttasthatvàt kàlàü÷àntarasyàhoràtravçttasthatvàccànupàtaþ pramàõecchayorvaijàtyenàyukta iti manasi dhçtvà tayorekajàtitvasampàdanàrthaü grahagatyoricchàjàtãyatvaü vadaüstadantareõànupàtastu yukta evetyàha>% raø nàø . %<tallagnàsuhate bhuktã aùñàda÷a÷atoddhçte . syàtàü kàlagatã tàbhyàü dinàdi gatagamyayoþ>% såø . %<bhuktã ravigrahayorgatã kalàtmike tallagnàsuhate kàlasàdhanàrthaü grahasya yo rà÷yudayo gçhãtastenàkhàtmakodayena guõite aùñàda÷a÷atena bhakte phale såryagrahayoþ kàlàü÷avat kàlagatã syàtàm . tàbhyàü gatibhyàü gatagamyayorudayàstayordinàdi pårvoktaprakàreõa sàdhyam . na tu pårvoktaprakàreõa, yathàsthitagatibhyàü sthålatvàpatteþ . atropapattiþ . yadi ekarà÷ikalàbhãrà÷yudayàsavastadà gatikalàbhiþ ka ityanupàtenàhoràtravçtte gatyasavaþ kalàsamà ityupapannamuktam . atha nakùatràõàü såryasànnidhyava÷àdastodayaj¤ànàrthaü kàlàü÷àn vivakùuþ prathamameùàmàha>% raø nàø . %<svàtyagastryamçgavyàdhacitràjyeùñhàþ punarvasuþ . abhijidbrahmahçdayaü trayoda÷abhiraü÷akaiþ>% såø . %<mçgavyàdho lubdhakaþ . trayoda÷abhiþ kàlàü÷airdç÷yàdç÷yàni nakùatràõi bhavanti . ÷eùaü spaùñam . athànyeùàmàha>% raø nàø . %<hasta÷ravaõaphàlgunyaþ ÷raviùñhàrohiõãmaghàþ . caturda÷àü÷akairdç÷yà vi÷àkhà÷vinadaivatam>% såø . phàlgunyaþ pårvottaràphàlgunãdvayam . à÷vinadaivatama÷vinãkumàro daivataü svàmã yasyetya÷vinãnakùatram . dç÷yà upalakùaõàdadç÷yà api liïgapariõàma÷ca yathàyomyaü bodhyaþ . ÷eùaü spaùñam . athànyeùàmàha raø nàø . %<kçttikàmaitramålàni sàrpaü raudrarkùameva ca . dç÷yante pa¤cada÷abhiràùàóhàdvitayaü tathà>% såø . %<kçttikànuràdhàsålanakùatràõi pa¤cada÷abhiþ kàlàü÷airdç÷yante . upalakùaõànna dç÷yante'pi . evakàrãnyånàdhikavyavacchedàrthaþ . a÷leùàrdrà . caþsamuccaye . àùàóhàdvitayaü pårvottaràùàóhàdvayaü tathà pa¤cada÷akàlàü÷airdç÷yanta ityarthaþ . athànyeùàmava÷iùñànàmàha>% raø nàø . %<bharaõãtiùyasaumyàni saukùyàt triþsaptakàü÷akaiþ . ÷eùàõi saptada÷abhirdç÷yàdç÷yàni bhàni tu>% såø . %<tiùyaþ puùyaþ somadaivataü mçga÷iro nakùatrametàni nakùaitràõi saukùmyàdaõubimbatvàt triþsaptakàü÷akairekaviü÷atikàlàü÷airdç÷yàdç÷yàni . uditànyastaïgatàni ca bhavantotyarthaþ . ÷eùàõi pårvàdhikàroktanakùatreùåktàtiriktàni ÷atatàràpårvottaràbhàdrapadàrevatãsaüj¤àni brahmàpàüvatsàpasa¤j¤àni ca saptada÷abhiþ kàlàü÷airdç÷yàdç÷yàni bhavanti . tukàro dç÷yàdç÷yànãtyatra samuccayàrthakaþ . atha drinàdyànayanàrthamicchàyà eva pramàõajàtoyatvakaraõamàha>% raø nàø . %<aùñàda÷a÷atàbhyastà dç÷yàü÷àþ svodayàsubhiþ . vibhajya labdhàþ kùetràü÷àstairdç÷yàdç÷yatàtha và>% såø . %<dç÷yàü÷àþ kàlàü÷à aùñàda÷a÷ataguõitàstàn svodayàsubhirgraharà÷yudayàsubhirbhaktà labdhàþ kùetràü÷àþ kràntivçttasyàü÷àstairaü÷airdç÷yàdç÷yatà udayàstau prakàrantareõoktarãtyà j¤eyau . kàlàü÷àbhyàü kùetràü÷àvànãya tadantarakalà yathàsthitagatyorantareõa yogena và bhaktàþ phalamudàyàstayorgataiùyadinàdyaü pårvàgatameva syàdityarthaþ . atropapattiþ . yadi rà÷yudayàsubhirekarà÷ikalàstadà kàlàü÷akalàtulyàsubhiþ kà iti kràntivçtte kalàstàþ ùaùñibhaktà aü÷à iti pårvamevecchàsthàne kàlà÷à eva dhçtà làghavàt . ityuktamupapannam . grahàõàmamukadi÷yasto'mukadi÷yudaya ityuktam . tathà nakùatràõàü noktam gatyabhàvàdviyogayogàsambhavena gataiùyadinàdyànayanàsambhava÷cetyata àha>% raø nàø . %<pràgeùàmudayaþ pa÷càdastodçkkarma pårvavat . gataiùyadivasapràptirbhànubhuktyà sadaiva hi>% såø . eùàü nakùatràõàü pràcyàmudayaþ pratãcyàmasto gatyabhàvàdalpagatigrahavat . eùàü nakùatràõàü dçkkarmàkùadçkkarma pårvavat pårvaprakàreõa kàryam . parantu ÷lokapårvàrdhoktamiti dhyeyam . sadà nityam . evakàràt kadàcidapyanyathà netyarthaþ . hi ni÷cayena . ravigatyà gataiùyadivasànàü labdhiþ syàt . nakùatragatyasambhàvàt yoge grahagativat . atha katipayànàü nakùatràõàü såryasànnidhyava÷àdasto nàstãtyàha . %<abhijidbrahmahçdayaü svàtãvaiùõavavàsavàþ . ahirbudhnamudaksthatvànna lupyante'rkara÷mibhiþ>% såø . abhijit . brahmahçdayam . anenaikade÷asya brahmaõo'pi grahaõam . svàtã÷ravaõadhaniùñhàþ . ahirbudhnamuttaràbhàdrapadà etàni nakùatràõyuttaradiksthatvàduttaravikùepàdhikyàdityarthaþ . såryakiraõairna lupyante astaü na yàntãtyarthaþ . atrãpapattiþ %<yasyodayàrkàdadhiko'stabhànuþ prajàyate saumya÷aràtidairùyàt . tigmàü÷usànnidhyava÷ena nàsti dhiùõyasya tasyàstamayaþ katha¤cit>% . iti bhàskaràcàryoktà . paramidamuktamaùñàkùabhàyàm . anyathà pårvàbhàdrapadàyà api tathàtvàpatteriti dik raø nàø . %<yathà bhaumàdãnàü såryasànnidhyodayàstàsanne dãptyà sakalabimbadar÷anaü tathà candrasya svodayàstakàle sakalabimbadar÷anaü ÷uklatvena na bhavati . kintu bimbaikade÷a eva ÷uklatvena dç÷yata iti bhaumàdivisadç÷atvaü candrasya kuta ityà÷aïkàyàþ pårvàdhikàre samupasthitestaduttarabhåta÷çïgonnamanàdhikàro'va÷yamupasthita àrabdho vyàkhyàyate . tatra ÷çïgonnate rudayakàlàt pårvakàle'stakàlànantarakàle càsannakatipayadivaseùu dar÷anàt pårvàdhikàre candrasya kàlàü÷ànuktyà tadudayàstànukte÷ca prathamamupasthitacandrodayàstayoþ sàdhanamatidi÷ati>% raø nàø . %<udayàstavidhiþ pràgvat kartavyaþ ÷ãtagorapi . bhàgairdvàda÷abhiþ pa÷càddç÷yaþ pràgyàtyadç÷yatàm>% såø . %<candrasya api÷abdaþ pårvàdhikàroktairgrahanakùatraiþ samuccayàrthakaþ . udayàstavidhirudayàstayoþ sàdhanaprakàraþ pràgvat pårvàdhikàroktarãtyà gaõakeõa kàryaþ . nanu kàlàü÷ànàü pårvamanukteþ kathaü tatsiddhirata àha . bhàgairiti . dvàda÷abhiraü÷ai÷candraþ pa÷cimàyàü dç÷ya udito bhavati . pràcyàmadç÷yatàmastaü pràpnoti . atra pa÷càt pràgiti punaruktamapi pårvaü budha÷ukrayoþ sàhacaryeõa candrodayàstadiguktà tatsàhacaryeõa candrasya pa÷cimàstapårvodayau vartete iti kasyacinmandabuddherbhramasya vàraõàyeti dhyeyam>% .
     såryodaye vi÷eùaþ ÷uø taø gçø saüø . %<rekhàmàtraü ca dç÷yeta ra÷mibhi÷ca samanvitam . udayaü taü vijànãyàddhomaü kuryàt vicakùaõaþ>% %<udayàdodayàdbhànorbhaumasàvana vàsaraþ>% såø siø . %<sàvanaþ syàdahoràtramudayàdodayàdraveþ>% kàlaø màø brahmaø siø . guru÷ukrodaye ca sarvamaïgalakàryàõi kartavyàni . agastyodayaþ agastya÷abde uktaþ . %<prasasàdodayàdambhaþ kumbhayone rmahaujasaþ>% raghuþ .

#<udayagàminã># strã udayaü såryodayaü gacchati muhårtàdinà vyàpnoti gama--õini ïãp . %<såryodayàvadhimuhårtàdikàlavyàpinyàü tithau . karmànuùñhàne udayakàle kiyanmànasya gràhyatà tannirõãtam>% kàø màø . %<vratopavàsaniyameùañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithi gràhyà viparãtà tu paitçke>% braø puø . %<vratopavàsasnànàdau ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithirgràhyà ÷ràddhàdàvastagàminã>% viùõuø dhaø puø . %<àdityodayavelàyàü yà'lpàpi ca tithirbhavet . pårõà ityeva sà j¤eyà prabhåtà nodayaü vinà>% devalaþ . %<yàü tithiü sa manupràpya udayaü yàti bhàskaraþ . sà tithiþ sakalà j¤eyà snànadànajapàdiùu>% devalaþ . %<udayanneva savità yàü tithiü pratipadyate . sà tithiþ sakalà j¤eyà dànàdhyayanakarmasu>% vyàsaþ . %<pakùadvaye'pi tithayastithiü pårbdhàü tathottaràm . tribhirmuhårtaurvadhyanti sàmànyo'yaü vidhiþ smçtaþ>% paiñhãø . %<udite daivataü bhànau paitryaü càstamite ravau . dvimuhårtaü trirahna÷ca sà tithirhavyakavyayoþ>% baudhàø . %<bhànàbudite satyuttarakàle'hnomuhårtadvayaü daivatyam . tasmiü÷càstamite tataþ pårvakàlãnamahnomuhårtatrayaü pitçdaivatyamatastàvatkàlavyàpinã yà tithirbhavati saiva krameõa havyakavyayorgràhyà>% atrà÷aïkàpårvakaü màdhavena samàhitam . nanvastvevaü kçtsnadibasàbhyanuj¤àtathàpyuttarabiddhayàstithergrahaõe kiyatparimàõamudaye'pekùaõãyamiti vivecanãyam . tatra baudhàyanena alpàpãtyabhidhànàt nimeùamàtraü pratibhàti, vyàsena udayannevetyabhidhànàt tathaiva pratibhàti . bhatiùyatpuràõe tu ùañikàmàtraü baudhàyanavacanàntare dvibhuhårtamityevaü virodhamà÷aïkya atrocyate %<paurvàhõikyastu tithayastrimuhårtàþ phalapradàþ>% vçø yàø vacanena daive pårvàhõavyàptàyàstrimuhårtamitàyàstithergrahaõam . trimuhårtanyånàyàstitheþ pårvàhõavyàptyabhàvàt pårvàhõasya ca pa¤cadhà vibhaktasya mukhyatvàt udite bhànau trimuhårtàtithirgràhyà . yattu %<trimuhårtà na kartavyà yà tithyudayagàminãti>% na tat trimuhårtavyàpterbàdhakaü pratyutodvolakameva . tathà hi pratiùedhaþ sarvatra prasaktipårvakaþ prasakti÷càtra yathoktarãtyà paurvàhõikavàkyàt trimuhårtavedhavidhàyipaiñhãnasivàkyàdvà bhavati tasya prasaktaü trimuhårtatvaü samatithau bàdhakàbhàvàttathaiva tithikùaye tvadhika vyàptividhitsayà pratiùidhyate ata÷ca tatra caturthamuhårtaspar÷inã tithirgràhyà tithisàmyàt . tithivçddhàvapi muhårtatrayameva mukhyaü muhårtadvayaü tvanukalpaþ . etadeva såcayituü dvimuhårtàpãtyatra api÷abdaþ pañhyate . tataþ pràsaïgikamanyat samàdhàya upasaühçtam yathà prakçte tu såryodaye muhårtatrayavyàpinã pratipaddànavratayorgrahãtavyà evaü satyudayamàtravyàpti÷àstraü ghañikàmàtravyàpti÷àstraü ca vai÷vànaràdhikaraõanyàyenàvayutyànuvàdaråpatayà trimuhårtavyàptiü pra÷aüsati . athavà yadà pårbedyurudayakàlaü parityajyopari sarvatra vyàpnoti paredyurudayakàlamàtraü vyàpnoti tadànãmudayànantarabhàvinyàmukhyàyàstrimuhårtavyàpterdinadvaye'pyabhàvena dvayorapi dinayorgauõakàlatve sati kiü gràhyamiti vãkùàyàü pårvadine gauõakarmakàlavyàpnerbhåyastvàttasyaiva grahaõaünyàyataþ pràptaü kenàpi nimittena tatpratyåhe sati paredyuþ karmakàlavyàptisampràdanàya pårõatvamabhidhàyodayavihãmasya ùvàptibàhulyasya heyatvoktivyàjena tadeva pra÷asyate . %<àdityodayavelàyàü yàlpàpi ca tithirbhavet . pårõà ityeva mantavyà pramåtà nodayaü vineti>% . yadà pårvedyuþ saïgavamàrabhya paredyurudayàtpràgeva tithikùayava÷àtpratipatsamàptà tadà yadyapi dinadvaye sodayamuhårtatrayaspar÷o nàsti tathàpi pårvedyurevànuùñheyam . sà tithiþ sakalà j¤eyà yasyàmastamitoraviþ itivacanena sampàdyàyàþ sodayatrimuhårtàyà vyàptervidyamànatvàt . yadà na paredyurudayamuhårtavyàptirasti tadà pårvedyurevànuùñhànam . astamayavyàpteradhikatvàt . ataeva padmapuràõe'bhihitam . %<vrate snàne tathà nakte pitçkàrye vi÷eùataþ . yasyàmastaïgatobhànuþ sà tithiþ puõyabhàgbhavediti>% . tatraiva dvitãyàprakaraõe ca daivaü ùaóvidham upavàsaikabhaktanaktàyà citadànavratabhedena, tãrthasnànajapahomàdayastu vrata÷abdenaiva saügçhãtàþ . pitryaü dvividham ekoddiùñaü pàrvaõaü ceti . tatra sarvatra karmakàlavyàptirmukhyà . ava÷iùñà gauõaþ . tithivyàpti÷ca dvividhà svàbhàvika tithivyàptiþ sàkalyàpàditatithivyàpti÷ceti . tadyathà yadà saïgavaparyantàmàvàsyà tadànãmuparitamadhyàhno mukhyayaiva pratipadà vyàpto bhavati . yadà madhyàhnàdimàrabhya tithikùayava÷àt paredyuþ saïgavàntà pratipadbhavati tadà pårvedyurgauõakàlavyàptimupajovyaikamaktànuùñhànàya tatsvãkàre sati madhyàhne'va÷yànuùñheyatvàt tatra ca svàbhàvikapratipadvyàptyabhàve'pi sàkalyavacanàpàditapratipadvyàptiþ svãkçtà eva¤ca sati karmakàlavyàptau sarvasmçtãnàmatyanta nirbandhadar÷anàt karmakàlavyàpti÷àstramitarebhyaþ prabala miti ni÷cãyate . tadanusàreõa dvitãyàdyàapi tithayaupa vàsàdau daiveþ ekoddiùñàdau pitrye ca karmakàlavyàpti yuktàþ svãkartavyàþ . upavàsastu sarvatithiùu nàradãye dar÷itaþ . %<÷uklà và yadi và kçùõà pratipatprabhçtãn tithãn . upoùyaiva balindattvà vidhinà tvapare dine . bràhmaõàn bhojayitvà tu sarvapàpaiþ pramucyata>% iti . upavàsasyà horàtraþ karmakàlaþ . tasmàttadvyàpijã tithirgràhyà tadasambhave khaõóatithirapi . tatra kà gràhyeti niråpyate . tatra såryodaye trimuhårtà tato'dhikà và pratipadbhavati uttaradinecàstamayàdarvàk trimuhårtà tato'dhikà và tçtãyà bhavati meyamubhayaviddhà dvitãyà . tatra vedhakatitherudaye'stamaye và trimhårtatvaü vaüdhaprayojakaü na tu tatonyånatve . tadeva paiñhinasivàkyena pårvamudàhçtam . vedhyatithe÷ca trimåhårta sadbhàvo'pekùita iti %<dvimuhårtaü trirahõa÷ca>% ityanena sumantu vacanena dar÷itam . %<udayàstamayayoreva vedha>% ityasyàyamarthaþ %<udaye sà vithirgràhyà viparãtà tu paitçke>% ityàdibhiþ kàtyàyanacanairavagantavyaþ . evaü sati udàhçtaviùaye dvitãyà ubhayavedhe'pi uttaraviddhaivopàsyà yugmàdivàkyenànvayavyatirekàbhyàmuttaravedhasya prà÷astyàbhidhànàt iti . pàdmantåvàsaråpadaivaviùayaü tadapyuktaü tenaiva . yadyapyupoùyatvaü sàkùànnàübhihitaü tathàpi karmàntaravi÷eùànupàdànàdupavàsaviùayatvaü pari÷eùyate tathà hi na tàvat pitryaviùayatvaü sambhavati %<dvitãyàdikayugmànàü påjyatà niyamàdiùu . ekodiùñàdivçddhyàdau hràsavçddhyàdide÷aneti>% vyàsena yugmàdi÷àstrasya sarvàdi÷àstrasya ca daivapaitryaviùayakatvena vyavasthàpanàt iti . eva¤copavasetaradaivakarmaõi udayagàyinyà gràhyatà tadapavàdakaü yugma÷àstram . tatra ca paiñhãnasivacanena trimuhårta tithereva vedhaprayojakatà'bhidhànena tato nyånakàlikatithyà vedhàbhàvàt gauóade÷ãyà yat svar÷amàtreõa vedhaü kalpayanti tatsàhasamàtram raghunandanena kutràpi tathà vedhànukteþ kàlamàø hemàdriprabhçtiùu dvimuhårtàdivyàptàveva vedhakatvavyavasthàpanàt, yugma÷àstrasya sàmànya÷àstratayà vedhasàmànyapratipàdane'pi paiñhãnasinà tasya vi÷eùàbhidhànàttathaiva grahaõasya yuktatvamityutpa÷yàmaþ . yugmàdi÷àstrasya bàdhadhakantu %<yugàdyà varùavçddhi÷ca saptamã pàrvatã priyà . raverudayamãkùante na tatra tithiyugmatà>% tiø taø devãø puø %<bhagavatyàþ prave÷àdivisargàntà÷ca yàþ kriyàþ . tithàvudayagàminyàü sarvàstàþ kàrayedvudhaþ>% durgoø taø nandiø puø %<÷aratkàle mahàpåjà kriyate yà ca vàrùikã . sà kàryodayagàminyàü na tatra tithiyugmatà>% tatraiva puràø pårbàhõe tu sadà kàryàþ ÷uklà manuyugàdayaþ . daive karmaõi pitre ca kçùõà caivàpavàhõike . hemàø nàradãyam yugàdimanvàdi÷ràddhàdiùu ÷uklapakùe udayavyàpinã tithirgràhyà kçùõapakùe 'paràhõavyàpinã gràhyà smçtyarthasàra÷ca dinadvaye tu tathà làbhe paraiveti hemàdriþ . vidhànapàrijàtàdayo'pyevam . nirõaø siø %<savaidhçtirvyatãpàto yugamanvàdayastathà . sammukhà upavàmeùu dànàdàvantimà smçtà>% anantabhartçdhçtavacane àdipàdàt ÷ràddhasaügraha ityàha . idantvavadheyam . %<karmaõoyasya yaþ kàlastatkàlavyàpinã tithiþ . tayà karmàõi kurvãta hràsavçddhã na kàraõam>% karmaõovihitakàlavyàpinyà eva gràhyatvàbhidhànena yatratithikùayava÷àt ubha yadine ÷rutyuktatridhàvibhaktadinatçtãyàü÷aråpapårvàhõàvyàptistatra pratiyogivaiyadhikaraõyaghañitavyàpteþ prave÷anena muhårtakàlavyàptàvapi pårvàhõavyàpakatayà grahaõamityeva raghunandanasyà÷ayaþ . tathà ca %<÷ràrabhya tasyàü da÷amã ca yàvat>% ityàdau yathà påjàyàntattathãnàü pratiyogivaiyakaraõyaghañitavyàpakatàprave÷a evamatràpi muhårtavyàpakatànàtonyånadaõóàdivyàpane gràhyatà . bhavati ca dvitramuhårtavyàpinyàapimuhårtavyàpiteti sarvaü sustham . tena muhårtanyånatàyàü na gràhyatà dvimuhårtàdivyàptistu mukhyeti . eva¤ca yugmàdi÷àstràviùaye kçùõapratipadàdau ubhayadine pårvàhõamuhårtavyàpitve'pi trimuhårtàyà eva gràhyateti vivekaþ . evamastagàminyàmapi astàdarvàk trimuhårtàyàstitheþ . pitre gràhyatetyapi bodhyam .

#<udayagiri># puø udaya udayasthànaü giririva . såryàderudayasthàne parvatavadàcchàdake bhåvçttapàde %<udayagirivanàlãbàla mandàrapuùpam>% udbhaññaþ udayagiri÷ikharasaüsthite prataptakanakanikarapãtalãhite savitari su÷ruø udayàcalàdayo'pyatra . %<÷ritodayàdrerabhisàyamuccakaiþ>% màghaþ . bhågolapàdasyaiva yathà såryàdyàcchàdakatvam tathà siddhàntagranthe sthitam . yadyapi såryodayasya de÷avi÷eùe vi÷eùasthàne eva sambhavaþ tathàpi nirakùade÷àvadhikaeva de÷e mukhyatvam %<laïkàpure'rkasya yadodayaþ syàt tadà dinàrdhaü yamakoñipuryàm . adhastadà siddhapure'stakàlaþ syàdromake ràtridalaü tadaiva . yatrodito'rkaþ kila tatra pårvà tatràparà yatra gataþ pratiùñhàm tadyàmyato'nye ca tato'khilànàmudaksthitomeruriti prasiddham>% siddhànta÷iromaõau tathaiva vyavasthàpitam . tathà ca laïkàdipurãcatuùñhayasya bhåvçttapàdàntarasthitatvena dvitãyapuryuparisthesåryàdau prathamaü dç÷yatà tatpårvàdisthade÷e tu tataþ pårvam . pa÷càt sthitade÷eùu ca tataþ pa÷càt dç÷yatà eva¤ca bhåvçttapàdenàcchàdane tadatikrame dar÷anayogyatvàdudayaþ . tata÷ca yatra de÷e yadà dar÷anaü tatra tadà tadde÷àpekùayà såryàderbhåvimbapàdoparisthitatvena tatsthànasya udayagiritvam yatra càdar÷anaü tadde÷avàsinàmastagiritvaü ÷àstreùu kalpitam . eva¤ca nirakùade÷àvadhi bhåvçttapàdàntareùu sthita laïkàpuravàsinàü yamakoñirevodayasthànamevamanyatra kalpyam . liïgapuràõe tu anyàþ purãruktvà tatrodayàdivyavasthàmàha %<mànasopari màhendrã pràcyàü meroþ sthità purã . dakùiõe bhànuputrasya varuõasya tu vàruõe . saumye somasya vipulà tàsu digdevatàþ sthitàþ . amaràvatã saüyaminã sukhà caiva vibhà kramàt . lokapàlopariùñàttu sarvato dakùiõàyane . kàùñhàïgatasya såryasya gatiryà tàü nibodhata . dakùiõàü prakramedbhànuþ kùipteùuriva dhàvati . puràntago yadà bhànuþ ÷akrasya bhavati prabhuþ . sarvaiþ sàüyàmanaiþsauro hyudayo dç÷yate dvijàþ! . sa evaü sukhavatyàntu ni÷àntasthaþ pradç÷yate . astameti tadà såryo vibhàyàü vi÷vadçgvibhuþ . mayà prokto'maràvatyàü yathà'sau yàti bhàskaraþ . tathà saüyaminãü pràpya sukhà¤caiva vibhàü khagaþ . yadà paràhõastvagneyyàü pårvàhõonairçte dvijàþ! . tadà tvapararàtra÷ca vàyubhàge sudàruõaþ . ai÷ànyàü pårvaràtrastu gatireùàsya sarvata>% iti . vyàkhyàta¤ca chàø uø ànandagiriõà %<tathà copariùñàdamaràvatyàstiùñhanmadhyàhnaü tatre ÷akoõasthànàü tçtãyayàmamàgneyakoõasthànàmàdyayàmaü saüyasinyàudayaü ca kareti savità . evaü yadà yàmye madhyàhne tiùñhati tadaindre astamayaþ, àgneye tçtãyayàmaþ, nairçtikoõe prathamo yàmaþ, vàruõe udayaþ . yadà ca vàruõe madhyàhnastadàyàmye'stamayaþ, nirçtikoõe tçtãyo yàmaþ, vàyavye prathamayàmaþ, saumye udayaþ . yadà ca saumye madhyàhnastadà vàruõe'stamayaþ, vàyavye tçtãyayàmaþ, ã÷ànakoõe prathamo yàmaþ, aindre udayaþ . tathàgneyakoõe vartamànastatrasthànàü madhyaü dinam, yamendrapuryoràdyatçtãyayàmau, nairçte÷ànakoõayorudayàstamayau ca karoti>% etacca mànasàpekùayaivodayàstamayakãrtanànna pårvoktena viruddham %<atha yadàdityaþ purastàdudetà pa÷càdastametà dvistà dårdhaudetà'rvàgastametà ityàdi>% chàø uø bhàùye %<pa÷càduttarata årdhvamudetà viparyayeõàstametà . pårvasmàtpårvasmàddvaguõottarottareõa kàlenetyapauràõaü dar÷anam . savitu÷caturdi÷amindrayamavaruõasomapurãùådayàstamayakàlasya tulyatvaü hi pauràõikairuktam . mànasottarasya mårdhani meroþ pradakùiõàvçtestulyatvàditi>% ityà÷aïkya atroktaþ parihàra àcàryairamaràvatyàdãnàü purãõàü dviguõottarottareõa kàlenodbàsaþ syàt . udaya÷ca nàma savitustannivàsinàü pràõinàü cakùurgocaratàpattistadatyaya÷càstamayaü na paramàrthata udayàstàmaye staþ . tannivàsinà¤ca pràõinàmabhàve tàn prati tenaiva màrgeõa gacchannapi naivodetà nàstameteti cakùurgocaratàpattestadatyayasya càbhàvàt . tathà'maràvatyàþ sakà÷àddviguõakàlaü sàüyaminãü puroü vasatyatastannivàsinaþ pràõinaþ prati dakùiõataþ ivodetyuttarato'stametãtyucyate'smadbuddhi¤càpekùya tathottaràsvapi purãùu yojanà . sarveùà¤ca meruruttaro bhavati . yadà'maràvatyàü madhyàhnagataþ savità tadà sàüyaminyàmudyan dç÷yate tatra madhyàhnagocaro vàruõyàmudyanda÷yate . tathottarasyàü pradakùi õàvçttestulyatvàt . ilàvçtavàsinàü sarvataþ parvatapràkàranivàritàdityara÷mãnàü savitordhva ivodetà'rvàgastametà dç÷yate parvatordhacchidraprave÷àtsavitçprakà÷asya . tathargàdyamçtopajãvinàmamçtànà¤ca dviguõottarottaravãryavattvamanumãyate bhogakàladvaiguõyaliïgena chàø uø bhàùyam .

#<udayana># puø ud + i--lyu . 1 agastye munau, kusumà¤jaliprabhçtigranthakàrake 2 udayanàcàrye ca . %<vyàtene kiraõàvalãmudayanaþ>% dravyakiraõàvalã . aya¤ca àtmatattvavivekàdinànàgranthakartà . 3 vçùabharàje %<udayanamivànanditavatsakulam>% kàdaø 4 vatsaràje ca . vatsaràjacarita¤ca vçhatkathàyàü vistareõa varõitam . %<pràpyàvantãnudayanakathàkovidagràmavçddhàn>% meghaø uda + i--bhàve lyuñ . 5 udaye naø %<pårvataþ sàgarasyeva candrasyodayanaü prati>% bhàø bhãø 58 aø %<eùà yukte paràvataþ såryasyodayanàdadhi>% çø 1, 48, 5, %<saptarùãõà¤codayanamàdityasya>% ÷ataø bràø 13, 8, 19 . 6 samàptau ca %<saiùà trivçtpràyaõà trivçdudayanà>% tàø braø 2, 15, 3 trivçt çgnavakam udayane samàptau yasyàþ bhàø .

#<udayanãyà># strã udayane sabhàptau vihità tannimittatvena tatsamvandhinã và cha . samàptinimitte 1 iùñibhede %<gàrhapatya udanãyàmàcarati>% à÷vaø ÷rãø 6, 4, 1, 1, nedamàdiùu màrjanamarvàgudayanãyàyàþ 4, 2, 6, . carumekùaõabarhirnidådhàtyudayanãyàyai kàtyàø 7, 5, 16, . avabhçthàdutthàna nimitte 2 atiràtre puø %<hastàvevodayanãyo'tiràtraþ>% ÷ataø bràø 12, 1, 3, 3, avabhçthàdudetyodayanãyena caritvànubandhyasya pa÷upuroóà÷amanu daivikànàü havãüùi nirvapati 9, 5, 1, 34 . %<pràyaõãya evàtiràtre yu¤jantyudayanãye vimu¤canti>% . %<atho yathà pràyaõãye'tiràtre samidhenãrunåcya bråyàdudanãyaevàto'nuvaktà'smãti>% 9, 4, 4, 15, 16

#<udayavelà># strã såryasya tatkiraõasyaüvà udayasya velà samayaþ . 1 såryodayakàle 2 aruõodayakàle ca %<màghemàsyasite pakùe rañantyàkhyacaturda÷ã . tasyàmudayavelàyàü sràtvà nàvekùate yamam>% maø taø yamaþ . %<udayavelàyàm aruõodayavelàyàmiti>% maø taø raghuø . ÷àø tiø ukte 3 bhåtànàmudayasamaye ca bhåtodaya÷abde vivçtiþ .

#<udayàntara># naø udayasyodayaj¤ànàrtham antaraü yatra . siø ÷iø ukte grahàõàmudayaj¤ànarthaü saüskàrabhede udaya÷abde vivçtiþ .

#<udayàstasåtra># naø %<kùmàje dyuràtrasamamaõóalamadhyabhàgajãvàgrakà bhavati pårvaparà÷ayoþ sà . agràgrayoþ praguõamatra nibaddhasåtraü yattadvadanti gaõakà udayàstasåtram>% siø ÷iø ukte kùitisvàhoràtravçttasampàtayorbaddhe såtre

#<udara># naø ud + ç--ap . 1 jañhare nàbhistanayormadhyabhàge . da÷a sthànàni daõóasyetyupakramya %<upasthamudaraü jihvà hastau pàdau ca pa¤camau . cakùurnàsà ca karõau ca dhanaü deha stathaivaca>% manuþ . %<mastakodarapçùñhanàbhilalàñanàsàcivukavastigrãvàityetà ekaikàþ>% ÷arãravibhàge su÷rutaþ . %<udara¤ca gudau koùñhyau vistàro'yamudàhçtaþ>% yàø smçø . %<udare'nnapaktiþ>% ÷ataø bràø 8, 6, 21, 3 . %<udaraü pàrimàti muùñinà>% %<sadasatsaü÷ayagocarodarã>% naiùaø àdhàre ap . 2 yuddhe . 3 madhyabhàgamàtre ca %<tàmrodareùu tarupallaveùu>% raghuþ %<latàdivihitodare>% amaø %<kusumamiva pinaddhaüpàõóupatrodareõa>% ÷akuø ud + dç--ap pçùoø dalopa÷ca, udarasthatvàdvàsyodara÷abdavàcyatà %<tàtsthyàttaddharmatàbhyà¤ca tatsamãpatayà'pi ca . tatsàhacaryàt ÷abdànàü vçttiruktàcaturvidhà>% bhàø praø ukteþ . 4 udararoge . udararoganidànàdi su÷rute uktaü yathà %<athàta udaràõàü nidànaü vyàõvàsyàmaþ . dhanvantarirdharmabhçtàü variùñho ràjarùirindrapratimo babhåva . brahmarùiputraü vinayopapannaü÷iùyaü ÷ubhaü su÷rutamanva÷àtsaþ . pçthak samastairapi ceha doùaiþ plãhodaraü baddhagudaü tathaiva . àgantukaü saptamamaùñama¤ca dakodaraü ceti vadanti tàni . sudurbalàgnerahità÷anasya saü÷uùkapåtyannaniùevaõàdvà . snehàdimithyàcaraõàcca jantorvçddhiü gatàþ koùñhamabhiprapannàþ . gulmàkçtivya¤jitalakùaõàni kurvanti ghoràõyudaràõi doùàþ . koùñhàdupasnehavadannasàro niþsçtya duùño'nilaveganunnaþ . tvacaþ samunnamya ÷anaiþ samantàdvibardhamàõo jañharaü karoti . tatpårvaråpaü balavarõakàïkùàbalãvinà÷ã jañhare hi ràjyaþ . jãrõàparij¤ànavidàhavatyo vastau rujaþ pàdargata÷ca ÷ophaþ . saïgçhya pàr÷vodarapçùñhanàbhãryadvardhate kçùõasiràvanaddham . sa÷ålamànàhavadugra÷abdaü satodabhedaü pavanàtmakaü tat 1 . yacchoùatçùõàjvaradàhayuktaü paittaü sirà yatra bhavanti pãtàþ . pãtàkùiviõmåtranakhànanasya pittodaram 2 tattvaciràbhivçddhi . yacchãtalaü ÷uklasiràvanaddhaü gurusthiraü ÷uklanakhànanasya . snigdhaü mahacchophayutaü sasàdaü kaphodaram 3 tacca ciràbhivçddhi . striyo'nnapànaü nakharomamåtravióàrtavairyuktamasàdhuvçttàþ . yasmai prayacchantyarayo garàü÷ca duùñàmbudåùãviùasavanàdvà . tenà÷u raktaü kupità÷ca doùàþ kurvanti ghoraü jañharaü triliïgam 5 . tacchãtavàtàbhrasamudbhaveùu vi÷eùataþ kupyati dahyate ca . sa càturo mårchati samprasaktaü pàõóuþ kç÷aþ ÷uùyati tçùõayà ca . prakãrtitaü dåùyudarantu ghoraü plãhodaram kãrtayato nibodha . vidàhyabhiùyandiratasya jantoþ praduùñamatyarthamasçk kapha÷ca . plãhàbhivçddhiü satataü karoti plãhodaram 5 tatpravadanti ta¤j¤àþ . vàme ca pàr÷ve parivçddhimeti vi÷eùataþ sãdati càturo'tra . mandajvaràgniþ kaphapittaliïgairupadutaþ kùãõabalo'tipàõóuþ . savyetarasmin yakçti praduùñe j¤eyaü yakçddàlyudaraü tadeva . tasyàntramannairupalepibhirvà bàlà÷mabhirvà sahitaiþ pçthagvà . sa¤cãyate tatra malaþ sadoùaþ krameõa nàóyàmiva saïkarohi . nirudhyate càsya gude purãùaü nireti kçcchràdapi càlpamalpam . hçnnàbhimadhye parivçddhimeti yaccodaraü viñsamagandhika¤ca . pracchardayat badvagudaü 6 vibhàvyaü tataþ parisràvyudaraü nibodha . ÷alyaü yadannopapahitaü tadantraü bhinatti yasyàgatamanyathà và . tasmàt snutàntràtsalilaprakà÷aþ sràvaþ sravedvai gudatastu måyaþ . nàbheradha÷codarameti vçddhiü nistuddhyate'tãva vidahyate ca . etatparisràbyudaraü 7 pradiùñaü dakodaraü kãrtayato nibodha . yaþ snehapãto'pyanuvàsito và vànto virikto'pyatha bà niråóhaþ . pibejjalaü ÷ãtalamà÷u tasya srotàüsi duùyanti hi tadvahàni . snehopalipteùvatha vàpi teùu dakodarampårvavadabhyupaiti . sigdhaü mahatsamparivçttanàmi bhç÷onnataü pårõamivàmbunà ca . yathà dçtiþ kùubhyati kampate ca ÷abdàyate càpi dakodaraü 8 tat . àdhmànaü gamane'÷aktirdaurbalyaü durbalàgninà . ÷ophaþ sadanamaïgànàü saïgo vàtapurãùayoþ . dàhastçùõà ca sarveùu jañhareùu bhavanti hi . ante salilabhàvantu bhajante jañharàõi tu . sarvàõyeva parãpàkàttadàtàni vivarjayet>% . vistarastu bhàø praø dç÷yaþ . garbhapàtanajàrogà yakçtplãhajalodaràþ ityukteþ puüstvamapi . 5 alpe triø %<udaramantaraü kurute>% ÷rutiþ

@<[Page 1150b]>@
#<udaragranthi># puø udare granthiriva . gulmaroge hemaø . gulma÷abde vivçtiþ udaragulmo'pyatra puø %<ikùorvikàrahàrã ca bhavedudaragulmavàn>% ÷àtàø smçtiþ .

#<udaratràõa># naø udaraü tràyate'nena trai--lyuñ . (kamarabandha) udarabandhavastre hema0

#<udarathi># puø ud + ç--ghathin . samudre ujjvaladattaþ .

#<udarapi÷àca># triø udare tatpårtau pi÷àca iva . sarvànnabhakùake hemacaø .

#<udarapåram># avyaø udara + påra--sàkalye õamul . udaraü sàkalyena pårayitvetyarthe .

#<udarambhari># triø udaraü bibhartiü bhç--khi mum ca . pa¤cayaj¤àvyakaraõenàtmodaramàtrapoùake .

#<udararoga># puø 6 taø . (udarã) iti khyàte roge . udara ÷abde vivçtiþ . udaravyàdhirapyatra %<kadaloyavakùàrantu pànãyena prasàdhitam . tadàsvàdena na÷yanti udaravyàdhayo'khilàþ>% garuø puø .

#<udaravat># triø vçddhamudaramastyasya tundàdiø vçddhatàyàm matup masyavaþ . vçdadududarayukte . pakùe--ñhan . udarika ini . udarin picchàø ilac . udarila uktàrthe triø inau matau ca striyàü ïãp .

#<udara÷aya># puø udare ÷ete ÷ã--pàr÷vàø ac . garma÷aye

#<udara÷àõóilya># puø çùibhede %<hçdya÷codara÷àõóilyaþ pàrà÷aryaþ kçùãbalaþ>% bhàø saø 7 aø . %<taü haitamatidhanvà ÷aunakaþ udara÷àõóilyàyoktvovàca>% chàø uø .

#<udaràdhmàna># naø 6 taø . (peñaphàüpà) rogabhede . tatkàraõamuktaü su÷ruø %<kaùàyaþ saügràhako ropaõaþ stambhanaþ ÷odhano lekhanaþ ÷oùaõaþ poóanaþ kledopa÷oùaõa÷ceti sa evaü guõo'pyekaevàtyarthamupasevyamànohçtapãóàsya÷oùodaràdhmànavàkyagrahamanyàstambhagàtrasphuraõacumucumàyanàku¤canàkùepaõaprabhçtãn janayati>% . taccàjãrõasya liïgaü tadapyuktaü su÷rute tacca udgiraõa÷abde vakùyate .

#<udaràmaya># puø udarasyàmaü rogaü yàti nayati yà--ka . svanàmakhyàte roge atisàra÷abde pçø vivçtiþ . %<÷ãtaü madhuyutaü kçtvà pàyayetodaràyamaye>% %<÷arkaropahitaü ÷ãtaü pàyayeccodaràmaye>% su÷ruø .

#<udaràvarta># puø udare àvarta iva gabhãratvàt . nàbhau .

#<udariõã># strãø udaraü tatsthagarbho'styasyàþ ini ïãp . gabhilyàm .

#<udarka># puø ud + arkaü--arca--và gha¤ . 1 uttarakàle 2 bhàviphalake ÷ubhà÷ubhakarmaõi ca . %<tadbhavatyasukhodarkaü jãvata÷ca mçtasya ca>% %<so'nubhåyàsukhodarkàn>% pretyeha ca sukhodarkàn prajàdharmàn nibodhata manuþ . %<nanvayamudarkaþ pràktanasya duùkçtasya>% da÷akuø . %<nànàprabhçtayaþ samànodarkà çtavo và asçjyanta>% ÷ataø braø 8, 7, 1, 3 .

#<udarcis># puø ud årdhvamarciþ ÷ikhà'sya . 1 ucchikhe vahnau . utkçùñakàntitvàt 2 kadarpe årdhvaretastvàt 3 ÷ive ca . 4 unnata÷ikhànvite triø %<pradakùiõaprakramaõàt kç÷ànorudarciùastanmithunaü cakà÷e>% %<çcevodarciùaü såryam>% raghuþ . %<sphurannudarciþ sahasà tçtãyàdakùõaþ kç÷ànuþkila niùpapàta>% kumàø . pràø saø . 5 udgatàyàü ÷ikhàyàü naø strãø .

#<udarda># puø ud + arda--ac . %<varañàdaùñasaüsthànaþ ÷othaþ saüjàyate bahiþ . sakaõóåstodabahula÷chardijvaravidàhavàn . udardamiti taü vidyàcchãtapittamathàpare . vàtàdhikaü ÷ãtapittamudarda¤ca kaphàdhikam>% iti nidànokte rogabhede .

#<udarya># triø udare bhavaþ udara + yat . jañharabhave %<yadudaryasya medasaþpari÷iùyeta>% ÷ataø bràø 3, 8, 4, 5, %<purãtatà nabha, udaryeõa cakravàkau>% yajaø 25, 8 .

#<udalàvaõika># triø udakãbhåtaü lavaõamudalavaõam udàde÷aþ . tena pakvam ñha¤ uttarapadavçddhiþ udakãbhåtalavaõapakve vya¤janàdau halàyuø .

#<udavasita># naø ud + ava + si--so--và kta . gçhe amaraþ .

#<udavàpa># puø udakaü vapati piõóasthànãyatayà vapa--aõ udàde÷aþ upaø saø . jalamàtreõa 1 ÷ràddhakartari 2 tarpaõakàriõi ca . tasyàpatyam i¤ . audavàpi tadapatye puüstrã tataþ tasyedamityarthe raivatiø cha . audavàpãya tatsambandhini triø .

#<udavàsa># puø udake bratàrthaü vàsa udàde÷aþ . bratàrthe jalavàse . %<avàk÷iràstu yolambet udavàsaü ca yovaset . satataü caika÷àyã yaþ sa labhetepsitàü gatim>% bhàø ànuø 17 aø %<sahasyaràtrãrudavàsatatparà>% kumàø .

#<udavàha># puø uda udakaü vahati vaha--aõ upaø saø . jalavàhake 1 meghe . %<divà cittama kçõvanti parjanyenodavàhena>% çø 1, 38, 9, 2 udakavàhakamàtre triø %<à voyastådavàhàso adya vçùñiü ye vi÷ve maruto junanti>% çø 5, 58, %<uttvà vahantu maruta udavàhà udaprutaþ>% athaø 18, 2, 22,

#<uda÷aràva># puø udakapårõaþ ÷aràvaþ ÷àø taø pårayitavye ekahalàdau udàde÷aþ . jalapårõe ÷aràve %<uda÷aràve àtmànamavekùya yadàtmano na vijànãthastanme prabråtamiti tau hoda÷aràve'pekùà¤cakràte>% chàø uø 6 praø .

#<uda÷uddhi># triø udnà udakena ÷uddhiþ . snàte tasyàpatyam i¤ . auda÷uddhi tadapatye puü strã tataþ yåni i¤antatvàt phi¤ tasya pailàø luka .

#<uda÷ru># triø udgatama÷ru yasya pràø baø gatalopaþ . udgata netrajale %<tasya pa÷yan sa saumitriruda÷rurvasatidrumàn>% raghuþ .

#<uda÷vit># naø udakena jalena ÷vayati vardhate ÷vi--kkip saüj¤àyàm udàde÷aþ . ardhajalena mathite takre amaraþ . %<pàne måtramuda÷vicca dadhi ÷ukta¤ca bhojane>% . mardanaü dadhyuda÷vidbhyàmatha và taõóulàmbunà su÷ruø .

#<udasana># naø ud + asa--lyuñ . 1 nirasane 2 utkùepaõe ca .

#<udasthàna># naø udgà plàvitaü sthànaü ÷àkaø taø . 1 udaka plàvite sthàne . tataþ bhavàrthe utsàø a¤ . audasthàna tadbhave triø . udani sthànaü vàsaþ . 2 jalavàse . tat ÷ãlamasya chatràø õa . audasthàna jalavàsa÷ãle triø .

#<udaharaõa># puø udakaü hriyate'nena hç--karaõe lyuñ udàde÷aþ . kumbhe . %<pratyagekadhanànayugmànudaharaõàüstriprabhçtyà pa¤cada÷abhyaþ>% kàtyàø 9, 2, 23 . %<udaharaõàþ kalasàþ>% iti karkaþ . %<nidhàyodaharaõe trirvipalyayate>% %<athaitama÷mànamudaharaõe'vadhàya>% ÷ataø brà09, 1, 2, 5, 6, 9 .

#<udahàra># triø udakaü harati hç--aõ upaø saø udàde÷aþ . 1 jalahàrake %<praviviktàü nadãü ràtràvudahàro'hamàgataþ>% dattakaø striyàü ïãp . %<utena gopà adç÷rannadç÷ranudaþhàryaþ sadçùño mçóyàti>% yajuø 16, 7 . tena siø kauø %<ñióaóhàõa¤ityàdi>% såtre taddhitàõantasyaiva grahaõokti÷cintyà ataeva mugdhaboø karmaõyaõ pàø såtraparivartanena %<óhàt ùaõ>% iti såtre ïãùarthaü ùittvaü kçtam . tathà ca kumbhakàrãtyeva sàdhu na tu kumbhakàrà . prayujyate ca nàñakàdau pratihàrãtyeva tatra ca prati÷abdasya pratyekàrthatvàt karmopapadatvaü sulabham . bhàve gha¤ 6 taø . 2 jalaharaõe ca .

#<udàja># puø ud + aja--gha¤ na kutvaü vyabhàvaþ . pa÷uprera÷ce

#<udàtta># puø ud + à + dà--kta . varõotpattisthàneùu uccai ruccàrite 1 svare 2 tadyukte triø . %<uccairudàttaþ>% pàø . %<tàlvàdiùu sabhàgeùu sthàneùurdhabhàge niùpannoju'dàttaþ>% siø kauø . %<udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca svarà acãti>% ÷ikùàkçdukteþ acàmeva traisvaryam . anekàckapade %<anudàttaü padamekavarjam>% pàø ekasyaivodàttatà anyasya cànudàttatoktà . tatràdau sàmànyata udàttavidhàyakaü såtraü dar÷yate .
     %<a¤ce÷chandasyasarvanàmasthànam>% pàø . a¤ceþ parà vibhaktirudàttà . pratãcobàhån . %<åóidampadàdyappum raidubhyaþ>% pàø åñ idam padàdi ap pum rai div ityebhyo'sarvanàmasthànavibhaktirudàttà . praùñhauhaþ . ebhirnçbhiþ . paddannomàs hçnni÷a iti ùañ padàdayaþ . padbhyàm . dadbhiþ . nasà màsi . hçdà ni÷à . puüsaþ . ràyà . divaþ . %<aùñano dãrghàt>% pàø . dãrghàntàdaùñanaþ paraþ ÷asàdirudàttaþ . aùñabhiþ . %<÷aturanumonadyajàdã>% pàø anum yaþ ÷atçpratyayastadantàdanodàttàt parà nadã ajàdi÷ca ÷asàdirvibhaktirudàttà . jànatã jànataþ . dadhatã dadhata ityàdau tu abhyastànàmàdirityàdyudàttatvavidhànena antodàttatvàbhàvàt na tathà . sanumastu tudantotyàdau na . %<udàttayaõohalpårbàt>% pàø udàttasthàne yoyaõ halpårbastasmàt parà nadã ÷asàdirvibhakti÷ca udàttà . netrã, netrà, kçõvatà savitrà . %<noïdhàtvoþ>% pàø anayoryaõaþ pare ÷asàdaya udàttà na syuþ . brahmabandhvàsubhvà . %<hrasvanuóabhyàü matup>% pàø hrasvàntàdantodàttànnuña÷ca paro matup udàttaþ . abdhimàn udadhimàn . nuñ akùaõvantaþ . %<rai÷abdàcca>% bàø raivàn . %<nàmanyatarasyàs>% pàø . matupi yohrasvastadantàdantodàttàt paronàm udàttovà . sumatãnàm %<ïyàcchandasi>% pàø ïyàþ paronàm udàtto và . abhibha¤jatãnàm . %<ùañtricaturbhyo halàdiþ>% pàø ebhyohalàdirvibhaktirudàttà . ùaóbhiþ tribhiþ . %<na go÷vansàvarõaràóaï kruïbhyaþ>% pàø ebhyaþ paraü pràguktaü sàvekàcastçtãyà vibhaktiriti na kàryam . %<divojhal>% pàø divaþ parà jhalàdirvodàttà . %<nç cànyatarasyàm>% pàø . nuþ parà jhalàdirvodàttà . nçbhiþ . %<upottamaü riti>% pàø ritpratyayàntamupottamamudàttam . àhavanãyaþ . %<matoþ pårvamàt saüj¤àyàü striyàm>% matoþ pårvamàkàraþ udàttaþ saüj¤àyàü striyàm . udumbaràvatã ÷aràvatã amaràvatã %<ekàde÷audàttenãdàttaþ>% pàø . udàttena sahaikàde÷a udàttaþsyàt . kva vo'÷vàþ . %<svaritovànudàtte padàdau>% pàø anudàtte padàdau pare udàttena sahaikàde÷aþ sparito và pakùe udàttaþ . %<vãdaüjyotirhçdaye>% . %<uccaijaràü và vaùañkàraþ>% pàø yaj¤akarmaõi vaùañ÷abda uccaistaràm atyantodàttaþ eka÷rutirvà %<subrahmaõàyàü svaritasyodàttaþ>% pàø . subrahmaõyàkhye nigade eka÷rutirna syàt svaritasya udàttaþ syàt . %<jhalyupottamam>% pàø ùañtri caturbhyo và jhalàdirvibhaktistadantepade upottamamudàttam . pa¤cabhiþ da÷abhiþ . %<vibhàùà bhàùàyàm>% pàø . uktaviùaye loke vodàttaþ . %<anta÷ca tavai yugapat>% pàø tavai pratyayàntasyàdyantau yugapadudàttau . dàtavai . %<asthidadhisakthyakùõàmanaïaïudàttaþ>% pàø . dadhyàde÷o'naïudàttaþ %<caturanaóuhoràmudàttaþ>% pàø ityàdãni udàttavidhàyakàmi . tatra bahvacke pade kasyodàttateti nirõayàya àdyantodàttàdibhedena pàø traividhyayuktaü tathà ca kecidàdyudàttàþ kecidantodàttàþ kecit madhyodàttàþ . tatràdyudàttatàbidhàyakasåtràõi àdyudàtta÷abde 706 pçø uktàni antodàttavidhàyakàni antodàtta÷abde 206 pçø diïmàtramudàhçtànãtyataþ prasaïgàttànyatra pradar÷yante %<u¤chàdãnà¤ca>% pàø anta udàttaþ syàt u¤càdaya÷ca . u¤chamleccha ja¤ja jalpa japa budha yuga (garodåùye) (vedaveùñanabandhàþ karaõe) (stuyudruva÷chandasi) (vartaniþstrotre) (daraþ÷vabhre) (sàntvatàpau bhàvagarhàyàm) (uttamasattamau sarvatra) bhakùa gandhabhoga mantha . atraiva nipàtanàt yugabudhayorgha¤antatve'pi na guõaþ . %<caturaþ ÷asi>% pàø . caturo'ntaudàttaþ ÷asi pare . caturaþ . cateruranniti nittvàdàdyudàttatve'pi ÷asi antodàttataiva . %<anto'vatyàþ>% pàø avatã÷abdasyànta udàttaþ . vetravatã . %<ãvatyàþ>% pàø ãvatyanta syàpi anta udàttaþ . ahãvatã munãvatã . %<citaþ>% pàø citpratyayàntasyànta udàttaþ syàt . %<citaþ saprakçtervahvakajartham>% vàrtiø . citi pratyaye sati prakçtipratyayasamudàyasyànta udàttaþ . namantàmanyake sabhe %<yake sarasvati>% takat kurute %<taddhitasya>% pàø citastaddhitasyànta udàttaþ pårveõa siddhe ¤itsvarabàdhanàya . capha¤ kau¤jàyanàþ . %<kitaþ>% pàø kitastaddhitasyànta udàttaþ . óhak àgneyaþ . %<tisçbhyojasaþ>% pàø anta udàttaþ . tisyaþ . %<antodàttàduttarapadàdanyatarasyàm>% pàø nityàdhikàrasamàsàdanyatra yaduttarapadamantodàttamekàc tataþ parà tçtãyà vibhaktirantodàttà và . paramavàcà . %<thalica señãóante và>% pàø señi thali pare ióudàttaþ ióantovààdirvà . luluvitha catvàro'pi paryàyeõodàttàþ .
     phiñsårtraùu 1 màpade kecit ÷abdà antodàttàþ dar÷ità yathà . %<phiùo'ntaudàntaþ>% 1 . pràtipadikaü phiñ tasyàntaudàttaþ syàt . uccaiþ . %<pàñalàpàlaïkàmbàsàgaràrthà nàm>% 2 . edarthànàmantaudàttaþ . pàñalà phaleruhà suråpà pàkaleti paryàyàþ . laghàvanta iti pràptaþ . pàlaïkovyàdhidhàtaàrevataàragbadha iti paryàyàþ . ambàrthaþ màtà . unarvanantànàmàdyudàtte pràpte . sàgaraþ . samudraþ . %<gehàrthànàmastriyàm>% 3 . geham . nabviùayasyeti pràpte . astriyàü kim ÷àlà àdyudàtto'yam ihaiva paryudàsàjj¤àpakàt . %<gudasya ca>% 4 . antaudàttaþsyànnatu striyàm . gudam . astriyàü kim %<àntrebhyaste gudàbhyaþ>% . khàïga÷iñàmadantànàmityantaraïgamàdyudàttatvam tataùñàp . %<dhyapårvasya strãviùayasya>% 5 . dhakàrayakàrapårvoyo'ntyo'c sa udàttaþ . antardhà . strãviùayavarõeti pràpte . chàyà . màyà . jàyà . yàntasyàntyàt pårvamityàdyudàttatve pràpte . strãti kim bàhyam ya¤antatvàdàdyudàttam . viùayagrahaõaü kim ibhyà . kùatriyà . yato'nàva ityàdyudàttaibhya÷abdaþ . kùatriya÷abdastu yàntasyàntyàtpårvamiti madhyodàttaþ . %<khàntasyà÷màdeþ>% 6 . nakham . ukhà . sukham . duþkham . nakhasya khàïka÷iñàmityàdyudàtte pràpte . ukhà nàma bhàõóavi÷eùastasya kçtrimatvàt khayyuvarõaü kçtrimàkhyà cedityuvarõasyodàttatve pràpte . a÷màdeþ kim ÷ikhà . mukham . mukhasya svàïga÷iñàmiti nabviùayasyeti và àdyudàttatvam . ÷ikhàyàstu ÷ãïaþ kho niddhvrasva÷ceti uõàdiùu nittvokteþ antaraïgatvàññàpaþ pràgeva khàïga÷iñàmiti và bodhyam . %<bahiùñhasaüvatsarati÷atthàntànàm>% 7 . eùàmantaü udàttaþ syàt . ati÷ayena bahulo baühiùñhaþ . nittvàdàdyudàtte pràpte . %<baühiùñhaira÷vaiþ suvçtà rathena>% . %<yadbaühiùñhannàti vidhe>% ityàdau vyatyayàdàdyudàttaþ . saüvatsaraþ . avyayapårvapadaprakçtisvaro'tra vàdhyate ityàhuþ . saptatiþ . a÷ãtiþ . laghàvanta iti pràpte . catvàriü÷at . ihàpi pràgvat . abhyutthà . %<nàvabhçthasya>% 8 . avyayapårvapadaprakçtisvaro'tra bàdhyate ityàhuþ . thàthàdisåtreõa gatàrthametat . %<dakùiõasya sàdhau>% 9 . anta udàttaþ syàt . sàdhuvàcitvàbhàve tu vyavasthàyàü sarvanàmatayà khàïga÷iñàmityàdyudàttaþ . arthàntare tu laghàvanta iti gururudàttaþ . dakùiõaþ saralodàraparacchandànubartiùviti ko÷aþ . %<svàïgàkhyàyàmàdirvà>% 10 . iha dakùiõasyàdyantàvudàttau . dakùiõo bàhuþ àkhyàgrahaõaü kim . pratyaïmukhamàsãnasya vàmapàõirdakùiõo bhavati . %<chandasi ca>% 11 . asvàïgàrthamidam . dakùiõaþ . iha paryàyeõàdyantàvudàttau . %<kçùõasyàmçgàkhyà cet>% 12 . antaudàttaþ . varõànàntaõetyàdyudàtte pràpte antodàtto vidhãyate . kçùõànàü vrãhãõàm . %<kçùõo no nàva vçùabhaþ>% . mçgàkhyàyàntu %<kçùõo ràtryau>% . %<và nàmadheyasya>% 13 . kçùõasyetyeva . %<ayaü và kçùõo'÷vinà>% . kçùõaçùiþ . %<÷uklagaurayoràdiþ>% 14 . nityamudàttaþ syàdityeke . vetyanuvartataiti tu yuktam . %<saro gaurà yathàpi vetyatràntàdàttadar÷anàt>% . %<aïguùñhodakavakava÷ànàü chandasyantaþ>% 15 . aïguùñhasya svàïgànàmakurvàdãnàmiti dvitãyasyodàttatve pràpte'ntodàttàrtha àrambhaþ . va÷àgrahaõaü niyamàthaü chandasyeveti . tena loke àdyudàttatetyàhuþ . %<pçùñhasya ca>% 16 . chandasyantaudàttaþ syàt bhàùàyàm và . pçùñham . %<arjunasya tçõàkhyà cet>% 17 . unarvannantànàmityàdyudàttasyàpavàdaþ . %<aryasya svàmyàkhyà cet>% 18 . yàntasyàntyàt pårvamiti yato'nàva iti vàdyudàtte pràpte vacanam . %<à÷àyà adigàkhyà cet>% 19 . digàkhyàvyàvçttyarthamidam . ataeva j¤àpakàddikparyàyasyàdyudà ttatà . %<indra à÷àbhyaspari>% . %<nakùatràõàmàbviùayàõàm>% 20 . antaudàttaþ syàt . a÷leùà'nuràdhàdãnàü laghàvanta iti pràpte . jyeùñhà÷raviùñhàdhaniùñhànàmiùñhannantatvenàdyudàtte pràpte vacanam %<na kupårvaþ kçttikàkhyà cet>% 21 . antaudàttà na . kçttikà nakùatram . kecittu kupårvo ya àp tadviùayàõàmiti vyàkhyàya àryikà bahulikà ityatràpyantodàtto netyàhuþ . %<ghçtàdãnà¤ca>% 22 . %<ghçtaü mimikùe>% àkçtigaõaþ . %<jyeùñhakaniùñhayorvayasi>% udàttaþ syàt . %<jyeùñha àha camasà>% . %<kaniùñha àha caturaþ>% . vayasi kim jyeùñhaþ ÷reùñhaþ, kaniùñho'lpiùñhaþ . iha nittvàdàdyudàtta eva . %<vilvatiùyayoþ svarito và>% 24 . anayorantaþ svarito và syàt . pakùe udàttaþ . siø kauø . phiñsåtre 3 pàde yeùàü dvitãyàdyacàmudàttatà'bhihità tat pradar÷yate %<atha dvitãyaü pràgãùàt>% 1 . ãùàntasya halàderityataþ pràk dvitãyàdhikàraþ . %<tryaùàü pràïmakaràta>% . makaravaruóetyataþ pràk tryacàmityadhikàraþ . %<svàïgànàmakurvàdãnàm>% 3 . kavargarephavakàràdãni varjayitvà tryacàü svàïgànàü dvitãyamudàttam . lalàñam . kurvàdãnàntu kapolaþ . rasanà . vadanam . %<màdãnà¤ca>% 4 . malayaþ . makaraþ . %<÷àdãnàü ÷àkànàm>% 5 . ÷ãtanyà ÷atapuùpà . %<pàntànàü gurvàdãnàm>% 6 . pàdapaþ àtapaþ . laghvàdãnàntu anåpam . %<yutànyaõyantànàm>% 7 . yuta ayutam . ani dhamaniþ . aõi vipaõiþ . %<makaravaruóapàrevatavitastekùvàrjidràkùàkalomàkàùñhàyutaùñhàkà÷ãnàmàdirvà>% 8 . eùàmàdirdvitãyo vodàttaþ . makaraþ . varåóa ityàdi . %<chandasi ca>% 9 . amakaràdyartha àrambhaþ . lakùyànusàràdàdirdvitãyaü vodàttaü j¤eyam . %<kardamàdonà¤ca>% 10 . àdirdvitãyaü vodàttam . %<sugandhitejanasya te và>% 11 . àdirdvitãyante÷abda÷ceti trayaþ paryàyeõodàttàþ . sugandhitejanàþ . %<napaþ phalàntànàm>% 12 . àdirdvitãya¤codàttam . ràjàdanaphalam . %<yàntasyàntyàt pårvam>% 13 . kulàyaþ . %<thàntasya ca nàlaghunã>% 14 . nà÷abdo laghu ca udàtte staþ . sanàthà sabhà . sarathà senà %<÷i÷umàrãdumbarabalãvardoùñràrapuråravasà¤ca>% 15 . antyàt pårbamudàttaü dvitãyaü và . %<sàïkà÷yakàmpilyanàsikyadàrvàghàñànàm>% 16 . dvitãyamudàttaü và . %<ãùàntasya halàderàdirvà>% 17 . halãùà . làïgalãùà . 4 pàde %<÷akañi÷akañyorakùaramakùaraü paryàyeõa>% 1 . udàttam . ÷akañiþ . ÷akañã . %<goùñhajasya bràhmaõanàmadheyasya>% 2 . akùaramakùaraü paryàyeõodàttam . goùñhajaþ bràhmaõaþ anyatra goùñhajaþ pa÷uþ . kçduttarapadaprakçtisvareõàntodàttaþ . %<pàràvatasyopottamavarjam>% 2 . ÷eùaü krameõodàttam . pàràvataþ . %<dhåmrajànumu¤jake÷akàlabàlasthàlãpàkànàmadhåjalasthànàm>% 4 . eùà¤caturõàndhåprabhçtã÷caturo varjayitvà ÷iùñàni krameõodàttàni . dhåmrajànuþ mu¤jake÷aþ kàlabàlaþ sthàlãpàkaþ . %<kapike÷aharike÷ayo÷chandasi>% 15 . kapike÷aþ harike÷aþ .
     samàsasya bahupadaghañitatayà kasyodàttateti nirõayàya kecit pårvapadaprakçtisvaràþ kecit uttarapadaprakçtisvaràþ kecit pårvapade àdyudàttàþ kecicca tatràntodàttàþ kecit uttarapade àdyudàttàþ kecicca tatràntodàttàþ iti vibhàgaü manasi nidhàya pàõininà 6 adhyàye samàsasvaraprakaraõamàrabdhaü yathà %<samàsasya>% pàø anta udàttaþ . yaj¤a÷riyam . iti sàmànyatovidhàya vi÷eùamàha .
     tatràdaupårvapadaprakçtisvaraþ . %<bahuvrãhau prakçtyà pårvapadam>% pàø . udàttasvaritayogipårvapadaü prakçtyà syàt baø vrãø . antodàttatàpavàdaþ . %<satya÷citrasravastamaþ>% . sarvànudàtte pårvapade tu antodàttaeva . samapàdaþ . %<tatpuruùe tulyàrthatçtãyàsaptamyupamànà'vyayadvitãyàkçtyàþ>% . pàø . saptaite pårvapadabhåtàstatpuruùe prakçtisvaràþ . tulya÷vetaþ sama÷vetaþ . kiriõà kàõaþ kirikàõaþ . madayatsakhaþ . madayati màdake indre sakhà . ÷astrã÷yàmaþ ghana ÷yàmaþ . %<avyaye na¤kunipàtànàmiti vàcyam>% vàrtiø . ayaj¤aþ . na¤ityàdyukteþ proùyapàpãyànityàdau na . dvitãyà kùaõasukham . kçtyà bhojyoùõam . %<varõovarõeùvenete>% pàø varõavàcinyuttarapade etavarjite varõavàci pårvapadaü prakçtyà tatpuruùe . kçùõasàraïgaþ . varõaþ kiü paramakçùõaþ ityàdau, varõeùu kiü kçùõatilà ityàdau ca na, evaü kçùõaita ityatràpi . %<gàdhalavaõayoþ pramàõe>% pàø etayoruttarapadayoþ pramàõavàcini tatpuruùe pårvapadaü prakçtyà . aritragàdham tatpramàõamityarthaþ . golavaõam yàvadgave dãyate tàvadityarthaþ . %<dàyàüdyaü dàyàde>% pàø dhanadàyàdaþ . %<pratibandhi cirakçcchrayoþ>% pàø . pratibandhivàci pårvapadaü prakçtyà etayoþ parayoþ . gamanaciram . kathanakçcchram . gamanàdikàraõavikalatayà cirakàlabhàvi kçcchrayogitathà càtra pratibandhaþ . anyatra måtrakçcchramityàdau na . %<pade'pade÷e>% pàø vyàjavàcini uttarapade pràguktam . måtrapadena prasthitaþ . anapade÷e tu viùõupadam atra na %<nivàte vàtatràõe>% pàø pàr÷vavàcinivàte pare vàtatràõavàcini tatpuruùe pràguktam . kuñãnivàtam . vàtatràlàbhàve tu ràjanivàte vasatãtyatraü na %<÷àrade'nàrtave>% pàø àrtavabhinnavàcini ÷àrade pare pràguktam . rajju÷àradamudakam . rajvàþ sadya uddhçtamityarthaþ . àrtavàrthatve tu uttama÷àradamityàdau na . adhvaryukaùàyayorjàtau pàø etayoþ parayorjàtivàcakasya prà÷uktam . kañhàdhvaryuþ dauvàrikakaùàyam . ajàtestu paramàdhvaryurityàdau na %<sadç÷apratiråpayoþ sàdç÷ye>% pàø pitçsadç÷aþ pitçpratiråpaþ . asàdç÷ye tu paramasadç÷a ityàdau na . sàdç÷yamatra påjyatà na tu sàdç÷yamàtram siø kauø . %<dvigau pramàõe>% pàø dvigau pramàõavàcini pare pårvapadaü prakçtisvaram . pràcyasaptasamaþ . sapta samàþ pramàõamasya saptasamaþ tataþ karmaø %<gantavyapaõyaü bàõije>% pàø bàõija÷abde pare etadarthakau pràgvat tatpuruùe . madrabàõijaþ gobàõijaþ . agantavyàdau tu paramabàõija ityàdau na . %<màtropaj¤opakramacchàye napuüsake>% pàø màtràdiùu parataþ napuüsakavàcini tatpuruùe prakçtyà . bhikùàmàtram . pàõinyupaj¤am . nandopakramam . ikùucchàyam . napuüsake kibh vçkùacchàyà ityàdau na . %<sukhapriyayorhite>% pàø . gamanasukhaü gamanapriyam . %<prãtau ca>% pàø prãtau gamyàyàü pràguktam . bràhmaõamukhaü payaþpànam . chàtrapriyo'nadhyàyaþ . %<svaüsvàmini>% pàø . gosvàmã . anyatra paramasvàmãtyàdau na . %<patyàvai÷varye>% pàø . gçhapatiþ . %<na bhåvàkciddidhiùu>% pàø pràguktaü na . bhåpatiþ vàkpatiþ citpatiþ didhiùupatiþ . %<và bhuvanam>% pàø . pràguktaü và . bhuvanapatiþ . %<à÷aïkàbàdhanedãyassu sambhàvane>% pàø . gamanà÷aïkamasti gamanàbàdham gamananedãyaþ . gamanamà÷aïkyate àvàdhyate nikañataramiti sambhàvyate ityarthaþ . asambhàvane tu paramanedãya ityàdau na . %<pårve bhåtapårve>% pàø bhåtapårvàrthe pårva÷abde pare pårvapadaü prakçtyà . àóhya pårvaþ . %<savidhasanãóasamaryàdasave÷asade÷eùu sàmãpye>% pàø . madrasavidham . evaü sanãóàdiùu . asàmãpye tu saha maryàdayà samaryàdaü kùetram caitrasamaryàdamityàdau na . %<vispaùñàdãni guõavacaneùu>% pàø . vispaùñakañukam . vispaùña vicitra vyakta sampanna paõóita ku÷ala capala nipuõa ete vispaùñàdayaþ . aguõavacane tu vispaùñabràhmaõa ityàdau na . %<÷rajyàvamakanpàpavatsu bhàvaþ karmadhàraye>% pàø . ÷rujya, adhama, kan ityàde÷avati pàpivàcini ca pare bhàvavàci pårvapadaü prakçtyà . gamana÷reùñhaü gamanajyàyaþ gamanàvamam gamanakaniùñham . gamanapàpiùñham . %<kumàra÷ca>% pàø . karmadhàraye pårvapadaü prakçtyà . kumàra÷ramaõaþ . %<àdiþ pratyenasi>% pàø kumàrasyàdirudàttaþ pratyenasi pare karmaø . kumàrapratyenàþ . %<pågeùvanyatarasyàm>% pàø kumàracàtakàþ kumàrajãmåtàþ . %<igantakàlakapàlabhagàla÷arãreùu dvigau>% pàø . igante pa¤càratniþ . kàle pa¤camàsyaþ da÷amàsyaþ . pa¤cakapàlaþ pa¤cabhagàlaþ . (bhagàlaþ pàtrabhedaþ) . pa¤ca÷arãraþ . %<vahvanyatarasyàm>% pàø . prakçtyà và . bahvaratniþ bahumàsyaþ . %<diùñivitastvo÷ca>% pàø . prakçtyà và . pa¤cadiùñiþ pa¤cavitastiþ . %<saptamã siddha÷uùkapakvabandheùvakàlàt>% pàø . akàlavàci saptamyantam eùu pareùu prakçtyà . sàïkà÷yasiddhaþ àtapa÷uùkaþ bhràùñrapakvaþ cakrabandhaþ . kàle tu pårvàhõasiddha ityàdau na . paripratyupàpà varjyamànàhoràtràvayaveùu pàø . ete prakçtyà varjyamànàhoràtràvayavavàcini pare . paritrigartaü vçùñodevaþ . pratipårvàhõam . pratyapararàtram . upapårvaràtram . apatrigartam . %<upasargà àdyudàttàþ abhivarjam>% iti bahubrãhitatpuruùayoþ siddhatvàdavyayãbhàvàrthamidam siø kauø . %<ràjanyabahuvacanadvandve'ndhakavçùõiùu>% pàø . bahuvacanàntànàü ràjanyànàmandhakavçùõiùu vartamàne dvandve pårvapadaü prakçtyà . ÷inivàsudevàþ . %<saükhyà>% pàø . dvandve saükhyàvàci pårvapadaü prakçtyà dvàda÷a trayoda÷a . %<àcàryopasarjana÷càntevàsã>% pàø . dvandve pràguktam . pàõinãyavauóãyàþ %<kàrtakaujapàdaya÷ca>% pàø . dvandve eùàü pårvapadaü prakçtyà . te ca kàrtakaujapau sàvarõikamàõóåkeyau avantya÷makàþ paila÷yàparõeyàþ kapi÷yàparõeyàþ ÷autikàkùapà¤càleyàþ kañåkavàdhåleyàþ ÷àkala÷unakàþ ÷àkala÷aõakàþ ÷aõakabàbhravàþ àrcàbhimaudgalàþ kuntisuràùñràþ cintisuràùñràþ taõóavataõóàþ avimattakàmaviddhàþ bàbhrava÷àlaïkàyanàþ bàbhravadànacyutàþ kañhakàlàpàþ kañhakauthumàþ kauthumalaugàkùàþ strãkumàram maudapaipyalàdàþ . vatsajarantaþ sau÷rutapàrthavàþ jaràmçtyå yàjyànuvàkye . %<mahàn vrãhyaparàhõagçùñãùvàsa jàvàlabhàrabhàratahailihilarauravapravçddheùu>% pàø . eùu pareùu mahacchabdaþ prakçtyà . mahàvrãhiþ %<sanmahaditi pratipadoktasamàsa evàyaü svaraþ na ùaùñhãsamàse>% siø kauø . %<kùullaka÷ca vai÷vadeve>% pàø . kùullakavai÷vadevam mahàvai÷vadevam . kùudhaü làti kùullaþ tataþ kan . %<uùñraþ sàdivàmyoþ>% pàø uùñrasàdiþ uùñravàmiþ . %<gauþsàdasàdisàrathiùu>% pàø . gosàdaþ gosàdiþ gosàrathiþ . %<kurugàrhapatariktagurvasåta jaratya÷lãladçóharåpàparebaóabàtaitilakadrvaþ paõyakandalodàsãbhàràõà¤ca>% pàø . eùàü saptànàü samàsànàü dàsãbhàràde÷ca pårvapadaü prakçtyà . 6 taø . kurugàrhapatam . %<vçjeriti vàcyam>% vàrtiø vçjigàrhapatam . karmaø riktaguruþ . karmaø asåtajaratã . kaø a÷lãladçóharåpà . pàrevaóaveva ivàrthe kaø vibhaktyalopa÷ca niø . kaø vaitilakadruþ . kaø paõyakambalàþ . 6 taø . dàsãbhàraþ devahåtiþ devabhãtiþ devalàtiþ vasunãtiþ oùadhicandramàþ àkçtigaõaþ . %<yasya tatapuruùasya pårvapadaprakçtisvara iùyate na vi÷iùya vidhànaü sa sarvo'pi dàsãbhàràdiùu dç÷yaþ>% siø kauø %<caturthã tadarthe>% pàø . caturthyantàrthàya yat tadvàcini pare pårvapadaü prakçtyà . 4 taø . yåpadàru . %<arthe>% pàø . arthe pare caturthyantaü prakçtyà . devàrtham . %<kte ca>% pàø . ktànte pare caturthyantaü prakçtyà . 4 taø gohitam . %<karmadhàraye'niùñhà>% pàø . ktànte pare pårvamaniùñhàntaü prakçtyà . ÷reõikçtàþ pågakçtàþ ÷reõyà kçtamityàdau na . niùñhàntasyàpi na, kçtàkçtam . %<ahãne dvitãyà>% pàø . ahãnavàcini samàse ktànte pare dvitãyàntaü prakçtyà . kaùñaü ÷ritaþ kaùña÷ritaþ . gràmagataþ %<anupasarga iti vaktavyam>% vàrtiø . neha sukhapràptaþkaùñà÷ritaþ . %<tçtãyà karmaõi>% pàø . karmavàcakaktànte pare tçtãyàntaü prakçtyà . rudrahataþ mahàràjahataþ . karmaõi kiü rathenàyàtaþ rathàyàta ityàdau na . %<gatiranantaraþ>% pàø . karmàrthaktànte pare'vyavahitogatiþ prakçtyà . purohitam . vyavadhàne tu na abhyuddhçtaþ . %<tàdau ca niti kçtyatau>% pàø . takàràdau niti tu÷abdabhinne kçti pare gatiranantaraþ prakçtyà . %<prabhåtau saïgatiþ gauþ>% kçtsvaràpavàdaþ . tau tu na, àgantuþ . %<tavai cànta÷ca yugapat>% pàø tavai pratyayàntasyànta udàttaþ gati÷cànantaraþ prakçtyà tacca yugapat . anvetavai . aniganto'¤catau vapratyaye pàø . anigantagatirvapratyayàntà¤catau para prakçtyà . %<yeparà¤castàn>% %<nyadhã>% pàø . tasmin pare nyadhã gatã prakçtyà . nyaï adhyaï . %<ãùadanyatarasyàm>% pàø . ãùatkaóàraþ . ãùadbheda ityàdau tu kçtsvaraeva . %<hiraõyaparimàõaü dhane>% pàø . và prakçtyà . dvisuvarõadhanaü karmadhàrayaþ . %<prathamo'ciropasampattau>% pàø . prathamaþ prakçtyà nåtanatve . prathamavaiyàkaraõaþ . samprati vyàkaraõamadhyetuü pravçtta ityarthaþ . mukhyàrthatve tu na . %<katarakatamau karmadhàraye>% pàø . và prakçtyà . katarakañhaþ . %<àryobràhmaõakumàrayoþ>% pàø . karmaø prakçtyà . àryabràhmaõaþ àryakumàraþ . %<ràjà ca>% pàø . ràjavràhmaõaþ ràjakumàraþ . %<ùaùñhã pratyenasi>% pàø ùaùñhyantoràjà pratyenasi pare và prakçtyà . ràjapratyenàþ . karmaø na . %<kte nityàrthe>% pàø . ktànte pare nityàrthe samàse pårvaü prakçtyà . nityahasitaþ %<gràmaþ ÷ilpini>% pàø . và prakçtyà . gràmanàpitaþ . a÷ilpini na, gràmarathyà . %<ràjà ca pra÷aüsàyàm>% pàø . ÷ilpi vàcini pare pra÷aüsàrthaü ràjapadaü và prakçtyà . ràja nàpitaþ ràjakulàlaþ . a÷ilpini tu ràjahastãtyàdau na .
     evam antodàttatàpavàdaü pårvapadaprakçtisvaramabhidhàya àdyudàttasvaramapi tadapavàdatayà'bhidadhe .
     %<àdirudàttaþ>% pàø . adhikàrã'yam . %<saptamãhàriõau dharmye'haraõe>% pàø saptamyantaü hàrivàci ca àdyudàtta syàt dharmye pare aharaõe . deyaü yaþ svãkaroti sa hàrãtyucyate dharmyamityàcàraniyataü deyam . mukuñekàrùàpaõam . haledvipadikà . saüj¤àyàmiti saptamãsamàsaþ kàraõàmni cetyaluk . yàj¤ikà÷vaþ vaiyàkaraõahastã . kvacidayamàcàraþ mukuñàdiùu kàrùàpaõàdi bhçtitvena deyam yàj¤ikàdãnàü tva÷vàdiriti tatra yàj¤ikàdãnàü dharmyaråpadeyasya svãkàritvàt yàj¤ikàdipadasyo dàttatvam . bãjaniùekàduttarakàlaü dehapuùñyarthaü yaddãyate taddharaõaü tasmin pare na . vàóavaharaõam . vaïavàyà ayaü vàóavaþ tasmin haraõamityarthaþ . paro'pi kçtsvaro hàrisvareõa bàdhyate ityaharaõaniùedhena j¤àpitam . %<yukte ca>% pàø . yuktavàcini samàse pårbamàdyudàttam . govallavaþ . kartavye tatpara÷ceha yuktaþ . %<vibhàùàdhyakùe>% pàø . adhyakùe pare pràguktaü và . gavàdhyakùaþ . %<pàpa¤ca ÷ilpini>% pàø . pàpanàpitaþ . pàpàõake iti pratipadoktasyaiva grahaõàt ùaùñhãsamàse na . %<gotràntevàsi màõavabràhmaõeùu kùepe>% pàø . kùepe gamye eùu pårvapadamàdyudàttaü syàt . tatra gotre bhàryàsau÷rutaþ . su÷rutàpatyasya bhàryapradhànatayeha kùepaþ . antevàsini . kumàrãdàkùàþ odanapàõinãyàþ . kumàryàdilàbhakà manayaiva dàkùyàdiprokta÷àstràdhyàyinàü kùepaþ . bhikùàmàõavaþ bhikùàü lasye'hamiti màõavaþ iti kùepaþ . bhayabràhmaõaþ bhayena bràhmaõaþ sampadyate iti kùepaþ . %<aïgàni maireye>% pàø madhumaireyaþ madhuno madyàïgatvàt tatpare tathàtvam . %<bhaktàkhyàstadartheùu>% pàø . bhikùàdayo'nnavi÷eùàþ kaüsàdiråpapàtrasya tadarthatvàt tatpare bhikùàdãnàü pràguktam . bhikùàkaümaþ bhàjãkaüsaþ . %<go vióàlasiühasaindhaveùåpamàne>% pàø . upamànavàciùu eùu pårvapadamàdyudàttam . dhànyagavaþ dhànyaü gauriveti vàkye gavàkçtyà sannivi÷etaü dhànyaü dhànyagavaþ . govióàlaþ . tçõasiühaþ saktusaindhavaþ . %<ake jãvikàrthe>% pàø . akànte pare jãvikàrthavàcini samàse pårvapadamàdyu dàttam . dantalekhakaþ . dantalekhanena jãvivàvàn . %<pràcàü krãóàyàm>% pàø . pràcyànàü krãóàvàcini samàse akànte pare pràguktam . uddàlapuùpabha¤cikà . %<aõi niyukte>% pàø . aõante pare niyuktavàcini samàse pràguktam . chatradhàraþ . %<÷ilpini càkç¤aþ>% pàø . ÷ilpivàcini akç¤aþ paràõante pare pràguktam . tantuvàyaþ . a÷ilpini tu na, ku÷alàvaþ . kç¤o'pi na kumbhakàraþ . %<saüj¤àyà¤ca>% pàø . aõante pràguktam . tantuvàyo nàma låtàkçmiþ . akç¤a ityeva rathakàronàma bràhmaõa ityatra na . %<gotantiyavaü pàle>% pàø . gopàlaþ tantipàlaþ yavapàlaþ . aniyuktàrtho'yamàrambhaþ niyukte tu pårveõa siddhaþ . %<õini>% pàø . õinyante pare pràguktam . puùpahàrã . %<upamànaü ÷abdàrthaprakçtàveva>% pàø . upa mànavàci pårvapadaü õinyante pare àdyudàttam . uùñra kro÷ã dhvàïakùaràvã . a÷abdàrthe tu vçkava¤cãtyàdau na . prakçtigrahaõena upasargeõa ÷abdàrthatve gardabhoccàrãtyàdau na . %<yuktàrohyàdaya÷ca>% pàø . ete àdyudà ttàþ . yuktàrohã àgatarohã àgatayodhã àgatapa¤cã àgatanandã àgataprahàrã . àgatamatsyaþ kùãrahotà bhaginãbhartà gràmagodhuk a÷vatriràtraþ gargatriràtraþ vyuùñitriràtraþ gaõapàdaþ eka÷itipàd pàtresambhitàdaya÷ca yuktàrohyàdiþ . %<dãrghakà÷atuùabhràùñravañaü je>% pàø . je pare etàni àdyudàttàni . dãrghajaþ kà÷aja ityàdi . %<antyàt pårvaü vahvacaþ>% pàø . bahvacaþ pårbasyàntyàt pårvapadaü je pare àdyudàttam . upasarajaþ . àmalakãjaþ . %<gràme'nivasantaþ>% pàø . gràme pare anivasadvàci pårvapadamàdyudàttam . mallagràmaþ, (mallasamåhaþ) devagràmaþ (devasvàmikaþ gràmaþ) . nivasatastu dàkùigràma ityàdau na . %<ghoùàdiùu ca>% pàø ghoùa ityevamàdiùu cottarapadeùu pårbapadamàdyudàttaü syàt . ghoùa kaña ballabha hrada vadarã piïkhala pi÷aïga màlà rakùà ÷àlà kåña ÷àlmalã a÷vatya tçõa ÷ilpã muni prekùà ghoùàdi . dàkùighoùaþ . %<chàtryàdayaþ ÷àlàyàm>% pàø . chàtri÷àlà vyàói÷àlà . te ca chàtri peli bhàõói vyàói àkhaõói àñi gomi . %<prasthe'vçddhamakarkyànãnàm>% pàø . prasthapare avçddhaü (yasyàdyacaþ vçddhirna) tàdç÷apårvaùadamàdyudàttaü na tu karkyàdãnàm . indraprasthaþ . vçddhasya tu dàkùiprastha ityàdau na . karkyàdaya÷ca karkã maghnã makarã karkandhu ÷amã karãra kanduka kavala vadarã . %<màlàdãnà¤ca>% pàø . vçddhàrthamidam . màlàprastham . màlàdaya÷ca . màlà ÷àlà ÷oõà dràkùà sràkùà kùàmà kà¤cã eka kàma . %<amahannavaü nagare'nudocàm>% pàø . bradyanagaram . mahannavayostu mahànagaraü navanagaramityàdau na . udãcàntu kàrtinagaramityàdau na . %<arme càvarõaü dyac tryac>% pàø . arme pare dvyackaü tryackaü và'varõàntaü pårvapadamàdyudàttaü svàt . guptàrmam . kukkuñàrmam . anavarõasya vçhadarmamityàdau na . adhikàcke'pi kapi¤jalàrmamityàdau na . amahavannamityeva tena mahàrmam navàrmamityàdau na . %<na bhåtàdhikasa¤jãvamadrà÷makajjalam>% pàø . arme etàni nàdyudàttàni . bhåtàrmam .
     evaü samàse pårvapadasya àdyudàttanàmàbhidhàya ta syaiva antodàttatà'pi tatra uktà yathà %<antaþ>% pàø adhikàro'yaü pràguttarapadàdigrahaõàt . %<sarvaü guõakàtrsnye>% pàø . sarva÷abdaråpaü pårvapadamantodàttaü syàt guõasàkalye gamye . marva÷vetaþ sarvamahàn . ÷vetatvamahattvaguõàbhyàü kçtsnavyàpakatàdyotanàdasya tathàtvam . sarvasauvarõa ityàdau tu guõena vyàptyabhàvànna . aptàkalye tu sarveùàü ÷vetataraþ sarva÷veta ityàdau taralope na . %<saüj¤àyàü girinikàyayoþ>% pàø . etayoþ pårbamantodàttam . a¤janàgiriþ mauõóinikàyaþ . asaüj¤àyàntu paramagiriþ bràhmaõanikàya ipyàdau na . %<kumàryà vayasi>% pàø . kumàrãpare pårvapadamantodàttam vayasi . vçddhakumàrã jaratkumàrã . kumàrã÷abdaþ puüsà saha saïgamàbhàvavatãparaþ vçddhàdisàmànàthikaraõyàt vayovàcitvamatra . avayasi tu paramakumàrã tyàdau na . %<udake'kevale>% pàø akevalaü mi÷raü tadvàcini samàse udake pare pårvapadamantodàttam . guóodakam . guóami÷ritamudakamityaryaþ svare kçte'tra ekàde÷e svaritovànukàtte padàdàviti pakùe svaritaþ . ami÷re tu ÷ãtodakam ityàdau na . %<dvigau kratau>% pàø dvigàvuttarapade katuvàcini samàse pràguktam . gàrgyatriràtraþ . advigau tu atiràtra ityàdau na %<sabhàyàü napuüsake>% pàø klãvànta sabhàpare pràguktam . gopàlasabham . aklãve ràjasabhetyàdau na . tatpuruùasyaiva grahaõaü tena ramaõãyasabhaü bràhmaõakulamityàdau na . %<pure pràcàm>% pàø . devadatta puram . nàndãpuram . apràci tu ÷ivapuramityàdau na . %<ariùñagauóapårveca>% pàø . ariùñapuram . gauóapuram . pårvagrahaõàt ariùñà÷ritapuraü gauóabhçtyapuramityatràpi syàt . %<na hàstinaphalakamàrdeyàþ>% pàø . pure pare etàni nànto dàttàni . hàstinapuram . phalakapuram . sàrdeyapuram . %<kusålakåpakumbha÷àlaü bile>% pàø kusålabilam . kåpabilamityàdi %<dikchabdà gràmajanapadàkhyànacànaràñeùu>% pàø . eùu pareùu digvàcaka÷abdàþ antodàttàþ . pårveùukàma÷amã . aparakçùõamçttikà . pårvapa¤càlàþ pårvacànaràñam . iha pårvakàlavàcitve'pi pårvàdeþ di÷i dçùñatvàddikchabdatvam %<àcàryopasarjana÷càntevàsini>% pàø àcàryopasarjane antevàsini pare dikchabdàþ antodàttàþ . pårvapàõinãyàþ àcàryetyukteþ pårbàntevàsãtyàdau na . %<uttarapadavçddhau sarva¤ca>% pàø . uttarapadasyetyadhikçtya yà vçddhirvihità tadvatyuttarapade pare sarva÷abdaþ dik÷abda÷càntodàttaþ . sarvapà¤càlaþ pårvapà¤càlaþ . %<bahubrãhau vi÷vaü saüj¤àyàm>% pàø . baø brãø vi÷va÷abdaþ pårvapadamantodàttaü saüj¤àyàm . pårvapadaprakçtisvareõa pràptasyàdyudàttasyàpavàdaþ . vi÷vakarmà vi÷vadevaþ . karmaø vi÷vedevà ityàdau na . avyayãbhàvàt bahubrãhàvityadhikàraþ . %<udarà÷veùuùu>% pàø . eùu pareùu pårvapadamantodàttaü syàt bahuvrãhau . vçùodaraþ haryambaþ maheùuþ . %<kùepe>% pàø . nindane gamye pràguktam . ghañodaraþ kañukà÷vaþ calàcaleùuþ . anudara ityatra na¤subhyàmiti pårvapratipratiùedhena bhavati siø kauø . %<nadã bandhuni>% pàø . gàrgãbandhuþ . %<niùñhopasargapårvànyatarasyàm>% pàø . niùñhàntamupasarga pårvapadamantodàttaü và . pradhautapàdaþ .
     evaü samàse àdipadasyàdyantodàttatàü vidhàya uttarapadasyàdyudàttatàmàha yathà . %<uttarapadàdiþ>% pàø . uttapadàdhikàraþ àpàdàntam . àdyadhikàrastu prakçtyà bhagàlamityavadhikaþ . %<karõovarõalakùaõàt>% pàø . varõabàcinaþ lakùaõavàcina÷ca paraþ karõa÷abdaþ àdyudàtto bahubrãhau . ÷uklakarõaþ ÷aïkukarõaþ . anyasmàttu ÷obhanakarõa ityàdau na . %<saüj¤aupamyayo÷ca>% pàø . uttarapadasthaü karõa àdyudàttaþ . maõikarõaþ gokarõaþ . %<kaõñhapçùñhagrãvàjaïgha¤ca>% pàø . saüj¤aupamyayorbahubrãhau . saüj¤àyàm ÷iti kaõñhaþ kàõóapçùñhaþ sugrãvaþ nàóãjaïghaþ . aupamye kharakaõñhaþ gopçùñhaþ a÷vagrãvaþ gojaïghaþ . %<÷çïgamavasthàyà¤ca>% pàø . abasthàyàm udgata÷çïgaþ dvyaïgula÷çïgaþ atra ÷çïgodgamanàdinà vayo j¤àpyate . saüj¤àyàm çùya÷çïgaþ . aupamye meùa÷çïgaþ . %<na¤ojaramaramitramçtàþ>% pàø . na¤aþ paràete àdyudàttà bahuø . ajaram . amaram . amitram amçtam . %<sormanasã alomoùasã>% pàø . soþ pare lomoùasã tyaktvà mannantamasantaü càdyudàtta bahuø . sukarmàõaþ suyujaþ . sumanàþ subrahmà suvarcàþ supeùasaþ . lomoùasostu sulomà såùà ityàdau na . %<kratvàdaya÷ca>% pàø . soþ pare ete àdyudàttàþ . sukratuþ supratokaþ . kratu dç÷ãka pratãka pratårtihavyabhaga . %<àdyu dàttaü dvyaca chandasi>% pàø . yadàdyudàttaü dvyac tat soru ttaraü bahuvrãhau tathaiva syàt vede loke tu na . sva÷vàþ surathàþ . àdyudàttaü kim subàhuþ . dvyac kiü suguþ sahiraõya ityàdau na . %<vãravãryau ca>% pàø . vede suvãraþ suvãryaþ loke tu na . atra vãryagrahaõàdanyatra vãrya÷abdasya yadantatve'pi yatonàvaityàdyudàttaü neti j¤àpitama . %<kålatãratålamåla÷àlàkùasamamavyayãbhàve>% pàø . bahubrãhyadhikàronivçttaþ . avyayãbhàva kålàdãnyàdyudàttàni syuþ . upakålam upatãram upa÷àlam . upàkùaü suùamam niþùamam . tiùñhadgvàdiø saø . %<kaüsamantha÷årpapàyya kàõóaü dvigau>% pàø . ddhigau etàni àdyudàttàni . dvikaüsaþ dvimanthaþ dvi÷årpaþ dvipàyyam dvikàõóam . %<tatpuruùe ÷àlàyàü napuüsake>% pàø . klãva÷àlànte tatpuruùe uttarapadamàdyudàttam . bràhmaõa÷àlam . %<kanthà ca>% pàø . klãvaliïga kanthàntastatpuruùaþ pràgvat . sau÷amikakantham . %<àdi÷cihaõàdãnàm>% pàø . kanthànte tatpuruùe klãvaliïge cihaõàdãnàmàdirudàttaþ . na tu kanthà÷abdaråpasyottarapadasya pårvàpavàdaþ . cihaõakantham . cihaõàdi÷ca cihaõa maóara madrumara vaitula pañatka vaióàlikarõaka vaióàlikarõi kukkuña cikkaõa citkaõa . %<celakheñakañukakàõóaü garhàyàm>% pàø . nindàyàü celàdãnyuttarapadànyàdyudàttàni . putracelam . nagarakheñaü dadhikañukam . prajàkàõóam . celàdisàdç÷yena putràdãnàü nindà vyàghràø saø . %<cãramupamànam>% pàø . uttarapadasthamupamànaü cãram àdyudyattam . vastraü cãramiva vastracãram . anaupamye tu paramacãram ityàdau na . %<palalasåpa÷àkaü mi÷re>% pàø mi÷ràrthe samàse uttarapadasthànàmeùàü pràgvat . ghçtapalalaü ghçtasåpaþ ghçta÷àkaþ . bhakùyeõa mi÷rãkaraõamiti samàsaþ . ami÷re tu paramapalalamityàdau na . %<kålasådasthalakarùàþ saüj¤àyàm>% pàø . uttarapadasthànàmeùàmàdirudàttaþ saüj¤àyàm . dàkùikålam . ÷àõóisådam . dàõóàyanasthalã . dàkùikarùaþ gràmabhedasya etàþsaj¤àþ . asaüj¤àyàü tu paramakålamityàdau na . %<akarmadhàraye ràjyam>% pàø . bràhmaõaràjyam karmadhàraye tu paramaràjyamityàdau na . %<vargyàdayaþ>% pàø . akarmaghàraya ityeva . arjunavargyaþ vàsudevapakùyaþ karmadhàø paramavargya ityàdau na . vargyàdi÷ca digàdyantargaõaþ tacchabde dç÷yaþ . %<putraþpumbhyaþ>% pàø . puü÷abdebhyaþ paraþ putra àdyudàttastatpuruùe . dàsakiputraþ màhiùaputraþ . strãbhyastu dàkùãputra ityàdau na . %<nàcàryaràjartviksaüyuktaj¤àtyàkhyebhyaþ>% pàø . ebhyaþ putronàdyudàttaþ . àcàryaputraþ upàdhyàyaputraþ . ràjaputraþ ã÷varaputraþ nandaputraþ . çtvikputraþ yàjakaputraþ . saüyuktàþ saümbandhinaþ . ÷yàlaputraþ . j¤àtiputraþ bhràtuùputraþ . %<cårõàdãnyapràõiùaùñhyàþ>% pàø . etàni pràõiminnaùaùñhyantàt paràõyàdyudàttàni tatpuruùe . mudgacårõam . pràõinastu matsyacårõamityàdau na . cårõàdaya÷ca . cårõa kariva kariùa ÷àkina ÷àkaña dràkùà tåla kundama dalapa camasã cakvana caula . %<ùañ ca kàõóàdãni>% pàø . kàõóa cãra palala såpa ÷àka kåla ityetàni ùañ apràõiùaùñhyàntàt àdyudàttàni . dårvàkàõóaü darbhacãram tilapalalam mudgasåpaþ målaka÷àkam nadãkålam . %<kuõóaü vanam>% pàø . vanavàcini tatpuruùe kuõóamàdyudàttam . darbhakuõóam kuõóa÷abdo'tra sàdç÷ye .
     atha uttarapade prakçtisvaravidhànasåtràõi . %<prakçtyà bhagàlam>% pàø . bhagàlavàcyuttarapadaü tatapuruùe prakçtyà . kumbhãbhagàlam . kumbhãnadàlam kumbhãdàpàlam . madhyodàttàete . prakçtyetyadhikàraþ anta iti yàvat . %<÷iternityàbahvac bahubrãhàvabhasat>% pàø . ÷iteþ paraü nityàbahvackaü prakçtyà bahuvrãhau . ÷itipàdaþ . ÷ityaüsaþ . pàdaþ vçùàø àdyudàttaþ aüsa÷abdaþ nitsvaravàn . ÷iteràdyudàttatvàt bahuvrãhau pårvapadaprakçtisvaràpavàdena uttarasya prakçtisvaravidhànàttasya bàdhaþ . %<gatikàrakopapadàt kçt>% pàø . ebhyaþ kçdantaü prakçtisvaraü syàttatpuruùe . gateþ, prakàrakaþ praharaõam . kàrakàt idhmapravra÷canaþ . upapadàt uccaiþkàram . ãùatkaraþ . ÷eùaùaùñhosaø tu devasya kàrakaþ devakàraka iàtyàdau na . %<ubhe vanaspatyàdiùu yugapat>% pàø . eùu pårvottara pade yugapat prakçtyà . vanaspatiþ vçhaspatiþ . te ca banaspati vçhaspati ÷acãpati tanånapàt narà÷aüsa ÷unaþ÷epha ÷aõóàmàrkau tçùõàvaråtrã lambàvi÷vavayasau marmçtyå . %<devatàdvandve>% pàø . ubhe yugapat prakçtyàstaþ . indràvaruõau . %<nottarapade'nudàttàdàvapçthivãrudrapåùamanthiùu>% pàø . pçthivyàdivarjite'nudàttàdàvuttarapade pràguktanna . %<indràgnibhyàü kaü vçùaõaþ>% pçthivyàdau tu dyàvàpçthivyau ityàdau syàdeva . tatra niø àdyudàttaþ dyàvà, pçthivãtvantodàttaþ . evaü rudrasaumau indràpåùaõau ityàdau .
     athottarapade antodàttatàvidhàyakasåtràõi yathà %<antaþ>% pàø . adhikàro'yam . %<thàthagha¤ktàjavitrakàõàm>% pàø tha, atha, gha¤, kta, ac, ap itra, ka, etadantànàm uttarapadasthànàü gatikàrakopapadàt pareùàmanta udàttaþ . tatra tha apabhçthaþ . atha àvasathaþ . gha¤ prabhedaþ . kta puruùñutaþ . ac prakùayaþ . ap pralavaþ prastavaþ . itra pralavitram . ka govçùaþ målaø ka . gatikàrakopadaminne tu sustuvaityàdau na soþ påjàrthatvena gatitvàbhàvàt . %<såpamànàt ktaþ>% pàø . sorupamànàcca paraü ktàntamantodàttam . sukçtam ÷a÷aplutaþ . %<saüj¤àyàmanàcitàdãnàm>% pàø . gatikàrakopapadàt ktàntamantodàttaü na tu àcitàdau . %<upahåtaþ ÷àkalyaþ>% àcitàdau na . àcitàdaya÷ca 6 39 pçø dar÷itàþ . %<pravçddhàdãnà¤ca>% asaüj¤àrthamàrambhaþ . pravçddhaü yànaü pravçddhovçùalaþ . prayutàsåùõavaþ . àkarùe avahitaþ (avahito bhogeùu) . khañvàråóhaþ kavi÷astaþ àkçtigaõo'tham . pravçddhayànam . apravçddho vçùakçto rathaþ . %<kàrakàddatta÷rutayorevà÷iùi>% pàø . kàrakapadàduttara padapadasthayordatta÷ruta÷abdayoreva saüj¤àyàmantodàttaþ à÷ãrvàde gamye . devadattaþ viùõu÷rutaþ . anayoreveti niyamàt devapàlita ityàdau na . %<itthambhåtena kçtamiti ca>% pàø . itthambhåtena kçtamityasminnarthe yaþ samàsaþ kçtaþ tataþktàntamuttarapadamantodàttam . suptapralapitam . atrakçtamiti sàmànyakriyàvàci . tçtãyà karmaõãtyasyàpavàdaþ . %<anobhàvakarmavacanaþ>% pàø . kàrakàt paramanapratyayàntaü bhàvavacanaü karmavacana¤càntodàntam . bhàve payaþpànam . karmaõi ràjabhojanàþ ÷àlayaþ . %<manktinvyàkhyàna÷ayanàsanasthànayàjakàdikrãtàþ>% pàø . kàrakàt paràõyetàni tatpuruùe'ntodàttàni . kçtkharàpavàdaþ . . man rathavartma . ktin pàõinikçtiþ . karaõe lyuñ chandovyàkhyànam . tena na pårbeõa gatàrthaþ . ràja÷ayanam ràjàsanam a÷vasthànam eùu àdhàre lyuñ . bràhmaõayàjakaþ . yàjakàdi÷ca yàjakàdi÷abde vakùyate gokrãtàþ . ka rakabhinnàttu prabhåtiþ saïgatiþ ityàdau tàdau nitãti svaraþ . %<saptamyàþ puõyam>% pàø . antodàttam . adhyayanapuõyam . tçtãyàtatpuruùe tu vedapuõyamityàdau na . %<ånàrthakalahaü tçtãyàyàþ>% pàø . tçtãyàyàþ paràvetau antãdàttau tatpuruùe . màùonam màùavikalam . vàkkalahaþ . tçtãyàpårvapadaprakçtisvaràpavàdaþ . artheti svaråpagrahaõaü tena dhànyàrtha ityatràpi artha÷abdasya tathàtvam . åna÷abdena tadarthagrahaõamiti kecit . %<mi÷ra¤cànupasargamasandhau>% pàø . tçtãyàyàþ param anupasargaü mi÷raü pràgvat . tilami÷ram sarpirmi÷ram . mi÷ragrahaõe'nyatra sopasargasya grahaõamiti anupasarga vi÷eùaõàt j¤àpitam . sandhau tu bràhmaõami÷ro ràjà ityàdau na, bràhmaõaiþ saha aikàrthyamàpanna ityarthaþ . %<na¤oguõapratiùedhe sampàdyarhahitàlamarthàstaddhitàþ>% pàø . sampàdyàdyarthataddhitàntàguõaniùedhàrthakana¤aþ pare'ntodàttàþ . na karõaveùñanàbhyàü sampàditaü mukhaü bhavati akàrõaveùñanikam . na cchedamarhati acchedikaþ . na vatsvebhyohitaþ abatsãyaþ . na santàpàya prabhavati asantàpãyaþ . %<yayato÷càtadarthe>% pàø . tadarthàrthabhinnau yayatau yau taddhitau tadantasyottarapadasthasya guõaniùedhàrthàt na¤aþ parasyànta udàttaþ . pà÷ànàü samåhaþ pà÷yà na pà÷yà apà÷yà . adantyam . tadarthàrthànte tu apàdyamityàdau na . yataþ tànubandhasya grahaõàt itarànubandhasya yasya avàmadevyamityàdau na . atra vàmadeva óóyaóóyàviti óyat óya và . %<ackàva÷aktau>% pàø . ajantaü kànta¤ca na¤aþ paramantodàttamasàmarthyegamye . apacaþ paktuü na ÷aktaþ . alikhaþ . sàmarthyetu apacodãkùita ityàdrau na . dãkùitasya na pàkàsàmarthyaü kintu niùedhàdapacatvam . %<àkro÷e ca>% pàø . na¤aþ paràvackàntàvantodàttau kùepe . apacojàlmaþpaktuü na ÷aknotãtyevamàkùipyate . akùipaþ . %<saüj¤àyàm>% pàø . najaþ paramantodàttaü saüj¤àyàm kùepe . adevadattaþ %<kçtyokeùõuccàrvàdaya÷ca>% pàø . na¤aþ pare ete'ntodàttàþ syuþ . kçtya akartavyaþ . uka anàgàmukaþ . iùõuc analaïkariùõuþ . khiùõuco'pi . anàóhyambhaviùõuþ . acàruþ . càrvàyada÷ca càru sàdhu yaudhaki anaïgamejaya vadànya akasmàt (vartamànavardhamànatvaramàõadhriyamànahriyamàõarocamàna÷obhamànàþsaüj¤àyàm) (vikàrasadç÷e vyastasamaste) gçhapati gçhapatika (ràjàhno÷chandasi) aràjà anahaþ . bhàùàyàü tu avyayasvaraþ . %<vibhàùà tçnnannatãkùõa ÷uciùu>% pàø . tçn akartà . anannam . atãkùõam a÷uciþ . pakùe avyayasvaraþ . %<bahuvrãhàvidametattadbhyaþ prathamapåraõayoþ kriyàgaõane>% pàø . ebhya etayoranta udàttaþ bahuvrãhau . idaü prathamaü yasya idaü prathamaþ . evam etaddvitãyaü tatpa¤camama . dravyagaõane tu ayaü prathamaþ pradhànaü yeùàü te idaüprathamà ityàdau na . bahuvrãhàvityadhikàraþ . %<saükhyàyàþ stanaþ>% pàø . dvistanà catuþstanà . %<vibhàùà chandasi>% pàø . %<dvistanàü karoti vàmadevyaþ>% . pakùe na %<saüj¤àyàü mitràjinayoþ>% pàø . devamitraþ kçùõàjinam . asaüj¤àyàü priyamitraþ ityàdau na . %<çùipratiùedhomitre>% vàrtiø . vi÷vàmitra çùiþ atra na . %<vyavàyino'ntaram>% pàø . vyavadhàyakàt para mantaramantodàttam . vastràntaraþ . %<mukhaü svàïgam>% pàø . gauramukhaþ . asvàïge tu dãrghamukhà ÷àlà ityàdau na . %<nàvyayadikchabdagomahatsthålamuùñipçthuvatsebhyaþ>% pàø . ebhyaþ paraü mukhaünàntodàttam tena pårvapadaprakçtisvaraþ . uccairmukhaþ . pràïmusvaþ gomukhaþ . gomaùñivatsapårvapadasyopamànalakùaõo'pi vikalpobàdhyate purastàdapavàdanyàyàt . %<niùñhopamànàdanyatarasyàm>% pàø . niùñhàntàdupamàvàcina÷ca paraü svàïgaü mukhaü vàntodàttam . prakùàlitamukhaþ pakùe niùñhopasargeti pårvapadàntãdàttatvam . pårvapadaprakçtisvaratvena gatisvaro'pi bhavati . siühamukhaþ . pakùe pårvapadaprakçtisvaraþ . %<jàtikàlasukhàdibhyo'nàcchàdanàt kto'kçtamitapratipannàþ>% pàø . sàraïgajagdhaþ màsabhåtaþ sukhabhåtaþ . sukha duþkha tçpta kçcchra astra àstra alãka pratãpa karuõa soda ityetàni sukhàdãni . àcchàdanàttu vastracchanna ityàdau na . kuõóakçtaþ kuõóamitaþ kuõóapratipanna ityàdau ca na . và jàte pàø . ebhyo jàti÷abdo'ntodàttaþ . dantajàtaþ màsajàtaþ . pakùe pårvapadaprakçtisvaraþ %<na¤ subhyàm>% pàø . àbhyàü paramantodàttaü vahuvrãhau . avrãhiþ sumàùaþ . %<kapipårvam>% pàø . na¤ subhyàü paramuttarapadasya pårvamudàttaü kapi pare . abrahmabandhukaþ . sukumàrãkaþ . %<hrasvànte antyàtpårvam>% pàø . hrasvànte uttarapade samàse antyàt pårvapadamudàttaü na¤subhyàü bahuvrãhau . avrãhikaþ sumàùakaþ . %<bahorna¤vaduttarapadabhåmni>% pàø . uttarapadàrthe bahutvavàcinobahoþ parasya padasya na¤aþ parasyeva svaraþsyàt . bahubrãhikaþ bahumitraþ . abahutve tu bahuùu màno'sya bahu màna ityàdau na . %<na guõàdayo'vayavàþ>% pàø . avayarvavàcivo bahoþ pare guõàdayonàntodàttàþ baø vrãø . bahuguõà rajjuþ . bahvakùaraü padam . guõàdaya÷ca guõa akùara adhyàya såkta chandaþ màna . guõàdiràkçtigaõaþ . anavayave tu adhyayana÷rutasadàcàràdiguõaparatve bahuguõodvija ityàdau na . %<upasargàt svàïgaü ghruvamapar÷u>% pàø . prapçùñhaþ . adhra ve tu udbàhurityàdau vipar÷urityàdau ca na . %<vanaü samàse>% pàø . samàsamàtre upasargàt paraü vanamantodàttaü syàt . pravaõam . %<antaþ>% pàø . antar ÷abdàt paraü vanamantodàttam samàsamàtre . antarvaõode÷aþ . %<anta÷ca>% pàø . upasargàdanta÷abdo'ntodàttaþ . paryantaþ samantaþ . %<na nivibhyàm>% pàø . nyantaþ vyanta ityàdau na . pårbapadaprakçtisvare yaõi ca kçte udàttasvaritayoryaõa iti svaritaþ . %<parerabhitobhàvi maõóalam>% pàø . pareþ param abhitaubhayato bhàvi kålàdi, maõóalaü càntodàttam . parikålam parimaõóalam . %<pràdasvàïgaü saüj¤àyàm>% pàø . pragçham . svàïge tu prapadamityàdau na %<nirudakàdãni ca>% pàø . nirudaka nirupala nirmakùika nirma÷aka niùkàlaka niùkàlika niùyeùa dustarãpa nistarãka nirajina udajina upààjina (parerhastapàdake÷akarùàþ) nirudakàdiràkçtigaõaþ . etàni antodàttàni . nirudakam . %<abhermukham>% pàø . abahuvrãhyarthamadhruvàrthamasvàïgàrthamàrambhaþ . abhimukhà ÷àlà . %<apàcca>% pàø . apamukham atràpi pårvavadàrambhaþ . apamukhà ÷àlà %<sphigapåtavãõà¤jo'dhvakukùisãranàsanàma ca>% pàø . apàdimànyantodàttàni . apasphigam apapåtam . apà¤jaþ . apàdhvà samàsàntavidheranityatvàt neha samàø . apakukùi . apasãram apahalam . apanàma . sphigàdigrahaõamabahubrãhyartham adhruvàrthamasvàïàrtha¤ca . %<adheruparistham>% pàø . adhyaråóhodanto'dhidantaþ dantasyoparijàtodanta ityarthaþ . anuparisthe adhikaraõamityàdau na . %<anorapradhànakanãyasã>% pàø . anoþ paramapradhànavàci kanãya÷càntodàttam . anugatojyeùñham anujyoùñaityàdi . atra pårbapadàrthapràdhànyàt jyeùñha÷abdasyàpradhànatvam . anugataþ kanãyàn pràø saø . anukanãyàn . atra uttarapadàrthapràghànyam . pràdhànyàrthameva kanãyasaþ pçthaggrahaõam . %<puruùa÷cànvàdiùñaþ>% pàø . anoþ paraþ anvàdiùñavàcã puruùaþ antodàttaþ . anvàdiùñaþ puruùaþ pràø saø . anupuruùaþ . %<aterakçtpade>% pàø . ateþ paramakçdantaü padaü pada÷abda÷càntodàttaþ . atyaïku÷onàgaþ . atipadà gàyatrã . kçtpade tu aticàra ityàdau na . %<aterdhàtulopa iti vàcyam>% vàrtiø . pràdibhyodhàtujasya và cottarapadalopa iti atyàdayaþ kràntyàdyarthe dvitãyayayeti yatra dhàtulopastatrevàyaü svaraþ . tena ÷obhanogàrgyaþ pràø saø . atigàrgyaþ atra na . atikràntaþ kàrukam . àtikàruka ityatràpi syàt kàruka÷abdasya kçdantatve'pi dhàtulopaeva kçdanta niya manàt atikàra ityàdau tu thàtulopabhàvànneti bhedaþ . %<neranidhàne>% pàø . nidhànamaprakà÷aþ tadbhinne prakà÷àrthe neruttarapadamantodàttam . nimålam nyakùam . nidhàne tu nihito daõóaþ nidaõóa ityàdau aprakà÷itaþ guptodaõóa ityarthake na . %<prateraü÷vàdayastatpuruùe>% pàø . pratigato'ü÷uþ pratyaü÷uþ pratijanaþ pratiràjà samàsàntavidhenityatvànna ñac . bahvabrãhau tu na . aü÷vàdaya÷ca 37 pçø dar÷itàþ . %<upàddvyajajinamagauràdayaþ>% pàø . upàt paraü dvyackamajina¤càntodàttam na tu gauràdayaþ . te ca gaura taiùa taila leña loña jihvà kçùõà kanyà gudha kalpa pàda . upadevaþ upendraþ upàjinam . gauràdau upagaura ityàdau na . %<soravakùepaõe>% pàø . àkùepe gamye soþparamantodàttam . supratyavasitaþ suratrapåjàrthaþ vàkyàrthastu nindà asåyathà tathà'bhidhànàt . %<vibhàùotpucche>% pàø . utpucche ÷abde vàntodàntaþ . utkràntaþ pucchàt, pucchasudasyati utpucchayatervà erac . ubhayasyàpyatra grahaõam . utpucchaþ . %<dvitribhyàü paddanmårdhasu bahubrãhau>% pàø . àbhyàü pareùveùu antodàtto và bahubrãhau . dvipàd tripàd . trimårdhà . mamàsàntavidheranityatvaj¤àpakamidam . tatpuruùe tu dvayormårdhà dvimårdhetyàdau na . %<saktha¤càkràntàt>% pàø . kçtasamàsàntasakthasya akràntàt parasya vàntodàttaþ . gaurasakthaþ ÷lakùõasakthaþ . kràntàttu cakrasaktha ityàdau na kintu ùacsamàsàntasya cittvàt nityamantodàttatà . %<paràdi÷chandasi bahulam>% pàø . vede uttarapadasthasya ÷abdasyàdi rudàtto bahulam . %<a¤jisakthamàlameta>% bahulagrahaõàt %<paràdi÷ca parànta÷ca pårbànta÷càpi dç÷yate . pårbàdaya÷ca dç÷yante vyatayo bahulaü tataþ>% vàrtiø . iti samàsasvaràþ . evamudàtte vihite kvacittasya nighàtenànudàttatà syàt tacca nighàta÷abde sàpavàdaü vakùyate . %<nihantyarãnekapade yaudàttaþ svaràniva>% màghaþ . %<avikatthanaþ kùamàvànatigambhãro mahàsatvaþ . stheyàn nigåóhamàno dhãrodàtto dçóhavrataþ kathitaþ>% sàø daø 2 ukte (pårbapadalopena) nàyakabhede . bhàve kta . 3 dàne 4 vàdyabhede ÷abdaraø 5 alaïkàrabhede puø . sa ca alaïkàra÷abde 396 pçùñhe dar÷itaþ . kartari kta 6 mahati 7 samarthe 8 dàtari ca triø .

#<udàttaràghava># naø nàñakabhede .

#<udàna># puø ana--gha¤ årdhvamàno'sya . årdhvagati÷ãle kaõñhàdide÷avartini pràõavçttibhede vàyau . %<atha yo'syordhasuùiþ saudànaþ sa vàyuþ saàkà÷aþ>% chàø uø . %<àpàdatalàdàrabhyordhvamutkramàt utkarùàrtha¤ca karma kurvanniti udànaþ>% chàø upaø bhàø . padàrthàdar÷e yogàrõave tatsthànàdyuktam %<spandayatyadharaü vaktraü gàtranetraprakopanaþ . udvejayati marmàõi udàno nàma màrutaþ . vidyutpàvakavarõaþ syàdutthànàsanakàrakaþ . pàdayorhastayo÷càpi sarvasandhiùu vartate>% . su÷rute ca %<yathàgniþ pa¤caghà bhinno nàmasthànàtmakarmabhiþ . bhinno'nilastathà hyeko nàmasthànakriyomayaiþ . pràõodànau samàna÷ca vyàna÷càpàna eva ca . sthànasthà màrutàþ pa¤ca yàpayanti ÷arãriõam . vàyuryo vaktrasa¤càrã sa pràõo nàma dehadhçk . so'nnaü prave÷ayatyantaþ pràõàü÷càpyavalambate . pràya÷aþ kurute duùño hikkà÷vàsàdikàn gadàn . udàno nàma yastårdhvamupaiti pavanottamaþ . tena bhàùitagãtàdivi÷oùo'bhipravartate . årdhvajatrugatàn rogàn karoti ca vi÷eùataþ . àmapakvà÷ayacaraþ samànã vahnisaïgataþ . so'nnaü pacati tajjàü÷ca vi÷eùànvivinakti hi . gulmàgnisaïgàtãsàraprabhçtãnkurute gadàn . kçtsnadehacaro vyàno rasasaüvahanodyataþ . svedàsçksràvaõo vàpi pa¤cadhà ceùñayatyapi . kruddha÷ca kurute rogàn pràya÷aþ sarvadehagàn . pakvàdhànàlayo 'pànaþ kàle karùati càpyayam . samãraõaþ sakçnmåtra÷ukragarbhàrtavànyadhaþ . kruddha÷ca kurute rogànghoràn vastigudà÷rayàn . ÷ukradoùapramehàstu vyànàpànaprakopajàþ . yugapatkupità÷càpi dehaü bhindyurasaü÷ayam>% chàndogye ca bhojanasyàgnihotrasthànãyatayà sampàdanena pràõàdipa¤cakàhuternityaü kartavyatà tatphala¤coktam yathà . %<uraeva vedirlomàni barhirhçdayaü gàrhapatyo mano'nvàhàryapacana àsyamàhavanãya ityupakramya>% . (tadbhàùye ca àsyasya håyate'sminnannamityàhavanãyatvamuktam) àhutiprakàraþ phalasahito dar÷ito yathà . %<tadyadbhaktaü prathamamàgacchettaddhomãyaü sa yàü prathamàmàühutiü juhuyàttàü juhuyàt pràõàya svàheti pràõastçpyati, pràõa tçpyati cakùustçpyati cakùuùi tçpyatyàdityastçpyatyàditye tçpyati dyaustçpyati divi tçpyantyàü yatki¤ca dyau÷càditya÷càdhitiùñhatastattçpyati tasyànutçptiü tçpyati prajayà pa÷ubhirannàdyena tejasà brahmavarcaseneti 1 . atha yàü dvitãyàü juhuyàttàü juhuyàdvyànàya svàheti vyànastçpyati, vyàne tçpyati ÷rotraü tçpyati ÷rotre tçpyati candramàstçpyati candramasi tçpyati di÷astçpyanti dikùu tçpyantãùu yatki¤ca di÷a÷ca candramà÷càdhitiùñhanti tattçpyati tasyànutçpti tçpyati prajayà pa÷ubhirannàdyena tejasà brahmavarcaseneti 2 . atha yàü tçtãyàü juhuyàttàü juhuyàdapànàya svàhetyapànastçpyati, apàne tçpyati vàktçpyati vàci tçpyantyàmagnistçpyatyagnau tçpyati pçthivã tçpyati pçthivyàü tçpyantyàü yatki¤ca pçthivã càgni÷càghitiùñhatastattçpyati tasyànutçptiü tçpyati prajayà pa÷ubhirannàdyena tejasà brahmavarcaseneti 3 . atha yàü caturthãü juhuyàttàü juhuyàt samànàya svàheti samànastçpyati, samàne tçpyati manastçpyati manasi tçpyati parjanyastçpyati parjanye tçpyati vidyuttçpyati vidyuti tçpyantyàü yatki¤ca vidyucca parjanya÷càdhitiùñhatastattçpyati tasyànutçptiü tçpyati prajayà pa÷ubhirannàdyena tejasà brahmavarcaseneti 4 . atha yàü pa¤camãü juhuyàttàü juhuyàdudànàya svàhetyudànastçpyati, udàne tçpyati vàyustçpyati vàyau tçpyatyàkà÷astçpyatyàkà÷e tçpyati yatki¤ca vàyu÷càkà÷a÷càghitiùñhatastattçpyati tasyànutçpti tçpyati prajayà pa÷ubhirannàdyena tejasà brahmavarcaseneti 5 . sa ya idamavidvànagnihotraü juhoti yathàïgàrànapohya bhasmani juhuyàttàdçk tatsyàt . atha ya etadevaüvidvànagnihotraü juhoti tasya sarveùa lokeùu sarveùu bhåteùu sarveùvàtmasu hutaü bhavati . tadyatheùãkà tålamagnau protaü pradåyetaivaü hàsya sarvepàpmànaþ pradåyante ya etadevaüvidvànagnihotraü juhoti . tasmàdu haivaüvidyadyapi caõóàlàyocchiùñaü prayacchedàtmani hevàsya tadvai÷vànare hutaü syàditi tadeùa ÷lokaþ . yatheha kùudhità bàlà màtaraü parthyupàsate . evaü sarvàõi bhåtànyagnihotramupàsata ityagnihotramupàsata iti>% .

#<udàpu># puø ud + àpa--un . jaràsandhapautre kùatiyabhede . %<jaràsandhasya putrovai sahadevaþ pratàpavàn . sahadevàtmajaþ ÷rãmànudàpuþ sa mahàya÷àþ . udàpurjanayàmàsa putraü paramadhàrmikam>% . harivaø 32 aø .

#<udàra># triø ud + à + rà--ka . 1 dàtari, 2 mahati, 3 sarale, 5 dakùiõe, 5 gambhãre, 6 asàdhàraõe ca . %<ma¤jaryudàrà ÷u÷ubhe'rjunasya>% %<satatheti vineturudàramateþ>% sàketãpavanamudàramadhyuvàsa %<raghuþ udàramante kalabhàvikasvaraiþ>% màghaþ . %<ãpsitàrthakriyodàraü te'bhinandya girerbacaþ>% %<tathà hi te ÷ãlamudàradar÷ane!>% kumàø . tato bhàve ùya¤ audàrya naø tal udàratà strã tva udàratva naø tadbhàve .

#<udàrathi># ud + à + ç--athin . årdhvamàgantari . %<karambha oùadhe bhava pãvo vçkva udàrathiþ>% çø 1, 187, 10, %<karambhaü kçtvà tiryaü pãvasphàkamudàrathim>% athaø 4, 7, 3 .

#<udàradhã># strã udàrà dhãþ . 1 utkçùñabuddhau udàrà dhãryasya . 2 utkçùñabuddhimati triø dhiyaþ samagraiþ sa guõairudàradhãþ . raghuþ . udàrà mahatã sarvàrthaviùayatvàt dhãryasya . 3 viùõau puø . %<nimeùo'nimiùaþ sragvã vàcaspatirudàradhãþ>% viùõu saø %<yaþ sarvaj¤aþ sarvaviditi>% ÷rutestasya sarvàrthaviùayabuddhimattvàttathàtvam .

#<udàvarta># puø ud + à + vçta--gha¤ . rogabhede tallakùmàdi su÷rute dar÷itaü yathà
     athàta udàvartapratiùedhamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . adha÷cordhva¤ca bhàvànàü pravçttànàü svabhàvataþ . na vegàn dhàrayetpràj¤o vàtàdãnàü jijãviùuþ . vàtaviõmåtrajçmbhà÷rukùavodgàravamãndriyaiþ . vyàhanyamànairuditairudàvarto nirucyate . kùuttçùõà÷vàsanidràõàmudàvarto vidhàraõàt . tasyàbhidhàsye vyàsena lakùaõa¤ca cikitsitam . trayoda÷avidha÷càsau bhinna etaistu kàraõaiþ . apathyabhojanàccàpi vakùyate ca tathàparaþ . àdhmàna÷ålau hçdayoparodhaü ÷irorujaü ÷vàsamatãva hikkàm . kàsaprati÷yàyagalagrahàü÷ca balàsapittaprasara¤ca ghoram . kuryàdapànàbhihataþ svamàrge hanyàtpurãùaü mukhataþ kùipedvà . àñopa÷ålau parikartana¤ca saïgaþ purãùasya tathordhvavàtaþ 1 . purãùamàsyàdapi và nireti purãùavege'bhihate 2 narasya . måtrasya vege'bhihate 3 narastu kçcchreõa måtraü kurute'lpamalpam . meóhre gude vaïkùaõamuùkavo÷ca nàbhiprade÷eùvatha vàpi mårdhni . ànaddhavasti÷ca bhavanti tãvràþ ÷ålà÷ca ÷ålairiva bhinnamårteþ . manyàgalastambha÷irovikàrà jçmbhopaghàtàt 4 pavanàtmakàþ syuþ . ÷rotrànanaghràõavilocanotthà bhavanti tãvrà÷ca tathà vikàràþ . ànandajaü ÷okasamudbhavaü và netrodakaü 5 pràptamamu¤cato hi . ÷irogurutvaü nayanàmayà÷ca bhavanti tãvràþ saha pãnasena . bhavanti gàóhaü kùavayorvighàtàt 6 ÷iro'kùinàsà÷ravaõeùu rogàþ . kaõñhàsyapårõatvamatãva todaþ kåja÷ca vàyoratha và pravçttiþ . udgàravege'bhihate 7 bhavanti jantorvikàràþ pavanaprasåtàþ . chardervighàtena 8 bhavecca kuùñhaü tenaiva doùeõa vidagdhamannam . måtrà÷aye và gudamuùkayo÷ca ÷opho rujà måtravinigraha÷ca . ÷ukrà÷marã tatsravaõaü bhavedvà te te vikàrà vihate tu ÷ukre 9 . tandràïgamardàvaruciþ ÷rama÷cakùudho'bhighàtàt 10 kç÷atà ca dçùñeþ . kaõñhàsya÷oùaþ ÷ravaõàvarodhastçùõàbhighàtàt 11 hçdaye vyathà ca . ÷ràntasya ni÷vàsavinigraheõa 12 hadrogamohàvatha vàpi gulmaþ . jçmbhàïgamardo ïga÷iro'kùijàóyaü nidràbhighàtàdatha 13 vàpi tandrà . tçùõàditaü parikliùñaü kùãõaü ÷ålairabhidrutam . ÷akçdvamantaü matimànudàvartinamutsçjet . sarveùveteùu %<vidhivadudàvarteùu kçtsna÷aþ . vàyãþ kriyàvidhàtavyà svamàrgapratipattaye>% . udna udakasyàvartaþ . 2 jalasya svatobhramaõe . 3 strãcihnarogabhede strã sà ca su÷rute dar÷ità yathà %<viü÷atirvyàpadoyonernirdiùñà rogasaïgrahe . mithyàcàreõa tà strãõàü praduùñenàrtavena ca . jàyante vãjadoùàcca daivàcca ÷çõu tàþ pçthak . udàvartà tathà bandhyà viplutà ca pariplutà . vàtalà ceti vàtotthà pittotthà rudhirakùarà . vàminã sraüsinã càpi puttraghnã pittalà ca yà . atyànandà ca yà yoniþ karõinã caraõàdvayam . ÷laiùmikà sakapà j¤eyà ùaõóã ca phalinã tathà . mahatã såcivaktrà ca sarvajeti tridoùajà>% . %<saphenilamudàvartà rajaþ kçccheõamu¤cati>% .

#<udàvasu># puø nimivaü÷ye nçpabhede . %<nimiþ paramadharmàtmà sarvasatvavatàü varaþ . tasya putromithirnàma babhåvànupamadyutiþ . tasyàpi janakonàma janakasyàpyudàvasuþ>% ràmàø nimivaü÷avarõane . aya¤ca janakaþ prasiddhajanakàdbhinna eva tatraivànte %<svarõaromõo'bhavaccàpi hrasvaromà suto balã . tasya putradvayaü jaj¤e dharmaj¤asya mahàtmanaþ . jyeùñho'hamanuja÷càyaü bhràtà bhama ku÷adhvaja iti>% da÷arathaü prati svakulakãrtane janakoktau ahaü ÷abdenàtmanaþ kãrtanena tato bhedapratãteþ .

#<udàsa># puø ud + asa--gha¤ . 1 utpekùaõe 2 nirasane 3 upekùàyà¤ca .

#<udàsãna># triø ud + àsa--÷ànac . 1 madhyasthe, 2 vivadamànayo rekatarapakùànavalambake, jigãùornçpateþ ÷atrumitrabhåmito vyavahite paratare, ari÷abde 355 pçø dar÷ite %<maõóalàdbahiretasmàdudàsãnobalàdhikaþ>% ityukta lakùaõe 3 ràjabhede . 4 upekùake ca %<udàsãnavadàsãnaþ>% gãtàø .

#<udàsthita># puø ud + à + sthà--kta . 1 dvàrapràle 2 care 3 adhyakùe ca hemaø pravrajyàråóhapatite 4 pravrajyàvasite care ca sa ca pa¤cavidhacaràntargataþ . pravrajyàvasitaþ pravrajyàråóhapatita eva . tallakùmàdi %<kçtsnaü càùñavidhaü karma pa¤cavarga¤ca tattvataþ>% iti manuvacanasya kullåø vyàkhyàyàm
     %<kàpañikodàsthitagçhapativaidehikatàpasavya¤janàtmakaü pa¤cavidhaü càravargaü pa¤cavarga÷abdavàcyaü tattvata÷cintayet>% iti saükùepeõoktvà . tatra paramarmaj¤aþ pragalabhacchàtraþ kapañavyavahàritvàtkàpañikastaü vçttyarthinamarthamànàbhyàmupagçhya rahasi ràjà bråyàt %<yasya durvçttampa÷yasi tattadànãmeva mayi vaktavyamitiü . pravrajyàråóhapatita udàsthitaþ taü lokeùuviditadoùaü praj¤à÷aucayuktaü vçttyarthinaü j¤àtvà rahasi ràjà pårvavadbråyàt bahåtpattikamañhe sthàpayet pracura ÷asyotpattikambhåmyantara¤ca tadvçttyarthamupakalpayet sacànyeùàmapi pabrajitànàü ràjacàrakarmakàriõàü gràsàcchàdanàdikaü dadyàt . karùakaþ kùãõavçttiþ praj¤à÷aucayukto gçhapativya¤janastamapi pårvavaduktvà svabhåmau kçùikarma kàrayet . bàõijakaþ kùãõavçttiþ vaidehikavya¤janastampårvavaduktvà dhanamànàbhyàmàtmãkçtya bàõijyaü kàrayet . muõóojañhilovà vçttikàmastàpasavya¤janaþ so'pi kvacidgràme vasan bahumuõóajañilàntarakapaña÷iùyagaõavçto guptaràjopakalpitavçttiþ tapasyàü kuryàt màsadvimàsàntaritaü prakà÷aü vadaràdimuùñima÷nãyàt rahasi ca ràjopakalpitaü yatheùña màhàraü kalpayet . ÷iùyà÷càsyàtãtànàgataj¤àgàdikaü khyàpayeyuþ tena bahulokaveùñanamàsàdya sarveùàü vi÷vasanãya tvàt sarve kàryamakàrya¤ca pçcchanti . evaüråpaü pa¤cavargaü yathàvaccintayet>% vi÷eùeõoktam .

#<udàharaõa># naø ud + à--hç--bhàve lyuñ . ekade÷aprasiddhyà sakalasiddhyarthaü 1 kathane . karmaõi lyuñ . iùñasiddhyarthamucyamàne 2 dçùñànte, %<tvadudàharaõàkçtau guõà iti sàmudrikasàramudraõà>% naivaø prakçtasiddhyarthaü nidar÷anaråpe 3 upodghàte ca . udàhriyete vyàptipakùadharmate yena karaõe lyuñ nyàyamate prativàdiparàjayàrthaü vàdinà prayuktapratij¤àdipa¤cakàntargate vyàptipakùadharmatàpradar÷ake 4 vàkyabhede pratij¤àdaya gauø såø vçttyordar÷ità yathà
     %<pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanànyavayavàþ>% . anena vibhàgena pratij¤àdyanyatamatvamiti lakùaõaü såcitam atra ca pratij¤àdãnàü pa¤cànàmavayavatvakathanàdda÷àvayavavàdovyudasta iti mantavyaü te ca bhàùye dar÷ità yathà %<jij¤à sà saü÷ayaþ ÷akyapràptiþ prayojanaü sa÷ayavyudàsa÷ceti>% ete pratij¤àdisahità da÷a vyàkhyàtaü cedaü tàtparyañãkàyàm %<prayojanaü hànàdibuddhayaþ tatpravartikà jij¤àsà, tajjanakaþ saü÷ayaþ, ÷akyapràptiþ pramàõànàü j¤ànajananasàmarthyaü, saü÷ayavyudàsastarkaþ, ayamevàrthonibandhe niùñaïkitaþ . jij¤àsà vipratipattiriti ka÷rit eteùà¤ca na nyàyàvayavatvaü nyàyàghañakatvàt . na nyàyajanyabodhànukålatvenaivà vayavatvaü ekade÷asyàpi tattvaprasaïgàt prayojane'tivyàpte÷ca>% vçttiþ . tatra udàharaõalakùaõavibhàgau tatraiva da÷itau yathà
     %<sàdhyasàdharmyàttaddharmabhàvã dçùñàntaudàharaõam>% såø . %<dçùñàntaudàharaõamiti lakùaõaü dçùñàntavacanaü dçùñàntakathanayogyàvayava ityarthaþ tena dçùñàntasya sàmayikatvenàsàrvatrikatve'pi na kùatiþ . yogyatàvacchedakantu avayavàntaràthànanvitàrthakàvayavatvaü tacca dvividhaü anvayivyatirekibhedàttatrànvayyudàharaõaü lakùayati sàdhyasàdhammyottaddharmabhàvãti anthayyudàharaõamiti ÷eùaþ pare tu sampårõasåtramanvayyudàharaõa lakùaõameva sàmànyalakùaõa tåhyamityàhuþ sàdhyasàdharmyà tsàdhyasahacaritadharmàt prakçtasàdhanàdittharthaþ taü sàdhyaråpaü dharmaü bhàvayati tathà ca sàdhanavattàprayaktasàdhyavattànubhàvako'vayavaþ sàdhyasàdhanavyàptyupadar÷aka udàharaõamiti yàvat . vyatirekyudàharaõaü lakùayati>% vçø . %<tadviparyàyàdvà viparãtaü vyatirekyudàharaõam>% såø . tadviparyayàt sàdhyasàdhanavyatirekavyàptipradar÷anàttathà ca sàdhyasàdhanavyatirekavyàptyupadar÷akodàharaõaü vyatirekyudàharaõaü yathà jãvaccharãraü sàtmakaü pràõàdimattvàt yannevaü tannaivaü yathà ghaña iti . vàkàraþ prayogamapekùya tathà cànvayyudàharaõaü vyatirekyudàharaõaü và prayoktavyatimityarthaþ vçø . cintàmaõikçtà tu tallakùaõàdikamuktaü yathà hetàvukte kathamasya gamakatvamityàkàïkùàyàü vyàptipakùadharmatayoþ pradar÷anapràptau vyàpteþ pràthamyàt tatpradar÷anàyodàharaõaü tatrànumitihetuliïgaparàmar÷aparavàkyajanyaj¤ànajanakavyàpyatvàbhimatavanniùñhaniyatavyàpakatvàbhimatasambandhabodhajanaka÷abdatvamudàharaõatvaü sàmànyalakùaõam sàdhyasàdhanasambandhabodhakatvaü, sàdhyasàdhanàbhàvasambandhabodhakatva¤ca vi÷eùalakùaõadvayam . nyàyàvayavadçùñàntavacanamudàharaõamiti tu ma dçùñàntaprayogasya sàmayikatvenàsàrvatrikatvàt, yoyodhåmavàn so'gnimànityeva vyàptipratãteþ . nàpi prakçtànumitihetuliïgaparàmar÷aparavàkyajanyaj¤ànaviùayavyàptyupanàyakaü vacanaü tat, upanayàtivyàpteþ . upanayàbhidhànaprayojakajij¤àsàjanakabàkyamudàharaõam etadevànvayavyatirekivyàptiviùayatvavi÷eùita vi÷eùalakùaõadvayamityanye, atra ca vyabhicàravàraõàya vãpsàmàhuþ yatra ca sàmànàdhikaraõyàdeva vyàptistatra na vãpsà kebalànvayinyabhedànumàne ca vãpsàyàmapi vyabhicàratàdavasthyamiti tu vayaü, vãpsà ca yatpada, na tapade'pi viruddharåpopasthitayorapi tatpadena paràmar÷àdbuddhisthavàcakatvàditi na vyutpattivirodhaþ yathà %<yadyat pàpaü pratijahi jagannàtha! namrasya tanma ityàdau>% .
     dãdhitikçtà tu niùkçùyoktam . itaràrthànvitasvàrthàbodhakanyàyàvayavatvamudàharaõatvam anvayavyàptiyodhaka tattvaü vyatirekavyàptibodhakatattva¤ca vi÷eùalakùaõadvayamiti . 4 kathàprasaïge ca . %<athàïgirasamagraõyamudàharaõavastuùu>% kumàø %<udàharaõàni kathàprasaïgàþ tànyevavaståni>% malliø . bhàve lyuñ . 5 kathanamàtre . 6 lakùaõasambaddhatayà pràmàõikavàkyopanyàse ca .

#<udàhàra># puø ud + à + hç--gha¤ . udàharaõàrthe . ktin . udàhçti tatràrthe uktau ca strã .

#<udàhçta># triø ud + à + hç--kta . 1 dçùñàntatayopanyaste, 2 kathite ca %<÷rutànvito da÷aratha ityudàhçtaþ>% bhaññiþ . pràmàõikaprayuktatayà 3 upanyasteca .

#<udita># triø vada--kta . 1 kathite . %<÷rutismçtyuditaü dharmam>% manuþ bhàve kta . 2 kathane naø %<piyaþ kiyaddåramiti tvayodite>% naùaø ud--iõ--kta . 3 utthite, %<taduditaþ sa hi yo yadanantaraþ>% naiùaø . 4 udayaü pràpte %<udite juhoti anudite juhoti>% ÷rutiþ %<udite'nudite caiva samayàdhyuùite tathà>% manuþ . %<udite jagatãnàthe yaþ kuryàddantadhàvanam>% smçtiþ . %<uditaü somanakùatraü dçùñà sadyaþ ÷ucirbhavet>% . pàraskaø udayapràpti÷ca grahàdau bhåvçttapàdàntaritade÷oparisthe eva bhavati sà ca divà na bhavati sahasnàü÷ukaràbhibhåtatvena dar÷anayogyacàbhàvàt . tathà ca dar÷anayogye grahàdau tacchabdasya vçttiþ . %<udite mçtisadme÷e>% nãlaø kaø %<catuthyomudita÷candronekùitavyaþ kadàcana>% iti vyàkhyàne %<uditaþ kathitaþ>% iti ardhoditavyàvçttiparaü veti tiø taø ukte 5 mampårõodite ca triø bhàve ktaþ . 6 rà÷ãnàmudaye ugne . kartarikta . udayaü pràpte 7 rà÷ã ca . %<lakùamekantu doùàõàü hanyàccaivodite guruþ>% jyotiø 8 narapatijayacaryokte svarabhede sa ca bhuktàva÷iùñaþsvaraþ yathà . %<dvàda÷àbdàdinàóyantàþ svasthànàccaiva kàlataþ . udayante punastatràntare ekàda÷odayaiþ . varùamàsadivànàóãpalàni ca kramàdikam . kàlamànaü mayà proktaü pa¤cadhà ca svarodaye . yat bhuktaü svasvabhogena labdhaü ÷eùoditaü bhavet . labdhe bhuktàþ svarà j¤eyàþ ÷eùàïke tåditasvaràþ . asmin ùaùñhyà vibhakte tu bhuktaü syàduditasvare . uditasya svarasya syurnàmasvarava÷ena tat>% . adhikaü cakra÷abde bàlàdicakre bakùyate . pa¤casvarokte 9 svarabhede ca . tallekhana prakàra÷ca bàlàdicakravata j¤eyaþ . tadapyuktaü tatraiva . tithiþ pratipadàdi÷ca kujàdirvàranirõayaþ . nandà bhadà jayàriktà pårõà càpi yathàkramam . krameõàïkàþ pradàtavyà gràhya÷càïkasamuccayaþ . candràùñau 81 prathame deyà naganàgaü 87 dvitãyake . tçtãye càgninavakaü 93 caturthe tu grahagrahàþ 99 . pa¤cottara÷ataü 105 deyam krameõa pa¤cakoùñhataþ . aïkagrahaõantu %<vayorà÷iü svaràïka¤ca ekãkçtya tridhàrpayet>% . ityàdi saptàdi÷ånyagaõanàrthaü, sapta÷ånya÷abde vivçtiþ . eteùàü pa¤cakoùñhasthavarõàdãnàü saüj¤à tatraivoktà yathà %<uditaü bhramitaü bhràntaü sandhyàstaü tadanantaram>% saü j¤àntaramapi tatraiva janma karma ca àdhànaü piõóaü chidraü tathaiva ceti udite vijayonityaü bhramite làbha eva ca . bhrànte tu siddhimàpnoti sandhyàste maraõaü smçtam . yatra nàmàkùaraü pràptaü tatraiva uditasvaraþ . 10 samçddhe . %<purohita¤ca kurvãta daivaj¤amuditoditam>% yàø smçø . vidyàbhijanànuùñhànàdibhiruditaiþ ÷àstroktairuditaü samçddham mitàø . 11 vàlanàmagandhadravye hrãvere (bàlà) naø amaraþ .

#<uditi># strã ud + i--ktin . udaye udgamane %<yaj¤asya và mi÷itiü voditiü và>% çø 6, 15, 11 .

#<udãkùaõa># naø uda + ãkùa--lyuñ . 1 årdhvadar÷ane 2 udbhàvane ca .

#<udãkùya># avyaø ud + ãkùa--lyap . 1 årdhvaü dçùñvetyarthe 2 udbhàvyetyarthe ca . karmaõi õyat . 3 udbhàvanãye 4 udãkùaõãye ca tri0

#<udãcãna># triø udãci udãcyàü và mavaþ khaþ udyàde÷e allope pårbadãrùaþ . uttaradigde÷akàlabhave . %<udãcãnaprabaõe karotyudãttã vai manuùyàõàü dik>% ÷ataø bràø 138, 1, 6 . %<udãcànada÷aü vai tatpavitra bhavati>% ÷ataø bràø 1, 7, 1, 13 .

#<udãcya># triø udac + bhavàrthe yat udyàde÷aþ allope dãghaþ uttaradigde÷akàlabhave . %<÷arairusrairivodãcyànuddhariùyan rasàniva>% raghuþ . 2 karmasamàptau kartavye dakùiõàdidànàdiråpe karmàdau ca . %<a÷vatarãrathànudãcyeùu>% kàtyàø 22, 2, 25 . %<a÷vatarãyuktàn rathànudãcyeùu dadàti>% karkaþ . yathà homàdau prakçtahomànantaraü kartavyodakà¤jalisekadi . yathàha saüø taø athodãcyakarma, tatra gobhilaþ . %<samidhamàdhàyànuparyukùya tathaivodakà¤jalãn si¤cet anvamaüsthàþ>% iti yathàyathamåhyam . udãcyade÷à÷ca ÷aràvatyàþ pa÷cimottarasthà de÷abhedàste ca matsyapuràõe dar÷itàþ yathà %<vàhlãkà vàñadhànà÷ca àbhãràþ kàlatoyakàþ . parandhrà÷caiva ÷ådrà÷ca pahlavà÷càtmakhaõóikàþ . gàndhàrà javanà÷caiva sindhusauvãramadrakàþ . ÷akà druhyàþ pulindà÷ca pàradà hàramårtikàþ . ràmañhàþ kaõñhakàrà÷ca kekayà de÷abhànikàþ . kùatriyopanive÷à÷ca vai÷ya÷ådrakulàni ca . àtreyo'tha bharadvàjaþ prasthalàþ sada÷erakàþ . lampakàstalagànà÷ca sainikàþ sahasàkujaiþ ete de÷à udãcyàstu puràõaiþ parikãrtitàþ>% . vçhatsaüø kårmavibhàge tu anyeeva te uktà yathà %<uttarataþ kailàso himavànvasumàn girirdhanuùmàü÷ca . krau¤co meruþ kuravastayottaràþ kùudramãnà÷ca . kekayavasàtiyàmunabhogaprasthàrjunàyanàgnãdhràþ . àdar÷àntadvãpitrigartaturagànanà÷vamukhàþ . ke÷adharacipiñanàsikadàserakavàñadhàna÷aradhànàþ . takùa÷ilàpuùkalàvatakailàvatakaõñhadhànà÷ca . ambaramadrakamàlavapauravakacchàradaõóapiïgalakàþ . màõahalahåõakohala÷ãtakamàõóavabhåtapuràþ . gandhàraya÷ovatihematàlaràjanyakhacaragavyà÷ca . yaudheyadàsameyàþ÷yàmàkàþ kùemadhårtà÷ca>% anayorvirodhaparihàraþ apekùàbhedàt nàmàntarànullekhàcca bodhyaþ .

#<udãcyavçtti># strã %<ùaóviùame'ùñau same kalàstà÷ca same syurno nirantaràþ . na samàtra parà÷rità kalà vaitàlãye'nte ralau guruþ>% ityupakramya %<udãcyavçttirdvitãyalaþ sakto'greõa bhavedayugmayoþ>% vçø raø ukte vaitàlãyabhede chabdasi .

#<udãpa># triø udgatà àpoyataþ ac samàø ãtvam . udgatajale de÷e .

#<udãraõa># naø ud + ãra--lyuñ . 1 uccàraõe %<udghàtaþ praõavoyàsàü nyàyaistribhirudãraõam>% kumàø yuc tatraiva strã .

#<udãrita># triø ud + ãra--kta . 1 kathite 2 udrikte 3 prerite ca . %<abhilàùamudãritendriyaþ>% kumàø . bhàve kta . 4 kathane naø .

#<udãrõa># triø ud--ç--kta . 1 udite 2 mahati 3 udrikte ca . %<udãrõaràgapratirodhakaü muhuþ>% màghaþ . %<bhavallabdhavarodãõõastàrakàkhyo mahàsuraþ>% kumàø . 4 viùõau puø . %<udãrõaþ sarvata÷cakùuranã÷aþ ÷à÷vataþsthiraþ>% viùõuø saø .

#<udutya># naø udutyamitipadayuktam . sçryopasthànàrthe mantre sa ca sandhyàprayoge dç÷yaþ udvayantamudutya¤ca citraü deveti tatparam . taccakùurityupasthànaü mantrà bradhnasya siddhidàþ . kà÷ãkhaø .

#<udumbara># puø uóumbaravat . (yaj¤aóumura) 1 vçkùe . 2 dehalyàü 3 napuüsake 4 kuùñhabhede ca 5 tàmre naø . 6 a÷ãtirattikàparimite karùe puø . uóumbara÷abde udàø . %<yadudumbaravarõànàü ghañãùu maõóalaü mahat . ÷ãtaü na gamayet svargaü kintat kratugataü nayet>% . sautramaõãyàge suràpàõaduùñatvabodhakam . %<hrãveracakrama¤jiùñhodumbaratvakùu sàdhitam>% . kacchuràmålakalkaü và udumbaraphalopamam su÷rutaþ . 7 sàlvajanapadàvayave ca . %<sàlvàvayavetyàdi>% pàø tatobhavàdyarthei¤ . audumbari tadbhave triø %<sàlvàvayavà udumbaràdayaþ>% siø kauø udumbara eva svàrthe aõ tasmin gràme . %<audumbarakàpiùñhalagajàhvaya÷ceti madhyamidam>% vçø saüø . udumbare kçmiþ pàtresamiø saø . udumbarakçmiþ tanmadhyasthakçmau . uóumbara iva ma÷akaþ pàtresamitàø sa . sthålama÷ake pu0

#<udumbaradalà># strã udumbarasyeva dalamasyàþ . dantãvçkùe ràjani0

#<udumbaraparõã># strã uóumbaraparõãvat sarvam na óatvam . tadarthe

#<udumbaràvatã># strã udumbaphalàni bàhulyena santyasyàü nadyàü matup saüj¤àyàü dãrghaþ . nadãbhede .

#<udumbala># puø udumbara÷abde rasya và laþ . udumbare %<upeùantamudumbalam tuõóelamutamu÷àludam>% athaø 8, 6, 17, . uruba lamasya pçùoø . 2 vistãrõabalayukte triø uråõasàvasutçùà udumbalau yamasya dåtau caratojanàü anu çø 10, 14, 12, %<udumbalau urabalau vistãrõabalau>% bhàø .

#<udåkhala># naø årdhvaü khaü làti là--ka pçùoø niø . taõóulàdi kaõóanàrthaü kàùñhàdiracite 1 dravye, 2 guggulau ca . %<sadhànyamudåkhalaü muùalenàbhihanyàt>% su÷ruø . su÷rutokte ÷àrãre 2 sandhibhede puø sandhaya÷ca su÷ruø dar÷itàþ %<korodåkhalasàmudgaprataratunnasevanã vàyasatuõóamaõóala ÷aïkhàvartàþ>% ityaùñavidhàn sandhãnuktvà kakùàvaïkhaõada÷aneùådåkhala iti udåkhalàkçtitvàcca tadasthikuharasya tathàtvam .

#<udåóha># triø ud + vaha--kta . 1 åóhe, 2 sthåle, 3 dhçte ca . %<udåóhalokatritayeneti>% màghaþ . %<udåóhavakùaþsthagitaikadiïmukhe>% kiràø 4 vivàhitastriyàü strã .

@<[Page 1167a]>@
#<udçc># strã utkçùñà çk samàsàntavidheranityatvàt na samàø . utkçùñàyàmçci . %<mà pàtamàsya yaj¤asyodçcaþ mà pàhyaü hasa à'sya yaj¤asyodçcaþ>% yajuø 4, 9, 10 %<udçcaþ uttamàyà çcaþ paryantam>% vedadãø . yajurbhiryaj¤asyodçcaü gacchanti yaj¤asyodçcaü gacchànãti ÷ataø bràø 3, 1, 1, 12 ud + çcanutau kvip . 2 udaye %<satyàþ santu yajamànasya kàmàþ ityàhai ùa vai kàmo yajamànasya yadanàrta udçcaü gacchati>% taittiø %<svasti te deva soma sutyàmudçcama÷ãya>% aita0

#<udejaya># triø ud + eja--õic--kha÷ . udvegakàrake %<udejayàn bhåtagaõàn nyaùedhãt>% bhaññiþ .

#<udaudana># puø udakena siddha odanaþ udàde÷aþ . jalamàtrasiddhe udaka÷abde udàø .

#<udgata># triø ud + gama--kta . 1 udite, 2 utpanne, %<vayã'tipàtodgatavàtavepite>% naiùaø . 3 årdhvagate, 4 udvànte ca .

#<udgata÷çïga># puø udgatamutyitaü ÷çïgamasya . jàta÷çïgàvasthàpa÷au

#<udgati># strã ud + gama--ktin . 1 udaye 2 årdhvagatau 3 utpattau ca .

#<udgandhi># triø utkçùño gandho'sya pràø baø kçùñalopa itsamàø . 1 utkçùñagandhàóhye 2 utkañagandhayukte ca . %<vijambhaõodgandhiùu kudmaleùu>% raghuþ .

#<udgama># puø ud--gama--gha¤ amantatvàt na vçddhiþ . 1 udaye 2 årdhvagatau 3 udbhave 4 unnatau ca . %<romodgamaþ pràdurabhådumàyàþ>% kumàø %<phalena sahakàrasya puùpodgama iva prajàþ>% raghuþ . %<haritatçõodgama÷aïkayà mçgãbhiþ>% kiràø bhàve lyuñ . udgamanamapyatra naø %<àïa udgamane>% pà0

#<udgatà># strã %<sajasàdime salaghuke ca nasajaguruke'pyathodgatà . aïghrigatabhanajalagàgayutàþ sajasà jagau ca caraõamekataþ pañhet>% vçø raø ukte viùamavçtte chandobhede .

#<udgamanãya># naø ud + gama--anãyar . dhautavastradvaye %<gçhãtapatyudgamanãyavastreti>% kumàraþ . %<tat syàdudgamanãyaüyat dhautayorvastrayorvugam>% ityamaravyàkhyàyàü yugamityavivakùitam iti pràya÷aþ yallakùyaü tadeveti vyàkhyàya kùãrasvàmã imameva ÷lokamudàjahàra . gçhãtaü patiü prati udgamanàyaü vastraü yayeti malliø . strãõà¤caikavastradhàritvaü lokaprasiddhaü vaidike karmaõi eva dvivastratà ataeva patiü pratãtãtyadhyàhçtya vyàkhyàtam . %<dhautodgamanãyavàsasã>% da÷akumàø .

#<udgàóha># naø ud + gàha--kta . 1 ati÷aye 2 atyante . 3 ati÷ayayukte triø . %<premàrdràþ praõayaspç÷aþ paricayàdudgàóharàgodayàþ>% sàø daø .

#<udgàtç># puø uccairgàyati sàma ud + gai--tçc . 1 sàmavedagàyake . asya ca udgãtharåpasàmàvayavasyoccairgànàdudgàtçtvam . yathà càsya tathàtvaü tathà udgãtha÷abde bakùyate . ùoóa÷asu çtvikùu madhye 2 çtvigbhede . te ca çtvijaþ acchàvàka÷abde 54 pçø dar÷itàþ . %<rathaü haredathàdhvaryu rbrahmàdhàne ca vàjinam . hotà càpi hareda÷vamudgàtà càpyanaþ kraye>% manuþ . ràjasåye tasya ca dakùiõàbheda uktaþ %<sãvarõã sragudgàtuþ>% à÷vaø 9, 4, 9 . udgàtçpra÷aüsanapårbaü tatkarma ca ÷ataø bràø dar÷itaü yathà . %<gçõàti ha và etaddhotà yacchaüsati . tasmà etadgçõate pratyevàdhvaryuràgçõàti tasmàt pratigaronàma . taü vai prà¤camàsãnamàhvayate sarve và anya udgàtuþ prà¤ca àrtvijyaü kurvanti tatho hàsyaitat pràgevàrtvijyaü kçtaü bhavati . prajàpatirvà udgàtà . yoùa'grghotà sa etat prajàpatirudugàtà yoùàyàmçci hotari retaþ si¤catiyatstute taddhotà ÷astreõa prajanayati tacchyati yathàyaü puruùaþ ÷itastadyadenacchyati tasmàcchastraü nàma>% 4, 3, 1, 1, 2, 3, . udgãthagànakartçtvàcca yathà'syodgàtçtvaü tathoktaü chàø uø . %<tasyark ca sàma ca geùõau tasmàdudgãthastasmàttvevodgàrtavàsya hi gàtà>% %<evamevodgàtàramuvàcodgàtaþ! yà devatodgãthamanvàyattà tà¤cedavidvàn udgàsyasi mårdhà te vipatiùyatãti>% ca . tathàj¤ànapårvakodgànasya phalamapi tatroktaü yathà %<ya evadevaü vidvàn sàma gàyati ubhau sa gàyati so'munaiva sa eùa ye càmuùmàt parà¤colokàstàü÷càpnoti devakàmàü÷ca athànenaivamevaitasmàdarvà¤colokàstàü÷càpnoti manuùyakàmàü÷ca . tasmàduhaivaü vidudgàtà bråyàt kaü te kàmamàgànãti eùa hyeva kàmàgànasyeùñe ya etadevaü vidvàn sàma gàyati>% chàø uø .

#<udgàra># puø ud + gé + çdorapaü bàdhitvà unnyorgraþ pàø gha¤ . udvamane . %<kharjurãskandhanaddhànàü madodgàrasugandhiùu>% raghuþ . %<salilodgàramuccairvimànàþ>% %<dhåmodgàrànukçtinipuõà jarjarà niùpatanti>% meghaø . %<sanirjharodgàra ivàdriràjaþ>% raghuþ . (óekura) iti 2 kaõñha÷abdabhede ca . %<dhåmãdgàre tathà vànte kùurakarmaõi maithune . bhçtake såtake caiva nityaü naimittikaü tyajet>% àø taø smçtiþ . vamanaprakàraþ nidànàdisahitaþ su÷rute dar÷ito yathà
     %<athàto vamanavirecanavyàpaccikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ . vaidyàturanimittaü vamanaü virecanaü ca pa¤cada÷adhà vyàpadyate tatra vamanasyàdhogatirårdhvaü virecanasyeti pçthak . samànamubhayoþ sàva÷eùauùadhatvaü jãrõauùadhatvaü hãnàdhikadoùàpahçtatvaü vàta÷ålamayogàtiyogau jãvàdànamàdhmànaü parikartikà parisràvapravàhikà hçdayopasaraõaü vibandhaþ iti . tatra bubhukùàpãóitasyàtitãkùõàgnermçdukoùñhasya càvatiùñhamànaü durvalasyavà guõasàmànyabhàvàdvamanamadhogacchati . tatreùmitànavàptirdoùotkarùa÷ca tamà÷u snehayitvà bhayastãkùõatarairvàmayet . apari÷uddhàmà÷ayasyotkçùña÷leùmaõaþ sa÷eùànnasya và'hçdyamatiprabhåtavirecagaü pãtamårdhvaü gacchati tatrà÷uddhàmà÷ayamulvaõa÷veùmàõamà÷u vàmayitvà bhåyastãkùõatarairvirecayet . àmànvaye tvàmavatsaü vidhànam . ahçdyo'tiprabhåte ca hçdyaü pramàõaü yukta¤ca . ataårdhvamuttiùñhatyauùadhe na tçtãyaü pàyayet . tatastvenaü madhughçtaphàõitayuktairlehairvirecayet . doùavigrathitamalpamauùadhamavasthitamårdhvabhàgikamadhobhàgikaü và na sraüsayati doùàn . tatra tçùõàpàr÷va÷ålaü chardirmårchàparvabhedohçllàsàratyudgàràvi÷uddhi¤ca bhavati . tamuùõàmiradbhirà÷u vàmayet . sàva÷eùauùadhamatipradhàvitadoùamatibalamasamyagviriktamapyevaü vàmayet . krårakoùñhasyàtitãkùõàgnaralpamauùadhamalpaguõaü và bhaktavatpàkamupaiti tatra samudãrõà doùà yathàkàlamanirhriyamàõà vyàdhiü balavibhrama¤càpàdayanti . tamanalpamamandamauùadha¤ca pàyayet . àsnagdhasvinnenàlpaguõaü và bheùajamupayuktamalpàndoùànhanti . tatra vamane doùa÷eùaþ gauravamutkle÷aü hçdayàvi÷uddhiü vyàdhivçddhiü karoti tatra yathàyogaü pàyayitvà vàmayeddçóhataram . virecana gudaparikartanamàdhmànaü ÷irogauravamanismaraõaü và vàyorvyàdhivçddhiü karoti . tamupapàdya bhåyaþ snehasvedàbhyàü virecayeddçóhataram . dçóhaü bahupracalitadoùaü và tçtãye divase'lpaguõaü ceti . asnigdhasvinnena råkùamauùadhamupayuktamabrahmacàriõà và vàyuü kopayati . tatra vàyuþ prakupitaþ pàr÷vapçùñha÷roõimanyàmarma÷ålaü mårchàü bhramaü saüj¤ànà÷a¤ca karoti . tamabhyajya dhànyasvedena svedadyitvà yaùñãmadhåkavipakvena tailenànuvàsayet . snehasvedàbhyàmavibhàvita÷arãreõàlpamauùadhamalpaguõaü và pãtamårdhamaghovà nàbhyeti doùàü÷cotkli÷ya taiþ saha balakùayamàpàdayati . tatràdhmànaü hçdayagrahastçùõà mårchà dàha÷ca bhavati tamayogamityàcakùate tamà÷u vàmayenmadanaphalalavaõàmbubhirvirecayettãkùõataraiþ kaùàyai÷ca . durvàntasya tu samutkliùñà doùà vyàpya ÷arãraü kaõóå÷vayathukuùñhapióakàjvaràïgamardanistodanàniü kurvanti . vatastànava÷eùànmahauùadhenàpaharet . asnigùasvinnasya mçduviriktasyàdhonàbheþ stabdhapårõodaratà ÷ålaü vàtapurãùasaïgaþ kaõóåmaõóalapràdurbhàvo bhavati tamàsthàpya punaþ saüsnehya virecayettãkùõena . nàtipravartamàne tiùñhati và duùñasaü÷odhane tatsantejanàrthamuùõodakaü pàyayet pàõitàpai÷ca pàr÷codaramupasvedayet . tataþ pravartante doùàþ . anupravçttecàlpadoùe jãrõaupadhaü bahudoùamahaþ÷eùaü bala¤càvekùya bhåyomàtràü vidadhyàt . apravçttadoùaü da÷aràtràdårdhvamupasaü skatadehaü snehasvadàbhyàü sayaþ ÷odhayet . durvirecyamàsthàpya punaü saüsnehya virecayet . hrãmayalobhairvegàghàta÷ãlàþ pràya÷aþ striyo ràjasamãpasthà saõijaþ ÷rotriyà÷ca bhavanti . tasmàdete durvirecyà bahuvàtatvàdata eva tànatisnigdhàn svedopapannàn ÷odhayet . snigdhasvinnasyàtimàtramatimçdukoùñhasya và tãkùõàdhikadattamauùadhamatiyogaü kuryàt . tatra vamanàtiyoge pittàtipravçttirbalavisraüso vàtakopa÷ca balavàn bhavati taü ghçtenàbhyajyàvagàhyàvagàhya ÷ãtàsvapsu ÷arkaràmadhubhi÷rairlehairupacaredyathàsvam . virecanàtiyoge kaphasyàtipravçttiruttarakàla¤ca saraktasya tatràpi balavisraso vàtakopa÷ca balavàn bhavati tamati÷ãtàmbubhiþ pàraùicyàvagàhya và ÷ãtaistaõóulàmbubhirmadhumi÷rai÷chardayet . picchàvastiü càsmai dadyàt kùãrasarpiùà cainamanuvàsayet priyaïgvàdi càsmai taõóulàmbunà pàtuü prayacchet . kùãrarasayo÷cànyatareõa bhojayet . tasminneva vamanàtiyoge pravçddhe ÷oõita ùñhovati chardayati và tatra jihvàniþsaraõamakùõorvyàvçttirhanusa hananaü tçùõà hikkàjvarà vaisaüj¤yamityupadravà bhavanti tamajàsçkcandano÷ãrà¤janalàja cårõaiþ sa÷arkarodakairmanthaü pàyayet . palarasairvà saghçtakùaudra÷arkaraiþ ÷uïgàbhirvà vañàdãnàü peyàü siddhàü sakùaudràü varcogràhibhirvà payasà jàïgalarasena và bhojayet atisruta÷oõitavidhonenopacaret . jihvàmatisarpitàntrikañukalavaõacårõapraghçùñàü tiladràkùàpraliptàü và pãóayat praviùñàyàmamlamanye tasya purastàtsvàdayeyuþ . vyàvçtte càkùiõo ghçtàbhyakte pãóayet . hanusaühanane vàta÷leùmaharaü nasyaü svedà÷ca vidadhyàt . tçùõàdiùu ca yathàsva pratikurvãta . visaüj¤e veõuvãõàgãtasvanaü ÷ràvayet>% .
     udgàrasyàjãrõarogàlaïgatvamidgiraõa÷abde vakùyate . apayyàdibhojanaråpakàraõasahitàjãõaü svaråpàdi su÷rate uktam . pràgbhukte tvavivikte'gnau dvirannaü na samàcareta . pårvabhukto vidagdhe'nne bhu¤jàno hanti pàvakam . màtràguruü pariharedàhàraü dravyata÷ca yaþ . piùñànnaü naiva bhu¤jãta màtrayà và bubhukùitaþ . dviguõa¤ca pivettoyaü sukhaü samyak prajãryati . peyalehyàdyabhakùyàõàü guru vidyàdyathottaram . guråõàmardhasauhityaü ladhånàü tçptiriùyate . dravottaro drava÷càpi na màtràgururiùyate . dravàóhyamapi ÷uùkantu samyagevopapadyate . vi÷uùkamannamabhyastaü na pàkaü sàdhu gacchati . piõóãkçtamasaüklinnaü vidàhamupagacchati . srotasyannavahe pittaü paktauü và yasya tiùñhati . vidàhi bhuktamanyadvà tasyàpyannaü vidahyate . ÷uùakaü viruddhaü viùñambhi vahnivyàpadamàvahet . àmaü vidagdhaü viùñabdhaü kaphapittànilaistribhiþ . ajãrõaü kecidicchanti caturthaü rasa÷eùataþ . atyambupàdràdviùamà÷atàdvà sandhàraõàtsvaptaviparyayàcca . kàle'pi sàtmyaü laghu càpi bhuktamannaü na pàkaü bhajate narasya . ãrùyàbhayakrodhaparikùatena lubdhena rugdainyanipãóitena . pradveùayuktena ca sevyamànamannaü na samyak pariõàmameti . màdhuryamannaü gatamàmasaüj¤aü vidagdhasaüj¤aü gatamamlabhàvam . ki¤cidvipachaü bhç÷atoda÷ålaü viùñabdhamàbaddhaviruddhavàtam . udgàra÷uddhàvapi bhaktakàïkùà na jàyate hçdgurutà ca yasya . rasàva÷eùeõa tu saprasekaü caturthametatpravadantyajãrõam . mårchàpralàpo vamathuþ prasekaþ sadanaü bhramaþ . upadrabà bhavantyete maraõaü càpyajãrõataþ . tatràme laïghana kàryaü vidagdhe vamanaü hitam . viùñabdhaü svedanaü pathyaü rasa÷eùe ÷ayãta ca . vàmayedà÷u taü tasmàduùõena lavaõàmbunà . kàryaü càna÷anaü tàvadyàvanna prakçtiü bhajet . laghukàyamata÷cainaü laïghanaiþ samupàcaret . yàvanna prakçtisthaþsyàddoùataþ pràõatastathà . hitàhitopasaüyuktamannaü sama÷anaü smçtam . bahu stokamakàle và vij¤eyaü viùamà÷anam . ajãrõe bhujyate yattu tadadhya÷anamucyate . trayametannihantyà÷u bahån vyàdhãn karoti và . annaü vidagdhaü hi narasya ÷ãghraü ÷ãtàmbunà vai paripàkameti . taddhyasya ÷aityena nihanti pittamàkledibhàvàcca nayatyadhastàt . vidahyate yasya tu bhuktamàtre dahyeta hçtkaõñhagala¤ca yasya . dràkùà'bhayàü màkùikasampayuktàü lãóhvà'bhayàü và sa sukhaü labheta . bhavedajãrõaü prati yasya ÷aïkà snigdhasya jantorbalino'nnakàle . pràtaþ sa ÷uõñhãmabhayàma÷aïko bhu¤jãta samprà÷ya hitaü hitàrthã . svalpa yadà doùavibaddhamàmaü lãnaü na tejaþ pathamàvçõoti . bhavatyajãrõe'pi tadà bubhukùà sà mandavuddhiü viùavannihanti .
     ithamajãrõatàkàraõapradar÷anapårvamudgàra÷uddheþ prakàrastatraiva dar÷itaþ yathà %<yà màtrà parijàryota caturbhàgagate'hani . sà màtrà dãpayatyagnimalpadoùe ca påjità . yà màtrà parijãryeta tathàrdhadivase gate . sà vçùyà vçhaõã caiva madhyadoùe ca påjità . yà màtrà parijãryeta caturbhàgàva÷eùite . snehanãyà ca sà màtrà bahudoùe ca påjità .. yà màtrà parijãryeta tathà pariõate'hani . glànimårchàmadànhitvà sà màtrà påjità bhavet . ahoràtràdasanduùñàyà màtrà prarijãüryati . sà tu kuùñhaviùonmàdagrahàpasmàranà÷inã . yathàgni prathamàü màtràü pàyayeta vicakùaõaþ . pãto hyatibahusneho janayetpràõasaü÷ayam . mithyàcàràdbahutvàdvà yasya sneho na jãryati . viùñabhya càpi jãryettaü vàriõoùõena vàmayet . jãrõàjãrõavi÷aïkàyàü snehasyoùõodakaü pibet . tenodgàro bhavecchuddho bhaktaü prati rucistathà . syuþ pacyamàne tçóudàhabhramasàdàratiklamàþ . pariùicyàdbhiruùõàbhijãürõasnehaü tato naram . yavàgåü pàyayaccoùõàü kàmaü klinnàlpataõóulàm . deyau yåùarasau vàpi sugandhã snehavavarjittrau . kçtau vàtyalpasarpiùkau yavàgårvà vidhoyate . pibettyrahaü caturahaü pa¤càhaü ùaóahaü tathà . saptaràtràtparaü snehaþ sàtmãbhavati sevitaþ>% .
     udgàra÷ca nàgavàyukàryam yathokta padàrthàø yogàrõave %<udgàre nàga ityukto nãlajãmåtasannibhaþ . unmãlane sthitaþ kårmobhinnà¤janasamaprabhaþ . kçkalastu kùute caiva javàkusumasannibhaþ . jçmbhaõe devadattaþsyàt ÷uddhasphañikasannibhaþ . dhana¤jayastathà ghoùe mahàrajatavarõakaþ . lalàñe corasi skandhe hçdi nàbhau tvagasthiùu . nàgàdyà vàyavaþ pa¤cadehe tu pariveùñitàþ>% .

#<udgàra÷odhana># puø udgàraü ÷odhayati ÷udha--õic--lyu . kçùõajirake ÷abdaciø .

#<udgàrin># triø ud + gé--õini striyàü ïãp . udgàrayukte . %<yatte maulau kanakakapi÷aü saurabhodgàri vàsaþ>% udddhavadåø . %<dhàràsvanodgàridarãsukho'sau>% raghuþ . %<yaþ paõyastrãrati parimalodgàribhirnàgaràõàm>% meghaø .

#<udgiraõa># naø ud + gé--lyuñ niø ittvam . 1 udvamane . udgàre (óhekura) 2 kaõñhasvarabhede ca . %<àdhmànamudgiraõamannaraso vidàho'jãrõasya pànajanitasya bhavanti liïgam>% su÷ruø . udgàra÷abde vivçtiþ .

#<udgãti># strã ud + gai--bhàve ktin . 1 uccairgàne karmaõi ktin . %<àryà÷akaladvitayaü vyatyayaracitaü bhavedyasyàþ . sodgãtiþ kila gadità tadvadyatyaü÷abhedasaüyuktà>% vçø raø ukte màtràvçttabhede . ud + gai--bhàve kta . udgãta uccairgàne naø .

#<udgãtha># puø ud + gai--thak . sàmagànàvayavabhede . %<udgãtharamyapadapàñhavatà¤ca sàmràm>% devãmaø . sàmnohi pa¤cavidhàþ saptavidhà và avayavàþ . %<prastàvastata udgãthaþ pratihàra upadravaþ . nidhanaü pa¤cadhetyàhurhiïkàraþ praõavastathà>% màdhaø bhàùyadhçtavàkyàt . tatra sàmra àdyobhàgaþ prastotrà geyaþ prastàvanàmà . dvitãyobhàga udgàtrà geya udgãthanàmà . tçtãyobhàgaþ pratihartrà geyaþ pratihàranàmà . caturthobhàgaþ punarudgàtrà geya upadravanàmà . pa¤cabhiryugapat geyaþ nidhananàmà iti pa¤cavidhaþ . gànàra mbhakàle sarvairçtvigbhirmilitvà huïkàrakaraõaråpo hiïkàraþ, oïkàrapårvakatvàt sarveùàü vedànàü praõavaråpaþ prathamàvayavaþ iti saptàvayavayatvaü tadetat chàø upaø dar÷itam yathà %<samastasya khalu sàmna upàsanaü sàdhu>% iti sàdhutvopanyàsena %<agniþ prastàvo'ntarikùamudgãtha àdityaþ pratihàro dyaurnidhanamityårdheùu athàvçtteùu dyaurhiïkàra àdityaþ prastàvo'ntarikùamudgãtho'gniþ pratirikùamudgãtho'gniþ pratihàraþ pçthivã nidhanam, . kalpante hàsmai lokà årdhvà ÷càvçttà÷ca ya etadevaü vidvàlloükeùu pa¤cavidhaü sàmopàste>% vçùñau pa¤cavidhasyopàsanamuktaü tatraiva
     %<vçùñau pa¤cavidhaü sàmopàsãta purovàto hiïkàro, megho jàyate sa prastàvo, varùati sa udgãtho, vidyotate stanayati sa pratihàraþ, udgçhõàti tannidhanaü, varùati hàsmai varùayati ha ya etadevaüvidvàn vçùñau pa¤cavidhaü sàmopàste . sarvàsvapsu pa¤cavidhaü sàmopàsãta megho yat samplavate sa hiïkàro, yadvarùati sa prastàvo, yàþ pràcyaþ syandante sa udgãtho, yàþ pratãcyaþ sa pratihàraþ samudro nidhanam . na hàpsu praityapsumàn bhavati ya etadevaüvidvàn sarvàsvapsu pa¤cavidhaü sàmopàste>% . çtvàdiùu pa¤cavidhasyopàsanaü tatraivoktam
     %<çtuùu pa¤cavidhaü sàmopàsãta vasanto hiïkàro, grãùmaþ prastàvo, varùà udgãthaþ, ÷aratpratihàro, hemanto nidhanam . kalpante hàsmà çtava çtumàn bhavati ya etadevaü vidvànçtuùu pa¤cavidha sàmopàste>% .
     %<pa÷uùupa¤cavidhaü sàmopàsãtàjà hiïkàro,'vayaþ prastàvo, gàva udgãtho'÷vàþ pratihàraþ puruùo nidhanam . bhavanti hàsya pa÷avaþ, pa÷umàn bhavati ya etadevaüvidvàn pa÷uùu pa¤cavidhaü sàmopàste>%
     %<pràõeùu pa¤cavidhaü parovarãyaþ sàmopàsãta pràõo hiïkàro, vàk prastàva, ÷cakùurudgãthaþ, ÷rotraü pratihàro, mano nidhanaü, parovarãyàüsi vaitàni . parovarãyo hàsya bhavati parovarãyaso ha lokà¤jayati ya etadevaüvidvàn pràõeùupaïkavidhaü parovarãyaþ sàmopàsta iti tu pa¤cavidhasya>% . vàci saptavidhasya sàmra upàsanaü tatraivoktam
     %<atha saptavidhasya vàci saptavidhaü sàmopàsãta yatki¤ca vàco huü iti sa hiïkàro, yatpreti sa prastàvo, yadeti sa àdiþ, (praõavaþ) . yaduditi sa udgãtho, yatpratãti sa pratihàro, yadupeti sa upadravo, yannãti tannidhanam . dugdhe'smai vàgdohaü yo vàco doho'nnavànannàdo bhavati ya etadevaü vidvànvàci saptavidhaü sàmopàste>% . àditye saptavidhasyopàsanaü tatraivoktam
     %<atha svalvamumàdityaü saptavidhaü sàmopàsãta sarvadà samastena sàma . màü pratimàü pratãti sarveõa samaþ tena sàma . tasminnimàni sarvàõi bhåtànyanvàyattànãti vidyàttasya yatpurodayàtsa hiïkàra, stadasya pa÷avo'nvàyattàstasmàtte hiïkurvanti hiïkàrabhàjino hyetasya sàmnaþ . atha yatprathamodite sa prastàva, stadasya manuùyà anvàyattàstasmàtte prastutikàmàþ pra÷aüsàkàmàþ prastàvabhàjinohyetasya sàmnaþ . atha yatsaïgavavelàyàü sa àdityaþ (oïkàraþ) tadasya vayàüsyanvàyattàni tasmàttànyantarikùe'nàrambaõànyàdàyàtmànaü paripatantyàdibhàjãni hyetasya sàmnaþ . atha yatsamprati madhyandine sa udgãtha, stadasya devà anvàyattàstasmàtte sattamàþ pràjàpatyànàmudgãthabhàjino hyetasya sàmnaþ . atha yadårdhvaü madhyandinàt pràgaparàhõatsa pratihàra, stadasya garbhà anvàyattàstasmàtte pratihçtà nàvapadyante pratihàrabhàjino hyetasya sàmnaþ . atha yadårdhvamaparàhõàt pràgastamayàtsa upadrava, stadasyàraõyà anvàyattàstasmàtte puruùaü dçùñvà kakùaü ÷vabhramityupadravantyupadravabhàjinã hyetasya sàmnaþ . atha yatprathamàstamite tannidhanaü tadasya pitaro'nvàyattàstasmàttannidadhati nidhanabhàjino hyetasya sàmnaþ . evaü khalvamumàdityaü saptavidhaü sàmopàste>% . atimçtyuphalàya saptavidhasàmopàsanaü tatraivoktam
     %<atha khalvàtmasammitamatimçtyu saptavidhaü sàmopàsãda hiïkàra iti tryakùaraü prastàva iti tryakùaraü tatsamam . àdiriti dvyakùaraü pratihàra iti caturakùaraü tata ihaikaü tatsamam . udgãtha iti tryakùaramupadrava iti catukùaraü tribhistribhiþ samaü bhavatyakùaramati÷iùyate tryakùaraü tatsamam . nidhanamiti tryakùaraü tatsamameva bhavati, tàni ha và etàni dvàviü÷atirakùaràõi . ekaviü÷atyàdityamàpnotyekaviü÷o và ito'sàvàdityo dvàviü÷ena paramàdityàjjayati tannàkaü tadvi÷okam . àptotãhàdityasya jayaü paro hàsyàdityajayàjjayo bhavati ya etadevaüvidvànàtmasammitamatimatyu saptavidhaü sàmopàste sàmopàste>% .
     punaþ pa¤cavidhasya manaàdinàmrà upàsanaü tatroktaü yathà %<mano hiïkàrovàkyastàvaccakùurudgãthaþ ÷rotraü pratihàraþ pràõo nidhanametadgàyatraü pràõeùu protam . sa ya evamedgàyatraü pràõeùu protaü veda pràõã bhavati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, mahàmanàþ syàttadvratam . abhimanthati sa hiïkàro dhåmo jàyate sa prastàvo jvalati sa udgãtho 'ïgàrà bhavanti sa pratihàra upa÷àmyati tannidhanaü saü÷àmyati tannidhanametadrathantaramagnau protam . sa ya evametadrathantaramagnau protaü veda brahmavarcasvyannàdo bhavati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, na pratyaïïagnimàcàmenna niùñhãvettadvratam . upamantrayate sa hiïkàro j¤apayate sa prastàvaþ striyà sahaü ÷ete sa udgãthaþ pratistrã saha ÷ete sa pratihàraþ kàlaü gacchati tannidhanaü pàraü gacchati tannidhanametadvàmadevyaü mithune protam . sa ya evametadvàmadevyaü mithune protaü veda mithunãbhavati mithunànmithunàt prajàyate sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, na kà¤cana pariharettadvratam . udyan hiïkàraþ uditaþ prastàvo madhyandina udgãtho'paràhõaþ pratihàro'staü yannidhanametadvçhadàditye protam . sa ya evametadvçhadàditye protaü veda tejasvyannàdo bhavati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, tapantaü na nindettadvratam . abhràõi samplavante sa hiïkàro megho jàyate sa prastàvo varùati sa udgãtho vidyotate stanayati sa pratihàra udgçhõàti tannidhanametadvairåpaü parjanye protam . sa ya evametadvairåpaü parjanye protaü veda viråpàü÷ca suråpàü÷ca pa÷ånavarundhe sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà varùantaü ma nindettadvratam . vasanto hiïkàro grãùmaþ prastàvo varùà udgãthaþ ÷arat pratihàro hemanto nidhanametadvairàjamçtuùu protam . sa ya evamevadvairàjamçtuùu prota veda viràjati prajayà pa÷ubhirbrahmavarcasena, sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, étånna nindettadvratam . pçthivã hiïkàro'ntarikùaü prastàvo dyaurudgãtho di÷aþ pratihàraþ samudro nidhanametàþ ÷akkaryo lokeùu protàþ . sa ya evametàþ ÷akkaryo lokeùu protà veda lokã bhavati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, lokànna nindettadvratam . ajà hiïkàro'vayaþ prastàvo gàva udgotho'÷vàþ patihàraþ puruùo nidhanametà revatyaþ pa÷uùu protàþ . sa ya evametà raivatyaü pa÷uùu protà veda, pa÷umàn bhavati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, pa÷ånna nindettadvratam . loma hiïkàraþ tvak prastàvo màüsamudgãtho'sthi pratihàro majjà nidhanametadyaj¤àyaj¤ãyamaïgeùu protam . sa ya evametadyaj¤à yaj¤ãyamaïgeùu protaü vedàïgãbhavati nàïgena vihårchati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirmavati mahàn kãrtyà, saüvatsaraü majj¤o nà÷nãyàttadvrataü majj¤o nà÷nãyàditi và . agnirhiïkàro vàyuþ prastàva àditya udgãtho nakùatràõi pratihàra÷candramà nidhanametàdràjanaü devatàsu protam . sa ya evametadràjanaü devatàsu protaü vedaitàsàmeva devatànàü salokatàü sàrùñitàü sàyujyaü gacchati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, bràhmaõànna nindettadvratam . trayã vidyà hiïkàrastraya ime lokàþ sa prastàvo'gnirvàyuràdityaþ sa udgãtho nakùatràõi vayàüsi marãcayaþ sa pratihàraþ sarpà gandharvàþ pitarastannidhanametatsàma sarvasmin protam . sa ya evametatsàma sarvasmin protaü veda sarvaü ha bhavati . tadeùa ÷loko bhavati %<yàni pa¤cadhà trãõi tebhyo na jyàyaþ paramanyadasti . yastadveda sa veda sarvaü sarvà di÷o balimasmai haranti>% sarvamasmãtyupàsãta tadvratam>% .
     evaü sàmàvayavànàü tattaddaùñyopàsanamuktvà udgãtharåpàvayavasya oïkàràdidçùñyopàsanayuktaü tatraiva yathà %<omityetadakùaramudgãthaþ tadvà etanmithunaü yadvàk ca pràõa÷carka ca sàma ca . tadetanmithunamomityetasminnakùare saüsçjyate yadà vai mithunau samàgacchata àpayato vai tàvanyonyasya kàmam . àpayità ha vai kàmànàü bhavati ya etadevaü vidvànakùaramudgãthamupàste . tadvà etadanuj¤àkùaraü yaddhi ki¤cànujànàtyomityeva tadàha eùo eva samçddhiryadanuj¤à samardhayità ha vai kàmànàü bhavati ya etadevaüvidvànakùaramudgothamupàste . teneyaü trayã vidyà vartate omityà÷ràvayatyomiti ÷aüsatyomityudgàyatyetasyaivàkùarasyàpacityai mahimnà rasena . tenobhau kuruto ya÷caitadevaü veda ya÷ca na veda . nànà tu vidyà càvidyà ca . yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaraü bhavatãti khalvetasyaivàkùarasyopavyàkhyànaü bhavati>% . tasya pràõadçùñyà upàsana mukta tatraiva %<devàsurà ha vaiyatra saüyetire ubhaye pràjàpatyàstadva devà udgãthamàjahruranenainànabhibhaviùyàma iti . te ha nàsikya pràõamudgãthamupà¤cakrire taü hàsuràþ pàpanà vividhuþ tasmàttenobhayaü jiüghrati surabhi ca durgandhi ca pàpmanà hyeùa viddhaþ . atha ha vàcamudgãthamupasà¤cakrire tàü hàsuràþ pàpmanà vividhustasmàttayobhayaü vadati satya¤cànçtaü ca pàpmanà hyeùà viddhà . atha ha cakùurudgothamupàsà¤cakrire taddhàsuràþ pàpmanà vividhustasmàttenobhayaü pa÷yati dar÷anãyaü càdar÷anãyaü ca pàpmanà hyetadviddham . adha ha ÷rotramudgãthamupàsà¤cakrire taddhàsuràþ pàpmanà vividhustasmàttenobhayaü ÷çõoti ÷ravaõãya¤cà÷ravaõãya¤ca pàpmanà hyatadviddham . atha ha mana udgãthamupàsà¤cakrire taddhàsuràþ pàpmanà vividhustasmàttenobhayaü saïkalpate saïkalpanãya¤càsaïkalpanãya¤ca pàpmanà hyetadviddham . atha ha ya evàyaü mukhyaþ pràõastamudgãthamupàsà¤cakrire taü hàsurà çtvà vidadhvaüsuryathà÷mànamàkhaõamnatvà vidhvaüseta . evaü yathà÷mànamàkhaõamçtvà vidhvaüsata evaü haiva sa vidhvaüsate ya evaü vidi pàpaü kàmayate ya÷cainamabhidàsati sa eùo'÷màkhaõaþ . naivaitena na surabhi na durgandhi vijànàtyapahatapàpmà hyaùa tena yada÷nàti yatpibati tenataràn pràõànavati . etamu evàntato'vitvotkràmati vyàdadàtyevàntata iti>% . aïgirastvena tasyopàmanaü tatraivoktam yathà . %<taü hàïgirà udgãthamupàsà¤cakra etamu evàïgirasa manyante aïgànàü yadrasaþ . tena taü ha vçhaspatirudgãthamupàsà¤cakra etamu eva vçhaspatiü manyante vàgghi vçhatã tasyà eùa patiþ . tena taü hàyasyamudgãthamupàsà¤cakra etamu evà yàsyaü manyanta àsyàdyadayate . tena taü ha vako dàlbhyo vidà¤cakàra . sa ha naimiùoyàõàmudgàtà babhåva sa ha smaibhyaþ kàmànàgàyati . àgàtà ha vai kàmànàü bhavati ya etadevaüvidvànakùaramudgãthamupàsta ityadhyàtmam athàdhidaivataü ya evàsau tapati tamudgãthamupàsãtodyan và eùa prajàbhya udgàyati . udyaüstamobhayamapahantyapahantà ha vai bhayasya tamamo bhavati ya evaü veda . samàna u evàya¤càsau coùõo'yamuùõo'sau svara itãmamàcakùate svara iti pratyàsvara ityamuü tasmàdvà etamimamamu¤codgãthamupàsãta>% .
     tasya vyànatvenopàsanaü tatraiva yathà
     %<atha khalu vyànamevodgothamupàsãta yadvai pràõiti sa pràõo yadapàniti so'pànaþ . atha yaþ pràõàpànayoþ sandhiþ sa vyàno yo vyànaþ sà vàk . tasmàdapràõannanapànanvàcamabhivyàharati . yà vàk sark tasmàdapràõannanapànannçcamamivyàharati yarktatsàma tasmàdapràõannanapànan sàma gàyati yatsàma sa udgothastasmàdapràõannanapànnudgàyati . ato yànyanyàni vãryavanti karmàõi ya thàgnermanthanamàjeþ saraõaü dçóhasya dhanuùa àyamanamapràõanna napànaüstàni karotyetasya hetorvyànamevodgãthamupàsãta>% .
     udgãthàkùaràõàü pràõàditvenopàsanaü tatroktam . %<atha khalådgãthàkùaràõyupàsãta ud, gã tha>% iti pràõa evot, pràõena hyuttiùñhativàggã, rvàco ha gira ityàcakùate annaü tham, anne hãdaü sarvaü sthitam . dyaurevot, antarikùaügãþ, pçthivã tham, àditya evot, vàyurgãragnistham, sàmaveda evot, yajurvedo gãþ, çgvedasthaü, dugdhe'smai vàgdohaü yo vàco dohaþ annavànannàdo bhavati ya etànyevaü vidvànudgãthàkùaràõyupàsta ud go tha iti . tasya praõavatvenopàsanaü tatraiva %<atha khalu ya udgãthaþ sa praõavaþ sa udgãtha iti hotçùadanàddhaivàpi durudgãtamanusamàharatãtyanusa màharatãti>% . tasya parovavãyastvenopàsanaü tatroktaü yathà %<trayo hodgãthe ku÷alà bamåvuþ ÷ilakaþ ÷àlàvatya÷caikitàyano dàlbhyaþ pravàhaõo jaivaliriti te hocurudgãthe vai ku÷alàþ smo hantodagãthe kathàü vadàma iti . tatheti samupavibi÷uþ sa ha pravàhaõo jaivaliruvàca bhagavantàvagre vadatàü bràhmaõayorvadatorvàcaü ÷roùyàmãti . sa ha ÷ilakaþ ÷àlàvatya÷caikitàyanaü dàlbhyamuvàca hanta tvà pçcchànãti pçccheti hovàca . kà sàmno gatiriti svara iti hovàca svarasya kà gatiriti pràõa iti hobàca pràõasya kà gatirityannamiti hovàcànnasya kà gatirityàpa iti hovàca . apàü kà gatirityasau loka iti hovàca amuùya lokasya kà gatiriti na svargaü loka matinayediti hovàca svargaü vayaü lokaü sàmàbhisaüsthàpayàmaþ svargasaüstàvaü hi sàmeti . taü ha ÷ilakaþ ÷àlàvatya÷caikitàyanaü dàlabhyamuvàcàpratiùñhita vai kila te dàlbhya! sàma yastvetarhi bråyànmårdhà te vipatiùyatãti mårdhà te vipatediti . hantàhametadbhagavatto vedànãti viddhãti hovàca amuùya lokasya kà gatirityayaü loka iti hovàca asya lokasya kà gatiriti na patiùñhàü lokamatinayediti hovàca pratiùñhàü vayaü lokaü sàmàbhisaüsthàpayàmaþ patiùñhàsaüstàvaü hi sàmeti . taü ha prabàhaõo jaivaliruvàcàntavaddhai kila te ÷àlavatya! sàma, yastvetarhi bråyànmårdhà te vipatãùyatãti mårdhà te vipatediti hantàhametadbhagavatto vedànãti viddhãti hovàca . asya lokasya kà gatirityàkà÷a iti hovàca sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyanta àkà÷aü pratyastaü yantyàkà÷o hyevaibhyo jyàyànàkà÷aþ paràyaõam . sa eùa paro varãyànudgãthaþ sa eùo'nantaþ parovarãyo hàsya bhavati parovarãyasoha lokàn jayati ya etadevaüvidvàn parovarãyàü samudgothamupàste . taü haitamatidhanvà ÷aunaka udara÷àõóilyàyoktvovàca yàvatta enaü prajàyàmudgãthaü vediùyante parovaroyo haibhyastàvadasmiülloke jãvanaü bhaviùyati . tathà muùmiülloke loka iti sa ya etamevaüvidvànupàste parovarãya eva hàsyàsmiülloke jãvana bhavati tathà'mupmiülloke loka iti loke loka iti>% udgãthasya devatà'pi tatroktà %<atha hainamudgàtopasasàdodgàtaþ yà devatodgãthamanvàyattà tà¤cedavidvànudgàsyasi mårdhvà teüvipatiùyatãti mà bhagavànavocat katamà sà devateti . àditya iti hovàca sarvàõãha và imàni måtanyàdityamuccaiþ santaü gàyanti saiùà devatodgãthamanvàyattà tà¤cedavidvànudagàsyo mårdhà te vyapatiùyaktathoktasya mayeti>% . atràkà÷àditya÷abdau brahmaparau àkà÷astalliïgàdityàdi ÷àø såø bhàø vyavasthàpitam .

#<udgãrõaü># triø ud + gé--kta . 1 udvànte 2 udgamite . %<pra÷amàdarciyàmetadanudgãrõasuràyudham>% kumàø %<valayakuli÷odaùaññanodgãrõatoyam>% meghaø .

#<udgårõa># triø ud + gurã--kta . udyate óattolite %<udgårõala guóà÷mabhiþ>% smçtiþ

#<udgrathita># triø ud + grantha--kta . uttolya grathite

#<udgrantha># triø udgatogranthàt niràø saø . 1 unmukte 2 bandhanonmukte . uda + grantha--gha¤ . 3 unmocane puø .

@<[Page 1173b]>@
#<udgrabhaõa># naø ud + graha--lyuñ vede hasya và bhaþ . 1 uddhçtyagrahaõe 2 årdhaüvigçhya dàne ca %<pratimantra¤codgrabhaõaü tasmiü stasmin>% kàtyàø 16, 5, 11, bhatvàbhàve udgrahaõamapyatra . %<tasyodgrahaõàyeva syàt>% ÷ataø bràø 14, 5, 4, 12

#<udgràbha># puø ud + graha--gha¤a và vede hasya bhaþ . 1 uddhçtya grahaõe 2 årdhvaü vigçhyadàne ca . %<vàjasya màprasava udgràbheõodagrabhãt>% yajuø 17, 63, %<udgràbheõa årdhaü vigçhya dãyate idgrabhaõam dànam>% vedadãø . bhatvàbhàve udgràho'pyuktàrthe 2 bàdabhede ca . udgràhamallaþ .

#<udgràhiõã># strã ud + graha--õini ïãp . pà÷àkhyarajjvau svàrthe kan ataittvam . udgràhaõikàpyatra .

#<udgràhita># triø uóva + graha--õic--kta . 1 upanyaste, 2 baddhe 3 udãrõe, 4 pratyàyite, 5 gràhite ca mediø .

#<udgha># puø ud + hana--ap niø . 1 hastapuñe, 2 vahnau, dehavàyau, 3 pra÷aüsàyàü 4 pra÷aste ca %<pipràyàdriguhopaghnànudghàn saüghasamàgatàm>% bhaññiþ . asya ca pra÷aüsàvacanatayà jàtivàcakena %<pra÷asàcanai÷ca>% pàø samàse jàtivà cakasya pårvanipàte gavodghaþ ajodgha ityàdi %<udghàdaya÷ca niyataliïgà na tu vi÷eùyaliïgàþ>% siø kauø .

#<udghaññana># naø ud + ghañña--lyuñ . udgharùaõena càlane . yuc . udghaññanàpi tatraivàrthe strã . %<tatràva÷yaü valayakuli÷odghaññanãdgãrõatoyam>% meghaø .

#<udghana># puø årdhaü nivesya hanyate'tra ud + hana--àdhàra ap niø . kàùñhàditakùaõasàdhane'dhaþsthakàùñhàdau yadupari nidhàya kàùñhàdikaü hanyate tatra . %<lauhodghanaghanaskandhà lalitàpaghanàü striyam>% bhaññiþ .

#<udgharùaõa># naø ud + ghçùa--lyuñ . iùñakàdikañhinàdi dravyaiþ gàtràdimàrjane . %<udagharùaõaü tu vij¤eyaü kaõóå kãñamalàpaham>% su÷ruø %<siràmukhaviviktatvaü tvaksthasyàgne÷va tejanam . udagharùaõotsàdanàbhyàü jàyeyàtàmasa ÷ayam>% su÷ruø . gha¤ udgharùo'pyatra puø .

#<udghasa># naø ud + ghasa karmaõi ac . màüse hàràø .

#<udghàña># puø udaghàñyate pracchàditavastu dar÷anàrthamatra ud + ghañaõic--àdhàre ac . pracchàditasya paõyàdidravyasya dar÷anàrthodaghàñanàdhàre ràjasthàpite gçhabhede (caukãghara)

#<udghàñaka># puünaø 0 d + ghaña--õic--õvul . kåpàt jaloddhà raõàrthe (araghañ) (ghuranà) iti khyàte yantrabhede . udaghàñanakàriõi triø õini tatraiva striyàü ïãp . %<ud ghàñinã ku¤jikà>% prasannaràø karaõe lyuñ . udghàñana tatsàdhane naø . bhàve lyuñ . udghàñana pratibandhaniràse, kçtabandhasya bandhàpakaraõe ca naø (kholà) .

#<udghàñita># triø ud + ghaña--õic--kta . 1 apàvçte àcchàdanarahite prakà÷ite àvaraõarahite kçtodghàñane .

#<udghàñitaj¤a># puø udghàñitaü prakà÷itaü yathà tathà jànàti j¤à--ka . vij¤e .

#<udghàta># puø ud + hana--gha¤ . (ñhokaralàgà) 1 pratighàte . %<yathàvanudghàtasukhena màrgam>% raghuþ . %<yayàvanudghàtasukhena so'dhvanà>% màghaþ . %<udghàtinã bhåmiriti ra÷misaüyamanàt>% ÷akuø . %<pràõena preryamàõena apànaþ pãddhyate yadi . gatvà cordhvaü nivarteta etadudghàtalakùaõam>% ityukte 2 pràgavàyunà'pànàbhighàte . nàbhimålàt preritasya vàyorviricyamànasya ÷irasyabhihananamudghàta ityucyate . 3 àrambhe %<udghàtaþ praõavoyàsàm>% kumàø %<àkumàrakathodghàtaü ÷àligopyo jagurya÷aþ>% raghuþ . 4 uttuïge 5 mudgare 6 ÷àstra granthaparicchede .

#<udghuùita># triø ud + ghuùa--rave iñ . 1 kçtodghoùe 2 prakañitàbhipràye vàkye naø a÷abde tu udghuùña . udbaddhe mediø .

#<udghoùa># puø ud + ghuùa--gha¤ . ucca÷abdakaraõe %<doùodghoùa bhråvibhedàvaj¤àkrodheïgitàdikçt>% sàø daø .

#<uddaü÷a># puø udda÷ati ud + dan÷a--ac . mastakadaü÷ake (ukuõa) kãñabhede .

#<uddaõóa># triø daõóodamanam niyamanam utkràntodaõóam atyàø saø . 1 pracaõóe . unnato daõóo yasya . 2 unnatadaõóayukte triø %<uddaõóapadma gçhadãrghikàõàm>% raghuø . %<uddaõóadhavalacchatraþ>% hitoø . pràø saø . 3 unnatadaõóe pu0

#<uddaõóapàla># puø unnatadaõóa uddaõóaþ saiva pàlyate pàlakarmaõi gha¤ . unnatadaõóàkàre 1 sarpabhede 2 matsyabhede ca medi0

#<uddantura># triø uttuïge . 1 unnate 2 uccadantànvite ca .

#<uddàna># naø uda + do--bhàve lyuñ . 1 bandhane amaraþ %<uddàne kriyamàõe tu matsyànàü tatra rajjubhiþ>% bhàø ÷àø 137 aø 2 udyame 3 cållyàü 4 bàóavànale 5 madhye 6 lagne ca puø vi÷vaþ

#<uddànta># triø ud + dama--kta . atidamite .

#<uddàma># triø udgataü dàmnaþ acsamàø . 1 bandhanarahite, %<gandhamuddhatamuddàmo vane matta iva dvipaþ>% bhàø vaø 146 aø . apratiniyame 2 svatantre 3 atyugre ca . %<uddàmàni prathayati ÷ilàve÷mabhiryauvanàni>% meghaø %<nadatyàkà÷a gaïgàyà srotasyuddàmadiggaje>% raghuþ utkçùñaü ÷reùñhaü dàma pà÷àkhyamastraü yasya . 4 varuõe puø 4 gambhãre triø %<uddàmabhàvapi÷unàmalavadguhàsvityàdi>% bhàgaø 1 skaø . 6 daõóakabhede cchandobhede puø %<yadi na yugalaü tataþ saptarephàstadà daõóavçddhi prayàto bhaveddaõóakaþ . praticaraõavivçddharephàþsyurarõàrõava vyàlajãmåtalãlàkarodadàma÷aïkhàdayaþ>% iti vçttaraø .

#<uddàla># puø ud + dala + õic--ac . 1 bahuvàrakavçkùe, 2 vanakodrave %<bhojyàþ puràõa÷yàmàkakodravoddàla÷àlayaþ>% su÷ru0

#<uddàlaka># puø uddalayati bhåmimudbhinatti + ud + dala--õicõvul . 1 vanakodrave utpanne tu ÷ilàjatvityàdyupakramya %<madgakoradåùaka÷yàmàkoddàlakàdãnàü virukùaõacchedanãyànà¤cadravyàõàü vidhivadupayogaþ>% %<atha sarveùàü pràõinàmayamàhàràrthaü varga upadi÷yate . tadyathà rakta÷àliùaùñikagaïgumukundakapàõóukapãtakapramodakakàlakà÷anakapuùpakakardamaka÷akunàptutasugandhakalamanãvàrakakodravoddàlaka÷yàmàkagodhåmaveõuyavàdayaþ>% iti ca su÷rutaþ . àyodadhaumya÷iùye àruõau 2 çpibhede . tasya tannàmakatvapràptiþ bhàø àø 3 aø uktà %<yathà etasminnantare ka÷cidçùirdhaumyonàmàyãdadhaumyastasya ÷iùyàstrayo babhåvuþ upamanyuràruõirveda÷ceti . sa ekaü ÷iùyamàruõiü pà¤càlyaü preùayàmàsa gaccha kedàrakhaõóaü badhàneti . sa upàdhyàyena saüdiùña àruõiþ pà¤càlyastatra gatvà tat kedàrakhaõóaü baddhuü nà÷akat . sa tatra kli÷yamàno'pa÷yaüdupàyaü bhavatvevaü kariùyàmãti . sa tatra saüvive÷a . kedàrakhaõóe ÷ayàne ca tathà tasmiüstadudakaü tasthau . tataþ kadàcidupàdhyàya àyodo dhaumyaþ ÷iùyànapçcchat kka àruõiþ pà¤càlyo gata? iti . te taü pratyårcubhagan . preùito gaccha kedàrakhaõóaü badhàneti . sa evamuktastàn ÷iùyàn pratthuvàca tasmàt tatra sarve gacchàmo yatra sa gata iti . sa tatra gatvà tasyàhvànàya ÷abda¤cakàra . bho àruõe . pà¤càlya kvàsi vatsa! ehãti . sa tat÷ruø tvàruõirupàdhyàyavàkyaü tasmàt kedàrakhaõóàt sahasà utthàya tamupàdhyàyamupatasthe . provàca cainamayamasmyatra kedàrakhaõóe niþsaramàõamudakamavàraõãyaü saüroddhuü saüviùño bhagavacchabda ÷rutvaiva sahasà vidàrya kedàrakhaõóaü bhavantamupasthitaþ . tadabhivàdaye bhagavantamàj¤àpatu bhavàn kamartham karavàõãti . sa evamukta upàdhyàyaþ pratyuvàca yasmàt bhavàn kedàrakhaõóaü vidàryotyitaþ tasmàduddàlaka eva nàmnà bhavàn bhaviùyatãti upàdhyàyenànugçhãtaþ>% . %<uddàlakohàruõiþ ÷vetuketuü putramuvàca>% chàø uø %<uddàlakàdyuddàlako'ruõàdaruõa>% iti vçø uø .

#<uddàlakapuùpabha¤jikà># strã uddàlakànàü puùpàõi bhajyante yatra krãóàyàm õvul . krãóàvi÷eùe yatra uddàlakapuùpabha¤janaü kriyate tasyàü krãóàyàm .

#<uddàlakavrata># naø uddàlakaü pàpanà÷akaü vratam . patitasàvitrãkasya kàrye va÷iùñhokte vratabhede %<patitasàvitrãka uddàlakavrataü caret . dvau màsau yàvakena vartayenmàsaü màkùikeõàùñaràtra ghçtena ùaóràtramayàcitaü triràtramabbhakùo'horàtramupavaset iti>% va÷iùñhaþ . mitàø pràø viø uddàlavratamityeva pàñhaþ saühitàgranthe udbàlaketi pàñhaþ pràmàdikaþ .

#<uddàlakàyana># puø uddàlakasya gotràpatyaü phak . çùibhede ÷vetaketau . tasya tatputratvamuddàlaka÷abde uktam .

#<uddàlavat># puø uddàlã måkedàrabhedaþ prakà÷asthànatayà vidyate 'sya matup . uddàlake çùau . %<yavamàn kçùiruddàlavàn dhànàntarvàn>% ÷ataø bràø 11, 23, 9 .

#<uddàsa># puø ud + dàsa--gha¤ . utpãóane tataþ balàø astyarthematup inirvà . uddàsavat uddàsin tadvati triø striyàü ïãp .

#<uddita># triø ud + do--kta . baddhe bharataþ

#<uddiùña># triø ud + di÷a--kta . 1 upadiùñe, 2 abhilaùite %<tatsamudiùñaü karma>% saükùiptasàraþ chandaþ÷àstrokte nirdhàritagurvàdisthitikabhedasya prastàre katamasaükhyakatvaj¤ànàrthe 3 upàyabhede naø . tatprakàro yathà %<uddiùñaü dviguõànàdyàduparyaïkàn samàlikhet . laghusthà ye tu tatràïkàstaiþ saikairmi÷ritairbhavet>% vçttaraø . àdyàt àdyavarõamàrabhya upari yathottaraü dviguõàn dviguõàn aïkàn samàlikhet tatra laghuvarõoparisthàïkairmilitaiþ ekena yuktaiþ uddiùñaü syàt . yathà tryakùaraprastàre madhyaguruko bhedaþ prastàre kiyatsaükhyaka iti pra÷ne yathottaraü dviguõàn dviguõàn akùarasaükhyayà aïkàn dadyàt tatra àdyalaghåparisthenaikàïkena tçtãya laghåparisthacaturaïkeõa yoge pa¤càïkaþ ekena yuktaþ ùaóaïkaþ saüpadyate eva¤ca ùaùñho'yaü bhedaityuttaram . evamanyatra kalpyam . sarvagurukabhede tu laghuvarõàbhàvàt yojakàïkàbhàvena ekamàtreõa yojyàïkena prathamobheda ityunneyam . màtràvçtte uddiùñaü vistarabhayànnoktamàkare dç÷yam .

#<uddãpaka># triø ud + dãpa--õic õvul . udbhàsake prakà÷ake .

#<uddãpana># naø ud + dãpa--õic--lyuñ . 1 prakà÷ane, 2 uttejane ca . lyu . alaïkàrokte rasàdyuddãpake %<uddãpanavibhàvàste rasamuddãpayanti ye>% %<ratyàdyudbodhakàloke vibhàvàþ kàvyanàñyayoþ . àlambanoddãpanàkhyau tasya bhedà bubhau smçtau>% àlambanasya ceùñàdyà de÷akàlàdayastathà sàø daø ukte àlambanasya 3 ceùñàdau vibhàve yathà ÷çïgàre rase %<candracandanarolambarutàdyuddãpanaü matam>% hàse %<vikçtàkàravàkceùñaü yadàlokya hasejjanaþ . tadatràlambanaü pràhustacceùñoddãpanaü matam>% . karuõe %<÷o'ko'tra sthàyibhàvaþ syàcchocyamàlambanaü matam . tasya dàhàdikàvasthà bhaveduddãpanaü punaþ>% . vãre %<àlambanavibhàvàstu vijetavyàdayomatàþ . vijetavyàdiceùñàdyàstasyoddãpanaråpiõaþ>% . bhayànake %<yasmàdutpadyate bhãtistadatràlambanaü matam . ceùñà ghorataràstasya bhaveduddãpanaü punaþ>% . jugupsàyàm %<durgandhamàüsapi÷itamedàüsyàlambanaü matam . tatraiva kçmipàtàdyamuddãpanamudàhutamu>% . adbhute %<pãtavarõo, vastu lokàtigamàlambanaü matam . guõànàü tasya mahisà bhaveduddãpanaü punaþ>% . ÷ànte %<paramàtmasvaråpa và tasyàlambanamiùyate . puõyà÷ramaharikùetratãrtharamyavanàdayaþ . mahàpuruùasaïgàdyàstasyoddãpanaråpiõaþ>% sàø daø .

#<uddãpta># triø ud + dãpa--kta . prakà÷ànvite .

#<uddãpra># puø ud + dãp--ran . 1 guggulau vàca 2 uddãpte triø .

#<uddçpta># triø uda + dçpa--kta . uddhate garvànvite

#<udde÷a># puø ud + di÷a + gha¤a . 1 anusandhàne, 2 anveùaõe, 3 abhi làùe 4 upade÷eca . àdhàre gha¤ . 5 upade÷ade÷e %<yathodde÷aü saüj¤àparibhàùam>% vyàø paribhàùà . vyàkhyàtaiùà nàge÷ena %<udde÷amanatikramya yathodde÷am . udde÷a upade÷ade÷aþ . aghikaraõasàdhana÷càyam . yatra de÷e upadi÷yate tadde÷a eva vàkyàrthabodhena gçhãtasattayà gçhãtaparibhàùàrthena ca sarvatra ÷àstre vyavahàraþ . de÷a÷coccàraõakàla evàtra ÷àstre vyavahriyate . tattadvàkyàrthabodhe jàte bhaviùyati ki¤cidanena prayojanamiti j¤ànamàtreõasantuùyadyathà÷rayagràhipratipattyapekùo'yam>% iti %<idit>% pàø 1, 1, 11 såtre kaiyañaþ . kecittu paribhàùàviùaye %<tasmin>% pàø 1, 1, 66 ityàdivàkyàrthabodhe maptamonirde÷àdi kveti paryàlocanàyàü sakalatadvidhyupasthitau sakalatatsaüskàràya guõabhedaü parikalpyai kavàkyatayaiba niyamaþ . kàryakàlapakùe tu tripàdyàmapyupasthitiriti vi÷eùaþ . etadevàbhipretya %<adhikàro nàma triprakàraþ ka÷cidekade÷asthaþ sarva÷àstramabhijvalayati yathà pradãpaþ suprajvalitaþ sarvaü ve÷màbhijvalayatãti>% %<ùaùñhã sthàne>% [1, 1, 49 iti pàø såtre bhàùya uktam . adhikàra÷abdena pàràrthyàt paribhàùàpyucyate . %<ka÷citparibhàùàråpa>% iti kaiyañaþ . dãpo yathà prabhàdvàrà sarvagçhaprakà÷aka evametatsvabuddhijananadvàrà sarva÷àstropakàrakamiti tattàtparyam . etacca pakùadvayasàdhàraõaü bhàùyaü, pakùadvaye'pi prade÷aikavàkya tàyà itaþ pratãteþ . tatraitàvànvi÷eùaþ . yathodde÷e paribhàùàde÷e sarvavicisåtrabuddhàvàtmabhedaü parikalpya tairekavàkyatàparibhàùaõam . taduktaü %<kïiti ca>% 1, 1, 5 pàø iti såtre kaiyañena . %<yathodde÷e pradhànànyàtmasaüskàràya saünidhãyamànàni guõabhedaü prayu¤jata iti>% . kàryakàle tu tattadvidhiprade÷e paribhàùàbuddhyaikateti . atraikade÷astha ityanena tatra tatra tattadbuddhàvapi tattadde÷asthatvaü vàrayati yathà vyavahartéõàü kàryàrthamanekade÷agamane'pi na tattadve÷ãyatvavyavahàraþ kiü tvabhijanade÷ãyatvavyavahàra eva tadvat . 6 saükùepe %<eùa tådde÷ataþ prokto vibhåtervistaromayà>% gãtà samàsakathanamudde÷aþ iti su÷rutokte 7 tantràdhikaraõabhede . utkçùñode÷aþ pràø saø . 7 utkçùñade÷e ca %<navane nandanodde÷e na caitrarathasaü÷raye>% ràmàø . %<asti kvacidvanodde÷e>% hitoø bhåriprayãgaþ tatastasil . udde÷àdityàdyarthe avyaø .

#<udde÷aka># puø ud + di÷a--õvul . 1 upade÷ake 2 udàharaõavàkye ca . %<atrodde÷aka iti>% lãlàø bhåriprayogaþ . 3 pracchake %<udde÷akàlàpavadiùñarà÷iþ>% lãlàø iùñakarma ÷abde 991 pçø dç÷yam . udde÷ena påjàbhisandhinà ropitaþ kan . påjàdyabhisandhinà ropite vçkùàdau %<caityamàyatane buddhaviprodde÷akavçkùayoþ>% trikàø iti kecit udde÷a÷abdena bahubrãhau kap iti tu nyàyyam .

#<udde÷ya># triø ud + di÷a--õyat . 1 abhisandheye yamuddigya vidheyapravçttistasmin 2 anuvàdye . udde÷yavidheyayabhàvasthale %<anuvàdyamanåktvaiva na vidheyamudãrayet>% iti niyamàt udde÷yavàcakasya pràk prayogaþ yathà parvato vahnimàn . vahniþ partate ityàdau tu vahnerevodde÷yatvaü parvatavçttitvaü tatra vidheyam . ataeva %<nyakkàrohyayameva me yadarayaþ>% ityàdau ayaüpadasya udade÷yavàcitayàdau prayogaucityena parataþ prayogàt vàkyagatavidheyàvimarpadoùa iti samarthitamàlaïkàrikaiþ . %<vçddhiràdaic iti>% pàø såtre'pi tathaiva bhàùyakçtàïgãkçtya maïgalàrthameva tathàprayoga ityuktam yathà etadekamàcàryasya maïgalàrthaü mçùyatàm . màïgalika àcàryomahataþ ÷àstraughasya maïgalàrthaü vçddhi÷abdamàditaþ prayuïkte . saïgalàdãni ca ÷àstràõi prathante vãrapuruùakàõi bhavantyàyuùmatpuruùàõi ca adhyetàra÷ca vçddhiyuktà yathà syuriti . sarvatraiva hi vyàkaraõe pårvoccaritaþ saüj¤ã paroccàritaþ saüj¤eti %<adeï guõaþ>% iti yathetyantena . udde÷yavidheyabhàvenànvayasthale vivakùayà ubhayaliïga vacanànusàreõa prayogaþ yathà vedàþ pramàõaü bhavati bhavanti và . %<amàni tattena nijàya÷oyugaü dviphàlabaddhà÷cikuràþ ÷iraþsthitàþ>% %<mukhadçgoùñhamarãpi manobhuvà tadupamàþ kusumànyakhilàþ ÷aràþ>% iti naiùadhe uyathaiva prayogaþ . vyutpattivàde tu gadàdhareõa udde÷yavacanànusàreõaiva vacanàdiprayoga iti mahatàyàsena vyavasthàpitaü tacca tata evàvaseyam . %<udde÷yapratinirde÷yavyatirikta viùayatvàt>% sàø daø . udde÷yameva pratinidde÷yam pràg vidheyasyodde÷yatayà punarnirde÷akarma ityarthaþ yathà %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca>% ityudàhçtau pràk vidheyasya tàmrasya astatàguõavidhànàrthaü punaþ pratinirde÷àt kathitapadatvaü na doùàyeti tadà÷ayaþ . tadanyatraiva tasya doùa iti vodhyam . anuvàdyatà ca pramàõàntarasiddhastha ki¤ciddharmavidhànàrtham punarupanyàsyatà yathà parvatovahnibhàn ityàdau parvataråpodde÷yasya siddhatve'pi vahnimattvarågadharmavidhànàrthamupanyàsaþ . tato bhàve tal . udde÷yatà strã tva . udde÷yatva naø . viùayatàvi÷eùe sà ca anumitau ÷àbdabodhe ca vi÷eùyatàråpà pravçttau tu svajanakecchàviùayatvaråpà %<svargakàmo yajetetyàdi>% vàkyajaniteùñasàdhanatàj¤ànataþ svargaphalodde÷enaiva yàge pravçtteþ iti svargasya tatrodde÷yatà evamanyatràpyåhyam . icchàviùayatve ca %<avacchedàvacchedana sàdhyasiddherudde÷yatve>% gadàø .

#<udde÷yàsiddhi># strã 6 taø . anumitsitasyàsiddhiråpe anumitidoùabhede

#<uddehikà># strã udgato deho'sya kap ata ittvam . kãñabhede hàràø .

#<u(ddyo)dyota># puø ud + dyuta--gha¤ và dalopaþ . vi÷iùñaprakà÷e %<tribhirnetraiþ kçtoddyotaü tribhiþ såryairivoditaiþ>% bhàø anuø 14 aø . %<niravadyavidyoddyotena dyotitastattvato'yamarthaþ>% dàyabhàø ud + dyuta--õic--ac . 2 kiraõàvalovyàkhyàne 3 nàge÷akçte kàvyapradãpavyàkhyàne 4 mahàbhàùyapradãpavyàkhyàne ca granthe puø 5 udadyotake tri0

#<uddràva># puø ud--dru--gha¤ . 1 palàyane amaraþ . utkçùño dràvoyasya pràø baø . 2 utkçùñagatiyukte . %<yate svàhà dhàvate svàhoddràvàya svàhoddrutàya svàhà>% yajuø 22, 8, %<ud adhikodràvoyasya sauddràvaþ>% vedadãø %<udi ÷rayatiyauti prudruvaþ>% pàø utpårvakàdeva gha¤ vidhànàt kevalàttu %<édorap>% pàø abeva . tena tathàvigrahakalpanaü nirmålameva . tatra saüj¤àyà kartari gha¤ ityevocitam .

#<uddhata># puø ud + hana--kta . 1 ràjamalle . 2 vàkyàdica¤cale, 3 avinãte, 4 pragalabhe 5 udgate ca triø . %<parigatojvaladuddhatabàladhiþ>% bhaññiþ %<madoddhatàþ pratyanilaü viceruþ>% kumàø %<sahajacàpaladoùasamuddhataþ>% %<janàvaruddhoddhatasindhuraühasàm>% pracuroddhatadhvajavilambivàsasaþ %<athànuddhatamuddhavaþ>% màghaþ . 5 kçtollekhane ca . %<uttarata àhavanãyasyoddhatàvokùite sikatopakãrõe parivçte pràgadvàre piõóaü nidadhàtyoùaghaya iti>% kàtyà01 6, 3, 14, %<parivçte uddhate katollekhane avokùite sikte>% yajuø 11, 47 mantre vedadãø . tato bhàve ùya¤ . auddhatya naø . tal . uddhatà strã, tva, uddhatatva na0, tadbhàve cà¤càlyàdau .

#<uddhatamanaskatva># naø uddhataü manoyasya kap tasya bhàvaþ tva . abhimàne garve ÷abdacandrikà .

#<uddhati># strã ud + hana--gatau--ktin . 1 udgatau 2 unnatau . hanaàghàte ktin . 3 pàùàõàdinà''ghàte (ñhokaralàgà) %<abhåtalaspar÷itayà niruddhatistavàvatãrõo'pi na lakùyate rathaþ>% ÷akuø .

#<uddhama># triø ud + dhmà--÷a dhamàde÷aþ . kçta÷abde %<dhvanãnàmuddhamai rebhiþ>% bhaññiþ .

#<uddhamacåóà># strã uddhama--cåóe! ityucyate yasyàü kriyàyàm marayåø saø . cåóàü prati udùmànàrthanide÷akriyàyàm . evaü uddharacåóà uddhamavidhamà api mayåø saø . tattatkriyàrthaü nide÷akriyàyàm .

#<uddhaya># triø ud + dheña--÷a . uddhçtya pànakartari . %<madhånàbhuddhayai rbhç÷am>% bhaddhiþ .

#<uddharaõa># naø ud + hç--bhàve--lyuñ . 1 muktau, 2 vamane, 3 çõa÷uddhau, 4 unmålane 5 uttàraõe . %<dinàni dãnoddharaõocitasya>% raghuþ . %<teùàmuddharaõàrthàya imaü pióaü dadàmyam>% vàyupuø . %<kaõñakoddharaõe nityamàtiùñhet yatnamuttamam>% manuþ . 6 utthàpane . %<pratikarmoddharaõasaüprasaïge>% kàtyàø 1, 3, 26 %<àhavanãyadakùiõàgnyo rgàrhapatyàduddharaõaü kartavyam>% karkaþ . 7 uddhçtya haraõe pariveùaõe ca . %<savyena voddharaõaü sàmarthyàt>% kàtyàø 4, 1, 10, %<uddharaõaü pariyeùaõam>% karkaþ . 8 bahirniùkà÷ane . %<divaiva pradahanoddharaõe>% kàtyàø 016, 4, uddharaõaü bahirniùkà÷anam karkaþ . 9 utpàdane . %<àhavanàyajàgaraõe tata evoddharaõam>% kàtyàø 25, 3, 5, %<tatra vàhavanãyoddharaõam>% karkaþ . àgnyuddhàra÷abde tatprakàraþ 63 pçø uktaþ . karmaõi lyuñ . 10 vànte'nnàdau .

#<uddharaõãya># triø uda + hç--karmaõi anãyar . 1 unmålanãye 2 utthàpanãye 3 àharaõãye ca . tavya uddhartavyo'pyatra triø .

#<uddharàvasçjà># strã uddhara avasçja ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . uddharaõàvasarjanàrthanide÷akriyàyàm .

#<uddhartç># triø ut + hç--tçc striyàü ïãp . 1 uddhàrakàrake 2 unmålake 3 tàraõakàrake ca . %<vivãtabhartustu pathi cauroddharturavãtake>% yàø smçø striyàü ïãp . õvul . uddhàraka uktàrthe tri0

#<uddharùa># puø utkçùña udbhåtovà harùaþ pràø saø . 1 utkçùñe 2 harùe udbhåtaharùe ca . udbhåtoharùa yasya pràø baø . 3 jàtaharùe triø %<uddharùaya maghavannàyudhàni>% yajuø 7 . 42 %<uddharùaya udbhåtaharùayuktaükuru>% vedadãø nàmadhàturåpam . tatra hetuõijantaråpamityeva nyàyyam .

#<uddharùaõa># naø ud + hçùa--õica--lyuñ . 1 harùayuktakaraõe 2 protsàhane ca %<hitamuddharùaõaü caiva uvàca prathitaü vacaþ>% ràmàø %<evametanmahàbàho! yathà vadasi pàõóava! . kçtamuddharùaõaü pårbam>% ityàdiùu bhàø à÷raø 17 aø bahukçtvaþ payogaþ . àdhàre lyuñå . 2 romà¤ce hemaø .

#<uddharùin># triø ud + hçùa--õic--õini . uddharùakàrake striyàü ïãp . sà ca vasantatilakàkhye varõavçttabhede . %<uktàvasantatilakà tabhajà jagaugaþ . siühonnateyamudità munika÷yapena . urdharùiõãyamudità munisaitavena>% vçø raø .

#<uddhava># puø ud + hu--àdhàre ap . 1 yaj¤àgnau, 2 utsave amaraþ . 3 kçùõadayite yàdavavi÷eùe ca . uddhava÷ca yàdavavi÷eùaþ . vçùõivaü÷abarõane . %<uddhavo devabhàgasya, mahàbhàga! suto'bhavat . paõóitànàü paraü pràhurdeva÷ravasamuddhavam>% harivaüø 35 aø . %<bhàratãmàhitabharàmathànuddhatamuddhavaþ>% màghaþ . bhàgaø 11 skaø enaü pratyeva bhagavatoj¤ànopade÷o varõitaþ sa eva uddhavasaüvàdatvena prasiddhaþ pàràyaõe ca ùaùñhadine tatparyantàdhyeyatà %<yàvaduddhavasaüvàdaü ùaùñhe'hni parikãrtavet>% ityukteþ

#<uddhavadåta># naø uddhavodåtoyatra . dåtatvena uddhavaü parikalpya gopyuktiråpe kàvyabhede uddhavasande÷o'pi kàvyabhede puø .

#<uddhasta># triø utkùiptau hastau yena pràø vaø . utkùiptahaste udbàhau %<uddhastaþ kç÷aparuùa÷cirapralàpã durgandho bhç÷ama÷ucistathà'tilolaþ . bahvà÷ã vijanahimàmburàtrisevã vyàceùñan bhramati rudan pi÷àcajuùñaþ>% su÷ruø .

#<uddhàna># naø uddhãyate'sminnagniþ dhà¤--àdhàre lyuñ . 1 cållyàm . karmaõi lyuñ . 2 vamite, 3 udgate ca .

#<uddhànta># puø ud + dhà bàø jha . mada÷ånye 1 hastini amaraþ 2 vamite ramà0

#<uddhàra># puø uddhriyate ud + hç bhàve--gha¤ . 1 muktau, 2 çõa÷uddhau 3 uddhàraõe . karmaõi gha¤ . sarvadhanàduddhçtya jyeùñhàdibhyodeye 4 aü÷abhede yathà coddhàrastathà manunà dar÷itaþ yathà %<jyeùñhasya viü÷auddhàraþ sarvadravyàcca yadvaram . tato'rdhaü madhyamasya syàtturãyantu yavãyasaþ .>% %<jyeùñha÷caiva kaniùñha÷ca saüharetàü yathoditam . ye'nye jyeùñhakaniùñhàbhyàü teùàü syànmadhyamanghanam . sarveùàndhanajàtànàmàdadãtàgyramagrajaþ . yacca sàti÷ayaü ki¤cidda÷ata÷càpnuyàdvaram . uddhàro na da÷akhasti sampannànàü svakarmasu . yatki¤cideva deyantu jyàyase mànavardhanam . evaü samuddhçtoddhàre samànaü÷àn prakalpayet . uddhvàre'nuddhçte tveùàmiyaü syàdaü÷akalpanà .>% anyo'pi vi÷eùaþ smçtyantare uktaþ kintu %<tathoddhà ravibhàgastu naiva saüprati vartate>% mitàø smçtyukteþ idànãmuddhàro nàstãti sarvanivandhakartéõàmaikamatyàttannoktam %<svànvayayogyapadàntaràkùepeõa ÷rutapadasya 5 parityàge yathà gàü badhàna a÷vamànayetyàdau àvàpoddhàràbhyàü go÷abdasya sàsràdimànarthaþ>% sàø daø . anvayavyatirekàvevàvopoddhàràviti tu tattvam . %<jagannàthasyàyaü suradhuni! samuddhàrasamayaþ>% gaïgàlaharã . 6 varjane ca %<paõyaü samuddhatoddhvàraü vikreyaü vittavardhanam>% manuþ uddhçtoddhàramityasya %<varjanãyavarjitam>% kullåkaø vyàkhyà . 7 utkarùe ca %<saguõànàmeva karmaõàmuddhàra upajane>% à÷vaø ÷rauø 12, 4, 14 %<yasmàt pradhànakarmaõàmuddhàre upajane utkarùeca saguõànàyeva sarvatroddharaõam>% nàø vç0

#<uddhàraõa># naø ud + dhç + õic--lyuñ . 1 utthàpane %<làïgåloddhàraõoddhuraþ>% bhàø vaø 147 aø . hç--õic lyuñ . 2 uddhàrasampàdane .

#<uddhi># puø ud + dhà--ki . årdhvaüdhàrake . %<puroóà÷àþ ÷aphà antarikùamuddhiþ>% athaø 8, 9, 22, %<uddhàrako da÷aràtra uddhiþ pçùñhyàbhiplavau cakre>% ÷ataø bràø 12, 2, 2, 2 .

@<[Page 1178b]>@
#<uddhura># triø udgatà dhårasmàt pràø vaø ac samàø . 1 nirakùe 2 bhàra÷ånye 3 dçóhe . %<prasakàlakucabandhuroddhuroraþ>% màghaþ . %<jaghanamaüsabandhoddhuram>% màlatãmàø . %<yatnavànapi tu ÷rãmàllàüïgåloddhàraõoddhuraþ>% bhàø vaø 147 aø . 4 ucceca %<pa÷càdbaddhabhujaü pitaramuddhuradhvanimahàjanànuyàtamànãya>% da÷akuø .

#<uddhåta># triø ud + dhå--kta . utkampite %<uddhåtamuccairdhvajinãbhiraü÷ubhiþ>% màghaþ . %<punànaü pavanoddhåtaiþ>% raghuþ .

#<uddhånana># naø ud + dhå--õic--nuk bhàve lyuñ . 1 utkùepaõe 2 utkalpane ca .

#<uddhåpana># naø ud + dhåpa--àyàbhàvapakùe bhàve lyuñ . 1 dravyavi÷eùeõa årdhvasantàpanaråpe vyàpàre (bhàvaràdeoyà) %<gçdhrolåkapurãùàõi ke÷à hastinakhàghçtam . vçùabhasya ca romàõi yojyànyuddhåpane'pi ca>% su÷ruø . (karaõe lyuñ) 2 tatsàdhane dravye . %<sarùapàþ sarpanirmoko vacàkàkàdanãghçtam . uùñràjàvigavà¤caiva romàõyuddhåpanaü ÷i÷oþ . gçdhrolåkapuürãùàõi yavà yavaphalo ghçtam . sandhyayorubhayoþ kàryametaduddhåpanaü ÷i÷oþ>% su÷ruø .

#<uddhålana># naø dhålivadunmardayati ud + dhåli--õic . uddhålayati tataþ bhàve lyuñ . 1 dhålivanmardane 2 pàkàrthopakaraõabhede ca . (ma÷àlàcårõa) %<cårõasyoddhålanaü deyaü bhojye kùãrekùusambhave . vya¤janeùu ca sarveùu ÷àkajeùvannajeùu ca . màüsamatsyabhaveùvevaü pralehatalanàdiùu . àdàveva pacet snehe tatohiïgådakaü kùipet . vesavàraü salavaõaü kùiptvà tat pi÷itaü pacet . ardhasvinne kùipettakramatha và dàóimãrasam . siddhe pàke ca dàtavyaü cårõamuddhålanasya tat>% pàka÷àstram .

#<uddhåùaõa># naø ud + dhåùa--lyuñ . romà¤ce halà0

#<uddhçta># triø ud + hç--kta . 1 utkùipte, 2 bhuktojjhite, 3 uttolite, 4 pçthakkçte, 5 ucchedite ca . %<itãva vàhainirjavega darpitaiþ payodhirodhakùamamuddhçtaü rajaþ>% naiùaø %<uddhçtàsi pinàkinà>% churikàrcàmantraþ . %<payo'nuddhçtasàra¤ca>% %<gçhe'pyuddhçtatajjalaiþ>% àø taø puø %<uddhartumaicchat prasabhoddhçtàriþ>% raghuþ .

#<uddhçtapàõi># triø uttarãyàt uddhçtaþ bahiùkçtaþ pàõiryena . uttarãyavahiùkçtahaste . svàdhyàye bhojane caiva dakùiõaü pàõimuddharet manåktakarmaõyeva tathà bhavanam .

#<uddhçti># strã ud + hç--ktin . 1 utkùepaõe 2 uttolane ca . %<÷alyodvçtirvraõaj¤ànaü dåtasvapnanidar÷anam>% su÷ruø .

@<[Page 1179a]>@
#<uddhmàna># naø uddhamati vahniratra ud + dhmà--lyuñ . 1 cållyàm

#<uddhya># puø ujjha--kyap %<bhidyoddhyau nade>% pàø niø . nadabhede %<kålaü bhidyoddhyasannibhau>% bhaññiþ %<toyadàgamaivoddhyabhidyayoþ>% raghuþ .

#<udbandhaka># puø . (dhopà) varõasaïkarabhede . %<àyogavena vipràyàü jàtàstàmropajãvinaþ . tasyaiva nçpakanyàyàü jàtaþ sånika ucyate . sånikasya nçpàyàntu jàtà udbandhakàþ smçtàþ . nirõejayeyurvastràõi aspç÷yà÷ca bhavantyataþ>% u÷anà .

#<udbandhana># naø ud + bandha--bhàve lyuñ . årdhataþ pà÷àdinà galàdibandhane . %<udbandhanamçtà ye ca gatiryeghàü na vidyate . teùàmuddharaõàrthàya imaü piõóaü dadàmyaham>% vàyu puø gayàmàhàtmye %<viùamudbandhanaü caiva ÷astramagniprave÷anam . kariùye na hi tànçddhàn punardraùñumihotsahe>% bhàø vaø 7 aø . %<jalàgnyudbandhanabhraùñàþ pravrajyàna÷anacyutàþ . viùaprapatanapràyàdàtmaghàtacyutà÷ca ye . sarve te pratyavasitàþ sarvedharmabahiùkçtàþ . càndràyaõena ÷uddhyeyustaptakçcchradvayena và>% pràø viø yamaþ . bhàve ghaj udbangho'pyatra puø .

#<udbà(dvà)hu># triø uttolitã(và)bàhuryena pràø baø . uttolitavàhau pràü÷ulabhye phale lobhàdudbàhuriva vàmanaþ raghuþ .

#<udbuddha># triø ud + budha--kta . 1 vikasite nyàyàdimate j¤àtavastunaþ saübandhij¤ànàdinà 2 kçtoddãpane saüskàre ca . yathà hastidar÷anàt anubhåtahastipakasaüskàrasya udbodharåpe uddãpane kçte hastipakaþ smaryate iti . 3 prabuddhe 4 jàgarite ca %<udbuddhàü ca jagaddhàtrãü påjayeddãpamàlayà>% tiø taø puø yena yena vastunà saüskàra udbudhyate tathà udbodhaka÷abde vakùyate . %<udbuddhaü kàraõaiþ svaiþsvairbahirbhàvaü prakà÷ayet>% sàø da0

#<udbodha># puø ud + budha gha¤ . 1 ki¤cidbodhe nyàyàdimate smçtijananàya 2 saüskàroddãpane ca . %<utsàhàdisamudbodhaþ sàghàraõyàbhimànataþ>% nanu kathaü ràmàdiratyàdyudboghakàraõe sãtàdibhiþ sàmàjikànàü ratyudbodhaþ iti %<ratyàdyudbodhakà loke vibhàvàþkàvyanàñyayoþ iti>% ca sàø daø .

#<udbodhaka># triø udbodhayati ud + budha--õic--õvul . 1 uddãpake 2 udbodhakàrake 3 sårye puø udayena sarveùàü prabodhakatvàttasya tathàtvam . udbodhakàni ca nyàyasåtravçttyordar÷itàni yathà
     %<praõighànanibandhàbhyàsaliïgalakùaõasàdç÷yaparigrahà÷rayà÷ritasambandhànantaryaviyogaikakàryavirodhàti÷ayapràptivyavadhàna sukhaduþkhecchàdveùabhayàrthitvakriyàràmadharmàdharmànamittebhyaþ>% så0
     %<smaraõamityanuvartate nimitta÷abdasya dvandvàtparaü ÷rutasya pratyekamabhedenànvayaþ . praõidhànaü manasoviùayàntarasa¤càravàraõam . nibandha ekagranthopanibandhanaü yathà pramàõena prameyàdismaraõam . abhyàsaþ saüskàrabàhulyam etasya yadyapi nodbodhakatva tathàpi tàdç÷e ÷ãghramudbodhakasamavadhànaü syàdityà÷ayena tadupanyàsaþ . abhyàsodçóhatarasaüskàraþ udbodhakatvenoktaiti kecit . liïgaü vyàpyaü vyàpakasya smàrakam . lakùaõaü yathà kapidhvajàdi arjunàdeþ . sàdç÷yaü dehàdeþ . parigrahaþ svãkàrastasya svasvàmibhàvo'rthaþ tadekatareõànyatarasmaraõam . à÷rayà÷ritau ràjàditatyarijanau parasparasmàrakau . sambandhoguru÷iùyabhàvàdiþ govçùanyàyàt pçthaguktaþ . ànantaryaü prokùaõàvaghàtàdeþ . ùiyogoyathà dàràdeþ . ekakàryàantevàsiprabhçtayaþ parasparasmàrakàþ . virodhàdahinakulàderanyatareõàparasmaraõam . ati÷ayaþ saüskàraupanayanàdiràcàryàdismàrakaþ . pràptirdhanàderdàtàraü smàrayati . vyavadhànamàvaraõaü yathà khaógàdeþ koùàdi . sukhaduþkhayoranyatareõàparasya tàbhyàü tatprayãjakasya và smaraõam . icchàdveùau yadviùayakatayà gçhãtau tasya smàrakau . bhayaü maraõàderbhayahetorvà smàrakam . arthitvaü dàtuþ . ÷àkhàdeþ kriyà vàyvàdeþ, ràgàtprãüteþ putràdeþsmaraõaü, dharmàdharmàbhyàü janmàntarànubhåtasukhaduþkhasàdhanayoþ pràganubhåtasukhàde÷ca sma raõamiti ukteùu ca ki¤citsvaråpasatki¤cicca j¤àtamudbodhakaü ÷iùyavyutpàdanàya càyaü prapa¤caþ>% vçø .

#<udbhaña># puø ud + bhaña--karaõe--ap . taõóulàdeþ prasphoñanahetau 1 ÷årpe, tadàkàratvàt 2 kacchape, 3 ÷reùñhà÷aye mahà÷aye, 4 pravare, ca %<padepade santi bhañàraõodbhañàþ>% naiùaø udgato bhañàt granthàt niràø taø . granthabahirbhåte lokaprasiddhe'j¤àtavaktçke÷loke .

#<udbhava># puø ud + bhå--bhàve ap . 1 utpattau . %<sthairyaü caturthe tvaïgànàü pa¤came ÷oõitodbhavaþ>% yàø smçø . kartari ac . 2 utpattimati . %<dilãpasånurmaõiràkarodbhavaþ>% %<somodbhavàyàþ sarito nçsomaþ>% raghuþ . %<luptàvadadoùo'trimatena madhye somodbhavàyàþ suranignagàyàþ>% lallaþ . %<viùõupàdodbhavà gaïgà>% puràø %<satvamàtrodbhavatvàtte bhinnà apyanu bhàvataþ>% sàø daø . apàdàne ap . 3 utpattyapàdàne . %<ahamanta÷ca bhåtànàmudbhava÷ca bhaviùyatàm>% gãtà . udgato bhavàt niràø saø . 4 saüsàràtãte 5 viùõau puø . %<udbhavaþ kùobhaõodevaþ>% viùõusaø %<prapa¤cotpattyupàdanakàraõatvàt udbhavaþ, udgataþ saüsàràditi và>% bhàø ubhayathà vàkyam . 6 udbhåtatve vi÷eùaguõagate jàtibhede udbhåta÷abde vivçtiþ .

#<udbhàvana># naø ud + bhå--õic--lyuñ . 1 kalpane, 2 utpàdane ca ud + cuø bhåø lyuñ . 3 cintane 4 utgrekùaõe ca %<udbhàvanamakurvantau vidurasya mate sthitàþ>% bhàø àø 141 a0

#<udbhàsa># puø ud + bhàsa--bhàve gha¤ . uddãptau . tataþ astyarthe %<naikàkùàràt kçto jàteþ saptamyà¤ca na tau smçtau>% vàttiø gha¤råpakàkùaràt inerapràptau bàlàø pàñhàt matup ini rvà . udbhàsavat udbhàsin--tadyukte triø . %<vibhåùaõodbhàsi pinaddhabhogi và>% kumàø striyàü ïãp .

#<udbhijja># puø udbhinatti kvip udbhit tathà san jàyate jana--óa karmaø . bhåmimudbhidya jàte 1 tarugulmàdau %<udbhijjàþ sthàvaràþ sarvevãjakàõóaprarohiõaþ>% iti manuþ . padàø yogàrõave . %<deha÷caturvidhojantorj¤eya utpattibhedataþ . udbhijjaþ svedajo'õóottha÷caturtha÷ca jaràyujaþ . udbhidya bhåmiü nirgacchannudbhidaþ sthàvara÷ca yaþ>% iti vibhajya tadutpattiprakàrastatra dar÷itaþ %<udbhijjàþ sthàvarà j¤eyàstçõagulmàdiråpiõaþ . tatra siktà jalairbhåmeråùmabhi÷ca vipàcitàþ . vàyunà vyåhamànàstu vãjatva pratiyanti te . tathàcoptàni vãjàni saüsiktànyambhasà punaþ . ucchånatàü mçdutvaü ca målabhàvaü prayànti ca . tanmålàdaïkurot pattiraïkuràt parõasambhavaþ . parõàtmakasvataþkàõóaþ kàõóàcca prasaraþ punaþ>% . eteùàü ca yathà pàpabhogàyatanavattvàt dehavattvaü tathà'yonija÷abde 347 pçùñhe uktam %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ>% yàø smçtau ÷àrãrapàpena teùàü dehotpatti÷ravaõàt bhogàyatanadehavattvamunneyam . ataeva muktàvalyàm ceùñà÷rayatvaü ÷arãralakùaõamuktvà %<vçkùàdãnàmapi ceùñàsattvànnàvyàptiþ . na ca vçkùàdãnàü ÷arãritve kiü mànam? iti vàcyam àdhyàtmikavàyusandhandhasya pramàõatvàt tatraiva kiü mànam? iti cet bhànakùatasaürohaõàdinà tadanumànàt>% ityuktam . yathà ca sthàvaràõàü svasvakarmotpannadehasattvaü tathà'varoha÷abde 440 pçùñhe ÷àø såø bhàùyeõa dar÷itam . teùàü vimàgonyàyakandalyàm dar÷itaü yathà %<sthàvaràstçõauùadhilatàvatànavanaspataya iti>% bhàø . %<tçõamålapàdiþ oùadhayaþ phalapàkàntà godhåmàdayaþ, ye na puùpaphalàste vçkùà kovidàraprabhçtayaþ latà prasiddhaiva . avatanvanti avatànà viñapàstadvantaþ ketakã bãjapuràdayaþ ye vinà puùpaü phalanti te vanaspataya odukùaràdayaþ>% . nyàø kaø . 2 bhåmimudbhidyajàtamàtre triø sthàvaràdivibhàge su÷rutaþ %<dravyàõi punaroùadhayastà dvividhàþ sthàvarà jaïgamà÷ca . tàsàü sthàvarà÷caturvidhàþ . vanaspatayã vçkùà vãrudha oùadhaya iti . tàsvapuùpàþ phalavantobanaspatayaþ puùpaphalavanto vçkùàþ . pratànavatyaþ skandhinya÷ca vãrudhaþ . phalapàkaniùñhà oùadhaya iti . jaïgamà api caturvidhà jaràyujàõóajasvedajodbhijjàþ . tatra pa÷umanuùyavyàlàdayo jaràyujàþ . khagasarpasarãsçpaprabhçtayo 'õóajàþ . kçmikãñapiùãlikàprabhçtayaþ svedajàþ . indragopamaõóåkaprabhçtaya udbhijjàþ>% .

#<udbhid># puø bhåmimudbhinatti ud + bhid--kvip . 1 vçkùatçõagulmavallolatàråpe pa¤cavidhe sthàvarabhede udbhijja÷abde udàø . udbhinatti pa÷ån . 2 yàgabhede %<udbhidà yajeta>% ÷rutiþ udbhidàdi÷abdànàü yathà karmanàmadheyatà vyutpattisahitaü jaiø såø bhàùyayostathà dar÷itaü yathà uktaü samàmnàyaidamarthyaü tasmàt sarvaü tadarthaü syàt 1, 4, 1, såø . %<udbhidà yajeta>% %<balavidà yajeta>% %<abhijità yajeta>% %<vi÷vajità yajeta>% iti samàmananti, tatra sandehaþ, kim udbhidàdayo guõavidhayaþ, àhosvit karmanàmadheyàni iti . kutaþ saü÷ayaþ? ubhayathà'pi pratibhàti vàkyàt, udbhidà ityeùa ÷abdo yajetaityanena saübadhyate, sa kiü vaiyadhikaraõyena saübandhamupaiti, udbhidà dravyeõa yàgamabhinirvartayediti, uta sàmànàdhikaraõyena, udbhidà yàgena yajeta iti dbedhà'pi etasmin pratibhàti vàkye, sam bhavati sa÷ayaþ .
     kiü tàvat pràptam? uktamasmàbhiþ samàmnàyasyaidamarthyaü, ka÷cidasya bhàgovidhiþ, yo'viditamarthaü vedayati, yathà %<somena yajeta>% iti ka÷cidarthavàdaþ, yaþ prarocayan vidhiü stauti, yathà %<vàyurvai kùepiùñhà devatà>% iti, ka÷citmantraþ, yovihitamarthaü prayogakàle prakà÷ayati, yathà %<rbarhirdevasadanandàmi>% ityevamàdi, tasmàdudbhidàdayo'mãbàü prayojanànàmanyatamasya prayojanàya bhaveyuþ, tatra tàvannàrthavàdaþ, vàkya÷eùo hi sa bhavati vidhàtavyasya, na ca mantraþ, evaüjàtãyakasya prakà÷ayitavyasya abhàvàt, pàri÷eùyàt guõavidhiþ, udbhidguõatà yàgasya vidhãyate prasiddheranugrahàt, guõavidherarthavattvàt, pravçttivi÷eùakaratvàcca . na ca, eùàü yàgàrthatà loke'vagamyate! na ca, vedena paribhàùyate! atoguõavidhayaþ . %<yadi guõavidhiþ, na tarhi karma vidhãyate, avihite va karmaõi tatra guõavidhànamanarthakam>% . na iti bråmaþ, prakçtau jyotiùñome guõavidhànamarthavadbhaviùyati, yadi nàmadheyaü syàt, yàvadeva yajeta iti, tàvadeva udbhidà yajeta iti, na pravçttau ka÷cit guõavi÷eùaþ syàt . guõavidhau ca guõasaüyogàt abhyadhikamarthaü vidadhata udbhidàdayaþ ÷abdà arthavanto bhaviùyanti tasmàt guõavidhaya ityevaü pràptam bhàø %<api và nàmadheyaü syàt yadutpattàvapårbamavidhàyakatvàt>% 1, 4, 2, såø api và iti pakùo viparivartyate . nàmadheyaü syàt iti pratijànãmahe, evamavihitamarthaü vidhàsyati jyotiùñomàt yàgàntaraü, ÷ruti÷caivaü yàgamabhidhàsyati, itarathà ÷rutirudbhidàdãn vakùyanto udbhidàdimato lakùayet! udbhidvatà yàgena kuryàditi . yàgena kuryàt iti yajetetyasyàrthaþ karaõaü hi yàgaþ . udbhidàdyapi tçtãyànirde÷àt karaõaü, tatra udbhidà yàgena iti karmanàmadheyatvena sàmànàdhikaraõyasàma¤jasyaü, dravyavacanatve matvarthalakùaõayà sàmànàdhikaraõyaü syàt . ÷rutilakùaõà bi÷aye ca ÷rutirjyàyasã . tasmàt karmanàmadheyam . %<nanu masiddhaü dravyavacanatvanapahråyeta, aprasiddhaü karmavacanatvaü pratij¤àyeta>% ucyate, tçtãyànirde÷àt karmavacanatà . kutaþ? karaõavàcinã hi pràtipadikàt tçtãyà bhavati, karaõaü ca yàgaþ, tena yàgavacanamimamanumàsyàmahe .
     %<naitadyuktaü, yadi tçtãyàrnirde÷e sati udbhidàdibhyaþ ÷abdebhyo yàge buddhirutpadyeta, syàdetadevaü, na hi no buddhi rutpadyate, tasmàt ayuktam . tçtãyàvacanam anyathà nopapadyate>% iti cet . kàmaü nopapàdi, na jàtucit anavagamyamàne'pi yàgavacano bhaviùyati, tasmàt guõavidhayaþ . lakùaõeti cet, varaü lakùaõà kalpità, na yàgàbhiùànaü, laukikã hi lakùaõà, hañho'prasiddhakalpaneti . api ca yadi nàmadheyaü vidhãyate, na yàgaþ, atha yàgaþ, na nàmadheyam, ubhayavidhàne vàkyabhedaþ iti . ucyate, na nàmadheya vidhàyiùyate, anuvàdà hi udbhidàdayaþ . kutaþ pràptiþ? iti cet . tato'bhidhãyate, ucchabdasàmarthyàt bhicchabdasàmarthyàcca udbhicchabdaþ kriyàvacanaþ, udbhedanaü prakà÷anaü pa÷ånàmanena kriyate ityudbhit yàgaþ, evamàbhimukhyena jayàt abhijit, vi÷vajayàta vi÷vajit, eva sarvatra . ataþ karmanàmadheyam . yattvapravçttivi÷eùakaro'narthakaþ iti, nàmadheye'pi guõaphalopabandhenàrthavat, tasmàt karmanàmadheyànyevaüjàtãyakàni--iti siddham bhàø gavàmayane yaj¤e sapramamàsikottamàbhiplavikasthàne 3 ekàda÷e dine . %<saptamasya màsasyottamayorabhiplavayoþ sthàne trivçdvyåhoda÷aràtra udbhidbalabhidau>% à÷vaø ÷rauø 12, 1, 5, %<saptamasya màsasya ye trayo'bhiplavàþ teùàü vau uttamàbhiplavau tayoþ sthàne trivçtstomako vyåhoda÷aràtraþ udbhidbalabhidau ca dbe ahanã ityetàni dvàda÷àhàni>% nàràø vçø . gavàmayana÷abde vivçtiþ .

#<udbhida># puø ud + bhida--ka . 1 vçkùàdau pa¤cavidhe sthàvare . 2 udbhedake triø %<hotà yakùattanånapàtamudbhidam>% yajuø 38, 25 %<udbhidaü yaj¤aphalànàmudbhettàram>% vedadãø .

#<udbhinna># triø ud + bhida--kta . 1 utpanne karmaõi kta . 2 dvidhàkçte dalite ca . %<yovanodbhinna÷ai÷avà>% .

#<udbhåta># triø ud + bhå--kta . 1 utpanne %<÷ivaliïgatayodbhåtaþ koñisåryasamaprabhaþ>% tiø taø puø %<samudramathanodbhåtaþ>% kalasamantraþ nyàyamate 2 pratyakùayãgye %<udbhåtaråpaü nayanasya gocaraþ>% udbhåtaspar÷avaddravyaü gocaraþ so'pi ca tvacaþ bhàùàø . udbhåtatva¤ca udbhavàparaparyàyo råpàdivi÷eùaguõagatojàtibhedaþ kaõàø såtravçttau uktaþ yathà %<anekadravyasamavàyàt råpavi÷eùàcca råpopalabdhiþ>% kaø såø . %<tena rasagandhaspar÷eùu j¤ànaü vyàkhyàtam>% såø . %<råpagatovi÷eùoråpavi÷eùaþ taccodbhåtamanabhibhåtatvaüråpatva¤ca tasmàdråpasyopalabdhiþ . nanvevaü paramàõordvyaõukasya ca råpaü gçhyetetyata uktamanekadravyasamavàyàditi anekapadaü bhåyastvaparaü tenànekàni bhåyàüsi dravyàõi à÷rayatayà yasya tadanekadravyaü trasareõuprabhçti tatsamavàyàt, ghañàdayo'pyavayavadvayàrabdhàþ paramparayà'nakadravyà÷rayà eva, rasaspar÷àdau råpatvavirahàt càkùuùatvàbhàvaþ càkùuùe tejasi ca udbhåtatvavirahàt, . udbhavaþ råpàdivi÷eùaguõagato jàtivi÷eùa eva råpatvàdivyàpyaþ . nanvevaü ÷uklatvasurabhitvakañutvàdibhirapi parasparabhàvànupapatireva tattadvyàpyatannànàtvakalpane tu kalpanàgauravam udbhavapadasya nànàrthatva¤ceti cenna vàhyaikaikendriyagrahaõayogyaguõatvasyaipopàdherudbhavatvàt tadupàdhivirahasyaivànudbhavatvàt, . anudbhavàbhàva eva udbhava iti kecit . taccintyam anuddhavasyàpyevaü vyavasthàpayituma÷akyatvàt . atãndriyavi÷eùaguõatvamanudbhåtatvamiti cet evaü tarhi aindriyakavi÷eùaguõatvasyaivodbhavatvàpatteþ . aindriyakatvàvacchedakaü kimiti cet tulyam, vi÷eùaguõeùvekaivodbhåtatvaü jàtiþ guõagatajàtau parasparabhàvànupapattirna doùàyetyapi vadanti . teneti råpapratyakùaj¤ànenetyarthaþ yathà råpavi÷eùàt råpatvànabhibhåtatvodbhåtatvalakùaõàt, råpopalabdhistathà rasavi÷eùàt rasatvànami bhåtatvodbhåtvalakùaõàt rasopalabdhiþ evamitaratràpi yojyam . anekadravyasamavàya÷càtide÷yaþ . ghràõarasanatvagindriyàõàmanudbhavàdgandharasaspar÷ànàmagrahaõam pàùàõàdàvanudbhavàdgandharasayoþ . tadbhasmani tayorupalambhàt tayoþ pàùàõàdàvupalambha eva na tuspaùña ityeke . vibhaktàvayavàpyadravyaråpànudbhavàttadagrahaõam evaü rasasyàpi . uùõajale tejãråpasyànudbhavàt spar÷asya càbhibhavàt vitatakarpåracampakàdau råparasaspar÷ànàmanudbhavàdanupalambhaþ . kanakàdau råpamudbhåtameva ÷uklatvabhàsvaratve paramabhibhåte . råpamapyabhibhåtamityeke kanakagrahaõantu råpàntarasàhacaryàt . abhibhava÷ca balavatsajàtãyagrahaõakçtamagrahaõaü na tu balavatsajàtãyasambandhamàtram, balavatsajàtãyasambandhasyàpyagrahaõaniråpyatayà agrahaõasyaivopajãvyatvàt nacàgrahaõaprayojakatvena balavatsajàtãya evopajãvyaþ, agrahaõasya grahaõapràgabhàvasya tadatyantàbhàvasya và tadaprayojyatvàt grahaõadhvaüsasya ca tatràbhàvàt . tavàpi tarhi balavatsajàtãyagrahaõakçtamagrahaõamanupapannamebeti cet astvevaü tathàpi sajàtãyasya balavattve durbalatve và tàdç÷asambandhasattve và grahaõàgrahaõe eva prayojake eveti sa evàbhibhavapadàrthaþ>% .

#<udbhåti># triø ud + bhå--ktin . 1 utpapattau . utkçùñà bhåtiþ . 2 uttamavibhåtau 3 aunnatyeca . %<umà badhårbhavàn dàtà yàcitàra ime vayam . varaþ ÷ambhuralaü hyeùa tvatkulodabhåtaye vidhiþ>% kumàø .

#<udbheda># puø ud + bhida--ac . 1 romà¤ce . bhàve gha¤ . 2 udbhidyotpattau 3 prakà÷e ca . %<umàstanodbhadamanu pravçddhaþ>% kumàø . %<taü yovanodbhedavi÷eùakàntam>% raghuþ . %<puùpodbhedaü saha kisalayairbhåùaõànàü vi÷eùàt>% meghaø . %<kandodbhedàvaidrumà vàriõãva>% màghaþ . %<hasitaütu vçthàhàso yauvanodbhedasambhavaþ>% %<÷çïgohi manmathodbhedastadàgamanahetukaþ>% sàø daø . 3 melane ca %<gaïgodbhedaü samàsàdya triràtropoùitonaraþ>% bhàø vaø 84 aø . lyuñ . udbhedanamapyatra naø . camasodbhedanaü vipràstatràpi kathayantyuta bhàø vaø 88 aø . %<udbhedanaü prakà÷anam>% udbhicchabde ÷avarabhàø .

#<udbhrama># puø ud + bhrama--karaõe gha¤ na vçddhviþ . 1 udvege bhàve gha¤ . 2 samantàt bhramaõe . bhàve lyuñ . udbhamaõamapyatra na0

@<[Page 1182b]>@
#<udbhrànta># naø ud + bhrama--bhàve kta . 1 udbhramaõe amaø svàrthe kan . ghårõitagatau ÷akuø . antarbhåtaõyarthe bhàve kta . 2 bàhumudyamya khaógabhràmaõe . ud + bhrama--kartari kta . 3 bhràntiyukte 4 årdhvaü bhramaõakartari ca triø . màrãcodbhràntahàrãtàþ, raghu0

#<udya># triø vada--kyap . kathanãye %<ançtodyaü na tatràsti>% bhaññiþ supyupapada evàsya sàdhutvam na pçthakprayoga iti .

#<udyat># triø ud + yà--÷atç . udgacchati %<udyatà jayini kàminãmukhe tena sàhasamanuùñhitaü punaþ>% kàø praø %<udyan samudràduta và purãùàt>% yajuø 29, 12 . %<nekùetodyanta màdityam>% manuþ . striyàü ïãp . sà ca 2 viùñutibhede ca sà ca tàõóyaø bràø dar÷ità %<tisçbhyohiïkaroti sa prathamayà, tisçbhyohiïkaroti sa madhyamayà, tisçbhyohiïkaroti sa uttamayodyatã trivçto viùñutiþ>% . ekaikasya sàmnaþ pa¤cavibhaktayaþ prastàvodgãthapratihàropadravanidhanàkhyàþ, tatra hiïkàrastribhirudgàtçbhiþ sarvatra kartavyaþ ataeva såtrakçtocyate %<sàmne sàmne hiïkuryuriti>% tisçbhya iti %<kriyàrthopapadasya ca karmaõi sthàninaþ>% pàø karmaõi caturthã tisra çco gàtuü hiïkuryàt ekavacanamatantram uktàdeva hetoþ atastrayo'pyudgàtàro hiïkuryurityarthaþ . evamuttaratràpi hiïkàravidhàyakeùu vàkyeùu yojanà . sa hiïkaroti sa hiükartà prathamayà triruktayà gàyet ayaü prathamaþ paryàùaþ . trisçbhyo hiïkaroti sa hiïkartà madhyamayà triruktayà gàyet ayaü dvitãyaþ paryàyaþ, punarapi tisçbhyo hiïkaroti sa hiïkartà tçcasyottamà antyà tayà triruktayà gàyet eùaþ tçtãyaþ paryàyaþ . anena paryàyeõa trivçtstomaþ sampadyate uktaprakàreõa tridhà vartata iti trivçt stomaþ tasya viùñutireùà udyatã årdhvaü gacchantã uktevu paryàyeùu prathamamadhyamottamakrameõa årdhvaü gamanàdanvarthasaüj¤eyameùà trivçtaþ prathamà viùñutiþ màø sàmasaüø bhàùye màdhavenaudyatãnàmakaviùñuteþ prakàraþ spaùñaü dar÷ito yathà pañhitànàü navànàmçcàü gànaü tribhiþ paryàyaiþ kartavyam tatra prathamaparyàye triùu såkteùu àdyàstisra çcaþ, dvitãye paryàye madhyamàþ, tçtãye paryàye cottamàþ . tisçbhya iti tçtãyàrthe pa¤camã, hiïkaroti gàyatãtyarthaþ . seyaü yathoktaprakàrãpetà gãtistrivçtstomasya viùñutiþ (stuti--prakàra--vi÷eùaþ), asyàþ viùñuterudyatã nàmeti, bhàø pa¤cada÷astome'parà udyatã viùñutiþ tàø bràø dar÷ità yathà %<tisçbhyo hiïkaroti sa paràcãmiþ, pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhisma ekayà, saptabhyo hiïkaroti sa tisçbhissa ekayà sa tisçbhirudyatã pa¤cada÷asya viùñutiþ>% bràø %<triùu paryàyeùåttarottarasaükhyotkarùametyudyatã pa¤cada÷asya viùñutiriti . triùu paryàyeùåttarottarasaükhyotkarùametãtyudyatãtyucyate>% bhàø . saptada÷astomasyàparàpyudyatã tatraiva dar÷ità %<athodyatyàkhyàü saptada÷astomasyàparàü viùñutimàha>% bhàø . %<tisçbhyo hiïkaroti sa paràcãmiþ, pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisabhissa ekayà, navabhyohiïkaroti sa tisçbhissatisçbhissa tisçbhirudyatã saptada÷asya viùñutiþ>% bràø . %<tisçbhyaþ pa¤cabhyo navabhya iti krameõa sakhyàyà årdhvagamanàdudyatã årdhvaü gacchantã etatsaüj¤à eùà saptada÷a stomasya viùñutiþ>% bhàø . ayaü saükùepaþ gavàmayane trivçdàdayaþ stomàþ vihitàþ teùàü trivçdàdistomànàü tisroviùñutayaþ (sannive÷avi÷eùaråpeõa stavanàni) tatra vahiùpavamànasàdhanasya trivçtstomasya tisro viùñutayaþ udyatã kulàyinã parivartinã ceti tatràdyà dar÷ità antye tattacchabde vakùyete .

#<udyata># triø ud + yama--kartari--kta . 1 udyamayukte kçtodyame %<àtatàyã badhodyataþ>% amaraþ . bhàve kta . 2 udyame naø . yamerniyamanàrthatve karmaõi kta . 3 uttolite 4 udyamite %<pravçktasteja udyata à÷vinaþ>% yajuø 39, 5 . %<udyamyate ityudyataþ>% vedadãø . %<paryàyodyatakàrmukau>% raghuþ .

#<udyati># strã ud + yama--bhàve ktin . udyame . %<vai÷vadaivàni juhotya÷vamedhasyodyatyai>% ÷ataø bràø 13, 1, 8, 1 .

#<udyama># puø ud + yama--gha¤ na vçddhiþ . 1 prayàse prayatnabhede 2 udyoge . %<ni÷amya cainàü tapase kçtodyamàm>% %<÷a÷àka menà na niyantumudyamàt>% kumàø . 3 uttolane ca %<vipradaõóodyame kçcchramatikçcchra nipàtane>% yàø smçø .

#<udyamana># naø ud + yama--õic--lyuñ . 1 utkùepaõe 2 uttolane .

#<udyamita># triø ud + yama--õic--kta . 1 uttolite 2 udyamàya prerite . %<àtmanomadhumadodyamitànàm>% kiràø .

#<udyàna># puünaø udyàyate'tra ud + yà--àdhàüre lyuñ ardhacàdi . àràme . tatkaraõaprakàràdi àràma÷abde 801 pçø uktam . %<bàhyodyànasthitahara÷ira÷candrikàdhautaharmyà>% %<udyànànàü navajalakaõairyåthikàjàlakàni>% megha0

#<udyànapàla># triø adyànaü pàlayati pàla--aõ upaø saø . (màlã) udyànarakùake %<udyànapàlasàmànyamçtavasta mupàsate>% kumàø . õvul . udyànapàlako'pyatra . striyàü ñàp ataittvam . %<tataþ pravi÷ati udyànapàlikà>% màlavikàgnimitranàñakam .

#<udyàpana># puünaø ud + yà--õic--lyuñ ardharcàdi . vratàdisamàpane bratapratiùñhàyàm . hemàdrau vratakhaõóaü %<udyàpanaü pravakùyàmi>% ityasakçtvratabhede prayogaþ . pratiùñhà ca karmàntaraü na tadaïgamiti raghuø . asyetikartavyatàsàmànyaprakàraþ vratatatattvàdau anusandheyaþ . vi÷eùatastu tattadvratoktavidhàyavàkyebhyo'vaseyaþ vistarastu hemàdrau vratakhaõóe dç÷yaþ . tatra tithiø taø vratàrambhapratiùñhayorvarjyakàlamàha jyotiùe %<gurorbhçgorastabàlye vàrdhake siühake gurau . vakrijãvàùñaviü÷e'hni gurvàditye da÷àhike . pårvarà÷àvanàyàtàticàriguruvatsare . pràgrà÷igantçjãvasya càticàre tripakùake . kampàdyadbhuta saptàhe nãcasthejye malimluce . bhànulaïghitake màsi kùaye ràhuyute guro . pauùàdikacaturmàse caraõàïkita varùaõe . ekenàhnà caikadine dvitãyena dinatraye . tçtãyena tu saptàhe màïgyalyàni ÷ubhànvitàþ . vidyàrambhakarõavedhau cåóopanayanodvahàn . tãrthasnànamanàvçttaü tathànàdisurekùaõam . parãkùà''ràmayaj¤àü÷ca pura÷caraõadãkùaõe . vratàrambhapratiùñhà ca gçhàrambhaprave÷ane . pratiùñhàrambhaõe devakåpàdervarjayanti ca . dvàtriü÷addivasà÷càste jãvasya bhàrgavasya ca . dvàsaptatirmahatyaste pàdàste dvàda÷a kramàt . astàt pràk parayoþ pakùaü gurorvàrdhakavàlate . pakùaü vçddhomahàstetu bhçgurbàloda÷àhikaþ . pàdàste tu da÷àhàni vçddhaþ÷ukro dinatrayam>% . evaü vratàrambhapratiùñhayorvajjyakàlokteþ siühastharavau tadakartavyatàkalpanaü sàhasameva haritàlikàdivrate tadvarjanasyàsambhavàt tasya siühastharavikatvenaiva nimittatvàt tacca haritàlikà÷abde vakùyate . siühastharavikakàlasyà÷uddhibodhaka vàkyasya vratàrambhapratiùñhàvyatiriktaviùayakatyenàpyupatteþ . %<pårõe kàle vratànàü tu pratiùñhàü vidhivaccaret . na tatra kàlaniyamastatra vighne paràvidake iti>% vacanàt pårõakàle na samayà÷uddhirbàdhiketi kecit . etadvacanasyàmålakatvamàhuranye .

#<udyàma># puø udyamyate'nena ud + yama--karaõe gha¤ và vçddhiþ . årdhvaniyamanasàdhane rajjvàdau . %<÷ikyapà÷aü pratimu¤cate ùaóudyàmaü vi÷vàråpàõãti>% kàtyà01 6, 5, 6, udårdhvaü yamyate niyamyate yaiste udyàmàþ ùaóudyàmàrajjavaþ årdhàkarùaõahetavoyasya yajuø 13, 103 mantravyàø vedadãø %<ùaóudyàmaü bhavàüta ùaóóhi di÷o mau¤jaü trivçt>% %<saüvatsara eùo'gnirçtavaþ ÷ikyamçtubhirhi saüvatsaraþ ÷aknoti sthàtuü yacchaknoti tasmàcchikyamçtubhirevainametadbibharti ùaóudyàmaü bhavati ùaóóhyçtavaþ>% ÷ataø bràø 6, 7, 1, 16, 18,

#<udyàva># puø ud + yu--apaü bàdhitvà %<udi ÷rayatiyautiprudruvaþ>% pàø gha¤ . årdhvatomi÷raõe anudi tu abeva .

#<udyàsa># puø uda + yasa--gha¤ . 1 udyame kartari saüj¤àyàü gha¤ . 2 devabhede puø . %<àyàsàya svàhà prayàsàya svàhà saüyàsàya svàhà viyàsàya svàhodyàsàya svàhà>% yajuø 39, 11, %<àyàsàdayo devavi÷eùàþ>% vedadãø .

#<udyoga># puø naø ud + yuja--gha¤ ardvarcàdi . 1 udyame karmakaraõàrthaü prayàsabhede %<udyogàdanivçttasya susahàyasya dhãmataþ . chàyevànugatà tasya nityaü ÷rãþ sahacàriõã>% nãtiø . %<÷abdàdiviùayodyogakarmaõa manasà girà>% yàø smçtiþ . %<udyogaüsarvasainyànàü daityànàmàdide÷a ha>% devãmàø . bhãjasenavat uttarapadalope 2 udyogaparvaõi ca . %<udyogaþ sainyaniryàõaü ÷vetãpàkhyànameva ca>% bhàø àø 1 aø %<udyoge bharata÷reùñhaþ marvakàmaguõànvitam . bhojanaü bhojayedvipràn gandhamàlyairalaïkçtàn>% bhàø svargàø 6 a0

#<udyogaparvan># naø udayogasya pratipàdakaü parva . vyàsa racitabhàratàntargate pa¤came parbaõi . %<udayogaparva vij¤eyamataårdhvaü mahàdbhutam>% . %<udyogaparva vij¤eyaü pa¤camaü ÷çõvataþ param>% tatratyavçttàntamupavarõya . %<udyoga parva nirdiùñaü sandhivigrahasammitam>% bhàø àø 1 aø .

#<udyogin># triø uda + yuja--ghiõun . udyogayukte . %<udyoginaü puruùasiühamupaiti lakùmãrdaivena deyamiti kàpuruùà vadanti . daivaü nihatya kuru pauruùamàtma÷aktyà yatne kçte yadi na sidhyati ko'tra doùaþ>% hitoø .

#<udyojaka># triø åd + yuja--õvul . pravartake .

#<udra># puø unatti klidyati unda--rak . jalavióàle . (udviràla)

#<udraïka(ïga)># puø saubhapure vyomacàripurabhede jañàdharaþ .

#<udratha># puø udgatoratho yasmàt . 1 rathakãle . udgatarathatulyaþ pakùo yasya . tàmracåóavihage . mediniþ .

#<udrapàraka># puø %<dhçtaràùñrakule jàtàn ÷çõu nàgàn yathàtatham>% ityupakramya %<bhairavomuõóavedàïgaþ pi÷aïga÷codrapàrakaþ>% bhàø àø 57 aø sarpasatrehatanàgauktàþ .

#<udrikta># triø ud + rica--kta . 1 ati÷ayite, 2 adhike, 3 sphuñe ca

#<udreka># puø uda + rica--gha¤ . 1 vçddhau, 2 ati÷aye, 3 upakrame ca . %<gatobhaktyudrekaþ prariõatimasau cakravapuùà>% puùpadantaþ . %<prakùãyate dhanodreko janànàmavijànatàm>% bhàø baø 192 aø . %<snehoràga÷ca tantrà ca mohodreka÷ca kevalaþ>% bhàø anuø 2 aø . 4 mahànimbe strã ràjaniø .

#<udvaü÷ãya># naø sàmabhede . %<tadàhurãrma eva và eùà hotrà yadacchàvàkyà yadacchàvàkamanusantiùñhata ã÷varermà bhavitoriti yadyukthaü syàttraikakubha¤codvaü÷ãya¤càntataþ pratiùñhàpye vãryaü và ete sàmanã vãryaevàntataþ pratitiùñhanti>% . vràø %<atoyadãyamuktham ukthasaüsthaü syàt uktadoùaparihàràya traikakubhaü codvaü ÷ãyaü cobhe sàmanã antatastçtãyasavanasyànte pratiùñhàpye traikakubhaü brahmasàma udvaü÷ãyamacchàvakyasàmetyebaü kartavye ityarthaþ>% tàø bràø bhàø .

#<udvat># triø ud utkarùitasvabhàvo'styasya và matup masya vaþ . 1 utkçùñe 2 unnate ca . %<sa udvatonivatoyàti veviùat>% çø 3, 2, 10 . %<udvataþ ucchràyavataþ>% bhàø %<udvatsvasmà akçõotanà>% 1, 161, 11 . %<udvatsånnateùu>% bhàø .

#<udvatsara># puø utkràntoravisaükràntiü càndromàsoyatra pràø baø . vatsarapa¤cakàntargate vatsarabhede idàvatsarahàvade vivçtiþ udàvatsaro'pyatra .

#<udvapana># naø ud + vapa--lyuñ . 1 dàne 2 uttolane (tolà) . %<ukhàyàbhasmodvapanamastamite pàtre>% %<anudite bhasmodvapanàdi>% kàtyàø 16, 6, 1, 3 . utkràntovapanam atyàø saø . 3 utpàñane ca .

#<udvamana># naø ud + vama--lyuñ udupasargasya dhàtvarthànugamamàtramatra . vamane . udgàra÷abde vivçtiþ .

#<udvayas># triø udgataü vayo'nnaü yasmàt pràø baø . annotpàdake vàyau %<apàü rasamudvayasaü sårye santaü samàhitam>% yajuø 9, 3, %<udgataü vayo'nnaü yasmàt vàyoþ sa udvayà vàyuþ vàyunaiva hi dhànyàni niùpadyante>% vedadãø . utkrànto vayaþ kàlikàvasthàm atyàø saø . atikrànta vayasi vçddhe triø .

#<udvarta># puø ud + vçta--gha¤ . 1 ati÷aye 2 àdhikye ca . (upacàna) õic--gha¤ . cårõavi÷eùaiþ 2 dehasthamalàdyapasàraõavyàpàre .

#<udvartana># naø udvartyate'nena ud + vçta--õic karaõe--lyuñ . 1 ÷arãranirmalãkaraõadravyàdau . cårõairudvartanaiþ pàlãü tailàktàmavacårõayet su÷ruø . %<nàkramedraktaviõmåtraùñhãvanodvartanàdi ca>% yàø smçtiþ . bhàve lyuñ . 2 dravyabhedaiþ snehàdyapahàràrthevyàpàre ca . %<udvartanaü vàtaharaü kaphamedovinà÷anam . sthirãkaraõamaïgànàü tvakprasàdakaraü param>% %<yavà÷vagandhàyaùñyàhvaistilai÷codvartanaü hitam . ÷atàvarya÷va gandhàbhyàü payasyairaõóajãvanaiþ>% %<tato'sya balàtailamabhyaïgàrthe'vacàryam yavapiùñamudvartanàrthe>% su÷ruø . 3 vilepane, 4 gharùaõe ca . ud + vçta--lyuñ . 5 utpatane 6 ulluõñhane ca %<gàtrasyortana¤caiva hitaü saüvàhanàni ca>% su÷ruø %<cañula÷apharodvartanaprekùitàni>% meghaø .

#<udvartanãya># triø udvartanàya hitam cha . udvartanasàdhane dravye %<idamudvartanãyaü godhåmavacårõamiti>% durgàrcàpaddhatiþ .

#<udvardhana># naø ud + vçdha--lyuñ . 1 antarhàse trikàø . õiclyuñ . 2 vçddhatàsampàdane . lyu . 3 vçddhisampàdake triø .

#<udvarhaõa># naø ud + varha--lyuñ . 1 unmålane 2 utpàñane 3 uddharaõe . kta . udvarhita unmålite tri0

#<udvaha># puø udvahati årdhvaü nayati ud + vaha--ac . putre %<punnà mno narakàdyasmàt pitaraü tràyate sutaþ>% smçtestasya naraka tràõakartçtvàt tathàtvam 2 vaü÷akàrake %<udayamastamata¤ca raghådvahàt>% %<pàrthivãdudvahadraghådvahaþ>% raghuþ 3 kanyàyàü strã årdhvaü pravahavàyoruparivahati ac . vàyusaptàrgate 4 tçtãyaskçndhasthe vàyau puø . àvaha÷abde vivçtiþ %<àvahaþ pravaha÷caiva vivaha÷a samãraõaþ . paràvahaþ saüvaha÷ca udvaha÷ca mahàbalaþ . tathà parivahaþ ÷rãmànutpàtabhaya÷aüsinaþ . ityete kùubhitàþ sapta màrutà gaganecaràþ>% hariø 236 aø . bàø bhàve apa . 5 vivàhe %<cåóopanayanodvahàn>% ràjamàø .

#<udvahana># naø uttolya vahanam . uttolya skandhàdinà vahane . %<kçùõena dehodvahanàya ÷eùaþ>% kumàø %<kailàsanàthodvahanàya bhåyaþ>% %<àpãnabhàrodvahanaprayatnàt>% raghuø 2 vivàhe ca %<bhuvaþ prayuktodbahanakriyàyàþ>% raghuþ . %<svapitçbhyaþ pitàdadyàt sutasaüskàrakarmasu . piõóànodvahanàtteùàü tadabhàve'pi tatkramàt>% smçtiþ .

#<udvàdana># naø ud + vada--õic--lyuñ . 1 uccairàvedane . %<upadãkùã sveùvagniùu nakhanikçntanàdyudvàdanàntaü sànnipàtikama>% kàtyàø 25, 14, 3, %<upadãkùã nediùñhaþ svànagnãn vihçtya nakhanikçntanàdyudvàdanàntaü sànnipàtikaükarmakuryàt>% karkaþ . udvàdanaprakàra÷ca ÷anaø bràø 3, 2, 1, 39, dar÷itoyathà %<athaika udvadati dãkùito'yaü bràhmaõodãkùito'ya bràhmaõa iti niveditamevainametatsantaü devebhyo nivedayatyayaü mahàvãryoyoyaj¤aü pràpadityayaü yuùmàkaiko'bhåttaü gopàyate tyevaitadàha triùkçtyàha>% . %<udvadati uccairàvedayati>% bhàø 2 uccairvàdyakaraõe ca ud + vaca--õic lyuñ . udvàvacanamapyatra naø %<yathendra udvàcanaü labdhà cakre adhaspadam>% athaø 5, 8, 8,

#<udvàna># puø ud + vana--saübhaktau gha¤ . 1 udvamane õic--karmaõi ac . 2 udvamite triø ràyamukuñaþ .

#<udvànta># naø ud + vama--kta . kçtodvamane udgãrõe amaraþ .

#<udvàpa># puø ud + vapa--bhàve gha¤ . 1 unmålane 2 uddharaõe . 3 ÷råyamàõa pariparityàge pa÷càt %<àvàpodvàpàbhyàm>% muktàø . karmaõi gha¤ . udvàpya sa¤cãyamàne 4 bhasmàdau . %<kapàlàni bhasmodvàpe kuryàt>% kàtyàø 5, 2, 6, bhasmodvàpa÷abdena pratyahaü gàrhapatyàdikharebhyo bhasmoddhçtya yo rà÷iþ kriyate saucyate karkvaþ . õic--bhàve ac . 5 muõóane .

#<udvàya># puø ud + và--gha¤ . 1 udvàsane 2 upa÷ame . tata àcàre kvip . udvàyati . %<vàyurvàva saüvargoyadà và agnirudvàyati vàyumevàpyeti>% chàø uø . %<udvàyati udvàsanaü pràpnotyupa÷àmyati>% bhàø . gaõavyatyayovàtra .

#<udvàsa># puø ud + vàsa--gha¤ . svasthànàtikrameõa astapràptau %<amaràvatyàdãnàü purãõàü dviguõottarottareõa kàlenodvàsaþ>% chàø uø bhàø . tataþ balàdiø ini matup và . udvàsin udvàsavat tadvati triø striyàü ïãp .

#<udvàsana># naø ud + vasa--lyuñ . 1 màraõe ud + vasa + õiclyuñ . 2 visarjane . srugàdãnàm uddhottalanenànyatra sthàpanaråpe agnyàdhànàïge 3 saüskàrabhede %<apa upaspç÷ya ÷àlàdvàrye paristaraõapàtasaüsàdanaprokùaõàjyanirvapaõàdhi÷rayaõasruksaümàrjanodvàsanàvekùaõàni kçtvàgnãdhra utpaya pa÷càdàjyagrahaõam>% kàtyàø 9, 1, 2, atrodvàsanamàhavanãya ÷ràyiõaþ 2, 7, 8, %<àjyàdhi÷rayaõasruksaümàrjanodvàsanàvekùaõàni>% kàtyàø 8, 6, 31, 4 sthànàntaranayane ca %<dakùiõato'dhi÷rayaõodvàsane>% 25, 8, 9, bhasmani adhi÷rayaõamudvàsanaü ca gàrhapatyàddakùiõasyàü di÷i kuryàt karkaþ .

#<udvàsya># avyaø ud + vasa--õic--lyap . visçjyetyarthe %<udvàsya devaü svedhàmni>% tantram . 2 sthànàntaraü nãtvetyarthe ca karmaõi yat . 3 uttolanãye 4 uddharaõãye ca triø .

@<[Page 1186a]>@
#<udvàha># yuø puø ud + vaha gha¤ . vivàhe sa ca j¤ànavi÷eùa iti raghuø yena j¤ànena mameyaü bhàryà, mamàyaü patiriti vyavahàro bhavati tàdç÷aü j¤ànam . tacca sambandhabhedenobhaya niùñham . caramasaüskàra iti navyanaiyàyikàþ . caramatva¤ca saüskàrapràgabhàvàsahacaritatvam . dvitãyavivàhasya saüskàratvàbhàvàt tatpràgabhàvasattve'pi àdyavivàhe caramatvàkùatiþ . tatra ca striyàþ saüskàraråpatayà vivàhatvavyavahàraþ . yasya puruùasya vivàhàt pràgeva cåóàdiùu jàteùu maraõam tatra puruùe cåóàdau saüskàrapràgabhàvàsahacaritatvàt ativyàpte rnaitat nàyyam . kintu ÷àstravihitasaüskàràntimatvameva caramatvamiti yuktam . ÷àstreùu ca saüskàreùu vivàhasyaibàntimatayà vidhànàditareùàmupàntimatvàdineti nàtiprasaïgaþ . yåpàhavanãyàdau yathà saüskàràdeva tattacchabdapravçttiþ evaü ÷àstravidhinà kçtasaüskàrayoreva dampatyostacchabdapravçttiþ . saüskàra÷càlaukikatvàt tattatkarmakalàpasàdhya iti na àdànabhàtreõa tatsiddhiþ . ataeva %<avipluta brahmacaryo lakùaõyàü striyamudyahediti>% yàø smçtau %<udvaheta dvijobhàryàm>% ityàdau ca vidhi÷ravaõam, àdànamàtrasya pramàõàntarapràptatayà tadaü÷e vidhitvàsambhavàt apràptapràpakasyaiva vidhitvàt ataeva %<pàõigrahaõikàmantrà niyataü dàralakùaõam . teùàü niùñhà tu vij¤eyà vidvadbhiþ saptame pade>% iti manunà mantravi÷eùàõàmeva bhàryàtvaråpasaüskàraprayojakatvamabhihitam . àdànamàtrasya vivàhatve tasya ca laukikatvàt gçhãtetaradravyavat taddànavikrayàpattiþsyàt %<na niùkrayavisargàbhyàü bharturbhàryà viyujyate>% iti kàtyàyanena dànavivrayàbhyàü bhàryatvavigamàbhàvaü vadatà ca bivàhasya laukikatvaü niràsitam . ki¤ca vivàhasaüskàrasya vaidhatve yathàvidhànameva tatra pravàrtatavyam . vidhànàtikrame ca kartuþ pratyavàyo'niùñaü ca phalaü bhavatãti gamyate . tadvighànaprakàra÷ca à÷vaø gçø 1, 4, kaõóikàdau dar÷itaþ anye'pi prakàrastattadgçhyakàrairuktaþ . sa ca tato'seyaþ . udvàhe varjayanãyakanyàþ smçtiùu dar÷ità yathà . %<asapiõóà ca yà màturasagotrà ca yà pituþ sà pra÷astà dvijàtãnàü dàrakarmaõi maithune>% manuþ . asapiõóà÷ca asapiõóa÷abde 541 pçø matabhedenoktàþ . %<ananya parvikàü kàntàmasapiõóàü yavãyasãm . arogiõãü bhràtçmatãmasàmànàrùagotrajàm>% yàj¤aø . anyapårvà÷ca . %<sapta paunarbhavàþ kanyà varjanãyàþ kulàdhamàþ . vàcà dattà manodattà kçtakautakamaïgalà . udakaspar÷ità yà ca yà ca pàõigçhãtikà . àgniüparigatà yà ca pugarmåprabhavà ca yà . ityetàþ kà÷yapenoktàdahanti kulamagnivat>% kà÷yaø . %<tatra sapiõóàsagotràsamàna pravaràsu bhàryàtvameva notpadyate rogiõyàdiùu bhàryàtve utpanne'pi dçùñadoùa eva>% mitàø evameva raghunandanàdayaþ . samànàrùà÷ca àrùa÷abde 813 pçùñhe dar÷itàþ . %<sagotràü màturapyeke necchentyudvàhakarmaõi . janmanàmnoravij¤à ne udvahetàvi÷aïkitaþ>% iti uø taø vyàsaþ . %<màtulasya sutà måóhvà màtçgotràü tathaiva ca . samànapravaràü caiva gatvà càndràyàõaü caret>% mitàø smçø . %<à saptamàt pa¤camàcca bandhubhyaþ pitçmàtçtaþ . avivàhyà sagãtrà ca samànapravarà tathà . pa¤came saptame vàpi yeùàü vaivàhikã kriyà . te ca santàninaþ sarve patitàþ ÷ådratàü gatàþ>% nàradaþ . bandhava÷ca uttaràdhikàra÷abde 1099 pçø dar÷itàþ . %<sagotrà¤cedamatyàupayacchenmàtçvadenàm bibhçyàt samànàrùeyàü vivàhya càndrayaõaü caret>% sumantuþ samànagotrapravaràü samudvàhyopagamya ca . tasyàmutpàdya càõóàlaü bràhmaõyàdeva hãyate . àpaø . %<sarvàþ pitçpatnyo màtarastadbhràtà màtulàstadapatyàni bhaginyastadapatyàni bhàgineyàni tà dharmato'vivàhyàþ anyathà saïkarakàriõyastathàdhyàpayituriti>% samntuþ . %<adhyàpayituretadvivàhamantrapàñhayi turetat saïkarakàritvamiti>% ratnàkaràdayaþ . adhyàpayiturguroþ kanyà avivàhyeti raghunandanenoktam %<samànapravarà và'pi ÷iùyasantatireva ca . vrahmadàturguro÷caiva santatiþ pratiùidhyate>% matsyapuø . %<màturyannàma guhyaü syàt suprasiddhamathàpi và . tannàmnã yà bhavet kanyà màtçnàmnãü pracakùate . pramàdàt yadi gçhõãyàt pràya÷cittaü samàcaret . tata÷càndràyaõaü kçtvà tàü kanyàü parivarjayet>% matsya puø . tathà ÷yàlikàputryà api putra sthànikatayà avivàhyatvamuktaü dattakamãø dç÷yam . atra sapiõóaviùaye'pavàdaþ %<sannikarùe'pi kartavyaü trigotràt parato yadi>% . matsya puø . %<asambandhà bhavedmàtuþ piõóe naivodakena và . sà vivàhyà dvijàtãnàü trigotàntarità ca yà>% . manuþ . ÷ådràõàntu atidiùñàdiùñagotrabhàgitvena sagotràvivàho na niùiddhaþ iti raghanandanàdayaþ . %<dvijànàmasavarõàsu kanyàsåpavamastathà>% vçhaø nàø ukteþ kalau asavarõàvivàhaniùedhàttadvi÷eùonàbhihitaþ . da kùiõasyàü màtulakatyodvàhastu ÷iùñairapi kriyate tasya smçtiviruddhatve'pi ki¤cit ÷rautaü liïgamàsthàya teùàütathàcaraõamiti bahavaþ . tasya ÷rautaliïgasyànyàrthaparatà parà÷ara bhàùyàdau dar÷ità . ataeva dvàrakàråpadakùiõade÷avàsinàü tathàcaraõe bhàgaø 10 skande . %<yadyapyanusmaran vairaü rukmã kçùõàvamànataþ . vyatarat bhàgineyàya sutàü kurvan svasuþ priyam>% . %<dãhitràyàniruddhàya pautrãü rukmyadadaddhareþ . rocanàü badvavairo'pi svasuþ priyacikãrùayà jànannadharmaü tadyaunaü snehapà÷ava÷ànugaþ>% . adharmaü jànannityuktaü tena tasyàdharmatvam . %<màtulasya sutàmåóhveti>% pràguktavacanàccatasyàdharmatvam suvyaktameva . sa ca vivàho'ùñavidhaþ %<bràhmodaivastathaivàrùaþ pràjàpatyastathà''suraþ . gàndharvoràkùama÷caiva pai÷àca÷càùñamo'dhamaþ>% manuþ eteùàü lakùaõaü tattacchabde dç÷yam . %<yena bhàryà hçtà pårbaü kçtodvàhà parasya vai>% harivaüø .

#<udvàhana># naø ud + vaha--õic--lyuñ . 1 putràderudvàhasampàdane 2 unnayane 3 sthànàntaranayane . udvàhyate sthànàntaraü nãyate'nena ud + vaha--õic--karaõe lyuñ . 4 uddhàraõasàdhane %<udghàñanaü ghañãyantraü salilodvàhane praheþ>% amaraþ . uda + vaha--svàrthe õic--bhàve lyuñ . 5 vivàhe . vàhanasya halàkarùaõasyopari vàhanaü karùaõaü yatra . 6 dvihalye kùetre yatra prathamamekavàraü kçùñvà punaþ karùaõaükriyate tàdç÷e kùetre hemaø .

#<udvàhanã># strã udåhyate svàrthe õic--karmaõi lyuñ . varàñake (kaói) hemaø .

#<udvàhika># triø advàhaþ prayojanamasya ñhak saüj¤àpårvakavidheranityatvàt na vçddhiþ . vivàhasàdhane mantràdau %<nodvàhikeùu mantreùu vidhavàvedanaü kvacit>% manuþ . vçddhau audvàhiko'pyatra triø .

#<udvàhita># puø strã udvàhojàto'sya tàrakàø itac . jàtavivàhe %<bàle vçddhe tathaivàstaü gate ca daityamantriõi . ud vàhitàyàü kanyàyàü dampatyorekanà÷anam>% ràjamàø .

#<udvàhinã># strã udvàhaþ uddharaõaü sàdhyatayà'styasyàþ ini ïãp . rajjvo mediniþ .

#<udvigna># triø ud + vija--kartari kta . udvegayukte, %<nimagnodivagnasaührãõaiþ papre dãnai÷ca medinã>% bhaññiþ . duþkhaparihàràkùamatayà 2 vyàkulacitte, 3 kùubhite ca!

#<udvãkùaõa># naø ud + vi + ãkùa--bhàve lyuñ . 1 årdhvadçùñau . karaõe lyuñ . 2 tatsàdhane neùo %<sakhãjanodvãkùaõakaumudãmukham>% raghuþ .

@<[Page 1187b]>@
#<udvãta># triø ud + vi + i--kta . vi÷eùeõodgate . (chayalàpihaoyà) samantàt plàvite %<tatoyudhiùñirànãkamudvãtàrõavanisvanam>% bhàø droø 16 aø .

#<udvçtta># triø udgato vçttàt niràø saø . 1 durvçtte . ud + vçta--kta . 2 utkùipte 3 bhuktojjhite . 4 adhike . %<udvçttohi granthaþ samadhikaphalamàcaùñe>% vyàø nyàyaþ . %<kalpakùayodvçttamivàrõavàmbhaþ>% bhàø àø paø 7 . 5 kùubhite ca %<udvçttanakràt sahasonmamajja>% raghuþ .

#<udvega># puø ud + vija--gha¤ . 1 vyàkulacittatàyàm 2 virahajanye duþkhodgame, %<manobhiþ sodvegaiþ praõayavihatidhvastarucayaþ>% kiràø . %<sahasodvegamiyaü vrajediti>% raghuþ . %<÷àntodvegastimitanayanaü dçùñabhaktirbhavànyàþ>% meghaø . %<yojihvàgraü bàdhate udvegaü janayati ÷irogçhõãte nàsikà¤ca sràvayati sa kañukaþ>% su÷ruø . %<saïkùobheùvapyanudvego màdhuryaü parikãrtitam>% sàø daø . 3 bhaye ca . 4 guvàkaphale naø . udgatovego'smàt . 5 ni÷cale, 6 stimite 7 ÷ãghragàmini ca triø .

#<udvejana># triø ud + vija--bhàve lyuñ . 1 udvege amaraþ %<paradàràbhimarùeùu pravçttànnén mahãpatiþ . udvejanakarairdaõóai÷cihnayitvà pravàsayet>% manuþ tasmai sàdhu cha . uddvejanãya udvejake triø %<pariharedudvejanãyà÷cakathàþ>% su÷ruø .

#<udvejita># triø ud + vija--õic--kta . kçtodvege %<uddvejità vçùñibhirà÷rayante>% kumàø .

#<udvedi># triø unnatà vediryatra pràø baø natalopaþ . unnatavedike . %<vimànaü navamudvedi catuþstambhapratiùñhitam>% raghuþ

#<udvepa># puø ud + vepa--bhàve gha¤ . 1 utkampane . kartari ac . 2 tadyukte triø . tataþ tena nirvçttamityarthe saüïkulàø aõ audvepa tannirvçtte triø . striyàü ïãp .

#<udvela># triø utkràntobelàm atyàø saø . 1 velàtikrànte 2 maryadàtikrànte %<bhayamapralayodvelàdàcakhyurnairçtodadheþ>% raghu

#<udveùñana># naø ud + veùña--lyuñ . 1 hastapàdayorbandhane, 2 upahveùe ca . %<vaktre madhuratà tandrà hçdayodveùñanaü bhramaþ>% %<hçdayodveùñanaü tantrà làlàsrutirarocakaþ>% su÷ruø . udgataü veùñanàt niràø taø . . 3 unmuktabandhane triø . %<kayàcidveùñana vàntamàlyayà>% raghuþ kumàra÷ca

#<udvoóhç># puø ud + vaha--tçc . pariõetari . %<udboóhàpi bhavet pàpã saüsargàt kulanàyike! . ve÷yàgamanajaü pàpa tasya puüsodinedine>% mahàniø taø .

#<udhrasa># u¤che kyràø paraø akaø señ . udhrasnàti audhràsãt udhrasàm--babhåva àsa cakàra .

#<udhrasa># utkùepe u¤che ca (kaõa÷aàdàne) cuø sakaø señ . udhrasayati te . audidhrasat ta

#<unda># kledane rudhàø paraø sakaø señ . unatti untaþ undanti undyàt unattu . aunat auntàm aundan aunaþ--aunat . aundãt . undàm--babhåva àsa cakàra . undità undiùyati aundiùyat . undan undanam uttiþ unnaþuttaþ . %<ghçtapruùà manasà havyamundan>% çø 2, 3, 2 . %<yatra hyàpa undantyastiùñhanti tadoùadhayojàyante>% ÷ataø 7, 5, 2, 3 . bhvàditvamapi . %<÷irastrirundati aditiþ ke÷àn vapatyàpa undantu varcasaþ iti>% à÷vaø gçø 1, 17, 7 . õic undayati--te aundidat--ta san undidiùati .

#<undura(ru)># puø unda--ura--uruvà . måùike måùikabhedàstaddaü÷opadravà÷ca sacikitsàþ su÷ruø dar÷ità yathà . %<athàtã måùikakalpaü vyàkhyàsyàmaþ . pårvamuktàþ ÷ukra viùà måùikà ye samàsataþ . nàmaõakùaõabhaivajyairaùñàda÷a nibodha tàn . làlanaþ puttrakaþ kçùõo hiüsira÷cikvirastathà . chuchundaro'lasa÷caiva kaùàyada÷alo'pi ca . kuliïga÷càjita÷caiva capalaþ kapilastathà . kokilo'ruõasaüj¤a÷ca mahàkçùõastathonduraþ . ÷vetena mahatà sàrdhvaükapilenàkhunà tathà . måùika÷ca kapotàmastathaivàùñhàda÷a smçtàþ . ÷ukraü patati yatraiùàü ÷ukraghçùñaiþ spç÷anti và . naskadantàdibhistasmin gàtre raktaü praduùyati . jàyante granyayaþ ÷ephà karõikà maõóalàni ca . pióakopacaya÷cogrà visarpàþ kiñibhàni ca . pårvabhedorujastãvrà jvaromårchà ca dàruõà . daurvalyamaruciþ ÷vàso vamathurlomaharùaõam . daùñaråpaü samàsoktametacca vyàsataþ ÷çõu . làlàsràvo làlanena hikkàcchardi÷ca jàyate . taõóulãyakakalkantu lihyàttatra samàkùikam . puttrakeõàïgasàda÷ca pàõóuvarõa÷ca jàyate . cãyate granthibhi÷càïgamàkhu÷àvakasannibhaiþ . ÷irãùeïgudakalkantu lihyàttatra samàkùikam . kçùõenà sçk chardayati durdineùu vi÷eùataþ . ÷irãùaphalakuùñhantu pivet kiü÷ukabhasmanà . hiüsireõànnavidveùo jçmbhà lomà¤caharùaõam . pivedàragbadhàdintu suvàntastatra bhànavaþ . cikvireõa ÷irãduþkhaü ÷opho hikkà vamã tathà . jàõinãmadanàïkoñhakaùàyairvàmayettu tam . chucchundareõa tçñchardijyaro'làvaõyameva ca . grãvàstambhaþ pçùñha÷oko gandhà'j¤ànaü visåcikà . cavyaü harãtakãü ÷uõñhãü bióaïgaü pipåpalãü madhu . yavanàlarùabhakùàraü vçhatyà÷càtra dàpayet . grãvà'stambho'lasenordhvavàyurdaü÷e rujà jvaraþ . mahàgadaü sasarpiùkaü lihyàttatra samàkùikam . nidrà kaùàyadantena hçcchoùaþ kàr÷yameva ca . kùaudropetàþ ÷irãùasya lihyàt sàraphalatvacaþ . kuliïgena rujaþ ÷opho ràjya÷ca daü÷amaõóale . sahe sasindhuvàre ca lihyàttatra samàkùike . ajitena vamã mårchà hçdgrahaþ kçùõanetratà . tatra snuhãkùãrapiùñàü kàlindãü madhunà lihet . capalena bhavecchardirmårchà ca saha tçùõayà . sabhadrakàùñhàü sajañàü kùaudreõa triphalàü lihet . kapilena vraõe kotho jvaro granvyudgamastathà . kùaudreõa lihyàttriphalàü ÷vetàücàpi punarõavàm . granthayaþ kokilenogro jvaro dàha÷ca dàruõaþ . varùàbhånãlinãkvàthasiddhaü tatra ghçtaü pibet . aruõenànilaþ kruddho vàtajàn kurute gadàn . mahàkçùõena pitta¤ca ÷vetena kapha eva ca . mahatà kapilenà sçk kapotena catuùñayam . bhavanti caiùàü daü÷eùu granthimaõóalakarõikàþ . pióakopacayà÷cogràþ ÷opha÷ca bhç÷adàruõaþ>% .

#<udura(rå)karõã># strã undurasya karõa iva parõamasyàþ gauø ïãù . àsvukarõyàm . (undurakànã) svàrthe kan tatraiva

#<undåru># puø unda--åru . måùike .

#<unna># triø unda--kta . klinne 1 àrdre (bhije) 2 dayàpare ca . pakùe utta àrñe triø .

#<unnata># triø ud + nama--kta . 1 ucce, 2 mahati ca . %<unnatena sthitimatà dhuramudvahatà bhuvaþ>% kumàø %<sthitaþ sarvonnatenorvãm>% raghuþ . %<bandhuraü tçnnatànatam>% amaraþ . %<madhuronnatabhru lalita¤ca dç÷oþ>% màghaþ . siø ÷iø ukte dinamànaj¤ànasàdhane 3 upàyabhede naø . %<uktà prabhàbhimatadiïgiyamena tàvat tàmeva kàlaniyamena ca vacima bhåyaþ . myàdunnataü dyugata÷eùakayoryadalpaü tenonita dinadalaü natasaüj¤akaü ca . athonnatàdånayutàccareõa kramàdudagdakùiõagolayorjyà . syàt såtrametadguõitaü dyumaurvyà vyàsàrdhabhaktaü ca kalàbhidhànam>% ÷iø . %<divasasya yadgataü yacca ÷eùaü tayoryadalpa tadunnatasaüj¤aü j¤eyam . tenonnatenonãkçtaü dinadalapramàõaü tannatasaüj¤aü bhavati . athonnatàdunnatakàlàduttaragokhe ca tenaunità dakùiõe yutàdyà jyà tatsåtram . sà såtrasaüj¤etyarthaþ . tat såtraü dyujyayà guõitaü trijyayà bhaktaü kalàsaüj¤aü bhavati . atropapattiþ . yasmin kàle chàyà sàdhyà tasmin kàle svàhoràtravçtte yàvatãbhirghañikàbhiþ kùitijàdunnato ravistàsàmunnatasaüj¤à . yeka kàlena madhyàhnànnatastasya natasaüj¤à . atha careõonayutasyo÷ratakàlasya kila jyà sàdhyà . sà ca jyà madhyàvadhirbhavati . sa ca madhyaprade÷o'horàtravçttasvonmaõóalasaüpàte bhavati . yata unmaõóalasaüpàtàbhyàmårdhvamahoràtravçttasyàrdhamadho'rdham . ata utmaõóalàvadherjãvà sàdhyà . kùitijonmaõóalayorantaraü caràrdham . ata÷caràrdhena varjitàdunnatàduttaragole, dakùiõe tu yutàt . yata uttaragole kùitijàduparyunmaõóalaü, dakùiõe'dhaþ . tasmàt kalàdyà jyà sàdhità sà trijyàvçttapariõatà . sà ca såtrasaüj¤à . atha yadi trijyàvçtta etàvatã tadà dyujyàvçtte kiyatãtyanupàtena dyujyàvçttapariõatà . sà ca kalàsaüj¤à>% pramiø . siø ÷iø uktegrahàõàmakùalambaj¤ànàrthe 4 upàyabhede ca . %<yantravedhavidhinà dhruvonnatiryà nati÷ca bhavato'kùalambakau . tau kramàdviùuvadahnyahardaleye'tha và natasamunnatà lavàþ>% ÷iø %<cakrayantreõa grahavedhavad dhruvaü vidhyet . tatra yantranemyàü ya unnatàü÷àste'kùàü÷àþ . ye natàste lambàü÷àþ . atha và viùuvaddinàrdhe ye'rkasya natonnatàü÷àste'kùalambàü÷à iti yuktiyuktam>% pramiø . %<unnataü dyuni÷amaõóale kujàt sàvanaü dyutividhau hi tajjyakà . tiryagakùava÷ato'kùakarõavacchedako na tu naraþ sa lambavat>% ÷iø . %<dçïmaõóale kùitijàdupari grahaparyantaü ye'ü÷àsta unnatàþ khamadhyàdadhaste natàþ . unnatàü÷ànàü jyà ÷aïkuþ . natàü÷ajyà dçgjyà ÷aïkuþ kacchannaliptàbhirånaþ kàryaþ . draùñuþ kudalenocchritatvàt . ayamartho grahacchàyàdhikàre vyàkhyàta eva>% pramiø . %<udagde÷aü yàti yathà yathà narastathà tathà syànnatamçkùamaõóalam . udagdi÷aü pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ ùalàü÷akàþ>% siø ÷iø . tataþ bhàve ùya¤ aunnatya naø . tal unnatà strã . tva unnatatva na0, tadbhàve %<tadeva naisargikamunnatatvam>% raghuþ

#<unnatakàla># puø siø ÷iø ukte chàyàtaþ kàlaj¤ànasàdhane prakriyàbhede %<pala÷rutighnastriguõasya vargodyujyeùñakarõàhatihçdbhavedvàü . iùñàntyakà tadrahitàntyakà yà bhavanti yà utkramacàpaliptàþ . natàsavaste syurahardalaü tairånãkçtaü connatakàla evam>% ÷iø . %<trijyàvargaþ palakarõena guõyaþ dyujyayà iùñakarõasya ca ghàtena bhàjyaþ yatphalaü labhyate seùñàntyakà . tayeùñàntyayà rahitayà antyàyà yaccheùaü tasyotkrameõa dhanuþ kàryaü tasya dhanuùoyàvatyaþ kalàstàvantastasmin kàlena natàsavoj¤eyàþ tairnatàmubhirånãkçtàdinadalàsava unnatàsavaþ syuþ . prakàràntareõa trerà÷ikatrayeõopapattiþ . yadoùñacchàyàkarõena dvàda÷àïgula÷aïkarlabhyate tadà trijyàkarõena ka iti . atra trijyàyà dvàda÷a guõa iùñakarõo haraþ . phalaü mahà÷aïkuþ . atha tasya hçtikaraõàrthamanupàtaþ . yadi dvàda÷àïgu÷aïkorviùuvatkarõaþ karõastadàsya mahà÷aïkoþ ka iti . pårvaü trijyàyà dvàda÷a guõa idrànãü haraþ . atastulyatvàdvàda÷àïkayorguõaharayornà÷e kçte sati trijyàyàþ palakarõo guõa iùñacchàyàkarõo haraþ phalamiùñahçtiþ . atheùñàntyàkaraõàyànupàtaþ . yadi dyujyayà trijyà labhyate tadiùñahçtyà kimiti . idànãü trijyà guõo dyujyà haraþ . harayorghàto hara iti dujyeùñakarõàhatirbhavati . guõayorghàte trijyàvargaþ palakarõaguõito bhavati . evaü phalamiùñàntyakà . tayà vajitàyà antyàyà yadava÷eùaü sà natamyotkramajyà ÷arasaüj¤à . atastasyà dhanurutkrameõa sa natakàlaþ syàt . natakàlo dinàrdhàt patita unnatakàlaþ syàdityupapannam>% prami0

#<unnatànata># naø unnataü ca tadànata¤ca . uccanãcasthànàdau . %<bandhuraü tånnatànatam>% amaraþ .

#<unnati># strã ud + nama--ktin . 1 vçddhau, 2 udaye, 3 garuóabhàryàyà¤ca tatra candra÷çïgonnatiþ siø ÷iø uktà yathà %<màsàntapàde prathame'tha vendoþ ÷çïgonnatiryaddivase'vagamyà . tadodaye'ste ni÷i và prasàdhyaþ ÷aïkurvidhoþ svoditanàóikàdyaiþ>% ÷iø . kçùõàùñamyà upari prathame'tha và ÷uklàùñamyàþ pràgeva yasminnabhãùñadine ÷a÷i÷çïgonnatirj¤àtumabhãùñà tasmin dine màsàntapàda audayikau candràrkau spaùñau kàryau . prathamacaraõe tvastakàlikau tataþ ÷çïgonnatirj¤eyà . ni÷i và . etaduktaü bhavati . màsàntapàda udayakàle ÷a÷i÷çïgonnatiþ sàdhyà . prathamà caraõe tvastakàle . atha và kimudayàstaniyamena . yatrodaye tatrodayàt pràgiùñaghañãtulyakàle và yatràste tatràstàduparoùñàsu ghañãùu và ÷çïgonnatiþ sàdhyà . tatra tàtkàlikau candràrkau kçtvà candrasya sphuñakràntyudayàsmalagnonnata ghañikàdibhistadupakaraõaiþ ÷aïkuþ sàdhyaþ . atãpapattiþ . candrasyàrdhàdåne ÷ukle tatkoñã ÷çïgàkàre bhavataþ . tatreùñakàle katarà ÷çïgonnatirmavivyatãti j¤àtasyam . tatra ÷uklasya ÷çïgàkàratàrdhàdåne ÷ukle . taccàrdhàdånatvaü pàde prathame ca saübhavati . dvitãyatçtãbayorapi caraõavorvrahmaguptàdibhiþ kçùõa÷çïgonnatirànãtà sà mama na sammatà . nahi naraiþ kçùõa÷çïgonnatiþ spaùñopalakùyate . prasiddhà tu ÷ukla÷çïgonnatiþ . ata uktaü màsàntapàde prathame'tha yeti . %<vakùojau karikumbha vibhrakarãmatyunnatiü, gacchataþ>% . stokenonnatimàyàti iti ca sàø da0

#<unnatã÷a># puø 6 taø . garuóe trikàø .

#<unnaddha># triø ud + naha--kta . 1 udbaddhe . utkañe ca . %<jahyastrateja unnaddhamastraj¤o'syastratejasà>% bhàø 1 skaø . unnaddhaü utkañam . ÷rãdharaþ .

#<unnamana># naø uda + nama--lyuñ . 1 unnatau . õic--lyuñ na vçddhiþ . 2 uttolane su÷rutokte 3 yantrakarmabhede ca . tàni caturviü÷atiþ yathoktaü tatraiva . %<yantrakarmàõi tu nirghàtanapåraõabandhanavyåhanavartanacàlanavivartanavivaraõapãóanamàrgavi÷odhanabikarùaõàharaõàku¤canonnamanavinamanabha¤janonmathanàcåùaõaiùaõadàraõarjåkaraõaprakùàlanapradhamanapramàrjanàni caturviü÷atiþ>% . unnamana¤ca vraõarudhirasràvasàdhanaü yathoktaü tatraiva %<sandhigataþ pãddhyamàno na pravartata àku¤canaprasàraõonnamana vinamanapradhàvanàt kàsanapravàdai÷ca sravati>% .

#<unnamita># triø ud + nama--õic--kta . 1 uttolite, 2 årdhãkçte ca %<atha prayatnonnamitànamatphaõaiþ>% kumàø %<kvacidunnamitànanau>% raghuþ .

#<unnamra># triø ud + nama--ran . unnate %<unnamratàmrapañamaõóapa maõóitaü tat>% nàghaþ

#<unnaya># puø ud + nã--%<kvacidapavàdaghiùaye'pyutsargo'bhinivi÷ate>% ityukteþ ac . kåpàdito jalàderuttolane amaraþ .

#<unnayana># naø ud + nã--lyuñ . 1 vitarke, 2 årdhvapràpaõe ca . %<anàdiùñàü÷cedonnayana÷ruteþ kàtyà0>% 9, 5, 24 unnayana ÷ruti÷ca . %<atohidevebhya unnayantyatomanuùyebhyaþ>% ÷ataø bràø 4, 5, 6, 3, %<camasonnayanakàle bàhçtya dadhnonmçdya taccamasenonnayet>% kàtyàø 10, 9, 31, %<teùvevonnayanamabhyabhi somànunnayantãti ÷ruteþ>% kàtyàø 22, 10, 5, %<unnathatyasmàt apàdàne lyuñ>% . 3 påtabhçtpàtre . %<unnayane ca>% kàtyàø 25, 12, 14, tadeva bhavati unnayatyasmàdityunnayanam påtabhçdçcyate karkaþ . unnamita nayanaü yena pràø baø . unnamitanetre triø .

#<unnasa># triø unnatà nàsà yasya ac samàø nasàde÷aþ . unnatanàsike . %<unnasaü dadhatã vaktram>% bhaññiþ .

#<unnàda># puø ud + nada--gha¤ . ucca÷abde %<÷arabhonnàdasaüjuùñam nànàmçganiùevitam>% bhàø baø 158 aø .

#<unnàbha># puø unnatà nàbhiryasya ac samàø . såryavaü÷ye nçpabhede %<unnàbha ityudgatanàmadheyaþ>% raghuþ asaüj¤àyàntu na ac . unnàbhirityeva triø . unnatà nàbhiþ pràø saø . unnatanàbhau puüstrãø .

#<unnàya># puø ud + nã--%<avodorniyaþ>% pàø gha¤ . 1 årdhanayane 2 vitarke 3 uccaye ca %<unnàyànadhigacchantaþ pradràyaiyasudhà bhçtàm>% bhaññiþ .

#<unnàha># puø uda + naha--gha¤ . 1 uttolyabandhane 2 kà¤jike naø hemacaø .

#<unnidrà># triø udgatà nidrà mudrà yasya . 1 vikasite nidrà÷abdasya mukalãbhàvaråpanetranimãlanàrthakacena tathàtvam . %<unnidrapuspa caõacampakapuùpabhàsà>% màghaþ . 2 nidràrahite ca . %<tàmunnidràmavani÷ayanàü saudhavàtàyanasthàm>% meghaø . %<÷ayyàpràntavivartarnarvigamayatyunidraeva kùapàþ>% ÷akuø . unnidratà ca jàgaraõaü tacca vipralambha÷çïgàre kàmakçtada÷avidhàvasthàbhedaþ tà÷càvasthàþ 447 pçø uktàþ .

#<unnãta># triø ud + nã--kta . 1 årdhvaü nãte 2 vitarkite ca .

#<unnetç># triø ud + nã--tçc striyàü ïãp . 1 urdhvaünàyini 2 udbhàvake ca ùoóa÷asu çtvikùuø 3 çtvigbhede puø sa ca acchàvàka÷abde 85 pçø dar÷itaþ . tasya ca gãte ruccatàsampàdanàdudakàduttàraõàcconnetçtvam %<unnetainànunnayati>% %<unnetarunnayonnayonnetarvasvo abhyunnayàna ityunnãyamànàjapanti>% à÷vaø ÷rauø 6, 13, 13, 14 . %<unnetà sva÷àkhoktavidhinà sarvànudakàduttàrayati>% %<unnetarityetaü mantraü japanti>% nàø vçø %<àhçtamçnnetrà droõakala÷amióàmiva pratigçhyopahavamiùñvà'vekùeta>% à÷vaø ÷rauø 6, 12, 1 . %<athonnetra upàü÷usavanaü prayacchatyathàhonnetàramàsçja gràvõa>% iti saüpragçhõàti pratiprasthàtà saüsravànunnetà casasenoda¤canena và ÷ataø bràø 4, 3, 5, 18, 21 . tataþ udgàtràø aõ na vçddhiþ . unnetra unnetçsambandhini triø . %<pratiprasthàtàgnãdhronnetre>% kàtyàø 24, 4, 46 . vçddhau aunnetramityapi tatraiva triø .

#<unneya># triø ud--nã--yat . 1 årdhvaünayanãye 2 udbhàvanãye ca .

#<unmajjaka># puø ud + masja--õvul . %<kaõñhadaghne jale sthitvà>% tapaþ kurvan pravartate . unmajjakaþ sa vij¤eyastàpasoloka påjitaþ ityuktalakùaõe 1 tàpase . jalàderupari 2 utplàvake triø .

#<unmajjana># naø ud + masja--lyuñ . majjanaviparãtavyàpàre (bhàsà) plavane .

#<unmaõóala># naø ullagnaü maõóalam . siø ÷iø ukte dina ràtryoþ kùayavçddhisàdhane maõóalabhede . yayàha tatraiva . %<pårbàparakùitijasaügabhayorvilagnaü yàmye dhruve palalavaiþ kùitijàdadhaþsthe . saumye kujàdupari càkùalavairdhruve tadunmaõóalaü dinani÷oþ kùayavçddhikàri>% ÷iø . %<samavçttakùitijayoryau pårvàparau saüpàtau tayordhruvacihnayo÷ca saktaü yannibadhyate tadunmaõóalasaüj¤am . dinaràtryorvçddhikùayau tadva÷ena bhavataþ>% pramiø . såryasiddhànte raïganàyena ca spaùñamuktaü yathà %<pràkpa÷cimà÷rità rekhà procyate samamaõóalam . unmaõóalaü ca viùuvanmaõóalaü parikãrtyate>% såø . %<pràkpa÷cimà÷rità pårvapa÷cimasambaddhà sàdhità rekhà samavçttamucyate . saiva rekhonmaõóalaü viùuvanmaõóalam . caþ samuccaye . ubhayasaüj¤akaü kathyate . atropapattiþ . kùitijapårbàparavçttasaüyogau pårvàpare tatsåtraü pårvàparasåtramiti . pårvàparavçttasya bhåmàvårdhvàdharànukàrivçttatvenàdar÷anàdrekhàkàratayaiva dar÷anàcca pårvàparavçttanapi tatsåtram . pårvàparavçttasya sama maõóalatvenàbhidhànàt tadrekhà samamaõóalasa¤j¤oktà . atha svanirakùade÷akùitijavçttasyonmaõóalàkhyasya tatsaüyogayoþ saülagnatvàt tanmadhyasåtratvena pårvàparasåtrasyàpi sattvàt pårvàparasåtramunmaõóalasa¤j¤am . etenànyade÷akùitijasa¤j¤ayà svade÷akùitijasa¤j¤à sutaràü siddheti pårvàparasåtrasya kùitijavçttasa¤j¤à dyotità . pårvàparasthànayoþ kùitajavçttasya saülagnatvàdullikhitavçttasya kùitijànukàritvàcca>% raïgaø . %<udvçttàdayo'pyatra . paro'tha vodvçttagate ravau ÷rutiþ>% siø ÷iø . pràø saø . 2 årdhvamaõóale triø .

#<unmaõóalakarõa># puø siø ÷iø uktechàyayà dinaj¤ànàrthe unmaõóalasthàrkasya chàyàkarõe . tadànayanaü tatraiva yathà %<yutàyanàü÷àrkabçhadbhujajyayà kharàmatithyabhrabhuvo>% (1015 30) hçtàþ paraþ . pala÷rutighnaþ palabhàvibhàjitaþ paro'tha vodvçttagate ravau ÷rutiþ ÷iø . %<arkasya sàyanàü÷asya bçhatãbhujajyà sàdhyà . na laghukhaõóajyetyathaþ . tayà jyayà pårõàgnitithi÷ånya÷a÷ino (10 15 30) bhàjyàþ . yallabdhamasau paràkhyaþ . sa paraþ palakarõena guõyaþ palabhayà bhàjyaþ . phalamunmaõóalagatasyàrkasya chàyàkarõo và bhavati>% pramiø .

#<unmaõóalanç># puø siø ÷iø ukte akùakùetrapradar÷anàrthe unmaõóala÷aïkau . %<agràdikhaõóaü kathità ca koñirudbçttanà doþ ÷ravaõo'pamajyà . udvçttanà koñirathàgrakàgrakhaõóaü bhujastacchravaõaþ kùitijyà . khaõóaü yadårdhvaü samavçtta÷aïkoyat taddhçtestàvatha koñikarõau . agràdikhaõóaü muja evamaùñau kùetràõyamånyakùabhavàni tàvat>% ÷iø . %<atra kila nirakùade÷o yadeva viùumanmaõóalaü tadeva samamaõóalam . tathà kùitijàdanyadunmaõóaü nàma valayaü nàsti . tatra dhruvau ca kùitijàsaktau . atha nirakùade÷àddraùñà yathà yathottarato gacchati tathà tathodagdhruvamunnataü pa÷yati . tathà yairbhàgairdhruva unnatastaireva bhàgairakùasaüj¤aiþ svasvastikàddakùiõato viùuvanmaõóalaü nataü pa÷yati . viùuvanmaõóalasya tiryaksthitatvàt tadà÷ritànyahoràtravçttàni svasthàne tira÷cãnàni bhavanti . ataþ sàkùe de÷e khagolavalayànàü tira÷cãnakhagolavalayànàü ca saüpàtàt tryasràõi kùetnàõyutpadyante . tànyakùakùetrasaüj¤ànyupayogitvàt kathyante . akùabhà nàma palamà prasiddhà sà bhujaþ . dvàda÷àïgulaþ ÷aïkuþ koñiþ . akùakarõastatra karõaþ>% pramiø udvçttanàpyatra . evamunmaõóalàdi÷aïkurapyatra .

#<unmatta># puø ud + mada--karaõe kta . 1 dhåstare %<vilvairaõóàrkavarùàbhådadhityonmatta÷igrubhiþ>% su÷ruø . 2 mucakubdavçkùe ca . kartari kta . 3 unmàdavati, 4 grahàve÷avati ca triø . %<bàlamåóhàsvatantràrtamattonmattàpavarjitam>% nàradaþ . %<unmattena vàtikàdyunmàdayuktena>% mitàø . %<unmattànà¤ca yà gàthà ÷i÷ånàü ceùñitaü ca yat . striyo yacca prabhàùante nàsti tatra vyatikramaþ>% maø taø matsyapuø . 4 uddhate ca unmattagaïgam . ati÷ayena mattaþ . 5 atimatte %<madonmattasya bhåpasya ku¤jarasya ca gacchataþ>% pa¤catantram .

#<unmattaka># puø unmatta iva kan . 1 tàpasabhede . avadhåta÷abde 428 pçùñe vivçtiþ . svàrthe kan . 2 unmattàrthe . %<klãbo'tha patitastajja païgurunmattako jaóaþ>% yàj¤avalkyaþ .

#<unmattagaïga># avyaø unmattà uddhatà gaïgà yatra saüj¤àyàm anyapadàrthatve avyayãø . de÷abhede . %<unmattagaïgaü nàma de÷aþ>% siø kauø .

#<unmattagãta># triø unmattena gãtam %<ityadbhåtena kçtamiti>% pàø 3 taø . unmattena gãte evam unmattapralapitàdyapi unmattena pralapitàdyarthe triø .

#<unmathana># naø ud + matha--bhàve lyuñ . 1 unmardane 2 hiüsane . %<anyonyasåtonmathanàdabhåtàm>% raghuþ %<vàyunonmathanaü càpi bhrama÷ca kramatastathà>% su÷ruø . su÷rutokte 3 yantrakarmabhede ca unnanana÷abde 1190 pçø dç÷yam . kartari lyu . 4 unmardanakàraketriø . %<vipakùacittonmathanà nakhavraõàþ>% kirà0

#<unmathita># triø ud + matha--kta . udghçùñe mardite .

#<unmada># puø udgatomadomattatà'sya pràø baø gatalopaþ . 1 udgatamade . %<unmadamçgamadarabhasava÷aüvadanavadalamàlatamàle>% jayadevaþ %<udãrayàmàsurivonmadànàm>% raghuþ %<athorsmilolonmadaràjahaüse>% raghuþ . 3 baø . 2 udgatamadasàdhane %<madhukaràïganayà muhurunmadadhvanibhçtà nibhçtàkùaramujjage>% màghaþ .

#<unmadana># triø udbhåtomadano'sya pràø baø bhåtalopaþ . uddhåtakàme . %<tadàprabhçtyunmadanà babhåva>% kumàø .

#<unmadiùõu># triø ud + mada--tàcchãlye iùõuc . unmàda÷ãle .

#<unmanas># triø udbhràntaü mano'sya . 1 utkaõñhàyukte, 2 anyamanaske ca . %<payodhareõorasi kàcidunmanàþ>% màghaþ . %<unmanàþ prathamajanmaceùñitànyasmarannapi babhåva ràghavaþ>% raghuþ và kap . unmanasko'pyatra . bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï salopa÷ca unmanàyate unmanàyamànaþ %<bhç÷amunmanàyitam>% . civa--kçbhvastiùu salopa÷ca unmanokaroti unmanãbhavati unmanãsyàt .

#<unmanã># strã unmanas + pçùoø . yoginàmavasthàbhede . %<unmanyavasthàdhigamàya vidvanupàyamekaü tava nirdi÷àmi . pa÷yannadàsãnadç÷à prapa¤caü saïkalpamunmålaya sàvadhànaþ>% àcàryaþ .

#<unmantha># puø ud + mantha--bhàve gha¤ . badhe 2 hiüsane 3 unmardane ca .

#<unmanthana># naø naø ud + mantha--lyuñ . årdhvato daõóàdinà viloóane . karaõelyuñ . tatsàdhane 2 daõóàdau .

#<unmardana># naø ud + mçda--lyuñ . 1 udgharùaõe su÷rutokte vàyuprasàdanàrthe 2 vyàpàrabhede . vàyau ityupakramya su÷ruø %<tvaïmàüsàsçk÷iràü pràpte kuryàccàsçgvimokùaõam . srehopanàhàgnikarma bandhanonmardanàni ca>% ÷ålopadravanivàraõàrthe su÷rutokte 3 vyàpàrabhede ca %<vamanonmardanasvedalaùñanakùapaõakriyàþ>% . karaõe lyuñ . 4 unmardanasàdhane dravyàdau . %<athaitànyupakalpayãta samàvartyamàne maõiü kuõóale vastrayugaü chatramupànadyugaü daõóaü srajamunmardanamanulepanamà¤janamuùõãùamityàtmane càcàryàya ca>% àø gçø 3, 8, 1, %<unmardanamabhiùeke'vanãyaike>% kàtyàø 19, 4, 8 . %<unmardanacandanàdi>% karkaþ .

#<unmà># strã ud + mà--a . årdhvamàne . %<sahasràsyunmàsi sàhasro'si>% yajuø 15, 65; %<unmà>% unmànaü tulàdi yedadãø .

#<unmàtha># puø unmathyate'nena ud + matha--karaõe gha¤ . 1 àmiùadànena mçgàdibandhanàrthaü nive÷ite kåñayantre (phàüda) iti khyàte . bhàve gha¤ . 2 viloóyotthàpane, 3 hiüsane ca . tatracàgatya càõóàlohyaraõye kçtaketanaþ . prayojayati conmàthaü nityamastaü gate ravã bhàø ÷àø 138 aø .

#<unmàda># puø ud + mada--adhàre gha¤ . rogabhede sa ca su÷rute dar÷ito yathà %<athàta unmàdapratiùedhamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ .. madayantyuddhatà doùà yasmàdunmàrgamà÷ritàþ . mànaso'yamato vyàdhirunmàda iti kãrtitaþ .. ekaika÷aþ samastai÷ca doùairatyarthamårchitaiþ . mànasena ca duþkhena sa pa¤cavidha ucyate .. viùàdbhavati ùaùñha÷ca yathàsvantatra bheùajam . sa càpravçddhastaruõo madasaüj¤àü bibharti ca .. mohodvegau svanaþ ÷rotre màtràõàmapakarùaõam . atyutsàho'ruci÷cànne svapne kaluùabhojanam .. vàyunonmathana¤càpi bhrama÷ca kramatastathà . yasya syàdacireõaivamunmàdaü so'dhigacchati .. råkùacchaviþ paruùavàk dhamanã tatovà ÷vàsàturaþ kç÷atanuþ sphuritàïgasandhiþ . àsphoñayan pañhati gàyati nçtya÷ãlo vikro÷ati bhramati càpyanilaprakopàt .. tçñsvedadàhabahulo bahubhugvinidra ÷chàyàhimànilajalàntavihàrasevã . tãkùõo hi màmbu nicaye'pi sa vahni÷aïko pittàddivà nabhasi ùa÷yati tàrakà÷ca .. chardyagnisàdasadanàrucikàsayukto yoùidviviktaratiralpamatipracàraþ . nidràparo'lpakathano'lpabhuguùõasevã ràtrau bhç÷aü bhavati càpi kaphaprakopàt .. sarvàtmake tribhirapi vyatimi÷ritàni råpàõi vàtakaphapittakçtàni vidyàt . sampårõalakùaõamasàdhyamudàharanti sarvàtmakaü kvacidapi pravadanti sàdhyam .. caurairnarendrapuruùairaribhistathànyai rvitràsitasya dhanabàndhavasaükùayàdvà . gàóhaü kùate manasi ca priyayà riraüsorjàyeta cotkañataro manaso vikàraþ .. citraü sa jalpati mano'nugataü visaüj¤o gàyatyatho hasati roditi càpi måóhaþ . raktekùaõo hatabalendriyabhàþ sudãnaþ ÷yàvànano viùakçtena bhavet paràsuþ .. snigdhaü svinnant manujamunmàdàrtaü vibodhayet>% . etadvyàkhyàcchalena tatratyavibhàgàdi coktaü bhàvaprakà÷e tatra unmàdasya niruktimàha . %<madayantyuddhatà ityàdi>% su÷rutavàkyam yasmàddhetoruddhatàþ pravçddhà doùà unmàrgamàsthitàþ madayanti cittaü vikùipantyasmin . ato'yamunmàda iti kãrtitaþ . sa unmàdaþ mànasovyàdhiþ manovaikçtyakaraõàt . tasyaivàvasthàbhedena lakùaõàntaramàha . %<sa càpravçddhastaruõaityàdi>% su÷ruø unmàdasya viprakçùñanidànamàha . %<viruddhaduùñà÷ucibhojanàni pradharùaõaü devagurudvijànàm . unmàdaheturbhayaharùapårvo mano'mighàto viùamà÷ca ceùñàþ>% . duùñaü dhattåravãjàdisahitam . a÷uci rajakhalàdispçùñam . pradharùaõamabhibhavaþ . viùamà÷ca ceùñàþ balavadvigrahàdayaþ . sannikçùñaü nidànamàha . %<ekaika÷aþ ityàdi>% su÷ruø tasya sammràptimàha . %<tairalpasatvasya malàþ praduùñà buddhernivàsaü hçdayaü pradåùya . srotàüsvadhiùñhàya manovahàni pramohayantyà÷u narasya cetaþ>% . alpasatvasya alpasatvaguõasya . malàþ vàtàdayaþ . buddhernivàsaü hçdayaü pradåùyeti . etenà÷rayasya duùñyà tadà÷ritàyà buddhe rapi duùñiraktà . manovahàni srotàüsi hçdaya÷ritàni da÷a etàni vi÷eùato boddhavyàni . yata÷carakeõa sakala÷arãrasrotàüsyeva manodhiùñhànatvenoktàni . pramohayanti vikçtaü kurvanti . unmàdasya sàmànyaü råpamàha . %<dhãvimnamaþ satvapariplava÷ca paryàkulà dçùñiradhãratà ca . abaddhavàkcaü hçdaya¤ca ÷ånyaü sàmànyamunmàdagadasya liïgam>% . dhãvibhramaþ ÷uktikàyàü rajataj¤ànam . satvapariplavaþ satvaü manastasya cà¤calyam . abaddhavàktvam asambaddhabhàùitvam . ÷åvyaü smçti÷ånyam . vàtikonmàdasya nidànapårvikàü samprà ptimàha . %<råkùàlpa÷ãtànnavirekadhàtukùayopavàsairanilo'tivçddhaþ . cintàtiduùñaü hçdayaü pradåùya buddhiü smçtiü vàpyupahanti ÷ãghram>% . pradåùya prakarùeõa dåùayitvà . tasyaiva råpamàha . %<asthànahàsyasmçtinçtyagãtavàgaïgavikùepaõarodanàni . pàruùyakàr÷yàruõavarõatà÷ca jãrõe bala¤cànilajasya råpam>% . asthàne anavasare hàsyàdãni rodanàntàni . jãrõe àhàre . balaü vyàdheþ . paittikasya nidànapårvikàü sampràptimàha . %<ajãrõakañvamlavidàhya÷ãtairbhorjyai÷citaü pittamudãrõavegam . unmàdamatyugramalàtmakasya hçdisthitaü pårvavadà÷u kuryàt>% . hçdi sthitaü pittaü citaü sa¤citam punaþ ajãrõa kañvamlavidàhya÷ãtairbhorjyairudãrõavegaü sat unmàdaü kuryàt pårvavat hçdayaü pradåùya ityarthaþ . tasya råpamàha %<. amarùasaürambhavinagnamàvàþ santarjanàbhidravaõauùõyavoùaþ . pracchàya÷ãtànnajalàbhilàùaþ pãtàvabhà pittakçtasya liïgam>% . amarùo'sahiùõutà . saürambhaþ àrabhañã àóambara iti yàvat . santarjanaü paratràsanam . abhidravaõaü palàyanam . auùõyaü gàtre . voùo dàhavi÷eùaþ . pracchàyetyàdi chàyàyàü, ÷ãtayorannajalayorabhilàùaþ . ÷laiùmikasya nidànapårvikàü saüpràptimàha . %<sampåraõairmanda viceùñitasya soùmà kapho marmaõi saüpravçddhaþ . buddhiü smçtiü bàpyupahanti cittaü pramohayan sa¤janabedvikàram>% . saüpåraõai rbhojanàdibhiþ . mandaviceùñitasya vyàyàmarahitasya . soùmà kapha iti kapho'pyunmàdaü kariùyan pittaü sahàya mapekùate vyàdhisvabhàvàt . marmaõi atra marma÷abdena hçdayamucyate . vikàramunmàdaråpam . tasya råpamàha . %<vàkceùñitaü mandamarocaka÷ca nàrãviviktapriyatà ca nidrà . chardi÷ca làlà ca bala¤ca bhukte nakhàdi÷auklya¤ca kaphàtmake syàt>% . vàkceùñitaü mandaü vacanamalpam . nàrãvivikta priyatà nàrãpriyatà vijanapriyatà ca . bhukte sati balaü vyàdheþ . sànnipàtikasya nidànapårvakaü lakùaõamàha . %<yaþ sannipàtaprabhavo'tidhoraþ sarvaiþ samastaiþ sa tu hetubhiþ syàt . sarvàõi råpàõi vibharti tàdçgviruddhabhaiùajyavidhirvivarjyaþ>% sa sànnipàtika unmàdà . sannipàtagrahaõenaiva sarvàtmakatvaü labdham . munaþ sarvairiti yatkçtaü tadrajaþstamaþpràpaõàrtham . tena rajastamomilitairityarthaþ . tena vàtàdayo rajastamobhirmanodoùairsilitàþ samastai÷ca nidànaiþ kupità unmàdaü janayanti . sarvairhetubhiþ samastairmilitaiþ syàt . yato'nyovyàdhiþ sarvairhaitubhirmilitaireva bhavatãti niyamo nàsti . ayantu vyàdhisvabhàvàt sarvairhetubhi rmilitaiþ syàt . tàdçgunmàdaþ viruddhabhaiùajyavidhiþ viruddhabhaiùajyavidhiriti ko'rthaþ . tridoùaje pratyekaü vàtàdipratyanãkà kàryà . sà ca parasparàvirodhinã tridoùaü hanti ki¤cideva dravyamàmalakàdi taccàtràyaugikam . ataeva vivarjyaþ na cikitsya ityarthaþ . manoduþkhajasya viprakçùñaü nidànamàha . %<corai rnarendrapuruùairityàdi>% su÷ruø . anyairhiüsràdibhiþ . gàóhamati÷ayena . kùate abhihate priyayà pràptuma÷akyayà riraüsoþ puruùasya vikàraþ unmàdaråpaþ . tasya råpamàha . %<citraü prajalpatãtyàdi>% su÷ruø citramà÷caryam . mano'nugataü gopyamapi . visaüj¤o viruddhaj¤ànaþ . atãva måóhaþ atãvaj¤àna÷ånyaþ . atra vikalpo boddhavyaþ . viùajasya råpamàha . %<raktekùaõa ityàdi>% su÷ruø paràsuþ mçtaþ . ariùñamàha . %<avàïmukhastånmukho và kùãõamàüsa valo naraþ . jàgaråkohyasandehamunmàdena vina÷yati>% . atha devàdikçtasyonmàdasya sàmànyaü lakùaõamàha . %<amartyavàgvikramavãryaceùño j¤ànàdivij¤ànabalàdiyuktaþ . prakopakàlo niyata÷ca yasya devàdijanmà sa manovikàraþ>% . amartyavàgvikramavãryaceùñaþ na martyasyeva manuùyasyeva vàgàdayo yasya saþ . vikramaþ paràkramaþ . vãryaü ÷auryam . j¤ànàdi vij¤ànabalàdiyuktaþ . j¤ànaü buddhiþ . àdipadena tadbhedà medhàvicàraõàsmçtyàdayo gçhyante . viddhànaü ÷ilpàdiviùayakaü j¤ànam . ceùñà pàñavam . àdipadenàbhimànàdi gçhyate . niyataþ vakùyamàõatithyàdibhiþ . manovikàraþ unmàdaþ . tatra devàviùñasya lakùaõamàha . %<santuùñaþ÷uciratidivyamàlyagandho nistandro'vitathasaüskçtaprabhàùã . tejasvã sthiranayano varapradàtà brahmaõyo bhavati naraþ sa devajuùñaþ>% . atidivyamàlyagandhaþ ati÷ayo divyamàlyasyeva gandho yasya saþ . nistandraþ nidràrahitaþ . avitathaü satyam . brahmaõyaþbràhmaõabhaktaþ . daityàviùñasyàha . %<saüsvedo dvijagurudevadoùabhakto jihmàkùo vigatabhayo vimàrgadçùñiþ . santuùño bhavati na cànnapànajàtairduùñàtmà bhavati sa deva÷atrujuùñaþ>% . vimàrgadçùñiþ kamàrgarataþ . duùñàtmà duùñasvabhàvaþ . gandharvàviùñasyàha . %<hçùñàtmà pulina banàntaropasevã svàcàraþ priyaparigãtagandhamàlyaþ . nçtyana vai prahasati càru càlpa÷abdaü gandharvagrahaparipãóito manuùyaþ>% . hçùñàtmà hçùñajãvàtmà . pulinaü toyotyitaü tañam vanàntaraü vanamadhyam tayoþ sevã . svàcàraþ aninditàcàraþ . priyàõi pari samantatãbhàvena gãta gandhamàlyàni yasya sa tathà . càru càlpa÷abdamiti hasanakriyàyàvi÷eùaõam . yakùàviùñasyàha . %<tàmràkùaþ priyatanuraktavastradhàrã gambhãro'dbhutagatiralpavàk sahiùõuþ . tejasvã vadati ca kiü dadàmi kasmai yo yakùagrahaparipãóito manuùyaþ>% . pitràviùñasyàha . %<pretànàü sa di÷ati saüstareùu piõóàn ÷àntàtmà jalamapi và'pasavyavastraþ . màüsepsustilaguóapàyasàbhikàmastadbhakto bhavati pitçgrahàbhijuùñaþ>% . pretànàü mçtànàü pitéõàm . di÷ati dadàti . apasavyavastraþ dakùiõaskandhadhçtottarãyaþ . nàgàviùña syàha . %<yastårvyàü prasarati sarpavat kadàcit sçkkaõyau muhu rapi jihvayàvaleóhi . krodhàlurghçtamadhudugdhapàyasepsurvij¤eyaþ sa khalu bhujaïgamena juùñaþ>% . prasarati sarpavat urasà calati . sçkvaõyau oùñhapràntau . ràkùasàviùñasyàha . %<gàüsàsçgvividhasuràvikàralipsurnirlajjobhç÷amatiniùñhåro'ti÷åraþ . krodhàlurvipulabalo ni÷àvihàrã ÷aucadviñ bhavati sa ràkùasairgçhãtaþ>% . atiniùñhuro'tinirdayaþ brahmaràkùasàviùñasyàha . devavipragurudveùã vedavedàïgavicchuciþ . àtmapãóàkaro'hiüsro brahmaràkùasasevitaþ . ahiüsraþ ahiüsà÷ãlaþ . pi÷àcàviùñasyàha . %<udbastraþ kç÷aparuùo viruddhabhàùã durgandho bhç÷ama÷ucistathàtilolaþ . bahvà÷ã vijanavanàntaropasevã vyàceùñan bhramati rudan pi÷àcajuùñaþ>% . udvastraþ nagnaþ . digambara iti videhavacanàt . (muø su÷ruø uddhasta iti pàñhaþ) kç÷o nirmàüsaþ . paruùo råkùaþ . atilolaþ sarvasmin annapàne lolupaþ . vyàceùñan viruddhamàceùñan . grahà hiüsàkrãóàpåjàrthaü gçhõanti . ataevoktam . a÷uciü bhinnamaryàdaü kùataü và yadi và'kùatam . hiüsyu rhiüsàvihàràrthaü satkàràrthamathàpi và . tatra hiüsàrthaü gçhãtasya lakùaõamàha . sthålàkùo drutamañanaþ sapheõavàmã nidràluþ patati ca kampate ca yo'ti . ya÷càdridvirada nagàdivicyutaþ syàt so'sàdhyo bhavati tathà trayoda÷e'vde . ya÷càdrãtyàdi yaþ parvatàdipatitaþ san grahairgçhyata ityarthaþ . àdi÷abdena bhittipràsàdàdayo gçhyante trayoda÷e'vde sarva eva devàdigçhãto'sàdhyaþ . devàdãnà màve÷asamayamàha . %<devagrahàþ paurõyamàsyàmasuràþ sandhyayo rapri . gandharvàþ pràya÷o'ùñamyàü yakùà÷ca pratipadyapi . pitaraþ kçùõapakùe ca pa¤camyàmapi coragàþ . rakùaþpri÷àcà ratrau ca caturda÷yàü vi÷anti hi>% . kçùõapakùe amàyàm . pràya÷aþpadàdanyatràpi . tithyabhidhànaprayojanaü lakùaõàrthaü tatra tithau balidànàrtha¤ca . nanu yadi devàdayo vi÷anti tadà vi÷antaste dç÷yante kathaü netyata àha . %<darpaõàdãn yathà chàyà ÷ãtoùõaü pràõino yathà . svamaõiü bhàskaràrci÷ca yathà deha¤ca dehadhçk . vi÷anti na ca dç÷yante grahàstadvavaccharãriõam>% . darpaõàdãtyàdi ÷abdenànyadapi nirmaladravadravyaü gçhyate . chàyà prativimbam . svamaõiü sårvamaõim . dehadhçk jãvàtmà . bhàø praø . etàni ca vàkyàni su÷rutottaratantrasthàni . tatra hi %<guhyànàgatavij¤ànamanavasthà sahiùõutà . kriyàvà'mànuùã yasmin sa grahaþ parikãrtyate>% iti graha÷abdaü paribhàùya %<asaükhyeyà grahagaõà grahàdhipataya÷ca ye . vyajyante vividhàkàràbhidyante te tathàùñadhà devàstathà ÷atrugaõà÷ca teùàü gandharvayakùàþ pitarobhujaïgàþ . rakùàüsi yà càpi pi÷àcajàtireùo'ùñadhà devagaõagrahàkhyaþ>% iti vibhajya saütuùñaþ ÷ucirityàdinà tajjuùñànàü lakùaõànthàha . tàni bhàø praø saïgasaïgatyodàhçtya vyàkhyàtànãti draùñavyam . ante ca prakçtadevàdãnàü na kvacit prave÷aþ kintu tatparicàrakàõàmeva devàdyàcaravatàü prave÷a ityuktaü yathà su÷ruø uttaø . %<tapàüsitãvràõiüdayà ca dànaü vratàni dharmo niyama÷ca satyam . guõàstathàùñàvapi teùu nityà vyastàþ samastà÷ca yathàprabhàvam . na te manuùyaiþ saha saüvi÷anti na và manuùyàn kvacidàvi÷anti . ye và vi÷antãti vadanti mohàtte bhåtavidyàviùayàdapohyàþ . teùàü grahàõàü praricàrakà ye koñãsahasràyutapadmavaükhyàþ . asçgvasàmàüsabhujaþ subhãmà ni÷àvihàrà÷ca samàvi÷anti . ni÷àcaràõàü teùàü hi ye devagaõasaüsçtàþ . te tu tatsatvasaüsargàdvij¤eyàstu tada¤janàþ . devagrahà iti punaþ procyante ÷ucaya÷ca ye . devavacca namasyante pratyarthyante ca devavavat . svàmi÷ãlakriyàcàràþ kramaeva suràdiùu . nairçteyà duhitarastàsàü sa prasavaþ smçtaþ . satyacàdapavçtteùu vçttisteùàü gaõaiþ kçtà . hiüsàvihàrà ye keciddivya bhàvamupà÷ritàþ . bhåtànãti kçtà saüj¤à teùàü saüj¤à pravaktçbhiþ . grahasaüj¤àbhibhåtàni yasmàdvettyanayà bhiùak . vidyayà bhåtavidyàtvamataeva nirucyate>% . athonmàdasya sàmànyacikitsà
     vàtike snehapànaü pràk virekaþ pittasambhave . kaphaje vamanaü kàryaü pare vastyàdikakramaþ . yaccopadekùyate ki¤cidapasmàre cikitsitam . unmàde tacca kartavyaü sàmànyàddoùadåùyayoþ . jalàdidruma÷ailebhyo viùamebhya÷ca taü sadà . rakùedunmàdinaü yatnàt sadyaþ pràõaharà hi te . te jalàdayaþ . vi÷eùacikitsà bhàø praø àdau dç÷yà . sacàyaü rogaþ . mahàpàtakakarmavipàkajaþ . %<unmàdastvagdoùo ràjayakùmetyàdi>% ÷uø taø nàradokteþ %<cittasaümoha unmàdaþ kàma÷okabhayàdibhiþ>% . sàø daø ukte 2 vyabhicàribhàvabhede .

#<unmàdaka># puø ud + mada--õic--õvul . unmàdajanake dhuståràdau .

#<unmàdana># puø ud + mada--õic--lyu . 1 kandarpabàõabhede trikàø . urnmàdakàrake triø .

#<unmàdavat># triø unmàdo'styasya matup masya vaþ . unmàdayukte striyàü ïãp .

#<unmàdin># triø ud + õini striyàü ïãp . unmatte %<rakùedunmàdinaü yatnàt>% su÷ruø .

#<unmàna># naø ud + mà--bhàve lyuñ . årdhvamàne tacca prathitagurutvena palàdimitapàùàõàdinà tulàdhàraphalake ekapàr÷vesthitena anyapàr÷vasthasuvarõàderunnamanàdinà gurutvavi÷eùaj¤àpanavyàpàraþ (ojanakarà) %<årdhvamànaü kilonmànam>% vàrtikokte 3 årdhvataþ pramàõe ca . asminnevàrthe %<pramàõe dvayasajdaghnajmàtracaþ>% pàø %<prathama÷ca dvitãya÷ca årdhvamàne mato sama>% vàrtikokteþ dvayasac daghnacca . årudvayasaþ årudaghnaþ %<gajapatidvayasãriti>% màghaþ . sàmànyapramàõe tu màtrajeva . årumàtraü prasthamàtram . 4 karaõe lyuñ . 2 tulàdau . 3 droõaparimàõe puø vaidyakam .

#<unmàrga># triø utkràntaþ màrgàt niràø saø . màrgàtikrànte màrga÷ca panthàþ rãti÷ca %<nà÷ayati ca diïmohamivonmàrgaþ>% kàdaø . 2 viruddhapathe ca %<madonmattasya bhåpasya ku¤jarasya ca gacchataþ . unmàrge vàcyatàü yànti mahàmàtràþ samãpagàþ>% pa¤catantram . unmàda÷abde udàø .

#<unmiti># triø ud + mada--ktin . årdhvamàne .

#<unmiùa># triø ud + miùa--ka . 1 praphulle 2 ki¤citprakà÷ayukte ca

#<unmiùita># triø ud + miùa--kta . 1 praphulle, vikasite 2 ki¤cit prakà÷ite ca . %<vyalokayannunmiùitaistaóinmayaiþ>% kumàø .

#<unmãlana># naø ud + mãla--lyuñ . 1 vikà÷e 2 cakùuràdeþ puñavibhede (tàkàna) %<j¤ànà¤jana÷alàkàbhirnetronmãlanakàrakaþ>% bhàø àø 84 aø . %<sammãlanãnmãlanake tathaiva>% siø ÷iø . màve ba¤ unmãlo'pyatra puø .

#<unmãlita># triø ud + mãla--kta . 1 vikasite %<te cãnmãlita màlatãsurabhayaþ prauóhàþ kadambànilàþ>% sàø daø . 2 amudrite ca õic--karmaõi kta . 3 prakà÷ite %<unmãlitaü tåli kayeva citram>% kumàø . 4 bheditamudraõe netràdau %<aj¤ànatimiràndhasya j¤ànà¤jana÷alàkayà . cakùuranmãlitaü yena tasmai ÷rãgurave namaþ>% gurunatimantraþ .

#<unmukta># triø ud + muca--kta . bandhanarahite

#<unmukha># triø ud + urdhvaü mukhamasya . 1 årdhvàsye, 2 udyukte ca . %<unmukhadvàþsthavãkùitàþ>% kumàø . %<tasmin saüyaminàmàdye jàte pariõayonmukhe>% kumàø . %<vipulataronmukhalocanàvalagnam>% %<dantàgranirbhinnapayodamunmukhàþ>% màghaþ . %<asau ÷araõyaþ ÷araõonmukhànàm>% %<yà nãtapaurà svapadonmukhena>% . %<mano'bhiràmàþ ÷çõvantau rathanemisvanonmukhaiþ>% raghuþ striyàü ïãp . %<cåtayaùñirivàbhyàse madhau parabhçtonmukhã>% kumàø %<pratiùiddhàpi kaikeyyà lakùmãriva guõonmukhã>% %<patiþ pratãtaþ prasavonmukhãü priyàm>% %<adreþ ÷çïgaü harati pavanaþ kiüsvidityunmukhãbhiþ>% %<ityàkhyàte pavanatanayaü maithilãvonmukhã sà>% meghaø .

#<unmudra># triø udgatà mudrà yasmàt pràø baø . 1 tyaktamudre, 2 vikasite ca

#<unmåla># nàmadhàø målata utpàñayati ud + måla--õic . unmåla yati te %<unmålayan mahàvçkùàn>% bhàø baø 146 a0

#<unmålana># naø unmåla + õic--lyuñ . utpàñane udgatamålakaraõe . %<na pàdaponmålana÷akti raühaþ>% raghuþ!

@<[Page 1196a]>@
#<unmålita># triø unmåli--nàmadhàø kta . utpàñite %<unmålità haladhareõa padàvaghàtaiþ>% udbhañaþ %<dåre phalàni hanta bhavatà tanmålamunmålitam>% uddhavadåø .

#<unmçjàvamçjà># strã unmçja avamçja ityucyate yasyàü kriyàyàü mayåø saø . unmàrjanàvamàrjanàrthanide÷akriyàyàm .

#<unmç÷ya># triø ud + mç÷a--kyap . hastamuttolyaspç÷ye . %<ityunmç÷yà haiva dyauràsa>% ÷ataø vràø 1, 4, 1, 22, lyap . 2 årdhvataþ spçùñvetyarthe avyaø .

#<unmeya># triø ud + mà--yat . 1 parimeye %<àcitaþ ÷akañonmeye>% trikàø . 2 unmànameye suvarõàdau ca .

#<unmeùa># puø ud + miùa--gha¤ . 1 cakùuràderunmãlane, ki¤citprakà÷e ca . %<svakiraõapariveùonmeùa÷ånyàþ pradãpàþ>% raghuþ . %<dãrghikàkamalonmeùoyàvanmàtreõa sàdhyate>% kumàø %<vidyudunmeùadçùñima>% meghaø . bhàve lyuñ . unmeùaõamapyatra naø %<manmathonmeùaõàtivistãrõà ÷obhaiva kàntiþ>% sàø daø .

#<unmocana># naø ud + muca--lyuñ . bandhanàt uddhçtya vi÷leùaõe . %<unmocanapramocane ubhevàcã vadàmi>% aø 5, 30, 1,

#<upa># avyaø vapa--ka . 1 adhikàrthe, 2 hãne, 3 àsanne, 4 sàmãpye, 5 sàdç÷ye, 6 pratiyatne sato guõàntaràdhàne, 7 vyàptau, 8 påjàyàm 9 ÷aktau, 10 àrambhe, 11 dàne, 12 doùàkhyàne, 13 àcàryakaraõe 14 atyaye, 15 nidar÷ane ca . gaõaratne %<upa sàmopyasàmarthyavyàptyàcàryakçtimçtidoùa dànakriyàvãpsàrambhàdhyayanapåjaneùu>% iti upàrthànuktvà krameõodàjahàra tatra sàmãpye upakåpam . sàmarthye upakaroti . vyàptau upakãrõam . àcàryakçtau upadi÷ati . mçtau uparataþ, doùe upaghàtaþ (indriyàõàü svagràhyagrahaõàsàmarthyam dàne upaharati . kriyàbhede upacarati . vãpsàyàü devaü devamupacarati . àrambhe upakramate bhoktum . adhyayane upàdhyàyaþ . påjane upacaritaþ pità putreõa iti . pratiyatne (saüskàre) %<upatvàneùye samidhamàhareti>% chàø uø sàsãpye %<upopavi÷ya pràõàn saüspç÷an>% saø taø goø . sàdç÷ye upadevaþ upadhàtuþ . %<upo'ghike ca>% pàø 16 àdhikye %<upa ca trayoda÷a màmaþ>% ÷ataø bràø 6, 2, 2, asya hãneà dhikye ca karmapravacanãyatà tatra hãnàrthayoge tatsambandhini dvitãyà . upa hariü suràþ--harerhãnà ityarthaþ . adhikàrthayoge saptamã . upa paràrdhe harerguõàþ paràrdhàdadhikàityarthaþ . sàmopye'vyayãbhàvaþ upakumbham upakålam . %<upasargàþ kriyàyoge>% pàø kriyàyoge upasargatà anyatra gatità tataþ bhavàrthe tyakan upatyakà .

#<upaka># puø upa + saüj¤àyàü kan . 1 çùibhede tataþ naóàø phak . aupakàyanaþ tasya advandve dvandve ca bahutve và luk . advandve aupakàþ aupakàyanàþ . dvandve uùakalamakàþ aupakàyanalàmakàyanàþ . anukampitaþ upendradattàdiþ %<pràcàmupàderaóajbucau>% pàø vuc %<ñhàjàvårdhaü dvitãyàdacaþ>% pàø indradattalope . upaka 2 anukampite upendradattake puø . pakùe aóac upaóaþ . càt ñhac ghan ilac ca . tatra ñhaci upikaþ ghani upiyaþ ilaci upilaþ . tatràrthe puø ajàdàvityukteþ kani na luk . upendradattakaþ . evamanyasyàpi upapårvakasya saüj¤à÷abdasya råpaü bodhyam . tena tatràpi upakàdi÷abdavçttiþ .

#<upakaõñha># triø ugakataþ kaõñham atyàø saø . 1 nikañe, 2 kaõñhàsanne ca %<tasyopakaõñhe ghananãlakaõñhaþ>% kumàø . %<àkçùya càpaü ÷ravaõopakaõñhe>% %<upakaõñhaü mahodadheþ>% raghuþ 3 gràmànte 4 a÷vànàmàskanditagatau ca naø . vibhaktyarthe sàmãpye và avyayãø . 5 kaõñha ityarthe %<rathàïgabhartro'bhinavaü varasya yasyàþ piteva pratipàditàyàþ . premõopakaõóhaü muhuraïkabhàjo ratnàvalãrambudhiràbabandha>% màghaþ . upakaõñham--kaõñhe pakùe'ntike ityarthaþ 6 kaõñhasàmãpye ca avya0

#<upakaniùñhakà># strã upagatà kaniùñhikàm atyàø saø . anàmàïgulau %<apracchinnàgràvanantargarbhau pràde÷amàtrau ku÷ànànàntayorgçhãtvàïguùñhopakànaùñhikàbhyàm>% àø ÷vaø gçø 1, 3, 3 %<aïguùñhopakaniùñhikàbhyàmekaikamasthyasaühràdayantaþ>% 4, 5, 4 .

#<upakanyà># strã upagatà kanyàm atyàø saø . kanyàsakhyàdau asya gauràø pàñhàt upàddvyacdatve'pi nàntodàttatà .

#<upakaraõa># naø upakriyate'nena upa--kç--lyuñ . 1 pradhànasàdhake 'ïge yathànnabhojanàdau vya¤janàdi, ÷ayane khañvàdi, snàne'nulepanàdi, påjàyàü puùpàdi yàge pa÷vàdi . %<ya÷ca ve÷ma ÷ubhaü dadyàt sarvopakaraõànvitam>% ÷uø taø nandipuø . %<bhaktàvakà÷àgnyudakamantropakaraõavyayàn>% yàø smçø . 2 nçpàdãnàü chatracàmaràdiparicchede ca . upagataþ karaõam atyàø saø . 3 indriyànugate triø vibhakùyarthe sàmãpye và'vyayãø . 3 karaõe ityarthe 4 indriyasàmãpye ca avyaø .

#<upakarõa># avyaø vibhaktyarthe sàmãpye và avyayãø . 1 karõa ityarthe 2 ÷rotrasàmãpye ca . tatra pràyabhavaþ ñhak aupakarõikaþ tatra pràyabhave triø %<yaþsvàmã mama kàntàbànaupakàrõakalocanaþ>% bhaññiþ .

@<[Page 1197a]>@
#<upakartç># triø upa--kç--tçc khiyàü ïãp . upakàrake ànu guõyakàruke %<upakartràriõà sandhirna mitreõàpakàriõà>% màghaþ . %<hãnànyanupakartçni pravçddhàni vikurvate>% raghuþ .

#<upakalàpa># avyaø vibhaktyarye sàmãpye và'vyayãüø . 1 kalàpe ityarthe 2 tatsàmãpye ca tato bhavàrthe parimukhàø ¤ya . aupakalàpya tadbhave triø .

#<upakalpa># triø upagataþ kalpam atyàø sa . kalpopagate . gauràø pàñhàt upàt dvyackatve'pi nàttodàttatà .

#<upakalpana># naø upa + kçpa--õic--lyuñ . 1 sampàdane 2 àyojane ca %<vakùyàmyataþ paraü samyagàhàrasyopakalpanam>% su÷ruø yuc . tatraiva strã . %<evaü vij¤àya matimàn bhojanasyopakalpanàm>% su÷ruø .

#<upakàdi># puø dvandve'dvandve ca bahutve gotrapratyayalugnimitte pàõinyukte ÷abdasamåhe . sa ca upaka lamaka bhraùñaka kapiùñhala kçùõàjina kçùõasundara cåóàraka àóàraka gaóuka udaïka sudhàyuka abandhaka piïgalaka piùña supiùña mayårakarõa kharãjaïgha ÷alàthala pata¤jala pada¤jala kañheraõi kuùãtaka kà÷akçtsna nidàgha kala÷ãkaõñha dàmakaõñha kçùõapiïgala karõaka prarõaka jañilaka badhiraka jantuka anuloma anupada pratiloma apajagdha pratàna anabhihita kamaka vañàraka lekhàbhra kamandaka pi¤jalaka varõaka masårakarõa madàgha kabantaka kamantaka kadàmatta .

#<upakàra># puø upa + kç--bhàve gha¤ . pradhànasyànuguõyasaüpàdane, upakçtau %<upakàràpakàrau hi lakùyaü lakùaõametayoþ>% màghaþ . %<kçtopakàreva ratirvabhåva>% kumàø %<upakàromahàüstàta kçto'yaü mama khecaraiþ>% bhàø vaø 150 aø . tasyo pakàryàracitopakà(cà)rà raghuþ . upakàra÷ca sahakàribhiþ kàraõasya kàryotpàdanàrthamànuguõyabhedaþ yathà dar÷àdiyàgasya pradhànàpårbasàdhane'ïgàdãnàü prayàjàdãnàü kalikàpårbasàdhanadvàrà tadànuguõyam . sa ca vauddhaiþ kurvadråpatàråpasya vãjàderucchunatvasya sampàdanaråpàti÷ayàdhànamucyate sarvaø dar÷aø . tathàhi sahakàribhiþ salilapavanàdibhiþ padàrthasàrthairàdhãyamàne vãjasyàti÷aye vãjamutpàdakamabhyupeyam aparathà tadabhàve'pyati÷ayaþ pràdurbhavet . vãja¤càti÷ayamàdadhànaü sahakàrisàpekùamevàdhatte anyathà sarvadopakàràpattau aïkurasyàpi sadodayaþ prasajyetaþ tasmàdati÷ayàrthamapekùamàõaiþ sahakàribhirati÷ayàntaramàdheyaü vãje, tasminnapyupakàre pårvanyàyena sahakàrisàpekùasya vãjasya janakatve sahakàrisampàdyavãjagatàti÷ayànavasthà prathamà vyavasthità . athopakàraþ kàryàrthamapekùyamàõo'pi vãjàdinirapekùaü kàryaü janayati tatsàpekùo và . prathame vãjàderahetutvamàpatet . dvitãye apekùyamàõena vãjàdinà upakàre ati÷aya àdheyaþ evaü tatra tatràpãti vãjàdijanyàti÷ayaniùñhàti÷ayaparamparàpàta iti dvitãyànavasyà sthirà bhavet . evamapekùyamàõenopakàreõa vãjàdau dharmiõyupakàràntaramàdheyamityupakàràdheyavãjàti÷ayà÷rayàti÷ayaparamparàpàta iti tçtãyànavasthà duravasthà syàt . atha bhàvàdabhinno'ti÷ayaþ sahakàribhiràdhãyata ityabhyupagamyate tarhi pràcãno bhàvo'nati÷ayàtmà nivçttaþ anya÷càti÷ayàtmàkurvadråpàdipadavedanãyo jàyata iti phalitam .

#<upakàraka># triø upa + kç--õvul . 1 upakàrakartari . %<àgantavo'pi kadàcidupakàrakà dç÷yante>% hitoø . strãtve ñàpi ataittve upakàrikà . sà ca 2 nçpàlaye, 3 pañanirmite gçhe ca . 4 kàraõamàtre triø . %<spar÷astvagindriyagràhyastvacaþ syàdupakàrakaþ>% bhàùàø õini . upakàrin upakàrake triø . %<tadupakàrãõi ÷arãrakasåtràdãni>% vedàø sàø . %<dàtavyamiti yaddànaü dãyate'nupakàriõe>% gãtà %<màtràpitrorgurau mitre vinãte copakàriõi>% dakùaþ . striyàü ïãp .

#<upakàrya># triø upa + kç--õyat . 1 upakàrayogye . 2 ràjàlaye, 3 pañanirmitaràjasadane ca strã ñàp . %<tasyopakàryà racito pakà(cà)rà>% raghuþ . %<tãropakàryàü gatamàtra eva>% ÷atrughnaprativihitopakàryamàryaþ raghuþ ràjabhavane %<ramyàü raghu pratinidhiþ sa navopakàryàm>% . upakàryà ràjasadmanyupacàracite'nyavaditi vi÷vokteþ 5 upacàravyàpte tri0

#<upakiraõa># naø upa + ké--lyuñ niø ittvam . 1 vyàptau 2 samantàt vikùepe ca %<àkhåtkarotkiraõaü và>% kàtyàø 25, 10, 24 . samãpyàdau avyayãø . 3 kiraõasàmãpyàdau avyaø .

#<upakãcaka># puø upagataþ kãcakam atyàø saø . viràñançpa÷yàlakakãcakànuje viràñasainyabhede %<samavateùu sarveùu tàmåcurupakãcakàþ . hanyatàü ÷ãghramasatã yatkçte kãcakohataþ>% . te ca pa¤càdhika÷atamitàþ kãcakatvenàpi prasiddhàþ %<evaü te nihatà ràjan! ÷ataü pa¤ca ca kãcakàþ . sa ca senàpatiþ pårbamityetat såtaùañ÷atam>% bhàø viø 22, 23 aø .

#<upaku¤ci># strã upa + kunca--i . kçùõajãrake .

#<upaku¤cikà># strã upa + ku¤ca--õvul ataittvam . 1 tutthàyàü (tuüte) 2 såkùmailàyà¤ca . svàrthe kan . 3 kçùõajãrake .

#<upakurvàõa># puø upakurute gurordakùiõàdànàdinà upa + kç÷ànac . samàvartanayogye svàdhyàyagrahaõàvadhikabrahmacaryavati 1 vrahmacàriõi %<na pårbaü gurave ki¤cidupakurvãta dharmavit . snàsyaüstu guruõà''j¤aptaþ ÷aktyà gurvarthamàharet>% manunà snàsyataeva guråpakàravidhànena tataþ pårbamupàkàrakartçtvaniùedhena càsyaivopakartçtvàttathàtvam . brahmacàrã hi dvividhaþ naiùñhika upakurvàõa÷ca . yo niravadhi maraõàntam upanayanàdårdhva gurau vasati sa naiùñhikaþ . yastu svàdhyàyagrahaõàntaü gurauvasan guruõànuj¤àtaþ gurorupakàraü kçtvà snànagàrhasthya karoti sa upakurvàõaþ . snàsyato dakùaõà ca manunoktà yathà %<kùetraü hiraõyaü gàma÷va chatropànahamàsanam . dhànyaü ÷àka¤ca vàsàüsi gurave prãtimàvahet>% . à÷vaø gçø 3, 8, 1, 2 tu %<athaitànyupakalpayãta samàvartyamàne maõiü kuõóale vastrayugaü chatramupànadyugaü daõóaü srajamunmardanamanulepanamà¤janamuùõãùamityàtmane càcàrya ca>% %<yadyubhayorna vindetàcàryàyaiva>% . ekàda÷a dravyàõyuktàni etaccopalakùaõaü gurorabhilaùitaü dadyàdityatraiva tàtparyam ata eva yàø smçø %<gurave tu varaü dattvà snàyãta tadanaj¤ayà>% tadvaradànamevoktam %<gurave pårboktàya varamabhilaùitaü yathà÷akti dattvà snàyàt tada÷aktau tadanuj¤ayà'dattavaro'pi>% mitàø . saüj¤àyà kan tatraiva . %<upakurvàõakàstu svàdhyàyagrahaõàrthàþ>% chàø uø bhàø . tàcchãlye càna÷ . 2 upakàra÷ãle triø .

#<upakulyà># strã upa + kula--aghnyàø niø . 1 pippalyàm (pipula) amaø %<haridropakulyàvi÷àletyàdi>% su÷ruø tatparyàyaguõàdi bhàø praø dar÷itaü yathà %<piplã màgadhã kçùõà vaidehã capalà kaõà . upakulyauùaõà ÷auõóã kolà syàt tãkùõataõóulà . pippalã dãpanã vçùyà svàdupàkà rasàyanã . anuùõà kañukà snigdhà vàta÷leùmaharà laghuþ . pittalà recanã hanti ÷vàsakàsodarajvaràn . kuùñhapramehagulmàr÷aþplãha÷ålàmamàrutàn . àrdrà kaphapradà snigdhà ÷ãtalà madhurà guruþ . pittapra÷amanã sà tu ÷uùkà pittaprakopinã . pippalã madhusaüyuktà mçduþ kaphavinà÷inã . ÷vàsakàsajvaraharã vçùyà medhàgni vardhinã . jãrõajvare'gnimàndye ca ÷asyate guóapippalã . kàsmajãrõàruci÷vàsahçtpàõóukçmiroganut . dviguõaþ pippalãcårõàdguóo'tra bhiùajàü mate>% .. upagataþ kulyàm kçttimasaraþ atyàø saø . kulyopagate triø . 2 sàmãpyàdau avyayãø . 3 kulyàsàmãpyàdau avyaø .

#<upaku÷a># puø su÷rutokte 1 mukharogabhede . %<mukharogàþ saptasvàya taneùu>% ityupakramya oùñhàdãni saptàyatanàni uktvà %<dantamålagatàstu ÷ãtàdo dantapuppuñako dantaveñakaþ ÷auùiro mahà÷auùiraþ paridara upaku÷odantavaidarbho vardha'dhimàüso nàóyaþ pa¤ceti>% dantamålagatànuktvà %<veùñeùu dàhaþ pàka÷ca tebhyodantà÷calanti ca . àghaññitàþ prasravanti ÷oõitaü mandavedanàþ . àdhmàyante srute rakte mukhaü påti ca jàyate . yasminnupaku÷aþ sa syàt pittaraktakçtàgadaþ>% . lakùitaþ . %<saü÷odhyobhayataþ kàryaü ÷ira÷copaku÷e tathà>% su÷ruø . sàmãpyàdau avyayãø . 2 ku÷a ityarthe 2 ku÷asàmãpya ca avyaø . upagataþ ku÷am atyàø saø . 4 ku÷opagate triø .

#<upakåpa># triø upagataþ kåpaü atyàø saø . 1 kåpãpagate de÷e sàmãpyàdau avyayãø . 2 kåpasàmãpye 3 kåpa ityarthe ca avyaø .

#<upakåla># naø kåle kålasya samãpaü và avyaø . 1 kåleityarthe . 2 tãrasàmãpye ca avyaø . %<upakåla sa kàlindyàþ purãü pauruùa bhåùaõaþ>% raghuþ tato bhavàdau aõa %<avyayo bhàvàcceti>% pàø %<parimukhàdibhya eveti>% vàrtike niyamanànna ¤ya . aupakålaþ tadbhavàdau triø .

#<upakçta># triø upa + kç--kta . 1 kçtopakàre yasyopakàraþ kçta stasmin . bhàve kta . 2 upakàre naø %<upakçta bahu tatrakimucyate sujanatà prathità bhavatà param>% sàø daø . upakçtamanena iùñàø ini . upakçtin yenopakàraþ kçtastasmin triø striyàü ïãp .

#<upakçùõa># triø upagataþ kçùõam atyàø saø . 1 kçùõopagate upàddvyackatve'pi gauràø pàñhàt nàntodàttatà . sàmãpyàdau avyayãø . 2 kçùõasàmãpyàdau avyaø .

#<upakëpta># triø upa--kçpa--kta . 1 niyate 2 vinyaste 3 upabhogàyasamarthe ca .

#<upakosala># puø kamalàpatye çùibhede . %<upakosaloha kàmalàyanaþ satyakàme jàbàle brahmacaryamuvàsa>% chàø uø %<upakosalonàmataþ kamalasyàpatyaü kàmalàyanaþ>% bhàø .

#<upakrama># puø upa--krama--gha¤ na vçddhiþ . 1 upàyaj¤ànapårbakàrambhe, 2 prathamàrambhe %<jyotirupakramàttu tathàhyadhãyata eke>% %<samànàccàsçtyupakramàdamçtatvaü cànupoùya>% ÷àø såø . %<tatra ca pratikurvanti yadi pa÷yantyupakramàt>% bhàø vaø 215 aø . %<upakramopasahàrau--hetustàtparyanirõaye>% vedàntimate tàtparyanirõàyake 2 hetubhede tatra upakramopasaühàràbhyàü dvàbhyàmeva tàtparyaü ni÷cãyate natvekaikeneti bodhyam . karaõe gha¤ . 3 sàmàdyupàye %<sàmàdibhirupakramaiþ>% manuþ . %<upakrarmaraskhalitai÷caturbhiþ>% raghuþ . karmaõi gha¤ . 4 àrabhyamàõe puø tadàditvavivakùàyàm tadantatatpuruùasyaklãvatà %<nandopakramaü droõaþ>% pàø bhàø %<ràmopakramamàcakhyau rakùaþparibhavaü navam>% raghuþ . karaõe gha¤ . 5 cikitsàyàm su÷rute bhåriprayogaþ .

#<upakramaõa># naø upa + krama--bhàve lyuñ . 1 àramme karaõe lyuñ . 2 tatsàdhane su÷rutokte dãrghàyuùyàdij¤ànapårvakacikitsàyàm 3 bhåmikàyàü strã ïãp . svàrthe kan ata ittvam . upakramaõikà . granthaprastàvane mukhabandhe .

#<upakramaõãya># triø upa + krama--anãyar . 1 àrambhaõãye . upakramaõe sàdhu--cha . 2 cikitsàïgedãrghàyuùyàdij¤ànasàdhane lakùaõabhede . àturacikitsàrthaü yathopakramaõaü kartavyaü tadà vedake 3 granthe ca . tatprakàràdi su÷rute dar÷itaü yathà . athàta àturopavramaõãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . àturamupakramamàõena bhiùajàyurevàdau parãkùyeta . satyevàyuùi vyàdhyçtvagnivayodehabalasatvasàtmyaprakçtibheùajade÷àn parãkùeta . tatra mahàpàõipàdapàr÷vapçùñhastanàgrada÷anavadanaskandhalalàñadãrghàïguliparvocchvàsaprekùaõabàhuü vistãrõabhråstanàntaroraskaü hrasvajaïghàmeóhragrãvagambhãrasatvakharanàbhimanuccairbaddhastanamupacitamahàroma÷akaõaü pa÷cànmastiùkaü sràtànuliptaü mårdhvànupårvyà vi÷uùyamàõa÷arãraü pa÷càcca vi÷uùyamàõahçdayaü puruùaü jànãyàddãrghàyuþ khalvayamiti . tamekàntenopakramet . ebhirlakùaõairviparãtairalpàyurmi÷rairmadhyamàyuriti . gåóhasandhisiràsnàyuþ saühatàïgaþ sthirendriyaþ . uttarotta rasukùetro yaþ sa dãrghàyurucyate . garbhàt prabhçtyarogo yaþ ÷anaiþ samupacãyate . ÷arãraj¤ànavij¤ànaiþ sa dãrghàyuþ samàsataþ . madhyamasyàyuùoj¤ànamata årdhvaü nibodha me . adhastàdårdhvayoryasya lekhà syurvyaktamàyatàþ . dve và tisro'dhikà vàpi pàdau karõau ca màüsalau . nàsàgramårdhva¤ca bhavedårdhvalekhà÷ca pçùñhataþ . yasya syustasya paramamàyurbhavati saptatiþ . jaghanyasyàyuùo j¤ànamata årdhvaü nibodha me . hrasvàni yasya parvàõi sumahaccàpi mehanam . tathorasya valãóhàni na ca syàt pçùñhamàyatam . årdhva¤ca ÷ravaõau sthànànnàsà coccà ÷arãriõaþ . hasato jalpato vàpi dantamàüsaü pradç÷yate . prekùate ya÷ca vibhràntaü sa jãvetpa¤caviü÷atimu . atha punaràyuùo vij¤ànàrthamaïgapratyaïgapramàõasàrànupadekùyàmaþ . tatràïgànyantaràdhisakthibàhu÷iràüsi tadayavàþ pratyaïgànãti . tatra svairaïgalaiþ pàdàïguùñhaprade÷inyau dvyaïgulàyate . prade÷inyàstu madhyamà'nàmikà kaniùñhikà yathottaraü pa¤camabhàgahãnà . caturàïgulàyate pa¤càïgalavistçte prapadapràdatale . pa¤cacaturaïgulàyatavistçtà pàrùõiþ . caturda÷àïgulàyataþ pàdaþ . caturda÷àïgulapariõàhàni pàdagulphajaïghàjànumadhyàni . aùñàda÷àïgulà jaïghà jànåpariùñàddvàtriü÷adaïgulamevaüpa¤cà÷at . jaïghàyàmasamàvårå . dvyaïgulàni vçùaõacivukada÷ananàsàpuñabhàgakarõamålanayanàntaràõi . caturaïgulàni mehanavadanàntaranàsàkarõalalàñagrãvocchràyadçùñyantaràõi . dvàda÷àïgulàni bhagavistàramehananàbhihçdayagrãvàstanàntaramukhàyàmamaõibandhaprakoùñhasthaulyàni . indravastipariõàhàüsapãñhakårparàntaràyàmaþ ùoóa÷àïgulaþ . caturviü÷atyaïgulo hastaþ . dvàtriü÷adaïgulaparimàõau bhujau . dvàtriü÷adaïgulapariõàhàvårå . maõibandhikårparàntaraü ùoóa÷àïgulam . talaü ùañcaturaïgulàyàmavistàram . aïguùñhamålaprade÷inã÷ravaõàpàïgàntaramadhyamàïgulyau pa¤càïgule . ardhapa¤càïgule prade÷inyanàmike . sàrdhatryaïgulau kaniùñhàïguùñhau . caturviü÷ativistàrapariõàhaü mukhagrãvam . tribhàgàïgulivistàrà nàsàpuñamaryàdà . nayanatribhàgapariõàhà tàrakà . navamastàrakàü÷o dçùñiþ . ke÷àntamastakàntaramekàda÷àïgulam . mastakàdavañuke÷ànto da÷àïgulaþ . karõàvañvantaraü caturda÷àïgulam . puruùoraþpramàõavistãrõà strã÷rãõiþ . aùñàda÷àïgulavistrãrõamuraþ . tatpramàõà puruùasya kañã . saviü÷amaïgula÷ataü puruùàyàma iti bhavanti càtra pa¤caviü÷e tato varùepumàn nàrã tu ùoóa÷e . samatvàgatavãryau tau jànãyàt ku÷alo bhiùak . dehaþ svairaïgulaireva yathàvadanukãrtitaþ . yuktaþ pramàõenànena pumàn và yadi và'ïganà . dãrghamàyuravàpnoti vitta¤ca mahadçcchati . madhyama madhyamairàyurvittaü hãnaistathà'varam . atha sàràn vakùyàmi .. smçtibhaktipraj¤à÷aurya÷aucopetaü kalyàõàbhinive÷aü satvasàraü vidyàt . snigdhaü saühata÷vetàsthidantanakhaü bahula kàmaprajaü ÷ukreõa . akç÷amuttamabalaü snigdhagambhãrasvaraü saubhàgyopapannaü mahànetra¤ca majj¤à . mahà÷iraþskandhadçóhadantahanvasthinasvamasthibhiþ . snigdhamåtrakhedasvaraü vçhaccharãramàyàsasahiùõuü medasà . acchidragàtraü gåóhàsthisandhiü màüsopacita¤ca màüsena . snigdhatàmranakhanayanatàlujihvauùñhapàõipàdatalaü raktena . suprasannamçdutvagromàõaü tvaksàraü vidyàdityeùàü pårvaü pårvaü pradhànamàyuþsaubhàgyayorapi . bhavati càtra sàmànyato'ïgapratyaïgapramàõàdatha sàrataþ . parãkùyàyuþ sunipuõo bhiùak sidhyati karmasu .
     vyàdhivi÷eùàstu pràgabhihitàþ sarva evaite trividhàþ sàdhyà yàpyàþ pratyàkhyeyà÷ca tatraitàn bhåyastridhà parãkùeta kimasàvaupasargikaþ pràkkevalo'nyalakùaõa iti . tatraupasargiko yaþ pårvotpannaü vyàdhiü jaghanyakàlajàto vyàdhirupasçjati sa tanmålaevopadravasaüj¤aþ . pràkkevalo yaþ pràgevotpanno vyàghirapårvaråpo'nupadrava÷ca . anyalakùaõo yo bhaviùyadvyàdhikhyàpakaþ sa pårvaråpasaüj¤aþ . tatra sopadravamanyonyàvirodhenopakrameta balavantamupadravaü và pràkkevalaü yathàsvaü pratikurvãta . anyalakùaõe tvàdivyàdhau prayateta . bhavati càtra . nàstirogo vinà doùairyasmàttasmàdvicakùaõaþ . anuktamapi doùàõàü liïgairvyàdhimupàcaret .
     pràgabhihità çtavaþ . ÷ãte ÷ãtapratãkàrauùõe coùmanivàraõam . kçtvà kuryàt kriyàü pràptàü kriyàkàlaü na hàpayet . apràpte và kriyàkàle pràpte và na kçtà kriyà . kriyàhãnà'tiriktà và sàghyeùvapi na sidhyati . yà tçdãrõaü ÷amayati nànyaü vyàdhiü karoti ca . sà kriyà na tu yà vyàdhiü haratyanyamudãrayet .
     pràgabhihito'gnirannasya pàcakaþ (vraõapra÷ne) sa caturvigho bhavati doùànabhipanna eko vikriyàmàpannastrividho bhavati viùamo vàtena, tãkùõaþ pittena, mandaþ ÷leùmaõà, caturthaþ samaþ sarvasàmyàditi tatra yo yathàkàlamannamupayuktaü samyak pacati sa samaþ, samairdoùaiþ . yaþ kadàcitsamyakpacati kadàcidàdhmàna÷ålodàvartàtisàrajañharagauravàntrakåjanapravàhaõàni kçtvà sa viùamaþ . yaþ prabhåtamapyupayuktamannamà÷u pacati sa tãkùõaþ, sa evàbhivardhamàno'tyagnirityàbhàùyate sa muhurbhuhuþ prabhåtamapyupayuktamà÷utaraü pacati pàkànte ca galatàlvoùñha÷oùadàhasantàpàn janayati . yaþ svalpamapyupayuktamudara÷irogauravakàsa÷vàsaprasekacchardigàtrasadanàni kçtvà mahatà kàlena pacati sa mandaþ . viùamo vàtajàn rogàn tãkùõaþ pittanimittajàn . karotyagnistathà mando vikàràn kaphasambhavàn . tatra same parirakùaõaü kurvãta viùame snigdhàmlavaõaiþ kriyàvi÷eùaiþ pratikurvãta tãkùõe madhurasnigdha÷ãtairvirekai÷ca . evamevàtyagnau vi÷eùeõa màhiùai÷ca kùãradadhisarpirbhirmande kañutiktakaùàyairvamanai÷ca . jàñharo bhagavànagnirã÷varo'nnasya pàcakaþ . saukùmyàdrasànàdadàno vivektuü naiva ÷akyate . pràõàpànasamànaistu sarvataþ pavanaistribhiþ . dhmàyate pàlyate càpi sve sve sthàne vyavasthitaiþ .
     vayastu trivighaü bàlaü madhyaü vçddhamiti . tatronaùoóa÷avarùà bàlàste'pi trividhàþ kùãrapàþ kùãrànnàdà annàdàiti teùu saüvatsaraparàþ kùãrapà dvisaüvat-raparàþ kùãrànnàdàþ parato'nnàdà iti . ùoóa÷asaptatyorantare madhyaü vayastasya vikalpo vçddhiryauvanaü saüpårõatà hàniriti . tatrà viü÷atervçddhiràtriü÷ato yauvanamà catvàriü÷ataþ sarvadhàtvindriyabalavãryasampårõatà . ataårdhvamãùat parihàõiryàvatsaptatiriti . saptaterårdhaü kùãyamàõadhàtvindriyabalavãryotsàhamahanyahani valãpalitasvàlityajuùñaü kàsa÷vàsaprabhçtibhirupadravairabhibhåyamànaü sarvakriyàsvasamarthaü jãrõàgàramivàbhivçùñamavasãdantaü vçddhamàcakùate . tatrottarottaràsu vayo'vasthàsåttarottarà bheùajamàtràvi÷eùà bhavantyçte ca parihàõestatràdyàpekùayà pratikurvãta . bhavanti càtra . pàle vivardhate ÷leùmà madhyame pittameva tu . bhåyiùñhaü vardhate vàyurvçddhe tadvãkùya yojayet . agnikùàravirekaistu bàlavçddhau vivarjayet . tatsàdhyeùu vikàreùu mçdvãü kuryàt kriyàü ÷anaiþ .
     dehaþ sthålaþ kç÷o madhya iti pràgupadiùñaþ . kar÷ayedvçühayeccàpi sadà sthålakç÷au narau . rakùaõa¤caiva madhyasya kurvãta satataü bhiùak .
     balamabhihitaguõaü daurbalya¤ca svabhàvadoùajaràdibhiravekùitavyam . yasmàdbalavataþ sarvakriyà pravçttistasmàdbalameva pradhànamadhikaraõànàm . kecit kç÷àþ pràõavantaþ sthålà÷càlpabalà naràþ . tasmàt sthiratvavyàyàmairbalaüvaidyaþpratarkayet .
     satvantu vyasanàbhyudayakriyàdisthàneùvavaikalyakaram . satvavàn sahate sarvaü saüstabhyàtmànamàtmanà . ràjasaþ stabhyamàno'nyaiþ sahate naiva tàmasaþ .
     prakçtiü bheùajaü copariùñàdvakùyàmaþ (prakçtiü ÷àrãra sthàne, bheùajaü tattatprakaraõe) .
     sàtmyàni tu de÷akàlajàtyçturogavyàyàmodakadivàsvapna rasaprabhçtãni prakçtivirudhànyapi yànyabàdhakaràõi bhavanti . yo rasaþ kalpate yasya sukhàyaiva niùevitaþ . vyàyàmajàta manyadvà tat sàtmyamiti nirdi÷et .
     de÷astvànåpo jàïgalaþ sàdhàraõa iti . tatra bahådakanimnonnatanadãvarùagahano mçdu÷ãtànilo bahumahàparvatavçkùo mçdusukumàropacita÷arãramanuùyapràyaþ kaphavàtarogabhåyiùñha÷cànåpaþ . àkà÷asamaþ praviralàlpakaõñakivçkùapràyo'lpavarùaprasravaõodapànodakapràya uùõadàruõavàtaþ praviralàlpa÷ailaþ sthirakç÷a÷arãramanuùyapràyo vàtapittarogabhåyiùñha÷ca jàïgalaþ . ubhayade÷alakùaõaþ sàdhàraõa iti . bhavanti càtra . samàþ sàdhàraõaü yasmàcchãtavarùoùmamàrutàþ . doùàõàü samatà jantostasmàtsàdhàraõo mataþ . na tathà balavantaþ syurjalajà và sthalàhçtàþ . svade÷e nicità doùà anyasmin kopamàgatàþ . ucite vartamànasya nàsti de÷akçtaü bhayam . àhàrasvapnaceùñàdau tadde÷asya guõe sati de÷aprakçtisàtmyartuviparãto'cirotthitaþ . mampattau bhiùagàdãnàü balasatvàyuùà tathà . kevalaþ samadehàgneþ sukhasàdhyatamo gadaþ . ato'nyathà tvasàdhyaþ syàt kçcchro vyàmi÷ralakùaõaþ . kriyàyàstu guõàlàbhe kriyàmanyàü prayojayet . pårvasyàü ÷àntavegàyàü na kriyàsaïkaro hitaþ . guõàlàbhe'pi sapadi yadi saiva kriyà hità . kartavyaiva tadà vyàdhiþ kçcchrasàdhyatamo yadi . yaevamenaü vidhimekaråpaü vibharti kàlàdiva÷ena dhãmàn . sa mçtyupà÷àn jagatogadaughànchinanti bhaiùajyapara÷vadhena .

#<upakrànta># triø upa + krama--kta . 1 àrabdhe 2 vistçte ÷abdàrthaci0

#<upakriyà># strã upa + kç--bhàve ÷a . upakàre %<tamapãha guruü vidyàt ÷rutopakriyayà tayà>% manuþ .

#<upakro÷a># puø upa--kru÷a--gha¤ . nindàyàm . %<nàyaü bibhetyupakro÷àdadharmàdvà purarocanaþ>% bhàø àø 145 aø %<ràjyena kiü tadviparãtavçtteþ pràõairupakro÷amalãnasairvà>% raghuþ atyàø saø . 2 upagatakro÷e àsannakro÷e triø . avyayãø . 3 kro÷asamãpe avyaø . bhàve lyuñ upakro÷anamapyatra . %<vàksantakùaõairlokopakro÷anaiþ>% da÷akuø . %<kulopakro÷anakarã kulàïgàrã nirà÷rayà>% hariø 176 aø .

#<upakroùñç># puø upa + kru÷a--tçc . 1 gardabhe . 2 nindake triø . striyàü ïãp .

#<upakle÷a># puø upakli÷nàti anena upa + kli÷a--karaõe gha¤ . madàdiùu .

#<upakva(kvà)õa># puø upa + kvaõa--÷abde %<kvaõovãõàyà¤ca>% pàø và gha¤ pakùe ap . vãõàninàde .

#<upakùaya># puø upa + kùi--ac . 1 apacaye hànau . sàmãpyàdau avyayãø . 2 nivàsasamãpàdau, avyaø . 2 upagataþ kùayam atyàø saø . 3 kùayaü pràpte triø . tatpuruùe upàddvyackatvàdantodàttatà .

@<[Page 1201b]>@
#<upakùit># triø upa + kùi--kvip . samãpanivàsini . %<yasya te agne anye agnaya upakùitã vayà iva>% çø 8, 19, 33 .

#<upakùãõa># triø upa + kùi--kta tasya na, dãrgha÷ca . 1 apacayapràpte 2 sakàryàdyasàmarthyaü pràpte ca .

#<upakùepa># puø upa + kùipa--bhàve gha¤ . 1 àkùepe, %<karõanàsàcchedopakùepabhãùitàbhyàm>% da÷akuø . 2 samãpe nikùepaõe ca .

#<upakùepaõa># naø upa + kùipa--lyuñ . ÷ådrasvàmikànnasya vipragçhe pàkàrthaü samarpaõe . %<upakùepaõadharmeõa yattu pàcayate dvijaiþ . abhojyaü tadbhavedannam>% ÷àmbaø puø . %<upakùepaõadharmeõa ÷ådrasvàmikànnasya pàkàrthaü bràhmaõagçhe samarpaõaråpeõeti>% kalpataruþ . 2 samarpaõamàtre ca .

#<upakhàta># avyaø sàmãpyàdau avyayoø 1 khàtasàmãpye 2 yyàte ityarthe ca . upagataþ khàtam atyàø saø . 3 khàtànugate . upàddvyackatvena tatpuruùapakùe antodàttatetibhedaþ

#<upaga># triø upa + gama--óa . upagantari %<oùadhyaþ phalapàkàntàbahupuppaphalopagàþ>% manuþ . %<tretàyàü bhàvasaükalpàþ kriyàdànaphalopagàþ>% bhàø vaø 149 aø . %<kendropagà navamapa¤camagà÷ca sarve>% jyoø taø .

#<upagaõa># triø upagato gaõo yena pràø baø saükhyàvacanatve'pi %<abahugaõàditi>% pàø niùeghàt na óac . pràptasamudàye óaci tu cittvàt antodàttatà syàt . atastasya pårvapadaprakçtisvaràrthaü óaconiùadhaþ . %<råpàtiprasaïgàbhàve'pi svarabhedàrthameva paryudàsaþ>% siø kauø sthitam .

#<upagata># triø upa + gama--kta . 1 svãkçte, 2 upasthite, 3 j¤àte 4 pràpte ca %<sarvohi nopagatamapyapacãyamànaü vardhiùõumà÷rayamanàgatamabhyupaiti>% màghaþ bhàve kta . 5 pràptyàñau naø upagataü pràptiþ såcyatvenàtyasya ac . 6 pràptisåcake patre ca (rasida) . %<dhanã vopagataü dadyàt svahastaparicihnitam>% yàø smçø . %<upagataü pràptamiti yadvà upagatam prave÷apatraü svahastalikhitacihnitamadhamarõàyottamarõodadyàt>% mitàø .

#<upagati># strã upa + gama--ktin . 1 pràptau 2 j¤àne 3 svãkàre ca

#<upagantç># triø upa + gama--tçc . 1 pràptari 2 svãkartari 3 j¤àtari ca .

#<upagama># puø upa + gama--bhàve gha¤ avçddhiþ . 1 samãpagamane, 2 aïgãkàre 3 j¤àne, ca %<sãmante ca tvadupagamajaü yatra nãpaü vadhånàm>% meghaø . %<vyàvartatànyopagamàt kumàrã>% mçgavanopagamakùamave÷abhçt . bhàve lyuñ . upagamana mapyatra . %<yathà karma ÷ubhaü kçtvà svargopagamanaü dhruvam>% bhàø àø 103 aø .

#<upagamya(tya)># avyaø upa + gama--lyap và malope tuk . 1 samãpaü gatvetyarthe . karmaõi õyat upagamya . 2 sàmãpyena gamye triø .

#<upagahana># puø çùibhede %<mahànçùi÷ca kapilastatharùistàóakàyanaþ . tathaiva copagahanastatharùi÷càmuràyaõiþ>% bhàø àø 4 aø .

#<upagà># puø upa + gai--kvip . yaj¤e 1 upagàtari çtvigbhede . bhàve aï . 2 upagàne strã %<upagàdar÷anàcca>% kàtyàø 6, 7, 3, upagànadar÷anàccaivamavasãyate karkaþ .

#<upagàtç># puø upagàyati upa + gai--tçc . yaj¤e udgàtuþ samãpe 1 gàtari çtvigbhede %<vçhaspatirudgàtà vi÷vedevà upagàtàraþ>% taittiø . %<çtvigvyatiriktànàmupagàtéõàmanupakëptatvàdçtvija evopagàtàraþ>% kàtyàø 6, 7, 3, karkaþ . %<sa vaóavà uparundhanti saü÷i¤jate yathopagàtàra upagàyanti>% ÷ataø bràø 13, 2, 3, 2 . samãpagànakartari triø (doyàra) striyàü ïãp .

#<upagàmin># triø upa + gama--õini striyàü ïãp . 0 samãpagantari 2 svãkartari 3 j¤àtari ca

#<upagira(ri)># avyaø sàmãpyàdau avyayãø và acsamàø . 1 parvatasàmãpye 2 parvate ityarthe ca . girimupagataþ atyàø saø . uttaradiksthe girisannikçùñe de÷abhede puø %<prayayàmuttaràü tasmàddi÷aü dhanadapàlitàm . antargiri¤ca kaunteyastathaiva ca bahirgirim . tathaivopagiri¤caiva vijigye puruùarùabhaþ>% bhàø saø 26 aø . antodàtto'yam .

#<upagãti># strã %<àryàdvitãyakàrdhe yadgaditaü lakùaõaü tat syàt . yadyubhayorapi dalayorupagãtiü tàü munirbråte>% vçø raø ukte màtràvçttabhede .

#<upagu># triø upagato gaurasya hrasvaþ go÷abdonànàrthaþ . 1 pràpta kiraõàdau 2 gopàle ca upagoridam aõ . aupagava tatsambandhini triø . sàmãpye'vyayãø . 3 goþ sàmãpye avyaø .

#<upagudha># triø upa + gudha--rodhane ka . sàmãpyena rodhake . striyàü gauø ïãù .

#<upaguru># puø upagataþ sàdç÷yena gurum atyàø saø antodàttaþ . tantrokte gurusadç÷e upade÷àdikàrake . sàmãpyàdau avyayãø . 2 guroþ sàmãpye 3 guràvityarthe ca avyaø .

#<upagåóha># naø upa + guha--bhàve kta . 1 àliïgane %<upagåóhàni savepathåni ca>% kumàø . %<vi÷ramàrthamupagåóhamajasram>% màghaþ . karmaõi kta . 2 àliïgite triø . tataþ ç÷yàø caturarthyàü ka . upagåóhaka tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<upagåhana># naø upa + guha--lyuñ oråt . àliïgane %<smaranmukundàïghryupagåhanaü punaþ>% bhàø skaø 5 aø .

#<upagohya># triø upa + guha--õyat åttvavidhau aca eva grahaõànna åttvam . 1 àliïgye, 2 gràhye ca . bhàve õyat . 3 àliïgane . pakùe kyap upaguhyamapyatra .

#<upagaura># triø upagato gauram atyàø saø . gauravarõopagate upàd dvyackatve'pi gauràdiparyudàsàt nàntodàttatà

#<upagraha># puø upa + graha--ap . 1 kàràbandhane, 2 vandãkaraõe, 3 upayoge, 4 ànukålye ca . karmaõi gha¤ . 5 kàràruddha vandhyàm . upagatograhaü sàdç÷yena atyàø saø . jyotiùokte 6 grahatulye jyotiþ padàrthe ràhuketvàdau %<grahàþ sopagrahà÷caiva dçptàþ pariùadàü gaõàþ . ete cànyeca bahavoghoràstridivavàsinaþ . paricàrya mahàsenaü sthità màtçgaõaiþ saha>% bhàø vaø 226 aø upagrahàþ ràhuprabhçtayaþ nãlakaø %<såryabhàt pa¤camaü dhiùõyaü j¤eyaü vidyunmukhàbhidham . ÷åntha¤càùñamagaü proktaü sannipàtaü caturda÷am . keturaùñàda÷aü proktamulkà syàdevaviü÷atiþ . dvàviü÷atitamaü kampastrayoviü÷a¤ca vajrakam . nirghàta÷caturviü÷amuktà aùñàvupàgrahàþ>% jyoø taø ukte såryàkràntanakùatràt pa¤camàdiùu vidyunmukhàdisamàhvayeùu 7 nakùatreùu . tatphala¤ca %<prasthàne vighnadà proktàþ sarvakàryeùu sarvadà>% kråravedhasamàyoge yasyo pagrahasambhavaþ . tasya mçtyurna sandeho rogàdvà'tha raõàdapi jyoø taø . 8 upagrahaõa÷abdàrthe ca .

#<upagrahaõa># naø upa + graha--lyuñ . 1 sàmãpyena grahaõe 2 svãkàre %<vedopagrahaõàrthàya tàvagràhayata prabhuþ>% ràmàø kàtyàyanokte àjyàdhàrakaraõabhede . %<ekadravye sàjye vedenopagrahaõam>% kàtyàø 1, 10, 6, %<dakùiõahastasthasya sàjyasyaikadravyasya hastakampanàdinàskandanàvaraõàrthaü savyahasta gçhãtavedenàdhàrakaraõamupagrahaõamucyate>% karkaþ . ap upagraho'pyatra . %<na savyena vedopagrahaþ>% tatraiva karkaþ .

#<upagràha># puø upa + graha--õic--ac . 1 upaóhaukane upahàre (bheñadeoyà) karmaõi gha¤ . 2 upahàraråpeõa deye %<uccàvacànupagràhàn ràjabhiþ pràpitàn bahån>% bhàø saø 51 aø %<upagràhàn upahàràn>% nãlakaø .

#<upagràhya># triø upa + graha--õic--yat . samãpe gràhayitumupasthàpye 1 upaóhaukanãyadravye(bheñã) bhàve yat . 2 upahàre na0

#<upaghàta># puø upa + hana--gha¤ . 1 nà÷ane, 2 karmàyogyatàsampàdane %<kàkebhyo rakùyatàmannamiti bàlo''pi de÷itaþ . upaghàtapradhànatvàt na ÷vàdibhyo'pi rakùati>% mãmàüø kàø . %<vãjadoùopaghàtena paõye doùamamupàgate>% yàø smçø . 3 apakàre . %<strãõà¤ca prekùaõàlambhamupaghàtaü parasya ca>% manuþ . 4 indriyàõàü svasvakàryajananàsàmarthye ca %<tathàtva¤cedindriyàõàmupaghàte kathaü smçtiþ>% bhàùàø . indriyàõàmupaghàta÷ca ekàde÷endriyabhedena bàdhiryàdibhedàt ekàda÷avidhaþ . a÷akti÷abde 473 pçø vivçtiþ . karaõe gha¤ . 5 roge 6 pàpasamåhe ca %<retoraktagarbhopaghàtaþ pa¤caguõojàtakarmaõà prathamamapohati>% aùñàbhiþsaüskàraiþ garbhopaghàtàt påto bhavati hàrã taþ %<upaghàtaþ pàpasaïghaþ pa¤caguõaþ pa¤caprakàraþ upapàtaka jàtibhraü ÷ãkarasaïkarãkaraõàpàvãkaraõamalinãkaraõaråpapàpapa¤cakasaüghaþ>% saüø taø raghuø %<pàõinà mekùaõenàtha sruveõaiva tu yaddhaviþ . håyate cànupastãrya upaghàtaþ sa ucyate>% gçhyasaügrahokte 7 homabhede . %<anupastãryetyanena sruci yaccaturàvartaü pa¤càvartaü và ghçtopastaraõàdikaü tadatra nàsti mekùaõàdinà sakçd gçhãtvà homaþ>% vraø taø raghuø . %<carau tu bahudaivatyo homaþ, syàdupàghatavat>% chandogaø .

#<upaghàtaka># triø upa + hana--õvul . 1 nà÷ake 2 pãóake ca kàka÷abdasya dadhyupaghàtakatvena kàkàkàkobhayavçttiþ, àlaïkàrikàþ %<puüsà saha samàyogo na sa dharmopaghàtakaþ>% bhàø àø 73 aø %<kathaü saktån grahãùyàmi bhåtvà dharmopaghàtakaþ>% bhàø à÷caø 90 aø .

#<upaghàtin># triø upa + hana--õini striyàü ïãp 1 nà÷ake 2 pãóake ca %<÷astraü pàtayenmarmasiràmràyusandhãnàü cànupaghàti>% su÷ruø .

#<upaghna># puø upa + hana--gha¤arthe--ka . àsanne à÷raye %<chedàdivopaghnatarorvratatyau>% raghuþ %<pipràyàdriguhopaghnàn>% bhaññiþ .

#<upaca(ja)># triø upacinãti upajàyate và upa + ci--jana--và óa . càntapàñhe vçddhikàrake jàntaþ anantarajàte . %<brãhiyavayorvà etadupacaü (jaü) yacchamãdhànyaü tadbrãhiyavàvetena måyàüsau karoti>% ÷ataø bràø 1, 1, 1, 10 . bhàùyakçtà tu atra upacamiti pañhitvà ÷amãdhànyam tilamàùàdi upacinoti upacam alpamàùapiùñena mi÷ritaü brãhipiùñaü tricaturamàmàt àropitam upacitaü bahu bhavatãti vyàkhyàtam

#<upacakra># puø upagataþ sàdç÷yena cakra cakravàkam atyàø saø . cakravàkapadva÷e pakùibhede %<bhçïgaràjopacakrà÷ca lohapçùñhàþ patattriõaþ>% bhàø vaø 158 aø . %<cakaurairupacakrai÷ca pakùibhirjãvajãvarkaþ>% bhàø 178 aø . tatpuruùe upàddvyackatvàdantodàttaþ . sàmãpyàdau avyayãø . 2 cakrasya sàmãpye 3 cakre ityarthe ca atra cakra÷abdã nànàrthaþ .

#<upacakùus># naø upagata¤cakùurdar÷anànuguõyàrtham atyàø saø . upanetre (ca÷amà) kàcàdinirmite dar÷anasàdhane dravyabhede

#<upacatura># triø upagatà÷catvàro yasya pràø baø gatalopaþ óacobàdhako'c . 1 caturõàü samãpavartini . caturasya sàmãpyàdau avyayãø . 2 dakùasàmãpyàdau avyaø .

#<upacaya># puø upa + ci--bhàve ac . 1 vçddhau 2 unnatau %<sva÷aktyupacaye kecit parasya vyasane pare>% màghaþ . %<tadeteùàmasmatputràõàü j¤ànopacaye bhavantaþ pramàõam>% hitoø %<ùaóçtavo bhavanti doùopacayaprakopopa÷amananimittam>% su÷ruø . %<ùaùñhatrida÷alàbhà÷ca lagnàdupacayàþ smçtàþ>% iti jyotiùokte 3 lagnàt ùaùñhàdisthàneùu ca .

#<upacarita># triø upa + cara--kta . 1 upàsite 2 lakùaõayà bodhite ca .

#<upacarma(n)># avyaø carmaõaþ sàmãpyàdau avyayãø và acsamàø . 1 carmasamãpe 2 carmaõãtyarthe ca ugata÷carma atyàø saø . nàntaþ . carmopagate triø striyàü và óàp manantatvànna ïãp .

#<upacarya># triø upa + cara--karmaõi yat tataþ upa÷abdena avataretyàdivat supsupeti samàsaþ sopasargàttu õyadeva syàt . 1 sevanãye %<ye ca yairupacaryàþsyurniyamaistànnibodhata>% . upacaryaþ striyà sàdhvyà satataü devavat patiþ manuþ %<agnivaccopacaryà vai bràhmaõàþ kurusattama!>% bhàø ànuø 8 aø . 2 ciki tsanãye ca . bhàve yat tathà samàsaþ . 3 cikitsàyàm 4 sevane ca na0

#<upacaryà># strã upa + cara--bhàve kyap . 1 sevane 2 cikitsàyàü halà0

#<upacàku># triø upa + caka pratãghàtatçptyoþ uõ . 1 pratidhàtake 2 prãte ca tataþ bàhvàdiø apatyàrthe i¤ . aupacàkavi tadapatye puüstrãø .

#<upacàyin># triø upacinoti upa + ci--õini striyàü ïãp . upacayakàrake vçddhikàrake . %<ito vçddhopacàyitvàt ÷i÷uü màmadya yodhaya>% bhàø à÷vaø 76 aø .

#<upacàyya># puø upacãyate'gniratra upa + ci--àdhàre õyat . yaj¤e iùñakàdinirmite agnidhàraõàrthe sthalavi÷eùe %<kathàbhãramase nityamupacàyyavatàü ÷ubhe!>% bhaññiþ .

#<upacàra># puø upa + cara--gha¤ . 1 cikitsàyàü, 2 sevàyàü, %<sa me ciràyàskhalitocàràm>% . %<upacàrà¤jalikhinnahastayà>% raghuþ . 3 vyavahàre, %<smçteþ upacàràt anyàrthadar÷anàcca>% ÷avaø bhàø bhåriprayogaþ avigraha÷abde 451 pçùñhe dar÷itaþ . 4 utkoce 5 lakùaõayà ÷akyàrthatyàgenànyàrtha bodhane 6 ayathàrthavàkyena santoùakaraõe ca %<upacàrapadaü na cedidamiti>% kumàraþ 7 dharmànuùñhànamàtre %<vai÷ya÷ådropacàra¤ca>% %<vratacaryopacàra¤ca>% manuþ . %<prayuktapàõigrahaõopacàrau>% kumàø . karaõe gha¤ . 8 påjàsàdhane dravyabhede %<sanmaïgalopacàràõàü saivàdiracanà'bhavat>% raghuþ påjàïgãpacàrà÷ca nànàvidhàþ tatra sarvopacàramantràstu ÷rãtàrapårbàþ, kalpayàmi namaþ ityantàþ kàryàþ . siddhajàmale %<÷rãtàra¤ca mukhe kçtvà deyasya bhuvane÷vari! kalpayàmi namaþ pa÷càdupacàreùvayam vidhiriti>% ityupakramya tantrasàre catuþùaùñhyupacàràþ dar÷itàþ yathà àsanàropaõam 1 . sugandhitailàbhyaïgaþ 2 . majjana÷àlàprave÷anam 3 . majjanamaõipãñhoparive÷anam 4 . divyasnànãyamudvartanam 5 . uùõodakasnànam 6 . kanakakalasasthitasakalartàrthàbhiùecanam 7 . dhautavastraparimàrjanam 8 . aruõadukålaparidhànam 9 aruõadukålottarãyam 10 . àlepamaõóapaprave÷anam 11 . àlepamaõipãñhopave÷anam 12 . candanàgurukuïkumakarpårakastårãrocanàdivyagandhasarvàórànulepanam 13 . ke÷abhàrasya kàlàgurudhåpamallikàmàlatãjàtãcampakà÷oka÷atapatrapågakuharãpunnàgakahlàrayåthãsarvartukumumamàlàbhåùaõam 14 . bhåùaõamaõóapaprave÷anam 15 . bhåùaõamaõipãñhopave÷anam 16 . navamaõimukuñam 17 . candra÷akalam 18 . sãmantasindåram 19 . tilakaratnam 20 . kàlà¤janam 21 . karõapàliyugalam 22 . nàsàbharaõam 23 . adharayàvakam 24 . prapadabhåùaõam 25 . kanakacitrapàdukà 26 . mahàpàdakà 27 . muktàvaliþ 28 ekàvaliþ 29 . devachandakaþ 30 . keyårayugalacatuùñayam 31 . valayàvaliþ 32 . urmikàvaliþ 33 . kà¤cidàma 34 kañãsåtram 35 . ÷obhàkhyàbharaõam 36 . pàdakañakam 37 . ratnanåpuram 38 . pàdàïguloyakam 39 . ekakare pà÷aþ 40 . anyakare aïku÷aþ 41 . pårõeùucàpam 42 . aparakare puùpavàõàþ 43 . ÷rãmanmàõikyapàdukà 44 . svasamànave÷àbhiràvaraõadevatàbhiþ sahasiühàsanàrohaõam 45 . kàme÷varaparyaïkopave÷anam 46 . amçtà÷anacaùakam 47 . àcamanãyam 48 . karpåravañikà 49 . ànandollàsaþ 50 . savilàsahàsa 51 . maïgalàratrikam 52 . ÷vetacchatram 53 . càmarayugalam 54 . darpaõaþ 55 . tàlavçntam 56 . gandhaþ 57 . puùpam 58 . dhåpaþ 59 . dãpaþ 60 . naivedya¤ca 61 . etàni kalpayet eùàmupacàràõàmabhàve tanmantràjapyàþ . taduktaü navaratne÷vare . %<catuþùaùñyupacàràõàmabhàve tanmanuü japet . tattadeva phalaü vindet sàdhakaþ sthiramànasaþ>% . %<àcamanãyaü pradàtavyamapacàràntaràntare>% tantrasàø tàni ca trãõi %<snàne vastre ca naivedye dadyàdàcamanãyakam>% narasiühapuø tena catuùaùñipåraõam . etacca ÷rãvidyàprakaraõãyatvàttadviùayam . anyatra yathàgamaü kalpanãyam . ÷aïkàcàryeõa tu stotracchalena anyavidhàþ catuþùaùñyu pacàràdar÷ità vistarabhayànna te dar÷itàstatstotre'vaseyàþ . athàùñàda÷opacàràþ . %<àsanam 1 svàgatam 2 pàdyam 3 arghyam 4 àcamanãyakam 5 . snànam 6 vastropavãta¤ca 7 måùaõàni ca sarva÷aþ 8 . gandham 9 puùpam 10 tathà dhåpam 11 dãpam 12 anna¤ca 13 tarpaõam 14 màlyànuvepanecaiva 15 16 namaskàravisarjane 17 18 . aùñàda÷opacàraistu mantrã påjàü samàcaret>% . atha ùoóa÷opacàràþ . %<pàdyamarghyantathàcàmaü snànaü vasanabhåùaõe . gandhaü puùpadhåpadãpaü naivedyàcamanantataþ . tàmba lamarcane stotraü tarpaõa¤ca namaskriyàm . prayojayet prapåjàyàmupacàràüstu ùoóa÷a>% atha da÷opacàràþ . pàdyamarghyaü tathàcàmo madhuparkàcamau tathà . gandhàdayonivedyàntà upacàrà da÷a kramàt . atha pa¤copacàràþ . %<gandhapuùpaü tathà dhåpaü dãpaü naivedyameva ca . akhaõóaü phalamàsàdya kevalaü labhate dhruvam>% tantrasàø vidhànapàø viõõuviùaye anyavidhà ùoóa÷opacàrà dar÷itàþ te ca tattanmantrasahità matkçtatulàdànàdipaddhatau 228 pçùñhe dar÷itàþ . àø taø %<àsana svàgataü pàdyamarghya màcanãyakam . madhuparkàcamaü snànavasanàbharaõàni ca . gandhapuùpe dhåpadãpau naivadyaü vandanaü tathà>% evaü ùoóa÷opacàràþ pañhità ÷aktibhedàt bheda unneyaþ . tatràsanàdikaü yathà deyaü tathoktaü kàliø puø %<àsanaü prathamaü dadyàt pauùpaü dàravameva và>% . (vàkàràt rajatàdyàsanam) . %<pàdyàrthamudakaü pàdyaü kevalaü toyameva tat . tattaijasena pàtreõa ÷aïkhenàtha pradàpayet>% . (arghyamarghya ÷abde uktam) . %<udakaü dãyate yattu prasannaü phenavarjitam . àcamanàya devebhyastadàcamanamiùyate . tattaijasena pàtreõa ÷aïkhenàpi pradàpayet . svarõaratnodake snànaü karpåràdya dhivàsitam . taijasaiþ kàüsyapàtrairvà ÷aïkhenàtha pradàpayet . yaddãyate devatàbhyo gandhapuùpàdikaü tathà . arghapàtrasthitaistoyairabhiùicya samutgçjet . naivedyaü dakùiõe và me purato và na pçùñhataþ . dãpaü dakùiõato dadyàt purato và na vàmataþ . vàmatastu tathà dhåpamagre và na tu dakùiõe . nivedayet purobhàge gandhapuùya¤ca måùaõam>% narasiø puø . %<kàrpàsaü sarvatobhadraü dadyota sarvebhya eva hi . naikàntaraktaü dadyàttu vàsudevasya celakam . tat pårvaü påjayitvaiva mantrairdevàya cotsçjet . nirda÷aü malinaü jãrõaü chinnaü gàtràvaliïgitam . parakãyaü càõudaùñaü såcãviddhaü tathoùitam . uptake÷aü vidhåta¤ca ÷leùmamåtràdidåùitam . varjayet svopayoge ca yaj¤àdàvupayojane>% . (uptake÷aü ke÷ena saha vàpitam) . %<patàkàdhvajavastràdau syåtaü vastraü niyojayet . graiveyakàdi saüsaktaü sauvarõaü ràjata¤ca và . nivedayettu devebhyo nànyataijasasambhavam . pràvaraþ pàna pàtra¤ca gaõóako gçhameva ca . parthyaïkàdi yadanyacca sarvaü tadupabhåùaõam>% . gandhavi÷eùo gandha÷abde vakùyate .

#<upacàracchala># naø vàdyukta vàkyasya tattàtàt paryàviùayàrthàntaraparatvakalpanena chalàtmakàsaduttararåpe dåùaõabhede . chalasya sàmànyalakùaõavibhàgopacàralakùaõodàharaõàni gauø såø vçttyordar÷itàni yathà . %<vacanavighàto 'rthavikalpopapattyà cchalam>% såø . %<arthasya vàdyabhimatasya yovikalpoviruddhaþ kalpo arthàntarakalpaneti yàvat tadupapattyà yuktivi÷eùeõa yovacanasya vàdyuktasya vighàtodåùaõaü tacchalamityarthaþ vaktçtàtparyàviùayàrthakalpanena dåùaõàbhidhànamiti phalitaü tàtparyàviùayatvaü vi÷eùyevi÷eùaõe saüsarge và yathà nepàlàdàgato'yaü navakambalavattvàdityatra navasaükhyàparatvakalpanayà'siddhyabhidhànaü, prameyaü dharmatvàdityatra puõyatvàrthakalpanayà bhàgàsiddhyabhidhànaü, vahnimàn dhåmàdityatra dhåmàvayave vyabhicàràbhidhànam>% vçø . %<tattrividhaü vàkchalaü sàmànyacchalamupàcàracchala¤ca>% såø . %<dharmavikalpanirde÷e'rthasadbhàvapratiùedha upacàrachalam>% såø . %<dharma÷abdasyàrthena sambandhastasya vikalpã dvividhaþ kalpaþ ÷aktilakùaõànyataråpastathà ca ÷aktilakùayorekataravçttyà prayukte ÷abde tadaparavçttyà yaþ pratiùedhaþ sa upacàra cchalaü yathà ma¤càþ kro÷anti nãloghaña ityàtau ma¤casthà eva kro÷anti na tu ma¤càþ, evaü ghañasya kathaü nãlaråpàbhedaþ, evaü ahaü nitya iti ÷aktyà prayukte amukasmàdutpannastvaü kathaü nitya iti pratiùedho'pyu pacàracchalam . vàdyabhipretàrthasyàdåùaõena chalasyàsaduttaratvam . na ca ÷liùñalàkùaõikaprayogàdvàdina evàparàdhaþ syàditi vàcyaü tattadarthabodhakatayà prasiddhasya ÷abdasya prayoge vàdino'naparàdhàt anyathà parvatovahnimànityukte parvato'yaü kathamavahnimànityàdidåùaõenànumànàdyucchedaþ syàt>% .

#<upacàrya># triø upa + cara--karmaõi õyat . 1 sevanãye 2 cikitsanãye ca bhàve õyat . 3 cikitsàyàü hemaø 4 sevàyà¤ca naø .

#<upacit># triø upacinoti deham upa + ci--kvip . dehavardhake ÷lãpadàdau %<nà÷ayitrã valàsasyàr÷asa upacitàmasi>% yajuø 12, 97 . %<upacitaþ ÷vayuthugaóu÷lãpadàdayaþ>% vedadãø .

#<upacita># upa + ci--kta . 1 samçddhe %<mçgavayogavayopacitaü vanam>% raghuþ . 2 digdhe ca mediø 3 lepanàdinà vardhiùõau nidigdhe amaraþ 4 samàhite hemaø 5 sa¤cite ca %<prayatatvàdvopacitama÷ubhaü nà÷ayatãti pràya÷cittam>% hàrãtaþ . %<upacitaü sa¤citam>% pràø taø raghunandanaþ .

#<upaciti># strã upa + ci--càya--cibhàvo và bhàve ktin . 1 vçddhau 2 unnatau ca .

#<upacitra># naø %<upacitramidaü sasasàllagau>% vçø raø ukte 1 samavçttavarõavçttabhede . %<viùame yadi sau salagà dale bhau yuji bhàdgurukàvupacitram>% tatrokte ardhasame 2 varõavçttabhede ca . 3 dhçtaràùñraputrabhede %<citropacitrau citràïka÷càrucitràïgada÷ca ha>% dhçtaràùñraputranàmakathane . bhàø àø 67 aø .

#<upacitrà># strã upagatà citraü varõam citràü và . måùikaparõyàm (undurakàni) amaraþ citràtàràsamãpasthàyàü 2 svàtau 3 hastàyà¤ca . rà÷icakre tayo÷citrànugatatvàttathàtvam . 4 dantãvçkùe ràjaniø %<dviguõitavasulaghuracaladhçtiriha>% ityupakramya %<vàõàùñanavasu yadi la÷citrà upacitrà bhavame parayukte>% vçø raø ukte ùoóa÷amàtràtmake 5 màtràvçttabhede ca .

#<upaceya># triø upa + ci--karmaõi yat . aïku÷àdinà vinàmya cayanãye puùpàdau .

#<upacchandana># naø upa + chadi--õic bhàve lyuñ . sàntvena pràrthane (phusalàna) %<tathà nivedita÷ca narapatirasubhirmàmaviyojya upacchandanaireva svaü te dàpayituü prayatiùyate>% da÷akuø . 2 upamantraõe ca %<upamantraõamupacchandanamiti>% siø kauø .

#<upacyava># puø upa + cyuï--gatau bhàve ap . gçhàt nirgame . %<yatra nàryapacyavamupacyava¤ca ÷ikùate>% çø 1, 28, 3 . %<÷àlàyànirgamanamupacyavam>% bhàø .

@<[Page 1206a]>@
#<upajana># naø upajàyate jana--ac . strãpuüsayogena jàyamàne 1 dehe . %<nopajanaü smarannidaü ÷arãraü sa yathà prayogya àcaraõe yuktaþ>% chàø uø . %<manasaiva nopajanaü smaran strãpuüsayoranyonyopagamena jàyate ityupajanam àtmabhàvena vàtmasàmãpyena và jàyate ityujanamidaü tanna smaran>% bhàø . bhàve gha¤ avçddhiþ . 2 stomàdi vçddhau puø . %<tatropajanastàrkùyavarjamagne såktànàm>% à÷vaø ÷rauø 9, 1, 15 tatra stomavçddhàvupajanasthànamucyate nàrà vçø somàtireke stuta÷astropajanaþ 6, 7, 1 %<tadà stuta÷astrayorupajanãbhavati>% nàràø vçø . 3 utpattimàtre ca %<yogohi prabhavàpyayau>% kañhopaø bhàùye yogohi prabhavàpyayau upajanàpàyadharmakau iti uktam .

#<upajapya># triø upa + japa--karmaõi arhàrthe yat . medanãye u papårvakàjjapaterbhedàrthakatvàttathàtvam . %<upajapyànupajape dbudhyetaiva ca tatkçtam>% manuþ .

#<upajarasa># avyaø jaràyàþ samãpam ac samàø jarasàde÷a÷ca . jaràsàmãpye .

#<upajalà># strã ugagato jalam atyàø saø . yamunàpàr÷vasthe nadãbhede %<jalà¤copajalà¤caiva yamunàmabhito nadãm>% bhàø vaø 130 aø .

#<upajalpin># triø upa + jalpa--õini . upade÷ake . %<anàhåtopadiùñànàmanàhåtopajalpinàm . ye lokàstàn hataþ karõa! mayà tvaü pratipatsyase>% bhàø àø 136 aø .

#<upajàti># strã %<anantaroditalakùmabhàjau pàdau yadãyàvupajàtayastàþ . itthaü kilànyàsvapi mi÷ritàsu vadanti jàtiùvidameva nàma>% vçø raø ukte varõavçtte vibhinnajàtidvaya pàdadvayayogàt caturda÷aprakàrabhinne chandobhede . yathà upendravajrandravajrayoþ pàdadvayàdiyoge 14 bhedàþ . tatra catu÷caraõaprastàre 16 bhedà bhavanti tatra ÷uddhà ekaikà tatra nnàmabhàk ÷iùñà caturda÷a upajàtisaüj¤àþ . diïmàtraü dar÷yate . u u u u . i u u u . u i u u . i i u u . u u i u . i u i u . u i i u . i i i u . u u u i . i u u i . u i u i . i i u i . u u i i . i u i i . u i i i i i i i . atràdyantayoþ indravajropendravajrayoþ ÷uddhatayà tadbhinnànàü caturda÷ànàü bhinnajàtyo÷caraõadvayalakùaõayogàt upajàtitvam . yathà %<atha prajànàmadhipaþ prabhàte jàyàpratigràhitagandhamàlyàmityàdi>% raghuþ . evaü vaü÷asthendravaü÷ayorapi . yathà %<itthaü rathà÷vebhaniùàdinàü prage, gaõo nçpàõàmatha toraõàdbahiþ>% màghaþ tulyasaükhyakavarõapàdayore vopajàtitvamiti na niyamaþ kintu bhinnasaükhyakavarõapàdayorapi . %<ràmaü lakùmaõapårvajaü raghuvaraü sãtàpatiü sundaraü kàkutsthaü karaõàmayaü guõanidhiü viprapriyaü dhàrmikam . ràjendraü satyasandhyaü da÷arathatanayaü ÷yàmalaü ÷àntamårtim . vande lokàbhiràmaü raghukulatilakaü ràghavaü ràvaõàrim>% iti padye ÷àrdålavikrãóitena 19 unaviü÷atyakùarapàdakena saha 21 ekaviü÷atyakùarapàdaka sragdharàyàþ pàdadvayena mi÷raõàt upajàtitvam . evaü %<mahiùe'suràõàmadhipe devànà¤ca purandare>% iti devãmàø anuùñubvçhatyoþ saïkaràdupajàtitvam .

#<upajànu># avyaø jànunaþ samãpam avyayãø . jànusamãpe . %<bhãùmodhanuùmànupàjanvaratniþ>% bhaññiþ . tatra pràyabhave'rthe tataþ ñhak ugantatvàt ñhasya kaþ . aupajànuka tatrapràyabhave triø %<pàõã yasyopajànukau>% bhaññiþ .

#<upajàpa># puø upa + japa--dha¤ . 1 bhede, anaikyasampàdake vyàpàre . %<upajàpaþ kçtastena tànàkopavatastvayi>% màghaþ %<teùu teùu càkçtyeùu pràsaran paropajàpàþ>% da÷akuø . 2 upàü÷ujape ca .

#<upajàpaka># triø upa + japa--õvul . 1 bhedake %<dhàtayedvividhairdaõóairarãõà¤copajàpakàn>% manuþ .

#<upajàpasaha># triø upajàpaü bhedaü sahate saha--ac . bhedàrhe bhedye .

#<upajihvà># strã upagatà årdhvamukhã jihvà yasyàþ . 1 kàkã bhede . pràø saø . 2 uparisthàyàü jihvàyà¤ca (àlajibh) %<upajihvàsphicau bàhå>% kàyavibhàge yàø smçø . su÷rutokte màüsadoùaje 3 rogabhede %<adhimàüsàrvudàr÷o'dhijihvopajihvopaku÷agaõóa÷uõóikàlajãmàüsasaüghàtauùñhaprakopagalagaõóa gaõóamàlàprabhçtayomàüsadoùajàþ>% sa ca saptasumukharogeùåpajihvàdhijihvopaku÷adantavaidarbhaprabhçtiùu jihvàgatamukharogabhedaþ . mukharogavibhàge su÷ruø . jihvàgatà÷ca kaõñakàstrividhàstribhirdoùairalàsaupajihviketi pa¤cadhà vibhajya %<jihvàgraråpaþ ÷vayathurhi jihvànunnàmya jàtaþ kapharaktayoniþ . prasekakaõóåparidàhayuktà prakathyate'sàvapajihviketi>% lakùitaþ . atra svàrthe kan . %<upajihvikàü tusaülikhya kùàreõa pratisàrayet>% su÷ruø . upajihve va ivàrthe kan . 4 kãñabhede hàràø kaõñakàvçtatanutvàttathàtvam

#<upajãka># triø u + jãva--kvip svàrthe kan valopaþ . upajãvake %<udbhavanti upajãkà samudràdadhibheùajam>% athaø 2, 3, 4, %<upajãkà àsi¤can dhanvanyudakam>% . 6, 100, 2,

#<upajãva># triø upagato jãvaü jãvanam atyàø saø . jãvanopagate . %<upajãvàþstho jãvyàsam>% athaø 19, 69, 2, upàd dvyackatvena tatpuruùe'ntodàtto'yam .

#<upajãvaka># triø upa + jãva--õvul . 1 upajãvanopàyavati %<såcakàþ setubhettàraþ paravçttyupajãvakàþ . akçtaj¤à÷ca mitràõàü te vai nirayagàminaþ>% bhàø àø 23 aø . upajãvyatayà 2 itaràlambake 3 prayojye %<upajãvyopajãvakabhàvaþ>% nyàyapraø upajãvya÷abde vivçtiþ .

#<upajãvana># naø upa + jãva--karaõe lyuñ . 1 jãvikàyàm . %<kùatriyasyaitadevàhurdharbhaü kçùõopajãvanam>% bhàø vaø 21 aø . %<upajãvana¤ca parjanyodànamasya paràyaõam>% bhàø vaø 31 aø . bhàve lyuñ . 2 vçttyàdyarthamà÷raye %<strã÷ådraviñkùatrabadhoninditàrthopajãvanam>% yàø smçø %<àtmapradànaü saumyaü tvamadbhya÷caivopajãvanam>% bhàø saø 76 aø .

#<upajãvanãya># triø upa + jãva--karmaõi anãyar . vçttyàdyarthamàlamvanãye %<yatra và asyai bahulatayà oùadhayastadasyà upajãvanãyatamam>% ÷ataø bràø 1, 3, 3, 10, rasavatãmupajãvanãyàmakurvata 1, 2, 5, 11,

#<upajãvikà># strã upajãvayati upa + jãva--karaõe kartçtvopacàràt õvul ata ittvam . jãvanopàyabhåtàyàü vçttau .

#<upajãvin># triø upa + jãva--õini . 1 à÷rite 2 vçttyàdyarthamàlambake ca %<bhãmakàntairnçpaguõaiþ sa babhåvopajãvinàm>% raghuþ . %<avratànàmamantràõàü jàtimàtropajãvinàm . naiùàü pratigrahodeyona ÷ilàm tàrayecchilàm>% %<jàtimàtropajãvã và kàmaü syàt bràhmaõabruvaþ>% manuþ . striyàü ïãp

#<upajãvya># triø upa + jãva--õyat . 1 à÷raye . 2 j¤ànasattàvçttyàdyartham avalambanãye %<alamupajãvyànàü mànyànàüvàkye kañàkùanikùepeõa>% sàø daø . %<upajãvyadrumàõà¤ca viü÷aterdviguõãdamaþ>% yàø smçø . %<upajãvyabà dhàpatteþ>% ÷abdaciø . upajãvyatva¤ca svasattàprayojakatvam sva j¤ànaprayojakatva¤ca . upajãvyopajãvakabhàva÷ca j¤ànasattvayoþ prayojyaprayojakabhàvaþ . yathà ekasyànyasattàprayojakatvamaparasya ca tatprayojyasattàkatvam . evam anyaj¤ànaprayojakatvam atyàdhãnaj¤ànaviùayatvaü ca yathàyathaü prayogànusàre bodhyam .

#<upajoùa># puø upa + juùa--prãtau gha¤ . 1 prãtau 2 sevane ca . lyuñ . upajoùaõamapyatra naø .

#<upajoùam># avyaø upa + juùa--prãtau vàø am . 1 prãtau 1 kalyàõe 3 yathàkarmabhogamityarthe ca . tatra prãtau %<yatho pajãùaü sarva÷ca jana÷cikrãóa bhàrata>%! bhàø àø 112 aø . %<yathopajoùaü vihitairhi kçùõà>% bhàø àø 199 aø atra sarvatra upajoùa÷abdenàpi yathà÷abdasyàvyayãbhàvo'pi bhavitumarhati . upa--sàmãpye joùam maunam . 4 sàmãpyena maune ca %<kimidamupajoùamàsyate>% ÷akuø .

#<upaj¤à># strã upa + j¤à--karmaõi aï . vinopade÷ena svayamudbhàvye 1 prathamaü j¤àyamàne . upaj¤à÷abdasya tu tadàditva vivakùàyàm uttarapadasthasya tatpuruùe klãvatà . %<pàõinyupaj¤aü vyàkaraõam>% siø kauø . %<atha pràcetasopaj¤aü ràmàyaõamitastataþ>% raghuþ . %<kekayyupaj¤aü vata vahvanartham>% . bhaññiþ bhàve aï . 2 àdyaj¤àne tatpuruùe strã na klãvatà

#<upaj¤àta># triø upa + j¤à--kta . vinopade÷ena j¤àte'rthe .

#<upajyotiùa># naø upagataü sàdç÷yena jyotiùamatyàø saø . jyotiùa÷àstrànukàriõi gaõitàdi÷àstre .

#<upaóhaukana># naø upa + óhauka--bhàve lyuñ . 1 upahàre ràjàdeþ saütoùàrthaü dravyàdipràpaõe (bheñadeoyà) karmaõi lyuñ . 2 upahriyamàõe upàyanadravye .

#<upatantra># naø upagataü tantram atyàø saø . ÷iboktatantrasadç÷e siddharùikçte tantrabhede tacca vàràhãtantre dar÷itaü yathà %<saiddhoktànyupatantràõi kapiloktàni yàni ca . adbhutàni ca tantràõi jaiminyuktàni yàni ca . va÷iùñhaþ kapila÷caiva nàrado garga eva ca . pulastyo bhàrgavaþ siddhoyàttavalkyo bhçgustathà . ÷ukro vçhaspati÷caiva anye ye munisattamàþ . ebhiþ praõãtànyanyàni upatantràõi yàni ca . na saükhyàtàni tànyatra dharmavidbhirmahàtmabhiþ . sàràt sàrataràõyeva saïkhyàtàni nibodhateti>% .

#<upatapta># triø upa--àdhikye--tapa--kta . santapte . %<smaropatapto'pi bhç÷aü na sa prabhuþ>% naiùaø .

#<upataptç># triø upa + tapa--bàø bhàve tçc . 1 santàpe . amare bhàvaprakaraõe %<svàraþ spar÷aþspraùñopatapteti>% pàñhàt bhàve eva tçc iti kùãrasvàmã . tena ÷abda kalpadrume tàpakaparyàyatàkathanaü pràmàdikameva . kartari tçc striyàü ïãp . 2 tàpake 3 rogàdau ca .

#<upatàpa># puø upa + àdhikye tapa--àdhàre gha¤ . 1 tvaràyàü bhàve gha¤ . 2 santàpe õyantataperac 3 roge mediø . karaõe gha¤ 4 a÷ubhe 5 pãóane ca ratnàbalã . %<dãkùitànupatàpe>% à÷vaø ÷rauø 6, 9, 1, puüstvopaghàtendriyopatàpàn tathà mukhàkùipàkaraktapittavàta÷oõitàmlãkàprabhçtãnàpàdayati su÷ruø . mànasàgantubhirmsàturupatàpaiþ prapãóitaþ %<bandhopatàpai÷ca bhavedvi÷eùa÷iro'bhitàpaþ sasamãraõena>% su÷ruø .

#<upatàpaka># triø upa + àdhikye tapa--õic õvul . santàpa janake .

#<upatàpana># triø upa + àdhikye tapa + õic lyu . santàpake .

#<upatàpin># triø upa + àdhikye tapa + õini . 1 santapte 2 rogiõi ca . %<guvarthaü pitçmàtrarthaü svàdhyàyàrthyupatàpinaþ>% manuþ %<upatàpã rogã>% kållåø . õic--õini . 3 santàpakàrake . %<dàtàparebhyo na paropatàpã>% bhàø àø 11 aø . ubhayataþ striyàü ïãp .

#<upatàraka># triø upa + té õic--õvul . santàrake .

#<upatiùya># naø upagataü tiùyam atyàø saø . puùyasamãpage 1 punarvasutàrake 2 a÷leùànakùatre ca tayoþ nakùatracakre puùyopagatatvàt tathàtvam . upàd dvyackatvàdantodàtto'yam .

#<upatãra># avyaø sàmãpyàdau avyayãø . tãrasàmãpyàdau àdyudàttatà evam upatåla upamåla upa÷àla upàkùa ityàdi tattatsàmãpyàdau avyaø . avyayãbhàve àdyudàtta¤ca

#<upataila># triø upagatastailam atyàø saø . abhyaktataile upàd dvyackatvàdantodàttatà striyàü gauràø ïãù

#<upatyakà># strã upa + bhavàrthe tyakan tyakano niùedhàt nàtaittvam . parvatasyàsannàyàü måmau . %<malayàdrerupatyakà>% raghuþ . pràgbhàgatàpatadadihedamupatyakàsu màghaþ . %<kàntatareyaü gandhapàùàõavatyupatyakà>% da÷akuø .

#<upadaü÷a># puø upa + dan÷a--karmaõi gha¤ . 1 madyapànarocake (càñanã) bhakùyadravye, 2 bhakùyadravyopakaraõamàtre, ca . %<tathànuùñhite ca tayà dvitrànupadaü÷ànupapàdya>% da÷akumàø . bhàve gha¤ . saüda÷ane (kàmaóàna) %<didaïkùau upadaü÷ecchàvatãti>% màgha ñãkàyàü malliø . karmaõi gha¤ . 4 samaùñhilavçkùe 5 ÷igru vçkùe ca puø ràjaniø . 6 upastharogabhede (vào) (garami) tannidàninàdi su÷rute uktaü yathà . %<tatràtimaithunàdatibrahmacaryàdvà tathà brahmacàriõãü cirotsçùñàü rajasvalàü dãrgharomàü karka÷aromàü saïkãrõaromàü nigåóharomàmalpadvàràü mahàdvàràmapriyàmakàmàmacaukùyasalilaprakùàlitayonimakùàlitayoniü yonirogopasçùñàü svabhàvato và duùñayoniü viyoniü và nàrãmatyarthamupasevamànasya tathà karajada÷anaviùa÷åkanipàtanàdardanàddhastàbhighàtàccatuùpadogamanàdacaukùyasalilaprakùàlanàdavapãóanàcchukramåtravegavidhàraõànmaithunànte và'prakùàlanàdibhirsmeóhramàgamya prakupità doùàþ kùate'kùate và ÷vayathumupajanayanti tamupadaü÷amityàcakùate . sa pa¤cavidhastribhirdoùaiþ pçthak samastairasçjà caikaþ . tatra vàtike pàruùyaü tvakparipuñanaü stabdhameóhratà puruùa÷ophatà vividhà÷ca vàtavedanàþ . paittike jvaraþ÷vayathuþ pakvoóumbarasaïkà÷astãvradàhaþ kùiprapàkaþ pittavedanà÷ca . ÷laiùmike ÷vayathuþ kaõóåmàn kañhinaþ snigdhaþ ÷leùmavedanà÷ca . raktaje kçùõasphoñapràdurbhàvo'tyarthamasçkpravçttiþ pittaliïgànyatyarthaü jvaradàhau ÷oùa÷ca yàpya÷caiva kadàcit . sarvaje sarvaliïgadar÷anamavadaraõaü ÷ephasaþ kçmipràdurbhàvo maraõaü ceti>% . etadvyàkhyàcchalena bhàvapraø uktaü yathà
     %<tatropadaü÷asya viprakçùña nidànamàha>% . hastàbhighàtànnasva dantaghàtàdàdhàraõàdratyupasevanàdvà . yonipradoùàcca bhavanti ÷i÷ne pa¤copadaü÷à vividhàpacàraiþ . hastàbhighàtàt hastena maithunàt . nakhadantaghàtàt nakhadantayorghàta sthànatvenànukte'pi mehane nakhadantaghàto balavadanuràgo dayàt . ukta¤ca kàma÷àstre . %<÷àstrasya viùayastàvad yàvanmandataro rasaþ . raticakre pravçtte tu na ÷àstraü nàpi ca kramaþ>% . kalahe duùñastrãkçto và mehane nakhadantaghàtaþ . utkalàdau striyo mukhayonayo bhavanti . tàbhirvà mehane, nakhadantaghàtaþ . yonipradoùàt dãrghakarka÷ayonilomayogàt . yonicchidrasyàtisåkùmatvàdvà vàtàdikçtàdvà yonidoùàt . vivighàpacàraiþ . duùñajalaprakùàlana brahmacàriõãgamanàdibhiþ pa¤copadaü÷àþ . vàtikaþ paittikaþ ÷laiùmikaþ sànnipàtikaþ àgantuja÷ceti . tatra vàtikasya paittikasya copadaü÷asya lakùaõamàha . %<satodabhedasphuraõaistu kçùõaiþ sphoñairvyavasyenmarutopadaü÷am . pãtairvahukledayutaiþ sadàhaiþ pittena raktaiþ pi÷itàvabhàsaiþ>% . vyavasyet jànãyàt pãtaiþ raktairveti vikalpaþ . ÷laiùmikaü sànnipàtika¤càha . %<sakaõóåraiþ ÷ophayutairmahadbhiþ ÷uklairghanaiþ sràvayutaiþ kaphena . nànàvidhasràvarujopapannamasàdhyamàhustrimalopadaü÷am>% . asàdhyamàha . %<vi÷ãrõamàüsaü kçmibhiþ prajagdhaü muùkàva÷eùaü parivarjayettam>% . vi÷ãrõamàüsaü galitamàüsaü prajagdhaü khàditaü muùkàva÷eùaü vi÷ãrõasamastamehanamàüsatvenàva÷iùñaphalakoùamàtram . utpannamàtrasya cikitsàyà akaraõaü doùamàha %<sa¤jàtamàtre na karoti måóhaþ kriyàü naro yo viùaye prasaktaþ . kàlena ÷ophakçmidàhapàkaiþ pra÷ãrõa ÷i÷nomriyate sa tena>% . viùaye prasaktaþ atistrãrataþ . liïgàr÷asamàha %<aïkurairiva saüjàtairuparyupari saüsthitaiþ . krameõa jàyate vartistàmracåóa÷ikhopamà . koùasyàbhyantare sandhau parvasandhigatàpi ca . savedanaþ picchilà ca du÷cikitsyà tridoùajà . liïgavartiriti khyàtà liïgàr÷a iti càpare>% . liïgaü varteþ sthànam . koùàbhyantare aõóakoùàbhyantare . sandhau liïgarandhrasandhau parvasandhigatà maõiparvaõoþ sandhigatà . taccikitsàdi su÷ruø cikiø 19 aø . %<upadaü÷eùu sàdhyeùu snigdhasvinnasya dehina>% ityàdi uktam

#<upadar÷aka># puø upa + dç÷a--õic--õvul . 1 dvàrapàle . 2 dar÷ayitari triø upa sàmãpye dç÷a--õvul . samãpasthatayà draùñari 3 sàkùiõi . tasya kàryànuùaïgitvàbhàvàdupadraùñçtvam .

#<upada÷a># triø baø vaø da÷ànàü samãpavartinaþ baø brãø óac samàø . da÷asaükhyàsamãpavartiùu navaikàda÷asaükhyàkeùu .

#<upadà># strã upa--dà--bhàve aï . 1 utkoce, 2 upaóhaukane ca . %<tadasmin vçddhyàyalàbha÷ulkopadà dãyate>% pàø kçdabhihitobhàvo dravyavat prakà÷ate ityukteþ 3 upahriyamàõe dravye ca . %<upadà vivi÷uþ ÷a÷vannotsekàþ kosale÷varam>% %<vanyetarà jànapadoùadàbhiþ>% %<pratyarpya påjàmupadàcchalena>% raghuþ . bhàve lyuñ upadànamapyatra naø . svàrthe kan . tatraiva utkoce ca . upadà + abhåtatadbhàve bhvàdau cvi . upadãbhåtaþ upadãkçtaþ %<tasya ratnamupadãkçtaü nçpàþ>% màghaþ . upadadàti upa + dà--kartari kvip . upadàdravyadàtari triø %<varõàyànurudhaü vanàyopadàm>% yajuø 30, 9, %<upadàm upadànadàtàram>% vedadã0

#<upadànavã># strã svarbhànudànavasya prabhànàmakanyàje pulomnaþ kanyà--bhede . %<svarbhànostu prabhà kanyà pulomnastu sutàtrayam . upadànavã haya÷irà ÷armiùñhà vàrùaparvaõã>% . hariø 3 aø %<upadànavã sutàn lebhe caturastvailikàtmajàn . duùmantamatha suùmantaü pravãramanaghaü tathà>% hariø 32 aø .

#<upadi(÷a)÷># avyaø di÷i, di÷oþ samãpaü và và ac samàø . 1 di÷ãtyarthe 2 di÷oþ sàmãpye caø upagatà di÷au atyàø samàø halantatvàdvà ñàp . di÷ormadhyavartinyàü vidi÷i koõe strã %<àvçõvan sarvatovyoma di÷a÷copadi÷astathà>% bhàø vaø 171 aø .

#<upadi÷a># puø %<bhaginyàü vasudevasya ÷ruta÷ravasi jaj¤ire . ÷i÷upàlo da÷agrãvoraibhyo'thopadi÷o balã>% harivaø 117 aø ukte ÷i÷upàlabhràtari vasudevasya bhàgineye nçpabhede

#<upadi÷ya># aø upa + di÷a--lyap . 1 upade÷aü kçtvetyarthe . upadi÷i bhavaþ digàø yat . 2 vidigbhave triø .

@<[Page 1209b]>@
#<upadiùña># triø upa + di÷a--karmaõi kta . yasya janasya upade÷aþ kçtastasmin 1 jane upade÷ena 2 j¤àpite ca . %<upadiùñàtidiùña gotrasyaiva niùedhaþ>% udvàø taø raghunandanaþ .

#<upadã># strã upetya deyate khaõóyate upa + do--gha¤arthe ka gauràø ïãù . (paragàchà) vandàyàü ràjaniø svàrthe kan . và hrasvaþ . upadikà upadãkàpyatra hemacandraþ . %<imà vamryo yadupadãkà>% ÷ataø bràø 14, 1, 1, 8, atra vamrã÷abdasyaiva vandàparyàyatva÷ravaõàt hemacandre vamprãtipàñha kalpanena ÷abdakalpadrume tatparyàyatàkathanaü pràmàdikameva 2 kãñabhede ca mediniþ .

#<upadãkùin># puø upagatodãkùiõaü sàmãpyena atyàø saø . yaj¤e dãkùitasya nikañasthe %<upadãkùã sveùvagniùu nakhani kçntanàdyudvàdanàntaü sannipàtikam>% kàtyàø 25, 14, 3, %<upadãkùã nediùñhaþ>% karkaþ .

#<upadç÷># triø uparisthaþ san pa÷yati upa + dç÷a--kvin . uparisthatayà draùñari sàkùiõi såryacandràdau . %<ayaü sårya ivopadçgayaü saràüsi dhàvati>% çø 9, 54, 2, %<ayaü somaþ såryaivayathà såryaþ sarvasya lokasyopadraùñà tattatkarmaõà mupadvagupadraùñà>% bhàø . %<bhadrà såryaivopadç÷aþ>% . 8, 102, 15 .

#<upadçùada(d)># avyaø sàmãpyàdau avyayãø và acsamàø . dçùadaþ pàùàõasya sàmàpyàdau

#<upadeva># puø upagatodevam sàdç÷yena atyàø saø . %<devakasyà bhavan putrà÷catvàrastrida÷opamàþ . devavànupadeva÷ca saüdevo devarakùitaþ>% harivaüø 38 aø ukte 1 devakançpaputrabhede . %<akråreõograsenàyàü sugàtryàü kurunandana>% . prasena÷copadeva÷ca jaj¤àte devabarcasau hariø 34 aø ukte 2 akråraputrabhede ca . devatulyatejaskatvàccànayostathàtvam . devasadç÷àlaukika sàmarthyayukte 3 pi÷àcàdau . antodàtto'yam, upadevà÷ca da÷a %<vidyàdharo'psaroyakùorakùo gandharvakinnarau . pi÷àco guhyakaþ siddhobhåto'mã devayonayaþ>% ityabharoktàþ bodhyà eùà¤càlaukika÷aktikatvàttathàtvam . upadevatàdayo'pyatra .

#<upadevã># strã %<yàþ patnyovasudevasya caturda÷a varàïganàþ . pauravã rohiõã 1 nàma madirà'pi 2 tathà dharà 3 . vai÷àkhã ca tathà bhadrà 4 sunàmnã 5 caiva pa¤camã . sahadevà 1 ÷àntidevà 2 sandevà 3 devaraksità 4 . vçkadevyupadevã 5, 6, ca devakã caiva saptamã7 . 12 . sutanurbaóavà ceti dve ete paricàrike>% 14 . hariø 37 ukte vasudevasya patnãbhede . jàtau ïãù 2 vidyàdharàdijàtistriyàm .

@<[Page 1210a]>@
#<upade÷a># puø upa + di÷a--gha¤ . 1 anu÷àsane, 2 hitakathane, pravartakavàkye ca . %<candrasåryagrahe tãrthe siddhakùetre ÷ivàlaye . mantramàtraprakathanamupade÷aþ saucyate>% maø taø ràmàrcanacandrikokte 3 dãkùàbhede . tadvistàrastu tantrasàre kalàvatyàdidãkùàprakaraõe dç÷yaþ . tada÷aktau tu %<tatràpya÷aktaþ ka÷ciccedabjamabhyarcya sàkùatam . tadambu nàbhiùicyàùñavàraü målena ke karam . nidhàyàùñau japet karõe upade÷e tvayaü vidhiþ>% . vi÷vasàratantroktaþ prakàro'nuùñheyaþ . abjam ÷aïkhaü ke mastake . %<yathàsaükhya mupade÷aþ samànàm>% pàø . %<badhanirdhåta÷àpasya kabandhasyopade÷ataþ>% raghuþ . %<sthiropade÷àmupade÷akàle>% %<tapasvinàmapyupade÷atàü gatam>% kumàø . %<àrùaü dharmopade÷a¤ca veda÷àstràvirodhinà . yastarkeõànusaüdhatte sa dharmaü veda netaraþ>% . %<dharmopade÷aü darpeõa vipràõàmasya kurvataþ>% manuþ . pràya÷cittopade÷a prakàrastu mitàø dar÷ito yathà . %<vikhyàtadoùaþ kurvãta parùado'numataü vratam>% yàø smçø . yodoùo yàvatkartçsamyàdyastato'nyairvikhyàto vij¤àto doùo yasyàsau parùadupadiùñaü vrataü kuryàt . yadyapi svayaü sakala÷àstràrthavicàracaturastathàpi parùatsamãpamupagamya tayà saha vicàrya tadanumatameva kuryàt . tadupagamane càïgirasà vi÷eùa uktaþ . %<kçte niþsaü÷aye pàpe na bhu¤jãtànupasthitaþ . bhu¤jàno vardhayet pàpaü yàvannàkhyàti parùadi . sacelaü vàgyataþ snàtvà klinnavàsàþ samàhitaþ . parùado'numatastacca sarvaü vikhyàpayennaraþ . vratamàdhàya bhåyo'pi tathà snàtvà vrata¤carediti>% . vikhyàpana¤ca parùaddakùiõàdànànantaraü kàryam . yathàha parà÷araþ . %<pàpamprakhyàpayetpàpã dattvà dhenuntathà vçùamiti>% . etaccopapàtakaviùayam . mahàpàtakàdiùvadhikaïkalpyam . yattåktam . %<tasmàddvijaþ pràpta pàpaþ sakçdàplutya vàriõi . vikhyàpya pàpaü vaktçbhyaþ ki¤ciddattvà vrata¤carediti>% . tatprakãrõakaviùayam . parùatsvaråpa¤ca manunà dar÷itam . %<traividyohaitukastarkã nirukto dharmapàñhakaþ . traya÷cà÷ramiõaþ pårbe parùadeùà da÷àvarà>% . haitukomãmàüsàrthatattvaj¤aþ . tarkã nyàya÷àstraku÷alaþ . tathànyadapi parùaddvayantenaiva dar÷itam . %<çgvedavidyajurvedã sàmavedavideva ca . tryavarà parùadvij¤eyà dharmasaü÷ayanirõaye>% iti . tathà . %<eko'pi vedaviddharmaü yaü vyavasyetsamàhitaþ . sa j¤eyaþ paramodharmo nàj¤ànàmudito 'yutairiti>% . àsà¤ca parùadàü sambhavàpekùayà vyavasthà . mahàpàtakàdyabhekùayà và . yattu smçtyantare'bhihitam . %<pàtakeùu ÷atamparùatsahasraü mahadàdiùu . upapàpeùu pa¤cà÷atsvalpe svalpà tathà bhavediti>% . tadapi mahàpàtakàdidãùànusàreõa parùado gurulaghubhàvapratipàdanaparaü na punaþ saükhyàniyamàrthaü manvàdimahàsmçtivirodhaprasaïgàt . tathà devalena càtra vi÷eùo dar÷itaþ . %<svayantu bràhmaõà bråyuralpadoùeùu niùkçtim . ràjà ca bràhvaõà÷caiva mahatsu suparikùitamiti>% . tayà ca parùadà ava÷yaü vratamupadeùña vyam . %<àrtànàü màrgamàõànàmpràya÷cittàni ye dvijàþ . jànanto na prayacchanti te yànti samatàü tu taiþ>% ityaïgiraþsmaraõàt . tathà tayà parùadà j¤àtvaiva vratamupadeùñavyam . %<aj¤àtvà dharma÷àstràõi pràya÷cittandadàti yaþ . pràya÷cittã bhavet påtaþ kilviùamparùadaü vrajediti>% va÷iùñha smaraõàt . kùatriyàdãnàntu kçtainasàü dharmopade÷e vi÷eùo'ïgira sà dar÷itaþ . %<nyàyato bràhmaõaþ kùipraü kùatriyàdeþ kçtainasaþ . antarà bràhmaõaü kçtvà vrataü sarvaü samàdi÷et . tathà ÷ådraü samàsàdya sadà viprapurassaram . pràya÷cittampradàtavya¤japahomavivarjitamiti>% . tatra ca yàgàdyanuùñhàna÷ãlànà¤japàdikaü vàcyamitareùàntu tapaþ . %<karmaniùñhàstapotiùñhàþ kadàdit pàpamàgatàþ . japahomàdikantebhyo vi÷eùeõa pradãyate . ye nàmadhàrakà viprà mårkhà dhanavivarjitàþ . kçcchracàndràyaõàdãni tebhyodadyàdvi÷eùataþ>% tatra ca satye÷apåjanapradakùiõe kartavye iti vidhànaparijàtàdayaþ tanmålaü tatra dç÷yam . matkçtatulàdànàdipaddhatau ca pràya÷cittaprakaraõe tatprakàrodç÷yaþ . pràø taø %<toùayitvà dvijottamàn>% devalavacane toùayitveti ÷ravaõàt tasyànatikaratvena tadgrahaõe na doùaþ pràya÷cittadravyagrahaõe ca doùa iti vyavasthàpitam . pràø viø tatprapa¤citaü yathà nanvetaddravyagrahaõasya pàpajanakatve pramàõaü nàsti . na ca pàpakùayàrthatvàt pàpajanakatvaü, pramàõàbhàvàt tulàpuruùa pratigrahasyàpi garhitatvàpatteþ . tatra ca %<athàtaþ saüpravakùyàmi mahàpàtakanà÷anam>% ityanena pàpakùaya÷ravaõàt . atha pràya÷citta÷ravaõàt pàpajanakatvaü yathà yàj¤avalkyaþ . %<pàtre dhanaü và paryàptaü dattvà ÷uddhimavàpnuyàt>% àdàtu÷ca vi÷uddhyarthamiùñirvai÷vànarã smçtà . etasya mahàpàtakaviùayatvàdanyasya garhitatvaü na syàt . ata eva %<nàdadãta nçpaþ sàdhurmahàpàtakinodhanamiti>% ràj¤odhanagrahaõaniùedho mahàpàtaka eva manunoktaþ . patitadravyagrahaõasyaiva pàpajanakacam %<patitànàü gçhaü gatvà bhuktvà ca pratigçhya ceti>% vçhaspativacanàditi cenna pàtaketarapràya÷citta dravyasya gràhyatvàpatteþ ucyate . %<àdàturvi÷uddhyarthamiti>% mahàpàtake ÷ravaõe'pi làghavàt sàmànya÷rutireva kalpanãyà pàpakùayamàtrasàdhanatvena yadutsçùñaü tat pràya÷cittadravyaü na gràhyamiti, holàkàdhikaraõanyàyàt . ata eva na tulàpuruùàdàvativyàptistasya pàpakùayamàtraphalatvàbhàvàt svargàdiphalasyàpi tasya ÷rutatvàt ata uktayàj¤avalkyavacanànmahàpàtakipràya÷cittadravyagrahe sakçtkçte vai÷vànarãùñiþ . atyantàvçttyà dravyatyàga÷ca jale kùepaõãyaþ brahmacàriõe và deyaþ . yadyapi pràya÷cittetarapatitadravyagrahaõe vçhaspatinà càndràyaõamàsopavàsau vihitau tathàpi tàvabhyàsaviùayau j¤eyau laghupàpapràya÷cittadravyagrahaõe tu %<yadgarhitenàrjayanti karbhaõà bràhmaõà dhanam . tasyotsargeõa ÷uddhyanti japyena tapasaiva ceti>% manåktagàyatrãsahasrajapamàsaikagoùñhavàsapayaþ pànavratamàcaraõãyam . laghutarapàpapràya÷cittagrahaõe tu %<pratigçhyàpratigràhyaü bhuktvà cànnaü vigarhitam . japaüstaratsamandãyaü mucyate mànavastryahàditi>% manåktaü dinatrayaü taratsamandãyajapa÷ataü kuryàditi . taratsamandãya¤ca pàvamànasåktàntargataü såktaü tacca matkçtatulàdànàdipaddhatau 180 . 1 pçùñhe dç÷yam .

#<upade÷aka># triø upa + di÷a--õvul . upade÷akartari . %<upade÷akamàhàtmyàdàrùaj¤ànàcca pàõineþ>% ÷abdàø raø .

#<upade÷asàhasrã># strã vedàntaprakaraõabhede tatra hi upade÷àþ sahasraü santãti tasyàstathàtvam .

#<upade÷in># triø upadi÷ati upa + di÷a--õini . upade÷akarcari striyàü ïãp . %<gatànugatikolokaþ kuññinãmupade÷inãm>% . pramàõavati no dharmaü yathà goghnamapi dvijam hitoø .

#<upade÷ya># triø upa + di÷a--karmaõi õyat . 1 anu÷àsanãye . yasya pravartanàrthamupade÷aþ kriyate tasmin 2 upade÷àrhe karmàdau ca %<vidyà÷ca và avidyà÷ca yaccànyadupade÷yam>% athaø 11, 8, 23

#<upadeùñç># puø upa + di÷a--tçc . 1 gurau karmopade÷ake 2 àcàrye %<catvàrovayamçtvijaþ sa bhagavàn karmopadeùñà hariþ>% veõãø . %<tasyopadeùñàramapi påjayecca tatogurum . na påjyate gururyatra sarvàstatràphalàþ kriyàþ>% tiø taø vçhaø . %<upadeùñànumantà ca loke tulyaphalau smçtau>% àø taø puø . 3 upade÷adàyake triø striyàü ïãp .

@<[Page 1211b]>@
#<upadeha># puø upadihyate upacãyate'nena upa + diha--gha¤ . dehàdidçddhau gaõóamàlà÷lãpadàdimirdehasphotatàyàm . %<kaõóårgurutvaü suptatvamupadeho'lpavedanaü stambhaþ ÷aitya¤ca yatra taü ÷laiùmikamiti vidyàt>% braõavibhàge su÷ruø %<gudopadeha÷ophau tu sneho'pakvaþ karoti hi>% taddaurgandhyopadehau tu ÷leùmàõa¤càpakarùati su÷ruø .

#<upadehikà># strã upadehovidyate'syàþ ñhan . kãñabhede (dãmaka) hemaø .

#<upadoha># puø upaduhyate'tra upa + duha--àdhàre gha¤ . dohanapàtre %<dadàdi yau vai kapilàü savelàü kàüsyopadohàü drabiõairuttarãyaiþ>% bhàø vaø 186 aø . %<sadakùiõàü kà¤canacàru÷çïgãü kàüsyopadohàm>% . %<gàþ kàüsyopadohà÷ca kanyà÷ca vasvalaïkçtàþ>% iti ca hariø 6 aø .

#<upadrava># puø upa + dru--bhàve gha¤ . 1 utpàte . rogàrambhake dhàtuvaiùampajanite 2 vikàrabhede ca . (upasarga) tallakùaõamuktaü vaidyake . %<yo vyàdhi stasya yo heturdoùastasya prakopataþ . yo'nyovikàro bhavati sa upadrava ucyate>% su÷rute coktaü sàdhyayàpyàsàdhyarogabhedamupakramya . %<tatraupasargiko yaþ pårbotpannavyàdhiü jaghanyakàlajà to vyàdhirupasçjati sa tanmåla evopadravasaüj¤akaþ>% . tena upasarjakatvàttasya tathàtvaü atràrthe kartari ac iti vivekaþ . sa ca vyàdhibhedena nànàvidhaþ . rogabhede tadbhedà÷ca tatraivoktà bahu÷aþ . tatra vraõabhede %<atidagdhe màüsàlambanaügàtravi÷leùasiràsnàyusandhyasthivyàpàdanamatimàtraü jvaradàhapipàsàmårchà÷copadravà bhavanti>% pàlãroge ca %<ata årdhvaü nàmaliïgairvakùye pàlyàmupadravàn . utpàñaka÷cotpuñakaþ sràvaþ kaõóåyuto bhç÷am . avamanthaþ sakaõóåko granthiko jambulastathà . sràvã ca dàhavàü÷caiva ÷çõveùàü krama÷aþ kriyàm>% iti, vibhajya, tallakùaõacikitse ukte . vàtavyàdhyàdau pràõamàüsakùayàdaya upadravàþ . yathà %<upadravaistu ye juùñàvyàdhayo yàntyasàdhyatàm . rasàyanàdinà vatsa! tàn ÷çõvekamanà mama . vàtavyàdhiþ prameha÷ca kuùñhamar÷obhagandaraþ . a÷marã måóhagarbha÷ca tathaivodaramaùñamam . aùñàvete prakçtyaiva du÷cikitsyà mahàgadàþ . pràõamàüsakùayakà÷atçùõà÷oùavamãjvaraiþ . mårchàtisàrahikkàbhiþ puna÷caitaupadrutàþ . varjanãyàvi÷eùeõa bhiùajà siddhimicchatà>% su÷ruø . evamanye'pi rogabhede upadravà statroktà dç÷yàvistarabhayànnoktàþ .

#<upadraùñç># triø upa + dç÷a--tçc--am . upadar÷ake sàkùiõi %<agnirvà upadraùñrà vàyurupa÷rotàdityo'nukhyàtà>% taittiø %<upadraùñà'numantà ca bhartà bhoktà mahe÷varaþ>% . gãtà upadraùñà pçthagmåta eva samãpe draùñà sàkùãtyarthaþ ÷rãdharaþ %<namaþ pravaktre nama upadraùñre>% à÷vaø ÷rauø 1, 2, 1 so'yaü prajànàmupadraùñà praviùñaþ ÷ataø bràø 1, 3, 4, 2, 5 %<upadraùñà sàkùã>% bhà0

#<upadruta># triø upa + dru--kta . jàtopadrave %<puna÷caita upadrutàþ>% su÷ruø .

#<upadharma># puø upa + hãne hãnodharmaþ pràø saø . apradhànadharme %<vedamevàbhyasennityaü yathàkàlamatantritaþ . taühyasyàhuþ paraü dharmamupadharmo'nya ucyate>% %<eùa dharmaþ paraþ sàkùàdupadharmo'nya ucyate>% manuþ %<upadharmo jaghanyadharmaþ>% kullåø .

#<upadhà># strã upa + dhà--aï . upadhàne sthàpane %<dharmàrthakàmamokùai÷ca pratyekaü pari÷odhane . upetya dhãyate yasmàdupadhà tena kãrtità>% ityukte dharmàrthàdyupanyàsena mantriõàü 2 parãkùaõe, %<cintàvantaþ kathàü cakrurupadhàbhedabhãravaþ>% bhaññiþ %<arthakàmopadhibhyàü tu bhàryàü putràü÷ca ÷odhayet . dharmopadhàbhivaipràü÷ca sarvàbhiþ sacivàn punaþ>% kàlikà puø . 3 chale ca . %<upadhàbhi÷ca yaþ ka÷cit paradravyaü harennaraþ>% manuþ %<taccàpi ÷rutvà bhåyobhåya upadhàbhiþ>% da÷akuø . 4 upàye ca . %<aya÷obhiduràloke kopadhà maraõàdçte>% màghaþ . %<alo'ntyàt pårba upadhà>% pàõinyukte antyavarõàt 5 pårvavarõe ca . %<anaupadhàlopano'nyatarasyàm>% %<kopadhàcca>% pàø . liïgànu÷àsanasåtre kopaghàt khopadhàdityàdi måriprayogaþ 6 upàdhau ca . upadhàbhçtaþ .

#<upadhàtu># puø upa sàdç÷ye pràø saø . kharõàdipradhànadhàtusadç÷eùu %<saptopadhàtavaþ svarõamàkùikaü tàramàkùikam . tutyaü kàüsya¤ca rãti÷ca sindåra¤ca ÷ilàjatu>% bhàvapraø ukteùu saptasu 1 dravyeùu . %<upadhàtuùu sarveùu tattaddhàtuguõà api . santi kintveùu te gauõàstattadaü÷àlpabhàvataþ>% bhàvapraø . tatra katamasya dravyasya katamopadhàtutvaü tannirõitaü tatraiva . %<ki¤cit suvarõasàhityàt svarõamàkùikamãritam . upadhàtuþ suvarõasya ki¤cit svarõaguõànvitam>% . tàramàkùikamanyattu tadbhavedrajatopamam . ki¤cidrajatasàhityàt tàramàkùikamãritam 2 %<tutthaü (tuüte) tàmropadhàturhi ki¤cittàmreõa tadbhavet . ki¤cittàmraguõaü tasmàdvakùyamàõaguõa¤ca tat>% 3 . upadhàrtubhavet kàüsyaü dvayostaraõiraïgayoþ . kàüsyasya tu guõàj¤eyàþ svayãnisadç÷àjanaiþ 4 . rotirapyupadhàtuþ syàttàmrasya ya÷adasya ca . pittalasya guõàj¤eyàþ svayonisadç÷à guõaiþ 5 . sãsopadhàtuþ sindaraü guõaistat sãsavanmatam . saüyogaja prabhàvena tasyàpyanye guõàþ smçtàþ 6 . nidàghe dharmasantatyà satuùàraü dharàdharàþ . niryàsavat pramu¤canti tacchilàjatu kãrtitam . sauvarõaü ràjataü tàmramàyasaü taccaturvidham 7 . iti caturõàü svarõàdãnàmupadhàtutvàt ÷ilàjatuna÷caturdhà bhedaþ . eteùàmanyànyaguõàstattacchabde vakùyante . bhàvapraø etaevopadhàtutvena gaõitàþ ÷abdakalpaø svarõamàkùikatutthakarpårakàlà¤janamanaþ÷ilàharitàlarasà¤janaråpà upadhàtava ityuktaü tanmålaü mçgyam . ÷arãrastheùu rasàdijanyeùu 2 stanadugdhàdiùu ca . dehasthàþ rasàdayaþ sapta dhàtavaþ tebhyo jàtà÷ca ùaóupa dhàtavaþ . tatra rasàt stanadugdham . raktàt strãrajaþ 2 màüsàt vasà 3 . medaso dharmaþ 4 . asthnodantaþ 5 . majjataþ ke÷aþ 6 . ÷ukràt ojaþ 7 . yathoktaü ÷àrïgadhara . %<stanyaü rajovasàsvedo dantàþ ke÷àstathaiva ca . aujasyaü saptadhàtånàü kramàt saptopadhàtavaþ>% . tatra bhàvamaø stanyàdi svaråpamuktaü yathà %<vanitànàü prasåtànàü dhamanãbhyàü stanaugatàt . rasàdeva hi jàyeta stanyaü stanayugà÷rayam . ÷uddhamàüsasya yaþ snehaþ sà vasà parikãrtità . medasastàpyamànasya sneho và kathità vasà>% .

#<upadhàna># naø upadhãyate ÷iro'tra upa + dhà àdhàre lyuñ . (vàli÷a) 1 ÷irodhàne . karaõe karmaõi và lyuñ . 2 praõaye, vratabhede, hemaø . 3 vi÷eùe 4 praõaye ca vi÷vaþ %<sopadhànàü dhiyaü dhãràþ stheyasãü khañvayanti ye>% màghaþ . %<sopradhànàü savi÷eùàü, pakùe sagendukàmiti>% malliø %<pañvopadhànàdhyàsita÷irobhàgeõa>% kàdaø . %<àsandã sopadhànà dakùiõànaóvàn yavà÷ca>% kàtyàø 21, 4, 30 . 5 viùe mediø bhàve lyuñ . 6 samãpasthàpane naø . karaõe lyuñ . 7 upadhànasàdhane mantre puø %<tadvànàsàmupadhànomantraþ>% pà0

#<upadhànãya># naø upadhãyate ÷irasa upari upa + dhà--karmaõi anãyar . 1 upadhàne (vàli÷a) 2 samãpe sthàpanãye triø .

#<upadhàbhçta># triø upadhayà upàdhinà bhçtaþ . %<jàta÷asyatribhàgastu gçhãta÷copadhàbhçtaþ>% vçhaø ukte karabhede .

#<upadhàyin># triø upadadhàti ÷ãrùabhàge upa + dhà--õini striyàü ïãp . ÷ãrghabhàge upadhànatvena ghàriõi . %<a÷eta sà bàhulatãpadhàyinã>% kumàø .

#<upadhàraõa># naø upa + dhç--õic--lyuñ . uparisthitasya vastanaþ aïku÷àdinà 1 àkarùaõe . %<aïku÷aü ÷aucamityàhurarthànàmupadhàraõe . ànàmya phalitàü ÷àkhàü pakvaü pakvaü pra÷àtayet>% 140 . 2 samyakcintane ca . yuc . upadhàraõà yogàïge cittasya ekaviùaye sthàpanàrthavyàpàrabhede strã .

#<upadhàvana># naø upa + dhàva--lyuñ . 1 upasaraõe 2 anucintane

#<upadhi># puø upa + dhà--bhàve ki . anyathàsthitasya vastano'nyathà prakà÷anaråpe vyàpàre . %<yogàdhamanavikrãkte yogadànapatigraham . yatra vàpya padhiü pa÷yet tatsarvaü vinivartayet>% manuþ 3 chale amaraþ %<ariùu hi vijayàrthinaþ kùitã÷àþ vidadhati sopadhi sandhidåùaõàni>% kiràø . %<balopadhivinirvçttàn vyavahàràn nivartayet>% yàø smçtau dãpakalikàyàü pàñhaþ . upadhi÷chalamiti ÷ålapàø balopàdhãti mitàø pàñhaþ upàdhirbhayàdiriti vyàkhyàta¤ca . %<balopadhikçtam>% yàø smçø . %<paõaü vitathamàsthàya sarpairupadhinà kçtam>% bhàø aø 27 aø . %<smçtvà caivopadhikçvaü màturdàsyaü nimittataþ>% 34 aø . àdhàre ki . 3 rathacakre hemaø . upadhinà chalena jãvanti ñhak . aupadhika bhayàdidar÷anena dhanopajãvini %<utkocakà÷caupadhikà va¤cakàþ kitavàstathà>% manuþ aupadhikà ye bhayàdidar÷anàdinàdhanamupajãvantãti kullåø . upadhikà iti pàñho'nàkaraþ

#<upadhåpita># puø upa + dhåpa--kta . 1 mçtthau 2 santàpayute triø .

#<upadhåmita># triø dhåmojàto'sya tàrakàø itac dàhakàyogàt alpaü dhåmitaü pràø saø . 1 jàtadhåme (dhooyàna) yàtràdau varjanãye jyotiùokte såryagantavyadigbhàge strã %<dagdhà digaindrã jvalità digai÷yupadhåmità cànaladik prabhàte pratyekamevaü praharàùñakena kramàddi÷ã'ùñau savità krameta . dagdhà diguktà dinanàthayuktà vivasvadàptà bhavati pradãptà . saüdhåmità yàü savità prayàtà ÷eùà digantàþ khalu pa¤ca÷àntàþ>% peyåø vasantaràjaþ . tannidar÷anacakraü yathà . dagdhà dãptà upadhåmità 5 ÷àntàþ 1 yàme ai÷ã pårvà àgneyo yàmyàdisaumyàntàþ 2 yàme pårvàü àgneyã yàmyà nairçtyàdã÷ànàntàþ 3 yàme àgneyã yàmyà nairçtã pa÷cimàdipårvàntàþ 4 yàme yàmyà nairçtã vàruõã vàyavyàdivahnidigantàþ 5 yàme nairçtã pa÷cimà vàyavã saumyàdiyàmyàntàþ 6 yàme pa÷cimà vàyavã uttarà ã÷àdinairçtyantàþ 7 yàme vàvavã uttarà ai÷o pårvàdipagrimàntàþ 8 yàme uttarà ai÷ã pårvà àgneyyàdivàyavyantàþ tatra praharabhedena dagdhàditrike na gacchet ÷àntàsu pa¤casu gacchet . evaü pradhåmità saüdhåmitàdayo'pyatra .

#<upadhçti># strã upa + dhç--ktin . 1 sandhàraõe 2 kiraõa hemaø .

#<upadheya># triø upa + dhà--yat . mantrabhedena sthàpanãye iùñakàdau %<vayaþ÷abdavanmantropadheyàsviùñakàsu>% siø kauø .

#<upadhmàna># puø uþuvarõaþ pa÷ca dhmàyate'nena upa + dhmà--karaõe lyuñ . oùñhe %<tàlavyà oùñhajàvupå>% %<upåpadhmànãyànàmoùñhau>% siø kauø ukteþ tasya uvarõapayoruccàrasthànatvàttadhàtvam . upadhmàna iti kecidàhuþ .

#<upadhmànãya># puø upàdhmàne oùñhe bhavaþ cha . paphapare visargasthànike gajakumbhàkçtitayà lekhanãye varõabhade upadhmàna÷abde udàø . upàdhmànãya iti kecidàhuþ .

#<upadhvasta># triø upa + dhvansa--kta . 1 naùñe 2 mi÷rite ca . %<kçùõagrãvà àgneyà babhravaþ saumyàþ upadhvastàþ sàvitrà vatsataryaþ>% yajuø 24, 24 upadhvaüsanamadhaþpatanam vedadãø %<etaddhyasyai råpatamamiveti rohiõã ha tvevopadhvastà>% ÷ataø bràø 4, 5, 8, 2 . %<sahasradakùiõe triràtre prativibhajya nayan rohiõãmupadhvastàm>% kàtyàø 13, 4, 15 . %<upadhvastàü mi÷ritàm>% saügrahavçttiþ .

#<upanakùatra># naø upagataü nakùatram atyàø saø . a÷vinyàdisaptaviü÷atinakùatràõàü pratyekaü saptaviü÷atyànugateùu 729 saükhyàteùu rà÷icakrastheùu tàraka bhedeùu . %<tàni và etàni saptaviü÷atiþ, nakùatràõi saptaviü÷atiþ, saptaviü÷atirhopa nakùatràõyekaikaü nakùatramanåpatiùñhante tàni ca sapta ÷atàni viü÷ati÷càdhi>% ÷ataø bràø 10, 5, 4, 5 . atràdhãtyanena navàdhikatvaü gamyate saptaviü÷atyà saptaviü÷atiguõane 729 saükhyàsambhavàt ÷rutau spaùñàkùareõa tathànuktistu iùñakànàü 720 saükhyakatvàttatsaükhyàsàmyasampàdanàrtheti bodhyam

#<upanakha># naø upagatamadhiùñhànatayà nakhaü nakhamàüsam atyàø saø . su÷rutokteùu catu÷catvàriü÷atkùudrarogeùu cippàkhye rogabhede . tallakùaõaü tu tatroktaü %<nakhamàüsamadhiùñhàya pittaü vàta÷ca vedanàm . karoti dàhapàkau ca taü vyàdhiü cippamàdi÷et . tadeva kùatarogàkhyaü tathopanakhamityapi>% .

#<upanata># triø upa--nama--kta . 1 namre %<÷aureþ pratàpopanatairitastataþ>% màghaþ 2 upagate ca %<aciropanatàü sa medinãm>% raghuþ . 3 upasthite ca hemaø .

#<upanati># strã upa + nama--bhàve ktin . 1 namane 2 upagame 3 upasthitau àdhàre ktin . upanatyàdhàre %<màüsaü ma upanatirvasvasthi, majjà ma ànatiþ>% yajuø 20, 13 . %<upanamanti bhåtàni yatra>% upanatiþ vedadãø .

#<upanada(di)># avyaø nadyàþ sàmãpyam và acsamàø . nadyàþ sàmãpye .

#<upananda># puø upagato'nugatonandam atyàø saø . gokulàghipanandabhràtari .

#<upanandaka># triø upa + nanda--õic--õvul . ànandajanake dhçtaràùñraputrabhede puø . %<årõanàmaþ padmanàbhastathànandopanandakau>% dhçtaràùñraputranàmoktau bhàø àø 67 aø .

#<upanaya># puø upa + nã--karaõe ac . upanayane %<gçhyoktakarmaõà yena samãpaü nãyate guroþ . bàlo vedàya tadyogàdbàlasyopanayaü vidu>% riti smçtyukte 1 saüskàrajanakarmavi÷eùe . %<nãcasthite'rigçhage'tha paràjite và jãve bhçgàvupanayaþ smçtikarmahãnaþ>% jyotiø . nyàyamate yo yo dhåmavàn sa vahnimàn ayamapi tatheyàdivàkyaråpe 2 nyàyàvayavabhede, paràrthànumànasàdhakapa¤càvayavàntargatàvayavavi÷eùopanayalakùaõabhedau nyàyasåtravçttyordar÷itau yathà
     %<udàharaõàpekùastathetyupasaühàrona tatheti và sàdhyasyopanayaþ>% såø %<sàdhyasya pakùasya udàharaõàpekùaudàharaõànusàrã yaupasaühàraupanyàsaþ prakçtodàharaõopadar÷itavyàptivi÷iùñahetuvi÷iùñapakùavi÷iùñabodhajanakonyàyàvayavaityarthaþ nigamanaü hetuvi÷iùñatvena na pakùabodhakaü kintu pakùavçttihetubodhakamiti tadvyudàmaþ . atra cànvayavyatirekavyàptyoravyataratvàdinànugamaþ kàryaudàharaõopadar÷iteti tu paricàyakamàtramiti tu na vàcyam udàharaõaviparãtavyàptyupadar÷akopanayavàrakatvàt vastuto'vayavapadenaiva tadvyudàsaþ . sa copanayodvividho'nvayivyatirekibhedàt . tatheti sàdhyosyopasaühàro'nvayyupanayaþ na tatheti sàdhyasyopasaühàrovyatirekyupanayaþ atra ca tathà÷abdaprayogàva÷yakatve na tàtparyaü kintu vyàptivi÷iùñavattvabodhe, tathàca vahnivyàpyadhåmavàü÷càyamiti và tathàcàyamiti vopanyàsaþ evaü vyatirekiõyapi vahnyabhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogidhåmavàü÷càyamiti và na tatheti vopanyàsaþ>% vçttiþ upanãyate upasthàpyate j¤ànaviùayatàmàpàdyate'nena karaõe ac . nyàyamatasiddhe j¤ànalakùaõàråpe 3 alaukvika pratyakùasàdhane sannikarùabhede . tayo hi sannikarùaråpayà pårbaj¤àtavastuno'laukikapratyakùaü janyate . yathà surabhi candanamiti càkùuùe candanasya cakùurgràhyatve'pi saurabhasya tadagràhyatvàt pårbaj¤àtasya saurabhasyàlaukikaü pratyakùaü janyate tathà ca surabhi candanamityatra saurabhàü÷e'laukikatvaü candanàü÷o tu laukikatvamiti bhedaþ . j¤ànalakùaõàkàryakàraõabhàva÷cetthaü dãdhitikçtoktam . %<iya¤ca dharmaviyakaü j¤ànaü dharmiõàü pratyàsattiritarà tu yadviùayakaü tasya pratyàsattiþ . ataeva surabhi candanamityàdau saurabhatvàderapi bhànamiti>% vyàkhyàta¤caitat jagadã÷ena . nànu sàmànyaü yadi na pratyàmattiþ kintu tajj¤ànaü tadà j¤ànalakùaõayà saha tasyàþ kobheda ityata àha iya¤ceti sàmànyalakùaõà cetyarthaþ . itarà j¤ànalakùaõà tasyeti pratyàsattirityanuùajyate tathà ca kàryakàraõabhàvabhedàdeva pratyàsattyoþ bheda iti bhàvaþ . ataeva j¤ànalakùaõàtaevetyarthaþ anyathà yatra saurabhatvajàtyupasthityanantaraü surabhirgandha iti vat surabhicandanamityàkàrakaü saurabhatvaprakàreõa candanasya bhramàtmakaü càkùuùaü tatra saurabhatvajàterbhànaü na syàt na hi tatra surabhigandhasya bhànasambhavo yena sàmànyalakùaõàyàstaddharmaprakàrakatadà÷rayapratyakùaü pratyeva hetutayà saurabhatvapratyàsatteþ kàryatàvacchedakatayaiva saurabhatvajàterbhànaü bhaviùyatãti sambhàvanãyam cakùuùo vahirindriyatva na svàyogyamukhyavi÷eùyakaj¤ànàjanakatvaniyamàt pårvà'nupasthitasya surabhigandhasya tatra bhànàsambhavenoktarãtyà tadgatajàterapi tatra bhànàdambhavàditi màvaþ . ityàdàvityàdipadena bhramàntarasya tadanuvyavasàyasya ca parigrahaþ . yattu j¤ànasya tadindriyajanyatvaü niyàmakamiti pårvamatenàyaü granthaþ . tathà ca saurabhatvena saurabhasmçtyanantaraü jàyamànàyàü surabhicandanamityàkàraka càkùuùapramàyàü sàmànyapratyàsattyà na saurabhatvasya bhànasambhavaþ kàraõasya saurabhatvacàkùuùasyàsambhavàdato j¤ànalakùaõà pçthak pratyàsattiriti mataü tanmandaü j¤ànasya tadindriyajanyatvàpekùàyàü surabhigandhasyàpi tatra bhànàsambhave saurabhatvajàti paryantànusaraõasya sandarbhavirodhàpatteþ sorabhatvàderityàdi padàt saurabhasya parigrahaþ tena na sandarbhavirodhadoùa iti vibhàvanãyam . atredaü tattvaü yadyapi ghañatvàdipratyakùe tadalaukikapratyakùe và tadgocaraj¤ànatvena j¤ànalaõàyà na hetutvaü ghañatvàdinirvikalpake prameyatvàdisàmànyalakùaõàjanyaghañatvàdipratyakùe ca vyabhicàràt tathàpi laukikasàdhàraõaü ghañatvàdiprakàrakapratthakùamàtraü pratyevaghañatvàdigocaraj¤ànatvena hetutvamataeva pràthamikaghañatvacaitratvàdiprakàrakapratyakùasya ghañatvacaitratvàdinirvikalpikaü vimànupapatteþ tatsiddhirapyàva÷yakã pårvànubhåtavastumàtrasyaiva tathàtvena ghañatvàdyàtmakatattàpratyabhij¤ànànurodhenaiva parairapyuktakàryakàraõasyàbhyupeyatvàt . na caivaü janyasvaviùayakasavikalpakasyaiva pratyàsattitvamiti pràcãnagàthàvirodhaþ tasyà aki¤citkaratvàt sakhaõóaghañàderupanãtabhànasthàne eva tathà niyamasambhavàcca dravyatvàdiprakàreõa ghañàderupanayasattve'pi ghañatvaprakàreõa tasyopanãtapratyakùànudayena ghañatvàdinà tadghañàdiprakàrakapratyakùaü prati ghañatvàdiprakàreõaiva tadghañàdyupanayasya hetutvàdataeva ghañaghañatvayornirvikalpakànantaraü ghañe ghañatvasyaiva ghañatve'pi ghañasya na vai÷iùñyàvagàhi pratyakùaü ghañatvadravyatvàdiprakàreõaiva ghañàdãnàü vi÷iùñabuddheþ pàramàrthikatayà taddhetubhåtasya ghañatvàdiprakàreõa ghañàdij¤ànasya tadànãmasattvàt na caivaü nirvikalpakottaraü vi÷eùye vi÷eùaõamityàdikrameõàpi ghañavadityàkàrapratyakùaü na syàt, iùñatvàt jàtãtaraniùñhaprakàratàyàü ki¤cidavacchinnatvaniyamàt dravyaguõakarmaõàü niravacchinnaprakàratànabhyupagamàt . na ca nirvikalpakasya pratyàsattitve svaviùayãbhåtaghañatvàdyupadhànena tasya pratyakùàpattiþ viùayànupadhànena j¤ànàdipratyakùasyàlãkatayà viùayopanàthakavirahàdeva tasyàtãndriyatvopagamàditi vàcyam satyapi sannikarùe pratyakùasàmànyaü pratyevàdçùñatvàdineva nirvikalpakatvenàpi tàdàtmyasambandhena virodhitvakalpanàdeva nirvikalpakasyàpratyaksatvàdanyathà sukhatvàdinirvikalpakasya svaviùayãbhåtasukhatvàdyupadhànena sàkùàtkàrasya durvàratvàpatte sukhatvasya nirvikalpaka iva sukhatve'pi laukikasyaiva manaþsannikarùasya sattvàt tadupadhàne tannirvikalpakasya pratyakùe bàdhakàbhàvàditi . yattu ghañàdipakàrakapratyakùaü pratyeva ghañàdij¤ànatvena hetutve ghañàdivi÷eùyaka ghañodravyamityàkàramànasopanãtabhànaü na syàditi tanna ghañàdidharmikadravyatvàdyasaüsargàgrahàdiva÷àdeva mànasadhiyo ghañàdivi÷evyakatvasambhavàt ghaña ityetanmàtràkàrasya bàdhanirõayàpratibadhyamànasapratyakùasyàsattve'pi kùatyabhàvàt . na caivaü ghañàderanupasthitida÷àyàmapi tadvi÷eùyakaü mànasapratyakùaü syàt taddharmikàsaüsargàgrahasya tadànãmapi sattvàditi vàcyaü ghañatvaprakàrakapratyakùatvasya ghañaniùñhàlaukikavi÷eùyatàkapratyakùatvavyàpakatayà tadavacchinnaü prati hetubhåtasya ghañatvaj¤ànasya virahàdevànupasthitaghañàdervi÷eùyavidhayà mànasagrahàsambhavàt ghañodravyamityàdimànasasya ghañaprakàrakatvaniyamàt ataeva %<upanãtaü vi÷eùaõatayaiva bhàsate>% ityabhidhàya %<mànase tu nàyaü niyama>% iti pràcãnairapyuktamityalaü pallavitena . bhàùàø muktàvalyo÷ca %<viùayã yasya tasyaiva vyàpàroj¤ànalakùaõà>% %<nanu j¤ànalakùaõà prattyàsattiryadi j¤ànaråpà sàmànyalakùaõàpi j¤ànaråpà yadà tayorbhedo na syàdata àha . viùayã yasyeti sàmànyalakùaõà pratyàsattirhi tadà÷rayasya j¤ànaü janayati . j¤ànalakùaõà pratyàsattistu yadviùayakaü j¤ànaü tasyaiva pratyàsattiriti>% . %<evaü j¤ànalakùaõàyà asvãkàre surabhi candanamiti j¤àne saurabhasya bhànaü kathaü syàt? . yadyapi sàmànyalakùaõayàpi saurabhamànaü sambhavati tathàpi saura bhatvasya bhànaü j¤ànalakùaõayà . evaü yatra dhåmatvena dhålãpañalaü j¤àtaü tatra dhålãpañalasyàmuvyavasàye bhànaü j¤ànalakùaõayà>% . atra dinakaraþ . %<j¤ànalakùaõàsvãkàre vãjamàha . eva mityàdinà kathaü syàditi . candanakhaõóasya càkùuùe jà yamàne upasthitasaurabhamànaü na syàt saurabhàü÷e cakùuþsannikarùàbhàvàdityarthaþ . saurabhatvaprakàrakalaukikapratyakùasàmagyràþ sahakàriõyàviraheõa saurabhatvasàmànyalakùaõayàpi saurabhabhànaü na sambhavatãti bhàvaþ . surabhi candanamityàdau saurabhàderbhànaü saurabhatvàdisàmànyalakùaõayaiva sambhavati . saurabhatvaprakàrakalaukikapratyakùasaurabhatvàvacchinnaprakàrakapratyakùànyatarasàmagrãsahakàreõaiva tasyàþ phalajanakatvàïgãkàràt prakçte ca dvitãyasàmagyràþ sahakàriõyàþ sattvàdityabhipràyeõàha yadyapãti saurabhatvasya bhànamiti svaråpataþ saurabhatvasya bhànamityarthaþ . j¤àna lakùaõayà j¤ànalakùaõayaiva . tadànãü saurabhatvàü÷e dharmàntarasyàgçhãtatayà sàmànyalakùaõayà tajj¤ànà'nirvàhàditi bhàvaþ . nanu dharmàntarasya saurabhàü÷e'grahe'pi saurabhatvasàmànyalakùaõayaiva saurabhatvàderbhànamastu saurabhatvaprakàrakasaurabhavi÷eùyakatvasyaiva tatkàryatàvacchedakatvàditi cenna saurabhatvàdiviùayatàprayojikàyàþ sàmànyalakùaõàyàþ svaviùayasaurabhatvàdimattvaråpasya sambandhasya sauramatve'bhàvena sàmànyalakùaõayà tajj¤ànànirvàhàt saurabhatvasàmànyalakùaõàyàþ kàryatàvacchedake saurabhatva prakàratvanive÷e prayojanàbhàvàcca . na ca j¤ànalakùaõàyàþ kàraõatvàntarakalpane gauravabhiyaiva sàmànyaprakàratvasya kàryatàvacchedake prave÷a iti ÷aïkyam vi÷eùaõaj¤ànahetutayaiva nirvàhe j¤ànalakùaõàyàþ kàraõatvàntarakalpanà virahàditi . nanu vi÷eùaõaj¤ànajanyatàvacchedaka vi÷iùñabuddhitvaü j¤ànalakùaõayàstu vi÷iùñapratyakùatvamiti na këptena nirvàhaþ, evaü yatra j¤ànalakùaõayà svaviùaya mukhyavi÷eùyakaü mànasaü tatra vi÷eùaõaj¤ànakàraõatayà na nirvàha ityata àha evamiti j¤ànalakùaõayà j¤ànalakùaõayaiva . tatra dhåmatvaj¤ànaråpasàmànyalakùaõàyàþ svaviùayadhåmatvà÷rayatvasambandhena dhålãpañale'bhàvena sàmànya lakùaõayànuvyavasàye dhålãpañalabhànàsambhavàditi bhàvaþ>% . upanayena nirvçttaþ ñhak . aupanayika j¤ànalakùaõàjanye alaukike pratyakùe %<atha sàrtho yadi bhaveddhetustarhi pratyakùa evaupanayike>% ÷abda÷a0

#<upanayana># naø upa + nã--lyuñ . smçtyukte saüskàrabhede 1 upanayàrthe 2 samãpapràpaõe ca . tatropanayasaüskàravibhàgakàlàdirdar÷yate . sa ca saüskàraþ trividhaþ nityaþkàmyonaimittika÷ca . tatra dvijàtãnàmadhikàraþ . tatra nityaþ aùñamavarùàdikàle bihitaþ, brahmavarcasàdikàmasya pa¤camàdivarùavihitaþ kàmyaþ, naimittakastu punaþsaüskàraprayojakapàpàpanodanàrthaü pràya÷cittàtmakaþ . tatra nityasya kàlo'pi dvividhaþ mukhyogauõa÷ca . teùu mukhyakàlaþ %<garbhàùñame'ùñame vàvde bràhmaõasyopanàyanam . ràj¤àmekàda÷e saike vi÷àmeke yathàkulam>% manuþ . garbhàdityasya sarvatrànuùaïgaþ yathàha àpastambaþ %<garbhàùñameùu bràhmaõamapanayet garbhaikàda÷e ràjanyam garbhadvàda÷e vai÷yam>% . ata eva aùñame varùe bràhmaõamupanayet 1 garbhàùñame và 2 . ekàde÷e kùatriyam 3 . dvàda÷e vai÷yam 4 . à÷vaø såtra vçttau janmaprabhçtyaùñame varùe bràhmaõamupanayet 1 . garbhaprabhçtthaùñame và 2 . janmaprabhçti garbhaprabhçti và ekàda÷avarùe kùatriyamupanayet 3 . janmaprabhçti garbhaprabhçti và dvàda÷evarùe vai÷yam 4 iti nàràyaõopàdhyàyaþ . ÷aïkho'pyàha . %<garbhàùñamàvde kartavyaü bràhmaõasyopanàyanam . garbhàdekàda÷e ràj¤o garbhàttu dvàda÷e vi÷aþ>% . tatràpi garbhàùñamàdireva mukhyaþkàlaþ ata eva manunà yathàkulamitya nena janmato'ùñamàdãnàü kulànusàreõa gràhyatàmàtramuktam . tenàsya kulànusàreõa ubhayorapi mukhyatetyapare àhuþ . ataevànayoþ pra÷aüsàpi dç÷yate . %<pràpte garbhàùñame varùe ÷uddhiryasya na vidyate . tasyopanayanaü kàryaü caitre mãnagate ravau>% vyavahàracamatkàraþ . %<÷uvirnaiva gururyasya varùe pràpte'ùñase yadi . caitre mãnagate bhànau tasyopanayanaü ÷ubham>% niø siø smçø . atra ÷uddhi÷ca %<rabiguru÷uddhau vratodvàhau>% ityuktà ravigurvorgocara÷ruddhiþ . ki¤ca %<aùñamaikàda÷e caiva dvàda÷àvde vratasya ca . mukhyaü kàlaü vijànãyàd brahmakùatravi÷àü kramàt>% vacane aùñamàdivarùàõàü varõabhedena mukhyatvamàha . %<garbhàùñameùu bràhmaõamupanayeta garbhaikàda÷eùu kùatriyasya garbhadvàda÷eùu vai÷yam>% gobhilaþ vyaktamàha màõóavyaþ %<vratabandhavivàhe ca vatsaraparigaõana màhuràcàryàþ . àdhànapårvameke prasåtipårvaü sadànye tu>% . kàmyakàlaþ . %<brahmavarcasakàmasya kuryàdviprasya pa¤came . ràj¤o balàrthinaþ ùaùñhe vai÷yasyehàrthino'ùñame>% manuþ . %<ùaùñhe tu balakàmasya vidyàkàmasya saptame . aùñame sarvakàmasya, navame kàntimicchataþ>% niø siø viùõuþ . atha kàmyàni, saptame brahmavarcasakàmam, aùñame àyuùkàmaü navame tejaskàmaü da÷ame'nnàdyakàmam, ekàda÷e indriyakàmam, dvàda÷e pa÷ukàmam upanayet paiñhoø . gauõakàlo'pi dvividhaþ madhyamo'dhama÷ca svalpàdhikapràya÷cittanimittatàbhedàt . brahmakùatriyavi÷àmupakrame %<dvàda÷a ùoóa÷a viü÷ati÷cedatãtà avaruddhakàlàbhavanti>% paiñhãø . bràhmaõasya dvàda÷avarùàt kùatrasya ùoóa÷àvdàt vai÷ya sya viü÷atyavdàt uttaraü avaruddhakàlatàdoùa÷ravaõàt tatra mahàvyàhçtihomaråpaü pràya÷cittaü vipràdeþ ùoóa÷àdyatãtatve càndràyaõàdi guru pràya÷cittamiti bhedaþ evameva saüø taø raghuø . tathà ca gauõakàlamadhye dvàda÷àbdàdayo madhyàþ taduttaramadhama iti bhedaþ tatràdhamagauõastu . %<àùoóa÷àd bràhmaõasya sàvitrã nàti vartate . à dvàviü÷àt kùatrabandhorà caturviü÷atervi÷aþ>% manuþ %<à ùoóa÷àbdàt dvàviü÷àccaturviü÷àcca vatsaràt . brahmakùatravi÷àü kàla aupanàyanikaþ paraþ>% yàø smçø . tatra à ityasya sarvatrànvayaþ àï càtràbhividhau na maryàdàyàm %<ùoóa÷àvdo hi viprasya ràjanyasya dviviü÷atiþ . viü÷atiþ sacaturthã ca vai÷yasya parikãrtità>% viùõudhaø ukteþ . ataþ ùoóa÷àdyavdànàmupanayakàlatà . %<ata årdhvaü trayo'pyete yathàkàlamasaüskçtàþ . sovitrãpatitàþ vràtyà bhavantyàryavigarhitàþ>% manuþ . atra sarvatra garbhàvadhiùoóa÷àdavdàgràhyàþ %<sàvitrã patità yasya da÷a varùàõi pa¤ca ca . bràhmaõasya vi÷eùeõeti>% yamavacane pa¤cada÷avarùàtikrame gurupàya÷cittavidhànàt etacca janmàvadhiparaü tena ùoóa÷àvdàdibhiþ samamavaviruddham evameva saüø taø raghuø . pa¤cada÷apada¤ca dvimàsàdhikapa¤cada÷aparamiti kalpyate sarvasàma¤jasyàt ataeva %<pa¤cada÷avarùàdårdhamapi kiyatkàlàtikrame tåddàlakavratamiti>% vadatà mitàkùaràkçtà tathaiva såcitam .
     evaü tattarõabhedena sàmànyakàle niråpite idànãü ÷ubhamåcaka vi÷eùakàlo'bhidhãyate . tatràdau varõabhedena çtubhedasya mukhyatà yathà ha pramiø ka÷yapaþ . %<çtau vasante vipràõàü gãùme ràj¤àü ÷aradyatho . vi÷àü mukhya¤ca sarveùàü dvijànà¤coparàyanam>% . nàradaþ %<÷aradgrãùmavasanteùu vyutkramàcca dvijanmanàm . mukhyaü sàghàraõaü teùàü vrataü màghàdipa¤casu>% . niø siø gargaþ . %<vipraü vasante kùitipaü nidàghe vai÷yaü ghanànte vratinaü nidadhyàt . màghàdi÷ukràntakapa¤camàsàþ sàdhàraõaü và sakaladvijànàm>% . ÷ukrojyaiùñhaþ . màghàdimàsaprà÷astyamàha hemàdrau jyotiùe . %<màghàdiùu ca màseùu mau¤jã pa¤casu ÷asyate>% . anyatràpi . %<bràhmaõakùatravai÷yànàü màghàdiùvapi pa¤casu . sàdhàraõaü tu sarveùàü vratopanayanaü viduþ>% . tatra màsabhede phalabhedaþ yathàha vyavaø caø sure÷varaþ . %<màghe màsi bhahàguõodhanapatiþ pràj¤odhanã phàlgune medhàvã bhavati vratopanayane caitre ca vedànvitaþ . vai÷àkhe subhagaþ sukhã pañumatirjyaiùñhe variùñhobudho'pyàùàóhe'pi mahàvipakùavijayã khyàto mahàpaõóitaþ>% . kçtyaciø %<màghe draviõa÷ãlàóhyaþ phàlgune ca dçóhavrataþ . caitre bhavati medhàvã vai÷àkhe kovidobhavet . jyaiùñhe gahananãtij¤a àùàóhe katubhàjanam . ÷eùeùvanyeùu ràtriþ syànniùiddhaü ni÷i ca bratam>% . niùiddhamiti viprakùatriyaviùayaü na vai÷ya paraü tasya %<÷aradi vai÷yamiti>% ÷rutyà pràguktakà÷yapena ca ÷arayyupanayanavidhànàt . yattu %<viprasya kùatriyasyàpi vrataü syàduttaràyaõe . dakùiõe ca vi÷àü kàryaü nànadhyàye na saükrame>% iti gargavacane cakàràt viprakùatrayordakùiõàyane upanayavidhànaü tat pràya÷cittopanayanaparanitiü saø taø raghuø . vastutaþ castvarthe dakùiõàyane tu vai÷yasya mukhyopanayanaparam %<udagayane àpåryamàõe pakùe kalyàõe nakùatre cåóopanayanagodànavivàhàþ>% à÷vaø såtraü tu viprakùatraviùayam . pràya÷cittopanayanaparatve %<nànadhyàye na saükrame>% iti paryçdàsànupapattiþ agre pradar÷ayiùyàõagargavacanena pràya÷cittopanayanasyànadhyàye'pi kartavyatàvagamàt . %<janmalagnanakùatramàsarà÷iùu upanayanaprà÷astyamàha>% kçtyaciø lallaþ . %<janmodaye janmasu tàrakàsu màse'thavà janmani janmabhe và . vratena vipro na bahu÷ruto'pi vidyàvi÷eùeþ prathitaþ pçthivyàm>% . %<vivàhe mekhalàvandhe janmamàsaü vivarjayet . vi÷eùàjjanmapakùantu va÷iùñhàdyairudàhçtam>% gargavàkyaü tu kùatriyavai÷yaparam na tu bràhmaõaviùayaü lallavàkyavirodhàt . atha pakùanirõayaþ vyaø caø . %<÷reùñhaü pakùamu÷anti ÷uklamasitasyàdyaü tribhàgaü tathà riktàü projjhya tithiü tathà tvayanayoþ sandhi¤ca ÷eùàþ ÷ubhàþ>% iti àpåryamàõe pakùe ityàdipràpraktà÷valàyanasåtram %<pakùe ca kçùõetareþ>% bhujabalabhãmaþ . tithinirõayaþ . nirõayàø %<tçtãyaikàda÷ã gràhyà pa¤camã dvàda÷ã tathà>% . %<dvitrãùu rudraravidikpramite tithau ca kçùõàdimatrilavake'pi na càparàhõe>% muø ciø . nirõayàø vyavaø camaø . %<na ca ùaùñhyàmathàùñamyàü pa¤cada÷yàü na parvaõi . riktàsu ca na kartavyaü tryahaspçgdivase tathà>% . aùñamãpa¤cada÷yoranadhya . yatve'pi pçthagupàdànaü naimittikaviùayamevamagre'pi . %<ùaùñhyàma÷ucira bhàryo riktàsu bahudoùabhàk>% saüø taø . %<riktàyàbharthahàni syàt paurõamàsyàntathaiva ca . pratipadyapi càùñamyàü kula vuddhivinà÷anamiti>% . anyatràpi %<saptamyàmaùñamyàmprati padi riktàtrayoda÷yàm . àyurvidyànà÷obratavandhe pa¤cada÷yà¤ca>% . %<dvitãyà pa¤camã ùaùñhã saptamã da÷amã tathà . trayoda÷ã tçtãyà ca ÷ukle ÷reùñhoþ prakãrtità>% ityatra sasaptamãtrayoda÷yoryaüt prà÷astyamuktaü tadvasantàbhipràyeõa . niø siø nàradena vyatirekamukheõa vasante galagrahàdipratiprasavokteþ . yathà %<vinartunà vasantena kçùõapakùe galagrahe . aparàhõe copanãtaþ punaþ saüskàramarhati>% . galagrahamàha madanaratne nàradaþ . %<kçùõapakùe caturthã ca saptamyàdidinatrayam . trayoda÷ã catuùka¤ca aùñàvete galagrahàþ>% . ràø màø %<àrambhànantaraü yatra pratyàrambhona vidyate . gargàdimunayaþ sarve tamevàhuþ galagraham>% . daivaj¤amanohare . %<pradoùe ni÷yanadhyàye sandhyàgarje galagrahe . madhuü vinopanãtastu punaþ saüskàramarhati>% . evaü divàcaturdadãgastrayodç÷yàü yadà bhavet . dvàda÷ã tatra varjyà syàt galagrahatayà mateti jyoø vacanàt tàdç÷advàda÷yàvarjyatà . vçddhagargaþ . %<smçtiùåktàna dhyàyàn saptamã¤ca trayoda÷ãm>% varjayedityanuùaïgaþ . tatrànadhyàyapradoùakàlau anadhyàya÷abde 145 pçø dar÷itau %<anadhyàyaye'pi kartavyaü yasya naimittikaü bhavet>% vçddhagargavacanàt pràya÷cittopanayane'nadhyàyasya na dåùakatà'pikàràt kçùõapakùagalagrahàyãþ samuccayaþ . %<no jãvàstàticàre sitagurudivase kàla÷uddhau vrataü sat>% dãpikokteþ samayà÷uddhimàtraü varjanãyam . guru÷ukràstàdiùåpanayane doùamàha tatraiva . %<astaïgate daityagurau gurau và çkùe'pi và pàpayute'pyanukte . vratopanãto divasaiþ praõà÷aü prayàti devairapi--rakùitoyaþ>% . nakùatranirõayaþ saüø taø bhujabaø %<svàtã÷akradhanà÷vimitrakarabhe pauùõejyacitràhariùvindau toyapatau bhage ditisute bhàdradvaye sàgare>% 15, 18, 23, 1, 17, 13, 27, 8, 14, 22, 5, 24, 11, 12, 25, 26, 20 etatsaükhyakeùu saptada÷asu nakùatreùu upanayanaü sat . muø ciø pramiø vi÷eùaþ %<kùipradhruvàhicaramålamçdutripårvàrãdre'rkavidgurusitendudine vrataü sat>% asya vyàkhyà pramiø %<pràjàpatyàdi ùaóçkùe bhagarkùàdiùu pa¤casu . målàdida÷ake caiva samaitre vratabandhanam>% . tena 22 dvàviü÷atirnakùatràõi vihitàni . atra punarvasugrahaõaü kùatriyavai÷yaviùayaü na tu bràhmaõaviùayam punarvasau kçtovipraþ punaþ saüskàramarhatãti ràjamàø . %<tryahaspç÷i male màsi ÷ådratvamadhigacchati . punarvasau kçtovipraþ punaþ saüskàramarhatãti>% sàrasaügrahe ca vipropanayananiùedhàt . tathà ca bharaõãkçttikàmaghàvi÷àkhàjyeùñhàsåpanayanaü na kàryam etàni nakùatràõi ca sarva÷àsvàmalayapràyàõi yathoktaü tatraiva %<bharaõã kçttikàpitryavi÷àkhà÷akrabhàni ca . sarva÷àkhàmalaü proktaü vrataü tatra vivarjayat>% . vedibhede nakùatrabhedo yayà jyotirnibandhe vyavaø caø ca . målahastàtraye sàrpe ÷aive pårvàtraye tathà . %<çgvedàdhyàyinàü kàryaü mesvalàbandhanaü budhaiþ>% 19, 13, 14, 15, 9, 6, 11, 20, 25, etanmitàni çgvediviùayàõi %<puùye punarvasau pauùõe 27 haste maitre 17 ÷a÷àïkabhe 5 . dhruveùu 12, 21, 26, 4 ca pra÷astaü syàdyajuùàü mau¤jãbandhanam>% . puùyapàsava 23 hastà÷vi÷iva6 karõottaràtrayam 22, 12, 21, 26 . pra÷astaü mekhalàbandhe vañånàü sàmagàyinàm . bhago 11 maitrà 17 ÷vinãhastàrevatyaditi 7 vàsavam 23 . atharvapàñhinàü ÷astobhagaõo'yaü vratàrpaõe . niø siø . %<pårvà 11, 20, 25, hastàtraye 13, 14, 15, sàrpe 9 ÷rutimåle>% ca 22, 29, bahvçcàm . yajuùàü pauùõamaitràrkàdityapuùyamçdudhruvaiþ . sàmagànàü harã÷àrkavasupuùyottarà÷vinã . dhaniùñhàditimaitràrkà÷vendupauùõeùvatharvaõàm 5, 27, . anyatràpi . %<pårvàhastatrayà'÷leùà÷ivamålàni bhàni ca . çgvedàdhyàyinàü ÷astabhànyàhurbratabandhane . uttaràrohiõãyugmapuùyàpauùõakaràditau . metre yajurvidà¤copanayanantu pra÷asyate . uttarà÷ravaõàrdrà÷vipuùyàhastàdhaneùu ca . sàmagànàü vrataü ÷asta miti vedavidoviduþ . a÷vinã revatã hastà bhagamaitradhanàditau . atharbavedinà¤copanayanantu ÷ubhàvahamiti>% pramiø dhçtapràguktavacane jyeùñhàyàmalatvenoktàvapi pràguktabhuja jalàdivacane %<a÷vinãmçgacitràsu haste svàtyà¤ca ÷akrabhe . puùye ca pårvaphalgunyàü ÷ravaõe pauùõabhe tathà . vàsave ÷atataràsu vratabandhaþ pra÷asyate>% ÷rãpativacane ca jyeùñhàyàgrahaõamatyantàpadviùayam . vedabhedena vihita nakùatreùu tasyàþ akãrtane'pi vedabhedena prà÷astyamàtratva pratãtestadalàbhe'nyavedivihitanakùatrasyàpi grahaõàrthaü muhåø ciø dvàviü÷atinakùatràõàü sàmànyato grahaõavadatràpi tatheti bodhyam . jyeùñhàyàstvatyantàpadviùaya eva gràhyatà keùvapi vediùu tadanukteþvyavaø caø guruþ . %<triùåttareùu rohiõyàü haste maitre ca vàsave . tvàùñre saumyapunarvasvoruttamaü hyaupanàyanam . vàruõe vaiùõave puùye vàyavye pauùõabhe tathà . a÷vinyàü ùañsu bheùåktaü madhyamaü tu caturmukhaiþ . ÷eùeùu varjayeddhãmàn dvijànàmaupanàyanam>% atrànyeùàü varjyayoktirapi anàpadviùayà etadariktanakùatràõàü pràguktavacanairvihitvàt . jyotirnibandhe nàradaþ . %<÷reùñhànyarkatrayàntyejyacandràdityuttaràtrayam . biùõutrayà÷vimitràbjayonibhànyupanàyane>% . varjanãyayogànàha vyavaø caø guruþ . %<vyàghàtaü parighaü vajraü vyanãpàta¤ca vaidhçtim . gaõóàtigaõóau ÷åla¤ca viskumbha¤ca vivarjayet>% anyatràpi . %<viùkumbha÷ålaparighavyatipàtagaõóavyàghàtavaidhçtiyutaü tvatigaõóa vrajram . yogaü vihàya kujamandaparàhõasandhyàü hitvà niraü ÷ama÷ubha¤ca vrataü pra÷astam>% pramitàø . %<kùãõacandre'stage ÷ukre niraü÷e caiva bhàskare . kartavyaü nopanayanaü nànadhyàye galagrahe>% . niraü÷asåryamàha tatraiva . %<rà÷eþ prathamabhàgastho niraü÷aþ sårya ucyate>% . tena raghunandanena niraü÷a÷abdasya saükràntiparatvasya kalpanaü cintyam . vàranirõayamàha nàradaþ . %<àcàryasaumyakàvyànàü vàràþ ÷astàþ ÷a÷ãnayoþ . vàrau madhyaphalau proktàvitarau ninditau vrate>% tatràpyastamitasya budhasya vàrovarjanãyaþ . %<astaü gatasya saumyasya vàro varjyodvijanmanàmiti>% nàradokteþ . anyatra tu . %<÷ubho budhonàstamitaþ pàpagrahayuto na ceti>% . candravàrastu kçùõe varjanãyaþ . %<pàpagrahàõàü vàràþ syurna ÷ubhà÷candravàsaraþ . sitapakùe pra÷astaþ syàt kçùõe vàrovidhonaühãti>% vyaø caø ukteþ . sàmàgànàü kujavàre'pyunayanamuktaü ÷rãpatinà . %<÷àkhàdhipe balini kendragate'thavàsmin vàre'sya copasayanaü kathitaü dvijànàm . nãcasthite'rigçhage''tha paràjite và jãvemçgàvupanayaþ smçtikarmahãnaþ>% . jyotirnivandhe nàradaþ %<sarvaùà jãva÷ukra j¤avàràþ proktà vrate ÷ubhàþ . candràrkau madhya mau j¤eyau sàmaba hujayoþ kujaþ . ÷àkhàdhipativàrà÷ca ÷àkhàdhipabalaü tathà . ÷àkhàdhipatilagna¤ca durlabhaü tritayaü vrate>% . muø ciø %<÷àkhe÷avàratanuvãryamatãva ÷astaü ÷àkhe÷asårya÷a÷ijãvabale vrataü sat . jãve bhçgau ri pugçhe vijite'tha nãce syàdveda÷àstravidhinà rahitovratena>% . va÷iùñhaþ %<÷àkhe÷aguru÷ukràõàü mauóhye bàlye ca vàrdhake . naivopanayanaü kàryaü varõe÷e durbale sati>% . tena bhaumabudhayorastàdiùu sàmagàtharvaõa÷àkhinorupanayanàdi na bhavatãti gamyate . tatra nãcàdyavasthitatve svanavàü÷asvoccàü÷asthitatvena ÷àkhe÷àderapavàdamàha va÷iùñhaþ %<÷atrunãcàü÷a÷atrusthe svàü÷e và svoccabhàgage . ÷àkhe÷e và gurau ÷uke na nãcaphalama÷nute>% . ÷àkhe÷avarõe÷àstu . %<vipràdhã ÷au bhàrgavejyau kujàrkau ràjanyànàmoùadhã÷ovi÷à¤ca . ÷ådràõàü j¤a÷càntyajànàü ÷aniþ syàcchàkhe÷àþsyurjãva÷ukràrasaumyàþ>% muø ciø %<çgvedà'tha yarjurvedaþ sàmavedohyatharvaõaþ . vedànàmadhipojãva÷ukrabhaumabudhàþ kramàt>% guruþ . %<çgvedàdhipatirjãvoyajurvedàdhipo bhçguþ . sàmavedàdhipo bhaumaþ ÷a÷ijo'tharvavedaràña>% dãpikà . lagnabhede phalamàha vyavaø caø va÷iùñhaþ . %<meùe bhavati vàkkuõñho vittavidyàrjito vçùe . yugme vedàrthadar÷ã ca kulãre ca ùaóaïgavit . ÷ilpakarmakaraþ siühe ùaùñhe bhavati paõóitaþ . tulàyàü vinayapràptaþ kàõóaspçùñho'tha dç÷cike . sarvatra påjita÷càpe ÷ådravçttirmçge tathà . ràjapreùyànvitaþ kumbhe mãne vedàntapàragaþ>% . lagnakendrastharavyàdi grahaphalamàha muø ciø %<ràjasevã vai÷yavçttiþ ÷astravçtti÷ca pàñhakaþ pràj¤o'rthavàn mlecchasevã kendre såryàdikhecare>% vyavaø caø guruþ . %<ravau lagnàdikendrasthe doùaþ sphuritasaüj¤akaþ . tatropanãtasya ÷i÷oþ kulanà÷o bhavet tadà, kuje lagnàdikendrasthe doùaþ kåjitasaüj¤akaþ . tatropanãtaü vaktàraü hanti varùànna saü÷ayaþ . ÷anau lagnàdikendrasthe doùoruditasaüj¤akaþ . karoti mahatãü pãóàü vratino và gurostathà . ràhau lagnàdikendrasthe doùorandhràhvayobhavet . vràtanojananãü hanti càthabà dhanasa¤cayam . ketaulànàdikendrasthe doùa÷ca gràsasaüj¤akaþ . samagraü vratinovçttivittavidyàvinà÷anam>% . lagnaùaùñhàùñamàntyasthaþ karotyeva ni÷àkaraþ . vratinodehamathanaü nidhanaü duþkhasa¤cayam . va÷iùñhaþ %<vi÷eùànnidhanasthàne grahànnecchanti sarvadà . àcàryantva÷ubhà ghnanti ÷iùyaü ghnantya÷ubhetaràþ>% . %<kendratrikoõage jãve bhànau ÷ukre'thavà vyaye . dvitãye j¤e ÷ubhoyogo dvijànàmaupanàyane>% . lagnàvadhikasthànamede grahavi÷eùasthitau phalabhedamàha kà÷yapaþ ùaùñhàùñamaü vinà jãvaþ sarvatra ÷ubhakçt sadà . sarvatra ÷ubhakçcchukraþ ùaùñhasaptàùñamaü vinà . bhàskarolagnagaþ kuryàdvañuü bhåpatisevakam . vasusthaþ svarõarahitaü bhràtçsthaþ sukhinaü sadà . bandhugoduþkhinaü nityaü sutagomativarjitam . ÷atrugorogarahitaü saptame màrgavarjitam . aùñame dçùñirahitaü navame dharmahàriõam . vyàpàragobhiùagvçttiü dãrghàyuùyaü tathà ''yagaþ . ripphagohàniyukta¤ca phalametadguràvapi . site candre lagnasaüsthe ÷ubhaü syàdasite'÷ubham . vasuge syàddhanapràptistçtãye sukhasaüsthitiþ . caturthe buddhivçddhiü ca pa¤came saukhyamuttamam . ùaùñhe tu vyàdhipãóà syàt saptame sukhasantatiþ . aùñame nirdhanaþ pràõã navame dharmasa¤cayaþ . da÷ame syàt sadàcàro làbhe syàddhanasa¤cayaþ . dàridryaü ripphage vidyàccandre phalamudàhçtam . mçtirnà÷aþ sukhaü kà ryahànirvçddhirmçtirgadaþ . adharmodummatirvçddhirnà÷o lagnàt kuje phalam . buddhirvçddhirvittanà÷o làbhaþ putromçtiþ sukham . àyuþkùayo dharmasaukhye koùalàbhaþ kùayaþ kramàt saumye lagnàdirà÷ãnàü phalametadudàhçtam . nindàü hàniü sukhaü rogaü dyåtaïkàmaü jaóaü matim . vipatkle÷aü sukhaü mçtyumudayàt kurute ÷aniþ . candre vi÷eùamàha lallaþ . pàpàt saptamaga¤candraü pàpagraheõa và yutam . vrate vivarjayed yatnàddoùamàhurmanãùiõaþ . tatphalaü tatraiva %<pàpagrahàt saptamagaü ÷a÷àïkaü pàpagraheõàpi yuta¤ca hitvà . brataü pra÷astaü munayovadanti nocettadà mçtyumupaiti ÷ãghram>% . gurustu . %<pàpagrahekùite lagne jãvitàrthã na kàrayet . candro và kråradçgyukto måóhatvaü saüprayacchati>% . varjyayogamàha muø ciø %<kavãjyacandralagnapàripau mçtau vrate'dhamàþ . vyaye'bjabhàrgavau tathà tanau mçtau sute khalàþ>% . anyatràpi . %<lagnàghinàthasitajãva ni÷àdhinàthàn ùaùñhàùñame vyayagatàvapi candra÷ukrau . lagnàùñapa¤camagatàna÷ubhagrahàü÷ca yatnàt tyajedvratavidhau munayovadanti>% . sàrasaügrahe . %<mekhalàbandhakàle tu sarvadà pa¤camaïgçham . ÷ubhayuktaü pra÷aüsanti tadàlokitameva và>% . yogàntaramàha pramiø mahe÷varaþ . %<jãve lagnamadhiùñhite bhçgusute dharmàtmajasthe vidhau ÷ukràü÷e'khilavedavidravisutasyàü÷e kçtaghno'dhamaþ>% . tatraiva sa eva . %<vidhau sitàü÷age gurau tanau trikoõage bhçgau . samastavedavidvratã yamàü÷ake'tinirghçõaþ>% . navàü÷aphalamàha vyavaø caø guruþ . %<guruj¤a÷ukràü÷akage ca candre vidyàdhanàyuþsukhavàn dvijanmà . màheyamandàrkanavàü÷akasthe hiüsro jaóo mårkhatarã'tiniþsvaþ>% muø ciø . %<kråro jaóo bhavet pàpaþ pañuþ ùañkarmakçdvañuþ . yaj¤àrthabhàk tathà mårkhoravyàdyaü÷e tanau kramàt . vidyànirataþ ÷ubharà÷ilave pàpàü÷agate hi daridrataraþ . candre svalave bahuduþkhayutaþ karõàditibhe dhanavàn svalave>% . pramiø nàradaþ %<÷ravaõàditinakùatre karkàü÷asthe ni÷àkare . tadà vratã veda÷àstradhanadhànyasamçddhimàn>% . etacchuklapakùaviùayam %<÷ukle svàü÷e ni÷ànàthe vittavàn yaj¤akçdbhavet . kçùõe svàü÷agata÷candrojàtibhraü÷aïkaroti hi>% va÷iùñhokteþ %<raviguru÷uddhau vratodvàhau>% ityuktervrate guru÷uddhiràva÷yakã . tatra guru÷uddhau vi÷eùamàha muø ciø %<vañukanyàjanmarà÷estrikoõàyadvisaptagaþ . ÷reùñhoguruþ kha ùañtryàdye påjayà'nyatra ninditaþ>% . %<svocce svame svamaitre và svàü÷e vargottame guruþ . ripphàùñaturyago'pãùño nãcàristhaþ ÷ubho'pyasan>% atra jãvasya nãcasthatva iva arigçhasthatve'pi varjyatà pratãyate ataeva %<janmabhàdaùñame siühenãce và ÷atrubhe guro! mau¤jãbandhaþ ÷ubhaþ prokta÷caitre mãnagate ravàviti>% nirõayasindhudhçtavacane mãnagataravikàlaeva pratiprasavasàrthakyam . etena %<÷àkhàdhipe balini>% ityàdivàkye upakrame ÷àkhàdhipa÷ravaõàt gurorarigçhasthatve tasya çgvedàdhipatayà tadvedinàmevopanayananiùedhakalpanamapi nirastam %<÷àkhe÷asårya÷a÷ijãvabale>% ityàdipràguktavacane ÷àkhe÷àt pçthaktvena jãvasya grahaõenàrigçhasthatve'pi sarvavedinàü doùasyàva÷yakatvàt etena %<nãcasthite'rigçhage'tha paràjite và jãve bhçgau>% ityàdivacane kramànvayaü vadan paràstaþ tathàtve pratiprasavànarthakyàpatteþ . anyadàkare dç÷yamiti dik tattadvidyàgrahaõàrthe 3 karmabhede tatra cikitsàvidyàïgo panayanaprakàro dar÷itaþ su÷rutena yathà .
     %<athàtaþ ÷iùyopanayanãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . bràhmaõakùatriyavai÷yànàmanyatamamanvayavayaþ÷ãla÷aurya÷aucàcàravinaya÷aktibalamedhàdhçtismçtimatipratipattiyuktaü tanujihvauùñhadantàgramçjuvaktràkùinàsaü prasannacittavàkceùñaü kle÷asaha¤ca bhiùak ÷iùyamupanayet . tato viparãtaguõaü nopanayet upanayanãyastu bràhmaõaþ pra÷asteùu tithikaraõamuhårtanakùatreùu pra÷astàyàü di÷i ÷ucau samede÷e caturhastaü caturasraü sthaõóilamupalipya gomayena darbhaiþ saüstãrya puùpairlàjabhaktairatnai÷ca devatàü påjayitvà vipràn bhiùaja÷ca, tatrollikhyàbhyukùya ca dakùiõato brahmàõaü sthàpayitvàgnimupasamàdhàya khadirapalà÷adevadàruvilvànàü samidbhi÷caturõàü và kùãravçkùàõàü nyagrodhoóumbarà÷àtthamadhåkànàü dadhimadhughçtàktàbhiþ, darvyà haumikena vidhinà sruveõàjyàhutãrjuhuyàt . sapraõavàbhirmahàvyàhçtibhistataþ pratidaivatamçùãü÷ca svàhàkàra¤ca kuryàt ÷iùyamapi kàrayet . bràhmaõastrayàõàü varõànàmupanayanaü kartu marhati ràjanyo dvayasya, vai÷yo vai÷yosyaiveti . ÷ådramapi kulaguõasampannaü mantravarjamanupanãtamadhyàpayedityeke . tato'gniü triþpariõãyàgnisàkùikaü ÷iùyaü bråyàt . kàmakrodhalobhamohamànàhaïkàrerùyàpàruùyapai÷unyànçtàlasyàya÷asyàni hitvà nãcanakharomõà ÷ucinà kaùàyavàsasà satyavratabrahmacaryàbhivàdanatatpareõà'va÷yaü bhavitavyaü madanumatasthànagamana÷ayanàsanabhojanàdhyayanapareõa bhåtvà matpriyahiteùu vartitavyamato'nyathà te vartamànasyàdharmo bhavatyaphalà ca vidyà na ca pràkà÷yaü pràpnoti . ahaü và tvayi samyagvartamàne yadanyathàdar÷ã syàmenobhàgbhaveyamaphalavidya÷ca . dvijagurudaridramitraprabrajitopanatasàdhvanàthàbhyupagatànàü càtmabàndhavànàmiva svabheùajaiþ pratikartavyamevaü sàdhu bhavati . vyàdha÷àkunikapatitapàpakàriõàü na ca prati kartavyamevaü vidyà prakà÷ate mitraya÷odharmàrthakàmàü÷ca pràpnoti>% evaü dhanurvidyàgrahaõàïgamapyupanayanaü draùñavyam . upanayanàya hitam cha . upanayanãya upanayanàvedake ÷àstre triø tatra sàdhu cha . upanayanãya upanayanakàrake gurau puø . ubhayasya udàø ukta su÷rutavàkye dar÷itam .

#<upanahana># naø upa + naha--bandhane bhàve lyuñ . 1 bandhane karaõe lyuñ . 2 bandhanasàdhane vastràdau . %<preùyati ca somopanahanamàhara>% kàtyàø 7, 7, 1 . soma upanahyate badhya te yena tat somopanahanaü vàsaþ karkaþ . %<àsandyainamavabhçtaü hçtvàbhyukùya somopanahanena>% kàtyàø 22, 6, 13 . %<atha saüpreùyati somopanahanamàhara>% yajamàno và sosopanahanamàdatte ÷ataø bràø 3, 3, 2, 3, 4 .

@<[Page 1221a]>@
#<upanàgarikà># strã %<màdhuryavya¤jakairvarõairupanàgarikeùyate>% ityuktalakùaõe vrtyanupràsavçttibhede . yathà %<apasàraya ghanasàraü kuru hàraü dåraeva kiü kamalaiþ . alamàli! mçõàlairiti vadati divàni÷aü bàlà>% .

#<upanàmuka># triø upa + nama--bàø uka¤ . 1 sannamana÷ãle 2 phalànuguõyàya prastute %<yadiùñibhiryajetopanàmuka enaü yaj¤aþ syàt yamàpnotyupanàmuka enam>% ÷ataø bràø 13, 3, 6, 6, 7 .

#<upanàya># puø upanàyayati upa + nã--õic karaõasya kartçtvavivakùàyàm kartari ac . upanayasaüskàre hemaø tasya àcàryasamãpanayanasampàdanakaraõatvàttathàtvam .

#<upanàyaka># puø upagatonàyakam atyàø saø . 1 nàyakasadç÷e upapatau %<nàyakasya guõotkarùakathakà upanàyakàþ>% saügãtokte 2 nàyakasahàyabhede upa + nã--õvul . 3 upasthàpake triø j¤ànalakùaõàråpasannikarùe puø . upanaya÷abde udàø .

#<upanàyana># naø upa + nã--svàrthe--õic--lyuñ karaõe kartçtvavivakùàyàü kartari nandyàø lyu và . upanayasaüskàre . upanayana÷abde bahuprayogo dç÷yaþ . %<vràhmaõasyopanàyanam>% manuþ . upanàyanaü prayojanamasya ñhak . aupanàyanika upanayanaprayojane vidhàne triø . %<eùa prokto dvijàtãnàmaupanàyanikovidhiþ>% manuþ aupanàyanika ityatra kållåø anu÷atikàdikàditvakalpanamanàkarameva upanàthana÷abdenaiva tadråpasiddhestathàkalpanànaucityàt .

#<upanàha># puø upa + naha--gha¤ . 1 vãõàyàstantrãbandhanasthàne, 1 vraõàdyupa÷amàrthaü lepanadravye ca . %<àdau vimlàpanaü kuryàt dvitãyamavasecanam . tçtãyamupanàha¤ca caturthãü pàñanakriyàm>% %<÷ãphayoru panàhantu kuryàdàmavidagdhayoþ>% %<tilopanàhaü kuryàcca sarvadà vàtarogiõàm>% %<÷àlvaõamupanàhàrthe balàtailamanuvàsanàrthe>% iti ca su÷rutaþ .

#<upanàhana># naø upa + naha--svàrthe õic--bhàve lyuñ . prale pàdibandhane %<pra÷amayet snehasvedopanàhanaiþ>% . %<ve÷avàraiþ sakç÷araiþ snigdhaiþ syàdupanàhanam>% su÷rutaþ .

#<upanikùepa># puø upa + ni--kùipa--karmaõi gha¤ . 1 råpasaükhyàpradar÷anena rakùaõàrthaü parasya haste nihite dravye %<àdhisãmopanikùepajaóabàladhanairvinà . tathopanidhiràjastrã÷rotriyàõàü dhanairapi>% yàø smçø . %<upanikùepo nàma råpasaükhyàpradar÷anena rakùaõàrthaü nihitamiti>% mitàø bhàve gha¤ . 2 tathà'rpaõe .

#<upanidhàtç># triø upa + ni + dhà--tçc . upanidhitvenànyasamãpe 1 svadravyasthàpake 2 sthàpakamàtre ca . %<pàõibhyàmupanidhàtà såtyaü devàþ>% ÷ataø bràø 1, 1, 2, 17 . upa + ni + dhà--õvul . upanidhàyako'pyatra .

#<upanidhàna># naø upa + ni + dhà--bhàve lyuñ . upanidhitvena 1 sthàpane %<upanidhànamupanidhiþ>% mitàø . 2 samãpe sthàpane %<kçdabhihitobhàba>% ityàdyukteþ upanidhãyamàne 3 dravye ca .

#<upanidhi># kaø upa + ni + dhà--bhàve ki . råpasaükhye apradar÷ya parasyàntike rakùaõàrthaü 1 svadhanasthàpane %<kçdabhihitobhàvodravyavat prakà÷ata>% ityukteþ tathà nidhãyamàne 2 dravye ca . upanighisvaråpatatratyakartavyavi÷eùau mitàø dar÷itau yathà %<vàsanasthamanàkhyàya haste'nyasya yadarpyate . dravyantadauùanidhikaü pratideyaü tathaiva tat>% sàø smçø . nikùepadravyasyàdhàrabhåtandravyàntaraü vàsanaïkaraõóàdi tatsthaü yaddravyaü råpasaükhyàdivi÷eùamanàkhyàyàkathayitvà mudritamanyasya haste rakùaõàrthaü vi÷rambhàdarpyate taddavyamaupanidhika mucyate yathàha nàradaþ . %<asaüsthàtamavij¤àtaü samudraü yannidhãyate . tajjànãyàdupanidhiü nikùepaïgaõitaü viduriti>% pratideyantathaiva tat yasmin sthàpitantenaiva pårbamudràdi cihnitamarpitantathaiva sthàpakàya pratideyaü pratyarpaõãyam . pratideyamityasyàpavàdamàha mitàø . %<na dàpyo'pahatantantu ràja daivikataskaraiþ>% yàø smçø tamupanidhiüràj¤à daivenodakàdinà taskarairvopahataü naùñaü na dàpyo'sau ràj¤à tadupanihitandhani na eva taddravyam naùñaü yadi jihmakàritaü na bhavati yathàha nàradaþ . %<gçhãtuþ saha yo'rthena naùñonaùñaþ sa dàyinaþ . daivaràjakçte tadvanna cettajjihmakàritamiti>% mitàø . asyàpa vàda màha . %<bhreùa÷cenmàrgite'datte dàpyodaõóa¤ca tatsamam>% yàø smçø . %<svàminà màrgite yàcite yadi na dadàti tadà taduttarakàlaü yadyapi ràjàdibhirbhreùonà÷aþ sa¤jàtastathàpi taddravyaü målyakalpanayà dhanine grahãtà dàpyo ràj¤e ca tatsamandaõóam . bhoktàramprati daõóamàha>% mitàø . %<àjãvan svecchayà daõóyodàpyastaü vàpi sodayam>% yàø . yaþsvecchayà svàminamanuj¤àpya upanihitandravyamàjãvatyupabhuïkte vyavaharati và prayogàdinà làbhàrthamasàvupabhogànusàreõa daõóyasta¤copanidhiü sodayamupabhome savçddhikaü vyavahàre sa làbhandhanine dàpyaþ . vçddhipramàõa¤ca kàtyayanenoktam . %<nikùepaü vçddhi÷eùa¤ca krayaü vikrayameva ca . yàcyamàno na ceddadyàdvardhate pa¤cakaü ÷atamiti>% . etacca bhakùite draùñavyam . upekùà'j¤ànanaùñe tenaiva vi÷eùo dar÷itaþ %<bhakùitaü sodayaü dàpyaþ samandàpya upekùitam . ki¤cinnyånaü pradàpyaþ syàddravyamaj¤ànanà÷itamiti>% . ki¤cinnyånamiti caturthàü÷ahãnam mitàø . %<eùa eva vivirdçùño yàcitànvàhitàdiùu . ÷ilpiùåpanighau nyàse pratinyàse tathaiva ca>% nàradaþ . %<sa jàtamàtràn putràü÷ca dàràü÷ca bhavatàmiha . pradàyopanidhiü ràjà pàõóuþ svargamitogataþ>% bhàø àø 126 aø . upanidhimadhikçtya pravçttam tadasya prayojana miti và ñhak . aupanidhika tadadhikàreõa pravçtte vyavahàre tatsàdhanadravye ca .

#<upanipàta># puø upa + ni--pata--gha¤ . 1 samãpe àgatau 2 hañhàdàgamane %<kçtatàrkùyopranipàtavega÷aïkaþ>% kiràø .

#<upanipàtin># triø upa + ni--para--õini . 1 hañhàdàgate atarkitopagatiyukte %<randhnopanipàtino'narthàþ>% .

#<upanibandhana># naø upa + ni + bandha--karaõe lyuñ . 1 sampàdanasàdhane . %<pratyayopanibandhanaþ>% sarvadaø màve lyuñ . 2 grathane

#<upanimantraõa># naø upa + ni + mantra--lyuñ . upetya àva÷yake karmaõi pravartanàvyàraråpe nimantraõe .

#<upanivapana># naø upa + ni + vapa--lyuñ . agnipraõayanakarmàïgabhåte iùmàbhyàdhànàdivyàpàre opanivapanàt kçtvà havirdhàne sthàpayati 8, 3, 21 . opanivapanàt %<iùmàbhyàdhànàdi upayamanyupanivapanàntamagnipraõayanàkhyaü karma kçtvà>% karkaþ .

#<upanive÷ita># triø upa + ni + vi÷a--õic--kta . 1 nivàsite 2 vasativi÷eùaråpeõa sthàpite ca . %<svargàbhiùyandavamanaü kçtvevopanive÷ità>% kumàø . 3 nive÷itamàtre ca .

#<upaniùad># strã upaniùãdati pràpnoti brahmàtmabhàvo'nayà upa + ni--sada--kvip . 1 brahmavidyàyàü, 2 tatpratipàdake veda÷irobhàge vedànte ca . vçø bhàø upaniùacchabdàrthavyutpattirdar÷ità yathà . sethaü brahmavidyopaniùacchabdavàcyà tatparàõàü sahetoþ saüsàrasyàtyantàvasàdanam upanipårvasya sadestadarthatvàt tàdarthyàdgrantho'pyupaniùayucyate . muõóaø bhàø yathà ya imàü brahmavidyàmupayantyàtmabhàvena ÷raddhàbhaktipuraþsaràþ santasteùàü garbhajanmajaràrogàdyanarthapågaü ni÷àtayati paraü và vrahma gamayati avidyàdisasàrakàraõa¤càtyantamavasàdayati vinà÷ayatãtyupaniùad upanipårbasya saderevamarthasmaraõàt . %<atra copaniùacchabdo brahmavidyaikagocaraþ . tacchabdàvayavàrthasya vidyàyàmeva sambhavàt . upopasargaþ sàmãpye tatpratãci samàpyate . sàmãpyatàratamyasya vi÷rànteþ svàtmanãj¤aõàt . trividhasya sadarthasya ni÷abdo'pi vi÷eùaõam . upanãya tamàtmànaü brahmàpàstadvayaü yataþ . nihantyavidyàü tajja¤catasmàdupamighadbhavet . nihatyànarthamålaü svà'vidyàü pratyaktayà param . nayatyapàstasambhedamatovopaniùadbhavet . pravçttihetånniþ÷eùàüstanmålocchedakatvataþ . yato'vasàdayedvidyà tasmàdupaniùadbhavet . yathoktavidyàhetutvàdgranthopi tadabhedataþ . bhavedupaniùannàmà làïgalaü jãvanaü yatheti>% tasyànikçùñàrthaàcàryairdar÷itaþ . upaniùadbhedà÷ca muktakopanipadi dar÷ità yathà . %<1 ã÷à 2 kena 3 kañha 4 pra÷na 5 muõóa 6 màõóåkya 7 tittiriþ . 8 aitareya¤ca 9 chàndogyaü 10 vçhadàraõyakaü tathà . 11 brahma 12 kaivalya 13 jàvàla 14 ÷vetà÷vo 15 haüsa 16 àruõiþ . 17 garbho 18nàràyaõo 19 haüso 20 vindu2 21 rnàda3 22 ÷iraþ4 23 ÷ikhà . 24 maitràyaõã 25 kauùitakã 26 vçhajjàvàla 27 tàpanã . 18 kàlàgnirudra 29 maitreyã 30 suvàla 31 kùuri 32 mantrikà . 33 sarvasàraü 34 niràlambaü 35 rahasyaü 36 vajrasåcikam . 37 tejo 38nàdo 39 dhyàna 40 vidyà 41, 42 yogatattvàtmabodhakam . 43 paribràñ 44 tri÷ikhã 45 sãtà 46 cåóà 47 nirvàõa 48 maõóalam . 49 dakùiõà 50 ÷arabhaü 51 skàndaü 52 mahànàràyaõàhvayam . 53 rahasyaü 54 ràmatapanaü 55 vàsudeva¤ca 56 mudgalam . 57 ÷àõóilyaü 58 paiïgalaü 59 bhikùu 6061 rmahacchàrãrakaü ÷ikhà62 . 63 turãyàtãta 64 saünyàsa 65 parivràjà 66'kùamàlikà . 67 avyaktai 68 kàkùaraü 69 pårõà 70 71 såryàkùya 73'dhyàtma 74 kuõóikà . 75 sàvitryà 76''tmà 77 pà÷upataü 79 parabrahmà 79'vadhåtakam . 80 tripuràtàpanaü 81 devã 82 tripurà 83 kàñha 84 bhàvanà . 85 hçdayaü 86 kuõóalã 87 bhasma 88 rudràkùa 89 gaõa 90 dar÷anam . 91 tàrasàra 92 mahàvàkya 93 pa¤cabrahmà 94 'gnihotrakam . 95 gopàlatàpataü 96 kçùõaü 97 yàj¤avalkyaü 98 varàhakam . 99 ÷àñyàyanã 100 hayagrãvaü 101 dattàtreyaü ca 102 gàruóam . 103 kàla 7 104 jàvàli 105 saubhànya 106 rahasya 8107 éca 108 muktikà>%
     tàsà¤ca madhye yàsàü yadvedagatatvaü tadapi ÷àntipàñhamantrasahitaü tatraiva dar÷itaü yathà .
     1 aitareya 2 kauùakã 3 . 4 nàdavindvàtmaprabodha 5 nirvàõa 6 mudgalà' 7 kùamàlikà 8 tripurà 9 saubhàgyaü 10 vahvçcà mçgvedagatànàü da÷asaïkyakànàmupaniùadàü %<vàï me manasãti>% ÷àntiþ . 1ã÷àvàsya 2 dçhadàraõyaka 3 jàvàla 4 haüsa 5 paramahaüsa 6 suvàla 7 mantrikà 8 niràlamba 9 tri÷ikhã 10 bràhmaõamaõóala 11 bràhmaõàdvayatàraka 12 paiïgala 13 bhikùu 14 . 15 turãyàtãtàdhyàtma 16 tàrasàra 17 yàj¤avalkya 18 ÷àñyàyanã 19 muktikànàü ÷uklayajurveda gatànàmekonaviü÷atisaïkhyakànàmupaniùadàü %<pårõamadaþ>% iti ÷àntiþ . 1 kañhavallã 2 taittirãyaka 3 brahma 4 kaivalya 5 ÷vetà÷vatara 6 garbha 7 . 8 nàràyaõàmçtavindva 9 'mçtanàda 10 kàlàgnirudra 11 kùurikà 12 sarvasàra 13 ÷ukarahasya 14 tejovindu 15 dhyànavindu 16 brahmavidyà 17 yogatattva 18 dakùiõàmårti 19 skanda 20 ÷àrãrakà 21 yoga÷ikhai 22, 23 kàkùaràkùya 24 'vadhåta 25 kañharudra 26 hçdaya 27 yogakuõóalinã 28 pa¤cabrahma 29 pràõàgnihotra 30 varàha 31 kalisantaraõa 32 sarasvatãrahasyànàü kçùõayajurvedagatànàü dvàtriü÷atsaïkhyakànàmupaniùadàü %<saha nàvavatviti>% ÷àntiþ . 1 kena 2 . 3 chàndogyàruõi 4 maitràyaõã 5 maitreyo 6 vajramåcika 7 yogavåóàmaõi 8 vàsudeva 9 mahat 10 saünyàsà' 11 vyakta 12 kuõóikà 13 sàvitrã 14 rudràkùa 15 jàvàladar÷ana 16 jàvàlãnàü sàmavedagatànàü ùoóa÷asaïkhyakànàmupaniùadàm %<àpyàyantviti>% ÷àntiþ . 1 pra÷na 2 muõóaka 3 màõóåkyà'4 tharva÷iro'5 tharva÷ikhà 6 vçhajjàvàla 7 nçsiühatàpanã 8 nàradaparivràjaka 9 sãtà 10 ÷arabha 11 mahànàràyaõa 12 ràmarahasya 13 ràmatàpanã 14 ÷àõóilya 15 paramahaüsa 16 parivràjakà''nnapårõà 17 såryàtma 18 pà÷upata 19 parabrahma 20 tripuràtapana 21 devã 22 bhàvanà 23 bhasma 24 jàvàla 25 gaõapati 26 mahàvàkya 27 gopàlatapana 28 kçùõa 29 hayagrãva 30 dattàtreya 31 gàruóànàmatharvavedagatànàmekatriü÷atsaükhyàkànàmupaniùadàü %<bhadraü karõebhiriti>% ÷àntiþ . pårvottaravàkye nàmabhedaþ nàmàntaraparatayà samàdheyaþ . 3 yoge ca . %<yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaram>% chàø uø %<upaniùadà yogena yukta÷cetyarthaþ>% bhàø %<yogo devatàdiviùayamupàsanam>% ànandagiø 4 dharme 5nirjanasthàne mediø 6 samãpasadane trikàø . 7 dvijàtikartavye catvàriü÷atsaüskàramadhye vedavratabhede tacca vrataü godànàkhyake÷àntakarmaõaþ pràk kartavyaü yathàha à÷vanàyanagçhyakàrikà %<prayamaü syànmahànàmnã dvitãya¤ca mahàvratam . tçtãyaü syàduùaniùadgodànaü ca tataþ param tata÷ca viprasya janmatastrayoda÷e varùe mahànàmnãvrataü, caturda÷e mahàvrataü, ùa¤cada÷e upaniùadvrataü, ùoóa÷e varùe godànam, kùatrasya ånaviü÷àdivarùacatuùke, vai÷yasya ekaviü÷àdicatuùke yathàkramaü mahànàmnyàdivedavratàkhyakarmacatuùñayaü kartavyam . tatra cåóàdinakùatràdikameva gràhyam>% yathàha pãø dhàø ÷rãdharaþ . %<tithinakùatravàrà÷ca vargodayanirãkùaõam . caulavat sarvamàkhyàtaü sagãdànavrateùu ca>% yadà tu daivàdatãtakàlàni mahànàmnyàdivratàni syustadà samàvartanena saha kàryàõi yadvàgàmikriyàmukhyakàlasyàpyantaràlavat . gauõakàlatvamicchantãtyàdyukteþ . upaniùatsu vyajyate aõ . aupaniùada vedàntamàtravedye parabrahmaõi . %<tantvaupaniùadaü puruùaü veda>% chàø uø . upaniùadaü vetti aõ . vedàntàbhij¤e %<÷uddhabuddhasvabhàva ityaupaniùadàþ>% kusuø .

#<upaniùàdin># triø upa + ni + sada--õini striyàü ïãp . samãpe sthàyini %<tadvi÷amadhastàdupaniùàdinãü karoti>% ÷ataø bràø 9, 4, 3, 3 .

#<upaniùkara># naø upa + nis + ké--karaõe saüj¤àyàü gha . mahati ràjamàrge amaraþ . tatra hi mahatàmapi senyànàmasaüvàdena niùkramaõàttathàtvam .

#<upaniùkramaõa># naø upa + nis--krama--karaõe lyuñ . ràjapathe . amaraþ .

#<upanihita># triø upa + ni--dhà--kta . 1 upanidhitvena sthàpi te dravye upanidhi÷abde mitàø udàø 2 sthàpite ca .

#<upanãta># triø upa + nã--kta . 1 kçtopanayanasaüskàre %<athopanãtaü vidhivadvipa÷citaþ>% raghuþ . 2 j¤ànalakùaõàsannikarùeõa j¤àte ca %<upanãtaü vi÷eùaõatayaiva bhàsate mànase tu nàyaü niyamaþ>% pràcãnagàthà upanaya÷abde dç÷yà 3 samãpe pràpite 4 upasthàpite ca .

#<upanetç># puø upa + nã--tçc . 1 upanayakartari gurau 2 upaóhaukakartari triø striyàü ïãp . %<niyamavidhijalànàü barhiùàü copanetrã>% kumàø .

#<upanetra># naø upagataü netram atyàø saø . netrasamãpe dhàryekàcàdinirmite netratimiropakàrake dravyabhede (casamà)

#<upanyàsa># puø upa + ni + asa--gha¤ . 1 vàkyopakrame 2 vàkya prayoge upacàracchala÷abde udàø . %<tasmàdbrahmajij¤àsopanyàsamukhena>% ÷àrãø bhàø . %<màlavikàyàmayamupanyàsaþ ÷aïkayati>% màlaviø . 3 vicàre puõyamupanyàsaü nivodhata manuþ . %<upanyàsaü vicàram>% kullåø . 4 vi÷vàsenànyasamãpe svadravyanyàse upanidhau ca .

#<upapati># puø upamitaþ patyà avàø saø . jàre . %<upapatiriva nãcaiþ pa÷cimàntena candraþ>% màghaþ . tasya pativat striyà ratihetutvàttatsamatvam . %<yasya copapatirgçhe>% %<mçùyanti ye copapapatim>% manuþ %<sandhaye jàraü gehàyopapatim>% yajuø 30, 9 . guptavyabhicàramàtre jàratvam patisamãpe tasya gehasthityà vyabhicàre upapatitvamityanayorbhedaþ .

#<upapatti># strã upa + pada--ktin . 1 yuktau, 2 saïgatau 3 hetau ca %<÷rotavyaþ ÷rutivàkyebhyomantavya÷copapattibhiþ>% upapattibhirhetubhiriti mathurànàthaþ . %<upapattimadårjitaü vacaþ>% %<priyeùu yaiþ pàrtha! vinopapatteþ>% kiràø . %<lakùaõà ÷akyasamvandhastàtparyànupapattitaþ>% bhàùàø . %<vivakùitaguõopapatteþ>% ÷àø såø . %<upakramopasaühàràvabhyàso'pårvatà phalam . arthavàdopapattã ca hetustàtparyanirõage>% ityuktestasyàþ prakaraõapratipàdyàrthanirõàyakatvaü yathà . chàndogye 6 praø %<yathà saumyaikena mçtpiõóena vij¤àtena sarvaü mçõmayaü vij¤àtaü bhavati vàcàrambhaõaü vikàronàmadheyaü mçttiketyeva satyam>% ityàdinà vikàramàtrasya vàcàmbhaõakathanaråpà yuktiþ . 4 upàye ca %<athopattiü chalanàparo'paràm>% màghaþ . %<apekùitànyonyabalopapattibhiþ>% màghaþ . 5 pràptau 6 siddhau ca %<svàrthopattiü prati durbalà÷aþ>% asaü÷ayaü pràk tanayopapatteþ raghuþ . yuktaya÷ca nànàvidhàþ su÷rute dar÷itàþ tà÷ca tantrayukti÷abde dar÷ayiùyante . %<asadvàkya prayaktànàü vàkyànàü pratiùedhanam . svavàkyasiddhiriti ca kriyate tantrayuktibhiþ>% su÷rute tatphalamuktam .

#<upapada># naø upoccàritaü padam pràø saø . samãpoccàrite pårvamuccàrye ÷abde %<tasyàþ saràjopapadaü ni÷àntam>% raghuþ . %<phalanti kalpopapadàstadeva>% màghaþ . ràjani÷àntaü kalpavçkùà ityarthaþ . 2 nàmottaramuccàrite ÷armavarmàdiråpe ÷abde, (upàdhi) vyàkaraõe pratyayàdividhàyakasåtre 3 saptamyantapadena nirdi÷yamàne pade ca . yathà karmaõyaõ ityàdau karmaõãtisaptamyantaü padam aõpratyayavidhàne upapadam . %<upapadamatiï>% pàø . %<gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ samàsavacanaü pràk subutpatteþ>% vàrtiø ukteþ kumbhakàra ityàdau subutpatteþ pràk samàse upapadasamàsaþ . upapadena samãpasthapadena yoge vibhaktirupapadavibhaktiþ %<upapadavibhakteþ kàrakavibhaktirgarãyasãti>% vyàø pa0

#<upapanna># triø upa + pada--kta . 1 yuktiyukte, %<upapannaü natu ÷ivamiti>% raghuþ . 2 pràpte ca %<atãndriyeùvapyupapannadar÷anaþ>% raghuþ 3 satoguõàntaràdhànaråpasaüskàrayukte %<aya¤ca niùñhuraþ pitçdrohã nàtyupapannasaüsthànaþ>% da÷akumàø 4 utpanne ca .

#<upapàta># puø upa + pata--gha¤ . 1 hañàdàgatau 2 phalãnmukhatve 3nà÷e ca . %<karmopapàte pràya÷citraü tatkàlam>% kàtyàø 25, 1, 1 . %<upapàto vinà÷obhreùa ityanarthàntaram>% karkaþ

#<upapàtaka># naø pàtayati narake pata--õic--õvul upa alpàrthe sàdç÷ye và pràø saø . pàtakasadç÷e tatonyånaphalake pàpabhede . %<mahàpàtakatulyàni pàpànyuktàni yàni tu . tàni pàtaka saüj¤àni tannyånamupapàtakamiti>% paiñhãnasiþ . patana¤ca %<dvijàtikarmabhyohàniþ patanaü paralokàsiddhistameke narakam>% gautamoktam . tasya nyånatva¤càlpaphaladàtçtvena tasyàlpaphaladàtçtvamàhàïgiràþ %<pàtake tu sahasraü syàt mahatsu dviguõaü tathà . upapàpe turãyaü syàt narakaü varùmasaükùayàt>% .
     kena kena karmaõà ca tajjanyate tanniråpitaü pràø viø . tatra manuþ . %<gobadho'yàjyasaüyàjyapàradàryàtmavikrayaþ . pitçmàtçgurutyàgaþ svàdhyàyàgneþ sutasya ca . parivittità cànujena parivedanameva ca . tayordàna¤ca kanyàyàstayoreva ca yàjanam . kanyàyà dåùaõa¤caiva vàrdhuùitvaü vratacyutiþ . taóàgàràmadàràõàmapatyasya ca vikrayaþ . vràtyatàbàndhavatyàgo bhçtakàdhyàpanantathà . bhçtàccàdhyayanàdànamapaõyànà¤ca vikrayaþ . sarvàkareùvadhãkàro mahàyantrapravartanam . hiüsauùadhãnàü stryàjãvo'bhicàro målakarma ca . indhanàrthama÷uùakàõàü drumàpàmavapàtanam . àtmàrtha¤ca kriyàrambho ninditànnàdanantathà . anàhitàgnità steyamçõànà¤cànapakriyà . asacchàstràdhiga manaü kau÷ãlavyasya ca kriyà . dhànyakupyapa÷usteyaü madyapastrãniùevaõam . strã÷ådraviñkùatrabadhonàstikya¤copapàtakam>% . asyàrthaþ . ayàjyasaüyàjyamiti pratigrahàdhyàpanaïkathayati . tyàgo yogakùemàkaraõam . animittaü svàdhyàyatyàgo'dhãtavedavismaraõam . agnityàga àlasyàdinà . sutatyàgaþ poùaõavinayàdhànàdyakaraõena cakàràdbhàryàtyàgo'pi . parivittità kaniùñhasya bhràturdàràgnihotrasayoge sati jyeùñhasya bhràturdàràgnihotrasaüyogapràgabhàvaþ . kaniùñhasya parivedanaü, cakàràt kanyàyà api tathàbhåtàyàþ parivedanãyatvam . parivittiparivedayorvaratvena kanyàdànam . tayoreva vivàhàdau çtvikkàryamiti . kanyàyà dåùaõamakanyetyuktiþ aïgulyà yonividàraõaü và vàrdhuùikatvaü bràhmaõakùatriyayoþ . vratacyutiravakãrõatvam . dàràõàmapi pariõãtànàmapi vikrayaþ . apatyasyànekavidhasya . vràtyatà yathàkàlamanupanayanamasomayàjitva¤ca . bàndhavatyàgo bàndhavasya sapiõóàderanimittatyàgaþ . bhçtakàdhyàpanam målyena vetanàdinà vidyàrpaõam . bhçtàcca vetanaparigçhãtàdvedàdi vidyàgrahaõam . apaõyànàü làkùàdãnàü sakçt, gorasàdãnàü càsakçt, bràhmaõena vikrayaþ . sarvàkareùu suvarõàdyutpattisthàneùu niyogaþ . tailàdiyantrasya ÷astratejanàdiyantrasya ca pravartanam . dhànyàdãnàü yathà katha¤cinnà÷anaü striyàrjitadhanajãvanam . abhicàraþ parahiüsàrthaü japàdikarma, målakarma va÷ãkaraõaü målàdikriyà . indhanàrtham drumàõàma÷uùkàõàü chedanam . àtmàrthaü pàkakriyà na vai÷vadevàdyarthà . gaõadevalakataskàràdyannabhakùaõam . sàmàrthye'pi ÷rautasmàrtàgnyaparigrahaþ . steyaü hemanarà÷varajatabhåmimaõinikùepretaradravyaharaõam . devarùipitçsambandhina çõasyànapa÷odhanam . asaücchàstràbhigamanam pàùaõóa÷àstràbhyàsaþ . ku÷ãlavasya karma tauryatrikaü tasya satatànuùñhànam . kupyasyàsàradravyasyatàmrakàüsyàdeþ steyam madyapastriyà madyapàyà÷ca striyà niùevaõam bràhmaõena . striyàþ ÷ådravai÷yakùatriyàõà¤ca badhaþ . nàstikyaü nàsti paraloka iti vyavasitiþ . upapàtakamekaikam %<ekaikamupapàtakamiti>% yàj¤avalkyavacanàt . eva¤ca gobadhàdinàstikyàntàni pa¤cà÷adupapàtakàni . viùõunà %<ançtavacanamutkarùe ràjagàmi ca pai÷unyam . guro÷càlãkanirbandhaþvedanindà'dhotasya ca tyàgaþ>% anyàni ca manåktàni uktvà %<upapàtakina ÷caite kuryu÷càndràyaõaü naràþ>% iti upapàtake dar÷itam . tatra nçpàdisabhàsu paràpakàravyatirekeõàtmana utkarùakhyàpanaü tathà ràj¤aþ purataþ paràpakàravyatirekeõa paradoùakãrtanam . ÷rutamàtropakàrakagurornithyàbhi÷aüsanam . tathà parihàsàdinà vedanindà tathà'sacchàstràbhiyogenàdhãtavedavismaraõa¤ca yallaghu tadupapàtakaü guråõàü punareteùàü manunà'nupàtake dar÷itatvàt . anyàni copapàtakàni smçtyantare'nusandheyàni . %<govadhobràtyatàsteyamçõànà¤cànapakriyà . anàhitàgnità'puõyavikrayaþ parivedanam . bhçtàdadhyayanàdànaü bhçtakàdhyàpanantathà . pàradàryaü pàrivittyaü vàrdhuùyaü lavaõa kriyà . strã÷ådaviñkùatrabadho ninditàrthopajãvanam . nàstikyaü vratalopa÷ca sutànà¤caiva vikrayaþ . dhànyakupyapa÷usteyamayàjyànà¤ca yàjanam . pitçmàtçsutatyàgastaóàgàràmavikrayaþ . kanyàsandåùaõa¤caiva parivedakayàjanam . kanyàpradànantasyaiva kauñilyaü vratalopanam . àtmano'rthe kriyàrambho madyapastrãniùevaõam . svàdhyàyàgnisutatyàgo bàndhavatyàga eva ca . indhanàrthandrumacchedaþ strãhiüsauùadhajãvanam . hiüsrayantravidhàna¤ca vyasanànyàtmavikrayaþ . ÷ådrapreùyaü hãnasakhyaü hãnayoniniùevaõam . tathaivànà÷rame vàsaþ parànnaparipuùñatà . asacchàstràdigamanamàkareùvadhikàrità . bhàryàyà vikraya÷caiùàmekaikamupapàtakam>% yàø . govadhogopiõóavyàpàdanam . kàle'nupanãtatvaü vràtyatà . bràhmaõasuvarõatatsamavyatiriktaparadravyàpaharaõaü steyam . gçhãtasya suvarõàderapradànamçõànàmanapàkaraõam tathà devarùipitéõàü sambandhyçõasyànàpàkaraõa¤ca . satyadhikàre anàhitànagnitvam . nanu jyotiùñomàdikàma÷rutayaþ svàïgabhåtàgniniùpattyarthamàdhànamprayu¤jata iti mãmàüsakaprasiddhirata÷ca yasyàgnibhiþ prayojanantasya tadupàyabhåtàdhàne pravçttirbrãhyàdyarthinaiba dhanàrjane yasya punaragnibhiþ prayojanaü nàsti tasyàpravçttiriti kathamanàhitàgnitàdoùaþ ucyate . asmàdevàdhànasyàva÷yakatvavacanàdanitya÷rutayo'pi sàdhikàratvàvi÷eùàdàdhànasya prayojikà iti smçtikàràõàmabhipràyo lakùyata ityadoùaþ . tathà apaõyasya lavaõàdervikrayaþ . sahodarasya jyeùñhasya tiùñhataþ kanãyasomràturdàràgnisaüyogaþ parivedanam . paõapårbàdhyàpakàdadhyayanagrahaõam . paõapårbàdhyàpanam . paradàrasevanaïgurudàratatsamavyatirekeõa . pàrivittyaü kanãya si kçtavivàhe jyeùñhasya vivàharàhityam . vàrdhuùyampratiùiddhavçddhyupajãvitvam . lavaõakriyà lavaõasyotpàdanam . striyàbadho bràhmaõyà api àtreyãvyatirekeõa . ÷ådrabadhaþ . adãkùitaviñkùatrabadhaþ ninditàrthopajãvanam aràjanyàdyarùitàrthopajãvanam . nàstikyaü nàsti paraloka ityàdyabhinive÷aþ . vratalopo brahmacàriõaþ strãprasaïgaþ . sutànàmapatyànàü vikrayaþ dhyànyaü vrãhyàdi kupyamasàradravyantrapusãsàdi pa÷avogavàdayasteùàmapaharaõam . %<gobadho vràtyatàsteyam>% ityanena steyagrahaõenaiva siddhe punardhànyakupyàdisteyagrahaõaü nindàrthamate dhànyàdivyatiriktadravyasteye nàva÷yametadeva pràya÷cittamapi tu tatonyånamapi bhavatyeva . etena bàndhavatyàgagrahaõenaiva siddhe punaþ pitràdityàgagrahaõaü vyàkhyàtam . ayàjyànà¤jàtikarmaduùñànàü ÷ådravràtyàdãnàü yàjanam . pitçmàtçsutànàmapatitànàü tyàgo gçhànniùkà÷anam . taóàgasyàràmasya codyànopavanàdervikrayaþ . kanyàyàdåùaõamaïgulyàdinà yonividàraõaü na tu sambhoga stasya %<sakhibhàryà kumàrãùviti>% gurutalpasamatvasyoktatvàt . parivindakayàjanantasya ca kanyàpradànam . kauñilyaïguroranyatra guruviùayasya tu kauñilyasya suràpàõasamatvamuktam . punarbratalopagrahaõaü ÷iùñàpratiùiddheùvapi haricaraõakamalaprekùaõàtpràktàmbålàdikanna bhakùayàmityevaüråpeùu pràptyarthaü na tu snàtakavratapràpnyarthantatra %<snàtakabratalope ca pràya÷cittama bhojanamiti>% manunà laghupràya÷cittasya pratipàditatvàtta thàtmàrtha¤ca pàkalakùaõakriyàrambhaþ %<aghaü sa kevalambhuïkte yaþ pacatyàtmakàraõàditi>% tasyaiva pratiùiddhatvàt . kriyàmàtra viùayatve tu pratiùedhakalpanàgauravaü syàt . madyapàyàþ striyojàyàyà api niùevaõamupabhogaþ . svàdhyàyatyàgo vyàkhyàtaþ agnãnà¤ca ÷rautasmàrtànàntyàgaþ sutatyàgaþ saüskàràdyakaraõam . bàndhavànàmpitçvyamàtulàdãnàntyàgaþ sati vibhave aparirakùaõam . pàkàdidçùñaprayojanasiddhyarthamàrdradrumacchedona tvàhavanãyaparirakùaõàrthamapi . striyà hiüsayà auùadhena ca jãvanaü vartanaü strãhiüsauùadhajãvanam . tatra strãjãvanaü nàma bhàryàmpaõya bhàvena prayojya tallabdhopajãvanam strãdhanopajãvanaü và . hiüsayà jãvanampràõibadhena jãvanam . auùadhajãvanaü va÷ãkaraõena . hiüsrayantrasya tilekùupãóanakarasya pravartanam . vyasanàni mçgayàdãnyaùñàda÷a . àtmavikrayodravyagrahaõena paradàsyakaraõam . ÷ådrasevanaü hãneùu maitrãkaraõam . anåóhasavarõadàrasya kevalahãnavarõadàropayamanam, sàdhàraõastrãsambhoga÷ca . anà÷rame vàsaþ agçhãtà÷ramitvam . parapàkaratitvam . asacchàstrasya càrvàkàdi granthasyàdhigamaþ . sarvàkareùu suvarõàdyutpattisthàneùu ràjàj¤ayàdhikàritvam . bhàryàyàvikrayaþ . ca÷abdànmanvàdyuktàbhicàrà'matipårbala÷unàdibhakùaõàdergrahaõam . eùàü govadhàdãnàmpratyekamupapàtakasaüj¤àveditavyà mitàø . upapàpamapyatra . %<jalodaraü yakçtplãhà÷ålarogavraõàni ca . ÷vàsajãrõajvaracchardi bhramamohagalagrahàþ . raktàrbudavisarpàdyà upapàpodbhavà gadàþ>% ÷àtàø .

#<upapàtin># triø upa + pata--õini striyàü ïãp . 1 hañhãdàgate . 2 atarkitopasthite ca . %<randhrepapàtino'narthàþ>% hito0

#<upapàda># puø upa + pada--gha¤ . 1 upapattau . upagataþ pàdam atyàø samàø . 2 pàdopagate triø . striyàü gauràø ïãù .

#<upapàdaka># triø upapàdayati upa + pada--õic--õvul . upapattiyuktakàrake pada--õvul . upapattiyukte 3 yuktiyukte ca .

#<upapàdana># naø upa + pada + õic lyuñ . 1 yuktyà samarthane 2 samyakpratipàdane 3 pràptiyuktakaraõe ca . %<lohapiõóaü yathà vahniþ pravi÷ya hyatipàdayet . tathàtvamapi jànãhi garbhe jãvopapàdanam>% bhàø à÷vaø 18 aø .

#<upapàdita># triø upa + pada--õic--kta . 1 yuktyà samarthite, %<upapàdita¤caitat purastàt>% jagaø 2 samyak pratipàdite ca

#<upapàduka># triø upapadyate upa + pada--uka¤ . dçùñakàraõanirapekùatayà adçùñamàtrasahakçtebhyo'õubhyo jàyamàne devadehe nàrakidehe ca hemaø divyopapàdukà devàþ amaraþ .

#<upapàdya># triø upa + pada--õic--yat . 1 yuktyà samarthanãye 2 pratipàdye ca . lyap . 3 upapattiyuktaü kçtvetyarthe avyaø .

#<upapura># baø samãpasthaü puraü pràø saø . purasamãpasthe ÷àkhànagare . upapure bhavaþ aõ uttarapadavçddhiþ . upapaura tadbhave triø .

#<upapuràõa># naø upatamanugataü puràõam atyàø saø . vyàsoktàdaùñà÷apuràõasadç÷eùu nànàmunipraõãteùu nànàvidheùu puràõeùu . tàni yathà . àdyaü sanatkumàroktaü nàrasiühamataþ param2 . tçtãyaü vàyavãya¤ca 3 kumàreõànubhàùitam . caturthaü ÷ivadharmàkhyaü 4 sàkùànnandã÷a bhàùitam . durvàsoktamà÷caryaü 5 nàradãyamataþ param 6 . nandike÷varayugma¤ca7, 8 tathaivo÷anaseritam 9, kàpilaü vàruõaü 10 ÷àmbaü 11 kàlikàhvayameva ca 12 . màhe÷varaü 13 tathà pàdmaü 14 daivaü 15 sarvàrthasàdhakam parà÷aroktamaparaü 16 màrãcaü 17 bhàskaràhvayam 18 . malaø kårmapuø . hemàdrau tu etadvacanamanyayà pañhitam yathà %<anyànyupapuràõàni munibhiþ kathitàni tu . àdyaü sanatkumàroktaü nàrasiühamataþparam . tçtãyaü nàradaproktaü kumàreõa tu bhàbitam . caturthaü ÷ivadharmàkhyaü sàkùànnandã÷abhàùitam . durvàsasoktamà÷caryaü nàradoktamataþparam . kàpilaü mànavaü caiva tathaivo÷anaseritam . brahmàõóaü vàruõaü càtha kàlikàhvayameva ca . màhe÷varaü tathà ÷àmvaü saumyaü sarvàrthasa¤cayam parà÷aroktamapravaraü tathà bhàgavatàhvayam . idamaùñàda÷aü proktaü puràõaü kaurmasaüj¤itam . caturdhà saüsthitaü puõyaü saühitànàü prabhedataþ>% . atra mudritapustake bhàgavatadvayamiti pàñho'saïgata upapuràõeùu bhàgavatadvayàprasiddheþ . taccàgre vyaktãbhaviùyati . puràõopapuràõalakùaõaü ca 12 skaø bhàgavate sàmànyata uktaü yathà %<sargo'syàtha visarga÷ca vçttãrakùàntaràõi ca . vaü÷ovaü÷ànucaritaü saüsthà heturapà÷rayaþ . da÷abhirlakùaõairyuktaü puràõaü tadvido biduþ . kecit pa¤cavidhaü brahman . mahadalpavyavasthayà>% . %<avyàkçtaguõakùobhànmahatastrivçto'hamaþ . såtasåkùmendriyàrthànàü sambhavaþ sarga 1 ucyate . puruùànugçhãtànàmeteùàü vàsanàmayaþ . visargo'yaü 2 samàharovãjàdvãjaü caràcaram . vçtti 3 rbhçtàni bhåtànàü caraõàmacaràõi ca . kçtà tena nçõàü tvatra kàmàccodanayàpi và . rakùà4 'cyutàvatàrehà vi÷vasyànuyuge yuge . tiryaïmartyarùideveùu hanyante yaistrayãdviùaþ . manvantaraü 5 manurdevà manuputràþ sure÷varàþ . çùayo'ü÷àvatàrà÷ca hareþ ùaóvidhamucyate . ràj¤àü brahmaprasåtonàü vaü÷astraikàliko'nvayaþ6 . vaü÷ànucaritaü 7 teùàü vçttaü vaü÷adharà÷ca ye . naimittikaþ pràkçtikonitya àtyantikolayaþ . saüstheti 8 kavibhiþ prokta÷caturdhàsya svabhàvataþ . hetu 9 rjãvo'sya sargàderavidyàkarmakàrakaþ . yaü cànu÷ayinaü pràhuravyàkçtamutàpare . vyatirekànvayau yasya jàgratsvapnasuùuptiùu . màyàmayeùu tadbrahma jãvavçttiùvapà÷rayaþ 10 . padàrtheùu tathà dravyaü tanmàtraü råpanàmasu . vãjàdipa¤catàntàsu hyavasthàsu yutàyutam . virameta yadà cittaü hitvà vçttitrayaü svayam . yogena và tadàtmànaü videhà tmà nivartate . evaülakùaõalakùyàõi puràõàni puràvidaþ . munayo'ùñàda÷a pràhuþ khullakàni mahànti ca>% . atra khullakànãtyukteþ upapuràõasyàpi uktada÷alakùaõavattvaü pa¤calakùaõàdimattvaü bodhyam . teùà¤ca saükhyàdiniråpaõam pa¤calakùaõavattva¤ca matsyapuràõe uktaü yathà . %<pàdme puràõe yà proktà narasiühopavarõanà . tatràùñàda÷a sàhasraü nàrasiühamihocyate . nandàyà yatra màhàtmyaü kàrtikeyena varõyate . nandãpuràõaü talloke vyàkhyàtamiti kãrtyate . yatra ÷àmbaü puraskçtya bhaviùyati kathànakam . procyate tatpunarloke ÷àmbameva munivratàþ! . evamàditya saüj¤a¤ca tatraiva paripañyate>% ityupakramya aùñràda÷abhyastu pçthak puràõaü yat pradç÷yate . vijànãdhvaü dvija÷reùñhàstadetebhyo vinirgatam . pa¤càïgavat puràõaü syàdàkhyànamitarat smçtam . sarga÷ca pratisarga÷ca vaü÷omanvantaràõi ca . vaü÷ànucarita¤ceti puràõaü pa¤calakùaõam . brahmaviùõvarkarudràõàü màhàtmyaü bhuvanasya ca . sasaühàra pradç÷yeta puràõe pa¤cavarõatà . dharma÷càrtha÷ca kàma÷ca mokùa÷caparikãrtate . sarveùvapi puràõeùu tadviruddhe ca yatphalam . sàtvikeùu ca kalpeùu màhàtmyamadhikaü hareþ . ràjaseùu kalpeùu ca màhàtmyaü brahmaõo viduþ . tadvadagne÷ca màhàtmyaü tàmaseùu ÷ivasya ca . saïkãrõeùu sarasvatyàþ pitéõà¤ca nigadyate . hemàdrau kàlikàpuràø kasya kiümålakatvamiti kathanaprastàve nàrasiühasya pàdmamålakatvamuktà %<idam yat kàlikàkhyantu målaü bhàgavatantu tat>% ityuktaü tatra bhàgavataü tattasya kàlikàkhyasya målamityarthaþ . bhàgavata÷abdenàtra devãbhàgavataü gràhyaü tayorubhayorapi kàlikàdevãmàhàtmyakãrtanena ekadevatàpratipàdakatvena ekamålatvaucityàt . na tu vaiùõavabhàgavataü tasya viùõa devatàkatvenaikadevatàkatvàbhàvena tanmålatvàsambhavàt . eva¤ca devãbhàgavatameva mahàpuràõamiti kecit . viùõubhàgavatameva mahàpuràõamiti tu vahavaþ . tatra hemàdrau matsyapuràø %<vçttàsurabadhopetaü tadbhàgavatamucyate . sàrasvatasya kalpasya madhye ye syurnaràmaràþ . tadvçttàntodbhavaü loke tadbhàgavatamucyate . likhitvà tacca yo dadyàddhemasiühasamanvitam . paurõamàsyàü proùñhapadyàm sa yàti paramaü padam . aùñàda÷a sahasràõi puràõaü tat prakãrtitam>% iti mahàpuràõàntargatabhàgavatalakùaõamuktaü vaiùõave bhàgabate tu sàrasvatakalpodbhavanaràdikathà'bhàvàt tallakùaõà'bhàvena naitat mahàpuràõaü kintu upapuràõam . devãbhàgavataü tu sàrasvatakalpodbhavanaràdikathàvarõanena uktalakùaõavattvena mahàpuràõamiti pårveùàmà÷ayaþ . devãbhàgavataü viùõubhàgavata¤cobhayamapi aùñàda÷asàhasraü dvàda÷askandhayukta¤ceti dvayormahàpuràõatvasaü÷aye viùõubhàgavatasya tathàtve bahånàü vivàdàt tannirõayàya devãbhàgavatañãkàyàü yathà vyavasthàpitaü tat pradar÷yate %<tatra tàvat puràõeùu bhàgavatadvayaü prasiddhamekaü mahàpuràõàntargatamaparamupapuràõàntargataü loke'pyupalambhodvayordevã bhàgavatanàmnà viùõubhàgavatanàmnà càstyeva tatraikaü mahàpuràõàntargatamanyadupapuràõàntargatamityapi nirvivàda meva . tathàpi kindevãbhàgavataü mahàpuràõamanyadupapuràõa matha và viùõubhàgavataü mahàpuràõamanyadupapuràõamiti saü÷aye kecidviùõubhàgavatameva mahàpuràõamiti vadanti keciddevãbhàgavatameva mahàpuràõamiti vadanti . tatra prathamapakùaikade÷inaþ kecidupapuràõeùu dvitãyambhàgavataü nàstyeva mahàpuràõeùvevaika bhàgavataü prasiddhaü tacca viùõu bhàgavatameva na devãbhàgavataü devãbhàgavataü tu nirmålameveti vadanti . dvitãyapakùaikade÷ino'pi viùõubhàgavataü vopadeva kçtamiti vadanti . vastutaståbhayorapi puràõayoþ puràõa matabhedena mahàpuràõatvamupapuràõatva¤ca . nanu puràõeùvevaikambhàgavataü prasiddhaü na tåpapuràõeùu dvitãyamastãti cenna kårmagaruóapàdmàdiùu dvitãyasya spaùñaparigaõanàt tathà hi hemàdrau dànaprastàve kårmapuràõe>% aùñàda÷a puràõànyuktvà %<anyànyupapuràõàni munimiþ kathitàni tu . àdyaü sanatkumàroktaü nàrasiühamataþ paramityàdi>% parà÷aroktaü pravarantathà bhàgavatàhvayamiti tathà gàruóe tattvarahasye dvitãyàü÷e'ùñamakàõóe prathamàdhyàye prathamato mahàpuràõànàü sàtvikàdibhedena vibhàgamuktvà laghupuràõànàü sàtvikàdi bhedena vibhàgapradar÷anapare granthe'pyuktaü %<puràõambhàgavatandaurgaü nandãproktaü tathaiva ca . pà÷upatyaü raiõuka¤ca bhairavaü ca tathaiva ceti>% . tathà tatpårbamapi %<viùõudharmottaraücaiva tatra bhàgavatantatheti>% . tantrambhàgavatantatheti pàñhe'pi tantraü ÷àstramityarthaþ tadvi÷eùaõena cottamatvaü såcitaü tathà pàdme÷akunaparãkùàyàü %<bràhmampàdmaü vaiùõava¤ca màrtaõóaü nàraderitamityàdi>% . tathaiva gaditaüràma caràõàïkàpilantathà . vàràhaü brahmavaivartaü ÷akuneùu pra÷asyate . ÷aivambhàgavatandaurgambhaviùyottarameva ceti . tathà pàdme bhàgavatamàhàtmye ekonaviü÷e'dhyàye upapuràõeùu %<÷aivamàdipuràõa¤ca devã bhàgatatantatheti>% tathà madhåsådanasarasvatãkçtasarva÷àstràrtha saügrahe'pyupapuràõamadhye bhàgavatamparigaõitaü nàgojãbhaññàdibhi÷ca, dharma÷àstragrantheùu evamanyairapi nibandhakàrai riti . nanu devãbhàgavatasya %<tatra bhàgavatampuõyaü pa¤camaü vedasaümitam>% iti prathamàdhyàyasthasvavacanenàùñàda÷a mahàpuràõeùu pa¤camamidaü puràõamiti svasya mahàpuràõatvaü bodhayatastasya kathamanyapuràõavacanamupapuràõatvaü bodhayennahyevaü kacit dçùñacaramiti cenna nàradãya÷ivavàyavyàditya puràõànàü svaùñukhenànyamukhena và mahàpuràõatvena j¤àya mànànàmanyapuràõeùåpapuràõatvasya vyavasthàpanàt puràõa matabhedenaikasyàpi puràõasya mahàpuràõatvopapuràõatva siddhyà tadvirodhàbhàvàt . puràõabhedena matabhedasta bahu÷aþ prasiddhaþ . vaiùõavapuràõeùu sàtvikatvaü ÷aivapuràõeùu tàma satvaü, vaiùõavapuràõamatena, ÷aivapuràõeùu sàtvikatvaü, vaiùõava puràõeùu tàmasatvaü %<da÷a ÷aivapuràõàni sàtvikàni vidurvudhàþ . tàmasàni ca catvàri vaiùõavàni pracakùate>% . iti skànde ÷aivapuràõamatenetyevaüprakàreõeti .
     tataþ prasaïgàgatamanyaduktvà vçtràmuvabadhopetamityanena puràõe pratipàdyadevakartçkabadha evàbhipreta iti vyavasthàpya tatraivoktaü yathà devãbhàgavatàtiriktasarvapuràõeùu devãkçtovçttàsurabadho na kkacidapyasti indrakçtasyaiva tasya sattvàt kevalaü devãbhàgavata eva devãkçtaþ so'sti tadgrahaõena tu devãbhàgavate svasammatirdar÷iteti yuktameva, anantaraü ca tatraiva puràõadànaprastàve %<dadàti såryabhaktàya yastu bhàgavataü dvijàþ . sarvapàpavinirmuktaþ sarvavyàdhivivarjitaþ . jãvedvarùa÷ataü sàgramante vaivasvataü padamiti>% pañhitam . atra ca svasammataü màgavatameva grahãtumucitam . ki¤cedaü vacanaü devãbhàgavatapakùe eva svarasataþ saügacchate prathama÷loke, ekàda÷advàda÷askandhayo÷ca savistaraü gàyatrãvidhànasahasranàmàdeþ kathanàt såryasya ca gàyatrãdevatàtvàt . ÷rãbhàgavatapakùe tu vaikuõñhaü gacchedityeva vadediti ki¤ca %<yatràdhikçtya gàyatrãü varõyate dharmavistaraþ>% . ityàdimàtsyavacanamapi devãbhàgavatasyaiva mahàpuràõatvaü bodhayati vede %<tripadà gàyatrãti>% gàyatrãlakùaõaü ÷råyate tena ca tripàcchandodhikçtya yatra dharmavistaro varõyate yadbhàgavatamiti tadarthaþ . tripàcchabda÷ca devãbhàgavate prathama÷loke %<sarvacaitanyaråsàntàmàdyàü vidyàü ca dhãmahi . buddhiü yà naþ pracodayàditi>% ÷råyate . na ca viùõubhàgavate tacchando'sti mukhyàrthasambhave gàyatrãpadasya lakùaõayà dhãmahãtyarthakaraõena viùõubhàgavataparatvakalpanamasya vacanasya tu sàhasameva . kvacit puràõeùu yadi tàdç÷ànyeva viùõubhàgavataparàõi vacanàni santi tatra gatyantaràbhàvàdastu lakùaõà udàsãne màtsyavàkye tu mukhyaviùayatvasambhave sà'nucità . yattu gàyatryartha÷ca viùõudhyànaü na tu ÷iva÷aktisåryàdidhyànamityuktaü tattu nàstikatvamålakameva maitràyaõãyànàü %<bhargovairudra>% iti ÷rutau prapa¤casàràdisarvatantreùu puràõàdiùu ca ÷ivasårya÷aktyàdiråpàrthasyoktatvàcca . ki¤ca %<hayagrãvabrahmavidyà yatra vçtrabadhastathà . gàyatryà ca samàrambhastadvai bhàgavataü viduriti>% puràõàntaravàkyamapi devãbhàgavatasyaiva mahàpuràõatvabodhakaü tathà hi hayagrãvanàmàsuro devãbhàgavate prathamaskandhe nibaddhastenopàsità brahmapratipàdikà vidyà strãdaivatyo mantraþsà vidyà yatra vartate tadbhàgavatamityarthaþ . sa daityastadupàsità vidyà cetyrabhayamapi tatraiva prathamaskandhe dar÷itam %<japannekàkùaraü mantraü màyàvãjàtmakaü mametyàdinà>% . nanu viùõumàgavate pa¤camaskandhe'pi hayagrãvamantrasya sattvàdidaü vacanamubhayabhàgavatasàdhàraõamiti cenna nàradãye ÷àradàtikàdinibandheùu ca %<mantràþ puüdevatàþ proktà vidyàþ strãdevatàþ smçtàþ>% ityàdivacanaiþ strãdaivatyamantreùveva vidyàpadaprayogo na puüdaivatya mantreùviti pratipàdànàt kvacit puüdaivatyamantre tathà prayogastu gauõaþ na ca gauõàrthamàdàya tadvacanasya viùõubhàgavataparatvaü kalpayitumucitaü lakùaõàråpadoùàpatteþ tasmànna tadvacanamubhayasàdhàraõamiti devãbhàgavatasyaiva mahàpuràõatvaü bodhayati ki¤ca %<sàrasvatasya kalpasyeti>% màtsyavacanàdapi devãbhàgavatameva mahàpuràõaü atra hyevaü prakaraõa÷uddhiþ çùaya åcuþ . %<puràõasaükhyàmàcakùva såta! vistarataþ kramàditi>% munipra÷nottaraü brahmaõàbhihitaü pårbaü yattadbràhmaü, padmakalpavçttàntà÷rayaü pàdmaü, varàhakalpavçttàntà÷rayaü vaiùõavaü ÷vetakalpavçttàntà÷rayaü vàyavãyamityevaü tattatkalpavçttàyàntà÷rayàõi puràõànyuktvà taduttaraü yatràdhikçtya gàyatrãü varõyate dharmabistara ityupakramya %<sàrasvatasya kalpasya madhye ye syurnaràmaràþ . tadvçttàntodbhavaü loke tadbhàgavatamiùyate>% ityuktvà tato'nyànyapi mahàpuràõànyeva tattatkalpavçttàntà÷rayàõi dar÷itàti pa÷càdupapuràõakathanàrtham %<upabhedàn pravakùyàmãti>% pratij¤àya padmapuràõànnàrasiühaü nirgatamevaü nandi÷àmbàdityasaüj¤akànyuktvà anyopapuràõànyapi mahàpuràõebhya eva nirgatànãti %<aùñàda÷abhyastu pçthakpuràõaü yat pradç÷yate . vijànãdhvaü dvija÷reùñhàstadà tebhyo vinirgatamiti vacanena>% såta çùiruktavàn . tataþ %<sarga÷ca pratisarga÷ca vaü÷omanvastaràõi ca>% ityàdinà puràõalakùaõamuktvà %<sàtvikeùu ca kalpeùu màhàtmyamadhikaü hareþ . ràjaseùu ca kalpeùu màhàtmyaü brahmaõo viduþ . tadvadagne÷ca màhàtmyantàmaseùu ÷ivasya ca . saïkãrõeùu sarasvatyàþ pitéõà¤ca nigadyate>% iti vacanena puràõapratipàdyaharibrahmàgniharasarasvatãpitéõàü màhàtmyasambandhàt kalpànàü sàtvikaràjasatàmasasaïkãrõatvabhedai÷càturvidhyatvamuktavàniti tatra kalpànàü tattaddevatàsambandhaj¤ànaü tu tattatkalpà÷riütatattatpuràõapratipàdyamukhyadevatàj¤ànenaiva vodhyam anyaprakàrasya kvacidapi puràõeùu anupalambhàt . tatraivaü sati sàrasvatasya kalpasya madhye ye syurnaràmaràþ ityàdi vacanaü bhàgavatasya lakùaõapratipàdakaü pratipàditam . tadarthastu yathà gàruóakalpa ityatra garuóasyàyaü gàruóaþ yathà ca vàràhakalpa ityatra varàhasyàyaü vàràha iti vyutpattiþ prasiddhà tadvadeva %<sarasvatyàstathà kalpogaurãkalpastathaiva ceti>% kalpanàmasu sarasvatãkalpatvenaiva kathitatvàt, matsyapuràõe upàntyàdhyàye %<saïkãrõeùu sarasvatyàþ pitéõàü kalpa ucyate>% vacanena tathaivãktatvàcca vrahmaviùõurudràõàü kalpavadgorã lakùmyo kalpavacca sarasvatãkalpasyàrthataþ pràptatvàcca tàdç÷asàrasvatakalpasambandhino ye devamanuùyàstadvçttàntasyodbhava utpattiryasmàt tatpuràõaü bhàgavataü viduþ tadvçttàntapradar÷akaü yatpuràõaü tadbhàgavatasaüj¤akamiti yàvat . atra ca tattaddevatànàmàvirbhàvà÷rayà ye ye kalpàste tattannàmnà vyavahriyante etacca tattannàmakakalpà÷riteùu puràõeùu tattaddeva tàyà eva nukhyatvenotpattipradar÷akavàkyairlakùmãkalpàdikalpà÷ritakårmapuràõàdiùu sarvatra prasiddhameva tathà ca mukhyatvena sarasvatyà àvirbhàvapratipàdakaü puràõaü yattadbhàgavatamityatirahasyàrthaþ . tatra sàrasvatakalpa iti padenaiva kalpasya sarasvatãsambandhe bodhite tasya saïkãrõatvaü %<saïkãrõeùu sarasvatyàþ>% iti vacanena ã÷varapreraõàü vinàpi gçhàgatameva . asmi÷ca vacane bhàgavatapadena viùõubhàgavatasya grahaõaü bandhyàputropamameva tatra mukhatvena sarasvatyàvirbhàvasyàsattvàt viùõubhàgavate dvitãyaskandhe %<pàdmaü kalpamatho ÷çõu>% iti vacanena svamukhenaiva svasya pàdmakalpakathà÷rayatvasyoktatvàt tadvirodhàcca . na ca pàdmakalpa eva sàrasvataþ sarasvàn samudrastasmàjjàtaü kamalaü sàrasvataü tasya kalpa iti vyutpattyeti vàcyaü %<padmakalpa¤ca vçttàntaü tatra yasmàdudàhçtam . tastàt pàdmaü samàkhyàtaü iti>% pårvodàhçta÷ivapuràõavacanena %<etadeva yadà padmamabhåddhairaõmayaü jagat . tadvçttàntà÷rayaü tadvat pàdmamityucyate budhaiþ . pàdmaü tatpa¤capa¤cà÷atsahasràõãha kathyate>% iti matsyapuràõavacanena %<sàrasvatasya kalpasya madhye ye syurnaràmaràþ>% iti vacanena ca pàdmakalpasàrasvatakalpayoþ pçthakkathanàt ki¤ca sàrasvatakalpapàdma kalpayorekatve padma kalpapratipàdakaü puràdvayaü pàdmaü bhàgavataü cetyeva vadet ki¤ca padmakalpasya vçttàntamityatra %<abhivyaktapadàrthà ye svatantràlokavi÷rutà>% iti nyàyena pårvaü buddhyàråóhaü prasiddhaü padma÷abdaü vihàyàprasiddhaü sàrasvata÷abdaü pàdma÷abdasya vàcakaü kçtvà sàrasvatapadaghañitakalpane prayojanàbhàvaþ . ki¤ca %<sarasvatyàstathà kalpa ityàdeþ>% pårvoktasya sàrasvatapadaniruktyarthakasyavacanasasåhasya virodha÷ca . na ca pàdmakalpasàrasvatakalpayoþ pçthaktve, triü÷atkalpeùu matsyapuràõàntimàdhyàye kãrtiteùu sàrasvatapadena pàdmasya grahaõaü na syàditi vàcyam prabhàsakhaõóe triü÷atkalpeùu viùõujakalpàrciùakalpa supuïkalpànàü grahaõe'pi teùàü kalpànàü yathà màtsyàntimàdhyàye na grahaõaü tathà pàdmasyàpi na grahaõamityasya tulyatvàt . yadi teùàü paryàyatvena kutracidantarbhàvaþ kriyate tarhyasyàpi kutracidantarbhàvo'stu ataeva viùõubhàga vatasyaprabandhañãkàkàreõa %<pitçkalpe eva pårvàrdhànte padmasyodbhavàt pitçkalpapadena pàdmatvagraho veditavyaþ>% ityuktam puràõakathanaprastàve sàrasvatakalpapàdmakalpayoþ pçthakkaraõena sàrasvatapadena pàdmasya sarvathà na grahaõam . vastutastu triü÷atkalpàbrahmaõastriü÷attithyàtmakàþ triü÷attithiùu pratipadàdiùåtpadyante bhavaþ dhuvaþ suvaþ bhårbhuvaþ suva ityàdayastriü÷atkalpàþ pàdmàdaya÷ca puràõoktà dinakalpà brahmaõaþ pratidivaseùåtpadyante iti dinakalpatithikalpànàü sutaràü bhedàt tithikalpeùu dinakalpànàü pàdmàdãnàü na grahaõamiti siddhàntaþ . yattu viùõubhàgavatasyàrambhataþ pàdmakalpakathà÷rayatve'pi kçùõajanmakhaõóasyaiva sàrasvatakalpabhavatvena tasya ca da÷amaskandhe sattvàt %<sàrasvatasya kalpasya madhye ye syurnaràmaràþ iti>% vacanasya viùõubhàgavataü viùayo'stvityàhustadasat kçùõajasmakhaõóasya sàrasvatakalpabhavatvapratipàdakànàü vacanànàü nirmålatvàt samålatve'pi yasmin puràõe yasya kalpasya prathamataþ pratipàdanaü tatkalpapratipàdakameva tatpuràõabhiti niyamaþ . sarvapuràõe tathà dçùñatvàt tathà ca kçùõajanmakhaõóasya da÷amaskandhe vidyamànatve'pi prathamatastatkathàyà abhàvàt pàdmakalpakathàyàþ prathamato vidyamànatvasya svenaivoktatvàcca na %<sàrasvatasya kalpasyeti>% vacanasya viùõubhàgavataü viùayaþ . kiü ca kçùõajanmakhaõóasya yathà da÷amaskandhe kathanaü tathà sarvapuràõeùu tatkathanaü vartata eveti sarvapuràõànàü tadvacanaviùayatvaü syàttathà ca sarvapuràõàni bhàgavatapadavàcyànisyustasmàt sàrasvatakalpasya yatra prathamataþ pratipàdanaü sa eva tadvacanasya viùayo vaktavyastàdç÷aü ca devãbhàgavatamevàstãti devãbhàgavatameva tadviùayo vaktavya iti . kiü ca ÷ivapuràõe umàsaühitàyàm %<brahmaõà saüstutà seyaü madhukaiñabhanà÷ane . mahàvidyà jagaddhàtrã sarvavidyàdhidevatà . dvàda÷yàü phàlgunasyaiva ÷uklàyàü samabhånnçpeti>% vacanàt phàlguna÷ukla dvàda÷yàü devyà udbhavastaddina eva ca sàrasvatakalpodbhavastaduktaü hemàdrau kalpa÷ràddhaprakaraõenàgarakhaõóe %<sàrasvatastu dvàda÷yà ÷uklàyàü phàlgunasya ceti>% tathà ca sarasvatyàþ kalpa ityarthakasya %<sàrasvatasya kalpasya madhye ye syurnaràmaràþ>% iti vacanasya sarvathà devãbhàgavatameva viùayo na viùõubhàgavatamiti bodhyaü kiü ca tasya grahaõe tasya harimàhàtmyapratipàdakatvàt tadà÷ritakalpasya sàtvikatvameva yàsyati %<sàtvikeùvatha kalpeùu màhàtmyamadhikaü hareriti>% vacanàt . tata÷ca %<saükãrõeùu sarasvatyà>% iti vacanena sàrasvatakalpa iti nàmnà ca paramahaüsya sàmagryeva kartavyà syàt ato viùõubhàgavataü vihàya devãbhàgavatamevàsya vacanasya viùayo'nicchatàpi vaktavyastasmàt sàrasvatasya kalpasyeti vacanàt devãbhàgavatameva mahàpuràõam asti càtra sarasvatyàvirbhàvapratipàdakaü vacanaü taduktaü devãbhàgavate prathamaskandhe %<tasyàstu màtvikã ÷aktãràjasã tàmasãtathà . mahàlakùmãþ sarasvatã mahàkàlãti tàþ striyaþ . tàsàü tisçõàü ÷aktãnàü dehàïgãkàralakùaõaþ . sçùñyartha¤ca samàkhyàtaþ sargaþ ÷àstravi÷àradairiti>% %<ambarãùa ÷ukaproktaü nityaü bhàgavataü ÷çõu>% iti vacanamapi ÷ukàya prãktamiti vyutpattyà devãbhàgavataparamapi saügacchate . bhavati hi devãbhàvataü ÷ukàyaiva proktaü vyàseneti . kiü ca aùñàda÷apuraõàni kçtvà satyavatãsutaþ . bhàratàkhyànamakhilaü cakre tadupabçühaõamiti màtsyavacanamapi devãbhàgavatasyaiva mahàpuràõatvaü bodhayati aùñàda÷apuràõottaraü bhàratasya jàtatvàt bhàratottaraü ca viùõubhàgavatasya jàtatvàt bhàratottarakàlaü nirviõõo vyàsa÷cakàreti viùõubhàgavate 1 skaø evoktatvàt . nanu %<veda÷àkhàþ puràõàni vedàntabhàrataü tathà . kçtvà saümoha saümåóho'bhavaü ràjanmanasyapãti>% devãbhàgavate tçtãyaskandhe evoktatvàt tatràpi sa virodhastadavastha eveti cenna manmate tadànãü granthonaiva jàtaþ kintu janamejayaü prati evaü vaktàsmãti j¤ànacakùuùà j¤àtvà bhàratàt pårbameva devãbhàgavataü kçtamityarthasya kalpanàt . tvanmate tu tathà kalpayituü na ÷akyate catuþ÷lokyà bhàgavatopade÷asya jàyamànatvàt upade÷àt pårvaü tajj¤ànàbhàvasyàva÷yaü kalpanãyatvàt yadi tatràpi pårvaü vyàsasya j¤ànamastãti svãkriyate tadà vakùyamàõaþ sarvo'pyarthavàdaþsyàt tata÷ca granthasvàrasyabhaïgaprasaïga ityàstàü tàvat . vastutastu veda÷àkhàþ puràõànãti pàñhi'saïgata iti vakùyate tçtãyaskandhe tadà na ko'pi virodhaþ . yattupàdme bhàgavatamàhàtmye ÷rãmadbhàbhavatakathà÷ravaõàya samàgatànàü parigaõanaprasaïge %<vedàntàni ca vedà÷ca mantràstantràõi saühitàþ . da÷a sapta puràõàni ùañ ÷àstràõi samàya yuþ>% ityuktaü tatra vyàsakçtapuràõànàmaùñàda÷atvàdaùñàda÷eti vaktavye saptada÷atvoktiþ ÷rãmadbhàgavatasyàùñàda÷atvaïgamayati tasyàùñàda÷ànantargatatve devãbhàgavatasyàùñàda÷àntargatve và aùñàda÷ànàü ÷rotumàgatànàü puràõànàü aùñàda÷atvànukternirbãjatvaprasaïgàt evaü pàdme %<da÷a sapta puràõàni kçtvà satyavatãsutaþ . nàptavànmanasà toùaü bhàratenàpi bhàmini>% . cakàra saühitàmetàü ÷rãmadbhàgavatãü paràmiti saptada÷atvoktiþ ÷rãmadbhàgavatasyaiva etàü saühitàmiti nirdiùñasyàùñàda÷atvaïgamayati devãbhàgavatasyàùñàda÷atve'ùñàda÷apuràõànãtyanukternirvãjatvaprasaïgàditthàhu stadasat teùàmeva vacanairviùõubhàgavasyàùñàda÷apuràõàntargatatvaü na siddhyati kintu devãbhàgavatasyaiveti vàrdhuùikatvaü kurvàõo målameva vinà÷itavàniti nyàya àgataþ . tathà hi bhàrataü vyàsamukhàcchutvà tatra saühidànaþ krauùñukirmàrkaõóeyaü pratyàgatya sandehaü pçùñavàn tasmai màrkaõóeyomàrkaõóeyapuràõamuktavàn taduktaü màrkaõóeyapuràõe %<tadidaü bhàratàkhyànaü bahvarthaü ÷rutivistaram . tattvatoj¤àtukàmo'haü bhagavantamupasthitaþ>% iti tathà ca bhàratottaraü màrkaõóeyapuràõamabhavat tathaiva tvaduktarãtyaiva viùõubhàgavatamapi tathà ca bhàratàt pårvaü ùoóa÷a puràõànyeva siddhàni tathà ca pårvoktavacanamadhye ùoóa÷etyeva paktavye saptada÷etyuktatvàt devãbhàgavatameva mahàpuràõamanyathà saptada÷atvapårtirna syàt tasmàt tadvacanapràmàõyàddevãbhàgavatameva mahàpuràõamiti siddhyati na tu viùõubhàgavataü, màratàt pårvaü saptada÷a madãyabhàgavatasahitàni màrkaõóeyamaùñàda÷amubhayamatasiddhameva viùõubhàgavatasya bhàratottaraü jàyamànatvena tanmadhye tasyàvasthànasthalàbhàvàdityevaü là panenàpi doùàbhàvàditi sudhiyo vibhàvayantu . yattu pàdme %<vaiùõavaü nàradãya¤ca tathà bhàgavataü ÷ubham . gàruóa¤ca tathà pàdmaü vàràhaü ÷ubhadar÷ane! . sàtvikàni puràõàni vij¤eyàni ÷ubhàni vai>% ityuktyà bhàgavatasya sàtvikatvamuktaü sàtvikeùu puràõeùvitikaurmoktyà ca sàtvikapurànànàü viùõuparatvamuktam ato viùõuparameva bhàgavatamaùñàda÷apuràõàntargataü ca tu devãbhàgavatamiti api ca skànde prabhàsakhaõóe %<caturbhirbhagavàn viùõurdvàbhyàü brahmà tathà raviþ . aùñàda÷apuràõeùu ÷eùeùu bhagavàn bhavaþ>% ityuktaü skànde saurasaühitàyàü ca %<kathyate da÷abhirvipràþ! puràõaiþ parame÷varaþ . caturbhirbhagavàn viùõurdvàbhyàü brahmà prakãrtitaþ . ekenàgnistathaikena bhagavàü÷caõóabhàskaraþ>% ityuktamato'pi viùõubhàgavatamaùñàda÷àntargatannatvanyadityàhu stadasat tvanmate màtsyoktasàtvikaràjasatàmasasaükãrõapuràõeùu madhye trayàõàü vyavasthà pårvavacanaistvayoktà saükãrõapuràõànàntu noktà teùàïkeùu puràõeùvantarbhàva iti vada kariùyàmi kutraciditi cet manmate'pi ÷rãbhagavatyà viùõu÷akti tvàbhimànena viùõumantràdhiùñhàtrãü devatàü vedamàno durgàü durbodhadhvàntabhànuü guruü ceti ÷rãvramadãpikoktaprakàreõa viùõumantràõàü durgàyà adhiùñhàtçtvena tayoraikyàdvà tatpratipàdakabhàgavatasya vaiùõaveùvevàntarbhàvàt ataeva %<harirdvàbhyàü ravirdvàbhyà dvàbhyàü caõóãvinàyakau . dvàbhyàü brahmà samàkhyàtaþ ÷eùeùu bhaganàn ÷ivaþ iti vacanaü maïgacchate>% vastutastu dvayorapi bhàgavatayorasmanmate pramàõatvàt viùõubhàgavatapakùapàtinàü vacanànàmasmàkaü virodhàbhàvena tallàpane prayojanàbhàvaeva . tathà ca nàradãyàdipuràõanate ÷rãviùõubhàgavataü mahàpuràõantadvacanàni prasiddhànyeveti na likhitàni devãbhàgavataü tu tanmate upapuràõam . ÷aivamàtsyapuràõàdimate tu devãbhàgavataü mahàpuràõaü viùõubhàgavatamarthàdupapuràõamiti siddham . vçhannàø 96 aø mahàpuràõapratipàdyaviùayavarõane %<÷rãbrahmovàca, màrãce! ÷çõuvakùyàmi vedavyàsena yat kçtam . ÷rãmadbhàgavataü nàma puràõaü brahmasasmitam . tadaùñàda÷asàhasnaü kãrtitaü pàpanà÷anam . surapàdaparåpo'yaü skandhairdvàda÷abhiryutaþ . bhagavàneva viprendra! vi÷varåpã kùamãritaþ . tatra tu prathame skandhe såtarùãõàü samàgamaþ . vyàsasya caritaü puõyaü pàõóavànàü tathaiva ca . pàrãkùitamupàkhyànamitãdaü samudàhçtam . parãkùicchukasaüvàde sçtidvayaniråpaõam . brahmanàradasaüvàde'vratàracaritàmçtam . puràõalakùaõaü caiva sçùñikàraõasambhavaþ . dvitãyo'yaü samuditaþ skandho vyàsena dhãmatà . caritaü vidurasyàtha maitreyeõàsya saïgamaþ . sçùñiprakaraõaü pa÷càdbrahmaõaþ paramàtmanaþ . kàpilaü sàïkhyamapyatra tçtãyo'yamudàhçtaþ . satyà÷caritamàdau tu dhruvasya caritaü tataþ . pçthoþ puõyasamàkhyànaü tataþ pràcãnabarhiùaþ . ityeùa turyo gadito visarge skandha uttamaþ . priyavratasya caritaü tadvaü÷ànà¤ca puõyadam . brahmàõóàrgatànà¤ca lokànàü varõanantataþ . narakasthitirityeva saüsthàne pa¤camo mataþ . ajàmilasya caritaü dakùasçùñiniråpaõam . vçtràkhyànaü tataþ pa÷cànmarutàü janma puõyadam . ùaùñho'yamuditaþ skandho vyàsena paripoùaõe . prahlàdacaritaü puõyaü varõà÷ramaniråpaõam . saptamo gadito vatsa! vàsanàkarmakãrtane . gajendramokùaõàkhyànaü manvantaraniråpaõam . samudramathama¤caiva balivaibhavabandhanam . matsyàvatàracaritamaùñamo'yaü prakãrtitaþ . såryavaü÷asamàkhyànaü somavaü÷aniråpaõam . vaü÷yànucarite prokto navamo'yaü mahàmate! . kçùõasya bàlacaritaü kaumàra¤ca vrajasthitiþ . kai÷oraü mathuràsthànaü yauvanaü dvàrakàsthitiþ . bhåbhàraharaõa¤càtra nirodhe da÷amaþ smçtaþ . nàradena tu saüvàdo vasudevasya kãrtitaþ . yado÷ca dattàtreyeõa ÷rãkçùõenoddhavasya ca . yàdavànàü mitho'nta÷ca muktàveka da÷aþ smçtaþ . bhaviùyakalinirde÷o mokùo ràj¤a . parãkùitaþ . veda÷àkhàpraõayanaü bhàrkaõóeyatapaþ smçtam . saurã vibhåtirudità sàtvatã ca tataþ param>% . ityukteþ viùõubhàgavata eva teùàü padàrthànàü sattvàt mahàpuràõatvaü devãbhàgavate tadamàvàt na mahàpuràõatvam . eva¤ca matabhedena kasyacit puràõatvaü kasyacidpapuràõatvaü tacca kalpabhedàdaviruddham . etena viùõubhàgavatasya vopakçtva÷aïkà nirmålaiva . vopadevena %<catureõa caturvarga cintàmaõi baõijyayà hemàdrirvopadevena muktàphalamacãkarat>% iti muktàphalagranthe svayaü lakhitatvena tasya hemàdrisabhàsadatvapratãteþ hemàdrau ca nànàsthàneùu viùõubhàgavatavacanasya pramàõatvena dhçtatvena na tatkçtatvamiti pratibhàti .

#<upapuùpikà># strã upagatà puùpamiva vikà÷abhàvam atyàø saø saüj¤àyàü kan ñàpi ata ittvam . jçmbhàyàm (hàitolà) hàràø tatra hi mukhasya puùpasyeva vikà÷abhàvàt tathàtvam .

#<upapçc># triø upa + pçc--kvip . upari sàmãpyena saüpçkte %<vivçkõàhiþ ÷ayata upapçk pçthivyàþ>% çø 1, 32, 5,

#<upapaurõamàsa(si)># avyaø sàmãpye avyayãø và ac samàø . paurõamàsyàþ samãpe .

#<upapradàna># naø upa upàdhau tena pradànam . 1 utkoce svakàrya sàdhanàrthaü tatpratibandhakebhyoràjabhçtyàdibhyodàne (ghusadeoyà) 2 sandhyarthaü bhåmyàderdàne ca hemaø %<tasyopapradànena sandhireva yuktaþ>% hitoø %<upapradànaü lipsånàmekaü hyàkarùaõauùadham>% kañhasaø %<sàma copapradànaü ca bhedãdaõóa÷ca tattvataþ>% ràmàø . pralobhanàrthaü 3 dravyadàne upapradànairmàrjàro'hitakçt pràrthyate naraiþ pa¤cataø . samãpe dàne ca .

#<upapralobhana># naø upa + pra + lubha--lyuñ . 1 samyakpralobhane %<amuùya copapralobhanàya>% da÷akuø . karaõe lyuñ . 2 samyakpralobhanasàdhane dravye %<uccàvacànupapralobhanàni>% da÷akuø .

@<[Page 1232b]>@
#<upaplava># puø upa + plu--ap . gaganàdulkàpàtàdiråpe 1 upadrave, %<upapaplavàya lokànàü dhåmaketurivotthitaþ>% kumàø . %<kçdabhihita>% ityàdyukteþ 2 utpàtasåcake vàyvàdau %<tvàmàsàrapra÷amitavanopaplavaü sàdhu mårdhnà>% meghaø . %<kaccinna vàyvàdirupaplavovaþ>% raghuþ 3 maye %<nçpà ivopaplavinaþ parebhyaþ>% raghuþ %<upaplavino bhayavantaþ>% malliø . 4 vighne %<jãvan punaþ ÷a÷vadupaplavebhyaþ>% raghuþ . upaplavebhyaþ vighnebhyaþ malliø . 5 aupasargikàtyantamarakapãóane 6 ràjaviplave %<durbhikùe càpyupaplave>% kårmapuø . %<upaplave ràjaviplave aupasargikàtyantamarakapãóane>% ÷uø taø raghuø . 7 uparodhe veùñane %<ameghopaplave ya÷ca ÷akracàpataóidguõàn>% su÷ruø . 8 candrasåryayorgrahaõe %<upaplave candramasorave÷ca>% smçtiþ . 9 vipattau %<atha madanabadhårupaplavàntam>% kumàø . 10 samãpe plavane gatau ca . tadbhãmamutsàryajanaü yuddhamàsãdupaplave 0bhàø saø 22 aø . kalpanàpoóhamabhràntaü pratyakùaü nirvikalpakam . vikalpo vastunirbhàsàdasaüvàdàdupaplavaþ iti bauddhamatasiddhe 11 vikalpe sa ca saüsàriõàü savikalpaj¤ànamàtre'sti ã÷varaj¤ànaü tu nirupaplavam . upaplavati lokànupadravati upa--plu--kartari ac . 12 ràhau mediø . %<ketåpaplavabhaumamandagatayaþ ùaùñhe tçtãye ÷ubhàþ>% jyoø taø .

#<upaplavya># naø upa + plu--àdhàre bàø yat . 1 viràñanagarasamãpasthe purabhede . %<upaplavye niviùñeùu pàõóaveùu jigãùayà>% %<àgamya hàstinapuràdupaplavyamarindama>% bhàø àø 1 aø %<tatastrayoda÷e varùe nivçtte pa¤ca pàõóavàþ .. upaplavyaü viràñasya samapadyanta sarva÷aþ>% bhàø viø 72 aø . %<viràùñanagarasamãpasthaü nagaràntaram>% nãlaø . %<ràj¤astu vacanaü ÷rutvà dhçtaràùñrasya sa¤jayaþ . upaplavyaü yayau ÷ãghraü pàõóavànamitaujasaþ>% bhàø uø 22 aø . karmaõi yat . 2 upaplavanãye triø . àva÷yake tu õyat . upaplàvya ava÷yapaplavanãye triø .

#<upapluta># triø upa + plu--kta . upadravayukte %<upaplutaü pàtumado madoddhataiþ>% màghaþ .

#<upabandha># puø upa + bandha--gha¤ . 1 bandhanadàrdyàrthaü tatsamãpe vastvantarabandhane . upamitaþ bandhena avàø saø . 2 padmàsana råpabandhasadç÷e avàntaràsanabhede 3 saükhyàvi÷eùeõa saübandhapratipàdane ca %<nodanàguõeùu ca prakëptyupabandhàbhyàm>% kàtyàø 1, 8, 22, %<somasya prakëpteþ upabandhàcca>% karkaþ atra upabandha÷ca saükhyàvi÷eùeõa sambandhapratipàdanaü tatsaükhyà ca ÷ataø bràø 3, 3, 3, 18, dar÷ità yathà %<atha yadapàmante krãõàti raso và opaþ sa rasamevaitat krãõàtyatha yaddhiraõyaü bhavati sa ÷ukramevaitat krãõàtyatha yadvàso bhavati satvacasamevaitat krãõàtyatha yadajà bhavati sa tapasamevaitat krãõàtyatha yaddhenurbhavati sà ÷iramevaitat krãõàtyatha yanmithunau bhavataþ sa mithunamevaitat krãõàti taü vai da÷abhi reva krãõãyànnàda÷abhirda÷àkùarà vai viràóvairàjaþ somastasmàdda÷abhireva krãõãyànnàda÷abhiþ>% .

#<upabarha># puø upabarhyate àstãryate upa + barha--stçtau karmaõi gha¤ . (vàli÷a) 1 upadhàne barha--hiüsàyàm bhàve gha¤ . 2 upapãóane ca .

#<upabarhaõa># naø upabarhyatekarmaõi lyuñ . 1 upadhàne %<puràõà yavàþ puràõyàsandã sopabarhaõaiùànvàdiùñà dakùiõà>% ÷ataø bràø 13, 84, 10, barha hiüsàyàü bhàve lyuñ . 2 upapãóane ca

#<upabahu># triø upagatà bahavo yasya saükhyàtve'pi paryudàsàt na óac . bahusaükhyàsamãpavartini .

#<upabàdhà># strã upa + bàdha--a . saüpãóane .

#<upabàhu># puø upagato bàhum atyàø . 1 bàhoþ samãpavartinyaïgabhede tataþ idamarthe bàhvàdiø i¤ . aupavàhavi tatsambandhini triø . sàmãpyàdau avyayãø . 2 bàhusàmãpyàdau avyaø .

#<upabda># puø upagataþ÷abdaþ pràø saø pçùoø . somàbhiùava÷abde %<gràvàõo ghnantu rakùasa upabdaiþ>% çø 7, 104, 17, %<upabdaiþ abhiùava÷abdaiþ>% bhà0

#<upabdi># puø upa + ÷abda--in pçùoø . ÷rotumarhe ÷abde %<na yorupabdira÷vyaþ>% çø 1, 74, 7, %<upabdiþ ÷ravaõàrhaþ>% bhàø %<marutàü ÷çõva àyatàmupabdiþ>% çø 1, 169, 7, tato'styarthe matup . upabdimat ÷rotuü yogye ÷abdayukte %<sa÷abdamabdimat>% taittiø %<uccairghoùa upabdimàn kùatrasya råpam>% aitaø bràø .

#<upabhaïga># puø upa + bhanja gha¤ kutvam . 1 yuddhàditaþ palàyane samyag bha¤jane 2 dvaidhãbhàve ca .

#<upabhukta># triø upa + bhuja--kta . kçtãpabhoge vastuni

#<upabhukti># strã upa + bhuja ktin . upabhoge

#<upabhåùaõa># naø upamitaü bhåùaõena atyàø saø . ghaõñàcànaràdau %<ghaõñàcàmarakumbhàdipàtropakaraõàdikam . tadbhåùaõàntaredadyàdyasmàttadupabhåùaõam>% puø . upacàra÷abde120 3 pçø dç÷yam .

#<upabhçt># strã upa + bhç--àdhàre kvip . à÷vatthe yaj¤àïgapàtrabhedesruci %<à÷vatyupabhçt>% kàtyàø 1, 3, 35, upabhçtsaüj¤akà sruk à÷vatyã karkaþ %<pàõibhyàü juhåü parigçhyopabhçtyà vànam>% 1 10, 9 %<savyaupabhçt>% à÷vaø gçø 4, 3, 3 .

#<upabhoga># puø upa + bhuja--va¤ kutvam . viùayasevàjanya sukhabhede %<strãõàü svapatidàyastu bhogaphalaþ smçtaþ>% dàø bhàø smçø . %<na jàtu kàmaþ kàmànàmupabhogena ÷àmyati>% manuþ bhàrata¤ca . %<àgamenopabhogena naùñaü bhàvyamatã'nyathà>% . %<iha karmopabhogàya taiþ saüsarati so'va÷aþ>% yàø smçø . %<priyãpabhogacihneùu praurobhàgyamivàcarat>% kçtvopabhogotsukayeva lakùmyà raghuþ bhoga÷ca viùayasaüsargajanyasukhabhedaþ . adhikaü bhoga÷abde vakùyate . tataþ astyarthe ini . upabhogit tadvati triø bràhmaõàü÷ca haniùyanti bràhmaõasvopabhoginaþ . bhàø vaø 190 aø striyàü ïãp ..

#<upabhogya># upa + bhuja--õyat anannàrthatve kutvam . upabhogayogye vastuni anne tu na kutvam . upabhojyamityeva . %<asåta sà nàgabadhåpabhogyam>% kumàø . %<ki¤citkàlopabhogyàni yauvanàni dhanàni ca>% pa¤cataø . %<vividhànyannapànàni puruùà ye'nuyàcinaþ . te vai nçpopabhojyàni bràhmaõànàü dadu÷ca ha>% bhàø à÷vaø 85 aø .

#<upabhojin># triø u + bhuja--õini . upabhogakàrake . %<nivçttàghàra÷auceùu parapàkopabhojiùu>% %<ucchinnabalibhikùeùu bhinnakàüsyopabhojiùu>% su÷ruø .

#<upama># triø upamãyate upa + mà--gha¤arthe ka . 1 upameye . padaü yadviùõorupamaü nidhàyi çø 5, 3, 3 . %<upamamupameyamiva>% bhàø . upamãyate samãpe kùipyate mi--bàø óa . 2 antike niruø %<yat ketumupamaü samatsu>% çø 7, 30, 3 . %<upamamantikam>% bhàø . 3 antikasthe triø . diva÷cidantàü upamà çø 10, 8, 1 . %<upamàn samãpasthàn>% bhàø %<ràjàmi kçùñerupamasya vavreþ>% éø 4, 42, 1 .

#<upamadgu># puø %<akråraþsuùuve tasmàt ÷vaphalkàdbhåridakùiõaþ . upamadgustayà madgurmudara÷càrimejayaþ>% harivaüø 35 aø ityukte ÷vaphalkaputre akrårànuje yaduvaü÷ye kùatriyabhede .

#<upamantraõa># naø upa + mantra--õvul . àmantraõe kartavyakaraõàya pràrthanàpårbakapravartanàråpe vyàpàrabhede . %<bhàsanopasambhàùaõaj¤ànayatnavimatyupamantraõeùu vadaþ>% pàø . %<upamantraõamupacchandanam>% siø kauø . 2 upacchandane . (khosàmudã) tataþ astyarye ini upamantrin . (khosàmudiyà) upacchandanakàrake narmasacive . %<hasanàmupamantriõaþ>% çø 8, 112, 4 . %<upamantriõaþupamantraõavantonarmasacivà hasanàmupahàsayuktàü vàcamicchanti>% bhà0

#<upamanthanã># strã upamathyate'nayà upa + mantha--karaõe lyuñ ïãp . agnimanthanasàdhanadravye %<caturaudumbaro bhavati audumbara÷camasa audumbara sruva audumbara idhma audumbaryà upamanthanyau>% ÷ataø vràø 14, 9, 3, 21 .

#<upamanyu># puø àyodadhomya÷iùye çùibhede . %<dhaumyonàmàyodastasya trayaþ ÷iùyà babhåvurupamanyuràruõirveda÷ceti>% bhàø 3 aø taccarita¤ca tatra varõitaü yathà . %<athàparaþ÷iùyastasyaivàyodadhaumyasyopamanyurnàma . taü copàdhyàyaþ preùayàmàsa vatsopamanyo! gà rakùasveti . sa upàdhyàyavacanàdarakùadgàþsa càhani gà rakùitvà divasakùaye gurugçhamàgamyopàdhyàyasyàgrataþ sthitvà nama÷cakre . tamupàdhyàyaþ pãvànamapa÷yaduvàca cainaü vatsopamanyo! kena vçttiü kalpayasi pãvànasi dçóhamiti . sa upàdhyàyaü pratyuvàca bho bhaikùyeõa vçttiü kalpayàmãti tamupàdhyàyaþ pratyuvàca . mayyanivedya bhaikùyaünopayoktavyamiti . sa tathetyuktobhaikùyaü caritvopàdhyàya nyavedayat . sa tasmàdupàdhyàyaþ sarvameva bhaikùyamagçhõàt . sa tathetyuktaþ punararakùadgàþ ahani rakùitvà ni÷àmukhe gurukulamàgamya guroragrataþ sthitvà nama÷cake . tamupàdhyàyastathàpi pãvànameva dçùñvovàca vatsopamanyo! sarvama÷eùataste bhaikùyaü gçhõàmi kenedànãü vçttiü kalpayasãti . sa evamukta upàdhyaþyaü pratyuvàca bhagavate nivedya pårbamaparaü caràmi tena vçttiü kalpayàbhãti tamupàdhyàyaþ pratyuvàca . naiùà nyàyyà guruvçttiranyeùàmapi bhaikùyopajãvinàü vçttyuparãdhaü karoùi ityevaü vartamàno lubdho'sãti . sa tathetyuktvà gà arakùat rakùitvà ca punarupàdhyàyagçhamàgamyopàdhyàyasyàgrataþ sthitvà nama÷cakre . tamupàdhyàyastathàpi pãvànameva dçùñvà punaruvàca vatsopamanyo! ahaü te sarvaü bhaikùyaü gçhõàmi nacànyaccarasi pãvànasi bhç÷aü kena vçttiü kalpayasãti . sa evamuktastamupàdhyàyaü pratyuvàca bho etàsàü gavàü payasà vçttiü kalpayàmãti tamuvàcopàdhyàyo naitannyàyyaü paya upayoktuü bhavato mayà nàbhyanuj¤àtamiti . sa tatheti pratij¤àya gà raksitvà punarupàdhyàyagçhametya guroragrataþ sthitvà nama÷cakre . tamupàdhyàyaþ pãvànameva dçùñvovàca natsopabhanyo! bhaikùyaü nà÷nàsi navànyaccarasi payo na pivasi pãvànasi bhç÷aü kenedànãü vçttiü kalpayasãti . sa evamukta upàdhyàyaü pratyuvàca bho phenaü pibàmi yamime vatsà màtéõàü stanàn pibanta udgiranti . tamupadhyàyaþ pratyuvàca ete tvadanukampayà guõavanto vatsàþ prabhåtataraü phenamudgiranti tadeùàmapi vatsànàü vçttyuparodhaü karoùyevaü vartamànaþ phenamapi bhavànna pàtumarhatãti sa tatheti prati÷rutya punararakùadgàþ . tathà pratiùiddhobhaikùyaü nà÷nàti nacànyaccarati payo na pibati phenaü nopayuïkte sa kadàcidaraõye kùudhàrto 'rkapatràõyabhakùayat . sa tairarkapatrairbhakùitaiþ kùàratiktakañuråkùaistãkùõavipàkai÷cakùuùyupahato'ndho babhåva tataþ so'ndho'pi caïkramyamàõaþ kåpe papàta . atha tasminnanàgacchati sårye càstàcalàbalambini upàdhyàyaþ ÷iùyànavocat nàyàtyupamanyuþ ta åcurvanaïgato gà rakùitumiti tànàha upàdhyàyaþ . mayopamanyuþ sarvataþ pratiùiddhaþ sa niyataü kupitastatonàgacchati ciraü tato'nveùya ityovamuktvà ÷iùyaiþ sàrdhanaraõyaü gatvà tasyàhvànàya ÷abdaü cakàra, bho upamanyo! kvàsi vatsaihãti . sa upàdhyàyavacanaü÷rutvà pratyuvàcoccairayamasmin kåpe patito'hamiti tamupàdhyàyaþ pratyuvàca kathaü tvamasmin kåpe patita iti . sa upàdhyàyaü pratyuvàca arkapatràõi bhakùayitvà'ndhãbhåto'smyataþ kåpe patita iti . tamupàdhyàyaþ pratyuvàca . a÷vinau stuhi tau devabhiùajã tvàü cakùuùmantaü kartàràviti sa evamukta upàdhyàyenopamanyura÷vinau storumupacakrame devàva÷vinau vàgmirçgmiþ>% . a÷vistutimupavarõya kathàü samàpayàmàsa yathà %<ityevaü tenàbhiùñutàva÷vinàvàjagmaturàhatu÷cainaü prãtau sva eùate'påpo'÷ànainamiti . saevamuktaþ pratyuvàca nànçtapårvamåcaturbhagavantau . natvahametamapåpamupayoktumutsahe gurave'nivedyeti . tatastama÷vinàvåcatuþ àvàbhyàü purastàdbhavata upàdhyàyenaivamevàbhiùñutàbhyàmapåpodatta upayuktaþ sa tenànivedya gurave, tvamapi tathaiva kuruùva yathàkçtamupàdhyàyeneti . saevamuktaþ pratyuvàca etatpratyanunaye bhavantàva÷vinau notsahe'hamanivedya gurave'påpamenamupayoktumiti . tamà÷vinàvàhatuþ prãtau svastavànayà gurubhaktyà upàdhyàyasya te kàrùõàyasà dantà bhavato'pi hiraõmayà bhaviùyanti cakùuùmàü÷ca bhaviùyasi ÷reya÷càvàpsyasãti . saevamukto'÷vibhyàü labdhacakùurupàdhyàyasakà÷amàgamyopàdhyàyamabhyavàdayata àcacakùe ca sa càsya prãtimàn babhåva àha cainaü yathà÷vinàvàhatustathà tvaü ÷reyo'vàpsyasãti . sarve ca te vedàþ pratibhàsyanti sarvàõi ca dharma÷àstràõãti eùà tasyàpi parãkùopamanyoþ>% . upamanyorapatyam vidàø a¤ . aupamanyava tadapatye bahutve tu tasya luk . upamanyavaþ %<upamanyuparà÷arakuõóinebhyaþ>% %<upamanyånàü vàsiùñhàbharadvasvindrapramadeti>% à÷vaø ÷rauø såø 12 ü15 ü1, 2,

#<upamarda># puø upa + mçda--gha¤ . 1 àloóane, 2 hiüsane, pårvadharmivinà÷anena 3 dharmyàntarotpràdane . yathà asterbhåþ cakùiïo vaciþ sthà--tiùñha ityàdyàde÷e . 3 niùpãóane %<anyàsu tàvadupamardasahàsu bhçïga>% sàø daø . dhànyàdeþ 4 niùpalalãkaraõe ca . (dhànamàóà) bhàve lyvañ upamardanamuktàrthe naø . kartari õvul . upamardaka tatkàrake triø .

#<upamà># strã upa + mi--a . 1 sàdç÷ye, %<atulopamàbhyàm>% pàø ukteþ tadyoge upamànavàcakàt ùaùñhã natu tçtãyà . %<sphuñopamaü bhåtisitena ÷ambhunà>% màghe tu sahàrthe tçtãyà malliø . 2 arthàlaïkàrabhede ca arthàlaïkàrabhedasya 396 pçø vivçtardç÷yà . nyàyamatasiddhe upamànajanye 3 gavayàdi÷abda÷aktij¤ànaråpe, vedàntimatasiddhe 4 gavàdisàdç÷yaj¤ànaråpe anubhavabhede ca upamàna÷abde vivçtiþ . karaõe bàø a . 5 upamàne ca . %<api laïghitamadhvànaü bubughe na budhopamaþ>% raghuþ . %<yathà dãpo nipàtastho neïgate sopamà smçtà>% gãtà %<yajate sopamà divaþ>% çø 1, 31, 15, svàrthe gha¤ . aupamya upamàne naø .

#<upamàt># strã upamãyate prakùipyate upa + mi¤a--kùepe--bàø ati . sthåõàyàm vatsabandhanasàdhane stambhe %<sànumupamàdiva dyoþ>% çø 6, 67, 6, . %<upamãyate prakùipyate ityupamàt sthåõà>% sà yathà vatsaü dhàrayati tadvadityarthaþ bhàø .

#<upamàti># strã upa + mi--ktin vede niø àt . 1 upamàyàm . %<pårvãùña indropamàtayaþ>% çø 8, 40, 9, loke tu upamitirityeva uktàrthe . upa + mãïa--badhe--ktin bàø àt . 2 hiüsane upamàtivaniþ . %<riùe dhàdasmàkaü bhådupamàti baniþ>% çø 5, 41, 16, upamàtaye vanati vanu vyàpçtau in . hiüsanavyàpçta ityarthaþ upamàtivanirhintà bhàø .

#<upamàtç># strã upamità màtrà avàø saø . 1 dhàtryàm amaraþ . sà hi màtçtulyaü pratipàlayatãti tasyàstathàtvam 2 màtçtulyàsu màtçùvasràdiùu ca . tà÷ca %<màtçùvasà màtulànã pitçvàstrã pitçùvasà . ÷va÷råþ pårvajapatnã ca màtçtulyàþ prakãrtità>% dàyabhàø vçhaø smçø uktàþ . svasràdiparyudàsàt çdantatve'pi striyàü na ïãp . upa + mà--tçc . 3 upamànakartari triø . striyàü ïãp .

@<[Page 1235b]>@
#<upamàda># triø upamàdayati upa + mada--õic ac . upamàdake harùajanake %<devànàmupamàdamçùvaþ>% çø 3, 5, 5, %<upamàdamupamàdakaü yaj¤am>% bhàø .

#<upamàna># naø upamãyate'nena upa + mà--bhàve lyuñ . 1 sàdç÷yaj¤àne . karaõelyuñ . 2 sàdç÷yaj¤ànasàdhane sàdç÷yapratiyogini, yena sàdç÷yaü bhavati tasmin, yathà candra iva mukhamityàdau candra upamànam . prasiddhasyaivopamànatvam prasiddhasyopameyatvam . upamànamabhådvilàsinàm kumàø %<upamànammanujàmahãruhàõàm>% màghaþ . 3 upamitipramàkaraõe upamànalakùaõa¤ca nyàø såø vçttyordar÷itaü yathà %<prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanamupamànam>% såø . %<prasiddhasya pårvapramitasya gavàdeþ sàdharmyàt sàdç÷yàt tajj¤ànàt sàdhyasya gavayàdipadavàcyatvasya sàdhanaü siddhirupamànamupamitiryataityadhyàhàreõa karaõalakùaõam atha và sàdhyasàdhanamiti karaõalyuñà karaõalakùaõamevedam atra ca vaidharmyopamitiü manyante ñãkàkçtaþ yathà atidãrghagrãvatvàdipa÷vantaravaidharmyaj¤ànàduùñre karabhapadavàcyatàgrahaþ . evamanyo'pyupamànasya viùayaiti bhàùyaü yathà mudgaparõãsadr÷ã oùadhã viùaü hantãtyatide÷avàkyàrthe j¤àte mudgaparõãsàdç÷yaj¤àne jàte iyamoùadhã viùaharaõãtyupamityà viùayãkriyataityàdi>% .
     upamànaciø sàdç÷yapadàrthaniruktipårvakamupamànasya pramàõàntaratvaü vyavasthàpitaü yathà . tatra sàdç÷yapramàkaraõamupamànamiti kecit . sàdç÷ya¤ca padàrthàntaram . tathà hi . sadç÷avyavahàràdabàdhitàdasti sàdç÷yaü tacca na pratipadàrthamekaü sarvasya sarvasadç÷atvàpatteþ svasadç÷atràpatte÷ca susadç÷amandasadç÷avyavahàrasya tadekatve'nupapatte÷ca . na ca vya¤jakabhåyaþsàmànyàlpatvabhåyastvàbhyàü taddhãriti vàcyaü bahubhiralpai÷ca vyajyamànaghañàdau hràsavçddhyoradar÷anàt vya¤jakàbhimatàdeva vyavahàrasiddhau atiriktàsiddhe÷ca . nàpi saüyogavat vyàsajyavçttyanekam, gotvopalakùitasàdç÷yà÷rayatvàt gavayavat, gorapi svasadç÷atvaprasaïgàt gorasannikarùe saüyogavadapratyakùatvaprasaïgàcca . pratyakùatve và gavayaniråpitasyaikavittivedyatvena goniùñhatayà càkùuvatvaprasaïgaþ . kintu pratyà÷rayaü bhinnam . nacaikaikavyabhicàdanugataråpàbhàvànnànugatapratyayaþ sàdç÷yapadavyutpatti÷ca na syàditi bàcyam anugatabittivedyasàdç÷yatvasàmànyàt saptapadàryàtiriktatvàdvà jàtivadantyavi÷eùavacca svasvalakùaõatvàttayorupapatteþ . tacca dravye na guõaþ karma và, guõakarmavçttitvàt na ca sadç÷à÷rayavçttitvàdeva tatra vyavahàraþ svà÷rayabaisàdç÷ye'pi tatra tatpratãteþ . ataeva nà÷rayasàdç÷yàttat, sàmagrãgrahàttat, bàdhakàbhàvàdavi÷eùeõa vaiparãtyasambhavàcca . nàpi sàmànyaü taddhi na sarvavçttyekamanabhyupagamàt susadç÷amandasadç÷avyavahàrànupapatte÷ca . atha vijàtãyatve satyavayavaguõakarmavçttibhåyaþsàmànyaü tat, ataeva dårasthe pratiyogini bhåyaþsàmànyaj¤ànànna tatra sàdç÷yapratyayaþ vanaü, pràsàda tivat bahutvasya samudàyasyaikatvàdekaü sàmànyamiti dhãprayogau anyathà vanàdyapi arthàntaraü syàt sàmànyabahutvàlpatvàbhyàü susadç÷amandasadç÷avyavahàraþ . yaducyate . %<sàmànyànyeva bhåyàüsi tulyàbayavakarmaõàm . bhinnaü pradhànasàmànyavyaktaü sàdç÷yamiùyate>% iti sàjàtye'pyaravindadvayavat yamajayoravayavàdi÷ånye guõàdau jàtau ca sadç÷apratyayàt visadç÷ayoþ karabhara÷arabhayostatsattvàcca . nàpi dharmyantare dharmyantaravçttidharmabàhulyam asàdhàraõadharma÷ånyatve sati tadgatabhåyodharmavattvaü và svaniùñhàtyantàbhàvapratiyogidharmasamànàdhikaraõabhåyodharmavattvaü và tricatuþ pa¤càdibhedena bhåyastvasyànanugatatvàt . nàpi kapi¤jalavattritvaparyavasannaü visadç÷ayorapi hastima÷akayoþ sàdç÷yaprasaïgàt . taduktaü %<evaü jàtiguõadravyakriyà÷aktiùu dharmataþ . ekaikadvitrisàbhastyabhedàdekatra citrateti>% . atha vyàvartakadharmàpeü kùayà tadgatadharbhabàhulyaü sàdç÷yabàhulya¤ca tricaturàdiùvanugataü hastima÷akayostu bahuvyàvartakaü sàdhàraõantvalpamataeva bhedàdhiùñhànamucyate iti cenna vyàvartakasamasaókhyenàlpenàgaõitenàpi sàdç÷yavyavahàràt . ki¤ca sàmànyànyà÷rayabhedenàbhinnàni sàdç÷yantu bhinnam . sàmànyaü niþpratiyogikaü tadaniråpya¤ca . sàdç÷yantu sapratiyogikaü taddhãvyaïgya¤ca . atha bhede sati tadgatabhåyaþsàmànyavattvaü sàdç÷yaü bheda÷ca pratyà÷rayamanyaþ sapratiyogika÷ceti cettarhi sàdç÷yasya bhedaghañitatvena tasmàt sadç÷a iti syàt natu tena tasya và sadç÷a iti syàt . naca sàdç÷yasyàpi sapratiyogikatvena tasmàt sadç÷a iti syàt, avadhau hi tathàpratãtiprayogau na tu pratiyogini, abhàve'pi ùañànneti pratãtiprasaïgàt . api ca taddharmavattvaü yadi sàdç÷yaü tadà tattàtadvattvayoþ saïkaraprasaïgàt . taddharmavattà hi tattà tadanyà ca tadvattà yadi ca tattaiva tadvattà tadà tadeva tadvaditi syàt . tathà ca taddharmavattàj¤àne pratyabhij¤ànavat so'yamiti syàt natu tadvaditi . evaü tadvattaiva hi tatteti gavaye'pi gobuddhivyapade÷au syàtàm gogatasàbhànyayogitvena govattattà÷rayatvàt . nàpi vi÷eùaþ pratyakùatvàt . na samavàyaþ vçttimattvàt ityatiriktaü sàdç÷yam yattu sàdç÷yaü bhàvo'bhàvo và bhàvo'pi saguõaü nirguõaü và, nirguõamapyà÷ritamanà÷ritaü và . à÷ritamapi sàmànyavanniþsàmànyaü và sàmànyavattve spando'spando và nirguõaü niþsàmànyamà÷ritamanà÷ritamanekà÷ritam và . iti yathàyathaü saptapadàrthàntargatamiti tanna vyavahàrànupapattyà tadbahirbhàvàt anyathaitàdç÷avikalpena sàmànyavi÷eùasamavàyànàbhapi dravyàditrayadharmàttadantargatatvaü syàditi . ucyate . asàdhàraõànyatadgatabahudharmavattvaü tatsàdç÷yaü yamajàdisàdhàraõaü bhedàghañitatayà ca niravadhi, tadgatabahudharmavattvaü tanniråpyamiti tanniråpyatvameva tasya sapratiyogikatvaü tavàpi sàdç÷ye tadeva sapratiyogikatvaü na tu bhedadãrdhàdivatsàvadhitvaü tasmàt sadç÷a iti pratyayàpatteþ . bahutva¤ca tricaturàdisàdhàraõamiti nànugamaþ . na càtiprasaïgaþ hastima÷akayorapi pràõitvasukhitvaduþkhitvàdinà sàdç÷yàt . ataeva vaisàdç÷ye'pi àhlàdakatvàdinà candra iva mukhaü, bahulakùãratvàdinà mahiùãva gauriti . vahvalpatadgatadharmavattvena susadç÷amandasadç÷atvam . ataeva gavaye gosàdç÷yaü mandataddharmavattvameva vivecayati . varàhaü gàvo'nudhàvantãtyatra gosadç÷yaü varàhe'pyuktam . tattardhamavattvenopameyavyavahàraþ kàvyàdau, sàdhyasàdhanavattvamàtreõa dçùñànte pakùasàdç÷yavàcakavati prayogaþ parãkùakàõàm . na caite gauõà mukhye bàdhakàbhàvàt . tasmàt kenacit kasyacit kvacit sàdç÷yaü natvanugatamasti .. ki¤ca yàdç÷abahutaddharmavattvaj¤ànaü sàdç÷yavya¤jakaü tadeva tadvyavahàraniyamàkamastu kimadhikena . anyathà triraturàditve tu vya¤jakamapi bahudharmavattvamananugataü syàt . vya¤jakamananugatamapi vahnau pratyakùàdivaditi cenna tatra vyaktãnàü vaijàtyàt dhåmàlokàdau vahnivyàpyatvamevànugatam . atràpi tadvyàmyatvamastãti cet yàdç÷aü tadvyàpyaü tadeva tadvyavahàranimittaü na tu tadgatabahudharmavattvaj¤ànaü, na vya¤jakamevànubhavabirodhàt tadgatabhåyodharmasya bahvalpatvaj¤ànaü vinà susadç÷a--mandasadç÷atvaj¤ànàbhàvàcca . atha tadgatabahudharmavattvaü na sapratiyogika, sàdç÷yaü tu tatheti vyavahartavyamadhikamiti cenna sàdç÷yavattasyàpi sapratiyokatvàt yattu tattàtadvattayoþ saïkaraþ syàditi tanna tatraiva taddharmavattà tadabhedo và tattà sà ca so'yamiti pratyabhij¤àne bhàsate . bhede bhàsamàne tadanyasmin taddharmavattà tadvattà yato bhavati tadvadayaü na tu sa iti tayorbhedàt . nanvevaü vyaktyantare gotvagrahe tadgovadayamiti syànnatvayamapi gauriti cenna gotvamàtrasya tadanyavyaktivçttitvagrahe samuccayaþ, ekatra nànàsambandhàvagamàt . tadgovçttibahudharmaj¤àne bhavatveva ÷avalàvaddhavaleti . tathàpyayamapi ÷çïgàdimàniti samuccayadhãþ syàt na tu gosadç÷a iti cenna ekatrobhayasambandhaþ samuccayo'lpagatabhåyodharmavattvamanyatra sàdç÷ya miti vivekàt
     navãnàstu . vilakùaõasukhadvaye itarasakalavyàvçttasàdç÷yamanu bhåyate na tu taddvayamàtravçttijàtirasti taddvayàbhàve jàteranà÷rayatvenànityatvaprasaïgàt . nàpi janyaü dharmàntaramastãtyadhikaü sàdç÷yamupeyaü tavàpi samànagharmavattvavya¤jakaü vinà kathaü tatra sàdç÷yàbhivyaktiriti cenna pratãtibalàt dravye tathà, guõàdau tu vyabhicàràt ataeva na vya¤jakenànyathàsiddhistadabhàve'pi sàdç÷yànubhavàdityàhuþ . tattucchaüvilakùaõaü sukhadvayaü na sukhamàtrahetujanyaü sukhàntarasyàpi sadç÷atvàpatteþ kintu vilakùaõàdçùñajanyaü taccàdçùñaü vihitataddhetukriyàvi÷eùànuùñhànàdanyeùàmapyastãti teùàmapi tàdç÷àni sukhàni bhavantãti teùu kàraõavi÷eùaprayojyà vilakùaõatàsti tasmàdàtmanàmànantyàt anàdinidhanatvàdutpannànàgatavijàtãyaü na sukhamasti evaü duþkhàntarakàrye ùvapi nahyanutpannamutpannasamànajàtãyaü kàryamasti . yacca vyaktinà÷e jàteranityatvamàpàditaü tadapi na vinà÷akàbhàvàt ataeva pralaye'pi tadavasthànam . api caikatra pratiyogibhedena sàdç÷yaü bhinnaü natvekam, susadç÷amandasadç÷avyavahàràt tathà ca yãgyatvàdekagrahe sarvagrahaprasaïgàt . pratiyogigatabhåyodharmaj¤ànasya vya¤jakasya kramàkrame tadeva vyavahàranimittamityuktam . ki¤caivaü vaisàdç÷yamapi syàt . naca sàdç÷yàbhàvastat, vaiparãtyasyàpi sambhavàt sàdç÷yàbhàvatvenaiva pratãtirvi÷abdasya niùedhàrthatvàditi cettarhi gauriva mahiùãtyatra pàvanatvakùãravatvàdinà vivakùitasàdç÷yànà÷raye gavaye vaisàdç÷yaü na syàt na hi tatra gosàdç÷yaü tadabhàva÷ca . tasmàt sàdharmyavaidharmye sàdç÷yavaisàdç÷ye . yattu tadvçttyanekadharmabattvaü sàdç÷yaü tenàbhede'pi %<gaganaü gaganàkàraü sàgaraþ sàgaropamaþ . ràmaràvaõayoryuddhaü ràmaràvaõayoriva>% ityàdau sàdç÷yaü, na caivaü gorapi gosadç÷atve gavayapadàbhidheyatvàpattiþ tatra sadç padasya vi÷eùe tàtparyàt . anyathà mahiùe'tiprasaïga iti tanna tasya tena và sadç÷a iti pratãtiprayogàt na càbhede sambandhaþ sahàrtho và sambhavati . gaganaü gaganàkàramityàdau tu gaganàdyevaitàdç÷adharmavannànyadityatra tàtparyam . yadvà sargàntarãyagaganasàgarayorupamànatvaü tayoryuddhavi÷eùe tayoreva yuddhàntaramupamànamiti . nanvayaü devadattastadanyo và bhavatu tatsadç÷astàvadayamiti bhedàbhedasaü÷aye'pi sàdç÷yani÷cayàt atiriktaü sàdç÷yabhiti cet na devadattàbhipràyeõaikade÷e sàdç÷yapadaprayogàt kathamanyathà sa evàyaü na tu satsadç÷a iti, sadç÷o'yaü na tu sa iti pratãtiprayogau . na càtra sadç÷apadaü bhedamàtraparamiti yuktaü mukhye sambhavati lakùaõàyà ayogàt . tasmànna padàrthàntaraü sàdç÷yamiti . syàdetat . mà bhåt padàrthàntaraü tathàpi pratyakùàcchabdàdvà gavaye gosàdç÷yaj¤ànàt gavayasadç÷o gauritij¤ànamupamiti . na caitatpratyakùaü vi÷eùyàsannikarùàt nànumànaü liïgàbhàvàt . na ca gavayagataü sàdç÷yaü liïgam apakùadharmatvàt . atha sadç÷advayàntaradar÷ane yo yadgatasàdç÷àpratiyogã sa tatsadç÷a iti pratyakùeõa vyàptigrahe sati gavayagatasàdç÷yapratiyogitvàt gaurgavayasadç÷a ityanumitiriti cet vyàptigrahaü vinaiva prathamamapi pratyakùàcchabdàdvà gosadç÷aü gavayaü j¤àtvà gavi gavayasàdç÷yaj¤ànodayàt . ki¤ca gavi gavayasàdç÷yaü na sàdhyaü prathamatastadapratãteþ gavayagatasàdç÷yapratiyogitva¤ca gavi na pratyakùaü vi÷eùyasyàsannikarùàditi nànumitigamyaü talliïgasyàpi tadgatatvenàpratyakùasya liïgàntaragamyatve'navasthànàt . na ca gauretadgavayasadç÷aþ gavayagatabhåyo'vayavàdisàmànyavattvàt gavayàntaravaditi gavayàntaraj¤àne'pi gavi gavayasàdç÷yaü vinànupapadyamànaü tatkalpayati . na hi gosadç÷o gavaya etadvisadç÷o gauriti vàcyam . gavayaniråpitagosàdç÷yàprasiddhau tena vinànupapattij¤ànàbhàvàt . ki¤ca tavàrthàpattirvyatirekyanumànaü na ca gavayagatasàdç÷yapratiyogitvaü gavi pratyattàdinà j¤àtuü ÷akyamityuktam . nanvevaü karabhe govaigharmyaj¤ànàt gavi karabhavairdhaü rmyaj¤ànamapi mànàntaraü syàditi cet gavi karabhavaidharmyaü yadi karabhavçttidharmàbhàvatvaü tadà'smçte gavi pràïnàsti tàvadanupalabdhigamyameva atha karabhavyàvçttadharmavattvaü tadà godharmà gavigatà eva idànãü smçtagodharmàõàü karabhe'bhàvamàtramadhikaü gamyaü tacca pratyakùàdeva . atha tatpratiyogikaitanniùñhasàdç÷ye bhàsamàne samànasaüvitsaüvedyatayà etat pratiyogikatanniùñhasàdç÷ye vaidharmya¤ca j¤àtamiti cenna viùaõavi÷eùyapratiyogibhedena samànasaüvitsaüvedyatvàsiddheþ . etatsadç÷a etadvidharmà sa ityetadvi÷eùyakapratyayànudayàcca tadvi÷eùyakapratyakùe tatsannikarùasya hetutvàt . nanu pratyakùe vi÷eùyasannikarùoheturna tu yàvadvi÷eùyasannikarùogauravàt anyathàtãtànàgatavyàpyavi÷eùyakavyàptipratyakùaü na syàditi cenna atãtànàgatavi÷eùye sàmànyalakùaõàyàþ sattvàt . atha gavayasàdç÷yaü gavi gavayagata÷çïgàdimattvaü tacca gavaye gosadç÷ye bhàsamàne gavi bhàtameva yadvà gogata÷çïgitvàdergavayagatatvaü gavaye gosàdç÷yam evaü tasyaiva gavayagatasya gogatatvaü gavi gosàdç÷yaü taccendriyeõaiva j¤àtaü sàmànyasyaikatvenendriyasannikçùñatvàt ayaü na sa iti viparãtapratyabhij¤àyàmiveti cet satyam govi÷eùyakagavayagata÷çïgitvàdij¤ànaü nendriyajanyaü gorasannikarùàt tasmàdetatsadç÷a etadvidharmà etasmàddãrghaþ sa iti j¤ànaü nànumànàt vi÷eùyàsannikarùe tadgataliïgàj¤ànàt . eva¤ca sapratiyogikapadàrthaj¤ànena tatpratiyogikapadàrthaj¤ànamupamànaü pratyakùàdikaü vinàrthàdarthàpattau pårveùàmupamànateti vàrtametat tathà hi . parasparasadç÷aü hastyàdikaü pratyakùamatã yo yatsàdç÷yapratiyogã sa tatsadç÷a iti sàmànyato vyàptij¤àne sati gaurgavayasadç÷aþ tatsàdç÷yapratiyogitvàt yathà bhràtà bhaginã . gavayagatasàdç÷yapratiyogitva¤ca gorgavayagatasàdç÷yavittivedyameva sàdç÷ye goþ pratiyogitvenaiva j¤ànàt anyathà sàdç÷ye gorananvayàpattiþ yattadbhyàü sàmànyatãvyàptigrahaü vinà etatsadç÷aþ sa iti phalàsiddheþ yattadbhyàü vyàptigrahe'smàkaü vyatirekã pareùàmarthàpattirityanyadetat . sàdç÷yasyobhayavçttidhammasya ki¤cidvi÷eùyasannikarùàt pratyakùeõa bhànaü yàvadvi÷eùyasannikarùasyàprayojakatvàt . anyathà 'yaü sa iti bhràntaviparãtapratyabhij¤àyàü kà gatiþ . manasaiva caitanniùñhasàda÷yaprati yogitvagrahaþ pratyakùavi÷eùyakatvaü paràmar÷e na prayojakàmatyuktam . kãdç÷o gavaya iti jij¤àsayà yathà gaustadvadgavaya iti ÷rutottaravàkyasya tathà bhåte piõóe dçùñe tathà gavaya ityatide÷avàkyàrthànusandhàne'yaü gavaya÷abdavàcya iti matirupamànaphalam . na ceyaü vàkyamàtràt, apratyakùãkçtapiõóasyàpi prasaïgàt . nàpi pratyakùamàtràt a÷rutabàkyasyàpi prasaïgàt . nàpi tayoþ samàhàràt sa hi pramàõasamàkàro và phalasamàhàro và àdye pramàõatve sati samàhàraþ samàhçtayo rvà pramàõatvaü, phalànekatve samàhàrànupapatteþ tasya parasparasahakàriråpatvàt . nàntyaþ vàkyapratyakùayorbhinnakàlatvàt vàkyatadarthayãþ smçtidvàropanaye'pi gavayapiõóasambandhenàpi indriyàdinà tadgatasàdç÷yànupanaye samayaparicchedàsiddheþ . phalasamàhàre ca tadantarbhàve ÷abdànumànayorapi pratyakùatvaprasaïgaþ . tat kiü tatphalasya pramàõabahirbhàva eva antarbhàve và kiyatã sãmà . tattadasàdhàraõendriyàdisàhityam asti tarhi sàdç÷yaj¤àne'pi visphàritasya cakùuùo vyàpàraþ . na tasmin sati tasyànupayogàt upalabdhagosàdç÷yavi÷iùñagavayapiõóasya vàkyàrthasmçtimataþ kàlàntare'pyanusandhànabalàt samayaparicchedopapatteþ . tasmàdàgamapratyakùàbhyàsanyadevedamàgamasmçtisahitaü sàdç÷yaj¤ànamupamànapramàõamiti jarannaiyàyikàjayantaprabhçtayaþ . tanna vaidharmye'nupapatteþ . yadodãcyena kramelakaü nindatoktaü dhik karabhamatidã rghagrãvaü pralambacapalauùñhaü kañhoratãkùõakaõñakà÷inaü kutsitàvayavasanniye÷amapasadaü pa÷ånàmiti, tadupa÷rutya dàkùiõàtya uttaràpathaü gatastàdç÷aü vaståpalabhya nånamasau karabha iti pratyeti . tatra kiü mànaü na tàvadupamànaü sàdç÷yàbhàvàt na ca pramàõàntaraü sambhavati . ucyate . na tàvadanugataü pravçttinimittamupalakùaõaü vinà, pratyamij¤ànataþ ÷arãraikatvavàdinàü ÷arãravi÷eùe caitràdipadavadekaika÷çïgagràhikayà gavayapada÷aktigrahe gavayàntare'pi sambhavàt . nàpyanadhyakùe padàntaropasthite paribhàùà''kà÷àdipadavat, ataevànadhyakùatvàcca upalakùaõasya ca ÷aktau bahirbhàvàt tadvadeva . nàpi yoganirvacanàt pàñhakàdivat sopalakùaõe, anyathà pañhikriyànupahite pañhatiprayogaþ syàt . atastadanuguõaj¤ànàdiyogini ÷aktiþ . avacchedakatayà tåpalakùaõe'pãti yogàbhàvàt . nàpyupasthitanimittasaïkocanàt svargàdipadavat tadabhàvàt . ato gandhàdyupalakùitena pçthivãtvena nimittena pçthivyàdipadavat sàdç÷yàdyupalakùite gavayatvàdau gavayàdipadànàü ÷aktiriti paramàrthataþ . anyathà phalasyàbhàsatve mànatvavirodhàt na ca pårvaü gavayatvamupasthitamupasthàpakàbhàvàt na ca gavayapadàdeva tadupasthitiranyonyà÷rayàt atha vàkyàdevànena samayaþ paricchinnaþ kevalamagre pratyabhijànàti yogosadç÷o gavayapadavàcyatvena mayàvagataþ so'yamiti nopamànasya viùaya iti cenna na hi sàdç÷yameva nimittamasampratãtagånàmavyavahàraprasaïgàt gauravàcca nàpi gavayatvaü tadanupasthiteþ . ataeva nobhayaü svayaü pratãtasamayasaükràntaye'tide÷avàkyaprayogànupapatte÷ca . gavayatvehyayaü vyutpanno na gosàdç÷ye nimittasya gavayatvasya pratãteþ . naca yadà yadvàkyaü samayaparicchedaü pårvaü nàjãjanat tadà tadeva vàkyaü smçtaü tatpravçttinimittaü chetsyati adhyayanasamayagçhãta eva vedarà÷iraïgopàïgaparyavadàtasya kàlàntare navavàkyasyevàsya pràgeva bodhitatvàt paryavasita iti vàcyaü goþ sàdç÷yopalakùaõatvanimittatvayoþ sandehàt pa÷vàdyavayavatve'vagate tarkapuraskàràt . sàdç÷yasyopalakùaõatve gaïgàyàü ghoùaþ ityatrevànvayo bhaviùyatãti cet na upalakùaõanimittatvasandehe'pi yo gosadç÷aþ sa gavayapadavàcya iti sàmànàdhikaraõyamàtreõànvayopapattau mànàntaropanãtànapekùaõàt raktàraktasandehe'pi ghaño bhavatãti vàkyavat anyathà paryavasite'pi vàkye bhànàntarasahakàràt tattadanvayabuddhau vàkyabhedàpatteþ . gaïgàyàü ghoùa ityatra tu padàrthaevànvayàyogya iti yuktaü tatramànàntaràpekùaõam . yadi ca pratãtasaünargabalàyàto'dhyartho vàkyasyaiva tadà vàkyabhedàpattiþ . atha tàtparyànupapattyà yaùñãþ prave÷ayetivallakùaõàstu gavayapadàvyutpannaü prati tadvyatpattaye vàkyamàptenoktaü tacca na pravçttinimittopàdànaü vinà . na ca gosàdç÷yaü taditi tàtparyato gosàdç÷yapadena nosamànàdhikaraõaü gavayatvamupalakùitaü kalpyate . na tu yathà dhåmo'stãtyatra bahnau tàtparyamanumànena nirvahatãti na lakùaõà na càtra pramàõàntaramastãti yena tannirvàhyaü anumànasyàsiddheþ . anyathànyãnyànyà÷rayàt na ca vàkye na lakùaõà, tasyàþ padadharmatvàditi vàcyaü ekapada eva lakùaõà padàntarantu niyàmakamityasya vaktavyatvàt . atha gavayatvena lakùaõayà tadupasthitàvapi vyakti vàcyatà na j¤àyeta ÷abdàditi vi÷iùñavàcyatà gràhakamànàntaramava÷yaü svãkaraõãyam . na ca yanniùñho dharmoyatpadavàcyaþ so'pi tadvàcya iti niyamaþ . jàtipade vyabhicàràditi cet na pravçttivadvàcyatvabodhatàtparyakatvena jàtãti de÷avàkye gavayatvavi÷iùñavyaktereva lakùaõàt . atha yadà gavayatve sàkùàt tàtparyaü gosàdç÷ya÷abdasya gçhyate, tadà lakùaõà na ca sàkùàt tàtparyamavadhçtam anyathà dhåmo'stãtyatràpi sàmyàditi cet na upasthàpakàntaràbhàve tàtparyasyaiva sàkùàt tàtparyaråpatvàt nacopamànameva tathà, anyonyà÷rayatvàt . maivaü yatra pravçttinimittaviùayabodhane na tàtparyaü yogosadç÷aþ sa gavaya÷abdavàcya iti svaråpàkhyànamàtraü tatràpyuktasàmagrãtaþ samayaparicchittirbhavatyeva na ca vyutpitsuvyutpattaye pravçttinimittavi÷eùe tàtparyaü yadanupattirlakùaõàvãjaü syàt . api ca dhika karabhamatidãrghagrãvamityàdivàkyasya karabhanindàtàtparya kasya pravçttinimittaparatvàbhàve'pi tàdç÷apiõóamanubhavataþ smarata÷ca vàkyàrtham ayaü karabha÷abdavàcya iti bhavati matiþ . na ca tatra pravçttinimittavi÷eùe tàtparyamasti lakùaõàyà vãjaü, nindàparatvàt . ki¤ca sarvatrànvayànupapattireva lakùaõàvãjaü yaùñãþ prave÷ayetyàdàvapi prakaraõàdinà puraskàràdiprayojanakatvaü prave÷anasyàvagataü tàdç÷e ca prave÷anàdau yaùñyàderananvayàt tàtparyànupapatterapi tàtparyamaj¤àtvà j¤àtuma÷akyatvàt . atha prakaraõàderananugamaþ tàtparyavyàpyatvena tadanugame tàtparyànupapattireva tadvãjamastu làghavàditi cet na dhåmàdivadananugatasyàpi vyàpyatvàvirodhàt . tasmàt gavaya÷abdaþ kasyacidvàcakaþ ÷iùñaprayuktatvàditi sàmànyato ni÷cite'pi gabayatvavi÷iùño dharmã gavayapadavàcya iti làghavànnirõeyam . tacca pramàõasahakàri na ca tasyàü da÷àyàü pramàõàntaramastyato yat pramàõasahakàri tatpramàõàntaramàstheyam . astvanumànaü tathà hi gavaya÷abdo gavayatvavi÷iùñavàcakaþ asati vçttyantare'miyuktaiþ prayujyamànatvàt gavi go÷abdavaditi cet na gavayatvavi÷iùño yo dharmã tasya vàcakatvagrahe'pi gavayatvapravçttinimittatvàsiddheþ . na ca ÷aktimaj¤àtvà vçttyantaraü kvàpi avadhàrayituü ÷akyate sàmànàdhikaraõyamàtrasya nimitto palakùaõatàsàdhàraõatvàt . atha gosàdç÷yanimittatàgauravasyànavatàreõopamànasyàpyanavatàraþ . tathà ca tarkeõa tasya pravçttinimittakatve'vagate gavayapadaü gavayatvapravçttini mittakam itaràpravçttinimittakatve sati sapravçttinimittakatvàt yannaivaü tannaivamiti cenna tarkasyàni÷càyakatvàt na càyaü tarko vyàptigrahamålako yena viparyayànumànàdarthàsiddhiþ . atha gavayapadaü sapravçttinimittakamiti sàmànyato dçùñameva tarkasahakçtaü gavayapadasyetaràpravçttinimittakatvaü paricchinatti na tu mànàntaraü kalpayitvà tarkaþ sahakàrã kalpyate iti cenna idaü sapravçttinimittakamanyacca na pravçttinimittamiti buddhàvapi gavayatvapravçttinimittakaü gavayapadamiti mànàntaraü vinà pratãteþ anumitervyàpakatàvacchedakatvaprakatvaniyamàt . atha yathecchàyàü sàmànyato dçùñena vi÷eùabàdhasahakçtenànyadravyànà÷ritatvaü pratãyate anyathà vi÷eùaõagrahasya tadviparyayasya và pramàõatvàt bàdhakànàü pçthivyàdyaikaikamàtravyatirekaviùayakatvaü janyadravyànà÷ritatvaü kena gràhyam, tathàtràpi gauravàkhya tarkasahakçtasàmànyato dçùñàdinà pravçttinimittakatvaü j¤àyate pa÷càdvyatirekã syàt kvàpyapramàõàntaràpekùayo pakëptapramàsahakàritvasya yuktatvàditi cenna icchàyàmekaikabàdhasahakçtaparàparabàdhakaireva tàvadråpavi÷iùñavai÷iùñyàdanyadravyàmà÷rayatvaparicchedàt na tu sàmànyatodçùñena, vi÷eùaõatayopasthityaiva vi÷iùñavai÷iùñyabodhanirvàhàt tarkànavatàrada÷àyàü tasya tadaparicchedakatvàcca . na ca vyàptiparamidaü vàkyaü yo gosadç÷aþ sa gavayapadàrtha iti vàkyàdavagatavyàptiranuminuyàdayaü gavayapadavàcyo gosadç÷atvàt atide÷akàlàvabhatapiõóavaditi vàcyaü na hi gosadç÷aü j¤àtvà'nena pçùñaþ sa kiü÷abdavàcya iti kintu sàmànyato gavayapadàrthamavagamya kãdçgiti tathà ca yadyogapràyamàkhyànaü tasyaivàrthatvaü tataþ, kiü tena . atha lakùaõaparamidaü vàkyaü kiülakùaõako'sàviti pra÷nàrthaþ eva¤ca prayoktavyam ayamasau gavaya iti vyavahartavyo gosadç÷atvàt yastu na tathà nàsau gosadç÷aþ yathà hastãti cenna na hi hastyàdãnàü vipakùatve pramàõamasti garvaprayogasya durj¤ànatvàt katipayavyavahàrasyaikàntikatvàt atha kãdçk kiüliïgaþ iti pra÷nàrtho nahyanena liïgamaj¤àtvà gavayapadasya vàcakatvaü kasyacidvàcyatvamavagataü yena tadarthaþ pra÷naþ . atha pravçttinimittavi÷eùe liïgapra÷no gavayapadaü yena nimittena vartate tasya kiü liïgamityartha iti cetna hi tadanumeyamevetyanena ni÷citaü yena tathà syàt j¤ànahetumàtrapra÷ne tadvi÷eùeõottaramiti cenna avi÷eùàdindriyasannikarùamapyuttarayet vanaü gato drakùyati tasmànnimittabhede evàyaü pra÷naþ kodçg gavayaþ kena nimittena gavayapadaü pravartate, gavayatvasya sàkùàdupadar÷ayituma÷akyatvàt pçùña upalakùaõaü sàdç÷yamàcaùñe pa÷càddçùñe'pi piõóe'tide÷avàkyaü smaratastarkasahakàreõa gavayatvavi÷iùño dharmã gavaya÷abdabàcya iti pravçttinimittavi÷eùaþ paricchittirupamànaphalam ityantena
     vedàntaparibhàpàyàm %<sàdç÷yapramàkaraõamupamànam . tathàhi nagareùu dçùñagopiõóasya puruùasya vanaü gatasya gavayendriyasannikarùe sati bhavati pratãtirayaü piõóogosadç÷aiti tadanantaraü ca bhavati ni÷cayo'nena sadç÷ã madãyà gauriti . tatrànvayavyatirekànyàü gavayaniùñhagosàdç÷yaj¤ànaü karaõaü goniùñhagavayasàdç÷yaj¤àmaü phalam . nacedaü pratyakùeõa sambhavati gopiõóasya tadendriyàsannikarùàt nàpyanumànena gavayaniùñhagosàdç÷yasyàtalliïgatvàt . nàpi madãyà gauretadgavayasadç÷ã etanniùñhasàdç÷yapratiyogitvàt yoyatsàdç÷yapratiyogã sa tatsadç÷aþ yathà maitraniùñhasàdç÷yapratiyogã caitro maitrasadç÷a ityanumànàt tatsambhava iti vàcyam evaü vidhànumànànavatàre'pyanena sadç÷ã madãyà gauriti pratãteranubhavasiddhatvàdupaminomãtyanuvyavasàyàcca . tasmàdupamànaü mànàntaram>% .
     sàüø taø kauø tasya pramàõàntaratvaü niràkçtaü yathà %<upamànaü tàvat yathà gaustathà gavaya iti vàkyaü tajjanità dhãràgamaeva yo'pyayaü gavaya÷abdo gosàdç÷yasyaü vàcaka iti pratyayaþ so'pyanumànameva, yo hi ÷abdo yatra vçddhaiþ prayujyate so'sati vçttyantare tasya vàttako yathà go÷abdo gotve, prayujyate caivaü gavaya÷abdo gosadç÷e iti tasyaiva vàcaka iti j¤ànamanumànameva . yattu gavayasya cakùuþsanni kçùñasya gosàdç÷yaj¤ànaü tat pratyakùam . ataeva smaryamàõàyàü gavi gavayasàdç÷yaj¤ànaü pratyakùam nahyanyat gavi sàdç÷yamanyacca gavaye, bhåyo'vayavasàmànyayogã hi jàtyantaravattãü jàtyantare sàdç÷yamucyate sàmànyayoga÷caikaþ sa cedgavaye pratyakùo gavyapi tatheti nopamànasya prameyàntaramasti yatra pramàõamupamànaü bhavediti na pramàõàntaramupamànam>% .
     etanmataü ca maõikçtà vistareõa niràkçtya tasya pramàõàntaratvaü samarthitam . tadetat saükùipya bhàùàø uktaü yathà %<gràmãõasya prathamataþ pa÷yato gavayàdikam . sàdç÷yadhãrgavàdãnàü yà syàt sà karaõaü matam . vàkyàrthasyàti de÷asya smçtirvyàpàra ucyate . gavayàdipadànàntu ÷akti dhãrupamàphalm>% . ataeva pràcãnairapi upamànasya ÷akti gràhakatà svãkçtà yathà %<÷aktigrahaü vyàkaraõopamànàt koùàptavàkyàdvyavahàrata÷ca . vàkyasya ÷eùàdvivçtervadanti sànnidhyataþ siddhapadasya vçddhàþ>% .

#<upamànacintàmaõi># puø gaïge÷opàdhyàyakçte upamànapràmàõyavyavasthàpake granthabhede upamàna÷abde pràyeõa sa grantha upanyastaþ sa eva grantha upamànakhaõóatvena prasiddhaþ .

#<upamàraõa># naø upa--mç--õic--lyuñ . varuõapraghàse yaj¤e'vabhçthodakasamãpaü gatvà haviùo'psu prakùepe upamàraõaprakàra÷ca ÷ataø bràø 2, 5, 2, 46, uktaþ %<tuùõãpteva pratiprasthàtà srucaü pragçhõàti tadye vai÷vadevena yajamànayorvàsasã parihite syàtàü te evàtràpi syàtàmathàsyai vàruõyai payasyàyai kùàmakarùami÷ramàdàyàvabhçthaü yanti varuõyaü và etannirvaruõatàyai tatra na sàma gãyate na hyatra sàmnà ki¤cana kriyate tuùõãmevetyàbhyavetyopamàrayati>% %<yajamànayoryajamànatatpatnyoþ . kùàmakarùami÷raü kùàmo'tipàkena dagdhaþ pàtre saüsaktaþ kçùa vilekhane kçùyata iti karùaþ kùàma÷càsau karùa÷ceti kùàmakarùastena mi÷raü haviràdàya avabhçthamudakaü prati yanti etat kùàmakarùami÷raü haviþ varuõyam . saumikàvabhçthavat prasaktaü sàmagànaü niùedhati tatra na sàmeti na hyatravaruõapraghàse sàmnà kimapi prayojanaü kriyate avabhçtha samãpamabhyavetya havirupamàrayati apsu prakùipati>% bhàø . etàdç÷opamàraõàbhipràyeõa kàtyàø 20, 8, 21, såtravçttau %<ataþ kumbhopamàraõàntameva pårvayorahroþ kartavyamityuktam>% karkeõa .

#<upamàsya># naø upamàsaü pratimàsaü bhavaü yat . pratimàsabhave pitéõàü ÷ràddhe %<viràó và idamagra àsãt>% ityupakramya %<so'nukràmat sà piténàgacchattàü pitaro'ghnata sà màsi samabhavat tasmàt pitçbhyomàsyupamàsyaü dadati pra pitçyàõaü panthàü jànàti ya evaü veda>% athaø 8, 10, 19 .

#<upamit># triø upasamãpe mãyate kùipyate upa + mi--kvip . 1 upanikhàte 2 upasthàpayitari ca %<sthåõeva janàü upamidyayantha>% çø 1, 59, 1, %<upamit upasthàpayità yadvà upamidupanikhàtà sthåõeva>% bhàø 3 sthåõàyàm %<stabhàyadupaminna rodhaþ>% çø 4, 5, 1, %<upamit sthåõà>% bhàø %<upamitàü pratimitàmathoparimitàmuta ÷àlàyà vi÷vavàràyà naddhàni vi cçtàmasi>% ÷àlàbhimantraõe, athaø 9, 3, 1 . kartari kvip . 4 upamàkartari .

#<upamita># triø upa + mi--kta . 1 sàdç÷yànuyogini . yathà candra iva mukhamityàdau mukhaü, tasya candrasàdç÷yànuyogitvàt %<upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge>% pàø naravyàghraþ naro vyàghra iva vàkye vyàghra upamànaü nara upamitaþ . atra samàse vyàghra÷abdasya vyàghrasadç÷e lakùaõà vyàghrasadç÷onara iti bodhaþ upamitasya vi÷eùyatve'pi samàüsavidhi÷àstre prathamàntatayà nirde÷àt pårbanipàtaþ . anena såtreõa vihitasamàsa upamitasamàsa ityucyate .

#<upamiti># strã upa + mi--ktin . 1 upamàlaïkàre sàdç÷yaj¤ànajanye gavayàdi÷abda÷aktibodharåpe 2 upamànaphale bodhabhede %<pratyakùamapyanumitistathopamiti÷abdaje>% bhàùàø karaõektin . 3 sàdç÷ye ca %<pallavopamitisàmyasapakùam>% sàø daø . %<tadànanasyopamitau daridratà>% naiùaø .

#<upameta># triø upamàmupamànabhàvaü sarvavçkùebhyodãrghatvàt itaþ 2 taø . ÷àlavçkùe vçkùàõàü madhye tasya sarvoccatvàt anyasyopamànatàü pràptatvàttathàtvam . %<÷àlapràü÷urmahàbhujaþ>% raghau tasyoccatàyàmupamànatvaü varõitam .

#<upameya># triø upamãyate'sau upa + mi--yat . sàdç÷yànuyogini yathà candraiva mukhamityàdau mukham . %<anta pura¤caika kulopameyam>% kumàø bhåyiùñhamàsodupameyakàntiþ . %<navendunà tannabhasopameyam>% raghuþ %<sà pårõà yadi sàmànyadharma aupamyavàci ca . upameyaü copamànaü bhavedvàcyamiyaü punaþ>% sàø daø .

#<upameyopamà># strã arthàlaïkàra bhede . 398 pçùñhe vivçtiþ .

#<upayaj># puø upa--yaja--bhàve vede vic loke tu kvin . pa÷uyàgàïge yàgabhede %<trãõi ha vai pa÷orekàda÷àni ekàda÷a prayàjàþ ekàda÷ànuyàjà ekàda÷opayajaþ>% ÷ataø bràø 3, 8, 4, 4, ityupakrame %<atha yadyajantamupayajati tasmàdupayajonàma>% iti tannàmaniruktiü pradar÷ya ekàda÷a upayajaþ krameõa dar÷itàþ .

#<upayantç># puø upa + yama--tçc . vivàhakartari patyau . %<athopayantàramalaü samàdhinà>% kumàø %<athopayantryà sadç÷ena yuktam>% raghuþ . 2 saüyamanakartari triø striyàü ïãp .

#<upayantra># naø upagataü yantram atyàø saø . su÷rutokte ÷alyoddhàraõopàyayantrabhede . yathà %<tatra manaþ÷arãràvàdhakaràõi ÷alyàni teùàmàharaõopàyo yantràõi tàni ca ùañprakàràõi tadyathà svastikayantràõi, saüda÷ayantràõi, tàlayantràõi, nàóãyantràõi, ÷alàkàyastràõi, upayantràõi ceti>% vibhajya . %<upayantràõyapi rajjuveõikà paññacarmàntavalkalatàvastràùñhãlà÷mamudgarapàõipàdatalàïgulijihvàdantanakhamukhavàlàsyakañaka÷àkhàùñhãvanapravàhaõaharùàyaskàntamayàni kùàràgnibheùajàni ceti>% tàni dar÷itàni . %<etàni dehe sarvasmin dehasyàvayave tathà . sandhau koùñhe dhamanyà¤ca yathàyogaü niyojayet>% su÷ruø .

#<upayama># puø upa + yama--ap . vivàhe . %<kanyà tvajàtopayamà salajjà navayauvanà>% sàø daø . upayamasya bhedàdikamudvàha÷abde 118 6 pçø uktaü tatkàla varakanyàmelakàdi vi÷eùoniråpyate . tatra dvijàtãnàü samàvartanànantaraü vivàhakàlaþ manunà %<caturthamàyuùobhàgamuùitvàdyaü gurau dvijaþ . dvitãyamàyuùobhàgaü kçtadàro gçhaüvaset>% àyurdvitãyabhàge vivàhakàla uktaþ kullåkabhaññe na tu pårvàparavirodhamà÷aïkhya brahmacaryakàlottaratvamasya samarthitaü yathà caturthaü bhàgamiti brahmacaryakàlopalakùaõàrtham ànayataparimàõatvàdàyuùa÷caturthabhàgasya durj¤ànatvàt na ca %<÷atàyurvai puruùa>% iti ÷ruteþ pa¤caviü÷ativarùaparyantapara tvam, ùañtriü÷adàbdikaü caryamityàdinà virodhàt . à÷ramasamuccayapakùamà÷rito bràhmaõa uktaü brahmacaryakàlaü janmàpekùyàdyaü yathà÷akti gurau sthitvà dvitãyamàyuùa÷caturthabhàgaü kçtadàro gçhasthà÷ramamanutiùñhet %<gçhasthastu yadà pa÷yet balipalitamàtmanaþ . putreùu dàràn nikùipya vanaü gacchet sahaiva và>% (manuþ) ityaniyatakàlatvàt dvitãyamàyuùãbhàgamityapi gàrhasthakàlameva %<guruõànumataþ snàtvà samàvçtto yathàvidhi . udvaheta dvijobhàryàü savarõàü lakùaõànvitàm>% manunà samàvartanottarameva vivàhakàlovihitaþ . samàvartanakàla÷ca %<ùañtriü÷adàbdikaü caryaü gurau traivedikaü vratam . tadardhikaü pàdikaü và grahàõàntikameva và>% manunà ùañtriü÷ad varùàdyuttarakàlaþ uktaþ . sa ca ÷aktyapekùayà yugabhedena và vyavasthàpyaþ tathà ca satyayuge, 36 varùàþ tretàyàmaùñàda÷a varùàõi dvàpare nava varùàõi kaliyuge vedagrahaõakàlaparyantaü brahmacaryaü kàryaü tataþsamàvartanam . yukta¤caitat manunàsatye naràõàü catuþ÷atàyuùkatvena tretàyàü tri÷atàyuùkatvena dvàpare dvi÷atàyuùkatvena kalau ÷atàyuùkatvena cokteþ àyuruttamatvàdibhedena vratakàlàdhikyàdi . ataeva %<dãrghakàlaü brahmacaryaü dhàraõa¤ca kamaõóaloþ>% ityàdipuràõe kalau àyuùohãnatvàbhipràyeõaiva dãrghakàlabrahmacaryaniùedhaþ . tatràyaü bhedaþ . %<ke÷àntaþ ùoóa÷e varùe bràhmaõasya vidhãyate . ràjanyabandhordvàviü÷e vai÷yasya dvyadhike tataþ>% manunà svasvopanayanadviguõitakàlaeva godànàkhyasya ke÷àntasaüskàrasya vidhànàt vedavrataråpasya vakùyamàõasya mahànàmnyàdike÷àntaråpasyànantaraü vivàhasya kartavyatàyàþsarvanibandhçbhirvya vasthàpitatvena svasvopanayanadviguõa kàlottaraü vivàhasya kartavyatà nàrvàk . tathà ca bràhmaõasya 16 varùàt kùatriyasya dvàviü÷ateþ vai÷yasya caturviü÷ateruttaraü vivàhakàlaþ . ataeva raghau varõitam %<athàsya godànavidheranantaraü vivàhadãkùàü niravartayat pità>% ÷ådràõàntu rva÷yavacchaucakalpa÷cetyuktervai÷yadharmàtide÷àt caturviü÷ativarùottarameva vivàhakàlaþ triü÷advarùovahedbhàryàü hçdyàü dvàda÷avàrùikãm . tryaùñavarùo'ùñavarùãyàü dharme sãdati satvaraü iti manunà brahmacaryarakùaõà÷aktau satvaratokteþ a÷aktau tato'rvàgapi kartuü ÷akyate iti bhedaþ . sa tu na ÷reyàniti bodhyam . ataeva ÷uø taø raghunandanena . %<anåóhabhàryaþ ÷ådrastu ùoóa÷àdvatsaràt paramiti>% ÷aïkhavacanàrthamãmàüsàyàü %<tadvi÷eùaõena nyàyavartinàü ÷ådràõàü ùoóa÷avarùopari vivàhakàlaþ kalpyate>% iti vyavasthàpya tatsamarthanàya vai÷yavacchaucakalpa÷ceti cakàràdvai÷yadharmamàtrasyàtide÷amuktvà atide÷ena ÷ådrasyàpyupanayanapràptau %<vivàhamàtraü saüskàraü ÷ådro'pi labhate sadeti>% brahmapuø tasya vivàhasyevopanayanasthànãyatàmuktvà tatkàlàkàïkùàyàü %<garbhàùñame'ùñame vàvde vràhmaõasyopanàyanam . ràj¤àmekàda÷e saike vi÷àmeke yathàkulam>% yàø smçtau . uttarottaramadhikakàlasyoktyà vai÷yopanayanakàlàpekùayà'dhikàlatvaü ÷ådravivàhasyoktam . tatràpi yathàkulamityatide÷ena ùoóa÷àdvarùàt pràgapi vivàho dç÷yate sa tu na prakçùña ityantena uktarãtyaiva vyavasthàpitam . dvijàtistrãõàntu yadyapi hàrãtena %<dvividhàþ tatra brahmavàdinãnàmupanayanaü vedàdhyayanaü bhikùàcaryà ca, sadyobadhånàü tu upasthite vivàhe striyo brahmavàdinyaþ sadyobadhå÷ca yathà katha¤cidupanayanaü vidhàya vivàhaþ kàryaþ>% sadyobacånàmapyupanayanaü vihitam . tathàpi tathà vidhãyamàna upanayanena varõabhedenoktakàlàpekùà upasthite vivàhe iti kathanàt vivàhakàlasyaiva tatkàlatà . vastutaþ strãõàmupanayanaü kalpàntaraviùayam yathàha yamaþ %<puràkalpe hi nàrãõàü mau¤jãbandhanamiùyate . adhyàpana¤ca vedànàü sàvitrãgrahaõantathà . pità pitçvyo bhràtà và nainàmadhyàpayetparaþ . svagrhe caiva kanyàyà bhaikùyacaryà vidhãyate>% iti . nanu yadyapi kalau mukhyamupanayanaü strãõàü nàsti tathàpi àtide÷ikamasti yadàha manuþ %<vaivàhikovidhiþ strãõàbhãpanàyanikaþ paraþ . patisevà gurau vàsogçhàrtho'gniparikriyeti>% tena kàlabhedaþ setsyatãti satyam atide÷oyamupanayanadharmapràptyarthaþ yathà bràhmaõàdãnàmupanayanàt pràk kàmacàrakàmavàdakàmabhakùyàdyàcàràõàmadoùatàsti tadanantarantåpanayanadharmàõàü sandhyàsnànàdãnàü pràga dharmanirasanapårvakamanuùñhànapårvakaü yathàsti tathà strãõàmapi vivàhàt pràk kàmacàràdidharmà na doùaü kurvanti vivàhasya tu dvijatvasiddhikaratvàdanuùñhite vivàhe kàmacàràdidharmaniràsapårvakaü patisevà gurau vàsa ityàdikamanuùñhànaü bhavediti . sarvavarõastrãõàü ùaóvarùottaraü vivàhakàlaþ vakùyamàõavacanàt . evaü varakanyayoþ sàmànyakàle niråpite idànãü vi÷eùakàlo'bhidhãyate . tatra tayoþ ravyàdi÷uddheràva÷yakatà yathàha %<guru÷uddhiva÷ena kanyakànàü samavarùeùu ùaóavdakopariùñàt . ravi÷uddhiva÷àcchubhovaràõàmubhayo÷candravi÷uddhitovivàhaþ>% muø ciø pãø dhàø vyàø kanyakànàü vivàhaþ ùaóavdakopariùñàt ùaóvarùàtikramànantaraü samavarùeùvayugmavarùeùu satsu, guru÷uddhau satyàü vivàhaþ ÷ubhaþ . arthàt puruùàõàü viùamayarùeùu ravi÷udhau vivàhaþ ÷ubhaþ . tadàha cyavanaþ . %<ùaóavdamadhyenodvàhyà kanyà, varùadvayaü yataþ . somobhuïkte'tha gandharvastataþ pa÷càddhutà÷ana>% iti janmànantaraü varùadvayaü somaþ kanyàü bhuïkte . tadanantaraü dve vaùe gandharvastadanantaramagnistato manuùyàdhikàraþùaóabdataþ pràgvivàho na kàryaþ . tatra ùaóvarùànantaraü samatarùe vivàhaþ ÷ubhaþ . yadàha nàradaþ . %<yugme'vde janmataþ strãõàü ÷ubhadaü paõipãóanam . etatpuüsàmayugme'vde vyatyayenà÷ubhantayoriti>% . ka÷yapaþ %<vivàho janmataþ strãõàü yugme'vde putrapautradaþ . ayugme ÷rãpradaþ puüsàü viparãte tu mçtyudaþ>% iti . evaü ca sati strãõàü vivàho'ùñamada÷amavarùayobhavatãtyarthaþ . yathàha vyàsaþ %<aùñavarùà bhavedgaurã navavarùà ca rohiõã . da÷avarùà bhavet kanyà dvàda÷e vçùalã smçteti>% . asya phalabhedamàha vàtsyaþ %<gaurãü dadadbrahmalokaü sàvitraü rohiõãü dadat . kanyàüdadat svargalokamataþparamasadgatim>% . pràpnotãti ÷eùaþ . %<gaurã vivàhità saukhyasampannà syàt pativratà . rohiõã dhanadhànthàdiputràóhyà subhagà bhavet . kanyà vivàhità sampatsamçdvà svàmipåjiteti>% . nanu navavarùàyà rohiõyà ayugmavarùatvàdvivàhaþ kathaü sambhavati garbhatonavarùagrahaõe ayagmavarùatvàparihàràt sa doùastadavastha eva ye tu %<ayugma durbhagà nàrã yugme ca vidhavà bhavediti>% caõóe÷varavàkyabhabhyasanti tanmate sutaràü vivàhàbhàvaþ . ucyate . yugma'bade sampadaþ saukhyaü vidyàdharmàyuùaþ sadà . bharturduùñà bhavavyoja niùekànnàtra saü÷ayaü iti parà÷aravàkyàdbharbhagrahaõaü yathà'vasãyate nàradàdivàkye tathà janmata ityapi . tatra ùaùñhavarùànantaraü janmatoviùamavaùãüyamàsatrayànantaraü nava màsàþ ÷ubhàþ . samavarùãyasàmatraya¤ca . idameva ca màsatrayaü nàradàdimate gçhyate iti yuktà vyavastheti yuktamutpa÷yàmaþ . etadevàbhipretyoktaü ÷rãpatinibandhe . %<màsatrayàdårdhamayugmavarùe yugme tu màsatrayameva yàvat . vivàha÷uddhiü pravadanti santovàtsyàdayo gargavaràhamukhyàþ>% iti . %<ayugme durbhagà nàrã yugme tu vidhavà bhavet . tasmàdgarbhànvite yugme vivàhe sà pativrateti>% caõóa÷varokti÷ca sàrthikà . evaü navamavarùasyà yugmatvaprayuktaniùedho'ùñamavarùànantaraü màsatrayameva . evaü vihitavarùe yasmin kàle guru÷uddhirbhavet tadva÷ena vivàhaþ kàryaþ guru÷uddhistu %<vañukanyàjanmarà÷estrikoõàyadvisaptagaþ . ÷reùñhoguruþ khaùañtryàdye påjayànyatra nindita>% muø ciø abhihità . yadàha guruþ %<strãõàü gurubalenaiva vivàhaþ ÷obhanaþ smçtaþ . varasyàrkabalaü gràhyamaindavantåbhayorapoti>% %<suragurubalamabalànàü puruùàõàü tãkùõara÷mibalameva . candrabalaü dampatyoravalokya vi÷odhayellagnamiti>% . varàhokte÷ca . etaccàva÷yakatvàrthamabhihitam . yadà dvayorapi gurubalamiùñaü bhavet tadà pàõigrahaþ ÷ubhadaþ . dvayoranyatarasya gurvarka÷uddhyai vivàhyakàlàntaràsambhave ca tatpitràdinà påjàïkàrayet %<ravi÷uddhau gçhakaraõaü raviguru÷uddhau vratodvàhau . kùaurantàrà÷uddhau ÷eùaü candrà÷ritaü karmeti>% ràjamàrtaõóokteþ . varàõàü vivàhyànàü puüsàü ravi÷uddhiva÷ena vivàhaþ ÷ubhaþ . ubhayoþ strãpuüsayo÷candravi÷uddhitovivàhaþ ÷ubhaþ smçtaþ atra sammatiþ pràguktà . yadà tu kanyà kàlàtikràntà bhavati tadà gurubalamanàva÷yakamityàha vyàsaþ %<da÷avarùavyatikràntà kanyà ÷uddhivivarjità . tasyàstàrendulagnànàü ÷uddhau pàõigrahomataþ>% iti . %<graha÷uddhi mavda÷uddhiü ÷uddhiü màsàyanartudivasànàm . arvàk da÷avarùebhyo munayaþ kathayanti kanyakànàm>% bhujabalaþ sà ca gururavicandra÷uddhirgocaraprakaraõe'bhidhàmyate . gocarabalàbhàve'ùñakavargàdibalaü gràhyamityàha nàradaþ %<gocaraü vedhaja càùñavargajaü råpajaü balam . yathottaraü balàdhikyaü sthålaü gocaramàrgajamiti>% pãø dhàø .
     tatràdau ayananiråpaõam . vivàhopakrame %<harau prasupte na ca dakùiõàyane tithau ca rikte ÷a÷ini kùayaïgate>% ràjamàø . %<udayagayana àpåryamàõe pakùe kalyàõe nakùatre cåóopanayanagodànavivàhàþ, vivàhaþ sarvakàlika ityeke>% à÷vaø gçø 1, 4, 1, såø . sàrvakàlika iti dakùiõàyanakçùõapakùaviùayaþ na tu a÷uddhakàlaparastasyànupasthiteþ ayanapakùayoreva prakràntatvàttadviùayatà sarba÷abdena tathaiva paràmar÷ayogyatayà atyasya càprakràntatayà tena paràmar÷à yogàt . ata eva bhujabalabhãø graha÷uddhimitryàdikaü pràguktamabhidhàya %<etatparantu vij¤eyamaïgirovacanaü yathà . kàlàtyaye ca kanyàyàþ kàladoùo na vidyate . malamàsàdikàlànàü vivàhàdye prayatnataþ . puüsaþ prati sadà doùàt sarvadaiva hi varjyatà>% ityuktam . tata÷ca varakanyayormadhye kanyàyà da÷avarùàtãtatve graha÷uddhyàdirnàpekùyaþ samayà÷uddhi÷ca ubhayasàdhàraõatvàdapekùyaiva . etadeva bhaïgyantareõoktaü jyoø taø %<ràjagraste tathà yuddhe pitéõàü pràõasaü÷aye . atiprauóhà ca yà kanyà nànukågaü pratãkùate . atiprauóhà ca yà kanyà kàladharmavirodhinã . avi÷uddhyàpi sà deyà candralagnabalena tu>% . %<etatparameva da÷amàsàþ pra÷asyante cetrapauùavivarjitàþ>% ràjamàø vàkyam sàrvakàlikamicchanti vivàhaü gautamàdaya iti mihiravacanamapyetatparam . vastutaþ sàrvakàlika ityetadàsuràdyadharmyavivàhaviùayam . pramiø %<pràjàpatyabràhmadaivàrùasaüj¤àþ kàleùåkteùveva kàryàþ vivàhàþ . gàndharvàkhya÷càsuroràkùasa÷ca pai÷àco và sarvakàle vidheyaþ>% ÷rãpatyukteþ %<dharmyeùveva vivàheùu kàlasyaiva parãkùaõam . nàdharmyeùu vivàheùu>% gçhyapari÷iùñokte÷ca . tatra sauràdimàsaniråpaõam %<mithunakumbhamçgàlivçùàjage mithunage'pi ravau trilave ÷uceþ . alimçgàjagate karapãóanambhavati kàrtikapauùamadhuùvapi>% muø ciø . mithunakumbhau prasiddhau . mçgomakaraþ alirvç÷cikaþ vçùaþ prasiddhaþ ajomeùaþ . etadrà÷igate ravau sati tatràpi mithunasthite sårye'pi ÷uceràùàóhasya trilave tçtãyàü÷e àùàóha÷uddhapratipadamàrabhya da÷amãparyantaü karapãóanaü vivàho bhavati . arthàditararà÷igate sårye sati àùàóha÷uklada÷amyanantaraü hari÷ayane ca sati vivàho na syàt yadàha ka÷yapaþ . %<uttaràyaõagate sårye mãnaü caitra¤ca varjayet . ajagodvandvakumbhàlimçgarà÷igate ravau . mukhyaü karagrahaü tvanyarà÷ige na kadàcaneti>% vasiùñhaþ . dinàdhipe meùavçùàlikumbhançyugmanakràkhyadhañarkùasaüsthe . màghadvaye màdhava÷ukrayo÷ca mukhyo'tha và kàrtikasaumyayo÷ceti . dhañastulà . ÷ukrojyeùñhaþ saumyo màrga÷ãrùaþ mukhyo vivàha iti ÷eùaþ . %<àrdrodayàdårdhvaminasya kàryaü nakùatravçnde da÷ake kadàcit . màsoktakarmetaramaïgalàdyaü kuryànna supte'pi tathà muràrau>% . etena hari÷ayanàtpràkkàlaþ sàdhãyànityabhihitaü bhavati . atra sàmànyatomàsa÷abdena càndra eva màso gçhyate %<indràgnã yatra håyete>% ityàdyukteþ . atra tu sauracàndramàsadvayopàdànàdubhayoraikye vivàhaphalamavikalaü bhavati . taduktaü ke÷avàrke õa . %<pràyaþsauraü mànamiùñaü vivàhe keviccàndraü mànamàhuþ phalena . tasmàt samyak tatphalàptistadaikye sauromàsaþ kevalaþ ki¤cidånaþ>% iti . asyàrthaþ . ka÷yapàdibhiþ saurà eva màsàþ uktàþ teùàü ca prà÷astyam . %<vivàhàdau smçtaþ sauroyaj¤àdau sàvanomata>% iti vçdhagarga smaraõàt . nàradàdibhistu %<màghaphàlgunavai÷àkhajyaiùñhamàsàþ ÷ubhapradàþ . madhyamàþ kàrtikomàrga÷ãrùo vai ninditàþ pare>% iti càndrà evoktàþ . etatprà÷astyaü ca va÷iùñhenoktam . %<udvàhayaj¤opanayapratiùñhàtithivrataü kùauramahotsavàdyam . parvakriyàvàstugçhaprave÷aþ sarvaü hi càndreõa hi gçhyate taditi>% . atodvayoþ sauracàndramàsayauraikye vivàhàdi ÷ubhamekatarapakùà÷rayaõe madhyamamiti niùkçùño'rthaþ . evaü ca makarasaükràntau màghaþ, kumbhe phàlgunomeùe vai÷àkhaþ vçùe jyeùñhaþ, mithune àùàóha tçtãyàü÷aþ, tulàyàü kàrtiko devotthànàduttaraþ, vç÷cike màrga÷ãrùaþ, ÷ubha ityarthaþ . kecittu càndramàsaü mukhyamàhustenàyamarthaþ . phàlguno vihita iti mãnasaükramaõasadbhàve'pi ÷ubhaþ, caitro niùiddha iti meùasaükràntisadbhàvepya÷ubhaþ . taduktaü vivàhavçndàvane . %<jhaùona nindyo yadi phàlgune syàdajastu vai÷àkhagato na nindyaþ . madhvà÷ritau dvàvapi varjanãyàvityàdivàcàmiyameva yuktiriti>% ajastu vai÷àkhagato na nindya iti tu nirmålameva . na hi meùasaükramaþ kvacit niùiddho'sti . tadetadavicàritaramaõãyaü kutaþ? yatoyanmate sauramàsasyaiva mukhyatvaü tanmate meùaþ pra÷asta iti caitre'pi vivàhaprasaïga iti viparãtaü tasyàpi vaktuma÷akyatvàt . ukta¤ca cåóàratne . %<pauùe'pi makarasthe'rke caitre meùagate ravau . àùàóhe mithunàditye ke'pyàhuþ karapãóanamiti>% . ki¤ca va÷iùñhavàkye dinàdhipe meùavçùetyàdau, saura càndramàsayorupàdànasya vaiyarthyàpàtàt . tasmàt dvayoraikye vivàhaþ pra÷astaþ . tatra màghaphàlgunavai÷àkhajyeùñhàmukhyàþ . yatra tu niùedhànantaraü pratiprasavo yathà dakùiõàyane vivàhaü niùidhva kàrtikamàrga÷ãrùau vihitau tatra madhyamatvam ataeva kàrtikasaumyayo÷ca vasiùñhena pçthaguktaü nàradavàkye spaùñameva madhyamatvam ato vivàhapañale gargaþ %<putropetà tu kàrtike dhanadhànyasutopetà saumye bhartçparàyaõà>% ityuktavàn tadapi dhanuþsaükràntivyatiriktaviùayaü draùñavyam . hari÷ayanàtpràgàùàóhatçtãyàü÷a÷ca madhyamaþ harisvàpàntargatàþ àùàóha÷ràvaõabhàdrapadà÷vinakàrtikà pauùa÷caite niùiddhàþ . dhanuùi pauùastvatyantaü niùiddhaþ . %<bhàne dhanuùi siühe ca sthite saptaturaïgame . kùauramannaü na kurvãta vivàhaü gçhakarma ceti>% gàrgyokteþ . annamannaprà÷anaü vihitakàlàtikràntam, kùauraü caula¤ca svatantram yattåpanayanàïgaü kùauraü tasya na niùedhaþ %<caitre mãnagate ravàviti>% vihitopanayanasya viùayàlàbhàt . athottaràrdhaü vyàkhyàyate . alãti . alimçgàjàþ pràgvyàkhyàtàþ . etadrà÷igate sårye sati kàrtikapauùamadhuùvapi karapãóanaü bhavati yathà vç÷cike kàrtikaþ makare pauùaþ meùe caitro'pãtyarthaþ idaü tu sauramàsagrahilànàü matam . ataevàdhunoktacåóàratnasthavàkye %<kepyàhuþ karapãóana>% mityuktiþ . ÷rãdharo'pi . %<pauùe ca kuryànmakarasthite'rke caitre bhavenmeùagato yadà syàt . pra÷astamàùàóhakçtaü vivàhaü vadanti gargà mithunasthite'rke iti tadetatpràgabhihitanyàyàdupekùyam athavà ke÷avamatàïgãkàreõa madhyamatvamaïgãkçtya kàlàntarànapekùyava÷yadeyakanyàviùayam>% . pãø dhàø . pramitàø tu de÷abhedàt màsabhedasya gràhyatoktà %<tapatãkçùõayormadhye càndromàsaþ pra÷asyate . anyeùu sarvade÷eùu sauro vratavivàhayoþ . vindhyàdrerdakùiõe bhàge càndromàsaþ pra÷asyate . udgbhàge tu vindhyasya sauramànaü vidhãyate . anyeùu sarvade÷eùu mi÷ramànaü prakalpayet>% . màsabhede phalabhedamàha jyoø taø bhujavalaþ %<àùàóhe dhanadhànyabhogarahità naùñaprajàþ ÷ràvaõe ve÷yà bhàdrapade iùe ca maraõaü rogànvità kàrtike . pauùe pretavatã viyogabahulà caitre madonmàdinã>% nirõaø siø vyàsaþ . %<màghaphàlgunavai÷àkhe yadyåóhà màrga÷ãrùake . jyaiùñhe vàùàóhamàse và subhagà vittasaüyutà . ÷ràvaõe vàpi pauùe và kanyà bhàdrapade tathà caitrà÷vayukkàrtikeùu yàti vaidhavyatàü laghu>% atràùàóhasya ÷ubhatà da÷adinàt pràk, taduttarama÷ubhatvam atra pratisavaþ pràguktaþ . atra janmamàsàdiniùedhaþ %<àdyabharbhasutakanyayordvayorjanmamàsabhatithau karagrahaþ . nocito'tha vibudhaiþ pra÷asyate ceddvitãyajanuùoþ sutapradaþ>% muø ciø yasmin càndremàse janma sajanmamàsaþ janmatithimàrabhyatriü÷attithyàtmako màso janmamàsovetyucyate . dvayamapyàdyaprakaraõe %<janmarkùamàsatithaya>% iti padyavyàkhyàvasare vivicya vyàkçtamasmàbhiþ, yasminnakùatre janma tajjanmabhaü yasyàü tithau janma sà janmatithiþ . samàhàradvandvaþ àgama÷àsanasyà nityatvànnumabhàvaþ . upalakùaõatvàttanmuhårto'pi . tatràdyagarbhasutakanyayordvayoþ karagraho vivàho nocito niùiddha ityarthaþ . yadàha vasiùñhaþ . %<svajanmamàsarkùatithikùaõeùu vainà÷ikàdyçkùagaõeùu caivam . nodvàhamàtmàbhyudayàbhikàïkùã naivàdyagarbhadvitaye kadàcit>% . kùaõomuhårtaþ nàrado'pi %<na janmamàse janmarkùe na janmadivase'pi và . àdyagarbhasutasyàtha duhiturvà karagrahaþ>% iti . janmadivase janmatithau . àva÷yakatve'pavàdo jaganmohane %<jàtaü dinaü dåùayate vasiùñhaþ pa¤caiva gargastridinaü tathàtriþ . tajjanmapakùaü kila bhàguri÷ca vrate vivàhe gamane kùure ceti>% pãø dhàø . jyoø taø tu %<càùñau ca garga÷cyavanoda÷àham . janmàkhyamàsaü kila bhàguri÷ca vrate vivàhe kùurakarõavedhe>% tçtãyapàdàdi pàñhaþ atheti dvitãyajanuùoranàdyagarbhayo÷cedvivàhaþ tarhi sutaprado vibudhaiþ paõóitaiþ pra÷asyate . etacca tçtãyagarbhàdàvapi draùñavyam . sarvathàdyagarbharàhityaü vivakùitam . kecit %<cedanàdyajanuùoriti>% pañhanti . yadàha cyavanaþ %<janmarkùejanmamàse và tàràyàmatha janmani . janmalagne bhavedåóhà putràóhyà pativallabheti>% . caõóe÷varaþ %<janmamàse tu putràóhyà dhanàóhyà janmabhodaye . janmalagne bhavedåóhà vçddhà santatisaukhyabhàgiti>% etaccànàdyagarbhaviùayam . %<àdyagarbhe sàkùànniùedhàbhidhànàt>% pãø dhàø . jyoø taø tu kanyàviùayamidaü na varaviùayam . %<udvàha÷ca kanyàyà janmamàse pra÷asyate>% iti ÷rãpativacanàt iti samarthitam . atha jyaiùñhàdimàse vivàhe vi÷eùaþ . %<jyeùñhadvandvaü madhyamaü saüpradiùñaü trijyeùñha¤cennaiva yuktaü kadàpi . kecitsåryaü vahnigaü prohya càhurnaivànyonya¤yeùñhayoþ syàdvivàhaþ>% muø ciø putrojyeùñhaþ kanyà ca jyeùñhà màso'pi jyeùñhaþ ityetattrijyeùñham . idaü jyeùñhatrayamucyate . tat kadàpi naiva yuktaü naiva pra÷astam . jyaiùñhe màse jyeùñhavadhåvarayornaiva vivàhaþkàrya ityarthaþ . yadàtvekatarajyeùñhatvaü tadà jyeùñhamàse'pi bhavati . yadàha guruþ %<na jyaiùñhe jyeùñhayoþ kàryaü nçnàryoþ pàõipãóanam . tayoranyatare jyeùñhe jyeùñhamàsyapi kàrayet>% iti . etaccànyatarajyeùñhatvaü dvividhaü jyeùñhamàso jyeùñhovara÷ca, jyeùñhomàsaþ kanyà ca jyeùñhà etajjyeùñhaþdvandvaü madhyamaü saüpradiùñamagativiùayakamityarthaþ . ekojyeùñho'nyadvayamajyeùñhamuttamameva yadàha varàhaþ %<dvau jyeùñhau madhyamau proktàveka jyeùñhaþ ÷ubhàvahaþ . jyeùñhatrayaü na kurvãta vivàhe sarvasammatamiti>% . parà÷aro'pi %<ajyeùñhà kanyakà yatra jyeùñhaþputrovaro yadi . vyatyayovà tayostatra jyeùñhamàsaþ ÷ubhapradaþ>% iti . kecittu jyeùñhamàsàbhàve'pi varakanyayorjyeùñhatvamapi madhyamàhustadasat . vadhåvarànyatarajyeùñhatà ràhityaü vivakùitam . tadvàkyaü pràgukta . kintu janmamàsajyeùñhamàsayorabhàve'pi jyeùñhayorbadhåvarayoþ sarvathà niùiddho vivàhaþ . yadàha gargaþ %<jyeùñhàyàþ kanyakàyà÷ca jyeùñhaputrasya vai mithaþ . vivàho naiva kartavyo yadi syànnidhanaü tayoriti>% . tadetaduktaü granthakçtà %<naivànyonyaü jyeùñhayoþ syàdvivàhaþ>% iti . jyeùñhatrayaniùedhastvatidoùàdhikya såcanàrthaþ . (ataþparaü jyeùñha÷abdasya jyaiùñhavàcakatvaü samarthitam) athàsyàpavàda ucyate keciditi . satyàva÷yakatve såryaü vahnigaïkçttikàsthaü prohya tyaktvà jyaiùñhamàse'pi jyeùñhasya varasya kanyàyà và vivàhaþ ÷ubhaþ iti kecidå cuþ etcca tulyanyàyyatvàjjyeùñhàpatyasya na jyeùñhe iti sàmànyato maïgalakçtyaniùedhe'pi draùñavyaü yadàha bharadvàjaþ %<jyaiùñhe jyeùñha sya kurvãta bhàskare cànalasthite . notsavàdãni kàryàõi digdinàni ca varjayet>% . vi÷eùamàha sa eva . %<da÷àha¤caiva gargastu trida÷àhaü vçhaspatiþ . arkabhogyànagnibhato muniþ tràhaü parà÷ara>% iti . tantràntarepi . %<kçttikàsthaü ravintyaktvà jyaiùñhe jyeùñhasya kàrayet . utsavàdãni kàryàõi dinàni da÷a varjayet . vratabandhavivàha¤ca cåóàü karõasya vedhanam . jyaiùñhamàse na kurvãta kalyàõa¤jyeùñhaputragamiti>% . atra jyeùñhaputraduhitrorjyeùñhamàsavanmàrga÷ãrùe'pi maïgalakçtyaniùedhamàha vàtsyaþ . %<màrga÷ãrùe tathà jyaiùñhe vivàha¤caulameva ca . jyeùñhaputraduhitro÷ca na kurvãta vratantathà>% . bharadvàjo'pi %<màrga÷ãrùe tathà jyaiùñhekùauraü pariõayaü vratam . àdyaputraduhitro÷ca yatnataþ parivarjayet>% iti . (jyoø taø . %<àdyagarbhabhavaputrakanyayoþ jyeùñhamàsi na ca jàtu maïgalam>% ityuktam) svayaü ca %<granthakartrà jyeùñhe kai÷cinmàrge'pi neùyate ityuktaü pràk, kai÷cidgrahaõaü ÷iùñàcàràbhàvaü såcayituïkçtam>% pãø dhàø . %<sutapariõayàt ùaõmàsàntaþ sutàkarapãóanaü na ca nijakule tadvadvà maõóanàdapi muõóanam . na ca sahajayordeye bhràtroþ sahodarakanyake na sahajasutodvàho'vdàrdhe ÷ubhe na pitçkriyà>% muø ciø . dehalãdãpanyàyenàtràmi nijakula iti sambandhyate nijakule svavaü÷e sutasya pariõayàdvivàhàt parataþ sauramàsaùañkamadhye sutàyàþ kanyàyà vivàho na syàt . ukta¤ca vasiùñhena . %<putrodvàhànnaiva putryàþ kadàcidà ùaõmàsàtkàryamudvàhakarmeti>% . nàrado'pi . %<putrodvàhàtparaü putrãvivàho na çtutraye . kuryànna vratamudvàhaü maïgalànnàpi maïgalamiti>% (çtånàü sauratvàt sauraùaõmàsavarjanamuktam) aya¤ca niùedhaþ kulaparodraùñavyaþ . yadàha vàtsyaþ . %<strãvivàhaþ kule nirgamaþ kathyate puüvivàhaþ prave÷o vasiùñhàdibhi÷ca . nirgamàdàdito na prave÷ohitastatra saüvatsarànto'vadhiþ kãrtita÷ca>% iti . nijakula iti . svavaü÷e putrasya kanyàyà và maõóanàdvivàhànmuõóana¤caulamupanayanaü mahànàmnyàdivratacatuùñayaü samàvartanaü và tadvat ùaõmàsàntarna kàryam . yadàhàtriþ %<kule çtutrayàdarvàk muõóanànna tu muõóanamiti>% . tasmànmuõóanànmuõóanaü kàryaü tathà kanyàvivàhàdanantaraü putrasya vivàhaþ kàrya ityarthaþ . yadàha nàradaþ . %<muõóanànmaõóanaü kàryaü maõóanànnaiva muõóana miti>% . vasiùñhaþ %<putrãvivàhàt parataþ sadaiva ÷ubhapradaü putravivàhakarmeti>% naceti, sahajayoþ sodarayorbhràtrosmahodarakanyake na deye nodvàhye . uktaü ca nàradena %<nacaikajanmanoþ puüsorekajanye tu kanyake . nånaïkadàcidudvàhye naikadà muõóanadvaya miti>% %<ekajanye tu kanye dveputrayornaikajanyayoriti>% basiùñhokte÷ca . atra cakàro'nukta samuccayàrthaþ . tenaikasmai varàya sahodarakanyàdvayamapi na deyamityarthaþ . %<na putrãdvayamekasmai pradadyàttu kadàcaneti>% vasiùñhokteþ nàradopi . %<pratyudvàhonaiva kàryonaikasmai duhitçdvayamiti>% . pratyudvàhovinimayavivàhaþ matputràya cettvayà kanyà dãyate tadà mayàpi tvatputràya kanyà deyetyevaü paõabandharåpaþ . (parivarta) etàdç÷aþ paõabandhobhaginyàdidàne'pi draùñavyaþ . suta÷ca suta÷ca sutau saråpàõàmityeka÷eùaþ . sutà ca sutà ca sute pårbavadeka÷eùaþ . sutà ca suta÷ca sutaupumàn striyetyeka÷eùaþ . sutau ca sute ca iti kçtaika÷eùàõàü ndvandvaþ atràpi pumàn striyetyeka÷eùaþ . sahajà÷ca te sutà÷ceti karmadhàrayaþ . teùàü sodarabhràtéõàü vivàhaþ avdàrdhe varùàrdhe sauraùaõmàsamadhye na kàryaþ . yadàhanàradaþ %<vivàhastvekajanyànàü ùaõmàsàbhyantare yadi . asaü÷ayaü tribhirvarùaistatraikà vidhavà bhavet>% . vivàha ityupalakùaõam . tena samànasaüskàra eka màtçüjayoþ putrayoþ kanyayorbà putrakanyayorvà na kàrya ityarthaþ . tathà ca vçddhamanuþ %<ekamàtçjayorekavatsare puruùastriyoþ . na samànakriyàïkuryànmàtçbhede vidhãyate>% iti . samànakriyà cåóàkaraõàdikà ekavarùamadhye niùiddhetyarthaþ . ekavatsara iti sàvakà÷akàladyotanàya . ùaõmàsamaghye tu sarvathaiva na kàryà . %<vivàhastvekajanyànàü ùaõmàsàbhyantare yadãti>% nàradavàkyasvarasàt . parà÷arã'pi %<ekodaraprasåtànàmekasmin vatsare yadi . pàõigrahobhavennånaü tatraikà vidhavà bhavediti>% tulyanyàyatvàdyaj¤opavãtasaüskàryatvàt tayoranyatarasya nà÷a ityarthaþ %<naikadà muõóanadvayamiti>% vasiùñhokteþ . ekadà ekasminvarùe muõóana¤caulamupanayanaü và %<putrãpariõayàdårdhvaü yàvaddinacatuùñayam . putryantarasya kurvãta nodvàhamiti såraya iti>% gargavàkyantu bhinna màtçviùayapårvoktaparà÷aravàkyasvarasàt . %<samànàpi kriyà kàryà màtçbhede tathaiva ca . vivàhe duhituþ kàryo na vivàha÷caturdinamiti>% nàradokte÷ca . vasiùñhena tu vi÷eùo'bhihitaþ . %<ekodaraprasåtànàü nàtra kàryatrayaü bhavet . bhinnodaraprasåtànàü neti ÷àtàtapo'bravãditi>% . caulopanayanavivàharåpaü kàryatrayam . taduktaü cyavanena . %<àdau caulaü tato mau¤jã vivàha÷ca ÷ubhapradaþ . màtçbhede budhairukto màturaikye na karhiciditi>% . evaü sthite bhinnodaramaïgalaü satyàva÷yakatve ekasmin maõóape na kàryam . ki¤ca gçhabhedàdàcàryabhedàdvà kàryaü yadàha vasiùñhaþ . %<dvi÷obhanaü tvekagçhe'pi neùñaü ÷ubhaü tu pa÷cànnavabhirdinai÷ca . àva÷yakaü ÷obhanamutsavo và dvàre'thavàcàryavibhedato'pi>% iti! dvàre dvàrabhede .
     yamalajàtayostvapatyayorniyatakàlànàü jàtakarmàdikarmaõàmekakriyàniùedhàbhàvo varùabhedena tadasambhavàt . ato yamalajàtayoruktaniùedho nàsti . %<ekasmin vatsare pràpte kuryàdyamalajàtayoþ . kùaura¤caiva vivàha¤ca mau¤jãbandhanameva ceti>% parà÷arokteþ . kùaura¤caulam . bhaññakàrikàyàü ca %<ekasmin vatsare caiva vàsare maõóape tathà . kartavyaü maïgalaü svasrorbhràtroryamalajàtayoriti>% . tatràpi jyeùñhànukrameõa . %<janmajyeùñhena càhvànaü subràhmaõyàsvapi smçtam . yamayo÷caiva garbheùu janmatojyeùñhatà mateti>% manåkteràdyotpannasya jyeùñhatvam . %<yasya jàtasya yamayoþ pa÷yati prathamaü mukham . santànaþ prathama÷caiva tasmin jyaiùñhyaü pratiùñhitamiti>% . santànovaü÷aþ . ÷ubhe iti ÷ubhe vivàhàdimaïgalakçtye pitçkriyà ÷ràddhakriyà na kàryà vi÷eùeõànabhidhànàt kule'yaüniùedhaþ maïgale nàpyamaïgalamiti nàradokteþ . amaïgalaü ÷ràddham . tu kintu samàpte eva maïgale kàryamityarthaþ . athavà ÷ràddhadine samãpasthite tadanantaraü lagnamavadhàrya vivàhàdimaïgalaü kçtyaü kàryamityarthaþ pãø dhàø . %<badhvà varasyàpi kule tripåruùe nà÷aü vrajetka÷cana ni÷cayottaram . màsottaraü tatra vivàha iùyate ÷àntyà'tha và såtakanirgame paraiþ>% muø ciø ni÷cayottaraü vàgdànànantaraü yadi baghvàþ kanyàyàstathà varasyàpi kule vaü÷e tatràpi tripåruùamadhyeka÷cana sapiõóonà÷aü vrajet pràpnuyàt tatra màsottaraü maraõadinàdàrabhya triü÷addinaü pratikålaü tataþ ÷àntyà svanuùñhitayà vivàhaþ sukheneùyate . ukta¤ca smçticandrikàyàm . %<kçte vàïri÷caye pa÷cànmçtyurbhavati gotriõaþ . tadà na maïgalaü kàryaü nàrãvaidhavyadaü dhruvamiti>% . vi÷eùamàha medhàtithiþ . %<puruùatrayaparyaüntaü pratikålaü sagotriõàüm . prave÷anirgamau tadvat tathà muõóanamaõóane>% . idaü tu pitràdibhinnaviùayaü yathoktaü màõóavyena %<anyeùàü tu sapiõóànàmà÷aucaü màsasammitam . tadante ÷àntikaü kçtvà tatolagnaü vidhoyate>% iti . pitràdimaraõe tu vi÷eùamàha ÷aunakaþ . %<varabadhvoþ pità màtà pitçvya÷ca sahodaraþ . eteùàü pratikåla¤ca mahàvighnapradaü bhavet . pità pitàmaha÷caiva màtà vàpi pitàmahã . pitçvyaþ strãsutobhràtà bhaginã và vivàhità . ebhireva vipannai÷ca pratikålaü budhaiþ smçtamiti . anyairapi vipannai÷ca kecidåcurna tadbhavet>% . anyaiþ uktebhyo'nyaiþ . pratikålasya niyataü kàlamàhamàõóavyaþ %<vàgdànànantaraü yatra kulayoþ kasyacinmçtiþ . tadà saüvatsaràdårdhvaü vivàhaþ ÷ubhado bhavet . piturà÷aucamavdaü syàt tadardhaü màtureva hi . màsatraya¤ca bhàryàyàstadardhaü bhràtçputrayoþ>% . daivaj¤amanohare vi÷eùaþ %<pratikåle sapiõóasya màsamekaü vivarjayet . vivàhastu tataþ pa÷càt tayoreva vidhãyate . durbhikùe ràùñrabhaïge ca pitrorvà pràõasaü÷aye . prauóhàyàmapi kanyàyàü pratikålaü na duùyatãti>% medhàtithiþ . %<dãrgharãgàbhibhåtasya dårade÷asthitasya ca . udàsavartina÷caiva pratikålaü na vidyate . saïkañe samanupràpte yàj¤avalkena yoginà . ÷àntiruktà gaõe÷asya kçtvà tàü ÷ubhamàcaret . akçtvà ÷àntikaü yastu niùedhe sati dàruõe . yaþ karoti ÷ubhaü tàvadvighnaü tasya padepade>% iti . athàva÷yakatve'pavàdamàhàthaveti . svasvavarõapuraskàreõà÷aucanirgame maraõà÷aucanirgame sati ÷àntyà ca svanuùñhitayà vivàhaþ kàrya iti parairàcàryairiùyate . yadàha medhàtithiþ . %<pretakàryàõyanirvartya carennàbhyudayakriyàmiti>% jyotiþprakà÷e'pi . %<pratikåle'pi kartavyovivàhomàsamantatarà . ÷àntiü vidhàya gàü dattvà vàgdànàdi caredbudhaþ>% iti . satyàva÷yakatva svasvà÷aucàdanantaraü màsamadhye'pi ÷àntiü vidhàya vivàhaþ kàrya ityarthaþ pãø dhàø cåóà vrata¤càpi vivàhatovratàccåóà neùñà puruùatrayàntare . badhåprave÷àcca sutàvinirgamaþ ùaõmàsatovà'vdabibhedataþ ÷umaþ muø ciø cåóà caulaü vratamupanayana¤ca api÷abdàn mahànàmnyàdisamàvartana¤ca vivàhàt parataþ puruùatrayàntaraeva neùñam . tathà vratàdupanayanàccåóà puruùatrayaparyantaü neùñà . tathà badhvàþ sruùàyàþ kanyàyàþ vinirgamo'pi puruùatrayaparyante neùñaþ etanmålavàkyaü %<puruùatrayaparyantamityàdi>% %<àdau caulaü tato mau¤cãtyàdi>% ca pràglikhitam . tasmànmålapuruùasya caturthàdau nàyaü doùaþ . sa càyaü doùaþ puruùatraye ùaõmàsaparyantameva ataþ ùaõmàsata iti màsaùañkànantaramayaü vyatyasto'pi bivà hàdiþ sarvovidhiþ ÷ubhaþ . etanmålavàkyam %<kule çtutrayadarvàk>% ityàdi pràguktam . atràpavàda ucyate veti athavà'vdabhedàt varùabhedàt ùaõmàsamadhye'pi ÷ubhaþ . yathà màghe màsi vivàho vai÷àkhe caulaü yaj¤opavãtaü và bhavatyevetyarthaþ . taduktaü saühitàsàràvalyàm %<phàlgune caitramàse tu putrodvàhopanàyane . bhedàdavdasya kurvãta nartutrayavilaïghanamiti>% atra phàlgunapadaü pràgavdagatamàsàntarasyàpyupalakùaõaü caitrapadaü cottaravarùagatavai÷àkhà dyupalakùaõaü tatra kaimutikanyàyena yatra khalpaïkàlàntaraü tatràpi niùedhàbhàvastato'dhikavyavadhàne kiü vàcyam, avdabhedasyava prayojakatvàt pãø dhàø . atha prasaïgànmålàdi ùåtpannayorbadhåvarayoþ ÷va÷uràdipãóakatvamàha %<÷va÷råvinà÷amahijau sutaràü bidhattaþ kanyàsutau nirçtijau÷va÷uraü hata÷ca . jyeùñhàbhajàtatanayà svadhavàgraja¤ca ÷akràgnijà bhavati devaranà÷akartrã>% muø ciø . ahijàvà÷leùotpannau kanyàsutau ÷va÷rvàþ sàkùàdbharturmàturvinà÷aü vidhattaþ kurutaþ tathà nirçtijau målotpannau kanyàsutau ÷va÷uraü hatomàrayataþ . ukta¤ca vasiùñhena %<nairçtyabhodbhåtasutaþ sutà và màkùàdava÷yaü ÷va÷uraü nihanti . tadantyapàde janito nihanti naivotkrameõàhibhavaþ kalatramiti>% ahibhava iti puüstvamavivakùitam . sutaþ sutà veti pårvoükteþ %<målajà ÷va÷uraü hanti vyàlajà ca tadaïganàmiti>% nàradokte÷ca tasya ÷va÷urasyàïganàü patnãm . varasya kanyàyà và sàkùànmàtaraü na tu sàpatnamàtaraü hantãtyarthaþ . tadeva spaùñamuktaü vasiùñhena . %<janakaü jananãü hanti bharturmålàhidhiùõyajà>% . tulyanyàyatvàt kanyàyà api sàkùànmàtaram . jyeùñheti jyeùñhànakùatrotpannakanyà svadhavàgrajaü bharturjyeùñhabhràtaraü hanti . ÷akàgnijà vi÷àkhànakùatrotpannakanyà devarasya bhartuþ kaniùñhabandhornà÷akartrã bhavati . yadàha vasiùñhaþ . %<sure÷atàràjanità dhavàgrajaü dvidaivatàràjanità tu devaramiti>% . hantãtyanuvartate . nàrado'pi . %<aindrã patyagrajaü hanti devarantu dvidaivajeti>% pãø dhàø atra vi÷eùaþ %<dvã÷àdyapàdatrayajà kanyà devarasaukhyadà . målàntyapàdasàrpàdyapàdajàtau tayoþ ÷ubhau>% . muø ciø dvã÷aü vi÷àkhà . yadàha cyavanaþ . %<vi÷àkhà tulayàyuktà devarasya ÷ubhàvahà . vi÷àkhà vç÷cikodbhåtà devaraü hantyasaü÷ayamiti>% . vçddhanàrado'pi %<na hanti devaraü kanyà tulàmi÷radvidaivajà . caturthapàdajà tyàjyà duùñà vç÷cikapucchavat>% . tasmàdvi÷àkhàcaturthapàde niùedhaþ phalita ityarthaüþ . måleti . tayoþ ÷va÷ura÷va÷rvoþ målacaturthacaraõotpannau tau kanyàsutau ÷va÷urasaukhyadau . à÷leùàdyacaraõotpannau kanyàsutau tayoþ saukhyadau taduktaü nàradena . %<sutaþ sutà và niyataü ÷va÷uraü hanti målajaþ . tadantyapàdajonaiva tathà'÷leùàdyapàdajaþ>% atra puüstvamavivakùitaü hetuþ sa eva pãø dhàø . iti badhåvarayoþ sàmànyatoguõadoùavicàraþ
     atha badhåvarayormelakam . tatra kåñànyanekavidhàni tatra kecidda÷a kåñànyàhuþ . tadàha nàradaþ . %<dinaü gaõa¤ca màhendraü strãdãrghaü yonireva ca . rà÷irà÷yadhipau rajju rva÷yaü vedho da÷a smçtàþ>% . %<puna÷ca varõakåña¤ca màhendraü và tataþ param . ete dvàda÷a yogà÷ca prãtibhedàþ prakãrtitàþ>% . anye'ùñàda÷akåñànyàhuþ . yadàha gargaþ %<màhendraü gaõakåña¤ca dinakåña¤ca yonijam . strãdãrghaü rajjukåña¤ca va÷yaü varõàkhyakåñakam . rà÷irà÷yadhipàkhye ca vedhau nàóyàkhyakåñakam . bhåtaliïgàkhyakåña¤ca jàtyàkhyaü pakùikåñakam . yoginãgotrakåñantu kåñàtyaùñàda÷aiva tu . dampatyorvçddhikàrãõi yatnàccintyàni ÷àstrataþ>% iti . tatra da÷àdikåñànàü tattadde÷avi÷eùaprasiddhatvàt tàni vihàya sarvade÷aprasiddhànyaùñakåñàni salakùaõàni àha pãø dhà0
     %<varõova÷yaü tathà tàrà yoni÷ca grahamaitrakam . gaõamaitrambhakåña¤ca nàóã caite guõàdhikàþ>% muø ciø .
     ete rà÷ikåñabhedavarõàdimaitryàü satyàü guõàdhikà ekàdiguõàdhikàþsyuþ . varõamaitryàmekaguõaþ, va÷ye dvau guõau, tàràyàü trayoguõàþ, yãnimaitryàü catvàraþ, grahamaitryàü pa¤ca, gaõamaitryàü ùañ, sadbhakåñe sapta, nàóãbhede'ùñau ityarthaþ . taduktam %<varõova÷yaü tàrà yonigrahabhakåñanàóikà÷ceti . j¤eyà yathottaraü te balinaþ strãpuüsayorghañana>% iti . daivaj¤amanohare'pi . %<nàóãmede guõà aùñàu sapta sadrà÷ikåñake . ùañguõà gaõamaitryà¤ca sauhàrde pa¤cakaü tayoþ . yonimaitryà¤ca catvàrastrayastàràbale guõàþ . va÷yatve dvau guõau proktau varõaekaþ prakãrtitaþ iti>% pãø dhàø . tatràdau varõakåñamàha
     %<dvijàjhaùàlikarkañàstato nçpà vi÷o'ïighrajàþ . varasya varõato'dhikà badhårna ÷asyate budhaiþ>% muø ciø .
     mãnavç÷caikakarkarà÷ayodvijàþ bràhmaõàþ . tatã'nantaramanye meùasiühadhanårà÷ayonçpàþ kùatriyàþ . vçùakanyàmakaràvi÷o vai÷yàþ . mithunatulàkumbhà aïdhrijàþ ÷ådràþ . tata÷ca vadhåvararà÷yorvarõau j¤àtvà varasya varõataþ bràhmaõàdikàdbadhåradhikà jyeùñhavarõà budhairna ÷asyate . kintu samà honà và ÷asyata ityarthaþ . yadàha nàradaþ . %<jhaùàlikarkañàvipràstadårdhvàþ kùatriyàdayaþ . puüvarõarà÷eþ strãrà÷au samehãne tathà ÷ubham . varõajyeùñhà tu yà nàrã varõahãnaþ stu yaþ pumàn . vivàhaü yadi kurvãta tasyà bhartà vina÷yati>% . atraiko guõo varõàdhike vare varõasame và varõahãne tu guõàbhàvaþ taduktaü daivaj¤amanohare . ekoguõaþ sadçgvarõe tathà varõottame vare . hãnavarõe vare ÷ånyaü ke'pyàhuþ sadç÷e dalamiti . dalamardham . pãø dhàø . atha va÷yakåñam . %<hitvà mçgendraü nararà÷iva÷yàþ sarve tathaiùàü jalajà÷cabhakùyàþ . sarve'pi siühasya va÷e vinàliü j¤eyaü naràõàü vyahàrato'nyat>% muø ciø . nararà÷ayo mithunakanyà tulàþ eùàü sarve'pi meùàdayaþ siühaü tyaktvà va÷yàþ nanu manuùyàõàü jalacaràþ kathaü va÷yàþ yata ubhayoþ sahàvasthànàbhàva ityata àha tatheti . eùàü nararà÷ãnàü jalajàþ karkamakarakumbhamãnàstu bhakùyàþ kiü punarva÷yà iti såcayituü tu÷abdaþ . siühasya va÷e aliü vç÷cikaü vinà sarve rà÷ayova÷yàþ anyadanuktaü catuùpadànàü sthalacaràõàü catuþpadajalacaràõàü và parasparaü va÷yàva÷yaü, naràõàü manuùyàõàü vyavahàrato j¤eyaü yadàha vasiùñhaþ %<va÷yàstyaktvà rà÷ayo'nye nçbhànàü siühantasyà'pyevamanye vidheyàþ . kãñantyaktvà lokatonyatprasiddham va÷yàva÷yaü naiva toyàlayàlyoþ>% toyàlayà jalacaràþ ali÷ca te parasparaü va÷yà naiva syurityarthaþ . atra guõavibhàgo daivaj¤amaø %<sakhyaü vairaü ca bhakùyaü ca va÷yamàhustridhà budhàþ . vaire bhakùye guõàbhàvodvayoþ sakhye guõadvayam . va÷yavaire guõastveko va÷yabhakùye guõo'rdhaka iti>% yadyapãdaü badhåvarayoþ parasparaü tulyamevoktaü tathàpi satyàva÷yakatve varaü prati bhakùyatvaü va÷yatvaüvà striyo'pekùyaü na tu viparãtaü %<varõajyeùñhà tu yà nàrãtyanena>% samànanyàyatvàt %<anyonyava÷yatve tåttamameva>% pãø dhàø . atha tàràkåñam .
     %<kanyarkùàdvarabhaü yàvat kanyàbhaü varabhàdapi . gaõayennavahçccheùe trãùvadribhamasat smçtam>% muø ciø kanyàjanmanakùatràt varanakùatraü yàvadgaõayettathà varanakùatràdapi kanyànakùatraü gaõayettato'vagate'ïke navabhirbhakte yadava÷iùñaü taccet tripa¤casaptamitambhavettadà'sat a÷ubhadaü smçtamanyathà dvicatuþùaóaùñanavamita¤cetsyàttadà ÷ubhamityarthàduktambhavati yadàha nàradaþ %<strãbhamàrabhya gaõane navaparyàyataþ kramàt . janmatripa¤casaptasthampumbhaü syàdvaranà÷anam . pumbhamàrabhya gaõane strãbha¤janmàdike sthale . strãvinà÷o bhavettasmàddinakåñaü vivarjayet>% dinakåñaü tàràkåñam . ÷àrïgãye'pi %<nararkùàdgaõayedyàvatkanyarkùaïkànyabhàdapi . varabhaü na vahçccheùàstàràþ santi parasparam . tyaktvà tripa¤casaptàkhyàþ ÷eùodvàhe mithaþ ÷ubhàþ>% iti yattu ka÷yapena %<gaõayetkanyakàdhiùõyàdàvçttyà varajanmabham . janmatripa¤casaptarkùaü hitvà'nyarkùaü ÷ubhapradamiti>% . kanyànakùatràdeva gaõanoktà . ata eva %<bhãrubhàdacalapa¤catçtãyàþ ÷okavairavipadeva ca tàrà>% iti ke÷avàrkeõàpyuktà sà tvàva÷yakadyotanàrthà . tathàhi . dvayorapi parasparanakùatragaõane ÷ubha¤cecchubhamevà÷ubha¤ceda÷ubhameva tatraikasmàdanyataranakùatragaõanayà'÷ubhatve'pi strãnakùatràdvaranakùatraü tva÷ubhaü nàpekùitavyameveti bhàvaþ . atra guõavibhàgo daivaj¤amaø . %<ekatolabhyate tàrà ÷ubhàcaivà÷ubhà'nyataþ . tadà sàrdho guõa÷caiva tàrà÷uddhyà mitha strayaþ . ubhayorna ÷ubhà tàrà tadà ÷ånyaü samàdi÷editi>% atra yadyapi nàradàdibhirjanmatàrà niùiddhetyuktam . tadgranthakçtà ekanakùatre tàvat %<rà÷yaikye cedbhinnamçkùandvayoþ syànnakùatraikye rà÷iyugmantathaiveti>% vakùyamàõatvànnoktam . da÷amaikonaviü÷atitàrayostu niùedho duùñabhakåñe j¤eyaþ . sadbhakåñe tu doùàbhàvaeva . pãø dhàø yonikåñamàha %<a÷vinyambu payorhayonigaditaþ svàttyarkayoþ kàsaraþ, siühovasvajapàdbhayoþ samuditoyàmyàntyayoþ ku¤jaraþ . meùodevapurohitànalabhayoþ karõàmbunorvànaraþ, syàdvai÷vàbhijitostathaiva nakula÷càndràbjayonyorahiþ . jyeùñhàmetrabhayoþ kuraïga udito målàrdrayoþ÷và tathà, màrjàro'ditisàrpayoratha maghàyonyostathaivonduruþ . vyàghnodvã÷abhacitrayorapi ca gauràryamõabudhnyarkùayoryoniþ pàdagayoþ parasparamahàvairaü bhayonyostyajet>% muø ciø a÷vinã÷atatàrayorhayaþ a÷vayoniruktaþ 1 svàtãhastayoþ kàsàromahiùaþ 2 . vasvajapàdbhayordhaniùñhàpårbàbhàdrapadayoþ siühaþ 3 . yàmyàntyayorbharaõãrevatyoþ ku¤jarohastã 4 . puùyakçttikayoþ meùaþ 5 karõàmbunoþ ÷ravaõapårbàùàóhayorvànaraþsyàt 6 . uttaràùàóhàbhijitornakulaþ 7 . càndraü mçgaþ abjayonirvrahmà tadbhaü rohiõã tayorahiþ sarpaþ 8 . jyeùñhànuràdhayoþ kuraïgo hariõauditaþ9 . målàrdrayoþ÷và kukkuraþ10 . tathà punarvasva÷leùayormàrjàraþ11 . maghàpårbàphalgunyorundururmåùikaþ12 . dvã÷aü vi÷àkhà citrà tayorvyàghraþ13 . àryamõam uttaraphalgunã budhnyarkùamuttarabhàdrapadà tayorgauþ 14 . tatphalamàha pàdagayoriti . ekasmin pàde ÷lokacaraõe uktanakùatrayonyoþ parasparaü mahàvairaübhavedanyathà netyarthaþ . yathà . %<a÷vinyambupayorhayonigaditaþ svàtyarkayoþ kàsaraþ>% itipàdastatroktayonyora÷vamahiùayormahàvairaü bhavet . evaü siühahastinorityàdiùvapi draùñavyam . yadàha vasiùñhaþ . %<a÷vebhameùabhujagadvayakukkurautumeùautumåùakamathondurugolulàpàþ . ÷àrdålamàhiùagavàrimçgadvayaü ÷và kã÷o'tha babhruyugakã÷agavà÷vasiühàþ . gauþku¤jaràviti yathàkramamà÷vinàdibhànàmbhavanti khalukalpitayoniråpàþ>% . lulàpã mahiùaþ, gavàrirvyàghraþ kã÷ovànaraþ babhrurnavulaþ . %<babhråragaü ÷vaiõamibhendrasiühamotvàkhusaüj¤antvajavànarau ca . govyàghrama÷vottaramàhiùa¤ca vairaü nçnàryornçpabhçtyayo÷ceti>% etatphalaü sàpavàdamàhàtriþ . %<ekayoniùu sampartyai dampatyoþ saïgamaþ sadà . bhinnayonimu madhyaþsyàdaribhàvo na cettayoþ . yonerabhàve nodvàhaþ sa tu kàryo viyogadaþ . rà÷irva÷ya¤ca yadyasti kàrayenna tu doùabhàk>% . atra guõavibhàgodaipaj¤amaø %<aùñàviü÷atitàràõàü yonayastu caturda÷a . maitraü caivàtimaitra¤ca vivàhe narayoùitoþ . mahàvaire ca vaire ca svabhàve ca yathàkramam . maitre caivàtimaitre ca khendudvitricaturguõàþ>% pãø dhàø . atha grahamaitrã %<mitràõi dyumaõeþ kujejya÷a÷inaþ ÷ukràrkajau vairiõau, saumya÷càsya samo, vidhorbudharavã mitre, na càsya dviùat . ÷eùà÷càsya samàþ, kujasya suhçda÷candrejyasåryà, budhaþ ÷atruþ, ÷ukra÷anã samau ca, bhçtsunoþ sitàhaskarau . mitre, càsya ripuþ ÷a÷ã, ÷ànakùmàjàþ samà, gãùpatermitràõyarkakujendavobudhasitau ÷atrå, samaþ såryajaþ . mitresaumya÷anã, kaveþ÷a÷iravã ÷atrå, kujejyau samau . mitre ÷ukrabudhau, ÷aneþ ÷a÷iravikùmàjà dviùo''nyaþ samaþ>% muø ci0
     etphalaü sàpavàdamàha jaganmohane vasiùñhaþ %<anyonyamitraü ÷astaü syàt samamitraü tu madhyamam . udàsãnaü kaniùñhaü syànmçtidaü ÷àtravaü smçtam . ÷atrumitra¤ca vij¤eyaü dampatyoþ kalahapradam anyonyasama÷atrutvaü dampatyorvirahapradam>% asyàpavàdastatraiva rà÷inàthe viruddhe'pi sabalàvaü÷akàdhipau, tanmaitrai'pi ca kartavyaü dampatyoþ ÷ubhamicchatà . atra guõabhedo daivaj¤amaø . %<grahamaitryaü saptavidhaü guõàþ pa¤ca prakãrtitàþ . tatraikàdhipatitve ca mitratve guõapa¤cakam . catvàraþ samamitratve dvayoþ sàmyetrayã guõàþ . mitravaire guõa÷caikaþ samavaire guõàrdhakam . parasparakheñavaire guõa÷ånyaü vinirdi÷ed . asadbhe samamitràdau vyekà gràhyà yathoditàþ>% pãø dhàø . atha gaõakåñam . %<rakùonaràmaragaõàþ kramatomaghàhivasvindramålavaruõànalatakùaràdhàþ . pårvottaràtrayavidhàtçyame÷abhàni maitràditãnduharipauùõamarullaghåni>% muø ciø .
     kramataþ rakùonaràmaragaõàþ vàkyatrayeõocyante . maghà prasiddhà ahira÷leùà vasurdhaniùñhà indrojyeùñhà målaü prasiddhaü varuõaþ ÷atatàrakà analaþ kçttikà takùà citrà ràdhà vi÷àkhà etàni bhàni rakùogaõaþ . pårvàtrayam uttaràtrayaü cetyevaü ùaóbhàni vidhàtà rohiõã yamobharaõã ã÷aþ àrdrà etàni bhàni naragaõomanuùyagaõaþ . maitramanuràdhà aditiþ punarvasuþ indurmçgaþ hariþ ÷ravaõaþ pauùõaü revatã marut svàtiþ laghåni a÷vinãhastapuùyàõi etàni bhànyamaragaõo devaguõa iti . yadàha nàradaþ . %<rakùogaõaþ pitçtvàùñradvidaivatyendratàrakàþ . vasuvàrã÷amålàhikçttikàbhiryutàstataþ . tisraþ pårvottaràdhàtçyamamàhe÷atàrakàþ . iti martyagaõoj¤eyaþ syàdamartyagaõaþ pare . hayàdityàrkavàyvantyamitrà÷vãjyendutàrakàþ>% pãø dhàø . phalamàha . %<nijanijagaõamadhye prãtiratyutamà syàdamaramanujayoþ sà madhyamà saüpradiùñà . asuramanujayo÷cenmçtyureva pradiùño danujavibudhayoü syàdvairamekàntato'tra>% muø ciø . asuramanujayoþ ràkùasamanuùyagaõayoþ strãpuüsayoþ mçtyureva pradiùña uktaþ dvayorvànyatarasya vetyàkàïkùàyàü prabalena durbalaü bàdhyate iti nyàyena manuùyagaõasyaiva nà÷aþ, yadàha nàradaþ . %<dampatyorjanmabhe caikagaõe prãtiranekadhà . madhyamà devamartyànàü rakùonéõàü tayormçtiþ>% ka÷yapaþ %<svagaõe cãttamà prãtirmadhyamà'maramartyayoþ . martyaràkùasayorvairamasuràsurayorapãti>% ayamarthaþ puruùorakùogaõaþ strã manuùyagaõà tadà vairaü, yadi vaiparãtyantadà mçtyuþ . tathà puruùorakùogaõaþ strã devagaõà tadà vaira vaiparãtye mçtiþ . uktaü ca . %<ràkùasã yadi và nàrã naro bhavati mànuùaþ . mçtyustatra na sandeho viparãtaþ ÷ubhàvahaþ>% . ÷àrïgãye . %<rakùogaõaþ pumàn syàccetkanyà bhavati mànavã . ke'pãcchanti tadodvàhaü vyastaïko'pãha necchatãti>% . etattulyanyàyatvàddevaràkùasayorapi draùñavyam . atra guõavibhàgo daivaj¤amaø . %<ùaóguõà gaõasàdç÷ye pa¤ca syuþ suramànuùe . nàryà devonaraþ puüsa÷catvàrovà guõàstrayaþ . devaràkùasayoþ ÷ånyaü tathaiva nararakùasoþ . puüsã rakùogaõo yatra nàryàdevo'tha và naraþ . guõau dvau kramata÷caiko guõogràhyo'nyathà na hãti>% . asyàpavàdamàha gargaþ . %<grahamaitrã ca rà÷ã÷orvidyate niyataü yadi . na gaõàbhàva janitaü dåùaõaü syàdvirodhanam>% . atrirapi . %<rà÷ã÷ayoþ suhçdbhàve mitratve vàü÷anàthayoþ . gaõàdidauùñye'pyudvàhaþ putrapautrapravardhanaþ>% . amuü parihàraü granthakçdapyagre vakùyati . manurapi . %<grahamaitrã ca rajju÷ca yadi nàóã pçthak tayoþ . vivàhaþ ÷ubhadaþ kanyà ràkùasã và naronaraþ>% iti pãø dhàø . rajjukåñamanyatra dç÷yam . atha bhakåñam %<mçtyuþ ùañkàùñake j¤eyo'patyahànirnavàtmaje . dvidvàda÷e nidhanatvaü dvayoranyatra saukhyakçt>% muø ciø . strãpuümarà÷yoþ parasparaü ùaùñhàùñamarà÷itve sati mçtyurj¤eyaþ . yathà meùakanyayoþ vçùadhanuùoþ . evaü navàtmaje navapa¤came'patyànàü bàlànàü hànirnà÷aþ syàt . yathà siühadhanuùoþ evaü dvidvàda÷e sati nirdhanatvaü dàridryaü syàt . yathà meùadçùayoþ anyatra tçtãyaikàda÷e caturthada÷ame samasaptame và sati saukhyakçtpàõipãóanaü syàt . yadàha nàradaþ %<ùañkàùñake mçtirnandanavame tvanapatyatà . naikhyaü dvidvàda÷e'nyeùu dampatyoþ prãtiruttameti>% . atra vi÷eùojyotiþprakà÷e . %<puüso gçhàt sutagçhe sutahà ca kanyà dharme sthità dhanavatã pativallabhà ca . dvidvàda÷e dhanagçhe dhanahà ca kanyà ripphai sthità dhanavatã pativallabhà ceti>% . anyacca . %<mçgaþ kulãreõa ghañena siühovairapradaþ syàt samasaptakoyam . tulà mçgeõàtha vçùeõa siüho meùeõa karkomithunena mãnaþ . càpena kanyà dhañabhena càlirdaurbhàgyadainye da÷aturyake'sminiti>% pãø dhàø atràpavàdaþ %<prokte duùñabhakåñake pariõayastvekàdhipatye ÷ubho'tho rà÷ã÷varasauhçde'pi gadito nàóyçkùa÷uddhiryadi . anyarkùe'ü÷apayorbalitvasakhite nàóyçkùa÷uddhau tathà tàrà÷uddhiva÷ena rà÷iva÷atàbhàve nirukto budhaiþ>% muø ciø . prokte duùñarà÷ikåñe satyapi dvayoþstrãpuruùarà÷yorekà dhipatye ekasvàmitve pariõayo vivàhaþ ÷ubhogaditaþ . yathà ùañkàùñake meùavç÷cikayostulàvçùayorvà . navamapa¤came tvekàdhipatyàbhàvaþ . dvidvàda÷e makarakumbhayoþ . atha và rà÷ã÷varayoþ rà÷isvàminoþ sauhçde maitrye pariõayaþ ÷ubhogaditaþ . yathà ùañkàùñake mãnasiühayorityàdau, navapa¤came meùadhanuùorityàdau . dvidvàda÷e mãnameùayorityàdau . yadàha vasiùñhaþ %<dvidvàda÷e và navapa¤came và ùañkàùñake ràkùasayoùitorvà . ekàdhipatye bhavane÷amaitrye ÷ubhàya pàõigrahaõaü vidheyamiti>% ràjamàø %<bhavettrikoõe bahuputravittaü dvidvàda÷e càrthamupaiti kanyà . ùañkàùñake saukhyaphalaü vidhatte strãõàü vivàhe grahamaitrãbhàve>% iti ekàdhipatyepãti ÷eùaþ . ataeva grahamaitryaikàdhipatyàbhàve vairaùañkàùñakamityàdi vadanti . yadàha nà radaþ %<vairaùañkàùñakaü meùakanyayordhañamãnayoþ . càpokùayornçyuk kãñabhayoþ kumbhakulãrayoþ . pa¤càsyamçgayorjanmarà÷eþ prokto'÷ubhapradaþ>% iti . ukùà vçùaþ càpokùayorirityakoràntanirde÷acchàndasaþ . etadbhinnaü mitraùañkàùñaka mityàhuþ . taduktaü jaganmohane %<mitraùañkàùñakaü kãñameùayorvçùajåkayoþ . karkicàpabhayormãnasiühayormçgayugmayoþ . kanyakàkumbhayoranyat prayatnàdeva varjayediti>% . eva¤ca grahamaitryabhàve vairanavapa¤camamityàhuþ . tathà ca ÷àrïgadharãye÷ukraþ . %<mãnàlibhyàü yute kãñe kumbhe mithunasaüyute . makare kanyakàyukte na kuryànnavapa¤came>% iti . etàdç÷asya navapa¤camasya phalàntaramuktaü kai÷cit yathà jyotirnibandhe÷àrïgadharaþ . %<varabadhvormàtçpitrorjãvatostadvinà÷akçt . trikoõamãnakãñàóhyaü na syàdanyatra doùadamiti>% . etatphalamanàrùatvàdupekùyam . itonyacca meùasiühàdikaü navapa¤camaü grahamaitrãsattvànmitraü navapa¤camamiti nanu mãna karkàdikamapi trikoõaü grahamaitrãsattvànmitranavapa¤camamiva, kayaü? guro÷candromitrameva candrasya tu guruþ samo'pi mitramiva %<apadoùataiva viguõasya guõaþ>% iti nyàyàttathà sati trikoõadoùocchedàpattiþ syàditi cet ucyate yatra hyekasya mitratvamaparasya samatvantatra duùñanavapa¤camamiti vyavahàraþ . tàdç÷aü mãnakarkàdikaü trikoõacatuùñayameva sambhavati . yatna tåbhayorapi grahamaitrã tatraiva meùasiühàdike mitranavapa¤camamiti vyavahçtiþ . aya¤ca parihàro varabadhvormàtçpitrorityasyàpi doùàstarasya satyasati và samålatve nà÷ako bhavati tulyanyàyatvàt . mçtamàtàpitçkayostu varabadhvornàyaü doùonmeùaþ evaü dvidvàda÷e'pi . tathà jaganmohane vasiùñha ka÷yapau . dvidvàda÷aü ÷ubhaü proktaü mãnàdau yugmarà÷iùu . meùàdyayugmarà÷au tu nirdhvanatvaü na saü÷ayaþ . %<àyuùya sampatsutabhogasampatputràrthasampatpatisaukhyasampat . saubhàgya sampaddhanadhànyasampat jhaùàdiyugme kramataþ phalàni . ajàdiyugme kramataþ phalàni vai vaidhavyamçtyurbadhabandhanàni . viyogasantàpamatãva duþkhaü vasiùñhagargapramukhaiþ smçtàni>% iti . athaivaüvidhe'pi prãtiùañkàùñakàdiviùaye nàóãdoùaþ sarvathà tyàjya evetyàha nàóyçkùa÷uddhiryadãti . vakùyamàõànàü trividhanàóãnakùatràõàü ÷uddhiþ strãpuruùanakùatrasthitirekasyàü kasyàmapi nàddhyàü yadi na bhavati tadà prãtiùañkàùñakàdi mavati tadà vivàhaþ kàryaþ . yadyekasyàü nàóyàü strãpuruùanakùatrasthitistyadà tu naiva vivàhaþ . ukta¤ca ratnamàlàyàm %<bhavanapatisuhçttvaü syàttathaikàdhipatyaü yadi bhavanava÷itva¤caiva ùañkàùñake'pi . ÷ubhakçdiha vivàho'nyonyatàràvi÷uddhau yadi khalu phaõicakre syànna nàóãsamàja>% iti . api÷abdànnavamapa¤camadvidvàda÷ayorapi . atra kecit ùaóaùñakasyaiva maraõaråpàniùñaphala÷ravaõànna tasyàpavàdakaþ ùañkàùñakepãti parihàraþ, kintu nindàü pratipàdayato'pi÷abdànta sya vàkyasyàdhipatimaitryàdiguõapa÷aüsàdvàrà navapa¤camadvidvàda÷ayoreva duùñabhakåñayorvidhànaparyavasànàttayorevàpavàdaka iti yathà %<brahmahàpi naraþ påjyo yadi syàdvi pula dhanamiti>% atra vàkye dhanastutirdhanavannarapåjàparà na tu dhanavadvipraghnanarapåjàparàpãti maivaü vocaþ %<dvidvàda÷e và navapa¤came và ùañkàùñake>% ityàdi vasiùñhàdivàkyàni duùñabhakåñàpavàdabhåtànyadhipatimaitryàdivi÷iùñaü ùaóaùñakàdi vidadhrate . ùañkàùñake mçtyurityàdãni nindàrthavàdavàkyànigrahavairagrastaùaóaùñakàdiviùayàõi anyathà duùñaphalaùaóaùñakaniràkaraõasya navapa¤camasya dvidvàda÷ayorapi tulyatvenàpavàdakavàkyànàü vipayàlàbhàt . dçùñànte tu brahmadhnapràya÷cittayidhànasya vaiyarthyàpàtàt dhanastutirdhanavat prar÷asàparaiveti yuktamutpa÷yàmaþ . atha nàóãsamàjapadasyàyamarthaþ . a÷vinyàditrikagaõanayà trividhànàü nàóã nakùatràõàü vedho nàóãsamàjaþ . yadàha ÷rãpatiþ %<nàóyastrisronyastaniþ÷eùadhiùõyàstribhya÷cà÷vàdibhya eva prasåtàþ . sarpàkàràstatra nàóãsamàjo nakùatràõàmekanàóãspç÷àü syàditi>% . eva¤ca yatra bhakåñàdayaþ saptabhedàþ ÷ubhà bhavanti . tatra nàóãdoùa÷cettadà vivàho na vidheyaþ . ukta¤ca saptarùimate vivàhapañale . %<sadà nà÷ayatyeka nàóãsamàjo bhakåñàdikàn saptabhedàn pra÷astàniti>% . atra kecit . nàóãsamàja÷abdopàdànàt samàja÷abdasya samudàyavàcitvàt yadà tricatuþpa¤caparvanàóãtrayasamudàye strãpuruùanakùatrayorekanàóyàü pàtastadà samastava÷yàdi guõasattve vivàhonaiva bhavet . yadà tricatuþpa¤caparvanàóãùvekaiva nàóã strãpuruùayoþsyàttadà bhavatyeva vivàhaþ . ataeva %<bhakåñàdikàn saptabhedàü÷ca te tàmiti>% vãparãtaü vacanamanukålam . asyàyamà÷athaþ te iti bahutvàtsapta bhakåñàdayaþ ÷ubhàstàmityekavacanànurodhàdekàmeva nàóãüparihareyuþ na tu nàóãsamàjamityàhuþ . taccintyam . yata÷catustridvyaïghyibhotthàyàþ iti vàkyàccatu÷caraõanakùatrotpannàyàþ kanyàyà striparvaiva, tricaraõanakùatrotpannàyàþ kanyàyàþdviparvaiva dvicaraõanakùatrotpannàyàþ kanyàyàþ pa¤caparvaiva nàóã gaõanãyeti niyamàdyugapannàóãtrayavicàràsambhava eva . ki¤ca ratnamàlàdivàkyeùu pàrthakyena nàóãtrayàbhidhànàttatratyasamàjapadaü nàóãsaüsthanakùatrasamudàyaparaü tathàhi a÷vàdibhyastribhya eva nakùatrebhyaþ prasåtà nyastaniþ÷eùadhiùõyà sarpàkàràstisronàóyaþsyuþ tatraikanàóãspç÷àü nakùatràõàü samàjo nàóã syàt iti . nanu %<yasmàdanarthakalahàgamamçtyavaþ syuþ pàõigrahàdanu tayoþ khalu nàóãyoge . tasmàccatustriyamalàïghriùu bheùu nånaü nàóãsamàjaiticintyamanukameõeti>% vçddhagargavacanànnàóãsamàjaeva sthite doùaþ naikasyàü nàóyàmiti cet ucyate . svayameva catustriya malàïghribheùu iti parigaõitaviùayatvenàbhidhànànnàóãsaüsthanakùatrasamudàyaviùayakamiti . ki¤ca pa¤ca parvacatu parvanàóyorde÷avi÷eùaviùayatvena trinàóyàstu sarvade÷avaùayatvàdetasyà eva niùedhoyuktaþ . tàni ca de÷avi÷eùavàkyànyagre'bhidhàsye . ataþ bhakåñakàn saptabhedàü÷ca te tàmityatrapàñhe pra÷astàniti pañhanti abhiyuktàþ ÷àrïgadharãyajyotirnibandhakàràdayaþ . tasmànnàóãsamàja padasya pràgvadeva vyàkhyànaünyàyyam . nanu yatra nàóãnakùatra ÷uddhirasti . yathà maraõãhastayoþ ùañkàùñaka¤ca vartate grahamaitryapi nàsti tatra kiü kàryamata àha . anyarkùe'ü÷e÷apayoriti . anyarkùe prãktaùañkàùñakàdibhyo'nyarà÷au, korthaþ? rà÷isvàminoþ parasparaü ÷atrutve và samatve và ùañ kàùñakàdau ca sati aü÷apayostadrà÷inavàü÷asvàminorbalitvasakhitve cet syàtàm . balitvaü sabalatvamuccàdisthitatvena, sakhità parasparametrã te ubhe cedbhavataþ sakhitàyà upalakùaõatvàdekàdhipatyamapi tadà vivàhaþ ÷ubhoniruktaþ . ukta¤ca jaganmohane vasiùñhena . %<rà÷inàthe viruddhe'pi sabalàvaü÷akàdhipau . tanmaitrye'pi ca kartavyaü dampatyoþ sukhamicchateti>% nanvayamparihàro rà÷inàthe viruddhe'pãtyanuvàdàtkevala grahadauñyàpavàdako na tu duùñabhakåñagrahavairasya . ucyate %<kheñàritvaü nà÷ayet sadbhakåñam>% agre vakùyati . tatra ca %<nabhogàribhàvaü haret sadbhakåñamiti>% saptarùimatavivàhapañalãya vàkyaü sammatitvenàsmàbhirabhidhàsyate . tadeva kevalagrahavairàpavàdakamasti na tvidamapi . nanu dvayorvàkyayoryathà÷ruta÷abdasvarasenàrthe jij¤àsite ekasminneva grahadauùñyaråpe parihàradvayaü dç÷yate . athaikasminneva duùñabhakåñake bhavanapatisuhçttvamityàdinànekaparihàràbhidhànamityato'tra vacane na ki¤cittàdç÷aü viùayaü pa÷yàmaþ satyam . nabhogàribhàvaü haretsadbhakåñamiti tu niþsandehaü grahavairasyàpavàdakam parantu %<rà÷inàthe viruddhe'pi maitratve càü÷anàthayoþ . vivàhaïkàrayeddhãmàndampatyoþ saukhyavardhana miti>% jaganmohanasthavasiùñhavàkyena pràguktavasiùñhavacaþ samànàrthakaü duùñabhakåñagrastagrahavairàpavàdakam . tathàhi . nyånàrtha ekasminvàkye rà÷inàrthayoþ parasparavirodhe satitadrà÷inavàü÷asvàminoþ parasparamaitrã cecchubho vivàha ityarthaþ . atràü÷anàthayoþ sabalatvavicàronàsti . yatra tvaü÷anàthayoruccàdisthitatvena sabalatvaü parasparamaitrã ceti dvayamasti taddàùñabhakåñagrastagrahavairàpavàdakamityadhikàrthavacanasyàrthaþ . eva¤ca %<nabhogàribhàvaü haretsadbhakåñamityapi>% vàkyaü grahavairàpavàdakantulyabalatvàdvrohiyavavat . aü÷anàthasabalatvàbhidhàyakaü tu rà÷inàthe viruddhe'pãtyetadvàkya mubhayavirodhaparihàrthakam . tathàhi . rà÷ã ca nàthau ca eteùàü samàhàro rà÷inàthantasmin rà÷inàthe ityevaü yadi samàhàradvandva à÷rãyeta tathà satyayamarthaþ . rà÷ã viruddhau ùañkàùñakàdinà, nàthau viruddhau kayornàthàvityàkàïkùàyàü yayoþ ùañkàùñakàdivicàrastayoreva sannihitatvàdgrahaõamiti tayoþ rà÷yornàthau viruddhau mitràõi dyumaõerityàdinà paraùparaü ÷atrå syàtàü tadrà÷inavàü÷asvàminoþ sabalatve mitratve ca samuccite sati vivàhaþ ÷ubhadaþ . nanvatikliùñe samàhàradvandve kiü prayojanam? ucyate . aü÷anàthasya sabalatvasyàdhikakaraõameva . tacca yugapadutpannasya doùadvaividhyasya rà÷ivirodhagrahavirodharåpasya parihàro'taeva jyotiþ÷àstràbhiyuktàþ evaübidha ubhayavirodhe evaüvidhaü samàdhimà÷ritya vivàhaïkàrayantãtyàstàü prasaktànuprasaktam . asminnapi pakùe nàóã÷uddhirapekùitaivetyàha . nàñhyvakùa÷uddhau tatheti pràguktaprakàreõa nàóãnakùatreùu strãpuruùanakùatrayorekasyàü nàóyàmavasthityabhàva÷cettadà vivàhaþ ÷ubhaþ . yathà bharaõãhastayoþsatyubhayavidhavirodhe rà÷i navàü÷ayoþ krameõa pa¤camacaturthayoryo svàminau såryabhaumau tayormaitryapyasti svanavàü÷asthitatvàtsapalatvamapi tatra vivàhaþ ÷ubhaphaladonigaditaþ . yato'tra strã puüsanakùatrayorekanàóyàmavasthityabhàvaþ . yadàtva÷vinãhastà khye eva dvayornakùatre syàtàü tadà nàóãnakùatra÷uddhyabhàvàt sakalaguõavattve'pi vivàho na bhavati . kiü punarevaüvidhaviùaye iti %<sadà nà÷ayatyekanàóãsamàjobhakåñàdikàn saptabhedàn pra÷astàn>% ityukteþ . athaitatparihàrà sambhave parihàràntaramàha . tàrà÷uddhiva÷e iti . atrànyarkùa ityanuvartate . pràgvadeva vyàkhyeyamidam . evaüvidhe viùaye ùañkàùñakàdau ca sati yadi strãpuüsanakùatrayoþ parasparantàrà÷uddhiva÷e kanyàrkùàdvaramaü yàvadityàdinà tàrà÷uddhiråpe va÷e va÷yatve dvitãyacaturthaùaùñhàùñhamanavamatàràsaüj¤ake sati budhairvivàhaþ ÷ubhonigaditaþ . atrodàharaõàni budhairghyeyàni . atra saümatiþ %<anyonyatàràvi÷uddhau>% ityuktà . ràjamàrtaõóenàyamarthaþ spaùñamabhihitaþ . %<maitrã kùetrapayordvayorapi tayorekàdhipatye'pi cettàrà mitrasumitrajatma÷ubhadà kùemà ca saüpatkarã . ùaùñhàùñe nava pa¤came vyayadhane yogeùu puüyoùitoþ prãtyàyuþsutavçddhibitrajanakaþ kàryo vivàhastadeti>% . cakàràt ùaùñhã ca . janmatàrà yadyutpattitàrà tadà rà÷ibhede caraõabhede và ÷ubhà dhyeyà . da÷amaikonaviü÷atitàre ÷ubhe eva . atràpi pakùe nàóã÷uddhirapekùitaiva . nàóã÷uddhyabhàve vivàhonaiva bhavet . uktaivàtra saümatiþ . athaitasyàpi parihàrasyà sambhave parihàràntaramàha . atha rà÷iva÷atàbhàva iti . atràpi dvayoþ strãpuüsayo rà÷inàthavirodhàdike viùaye ùañkàùñakàdau sati %<hitvà mçgendraü nararà÷iva÷yà>% ityàdinà puruùarà÷eþ strãrà÷iva÷atàbhàve sati vivàhaþ ÷ubhonigaditaþ . yadi bhavanava÷itvamiti ÷rãpatyukte÷ca asminnapi pakùe nàóã÷uddhirapekùitaivoktàdevahetoþ . tadayamatra niùkçùño'rthaþ . ùañkàùñakanavamapa¤camadvidvàda÷àkhyeùu duùñabhakåñeùu satsu parasparaü grahamaitrye ekaþ parihàraþ . ekàdhipatye dvitãyaþ . grahavaire'pyaü÷apapoþ sabalatve maitre ca tçtãüyaþ . tàrà÷uddhau caturthaþ . rà÷iva÷yatve pa¤camaþ . sarveùvapi parihàreùu nàóã ÷uddhirapekùitaiva . nàóãvirodhaguttve tu vivàhonaiva syàditi . eva¤ca granthakartrà %<bhavanapatisuhçttvamityasya>% ÷rãpati÷lokasya vàkyacatuùñayamaïgãkçtya tatparihàràbhidhànaïkçtam . taññãkàkçnmahàdevopyevameva vyàkhyat . yatra hi pratyekaü parihàrakam tatra guõasamudàyaþ parihàrakaþ syàditi kiü vàcyam . vastutastu . maitrã kùetrapayordvayorapi tayorekàdhipatye'pi cettàràmitrasumitrajanma÷ubhadà kùemà ca sampatkarãtyàdi pràglikhitena ràjamàrtaõóavàkyena duùña bhakåñe grahamaitryà saha tathaikàdhipatyena saha tàrà÷uddhireva parihàrikà samucità . arthàdekasya mitratve'parasya sama tve va÷yatvàpekùà ataetadvàkyaü jyotiþsàrasàgare vivçtam %<tatrànyonyamitratve tulyàdhipatitve và tàrà÷uddhireva cintyà . ekamitratàyàntu va÷itvàdi guõàntaràpekùà . ÷atrutve tu sarvathà tyàga iti>% . ata evaitasmin pakùe cetpadàbhidhànàdekavàkyatàvasàyaþ . evaü ÷rãpativàkyamapi vyàkartavyamekavàkyatàbalàt . tatraùadkàùñake punarbhavanapatisuhçttvamiti sakalaguõasattvameva parihàrakam . anayorduùñabhakåñayordvayameva . yadàha jyotirnibandhe gargaþ %<grahamaitryàü ÷ubhà tàrà rà÷iva÷ye tribhiþ ÷ubham . ùaóaùñakambudhàþ pràhurdvàbhyàü dvyarkantrikoõaka miti>% . dvyarkandvidvàda÷am . %<dvidvàda÷e và navapa¤came vetyàdãni>% vasiùñhavàdãni tåpalakùaõaparatayà vyàkhyeyàni . atra yathàsampradàyaü vyavasthà dhyeyetyalamiyatà pãø dhàø atràpabàdaþ . %<maitryàü rà÷isvàminoraü÷anàthadvandvasyàpi syàdgaõànàü na doùaþ . kheñàritvaü nà÷ayet sadbhakåñaü kheñaprãti÷càpi duùñaü bhakåñam>% . muø ciø %<strãpuüsarà÷isvàminormaitryàü satyàü tathà rà÷inavàü÷ayordvandvaü yugmaü tasyàpi maitryàü satyàü gaõànàü duùñagaõànàü doùo na syàt, strãrakùogaõà pumàn manuùyagaõodevagaõo và tadà gaõadoùo na syàdityarthaþ>% . yadàhàtriþ %<rà÷ã÷ayoþ suhçdbhàve mitratve vàü÷anàthayoþ . gaõàdidauùñye'pyudvàhaþ putrapautrapravardhanaþ>% . atha sadbhakåñaü ÷ubhaphaladambhakåñaü rà÷ikåñaü tçtãyaikàda÷àdikaü kheñàritvaü grahayoþ ÷atrutàsambandhinaü doùaü nà÷ayet . evameva kheñaprãtirgrahamaitrã càpi duùñaü bhakåñaü ùaóaùñakàdisambandhinaü doùaü nà÷ayedityarthaþ taduktaü saptarùimate vivàhapañale . %<nabhogàribhàvaü haret sadbhakåñaü virudvaü bhakåñaü haret kheñamaitrã . sadà nà÷ayatyekanàóãsamàjobhakåñàdikàn saptabhedàü÷ca te tàm>% . (muø ci0) caturthacaraõaþ %<prokte duùñabhakåñaka ityàdinà punarukto'pi smaraõàvicchedàrthaü pañhitaþ>% . yattåktaü nàradena %<ekàdhã÷e mitrabhàve ÷ubhadaü pàõipãóanam . dvidvàda÷e trikoõe ca na kadàcit ùaóaùñake>% iti . etannàóãdoùe satyeva draùñavyam . adhunoditavàkyasvarasàt . %<bhavanapatisuhçttvaü syàt tathaikàdhipatyaü yadi bhavanava÷itva caiva ùaùñhàùñake'pi . ÷ubhakçdiha vivàho'nyo'nyatàràvi÷uddhau yadi khalu phaõicakre syànna nàóãsamàja>% iti ÷rãpatyukte÷ca %<anyathà pràgabhihitavasiùñhàdivàkyànyanarthakànyàpadyeranniti>% . pãø dhàø . atha nàóãkåñamàha . %<jyeùñhàryam õe÷anãràdhipabhayugayugandàsrabha¤caikanàóã puùpendutvàùñrami tràntakavasujalabhaü yonibudhnye ca madhyà . vàyvagnivyàlavi÷voóuyugayugamathopauùõama¤càparà syàddampatyorekanàóyàü pariõayanamasanmadhyanàóyàü hi mçtyuþ>% muø ciø jyeùñhà prasiddhà . aryamõamuttaràphalguno . ã÷a àrdrà . nãràdhãpovaruõastadbhaü ÷atatàrakà ebhyo nakùatrebhyo yugayugaü dvayaü dvayam . jyeùñhàmålaü uttaràphalgunãhasta÷ca . àrdrà punarvasu÷ca . ÷atatàrakàpårvabhàdrà cetyarthaþ . dàsrabhama÷vinã ca etannakùatranavakaü parasparamekanàóãtyucyate . atha puùyaþ prasiddhaþ indurmçgaþ tvàùñraü citrà mitro'nuràdhà antakaü bharaõã vasurdhaniùñhà, jalabhaü pårvàùàóhà, yoniþ pårvaphàlgunã, budhnyo'hirbughnya uttarabhàdrapadà, etannakùatranavakaü parasparaü madhyanàóãtyucyate . atha vàyuþ svàtã, agniþ kçttikà, vyàlo'÷leùà, vi÷vottaràùàóhà, ebhyo yugayugaü svàtã vi÷àkhà ca, kçttikà rohiõã ca a÷leùà maghà ca uttaràùàóhà÷ravaõa÷cetyarthaþ . atha pauùõabhaü revatã ca, etannakùatranavakamaparà tçtãyanàóãtyucyate . etatphalamàha . dampatyoþ strãpuüsayorekanàóyàü pariõayanamasadduùñaphalaü syàt . madhyanàóyàü hi ni÷cayena mçtyurdvayorapi syàt . %<målendràrkabhapà÷yajaikacaraõàdityàryame÷à÷vibhairyàmyendvãjyabhamitrabhàgyavasubhatvàùñràmbvahirbudhnyabhaiþ . anyairnàóyaihaikanàóinavake syàtàü dvibhe cenmçtirgodàdakùiõataþ kvacinnçpamukhe pàr÷vaikanàóã hità>% . godàdakùiõataþ sarvavarõeùu pàr÷vaikanàóã hità, kùatriyàdau kvacit, anyakanyàyà alàbhe pàr÷vaikanàóã hitetyarthaþ . yadàha gargaþ . %<nàóãkåñaü tu saügràhyaü kåñànàü tu ÷iromaõiþ . brahmaõà kanyakàkaõñhasåtratvena vinirmitamiti>% . varàhaþ %<àdyaikanàóãkurute viyogaü madhyàkhyanàóyàmubhayorvinà÷am . antyà ca vaidhavyamatãva dukhaü tasmàcca tisraþ parivarjanãyàþ>% iti . atra cakranyàsovasiùñhenoktaþ . %<àvçttibhirbhaistribhira÷vibhàdyaü kramotkramàt saügaõayeduóåni . yadaikaparvaõyubhayo÷ca dhiùõye neùñà nçnàryorbhç÷amekanàóã>% . phale'pi vi÷eùamàha vasiùñhaþ %<sà madhyanàóã puruùaü nihanti tatpàr÷vanàóã khalu kanyakàü tu . àsannaparyàyasamàgatà÷cedvarùeõa sàpyantarità trivarùaiþ>% . uttaràrdhasyàyamarthaþ . àsanne samãpasthite paryàye àvçttau cedekanàóã samàgatà . yathà'÷vinyàrdrayorbharaõãmçgayorohiõyà÷leùayorvà sà nàóã varùeõaikena strãpuüsayoruktà'÷ubhaphayadàtrã syàt . yadà tva÷vinyuttaraphàlgunyoritarakçtavyavadhànà sà nàóã tribhirvarùairuktà'÷ubhaphaladàtrã syàt . iya¤cà÷vinyàditrikagaõanà kanyàyà÷catu÷caraõe janmanakùatre sati yadà tu tricaraõaü nakùatraü tadà kçttikàmàrabhya sàbhijiccatuþparvagaõanà dvicaraõatve kanyànakùatrasya mçga÷ãrùataþ pa¤caparvagaõanà . yadàha nàradaþ . catustridyaïghribhotthàyàþ kanyàyàþ krama÷o'÷vibhàt . vahnibhàdindubhànnàóã tricatuþpa¤caparvasu . gaõayet saükhyayà caikanàóyàü mçtyurna saü÷ayaþ . amumarthaü spaùñamàha gargaþ . %<catuþpàt kanyakàçkùaü gaõayeda÷vibhàdikam . tribhaü savyàpasavyena bhinnaü parva sukhàvaham . kanyakarkùaü tripàccet syàdbhaõayet kçttikàdikam . caturbhiþ parvabhistadvadabhijittàrakànvitam . kanyakarkùaü dvipàccet syàdgaõayet saumyabhàdikam . pa¤cabhistvavarohe tu pa¤camàt trikavarjite>% etatphalamapyàha gargaþ . %<saü÷liùñà madhyanàóã tu puruùaü hanti vegataþ . saü÷liùñà pàr÷vanàóã tu kanyakàü hantyasaü÷ayam . àsannà tvekanàóã syàdàsannamçtidàyinã . dårasthà caikanàóã syàddåràniùñasya kàriõãti>% . jaganmohane nàradaþ . %<ekanàóãvivàha÷ca guõaiþ sarvaiþ samanvitaþ . varjanãyaþ prayatnena dampatyornidhanaü yataþ>% . àsàü nàóãnàü de÷abhedena vyavasthàmàha jaganmohane nàradaþ . %<caturnàóã tvahalyàyàü pà¤càle pa¤canàóikà . trinàóã sarvade÷eùu varjanãyà prayatnataþ>% iti . ahalyàpà¤càlau de÷avi÷eùau . tasmàdvasiùñhàdibhirde÷abhedena nakùatrabhedena cànityapravçttike catuþpa¤canàóyàvupekùya sakalade÷avyàpitvàt sakalanakùatravyàpitvàcca trinaóyevoktà . nacaitàvatà catuþpa¤canàóyau svasvade÷avyatiriktade÷eùu naivàvalokye kintu sarveùvapi de÷eùu vicàrye tatra svade÷e doùamahattvamanyade÷e doùàlpatà trinàóã tu sarvatraiva samànadoùà yadàha manuþ . %<ahalyàyàü caturnàóãsaüyogaþ kàlamçtyudaþ . eùa yogo'nyade÷eùu hyapamçtyuphalapradaþ . pa¤canàóãsamàyogaþ pà¤càle kàladaõóadaþ . itaratra samàyogo dukhadàridryadoùakçt . trinàóyàü tu samàyogaþ sarvatràniùñakàrakaþ>% iti . yattu jyotirnibandhe jyotiþprakà÷e a÷vinyàditrinàóãü prakçtyàbhihitam %<nidhanaü madhyamanàóyàü dampatyornaiva pàr÷vayornàóyoþ>% atra pàr÷vanàóyàü mçtyuråpamahàdoùàbhàbaü matvà vivàhàdikaraõaü ÷ubhàyetyarthaþ . tat kùatriyàdiviùayaü godàvarãtodakùiõade÷avàsiviùayaü và . tadapyuktaü tatraiva . %<karagrahe pçùñhanàdyo na nindye iti yadvacaþ . tatkùatriyàdiviùayaü gautamyàyàmyatastatheti>% . gautamã godàvarã . atràrthe àrùaü målaü mçgyam . %<iyaü cà÷vinyàditrinàóã gurumantràdiùvapyaniùñà prabhupaõyàïganàdau tu ÷ubhaiva>% . ukta¤ca svarodaye %<ekanàóãsthità yatra gurumantrà÷ca devatàþ . tatra dveùaü rujaü mçtyuü krameõa phalamàdi÷et . prabhuþ puõyàïganà mitraü de÷o gràmaþ puraü gçham . ekanàóãsthitaü bhavyaü viruddhaü vedhabarjitamiti>% . atra nàóãvedhe caraõavedhe'dhikadoùaþ, àva÷yake sa eva tyàjyaþ etadapyuktaü tatraiva . %<àdyàü÷ena caturthàü÷aü caturthàü÷ena càdimam . dvitãyena tçtãya¤ca tçtãyena dvitãyakam . evaübhàü÷avyadho yaùàü jàyate varakanyayoþ . teùàü mçtyurna sandehaþ ÷eùàü÷àþ svalpadoùadà iti>% tatràpyàva÷yakatve guruþ %<doùàpanuttaye nàóyà mçtyu¤jayajapàdikam . vidhàya bràhmaõàü÷caiva tarpayet kà¤canàdinà . hiraõmayãü dakùiõà¤ca didyàdvarõàdikåñake . gàvo'nnaü vasanaü deyaü sarva doùàpahàrakamiti>% . evaü sarvasammatatvàdaùñau kåñabhedà abhihità nànye . %<màhendraü gauóade÷e ca màlave rajjusaüj¤akamityàdinà vàdaràyaõavàkyenànyakåñànàü tattadde÷aviùayatàpàdanàt . te ca kåñabhedàvasiùñhasaühitàyàü toóalànande ca sàmànyavi÷eùabhàvasahità draùñavyàþ>% pãø dhàø . atha nàóãdoùàpavàdaþ %<rà÷yaikye cedbhinnamçkùaü dvayoþ syànnakùatraikye rà÷iyugmaü tathaiva . nàóãdoùonogaõànàü ca doùo nakùatraikyepàdabhede ÷ubhaü syàt>% muø ciø . %<dvayoþ strãpuüsayorekarà÷itve sati yadi bhinnamçkùaü syàt tadà nàóãdoùogaõànà¤ca ràkùasamanuùyagaõànà¤ca doùo nàsti . yathà ekasminnapi kumbharà÷au ÷atatatàrakàpårbabhàdrapadàpàdatrayaü ca yevaü råponakùatrabhedaþ . tathaiva nakùatraikye rà÷iyugmaü rà÷idvayaü cet syàt tadàpi pràgukto doùo na syàt . upalakùaõatvàt tàràdoùo'pi na bhavet . yathà . ekasminneva nakùatre pårvàbhàdrapadàkhye pårvabhàdrapadàyàþ prathamapàdatrayaü kumbhe caturthacaraõa÷ca mãne ityevaüråpo rà÷ibhedaþ>% . yadàha nàradaþ . %<ekarà÷au pçthag dhiùõye dampatyoþ pàõipãóanam . uttamaü madhyamaü bhinnarà÷yekarkùagayostayoþ . ekarkùe caikarà÷au ca vivàhaþ pràõahànidaþ>% . vasiùñhaþ . %<dampatyorjanmabhe caikye rà÷au ca nidhanaü tayoþ . ekasya ca tathodvàhe ki¤cidbhede pi và navà>% . ki¤cidbhede nakùatrabhede rà÷ibhede ca . gargaþ %<ekarà÷iü vinà nàóãyogamàdau vivarjayet . na doùastve karà÷isthe bhakåñe'nyeùu mçtyudeti>% . bhçgurapi %<dampatyorekarà÷i÷cet pçthagçkùaü yadà bhavet>% . vasiùñhokto vivàhaþ syàdgaõanàóyau na yojayediti . ataevàha ke÷avàrkaþ %<nakùatramekaü yadi bhinnarà÷yorabhinnarà÷yoryadi bhinnamçkùam . prãtistadànãü nivióà nçnàryor÷cet kçttikàrohiõivanna nàóãti>% . caturthacaraõasyàyamarthaþ cedyadi kçttikàrohiõãvat syàt tadàpi nàóãdoùo na syàt . upalakùaõatvàdgaõadoùo'pi . yathà kçttikàrohiõyorekanàóãsthatve'pi gaõadauùñhye'pi tatsaüsåcità'÷ubhaphalaü naiva syàt . atràpi prathamataþpuütàràpekùità dvitãyataþ strãtàretyapi vi÷eùodhyeyaþ . yadàha gargaþ %<ekarà÷au pçthak dhiùõye puütàrà prathamà bhavet . atãva ÷ãbhanà proktà strãtàrà cettva÷obhaneti>% . tadevaü kaimutikanyàyena yatra nàóãgaõadoùàdyabhàvo yathà rohiõãmçgayorhastacitrayorvà tatra pàõipãóanaü ÷ubhaü syàditi kiü vàcyamityarthaþ . athaikarà÷inakùatratve'pavàdamàha . nakùatraikye iti . strãpuüsayoþ rà÷yaikyai nakùatraikye ca yadi caraõabhedo yathà bharaõyàþ prathamapàde puüsojanma dvitãyapàde striyàstadàpi ÷ubhaü kalyàõaü syàt . taduktaü ke÷avàrkeõa . %<parà÷araþ pràhanavàü÷abhedàdekarkùarà÷yorapi saumanasyamiti>% . saumanasyaü prãtiþ . vasiùñhenàpi %<ekagçhasambhavànàü bhavati vivàhaþ sutàrthasampartyai . yadyubhayorekarkùaü bhavati yadà càü÷ako bhinna>% iti . etacca saïkocaviùayaü veditavyam . tathà ca jaganmohane . %<ekarkùe caikarà÷au ca vivàhastva÷ubhaþ smçtaþ . saïkoce tu tadà kàryobhinnapàdoyadà tayoriti>% . atràpi vi÷eùo jyotirnibandhe vidhiratne . %<rohiõyàrdrà maghendràgnã tiùya÷ravaõapauùõabham . uttaràproùñhapàccaiva nakùatraikye'pi ÷obhanà>% iti . indràgnã vi÷àkhà tadetat spaùñamuktaü tatraiva vidhiratne . %<vi÷àkhikàrdra÷ravaõapraje÷atiùyàntyatatpårvamaghàþ pra÷astàþ . strãpuüsatàraikyaparigrahe tu ÷eùàvivarjyà iti saïgiranta>% iti . ÷eùàstàrà ityarthaþ . atra dvayoranyatarasya và janmarà÷i nakùatràdyaj¤àne upàyamàha . vasiùñhaþ . %<aj¤àtajanmanànnéõàü nàmabhe parikalpanà . tenaiva cintayet sarvaü rà÷ikåñàdi janmavat . janmabhaü janmadhiùõyena nàmadhiùõyena nàmabham . vyatyayena sadà yojyaü dampatyornidhanapradam . kuryàt ùoóa÷a karmàõi janmarà÷au balànvite . sarvàõyanyàni karmàõi nàmarà÷au balànvite>% iti . vçhaspatirapi . %<vyavahàraràjasevà saügràmagràmamaitreùu . j¤àte'pi janmarà÷au phalamuktaü nàmarà÷iva÷àdita>% . nàmnaþ sakà÷àjjanmanakùatraj¤ànaü svarodayàbhihita÷atapadacakràntargatasvãyanàmàdivarõava÷àt j¤eyamiti . yastu çkàràdivarõa çùabhàdinàmasu dç÷yate tatra yathàsampradàyaü vyavasthà pãø dhàø . nàóãbhede'ùñau guõàþ pràguktàþ .
     jyoø taø nàóãcakralekhanatadvi÷eùau dar÷itau yathà svarodaye . %<a÷vinyàdi likheccakraü sarpàkàraü trinàóikam . tatra vedhava÷àt j¤eyaü vivàhàdau ÷ubhà÷ubham . trinàóãvedhanakùatrama÷vinyàrdràyugottaràþ . hastendramålavàruõyaþ pårvabhàdrapadàdimà . yàmyaþ saumyogururyoni÷citramitrajalàhvayam . dhaniùñhà cottarà bhadrà madhyanàóã vyavasthità . kçttikà rohiõã sarpomaghà svàtãvi÷àkhake . uttarà÷ravaõàpauùõaüpçùñhanàóã vyavasthità . a÷vyàdinàóãvedharkùeùaùñhaü dvitãyakaü kramàt . yàmyàditrika turya¤ca kçttikàdidviùañkakam . evaü nirãkùayedvecaü kanyàmantre sure gurau . paõyastrãsvàmimitreùu de÷e gràme pure gçhe . ekanàóãsthadhiùõyàni yadi syurvarakanyayoþ . tadà vedhaü vijànãyàt gurvàdiùu tathaiva ca . prakañaü yasya janmarkùaü tasya janmarkùatovyadhaþ . praõaùñaü janmabhaü yasya tasya nàmarkùatovadet . dvayorjanmabhayorvedhe dvayornàmabhayostathà . nàmajanmarkùayorvedhe na kartavyaü kadàcana . ekanàóãsthità cet syàt bharturnà÷àya càïganà . tasmànnàóãvyadhovãkùyovivàhe ÷umamicchatà . pràïnàóyà vedhatobhartà madhyanàóyobhayaü tathà . pçùñhanàóãvyadhe kanyà mriyate nàtra saü÷ayaþ . ekanàóãsthità yatra gururmantra÷ca devatà . tatra dveùaü rujaümçtyuü krameõa phalamàdi÷et . prabhuþ paõyaïganàmitraü de÷ogràmaþ puraü gçham . ekanàóãgatà bhavyà abhavyà vedhavarjitàþ>% . asyàpavàdaþ jyoø taø . %<ekarà÷yàdiyoge tu nàóãdoùo na vidyate>% ekarà÷yàdi÷ca %<ekarà÷au ca dampayoþ ÷ubhaü syàt samasaptake . caturthe da÷ame caiva tçtãyaikàda÷e tathà>% ityuktaþ . samagrahaõàdviùamasaptake doùaþ . tathà ca %<yoñake saptake meùatule yugmahayau tathà . siühaghañau sadà varjyau mçtiü tatràbravãcchivaþ>% . ÷rãpativyavahàranirõaye . suhçdekàdhipayoge tàràbale va÷yarà÷au và . api nàóyàdivedhe bhavati vivàhohitàrthàya, ràjamàrtaõóe ca . %<na ràjayoge grahavairità ca na tàra÷uddhirnagaõatrayaü syàt . nanàóãdoùo na ca varõaduùñirgargàdayaste munayovadanti>% atra de÷abhedàt vyavasthà . anyatroktam . %<lagne vyaye ca pàtàle jàmitre càùñame kuje . bhartà kanyàvinà÷àya kanyàbhartçvinà÷akçt>% . asyàpavàdaþ . %<atha và guõabàhulye kuje và tàdç÷e dvayoþ>% pràguktarãtyà aùñànàü kåñànàü guõàïkànàü saïgalane aùñàda÷ato'dhikatve ubhayorvarakanyayoruktalagnàdisthàne maïgalasya sthitau ca na doùaþ evamanyo'pi vaidhavyayogonindanãyaþ sa ca jàtaka÷abde vakùyate . evaü vivàhe varùàdi÷uddhiü dampatyorànukålyàïgaü cãktvedànãü nirdoùadinalagnàdi niråpyate . tatraikra viü÷atiþ sarvasammatà doùà nàradena parigaõitàþ . %<ekaviü÷atidoùàõàü nàmaråpaphalàni ca . pitàmahoktaü saüvãkùya tàni vakùye samàsataþ . pa¤càïga÷uddhirahitodoùastvàdyaþ prakãrtitaþ . udayàsta÷uddhirahito dvitãyaþ såryasaükramaþ . tçtãyaþ pàpaùaóvargo bhçguùaùñhaþ kujàùñamaþ . gaõóànvaü kartarã ripphaùaóaùñendu÷ca saügrahaþ . dampatyoraùñamaü lagnaü rà÷irviùaghañã tathà . durmuhårto vàradoùaþ khàrjårikasamaïghrimam . grahaõotpàtabhaü kråraviddharkùaü krårasaüyutam . kunavàü÷o mahàpàto vaidhçti÷caikaviü÷atiriti>% anyaistu da÷a doùà uktàþ vedha÷ca 1 lattà 2 ca tathà ca pàtaþ, 3 khàrjårayogo 4 da÷ayogacakram 5 . yuti÷ca 6 jàmitra 7 mupagrahà÷ca 8 vàõàkhyavajrau 9 da÷a caiva doùà iti vyavahàroccaye'bhidhànàt . tatra durmuhårto ravàvaryametyàdiþ . vàra doùaþ kulikàdiþ, krårasaüyutamityasyopalakùaõatvàdakàlavçùñinàmako'pi doùo gçhyate . yadàha vasiùñaþ . %<pa¤càïga÷uddhirahità÷cotpàtà'kàlavçùñijàþ>% iti . eùaü doùàõàü karmavi÷eùe phalamàha vasiùñhaþ %<ekaviü÷anmahàdoùàstvete brahmamukhoditàþ . kadàcinnaiva sãdanti guõànàü kãñikoñibhiþ . tasmàdeteùu doùeùu kadàcinnàcarecchubham . vivàhe vidhavà nàrã maraõaü vratabandhane . gràmanà÷aþ pratiùñhàyàü sãmante garbhanà÷anam . navànnabhojane mçtyuþ kçùau tatphalanà÷anam . karturnà÷o gçhàrambhe prave÷e patinà÷anam . yàtràyàü kartçnà÷aþ syàdyuddhayàne vi÷eùataþ . labhyate sumahatpuõyameùu ÷ràddhàdikarmabhiriti>% pãø dhàø .
     tatra sarvakarmopayogiùaóvarge vaktavyeàdau kùetranavàü÷apàvàha %<kuja÷ukrasaumya÷a÷isåryacandrajàþ kavibhaumajãva÷anisaurayoguruþ . iha rà÷ipàþ, kriyamçgàsyataulikendubhato navàü÷avidhirucyate budhaiþ>% muø ciø .
     atra lagnàdãnàü lakùaõaü nàradoktam . %<triü÷adbhàgàtmakaü lagnaü horà tasyàrdhamucyate . lagnatribhàgodreùkàõo navamàü÷o navàü÷akaþ . dvàda÷àü÷odvàda÷àü÷astriü÷àü ÷astriü÷adaü÷akaþ . ùaóvargàþ kathitàhyete--teùàmã÷à ime smçtàþ>% iti . tatraite bhaubha÷ukrabudhacandrasåryabudha÷ukrabhaumaguru÷aniguravaü, krameõeha ùaóvarge rà÷ipà meùàdirà÷ãnàü svàminaþ . kriyeti . kriyo meùaþ mçgàsyo makaraþ taulikaü tulà indubhaü karkaþ ebhyo rà÷imyo dvàda÷asvapi rà÷iùu navàü÷avidhirbudhairucyate . meùe meùàdeva, vçùe makaràdeva mithune tulàtaþ karke karkàdeva, evaü siühe'pi meùàdeva evaü kanyàdiùu api rà÷iùu makaràdita eva . evameva dhanuràdiùvapi ityarthaþ . yadàha nàraraþ . %<siühasyàdhipatirbhànu÷candraþ karkañake÷varaþ . meùavç÷cikayorbhaumaþ kanyàmithunayorbudhaþ . dhanurmãnayordevejyaþ ÷ukrovçùatule÷varaþ . ÷anirmakarakumbhe÷a ityete rà÷inàyakà>% . %<navamàü÷àmeùasiühavàpe, meùàdayaþ kramàt . kramàdgomçgakanyàsu j¤eyàþ syurmakaràdayaþ . tulàmithunakumbheùu syuþ krameõa tulàdayaþ . alikarkañamãneùu kramàt syuþ karkañàdayaþ>% iti pãø dhàø . atha hore÷akathanam %<samagçhamadhye ÷a÷iravihorà viùamabhamadhye ravi÷a÷inoþ sà>% muø ciø . pa¤cada÷abhàgàtmakaikà horà samarà÷imadhye prathamà candrasyàparà såryasya . viùamarà÷imadhye prathamà raveþ parà candrasyetyarthaþ . %<horàrkendvãrojarà÷au samabhe candrasåryayoriti nàradokteþ>% pãø dhàø . atha triü÷àü÷adrekkàõe÷àþ . %<÷ukraj¤ajãva÷anibhåtanayasya bàõa÷ailàùñapa¤cavi÷ikhàþ samarà÷imadhye . triü÷àü÷akoviùamabhe viparãtasasmàddreùkàõakàþ prathamapa¤canavàdhipànàm>% muø ciø . samarà÷imadhye krameõa prathamataþ pa¤cànàmaü÷ànàü ÷ukraþ svàmã tataþ ÷ailànàü saptànàü j¤obudhaþ . tato'ùñànàü jãvo guruþ . tataþ pa¤cànàü ÷aniþ . tato vi÷ikhàbàõàþ pa¤ca teùàü bhåtanayo bhãmaþ . ÷ukraj¤etyàdisamàhàradvandvaþ . viùamabhe tu asmàtsamarà÷erviparãtaü j¤eyam . yathà prathamataþ pa¤cànàü bhaumaþ tataþ pa¤cànàü ÷aniþ tato'ùñànàü guruþ . tataþ saptànàü budhaþ tataþ pa¤cànàü ÷ukraþ ityarthaþ . ayameva triü÷àü÷akasaüj¤a iti . yathàha nàradaþ . %<kujàrkãjyaj¤a÷ukràõàü bàõeùvaùñàdrimàrgaõàþ bhàgàþ syurviùame te tu samarà÷au viparyayàt>% iti . dvakkàõà rà÷ida÷àü÷àþ dvàda÷asu rà÷iùu prathamodreùkàõaþ prathamasya svarà÷yadhã÷asya, dvitãyodreùkàõaþ pa¤camarà÷ã÷varasya, tçtãyaþ svarà÷ito navamarà÷ã÷varasya . yathà vçùe prathamo dreùkàõo vçùàdhã÷a÷ukrasya, svàpekùapa¤camakanyàdhã÷abudhasya dvitãyaþ, tçtãyaþ svàpekùanavamamakaràdhã÷a÷anerityarthaþ . %<syurdrekkàõà lagnapa¤canavarà÷ã÷varàþ kramàditi>% nàradokteþ pãø dhàø . dvàda÷àü÷e÷ànàha .
     %<syàddvàda÷àü÷a iha rà÷ita eva gehaü horàtha dçkkanavamàü÷akasåryabhàgàþ . triü÷àü÷aka÷ca ùaóime kathitàstu vargàþ saumyaiþ ÷ubhaü bhavati cà÷ubhameva pàpaiþ>% muø ciø . iha ùaóvarge dvàda÷àü÷aþ sàrdhamaü÷advayaü tat svarà÷ita eveùñàü÷àntaü gaõitaü sad yastadrà÷isvàmã sa dvàda÷àü÷e÷varaþ %<àrabhya lagnarà÷estu dvàda÷àü÷e÷varàþ vramàditi>% nàradokteþ . anyaccaraõatrayaü spaùñataram . taduktaü vasiùñhena . %<lagnaü tadardha¤ca tatastrigàgo navàü÷aka÷ca dvida÷àü÷aka÷ca . triü÷àü÷aka÷ceti hi vargaùañkaü ÷ubhaü ÷ubhavyomacaràdhipatyam . yaþ pàpaùaóvargabhavo hi doùaþ pa¤càïgasaumyagrahalagnajàtam . guõaughamambhodhimamoghavàõaþ ÷uùyatya÷eùaü khalu ràghavasyeti>% . tasmàt saumyapàpagrahaùaóvargasàïkarye sati saumyaùaóvargastribhyo'dhika÷cecchubhaþ tribhyohãna÷ceda÷ubha ityarthaþ pãø dhàø . atha gaõóàntadoùaþ . %<jyeùñhàpauùõamasàrpabhàntyaghañikàyugmaü ca målà÷vinãpitryàdau ghañikàdvayaü nigaditaü tadbhasya gaõóàntakam . karkàlyaõóajabhàntato'rdhaghañikà siühà÷ca meùàdigà pårõànte ghañikàtmakaü tva÷ubhadaü nandàtide÷càdimam>% muø ciø .
     gaõóàntaü nàma sandhivi÷eùaþ sacànekavidhaþ nakùatra sandhistithisandhirlagnasandhi÷ca tathà yogasandhiþ karaõasandhirvarùa sandhirayanasandhirçtusandhirmàsasandhiþ pakùasandhirdinasandhãràtrisandhimadhyàhnasandhiþ pràtaþsàyaüsandhirni÷ãthasandhi÷ca . tatra tithinakùatralagnavi÷eùàõàü yaþ sandhirniyatakàlaþ sa gaõóàntasaüj¤aþ . anyeùàü tu sandhirniyatakàlaþ sandhi÷abdavàcya eva . tatràdau nakùatragaõóàntamucyate . jyeùñhà prasiddhà pauùõabhaü revatã sàrpabhama÷leùà eùàmante ghañikàdvayam (4 daõóàþ) . tathà målà÷vinyau prasiddhe pityraü maghà . eùàmàdau ghañikàdvayaü ca gaõóàntannàma . tathà ca revatya÷vinyora÷leùàmaghayorjyeùñhàmålayorantaràlavartighañãcatuùñayaü nakùatragaõóàntama÷ubhadam taduktaü ratnamàlàyàm . %<pauùõà÷vinyoþ sàrpapitryàkhyayo÷ca yacca jyeùñhàmålayorantaràlam . tadgaõóàntaü syàccanurnàóikaü hi yàtràjanmodvàhakàleùvaniùñamiti>% . yattu vasiùñhenoktam %<yadantaràlaü pitçsàrpayo÷ca målendrayorà÷vinapauùõàyo÷ca . sasandhi gaõóàntamiti trayaü tadyàmapramàõaü ÷ubhakarmahantç iti>% . yàmaþ praharo nakùatrabhogasyeti ÷eùaþ . nàrado'pi %<sàrpendra pauùõadhiùõyànte ùoóa÷àü÷à bhasandhayaþ . tadagrabheùvàdyajàtàþ pàpàgaõóàntasaüj¤akàþ . ugraü sandhitritayajaü gaõóàntatritayaü mahat . mçtyudaü janmayànàdivivàhasthàpanàdiùu>% . ùoóa÷àü÷o nakùatrabhogasyàrdhaprahara iti yàvat . àdyajàtàþ ùoóa÷à÷àþ . tadetaddoùamahattvàlpatvasåcanàrtham . tathà hi . caturghañike nakùatragaõóànte mahàn doùaþ, tadadhike tvaùñaghañikàtmake madhyamadoùaþ . tato'dhike caraõàvadhike tvalpadoùaþ . ataevoktaü såryasiddhànte %<sàrpendrapauùõadhiùõyànàmantyàþ pàdà bhasandhayaþ . tadagrabheùu sàrdhàü÷o gaõóàntaü nàma kãrtyate . vyatãpàtatrayaü ghoraü gaõóàntatritayaü tathà . etadbhasandhitritayaü sarvakarmasu varjayediti>% . ardhàü÷a÷caraõàrdhaü prahara ityarthaþ . dãpikàyà¤ca . %<àdye maghàcaturbhàge målapàdàdya eva ca . revatyantyacaturbhàge vivàhaþ pràõanà÷aka>% iti . atha lagnagaõóàntamucyate . karketi karkaþ prasiddhaþ alirvçaikaþ aõóajomãnaþ eùàmbhànàü lagnànàmante'rdhaghañikà, tathà siühameùau prasiddhau a÷vodhanuþ eùàü lagnànàmàdibhåtàrdhaghañikà gaõóàntaü nàma . tathà ca karkasiühayorvç÷cikadhanuùormãnameùayorvà lagnayorantaràlavartinyekà ghañikà lagnagaõóàntama÷ubhadamityarthaþ . yadàha ka÷yapaþ %<siühakarkañayo÷càpakãñayormãnameùayoþ . gaõóàntamantaràlaü tannàóikà nidhanapradeti>% . yattu nàradenoktam %<kulãrasiühayoþ kãñacàpayormãnameùayoþ . gaõóàntamantaràlaü syàt ghañikàrdhaü mçtipradamiti>% . vasiùñhenàpi . %<lagnàntaràlaü ghañikàrdhametatkulãraharyoralicàpayo÷ca . mãnàjayoþsarvaguõànnihanti lobho yathà sarvaguõànnarasyeti>% . taddoùàdhikyasåcanàrtham . aya tithigaõóàntamucyate . pårõànta iti . pårõàþ pa¤camãda÷amãpa¤cada÷yastàsàmante ghañikaikà, tathà nandàþ pratipatùaùñyaikàda÷yastàsàmàdibhåtaikà ghañikà tithigaõóàntaü nàma . tathà ca pa¤camãùaùñyorda÷asyekàda÷yoþ, pa¤cada÷ãpratipadorvà tithyorantaràlavartighañãdvayaü tithigaõóàntama÷ubhamityarthaþ . yadàha nàradaþ %<pårõànandàkhyayostithyoþ sandhirnàóãdvayaü sadà . gaõóàntaü mçtyudaü janmayàtrodvàhavratàdiùu>% iti . yattu ka÷yapenoktam %<pårõànandàkhyayostithyoþ sandhirnàóãcatuùñayam . udvàhajanmayàneùu gaõóàntaü nidhanapradamiti>% . taddoùatàratamyasåcanàrtham . evaü gaõóàntasaüj¤aþ sandhiruktaþ . tatra tithilagnagaõóàntaparihàraþ ÷àkalyasaühitàyàm . %<tathaiva tithigaõóàntaü nàstãndau bala÷àlini . tathaiva lagnagaõóàntaü nàsti jãve balànvite>% iti . athàtra prasaïgàdanyeùàmapi sandhirucyate'smàbhiþ . yadàha guruþ %<ghañikàdvayamçkùànte màsànte tu dinatrayam . varùànte varjayetpakùaü grahaõàddinasaptakamiti>% . tithyàdisandhimapyàha vasiùñhaþ %<pakùo'vadasandhistridina¤ca màsasandhistrinà óyaþ khalu sandhyayo÷ca . nàóya÷catasrastithiçkùayogasa ndhistadardhaü karaõasya sandhiþ>% . varùeùu vi÷epamàha sa eva %<sauràvdànte tyajetpakùaü càndre tu navabhantyajet . sàvanànte' ùñabhantyàjyaü nàkùatre pauùõabhàt tryahamiti>% . atràpi vi÷eùamàha sa eva . %<avdàþ syustrividhà jãvasaura càndràhvayàþ sadà . teùàmàdau tathà cànte tridinaü varjayecchubhe>% iti . aya¤ca sarvakàryasàdhàraõo niùedhaþ anyathà mãnàditye vivàhaprasaïgàbhàvàdeva varùàntaniùedhasya vaiyarthyàpàtàt . guruþ %<çkùànte putranà÷aþ syànmàsànte tu dhanakùayaþ . varùànte varganà÷aþ syàdgrahaõàt sarvanà÷anamiti>% . àva÷yakatve tu %<nakùatrayogatithi sandhiùu nàóikaikà tithyaùñaviü÷atipalaiþ sahitobhayatra . karkàlimãnatanusandhi÷u dikpalàni tyàjyàni ÷eùa vivareùu ca pa¤ca pa¤ceti>% vàsanàsiddhaü ke÷avàrkavàkyamanu sartavyam . vàsanà ca siddhànta÷iromaõàvabhihità . %<÷a÷itanuvikalàbhya÷candrabhuktyendubhànvorgativivarakalàbhirbhåya evàbhireva . pçthagatha gatiguõyà nàóikàþ sandhiràptà bhatithikaraõayogànàü phalaü tatra mi÷ramiti>% . sandhiphalamapyàha ke÷avàrkaþ . %<sandhau purandhrã ÷ucameti vadhyà mçtaprajà và yadi sandhisandhiþ . vadanti vàtsyà çtunàvimåóhàü ni÷ãthamadhyaüdinasandhiùåóhàm>% tatràrdha ràtramadhyandi nasandhiþ %<madhye ni÷àhnorghañãtryaü÷am>% muø ciø . ityàdye prakaraõe'bhihitaþ . sandhisandhistu ke÷avàrkeõoktaþ . %<raverbhavedekagçhàdhikasya yadaü÷avçndaü khalu sàyanasya . tadatra rà÷idvayabhàgataùñaü spaùñaü vasantàdçtavo bhavanti . tatsandhayogàïgaghañãsamàþ syurdvisaïguõà÷cedviùuvàyanãyàþ . sa sandhisandhiþ khalu yatra ÷eùaü ÷ånyaü bhavedeùa vi÷eùapuõyaþ>% iti mãnasaükràntimàrabhya vasantartatugaõaneti pakùamaïgãkçtyaikagçhàdhikasyetyuktam . gaõóàntadosaparihàramàha vasiùñhaþ %<gaõóàntadoùamakhilaü muhårto'bhijidàhvayaþ . hanti yadvanmçgavyàdhaþ pakùisaïghamivàkhilam>% . tadetaddoùàpavàdàkhyasya prakàrasya niyàmakatvàdvivàhaviùayaü na jàtakàdau pãø dhàø . atha kartarãdoùaþ . %<lagnàt pàpàvçjvançjå vyayàrthasthau yadà tadà . kartarã nàma sà j¤eyà mutyudàridrya÷okadà>% . muø ciø yadà pàpagrahau lagnàdvyayàrthasthàvçjvançjå dvàda÷asthaþ pàpagrahomàrgã, dvitãyasthaþ pàpagraho vakrã syàttadà kartarã nàma doùaþ kçntati strãpuüsayoþ pràõàü÷chedayatãti kçtã cchedana iti dhàtvarthànusàràdanvarthà sammukhakartarãyaü mçtyudàridrya÷okadà bhavet . yadàha nàradaþ %<lagnàbhimukhayoþ pàpagrahayorçjuvakrayoþ . sà kartarãti vij¤eyà dampatyãrgalakartarã . kartarãdoùasaüyuktaü yallagnaü tat parityajet . api saumyagrahairyuktaü guõaiþ sarvaiþ samanvitamiti>% . gargo'pi . %<vyaye màrgagatiþ kråro vakrã kråro dhane yadi . tau ca lagnàü÷atulyau ca tadà ghoràkhyakartarã>% . yadà tu dvitãye màgãü dvàda÷e ca vakrã atha dvàpapi krårau vyayàrthasthau santau ÷ãghriõau và syàtàü tadà kartarã nàstyeva . yadàha va÷iùñhaþ %<lagnasya pçùñhàgragayorasàdhvoþ sà kartarã syàdçjuvakragatyoþ . tàveva ÷ãghrau yadi vyaktacàrau na kartarã ceti pitàmahoktiriti>% . iyaü kartarã candrasyàpi draùñavyà . yadàha ka÷yapaþ %<candrasya kartarã tadvacchubha dçùñà na doùadeti>% . parantu lagnasya candrasya và kråragrahamadhyagatatvadoùo'styeva kartarãto'lpaphalaþ kanyànà÷akaratvàt . yadàha vasiùñhaþ . %<kråragrahamadhyagate lagne candre'tha và karagrahaõam . te yamasadanàbhimukhaü gamana¤cecchanti kanyàyàþ>% iti kartarãdoùe'nyadapyapayàdàntaraü pàpau kartarikàrakàvityàdinà svayaü vakùyati . atra lagnàdityupalakùaõàt sarveùàmapi bhàbànàü kartarãdoùo'dhyavaseyaþ %<yo yo bhàvaþ svàmidçùñoyutovetyàdinà>% tulyanyàyatvàt . tatra lagne kartarã mahàdoùakarã lagnabhaïgàdhàyakatvàttasyà anyatra tàdç÷adoùàbhàva iti tu tattvam pãø dhàø . ataþparaü ràhuketvoþ pàpagrahatvaü vyavasthàpitaü tacca ketu÷abde vistareõa vaksyate . atha yutayogàparaparyàyasaügrahadoùaþ . %<candre såryàdisaü yukte dàridryaü maraõaü ÷ubham . saukhyasàpatnyavairàgyaü pàpadvayayute mçtiþ>% muø ciø såryayukte candredàridryaü syàt . bhaumàdiyoge maraõàdi phalaü krameõa syàdityarthaþ pàpagraharàhitye'pya÷ubhaphalaü ràhuketvorapi draùñavyam . yathàha nàradaþ %<÷a÷àïke grahasaüyukte doùaþsaügrahasaüj¤akaþ . såryeõa saüyute candre dràridyrambhavati dhruvam . kujena maraõaü vyàdhiþ saumyena tvanapatyatà . daurbhàgyaïguruõà yukte sàpatnyambhàrgaveõa tu . pravrajyà såryaputreõaràhuõà kalahaþ sadà . ketunà sayute candre nityaü kaùñaüdaridratà . tasmin saügrahadoùe tu vivàhaü naiva kàrayet>% . sàpatnyaü bharturanyà bhàryà syàt . atra gurubudhasàhityaphalama÷ubhamuktam granthakartrya tu vasiùñhavàkye kasyacinmatàbhipràyeõa ÷ubhaphalamuktam . yathoktaü vasiùñhena %<dàridryaü raviõà kujena maraõaü saumyena na syuþ prajà daurbhàgyaü guruõà sitena sahite candre sasàpatnakam . pravrajyà'rkasutena sendujagurau và¤chanti kecicchubhaü dvyàdyairmçtyurasadgrahaiþ ÷a÷iyutairdãrghaþ pavàsaþ ÷ubhairiti>% . ata eva ÷rãpatinoktam . %<÷ubha¤ca dambholibhçdãjyavidbhyàmiti>% dambholibhçdãjyojãvaþ . pàpeti . pàpadbayena yute upalakùaõatvàtpàpatrayàdiyute mçtireva syàt . %<pàpadvayayute candre dampatyormaraõaü dhruvamiti>% nàradãkteþ . bahusaumyagrahayoge tu bahukàlaü patyurde÷àntare'vasthànaü syàt tadvàkyamadhunaivàbhihitam . athàsya parihàro nàradãktaþ . %<svakùetragaþ svoccagovà mitrakùetragato vidhuþ . yutidoùàya na bhaveddampatyoþ ÷reyase tadeti>% . kvacidvargottama iti pañhyate . ka÷yapenàpi . %<tuïgamitrasvarà÷isthaþ ÷ubhayuktaþ ÷ubhapradaþ . evaüvidhaþ krårayutaþ sampårõaphaladaþ÷a÷ãti>% pãø dhàø . atha janmarà÷ilagnayoraùñamalagnadoùaü sàpavàdamàha .
     %<janmalagnabhayormçtyurà÷au neùñaþ karagrahaþ . ekàdhipatye rà÷ã÷e maitre và naiva doùakçt>% muø ciø .
     janmalagnajanmarà÷yãþ sambandhini mçtyurà÷àvaùñamalagne karagrahoneùñaþ . yadàha nàradaþ %<dampatyoraùñamaü lagnaütvaùñamorà÷ireva ca . yadi lagnagataþ so'pi dampatyornidhanapradaþ . sa rà÷iþ ÷ubhayukto'pi lagnaü và ÷ubhasaüyutam . lagnaü vivarjayet yatnàt tadaü÷àü÷ca tadã÷varàn>% iti . atra janmalagne janmarà÷au ca vi÷eùamàha ka÷yapaþ . %<iùñaü svajanmalagnaü tajjanmarà÷iraniùñadaþ . lagnagastu tayoþ sthànàcchubhànyupacayàni vai>% iti . nàrado'pi %<janmarà÷yudgamonaiva janmalagnodayaþ ÷ubhaþ . tayorupacayasthànaü yadi lagnagataü ÷ubhamiti>% . athàùñamalagnadoùaparihàramàha . eketi janmarà÷ijanmalagnayoranyatarasya vivàhalagnasya ca svàmyaikye sati yathà meùavç÷cikayoþ, tathà tayorà÷ã÷varayoþ maitre yathà siühamãnayoþ . atra hi såryagurvoranyonyaprãtirasti . etàdç÷aviùaye vivàho lagnàùñamadoùakçt na syàt . yadàha ka÷yapaþ %<janme÷àùñamalagne÷au mitho mitre vyavasthitau . janmarà÷yaùñamarkùotthadoùo na÷yati bhàvataþ>% iti pãø dhàø . parihàràntaramàha %<mãnokùakarkàlimçgastriyo'ùñamaü lagnaü yadà nàùñamagehadoùakçt . anyonyamitratvava÷ena sà badhårbhavetsutàyurgçhasaukhyabhàginã>% . ukùà vçùaþ strã kanyà anye prasiddhàþ ete rà÷ayo yadyaùñamalagnaü syuþ yathà siühànmãnaþ tulàtovçùaþ dhanuùaþ karkaþ meùàt vç÷cikaþ mithunànmakaraþ kumbhàtkanyà'ùñamalagnam . tadàùñamagehadoùakçnna bhavet . kuta ityata àha . anyonyeti . pràguktaparasparaprãti va÷e . ida¤copalakùaõam . meùavç÷cikayostulàvçùayorekàdhipatyàt . evaü sati sà badhåþ pariõãtà kanyà sutà yurgçhasaukhyabhàginã syàt . ukta¤ca %<jhaùakulãravçùàlimçgàïganà jananarà÷ivilagnagçhàùñamàþ . ÷ubhaphalà bhçguõà kathitàstayoradhipatã suhçdau hi parasparamiti>% . parihàràntaramapyàha guruþ . %<lagnàdaùñamarà÷ã÷aþ kendragaþ ÷ubhavãkùitaþ . yadyaùñamagatasyokta doùamà÷u vyapohati . randhre÷aþ sva÷ubhàü÷asthastuïgaþ svakùetramitragaþ . aùñamasthànadoùohi vina÷yati na saü÷aya>% iti .
     atha lagne'ùñame÷àdiyogaphalam . %<mçtibhabanàü÷oyadi ca vilagne tadadhipatirvà na ÷ubhakaraþsyàt . vyayabhavanaü và bhavati tadaü÷astadadhipatirvà kalahakaraþ syàt>% muø ciø . aùñamabhavananavàü÷oyadi vilagne syàdatha vàùñamabhavanasvàmã vilagne syàttadà ÷ubhakaro na syàt . yadàha ka÷yapaþ . %<dampatyoraùñame lagne rà÷au vàpi tadaü÷ake . tadã÷e và lagnagate tayormçtyurna maü÷aya>% iti . atha vyayabhavana¤janmalagnajanmarà÷ibhyàndvàda÷ambhavanam athavà vyayàü÷o vyayasvàmã yadi lagne syàttadà kalahakçt syàt . ukta¤ca ka÷yapena %<tathaiva dvàda÷e lagne tadaü÷e và tadã÷vare . vivàhe lagnage naisvyaü nityaü syàt kalahodvayoriti>% . nàradenàpi %<dampatyordvàda÷aü lagnaü rà÷irvà yadi lagnagaþ . arthahànistayostasmàttadaü÷asvàminantyajediti>% .
     atha viùaghañãdoùaþ . %<kharàmato30 'ntyàditivahnipitryabhe khavedataþ 40 ke, radata 32 ÷ca sàrpabhe . khavàõato 50 '÷ve, dhçtito 18 ryamàmbupe, kçte 20 rbhagatvàùñra bhavi÷vajãvabhe . mano 14 rdvidaivànilasaumya÷àkrabhe kupakùataþ 21 ÷aivakare'ùñi 16 to'jabhe . yugà÷vito 24 budhnyabhatoyayàmyabhe, khacandrato 10 mitrabhavàsava÷rutau . måle'ïgavàõàd 56 viùanàóikàþ kçtà4 varjyàþ ÷ubhe'thoviùanàóikàdhruvàþ . nighnà bhamogena khatarka 60 bhàjitàþ sthuñàbhaveyurviùanàóikàstathà>% muø ciø . %<revatãpunarvasukçttikàmaghànakùatreùu kharàmataþ triü÷atghañikottaraü kçtà÷catasro ghañikàviùanàóikàþ ÷ubhakàrye varjyàþsyuriti>% tçtãya÷lokenànvayaþ . evaü sarvatra vyàkhyeyaü ke rohiõyàü kçterviü÷ateþ . ajabhe pårbabhàdrapadàyàm anyàni padàni spaùñàni . tadevaü ùaùñighañãråpe nakùatrabhoge dhuvakà÷catasro viùanàóikàþ proktàþ nyånàdhikatve tu spaùñãkaraõamucyate . atho iti . viùanàóãnàü dhruvàþ kharàmataþ ityevamàdàyo nakùatrabhogeneùñena nighnàþ khatarkaiþ ùaùñyà bhàjitàstatoviùanàóikà dhruvàþ spaùñà bhaveyurityarthaþ . atropapattistrairà÷ikena . yadi ghañãùaùñyàtmakabhabhogeneme dhruvakà imà÷catasro viùanàóikà÷ca labhyante . tadeùñabhabhogena kimapi, dhruvàviùanàóikà÷ceùñabhabhogena guõyàþ ùaùñyà bhàjyà phalitam . yadàha ka÷yapaþ %<viyadvàõà 50 vedadasràþ 24 kharàmà 30 vyomasàgaràþ 40 . vedacandrà 14 ÷candradasràþ 12 kharàmà 30 vyomavàhavaþ 20 . netràgnayo 32 vyomaguõàþ 30 ÷ånyadasrà 20 gajendavaþ 18 . kùmàvàhavo 21 viyaddasràþ 20 ÷akrà 14 ÷cendràþ 14 khabhåmayaþ 10 . vedacandrà 14 starkavàõà 56 vedadasràþ 24 khabàhavaþ 20 . vyomendavo 10 vyomacandrà 10 dhçtaya 18 starkabhåmayaþ 16 vedà÷vinaþ 24 kharàmàþ 30 syurdasrarkùàt ghañikàþkramàt . àbhyaþ parastatkrama÷a÷catasro viùanàóikàþ . çkùàdyantaghañãnighnàþ ùaùñibhaktàþ sphuñàþ smçtàþ . viùa nàóãdoùaduùñaü lagnaü sarvaguõànvitam . ÷ubhaiþ sarvai÷ca saüyuktamapi pa¤ceùñakaü tyajediti>% . vasiùñhaþ kurvantyudvàhitàü kanyàü vidhavàü vatsaratrayàt . anyasmin maïgale tà÷ca nidhanaü vàtha nirdhanamiti . tàþ viùanàóikàþ .
     atha prasaïgàt granthàntaroktàstithivàraviùanàóikàþ procyante'smàbhiþ daivaj¤amaø . %<tithã 15 ùu 5 nàgà' 8 dri 7girã 7 ùu 5 vàridhi 4 rgajà 8 'dri 9 dik 10 pàvaka 3 vi÷va 13 vàsavàþ 14 . munãbha 7, 8 saükhyàprathamà titheþ kramàtparaü viùa syàt ghañikàcatuùñayam . nakhà 20 dvayaü 2 dvàda÷a 12 dik 10 ca ÷ailà7 vàõà÷ca 5 tattvàni 25 yathàkrameõa . såryàdivàreùu paraü catasronàóyoviùaü syàt khalu varjanãyam>% . jyotiþ sàgare . %<vivàhavratacåóàsu gçhàrambhaprave÷ayoþ . yàtràdi÷ubhakàryeùu vighnadà viùanàóiketi>% . asya parihàramàha daivaj¤amaø guruþ %<candroviùaghañãdoùaü hanti kendratrikoõagaþ . lagnaüvinà ÷ubhairdçùñaþ kendre và lagnapastathetiü>% phalapradãpe %<viùanàóyutyitaü doùaü hanti saumyarkùagaþ ÷a÷ã . mitradçùño'tha và svãyavargastho lagnapo bhavet>% pãø dhàø . atha muhårte÷àþ .
     %<giri÷abhujagamitràþ pitryavasvambuvi÷ve'bhijidatha ca vidhàtà'pãndra indrànalau ca . nirçtirudakanàtho'pyaryamà'tho bhagaþ syuþ krama÷a iha muhårtà vàsare vàõacandràþ>% muø ciø . atra vàõacandrà ityukteþ muhårtasya pàrthakyenàtralakùaõaü noktam . giri÷o mahàdevaþ bhujagaþ sarpaþ mitraþ såryavi÷eùaþ pitryavasvambuvi÷ve prasiddhàþ avçmo'bhijit tato vidhàtà brahmà, indraþ indrànalau atra samuditayorvyàsajyavçttidevatàtvam atra turyamuhårtasvàminaþ pitara ityapekùitam pitryamiti nakùatratadã÷ayorabhedopacàràt tasya svàmini vçttiþ . nirçtãràkùasaþ udakanàtho varuõaþ aryamà bhaga÷cemau såryavi÷eùau . ityetadã÷à vàõacandràþ pa¤cada÷a vàsare muhåttàüþ syuþ yadàha nàradaþ %<divàmuhårtà rudràhimitràþ pitçvasådakam . vi÷ve vidhàtçbrahmendrà indràgnyasuratoyapàþ . aryamàbhagasaüj¤a÷cavij¤eyàþ da÷a pa¤ca ceti>% pãø dhàø .
     %<÷ivo'japàdàdaùñau syurbhe÷à aditijãvakau . viùõvarkatvaùñçmaruto musårtà ni÷i kãrtitàþ>% muø ciø .
     prathamamuhårtasvàmã ÷ivaþ tato'japàdàt pårvàbhàdrapadàdaùñau bhe÷ànakùatrasvàminomuhårte÷àþ syuþ . yathà ajapàdaþ ahirbughnyaþ påùà a÷vinau yamaþ agnirbrahmà soma ityaùñau bhe÷àþ . tatoda÷ame÷o'ditiþ jãvako guruþ . viùõvarkatvaùñçmarutaþ prasiddhàþ etadã÷à ni÷i muhårtà prakãrtitàþ yadàha nàradaþ %<ã÷àjapàdahirbudhnyapåùà÷viyamavahnayaþ . dhàtçcandràditãjyàkhyaviùõvarkatvaùñçvàyavaþ>% iti . muhårtalakùaõaü ka÷yapenoktam . %<ahnaþ pa¤cada÷obhàgomuhårto'tha tathà ni÷aþ>% iti . prayojanamàha nàradaþ . %<yasminçkùe hi yatkarma kathitaü nikhila¤ca yat . taddaivatye tanmuhårte kàryaü yàtràdikaü sadeti>% yàtretyupalakùaõaü devasthàpanàdyapi kàryam . pãø dhàø . evaü muhårte÷e niråpite taddoùamàha .
     %<ravàvaryamà brahmarakùa÷ca some kuje vahnipitrye budhe càbhijit syàt . gurau toyarakùo bhçgau brahmapitrye ÷anà vã÷asàrpau muhårtà niùiddhàþ>% muø ciø .
     ravervàre'ryamà lakùaõayà aryamasvàmikacaturda÷asaükhyàkomuhrtoniùiddhaþ . evaü somavàre brahmarakùaþ dvandvaikavadbhàvaþ . brahmarakùaþsvàmikau muhårtau niùiddhau evaü sarvatra vyàkhyeyam . ã÷o mahàdevaþ . yadàhanàradaþ . %<aryamà ràkùasabràhmau pitryàgneyau tathàbhijit . rakùaþsàrpau bràhmapitryau bhaujaïge÷àvinàdiùu . vàreùu varjanãyàste muhårtàþ ÷ubhakarmaõi>% pãø dhàø . atha vedhadoùaü vivakùarvihitanakùatràdikamabhijinmàna¤càha
     %<nirvedhaiþ ÷a÷ikaramålamaitrapitryabràhmàntyottarapavanaiþ ÷ubhovivàhaþ . riktàmàrahitatithau ÷ubhe'hni vai÷vapràntyàïghri÷rutitithibhàgato'bhijit syàt>% muø ciø .
     mçga÷iràhastamålànuràdhà maghàrohiõyuttaràphàlgunyuttaràùàóhottaràbhàdrapadàsvàtãnakùatraiþ nirvaidhaiþ vedhàkhyadoùarahitaiþ vivàhaþ ÷ubhaþ ÷ubhaphalapradaþ yadàha vasiùñhaþ . %<svàtãmaghàyàü nirçtau dhruvàntyamitrenduhasteùu ca kanyakànàm . pàõigrahastviùñaphalapradaþ syàdaviddhabheùveva guõànvitànàmiti>% . nàrado'pi %<pauùõadhàtruttaràmaitramaruccandràrkapitryabhaiþ . samålabhairaviddhaistaiþ strãkaragraha iùyate>% arkohastaþ pãø dhàø . vasiùñhavàkye iùñaphaladaityukte anyeùàmapi grahaõamàpadviùaye såcitam tena %<kumàryàþ pàõiü gçhõãyàttriùåttaràdiùu>% pàraskarasåtre citrà÷ravaõàdhaniùñhà÷vinãnàü grahaõaü tacca tasya yajurvedãyagçhyasåtrakaratvena tadvediviùayamàpadviùayaü veti jyoø raghuø ataeva bhãmaparàkrame anyànyanakùatre'niùñamuktaü yathà %<pårvàtraye vi÷àkhàyàü ÷ivàdye bhacatuùñaye . åóhà cà÷u bhavet kanyà vidhavà'to vivarjayet . viùõubhàttu trike citre jyeùñhàyàü jralaneyame . ebhirvivàhità kanyà bhavatyeva suduþkhità>% . atra citràdivarjanàt yajurvedinàmapyatyantàpadyeva gràhyatà . tithinirõayamàha rikteti . riktàmàþ prasiddhàþ àbhirvarjitatithiùu ÷ubhe'hni ÷ubhagrahavàsare'pi vivàhaþ ÷ubhaþ . yadàha vasiùñhaþ . %<÷ukladvitãyàdita eva kçùõe pakùe da÷amyantagatàþ pra÷astàþ . tàsvaùñamãskandagaõe÷adurgàcaturda÷ã càpi tithirvivarjyà . vàràþ pra÷astàþ ÷ubhakhecaràõàü såryàkivàrau khalu madhyamau tu . tyàjyaþ sadà bhåmisutasya vàraþ kàmàrkatithyorapi tau pradoùàviti>% tau såryàrkivàrau trayoda÷ãdvàda÷yoþ pradoùau prakçùñadoùàvityarthaþ . gaõe÷a÷caturthã durgà navamã . atra yadi vicàritavivàhadinamàrabhya caturthãkarmaparyantaü pitryàdyàva÷yaka÷ràddhadinamamàvàsyà và bhavati tadà vivàho na kàryaþ . ukta¤ca vivàhamàrabhya caturthimadhye ÷ràddhaü dinaü dar÷adinaü yadi syàt . vaidhavyamàpnoti tadà÷u kanyà jãvet pati÷cedanapatyatà syàditi . anyacca . vivàhamadhye yadi tatkùayàhastatrànnamukhyàþ pitaro na yànti . vçtte vivàhe paratastu kuryàt ÷ràddhaü svadhàbhirna tu dåùayet tamiti . pãø dhàø . tena kçùõapakùe dvàda÷yàdidinacatuùñaye àpadyapi vivàho na kàryaþ . riktàyà varjyatve'pi ÷anivàrayuktàyàstasyàþ gràhyatà iti gauóà anàrùamålatvàttaccintyam %<na vàradoùàþ prabhavanti ràtrau såryàvanãsånu÷anai÷caraõàmiti>% . gauóàvadanti tanmålamapi mçgyam . athàbhijitpramàõam . vai÷veti pãø dhàø abhijiccabde 227 pçø tadvivçtiþ .
     atha pa¤ca÷alàkacakne viddhanakùatràõi . %<vedho'nyonyamasau viri¤cyabhijitoryàmyànuràdharkùayorvi÷vendvorharipitryayorgrahakçtohastottaràbhàdrayoþ . svàtãvàruõayorbhavennirçtibhàdityostathophàntyayoþ kheñe tatra gate turãyacaraõàdyorvà tçtãyadvayoþ>% muø ciø .
     vira¤ciþ rohiõã rohiõyabhijitorgrahaiþ kråràkråraiþ kçtovedho'nyonyaü parasparaü bhavet . rohiõãsthe grahe abhijidviddhaþ abhijitsthe rohiõã viddhetyarthaþ . evaü sarvatra uphà uttaraphalgunã . tannyàsaprakàramàha nàradaþ . %<tiryak pa¤cordhagàþ pa¤ca rekhe dve dve ca koõayoþ . ÷umbhukoõe dvitãye'gnidhiùõyaü cakre ca vinyaset . mànyataþ sàmijintyekarekhàkoõe ca viddhabhamiti>% . cakre tasminnekarekhàsthitena ta dviddharkùaü khecareõa pradiùñam . krårairviddhaü sarvadhiùõyaü vivarjyaü saumyairviddhaü nàkhilaü pàda eveti . nanvaùñàviü÷atirnakùatràõi cakre tatra dvayordvayoþ parasparavedhe caturda÷a yugmàni vaktavyàni syuþ kathamaùñàvevàmihitàni ucyate vivàhe hyekàda÷anakùatràõàmeva prà÷astyàbhidhànàt tadvedhopayogãnyetàvantyeva yugmàni sambhavantãti tàvatàmevàbhidhànam . ataeva daivaj¤amaø %<rohiõyabhijitormålàdityayormçgavai÷vayoþ . revatyuttaraphàlgunyormaghà÷ravaõayorbhavet . hastottaràbhàdrapadoþ svàtãvàruõayormithaþ . anuràdhàbharaõyo÷ca vedho'yaü pa¤carekhajaþ>% iti tathaivoktam . vàràhavivàhapañale pratyekavedhaphalàni %<ravivedhe vaidhavyaü putranà÷aü karoti kujavedhe . bandhyà paõóitavedhe dãkùàkaraõaü karoti guruvedhaþ . bhçgusutavedhe'putrà dàsã ravijàtaràhusambhåte>% iti . paõóito budhaþ dãkùàkaraõaü pravrajyàm caraõavedhamàha kheña iti . tatra tasmin nakùatre vidyamàne grahe sati yadi caturthapàde'sti tadà viddhanakùatrasya prathamapàde vedhaþ . yadi tçtãyapàde tadà dviyãyacaraõasya vedhaþ evaü yadi dvitãyapàdasthaþ tadà tçtãyapàde vedhaþ yadi prathamapàde tadà caturthapàdasya vedha ityarthaþ . yadàha vasiùñhaþ %<ato'ntyapàdamàdigodvirtàyagastçtãyakam . tçtãyagodvitoyaka¤caturthagastu càdimam . bhinatti vedhakçdgrahonacànyapàdamàdi÷et>% . etadyadyapi ÷ubhà÷ubhagrahasàdhàraõaü pratãyate tathà pi saumyagrahaparandraùñavyam . yatovasiùñhenaiva khàrjåradoùàbhidhànàvasare %<viùapradigdhena hatasya patriõà mçgasya màüsaü ÷rubhadaü kùatàdçte . tathaiva pàdo na ÷ubho'va÷iùñapàdàþ ÷ubhà÷ceti pitàmahena>% ityà÷aïkya samàhitam pàdaeva na ÷ubhaþ ÷ubhagrahairviddha ityakhila÷àstrasaümatam . kråraviddha bhayutaü na ÷obhanaü ÷obhaneùu gaditaü na pàdataþ iti . nàradaþ . %<pàdameva ÷umairviddhama÷ubhai÷caiva kçtsnabham>% iti . ka÷yapo'pi . %<kråraviddhaü yutandhiùõyaü kråràkrànta¤ca kçtsnabham . maõihemamayaüharmyambhåtàkràntamiva tyajet>% iti kçtsnabhaü sakalanakùatram . tasmàtkråragrahaviddhe saüpårõanakùatratyàgaþ ÷ubhaviddhe caraõatyàga iti siddhàntaþ . tatra vivàhe pa¤ca÷alàkàvedha eva yadàha vasiùñhaþ %<pa¤ca÷alàkàcakre pàõigrahaõe bhavedhavidhiruktaþ . ÷asta÷ubhamitrakçtaþ sapta÷alàkàjaitaratreti>% . ÷rãpatiþ %<badhåprave÷ane dàne varaõe pàõipãóane . vedhaþ pa¤ca÷alakàkhyo'nyatra sapta÷alàkaka>% iti pãø dhàø . atra kecit sapta÷alàkàcakravedhamàhuþ . tatra viddhanakùatràõi yathà %<÷àkrejye, ÷atabhànile, jala÷ive, pauùõàryamarkùe, vasudvã÷e, vai÷vasudhàü÷ubhe, hayabhage, sàrpànuràdhe, tathà . hastopàntimabhe, vidhàtçbidhibhe, målàditã tvàùñrabhà'jàïghrã, yàmyamaghe, kç÷ànuharibhe, viddhe kubhçdrethake>% muø ciø kubhçdrekhake sapta÷alàke cakre ÷àkrejyejyeùñhàpuùyanakùatre mithaþ kråràdhiùñhitatvena viddhe j¤eye . evaü jala÷ive pårbaùàóhàrdre viddhej¤eye evaü sarvatra . vai÷vasudhàü÷ubhe uttaraùàóhàmçga÷irasã, hayabhage a÷vinãpårvaphàlgunyau, upàntimabhaü uttaràbhàdrapadà, atra målavàkyaü svarodayasthaü yaj¤opavãtaprakaraõe bhihitam . cakroddhàro vyavahàrasamuccaye %<sapta sapta vinipàtya rekhikàstiryagårdhvamatha kçttikàdikam . lekhayedabhijità samanvita¤caikarekhagamena vidhyate>% dãpikà . %<yasyàþ ÷a÷ã sapta÷alàkabhinnaþ pàpairapàpairathavà vivàhe . udvàhavastreõa tu saüvçtàïgã ÷ma÷ànabhåmiü rudatã prayàti>% . tathà ca bhojaþ . %<viddhe sapta÷alàkàkhye bidhavà lagnavàsasà . punaryàtyacirànnàrã mukhàgnau mukhacandrikàm>% . vaidhavya¤ca nakùatrasaükhyàtulyàbdairbavati taduktaü varàheõa %<nakùatrajamudvàhe phalamabdaistàrakàmitaiþ sadasaditi>% . atràpi tulyanyàyatvàt kråravedhe pårõaü nakùatrantyàjyam ÷ubhagrahavedhe pàdastyàjyaþ iti dhyeyam . pãø dhàø . %<sapta÷alàkàjaitaratreti>% pràguktavacanàt %<bhuktambhogyantathàkràntaü viddhaü pàpagraheõa ca . ÷ubhà÷ubheùu kàryeùu varjanãyaü prayatnataþ>% svarodayavàkyàücca asya karmakàryeùu varjyatayà caturda÷ayugmànàmihoktiþ atràpavàdaþ %<çkùàõi kråraviddhàni kråramuktàdikàni ca . bhuktvà candreõa muktàni ÷ubhàrhàõi pracakùate>% . muø ciø kråragrarhairviddhàni çkùàõi tathà krårairmuktàni tyaktàni . àdi÷abdàt krårairàkràntàni krårairgantavyàni ca trividhotpàtairdåùitàni j¤eyàni tàni yadi candreõa bhuktvà muktàni tadà ÷ubhàrhàõi pracakùate vadanti munaya iti ÷eùaþ . yadàha vàtsyaþ %<bhuktambhogyantathàkràntaü viddhaü pàpagraheõa bham . maïgaleùu ca kàryeùu yatnataþ parivarjayediti>% . vasiùñho'pi %<utpàtabhaïgrahaõabhaïkråraviddhasthita¤ca yat . dahatyeva ÷ubhaü karma ràghavàgni÷arombudhimiti>% . ÷àrïgãye %<krårà÷ritaïkråravibhuktaviddhaïgantavyadhiùõeùu kumàrikàõàm . vadanti pàõigrahaõe munãndràvaidhabyamavdaistribhirevamàhuriti>% . asyàpavàdamàha ke÷avàrkaþ . %<utpàtapàpagrahadåùita nbhaü yadãnduràkramya punarbhunakti . tadà tadarhaïkila maïgaleùu tyajetsamàkràntadhanåravãndvoriti>% . ayamavadhiràkràntanakùatra bhinnaviùayo veditavyastatra hi càõóàladhçtahastasnànavaccandrabhogasyànirõejakatvàt . taduktaü ÷àrïgãya yaddhiùõyandoùasaüyuktaü syàttathàpãndusaüyutam . ÷ubhakàryeùu tattyàjyamanyakarmasu siddhidam . yathà hi càõóàladhçtaikahasto majjannagàdhe'pi saritpravàhe . bhavenna påtaþ ÷a÷imogato'pi tathà na ÷udhyeduóu pàpayuktam . spçùñvà gate tu càõóàle ÷uddhiràplavanàdyathà . tathà bhuktvà gate kråre candrabhogàdvi÷odhanamiti . ataevoktaü vasiùñhena gantavyadhiùõyaïkhalu bhuktabhaü yat krårairmahotpàtavidåùita¤ca . candropabhogàdamalantadànãü ÷ubheùu kàryeùu ÷ubhapradaü ceti . etacca sàmànyanyàyatvàt kråraviddhe bhe candrabhogàdapi ÷uddhirnàstãtyuktam yattu nàradenoktam %<grahaõotpàtabhantyàjyaü maïgaleùu çtutrayam . yàvacca raviõà bhuktvà muktantaddagdhakàùñhavaditi>% %<tadyàvadvacanaü vàcanikamiti>% nyàyena grahaõotpàtabhayoþ ùaõmàsaparyantaü niùedhastato'pi yàvadraviõà bhuktvà na tyaktantàvattyajet tatràpi candragrahaõa eva såryagrahaõãyanakùatrasya tu ùaõmàsànantaraü såryabhogàsambhava eva ato na kråramuktàdã ravibhogàpekùà utpàtabhasya candropabhogo'pyàva÷yako vasiùñhavàkyàlocanàt . atra kråravedhe nikhilabhaü tyàjya na caraõa eva . taduktaü ka÷yapena %<kråraviddhayutandhiùõyaü nikhilaü naiva pàdataþ . anyairapi guõairyukta sarvadoùavivarjitam . tyajedanarghamàõikyaïkalaïkopahataü yatheti>% aya¤ca kråràdhiùñhitatve doùaþ kråra grahacandrayo rekarà÷isthatve veditavyaþ . yadà tu candraþ prathamapàde kråragraha÷ca tçtãyapàde evaü sati rà÷ibhedo'pi jàyate tadà kråragrahàdhiùñhitatvadoùonàstãti dhyeyam . ukta¤ca jyotirnibandhe . %<ekasminnapi dhiùõye bhinne rà÷au khala grahe ÷a÷ini . taccandrarkùe kuryàdvivàhayàtràdikaü sarvamiti>% yathà mçga÷irasi prathame pàde candraþ tçtãye kråragrahaþ tatra satyapyekanakùatratve rà÷ibhedodvayoriti pãø dhàø .
     atha lattàdoùaþ . %<j¤aràhupårõendusitàþ svapçùñhe bhaü saptagojàti÷arairmitaü hi . saülattayante'rka÷anãjyabhaumàþ såryàùñatarkàgnimitaü purastàt>% muø ciø .
     sapta prasiddhàþ gàvonava jàtayodvàviü÷atiþ ÷aràþ pa¤ca etairmitambham svàkràntanakùatràt j¤aràhupårõendusitàþ sva pçùñhe saülattayante yathà budhaþ saptanaü, ràhurnavamaü, pårõenduþ pårõimàntacandrodvàviü÷am, tacca gatakçùõapakùe pa¤camã ùaùñhãsaptamãnàmanyatamàyàü sambhavati . ÷ukraþ pa¤camaü svapçùñhe lattayatãtyarthaþ arka÷anãjyabhaumàþ krameõa purastàdagre såryàùñatarkàgnimitaü saülattayante yathà såryaþ svàkrànta nakùatràddvàda÷aü, ÷aniraùñamam, guruþ ùaùñham, bhaumastçtãyabham agratolattayatãtyarthaþ . yadàha nàradaþ purataþ pçùñhato'rkàdyà dinarkùaü lattita¤ca yat . arkàkçtiguõàïgartuvàõàùñanavasaïkhyabhamiti, såryaþ purataþ, candraþ pçùñhataþ evaü krameõa bhaumàdayopi purataþ pçùñhata÷ca lattayantãtyarthaþ . varàho'pi %<såryodvàda÷amçkùaü ùaùñhaü gururavanijastçtãyantu . saülattayati divàkaraputro'ùñamamagrataþ pàdaiþ . pa÷càddvàviü÷atibhampaurõimacandrastu pa¤camaü ÷ukraþ . svarbhànurapi navamaü saptamamçkùaü ÷a÷àïkasuta>% iti pratyekaü vedha phalamàha saeva . %<ravilattà vittaharã nityaïkaujã vinirdi÷enmaraõam . càndrã nà÷aïkuryàdbaudhã nà÷aü vadatyeva . saurã maraõaü kathaya ti bandhuvinà÷aü vçhaspaterlattà . maraõaü lattà ràhoþ kàrya vinà÷ambhçgorvadantãti>% nanvagralattà và pçùñhalattà và vaktavyà kimiti na dvairåpyakathanam . atra samàvatte ke÷avàrkaþ %<iti sati dyusadàmabhilattane yadanulattanamuktamçùivrajaiþ . taduóupa÷cimapårbavibhàgayoranadhikàdhikadoùavivakùayeti>% . atra ràhoþ sadà vakrivànnavamagaõanà krameõaiva gràhyà yathà÷vinyàü ràhuþ tadà a÷leùàü lattayati . sammukhalattà vàdimate'pi vakragàminà ràhuõà sanmukhama÷vinãrevatãtyàdigaõanayà viü÷atibham a÷leùaiva natvanyathà÷rayitavyamiti sàmpradàyikàþ pãø dhàø . atha pàtadoùaþ . %<harùaõavaidhçti sàdhyavyatipàtakagaõóa÷ålayoga nàm . ante yannakùatraü pàtena nipàtitantat syàt>% . muø ciø . harùaõetyàdi ùaóyogànàü ante yaccandranakùatraü bhavet tatpàtena caõóã÷acaõóàyudhàkhyena nipàti taü syàt yadàha trivikramaþ %<sàdhyaharùaõa÷ålàni vaidhçtivyatipàtayoþ . ùaóbhaïgaõóasya cànte syàttat pàtena nipàtitamiti>% . nàradena prakàràntareõaitatprakàrasampàdakaþ pàto'bhihitaþ . %<såryabhàtsàrpapitryàntyatvàùñra mitroóuviùõubhe . saïkhyayà dinabhe tàvadà÷vibhàtpàtaduùñabham>% . vasiùñhenàpi %<ravibhàdahipitçmitratvàùñrabhaharipauùõyabheùu gaõiteùu . à÷vinabhàdinduyutau tàvati vai patati gaõanayà pàtaþ . ayamapi pàtodoùa÷caõóã÷acaõóàyudhàhvayoj¤eyaþ . akhileùu maïgaleùvapi varjyoyasmàdvinà÷adaþ karturiti>% yadyapyatra harùaõàdãnàmupàdànaü nàsti tathàpyabhihità÷leùàdinakùatrasàhityena pàtàbhidhànàttattulya sakhyàkeùveva yogeùu pàtasambhavo jàyate iti matvà harùaõàdãnàmanuktiþ . eva¤ca pràgukteùu da÷asu viruddhayogeùu lattàpàtayoþ pçthak kãrtanam . jyoø taø raghunandanena %<çkùaü dvàda÷amuùõara÷miravanãsånustçtãyaü guruþ ùaùñha càùñayamarkajastu suratohanti sphuñaü lattayà>% ityàdi ratnamàlàvàkya muktvà lattàpàto'yamiti, yaduktaü taccintyamålam tayorvibhinnadoùatvàt anyathà pràguktavyavahàroccayavàkyevarjyada÷asaükhyànupapatteþ tadvàkye pàta÷abdasyà÷ravaõàcca . atha kràntisàmyam %<pa¤càsyàjau gomçgau taulikumbhau kanyàmãnau karkyalã càpayugme . tatrànyonya¤candrabhànvorniruktaü krànteþ sàmyaü no ÷ubhaü maïgaleùu>% muø ciø . pa¤càsyàjau siühameùau anye prasiddhàþ . eùu rà÷iyugmeùu candrabhànvoþ pàñhakrameõa vyutkrameõa và sthitayoþ kràntisàmyaü niruktantanmaïgaleùu no ÷ubhaü syàt . atra pa¤càsyàjàvityevamàdãnàïgrahaõamudàharaõadikpradar÷anàrthatvàtsarvathà såryàcandramasoþ sàyanayoryogaþ ùaórà÷imito dvàda÷arà÷imito và vivakùitastadaiva kràntisàmyasya sambhavàt . ataþ sammativàkyasyànavasaraþ nanvetàvanta eva ùaórà÷iyogà dvàda÷arà÷iyogà và sambhavantãti cenna rà÷yantàvacchedasthityàdhikànàmapi sambhavàt pratyaü÷akalàvikalàntasthitatvenànantabhedasambhavàccàtaþ pràguktaü vyàkhyànaü jyàyaþ . kràntisàmyasya ca mahàpàta iti nàma . etasya nindyatàmàha vasiùñhaþ %<doùo mahàpàta iti prasiddhaþ savaidhçtohanti badhåü varaü ca . taü rakùituü lagnaguõàstva÷aktàþ svabàndhavà nà'÷anito'paghàtam>% . a÷anirvajram . nàrado'pi %<yasmin dine mahàpàta staddinaü varjayet ÷ubhe>% iti ataeva patananàtpàtaþ sakala÷ubhakarmaõàmityanvarthatàpi . sà ca spaùñà somasiddhànte . %<yacchubhànàü vinà÷àya nadanniva patatyayam . vyatãpàtaþ prasiddho'tra saüj¤àbhedena vaidhçtiþ>% iti . mahàpàta÷abdasya råóhistu ravãndukràntisàmya eva natvanyeùàü grahàõàü krànti sàmye . yathà jalaja÷abdasya råóhiþ kamale na tu bhekàdrau . kràntirnàma grahàõàü dakùiõottaravçtte gamanam . yà ca såryasya kràntiþ sà yadà candrakràntyà tulyà syàtsa pàtamadhyakàlaþ . tatrotsargatoravãndukràntyoþ samànatvaü bhujasàmye sati mavati . bhujonàma %<tryånaü bhujaþ syàt tryadhikena hãnaü bhàrdha¤ca bhàrdhàdadhikaü vibhàrdham . navàdhikenonitamarkabhaü ceti>% lakùaõalakùitaþ tatsàmyaü tu såryàcandramasoryoge ùaórà÷itulye dvàda÷arà÷itulye và sati bhavati . ataeva granthakçtà tàdç÷àyogà eva pañhitàþ . %<vinà÷apàtendumihàyanàü÷akairyutoraviþ ÷ãtakara÷ca gçhyate . samàpamatve vyatipàta vaidhçtàhvayàstadaikye rasabhe'rkabhe kramàt>% iti bhàskaràcàryoktimaïgãkçtya sàmànyataþ kràtisàmyadivasasya ÷ãghropasthityarthaü bhujasàmyapratipàdanam . taduktaü vasiùñhena svasiddhànte %<cakre cakràrdhatulye và kiyadbhàgàdhikonake . sàyanàrkenduyoge cettadà pàtasya sambhavaþ . ÷ubhamaïgalakarmàõi lokànàü ca binà÷ayet . snànadànàdikaü tatra japa÷ràddhàdikàþ kriyàþ . kadàpi kurutemartyaþ sumahat phalama÷nute . såryagrahe kurukùetre koñisvarõàrpaõe phalam . tat phalaü labhate pàte snàna÷ràddhajapàdinà . utpattau lakùaguõitaü bhramaõe koñisaïguõam . pàte'thàrbudasaïguõyaü patite dattamakùayamiti>% . tathà såryasiddhànte'pi . %<ekàyanagatau syàtàü såryàcandramasau yadà . tadyutau maõóale kràntyostulyatve vaidhçtàbhidhaþ . viparãtàyanagatau candràrko kràntiliptikàþ . samàstadà vyatãpàtobhagaõàrdhantayoryutau . tulyàü÷ujàlasamparkàttayostu pravahàhataþ . tàdçk krãdhodbhavovadvirlokàbhàvàya jàyate>% iti . ataevànantarotpannakràntisàmye mahàpàtadoùo nàstyeva . taduktaü gaõe÷adaivaj¤aiþ %<pårvaü tat syàt pàtamadhyaü dvitãyaü pårvairnoktaü tadyatonàtiduùñamiti>% . anenaivà÷ayena vasiùñhena svasaühitàyàmuktam . %<÷àstràt samànãta mahàtipàtaþ savaidhçtohanti vadhåü varaü ca . triþsaptavàràniva jàmadagnyakrodho'ciràt kùatrakulaü samastamiti>% . ÷àstràdgaõita÷àstroktànmahàpàtàdhikàràdityarthaþ . tatra hi yogàdeva mahàpàtasyànityatvàttasyaiva doùatvaü nànyasyetyarthàduktaü bhavati . ki¤capa¤càïgãyo'pi yogaþ såryàcandramasãryogàdeva sàdhitaþ spaùñàdhikàre'tastasmàdeva mahàpàto'pi sàdhayitumucita eva pãø dhàø . atha khàrjåràparaparyàyaikàrgaladoùaþ %<vyàghàtagaõóavyatipàtapårve ÷ålàntyabajre parighàtigaõóe ekàrgalàkhyohyabhijitsametodoùaþ ÷a÷ã cedviùamarkùago'rkàt>% muø ciø . antyovaidhçtiþ . anye prasiddhàþ . yasmindine vyàghàtàdike viruddhe duùñayoge sati arkàdarkanakùatràccha÷ã candro'bhijitsametoviùame viùamasaükhyàke çkùe nakùatre syàttadà khàrjåracakrotpanna ekàrgalàkhyodoùaþ syàt . yadà same syàttadà na doùaþ ityarthaþ . yadàha trivikramaþ %<viruddhanàmayogeùu sàbhijidviùamarkùagaþ . arkàdindustadà yogonindya ekàrgalàbhidhaþ>% iti vasiùñhena taccakramabhihitam . antyàtigaõóaparighavyatipàtapårvavyàghàtagaõóavara÷ålamahà÷anãùu . citrànuràdhapitçpannagadasrabheùu sàhityamåna÷a÷isåriùu mårdhabheùu . rekhàmekàmårdhvagàü ùañ ca sapta tiryak kçtvàpyatra khàrjåracakre . tiryagrekhà saüsthayo÷candrabhàncordçksampàtodoùa ekàrgalàkhyaþ . %<kharakaratuhinàü÷vordçùñisampàtajàtastvanalamaya÷arãrastådgirannagni saüsthàn . bhuvi patati janànàü maïgaladhvaüsanàya guõagaõa÷atasaïghairapyavàryo'gnikopaþ>% iti atra vasiùñhavàkye' bhijitsàhityamàsta na veti sandehaþ nàradastvamijidvarjitaü cakramàha %<vyàghàta÷ålaparighapàtapårveùu satsvapi . gaõóàtigaõóakuli÷avaidhçtyà sahiteùu ca . aditãndumaghàhyàdyamålamaitrejyabhàni ca . j¤eyàni sahacitràbhirmådhni bhàni yathàkramam . likhedårdhvagatàmekàntiryagrekhàstrayoda÷a . tatra khàrjårike cakre kathitaü mårdhni bhaü nyaset . bhànyekarekhàgatayoþ såryàcandramasormithaþ . ekàrgalo dçùñipàtàccàbhijidvarjitàni vai . làïgale kamañhe cakrephaõicakre trinàóike . abhijidgaõanà nàsti cakre khàrjårike tatheti>% . ka÷yapenàpi ekàrgalodçùñipàta÷càbhijidrahitàni vai iti . tatra trivikramake÷avàrkavàkyayoþ samålatvasya ÷iùñasammatatvànnàradàdivàkyaiþ saha vikalpaþ tato'nayoþ pakùayoryaüthàde÷àcàràdvyavastheti yuktaü pratãmaþ pãø dhàø . khàrjåravedhe jyoø tiø %<ekàmårdhvagatàü trayoda÷a tathà tiryaggatàþ sthàpayet . rekhà÷cakramidaü budhairabhihitaü khàrjårikaü tatra tu . vyàghàtàdi tu mårdhni bhantu kathitaü tatraikyarekhàsthayoþ såryàcandramasormithonigadito dçkpàta ekàrkalaþ>% %<vyàghàtàdãti vyàghàtayogasaükhyàïkastrayoda÷àïkaþ . tathà ca hastàdãni nakùatràõi deyànãtyarthaþ>% iti yadvyàkhyàtaü taccintyamuktavàkyaiþþ vyàghàtàdiduùñayogayuktadivase eva khàrjåravedhapratipàdanàt tatra lekhyanakùatràdãnàü ca nàradena vi÷eùàbhidhànàcca .
     athopagrahadoùaþ sa ca upagraha÷abde 1202 pçø uktapràyaþ vi÷eùàrthaü punarucyate .
     %<÷aràùñadik÷akranagàtighçtyastithirghçti÷ca prakçte÷ca pa¤ca . upagrahàþ såryabhato'bjatàràþ ÷ubhà na de÷e kurubàhlikànàm>% . såryabhataþ såryakràntanakùatràdabjatàràþ candranakùatràõi pa¤càùñadacaturda÷asaptaikonaviü÷atipa¤cada÷àùñàda÷aikaviü÷atidvàviü÷atitrayoviü÷aticaturviü÷atipa¤caviü÷atisaükhyàkà÷cetsyustadopagrahanàmakàdoùàþ syuþ prakçtirekaviü÷atiþ tataþ pa¤ca . yadàha nàradaþ %<bhåkampaþ såryabhàtsaptamarkùe vidyucca pa¤came . ÷ålo'ùñame ca navame'÷aniraùñàda÷e tataþ . ketuþ pa¤cada÷edaõóa÷colkà ekonaviü÷atau . nirghàtapàtasaüj¤a÷ca j¤eyaþ sa navapa¤came . mohanirghàtakampà÷ca kuli÷aü pariveùakam . vij¤eyà÷caikaviü÷àkhyàdàrabhya ca yathàkramam . candrayukteùu bheùveùu ÷ubhakarma na kàrayediti>% . varàhaþ %<upagraharkùeùu vivàhità strã såryarkùato durbhagatàmupaiti>% . anyatràpi . %<gçhaprave÷e dràridryaü vivàhe maraõaü bhavet . prasthàne vipadaþ proktà upagrahadine yadãti>% . evaü sàmànyato niùedhamabhidhàya de÷abhedena parihàramàha . ÷ubhà iti . %<bàhlike kurude÷e ca varjayedbhamupagrahamiti>% ka÷yapokteþ pãø dhàø . atràpavàdaþ .
     %<pàtopagrahalattàsu neùño'ïghriþ sveñapatsamaþ>% muø ciø .
     %<pàta÷caõóã÷acaõóàyudhàkhyodoùaþ upagrahaþ pràgukta eva . lattà j¤aràhupårõendu sitàþ>% ityàdinoktà, tatra kheñapatsamaþ grahacaraõatulyo nakùatracaraõo'niùñaþ asyàrthaþ pàte upagrahe ca raviryasmin syàttatsaükhyacaraõastasya nakùatrasya varjyonànyaþ lattàyàntu lattàkàriõograhàyaccaraõe syustatsaükhya eva pàdã varjyonànyaþ . uktaü ca muhårtadãpikàyàm %<upagraheùu lattàyàü tathà caõóàyudhàhvaye graho'sti yatpramàõàü÷e viddhàü÷astatpramàõakaþ>% iti upagrahacaõóàyudhayoþ såryakçto'ïghrirgràhyastasyaiva sambhavàt . aya¤ca parihàrastulyanyàyatvàt khàrjårake'pi draùñavyaþ . såryo yasmin pàde bhavettatsamasaükhya÷caraõa ekarekhàvasthitacandranakùatrasya varjya ityarthaþ %<khàrjårikasamàïghribhamiti>% nàradokteþ jyotirnibandhe gargaþ %<pårvàhõe daõóadoùaþ syàdaparàhõe tu mohajaþ . ulkà caivàrdharàtre tu kampo'horàtradåùakaþ>% . tatràpi %<kampolkàdaõóamohànàmaïghribhamiti>% nàradokteþ kàlabheda eva varjyaþ %<svaramàsada÷artava 7, 12, 10, 6, àdito ghañikàsteùu varjanãyàþ paràþ ÷ubhà>% pãø dhàø .
     atha vàradoùaþ . sa ca ardhayàmakulikayamaghaõñabhedàt trividhaþ . te ca ka÷yapenoktàþ yathà %<÷ailàkùa÷rutayaþ sårye candre ùaóvedaparvatàþ . bhaume vàõàgninetràõi saumye vedàkùivàyavaþ . guruvàre'gnicandrebhàþ ÷ukre netràdrivahnayaþ . ÷anau candrebhatarkàþsyuþ kulikoyamaghaõñakaþ . ardhapaharasaüj¤a÷ca maïgaleùu vivarjayet . vàradoùeõa duùñantallagnaü sarvaguõànvitam . tyajedyathà puroóà÷aü vàyasopahatantayeti>% . phalamàha vasiùñhaþ %<nidhanaü praharàrdhe tu nisvatvaü yamaghaõñake . kulike sarvanà÷aþ syàdràtràvete na doùadàþ>% pãø dhàø . divasàùñamabhàgàtmakà÷caite . tatra ardhayàma÷abde 376 pçø ardhayàmavi÷eùa uktaþ . muhårtàtmakakulikastu kulika÷abde vakùyate tatra kulikamuhårtamupakramya ÷rãpatinà %<yàtràyàü maraõaü kàle vaidhyavyaü pàõipãóane . vrane brahmabadhaþ proktaþ sarvaü karma tatastyajet>% uktam . atha jàmitradoùaþ . %<lagnàccandrànmadanabhavanage kheñe na syàdiha pariõayanam . kiüvà vàõà÷ugamitalavage jàmitraü syàda÷ubhakaramidam>% muø ciø . vivàhalagnàccandràdvà saptamaü bhavanaü gçhaü jàmitraü tatra gate kheñepariõayanaü na syàt . ukta¤ca %<jàmitraü dvividhaü proktaü gargagàlavagautamaiþ . tasmàllagnàcca candràcca jàmitraü parivarjayediti>% . tatsvaråpamàha mahe÷varaþ %<lagnàcchãtakaràdgrahà dyunagatà neùñà vivàhe smçtàþ>% iti . vasiùñhaþ lagnaprakaraõe sarve jàmitrasaüsthàvidadhati maraõam ityàhasma . lallaþ %<pàpàt saptamgaþ ÷a÷ã yadi bhavet pàpena yukto'thavà yatnenàpi vivarjayenmunimate doùo'pi saükathyate . udvàhe vidhavà, vrate tu maraõaü, ÷åla¤ca puüskarmaõi, yàtràya . vipado, gçheùu dahanaþ, kùaure'pi rogo mahàn>% . bhujabalaþ %<candràt saptamarà÷ige dinakare tyaktà dhanaiþ kanyakà bhaume ca pramadà prayàti vilayaü, saure ca bandhyà saruk . jãvaþ ÷ukra÷a÷àïkajau ÷ubhakaràþ kecidvadanti kramàt bhartçprepsitadãkùitàstabhavane nityaü pravàsànviteti>% . asyàpavàdamàha . kiüvà÷abdovikalpe pårvagrahàdhiùñhitarà÷eþ maptamarà÷isthitatriü÷adbhàgàtmake lagne'pi candroniùiddha ityuktamidànãntadadhiùñhitarà÷inavàü÷amàrabhya vàõà÷ugàþ pa¤ca pa¤cà÷at tanmitanavàü÷age lagnecandre sati jàmitraü syàt . yathà meùarà÷au pa¤camanavàü÷e bhaumo'sti tasmàt tulàyàü pa¤camanavàü÷asthaü lagnaü tatra candro và niùiddho'nye'ùñau navàü÷àþ ÷ubhàþ . evaüvidhaü så÷maü jàmitramidama÷ubhakaraü syàt . yadàha mahe÷varaþ %<kai÷cit kàmanavàü÷akàdiùu ÷araistulye navàü÷e sthitàþ>% iti . ke÷avàrkastu candranavàü÷àþdevàha . %<himara÷minavàü÷akàt khalo yadi kheñaþ ÷araþ sàyakàü÷ake . ayamanyaguõairna hanyate nibióairatyupasargaóambaraþ>% apavàdàntaramàha ràjamàrtaõóaþ %<tuïgatrikoõabhavane bhavane nije và saumyàdhimitragçhago'pi tadãkùito và . jàmitravedhajanitànapahçtya doùàn doùàkaraþ sukhamanekavidhaü vidhatte>% iti . vyavahàrasamuccaye'pi . %<svocce'thavà sva bhavane sphuradaü÷ujàlaþ saumyàlaye hitagçhe ÷ubhavargago và . jàmitrakàriparisa¤citadoùarà÷iü hçtvà dadàti bahu÷aþ sukhameva candraþ>% . kàlakhaõóe vàtsyàyanaþ %<guru÷candra÷ca jàmitre tiùñhedyadi balànvitaþ . dhanasaubhàgyaputràü÷ca labhate nàtra saü÷ayaþ . maõimuktàpravàlai÷ca suvarõàbharaõaiþ ÷ubhaiþ . ÷obhità tu sadà tiùñhedguruõàpi nirãkùite . sà tu bhartuþ priyà nityaü budhe candrasya saptame>% pãø dhàø .
     %<ekàrgalopagrahapàtalattàjàmitrakartaryudayàstadoùàþ . na÷yanti candràrkabalopapanne lagne yathàrkàbhyudaye tu doùà>% muø ciø . %<ekàrgalaþ khàrjåracakroktaþ upagrahaþ ÷aràùñetyàdinoktaþ pàta÷caõóã÷acaõóàyudham lattà j¤aràühvityàdinoktà, jàmitramadhunoktam . kartarã, lagnàt pàpàdityàdyuktà udayàstadoùà vakùyante . evaüvidhàdoùà na÷yanti . kadà vivàhalagne candràrkayorbalaü svoccamitràdirà÷isthitatvaråpaü vihitasthànasthitatva¤ca tenopapanne sahite sati . arkasya såryasyàbhyudaye doùà ràtriryathà na÷yatãrtyarthaþ . gàóhàndhakàrayuktàpi ràtrirekàkinà såryasyodayena svayameva na÷yatãti yathà>% pãø dhàø .
     prasaïgàdanyànyadoùasya de÷àntaraviùayatvamàha %<upagraharkùaü kurubàhlikeùu kaliïgavaïgeùu ca pàtitambham . sauràùñra÷àlveùu ca lattitambhaü tyajet tu viddhaü kila sarvade÷e>% muø ciø .
     kuravovàhlãkà÷ca pa÷cimade÷àsteùåpagrahadoùàkràntambhaü tyajenna tadariktasarvade÷eùu teùu ÷ubhamevetyarthaþ . kaliïgovaïga÷ca pràgde÷au bahuvacanànmagadhàïgàdayo'pi . teùu caõóã÷acaõóàyudhàparaparyàyaü pàtaü tyajet . na tu kràntisàgyaråpaü pàtaü tasya mahàpàtatvavyavahàràt . sauràùñraþ ÷àlvade÷aþ pa÷cimade÷avi÷eùaþ bahuvacanàdgràmabàhulyaü teùu lattitaü lattàsaüjàtàsya tadbhaü parityajet . viddhaü kråreõa ÷ubhena và pa¤ca÷alàkàdicakradvàrà bhinnambhaü bhåtalavartisarvade÷eùu tyajet . kila ni÷cayena natvasya de÷abhedena parihàraþ etadapi vàkyaü sammatyantaraü nàrhati . vivàhapañale'pi %<lattàmàlavake de÷e pàtaþ ko÷aleke tathà . ekàrgalantu kà÷mãre vedhaü sarvatra varjayediti>% . varàhaþ . %<yutidoùastu vindhyàkhye de÷e nànyeùu keùu ceti>% . da÷ayogo bhavedgauóe jàmitrasya ca yàmune . vedhadoùa÷ca ÷eùeùu ityàdi vàkyànàü yathàde÷àcàràt vyavasthà pãø dhàø .
     atha da÷ayogaþ %<÷a÷àïgasåryarkùayuterbha÷eùe khaü bhåyugàïgàni da÷e÷atithyaþ nàgetpavo'ïkendumità nakhà÷ced bhavanti caite da÷ayogasaüj¤àþ>% muø ciø . cedyadi candrasåryanakùatrayoryuteryogàdbhaiþ saptaviü÷atyàbhaktàdyaccheùastasmina ÷ånyaikacatuþùaóda÷aikàda÷apa¤cada÷àùñàda÷aikonaviü÷ativiü÷atisaükhyàke sati ete aïkàþ da÷ayogasaüj¤à bhavanti nànye ityarthaþ . ÷iùñàmàü da÷ànàmaïkànàmabhihitatvàdda÷ayoga ityanvarthasaüj¤à taduktaü dãpikàyàm %<tithyaïgavedaikadigånaviü÷abhaikàda÷àùñàda÷aviü÷asaükhyàþ . iùñoóunà såryayutoóunà và yogàdamã cedda÷ayogadoùaþ>% . lallo'pi %<yasminnçùe ravistiùñhed yasminnçkùe ÷a÷ã tadhà . dhiùõye dvayoryogahçte ÷eùaþ syàt vàditoda÷a . ÷ånyavedarturåpàõi digrudratithayodhçtiþ . janaviü÷à nakhà÷ceti da÷a yogàþ prakãrtità>% iti pãø dhàø tatphalam %<vàtàbhràgnimahãpacoramaraõaü rugvajvavàdàþ kùatiryogàïke dalite sabhe manuyute'yauje tu saike'rdhite . bhandàsràdatha sammitàstu manubhãrekhàþ kramàt saülikhedvedhã'smin grahacandrayorna ÷ubhadaþ syàdekarekhàsthayoþ>% muø ciø .
     ÷ånya÷eùe vàtadoùaþ syàt eka÷eùe'bhrànmeghàt, caturùvava÷iùñeùvagneþ, ùañsu mahãpàdràj¤aþ, da÷asu cauràt, ekàda÷asu maraõaü dvayoranyatarasya và, pa¤cada÷asu ruk aùñàda÷asu vajram ekonaviü÷ati÷eùe vàdaþ kalahaþ, viü÷ati÷eùe kùatiþ dravyanà÷aþ syàt . yadàha lallaþ %<marunmeghàgnibhåpàlacauramçtyurujo'÷aniþ . kalirhànirda÷odvàhe doùàstyàjyàþ sadà budhaiþ>% . vivàhàdau pratiùñhàyàü vrate puüsavane tathà . karõavedhe ca cåóàyàü da÷ayogaü vivarjayediti . athàpavàda ucyate . yogàïka iti . yogàïke same yugmasaükhyàke sati dalite satyardhãkçte manubhi÷ca catu rda÷abhiryute yogàïke tadà dàsràda÷vinãtobhaü nakùatraü syàt . yathà samàïke aïkayogaþ da÷àïkaþ 10 ardhitaþ 5manuyutaþ 19målanakùatraü jàtam . atha yogàïke ayugmasaükhyàke sati saike ekayuktaü tato'rdhite a÷vinãtobhaü syàt . yathà viùamàïko yogaþpa¤cada÷a saikaþ 16 ardhitaþ 8 puùyanakùatraü jàtam . taccakraü yathà atha manubhiþ sammità÷caturda÷a rekhàstiryak kramàt saülikhet . anena pakàreõa yannakùatramàgataü tata àrabhya sàbhijinnakùatravçndamasmiü÷cake lekhyaü tatra svàkràntanakùatre sthàpyàþ . dinanakùatre ca candra evaü sati yadi grahacandràvekarekhàsthau syàtàü tayostàdç÷ayoþ parasparàvalokanaråpovedhona ÷ubhadaþ . ukta¤ca jyotiþsàgare %<yogàïke viùame saike same savasulocane28 . dalãkçte'÷vinãpårvada÷ayogamudàhçtam . da÷ayoge mahàcakre pramàdàdyati vidhyate . kråraiþ saumyagrahairvàpi dampatyorekanà÷anamiti>% da÷ayogàpavàdàntaramàha bharadvàjaþ . %<gurau lagnàdhipe ÷ukre savãrye lagnakendrage . da÷a doùà vina÷yanti yathàgnau tålarà÷ayaþ>% . vyàso'pi %<÷ukreõa guruõà vàpi saüyutaü dçùñameva ca . da÷ayogasamàyuktamapi lagnaü ÷ubhàvahamiti>% pãø dhàø . apavàdàntaraü jyoø taø . %<àdyapàdasthite sårye turãyàü÷aþ praduùyati . dvitãyasthe tçtãyastho viparãtamato'gyathà>% . viparãtaü caturthasthe àdyaþ tçtãyasthe dvitãyo duùyati nàtyasthe nànyapàdo duùyatãtyarthaþ .
     atha vàõadoùaþ %<lagnenàóhyàyàtatithyo'ïkataùñàþ ÷eùe nàgadvyabdhitarkendusaükhye rogovahnãràjacaurau ca mçtyurvàõa÷càyaü dàkùiõàtyaprasiddhaþ>% muø ciø . ÷uklapakùapratipadamàrabhya gatatithyo'ïkairnavabhistaùñàþ ÷eùe nàgasaükhye'ùñasaükhye rogàkhyovàõaþ . evaü dvisaükhye ÷eùe vahnyàkhyaþ catuþsaükhye ÷eùe ràjà . tarkàþ ùañ tatsaükhye ÷eùe cauràkhyaþ ekasaükhye ÷eùe mçtyusaüj¤ovàõaþ . ayaü ca dàkùiõàtyeùu mahàràùñrade÷ãyeùu prasiddhaþ tena de÷àcàràt vyavasthayà bàõasya tyàgaþ . na tu pràcyodãcyapà÷càttyànàm . tauktaü saptarùimate vivàhapañale . %<gatatithiyutalagnaü pa¤cadhà sthàpanãyaü tithi 15 ravi 12 da÷a 10 nàgai 8 rveda 4 yuktaü krameõa . nava 9 hçta÷ara5 ÷eùe vàõasaüj¤àþ krameõa ruganalançpa cauràþ pa¤camomçtyusaüj¤a iti>% pãø dhàø atha pràcyàkhyavàõàpavàdau
     %<rasaguõa÷a÷inàgàbdhyàóhyasaükràntiyàtàü÷akamitiratha taùñàïkairyadà pa¤ca÷eùàþ . ruganalançpacaurà mçtyusaj¤a÷ca vàõo navahçta÷ara÷eùe ÷eùakaikye sa÷alyaþ>% muø ciø . rasaguõa÷a÷inàgàbdhibhiràóhyàcàsau saükràntiyàtàü÷aka miti÷ceti spaùñanirayanàü÷asåryasaükràntibhuktàü÷ànàmmitiþ saükhyà pa¤cadhà sthàpyà kalàdikamupekùyam . sà krameõa pañatryekàùñacaturbhiràóhyà saüyojyàïkairnavabhistaùñà satã yadà pa¤ca÷eùà yasmin sthale pa¤càva÷iùyante tatra krameõarugàdivàõãj¤eyaþ . yathà àdau pa¤ca÷eùerogavàõaþ dvitãye pa¤ca÷eùe'gnivàõaþ tçtãye pa¤ca÷eùe ràjavàõaþ caturthe pa¤ca÷eùe cauravàõaþ pa¤came pa¤ca÷eùe mçtyuvàõaþ tasmàttasmàdbhayaü bhavatãtyarthaþ . yadàha ka÷yapaþ saükràntiyàtàü÷akananda÷eùastarkàgniråpàùñayugaiþ sametaþ . taùñograhai rogahutà÷abhåpastenàmçti÷ceti ca pa¤ca vàõàþ . iti pa¤ceti pçthak pçthak padaü ÷iùyante tadà vàõàþ syurityarthaþ . tatra vàõãdvividhaþ ekaþ kàùñha÷alyo'paroloha÷alyaþ tatràbhihito vàõaþ kàùñha÷alya ucyate . asya nàma pràcyàkhyo vàõa ityàhuþ . tena tàdç÷e vàõe lagne tathà pãóà na bhavettadarthaü tadapavàdabhåto loha÷alyasahito vàõa ucyate na veti . yàni pràgàgatàni ÷eùàõi teùàmaikye navahçte pa÷càcchara÷eùe sati sa÷alyaþ lohasahitovàõaþ syàt . pa¤cavyatirikte ÷eùe ÷alyasahito duùñavàõaþ . ayaü tulyanyàyatvàt pràk padyokte'pi bàõe sa÷alyo vàõoj¤eyaþ jyoti÷cintàmaõàvanyathà vàõã'bhihitaþ . %<tithivàrabhalagnàïkorasàgnyabjàùñavedayuk 6, 3, 1, 8, 4, nandàpta pa¤ca÷eùe rugvahniràñcauramçtyukçditi>% pãø dhàø . atha samayàdibhedena vàõàpavàdaþ %<ràtrau caurarujau divà 'gninçpatã tyàjyau sadà sandhyayorbhçtyu÷càtha ÷anau nçpovidi mçtirbhaume'gnicaurau ravau . rogo'tha vratagehagopançpasevàyànapàõigrahe varjyà÷ca kramato budhairuganalakùmàpàlacaurà mçtiþ>% muø ciø . ràtrau corarujau vàõau tyàjyau, divà divase'gninçpatã vahniràjavàõau tyàjyau sandhyayoþ pràtaþsàyaüsandhyayoþ sadà mçtyurvàõastyàjyaþ . jyotiþprakà÷e %<roga¤caurantyajedràtrau divà ràjàgnipa¤cakam . ubhayoþ sandhyayormçtyumanyakàle na ninditaþ>% . atha ÷anau ÷anivàre nçpavàõaþ, vidi budhavàre mçtivàõaþ, bhaume'gnicaurabàõau ravau rogavàõaþ tyàjyaþ . ukta¤ca daivaj¤amaø %<ravau rogaü, kuje vahniü, ÷anau ca nçpapa¤cakam . varjayecca kuje cauraü, budhavàre ca mçtyudamiti>% . eteùu ÷ubhakarmasu ete vàõà varjyàþ yathà vrate yaj¤opavãte ruk, gehaü gçhaü tasya gopa àcchàdanaü tatrànalo'gniþ, nçpasevàyàü kùmàpàloràjà, yàne yàtràyàü cauraþ pàõigrahe mçtirvàõo varjya ityarthaþ . taduktaü jyotiþprakà÷e %<nçpàkhyaü ràjasevàyàü gçhagope'gnipa¤cakam . yàne cauraü, vrate rogantyajenmçtyuü karagrahe iti>% . kecidevaü pàñhamàhuþ . vrate vivarjadrogaü gçhagope'gnipa¤cakam . yàtràyàü ràjacaurakhyau vivàhe mçtipa¤cakamiti pãø dhàø .
     atha lagnasaptamayoþ ÷uddhàbupayogigrahadçùñibhedaþ %<tryà÷aü trikoõaü caturasramastaü pa÷yanti kheñà÷caraõàbhivçddhyà . mandogururbhåmisutaþ pare ca krameõa saüpårõadç÷o bhavanti>% muø ciø .
     kheñàgrahàyanmin sthàne tiùñhanti tasmàt kathyamànàni sthànàni caraõàbhivçddhyà pàdavçddhyà pa÷yanti tadyathà tryà÷aü tçtãyaü da÷ama¤caikacaraõadçùñyà pa÷yanti trikoõaü navapa¤camaü dvicaraõadçùñyà pa÷yanti . caturasraü caturtham aùñamaü ca tricaraõadçùñyà pa÷yanti . astaü saptamasthànaü catu÷caraõadçùñyà pa÷yanti . anena tattadgrahodbhava÷ubhaphalaü caraõàbhivçddhyaiva mavatãtyapi såcitam . taduktaü varàheõa %<da÷amatçtãye navapa¤came caturthàùñame kalatraü ca . pa÷yanti pàdavçddhyà phalàni caivaü prayacchantãti>% . manda iti . mandaþ ÷anai÷caraþ svasthànàt tryà÷aü saüpårõadçk catu÷caraõadçùñiþ . evaü gurustrikoõaü, bhåmisutaþ caturasraü, pare candrabudhasårya÷ukràþ krameõa saptame saüpårõadç÷a ityarthaþ yadàha gàrgiþ . %<du÷cikyada÷amàn, sauristrikoõasthàn vçhaspatiþ . caturthàùñamagàn bhaumaþ ÷eùàþ saptamasaüsthitàn . bhavanti vãkùaõe nityamevàdhikaphalà grahàþ>% iti . varàho'pi %<pårõaü pa÷yati ravijastçtãyada÷ame trikoõamapi jãvaþ . caturasraü måmisutaþ sitàrkavudhahimakaràþ kalatraü ceti>% pãø dhàø . atràpi ÷abdàt saptamasthàne'pi pårõadçùñiþ evaü ÷anikujayoþ . ataeva muø ciø pare cetyuktam tatpramàõa¤ca grahadçùñi÷abde vakùyate .
     atha lagnaniråõam . dãpikà kanyàtulàbhçnmithuneùu sàdhvã ÷eùeùvasàdhvã dhanavarjità ca . nindye'pi lagne dvipadàü÷a iùñaþ kanyàdilagneùvapi nànyabhàgaþ . kanyàdilagneùvapi dvipadàü÷aeva iùñonànya ityarthaþ . vakùyamàõavacane care carà÷avarjanàt caralagne'pi tulàtiriktadvipadàü÷asya gràhyatà %<dhanuùi kulañà tatpårvàrdhe satãtyapare jaguþ>% vivàhapañale dhanuruttaràrdhaniùedhàt pårvàrdhasya gràhyataiva . màsabhede lagnabhedànàü ÷ånyatvàt tattanmàse ÷ånyalagne vivàho neùñaþ yadàha vyavaø caø %<ghañamatsyavçùà yugmameùakanyàlayatulà . càpaþ karkã mçgaþ siüha÷caitràdau ÷ånyarà÷ayaþ>% païgvàdilagnàni yàni vakùyante tànyapi tatratkàle varjyàni .
     atha lagnasaptama÷uddhã %<yadà lagnàü÷e÷olavamatha tanuü pa÷yati yutobhavedvà'yaü voóhuþ ÷ubhaphalamanalpaüracayati . lavadyånasvàmã lavamadanabhaü lagnamadanam prapa÷yedvà badhvàþ ÷ubhamitarathà j¤eyama÷ubham>% muø ciø . yadà lagnàü÷e÷olagnàü÷astasye÷aþ svàmã lavaü navàü÷aü pa÷yati . atha và'yaü navàü÷ena sahayuto và bhavettadà voóhurvarasyànalpaü bahu÷ubhaphalaü racayati . yathà meùalagne mithunàü÷astadã÷o budhaþ tulàyàü mithunaü pa÷yati tatra tiùñhati và ayamudaya÷uddheþ prathamaþ kalpaþ . tadalàbhe tu lagnàü÷e÷astanuü lagnaü pa÷yati lagnena saha yuto và bhavettadàpi voóhuþ ÷ubhaphalamanalpaü syàt yathà meùalagna eva mithunanavàü÷asvàmã budhomakare svanavàü÷aü na pa÷yati kintu lagnaü pa÷yati athavà meùa eva tiùñhati . ayaü lagna÷uddheþ dvitãyaþ prakàraþ . laveti . lavadyånasvàmã lavànnavàü÷àt dyånaü saptamanavàü÷astratsvàmã lavamadanabhaü lavànmadanabhaü saptamanavàü÷aü pa÷yati tena saha yuto và bhavet tadà badhvà analpaü ÷ubhaü racayati . yathà mithunanavàü÷àt saptamodhanuraü÷astadadhã÷ogururmeùu dhanuþ pa÷yati tatra tiùñhati và ayamasta÷uddheþ prathamaþ prakàraþ . tadalàbhe tu lavadyånasvàmã lagnamadanaü saptamabhavanaü pa÷yati saptamabhavanena sahayuto và bhavettadà badhvàþ ÷ubhaü yathà meùalagne guruþ karke saptamatulàgataü svanavàü÷aü dhanåråpaü na pa÷yati kintu saptamabhavanaü tulàü pa÷yati athavà tulàyàmevàsti . athamasta÷uddherdvitãyaþ prakàraþ . itaratheti itarathà yadà lagnàü÷e÷olavantanuü và na pa÷yati tatra yuto và na syàttadà varasyà÷ubhaü mçtyuþ syàt . yadà tvastàü÷e÷o'stàü÷amastabhavanaü và na pa÷yati tatra yuto và na syàttadà kanyàyà a÷ubhaü mçtyurityarthaþ . yadàha ka÷yapaþ %<svasve÷enodayàstàü÷au vãkùitau vàtha saüyutau . lagnaü vàstagçhaü tattadaü÷e÷enekùitaü yutamiti>% tadà'÷ubhamityanuùaïgaþ . vasiùñhaþ iùñodayàü÷e nijapatyadçùñe varasya mçtyustanusaüyute ca . astàü÷ake 'pyevamadçùñayukte svasvàminà nà÷amupaiti kanyeti . tulyanyàyatvàllagne'pyastalagne'pi udayalavàü÷àstàü÷asvàminordçùñyabhàve'pyetadeva phalaü dhyeyam . %<lave÷olavaü lagnapolagnagehaü prapa÷yenmitho và ÷ubhaü syàdvarasya . lavadyånapo'ü÷aü dyunaü lagnapo'staü mithovekùate syàcchubhaü kanyakàyàþ>% muø ciø . navàü÷asvàmã navàü÷aü prapa÷yellagnasvàmã lagnaü prapa÷yettadà varasya ÷ubhaü syàt . atha và mithaþ parasparaü lavasvàmã lagnaü lagne÷olavakaü prapa÷yet tadà'pi varasya ÷ubham evaü lavadyånaponavàü÷àtsaptamanavàü÷asvàmã aü÷aü dyånamaü÷aü saptamarà÷imãkùate lagnapaþ lagnasvàmã astaü lagnàtsaptamabhavanamãkùate tadà kanyàyàþ ÷ubhaü syàt . và athavà mithaþ saptamàdhã÷olagnasaptamaü vãkùate lagnàtsaptamàdhã÷a÷càü÷asaptamamãkùate tadàpi kanyàyàþ ÷ubhaü syàt . atrànyathàtve dampatyora÷ubhamityarthaþ .
     yadàha nàradaþ %<lagnanavàü÷akau svasvapatinà vãkùitau yutau . na cedvànyo'nyapatinà ÷ubhamitreõa và thavà . varasya mçtyuþ syàttàbhyàü saptasaptodayàü÷akau . evantau vãkùitau yuktau mçtyurbadhvàþ karagrahe>% . vasiùñho'pi %<udayàü÷aþ sasvanàtho mitrasaumyena và yutaþ . prekùito và tathàstàü÷o dampatyoþ putrapautradaþ>% iti . parasparavãkùaõe'pyetadeva phalaü dhyeyaü nàradavàkyasvarasàt pãø dhàø . %<lavapati÷ubhamitraü vãkùate'ü÷antanuü và pariõayana karasya syàcchubhaü ÷àstradçùñam . madanalavapamitraü saumyamaü÷adyunaü và tanumadanagçhaü cedvãkùate ÷arma badhvàþ>% muø ciø . atha pårvoktaprakàreõodayàsta÷uddherabhàve'pi tçtãyaprakàra ucyate . lavapatãti ÷ubhamitraü ÷ubha¤ca tanmitraü ceti karma dhàrayaþ . lavapaterlagnanavàü÷e÷asya ÷ubhagrahaþ somabudhaguru÷ukràõàmanyama÷cenmitraüsyàtsa cedaü÷aü svanavàü÷antanuü lagnaü và vãkùate tadà pariõayanakarasya varasya ÷àstradçùñaü vasiùñhoktaputrapautràdipràptiråpaü ÷ubhaü phalaü syàt atha và evaü madanalavasyàstàü÷e÷asya mitraü saumyaü cet syàttaccàü÷àt dyånaü saptamanavàü÷aü cedvãkùate và atha và tanumadanagçhaü lagnàtsaptamabhavanaj¤edvãkùate tadà badhvàþ ÷àstradçùñaü ÷arma syàt . yadyubhayatràpi navàü÷asvàmino mitraü pàpagraha÷cettasya dçùñira÷ubhaiveti phalitàrthaþ . yadàha varàhaþ %<÷uddhastviha syànna yadodayàü÷olagne navàüstàü÷amupaiti ÷uddhim . tadà suhçtsaumyanirãkùitoyaþ ÷ubhàya sa syàtprapadanti santaþ>% iti . ka÷yapaþ %<rà÷yaü÷au mitrasaumyena vãkùitau vàtha saüyutau . udayàstàü÷ayoþ ÷uddhistrividhà maïgalapradeti>% . vasiùñhaþ %<lagnàsta÷uddhyà rahitaþ sadãùaþ karoti mçtyuü varakanyayo÷ca . tràtuü tadà lagnaguõàstva÷aktàstaü bandhuvargà iva sarpadaùñamiti>% . kecittu vivàhàdau vajrayogaü niùiddhamàhustallakùaõam . %<tithivàraü ca nakùatraü navabhi÷ca samanvitam . saptabhistu haredbhàgaü ÷eùàïke phalamàdi÷et . tri÷eùe tu jalaü vidyàt pa¤ca÷eùe prabha¤janaþ . sapta÷eùe vajrapàtoj¤eyaü vajrasya lakùaõamiti ñoóarànande>% pãø dhàø atha sårya saükràtidoùaþ %<viùuvàyaneùu parapårbdhamadhyamàndivasàüstyajeditarasaükrameùu hi . ghañikàstu ùoóa÷a ÷ubhakriyàvidhau parato pi pårbamapi santyajedbudhaþ>% muø ciø . viùuvantulàmeùasaükràntã ayanaü karkamakarasaükràntã eva¤catasçùu viùuvàyanàkhyàsu saükràntiùu parapårbamadhyamàn divasànbudhaþ ÷ubhakriyàvidhau vivàhayaj¤opavãtàdi ÷ubhakàryeùu tyajet . itaràsvaùñasaükràntiùu saükramakàlàtparato'gve'pi pårbaü pràgapi ùoóa÷a ghañikàþ militvà dvàtriü÷adghañikàstyajet! yadàha vasiùñhaþ %<viùu vatorayanayordivasatrayaü haripade ùaóa÷ãtimukheùu ca . pårvato'pi parato'pi saükraümànnàóikà÷ca khalu ùoóa÷a tyajet . saükràntidoùe tvaciràt kçtaü yadudvàhapårvàkhila maïgalàdyam . làkùàsamåhajvalitàgnimadhye bilãyate tadvada÷eùametaditi>% udvàhàdigrahaõàtsnànàdàvaniùedhaþ . tadvàkyàni saükràntiprakaraõe'smàbhiruktàni . kintaddinatrayaü tyàjyaü kiü saükràntikàlàt pràgdinatrayamuta tadanantaramuta madhyamaü veti pakùatrayasambhave nirõayamàhaguruþ . %<ayane viùuve pårvamparaü madhyandinantyajet . anya saükramaõe pårvàþ paràþ ùoóa÷a nàóikà iti>% . aya¤ca niùedhaþ sàyanasaükràntiùvapi dhyeyaþ . yadàha vasiùñhaþ %<yadà'yanaprave÷aþ syàttadà tadrà÷isaükramaþ . tasminnapi dine tyàjyà nàóyaþ ùãóa÷a ùoóa÷eti>% . ÷aunakaþ %<ayanadvaye samåóhà bhartàraü nàbhinandate nàrã . viùuvadvaye'pi bidhavà ùaóa÷ãtimukheùu sà mriyate . viùõupadeùu vigãtà kanyà vikalendriyà vyatãpàte . vaidhçtiviùñyorbhraùñà subhagà ÷eùeùu karaõeùviti>% pãø dhàø . atha païgvandhàdilagnadoùaþ %<ghasre tulàlã badhirau mçgà÷vau ràtrau ca siühàjavçùà--di vàndhàþ . kanyànçyukkarkañakà ni÷àndhà dine ghañã'ntyo ni÷i païgusaüj¤aþ>% muø ciø . ghasre divase tulàvç÷cikau badhirau smçtau, mçgà÷vau makaradhanuùã ràtrau na tu divase, siühàjavçùà divàndhà divase badhirau na tu ràtrau . kanyà nçyukkarkañà ni÷àndhàràtryandhà na tu divàndhàþ . ghañaþ kumbhodine païgusaüj¤o natu ràtrau . antyomãno ni÷i païgu saüj¤ona tu dine . yadàha vasiùñaþ %<meùàdicàndhakaü ùañkaü catvàrobadhiràþ smçtàþ . dvau païgåceti vij¤eyàvityetadrà ÷ilakùaõam . meùo vçùo mågendra÷ca divase'ndhàþ prakãrtità . nçyukkarkañakanyà÷ca ràtràvandhàþ prakãrtiütàþ . tulà ca vç÷cika÷caiva divase badhirau tathà . dhanu÷ca makara÷caiva badhirau ni÷i kãrtitau . kumbhamãnau ca païgå dvau divàràtrau yathàkramamiti>% . kumbhodivà païgurmãno ràtrau païguþ, anena yasminkàle lagnasya yo'ndhapaógvàdidoùaþ uktastasminneva kàle tallagnandoùàvahaü na kàlàntare pãø dhàø . tatphalam . %<dàridryambadhiratanau divàndhalagne vaidhavyaü ÷i÷umaraõaü ni÷àndhalagne païgvaïge nikhiladhanàni nà÷amãyuþ sarvatràdhipagurudçùñibhirna doùaþ>% muø ciø . vasiùñhaþ %<andhe vaidhavyamàpnoti dàridryaü badhire tathà . atha nà÷o bhavet païgàviti dhàtrà vinirmitam>% . vyàsaþ màsa÷ånyàhvayàstàrà rà÷ayo badhiràdayaþ . gauóamàlavayostyàjyàstvamyade÷e na garhità iti pãø dhàø .
     atha navàü÷a÷uddhiþ . %<kàrmukataulikakanyàyugmalave jhaùage và . yarhi bharvadupayàmastarhi satã khalu kanyà>% muø ciø . kàrmukaü dhanustaulikaü tulà nçpugmaü mithunam eùàmaü÷e navàü÷e jhaùage mãnagate và÷abda÷cekãyamasåcanàrthaþ dhanuràdinavàü÷àþ sarvamunisammatà ityarthaþ teùvaü÷eùa yarhi yadà upayàmo vivàho bhavettarhi kanyà vivàhottaraü satã pativratà khalu yadàha visaùñhaþ %<lagne hi sarve ÷ubharà÷aya÷ca ÷ubhekùità vàtha yutàþ ÷ubhàþ syuþ . navàü÷akastaulinçyugmakanyàcàpàdyabhàgaþ ÷ubhado na cànye . dvibhartçkà meùanavàü÷ake syàt jhaùàü÷ake sà pa÷u÷ãlayuktà . dhanànvità putravatã tçtãye kulãrakàü÷e kulañàpyajasram . siühàü÷ake sà pitçmandirasthà kanyàü÷ake vittayutà su÷ãlà . tulàü÷ake sarvaguõàspadà sà kãñàü ÷ake niþsvataràvi÷ãlà . càpàü÷akàdye dhaninã dvitãye bhàge'nyasaktà malinà gadàóhyà1 niþsvà mçgàü÷e viguõà ghañàü÷e vibhartçkà yogaratà vi÷ãrõà . mãnàü÷ake bhartçsutàrthahãnà ÷ubhagrahai ryuktanirãkùite và . tasmàtsadaivoktanavàü÷akeùu kuryàdvivàhaïguõasaüghavçddhyai . navàü÷adoùaþ sakalaïguõaughaü lagnotthasaumyagrahasambhava¤ca . dhruvaü nihantyeva vçko'jasaïghaüùaóvargajaü saumyaviyaccaràõàm>% . pa÷u÷ãlayuktà pa÷ucàraparà gadorogaþ ete eva ca navàü÷àþ sakalamunibhiruktàþ %<tulàmithunakanyàü÷àdhanuràdyàrdhasaüyutàþ . ete navàü÷àþ ÷ubhadà yadi nàntyàü÷akàþ khalviti>% nàradokteþ ÷aunakastu mãnàü÷akamapi ÷ubhamàha %<sudatã saubhàgyavatã prahasitavadanà ca mãnàü÷e>% iti . tatra nibedhasya tulyabalatvàtùoóa÷ãgrahàõàgrahaõavadvikalpa ityàhuþ tanna ekabàdhenopapattàvanekabàdhonanyàyya iti vahumunivacanapràmàõyàt mãnàü÷atyàga evociteni tvekamunivacanànurodhàtpàkùikovikalpavidhistasyàùñadoùagrastatvàt . kà tarhi ÷aunakavàkyasya gatiriti cet guõavadvaropalabdhau lagràntaràsambhave mãnàü÷ako niùi ddho'pipra÷asta ityevaü viùayà gatiryuktà pãø dhàø . %<antyanavàü÷e na ca pariõeyà kàcana vargottamamiha hitvà . no caralagne caralavayoge taulimçgasthe ÷a÷abhçti kuryàt>% muø ciø . vihitanavàü÷eùvapi yathà meùalagne dhanurnavàü÷o'ntima ityevaü vidhiviùaye lagnàntimanavàü÷e kàcana kanyà na pariõeyà na vivàhyà . parantu vargottamaü navàü÷aü hitvà tatra vivàha ucita eva . yathà mithunalagne mithunàü÷o'ntimo'pi vargottamaþ . yadàha ka÷yapaþ %<antyàü÷akà api ÷reùñhà yadivargottamàhvayàþ . anuktàü÷àstu na gràhyà yataste kunavàü÷akàþ>% iti . vasiùñho'pi %<vargottamaü vinàntyàü÷e vivàho na ÷ubhapradaþ . vargottama÷cedantyàü÷aþ putrapautràdivçddhidaþ>% iti . anyacca no caralagne iti . taulimçgasthe tulàmakarasthe ÷a÷abhçti candre sati caralagne vihitacaralavayoge no kuryàt . yathà meùalagne tulàü÷e ukta¤ca ke÷avàrkeõa %<caralavaü carave÷magamutsçjenmçgatulà dharage mçgalakùmaõi . yuvatiratra bhavet kçtakautukà madanavatyanavatyajanonmukhãti>% . anavo jãrõobhartà tasya tyajane tyàge unmukhã parapuruùaratà syàdityarthaþ pãø dhàø .
     atha lagnàdistha grahadoùaþ %<vyaye ÷aniþ sve'vanijastçtãye bhçgustanau candrakhalà na ÷astàþ . lagneñ kavirglau÷ca ripau mçtau rglàrlagneñõubhàrà÷ca made ca sarve>% muø ciø .
     vyaye dvàda÷asthàne sthitaþ ÷aniþ na ÷astaþ %<somapakule'pi hi jàtàü dvàda÷age madyapàü kurute>% iti ÷aunakokteþ . atra ravisute ityanuvartate . khe da÷ame'vanijo maïgalo na ÷astaþ . %<÷àkinã vyomni vakre>% iti ke÷avàrkokteþ . tçtãyo bhçguþ ÷ukraþ na ÷astaþ %<dhanyà dhanage ÷ukre kçpaõatvaü pràpnuyànnàrã . du÷cikyagate tu kanyà tryabdàdbhardruþ kanãyasà--svajate>% iti ÷aunajokteþ . tanau lagne candraþ khalàþ pàpagrahà÷ca na ÷astàþ . %<lagnasthe'rke kanyà vidhavà saüvatsare'ùñame bhavati . lagnastho himara÷mirmçtyu kuryàt trayoda÷e màse . bhaumaþ sadyo vidhavàü lagnastho'vdànna somyadçgyogàt . kàmayati nãcavarõàllaü gnasthe ravisute bahån puruùàn . ÷anivadvidhuntudasya tu vij¤eyaü sadasaditi vij¤airiti>% ÷aunakãkteþ . lagneñ lagnasvàmã, kaviþ ÷ukraþ glao÷candra÷ca ripau ùaùñhastàne na ÷astaþ . %<randhre kuje saumyasvage ca mçtyuþ ùaùñhàùñage jagnapatau ca mçtyuriti>% jyotirnibandhokteþ . %<bhçguùañkàhvayo doùolagnàt ùaùñhagate site . uccage ÷ubhasaüyukte tallagnaü sarvadà tvajediti>% nàradokteþ . %<avdacatuùkàn mçtyurdampatyoþ ùaùñhage candre>% iti ÷aunakokteþ . glau÷candraþ lagneññ ÷ubhà÷candrabudhaguru÷ukràþ àrobhauma÷caite mçtàvaùñamastàne na ÷astàþ %<màsatrayeõa vidhavàü nidhanaga÷candramàþ kurute>% màsatrayeõa kanyà nidhanasthe yàti pa¤catvam . budhaityanuvartate . %<dampatyornidhanasthaþ saptada÷àvdàdviyogado jãvaþ . pa¤catvaü nayati bhçgurnidhanasthaþ saptabhirvarùairiti>% ÷onakokteþ . nàradaþ %<kujàùñamo mahàdoùo lagnàdaùñamage kuje . ÷ubhatrayayutaü lagnaü tyajet tattuïgago yadi>% . atra sammatiþ pràguktà . lagneñ ca punaþ sarve såryàdayograhà made saptamasyàne na ÷asàþ niùiddhàþ . %<sarve jàmitrasaüsthàvidadhati maraõamiti>% vasiùñhokteþ . ka÷yapo'pi %<saptasthànagàþ sarve grahàþ kurvanti ÷ãghrataþ . dampatyormaraõaü yat syàdekasya ca na saü÷ayaþ>% iti arthàdanyeùu sthàneùu grahàþ samãcãnàstatra keùucit sthàneùu ÷ubhà eva keùucinmadhyamà evetyetadapi vakùyati . ato'mumarthamatisaükùipya trivi kameõa niùiddhasthànànyevoktàni . %<tyàjyà lagne'vdhayomandàt, ùaùñhe ÷ukrendulagnapàþ . randhre candràdayaþ pa¤ca sarve'ste 'bjagurå samàviti>% . (mandàdabdhayaþ catvàro mandaravi candrakujà ityarthaþ) . abjagurvoþ samatvaü ÷aunakamatena tàdç÷aviruddhaphalàbhàvàt . yadàha %<kanyàstisro janayati sàpatnyaü caiva saptame ÷a÷ini>% . %<÷ãlacaritropetàïkaroti patyuþ kalatrage dveùyàmiti>% . gururityanuvartate atra vacanadvayapràmàõyàdvikalpaþ . yattvatriõoktaü %<jàmitrago yadi bhavedu÷anà budho và gãrvàõanàthasacivaþ sitacandrapakùe . kanyàvivàhasamaye parihçtya doùàn saubhàgyaputrasahitàü vanitàü karotãti>% taccandrajàmitraviùayam . tathà ca bhujabalaþ %<strãõàü vivàhe tu balairupetàþ patyuþ praõà÷aü vihagà vidadhyuþ . tyaktvàbudhaü daityaguruü guruü ca ni÷àkaràdastagçhaprapannàþ>% iti . ataeva dãpikà %<ravimandakåjàkràntaü mçgàïkàt saptamaü tyajet . vivàhayàtrà cåóàsu gçhakarmaprave÷ane>% itipãø dhà0
     atha lagnataþsthànavi÷eùe grahabhedànàü ÷astatà %<tryàyàùñaùañsu raviketutamo'rkaputràstryàyàrigaþ kùitisuto dviguõàyago'bjaþ . saptavyayàùñarahitau j¤agurå sito'ùñatridyånaùaóvyayagçhàn parihçtya ÷astaþ>% muø ciø .
     tçtãyaikàda÷àùñamaùaùñhasthàneùu raviketutamo'rkaputràþ ÷astàþ ÷ubhaphaladàtàraþ . yadàha ÷aunakaþ %<bandhujanebhyaþ påjàü triü÷advarùàõi sahajage tvarke . pràpnoti dhanaü ùaùñhe tryavdàdårdhaü sutà÷caiva . dampatyoþ saha maraõaü nidhanasthe'rke'ùñasaptatyà . kàrayati dhanavivçddhiü tryavdàdhårdhaü tathà yagaþ saviteti>% (raveþ) dhanadànyaputrayuktàü pa¤camasaüvatsaràttçtãyasthaþ . ùaùñhaþ ùaóbhirmàsairasapatnãü kanyakàü kurute . nidhanagatàrkiþ kuryàdàmaraõàdàmayaviyuktàm . àyagatàrkiþ kanyàü trivargayogyàü karoti ùaõmàsàditi (÷aneþ) atra ràhuketvo÷ca phalaü ÷anivadeveti %<svarbhànau vàpyatha ÷ikhini và lagnabàvàdisaüsthe>% iti vasiùñhokteþ tryàyàrigaþ tçtãyaikàda÷aùaùñhasthànasthitaþ kùitisuto bhaumaþ ÷astaþ . %<sahajastho bhåmisuvaþ saubhàgyakarastu yàvadàyuùyam . saüvatsareõa vipulaü dhanàgamaü ÷atrusaüsthastu . maõikà¤canaratnàóhyàmekàda÷agaþ kujo'vdaùañkena>% iti ÷aunakãkteþ . abja÷candrodviguõàyagodvitãyatçtãyaikàda÷asthaþ ÷astaþ . %<avdàddhanasaüyuktàü karoti candro dhane nàryàþ . candrastçtãya rà÷au saubhàgyakarastu yàvadàyuùyam . lagnàdekàda÷agaþ kanyàmindurdhanànvitàü kurute>% iti ÷aunakokteþ . j¤agurå budhavçhaspatã saptamadvàda÷àùñamàtiriktasthànasthitau ÷astau . uktasthànànàm a÷ubhatvàdanyeùàü ÷ubhadàtçtvàt . yadàha vasiùñhaþ . %<prãtirvçddhiþ saguõaniratirvandhupåjà sutàptiþ sadvaipakùyaü tanayarahitaü tvanyathà bhartçnà÷aþ . dharme buddhirbhavati dharaõãlabdhiratyeva vçddhirhàniþ strãõàü himakarasute lagnabhàvàdisaüsthe>% iti . %<lakùmãpràptirbhavati suya÷àþ prãtiranyonyavçddhiriùñapràptirbahuvidhamayaü cà÷ramàõàü viraktiþ . pàpàsaktiþ sukçtaviratirbhårilàbhaþ surejye strãõàü saukhyaü ripukçtabhayaü lagnabhàvàdisaüsthe>% iti ayaü ÷ubhadaivaü ayaþ ÷ubhàvaho vidhihityamaraþ . klãbatvaü tvàrùam kecidbahuvidhabhayamiti pañhanti tanmakàre bhavakàrabhrànteþ %<ubhayakulànandakarãü karoti na ciràdguruþ ùaùñhe>% iti ùaùñhasthànasthitaguroþ ÷aunakenàpi samyakphalàbhidhànàt . sita iti aùñamatçtãyasaptaùaódvàda÷asthànàni parihçtya tyaktvàtyeùu sthàneùu sitaþ ÷ukraþ ÷astaþ . tadukta vasiùñhena %<bhogapràptirvividhavibhavaü svairavçttirmahattvaü dyumnàdhikyaü bhavati nidhanaü sarvanà÷o'vasutvam . tathyaprãtirbahuvidhaguõàþ sarvasampatsamçddhirasvaü strãõàmu÷anasi tathà lagnabhàvàdisaüsthe>% iti dyumnaü draviõam . avasutvaü daridryatà . asvaü dàridryam . vasiùñhaþ mçtyurnaisvaü bahuvidhadhanaü bhràtçhàniþ prajànàü vyàdhiþ saukhyaü bahuvidhamatobhartçhàni÷ciràyuþ . ÷reyohànirbhavati hçdayavyàdhirarthàgama÷ca bhànau strãõàmati÷ayarujà lagnabhàvàdisaüsthe . (raveþ) nà÷aþ sampadbahuvidhaya÷obandhuvçddhiþ prajàptiþ ÷astrànmratyurbhavati na ciràddãrghasàpatnyabàdhà . pravrajyàtvaü duhitçjananaü vardhanaü bhogamàktvaü dàsyaü strãõàü tuhinakiraõe lagnabhàvàdisaüsthe (indoþ) . atra caturthacandrasya prajàptiþ phalamabhihitam ÷rãpatinàpi sukhe tu kathito bandhukùayaþ kai÷canetyekãyamatamanusçtyoktamiti granthakçtà caturthasthànasya madhyamatvamaïgãkçtam . %<badhåü ÷va÷uraviyuktàü caturthasthaþ ÷a÷ã tvàvdàditi>% ÷aunakaþ . viruddhàrthayoþ kà gatiti cet . bàlacandraviùayama÷ubhaphalam tadbhinnacandraviùayaü ÷ubhaphalam . ukta¤ca ke÷avàrkeõa %<vàlo'bjaþ priyavirahaü ÷aniþ stanàmbhaþ÷ånyatvaü sçjati sukhe suvàsinãnàmiti>% vasiùñhaþ %<mutyuþ ÷oko bahuvidhadhanaü bhràtçvairaü kubuddhirlakùmãpràptirbhavati maraõa¤cobhayorvaü÷anà÷aþ . strãõàü dveùo vyasanani ratiþ putrapautràdisiddhirbhãtirbhåmerbalini tanaye lagnabhàvàdisaüsthe>% (kujasya) . svacchandatvaü kada÷anaratirvallabhatvaü vi÷ãlaü vyàdhiþ su÷rãrmçtiratha sukhaü garbhapàtapravçttiþ dyåtàsaktirbhavati ravije vaibhavaü vaktrarogaü svarbhànau vàpyatha ÷ikhini và lagnabhàvàdisaüsthe pãø dhàø budhàdãnàmanupadamuktam .
     atha lagnàdibha¤jakakartaryàdidoùàpavàdaþ
     %<pàpau kartarikàrakau ripugçhe nãcàstagau kartarãdoùonaiva site'rinãcagçhage tatùaùñhadoùo'pi na . bhaume'ste ripunãcage na hi bhavedbhaumo'ùñamo doùakçnnãce nãcanavàü÷ake ÷a÷ini ripphàùñàridoùo'pi na>% mu ciø .
     tatra kartarãyogalakùaõaü lagnàt pàpàvityàdinoktaü yau krårau grahau kartarikàrakau ripugçhe ÷atrugehe sthitau nãce'stagau svanãcarà÷isthitau astaü gatau và tadà kartarãnaiva syàt yadàhuþ ka÷yapanàradavasiùñhàþ %<pàpayoþ kartarãkartrãþ ÷atrunãcagçhasthayoþ . yadà càsta gayorvàpi kartarã naiva doùadà>% iti idaü vi÷eùaõaü ÷atrugçhasthatvàdikaü samuccitaü vyastaü samastaü và dhyeyama, apavàdàntaramuktaü daivaj¤amaø gargeõa . %<krårakartarisaüyuktaü lagnaü candraü ca na tyajet . kendratrikoõasaüstheùu gurubhàrgavavitsu ca>% . %<vidhau dhanopage ÷ubhagrahe'thavàntyage gurau . na kartarã bhavatyahojagàda vàdaràyaõaþ . kråradvayasyàntaragaüvilagnaü mçtipradaü candramasa¤ca rogadam . ÷ubhairdhanasthairatha và'ntyage gurau na kartarã syàdiha bhàrgavàviduriti>% .
     atha ùaùñha÷ukràpavàda ucyate . site ÷ukr'rigçhage nãcagçhage và sati tatùaùñhadoùo bhçguùañkadoùo'pi na syàt yadàha ka÷ya÷aþ %<nãcarà÷igate ÷ukre ÷atrukùetragate'pi và . bhçpuùañkotthito doùo nàsti tatra na saü÷ayaþ>% athàùñamamaumadoùàpavàda ucyate . bhaume'ste astaü gate ripunãcage ÷atrugçhe và svanãcagçhage và satyaùñamo bhaumo na doùakçt syàt . uktaü ca ka÷yapena %<astage nãcage bhaume ÷atrukùetragate'pi và . kujàùñamodbhavodoùo na ki¤cidapi vidyate>% iti . atha ùaóaùñadvàda÷asthàna candràpavàda ucyate . ÷a÷ini candre nãcanavàü÷ake và sati ripphàùñàridoùo'pi dvàda÷àùñama÷atrusthànasthita candradoùo'pi na syàt . %<nãcarà÷igate cantre nãcàü÷akagate'pi và . candre ùaùñhàriripphasthe doùo nàsti na saü÷ayaþ iti>% ka÷yapokteþ pãø dhàø .
     athàvdàdyàdidoùàpavàdaþ %<avdàyanartutithimàsabhapakùa dagdhatithyandhakàõabàdhiràïgamukhà÷ca doùà . na÷yanti vidgurusiteùviha kendrakoõe tadvacca pàpavidhuyuktanavàü÷adoùàþ>% muø ciø .
     avdadoùaþ1 ayanadoùaþ2 çtudoùaþ3 tithidoùoriktàdiþ4 màsadoùaþ5 nakùatradoùaþ krårasahitàdiþ 6 . pakùadoùastrayoda÷adinàtmakàdi 7 dagdhà tithiþ prasiddhà càpàntyagetyàdinoktà 8 . andhakàõabadhiràkhyolagnadoùaþ9 tanmukhàstadàdayo'nye akàlavçùñyàdyà doùà vidguru siteùu kendrakoõe kendraü saptamasthànarahitaü vivakùitaü jàmitradoùasya sattvàt . ataevoktamagre %<trikoõe kendre và madanarahite>% iti koõe navapa¤came satsu na÷yanti . ukta¤ca ka÷yapena %<avdàyanartumàsotthàþ pakùatithyçkùasambhavàþ . te sarve nà÷amàyànti kendrasaüsthe ÷ubhagrahe . kàõàndhabadhirodbhåtà dagdhalagnatitherbhavàþ . te doùànà÷amàyànti kendrasaüsthe ÷ubhagrahe>% iti . %<akàlajà÷ca nãhàravidyutpàü÷vabhrasambhavàþ . pariveùapratisårya÷akracàpadhvajàdayaþ . doùapradà maïgaleùu kàlajà÷cenna doùadàþ . gurareko'pi kendrasthaþ ÷ukro và yadi và badhaþ . hareþ smçtiryathà hanti tadvaddoùànakàlajàn . lattopagrahacaõóã÷acandrajàmitrasambhavàn . tat kendragogururhanti suparõaþ pannagàniveti>% . tadvacceti tathà yadi pàpaþ krårovidhuyuktarà÷ernavàü÷e syàdyathà sacandre meùe såryanavàü÷astaddãùo'bhihito yaj¤opavãtaprakaraõe tadà tatkçtadoùo na÷yati . ukta¤ca saühitàpradãpe sacandrarà÷era÷ubhãnavàü÷aþ prãktaþ sapàpo'pi vilagnasaüsthaþ . trikoõakendreùu guruþ sito và yadà tadà' sàva÷ubho'pi ÷astaþ pãø dhàø .
     atha bahuvidhadoùàpavàdaþ %<kendre koõe jãva àye ravau và lagne candre và pi vargottame và . sarve doùànà÷amàyànti candre làbhe tadvaddurmuhårtàü÷adoùàþ>% muø ciø . %<kendraü prasiddhaü koõaü navapa¤camaü tatra ca jãvo guruþ syàttadà sarve doùànà÷amàyanti upalakùaõatvàdbudha÷ukràvapi . yadàha nàradaþ uktànuktà÷ca ye doùàstànnihanti balã guruþ kendrasaüsthaþ sitovàpi pannagàn garuóo yatheti>% sito budhasyàpyupalakùakaþ . ukta¤ca ka÷yapena %<kàvye gurau và saumye và yadà kendratrikoõage . nà÷aü yàntyakhilàdoùàþ pàpànãva harismçteriti>% tatràpi lagnàkhyakendrasyàtibalatvàttatra sthito jãvaþ sarvàriùñaharaþ taduktaü vasiùñhena %<kunavàü÷a doùàþ ye lagnadoùàþ pàpaiþ kçtà dçùñinipàtadoùàþ . lagne gurustànvimalãkaroti phalaü yathàmbhaþ katakadrumasyeti>% . ayavà àye ekàda÷e ravau sati doùanà÷aþ . %<yatraikàda÷age sårye doùà nà÷aü yayustadà . smaraõàdeva rudrasya pàpaü janma÷atodbhavamiti>% . athavà lagne vargottame svanavàü÷ayukte yathà mithune mithunàü÷aþ tadà doùanà÷aþ . athavà candre vargottame svanavàü÷asthite và sati doùanà÷aþ . dvitãyavà÷abdasyànuktasamuccayàrthatvàccandro lagnàdupacaya 3, 10, 11 sthàne cet syàttadàpi sarvadoùanà÷aþ . evaü krameõa parihàratrayamuktaü yadàha ka÷yapaþ %<vargottamagate lagne vargadoùà svayaü yayuþ . candre vopacaye vàpi grãdme kusarito yatheti>% . candre iti tadvattenaiva prakàreõa durmuhårtà ravàvaryabhetyàdayaþ, aü÷adoùàþ pàpagrahanavàü÷àkhyàste sarve candre làme ekà÷asthànasthite sati nà÷amàyànti . %<muhårtalagnaùaóvargakunavàü÷agrahãdbhavàþ . ye doùàstànnihantyeva yatraikàda÷agaþ ÷a÷ãti>% . anyadapyàha ka÷yapaþ %<lagnàdduþsthànagavyomacarotthaü doùasa¤cayam . ÷ubhaþ kendragatohanti dàvàgnirvipinaü yatheti>% pãø dhàø . %<trikoõe kendre và manarahite doùa÷atakaü haret saumyaþ ÷ukrodviguõamapi lakùaü suraguruþ . bhavedàye kendre'ïgapa uta labe÷o yadi tadà samåhaü doùàõàü dahana iva tålaü ÷amayati>% muø ciø . trikoõe 5, 9 kendre saptarahite 1, 4, 10, yadi saumyo budhastiùñhettadà dova÷atakaü haret . uktasthànasthitaþ ÷ukro'pi dviguõaü doùa÷atakaü doùadvi÷atãü haret . tathoktasthànasthito gururapi lakùaü doùàn haret . yadàha nàradaþ %<doùàõàü hi ÷ataü hanti balavàn kendragobudhaþ . apahàya dyunaü ÷ukrodviguõaü lakùamaïgiràþ>% . atra ÷ata÷abdenànekasaükhyàtvaü vivakùitam . ataevàha ka÷yapaþ %<balavàn kendragaþ saumyo hanti doùa÷atatrayam . dyånaü vihàna daityejyaþ sahasraü lakùamaïgiràþ>% iti . bhavediti aïgapolagnasvàmã uta ÷abdovàrthe lave÷o lagnagatàü÷anàtho và àye 11 kendre 1, 4, 10 yadi bhavettadà sa doùàõàü samåhaü ÷amayati tatra dçùñàntaþ dahano'gnistålaü kàrpàsamiva ÷amayati . taduktaü nàradena %<lagneñ lagnàü÷anàtho và càyanaþ kendrago'pi và . rà÷iü nihanti doùàõàmindhanànãva pàvakaþ>%
     atha grahava÷ena ÷va÷uràdi÷ubhà÷ubhaniråpaõam %<÷va÷råþ sito'rkaþ ÷va÷ura, stanustanu, rjàmitrapaþ syàddayito, manaþ ÷a÷ã . etadbalaü saüpratibhàvya tàntrikasteùàü sukhaü saüpravadedvivàhataþ>% muø ciø . ÷ukraþ ÷va÷råþ såryaþ ÷va÷uraþ, atra kanyànimitta÷ubhà÷ubhasya vicàràspadatvàttasyàþ kanyàyàþ ÷va÷rårvaramàtà ÷va÷urovarapità, tanurlagnaü tanuþ sva÷arãraü, jàmitrapaþ saptamàdhã÷odayito bhartà j¤eyaþ, ÷a÷ã manoj¤eyam etadbalam eteùàü ÷ukràdãnàü balaü vicàryatàntrikaþ tantrasiddhàntavit vivàhato vivàhàdanantaraü teùàü ÷va÷rvàdãnàü sukhaü syàditi pravadet . yadàha ÷aunakaþ %<÷va÷uraþ sahasrakiraõaþ ÷va÷rårbhçgunandano vinirdiùñaþ . horàgamàrthaku÷alairjàmitrapatiþ patiþ strãõàm . ÷arãraü lagnava÷àt sukhaduþkhaü mànasaü÷a÷àïkava÷àditi>% . ÷àrïgãye'pi %<÷va÷uro'rkaþ, sitaþ ÷va÷råþ, strãõàmastapatiþ patiþ . ebhiruccopagaireùàü ÷ubhaü nãcàdigairasaditi>% vi÷eùàntaramapyuktaü ÷àrïgãye %<såryàtpatiþ, strã ca vidho, stathàràdvittaü, suto j¤àcchva÷uraü guro÷ca . dharmaþ sitàdarkasutàcca ve÷ma, bråyàtsamudvàhavidhau svayuktyà, etairnãcasthitaiþ ÷atrugatairvàhàdikaü na sat . svagçhocca trikoõasthaiþ ÷ubhameùàü yathoditamiti>% .
     atha saükãrõa jàtãnàü vivàhe niyatakàlavi÷eùaþ %<kçùõe pakùe saurikujàrke'pi ca vàre varjyenakùatre yadi và syàtkarapãóà . saükãrõànàü tarhi sutàyudhanalàbha prãtipràsyai sà bhavatãha sthitireùà>% muø ciø kçùõapakùe ÷anibhaumàrkavàre vivàhoktanakùatràdibhinnanakùatreùu cakàràdvyàghàta÷åletyàdi duùñayogeùvapi yadi saükãrõànàm anulomapratilomajànàü karapãóà vivàhaþ syàt . tarhi sà karapãóà sutàyurdhanalàbhaprãtipràtyai bhavati . eùà sthitiràcàro'stri, anulomajàmårdhàvasiktàdayaþ pratilomajà÷càõóàlàdayaþ . vàkàragrahaõametadabhàve vivàhàdyàva÷yakatve ca pràguktadine'pi syàditi såcanàrthan . taduktaü ÷àrïgãye %<kçùõepakùe bhànubhaumàrkajànàü vàre yoge càpi viùõye niùiddhe . saükãrõànàü dàrakarma pra÷astaü prãtyarthàyuþpràptaye ÷aunakàdyàþ>% iti . ke÷avàrkaþ %<pràyeõa saïkarabhuvàma÷ubharkùapakùa krårakùaõeùu ÷ubhakçt karapãóanaü syàt>% iti
     atha lagne vaktavye tadalàbhe nodhåliniråpaõapra÷aüse %<nàsyàmçkùaü na tithikaraõaü naiva lagnasya cintà no và vàro na ca lavavidhirnomuhårtasya carcà . no và yogo na mçtibhavanaü naiva jàmitradoùo godhåliþ là munibhirudità sarvakàryeùu ÷astà>% muø ciø . yadayaü na çkùamityàdiþ sa stutyarthavàdaþ tena godhålyàþ pra÷aüsàyàü tàtparyaü na tu vidhiranyathà niùiddheùu amàvàsyàbhadràbharaõãtyàdiùyapi godhålilagnaü bhavituü yuktaü syàt . sàmànyavaiyarthyàpatteriùñàpattirapi vaktuma÷akyà . tasmàdabhihitatithyàdiùveva yàvacchakyàkhiladoùaprarihàra pårvakaghañãlagnaü kàryaü tadabhàve godhålilagnaü kàryam . yadàha lallaþ %<lagnaü yadà nàsti vi÷uddhamanyadgodhålikàü sàdhu tadà vadanti . lagne vi÷uddhe sati vãryavukte godhålikà meva phalaü vidhatte . ÷ubhà÷ubhayutaü sarvaü rà÷erdoùantvaninditam . vivàhalagnavaccheùaïgodhålãü pràha bhàguririti>% ki¤ca %<kulikaü kràntisàmyaü ca mårtau ùaùñhàùñamaþ ÷a÷ã . pa¤ca godhålike tyàjyà anye doùàþ ÷ubhàvahàþ>% iti daivaj¤amanaharãyavàkyamapi sàrthakam . godhålyadhikàre àha nàradaþ %<pràcyànàü ca kaliïgànàü mukhyaü godhålikaü smçtam . gàndharvàdivivàheùu vai÷yodvàhe càyojayet . caturthamabhijillagnamudayarkùàttu saptamam . goghålikaü hi bhavati sampatputràdisaukhyadamiti>% . daivaj¤amaø %<ghañãlagnaü yadà nàsti tadà godhålikaü ÷ubham . ÷ådràdãnàü budhàþ pràhurna dvijànàü kadàcana . mahàdoùàn parityajya proktadhiùõyàdikeùu ca . kàrayedgorajoyàvattàvallagnaü ÷ubhàvahamiti . lagna÷uddhiryadà nàsti kanyà yauvana÷àlinã . tadà vai sarvavarõànàü lagnaü godhålikaü ÷ubhamiti>% . ataeva bhåpàlavallabhe %<vipreùu ghañikà'làbhe dàtavyaü gorajo budhaiþ . saükãrõe gorajaþ ÷astaü pareùu dvitayaü ÷ubhamiti>% tatra godhålisåkùmakàlasamayaþ ke÷avàrkeõoktaþ %<atrobhayatra ghañikàdalamiùñamàhurgràhyaü tadambaramaõerapi càrdhabimbàditi>% kecittu yàvaddinànte di÷i pa÷cimàùàü pa÷yettétiyaü ravibimbabhàgam . tasmàtparaü nàóãkayugmameke godhålikàlaü munayovadantãti, tadetayoþ pakùayoryathàde÷àcàraü vyavasthà pãø dhàø . %<piõóãgåte dinakçti hemantartau syàdardhàste tapasamaye godhåliþ . saüpårõàste jaladharamàlàkàle tredhà yãjyà sakala÷ubhe kàryàdau>% muø ciø . hemantàkhye çtau hemanta÷abdena ÷ãtakàla upalakùyate màrga÷ãrùàdimàsacatuùñaye ityarthaþ tatra dinakçti sårye piõóãmåte odanagolakasadç÷e sandhyàyàü nãhàràdyàvçtatvena niþprabhe ityarthaþ . tasmin samaye godhålirj¤eyà tathà tapasamaye uùõakàle caitràdicatuùñaye sårye'rdhàste ardhabimbasya dç÷yatve ca sati godhåliþ . jalagharàmeghàsteùàü màlàsamåhastasyotpàdake kàle varùàkàle ÷ràvaõàdimàsacatuùñaye sårye saüpårõàste'dar÷anaü gate sati godhåliþ . kevalamiyaü na vivàhe eva kintu sakala÷ubhe samasta÷ubhakàryàdiùvapi j¤eyà . yadàha varàhaþ %<godhåliü trividhàü vadanti munayo nàrãvivàhàdike hemante ÷i÷ire prayàti mçdutàü piõóãkçte bhàskare . grãùme'rdhàstamite vasantasamaye bhànau gate dç÷yatàü sårye càstamupàgate bhagavati pràvçñ÷aratkàlayoriti>% . pãø dhàø .
     atha godhålisamaye'va÷yavarjyadoùàþ %<astaü yàte gurudivase saure sàrke lagnànmçtyau ripubhavane lagne caindau . kanyànà÷astanumadamçtyusthe bhaume voóhurlàbhe dhanasahaje candre saukhyam>% muø ciø . godhålirityatunvartate gurudivase vçhaspativàre, sårye'staüyàte såryàstàdanantaraü godhåliþ ÷ubhà syàt na tu såryàtàtpårvamardhaghañikaïgodhålilagnaü kàryamardhayàmasadbhàvàt . tathà saure ÷anivàre sàrke såryadar÷anasahite godhåliþ ÷ubhà . na tu såryàstàdanantaraïkulikasadbhàvàt . upalakùaõatvàt kràntisàmyamapi tyàjyam tathà lànàtsàyaïkàlãnalagnànmçtyàvaùñame ripubhavane ùaùñhe và lagna eva và candre sati kanyànà÷aþ syàt . taduktaü daivaj¤aø %<kulikaïkràntisàmya¤ca mårtau ùaùñhàùñamaþ ÷a÷ã . pa¤ca godhålike tyàjyà anye doùàþ ÷ubhàbahàþ>% . atra kulika÷abdena tatkàlasambhàvyàrdhayàmàkhyovàradoùo gçhyate anyeùàntvasambhava eva . lagnasthe madanasthe mçtyusthe và bhaume sati voóhurvarasya nà÷o bhavati tadukta¤jyotiþsaühitàsàre %<ùaùñhe'ùñame mårtigate ÷a÷àïke godhålike mçtyumupaiti kanyà>% . kuje'ùñame mårtigate'thavàste varasya nà÷aü pravadanti gargàþ anyo'pi vi÷eùastatraiva %<ùaùñhàùñame candrajacandrajãve kùauõãsute và bhçgunandane và . mårtau ca candre niyamena mçtyurgodhålikaü syàdiha varjanãyamiti>% . %<dhiùõyaïkrårayutantyàjyaü mårtau ùaùñhàùñamaþ ÷a÷ã . gorajastatpra÷asanti santaþ ÷anidinaü vineti>% . ukta¤ca %<ke÷avàrkeõa godhålike'pi vidhuraùñamaùaùñhamårtau yanmocayanti tadatho svaruciüprapannàþ . pa¤càïga÷uddhimayameva vivàhadhiùõyairyasmàdidaü satatamastagate pataïge . nàü÷o na lagnamiha dçùñayutaü svabhartrà nàrkàrasauritamasàmapi saïga bhaïgaþ . ki¤càndracàrabhayamekamihàstu ki¤ca nàtra pramàõavacanaïkimapi ÷rataü naþ>% . sàrke ÷anau viravicitra ÷ikhaõóisånautatkevalaïkulikayàmadalopalambhàditi . candre làbhasthe vitte dvitãyasthe sahajasthe và sati strãpuruùayoþ saukhyaü syàt . taduktaü saühitàsàre %<yatraikàda÷aga÷candodvitãyo và tçtãyagaþ . godhålikà sa vij¤eyà ÷eùà dhåliriti smçteti>% pãø dhà0
     jyoø taø màsabhede phalabhedaþ . màrge godhåliyoge prabhavati vidhavà, màghamàse tathaiva, putràyurdhanayauvanena sahità kumbhesthite bhàskare . vai÷àkhe ÷ubhadà, prajàbalavatã, jyaiùñhe patermànadà àùàóhe dhanadhànyaputrabahulà, pàõigrahe kanyakà .
     atha vivàhàdau varjyadoùasamaùñiþ %<utpàtàn saha pàtadagdhatithibhirduùñàü÷ca yogàüstathà candrejyo÷anasàmathàstamayanaü tithyàþ kùayardhã tathà . gaõóànta¤ca saviùñi saükramadinaü tanvaü÷apàstaü tathà tanvaü÷e÷avidhånathàùñaripugàn pàpasya vargàüstayà . sendukrårakhagodayàü÷amudayàstà÷uddhicaõóàyudham . khàrjåraü da÷ayogayogasahitaü jàmitralattàvyadham . vàõopagrahapàpakartari tathà tithyçkùayogotyitaü duùñaü yogamathàrdhayàmakulikàdyàn vàradoùànapi . kråràkràntavimuktabhaü grahaõabhaü yat kråragantavyabhaü tredhotpàtahata¤ca ketuhatabhaü sandhyoditambhaü tathà . tadvacca grahabhinnayuddhagatabhaü sarvànimàn santyajeduvàhe ÷ubhakarmasu grahakçtàn lagnasya doùànapi>% muø ciø . utpàtàdãndoùànu dvàhe yaj¤opavãtàdi÷ubhakarmasu ca santyajediti tçtãya ÷lokenànvayaþ . udvàhagrahaõaü gobalãvardanyàyena mukhyatvasåcanàrtham . utpàtàn trividhàn divyàntarikùabhaumàn lakùaõayà tatsambandhinaþ sapta varjyadivasàüstyajet . yadàha guruþ %<digdàhe và mahàdàrupatane càmbuvarùaõe . ulkàpàte mahàvàte mahà÷aninipàtane . anabhrà÷ani pàte ca bhåkampe pariveùayoþ . gràmotpàte ÷ivà÷abde durnimitte na÷obhane . ketavo yatra dç÷yante sa dhåmà và pçthagvidhàþ . candrasåryagrahe caiva varjayeddinasaptakamiti>% . pàto mahàpàtaþ kràntisàmyamiti yàvat tadgaõitaprasidvam . dagdhatithayaþ càpàntyage goùañage ityàdinoktàþ etaiþ saha tyajediti sambandhaþ tathà duùñàn yogàn vyatãpàta vaidhçtiparivàrdhàdãn . atha candrejyo÷anasàü candraguru ÷ukràõàm astamayanamastaü ca tithyàþ kùayardhã tithikùayaü tithivçddhiü ca punargaõóàntaü nakùatratithilagnaiþ trividhaü viùñirbhadrà saükramadinaü taddivase varjyà ghañikàþ, grayaneùu viùuveùu ca pårbàparaü tridinamiti vi÷eùodhyeyaþ . tàbhyàü sahitamiti pårbeõa sambandhaþ . tanvaü÷antanurlagram aü÷olagnagata vihitanavàü÷aþ tau pàtaþ tanvaü÷apau tayorastaü lagnàdhã÷àstaü lagnagatanavàüsàdhã÷àstaü cetyaryaþ tathà tanvaü÷e÷avidhån lagnanavàü÷e÷acandràn aùñaripugàn aùñamagatàn ùaùñhasthàn indu÷ca krårakhaga÷cendukrårakhagau udayo lagna¤ca aü÷o navàü÷a÷ca udayàü÷amiti samàhàradvandvaikavacanaü indukrårakhagàbhyàü sahitamudayàü÷am . indusahitaü lagnaü lagnà÷a ca kråragraheõa sahitaü lagnaü lagnàü÷aü cetyarthaþ . pàpasyetye katvamavivakùitaü pàpànàü vargànityarthaþ udayà÷uddhirastà÷uddhi÷ca udayàstà÷uddhiþ caõóàyudham caõóàyudhaü harùaõavaidhçtisàdhyetyàdinoktam . khàrjåraü vyàghàtagaõóetyàdinoktaü da÷ayogaþ såryarkùacandrarkùayuterityàdinoktaþ, yogo grahayuti÷ca tatsahitaü jàmitralattàvyadham samàhàradvandvaikavacana jàmitra dvividhaü lagnajàmitraü candrajàmitra¤ca lagnàccandretyàdinoktaü lattà %<j¤aràhupårõendusità>% ityuktà vyadham veghaü sapta÷alàkoktaü pa¤ca÷alàkokta¤ca . vàõàþ pa¤cakam upagrahaþ prasiddhaþ ÷aràùñadik ÷akretyàdiþ pàpakartarã kråragrahakartarã samàhàradvandvaikavacanaü tithyçkùavàrotthitaü duùñaü yogaü tithinakùatravàrai ruthitaü utpannaü duùñayogam . tathà tithinakùatrodbhavaü vai÷vamàdime ityàdi . tithivàrodbhavaü sårye÷apa¤cetyàdinakùatravàrodbhavaü yàmyantvàùñramityàdi anekaü duùñayogam athàrdhayàmakulikàdyàn vàradoùànapi spaùñàrtham àdi÷abdena durmuhårtàdikàn . kråràkràntavimuktabhaü kråràkràntaü kråravimukta¤ca bhaügrahaõabhaü yasmin bhe såryacandroparàgo jàtastadbhaü yat kråragantavyabhaü kråreõa jigamiùitaü yadbhaü nakùatraü tredhotpàtahata¤ca bham . trividhãtpàtairdivyabhaumàntarikùairhataü tanmàsaùañkaü tyàjyamevaü grahaõanakùatramapi . ketuhatabha¤ca ketunà hatambha¤ca . sandhyoditambham atra sandhyà÷abdena sàthaüsandhyà gçhyate . tatroditaü tatkàle yannakùatrasya kùitije udayastattu såryarkùàccaturda÷aü nakùatramityarthaþ . na tu pràtaþsandhyàyàntatra hi såryeõàkràntabhuktànyataratvasattvàt . yaduktaü ke÷avàrkeõa %<taraõitàrakato'pi caturda÷aü tadasvile'pi khilaü ÷ubhakarmaõãti>% . tàraka÷abdaþ klãbe'pi . nanåpagrahatvàdeva niùedhe siddhe punardoùàbhidhàna kimartham ucyate upagraharkùadoùasya satyàva÷yakatve kurubàhlikade÷aviùayatvàccaturda÷asya ca doùàdhikyasåcankàdàva÷yake'pi sarvade÷aviùayatvena niùaidho yathà syàditi . grahabhinnayuddhagatabhaü graheõa bheditaü grahayuddhagata¤ca ùaõmàsa niùiddhaü tathà grahakçtàn lagnasya doùàn . %<vyaye ÷aniþkhe 'vanijaityàdikàn lagnasambandhidoùàn santyajet>% . pãø dhàø . jyãø taø jyotiþsàrasaügrahavàkyam %<vivàhe tu divàbhàge kanyà syàt putravarjità . virahànaladagdhà sà niyataü svàmighatinã>% etadvacanasyàrùamålànupalambhàt pà÷càttyàdibhirapràmàõikatvamurarãkçtyaü divà'pi vivàha àcaryate . kanyàdànaü ca ràtràvapi kartuü ÷akyate yathàha jyoø taø bhàratam %<ràtrau dànaü na ÷aüsanti vinà càbhayadakùiõàm . vidyàü kanyàü dvija÷reùñhàþ dãpamannaü prati÷rayam>% . tatraiva vyàsaþ riktàsu vidhavà kanyà dar÷e'pi syàd vivàhità . ÷anai÷caradine caiva yadà riktà tithirbhavet . tasyàü vivàhità kanyà patisantànavardhinã ityukteþ ÷anivàre riktàyàmapi vivàha iti gauóàþ . pà÷càttyàdibhiretadvacanamamålakameveti matvà ÷aniyuktariktàyàü na tadà caryate . atha vivàhyastrã÷ubhà÷ubhalakùaõànyucyante . vçhaø 70 aø %<snigdhonnatàgratanutàmranakhau kumàryàþ pàdau samopaticacàrunigåóhagulphau . ÷liùñàïgulã kamalakàntitalau ca yasyàstàmudvahedyadi bhuvo 'dhipatitvamicchet . matsyàïku÷àbjayavavjrahalàsicihnàvasvedanau mçdutalau caraõau pra÷astau . jaïghe ca romarahite vi÷ire suvçtte jànudvayaü samamanulvaõasàndhide÷am . årå ghanau karikarapratimàvaromàva÷vatyapatrasadç÷aü vipulaü ca guhyam . ÷roõãlalàña murukårmasamunnataü ca gåóho maõi÷ca vipulàü ÷riyamàdadhàti . vistãrõamàüsopacito nitambo guru÷ca dhatte ra÷anàkalàpam . nàbhirgabhãrà vipulàïganànàü pradakùiõàvartagatà pra÷astà . madhyaü striyàstrivalinàthamaroma÷aü ca vçttau ghanàvaviùamau kañhinàvurasyau . romàpavarjitamuro mçdu càïganànàü grãvà ca kambunicitàrthasukhàni dhatte . bandhujãvakusumopamo 'dharo màüsalo ruciravimbaråpabhçt . kundakuómalanibhàþ samà dvijà yoùitàü patisukhàmitàryadàþ . dàkùiõyayuktama÷añhaü varapuùñahaüsavalugu prabhàùitamadãnamanaspasaukhyaü . nàsà samà samapuñà rucirà pra÷astà dçgnãvanãrajadaladyutihàriõã ca . no saïgate nàtipçthå na lagne ÷aste bhruvau bàla÷a÷àïkavakre . ardhendusaüsthànamaroma÷aü ca ÷akhaü lalàñaü na nataü na tuïgam . karõayugmamapi yuktamàüsakaü ÷asyate mçdu samaü samàhitam . snigdhanãlamçduku¤citaikajà mårdhajàþ sukhakaràþ sabhaü ÷iraþ . bhçïgàràsanavàjikç¤jararatha÷rãvçkùayåpeùubhirmàlàkuõóalacàmaràïku÷ayavaiþ ÷ailairdhvajaisteraõaiþ . matsyasvastikavedikàvyajanakaiþ ÷aïkhàtapatràmbujaiþ pàde pàõitale 'pi và yuvatayo gacchanti ràj¤ãpadam . nigåóhamaõibandhanau taruõapadmagarmopamau karau nçpatiyoùitàü tanuvikçùñaparvàïgulã . na nimnamati nonnataü karatalaü surekhànvitaü karotyavidhavàü ciraü sutasukhàrthasambhoginãm . madhyàïguliü yà maõivandhanotyà rekhà gatà pàõitale 'ïganàyàþ . årdhvasthità pàdatale 'thavà yà puüso 'thavà ràjyasukhàya sà syàt . kaniùñhikàmålabhavà gatà yà prade÷inãmadhyamikàntaràlam . karoti rekhà paramàyuùaþ sà pramàõamånà tu tadånamàyuþ . aïgçùñhamåle prasavasya rekhàþ putrà bçhatyaþ pramadàstu tanvyaþ . acchinnadãrghà vçhadàyuùàü tàþ svalpàyuùàü chinnalaghupramàõàþ . itãdamuktaü ÷ubhamaïganànàmato vipayastamaniùñamuktam . vi÷eùato 'niùñaphalàni yàni samàsatastànyanukvãrtayàmi . kaniùñhikà và tanadantarà và mahãü na yasyàþ spç÷atã striyàþ syàt . gatà'tha vàïguùñhamatãtya yasyàþ prade÷inã sà kulañàtipàpà . udvaddhàbhyàü piõóikàbhyàü ÷iràle ÷uùke jaïghe roma÷e càtimàüse . vàmàvartaü nimnamalpaü ca guhyaü kumbhàkàraü codaraü duþkhitànàm . hrasvayà'tiniþsvatà dãrghayà kulakùayaþ . grãvayà pçthåtyayà yoùitaþ pracaõóatà . netre yasyàþ kekare piïgale và sà duþ÷ãlà ÷yàvalolekùaõà ca . kåpau yasyà gaõóayo÷ca smiteùu ni sandigdhaü bandhakãü tàü vadanti . pravilambini devaraü lalàñe ÷vaguraü hantyudare sphicoþ patiü ca . atiromacayànvitãttaroùñhã na ÷ubhà bharturatãva yà ca dãrghà . stanau saromau malinolbaõau ca kle÷aü dadhàte viùamau ca karõau . sthålàþ karàlà viùamà÷ca dantàþ kle÷àya cauryàya ca kçùõamàüsàþ . kravyàdaråpairvçkakàkakaïkasarãsçpolåkasamànavihnaiþ . ÷uùkaiþ siràlairviùamai÷ca hastairbhavanti nàryaþ sukhavittahãnàþ . yà tçttaroùñhena samunnatena råkùàgrake÷ã kalahapriyà sà . pràyo viråpàsu bhavanti doùà yatràkçtistatra guõà vasanti . pàdau sagulphau prathamaü pradiùñau jaïghe dvitãyaü ca sajànucakre . meóhrorumuùkaü ca tatastçtãyaü nàbhiþ kañi÷ceti caturthamàhuþ . udaraü kathayanti pa¤camaü hçdayaü ùaùñhamataþ stanànvitam . atha saptamamaüsajatruõã kathayantyaùñamamoùñhakandhare . navamaü nayane ca sabhruõã sakalàñaü da÷amaü ÷irastathà . a÷ubheùva÷ubhaü da÷àphalaü caraõàdyeùa ÷ubheùu ÷obhanam>% . kà÷ãkhaõóe 37 adhyàye strãõàü ÷ubhà÷ubhalakùaõànyuktàni yathà %<sadà gçhã sukhaü bhuïkte strã lakùaõavatã yadi . ataþ sukhasamçddhyarthamàdau lakùaõamãkùayet . vapuràvartogandha÷ca chàyà satvaü svarogatiþ . varõa÷cetyaùñadhà proktà budhairlakùaõabhåmikà . àpàdatalamàrabhya yàvanmauliruhaü kramàt . ÷ubhà÷ubhàni vakùyàmilakùaõàni mune . ÷çõu . àdau pàdavale rekhà tato'ïguùñhàïgulãnakhàþ . pçùñhaü gulphadvayaü pàrùõã jaïghe romàõi jànunã . årå kañirnitambaþ sphig bhagojaghanavastike . nàbhiþ kukùidvayaü pàr÷vodaramadhyabalitrayam . romàõi hçdayaü vakùo vakùojadvayacåcakam . jatruskandhàüsakakùàdormaõibandhakaradvayam . pàõipçùñhaü pàõitalaü rekhàïguùñhàïgulãnakhàþ . pçùñhaü kçkàñikàkaõñhe civuka¤ca hanudvayam . kapolavaktramadharottarauùñhadvijajihvikàþ . ghaõñikàtàluhasitaü nàsikà kùutamakùiõã . pakùmabhråkarõabhàlàni maulisãmantamaulijàþ . ùaùñiþ ùaóuttarà yoùida ïgalakùaõasatkhaniþ . strãõàü pàdatalaü snigdhaü màüsalaü mçdulaü samam . asvedamuùõamaruõaü bahubhogocitaü smçtam . råkùaü vivarõaü paruùaü khaõóitaprativimbakam . sårpàkàraü vi÷uùkaü ca duþkhadaurbhàgyasåcakam . cakra svastika÷aïkhàbjadhvajamãnàtapatravat . yasyàþ pàdatale rekhà sà bhavet kùitipàïganà . bhavedakhaõóabhogàrhà yàmadhyàïgulisaïgatà . rekhàkhusarpakàkàbhà duþkhadàridrya såcikà . unnatomàüsalo'ïguùñho vartulo'tulabhogadaþ . vakro hrasva÷ca cipiñaþ sukhasaubhàgyabha¤jakaþ . vidhavà vipulena syàddãrghàïguùñhena durbhagà . mçdavo'ïgulayaþ ÷astàghanàvçttàþ samunnatàþ dãrghàïgulãbhiþ kulañà, kç÷àbhirati nirdhanà . hrasvàyuùyà a hrasvàbhirbhugnàbhirbhugnavartinã . cipiñàbhirbhaveddàsã viralàbhirdaridriõã . parasparaü samàråóhà yadàïgulyo bhavanti hi . hatvà bahånapi patãn parapreùyà tadà bhavet . yasyàþ pathi samàyàntyà rajobhåmeþ samucchalet . sà pàü÷ulà prajàyeta kulatrayavinà÷inã . yasyàþ kaniùñhikà bhåmiü na gacchantyàþ parispç÷et . sà nihatya patiü pàpà dvitãyaü kurute patim . anàmikàca madhyà ca yasyà bhåmiü na saüspç÷et . patidvayaü nihantyàdyà dvitãyà ca patitrayam . patihãnatvakàriõyau hãne tedve ime yadi . prade÷inã bhavedyasyà÷càïguùñhavyatirekiõã . kanyaiva kulañà sà syàdeùaeva vini¤cayaþ . snigdhàþ samunnatàstàmràvçttàþ pàdanakhàþ ÷ubhàþ . ràj¤ãtvamåcakaü strãõàü pàdapçùñhaü samunnatam . asvedamasiràóhyaü ca masçõaü mçdumàüsalam . daridrà madhyanamreõa siràlena sadà'dhvagà . romàóhyena bhaveddàsã nirmàüsena ca durbhagà . gåóhau gulphau ÷umàyoktàvasiràlau suvartulau . supuùñau ÷ipilau dç÷yau syàtàü daurbhàgyasåcakau . samapàrùõiþ ÷ubhànàrã pçthupàrùõi÷ca durbhagà . kulañonnatapàrùõi÷ca dãrghapàrùõi÷ca duþkhabhàk . romahãne same snigdhe yajjaïghe kramavartule . sà ràjapatnã bhavati visire sumanohare . ekaromà ràjapatnã dviromàpi sukhàspadam . triromà romakåpeùu bhavedvaidhavyaduþkhabhàk . vçttaü pi÷itasaülagnaü jànuyugmaü pra÷asyate . nirmàüsaü svairacàriõyà daridràyà÷ca vi÷latham . visiraiþ karabhàkàrairurubhirmasçõairghanaiþ . suvçttairomarahitairbhaveyurbhåpavallabhàþ . baidhavyaü roma÷airuktaü daurbhàgyaü cipiñairapi . madhyacchidrairmahàduþkhaü dàridryaü kañhinatvacaiþ . caturbhiraïgulaiþ ÷astà kañirviü÷ati saüyutaiþ . samunnatanitambàóhyà caturasrà mçgãdç÷àm . vinatà cipiñà dãrghà nirmàüsà saïkañà kañiþ . hrasvaromayutà nàryà duþkhavaidhavyasåcikà . nitambavimbo nàrãõàmunnatomàüsalaþ pçthuþ . mahàbhogàya saüproktastadanyo' ÷armaõe mataþ . kapitthaphalavadvçttau mçdulau màüsalau ghanau . sphicau baliviniryuktau ratisaukhyapravardhamau . ÷ubhaþ kamañhapçùñhàbhogajaskandhopamobhamaþ . vàmãnnatastu kanyàjaþ putrajodakùiõonnataþ . àkhuromà gåóhamàüsaþ su÷liùñaþ saühataþ pçthuþ . tuïgaþ kamalavarõàbhaþ ÷ubho'÷vatyadalàkçtiþ . turaïgakhuraråpo'ya÷cullãkoóharasannibhaþ . roma÷ovivçtàsya¤ca dç÷yanàso'tidurbhaõaþ . ÷aïkhàvartobhagoyasyàþ sà garbhamiha necchati . cipiñaþ karparàkàraþ kiïkarãpadado bhagaþ . vaü÷avetasapatràbho gajaromogranàsikaþ . vikañaþ kuñilàkàro lambagallastathà ÷ubhaþ . bhagasya bhàlaü jaghanaü vistãrõaü tuïgamàüsalam . mçdulaü mçdulomàóhyaü dakùiõàvartamãlitam . vàmàvartaü ca jimàüsaü bhugnaü vaidhyavyasåcakam . saïkañasyapuñaü råkùaü jadhanaü duþkhadaü sadà . vastiþ pra÷astà vipulà mçdvã stokasamunnatà . loma÷à ca siràlà ca rekhàïkà naiva ÷obhanà . gambhãrà dakùiõàvartà nàbhã syàt sukhasampade . vàmàvartà samuttànà vyaktagrandhirna ÷omanà . såte sutàn bahånnàrã pçthukukùiþ sukhàspadam . kùitã÷aü janayet putraü maõóåkàbhena kukùiõà . unnatena valãbhàjà màvartenàpi kukùiõà . bandhyà pravrajità dàsã kramàdyoùà bhavediha . samaiþ samàüsairmçdubhiryoùinmagnàsthibhiþ ÷ubhaiþ . pàr÷vaiþ saubhàgyasukhayornidhànaü syàdasaü÷ayam . yasyà dç÷yasire pàr÷ve unnate romasaüyute . nirapatyà ca duþ÷àlà sà bhavedduþkha÷evadhiþ . udareõàtitucchena visireõa mçdutvacà . yoùidbhavati bhogyàóhyànityamiùñànnasevino . kumbhàkàraü daridràyà jañharaü ca mçdaïgavat . kuùmàõóàbhaüyavàbhaü ca duþpåraü jàyate striyàþ . suvi÷àlodarã nàrã nirapatthà ca durbhagà . pralambajañharà hanti ÷va÷uraü càpi devaram . madhyakùàmà ca subhagàbhogàóhyà sabalitrayà . çjvã tanvã ca romàlã yasyàþ sà narma÷armabhåþ . kapilà jañilà sthålà vyucchinnà romaràjikà . vairavaidhavyadaurbhàgyaü vidadhyàdiha yoùitàü . nirloma hçdayaü yasyàþ samaü nimnatvavarjitam . ai÷varyaü càpyavaidhavyaü priyaprema ca sà labhet . vistãrõahçdayà yoùà puü÷calà nirdayà tathà . udbhinnaromahçdayà patiü hanti vini÷citam . aùñàda÷àïgulatatamura pãvaramunnatam . sukhàya, duþkhàya bhavedroma÷aü viùamaü pçthu . ghanau vçttau dçóhau pànau samau ÷astau payodharau . sthålàgrau viralau såkùmau vàmoråõàü na ÷armadau . dakùiõonnatavakùojà putriõãùvagraõãrmatà . vàmonnatakucà såte kanyàü saubhàgyasundarãm . avaghaññaghañã tulyau kucau dauþ÷ãlyasåcakau . pãvaràsyau sàntaràlau puthåpànto na ÷obhanau . målesthålau kramakç÷àvagretãkùõã payodharau . sukhadau pårvakàle tu pa÷càdatyantaduþkhadau . sudç÷yaü cåcukayugaü ÷astaü ÷yàmaü suvartulam . antarmagnaü ca dãrghaü ca kç÷aü kle÷àya jàyate . pãvaràbhyàü ca bàhubhyàü dhanadhànyanidhirbadhåþ . ÷lathàsthibhyàü ca nimnàbhyàü viùamàbhyàü daridriõã . abandhàvanatau skandhàvadãrghàvakç÷au ÷ubhau . vakràsthålau ca romàóhyau preùyavaidhavyasåcakau . nigåóhasandhã srastàïgau ÷ubhàvaüsau susaühatau . vaidhavyadau samuccàgrau nirmàüsàvatiduþsvadau . kakùe susåkùmarome ca tuïge snigdhe ca màüsake . ÷aste, na ÷aste gambhãre siràle syedamedure . syàtàü dauùau svanirdoùau gåóhàsthigranthikomalau . vissirau ca viromàõau saralau hariõãdç÷àm . vaidhavyaü sthålaromàõau hrasvau daurbhàgyasåcakau . parikle÷àya nàrãõàü paridç÷ya÷irobhujau . ambhojamukulàkàramaïguùñhàïguli sannakham . hastadvayaü mçgàkùãõàü bahubhãgàya jàyate . mçdumadhyonnataü raktaü talaü pàõyorarandhrakam . pra÷astaü ÷astarekhàóhyamalparekhaü ÷ubhà÷rayam . vidhavà bahurekheõa virekheõa daridriõã . bhikùukã ÷uùiràóhyena nàrã karatalena vai . viroma visiraü ÷astaü pàõipçùñhaü samunnatam . vaidhavyahetu romàóhyaü nirmàsaü snàyumat tyajet . vyaktàvyaktà gabhãrà ca snigdhà pårõà ca vartulà . kararekhàïganàyàþ syàcchubhà bhàgyànusàrataþ . matsyena subhàgà nàrã svastikena ca suprajàþ . padmena bhåpateþ patnã janayembhåpatiü sutam . cakravartistriyàþ pàõau nandyàvartaþ pradakùiõaþ . ÷aïkhàtapatrakamañhà devamàtçtvasåcakàþ . tulàmàlàkçtã rekhà baõikapatnãtvahetukà . gajavàjivçùàkàràþ kare vàme mçgãdç÷àm . rekhàþ pràsàdavajràbhà bråyustãrthakaràþ ÷ubham . kçùãvalasya patnã syàcchakañena yugena và . tomaràïku÷akodaõóai ràjapatnã bhavet dhruvam . aïguùñhamålànnirgatya rekhà yàti kaniùñhikàm . yadi sà patihantrà syàddåratastàü tyajet sudhãþ . tri÷ålàsigadà÷aktidundubhyàkçtirekhayà . nitambinã kãrtimatã pàdena pçthivãtale . kaïkajambåkamaõóåkavçkavç÷cilabhoginaþ . ràsabhoùñravióàlàþ syuþ karasthà duþkhadàþ striyàþ . ÷ubhadaþ saralàïguùñho vçttovçttanakhomçduþ . aïgulya÷ca suparvàõo dãrghà vçttàþ kramàt kç÷àþ . cipiñàcchapuñà råkùàþ pçùñharomayujo' ÷ubhàþ . atihrasvàþ kç÷à vakrà viralà rogahe kàþ . duþkhàyàïgulayaþ strãõàü bahuparvasamanvitàþ . aruõàþ sa÷ikhàstuïgàþ karajàþ sudç÷àü ÷ubhàþ . nimnà vivarõàþ såkùmàbhàþ pãtà dàridryadàyakàþ . nakheùu vindavaþ ÷vetàþ pràyaþ syuþ sairiõãstriyàþ . puruùà api jàyante duþkhinaþ puùpitairnakhaiþ . antarnimagnavaü÷àsthiþ pç÷niþ syànmàüsalà ÷ubhà . pçùñhena romayuktena vaidhavyaü labhate dhruvam . bhugnena vinatenàpi sasireþ nàpi duþkhità . çjvo kçkàñikà ÷reùñhà samàüsà ca samunnatà . ÷uùkà siràlà lomàóhyà vi÷àlà kuñilà'÷ubhà . màüsalo vartulaþ kaõñhaþ pra÷asta÷caturaïgulaþ . ÷astà grãvà trirekhàóhyà tvavyaktàsthisusaühatà . nirmàüsà tripiñà dãrghà sthapuñà na ÷ubhapradà . sthålagrãvà ca vidhavà vakragrãvà ca kiïkarã . bandhyà hi cipiñagrãvà hrasvagrãvà ca niþsutà . civukaü dvyaïgulaü ÷astaü vçtta pãnaü sukomalam . sthålaü dvidhà saüvibhaktamàyataü roma÷aü tyajet . hanu÷civukasaülagnà nirlomà sughanà ÷ubhà . vakrà sthålà kç÷à dãrghà roma÷à na ÷ubhapradà . ÷astau kapolau vàmàkùyàþ prãnau vçttau samunnatau . roma÷au paruùau nimnau nirmàüsau parivarjayet . samaü samàüsaü susnigdhaü svàmodaü vattulaü mukham . janetçvadanacchàyaü dhanyànàmiha jàyate . pàñalo vartulaþ snigdhorekhàbhåùitamadhyamåþ . sãmantinãnàmadharã dharàjànipriyà bhavet . kç÷aþ pralambaþ sphuñito råkùo daurbhàgyasåcakaþ . ÷yàvaþ sthålo'dharauùñhaþ smàdvaidhavyakalahapradaþ . masçõomattakà÷inyà÷cottaroùñhaþ subhogadaþ . ki¤cinmadhyonnato' romà viparãto viruddhakçt . gokùãrasannibhàþ snigdhà dvàtriü÷adda÷anàþ ÷ubhàþ . adhastàdupariùñàcca samastokasamanvitàþ . pãtàþ ÷yàvà÷ca da÷anàþ sthålà dãrghà dvipaïktayaþ . ÷uktyàkàrà÷ca viralà duþkhadaurbhàgyakàriõaþ . adhastàdadhikairdantairbhartàraü bhakùayet sphuñam . patihãnà ca vikañaiþ kulañà viralairbhavet . jihveùñamiùñabhoktrã syàcchoõàmçdvã tathà sità . duþkhàya madhyasaükãrõà purobhàgasavistarà . sitayà toyamaraõaü ÷yàmayà kalahapriyà . daridriõã màüsalayà lambayà'bhaksyabhakùiõã . vi÷àlayà rasanayà pramadàtipramàdabhàk . snigdhaü kokanadàbhàsaü pra÷asyaü tàlu komalam . site tàluni vaidhavyaü pãte pravrajità bhavet . kçùõe'patyaviyogàrtà råkùe caurakuñumbinã . kaõñhe sthålà suvçttà ca kramatãkùõà ca lohità . apralambàõóabhà ghaõñà sthålà kçùõà ca duþkhadà . alakùitadvijaü ki¤cit ki¤citphullakapolakam . smitaü pra÷astaü sudç÷àmanimãlitalocanam . samavçttapuñà nàsà laghucchidrà ÷ubhàvahà . sthålàgrà madhyanamrà ca na pra÷astà samunnatà . àku¤citàruõàgrà ca vaidhavyakle÷adàyinã . parapreùyà ca cipiñà hrasvà dãrghà kalipriyà . dãrghaü sakçt kùutaü dãrghaü yugapaddvitripiõóitam . lalanàlocane ÷aste raktànte kçùõatàrake . gokùãravarõavi÷ade susnigdhe kçùõapakùmaõã . unnatàkùã na dãrghàyurvçttàkùã kulañà bhavet . meùàkùã mahiùàkùã ca kekaràkùã na ÷ãbhanà . kàmagrahilà nitaràü gopiïgàkùã sudurvçtà . pàravatàkùã duþ÷ãlà raktàkùã bhartçghàtinã . koñarànayanà duùñà gajanetrà na ÷obhanà . puü÷calã vàmakàõàkùã bandhyà dakùiõakàõikà . madhupiïgalàkùã ramaõã dhanadhànyasamçddhibhàk . pakùmabhiþsughanaiþ snigdhaiþ kçùõaiþ såkùmaiþ supuõyabhàk . kapilairviralaiþ sthålairnindyà bhavati bhàvanã . bhruvau suvartule tanvyau snigdhe kçùõe susaühate . pra÷aste mçduromàõau subhruvaþ kàrmukàkçtã . khararomà ca pçthulà vikãrõà saralà striyàþ . na bhråþ pra÷astà milità dãrghalomà ca piïgalà . lambakarõau ÷ubhàvartau sukhadau ca ÷ubhapradau . ÷aùkulãrahitau nindyau siràlau kuñilau kç÷au . bhàlaþ siràvirahitau nirlomàrdhendusannibhaþ . animnastryaïgulonàryàþ saubhàgyàrogyakàraõam . vyaktasvastikarekha¤ca lalàñaü ràjyasampade . pralambamalikaü yasyà devaraü hanti sà dhruvam . roma÷ena siràlena pràü÷ulà rogiõã matà . sãmalaþ saralaþ ÷astomauliþ ÷astaþ samunnataþ . gajakumbhanibho vçttaþ saubhàgyai÷varyasåcakaþ . sthålamårdhà ca vidhavà dãrgha÷ãrùà ca bandhakã . vi÷àlenàpi ÷irasà maveddaurbhàgyabhàjanam . ke÷à alikulacchàyàþ såkùmàþ snigdhàþ sukomalàþ . ki¤cidàku¤citàgrà÷ca kuñilà ati÷obhanàþ . paruùàþ sphuñitàgrà÷ca viralà÷ca ÷iroruhàþ . piïgalàlaghavoråkùà duþkhadàridryabandhadàþ . tilakaü là¤chanaü vàpi hçdi saubhàgyakàraõam . yasyà dakùiõavakùoje ÷oõe tilakalà¤chane . kanyàcatuùñayaü såte såte sà ca sutatrayam . bhruvorantarlalàñe và masakoràjyasåcakaþ . vàme kapole masakaþ ÷oõosiùñànnadaþ striyàþ . tilakaü là¤chanaü ÷oõaü yasyà vàmakuce bhavet . ekaü putraü prasåyàdau tataþ sà vidhavà bhavet . guhyasya dakùiõe bhàge tilakaü yadi yoùitaþ . tadà kùitipateþ patnã såte và kùitipaü sutam . nàsàgre masakaþ ÷oõo mahiùyà eva jàyate . kçùõaþ sa eva bhartçghnyàþ puü÷calyà÷ca prakãrtitaþ . nàbheradhastàt tilakaü masako là¤chanaü ÷ubham . masakastilaka÷cihnaü gulphade÷e daridrakçt . karekarõekapole và kaõñhe vàme bhaved yadi . eùàü trayàõàmekantu pràggarbhe putradaü bhavet . bhàlagena tri÷ålena nirmitena svayambhuvà . nitambinã sahasràõàü svàmitvaü yoùidàpnuyàt . suptà parasparaü yà tu dantàn kañakañàyate . sulakùmàpi na sà ÷astà yat ki¤cit pralapet tathà . pàõau pradakùiõàvarto dharmyo vàmo na ÷obhanaþ . nàbhau ÷rutàvurasi và dakùiõàvarta ãrãtaþ . sukhàya dakùiõàvartaþ pçùñhavaü÷asya dakùiõe . antaþpçùñe nàbhisamo vçddhàyuþputravardhanaþ . ràjapatnyàþ pradç÷yeta bhagamaulau pradakùiõaþ . sa cecca kañibhàge syàdvahvapatyasukhapradaþ . kañitoguhyavedhena patyapatyanipàtanaþ . syàtàmudaravedhena pçùñhàvartau na ÷obhanau . ekena hanti bhartàraü bhavedanyena puü÷calã . kaõñhagodakùiõàvarto duþkhavaidhavyahetukaþ . sãmante'tha lalàñe và tyàjyau dåràt prayatnataþ . sà patiü hantivarùeõa yasyà madhyekçkàñikam . pradakùiõo và vàmo và romõàmàvartakaþ striyàþ . eko và mårdhani dvau và vàme vàmagatã api . àda÷àhaü patighnau tau tyàjyau dåràt subuddhinà . kañhyàvartà ca kulañà nàbhyàvartà pativratà . pçùñhàvartà ca bhartçghnã kulañà và'tha jàyate>% .
     atha kanyàyàþ samayavi÷eùe janmava÷àt viùakanyàtva doùaþ yathàha jàtakàlaïkàre . %<bhaujaïge 9 kçttikàyàü ÷atabhiùaji tathà såryamandàravàre bhadràsaüj¤e tithau yà nanu jananamiyàt sà kumàrã viùàkhyà . lagnasthau saumyakheñàva÷ubhagaganaga÷caikaàste tato dvau vairikùetrànuyàtau yadi januùi tadà sà hi kanyà viùàkhyà . mandà÷leùàdvitãyà yadi tadanu kuje saptamã vàruõarkùe 24 dvàda÷yàü và dvidaive 16 dinamaõi divase yajjaniþ sà viùàkhyà . dharmastho bhåmisånustanusadanagataþ såryasånustadànãü màrtaõóaþ sånuyàto yadi janisamaye sà kumàrã viùàkhyà . lagnàdindoþ ÷ubho và madanagçhapatirdyånayàyã viùàkhyaü doùaü caivànapatyaü tadanu ca niyataü hanti vaidhavyadoùam>% . anyo'pi vaidhavyàdiyogo'nyatroktaþ yathà horàgamaratne %<tyaktà dhavenoùõakare'stasaüsthe bàlye'pi bhaume vidhavà pradiùñà . pàpagrahàlokanavargayàte kanyaiva bandhyà bhavatãti såtau . vaidhavyaü krårakheñairmadanagçhagatairmitritaiþ syàt punarbhåþ pàpaistairvãryayuktairbhavati parihçtà preyasà saumyadçùñe . anyonyàü÷asthayo÷ca kùitisutasitayorbandhakã yoùiduktà candrorvãsånu÷ukrà yadi madanagçhe preyaso'nuj¤ayà seti>% %<lagne vyaye ca pàtàle ityàdi>% pràguktam . evamanye'pi vaidhavyàdiyogà àkare dç÷yàþ . muø ciø tatpapihàràya vidhiruktaþ yathà %<janmotyaü ca vilokya bàlavidhavàyogaü vidhàya vrataü sàvitryà uta paippalaü hi sutayà dadyà dimàü và rahaþ . sallagne'cyutamårti pippalaghañaiþ kçtvà vivàhaü, sphuñaü dadyàttàü cirajãvine'tra na bhaveddoùaþ punarbhåbhavaþ>% saühitàsàre %<avaidhavyakarairyogairvivàhapañaloditaiþ . varàyàyuùmate deyà kanyà vaidhavyayogajà>% j¤ànabhàskare %<balavadvidhavàyoge bàlye sati mçgekùaõàm . pità rahasi kurvãta tadbhaïgaü ÷àstrasammatam>% màrkaø puø %<bàlavaidhavyayoge'pi kumbhadrupratimàdibhiþ . kçtvà lagnaü rahaþ pa÷càt kanyodvàhyeti càpare>% . tatra sàvitrãpippalàdivrataviùõupratimàdivivàhaprayogàdaya÷ca pãø dhàø vidhànapàrijàtàdau ca dç÷yàþ .

#<upayamana># naø upa + yama--lyuñ . 1 vivàhe2 saüyamane 3 vahneradhaþsthàpane ca . karaõe lyuñ . 4 bandhanasàdhane ku÷àdau .

#<upayamanã># upayamyate karmaõi lyuñ . agnyàdhànàïge sikatàdau %<ubhayamanãrupakalpayanti>% ÷ataø bràø 3, 5, 3, 1 . %<upa agneradhastàt yamyanta ityupamanyaþ sikatàþ>% bhàø . %<upayamanãrupanivapati>% kàtyàø 5, 4, 20 . %<àhavanãyasyopayamanãùvàgnãdhrãyasyàkùopà¤jane ca>% 8, 6, 3,

#<upayaùñç># puø upa--yaja--tçc . ùoóa÷asu çtvikùu madhye pratiprasthàtràkhye çtvimbhede . %<manome hàrdiyaccheti tatohopayaùñàtmànaü nànupravçõakti>% ÷ataø bràø 3, 8, 5, 5 .

#<upayàcaka># triø upagamya yàcakaþ upa + yàca--õvul . samãpe àgamya yàc¤àkartari .

#<upayàcana># naø upagamya yàcanam . devàdisamãpe abhãùñàdipràrthane .

#<upayàcita># triø upayàcyate'nena vàø karaõe itac . abhãùñasiddhaye devebhyodeye pa÷vàdau . %<upayàcitadànena yato devà abhãùñadàþ>% pa¤cataø . karmaõi kta . 2 óapgamya pràrthite ca . bhàve kta . 3 upagamyayàcane naø upayàcitàya hitam kan . sveùñasiddhyarthaü devebhyodãyamàne pa÷vàdau . %<siddhàyatanàni kçtavividhadevatopayàcitakàni>% kàdaø .

#<upayàja># caø upa + yaja--gha¤ yaj¤àïgatvàt prayàjàdivat na kutvam . upayaji ekàda÷aprabhede, yàgàïge yàgabhede . 2 kà÷yapagotre çùibhede . %<tathaiva ca mahàbhàgaþ so'pa÷yacchaüsitavratau . yàjopayàjo brahmarùã ÷àmyantau parameùñhinau . saühitàdhyayane yuktau gotrata÷càpi kà÷yapau . toraõeyau vãryapuktau bràhmaõàvçùisattamau>% bhàø àø 167 aø . tàbhyàmeva yàjanena drupadena putrayoþpràptiþ %<putràrthamayajadràjà vadhàya mama bhàrata! . yàjopayàjatapasà putraü lebhe sa pàvakàt . dhçùñadyumnaü draupadã¤ca vedimadhyàdaninditàm>% bhàø sàø 78 aø .

#<upayàta># puø triø upa + yà--kartari kta . samãpàgate . %<upayàtàyàrghyamiti kohanãyà>% gobhiø . %<upayàtàyàcàryasamãpamàgatàya>% maø taø raghunantanaþ

#<upayàna># naø upa + yà--lyuñ . upasarpaõe tvarità babhåva kumàø .

#<upayàma># puø upayàmayatyanena upa + yama--õic-ac graharåpe pàtrabhede . %<upayàmagçhãto'si>% yajuø 7, 4, 11, 20 . upacàràt 2 taddeve ca . %<vàtaü pràõenàpàlena nàsike, upayàmamadhareõa>% yajuø 25, 2 . upa + yama--gha¤ và vçddhiþ . 2 vivàhe . %<yarhi bhavedupayàmastarhi satã khalu kanyà>% muø ciø . balàø astarthe và matup . upayàmavat tadvi÷iùñe triø . pakùe ini upayàmin tatraiva ubhayatra striyàü ïãp .

#<upayukta># triø upa + yuja--kta . 1 nyàyye, 2 racite, 3 bhukte ca .

#<upayoga># puø upa + yuja--gha¤ . 1 àcaraõe 2 bhojane, %<paryàgate madanaphalamajjavadupayogaþ>% su÷rutaþ . 3 iùñasiddhisàdhane vyàpàre ànukålye ca . %<athavà kàryanirvçtterupayogo yathàkramam>% su÷ruø %<anaïgalekhakriyayopayogam>% kumàø .

#<upayogin># triø upa + yuja--ghiõun . 1 iùñasàdhanàyànukåle 2 upayukte ca . %<tadupayogãni ÷àrãrakasåtràdãni>% vedàø sàø . striyàü ïãp . tasya bhàvaþ tal upayoùità strã tva upayogitva naø ànukålye .

#<upara># triø vapa--karan . 1 upte sthàpite divaraja uparamastabhàyaþ, %<upahvare yaduparàþ apinvan>% çø 1, 62, 5, 6 . %<uparà uptàþsthàpitàþ>% bhàø . %<trisrobhåmãruparà ùaóvidhànaþ>% çø 7, 87, 5 . upa + rama--vàø àdhàre óa . 2 uparamàdhàre . %<te naþ pårvàsa uparàsa indavaþ>% çø 9, 77, 3, %<uparàsaþ uparàþ uparatà yatretyuparàþ>% bhàø . kartari óa . 3 uparate %<puraþ satãruparà eta÷ekaþ>% çø 5, 29, 5 %<uparà uparatàþ>% bhàø . upari janmasamayatvenàstyasya ar÷a àø ac . uparikàlotpanne . %<ye pårvàsoya uparàsardhayuþ>% 10, 15, 2, %<uparàsaþ yajamànajanmana uparyutpannàþ>% bhàø . óalayoraikyàt . 4 upale prastare ca .

#<uparakta># puø upa + ranja--kta . 1 ràhugraste candre sårye ca . 2 vyasaneùvàsakte, 3 ra¤janadraveõa rakte 4 upàdhisànnidhyàdupàdhiguõavattayà pratãte ca .

#<uparakùa># puø upa + rakùa--õvul . samãpasthitvà rakùake sainyàdau (vàóigàróa) .

#<uparakùaõa># naø upa + rakùa--lyuñ . rakùàrthaü sainyàdisthàpane (pahàrà) .

#<uparata># triø upa + rama--kta . 1 virate, 2 nivçte, 3 mçte, %<pitaryuparate putràvibhajeyurdhanaü pituþ>% dàø smçø . %<pitaryuparataspçhe>% yàø smçø . satyapi jãvane nivçttasvatçkàme ityarthaþ . 5 uparatiyukte %<÷àntodànta uparatastitikùuþ ÷raddhàvàn samàhito bhåtvàtmanyàtmànamavalokayet>% ÷rutiþ .

#<uparatàti># strã tàya--karmaõi ktin . 3 taø lasya và raþ . 1 yuddhe %<arya uparatàti vanvan>% çø 7, 48, 3 . %<uparairupalaiþ pàùàõatulyaiþ ÷araistàyate vistãryate uparatàti yuddham>% bhàø saptamyà luk . 2 upalaråpakarakairàcchàdye antarikùe ca . %<svaranti tà uparatàti>% çø 10, 51, 5 . uparatàti meghakarakàcchàdye antarikùe saptamyà luk .

#<uparati># strã upa + rama--ktin . 1 viratau, 2 mçtau 3 labhya pràptàvaudàsãnye viùayebhya indriyàõàü 4 nivàraõe, 5 vihitakarmaõàm vidhànatastyàgaråpe saünyàse %<pumarthaþ karmaõà neti dhãryà soparatirbhavet>% ityuktaråpàyàü 6 buddhau ca . seyamuparatirbrahmavicàràïgasàdhanacatuùñayàntargatasàdhanavi÷eùaþ tàni ca sàdhanàni vivekacåóàmaõau salakùaõamacàryeõa dar÷itàni yathà %<sàdhanànyatra catvàri kathitàni manãùibhiþ . yeùu satsveva sanniùñhà yadabhàve na siddhyati . àdau nityànitya vastuvivekaþ parigaõyate . ihàmutra phalabhogaviràgastadanantaram . ÷amàdiùañkasampattirmumukùutvamiti sphuñam . brahma satyaü jaganmithyetyevaüråpo vini÷cayaþ . so'yaü nityànityavastuvivekaþ samudàhçtaþ . tadvairàgyaü jihàsà yà dar÷ana÷ravaõàdibhiþ . dehàdibrahmaparyante hyanitye bhogyavastuni . svalakùye niyatàvasthà manasaþ ÷ama ucyate . viùayebhyaþ paràvartya sthàpanaü svasvagolake . ubhayeùàmindriyàõàü sa damaþ parikãrtitaþ . bàhyànàlambanaü vçttereùoparatiruttamà . sahanaü sarvaduþkhànàmapratãkàrapårbakam . cintàvilàparahitaü sà titikùà nigadyate . ÷àstrasya guruvàkyasya satyabuddhyavadhàraõam . sà ÷raddhà kathità sadbhiryayà vaståpalabhyate . sarvadà sthàpanaü buddheþ ÷uddhe brahmaõi sarvadà . tatsamàdhànamityuktaü na tu cittasya làlanam . ahaïkàràdidehàntàn bandhànaj¤ànakalpitàn . svasvaråpàvabodhena moktumicchà mumukùutà . mandamadhyamaråpàpi vairàgyeõa, ÷amàdinà, . prasàdena guroþ, saya pravçddhà såyate phalam . vairàgya¤ca mumukùutvaü tãvraü yasya tu vidyate . tasminnevàrthavantaþ syuþ phalavantaþ ÷amàdayaþ . etayormandatà yatra viraktatvamumukùayoþ . marau salilavat tatra ÷amàderbhànamàtratà . mokùakàraõasàmagrã bhaktireva garãyasã . svasvaråpànusandhànaü bhaktirityabhidhãyate . svàtmatattvànusandhànaü bhaktirityapare jaguþ . uktasàdhanasampannastattvajij¤àsuràtmanaþ . upasãdet guruü pràj¤aü yato bandhavimokùaõam>%

#<upara¤jaka># triø upa + ranja--õic--õvul . 1 uparàgakàrake . %<na bàhyàntarayorupara¤jyopara¤jakabhàvo'pi de÷avyavadhànàt>% sàüø såø .

#<upara¤jya># triø upa + ranja--õic--yat . upara¤janãye uparàgà÷rayatayà karaõãye .

#<uparatna># naø upamitaü ratnena avàø taø . maõisadç÷eùu kàcàdiùu %<uparatnàni kàca÷ca karpåro'÷mà tathaiva ca . muktà ÷uktistathà ÷aïkha ityàdãni bahånyapi . guõà yathaiva ratnànàmuparatneùu te tathà . kintu ki¤cittatohãnà vi÷eùo'yamudàhçtaþ>% bhàø praø .

#<uparama># puø upa + rama--gha¤ avçddhiþ . 1 viùayavairàgye, 2 nivçttau ca . %<tathaiva phenoparame kalkadrabhyaü niyojayet>% vaidyaø %<sandhigate'sthivacceùñoparama÷ca>% su÷ruø . %<dvimàsoparame kàle vyatãte plavagàstataþ>% bhàø vaø 281 aø . bhàve lyuñ uparamaõa . uparatau naø .

#<uparava># puø upa + ru--àdhàre gha¤ . somàbhiùavàïge gartàkàre de÷abhede . tatkaraõaprakàra÷ca ÷ataø bràø 3, 5, 4, 1--13 uktaþ yathà dvayaü và abhyuparavàþ khàyante . ÷iro vai yaj¤asya havirdhànaü tadya ime ÷ãrùaü÷catvàraþ kåpà imàvaha dvàvimau dvau tànevaitat karoti tasmàduparavàn khanati . devà÷ca và asurà÷ca ubhaye pràjàpatyàþ paspçdhire . tato'suràeùu lokeùu kçtya . valagànnicakhu retayaiva ciddevànabhi bhavemeti . tadvai devà aspçõvata . ta etaiþ kçtyàü valagànudakhanan yadà vai kçtyàmutkhanantyatha sàlasà moghà bhavati tatho evaiùa etadyadyassà atra ka÷ciddhviùan bhràtçvyaþ kçtyàü valagànnikhanati tànevaitadduùkirati tasmàduparavàn khanati sadakùiõasya havirdhànayàdho'dhaþ praugaü khanati . so'bhrimàdatte %<devasya tvà savituþ prasave '÷vinorvàhubhyàü påùõo hastàbhyàmàdade nàryasãti>% samàna etasya yajuùo bandhuryoùo và eùà yadabhristasmàdàha nàryasãti . tàn pràde÷amàtraü vinà parilikhati . idamahaü rakùasàü grãvà apikçntàmãti vajro và abhrirvajreõaivaitannàùñràõàü rakùasàü grãvà apikçnvati . tadyàvetau pårvau tayordakùiõamevàgre parilikhedathàparayoruttaramathàparayordakùiõamatha pårvayoruttaram . athã itarathàhuþ aparayorevàgra uttaraü parilikhedatha pårbayordakùiõamathàparayordakùiõamatha pårvayoruttaramityatho api samãca eva parilikhedetaü tvevottamaü parilikhedya eùa pårvayorattarobhavati tàn yathàparilikhitameva yathàpårvaü khanati . vçhannasi vçhadravà ityupastautyevainànetanma hayatyeva yadàha vçhannasi vçhadravà iti vçhatãmindràya vàcaü vadetãndro vai yaj¤asya devatà vaiùõavaü havirdhànaü tat sendraü karoti tasmàdàha vçhatãmindràya vàcaü vadeti rakùohaõaü valagahanamiti rakùasàü hyete balagànàü badhàya khàyante vaiùõavãmiti vaiùõavã hi havirdhàne vàk, tàn yathàkhàtamevotkirati . idamahaü taü valagamutkiràmi yaü me niùñyoyamamàtyo nicakhàneti niùñovà amàtyo và kçtyàü valagànnikhanati tànevaidutkirati idamahaü taü valagamutkiràmi . yaü me samàno yamasumàno nicakhàneti samànovà asamàno và kçtyàü valagànnikhanati tànevaitadutkirati . idamahaü taü valagamutkiràmi . yaü me sabandhuryamasabandhurnicasmàneti sabandhurvà asabandhurvà kçtyàü valagànnikhanati tànevaitadutkirati . idamahaü taü valagamutkiràmi yaü me sajàto yamasajàto nicakhàneti sajàtovà asajàtovà kçtyàü valagànnikhanati tànevaitadutkiratyutkçtyàü kiràmãtyantata udvapati tatkçtyàmutkirati tànvàhumàtràn khanet . anto và eùo'ntenaivaitat kçtyàü mohayati tànakùõayà saütçndanti yadyakùõayà na ÷aknuyàdapi samãcastasmàdime pràõàþ paraþ saütçõõàþ tàn yathàkhàtamevàvamar÷ayati %<somà bhiùavàyoparavàõàü khananaü vivakùuþ khananasyobhayàrthatà màhadvamamiti . karõacchidre dve nàsikàcchidre dve . dveùya vadhàrthaü bhåmau sthàpitàþ kçtyàvi÷eùà valagàþ . aspç õvataþ hiüsitavantaþ . madhye madhye pràde÷amàtràntaràlaü vihàya samacaturasre khananaprade÷e caturo'vañàn pràde÷amàtràn parilikhet khananamapi parilekhanakrameõa kartavyam . khàtàyàmçda udvapane'pi khananakrama eva . aïgulipràde÷àdyapekùayà bàhupramàõasyàntatvam tato'dhikàt pradeõàt mçduddharaõasyà÷akyatvàdbàhumàtrasyàntatvam tànakùõaya saütçndanti pårvayordakùiõasyàparayoruttarasya càntaràlade÷am . antaþprade÷animnonnatatvaparihàràya saümç÷et saümç÷ete parasparahastasaüspar÷aü kuryàtàm>% . bhàø %<uttarapårbe juhotyuparave>% kàtyàø 25, 12, 10, %<uparavade÷àt stambayajurharati>% 8, 3, 13,

#<uparasa># puø upamitãrasena avàø taø . pàradatulyeùugandhakàdiùu . %<gandhohiïgalamabhratàlaka÷ilàsroto¤janaü ñaïkaõaü ràjàvartakacumbakau sphañikaþ ÷aïkhaþ khañã gairikam . kàsãsaü rasakaü kapardasikatàbolà÷ca kaïkuùñhaka sauràùñrã ca matà amã uparasàþ såtasya ki¤cidguõaiþ>% bhàø praø . athaiùàü ÷odhanavidhiþ %<såryàvarto vajrakandaþ kadalã devadàlikà . ÷igruþ koùàtakã bandhyà kàkamàcã ca bàõukam . eùàmekarasenaiva trikùàrailaüvaõaiþ saha . bhàvayedamlavargai÷ca dinamekaü prayatnataþ . tataþ pacecca taddràvairdaulàyantre dinaü sudhãþ . evaü ÷uddhyanti te sarve proktà uparasà hi ye>% . vi÷eùa÷ca . %<kaïkuùñhaü gairikaü ÷aïkhaþ kàsãsaü ñaïkaõaü tathà . nãlà¤janaü ÷uktibhedàþ kùullakà savaràñikàþ . jambãravàriõà svinnàþ kùàlitàþ koùõavàriõà . nityamàyàntyamã yojyàbhiùagbhiryogasiddhaye>% bhàvaprakà÷aþ .

#<uparàga># puø upa + ranja--gha¤ . 1 samãpasthityà svaniùñhaguõàderanyatràrope, yathà sphañikasyàntikasthitajavàdi gatalauhityaü sphañike àropyate sa càropa upàdhikçtatvàdaupàdhikaþ amumuparàgamà÷rityaiva sàükhyàdayaþ vedàntina÷ca buddhigatakartçtvàdeþ puruùe, puruùagatacaitanyasya ca buddhau aupàdhikatvaü kalpayanti %<uparàgàt kartçtvaü citsànnidhyàt>% sàüø såø %<puruùasya yat kartçtvaü tadbuddhyuparàgàt buddhe÷ca yà città sà puruùasànnidhyàt etadubhayaü na vàstavaü yathà'gnyayasoþ parasparasaüyogavi÷eùàt parasparadharmavyavahàra aupàdhikaþ yathà ca jalasåryayoþ saüyogàt parasparadharmàropastathaiva buddhipuruùayoþ>% praø bhàø %<tadguõasàratvàt>% ÷àø såø %<buddher÷uõainaiva àtmanoguõavattvàropa iti samarthitam>% . vauddhà api bàhyoparà gàt j¤ànasya tattadàkàratà bhavatãti manyante tatsarvaü tattanmatàpasare vakùyate anenaivoparàgeõa bàhyàntarayorupara¤jyo para¤jakabhàvaþ . 2 satoguõàntaràdhànaråpe vàsanàråpe saüskàre %<nànàdiviùayoparàganimittato'pyasya>% sàüø såø %<asyàtmanaþ pravàharåpeõànàdiryà viùayavàsanà na tatobandhaþ>% praø bhàø . 3 ravicandrayorgrahaõe tatràpi chàdakasànnidhyàt candràrkayostadråpàropa eveti tasya tathàtvam . grahaõa¤ca ràhvaghiùñhitabhåmicchàyayà candrasya, tadadhiùñhitacandramaõóalena ca ravermaõóalasya cchàdanamiti siddhànte sthitam . tatra siø ÷iø grahaõaü kathaü? bhavedityetanniråpitaü yathà %<pa÷càdbhàgàjjaladavadadhaþ saüsthito'bhyetya candro bhànorbimbaü sphuradasitayà chàdayatyàtmamårtyà . pa÷càt spar÷o haridi÷i tato muktirsyàta eva kvàpi cchamnaþ kvacidapihitã naiùa kakùàntaratvàt>% ÷iø . %<arkàdadha÷candrakakùà . yathà megho'dhaþsthaþ pa÷càdbhàgàdàgatyaravi chàdayati evaü candro'pi ÷ãghratvàt pa÷càdbhàgàdàgatya raviü chàdayati . tataþ pa÷càt spar÷aþ . niþsarati candre pårvato mokùo raveþ . ata eva kakùàbhedàt kvacidarka÷channo dç÷yate kvacideùa na channaþ . yathàdhaþsthe medhe kai÷cidravirna dç÷yate ke÷ciddç÷yate prade÷àntarasthaiþ . idànãü natilambayoþ kàraõamàha>% pramiø . %<parvànte'rkaü natamuóupaticchannameva prapa÷yet måmadhyastho na tu vasumatãpçùñhaniùñhastadànãm . taddçksåtràddhimaruciradholambito'rkagrahe'taþ kakùàbhedàdiha khalu natirlambanaü copapannam . samakalakàle bhåbhà lagati mçgàïge natastayà mlànam . sarve pa÷yanti samaü amakakùatvànna lambanàvanatã . pårvàbhimukho gacchan kucchvàyàntaryataþ ÷a÷ã vi÷ati . tena pràk pragrahaõaü pa÷cànmokùo'sya niþsarataþ . bhànorbimbapçthutvàdapçthupçthivyàþ prabhà hi såcyagrà . dãrghatayà ÷a÷ikakùàmatãtya dåraü bahiryàtà . anupàtàt taddairghyaü ÷a÷ikakùàyàü ca tadbimbam . bhåmendvoranyadi÷i vyastaþ kùepaþ ÷a÷igrahe tasmàt>% ÷iø . %<dar÷àntakàle raviü pårvataþ pa÷cimato và nataü candreõa cchannameva pa÷yati måmadhyastho draùñà, yato dar÷ànte samau bhavataþ . yo bhåpçùñhastho draùñà sa tadàrkaü channa na pa÷yati . yatastadda ùñisåtràccandro'dho lambito bhavati . ataþ kakùàbhedàllambanaü nati÷copapadyate . candragrahe tu lambananatyorabhàvaþ . yataþ samakalakàle bhåbhà candre lagati . tayà channaü sarve vide÷àntarasthà api natamapi taü candraü samaü pa÷yanti . yatastatra chàdyacchàdakayorekaiva kakùà yàtà . tathà måbhà tàvat pårvàbhimukhamarkagatyà gacchati . candra÷ca svagatyà . sa ÷ãghratvàt pårbàbhisukho gacchan måmàü pravi÷ati . tena tatra pràk spar÷aþ . bhåbhàyà niþsarataþ pa÷cànmuktiþ . bhànorvimbaü vipulaü pçthvã laghuþ . ato bhåbha . såcyagrà bhavati . dãrghatvena candrakakùàmatãtya dåraü gatà . taddairghyamanupàtàt sàdhyate . candrakakùàprade÷e bhåbhà candrabimbaü ceti sarvaü grahaõe pratipàditameva . (agre sa ca granthodar÷ayiùyate) idànãü chàdakanirõayamàha>% pramiø . %<chàdakaþ pçthutarastato vidhorardvakhaõóitatanorviùàõayoþ . kuõñhatà ca mahatã sthitiryato lakùyate hariõalakùaõagrahe . arghakhaõóitatanorviùàõayostãkùõatà bhavati tãkùõadãdhiteþ . syàt sthitirlaghurato laghuþ pçthak chàdako dinakçto'vagabhyate . digde÷akàlàvaraõàdibhedànna cchàdako ràhuriti bruvanti . yanmàninaþ kevalagolavidyàstat saühitàvedapuràõabàhyam . ràhuþ kubhàmaõóalagaþ ÷a÷àïgaü, ÷a÷àïkaga÷chàdayatãnabimbam . tamomayaþ ÷ambhuvarapradànàt sarvàgamànàbhaviruddhametat>% ÷iø . arkacchàdakàccandracchàdakaþ pçthutaro'vagamyate . kutaþ yato'rdhakhaõóitasyendorviùàõayoþ kuõñhatà dç÷yate sthiti÷ca mahatã . arkastha punarardhakhaõóitasya tãkùõatà viùàõayoþ . sthiti÷ca laghvã . etatkàraõadvayànyathànupaprattyàrkasya chàda ko'lpaþ . sa ca laghukàlaþ . evaü ravãndvorna chàdako ràhuriti vadanti . kutaþ digde÷akàlàvaraõàdibhedàt . ekasya pràk spar÷aþ itarasya pa÷càt, raveþ kvàpi grahaõamasti kvàpi nàsti . kvàpi dar÷àntàdagrataþ kvàpi pçùñhataþ . ato ràhukçtaü na grahaõam . nahi bahavo ràhavaþ evaü kecana vadanti . kevalagolavidyàstadabhimànina÷ca . idaü saühitàvedapuràõabàhyam . yataþ saühitàsu %<ràhuraùñamo grahaþ>% . %<svarbhànurha và asuraþ såryàcandramasau vivyàdheti>% màdhyandinã ÷rutiþ . %<sarvaü gaïgàsamaü toyaü sarve brahmasamà dvijàþ . sarvaü bhåmisamaü dànaü ràhugraste divàkare>% ityàdipuràõavàkyàni . ato'viruddhamucyate . ràhuraniyatagatistamomayo brahmavarapradànàdbhåbhàü pravi÷ya candraü, candraü pravi÷ya raviü, chàdayatãti sarvàgamànàmaviruddham pramiø . atra lallaþ . %<grahaõe kamalàsanànubhàvàddhutadattàü÷abhujo'sya sannidhànam . yadataþ smçtivedasaühitàsu grahaõaü ràhukçtaü gataü prasiddhim>% . ÷rãpatiþ %<bhåcchàyàyàü praviùñaþ sthagayati ÷a÷inaü ÷uklapakùàvasàne ràhurbrahmaprasàdàt samadhigatatarastattamovyàsatulyaþ . årdhvasthaü bhànuvimbaü salilamayatanorapyadhovarti vimbaü saüsçtyaivaü ca màsavyuparatisamaye svasya sàhityahetoþ>% .
     grahaõaprakàrastajj¤ànopàya÷ca såø siø raïganàthena dar÷ito yathà %<sàrdhàni ùañsahasràõi 6500 yojanàni vivasvataþ . viùkambho maõóalasyendoþ sahà÷ãtyà catuþ÷atã 480 . sphuñasvabhuktyà guõitau madhyabhuktyoddhçttau sphuñau . raveþ svabhagaõàbhyastaþ ÷a÷àïkabhagaõoddhçtaþ>% såø siø . %<såryasya maõóalasya golaråpavimbasya viùkambhovyàsaþ . 6500 yojanàni, candrasya golàkàravimbasya 480 yojanàni vyàsaþ>% %<vyàsasyaiva gaõite vimbatvavyavahàra>% raø nà0
     %<÷a÷àïkakakùàguõito bhàjito vàrkakakùayà . viùkambha÷candrakakùàyàü tithyàptà mànaliptikàþ>% såø siø .
     %<såryasya viùkambhaþ 6500 pràguktaþ spaùño vyàsaþ svabhagaõaiþ såryabhagaõairuktairguõita÷candramagaõairbhakto vàthavà candrakakùayà vakùyamàõayà guõitaþ såryakakùayà vakùyamàõayà bhakta÷candrakakùàyàü candràdhiùñhitàkà÷agole såryavyàsaþ spaùño bhavati . tato vyàsayojanasaïkhyà pa¤cada÷abhaktà såryacandrayorvimbavyàsapramàõakalà bhavanti . atropapattiþ . yadà cakrakalàbhi÷candrakakùàyojanàni tadaikakalayà kànãti candrakakùàsthitaikakalàyàü pa¤cada÷a yojanàni . ata÷candrasyasvakakùàyàü sthitatvàt spaùñacandrabimbavyàsayojanàni pa¤cada÷abhaktàni candrabimbavyàsakalà bhavanti . evaü såryakakùàyàmekà kalà sàrdha÷atadvayayojanairiti spaùñasåryavyàsastairbhakto vyàsakalà bhavanti . tatra såryasya lokairdåràntaràccandràkà÷a iva dar÷anàt pratyakùato viviktàntareõa dar÷anàbhàvàcca candrakakùàpramàõena såryabimbavyàsaþ yadi sårya kakùayà'yaü tadà candrakakùayà kaþ? ityanupàtena gaõitàrthamavastubhåtaþ sàdhitaþ . na tu vastuta÷candrakakùàyàü såryamaõóalàvasthànaü såryagrahaõe candrasya chàdakatvànuktiprasaïgàt atha såryaspaùñavyàsa÷candrabhagaõabhaktasvakakùàråpacandrakakùayà bhakta iti svakakùàråpaguõaharayornà÷àt såryabhagaõaguõita÷candrabhagaõabhakta iti pårvaü kakùayoranukterayaü prakàro mukhyatvàt prathamamuktastata÷candrakakùàsiddhasåryavimbavyàsaþ pa¤cada÷abhaktaþ såryavimbavyàsakalàþ siddhà ityupapannam>% raïgaø %<sphuñendubhuktirbhåvyàsaguõità madhyayoddhçtà . labdhaü såcã mahãvyàsasphuñàrka÷ravaõàntaram madhyenduvyàsaguõitaü madhyàrkavyàsabhàjitam . vi÷odhya labdhaü såcyàü tu tamoliptàstu pårvavat>% såø siø . spaùñà candrasya gatirbhåvyàsena guõità madhyayà candragatyà bhaktà phalaü såcãsaüj¤aü syàt . bhåvyàsaspaùñasåryabimbavyàsayorantaraü madhyena candrabimbavyàsena 480 yojanena guõitaü madhyena såryabimbavyàsena 6500 yojanena bhaktaü phalaü såcyàü pràksiddhàyàü nyånãkçtya tukàràccheùaü tamaþ bhåcchàyàråpaü yojanàtmakaü bhàbhàvastama iti chàyàyàstamastvàt . asya kalàtmakaü mànamàha . liptà iti . pårvavat tithyàptà mànaliptikà iti pårvoktena bhåcchàyàyàþ kalàþ kàryàþ . atropapattiþ . %<måvyàsahãnaü ravibimbamindukarõàhataü bhàskarakarõabhaktam . bhåvistçtirlabdhaphalena hãnà bhavet kubhàvistçtirindu màrge>% iti siø ÷iø uktà tatra 4900 måvyàsonasya ravibimbasya 6500 svalpàntaràïgãkàreõa spaùñagatibhaktamadhyagatiguõitacandramadhyayojanakarõaråpaspaùñenduyojanakarõo guõaþ . tàdç÷asåryakarõo haraþ . tatraitatkhaõóasya kalàkaraõàrthaü trijyàguõa÷candrakarõastàdç÷o hara iti candraspaùñamadhyagatyostulyaguõaharatvena nà÷àt trijyàmadhyenduyojanakarõayostrijyàpavartanena haraþ pa¤cada÷a pçthayuktaþ . agre'va÷iùñau bhåvyàsahãnamadhyàrkabimbayojanànàü ravispaùñagatimadhyamagatau guõaharau . candrasårya yojanakarõàvapi krameõa guõaharau . tatra karõasthàne làghavàt tayorbimbayojanàni gçhãtàni . yadyapi såryacandrayãrmadhyayojanakarõànusàritvàbhàvàdbimbayojanagrahaõamanucitaü tathàpyalpàntaràïgãkàreõa tadadoùaþ . induvyà sàrkavyàsayorbhågolàdhyàyoktakakùàmåkarõaguõità mahãmaõóalabhàjità tatkarõa iti . tatkakùàvyàsàrdhatve tu sutaràm . tatràpi spaùñàrkabimbayojanagtrahaõe madhyàrkayojanabimbaü såryaspaùñagatiguõitaü såryamadhyagatibhaktamiti siddhama . na coktarãtyà såryaspaùñamadhyagatã guõaharau bhåvyàsamadhyàrkavimbayojanàntarasyotpannau na kevalaü bimbasyeti bhåvyàsastàdç÷o mahãvyàsa ityanena kathaü siddha iti vàcyam bhagavatà svalpàntareõa mahãvyàsasya yathàsthita syaivàïgãkàràt . mahãvyàsasphuñàrva÷ravaõàntaramityuktyà madhyasphuñapadasyobhayatrànvayenàrka÷ravaõasannidhànena ca såryavimbasphuñarãtyaiva mahãvyàsasya sphuñatvasiddhe÷ca . athaitatkhaõóasiddhaü phalaü bhåvyàsàddhãnaü bhåbhàyojanàni . tatra kalàkaraõàrthaü bhåvyàsasyàparakhaõóasya trijyà guõaþ spaùñacandragatibhaktamadhyagatiguõitacandramadhyayojanakarõaråpaspaùñayo janakarõo haraþ . tatra trijyàmadhyayãjanakarõau guõaharau guõenàpavartya harasyàne pa¤cada÷a candraspaùñamadhyagatã guõaharàviti såcyuktopapannà . bhåbhàyàþ såcyanukàratvàt prathamakhaõóaü dvitãyakhaõóe hãnaü bhåbhàyojanàtmikà sà pa¤cada÷abhaktà kalàdiketyuktamupapannam . yadi tu bhåvyàsa hãnaü ravibimbamityàdau madhyabimbànukteþ prathamameva spaùñàrkabimbagrahaõaü tadà mahãvyàsasya spaùñatvàprasiddhyà mahãvyàsasphuñàrka÷ravaõàntaramityeva yathà÷rutaü samyak . parantu tadà bhåvyàsonàrkavimbasya såryamadhyaspaùñagatã haraguõàvava÷iùñau vàcyàvapi bhagavatà svalpàntaratvàdanuktau . na cànupàte såryacandrayormadhyayojanakarõàveva gçhãtau na sphuñàviti madhyasphuñagatã haraguõàvanutpannau noktàviti vàcyam . candraspaùñayojanakarõasvaråpagrahaõenotpannasåcyà anuktatvàpatteþ . na ca candrakarõasya madhyatvena gçhãte bahvantaramataþ spaùñatvena tasya grahe såcyupapannà såryakarõasya madhyatvena gçhãtetyalpàntaramiti vàcyam . madhyàrkavimbayojanagrahaõena sphuñàrka÷ravaõànupapatteþ . na cobhayatràgçhãte pratyekamalpàntaramapi bahnantaramata ekatra såryagatigrahaõamucitamiti vàcyam vinigamanàvirahàt pårvaü såryavimbasyaiva såryaspaùñagatã guõaharau na mahãvyàsasya pràntye tåmayoriti sthålasåkùmavinigamake tu pràntye såryagatigrahaõasyaucityàcca . atha mahãvyàsasya prathamakhaõóasya candragatigrahaõena såcyuktàveva dvitãyasvaõóasya bhåvyàso-
     nasphuñaravibimbasyàrthàt såryagatigrahaõaü såcitamiti na kùatiriti cenna vyàkhyàprasadbhe såryagatigrahaõe mànàbhàvàt upapatteraprasaïgàcca . anyathàtràpi candragatigrahaõàpatteriti . etena yadà candramadhyagatyà bhåvyàsastadà candraspaùñagatyà ka? iti bhåvyàsaråpaü khaõóaü spaùñaü såcãsa¤j¤aü yadà såryabimbapramàõenàparaü bhåvyàsonasphuñaravibimbakhaõóaü tadà candrabimbapramàõena kimiti spaùñaü dvitãyaü khaõóaü tayoþ, spaùñayorantaraü spaùñà bhåbheti sarvamupapannamiti nirastama . uktànupàtàbhyàü tayoþ spaùñatvasiddhau mànàbhàvàt spaùñatvasyàprasaïkhàcca candrasåryayormadhyabimbànupapatte÷ca raø nàø .
     atha candràrkagrakuõadvayasambhavamàha .
     %<bhànorbhàrdhe mahãcchàyà tattulye'rkasame'pi và . ÷a÷àïkapàte grahaõaü kiyadbhàgàdhikonake>% såø siø . %<såryàt sakà÷àt ùaóbhàntare bhåcchàyà såryàparadiktvà . tattulye saùaóbhàrkaråpacchàyàkùetràdinà same candrapàte api và'thavà såryatulye candrapàte såryacandrayoþ pratyekaü grahaõam . nanu samatvàbhàve'pi grahaõamiùyata evetyata àha kiyadbhàgetyàdi . saùaóbhàrkàdarkàdvà katipayairbhàgairadhike åne'pi candrapàte grahaõam . tathà ca na kùatiþ . bhàgà÷candragrahaõe dvàda÷a, såryagrahaõe tu natàü÷aùaóaü÷asaüskàràt saptetyàpàtataþ . atrãpapattiþ . saùaóbhàrkakevalàrkànyataratulye candrapàte ÷aràbhàva÷candrasya tattulyatvàt . tadà candro bhåcchàyàyàü bhavatãti grahaõam . evaü ÷arasattve'pi mànaikyakhaõóàdalpe bhåcchàyàyàü maõóalaikade÷asya sattvena grahaõam . evaü ÷aràbhàve mànaikyakhaõóànnyåna÷are ca candramaõóalaü såryamaõóalasyàcchàdakaü bhavati parantu tatra ÷aro natisaüskçto'taþ samyaguktamupapannam>% raø nàø . tatra grahaõakàlaþ
     %<tulyau rà÷yàdibhiþ syàtàmamàvàsyàntakàlikau>% . såryendå paurõamàsyante bhàrdhe bhàgàdikaiþ samau såø siø .
     %<amàvàsyàntakàlotpannau såryacandrau rà÷yàdyavayavaiþ samau bhavataþ . paurõamàsyante bhàgàdikaiþ tulyau såryacandrau ùaóbhàntare syàtàm . tathà càmànte såryacandrayorekatrordhvàdharàntareõa sattvàt såryagrahaõam . paurõamàsyante candramåbhayorekatràvasthanàccandragrahaõam . etena pårva÷loke ÷a÷àïkapàtaityatra candracandrapàtau dvau na gràhyàviti såcitam etacchlokasya vaiyarthyàpatteþ . atropapattiþ . amànte såryacandrayoþ pårvàparàntaràmàvena yogàt tulyau såryacandrau, pårõimànte bhacakràrdhàntaratvàt ùaórà÷yantarau bhàgàdisamàviti>% raø nàø .
     %<gataiùyaparvanàóãnàü svaphalenonasaüyutau . samaliptau bhavetàü tau pàtastàtkàliko'nyathà>% såø siø .
     atha parvànte såryacandracandrapàtànàü sàdhanamàha . tau såryacandrau gataiùyaparvanàóãnàü yatkàlikau såryacandrau tatkàlàdgatà eùyà và dar÷àntapårõimàntànyataraghañikàstàsàü svaphalena svagatisambandhena yat phalam . %<iùñanàóãguõà bhuktiþ ùaùñyà bhaktà kalàdikam>% iti madhyàghikàroktenànãtam . tena gataiùyakrameõonayutau tatra samakalau staþ . yadyapi samàü÷àviti vaktuü yuktaü tathàpyanyatithyantãyasàdhitau samakalàviti dyotanàrthaü samakalàvityuktam . pàtaþ svagatyutpannaphalenànyathà gataiùyakrameõa yutãnastàtkàlikaþ parvàntakàlikaþ syàt raø nàø .
     atha pràguktànàü bimbànàü prayojanamàha %<chàdakobhàskarasyenduradhaþstho dhanavadbhavet . måcchàyàü pràïmukha÷candro vi÷atyasya bhavedasau>% såø siø %<såryamaõóalasyàcchàdaka÷candraþ syàt . nanvàkà÷edvayoþ sattvena sårya eva candrasya chàdakaþ kathaü? na syàdityata àha adhaþstha iti . vakùyamàõakakùàdhyàye såryakakùato'dhaþkakùàsthatvàccandrasyaivàcchàdakatvam . na hyårdhvastha÷chàdako yena sårya÷candrasya chàdakaþ . nanu vinaikatràya sthànaü chàdanaü na bhavatyata àha . ghanavaditi . yathà'dhaþstho meghaþ såryasyàcchàdako bhavati tathà candro bhavatãtyarthaþ . pràïmukhaþ pårbàbhimukho gaccha÷candro bhåcchàyàü prati pravi÷ati . ataþ kàraõàdasya candrasyàsau bhåbhà cchàdikà bhavet . tathà ca såryagrahaõaü såryacandravimbayoþ prayojanaü candragrahaõe candrabhåbhàbimbayoþ prayojanamiti bhàvaþ . atropapattiþ . candro dar÷ànte såryàdadho bhavatãti candraþ såryasyàcchàdakaþ . budha÷ukrayostu maõóalàlpatvànnàcchàdakatvam . candrasyàdho grahàbhàvàt ùaóbhàntare bhåmyà pratibaddhàþ såryakiraõà÷candragãle na patanti . ato niùprabhasya candrastha bhåbhàyàü prave÷a iti candrasya bhåbhàcchàdikà>% raø nàø . atha gràsànayanamàha %<tàtkàlikenduvikùepaü chàdyacchàdakamànayoþ . yogàrdhàt projjhya yaccheùaü tàvacchannaü taducyate>% såø siø . %<ya÷chàdyate sa chàdyaþ såryagrahaõe sårya÷candragrahaõe candraþ . ya÷chàdayati sa chàdakaþ . såryacandra, grahaõayoþ krameõa candrabhåbhe . tayoþ pårbànãtamànakalayoraikyasyàrdhàt tàtkàlikacandràt pårbokta prakàreõa sàdhitaü vikùepaü kalàdikaü vi÷odhya yadava÷iùñaü tatpramàõakam channaü chàdakena chàdyasya yàvànmaõóalaprade÷a àcchàditastàvatprade÷àtmakaü gràsaråpaü grahaõatattvaj¤aiþ kathyate . atropapattiþ . chàdyacchàdakamaõóalanemiyoge grahaõàdyantaråpe laõóalakendrayorantaraü svavimbakhaõóayogaråpam vimbasya vyàsamànàtmakatvàt . tat tu samatvàllàghavàcca yogàrdharåpaü dhçtam . tato yathà prave÷astathà gràso bhavatãti parvànte chàdyacchàdakayorvikùepàntaritatvàt tadåne vikùepe maõóalayogastadantaramitaþ sa eva gràsaþ>% raø nà0
     atha sampårõanyånagrahaõaj¤ànaü grahaõàbhàvaj¤ànaü càha %<yadgràhyamadhike tasmin sakalaü nyånamanyathà . yogàrdhàdadhike na syàdvikùepe gràsasambhavaþ>% såø siø . %<tasmin channamàne'dhike gràhyamànàdhike yadyasmàt kàraõàdgràhyamànamasti . ataþ kàraõàt sakalaü sampårõaü grahaõaü bhavati . anyathà gràhyamànànnyåne gràse nyånaü gràhyamànàntargataü grahaõaü syàt . mànaikyakhaõóàdvikùepe'dhike sati na gràsasambhavaþ grahaõaü na syàt . atropapattiþ . gràhyamànàdadhike gràse sampårõagrahaõaü nyåne nyånaü mànaikyakhaõóàdadhike vikùape maõóalaspar÷àsambhavàdgrahaõàbhàvaþ>% raø nàø .
     atha sthityardhavimardàrdhe àha . ügràhyagràhakasaüyogaviyogau dalitau pçthak . vikùepavargahãnàbhyàü tadvargàbhyàmubhe pade . ùaùñyà saïguõya såryendvorbhuktyantaravibhàjite . syàtàü sthitivimardàrdhe nàóikàdiphale tayoþ såø siø .
     %<gràhyagràhakamànayoryogàntare ardhite pçthaka sthànàntare sthàpye . agrimakriyàyàü kadàcida÷uddhatvasambhava punaþ kriyàrthametayoràva÷yakatvàt . tadvargàbhyàü yogàrdhàntaràrdhayorvargàbhyàü vikùepavargeõa varjitàbhyàmubhe dve måle ùaùñyà guõayitvà såryacandrayorgatyantarakalàbhirbhakte tayoryogaviyogayoþ sthàne ghaùñyàdibhakte krameõa sthityardhavimardàrdhe bhavataþ . atropapattiþ . grahaõàrambhàdgrahaõàntapa ryantaþ yaþ kàlaþ sa sthitisa¤j¤aþ . tasya dve khaõóe, ekaü grahaõàrambhànmadhyagrahaõaparyanta, maparaü madhyagrahaõàdgrahaõàntaparyantam . tatra bimbanemispar÷akàle mànaikyakhaõóaü karõaþ spa÷amokùakàlika÷aro bhujaþ spar÷amokùànyatarakàlika÷aràgramadhyakàlika÷aràgrayorantaraü pårvàparaü koñiriti tatkhaõóasàdhakaü kùetram . evaü sampårõagrahaõe sammãlanonmãlanakàlayorantarakàlovimardastatra madhyagrahaõàt sammãlanonmãlanakàlàvadhikhaõóe tatsàdhaka chàdyacchàdakamaõóalakendrayorantaraü vikùepavçtte pårvàparaü koñiriti kùetram . sammãlanaü chàdyamaõóalasyàcchàdanasamàptiþ . unmãlanaü tu chàdakamaõóalàdàcchàditasamparõacchàdyamaõóalasya niþsara õàrambhaþ . tatra spar÷amokùasamãlanonmãlanakàlànàmaj¤ànànmadhyakàlikavikùepagrahaõam . bhujakarõavargàntarapadaü koñiriti pårva÷lokoktamupapannam . chàdyacchàdakamaõóalakendrayoþ pårvàparàntaràbhàve madhyagrahaõasambhavàcchàdyacchàdakayu tirgatyantarakalàbhiryadi ùaùñighañikàstadànãtakoñikalàbhiþ kà ityanupàtena sthiti vimardakhaõóe . tatra candragrahaõe bhåbhàgateþ såryagatyanurodhàt såryagatitvamitya papannaü dvitãya÷lokoktam>% raø nàø . atha sthityardhavimardàrdhe asakçt sàdhye ityàha . %<sthityardhanàóikàbhyastà gatayaþ ùaùñibhàjitàþ . liptàdi pragrahe ÷odhyaü mokùe deya punaþ punaþ . tadvikùepaiþ sthitidalaü vimardàrdhaü tathà'sakçt . saüsàdhyamanyathà pàte talliptàdi phalaü svakam>% såø siø .
     %<såryacandrapàtànàü gatayaþ sthityardhaghañãbhiguõitàþ ùaùñyà bhaktàþ phalaü kalàdi pragrahe spar÷asthityardhanimittaü såryacandrayorhãnaü mokùe mokùasthityardhanimittaü såryacandrayordeyaü yojyam . candrapàte talliptàdi phalaü sthityardhaghañyànãtaü kalàdipårva phalaü svakaü svagatyutpannamanyathà viparãtaü pragrahasthityardhanimittaü yojyaü mokùasthityardhanimittaü hãnamityarthaþ . tadvikùepaistàtkàlikacandrapàtàbhyàmànãta÷arakalàbhiþ kalànàü bahutvàdvikùepairiti bahuvacanam . vikùepàbhyàmityarthaþ . punaþ punaþ sthitidalaü kàryam atraikaü punaþ padaü spar÷asthityardhasambaddhaü, dvitãyaü mokùasthityardhasambaddhaü punaþ padam . tena spar÷asthityardhàrthasàdhitacandra pàtàbhyàmànãta÷areõa pràguktaprakàreõa spar÷asthityardhaü saüsàdhyam . mokùasthityardhàrthasàdhitacandrapàtàbhyàmànãta÷areõa pårvoktarãtyà mokùasthityardhaü sàdhyamityarthaþ . taccobhayamasakçdvàraüvàraü spar÷asthityardhànãtacàlanena madhyakàlikau candrapàtàvuktarãtyà pracàlya tacchareõa pårvoktarãtyà spar÷asthityardhamasmàdapyuktarãtyà spar÷asthityardhamevaü yàvadavi÷eùaþ . evaü mokùasthityardhànãtacàlanena madhyakàlikau candrapàtàvuktarãtyà pracàlya tacchareõa pårvoktarãtyà mokùasthityardhamasmàdapyuktarãtyà mokùasthityardhamevaü yàvadavi÷eùa ityarthaþ . nanu sthityardhavimardàrdhayorekarãtyukteþ kathaü vimardàrdhamasakçt sàdhyamiti noktamityata àha vimardàrghamiti . tathà ca spar÷amokùasthityardhasàdhanarãtyà'sakçdyàvadavi÷eùastàvat spar÷amardàrdhaü mokùamardàrdhaü ca saüsàdhyam . tathà hi sthityardhanàddhikàbhyastà ityatra vimardàrdhanàóikàgrahàt spar÷amardàrdhamokùamardàrdhe sàdhye . àbhyàü pratyekamasakçt spar÷amardàrdhamokùamardàrdhe sphuñe staþ . atropapattiþ . pràguktaü kùetraü spar÷amokùasammãlanonmãnakàlika÷arava÷àditi tadaj¤ànànmadhyakàli÷aragrahaõena sthålaü sthityardhaü mardàrdhaü càto madhyakàlàt tadantareõa pårvàgrimakàlikayosteùàü sambhavàt tatkàlacàlitacandrapàtàbhyàü vikùepastàtkàliko bhavati paraü sthålaþ sthålasthityardhàdyànãtatvàt . ato'smàdànãtaü sthityardhàdi pårvàpekùayà såkùmamapi sthålamityasakçt såkùmamiti . tatra sammãlanonmãlanakàlayoràkà÷aspar÷amokùasambhavàt spar÷amokùamardàrdhamiti dhyeyam>% raø nàø .
     atha madhyagrahaõaspar÷amokùakàlànàha . %<sphuñatithyavasàne tu madhyagrahaõamàdi÷et . sthityardhanàóikàhãne gràso mokùastu saüyute>% såø siø .
     %<spaùñatithyantakàle tukàràt tatpårvàparakàlaniràsaþ . madhyagrahaõaü gàsopacayasamàptiü kathayet . madhyagrahaõasambandhena madhyasåryacandra nãtamadhyatithyante tatsambhava iti kasyacidbhramastadvàraõàrthaü sphuñeti sthityardhaghañikàbhiråne tithyanta kàle gràsaþ spar÷aþ . saüyute sthityardhaghañãbhiryute tithyantakàle mokùaþ . tukàraþ spar÷amokùasthityardhàbhyàü spar÷amokùakàlàviti viùayavyavasthàrthakaþ . atropapattiþ . tithyantakàle chàdyacchàdakayoþ pårvàparàntaràbhàvàdyoge maõóalaspar÷o yàvàn bhavati tataþ pårvàgrimakàlayornyåna evàto'tra madhyagrahaõakàlaþ . madhyagrahaõakàlàt pårvaü spar÷asthityardhaghañãbhiþ spar÷aþ . agrimakàle mokùasthityardhaghañãbhirmokùaþ . sthityardhayostadantararåpatvena siddheþ>% raø nàø .
     atha samårõagrahaõe nimãlanonmãlanakàlàvapyàha %<tadvadeva vimardàrdhanàóikàhãnasaüyute . nimãlanonmãlanàkhye bhavetàü sakalagrahe>% såø siø .
     %<sampårõagrahaõe tadvat yathà sthityardhonàdhike tithyante spar÷amokùau tathetyarthaþ . evakàràt tadbhinnarãtivyu dàsaþ . spar÷avimardàrdhamokùavimardàrdhaghañãbhyàü krameõona yute tithyante krameõa nimãlanonmãlanasa¤j¤e syàtàm . atropapattiþ . mardàrdhasya madhyakàlàt tadantararåpatvena tadånàdhike tasmin krameõa nimãlanonmãlane sampårõagrahaõa eva bhavataþ . nyånagrahaõe tatsvaråpavyàghàtàt tadabhàvaþ>% raø nàø .
     atheùñakàle iùñagràsaj¤ànàrthaü kãñikalànayanamàha . %<iùñanàóãvihãnena sthityardhenàrkacandrayoþ . bhuktyantaraü samàhanyàt ùaùñyàptàþ koñiliptikàþ>% såø siø . %<såryacandrayorgatyantaraü kalàtmakaü grahaõàrambhàdyà iùñaghañikàþ spar÷asthityardhaghañyanadhikàstàbhirånena spar÷asthityardhena guõayet . asmàt ùaùñivibhaktapràptàþ koñikalà bhavanti . atropapattiþ . iùñakàle chàdyacchàdakamaõóalakendrayorantaraü vikùepavçtte koñiriti kùetre iùñaghañyånaspar÷asthityardhaghañikànàü kalàþ koñiþ siddhàþ . pårvaü spar÷akàlikakoñyàþ sthityardhañikànàü siddhatvàt>% raø nàø .
     %<bhànorgrahe koñiliptà madhyasthityardhasaïguõàþ . sphuñasthityardhasambhaktàþ sphuñàþ koñikalàþ smçtàþ>% såø siø .
     athàtra såryagrahaõe vi÷eùamàha . såryasya grahaõe uktapakàreõa yàþ koñikalàþ såryagrahaõoktaspa ùñasthityardhànãtasthityardhena saïguõitàþ sphuñasthityardhena såryagrahaõàdhikàroktena bhaktàþ satyaþ spaùñàþ koñikalàþ såryagrahaõatattvaj¤airuktàþ . atropapattiþ . såryagrahaõe spar÷amokùànyataramadhyakàlayorantarasya sthityardhatvàt tasya ca spaùña÷arodbhåtasthityardhalambanàntaraikyasaüskàramitatvàt spaùñasthityardhànuruddhà uktarãtyànãtàþ koñikalàþ . apekùità÷ca spaùña÷arodbhåtasthityardhànuruddhàþ . etat koñisambaddhaü kùetram sthityardhakùetràntargatatvàt . spaùñasthityardhasya lambanàntaraikyasaüskàrànuktipasaïgaþ . ataþ spaùñasthityardhenaità àgatàþ koñikalàstadà spaùña÷arodbhåtakùetrajamadhyamaråpasthitardhena kà? iti sphuñàþ kalàþ siddhàþ raø nàø . %<kùepo bhujastayorvargayutermålaü ÷ravastu tat . mànayogàrdhataþ projjhya gràsastàtkàliko bhavet>% . såø si0
     %<atheùñagràsànayanamàha . kùepo vikùepo bhujaþ koñibhujayoþ karõasàpekùatvàdàha tayoriti . karõastu tayoþ kañibhujayorvargayogànmålaü siddha eva . tat karõavargàtmakaü målaü gràhyagràhakamànaikyàrdhàdvi÷odhya ÷eùaü tàtkàlikaþ kalpiteùñakàlasambandhã gràso'vàntaragràsaþ syàt . atrãpapattiþ kùetraü pårvaü pratipàditam . spar÷akàle mànaikyakhaõóasya karõatvàt kùetrayorubhayormadhyakàlàvaghitvàdiùñakarõonaü mànaikyakhaõóamiùñagràsa eva>% raø nàø . %<madhyagrahaõata÷cordhvamiùñanàóãrvi÷odhayet . sthityardhànmaukùikàccheùaü pràgvaccheùaü tu maukùike>% såø siø . atha madhyagrahaõànantaramiùñagràsànayanamàha . %<madhyagrahaõakàlàdårdhvamanantaram . cakàro vi÷eùàrthastukàraparaþ . iùñaghañikàþ karma . maukùikànmokùakàlasambaddhàt sthityardhàt . na spar÷asthityardhàt . vi÷odhayet gaõaka iti kartràkùepaþ . ÷eùaü koñiliptàdigràsànayanàntaü gaõitakarma pràgvadbhukyantaraü samàhanyàdityuktaprakàreõa kuryàt . maukùike mokùasthityardhàntargateùñakàle turvi÷eùe gràsaþ ÷eùamurvarito gràso'vàntaragràso bhavati . na pårvavadgataþ . atropapattiþ . madhyagrahaõàt pårvamiùñakàlasya grahaõàrambhàvadhikasya spar÷asthityardhasambadvatvàdàgato gràsa upacayàtmakaþ . nàva÷iùñaþ . ava÷iùñamaõóalasya ÷uddhatvena grastatvàsambhavàt . evaü madhyagrahaõànantaramiùñakàlasya mokùasthityardhàntargatatvàduktarãtyànãto gràso'pacayàtmakaþ . na ÷uddhabimbadar÷anàtmakaþ . grastatvàbhàvàt>% raïgaø . %<gràhyagràhakayogàrdhàcchodhyàþ svacchannaliptikàþ . tadvargàt projjhya tatkàlavikùepasya kçti padam . koñiliptà raveþ spaùñasthityardhenàhatà hçtàþ . madhyena liptàstannàóyaþ aitivadgràsanàóikàþ>% såø siø . athàbhãùñagràsàdiùñakàlànayanamàha chàdyacchàdakamànaikyakhaõóàdabhãùñagràsakalàþ ÷odhyàþ ÷eùasya vargàdabhãùñagràsakàlikavikùepasya vargaü vi÷odhya ÷eùasya målaü koñikalàþ . såryagrahaõe vi÷eùamàha raveriti såryasya grahaõe iti ÷eùaþ bhànorgraha iti pårvamukteþ . uktaprakàreõa yàþ kalàstà madhyagrahaõakàlaspar÷amokùànyatarakàlayorantararåpeõa spaùñasthityardhena guõyàþ . spaùña÷arotpannasthityardhena madhyamena maktàþ phalaü koñikalà bhavanti . sthitivat sthityardhasàdhanarãtyà . %<ùaùñyà saïguõya såryendvorbhuktyantaravibhàjitàþ>% ityuktena tàsàü koñikalànàü ghañikà yàstà abhãùñagràsasambandhighañikàþ spar÷amokùànyatarasthityardhàntargatàþ krameõa madhyagrahaõàccheùà gatà và bhavanti . atropapattiþ pårvoktavyatyàsàt sugamatarà . parantu svàbhãùñagràsakàlika÷araj¤àne såkùmam . taccharàj¤àne madhyakàlika÷aragrahaõena sthålam . ataeva bhàskaràcàryaiþ %<kàlasàdhane tatkàlavàõena muhuþ sphuña ityuktamiti>% raïgaø .
     atha vakùyamàõagrahaõaparilekhopayuktavalanànayanamàha .
     %<natajyàkùajyayàbhyastà trijyàptà tasya kàrmukam . valanàü÷àþ saumyayàmyàþ pårvàparakapàlayoþ . rà÷itrayayutàdgràhyàt kràntyaü÷airdiksamairyutàþ . bhede'ntaràjjyà valanà saptatyaïgulabhàjità>% såø siø .
     %<yatkàlikaü valanaü kartumiùñaü tàtkàlikaü nataü, candragrahaõe candrasya, såryagrahaõe såryasya sàdhyam . tadyathà svodayàt svàstàdgata÷eùaghañikàþ svadinàrdhàntargatàþ svadinàrdhàdånàþ krameõa pårvàparanataghañikà bhavanti . tannataü navatiguõaü svadinàrdhabhaktaü natàü÷àsteùàü jyà natajyetyarthaþ . svade÷àkùàü÷ajyayà guõità trijyayà bhaktà phalaü dhanuþ kalàtmakaü ùaùñibhaktaü pårvàparakapàlayoþ pårvàparanatayoþ krameõottaradakùiõà valanàü÷à bhavanti . yatkàlikaü valanaü tàtkàlikàdgràhyàdrà÷itrayayutàt sàyanàü÷àdye kràntyaü÷àstairdiktulyairyutàsteùàü jyà, bhede bhinnadiktve'ntaràt kràntyaü÷avalanàü÷ayorantaràjjyà saptatyaïgulairbhaktà ÷eùadikkà . aïgulàtmakatvena harasyodde÷àdaïgulàdikà valanà bhavati . atropapattiþ . samavçttapårvàparàdidigbhyaþ kràntivçttapårvàparàdidi÷o yàvatàntareõa valità uttarasyàü dakùiõasyàü và valanàü÷àþ . tadànayanàrthaü prathamataþ samavçttànuruddhadigbhyo viùuvadvçttadi÷ã yàvatàntareõa valità dakùõottarayostadàkùavalanam . tathà hi samaprotacalavçttaü grahacihnasthaü samaviùuvadvçttayoryatra lagnaü tatprade÷ànnavatyaü÷àntare pràcyorantaraü valanaü tattulyamevetaradi÷àmantaraü pårvakapàlasthagrahe samavçttapràcãto viùuvadvçttapràcyà uttaràduttaram . pa÷cimakapàlasthe tu samavçttapràcãto viùuvadvçttapràcyà dakùiõatvàddakùiõam . tatra kùitijasthe grahe tadantaramakùàü÷atulyam . yàmyottaravçttasthe grahe tadantaràbhàvaþ . ato yadi trijyàtulyayà natakàlajyayà'kùajyàtulyàkùavalanajyà tadeùñanatajyayà ketyanupàtàgatàkùajyàyà dhanuràkùaü valanamuktamupapannam . dvitãyaü tu viùuvadvçttadigbhyaþ kràntivçttadi÷o yàvatàntareõa valità dakùiõottarayostadàyanaü valanam . tathà hi dhruvaprotavçttaü grahacihnasthaü viùuvadvçtte yatràsannaü lagati tatsthànàccaturthàü÷àntare yat sthàna tadviùuvatpràcã . tasyà grahacihnàt tribhàntaritakràntivçttapràcã yadantareõa tadàyanaü valanam . tattulyamecetaradi÷àmantaram . uttaràyaõasthe grahe uttara, dakùiõàyanasthe grahe dakùiõam . tattu ayanasandhàvabhàvàtmakam golasandhau paramakràntitulyamataþ sa tribhakràntitulyaü satribhagrahagoladikkamityupapannaü rà÷itrayayutàdgràhyàt kràntyaü÷airiti . dvayorvalanayorekadiktve samavçttapràcãtaþ kràntivçttapràcã tadyogaråpasphuñavalanàntareõa valanadi÷i bhavati . bhinnadiktve tu valanàntararåpasphuñavalanàntareõa ÷eùadi÷i bhavati . tajjyà sphuñavalanajyà trijyàvçtte agre parilekha ekonapa¤cà÷anmitavyàsàrdhavçtte dànàrtha trijyàvçtte yadãyam, tadaikonapa¤cà÷anmitajyà ketyanupàte pramàõecchayoricchàpavartanàddharasthàne'dho'vayavatyàgàt saptatiþ . ato diksamairyutà ityàdyupapannam>% raïgaø .
     atha kalàtmakavimbavikùepàdãnàmaïgulãkaraõamàha . %<sonnataü dinamadhyardhaü dinàrdhàptaü phalena tu . chindyàdvikùepamànàni tànyeùàmaïgulàni tu>% såø siø . dinamànamardhenàdhikam ityadhyardhaü sva rdhayuktamityarthaþ . abhãùñakàlikonnataghañãbhiþ sahitaü dinàrdhena bhaktaü phalena . tukàro yadgrahaõaü tasya dinamànonnate gràhye ityarthakaþ . vikùepagràhyagràhakavimbamànàni . tàni pårvoktàni kalàtmakàni . gràsàdikamapi dhyeyam . bhajet . tukàràt phalameùàü kalàtmakànàmaïgulàni bhavanti . atropapattiþ . udayàstakàle vimbakiraõànàü bhåmigolàvaruddhatvenàlpordhvasthakiraõànàü nayanapratihananànarhatvàdvimbaü vyaktatvànmahadbhàsate . tatràïgulàtmakaü vimbaü kalàtrayàtmaikakàïgulapramàõena bhavati . khamadhyasthe grahe tu vimbasya sarvakiraõànavaruddhatvànnayanapratighàtàcca såkùmaü vimbaü bhàsate . tatràïgulàtmakaü vimbaü kalàcatuùñayàtmakaikàïgulapramàõena bhavati . tatrodayàstakàle ÷aïkorabhàvàt khamadhyasthe tasya trijyàtulyatvàt trijyàtulya÷aïkàvudayakàlikaikàïgulamànasya kalàtrayasyaikàïgulamupacayo labhyate tadeùña÷aïkau ka? ityanupàtenàmoùñakàle phalaü trayamekàïgulasya kalàtmakaü mànaü bhavati . ata eva bhàskaràcàryairudavàstakàle sàrdhadvayaü kalàïgalamànamaïgokçtya %<trijyoddhçtastatsasayotya÷aïkuþ sàrdhadviyukto'ïgulaliptikàþ syuþ>% ityuktam . tatra bhanavatà lokànukampayà svalpàntaratvàcca madhyàhne'pi kalàcatuùñayàtmakàïgulamaïgãkçtya dinàrdhatulyaparamonnatakàla evopacayastadeùñonnatakàle ka ityanupàtàgataphalamuktaü trayaü kalà ekàïgulamànamabhãùñakàle . tatra dinàrdhabhaktonnatakàlasya phalasvaråpatvàt trayàõàü samacchedatayà yojane triguõitaü dinàrdhaü sàrdhaikaguõadinamànaråpamunnatakàlayuktaü dinàrdhabhaktamiti siddham . tata etatkalàbhirekàïgulaü yadà tadeùñakakalàbhiþ kimityanupàtena kalàtmakànàmaïgulãkaraõamuktamupapannam raïgaø . iti candragrahaõàdhikàraþ atha såryagrahaõàdhikàrastatra vi÷eùaþ . %<madhyalagnasame bhànau harijasya na sambhavaþ . akùodaïmadhyabhakràntisàmye nàvanaterapi>% såø siø . sårye'màvàsyàntakàlike madhyalagnasame sati dinamadhyasthàne årdhvayàmyottaravçtte lagnaþ kràntivçttaprade÷o madhyalagnaü tripra÷nàdhikàroktam . tattulye sati madhyàhna iti phalitam . harijasya lambanasya bhåpçùñhakùitijava÷àllambanotpatterlambanasyàpi kùitijavàcakaharija÷abdenàbhidhànàt sambhava utpattirna . tatra lambanàbhàvaþ ityarthaþ . lagnayorudayakùitijàstakùitijaprade÷ayoþ saülagnakràntivçttaprade÷ayormadhyam årdhvamadhyaprade÷ayostribhonalagnamityarthaþ . prayogastu madhyàhna itivat . tattulye'rke lambanasyàbhàva iti . natyabhàvasthànamàha .
     akùetyàdi . akùàü÷à uttarà ye madhyabhasya madhyalagnasya kràntyaü÷àþ . atra madhyalagna÷abdena da÷amabhàvastribhonalagnaü và gràhyamubhayapakùe'pyadoùaþ . anayostulyatve'vananernateþ . api÷abdàt sambhàþ nàbhàva ityarthaþ . na tvapi÷abdàllambanasyàpi tatràbhàvaþ . uttarakràntyakùayostulyatve madhyalagnatulyàrkatvàbhàve'pi tadabhàvàpatteþ . atropapattiþ . amàvàsyàntakàle samau såryacandrau . tatra candra÷aràbhàve mågarbhànnãyamànaü såtramarkasthànàvadhi candraü spç÷atyeveti bhågarbhe chàdakatvaü candrasya såryasya chàdyatvaü sambhavati . tatra manuùyàõàmasattvàdbhåpçùñhe teùàü sattvàcca bhåpçùñhànnãyamànamarkopari såtraü candre na lagatyeva . kintu candràdhiùñànagole . candracihnàdårdhvaü lagati . tatra yadà candra àyàti tadà bhåpçùñhe såryasya candra÷chàdako bhavati . yadà tu khamadhye såryastadà mågarbhasåtraü bhåpçùñhasåtraü ca såryoparigamekameva candre lagatãti bhåpçùñhe'màntakàle candra÷chàdako bhavati . ata eva bhågabhapçùñhasåtràntaraü lambanam . bhåpçùñhasåtràt såryoparigàccandràdhiùñhànàkà÷agole candrasya ÷arasattve candracinasya và lambitatvàt . ata eva bhàskaràcàryairuktam %<dçggarbhasåtrayoraikyàt khamadhye nàsti lambanam>% iti . atha candràdhiùñànagole bhåpçùñhasåtramarkoparigataü candracihnàdårdhvaü candradigvçtte yadaü÷airlagati tallambanaü dçgvçttàkàrakràntivçtte bhavati . yadà tu dçgvçttàdbhinnaü kràntivçttaü tadà bhåpçùñhasåtraü candràdhiùñhànagole candradçgvçtte candràdårdhaü yatra lagnaü tatra candragolasthakràntivçttayàmyottararåpakadambaprotavçttamànãya candragolasthakràntivçtte yatra lagnaü tacchandracihnayorantaraü kràntivçtte pårvàparaü sphuñalambanakalàþ koñi candrasya kràntivçttànusàreõa gamanàt protavçtte kràntivçttadçgvçttayorantaraü yàmyottaraü kalàtmakaü natirbhujaþ . mågarbhapçùñhasåtràntaraü dçgavçtte kalàtmakaü dçglambanaü karõaþ . dçgvçttasya kadambaprotavçttàkàratve kràntivçtte tayorantaràbhàvàllambanàbhàvaþ . yàmyottaramantaraü dçglambanaü natirevotpannà . dçgvçttàkàrakràntivçtte tu dçgalambanameva kràntivçtte tayorantaramiti lambanamutpannaü natyabhàva÷ca . tathà ca dçgvçttasya kadambaprotavçttàkàratve tribhonalagnasthàne'rko bhavati . tadvçttasya kràntivçttayàmyottaratvenodayàstalagnamadhyavartitvena lagnasthànàt tribhàntaritatvàt . na hi kràntivçttàdyàmyottaràntaraj¤ànàrthaü samaprotavçttamaïgãkàryam . yena da÷amabhàvatulyàrke lambanàbhàva upapannaþ syàt kràntivçttasya golavçttatvena samaprotavçtasya de÷avçttatvena sambandhàbhàvàt . ata eva bhagavatà sarvaj¤ena natisàdhanàrthamagre dçkkùepaþ kadambaprotavçtte tribhonalagnasyaiva sàdhitaþ . dçkkùepàbhàve tribhonalagnasya khamadhyasthatvena tadà tasya da÷amabhàvatulyatvena da÷amabhàvanatàü÷àbhàvàddçkkùepàbhàvaþ . tadà tribhonalagnasya natàü÷àbhàva÷ca . natàü÷àbhàvastvakùàü÷atulyottarakràntau sukhàrthaü sthålàïkhokàre tu da÷amabhàvasyaiva natàü÷onnatatajjye dçkkùepadçggatã natilambayoþ sàdhanàrthaü samanantarameva bhagavatokte na tu vasturåpe . àyàsena dçkkùepasàdhanasyoktasya vaiyarthyàpatteþ raïgaø .
     %<de÷akàlavi÷eùeõa yathàvanatisambhavaþ . lambanasyàpi pårvànyadigva÷àcca tathocyate>% såø siø . %<de÷avi÷eùeõa kàlavi÷eùeõàvanatisambhavo natikàlotpattirgolasthityà yathà bhavati . lambanasyàpiþ samuccaye . tribhonalagnasthànàt pårbàparadiganurodhàt . cakàràt sambhavo de÷akàlavi÷e÷eùeõa yathà bhavatãrthaþ . tathà tattulyena natilambane ànayanadvàrà mayà kathyete>% raïgaø . tatropayuktàmudayàbhighàmàha . %<lagnaü parvavinàóãnàü kuryàt svairudayàsubhiþ . tajjyàntyàpakramajyàghnã lambajyàptodayàbhidhà>% såø siø . %<svaiþ svade÷ãyairudayàsubhã rà÷yudayàsubhiþ parvaghañikànàü lagnaü gaõakaþ kuryàt . parvàntakàlikaü lagnaü sàdhyamityarthaþ . yadyapi pårvaü lagnasàdhanaü svedayairevoktamiti svairudayàsubhiriti vyarthaü tathàpi samanantarameva da÷amabhàvasàdhanoktyà kasyacillagnaü vyakùokayairevàtra sàdhyamiti bhramastha vàraõàya punaruktiþ . tasya lagnasyàyanàü÷asaüskçtasya jyà bhujajyà paramakràntiguõyà svade÷ãyalambajyayà bhaktà phalamudayasa¤j¤aü syàt . atropapattiþ . lagnakràntijyàsàdhanàrthaü lagnabhujajyàyàþ paramakràntijyà guõastrijyà harastato lambajyà koñã trijyà karõastadà lagnakràntijyàkoñau kaþ karõa ityanupàte trijyayornà÷àllagnabhujajyà paramakràntijyà guõalambajyayà bhaktà phalaü lagnasyàgrà . iyaü bhagavatodayasa¤j¤oktà lagnasyodayasa¤j¤atvàt udayasambandhàccetyuktamupapannam>% raïgaø . %<tadà laïkodayairlagnaü madhyasa¤j¤aü yathoditam . tatkràntyakùàü÷asaüyogo diksàmye'ntaramanyathà . ÷eùaü nataü÷astanmaurvã madhyajyà sàbhidhãyata>% såø siø . %<atropayuktàü madhyajyàmàha . tadà parvàntakàle laïkodayairvyakùade÷ãyarà÷yudayairyathoditaü pårvoktaprakàreõa jàtakapaddhatyuktanataghañãbhirdhanamçõaü yathàyogyaü madhyasa¤j¤aü lagnaü da÷amabhàvàtmakaü sàdhyam . atra lagnasambandhena svade÷arà÷yudayàsugrahaõa÷aïkàvàraõàya laïkodayairivyuktam . tasya da÷amabhàvasyàyanàü÷asaüskçtasya kràntiþ svade÷àkùàü÷àþ . anayoryoga ekadiktve kàryaþ . anyathà bhinnadiktve'ntaraü tayoreva ÷eùaü saüskàradikkà natàü÷àsteùàü jyà kàryà sà madhylagnanatàü÷ajyà madhyajyocyate tatsambandhàt>% raïgaø . athàsyàmupayuktaü dçkkùepaü lambanopayuktàü dçggatiücàha .
     %<madhyodayajyayàbhyastà trijyàptà vargitaü phalam . madhyajyàvargavi÷liùñaü dçkkùepaþ ÷eùataþ padam . tattrijyàvargavi÷leùànmålaü ÷aïkuþ sa dçggatiþ>% såø siø . %<pårvoktamadhyajyà pårvànãtodayàbhidhayodayajyayà asyà jyàråpatvàjyeyuktam . guõità trijyayà bhaktà phalaü vargitaü vargaþ sa¤jàto yasya tat . phalasya vargaþ kàrya ityarthaþ . madhyajyàyà varge vi÷liùñaü hãnaü vargitaü phalaü kàryam . ÷eùànmålaü dçkkùepaþ syàt . dçkkùepatrijyayoryau vargo tayorantarànmålaü ÷aïkuþ . sa ànãtaþ ÷aïkudçüggatisa¤j¤o bhavati na tu ÷aïkumàtram . atropapattiþ . tribhonalagnasya dçgjyànayanàthaü kùetram . madhyalagnadçgjyàkarõastribhonalagnasya yàmyottaravçttàt pràgaparasthitatvena tatkhasvastikàntarasthitatadãyadçgvçttaprade÷àü÷ajyà koñiþ . madhyalagnatribhonalagnàntaràü÷ajyà kràntivçttastho bhujaþ . atra bhujànayanaü codayalagnasthakràntivçttaprade÷aþ pràksvastikàt tadagràntareõottaradakùiõo bhavati . evamastalagnaprade÷aþ parasvastikàddakùiõottaraþ . tadanurodhena ca tribhonalagnaprade÷akràntivçttãyayàmyottaravçttaråpataddçgvçttaü kùitije yàmyottaravçttakùitijalampàtàt tadàgràntareõa lagnamava÷yaü bhavati . atastrijyàtulyamadhyalagnadçgjyayà lagnàgràtulyo bhujastadàbhãùñataddçgjyayà ka ityanupàtena sa phalasa¤j¤aþ . tadvargonànmadhyalagnadçgjyàvargànmålaü tribhonalagnasya dçgjyà dçkkùepàkhyà . etadvargonàt trijyàvargànmålaü tribhonalagna÷aïkurdçggatisa¤j¤aþ . atredamavadheyam . tripra÷nàdhikàroktaprakàreõa tribhonalagnasya ÷aïkudçgjye dçggatidçkkùepatulye na bhavataþ . kintu dçggatidçkkùepàbhyàü krameõa bhyånàdhike bhavataþ sarvadà dhålãkarmaõànubhavàt . ata ànãto'yaü dçkkùepastrinonalagnadçïmaõóalasthito'pi na trijyànuruddhaþ . kintu phalavargonatrijyàvargapadaråpavilakùaõavçttavyàsàrdhapramàõena siddha iti gamyate . ato dçgjyàyàstrijyànuruddhatvena trijyàvçttapariõatodçkkùepastribhonalagnasya dçgjyà sphuñadçkkùeparåpà . asyàstattrijyàvargetyàdinà dçggatiþ sphuñà tribhonalagna÷aïkuråpà . etaduktiþ svalpàntaratvàdgaõitasukhàrthaü kçpàlunà kçtà . tripra÷nakriyàgauravabhiyaitanmàrgàntaraü làghavàduktamiti>% raïgaø .
     atha làghavàdçkkùepadçggatã gaõitasukhàrthamàha .
     %<natàü÷abàhukoñijye sphuñe dçkkùepadçggatã>% såø siø .
     da÷amabhàvanatàü÷ànàü bhujakoñyornatàü÷atadånanavatiråpayoranayorjye krameõa dçkkùepadçggatã asphuñe sthåle . yadvà sphuñe pràgukte dçkkùepadçggatã vihàya gaõitalàghavàrthaü da÷amabhàvanatàü÷abhujakoñyorjye tatsthànàpanne gràhye . atropapattiþ tribhonalagnasya da÷amabhàvàsannatvena da÷amabhàvasya yàmyottaravçttasthatvena làghavàrthaü da÷amabhàvameva tribhonalagnaü prakalpya tannatàü÷ajyà madhyajyàråpà tribhonalagnadçkkùepaþ . unnatajyà÷aïkurdçggatiþ . idamatisthålam . yaistu bhagavatoktaü madhyalagnaü da÷amabhàvaparatayà vyàkhyàtaü teùàü mata etaduktamiti . prayàsasàdhitadçkkùepadçggatã pràgukte såkùme apyatisthåle iti dhyeyam . bhàskaràcàryaistu %<tribhonalagnasya dinàrdhajàte natonnatajye yadi và sukhàrtham>% iti yaduktaü tadasmàt såkùmamiti dhyeyam raïgaø .
     atha lambanopayuktacchedakathanapårvakaü lambanànayanamàha .
     %<ekajyàvargata÷chedo labdhaü dçggatijãvayà . madhyalagnàrkavi÷leùajyà chedena vibhàjità . ravãndvorlambanaü j¤eyaü pràk pa÷càdghañikàdikam>% såø siø . ekarà÷ijyàyà vargàt dçggatijãvayà pràguktadçggatyà dçggatestri÷aïkuråpatvena jyàråpatvàjjãvayeti svaråpapratipàdanam . bhàgaharaõena labdhaü chedasa¤j¤aü syàt . atha madhyalagnam tribhonalagnaü dar÷àntakàlikaü natu da÷amabhàvaþ tàtkàlikaþ såryaþ anayorantarasya tribhànadhikasya jyà chedena pràk¤càdhitena bhaktà phalaü ghañikàdikaü pràk pa÷càt tribhonalagnaråpamadhyalagnasthànàt pårvàparavibhàgayoþ såryacandrayostulyaü lambanaü j¤eyam . atropapattiþ %<tribhonalagnàrkavi÷eùa÷i¤jinã kçtàhatà vyàsadalena bhàjità . hatàt phalàdvitribhalagna÷aïkunà trijãvayàptaü ghañikàdi lambanam>% siø ÷iø såkùmaü lambanànayanamuktam . madhyalagnasya trimonaparatvema vyàkhyànànmadhyalagnàrkavi÷leùajyà tribhonalagnàrkavi÷leùa÷i¤jinãråpà jàtà . iyaü caturguõà tribhonalagna÷aïkuråpadçgagatyà ca guõyà trijyàvargeõa bhàjyeti lambanànayanaprakàreõa siddham . tatra catustrijyàvargayorguõaharayorguõàpavartanena harasthàna ekarà÷ijyàvargaþ siddhaþ . atràpi dçggatyekarà÷ijyàvargau guõaharau guõenàpavartya harasthàna ekajyàvarga ityàdinà cheda upapannaþ harasya chedàbhidhànàt . ato madhyalagnàrketyàdyuktamupapannam . lambanaghañãbhirubhayo÷càlanaü vakùyamàõagaõita àva÷yakamiti såcanàrthaü ravãndvorlambanamityuktam . anyayà dar÷àntakàle såryagatabhåpçùñhasåtràccandrakakùàyàü candracihnasya tadghañãbhirlambitatvàdadvayoruktyanupapattiþ . tribhonalagnasame'rke lambanàbhàvàt pårvàparavibhàge sårye sati lambanaü bhavatãti pràk pa÷càdityuktam . atredamavadheyam . lambanànayane madhyalagnasya tribhonalagnasyetyarthe chedaþ pårvasàdhitasåkùmadçggatyà såkùmo natàü÷etyàdigçhãtasthåladçggatyà sthåla iti . evaü madhyalagnetyasya da÷amabhàvàrthe tu viparãtamiti raïgaø .
     atha madhyagrahaõakàlaj¤ànàrthaü tithau lambanasaüskàraü tadasakçt sàdhyamiti ca ha .
     %<madhyalagnàdhike bhànau tithyantàt pravi÷odhayet . dhanamåne'sakçt karma yàvat sarvaü sthirobhavet>% såø siø . %<sårye madhyalagnaü tribhonalagnaü tasmàdadhike sati tithyantàddar÷atithyantakàlàdàgataü lambanaü ÷odhayet . sårye tribhonalagnàdåne sati tithyantakàle lambanaü dhanaü yutaü kàryam . evaü karma gaõitamasakçnmuhuþ kàryam . ayamarthaþ . tithyantakàlikaþ såryo lambanaghañãbhiþ krameõa pårvàgrimakàle càlpo lambanasaüskçtatithyante'rke bhavati tasmàllambanasaüskçtatithyantakàle lagnada÷amabhàvau prasàdhya pårvoktarãtyà lambanaü sàdhyam . idamapi kevalatithyante saüskàryoktarãtyà lambanaü kevalaü tithyante saüskàryam . asmàdapi lambanaü tithyante saüskàryamisakçditi . gaõitàvadhimàha . yàvaditi . sarvaü gaõitaü lambanàdi yàvadyatparivartàvadhi sthirobhavet . avilakùaõaü yàvadavi÷eùa ityarthaþ . atropapattiþ dar÷àntakàleravigatamåpçùñhasåtràccandrasyàdho lambitatvena tribhonalagnàdåne ravau kràntivçtte pårvàparàntaràbhàvenaikasåtrasthitatvaråpayutirda÷àntakàlàllambanakàlenàgre bhavati ÷ãghragacandrasya mandagaravitaþ pçùñhe sthitatvàt . adhike ravau candrasya puraþ sthitatvena dar÷àntakàlaþllambanakàlena pårbaü yutirbhavati . ato dar÷àntakàlo lambanasaükskçto madhyagrahaõakàlaþ syàt . yutikàlasya madhyagrahaõakàlatvàt . parantu tàvatà lambanakàlena såryasyàpi kràntivçtte calanàllambanasaüskçtadar÷àntakàle ravigatabhåpçùñhasåtràccandrasya lambitatvaü syàdeveti madhyagrahaõakàlstasiddhaþ . na hi såryo dhanalambana çõalambane candra÷ca lambanakàle sthiro yena tayoryutiþ saïgatà syàt . atastàdç÷akàlàt punastàtkàlikaü lambanaü prasàdhya dar÷ànte punaþ saüskàryam madhyakàlaþ syàt . evaü tàdç÷alambanasaüskçtadar÷ànte'pi tayorbhåpçùñhasåtrasyatvàbhàvàt punarlambanaü sàdhyam . tatsaüskçto dar÷ànto madhyagraha ityasakçdvidhinà yadà lambanaü pårbalambanatulyaü sidhyati tadàva÷yaü tàdç÷alambanasaüskçtadar÷àntaråpamadhyagrahaõakàle bhåpçùñhasåtre tayoþ sannive÷aþ yatastadà såryagatabhåpçùñhasåtracandrayorantaràbhàvena pårbàgatalambanatulyalambanasya punaþ siddhiþ anyathà tulyalambanànupapatteþ . tasmànmadhyakàlo'sakçdyàvadavi÷eùaþ sàdhya ityupapannaü madhyalagnetyàdi>% raïgaø .
     atha nitisàdhanam . %<dçkkùepaþ ÷ãtatigmàü÷vãrmadhyabhuktyantaràhataþ . tithighnatrijyayà bhakto labdhaü sà'vanatirbhavet>% såø siø . %<dçkkùepaþ pràgànãtaþ ÷ãtatigmàü÷vo÷ca ndràrkayormadhyagatãþ kalàtmike tayorantareõa guõitayà trijyayà bhaktaþ phalaü sà de÷akàlavi÷eùàbhyàü yà gole siddhà bhavati saivàtra gaõite natirbhavet . atropapattiþ yadà kràntivçttaü dçgvçttàkàraü tadà natyabhàva iti pràguktam . tatra tribhonalagnasya khamadhyasthatvena dçkkùepàbhàvaþ . yatra ca ùaùñyakùàü÷àstatra de÷e tribhnalagnasya kùitisthatvena paramà natiþ . paramàstu natikalà mågarbhakùitijàdbhåpçùñhakùitijasya måvyàsàrdhàntareõocchritatvàt, gatiyojanairyadi gatyantarakalà labhyante tadà måvyàsàrdhayojanaiþ kà ityanupàtena tatra madhyagatiyojanànàü måvyàsàrdhasya ca niyatatvàdbhåvyàsàrdhenàpavartaþ kçtaþ . tena madhyagatyantarakalànàü svalpàntareõa pa¤cada÷àü÷aþ paramà natikalàþ . ataeva ùaùñighañikànàü pa¤cada÷àü÷o ghañikàcatuùñayaü paramaü lambanaü siddham . àbhistrijyàtulyadçkkùepe såryagatamåpçùñhasåtràccandrasya dakùiõottareõàvalambanaü bhavati . atastrijyàtulyadçkkùepeõa yadi madhyagatyantarapa¤cada÷àü÷o natistadeùñadçkkùepeõa ketyanupàtena gatyantaraguõo dçkkùepo haraghàtena pa¤cada÷aguõitatrijyàtmakena bhakto natikalà ityupapannam>% raïgaø .
     atha prakàràntaràbhyàü natisàdhanaü làghavàdàha .
     %<dçkkùepàt saptatihçtàdbhavedvà'vanatiþ phalam . athavà trijyayà bhaktàt saptasaptakasaïguõàt>% såø siø .
     %<saptatyà bhaktàddçkkùepàt phalaü kalàdikà natiþ prakàràntareõa bhavet! athavà prakàràntareõa saptasaptakasaïguõàt saptànàü saptakaü saptavàramàvçttirvarga ekonapa¤cà÷adityarthaþ tena guõitàddçkkùepàt trijyayà bhaktà kalàdikà natiþ . atropapattiþ dçkkùepasya gatyantarakalàmita 73 . 27 guõakapa¤cada÷aguõitatrijyàmitaharau 515 70 prathamaprakàre gatyantaràpavartitau harasthàne saptatiþ . dvitãyaprakàre pa¤cada÷abhirapavartya guõasthàne svalpàntaràdekonapa¤cà÷addharasthàne trijyetyupapannam>% raïgaø .
     atha naterdigj¤ànaü spaùñavikùepaü càha .
     %<sadhyajyà digva÷àt sà ca vij¤eyà dakùiõottarà . senduvikùepadiksàmye yuktà vi÷leùità'nyathà>% såø siø .
     %<sà'vanatirmadhyajyàyà diganurodhàddakùiõottarà madhyajyà ceddakùiõà tadà natirapi dakùiõà ceduttarà tadottarà j¤eyà . caþ samuccaye . tena madhyajyà natàü÷adikketi . sà dakùiõottarà nati÷candravikùepadiksamatve tayorekadiktve ityarthaþ . yuktà vikùepeõa yutetyarthaþ . anyathà tathorbhinnadiktve vikùepeõàntarità ÷eùadikvà vikùepasaüskçtà natiþ spaùña÷araråpà syàt . candravikùepomadhyagrahaõakàlika iti dhyeyam . atropapattiþ natàü÷adikkamadhyajyàva÷àddçkkùepasyotpannatvàt tadutpannanatestaddiktvaü yuktameva . atha ravigatamåpçùñhasåtràccandràkà÷agole kràntivçttàvadhiyàmyottaràntarasya natitvàt kràntimaõóalàccandravimbàvadhi vikùepatvàdravigatabhåpçùñhasåtràccandravimbàvadhi yàmyottaràntarasya såryagrahaõopayuktanatisaüskçtavikùeparåpaspaùñavikùepatvàddvayorekadi÷i yogobhinnadi÷yantaramityupapannam>% raïgaø .
     atra candragrahàtide÷aþ %<tayà sthitivimardàrdhagràsàdyaü tu yathoditam . pramàõaü valanàbhãùñagràsàdi himara÷mivat>% såø siø . %<atha candragrahaõàdhikàroktayà vikùepasaüskçtayà natyà spaùñavikùeparåpayetyarthaþ . sthityardhavimardàrdhagràsàþ àdya÷abdàt spar÷amokùasammãlanonmãlanaü yathoditaü candragrahaõe yathoktaü tathà . tukàrastadatiriktarãtivyavacchedàrthakaivakàraparaþ . pramàõaü matamityarthaþ . ava÷iùñamapyàha valanetyàdi . valanàbhãùñagràsau . àdi÷abdàdiùñagràsàdiùñakàlànayanam . himara÷mivat candragrahaõoktarãtyà kàryamityarthaþ . atropapattiravi÷eùa eva>% raïgaø .
     atha sthityardhe vimardàrdhe ca vi÷eùaþ .
     %<sthityardhonàdhikàt pràgvat tithyantàllambanaü punaþ . gràsamokùodbhavaü sàdhyaü tanmadhyaharijàntaram . pràkvapàle'dhikaü madhyàdbhavet pràg grahaõaü yadi . maukùikaü lambanaü hãnaü pa÷càrdhe tu viparyayaþ . tadà mokùasthitidale deyaü pragrahaõe tathà . harijàntarakaü ÷odhyaü yatraitat syàdviparyayaþ . etaduktaü kapàlaikye tadbhede lambanaikatà . sve sve sthitidale yojyà vimardàrdhe'pi coktavat>% såø siø .
     candragrahaõàdhikàroktaprakàreõasakçt sàdhitaü spar÷asthityardhaü mokùasthityardhaü ca . tadyathà madhyagrahaõakàlikaspaùña÷aràduktarãtyà sthityardhaghañikàstàbhistithyantakàlikagrahàþ . spar÷asthityardhanimittaü pårvaü càlyàþ . mokùasthityardhanimittamagre càlyàþ . tatkàlayoþ pratyekaü nati÷arau prasàdhya spaùña÷araþ sàdhyaþ . tataþ prathamakàlikaspaùña÷aràt sthityardhamanena pårvaü tithyantakàlikagrahàn pracàlyoktarãtyà spaùña÷araü prasàdhya sthityardhaü sàdhyam . evamasakçt spar÷asthityardham . evameva dvitãyakàlikaspaùña÷aràt sthityardhamanenàgre tithyantakàlikagrahàn pracàlyoktarãtyà spaùña÷araü prasàdhya sthityardhaü sàdhyam . evamasakçnmokùasthityardhamiti . athàbhyàü spar÷amokùasthityardhàbhyàü krameõa hãnayutàddar÷àntakàlàt pràgvaduktarãtyà lambanaü punarasakçdgràsamokùãdbhavaü spar÷amokùakàlikaü kàryam . tathàhi spar÷asthityardhahãnàt tithyantàt tàtkàlikasåryàllagnada÷amabhàvau prasàdhyoktarãtyà lambanaü sàdhyam . tena spar÷asthityardhonatithyantaü saüskçtyàsmàllambanamanenàpi spar÷asthityardhonatithyantaü saüskçtyàsmàllambanamevamasakçt spar÷akàlikaü lambanam . evameva mokùasthityardhayutàt tàtkàlikasåryàllagnada÷amabhàvau prasàdhyoktarãtyà lambanaü sàdhyam . tena mokùasthityardhayutatithyantaü saüskçtyàsmàllambanamanenàpi mokùasthityardhayutatithyantaü saüskçtyàsmàlambanamevamasakçnmokùakàlikaü lambanamiti . pràkkapàle tribonalagnàt pårvabhàge tribhonalagnàdhike ravau madhyànmadhyakàlikàt . agroktalambanasya vibhaktivipariõàmàdanvayena lambanàt pràggrahaõaü pragrahaõaü spar÷aþ spar÷akàlikam . atràpi lambanamityasyànvayaþ . lambanaü cedadhikaü syàt . maukùikaü mokùakàlasambandhi lambanaü nyånaü syàt . pa÷càrdhe tribhonalagnàt pa÷cimabhàge tribhonalagnàddhãne ravau . tukàraþ mamuccayàrthacakàraparaþ . viparyaya uktavaiparãtyam . madhyakàlikalambanàt spar÷akàlikaü lambanaü nyånaü mokùakàlikaü lambanamadhikamityarthaþ . tadà tahi tanmadhyaharijànta ram . tayoþ spar÷amokùakàlikalambanena pratyekamantaraü mokùa sthityarthe yojyam . pràggrahaõe spar÷asthityardhe tathà deyam . mokùamadhyakàlikalambanayorantaraü mokùasthityardhe yojyam . spar÷amadhyakàlikalambanayorantaraü spar÷asthityardhe yojyamityarthaþ . yatra yasmin kàle viparyaya uktavaiparãtyaü pràkkapàle madhyakàlikalambanàt spar÷akàlikalambanaü nyånaü mokùakàlikalambanamadhikaü pa÷cimakapàle tu madhyakàlikalambanàt spar÷akàlikalambanamadhikaü mokùakàlikalambanaü nyånaü bhavatãtyarthaþ . tatraitanmokùaspar÷amadhyakàlikaü harijàntarakaü lambanàntaraü mokùasthityardhe, madhyamokùakàlikalambanayorantaraü spar÷asthityardhe madhyaspar÷akàlikalambanayorantaramityarthaþ . ÷odhyaü hãnaü kuryàt etallambanàntaraü yojyaü ÷odhyaü và kapàlaikye dvayoþ spar÷amadhyayormadhyamokùayorvaikakapàle svasvakàlikatribhonalagnàt svasvakàlikasårya ubhayatràdhike nyåne vetyarthaþ . uktaü kathitam . tadbhede tayoþ spar÷amadhyayormadhyamokùayo÷ca bhede kapàlabhede spar÷akàlikatribhonalagnàt tàtkàlikasåryasyàdhikye madhyakàlikatribhonalagnàt tàtkàlikàrkasya nyånatve madhyakàlikatribhonalagnàt tàtkàlikàrkasyàdhikatve mokùakàlikatribhonalagnàt tàtkàlikàrkasya nyånatve ityarthaþ . lambanaikatà lambanaikyam . spar÷amadhyayorbhede tàtkàlikalambanayoryogaþ madhyamokùayorbhedàt tàtkàlika lambanayoryoga ityarthaþ . svakãye svakãye sthityardhe saüyutà kàryà . spar÷asthityardhe spar÷amadhyakàlikalambanayoryogo yojyaþ mokùasthityardhe mokùamadhyakàlikalambanayoryogo yojya ityarthaþ . spar÷asthityardhaü mokùasthityardhaü ca sphuñaü bhavati . àbhyàü candragrahaõoktadi÷à madhyagrahaõakàlàt pårvamaparatra krameõa spar÷amokùakàlau sta ityarthasiddham . athoktarãtyà vimardàrdhe'pi spaùñatvamatidi÷ati . visardàrdha iti . spar÷amardàrdhamokùamardàrdhe candragrahaõàdhikàroktarãtyà spaùña÷areõa sakçt sàdhite uktavat %<sthityardhonàdhikàt pàgvat tithyantàllambanaü punaþ>% ityàdyuktarãtyà sthityardhasthànemardàrdhagrahaõena gràsamokùodbhavamityatra sammãlanonmãlanodbhavamiti grahaõena pràggrahaõamityatra sammãlanagrahaõena maukùikamityatnonmãlanagrahaõena sphuñe sàdhye . apiþ samuccaye . cakàràt tàbhyàü sammãlanonmãlanakàlau madhyagrahaõakàlàt pårvavat sàdhyàvityarthaþ . atropapattiþ sthityardhonayuto madhyagrahaõakàlaþ spar÷amo kùakàlaþ madhyakàlikalambanasaüskàràt spar÷amokùakàlikalambanasaüskàrasyàpekùitatvàcca . na hi yaþ kàlã lambanasaüskçtaþ sphuñaþ sa svabhinnakàlikalambanasaüskçtaþ sphuñaþ syàt sambandhàbhàvàt pårvaü spar÷amokùakàlayoraj¤ànàt tàtkàlikalagvanaj¤ànàbhàvàcca . ato madhyakàlaj¤ànàrthaü yathà tithyantàdasakçllambana prasàdhya tithyante saüskçtya madhyakàlastathà spar÷amokùasthityardhahãnayuktatithyantakàlàbhyàü spar÷amokùatithyantaråpàbhyàü pratyekaü lambanamasakçt prasàdhya svasvatithyante saüskçtya spar÷amokùakàlau sphuñau tanmaghyakàlayorantaraü sphuñaü sthityardham . tatrarõalambanena spar÷amadhyamokùotpattau yadà madhyalambanàdadhikaü spar÷alambanaü mokùalambanaü ca nyånaü tadà spar÷asthityardhonatithyantasyàdhikalambanonitasya spar÷akàlatvànnyånalambanonitasya tithyantasya madhyakàlatvàt tayorantare titheþ samatvena nà÷àt spar÷asthityardhaü spar÷akàlikalambanena yutaü madhyakàlikalambanena hãnamiti lambanayorantaraü tatra dhanaü yojyam . evaü mokùasthityardhayutatithyantasya nyånalambanonitasya mokùakàlatvànmadhyamokùakàlayorantare pårvarãtyà madhyamokùakàlikayorlambanayorantaraü dhanaü mokùasthityardhe yojyam . yadà tu madhyalambanàddhãnaü spar÷alambanaü mokùalambanaü càdhika tadà nyånalambanahãnasya spar÷akàlatvàdadhikaü lambanam . hãnasya madhyakàlatvàduktarãtyà tadantare spar÷asthityardhe lambanàntaraü hãnam . evamadhikalambanahãnasya mokùakàlatvànmadhyamokùayorantare mokùasthityardhe lambanàntaraü hãnam . dhanalambanena spar÷amadhyamokùotpattau tu yadà madhyalambanànnyånaü spar÷alambanaü mokùalambanaü càdhikaü tadà spar÷asthityardhonatithyantasya nyånalambanàdhikasya spar÷akàlatvàdadhikalambanàdhikasya tithyantasya madhyakàlatvàt tayorantare lamba nàntaraü spar÷asthityardhe yojyam . evaü mokùasthityardhayutatithyantasyàdhikalambanàdhikasya mãkùakàlatvànmadhyamokùayorantaraü mokùasthityardhe pårbarãtyà yojyam . yadà tu madhyalambanàdadhikaü spar÷alambanaü mokùalambanaü ca nyånaü tadà'dhikalambanàdhikasya spar÷akàlatvàddhãnalambanàdhikasya madhyakàlatvàt tayorantare uktarãtyà spar÷asthityardhe lambanàntaraü hãnam . evaü nyånalambanàdhikasya mokùakàlatvàt tanmadhyakàlàntare mokùasthityardhe lambanàntaraü hãnamiti siddham . nanvayaü lambanàntarahãnapakùo na saïgataþ bàdhàt tathàhi çõalambanasya krameõàpacayàt spar÷amokùakàlànàü yathottaraü sambhavàcca madhyakàlikalambanàt spar÷amokùakàlikalambanayoþ krameõa nyånàdhikatvamasiddham evaü dhanalambanasya krameõopacayànmadhyalambanàt spar÷amokùakàlikalambanayoþ krameõàdhikanyånatvamasiddham . na hi kadàcinmadhyakàlàt spar÷amokùakàlau krameõàgrimapårvakàlayoþ sambhavato yenoktaü yuktam bàdhàt tathà ca lambananàntaraü yojyamityasyaivopapannatve mahataitàvatà prapa¤cena %<harijàntarakaü ÷odhyaü yatraitat syàdviparyayaþ>% iti sarvaj¤abhagavaduktaü kathaü nirvahatãti cet maivam lambanasaüskçtaspar÷amokùakàlayoþ sphuñayoravastumåtayoþ sarvadà madhyakàlàt krameõa pårvottaràva÷yaübhàvitve'pi lambanàsaüskçtayoþ sthityardhonayutathyantaråpaspar÷amokùakàlayoþ pàribhàùikatvenàvàstavayoþ kadàcinmadhyakàlarõadhanalambanàbhyàü spar÷asthityardhamokùasthityardhayoþ krameõa nyånatve madhyakàlàdagrimapårvakàlayoþ krameõa sambhavàt sphuño nirvàhaþ . parantvçõalambane dhanalambane ca madhyalambanàt krameõa mokùaspar÷alambanayoradhikatvàsambhavaþ . madhyakàlàt pårvàgrimakàlayormokùaspar÷ayoþ pàribhàùikayoþ krameõàsambhavàt . ataþ sàkùàt kaõñokterabhàvàdviparyaya ityanena viparyayavi÷eùasyaiva vivakùatatvan . pårvaü tu sàdhàraõyàcchabdasya sàdhàraõyena vyàkhyànaü kçtamityadoùaþ . vastutastu såryodayàdyatra pràk spar÷o'nantaraü madhyakàlastadà madhyalambanàt spar÷alambanaü satribhalagnacaturthabhàvasàdhitaü kadàcinnyånaü bhavati . yatra codayàt pårvaü madhyaþ parato mokùastatra kadàcit satribhalagnacaturbhàvànãtamadhyakàlalambanànmokùakàlalambanamadhikaü bhavati . yatra càstàt pårvaü spar÷aþ parato madhyastadà madhyakàlalambanàdràtrisambandhàt spar÷akàlalambanaü kadàcidadhnikaü bhavati . yatra càstàt pårvaü madhyakàlaþ parato mokùastadàpi madhyakàlalambanànmokùakàlalambanaü ràtrisambaddhaü nyånaü na bhavati . kadàciditi . grastodayagrastàstayoþ kadàdviparyayasambhavàddharijàntarakaü ÷odhyamityasya nàprasiddhiþ vimardàrdhe'pyuktarãtistulyeti sarvamupapannam . bhàskaràcàryaistu . %<tithyantàdgaõitàgatàt sthitidalenonàdhikàllambanaü tatkàlotthanatãùusaü saüskçtibhavasthityardhahãnàdhike . dar÷ànte gaõitàgate dhanamçõaü yadvà vidhàyàsakçt j¤eyau pragrahamokùasaüj¤asamayàvevaü kramàt prasphuñau . tanmadhyakàlàntarayoþ samàne spaùñe bhavetàü sthitikhaõóake ca . dar÷àntato mardadalonayuktàt sammãlanonmãlanakàla evam>% ityanena bhagavaduktàdatisåkhùmamuktabhityalaü pallavitena raïgaø . itaþ paraü parilekhavalanàdyànayanaü tacca ÷iø grandheõàvi÷iùñaü taccàgre vakùyate itãha tannoktam . siddhànta÷iramaõau grahaõasambhavanirõayàrthamàha yathà %<kalergatàbdà ravi 12 bhirvinighnà÷caitràdimàsaiþ sahitàþ pçthaksthàþ . dvighnàþ svanàgàïkagajàü÷a 898 hãnàþ pa¤càïga 65 bhaktàþ prathamànvitàþ syuþ . màsàþ pçthak te dviguõàstripårõavàõà' 503 dhikàþ svàïkançpàü÷a 169 yuktàþ . tribhi 3 rvibhaktàþ phalamaü÷apåvaü màsaughatulyai÷ca gçhairyutaü syàt . sapàtasåryo'sya bhujàü÷akà yadà manå 14 nakàþ syàdgrahaõasya sambhavaþ>% ÷iø . %<kalimukhàderàrabhya gatàvdà dvàda÷aguõà÷caitràdigatamàsayutàþ pçthaksthà dvighnàþ svakãyena gajàïkàùña 898 bhàgenonàþ pa¤caùàùñyà 65 bhaktàþ phalamadhimàsàþ . taiþ pçthaksthà yutà÷càndrà màsà bhavanti . atrãpapattistrairà÷ikena . yadi yugaravimàsai 51840000 ryugàdhimàsà 1593300 labhyante tadaibhiþ kaligataiþ kimiti . atràdhisàsànàmardhenànena 796650 guõakabhàjakàvapavartitauþ jàtaü guõakasthàne dvayam bhàgahàrasthàne pa¤caùaùñiþ ki¤cidabhyadhikà 65 . 4 . 21 . ataþ pa¤caùaùñiguõànàmadhimàsànàü 103564500 dviguõànàü ravimàsànàü ca 103680000 yadantaraü 115500 . tena dviguõà ravimàsà bhaktà labdhamaùñàïkagajàþ 898 . tairdviguõàþ kaligatamàsà bhàjyàþ . yallabhyate tena tàn varjitàn kçtvà pa¤caùaùñyà 65 bhàge hçte'dhibhàsà labhyanta ityu papannam . tairadhibhàsaiþ pçthaksthà yutà÷càndramàsàþ syuþ . te càndramàsàþ pçthagdvinighnàstripårõabàõaiþ 503 sahitàþ svakãyenàïkançpàü÷ena 169 yuktàstribhirbhàjyàþ . phalamaü÷àdyaü gràhyam . tànaü÷àstriü÷atà 30 vibhajya phalaü rà÷ayastadupari sthàpyàþ . rà÷isthàne màsaughatulyà rà÷aya÷ca kùepyàþ . evamasau sapàtasåryo bhavati . tasya bhujàü÷à yadi caturda÷abhya 14 ånà bhavanti tadà candragahaõasya sambhavo veditavyaþ . atropapattiþ . grahaõaü hi mànaikyàrdhàdåne vikùepe bhavati . candragrahe madhyamaü mànaikyàrdhaü ùañpa¤cà÷at kalàþ 65 . såryagrahe dvàtriü÷at 32 . ùañpa¤cà÷at kalàþ ÷aro dvàda÷abhirbhujabhàgairbhavati (candragrahe) . dvàtriü÷anmitàþ saptabhirbhujabhàgairbhavati (ravigrahe) ataþ sa vikùepaþ sapàtendoþ sàdhyate . dar÷ànte yàvàn vidhustàvàneva ravirbhavati . pauõaimàsyante tu ùaóbhàdhikasyàpi bhujastulya eva . ataþ sapàtàrkàdvikùepaþ kçtaþ . ataþ sapàtasåryasàdhane'nupàtaþ . tatràrkapàtayoþ kalpabhagaõànàmaikyaü dvàda÷abhiþ 12 saïguõya rà÷yàtmakaü kàryam . yadi kalpacàndramàsairebhiþ 5343330000 rete rà÷ayo 54627734016 labhante tadaikena kimiti labdhameko rà÷iþ 1 ÷eùaü triü÷atà 30 saïguõya tenaiva hàreõa bhàge hriyamàõe labdhaü pårõamø . ÷eùaü bhàgàü÷à adha÷cheda÷ca 35833020 480 / 5343330000 . chedatryaü÷ena 1781110000 chede'pavartite jàtaü trayam 3 . tenaiva chedatryaü÷ena bhàjyarà÷àvapartite jàtaü dvayam 2 . ÷eùàrdhena ÷eùe 31082 0480 'pavartite jàtaü dvayam 2 . pårvacchedasya tryaü÷e ca ÷eùàrdhenàpavartite jàtà aïkançpàþ 169 . ato dviguõànmàsagaõàt svàïkançpàü, 169 ÷àdhikàt tribhirvibhaktàt phalaü bhàgàdi màsagaõatulyà rà÷aya÷ca tatra kùepyàþ evaü sapàtasåryo bhavatãtyupapannam . yaduktaü tripårõavàõà 503 dhikà iti . ayaü kaliyugàdau pàtasya kùepastathà sapàtasåryamàsàrdhakùepa÷càtra yojitaþ . tathàtra madhyamaþ såryaþ sapàta àgacchati . tena sphuñena bhavitavyam . sphuñamadhyayorantaraü sthålaü kila bhàgadvayam . ata uktaü manånakà iti anyathà dvàda÷abhireva bhujabhàgairmànaikyàrdhatulyaþ ÷ara utpadyate . tathà gåóhakriyayà phalamànãya sapàtasårya iti nàmanirde÷aþ kçtaþ . tena tayovãrjakarma såcitam . tadapyatra sapàtàrke kàryam>% pramiø . atha såryagrahàrthaü vi÷eùaþ . %<gçhàrdhayuktasya sapàtabhàsvato bhujàü÷akàn goladi÷o'vagamya ca . j¤eyo'rkoravisaükramàdgatadinairdar÷àntanàóãnatàdvedàü 4 ÷ena gçhàdinonasahitaþ pràk pa÷cime'syàpamaþ . akùàü÷aiþ khalu saüskçto rasalavenàsyàtha te saüskçtàþ pàtàóhyàrkabhujàü÷akà yadi nago 7 nàþ syustadàrkagrahaþ . råpaü 1 viyatø pårõakçtàn 40 sapàdàn 15 kùiptvà sapàte pratimàsamarke . tatsambhavaü pràgavalokya dhãmàn grahàn grahàrthaü vidadhãta tatra>% ÷iø .
     atroktavad yaþ sapàtasåryo j¤àtaþ . asau pa¤cada÷abhi 15 rbhàgairadhikaþ kàryaþ . yadi såryagrahaõasambhavo j¤àtabyaþ . tatastasya bhujàü÷à yadi sapàtaþ sårya uttaragole tadottarà yadi dakùiõe tadà dakùiõàþ, taddikcihnità anaùñàþ sthàpyàþ . ravisaükramàt såryo j¤eyaþ . ravisaükramàdyàvanto divasà gatàstàvanto bhàgà kalpyàþ . gatasaükràntitulyà rà÷aya÷ca . tato'màvàsyàntakàlasya sthålasya nataghañikàþ kàryàþ . tàsàü caturbhi 4 rbhàge hçte yallabhyate tadrà÷yàdikaü phalaü gràhyam . tena rà÷yàdinà phalena pårvàhõe ravirånaþ kàryo'paràhõe yutaþ tasya sàyanàü÷asya vràntiþ sàdhyà . kàntyakùàü÷ànàü ca tulyadi÷àü yogo'nyadi÷àmantaramevaü te natàü÷à bhavanti . teùàürasàü÷ena 6 te'naùñàþ sthàpità bhàgàþ saüskçtà kàryàþ . samadi÷àü yogobhinnadi÷àmantaramityarthaþ . evaü te bhàgà yadi saptabhya 7 ånà bhavanti tadà såryagrahaõasambhavo veditavyaþ . atha sapàtasåryasya pratimàsakùepaþ . yadi tasmin màse nàrkagrahastadà sapàtasårye rà÷isthàne råpam 1 . bhàgasthàne pårõamø sapàdà÷catvàriü÷at kalà÷ca 40 . 15 . pratimàsaü prakùipya sambhavo j¤eyaþ . j¤àte sambhave sphuñàrthaü tatra grahàþ kàryàþ . atropapattiþ . ye sapàtasåryasya bhujàü÷àste ÷aràrthaü pçthak sthàpitàþ . atha ca såryagrahe ÷aro natyà saüskçtaþ kàryaþ . tadarthaü dar÷ànte yà nataghañikàstàlambanenonàdhikàþ kàryàþ nataghañãnàü caturthàü÷aþ sthålaü lambanam . pa¤cabhiþ pa¤cabhirghañikàbhirekaikaþ kila rà÷iþ . yàþ kila nataghañikàstà÷caturthàü÷ena lambanenàdhikàþ kàryàþ . tataþ pa¤cabhirbhàjyàþ . evaü kçte pårvaghañikà÷caturbhirbhaktà bhavanti . atastena rà÷yàdinono raviþ pårvàhõe vitribhàsanno bhavati . pa÷cimakapàle tu yutaþ san . yatastatràrkàdagrato vitribhaü vartate . evaü vitribhalagnasya kràntirakùàü÷aiþ saüskçtà natàü÷à jàtàþ . te yadà natàü÷àþ pa¤cacatvàriü÷ad 45 bhavanti tadà . yadi trijyayà paramàvanati 48 . 46 rlabhyate tadà pa¤ccatvàriü÷adaü÷ànàü jyayà . 2431 kimiti . phalaü natiþ sàrdhà÷catustriü÷at kalàþ 34 . 30 etàvàü÷charo yairbhujabhàgairutpadyate te j¤eyàþ . yadi saptatyà kalànàü pa¤cada÷a 15 bhàgà labhyante tadàbhirnatikalàbhiþ 34 . 30 kimiti labdhà aü÷àþ mapta7, 24 caturviü÷ati kalà÷ca . ete tu natalavànàü ùaóaü÷enotpadyante . ata uktaü rasalavenàsyàtha te saüskçtà ityupapannam pramiø .
     evaü siddhàntokte grahaõasambhavaniyame sthite jyoø taø . %<bhatripàdàntare ràhoþ ketorvà saüsthito raviþ . catuùpàdàntare candrastadà sambhàvyate grahaþ . yasminnçkùe ravistasmàccaturda÷agataþ ÷a÷ã . pårõimàpratipatsandhau ràhuõà grasyate ÷a÷ã . kçùõapakùe tçtãyàyàü màsarkùaü yadi jàyate . tatastrayoda÷e sårye ràhuõà grasyate raviþ>% ityuktirnirmålà, samålatve atisthåladçùñyà tathoktiþ katha¤citsamarthanãyà . siddhàntaü÷iramaõau gràsàdyànayane vi÷eùa ukto yathà %<samagçhàü÷akalàvikalau sphuñau ravividhå vidadhãta ravigraham . samalavàvayavau tu vidhugrahaü samavagantumaguü ca tadoktavat>% ÷iø . %<sati saübhave ravigrahaü j¤àtumamàvàsyàyàü ravividhå tama÷ca sphuñaü kçtvà tato'rkendå de÷àntaràdismaùñãkaraõaiþ sphuñau vidhàya tithiü ca kçtvà yathoktaü natakarma ca . tathà kçte sati tithyantakàlikau tau kàryau tama÷ca evaü candragrahaõaü j¤àtuü pauõaimàsyàü ca . yatastato grahaõakriyà>% vamiø .
     idànãnarkendvoþ kakùàvyàsàrdhe àha . %<naganagàgninavàùñarasà 689377 rave rasaraseùumahãùu 51566 mità vidhoþ . nigadità'vanimadhyata ucchritiþ ÷rutiriyaü kila yojanasaükhyayà>% ÷iø . %<spaùñàrtham . atropapattiþ kakùàdhyàye candràrkayoþ kila (4331497, 30 raveþ, 324000 indroþ,) kakùe kathite . kintu vyàsau na kathitau . tàvidànãü trairà÷ikena . yadi bhanandàgnimita 3927 pariyeþ khavàõasåryai 1250 rmito vyàsastadà sàrdhàdrigomanusuràbdhimità 4331497 . 30 'rkakakùàyàstathà sahasraguõitajinaràmasaükhyàyà 324000 ÷candrakakùàyàþ ka iti . phalaü krameõa tayoþ (1378754 raø 103132 ca0) vyàsau . tayorardhe ete (÷lokokte) ÷rutã . iyaü bhåmadhyàt kakùàyà ucchritiþ>% pramiø .
     idànãmasya yojanàtmakakarõasya sphuñãkaraõàrthamàha .
     %<manda÷rutirdràk÷rutivat prasàdhyà tayà tribhajyà dviguõà vihãnà . trijyàkçtiþ ÷eùahçtà sphuñà syàlliptà ÷rutistigmarucervidho÷ca>% ÷iø . %<yathà grahasya ÷ãghrakarmaõi karõaþ sàdhitastathàrkasya vidho÷ca pçthak pçthak mandakarõaþ sàdhyaþ . taü karõaü dviguõàyàstrijyàyà vi÷oghya ÷eùeõa trijyàkçtirbhàjyà . phalaü sphuñaþ kalàkarõo bhavati . evaü vidho÷ca . atropapattiþ . iha spaùñãkaraõe ye mandanãcocca vçttaparidhibhàgàþ pañhitàste trijyàtulye kakùàvyàsàrdhe yadà grahasya karõa utpannastadà karõo vyàsàrdhaü grahakakùàyàþ . atastrairà÷ikena tatpariõatàste kàryàþ . yadi trijyàvyàsàrdhe ete mandaparidhibhàgàstadà karõavyàsàrdhe ka iti . evaü paridheþ sphuñatvaü vidhàyàsakçt karõaþ kàryaþ . sa kalàkarõaþ sphuñã bhavati . etadasakçtkarmopasaühçtya sakçtkarmaõà karõasya sphuñatvaü kçtam . prathamaü yaþ karõa àgatastameva trijyàråpaü prakalyà sphañaþ karõo'tra sàdhyate . yadà kila karõastrijyàto nyåno bhavati yàvatà nyånasàt trijyayà saüyojya vadyadhiko vartate yàvatàdhikastat trijyàyà vi÷oghya ÷eùeõànapàtaþ . yadyanena trijyà labhyate tadà trijyayà kimiti . anenànupàtena sphuñaþ karõaþ sakçdbhavati . atra dhålãkarmaõà pratyakùapratãtiþ>% pramiø .
     idànãü yojanàtmakakarõasya sphuñatvamàha . %<liptà÷rutighnastriguõena bhaktaþ spaùño bhavedyojanakarõa evam>% ÷iø . %<spaùñàrtham . atropapattistrairà÷ikena yadi trijyàvyàsàrdhe etàvàt sphuñaþ karõastadà yojanàtmakavyàsàrdhe kimiti . phalaü bhåmadhyàdgrahocchritiyojanàni>% pramiø .
     idànãü yojanavimbànyàha . %<vimbaü raverdvidvi÷aratã 6522 saükhyànãndoþ khanàgàmbudhi 480 yojanàni . bhåvyàsahãnaü ravibimbamindukarõàhataü bhàskarakarõabhaktam . bhåvistçtirlabdhaphalena hãnà bhavet kubhàvistçtirindumàrge>% ÷iø . %<raveryojanàtmakaü vimbaü madhyamaü dviyamavàõaùañkatulyàni 9522 yojanàni (sauràgame 6500 mitavimboktiþ ki¤cidadhikaparatvaparatayà saïgamanãyà) . indãstu ÷ånyavasuveda 480 mitàni . atha ràhorucyate . ravivimbaü måvyàsena hãnaü 4941 kçtvendukarõena sphuñena yojanàtmakena saüguõya sphuñena ravikarõena bhajet . phalena bhåvyàso varjita÷candrakakùàyàü bhåbhàvyàso bhavati . etàni yojanavimbàni . atropapattiþ . yasmin dine'rkasya madhyatulyaiva sphuñà gatiþ syàt tasmin dine udayakàle cakrakalàvyàsàrghamitena yaùñidvitayena sålamilitena tatrasthadçùñyà tadagràbhyàü vimbapràntau vidhyet . yà yaùñryagrayorantarakalàstà ravivimbakalà bhavanti madhyamàþ . tà÷ca dvàtriü÷at kiücidadhikaikatriü÷advikalàdhikàþ 32 . 31 . 33 . evaü vidhorapi paurõamàsyàü yadà madhyaiva gatiþ spaùñà tadà vidhyet tasyaivaü dvàtriü÷at kalàþ 31 . 0 . 9 utpadyante . vimbakalànàü yojanãkaraõàyànupàtaþ . yadi trijyàvyàsàrdhe etàvatpramàõaü vimbaü tadà pañhita÷rutiyojanaiþ kimityevamutpadyante dvidvi÷arartu 6522 saükhyàni yojanàni . vidhostu khanàgàmbudhi 480 mitànãti . atha bhåbhàvimbasyopapattirucyate . arkavimbavyàsàdbhåvyàso yato'' lpo'to måbhà såcyagrà bhavati dãrghatayà candrakakùàmatãtya dåraü bahirgacchati . ato bhåvistçteþ kiyatyapacaye jàte candrakakùàyàü bhåbhàvistçtirmavatãti j¤ànàyànupàtaþ . yadi ravikarõena såryavimbabhåvyàsàntarayojanàni 4941 labhyante tadà candrakarõena kimiti . phalaü bhåvyàsasyàpacayayoja nàni bhavanti . atastairbhåvyàsa ånãkçta÷candrakakùàyàü bhåbhà vyàso bhavatãtyupapannam>% pramiø .
     idànãü yojanànàü kalàkaraõàrthamàha . %<såryendumåbhàtanuyojanàni trijyàhatànyarka÷a÷àïkakarõaiþ . bhaktàni tatkàrmukaliptikàstàsteùàü kramànmànakalà bhavanti>% ÷iø . spaùñàrtham . atropapattistrairà÷ikena yadi yojanàtmakavyàsàrdhe etàvanti vimbamànàni tadà trijyàvyàsàrdhe kiyantãti phalànàü càpàni laghujyàbhi pràyeõoktàni pramiø .
     idànãü prakàràntareõa vimbakalànayanamàha %<bhànorgatiþ khada÷a 10 bhàgayutàrdhità và vimbaü vidhostri 3 guõità yuga÷aila 74 bhaktà . tithyadri 715 hãna÷a÷ibhuktiriùudvi 25 bhaktà nandàkùi 29 yug bhavati và vidhuvimbamevam>% ÷iø %<ravergatiþ svada÷àü÷ena10 yutà'rdhità ca raveþ kalàvimbaü bhavati . atha candragatistri guõità yuga÷aila7 4 bhaktà tadvidhuvimbaü bhavati . atha bà candrabhuktistithyadribhi 715 rhãnà pa¤caviü÷atyà 25 bhaktà phalamekonatriü÷atà 29 yutaü candravimbaü bhavati . atropapattiþ trijyàto mahati karõe grahavimbaü laghu bhavati tathà gati÷ca laghvã bhåmadhyàddåragatatvàdgrahasya . athàlpe karõe vimbaü pçthu gati÷ca mahatã tatràsannatvàt . vimbagatyorupacayàpacayayostulyakàlatvàdgaterapi vimbaü sàdhayitumucitaü bhavati . tadyathà tatra trairà÷ikam yadi yojanàtmikayà gatyà pàdonago'kùadhçtibhåmitayà 11859 . 45 dvidvi÷artu 6522 saükhyaü vimbaülabhyate tadà kalàgatyà kimiti . atra guõakasya dvidvi÷arartusaükhyasyaikàda÷abhàgena 592 . 55 guõakabhàjakàvapavartitau jàtà guõakasthàna ekàda÷a 11 . bhàjake viü÷atiþ 20 . ato ravigatiþ sukhàrthaü da÷aguõà viü÷atyà hriyate tànadardhità bhavati yata ekàka÷abhirguõyàto da÷àü÷enàdhikà kçtetyupapannam . evaü candrasya khanàgàmbudhi 480 mito guõo bhàgahàro yojanagatireva 11849 . 45 . etau khançpai 160 rapavartitau jàta guõakasthàne trayaü bhàgahàrasthàne catuþsaptatiþ 74 atra paramaü vikalàtritayaü yadantaraü tat sukhàrthamaïgãkçtam . atha candravimbànayane kriyopasaühàraþ sukhopàyàrthaü kçtaþ . tatra tithyadri 715 tulyasya gatikhaõóasyaikonatriü÷a 29 nmitaü vimbakhaõóaü labhyate . gati÷eùasya pa¤caviü÷atyà 25 bhàge hçte vimba÷eùaü kalàtrayaü 3 labhyate . atastadaikye dvàtriü÷a 32 nmadhyamaü candravimvam . gaterupacayàpacayava÷àt sphuñatve vimbakhàpi sphuñatvamupapannam>% pramiø .
     idànãü ràhoþ prakàràntareõa kalàvimbamàha . %<bhànorgatiþ ÷ara 5 hçtà ravibhi 12 rvibhaktà candrasya locana 2 guõà tithi 15 bhàjità ca . labdhàntaraü bhavati và'vanibhàpramàõaü bhåbhà vidhuü, vidhurinaü grahaõe pidhatte>% ÷iø . %<ravigatiþ pa¤caguõà dvàda÷abhaktà phalaü kalàtmakamanaùñaü sthàpyam . atha ÷a÷igatirdviguõità pa¤cada÷abhàjità idamapi kalàtmakaü phalam . anayoþ phalayorantaraü bhåmàvimbapramàõaü bhavati . idànãü grahaõe chàdyacchàdakamucyate bhåbhà vidhugrahaõe vidhuü chàdayati ravigrahaõe tu raviü vidhu÷chàdayati . atropapattiþ . atra kkarkavyàsàntaramitànàü yojanànàü ravikakùàyàü kalàkaraõàyànupàtaþ . yadi gatiyojanai 118 59 rgatikalà labhyante tadà kvarkavyàsàntarayojanaiþ 4941 kimiti . atra ravigateþ kvarkavyàsàntara guõaþ 4941 . gatiyojanàni haraþ . etau vasuvasunavabhi 988 rapavartitau jàtà guõasthàne pa¤ca 5 . harasthàne dvàda÷a 12 . phalaü ravigatisambandhinyo'pacayaliptàþ . atha bhåvyàsasya vandrakakùàyàü liptàkaraõàrthamanupàtaþ . yadi gatiyojanai 11859 ÷candragatikalà labhyante tadà bhåvyàsayojanaiþ 15 81 kimiti . atra guõakàrdhena guõakabhàjakàvapavatitau jàtaü guõakasyàne dvayam 2 . bhàgahàrasthàne pa¤cada÷a 15 . phalaü bhåvyàsakalàþ . etàbhyaþ pårvakalàþ ÷odhyàþ . yata uparyupari gacchantyà såbhàyà vistçtirapacayino bhavati>% praø .
     idànãü candravikùepànayanamàha . %<sapàtatàtkàlikacandradorjyà khabhai 270 rhatà vyàsadalena bhaktà . sapàta÷ãtadyutigoladik syàdvikùepa indoþ sa ca vàõasaüj¤aþ>% ÷iø . %<yasmit kàle vikùepaþ sàdhyastastin kàle tàtkàlikayo÷candrapàtayoryogaþ kartavya iti sàdharaõyenoktam . iha candragrahaõàvagame samakalasya candrasya tàtkàlikakapàtasya ca yogaþ kartavyaþ . tasya dorjyà khabhai 270 rguõyà trijyayà bhàjyà phalaü kalàtmaka÷candravikùepaþ . sa ca vàõasaüj¤aþ . yadi ùaóbhàdånaþ sapàtacandrastadottaro j¤eyo yadà ùaóbhàdhikastadà dakùiõo j¤eyaþ . atropapattiþ . candro hi vimaõóale bhramati kràntimaõóalasya vimaõóalasya ca yaþ saüpàtastasya pàtasaüj¤à . sa pàto mãnàntàdvilomaü gacchati . tasmàt pàtàdagratastribhe'ntare tadvimaõóalaü sàrdhai÷caturbhi 4, 30 rbhàgaiþ kràntivçttàduttarato bhavati . pàtàt pçùñhatastribhe'ntare taireva bhàgai 4, 20 rdakùiõato bhavati . atha vimaõóalagatasya candrasya kràntimaõóalena saha yadantaraü sa yàmyottaro vikùepaþ . tajj¤ànàrthaü candrapàtayorantaraü j¤eyam . tacca candrapàtayoryoge kçte bhavati pàtasya vilomagatvàt . tasya sapàtacandrasya dorjyayànupàtaþ . yadi trijyàtulyayà dorjyayà paramaþ khamuniyama 270 kalàtulyo vikùepastadànayà kiyàniti . phalaminduvikùepaþ . yataþ pàtàdagrataþ ùaóbhaü kràntivçttàduttarato'nyaddakùiõato'taþ sapàta÷ãtadyutigoladikka ityupapannam>% pramiø . idànãü grahaõe gràsapramàõamàha . %<yacchàdyasaüchàdakamaõóalaikyakhaõóaü ÷aronaü sthagitapramàõam . tacchàdyavimbàdadhikaü yadà syàjj¤eyaü ca sarvagrahaõaü tadànãm>% ÷iø . %<spaùñàrtham atropapattiþ . raveragrato bhàrdhàntare kràntivçtte bhåbhà bhramati . ataþ paurõamàsyante bhåbhàcandrau samau bhavataþ . kintu yàmyottaramantaraü vikùepatulyaü bhavati sa vikùepa÷càdyacchàdakavimbamadhyayorantaram . tadyadà vimbàrdhaikyasamaü tadà vimbapràntayoryogamàtraü syàt . yadà yàvatà mànaikyàrdhàdånaü tàvacchàdyavimbe chàdakavimbaü pravi÷ati . ata uktaü tatsthagitapramàõamiti . tat sthagitaü chàdyavimvàdadhikaü yadà bhavati tadà sarvagrahaõamityapi sugamam>% pramitàkùarà .
     idànãü sthitimardàrdhayorànayanamàha . %<mànàrdhayogàntarayoþ kçtibhyàü ÷arasya vargeõa vivarjitàbhyàm . måle khaùañ 60 saüguõite vibhakte bhuktyantareõa sthitimardakhaõóe>% ÷iø . spaùñàrtham . %<atropapattiþ . spar÷akàle tu vimbagarbhayorantaraü mànaikyàrdham . tacca karõaråpaü bhavati . tatra yaþ ÷araþ sà koñiþ . karõakoñyorvargàntarapadaü bhujaþ . tacca gràhakamàrgakhaõóam . tatkramaõakàlàyànupàtaþ . taccandràrkayoþ pràggasanàt bhuktyantareõa yadi bhuktantaratulyakalàbhiþ ùaùñi 60 ghañãrarkendå kràmatastadà labdhàbhirbhujakalàbhiþ kiyatya iti . phalaü sthityardhaghañikàþ . paraü spar÷akàla÷aràj¤ànànmadhyagrahaõa÷areõaitat karma kçtamataþ sthålaü sthityardhaü jàtam . atha mardàrdha mucyate . yadà chàdakena chàdye samaye channe saümãlanamànaü tadà vimbagarbhayorantare vimbàrdhàntaratulyàþ kalà bhavanti . tà÷ca karõaråpàþ . tasmin kàle yàvàn vi lepastàvatã koñistayorvargàntarapadaü gràhakavartmakhaõóa bhavati . tatràpi pårvavadanupàtena ghañikàtmakaþ kàlo mardasvaõóaü bhavati . so'pi sthålaþ>% pramitàkùarà .
     idànoü ghañãkaraõamàha . %<sthityardhanàóãguõità svabhuktiþ ùaùñyà 60 hçtà tadrahitau yutau ca . kçtvendupàtàvasakçccharàbhyàü sthityardhamàdyaü sphuñamantimaü ca>% . %<spaùñàrtham . atra spar÷akàlabhava÷areõa koñiråpeõa karma kàryam . evaü sthityardhamasakçt sphuñaü bhavatãti sugamà vàsanà>% pramitàkùarà .
     idànãmevaü vimardàrdhamapãtyatidi÷ati . %<evaü vimardàrdhaphalonayuktasapàtacandrodbhavasàyakàbhyàm . pçthak pçthak pårvavadeva siddhe sphuñe sta àdyàntyavimardakhaõóe>% ÷iø spaùñàrtham . idànãmiùñakàle bhujànayanamàha .
     %<spar÷àgrataþ spàr÷ikamiùñamuktaü pràïmokùato maukùikamatra pårvau . vãùñena nighnàþ sthitikhaõóakena bhuktyantaràü÷à bhuja iùñakàle . evaü vimardàrdhahatàþ pçthak te saümãlanonmãlanayorbhujau staþ>% ÷iø . pårvàrdhaü spaùñàrtham . iùñonena sthitikhaõóena guõità bhuktyantarabhàgàþ kalàtmako bhujo bhavati . evaü ta eva bhuktyantaràü÷àþ prathamavimardàrdhaguõàþ saümãlanabhujo bhavati . dvitãyaguõàstadonmãlanam . atropapattiþ . iùñakàle yatra gràhakavimbamadhyacihnaü yatra ca madhya÷aràgracihnuü tayorantaraü gràhakamàrgakhaõóaü bhuja ihocyate . tasyànayanaü trairà÷ikena . yadi ghañãùaùñyà bhuktyantarakalà labhyante tadeùñonasthitidalena kimiti . atra guõakabhàjakayoþ ùaùñyàpavartane kçte jàtà bhuktyantaràü÷à guõakasthàne . harasthàne råpam 1 . evaü vimardàrdhàbhyàü vimardabhujau prami0
     idànãü karõàrthamàha . %<koñi÷ca tatkàla÷aro'tha koñãdorvargayogasya padaü ÷rutiþ syàt . mànaikyakhaõóaü ÷rutivarjitaü sadgràsapramàõaü bhavatãùñakàle>% ÷iø . %<iùñakàle yàvàn ÷araþ sà tatra koñiþ . koñibhujavargayogapadaü karõaþ . karõonaü mànaikyàrdhamiùñakàle gràsapramàõaü bhavati . atropapattiþ . bhujo'tra kràntivçtte pràcyaparastasmàdyàmyottaraþ ÷aro'taþ koñiþ . tadvargayogapadaü karõa ityucitam . karõo nàma vimbamadhyayorantaram . sa yàvatà mànaikyàrdhàdåno bhavati tàvadgràhakavimbaü gràhye praviùñam . atastàvàniùñakàle gràsa ityupapannam>% pramiø .
     idànãü gràsàt tatkàlaj¤ànamàha . %<gràsonamànaivavadalasya vargàdvikùepakçtyà rahitàt padaü yat . gatyantaràü÷airvihçtaü phalonaü sthityardhakaü svaü bhavatãùñakàlaþ . tatkàlavàõena muhuþ sphuño'gre vakùye'nyathà và parilekhato'mum>% ÷iø . iùñagràsenonasya mànaikyàrdhasya vargàt tatkàlavikùepavargeõonànmålaü gatyantaràür÷aurvabhajet . phalena spar÷asthityardhaü hãnaü yadi spàr÷iko gràsaþ . yadi maukùikastadà maukùikaü hãnam . ÷eùamiùñakàlo bhavati . sa ca sthålaþ . atha tatkàla÷areõa ya ànãyate sa såkùmàsannaþ . evamasakçt sphuñaþ syàt . amumiùñakàlamagre parilekhàdeva vakùye . atropapattirvilomagaõitena, gràsonamànaikyàrdhaü karõastatkàla÷araþ koñistadvargàntarapadaü bhujaþ . sa gatyantaràü÷airvihçtaþ phalamiùñakàlasya madhyagrahasya ca sàvanàntaramataþ svasthityardhàcchodhitamityupapannam pramiø .
     idànãü spar÷àdivyavasthitimàha . %<madhyagrahaþ parvaviràmakàle pràk pragraho'smàt parata÷ca muktiþ . sthityardhanàóãùvatha mardajàsu saümãlanonmãlanake tathaiva>% ÷iø . spaùñàrtham . idànãü valanànayanamàha . %<khàïkà 90 hataü svadyudalena bhaktaü spar÷àdikàlotthanataü lavàþ syuþ . teùàü kramajyà pala÷i¤cinãghnã bhaktà dyumaurvyà yadavàptacàpam . prajàyate pràgapare nate kramàdudagyamà÷aü valanaü palodbhavam>% ÷iø . %<yasmin kàle valanaü sàdhyaü tasmin kàle yà nataghañikàstàþ khàïkà 90 hatà÷candragrahe ràtryardhena bhaktà arkagrahe dinàrdhena, phalamaü÷àþ syuþ . teùàü kramajyà'kùajyayà guõyà dyujãvayà bhaktà labdhasya càpaü palodbhavaü valanaü jàyate . pràïnate saumyaü, pa÷ci matate yàmyam . valanànayanamutkramajyayà kai÷cit kçtaü tanniràsàrthamatra kramajyeti vi÷eùaõam . na punaretadvi÷eùaõabalàdanyatra sarvatrotkramajyàþ pràpnuvanti>% pramiø .
     idànãmàyanaü valanamàha . %<yutàyanàü÷oóupakoñi÷i¤jinã jinàü÷amaurvyà 1397 guõità vibhàjità . dyujãvayà labdhaphalasya kàrmukaü bhaveccha÷àïgàyànadikkamàyanam>% ÷iø . %<grahasya sàyanàü÷asya koñijyà jinàü÷ajyayà 1397 guõyà dujyayà bhaktà phalasya càpamàyanaü valanaü bhavati . tacca yasminnayane graho vartate taddik bhavati . atropapattirgole>% pramiø .
     idànãü sphuñavalanàrthamàha . %<tayoþ palotthàyanayoþ samà÷ayoryuterviyuktestu vibhinnakàùñhayoþ . yà ÷i¤jinã mànadalaikyaninnã trijyoddhçtà tadvalanaü sphuñaü syàt . yairutkramajyàvidhinaitaduktaü samyaïga te golagatiü vidanti>% ÷iø . %<tayoþ palodbhavàyanayorvalanacàpayoþ samà÷ayoryogo bhinnà÷ayorantaraü tasya jyà mànaikyàrdhaguõà trijyayà bhaktà phalaü sphuñà valanajyà bhavati . yairidaü valanadvayamutkramajyàvidhinoktaü samyaïna te golagatiü vidantãti golaü parimràmya di÷àü valanasyotkramajyayopacayaþ kramajyayà veti taiþ samyak kvàpi nàvalokitamityarthaþ . atropapattirgole savistarà . iha samamaõóalaü draùñuþ pràcã samamaõóalàdiùñe nate kàle viùuvanmaõóapàcã yàvatà yata÷calità tàvat taddik palodbhavaü valanaü j¤eyam . atha viùuvanmaõóalàt kràntivçttapràcã yàvatà yaüta÷calità tadàyanaü taddik j¤eyam . tayoryogaviyogàt sphuñamiti . samamaõóalàt kràntimaõóalapràcã yàvatà yata÷calità tat sphuñamityarthaþ . evaü trijyàpariõataü tadatrànupàtena mànaikyàrdhapariõataü kçtam . yato'tra mànaikyàrdhavçtte valanaü deyam>% pramiø . idànãmaïgulaliptàrthamàha . %<trijyoddhçtastatsamayottha÷aïkuþ sàrdhadvi 2, 30 yukto'ïgulaliptikàþ syuþ . sthålàþ sukhàrthaü dyudalena bhaktaü samunnataü sàrdhayamà 2, 30 nvitaü và>% ÷iø . %<madhyagrahaõakàle grahasya tripra÷noktyà ÷aïkuþ sàdhyaþ . sa ÷aïkustrijyayà bhaktaþ . phalaü sàrdhadviyuktamaïgulaliptikà bhavanti . athavonnataghañikà grahasya dinàrdhaghañãbhirbhaktàþ phalaü sàrdhadviyuktaü sukhàrthaü sthålà aïgulaliptikà bhavanti . atropapattiþ . gaganamadhyasthaü yadgrahavimbaü tasya nikhilakaranikarapihitaparidhitvàt ki¤cit såkùmaü dç÷yate . athodaye kùitijasthaü bhåvyavahitatatkaranikaravi÷àlamiva pratibhàti . tat såkùmatvaü vi÷àlatvaü copalabdhyà buddhimadbhiþ kalpitam . tacca gaganamadhye sàrdhatrikalaü 3, 30 . udaye sàrdhadvikalaü 2, 30 aïgulaü kalpitam . avàntare'nupàtena . yadi trijyàtulye ÷aïkàvaïgulaliptàntaraü råpaü 1 labhyate tadeùñena kimiti phalaü sàrdhadviyuktamaïgulaliptikàþ syurityupapannam . athavà sthålo'nupàtaþ . yadà dinàrdhatulyàbhirunnataghañikàbhã råpaü 1 labhyate tadeùñàbhiþ kimiti>% pramiø .
     idànãü palanàdãnàmaïgulãkaraõamàha %<àbhirvibhaktà valaneùubimbado÷channaliptàþ syurathàïgulàni . ÷arà yathà÷à grahaõe kharàü÷o÷candragrahe vyastadi÷astu yedyàþ>% ÷iø . àbhiraïgulakalàbhirvalanavikùepavimbacchannabhujakoñikarõà bhàjyàþ . phalànyaïgulàni bhavanti . iha ravigrahaõe ÷arà yathàgatadi÷a yava . candragrahaõe tu vyastadi÷o j¤àtavyàþ . atropapattiþ aïgulakaraõe tu kathitaiva . ÷aràgre hi candraþ, ÷aramåle bhåmà'ta÷candravikùepàdanyadi÷i bhåmà vartate . tatsthànaj¤ànàrthaü candragrahaõe vyastadi÷aþ ÷arà vedyà ityupapannam pramiø . idànãü parilekhamàha . %<gràhyàrdhasåtreõa vidhàya vçttaü mànaikyakhaõóena ca sàdhità÷am . bàhye'tra vçtte valanaü jyakàvat pràkcihnataþ spar÷abhavaü himàü÷oþ . savyàpasavyaü khalu yàmyasaumyaü maukùa tathà pa÷cimata÷ca deyam . parigrahe pa÷cimapårvataste vikùepadikcihnita eva sàdhyam . såtràõi kendràdvalanàgrasaktànyaïkyànyataþ spar÷avimuktivàõau . jyàvannijàbhyàü balanàgrakàbhyà deyau yathà÷àvatha madhyavàõaþ . kendràt pradeyo valanasya såtre tebhyaþ pçthaggràhakakhaõóakena . vçttaiþ kçtaiþ spar÷avimuktimadhyagràsàþ krameõaivamihàvagamyàþ>% ÷iø . %<sasàyàmavanau gràhyàrdhapramàõena såtreõeùñasthànakalpitavindorvçttaü likhitvà tasmàdeva vindormànaikyakhaõóapramàõena såtreõànyadvçttaü kçtvà tasya vindorupari pràcyaparaü yàmyottaraü ca såtraü khañikàyà rajasocchàdya rekhe kàrye . atha mànaikyàrdhavçtte valanaü deyam . tatra candrasya spàr÷ikaü pràcãcihnatobhaukùikaü pratãcãcihnataþ . ravestu spàr÷ikaü pratãcãcihnatomaukùikaü pràcãcihnataþ . atha madhyavalanaü yadi vikùepo dakùiõato deyastadà dakùiõacihnàdyadottarastadottaracihnàt . tat kathaü deyamityàha . savyàpasavyaü yàmyasaumyamiti . yadi yàmyavalanaü tadà savyakrameõa pràcãcihnàdyàmyaü, dakùiõacihnàt pa÷cimaü, pa÷cimacihnàduttaramuttaracihnàt pårvamiti savyam . ito'nyathàpasavyam . tacca valanaü jyàvaddeyaü na dhanurvat . evaü valanàni dattvà kendràdvalanàgragatàni såtràõyaïkyàni . atha spar÷avalanàgràt spàr÷iko mokùavalanàgrànmaukùiko vikùepo deyaþ . sa ca jyàvat . atha savye vikùepaþ kendràdvavalanasåtre deyaþ . tebhyaþ ÷aràgracihnebhyo gràhakàrdhapramàõena såtreõa vçttànyutpàdya spar÷amuktimadhyagràsàþ veditavyàþ atra vàsanà . mànaikyàrdhavçtte gràhakavçttasya madhyaü yadà bhavati tadà gràhyagràhakayorbimbapràntau saülagnau bhavato'to mànaikyàrdhavçttaü bahirlikhitaü tacca digaïkitaü tatra yà pràcã sà samamaõóalapràcã tatastasyà valane datte yà kendràdvalanàgragà rekhà sà kràntivçttapràcã . evaü sarvadi÷àü valanam . atha valanasåtràjjyàvadvikùepaþ . yataþ kràntivçttapràcyà vikùepo yàmyottaraþ . evaü spar÷amokùayoþ kila . atha madhya÷araþ kendràdvalanasåtre'to datto yato madhyavalanaü nàma tatkàlakràntivçttapràcyà yàmyottarà dik . vikùepàgre gràhakavçttamadhyamatastatra kçtairvçttaiþ spar÷amokùamadhyà bhavantãtyupapannam>% pramiø .
     idàrnà nimãlanonmãlaneùñagràsaparilekhamàha . %<kendràdbhujaü sve valanasya såtre ÷araü bhujàgràcchravaõaü ca kendràt . prasàrya koñi÷rutiyogacihnàdvçtte kçte gràhakakhaõóakena . saümãlanonmãlanakeùñakàlagràsà÷ca vedyà yadi vànyathà'mã>% ÷iø . %<saümãlanakàle valanamànãya tat pràkacihnataþ pràgvaddattvà kendràdvalanàgragàü rekhàü kçtvà tasyàü rekhàyàü kendràt pårvato bhujo deyaþ . bhujàgràt tatkàla÷arapramàõàü ÷alàkàü tathà kendràt karõamitàü ca prasàrya ÷alàkàgrayoryuticihnàdgràhakàrdhena vçttaü vilikhya saümãlanasthànaü j¤eyam . evamunmãlanavalanaü pa÷cimato dattvonmãlanasthànaü j¤eyam . evameva tatkàlavalanamiùñava÷ena pràk pa÷cimato và dattvoktavadiùñagràso j¤eyaþ yadi vànyathàmã ityasyàgre sambandhaþ . atropapattiþ . bhujo hi gràhakamàrgakhaõóam tatra ÷araþ koñistadvargayogapadaü karõaþ . karõàdgràhakavimbai likhite saümãlanàdikaü bhavatãti yuktamuktam . nanu gràhyavimbamadhyàdvalanasåtre bhujo dattastat kathaü bhujo gràhakamàrgakhaõóamityucyate satyam yatra kutracidbhujakoñikarõaistryasramutpadyate tadava÷yamàyatacaturasràrdhaü syàt . tadatra bhujàgràdvikùepaþ koñiþ . evaü bhujamålàdapi . vikùepamålayorantare yàvàn bhujastàvàn vikùepàgrayorapi . atogràhakamàrgakhaõóaü bhuja ityucyate tadaduùñam>% pramiø .
     idànãmanyathà sammãlanàdiparilekhamàha . %<ye spar÷amuktyorvi÷ikhàgracihne tàbhyàü pçthaïmadhya÷aràgrayàte . rekhe kila pragrahamokùamàrgau tayo÷ca màne vigaõayya vedye . vimbàntaràrdhena vidhàya vçttaü kendre'tha tanmàrgayutidvaye'pi . bhåbhàrdhasåtreõa vidhàya vçtte saümãlanonmãnake ca nedye>% ÷iø . spar÷a÷aràgrànmadhya÷aràgrayàtà rekhà kàryà . sa pragrahamàrgo j¤eyaþ . atha madhya÷aràgrànmukti÷aràgragà pçthaganyà rekhà kàryà . sa muktimàrgo j¤eyaþ . tayormàrgayoþ pramàõe aïgula÷alàkayà mitvà pçthaganaùñe sthàpye . atha vimbàntaràrdhapramàõena såtreõa kendre vçttamutpàdya tasya vç ttasya màrgadvayena yau yogau tasmàdyogadvayacihnàt bhåbhàrdhasåtreõa vçtte vidhàya saümãlanonmãlane j¤àtavye . atropapattiþ . svamàrgeõàgacchato gràhakamadhyasya yatra mànàntaràrdhatulyaþ karõo bhavati tatrasthe tasmin gràhake saümãlanamunmãlanaü ca yata utpadyate ta to vimbàntaràrdhena vçttaü vilikhya te sthàne j¤àtavye pramiø .
     idànãmiùñagràsàrthamàha . %<màrgràïguladhnaü sthitikhaõóabhaktamiùñaü syuriùñàïgulasaüj¤akàni . iùñàïgulànãùñava÷àt svamàrge dattvàtra ca gràhakakhaõóavçttam . kçtveùñakhaõóaü yadi và'vagamyaü sthålaþ sukhàrthaü parilekha evam>% ÷iø . %<iùñamitãùñakàlo ghañikàdiranaùñasthàpitairmàrgàïgulairguõyaþ svasthityardhaghañãbhirbhàjyaþ phalamiùñàïgulàni bhavanti . tànãùñàïgulàni svamàrgedattvà . kathamiti cet iùñava÷àt . yadi spar÷àdagrata iùñaü kalpitaü tadà spar÷a÷aràgrà dagrata iùñàïgulàni deyàni yadi madhyàt pårvata iùñaü tadà madhya÷aràgràt pårvato deyàni . evaü muktimàrge'pãùñava÷àdiùñàïgulàgre gràhakavimbàrdhena vçttaü vilikhyeùñagràso j¤eyaþ . evaü và sthålaþ sukhàrthaü parilekhaþ . atropapattistrairà÷ikena . yadi sthityardhvaghañãbhirmàrgàïgulàni labhyante tadeùñaghañãbhiþ kimiti phalamiùñàïgulàni . tadagre gràhakavimbamadhyamityarthaþ . tatra gràhakàrdhena vçtte kçte iùñagràso bhavatãti kiü citram>% pramiø . idànãü gràsàt kàlànayanaü parilekhenaivàha .. %<gràsonamànaikyadalena kendre vçttàt kçtànmàrgadale bahirye . te saüguõe svasthitikhaõóakena màrgàïgulàpte pçthagiùñakàlau>% ÷iø . %<mànaikyàrdhena gràsonena kendre vçttaü likhet . tasmàdvçttàdbahirye màrgakhaõóe bhavataste svasthitikhaõóakena guõite svamàrgàïgulairbhàjye . phalaü spar÷àdagrata iùñakàlo bhavati . mokùàt pçùñhata÷ca . atropapattiþ . gràsonamànaikyadalamiùñakàle gràhyagràhakavimbamadhyayorantaraü karõa ityarthaþ . idaü pårbdhameva kathitam . tena karõena kendre vçttàt kçtàdye màrgasvaõóe vahirbhavatastàbhyàmihànupàtaþ . yadi màrgàïgulaiþ sthityardhaghañikà labhyante tadà bahirbhåtakhaõóàïgulaiþ kimiti phalamiùñakàla iti>% pramiø .
     idànãü grahaõe varõamàha . %<svalpe channe dhåmravarõaþ sudhàü÷orardhe kçùõaþ kçùõarakto'dhike'rdhàt . sarvachanne varõa uktaþ pi÷aïgo bhàno÷channe sarvadà kçùõa eva>% ÷iø . idànãmàde÷yànàde÷yànàha .
     %<indorbhàgaþùoóa÷aþ khaõóito'pi tejaþpu¤jacchannabhàvànna lakùyaþ . tejastaikùõyàt tãkùõagordvàda÷àü÷o nàde÷yo'to'lpo graho buddhimadbhiþ>% ÷iø spaùñàrtham iti candragrahaõàdhikàraþ .
     atha såryagrahaõàdhikàra tatràdau natiprayojanoktiþ . %<dar÷àntakàle'pi samau ravãndådraùñà natau yena vibhinnakakùau . kvardhocchritaþ pa÷yati naikasåtre tallambanaü tena natiü ca vacim>% ÷iø . %<amàvàsyàntakàle samakalàvapi candràrkau natau khàrdhàdanyatra yatastato'pi và sthitau bhåmyardhenocchritau draùñaikasåtre na pa÷yati . yena kàraõena tau vibhinnakakùau . candrasya kakùà laghvã arkasya mahatã . yathà candragrahaõe yaiva candrasya kakùà saiva bhåbhàyà api tatra tithyante samau bhåbhendå natàvapi kkardhocchrito'pi draùñaikasåtre pa÷yati tathàrkagrahaõe'rkendå na pa÷yati bhinnakakùatvàt . tena kàraõena tallambanàkhyamantaraü natvàkhyaü ca vacmi>% pramiø .
     idànãü lambanasya bhàvàbhàvaü dhanarõatvaü ca kathayati . %<dar÷àntalagnaü prathamaü vidhàya na lambanaü vitribhalagnatulye . ravau tadåne'bhyadhike ca tat syàdevaü dhanarõaü kramata÷ca vedyam>% ÷iø %<atra lambanaü j¤àtuü dar÷àntakàle lagnaü vidhàya tat tribhonaü kàryam . tena tribhonena lagnena same ravau lambanaü nàsti . åne'bhyadhike ca syàditi veditavyam . tathà vitribhalagmàdåne ravau yallambanamutpadyate taddhanasaüj¤aü veditavyam . tithyantaghañikàsu yojyamityarthaþ . yadadhike tadçõaü tithyantaghañikàbhyaþ ÷odhyamityarthaþ . atha lambanasyopapattistàvaducyage . iha kila samamaõóalayàmyottarakoõavçttànàmardhacchedena parikaravadyadvçttaü nibadhyate tat kùitijam . tatrasthaü grahaü bhågarbhastho draùñà pa÷yati . bhåpçùñhagastu bhåcchannaü tat kùitijamapi na pa÷yati . kintu bhåmyardhayojanaistasmàt kùitijàdupari samagràdanyat kùitijaü sa manyate . yatastasmàdårdhvaü sa pa÷yati . tadadhaþ kùitijaü dçksåtràllambitaü na pa÷yati ato grahakakùàyàü dçïmaõóale teùàü yojanànàü saübandhinyoyà liptàstàþ kucchannaliptàstà eva paramalambanaliptàþ paramàvanatiliptà÷ca . tàstu grahabhuktipa¤cada÷àü÷atulyà bhavanti . yato gatiyojanànàü pa¤cada÷àü÷o bhåvyàsàrdham . yadà kila kùitijasthastadà kucchannaliptàbhirnatatvaü gataþ . atha yadà khamadhyastho ravistadà taü bhågarbhastho draùñà bhåpçùñastho'pi khamadhyasthameva pa÷yati . na kuto'pi natamatastatra lambanàbhàvaþ . kùitije tu kucchannaliptàtulyaü paramaü lambanam ato j¤àtaü khàrdhànnate grahe lambanadutpadyate . evaü candrasyàpi . dar÷ànte candralambanaliptàbhyo'rkalambanaliptàsu ÷uddhàsu ÷eùaü ravidçksåtràdha÷candrasya paramà lambaliptàþ . atha yadà dçïmaõóalàkàraü kràntivçttaü bhavati tadà paramalambanaliptànàü ghañãkaraõàyànupàtaþ . yadi gatyantarakalàbhirghañãùaùñirlabhyate tadà gatyanyarapa¤cada÷àü÷atulyàbhiþ kimiti . phalaü ghañikàcatuùñaya paramaü lambanam . ato ghañikàcatuùñayànupàtena lambanaü sàdhayituü yujyate paraü yadi dçïmaõóàkàraü kràntivçttam . yadà tadapi tira÷cãnaü tadànupàtadvayena . lambanaü hi dçïsaõóalasåtreõotpadyate tacca madhyamaü lambanam . tat kila karõaråpam . tat kràntivçttapràcãpariõataü koñiråpaü sphuñaü bhavati . yadà dçïmaõóalameva kràntivçttaü tadà tadeva sphuñam . yataþ kràntivçttapràcyaparayà lambanasya sphuñatvam . ataþ kràntivçttasya paramanãcasthàne lambanasya paramatvam . paramoccasthàne lambanàbhàvaþ . tacca tasya paramoccatvaü vitribhalagne bhavati . yadà vitribhaü khamadhye bhavati tadà tacchaïkustrijyàtulyaþ syàt . tadà madhyamameva sphuñaü lambanam . yadà tadvitribhaü khamadhyànnataü bhavati tadà tacchaïkustrijyàto nyåno bhavati tadà madhyamalambanàt sphuñaü lambanaü koñiråpakaraõena tadalpatàü yàti . ato vitribhalagna÷aïkorapacayava÷ena lambanasyàpacayaþ . ato vitribhalagna÷aïkunà madhyamalambanasya sphuñatvakaraõe'nupàtaþ kartuü yujyate>% praø miø .
     amumevàrthaü saüpradhàryànupàtadvayena lambanamàha . %<trimonalagnaü taraõiü prakalpya tallagnayoryaþ samayo'ntare'sau . tribhonalagnasya bhaveddyuyàtaþ ÷aïkvàdyatastasya caràntakàdyaiþ . tribhonalagnàrkavi÷eùa÷i¤jinã kçtàhatà vyàsadalena bhàjità . hatàt phalàdvitribhalagna÷aïkunà trijãvayàptaü ghañikàdi lambanam>% siø ÷iø . %<dar÷àgnakàle lagnaü vidhàya tadanaùñaü vitribhaü ca kçtvà tayorvitribhasya bhogyaü lagnasya bhuktamantarodayayutaü vitribhasyoditaþ kàlo bhavati . tena kàlena vitribhalagnajanitakujyàdyujyàntyàdibhi÷ca tripra÷loktyà ÷aïkuþ sàdhyaþ . ÷aïko÷ca dçgjyà tacchàyàkarõa÷ca sàdhyaþ . atha tribhonalagnàrdhayorantarasya jyà sàdhyà . atha tathà lambanàrthamanupàtaþ . yadi trijyàtulyayà vitribhalagnàrkàntarajyayà catakho ghañikà lambanaü tadànayàbhãùñayà kimiti phalaü madhyamalambanam . atastatsphuñãkaraõàrthaü dvitãyo'nupàtaþ . yadi trijyàtulyavitribhalagna÷aïkàvetàvallambanaü labhyate tadà 'sminnanantarànãte kimityevaü lambanaü sphuñaü mavati>% pramiø .
     idànãü prakàràntareõa sphuñãkaraõamàha . %<phalàdravi 12 ghnàt tribhahãnalagnakarõena labdhaü khalu lambanaü và>% siø ÷iø . %<madhyalambanàt dvàda÷aguõàdvitribhalagnasaübhåtacchàyàkarõena bhaktàdyallabdhaü tadbà sphuñaü lambanaü bhavati . atrãpapattistrairà÷ikena . tatra vitribhalagna÷aïkodvàüda÷àü÷ena vitribhalagna÷aïkustrijyà càpavarjità jàtà guõakasthàne dvàda÷a 12 harasthàne vitribhalagnakarõa ityupapannam>% pramiø . idànãü prakàràntareõa lambanabhàha . %<tribhonalagnasya rave÷ca ÷aïkvorvà dçgjyayorvargaviyogamålam . syàddçïnatirveda 4 guõà trimaurvyà bhaktàthavà lambananàóikàþ syuþ>% siø ÷iø . tribhonalagnasya yaþ ÷aïkuþ sàdhitastathà dar÷àntakàse raveþ svopakaraõairyaþ ÷aïkurutpadyate tàvanaùñau sthàpayitvà tayoþ dçgjye sàdhye . atha tayoþ ÷aïkoryadvargàntarapadaü taddçïnatisaüj¤aü bhavati . prathamaprakàro'yam . atha dçïnaterdvitãyaþ prakàraþ . tayordçgjyayorvargàntarapadaü dçïnatimaüj¤aü bhavati . atha dçïnaterlambanamucyate . dçïnati÷caturguõà trijyayà bhaktà phalaü lambananàóikàþ syuþatropapattiþ saiva . yadà vitribhalagnaü khamadhye bhavati tadà dçïmaõóalameva kràntivçttam . tribhonalagnàrkayoryàntarajyà saiva tadàrkasya dçgjyà . sà caturguõà trijyayàptà madhyamaü kila lambanaü bhavati . tadeva sphuñam årdhvaüsthitatvàt kràntivçttasya . atha yadà vitribhalagnaü khàrdhànnatam tiryaksthitatvàt kràntivçttasya tadà tat pràcyaparayà sphuñaü lambanaü koñiråpaü bhavati . tacca vitribhalagna÷aïkanupàtena tathà sphuñaü koñiråpaü kçtam . tat kathamiti cet tadarthamucyate . madhyalambanànayane trijyaiva vitribhalagna÷aïkuþ tataþ sphuñatvàrthaü yaþ sàdhito vitribhalagna÷aïkuþ sa dçkkùepamaõóale sphuñastaddçgjyà bhujastrijyà karõaþ . vitribhalagnasya yaddçïmaõóalamiti gole kathitam . atastrijyàpariõatayà natajyayà yadànãtaü tajjàtaü karõaråpaü tat koñiråpasya vitribhalagna÷aïkoranupàtena koñitvaü nãtamityupapannam . yadeva sphuñalambanasya koñiråpatvamupapannaü tadeva prakàràntareõopapàdinas . raverdçïamaõóale dçgjyà sà karõaråpiõã . vitribhalagnasya yà dçgjyà sa eva dçkkùepaþ sa bhujaråpaþ . yataþ kràntimaõóalapràcyàþ samyagdakùiõottaraü khàrdhàdvitribhalagnoparigataü dçkkùepamaõóalam . tatra vitribhalagnasya yà dçgjyà sa dçkkùepaþ . tajjanità natikalà÷candràrkakakùayoryàmyottaramantaraü sarvatra tulyameba draùñà pa÷yati . yathoktaü gole . %<kakùayorantaraü yat syàdvitribhe sarvato'pi tat . natiliptà bhujaþ karõo dçglambanakalàstayoþ . kçtyantarapadaü koñiþ sphuñalambanaliptikàþ>% ÷iø . yat idaü lambanakùetramato dçkkùepàrkadçgjyayorvargàntarapadatulyà dçïnatirbhavitumarhati . paraü yathà sthite gole kùetroparãyaü na dç÷yate . yato vitri bhalagnàrkayorantarajyà vitribhalagna÷aïkuvyàsàrdhapariõatà satã dçïnatirbhavati . ata evànenàpi prakàreõa kùitijasthe'rke paramà dçïnatirvitribhalagna÷aïkutulyà bhavati . ato'yamapi prakàraþ pårvatulya eva . kintu dçkkùepàrkadçgjyayostulye ÷alàke bhujakarõaråpe samàyàü bhåmau vinyasya tadantare koñiråpàü dçïnatiü dar÷ayet . evamane kavidhànyupapattyanusàreõa kùetràõi parikalpya dhålãkarmopasaühàramàryàþ kurvate . atha prastutamucyate . atra kila vitribhalagnasya rave÷ca dçgjyayoryadvargàntarapadaü tàvadeva tacchaïkvorapi bhavati . tat kathamiti cet taducyate . atra svasva÷aïkuvargeõonau trijyàvargau dçgjyàvargau bhavataþ . tayorantare kçte trijyàvageyostulyatvàdgatayoþ÷aïkuvargàntaramevàva÷iùyate . evaü yatra kutracidvyàsàrdhe'pi bhujajyayorvargàntaratulyaü tatkoñijyayorvargàntaraü bhavatãti . ata uktaü tribhonalagnasya rave÷ca ÷aïkorvà dçgjyayoriti . dçïnatitastrijyànupàtena lambanasya ghañãkaraõam pramiø .
     idànãü prakàràntareõa lambanamàha . %<÷aïkvostayordçgguõayostayorvà trijyàcaturthàü÷avibhaktayoþ syàt . yadvargavi÷leùapadaü dvidhaivaü vilambanaü tadghañikàdikaü và>% siø ÷iø .
     %<tayoranantarakathitayorvitribhalagnàrka÷aïkvostrijyàcaturthàü÷enàpavartitayoryadvargàntarapadaü tallambanaü và bhavati . atha tayoþ ÷aïkvorye dçgjye tayostrijyàcaturthàü÷abhaktarvargàntarapadaü và lambanaü bhavati . atropapattiþ . atra niùpannàyà dçïnateþ koñiråpàyà ghañãcatuùñayena trijyayà cànupàtaþ . sa tadupakaraõabhåtayoþ ÷aïkvostaddçgjyayorvà kriyàlàghavàrthaü yadi kriyate tadà ghañikàtmikaiva dçïnatirutpadyate . tadeva lambanam . atastathà kçte jàtamanyat prakàradvayam>% pramiø .
     lambanaprayojanamàha . %<tatsaüskçtaþ parvaviràma evaü sphuño'sakçt sa grahamadhyakàlaþ>% siø ÷iø . evaü yaddar÷àntakaþle lambanamutpannaü tadvitribhalagnàdåne'rke dhanamato dar÷àntaghañikàsu kùepyam . yadi vitribhàdadhike'rke jàtaü tadçõaü dar÷àntaghañãbhyaþ ÷odhyam . evamasakçllambanasaüskçtàddar÷àntakàlàllagnamànãya vitribhaü ca kçtvoktaprakàreõa lambanaü sàdhyam . tena gaõitàgato dar÷àntaþ punaþ saüskàryaþ . evaü muhuryàvadavi÷eùaþ . evaü saüskçto dar÷ànto grahaõasadhyakàlo bhavati . atropapattiþ . atra candrakakùàyà àsannatvàdravikakùàyà dåratvàt kvardhocchritàddraùñå ravimaõóalagàmi yat såtraü tasmàdadha÷candro'valambito dç÷yate tallambanam . kràntivçtte paramoccasthàne kila vitribham . tasmàdåno yadà ravistadàrkàdavalambita÷candraþ pçùñhato bhavati . candro hi ÷ãghragatiþ . ÷ãghre pçùñhagate yutireùyà . ato lambanaü tithau dhanam . yadà vitribhalagnàdadhiko'rkastadà candro'valambito'rkàdagrato bhavati . ÷ãghre'grage yutirjàtà lambanatulyena kàlenàtastasya lambanamçõam . evaü lambanasaüskçto dar÷ànto grahaõamadhyakàlaþ syàdityupapannam . yadi trijyàtulyayàrkadçgjyayà paramà bhuktyastarapa¤cada÷àü÷atulyà lambanaliptà 48 . 46 labhyante tadeùñayàrkaóagjyayà kimiti . phalaü dçglambanakalàþ . evamanenaivànupàtena dçkkùepàdyà lambanaliptàutpadyante tà avanatiliptàþ tà bhujaråpàþ . dçglambanakalàþ karõaþ tayorvargàntarapadaü sphuñalambanaliptàþ . yato dçïnatyànayane'rkadçgjyà karõo dçkkùepo bhujaþ . ato dçkkùepàjjanità'vanatirbhujaþ . sphuñalambanaliptàþ koñiþ . idamakhilaü gole lambanopapattau kathitam . tadyathà . %<yataþ kvardhocchrito draùñà candraü pa÷yati lambitam . sàdhyate kudalenàto lambanaü ca natistathà . iùñàpavartitàü pçthvãü kakùe ca ÷a÷isåryayoþ . bhittau vilikhya tanmadhye tiryagresvàü tathordhvagàm . tiryagresvàyutau kalpyaü kakùàyàü kùitijaü tathà . årdhvarekhàyutau khàrdhaü dçgjyàcàpàü÷akairnatau . kçtvàrkendåsamutpattiü lambanasya pradar÷ayet . ekaü bhåmadhàtaþ såtraü nayeccaõóà÷umaõóalam . draùñurbhåpçùñhagàdamyaddçùñisåtraü taducyate . kakùàyàü såtrayormadhye yàstà lambanaliptikàþ . garbhasåtre sadà syàtàü candràrkau samaliptikau . dçksåtràlambita÷candrastena tallambanaü smçtam . dçggarbhasåtrayoraikyàt khamadhye nàsti lambanam . atha yàmyotaràyàü tu bhittau pårvoktamàlikhet . ye kakùe maõóale te tu j¤eye vikùepamaõóale . tribhonalagnadçgjyà yà sa dçkkùepo dvayãrapi . taccàpàü÷airnatau vindra kçtvà vitribhasaüj¤akau . pràgvaddçksåtrata÷candravitribhasya natirnatiþ . kakùayorantaraü yat syàdvitribhe sarvato'pi tat . yàmyottaraü natiþ sà'tradçkkùepàt sàdhyate tataþ . yatra tatra natàdarkàdadha÷candràvalambanam . taddçgvçtte'ntaraü candrabhànvãþ pårvàparaü tu tat . pårbàparaü ca yàmyodagjàtaü tenàntaradvayam . atràpamaõóalaü pràcã tattiryagdkùiõottarà . yat pårbàparabhàvena lambanàkhyaü tadantaram . yadyàmyottarabhàvena natisaüj¤aü taducyate . natiliptà bhujaþ karõo diglambanakalàstayoþ . kçtyantarapadaü koñiþ sphuñalambanaliptikàþ . paralambanaliptà 48/46 ghnã trijyà 3438 ptà ravidçgjyakà . dçglambanakalàstàþ syurevaü dçkkùepayornatiþ . gatyantarasya 731/27 tithyaü÷aþ 48/46 paralambanaliptikàþ gatiyojana 11859/45 tithyaü÷a 790/35 kudalasya yato mitiþ . syurlambanakalànàóyo gatyantaralavoddhçtàþ . pràgagrato rave÷candraþ pa÷càt pçùñhe'valambitaþ . ÷ãghre'grage yutirjàtà gamyà pçùñhagate yataþ . pràgçõaü taddhanaü pa÷càt kriyate lambanaü tithau . yàmyottaraü ÷arastàvadantaraü ÷a÷isåryayoþ . natistathà tayà tasmàt saüskçtaþ syàt sphuñaþ ÷araþ>% pramiø .
     idànãü sakçtprakàreõa lambanamàha . %<tribhonalagnasya narastribhå 13 ghno dantai 32 rvibhaktaþ parasaüj¤akaþ syàt . lagnàrkayorantarakoñidorjye vidhàya dorjyàparayorviyogàt . svaghnàdyutàt koñiguõasya kçtyà målaü ÷rutiþ koñiguõàt paraghnàt . ÷rutyà hçtàllabdhadhanuþkalàyàstra và'savo lambanajàþ sakçt syuþ>% siø ÷i0! %<tribhonalagnasya yaþ ÷aïkuþ sa trayoda÷aguõo dvàtriü÷adbhaktaþ phalaü parasaüj¤aü bhavati . dar÷àntakàle yallagnaü tasmàdarkonàdbhujakoñijye sàdhye tatra dorjyàyà anantarànãtasya ca parasya yo viyogastasmàdvargãkçtàt koñijyàvargeõa yutàdyat padaü sa karõaþ . koñijyàparayorghàtàt tena karõena bhaktàdyat phalaü tasya càpe yàvatthaþ kalàstàvanto lambanàsavaþ sakçdeva bhaveyuþ . atropapattiþ . yadi trijyàtulye 120 vitribhalagna÷aïkoþ paramalambanajyàtulyaguõakena trijyà harastadà trayoda÷aguõakena kaþ . phalaü dvàtriü÷at . tasya parasaüj¤à kçtà . adho'dhaþsthayorapi candrà'rkayoþ kriyopasaühàràrthamanyathà kalpitaü lambanakùetram . tatra tàvat paramaü lambanamucyate . catakho ghañikàþ kila paramaü lambanam . tat tu trijyàtçlyevitribhonalagna÷aïkau . tàsàüghañãnàü yàvanto'savastàvatya eva caturviü÷atibhàgànàü kalà bhavanti . atastrijyàsaübhåtakànteþ kalànàü tulyàstadà paramalambanàsavo bhavanti . yadà punarpitribhalagna÷aïkustrijyàto'lpo bhavati tadà tajjanitakrànteþ kalànàü tulyà bhavanti . ato vitrimalagna÷aïkujanità vràntijyà tadà paramalambanàsånàü jyà bhavatãtyapagantavyam . atha pårvàparàyatàyà mitteruttarapàr÷ve trijyàmitàïgulakarkañena vçttamàlikhya tanmadhye tiryagrekhàmårdhvarekhàü ca kuryàt . tat kila thandrakakùàvçttaü kalpyam . tanmadhyàdupari paramalambanàsujyàntare bhåsaüj¤itaü vinduü kçtvà tatra tenaiva karkañenànyadvçttaü vilikhet . tanyadhye'pyanyà tiryagrekhà kàryà . årdhvarekhà sarvoparito neyà . tat kilàrkakakùàvçttam . te vçtte cakràü÷airghañikàùaùñyà càïkye . årdhvarekhàyutau dvaùorapi vitribhalagnasaüj¤au vindå kàryau tato vitribhalagnàrkàntarabhàgai ravikakùàyàü vitribhalagnànnataü ravisaüj¤akaü vinduü kuryàt . evaü candravitribhàccandrakajàyàü taireva bhàrgernataü candravinduü ca . tato bhåvindoþ sakà÷àccandrabinduparigataü såtraü prasàryam . tat såtraü ravikakùàyàü lagati tatsåryabindorantare yàvatyo ghañikàstàvatyastasmin kàle làvanaghañikà j¤eyàþ . evaüvidhe kùetre'sya lambanasya sàdhanopapattirgraha÷ãghraphalavadutpadyate . tatra ravikakùàü kakùàmaõóalaü, candrakakùàü pratimaõóalaü, paramalambanàsujyàmantyaphalajyàü vitribhalagnaü saùaóbhaü ÷ãghroccaü prakalpya ÷eùà kriyohyà . etadànayanaü ki¤cit sthålam>% pramiø .
     atha natyarthamarkendvordçkkùepàvàha . %<dçgjyaiva yà vitribhalagna÷aïkoþ sa eva dçkkùepa inasya tàvat . saumye'pame vitribhaje'dhike'kùàt somyo'nyathà dakùiõaeva vedyaþ . càpãkçtasyàsya tu saüskçtasya tribhonalagnotha÷areõa jãvà>% yiø . %<pårvàrdhaü sugamaü pràgeva vyàkhyàtam . so'rkadçkyepaþ saunyo yàmyo veti j¤ànàyocyate . tatra vitribhalagnakhàpame somye'kùàü÷ebhyo'dhike sati saumyo j¤eyaþ . ito'nyathà yàmyaþ . atha tasya dçkkùepasya dhanuþ kàryam . vitribhalagnaü candraü prakalpya sapàtatàtkàlikacandradorjyetyevaü vikùepaþ sàdhyaþ . tena vitribhalagnavikùepeõa taddçkkùepadhanuþ saüskàryam . ekadi÷oryogo minnadi÷orantaramityarthaþ . saüskçtiva÷àccandradçkkùepasya dik . tasya jãvà dçkkùepa indorivyagre sambandhaþ . atropapattiþ . vitribhalagnaü kràntivçtte tadbhramava÷àt kañàciddakùiõottaravçttàt parvyataþ kadàcit pa÷cimato bhavati . yadyudayalagnamuttarageletada . pårvato bhavati . tadanyathà pa÷cimata ityarthaþ . khàrdhàdvitribhalagnoparigataü dçkkùepamaõóala yatra vitribhe lagati tatkhàrdhàntare'rkadçkkùepacàpàü÷àþ . yatna vimaõóale lagati tatkhàrdhàntare candradçkkùepacàpàü÷àþ . tajjye tayordçkkùepau>% . %<yadà kakùàmaõóalaü khamadhye bhavati tadà tasya dçïmaõóalàkàratvàdyatra kutra sthito'pi graho lambito'pi kakùàmaõóalaü na tyajati . ato'tràvanaterabhàvaþ . yadà khàrdhànnataü vitribhalagnaü dakùiõataþ . tadà tira÷cãnatvàt kràntivçttasya tatrastho ravirdçïa maõóalagatyàvalambitaþ kràntivçttàddakùiõato yàvatàntareõa dç÷yate tàvatã tasya natiþ . evaü vitribhalagnaü yadi khàrdhànnatamuttaratastadottarà natiþ . evaü candrasyàpi natiþ . kintu candrakakùàmaõóalaü vimaõóalameva kalpyas . yama÷candro vimaõóale bhramati . ataþ svàrdhàdvimaõóalaü yàvatà nataü tàdçccandradçkkùepasya càpam . tajjyà taddçkkùepaþ . evaü dçkkùeyava÷àt tira÷cãne sthite vimaõóale sati óaïmaõóalagatyà'yalambitasya candrasya vimaõóalena saha yadakaraü dakùiõottaraü sà candranatistasya dçkkùepàdàgacchati>% pramiø .
     dçkkùepànnatisàdhanamàha . %<dçkkùepa indornijamadhyabhuktitithyaü÷anighnau triguõoddhçtau tau . nato ravãndvoþ samabhinnadiktve tadantaraikyaü tu natiþ sphuñà'tra>% ÷iø . %<tau candràrkayordçkkùepau svasvamadhyabhuktipa¤cada÷àü÷ena guõitau trijyàbhaktau phale tayornatã bhavataþ . tayornatyoþ samadi÷orantaraü bhinnadi÷oryogo ravigrahe sphuñà batirbhavati . atropapattistrairà÷ikena . yadi trijyàtulyena dçkkùepeõa paramà bhuktipa¤cada÷àü÷atulyà natirlabhyate tadeùñena kim . phalaü natikalàþ . atha tayornatyoryogaviyogakàraõamucyate . yasyàü di÷i candro natastasyàü di÷i yadi ravistadà natyorantareõa candràrkayorantaraü j¤àtaü bhavati yadà bhitadi÷au natau tadà tayoryogena candràrsayorantaramucyate>% pramiø . idànãü sphuñanaterevàsayanabhàha .
     %<dçkakùepa indrordviguõo vibhaktaþ kvindraiþ 141 sphuñaivàvanatirbhavedvà . laghujyakottho dviguõo'kùabhaktaþ ùaùñyaü÷ayukto'vanatiþ sphuñà và>% ÷iø . %<candrasya dçkkùepo dviguõo må÷akrai 141 rbhàjitaþ phalaü sphuñaivàvanatiþ . yadi laghujyakotyo vidhudçkkùepastadà dviguõaþ pa¤cabhaktaþ ka iti phalaü khaùaùñyaü÷ayuktaü sphuñaivàvanatirbhavet . atropaùattiþ . tatra svalpàntaratvàccha÷idçkkùepatulyamarkadçkkùepaü parikalpya bhuktyantarapa¤cada÷àü÷enànupàtaþ . yadi trijyàtulye dçkkùepe bhuktyantarapa¤cada÷àü÷amità sphuñà natirlabhyate tadà'bhãùñe'smin kimiti . atra bhuktyantarapa¤cada÷àü÷o guõastrijyà haraþ . guõakaharau guõakàrdhenàpavartitau . jàtaü guõakasthàne dvayaü 2 harasthàne kvindràþ 141 . evaü vçhajjyakàbhiþ . laghujyakàbhistu guõakasthàne dvayaü 2 harasthàne kiücinnyånàþ pa¤ca 4 . 55 . te sukhàrthaü pa¤ca kçtàþ 5 . atastat phalaü svaùaùñyaü÷ayutaü kçtam>% prami0
     idànãü sthåle lambanàvanatã sukhàrthamàha . %<tribhonalagnasya dinàrdhajàte natonnatajye yadi và sukhàrtham . dçkkùepa÷aïkå parikalpya sàdhyaü svalpàntaraü lambanakaü nati÷ca>% ÷iø . %<tribhonalagnaü candraü prakalpya tasya kràntiþ ÷ara÷ca sàdhyaþ . tena ÷areõa kràntiþ saüskàryà . sà tasya sphuñà kràntiþ . palàvalambàvapamena saüskçtàvityàdinà natàü÷à unnatàü÷à÷ca kàryàþ . tajjye vitribhalagnasya dinàrdhajàte natonnatajye . atronnatajyàü vitribhalagna÷aïkuü natajadràü candradçkkùepaü ca parikalpyoktavallambanaü svalpàntaramavanati÷ca sukhàrthaü sàdhyà . atropapattiþ . vitribhalagna÷aïkoràsanna eva dinàrdha÷aïkustaddçgjyàsanno dçkkùepaþ>% pramiø .
     idànãü nateþ prayojanamàha . %<spaùño'tra vàõo natisaüskçto'smàt pràgvat prasàdhye sthitimardakhaõóe>% ÷iø . atra såryagrahaõe yaþ pårbavacchara àgacchati . asau natyà saüskçtaþ san sphuño bhavati . atraitaduktaü bhavati . gaõitàgato dar÷àntakàlo lambanenàsakçt sphuñãkçtaþ sa kila grahamadhyakàlaþ . tatra tàtkàlikaü sapàtaü candraü kçtvà vikùepaþ sàdhyaþ . atha sthiralambanakàle yadvitribhalagnaü tasmàdavanatiþ sàdhyà . tayà sa vikùepaþ saüskçtaþ . sa madhyagrahaõavikùepaþ sphuño bhavatãtyavagantavyam . tato %<mànàrdhavogàntarayoþ kçtibhyàm>% ityàdinà sthitimardakhaõóe sàdhye . atropapattiþ . candrasthàne kràntimaõóalavimaõóalayontaràlaü vikùepaþ . candro vimaõóale, raviþ kràntimaõóale'tastayorvikùepo yàmyottaramantaram . paraü yadi bhågarbhastho draùñà . yadà tu kvardhenocchrito bhåpçùñhasthastadà ravikakùàmaõóalàccandrakakùàmaõóalamadho dçkkùepava÷àllambitaü bhavati . tadyàmyottarabhàvrena yàvatà lambitaü tàvatã natistadagràcchaüro'tastayà ÷are saüskçte sphuñamarkendvorantaraü bhavati sa eva sphuña÷araþ . yathoktaü gole %<yàmyottaraü ÷arastàvadantaraü ÷a÷isåryayoþ . natistathà tayà tasmàt saüskçtaþ syàt sphuñaþ ÷araþ>% ÷iø .
     idànãü spar÷amuktisammãlanàdikàlàrthamàha . %<tithyantàdgaõitàgatàt sthitidalenonàdhikàlambanaü tatkàlãkotthanatãùusaüskçtibhavasthityardhahãnàdhike . dar÷ànte gaõitàgate dhanamçõaü và tadvidhàyàsakçjj¤eyau pragrahamokùasaüj¤asamayàvevaü kramàt prasphuñau . tanmadhyakàlàntarayoþ samàne spaùñebhavetàü sthitikhaõóake ca . dar÷àntato mardadalonayuktàt sammãlanonmãlanakàlaþ evam . sakçtprakàreõa vilambanaü cet sakçt sphuño pragrahamokùakàlau . kiütvatra vàõàvanatã puna÷ca tàtkàlikàbhyàü vidhuvitribhàbhyàm>% ÷iø . %<prathamaü yo gaõitàgatastithyantastasmàt sthitidalenonàdhikàllambanaü sàdhyam . spar÷esthitidalenonàt, mokùe'dhikàdityarthaþ . atra kila spar÷akàlaþ sàdhyate . tatra gaõitàgatatidhyantàt sthityardhonàt pràgvallambanamànãya tadanaùñaü sthàpayitvà tadgaõitàgate tithyante sthitidalenone dhanamçõaü và kàryam . sa sthålaþ spar÷akàlaþ . tanmadhyakàlayorantaraü sthålaü sthityardham . tajjanitaphalonàt samakalendoþ ÷arastatkàlavitribhakàlajanitayà natyà saüskrataþ syàt . sphuñavikùepàt punaþ sthityardham . tena sthityardhena gaõitàgate dar÷ànte åne tallambanaü dhanamçõaü và kàryam . evaü kçte sati yàvàn kàlastàvàn spar÷akàlaþ . evamamakçditi . spar÷amadhyagrahakàlayorantaraü spàr÷ikaü sthityardhaü j¤eyam . spar÷akàlàt punarlambanamànãyànaùñaü sthàpyam . atha spàr÷ikasthityardhaghañãphalena candrasånãkçtya ÷araþ sàdhyaþ .. anantaràtãtavitrabhalagnànnata÷ca . tayà sphuñãkçtàccharàt punaþ sthityardham . tenonite gaõitàgate dar÷ànte tallambanaü dhanamçõaü và kàryam . evaü sphuñaþ spar÷akàlaþ . asakçditi yàvadavi÷eùaþ maukùikàrthaü madhyagrahakàlotthasthitiþ samakàlotthatithyante yojyà . tatràsakçllambanànta÷aramavasthityà gaõitàgatatithyanto yutaþ sà mokùasthitiraspaùñà . tallambanàntara÷arotthasthityà vàraü vàraü pårvadar÷àntoyojyaþ . evaü sthiralambanàntara÷arotthasthitirmokùasthitirj¤eyà . saiva maukùikam . evaü sthitidalenàóhyàdgaõitàgatànmokùakàlo'pi . tatra candrapàtatàtkàlikãkaraõe phalaü dhanam . evaü mokùamadhyagrahakàlayorantaraü maukùikaü sthityardham . evaü mardadalenonàdgaõitàgatàt sammãlanakàlaþ . mardadalena yuktàdunmãlanakàlaþ . sammãlanamadhyagrahakàlayorantaraü prathamaü sphuñaü mardàrdham . unmãlanamadhyagrahakàlayorantaraü dvitãyam . yadyasakçdvidhinà lambanaü kriyate tadaivam . yadà punaþ sakçdvidhinà lambanaü tadà spar÷akàlo mokùakàlo'pi sakçdeva sphuño bhavati . kintu tatràyaü vi÷eùaþ . spar÷akàle mokùakàle và punarvitribhalagnaü kçtvà tasmànnatiþ sàdhyà . tayà tatkàlabhavo vikùepaþ saüskçtaþ san sphuñaþ spàr÷ikaþ . maukùiko và sphuño bhavati . nacedevaü tadà sthålaþ . atropapattiþ sthiütyardhànayane pårvoktaiva . tatsphuñãkaraõe procyate . gaõitàgato hi dar÷àntakàlo madhyagrahakàlo bhavitumarhati candràrkayostatra tulyatvàt . sthityardhenono dar÷àntakàlaþ spar÷akàlo bhavàta . yuto mokùakàlaþ . atha ca draùñuþ kvardhocchritatvàllambanamutpannam . atastena saüskçto dar÷ànto madhyagrahakàlaþ sphuño bhavati . evaü spar÷akàlo'pi tatkàlajanitalambanena saüskçtaþ sphuño bhavitumarhati . yà yuktirmadhyagrahaõakàlasya lambanasaüskàre saiva spar÷amokùasammãlanonmãlanakàlànàü, kintu spar÷amokùakàlasya lambanasaüskàre kriyamàõe kàlànyatvàccharaþ ki¤cidanyathà bhavati . nati÷ca kiïkidanyàdç÷ã . tatsaüskçtibhavaü sthityardhamapi ki¤cidanyàdç÷am . atastenone gaõitàgate dar÷ànte tallambanaü dhanamçõaü và kartuü yujyate . ata uktaü tatkàlotthanatãùusaüskçtibhavasthityardhahãgàdhika ityàdi . yadyasakçdvidhinà lambanaü tadà punaþ punarlambanaü nati÷ca . tayà tatkàla÷araþ sphuñaþ sthityardhàrthaü kila kriyate . tadà sthityardhaü sphuñaü bhavati . tadà tatkàla÷aro'pi sphuño bhavati . sa eva spàr÷ikaþ ÷ara iti veditavyam . yadà punaþ sakçdvidhinà lambanaü tadà punaþpunaþ ÷arasya nate÷càkaraõàt spàr÷ikaþ ÷araþ punaþ kartuü na yujyate . ata uktaü kintvatra vàõàvanatã puna÷ca tàtkàlikàbhyàü vidhuvitribhàbhyàmiti>% pramitàkùarà .
     idànãü vi÷eùamàha . %<÷eùaü ÷a÷àïkagrahaõoktamatra sphuñeùujena sthitikhaõóakena . hato'tha tenaiva hçtaþ sphuñena bàhuþ sphuñaþ syàdgrahaõe'tra bhànoþ . gràsàcca kàlànayane phalaü yat sphuñena nighnaü sthitikhaõóakena . sphuñeùujenàsakçduddhçtaü tat sthityardha÷uddhaü bhavatãùñakàlaþ>% iti ÷iddhànta÷iromaõiþ .
     %<atra ravigrahaõe vimbavalanabhujakoñyàdãnàmànayanaü÷a÷àïgagrahaõoktavat veditavyam . kiü tvatra bhujasàdhane vi÷eùaþ atra pårvànayanena yo bhuja àgacchati . asau tatkàlasphuña÷arajanitena sthityardhena guõyaþ sphuñena sthitikhaõóakena bhàjyaþ . spar÷amadhyakàlayorantareõa bhàjyaþ ityarthaþ . phalaü spaño bhujo bhavati>% . %<gràsonamànaikyadalasya vargàdvikùepakçtyà rahitàt padaü yat . gatyantaràü÷airvihçtamiti>% yat phalaü labhyate tasya sphuñãkaraõam . tat phalaü sphuñena sthityardhena spar÷amadhyakàlayorantareõa guõitaü tatkàlasphuña÷araja nitena sthityardhena bhaktaü sphuñaü bhavati . tat svasthityaddha cchuddhamiùñakàlo bhavati . sa ca spar÷àdagrato mokùàt pç ùñhataþ . tasmin kàle natisaüskçtaü ÷araü punaþ kçtvà gràso namànaikyadalasya vargàdvikùepakçtyetyàdinà phalaü sàdhyam tat phalaü punaþ sphuñaü kartavyam . evaü yàvadiùñakàlaþsphuño bhavati tàvadasakçtkarma . atropapattiþ . bhujànayane pårvoktaiva . tatsthuñãkaraõe procyate . yathà candragrahaõe sthityardhaü ÷aramànaikyàrdhayorvargàntaràdudbhåtaü tathehàpyànãtam . tadasphuñam . lambanasaüskàre kçte spar÷amadhyagrahakàlayorantaraü tat sphuñaü sthityardham . lambanàntarasaüskçtamityarthaþ . bhujo hi sthityardhasambandhenàgacchati . yayà candragrahe madhyamameva sthityardham . tatsambandhena yàdç÷o bhujastatràgacchati tàdç÷etehàpi bhavitavyam . vàsanàyàstulyatvàt . atha ca %<vãùñena nighnàþ sthitikhaõóakenetyebam>% yadànãyate tadà sphuñasthityardhaü vãùñaü kçtvà guõaka ànãyate tadà sphuñasthityardhasambandhã bhujaþ syàt . asàvasamyak . atastasya tatkàlasphuña÷arajanitasthityardhasambandhãkaraõàyànupàtaþ . yadi sphuñasthityardhenaitàvàn bhujastadà tatkàlajanitasphuña÷arabhavasthityardhena kimiti . phalaü sphuño bhujo bhavati . etadeva viparãtaü karma gràsàt kàlànayane . %<gràsonamànaikyadalasya vargàt>% ityàdinà yat phalamàgacchati tanmadhyamaü sthityardhaü vãùñam . tat sphuñasthityardhàdyàvadvi÷odhyate tàvadasamyàgaùñaü bhavati . atastasya phalasya sphuñasthityardhapariõàmàyànumàtaþ . yadi madhyamasthityardhenaitàvat phala tadà sphuñasthityardhena kiyaditi . atra ya llabhyate sphuñaü phalaü tasmin sphuñasthityardhàcchodhite sphuñamiùñamava÷iùyataþ iti pramitàkùarà . vçhatsaühitàyàügràsaprakàrastadbhedàstatphalàni coktàni yathà %<amçtàsvàdavi÷eùàcchinnamapi ÷iraþ kilàsurasyedam . pràõairaparityaktaü grahatàü yàtaü vadantyeke . indvarkamaõóalàkçtirasitatvàt kila na dç÷yate gagane . atyatra parvakàlàd varapradànàt kamalayoneþ . mukhapucchavibhaktàïgaü bhujaïgamàkàramupadi÷antyanye . kathayantyamårtamapare tamomayaü saiühikeyàkhyam . yadi mårto bhavicàrã ÷iro'thavà bhavati maõóalã ràhuþ . bhagaõàrdhamantarito gçhõàti kathaü niyatacàraþ . aniyatacàraþ khalu ced upalabdhiþ saïkhyayà kathaü tasya . pucchànanàbhidhànã'ntareõa kasmànna gçhõàti . atha tu bhujagendraråpaþ pucchena mukhena và na gçhõàti . mukhapucchàntarasaüsthaü sthagayati kasmànna bhagaõasyàrdham . ràhudvayaü yadi syàdgraste'stamite 'thavodite candre . tatsamagatinànyena grastaþ såryo'pi dç÷yeta . bhåcchàyàü svagrahaõe bhàskaramarkagrahe pravi÷atãnduþ . pragrahaõamataþ pa÷cànnendorbhàno÷ca pårvàrghàt . vçkùasya svacchàyà yathaikapàr÷vena bhavati dãrghà ca . ni÷i ni÷i tadvad bhåmeràvaraõava÷àddine÷asya . såryàt saptamarà÷au yadi codagdakùiõena nàtigataþ . candraþ pårvàbhimukha÷chàyàmaurvãü tadà vi÷ati . candro'dhaþstha sthagayati ravimambudavat samàgataþ pa÷càt . pratide÷amata÷citraü dçùñiva÷àdbhàskaragra haõam . àvaraõaü mahadindoþ, kuõñhaviùàõastato'rdhasaüchannaþ . svalpaü raveryato'tastãkùõaviùàõo ravirbhavati . evamuparàgakàraõamuktamidaü divyadçgbhiràcàryaiþ . ràhurakàraõamasminnityaktaþ ÷àstrasadbhàvaþ . yo'sàvamuro ràhustasya varo brahmaõàyamàj¤aptaþ . àpyàyanamuparàge dattahutàü÷ena te bhavità . tasmin kàle sànnidhyamasya tenopacaryate ràhuþ . yàmyottarà ÷a÷igatirgaõite'pyupacaryate tena . na katha¤cidapi nimittairgrahaõaü vij¤àyate vinàtaistu . anyasminnapi kàle bhavantyathotpàtaråpàõi . pa¤ca grahasaüyogànna kila grahaõasya sambhavo bhavati . tairna ca vinà'ùñamyàü na vicintyamidaü vipa÷cidbhiþ . avanatyàrke gràso digj¤eyà valanayàvanatyà ca>% atha velàbhede phalam . %<tithya vasànàdvelà karaõe kathitàni tàni mayàþ . saõmàsottaravçddhyà parve÷àþ sapta devatàþ krama÷aþ . brahma÷a÷ãndrakuberà varuõàgniyamà÷ca vij¤eyàþ . bràhme dvijapa÷uvçddhikùemà rogyàõi ÷asyasampacca . tadvat saumye tasmin pãóà viduùàmavçùñi÷ca . aindre bhåpavirodhaþ ÷àrada÷asyakùayo ra ca kùemam . kaubere'rthapatãnàmarthavinà÷aþ sugikùaü ca . vàruõamavanã÷à÷ubhamanyeùàü kùemasasyavçddhikarama . àgnakaü mitràkhyaü sasyàrogyàbhayàmbukaram . yàmyaü karotyavçùñiü durbhikùaü saïkùayaü ca sasyànàm . yadata . paraü tada÷ubhaü kùunmà ràvçùñidaü parta . velàhone parvaõi garbhavipatti÷ca ÷astrakopa÷ca . ativele kumumaphalakùayo bhayaüsasyanà÷a÷ca . hãnàtiriktakàle phalamuktaü pårva÷àstraduùñatvàt>% .
     atha ekamàse gràsadbhayasya gràsabhedasya ca phalam . %<sphuñagaõitavidaþ kàlaþ katha¤cidapi nànyathà bhavati . yadyekasmin màse grahaõaü ravisomayostadà kùitipàþ . svabalakùobhaiþ saïkùayamàyàntyati÷astrakopai÷ca . grastàvuditàstamitau ÷àradadhànyàvanã÷varakùayadau sarvagrastau durbhikùamarakadau pàpasaüdçùñau>% atha dinàdyaü÷abhede gràsaphalam .
     %<ardhoditoparakto naikçtikàn hanti sarvayaj¤àü÷ca . agnyupajãviguõàdhipaviprà÷ramiõo'yugàbhyuditaþ . karùakapàùaõóivaõikkùatriyabalanàyakàn dvitãye'ü÷e . kàruka÷ådramlecchàn khatçtãyàü÷e samantrijanàn . madhyàhne narapatimadhyade÷ahà ÷obhana÷ca dhànyàrghaþ . tçõabhugamàtyàntaþpuravai÷yadhnaþ pa¤came khàü÷e . strã÷ådràn ùaùñhe'ü÷edasyupratyantahà'stamayakàle . yasmin khàü÷e mokùastatproktànàü ÷ivaü bhanati>% .
     athàyanàdibhede phalam %<dvijatçpatãnudagayane viñchådràn dakùiõàyane hanti . ràhurudagàdidçùñaþ pradakùiõaü hanti vipràdãn . mlecchàn vidiksthitodhvayàyina÷ca hanyàddhutà÷asaktàü÷ca . salilacaradantighàto yàmyenodaggavàma÷ubhaþ . pårveõa salilapårõàü karoti vasudhàü samàgato daityaþ . pa÷càtkarùakasevakavãjavinà÷àya nirdiùñaþ . pà¤càlakaliïga÷årasenàþ kàmbojoórakiràta÷astravàrtàþ>%
     atha meùàdirà÷au gràsaphalam . %<jãvanti caye hutà÷avçttyà te pãóàmupayànti meùasaüsthe . gopàþ pa÷avo'tha gomino manujà ye ca mahattvamàgatàþ . pãóàmupayànti bhàskare graste ÷ãtakare'thavà vçùe . mithune pravaràïganà nçpà nçpamàtrà balinaþ kalàvidaþ . yamu nàtañajàþ savàhlikà jhaùagàþ suhmajanaiþ samanvitàþ . àbhãrà¤chavaràn sapahlavàn saha mallàün matsyakarå¤chakànapi . pà¤càlànvikalàü÷ca pãóayatyannaü càpi nihanti kaürkañe . siühe puliündagaõamekalasatvayuktàn ràjopamànnarapatãn vanagocaràü÷ca . ùaùñhe tu sasyakavilekhakageyasaktàn hantya÷makatripura÷àliyutàü÷ca de÷àn . tulàdhare'vantyaparàntasàdhån baõigada÷àrõàna marukacchapàü÷ca . alinyathodumbaramadracàülàna dramàn sayaudheyaviùàyudhãyàn . dhanvinyamàtyavaravàjividehamallàn pà¤càlavaidyabaõijo viùamàyudhaj¤àn . hanyànmçge tu jhaùamantrikalàni nãcàn mantrauùadhiùu ka÷alàn sthaviràyudhãyàn . kumbho'ntargirijàg sa pa÷cimajanàm bhàroóahàüstaskaràn àbhoràndaradàrõasiühapurakànhanyàttathà barbaràn . mãne sàgarakålasàgarajaladravyàõi mànyàt janàn pràj¤àn vàryupajãvina÷ca bhaphalaü kårmopade÷àdvadet>% tàràphalaü kårmavibhàga÷abde vakùyate .
     atha gràsabhedanàmatatphale %<savyàpasavyalehagrasananirodhàvamardanàrohàþ . àghràtaü madhyatamastamo'ntya iti te da÷a gràsàþ . savyagate tamasi jagajjalaplutaü bhavati muditamabhayaü ca . apasarvye narapatitaskaràvamardaiþ prajànà÷aþ . jihveva leóhi paritastimiranudo maõóalaü yadi sa lehaþ . pramuditasamastabhåtà prabhåtatoyà ca tatra mahã . grasanamiti yadà tryaü÷aþ pàdo và gçhyate'thavàpyardham . sphãtançpavittahàniþ pãóà ca sphãtade÷ànàm . paryanteùu gçhãtvà madhye piõóãkçtaü tamastiùñhet . sa nirodho vij¤eyaþ pramodakçt sarvabhåtànàm . avamardanamiti niþ÷eùameva sa¤chàdya yadi ciraü tiùñhet . hanyàt pradhànade÷àn pradhànabhåpàü÷ca timiramayaþ . vçtte grahe yadi tamastatkùaõamàvçtya dç÷yate bhåyaþ . à rohaõamityanyo'nyamardanairbhayakaraü ràj¤àm . darpaõa ivaikade÷e savàùyaniþ÷vàsamàrutopahataþ . dç÷yetàghràtaü tat suvçùñivçddhyàvahaü jagataþ . madhye tamaþ praviùñaü vitamaskaü maõóalaü ca yadi paritaþ . tanmadhyade÷anà÷aü karoti kukùyàmayabhayaü ca . paryanteùvatibahula svalpa madhye tamastamo'ntyàkhyam . sasyànàmãtibhayaü bhayamasmiüstaskaràõàü ca>% .
     athautpàtikaràhuvaõõaibhede phalam . ÷vete kùemasubhikùaü bràhmaõapãóàü ca nirdi÷edràhau . agnibhayamanalavarõe pãóà ca hutà÷avçttãnàm . harite roùolvaõatà sasyànàmãtibhi÷ca vidhvaüsaþ . kapile ÷ãghragasatvamlecchadhvaüso'tha durbhikùam . aruõakiraõànuråpe durbhikùàvçùñayo vihagapãóà . àdhåmre kùemasubhikùamàdi÷enmandavçùñiü ca . kàpotàruõakapila÷yàvàbhe kùudbhayaü vinirde÷yam . kàpotaþ ÷ådràõàü vyàdhivaraþ kçùõaparõa÷ca . vimalakamaõipãtàbho vai÷yaghvaüsã bhavet subhikùàya . sàrciùmatyagnibhayaü gaurikaråpe tu yuddhàni . dårvàkàõóa÷yàme hàridre vàpi nirdi÷enmarakam . a÷anibhayasampradàyã pàñalakusumopamoràhuþ . pàü÷uvilohitaråpaþ kùatradhvaüsàya bhavati vçùñe÷ca . bàlaravikamalasuracàparåpabhçcchastrakopàya . ÷iromaõyukto gràsabhede gràsavarõabhedastu svàbhàvika indavirodhaþ .
     atha grahabhedairdar÷ane phalabhedaþ . %<pa÷yan grastaü saumyo ghçtamadhutailakùayàya ràj¤àü ca . bhaumaþ samaravimardaü ÷ikhikopaü taskarabhayaü ca . ÷ukaþ sasyavimardaü nànàkle÷àü÷ca janayati dharitryàm . ravija karotyavçùñiü dubhikùaü taskarabhayaü ca . yada÷ubhamavalokanàbhiruktaü grahajanitaü grahaõe pramokùaõe và . surapatiguruõàvalokakçkaü tacchumamupayàti jalairivàgniriddhaþ>% .
     aya gràsottaraùaõmàsàbhyantare punargràse bhåkampàdau sapàtendunà såryasyeva bhaumàdipa¤cakasyàpyàcchàdasambhavena tathàtve otpàtikaü grahaõaü teùvaniùñaphalàni coktàni yathà %<graste kramànnimittaiþ punargraho màsaùañakaparivçddhyà pavanolkapàtarajaþkùitikampatamo'÷aninipàtaiþ . àvantikà janapadàþ kàverãnarmadàtañà÷rayiõaþ . dçptà÷ca manujapatayaþ pãóyante kùitisute graste . antarvedãü sarayåü nepàlaü pårbasàgaraü ÷oõam . strãnçpayodhakumàràn saha vidvadbhirbudho hanti . grahaõopagate jãve vidvannçpamantrigajahayadhvaüsaþ . sindhutañavàsinàmapyudagdi÷aü saü÷ritànàü ca . bhçgutanaye ràhugate daserakàþ sekaikayàþ sayaudheyàþ . àryàvartàþ ÷ivayaþ strãsacivagaõà÷ca pãóyante . saure marubhavapuùkarasauràùñrà dhàbato'rvudàntyajanàþ . gomantapàriyàtrà ÷rità÷ca nà÷aü vrajantyà÷u>% .
     atha màsabhede gràsaphalam . %<kàrtikyàmanalopajãvimagadhàn pràcyàdhipàn ko÷alàn kalmàùànatha sårasenasahitàn kà÷ãü ca sa ntàpayet . hanyàccà÷u kaliïgade÷ançpatiü sàmàtyabhçtyaü tamo dçùñaü kùatriyatàpadaü janayati kùemaü subhikùànvitam . kà÷mãrakàn ko÷alakàn sapuõóràn mçgàü÷ca hanyàdaparàntakà÷ca . ye somapàstàü÷ca nihanti saume (màrge) suvçùñikçt kùemasubhikùakçcca . pauùe dvijakùatrajanoparodhaþ sasaindhavàkhyàþ kukurà videhàþ . dhvaüsaü vrajantyatra ca mandavçùñiü bhayaü ca vindyàdasubhikùayuktam . màghe tu màtçpitçbhaktavasiùñhagotràn sàdhyàyadharmaniratàn kariõasturaïgàn . vaïgàïgakà÷imanujàü÷ca dunoti ràhurvçùñiü ca karùakajanànumatàü karoti . pãóàkaraü phàlgunamàsi parva vaïgà÷makàvantakamekalànàm . nçtyaj¤asasyapravaràïganànàü dha nuùkarakùatrataprasvinàü ca . caitre tu citrakaralekhakageyasaktàn råpopajãvinigamaj¤ahiragayapagayàn . pauõóoóra kaikayajanànatha cà÷makàü÷ca tàpa spç÷atthamarapo'tra vitritravarùã . vai÷àkhamàsi grahaõe vinà÷amàyànti karpàsatilàþ samudgàþ . ij¤vàkuyodheya÷akàþ kaliïgàþ sopadravàþ kintu subhikùamasmin . jyaiùñhe narendradvijaràjapatnyaþ sasyàni vçùñi÷ca mahàgaõà÷ca . pradhvaüsamàyànti narà÷ca saumyàþ sàlvaiþ sametà÷ca niùàdasaïghàþ . àùàóhaparvaõyudaprànavapranadãpravàhàn phalamålavàrtàn . gàndhàrakà÷mãrapulindacãnàn hatàn vadenmaõóalavarùamatyin . kà÷mãràn sapulindacãnayavanàn hanyàt kurukùetrakàn gàndhàrànapi madhyade÷asahitàn dçùño grahaþ ÷ràvaõe . kàmbojaika÷aphàü÷ca ÷àradamapi tyaktvà yathoktànimàn anyatra pracurànnahçùñamanujairdhàtrãü karatyàvçtàm . kaliïgavaïgàn magadhàn suràùñràn mlecchàn suvãràn varadà¤chakàü÷ca . strãõàü ca garbhànasuro nihanti subhikùakçdbhàdrapade'bhyupetaþ . kàmbojacãnayavanàn saha ÷alyahçdbhirvàhlãkasindhutañavàsijanàü÷ca hanyàt . ànartapauõórabhiùaja÷ca tathà kiràtàn dçùño'suro'÷vayuji bhårisubhikùakçcca>% .
     atha mokùabhedanàmatatphalàni %<hanukukùipàyubhedàdvirdviþ sa¤chardanaü ca jaraõaü ca . madhyàntayo÷ca vidaraõamiti da÷a ÷a÷isåryayormokùàþ . àgneyyàmapagamanaü dakùiõahanubhedasaüj¤itaü ÷a÷inaþ . sasyavimardo mukharug nçpapãóà syàt suvçùñi÷ca . pårvottareõa vàmo hanubhedo nçpakumàrabhayadàyã . mukharogaü ÷astrabhayaü tasmin vindyàt subhikùa¤ca . dakùiõakukùivibhedo dakùiõapàr÷vena yadi bhavenmokùaþ . pãóà nçpaputràõàmabhiyojyà dakùiõà ripavaþ . vàmastu kukùibhedo yadyuttaramàrgasaüsthito ràhuþ . strãõàü garbhavipattiþ sasyàni ca tatra bhadhyàni . nairçtavàyavyasthau dakùiõavàmau tu pàyubhedau dvau . guhyarugalpà vçùñirdvayostu ràj¤ãkùayo vàme . pårveõa grahaõaü kçtvà pràgeva càpasarpeta . sa¤chardanamiti tat kùemasasyahàrdipradaü jagataþ . pràkpragrahaõaü yasmin pa÷càdapasarpaõaü tu tajjaraõam . kùucchastrabhayodvignàþ kva ÷araõamupayànti tatra janàþ . madhye yadi prakà÷aþ prathamaü tanmadhyavidaraõaü nàma . antaþkopakaraü syàt subhikùadaü nàtivçùñikaram . paryanteùu vimalatàbahulaü madhye tamo'ntadaraõàkhyam . madhyàkhyade÷anà÷aþ ÷àradasasyakùaya÷càsmin . ete sarve mokùà vaktavyà bhàskare'pi kintvatra . pårvà dik÷a÷ini yathà tathà ravau pa÷cimà kalpyà>% .
     atha gràsottaraü saptadinamadhye pàü÷upàtàdau phalam . %<mukte saptàhàntaþ pàü÷unipàto'nnasaükùayaü kurute . nãhàro rogabhayaü bhåkampaþ pravarançpamçtyum . ulkà mantrivinà÷aü nànàvarõà ghanà÷ca bhayamatulam . stanitaü garbhavinà÷aü vidyunnçpadaüóiparipãóàm . pariveùo rukpãóàü digdàho nçpabhayaü ca sàgnibhayam . råkùo vàyuþ prabala÷caurasamutthaü bhayaü dhatte . nirghàtaþ suracàpaü daõóa÷ca kùudbhayaü saparacakram . grahayuddhaü nçpayuddhaü ketu÷ca tadeva saüdçùñaþ . avikçtasalilanipàte saptàhàntaþ subhikùamàde÷yam . yaccà÷ubhaü grahaõajaü tat sarvaü nà÷amupayàti . somagrahe nivçtte pakùànte yadi bhavedgraho'rkasya . tatrànayaþ prajànàü dampatyorvairamanyo'nyam . arkagrahàttu ÷a÷ino grahaõaü yadi dç÷yate tato vipràþ . naikakratuphalabhàjo bhavanti muditàþ prajà÷caiva>% vçø saø .
     jyoø taø %<ravibhaumanavàü÷e tu nirabhraü gràsamàdi÷et budhasaurinavàü÷e tu malinaü kùudravarùaõam . guroraü÷akamàsàdya dç÷yate savalàhakaþ . ÷a÷i÷ukanavàü÷e tu pràvçóhkàle mahajjalam . anyatràvyaktabhåtau tau dç÷yete chàditàmbarau>% . anyatra varùetaratra tau candràrkau .
     evaü grahaõasya kàlabhedena ÷ubhà÷ubhasåcakatve sàmànyataþ sthite idànãü vyaktibhedena janmàdirà÷ibhedena grahaõasya dar÷ananiùedhastatphala¤cocyate . ràjamàø saptàùñajanma÷eùeùu (12) caturthe da÷ame tathà . navame ca tathà candre na kuryàdràhudar÷anam . ÷rãpativyavahàranirõaye va÷iùñhaþ . %<janmabhe janmarà÷au ca ùaùñhàùñamagate tayoþ . caturthe dvàda÷e candre na kuryàdràhudar÷anam . gràsadar÷anamàtreõa càrthahànirmahadbhayam . jàyate nàtra sandehastasmàttatparivarjayet>% . %<janmanaükùatràpekùayà ùaùñhe saptame arthàt nidhana tàràyàm>% jyoø raghuø . %<janmasaptàùñaripphàïkada÷amasthe ni÷àkare . dçùñoriùñapradoràhurjanmarkùe nidhane'pi ca>% . %<vainà÷ika çkùe dçùñaü grahaõaü sudhàü÷ubhàskarayoþ . janayati rogaü bahudhà kle÷aü vittakùayaü cà÷u>% varàhaþ . tacchàntirapyuktà jyoø taø tatraiva %<janmàùñajàyàntyakhadharmasaüsthe ni÷àkare janmasu tàrakàsu . dçùñvà tama÷candramasaü prayatnàdabhyarcya dadyàt kanakaü dvijàya>% candramasamityupalakùaõaü candragrahe candraü såryagrahe såryamabhyarcyotyarthaþ jyoø raghunandanaþ . grahaõaü ca svarà÷eþ sthànabhedena ÷ubhàdisåcakaü yathàha jyotiùe . %<triùaóda÷àyopagataü naràõàü ÷ubhapradaü syàdgrahaõaü ravãndvoþ . dvisaptanandeùuùu madhyamaü syàccheùeùvaniùñaü kathitaü munãndrairiti>% . pçthvãcandrodaye viùõudharme %<yannakùatragatoràhurgrasate ÷a÷ibhàskarau tajjàtànàü bhavetpãóà ye naràþ ÷àntivarjitàþ>% tatraiva puràø %<såryasya saükramovàpi grahaõaü candrasåryayoþ . yasya trijanmanakùatre tasya rãgo'thavà mçtiþ . tasya dànaü ca homaü ca devàrcanajapau tathà . uparàgàbhiùekaü ca kuryàcchàntirbhaviùyati . svarõena vàtha piùñena kçtvà sarpasya càkçtim . bràhmaõàya dadettasya na rogàdi÷ca tatkçtaþ>% . trijanmanakùatram janmada÷amaikonaviüpati tàrà iti . sarpasya tadàkàrasya ràhorityarthaþ . adbhutasàgare bhàrgavaþ . %<yasya ràjyasya nakùatre svarbhànuruparajyate . ràjyabhaïgaü suhçnnà÷aü maraõaü vàtra nirdi÷et>% tacchànti÷ca nirõayasindhau dar÷ità tata evàvagagyà
     candràrkayorgrahaõe yasya puüsodar÷anaü na paryudastaü tasyaiva ÷ràddhàdyadhikàra iti tiø taø raghunandanena samarthitaü yathà nanu jyotiþ÷àstràdyukta niùedho hiüsàvadyàdçcchikaparo'stu na tu vaidhaparaþ maivam %<ràhudar÷anasaükràntivivàhàtyayavçddhiùu . snànadànàdikaü kuryurni÷i kàmyavrateùu ca>% iti devalavacane dar÷anapada÷ravaõàddar÷ane sati snànàdermahàbhyudayahetutvàddar÷anamapi vidheyam . tathà ca saüvatsarapradãpe màrkaõóeyaþ . %<ekaràtramupoùyaiva ràhuü dçùñvà' kùayaü naraþ . puõyamàpnoti kçtvà ca dànaü ÷ràddhaü vidhànataþ>% . tata÷ca tasyaiva prakçtatvenopasthitasya vaidhadar÷anasya paryudàso na tu ràgapràptadar÷anasya niùedho'prakçtatvenànupasthiteþ . eva¤ca padàrthàntara sàkàïktavi÷eùavidhimapahàya taüditaratra sàmànyamanvetãti sarvatra padàhavanãyàdau sàmànyasya vi÷eùetaraparatve vãjam . yathà %<aharahardadyàt>% iti %<dãkùito na dadàtãti>% pratiùedhàt dãkùitetaraparaü na ràgapràptaniùedhakam . taduktaü %<tridhaiva j¤àyate kartà vi÷eùeõa pratikriyam . yogyatvaü pratiùiddhatvaü vi÷eùaõapradànvayaiþ>% yajamànaþ pañhatãti ÷rutyà tadyogyovidvàn, dãkùito na dadàtãti pratiùadhàddãkùitetaraþ, %<svargakàmo'gniùñomena yajeta>% ityatra vi÷eùaõàt svargakàmaþ karteti tena saptamacandràdãtaro ràhuü dçùñvà snàyàditi labhyate . evaü vaighadar÷anaparyudàse'pi nindàpràya÷cicayoþ ÷ravaõàdràgapràptadar÷anasya prasajyapratiùeùaþ çtvabhigamananiyame parvaõaþ paryudastatve'pi tatra ràgapràptagamanasva prasajyapratiùedhavaditi tadetannirõayasindhukçtà niràkçtaü yathà kecidbauddhatulyà ràhugrahaõasya nimittatvena tanni÷cayasya prayojakatvàt jyotiþ÷àstràdinà jàtasya j¤ànasya nimittatve pràpte'pi %<snànaü dànaü tapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane . candrasåryoparàge tu yàvaddar÷anagocara iti jàbàlyàdivacaneùu dç÷iprayogàccàkùuvaj¤ànasyaivopasaühàranyàyena nimittatvam . anyathà dç÷au lakùaõà syàt . tena meghàcchàdane 'ndhàdãnàü, janmasaptàùñetyàdiniùiddhadar÷anànàü ca snàna÷ràddhàdau nàdhikàra>% iti . kalpatarurapyàha . %<dar÷ana÷abdena càkùuùaj¤ànaü gçhyate . na j¤ànamàtram aj¤àtasya nimittatvàsambhavànnimittamahimnaiva j¤ànalàbhena da÷anapadavaiyarthyàpatteþ . tena càkùuùadhãyogyaþ kàlaþ puõyaþ . yogyatvaü ca prayatnànapaneyacàkùuùaj¤ànapratibandhakaràhityaü tena meghacchanne yogyatàbhàvànna snànàdãti>% nirõayàmçte'pyevam . tadetattuccham . yadi càkùuùaj¤ànaü nimittaü syàttadà %<såryagraho yadà ràtrau divà candragrahastathà tatra snànaü na kurvãta dadyàddànaü na ca kvaciditi>% vàkyaü vyarthaü syàt . càkùuùaj¤ànàbhàvena pràptya bhàvàt tatpårvakatvàcca niùedhasya . na cedaü grastàstaparam ravicandrayorastànantaraü ràtridivàgrahatvàditi vàcyam tatrapadasya grahaparatve'dhikaraõatvàyogànnimittaparatve ca tadgrahanimittakasnànàderastàtpràgapyabhàvàpatteþ . atha tatreti ràtridine ucyete vai÷vadevãtivadguõabhåte api tanna tàdç÷amantraliïgàbhàvàt . tayornimittatve'dhikaraõatve và'nyaprayuktasnànàdyabhàvàpatte÷ca . ki¤ca %<nekùetodyantamàdityaü nàstaü yantaü kadàcana . noparaktaü na vàristhambhamadhyaünabhasogatamiti>% manuvacanaü bàdhyeta %<dçùño'riùñaprado ràhurityàdi>% ca . na càtra vihite dar÷ane niùeùàpravçttivatparyudasanãyatàpi na yukteti vàcyam dar÷anasyànuvàdena vidheyatvàbhàvàt . etaccàgre vakùyàmaþ . tattve và viruddhatrikadvayàpaseþ astu sakçddar÷anavidhànena saïkoca iti cet na %<mukti dçùñvà tataþ snàyàditi>% muktisnàne'pi càkùuùaj¤ànasya nimittatvàpatteþ astu kiü na÷chinnamiti cet na grastàste %<tayoþ paredyurudaye dçùñvàbhyavaharecchuciriti>% dar÷anottaraü bhojanavidhànàdandhasya pårvavedhakàla iva yàvaddar÷anaü bhojananiùedhàpattiþ madhye'ndhãbhåtasya sutaràü yàvaccakùuþpràptyupavàsaprasaïga÷ca . athànnalolupatayà tatra j¤ànamàtraü vivakùyeta tat tatpårvamapi nirlajjena svãkriyatàm . etena yattu kai÷ciduktaü spar÷asnàne muktisnàne ca yasya dar÷anaü vihitaü tenaiva kàryaü nànyena ktvàpratyayena samànakartçtvàvagateriti tannirastam . kà tarhitasya gatiþ dç÷erudde÷yavi÷eùaõatvàdgrahaikatvavadavivakùayàrthataþ siddhaj¤ànamàtrànuvàdatve sarvaü sustham . aïgalyàdyanàde÷yagrahavyàvçttyai và dar÷anasyàrthavattvam . na coktayogyatàpi sàdhvã dar÷anottaraü meghacchanne yogyatàbhàvàpattyà dànàdyabhàvàpatteþ . tena tattadrekhàvacchedena jyotiþ÷àstràvedyatvameva yogyatà . ki¤ca %<rajasodar÷ane nàrã triràtrama÷ucirbhavet>% ityatràpyandhastrãõàmà÷aucàbhàvaprasaïgaþ . yattu vardhamànenoktam %<j¤ànottaraü hyadhikàro na j¤ànakàle, snànakàle j¤ànàbhàvàt . evaü dar÷anottaraü muktiparyantamastyeva yogyateti>% tadapi pratij¤àmàtram . ki¤ca grastàste %<tayoþ paredyurudaye dçùñvà'bhyavaharecchucirityàdi>% vàkya vaiyarthyàpattiþ . càkùuùaj¤ànànyathànupapattyaivàrthàdudaye snànasiddheþ nanu muktisnàne ÷àstroyameva j¤ànaü nimittaü na càkùuùam %<candrasåryagrahe nàdyàt tasminnahani pårvataþ . ràhorvimuktiü vij¤àya snàtvà kurvãta bhojanamiti>% vçddhagautamena vij¤àyeti j¤ànamàtrokteþ . yattu %<muktiü dçùñvà tu bhoktavyaü snànaü kçtvà tataþparamiti>% tadapi j¤ànamàtraparam . %<meghamàlàdidoùeõa yadi muktirna dç÷yate . àkalayya tu taü kàlaü snàtvà bhu¤jãta vàgyataþ>% . iti gauóanibandhe dar÷anàt maivam aj¤ànasya nimittatvàbhàvena nimittamahimnaiva j¤ànalàbhe vàkyavaiyarthyàt . grastàste'pi tadàpatte÷ca . ki¤ca, dar÷anaü puüsovi÷eùaõamupalakùaõaü và, nàdyaþ dar÷anàvacchinne kàle snànatulàderbàdhàt . dar÷anavicchede kçtamapi snànàdi na grahaõa nimittaü syàt . nàntyaþ, %<yàvaddar÷anagocara>% iti yàvat padavaiyarthyaprasaïgàt dçùñagrahaõottaramapi snànàdyàpatte÷ca . j¤ànapakùe'pyeùa doùastulya iti cet . mårkho'si . yadi j¤ànavàcakaü padaü ÷råyeta tatastasyànvayo vicàryeta . dç÷istu ÷råyata iti vaiùamyàt kathaü tarhi j¤ànaü labhyate . saükràntau snàyàditi vadarthàdityayehi . a÷rutatvàdevanodde÷yavi÷eùaõavivakùàkçto vàkyabhedo'pi . astu tarhi dçùñagrahaõaü nimittamiti cet . grastàste'stottaraü snànàpatteþ . vi÷iùñodde÷e vàkyabhedàcca tavàpyetattulyamiti cet %<yàvaddar÷anagocara>% iti vacanena tanniùedhàt . tava tvanyagraha iva grastàsteþpi syàt . ki¤ca, dar÷anasya vidhiranuvàdo và . àdye grahaõodde÷ena dar÷anavidhirutadar÷anavi÷iùñasnànavidhiþ . nàdyaþ, grahodde÷ena snànavidhàne dar÷anavidhàne ca vàkyabhedàt . etena dvitãyo'pi paràstaþ dar÷anasya nimittatvenàvidheyatvàt snànasyàpràpteþ . anyathà somavamanàdau prasa¤janavidhiþ kena vàryeta . atha nànàvàkyeùu kaciddar÷anaviviùñasnànavidhiþ . kvacicca pràptadar÷ananimittãkçtya snànamàtravidhiþ . tanna, snànasya praghànasya pràptau tadaïgadar÷anapràptiþ, tasyàü ca nimitte sati snànamityanyonyà÷rayàt . evaü dar÷anavidhau sati tannimittakasnànavidhiþ sati ca pradhànasnànavidhau tadaïgadar÷anavidhiþ . evamadhikàre prayojakatve ca yojyam . ktvàrthapårvakàlatvavidhau càsteca vàkyabhedaþ . anyathà snànottaramapi dar÷anamaïgaü syàt . na dvitãyaþ . tatràpi dar÷anagrahaõayo rnimittatve snànadvayàpatteþ dar÷anàvçttau naimittakàvçttiprasaïgàt . dar÷anavi÷iùñagrahasya vi÷iùñasyànuvàde vàkyabhedàpatteþ . na ca haviràrtivadvi÷iùñaü nimittamiti vàcyaü àrtimàtrasya hi nimittatve nimeùàdyàrterapi tattvàpatternaimittikatvabhaïgàdyuktaü vi÷iùñodde÷yatvam . iha tu grahaõamàtrasya nimittatve na kàcit kùatiþ . tasmàddar÷anavàkyànàü grastàstaviùayatvàt anàde÷yagrahaparatvàdvà j¤ànasya càrthataþ pràptestadeva nimittam . tena meghàcchàdane'ndhàde÷ca snànàdi bhavatyevetyalaü vedabàhyaiþ saülàpena .
     pràguktamanuvacanenoparakta divàkaradar÷ananiùedhaþ sàkùàddar÷anaparaþ . ataeva brahmasiddhànte %<sarvaiþ pañasthitaü vãkùyaü svacchatailàmbudarpaõaiþ . grahaõaü gurviõã jàtu na pa÷yettu pañaü vinà>% pañadisthatayaiva grahaõadar÷anamuktam .
     atra pårvàparavedhaþ hemàdrau dar÷ito yathà %<trayoda÷yàdito varjya dinànàü navakaü dhruvam . màïgalyeùu samasteùu grahaõecandrasåryayoþ>% . prakàràntaraü tatraiboktam . %<dvàda÷yàdi tçtãyànto vedha indugrahe smçtaþ . ekàda÷yàdikaþ saure caturthyantaþ prakãrtitaþ>% idaü ca pårõagràse, %<tryahaü khaõóagrahe tayoriti>% tatraivokteþ ida¤ca %<grastàste tridinaü pårvamiti nàradena grastàste vi÷eùoktergrastàstabhinnagrahaõaparam . jyotirnibandhe cyavanaþ grahaõotpàtabhaü tyàjyaü maïgaleùu çtutrayam . yàvacca raviõà bhuktvà muktaü bhaü dagdhakàùñhavat>%
     candràrkagrahaõasya bhåcchàyàcandràbhyàmàvaraõaråpasyà'pi amàvàsyàsaükràntikàlavat tatra snànadànàdau bahupuõyasàdhanatvaü smçtyàdiùu prasiddham tatràdau kàlamàdhavãye yathà nirõãtaü tat pradar÷yate vçddhagàrgyaþ %<pårõimàpratipatsandhau ràhuþ sampårõamaõóalam . grasate candramarkva¤ca dar÷apratipadantare>% iti tatra parvaõo'ntimobhàgaþ spar÷akàlaþ pratipada àdyobhàgomokùakàlaþ taduktaü brahmasiddhànte %<yàvatkàlaþ parvaõo'nte tàvànpratipadàdimaþ . ravãndugrahaõànehàþ sa puõyomi÷raõàdbhavediti>% grahaõànehàþ ràhugrahaõakàlaþ tatra kartavyamàha vçddhavasiùñhaþ %<gaïgàtoye ca saüpràpte indroþkoñã raverda÷a . gavàïkoñipradànena samyagdattena yat phalam . gaïgàsnàne tat phalaü syàdràhugraste ni÷àkare . divàkare punastatra da÷asaükhyamudàhçtamiti>% asya ÷lokadvayasya prathamàrdhamapekùitapadàdhyàhàreõa yojanãyaü indrãrgrahaõe saüpràpte sati gaïgàtoye avagàhanaü gokodidànasamaü bhavati ravergrahaõe tato da÷aguõaü phalam ayamevàrtha uparitanenàrdhatrayeõa spaùñãkçtaþ . vyàso'pi %<indorlakùaguõaü puõyaü raverda÷aguõaü tataþ . gaïgàtoye tu saüpràpte indoþ koñãraverda÷a . gavàïkoñisahasrasya yat phalaü labhate naraþ . tat phalaü jàhnavãsnàne ràhugraste ni÷àkare . divàkare tu snànasya da÷asaükhyamudàhçtam candrasåryagrahe caiva yo'vagàheta jàhnavãm . sa snàtaþ sarvatãrtheùu kimarthamañate mahãmiti>% gaïgàvyatiriktamahànadãtoye lakùaguõada÷alakùaguõatvaü gaïgàtoye tu koñiguõada÷akoñiguõatvam . brahmapuràõe'pi %<tisronadyo mahàpuõyà veõà godà ca jàhnavã . gàü harã÷àïghrikàt pràptà gaïgà iti hi kãrtitàþ>% hareþ pàdàdã÷varasya ÷irasa÷ca gàmbhåmiü pràptà gaïgà . yadyapi jàhnavyeva tàdç÷ã na tu veõàgode tathàpi chatriõo gacchantãti nyàyena jàhnavyà saha nirdiùñayostayorapi gaïgàtvamaviruddhaü yadvà jàhnavãjalameva kenacinnimittena brahmagirivàyugiryorudbhåtamiti kçtvà tayorapi mukhyameva gaïgàtvantàsu gaïgàsu snànaü mukhyaü tadasambhave nadyantareùu snàyàt taduktaü mahàbhàrate %<gaïgàsnànaü tu kurvãta grahaõe candrasåryayoþ mahànadãùu cànyàsu snànaü kuryàdyathàvidhãti>% màhànadyo brahmapuràõe dar÷itàþ %<godàvarã bhãmarathã tuïgabhadrà ca veõikà . tàpã payoùõã vindhyasya dakùiõe tu prakãrtitàþ . bhàgãrathã narmadà ca yamunà ca sarasvato . vi÷okà ca vitastà ca vindhyasyottaratastatheti>% mahànadyasambhave jalàntaràõyàha ÷aïkhaþ %<vàpãkåpataóàgeùu giriprastavaõe'pi ca . nadyànnade devakhàte sarasãùåddhçtàmbuni . uùõodakena và snàyàt grahaõe candrasåryayoriti>% etat sarvamabhipretyàha vyàsaþ %<sarvaü gaïgàsamantoya sarvo brahmasamo dvijaþ . sarvaü bhåmisamaü dànaü grahaõe candrasåryayoriti>% uùõodakasyàturaviùayatvamàha vyàghraþ %<àdityakiraõaiþ påtaü punaþ påtaü ca vahninà . atovyàdhyàturaþ snàyàdgrahaõe'pyuùõavàriõeti>% gaïgàtoyamàrabhyoùõodakàntreùåttarottarasyànukalpatvamuktam . etadevàbhipretyoùõàdakàdiùu samudrajalànte ùåttarottarasya prà÷astyamàha màrkaõóeyaþ %<÷otamuùõodakàtpuõyamapàrakyaü parodakàt . bhåmiùñhamuddhçtàtpuõyaü tataþ prasravaõodakam . tato'pi sàrasaü puõyaü tataþ puõyaü nadãjalam . tãrthatoyaü tataþ puõyaümahànadyambupàvanam . tatastato'pi gaïgàmbu puõyaü puõyastato'mbu dhiriti>% màsavi÷eùeõa grahaõe nadãvi÷eùo devãpuràõe'bhihitaþ %<kàrtike grahaõaü ÷reùñhaü gaïgàyamunasaïgame . màrge tu grahaõaü proktaü devikàyàü mahàmune . pauùe tu narmadà puõyà màghe sannihità ÷ubhà . phàlgune varaõà puõyà caitre puõyà sarasvatã . vai÷àkhe tu mahàpuõyà candrabhàgà saridvarà . jyaiùñe tu kau÷ikã puõyà àùàóhe tàpikà nadã . ÷ràvaõe sindhunàmà tu tathà bhàdre tu candrikà . à÷cine sarayåþ ÷reùñhà tathà puõyà tu narmadeti>% grahaõavi÷eùe nadãvi÷eùastatraivàbhihitaþ . %<godàvarã mahàpuõyà candreràhusamannite . sårye ca ràhuõà graste tamomåte mahàmune! . narmadàtoyasaü spar÷e kçtakçtyà bhavanti hãti>% snànavat smaraõàdiùvapi puõyamàha %<smçtvà÷atakratuphalaü dçùñvà sarvàghanà÷anam . spaùñvà gomedhapuõyaü tu pãtvà sautràbhaõerlabhet . snàtvà vàjimakhe puõyaü pràptuyàdavicàrataþ ravicandroparàge ca ayane cottare tatheti>% . kùetravi÷eùa màha . %<gaïgà kanasvalaü puõyaü prayàgaþ puùkaraü tathà . kurukùetraü mahàpuõyaü ràhugraste divàkare>% iti grahaõe ÷ràddhaü vihitaü liïgapuràõe %<vyatãpàtakùaõo yàvàü÷candrasåryagrahakùaõaþ . gajacchàyà tu sà proktà pitéõàü dattamakùayam>% iti mahàbhàrate'pi %<sarvasvenàpi kartavyaü ÷ràddhaü vai ràhudar÷ane . akurvàõastu nàstikyàtpaïke gauriva sãdatãti>% . çùya÷çïgo'pi %<candrasåryagrahe yastu ÷ràddhaü vidhivadàcaret . tenaiva sakalà pçthvã dattà viprasya vai kare>% iti . viùõurapi %<ràhudar÷anadattaü hi ÷ràddhamàcandratàrakam . guõavat sarvakàmãyaü pitaõà mupatiùñhate>% iti grahaõe ràtràvapi snànàderna niùedhaþ . tathà ca ÷àtàtapaþ %<snànaü dànaü tapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane . àsurã ràtriranyatra tasmàttàü parivarjayediti>% devalaþ %<yathà snànaü ca dànaü ca såryasya grahaõe divà . somasyàpi tathà ràtrau snànaü dànaü vidhãyate>% ÷ràddhaü prakçtya kårmapuràõe %<naimittikaü tu kartavyaü grahaõe candrasåryayoþ . bàndhavànàü tu maraõe nàrakã syàdato'nyathà . kàmyàni caiva ÷ràddhàni ÷asyante grahaõàùviti>% vàravi÷eùe yogaphalàti÷ayamàha vyàsaþ %<ravigrahaþ såryavàre some somagrahastathà . cåóàmaõiriti khyàtastatra dattamanantakam . vàreùvanyeùu yat puõyaü grahaõe candrasåryayoþ . tatpuõyaü koñiguõitaü gràse cåóàmaõau smçtamiti>% atithipràptyàdivadgrahaõasyàpi ÷vàdvakàlatvamàha màrkaõóeyaþ %<vi÷iùñe bràhmaõe pràpte måryendugrahaõe dine . janmarkùagrahapãóàsu ÷ràddhaü kuryàt tathecchayeti>% . atra ca ÷ràddhaü nànnena kintu hemàdinà tadàha baudhàyanaþ %<annàbhàve dvijàbhàve pravàse putrajanmani . hema÷ràddhaü saügrahe ca kuryàcchådraþ sadaivahãti>% ÷àtàtapo'pi %<àpadyanagnau tãrthe ca candrasåryagrahe tathà . àma÷ràddhaü prakurvãta hema÷ràddhamathà pi veti>% a÷aucino'pi grahaõe snànàdi na niùiddhaü tathà ca vçddhavasiùñhaþ %<såtake mçtake caiva na doùo ràhudar÷ane . tàvadeva bhavecchuddhiryàvanmuktirna dç÷yate>% iti iya¤ca ÷uddhiþ sarvasmàrtakarmaviùayà avi÷eùokteþ etadevàbhipretya vyàghrapàdàha %<smàrtakarmaparityàgo ràhoranyatra såtake . ÷raute karmaõi tatkàlasnàtaþ ÷uddhimavàpnuyàditi>% yattu grahaõanimittamà÷aucaü tatsnànena nivartyantaduktaü brahmapuràõe %<à÷aucaü jàyate néõàü grahaõe candrasåryayoþ . ràhuspar÷e tayoþ snàtvà dànàdau kalpate naraþ>% iti ùaótriü÷anmate'pi %<sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane . snàtvà karmàõi kuvãüta ÷çtamannaü vivarjayediti>% grahaõasya àdyantayoþ snànaü vihitaü smçtyantare %<grasyamàne bhavet snànaü graste homo vidhãyate . mucyamàne bhaveddràbaü mukte snànaü vidhãyate>% homadànavaddevàrcanamapi snànadvayamadhye kàryaü taduktaü brahmavaivarte %<smànaü syàduparàgàdau madhye homaþ saràrcanamiti>% tatkàle svàpàdikaü na kuryàt taduktaü ÷ivarahasye %<såryendugrahaõaü yàvat tàvat kuryàjjapàdikam . na svapenna ca bhu¤jãtasnàtvà bhu¤jãta muktayoriti>% mokùànantarabhàvi yat snànaü tasya ÷uddhyarthatayà tat sacelaü vidheyaü tadàha vçddhvavasiùñhaþ %<sarveùà meva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane . sacelaü tu bhavet snànaü såtakànna¤ca varjarediti>% grahaõakàle tataþ pårvaü và yàvat pakkaü tatsåtakànnaü tattu pa÷càdapi na bhu¤jãta . atra vi÷eùo'bhakùya÷abde 280 pçø uktastatràvaseyaþ àdimadhyàvasàneùu yadyadvihitaü tasya phalàti÷aya ukto brahmapuràõe %<upamarde lakùaguõaü grahaõe candrasåryayoþ . puõyaü koñiguõaü madhye muktikàle tvanantakamiti>% atra grahaõe yaddànaü tat satpàtre kartavyaü taduktaü mahàbhàrate . %<ayane viùuve caiva grahaõe candrasåryayoþ . pàtrabhåtàya vipràya bhåmiü dadyàt sadakùiõàmiti>% pàtralakùaõamàha yàj¤avalkyaþ . %<na vidyayà kevalayà tapasà vàpi pàtratà . yatra vçttamime cobhe taddhi pàtraü prakãrtitamiti>% pàtre mukhyànukalpàvàha vauvàyanaþ %<÷rotriyo'÷rotriyo vàpi pàtraü và'pàtrameva và . viprabruvo'pi và vipro grahaõe dànamarhatãti>% . ahni såryagrahaõaü ni÷i candragrahaõamiti hi prasiddhiþ sarvajanãnà, tàdç÷e grahaõe yadvaktavyaü taduktaü yattu kàlaviparyàsena j¤àpya mànaü jyotiþ÷àstramàtraprasiddhaü grahaõaü tatra snànàdikaü na kartavyaü taduktaü nigame %<såryagraho yadà ràtrau divà candragrahastathà . tatra snànaü na kurvãta dadyàddànaü na ca kvaciditi>% grastàstamaye jàvàliràha %<saükràntau puõyakàlastu ùoóa÷obhayataþ kalàþ . candrasåryoparàge tu tu yàvaddar÷anagocara>% iti grastasyàstamanaparyantaü dar÷anagocaratvàt tàvat puõyakàlo bhavati grahaõe bhojanavyavasthàmàha manuþ . candrasåryagrahe nàdyàdadyàt snàtvà vimuktayoþ . amuktayorastagayordçùñvà snàtvà pare'hanãti grahe grahaõakàle spar÷amàrabhya mokùaparyantograhaõakàlaþ tasmin kàle na bhu¤jãta kintu ràhuõà candrasåryayormuktayoþ satoþ pa÷càt snàtvà bhu¤jãta yadà tu grasràstamayastadà paredyustau vimuktau dçùñvà snàtvà bhu¤jãta . na kevalaü grahaõakàla eva bhojanàbhàvaþ kintu grahaõàtpràgapi tadàha vyàsaþ %<nàdyàt såryagrahàt pårba mahni sàyaü ÷a÷igrahàt . grahakàle ca nà÷rãyàt sràtvà÷nãyàdvimuktayoþ . mukte ÷a÷ini bhu¤jãta yadi na syànmahàni÷à . amuktayorastagayoradyàt dçùñvà pare'hanãti>% . pårbakàle bhojananiùedhe vi÷eùaþ abhakùya÷abde 280 pçø uktastatràvaseyaþ . samarthasya bhojane pràya÷cittamuktaü kàtyàyanena %<candrasåryahe bhuktvà pràjàpatyena ÷udhyati>% . grastàstasamaye vi÷eùamàha bhçguþ %<grastàvevàstamànaü tu ravãndå pràpnutoyadi . paredyurudaye dçùñvà snàtvàbhyavaharennaraþ>% iti vçddhagàrgyo'pi %<sandhyàkàle yadà ràhurgrasate ÷a÷ibhàskarau . tadaharnaiva bhu¤jãta ràtràvapi kadàcaneti>% . viùõudharmottare'pi %<ahãràtraü na bhoktavyaü candra såryagraho yadà . muktiü dçùñvà tu bhoktavyaü snànaü kçtvà tataþ paramiti>% nanu meghàdyantardhàne càkùuùadar÷anaüna sambhavatãti na dar÷ana÷abdena ÷àstrãyaj¤ànasya vivakùitatvàt tadàha vçddha gautamaþ %<candrasåryagrahe nàdyàttasminnahani pårbataþ . tayorvimuktiü vij¤àya snàtvà kurvãta bhojanamiti>% evaü tarhi pare dyurudayàt pràgapi ÷àstrãyavij¤ànasambhavàttadaiva mojanaü prasajyeteti cenna paredyurudaye dçùñvà snàtvàbhyavaharennaraþ %<aho ràtra na bhoktavyamiti>% vacanadvayena tadaprasakteþ yattu %<skandapuràõe>% yadà candragrahastàta ni÷ãthàtparato bhavet . bhoktavyaü tatra pårvàhõe nàparàhõe katha¤cana . pårbaüni÷ãthàdgrahaõaü yadà candrasya vai bhavet . tadà ni÷i na kartavyaü bhojanaü ÷isvivàhaneti tadidaü yàmatrayàbhipràyaü %<candragrahe tu yàmàüstrãniti>% vi÷eùasya vçddhagautamenàbhidhànàt . pàpakùayakàmograhaõa dine upavaset tadàha dakùaþ %<ayane viùuve caiva grahaõe candrasåryayoþ . ahoràtroùitaþ snàtvà sarvaüpàpaiþ pramucyata>% iti putrã tu nopavaset tadàha nàradaþ %<saükràntyàmupavàsa¤ca kçùõaikàda÷ikàdine . candrasåryagrahe caiva na kuryàt putravàn gçhãti>% grastàstamaye tu putriõo'pyupavàsaeva %<ahoràtraü na bhoktavyamiti, bhojanapratiùedhàt>% . kàlamàø .
     grahaõa÷ràddhe vi÷eùaþ niø siø %<saihikeyo yadà såryaü grasate parvasandhiùu . gajacchàyà tu sà proktà tasyàü ÷ràddhaü prakalpayet . ghçtena bhojayedvipràn ghçtaü bhumau samutsçjet>% iti vàyupuø vij¤àne÷varopyàha grahaõa÷ràddhe bhokturdoùã dàtustvabhyudaya iti . %<såtake mçtake bhuïkte gçhãte ÷a÷ibhàskare . cchàyàyàü hastina÷caiva na bhåyaþ puruùo bhavet ityàpastambena bhojananiùedhàt ayaü ca niùedhaþ ÷ràddhabhoktuþ . atra grahaõanimittaka÷ràddhenaivàmàsaükràntyàdinimittakànàü siddhiþ>% . pràguktabacanaira÷aucàbhyantare'pi smàrtàdikarmavidhànàt %<snànamàtraü prakurvãta dàna÷ràddhavivarjitamiti>% nirmålaü vadanto gauóàþ paràstàþ niø siø . a÷aucinàü grahaõakàle ÷uddhiravi÷eùànmantradãkùàpura÷caraõàdisarvasmàrtakarmaviùayà madanaratne'pyevam . rajasvalàyàstu bhàrgavàrcanadãpikàyàm bhedaþ . %<na såtakàdi doùo'sti grahe homajapàdiùu . graste snàyàdudakyàpi tãrthàduddhçtavàriõeti>% atra %<snàne naimittike pràpte nàrã yadi rajasvalà . pàtràntaritatoyena snànaü kçtvà vrataü caret>% . ityàdi mitàkùarokto vidhirj¤eyaþ niø siø .
     grahaõadine vàrùikaü ÷ràddhaü hemàdinà kàryam yathàha prayogapàrijàte gobhilaþ . %<dar÷e ravigrahe pitno pratyàvdikamupasthitam . annenàsambhave hemnà kuryàdàmena và sutaþ>% iti . atra dar÷aravipitçsuta÷abdàþ pradar÷anàrthàþ nyàyasàmyàt . tena candragrahe'pi sapiõóàdi vàrùikamannàdinà taddina eva kàryamiti madanapàrijàte vyàkhyàtam . pçthvãcandrodaye'pyevaü tena yàni %<àma÷ràddhaü tu kurvãta màsasaüvatsaràdçta>% iti . %<annenaivàvdikaü kuryàddhemnà và''mena na kvaciditi>% marocilaugàkùyàdivacanà ni tàni grahaõadinàtiriktaviùayàõi nirõayàmçte'pyevam . yàni tu %<grahaõàttu dvitãye'hni rajodoùàttu pa¤came>% . tathà %<grastàvevàstamànantu ravãndå pràptutoyadi . pratyavdaü tu tadà kàryaü pare'hanyeva sarvadà>% . %<candrasåryoparàge ca tathà ÷ràddhaü pare'hani>% ityàdãni vacanàni tàni mahànibandheùu kvàpyanupalambhànnirmålàni . pratyuta pårvokta vacane'pyetataddina eva ÷ràddhamuktamityalam niø siø .
     grahaõàdisaptadinaparyantamàgame dãkùoktà ÷ivàrcana candrikàyàü j¤ànàrõave . %<mantràdyàrambhaõaü kuryàdgrahaõe candrasåryayoþ . grahaõàdvàpi deve÷i kàlaþ saptadinàvadhãti>% . ratnasàgare %<sattãrthe'rkavidhugràse tantudàmanaparvaõi . mantradãkùàü prakurvàõomàsarkùàdãnna ÷odhayet>% . atra såryagrahaõameva mukhyam . %<såryagrahaõakàle tu nànyadanveùitambhavet . såryagrahaõakàlena samo nànyaþ kadàcana . na màsatithivàràdi÷odhanaü såryaparvaõãti>% tatraiva kàlottaravacanàt . %<candragrahe tu yà dãkùà yà dãkùà vratacàriõàm . vanasthasya ca yà dãkùà dàridryaü saptajanmasu>% iti tatraiva yoginãtantre niùedhàcca niø si0
     pura÷caraõacandrikàyàm . %<candrasåryoparàge ca snàtvà prayatamànasaþ . spar÷àdibhokùaparyantaü japenmantraü samàhitaþ . japàdda÷àü÷ato homastathà homàttu tarpaõam . tarpaõasya da÷àü÷ena màrjanaü kathitaü kila . màrjanasya da÷àü÷ena bràhmaõànapi bhojayet . japàrcàpårvakohãmastarpaõa¤càbhiùecanam . bhådevapåjanaü pa¤caprakàroktà purastriyà . homà÷aktau japakuryàddhomasaükhyà caturguõama>% . 4 vi÷eùaõatayà sambandhamàtre ca . 4 nindàyàm hemaø 5 grahakallole 6 vyasane 7 duùñanãtau ca mediø uparajyate mithyàsambandhena sambadhyate 'nena karaõe gha¤ . àdhyàsikasambandhena sambaddhe 8 vi÷eùaõabhede . yathà ghañatvoparàgeõa pañabhànam . ghañatvaü hi pañasya àdhyàsikasambandhena sambaddhaü vi÷eùaõam .

#<uparàja># avyaø sàmãpye'vyayãø ac samàø . 1 ràj¤aþ sàmãpye upagato ràjànaü sàdç÷yena atyàø saø ñac samàø . 2 ràjatulye triø striyàü ïãp . tataþ kà÷yàø bhavàrthe ùñha¤ (auparàjikaþ tadbhave triø striyàü ïãù . tadarthe ¤iñho'pi råpamekaü striyàü tu ñàp iti bhedaþ

#<uparàdhaya># triø upa + ràdha--õic--bàø ÷a . upasevake . tataþ bràhmaõàø bhàve karmaõi ca ùya¤ . auparàdhayya tadbhàve tatkarmaõi ca naø .

#<uparàma># puø upa + rama--gha¤ và vçddhiþ . 1 uparatau 2 mçtyau 3 nivçttau 4 saünyàse ca . avyayãø . 5 ràmasàmãpye avya0

#<uparàva># puø upa + ru--gha¤ . samãpoccàrita÷abde

#<upari># avyaø årdha + ril upàde÷a÷ca . prathamàpa¤camãsaptamyantàrthavçtteþ årdha÷abdasyàrthe . årdhvaüpuram urdhvà và vasatiþ årdhvàt puràt årdhvàyàvà vasateràgataþ årdhvepure årdhvàyàü và vasatau vasati ityàdyarthe sarvatra uparãtyeva . %<taduparyapi vàdaràyaõaþ>% ÷àø såø . %<nãcànàþ sthurupari vudhnaeùàmasme>% çø 1, 24, 7, adhaþ svidàsãdupari svidàsãt . 10, 129, 5, %<tatpàõimàtmoparipàtukantu>% naiùaø . %<tvayyàsanne nayanamuparispandi ÷aïke mçgàkùyàþ>% medhaø . %<avàïmukhasyopari puùpavçùñiþ>% %<parasparasyopari paryacãyata>% raghuþ . %<chittvà màüsàni÷astreõa yadivoparijobhavet>% su÷ruø . %<uparijatarujàni yàcamànàm>% kiràø . %<mithyà tatsatyàdupariprutà bhaïgena>% yajuø 7, 3, asya sàmãpye dvitvaü uparyupari samãpordhve avyaø %<upayyuparyambumucàü vitànaiþ>% màghaþ . %<abhisarvatasoþkàryà dhikyuparyàdiùu triùu . dvitãyàmreóitànteùu tathànyatràpi dç÷yate>% ityukteþ tadyoge sambandhini dvi tãyà . %<uparyupari lokaü hariþ>% siø kauø . uparyu pari gacchantaþ ÷ailaràjamudaïmukhàþ bhàø àø 434 aø . bàhulakàt kvacinna . %<uparyupari vuddhãnàü carantã÷varabuddhayaþ>% .

#<uparicara># triø upari + cara--ña . 1 årdhacare vihagàdau . 2 ràjabhede suø . sa ca vasunàmà cedide÷apatiþ ÷akradhvajapåjàpravartakaþ . tasyetivçttaü ca bhàø àø 63 aø . %<ràjoparicaronàma dharmanityomahãpatiþ>% ityupakramya tuùñena ÷akreõa tasmai àkà÷agaü vimànaü dattaü tatra caraõàduparicaranàmeþtyuktaü yathà %<devopabhogyaü divya¤ca àkà÷e sphàñikaü mahat . àkà÷agaü tvàü maddattaü vimànamupapatsyate . tvamekaþ sarvamartyeùu vimànavaramàsthitaþ . cariùyasyupariùñho hi devo vigrahavàniva . dadàmi te vaijayantãü màlàmamlànapaïkajàm . dhàrayiùyati saügràme yà tvàü ÷astrairavikùatam . lakùaõaü caitadeveha bhavità te naràdhipa . indramàleti vikhyàtaü dhanyamapratimaü mahat . vai÷ampàyana uvàca . yaùñi¤ca vaiõavãü tasmai dadau vçtranisådanaþ . iùñapradànamuddi÷ya ÷iùñànàü pratipàlanãm . tasyàþ ÷akrasya påjàrthaü bhåmau bhåmipatistadà . prave÷aü kàrayàmàsa gate saüvatsare tadà . tataþ prabhçti càdyàpi yaùñeþ kùitipasattamaiþ . prave÷aþ kriyate ràjan! yathà tena pravartitaþ . aparedyustatastasyàþ kriyate'tyucchrayo nçpaiþ . alaïkçtàyàþ piñakairgandhairmàlyai÷ca bhåùaõaiþ . màlyadàmaparikùiptà vidhivat kriyate'pi ca . magavàn påjyate càtra haüsaråpeõa ÷aïkaraþ . svayameva gçhãtena vasoþ prãtyà mahàtmanaþ . sa tàü påjàü mahendrastu dçùñvà devaþ kçtàü ÷ubhàm . vasunà ràjamukhyena prãtimànabravãt prabhuþ . ye påjayiùyanti narà ràjàna÷ca mahaü mama . kàrayiùyanti ca mudà yathà cedipatirnçpaþ . teùàü ÷rãrvijaya÷caiva saràùñràõàü bhaviùyati . teùàü sphãto janapado mudita÷ca bhaviùyati . evaü mahàtmanà tena mahendreõa naràdhipaþ . vasuþ prãtyà maghavatà mahàràjo'bhisatkçtaþ . utsavaü kàrayiùyanti madà ÷akrasya ye naràþ . bhåmiratnàdibhirdànaistathà påjyà bhavanti te . varadànamahàyaj¤aistathà ÷akrotsavena ca . saüpåjito maghavatà vasu÷cedã÷varo nçpaþ . pàlayàmmasa dharmeõa cedisthaþ pçthivãmimàm . indraprãtyà cedipati÷cakàrendramahaü vasuþ . puttrà÷càsya mahàvãryàþ pa¤càsannamitaujasaþ . nànàràjyeùu tàn puttràn sa samràóabhyaùecayat . mahàratho màgadhànàü vi÷ruto yo vçhadrathaþ . pratyagrahaþ ku÷àmba÷ca yamàhurmaõivàhanam . màvella÷ca yadu÷caiva ràjanya÷càparàjitaþ . ete tasya sutà ràjanràjarùerbhåritejasaþ . nyave÷ayannàmabhiþ svaiste de÷àü÷ca puràõi ca . vàsavàþ pa¤ca ràjànaþ pçthagvaü÷à÷ca ÷à÷vatàþ . vasantamindrapràsàde àkà÷e sphàñike ca tam . upatasthurmahàtmànaü gandharvàpsarasonçpam . ràjoparicaretyevaü nàma tasyàtha vi÷rutam . puropavàhinãü tasya nadãü ÷uktimatãü giriþ . arautsãccetanàyuktaþ kàmàt kolàhalaþ kila . giriü kolàhalaü tantu padà vasuratàóayat . ni÷cakràma tatastena prahàravivareõa sà . tasyàü nadyàmajanayanmithunaü parvataþ svayam . tasmàdvimokùaõàt prãtà nadã ràj¤e nyavedayat . yaþ pumànabhavattatrataü sa ràjarùisattamaþ . vasurvasuprada÷cakre senàpatimarindamaþ . cakàra patnãü kanyàntu tathà tà girikàü nçpaþ>% .

#<uparitana># triø upari bhavaþ ñyul tuñ ca striyàü ïãp . årdhabhave .

#<uparimartya># avyaø vede bàø avyayãø . matyasyoparãtyarthe %<avodevamuparimartyaü kçdhi>% çø 8, 19, 12, %<upari martyaü martyànàmupari>% iti bhàø . loke tu và 6 taø . martyoparãtyeva . ataeva %<taduparyapi vàdavaràyaõaþ>% ÷àø såø . %<àtmoparipàtukantu>% naiø ityàdau và ùaùñhãsamàsaprayogaþ .

#<uparimekhala># puø upari årdhà mekhalà yasya . gotrapravartake çùibhede tataþ gotràrthe i¤ auparimekhali tadgotre puüstrã bahuùu tu astriyàm yaskàdiø tasya luk . uparibhekhalàþ

#<uparivçhatã># strã vaidike vçhatãcchandobhede %<caturthaü vçhatã tçtãyo dvàda÷akaþ . àdya÷cet purastàdvçhato dvitãya÷cennyaïkùusàriõã uparivçhatã skandhagrãvà và antya÷cedupariùñàdvçhatã>% sarvànukramaõikàø 5 aø . evamupariùñàdvçhatãtyapi vaidike vçhatãchandobhede .

#<upariùñàt># avyaø årdha + niø riùñàtil upàde÷a÷ca . upari÷abdasyàrthe %<upariùñàdàjyasyàbhighàrayati>% ÷ataø bràø 1, 6, 1, 21, %<puruùa upariùñàt pa÷ånatitiùñhati>% 13, 3, 6, 4, %<tasyopariùñàd vçkùasya balàkà saünyalãyata>% bhàø vaø 205 aø kùiprasyopariùñàdubhayataþ kårcaþ su÷ruø .

#<uparisad># puø upari sãdati sada--kkip . ràjasåyayaj¤e somanetçke druvasvannàmake 1 devabhede . %<somnetrebhyo devebhya uparisadbhyo druvasvadbhyaþ svàhà>% %<ye devà somanetrà uparisado druvasvantastebhyaþ svàhà>% yajuø 9, 35, 36 . 2 årdhasthe tri0

#<uparisadya># naø upari sadyaü sadanamupave÷anam sada--bhàve bàø yat . årdhopave÷ane antarikùopave÷ane %<uparisadyaü và eùa jayati yojayantarityakùasadyam>% ÷ataø bràø 2, 1, 22, uparisadyam antarikùasadyamàkà÷e upave÷anam bhàø .

#<uparãtaka># puø %<ekapàdamårau kçtvà dvitãyaü skandhasaüsthitam . nàrãü kàmayate kàmã bandhaþ syàduparotakaþ>% ratimaø ukte ÷çïgàrabandhabhede

#<uparuddha># triø upa + rudha + kta . 1 niruddhe 2 àvçte ca %<alaghuvilambipayodharoparudvàþ>% màghaþ %<uparuddhàþ niruddhà àvçtà÷ca>% malliø 3 pratiruddhe ca . %<vçttaü hi ràj¤àmuparuddhavçttam>% raghuþ 4 måtràdivegayukte ca .

#<uparåpaka># naø upagataü råpakaü dç÷yakàvyam sàdç÷yena atyàø saø . nàñakabhede tadbhedà÷ca aùñàda÷a yathàha sàø daø %<nàñikà troñakaü goùñhã saññakaü nàñyaràsakam . prasthànollàpyakàvyàni preïkùaõaü ràsakaü tathà . saülàpakaü ÷rãgaditaü ÷ilpaka¤ca vilàsikà . durmallikà prakaraõã hallã÷o bhàõiketi ca>% aùñàda÷a pràhuruparåpakàõi manãùiõaþ . vinà vi÷eùaü sarveùàü lakùma nàñakavanmatam tallakùaõàni tattacchabde vakùyante

#<uparogha># puø upa + rudha--gha¤ . 1 àvaraõe %<÷aratpramçùñàmbudharoparodham>% raghuþ . 2 pratibandhe ca %<anyeùàmapi bhaikùopajãvinàü vçttyuparodhaü karoùi>% bhàø àø 3 aø . %<tapodhana nivàsinàmuparodho mà bhåt>% ÷akuø 3 anurodhe ca . bhàve lyuñ uparodhanamapyuktàrtheùu naø .

#<uparodhaka># naø upa + rudha--õvul . 1 vàsagçhe ÷abda ratnàø . 2 uparodhakartari 3 àvarake 4 pratibandhake 5 anurodhakartari ca triø striyàü ñàp ata ittvam .

#<upala># puø upa + là--àdàne ka upalãyate girirasmin và lã vàø óa, pala--gatau ac palaþ oþ ÷ivasya palaþ bodhaka ityapare . 1 pàùàõe %<revàü drakùyasyupalaviùame vindhyapàde vi÷ãrõàm>% meghaø %<parigçhya ÷ataghnã÷ca sacakràþ saguóopalàþ>% bhàø vaø 283 aø 2 vàlukàyàm %<bhiùagupalaprakùiõã nanà>% çø 9, 112, 3 . %<upaleùu vàlukàsu prakùiõanti>% bhàø 3 ratnamàtre mediø valayàrpitàsitamahopalapramàþ %<÷ukàïganãlopalanirmitànàm>% %<nãlopalasyåtavicitradhàtuþ>% màghaþ %<madhyamopalanibhe lasadaü÷au>% kiràø . 4 ÷arkaràyàü strã . uparàti vàri rà--dàne ka và rasya laþ . 5 meghe niruø . latvàbhàve uparo'pi meghe

#<upalakùaka># triø upa + lakùa--õvul . 1 udbhàvake %<medhàvã vàkpañuþ pràj¤aþ paracittopalakùakaþ . dhãro yathoktavàdã ca eùa dåto vidhãyate>% nãtiþ upàdànalakùaõayà svasvetara bodhake 2 ÷abde ca yathà kàkebhyorakùyatàmannamityàdau kàka÷abdaþ upaghàtakatve na kàkataditarabodhakatvàt upalakùakaþ .

#<upalakùaõa># naø upalakùyate svaüsvetaraccànena upa + lakùa--karaõe lyuñ . svasya svànyasya ca ajahatsva rthayà lakùaõayà bodhake ÷abdeyayà kàkebhyodadhi rakùyatàbhityatra kàkapadaü svasya svànyasya ÷vàde÷ca bodhakam . tallakùaõa¤ca svapratipàdakatve sati svetarapratipàdakatvam . bhavati coktodàharaõe upaghàtakatvena kàkàkàkobhayavçttitvaü kàka÷abdasyeti tathàtvam tata÷ca ÷akyatàvacchedakadharmaparityàgena itara dharmaråpeõa svasvetaravodhakaü hi padamupalakùaõaü bhavati %<mantragrahaõaü bràhmaõasyàpyupalakùaõam>% siø kauø . upa + lakùa--bhà ve lyuñ . 2 tàdç÷aj¤àne . %<çõagrahaõaü niyogopalakùaõàrtham>% siø kauø .

#<upaladhipriya># puø bàladhiþ priyo'sya pçùoø . camaranàmamçgabhede ràjaniø .

#<upalabdha># triø upa + labha--kta . 1 pràpte, 2 j¤àte ca . àkhyàyikopalabdhàrthà amaraþ . ktatuvatu . upalabdhavat pràptari j¤àtari ca striyàü ïãp %<upalabdhavatã divacyutam>% raghuþ .

#<upalabdhi># strã upa + labha--ktin . 1 pràptau %<vçthà hi me syàt svapadopalabdhiþ>% raghuþ . 2 pratyakùàdij¤àne ca . %<nàbhàva upalabdheþ>% ÷àø såø . yogyànupalabdhiþ %<anapàyipadopalabdhaye>% raghuþ .

#<upalabdhç># triø upa + labha--tçc striyàü ïãp . 1 pràptari 2 j¤àtari j¤ànà÷raye 3 àtmani puø .

#<upalabhedin># puø upalaü bhinatti bhida--õini 6 taø . pàùàõabhede vçkùe ràjaniø .

#<upalabhya># triø upa + labha--kargmaõi yat . 1 pràpye %<àrambhasiddhau samayopalabhyam>% raghuþ . 2 j¤eye ca pra÷aüsàyàü mum upalambhyaþ

#<upalambha># puø upa + labha--gha¤ mum ca . 1 làbhe, 2 j¤àne ca . %<kartçtà tadupalambhato'bhavat>% màghaþ . %<j¤àtau sutaspar÷asukhopalambhàt>% raghuþ .

#<upaliïga># naø upamitaü liïgena avàø saø . lokaniddhasàdhanabhàvena liïgenànumàpakena sadç÷e alaukikasàdhanabhàvake ariùñasåcake måkampàdau upadrave .

#<upalepa># puø upa + lipa--gha¤ . 1 gosayàdinà àlepane %<gàtreùu sarvendriyàõàmupalepo'vasàdanamiti>% su÷rutokte 2 sarvendriyàvasàdane ca . %<kàsopalepasvarabhedanidràtantràsyadaurgandhyaviùopasargàþ>% sàdopalepabalakçt su÷ruø . bhàve lyuñ upalepana gomayàdinà àlepane naø %<maõóalàlepanàdikaü karma samàj¤àpayati>% pa¤cataø .

#<upavaktç># puø upavakti upadi÷ati upapa÷yati và upa + vaca tçc . yaj¤e kçtàkçtàvekùake çtvigbhede 1 brahmaõi 2 sadasye ca %<veùi hyadhvarãyatàmupavaktà janànàm>% çø 4, 9, 5, %<upavaktà'dhvaryuprabhçtãnàü sarveùàü karmaõàmanuj¤àrthamitthaü praõayetyàdiråpasya vàkyasya vaktà san brahmàsi, sarveùàü karmaõàmavaikalyàrthamupadraùñà sadasyo vàsi>% bhà0

#<upavaïga># puø upagatovaïgam atyàø saø . vaïgade÷asamãpasthe de÷abhede de÷a÷abde vivçtiþ .

#<upavaña># puø upamito vañena avàø saø . vañavçkùasadç÷e priyàsàlavçkùe ràjani0

#<upavana># naø upamitaü vanena avàø saø . vanatulye kçtrime àropitavçkùasamåhe 1 udyàne . %<pàõóucchàyopavanavçtayaþ ketakaiþ såcibhinnaiþ>% meghaø %<sàketamàlopavanà vçhanti>% raghuþ àràma÷abde pçø 801 vivçtiþ vanasya sàmãpyam vane và avyayãø . 2 vanasàmãpye 3 vane ityarthe ca avyaø %<kusumayan phalinãralinãravairmadavikà÷ibhiràhitahuïkçtiþ . upavanaü nirabhartçsayata priyàn>% màghaþ .

#<upavarõana># naø upa + varõa--lyuñ . samyakkãrtane svaråpalakùaõaguõàdibhiþ pratipàdane %<ati÷ayopavarõanaü vyàkhyànam>% su÷ru0

#<upavartana># naø upetya vartante'tra upa + vçta--àdhàre lyuñ . janapade 1 viùaye %<tasyopavartane'pyeko na ÷ruto gotrabhit kvacit>% kà÷ãø tadekade÷e 2 sajalasthale bharataþ .

#<upavarùa># puø ùàõinikàtyàyanavyàóiprabhçtãnàmadhyàpake çùibhede tatkathà vçhatkayàyàm draùñavyà %<varõà eva tu bhagavànupavarùaþ>% ÷àø så0

#<upavarha># puø upa + vçha--udyayane karaõe gha¤ . ÷irodhàne (vàli÷a) hemaø tatra hi sthàpayitvà ÷ira udyamyate iti tasya tathàtvam . lyuñ . upavarhaõamapyatra na0

#<upavallikà># strã upa utkarùe pràdisaø . amçtasravalatàyàm ràjaniø .

#<upavalha># puø upa + valha--pràdhànye gha¤ . pràdhànye utkarùe %<tat pårveùàüvçtànàü dhàsyatàmeva dhanamupàhitaü bhavatyupava lhàya bibhyatàm>% ÷ataø brà01, 4, 2, 1,

#<upavasatha># puø upetya vasatyatra upa + vasa--adhàre atha . 1 gràme hemacaø . %<yadyàhitàgnirupavasathe mriyate kathamasya yaj¤aþ syàt>% aitaø yajamànasya samãpe vasanti devà asminnahni àdhàre atha . 2 yàgapårvadivase . tannirvacanàdikaü ÷ataø bràø 1, 11, 1, 7, 2, dar÷itaü yathà %<athàto'÷anàna÷anasyaiva . taduhàùàóhaþ sàvayaso'na÷ana meva vrataü mene manohavai devà manuùyasyàjànanti tat enametadvratamupayantaü viduþ pràtarno yakùyata iti te'sya vi÷ve devà gçhànàgacchanti te'sya gçheùåpavasanti sa upavasathaþ . tattvevànavakluptam . yo manuùyeùvana÷natsu pårvo'÷nãyàdatha kimu yo deveùvana÷natsu pårbo'÷nãyàttasmàdu naivà÷nãyàt . taduhovàca yàj¤avalkyaþ . yadi nà÷nàti pitçdevatyobhavati yadyu a÷nàti devànatya÷nàtãti sa yadevà÷itamana÷itaü tada÷nãyàditi yasya vai havirna gçhõanti tada÷itamana÷itaü sa yada÷nàti tenàpitçdevatyo bhavati yadyu tada÷nàti yasya havirna gçhõanti teno devànnàtya÷nàti . sa và àraõyamevà÷nãyàt>% %<vrataprasaïgàdàgataü tadvisarjanaü samàpya pårvedyuryajamànena vratànantaraü yat kartavyaü tadvaktavyaü pratijànãte atheti . yato bratànantarama÷anàna÷anàparanàmakamàraõyàdya÷anameva yajamànena kartavyam atastadanantarameva tasya niråpaõaü kriyata ityarthaþ . pratij¤à tasyà÷anàna÷anapakùasya pra÷aüsàrtham . kevalàna÷anapakùaü nirasitumupanyasyati tadu heti . tattasminna÷anà÷ananaviùaye ana÷anaü sarvàtmanà a÷anatyàgam . upavasathanàmanirvacanena devànàmàgabhanaü draóhayati te'syeti upasamãpe yajamànasya vasanti devà asminniti pårva divasa upavasathanàmaka ityarthaþ . gçhe manuùyeùvàgateùvana ÷natsu pårbo'÷nãyàditi yattasyànavakëptiþ kimu vaktavyà? aùàóhena cenmuninà nirõãto'na÷anapakùaþ tarhi sa eva paramàrthaþ . kathama÷anàna÷anapakùaþ? iti cet anena muninaiva svamatasamarthanàya pratyekapakùau dåùayitvà yàj¤avalkena sopapattinà nobhayàvityuktam . yadãti a÷anàna÷analakùaõaü yadãti . daivike hi karmaõi devàn pratyuddiùñasyaiva haviùaþ prathamamanupayogaþ kàmamanyasya, pitrye punaraniya màddhaviùo'nyadàpa anupayogyamiti pitçdaivatthatàmàpàdayatãti yàj¤avalkyasyà÷ayaþ . tat kiü daivike karmaõi pràgapi bhoktavyamiti yastamà÷ayamajànànaþ ÷aïkate tamàha yadyu iti yadi tu a÷nàti tadà a÷i÷iùato devànatikramya svayaü bhuktavàn syàt . a÷anàna÷anapakùayorubhayorapi doùa÷cet kà gatiriti yaddravyama÷ita mapyana÷itavadbhavati tada÷nãyàt . yasya dravyasya saübandhyannaü haviùñvena devà na gçhõanti tada÷itamapi sadana÷ita vadbhavati . tathàtve yathodãritadoùadvayàbhàvamàha sa yaditi . àraõyagrahaõaü pràkçtadar÷apårõamàsahavirvyatiriktopalakùaõam>% bhàø . tatra vihitaþ ñha¤ bhàve atha . vaidike karmabhede tacca karma kàtyàø 8, 8, 8, dar÷itam . navamàdhyàyàdau %<uktamaupavasathyaü karmeti>% karkaþ .

#<upavasta># naø upa + vasu stambhe upamçùñatvàdabhojane bhàve kta . upavàse amaraþ .

@<[Page 1322b]>@
#<upavasti># strã upa + vasu--stambhebhàve ktin . upaùñambhe àlambane tena jãvati vetanàø ñha¤ . aupavastika tadupajãvini triø .

#<upavàka># puø upa + vaca--gha¤ kutvam . upetya vacane 1 parasparàlàpe %<namasvanta idupavàkamãyuþ>% çø 1, 164, 9, %<upavàkamupetya vacanaü parasparavacanam>% bhàø . upavàti upa + và--bhàve kvip tasyai kaü jalaü yatra . 2 yave puø %<saktånàü råpaü vadaramupavàkaþ karambhasya>% yajuø 190, 22, %<sarasvatyupavàkairvyànam>% 19, 90, %<upavàkà yavàþ>% vedadãø %<atha nàsikayorlomàni tànyupavàkasaktava÷ca vadarasaktava÷ca ÷rotre evàsyendrau grahau>% ÷ataø bràø 12, 9, 1, 5, bhraùñayavairhi jalasya ÷oùaõàt tathàtvam . 3 indrayave strã ïãp %<vadarairupavàkãbhirbheùajaü tãkmabhiþ>% yajuø 21, 30, tasmin hitaþ yat . upavàkya tatsàdhane vahnau upa + vacakarmaõi õyat kutvam . sambhàùaõãye %<ayamagnirvradhnya÷vamya vçtrahà sanakàt preddho namasopavàkyaþ>% çø 10, 69, 12, kutvàbhàve upavàcya stute praõamye ca %<ahannissvo yathà vide ÷ãrùõà÷ãrùõopavàcyaþ>% çø 2, 1, 132,

#<upavàda># puø upa + vada--gha¤ . apavàde nindàyàm %<pa÷åpavàdà÷ca>% kàtyàø %<pa÷åpavàdaþ pa÷udànanindà>% karkaþ õini upavàdin . tatkàriõi %<tasmànnopavàdã syàduta hyevaüvitparo bhavati>% aitaø %<ye'lpàþ kalahinaþ pi÷unà upavàdinaþ>% chàø uø .

#<upavàsa># puø upa + vasa--gha¤ . bhojanàbhàve bhojananivçttau sa ca vaidhaþ avaidha÷ceti bhedàt dvividhaþ . tatra vaidhasya vrataråpatvam . tasya saükalparåpatvaü nirasya ekàø taø saükalpajanyatvamuktam yathà dãrghakàlànupàlanãyaþ saïkalporvratamiti nàràyaõopadhyàyànàü svarasaþ . svakartavyaviùayoniyataþ saïkalpobratamiti ÷rãdattaharinàthavardhamànaprabhçtayaþ . saïkalpa÷ca bhàve mayaitat kartavyameva, niùedhe na kartavyamiti j¤ànavi÷eùaþ ataeva maïkalpaþ karmamànasamityàbhidhànikàþ . vastutastu pårboktavaràhapuràõavacanenaikàda÷yupavàsasya vratatvàbhidhànàt %<ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca . upavàsena caikena pàdakçcchra udàhçtaþ>% ityàdiyàj¤avalkyàdyukteùu ekabhaktanaktàyàcitabhojanopavàsàdiùu pàdakçcchràditvàbhidhànàcca na sasaïkalpovrataü kintu saïkalpaùiùayatattatkarmaiva vratamiti . ataevaüvratànàü saïkalpasambhavatvamàha manuþ %<saïkalpapålaþ kàmovai yaj¤àþ caïkalpasambhavàþ . brataniyamadharmà÷ca sarve saïkalpajàþ smçtàþ>% . anena karmaõà ida miùñaü phalaü sàdhyate ityevaüviùayà vuddhiþ saïkalpastadanantaramiùñasàdhana tayà avagate tasmin icchà jàyate tatastadarthaü prayatnaü kurvãta ityevaü yaj¤à saïkalpasambhavàþ . brataniyamaråpàdharmà÷caturthàdhyàye vakùyamàõàþ . sarve ityanena anye'pi ÷àstràrthàþ saïkalpàdeva jàyantaiti kullåkabhaññaþ . saïkalpamàha varàhapuràõam . %<pràtaþsaïkalpayedvidvànupavàsabratàdikam . nàparàhõe na madhyàhne pitryau kàlau hi tau smçtau>% atra saükalpovratàrambhaþ . tatra bhojanàbhàva÷ca ahoràtrakàlàvacchinnaþ . yathoktaü smçtau %<tapanodayamàrabhya yàmàùñakamabhojanam . upavàsaþ savij¤eyaþ pràya÷citte vidhãyate>% pràya÷citte ityupalakùaõam . pràjàpatyàdau triràtràdyupoùaõamasyaivàvçttyà bodhyam . upavàsa÷abdasya niruktyantaraü bhaviø puø dar÷itaü yathà %<upàvçttasya pàpebhyoya÷ca vàsoguõaiþ saha . upavàsaþ sa vij¤eyaþ sarvabhogavivarjitaþ>% vaidhopavàsasya yathà nivçtti råpa yatnaparatayà bhàvaråpatvaü tathà ekàø taø samarthitam yathà eva¤ca saïkalpaviùayasya anantaü påjayeddharimityàdau bhàvatvaü, nekùetodyantamàdityamityadau càbhàvaråpatvam . nanu tarhi vatrasya kvacidapyabhàvaråpatvàt %<niùedhaþ kàlamàtrake>% ityasyaiva viùayatva syàditi cenna tasya kevalaniùedhaviùayakatvàt asya tu saïkalpàdãtikartavyatàyogitvena bhàvaghañitatvàt %<tatra påjya vidhervçttiþ>% ityasyaiva viùayatvamiti . jomåtavàhanenàpi %<ekàda÷yàü bhojane doùaü dar÷ayannupavàsaü niyamayati . nacàyaü niùedhaþ itikartavyatàvidhànàt niùedhe cetikartavyatàvira hàdvratapadàprayogàcca>% ityuktam . yattu niùedhaprakaraõasthadevalavacane %<ma ÷aïkhena pibettoyaü na khàdet kårma÷åkarau . ekada÷yàü na bhu¤cãta pakùayorubhayorapi>% ityatra na¤oniùedhe mukhyatvàdbhojanàbhàvaþ pratãyate natvabhojanasaïkalparåpaü vrataü lakùaõàprasaïgàt . matsyapuràõe %<da÷amyàü niyatàhàro màüsamaithunavarjitaþ . ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi>% iti da÷amãniyamapårbakaü vratamabhidhàya %<rañantãha puràõàni bhåyobhåyovarànane! . na bhoktavyaü na bhoktavyaü sampràpte harivàsare>% ityàdividherananyagatikatayà niùedhakatvamava÷yaü vàcyam . tathàca niùiddhe bhojane doùa÷ravaõaü niùedhàtikramajanyatayaivopapadyamànaü na phala÷rutyà kàmyatayà niråóhasya vratasya nityatve pramàõamiti taccintyaü na khalu %<na ÷aïkhena pivattoyamityàdibhiþ>% pratipannaniùedhabhàvaiþ sàhacaryeõaikàda÷ãbhojananiùedhakamàtramuttaràrdhaü kintu %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi . vanasthayatidharmo'yaü ÷uklàmeva sadà gçhã>% iti gobhilavacane dharma÷abdasamamivyàhàreõaikàda÷yàmupavasedityanenaikavàkyatayà copavàsavidhàyakamapi nahi niùiddhànàü brahmahatyàdãnàü tyàgena ka÷ciddharmojàyate kintu bhàvaråpàïgànugçhãtoniùiddhodharmobhavediti, vaidhopavàse ca %<upàvçttasya pàpebhyoya÷ca vàsoguõaiþ saha . upavàsaþ sa vij¤eyaþ sarvabhogavivarjitaþ>% iti bhaviùyapuràõavacanena bhogamàtrasyaiva varjane pràpte vacanàntaràdahoràtràbhojanasyaiva pàpanivçttaguõavàsayuktasya pràdhànyamanyabhogavarjanasyàïgatvam . tathàca %<såtake mçtake caiva praõamya manasà harim . ekàda÷yàü na bhu¤jãta vratametaddhi vaiùõavam>% . atra ekàda÷yàmupavàsamàtrasya vratatvamuktam ekàda÷yàü na bhu¤jãtetyasya vrataparatvena nàbhojanaparatà tasyà÷ca pårbaü dåùitatvàt . tata÷ca yathà ekàda÷yàü na bhu¤jãta ityatra vacanàntaràdupavàsaråpavrataparatvaü tathà na bhoktavyamityatràpi . vastutastu varàhapuràõe ekàda÷ãvratasandaü÷amadhye %<na ÷aïkhena pibettoyamiti>% na bhoktaüvyaü na bhoktavyamiti vacanadvayamabhidhàya vrattàkaraõe pratyavàya uktaþ . naca paunaruktyabhiyà tasya niùedhakatvamiti vàcyam tathàtve etadvacana eva na bhoktavyamiti punarupàdànaü vyarthaü syàt kintu vãpsayà tasyaiva vratasya nitthatvakhyàpanamiti . anyathà %<niùedhaþ kàlamàtrakaþ>% ityanenaiva ekàda÷ãkùaõa eva bhojananiùedhaþ syàt . %<ekàda÷yàü prakurvanti upavàsaü manãùiõaþ>% iti bhaviùyapuràõe upavàsapadànniràhàrapadaü naikàda÷ãkàlamàtràbhojanaparam kintu tadyuktàhoràtràbhojanaparam . tatraivopavàsapadavyavahàràt . naca vaiparãtyam upavàsapadasyàhàràbhàvamàtraparatve lakùaõàprasaïgàt . niràhàrapadasyopavàsaparatve tu na lakùaõà sàmànya÷àstrasya vi÷eùatàtparyakatvàt . tathàca kàtyàyanaþ %<nityopavàsã yomartyaþ sàyaü pràtarbhujikriyàm . santyajenmatimàn vipraþ saüpràpte harivàsare>% . sàyaü pràtariti ràtridivopalakùaõam %<munibhirdvira÷anamuktaü vipràõàü martyavàsinàü nityam . ahani ca tathà tamasvinyàü sàrdhapraharayàmàntaþ>% iti chandogapari÷iùñaikavàkyatvàt . prataeva khaõóatitherapyahoràtratvakãrtanam ahoràtrasàdhyakarmàïgatvàrtham . tathàca viùõudharmottare . %<sà tithistadahoràtraü yasyàmabhyuditoraviþ . tayà karmàõi kurvãta hràsavçddhã na kàraõam . sà tithistadahoràtraü yasyàmastamitoraviþ . tayà karmàõi kurvãta hràsavçddhã na kàraõam . ÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyuditoraviþ . kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamitoraviþ>% . tacca tithyantarasahàyabhàvaü vinà pràyona sambhavati ataeva gçhyapari÷iùñe yugmàgnãtyàdyabhidhàya %<tithyoryugmaü mahàphalam>% ityuktaü asya prayojanantu titheþ khaõóavi÷eùaniyamanam, svatithyà krarmànirvàhe sahàyabhàvenànyatithyanuprave÷enàhoràtrasàdhyopavàsàdyàcaraõa¤ca . eva¤ca pràtaþkàle tattithyalàbhe tithyantare'pyu'pavàsasaïkalpaþ ahoràtràbhojanaråpasya tasya pràtaràrambhàrhatvàt . saüvatsarapradãpe'pi %<pràtaþsandhyàü tataþ kçtvà saïkalpaü budha àcaret>% ityuktam . atra ca karmaõastàvadapårvajanakatvena vidhiyatvena pràdhànyam tithyàderguõatvena kvacidupalakùaõatvamàha gargaþ . %<tithinakùatravàràdi sàdhanaü puõyapàpayoþ . pradhànaguõabhàvena svàtantryeõa na te kùamàþ>% iti pradhànamya karmaõoguõabhàvenàïgatvena . eva¤ca niràhàrapadasyopavàsaparatve na kala¤càdhikaraõanyàyànnaikàda÷ãkùaõamativàhya bhojanam . kintvekàda÷yàmiti vihitaikàda÷ãyuktàhoràtraparam . atha kala¤jàdhikaraõam . tatra ÷rutiþ %<na kala¤jaübhakùayet>% iti kala¤jabhakùaõàbhàvaviùayakaü kàryamityarthaþ . tatra kàlavi÷eùànupàdànànniùidhyamànakriyàyàü pravçttimatoniùedhavidhàvaghikàràdyàvatkàlameva tasyàü tasya nivçttiþ . na hi kala¤jabhakùaõàdyataþ kuta÷cit kàraõànnivçttasya niùedhànupàlanaü sakçdvçttamiti kala¤jabhakùaõaniùedho na punastaü nivartayati kintu bhakùaõapra-à vçttimattàmàtramadhikàrivi÷eùaõaü yadà yadà bhavati tada tadà eva niùedhavidhirapi taü nivartayati . na hi kala¤jasyabhakùaõamupakramya yàvatkàlaü tadbhakùayati . atastaditarakàle nivçttiþ siddhaiveti bhavati viphalovidhiþ . nanu nàsau nivçttirapravçttasya nivçttyanupapatteþ, satyaü pravçttyupàdhinà vinà÷aü pràpsyan pràgabhàvaeva pravçttiniràkaraõàt sàdhyamànonivçttirucyate na tu pravçttirapi sàdhyatayopadi÷yate kintu ràgapràptapravçttimataeva niùedhavidhàvadhikàraþ . yattu %<manasà tu pravçttasya bhåtaceùñàvato'pi và . yadanàgatabhàvasya varjanaü tannivartanam>% iti tatràpi÷abdenàpravçttamàtrasamuccayànna virodhaþ bhåtatreùñàvata iti . %<bhåtaü kùmàdau pi÷àcàdau jantau klãvaü triùåcite . pràpte vçtte same satye devayonyantare tu nà>% iti medinyukteþ bhåte pràpte niùedhye ceùñàvata ityarthaþ . tata÷ca pràgabhàva eva kàlàntarasambandhitayà sàdhyatvenopadi÷yate . pràgabhàva÷cànàdisaüsargàbhàvamàtraparaþ sacàpravçttasya bhakùaõakàraõamananutiùñhataþ sidhyatyeva . tasmàt sakçtkriyàparyavasàyitve viphalovidhiþ kàdàcitkàkaraõasya niùedhamantareõàpi pràpteþ . na ca svargakàmàdivat sàdhyatayà pravçttimatkartçkatvamapyaïgaü viùayamàtrànanuùñhànàdhãnasiddhattatvànniùedhaniyogànàmitikartavyatà''kàïkùàvirahàt ataeva ÷ucitvamapi tatra nàïgam . tasmànniùedhavidhiùu kàkavantodevadattasya gçhàityàdivattañasthatvenàdhikàrivi÷eùaõãbhåtàyàþ pravçtteryàvatkàlamanuvçttistà vatkàlameva nivçttau sàphalyaü punarnimittàntaravanna sakçdanuùñhànenaiva ÷àstràrthasiddhiþ . gadàdharastu vighisvaråpe upavàsàdivratàderniùedhavidhivodhyatavà vaidhatvaü kala¤ja bhakùaõàde÷ca niùedhaviùayatayà niùiddhatvamaïgãcakàra . tasyàyamà÷ayaþ . vidhipratyayàrthasyeùñasàdhanatvàderdhàtvarthe evànvaya vyutpatteþ ekàda÷yàpupavasedityàdivàkyena upavàse liïàdyartheùñasàdhanatvasyànvayabodhanàt bhojanàbhàvaråpopavàsasya niùedharåpatayà tatra ca vidhyarthànvayàt niùedhavidhitvam tadeka vàkyatayà ca ekàda÷yàü na bhu¤jãtetyàdau bhujadhàtorupaùàsaparatvakalpanaü na¤ tu tatra tàdç÷alakùaõàgràhakaþ eva¤ca tatra niùedharåpabhojanàbhàve iùñasàdhanatvabãdhanànniùedhavidhitvam . prakçtyarthe eva pratyayàrthànvayaniyamena tathànvayasyaivau cityam . na kala¤jaü bhakùayedityàdau tu õa¤à kala¤jabhakùaõa eva vidhyartheùñasàdhanatvasyàbhàvabodhanàt niùedharåpatvam . na¤asamabhivyàhçtasthale yatra yasyànyayaþ tatsamamivyàhàre tu tatra tasyàbhàvànvayaniyamàt maitraþ pacatãtyàdau maitre pàcakartçtvànvayena maitro na pacatãtyàdau tatraiva kartçtvàbhàvànvayadar÷anàt . nanu ekàda÷yàü na bhu¤jãtetyatràpi kuto na tathànvaya iti cet tatra tathànvayasambhave'pi ekàda÷yàmupavaset ityàdau tathànvayàsambhavàt tatra dhàtunaiva bhojanàbhàvasyopasthàpanàt tatraiva vidhyarthànvayaucityàt na ca tatra syàtantryeõàbhàvabodhakapadamasti yena vidhyarthànvayastatra syàt . tadekavàkyatayà ca na bhu¤jãtetyàdau uktanibeya vidhitvamucitamiti . niùedhavidhe÷ca iùñasàdhamatàj¤ànajananadvàrà pravartakatvam niùedhasya tu udãcyàniùñasàdhanatvaj¤àropajananàt nivartakatvamiti bhedaþ vistarastu vidhisvaråpe dç÷yaþ . pràgukta bhaviø puø vàkyavyàkhyàyàm ekàø taø raghuø upàvçttasya nivçttasya pàpebhyaþ pàpakarmabhyaþ . maithilàstu doùebhya iti pañhitvà doùebhyoràgadveùamàtsaryàdiniùiddhvàtmadharmebhyaityarthamàhuþ . guõànàha gotamaþ . %<dayà sarvabhåteùu kùàntiranasåyà ÷aucamanàyàsomaïgalamakàrpaõyamaspçhà ceti>% . dayàdilakùaõànyàha vçhaspatiþ . %<pare và bandhavarge và mitre dveùñari và sadà . àtmavadvartitavyaühi dayaivaiùà prakãrtità>% . pare udàsãne . àtmavadityatra àpatsu rakùitavyamitikalpatarau pàñhaþ . vyaktamàha dakùaþ . %<yathaivàtmàü parastadvaddraùñavyaþ sukhamicchatà . sukhaduþkhàni tulyàni yathàtmani tathà pare>% . vçhaspatiþ . %<bàhye càdhyàtmike caiva duþkhe cotpàdite kvacit . na kupyati na và hanti sà kùamà parikãrtità . na guõàn guõinohanti stauti mandaguõànapi . nànyadoùeùu ramate sà'nasåyà prakãrtità . abhakùyaparihàrastu saüsarga÷càpyaninditaiþ . svadharme ca vyavasthànaü ÷aucametat prakãrtitam . ÷arãraü pãóyate yena su÷ubhenàpi karmaõà . atyantaü tanna kurvãta anàyàsaþ sa ucyate . pra÷astàcaraõaü nityamapna÷astavivarjanam . etaddhi maïgalaü proktamçùibhistattvadar÷ibhiþ . stokàdapi ca dàtavyamadãnenaiva càtmanà . ahanyahani yat ki¤cidakàrpaõyaü hi tat smçtam . yathotpannena santoùaþ kartavyo'pyalpavastunà . parasyàcintayitvàrthaü sà'spçhà parikãrtità>% . devãpuràõama . %<vaddhyànaü tajjapaþ snànaütatkathà÷ravaõàdikam . upavàsakçto hyete guõàþ proktà manoùibhiþ>% sarvabhogavivarjataþ ÷àstràma numatançtyagãtàdisukharahitaþ atra dantadhàvane maithilamatamutthàpya dåùitaü tatraiva . atra rmatilàþ vçddha÷àtàtapobhogavi÷eùàn pratiprasåte . %<gandhàlaïkàravaståni puùpamàlyànulepanam . upavàse na duùyeta dantadhàvanama¤janam>% . gauóãyasmçtiþ %<upavàse tathà ÷ràddhe na svàdeddantadhàvanam . dantànàü kàùñhasaüyogodahatyàsaptamaü kulam>% tatra yogã÷varaþ %<tasmàt sarvaprayatnena bhakùayeddantadhàvanam>% ityabhidhàya dantakàùñhasaüyogaü niùidhya mçlloùñàdinà dantadhàvanamiti virodhaü parijahàreti vadantona¤arthaü vyàcakruþ tanna vçddha÷àtàtapena %<mukhe paryuùite nityaü bhavatyaprayatonaraþ . tasmàt sarvaprayatrena bhakùayeddantadhàvanam>% ityabhidhàya tadvacanàbhidhànema dantadhàvane doùaevoktaþ . anyathà paunaruktyàpatteþ %<a¤janaü rocana¤càpi gandhàn sumanasastathà . puõyake copavàse ca niyameva vivarjayet>% iti harivaü÷àt mitàkùaràyàm . %<gàtràbhyaïgaü ÷irobhyaïgaü tàmbålaü cànulepanam . vratasthovarjayet sarvaü yaccànyadbalaràgakçt>% ityanenànulepanaràgakçnniùedhàcca . ataeva pràya÷cittavivekakçdbhiþ suùñhåktamupavàsena hetuneti .
     jãmåtavàhanenàpi upavàse ceti pañhitvà cakàràdanuktàdiùvapãti vyàkhyàtam . tasmàdgandhetyàdi sarvabhogasyaiva pçdar÷akaü tena vilàsàrthagandhàdivarjanaü kàryam . devalaþ %<upavàsaþ praõa÷yeta divàsvàpàkùamaithunaiþ . atyaye càmbupàne ca nopavàsaþ praõa÷yati>% . upavàso'pi na÷yeteti kalpatarupàñhe apinànyadvrataü samuccãyata iti vi÷eùaþ . akùairdyåtaiþ . atyaye nà÷e sambhàvyamàne . maithune vi÷eùamàha devalaþ . %<upavàse tathà yaunaü hanti dçptakulàni vai . strãõàü saüprekùaõàt spar÷àttàmiþ saïkathanàdapi . brahmacaryaü vipadyeta na dàreùvçtusaïgamàt>% saüprekùaõàt saükathanàdityatra saràgatvaü saü÷abdasyàrthaþ sàha caryàt spar÷o'pi tatheti pràya÷cittavivekaþ . kàtyàyano'pi retaþsekàtmakaü bhogamçte'pyatra kùayaþ smçtaþ . tathàca dakùaþ . %<smaraõaü kãrtanaü keliþ praikùaõaü guhyabhàùaõam . saïkalpo'dhyavasàya÷ca kriyàniùpattireva ca . etanmaithunamaùñàïgaü pravadanti manãùiõaþ . anuràgàt kçta¤caiva brahmacaryavirodhakam>% .
     anukalpapakùapradhànapakùayoryathàyogam anthànyapi varjyàni kàlamàø uktàni yathà %<kàüsyaü màüsaü masåràü÷ca caõakàn koradåùakàn . ÷àkaümadhu parànna¤ca tyajedupavasan striyam>% kårmapuø . %<asakçjjalapàna¤ca divàsvàpa¤ca maithunam . tàmbålacarvaõaü màüsaü varjayedbratavàsare>% viùõu dhaø . %<patitapàùaõóinàstikasambhàùaõamançtà÷lãlàdikamupavàsàdiùu varjayet>% hàrãtaþ . %<bahirgràmàntyajàn såtiü patitaü ca rajasvalàm . na spç÷ennàbhibhàùeta nekùeta vratavàsare>% kårma puø %<smçtyàlokanagandhàdisevanaü pari kãrtanam . annasya varjayet sarvaü gràsànà¤càbhikàïkùaõam . gàtràtyaïgaü ÷irobhyaïgaü tàmbålaü cànunepanam . vratasthovarjavet sarvaü yaccànyatra niràkçtam>% viùõuraø . tatraikàdasyu÷cupavàse yàni kàni ca pàpàni vrahmahatyàdikàni ca . annamà÷ritya tiùñhanti saüpràpte harivàsare, iti bhaviø puø annamàtrasya niùedhe'pi màùamasåràdiniùodho'nukalpapakùe'dhikadoùàya . ataeva %<annaü tu dhànya saümåtaü girije! bhuvi jàyate . dhànyàni vividhànãhajagatyàü ÷çõu yatnataþ . ÷yàmamàùamasårà÷ca dhànyakodrava sarùapàþ yavagodhåmamudgà÷ca tilakalkakulatthakàþ>% ityàdãnyaùñàda÷a dhànyànyuktvà %<etaireva samudbhåtamannaü bhavati ÷obhane! . annatthàge brate bhakùyeùvetànyeva vivarjayediti>% ÷àmbottara khaõóe dhànyamàtrasaübhåtànnasya niùedhàt . ataeva naktaü haviùyànnamanodanaü vetyanena anodanapadena siddhànnamàtrabhinnasyànukalpatoktà .
     ekàda÷yuvàse'dhikàriõa ekàda÷ã÷abde vakùyate . sabhartçkàyàntu bhartranumatiü vinopavàse nàdhikàraþ . %<nàsti strãõàü pçthag yaj¤o na vrataü nàpyupoùaõam . patiü ÷u÷råùate yattu tena svarge mahãyate>% manåkteþ sàvitrãvratàdau vi÷eùavidhànàt bhartranuj¤ayà'dhikàraþ . ataeva ÷aïkhena sàmànyata uktam %<kàmaü martranuj¤ayà bratovavàsaniyamejyàdãnàma bhyàsaþ strãdharmaþ>% %<patyau jãvati yà nàrã upoùya bratasàcaret . àyuþ saüharate patyuþ sà nàrã narakaü vrajet>% iti viùõuvàkyantu anumatyabhàvaviùaùayakam .
     sa ca upavàsaþ nityaþ kàmyaþ naimittika÷ceti tridhà tatraikà÷ã÷ivaràtryàdyupavàsonityaþ . ekàda÷ã÷abde÷ivaràtryàdi ÷abde ca tatpramàõaü dç÷yam . kàmyastu %<amàvasyà dvàda÷ã ca saükrànti÷ca vi÷eùataþ . etàþ pra÷astàstithayo mànuvàrastathaiva ca . atra snànaü japoho modevatànà¤ca påjanam . upavàsastathà dànamekaikaü pàvanaü smçtam>% saüvaø %<sapta vàrànupoùyaiva saptadhà saüyatendriyaþ . saptajanmakçtaü pàpaü tatkùaõàdeva nà÷ayet>% saüø pradãø %<nityaü dvayorayanayornityaü viùuvatordvayoþ . candràrkayorgrahaõayorvyatãpàteùu parvasu . ahoràtroùitaþ snànaü dànaü homaü tathà japam . yaþ karoti prasannàtmà tasya syàdakùaya¤ca tat>% brahmapuø ityàdau vihitaþ tatràyanaviùavatsunitya iti bhedaþ . naimittikaþ pràya÷cittaråpaþ %<tryahaü pràtastyahaü sàyaü tryahamadyàdayàcitam . tryahaü para¤ca nà÷nãyàt pràjàpatyaü caran dvijaþ>% manvàdivihitaþ evamanyànyapi pràya÷cittavidhàyakàni vàkyàni smçtitoj¤eyàni
     tatra kàmye sarva÷aktimànadhikàrã bhavatãtyukteþ sarvàïgo petasyaivàdhikàraþ . nitye tu yathàkatha¤cidanuùñhànamiti samarthitam ekàø taø eva¤caikàda÷ãvratasya nityatvàt ki¤cidaïgavaikalye'pi pradhànopavàsàderàcaraõaü yàvajjãvàdhikaraõatyàyàt . sa ca nyàyoyathà yàvajjãvamagnihotra juhuyàditi ÷råyate tatra kiü sarvàïgopasaühàreõaivàdhikàraþ uta yàvajjãvapadena yàvanti ÷aknotãtyupasaürartuü yadà tadà tàvadbhiraïgairupetaü pradhànaü kurvannadhikarotãti saü÷ayaþ . tatràdye sarvàïgopetasya pradhànasya phalasàdhasatvàdaïgavaikalye phalànudayàt sarvàïgopasaühàra iti pårvapakùaþ tatra siddhàntaþ %<sàyaü pràtarjuhotãti>% ÷ruteþ sàyaü pràtaþkàlàvacchitraü jãvanamagnihotrasya nimittatayà ÷råyate natvaïgànàü, sati nimitte naimittikamava÷yaübhàvi anyathà nimittatvàsambhavàt . ato'÷akyàïgaparityàgena pradhànaü kartavyam tàvataiva ÷àstrava÷àt phalasiddhiriti ataeva naimittikàdhikàre ÷rãdharasvàmidhçtà ÷rutiþ %<yathà ÷aknuyàttathà kuryàditi>% . gaudhàyano'pi smarati . %<yathà katha¤cinni tyàni ÷akyavastuniråpataþ . yena kenàpi kàryàõi naiva nityàni lopayet>% .
     asamarthasyànukalpenàpyacaraõam anukalpa÷ca kartçdravyàdiùu pratinidhiråpaþ tatràha manuþ . %<vi÷vai÷ca devaiþ sàdhyai÷ca bràhmaõai÷ca maharùibhiþ . àpatsu maraõàdbhãtairvidhiþ pratinidhiþ kçtaþ . prabhuþ prathamakalpasya yo'nukalpena vartate . ma sàmparàyikaü tasya durmatervidyate phalam>% . atràpatpratinidhyanukalpànàüparyàyatà . kàlavivekadhçtavaràhapuràõe %<upavàsàsamarthastu ki¤cidbhakùyaü prayojayet>% tathà ekàda÷ãmadhikçtya smçtiþ %<ekabhaktena naktena bhakùan vçdvàturaþ kùipet>% nàradãye %<anukalponçõàü proktaþ kùãõànàü varavarõini! . målaü phalaü payastoyamupabhogyaü bhavecchubham . natveva>% bhojanaü kai÷cidekàda÷yàü prakãrtitam . evamanukalpàsàmarthye brahmavaivartaþ . %<upabàsàsamartha÷cedekaü viprantu bhojayeta . tàvaddhanàni và dadyàt yadbhaktàddviguõaü bhavet . sahasrasammitàü devãü japedvà pràõasaüyamàn . kuryàddvàda÷asaükhyàkàn yathà÷akti vrate naraþ>% . devãü gàyatrãm . vàyupuràõe %<upavàsaniùedhe tu ki¤cidbhakùyaü prakalpayet . na duùyatyupavàsena upavàsaphalaü bhavet . naktaü haviùyànnamanodanaü và phalaü tilàþ kùãramathàmbu vàjyam . yat pa¤cagavyaü yadi vàtha vàyuþ pra÷astamatrottaramuttara¤ca>% . upavàsaniùeghetu asàmarthyaiva haviùyàdiranukalpaþ . tàni ca %<aùñau tànyavrataghnàni hyàpomålaü phalaü payaþ . havirbràhmaõa kàmyà ca gurorvacanamauùadham>% vaudhàyanaþ . ekàda÷yatiriktopavàse anukalpapakùe vi÷eùaþ niø siø . %<nityasnàyã mitàhàro gurudevadvijàrcakaþ . kùàraü kùaura¤ca lavaõam madhumàüsàni varjayet>% pçthvãcaø agnipuø . kùàrà÷ca tatraivãktàþ %<tilamudgàdçte ÷imbyaþ ÷asye godhåmakodravau . dhanyàkaü devadhànya¤ca ÷amãdhànyaü tathaiva ca . svinnadhànyaü tathà paõyaü målaü kùàragaõàþ smçtàþ>% godhåmasya kùàratve'pi upavàsànukalpe pratiprasavastatraiva %<vrãhiùaùñikamudgà÷ca kalàyaþ satilaü payaþ . ÷yàsàka÷caiva nãvàrà godhåmàdyà vrate hitàþ>% . kuùmàõóàlàvuvàrtakupàlaïgãjyotsnikàstyajet . caturbhaikùaü saktukaõàþ ÷àkaü dadhi ghçtaü madhu . ÷yàmàka÷àlinãvàrà yàvakaü målatat phalam . haviùyaü vratanaktàdàvagnikàryàdike hitam . madhumàüsaü vihàyànyavrate và hitamãritam . %<caturbhaikùaü saktukaõàyàvaka÷àkapayodadhighçtamålaphalodakàni havãüùyuttarottaraü pra÷astàni>% mitàø gautaø . nirõayàø saügraø . stenahiüsakayoþ sakhyam kçtvà stainya¤ca hiüsanam . pràya÷cittaü vratã kuryàt japannàma÷atatrayam . mithyàvàde divàsvàpe bahu÷o'mbuniùevaõe . aùñàkùaraü vratã japtvà ÷atamaùñottaraü ÷uciþ . ataeva samarthasya ki¤cidbhakùaõamapi bhaïgyà niùiddham . %<upavàso yadà ràma! ÷ràddhaü naimittikaü bhavet . upavàsaü tadà kuryàdàghràya pitçsevita miti>% kàtyàø .
     atha kartçpratinidhiþ svayama÷aktau pratinidhinà'pi upavàsàdivrataü kàryamityàha skandapuø . %<putra¤ca vinayopetaü bhaginãü bhràtarantathà . eùàmabhàva evànyaü bràhmaõaü viniyojayet>% garuóapuràø . %<bhàryà bharturvrataü kuryàdbhàryàyà÷ca patistathà . asàmarthye dvayostàbhyàü vratabhaïgona jàyate>% . varàhapuràõe %<pitçmàtçpatibhràtçsvasçgurvàdibhåbhujàm . adçùñàrthamupoùyaiva svaya¤ca phalabhàgbhavet>% . atra niø siø trikàõóamaõóane vi÷eùaþ %<kàmye pratinidhirnàsti nitye naimittike ca saþ . kàmye'pyupakramàdårdhvaü kecit pratinidhiü viduþ . na syàt pratinidhirmantrasvàmidevàgnikarmasu . sa de÷akàlayornàsti nàraõeragnireva sà . nàpi pratinidhàtavyaü niùiddhaü vastu kutracit>% . tata÷ca ÷aktau upoùaõàdikamanukampàdinà kàryaü påjàdikaü tu svayamasàmàrthye anyena kàrayediti ekàø taø raghuø .
     nityakàmyayorupavàsayoraya medaþ %<upavàsaphalaü prepsustyajet bhaktacatuùñayamiti>% kàlamàø bhàratam %<jahyàdbhaktadvayaü niye kàmye bhaktacatuùñayam . sàyamàdyantayorbhaktamekaikaü madhyame dvayam>% ekàø taø smçti . atra sàyamityasya ekamojanamàtraparatvam tena daivàt pårvadine divavà'bhojane ràtribhojane'pi na phalàpràptiþ %<ahnoràdyantayoruktamekaikaü madhyato dvayam . upavàsaphalaprepsorvarjyaü bhaktacatuùñayamiti>% vàràhàt .
     upavàsa vratasya vaidhatayà tattattitheþ påjyakhaõóaeva kartavyatà tanniråpaõàya pratipadamàrabhya khaõóavi÷eùaniyamanaü kàlamàø dar÷itaü tatràdau pratipatprakaraõe yathoktaü taducyate tato %<màrga÷ire màsi pratipadyapare'hani . iùñvà guru¤copavasenmahàdevaü smaranmuhuriti>% . nanu pårvaviddhàyàü ÷uklapratipadi yo'yadupavàsau vihitastasya saükalpaþ kiü pràtaþ kàryaþ kiü và paratra, nàdyaþ pràtastadabhàvena saükalpàyogàt . ataeva baudhàyanaþ %<yoyasya vihitaþ kàlaþ karmaõastamupakrame . tithiryà'bhimatà sà tu kàryà nopakramojjhiteti>% skandapuràõe'pi %<yoyasya vihitaþ kàlaþ karmaõastadupakrame . vidyamàno bhavedaïgaü nojjhitopakrameõa tu>% (sandhiràrùaþ) . na dvitãyaþ pràtaþkàlasyaiva saükalpàïgatvàt tathà ca smaryate %<pràtaþ saükalpayedvidvànupavàsavratàdikamiti>% . tathà %<pràtaràrabhyamatimàn kuryànnaktavratàdikam . nàparàhõena madhyàhõe pitryau kàlau hi tau smçtàviti>% . atrocyate yathoktavacanabalàt pràtareva saükalpaþ kàryaþ tadànãü jyotiþ÷àstraprasiddhapratipadabhàve'pi smçtibhiràpàditàyàþ pratipadaþ sattvàt ataeva devalaþ %<yàntithiü samanupràpya astaü yàti divàkaraþ . tithiþ sà sakalà j¤eyà dànàdhyayanakarmasviti>% atra dànàdhyayanayorupavàsàdinikhiladaivopalakùaõàrthatvavivakùayà karmasviti bahuvacanaü nirdiùñam . atràstamayàt pårbaü muhårtatrayavyàpinãü tithiü samanupràpyeti vyàkhyeyam . na tu tato'lpavyàptirvivakùità tathà sati pårvottaravedhàbhàvenottaratithereva gràhyatvaprasaïgàt tathà ca trimuhårta vyàptiþ svandapuràõe dar÷ità . %<yàntithiü samanupràpyayàtyastaü padminãpriyaþ . sà tithistaddine proktà trimuhårtà yadà bhavediti>% . ÷ivarahasyasaurapuràõayorapi %<yàü pràpyàstamupaityarkaþ sà cet syàttrimuhårtikà . dharmakçtyeùu sarveùu saüpårõàü tàü vidurbudhàþ>% iti . vçhadva÷iùñho'pi %<yasyàntithàvastamiyàt såryastu tnimuhårtakaiþ . yàgadànajapàdibhyastàmevopakramet tithimiti>% . nanu sàtantanatrimuhårta÷uklapratipadupetàyàü tithau pràtareva saükalpya pratipadupavàsaþ kàrya iti yugmàdivacanamà÷ritya nirõãtaü tattithikùaye tathà'stu hràsavçddhyostu kharvàdi vàkyàtparedyurupavàsaþ propnotãti cet bhaivaü svarvàdivà kyasyaikoddiùñàdiviùayatvàt tathà ca vyàsaþ %<dvitãyàdika yugmànàü påjyatà niyamàdiùu . ekodiùñàdi vçddhyàdau hràsa vçddhyàdi nodaneti>% niyamàdiùvityàdi÷abdena pitryakarmavyatiriktavratopavàsàdisakalakarmaõograhaõam, ekodiùñàdãtyàdi÷abdena vivàhàdimaïgalàïgabhåta÷ràddhavyatiriktapàrvaõa÷ràddhasya, vçddhyàdàvityàdi÷abdena màïgalika÷ràddhasya, hràsavçddhyàdãtyàdi÷abdena yayàstamityàdi÷àstrasya . pårvàhõavàkyasya sàmànyaråpatvena paraviddhopavàsaviùayatayà saükocanãyatvàditi tatrokte rna pårvàhõàüdi÷àstra vaivarthyam . etadevàbhipretya nigame ÷råyate . %<pårvaviddhàsu tithiùu bheùu ca ÷ravaõaü vinà . upoùya vidhi vat kuryàttadante caiva pàraõamiti>% . bheùu nakùatre÷u skandapuràõe'pi . %<tithãnàmeva sarvàsàmupavàsavratàdiùu . tithyante pàraõaü kuryàdvinà ÷ivacaturda÷ãm>% . atropavàsa vratàdiùvityàdi÷abda naikabhaktànaktayàcitàni gçhyante . yàntithimuddi÷yaitàni pårvedyurvihitàni paredyustattithibhàge samàpte pa÷càdbhojanaü kàryam anyathà pårbadinànuùñhitaikabhaktàdivratànàü vaikalyaü syàdityabhipràyaþ . asya ca tithibhàntapàõasyàpavàdaþ kvacit smaryate . %<tithyante caiva bhànte ca pàraõaü yatra nodyate . yàmatrayordhagàminyàü pràtareva hi pàraõamiti>% . tadalàbhe udayagàminyàþ påjyatà yathàha tatraiva devalaþ . %<yàntithiü samanupràpya udayaü yàti bhàskaraþ . sà tithiþ sakalà j¤eyà snànadànajapàdiùviti>% vyàso'pi %<udayanneva savità yàü tithiü pratipadyate . sà tithiþ sakalà j¤eyà dànàdhyayanakarmasviti>% . bhaviùyottarapuràõe'pi . %<vratopavàsaniyame ghañikaikà yadodaye . sà tithiþ sakalà j¤eyà pitrarthe càparàhõikãti>% . padmapuràõe'pi %<vratopavàsaniyame ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithistatra viparãtà tu paitçke>% iti . skandapuràõe'pi %<vratopavàsasnànàdau ghañikaikà yadà bhavet . udaye sàtithirgràhyà viparãtà tu paitçka>% iti . viùõudharmottare'pi vratopayàsasnànàdau ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithirgràhyà ÷ràddhàdàvastagàminã . baudhàyano'pi %<àdityodayavelàyàü yà'lpàpi ca tithirbhavet pårõà ityeva sà j¤eyà prabhåtà nodayaü vinota>% atramàø . nanvastvevaü kçtsnadivasàbhyanuj¤à . tathàpyuttaravidvàyàstithergrahaõe kiyatparimàõamudaye'pekùaõãyamiti vivecanoyam . tatra baudhàyanenàlpàpãtyabhidhànàt nimeùamàtra pratibhàti . tathà vyàsavàkye'pi pratibhàti udayannevetyabhidhànàt . bhaviùyatpuràõàdivacaneùu ùañikàmàtraü pratãyate . vacanàntare tu viùõadharmottarabaudhàyanaproktaü ghañikàcatuùñayaü pratibhàsate . tathà ca pañhyate . %<udite daivataü bhànau pitryaü càstamiteravau>% dvimuhårtà trimuhårtà sà tithirhavyakavyayoriti . asyàrthaþ . bhànàvudite satyuttarakàle' 'hno muhårtadvayaü daivatyaü tasmiü÷càstamite tataþ pårvakàlãnamahnomahåttatrayaü pitçdaivatyam atastàvatkàlavyàpinã yàtithirbhavati saiva krameõa havyakavyayorgràhyà bhavatãti . tatraivànyatra paurbahõikàdivacanena daive pårvàhõavyàptàyàstrimåhårtaparimitàyàstithergrahaõaü trimåhårtanyånàyàstitheþ pårbàhõavyàptyabhàvàt pårbàhõasya pa¤cadhà vibhakta sya mukhyatvàdudite bhànau trimårtà tithirgrahãtavyà . yattu dakùeõoktaü %<trimåhårtà'pi nokàryà yàtithyudayagàminãti>% na tat trimåhårtavyàpterbàdhakaü pratyutopodvalakameva . tathà hi pratiùedhaþ sarvatra prasaktipårbakaþ prasakti÷ca yathoktarãtyà paurbàhõikavàkyàdvà trimuhårtavedhavidhàyipaiñhonasivàkyàdvà bhavati tacca prasaktaü trimuhårtatvaü samatithau vàdhakàbhàvàttathaiva vyavatiùñhate tithikùaye tvadhikavyàptivivakùayà pratiùidhyate . ata÷ca tatra caturthamuhårtaspar÷inã tithirgràhyà tithisàmyavattithivçddhàvapi muhårtatrayameva mukhyaü muhårtadvayaü tvanukalpaþ . etadeva såcayituü tribhåhurtàpãtyapi÷abdaþ pañhyate . tatraiva sthalàntare smçtyantare %<ekàda÷ã tathà ùaùñhã amàvàsyà caturthikà . upoùyàþ parasaüyuktàþ paràþ pårveõa saüyutàþ>% . ÷ivagãtàyàm vçhadva÷iùñhaþ %<dvitãyà pa¤camã vedhàdda÷amã ca trayoda÷ã . caturda÷ã copavàve hanyuþ pårvottare tithã>% dvitãyàdayaþ svavedhena pårvàmuttarà¤ca hanyurityàha . tena pratipad dvitãyàyuktà upavàse niùiddhà . %<pratipat sadvitãyà syàd--dvitãyà pratipadyuteti>% àpastambavàkyaü kçùõapratipadviùayam upavàsàtiriktadaivakarmaparaü ceti màdhavaþ . upavàsasyàhoràtra sàdhyatvena svaõóatithau saüpårõakàlavyàptyasambhavena vyàpti bàhulyaü pårvaviddhàyàmeva sambhavati ahno'parabhàge sakalaràtrau ca tadvàpteþ . udaye sà tithirgràhyeti sàmànya ÷àstrasya vi÷eùa÷àstràddurvalatvam tata÷ca apraràhõadvitri muhårtavyàpinyeva pårvaviddhà upoùyeti màdhavamate sthitam . raghunandanabhate tu %<pa¤camã saptamã caiva da÷amã ca trayoda÷ã . pratipannavamã caiva kartavyà sàmmukhã tithiþ>% . paiñhãø ukteþ %<sàmmukhyaü nàma sàyàhnavyàpinã dç÷yate yadà>% itiskandapuràõoktasàmmukhyayuktàyàþ pratipadogràhyatà sàyàhnavyàpti÷ca muhårtànyånatvena gràhyamiti . ubhayadine tatpràptau trisandhyavyàpice tu paraivopoùyà %<trisandhyavyàpinã yà tu saiva påjyà sadà tithiþ . na tatra yugmàdaraõamanyatra harivàsaràditi>% parà÷aravàkyena tadapavàdaþ etacca jayantã÷ivaràtryàdi vi÷eùetaraparamiti tiø taø tenoktam . atra pràguktabi÷eùavacanànusàrimàdhavamatameva jyàyaþ . gauóàdçtamapi raghunandanamatantu sàmànya÷àstrànusàritvàd durbalamiti sudhãbhirapakùapàtibhirvivecyam . anyàsu tithiùu vyavasthà tu tata evàvagantavyà diïmàtramiha dar÷itam tithi÷abde vivçtiþ . upavàse dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . aupavàsa tatra deye tatra kàryoca triø . tasmai prabhavati vimuktàø ñha¤ . aupavàsika tasmai paryàpte triø .

#<upavàsaka># triø upa + vasa--õvul . 1 anàhàrakàriõi . upavàse hitam kan . 2 vratabhede triø %<naiva yaj¤akriyàþ kà÷cinna ÷ràddhaü nopavàsakam>% bhàø 204 aø .

#<upavàsana># naø upa + vàsa--upasevàyàm bhàve lyuñ . upasevane . %<yadà sandhyàmupàdhàne yadvopavàsane kçtam>% athaø 14, 2, 63 .

#<upavàsin># triø upa + vasa--õini . anàhàrakartari %<dinopavàsã tu ni÷àmiùà÷ã jañàdharaþ san kulañàbhilàùã>% hàsyàrõavaþ %<vimànairhaüsasaüyuktairyànti màsãpavàsinaþ>% bhàø vaø 199 aø .

#<upavàhana># naø upa + vaha--õic--bhàve lyuñ . samãpanayane .

#<upavàhya># yuø upa utkarùe pràø saø . ràjavàhyahastini hema0

#<upavid># strã upa + vindateþ vettervà sampaø kvip . 1 upalambhe pràptau 2 j¤àne ca %<upavidà vahnirvindate vasu>% çø 8, 23, 3 . %<upavidà upavedanenaite havãüùi devàrthaü na prayacchantãtyetajj¤ànena>% bhàø . kartari kvip . 3 pràptari 4 boddhari ca triø .

#<upavindu># puø upagato vindum atyàø saø . ràjabhede tasyàpatyam bàhvàø i¤ . aupavindavi tadapatye puüstrãø .

#<upaviùa># puø upamitaü viùeõa avàø saø . %<arkakùãraü snuhãkùãraü tathaiva kalihàrikà . dhaståraþ karavãra÷ca pa¤ca copaviùàþ smçtàþ>% ityukteùu 1 arkakùoràdiùu 2 kçtrimaviùa naø hemaø . 3 ativiùàyàü (àtaic) strã .

#<upaviùña># triø upa + vi÷a--kartari kta . kçtopave÷ane %<upaviùña homàþ svàhàkàrapradànà jhotayaþ>% kàtyàø 1, 2, 7, .

#<upavãõi># vãõayà upagàyati upa + vãõà + õic nàmadhàtuþ sakaø ubhaø señ . upavãõayati te upàvivãõat ta . upavãõayàm babhåva àsa cakàra cakre upavãõitaþ %<÷ritagokarõaniketamã÷varam upavãõayituü yayau raverudayàvçttipathena nàradaþ>% raghuþ .

#<upavãta># naø upa + vye--kta saüpraø . bahirbhåtadakùiõahastatayà vàmàüsasthàpite kàrpàsàdi 1 yaj¤asåtre . tacca triguõokçtasya såtrasya punastraiguõye bhavati yathàha chando0paø %<årdhvaü tu trivçtaü kàryaü tantutrayamadhovçtam . trivçta¤covavãtaü syàt tasyaikogranthiriùyate>% . tathà ca prathamaü årdhvàvartanena såtratrayamekàkçtya punastathàbhåtasçtra trayasyàdha àvartanena navamåtràtmakamekatra piõóãkçtaü bhavati tacca punastivçtamasaühataråpeõa piõóãkçtamekagranthiyuktameka mapavãtaü bhavati . vyaktamàha devalaþ %<yaj¤opavatãtakaü kuryàt såtràõi nava tantavaþ>% iti . saddvayameva sarvadà dhàrya muttarãyavastràlàbhe tu tattitrayaü dhàryam %<yaj¤opavãte dve dhàyya÷raute smàtte ca karmaõi . tçtãyamuttarãyàrthaü vastràlàbhe'tidi÷yate>% àø taø smçteþ . tadgranthi÷ca sàvitrãmantraõa kàryaþ %<sàvitrãgranthisaüyuktamupavãtaü tavàcyata>% viùõupåjane vrahmapuràõàt %<laukikàstu sàvitrã granthiþpravarasaükhyayàveùñitagranthirityàhuþ>% àø taø raghuø atra sàvitrãgranthirityukteþ devapåjàdau sàvitrãgranthiþ revànyatra sàvitrãgranthi brahmagranthirveti ÷àkhibhedàdvyavasthà . tatsåtrabheda÷ca manunà varõabhedena uktaþ %<kàrpàsamupavãtaü syàt viprasyordhavçtaü trivçt . ÷aõasåtramayaü ràj¤o vai÷yasyà vikasautrikam>% . %<årdhvavçtaü dakùiõàvartitam>% kullåø . ida¤copanayanakàle uttarakàle tu sarveùàmeva kàrpàsamayamiti bhedaþ . çùãõàntu yathecchasåtramayam ata eva màùe
     %<vihaïgaràjàïgaruhairivàyatairhiraõmayorvãruhavallitantubhiþ . kçtopavãtaü hima÷ubhramuccakaiþ>% muktàyaj¤opavãtàni bibhrato haimavalkalàþ kumàre ca varõitam . yadyapyupanayanaprakaraõe upavãtadhàraõaü gçhyasåtràdau na vihitaü tathàpi pràguktamanuvacane %<mekhalàmajinaü daõóamupavãtaü kamaõóalum . apsu pràsya vinaùñàni gçhõotànyàni mantravat>% iti manuvacane samantrakadhàraõavidhànàt sadopavàtinà bhàvya miti smçteþ %<daõóàjinopavãta¤ca mekhalà¤caiva dhàrayet>% yàj¤aø vàkyàt %<pavitraü càsmai prayacchatãti>% jàtåkarõavàkyàt taddhàharaõamava÷yaü kàryamiti gamyate . ki¤ca gçhyakàreõàpi karmabi÷eùe yaj¤opavãtadhàraõaniyamo'bhihitaþ %<yaj¤opavãta÷auce ca>% à÷vaø gçø 1, 1, 10 %<mànuùapaitçkavyatirikte karmamàtre upavãtadhàraõaniyamaþ>% nàø vçø . %<yaj¤opavãtinà àcàntena kçtyamiti>% gobhila såtre ca tathà niyamyate . %<yaj¤opavãtamasi yaj¤asya tvopavãtenopanehyàmi>% bhaññabhàùyadhçtamantraliïgàt %<yaj¤opavãtinaü kuryàditi>% sàükhyàyanagçhyàcca %<veõuvãü dhàrayedyaùñiü sodaka¤ca kamaõóalum . yaj¤opavãtaü veda¤ca ÷ubhe raukme ca kuõóale>% iti mànavàcca taddhàraõavidhiþ . %<yaj¤opavãtaü paramaü pavitram vçhaspateryat sahajaü purastàt . àyuùyamagryaü pratimu¤ca ÷ubhraü yaj¤opavãtaü balamastu tejaþ>% iti mantroktaphalameva taddhàraõe j¤eyam . tathàdhçte 2 vastre ca
     na kevalaü yaj¤asåtrasyaiva tathàtvaü tathànive÷itasya vastrasyàpi tathàtvam %<dakùiõaü bàhumuddhçtya ÷iro'vadhàya savye'üse pratiùñhàpayati dakùiõaü kakùamavalambanaü bhavati evaü yaj¤opavãtã bhavati savyaü bàhumuddhçtya ÷iro'vadhàya dakùiõe'üse pratiùñhàpayati savyaü kakùamavalambanaü bhavatyevaü pràcãnàvãtã bhavati, nivãtã kaõñhasajjana iti>% gobhilena sàmànyato'bhidhànàt %<÷iro'vadhàya dakùiõàdipàõàvanuddhçte kaõñhàdeva sajjane çjupràlambe yaj¤asåtre vastre ca nivàtã bhavati>% kullåø ukteþ manunà %<uddhrate dakùiõe pàõà vupavãtyucyate dvijaþ . savyetu pràcãnàvãtã nivãto kaõñhamajjane>% iti sàmànyato'bhidhànàcca . upavãtamasyàsti ini . upavãtin tathàsannive÷itasåtravastradhàriõi . upavãtasya vastràdisaünive÷avi÷eùaråpasya pràkaraõikàïgatà momàüsàyàü 3 aø 1 pàde nirõãtà yathà dar÷apaurõamàsayoþ 7 . 8 bràhmaõànuvàkayoþ sàmacenya uktà navame nividaþ da÷ame kàmyàþ sàmadhenãkalpàþ, ekàda÷e yaj¤opavãtamàmnàtam . %<upavyayate devalakùmaiva tat kurute>% iti ÷rutivàkyàrthasya upavãtaü sàmadhenãnàü prakaraõe nivçtte'nivçtte và iti sandehe sàmadhenãprakaraõamanivçttaü tatra upavãtaü samàmràtamiti kutaþ? kàmyànàü sàmadhenãkalpànàmànantaryavacanàt hçdayamanuviparivartamànàsu sàmadhenãùu upavãtamàmananti kartu÷ca vàso vityàsamàtraü guõo bhavati upavãtaü nàma, kiü kurvatà tatkartavyamiti? bhavati tatra padàrthàkàïkùà tatra buddhau sannihitenàviprakçùñena sàmadhenãvàkyena ekavàkyatàmupagamya sàmadhenãùu upavãtam upavyayate iti ÷abdovidadhàti iti gamyate iti pårvapakùaþ . siddhànte tu nividà vyavadhànàt buddhyà viprakçùñatvàcca vàkyabhedabhiyà ca na sàmadhenãbhiþ sahaikavàkyatãpavãtasya, tasmàt dar÷àdiprakaraõe yadanuùñheyaü tadupavãtinà kàryam iti . ÷rutau upavyayate iti ÷ravaõàt upapårbakàt vye¤a eva råpamupavãtamiti tu nyàyyamityanyadupekùitam . ajadhàturåpoktiþ ÷rutyadar÷anàt pràmàdikã .

#<upavçühita># triø upa + vçnha--õic--karmaõi kta . 1 bardhite bahulaü karoti bahula + õic--vçühàde÷e kta . 2 bahulãkçte atràrthe vargyabàdirayamiti bhedaþ .

#<upaveõà># strã upagatà veõàm atyàø saø . nadãbhede %<veõopaveõà bhomà ca baóavà caiva bhàrata>%! bhàø vaø 221 aø .

#<upaveda># puø upamitaþ vedena avàø saø . vedasadç÷e àyurvedàdau . sa ca vedabhedena caturdhà %<tatrargvedasyàyurveda upavedaþ, yajurvedasya dhanurvedaþ, sàmavedasya gàndharvavedaþ, atharvavedasya ÷astra÷àstràõãti>% ÷aunakoktacaraõavyåhoktadi÷àvaseyaþ . bhàvaprakà÷amate tu %<vidhàtàtharvasarvasvamàyurveda prakà÷ayan>% ityukteþ atharvavedopavedatvamàyurvedasyeti bhedaþ . ataeva su÷rute %<iha khalyàyurvedonàma yadupàïgamatharvavedasyetyuktam>%

#<upave÷a># puø upa + vi÷a--bhàve ùa¤ . (vasà) 1 sthitau %<pràtaþ sa vane juhoti saüve÷àyopave÷àya gàyatryai chandase'bhibhåtyai svàhà>% kàtyàø 25, 416, upamitove÷ena avàø saø . àhàryaråpave÷asadç÷e 2 ve÷e . tena jãvati 3 vetanàdiø ñha¤ . aupave÷ika tenopajãvini triø striyàü ïãp .

#<upave÷ana># naø upa + vi÷a--bhàve lyuñ . (vasà) 1 àsane %<pràyopaye÷anamatirnçpatirbabhåva>% raghuþ . %<anvàsitamarundhatyà>% racuvyàø %<pa÷càdupave÷anenopasevitam>% malliø . %<pràde÷opave÷ane>% à÷vaø ÷rauø 4, 8, 3, %<brahmopave÷ane viniyogaþ>% bhavadevaþ õic--bhàve lyuñ . nive÷ane 2 sthàpane ca

#<upave÷i># puø upa + vi÷a--in . yajurvedasampradàyapravartake çpibhede %<aruõàdaruõa upave÷erupave÷iþ>% ÷ataø bràø 14, 9, 4, 33, vaü÷avarõane uktam .

#<upave÷in># triø upa + vi÷a--õini . upave÷anakartari upaviùñe .

#<upaveùa># puø upa + viùa--karaõe gha¤ . aïgàravibhajanàrthe kàùñhe %<sa upaveùamàdatte dhçùñirasãti>% ÷ataø bràø 1, 2, 13, aïgàravibhajanàrthaü kàùñhavi÷eùaþ upaveùaþ bhàø sacàratnisàtraþ pràde÷amàtro và tatkaraõaprakàraþ %<målàdupaveùaü karoti>% kàø 4, 1, 12, dar÷itaþ %<prathamaü tuùõãü ÷àkhàmålamaratnipramàõàdhikapramàõaü chittvà pçthak kàryaü tatastasmàdupaveùaü karoti upaveùa÷càratnimàtraþ pràde÷amàtro và parà÷aroktaþ>% karkaþ . sa ca hastàkçtiþ %<dhçùñirasãtyupaveùamàdàyàpàgna ityaïgàràn pràcaþ karoti>% kàtyàø 2, 4, 26, vyàø upaveùo'ïgàràpohanasamarthaü hastàkçti kàùñham karkokteþ %<÷çtàvabhivàsayati bhasmanà vedenopaveùeõa và>% kàtyàø 2, 5, 25,

#<upavaiõava># naø upaveõu--aõ uttarapadavçddhiþ . trisandhye hema0

#<upavyàkhyàna># naø upa + vi + à + khyà--lyuñ . phalamàhàtmyopàsanaprakàràdikathane . %<omityudgàyati tasyopavyàkhyànam>% chàø uø %<tasyàkùarasyopavyàkhyànam evamupàsanam, evaüvibhåti, evaüphalamityàdikathanam>% ÷àø bhàø . %<àdityo brahmetyàde÷astasyopavyàkhyànam>% %<omitye tadakùaraü sarvaü tasyopavyàkhyànam>% iti ca chàø uø .

#<upavyàghra># puø upamito vyàghreõa avàø saø . 1 vyàghratulye mçgàntake (citàvàgha) citrakàkhye pa÷ubhede . sàmãpye avyayãø . 2 vyàghrasamãpe avyaø .

#<upavyuùasa># avyaø vigatà åùàþ vyuùàþ pràø saø tataþ vibhaktyarthe sàmãpye và avyayãø ac samàø . vigatàyàmuùasãtyarthe %<upavyuùasaü sa÷arãrà dakùiõà gacchanti>% kàtyàø 21, 3, 13, %<uùasi vigacchantyàm>% karkaþ . 2 vigacchatyà uùasaþ samãpe ca .

#<upa÷ama># puø upa + ÷ama--gha¤ avçddhiþ . 1 indriyàõàü nigrahe 2 tçùõànà÷e, 3 rogopadrava÷àntau ca . %<teùàü paittikànàü vyàdhãnàmupa÷amohemante, ÷laiùmikàõàü, nidàghe vàtikànàü ghanàtyaye svabhàvata eva ta ete sa¤cayaprakopopa ÷amàþ>% %<tatkàlameva kùatoùmaõaþ prasçtasyopa÷amàrtham>% iti ca su÷ruø . 4 nivçttau %<jagatyupa÷amaü yàte naùñayaj¤otsavàkule>% bhàø vaø 20 aø .

#<upa÷amana># naø upa + ÷ama--bhàve lyuñ . upa÷amàrthe %<vyàdhãnà murpa÷amanàrtham>% su÷ruø . upa + ÷ama--õic--lyuñ . avçddhiþ 2 nivàraõe . tasmai hitam cha . upa÷a÷anãya roga÷àntihetau àyurvede . karmaõi anãyar . nivàraõãye . %<kañukauùadhi÷amanoyasya>% sàø daø .

#<upa÷aya># puø upa + ÷ã--ac . 1 samãpa÷ayane . %<hetuvyàdhiviparyàsaviparyastàrthakàriõàm . auùadhànnavihàràõà mupayãgaü sukhàvaham . vidyàdupa÷ayaü vyàdheþ sahi sàtmyamiti smçtaþ>% iti nidànoktaü vyàdhihetuviparãtauùadhàditaþ 2 sukhàvahopayoge . ÷ayaþ hastaþ tasmin tatsàmãpye và avyayãø . 3 haste ityarthe 4 hastasamãpe ca avyaø .

#<upa÷arada># avyaø vibhaktyarthe sàmãpye và avyayãø ac samàø . 1 ÷aradi ityarthe 2 ÷aratsamãpe ca

#<upa÷alya># naø upagataü ÷alyam asthisthànaü (bhàgàóa) atyàø saø . gràmànte %<mramaü÷ca vi÷àlopa÷alye kamapyàkrãóamàsàdya>% da÷akumàø . %<upa÷alyaniviùñaistaiþ>% %<athopa÷alye ripumagna÷alyaþ>% raghuþ . upacàràt 2 pràntabhàge ca . %<÷ailopa÷alyanipatadrayanemidhàrà>% iti màghaþ .

#<upa÷ànti># strã upa + ÷ama--ktin . nivçttau upa÷ame . %<balamàrtabhayopa÷àntaye>% raghuþ %<vedanopa÷àntirasçkprasàdomàrdava¤ca>% su÷ruø .

#<upa÷àya># puø upa + ÷ã--gha¤ . yàmikabhañànàü paryàveõa ÷ayane . %<ni÷opa÷àyaþ kartavyaþ>% bhaññiþ .

#<upa÷àyin># trãø upa + ÷ã--õini . samãpa÷ayana÷ãle %<brahmacàryagninityadhàrã kùãrahomyugnimupa÷àyã dvàda÷aràtraü ùaóràtraü triràtramantataþ>% kàtyàø 4, 10, 16, agnimupa÷àyã agnisamãpa eva bhåmã÷ayaþ karkaþ . ÷ãlàrthatvàt nàtra karmaõi ùaùñhã . %<àhåtàdhyàyã gurukarmasvacodyaþ pårvotyàyã caramaü cãpa÷àyã . mudurdànto dhçtimànapramattaþ svàdhyàya÷ãlaþ sidhyati brahmacàrã>% bhàø àø 91 a0

#<upa÷ikùà># strã upa + ÷ikùa--a . samyak÷ikùaõe %<upa÷ikùàyà abhipra÷ninam>% yajuø 30, 10, lyuñ . upa÷ikùaõa tatràrthena0

#<upa÷iïgana># naø upa + ÷idhi--àghràõe lyuñ . 1 àghràõe . õic--lyuñ . 2 àghràpaõavyàpàre ca . (÷o¤àna) %<tãkùõà¤janàvapãóabhyàü tãkùõagandhopa÷iïghanaiþ . vartiprayogairatha và kùava÷aktiü pravartayet>% su÷ruø . tatra siïghanaiþ ÷iühanairiti và pàñhaþ pràmàdikaþ gaõapàñhe ÷ipidhàtoreva pàñhàt sidhidhàtorhànta÷iühadhàto÷càbhàvàcca .

#<upa÷iùya># puø upagataþ ÷iùyam atyàø saø . ÷iùya÷iùye %<svataþpramàõaü parataþpramàõaü ÷ukàïganà yatra samudgiranti . ÷iùyopa÷iùyairupagãyamànamavehi tanmaõóanami÷radhàma>% udbha0

#<upa÷una># avyaø ÷uni, tasya samãpe và avyayãø ac samàø . 1 kukkura ityarthe 2 kukkurasya sàmãpye và .

#<upa÷obha># strã upagatà ÷obhàü sàdç÷yena atyàø saø . àropita÷obhàyàm %<vihitopa÷obhamupayàti màdhave>% màghaþ .

#<upa÷oùaõa># naø upa + ÷uùa--õic--lyuñ . 1 ÷oùaõasàdhane vyàpàre . upa÷oùayati kartari lyu . 2 tatkàrake triø (kañukaþ) %<viõma trakledamedovasàpayopa÷oùaõa÷ceti>% (kaùàyaþ) kledopa÷oùaõa÷ceti su÷ruø . ÷oùaõa¤càntaþsthitajalàdervàtoùmàdinà nàsanam .

#<upa÷rut># puø ÷råyate ÷ru + sampaø kvip ÷rut stutiþ upagatà ÷rud yasmin . yaj¤e à nà yàtamupa÷rutya÷vinà çø 8, 9, 5, %<upa÷ruti yaj¤e>% bhà0

#<upa÷ruti># strã upa + ÷ru--ktin . 1 samãpa÷ravçõe %<su÷ruti÷ca mopa÷ruti÷ca mà hàsiùñàm>% athaø 16, 2, 5, %<somapà giràmupa÷rutiþ>% çø 1, 10, 3, %<upa÷rutiþ samãpe ÷ravaõam>% bhàø ÷rutiþ ÷ravaõam samàpye avyayãø . 2 ÷ravaõasamope %<à noyàhyupa÷rutyuktheùu>% çø 8, 34, 11, upa÷ruti ÷ravaõasamãpamàyàhi bhàø %<naktaü nirgatya yatki¤cit ÷ubhà÷ubhakaraü vacaþ . ÷råyate tadvidardhã ràdevapra÷namupa÷rutim>% hàràvalyukte 3 devaü prati kçta÷ubhà÷ubhapra÷nasya tadàviùñabàlàdibhihañhàdyakteuttara vàkye ca %<parijano'pi càsyàþ satatamupa÷rutyai nirjagàma>% kàdaø . upa÷ruti÷ravaõaprakàra÷ca vidhàna pàø yaj¤akàõóe dar÷ito yathà %<upa÷rutau vidhànaü tu yathà kàryaü phalàrthinà . j¤àtavyà yaj¤akarmànte sà pauramukhajà budhaiþ . antyajànàü gçhe vàkyaü pårvaràtre yaducyate . striyà và bàlakairvàpi tathà pumbhiþ parasparam . vicàrya tadvacastattvamàdeùñavyaü phalaü budhaiþ . nirõejakàlaye pa÷yet pratipadyeva buddhimàn . madyakçtsadane pa÷yet dvitãyàyàü na saü÷ayaþ . tailavikrayiõo gehe pukkasasya tathàlaye . lohakçtsadane caiva kiü÷ukànàü gçhe tathà . madyakàrigçhe caiva tathà vai÷yagçhe'pi ca . yogijàtikule pa÷yettathà pauùkalagehake . sindolakagçhepa÷yet kumbhakàragçhe tathà . svarõakàràlaye caiva kàpàlikadvijanmanoþ . tçtãyàditithau j¤eyà krameõopa÷rutirbhavet . amàyàü ÷ådrajàtãnàü gçhe pa÷yedupa÷rutim>% . pa÷yet ÷ubhà÷umamàlocayet . tatra krama÷ca . %<upàsya pa÷cimàü sandhyàü smarannàtmahitaü sudhãþ . svastivàcya dvijàn gacchedbaddhagranthirmudànvitaþ . candanenànuliptàïgaþ ÷vetamàlyadharaþ ÷ruciþ . ÷vetavastrasamàyukto dhçtahekavibhåùaõaþ . akùatàna¤jalau dhçtvà mantreõànena mantritàn . oü aiü rhràü ÷rãü mahàdevi! mahàdevasya vallabhe! . vimohaya janàn sarvàn mamàtra va÷agàn karu . vastreõa badvanetraþ sannãyate'nyena tadgçham . gçhopari parikùipya muktanetraþ ÷rutirbhavet>% . %<tadgçhe matuùya÷abdàn yadi ÷çõuyàt . tacchubhama÷ubhaü và vicàryàdeùñavyam . teùu ÷abdeùu kasarànvarjayitvànya÷abdàdivarõàþ ÷reùñhàþ . prayàhi gçhàõa gaccha bhavati athàrjanàrthà dànàrthà làbhàrthàþ sàdhu÷abdàþ pra÷astàþ teùvapi kàkvarthà duùñàþ na yàhi na gaccha nàsti bhavatyarthà ayàna÷abdà÷ca gamane duùñàþ tacchabdàn ÷çõvan yàtràü nivartayet . atyutkañakàrye tu dviràcamya kaladevatàü saüsmçtya muhårtaü tiùñhan gacchet . vainyaü pçthuü haihayamityàdi pañhan punarapi niùiddhaprayàõa÷cet kùutàdibhistadà siddhivinàyakavratopayàcitaü maükalpya gacchet . tatràpi niùiddha÷cenna gacchedeva>% viø pàø .

#<upa÷leùa># puø upa ãùadarthe ekade÷ena ÷leùaþ saübandha . àdhàràdheyayorekade÷asaübandhe . yathà gçhaghañayoþ . upa÷leùe sàdhuñhak . aupa÷leùika àdhàrabhede %<aupa÷leùikovaiùayiko'bhivyàpaka÷cetyàdhàrastridhà>% siø kauø . bhàve lyuñ . upa÷leùaõa tatraiva naø %<atyàdhànamupa÷leùaõam>% siø kauø .

#<upa÷loki># ÷lokairupastauti upa + ÷loka + õic nàmadhàtuþ ubhaø sakaø señ . upa÷lokayati--te upà÷u÷lokat--ta upa÷lokayàm--babhåva--àsa--cakàra cakre upa÷lokayan upa÷lokitaþ upa÷lokayitum upa÷lokanam .

#<upaùñambha># puø upa + stambha--gha¤ bàø ùatvam . 1 patanapratirodhe (thàmàna) 2 àlambane 3 àóambare ca syàrthe kan . tatràrthe 3 àdhikye ca . upastabhnàti lvul . upaùñambhaka patana pratirodhake, sthåõàyàü naø %<sarva eva dviprakàro'ntaþpràõaþ upaùñambhakaþ>% vçø uø %<upaùñambhakaþ gçhasyeva stambhàdilakùaõaþ>% bhàø .

#<upaùñut># triø upa + stu--karmaõi kvip vàø ùatvam . upaståyamàne %<÷acãva stavatà upaùñut>% çø 9, 87, 9,

#<upasaü(saïkra)kramaõe># naø upa + sabh + krama--bhàve lyuñ và ïaþ . 1 sannive÷e kasyacit vastunaþ pårvàdhàratyàgena samãpasthitavastuni saükramaõe %<savi÷eùaõe hi vidhiniùedhau vi÷eùaõamupasaükràmataþ sati vi÷eùye bàdhe>% ityàdau vi÷iùñe vidhiniùedhabàdhe taddharmavi÷eùaõe upasaükramaõaü bhavatãvyuktaü yathà ÷ikhã vinaùñaþ puruùo na naùña ityatra vi÷eùaõàbhåta÷ikhàyàmeva nà÷a÷yopasaükramaõam . upasaükramaõe dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . aupasaükramaõa tatra deye kàrye triø . striyàü ïãp .

#<upasaü(saïgra)graha># puø upasaügçhyete pàdàvatra upa + sam--grahaàdhàre ac và ïaþ . 1 pàdagrahaõapårvakamabhivàdane upasaügçhyate'nena karaõe ac . 2 upakaraõe %<upàtiùñata bheùàbhaþ paryaïke sopasaügrahe>% bhàø viø 17 aø . bhàve ac . 3 samyak saügrahe %<balànàmupasaügrahaþ>% ràmà0

#<upasaü(saïgra)grahaõa># naø upa + sam + graha--àdhàre lyuñ và ïaþ . pàdagrahaõapårvakapraõàme %<upasa grahaõaü kçtvà droõàya sa vi÷àüpate>% bhàø droø 74 aø %<vyatyastapàõinà kàryamupasaügrahaõaü guroþ>% manuþ . 2 samyak saügrahaõa ca .

#<upasaü(saïgrà)gràhya># triø upa + sam + graha--karmaõi õyat và ïaþ . pàdagrahaõena abhivàdye %<bhràturbhàryopasaügràhyà savarõà'hanyahanyapi . viproùya tåpasaügràhyà j¤àtisambandhiyoùita>% manuþ .

#<upasaüyama># puø upa + sam + yama--gha¤ avçddhiþ . 1 upasaühàre . 2 samyagniyame 3 bandhane ca .

#<upasaüyamana># naø upa + sam + yama--õic lyuñ . 1 samyagbandhane karaõe lyuñ . 2 tatsàdhane .

#<upasaüyoga># puø sàmãpyena saüyogaþ . samãpasaübandhe . %<nàmàkhyàtayostu kasyopasaüyogadyotakà bhavanti upasargàþ>% vyà0

#<upasaüroha># puø upagataþ saürehaþ pràø saø . samãpaprarãhe %<÷alyamàrgànupasaürohaþ>% su÷ruø .

#<upasaüvàda># puø upetya aïgãkçtya saüvàdovadanam . paõabandhe nàïgãkàrapårbakakathane upasavàdà÷aïkayo÷ca pàø . %<upasaüvàdaþ paõabandhaþ>% siø kauø . sa ca yadi bhavànidaü kuryàt tarhi idamahaü te dàsyàmãtyevaü vàkyaråpaþ .

#<upasaüvyàna># naø upasaüvoyate'nena upa + sam + vye¤--saüvçtau karaõe lyuñ . paridhànavastre %<antara bahiryogopasaüvyànayoþ>% pàø .

#<upasaühàra># puø upa + sam + hç--gha¤ . 1 samàptau, sa ca granthatàtparyàvadhàrakaliïgabhedaþ upakramopasaühàrau--hetustàtparyanirõaye, ityukteþ . tatrobhayoreva taddhetutvaü na tu pratyekasyetyuktamupakrama÷abde . 2 saügrahe ca . 3 samyagharaõe 4 ekatra ÷rutàrthasyànyatrànvayàrthamupakùepe yathà guõopasaühàraþ . tacchabde vivçtiþ . 5 sàkaõyena sambandhe %<sarvopasaühàravatyàvyàpterdurj¤ànatvàt>% sarvaø saø .

#<upasaühàrin># triø upa + sam + --hç--õini . 1 upasaühàrake sàkalyena sambandhena vyàpte anupasaühàri÷abde udàø .

#<upasaïkhyàna># naø upari såtroktàdatiriktàthaþ saükhyàyate anena upa + sam + khyà--karaõe--lyuñ . såtrànuktasyàthasya vàrtikàdibhiþ kathane vàkyabhede . %<prakçtyàdibhya upasaükhyànamityàdi>% vàrtike bhåriprayogaþ . iùñyupasakhyànanairapekùyeõa 2, 112, màghavyàø mallinàthaþ .

@<[Page 1333b]>@
#<upasatti># strà upa + sada--bhàve ktin . 1 naikañyena sambandhe 2 ànugatye 3 sambandhamàtre ca . karaõe ktin . 4 sevàyàm mediø .

#<upasattç># triø upa + sada--tçc . 1 àsanne nikañasthite 2 anugate 3 sevake ca . %<mà ca riùadupasattà te agne!>% %<kùatramagne suyamamastutubhyamupasattà>% yajuø 27, 2, 4, upasattà sevakaþ vedadoø .

#<upasad># triø upasãdati upa + sada--kvip . 1 samopasthite . %<prakàmodyàyopasadam>% yajuø 30, 9, karaõe kvip . 2 iùñibhede strã . sà ceùñiþ %<athopasad>% à÷vaø ÷rauø 4, 8, 1, àrabhya pàõyo÷copasadaþ ityanteùu 11 såtreùu uktà draùñavyà . %<athopasadbhiþ pracarati>% %<yadopasadbhiþ pracarati>% athaitàni havãüùi nirvapati àgneyamaùñàkapàlaü puroóà÷aü saumyaü caruü vaiùõavaü trikapàlaü và puroóà÷aü caruü và tena yatheùñyaivaü yajate . tadu tathà na kuryàt hvalati và eùa yo yaj¤a pathàdetyeti và eùa yaj¤apathàdya upasatpathàdeti tasmàdupasatpathàdeva neyàt ÷ataø 5, 4, 5, 16, %<atha da÷apeye taü brahmàgçhe sthàpitaü somamàhçtyàsandyàmàsadyàtithyayà pracareyuþ tadanantaramupasadyàgaþ tatràgnisomaviùõudevatà kopasatpratinidhitvena saüsçbyàgasambandhinàmuttamànàü trayàõàmàgneya saumyavaiùõavànàmeva nirvàpaü pårvapakùayati yadopasadbhiriti . tena yatheùñãti ekaikopasatsthàne tena ekena haviùà yatheùñi iùñitantreõa kuryàt upasattrayàrthametaddhavistrayaü kartavyamiti ÷àkhàntarãyaþ pakùaþ tamimaü niràkaroti tadu tatheti . neyàt na pracyutobhavet tata upasadaþ pçthak kuryàt tadanta etàni saüsçpàmantimàni trãõi havãüùi ceùñitantreõa pçthak kuryàt sa eùa da÷apeyaþ kratuþ saptada÷astomasàdhyo'gniùñomasaüsthobhavati>% bhàø . %<upasadbhi÷caritvà màsamekasagnihotraü juhoti>% ÷rutiþ . råpamupasadàmetattisroràtrãþ yajuø 19 14, %<upasatsu rauhiõau kuryàt>% kàtyàø 4, 6, 44, upàü÷åpasadaþ . 7, 2, 32, . jyotiùñome 3 pravargyàhaprasiddhàyàmiùñau 4 gàrhapatyàdibhinne'gnau ca . %<gàrhapatyodakùiõàgnistathaivà havanãyakaþ . ete'gnayastrayo mukhyàþ ÷eùà÷copasadastrayaþ>% agni puø gaõabhedanàmàdhyàye . upasad tacchabdo'styasmin vimuktàø as . aupasada tacchabdayukte khàdhyàye anuvàke ca puø .

#<upasada># puø upasãdatyasmin upa + sada--bada bàø gha¤artha ka . upasadyàge %<atha yada÷ràti yat pibati yadramate tadupasadai reti>% chàø uø . %<yadramate rati¤cànubhavati iùñàdi saüyogàttadupasadaiþ samànatàmeti upasadà¤ca payovratanimittaü sukhamasti alpabhojanãyàni càhàni àsannànãti pra÷vàso'÷anàdãnàmupasadà¤ca sàmànyam>% ÷àø bhàø . %<payovratatvaü payobhakùaõayuktatvam yaj¤e yànyahànyabhojanãyàni tàni prasiddhàni upasatsu kriyamàõàsu pra÷vàsaþ svàsthyavi÷eùaþ a÷anàdiùu so'stãti prasiddhamityaïgasukhaninittatvaü kle÷ahetutva¤ca sàmàtyam>% àø gi0

#<upasadana># naø upa + sada--lyuñ . 1 sevàyàmupasevane 2 ànugatyà dinà pràptau %<tatropasadanaü cakre droõasyeùvastrakarmaõi>% bhàø vaø 308 aø %<pratigçhya ca tàn sarvàn droõa÷caivaü samabravãt . rahasyekaþ pratãtàtmà kçtopasadànàüstathà>% àø 132 aø sàmãpye avyayãø . 3 gçhasamãpe avyaø . %<dhanyo'smyanugçhãto'smi yasya me munipuïkava! . yaj¤opasadanaü brahman pràpto'si munibhiþ saha>% ràmàø . atràvyayãbhàvasyàpi yaj¤ena samàsaþ àrùaþ .

#<upasadã># strã upa + sada--gha¤arthe ka gauø ïãù . santatau dhàràyàm . %<svagçhe'syopasadyàü mà cchaitsãt prajàtà ca pa÷ubhi÷cà÷itam ùataø 14, 9, 4, 23 . asya yajamànasya upasadyàü santatau>% bhàø . santati÷ca dvedhà kàlikã dai÷ikã ca . tatra samànànekakàlikakàryamàtradharmatvaü kàlikasantatitvam . vibhinnakàlãnaghañapañàdikàryamàtravçttidharmaghañatvàdau santatitvavàraõàya samàneti sàmànya¤cànvayitàvacchedakadharmeõa . tena sattvadravyatvàdinà ghañapañayoþ samatve'pi na kùatiþ . sattvadravyatvàdikamàdàya tadvàraõàya kàryamàtreti . ekakàlotpanneùu bahuùu ghañeùu tadvàraõàya anekakàliketi . dai÷ikasantatitva¤ca samànànekavçtti kàryamàtradharmatvamitibhedaþ . tatra kàlikasantateþ pravàhàdipadena vyapade÷aþ yathà j¤ànapravàhaþ, duþkhapravàhaþ ityàdi dai÷ikasantatau tu ÷reõiprabhçti÷abdavyavahàraþ yathà vçkùa÷reõã vçkùapaïktirityàdi . ubhayasantatau tu santatidhàràdi ÷abdaprayogaþ yathà j¤ànadhàrà sukhadhàrà duþkhasantatirityàdi evaü jaladhàrà tailadhàrà tailasantatirityàdi . tàdç÷adharma÷ca sukhatvaduþkhatvaj¤ànatvàdikaü vçkùatvatailatvàdika¤ca . ubhayavidhàpi santatiþ punardvividhà avicchinnà vicchinnà ca de÷akàlayoravyavadhàne'vicchinnà yathà dhàràvàhika sthale j¤ànàdidhàrà . tayorvyavadhàne vicchinnà yathà vicchidya vicchidyajàyamànaduþkhànàma . vicchinnasantatimàdàyaiva sçùñipravàhaþ . sukhaduþkhasantatirityàdirvyavahàraþ .

#<upasadya># triø upasadaü sevàmarhati yat upa + sada--karmaõi yàø yat và . 1 sevanãye 2 naikañyena pràpye ca %<bhareùu havyo namasopasadyogantà>% çø 2, 23, 13 . %<upasadyàya mãóhuùa àsye juhutà haviþ>% çø 7, 15, 1 .

#<upasadvan># triø upa + sada--óvanip striyàü ïãp va÷càntàde÷aþ . 1 upasanne 2 sevake ca . karmaõi ïvanip . 3 sevye ca . %<namaste astu bhãóhuùe namasta upasadvane>% àø ÷rauø 2, 5, 9 .

#<upasadvrata># naø upasadsu vihita vratam . upasadvihite payovrate . %<àpåryamàõapakùasya dvàda÷àhamupasadvratã bhåtvà>% vçø uø . upasatsu vratamupasadvratamupasadaþ prasiddhàþ jyotiùñome . tatra stanopacayàpacayadvàreõa payobhakùaõaü vrataü tatra ca tatkarmànupasaühàràt kevalamiti kartavyatà÷ånyaü payobhakùaõamàtramupàdãyate . upasadvratã payovratã sannityarthaþ ÷àø bhàø .

#<upasanna># triø upa + sada--kta . 1 upasthite, 2 nikañàgate 3 upasevake ca 4 ànusaguõyena naikañyapràpte %<vravãtu bhagavàüstanme upasanno'smyadhãhi bhoþ>% bhàø ÷àø 289 aø . %<bhagavannudadhau mçtijanmajale sukhaduþkhavaóave patitaü vyathitam . kçpayà ÷araõàgatamuddhara màmanu÷àdhyupasannamananyagatim>% %<tasmai sa vidvànupasannàya--provàca tattvato brahmavidyàm>% ÷rutiþ .

#<upasamàdhàna># naø upa + sama--à--dhà--lyuñ . rà÷ãkaraõe, %<nivàsaciti÷arãropasamàdhànetyàdi>% pàø . %<upasamàdhànaü rà÷ãkaraõam>% siø kauø . 2 samidhaþ prakùipya jvàlane . %<vivàhàgnimupasamàdhàya pa÷càdasyàþ>% à÷vaø gçø 1, 8, 9, %<upasamàdhàya sàmidhaþprakùipya prajvàlya>% nàø vçttau . agnimupasamàdhàya goø såø upasamàdhàya jvàlayitveti saü tattve ca samàpårbadhà¤dhàtostathàrthadar÷anàt tathàrthatvam .

#<upasamidha(dh)># avyaø samidhaþ samãpe avyayãø và acsamàø . samidhaþ samãpe .

#<upasampatti># strã upa + sam + pada--ktin . abhinavatvena sampattau . %<prathamo'ciropasampattau>% pàø %<amisampattau abhinavatve>% siø kauø . sampatti÷cànuråcàtmabhàvaþ siø kau0

#<upasampanna># triø upa + sam--pada + kta . 1 pràpte 2 mçte ca hemaø . %<÷rotriye tåpasampanne triràtrama÷ucirbhavet>% manuþ .

#<upasambhàùà># strã upa + sam + bhàùa--bhàve a . upasàstvane . %<bhàùaõopasaübhàùàj¤ànayatnetyàdi>% pàø %<upasambhàùà upasàntvanam>% siø kauø .

@<[Page 1335a]>@
#<upasara># puø upa + sç %<prajanane sarteþ>% pàø ac . garbhagrahaõàrthaü strãpa÷uùu pumpa÷ugamane . %<prajananaü prathamagarbhagrahaõam . gavàmupasaraþ>% siø kauø . upacàràt 2 nairantaryeõanigamane %<vãnàmupasaraü dçùñvà>% bhaññiþ %<vãnàmupasaraü nairantaryeõa nirgamanam dçùñvà upasara iva upasaraþ nairantaryamàtreõopalakùitatvàt upasaro hi strãgavãùu puïgavànàmabhigamanamucyate sa ca nairantaryeõa bhavati>% jaya ïgalaþ .

#<upasaraõa># naø upa + sç--lyuñ . 1 upasaràrthe 2 samãpagamane ca . %<yastårdhvabhadho và bheùajavegaü pravçttamaj¤atvàdvinihanti tasyopasaraõaü hçdi kurvanti doùàþ>% %<parisràvaþ pravàhikà hçdayopasaraõaü vibandhaþ>% su÷ruø karmaõi lyuñ . 2 upasartavye upagamye ca . %<atha svalvà÷oþsamçddhirupasaraõànãtyupàsãta>% chàø uø . %<upasaraõàni upasartavyàni upagantavyàni j¤eyàni>% bhàø .

#<upasarga># puø upa + sçja--gha¤ . 1 rogavikàre 2 upadrave, ÷ubhà÷ubhasåcake 3 divyàdivikàraråpe utpàte, vyàkaraõokteùu %<nipàtà÷càdayoj¤eyàþ pràdayaståpasargakàþ . dyotakatvàt kriyàyoge lokàdavagatà ime>% ityaktalakùaõeùu kriyàyoge 4 pràdiùu ca . %<upasargàþ kriyàyoge>% pàø . %<yatra pràdãnàmanvayastaü pratyevopasargatetidyotanàya yogagrahaõam . tena nirgataþ secako yasmàditi vàkye niþsecaka ityàdã na ùatvam>% ÷abdenduø . te ca dvàviü÷atividhà yathà, pra, parà apa, sam, anu, ava, nis, nir dus, dur, vi, àï, ni, adhi, api, ati, su, ut, ati, prati, pari, upa ete pràdayaþ . nis dus iti sàntau %<nisastapatà vanàsevane>% pàø såtre nisa iti nirde÷àt . niùkçtaü duùkçtamityudàhçtya idudupadhasya ro visarjanãyaþ iti bhàùyokte÷ca %<niraþkuùa iti>% %<suduroradhikaraõe>% iti ca pàø nirde÷àt ràntàvapi manãø . nirdurorabhedàropeõa kvacidviü÷atidhàkathanaü draùñavyam . tasya tridhà pravçttiþ dhàtvarthaü bàdhate ka÷cit ka÷cittamanuvartate . tameva vi÷inaùñhyanya upasargagatistridhà . krameõodàharaõàni yathà . àdatte prasåte praõamatoti . api ca . %<upasargeõa dhàtvartho balàdanyatra nãyate . prahàràhàrasaühàrabihàraparihàra vat>% . %<vibhàvopasarge>% %<dvyantarupasargebhyo'paãt>% pàø .
     pràdayaståpasargà na sàrthakàþ, sàrthakà÷ca càdayo nipàtà vàcakatvàt upasargàstu na tathà kintu dyotakà iti naiyàyikàþ . vaiyàkaraõàstu ubhaye'pi dyotakà iti menire tadetat vaiø bhåø dar÷itam pràdayodyotakà÷càdayovàcakà iti naiyàyikamatamayuktam vaiùamye vãjàbhàvàditi dhvanayannipàtànàü dyotakatvaü samarthayate . %<dyotakàþ pràdayo yena nipàtà÷càdayastathà . upàsyete hariharau lakàrodç÷yate yathà>% yena hetunà pràdayodyotakàstenaiva hetunà càdayonipàtàstathà dyotakà ityarthaþ . ayaü bhàvaþ . ã÷varamanubhavatotyàdàvanubhavàdiþ pratãyamàno na dhàtvarthaþ bhavatãtyatràpyàpatteþ . nopasargàrthaþ tathà satyaprakçtyarthatayà tatràkhyàtàrthànanvayàpatteþ pratyayànàü prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvavyutpatteþ anugacchatãtyàdau anubhavàdipratyayàpatte÷ca . na vi÷iùñàrthaþ gauravàt . tathà ca dhàtoreva vidyamànatvàüdivàcakasya laj¤aõà upasargastàtparyagràhaka ityastu . tathà ca tàtparyagràhakatvameva dyotakatvamiti . tacca càdiùvapi tulyam caitramiva pa÷yatãtyàdau sàdç÷yavi÷iùñaü caitrapadalakùyam iva÷abdastàtparyagràhaka ityasya suvacatvàditi . svayaü yuktyantaramàha . upàsyete iti . atra hyupàsanà kimupasargàrthaþ? vi÷iùñasya? dhàtumàtrasya? và . nàdyaþ tathà sati svàrthaphalavyadhikaraõavyàpàravàcakatvaråpasakarmakatvasyà''sadhàtorupàsanàråpaphalavàcakatvenàbhàvàdakarmakatvàpattestataþ karmaõi lakàrona syàt . na dvitãyaþ gauravàt . tçtãye tvàgataü dyotakatvaü tàtparyagràhakatvalàbhàt iti bhàvaþ . dç÷yate ityatra karmaõãti ÷eùaþ . taccàdiùvapi tulyamityàha . %<tathànyatra nipàte'pi lakàraþ karmavàcakaþ . vi÷eùaõàdyayogo'pi pràdivaccàdike samaþ>% . (anthatra) sàkùàtkriyate alaïkriyate urãkriyate ÷iva ityàdau . atràpi dhàtostattadarthe karmaõi lakàrasiddhyarthaü tattadarthavàcakatvaü vàcyamityupasargavaddyotakatvamamãùàmapãtyarthaþ . yadyapi kçdhàtoþ sakarmakatvamastyeva tathàpyeùvartheùu sakarmakatà na syàt . anyathà vàyurvikurute saindhavà vikurvata ityatràpi syàditi bhàvaþ . athopàsanàsàkùàtkàràdi nipàtàrtho'stu %<sàkùàtpratyakùatulyayoriti>% koùasvarasàt tadanukålovyàpàra eva dhàtvartho'stu svasvayuktanipàtànyataràrthaphalavyadhikaraõavyàpàravattvaü sakarmakatvamapi suvacamiti dçùñàntadàrùñàntikàvayuktàviti nedaü sàdhakabhiti cenna nàmàrthadhàtvarthayorbhedena sàkùàdanvayàsambhavena nipàtadhàtvarthayoranvayàsambhavàt . anyathà taõóulaþ pacatãtyatràpi karmatayà taõóulànàü dhàtvarthe'nvayàpatteriti . ki¤ca pràdãnàü vàcakatve bhåyàn prakarùaþ kãdç÷oni÷caya itivadbhuyàn pra kãdç÷onirityapi syàt . asmanpate pràderanarthakatvànna tadanvaya ityata eva dyotakatà teùàü syàditi . sàdhakàntaramabhipretyàha . vi÷eùaõeti . ÷obhanaþ samucca yodraùñavya iti vacchobhana÷ca draùñavya ityasyànvayàpattestulyasamàdheyatvàditi bhàvaþ . api ca nipàtànàü vàcakatvepràtipadikàrthayorvinà ùaùñhyàdikaü bhedenànvayàsambhavaþ . anyathà ràjà puruùa ityasya ràjasambandhã puruùa ityapyàpatterityabhipretyàha àdãti . dhavakhadirayoþ samuccaya iti vaddhavasya ca khadirasya cetyeva syàditi bhàvaþ . nanu pràtipadikàrtha yorabhedànvayabodhe vibhaktijanyopasthitirheturiti kàryakàraõabhàvo nipàtàtiriktaviùaya eveti noktadoùa ityà÷aïkyàha . %<padàrthaþ sadç÷ànveti vibhàgena kadà ca na . nipàtetarasaïkãce pramàõaü kiü vibhàvaya>% . (sadç÷à) sadç÷ena samànàdhikaraõeneti yàvat . (anveti) abhedeneti ÷eùaþ . (vibhàgena) asadç÷ena asamànàdhikaraõeneti yàvat . ayamarthaþ samànàdhikaraõapràtipadikàrthayorabhedànvayavyutpatti rnipàtàtiriktaviùayeti kvalpane mànàbhàvogaurava¤ca . asmàkaü nipàtànàü dyotakatvàdanvaya eva nàstãti nàyaü doùaþ ataeva ghañonàstotyàdau ghañapadaü tatpratiyogike làkùaõikamiti naiyàyikàþ . api ca nipàtànàü vàcakatve kàvyàdàvanvayona syàditi sàdhakàntaramàha . %<÷arairusrairivodocyàn uddharipyan rasàniva . ityàdàvanvayona syàtsupà¤ca ÷ravaõaü tataþ>% . atrosrasadç÷aiþ ÷araiþ rasasadç÷ànudãcyànuddhariùyannityarthaþ . aya¤cosràdi÷abdànàü tatsadç÷aparatve iva÷abdasya dyotakatve ca saïgacchate . anyathà pratyayànàü prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvavyutpattivirodhaþ . tathàhi . usrairiti karaõe tçtãyà . na cosro'trakaraõam ivàrthasadç÷asya karaõatve'pi tasya karaõatvaü nànena bodhayituü ÷akyam aprakçtyarthatvàt . iba÷abdasya càsatvàrthakatayà taduttaratçtãyàyà asambhavàt . sambhave và ÷ravaõaprasaïgàt . usrapadottaratçtãyànatvayaprasaïgàccetyàha . supàü ceti . supàü ÷ravaõa¤cetyarthaþ . cakàràdusrapadottaratçtoyànanvayaþ samuccoyate ityàdàvityàdipadàt %<vàgarthàviva sampçktau vande pàrvatãparame÷varau>% ityatra vàgarthayorvandikarmatvàbhàvàttaduttaradvitãyàyà ananvayaþ ivàrthasya karmatvànvayabodhàsambhava÷ca saügçhyate . yadi ca vi÷eùaõavibhaktirabhedàrthà sàdhutvamàtràrthà và tadàpi iva÷abdasya vàcakatve'nanvaya eva usrasadç÷a÷aràõàü samànàdhikaraõapadopasthàpyatayà bhedenànvayàyogàt . bàdhàdabhedenàpi na saþ . nahyusràbhinnasadç÷àbhinnaþ ÷ara ityartha eùñavyaþ .
     utpàtaråpa upasarga÷ca trividhaþ %<atilãbhàdasatyàdvà nàstikyàdvà'pyadharmataþ . naràpacàrànniyatamupasargaþ pravartate . ato'pacàrànniyatamapavarjanti devatàþ . tàþsçjantyadbhutà stàvaddivyanàbhasabhåmijàn . taeva trividhà loke utpàtà devanirmitàþ . vicaranti vinà÷àya råpaiþ sambhàvayanti ca>% gargaþ . %<upasargamçte caiva sadyaþ ÷aucaü vighãyate>% parà÷aø . upadravarãgakçtà÷copasargà su÷ruø uktàþ %<daivabalapravçttà ye devadrohàdabhi÷astakà atharvakçtà upasargakçtà÷ca te'pi dvividhà vidyuda÷anikçtàþ pi÷àcàdikçtà÷ca puna÷ca dvividhàþ saüsargajà àkasmikà÷ca>% %<upasargàdayorogà ye càpyàgantavaþ smçtàþ>% kùãõaü hanyu÷copasargàþ prabhåtàþ su÷rutaþ upadrava÷abde vivçtiþ . %<upasargàna÷eùàüstu mahàmàrãsamudbhavàn . tathà trividhamutpàtaü màhàtmyaü ÷amayenmama>% devãmàø . tasmai prabhavati santàpàø tena nirvçttam và ñha¤ . aupasargika tatra paryàpte tena nirvçtte ca triø . aupasargikàtyantamarakapãóàyàm ÷uø taø .

#<upasarjana># triø upa + sçja--lyuñ . 1 daivàdyupadrave %<nirghàte måmicalane jyotiùàmupasarjane>% manuþ . 2 apradhàne gauõevi÷eùaõe %<vopasarjanasya>% %<gostriyãrusarjanasya>% pàø . %<upasarjanaü pradhànasya dharmato nopapadyate>% manuþ %<upasarjanamapradhànam>% kullåø . %<anupasarjanàt>% %<àcàryopasarjana÷càntevàsã>% pàø upasçjatyanena karaõe lyuñ . 3 saümàrgasàdhane triø striyàü ïãp . %<athaika upasarjanãbhirebhiþ>% ÷ataø 1, 2, 2, 2, %<piùñasamàrjanàrthàsu apsu piùñasammàrjanàrtha¤copasarga sàdhanàni upasarjanyaþ>% bhàø %<prathamànirdiùñamupasarjanam>% pàø ukte . samàsavidhàyaka÷àstre 4 prathamàntapadanirdiùñe . %<ekavibhakti càpårvaõinipàte>% vigrahavàkye yanniyatavibhaktikaü tadupasarjanasaüj¤am ityarthaka pàõinisåtrokte 5 ÷abdabhede ca %<upasarjanaü pårbam>% pàø samàse upasarjanasya pårbaprayogaþ yathà %<dvitãyà ÷ritetyàdi>% pàø såtre dvitãyeti prathamàntam padaü tadeva pràkprayojyam yathà kaùñaü ÷rita ityàdi vàkye kaùña÷rita ityàdi

#<upasarpaõa># naø upa + sçpa--bhàve lyuñ . samãpagamane %<na tàvadayamupasarpaõakàlaþ>% vikraø . %<makùikopasarpaõamàlasyamityàdi>% su÷ruø .

#<upasarpin># triø upa + sçpa--gatau õini . samãpagantari %<ekameva dahatyagnirnevaü durupasarpiõam>% manuþ . %<yuktaü màtrà kçtaü teùàü parapãóopasarpiõàm>% bhàø aø 20 aø .

#<upasaryà># strã upasriyate'sau sç--karmaõi yat . garbhagrahaõayogyàyàm çtumatyàü strãgavyàdau . aprajanàrthe tu õyat upasàrya pràpye triø .

#<upasi># avyaø upa + so bàø ki . samopasthàne %<àsãna årdhvàmupasi kùiõàti>% çø 10, 27, 3, . %<upasi samopasthàne>% bhàø %<pi rna putra upasi preùñhaþ>% çø 5, 43, 7 .

#<upasãra># avyaø sore hale tatsàmãpyaü và avyaø . 1 hale ityarthe 2 halasamãpe và . tato bhavàrthe parimukhàø ¤ya . upasãrya tatrabhave triø atyàø saø . halopagate triø tatobhavàrtha'õeva . aupasãra tadbhave tri0

#<upasunda># puø daityabhede tatkathà bhàø àø %<mahàsurasyànvavàye hiraõyaka÷ipoþ purà . nikumbho nàma daityendrastejasvã balavànabhåt . tasya putrau mahàvàryau jàtau bhãmaparàkramau . sundopasundau daiyendrau dàruõau kråramànasau . tàvekani÷cayau daityàvekakàryàrthàmmatau . nirantarama rtetàü samaduþkhasukhàtubhau . vinànyonyaü na bhu¤jàte vinànyonyaü na gacchataþ . anyonyasya priyakaràvanyonyasya priyaüvadau . eka÷ãlasamàcàrau dvidhevaikaü yathà kçtau . tau vivçddhau mahàvãryo kàryeùvapyekani÷cayau . trailokyavijayàrthàya samàdhàyaikani÷cayau . dãkùàü kçtvà gatau vindhyaü tàvugraü tepatustapaþ . tau tu pårveõa kàlena tapoyuktau babhåvatuþ . kùutpipàsàpari÷ràntau jañàvalkalaghàriõau . malopacitasarvàïgau vàyubhakùau babhåvatuþ . àtmamàüsàni juhvantau pàdàïguùñhàgradhiùñhitau . årdhvabàhå cànimiùau dãrghakàlaü dhçtavratà . tayostapaþprabhàveõa dàrthakàlaü pratàpitaþ . dhåmaü pramumuce vindhyastadadbhutamivàbhavat . tato devà bhayaü jagmurugraü dçùñvà tayostapaþ . tapovidhàtàrthamatho devà vighnàni cakrire . ratnaiþ pralobhayàmàsuþ strobhi÷cobhau punaþ punaþ . na ca tau cakraturbhaïgaü vratasya sumahàvratau . atha màyàü punardevàstayo÷cakrurmahàtmanoþ . saginyo màtaro bhàryàstayo÷càtmajanastathà . prapàtyamànà vitrastàþ ÷ålahastena rakùasà . bhrañàbharaõake ÷àntà bhrañàbharaõavàsasaþ . abhibhàùya tataþ sarbàstau tràhãti vicukru÷uþ . na ca tau cakraturbhaïgaü vratasya sumahàvratau . yadà kùobhaü nopayàti nàrtimanyatarastayoþ! tataþ striyastà bhåta¤ca sarvamantaradhãyata . tataþ pitàmahaþ sàkùàdabhigamya mahàsurau . vareõacchandayàmàsa sarvalokahitaþ prabhuþ . tataþ sundopasundau tau bhràtarau dçóhavikramau . dçùñvà pitàmahaü devaü tasthatuþ prà¤jalã tadà . åcatu÷ca prabhuü devaü tatastau sahitau tadà . àvayostapasà'nena yadi prãtaþ pitàmahaþ . màyàvidàvastravidau balinau kàmaråpiõau . ubhàvapyamarau syàva prasannau yadi nau prabhuþ . vrahmobàca . çte'maratvaü yuvayoþ sarbamuktaü bhaviùyati . anyadvçõãtaü mçtyo÷ca vidhànamamaraiþ samam . prabhaviùyàva iti yanmahadabhyudyataü tapaþ . yuvayorhetunànena nàmaratvaü vidhãyate . trailokyavijayàrthàya bhavadbhyàmàsthitaü tapaþ . hetunànena daitthendrau na vàü kàmaü karomyaham . sundopasundàvåcatuþ . triùu lokeùu yadbhåtaü ki¤cit sthàvarajaïgamam . sarvasmànno bhayaü ma syàdçte'nyotyaü pitàmaha! . pitàmaha urvàca . yatpràrthitaü yathokta¤ca kàmametaü dadàni vàm . mçtyorvidhànametacca yathàvadvàü bhaviùyati . nàrada uvàca . tataþ pi tàmaho dattvà varametattadà tayoþ . nivartya tapasastau ca vrahmalokaü jagàma ha . labdhvà varàõi daityendràvatha tau bhràtaràvubhau . abadhyau sarvalokasya svameva bhavanaü gatau>% 2110 aø %<tàvantarokùamumuplutya daityau kàmagamàvubhau . devànàmeva bhavanaü jagmaturyuddhadurmadau . tayoràgamanaü j¤àtvà varadàna¤ca tat prabhoþ . hitvà tripiùñapaü jagmurbrahmalokaü tataþ suràþ . tàvindralokaü nirjitya yakùarakùogaõàüstathà . khecaràõyapi bhåtàni jagmatustãvravikramau . antarbhåmigatàn nàgàn jitvà tau ca mahàrathau . samudravàsinãþ sarvà mlecchajàtãrvijigyatuþ . tataþ sarvàü mahãü jetumàrabdhàvugra÷àsanau . sainikàü÷ca samàhåya sutãkùõaü vàkyamåcatuþ . ràjarùayo mahàyaj¤airhavyakavyairdvijàtayaþ . tejo bala¤ca devànàü vardhayanti ÷riyaü tathà . teùàmevaü pravçttànàü sarveùàmasuradviùàm . sambhåya sarvairasmàbhiþ kàryaþ sarvàtmanà badhaþ . evaü sarvàn samàdi÷ya pårbatãre mahodadheþ . kråràü matiü samàsthàya jagmatuþ sarvatomusvau . yaj¤airyajanti ye kecidyàjayanti ca ye dvijàþ . tàn sarvàn prasabhaü hatvà balinau jagmatustataþ . à÷rameùvagnihotràõi munãnàü bhàvitàtmanàm . gçhãtvà prakùipantyapsu vi÷rabdhaü sainikàstayoþ . tapodhanai÷ca ye kruddhaiþ ÷àpà uktà mahàtmabhiþ . nàkràmanta tayoste'pi varadànaniràkçtàþ . nàkràmanta yadà ÷àpà vàõà muktàþ ÷ilàsviva . niyamàn samparityajya vyadravanta dvijàtayaþ . pçthivyàü ye tapaþsiddhà dàntàþ ÷amaparàyaõàþ . tayorbhayàddudruvuste vainateyàdivoragàþ . mathitairà÷ramairbhagnairvikorõakalasasravaiþ . ÷ånyamàsãt jagat sarvaü kàleteva hataü tadà . tato ràjannadç÷yadbhirçùibhi÷ca mahàsurau . ubhau vini÷cayaü kçtvà vikurvàte badhaiùiõau . prabhinnakarañau mattau bhåtvà ku¤jararåpiõau . saülãnamapi durgeùu ninyaturyamasàdanam . siühau bhåtvà punarvyàghryau puna÷càntarhitàvabhau . taistairupàyaistau kråràvçùãn dçùñvà nijaghnatuþ . nivçttayaj¤asvàdhyàyà pranaùñançpatidvijà . utsannotsavayaj¤à ca babhåva vasudhà tadà . hàhàbhåtà bhayàrtà ca nivçttavipaõàpaõà . nivçttadevakàryà ca pugayodvàhavivarjità . nivçttakçùigorakùà vidhvastanagarà÷ramà . asthikaïkàlasaïkãrõàbhårbabhåvogradar÷anà . nivçttapitçkàrya¤ca nirvaùañkàramaõóalam . jagat pratibhayàkàraü duùprekùyamabhavattadà . candràdityau grahàstàrà gakùatràõi divaukasaþ . jammurviùàdaü tat karma dçùñvà sundopasundayoþ . evaü sarvà di÷o daityau jitvà kråreõa karmaõà . niþsapatnau kurukùetre nive÷amabhicakratuþ>% 211 aø . tata stilottamàsçùñimupavarõya tasyàstatsamãpayànaü tayostadàsaktatvamuktvà tatrànyonyayuddhenànyonyabadhaþ 213 aø uktaþ yathà %<tatastilottamà tatra vane puùpàõi cinvatã . ve÷amàkùiptamàdhàya raktenaikena vàsasà . nadãtãreùujàtàn sà karõikàràn pracinvatã . ÷anairjagàma taü de÷aü yatràstaü tau mahàsurau . tau tu pãtvà paraü pànaü madaraktàntalocanau . dçùñvaiva tàü varàrohàü vyacitau sambabhåvatuþ . tàvutthàyàsanaü hitvà jagmaturyatra sà sthità . ubhau ca kàmasammattàvubhau pràrthayata÷ca tàm . dakùiõe tàü kare subhråü sundo jagràha pàõinà . upasundo'pi jagràha vàme pàõau tilottamàm . varapradànamattau tàvaurasena balena ca . dhanaratnamadàbhyà¤ca suràpàõamadena ca . sarvairetairmadairmattàvanyonyaü bhrukuñãkçtau . madakàmasamàviùñau parasparamathocatuþ . mama bhàryà tava gururiti sundo'bhyabhàùata . mama bhàryà tava vadhårupasundobhyamàùata . naiùà tava mamaiùeti tatastau manyuràvi÷at . tasyà råpeõa saümattau vigatasnehasauhçdau . tasyà hetorgade bhãme saügçhõãtàmubhau tadà . pragçhya ca gade bhãme tasyàü tau kàmamohitau . ahaüpårbamahaüpårvamityanyonyaü nijaghnatuþ . tau gadàbhihatau bhãmau petaturdharaõãtale . rudhireõàvasiktàïgau dvàvivàrkau nabha÷cyutau>% . sundopasundanyàthaþ .

@<[Page 1338b]>@
#<upasåryaka># naø upagataü såryaü candraü và saüj¤àyàü kan . candràrkasamãpe maõóalàkàre paridhau .

#<upasçùña># naø upa + sçja--kta . 1 maithune . 2 vyàkaraõokte pràdyu pasargayukte, %<krudhadruhorupasçùñayoþ>% pàø . 3 visçùñe 4 upadrute ca triø . 5 grahoparakte candre'rke puø %<nekùetodyantamàdityaü nàstaü yàntaü kadàcana . nopasçùñaü na vàristhaü na madhyaü namasogatam>% manuþ 6 kàmuke %<upasçùñà iva kùudràdhiùñitabhavanà>% kàdaø . 7 vyàpte ca rogopasçùñatanudurvasatiü mumukùuþ raghuþ .

#<upaseka># puø upa + sica--bhàve gha¤ . jalàdisecanena mçdå karaõe .

#<upasecana># triø upa + sica--lyu . upasekakartari %<trayaþ ko÷àsa upasecanàsaþ>% ç07, 101, 4, tçc . upasektç tatràrthe triø %<lokebhya upasektàramavaçtyai>% yajuø 30, 12, striyàü ïãp . màve lyuñ . 2 upaseke naø duhantyådharupasecanàya kam çø 10, 76, 7, %<paryåhaõàdyoprasecanàt kçtvà>% kàtyà08, 5, 36, bàø kartari lyuñ . 3 upasecake triø striyàü ïãp %<veti tvàmupasecanã>% çø 10, 21, 2, upasecanã uparikùaraõa÷ãlà àhutiþ bhàø . karaõe lyuñ . 4 tatsàdhane

#<upasevaka># triø upa + seva--õvul . upabhogàdinà 1 sevanàsakte 2 bhogaprasakte . %<adattàdànanirataþ paradàropasevakaþ>% yàj¤aø 3 upetya sevake ca .

#<upasevana># naø upa + seva--bhàve lyuñ . 1 upabhogaprasaïge . %<nahãdç÷amanàyupya loke ki¤cana vidyate . yàdç÷aü puruùasyeha paradàropasevanam>% manuþ 2 samãpasthityà sevane ca . %<niratàhaü sadà satye! bhartéõàmupasevane>% bhàø vaø 232 aø 3 tattatkarmaõi ayantàsaktau %<ajãrõàdhya÷anàyàsaviruddhànnopasevanàt>% %<evaüvidhànàü dravyàõàmanyeùà¤copapevanàt>% su÷ruø bhàve a upasevà . tatraivàrthe strã . %<gobhira÷vai÷ca yànai÷ca kçùyà ràjopasevayà>% . %<paradàropasevà ca ÷àrãraü trividhaü smçtam>% %<viùayopasevà yà'jasram>% manuþ .

#<upasevin># triø upa + seva--õini . upasevake %<abhivàdana÷ãlasya nityaü vçddhopasevinaþ . teùàü satatamaj¤ànàü viùayàmnyupasevinàm>% manuþ . %<ye hitaü vàkyamutsçjya viparãtopasevinaþ>% pa¤cataø . %<hçùñàtmà pulinavanàntaropasevã>% su÷ruø striyàü ïãp .

#<upasoma># puø upagataþ somam atyàø saø . somopagate somayàjini . satra tatpuruùatvàt dvyackatvàdantodàttatà . upagataþ somo'nena pràø baø . tatràrthe sàmãpye avyayãø . 3 somasàmãpye avyaø etayornàntodàttateti bhedaþ

#<upaskara># puø upa + kç--bhàve ap hiüsane suñ . 1 hiüsane upaskaroti upa + kç--ac bhåùaõe samavàye pratiyatne vikàre adhyàhàre ca suñ . 2 måùake kañakakaõóalàdau 3 samudite saühate . 4 vya¤canasaüskàrakapiùñadhanyàkàdidravye (vàñanà) . gçhasaüskàrake 5 sammàrjanyàdau . 6 vikçte adhyàhàreõa 7 kathake ca %<pa¤ca ÷ånà gçhasthasya cållo peùaõyupaskaraþ>% . %<vako bhavati hçtvàgniü grahakàrã hyupaskaram>% manuþ .

#<upaskaraõa># naø upa + ké--bhàve lyuñ hiüsane suñ . 1 hiüsane . upa + kç--bhàve lyuñ upa skara÷abdoktabhåùaõàdau suñ . 2 bhåùaõe 3 saüghàte 4 satoguõàntaràdhànaråpasaüskàre 5 vikàre 6 vàkyàdhyàre ca . ubhàbhyàü karaõe lyuñ . uktatattadartheùuü suña . 7 hiüsàsàdhane 8 bhåùaõàdisàdhane kañakàdau ca naø .

#<upaskàra># puø upa + kç--bhàve gha¤ upaskara÷abdokta bhåùaõàdau suña . 1 bhåùaõe 2 saüïghàte 3 pratiyatnaråpasaüskàre 4 vikàre 5 adhyàhàre ca . %<sàkàïkùamanupaskàraü viùvaggati niràkulam>% kiràø .

#<upaskãrõa># triø upa + ké--kta hiüsane suñ . hiüsite

#<upaskçta># triø upa + kç--kta upaskàra÷abdoktabhåùaõàdau suñ . 1 bhåùite 2 saühate 3 saüskçte 4 vikçte 5 adhyàhçte ca . bhàve ktin uktàrtheùu suñ . upaskçti upaskàra÷abdàrthe stro . upa + ké--bhàve ktin hiüsane suñ . upaskãrõi hiüsane strã .

#<upa(ùña)stambha># puø upa + stanma gha¤ . patanapratirodhane avalambane %<måùikasyopasta(ùña)mbhe kenàpi kàra÷cenàtra bhavitavyam>% hitoø . niø ùatvam . upaùñambha 1 upaùñambha÷abdàrthe 2 àlambane 3 sthitau 4 sahakàre ca %<sthànàt vãjàdavaùñambhàt prasyandàt nidhanàdapi>% pàtaø bhàø gàthà . bhàve lyuñ . upastambhana tatraivàrthe naø . karaõe lyuñ . tatsàdhane ÷akañàgràdhàrakàùñhe ca %<varuõasyottambhanamasãtyupastambhanenopastabhnàti>% ÷ataø bràø 3, 3, 4, 25, %<upastatyate pratirudhyate ityupastambhanaü ÷akañàgràdhàrakàùñham>% bhàø %<devànàmityupastambhanasya pa÷càdãùàm>% kàtyàø 2, 3, 14, %<÷akañasya kàùñhamoùà tadagrasya måmispar÷o mà måditi tadàdhàratvena sthàpitaü kàùñhamupastambhanam>% vedadãø . tato lvul . upasta(ùña)mbhaka bà niø ùatvam . upasta(ùña)mbhakartaüri àdhikyàdhàyake triø .

#<upastaraõa># naø upa + sté--lyuñ . 1 àstaraõe (vichàna) 2 bhåmeþ sama karaõe ca . punarnavokçtya lepanopastaraõaiþ àø gçø 2, 3 àdhàre lyuñ . 1 àstaraõàdhàre %<amçtopastaraõamasi>% bhojanasyàdau jalapànamantraþ %<athàcamanãyamàcàmati mramçtopastaraõamasãti>% àø gçø 1, 24, 11, . %<staraõamàcchàdanam upastaraõaü bhåmeþ samãkçraõam>% nàø vçttiþ

#<upasti># puø upa + styai--in niø . vçkùe . %<upastirastu so'smàkam>% yajuø 12, 101, upàstyàyanti upakàràyopadrava niràkaraõàya ca samope saühatàstiùñhantãtyupastayaþ vçkùàþ vedadãø .

#<upastir># triø upa + sté--karmaõi kvip . àstãryamàõe àstaraõãye . %<abhi ÷ukramupastiram>% çø 9, 62, 28,

#<upastuta># triø upa + stu--kta . samãpastute ÷ravaõayogyastavena stute %<codadràdha upastuta÷cidarvàk>% çø 7, 27, 3, %<tvaü tvamahayathà upastutaþ pårvebhirindraþ>% çø 10, 96, 5 .

#<upastuti># strã upa + stu--ktin . samopastave ÷ravaõayogyastutivàkye %<karmopastutiü bharamàõasya>% çø 1, 148, 2,

#<upastutya># triø upa + stu--kyap . sarmãpe stavanãye . %<upastutyaü mahijàtaü te arban>% ç01, 163, 1,

#<upastha># puø naø ardharcàdi . upa + sthà--ka . 1 strãpuüsayorindriyavi÷eùe tatra pumindriye %<snànamaunopavàsejyàsvàdhyàmopasthanigrahàþ>% yàj¤aø . strãndriye %<dakùiõena pàõinà upasthamabhispç÷et viùõuryoniükalpayatetyetayarcà>% gobhiø . %<vitiùñhantàü màturasyà upasthànnànàråpàþ pa÷avo jàyamànàþ>% athaø 14, 2, 25 . %<mukhadaghnaü bràhmaõasyopasthadaghnaü striyàþ>% ÷ataø 13, 8, 3, 11 . ubhayendriye %<hastau pàyurupastha÷ca vàk pàdau ceti pa¤ca vai . karmendriyàõi jànãyàt>% yàj¤aø . %<upasthamudaraü jihvà hastau pàdau ca pa¤cakam>% manuþ %<sarveùàmànandànàmupastha ekàyanam>% ÷ataø bràø 14, 5, 4, 11 . upastha÷ca na tayo÷cihnasthànamàtraü kintu tatsthànàviùñhitaþ prajàpatidevatàniyamita÷aktika ànandanavyàpàrakàrakaþ karmendriyabhedaþ . tatra %<brahmendropendramitrakàþ>% iti ÷àø tiø tasya ka÷abdavàcyaprajàpatidevatàkatvamuktam ÷ataø bràø uktavàkye cànandana vyàpàrasàdhanatvamuktam tasyaivàpàñave klaivyam . indriyàõàü bhautikatvamate tasya pçthivãrajoguõopadànakatà àhaïkàrikatvamate gandhatanmàtrasahitàhaïkàropadànakatà . sa ca såkùma liïgadehàntargata iti vedàntinaþ sàükhyà÷càhuþ . tena jãvati vetanàø ùñha¤ . aupasthika jàrakarmopajovini jàrabhede puø . ve÷yàyàü strã . 2 utsaïge kroóe 3 antaràle %<àtmannupasthena vçkasya loma>% yajuø 19, 92 . %<varãyaobhà pçõantã pitrorupasthà>% ç01, 124, 5 . %<upasthà upasthe utsaïge'ntaràlade÷e và>% bhàø %<tasyàþ kumàramupastha àdadhuþ>% gobhiø %<upasthe utsaïge>% saüø taø %<bhåmyà upasthe'vapajjaghanvàn>% çø 2, 14, 7 . %<rathopastha upàvi÷at>% gãtà . upa + sthà gha¤arthe bhàve ka . sarvàïgulãbhiþ bhåmimà÷ritya 4 sthitau %<samasta jaïgoruraratnibhyàü jànubhyàü copasthaü kçtvà>% à÷vaø ÷rauø 6, 5, 5 . %<upasthaü kçtvà bhåmimà÷rityeyarthaþ pàdàïgulãbhi÷ca bhåmimà÷rityaivamupavi÷et>% nàràø vçø . %<pràïamukha upavi÷yopasthaü kçtvà>% à÷vaø gçø 3, 2, 2, . upa + tiùñhati sthà--ka . %<upasthakçtastvevà÷vinaü ÷aüset>% àø ÷rauø 6, 5, 5 . 5 samãpasthite triø .

#<upasthapatra># puø upasthaü strãcihnamiva patramasya . a÷vatthe vçkùe tatpatrasya tadàkaratvàttathàtvam ataeva naiùaø damayantyàstadaïgavarõane . a÷vatthasya calapatra nàmatà kàraõamutprekùitam . %<aïgena kenàpi vijetumasyàgaveùyate kiü? calapatrapatram . no cedvi÷eùàditaracchadebhyastasyàstu kampastu kutobhayena>% upasthadalàdayo'pyatra . upayama÷abde strãlakùaõe ca tadaïgasya a÷vatthadalàratoktà .

#<upasthàtç># triø upa + sthà--tçc . 1 upàsake, 2 upanate, ca 3 yathoktakàle upagate %<anyavàdã kriyàdveùã nopasthàtà niruttaraþ . àhåtaprapalàyo ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% mitàø smçtiþ . 4 çtvigbhede puø .

#<upasthàna># naø upa + sthà--lyuñ . 1 upetya sthitau, 2 anusandhàne smaraõe %<tattvasmaterupasthànàt manoyogàt parikùayàt . karmaõàü sannikarùàcca satàü yogaþ pravartate>% yàj¤aø . %<karmàsannihitaü naiva buddhau viparivartate . ÷abdàttu tadupasthànamupàdeye guõo bhavet>% bhaññakàø . 3 upasevane upàsane %<såryopasthàne viniyogaþ>% sandhyàprayogaþ %<tåùõãü vopasthànam>% kàtyàø 4, 12, 20, 4 upasarpaõe . %<tasyoktamupasthànam>% à÷vaø ÷rauø 5, 12, 2, %<upasthànaü prasarùaõam>% nàràø vçø . 5 ànatãkaraõàyopagatau %<suradviùa÷caiva jagacca sarvamupasthàne sannamanti prabhàvàt>% bhàø àø 76 . 6 samãpasthàne %<ku÷àn yavàü÷càsanopasthàneùu prokùet>% pàraø såø . upasthãyate'tra àdhàre lyuñ . 7 upàsanàdhàre gçhàdau . %<pàrthivairbahubhiþ korõamupasthànaü didçkùubhiþ>% bhàø sa047 aø %<upasthànagyahairbhadrairvalabhãbhi÷ca ÷obhitama>% bhàø àø 128 aø anusandhàna¤ca smaraõam tasya ca citte'nubhavàhitasaüskàreõopasthitatvàt tathàtvam .

#<upasthànãya># triø upa + sthà--%<bhavyetyàdi>% pàø niø kartari anãyar . 1 upàsake . karmaõi anãyar . 2 upàsye tri0

#<upasthàpaka># triø upa + sthà--õic--õvul . 1 smàrake anubhava janyasaüskàreõa citte'nusandhànasampàdake . upasthitau ca samànaviùayatvaü tantram yadviùayako'nubhavastadviùayakaþ saüskàrastadviùayikaiva smçtiriti kàryakàraõabhàvaþ sa ca samavàyenaiva, tenànyànubhavasaüskàràbhyàü nànyasya smaraõam . tatra ca sàdç÷yàdij¤ànàdi sahakàri kàraõam tatsamavahitasaüskyarasyaiva smçtau hetutvàt . upekùàtmakaj¤ànena ca saüskàro na janyate . saüskàra÷ca caramaphalanà÷yaþ tena smç tadhàràyàü na saüskàràntarakalpanamiti vedàø paø . kvacicca dorghakàlarogàdinà janmàntareõa và tannà÷aþ . janmàntarantu karmavi÷eùàbhàvasahakçtameva tannà÷akam tena %<jàtiü smarati paurvikãm>% ityàdimanvàdyuktakarmavi÷eùasattve na tannà÷aþ . upasthàpaka¤ca yathà padaj¤ànaü padàrthasya hastij¤ànaü hastipakasyetyàdi ekasaümbandhij¤ànasyàparasambandhismàrakatvaniyamit padapadàrthayo÷ca ÷aktisambandhena sambandhiteti tathàtvam . bhàve lyuñ . upasthàpana--upasthiti sàdhana vyàpàre udvoùakasamavadhàne tat sahakàre . upasthàpanaü prayojanamasya prapravacanàø cha . upasthàpanãya upasthàpanasàdhane udbodhakàdau triø upa + sthàpi--karmaõi anãyar . smàrye triø .

#<upasthàvarà># strã upa + sthà--bàø karmaõi varac . upasevanãye puruùamedhayaj¤àïge devatàbhede %<sarobhyodhaivaramupasthàvaràbhyodà÷am>% yajuø 30, 16,

#<upasthita># triø upa + sthà--kta . 1 samãpasthite, 2 samãpàgate %<tadanupasthitamagnihotraü tasyànupasthitimanvanupasthità imàþ prajàþ prajàyante'nupàsthito ha vai ÷riyà prajàyà prajàyate>% ÷ataø bràø 2, 3, 1, 13, %<upasthiteyaü kalyàõo>% raghuþ . haiyaïgavãnamàdàya ghoùavçddhànupasthitàn bhaññiþ . 3 pàpte, upasthitaparityàge pramàõàbhàvàt nyàyavàkyam %<anupasthitakalpanà' nyàyyà>% iti mãmàüø 4 vedàprayukte anàrùe ca . %<aplutavadupasthite>% pàø . %<upasthito'nàrùaþ>% siø kauø udbuddhasa skàreõa citte upagate 5 smçte %<tau jau guruõeyamupasthità>% vçø raø ukte da÷àkùarapàdake 6 chandobhede strã %<upasthitamidaüjsautsau yadi guruþ syàt>% iti vçø raø ukte trayoda÷àkùarapàdake 7 chandobhede naø . 8 sevite triø . bhàve kta sevane 9 upasthàne naø . tena jãvati vetanàø ñhak . aupasthitika sevanopajãvini tri0

#<upasthiti># strã upa + sthà--ktin . 1 upasevane 2 upanatau 3 smçtau ca àsattiravyavadhànena padajanyapadàrthopasthitiþ sàø daø àsatti÷abde upasarga÷abde ca udàø .

#<upasthåõa># avyaø sthåõàyàü tatsamãpaü và avyayãø . 1 sthåõàyàmityarthe 2 tatsamãpe ca tatra bhayaþ parimukhàø ¤ya . aupasthåõya tadbhave triø . upagatà sthåõàm atyàø saø . 3 gçhaüstambhopagate triø tato bhavàrthe aõ, na ¤ya iti bhedaþ

#<upastheya># triø upa + sthà--sevàrthatvàt karmaõi yat . upasevye %<vàtsapraü kçtvopastheyaü cet>% kàtyàø 17, 1, 2, %<yadãdç÷ai, rahaü viprairupastheyairupasthitaþ>% ràmàø .

#<upasneha># puø upa + sniha--gha¤ . klinnasya naikañyasambandhena klede %<måtrayukta upasnehàt pravi÷ya kurute'÷marãm>% . %<sàsya màturàhàrarasavãryamabhivahanti tenopasnehenàsyà bhivçddhirbhavati>% . %<sarva÷arãràvayavànusàriõãnàü rasavahànàü tiryaggatànàü dhamanãnàmupasneho jãvayati>% su÷ruø .

#<upaspar÷a># puø upa + spa ÷a--gha¤ . 1 spar÷e, 2 snàne ca . upaspç÷yante indriyàõyatra àdhàre gha¤ . vidhinà jalapànapårvake mukhàdispar÷ayukte 3 vaidhàcamane tatra hi %<triþprà÷yàpodvirunmçjya musvametànupaspç÷et . àsyanàsàkùi karõàü÷ca nàbhivakùaþ÷iro'üsakàn>% chandoø àsyanàsikàdispar÷o vihita iti tasya tathàtvam . %<tathetyupaspç÷ya payaþ pavitram>% raghau àcamanàrthe upàtspç÷ateþ prayogàt . bhàve lyuñ . upaspar÷anam tatràrthe naø %<athàta upaspar÷anam>% kàtyàø 5, 10, 20

#<upasravaõa># naø upa + sru--bhàve lyuñ . samyakkùaraõe uparataü sravaõam pràø saø . 1 viratasravaõe kùaraõanivçttau %<patnyudakyà dãkùàråpàõi nidhàya sikatàsvàsãtopasravaõàt>% kàø 25, 11, 13, %<jyotiùñomàdau dãkùitasya patnã rajakhalà dãkùàråpàõi ÷aïkvàdãni nidhàya sikatàsu àsãta à raktasràvaviramaõàt>% karkaþ .

@<[Page 1341b]>@
#<upasvatva># naø upagatamutpattika leeva pràptaü svatvaü yatra . svatvàspadãbhåtabhåmyàdibhya utapanna÷asyàdidravye . lokavyavahàraþ . anyasya dravyasya pratigrahàrjanàdhãnaü svatvaü na tu utpattilàlàt, asya tu tatkàle eva svatvavattveba tathàtvam .

#<upasvàvat># puø satràjito nçpasya putrabhede . %<satràjitoda÷a tvàsan bhàryàstàsàü ÷ataü sutàþ . khyàtimantastrayasteùàü bha¤kàra÷ca pårvajaþ . vãrovàtapati÷caiva upasvàvàüstathaiva ca>% harivaüø 39 a0

#<upasveda># puø upa + svida--karaõe gha¤ . 1 vahnyàdisamãpasthànàt jàte åùmaõi %<tayoraõóàni nidadhuþ prahçùñàþ paricàrikàþ . sopasvedeùu bhàõóeùu pa¤ca varùa ÷atàni ca>% bhàø à016 aø %<sopasvedeùu åùmavatsu tatra hyaõóàntarjalamåùmaõà ÷àghraü ghanãbhavatãti>% nãø kaø %<alàbumadhyànniùkçtya vãjaü yatnena gopyatàm . sopasvedeùu pàtreùu ghçtapårõeùu bhàga÷aþ>% bhàø vaø 106 aø . bhàve gha¤ . 2 upatàpe

#<upahata># triø upa + hana--kta . 1 tiraskçte %<karotyavaj¤opahataü pçthagjanam>% kiràø . %<upahataü tiraskçtam>% malliø . 2 dåùite %<kimebhirà÷opahatàtmavçttibhiþ>% kumàø %<à÷ayà upahatà dåùivà>% malliø . 3 vinà÷ite 4 utpàtagraste a÷uddhadravyasaüyogena 5 a÷uddhe ca %<÷àrãrairmalaiþ suràmirmadyairvà yadupahataü tadatyantopahatam>% viùõuþ . 6 abhisåte %<÷ambhumupahadç÷aþ sahasà>% kiràø .

#<upahati># strã upa + hana--ktin . 1 upaghàte . 2 kàryàsàmàrthya prayojakàpàñave 3 pratihanane ca .

#<upahatnu># triø upa + hana--ktnu . upahantari %<mçgaü na bhãmamupahatnumugram>% çø 2, 33, 11,

#<upahantç># triø upa + hana--tçc striyàü ïãp . upaghàtake (kañukaþ) %<stanya÷ukramedasàmupahantà ceti>% su÷ruø .

#<upaharaõa># naø upa + hç--lyuñ . 1 pariveùaõe 2 upàyanadàne ca

#<upahartç># triø upa + hç--tçc striyàü ïãpa . pa raveùaõakartari %<anumantà vi÷asità niyantà krayavikrayã . saüskartà copahartà ca khàdaka÷ceti ghàtakàþ>% manuþ . 2 upàyanadàtari ca .

#<upahava># puø upa + hve--ap saüpraø guõaþ . àhvàne, %<vãnàmupasaraü dçùñvà te'nyonyopahavàþ guhàm>% bhaññiþ . %<adhvaryurhotaryupahavaü kàïkùate>% àø ÷rauø 5, 7, 4, %<pratigçhyopahavamiùñvà'vekùeta>% 6, 12, 1,

#<upahavya># puø upahåyate'tra upa + hu--bàø àdhàre yat . saptada÷astomakeùu pa¤casu kratuùu madhye kratubhede . te ca kratavaþ kàtyàø 22, dar÷itàþ yathà . %<saptada÷àþ pa¤ca>% 6, %<vakùyamàõàþ pa¤ca kratavaþ saptadagastomakà bhavantãtyarthaþ>% karkaþ . %<upahavyo'nirukto gràmakàmasya>% 7 %<upahavya iti vi÷eùasaüj¤à sa gràmakàmasya bhavati anirukta÷ca>% karkaþ . %<ançtenàbhi÷asyamànasya>% 8 %<alãkenàbhi÷asya mànasyàpyupahavyo bhavati>% karkaþ %<÷yàvo'÷vo dakùiõà taü brahmaõe dadàti>% 9, ityupakramyàgre catvàrastatra dar÷itàþ .

#<upahasita># naø upa + hasa--bhàve kta . upahàse (ñhàññàkarà) nindàsåcake hàsabhede . karmaõi kta . 2 hàsyena såcitaninde triø .

#<upahasta># puø upahasti--bhàve ac . hastena grahaõe pratigrahe tena jãvati vetanàø ñha¤ . aupahastika tadupajovini triø .

#<upahasti># hastena upagçhõàti upa + hasta--õic nàmadhàtuþ ubhaø sakaø señ . upahastayati te upà(ja)jãhastat ta .

#<upahastikà># strã upagatà hastam atyàø saø saüj¤àyàü kan ata ittvam . (veñuyà) vastràdinirmite tàmbålàdyàdhàra pàtrabhede . %<upahastikàyàstàmbålaü karpårasahitamuddhçtya mahyaü dattvà>% da÷akuø .

#<upahàra># puø upa + hç--gha¤ . (bheña) 1 upaóhaukane upàyane %<tataþ saparyàü sapa÷åpahàràm>% %<ratnapuùpohàreõa chàyàmànarca pàdayoþ>% raghuþ karmaõi dha¤ . 2 upaóhaukanãye upàyanadravye %<bandhuprãtyà bhavana÷ikhibhirdattançtyopahàraþ>% meghaø upagataþ hàram atyàø saø . 3 hàrasamãpasthe tadupa÷obhake dravye . avyayãø . 4 hàrasamãpe avyaø . ubhayatra %<urobhuvà kumbhayugena jçmbhitaü navopahàreõa vayaskçtena kim>% naiø . %<jyotiùàü prativimbàni pràpluvantyupahàratàm>% kumàø .

#<upahàlaka># puø hale prasçtaþ bàø vuõ upagatohàlako halaprasaktoyatra . kuntalade÷e hemaø .

#<upahàsa># puø upa + hasa--bhàve gha¤ . nindàsåcake hàsye (ñhàññà) %<phalamasyopahàsasya sadyaþpràpsyasi pa÷ya màm>% raghuþ

#<upahàsya># triø upa + hasa--karmaõi õyat . upahàsena nindanãye %<gamiùyàsyupàhàsyatàm>% raghuþ .

#<upahita># triø upa + dhà--kta . 1 nihite 2 arpite 3 samãpasthàpite 4 àropite ca . %<balamupahita÷obhàü tårõamàyàdayodhyàm>% bhaññiþ . %<puùpaü prabàlopahitaü yadi syàt>% kumàø . 5 upàdhisaïgate upalakùite %<antaþkaraõopahitaü caitatyaü jãvaþ aj¤ànopacaitanyamã÷varaþ>% vedàntapaø .

@<[Page 1342b]>@
#<upahåta># triø upa + hve--kta saüprasàraõe dãrghaþ . samàhåte àcitàditvàdgatipårbakatve'pi nàntodàttatà .

#<upahåti># strã upa + hve--ktin saüprasàraõe dãrghaþ . àhvàne %<pañahapraõàdavihitopahåtayaþ>% màghaþ .

#<upahçta># triø upa + hç--kta . 1 upaóhaukite upahàraråpeõa datte %<upahçtapa÷årudraþ>% siø kauø .

#<upahoma># puø upagataþ homaü pradhànahomam atyàø saø . pradhànayàgasamãpe sviùñikçtaþ pårvaü hotavye agnisomàdida÷adevatàke pratyekaü da÷àhutike da÷adakùiõàke homabhede . sa ca ÷ataø bràø 11, 4, 3, 8, avadhi 17, paryanteùu dar÷itaþ . %<saitànupahomànapa÷yat>% ityupakramya %<agnirannàda ityàdi 1>% %<somoràjetyàdi 2>% varuõaþ samràóiti 3 mitraþ kùatramiti 4 %<indrobalamiti 5>% vçhaspatirvrahmeti 6 savità ràùñramiti 7 %<påùà bhagamiti 8>% %<sarasvatã puùñimiti 9>% %<tvaùñà råpàõàmiti 10>% ityetairda÷a devatà uktvà %<tàvàetà da÷a devatà, havãüùi da÷àhutayoda÷a, da÷a dakùiõàþ>% iti yathoktavi÷eùaõatayà dar÷itaþ .

#<upahvara># upa + hvç--àdhàregha . nirjane rahasyopagamàdhàre %<upahvare punaritya÷ikùayaü dhanamitram>% da÷akuø . %<yatsãmupahvare vidat>% çø 8, 69, 6, %<carantamupahvare nadyaþ>% çø 8, 9614, %<upahvare atyantaguhyasthàne>% bhàø . 2 antikasthàne %<årmãtaraïgairjàhnavyàþ samànãtàmupahvaram>% bhàø vaø 308 aø 3 bhåprade÷amàtre ca %<upahvare yaduparà apinvan>% ç01, 62, 6, %<kauñilyalakùaõagativàcinàtra gatimàtraü lakùyate upahvaranti gacchantyasmin ghaþ ityupahvaromåprade÷aþ>% bhàø . karmaõi gha . 4 gantavye upahvareùu yadacidhvam 1, 87, 2 . %<upahvareùu gantavyeùu>% bhàø 5 pràntabhàge . upahvare girãõàü saügathe ca çø 8, 6, 28 %<upahvare pràntabhàge>% bhàø .

#<upahvàna># naø upa + hve--lyuñ . 1 àhvàne 2 mantroccàraõe nàhvàne ca %<dyàvàpçthivyorupahvàne ùaóavattam>% kàtyàø 3, 4, 19, %<àgnãdhre bhakùaõaü vaùañkàrãpahvànàbhyàm>% 10, 6, 22,

#<upàü÷u># avyaø upa + an÷a--u . 1 nirjane %<paricetumupàü÷u dhàraõàm>% raghuþ . %<upàü÷u vijane>% malliø . 2 aprakà÷e ca . jihvoùñhau càlayet ki¤cit devatàgatamànasaþ . nija÷ravaõayogyaþ syàdupàü÷uþ sa japaþ smçtaþ ityuktalakùaõe 3 mantràderjapabhede puø . japãhi trividhaþ narasiüha puø uktaþ . %<trivigho japayaj¤aþsyàt tasya bhedàn nibodhata . vàcika÷ca upàü÷u÷ca mànasa÷ca tridhà mataþ . trayàõàü japayaj¤ànàü ÷reyàn syàduttarottaraþ . yatroccanãcasvaritaiþ spaùña÷abdavadakùaraiþ . mantramuccàrayedvyaktaü japaþproktaþ sa vàcikaþ . ÷anairuccàrayenmantramãùadoùñhau pracàlayet . ki¤cicchabdasvaraü vidyàdupàü÷uþ sa japaþsmçtaþ . dhiyàyadakùara÷reõyà varõàdvarõaü padàt padam . ÷abdàrthamànasàbhyàsaþ sa uktomànasojapaþ>% . tena svaràdisuvyaktavarõoccàraõavàn vàcikaþ svayaügrahaõayogyaþ ki¤cicchabdavàn upàü÷uþ . jihvoùñhacàlanamantareõa varõàrthànusandhànavàn mànasaþ àø taø . hàrãtaþ %<yaduccanãcasvaritaiþ ÷abdaiþspaùñaü padàkùaraiþ . mantramuccàrayet vàcà japayaj¤astu vàcikaþ . ÷anairuccàrayenmantraü ki¤cidauùñhau pracàlayet . ki¤cicchravaõayogya syàt saupàü÷urjapaþ smçtaþ . dhiyà padàkùara÷reõyà avarõamapadàkùaram . ÷abdàrthacintanàbhyastaü taduktaü mànasaüsmçtam>% %<teùàmuttarottaraphalatàratamyamàha>% manuþ %<vidhiyaj¤àjajpayaj¤ovi÷iùñoda÷abhirguõaiþ . upàü÷uþsyàcchataguõaþ sàhasromànasaþ smçtaþ>% upàü÷udevatàü yajatyaniruktaü và upàü÷u iti ÷ataø vràø 3, 3, 5, 2, ukte 4 aniruktamàtre 5 maune . %<upàü÷u vai retaþ sicyate>% ÷ataø 6, 2, 2, 2, maithunakàle maunavidhànàt tasyopàü÷utvam . 6 nigåóhe ca %<asya tvekamupàü÷u bratam>% bhàø àø 3 aø . paragrahaõàyogyatayà nigåóhamityarthaþ nãlaø ka0

#<upàü÷uyàja># puø yaja--gha¤ yaj¤àïgatvàt prayàjàdivat na kutvam . upàü÷u anuùñheyoyàjaþ . yaj¤abhede ta¤ca ÷ataø bràø 1, 6, 3, vç 3 dar÷ayitvà %<etena vai devàþ upàü÷uyàjena yaü yamasuràõàmakàmayanta tamupatsarya vajreõa vaùañkàreõàghnaüstata evaiùa etenopàü÷uyàjena pàpmànaü dviùantaü bhràtçvyamupatasayya vajreõa vaùañkàreõa hanti tasmàdupàü÷uyàjaü yajate>% tatphalamuktam . %<upàü÷uyàjamantarà yajati>% prayàjàdiyàgetikartavyatàyàü ÷rutiþ .

#<upàka># puø upa + aka--ac . 1 parasparaü samãpagate sannihite %<àsuvvayantã yajate upàke>% yajuø 29, 31, upàke parasparasamãpagate vedadãø . %<à bhandamàne uùasà upàke>% çø 3, 4, 6, %<àbhandamàne upàke>% 1, 142, 7, 2 antike ca . %<såra upàkacakùasam>% çø 8, 6, 25, %<upàka ityantikanàma>% bhàø .

#<upàkaraõa># naø upa + à + kç--lyuñ . 1 upàvartavyametyevaü stotra praiùe %<nàpavyàharedopàkaraõàdupàvartadhvamityevàdhvaryurudgàtçbhyaþ>% ÷ataø bràø 1, 5, 2, 12, %<yadà udgàtàraþ stotraü pràrabheran tàvadadhvaryugrahaõàdanantaraü nàpavyàharet>% bhàø %<pràgvà ca pravaditoþ pràtaranuvàkopàkaraõam>% kàtyàø 9, 1, 10, . %<some ca grahaü grahotvopakaraõàt>% 3, 3, 17, upàvartadhvamityayaüstotrapraiùaþ upàkaraõa÷abde naucyate karkaþ . tathà preùaõe hi stotrasyàrambhaõàttasya tathàtvam . 2 yaj¤iyapa÷usaüskàravi÷eùe ca %<gotamastomaþ prathamaü dvitãyasyàhna pa÷orupàkaraõakàle'÷vamànãya bahirvedyàstàvevàsthàpayeyuþ>% à÷vaø ÷rauø 10, 8, 2 . %<tamavasthitamupàkaraõàya yadakrandaityekàda÷abhiþ stautya praõuvan>% 5 %<pa÷ukalpena pa÷uü saüj¤apya prokùaõopàkaraõavarjaü vapàmutkhidya juhuyàt>% à÷vaø gçø 2, 4, 15, 1 àrambhe ca . %<athàto'dhyàyopàkaraõam>% à÷vaø gçø 3, 3, 2, %<upàkaraõamàrambhaþ>% nàø vçø . upàkarma÷abdàrthe ca tatprakàrakàlàdikaü vakùyate

#<upàkarman># naø upa + à + kç--karaõe manin . yena karmavi÷eùeõa varùànte punarvedaþ pañhitumàrabhyate tàdç÷e, karmabhede tacca %<athàto'dhyàyopàkaraõam>% ityupakramya à÷vaø såø dar÷itam tatkàlakartavyatàdi ca tatraivoktaþ vi÷eùastu niø siø ukto yathà tatra bahvçcànàü prayogapàrijàte ÷aunakaþ . %<athàtaþ ÷ràvaõe màse ÷ravaõarkùayute dine . ÷ràvaõyàü ÷ràvaõa màsi pa¤camyàü hastasaüyute . divase vidadhãtaitadupàkarma yathoditam . svadhyàyopàkçtiü kuryàttatropàsanavahninà>% atra paurõamàsã upasaühàranyàyena yajurvedapareti hemàdriþ . atra hastayuktà pa¤camyuktà kàrikayà'pi %<tanmàse hastayuktàyàü pa¤camyàü và tadiùyate>% iti . kevalapa¤camyàü hastayute'nyasmin và dina iti tu hemàdriþ . upàsanavahnineti tu %<karmadvayamidaü kecillaukikàgnau prakurvate>% iti kàrikoktalaukikàgninà vikalpyate . tatra %<adhyàpyai ranvàrabdhaþ>% iti såtràt sa÷iùyatvena tadadhikàritvàt nàcàryàgnau %<nànyasyàgnàvanyojuyàditi>% niùedhàllaukika eva . tadabhàve smàrta iti nigarvaþ . yadyapi dãpikàyàm . %<vedopàkçtiroùadhiprajanane pakùe site ÷ràvaõe>% iti ÷uklapakùo'pi sarveùàü mukhyakàlatvenoktaþ . vakùyamàõagàrgyavacanena chandogàn prati vihitasya tasyàvisodhità sarvàn prati nivçtti÷ca . tathàpi ÷ràvaõamàsasaübandhasya satroktatvàta kçùõapakùe'pi kàryamiti vçddhàþ . tathà ca à÷vaø såtràõi %<athàto'dhyàyopàkaraõam>% %<oùadhãnàü pràdurbhàve>% %<÷ravaõena ÷ràvaõasya pa¤camyàü hastena và>% . atra ÷ravaõomukhyo'nyo gauõaþ . tasyàhardvayayoge hemàdrau vyàsaþ . %<dhaniùñhàsaüyutaü karyàcchràvaõaü karma yadbhayet . tatkarbha sakalaü j¤eyamupàkaraõasaüj¤itam . ÷ravaõena tu yat karma hyuttaràùàóhasaüyutam . saüvatsarakçtodhyàyastatkùaõàdeva na÷yatãti>% . prayogapàrijàte gàrgyo'pi . %<udayavyàpinã tveva viùõvarkùe ghañikàdvayam . tatkarma sakalaü j¤eyaü tasya puõyamanantakamiti>% pårvedyuruttàràùàóhàyoge, paredyuþ ÷ravaõàbhàve ghañikàdvayanyåne và pa¤camyàdau kàryam . na tu pårvaviddhàyàü saïgave'pi, apavàdàbhàvàt . ki¤ca paredyuþ saïgavàspar÷e niùiddha pårvagrahaõe kiü mànam . saïgavavàkyaü ÷ravaõavàkyaü veti cet tarhi vrãhivàkyàda÷va÷aphavàkyàcca màùami÷ràõàmapyupàdànaü syàditi mahatpàõóatyam . etena parvàpyau dayikaü vyàkhyàtam niùedhaprave÷asyobhayatra sàmyàt . ÷ravaõayutadine saükràntyàdau tu %<upàkarma na kurvanti kramàtsàmargyajurbidaþ . grahasaükràntiyukteùu hasta÷ravaõaparvasu>% iti hemàdrau niùedhàt pa¤camyàdayo gràhyàþ . atra grahasaükràntidine yeùàü pràptantaiþ sarvairupàkarma na kàryam ityeko vàkyàrthaþ . tenàtharvaùedinàmapi niùedhaþ . anyathà hastàditraye pratyekaü grahasaükràntyoþ ùaóvàkyakalpanàpatteþ . madanaratne'pi %<yadi syàt ÷ràvaõaü parva grahasaükràntidåùitam . syàdupàkaraõaü ÷uklapa¤camyàü ÷ràbaõasya tu>% smçtiþ, smçtimahàrõave %<saükràtirgrahaõaü vàpi yadi parvaõi jàyate . tanmàse hastayuktàyàü pa¤camyàü và tadiùyate>% . tatràpi prayogapàrijàte vçddhamanukàtyàyanau . %<ardharàtràdadhastàccet saükràntirgrahaõaü yadà . upàkarma na kurvãta parata÷cenna doùakçditi>% . madanaratne gàrgyo'pi . %<yadyardharàtràdarvàk tu grahaþ saükramaeva và . nopàkarma tadà kuryàcchràvaõyàü ÷ravaõe'pi và>% . etena grahaõakàle ÷ravaõasattve eva niùedhonàrvàgiti mårkha÷aïkàparàstà, grahavi÷iùñànàü hasta÷ravaõaparvaõàü pratyekaü niùedhe tadyuktopàkarmaniùedhe ca vi÷iùñodde÷e vàkyabhedàt pa¤camyàü saükràntau nidhàbhàvàpatte÷ca . tenàrdharàtràt pårvaü grahasattvamàtre upàkarmaniùedho na tadyoge . yattu %<pratipanmi÷rite naiva nottaràùàóhasaüyute . ÷ravaõe ÷ràvaõaü kuryurgrahasaükràntivarjite>% iti pratipanmi÷ritaniùedhakaü vacanaü tannirsålam . hemàdrau nigamaþ . %<grahayogo guruü hanti saükràntiþ ÷iùyaghàtinã . tapohantyuttaràùàóhà upàkarmaõi vaiùõave>% atra ca %<vedopàkaraõe pràpte kulãre saüsthite ravau . upàkarma na kartavyaü kartavyaü siühayuktake>% iti vacanaü de÷àntaraviùayam . %<narmadottarabhàge tu kartavyaü siühayuktake . karkañe sasthite bhànàvupàkuryàttu dakùiõà>% vçhaø vacanàt iti prayoø pàø uktam . parà÷aramàdhavãye'pyevam . sàmagànàü siühastharavàvuktestadviùayamevedaü, puroóà÷acaturdhàkaraõavadupasaühriyata iti . na tu vahvçcàdiparam . teùàü såtre càndra÷ràvaõokteþ saure pa¤camyayogàt sàmànyena sautravi÷eùasya bàdhàyogàditi tu vayaü pa÷yàmaþ . yattu kàlàdar÷e %<adhyàyànàmupàkarma ÷ràvaõyàntaittirãyakàþ . bahvçcàþ ÷ravaõe kuryuþ siühastho'rkobhavedyadi . sahasta÷uklapa¤camyàü tadvadgrahaõasaükrame . asiühàrkapauùñhapadyàü ÷ravaõena vyavasthayeti>% tanmålàlikhanàt såtraviroghàcca cintyam . såtre hi ÷ravaõena ÷ràvaõasyeti càndramàsa evokto na sauraþ tasya pa¤camyabhàvàt ÷rutilakùaõàbhyàmubhayaparatve vçttidvayavirodhàcca . tena siühastho'rkobhavedyadi tadà karke'pi grahaõasaükrame sati asiühàrke ÷uklapa¤camyàü ÷ravaõe và bahvçcàþ, prauùñhapadyàntaittirãyà iti vyàkhyeyam teùàü sauramàsàbhàvàt . ÷ràvaõe ÷asyànudgamàdau bahvçcapari÷iùñe %<avçùñyoùadhayastasmin màse tu na bhavanti cet . tadà bhàdrapade màsi ÷ravaõena tadiùyata iti>% . tatràpyanudgame tu %<kuryàdeva tadvàrùikamityàcakùate>% iti såtràt . varùattau bhavaü vàrùikam . etacca ÷ukràstàdàcapi kàryam . %<upàkarmotsarjanaü ca pavitradamanàrpaõamiti>% damanàropaõe likhitavacanàt %<nitye naimittike japye homayaj¤akriyàsu ca . upàkarmaõi cotsarge grahabedho na vidyate>% iti prayogapàrijàte hemàdrau ca saügrahokteþ . parvaõi grahaõe sati pårvaü triràtràdivedhàbhàvaü vaktumidam . tena parvaõi grahaõe'pi caturda÷yàü ÷ravaõe kàryamiti hemàdriþ . prathamàrambhastu na bhavati %<gurubhàrgavayormauóhye bàlye và vàrdhake'pi và . tathàdhimàsasaüsarge malamàsàdiùu dvija! prathamopàkçtirna syàtkçtà karmavinà÷akçditi>% tatraiva ka÷yopokteþ . atra prathamàrambhe vçddhi÷ràddhaü kuryàditi . nàràyaõavçttau etaccàdhimàse na kàryam %<upàkarma tathotsargaþ prasavàhotsavàùñakàþ . màsavçddhau paràþkàryà varjayitvà tu paitçkamiti>% jyotiþparà÷arekteþ %<utkarùaþ kàlavçddhau syàdupàkarmàdikarmaõi . abhiùekàdivçddhãnàü na tåtkarùo yugàdiùviti>% kàtyàyano kle÷ca . yattu %<upàkarmaõi cotsarge hyetadiùñaü vçùàdita>% iti çùya÷çïgavacastatsàmagaviùayam teùàü siühàrke evokteþ . etaccàparàhõe kàryam . %<upàkarmàparàhõesyàdutsargaþ pràtareva tviti>% %<adhyàyànàmupàkarmakåryàtka le'parãhõake . pårbàhõe tu visargaþ syàditi vedavido viduriti>% hemàdrau gobhilokteþ . vastutastu %<bhavedupàkçtiþ paurõamàsyàü pårvàhõa eva tviti>% pracetovacanàt pårbavàkyaü sàmaga viùayam . teùàmaparàhle evokterityanupadaü vakùyate . dopikàpi . %<asya tu vidhiþ pårbàhõakàlaþ smçta>% iti . yàjuùàstu parvaõi kuryuþ . taccàpastambairaudayikaü gràhyam . anyaistu pårvam . %<parvaõyaudayike karyu ÷ràvaõantaittirãyakàþ . bahvçcàþ ÷ravaõe karyurgrahasaükràntivarjite>% iti gargokteþ %<saüpràptavàn stutãrbrahmà parvaõyaudayike punaþ . ato bhåtadine tasminnopàkaraõamiùyate>% iti kàlikàpuràõàt . %<atha ceddoùasaüyukte parvaõi syàdupàkriyà . duþkha÷okàmayagrastàràùñre tasmin dvijàtayaþ>% iti madanaratne gargokteþ . atra siïgàbhaññãye vi÷eùaþ . %<÷ravaõaþ ÷ràvaõaü parva saïgavaspçgyadà bhavet . tadaivaudayikaü kàryaü nànyadaudayikaü bhavet>% . parà÷aramàdhavãye'pi gàrgyaþ %<÷ràvaõã paurõamàsã tu saïgavàtparato yadi . tadaivaudayikã gràhyà nànyadaudayikã bhavet>% . karmakàlamàha kàlàdar÷e nigamaþ . %<÷ràvaõyàü prauùñhapadyàü và pratipat ùaõmuhårtakaiþ . viddhà syàcchandasàü tatropàkarmotsarjanaü bhavet>% . atra paurõamàsã ÷ravaõahastayorupalakùaõaü tena tàvapi saïgavaspç÷au gràhyau . %<udaye ùaóghañãspar÷e÷rite parvaõi vàrkabhe . kuryurnabhasyupàkarma çgyajuþsàmagàþ kramàt>% iti pçthvãcandraþ . %<viùõvçkùe ghañikàdvayamiti>% pårvoktavirodhàt sàmànyavàkyàdaudayikã karmaparyàptà gràhyà na pårvà . saïgavànamittapårvaviddhàpavàdàbhàvàt bhàdràdau kàlàntare vàstu na tu niùiddham . na hi vrãhyalàbhe niùiddhamàùagrahaõaü yuktam . ataeva paredyuþ saïgavavyàptau pårvanipeùaþ . tadabhàve tu neti mårkhavyavasthàpyapàstà vidhivaiùamyàt màùaniùedhe tathàpatte÷ca . pårbaviddhàvacanasattvo hi sà yujyate . evaü ÷ravaõe'pi j¤eyam . etacchuddhàdhikyaparaü tena yathàgnihotràdau sàyaü pràtaþ kàlayàdhe sàmànyasya jãvanàvacchinnakàla ranuùñhànagu . yathà vrãhya÷va÷aphàdyabhàve yàgàkùiptajaüraùiddhàkàradivyeõa tathàtra saïgavàbhàve'niùiddhàvarjyakarmaparyàptaudayike kà làntare vànuùñhànaü na tu kadàpi niùiddhe apavàdàbhàve utsargasyaiva pràpteþ . kàtyàyanàdãnàntu dinadvaye pårvàhõavyàptau ekade÷aspar÷e và pårvaiveti hemàdriþ . ghañikàdvayamiti pårvoktavirodhàt tena prà÷astyamàtraparamidam . yadapi %<÷ràvaõã daurganavamã dårvà caiva hutà÷anã . pårvaviddhà prakartavyà ÷ivaràtrirbalerdinamiti>% brahmavaivartam tadbrahmapavitraviùayamiti hemàdriþ . madanapàrijàte'pi pårvaviddhàyàü ÷ràvaõyàü vàjasaneyinàmupàkarmetyuktamå madanaratne'pi %<parvaõyaudayike kuryuþ ÷ràvaõantaittirãyakàþ>% iti vahvçcapari÷iùñàdbahvçcàn prati karmavidhànàrthaü pravçtte tatra taitirãyakakarmavidhyayogàt pårvoktakàlikàpuràõàdau sàmànyata audayikaparvapràptestanniùedhe na bahvçcànàü ÷ravaõavidhànàttaittirãyakapadam anuvàdatvàttasya ca pràptyadhãnatvàt pràpte÷ca yajurvedamàtraparatvàt sarvayajurvedyupalakùaõàrtham . avayutyanuvàdo và . na tu vidhàyakam . tena vi÷eùavidhinà upasaühàraþ syàt . anuvàdatvàllakùaõà na doùaþ . anyathau dayikaparvavi÷iùñopàkarmodde÷ena kartçvidhau kartçvi÷iùñe vaudayikaparvavidhau vàkyabhedàpatteþ . tasmàttettirãyaka padàvivakùayà sarvayajurvedinàmaudayikameva parvetyuktam . tanna na tàvatpari÷iùñe bahvçcaþn pratyeva vidhiþ . dhaniùñhà pratipadyuktatvàt tvàùñraçkùasamanvitamityàdi tadudàhçte eva pari÷iùñe vedàntaradharmavidhãnàü dar÷anàt . nàpyanuvàdo' yam kàlikàpuràõàdbahvçcàdãnàmapi tadàpatteþ kuryurityasya vidhitvena tasyaivàrthavàdatvenaitatpràptànuvàditvàcca . na ca taittirãyakàõàü gçhye tadvidhirasti yenànuvàdaþ syàt . na ca vàkyabhedaþ . taittirãyakapadamàtrasya karmamàtrasya và udde÷yatvàyogena haviràrtivadaùñavarùaü bràhmaõamupanayãtetivaccàgatyà vi÷iùñodde÷yatvàt . anyathottaràrdhe bahvçcapadasyà'pyavivakùàpattyà ÷ràvaõasya sarvasàghàraõyàpatteþ . tasmàt hemàdrimatameva yuktamiti dik . idaü ca . ÷iùyànadhyàpathata àvasathye'gnau anadhyàpayatonàdhikàra iti karkaþ . ÷ràvaõyàmapi grahaõàdiduùñàyàü kàtãyabhinnaiþ prauùñhapadyàü kàryaü taistu ÷ràvaõapa¤camyàm . %<saükràntirgrahaõaü vàpi paurõamàsyàü yadà bhavet . upàkçtistu pa¤camyàü kàryàvàjasaneyibhiriti>% smçtimahàrõave vàjasaneyigrahaõàditi hemàdriþ . idaü svasåtrokta kàlaparatvàt bahvçcaparamapi . ÷àñyàyanaistu haste kà ryam . àpastambairàtharvaõai÷ca prauùñhapadyàm . yattu baudhàyanaþ ÷ràvaõyàü paurõamàsyàmàùàóhyàü vopàkçtyetyåce . tat prauùñhapadyàmapi doùe àùàóhyàü kàryamitye vamartham . tacchàkhãyaviùayaü và . sàmagàstu ÷ràvaõe haste karyuþ . %<vahvçcàþ ÷ràvaõe caiva hastarkùe sàmavedina>% iti nirõayàmçte gobhilokteþ . so'pyuttaraþ %<dhaniùñhàpratipadyuktaü tvàùñraçkùasamanvitam . ÷ràvaõaü karma kurvãrançgyajuþsàmapàñhakàþ>% iti madanaratne pari÷iùñokteþ . gargo'pi %<si he ravau tu puùyarkùe pårvàhõe'vivare bahiþ . chandegàmilitàþ kuryurutsargaü svasvacchandasàm . ÷uklapakùe tu hastena upàkarmàparàhõikamiti>% . puùyarkùepårvàhõe utsagaþ àparàhõikamupàkarmatyanvayaþ . avivare grahàdidoùarahite . anyovi÷eùaþ pårbamuktaþ . prayogapàrijàte gobhilaþ %<upàkarmotsarjanaü ca vanasthànàmapãùyate . dhàraõàdhyayanàïgatvàdgçhiõàü brahmacàriõàm . utsarjanaü ca vedànà mupàkaraõakarma ca . akçtvà vedajapyena phalaü nàpnoti mànavaþ>% . sarvathà lope tu kçcchra upavàsa÷ca %<vedoditànàü nityànàmiti>% manunà'bhojanokteþ . evamutsarge'pi .
     atha prasaïgàdatraivãtsarjanamucyate . tacca pauùamàse rohiõyàü tatkçùõàùñamyàü và kàryam . %<pauùamàsasya rohiõyàmaùñakàyàmathàpi và . jalànte chandasàü kuryàdutsargaü vidhivadbahiriti>% yàj¤aø ukteþ . ÷ràvàõyàü prauùñhapadyàü copàkçtau krameõa pauùa÷uklapratipadi, màgha÷uklapratipadi ca kàryam %<addhapa¤camàsànadhãyãteti>% tenaivokteþ . yattu hàrãtaþ %<ardhapa¤camànmàsànadhãtyordhvamutsçjet pa¤càrdhaùaùñhànveti>% . tadàùàùñyupàkarmaviùayam . baudhàya nàstu pauùyàü màdhyàü và kuryuþ . %<pauùyàü màghyàü votsçjediti>% tatsåtràt . taittiràyaistu taiùyàü kàryaü %<taiùyàü paurõamàsyàü rohiõyàü và viramediti>% tatsåtràt . bahvçcaistu màghyàü kàryam %<adhyàyotsarjanaü màghyàü paurõamàsyàü vidhãyate>% iti kàrikokteþ . kàtãyàstu bhràdrapade kuryuþ . %<utsarga÷cettadà tiùyatithyàü prauùñhapade'piveti>% kàtyàyanokteþ . sàmagàstu siühàrke puùye kuryuþ . tathà ca siühe ravau ceti gàrgyavacanaü pårbamuktam . sarvairupàkarmadine và kàryama . %<puùye tåtsarjanaü kuryàdupà karmadine'thaveti>% hemàdrau khàdira gçhyokteþ . yadà siühasthe sårye sati tanmadhyasthahastanakùatràtpràk puùyaþ karkastho bhavati tadà tasmin puùye utsargaü kçtvà taduttarahaste upàkarbha sàmagàþ kuryuþ . %<màse proùñhapade hastàtpuùyaþ pårvobhavedyadi . tadà tu ÷ràvaõaü kuryàdutsargaü chandasàü dvijaþ>% iti tatraiva pari÷iùñokteþ . atra dvàvapi sauraumàsau j¤eyau teùàü saurasyaivokteþ . atra vi÷eùamàha kàrùõàjiniþ . %<upàkarmaõi cotsarge yathàkàlaü sametya ca . çùãndarbhamayàn kçtvà påjayettarpayettataþ . saüpràpte ÷ràvaõasyànta paurõamàsyàü dinodave . snànaü kurvãta matimàn ÷rutismçtividhànataþ . upàkarmàdikaü proktamçùãõà¤caiva tarpaõam . ÷ådràõàü mantrarahitaü snànaü dànaü pra÷asyate>% . %<upàkarmaõyutsarge ca triràtraü pakùiõãmahonàtraü vànadhyàya>% iti mitàkùaràyàmuktam . atra nadãnàü rajodoùonàsti . %<upàkarmaõi cotsarge rajo doùo na vidyate iti>% gargokteþ . %<upàkarmaõi cotsarge pretasnàne tathaiva ca . candrasåryagrahe caiva rajodoùo na vidyate>% chandoø ukte÷ca upàkarmaõi cotsarge yugàdau mçtavàsare . niùeddhe'pi dine kuryàttarpaõaü tilami÷ritam smçtiþ . %<trayoda÷yàdito varjyaü dinànàü navakaü dhruvam . maïgalyeùa samasteùu grahaõe candrasåryayoriti>% sàmànyato grahaõe dinanavakaniùedhastu aniyatakàlãnakarmaparaþ na tu niyatakàlãnakarmaparaþ . nitye naimittike japye home yaj¤akriyàsu ca . upàkarmaõi cotsarge grahadãùo na vidyate iti niø siø smçtyukternopàkarmaõi grahaõavedhadoùaþ . àùàóhyàmapi upàkarmavidhànàt àùàóhãprayojanakatvàt daõóasyàùàóhanàmatà vedagrahaõasya daõóapårbakatvàt tathàtvamiti bodhyam . karaõe ktin upàkçtirapyatra strã karmakaraõayorabhedopacàràt upàkriyàpyatra strã .

#<upàkçta># triø upa + à + kç--kta . yaj¤e hananàrthaü 1 kçtasaüskàre pa÷au, %<anupàkçtamàüsàni devànnàni havãüùi ca>% abhakùye manuþ . %<pa÷uyàgàdau mantrabahulena pa÷o spar÷anamupàkaraõaü tadrahitapa÷uranupàkçtaþ>% kullåø . %<pa÷u÷cedupàkçtaþ palàyeta vàyave tamanuddi÷ya tadvarõaü tadvayasamàlabheta>% kàtyàø 25, 9, 1 3 stotrapraiùeõa preùite ca %<upàkçta udgàtàra àhotçpraiùàt>% kàtyàø 3, 3, 18 . 4 àrabdhe ca . bhàve kta . 5 upàkaraõe 6 yaj¤iyapa÷usaüskàre 7 àrambhe ca naø . tataþ iùñàø kartari ini . upàkçtin upàkaraõakartari triø striyàü ïãp upàkçtinã .

#<upàkùa># avyaø akùõaþ samãpam avyayãø niø ñacsamàø . netrasamãpe %<kålatãratåla÷àlàjasamamavyayãbhàve>% pàø antodàttatà atraiva akùetinirde÷àt niø ñacsamà0

#<upàkhyà># strã upa + à + khyà--bhàve a . 1 pratyakùe %<dvitãya'cànupàkhye>% pàø . upa khyà pratyakùaü tacchånye'numànagamye ityarthaþ . 2 ÷abdàdibhirnirvacane ca . %<j¤ànavij¤ànayuktànàü nirupàkhyà nirà¤janà . kaivalyà yà gatirdevaþ paramo sa gatirbhavet>% bhàø anuø 26 aø . nirupàkhyo'bhàvaþ . tasya ca bhàvabhinnatvàdinà yathà nirvaktu ma÷a÷yatvaü tathà'bhàva÷abde uktam %<pratisakhyà'patisaükhyànirodhàvàkà÷a¤ceti>% ÷àø såø bhàùye %<tadavastu abhàvamàtraü nirupàkhyam>% %<na hi bhàvànàü niranvayo nirupàkhyovinà÷aþ sambhavati>% %<nirodhadvayamàkà÷a¤ceti nirupàkhyam>% . %<tatra niruddhadvayasya nirupàkhyatvam purastànniràkçtamàkà÷asyedànãü niràkriyate>% %<àkà÷e ca na yukto nirupàkhyatvàbhyupagamaþ>% ityevam saugatamataniràkaraõe abhàvaparatayà'sakçduktam .

#<upàkhyàna># naø upa + à + khyà--lyuñ . 1 pårbavçttakathane %<ràmopàkhyànamatraiveti>% bhàø àø 1 aø . evaü nalopàkhyànàmbopàkhyànàni bahånyupàkhyanàni tatra santi . %<caturviü÷atisàhasrãü cakre bhàratasaühitàm . upàkhyànairvinà tàvat bhàrataü procyate badhaiþ>% bhàø àø 1 aø . 2 vi÷eùakathane . %<sarvàkhyànaü ÷rutaü brahman atãva paramàdbhutam . adhunà ÷rotumicchàmi durgopàkhyànamadbha tam>% %<÷çõu nàrada vakùyàmi svadhãpàkhyànamadbhutam>% iti ca brahmavaiø . tatra sàdha kan . upàkhyànaka tatpratipàdake granthabhede svàrthe kan . kathanamàtre ca .

#<upàgata># triø upa + à + gama--kta . 1 svayamupasthite 2 abhyupagate ca .

#<upàgama># puø upa + à + gama %<grahavçdçni÷cigama÷ca>% pàø ap . 1 svãkàre 2 samãpagamane ca .

#<upàgrahaõa># naø upa + à + graha--lyuñ . saüskàrapårvakavedapràrambhe amarañokàyàü ràyasuø .

#<upàgrahàyaõa(õi)># avyaø àgrahàyaõyàþ samãpaü avyayãø vàø ñacsamàø . àgrahàyaõãsamãpe

#<upàïga># naø upamitamaïgena avàø saø . 1 pradhànasyàïgopayogini sàïgàpàïgairihoditam ityamaraþ 2 vedàïgasadç÷e ÷àstrabhede upaïgàni ÷àstràõi ca %<pura õanyàyamãmàüsàgharma÷àstràõi . catvàryupaïgàni>% ityaktàni teùàü aïgavat vedàrthasya bahula karaõàdupàïgatvam . %<sàïgopàïgopaniùadaþ>% hariø 25 aø %<sàïgopàïgà÷caturvedàþ sarahasyàþ krameõa tu>% vikramoø . %<yadveda÷àstraü taccàpi kçtsnamasmin pratiùñhitam . tava putre mahàvàhau sàïgopàïgaü mahàtmani>% bhàø aø 100 aø . aïgaü dehastadupayogini 3 pratyaïge pratyaïgàni ca aïga÷abde 72 pçø dar÷itàni 4 tilake puø jañàdharaþ .

#<upàjina># triø upagato'jinam atyàø saø . carmopagate upàt ajinàntatatpuruùatvàt antodàttatà . ajinasya samãpam avyayãø . 2 carmasamãpe avyaø . nirudakàditvàt antodàttatà . upagatamajinaü yena pràø baø . 3 upagatacarmake triø atra prakçtisvaraþ iti bhedaþ

#<upàje># avyaø upa + aja--bàø ke vãmàvàbhàvaþ . durbalasya balàdhàne, %<upàje anvàje>% pàø kç¤i pare tasya gatitvam tena samàse upàjekçtya asamàse tu upàje kçceti durbalasya balamàdhàyetyarthaþ siø kauø . etau ca vibhaktipratiråpakàvyaye ityanthe

#<upà¤jana># naø upa + anja--lyuñ . 1 lepane %<marjanopà¤janairve÷ma puna pàkena mçõmayam>% manu 2 gomayàdinànulepane ca %<sammàrjanopà¤janena sekenolle khanena ca . gavà¤ca parivàsena bhåmiþ ÷udhyati pa¤cabhi>% %<j¤ànaü tapo'gniràhàro mçõmano vàryupà¤janam . vàyu÷ca karmakàlau ca ÷uddheþ kartaõi dehinàm>% manuþ upà¤janamanulepanam kullåø . àdhàre lyuñ . 3 a¤janàdhàre hastàdau ca . %<caturdhaika àhavanãyasyopayamanãùvàgnãdhrãyasyàkùopà¤jane ca>% kàtyàø 8, 6, 34, tçtãyaü caturbhàgamakùopà¤jane akùadhuràvanaktàtya¤janàrthàjya÷eùe patnãpàõàvityarthaþ karkaþ . akùadhurà¤janaprakàrastatraiva dakùiõayà dvàrà''nãtà patnã pàõibhyàü ÷eùaü pratigçhyà'kùadhuràvanakti %<paràg deva÷rutiriti>% %<pratiprasthàtrà samànãtà patnã homa÷eùeõàjyenàkùasthàjyasravabhàgàvapamçjyàditi såtràrthaþ>% vedadãø .

#<upàtta># triø upa + à--dà--kta . 1 gçhãte, 2 pràpte ca %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate>% làvàliþ . 3 antargatamade gaje puø halàyudhaþ .

#<upàtyaya># puø upa + ati--iõ--ac . 1 loka÷àstràcàràtikrame, 2 vyatikrame, kramollaïghane, 3 nà÷e ca . %<paràvanupàtyaya iõaþ>% pàø kramapràptasyànatipàto'nupàtyayaþ siø kauø .

#<upàdàna># naø upa + à + dà--lyuñ . 1 grahaõe %<visrabdhaü bràhmaõaþ ÷ådràt dravyopàdànamàcaret>% manuþ . %<syàdàtmano'pyupàdànàt>% sàø daø . svasvaviùayebhya indriyàõàü nivàraõaråpe 2 pratyàhàre, karmaõi lyuñ . kàyajananàrthamupàda yamàne kàryànvite 3 kàraõe yathà mçdàdi ghañàdeþ svarõàdi alaïkàràdeþ jananàrthaü gçhyate . tacca sarvadà kàryeùva gatam . %<asadakaraõa dupàdànagrahaõàt sarvasambhavàmàvàt . ÷aktasya ÷akyakaraõàt kàraõabhàvàcca sat kàryam>% sàüø kàø %<upàdànàni kàraõàni teùàü grahaõaü kàryeõa saha svambandha upàdànaiþ kàryasya sakhandhàditi yàvat etaduktaü bhavati kàryeõa saübandhi kàraõaü kàvasya janakaü sambandha÷ca kàryasyàsato na sambhavati tasmàt sat kàryamiti>% sàø kauø %<upadànaniyamàt>% %<nakarmaõa upàdatvàyogàt>% sàüø såø upàdànakàraõa¤ca kàryàbhinnakàraõamiti sàükhyà vedànti na÷ca matyante yathà mçttikàdayaþ ghañàdikaü prati, suvarõaü kuõóalàdika prati, tantavaþ pañaü pati, tattatkàryàbhinnatvàdupàdànakàraõam . naiyàyikàstu upàdànakàraõaü samavàyikàraõatayà vyavahriyate . %<yatsamaveta kàryaü bhavati j¤eyanta samavàyi janakaü tata>% bhàùàø teùàümate upàdàna÷abdenàpi tasya vyavahàro'styeva %<upàdànasya càdhyakùaü pravçttau janakaü bhavet>% bhàùokteþ . tattadupadànagocara cikãrùàkç taj¤ànà÷rayatvena taiþ ã÷varasya sarvakartçtvatvàbhyupagamàt tacca ã÷vara÷abde cintàmaõigranthe vivçtam sàükhyamatasiddhe 4 àdhyàtmikatuùñibhede ca yathàha sàø kàø . %<àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtya pàdànakàlabhàgyàkhyàþ . bàhyà viùayoparamàt pa¤ca nava tuùñayo'bhibhavàþ>% . yà tu pra kçtyavivekakhyàtiþ sà prakçtemàtràt mà bhåt sarvasya sarvadà tatmàtrasya sarvàn pratyavi÷eùàt pravrajyàyàstu sà bhavati tammàt prabrajyàmupàdadãthàþ kçtaü te dhyànàbhyàsenàyuùman . iti upade÷ai yà taùñiþ sopàdànàkhyà nàmàmbha ityucyate sàüø kauø . salilasyeva aïkuraü prati pravrajyàyàþ màkùàtkàraü prati sahakàrikàraõatvena salilamadç÷atvàt salilatvam . àtmasàkùàtkàràya ca phalàrthi rupadi yayànatayà tasyà upàdànatvamiti bodhyam . tena nirvçttam ñhak . aupada nika svãkàramàtrajanyesvatvàdau yathàü nidhyàdau dravye grahaõamàtràdeva svatvamutpadyate . upàdànopàdebabhàvaþ

#<upàdànalakùaõà># strã upàdànàt svàrthasya grahaõàt lakùaõà . %<mukhyarthasyetaràkùepo vàkyàrthe'nvayasiddhaye . syàdàtmano'pyupàdànàdeùopàdànalakùaõà>% sàø daø ukte ajahatsvàthàråpe lakùaõàbhede . yathà kuntà pavi÷antãtyàdau kunta÷abdasya kuntadhàriõi lakùaõàbhyupagame'pi tatra kuntaråpmakhyàrthasyàpi vi÷eùaõavidhayà'nvayàttathàtvam .

#<upàdika># puø upa + ada--in saüj¤àyàü kan . kãñabhede . upodikàyàü strã

#<upàdeya># triø upa + à + dà--karmaõi yat . 1 gràhye grahãtuü yogye viùaye %<upàdeyatàratamyameva>% sàø daø . %<bhave saukhyaü hitvà ÷amasukhasupàdeyamanadham>% ÷ànti÷aø upàdànakàraõe sambaddhe 2 tada bhanne kàrye . 3 vidheyatvàdinà utukçùñe ca %<karmàsannihitaü naiva buddhau viparivartate . ÷abdàttu tadupasthànamupàdeye guõobhavet>% bhaññakàø . %<upàdeye vidheye>% tiø taø raghunandanaþ . upàdeyaü grahaõayogyaü taccànukålavedanãyaü sukhaü tatsàdhana¤ca %<heyopàdeyarahite pariniùñhite>% ÷àø bhàø vàkye %<sa yathà matsyàrthã sa÷alkàn sakaõñakàn matsyànupàdatte sa yàvadupàdeyaü tàvadàdàya nivartate>% sarvaø dar÷ane ca prayaktam .

#<upàdhi># puø upa + à--dhà--ki . anyathàsthitasya vastuno'nyathà prakà÷anaråpe 1 kapañe, upadhi÷abde udàø . upàdhãyate svadharmo'nena karaõe vàø ki . svasàmãpyàdinà anyasmin svadhammàropasàdhane vi÷eùaõabhede . 2 upàdhibhede'pyekasya nànàyogaþ àkà÷asyeva ghañàdinà gati÷rutirapyupàdhiyogàdàkà÷avat sàø såø %<upàdhinà kriyate bhinna råpaþ>% iti ÷rutiþ %<kàrnopàdhirayaü jãvaþ kàraõopàdhirã÷varaþ>% pa¤cadaø kàryamantaþkaraõaü kàraõamaj¤ànamiti vakùyamàõopàdhivàde udàø 3 upalakùaõaråpe vi÷eùaõe ca . sa ca jàtyàdistadbhinna÷ca padàrthavçttidharmaþ . %<padàrthavibhàlakopàdhimattvam>% muktàø . padàrthavibhàjakà÷ca dravyatva guõatvakarmatvasàmànyatvavi÷eùatvasamavàyatvabhàvatvaråpàþ tatra dravyatvàdayo jàtiråpàþ sàmànyatvàdayastadbhinnàþ tatra nityatve sati sasavetatvam jàtitvam paramasãmàvartitve sati nityadravyamàtravçttitvaü vi÷eùatvam . nityatve sati sambandhatvam samavàyatvam . bhàvabhinnatvamabhàvatvamanyonyà÷rayabhàvàt akhaõóopàdhirabhàvatvamiti navyàþ . evaü pratiyogitvàdayo'pi akhaõóopàdhayaþ taiþ kalpyante . %<upàdhibhedàdekàpi pràcyàdivyapade÷abhàk>% bhàùàø 4 kuñumbavyàpçte . upàdhãyate nàmasamãpe karmaõi ki . 5 upanàmani yathà bhaññàcàryami÷ràdayaþ upàdhãyatemano'tra àdhàre ki . 6 dharmacintàyàm 7 vàbhicàronnàyake nyàyamatasiddhe padàrthabhede ca . sarve sàdhyasamànàdhikaraõàþsadupàdhayaþ hetorekà÷raye yeùàü svasàdhyavyabhicàrità bhàùàø upàdhipadàrthaniråpaõagranthasya pràyeõa vaïgade÷àdau pañhanapàñhanàbhàvena luptapràyatayà pracàro nàstoti anumànacintàmaõikçtà yathà upàdhivàde tanniråpitaü yathà ca tasya dåùakatàyàü vojaü niråpitaü tadatra pradar÷yate . tatropàdhiþ sàdhyatvàbhimatavyàpakace sati sàdhanatvàbhimatàvyàpakaþ . anaupàdhikatvaj¤àna¤ca na vyàptij¤àne heturato vyàpakacàdij¤ànena nànyo'nyà÷rayaþ . yadvà vyàpakatvaü tadvanniùñhàtyantàbhàvàpatiyogitvaü tatpratiyogitva¤càvyàpakatvaü pratiyogitva¤ca tadadhikaraõànadhikaraõatvamiti vadanti tanna sàdhanapakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhyavyàptaiþ na ca tayoranupàdhitvaü dåùakatàvãjasàmyàt mitràtanayatvena ÷yàmatvasàdhane ÷àkapàkajatvasya, pratyakùaspar÷à÷rayatvena vàyoþ patyakùatve sàdhye udbhåtaråpavattvasya ca ÷àstre 'prayojakacenopàdhinvasvãkàràt pakùetare'tivyàpte÷ca . na ca vyatireke parvatetarànyatvàdityatra itarànyatvamyàsiddhivàraõàrthaü parvatapadaü vi÷eùaõamiti vyatireke vyarthavi÷eùaatvànna sa upàdhiþ, bàdhonnãtasyàpyanupàdhitàpatteþ . na ceùñàpattiþ itarànyatvasyàpasiddhyà vi÷eùaõaü vinà vyàptyagraheõa tatsàrthakatvàt . vastugatyà sàdhyavyàpakaþ pakùetara upàdhiriti cet astu tathà, tathàpi pakùàtirikte sàdhyavyàpakatàgrahàdupàdherdåùakatvaü tacca tatràpyasti, anyathà pakùe sàdhyasandehàdalapàdhitve upàdhimàtramucchidyeta vipakùàvyàvartakavi÷eùaõa÷ånthatvaü vi÷eùaõaü tena bàdhonnãtapakùetarasya parigrahaþ tatra pakùasyaiva vipakùatvàt na tu parvatetaratvàderiti cenna na hi vastu vipakùavyàvartakavi÷eùaõa÷ånyaü sarbatra prameyatvàdeþ sattvàttatrãpàtteti vi÷eùaõe siddhyasiddhavyàdhàtaþ tathàpi ca sàdhyavyàpakatvasàdhanàvyàpakatve tatra sta iti taddya vçttyà pakùe sàdhyavyàvçttirato hetorvyabhicàra eva vyabhicàre càva÷yamupàyiriti pakùetaraeva tatropàdhiþ syàt tàvanmàtrasyaiva dåùakatvàcca vyarthaü vi÷eùaõam . ataevànumànamàtrocchedakatayà jàtitvànna pakùetara upàdhirityapàstam dåùaõasamarthatvena jàtitvàbhàvàt . etena pakùetaravyàvçttyarthaü prakàràntaramapi nirastam, upàdhitvàbhàve'pi dåùaõasamarthatvàt . athopàdhiþ svavyatirekeõa satpratipakùotthàpakatayà dåùaõaü, pakùetaratvavyàtareka÷ca na sàdhyàbhàvamàdhako'sàdhàraõatvàt na tu vyabhicàronnàyakatayà dåùaõaü yathà hi sàdhyavyàpakopàdhyavyàpyatayà hetoþ sàdhyàvyàpyatvaü tathà sàdhyavyàpyahetvavyàpakatayopàdherna sàdhyavyàpakatvamapi sidhyet vyàptigràhakasyobhayatràpi sàmyena vinigamakavirahàt . tasmàdyathà sàdhyavyàpyena hetunà sàdhyaü sàdhanãyaü tathà sàdhyavyàpakopàdhivyàvçttyà sàdhyàbhàvo'pi sàdhanãyo vyàptigrahataulyàditi dåùakatàvãjaü so'yaü satpratipakùa eveti maivam evaü hi satpratipakùa upàdhyudbhàvanaü na syàt satpratipakùàntaravat . ki¤caivaü bàdhonnãto'pi pakùetaro nopàdhiþ syàt vyatireke'sàdhàraõyàt . nanu bàdhe nopàdhiniyamaþ dhåmena hrade vahnisàdhate tadabhàvàt . na ca hetumati pakùe bàdhe pakùetaropàdhiniyamaþ pratyakùe vahnau kçtakatvenànuùõatve sàdhye'tejastvàderupàdhitvasambhavàditi cet na tejomàtrapakùatve'tejastvaü vinànyasya upàdherabhàvàt . ki¤ca parvatàvayavavçttyanyatvaü pavetetaradravyatvaü hradaparvatasaüyogànàdhàratvaü hradaparvatànyacàdikarmupàdhiþ syàdeva vyatireke'sàdhàraõyàbhàvàt vyatirekiõà satpratipakùasammavàcca . na càsàdhàraõyaü, tasyàpi satpratipakùotthàpakatayà doùatvàt tasmàdubhayorapi vyàptigràhakasàmye virodhànna vyàptini÷cayaþ kintå bhayatra vyabhicàrasaü÷ayaþ tathà ca vyabhicàrasaü÷ayàdhàyakatvenopàdherdåùakatvaü tacca pakùetare'pyasti taduktamupàdhereva vyabhicàra÷aïketi . bhavatu voktanyàyena sakalànumànabhaïgabhiyà pakùetaro'nupàdhiþ tathàpi lakùaõamativyàpakam . nàpi sàdhyasamavyàptatve sati sàdhanàvyàpakatvamupàdhitvaü dåùakatàvojasya vyabhicàronnayanasya satpratipakùasya và sàmyena viùamavyàptasyàpyupàdhitvàt tathà dåùakatàyàü sàdhyavyàpyatvasyàpayojakatvàcca . atha sàdhyaprayojakodharmaupà dhaþ prayojakatva¤ca na nyånàdhikade÷avçtteþ tammin satyabhavatastena vinàpi bhavatastadaprayãjakatvàt anyathà pakùetarasyàpyupàdhitvaprasaïga iti cet na dåùaõaupayikaü hi prayojakatvamiha vivakùitaü tacca sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvameveti tadeva prayojakaü natvadhikaü vyarthatvàt .
     athopàdhiþ sa ucyate yaddharmo'nyatra prativimbate yathà javàkusumaü sphañikalauhitya upàdhiþ tathà copàdhivçttivyàpatvaü hatutvàbhimate cakàsti tenàsàvupàdhiþ na ca vya pyatvamàtreõa dåùakatvamiti sàdhyavyàpakatàpãùyate tathà ca samavyàpta evopàdhiriti cet tat kiü viùamavyàptasya dåùakatàvãjàbhàvànnopàdhi÷abdavàcyatvaü tathàtve'pyupàdhipadapravçttinimittàbhàvàdvà nàdyaþ tasyàpi vyabhicàràdyunnàyakatvàt . nàparaþ na hi loke samavyàptaevànyatra svadharmapativimbajanaka evopàdhipadaprayogaþ làbhàdyupàdhinà kçtamityàdau làbhàdàvupàdhipadaprayogàt . ki¤ca na ÷àstre laukikavyavahàràrthamupàdhivyatpàdanaü kintvanumànadåùaõàrthaü tacca sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka tvamàtramiti ÷àstre tatraivopa dhipadapraya gàt . anye tu yadabhàvovyabhicàravirodhã sa upàdhiþ na ca viùamavyàptasyàbhàvovyabhicàraü viruõaddhi tasyàbhàve'pi vyabhicàràt asti hyanityatvavyàpakaü prameyatvaü taddya pya¤ca guõatvaü nacànityatvaguõatvayorvyàptirasti samavyàptikasya ca vyatirekastathà, na hi sàdhyavyàpakavyàpyãbhåtasya vyàpyaü yattat sàdhyaü vyabhicarati vyabhicàre càntataþ sàdhyamevopàdhiþ abhede'pi vyàpyavyàpakatvàt màdhanavyàpakatvàditi svãcakrustanna tavàpi hyavyabhicàre sàdhyavyàpyavyàpyatvaü tantramàva÷yakatvàllàghavàcca na sàdhyavyàpakavyàpyatvamapi bhavataiva vyabhicàrasya dar÷itatvàt . na ca sàdhyavyàpyavyàpyatvamevànaupàdhikatvaü sàdhyavyàpyamityatràpi hyanaupàdhikatvaü tadeva vàcyaü tathà cànavastheti . anaupàdhikatve ca vyàptilakùaõe yàvaditi padaü sàdhyavyàpake vi÷eùaõaü dattameva ki¤ca yasmin satyanumitirna bhavati tadeva tatra dåùaõaü na tu yadvyareke na bhavatyevetyetadgarbhaü viruddhatvàderapyadoùatvàpatteþ nàpi pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati sàdhanavyàpakatvamupàdhitvaü sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhyavyàpanàt . ÷abdo'bhidheyaþ prameyatvàditrà÷ràvaõatvasyopàdhitvàpatte÷ca ÷abda dharmaguõa vàvacchinnàbhidheyatvaü yatra råpàdau tatrà÷ràvaõatvaü vyàpakaü pakùe prameyatvasya sàdhanasyàvyàpakaü hi tat . àrdrendhanavattva dàvupàghau pakùaniyatatàdç÷adharmàbhàvàcca . atha sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhi tana dhvaüsasya janyatvena dhvaüsapratiyogitve sàdhye sàdhanàvacchannasàdhyavyàpakaü bhàvatvamupàdhiþ . ÷yàmatve ÷àkapàkajatvamupàghiriti tanna pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakapçthipàtvasyàpàdhitvapasaïgàt sopàdhitvàdasàdhakamityatra sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakavyabhicàritve sàdhanàvacchinnetyasya vyarthatvaprasaïgàcca . ki¤ca pakùadvaye'pi vi÷iùñasàdhyavyabhicàra vi÷iùñabhàdhyavyatirekaü và prasàdhya pa÷càt kevasamàdhyavyàbhacàraþ kevalasàdhyavyatireko và sàdhanãyastathà càrthàntaraü kevalasàdhye hi vivàdo na tu vi÷iùñe . atha prakçtasàdhyavyabhicàramiddhyarthaü vi÷iùñasàdhyavyabhicàraþ sàdhya iti cenna apràptaka latvàt prathamaü sàdhyavyabhicàra evodbhàvyastatràsiddhàvupàdhiriti cet tarhi prakçtànumàne nopàdhirdåùaõaü syàt . ki¤ca sàdhyavyabhicàrahetutvena pakùagharmàvacchinnasàdhyavyàpakavya bhacàra evopanyasanãyonopàdhiþ . syàdetat paryavasitasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhi paryavasitaü sàdhyaü ca pakùadharmatàbalalabhyaü yathà ÷abdo'nityatvàtirikta÷abdadharmàtiriktadharmavàn meyatvàdityatra paryavasitaü yatasa dhyam anityatvaü tasya vyàpakaü kçtakatvamupàdhiþ yadi ca tathaiva kçtakatvamapi ÷abde sàdhyate tadà anityatvamupàdhiþ taduktaü vàdyuktasàdhyaniyamacyuto'pi kathakairupàdhirudbhàvyaþ paryavasitaü niyamayan dåùakatràvãjasàmràjyàdi ta . anena pakùadharmasàghanàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhiþ sagçhyate tàdç÷a sàdhyasya paryavasitatvàditi tanna evaü hi dvyaõukasya sàvayavatve siddhe dvyaõukamanityadravyàsamavetaü janyamahattvànadhikaraõadravyatvàdityatra nispar÷adravyasamavetatvamupàdhiþ syàt . bhavati hi nityadravyasamavetatvaü paryavasitaü sàdhyaü tasya, vyàpakaü sàdhanàvyàpaka¤ca . ki¤ca pakùadharmatàbalalabhyasàdhyasiddhau niùphala upàdhiþ tadasiddhau ca kasya vyàpakaþ na hi sopàdhau pakùadharmatàbalàt sàdhyaü sidhyati yasya vyàpaka upàghiþ syàditi . atrocyate yadvyabhicàritvena sàdhanasya sàdhyavyabhicàritvaü sa upàdhiþ lakùaõantu paryavasitasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvaü yaddharmàvacchedena sàdhyaü sa ca dharmaþ . kvacit sàdhanameva kvaciddravyatvàdi kvacinmahànasatvàdi . tathà hi samavyàptasya viùamavyàptasya và sàdhyavyàpakasya vyabhicàreõa sàdhanasya sàdhyavyabhicàraþ sphuñaeva vyàpakavyabhicàriõastadvyàpyavyabhicàraniyamàt sàdhanàvacchinnapakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakayorvyabhicàritvena sàdhanasya sàdhyavyabhicàritvameva yathà dhvaüsasyànityatve sàdhye bhàvatvasya, vàyoþ pratyakùatve sàdhye udbhåtaråpavattvasya ca vi÷eùaõàvyabhicàriõi sàdhane vi÷iùñavyabhicàrasya vi÷evyavyabhicàritvaniyamàt . ataeva nàrthàntaraü, vi÷eùaõàva bhicàritvena j¤àte sàdhane vi÷iùñavyabhicàraþ sidhyan vi÷eùyasàdhyavyabhicàramàdàyaiva sidhyati pakùadharmatàbalàt . anyathà pratãteraparyavasànàt . na ca pakùadharmatàbalàt prakçtasiddhàvarthàntaram . yadvà pratyakùaspar÷à÷rayatvaü pratyakùatvavyabhicàri dravyatvàvyabhicàritve sati dravyapratyakùatvavyàpakavyabhicàritvànmahattvavat tathà mitràtanayatvaü ÷yàmatvavyabhicàri mitràtanayatvàvyabhicàritve sati ÷yàmamitràtanayatvavyàpakavyabhicàritvàt aghañatvavat . avyabhicàra÷ca tatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvàpratiyogitvaü taccàbhede'pi . yadvà yaþ sàdhanavyabhicàrã sàdhyavyabhicàronnàyakaþ sa upàdhiþ tattva¤ca sàkùàt paramparayà veti tàrthàntaram . ki¤ca arthàntarasya puruùadoùatvàdàbhàsàntarasya tatràbhàvàdupàdhireva bhàvatvàdikaü doùaþ na caivaü ÷abdo'bhidheyaþ prameyatvàdityatrà÷ràvaõatvaü, jalaü prameyaü rasavattvàdityatra pçthivãtvamupàdhiþ syàt kevalànvayitvasàdhakapramàõena tatra sàdhyasiddherupàdhervi÷iùñàvyàpakatvàt na ca pakùetare svavyàghàtakatvenànupàdhàvativyàptiþ tatrànukålatarkàbhàvena sàdhyavyàpakatvàni÷cayàt sahacàradar÷anàdestena vinà saü÷àyakatvàdityuktaü bàghonnãte cànukålatarko'styeveti . evaü parvatàvayavavçttyanyatvàderapi nopàdhitvaü pakùamàtravyàvartakavi÷eùaõavattvàt ataeva dhåme àrdrendhanaprabhavavahnimattvaü bahirindriyapratyakùatve udbhåtaråpavattva mitràtanaya÷yàmatve ÷àkapàkajatvaü janyànityatve bhàvatvamupàdhiþ tadutkarùeõa sàdhyotkarùàt ananyathàsiddhànvayavyatirekato vaidyakàt kàraõatàvagamena ghañonmajjanaprasaïgena sàdhyavyàpakatàni÷cayàt . tat kiü kàyakàraõayoreva vyàptiþ tathà ca bahudhà vyàkulosyàditi cenna tadupajãvyànyeùàmapyanukålatarkeõa vyàptigrahàt yatra sàdhyopàdhyorhetusàdhyayorvà vyàptigràhakasàmyànnaikatra vyàptini÷cayastatra sandigdhopàdhitvaü vyabhicàrasaü÷ayopàdhàyakatvàt . yadà ca tàdç÷yekatrànukålatarkàvatàrastadà hetutvamupàdhitvaü và ni÷citaü pakùetarasya svavyàghàtakatvena na hetuvyabhicàrasaü÷àyakatvamato na sandigdhopàdhirapi saþ . yattu pakùetarasya yathà sàdhyavyàpakatvaü tathà sàdhyàbhàvavyàpakatvamapi gràhakasàmyàt tathà cobhayavyàpakanivçttyà sàdhyatadabhàvàbhyàü pakùe nivartitavyam na caivam . tathà ca pakùetaraþ sàdhyavyàpakatàsaü÷ayena sandigdhaþ kathaü paraü dåùayediti tanna tathàpi hi sàdhyavyàpakatà pakùamàlambya hetuvyabhicàra saü÷ayàdhàyakatvena dåùaõaü syàdeva . nanu yatropàdhistatrànukålatarkoyadi nàsti tadà tadabhàvenaiva vyàpteragrahaþ athàsti tadà sàdhyavyàpyàvyàpakatvenopàdhiþ sàdhyavyàpakatvani÷cayànnopàdhirityubhayathàpi nopàdhirdåùaõaü na ca vyàpyatadabhàvavyàpyamubhayamata upàdhirapi tadabhàvonnayanena doùa iti vàcyaü upàdheràtmalàbhàrthamanukålatarkàbhàvojãvakatvena tasyaiva doùatvàditi cenna sopàdhàvekatra sàdhyatadabhàvasambandhasya viruddhatvàdavacchedabhedena tadubhayasambandho vàcyaþ tathà ca sàdhane sàdhyasambandhitàvacchedakaråpamanukålatarkàbhàvopajãvanamantareõopàdhiràva÷yakastathànukålatarkàbhàvo'pyàva÷yaka iti ubhayorapi vinigamakàbhàvàdadåùakatvam . anye tu yadvyàvçttyà yasya sàdhanasya sàdhyaü nivartate sa dharmastatra hetàvupàdhiþ sa ca dharmoyasyàbhàvàt pakùe sàdhyasàdhanasambandhàbhàvaþ yathà àrdrendhanavattvaü, vyàvartate hi tadvyàvçttyà dhåmavattvamayogolake . ataeva tatra sàdhyasàdhanasambandhàbhàvà pakùe . evaü bhàvatvavyàvçttyà dhvaüse janyatvànityatvayoþ sambandhãnivartamànaþ pakùadharma tàbalàdanityatvàbhàvamàdàya sidhyati . tathà vàyàvudmåtaråpavattvaü nivartamànaü bahirdravyatve santi pratyakùatvaü nivartayat pratyakùatvàbhàvamàdàya sidhyati tathà cobhayatràpi pakùe sàdhyàbhàvasiddhyà sàdhyasàdhanasambandhàbhàvo'stãti ataeva vàdhànunnãtapakùetarasyànupàdhitvaü svavyàghàtakatvena tadvyatirekasya sàdhyàvyàvartakatvàditi . yattåpàpimàtrasya lakùaõaü vyatirekidharmatvaü pakùetaro'pi kvacidupàdhiþ tattadupàdhestu tattatsàdhyavyàpakatve sati tattatsàdhanàvyàpakatvaü na ca dhåmavahnisambandhopàdhiþ pakùetaratvaü syàditi vàcyam àpadyàprasiddheriti tanna anumitipratibandhakaj¤ànaviùayatàvacchedakamupàdhitvamiha niråpyaü tacca na vyatirekitvamatiprasaïgàt vi÷eùalakùaõe vahnidhåmasambandhe pakùetaratvasyopàdhitvaprasaïgàcca . kecittu sàdhanavyàpako'pyupàdhiþ kvacidyatra pakùàvçttirhetuþ yathà karakà pçthivo kañhinasayogàt ityatrànuùõà÷ãtaspar÷avattva na ca tatra svaråpàsiddhireva doùaþ sarvatropàdherdåùaõàntarasaïkaràdityàhuþ . sàdhya¤ca nopàdhiþ vyabhicàrasàdhane sàdhyàvi÷iùñatvàt anumitimàtrocchedaprasaïgàcca . sa càyaü dvividhaþ ni÷citaþ sandigdha÷ca sàdhyavyàpakatvena sàdhanàvyàpakatvena ca ni÷citovyabhicàrani÷cayàdhàyakatvena ni÷citopàdhiþ yathà vahnimattvena dhåmavattve sàdhye àdrendhanaprabhavavahnimattvam . yatra sàdhanavyàpakatvasandehaþ sàdhyavyàpakatvasaü÷ayo và tadubhayasandeho và tatra hetuvyabhicàrasaü÷àyakatvena sandigdhopàdhiþ yathà mitràtanayatvena ÷yàmatve sàdhye ÷àkàdyàhàrapariõatijatvaü na ca tena hetunà ÷àkapàkajatvamapi sàdhyaü tatra ÷yàmatvasyopàdhitvàdubhayasyàpi sàdhane arthàntaraü ÷yàmatvamàtre vivàdo natåbhayatra . na caivaü dhåmàdvahnyanumàne'pi vahnisàmagryupàdhiþ syàt tatra vahnineva tatsàmagryàpi samaü dhåmasyànaupàdhikatvani÷cayàt . atra tu mitràtanayatvavyàpya÷yàmasàmagyrà sthàtavyamityatra kàryakàraõabhàvàdãnàü vyàptigràhakàõàmabhàvàt . ataeva sàdhyasàmagyrà saha hetorapi yatra vyàptigràhakamasti tatra sàmagrã nopàdhiþ yatra tu tannàsti tatra sàpyupàdhirityabhisandhàya sàmagrã ca kvacinnopàdhirnatu sarvatra ityuktaü yathà tulyayogakùemayorupàdhervyàpakatàsandehe ã÷varànumàne ÷arãrajanyatvàõutvàdiþ yathà ca ÷àkapàkajatvasya sàdhyavyàpakatàsandehe mitràtanayatve . yattu upàdhisandeho nopàdhirna và hetvàmàsàntaramiti tadudbhàvane niranuyojyànuyoga iti tanna sandigdhànaikàntikavyabhicàrasaü÷ayàdhàyakatvena dåùaõatvàdupàdheriva vyabhicàrani÷cayàdhàyakatayà .
     idànãmupàdherdåùakatàvãjaü niråpyate . nàpyasya vyatirekadvàrà satpratipakùatvena dåùakatvaü tadà hi satpratipakùe satpratipakùàntaravadupàdherudbhàvanaü na syàt na ca pratipakùabàhulyenàdhibacàrthamudbhàvanaü ÷atamapyandho na pa÷yatãti nyàyàt ekenàpi bahånàü pratibandhàcca byàptipakùadharmateti balaü tacca tulyameva na tu bhåyastvamapi ekasmàdanumiteradar÷anàt . sandigdhopàdheradåùakatàpàtàcca tadvyatirekasya pakùe sandigdhatvàt api caivaü bàdhonnãtapakùetarasyopàdhitvaü na syàt vyatireke'sàdhàraõyàt pakùadharma÷copàdhirna syàt yathà ghaño'nityo dravyatvàdityatra kàryatvaü, gandhàdharo dravyaü svàtantryeõa pratãyamànatvàdityatrà÷ràbaõatvaü, tadvyayirekasya pakùàvçttitvàt . na ca nàyamupàdhiþ, tallakùaõasattvàt anyathà dåùakatvasambhavà¤ca . ki¤ca sàdhyavyàpakavyàpyatvenopàdheþ sàdhyàvyàpakatve tadvyatirekeõa kathaü satpratipakùaþ, na hyavyàpakavyatirekàdavyàpyavyatirekaþ . nàpi vyàptiviraharåpatayà asiddhatvenànaupàdhikatvasya vyàptitvaniràsàt . nàpyanaupàdhitvaj¤ànasya vyàptidhãhetutvasya tattvena vyàptij¤ànakàraõavighañakatayà vyàpyatvàsiddhàvantarbhàvàt . nahyanyasya sàdhyavyàpakatvasàdhanàvyàpakatvaj¤ànamanyavyàptij¤ànaü prati pratibandhakamityuktam . na ca sàdhyavyàpakatvasàdhyavyàpyatvaj¤àne vidyamàne sàdhanasya sàdhyavyàpakatvaj¤ànaü notpattumarhatãti vàcyaü na hi sàdhyavyàpakavyapyatvaj¤ànaü vyàptij¤ànakàraõaü yena tat prativandhakaü syàt kintu sàdhyavyàpakavyabhicàritvena sàdhyavyabhicàritvaj¤ànadvàrà, nàpi vyabhicàronnàyakatvena . yathà hi sàdhyavyàpakavyabhicàritayà sàdhanasya sàdhyavyabhicàritvamanumeyaü tathà sàdhyavyàpyavyabhicàritvena sàdhyavyabhicàritvamupàdherapyanumeyaü vyàptigràhakasàmyàt . nàpi sàdhyavyàpakàvyàpyatvena vyàptivirahonnàyakatayà, sàdhyavyàpyàvyàpakatvenopàdhereva sàdhyàvyàpakatvasàghanàt tasmàdupàdhirhetvàbhàsàntaramiti . ucyate àrdrendhanalattvàdestarkàdinà sàdhyavyàpakatvasàdhane vyàpakatve ni÷cite dåùakatàvãjacintanaü yadi hi sàdhyasàdhanasahacàradar÷anenopàdhau sàdhyavyàpakatàni÷caya eva nàsti tadopàdhitvani÷cayàbhàvàt dåùakataiva nàstãti kva bahirbhàvàntarbhàvacintà . ki¤ca satpratipakùatayà vyàpyatvàsiddhatayà svàtantryeõa và yadi doùatvaü sarvathà sàdhyavyàpakatàni÷cayovàcyaþ tena vinà teùàmabhàvàt . tasmàdupàdhini÷cayàdvyabhicàrani÷cayaþ tatsaü÷ayàt saü÷aya iti vàbhicàraj¤ànadvàrà sàdhyavyàpakàvyàpyatvena vyàptivirahonnàyakatayà vopàdherdåùakatvam . yadvà sàdhyavyàpakàbhàvavadvçttitayà sàdhyavyabhicàritvamunneyaü na ca sàdhanàbhàvavadvçttitvamupàdheriti vàcyam upàdhimàtrocchedaprasaïgàt satpratipakùe pårvasàdhanavyatirekavat avçttigaganàdau sàdhyàvyàpakatvàt saüyogàdau hetau sàdhanavyàpakatvàcca . athopàdhyàbhàsàþ . asàdhàraõaviparyayo yathànvayavyatirekiõi sàdhye bàdhonnotànyapakùetaratvam . aprasiddhasàdhyabiparyayo yathà kevalànvayini sàdhye pakùetaratvàdiþ . bàdhitasàdhakavipayayo yathà vahniruùõastejastvàdityatràkçtakatvam . pakùàviparyayo yathà kùityàdikaü sakartçkaü kàryatvàdityatràõuvyatiriktatvam atràõuvyatirekavyatirekasya kùityàderekade÷avçttyà bhàgàsiddheþ . pårvasàdhanavyatireko yathà ÷arkaràraso'nityo'nityavçttiguõatvàt, raso'nityo rasanendriyajanyanirvikalpakaviùayatvàt rasatvavadityàdau pårvasàdhanatàyàþ prayogànurodhitvenàvyavasthitatvàt kadàcinnityatvasàdhanavyatirekasyopàdhitvaü kadàcidanityatvasàdhanavyatirekitvasyeti vastuvyavasthà na syàt upàdhernityadoùatvàcca . na hi yadyena sopàdhisambaddhaü tattenànupàdhitvasambaddhaü sambhavati na tu satpratipakùocchedaþ pårbasàdhanavyatirekasyànupàdhitve vãjaü sthàpanàyà yatràbhàsatvaü tatra pårbasàdhanavyatirekasya sàdhyàvyàpakatvenànupàdhitvàt na ca pårvahetostata evàsàdhakatvàt satpratipakùavaiyarthyaü tatreti vàcyam agçhyabhàõavi÷eùada÷àyà satpratipakùasambhavàt . pårvasàdhanavyàpyavyatireko yathà akartçtvànumàne nityatvàdiþ . pakùavipakùànyatarànyã yathà prasiddhànumàne parvatajalahradàtyatarànyatvam . pakùetarasàdhyàbhàvo yathàtraiva parvatetaràgnimattvaü na càtra vyarthavi÷eùaõatvaü dåùaõaü sattvepyupàdheràbhàsatvàt . tattulya÷ca yathàtraiva parvatetarendhanavattvam . evaü vahnisàmagthràdikamåhyam vivaraõaü dãdhityàdau dç÷yaü vistarabhayànnoktam . upàdhinà nirmitaþ ñha¤ striyàü ïãp . aupàdhika upàdhijanite mithyàbhåte àropite sphañikalauhityàdau javàsannikarùàt sphañike ca mithyàbhåtaü lauhityamutpadyate iti vedàntinaþ . naiyàyikàdayastu tatra lauhityasya bhràntirityurarãcakruþ . prameyaviø saügrahe tayoþ pakùayoryuktàyuktatvaü yathàvarõitaü tadatra dar÷yate . %<yastu lauhityamithyàtvaü na sahate sa vaktavyaþ kiü sphañika pravçttà nayanara÷mayaþ sphañikapratiphalitajavàkusumamupasarpeyuþ? kiüvà kusumagataråpamàtraü sphañike prativimbitaü sphañikàtmanà bhàsate? uta padmaràgàdimaõãprabhayeva kusumaprabhayà vyàptavàt sphañikolohitaivà vabhàsate? . atha và tatra vyàptavatã prabhaiva lohità bhàti? àhosvittayà prabhayà sphañike nåtanaü lauhityamutpàditam! àdye netràbhimukhaü kusumamapi pratãyeta . yadi ca doùava÷ànna kusumena saüyogaþ tarhi lauhityamapi na bhàseta tadyuktasabhavàyasya tatràbhàvàt . na dvitoyaþ kvacidapi dravyaü parityajya råpamàtrasya prativimbàdar÷anàt . tçtãye tu sphañikalauhityayoþ sambandhomithyeti tvayàbhyupagatameva syàt iva÷abdaprayogàt . caturthe sphañika÷auklyamapi pratãyeta apratãtikàraõàbhàvàt na ca javàprabhayà virodhiguõayuktayà ÷auklyamapasàritaü tathàsati nãråpasya sphañikasyàcàkùuùatvaprasaïgàt na hi råpaü vihàya dravyamàtrasya càkùuùatvaü sambhavati vàyorapi tatprasaïgàt . pa¤came'pi prabhà nimittakàraõaü cettadà prabhàpagame'pi sphañike lauhityamavatiùñhet . upàdànaü prabheti cet na maõàviva kumume prabhàyà evàdar÷anàt prårvoktavikalpadåùaõànàmaïgãkàravàdatvàt tadevaü sphañike mithyà lauhityaü kusumanimittamityaïgãkartavyam . evamàtmatyahaïkàranimittaü kartçtvàdikamàropyate>% . prativimbapakùe'pi pratimbapadàrthasya yathà mithyàtvaü tadapi tatraiva nirõãtaü yathà nanu jãvasyàhaïkàrasthaprativimbatve darpaõasthamukhaprativimbavadvimbàdbhedaþ syàt . tatra hi grãvàsthadarpaõasthayoranyonyàbhimukhatvena bhedo'nubhåyate . bhaivaü madãyamidaü mukhamityaikyapratyabhij¤ayàbhedànubhavasya bàdhàt . na ca pratyabhij¤aivetareõa bàdhyeti vàcyam sati bhede prativimbàsambhavàt . kiü prativimbonàma mukhalà¤chitamudrà uta darpaõàvayavà eva vimbasya sannidhiva÷àttathà pariõamante . nàdyaþ darpaõasthamukhasyetarasmàdalpatvàt . yatra tu prauóha darpaõe prauóhaü mukhamupalabhyate tatràpi tasya na mudràtvam darpaõamukhayoþ saüyogàbhàvàt . na dvitãyaþ nimittakàraõasya vimbasyàpàye'pi tasyàvasthànaprasaïgàt na hi tathàvatiùñhate . tenaiva puruùeõa darpaõe tiryaïnirãkùite puruùàntareõa samyagavalokite và tanmukhànupalambhàt . na caivaü mantavyam kvacinnimittàpàye kàryamapyapaiti hastasaüyogajanyasya kañaprasàraõasya hastasaüyogàpàye'pàyadar÷anàditi . na tatra nimittàpàyàt kàyàpàyaþ kintu cirakàlasaüveùñanàhitena saüskàreõa saüveùñanalakùaõaviruddha kàryotpàdanàt . anyathà cirakàlaprasàraõena saüveùñanasaü skàre vinà÷ite'pi hastàpàye prasàraõamareyàt . na caivamapaiti . iha tu cirakàlavimbasannidhàvapyante vimbàpàye prativimbo'pi gacchatyeveti na vimbaü pariõàmasya nimittam . atha manyase cirakàlàvasthito'pi kamalavikà÷aþ savitçkiraõasya nimittasyàpàye'pagacchatãti . tanna tatràpi pràthamikamukulatve hetubhiþ pàrthivairàpyai÷ca kamalàvayavaiþ punarapi ràtrau mukulatve viruddhakàrye janite vikàsàpàyàt . anyathà tàdçgavayavarahite mlàne kamale'pi ràtrau vikàso'pagacchet . àdar÷e tu mukhàkàrapariõate punaþ kena hetunà samatalàkàrapariõàmaþ tadavayavànàü kàrukarmavyatirekeõa aki¤citkaratvàt . ataeva vimbàsannidhimàtreõa nàdar÷àvayavà mukhàkàreõa pariõameran . anyathà darpaõadravye pratimàmukhe kartavye sati laukikàvimbameva sannidhàgayeyurnataddhetumapakùeran . darpaõadravyasyànyàkàra pariõàme kàrukarmàpekùàyàmapi prativimbapariõàme puna svaråpapariõàme và na tadapekùeti cet evamapi na mukhaprativimbàkàrapaõiõàmo yuktisahaþ cakùurnàsikàdi nimnonnatabhàvasya spar÷enànupalambhàt . samatalameva hi pàõinà spçü÷yate . samatalena vyavahitaü mukhamiti cet . tarhi càkùuùamapi na syàt . tata etatsiddham . vimata àdar÷omukhavyaktyantararahitaþ tajjanmakàraõa÷ånyatvàt . yathà viùàõajanmakàraõa÷ånyaü viùàõarahitaü ÷a÷amastakamiti . nanu tarhi ÷uktirajatavanmithyàtvàpatterna vimbaikatvasiddhiþ pratyabhij¤à tu vyabhicàriõã mithyàrajate'pi madãyamidaü rajatamiti taddar÷anàditi cet . viùamodçùñàntaþ nedaü rajatamiti hi tatra rajatasvaråpabàdhayà rajatàbhij¤àyà bhramatve tatpratyabhij¤àyà api bhramatvamucitam iha tu na tathà nedaü mukhamiti svaråpabàdhaþ kintu nàtra mukhamiti de÷asambandhamàtrabàdhe samutpannà madãyameva mukhamiti pratyabhij¤à kathaü bhramaþsyàt . na ca svamukhàvayavànàmacàkùuùatvàt kathaü pratyabhij¤ànamiti vàcyam nàsàgràdikatipayàvayavadar÷anàdapi ghañàdivadavayavina÷càkùuùatvopapatteþ . yaþ punardarpaõàpagame prativimbàpagamaþ nàsau svaråpabàdhaþ darpaõe'pi tatprasaïgàt . nanu tattvamasivàkyena jãvaråpaþ prativimbobàdhyate yaþ sthàõurasaupuruùa iti vadbàdhàyàü sàmànàdhikaraõyàt saüsàryavinà÷e ca mokùànupapatteþ . maivam so'yaü devadatta iti vadaikyaparatvenàpi sàmàdhiraõyasambhavàt viruddhàü÷abàdhamàtreõa mokùopapatteþ . kçtsnasya jãvasya bàdhe mokùasyàpuruùàrthatvàt . yastu manyate pratibimba eva nàsti, darpaõapratisphàlità netrara÷mayaþ paràvçtya vimbameva darpaõàdaviviktaü gçhõantãti, spaùñapratyaïmukhatvàdyanubhavenaivàsau niràkaraõãyaþ . kathaü tarhi mårtadravyasya mukhasyaikasya vicchinnade÷advave yugapat kàtrsnyena vçttiþ . darpaõade÷avçttermàyàkçtatvàditi bråmaþ . na hi màyàyàmasambhàvanoyaü nàma sva÷iracchedàdikamapi svapne màyà dar÷ayati . nanvevameva jalamadhye'dhomukhasya vçkùaprativimbasya tãrasthavçkùeõekye sati tãrasthavçkùo'dhiùñhànaü tatra ca màyayà jalagatatvamadhomukhatvaü càdhyastamiti vaktavyam . na càtràdhyàsaheturasti . adhiùñhànasya sàkalyena pratãtestatkathamasàvadhyàsaþ . ucyate . kimatra vçkùàvaraõàbhàvàdadhyàsàbhàvaþ? kiü và doùàbhàvàt . utopàdànàbhàvàt? àhosvidadhyàsavirodhino'dhiùñhànatattvaj¤ànasya sadbhàvàt? . nàdyaþ . vaitanyàvaraõasyaivàdhyàsopàdànatayà jaóe pçthagàvaraõànupayogàt . etena tçtãyo'pi nirastaþ . na dvitãyaþ . sopàdhikabhrameùåpàdhereva doùatvàt . na caturthaþ . nirupàdhikabhramasyaivàdhiùñhànatattvaj¤ànavirodhitvàt . tarhi sopàdhikabhramasya kartçtyàdernàtmatattvaj¤ànànnivçttiþ kintu ahaükàropàdhyapagamàditi cet . vàóham . pàramàrthikadarpaõàdyu pàdhestatkçtabhramasya ca j¤ànàdanivçttàvapyaj¤ànajanyopàdherahaïkàrasya nirupàdhikabhramaråpasyàtmatattvaj¤ànànnivçttau kartçtvàderj¤ànànnivçttirarthàt sidhyati . paribhàùàyàü tu upàdhisannikarùasthale bhramamevàïgãcakàra na tu tatra mithyatvamiti bhedaþ . %<tatra saïketavannàma saiva saüj¤eti kãrtyate . naimittikã pàribhàùikyaupàdhikyapi tadbhidà>% iti saüj¤àü tridhà vibhajya . %<ubhayàvçttidharmeõa saüj¤à syàt pàribhàùikã . aupàdhikã tvanugatopàdhinà yà pravartate>% iti %<yadvàdhunikasaïketa÷àlitvàt pàribhàùikam . jàtyà naimittikaü ÷aktamaupàdhikamupàdhinà>% . %<yadupàdhyavacchinna÷aktimannàma tadaupàdhikaü yathàkà÷apa÷vàdi>% iti ca ÷abdapraø . atra upàdhinà ÷akteravacchedakaraõàt tatkçtatvam iti bodhyam .

#<upàdheya># triø upa + à + dhà--karmaõi yat . 1 abhinive÷anãye 2 àropye 3 upàdhinà vi÷eùye ca . %<upàdheyasaïkare'pi upàdherasaïkaràt>% jagadãø .

#<upàdhyàya># puø upetyàdhãyate'smàt upa + adhi + iï--gha¤ . %<ekade÷antu vedasya vedàïgànyapi và punaþ . yo'dhyàpayati vçttyarthamupàdhyàyaþ sa ucyate>% iti manåktalakùaõe vedaikade÷atadaïgàdhyàpake . striyàü ïãpi upàdhyàyà upàdhyàyãtiråpadvayama . upàdhyàyasya patnãtyarthe ïãù ànuk và upàdhyàyànã %<upàdhyàyànã çtumatã>% màø àø 3 aø upàdhyàyã ca . %<upàdhyàyàn da÷àcàrtha àcaryàõàü ÷ataü pità>% . %<àcàryaü svamupàdhyàyaü pitaraü màtara gurum>% manuþ . tanmaraõe ekaràtrà÷aucam %<àcàryapatnoputropàdhyàyamàtula÷va÷ura÷va÷uryasahàdhyàyi÷iùyeùvekaràtreõa>% viùõåkteþ .

#<upànas># triø upagatamanaþ ÷akañaü pitaraü và atyàø samàø . 1 ÷akañasadç÷e 2 pitçsadç÷e pitçvyàdau ca . jàtau ac samàø . upànasa ÷akaña÷adç÷e mçõmayàdau ÷akañe àkarevyaïgyatayà'sya jàtitvam . vede tu pustvamapi %<sacàyorindra÷cakarùa upànasaþ>% çø 10, 105, 4,

@<[Page 1355a]>@
#<upànah># strã upa + naha--kvipa upasargadãrdhaþ . carmapàdukàyàm . %<kçtàvarohasya hayàdupànahau niyoddhukàme kimu baddhavarmaõã>% iti naidhaø atropànahoþ varmatvenotprekùaõàt tasyàþ sarvàïgàvarakatvaü gamyate tena loke (mojà) ityàdiprasiddhàyà eva tathàtvam ekade÷amàtràvarakatve tu pàdukà÷abdaprayogaþ . %<abhyaïgama¤janaü càkùõorupànacchatradhàraõam>% %<kùetraü hiraõyaü gàma÷vaü chatropanahamàsanam>% manuþ chatro pànahamityatra samàø dvaø ac samàø . evamanya÷abdena dvandve'pi . daõóopànahamityàdi upànahau ca vàsa÷ca dhçtamanyairna dhàrayet %<khayaü nopànahau haret>% %<sopàtka÷ca yadbhuïkte tadvai rakùàüsi bhu¤jate>% manuþ .

#<upànuvàkya># naø upagatamanuvàkyàm atyàø saø . anuvàkyàsadç÷e vaidike vàkyabhede

#<upànta># puø upamitamantena avàø saø . 1 nikañe, 2 prànte ca . %<di÷àmupànteùu sasarja dçùñim>% %<nayanopàntavilokita¤ca yat>% %<upàntabhàgeùu ca rocanàïkaþ>% kumàø . %<merorupànteùvapi vartamànaþ>% %<upàntavànãragçhàõi dçùñvà>% raghuþ . ÷ayyopàntaniviùñasasmitamukhã sàø daø %<tirohitopàntanabhodigantarà>% kiràø . anta÷ca sãmàbhedaþ sa ca dai÷ikaþ kàlikaþ buddhikalpita÷ca . %<upàntyato nivarteta>% vçø raø . antasya samãpam avyayãø . 3 antasamãpe avyaø .

#<upàntika># naø upa àdhikye pràø saø . 1 atyantàntike atigikañe %<yadupàntikeùu dadatãmahãruhaþ>% màdhaþ %<prasabhànupàntikanãpareõukãrõam>% kiràø . 3 tadvçttau triø asyàràdarthatvàt tataþ pràtapadikàrthe pa¤camã %<yacca vãraü na pa÷yàmi dhana¤jayamupàntikàt>% bhàø vaø a0

#<upàntima># triø upagatamantimam atyàø saø upànta÷abdàttu na óimac pratyayavidhau tadantavidhyabhàvàt . 1 antimãpagate %<guõyàntyamaïka guõakena hanyàdutsàritenaivamupàntimàdãn>% lãlàø . sàmãpye avyayãø . 2 antimasamãpe avya0

#<upàntya># triø upànte bhavaþ digàø yat . antasamãpavartini %<antyopàntyau tribhau j¤eyau phàlguna÷ca tribho mataþ>% maø taø %<uttamapadamupàntyasyopalakùaõàrtham>% siø kauø .

#<upàpti># strã upa + àpa--ktin . pràptau, %<yadetàni sarvàõi saha durupàpàni kaiteùàmupàptiriti>% ÷ataø bràø 10, 1, 2, 6

#<upàbhçt># strã upa + à--bhç--kvip tuk . upàharaõe, %<sa na årjàmupàbhçtyayà kçpà na jarjati>% çø 1, 108, 2 . %<upàmçti upàharaõe>% bhàø .

@<[Page 1355b]>@
#<upàya># puø upa + aya--bhàve gha¤ . 1 upagame . upàyyate'rtho'nena karaõe gha¤ . 2 sàdhane, sa ca dvividhaþ laukiko'laukika÷ca tatra ghañàdikaü prati daõóàdirlaukika upàyaþ svargaü prati yàgàdiralaukika upàyaþ . %<upàyena ca yacchakyaü tacchakyaü na paràkrame>% hitoø . %<puüsoneùñàbhyupàyatvàt>% kusuø . 3 ràj¤àü ripuniràkaraõahetuùu sàmàdiùu ca . %<caturthopàyasàdhye tu ripau sàntvamapakriyà>% . %<upàyamàsthitasyàpi na÷yantyarthàþ pramàdyataþ>% màghaþ . %<sarvopàyaistathà kuryànnãtij¤aþ pçthivãpatiþ>% manuþ . ràj¤àü vijayopàyà÷ca sàmàdaya÷catvàraþ %<sàma bheda÷ca daõóa÷ca dàna¤caiva catuùñayam . upàyàþ kathi tàràj¤àü svàrthasampattayedhruvam>% ityukteþ eteùàü lakùaõàni tattacchabde vakùyante . kvacit saptopàyàþ pañhyante . %<sàma dàna¤ca bheda÷ca daõóa÷ceti catuùñayam . màyopekùendrajàla¤ca saptopàyàþ prakãrtitàþ>% ÷çïgàropàyau ca dvau %<÷çïgàre tu puràvidbhirupàyau dvau prakãrtitau . upàyau dvau prayoktavyau kàntàsu suvicakùaõaiþ . sàmadràne iti pràhuþ ÷çïgàrarasakovidàþ . bhede prayujmamàne hi rasàbhàsastu jàyate . nigrahe rasabhaïgaþ syàttasmàttau dåùitau budhaiþ>% ityàlaïkàrikokteþ . 4 prayuktadhanapràptisàdhage uttamarõavyàpàrabhede ca %<yairyairupàyairarthaü svaü pràpnuyàduttamarõikaþ . taistairupàyaiþ saügçhya dàprayedadhamarõikam>% manuþ . te copàyàþ manunà dar÷ità yathà %<dharmeõa vyavahàreõa, chalenàcaritena ca . prayuktaü sàdhayedarthaü pa¤camena valena ca>% . tatra dharma ukto vçhaspatinà %<suhçtsambandhisandiùñaiþ sàmnà cànugamena ca . pràyeõa và çõã dàpyodharmaeùa udàhçtaþ>% chalàdãni trãõyuktàni tenaiva %<chadmanà yàcita¤càrthamànãya çõikàddhanã . anyàhçtàni và''hçtya dàpyate yatra sopadhiþ . dàraputrapa÷ån hçtvà kçtvà dvàropave÷anam . yatràrthã dàpyate'hyarthaü tadàcaritamucyate . baddhvà svagçhamànãya tàóanàñyairupakramaiþ . çõikodàpyate yatra balàttkàraþ sa kãrtitaþ>% vyavahàrastu manunà svayaü dar÷itaþ . %<arthe'pavadamànaü tu kàraõena vibhàvitam . dàpayeddhanikasyàrthaü daõóale÷a¤ca ÷aktitaþ>% . tena ràjàvedanaråpovyavahàraþ kullåø (nàli÷a) . medhàtithistu niþsvo vyavahàreõa dàpayitavyaþ anyat karmopakaraõaü dhanaü dattvà, kçùivàõijyàdi tena kàrayitvà tatrotpanna dhana tasmàdgçhõãyàdityàha . 5 upakrame ca .

@<[Page 1356a]>@
#<upàyana># naø upàyyate samãpe upahriyate upa + aya--lyuñ . 1 upaóhaukane (bheñadeoyà) %<tasyopàyanayogyàni ratnàni saritàü patiþ>% kumàø karmaõilyuñ . 2 upaóhaukanãye %<paraspareõa vij¤àtasteùåpàyanapàõiùu>% raghuþ %<sàdhive÷ma nihitairupàyanaiþ>% màghaþ %<pratãcchannupàyanàni>% kàdaø . bhàve lyuñ . 3 upagamane %<upàyana uùasà gomatãnàm>% çø 2, 28, 2, %<upàyane upagamane>% bhàø . %<sahopàyanakãrtyà uvàsa>% chàø uø %<upàyanakãrtyà upagamana kãrtanamàtreõa>% ÷àø bhàø .

#<upàyin># triø upàyo'styasya ini . 1 sàdhanayukte . upa + iõa--õini . 2 upagantari . %<sarvàn vottamenopàyitvàt>% kàtyàø 3, 3, 8, %<pa¤camamutkçùñaü sarve upayanti upagacchanti>% karkaþ . %<svasthànàntyena vopàyitvàt>% kàtyàø 3, 5, 16, eke'dhaþ pràk÷àyã madhvà÷yçtujàyopàyã kàtyàø 5, 2, 2, 1, çtukàlaeva savarõopàyã kàtyàø 18, 6, 27, . ubhayataþ striyàü ïãp .

#<upàyu># triø upa + iõ--uõ . upagantari . %<tasmàdàha vàyavaþ stheti upàyavaþsthetyuhaika àhurupa hi dvitãyo'yatãti>% ÷ataø bràø 1, 7, 1, 3,

#<upàra># puø upa + ç--gatau karmaõi gha¤ . upàgate 1 samãpe . %<asti jyàyàn kanoyasa upàre>% çø 7, 86, 3, %<upàre upàgate samãpe>% bhàø .

#<upàraõa># puø upetya na rasaõaü yatra pçùoø . upetasyàratisthàne %<suùu và samupàraõe>% çø 8, 32, 21, upàraõe vràhmaõà upetya yasmin de÷e na ramante saupàraõaþ bhàø .

#<upàrata># triø upa + à + rama--kta . 1 pratinivçtte %<upàratàþ pa÷cimaràtragocaràt>% kiràø .

#<upàrambha># upa + à + rabha--gha¤ mum . pràrambhe %<sarvakarmopàrambhe viniyogaþ>% sandhyàpaddhatiþ

#<upàrjana># naø upa + arji--lyuñ . syatvasampàdakavyàpàra bhede sa ca arjana÷abde 365 pçø dar÷itaþ %<÷astràõàü sarathànà¤ca kçtvà samyagupàrjanam>% ràmàø . õvul . upàrjaka tatkartari triø .

#<upàlabdha># triø upa + à + labha--kta . tiraskàreõa nindite

#<upàlambha># puø upa + à--labha--gha¤ mum ca . nindàpårbakatiraskàre . lyuñ . upàlambhana tatràrthe taø . karmaõi õyat . upàlambhya hiüsanãye, %<sauryaþ pa÷urupàlambhyaþ savanãya÷ca>% sàïkhyàø såø . niraskàrye tu na mum . upalabhya ityeva .

@<[Page 1356b]>@
#<upàvartana># naø upa + à + vçta--lyuñ . 1 punaràgamane pratyàvçttau . %<tadupàvartana÷aïki me manaþ>% raghuþ . 2 bhåmau luñhane ca .

#<upàvçtta># triø upa + à + vçta--kta . 1 ÷ramàpanayanàya punaþpunaþrbhamiluñhite'÷ve, 2 pratinivçtte ca . %<upàvçttasya pàpebhyoya÷ca vàso guõaiþ saha>% eø taø bhaviùyapuràõam .

#<upàvçt># strã upa + à--vçta--kvip . 1 àbartinàü samãpe àvçttau . %<÷ataü te santvàvçtaþ sahasraü ta upàvçtaþ>% yajuø 12, 8 . %<svasyaivàvartanamàvçt tatsamãpavartinàmàvartanamupàvçt>% vedadãø . 2 nivçttau ca . upa + à + vçtaktin . upàvçttirapyubhayatra strã

#<upà÷rama># puø upamitamà÷rameõa avàø saø . 1 à÷ramasadç÷e pà÷upapatàdidãkùàdau . %<upà÷rabhànapyaparàn pàùaõóàn vividhànapi>% bhàø ÷àø 35 aø . %<upà÷ramàn pà÷upatapà¤caràtràdyukta dãkùàyogàn>% nãlakaø . sàmãpye avyaø . 2 à÷ramasamãpe avyaø .

#<upà÷raya># puø upa + à + ÷ri--pacàdyac . 1 à÷rayakartari %<bràhmaõopà÷rayonityamutkçùñàü jàtima÷nute>% ma nuþ karmaõi ac . 3 à÷raõãye %<ràjarùãõàü hi sarveùàmante vanamupà÷rayaþ>% bhàø à÷raø 4 aø . %<tvaü hi nastàta! sarveùàü duþkhitànàmupà÷rayaþ>% bhàø vaø 611 aø . bhàve ac . 3 à÷raye .

#<upà÷rita># triø upa + à + ÷ri--karmaõi kta . yasyà÷rayo gçhãtastasmim %<tathaivopà÷rità devã buddhirbuddhimatàüvara!>% bhàø ÷àø 45 aø upa÷riteti pàñhàntaram . kartari kta . 2 kçtà÷raye triø .

#<upàsaka># triø upa + àsa--õvul . 1 sevake 2 upàsanàkartari %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasyà÷arãriõaþ . upàsakànàü siddhyarthaü brahmaõoråpakalpanà>% vedàø . 3 ÷ådre puüstrã tasya dvijasevakatvàt tathàtvam striyàü jàtitkat ïãù . hemacandrokte 4 vàkyada÷àbhede yathà vàkyamupakramya %<àcàràïgaü såtrakçtaü sthànàïgaü samavàyayuk . pa¤camaü bhagavatyaïgaü j¤àtà dharmakathàpi ca . upàsakàntakçdanuttaropapàtikà da÷àþ . pra÷navyàkaraõa¤caiva vipàka÷rutameva ca . ityekàda÷a sopàïgànyaïgàni dvàda÷a punaþ>% iti . upàsana¤ca cintanàparaparaparyàyamananàtmikà mànasã kriyà . sà ca kvacidguõàdikamàropyapravartate yathà nirguõe brahmaõi saguõatvàdyàropeõa pràguktavacane nirguõasya brahmaõoråpàropeõaiva upàsanokteþ ataeva %<sarvaü khalvidaü brahma tajjalàn iti ÷ànta upàsãta yathàkraturasmin loke bhavati tathetya pretya bhavati sa kratuü kurvãta>% ityupakramya %<manomayaþ pràõa÷arãraþ>% ityàdinà chàø uø upàsanàyàü tattaguõàpàdhayo'bhihità nirguõe prathamaü cittaprave÷àsambhavena saguõe eva mano'bhinive÷yam tato niviùñamanasaþ cittaikàgryam tataþ upàsite÷varànugrahàdeva samàdhiyogasiddhviþ iti pàtaø såø bhàùyayordar÷itam . %<ã÷varapraõidhànàdvà>% såø %<praõidhànàdbhaktivi÷eùàdàyarjita ã÷varastamanugçhõàti ÷rabhidhànamàtreõa>% vyàsaü bhàø %<praõighànàdbhaktivi÷eùàt mànasàdvàcikàt kàyikàdvà àvarjita abhimukhãbhåtastamanu gçhõàti abhidhyànamanàgate'rthe icchà, idamasyàbhipretamastviti, tàvanmàtreõa na vyàpàràntareõa>% vivaø . tàdç÷e÷varopàsanà'samarthasya tu prathamaü sthålàdibhyo vivicyàtmanaindriyàdyàtmakatayà cintanaü kàryaü taccintane ca phalamuktaü vàyupuø . %<da÷a manvantaràõãha tiùñhantãndriyacintakàþ . bauddhàþ da÷a sahasràõi tiùñhanti vigatajvaràþ . pårõaü ÷atasahasraü tu tiùñhantyavyaktacintakàþ>% vivçta¤cai tat pàtaø bhàùyavivçtau vàcaspatinà %<avyaktamahadahaïkàrapa¤catanmàtreùvanyanamamàtmatvena pratipannàþ tadupàsanàgatatadvàsanàvàsitàntaþkaraõàþ piõóapàtànantaramavyaktàdãnàmanyatame lãnàþ>% uktatattatkàlaparyantaü tiùñhantãtyarthaþ . upàsana÷abde'dhikaü vakùyate . tantroktà upàsakà÷ca pa¤cavidhà pa¤cadevatopàsakatvàt . %<÷àktaþ ÷aivogàõapatthaþ saura÷ca vaiùõavaþ kramàt . upàsakàþ pa¤cavidhàstantra÷mastravidhànataþ>% . punaste trividhàþ . %<sàtviko ràjasa÷caiva tàmasa÷ceti te tridhà>% . prakàràntareõàpi yathàsammavaü tridhà . %<pa÷urvãrastathà divya àcàrabhedatastridhà>%

#<upàsaïga># puø upàsajante ÷arà atra upa + à + sanja--àdhàre gha¤ . 1 tåõe . %<ime ca kasya nàràcàþ sahasrà lomavàhinaþ . samantàtkaladhautàgrà upàsaïge hiraõmaye>% bhàø viø 42 aø %<etàn sarvànupàsaïgàn kùipraü vadhnãhi me rathe>% viø 45 aø bhàve gha¤ . 2 samãpàsaïge ca .

#<upàsana># naø upàsyante måyaþkùipyante ÷arà atra upa + asavikùepe àdhàre lyu . 1 ÷arakùepa÷ikùàrthe ÷aràbhyàse amaraþ . upa + àsa--màve lyuñ . 2 cintane manane 3 sevane ca %<nityanaimittikapràya÷cittopàsanena>% %<upasanàni ÷àõóilyavidyàdãni>% %<upàsanasya cittaikàgryaü paraü prayojajanam aciràdimàrgeõa brahmalokapràptiravàntaraphalam>% iti yedàntasàø . %<àcàryopàsanaü ÷aucaü sthairyamàtmavinigrahaþ>% ityupakramya %<etajj¤ànabhiti proktamaj¤ànaü yattatonya'thà>% gãtàyàm àcàryopàsanasya j¤ànasàdhanatvena j¤ànatvamuktam àcàryopade÷aü vinà hi j¤ànànutpattiþ %<àcàryopàsanaü veda÷àstràrtheùu vivekità>% ityupakramya %<etairupàyaiþ saü÷uddhaþ satvayukto'mçtã bhavet>% yàj¤aø taddhetutvamuktam . %<àcàryamagnikàrya¤ca sandhyopàsanamevaca>% manuþ . brahmaõa upàsanàni ca vede nànàvidhànyuktàni tatra pratãkopàsanetareùàmavàntaraphalamarciràdimàrgeõa brahmalokapràptiþ . pràptabrahmalokasya tatra ÷ravaõamananàdisambhavena kramamuktiþ %<na sa punaràvartate>% iti ÷ruteþ tatra pràptavivekasyaivànàvçttirnàntaràpatane %<tatra pràptavivekasyànàvçtti÷rutiþ>% sàüø såø ukteþ . ataeva %<imaü mànavaü nàvartante>% iti ÷rutau imamiti idamà vi÷eùaõàt mànavàntare àvçttiriti såcitam . kàryabrahmaõo'ghikàrasamàptiparyantaü tatrasthàyinastu tena sahaiva mokùaþ . %<kàryàtyaye tadadhyakùeõa sahàtaþ paramabhidhànàt>% ÷àø såø ukteþ brahmaõàsaha bhe sarve sanpràpte pratisa¤care . parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padam ÷ruteþ . pratãkopàsanàyàü tu nàrciràdinà brahmalokaptàptyàdi phalam kintu tattacchàstreùåktaü phalaü tatra tàvat pratãkopàsanaü tatphala¤ca ÷àø såø bhàùyayoþ dar÷itaü yathà %<na pratãkena hi saþ>% %<manobrahmetyupàsãtetyadhyàtmam>% %<athàdhidaivatamàkà÷o brahmeti>% tathà àdityo brahmetyàde÷aþ, %<sa yo nàma brahmetyupàste>% ityebamàdiùu pratãkopàsaneùu saü÷ayaþ kimeùvapyàtmagrahaþ kartavyo na veti . kintàvat pràptaü teùvapyàtmagraha eva yuktaþ kasmàt? brahmaõaþ ÷rutiùyàtmatvena prasiddhatvàt pratãkànàmapi brahmavikàratvàt brahmatve satyàtmatvopapatteritmevaü pràpte bråmaþ . na pratãkeùvàtmamatiü badhnãyàt na hi sa upàsakaþ pratãkàni tànyàtmatvenàkalayet . yatpunarbrahmavikàratvàt pratãkànàü brahmatvaü tata÷càtmatvamiti, tadasat pratãkàbhàvaprasaïgàt vikàrasvaråpopamardena hi nàmàdijàtasya brahmatvamevà÷ritaü bhavati kharåpopamardeca nàmàdãnàü kutaþ pratãkatvamàtmagraho và . na ca brahmaõa àtmatvàdbrahmadçùñyupade÷eùvàtmadçùñiþ kalpyà kartçtvàdyaniràkaraõàt kartçtvàdisarvasaüsàradharmaniràkaraõenaü hi brahmaõa àtmatvopade÷aniràkaraõena copàsanavidhànaü tata÷copàsakasya pratãkaiþ samatvàdàtmagrahã nopapadyate . na hi rucakasvastikayoritaretaràtmatvamasti kintu suvarõàtmatvameva . brahmàtmatvenaikatve pratãkàbhàvaprasaïgamavocàmaþ . ato na pratãkeùvàtmatvadçùñiþ kriyate bhàø . %<brahmadçùñirutkarùàt>% bhàø . teùvevodàharaõeùvanyaþ saü÷ayaþ kimàdityàdidçùñayobrahmaõyadhyasitavyàþ? kiü và brahmadçùñiràdityàdiùviti? . kutaþ saü÷ayaþ? sàmànàdhikaõye kàraõànavadhàraõàt atra hi brahma÷abdasyàdityàdi÷abdaiþ sàmànàdhikaraõyamupalabhyate %<àdityo brahma>% pràõo brahma %<vidyudbrahma>% ityàdisamànabibhaktinirde÷àt . na càtrà¤jasaü samànàdhikaraõyamavakalpate arthàntaravacanatvàdbrahmàdityàdi÷abdànàü na hi bhavati gaura÷va iti sàmànàdhikaraõyam . nanu prakçtivikàrabhàvàdbrahmàdityàdãnàü mçccharàvàdivat sàmànàdhikaraõyaü syàt netyucyate vikàrapravilayohyevaü prakçtisàmànàdhikaõyàt syàt tata÷ca pratãkàbhàvaprasaïgamavocàma . paramàtmavàkya¤cedantadànãü syàt tata÷copàsanàdhikàrobàdhyeta parimitavikàropàdàna¤ca vyarthama . tasmàdbrahmaõaþ %<agnirvai÷vànaraþ>% ityàdivadanyataratrànyataradçùñyadhyàse sati kiüdçùñiradhyasyatàmiti saü÷ayaþ . tatràniyamaþ niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàdivyevaü pràptam . athavà àdityàdidçùñaya eva brahmaõi kartavyà ityevaü pràptam evaü hyàdityàdidçùñibhirbrahmopasana¤ca phalavaditi ÷àstramaryàdà . tasmànna brahmadçùñiràdityàdiùvityevaü pràpte bråmaþ . brahmadçùñirevàdityàdiùu syàditi . kasmàt? utkarùàt evamutkarùeõàdityàdayodçùñà bhavanti utkçùñadçùñesteùvadhyàsàt . tathà ca laukikãnyàyo'numato bhavati . utkçùñadçùñirhi nikçùñe'dhyasitavyeti laukikonyàyaþ yathà ràjadçùñiþ kùattari, sacànugantavyaþ viparyaye pratyavàyaprasaïgàt . na hi kùattçdçùñiparigçhãtoràjà nikarùaü nãyamànaþ ÷reyase syàt . nanu ÷àstrapràmàõyàdanà÷aïkanãyo'tra pratyavàyaprasaïgaþ na ca laukikena nyàyena ÷àstrãyà dçùñirniyantuü yukteti . atrocyate nirdhàrite ÷àstràrthe etadevaü syàt sandigdhe tu tasmiüstannirõayaü prati laukiko'pi nyàya à÷rãyamàõo na virudhyate . tena cotkçùñadçùñyadhyàse ÷àstràrthe'vadhàryamàõe nikçùñadçùñimadhyasya pratyaveyàditi ÷liùyate . pràthamyàccàdityàdi÷abdànàü mukhyàrthatvamavirodhàdgrahãtavyam . taiþ svàrthavçttibhiravaruddhàyàü buddhau pa÷càdavatarato vrahma÷abdasya mukhyavçttyà sàmànàdhikaraõyàsambhavàdbrahmadçùñividhànàrthataivàvatiùñhate . itiparatvàdapi brahma÷abdasyaiva eùo'rthonyàyyaþ . tathà hi brahmetyàde÷aþ brahmetyupàsãta, brahmetyupàsta iti ca sarvatretiparaü brahma÷abdamuccàrayati ÷uddhàüstvàdityàdi÷abdàn . tata÷ca yathà ÷uktikàü rajatamiti pratyetãtyatra ÷uktivacanaeva ÷uktikà÷abdaþ rajata÷abdastu rajatapratãtilakùaõàrthaþ pratãtyaiva hi kevalaü rajatamiti na tu tatra rajatamasti, evamatràpyàdityàdãn brahmeti pratãyàditi gamyate . vàkya÷eùo'pi ca dvitãyànirde÷enàdityàdãnevopàstikriyayà vyàpyamànàn dar÷ayati %<sa ya etadevaüvidvànàdityaü brahmetyupàste>% yãvàcaü vrahmetyupàste %<yaþ saïkalpaü brahmetyupàsta>% iti . yattåktaü brahmopàsanamevàtràdaraõãyaü phalavattvàyeti tadayuktaü uktena nyàyenàdityàdãnàmevopàsyatvasyàvagamàt . phalantvatithyàdyupàsana ivàdityàdyupàsane'pi brahmaiva dàsyati sarvàdhyakùa tvàt . varõita¤caitat %<phalamata upapatterityatra>% . ãdç÷a¤càtra brahmaõa upàsyatvaü yatpratãkeùu taddçùñyadhyàropaõaü pratimàdiùviva viùõvàdãnàm bhàø . evaü pratãkopàsanaü niråpya tatphalamuktam tatraiba 4 aø 3 pàde %<apratãkàlambanànnayatãti vàdaràyaõa ubhayathà'doùàttatkratu÷ca>% såø . sthitametat kàryaviùayà gatirna paraviùayeti . idamidànãü sandihyate kiü sarvàn vikàràlambanànavi÷eùeõaivàmànavaþ puruùaþ pràpayati brahmalokam? utakàü÷cideveti? . kiü tàvat pràpta sarveùàmevaiùàü viduùàmanyatra parasmàdbrahmaõogatiþsyàt . tathà hi niyamaþ sarvasvàmotyatràvi÷eùaõaivaiùà vidyàntareùvavatàritetyeva pràpte pratyàha . apratãkàlambanàniti . pratãkàlambanàn varjayitvà sarvànanyàn vikàràlambanànnayati brahmalokamiti bàdaràyaõàcàryomanyate . nahyevamubhayathàbhàvàbhyupagame ka÷ciddàùo'sti . aniyamanyàyasya pratãkavyàtarikteùvapyupàsaneùåpapatteþ . tatkratu÷càsyobhayathà bhàvasya samarthakoheturdraùñavyaþ . yohi brahmakratuþ sa bràhmaõai÷varyamàõodediti ÷liùñataraü %<yathà yathopàsave tadeva bhavatãti>% ÷ruteþ . na tu pratãkeùu brahmakratutvamasti pratãka pradhànatvàdupàsanasya . nanu avrahmakratumànapi brahma gacchatãti ÷råyate yathà pa¤càgnividyàyàü saenàn brahma gamayatãti . bhavata yatraivamàhçtya vàda upalabhyate, tadabhàvetvautsargikeõa tatkratånyàyena brahmakratånàmeva tatpràpti rnenareùàmiti manyate bhàø . %<vi÷eùa¤ca dar÷ayati>% såø . nàmàdiùu ca pratãkopàsanàdiùu pårvasmàt pårbanmàt phalavi÷eùamuttarasminnuttarasminnupàsane dar÷ayati %<yàvannàmnogataü tatràsya yathàkàmavàro bhavati>% %<vàgvàva nàmnobhåyasã>% yàvadvàcogataü tatràsyayathàkàmacàro bhavati %<manovàva vàcobhåyaþ>% ityàdinà . sa càyaü phalavi÷eùaþ pratãkatantracàdupàsanànàmupapadyate, brahmatantratve tu vrahmaõo'vi÷iùñatvàtkathaü phalavi÷eùaþsyàt? . tasmànna pratãkàlambanànàmitaraistulyaphalatvamiti bhàø .
     upàsana¤ca mànasavyàpàro yadyapi dehavyàpàrànapekùastathà pi àsãnasyaiva tadbhavati nànyasya yathàha ÷àø såø bhàùyayoþ %<àsãnaþ sambhavàt>% såø . %<karmàïgasambandhiùu karmatantratvàdàhçnàdicintane'pi samyagdar÷ane vastutantratvàt j¤ànasya itareùutåpàsanepu kimaniyamena tiùñhannàsãnaþ ÷ayàno và pravarte tetyaniyame na àsãna eveti . tatra mànasatvàdupàsanasyàniyamaþ ÷arãrasthiterityevaü pràpte bravãti àsãna evopàsãteti kutaþ? sambhavàt . upàsanaü nàma samànapratyayapravàhakaraõaü na ca tadgacchato dhàvato và sambhavati gatyàdãnàü cittavikùepakaratvàt . tiùñhato'pi dehadhàraõe vyàpçtaü mano ma såkùmavastunirãkùaõakùamambhavati . ÷ayàna÷càpyakasmàdeva nidrayà'bhibhåyate . àsãnasya tvevaüjàtãyako bhåyàndoùaþ suparihara iti sambhavati tasyopàsanam>% bhàø . %<dhyà nàcca>% såø %<api ca dhyàyatyartha eùaþ yatsamànapratyaya pravàhakaraõaü, dhyàyati÷ca pra÷ithilàïgaceùñeùu pratiùñhitadçùñiùvekaviùayàkùiptacitteùåpacaryamàõo dç÷yate dhyàyati vako dhyàyati proùitabandhuriti . àsãnasyànàyàso bhavati . tasmàdapyàsonakarma upàsanam>% bhàø . %<acalatvàpekùya>% såø . %<api ca dhyàyatãva pçthivãtyatra pçthivyàdiùucalatvamapekùya dhyàyativàdo bhavati tacca liïgamupàsanasyàsãnakarmatve>% bhàø . %<smaranti ca>% såø %<smarantyapi ca ÷iùñà upàsanàïgatvenàsanam>% %<÷ucau de÷e pratiùñhàpya sthiramàsanamàtmanaþ>% ityàdinà ataeva ca padmakàdãnàmàsanavi÷eùàõàmupade÷oyoga÷àstre bhàø . upàsana¤càmaraõàt bhåyaþ kartavyamityapi tatraivoktam .
     %<à pràyaõàt tatràpi hi dçùñam>% såø . àvçttiþ sarvopàsaneùvàdartavyeti sthitamàdye'dhikaraõe . tatra yàni tàvat samyagdar÷anàrghànyupàsanàni tànyavaghàtàdivat kàryaparyavasànànãti j¤àtamevaiùàmàvçttiparimàõaüna hi samyagdar÷ane kàrye niùpanne yatnàntaraü ki¤cicchàsitu ÷akyam aniyojyabrahmàtmatvapratoteþ ÷àstrasya viùayatvàt . yàni punarabhyudayaphalàni teùveùà cintà ki kiyanta¤citkàõaü pratyayamàvartyoparamet uta yàvajjãvamàvartayediti . kintàvat pràptaü kiyanta¤citkàlaü pratyayamabhyasyotsçjet àvçttivi÷iùñasyopa sata÷abdàrthasya kçtatvàdityevaü pràpte bråmaþ . à pràyaõàdevàvartayet pratyayam, antyapratyayava÷àda dçùñaphalapràpteþ . karmàõyapi hi janmàntaropabhogyaü phalamàrabhamàõàni tadanuråpaü bhàvanàvij¤ànaü pràyaõakàle àkùipanti . %<savij¤àno bhavati>% %<savij¤ànamevànvavakràmati>% %<yaccittastenaiùa pràõamàyàti pràõastejasà yuktaþ sahàtmanà yathà saïkalpitaü lokaü nayatãti>% caivamàdi÷rutibhyaþ tçõajalàyåkànidar÷anàcca . pratyayàstvete svaråpàvçttiü muktvà kimanyat pràyaõakàle bhàvanàvij¤ànamapekùeran . tasmàdye pratipattavyaphalabhàvanàtmakàþ pratyayàsteùvà pràyaõàdàvçttiþ . tathà ca ÷rutiþ %<sa yàvatkraturayamasmàllokàt praitãti>% pràyaõakàle'pi pratyayànuvçttiü dar÷ayati . smçtirapi %<yaü yaü càpi smaran bhàvaü tyajatyante kalevaram . taü tamevaiti kaunteya! sadà tadbhàvabhàvitaþ>% iti %<prayàõakàle manasà'caleneti>% ca . so'ntavelàyàmetat trayaü pratipadyeteti ca maraõavekàyàü kartavya÷eùaü ÷ràvayati bhàø . pratãkabhinneùu upàsaneùu arciràdimàrgeõa brahmalokàvàptiþ phalam . %<arciràdinà tatprathiteþ>% ÷àø såø bhàùyayoruktam tacca arciràdimàrga÷abde àtivàhika÷abde ca uktam . yuc upàsanàpyatra strã . %<nyàyacarceyamã÷asya manamavyapade÷abhàk . upàsanaiva kriyate ÷ravaõànantaràgatà>% kumuø sevane ca %<upàsanàmetya pituþ sma sçjyate>% naiùaø . ÷àõóilyoktà bhaktiråpopàsanà bhakti÷abde vakùyate .

#<upàsà># strã upa + àsa bhàve a . upàsane %<upàsàsiddha÷ya prasaü÷àmàtram>% sàüø så0

#<upàsàdita># triø upa + à + sada--õic--karmaõi kta . 1 pràpte bhàve kta . 2 pràptau tataþ tatkçtamanena iùñhàø ini upàsàditin kçtalàbhe striyàü ïãp .

#<upàsita># triø upa + àsa--sevanàrthatvàt karmaõi kta . kçtopàsane yasyopàsanaü kçtaü tasmin devàdau .

#<upàsti># strã upa + àsa--ktin strãpratyayatve'pi bàø yuc a và na ktinobàdhakaþ . upàsanàyàm %<svargàpavargayormàrgamàmanantimanãùiõaþ . yadupàstimasàvatra paramàtmàniråpyate>% kusuø .

#<upàstra># naø upagatamastram upakaraõatvena atyàø saø . astropakaraõe tåüõàdau . ràjànau nãtimàrgaratau astropàstrakçtinau bhàø vaø 196 aø .

#<upàsya># triø upa + àsa--sevanàrthatvàt karmaõi õyat . 1 sevanãye 2 cintanãye %<putravacca tato rakùyà upàsyà guravacca te>% bhàø anuø 8 aø %<gaïgà sadaivàtmava÷airupàsyà>% bhàø anuø 26 aø upa + àsa--lyap . 3 sevayitvetyarthe 4 cintayitvetyarthe ca avyaø . 4 upàsya sandhyàü vidhivat smçtiþ .

#<upàhita># puø upa àsannamahitaü yataþ . 1 ulkàpàtàdau agnyutpàtaråpe upadrave upa + à--dhà--kta . 2 àropite, tri0

#<upekùa># puø gàndinãsute akrårabhàtçbhede . %<akråraþ suùuve tasmàt ÷vaphalkàt bhåridakùiõaþ . upamadgustathà madgurmudara÷càrimejayaþ . avikùipastathopekùaþ ÷atrughno'thàrimardanaþ>% hàraø 35 tatraiva 39 adhyàye ca gàndinãsutatvamasyoktam

#<upekùaka># triø upa + ãkùa--õvul . upekùàkàrake yogini %<upekùako'saïgasuko munirbhàvasamanvitaþ>% manuþ %<dçùñà mayetyupekùaka eko dçùñàhamityuparatà tvanyà>% sàüø kà0

#<upekùaõa># naø upa + ãkùa--bhàve lyuñ . 1 tyàge 2 audàsãnye ca 3 ràj¤àü saptavidhopàyàntargate upàyabhede %<sàmnà dànena bhedena daõóenopekùaõena ca>% bhàø vaø 150 . upekùaõasya yathopàyatvaü tathà upàya÷abde uktam .

#<upekùaõãya># triø upa + ãkùa--anãyar . 1 tyàjye 2 pratãkàràrthamanàlocanãye ca %<na÷yat purastàdanupekùaõãyam>% raghuþ .

#<upekùà># strã upa + ãkùa--a . 1 tyàge idaü na mama syàditi icchàbhede 3 audàsãnye 4 anapekùaõe ca . upekùà ca parasvatvànabhisandhànàpårbakasvatvapràgabhàvàsamànakàlãnasvatvàviùayakecchà . upekùàyàþ svatvanà÷akatvam smçtau vyavasthàpitam %<upekùànàtmaka statra ni÷cayaþ kàraõaü bhavet>% bhàùokte 5 idamupàdeyaü na bhavatãtyàkàrakaj¤ànabhede ca %<kuryàmupekùàü hatajãpite'smin>% raghuþ . 6 yoga÷àstrokte cittaprasàdanàrthabhàvanàcatuùñayàntargate bhàvanàbhede . %<maitrãkaraõàmuditopekùàõàü sukhaduþsvapuõyàpuõyaviùayàõàü bhàvanàta÷cittaprasàdanam>% pàtaø så0

#<upeta># triø upa + iõa--kta . 1 upagate 2 samãpagate sevàdidharmeõa 3 pràpte 4 upanãte ca . %<yaü pravrajantamanupetamapetakçtyam>% bhàø 1 skaø . %<na strã juhuyànnànupetaþ>% smçtiþ . %<atupetaþ anupanãtaþ>% maø taø raghuø . garbhàdhànàrthaü 5 striyamugate ca %<garbhàdhànamupeto brahmagarbhaü sandadhàti>% hàrãtaþ %<upetaþ striyamupagataþ>% saüø taø raghunandanaþ .

#<upendra># puø upagata indram anujatvàt atyàø saø . 1 viùõau . sa hi ka÷yapàt aditau indràdanantaraü vàmanaråpatayà saüjàtaþ iti tasya tathàtvam . %<upendro vàmanaþ pràü÷uþ>% viùõusaø . atra bhàùye anyàpi niruktirdar÷ità yathà . %<mamopari yathendrastvaü sthàpitogobhirã÷varaþ . upendra iti kçùõa! tvàü gàsyanti divi devatàþ>% iti harivaü÷avacanàt upari indraþ upendraþ iti . atra vàsudevasyaiva yathopendranàmatà, tathà govardhanoddhàraõena goùu rakùitàsu tatprãtaye gobhistasya sarvoparilãkasthitatvena upendranàmatayà'bhiùekaþ kçta iti varõitaü harivaüø 76 aø yathà . %<apàmadhastàlloko'yaü tasyopari mahãdharàþ . nàgànàmupariùñàdbhåþ pçthivyupari mànuùàþ . manuùyalokàdårdhvaü tu khagànàü gatirucyate . àkà÷asyopari ravirdvàraü svargasya bhànumàn . devalokaþ parastasmàdvimànagamano mahàn . yatràhaü kçùõa! devànàmaindre vinihitaþ pade . svargàdårdhvaü brahmaloko maharùigaõapåjitaþ . tatra somagati÷caiva jyotiùà¤ca mahàtmanàm . tasyopari gavàü lokaþ siddhàstaü pàlayanti hi . sa hi sarvagataþ kçùõa! mahàkà÷agato mahàn . uparyupari tatràpi gatistava tapomayã . yàü na vidma vayaü sarve pçcchanto'pi pitàmaham . lokàstvadho duùkçtinàü nàgalokastu dàruõaþ . pçthivã karma÷ãlànàü kùetraü sarvasya karmaõaþ . khamasthiràõàü viùayo vàyunà tulyavartinàm . gatiþ ÷amadamàóhyànàü svargaþ sukçtakarmaõàm . bràhme tapasi yuktànàü brahmalokaþ parà gatiþ . gavàmeva tu goloko duràrohà hi sà gatiþ . sa tu lokastvayà kçùõa! sãdamànaþ kçpàtmanà . dhçto dhçtimatà vãra! nighnatopadravaü gavàm . tadahaü samanupràpto gavàü vàkyena noditaþ . brahmaõa÷ca mahàbhàga . gauravàttava cànagha! . ahaü bhåtapatiþ kçùõa! devaràjaþ purandaraþ . aditergarbhaparyàye pårbajaste puràtanaþ . tejastejasvina÷caiva yatte dar÷itavànaham . megharåpeõa tatsarvaü kùantumarhasi me vibho! . evaü kùàntamanàþ kçùõa! syena saumyena tejasà . brahmaõaþ ÷çõu me vàkyaü gavà¤ca gajavikrama! . àha tvàü bhagavàn brahmà gàva÷càkà÷agà divi . karmabhistoùità divyaistava saürakùaõàdibhiþ . bhavatà rakùità lokà goloka÷ca mahànayam . tadvayaü puïgavaiþ sàrdhaü vardhvàmaþ prasavaistathà . karùakàn puïgavairvàhyairmedhyena haviùà suràn . ÷riyaü ÷akçtpravçttena tarpayiùyàmaþ kàmadàþ . tadasmàkaü gurustvaü hi pràõada÷ca mahàbala! . adyaprabhçti no ràjà tvamindro vai bhava prabho! . tasmàttvaü kà¤camaiþ pårõairdivyasya payaso ghañaiþ . ebhiradyàbhiùicyasva mayà hastàvanàmitaiþ . ahaü kilendro devànàü tvaïgavàmindratàïgataþ . govinda iti lokàstvàü stàùyanti bhuvi ÷à÷vatam . mamopari yathendrastvaü sthàpito gomiro÷varaþ . upendra iti kçùõa! tvàü gàsyanti divi devatàþ>% . %<tataþ ÷akrastu tàn gçhya ghañàn divyapayodharàn . abhiùekena govindaü yojayàmàsa yogavit . dçùñvà'bhibhicyamànaü taü gàvastàþ saha yåthapaiþ . stanaiþ prasravasaüyuktaiþ siùicuþ kçùõamavyayam . meghà÷ca divi muktàbhiþ sàmçtàbhiþ samantataþ . siùicustoyadhàràbhiþ sicyamànaü tamavyayam . vanaspatãnàü sarveùàü susràvendanimaü payaþ . vavarùa puùpavarùa¤ca nedustårthàõi càmbare . stuvanti munayaþ sarvebàgbhirmantraparàyaõàþ . ekàrõavavivikta¤ca dadhàra vasudhà vapuþ . prasàdaü sàgarà jagmurtavurvàtà jagaddhitàþ . màrgastho vibabhau bhànuþ somo nakùatrasaüyutaþ . ãtayaþ pra÷amaü jagmurjagmurnivairratàü nçpàþ . pravàlapatra÷avalàþ puùpavanta÷ca pàdapàþ . madaü prasusnuvurnàgà yàtàstoùaü vane mçgàþ . alaïkçtà nàtraruhairdhàtubhirbhànti parvatàþ . devalokopamo lokastçpto'mçtarasairiva . àsãt kçùõàbhiùeke hi divyaþ svargarasokùitaþ . abhiùiktantu taü gobhiþ ÷akro govindamavyayam . divyamàlyàmbaradharaü devadevo'bravãdidam . eùa te prathamaþ kçùõa! niyogo goùu yaþ kçtaþ>% . tatraiva 17 aø . %<÷akrastu svayamàgatya daivataiþ saha vçtrahà . abhiùicyàbravãt kçùõamupendreti ÷acãpatiþ>% . vàsudevasyaivendreõa upendranàntrà'bhiùekaþ kçtaþ ityuktam . bhàø 8 skaø 33 aø tu vàmanasyaiva tannàmatoktà yathà vàmanena balerdamanànantaram . %<ka÷yapasyàditeþ prãtyai sarvabhåtabhavàya ca . lokànàü lokapàlànàmakarot vàmanaü patim . vedànàü sarvadevànàü dharmasya ya÷asàü ÷riyaþ . maïgalànàü vratànà¤ca kalpaü svargàpavargayoþ . upendraü kalpayà¤cakre iti sarvavibhåtaye iti>% %<pràpya tribhuvana¤cendra upendrabhujapàlitaþ>% iti tatraiva . vàmanasya upendratvamindrànujàtatvàt vàsudevasya tu pårdoktaprakàreõa tannàmatà ubhayoreva eka parame÷varàü÷atvànna virodhaþ . %<tadindrasandikçùñasupendra! yadvacaþ>% màghe nàradasya vàsudevasambodhanatayà prayogaþ .

#<upendravajrà># strã %<upendravajrà jatajàstato gau>% iti vçø raø ukte ekàda÷àkùarapàdake chandobhede . asyà÷ca indravajrayà saümelane yathopajàtitvaü tathà indravajrà÷abde dar÷itam .

#<upeya># triø upa + iõ--yat . 1 upàyasàdhye, 2 pràptavye ca . 2 upagamye %<upetàramupeya¤ca sarvopàyà÷ca kçtsna÷aþ>% manuþ %<j¤àtitvenànupeyàstàþ>% manuþ . 3 anviùya gamye %<bhådharasthiramupeyamàgatam>% màghaþ . %<upeyamanviùya gamyam>% malli0

#<upeyivas># triø upa + iõa--kvamu loke'pi niø . upagate %<pa÷càdbhedamupeyuùe>% kumàø %<upeyivàüsi kartàraþ purãmàjàta ÷àtravãm . ràjanyakàni>% %<upeyuùomokùapathaü manasvinaþ>% màghaþ . striyàü ïãpi upeyuùã .

#<upoóha># triø upa + vaha--kta . sannive÷avi÷eùayukte 1 vyåóhe sainye 2 nikañe, %<tadupoóhai÷ca nabha÷caraiþ pçùatkaþ>% kiràø taü %<varàhamupoóhaiþ pratyàsannaiþ>% malliø . 3 åóhe kçtavivàhe ca . bhàve kta . sainyavinthàsabhede vyåhe naø .

#<upota># triø upa + ve¤ kta . upasyåte . gauràø ïãù . påtikàyàü strã ÷abdaratnà0

#<upottama># triø upagatamuttamam avyadhànena atyàø saø . upàntime antyàt pårbatane . %<guråpottamayoþ ùyaï gotre>% . %<yopadhàdguråpottamàdvu¤>% %<jhalyupottamam>% %<upottamaü riti>% pà0

#<upodaka># puø upagatamudakam atyàø saø . udakasamãpasthe . %<prajàpatau tvà devatàyàmupodake>% yajuø 35, 6, %<ayaü vai loka upodakastadenaü prajàpatau devatàyàgupodake loke nidadhàti>% ÷ataø bràø 13, 8, 3, 3, sàmãpye avyayãø . 2 udakasamãpe avyayam .

#<upodakã># strã upagatamudakamatra gauràø ïãù . påtikàyàm (pui÷àka) . ràjaniø . %<dvàdasyàü pàraõaü kuryàd varjayitvàpyupodakãm>% aiø taø kårmapuràõam .

#<upodikà># strã upàdhikamudakaü yatra udàde÷aþ saüj¤àyàü kan ataittvam . påtikà÷àke amaraþ tatpàkàdi prakàraguõàdi vaidyake uktam . %<ekàhaü ùaóramopetà kimanyairvya¤janàntaraiþ . taõóulairànatavyàjairhasatyeùà upodikà . vañapatravacchubhapatrikà paritaptatailasupàcità . navahiïguvàsamuvàsità paribhoktçcittasuvikà÷ikà . sutaptavatailavipàcità sughanàmlatakrasupàcità . såpodikàjyabharjità bhokturà÷u rasanàgranartakã . podikà ÷ãtalà balyà ÷leùmalà vàtapittahà . pathyàtra doùa÷amanã nidràpuùñikarã matà>% upàdhikamudakaü yatra udàde÷aþ gauràø ïãù svàrthe kan và hrasyaþ . upodãkàpyatra strã

#<upodgraha># puø upa + ud + graha--ap . j¤àne . %<tasyàha mukhamupodgçhõanniti>% chàø uø . upodpårvakagraheþ j¤ànàrtha tvadar÷anàt tathàrthatvam .

#<upoddhàtaþ># puø samãpavartinaþ prakçtasya udghàtaþ uddhananam j¤ànaü cintanam yatra . upa + ud--hana--gatau gatyarthatvàt j¤ànàrthatà àdhàre gha¤ . 1 prakçtasiddhyarthamàlocanàtmake saïgatiprabhede . %<cintàü prakçtasaddhyarthàmupodghàtaü vidurbudhàþ>% avasara÷abde vivçtiþ . 2 tadarthavarõane ca . lakùaõopodghàtena vi÷iùñaj¤ànasya, kàraõatvaü vyavasthàpayati dãdhiø 3 pràrambhe ca

#<upodvalana># naø upa + u + dvala--lyuñ . uddãpane uttejane .

#<upoùaõa># naø upa + uùa--lyuñ . upavàse ahoràtràbhojane . %<pràpte ÷rãràmanavamãdine martyovimåóhadhãþ . upoùaõaü na kurute kumbhãpàke mahãyate>% . %<upoùaõaü navamyà¤ca da÷anyàmeva pàraõam>% tiø taø agastyasaüø . upavàsa÷abde vivçtiþ . upavàsasya upadàhasàdhanatvàt tathàtvam .

#<upoùita># naø upa + vàsa + bhàve--kta . 1 upavàse . %<nàsti strãõàü pçthagyaj¤aþ na vrataünàpyupoùitam>% manuþ . kartari kta . 2 upavàsakartari triø . %<upoùito dvitãye'hni påjayet punareva tàm>% durgaø taø puø .

#<upoùya># triø upa + vasa--akarmakaùàtuyoge kàlasya karmasaüj¤à vidhànàt karmaõi bàø kyap . 1 upavàsena yàpanãye tithyàdau . %<trisandhyavyàpinã yà tu saivopoùyà sadà tithiþ>% kàlamàø puø . upa + vasa--lyap . 2 upavàsaü kçtvetyarthe avyaø .

#<upta># triø vapa--kta . 1 kçtavàpe dhànyàdau adhikaraõe kta . 2 uptadhànyàdau kùetre . %<sarvaü kùaõena tadabhådasadã÷a! riktaü masman hutaü kuhakaràddhamivoptamåùyàm>% bhàgaø . 3 muõóite ca . %<paryupta÷irasamiti>% pàraø såø . parisarvatobhàvena upta÷irasam muõóita÷irasam harinàthaþ . bhàve ktin . upti vapane strã %<vaujànàmuptivicca syàt>% manuþ .

#<uptakçùña># triø pårvamuptaü pa÷càt kçùñaü pårbakàletyàdinà saø . vãjavapanànantaraü kçùñe kùetre (vãjàkçte kùetre) . (kàóàna)

#<uptrima># triø bava + kti map ca . vapanajàte .

#<upya># triø vapa--bàø karmaõi kyap . vapanoye brãhyàdau %<dokùita÷cedupatapyetopyànàü yenecchet cikitset>% àtyàø 25, 13, 20 . %<upyànàü vrãhiyavàdãnàm>% karkaþ .

#<ubja># àrjave tudàø paraø akaø señ . ubjati aubjãt . õici ubjayati te aubjijat ta . %<indràgnãrakùa ubjatam>% çø 1, 21, 5 . %<ubjantu taü subhvaþ parvatàsaþ>% 6, 5 2, 1 . gha¤ niø vasya daþ samudgaþ abhyudgaþ . ni + ubja (ulañàna) uttànasyàvatànakaraõe nyubjati uttànaü vastu avatànaü karotãtyarthaþ .

#<ubjaka># triø ubja--õvul . àrjavayukte . tataþ tikàø phi¤ aubjàyani tadapatye puüstrã . tikakatavàditvàt gotrapratyayasya bahuùu dvandve duk . ubjakakubhàþ .

#<ubha(mbha)># pårtau tudàø paø sakaø señ . ubhati aubhãt . uvobha . umbhati umbhãt ayaü mucàdiriti kavikalpa tanmate aumbhat mopadhatvàt nopadhàlopaþ umbhàm babhåva àsa cakàra . vede gaõavyatyayaþ unapti umràti %<dçóhànyaumnàdu÷amànaojaþ>% çø 4, 19, 4 . %<dçdhramubdhaü gà ye mànam paribantamadrim>% çø 4, 1, 15 . %<sarvamarmasu kàkutsthamaumbhattãkùmaiþ ÷ilãmukhaiþ>% bhaññiþ . pàø mate luïi råpam . anyamate luïi råpam .

#<ubha># triø dviø . uïagatau--bhak . ubha--pårtau ka và . dvitvavi÷iùñe ekatvàpekùàbuddhyà prathamaü dvitvasyaiva jananena dvitvasyaikatvena j¤ànadvàrà gamyamànatvàt påryasàõatvàdvopacàràt tathàtvam . %<ubhau yadi vyomni pçthak patetàm>% màghaþ . %<ubhàvapi hi tau dharmyau samyaguktau manãmibhiþ>% %<brahmaõà ÷ravaõàvubhau>% %<àcamya prayatonityamubhe santye samàhitaþ>% manuþ . tataþ vçttimàtre nityam ayac . %<ubhayapakùavinãtanidràþ>% raghuþ . ubhayavidhaþ, ubhayathà ubhayataþ ubhayatra . asya sarvàdiø sarvanàmakàryam tenàsya dvipanàntatvena anyakàryàbhàve'pi ñerakac . ubhakau bhàyac . svàrthe taddhitakani tu ayacprasaïgaþ . tataþ prathamàpa¤camã saptamyarthe tasil ayac . ubhayatas . dvàbhyàü dvàvityarthe dvayorityarthe ca avyaø %<ta¤j¤aþ punàtyubhayataþ puruùànekaviü÷atim>% yàj¤aø . %<÷aktiü cobhayatastrãkùõàmàyasaü daõóameva và>% . %<oùadhyaþ phalapàkàntà bahupuùpaphalopagàþ . apuùpàþ phalavantãye te vanaspatayaþ smçtàþ . vçthiõaþ phalina÷caiva vçkùàståbhayataþ smçtàþ>% manuþ . prakàre thàl ayac . ubhayathà dviprakàràrthe avyaø . %<neva naþ priyatamobhayathàsau yadyutte và>% naiùaø . %<vinà÷e nà÷e và tava sati viyogo'syubhavatha>% praùoø . saptamyarthe tral ayac . ubhayatra dvayorityarthe avyaø %<ubhayatracarãü munondràþ>% jàtakapaø %<dvau daive pitçkàrye trãnekaikamubhayatra và>% chandoø . ahni dyusa edyus vàayac . ubhayadyus ubhayedyus ca dvayorahnorityarthe avyaø . %<yo anyedyurubhayadyurabhyeti>% athaø 1, 25, 4 . %<ubhayedyustathà pràptau paropoùyà manoùibhiþ>% smçtiþ .

#<ubhaya># triø ubha + ayac . dvyavayave dvitvavi÷iùñe asya dvitvabodhakatve'pi ekabahuvacanàntatayaiva prayogaþ na dvivacanaprayogaþ . siø kauø . %<ubhayamàna÷ire vasudhàdhipàþ>% raghuþ . sarvàdiø sarvanàmakàryam . ubhayasmai ubhayeùàm! %<athà na ubhayeùàmamçta martyànàm>% çø 1, 26, 9 . jasi và ÷ã . ubhaye ubhayàþ . %<pare'bara ubhayà amitràþ>% çø 2, 12, 18 . %<ye janà ubhaye bhu¤jate vi÷aþ>% 2, 24, 10 . %<kiü tatsàdhyaü yadubhaye sàdhayeyurna saïgatàþ>% raghuþ . striyàü gauràø ïãù . %<ubhayãü siddhimubhàvavàpatuþ>% raghuþ .

#<ubhaya(tra)cara># puüstrãø ubhayatra ubhayorvà carati cara--ña 1 bhåmyantarikùacare pakùibhede striyàü ïãp . såryàkràntarà÷erdvàda÷advitãyasthagrahayogabhede strã %<såryàdvyaye'pi ca dhane ca tathobhayatra saüsthairvinà vidhumu÷anti khagaistu yogàn . yeõãü ca vo÷imubhayatracarãü gunãndràþ spaùñaü phalàni vivighàni vadanti teùàm>% %<samo ràj¤obhayacarãprabhavo bahubhçtyabhàk>% jàtakapaddhatiþ .

#<ubhayatodat(nta)># puüstrã ubhayatodantaþ dantapaïktirasya và datràde÷aþ . ubhayadantapaïktiyukte manuùyàdau . %<pa÷ån mçgàn manuùyàü÷ca vyàlàü÷cobhayatodataþ>% manuþ . striyàü ïãp . datràde÷àbhàvapakùe tatraivàrthe striyàü và ïãù . %<ubhayatodantàþ prajàþ prajàyante>% ÷ataø bràø 1, 6, 3, 3,

#<ubhayatomukha># triø ubhayato mukhe yasya . dvimukhe gçhàdau %<ubhayatosukhàmyàü pàtràbhyàm>% ÷ataø bràø 4, 7, 1, 7, striyàü svàïgatvàbhàve ñàp svàïge tu ïãù . ubhayatomukhã dhenuþ . %<savatsà romatulyàni yugànyubhayatomukhã . dàtàsyàþ svargamàpnoti pårõena vidhinà dadat . yàvadvatsasya pàdau dvau mukhaü yonau ca dç÷yate . tàvat gauþ pçthivo j¤eyà yàvadgarbhaü na mu¤cati>% yàj¤aø ukto dhenubhedaþ . anyatra iyameva utkràntisaüj¤ayoktà . %<utkrànte tu pravçttasya sukhotkràntisamçddhaye . tubhyaü saüpradade nàmnà gàvamut kràntisaüj¤itàm>% vidhàø pàø taddànamantraþ .

#<ubhayata÷÷ãrùõã># strã ubhayataþ ÷ãrùe yasyàþ ÷ãrùannàde÷aþ ïãù allopaþ visargasya và ÷aþ . ubhayataþ÷orùatulyapràyaõãyàdiyuktàyàü gavi %<aditirasyubhayata÷a÷ãrùõã>% yajuø 4, 19, ubhayataþ ÷ãrùe yasyàþ jyotiùñomasyàdyantayoþ pràyaõãyodayanãyayoþ ÷ãùatvam %<dve ÷ãrùe pràyaõàyodayanãye>% yàskokteþ vedadãø .

#<ubhayavetana># puø ubhayoþ bhedye syàmini ca vetanaü yasya ayac . dåtabhede yo hi svàmisakà÷àt pracchannàü bhçtiü gçhãtvà tadbhedya÷atrusakà÷e tadãyadàsatvenàtmànaü khyàpayitvà tatsakà÷àt bhçtiü gçhõannapi pårvasvàminogçhotabhçtiniùkrayàrthamuttarasya sacivàdibhedaü janayati sa ubhayavetana ityucyate . %<aj¤àtadoùairdoùaj¤airuddåùyobhayavaitanaiþ . bhedyàþ ÷atrorabhivyakta÷àsanaiþ sàmavàyikàþ>% màghaþ . tàdç÷adåtà÷ca mudràràkùase càõakhyapreùità vahavo varõitàþ te ca malayaketoþ pradhànasacivàdãn ràkùasàdãn tato vibhidya càõakyakàryaü sàdhitavantaþ tacca tata evàvaseya vistarabhayànnoktam .

#<ubhayàdanti># avyaø ubhau dantau praharaõaü yatra yuddhe dvidaõóyàø ic samàø ayac . ubhayadantasàdhye yuddhe evam ubhayà¤jali ubhayàbàhu ubhayàhasti ubhayàkarõi ityàdayo'pi niø sàdhyàþ tattatsàdhanayuddhe . ubhàhasti ubhàkarõi ubhàbàhu ubhàdanti ityàdayaþ niø sàdhyàþ tatra nàyac . te'pi tattadartheùu .

#<um># avyaø u--bàø óumi . 1 roùe, 2 svãkàre, 3 pra÷ne ca .

#<umà># strã oþ ÷ivasya mà lakùmãriva uü ÷ivaü màti manyate patitvena mà + ka và . ÷ivapatnyàm 1 durgàyàm %<u seti màtrà sapase niùiddhà pa÷càdumàkhyàü sumukhã, jagàmeti>% kumàre niruktàyàü 2 pàrvatyàm . %<yadàha tapase putrãü vanaü gantu¤ca menakà . u meti, tena someti nàma pràpa tadà satã>% kàliø puø . %<màtrà niùiddhà tapase yadà sà yayàmumàkhyàü bhavabhaktibhàvinã>% ÷ivapuø atra pakùe u meti ÷abdaþ nàmahetutvenàstyasyàþ ar÷a àø ac %<yasyeti>% pàø àlope ñàp . %<umàmukhe vimbaphalàdharoùñhe>% %<umàmukhantu pratipadya lolà>% %<umàråpeõa te yåyam>% %<umà badhårbhavàn dàtà>% iti ca kumàø . %<niyojayitukàmastu umàyàü candra÷ekharam>% ÷iø puø umàmàhe÷varavratam . vrata÷abde vakùyate . ve--bàø mak saüprasàraõam . 3 haridràyàm 4 atasãvçkùe (masinà) umàkañaþ umyaþ aumãnaþ . 5 kãrtau 6 kàntau, 7 ÷àntau ca .

@<[Page 1364a]>@
#<umàkaña># puø umàyà atasyà haridràyà và rajaþ kañac . atasyà haridràyà÷ca rajasi .

#<umàguru># puø 6 taø . himàlaye tasya umàyàjanakatvàttathàtvam . umàjanakàdayo'pyatra . tasyà÷ca tadutpatti kathà ÷ivapuø dç÷yà .

#<umàcaturthã># strã umàyàjanmadinam caturthã . jyaiùñha÷uklacaturthyàm %<jyaiùñha÷uklacatarthyàntu jàtà pårvamumà satã . tasmàt sà tatra saüpåjya strãbhiþ saugàgyavçddhaye>% vraø pu0

#<umàpati># puø 6 taø . mahàdeve . sa ca yathà tàmupayeme tatkathà ÷ivapuø dç÷yà tanmålakaü kumàre ca varõità evamanyatràpi puràõe dç÷yà . %<menàü yàvat satã pràpya himàcalapativratàm . umaråpà hi tapasà patiü pàpa pinàkinam>% . kà÷ãsvaø umàdhavàdayo'pyatra

#<umàvana># naø umàprãtaye vanamatra . purabhede ÷oõitapure hema0

#<umàsahàya># puø 6 taø . mahàdeve durgàsahàyatatsahacaràdayo'pyatra

#<umàsuta># puø 6 taø . kàrtikeye . tatkathà agnikumàra÷abde 55 pçø ÷ivapuràõe ca dç÷yà . umàtanayapàrvatãsutàdayo'pyatra

#<umbara># puø umityavyakta÷abdaü bçõàti bç ac . 1 dvàrordhakàùñhe, 2 gandharvabhede ca . %<umbarastumburu÷caiva jaguranye ca ùaógaõàn>% hariø 128 aø .

#<umbã># strã um + và--ka gauràø ïãù pçùoø vasya vaþ . %<ma¤jarã tvardhapakvà yà yavagodhåmayorbhavet . tçõànalena sampluùñà budhairumboti sà smçtà>% iti bhàø praø uktàyàm ardhapakvayavagodhåmayorma¤jaryàm . %<umbã kakapradà balyà ladhvã pittànilàpahà>% bhàø praø .

#<umbura># puø um + bé--ka ut raparaþ . dvàrordhakàùñhe .

#<umbhi># triø umbha--in . pårake . tataþ kartryàø jàtàdyarthe óhaka¤ . aumbheyaka tajjàtàdau tri0

#<umya># naø umàyà atasyà bhavanaü kùetram và yat . atasãbhavanakùetre pakùe kha¤ aumãna tatràrthe na0

#<umlocà># strã apsarobhede . %<çtusthalà ghçtàcã ca vi÷vàcã pårbacityapi . umloceti ca vikhyàtà>% bhàø àø 123 a0

#<ura># gatau sauø paraø sakaø señ . orati aurãt uvora åratuþ

#<ura># puüstrã ura--ka . 1 meùe striyàm ajàø ñàp . %<atrà vi nemireùàmuràm>% 8, 34, 3, %<uràü meùãm>% bhàø 2 gantari triø . %<uràmathirà vayuneùu>% çø 8, 66, 8 .

#<uraþsåtrikà># strã 7 taø muktàhàre amaraþ .

@<[Page 1364b]>@
#<uraga># puüstrãø urasà gacchati uras + gama--óa salopa÷ca . 1 sarpe, striyàü jàtitvàt ïãù pàda÷ånyatayà urasaiva teùàü hi gamanam . %<bhittvotyitaü bhåmimivoragàõàm>% %<vilamagnàvivoragau>% %<aïgulãvoragakùatà>% raghuþ . 2 taddevatàke a÷leùànakùatre . %<uragavidhi÷atàkhyàþ ÷arvarãnàthavàre>% jyoø taø . 4 sãsake tasya nàgavãjajatvenà'bhedopacàràttathàtvam . ahi÷abde 581 pçø vivçtiþ .

#<uragabhåùaõa># puø uragobhåùaõamasya . sarpabhåùaõe mahàdeve

#<uragaràja># puø 6 taø ñac samàø . 1 sarparàje vàsukau . uragoràjeva upamiø saø . 2 mahàsarpe ca . %<praharturevoragaràjarajjavaþ>% màghaþ urage÷atadindràdayo'pyubhayatra . %<uragendramçrdharuharatnasannidheþ>% màghaþ .

#<uragasthàna># naø 6 taø . pàtàle teùàü tatrasthitatvàta pàtàlasya tathàtvam .

#<uragà÷ana># puø uragàna÷nàvi a÷a--lyu 6 taø . sarpabhakùake 1 garuóe ca 2 mayåre uragabhakùàdayo'pyatra . %<svàvàsabhàga muragà÷anaketuyaùñyà>% màghaþ .

#<uraïga># puüstrã urasà gacchati uras + gama--óa niø . sarpe striyàü jàtitvàt ïãù .

#<uraïgama># puüstrã urasà gacchati uras + gama--khac salopaþ . saürpe striyàü jàtitvàt ïãù .

#<uraõa># puüstrã ç--kyu, dhàtorucca raparaþ . 1 meùe striyàü jàtitvàt ïãù . %<vçkãvoraõamàsàdya mçtyuràdàya gacchati>% bhàø ÷àø 65 aø . %<ya uraõaü jaghàna nava cakhnvàüsaü navatiü ca bàhån>% çø 2, 14, 4, 2 dardrughnavçkùe puø svàmã .

#<uraõàkùa># puø uraõasya meùasya akùãva akùi puùpaü yasya . dadrughne (dàdamardana) vçkùe . svàmã ta uraõàkhyastatràrthe ityàha . tanmate uraõasyàkhyà àkhyà yasyeti vigrahaþ

#<urabhra># puüstrã uru utkañaü bhramani bhrama--óa pçùoø ulopaþ . 1 meùestriyàü jàtitvàt ïãù 2 dardrughnavçkùe puø svàmã . tasyedam aõ . aurabhra meùamàüsàdau %<haviùà'nnena vai màsaü pàyasena ca vatsaram . màtsyahàriõakaurabhra÷àkunacchàga pàrùataiþ . aiõarauravavàràha÷à÷airmàüsairyathàkramam . màsàübhivçddhyà tçpyanti datteneha pitàmahàþ>% yàj¤aø . %<darpità dhvàïkùasvaógàhvamahiùorabhraku¤jaràþ>% su÷rute pa÷uùu tasya darpitatvamuktam sa ca gràmyapa÷uþ %<a÷và÷vataragosvaroùñravastorabhramedaþpucchaprabhçtayo gràmyàþ>% su÷ruø tanmàü saguõàstatraiva %<gràmyà vàtaharàþ sarve vçühaõàþ kaphapittalàþ . madhurà rasapàkàbhyàü dãpanà balavardhanàþ>% %<vçühaõaü màüsamaurabhraü pitta÷leùàvahaü guru>% .

@<[Page 1365a]>@
#<urabhrasàrikà># strã su÷rutokte kãñabhede kãña÷abde vivçtiþ .

#<uraro># avyaø ura--bàø arãk . 1 aïgãkàre, 2 vistàre ca . kç¤i asya gartatvàt tena saha samàsaþurarãkçtya iti %<kàlpanikaü bhedamurarãkçtya>% sàø daø . gha¤ urarãkàra aïgãkàre puø . kta . urarãkçta svãkçte tri0

#<urala># triø ura--bàø kalac . gatiyukte tato balàø caturarthyàü yat . uralya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<ura÷a># puø munibhede tasyàpatyam pàñhàntare tikàø phi¤ aura÷àyani tasya bhargàø striyàü tatpratyayasya na luk aura÷àyanã .

#<ura÷chada># puø ura÷chàdyate'nena chada--õic--gha hrasvaþ . kavace

#<uras># balàrthe kaõóvàø paø akaø señ . urasyati balavànbhavatãtyarthaþ aurasyãt aurasãt urasyàm(sàm)babhåva àsa cakàra

#<uras># naø ç--asun dhàtorucca raparaþ . vakùaþsthale . %<kavàñavistãrõamanoramoraþsthalasthita ÷rãlalanasya tasya>% %<janitamudamudasthàduccakairucchritoraþsthalaniyataniùaõõa÷rã÷rutàü ÷u÷ruvàn saþ>% màghaþ . %<uromukulitastanaü jaghanamaüsabandhoddhuram>% màlatãø asya baø vaø antasthasyakapsamàø %<vyåóhorasko vçùaskandhaþ>% raghuþ . %<prakçtyaiva ÷iloraskaþ>% kumàø . kvacinna . %<hàrorà vanamàra sà>% suprasiddhapadyam . tena nirmita aõ aurasa, putrabhede %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþkçtimaeva ceti>% kàliø puø urojàtamàtre ca aurasaü bhayam . pakùe yat urasya . bakùogate . 2 ÷reùñhe naø . tasya 6 taø ante ac samàø . a÷vaurasa a÷vapradhàne . 3 çùibhede puø tasyàpatyam tikàø phi¤ aurasàyani . ura÷avat bhargàdikàryam . uraþ prà÷astyenàsya ar÷àø ac . urasa pra÷astoraske triø . pàñhàntare tikàdiùu urasa÷abdo'pi pamate ura÷avat phi¤ bhargàdikàrya¤ca .

#<urasija># puø urasi jàyate jana--óa taø saptamyà aluk . strãvakùojàte stane . %<paripaspç÷ire cainaü pãnairurasijaiþ rmuhuþ>% ràmàø . urasijàtorasiruhàdayo'pyatra . %<phenànàmurasiruheùu hàralãlàm>% màghaþ

#<urasila># triø uraþ prà÷astyenàstyasya picchàø ilac . pra÷asto raske . pakùematup masyavaþ . urasvat tatràrthe striyàü ïãp .

#<uraskaña># puø uraþ kañyate àvriyate'nena kaña--gha¤arthe karaõe ka . 1 bàlànàmuttarãyabhede tadãye yaj¤opavotàkàre 3 bastrabhede ca . (vukavàchàóa) . trikàø .

#<urastas># avyaø urasaikà dik tasiþ, pa¤camyàdyarthe tasil và . 1 hçdayaikade÷abhave putre 2 vakùasa ityàdyarthe ca atra littvàt svaritasvara itibhedaþ .

#<urastra># naø urastràyate trai--ka . vakùora ke kavace . karaõe lyuñ . urastràõamapyatra naø .

#<urasya># puø urasaikà dik yat . vakùasaikade÷agata %<karmaõà vàpyurasyena vakùo yasya vidàritam>% su÷rutaþ nirmitàrthe yat . 2 putre

#<urã># avyaø ura--gatau bàø ãk . 1 aïgãkàre, 2 stire ca . uryàdiø kç¤i gatvitvam tena samàø . lyap urãkçtya %<tadurãkçtya kçtibhirvàcaspatyaü pratàyyate>% màgha

#<urãkàra># puø urà + kç--gha¤ . 1 svãkàre, vistàre ca .

#<urãkçta># triø urã + kç--kta . 1 aïgãkçte, 2 vistçte, ca .

#<uru># triø årõu--ku nulopo hrasva÷ca . 1 vi÷àle, 2 vçhati ca %<vistãrõaü dadç÷aturambaraprakà÷aü te'gàdhaü nidhimurumambhasàmanantam>% bhàø àø 22 aø . 3 bahule niruø %<tuvijàtà urukùayà>% ç01, 2, 9, %<urukùayà bahunivàsau>% bhàø %<rathe yu¤jannurucakre>% . 4 vistãrõe ca vçhattvasya vistãrõàyattatvàt . %<janàsa uru kùotaü sujanimà cakàra>% ç07, 100, 4, %<svastimadurukùitau gçõãhi>% çø 9, 84, 1, urugàyaþ %<urugavyåtirabhayàni>% çø 9, 90, 4, aho÷cidasmà uru÷aktiradbhutaþ 2, 26, 4, %<anyàmipamurudhàràmaraïkçtam>% 8, 1, 10, %<uruprathàþ prathamànam>% yajuø 20, 39, %<gàthayorau ratha uruyuge>% çø 8, 98, 9, . 5 dorghe ca %<gatorumàrgàþ>% màghaþ bhàùitapu skatvàt klãve tçtãyàdyaci và puüvat . urave uruõe ityàdi striyàü guõavacanatvàt và ïãù . %<÷irobhiste gçhãtvorvãü srajamàraktava sasaþ>% manuþ urãrbhàvaþ pçthvàø imanic . uriman tadbhàve . pakùetva, urutva naø . tal urutà strã aõ aurava naø . tadbhàve .

#<urukàla># puø uruþ kàlaþpàke'sya . (ràkhàla÷a÷à) 1 mahàkàlalatàyàm ratnamàø . karmaø . 2 dãrghakàle .

#<urukrama># puø uravaþ måmyàdivyàpakatvàt kramàþ pàdavikùepà asya . 1 vàmanaråpe bhagavadavatàre %<yasyoruùuvikramaõeùvadhikùiyanti bhuvanàni vi÷và>% çø 1, 154, 2, %<yasya viùõoruruùu vistãrõeùu trisaükhyàkeùu vikramaõeùu pàdaprakùepeùu vi÷và sarvàõi bhuvanàni bhåtajàtànyà÷ritya nivasanti sa viùõuþ ståyate>% bhàø . iti tasyorukranatve liïgamuktam . %<÷aü na indro vçhaspatiþ ÷aü no viùõararukramaþ>% çø 1, 9, 9, uruü vistãõõaü kràmati pàdàn pikùipatãtyurukramaþ viùõuþ bhàø . uru pradhànaü padamà÷ramaü kràmati--kramaac 6 taø . bhagavato'ùñamàvatàre 2 çùabhadeve ca . %<aùñame merudevyàntu nàbherjàta urukramaþ . dar÷ayan vartma dhãràõàü sarcoùàmàtmanàkçtam>% bhàø 1 skaø 3 aø çùabha÷abde vivçti rdç÷yà .

#<urugàya># puø urubhiþ ÷reùñhairgãyate gamyate và gai--gàne gàï gatau và karmaõi dha¤ . parame÷vare vàsudeve %<trãõyeka urugàya! vikrame>% çø 8, 29, 7, %<urubhirvahubhirgàtavyaþ bahuùu de÷eùu gantà bahukãrtirvà>% bhàø bahukãrtiriti pakùe gãyate gàyaþ kãrtirityarthaþ %<atràha tadurugàyasya viùõoþ>% yajuø 6, 3, %<viùõa urugàyaiùaþ>% yajuø 8, 1, yaþ pàrthivàni tribhiridvi sàmabhiruru kramiùñorugàyàya jãvaseü çø 1, 155, 4, %<urugàyàya urugàtavyàya>% bhàø . gàï gatau bhàve va¤ gàyo gatiþ karmaø . 2 vistãrõàyàü gatau %<stomamahadurugàyaü pratiùñhàü dçùñvà>% kañhavallã . %<urugàya vistàrõàü gatim>% ÷àø bhàø %<asambàdhànuragàyavato'bhidhyàya ta>% chàø uø urugàyavatovistãrõagatãn gai gàne gha¤ karmaø . 3 bahukãrtane . %<pràõasya vàtàyorugàyaü kurute>% ÷ataø vrà0, 1, 2, 14,

#<urucakùas># triø uru yathà syàt tathà caùñe cakùa--asun . 1 mahàdar÷ane %<varùiùñhakùatrà urucakùasà naràþ>% çø 8, 101, 2, sarvadraùñçtvàt 2 sårye puø %<namobhirurucakùo nénvi÷vàn>% 6, 51, 9, ÷aü naþ sårya urucakùà udetu 7, 35, 8,

#<urujman># triø urvã jmà kùitiryatra . vahubhåmiyukte %<uruùyà, õa urujmannaprayucchan>% athaø 6, 4, 3,

#<urujrayas># triø jri--abhibhave karaõe asun uru jrayovego'sya vistãrõavege . vegena hi sarvàmibhavàt jrayasastathàtvam . %<urujrayasamindubhiþ>% çø 8, 6, 2 tra %<urujrayaùñam vistãrõavegam>% bhàø . %<urujrayasaü ghçtayonimàhutam>% 5, 8, 6, sehànaþ påtanà uru jrayaþ 8, 36, 1, ityatra jrayasovegàrthakasyàsunnantatayà prayogàt tasyà dantakalpanaü pramàdikam .

#<urujri># triø uru yathà tathà jrayati jri kvip vede niø na tuk . jç--bàø kiüvà . prabhåtagatiyukte . %<arvàkpatha urujrayaþ kçõudhvam>% çø 7, 39, 3, %<urujraya prabhåtanamanàþ>% bhàø .

#<uruõóa># puø upadràvake asurabhede . %<khalajàþ ÷akadhåbhaóhà uruõóà ye ca mañmañàþ . kumbhamuskà ayà÷avaþ . tànasyà brahmaõaspate pratibodhena nà÷aya>% athaø 8, 6, 15,

@<[Page 1366b]>@
#<urubila># triø uru vçhat bilamasya . vçhacchidrayukte pàtre sthàlyàü strã gauràø ïãù . %<yadyeùokhà bhidyeta yà'bhinnà navà sthàlyu ruvilã syàttasyàmibhaü paryàvapet>% ÷ataø bràø 1, 6, 4, 8,

#<urubja># puø urubhyo'dbhyo jàyate janayati antarbhåtaõyarthe janaóa pçùoø allopaþ . prabhåtapayojanake . %<gavàmurubjamabhyarvati vrajam>% ç09, 77, 4, %<urubjaü prabhåtànàmapàü janakam>% bhà0

#<ururã># avyaø uru ràti rà--bàø kã . 1 aïgãkàre 2 vistàre ca .

#<uruloka># naø uru yathà tayà lokyate loka--karmaõi gha¤ . 1 antarikùe tasya sarvalokebhyo mahattvena j¤ànàt tathàtvam . %<kàlakhàtmadi÷àü sarvagatatvaü paramaü mahat>% bhàùoktestasya paramamahattvam . %<mamàntarikùamurulokamastu>% ç010, 128, 2 . karmaø . 2 ÷reùñhaloke puø .

#<uruvu># puø uru vàyati vai ÷oùaõe ku . eraõñavçkùe %<÷ampàkoruvuvarùàmåvàjigandhàni÷àcchadaiþ>% su÷ruø svàrthe kan tatraiva . ràyamukuñastu uruvukasthàne uruvakaityaïgãcakàra pçùoø sàdhu .

#<uruvåka># puø uru vàyati vai ÷oùaõe %<ulåkàdaya÷ca>% ukhàø niø . raktairaõóe %<punarõavàvàruõatarkàryuruvåkavatsàdanãvilva÷àkaprabhçtãni uùõàni svàdutiktàni vàtapra÷amanàni ca>% su÷ruø . %<pañolavàrtàkukàravellakañukikàkevukoruvåkaparpañakakiràtatiktakarkoñakàriùñakoùàtakãvetakarãràñaråùàrkapuùpaprabhçtãni raktapittaharàõyàhurhçdyàni sulaghåni kuùñhamehajvara÷vàsakàsàruciharàõi ca>% su÷rutaþ .

#<uruvyacas># triø uru vicati vyaca--vyàje (vi÷eùavyàptau) asun ativyàpake . %<oruvyacàþ pçõatàm>% çø 3, 501 . %<uruvyacàþ prabhåtavyàptiþ>% bhàø . 2 vistãrõe %<uruvyacasemahine>% çø 7, 31, 11 . %<uruvyacasà vistãrõe>% bhàø . %<gamaduruvyacà aditiþ>% 5, 46, 6 . %<uruvyacasodhàmnà patyamànàþ>% yajuø 27, 16,

#<uruùà># triø uru sanoti sana--viñ ïà vede vatvam . bahudàtari %<mahãmasmabhyamuruùàmurujrayaþ>% çø 5, 44, 6 . %<uruùàü bahudàtàram>% bhàø .

#<uruùya># rakùaõe paraø sakaø señ . uruùyati auruùyãt . %<uruùya ràya eùo yajasva>% yajuø 7, 4, asya vyàkhyàne %<uruùya rakùa uruùyatãrakùaõakarmà>% vedadãø . %<uruùyadagniþ pitrorupasthe>% çø 3, 5, 8 . aruùyat rakùatu bhàø . %<gopãthe na uruùyatam>% çø 5, 65, 6 .

@<[Page 1367a]>@
#<uruùyà># strã uruùyaü rakùaõamicchati kyac a yalopaþ rakùaõecchàyàm . %<uruùyà pàyurabhavat sakhibhyaþ>% çø 6, 44, 7 . %<uruùyà rakùaõecchayà>% bhàø tçtãyàyà luk . tataþ u . uraùyurakùaõecchàvati %<ime mà potà ya÷asa uruùyavoratham>% çø 8, 48, 5 . %<uruùyavaþ rakùàkàmàþ>% bhàø .

#<uråcã># strã uru a¤cati kvip ïãp allope pårbàõo--dãrghaþ . ativyàpinyàü striyàm . %<uråcã vi÷ve yajate nipàtam>% çø 4, 56, 4 . %<÷aü na uråcã bhavatu khadhàbhiþ>% çø 7, 35, 3 %<vi÷rayamàõo amatimuråcãm>% çø 7, 45, 3 %<yà te jihvà madhumatã sumedhà agne deveùåcyata uråcã>% çø 3, 57, 5 . strãbhinne urvac tathàrthe ÷asàdàvaci uråcaþ uråcà ityàdi .

#<uråõas># triø urå dãrghe nàsike tasya nasàde÷aþ vede niø õatvaü dãrgha÷ca . dãrghanàsikàyukte %<uråõasàvasutçpà>% çø 10, 14, 12 .

#<uroja># puø urasi jàyate jaga--óa %<je vibhàùà>% pàø saptamyà luk . strãstane %<dadhatyurojadvayamurva'÷ãtalam>% %<rejàte ruciradç÷àmurãjakumbhau>% màghaþ stanàdikaü såkùmaråpeõa janmakàle utpannamapi yauvane udbhidyate . yathàha bhàvaprakàø . %<bàlànàü ÷ukramastyeva kintu saukùmyànna dç÷yate . teùàü tadeva tàruõye puùñatvàdvyaktimeùyati kusumànàü praphullànàü gandhaþ pràdurbhavedyathà . romaràjyàdayaþ puüsàü nàrãõàmapi yauvane . j¤àyante tattayorbhedo j¤eyo vyàkhyànataþ sa ca>% . tathà ca puüsàü romaràjã÷ma÷ruprabhçtayaþ nàrãõàü tu romaràjãstanastanyàrtavaprabhçtayaþ . àrtavastanodbhedakàla÷ca ekàda÷avarùàduttaraþ smçtàvuktaþ . %<aùñavarùà bhavedgaurã navavarùà tu rohiõã . da÷ame kanthakàproktà tata årdhaü rajasvalà>% uø taø smçtiþ . idamapi sambhàvitaviùayam dhàtubhedena tata uttaramapi bhavatãti loke dç÷yate sambhàvanàbhiyà da÷amàvdàdarvàk deyeti tattvam . su÷rute tu dvàda÷avarùopari rajaþsambhava uktaþ . %<rasàdeva rajaþ strãõàm màsi màsi tryahaü sravet . tadvarùàddvàda÷àdårdhvaü yàti pa¤cà÷ataþ kùayam>% rajaþpadaü stanodbhedasyàpyupalakùaõam . garbhiõyàþ pãnastanatve dugdhabahulatve ca kàraõamuktam bhàø praø . %<gçhãtagarbhàõàü strãõàmàrtava vahànàü srotasàü garbheõàvarodhàdàrtavaü na sravati tadeva pratihatamårdhvamàgatamupacãyamànamaparàü bhavati ÷eùa¤cordhvataramàgataü payodharau yàti tasmàd garbhiõyàþ pãbhauccau payo gharau bhavataþ>% iti . urobhåprabhçtayo'pyatra %<urobhuvà kumbhayugena jçmbhitam>% naiùaø .

#<urobhåùaõa># naø urobhåùyate'nena bhåùa--karaõe lyuñ 6 taø . 1 vakùo'laïkàre hàre . urobhåùayati lyu . 2 tadarthe triø .

#<urovçhatã># strã vaidike chandobhede . %<vçhatã jàgatastraya÷ca gàyatràþ . pathyà pårva÷cettçtãyaþ . tyaïkusàriõã dvitãyaþ . skandhagrãvã kauùñukeþ . urovçhatã yàskasya>% kàtyàø ukteþ yàskamate dvitãyacaraõasya jàgatàtmakatve anyeùàü trayàõàü gàyatràtmakatve ca sà bhavatãtyarthaþ .

#<urohasta># naø urasi hasta÷capeñàghàtoyatra . bàhuyuddhabhede bàhuyuddhaprakàraþ bhàø saø 22 aø dar÷itaþ yathà %<karagrahaõapårvantu kçtvà pàdàbhivàdanam . kakùaiþ kakùyàü vidhunvànàvàsphoñaü tatra cakratuþ . skandhe dorbhyàü samàhatyanihatya ca muhurmuhuþ . aïgamaïgaiþ samà÷liùya punaràsphàlanaü vibho! . citrahastàdikaü kçtvà kakùyàbandhaü ca cakratuþ . galagaõóàbhighàtena sasphuliïgena cà÷anim . bàhupà÷àdikaü kçtvà pàdàhata÷iràbubhau . urohastaü tata÷cakre pårõakumbhau prayujya tau . karasaüpãóanaü kçtvà garjantau vàraõàviva . durdàntau meghasaïkà÷au bàhupraharaõàbubhau . talenàhanyamànau tu anyonyaü kçtavãkùaõau . siühàviva su saükruddhàvàkçùyàkçùya yudhyatam . aïgenàïgaü samàpãóyabàhubhyàmubhayorapi . àvçtya bàhubhi÷càpi udaraü ca pracakratuþ . ubhau kaóhyàü supàr÷ve tu takùavantau ca ÷ikùitau . adhohastaü svakaõñhe tådarasyãrasi càkùipat . sarvàtikràntamaryàdaü pçùñhabhaïga¤ca cakratuþ . saüpårõamårdhà bàhubhyàü pårõakumbhaü pracakratuþ . tçõapãóaü yathàkàmaü pårõayogaü samuùñikam . evamàdiniyuddhàni prakurvantau parasparam>% . vyàkhyàta¤caitat nãlakaõñhena %<kakùaiþ daurmålaiþ kakùyàü prakoùñhagatàü rajjuü dhunvànau . yataþ tatra kakùai àsphoñaü cakratuþ bàhumålàsphàlanena aïgadabandharajju÷eùaü kampayantàvityaryaþ . citrahastàdikaü hastasyàtivegena àku¤canaprasàraõoparyadha÷càlanamuùñãkaraõàni citrahastàþ àdipadàt pàdasyàpyàku¤canàdi . kakùyàbandhaü parasparakakùyàyàü hastau kçtvà bandhanam galena naõóena bhàlade÷enàbhighàtastena pàùaõasadç÷àïgatvàttayorabhighàtena visphuliïgotpattyà'÷aniü vajramiva sasçjaturityarthaþ . bàhupà÷àdikaü caraõapà÷a àdi÷abdàrthaþ . pàdàbhyàm àhatàþ ÷iràþ snàyavoyàbhyàntau dçóhaprahàrau nàóoparyantabhapi vadanàbantàvityarthaþ . urohastaü urasi capeñàprahàram . pårõakumbhau dvitvaü parasparaü dvàvapi cakraturiti vaktum . talena capeñayà . àvçtya jatrude÷e pçùñhaü kçtvà bàhubhiþ bahutvàddvàvapi mithaþ udaram àdàya pracakratuþ pracikùipatuþ ké vikùepe'sya chàndasaü råpam . evaü kañhyàü supàr÷ve ca pracakratuþ . takùavantau takùastanåkaraõaü gàtrasaïkoca ityarthaþ tadvantau . adhohastaü udarasyàdhastàt hastaü kçtvà hastàbhyàmudaramàveùñya svakaõñhe svorasi ca kaõñhoraþsamãpe anãya àkùipat àsphàlitavàn . pçùñhasya bhåsambandha na jàtaü bhaïgaü paràbhavaü vàhubhyàü udaràdinipãóane sampårõasårdhà tçõapãóaü pårõayogaü yogovi÷rabdhaghàtanaü tacca pårõam . atyatra muùñeþ pàtaü pradar÷ya anyatra pàtanamityaryaþ evamàdiniyuddhàni pàdàkarùaõa÷ãrùakakùyãkaraõàdãni>%

#<u(å)rja># jãvane và cuø ubhaø akaø pakùe bhvàø paraø señ . u(å)rjayati te u(å)rjati . aurjijat--ta aurjãt . u(å)rjayàm babhåva àsa cakàra cakre pakùe u(å)rjàm bamåva àsa cakàra . kta u(å)rjita, vçddhe balànvite . õiõantatve vardhite triø dãrghàdirayamiti bahavaþ

#<u(å)rõanàbha># puø urõeva såtraü nàbhau garbhe'sya ac samàø hrasvaþ . låtàyàm (màkaïasà) dãrghàdirayamiti kecit .

#<u(å)rõà># strã årõåyate àcchàdyate årõu--óa hrasvaþ . 1 meùàdi lomni 2 lalàñasthalogasamåhàtmake cihnabhede . %<lalàña paññe navanalinanàlabhaïgatanvãyamårõà parisphurati>% kàdaø . dãrghàdirayamiti bahavaþ

#<u(å)rda># dàne svàde sakaø krãóàyàm akaø bhvàø àtmaø señ . u(å)rdate aurdiùña dãrghàdirayamiti bahavaþ .

#<u(å)rdra># puø urda--rak . jalavióàle (udviràla) dãrghàdiramiti bahavaþ .

#<u(å)rva># hiüsàyàü bhvàø paraø sakaø señ . u(å)rvati aurvãt . kvipi valope åþ urau dãrvàditve årau iti bhedaþ .

#<urva># puø urvã pçthivã sa¤càrasthànatvenàstyasya ar÷aø ac . 1 pçthivãsa¤càriõi pitçbhede tàõóyaø bràø dç÷yaþ . 2 çùibhede tataþ vidàø a¤ . orva tadapatye puüstrã .

#<urvaña># puø uru yathà tathà'ñati aña + ac 6 taø . batse trikàø . tasya dãrghollamphàdinà añanàt tathàtvam .

#<urvarà># strã uru ÷asyàdikamçcchati ç--ac 6 taø . 1 sarva÷asyàdyabhåmau %<patatàü garõaþ pivatu sàrdhamurvarà>% màghaþ 2 bhåmimàtre vi÷vaþ 3 adhikeütriø urvaramadhivaü jàtamasya tàrakàø itac . urvarita àdhikyayukte (upacàna) adhike . urån mahata çcchati ç--ac 6 taø . apsarobhede %<kalànidhirguõanidhikarpåratilakorvarà>% kà÷ãsvaø .

#<urvaràsà># triø urvaràü bhåmiü sanoti sana--viñ ïà . måmivibhàjake putràdau %<kùetràsàü dadathururvaràsàm>% çø 4, 38, 1, urvaràsàü putram bhàø . 2 urvaràvibhàjake triø %<tvaü naþ sahasrabharamurvaràsàm>% 6, 20, 1 . %<urvaràõàü bhåmãnàü sanitàraü saübhaktàram>% bhàø .

#<urvarã># strã ç--gatau vanip ïãp vanora÷ca . àdhikyapràptàyàü striyàm %<oùadhãnàmahaü vçõa urvarãriva sàdhuyà>% athaø 10, 4, 2, anyaliïge urvan ityeva

#<urvarya># triø urvaràyàü bhavaþ yat . 1 sarva÷asyàóhyabhåmibhave rudabhede %<nama urvaryàya khalyàya>% yajuø 16, 33, rudràdhyàyaþ .

#<urva÷ã># strã urån a÷nute va÷ãkaroti uru + a÷a--ka gauràø ïãù . svargave÷yàbhede . apsarobhedà÷ca apsaraþ ÷abde uktàþ iya¤ca nàràyaõoruü bhittvà jàtà yathoktaü harivaüø 85 aø %<nàràyaõoruü nirbhidya sambhåtà varavarõinã . ailasya dayità devã yoùidratnaü kimurva÷ã>% tata÷ca åruü nàràyaõoruü kàraõatvenà÷nute pràpnoti a÷a--ka ïãù pçø hrasvaþ . iti vigrahaþ . iyameva puråravasaþpatnã àsãt . %<putrobudhasyottamavãryakarmà puråravà yusya suto sudevaþ . tathaiva pa÷càccakame mahàtmà purorva÷ãmapsarasàü variùñhàma>% 154 aø %<puråravàþ sutovidvànilàyàü samapadyata>% ityupakamya %<ùañ sutà jaj¤ire cailàdàyurdhãmànamàvasuþ . dçóhàyu÷ca vanàyu÷ca ÷atàyu÷corva÷ãsutàþ>% bhàø àø 75 aø . sà ca indralokagatàrjunasya samãpe riraüsayà gatvà tena pratyàkhyàtà tasmai ÷àpaü dadàviti kathà bhàø vaø 46 aø %<tava pitràbhyanuj¤àtàü svaya¤ca gçhamàgatàm . yasmànmàü nàbhinandethàþ ka mavàõava÷aügatàm . tasmàttvaü nartanaþ pàrtha! strãmadhye mànavarjitaþ . apumàniti vikhyàtaþ ùaõóavadvicariùyasi>% 2 nadãbhede urva÷ãtãrtha÷abde udàø .

#<urva÷ãtãrtha># naø màratokte torthabhede . %<urva÷ãtãrthamàsàdya tataþ somà÷ramaü budhaþ>% bhàø vaø 84 . tacca nadãråpam . %<urva÷ãü kçttikàyoge gatvà caiva samàhitaþ lauhitye vidhivat snàtvà puõóarãkaphalaü labhet>% bhàø anuø 25 aø .

#<urva÷ãramaõa># puø urva÷ãü ramayati rama--lya 6 taø . candravaü÷ye budhaputre puråravasi nçpe urva÷ãvallabhàdayo'pyatra .

#<urvàru># puø uru--yayà tathà çcchati ç--uõ . karkañyàm . svàrthe kan atraiva . %<urvàrukamiva bandhanànmçtyormukùãya màmçtàt>% çø 7, 59, 12, . yajuø 3, 6, %<urvàrukamiva bandhanàdito mukùãya màmutaþ>% 3, 7, asya strãtvamapi apràõijàtivacanatvàt åï . urvàråþ tadarthe %<chindhyasya bandhanaü målamårvàrvà iva>% athaø 6, 14, 1,

#<urvã># strã uru + guõavacanatvàt striyàü và ïãp . 1 vçhattvayuktàyàü striyàm %<urvãü srajam>% uru÷abde udàø 2 pçthivyàü ca tasyàvçhattvàt tathàtvam . tairurvãnihitacalatpadaü pracele màghaþ . %<ananya÷àsanàmurvãü ÷a÷àsaikapurãmiva>% %<sthitaþ sarvonnatenorvãm>% raghuþ vede %<supàüsulugityàdinà>% pàø sarvavibhaktau óiyajàde÷aþ %<sindhurnakùoda urviyà vya÷vait>% ç01, 92, 12, %<urviyà mahatã>% bhàø %<pratãcã cakùururviyà vibhàti>% 1, 92, 9 . 3 nadyàm niruø .

#<urvãdhara># puø urvã dharati ç--ac 670 . parvate teùàü kãlakaråpeõa avaùñambhanena pçthivyàdhàrakatvàt tathàtvam bhådharàdayopyatra %<garbho'bhavat bhådhararàjapatnyàþ>% kumà0

#<urvãdhava># puø 6 taø . pçthivãnàthe ràjani . urvã÷orvã÷vara tannàthàdayotyatra

#<urvãbhçt># puø urvãü bibharti dhàrayati pàlayati và bhç--kvip tuk 6 taø . 1 parvate 2 ràjani ca evaü pçthivãbhçddharaõãbhçdàdayo'pyatra . %<udayati sma tadadbhutamàlibhirdharaõãbhçdbhuvi tatra vimçùya yat . anumito'pi hi bàùpanirãkùaõàt vyabhicakàra na tàpakaro'nalaþ>% naiùaø tatra dharaõãbhçt ràjà parvata÷ca atra vyabhicàra÷ca sàdhanasamànàdhikaraõàbhàvapratiyogitvaråpaþ tena sàdhye tatsambhavaþ tàdç÷avyabhicàra÷ca upàdhivàde cintàmaõau aïgãkçtaþ tacca upàdhi÷abde dar÷itam

#<urvãruha># puø urvyàü rohati ruha--ka 7 taø . vçkùe %<hiraõmayorvãruhavallitantubhiþ>% màghaþ

#<urvyà># strã urorbhàva bàø vyat ulopa÷ca . mahattve %<rudràõàmurvyàyàü svàdityàþ>% ÷ataø bràø 1, 5, 1, 17, %<urvyàyàü mahattve>% bhà0

#<ula># dàhe (sautraþ) paraø sakaø señ . olati aulãt

#<ula># puø ula--dàhe karmaõi gha¤arye ka . mçgabhede %<ulohalikùõo vçùadaü÷aste dhàtre>% yajuø 24, 31 . %<ulomçgabhedaþ>% vedadãø . tataþ caturarthyàü balàø ya . ulya matakasannikçùñade÷àdau triø .

@<[Page 1369b]>@
#<u(o)laóa># utkùepe idit và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . u(o)laõóayati te u(o)laõóati aulilaõóat ta aulaõóãt ayaü laói odit ityeke .

#<ulandra(nda)># puø ràjabhede tena nirvçttam arohaõàdiø vu¤ . aulinda(ndra)ka tannirmitapuràdau tri0

#<ulapa># puø naø vala--kapac saüprasàraõam . 1 ÷àkhàpatrapracayayutàyàü latàyàm 2 komale tçõabhede naø (ulukhaóa) . %<navolapàlaïkçta÷aibalàbhaþ>% %<uttãrõabhàralaghunàpyalaghålapaughasauhitya niþsahatareõa tayoradhastàt>% màghaþ .

#<ulapya># puø ulape bhavaþ yat . rudrabhede . %<namolopyàya colapyàya>% yajuø 16, 45, rudràdhyàyaþ

#<ulinda># puø vala--bàø kindac saüpraø . de÷abhede uõàdikoùaþ .

#<ulu># triø uru rasya laþ . 1 vçhati 2 vçddhiyukta÷abde ca vivàhàdau strãbhiruccàrye ÷abdebhede %<prakàre guõavacanasya>% pàø prakàre dvitvam . ulålu uruprakàre . %<uccairulåludhvaniruccacàra>% naiùaø %<yattadajàyata so'sàvàdityastaü jàyamànaü ghoùà ulålavo'nådatiùñhan sarvàõi ca bhåtàni sarve ca kàmàstasmàttasyodayaü prati pratyàyanaü prati ghoùà ulålavã'nutiùñhanti>% chàø uø . %<ulålavaþ uråravaþ vistãrõaravàþ>% ÷àø bhàø .

#<ulupa># puø uru pàyate rakùyate asmàt pà rakùaõe--apàdàne gha¤arthe ka rasya laþ . ulapatçõe . %<tçõolupapulàkacihnànumeyairjaratkàntàrakåpairiva>% kàda0

#<ululi># puø ula--uli . vçddhisåcaka÷abde . %<pçthag ghoùà ulålayaþ ketumanta udãratàm>% athaø 4, 19, 6,

#<ulåka># puø bala--samavàye åka saüprasàraõam . 1 pecake, jàtitvàt striyàü ïãù ulåkãsà ca tàmràyàþ kanyàyàþ ÷yenyàþ kanyà %<ùañ sutàstu mahàsatvàstàmràyàþ parikãrtitàþ>% ityupakramya %<÷ukã÷ukànajanayadulåkãü pratyulåkakàn>% viùõupuø . 2 indre, kaitavye 3 duryodhanadåtabhede 4 tçõabhede . (ulukhaóa) %<tyajati mudamulåkaþ prãtimàü÷cakravàkaþ>% màghaþ %<÷vagodholåka kàkàü÷ca ÷ådrahatyàvrataü caret>% manuþ %<yadulåko vadati moghametat>% ç010, 165, 4, %<vividhà÷caiva sampãóàþ kàkolåkai÷ca bhakùaõam>% manuþ . atra kàkolåkairityukteþ kàlolåkamityàdi virodhe samàhàraikatvavidhànaü pràyikamiti gamyate . %<ulåkàn suùuve kàkã ÷yenã ÷yenàn vyasåyata>% bhàø àø 63 . ulåkanàmà dåta÷ca yudhiùñhiràdãnàü samãpe duryodhanena preùitaþ yathà %<àhåyopahvare ràjannulåkamidamabravãt . ulåka! gaccha kaitavya! pàõóavàn sahasomakàn>% ityàdinà bhàø uø 50 1 aø . ulåka÷ca kaitavyaþ kitavyasyàpatyam . tadàgamanamadhikçtyaiva ulåkadåtagamanaparva udyogaparvàntargataü parva . 4 de÷abhede . %<ulåkavàsinaü ràjan vçhantamupajagmivàn>% . %<ulåkànuttaràü ÷caiva tàü÷ca ràj¤aþ samànayat>% bhàø saø aø . aya¤ca de÷aþ %<prayayàvuttaràü tatmàddi÷aü dhanadapàlitàm>% ityupakramya tasya kãrtanàt dhana¤jayasya uttaradigvijaya eva tasya ulåkade÷asya varõanàcca uttarade÷avartãti gamyate . 5 tadde÷a nçpe ca %<uttaraü parvatodde÷aü ye te durgasahà nçpàþ . àrohantu vimardanto vajrapratimagauravàþ . ulåkaþ kaitaveya÷ca>% harivaüø 99 .

#<ulåkayàtu># puø ulåkaråpeõa yàti yà--tun . asurabhede . %<ulåkayàtuü ÷u÷ålåkayàtuü jahi>% çø 7, 104, 12 . %<ulåkaråpeõa yàtamulåkayàtum>% bhàø .

#<ulåkhala># naø årdhvaü kham ulåkhaü pçùoø tat làti gçhõàti là--ka . dhànyàdikaõóanasàdhane kàùñhamaye 1 pàtre (ukharã) tacca yaj¤iyapàtrabhedaþ . tallakùaõamuktam %<ulåkhalamuùale aratnimàtre audusvare pràde÷amàtre caturasramulåkhalaü madhyasaügçhãtamårdhvaü vçttam, muùalaü dakùiõamulåkhalàt>% kàtyàø 17, 5, 3 . taduttaratra såtre''pi udàø . %<vanaspatibhya ityeva muùalolåkhale haret>% manuþ %<sphya÷årpa÷akañànà¤ca muùalolåkhalasya ca . adbhistuüprokùaõaü ÷aucaü bahånàü dhànyavàsasàm>% tasya manåktà÷aucaü j¤eyam ulåkhalaü÷abdasya yàskenànyathà niruktirdar÷ità yathà . %<ulåkhalamutkaraü vorkaraü vordhvakaü voru me kurvityabravãttadulåkhalamabhayamutkaraü vai tadulåkhalamityàkùate parokùeõa>% . svàrthe kan tatràrthe %<gçhe gçha ulåkhalake>% çø 1, 128, 5 . tadasya sàdhanatvenàstyasya ñhat . ulåkhalikaþ . tatsàdhanake jane %<dantolåkhaliko'pi va>% manuþ . 2 guggulau pu0

#<ulåkhalasuta># puø 3 taø . ulåkhalenàbhiùute somarase %<ulåkhalasutànàmavedvindraþ>% çø 1, 28, 1, 2, 3 .

#<ulåta># puø ula--bàø åtac . ajagarasarpe trikàø .

#<ulåpina># puø o ÷ambhoþ råpamastyasya ini rasya laþ . ÷i÷umàre amaraþ . pçø hrasvapàñho'pi tatraiva ulapin ityapi pàñhaþ kvacit tatràrthe .

#<ulåpã># strã kauravyanàgakatyàbhede tatkayà bhàø àø 241 aø . %<ulåpyavàca airàvatakule jàtaþ kauravyo nàma pannagaþ . tasyà'smi duhità ràjan! ulåpã nàma pannagã . sàhitvàmabhiùekàrthamavatãrõaü samudragàm . dçùñvaiva puruùavyàghra! kandarpeõàbhimårchità . tàü màmanaïgaglapitàü tvatkçte kurunandana! . ananyàü nandayasvàdya pradànenàtmano'nagha! . arjuna uvàca . brahmacaryamidaü bhadre! mama dvàda÷avàrùikam . dharmaràjena càdiùñaü nàhamasmi svayaüva÷aþ . tava càpi priyaü kartumicchàmi jalacàriõi! . ançtaü noktapårva¤ca mayà ki¤cana karhicit . katha¤ca gànçtaü me syàttava paripriyaü bhavet . na ca pãóyeta me dharmastathà kuryàü bhujaïgami! . ulåpyuvàca . jànàmyahaü pàõóaveya! yathà carasi medinãm . yathà ca te brahmacaryamidamàdiùñavàn guruþ . parasparaü vartamànàn drupadasyàtmajàü prati . yo no'nupravi÷enmohàtsa vai dvàda÷avàrùikam . vane caredbrahmacaryamiti vaþ samayaþ kçtaþ . tadidaü draupadãhetoranyo'nyasya pravàsanam . kçtavàüstatra dharmàrthamatra dharmo na duùyati . paritràõa¤ca kartavyamàrtànàü pçthulocana! . kçtvà mama paritràõaü tava dharmo na lupyate . yadi và'pyasya dharmasya såkùmo'pi syàdvyatikramaþ . sa ca te dharma eva syàddattvà pràõànmamàrjuna! . bhaktà¤ca bhaja màü pàrtha! satàmetanmataü prabho! . na kariùyasi cedevaü mçtàü màmupadhàraya . pràõadànànmahàbàho! cara dharmamanuttamam . ÷araõa¤ca prapannà'smi tvàmadya puruùottama . dãnànanàthàn kaunteya! parirakùasi nitya÷aþ . sà'haü ÷araõamabhyaimi roravãmi caduþkhità . yàce tvàü càbhikàmà'haü tasmàtkuru mama priyam . sa tvamàtmapradànena sakàmàü kartumarhasi . vai÷ampàyana uvàca . evamuktastu kaunteyaþ pannage÷varakanyayà . kçtavàüstattathà sabba dharmamuddi÷ya kàraõam . sa nàgabhavane ràtriü tàmuùitvà pratàpavàn . udite'bhyutthitaþ sårye kauravyasya nive÷anàt . àgatastu punastatra gaïgàdvàraü tayà saha . parityajya gatà sàdhvã ulåpã nijamandiram . dattvà varamajeyatvaü jale sarvatra bhàrata! . sàdhyà jalacaràþ sarve bhaviùyanti na saü÷ayaþ>% .

#<ulkà># strã uùa--dàhe ka niø ùasya laü . resvàkàre gaganàt patattejaþpu¤je . agnyutpàta÷abde 62 pçùñhe tatsvaråpaphalàdikamuktam . %<bàdhetolakàkùapitacamarãbàlabhàrodavàgniþ>% meghaø . %<ulkànirghàtaketåü÷ca jyotãüùyuccàvacàni ca>% . %<ulkàpàte dri÷àü dàhe gomàyuvirute tathà>% %<vidyutstanitavarùeùu maholkànàü ca saüplave>% manuþ . %<sphuralakàkçti vikùipanvaneùu>% kiràø . ulkàkàraõamuktam ÷rãpatinà %<yàsàü gatirdivi bhavedgaõitena gamyà tàstàrakàþ sakalakhecarato'tidåre . tiùñhanti yà aniyatodgataya÷ca tàrà÷candràdadhohi nivasanti tadanvitàstàþ . ÷ãtàü÷uvajjalamayàstapanàt spuranti tà÷càvahapavahamàrutasandhisaüsthàþ . pårbànilaistimitabhàvamapàgate'smiüstàràþ patanti kuhacidgurutàva÷ena>% . (jvalantakhañeranuóà) 2 ÷uùkavçõavastràdidopite (ma÷àla) iti prasiddhe 3 dãpabhede ca . %<tulàrà÷iü gate bhànau amàvàsyàü naràdhipaþ . snàtvà devàn pitén bhaktyà saüpåjyàtha praõamya ca . kçtvà tu pàrvaõa÷ràddhaü dadhikùãraguóàdibhiþ . tato'paràhõasamaye ghoùayennagare nçpaþ . lakùmãþ saüpåjyatàü lokà! ulkàbhi÷càpi veùñyatàm>% tiø taø jyoø ulkàdàne dar÷advaidhe nirõayaþ . %<tulàsaüsthe sahasràü÷au pradoùe bhåtadar÷ayoþ . ulkàhastà naràþ kuryuþ pitéõàü màrgadar÷anam>% tiø taø jyoø vacanàt pradoùavyàpidar÷e kàryam . ubhayatra pradoùapràptau paradine eva, yugmàdi÷àstràt . %<daõóaikarajanãyogodar÷asya syàt pare'hani . tadà vihàya pårvedyu paredyuþ sukharàtrikà>% jyotirvacanàcca . ubhayatra pradoùàpràptàvapi ulkàdànaü pårvoktapàrvaõànurodhàt, na pårbadine bhåtàhe ye prakurbanti ulkàgrahamacetasaþ . nirà÷àþ pitaro yànti ÷àpaü dattvà sudàruõam jyotirvacanàt . ulkàgrahaõàdi pitçkçtyatvàt pràcãnàvãtinà dakùiõàbhimukhena kàryam . %<pràcãnavãtinà samyagapasavyamatandriõà . pitryamà nidhanàt kàryaü vidhivaddarbhapàõi nà>% manåkteþ . taddànamantràdi tiø taø dç÷yam . 4 jyotiùokte nàkùatrikada÷àbhede . %<maïgalà piïgalà dhànyà bhràmarã bhadrikà tathà . ulkà siddhà saïkañà ca hyaùñauj¤eyà mahàda÷àþ>% jyoø . tadànayana¤ca %<vahnibhànmãnanakùatràjjanmarkùàcchivabhàdatha>% ityukteþ matabhedena kçttikànakùatràt pårvabhàdrapadacaturthapàdàt janmanakùatràdvà''ramya evaikàstàtriràvçttyà krameõa maïgalàdikà da÷à bhavanti ityevaü caturviü÷atinakùatrepa triràvçttyà aùñau da÷à avaseyàþ tato'ntimatribheùumaïgaülàdyàstisro bhavanti . evamanyatràpyåhyam . tàsàü bhogakàla÷caü . ekàdyekottarà aùñayoginãvatsarà matàþ ityuktyà maïgalàyàþ 1 ekovarùaþ piïgalàyàþ 2 dvau, dhànyàyàstrayaþ, bhràmaryàþ 4 varùàþ, bhadrikàyàþ pa¤ca, ulkàyàþ ùañ, siddhàyàþ sapta, saïkañàyàþ aùñau varùàþ, teùàü yogena 36 varùàmaïgalàdyànàü bhogakàlà, ityebaü triràvçttyà aùñottara÷atarùàstàsàü bhogakàlaþ . antarda÷àdikaü yoginã÷abde vakùyate .

#<ulkàcakra># naø rudrayàmalokte gràhyamantra÷ubhà÷ubhaj¤àpaka cakrabhede %<ulkàcakraü sarvasàraü mantradoùàdinirõayam . matsyàkàramårdhvamukhaü sarvamantràdivigraham . skandhade÷àvadhi nàtha! pucchaparyantameva ca . akàràkùaramàrabhya dvàda÷àkùaramàtçkam . vilikhet pçùñhade÷aü tu ÷ubhà÷ubhavi÷uddhaye . trayoda÷àkùarànnàtha! ekaviü÷àkùaràntakam . netavyaüsàdhakairmantraü pçùñhasthaü samudàhçtam . tathà ÷rã÷ubhadaü proktaü kaõñhàdipucchakàntakam . dvàviü÷àdi catustriü÷adakùaràntaü ÷ubhaü manum . pucchasthaü nàpi gçhõãyànmukhastha¤ca tathà dhruvam . ÷ãrùastha¤càpi gçhõãyàt tadakùaraü ÷çõu prabho! . pa¤catriü÷àdi dvàcatvàriü÷advarõàntameva ca . mastakasthaü ÷ubhaü proktaü mukhavarõàn ÷çõu prabho . tricatvàriü÷avarõàdi ekapa¤cà÷adantakam . mukhasthamantraü mantrã tu na gçhõãyàt kadàcana . pucchasthaü ÷çõu yatnena nirarthakamahàrtidam . bhramo gàtrasya pãóàbhiþ devatà kupyate'ni÷am . dvipa¤cà÷adakùaràdi ekapaùñitamàntikàn . varõàn pucchasthitàn proktàn netrasthàn ÷çõu vallabha! . dviùaùñitamavarõàdi catuùaùñhyakùaràntakam . aïgaü locanamantra¤ca tato'nyat rasanàsthitam . tat sarvaü ÷ubhadaü proktaü etadanyatama ÷çõu . vaiùõavànà¤ca ÷aivànàü ÷àktànàü mantrajàpanam . anyadeveùu bhaktànàü bhaktimuktipradaü nçõàm>% . %<etacca catuùaùñistriùaùñirvà varõàþ sambhavatomatàþ . svaràviü÷atireka÷ca spar÷ànàü pa¤caviü÷atiþ . yàdaya÷ca smçtà÷càùñau catvàra÷ca yamàstathà . anusvàro visarga÷ca + kaüpau càpi parà÷ritau . duspçùña÷ceti vij¤eyo ëkàraþ pluta eva ca>% iti ÷ikùoktavibhàgàbhipràyaü catuþùaùñeranyakathanam këkàrasya dãrghasattvamateneti bodhyam .

#<ulkàjihva># puø ulkeva jihvà'sya . ràmàø prasiddhe ràkùasabhede

#<ulkàprukha># puø ulkeva mukhamasya . pretabhede %<vàntà÷yulkàmukhaþ preto viprodharmàt svakàt cyutaþ>% manuþ (khyàïa seoyàli) iti prasiddhe jantubhede strã ïãù .

#<ulkuùã># strã ul--dàhe kvip ulà dàhena kuùõàti kuù--ka gauø ïãù . ulkàyàm . %<a÷anireva prathamo'vuyàjaþ hràdunirdvitãya ulvaùã tçtãyaþ>% . %<ulkuùyamuü jahãti tçtãyam>% %<ulkuùãha tamanayàjohanti>% ulkuùyantastasmàdvai devànàü yaj¤aþ iti ÷ataø bràø 11, 2, 7, 21, 25, %<ulkuùã ulkà>% bhàø . %<abhicarannanuyàjànumantraõama÷anyamuü jahi hràdunyamuü jahi ulkuùyamuü jahi>% kàtyàø 3, 5, 14,

#<ulba># naø ulà dàhena baõati vaõa--bàø óa . jaràyau garbha veùñanacarmaõi . %<yatholbenàvçtãgarbhastathà tenedamàvçtam>% gãtà . %<tasyota jàyamànasyolba àsãddhiraõyayaþ>% athaø 4, 2, 8, %<garbho và eùa yadvãkùita ulbaü vàsaþ prorõute>% . tasmàdgarbhàþ pràvçtà ulbena jàyante taittiø saüø %<ulve garbhaveùñane tiùñhati>% yajuø 5, 3, 4, 18, %<garbhojaràyuõàvçtaþ ulvaü jahàti janmanà>% 19, 76,

#<ulbaõa># triø ulà baõati ac . 1 utkañe 2 prakà÷ànvite 3 natonnate ca . %<tyàjitaiþ phalamutkhàtairbhagnai÷ca bahudhà nçpaiþ . tasyàsãdulbaõo màrgaþ pàdapairiva dantinaþ>% raghuþ pravavarùa ca tatraiva sahasà toyamulbaõam bhàø vaø 9 aø .

#<ulmuka># naø uùa--dàhe muka, ùasya laþ . 1 jvaladaïgàre amaraþ . 2 vçùõibhede ulmukoni÷añha÷caiva vãra÷càïgàvahastathà bhàø saø 33 aø 3 agnyàdhànàrthe jvaladaïgàre ca . %<anvahàryapacanàdulmukamàdàyodaï paretya juhoti>% ÷ataø bràø 2, 6, 2, 7 %<udyata evaiùa àgnãdhrãyo'gnirbhavatyathaita ekaikamevolmukamàdàya yathàdhikyaü viparàyanti taireva teùàmulmukaiþ praghnantãti>% 4, 6, 8, 7 . ulmuke bhavaþ yat . ulmukhasàdhye triø . %<atha haika ulmukyena dahanti>% ÷ataø bràø 12, 5, 1, 16 .

#<ullaïghana># naø ud + laghi--bhàve lyuñ . atikrame, årdhvabhàgagamanàdinà atikramaõe (óiïgàna) .

#<ullala># triø ut + lala--ac . 1 bahurogayuktaü hàràø . 2 uccalite triø .

#<ullalita># triø ud + lala--kta . 1 uccalite 2 taralite, 3 àndolite ca .

#<ullasana># naø ud + lasa--lyuñ . 1 ullàse harùajanakavyàpàre àdhàre lyuñ . saüj¤àyàü kan . 2 romà¤ce hemaø .

#<ullasita># triø ud + lasa--kta . 1 sphurite 2 uddhate 3 hçùñe ca .

#<ullàgha># triø ud + làgha--kta niø . 1 roganirmukte, 2 dakùe, 3 ÷ucau, ca . 4 marice puø .

#<ullàpa># puø ud + lapa--gha¤ . 1 kàkuvàkye, 2 ÷okarogàdinà vikçtasvarayuktavàkye 3 duùñavàkye %<khalollàpàþ soóhàþ kathamapi tadàràdhanaparaiþ>% vàràø . 4 såcane ca tato'styartheñhan . såcake triø %<làjollàpikadhåmàóhyamuccapràkàratoraõam>% bhàø uø 192 a0

#<ullàpana># naø ud + lapa--õic--lyuñ . vçttyàdinà vyàkhyàne .

#<ullàsa># puø ud--lasa--gha¤ . 1 prakà÷e, 2 àhlàde, %<nipatanti kandalavanollàsàþ payovindavaþ>% amaru÷ataø . %<sauhityavacanollàsasahàsapratibhàdikçt>% sàø daø . granthasyàdhyàyasthànãye 3 paricchede ca yathà kàvyaprakà÷e . 4 pràrambhe ca

#<ullàsin># triø uda + lasa--õini . 1 ullàsayukte prabhànvite 3 àhlàdini striyàü ïãp . %<sumanasàmullàsinãmànase>% candràlokaþ .

#<ullikhita># triø ud + likha--kta . 1 utkãrõe 2 tanåkçte %<tvaùñreva yantrollikhito vibhàti>% raghuþ . 3 upari likhite . 4 citrite 5 kartavyatayà kçtollekhe padàrthe ca .

#<ullu¤cana># naø ud + luci--apanayane lyuñ . 1 utkartane (upaóàna) 2 unmålane ca %<pàdake÷àü÷ukakarollu¤cane ca paõàn da÷a>% yà0

#<ulluõñhana># naø ud + luñhi--hnutau . svàbhipràyàpahnavena anyathàbhàùaprakà÷ane (ñhàññà) a . ulluõñhà'pyatra strã . %<dhãràdhãrà tu solluõñhabhàùitaiþ saütudedamum>% yathà %<analaïkçto'pi satataü harasi manome yataþ prasabham . kiü punaralaïkçtastvaü samprati nakharakùataistasyàþ>% sàø daø atra sapatnãnakhakùatadar÷anajàterùyàpahnavena manoharùajanakatvoktistadabhàvadyotanàrthà .

#<ullå># triø ud + lå--kvip . utpàñake

#<ullekha># puø ud + likha--gha¤ . idaü kartavyamityàdinà saükalpitàrthapratipàdaka÷abdoccàraõe %<saüj¤à÷abdasyedameva prayojanam yattayollekhaþ>% tiø taø . alaïkàrabhede puø sa ca 398 pçø uktaþ . 2 gharùaõe ca . %<asakçnni÷ita÷astrollekhaviùamita÷ikhareõa>% kàdaø . 3 utkãrtane ca

#<ullekhana># naø ud + likha--lyuñ . 1 vamane, 2 khanane, kartavyatayà 3 saükàlpatàrthakavàkyoccàraõe %<màsapakùatithãnà¤ca nimittànà¤ca sarva÷aþ . ullekhanamakurvàõona tasya phalabhàg bhavet>% tiø taø vraø puø . %<saükalpena vinà ràjan . yatki¤cit kurute naraþ . phalaü càlpàlpakaü tasya dharmasyàrdhakùayo bhavet>% tiø taø braø puràõàcca saükalpavàkye màsàdãnàmava÷yaü kãrtanãyatà'vagamyate . %<manasà saïkalpayati vàcà'bhilapatãtyukterapi abhilàpasyàva÷yakatà . abhilàpavàkye ca màsàdinimittànàmiva àtmasambandhitvena tattatkarmàdikasyàpi kãrtanaü kartavyam>% %<pratyekaü niyataü kàlamàtmanovratamàdi÷et>% pràø taø saüvaø ukteþ . %<sekàdutllekhanàllepàt gçhaü màrjanalepanàt>% %<sammàrjatopà¤janena sekenollekhanena ca>% manuþ . yaj¤e vahnisyàpanàïgasthaõóilàdisthabàlukàdau rekhàbhiþ 4 cihnakaraõe . %<ollekhanàt karoti mekhalàdi cet>% kàtyà07, 4, 9 . tadà måmau pràcyàü rekhayà ullekhanàntaü karma kuryàt karka . 5 gharùaõe ca .

#<ulloca># puø årdhvaü locyate ud + loca--karmaõi gha¤ niùñhàyàü señakatvàt na kutvam . candràtape vitàne .

#<ullopya># naø ud + lupa--yat . laukikagãtibhede . tacca mitàkùaràyàü dar÷itaü yathà . yasya puna÷cittavçttirniràkàràlambanatayà samàdhau nàbhiramate tena ÷abdabrahmopàsanaü kàryamityàha . %<yathàvidhànena pañhat sàmagàyamavicyutam . sàvadhànastadabhyàsàtparaü brahmàdhigacchati>% yàø . svàdhyàyàvagatamàrgànatikrameõa sàmagàyaü sàmnogànàtmakatve'pi gàyamiti vi÷eùaõam agotamantravyudàsàrtham . avicyutamakkhalitam . sàvadhànaþ samàdhyanuùyåtàtmaikàgyracittavçttiþ . pañhan tadabhyàsava÷àttatra niùõàtaþ . ÷abdàkàra÷ånyopàsane parambrahmàdhigacchati . taduktam . %<÷abdabrahmaõi niùõàtaþ paraü brahmàdhigacchatãti>% . yasya punarvaudakyàïgãtau cittaü nàbhiramate tena lãkikagãtànuùyåtàtmopàsanaïkàryamityàha . %<aparàntakamullopyaü madrakamprakarãntathà . auveõakaü sarovindu muttaraïgãtakàni ca . çggàthàpàõikàdakùa vihità brahmagãtikà . geyametattadabhyàsakaraõànmokùa saüj¤itam>% yàø . aparàntakollopyabhadrakaprakaryauveõakàni sarovindukasahita¤cottaramityetàni prakaraõàkhyàni sapta gãtakàni . ca÷abdàdàsàritabardhamànakàdi gãtakàni gçhyante . gàthàdyà÷catasrogãtakàni gçhyante . çggàthàdyà÷catasrogãtikà ityetadaparàntakàdigãtajàtamadhyàropitàtmabhàvammokùasàdhanatvànmokùasaüj¤itaü mantavyam . tadabhyàsasyaikàgratàpàdanadvàreõàtmaikatàpattihetutvàt . cittavikùepàdyantaràyahatasya gãtaj¤asya phalàntaramàha . %<gãtaj¤o yadi yogena nàpnoti paramampadam . rudrasyànucarobhåtvà saha tenaiva modate>% yàø . %<gãtaj¤oyadi katha¤cidyogena paramampadanna pràpnoti . tarhi rudrasya sacivobhåtvà tenaiva saha modate>% .

#<ullola># puø uda + lola--gha¤ . 1 mahàtaraïge amaraþ . 2 atica¤cale triø .

@<[Page 1373b]>@
#<ulva># puø uca--samavàye àdhàre van %<ulvàdaya÷ca>% uõàø niø casya laþ guõàbhàva÷ca . garbhaveùñanacarmaõi %<ulvàvçtogarbhoda÷a và màsànnantaþ ÷ayitvà yàvadvà'tha jàyate>% chàø uø . %<ulvàvçta ityàdi vairàgyahetoridamucyate . kaùñaü hi màtuþ kukùau måtrapurãùavàtapitta÷leùmàdipårõe tadanuliptasya garbhasyolvà'÷ucipåyàvçtasya lohitareto'÷ucivãjasya màtura÷itapãtarasànuprave÷ena vivardhamànasya niruddha÷aktibalavãryatejaþ praj¤àceùñasya ÷ayanaü, tato yonidvàreõa pãóyamànasya kaùñatarà niþsçtirjanmeti vairàgyaü gràhayati muhårtamapyasahyaü da÷a và màsànatidãrghakàlamantaþ÷ayitveti>% iti ÷àø bhàø . kartari van . 2 garbhe

#<ulvaõa># triø ulà dàhena valati pacàdyak pçùo . vyakte spaùñe ulbaõa÷abde udàø .

#<u÷a># triø va÷a--ka . kàmayamàne %<apo yadagna u÷adhag vaneùu>% çø 3, 6, 7 . %<kàmayamànadàhã>% bhà0

#<u÷at># triø va÷a--÷atç sampraø . kàmayamàne . %<u÷an havai vàja÷ra yaþ sarvasadevasaü dadau>% kañha uø striyàü ïãp . %<u÷atãriva màtaraþ>% aghamarùaõasåktam . sà ca akalyàõàyàü vàci ÷abdaratnàø . tatra ru÷atãtyeva pàñhoyuktaþ ru÷a siühàyàmityàdikasyaiva ÷atrantasya tad råpam . iti amarañãkàyàü bhànujadãkùitaþ . u÷atãti pàñhastu lipikarapramàdàt . tanmåla eva ÷abdakalpadrumo'pi cintyaþ va÷adhàtoricchàrthakatayà tathàrthatvàsambhavàt .

#<u÷anas># puø va÷a--kanasi sampraø . bhàrgave ÷ukre . sau u÷anà saübuddhau u÷anan--u÷ana,--u÷anaþ . %<adhyàpitasyo÷anasàpi nãtim>% kumàø . u÷anasà proktam aõ . au÷anasa tatkçte dharma÷àstre %<manvatrirviùõuhàrãtayàj¤avalkyo÷ano'ïgiràþ>% ityupakramya dharma÷àstraprayojakàþ yàj¤aø . tasyedam aõ . tadãye triø striyàü ïãp au÷anasã nãtiþ . aya¤càsuràõàü purohitaþ yathoktam %<suràõàmasuràõà¤ca samajàyata vai mithaþ . ai÷varyaü prati saügharùastrailokye sacaràcare . jigãùayà tato devàvavrire'ïgirasaü munim . paurahityena yàjyàrthe kàvyaü tå÷anasaü pare . bràhmaõau tàvubhau nityamanyonyaspardhinau nçpa!>% bhàø àø 76 aø . %<asuràõàmupàdhyàyaþ ÷ukrastvçùisuto'bhavat . khyàtà u÷anasaþ putrà÷catvàro'surayàjakàþ>% bhàø àø 65 aø . saca bhçguputraþ bhàø àø 66 aø uktaþ %<bhçgoþ putraþ kavirvidvàn ÷ukraþ kavisuto grahaþ . trailokya pràõayàtràrthaü varùàvarùe bhayàbhaye . svayambhuvà niyuktaþ san bhuvanaü paridhàvati . yogàcàryomitàhàro daityànàmabhavadguruþ>% . tasya nakùatravi÷eùagatyà varùàdiphalàdikam vçø saüø 9 aø uktam nàgagajairàvatavçùabhagojaradgavamçgàjadahanàkhyàþ . a÷vinyàdyàþ kai÷cit tribhàþ kramàdvãthayaþ kathitàþ . nàgà tu pavanayàmyànalàni paitàmahàttribhàttristraþ . govãthyàma÷vinyaþ pauùõaü dve càpi bhàdrapade . jaradgavyàü ÷ravaõàt tribhaü mçgàdyàt tribhaü ca maitràdyam . hastavi÷àkhàtvàùñràõyajetyaùàóhàdvayaü dahanà . tisrastisrastàsàü kramàdudaïmadhyayàmyamàrgasthàþ . tàsàmapyuttaramadhyadakùiõàvasthitaikaikà . vothãmàrgànapare kathayanti yathà sthità bhamàrgasya . nakùatràõàü tàrà yàmyottaramadhyamàüstadvat . uttaramàrgo yàmyàdirnigadito madhyamastu bhàgyàdyaþ . dakùiõamàrgo'ùàóhàdiþ kai÷cidevaü kçtà màrgàþ . jyotiùamàgama÷àstraü vipratipattau na yogyamasmàkam . svayameva vikalpayituü kintu bahånàü mataü vakùye .
     uttaravãthiùu ÷ukraþ subhikùa÷ivakçdgato'stamudayaü và . madhyàsu madhyaphaladaþ kaùñaphalo dakùiõasthàsu . atyuttamottamonaü samamadhyanyånamadhamakaùñaphalam . kaùñatamaü saumyàdyàsu vãthiùu yathàkramaü bråyàt . bharaõãpårvaü maõóalamçkùacatuùkaü subhikùakaramàdyam . vaïgàïgamahiùavàhlãkakaliïgade÷eùu bhayajananam . atroditamàrohedgraho'paro yadi sitaü tato hanyàt . bhadrà÷va÷årasenakayaudheyakakoñivarùançpàn . bhacatuùñayamàrdràdàü dvitãyamamitàmbu÷asyasampattyai . vipràõàma÷ubhakaraü bi÷eùataþ kråraceùñànàm . anyanàtràkrànte mlecchàñavikà÷vajàvigomantàn . gonardanãca ÷ådràn vaidehàü÷cànayaþ spç÷ati . vicaran maghàdipa¤cakamuditaþ ÷asyapraõà÷akçcchukraþ . kùuttaskarabhayajanano nãconnatisaïkarakara÷ca . citràdye'vaùñabdho hantyayenàvikà¤chabara÷ådràn . puõóràparànta÷ålikavanavàsidravióasàmudràn . svàtyàdyaü bhatritayaü maõóalametaccaturthamabhayakaram . brahmakùatrasubhikùàbhivçddhaye mitrabhedàya . atràkrànte mçtyuþ kiràtabhartuþ pinaùñi cekùvàkån . pratyantàvantipulindataïgaõà¤chårasenàü÷ca . jyeùñhàdyaü pa¤carkùaü kùuttaskararogadaü prabàdhayate . kà÷mãrà÷makamatsyàn sacàrudevànavantãü÷ca . àrohe'tràbhãràn dravióàmbaùñhatrigartasauràùñràn . nà÷ayati sindhusauvãrakàü÷ca kà÷ã÷varasya badhaþ . ùaùñhaü ùaõnakùatra ÷ubhametanmaõóalaü dhaniùñhàdyam . bhåridhanagokulàkulamanalpadhànyaü kvacit sabhayam . atràrohe ÷ålikagàndharàvantayaþ prapãóyante . vaidehabadhaþ, pratyantayavana÷akadàsaparivçddhiþ . aparasyàü svàtyàdyaü jyeùñhàdyaü càpi maõóalaü ÷umadam . pitryàdyaü pårvasyàü ÷eùàõi yathoktaphaladàni . dçùño'nastagate'rke bhayakçt kùudrogakçt samastamahaþ . ardhadivasaü ca sendurnçpavalapurabhedakçcchukraþ . bhindan gato'nalarkùaü kålàtikràntavàrivàhàbhiþ . avyaktatuïganimnà samà saridbhirbhavati dhàtrã . pràjàpatye ÷akañe bhinnekçtveva pàtakaü vasudhà . ke÷àsthi÷akala÷avalà kàpàlamiva vrataü dhatte . saumyopagato rasa÷asyasaïkùayàyo÷anàþ samuddiùñaþ . àrdràgatastu ko÷alakaliïgahà salilanikarakaraþ . a÷makavaidarbhàõàü punarvasusthe site mahànanayaþ . puùye puùñà vçùñirvidyàdharagaõavimarda÷ca . a÷leùàsu bhujaïgamadàruõapãóàvaha÷cara¤chukraþ . bhindan maghàü mahàmàtradoùakçdbhårivçùñikaraþ . bhàgye ÷avarapulindapradhvaüsakaro'mbunivahamokùàya . àryamõe kurujàïgalapà¤càlaghnaþ saliladàyã . kauravacitrakaràõàü haste pãóà jalasya ca nirodhaþ . kåpakçdaõóajapãóà citràsthe ÷ãbhanà vçùñiþ . svàtau prabhåtavçùñirdåtabaõignàvikàn spç÷atyanayaþ . aindràgnye'pi suvçùñirbaõijàü ca bhayaü vijànãyàt . maitre kùatravirodho jyeùñhàyàü kùatramukhyasantàpaþ . maulikabhiùajàü måle triùvapi caiteùvanàvçùñiþ . àpye salilajapãóà vi÷ve÷e vyàdhayaþ prakupyanti . ÷ravaõe ÷ravaõavyàdhiþ pàùaõóibhayaü dhaniùñhàsu . ÷atabhiùaji ÷auõóikànàmajaikape dyåtajãvinàü pãóà . kurupà¤càlànàmapi karoti càsmin sitaþ salilam . ahirbudhnye phalamålatàpakçdyàyinàü ca revatyàm . a÷vinyàü hayapànàü yàmye tu kiràtayavanànàm . caturda÷e pa¤cada÷e tathàùñame tamisrapakùasya tithau bhçgoþ sutaþ . yadà vrajeddar÷anamastameti và tadà mahã vàrimayãva lakùyate . gururbhçgu÷càparapårvakàùñhayoþ parasparaü saptamarà÷igau yadà . tadà prajà rugbhaya÷okapãóità na vàri pa÷yanti purandarojjhitam . yadà sthità jãvabudhàrasåryajàþ sitasya sarve'grapathànuvartinaþ . nçnàgavidyàdharasaïgaràstadà bhavanti vàtà÷ca samucchritàntakàþ . na mitrabhàve suhçdo vyavasthitàþ kriyàsu samyagnaratà dvijàtayaþ . na càlpamapyambu dadàti vàsavo bhinatti vajreõa ÷iràüsi bhåbhçtàm . ÷anai÷care mlecchabióàlaku¤jaràþ kharà mahiùyo'sitadhànya÷åkaràþ . pulinda÷ådrà÷ca sadakùiõàpathàþ kùayaü vrajantya÷ivamarudgadãdbhavaiþ . nihanti ÷ukraþ kùitije'grataþ prajà hutà÷a÷astrakùudavçùñitaskaraiþ . caràcaraü vyaktamathottaràpathaü di÷o'gnividyudrajasà ca pãóayet . vçhaspatau hanti puraþsthite sitaþ sitaü samastaü dvijagosuràlayàn . di÷aü ca pårvàü karakàsçjo'mbudà galegadà bhåri bhavecca ÷àradam . saumyo'stodayayoþ puro bhçgusutasyàvasthitastoyahçd rogàn pittajakàmalàü÷ca kurute puùõàti ca graiùmikam . hanyàt pravrajitàgnihotrikabhiùagraïgopajãvyàn hayàn vai÷yàn gàþ saha vàhanairnarapatãn pãtàni pa÷càddi÷am . ÷ikhibhayamanalàbhe ÷astrakopa÷ca rakte kanakanikaùagaure vyàdhayo daityapåjye . haritakapilaråpe ÷vàsakàsaprakopaþ patati na salilaü khàdbhasmaråkùàsitàbhe . dadhikumuda÷a÷àïkakàntibhçt sphuñavikasatkiraõo vçhattanuþ . sugatiravikçto jayànvitaþ kçtayugaråpakaraþ sitàhvayaþ %<u÷ane kàvyàya>% çø 6, 20, 11 . %<u÷ane u÷anase>% bhàø chàndasam .

#<u÷anasastoma># puø u÷anasaþ stomo yatra aluksamàø và visargasya luk . ekàhasàdhye yàgabhede %<u÷anasastomena garagãrõamivàtmànaü manyamàno yajeta>% àø ÷rauø 9, 5, 1 . %<u÷anasastomonàma ekàhasàdhyaþ punaþ stoma iti càsyaiva saüj¤à garoviùaü gãrõo yena sa garagãrõaþ yo bahupratigrahàdinà pàpàdibhayàt garagãrõamivàtmànaü manyate sa etena yajeta>% nàràø vçø %<u÷anà yat sahasyairayàtaü tvamapoyadaveturva÷àyeti såktamukhãye>% iti tatraiva såktapràrambhaþ 2 såtre uktaþ .

#<u÷ànà># strã va÷a--tàcchãlyecàna÷ . somasàdhanabhåtàyàü giri jàtàyàmãùadhau . %<yadyadàpyàyanti devo vai somo divi hi somo vçtro vai soma àsãt tasyaitaccharãraü yadgirayaþ yada÷mànastadaiùo÷ànà nàmauùadhirjàyata iti smàha ÷vetaketuruddàlakistàmetadàhçtyàbhiùuõvanti>% ÷ataø bràø 3, 4, 3, 30 . %<u÷ànàkhyà oùadhirjàyate ityevaü ÷vetaketuràha atastàmeva giràvutpannàm idànãntanà yaja mànà abhiùuõvanti na sàkùàt somam>% bhàø .

#<u÷ij># puø va÷a--iji kicca saüpraø . 1 agnau 2 ghçte ca ujjvaø tatra vahneþ haviþkàmayamànatvàt, ghçtasya tu kàmyamànatvàt tathàtvam . 3 kàmayamàne triø . %<u÷igasi kaviriti>% %<u÷igasi vasubhya iti>% ca tàø bràø %<vçùannu÷ijoyayàvithaþ>% çø 1, 131, 5, %<u÷ijaþ kàmayamànàn yajamànàn>% bhàø . u÷ijomanãùiõaþ çø 2, 21, 2, %<u÷ija indraü kàmayamànàn>% bhàø . %<sa havyavàóamartya u÷igdåta÷ca lohitaþ>% 3, 11, 2 . %<u÷ik haviþkàmayamànaþ>% bhàø u÷ijoyaviùñho vahnitamànàm 3, 15, 33 . %<pra pårvàdiguru÷ijaþ>% yajuø %<u÷ijaþ havãüùi kàmayamànàn>% vedadãø 4 kàmye %<u÷ik tvaü deva! somàgneþ priyaü pàrthe'pãhi>% yajuø 8, 55 %<u÷ik kàmyamànaþ>% vedadãpaþ . %<u÷igasi kaviþ>% 5, 32, . u÷ikkàmyamànaþ vedadãø 5 anne tasya kàmyamànatvàttathàtvam . %<u÷ijà vasubhyovasån jinvaþ>% yajuø 15, 6 . u÷ijà da÷a kàntau iti u÷iganna tena vedadãø . tataþ praj¤à svàrtheõa . ausijaþ uktàrthe . karaõeiji . 6 icchà hetau medhàyàm niruø . medhàråpaj¤ànasyecchàhetutvàt tathàtvam . tataþ astyarthe ar÷aø ac . u÷ijaþ medhàvini triø niru0

#<u÷ã># strã va÷a--ã--saüpraø . icchàbhede u÷ãnaraþ .

#<u÷ãnara># puø 1 vçùõivaü÷odbhaye kùatriyabhede . %<u÷ãnara÷ca vikrànto vçùõayaste prakãrtitàþ>% bhàø àø 186 aø . 2 paurave nçpabhede %<÷çõu pårormahàràja! vaü÷amuttamapauruùam>% ityupakramya %<sç¤cayasyàbhavat putro vãro ràjà pura¤jayaþ . janamejayã mahàràjo pura¤cayasuto'bhavat . janamejaya yasya ràjarùermahà÷ãlo'bhavat sutaþ . mahàmanà nàma suto mahà÷ãlasya dhàrmikaþ . mahàmanàstu dvau putrau janayàmàsa bhàrata! . u÷ãnaraü ca dharmaj¤aütitikùu¤ca mahàbalam>% harivaüø 31 aø tasya caritaü varõitam bhàø vaø %<atràgacchannçpavaraü j¤àtumagniþ savàsavaþ . jij¤àsamànã varado mahàtmànamu÷ãnaram . indraþ÷yenaþ kapoto'gnirbhåtvà yaj¤e'bhijagmatuþ . åruü ràj¤aþ samàsàdya kapotaþ ÷yenajàdbhayàt . ÷araõàrthã tadà ràjan! nililyebhayapãóitaþ>% 130 aø . %<÷yena upàca . dharmàtmànaü tvà rekaü sarve ràjanmahãkùitaþ . sa vai dharmaviruddhaü tvaü kasmàt karma cikãrùasi? . vihitaü bhakùaõaü ràjan! pãóyamànasya me kùudhà . mà rakùãrdharmalobhena dharmamutsçùñavànasi . ràjovàca . santrastaråpastràõàrthã tvatto bhãto mahàdvija! . matsakà÷amanupràptaþ pràõagçdhnurayaü dvijaþ . evamabhyàgatasyeha kapotaüsyàbhayàrthinaþ . apradàne paraü dharmaü kathaü ÷yena! na pa÷yasi? . praspandamànaþ saübhràntaþ kapotaþ ÷yena! lakùyate . matsakà÷e jãvitàrthã tasya tyàgo vigarhitaþ . yo hi ka÷ciddvijàn hanyàdgàü và lokasya màtaram . ÷araõàgata¤ca tyajate tulyaü teùàü hi hi pàtakam . ÷yena uvàca . àhàràt sarvabhåtàni sambhavanti mahãpate! . àhàreõa vivardhante tena jãvanti jantavaþ . ÷akyate dustyaje'pyarthe ciraràtràya jãvitum . na tu bhojanamutsçjya ÷akyaü vartayituü ciram . bhakùyàdviyojitasyàdya mama pràõà vi÷àmpate! . visçjya kàyameùyanti panthànamakutobhayam . pramçte mayi dharmàtman! putradàraü vinaïkùyati . rakùamàõaþ kapotaü tvaü bahån pràõànna rakùasi . dharmaü yo bàdhate dharmo na sa dharmaþ kudharmavat . avirodhàttu yo dharmaþ sa dharmaþ satyavikrama! . virodhiùu mahãpàla! ni÷citya gurulàghavam . na bàdhà vidyate yatrataü dharmaü samupàcaret . gurulàghavamàdàya dharmàdharmavini÷caye . yato bhåyàüstato ràjan! kuruùva dharmani÷cayam . ràjovàca . bahukalyàõasaüyuktaü bhàùase vihagottama! . suparõaþ pakùiràñ kiü tvaü dharmaj¤a÷càsyasaü÷ayam . tathà hi dharmasaüyuktaü bahu citra¤ca bhàùase . na te'styaviditaü ki¤ciditi tvàü lakùayàmyaüham . ÷araõaiùiparityàgaü kathaü sàdhviti manyase . àhàràrthaü samàrambhastava càyaü vihaïgama! . ÷akya÷càpyanyathà kvartumàhàro'pyadhikastvayà . gãvçùo và varàho bà mçgo và mahiùo'pi và . tvadarthamadya kriyatàü yadvànyadiha kàïkùasi . ÷yena uvàca . na varàhaü na cokùàõaü na mçgàn vividhàüstathà . bhakùayàmi mahàràja! kiü mamànyena kenacit . yastu me daivavihito bhakùyaþ kùatriyapuïgava! . tamutsçja mahãpàla! kapotamimameva me . ÷yenaþ kapotamattãti sthitireùà sanàtanã . mà ràjan! sàramaj¤àtvà kadalãskandhamàsajaþ . ràjovàca . ràùñraü ÷ivãnàmçddhaü vai dadàni tava khecara! . yaü và kàmayase kàmaü ÷yena! sarvaü dadàni te . vinemaü pakùiõaü ÷yena! ÷araõàrthinamàgatam . yenemaü varjayethàstvaü karmaõà pakùisattama! . tadàcakùva kariùyàmi na hi dàsye kapotakam . ÷yena uvàca . u÷ãnara! kapote te yadi sneho naràdhipa! . àtmano màüsamutkçtya kapotatulayà dhçtam . yadà samaü kapotena tava màüsaü nçpottama! . tathà deyantu tanmahyaü sà me tuùñirbhaviùyati . ràjovàca . anugrahamimaü manye ÷yena . yanmàbhiyàcase . tasmàtte'dya pradàsyàmi svamàüsaü tulayà dhçtam . loma÷a uvàca . utkçtya sa svayaü màüsaü ràjà paramadharmavit . tulayàmàsa kaunteya! kapotena samaü vibho . dhriyamàõaþ kapotastu nàüsenàpyatiricyate . puna÷cotkçtya màüsàni ràjà pràdàdu÷ãnaraþ . na vidyate yadà màüsaü kapotena samaü dhçtam . tata utkçttamàüso'sàvàruroha svayaü tulàm . ÷yena uvàca . indro'hamasmi dharmaj¤a! kapoto havyavàóayam . jij¤àsamànau dharme tvàü yaj¤avàñamupàgatau . yatte màüsàni gàtrebhya utkçttàni vi÷àmpate! . eùà te bhàsvarã kãrtirlokànabhibhaviùyati . yàvalloke manuùyàstvàü kathayiùyanti pàrthiva! . tàvat kãrti÷ca lokà÷ca sthàsyanti tava ÷à÷vatàþ . ityevamuktvà ràjànamàruroha divaü punaþ . u÷ãnaro'pi dharmàtmà dharmeõàvçtya rodasã . viràjamàno vapuùà pràruroha tripiùñapam>% 131 aø . u÷ãpårako và¤chàpårako naro yatra . 3 tadadhikçtade÷e jañàdharaþ .

#<u÷ãra># puø naø va÷a--ãran kicca . vãraõamåle (khasakhas) tasya guõàþ %<u÷ãraü pàcanaü ÷ãtaü stambhanaü laghu tiktakam . madhuraü jvarahçdvàntimalanut kaphapittanut . tçùõàrtiviùavãsarpadàhakçcchravraõàpaham>% bhàvapraø %<agarupçkko÷ãrabhadradàru kuïkumàni punnàgake÷ara¤ceti>% %<candanakucandanahrãvero÷ãrama¤jiùñhàpayasyàvidàrã÷atàvarãhiïgubhiþ>% su÷ruø svàrthe kan tatraiva . u÷ãraü paõyamasya ki÷aràdi ùñhan . u÷orika tadvikretari striyàü ùittvàt ïãù . u÷ãnarasyàpatyam aõ . au÷ãnara tadapatye ÷iviprabhåtau .

#<u÷ãravãja># puø u÷ãrasya vãraõamålasya vãjaü yoniratra . uttaradikstheparvatabhede %<u÷ãravãjaü mainàkaü giriü ÷veta¤ca bhàrata! . samatãto'si kaunteya! nãla÷aila¤ca pàrviva!>% ityupakramya %<÷vetaü giriü pravekùyàmo mandara¤caiva parvatam . yatra màõivaroyakùaþ kuvera÷caiva yakùaràñ>% bhàø vaø 130 aø uktestasya uttaradiksthatvaü mandaragirisannikçùñatva¤ca %<tuùàracayasaïkà÷o mandara÷caiva parvataþ . u÷oravãja÷ca girãrudropasthastathàdriràñ>% hariø 236 aø ukteþ kailà÷asannikçùñatvamaùi

#<u÷ãràdi># naø cakradattena jvaràtisàràdhikàrokte pàcanabhede . %<u÷ãraü bàlakaü sustaü dhànyakaü vi÷vabheùajam . sabhaïgàdhàtakã lodhraü vilvaü dãpanapàcanam . hantyarocakapicchàmaü vibandhaü sàtivedanam . sa÷oõitamatãsàraü sajvaraü vàtha vijvaram>% .

#<u÷enya># triø va÷a--bàø kenya saüpraø . kamanãye . %<à yemàtroru÷enyojaniùña>% çø 8, 3, 9, %<u÷enyaþkamanãyaþ>% bhà0

@<[Page 1377a]>@
#<uùa># dàhe badhe ca bhvàø paraø sakaø señ . oùati auùãt auùàm babhåva àsa cakàra uvoùa oùitvà . õoùitaþ--uùitaþ . uùmà . karmaõi uùyate oùàmàse åùe %<oùàmàse matsaro tpàtavàtà÷liùyaddantakùmàruhàm>% màghaþ . %<hiraõyamàyuranna¤ca bhårgau÷càpyoùatastanum>% manuþ . %<daõóenaiva tamapyoùet svakàddharmàddhi vicyutam>% manuþ oùà¤cakàra kàmàgnirda÷avaktramaharni÷am bhaññiþ %<ciceta ràmastatkçcchramoùà¤cakre ÷uce÷varaþ>% bhaññiþ tasya %<måtrapratãghàtàduùyate cåùyate dahyate pacyate iva>% su÷rutaþ .

#<uùa># dàhe badhe ca bhvàø paraø señ udit sakaø señ . oùati auùãt oùàm bamåva--àsa--cakàra uvoùa . udittvàt oùitvà uùñvà veñ . kta . uùñaþ . oùaõaþ .
     abhi--sarvato dàhe . %<yo'bhyuùñami÷ra iva>% ÷ataø bràø 11, 2, 7, 23 . abhita oùaõaü abhyuùña sarvatodàhaþ tenabhi÷ra iva bhàø .
     ava--adhaþsantàpanena dàhe . avoùaþ adhobhàge dagdho annabhedaþ apåpàdiø .
     ud--àdhikyena dàhe . %<mà modoùiùñam mà mà hiüsiùñam>% ÷ataø bràø 1, 5, 1, 25 . %<yuvàü màmutkçùñamàdhikyena và udoùiùñaü dàhaü kàùñam>% bhàø .
     upa--sàmãpyena dàhe . %<agninà và kakùamupoùet>% à÷vaø gçø 2, 4, 9 . tamagnibhiþ samupoùettadenam ÷ataø bràø 12, 5, 1, 13 . upavàse ca upoùaõam .
     prati--pratidàhe . %<sa tvamagne pratãkena pratyoùaþ yàtudhànyaþ>% çø 10, 118, 8 . pratyekadàhe ca %<pratyuùñaü rakùaþ pratyuùñà aràtayaþ>% yajuø 1, 7, %<pratyuùñaü pratyekaü dagdham>% vedadãø .

#<uùas># prabhàtãbhàve kaõóvàø paraø sakaø señ . uùasyati auùasyãt auùasãt uùasyàm sàm babhåva àsa cakàra .

#<uùa># triø uùa--ka . 1 dàhake 2 sandhyàtrayasamaye 3 kàmini 4 guggulau . 5 ràtri÷eùe puø mediø . ràtri÷eùa÷ca muhårtàtmakakàlaþ pa¤capa¤cà÷adaghañikottarasåryàrdhodayaparyantakàlaþ . 6 divase puø .

#<uùaïgu># puø uùa bàø aïgu . rudre tasya saühartçtvàttathàtvam . %<uùaïgu÷ca vidhàtà ca màndhàtà bhåtabhàvanaþ>% bhàø anuø 17

#<uùaõa># naø uùa--kyun . 1 marice 2 pippalãmåle ca 3 ÷uõñhyàü, 4 cavyike(cai) . pippalyàü ca strã . åùaõa÷abde vivçtiþ

#<uùatã># strã uùa--÷atç--bàø num guõabhàvaþ ràyamukuñaþ . akalyàõyàyàü vàci . %<yayà'sya vàcà para udvijeta na tàü vadeduùatãü pàpalokyàma>% bhàø saø 64 àø 87 aø . ÷abde puø uùan ÷abdaþ vàkye naø uùat vàkyaü tenàsya triliïgatà

#<uùat># puø yaduvaü÷ye nçpabhede . kroùñuvaü÷avarõane %<anantaraü suyaj¤astu suyaj¤atanayo'bhavat . uùan yo yaj¤amakhilaü svadharmamuùatàüvaraþ . ÷ineyurabhavat putra uùataþ ÷atrutàpanaþ>% hariø 37

#<uùadgu># puø yaduvaü÷ye nçpabhede . %<svàheþ putro'bhavadràjà uùadgurvadatàüvaraþ . mahàkratubhirãje yovividhairbhåridakùiõaiþ . tataþ prasåtimicchan vai uùadguþso'gryamàtmajam>% hariø 37

#<uùadratha># puø paurave nçpabhede u÷ãnarasya bhràtustitikùoþsutabhede . %<taitikùavo'bhavadràjà pårvasyàü di÷i bhàrata . uùa drayo mahàràja! phenastasya suto'bhavat>% hariø 31 aø .

#<uùapa># puø uùa--dàhe kapan . 1 vahnau 2 sårye ca tayostàpakatvàttathàtvam . 3 citrakavçkùe ca .

#<uùarbudh># triø uùasi vudhyate budha--kvipa aharàdiø nityaü raþ . agnihotrakàle prabuddhe . %<martyeùåùarbhudbhådatithirjàta vedàþ>% ç06, 4, 2 . %<àrkàü såryasya rocanàdvi÷vàn devànuùarbudhaþ>% 1, 14, 9 %<à dà÷uùe, jàtavedo vahàdyà devà uùarbudhaþ>% çø 1, 44, 1 .

#<uùarbudha># triø uùasi budhyate budha--ka aharàø nityaü raþ . agnihotrakàle prabuddhe . %<imamå ùuvo atithimuùarbudham>% çø 6, 15, 1 . 2 agnau puø 3 citrakavçkùe ca amaraþ .

#<uùas># naø oùatyandhakàram uùa--asun kicca . 1 pratyåùe, %<uùa uùo hi vaso agrameùi>% 10, 8, 4 . sa ca kàlaþ . %<pa¤capa¤ca uùaþkàlaþ>% smçteþ pa¤capa¤cà÷advañikottaraþ . %<àsãdàsannanirvàõaþ pradãpàrcirivoùasi>% raghuþ . %<punaruùasi viviktairmàtari÷vàvacårõya>% màghaþ 2 sandhyàtraye strã %<iha syurindràya pårvãruùasoduhànàþ>% çø 6, 28, 1 . tena uùà uùasau--uùasa ityàdi bhakàràdau pare vede sasya daþ uùadbhiþ siø kauø . %<nimruca uùasastakvavãriva>% çø 1, 151, 5, 3 tadabhimànidevatàbhede asya devatàdvandve pårbàparayoþ uùàsàde÷aþ . %<naktoùàsà supe÷asà>% çø 1, 142, 7 . tadabhimànidevatàbhedàbhidhàyitvena devatàdvandvaþ . %<jigãùoùàsànaktà sudugheva dhenuþ>% 1, 1864, . àdipadalopo'pi uùàsàva÷vinà yajuø 21, 50 . naktoùàsàviti pràpte àdipadalopaþ vedadãø . %<uùàsà vàü suhiraõye>% yajuø 29, 6 . naktoùàsàvityarthaþ vedadãø . %<sà'sya devatà yat . uùasya taddevatàke pa÷vàdau>% kçùõà¤jiralpà¤jirmahà¤jista uùasyaþ yajuø 24, 4, uùasyà uùàdevatàkà÷caturthe yåpe niyojyàþ vedadã04 bràhmamuhårte %<uùàvai a÷vasya medhyasya vivyàdha>% vçø uø . %<uùà bràhmo muhårtakàlaþ>% ÷aø bhàø . 5 divoduhitçdevatàyàm strã prauóhamanoramà .

#<uùasã># strã uùaü tàpakatvàt divasaü syati so--ka gauràø ïãù . sàyaü sandhyàyàm madiniþ .

#<uùasti># puø çùibhede %<uùastirha càkràyaõaþ>% chàø uø . ugasto'pyatra %<atha hainamuùasta÷càkràyaõaþ papaccha>% %<tato hoùasta÷càkràyaõa upararàma>% iti ca ÷ataø brà014, 6, 5, 1 .

#<uùà># strã oùatyandhakàram uùa + ka . 1 pràtaràdisandhyàsu %<venãranuvratamuùàstisraþ>% çø 8, 41, 3 . tisrapràtaþsàyaü madhyàhnapraråpà uùàþ bhàø . %<uùà vibhàtãranu bhàsi pårvãþ>% 3, 6, 7, %<tejaþparihàniruùà bhànorardhodayaü yàvat>% vçø saüø ukte 2 kàle nakùatraprabhàkùayaþ kàla uùà . tena pa¤capa¤cà÷adghañikottaramàrabhya såryàrdhodayaparyantaþ sa kàlaþ . lagnàdyalàbhe uùàkàle yàtrà ÷astà yathàha jyoø %<pratyuùñadyutitàrakà sphuñatañã pràcã bhavennirmalà tvãùadraktavilohitànta÷avalà devaiþ sadà và¤chità . no vàraü na tithiü na yogakaraõaü lagna¤ca nàpekùate hatvà doùasahasra sa¤cayamuùà nånaü karotyunnatimiti>% . %<tithyàdiùu niùiddheùu candratàràvilomataþ . uùàü godhåliyogaü và svãkçtya gamanaü caret . pràcyàmuùàü pratãcyà¤ca godhåliü varjayennçpa . dakùiõe'bhijitaü caivasuttare ca ni÷àü tathà>% . %<àraktavimbaü rajanãviràmaü vadantyuùàyogamiha pravãõàþ . vyàsaþ>% %<àhuþ prayàtuþ sakalàrthasiddhiþ saülakùyate hastatalasthiteva>% jyoø taø vyàsaþ . andhakàreõa santàpakàriõyàü 3 ràtrau mediø %<adhikarucira÷eùàmapyuùàü jàgaritvà>% màghaþ . 4 kùàrabhåmau . tataþ kvacit gauràø ïãù . %<bhasman hutaü kuhakaràddhamivoptamuùyàm>% bhàgaø 5 strãgavyàü hemaø 6 ukhàyàü vi÷vaþ 7 sthàlyàü ramànàthaþ . 8 vàõaràjasutàyà¤ca tatra dãrghàditvamapi bhàratàdau tathaiva nirde÷àt . tayà ca yathà aniruddhaþ patitvenàptaþ tathà varõitaü bhàgaø 10 skaø 62 aø yathà (vàõasya) %<tasyodhà nàma duhità svapne pràdyumninà ratim . kanyà lammatakàntena pràgadçùña÷rutena sà . sà tatra tamapa÷yantã kvàsi kànteti vàdinã . sakhãnàü madhya uttasthau vihvalà vrãóità bhç÷am . vàõasya mantrã kumbhàõóa÷citralekhà ca tatsutà . sakhyapçcchat sakhãü måthaþ kautåhalasamanvità . kaü tvaü mçgayase subhru! kãdç÷aste manorathaþ . hastagràhaü na te'dyàpi ràjaputryupalakùaye . åùovàca . dçùñaþ ka÷cinnaraþ svapne ÷yàmaþ kamalalocanaþ . pãtavàsà vçhadbàhuryoùitàü hçdayaïgamaþ . tamahaü mçgaye kàntaü pàyayitvà'dharaü madhu . kvàpi yàtaþ spçhayatãü kùiptvà màü vçjinàrõave . citralekhovàca . vyasanamapakarùàmi trilokyàü yadi bhàvyate . tadàneùye naraü! yaste manohartà tabhàdi÷a . ityuktvà devagandharvasiddhacàraõapannagàn . daityavidyàdharàn yakùàn manuùyàü÷ca tathà'likhat . manujeùu ca sà vçùõãn ÷åramànakadundubhim . vyalikhat ràmakçùõau ca pradyumnaü vãkùya lajjità . aniruddhaü vilikhitaü vãkùyeùà'vàïmusvã hriyà . so'sàvasàviti pràha smayamànà mahãpate! . citralekhà tamàj¤àya pautraü kçùõasya yoginã . yayau vihàyasà ràjana . dvàrakàü kçùõapàlitàm . tatra suptaü suparyaïke pràdyumniü yogamàsthità . gçhãtvà ÷oõita puraü sakhyai priyamadar÷ayat . sà ca taü sundaravaraü vilokya muditànanà . duùprekùye svagçhe puüsà reme pràdyumninà samam . paràrdhyavàsaþsraggandhadhåpadãpàsanàdibhiþ . pànabhojanabhakùyai÷ca vàkyaiþ su÷råùayàrcitaþ . gåóhaþ kanyàpure ÷a÷vat pravçddhasnehayà tayà . nàhargaõàn sa vubudhe åùayopahçtendriyaþ>% vistarastu harivaüø 176 aø . pràtaþkàle avyaø mediø avyayatvàt tato bhavàrthe ñyul tuña c . uùàtana tadbhave triø striyàü ïãp .

#<uùàkala># puø uùàyàü kaloravo pasya . kukkuñe .

#<uùàpati># puø 6 taø . kçùõapautre pradyumraputre yaduvaü÷ye aniruddhe tatpatitvapràptikathà uùà÷abde uktà uùànàthàdayopyatra, amare %<aniruddha uùàpatiriti>% hrasvapàñhaþ bhàratàdau tu dãrghapàñhaþ .

#<uùita># triø vasa kta . 1 paryuùite 2 kçtavàse ca . uùa--dàhe kta . 3 dagdhe mediø . 4 kùarite gharaõiþ . bhàve kta . 5 vàse naø %<càõóàlairuùitaü yatra>% ÷uø taø devalaþ .

#<uùãra># puünaø uùa--kãrac . vãraõamåle ràyamukuñaþ .

#<uùñç># puø ukùa--secane tçn vede neñ . 1 samyaksektari balãvardhe . tasyàmoghavãryatvàt tathàtvam %<oùñàrau và>% kàtyàø 5, 11, 13 . %<oùñàrau mahàvalãvardau>% karkaþ . à + samyak uùñàrau iti vigrahaþ . %<uùñàreva pharvareùu ÷rayethe>% çø 15, 106, 2 . loke tu ukùitç ityeva . sektari triø striyàü ïãp .

#<uùñra># puüstrãø uùa + ùñran kicca . (uña) prasiddhe pa÷ubhede striyàü jàtittvàt ïãù . %<hastigo'÷voùñradamakonakùatrairya÷cajãvati>% %<nàdhãyãtà÷vamàråóho na rathaü na ca hastinam . na nàvaü na kharaü noùñraü neriõastho na yànagaþ>% manuþ . tadyànaniùedhamàha %<uùñrayànaü samàruhya kharayànaü tu kàmataþ . snàtvà tu vipro digvàmàþ pàõàyàmena ÷udhyati>% manuþ . kàtataþ ityaktyà karmabhede tadyàne na doùa iti såcitam ataeva %<uùñramàrokùyannabhimantrayate tvàùñro'si>% pàraø gçø såø mantraliïgena tadyànaü vihitam . tasya màüsaü na bhakùyam %<bhakùyàn pa¤canakheùvàhuranuùñràü÷caikatodataþ>% manåkteþ . tenàsya ekadantapaïktiyuktatvam . %<gaurajo mahiùaþ kçùõaþ ÷åkaro gavayoruruþ . dvi÷aphàþ pa÷ava÷ceme aviruùñra÷ca sattama!>% bhàgaø ukteþ gavàdayaþ uùñràntà dvi÷aphàþ iti bodhyam . vçthà tadghàte doùaþ %<manuùyamàraõe kùipraü cauravat kilviùaü bhavet . pràõabhçsu mahatsvardhaü gogajoùñrahayàdiùu>% manåkteþ . brahmahatyà÷eùapàpena tajjàtirbhavati yathàha manuþ %<yàü yàü yonintu jãvo'yaü yena yeneha karmaõà . krama÷o yàti loke'smiüstattat sarvaü nibodhata . bahån varùagaõàn ghorànnarakàn pràpya dàruõàn . saüsàràn ptatipadyante mahàpàtakinastvime . ÷va÷åkarakharoùñràõàü go'jàvimçgapakùiõàm . caõóàlapukkasànà¤ca brahmahà yonimçcchati>% . yànaharaõapàpe'pyuùñrayonipràptimàha hçtvetyanuvçttau manuþ strãmçkùaþ stokakovàri, yànànyuùñraþ, pa÷ånajaþ . tadbadhe pràya÷cittamàha %<hayacchàgàvikoùñreùu gardabheùu ca màraõàt . pràjàpatyàrdhameveha pràya÷cittaü vidhãyate>% pràø viø viùõuþ . tadbhakùaõe pràya÷cittamàha bhuktvetyanuvçttau pràø viø ÷aïkhaþ %<gàma÷vaü ku¤jarauùñrau ca sarvaü pa¤canakhaü tathà . kravyàdaü kukkuñaü gràmyaü kuryàt saüvatsaravratam>% %<athoùñravàmã÷atavàhitàrthaþ>% raghuþ . %<vçti¤ca tatra kurvãta yàmuùñronàvalokayet>% manuþ . %<anyonyataþ pathi vatàbimãtàmibhoùñrau>% màghaþ . tanmåtraguõàþ su÷ruø uktàþ . %<atha måtràõi gomahiùàjàvigajahayakharoùñràõàü tãkùõàni kañånyuùõàni tiktàni lavaõànurasàni laghåni ÷odhanàni kaphavàtakçmibhedoviùagulmàr÷audarakuùñha÷ophàrocakapàõóurogaharàõi hçdyàni dãpanàni ca sàmànyataþ . bhavanti càtra . tatsarvaü kañu tãkùõoùõaü lavaõànurasaü laghu . ÷odhanaü kaphavàtaghnaü kçmimedoviùàpaham . ar÷ojañharagulmaghnaü ÷ophàrocakanà÷anam . pàõóurogaharaü bhedi hçdyaü dãpanapàcanam>% . sàmànyata uktvà %<ar÷oghnaü kàrabhaü måtramiti>% vi÷eùaguõa uktaþ . tanmàüsaguõàþsu÷rute uktàþ tacca urabhra÷abde dar÷itam . tasya gràmyatvaü tatroktam . tacca urabhra÷abde dar÷itam . kintu tasyàraõyatvamapi ataeva %<uùñramàraõyamanu te di÷àmi>% yajuø 13, 24, tasyàraõyatvamuktam . tasya tvaùñçdevatàyai a÷vamedhe deyatoktà %<vçhaspataye gavayàüstvaùñra uùñràn>% yajuø 24, 28, dvitve goyugac uùñragoyuga uùñradvitve naø ÷àlàyàü goùñhac . uùñragoùñha uùñra÷àlàyàü naø ùañke ùaógavac . uùñraùaógava uùñraùañke naø . tasyedamaõ . auùñra tatsambandhimàüsàdau triø . %<paraü cauùñraü maiùaü naramahiùayo÷chàgamapi và>% karpårastavaþ .

#<uùñrakarõika># puø uùñrasya karõaþ bhedanam karõa + bhidi--ac . so'sminnastiñhan . dakùiõasthe yavanade÷abhede tadde÷avàsibhirhi bhojanàrtham uùñrabhedanàt tadde÷asya tathàtvam . sahadevadakùiõadigvijayavarõane %<andhràüstàlavanàü÷caiva kaliïgànuùñra karõikàn . àñavãü ca purãü ramyàü yavanànàü purãü tathà>% bhàø saø 20 aø uùñratulyakarõajanavattvàdvà tathàtvam .

#<uùñrakàõóã># strã uùñra iva kàõóo'sya jàtitvàt ïãù (uñàñã) puùaùabhede ràjaniø .

#<uùñragrãva># puø uùñragrãvà àkàratvenàstyasya ar÷aø ac . su÷rutokte paittike bhagandararogabhede . tannidànasvaråpàdi tatroktaü yathà %<vàtapitta÷leùmasannipàtàgantunimittàþ ÷ataponakoùñragrãvaparisràvi÷ambåkàvartonmàrgiõo yathàsaïkhyaü pa¤ca bhagandarà bhavanti . te tu bhagagudavastiprade÷adàraõàcca bhagandarà ityucyante . apakvàþ pióakàþ pakvàstu bhagandaràþ . teùàntu pårvaråpàõi kañãkapàlavedanà gudakaõóårdàhaþ ÷opha÷ca gudasya bhavati>% ityupakramya . %<pittantu prakupitamanilenàdhaþpreritaü pårvavadavasthitaü raktàü tanvãmucchritàmuùñragrãvàkàràü pióakàü janayati . sà''syacoùàdãnvedanavi÷eùànu janayatyapratikriyamàõà ca pàkamupaiti vakùa÷càgnikùàràbhyàmiva dahyate durgandhamuùõamàsràvaü sravatyupekùita÷ca vàtamåtrapurãùaretàüsi visçjati, taü bhagandaramuùñragrãvamityàcakùate>% . uùõa÷irodharo'pyatra %<prakopaõaiþ pittamatiprakopitaþ karoti raktàü pióakàü gudàgatàm . tadànupàkàhimapåtivàhinãm bhagandaraü tåùñra÷irodharaü vadet>% nidànam .

#<uùñradhåsarapucchã># strã uùñrasyeva dhåsaraþ puccha iva ma¤jarã asyàþ jàtitvàt ïãù . (vichàti) vçkùabhede ratnamàlà svàrthe kan hrasvaþ . tatràrthe .

@<[Page 1380a]>@
#<uùñrapàdikà># strã uùñrasya pàdà iva pàdomålamasyàþ kapi ata ittvam . (madanamàlã) bhåmilatàyàm ratnamà0

#<uùñrasthàna># naø 6 taø . uùñrasya ÷àlàyàm . tatra bhavaþ aõ . sthànàntatvàt tasya luk . uùñrasthàna tatrabhave triø taddhita laki vi÷eùyaliïgatvaniyamàt triliïgatvam .

#<uùñràsikà># strã àsanam àsikà àsa--bhàüve õvuc uùñrasyevàsikà . uùñrasyeva àsane . %<uùñràsikàþ àsyante>% pàø bhàùyam atra kriyàvi÷eùaõasyàpi yathà bahuvacanàntatà'klãvatà ca tathàkàre samarthitam tacca ÷abdàrtharatne asmàbhirdar÷itam .

#<uùñrikà># strã uùñrasyàkàraþ pçùñhàvayava iva àkàro'styasyàþ ñhan . mçõmaye madyabhàõóabhede vi÷vaþ %<dhårbhaïgavikùepavidàritoùñrikà>% màghaþ . uùñrã + svàrthe kan . uùñrajàtistriyà¤ca .

#<uùõa># puø uùa + nak . 1 grãùme, çtau, 2 àtape, 3 palàõóau 4 narakabhede, 5 ÷ãtavirodhispar÷eca . ar÷aø ac . 6 tadvati, 7 àlasyarahite 8 dakùe ca triø . %<såtake mçtake caiva na snàyàduùõavàriõà>% smçtiþ %<àdade nàti÷ãtoùõaþ nabha svàniva dakùiõaþ>% raghuþ %<abhãkùõamuùõairapi tasya soùmaõaþ>% %<mlàpayannabhimànoùõairvanamàlàü sukhànilaiþ>% màghaþ 9 tàpe puø muùõantamuùõaü tatibhistaråõàm màghaþ %<uùõaü tàpam>% malliø . tatra grãùmasya såryatàpàdhikyavattvàt uùõatvam %<grãùmàtãvrakarobhànurna hemante tathàvidhaþ>% iti mayapra÷ne %<atyà sannatayà tena grãùmetãvràþ karàþ raveþ . devabhàge'suràõàntu hemante mandatà'nyathà>% såø siø tathaivokteþ . vivçta¤cedaü raïganàthena %<tena uttaradakùiõagolayoþ såryasyottaradakùiõasa¤càraråpakàraõenetyathaiþ . devabhàge jambådvãpe atyàsannatayà såryasyàtyantanikañasthatvena grãùme grãùmartau såryasya tejogolakasthakiraõàstãkùõà atyuùõàþ . asu ràõàü devabhàga ityasya samanvayàddaityànàü bhàge samudràddakùiõaprade÷e hemante hemantarto tukàràt såryasyàtyuùõàþ kiraõàþ såryasyàtyàsannatvàt . anyathà såryasya dårasthatve mandatà kiraõànàmuùõatàbhàvaþ . devabhàge hemantartau karàõàü mandatà . ataeva tatra ÷ãtàdhikyam, daityabhàge grãùme karàõàü mandatà ÷ãtàdhikya ca . tathàca devabhàge dakùiõagole såryasya dårasthatvamuttaragole nikañasthatvaü madhyagatade÷ànàü krameõàghikàlpatvàdãti bhàvaþ>% . ataevoktaü meùakarkañayormadhye gàóhaü tapati bhàskaraþ tiø taø puø . etacca devabhàga eva nàsurabhàge, grãùma çtu÷ca jyaiùñhàùàóàtmakaþ . %<madhu÷ca màdhava÷ca vàsantikàvçtuþ ÷ukra÷ca ÷uci÷ca grãùmartuþ>% kàlaø màø iùñakopadhànamantrokteþ . tato bhàve imanic . uùõiman puø tal uùõatà strã tva uùõatva naø ùya¤ auùõya naø . uùõaspar÷e svàrthe kan uùõaspar÷àdyarthe . uùõaspar÷astu tejasoguõaþ %<spar÷a uùõastejasastu>% bhàùokteþ jalàdãnàü tejaþsaüyogavi÷eùàdaupàdhikaþ . dehasya tathàtve kàraõamåùman÷abde vakùyate guõavacanatvàt prakàre dvitvam uùõoùõa uùõaprakàre . %<uùõoùõa÷ãkarasçjaþ>% màghaþ

#<uùõaka># triø uùõamiva karoti kan . 1 analase, kùiprakàriõi kùiprakàrã hi jàóyàdhàyakamàlasyamanàdçtya svakartavye vyàpriyate iti tasya tathàtvam . uùõaü karoti uùõa + õic--õvul . 2 jvare puø .

#<uùõakara># caø uùõaþ karaþ kiraõo'sya . 1 sårye . uùõakiraõoùõadãdhiti prabhçtayo'pyatra . uùõaü karoti kç--ac 6 taø . 2 uùõakàrake tri0

#<uùõakàla># puø karmaø 6 taø và . grãùme çtau . %<takraü naiva kùatedadyàt noùõakàle na durvale>% su÷rutaþ .

#<uùõaga># puø uùõamuùõaspar÷aü gacchati yatra gama--bàø àdhàre óa . grãùme kàle %<màtaïgonyapatat bhåmau nadãrodhaivoùõage>% bhàø uø 323 aø . àdhàre gha¤ uùõagamo'pyatra hemaø .

#<uùõagu># puø uùõàgàvaþ karàþ asya hrasyaþ . sårye . uùõara÷myàdatho'pyatra %<kuveraguptàü di÷amuùõara÷mau>% kumàø .

#<uùõaïkaraõa># naø 6 taø karaõe pare mum . uùõasàdhane .

#<uùõanadã># strã karmaø . %<yamadvàre mahàghore taptà vaitaraõã nadã>% ityuktàyàm taptàyàü vaitaraõyàm nadyàm .

#<uùõavàraõa># naø uùõaü vàrayativç--õic--lyu 6 taø . àtapatre, chatre %<yadarthamambhojamivoùõavàraõam>% kumàø asyotpattyàdikam àtapatra÷abde 649 pçø uktam . tallakùaõaü vçhaø saüø dar÷itaü yathà %<nicitaü tu haüsapakùaiþ kçkavàkumayårasàrasànàü ca . daukålena navena tu samantata÷chàditaü ÷uklam . muktàphalairacitapralambamàlàvilaü sphañikasålam . ùaóóhasta÷uddhahaimaü navaparva nagaikadaõóaü ca . daõóàrdhavistçtaü tat samàvçtaü ratnavibhåùitamudagram . nçpatestadàtapatraü kalyàõakaraü vijayadaü ca . yuvaràjançpatipatnyàþ senàpatidaõóanàyakànàü ca . daõóo'rdhapa¤cahastaþ samapa¤cakçtàrdhavistàraþ . anyeùàmuùõaghvaü prasàdapaññairvibhåùita÷iraskam . vyàlambiratnamàlaü chatraü kàryaü ca màyåram . atyeùàü ca naràõàmàtapavàraõaü tu caturasram . samavçttadaõóayuktaü chatraü kàryaü tu vipràõàm>% uùõaghnàdayo 'pyatra . taddhàraõe guõàþ su÷rute uktà yathà %<varùànilarajãgharmahimàdãnàü nivàraõam . balyaü cakùuùyamaujasyaü ÷aïkaraü chatradhàraõam>% .

#<uùõavãrya># puø uùõamugraü vãryamasya . 1 ÷i÷umàràkhye jalajantau . 2 ugravoryavati triø hemaø . uùõavãryadravyàõi ca su÷rute nànàsthàne uktàni tàni tata evàvagamyàni

#<uùõàü÷u># puø uùõàþ aü÷ayoyasya . sårye .

#<uùõàgama># puø uùõa àgamyate'tra gama + àdhàre--ap . nidàghakàle . uùõàbhigamo'pyatra ÷abdacaø .

#<uùõàlu># triø uùõaü na sahate àlu . uùõà'sahane . %<uùõàluþ ÷i÷ire niùãdati tarormålàlavàle ÷ikhã>% vikramoø .

#<uùõàsaha># puø uùõa àsahyate'tra à + saha--ac . 1 hemante çtau . uùõaü na sahate ac . 2 asahyoùõe triø .

#<uùõikà># strã alpamannamasyàm alpàrthe kan niø annasya uùõàde÷aþ . 1 yavàgvàm (yàu) . uùõaka÷abdàt striyàü ñàp ata ittvam . 2 dakùàyàm striyàm .

#<uùõij># puø uùa--ijik bàø nud . uùõaspar÷ayukte tatapraj¤àø svàrtheõa . auùõija tadarthe .

#<uùõih># strã utsnihyati kvin niø udo'ntyalepe ùatvam . saptàkùarapàdake 1 chandobhede . svàdau kuþ uùõik . uùõigbhyàm . %<gàyatryuùõiganuùñup ca vçhatã païktireva ca>% vçø raø . %<atha chandàüsi gàyatryuùõiganuùñuv vçhatã>% ityupakramya %<dvitãyamuùõik tripadàntyodvàda÷akaþ . àdya÷cet purauùõik, madhyama÷cet kakup . traiùñubha jàgatacatuùkàþ kakubnyaïku÷iraikàda÷inoþ paraþ ùañkastanu÷iràþ madhye cet pipãlikà madhyàdyapa¤cakastrayo'ùñakà anuùñubgarbhà catuþsapta koùõigeva>% sarvànuø 5 aø . %<evamevoùõihaü savitàraü grãvàsvanåke>% iti sarvànuø 4 aø ukteþ tasyàþ savitçdevatàkatvena grãvàsu anåke ca nyàsaþ . tasyà upadhànaprakàraþ ÷ataø bràø 8, 6, 2, 3, àdau dar÷itaü tata evàvaseyaþ . 2 tadabhimànidevabhede ca . a÷vamedhe %<trivatsà anuùñubhe turyavàha uùõihe>% yajuø 25, 121 . pa÷uvi÷eùàõàmuktadevatàvi÷eùodde÷ena yåpàdau bandhanamuktam . asya halantatve'pi ajàdiø ñàp . uùõihà %<uùõihà chanda indriyam>% yajuø 21, 13, vçhatyuùõihà kakup såcãbhiþ ÷antyutvà 23, 33, %<÷åõàtu grãvàþ pra ÷çõà tåùõihà vçtrasyeva ÷acãpatiþ>% atharvavede 6, 134, 1,

#<uùõãgaïga># naø uùõãbhåtà gaïgà nadãbhedo yatra madhyapadalopaþ . bhçgutuïgaparvatasye tãrthabhede %<apàü hradaü ca puõyàkhyaü bhçgutuïgaü ca parvatam . uùõogaïge ca kaunteya! sàmàtyaþ samupaspç÷a>% bhàø vaø 135 aø .

#<uùõãùa># puø naø uùõamãùate hinasti ãùa--ka ÷akaø pararåpam . 1 ÷iroveùñanavastre(pàgaói) 2 kirãñe ca %<athàsmà adhvaryuruùõãùaü prayacchati tada¤jalinà pratigçhya triþpradakùiõaü ÷iraþ sammukhaü veùñayitvà>% àø ÷rauø såø 6, 7 . sannaddhà lolitoùõãùà nistriü÷ino yàjayeyuþ àø ÷rauø 9, 7, 4 . %<lauhitoùõoùà çtvija÷carantãti>% ÷rutiþ . samàvartanakàle ca tasya dhàraõamàcàryàya dànaü ca vihitam . %<athaitànyupakalpayãta samàvartamàne maõikuõóale vastrayugaü chatramupànadyugaü daõóaü srajamunmardanamanulepanamà¤janamuùõãùamityàtmane àcàryàya ca>% . %<yadyubhayorna vindetàcàryàyaiva>% àø gçø 3, 8, 1, 2 . taddhàraõaguõaþ su÷ruø uktaþ %<pavitraü ke÷yamuùõãùaü vàtàtaparajo'paham . varùànilarajogharmahimàdãnàü nibàraõam>% .

#<uùõãùin># triø uùõãùa + astyarthe ini . 1 uùõãùadhàriõi striyàü ïãp 2 mahàdeve puø . %<uùõãùã ca suvaktra÷ca udagrovinatastathà>% ÷ivastau bhàø anuø 17 . %<uùõãùiõe suvaktràya sahasràkùàya mãóhuùe>% bhàø anuø 8 .

#<uùõodaka># naø karmaø . agninà taptajale kàthyabhànapàda÷eùàrdhàva÷eùapàdàdihãnake jale tadguõàdi bhàvapraø %<aùñamenàü÷a÷eùeõa caturthenàrdhakena và . athavà kvathanenaiva siddhamuùõodakaü vadet>% tadguõàþ %<÷leùmàmavàtamedoghnaü vàsta÷odhanadãpanam . kàsa÷vàsajvaràn hanti pãtamuùõodakaü ni÷i . kvàthyamànantu nirvegaü niùphenaü nirmalantathà . ardhàva÷iùñaü yattoyaü taduùõodakamucyate . jvarakàsa kapha÷vàsavàtapittàmamedasàm . nà÷anaü vastisaü÷odhipathyamuùõodakaü sadà . tripàda÷aùaü salilaü grãùme ÷aradi ÷asyate . hime'rdha÷eùaü ÷i÷ire tathà varùàvasantayoþ>% anye tu %<nidàghe tvardhapàdonaü pàdahãnantu ÷àradam . ÷i÷ire ca vasante ca hime càrdhàva÷eùitam . aùñamàü÷à va÷eùantu vàri varùàsu ÷asyate>% kecittu %<vidhiùvaïgeùu vàõeya vedeùu triùu pakùayoþ . ekabhàmàva÷eùaü syàdambu varùàdiùu kramàt>% . atra doùàõàü yayolvaõatà hãnatà và tathà vyavasthà kalpanãyà . %<tat pàdahãnaü pittaghnamardhahãnantu vàtanut . tripàdahãnaü ÷leùmaghnaü saügràhyagnikaraü laghu>% . tripàdahãnasya tantràntare àrogyàmbusaüj¤à . tasya lakùaõaguõàstu . %<pàda÷eùantu yattoyamàrogyàmbu taducyate . àrogyàmbu sadà pathyaü kàsa÷vàsakaphàpaham . sadyojvaraharaü gràhi dãpanaü pàcanaü laghu . ànàhapàõóu÷ålàr÷ogulma÷othodaràpaham>% bhàø praø %<divà ÷çtantu yat toùaü ràtrau tadgurutàü vrajet>% vaidyakam . %<saükràntau varùavçddhau ca grahaõe candrasåryayoþ . såtake mçtake caiva na snàyàduùõavàriõà>% smçtiþ . %<kùetrasthamuddhçtaü vàpi ÷ãtamuùõamathàpi và . gàïgaü payaþ punàtyà÷u pàpamàmaraõàntikam>% marãciþ . %<nityaü naimittika¤caiva kriyàïgaü malakarùaõam . tãrthàbhàve ca kartavyamuùõodakaparodakaiþ>% yamaþ . %<uùõàmbunàdhaþkàyasya pariùeko malàpaham . tenaiva ùottamàïgasya balanut ke÷acakùuùoþ>% àø taø àyurvedaþ . uùõodakenàcamananiùedha àcamana÷abde uktaþ .

#<uùõopagama># puø uùõa upagamyate'tra àdhàre gha¤ avçddhiþ . nidàghakàle . grãùmartau

#<uùma># puø uùa--mak . 1 gharme, 2 àtape, 1 grãùme çtau ca . svàrthe kan . tatraiva àtape ca .

#<u(å)ùman># triø åùa--àdhàre manin vàø và hrasvaþ . 1 grãùmartau kartari manin . 2 àtape %<nopatàpi manaþ soùma>% %<uùõoùõa÷ãkarasçjaþ prabaloùmaõo'ntaþ>% %<abhãkùõamuùõairapi tasya soùmaõaþ>% màghaþ . dãrghàdiþ 3 ÷aùasahavarõeùu .

#<u(å)ùmapa># puø uùmàõaü pibati pà--kvip . bhçgoþ putre 1 pitçgaõabhede %<÷ukàlino barhiùada u(å)ùmapà àjyapàstathà>% pitçgaõanàyàü smçtiþ . 2 u(å)ùmapànakartari tapasvibhede triø . %<urdhamukhairiva raviniviùñadçùñibhiru(rå)ùmapaiþ>% kàdaø .

#<u(å)ùmàgama># puø u(å)ùmà àgamyate'tra à + gama--àdhàre gha¤ avçddhiþ . nidàghakàle .

#<u(å)ùmàya># nàmadhàø u(å)ùmàõamudvamati u(å)ùman + kyaï . u(å)ùmàyate auùmàyiùña u(å)ùmàyamàõaþ .

#<usra># puø vasanti rasà atra vasa--rak niø na ùatvam . 1 kiraõe, såryakiraõànàü jalàkarùakatvena rasavattvàttathàtvam . 2 anyeùàü yathàyathaü rasavattvam bodhyam . 2 vçùe . 3 surabhyàü 4 latàyàü 5 pçthivyàü ca strã niruø . devamàtre puø ujjvaø %<usràvetaü dhårùàhau>% yajuø 4, 33 . %<usrau anaóvàhau>% vedadãø %<kratvà nàrvosraþ piteva>% çø 6, 12, 4 . %<usrau vçùabhaþ>% bhàø %<÷arairusrairivodãcyànnuddhariùyan rasàniva>% raghuþ %<yo dhartà bhuvanànàü ya usràõàmapãchà>% çø 8, 41, 5 . 7 sårye %<pramitràso na dadurusro agre>% 3, 58, 4 . %<vasati nabhasãtyusruþ såryaþ>% bhàø . såryara÷misamparkàt 8 divase ca . %<vasumàü usrayàmà>% çø 7, 71, 4, usrayàmà divasaü prati gantà bhàø usramicchati usrãyati %<usryomàïkùàñaþ pratiùedhaþ>% vàrtiø laïàdau nàña usrãtyukteþ ùatvàbhàva÷ca osrãyat . 9 sahavàsinoþ a÷vinãkumàrayoþ dviø vaø . %<agnayaþ usrà jarante>% çø 4, 4, 5, 5, usrà sahanivasantàva÷vinãsutau bhàø .

#<usri># strã vasa--bàø ki ùatvàbhàvaþ . gantryàm %<hinvanti såra musrayaþ>% çø 965, 1, %<usrayaþ sarvatragantryaþ>% bhàø .

#<usrika># puø usra + alpàrthe svàrthe và ñhan . alpavàhake 1 jãrõavçùabhe alpakùãrasràviõyàü 2 strãgavyàm strã

#<usriya># puø usra + svàrthe alpàrthe và gha . 1 jãrõavçùabhe %<usriyo vçùabhaþ krandatu dyauþ>% ç05, 58, 6, 2 strãgavyàm strã niruø . %<gavàmårvamusriyàõàm>% çø 5, 3, 4, usriyàõàü kùãramutsàrayantãnàm bhàø .

#<uha># ardane bhvàdiø paraø sakaø señ irit . ohati auhat, auhãt, uvoha åhatuþ . apa apasàraõe tànapauhãt ni÷àcaraþ bhaññiþ %<apauhaduttaraþ>% raghuþ

#<uha># avyaø u ca ha ca dvaø . 1 saübodhane, 2 evàrthe ca .

#<uhaha># avyaø uha ca ha ca . sambodhane .

#<uhå># strã uha--kå . 1 khedasåcake ÷abde %<nakhàni vidhu÷aïkayà karatalena tatvyàvçõot tataþ kisalayabhramàt karamathàkùi paddårataþ . tatãvalaya÷i¤jitebhramaragu¤jità÷aïkayà uhåriti kuhåravadhvanibhiyà'patat murchità>% . vaha--kå . vàhake triø . %<hiraõya parõà uhuva uùarvudhaþ>% çø 4, 45, 4, uhuvaþ vàhakàþ bhàø uvaï chàndasaþ

#<uhyamàna># triø vaha--karmaõi ÷ànac . yasya vahanaü kriyate tasmin %<yathãhyamànaþkila bhogivairiõà>% naiùadhaø .

#<uhra># puø vaha--rak . vçùabhe ÷abdàrthacintàmaõiþ iti vàcaspatye ukàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<å>#

#<å># åkàraþ svaravarõabhedaþ %<oùñhajàvupå>% ityukteþ oùñhasthànoccàraõãyaþ sa ca udàttànudàttasvaritabhedàt trividhaþ dãrghaeva dvàbhyàü màtràkàlàbhyàmuccàryatvàt tasya plutatvokti÷cintyà trimàtrakàlasyaiva plutatvàt vya¤jakàkàrabhedàcca plutasya pàr÷vasthatryaïkacihnitahrasvàkàreõaiva lekhanasamàcàràt . trividho'pi anunàsikànanunàsikabhedàt dvidhà tena ùaóvidhaþ tasyoccàraõe vivàra àntaraprayatnaþ %<svaràõàmåùõaõà¤caiva vivçtaü karaõaü smçtam>% ÷ikùokteþ vivçta¤ca jihvàgràdeþ spar÷àbhàvaþ . %<aco'spçùñàyaõastvãùat, nemaspçùñàþ ÷alaþ smçtàþ>% iti ÷ikùokteþ tasya tantre ÷uklàdyàkàratayà dhyeyatoktà yathà %<÷uklakundasamàkàra åkàraþ parakuõóalã>% kàmadhenutantram . tasya vàmakarõe savindu katayà nirvandukatayà và màtçkànyàse nyàsaþ . ataeva vàmakarõa÷abdena tasyàbhidheyatà %<ã÷ànaþ senduvàma÷ravaõaparigato vãjamanyanmahe÷i!>% karpårastave håïkàramantroddhàraþ . tataþ svaråpe kàrapratyayaþ . tapratyaya÷ca . adhikaü svaravarõasamàptau vakùyate .

#<å># avyaø ve¤ kvip . 1 sambodhane, 2 vàkyàrambhe, 3 dayàyàü, 4 rakùàyà¤ca mediø u¤aþ sthàne itau pare anunàsika åü iti àde÷e tadarthe tasya pragçhyatvàditau na sandhiþ .

#<å># puø avatãti ava--kvip åñh . 1 mahàdeve 2 candre ca . 3 pàlake triø ÷abdaratnà0

#<åóha># puø vaha--pràpaõe j¤ànàrthatvàt 1 kartari kta . 1 kçtavivàhe puüsi %<parivettànujo'nåóhe jyeùñhe dàraparigrahàt>% amaraþ ktavatu åóhavat tatraiva puø . karmaõi kta . kçtavivàhàyàü striyàm strã . %<bhàryoóhaü tamavaj¤àya tasthe saumitraye'sakau>% bhaññiþ %<kanyà piturdhanaharã yadyanåóhà mavettadà>% smçtiþ %<åóhànåóhàsamavàye'nåóhaiva prathamaü dhanahàrinã>% dàyakraø . åóhamàkhyat iti vàkye aujaóhat ta siø kauø auóaóhat ta ityanye . 3 kçtavahane dhçte triø . asya pra÷abdena pràø saø vçddhiþ . prauóhaþ %<prauóhakanyàyàdoùadar÷anàt>% raghuø %<athavadgrahaõenàrthakasyeti>% paribhàùayà proóhavànityatra na vçddhiþ

#<åóhakaïkaña># puø åóho dhçtaþ kaïkañaþkavacoyena . dhçtakavace varmite .

#<åóhi># strã vaha--bhàve ktin saüpraø . 1 vahane 2 vivàhe ca . pra + åóhi pràø saø vçddhiþ . prauóhiþ . åóhimàkhyat aujióhat ta siø kauø auóióhatta ityanye .

#<åta># triø ve¤--kta saüpraø dãrghaþ . 1 kçtavayane 2 grathite . åyãtantusantàne kta . 3 syåte %<yasminnota¤ca prota¤ca>% ÷rutiþ . ava--kta åñh . 4 rakùite triø .

#<åti># strã ava--ktin åñh . 1 rakùaõe . %<devasya yantyåtayo vividhàþ>% ç03, 14, 6, %<÷atamasmàn sahasramåtayaþ>% 4, 31, 10, kartari ktic åñh . 2 rakùitari %<uruùyantammàdhvãdasrà na åtãþ>% çø 44, 2, %<åtãþåtayaþrakùantaþ>% bhàø åya--ve¤ và ktin . 3 sãvane (selài) 4 vayane (vonà) 5 kùaraõe ÷abdaciø . 6 lãlàyàm %<nacàsya ka÷cinnipuõena dhàturavaiti jantuþ kumanãùa åtãþ>% bhàø 1, 5, 38, %<åtãrlãlàþ>% ÷rãdharaþ ve¤--karmaõi kartari và ktin ktic và . pu ràõalakùaõamadhye 7 karmavàsanàråpe tallakùaõabhede . %<tasmàdidaü bhàgavataü puràõaü da÷alakùaõam>% ityuktvà %<atrasargovisarga÷ca sthànaü poùaõamåtayaþ . manvantare÷ànukathà nirodhomuktirà÷rayaþ>% iti da÷a lakùaõànyuddi÷ya teùàü lakùaõànyuktàni yathà %<bhåtamàtrendriyadhiyàü janma sarga udàhçtaþ . brahmaõo guõyavaiùamyàt visargaþ pauruùaþ smçtaþ . sthitirvaikuõñhavijayaþ poùaõaü tadanugrahaþ . manvantaràõi saddharmaåtayaþ karmavàsanàþ . avatàrànucaritaü hare÷càsyànuvartinàm . puüsàmã÷akathàþ proktàþ nànàkhyànopavçühitàþ . nirodho'syànu÷ayanamàtmanaþ saha ÷aktibhiþ . muktirhitvà'nyathàråpaü svaråpeõa vyavasthitiþ . àbhàsa÷ca nirodha÷ca yato'styadhyavasãyate . sa à÷rayaþ paraü brahma paramàtmeti ÷abdyate>% bhàgaø 2, 10, 2, 8 %<karmaõàü vàsanàþ åyante karmabhiþ saütanyante ityåtaya yadvà vçddhyarthàt saü÷leùàrthàdvà vayaterdhàtoridaü råpam . åyante karmabhirvardhante saü÷liùyante và åtayaþ>% ÷rãdharaþ

#<ådhan># naø åùas + pçùoø sasya naþ . strãpa÷oþ dugdhàdhãrasthàne (meóa) %<vatso na màturupa sarjyådhani>% ç09, 69, 1 . %<yadà pãtàso aü÷avo gàvo na duhra ådhabhiþ>% 8, 9, 19 . %<pra dhenavaþ sisrate vçùõa ådhnaþ>% çø 8, 22, 6 .

#<ådhara># naø ådhas + pçø sasyaraþ . strãgavyàdeþ åghasi (meóha) %<ådharnalagnà jarante>% çø 8, 2, 12 .

#<ådhas># naø unda--kledane asun kicca dãrghaþ . strãgavyàdeþ dugdhà dhàre sthàne(meóha) %<gavàmådhassuvakùaõàsu>% çø 10, 49, 10 . %<yadaiva striyai stanàvàpyàyete ådhaþ pa÷ånàm>% ÷ataø bràø 2, 5, 1, 5 . asya bahuø saø anaï samàø ïãp . pãnoghnã ghañoghnã . %<bhuvaü koùõena kuõóodhnã medhyenàvabhçthàdapi>% raghuþ . astriyàntu na kuõóodhedhainukam siø kauø . anantatvenevopapattau anaïvidhànaü samàse sàntaprayogavàraõàrtham . samàsàntavidheranityatvàt kvacinna %<maõóåkanetràü svàkàràü pãnodhasamaninditàm . aminandya sa tàü ràjannandinãü gàdhinandanaþ>% bhàø àø 175 aø . àrùatvàdvà tathà prayogaþ . loke tu na tathà . tatra bhavaþ ÷arãràvayavatvàt yat . ådhasya tadbhave dugdhe naø . %<ådhasyamicchàmi tavopabhoktum>% raghuþ . prà÷astye matup masya vaþ ïãp . ådhasvatã pra÷astodhoyuktàyàü gavi . %<siùicuþsma vrajàn gàvaþ payasodhasvatãrmuüdà>% bhàø 1, 10, 5 . ådhase hitam gavàdiø yat anaï ca . ådhanya ådhasohite dravyabhede, yadbhojane àpãnaü pãnaü bhavati tasmin dravye triø . 2 ràtrau niruø tasyà÷ca hi makarakarasamparkeõa kledayogàttathàtvam .

#<åna># parihàõe adantacuràø ubhaø sakaø señ . ånayati te auninat ta luïi và caï aunayãt aunayiùña . ånaþ ånitaþ . %<mà tvàyatojariturmàmånayãþ>% çø 1, 5, 3, 3 .

#<åna># triø åna--hànau ac . 1 hãne, 2 asaüpårõe ca . %<ånaü na satveùvadhikobabàdhe>% %<ki¤cidånamanånardheþ ÷aradàmayutaü yayau>% raghuþ . %<åne dadyàdguråneva yàvat sarvalaghurbhavet>% vçø raø . %<ånadvivàrùikaü pretaü nidadhyurbàndhavà bahiþ>% manuþ %<ånaü vàpyadhikaü vàpi likhedyo ràja÷àsanam>% yàj¤aø . ånàrtha÷abdayoge tçtãyà . ekenonaþ . ånàrthaka÷abdena và tçtãyàsaø . màùeõonaþ màùonaþ kalonaþ kalayonaþ . ekonaviü÷atiþ ekonatriü÷at ekonacatvàriü÷at ekonapa¤cà÷at ekonaùaùñiþ ekonasaptatiþ ekonà÷ãtiþ ekonanavatiþ ekona÷atam . tattatsaükhyàyà ekaikonasaükhyàyàm . evaü dvyånaviü÷atyàdayopi aùñàda÷àdisaükhyàsu . saükhyàsu ekatvasya prathamopasthitatvàt eka÷abdàprayoge'pi ekatvenaivonatvàbagamàt ånaviü÷atyàdi÷abdànàmekonaviü÷atyàdãnàüvodhakatvam . %<ekena dvàbhyàmityånake nicçtaþ>% sarvànuø .

#<ånacatvàriü÷a># triø ånacatvàriü÷ataþ påraõaþ óañ . ånacatvàriü÷adsaükhyàpåraõe evamånaviü÷a unatriü÷a unapa¤cà÷a ityàdayaþ tattatsaükhyàpåraõeùu . striyàü ïãp . tatràrthe tamap . ånacàriü÷attama tadarthe . evasånaviü÷atitamàdayastattatsaükhyàpåraõeùu striyàü ïãp .

#<åbadhya># naø å--ãùadarthe badhyaü jãrõam . ãùajjãrõe tçõàdau %<yadåbadhyamudarasyàpayàti>% çø 1, 162, 10 %<åbadhyam ajorõaü tçõàdi>% bhàø %<apàmatiü durmatiü bàdhamànà åbadhyaü vàtaü sarvaü tadàràt>% yajuø 19, 84, åbadhyamàmà÷ayagatam vedadãø . 2 tatsthàne ca %<etadvo'tra taddharadhvamiti sarpebhyoyattatràsçgåbadhyaü vàvasrutaü bhavati taddharanti sarpàþ>% à÷vaø gçø 4, 9, 26 . asya antaþstha va madhyatvamityeke .

#<åbadhyagoha># puø åbadhyasya gohaþ pracchàdanaü yatra . àntrapracchàdanasthàne . %<savyàvçtaþ ÷àmitrobadhyagohacàtvàlotkaràstàvàn>% à÷vaø gçø ÷rauø 5, 3, 16, %<åbadhya gohonàma àntrapracchàdanasthànam>% nàràø vçø .

#<åm># avyaø åya--muk . 1 roùoktau, 2 pra÷ne, 3 nindàyàü, 4 spardhàyà¤ca .

#<åma># naø ava--man kit åñh ca . nagarabhede ujjvaladaø . kartari man . 2 rakùitari triø . %<pari va åmebhyaþ si¤catà madhu>% çø 10, 32, 5, %<åmebhyo rakùitçbhyaþ>% bhàø . bhàve man . 3 rakùaõe naø . %<ye martyaü påtanayàntamåbhaiþ>% 1, 169, 7, åmaiþ alparakùaõaiþ bhàø . ujjvaladattastu tasya vàø hrasva prakalpya umà÷abdamàha . sa ca umà÷abdàrthe . ve¤oråpam yadi và'vateþ råpamubhayathàpi bàø hrasva iti bodhyam

#<åya># tantusantàne bhvàø ãdit àtmaø sakaø señ . åyate auyiùña . ãdittvàt niùñhàyàü neñ åtaþ åtavàn åtiþ

#<årarã># avyaø åya--bàø rarãk . 1 aïgãkàre, 3 vistàre ca . kç¤i gatisaø årarãkçtya . kta årarãkçta aïgãkçte vistãrõe ca triø . gha¤ årarãkàraþ aïgãkàre vistàre ca puø .

#<åravya># puüstrã årau bhavaþ ÷arãràvayavatvàt yat . 1 vai÷yeü tajjàtistriyàü ñàp yopadhatvàt na ïãp . vai÷yànàü brahmaõa årujàtatva¤ca %<bràhmaõo'sya mukhamàsãt bàhå ràjanyaþ kçtaþ . årå tadasya yaddhai÷yaþ padbhyàü ÷ådro amàyata>% yajuø 31, 11, ukteþ %<lokànàü sa vivçddhyarthaü sukhabàhårupàdataþ . bràhmaõaü kùatriyaü vai÷yaü ÷ådra¤ca niravartayat>% manåkte÷ca . tasya vçttirapi tatroktà . %<mukhabàhårupajjànàü pçthak kàryàõyatantritaþ>% ityupakramya %<pa÷ånàü rakùaõaü dànamijyàdhyayanameva ca . baõikpathaü kumãda¤ca vai÷yasya kçùimeva ca>% . 2 årubhavamàtre triø .

#<årã># avyaø åya--bàø rãk . 1 aïgãkàre, 2 vistàre ca . åryàdiø kç¤i gatisamàsàdi årarãvat draùñavyam .

#<åru># puø årõåyate àcchàdyate årõu--karmaõi ku nulopa÷ca . jànåparibhàge tasya vastràdibhiràcchàdanãyatvàt tathàtvam . %<ni÷àntanàrãparidhànadhånanasphuñàgasàpyåruùulolacakùuùaþ>% %<karabhakarorubhirårubhirdadhànaiþ>% màghaþ . %<kadalã kadalã, karabhaþ karabhaþ kariràjakaraþ kariràjakaraþ . bhuvanatritaye na bibharti tulàmidamåruyugaü na camårudç÷aþ>% prasannaràø . %<dhàtrãkaràbhyàü karamopamoruþ>% %<bhujamårdhorubàhulyàdeko'pi dhanadànujaþ>% raghuþ asya upamànapårbakatve uttarapadasthasya bahuø saø striyàm åï . karabhoråþ %<karabhoru! ratipràj¤e dvitãye pa¤came'pyaham>% vidyàsundaø saühita÷aphalakùaõavàmapårvakasyàpi åï . saühitoråþ samyaghitorukà ityarthaþ ÷aphàviva saü÷liùñau årå yasyàþ ÷aphoråþ . lakùaõayuktàvårå yasyàþ lakùaõoråþ . vàmau manoharau årå yasyàþ vàmoråþ %<trasyanto cala÷apharãvighaññitorurvàmorårati÷ayamàpa vibhramasya>% kiràø . sahitasahapårvakasyàpi tàdç÷asya åï . sahitau hitayutau årå yasyàþ sahitãråþ . bhàraü sahete sahàvårå yasyàþ sahoråþ . årau bhavaþ ÷arãràbayavatvàt yat . åravya årubhave vai÷ye puüstrã tadbhavamàtre triø . svàïgatayà'smàt niùñhàntàt bahuø sa striyàü ïãù . årubhinnã .

#<årugràha># pu årå gçhõàti stabhràti graha--aõ upaø saø . årustambharoge årustambha÷abde vivçtiþ . %<årugràhagçhãtà÷ca kecittatràbhavan bhuvi>% bhàø droø 146 aø .

#<åruja># puüstrã årorjàyate jana--óa . vai÷ye striyàü jàtitvàt ïãù . 2 årujàtamàtre triø årujàtorujanmàdayopyubhayatra . 3 bhçguvaü÷ye aurve çùibhede puø tasya årutojanmakathà bhàø àø 178, 79 puø %<kçtavãrya iti khyàto babhåva pçthivãpatiþ . yàjyo vedavidàü loke bhçgåõàü pàrthivarùabhaþ . sa tànagrabhujastàta . dhànyena ca ghanena ca . somànte tarpayàtàsa vipulena vi÷àmpate! . tasminnçpati÷àrdåle svaryàte'tha katha¤cana . vabhåva tatkuleyàna . dravyakàryamupasthitam . bhçgåõàntu dhanaü j¤àtvà ràjànaþ sarva eva te . yàciùõavo'bhijammustàüstato bhàrgavasattamàn . bhåmau tu nidadhuþ kecit bhçgavo dhanamakùayam . daduþ keciddvijàtibhyo j¤àtvà kùattriyato bhayam . bhçgavastu daduþ kecitteùàü vittaü yathepsitam . kùattriyàõàü tadà tàta! kàraõàntaradar÷anàt . tato mahãtalaü tàta! kùatriyeõa yadçcchayà . khanatàdhigataü vittaü kenacidbhçguve÷mani . tadvittaü dadç÷uþ sarve sametàþ kùatriyarùabhàþ . avamanya tataþ krodhàdbhçgåüstà¤charaõàgatàn . nijaghnuþ parameùvàsàþ sarvàüstànni ÷itaiþ ÷araiþ . àgarbhàdavakçntanta÷ceruþ sarvàü vasundharàm . tata ucchidyamàneùu bhçguùvevaü bhayàttadà . bhçgupatnyo giriü durgaü himavantaü prapedire . tàsàmanyatamà garbhaü bhayàddadhre mahaujasam . åruõaikena vàmorårbhartuþ kulavivçddhaye . tadgarbhamupalabhyà÷u vràhmaõyàstu bhayàrdità . gatvaikà kathayàmàsa kùatriyàõàmupahvare . tataste kùatriyà jagmustaü garbhaü hantumudyatàþ . dadç÷urbràhmaõãü te'tha dãpyamànàü svatejasà . atha garbhaþ sa bhittvoruü bràhmaõyà nirjagàma ha . muùõan dçùñãþ kùatriyàõàü madhyàhna iva bhàskaraþ . tata÷cakùurvihãnàste giridurgeùu babhramuþ . tataste mohamàpannà ràjàno naùñadçùñayaþ . bràhmaõãü ÷araõaü jagmurdçùñyarthaü tàmaninditàm . åcu÷cainàü mahàbhàgàü kùatriyàste vicetasaþ . jyotiþprahãõà duþkhàrtàþ ÷àntàrciùa ivàgnayaþ . bhagavatyàþ prasàdena gacchet kùatraü sacakùuùam . uparamya ca gacchema sahitàþ pàpakarmaõaþ . saputtràtvaü prasàdaü naþ martumarhasi ÷obhane! . punardçùñipradànena ràj¤aþ santràtumarhasi . bràhmaõyuvàca . nàhaü gçhõàmi vastàtà! dçùñãrnàsmi ruùànvità . ayantu bhàrgavo nånasårujaþ kupito'dya vaþ . tena cakùåüùi vastàtà! vyaktaü kopànmahàtmanà . smaratà nihatàn bandhånàdattàni na saü÷ayaþ . garbhànapi yadà nånaü bhçgåõàü ghnata puttrakàþ! . tadàyamåruõà garbho mayà varùa÷ataü dhçtaþ . ùaóaïga÷càkhilo veda imaü garbhasthameva ha . vive÷a bhçguvaü÷asya bhåyaþ priyacikãrùayà . so'yaü pitçbadhàdvyaktaü krodhàndho hantumicchati . tejasà tasya divyena cakùåüùi muùitàni vaþ . tamimaü tàtà . yàcadhvamaurvaü mama sutottamam . ayaü vaþ praõipàtena tuùño dçùñãþ pramokùyati . vasiùñha uvàca . evamuktàstataþ sarve ràjànaste tamårujam . åcuþ prasãdeti tadà prasàda¤ca cakàra saþ . anenaiva ca vikhyàto nàmnà lokeùu sattamaþ . sa aurva iti viprarùiråruü bhittvà vyajàyata . cakùåüùi pratilabdhvà ca pratijagmustato nçpàþ>% .

#<årudaghna># triø åru + %<prathama÷ca dvitãya÷ca årdhamàne matau mama>% vàrtikokteþ årdhamàne daghnac . åruparyantordhamànànvite khàtàdau . %<yàvànudvàhuþpuruùastàvat kùatriyasya kuryàt musvadaghna bràhmaõasyopasthadaghnaü striyà årudaghnaü vai÷yasyàùñãvaddaghnaü ÷ådrasyaivaüvãryàhyete>% ÷ataø bràø 13, 8, 3, 11 . årudaghno dvitãyojànudaghnastçtãyaþ 12, 2, 1, 3 . atràrthe dvayasac tatparimàõe ubhayatra striyàü ïãp .

#<åruparvan># puø årvoþ parbeva . jànuni (hàüñu) .

#<årurã># avyaø åya--rurãk . 1 aïgãkàre 2 vistàre ca åryàdiø gatitvàt kç¤i saø . årurãkçtya . gha¤ . årurãkàraþ aïgãkàre vistàre ca puø . kta . årurãkçta aïgãkçte vistãrõe ca triø .

#<årustambha># puø årå stabhràti stanbha--aõ upaø saø . 1 rogabhede sa ca rogaþ bhàvapraø sanidànapårvaråpàdirdar÷itaþ yathà %<÷ãtoùõadravasaü÷uùkagurusnigdhairniùevitaiþ . jãrõàjãrõatayàyàsasaükùobhasvapnajàgaraiþ . sa÷leùmamedaþpavanaþ sàmamatyarthasa¤citam . abhibhåyetaraü doùamårå cet pratipadyate . ÷akthyasthinã prapåryàntaþ ÷leùmaõà stimitena saþ . tadà stabhnàti tenoråstabdhau ÷ãtàvacetanau . parakãyàviva gurå syàtà mati÷ayavyathau . dhyànàïgamardastaimityatancchardyarucijvaraiþ . saüyutau pàdasadanakçcchroddharaõasuptibhiþ . tamårustambhamityàhu ràóhyapàdamathàpa>% %<pràgråpaü tasya nidrà 'tidhyànaü stimitatà jvaraþ . romaharùo'rucicchardirjaïghorvoþ sadanaü tathà . vàta÷aïkibhiraj¤ànàttatra syàt svehanàt punaþ . pàdayoþ sadanaü suptiþ kçccràdyuddharaõaü tathà . jaïghoruglàniratyarthaü ÷a÷vadàdàhavedanà . padaü ca vyathate nyastaü ÷ãtaspar÷aü na vetti ca . saüsthàne pãóane gatyàü càlane càpyanã÷varaþ . anyaneyau hi sambhagnàùårupàdau ca manyate . yadà dàhàrtitodàdau vepanaþ puruùo bhavet . årustambhastadà hanyàt sàdhayadanyathà navam>% anyathà dàhàdyuktopadravarahitaü tamapi navamutpannamàtraü sàdhayet . sàtvikabhàvena 2 årvoþstambhe ca . %<kariõãvorustambhavidhçtà>% kàdaø .

#<årja># balàdhàne jãvane và adantacuø pakùe bhvàø akaø tatkaraõe sakaø señ . urjavat . nàbhayo vàjinamårjayanti ç09, 89, 4, %<yo hyebànnamatti sa pràõiti tamårjayati>% ÷ataø brà07, 5, 1, 18, %<tàü vo devàþsumatimårjayantãmiùama÷yàma>% ç05, 41, 18 .

#<årja># strã årja--bhàve kvip . 1 bale . karaõe kvip . 2 anne naø . 3 amçtarasàbhidheye'nnasya atyantasàrabhåte rasabhede strã %<vi÷vedevà yàmårjaü madanti>% çø 7, 49, 4, %<yàsta årjastanvaþ sambabhåvuþ>% atha012, 1, 12, iha pçthivyàþ sambodhanena tasyà vikàrànnasåkùmàü÷atvamårjàmuktam . %<sa årjamupajãvatãti>% vçø uø %<årjaü såkùitiü såmnam>% çø 2, 20, %<urgasvàïgirasyårõamradà årjaü mayi dhehi>% yajuø 4, 40, %<årk annarasaråpà>% vedadãø årjaü balaü dhehi ityarthaþ %<annamålaü balaü puüsàm>% ityukteþ annarasasya valàdhàyakatvam . %<tamaþsamåhàkçtimapya÷eùàdårjà jayantaü prathitaprakà÷àn>% bhaññiþ årjà balena %<balamårja¤ca yacchati>% manuþ atra balorjobhedodaihikamànasikatvàbhyàü ÷àrãrikaü balamårk iti bodhyam . 4 jale strã . %<årjo napàtaü sa hi nàyamasmayuþ>% yajuø 27, 44, årk÷abdenàpa ucyante adbhyovçkùàjàyante tato'gniþ ityagnerappautratvam . vedadãø . %<jarjàüpate pàhi>% yaju027, 43 .

#<årja># puø årjati rasàdikaü somo'tràdhàre ac . 1 kàrtike màsi tasya ÷aradçtoruttaràvayavatvàt tatra somena rasavãryàdhikyavardhanena tathàtvam . %<iùorjau ÷arat>% ityupakramya ayane vibhajya ca %<tayordakùiõaü varùà÷araddhemantàsteùu bhagavànàpyàyate somo'mlalavaõamadhurarasà balavanto bhavantyuttarottaraü ca sarvapràõinàü balamabhivardhate>% su÷rute ÷aradçtorantimasya kàrtikasya uttarottarabalàdhikyàbhidhànenàsya tathà tvam . karaõe ac gha¤ và señkatvànna kuttvam . 2 utsàhe . bhàve ac gha¤ và . 3 bale 4 jãvane ca . karaõe ac gha¤ và . 5 jale naø %<årjaü vahantãramçtaü ghçtaü payaþ kãlàlam>% yajuø 2, 34 . jalasyorjàdhàyakatàt annasya jalàdhãnatayaiva balahetutvàcca tathàtvam %<årjasana! årjaü dhàþ>% ç06, 4, 4, %<årjasya sane! annasya dàtaþ!>% bhàø %<årjàda uta yaj¤iyàsaþ>% ç010, 53, 4 . årjàdaþ annàdàþ bhàø atra årja÷abdaþannagataü rasamabhidhatte tena tadàdhàyakatvàt tathà tvam . %<tadakùitarpaõàdegha labhetorjamasaü÷ayam>% su÷ruø kartari ac . 6 balànvite triø %<kçtajagattrayabhårjamataïgajam>% màghaþ .

#<årjayoni># puø çùibhede %<årjayonirudàpekùã nàrado'pi mahànçùiþ>% bhàø anuø 4 aø .

#<årjavya># puø ràjabhede %<siùektu na årjavyasya pçùñheþ>% çø 5, 41, 20, årjavyasya etannàmakasya ràj¤aþ bhà0

#<årjas># naø årja--asun . 1 utsàhàti÷ayàdhàyake bale 2 annarasabhede ca . tato'styarthe vini urjasvin, balac årjasvala, matup masyavaþ . årjasvat . tadvati triø tatra vinyantasya matubantasya ca striyàü ïãp . %<årjasvantaü haviùodatta bhàgam>% çø 10, 51, 8, %<årjasvatã càsi payasvatã ca>% thajuø 1, 27, %<årjasvantaü manyamànam àtmànaü bhagavànajaþ>% bhàgaø 3, 20, 42, %<årjasvalaü hastituraïga metat>% bhaññiþ %<bhoktàramårjasvalamàtmadeham>% raghuþ %<årjasvinya årjamedhà÷ca yaj¤e>% bhàø anuø 76 aø . %<annamårjaskaraü loke dattvorjasvã bhavennaraþ>% bhàø anuø 112 aø årjaþ karoti . årjas + kç--ac 6 taø . amçtàyamànarasàdhàyake triø . %<årjaskaràn havyavàhàn>% bhàø vaø 22 aø .

#<årjà># strã bhvàø årja--bhàve a . 1 bale 2 utsàhe 3 annarasavikàre 4 vçddhau ca . 3 årjàstyasya matup masya vaþ . årjàvat balànvite vçddhimati ca triø striyàü ïãp . %<årjàvatãü mahàpuõyàü madhumatãü trivartmagàm>% bhàø anuø 26 aø .

#<årjita># triø årja--kartari kta . 1 balànvite 2 vçddhiyukte ca . %<màtçkaü ca dhanurårjitaü dadhat>% raghuþ . %<vinihatya valamårjita÷rãþ>% màghaþ . bhàve kta . 3 bale 4 sàmarthye 5 utsàhe ca naø . %<upapattimadurjità÷rayam>% kiràø õic kta . kçtavçddhau 6 vardhite triø . %<himakaromakarorjitaketanam>% raghuþ .

#<årõa># naø årõà astyasya kàraõatvena ar÷aø ac . meùalomaracitavastràdau %<årõa¤ca ràïkavaü caiva kãñajaü paññajaü tathà . kuñãkçtaü tathaivàtra kamalànàü sahasra÷aþ . ÷lakùõaü vastramakàrpàsamàvikaü mçdu càjinam>% bhàø saø 50 aø . 2 meùalomni strã . %<màïgalyorõàvalayini puraþ pàvakasyocchikhasya>% raghuþ %<kàrpàsakãñajorõànàü dvi÷aphaika÷aphasya ca>% manuþ . 3 lalàñasthacihnabhede urõà÷abde udàø . sa ca cakravartitvasåcakaþ bhrådvayamadhyagata mçõàlatantusåkùmàü÷unibhaþ pra÷astàyataþ . naralakùaõa÷abde vakùyate .

#<årõanàbha># puø urõanàbhavat . (màkaóa÷à) 1 låtàyàm %<yastårõanàbha iva tantubhiþ pradhànajaiþ>% chàø uø . gotrapravartake 2 çùibhede tataþ apatye ÷ivàø aõ . aurõanàbha tadapatye puüstrã . striyàü ïãp . tasya pari÷ãlitode÷aþ ràjanyàø vu¤ . aurõanàbhaka tacchãlitade÷e . samàsàntaüvidheranityatvàt kvacit ac na . %<nàcàreõa vinà sçùñirårõanàbherapãùyate . na ca niþsàdhanaþ kartà ka÷cit sçjati ki¤cana>% ÷abdàø dhçtavàkyam . %<yathorõanàbhiþ sçjate gçhõate ca yathà pçthivyàmoùadhayaþ sambhavanti>% muõóakopaø .

#<årõamradas># triø årõamiva årõànirmitavastramiva mradãyaþ ati÷ayena mçdu vede mradãyas + niø ãyasorãyolopaþ . årõatulyàtimçdau %<årõamradà yuvatirdakùiõàvataþ>% ç010, 18, 10, %<årõamradasaü tvà stçõàmi>% yaju02, 2, årgasyàïgirasyårõamradà årjaü mayi dhehi 4, 10 . atra mçdutvenorõàyà upamànatokteþ kà÷mãrade÷ajasya (pa÷ama) prasiddhasya àvikalomamra eva årõatvaü tasyaivàtimçdutvàt .

#<årõavàbhi># puø årõanàbhiþ pçø parokùe và nasya vaþ . (màkaóasà) . låtàyàü %<yathorõavàbhistantunoccaret>% ÷ataø bràø 14, 5, 1, 23 .

#<årõàmaya># årõà + vikàre mayañ . meùalobhavikàre såtràdau %<årõàmayaü kautukahastasåtram>% kumàø .

#<årõàyu># triø årõà--astyarthe yus sittvàt bhatvàbhàvena na àto lopaþ . 1 årõàvi÷iùñe %<haüsamårõàyuü varuõasya nàbhim>% yaju013, 50 %<årõàyumårõàvantam>% vedadãø . 2 gandharvabhede årõàyu÷citrasena÷ca hàhà huhå÷ca bhàrata! harivaüø 128 aø %<bahubhiþ saha gandharvaiþ pràgàsvata ca tumbaruþ . mahà÷ruti÷citra÷irà årõàyutanayastathà>% bhàø 261 aø . %<somadà nàma gandharvã urõàyudu hatà'bhavat>% ràmàyaø .

#<årõàvana># triø årõà astyarthe bàø vanac . urõàyukte . %<a thàveþ imamårõàyumityårõàvanaü ityetadvaruõasya nàbhim>% ÷ataø brà07, 5, 2, 35 .

#<årõàstuka># triø astãti vibhaktipratiråpavas avyàvam årõàstyatra bàø åka . årõàyukte %<årõàstuke ke÷apakùayorbaddhe bhavataþ>% à÷vaø gçø 1, 7, 17,

#<årõu># àcchàdane adàø ubhaø sakaø señ . årõauti årõoti årõutaþ årõuvanti årõute . årõuyàt årõuvãta . årõotu årõautu årõuhi årõutàm . aurõaut aurõot . aurõuta . aurõavãt aurõàvãt aurõuvãt aurõa(rõà)(rõu) viùña urõunàva urõunuvatuþ . urõunuvire . årõu(rõa) vità . årõåyàt årõu(rõu)viùãùña . årõa(rõu)viùyati te aurõu(rõa)viùyat ta . årõuvan årõuvànaþ årõutaþ . %<sa dyàmaurõodantarikùam>% athaø 7, 1, 2, %<urõunàva di÷aþ ÷astraiþ>% %<dçùñvorõavànàn kakubho balaughàn>% bhaññiþ %<årõanàbhiryathorõute>% bhàø 2, 9, 27, . sani årõunåùati te årõunuviùati te årõunaviùati te .
     apa + apasçtàvaraõe %<apãvçtà aporõuvanto asthuþ>% çø 1 190, 6, %<aporõuvantaþ apagatanirasanavantaþ>% bhàø .
     abhi + àbhimukhyena àcchàdane . %<abhyårõoti yannagnaü bhiùakti>% çø 8, 79, 2,
     à--samagàcchàdane . %<indraü somairorõuta jårõavastraiþ>% çø 2, 14, 3
     pra--pracchàdane . praurõuvan ÷aravarùeõa tànapauhãnni÷àcaraþ . %<prorõuvantaü di÷ovàõaiþ>% bhaññiþ .
     vi--vigatàpavaraõe prakà÷ane . %<savitarvyårõuùe'nucãnà>% ç04, 54, 2, %<vyårõuse prakà÷ayasi>% bhà0

#<årda># urdadhàtuvat .

#<årda># triø årda--ac . krãóàyukte striyàü gauø ïãù .

#<årdara># naø årjà balena dçõàti dç--%<årji dçõàteralacau pårbàntyalopa÷ca>% uõàø al ac và årjo'ntyalopa÷ca 3 taø . 1 ÷åre 2 ràkùase ca ujjvalaø . uddãrõam pårõam ud dç--ac vçùoø uda åràde÷aþ . dhànyàdhàrabhede kusåle màdhavaþ . %<årdaraü pçõatà yave neddham>% ç03, 14, 11 . uddãrõam årdaraü kusålam bhà0

#<årdha(rdhva)># triø ud--hàï--óa pçùoø åràde÷aþ . 1 ucce 2 upari 3 uparitane ca %<prabodhayatyårdhamukhairmayåkhaiþ>% kumàø %<nãlordharekhà÷avalena ÷aüsan>% . %<vyaktordharekhàbhrukuñãrvahadbhiþ>% %<gaïgevordhapravartinã>% raghuþ . 4 utpàñite urdhakacaþ hemaø . 5 anupaviùñe daõóàyamàne %<àsãnaþ årdhaþ prahvo và niyamoyatra nedç÷aþ>% chandoø %<årdhvaþ anupaviùñaþ>% ÷ràø taø raghuø . 6 utkùipte %<årdhagràvàõaþ>% çø 3, 54, 12 . årdhagràvàõaþ somàbhiùaõàrthamuddhçtagràvàõaþ bhàø . hvayatervà óa tena savakàratvamapi tatràrthe

#<årdha(ddhva)ka># puø årdhaþ san kàyati ÷abdàyate . mçdaïgabhede sa ca gopucchvavadàkàrastritàlaparimitaþ mukhe'ùñàïgulaþ årdhaü dhçtvà vàdyate . %<årdhakogopucchvasamastritàlo'ùñàïgulo mukhe . dhçtvordhvaü vàdyate>% ÷abdàrõavokteþ . %<harãtakyàkçtisthaïkyastathàliïgyoyavàkçtiþ . årdhakodaõóatulyaþ syàt surajàbhedatomatàþ>% ÷abdaciø .

#<årdha(rdhva)kaca># triø årdhvà utpàñità kacà yasya . vikace hemaø striyàü syàïgatvàt và ïãù .

#<årdha(rdhva)kaõñha># triø årdhvaþ kaõñho'sya . 1 unnatakandhare striyàü và ïãùa . 2 mahà÷atàvarãlatàyàü strã ïãp ràjaniø .

@<[Page 1388b]>@
#<årdha(rdhva)karman># naø årdhaü årdhvade÷apràptyarthaü karma kriyà . utthànakriyàyàm udo'nårdhvakarmaõi pàø . årdhvaceùñordhakriyàdayo'yyatra . bahuø saø . tatkarmavati triø striyàü và óàp .

#<årdhvakàya># puünaø . årdhvvaü kàyasya ekade 3 taø . dehasyordhabhàge

#<årdhvaketu># triø årdhvaþ ucchritaþ keturyasya yatra và . 1 åcchritadhvaje ràjàdau tathàbhåtapuryàü strã . 2 janakavaü÷aje nçpabhede puø . %<årdhaketuþsanadvàjàdajo'tha purajitsutaþ>% bhàgaø 9, 13, 13 .

#<årdhvake÷a># puø årdhvaþ ke÷a iva ku÷àgraü yasya . %<årdhvake÷o bhaved brahmà lambake÷astu viùñaraþ>% smçtyukte ku÷amayabràhmaõe . unnatàgrake÷ayukte triø striyàü và ïãù

#<årdhvaga># triø årdhvvaü gacchati gama--óa . 1 uparigate . %<bhuvà sahodmàõamamu¤cadårdhvagam>% kumàø ÷aràü÷cà÷ãviùàkàrànårdhvagàn dãptatejasaþ bhàø vaø 22 aø . årdhagatadehasthavàyukçte 2 rogabhede %<årdhvage raktapitte ca ÷ãtamambhaþ pra÷asyate>% su÷ruø %<tasyordhago'nilaþ kàr÷yaü daurbalyaü pàõóugàtratà>% su÷ruø . sarveùàmuparigatatvàt 3 parame÷vare puø %<årdhvagaþ satpathàcàraþ>% viùõusahaø . %<sarveùàmupari tiùñannårdhvagaþ>% ÷àø bhàø . årdhagati÷àlini 4 dhàrmike triø %<dharmeõa gamanamårdhamadhastàdbhavatyadharmeõa>% sàüø kàø dharmeõordhagatyabhidhànàt dhàrmikasya tathàtvam . årdhvagatàdayo'pyatra . 5 årdhagatiyukte utthàyini triø .

#<årdhvagati># strãø årdhvaü gatiþ . 1 årdhvagamane . yathà jvalanàdeþ yathoktaü su÷ruø %<uùõatãkùõaråkùakharalaghuvi÷adaü råpaguõabahula mãùallavaõaü kañukarasapràyam vi÷eùata÷cordhagatisvabhàva miti taijasaü sasåhanapacanadàraõatàpaprakà÷anaprabhàvarõakaramiti>% . årdhajvalanàdayo'pyatra . %<bhramaõaü recanaü syandanordhvajvalanameva ca . tiryaggamanamapyatra gamanàdeva labhyate>% bhàùàø . %<prasiddhamårdhajvalanaü havirbhujaþ>% màghaþ årdhagati÷ca làghavàti÷avena bhavati satvasya ca laghutvàmårdhvagatihetutvamuktam sàø kàø %<satvaü laghu prakà÷akamiùñamupaùñambhaka¤cala¤ca rajaþ>% . %<tatra kàryodgamane heturlàghavaü gauravapratidvandvi, yato'gnerårdhajvalanaü bhavati>% sàø kauø . 2 årdhaloke khargàdau gamane ca taddhetu÷ca dharmaþ %<dharmeõa gamanamårdhamiti>% sàø kàø ukteþ %<årdhvaü gacchanti satvasthàþ>% iti gãtokte÷ca sàtvikabhàvamàtrasyàpi taddhetutvam . årdham dehàt 3 utkramaõe . årdhaü gatiryasya 4 årdhagàmiti triø .

@<[Page 1389a]>@
#<årdhvagapura># naø karmaø . ambarasthapure khapure hari÷candrapure trikàø . hari÷candra÷abde tatpurasyordhatvaü vakùyate . 2 tripuràsurapure ca tatpurasyàmbarasthatvamuktam harivaüø 324 aø yathà %<tripuraü puruùavyàghra! vçhaddhàtusamãritam . vikràmati nabhomadhye meghavçndamivotthitam . pràkàreõa pravçddhena kà¤canena viràjatà . maõibhi÷ca prakà÷adbhiþ sarvaratnai÷ca toraõaiþ . babhàse nabhaso madhye ÷riyà paramayà jvalat . gandharbàõàmivodagraü karmaõà sàdhitaü puram . vàjinaþ pakùasaüyuktà vahanti baladarpitàþ . puraü prabhàkaraü ÷reùñha manobhiþ kàmacàriõaþ . dhàvanto heùamàõà÷ca vikramaiþ pràõasaübhçtaiþ . àhvayanta ivàkà÷aü khuraiþ ÷aùpadalaprabhaiþ . vàyuvegasamairvegaiþ kampayanta ivàmbaram . sarvataþ samadç÷yanta cakùurbhirviditàtmabhiþ . çùibhirjvalanaprakhyaistapasà dagdhakilviùaiþ . gãtavàditrabahulaü gandharvanagaropamam . citràyudhasamàkãrõaiþ prataptakanakaprabhaiþ . bhavanairbahuvarõai÷ca pàü÷ubhiþ samalaïkçtaiþ . devendrabhavanàkàraiþ ÷u÷ubhe tanmahàdyuti . pràsàdàgraiþ pravçddhai÷ca kailàsa÷ikharaprabhaiþ . ÷u÷ubhe daityanagaraü bahusåryamivàmbaram . cayàññàlakasampannaü taptakà¤canasaprabham . kùveóitotkuùñabahulaü siühanàdavinàditam . babhau valgujanàkãrõaü vanaü caitrarathaü yathà . samuddhatapatàkaü tadasibhi÷ca viràjitam . raràja tripuraü ràjan . mahàvidyudivàmbare>% .

#<årdhvacaraõa># puø årdhva urdhasthaþ ÷caraõo'sya . 1 tapasvibhede årdhvvapàdàdayo'pyatra . 2 aùñapàde ÷arabhe ca tasyàùñànàü pàdànàü madhye caturõàmårdhasthatvàt tathàtvam .

#<årdhvajànu># triø urdhamuccam jànu yasya . uccajànuke và kap årdhajànuka nadarthe . kavabhàvapakùe và jànunoj¤uþ årdhaj¤u tadarthe %<kùaõamayamamubhåya svapnamårdhaj¤ureva>% màghaþ atràrthe årdhvaj¤aþ iti dviråpakoùaþ pçùoø sàdhu .

#<årdhvathà># avyaø uddha + bàø thàl . årdhvvaprakàre urdha ityarthe ca %<pra ÷ma÷ru dodhuvadårdhvathà'bhåt>% çø 10, 23, 1 .

#<årdhvadaüùñrake÷a># puø urdhadaùñrakàõàmunnatadaüùñràõàü bhåtànàmã÷aþ . 1 mahàdeve %<namordhadaüùñrake÷àya ÷uklàyàvatatàya ca . vilohitàya dhåmràya nolagrãvàya vai namaþ>% bhàø ÷àø 286 aø namordhetyatra %<saiùadà÷arathã ràmaþ>% iti vat pàdapåraõàya sandhiþ .

#<årdhvadçùñi># strã årdhvvà bhrubormadhyasthà dçùñiþ . upàsanàïge yogàrthaü bhruvorantaràlasthadçùñau 2 årdhotkùiptadçùñau ca årdhà dçùñirasya bahuø . 3 tàdç÷adçùñiyute 4 årdhetkùiptadçùñi yukte ca årdhvanetrordhadçgàdayo'pyatra .

#<årdhvadeva># puø årdhva ucco devaþ . 1 pa¤came÷vare 2 viùõau ÷abdaratnà0

#<årdhvadeha># puø årdhvaþmaraõottaraü bhàvã dehaþ . maraõottarabhàvini dehe %<årdhadehanimittàrthamahaü dàtuü jalà¤jalãn>% ràmàø årdhadehàya sàdhu %<årdhandamàcca dehàcca lokottarapadasya ca>% kàø ñha¤ . aurdhadehika maraõottarakartavye ÷ràddhàdau tacca karma smçtiùu prasiddham aurdhadehika÷abde vivçtiþ .

#<årdhvanabhas># puø urdhaü nabhoyasya . nabhomadhye vartamàne vàyau %<svàhàkçte årdhvanabhasaü màrutaü gacchatam>% yajaø 6, 16,

#<årdhvandama># triø årdhvvam + dama--ac . årdhvvasthe trikàø tato bhavàdyarthe ñha¤ . aurdhvandamika tadbhavàdau triø .

#<årdhvapàtra># naø årdhvvaü netavyaü pàtram . yaj¤apàtre ulåsvalàdau %<sauvarõarajadãnàmårdhapàtragrahà÷manàm>% yàj¤aø %<årdhapàtram yaj¤iyolukhalàdi grahàdisàhacaryàt>% mità0

#<årdhvapuõóra># puø årdhva årdhvamukhaþ puõóraþ ikùuyaùñiriva . lalàñasthe årdhvamukhe puõórekùavat rekhàtmake tilakabhede . taddhàraõe vidhiniùedhàdikaü niråpyate . %<årdhapuõóraü mçdà kçryàt tripuõóraü bhasmanà sadà . tilakaü vai dvijaþ kuryàccandanena yaddçcchayà>% ÷ràø taø puø . %<årdhvapuõóraü dvijaþ kuryàt kùatriyastu tripuõórakam . ardhacandrantu vai÷ya÷ca vartulaü ÷udrayonijaþ>% àø taø brahmàø puø . %<a÷ucirvàpya nàcàro manasà pàpamàcaran . ÷ucireva bhavennityamårdhapuõóràïkitonaraþ>% årdhapuõóradharo martyomriyate yatra kutracit . ÷vapàko'pi vimànastho mama loke mahãyate iti brahmapuø . taddhàraõe vaidikadvijàtiriktasyaivàdhikàraþ yathoktaü devãbhàgavate ÷rãnàràyaõena %<årdhapuõóraü tri÷åla¤ca vartulaü caturasrakam . ardhacandràdi và liïgaü vedaniùñho na dhàrayet! janmanà labdhajàtistu vedapanthànamà÷ritaþ . puõóràntaraü bhramàdvàpi lalàñe naiva dhàrayet . khyàtikàntyàdisiddhyarthamapi viùõvàvagamàdiùu . sthitaü puõóràntaraü naiva ghàrayedvaidikojanaþ>% . niø siø såtasaüø %<viùõvàgamàditantreùu dãkùitànàü vidhãyate . ÷aïkhacakragadàpadmairaïkanaü nànyadehinàm . vedamàrgaikaniùñhastu mohenàpyaïkitoyadi . patatyeva na sandeha stathà puõóràntaràdapi . ÷aïkhacakràdyaïkanaü ca gãtançtyàdikaü tathà . ekajàterayaü gharmo naü jàtu syàt dvijanmanaþ>% . %<÷aïkhacakramçdà yastu kuryàt taptàyasena và . sa ÷ådravadbahiþ kàryaþ sarvasmàddvijacarmaõaþ>% yathà ÷ma÷ànajaü kàùñhamanarhaü sarvakarmasu . dvijastu tapta÷aïkhàdiliïgàïkitatanustathà . saübhàùya kauravaü yàti yàvadindrà÷caturda÷a vçhannàø . %<÷ivake÷avayoraïkàn ÷ålacakràdikàn dvijaþ . na dhàrayeta matimàn vaidike vartmani sthitaþ>% tata÷ca tripuõóràdidhàraõavidhàyakavàkyaü vaidiketaradvijaviùayam ÷ådraviùaya¤ca . yadapi bràhmaõasya taddhàraõavidhànam %<agnihotraü yathà nityaü vedasyàdhyayanaü yathà . bràhmaõasya tatheveha taptamudràdidhàraõam>% padmapuø . %<bràhmaõaþ kùatriyo vai÷yaþ ÷ådro và yadi vetaraþ . ÷aïkhacakràïkitatanustulasãma¤jarãdharaþ . gopãcandanaliptàïgodçùña÷cettadaghaü kutaþ>% kà÷ãø . tadapi vaidiketavavipraparam sarvasàma¤jasyàt evaü ÷astràrthesthite'pi kulàcàràt tasyasarvaiþ kartavyatà . tathaiva bhàratañãkàyàü nãlakaõñhena nirõãtam yathà %<÷roõàmeka udakaü gàmavàjati màüsamekaþ piü÷ati sånayà bhçtam à nimrucaþ ÷akçdeko apàbharat kiü svit putrebhyaþ pitaràvupàvatuþ>% ÷rutiþ . asyàrthaþhe çbhavaþ! bhavatàü madhve ekaþ ÷roõàü ÷lakùõàü gàü mçdaü gopãcandranàdiråpàü tãrtha nikañasthàü mukhyakarmabhåtàü prati udakaü jalaü gauõakarma avàjati avagamayati antarbhàvitaõyartho'jatiþ . ÷rãõàü gàm udakena mi÷rayatãtyarthaþ ÷roõàü gàü raktacandanàdiråpàü và tathà . ekaþ sånayà hiüsayà tatkartrà àbhçtaü àhçtaü màüsaü gorocanàkhyaü piü÷ati pinaùñi udakena saha iti ÷eùaþ nimrucaþ nitaràmastaü gacchato dagdhendhanasyàgneþ sambandhi ÷akçt gomayaü ÷uùkagomayotthaü bhasmeti yàvat apàbharat apàhçtavàn atràpyudakena saheti ÷eùaþ vyavahità÷cetichandasi vyavahitenàpyupasargeõa kriyàyàþ sambandha . hçgraho rbha÷chandasãti hasyabha . etàni mantrapadàni asaüpårõàrthatvàt svàrthalàbhàya bràhmaõamapekùante iùe tvorje tvetyàdimantravat tatra yathà %<iùe tveti ÷àkhàü chinatti årje tvetyanumàrùñãti>% bràhmaõànusàràt he ÷àkhe tvà tvàm iùe annàya chinadmãti årje pa÷ubhyaþ anumàjrmãti vyàkhyàtam evamihàpi vàsudevopaniùadbràhmaõatantrapuràõopavçühaõànusàràt årdhapuõóràrthaü ÷lakùõàü mçdaü jalena mi÷rayediti vyàkhyeyaü tathà kàlàgnirudravçhajjàbàlàdyupaniùadbràhmaõatantrapuràõopavçühaõànusàràt tripuõórakartuþ nimrucaþ ÷akçdapàbharaditi ca vyàkhyeyam evamitarasyàpi padasya bràhmaõamantraliïgàdyupavçühaõe smçtibhya÷càùñakàprapà vidhivadanumeyaü tathàca ÷roõàmiti padasya raktàmiti vyàkhyàne saura÷àktagàõe÷ànàü raktameva pàrthivaü dravya puõóràrthe tattattantre vidhãyate vaiùõavànàü pãtaü ÷aivànàü bhasmeti anena tattatpuõóravi÷eùopalakùitatattaddevatà bhajanenàpi devatàbhàvaü pràpnuvantãti vighãyate . kevalavaidikànàü tu ÷roõàü ÷lakùõàmiti vyàkhyànena tritayasyàpi samuccayaþ %<snàtvà puõóraü mçdà kuryàt dhutvà caiba tu bhasmanà . devàn vipràn samabhyarcya candanena samàcarediti>% smçtibhyaþ atra gorocanàgrahaõaü candanàdyaùñagandhopalakùaõàrtham eteùàü vikalpasamuccayapakùàõàü pitçpaitàha paraüparàkrameõa vyavasthàmàha kiü svit putrebhyaþ pitarà vupàvaturiti putrahitàrthe yatki¤cidvrataü pitarau màtà pitarau pitçpitàmahau và upetya svãkçtya avatuþ vrataü samyak paripàlayàmàsatuþ tadeva tasya ÷reyaþ sàdhanati tyarthaþ evaü sati tãrthàni yaj¤àdayastantramàrgeõa såryàdyanyatamopàstiþ kevalavaidikatà ceti devatàbhàvapràptisàdhanàni ityantena . ÷ràddhakarmaõi tu tripuõóràdau vidhiniùedhayorvyavasthà niø siø uktà yathà . %<jape home tathà dàne svàdhyàye pitçkarmaõi . tatsarvaü na÷yati kùipramårdhvapuõórabinàkçtamiti>% hemàdràvukteþ . %<yaj¤odànaü japo homaþ svàdhyàyaþ pitçkarma ca . vçthà bhavati viprendrà! årdhvapuõóravinàkçtamiti>% vçhannàradãyàt %<årdhva¤ca tilakaü kuryàddaive pitnye ca karmaõãti>% vçddhaparà÷arokte÷ca årdhapuõóradhàraõaü paitre vihitam . anye tu %<årdhvapuõórodvijàtãnàmagnihotrasamovidhiþ . ÷ràddhakàle ca saüpràpte kartà bhoktà ca varjayediti>% vàmahaste ca ye darbhà gçhe raïgabalintathà . lalàñe tilakaü dçùñvà nirà÷àþ pitaro gatàþ iti saügrahokteþ %<årdhvapuõóraü tripuõóraüvà candràkàramathàpi và . ÷ràddhakartà na kurvãta yàvat piõóànna nirvapet>% iti vi÷vaprakà÷e vacanàcca na dhàryamityàhuþ . atra kulàcàràdeva vyavasthà . ata eva vçhannàradoyeþ %<årdhvapuõóra¤ca tulasãü ÷ràddhe necchanti kecana>% ityatrçkecanetyuktam årdhvapuõóravidhiþ ÷ràddhabhoktçparaþ, niùedhaþ kartçparaþ iti pçthvãcandraþ . yattu hemàdrau devalaþ %<lalàñe puõórakaü vçùñvà skandhe màlyaü tathaiva ca . nirà÷à pitaro yànti dçùñvà ca vçùalãpatimiti>% . tadgandhatripuõóraviùayam . %<pràkipaõóadànàt gandhàdyairnàlaïkuryàtsvavigraham>% ityà÷valàyanokteþ puõóraü vartulamityaparàrke madanaratne ca . pçthvãcandrastu %<puõóraü tripuõóram årdhva¤ca tilakaü kuryànna kuryàdvai tripuõórakam . nirà÷àþ pitaro yànti dçùñvà caiva tripuõórakamiti>% vçddhaparà÷arokteþ . bhoktustiryaglapo bhavatyeva . %<varjayettilakaü bhàle ÷ràddhakàle ca sarvadà . årdhvapuõóraütripuõóraü và dhàrayettu prayatnataþ>% iti vyàsokterityàha . pçthvãcandrodaye bràhme %<sahadarbheõa hastena yaþ kuryàttilakaü budhaþ . àcamya sa vi÷udhyeta darbhatyàgena caiva hi>% .

#<årdhvapç÷ni># puø årdhvvàþ pç÷nayovindavo'sya . pa÷ubhede . a÷vamedhe tçtãyayåpe bandhanoyamàrutapa÷ukãrtane %<pç÷nistira÷cãnapç÷nirårdhvapç÷niste màrutàþ>% yajuø 24, 4,

#<årdhvabarhis># puø årdhvaü pràgagraü barhiryeùàm . somapàkhye pitçbhede %<svàhà pitçbhya årdhvabarhirbhyo dharmapàvabhyaþ>% yajuø 3, 15, %<årdhvabarhirbhyaþ somapàbhyaþ>% vedadã0

#<årdhvabàhu># puø årdhva uttolito bàhuþ karmaø . 1 årdhottolite bàhau %<tadyadenamårdhabàhumabhiùi¤cati>% ÷ataø 5, 4, 1, 17, . bahuø . 2 prasàritabàhuke triø årdhvabàhuþ prà¤caü pragçhõàtyårdhva å ùå õa iti kàtyàø 16, 3, 8, årdhvabàhuþ prasàribàhuþ karkaþ %<pa¤camoraivato nàma manustàmasasodaraþ>% ityupakramya %<hiraõyaretàveda÷irà årdhvabàhvàdayo dvijàþ>% iti bhàgaø 8, 5, 3, ÷lokokte 3 raivatamanvantarãyasaptarùibhede te ca %<vedabàhuryadudhra÷ca munirveda÷iràstathà . hiraõyaromà parjanya årdhabàhu÷ca somajaþ . satyanetrastathà'treya ete saptarùayomatàþ>% harivaüø 7 aø vi÷eùata uktàþ . årdhvamutkùipto bàhurye na . 4 tapasyàrthamårdhotkùiptabàhau tapasvibhede .

#<årdhvabughna># puø årdhvaü budhnaü ÷iro'sya . årdha÷iraske camase %<arvàgvila÷camasa årdhabudhnastasmin ya÷onihitaü vi÷varåpam . tasyàsataþ sapta dhãràþ vàgaùñamã brahmaõà saüvidàneti>% arvàgvila÷camasa årdvabudhna iti tacchiraþ eùa hyarvàgbila÷camasa årdhabudhnastasmin ya÷onihitaü vi÷varåpamiti pràõà vai ya÷onihitaü vi÷varåpaü pràõànetadàha tasyàsataþ çùaya sapta dhorà iti pràõà và çùayaþ pràõànetadàha vçø uø . %<dehasya casamaråpeõa råpakamidam arvàgbila÷camasa årdhabudhnaþ ida tacchiraþ camasàkàraü hi tat katham? eùa hyarvàgbilaþ mukhasya vilaråpatvàt, ÷irasobudhnàkàratvàt årdhabudhnaþ tasmin ya÷onihitaü vi÷varåpamiti yathà soma÷camase eva tasmin ÷irasi vi÷varåpaü nànàråpaü nihitaü bhavati, kiü punastadya÷aþ? pàõà vai ya÷ovi÷varåpam . pràõàþ ÷rotràdayaþ sapta çùayaþ dhãràþ (÷rotre dve nàsike dve netre dve rasanà caiketi sapta) teùàü parispandàtmaka÷abdàdij¤ànahetutvàt>% . çùidhàtorgatyarthatayà parispandàtmakavçttimattvam j¤ànahetutvena dhãratvamiti bodhyam .

#<årdhvabhàga># puø årdhvaþ uparisthobhàga ekade÷aþ karmaø . uparitanade÷e %<tàlvàdiùu sabhàgeùu årdhabhàge niùpanno'judàttaþ>% siø kauø .

#<årdhvabhàj># triø årdhvaü bhajate bhaja--õvi . 1 uparibhàgasthe 2 årdhade÷asthe vahnibhede puø . %<årdhabhàgårdhabhàï nàma kaviþ pràõà÷ritastu yaþ>% bhàø vaø 218 aø agninàmatatkarmabhedakathane .

#<årdhvam># avyaø ud--hve¤ óamu àderåràde÷a÷ca . årdhva÷abdàrthe . %<årdhvaü pràõàhyutkràmanti yånaþsthavira àyati>% %<tiùñhannårdhvaü rajaþ pibet>% manuþ %<adha÷cordha¤ca prasçtàstasya ÷àkhàþ>% gãtà .

#<årdha(rdhva)manthin># puø årdhaü brahmacaryàduttarà÷ramaü gàrhasthyàdi mathnàti mantha--õini 6 taø . naiùñhikabrahmacàriõi sa hi brahmacaryottaragàrhasthyàdyà÷ramaü tyajatãti tasya tathàtvam . %<gharmàn pradar÷ayitukàmovàtavasanànàü ÷ramaõànàmçùãõàmårdhamanthinàü ÷uklayà tatvyà'vatatàra>% bhàgaø 5, 3, 21,

#<årdha(rdhva)màna># naø årdhvamàropya mãyate yena mà--karaõe lyuñ . palakarùàdimite pàùàõàdau (vàñakhàrà) . tena hi tulàdàvàropitena kharõàdergurutvamunmãyate . bhàve lyuñ . 2 uccatàparicchedakaparimàõe ca %<årdhvamànaü kilonmànaü parimàõaü tu sarvataþ . àyàmastu pramàõaü syàt saükhyà bàhyà tu sarvataþ>% vyàø kàø . ayamarthaþ . tulàdàvàropitasya svaõàdergurutvamitiþtulàparakoñide÷e àropàdyadunmãyate tadunmànam . prasthàdinà svagatàbhyàmàrohapariõàhàbhyàü vrãhyàdeþ sarvatomànàt parimàõam . àyàmodairghyaü vastràderjalàde÷ca mitirhastadaõóàdinà yat mãyate tat pramàõam . sarvataþ uktaprakàramànatrayàdbàhyà bahirbhåtà saükhyà dvitvàdirityarthaþ . %<pramàõe dvayasajdaghna¤màtracaþ>% pàø vihitau dvayasajdaghnacau pratyayau årdhamànàdeva %<prathama÷ca dvitãya÷ca årdhamàne matau mama>% vàrtikokteþ .

#<årdhvamukha># triø årdhaü mukhamasya . 1 årdhagataprathamaprasare %<prabodhayatyårdhamukhairmayåkhaiþ>% kumàø 2 årdhasthitàgrabhàge %<adhomukhairårdhamukhai÷ca patribhiþ>% raghuþ . 3 unnamitavadane ca svàïgatvàt striyàü ïãp . årdha mukhasya ekaø taø . 4 mukhasyordhabhàge naø %<dantàntordhamukhaü sa÷eùadahanam>% tantrasàø . màtçkànyàse mukhasyordhabhàge vindornyasyatvàdabhedopacàràt vinduvarõaiha tadarthaþ .

#<årdhvamåla># triø årdhvaü målamasya . 1 årdhvasthitamålabhàge ku÷àdau årdhvaþ kùaràdutkçùñaþ puruùottamo målamasya . 2 saüsàre ca %<årdhamålamadhaþ÷àkhama÷vatthaü pràhuravyayam>% gãtà .

#<årdhvaretas># puø årdhvamårdhagaü nàdhaþpatat reto yasya . 1 mahàdeve, 2 sanakàdimunau 3 tapasvibhede, 4 bhãùme ca . reto hi puücihnena pràyaþ sarveùàmadho gacchati yastasya adhegatiü saüruõaddhi sa årdharetà ityucyate . sanakàdãnàü nivçttidharmaparatvena naiùñhikabrahmacàritayà tathàtvam %<aùñà÷ãtisahasràõi çùãõàmårdharetasàm>% bhàø saø 11 aø . %<ityuktvà cordhvamanayadretovçùabhavàhanaþ . årdharetàþ samabhavat tataþ prabhçti càpi saþ>% bhàø amuø 84 aø . %<årdharetà årdhaliïga urdha÷àyã nabha sthalaþ>% bhàø anuø 170 aø ÷ivastutau . bhãùmasya ca kçtasamàvartanasyàpi pitçkàmyavivàhàrthaü satyavatosamãpe gàrhasthyaparityàgapratij¤ànàt tathàtvam tatkathà %<adyaprabhçti me dà÷a! brahmacaryaü bhaviùyati>% bhàø àø 100 aø dç÷yà .

#<årdhvaroman># puø årdhvàni romàõyasya . 1 årdhvamukhatayà vikañaromiõ yamadåtàdau %<sa pà÷ahastàüstrãn dçùñvà puruùàn bhç÷adàruõàn . vakratuõóànårdharomõa àtmànaü netumàgatàn>% bhàø 6, 1, 26 . 2 ku÷advãpasãmàparvatabhede ca . ku÷advãpavarõane %<teùàü varùeùu sãmàgirayonadya÷càbhij¤àtàþ saptaiva . cakrababhru÷catuþ÷çïgaþ kapila÷citrakåñodevànãka årdharomà draviõaþ>% iti bhàgaø 5, 20, 11 . årdhamukharomayukte triø . 3 raktàkùamårdharomàõaü kàkajaïghàkùinàsikam bhàø anuø 68 aø . striyàü và óàp .

#<årdhvaliïga># puø årdhvamutkçùñaü liïgaü cihnamasya . 1 mahàdeve årdhvvaliïgaü biråpàkùamiti sandhyàïgamantraþ %<årdharetà årdhvaliïga årdha÷àyã nabhaþsthalaþ! trijaña÷cãravàsà÷ca rudraþ senàpatirvibhuþ>% . bhàø anuø 170 .

#<årdhvaloka># puø karmaø . svarge .

#<årdhvavàta># puø årdhvagato vàtaþ . su÷rutokte svàbhàvikagatirodhena årdhvagate vàyau . sa ca måtràdivegadhàraõàdbhavati yathoktaü su÷ruø . %<adha÷cordha¤ca bhàvànàü pravçttànàü svabhàvataþ . na vegàn dhàrayeddhãmàna vàtàdãnàü jijãviùuþ>% . adhikamudàvarta÷abde 1163 pçø uktam . %<àñopa÷ålau parivartana¤ca saïgaþ purãùasya tathordhavàtam>% su÷ruø 2 saptamàrutàntargate parãvahe vàyau tasya sarvavàyånàmuparisthatvàt tathàtvam àvaha÷abde vivçtiþ .

#<årdhvavçta># triø årdhagatyà veùñanena vçtaþ . årdhvamàvartanenàvçte dakùiõàvartanenàvartite såtràdau %<kàrpàsadupavãtaü syàt viprasyordhavçtaü trivçt>% manuþ . yathà ca dakùiõàvartitasyaiva tathàtvam tathopavãta÷abde uktam .

#<årdhvavçhatã># strã vaidike chandobhede . %<caturthaü vçühatã>% . ityupakramya %<aùñinormadhye da÷akoviùñàravçhatã trijàgatordhavçhatã>% sarvànuø 5 aø .

#<årdhva÷àyin># triø årdhvaþ san ÷ete ÷ã--õini . 1 uttàna÷àyibàlake . striyàü ïãp . 2 mahàdeve puø . årdhaliïga÷abde udàø .

#<årdhva÷oùam># avyaø årdhvaþ san ÷uùyati årdhva + ÷uùa--õamul . årdhatayà ÷uùke kasàdiùu yathàvidhyanuprayoganiyamàt ÷uùadhàtvanuprayoga evàsya màdhutvam . %<årdha÷oùaü ÷uùyati vçkùaþ årdhaþ san ÷uùyatãtyarthaþ>% siø kauø . %<yadvordha÷oùaü tçõavadvi÷uùakaþ>% bhaññiþ .

#<årdhvasànu># puünaø karmaø . 1 parvatàdãnàmuparisthe sànau . årdhvaü svati so--nu . 2 uparyuparyucce kanikradat patayadårdhasànuþ çø 1, 152, 5 . %<årdhasànuruparyuparisamucchayaõaþ>% bhàø .

#<årdhvasthiti># strã årdhvaü sthitiryatra yasya và . 1 a÷vapçùñhabhàge trikàø . 2 årdhasthe triø . årdhvaü sthitiþ . 3 årdhasthàne strã

#<årdhvasrotas># puø årdhvam årdhagataü nàdhogàmi srotaþ retasaþ pravàho'sya . 1 årdharetasi yogibhede sa hi utpatanahetusatvàdhikyena retaþ pravàhamårdhamànayatãti tasya tathàtvam satvabàhulye eva yathordhasrotastvaü tathà sàüø kauø uktam yathà %<kecit khalu satvabahulàþ sattvanikàyà yathordhasrotasa iti>% årdhvaü srota àhàrasa¤càro'sya 2 vanaspatyàdiùu %<vanaspatyoùadhilatàtvaksàravãrudhodrumàþ . utsrotasastamaþpràyàþ antaþspar÷àvi÷eùiõaþ>% bhàgaø 1, 8, 20, teùàü tathàtvokteþ %<årdhaü srota àhàrasa¤càroyeùàm>% ÷rãdharaþ . måle siktajalàdãnàü målenaivordhamàkarùaõàt teùàmårdhasrotastvam .

@<[Page 1393a]>@
#<årdhvàyana># triø årdhvamayanaü yasya . 1 årdhvagata plakùadvãpasthe 2 vai÷yavarõasthànãye pakùibhede . plakùadvãpavarõane aruõàdisaptanadãruktvà %<yàsàü jalãpaspar÷anavidhåtarajastamaso haüsapataïgordhà yanasatyasaüj¤à÷catvàrovarõàþ>% bhàgaø 5, 20, 7 . %<haüsàdayaþ pakùiõaþ bràhmaõàdisthànãyàþ>% ÷rãdharaþ . 3 årdhagatau na0

#<årdhvàmnàya># puü årdhvamàmnàyyate à + mnà--karmaõi gha¤ . vedamàrgàtiriktabodhake tantrabhede

#<årdhvàvarta># puø årdhvamàvartate'tra à + vçta àdhàre gha¤ . 1 a÷vapçùñhasthàne trikàø bhàve gha¤ 6 taø . 2 dakùiõàvarte ca

#<årdhvàsita># puø årdhvamuparigàge asitaþ kçùõaþ àsito và . 1 kàravelle (karelà) trikàø 2 årdhopavaviùñe triø .

#<årdhveha># puø årdhvamãhà ceùñà . utthànànukålàyàmårdhvaceùñàyàm %<udo'nårdhehe>% mugdhaø årdhehàpyatra strã .

#<årmi># puüstrãø ç--mi--arterucca . 1 taraïge, %<vyomagaïgormivàyubhiþ>% raghuþ %<mahormibhirvyàhatavà¤chitàrthaiþ>% 2 prakà÷e, 3 vege, 4 vastrasaïkocarekhàyàm, 5 pãóàyàm, 6 utkaõñhàyàm, 7 bubhukùàdiùu, ùañsu dehamanaþpràõànàü yathàyathaü dharmeùu te ca %<bubhukùà ca pipàsà ca pràõasya, manasaþ smçtau . ÷okamohau, ÷arãrasya jaràmçtyå ùaóårmayaþ>% ÷àø tiø vibhajyoktàþ %<païktãkçtànàma÷vànàü namanonnamanàkçtiþ . ativegasamàyuktà gatirårmirudàhçtà>% vaijayantyu ktalakùaõàyàm 8 a÷vagatau strã %<tårõaü payodhaya ivormibhiràpatantaþ>% màghaþ %<kùipadbhirurmãnaparairivormibhiþ>% màghaþ pakùe årmibhira÷vagatibhirityarthaþ .
     årmo bhavaþ yat . årmya årmibhave triø ràtrau strã niruø %<tirastamodadç÷a årmyàsu>% çø 6, 48, 6, %<årmyàsu ràtriùu>% bhàø . rudrabhede puø %<nama årmyàya càvanyàya ca>% yajuø 16, 31 .

#<årmikà># strã årmiriva kàyati kai--ka . 1 taraïgavat prakà÷amàne aïgurãyake . svàrthe kan . 2 taraïgàdau ca . 3 utkaõñàyàm 4 bhçïganàde 5 vastrabhaïge ca hema0

#<årmin># triø årmirastyasya bàø ini . årmiyukte striyàü ïãp . %<sampçcyadhvamçtàvarãrurmiõà madhumattamàþ>% kàtyàø 4, 2, 32, %<prasnàpayantyårmiõam>% çø 9, 98, 6, 2 samudrai puø %<tataþ sàgaramàsàdya kukùau tasya mahormiõaþ>% bhàø vaø 20 aø .

#<årmimat># triø karmiriva vakatàstyasya matup yavàø masya na vaþ . 1 vakre . %<dãrgheùu nãleùvatha cormimatsu jagràha ke÷eùu narendrapatnãm>% bhàø saø 65 aø 2 taraïgavati ca .

#<årmimàlin># puø årmimàlà'styasya ini . samudre %<candraü pravçddhormirivormimàlã>% raghuþ

#<årmilà># strã lakùmaõapatnyàm janakasyaurasyàü kanyàyàm %<pàrthivãmudavahadraghådvaho lakùmaõastadanujàmathormilàm>% raghuþ

#<åryàdi># puø pàõinyukte gatisaüj¤ànimitte ÷abdasamåhesa ca gaõaþ årã, årarã, tanthã, tàlã, àtàlã, vetàlã, dhålã, dhåsã, ÷akalà, saü÷akalà, dhvaüsakalà, bhraüsakalà, gulugudhà, sajåþ, phala, phalã, viklã, àloùñhã, kevàlã, kevàsã, paryàlã, ÷evàlã, varùàli, atyåma÷à, va÷masà, mammasà, masamasà, ÷rauùañ, vauùañ vaùañ, svàhà, svadhà, bandhà, pràdusa, at, àvis, atra pàñhàntaram årurã urãti årãkçtya .

#<årva># puø åruþkàraõatvenàstyasya ar÷aø ac saüj¤àpårvakaviyetanitvena svàyambhuvavat na guõaþ . 1 aurve çùibhede upacàràt tajjàte 2 yàóànale %<årva iva prathe>% éø 3, 3, 19, årvaþ bàóavànalaþ bhàø 3 tadvati samudre %<apàra årve'mçtaü duhànàþ>% ç03, 1, 16, samànamårvaü nadyaþ pçõanti çø 2, 35, 3, årvaþ sàdç÷yenàstyasya ac . bàóavànalatulye 4 mahati %<diva årurårvàü abhitaþ>% 2, 13, 7, %<årvàna mahataþ>% bhàø tattulye 5 vistçte ca maha÷cidagna egaso abhãv årvàt 4, 12, 5, %<årvàt vistçtàt>% bhàø .

#<årvaïga># naø åruriva aïgam yasya . chatrikàyàm ÷ilãndhre hàrà0

#<årva÷ã># strã åruü nàràyaõoruü kàraõatvenà÷nute a÷a--ac 6 taø gauràø ïãù . årva÷yàm . pçø asya dantyasavattvamapi .

#<årvaùñhãva># naø årå ca aùñãvantau ca samàø dvandvaþ niø . årvoraùñhãvato÷ca samàhàre

#<årvã># strã årå madhyasthatvenàstyasya ar÷aø ac svàyambhuvavat na guõaþ gauràø ïãù . årumadhyasthàne årumadhye årvã nàma tatra ÷oõitakùayàt ÷akitha÷oùaþ %<årvyà årdhamadhovaïkùaõasandherårumåle lohitàkùamiti>% lohitàkùàõi jànårvã kårcàþ viñakårparà iti ca su÷ruø .

#<årvya># puø årve vàóavànale bhavaþ yat . adhiùñhàtçtayà vàóavànala sthite rudre %<nama årvyàya ca sårvyàya ca>% yajuø 16, 4,

#<årùà># strã ura--sa niø neñ . devatàóatçõe ÷abdacaø .

#<ålupin># puø ulupin + pçø dãrghaþ . 1 jalajantubhede 2 matsyabhede ca

#<ålåka># puüstrãø ula--åkac dãrgha÷ca . pecake striyàü ïãp .

#<åùa># puø råjàyàm bhvàø paraø sakaø señ . åùati auùãt åùàm bamåva àsa cakàra . åùitaþ vyåùaþ åùaõaþ .

#<åùa># puø åùa--rujàyàü ka . 1 kùàre, 2 karõarandhne, 3 candranàdrau ca . %<kau÷eyàvikayoråùaiþ>% manuþ . %<soùairudakagomåtraiþ ÷udhyatyàvikakauùikam>% yàø . tatra candanàdreþ virahitàpakattvàt karõacchidrasya alpajajàdiprave÷ena udvegahetutvàt kùàramçttikàyà malàpahàrakatvàt tathàtvam iti bhedaþ . åùati andhakàraü pecakat và . 4 prabhàte 5 retasi naø . tasya ca kùàravattãvratvàt uùõatvàccatathàtvam . yathà ca retasa åùatvam tathàha %<reto và åùàþ prajananaü tadenaü prajanana àbhajatyetaddha vai pitaraþ prajananàbhaktà bhavanti yadeùàü prajàbhavati>% ÷ataø bràø 13, 8, 1, 14 . 5 kùàramçttikàyàü strã

#<åùaka># naø åùati andhakàraü pecakaü và åùa--õvula . pratyåùe ÷abdacaø .

#<åùaõa># naø åùa--lyu . 1 marice, 2 pippalãsåle, 3 ÷uõñhyà¤ca . (cità) 4 citrake puø . 5 piplyàü 6 cavye ca(cai) strã . marãcyàdãnàü kadutvena jihvodvejakatayà tathàtvam . tryåùaõaü trikañu÷uõñhã pippalã maricaü ca yathàha %<vi÷vopakulyà maricaü tryåùaü trikañu kathyate . kañutrikaü trikañukaü tryåùaõaü vyoùamucyate . tryåùaõaü dãpanaü hanti ÷vàsakàsatvagàmayàn . gulmamehaü ca tvaksthaulyaü medasà saha pãnasàn>% bhàvapraø . tryåùaõaü sakaõàmålaü kathitaü yadtryåùaõakam . vyoùasyaiva guõàþ proktà adhika ÷caturåùaõe bhàø praø . ùaóåùaõam . %<pippalã pippalãmålam cavyà citrakanàgaraiþ . pa¤cabhiþ kolamàtra¤ca pa¤cakolam taducyate . pa¤cakolaü samaricaü ùaóåùaõamiheùyate>% bhàvaprakà÷aþ .

#<åùara># triø åùa + matvarthãyo raþ, åùaü kùàramçttikàü ràti dadàti kaþ và . kùàramçttikàyukte de÷e yasminnuptaü vãjaü na prarohati . %<anåùaramavivadiùõu bhåma>% à÷vaø gçø 2, 7, 2 . àdhànàïgoùaramçdgrahaõam ÷ataø vràø 2, 1, 1, 6 . uktam yathà athoùàn sambharati . %<asau ha vai dyaurasyai pçthivyà etàn pa÷ån pradadau tasmàt pa÷avyamåùaramityàha>% . %<varùukasya kimapaþ kçtonnaterambudasya parihàryamåùaram>% màghaþ . %<tatra vidyà na vaptavyà ÷ubhaü vãjamivopare>% manuþ %<nacoùaràü na nidegdhàü mahãü dadyàt kadàcana>% bhàø anuø 334 .

#<åùaraja># naø åùaràjjàyate jana--óa . (pàïgà) lavaõabhede . tadguõàdi su÷ruø %<uùasåtaü bàlukelaü ÷ailaü målàkarodbhavam>% lavaõaü vibhajya %<lavaõaü kañukaüchedivihitaü pañu cocyate>% su÷ru0

#<åùavat># triø åùa--matup masya vaþ . åùarasthàne . striyàü ïãp

@<[Page 1394b]>@
#<åùà># strã bàõaràjasutàyàm uùà÷abde tatkathãktà .

#<åùma># puø åùa--ma . 1 ÷ãtaviroghini spar÷e . ar÷a--ac . 2 tadvati triø . 3 nidàghakàle amaraþ .

#<åùmaõa># triø pàmàdiø astyarthe na . åùmayukte matup masya vaþ åùmavat tadarthe triø striyàü ïãp .

#<åùmaõya># triø uùmà nivàraõãyatvenàstyasya yat . åùmanivàraõàrhe %<uùmaõyà pidhànàü varåõàmaïkàþ>% çø 1, 162, 13 . %<uùmaõya åùmanivàraõàrhàõi pàtràõi>% bhàø .

#<åùman># puø åùa--manin . 1 grãùme 2 tejodravyasya såkùmàvayave (bhàpa) %<bhuvà sahoùmàõamamu¤cadårdhvagam>% kumàø %<yathàgnerdhåma udayate evameùàmåùmodayate>% ÷ataø bràø 1, 6, 2, 1, 5 . vyàraõokteùu soùmavàyunoccàryamàõeùu ÷aùasaharåpeùu varõeùu . %<svaràõàmåùmaõà¤caiva vivçtaü karaõaü matam>% ÷ikùà . %<÷aùasahà åùmàõaþ>% siø kauø . %<sarve svarà ghoùavanto balavanto vaktavyàþ indre balaü dadànãti . sarvaåùmàõo'grastà anirastà vivçtà vaktavyàþ prajàpateràtmànaü paridadànãti>% chàø uø . %<sarva åùmàõo'grastà antaraprave÷ità anirastà abahiràkùiptà vivçtà vivçtaprayatnoccàritàþ prajàpateràtmànaü paridadàni prayacchàmi>% ÷àø bhàø . %<atha yadyenamåùmasåpàlabheta prajàpateþ ÷araõo'bhåvaü sa tvà pratipekùyatotyenaü bråyàt>% chàø uø . %<spar÷astasyàbhavajjãvaþ svarodeha udàhçtaþ . uùmàõamindriyàõyàhurantasthà balamàtmanaþ . svaràþ sapta vihàreõa bhavanti sma prajàpateþ>% bhàgaø 3, 12, 30, åùmàõaü ÷aùasaha iti catuùñayam antaþ sthà yaralavàþ sapta svaràþ ùaójàdayaþ vihàreõa krãóayà ÷rãdharaþ . %<khe khàni vàyau ni÷vàsàü stejaþsåùmàõamàtmavàn . apsvasçk÷leùma÷ukràõikùitau ÷eùaü yathodbhavam>% bhàgaø 7, 12, 24, . atra teja råùmàõa miti svakàraõe layàbhidhànàt tasya teja kàryatà gamyate . su÷rute ca tasya tejaþ kàryatvaduktaü tacca uùõa÷abde dar÷itam . dehasyoùmàü ca brahmàbhinna kaukùeyànalopàdhikajãvasaüyogenaivabhavati yathoktaü chàø uø bhàùyayoþ . %<atha yadataþ parodivojyotirdãpyate vi÷vataþ pçùñheùu sarvataþ pçùñheùu anuttameùåttameùu lokeùvidaþ vàva tadyadida masminnantaþ puruùe jyotistasyaiùà dçùñiþ vijànàti>% upaø . idaü vàvedameva tadyadidamasmin puruùe'ntarmadhye jyotiþ cakùuþ÷rotragràhyena liïgenoùõimrà ÷abdena vàvagamyate . yattvacà spar÷aråpeõa gçhyate taccakùuùaiva . dçóhapratãtikaratvàttvaco'vinàmåtatvàcca råpaspar÷ayoþ . kathaü punastasya jyotiùo liïgaü tvagdçùñigocaratvamàpadyate? ityàha yatra yasmin kàle etaditi kriyàvi÷eùaõaü asmin ÷arãre hastenàlabhya saüspar÷enoùõimànaü råpasahabhàvinamuùõaspar÷abhàvaü vijànàti sa hyuùõimà nàmaråpavyàkaraõàya dehamanupraviùñasya caitanyàtmajyotiùo liïgamavyabhicàràt . na hi jãvantamàtmànamåùõimà vyabhicarati . %<uùõa eva jãviùyan ÷ãto mariùyanniti>% hi vij¤àyate . maraõakàle ca %<tejaþ parasyàü devatàyàmiti>% pareõàvibhàgatvopagamàdato'sàdhàraõaü liïgamauùõyamagneriva dhåmaþ . atastasya parasyaiùà dçùñiþ sàkùàdiva dar÷anaü dar÷anopàya ityarthaþ . etadvàkya¤ca kaukùeyànalopàghikajãvàbhinnabrahmaparaü tasyaiva jyotiþ÷abdàbhidheyatvena tatsamparkàdeva dehasyauùõyasambhavaþ tadetat ÷àø såø bhàùyayoþ samarthitaü yathà %<jyoti÷caraõàbhidhànàt>% ÷àø såø %<idamàmananti atha yadataþ parodivo jyotirdãpyate vi÷vataþ pçùñheùu sarvataþ pçùñheùvanuttameùåttameùu lokeùvidaü vàva tadyadidamasminnantaþ puruùe jyotiriti>% tatra saü÷ayaþ kimiha jyotiþ÷abdenàdityàdikaü jyotirabhidhãyate? kiü và para àtmeti? . arthàntaraviùayasyàpi ÷abdasya talliïgàdbrahmaviùayatvamuktam iha talliïgamevàsti nàsti veti vicàryate kintàvat pràptaü àdityàdikameva jyotiþ÷abdena parigçhyate iti . kuta? prasiddheþ tamo jyotiriti hãmau ÷abdau parasparapratidvandviviùayau prasiddhau . cakùurvçtterniroghakaü ÷àrvaràdikantama ucyate . tasyàevànugràhakamàdityàdikaü jyotiþ . tathà dãpyate itãyamapi ÷rutiràdityàdiviùayà prasiddhà na hi råpàdihãnaü brahma dãpyata iti mukhyàü ÷rutimarhati . ki¤ca dyumaryàdatva÷rute÷ca . na hi caràcaravãjasya brahmaõaþ sarbàtmakasya dyaurmaryàdà yuktà kàryasya tu jyotiùaþ paricchinnasya dyaurmaryàdà syàt %<parodivo jyotiriti>% ca bràhmaõam nanu kàryasyàpi jyotiùaþ sarvatra gamyamànatvàt maryàdàvattvamasama¤jasaü astu tarhyatrivçtkçtantejaþ prathamajam . na atrivçtkçtasya tejasaþ prayojanàbhàvàditi . idameva prayojanaü yadupàsyatvamiti cenna prayojanàntaraprayuktasyaivàdityàderupàsyatvadar÷anàt . %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõãti>% càvi÷eùa÷ruteþ . nacàtrivçtkçtasyàpi tejasodyumaryàdatvaü prasiddham . astu tarhi trivçtkçtameva tejo jyotiþ ÷abdam . nanåktamarvàgapi divo gamyate'gnyàdikaü jyotiriti naiùa doùaþ sarvatràpi gamyamànasya jyotipaþ parodiva ityupàsanàrthaþ prade÷avi÷eùaparigraho na virudhyate na tu niþprade÷asya brahmaõaþ prade÷avi÷eùakalpanàbhàginã . sarvataþ pçùñheùvanuttameùåttameùu lokeùviti càdhàrabahutva÷rutiþ kàrye jyotiùyupapadyatetaràm . %<idaü vàva tadyadidamasminnantaþ puruùe jyotiriti>% ca kaukùeye jyotiùi paraü jyotiradhyasyamànaü dç÷yate sàråpyanimittà÷càdhyàsà bhavanti yathà %<tasya bhåriti ÷iraþ ekaü ÷ira ekametadakùaramiti>% kaukùeyasya tu jyotiùaþ prasiddhamabrahmatvaü tasyaiùà dçùñistasyaiùà ÷rutiriti cauùõyaghoùavi÷iùñatva÷ravaõàt %<tadetaddçùña¤ca ÷ruta¤cetyupàsãteti>% ca ÷ruteþ . %<cakùuùya÷ca ÷ruto bhavatãti ya evaü vedeti>% càlpaphala÷ravaõàdabrahmatvaü mahate hi phalàya brahmopàsanamiùyate . nacànyadapi ki¤cit svavàkye pràõàkà÷avat jyotiùosti brahmaliïgam . na ca pårvasminnapi vàkye vrahma nirdiùñamasti . %<gàyatrã và idaü sarvaü bhåtamiti>% chandonirde÷àt . athàpi katha¤cit pårvasmin vàkye vrahma nirdiùñaü syàt evamapi na tasyeha pratyabhij¤ànamasti . tatra hi tripàdasyàmçtaü divãti dyauradhikaraõatvena ÷råyate . atra punaþ parodivo jyotiriti dyaurmaryàdàtvena . tasmàt pràkçtaü jyotiriha gràhyamityevaü pàpte bråmaþ . jyotiriha brahmagràhyaü kutaþ? caraõàbhighànàt pàdàbhidhànàdityarthaþ . pårvasmin ha vàkye catuùpàd brahma nirdiùñaü %<tàvànasya mahimà tatojyàyàü÷ca puruùaþ pàdo'sya sarvàbhåtàni tripàdasyàmçtaü diviü>% ityanena mantreõa . tatra yat catuùapado brahmaõaþ tripàdamçtaü dyusambandhiråpaü nirdiùñaü tadeveha dyusambandhànnirdiùñamiti pratyabhij¤àyate tat parityajya pràkçtaü jyotiþ kalpayataþ prakçtahànàprakçtaprakriye prasajyetàyàm . na kevalaü jyotirvàkya eva brahmànuvçttiþ parasyàmapi hi ÷àõóilya vidyàyàmanuvartiùyate brahma . tasmàdiha jyotiriti brahma pratipattavyam . yattåktaü jyotirdãpyate iti caitau ÷abdau kàrye jyotiùi prasiddhàviti, nàyandoùaþ prakaraõàdbrahmàvagame satyanayoþ ÷abdayoravi÷eùakatvàt dãpyamàna kàryajyotirupalakùite brahmaõyapi prayogasambhavàt %<yena såryastapati tejaseddhaþ>% iti ca mantravarõàt . yadvà nàya jyotiþ÷abda÷cakùurvçtterevànugràhake tejasi vartate . anyatràpi prayogadardanàt %<vàcaivàyaü jyotiùàste>% manojyotirjuùatàmiti ca . tasmàdyadyatkasya cidavabhàsakantattat jyotiþ÷abdenàbhivãyate . tathà sati brahmaõopi caitanyasvaråpasya samastajagadavabhàsahetutvàdupapanno jyoti÷abdaþ %<tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti>% . %<taddevà jyotiùàü jyotiràyurhopàsate'mçtam>% ityàdi÷rutibhya÷ca . yadapyuktaüdyumaryàdatvaüsarvagatasya brahmaõonopapadyate iti . atrocyate sarvagatasyàpi brahmaõaupàsanàrthaþ prade ÷avi÷eùaparigraho na virudhyate . nanåktaü niþprade÷asya brahmaõaþ prade÷avi÷eùakalpanà nopapadyata iti . nàyaü doùaþ niùprade÷asyàpi brahmaõa upàdhivi÷eùasambandhàt prade÷avi÷eùakalpanopapatteþ . tathàrhi àdivye cakùuùi hçdaya iti prade÷avi÷eùasambandhãni brahmaõa upàsanàni÷råyante . etena vi÷vataþ pçùñheùvityàghàrabahutvamupapàditam . yadapyetaduktaü auùõyaghoùàbhyàmanumite kaukùeye kàrye jyotiùyadhyasyamànatvàt paramapi divaþ kàryaü jyotireveti . tadapyayuktaü parasyàpi brahmaõonàmàdi pratãkatvavat kaukùeyajyotiþpratãkatvopapatteþ . %<dçùña¤ca ÷ruta¤cetyupàsãteti>% tu pratãkadvàrakaü dçùñatvaü ÷rutatva¤ca bhaviùyati . yadapyalpaphala÷ravaõànna brahmeti tadapyanupapannam . na hi iyate phalàya brahmà÷rayaõãyamiyate neti niyame heturasti . tatra hi nirastasarvavi÷eùasambandhaü paraü brahmàtmatvenopadi÷yate tatraivaüråpameva phalaü mokùa ityavagamyate yatra tu guõavi÷eùasambandhaü pratãkavi÷eùasambandhaü và brahmopadi÷yate tatra saüsàragocaràõyevoccàvacàni phalàni dç÷yante %<annàdo vasudànovindate vasu ya evaüveda>% ityàdyàsu ÷rutiùu . yadyapi na svavàkye ki¤cit jyotiùo brahmaliïgamasti tathàpi pårvasmin vàkye dç÷yamànaü grahãtavyaü bhavati . taduktaü såtrakàreõa jyoti÷caraõàbhidhànàditi . kathaü punarvàkyàntaragatena brahmasannidhànena jyotiþ÷rutiþ svaviùayàt pracyàvya ÷akyà vyàvartayitum . naiùa doùaþ . %<yadataþ parodivo jyotiriti>% prathamatarapañhitena yacchabdena sarvanàmnàdyusambandhàt pratyabhij¤àyamàne pårvavàkyanirdiùñe brahmaõi svasàmarthyena paràmçùñe satyarthàt jyotiþ÷abdasyàpi tadviùayatvopapatteþ . tasmàdiha jyotiriti brahma pratipattavyam bhàø . ÷rutyantare tu kaukùeyàgnisaübandhàt dehasyauùõyamuktam . tatràpi kaukùe yàgnerapi jãvasthitiniyatatvàt jãvàdhãnatvaü kalpyamityàkare prapa¤caþ

#<åha># vitarke bhvàdiø àtmaø sakaø señ . åhate auhiùña . åhàü babhåva àsa cakre . åhitaþ åhamànaþ åhitum åhaþ . %<auhiùña tàn vãtaviruddhabuddhvãn>% bhaññiþ . karmaõi åhyate auhi õic . åhayati te aujihat ta . %<råpeõa tàvaujihatàü nçsiühau>% bhaññiþ asya åha÷abde vakùyamàõe'rthe'pi vçttiþ . parasmaipaditvamapyasya åhati, ityuhetdvidaivataü daivikeùu kàtyàø 101, 3, 1, 17, yàdau upasargàt parasyàderhrasvaþ . samuhyate
     ati--ekade÷asthitasya tadviparãtade÷apreraõe %<droõakalasamatyåhya>% kàtyàø 9, 2, 16 . %<atyuhya prà¤cameva pratãcyàü prerya>% karkaþ .
     adhi + a¤jane . %<agnimagnãt saümçóhóhãti yathàdhuramadhyåhe devaü tadyat pårvamàghàra màghàra yatyadhyuhya hi dhuraü yu¤janti>% ÷ataø bràø 1, 4, 4, 13,
     apa + nirasane dårãkaraõe . %<apohya barhãüùi>% kàtyàø 2, 2, 17, %<etairvratairapoheta pàpaü steyakçtaü dvijaþ>% manuþ . %<sarvàn rasànapoheta kçtànna ca tilaiþ saha>% manuþ pratikålatarkeõa prakçtartarkàpanamane apohaþ .
     apa + vi + nivàraõe %<vyapohata ÷aràüstasya sarvàneva dhana¤jayaþ>% bhàø àø 470 .
     abhi + àcchàdane . %<athàïgàrairabhyåhati>% ÷ataø bràø 1, 2, 4, 38 . %<abhyåhati àcchàdayati>% bhàø .
     ut + utkarùaõe . %<ra÷anàmuduhya pràcyàm>% kàtyàø 1, 6, 1 . %<uduhya utkçùya>% karkaþ nirasane ca . %<tena pràco'ïgàrànudåhati>% ÷ataø bràø 1, 2, 1, 4 .
     prati + ud + prakùepaõe %<dakùiõataþ purãùaü pratyåheta>% ÷ataø bràø 1, 3, 5, 17 .
     vi + ud + ante vivardhane . %<catuïgulamubhamayato bàhyato vyudåhati>% ÷ataø bràø 102, 1, 4 . vyudåhati ante vivardhayati bhà0
     upa + adhastàt prave÷ane . %<pa÷càcchamyàmupohati>% kàtyàø 2, 5, 4 . %<upohati adhastàt prave÷ayati>% karkaþ .
     nir + niùkà÷ya grahaõe pçthakkaraõe ca . gàrhapatyàduùõaü bhasma niruhya ÷ataø vràø 13, 4, 2, 2 . %<÷iraþ ÷riyamasya nirauhat>% ÷ataø bràø 10, 5, 4 . vapànte'napekùamadhvaryuþ preùyati niråhaitaü garbhamiti %<niruhyamàõamabhimantrayãta>% kàtyàø 25, 10, 4, 5 . niruhyamàõaü pçthakkriyamàõam vedadãø niråhaõam
     pari + paritaþ khàtapåraõe . %<aratnimàtre saütçõõe vopadadhàtiparyåhati ca>% kàtyàø 8, 5, 25 . paryåhati pàü÷ubhirantaràlaü paritaþ pårayati karkaþ . paryåhaõam .
     pra + de÷àntaranayane . %<prohya droõakalasam>% kàtyàø 9, 5, 14 . %<prohya prerya>% karkaþ . pàtane ca %<kçùõàjine prohati>% kàtyàø 2, 5, 7 . pra + åhasyàdervçddhiþ prauhaþ .
     prati + uparisthàpane . %<dãkùitorau dakùiõe pratyahya vàsaþ>% kàtyàø 7, 8, 23 . %<pratyuhya upari sthàpayitvà>% vedadãø nivàraõe ca . %<pratyauhatama÷vinã mçtyumukhàt>% yajuø 27, %<pratyauhataü nyavartayatàm>% vedadãø .
     vi + viparãtatayà preraõe %<juhåpabhçtau vyåhati>% kàtyàø 3, 5, 17 . sainyànàü sannive÷avi÷eùeõa sthàpane ca . vyåhaþ . %<praharùayedbalaü vyåhyatàü÷ca samyak parãkùayet>% manuþ . samavetabhavane . %<yovaimriyate çtavo'sya vyuhyante>% ÷ataø bràø 8, 7, 12, 11,
     prati--vi pratiråpavyåhakaraõe . %<vàrhaspatyavidhiü kçtvà prativyåhya ni÷àcaram>% bhàø va0384 aø . virodhàcaraõe ca pratyåhaþ
     sam--samavetabhavane saühanane samyakpràpaõe ca . %<yadgavyantà dvà janà svaryantà samåhasi>% çø 1, 131, 3, sasåhasi pràpayasi bhàø . samyakpåraõe %<aïgàrairabhi samåhati>% ÷ataø bràø 4, 5, 2, 18, samåhaþ
     upa + sam samãpe saïkocane %<pakùàupasamåhante>% ÷ataø bràø 10, 2, 1, 1, %<samåhante madhyamàgasamãpe saïkocayanti>% bhàø .
     pari--sam--samantàt parimàrjane %<vediü parisamuhya>% kàtyàø 2, 6, 1, 2, %<parisamuhya sarmàjya>% karkaþ . %<agniü pratiùñhàpyànvàdhàya parisamuhya>% à÷vaø gçø 1, 3, 1, %<parisamåhanaü nàma càgneþ samantàt parimàrjananam>% nàràø vçø . samåóhavyåóhaniråóhàdikamasyaiva råpamàhuþ kecit . asyaseñkatvàt åhita ityàdaya eva syuþ . atastàni upasçùñasya vahatereva råpàõãtyanye . asyaiva àïpårbakasya ohate iti råpam . na tu kevalasya, dãrghopadhatvena guõàprasakteþ .

#<åha># puø åha--gha¤ . 1 vitarke àgamàvirodhinà tarkeõa àgamàrthasya saü÷ayapårvapakùanivàraõapårvakottarapakùavyavasthàpanena nirõayaråpe 2 parãkùaõe, 3 ananvitàrthakavibhaktiliïgutyàgapårvake anvayayogyavibhaktyàdikalpane, yathà pàrvaõe saumyàsa iti bahuvacanamanvitamapi ekoddiùñe ananvitatvàt saumya ityekavacanàntatayà kalpanam . 4 padàntareõàkàïkùàpåraõàrtheadhyàhàre ca . %<åhaþ ÷abdo'dhyayanaü duþkhavighàtàstrayaþ suhçtpràptiþ . dàna¤ca siddhayo'ùñau siddhveþ pårvo'ïku÷astrividhaþ>% sàø kàø ukte tàràkhye 5 siddhimede %<åhastarkaþ àgamàvirodhinyàyenàgamàrthaparãkùaõam . saü÷ayapårvapakùaniràkaraõenottarapakùavyavasthàpanaü tadidaü mananamàcakùate àgaminaþ sà tçtãyà siddhistàramucyate>% sàø kauø %<rakùohàgamalaghvasandehàþ prayojanam>% kàø vàrtiø . %<åhaþ khalvapi na sarvairliïgairnaca sarvàbhirvibhaktibhirvede mantrà nigaditàste càva÷yaü yaj¤agatena puruùeõa yathàyathaü vipariõamayitavyàþ tànnàvaiyàkaraõaþ ÷aknoti vipariõa mayitum tasmàdadhyeyaü vyàkaraõam>% mahàbhàø . åhaþ khalvapoti . iha yasmin yàge itikartavyatopadiùñà yàgàntareõopajãvyate sà prakçtiþ yena copajãvyate sà vikçtiþ prakçtivadvikçtiþ kartavyeti mãmàüsakairvyavasthàpite nyàye prakçtipratyayàdãnàmåhaü vaiyàkaraõasmamyagvijànàti . tatra agnermantro'sti %<agnaye tvà juùñannirvapàmãti>% tatra %<sauryaü caruü nirvapet brahmavarcasakàma>% iti saurye carau mantra åhyate såryàya tvà juùñaü nirvapàmãti . vistareõa bhartçhariõà pradar÷ita åhaþ kaiø . %<åhaþ khalvapãtyasya prayojanamiti ÷eùaþ . nanu yatra prakaraõe ye mantràþ pañhitàstatra teùàü tathaiva prayoga iùña iti nohena prayojana mityà÷aïkya prakçtàvåhàbhàve'pi vikçtàvåha iti dar÷ayitum prakçti÷abdàrtha màha . iheti . yasminnàgneyàdau . yàgà ntareõa sauryàdinà . prakçtivikçtyavagama÷ca dvidaivatya tvaikadevatyatvàdisàmyena bodhyaþ . anyatra pañhitamantràõàïkathamanyatra gamanamata àha prakçtivaditi . yathà sopakàrà prakçtiranuùñhãyate tathà vikçtirapãti tadarthaþ tadanenopakàràtide÷e tat pçùñhabhàyena padàrthà apyatidi÷yante itikartavyatàyyambhàvanàyàssàkàïkhatvàdetanmålakameva prakçtivaditãti mãmàüsakasaraõiþ . yàgàntargatà÷ca mantràþ . tatra agnisambandhinirvàpaprakà÷aka mantrasthàgnipadasya såryasambandhinirvàpaprakà÷anàsamarthatvàttadapahàya tatsthàne såryàyetyåhyamityàha tatràgneriti . mantra åhyata iti . yadyapyåhe na mantratvaü tathàpyekade÷asyohe'pi anekapadasamudàye mantratvapratyabhij¤ànàttadghañite samudàye mantratvavyavahàraþ, karmaõa ssàïgatva¤ceti bodhyam . so'yamprakçtyåhaþ anye'pyåhyàþ . åhaj¤asya hi àrtvijyalàbhena dravyapràptidvàrà aihikasukha siddhiþphalamiti bodhyam . bhàùye liïgapada¤ca prakçtyàderupalakùaõam . yathàyathamiti . arthaprakà÷anasàmarthyànatilaïghanenetyarthaþ>% udyotaþ .
     tàdç÷ohabhedastu adhikaraõamàlàdau dç÷yaþ . dravyaprati nidhau tu nohaþ . %<tailaü pratinidhiü kuryàtghçtàrthe yàj¤ikoyadi . prakçtyaiva tadà hotà bråyàt ghçtavatãmiti>% mãmàüø kàtyàyanasåtràdau pratinidhiviùaye åhàbhàvodar÷ito yathà
     athedaü cintyate vihitadravyasyàbhàve dravyàntare pratinidhitvenopàtte chàgàbhàve meùaråpe anuvàcanapreùàdau kimåhaü kçtvà pratinihitadravya÷abdasya prayogaþ kàryaþ %<agnãùomàbhyàü meùasya vapàyà>% ityevam uta vihitadravya ÷abdasyaiva agnãùobhàbhyàü chàgasyetyevameveti . tatra mantreõa dravyamabhidheyam na cànåhitaþ pratinihitaü dravyaü ÷aknotyabhidhàtum tasmàdåhitvà pratinihitadravyavàci÷abdasya prayoge pràpta àha %<÷abde'vipratipattiþ>% kàtyàø 1, 4, 9, pratinidhàvupàtte'pi vihitadravyavàcini÷abde avipratipattiravipariõàmaþ anåho bhavati agnãùomàbhyàü chàgasya vapàyà ityanåhitameva meùe'pi prayojyam na tu meùasyetyevaü vipariõataråpamityarthaþ kutaþ? pratinidhiþ ÷rutadravyabuddhyà gçhyate na tu dravyàntara buddhyà ata÷chàga evàyamiti buddhyà gçhãtatvàttacchabdenaivàbhidhànam . yadyatra meùa÷chàgavat sàdhanaü bhavettatastatprakà÷akam meùapadaü prakùipyeta na tvevam, kiü tarhi meùagatà ye chàgàü÷àsta evàtra sàdhanam te ca chàgagatà iva meùagatà api chàga÷abdenaiva prakà÷ayituü ÷akyantya ityanåhenaiva prayogaþ . yatra tu dravyàntaraü vacanena vidhãyate yathà %<sàrasvatãü meùãmiti>% %<aindraü meùamiti>% %<aindra aurabhraþ>% iti tatra dravyàntarabuddhirbhabati tatra åho'pi bhavati . nacàtrevaüvidhaü kimapi vacanamasti tasmàdbahånàmavayavànàü sàmànyàcchrutadravyamevedamitibuddhyà meùàdidravyasya chàgàdipratinidhitvenopàdànam . tena ÷rutadravya÷abdenaivàbhidhànaü yuktamiti sàdhåktam ÷abde'vipratipattiriti . yatra tu vacanena dravyàntaraü vidhãyate tatra åho bhavatãtyuktam tena somàbhàve påtãkànabhiùuõuyàditi påtãkànàü vàcanikatvàdåho bhaviùyatãtyà÷aïyàha karkaþ %<somena jàtyabhàvàt>% kàø så010 someneti tçtãyaikavacanam . somàbhàve påtãkeùåpàtteùu soma÷abdenaiva påtãkànàmabhidhànaü kartavyam . %<aü÷uraü÷uùñe deva! soma! pàyatàmityevam na tu påtãkà÷abdena . atha và some iti saptamyekavacanam neni niùedhaþ . somapratinidhitvenopàtteùu arjuna÷yenahçtapåtokàdiùu some soma÷abde åho na bhavati kutaþ jàtyabhàvàt jàtyantarabuddhyabhàvàt nahyatra vacanena dravyàntaraü vidhãyate kiü tarhi somàbhàve yàgasyàva÷yakartavyatvàdanekeùu susadç÷eùvãùatsadç÷eùu ca pràpteùu påtãkàderniyamaþ kriyate tenaindrameùaitivad vàcanika jàtyantaràbhàvàdato'pyåho na bhacati>% karkaþ . %<chàga! tvaü baliråpeõetyàdimantre ca bahupa÷ughàte na bahutvohaþ . tadetatat>% tiø taø bahupa÷ughàte'pi mantre ekavacanànta eva prayojyaþ na bahuvacanohaþ . %<naraü pa¤catvamàgatam>% ityatra nàryàü strãtvohàbhàvavat ataeva sapatnãkayajamànaprayoge'pi %<patnãü sannahyeti>% mantra ekavacanànta eveti . åhaü prakçtya %<prakçtàvapårbatvàt>% kàtyàyanenohasya prakçto pratiùedhàt . vikçtàvevohaþ . %<åho'pårbotprekùaõamiti>% jaiø tallakùaõàt na vànvayabàdhaþvaibhaktikàrthàpekùayà pràthamikatvena balavataþ pràtipadikàrthasya samanvitatvenàvirodhàt . eva¤ca prakçtau nararåpabahupa÷au bahuvacanohàbhàvàt chàgàdau vikçtibhåte'pi na bahuvacanohaþ kintu ekavacanamàtramiti vadatà raghunandanena tathà samarthitam . saükalpàdivàkye tu åha iti bhedaþ . çtvigàdiprayoge ca asmadàdipadaghañite %<dàtàrono'bhivardhantàmityàdi>% mantre'pi nohaþ taistathà prayoge'pi yajamànagatànàmeva tattatphalànàmavagama ityàkare prapa¤caþ . tathàcàsamavetàrthasya samanvayàya mantre samavetàrthakaraõaråpamapårbasyotprekùaõamåhaþ . 5 àrope 6 samåhane ca . %<ime manuùyà dç÷yante åhàpohavi÷àradàþ>% bhàø amuø 145 aø %<åhàpohàbhyàü tattvàvadhàraõam>% pàta¤jaø bhàø .

#<åhagàna># naø sàmagànagranthabhede åhagãtirapyatra strã .

#<åhà># strã åha a strãtvàt ñàp . 1 adhyàhàre 2 åha÷abdàrthe

#<åhinã># strã åha--õini . samavetàyàm akùàt parasya tasyàdervçddhiþ akùauhiõã senà .

#<åhya># triø åha--õyat . 1 tarkaõãye 2 udbhàvanãye 3 adhyàhàrye 4 mãmàüsakoktohaviùaye ca . anãyar . åhanãya tadarthe tri0

#<åhyagàna># naø sàmagànagranthabhede . iti vàcaspatye åkàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ç>#

#<ç># çkàraþ svaravarõabhedaþ mårdhanyaþ %<çñuraùàõàü murdhà>% ityukteþ . sa tu udàttànudàttasvaritabhedàt trividhaþ . anunàsikànanunàsikabhedàt pratyekaü dvidheti ùaóvidhaþ . sa ca hrasvaþ ekamàtràkàlenocàryatvàt . tasya ca ruktavidyullatàråpeõa dhyeyatoktà . %<raktavidyullatàkàramçkàraü praõamàmya ham>% kàmaø taø . tasya ca màtçkànyàse vàmanàsikàyàü nyasyatà uktà tena abhedopacàràt vàmanàsàdi÷abdavàcyatà . svaråpaparatve tataþ takàrakàrapratyayau çt çkàraþ tatkàlocàrye %<taparastatkàlasyaiva>% pàø ukteþ . vyakaraõa÷àstre ananubandhaþ ç ityetat aùñàda÷avidhasya çvarõasya, dvàda÷avidhasya ëkàrasya saüj¤à bhavati tena %<ç iti triü÷atàü saüj¤à>% iti siø kauø . adhikaü svaravarõàdi÷abdasamàptau vakùyate samànavarõagrahaõadyotanàrtham varõa÷abdottaraþ prayujyate çvarõaþ triü÷atàü saüj¤à .

#<ç># gatau bhvàø paraø sakaø aniña . ÷iti çcchàde÷aþ . çcchati àrchat àrat--àrùãt . àra àritha artà aryàt ariùyati . àriùyan . çcchan çtaþ çtiþ artavyaþ araõãyaþ aryaþ yat vai÷yasvàminoþ anyatra õyat àryaþ . artà àrã àrivàn artum . saïgamàrthatvenàkarmakàt sampårbakàt tataþ àtmaø . samçcchate . samàrata samàrta . %<sàramànavaràrohà--vanamàra sà>% udbhañaþ . ç--õic arpayati te . san aririùati samaririùate gatyarthatve'pi kauñilye yaï . aràryate %<kimabhãruraràryase>% bhaññiþ . karmaõi aryate . àri .

#<ç># gatau pràpaõe ca juhoø paraø sakaø aniñ . laóàdau ÷apoluktvena ÷itparatvàbhàvàt na çcchàde÷aþ . ÷atç÷ànacostutadàde÷aþ . iyarti iyçtaþ iyrati . iyçyàt . iyartu iyçhi iyaràõi . aiyaþ aiyçtàm aiyaruþ . àrat--àrùãt sçsàhacaryàt aïvidhau bhvàdereva grahaõamityanye tanmate àrùãdityeva . samàrata samàrta ityanye àra ityàdi bhvàdivat . ÷ittvàt iyçcchan samçcchàna iti bhedaþ . ayaü vaidika eveti bahavaþ %<bahulaü chandasãti>% pàø siddheþ %<artipipàrtyo÷ca>% pàø itãttvavidhànasàmarthyàdayaü bhàùàyàmapi siø kauø . %<÷uùma iyarti prabhçto me adri>% çø 1, 165, 4 . %<iyarti vàcamariteva nàvam>% 2, 42, 1 . anayorgatyarthatvàt upasargabhedenàrthabhedastu iõadhàtuvat sa ca tacchabde uktaþ %<abhaiùuþ kapayo'nvàrat kumbhakarõaü marutsutaþ>% %<sãtàü jighàüså saumitre ràkùasàvàratàü dhruvam>% bhaññiþ . à + çta àrtaþ vçddhiþ %<tathàrto'pi kriyàü dharmyàm>% bhaññiþ %<udayarùi bhànunà>% ç010, 140, 2, %<samudràdårmimudiyarti venaþ>% 10, 123, 3, %<yadà ÷asà niþ÷asà bhi÷asopàrima jàgrato yat svapantaþ>% ç010, 164, 3, evaü yathàyathamupasargapårvasya udàharaõaü dç÷yam .

#<ç># hiüsàyàü svàø paraø sakaø aniñ . çõoti . çõuyàta çõotu çõu àrõat . àrùãt lióàdau bhvàdivat ÷atç--çõvan kta çõam itibhedaþ %<tveùastedhåma çõvati>% ç06, 2, 6, %<çõaü deyamadeya¤ca yena yatra yathà ca yat>% yàj¤aø smçtiþ . %<apadvàrà matãnàü pratnà çõvanti kà ravaþ>% çø 9, 10, 6, çõorakùaü na ÷acãbhiþ çø 1, 30, 15, asya rikàràditvamityanye riõoti ityàdi .

#<ç># avyaø ç--kvip bàø na tuk . 1 sambodhane 2 garhale 3 vàkye ca tediø 4 parihàse vàkyavikàre ÷abdaratnàø 5 devamàtari strã .

#<çkchas># avyaø çc + ÷as . çcam çcamityarthe çgveda÷abde caraõavyåhabhàùyadhçtabràhmaevàkye udàø dç÷yam .

#<çkõa># triø vra÷ca--kta pçø valopaþ . vçkõe chinne %<vàcameva tadàptàü ÷ràntàmçkõavahãü vaharàviõãmçcchanti>% aitaø .

#<çktha># naø çc--thak . 1 dhane 2 svarõe smçtiprasiddhe 3 dàyaråpe dhane ca %<çkthagràhã çõaü dàpyaþ>% yàj¤aø %<svàmã çktha krayasaüvibhàgaparigrahàdhigameùu>% gautaø tatra %<çkthamapratibandhodàyaþ yathà putràõàü pautràõà¤ca putratvena pautratvena ca pitçdhanaü pitàmahadhanaü ca svaü bhavatãtyapratibandhaþ>% mitàø kvacit sapratibandhadàyavàcità'pi %<putrahãnasya çkthimaþ>% iti yàj¤aø prayogàt tathà ca sambandhanimitta svatvàspadãbhåtaü dravyamçktham . kkaciddhanamàtre'pi prayoga . çkthaü gçhõàti õini 6 taø . çkthagràhin dàyaharetriø striyàü ïãp . %<çkathagràhã çõaü dàpyaþ>% yàø aõ upaø saø . çkthagràhopyatra triø striyàü ñàp taddhitàõõantasyaiva ïãp siø kauø . çktha + astyarthe ini . çkthin tadgràhake %<putrahãnasyaçkthinaþ>% yàj¤aø striyàü ïãp .

#<çkùa># puø strã çùa--sa kicca . 1 bhallåke tajjàtistriyàü saüyogopadhatvàt na ïãp kintu ñàp . 2 nakùatre . 3 meùàdirà÷au ca naø 4 bhallake vçkùe (bhelà) 5 ÷onàkavçkùa (÷onà) 6 parvatabhede ca puø mediø . sa ca raivatàparanàmakaþ %<çkùo'pi revatàjjaj¤e tasya parvatamårdhani . tatoraivata utpannaþ parvataþ sàgaràntike . nàmnà raivataka nàma måmau bhåmidharaþsmçtaþ>% harivaüø 32 aø . sa ca kulàcalaparvataþ yathoktaü siø ÷iø . %<màhendra÷uktimalayakùakapàriyàtrà sahyaþ savindhya iha sapta kulàcalàkhyàþ>% iti . 7 nçpabhedayoþ tatraikaþ àjamãóhaputraþ . %<dhuminyà sa tayà devyà tvajamãóhaþ samãyivàn . çkùaü saüjanayàmàsa dhåmravaõõa sudar÷anam . çkùàt saüvaraõo jaj¤e kuruþ saüvaraõàttathà>% aparo vidårathasya putraþ %<vidårathasya dàyàda çkùa eva mahàrathaþ . çkùasya ca dvitãyasya bhãmaseno'bhavannçpaþ>% iti hariø 32 aø . bhallåka÷càraõyapa÷uþ jaràyuja÷ca . %<jaràyujànàü pravaràþ mànavàþ pa÷ava÷ca ye . nànàråpadharà ràjan! eùàü bhedà÷caturda÷a . araõyavàsinaþ sapta saptaiùàü gràmavàsinaþ . siühavyàghrà varàhà÷ca mahiùà vàraõàstathà . çkùà÷ca vànarà÷caiva saptàraõyàþ smçtà nçpa .>% bhàø àø tatra pravarà iti vi÷eùaõàt etadbhinnànàmàraõyatvamastyeva tenoùñrasyàpyàraõyatvaü su÷rute uktam tacca uùñra÷abde uktam . 8 arihaputre ca %<arihaþ khalvàïgeyãmupayeme sudevàü nàma tasyàü putramajãjanadçkùam>% bhàø àø 95 aø . 9 uttara di÷i strã niruø yadyapi nakùatrasya sàmànyato gaganasthitatàràmàtravàcakatà tathàpi jyotiùe yaùàmudayàstaj¤àpanaü teùàmeva çkùa÷abdena vyavahàraþ tàni ca saptaviü÷atiþ . abhijiccetyaùñàviü÷atiþ . %<a÷vinã bharaõã caiva kçttikà rohiõã tathà . mçga÷ãrùastathà càdrã punarvasukapuùyako . a÷leùà ca maghà pårvaphalgunyuttaraphalgunã . hastà citrà tathà svàtã vi÷àkhà cànuràdhikà . jyeùñhà målaü tathàùàóhe pårvottarapadàdike . ÷ravaõà ca dhaniùñà ca ÷atabhiùagàdyabhàdrikà . uttaràdibhàdrapadà revatã bhàni ca kramàt>% jyotiø abhijittu abhijicchabde uktam . etàni dvàda÷adhàvibhaktarà÷icakraghañakatvàt pràdhànyàcca çkùa÷abdena vyapadi÷yante eteùàü svaråpapramàõàdhiùñhàtçdevatàþ a÷leùà÷abde 497 pçø ÷rãpativàkyenoktàþ anyànyapi yàni udayàstabhà¤ji gaganamaõóale santi teùàmapi gati rjyotiùe ànãtà tànyapi çkùapadavàcyàni . çkùakakùàpramàõamuktaü siø ÷iø . %<abhreùvibhàïkagajaku¤jarago'kùapakùàþ (259889850 yojanàni) kakùàü gçõanti gaõakà bhagaõasya caitàm>% . nakùatrakakùàyà måmadhyàducchritimà nam %<nàgàkùaùaóyugarasàgnikuvedasaükhyo (41362658 yojanamitaþ) nakùatramaõóalabhavaþ ÷ravaõoniruktaþ>% jyoø uktam . %<teùàmanyeùà¤codayàdij¤ànàya>% siø ÷iø . dhruvakabhàgà uktà yathà %<aùñau nakhà gajaguõàþ kha÷aràstriùañakàþ saptartavastrinava càïgadi÷o'ùñakàùñhàþ . go'rkàstathàdrimanavaþ ÷arabàõacandràþ khàtyaùñayastridhçtayo navanandacandràþ . arkà÷vino jinayamà nava bàhudasràþ kvabdhya÷vino jaladhitattvamità÷ca bhàgàþ . ùaùñya÷vina÷ca pavanotkçtayo'ùñabhàni khàïkà÷vino nakhaguõà rasadantasaükhyàþ . saptàmaràþ khamiti bhadhruvakà niruktà dçkkarmaõàyanabhavena sahà÷vidhiùõyàt . brahmàgnibhadhruvalavà radaliptikonà maitraindrayordvyadhipabhasya ca seùuliptàþ>% ÷iø %<aùñau nakhà ityàdayo'÷vityàdãnàü sàbhijitàü dhruvabhàgà veditavyàþ . tatràpi vi÷eùamàha . brahmàgnibhadhruvalavà ityàdi . kçttikàrohiõãnakùatrayordvàtriü÷atkalonàþ . vi÷àkhànuràdhàjyeùñhànàü kalàpa¤cakenàdhikà dhruvakabhàgà veditavyàþ>% pramiø . eùàü ÷arànàha %<di÷o'rkà÷ca sàrdhàbdhayaþ sàrdhavedà da÷e÷à rasàþ khaü svaràþ khaü ca såryàþ . tricandràþ kucandràþ vipàdau ca dasrau turaïgàgnayaþ satribhàgaü ca råpam . vipàdaü dvayaü sàrdharàmà÷ca sàrdhà gajàþ satribhàgeùavo màrgaõà÷ca . dviùaùñiþ kharàmà÷ca ùaóvargasaükhyàstribhàgo jinà utkçtiþ khaü ca bhànàm . niruktàþ sphuñàþ yogata rà÷aràü÷àstrayaü brahmadhiùõyàdvi÷àkhàdiùañkam . karo vàruõaü tvàùñrabhaü sàrpameùàü ÷arà dakùiõà uttaràþ ÷eùabhànàm>% siø ÷iø . %<di÷o'rkà ityàdayasteùàü bhànàü ÷aràü÷à j¤eyàþ . ÷eùaü spaùñàrtham . atropapattiþ . tatra bhavedhàrthaü golabandhoktavidhinà vipulaü golayantraü kàryam . tatra khagolasyàntarbhagola àdhàravçttadvayasyopari viùuvadvçttam . tatra ca yathoktaü kràntivçttaü bhagaõàü÷à 360 ïkitaü ca kàryam . tatastadgolayantraü samyagdhruvàbhimukhayaùñikaü jalasamakùitijavalayaü yathà bhavati tathà sthiraü kçtvà ràtrau golamadhyagacihnagatayà dçùñyà revatãtàràü vilokya kràntivçtte yo mãnàntastaü revatãtàràyàü nive÷ya madhyagatayaiva dçùñyà÷vinyàdernakùatrasya yogatàràü vilokya tasyopariyedhavalayaü nive÷yam . evaü kçte sati vedhavalayasya kràntivçttasya ca yaþ saüpàtaþ monàntàdagratoyàvadbhiraü÷aistàvanta stasya dhiùõyasya dhruvàü÷à j¤eyàþ . atha vedhavalaye tasyaiva sapàtasya yogatàràyà÷ca yàvanto'ntare'ü÷àstàvantastasya ÷aràü÷à uttarà dakùiõà và veditavyàþ . atha ye dhruvabhàgàþ pañhitàste kçtadçkkarmakà eva . ye tu ÷aràü÷àþ pañhitàste sphuñà eva . yato dhruvadvayakãlayoþ protaü vedhavalayam . tasmin vedhavalaye yo j¤àtaþ ÷araþ sa dhruvàbhimukhaþ . dhruvàbhimukhaþ ÷araþ sa sphuñaþ . asphuñastu kadambàbhimukhaþ . ata eva pårvaü bhagaõotpattikathane grahavedhavalayaü kadambakãlayoþ protaü kartavyamityuktam . ata eva kàraõàt kçtadçkkarmakà eva bhaghruvàþ . yato dhruvàdgrahopari nãyamànaü såtraü yatra kràntivçtte lagati tatra kçtàyanadçkkarmako graha iti dçkkarmavàsanàyàü pårvaü kathitameva . athàgastya lubdhakayoràha>% pramiø . %<agastyadhruvaþ saptanàgàstu bhàgàsturaïgàdayastasya yàmyàþ ÷aràü÷àþ . ùaóaùñau lavà lubdhakasya dhruvo'yaü nabho'mbhodhibhàgàþ ÷arastasya yàmyaþ>% siø ÷iø . spaùñam %<asyopapattiþ pårvavat . atheùñaghañikà àha>% pramiø . %<agastyasya nàóãdvayaü proktamiùñaü saùadbhàganàóãdvayaü lubdhakasya . tribhàgàdhikaü sthålabhànàmaõånàü tata÷càdhikaü tàratamyena kalpyam>% siø ÷iø spaùñàrtham . %<atropapattiþ agastyasya nàóãdvayaü yadiùñaü tat tasya dvàda÷a kàlàü÷à utpadyante . saùaóbhàganàóãdvayaü lubdhakasyeti . tatra trayãda÷a 13 kàlàü÷àþ tribhàgàdhikaü sthålamànàmiti . yàni sthålàni nakùatràõi teùàü caturda÷a kàlàü÷àþ . aõånàü tata÷càdhikamiti keùà¤cit pa¤cadva÷a keùà¤cit ùoóa÷eti kalpyate . atra grahàõàü bhànàü và ye kàlàü÷àste sthåla såkùmatvatàratamyaparyàlocanayà . yàþ sthålàstàràstà arkodayàdalpena kàlenàntarità dç÷yà bhavanti . yàþ såkùmàstà adhikenetyupapannam>% prami0
     såø siø raïganàthàbhyàntu tadudayaj¤ànàrthamanyaprakàra ukto yathà %<procyante liptikà bhànàü svabhego'tha da÷àhata . bhavantyatãtadhiùõyànàü bhogalipta yutà dhruvàþ>% såø siø . bhànàma÷vinyàdinakùatràõàmuttaràùàóhàbhijicchravaõadhaniùñhàvarjitànàü liptikà yogasa¤j¤àþ kalàþ procyante samanantarameva kathyante . athànantaraü svabhogaþ svàbhãùñanakùatrabhãgaþ kalàtmako vakùyamàõo ra÷abhirguõitaþ kàryaþ . tatra svàbhãùñanakùatragatanakùatràõàma÷vinyàdãnàü bhogaliptàþ . %<bhabhogo'ùña÷atã liptàþ>% ityuktàùña÷atakalàþ . pratyekaü yutàþ . a÷vinyàdyatãtanakùatrasaïkhyàguõitakalàùña÷ata yutamityarthaþ . dhravà nakùatràõàü bhavanti . raïgaø . atha pratij¤àtà nakùatrabhogaliptà uttaràùàóhàbhicchravaõadhaniùñhàvyatiriktànàü teùàü dhruvakànnakùatra÷aràü÷càùña÷lokairàha . %<aùñàrõavàþ ÷ånyakçtàþ pa¤caùaùñirnageùavaþ . aùñàrthà abdhayo'ùñàgà aïgàgà manavastathà . kçteùavo yugarasàþ ÷ånyavàõà viyadrasàþ . khavedàþ sàgaranagà gajàgàþ sàgarartavaþ . manavo'tha rasà vedà vai÷vama pyàrdhabhogagam . àpyasyaivàbhijitprànte vai÷vànte ÷ravaõasthitiþ . tricatuþpàdayoþ sandhau ÷raviùñhà ÷ravaõasya tu . svabhogato viyannàgàþ ùañkçtiryamalà÷vinaþ . randhràdaya kramàddeyà vikùepàþ svàdapakramàt . diïmàsaviùayàþ saumye yàmye pa¤ca di÷o nava . saumye rasàþ khaü yàmye gàþ saumye khàrkàstrayoda÷a . dakùiõe rudrayamalàþ saptatriü÷adathottare . yàmye'dhyardhatrikakçtà navasàrdha÷areùavaþ . uttarasyàü tathà ùaùñistriü÷at ùañtriü÷adeva hi . dakùiõe tvardhabhàgastu caturviü÷atiruttare . bhàgàþ ùaóviü÷atiþ khaü ca dasràdãnàü yathàkramam>% såø a÷vinyàdinakùatràõàü kramàdbhogà ete . tatrà÷vinyà aùñacatvàriü÷at kalàþ . bharaõyà÷catvàriü÷at kçttikàyàþ kalàþ pa¤caùaùñiþ . rohiõyàþ saptapa¤cà÷at kalàþ . mçga÷iraso'ùñapa¤cà÷at . àrdràyà÷catvàraþ . atràbdhaya ityatra go'bdhayo go'gnaya iti và pàñhastvayuktaþ . ÷àkalyasaühitàvirodhàt . etena %<sauroktarudrabhasyàü÷àstryadrayo'gàbdhayaþ kalàþ>% iti nàrmadoktam %<da÷akalonapa¤cada÷abhàgà mithune>% sarvajanàbhimatadhruvako da÷akalàyutatrayoda÷abhàgàþ parvatàbhimatadhruvaka÷ca nirastaþ . punarvasoraùñasaptatiþ . pupyasya ùañsaptatiþ . a÷leùàyà÷caturda÷a . tatheti chandaþpåraõàrtham . maghàyà÷catuþpa¤cà÷at . pårbaphàlgu yà÷catu ùaùñiþ . uttaraphàlgunyàþ pa¤cà÷at . hastasya ùaùñiþ . citràyà÷catvàriü÷at . svàtyà÷catuþsaptatiþ . vi÷àkhàyà aùñasaptatiþ . anuràdhàyà÷catuþùaùñiþ . jyeùñhàyà÷caturda÷a . anantaraü målasya ùañ . pårvàùàóhàyà÷catvàraþ . uttaràùàóhàyà dhruvakamàha . vai÷vamiti . uttaràùàóhàyogatàrànakùatram . àpyàrdhabhogagam . àpyasya pårvàùàóhànakùatrasyàrdhabhogaþ . dhanåràü÷erviü÷atibhàgastatra sthitaü j¤eyam . aùñau rà÷ayo viü÷atibhàgà uttaràùàóhàyà dhruva ityarthaþ . etena pårvàùàóhàyogatàràyàþ sakà÷àduttaràùàóhàyogatàrà viü÷atikalonasaptabhàgàntarità . tena pårvàùàóhàghruvako'ùñarà÷aya÷caturda÷a bhàgà viü÷atikalonasaptabhàgairyuta uttaràùàóhàyà dhruva÷catvàriü÷atkàlàdhikoktadhra va iti parvatoktamapàstam brahmasiddhàntavirodhàt . abhijiddhruvakamàha . àpyasyeti . pårvàùàóhàyà avasàne dhanårà÷erviü÷atikalonasaptaviü÷atibhàge'bhijidyogatàrà j¤eyà . catvàriü÷atkalàdhikaùaóviü÷atibhàgàdhikà aùñau rà÷ayo'bhijito dhruva ityarthaþ . evakàro'nyayogavyavacchedàrthaþ . tena saühitàsammataü ÷ravaõapa¤cada÷àü÷asthànaü viü÷ativikalàyutatrayoda÷akalàyutacaturda÷abhàgàdikanavarà÷ayo nirastam . ÷ravaõasya dhruvakamàha . vai÷vànta iti . uttaràùàóhàyà avasàne ÷ravaõayogatàràyàþ sthànaü j¤eyam . nava rà÷ayo da÷a bhàgàþ ÷ravaõadhruvaka ityarthaþ . dhaniùñhàyà dhravakamàha . tricatuþpàdayoriti . ÷ravaõasya tçtãyacaturthacaraõayoþ krameõantàdisandhau makararà÷erviü÷atibhàge ÷raviùñhà dhaniùñhà j¤eyà . nava rà÷ayo viü÷atibhàgà dhaniùñhàdhruva ityarthaþ . tukàràt kùetràntargatadhaniùñhàsthànaü kumbhasya viü÷atikalonasaptabhàgà nirastam . ÷atatàràyà bhogamàha . svabhogata iti . dhaniùñhàbhogàt kumbhasya viü÷atikalonasaptabhàgàvadherityarthaþ . ÷atatàràyà a÷ãtirbhogaþ . ataþ pràmbaddhruvà iti j¤àpanàrthaü svabhogata ityuktam . ÷atatàrayàþ sthànaü ÷atatàrakàdhruva iti paryavasannam . ava÷iùñanakùatràõàü bhogànàha . ùañkçtiriti . pårbabhàdra padàyàþ ùañtriü÷at kalà bhogaþ . uttarabhàdrapadàyà dbàviü÷atiþ . revatyà ekonà÷ãtiþ . atha dhruvakànayanaü yathà . a÷vinyà bhogaþ . 48 . da÷aguõitaþ 480 . atãtanakùatràbhàvàdbhogayojanàbhàvaþ . ato'÷vinyàþ kalàtmako dhruvaþ . 480 . rà÷yàdyastu . 08 . bharaõyà bhogaþ . 40 . da÷àhataþ . 400 . atãtanakùatrasyaikatvàdaùña÷atayuto bharaõyàþ paribhàùayà rà÷yàdyo dhruvaþ . 0 . 20 . evamàrdràbhogaþ . 4 da÷àhataþ 40 . atãtanakùatràõàü pa¤catayà pa¤caguõitàùña÷atena 4000 catuþsahasràtmakena yutaþ kalàdyo dhruvaþ 4040 rà÷yàdyastu 2 . 7 . 20 . evaü pårvàùàóhàyà da÷aguõito bhogaþ . 40 . ekonaviü÷atiguõitàùña÷atena . 15200 yutaþ paribhàùayà rà÷yàdyo dhruvaþ . 8 . 14 . ÷atatàràyà da÷aguõito bhogaþ . 800 . trayoviü÷atiguõitàùña÷atena . 18400 . yuta÷caturviü÷atiguõitàùña÷ataråpo . 19200 . jàto dhruvo rà÷yàdyaþ . 10 . 20 . pårvàbhàdrapadàyàda÷aguõito bhogaþ 360 . caturviü÷atiguõitàùña÷atena . 19200 yutaþ . 19560 jàto dhruvo rà÷yàdyaþ . 10 . 26 . uttaràùàóhàbhijicchravaõadhaniùñhànàü svabhogasthànàt pa÷càt sthitatvenoktarãtyasambhavàdbhinnarotyà dhruvakà uktàþ svàdisthànàdyogatàrà yadantarakalàbhiþ sthitàstà làghavàdda÷àpavartità bhogasa¤j¤à uktàþ . tathà ca brahmasiddhànte . %<aùñau viü÷atirardhena gajàgnirvyardhakheùavaþ . tritarkàþ satribhàgàdrirasàstryaïkà÷ca ùañ÷atam . navà÷à navasåryà÷ca vedendràþ ÷aravàõabhåþ . khàtyaùñiþ svadhçtirgo'tidhçtirvi÷và÷vinastathà . vedàkçtirgo'drihastàþ kvabdhihastà yugàrthadçk . khotkçtistryaü÷ahãnà÷ca rasahastàþ khahastidçk . khago'÷vinaþ khadantàþ ùaódantàþ ÷ailaguõàgnayaþ . meùàdya÷vyàdimadhyàü÷àþ ùaóaü÷onàþ khaùaópuõàþ>% iti . atha nakùatràõàü vikùepabhàgànàha . eùàmiti . uktadhruvakasambandhinàma÷vinyàdinakùatràõàü yathàkramaü kramàdityarthaþ . svàt svakãyàpakramàt kràntyagràt kràntivçttasthadhruvakasthànàdityarthaþ . vikùepà vikùepabhàgà dakùiõà uttarà và bhavanti . tatrottaradi÷ya÷vinyàditrayàõàü diïmàsaviùayàþ krameõa da÷a dvàda÷a pa¤cetyarthaþ . dakùiõadi÷i rohiõyàditrayàõàü pa¤ca da÷a nava . uttarasyàü punarvasoþ ùadbhàgàþ . puùyasya khaü vikùepàbhàvaþ . atra pa¤camàkùarasya gurutvena chandobhaïga àrùatvànna doùaþ . dakùiõasyàma÷leùàyàþ sapta . uttarasyàü maghàditrayàõàü ÷ånyaü dvàda÷a trayoda÷a . dakùiõasyàü hastacitrayorekàda÷a dvau . anantaraü svàtyà uttaradi÷i saptatriü÷at . dakùiõasyàü vi÷àkhàdãnàü ùaõõàü sàrdhaikaü trayaü catvàraþ nava sàrdhapa¤ca pa¤ca krameõa uttaradi÷i tathà vikùepabhàgàþ . abhiüjitaþ ùaùñiþ . ÷ravaõasya triü÷at . dhaniùñhàyàþ ùañtriü÷at . evakàro nyånàdhikavyavacchedàrthaþ . cakàraþ påraõàrthaþ . dakùiõasyàü tukàrastathà . ardhabhàgaþ ÷atatàràyàþ . tukàrastathà . uttarasyàü pårbabhàdrapadàyà÷caturviü÷atiþ . tasyàmeva di÷i bhàgà vikùepabhàgà uttarabhàdrapadàyàþ ùaóviü÷atiþ . revatyà vikùepàbhàvaþ . cakàraþ påraõàrthaþ . athàgastyalubdhakavahnibrahmahçdayatàràõàü dhruvakavikùepàüstadupapattiü ÷lokatrayeõàha raïgaø . a÷ãtibhàgairyàmyàyàmagastyo mithunàntagaþ . viü÷e ca mithunasyàü÷e mçgavyàdho vyavasthitaþ . vikùepo dakùiõe bhàgaiþ svàrõavaiþ svàdapakramàt . hutabhugbrahmahçdayo vçùe dvàviü÷abhàgago . aùñàbhistriü÷atà caiva vikùiptà uttareõa tau . golaü badhvà parãkùeta vikùepaü dhravakaü sphuñam såø %<svakãyàt kràntivibhàgasthànàddakùiõasyàma÷ãtyaü÷aistàràtmako'gastyo mithunàntagaþ karkàdibhàge sthitaþ . agastyanakùatrasya rà÷itrayaü dhruvakaþ . dakùiõavikùepo'÷ãtirityarthaþ . mçgavyàdho lubdhako mithunarà÷eþ viü÷atibhàge sthitaþ . cakàraþ samuccaye . lubdhakanakùatrasya rà÷idvayaü viü÷atibhàgà dhruvaka ityarthaþ . dakùiõasyàü catvàriü÷atà bhàgaiþ parimitastasya ca kràntivçttasthànàdvikùepaþ . vçùarà÷au vahnibrahmahçdayau dvàviü÷abhàgasthitau bahnibrakùahçdayanakùatrayordvàviü÷atibhàgàdhikaikarà÷irdhruvakaþ . tau vahnibrahmahçdayau . aùñàbhistriü÷atà . cakàraþ kramàrthe . evakàro nyånàdhikavyavacchedàrthaþ . uttareõottarasyàmityarthaþ . vikùiptau vikùepavantau . vahnervikùepo'ùñabhàgaþ uttaraþ . brahmahçdayasyottare vikùepastriü÷adityarthaþ . nanvete dhruvà vikùepà÷ca kàlakrameõa niyatà aniyatà vetyata àha . golamiti . golaü bakùyamàõaü badhvà vaü÷a÷alàkàdibhirnibadhya sphuñaü vikùepaü kràntisaüskàrayogyaü dhruvàbhimukhaü dhruvakaü sphuñamàyanadçkkarmasaüskçtaü parãkùeta . svasvakàle dçggocarasiddhamaïgãkuruta . tathà ca kràntimaüskàrayogyavikùepàyanasaüskçtadhruvakayorayanàü÷ava÷àdasthiratvàdapi mayedànãntanasamayànurodhena làghavàrthamàyanadçkkarmasaüskçtà dhruvàþ kràntisaüskàrayogyavikùepà÷ca niyatà uktàþ . kàlàntare golayantreõa vedhasiddhà j¤eyàþ . naita iti bhàvaþ . golayantreõa vedhastu golabandhoktavidhinà golayantra kàryam . tatra khagolasyopari bhagolam, àdhàravçttasyopari viùuvadvçttam . tatra yathoktaü kràntivçttaü bhagaõàü÷àïkitaü ca badhvà dhruvayaùñikãlayoþ protamamyaccalaü bhavedhavalayam . tacca bhagaõàü÷àïkitaü kàryam . tatastadgolayantraü samyagdhru vàbhimukhayaùñikaü jalasamakùitijavalayaü ca yathà bhavati tathà sthiraü kçtvà ràtrau golamadhyacchidragatayà dçùñyà revatãtàràü vilokya kràntivçtte mãnàntàdda÷akalàntaritapa÷càdbhàgaü revatãtàràyàü nive÷ya madhyagatayaiva dçùñyà÷vinyàdernakùatrasya yogatàràü vilokya tasyà upari tadvedhavalayaü nive÷yam . evaü kçte sati vedhavalayasya kràntivçttasya ca yaþ sampàtaþ sa mãnàntàdagrato yàvadbhiraü÷aistàvantastasya nakùatrasya dhruvàü÷à j¤eyàþ . vedhavalaye tasyaiva sampàtasya yogatàràyà÷ca yàùanto'ntareü'÷àstàvantastasya vikùepàü÷à dakùiõà uttarà và vedyàþ . atha kadambaprotavedhavalayena vedhe tu sadà sthirà dhruvakà àyanadçkkarmasaüskçtàþ parantu kadambatàrayorabhàvàda÷akyamiti yathoktavedhenaivàyanadçkkamasaüskçtà dhruvàþ ÷arà÷ca dhruvàbhimukhàþ sphuñàþ siddhà bhavantãti dik . atha rohiõã÷akañabhedamàha>% raïgaø . %<vçùe saptada÷e bhàge yasya yàmyoü'÷akadvayàt . vikùepo'bhyadhiko bhindyàdràhiõyàþ ÷akañaü tu saþ>% såø . %<vçùarà÷au saptada÷e'ü÷e yasya grahasya bhàgadvayàdadhiko vikùepo dakùiõaþ sa graho rohiõyàþ ÷akañaü ÷akañàkàrasannive÷aü bhindyàt . tanmadhyagato bhavedityarthaþ . tukàràdgrahavikùepo rohiõãvikùepàdalpa iti vi÷eùàrthakaþ . vikùepasya dakùiõasya rohiõãvikùepàdadhikatve ÷akañadbahirdakùiõabhàge grahasya sthitatvena tadbha dakatvàbhàvàt . atra ÷akañàgrimanakùatrasya dhruva ekarà÷iþ saptada÷àü÷àþ dakùiõaþ ÷aro bhàgadvayamiti vedhasiddhà spaùñà yuktiþ . atha grahayogasàdhanàrthaü grahayogasàdhanarãtyatide÷amàha>% raïgaø . %<grahavaddyuni÷e bhànàü kuryàddçkkarma pårvavat . grahamelakavaccheùaü grahabhuktyà dinàni ca>% såø . %<grahavaddyuni÷e grahàõàü yayà dinaràtrimàne àkùadçkkarmàrthaü kçte tathà dinamànaràtrimàne bhànàü nakùatradhruvakàõàmàkùadçkkarmàrthaü gaõakaþ kuryàt . tadanantaraü pårvavannakùatranityodayàstau sàdhayitvàbhãùñakàle dinagata÷eùàbhyàü nataü kçtvà viùuvacchàyayàbhyastàdityàdinetyarthaþ . dçkkarma kuryàt . atra nakùatradhruvake parvatenàyanadçkkarmàpyudàharaõe kçtaü tadayuktam . tasya dhruvake svataþ siddhatvàt . tadanantaraü ÷eùaü nakùatragrahayutisàdhanaü grahadhruvatulyatàråpaü grahamelakavadgrahayogasàdhanarãtyà grahàntarakalà ityàdinà kàryam . nanu tatra grahàntarakalàþ svasvabhuktiliptàsamàhatàþ . bhuktyantareõa vibhajedityukte rnakùatrasya kà gatirgràhyetyata àha . grahabhuktyeti . kevalayà grahagatyà grahasya phalaü grahadhruvàntararåpagrahe saüskàryaü dhruvasamo graho bhavati . nakùatrasya pårvagatyabhàvàddhruvo yathàsthita ityarthaþ . nanu tathàpi grahanakùatrayutikàlasàdhanaü bhuktyantaràsambhavàt kathaü kàryamiti mandà÷aïketyataàha . dinànãti . abhãùñasamayàdvivaramityàdinà kevalayà grahagatyà grahanakùatrayutidinàni sàdhyàni . caþ samuccaye . nakùatràõàü gatyabhàvàt . athàbhãùñakàlàdgrahanakùatrayutikàlasya gataiùyatvamasambhramàrthaü punaràha>% raïgaø . %<eùyo hãne grahe yogo ghruvakàdadhike gataþ . viparyayàdvakragate grahe j¤eyaþ samàgamaþ>% såø . %<nakùatraghruvàduktàdgraha àyanadçkkarmasaüskçtagraha àkùadçkkarmasaüskçtanakùatraghruvakàt dçkkarmadvayasaüskçtograha iti vivekàrthaþ . nyåne sati yogo nakùatragrahayogaþ svàbhãùñasamayàdbhàvã . adhike sati pårbaü jàtaþ . vakragate gra he viparyayàduktavaiparãtyàt samàgamo nakùatragrahayogo j¤eyaþ . hãne grahe gato'dhike graha eùyo yogaþ . atropapattirnakùatrasya gatyabhàvena sadà sthiratvàdgrahagamanenaiva yogasambhavàditi sugamatarà . athà÷vinyàdinakùatrasya bahutàràtmakatvàt kasyàstàràyà ete dhruvakà ityasya yogatàràyà dhruvakatvamityuttaraü manasi dhçtvà÷vinyàdinakùatràõàü yogatàràü vivakùuþ prathamameùàü nakùatràõàü yogatàràmàha>% raïgaø . %<phàlgunyorbhàdra padayostathaivàùàóhayordvayoþ . vi÷àkhà÷vinisaumyànàü yogaràrottarà smçtà>% såø . %<eùàmuktanakùatràõàü pratyekaü svatàràsu yottaradikasthà tàrà sà yogatàrà golatattvaj¤airuktà . athànyayoranayoràha>% raïgaø . %<pa÷cimottaratàràyà dvitãyà pa÷cime sthità . hastasya yogatàrà sà ÷raviùñhàyà÷ca pa÷cimà>% såø .
     %<hastanakùatraü pa¤catàràtmakaü hastapa¤càïgulisannive÷àkàram . tatra nairçtyadigà÷ritapa÷cimàvasthitatàràyà uttaradigavasthitatàràyà dvitãyà pårvoktàtiriktà pa÷cime vàyavyà÷rite yà sthità sà hastasya yogatàrà j¤eyà . uttaratàràsannà pa÷cimà÷rità tàrà hastasya yogatàreti phalitàrthaþ . dhaniùñhàyà yogatàràmàha . ÷raviùñhàyà iti . dhaniùñhàyàstàràsu yà pa÷cimadiksthà sà tasyà yogatàrà . caþ samuccaye . athànya ùàmeùàmàha>% raïgaø . %<jyeùñhà÷ravaõamaitràõàü vàrhaspatyasya madhyamà . bharaõyàgneyapitryàõàü revatyà÷caiva dakùiõà>% såø . %<jyeùñhà÷ravaõànuràdhànàü puùyasya ca pratyekaü tàràtrayàtmakatvànmadhyamatàrà yogatàrà syàt . bharaõãkçttikàmaghànàü revatyàþ . caþ samuccaye . pratyekaü svatàràsu yà dakùiõadiksthà sà yogatàrà . athànyeùàmava÷iùñànàü càha .>% raïgaø %<rohiõyàdityamålànàü pràcã sàrpasya caiva hi . tathà pratyava÷eùàõàü sthålà syàdyogatàrakà>% såø rohiõãpunarvasumålànàma÷leùàyà÷ca pratyekaü svatàràsu yà pårvadiksthà saiva yogatàretyevahyorarthaþ . pratyakyevàõàmava÷iùñanakùatràõàmàrdràcitràsvàtyabhijicchatatàràõàü svatàràsu yàtyantaü sthåla . mahatã sà yogatàrà syàt . atha brahmasa j¤akanakùatràvasthànamàha raïgaø . %<pårvasyàü brahmahçdayàdaü÷akaiþ pa¤cabhiþ sthitaþ . prajàpatirvçùànte'sau saumye'ùñatriü÷adaü÷akaiþ>% såø %<brahmahçdayasthànàt pårvabhàge pa¤cabhiraü÷aiþ prajàpatistàràtmako brahmà kràntivçtte sthitaþ . kutretyata àha . vçùànta iti . vçùàntanikañe . ekarà÷iþ saptaviü÷atyaü÷à brahmadhruvaka ityarthaþ . asya vikùepamàha . asàviti . brahmà uttarasyàmaùñatriü÷adbhàgaiþ sthitaþ . aùñatriü÷adbhàgà asya vikùepa ityarthaþ . athàpàüvatsàpayostàrayoravasthànamàha>% raø . %<apàüvatsastu citràyàmuttare'ü÷aistu pa¤cabhiþ . vçhat ki¤cidato bhàgairàpaþ ùaóbhistathottare>% såø %<citràyàþ sakà÷àdapàüvatsasaüj¤akastàràtmakaþ pa¤cabhirbhàgairuttarasyàü sthitaþ . prathamatukàra÷citràdhruvatulyadhruvakàrthakaþ . dvitãyatukàra÷citràvikùepasya dakùiõabhàgadvayàtmakatvàdapàüvatsavikùeva uttarastribhàga iti sphuñàrthakaþ . ato'pàüvatsàt ki¤cidalpàntareõa vçhat sthålastàràtmaka àpasaüj¤akaþ tathà'pàüvatsàt ùaóbhiraü÷airuttarasyàü sthita÷citràdhruvaka evàpasya dhruvako vikùepa uttare navàü÷à ityarthaþ>% raïgaø .
     nakùatràõàmudayàstakàlaniråpaõam udaya÷abde 1138 pçùñhàdau dar÷itam .
     ékùaghañitatvàt rà÷ãnàü tathàtvam . rà÷inàma bhavet nàma bhamçkùaü gçhanàma ca jyoø . rà÷aya÷ca dvàda÷a %<punardvàda÷adhàtmànaü vyabhajadrà÷isaüj¤akam . nakùatraråpiõaü bhåyaþ saptaviü÷àtmakaü va÷ã>% såø siø ukteþ . te ca meùavçùamithunakarkañasiühàþ kanyà tulàtha vç÷cikabham . dhanuratha makaraþ kumbhomãna iti ca rà÷ayaþ kathitàþ jyotiø uktàþ rà÷i÷ca %<vikalànàü kalà ùaùñyà tatùaùñyà bhàga ucyate . tattriü÷atà bhavedrà÷irbhagaõodvàda÷aiva tu>% såø siø uktaþ 108000 vikalàtmakaþ 1800 kalàtmakaþ triü÷atbhàgàtmakaþ . tairdvàda÷abhiþ 360 aü÷airbhagaõorà÷icakraü syàt tatra saptaviü÷atinakùatràtmakarà÷icakre dvàda÷adhà vibhakte sapàdanakùatradvayasyaiva pratyekarà÷ighañakatà tena pratyekanakùatrasya 800 kalàtmakatvam . %<bhabhogo'ùña÷atã liptàþ>% såø siø ukteþ . rà÷ibhede nakùatrabhedaniråpaõamuóucakra÷abde 1071 pçø dç÷yam . %<màsarkùàdãna na ÷odhayet>% %<janmarkùe upatàpite>% jyoø . %<dakùiõàü di÷amçkùeùu vàrùikeùvatha bhàskaraþ>% raghuþ

#<çkùagandhà># strã çkùàn gandhayati hinasti gandha ac 6 taø . 1 jàïgalãvçkùe (çùijàïgalo) 2 mahà÷vetàyàü, 3 kùãravidàryà¤ca . (vãratàóa) svàrthe kan tatraiva

#<çkùagiri># puø karmaø . kulàcalabhede çkùanàmake parvate .

#<çkùacakra># naø 6 taø . 1 nakùatresamudàye çkùàõàü cakramiva gagatasthe nakùatràtmake cakràkàre padàrthabhede . åóucakra÷abde tadvivçtiþ . bhacakrasya pravahavàyunà pratyahaü pa÷càdgagane'pi grahàõàü yathà pràggatitvaü bhavettathà såø siø raïganàthavyàkhyayoþ yathà atha grahapårvagatyutpattau kàraõamàha . %<pa÷càdvrajanto'tijavànnakùatraiþ satataü grahàþ . jãyamànàstu lambante tulyameva svamàrgagàþ>% såø siø . %<pa÷càdanantaraü punaràvçttyà pa÷càt pa÷cimadigabhimukhaü nakùatraistàrakàdibhiþ saha grahàþ såryàdayo'tijavàt pravahavàyusatvaragativa÷àt satataü nirantaraü vrajanto gacchantaþ svamàrgagàþ svakakùàvçttasthà jãyamànà nakùatraiþ paràjità nakùatràõàmagre gamanàt . ataeva lajjayeva gurubhåtà iti tàtparyàrthaþ . tulyaü samam . evakàràdadhikanyånavyavacchedaþ . lambante svasthànàt pårvasmin lambàyamànà bhavanti . yathà lajjitaþ pa÷càdbhavati nàgre . tukàràdadho'dhaþ kakùàkramànurodhena ÷anyàdigrahàõàü candràntànàü gurutàpacayaþ ÷aniratigurubhåtastasmàt ki¤cinnyånogurustasmàdapi bhauma ityàdi yathottaram . yasya kakùà mahatã tasya gurutvàdhikyaü yasya ladhvã tasya tadanurodhena gurutàlpatvamiti . etadaduktaü bhavati . brahmaõà pravahavàyau nakùatràdhiùñhito mårto golaþ sthàpitastadantargatàþ svasvàkà÷agolasthàþ ÷anyàdayo nakùatràdhiùñhitamårtagolasthakràntivçttastharevatãyogatàràsannaråpameùàdiprade÷asamasåtrasthàþ sthàpitàþ . kràntivçttaü tu meùatulàsthàne viùuvadvçttalagnaü sampàtàt tribhàntaritakràntivçttaprade÷àbhyàü caturviü÷atyaü÷àntareõa dakùiõottarau makarakarkàdiråpau tadevaü dvàda÷arà÷yàtmakaü vçttaü grahacàrabhåtam . viùuvadvçttaü tu dhruvama dhyasthaü nirakùade÷oparigam . tatra pravahavàyunà syàdhàtena mårto nakùatragolo nàkùatraùaùñiùañãbhiþ parivartyate . tadantargatavàyubhistadàghàtena và grahà bhramanto'pi nakùatragolasthitakràntivçttãyameùàdiprade÷ena samaü na gacchanti vàyånàü svalpatvàt tadàghàtasyàpyalpatvàdbimbànàü gurutvàcca . atastatsthànàdgrahàõàü lambanà dç÷yante . ataeva nakùatrodayakàle teùàü dvitãyadine nodayaþ kintu graho lambitaprade÷ena vàyunà tadanantaramårdhamàgacchatãtyanantaramudayaþ . lambanaü tu ÷anyàdãnàü kakùànurodhena gurutvàdvàyånàü tadghàtànàü và kakùànurodhena bahvalpatvàt tulyam . yadyapi vàyordhruvànurodhena svalpatvàdgrahavallavambanaü viùuvadvçtte bhavitumucitaü na kràntivçtte . tathà ca vakùyamàõakràntyanupapattiþ kràntivçttasthadvàda÷arà÷ibhogena vakùyamàõànàü bhagaõànàmanupapatti÷ca . tathàpi vàyunàvalambito graho viùuvanmàrgago'pi tadviùuvaprade÷àsannakràntivçttaprade÷ena grahàkà÷agola eva svasamasåtreõàkçùyata iti nànupapattiþ . ataeva svamàrgagà iti kràntivçttànusçtasvàkà÷agolasthakakùàmàrgagatà ityarthakamuktamiti maïkùepaþ>% raïgaø . athàta eva grahàõàü loke pràgganitvaü siddhamityàha . %<pràgagatitvamatasteùàü bhagaõaiþ pratyahaü gatiþ . pariõàhava÷àdbhinnà tadva÷àdbhàni bhu¤jate>% såø siø . %<ato'valambanàdeva teùàü grahàõàü pràggatitvaü pràcyàü di÷i gatiryeùàü te pràggatayastadbhàvaþ pràgatitvaü siddham . lambanasvaråpaiva grahàõàü pårvagatirutpannà lokaiþ kàraõànabhij¤aiþ pratyakùàvagatà tacchaktijanità kalpitetyarthaþ . sà kiyatãtyata àha . bhagaõairiti . vakùyamàõabhagaõaiþ pratyahaü pratidinaü gatiþ pràggamanaråpà bhagaõànàü gatyupannatvàt bhagaõasambandhivakùyamàõadinaiþ såryasàvanairgrahabhagaõà labhyante tadaikena dinena ketyamupàtàjj¤eyà . nanu grahabhagaõànàü tulyatvàmàvàt pratidina grahagatirbhinneti pårvaü lambanaråpà grahagatirayuktoktà grahalambanasyàbhinnatvàdityata àha . pariõàhava÷àditi . pariõàhaþ kakùàparidhistadva÷àt tadanurodhàdiyaü grahagatirbhinnà'tulyà . ayamabhipràyaþ grahàõàü lambanaü tulyaprade÷ena, parantu svasvakakùàyàü tattatprade÷e tulye yàþ kalàstà gatikalàstàstu mahati kakùàvçtte'lpà laghukakùàvçtte bahvyaþ sarvakakùàparidhãnàü cakrakalàïkitatvàt . bhagaõàstu gativa÷àdeva yasya kakùàvçttaü mahat tasyàlpà yasya ca laghu kakùàvçttaü tasya bahvyastadutpannà gatirapi tatheti na virodhaþ . nanvekaråpagatiü vihàya bhinnaråpà gatiþ kathamaïgãkçtetyata àha . tadva÷àditi . bhinnagativa÷àdbhàni rà÷ãn nakùatràõi bhu¤jate grahà bhu¤jantãtyarthaþ . tathà ca graharà÷yàdibhogaj¤ànàrthamiyameva gatirupayuktà naikaråpeti bhàvaþ>% raïgaø atha bhabhoge vi÷eùaü vadan vakùyamàõabhagaõasvaråpamàha . %<÷ãghragastànyathàlpena kàlena mahatà'lpagaþ . teùàü tu parivartena pauùõànte magaõaþ smçtaþ>% såø siø %<atha÷abdaþ pårvoktervi÷eùasåcakaþ . ÷ãghragatograhastàni bhànyalpena kàlena bhunaktyalpagatigràho bahukàlena bhunakti tulyarà÷yàdibhogo manda÷ãghragatigrahayostulyakàlena na bhavatãti vi÷eùàthaþ . teùàü rà÷ãnàü parivartena bhramaõena . tukàràdgrahàdigatibhogajanitena bhagaõaþ pràj¤airuktaþ . kràntivçtte dvàda÷arà÷ãnàü sattvàt tadbhogena cakrabhogasamàpteryat sthànamàrabhya calito grahaþ punastat sthànamàyàti sa cakrabhogaþ parivartasaüj¤o'pi dvàda÷arà÷ibhogàdbhagaõa ityarthaþ . nanu kràntivçtte sarvaprade÷ebhyaþ parivartasambhavàdatra kaþ parivartàdibhåtaþ prade÷a ityà àha pauùõànta iti . sçùñyàddau brahmaõà kràntivçtte revatãyogatàràsannaprade÷e sarvagrahàõàü nive÷itatvàt tadavadhito grahacalanàcca pauùõasya revatãyogatàràyà ante nikañe prade÷e tathà ca revatãyogatàràsannàgrimasthànamevàdyantàvadhibhåtamiti>% raïgaø .
     tatsannive÷aprakàraþ siø ÷iø ukto yathà %<sçùñvà bhacakraü kamalodbhavena grahaiþ sahaitadbhagaõàdisaüsthaiþ . ÷a÷vadbhrame vi÷vasçjà niyuktaü tadantatàre ca tathà dhruvatve . tato'parà÷àbhimukhaü bhapa¤jare sakhecare ÷ãghratare bhramatya÷i . tadalpagatyendradi÷aü nabha÷carà÷caranti nãcoccataràtmavartmasu>%
     %<yadetadvacakraü grahaiþ samaü mramaddç÷yate tadvi÷vasçjà jagadutpàdakena kamalodbhavena brahmaõà sçùñyàdau sçùñvà tataþ ÷a÷vatbhrame'navaratabhramaõe niyuktam . etaduktaü bhavati . bhàntha÷vinyàdãnyanyàni vi÷iùñàni jyotãüùi teùàü samåha÷cakra, grahà÷ca såryàdayastaiþ saha sçùñam . tàni bhàni pràksaüsthayà samantànnive÷itàni . grahàstu bhagaõàdàva÷vinãsukhe nive÷itàsta uparyuparisaüsthayà . tatràdau tàvadadha÷candraþ . tadupari budhaþ . tataþ ÷ukraþ . tato raviþ . tasmàdbhaumaþ . tato guruþ . tataþ ÷aniþ . sarveùàmupari dåre bhacakram . eùàü kakùàpramàõàni kakùàdhyàye pratipàdayiùyante . aho yadyårdhvordhvasthà grahàstadupari dårato bhagaõastat kathaü bhagaõàdisaüsthairgrahairityacyate . satyam . atra bhåmadhye såtrasyaikamagraü baddhvà dvitãyamagraü bhacakre'÷vinãmukhe kila nibaddham . tasmin såtre protà maõaya iva candràdayo grahàþ sçùñyàdau brahmaõà nive÷itàþ . bhamaõóalaü dvàda÷adhà vibhajyaivaü bhåmadhyàt såtràõi pratibhàgaü nãtvà kila baddhàni taiþ såtrai saha grahakakùàyàü ye saüpàtàste tàsu kakùàsu rà÷yantàþ . tadvatprakàrà rà÷aya iti saïkùiptamihoktam . kakùàdhyàye gole ca ki¤cidvistàrya vakùyàmaþ . evaüvidhaü bhacakra sçùñvà brahmaõà gagane nive÷itam . yatra nive÷itaü tatra pravaho nàma vàyuþ . sa ca nityaü pratyaggatiþ . tena samàhagaü bhacakraü sakhecaraü pa÷cimàbhimukhabhrame pravçttam . yat tasya pratyagbhramaõaü tacchãghrataram . yata ekenàhnà bhamaõóalasya (bhåmeþ) parivartaþ . evaü tasmin bhapajjare sakhecare ÷odhratare bhramatyapi khecarà indradi÷aü caranti pårbàbhimukhaü vrajanti . nãcoccataràtmavartmasu . anantarakathiteùu svasvamàrgeùu teùàü pràgbhramaõam . tat tadalpagatyà . pratyaggaterbahutvàt pràgalpagatyà vrajanto nopalakùyanta iti bhàvaþ . tathà tasya bhapa¤jarasya yo dakùiõottaràvantau tatra ye tàre te dha niyukte>% pramiø . rà÷icakrasya pravahavàyunà pa÷càdmramaõoktirapi vyakùade÷oparigatatvàbhipràyeõa devàsurayostu såø siø savyàpasavyabhramaõokteþ yathà %<savya bhramati devànàmapasavyaü suradviùàm>% iti %<vyakùe pa÷càdgatiþ sadeti>% vakùyaeva pa÷càdgaterukte÷ceti draùñavyam .

#<çkùara># puø çùa--ksaran! 1 çtviji . çcchateþ kçntateþ kaõñatervà và niruø ksaran pçø . 2 kaõñake %<syonà pçthivã bhavànçkùarà nive÷anã>% yajuø 35, 21, %<ançkùarà akaõñakà>% vedadãø 3 vàridhàràyàü strã mediniþ!

#<çkùaràja># puø 6 taø ñac samàø . 1 nakùatre÷e candre 2 bhallåke÷e jàmbavati ca . %<atha siühaü pradhàvantamçkùaràjo mahàbalaþ>% harivaüø 399 aø %<lebhe jàmbavatãü kanyàmçkùaràjasya sammatàm>% harivaüø 39 %<jàmbavànçkùarà jendraþ>% bhàgaø 8, 21, 4 . çkùanàthàdayo'pyatra .

#<çkùalà># strã çca--salca kicca . gulphàdhaþsthanàóyàm %<kramaõaü sthåràbhyàmçkùalàbhiþ kapi¤jalàm>% yajuø 5, 3, %<çkùalà gulphàdhaþsthà nàóyaþ>% vedadã0

#<çkùavat># puø çkùàþ bàhulyena santyatra matup masya vaþ . narmadàtãrasthe parvatabhede %<vaprakriyàmçkùavatastañeùu>% raghuþ %<narmadàkålamekàkã mekalàü mçttikàvatãm . çkùavantaü giriü jitvà ÷uktimatyàsuvàsa saþ>% harivaüø 37 aø ukteþ tasya narmadàtãrasthatvam bodhyam %<çkùavantaü girivaraü vindhya¤ca girimuttamam>% harivaüø 39 aø .

#<çkùavanta># çkùa + vàø vanta . ÷ambaràsurapure nagarabhede %<tamçkùavante nagare nihatyàsurasattamam . gçhya màyàvatã devãmàgacchannagaraü pituþ>% harivaüø 16 aø taü ÷ambarabh .

#<çkùãka># triø çkùa iva ivàrthe ãkan . çkùatulye hiüsrake . %<çkùãkàþ puruùavyàghràþ parimoùiõa àvyàdhinyastaskarà aruõyeùvàjàyeran>% ÷ataø bràø 13, 2, 4, 2, 4, 2 çkùàkàrapuruùamedhãyadevatàbhede strã . %<nadãbhyaþ pau¤jiùñhamçkùãkàbhyo naiùàdam>% yajuø 30, 8 . puruùamedhe uktam .

#<çkùeùñi># strã nakùatravi÷eùavihite iùñibhede .

#<çkùoda># puø çkùaü nakùatramiva khaccham udakaü yatra udàde÷aþ . parvatabhede . %<çkùodaþ parvato'bhijano yeùàm aõ . àrkùodà dvijàþ>% siø kauø .

#<çksaühità># strã 6 taø . çgvedasaühitàyàm çgveda÷abde vivçtiþ %<çksaühitàü trirabhyasya yajuùàü và samàhitaþ . sàmnàü và sarahasyànàü sarvapàpaiþ pramucyate>% manuþ vedohi mantrabràhmaõabhedena dvividhaþ tatra mantràtmako bhàgaþ saühità . %<agnimãle>% ityàdikaþ çksamudàyàtmakaþ çksaühità . mantretararavedabhàgo bràhmaõam . saühitàråpasandhikàryaniyatà÷rayatayà saühitàtvaü bràhmaõe padagranthe ca na saühitàniyama iti tayorna saühitàtvamiti bhedaþ saühitàsthapadavicchedaj¤àpakogranthaþ padagranthaþ . sa ca çùyàdikçtaþpauruùeya iti bodhyam .

#<çksama># naø çcà samam . sàmabhede . %<jagatyà çksamam çksamàcchukraþ>% yajuø 13, 65, %<çksamamçksamasaüj¤aü yat sàma>% vedadãø .

#<çksàma># naø dvivaø . çk ca sàma tadàråóhagànaü ca dvayoþ samàhàraþ ac samàø niø dvivaø . çgråpamantrabhedatadàråóhagànayoþ samàhare %<çksàmàbhyàü saütarantaþ>% yajuø 4, 1 . %<çksàmayoþ ÷ilpe sthaste>% 4, 9 . çca÷ca sàmàni ceti bahutve tu nàc . çksàman ityeva . %<çksàmànyapsarasa eùñayonàma>% yajuø 18, 43 .

#<çgayana># naø çcàmayanam . çkpàràyaõagranthe pårvapadàt õatvaü neha gavyavadhànàt . çgayanasya vyàkhyàno granthaþ çgayanàdiø aõ . àrgayana tadvyàkhyàna granthe .

#<çgayanàdi># puø pàõinyukte tasya vyàkhyàna ityarthe aõpratyaya nimittaprakçtibhåta÷abdasamudàye . sa ca gaõaþ %<çgayana, padavyàkhyàna, chandogàna, chandobhàùà, candoviciti, nyàya, punarukta, nirukta, vyàkaraõa, nigama, vàstuvidyà, kùatravidyà, aïgavidyà, vidyà, utpàta, utpàda, udyàva saüvatsara, muhårta, upaniùadu, nimitta, ÷ikùà, mikùà>%

#<çgàvàna># naø à + ve¤ màve lyuñ çcàmàvànaü grathanaü saühitàkàryeõa kçtasandhànam . vedapàñhakàle ardhar÷ràdãnàü saühitayà pårbottarayoþ sandhàne %<çcamçcamanàvànamuktvà praõutyàvasyet>% à÷vaø ÷rauø 4, 6, 2 . %<tenàrdharcàþ saühitayaiva vaktavyàþ>% nàràø vçø . çcàmante tu nà saühitayà grathanamityarthaþ . %<abhiùñuyàdçgàvànam>% 5, 6, 1 . %<tasyoktamçgàvànadharmeõa>% 5, 13, 2 . %<tasyàdyàü paccha çgàvànaü pacchaþ ÷asyà cet>% 5, 20, 3 .

#<çggàthà># strã çcàmiva gàthà . laukikagãtivede . %<çggàthàpàõikàdakùavihitàbrahmagãtikàþ>% yàj¤aø .

#<çgmat># triø çk stutiþ påjà và astyasya matup . 1 stotari 2 arcanoye påjanãye . %<ràjànamupatasthurçgmiyam>% çø 6, 8, 4 ÷ruterniruktau çgmiyamçgbhantamarcanãyaü påjanãyam niruktakàraþ . çgmàniva svàrthegha dvitãyàcaþ paralopaþ . çgmiyo'pyatra . %<nàbhigçõantamçgmiyam>% çø 1, 9, 9 .

#<çgmin># triø çc + astyarthe mini . stotari . %<girà yadi nirõijamçgmiüõo yayuþ>% çø 9, 86, 46 . %<çgmiõaþ stotàraþ>% bhàø .

#<çgvidhàna># naø çcà çgvedena karmavi÷eùasya vidhànam . çgvedoktamantrabhedena karmavi÷eùavidhàne tacca hemàdrau vratakhaõóe vistareõoktam . vahnipuràõoktamatra dar÷yate
     %<agniruvàca prativedantu karmàõi kàmyàni pravadàmi te . prathamaü çgvidhànaü vai ÷çõu tvaü bhuktimuktidam . antarjale tathà home japato manasepsitam . kàmaü karoti gàyatrã pràõàyàmàdvi÷eùataþ . gàyatryàda÷asàhasro japonaktà÷anodvijaþ . à÷ramàdbahiþ snàta÷ca sarvakalmaùanà÷anaþ . da÷àyutàni japtvàtha haviùyà÷ã sa muktibhàk . praõavohi paraü brahma tajjapaþ sa ca pàpahà . oïkàra ÷atajaptastu nàbhimàtrodakre sthitaþ . jalaü pivet sa sarvaistu pàpairvipraþ pramucyate . màtràtrayaü trayovedàstrayodevàstrayo'gnayaþ . mahàvyàhçtayaþsapta lokàhomomalàpahaþ . antarjale tathà ràma! prokta÷caivàghamarùaõaþ . agnimãle purohitaü såkto'yaü vahnidaivataþ . ÷irasà dhàrayan vahniü yojapet parivatsaram . homaü triùavaõaü bhaikùyamanagnijvalana caret . ataþparamçcàü sapta àdyàdyà yàþ prakortitàþ . bhojayan prayatonityamiùñàn kàmàn sama÷nute . medhàkàmojapennityaü sadasaspatimityçcam . amba yajanti yàþ proktà navarco mçtthunà÷anaþ . ÷unaþ÷ephamçùiü vaddhaþ sanniruddho'tha và japet . mucyate sarvapàpebhyo gadã càpyagadã bhavet . yaicchet ÷à÷vataü kàmaü mitraü pràj¤aü purandaram . çgbhiþ ùoóa÷abhiþ kuryàdindrasyeti dinedine . hiraõyastu samihyetat japan ÷atrån pravàdhate . kùemã bhavati càdhmàne ye te panthà japannaraþ . raudrãti ùadbhirã÷ànaü ståyàdyovai dine dine . caruü và kalpayedraudraü tasya ÷àntiþ parà bhavet . udyadyuditamàdityamupatiùñhan dinedine . kùipejjalà¤jalãn sapta manoduþkhavinà÷anaþ . dviùantamityatharvedaü yadviùyàntaü japan smaret . àgamyo saptaràtreõa vidveùamadhigacchati . àrogyakàmoyodhã ca praj¤a÷càmyàttama¤japet . uttamastasya càrdhàdhojapedvairivinà÷ane . udayasyàyurakùayyaü tejo madhyaüdine japet . astaü pratigate sårye dviùantaü pratibàdhane . tava ya÷ceti såktàni japan ÷atrånniyacchati . ekade÷aü suvarõasya sarvakàmàn vinirdi÷et . àdhyàtmikà ka ityetà japanmokùamavàpnuyàt . à nobhadrà ityanena dãrghamàyuravàpnuyàt . tvà someti ca såktena navaü pa÷yanni÷àkaram . upatiùñhet samitpàõirvàsàüsyàpnotyasaü÷ayam . àyuràyåüùi samiti koùasçkkantadàjapet . apànaþ ÷ã÷ucaditi stutvà madhye divàkaram . yathà mu¤cati ceùokàntathà pàpaü pramu¤cati . jàtavedasa ityetajjapet svastyayanaü pathi . bhayairvimucyate sarvaiþ svastimànàpnuyàd gçham . vyuùñàyà¤ca ta÷à ràtryàmetadduþ svaptanà÷anam . pramandineti bhåyatyàü japedgarbhavimocanam . japannindramiti snàto vai÷yadevaü tu saptakam . mu¤catyebhyastathà juhvat sakalaü kilviùaü naraþ . imàmiti japan ÷a÷vat kàmànàpnotyabhãpsitàn . mà nastoka iti dvàbhyàü triràtropoùitaþ ÷uciþ . auóumbarã÷ca juhuyàt samidha÷càjyasaübhçtàþ . chitvà sarvàn mçtyupà÷àn jãvedrogavivarjitaþ . årdhvabàhuranenaiva stutvà ÷ambhuü tathaiva ca . mà nastoketi ca çcà ÷ikhàbandhe kçte naraþ . adhçùyaþ sarvabhåtànàü jàyate saü÷ayaü vinà . citramityupatiùñheta trisandhyaü bhàskaraü tathà . samitpàõirnaronityamãpsitaü dhanamàpnuyàt . duþsvapnaü nudate kçtsnaü bhojanaü càpnuyàcchivam . hateùaõàmãti tathà rakùoghnaþ parikãrtitaþ . yadi vàsà ityçcena japan kàmàna vàpnuyàt . namoyavanniti japan suprage tàpanaþ ÷uciþ . kayàna iti ca japan jàti÷raiùñhyamavàpnuyàt . imantesomamityetat sarvàn kàmànavàpnuyàt . piturçkùåpatiùñheta nityamannamupasthitam . agnetat patisåktena snigdhamàpnotyanuttamam . yomeràjannityapàntu duþsvaprathamanãmçcam . adhvani prasthito yastu pa÷yecchubhamathà÷ubham . apra÷astaü pra÷astaü và kanikradamimaü japet . dvàviü÷akaü japan såktamà dhyàtmikamanuttamam . pårvaü suprayatonityamiùñàn kàmàn sama÷nute . kçõuùveti japenmantraü juhvadàjyaü samàhitaþ . aràtãnàü haret pràõaü rakùàüsyapi ca nà÷ayet . upatiùñhet svayaü vahniü parãtyçcaü dine dine . surakùati syayaü vahnirvi÷vato vi÷vatomukhaþ . haüsaü ÷uciùadityet ÷ucirvãkùet divàkaram . çùiü prapadyamànantu sthàlãpàkaü yathàvidhi . juhuyàt kùetramadhye tu sthàlãpàkàüstu pa¤cabhiþ . indra yamamarutsåryaparjanyàya bhagàya ca . yathàliïgaü tu vihare làïgalantu kçùãvalaþ . proktodhànyàya sãtàyai sunàsãramathottaram . gandhamàlyanamaskàrairjapedetà÷ca devatàþ . pravàpane pralavane khale sthàpanahàrayoþ . amoghaü karma bhavati vardhate sarvadà kçùiþ . samudràditi såktena kàmànàpnoti pàvakàt . vai÷vànara iti dvàbhyàü ya çgbhyàü vahnimarhati . sa taratyàpadaþ sarvà ya÷aþ pràpnoti càkùayam . vipulàü ÷riyamàpnoti jayaü pràpnotyanuttamam . agne tvamiti ca stutvà dhanamàpnoti cocchritam . prajàkàmojapennityamaruõàdevamityçcam dattàtreyaü japet pràtaþ sadà svastyayanaü mahat . svasti panthà iti procya svastimàn vrajate'dhvani . vijigãùurvanaspate ÷atråõàü vyàdhidambhavet . striyàgarbhaprasåtàyà garbhamokùaõamuttamam . à baddhàditi såkta¤ca vçùñikàmaþ prayojayet . niràhàraþ klinnavàso nacireõa pravarùati . manasaþ kàmamityetàü pa÷ukàmo narojapet . kardamana iti snàyàt prajàkàmaþ ÷ucivrataþ . agre pårvàmiti snàyàdràjyakàmastu mànavaþ . lohite carmaõi snàyàt bràhmaõastu yathà vidhi . kùatra÷carmaõi vai vyàghre chàge vai÷yastathaiva ca . da÷asàhasrikohomaþ pratyekaü parikãrtitaþ . à gà vaheti såktena goùñhe gàü lokamàtaram . upatiùñejjapeccaiva yadãcchettàþ sadà'kùayàþ . upete tisçbhãràj¤o dvandubhiü càbhimantrayet . tejobala¤ca pràpnoti ÷atråü÷caiva niyacchati . tçõapàõirjapet såktaü rakùoghnaü dasyubhirvçtaþ . ye kecinnetyçcaü japtvà dãrghamàyuravàpnuyàt . jãmåtasyeti såktena làïgalànyabhimantrayet . yathà chidraü tato ràjà vinihanti raõe ripån . amãvetitribhiþ såktairdhanamàpnoti càkùayam . amãvaheti såktena bhåtàni snàpayenni÷i . saübàdhe viùame durge baddho và nigaóaiþ kvacit . palàyan và gçhãto và såktametattadà japet . triràtramapi copoùya ÷rapayet pàyasaü carum . tenàhuti÷ataü pårõaü juhuyàt tryambaketyçcà . samuddi÷ya mahàdevaü jãvedavde ÷ataü sukham . taccakùurityçcà snàta upatiùñheddivàkaram . udyantaü madhyamaü caiva dãrghamàyurjijãviùuþ . såktàbhyàü parabhàgàbhyàü bhåtàbhyàü bhåtimàpnuyàt . indrà someti såktantu kathitaü ÷atrunà÷anam . yasya luptaü vrataü mohàda÷rautaiþ saüsçjeta và . upoùyàjyaü sa juhuyàdagne vratapate iti . àditya vçkùasàmràjyaü japtvà vàde jayã bhavet . nadãtãti catuùkeõa mucyate mahato bhayàt . çcaü japtvà yadityetat sarvàn kàmànavàpnuyàt . dvàcatvàriü÷akaü caindraü japtvà nà ÷ayate ripån . ràyasmahãti japtvà ca pràpnotyàrogyameva ca . ÷annobhaveti dvàbhyàntu bhuktvànnaü prayataþ ÷uciþ . hçdayaü pàõinà spçùñvà vyàdhibhirnàbhibhåyate . uttamedamiti snàto bhåtvà ÷atruü pramàpayet . tvanno agneti såktenaü hutenànnamavàpnuyàt . kanyàvà miti såktena digdoùàt vipramucyate . yadabhya kaccetyudite japturva÷yaü jagadbhavet . yadvàgiti ca japtena vàõã bhavati ÷à÷vatã . vàcovidamitãtyetà japan vàcaü sama÷nute . pavitràõàü pavitrantu pàvamànya çcàü matàþ . vaikhànasà çcastriü÷at pavitràþ paramà matàþ . çcodviùaùñiþ proktà÷ca yava÷cetyçùisattama! . sarvakalmaùanà÷àya pa riõàma÷ivàya ca . svàdiùñhayeti såktànàü saptaùaùñirudàhçtà . da÷ottaràõyupàsyaivàþ pàvamànãþ ÷atàni ùañ . etajjapaü÷ca juhvacca ghoraü mçtyubhayaü jayet . àpohiùñheti càriùñau japet pàpabhayàrdane . pravedaneti niyate japecca marudhannasu . pràõàntike bhaye pràpte kùipraü pràõàüstu vindati . vyuùñàyàmudite såryeye ceti jayamàpnuyàt . àyurdàmeti måóha÷ca panthànaü pathi vindati . kùoõe yuvati mantreõa yaü ka¤ciddhçdayapriyam . yatteyameti susnàtastasya mårdhànamàlabhet . sahasrakçtvaþ pa¤càhaü tenàyurvindate mahat . idaü medhye ti juhuyàd ghçtaü pràj¤aþ sahasra÷aþ . pa÷ukàmo gavàïgoùñhe arthakàma÷catuùpathe . vayaþ suvarõa ityetàü japannà vindate priyam . haviùyantãü samabhyasya sarvapàpaiþ pramucyate . tasya rogà vina÷yanti kàyàgnirvardhate sadà . tyaktàmayaþ svastyayanaü sarvavyàdhivinà÷anam . vçhaspate akãtyetadvçùñikàmaþ prayojayet . sarvaü tveti parà ÷àntirjayàpratirathastathà . mçtàsaü ka÷yapannityaü prajàkàmasya kãrtitam . ahaü rudrebhirityetadvàgmã bhavati mànadaþ . na yonau jàyate vidvàn japaüstisçùu ràtriùu . ràtrisåktaü japan ràtrau ràtriü kùemàü nayennaraþ . àkampayantãti japennityaü kçtyàvinà÷anam . àyuùya¤caiva sarvasya såktaü dàkùàyaõaü mahat . uta devà iti japedàsvàpàntaü dhçtavrataþ . apamàrge tu janite japedagnibhaye sati . araõyànãtyaraõyeùu japettadbhayanà÷anam . bràhmãmàsàdya såkte dve varàü bràhmãü ÷atàvarãm . pçthagadbhirghçtenàtha medhàü lakùmã¤ca vindati . màsa ityasapatnaghnaü saügràmaü vijigãùataþ . brahmaõo'gniü saüvidànaü garbhamçtyunivàraõam . apaihãti japet såktaü ÷ucirduþkhasvapnanà÷anam . yenedamiti vai japtvà samàdhiü vindate param! mayobhårvàta ityetà japet svastyayanaü param . ÷àmarãmindrajananam bàdhàmetena vàrayet . mahitrãõàmavostviti pathi svastyayanaü japet . agnaye dviùadveùaü japecca ripunà÷anam . vàstoùpateti mantreõa japecca gçhadevatàþ . japasyaiùa vidhiþ proktohutau j¤eyo vi÷eùataþ . homànte dakùiõà deyà pàpa÷àntikçtena tu . hutaü ÷asyati cànnena annahomapradànataþ . viprà÷iùastvamodhàþ syurbahiþ snàtaü ca sarvataþ . siddhàrthakà yavà dhànyaü payogavyaghçtaü tathà . kùãravçkùàttathedhantu homà vai sarvakàmadàþ . samit kaõñakina÷caiva ràjikà rudhiraü viùam . abhicàre tathà ÷ailumasanaü ÷aktavaþ payaþ . dadhi bhaikùyaüphalaü målamçgvidhànamudàhçtam>% .

#<çgveda># puø çcyate ståyate çk karmaø . vedabhede . sa ca mantrabràhmaõobhayàtmakaþ . tatra mantrasamåhàtmakaþ çk÷abde bakùyamàõalakùaõargàtmakaþ saühitàråpo granthaþ . tatra da÷a maõóalàni tatràdye maõóale 24 anuvàkàþ %<agnimãle>% ityàdãni àgneyàni 191 såktàni tàni ÷atarcikarùidçùñàni adhyàyopàkaraõotsargayorviniyuktàni .
     dvitãye ÷aunakagçtsamadarùidçùñe catvàri anuvàkàþ . tvamagna ityàdãni 43 såktàni àgneyàni upàkaraõotsargayorviniyuktàni . ÷aunaka gçtsamadaþ çùiretanmaõóadraùñà sa ca pårbamàïgirasakule ÷unahotrasya putraþ san yaj¤akàle'surairgçhãta indreõa mocitaþ . pa÷càttadvacanenaiva bhçgukule ÷unaka putro gçtsamadanàmà'bhåt . %<ya àïgirasaþ ÷aunahotro bhåtvà bhàrgavaþ ÷aunako'bhavat sa gçtsamado dvitãyamaõóalamapa÷yat>% sarvànuø ukteþ . %<tvamagna iti gçtsamadaþ ÷aunako bhçgutàü gataþ . ÷aunahotraþ prakçtyà tu ya àïgirasa ucyate>% iti çùyanukramokte÷ca . çgvedabhàùyam .
     tçtãye vi÷vàmitradçùñe pa¤cànuvàkàþ somasya metyàdãni 62 såktàni . tàni ca àgneyàni pràtaranuvàkà÷vina÷astrayostraiùñubhe chandasi viniyuktàni .
     caturthe vàmadevarùidçùñe pa¤cànuvàkàþ . àgneyàni tvàü hyagne ityàdãni 58 såktàni . àdyàdhyàyopàkaraõe maõóalàdihome ca viniyuktàni .
     pa¤came àtreyabudhagaviùñhiràdyarùike ùaó anuvàkàþ 87 abodhyagnirityàdãni såktàni àgneyàni àgnege kratau traiùñubhe chandasyà÷vina÷astre catvàri ÷iùñàni adhyàyotsarjanãpàkaraõayorviniyuktàni .
     ùaùñhe bharadvàjadçùñe ùaóanuvàkàþ tvaü hyagne prathama ityàdãni 75 såktàni àgneyàni tatra pràtaranuvàke àgneye kratau traiùñabhe chandasi etadàdisåktàùñakaü dvitãyavarjaü viniyuktam ÷iùñàni àdyopàkaraõe viniyuktàni .
     saptame vasiùñhadçùñe 6 anuvàkàþ agniü nara ityàdãni 104 såktàni àgneyàni teùàü vi÷eùato viniyogobàhulyàt yokta àkare dç÷yaþ .
     aùñame medhàtithimedhyàtithyàdinànarùika . da÷ànuvàkàþ . indràdidaivatyàni mà cidanyadvãtyàdãni 103 såktàni mahàvratàdau viniyuktàni .
     navame vai÷vàmitramadhuchandaàdyçùike saptànuvàkàþ pàvamànasomàdidevatàkàni svàdiùñhayetyàdãni 114 såktàni teùà¤ca upàkarmaõi maõóalàdigrahaõe ca yathàyathaü viniyogaþ .
     da÷ame maõóale àptyatritàdyarùike dvàda÷ànuvàkàþ a÷ve vçhannityàdãni 191 såktàni àgmeyàdãni . pràtaranuvàkà÷vina÷astrayoràgneye kratau traiùñubhe chandasãtyàdi karmasu viniyuktàni . ityevaü da÷asu maõóaleùu 1 maø 191, 2 maø 43, 3 maø 62, 4 maø 58, 5 maø 87, 6 maø 75, 7 maø 104, 8 maø 103, 9 maø 114, 10 maø 1191 . ityevaü samaùñi bhåtàni 1028 såktàni . såktàni ca ekadvyàdikarg ghañitàni yathàyathaü tattatsåkteùu dç÷yàni . etatsaükhyà ca bàlakhilasahitànàü tadvyatiriktàni tu 1017 såktàni tacca caraõavyåhabhàùyayoþ spaùñam . tasya ca pakàràntareõa vibhàgaþ tasya aùñàùñakàni pratyekàùñake ca aùñau aùñau adhyàyàþ ityevaü 64 adhyàyàþ tatra ca vargà 2006 saükhyakà÷caraõavyåhoktàþ khilasahitastu tato'pyadhikàþ . caraõavyåhabhàùyayordar÷itavibhàgo dar÷yate yathà .
     %<càturvedya catvàrovedà vij¤àtà bhavanti çgvedoyajurvedaþ sàmavedo'tharvaveda÷ceti tatra çgvedasyàùñabhedà bhavanti carcà ÷ràvaka÷carcaka ÷ravarõàyapàraþ kramapàraþ kramajañàþ kramadaõóa÷ceti catuùpàràyaõameteùàü ÷àkhàþ pa¤ca bhavantyà÷valàyanã sàükhyàyanã ÷àkalà bàùkalà màõóåkà÷ceti teùàmadhyayanam . adhyàyànàü catuþùaùñirmaõóalàni da÷aiva tu . vargàõàü parisaükhyàtaü dve sahasre ùaóuttare sahasramekaü såktànàü nirvi÷aïgaü vikalpitam . da÷a sapta ca pañhyante saükhyàtaü vai padakramàt . eka÷atasahasraü và dvipa¤cà÷atsahasràrdhametàni caturda÷a vàsiùñhànàmitareùàü pa¤cà÷ãtiþ . çcàü da÷a sahasràõi çcàü pa¤ca÷atàni ca . çcàma÷ãtiþ pàda÷ca pàràyaõaü prakãrtitam . ekarca ekavarga÷ca navaka÷ca tathà smçtaþ . dvau vargau dviçcau j¤eyau çktrayaü ÷ataü ca smçtam . caturçcàü pa¤casaptatyaghika¤ca ÷ataü tathà . pa¤caçcàü tu dvi÷ataü sahasraü rudrasaüyutam . pa¤cacatvàryadhikaü tu ùaó çcàü ca ÷atatrayam . sapta çcàü ÷ata j¤eyaü viü÷ati÷càdhikàþ smçtàþ . aùñaçcàü tu pa¤cà÷at pa¤càdhikàstathaiva ca . da÷àghikadvisahasràþ pa¤ca÷àkhàsu ni÷citàþ . varga saüj¤à na såktasya catvàra÷càtra kãrtitàþ>% caraõavyåhaþ . vedapàràyaõacaturvibhàgàt caraõa ucyate . tasya vyåhaþ samudàyaþ, caturvedànàü samudàyaü vyàkhyàsyàmaþ ityarthaþ . kathamekovedaþ tadukta àraõyake, %<sarve vedàþ sarveghoùà ekaiva vyàhçtiþ pràõà eva pràõà çca ityetà vidyàditi>% tasya caturdhà bhàgaþ kçtaþ . tathà coktaü bhàgavate . %<tenàsau caturo vedàþ caturbhirvadanaiþ prabhuþ . savyàhçtikànsoïkàràü÷caturhotravicakùaõaþ . putrà nadhyàpayaüstàü tu brahmaùirbrahmakovidàn . te tu dharmapadeùñàraþ svaputrebhyaþ samàdi÷an . te paramparayà pràptà stattacchiùyairdhçtavrataiþ . caturyugeùvapyavyastà dvàpàràdau maharùibhiþ . kùãõàyuþkùãõasatya¤ca durmedhà vãkùya kàlataþ . vedàn brahmarùayovyastàn hçdisthà'cyutanoditaþ . asminmanvantare brahman svargatvà lokabhàvanaþ . brahme÷àdyairlokapàlairyàcitodharmaguptaye . parà÷aràt satyavatyàmaü÷àü÷akalayà vibhuþ . avatãrõomahàbhàgo bedaü cakre catuvidham . çgatharvayajuþsàmnorà÷ãnuddhçtya varga÷aþ . catasraþ saühità÷cakre mantrairmaõigaõà iva . tàsàü sa caturaþ÷iùyàn upàhåya mahàmatiþ . ekaikasaühitàü brahmannekekasmai dadà vibhaþ . pelàyaþ saühitàmàdyàü bahvçcàkhyàmuvàca ha . ÷aimpàyanasaüj¤àya nigadàkhyaü yajurgaõam . sàmnàü jaiminaye pràdàttathà chandogasaühitàm . atharvàïgirasaü nàma sva÷iùyàya sumantataye . pailaþ svasaühitàmåce indrapramitaye muniþ . bàùkalàya ca so'pyàha ÷iùyebhyaþ saühitàü svakàm . caturdhà vyasya bodhyàya yàj¤avalkyàya bhàrgava! . parà÷aràyàgnihotre indrapramatiràtmavàn . adhyàpayat saühitàü svàü màõóåkeyamçùiïkavim . tacchiùyo devamitra÷ca saubhàryàdibhya åcivàn . (indrapramatisuto màõóåkeyaþ . màõóåkeyasutaþ ÷àkalyaþ . ÷àkalya÷iùyo devamitraþ) . ÷àkalyastatsutaþ svàntu pa¤cadhà vyasya saühitàm . vàtsya mudgala÷àlãyagokhalya÷i÷ireùvadhàt . jàtåkarõa÷ca tacchiùyaþ saniruktàü svasaühitàm . bàlàkapaiïgyavetàlavirajebhyodadau suniþ . vàùkaliþ prati÷àkhàbhyo bàlakhilyàkhyasaühitàm . cakre bàlàyanirbhujyaþ kà÷àra÷caiva tàü dadhuþ . bahvçcàþ saühitàhyetà etairbrahmarùibhirdhçtàþ . ÷rutvaiva chandasàü vyàsaü sarvapàpaiþ pramucyate>% bhàgaø 12, 6 aø . %<brahmaõà nodito vyàsovedàn vyasyan pracakrame . atha ÷iùyàn sa¤jagràha caturovedapàragàn . çgveda÷ràvakaü pailaü sa¤jagràha mahàmatiþ . vai÷ampàyananàmànaü yajurvedasya càgrahãt . jaiminiþ sàmavedasya tathaivàtharvavedavit . sumantustasya ÷iùyobhådvedavyàsasya dhomataþ>% viùõupuø gçhyasåtram . %<sumantujaiminivai÷ampàyanapailàþ såtrabhàùyamahàbhàratadharmàcàryà>% iti . jalatibàhavãtyàrabhya màõóåkeyà ityantàmàõóåkagaõàþ gargãvàcaknavãtyàrabhya sàükhyàyanamityantàþ sàükhyàyanagaõàþ . eteùàü kauùãtakãsåtraü bràhmaõam àraõyakaü ca . aitareya ityàrabhya à÷valàyanàntàþ à÷valàyanagaõàþ eùantu aitareya àraõyakaü bràhmaõam . à÷valàyanasåtram . tatra yaduktaü càturvedyaü catvàrovedàvij¤àtà bhavanti . asmin granthe càturvedyaü tena catvàrovedàvij¤àtà bhavanti çgvedo yajurvedaþ sàmavedo'tharvaveda÷ceti iti spaùñàrthaþ . vedà hi yaj¤àrtham abhipravçttàþ . te yaj¤àþ dvividhàþ . agnau håyamànà, anagnau prahutàþ . agnau håyamànà vaitàvikàþ . anagnau prahutà nityàbhyàso brahmayaj¤aþ pàràyaõaü ca . atra gçhyasåtre brahmayaj¤akhaõóe %<yadvaco'dhãtepayaàhutibhireva taddevatàstarpayati, yadyajåüùi ghçtàhutibhiþ, yatsàmàni madhvàhutibhiþ, yadatharvàïgirasaþ somàhutibhiþ, yat bràhmaõàni kalpàn gàthànàrà÷aüsãritihàsapuràõànãtyamçtàhutibhiryadçco'dhãte svadhà asya pitén upakùaranti>% iti . tatra çgvedasyàùñabhedà bhavanti . sthànàni bhavantãti pàñhàntaram . ÷àkalabàùkalau 2 aitareyabràhmaõàraõyakau 4 sàïkhàyanamàõóåkau 6 . kauùãtakãya bràhmaõàraõmakàviti8 aùñabhedàþ . anyacca %<vedà÷ca vikçtiþ ÷àkhàbhedastu trividhastataþ . pçthagnàmàbhidhànena vyàsena kathitaü purà>% iti . atràùñabhedenàùñasthànena và prakçtirgràhyà vikçtistu agre vakùyàmaþ . tasmàt brahmayaj¤àrthe pàràyaõàrthe ca çgvedasyàdhyayanaü kartavyam . tata÷catuùpadena vakùyati . carcetyàdi carcàdhyayanam . tàlvoùñapuñavyàpàreõa ÷abdasyoccàraõaü kriyate sà carcà . tasyàdhyayanasya guruþ ÷ràvakaþ . tasya carcakaþ ÷iùyaþ ÷ravaõãyapàraþ . ÷ravaõãyo vedaþ . tasya pàraü samàptiþ . iti catuùpadena adhyayanaü såcitam . agre catuùpadena catvàri pàràyaõàni såcayaóhi . tatpàràyaõaü dviviùam . prakçtivikçtiråpam kà prakçtiþ? . prakçtiþ saühità . sà dvividhà råóhà yogà ca råóhà yathà! agnimãle purohitamiti . yogà yathà . agnim ãle purohitamiti . pràti÷àkhye dvitãyapañale bhàùyakàreõa vyàkhyàtam . atha catuùpàràyaõaü yathà . kramapàraþ kramapadaþ kramajañàþ kramadaõóa÷ceti catuùpàràyaõam . krama÷abdena ubhayasaühità bàcyà sa katham? . %<anulomavilomàbhyàü dvivàraü hi pañhet kramam . vilome padavatsandhiranulome yathàkramam>% . yathàkramaü yathà saühità ityarthaþ . anyacca varõakramaþ . akùarasamàmnàya evetyàraõyake . %<kathamabhiùñuyàdityakùara÷aþ caturakùara÷aþ pacchaþ ardhvarca÷aþ çk÷aþ>% . iti bràhmaõam . kramaþ saühitàvàcã katham? . pada prakçtiþ saühità iti nairuktavacanàt . sà kramaråpà ityarthaþ . kramapadaþ . kramaþ saühità tasyàþ padàni iti prakçtipàràyaõe dveprakçtiråpe . vikçtistu aùñadhà bhavati . tacca %<jañà màlà ÷isvà lekhà dhvajo daõóorathoghanaþ . aùñau vikçtayaþ proktàþ kramapårbà maharùibhiþ>% iti àsàü madhye jañadaõóayoþ pràdhànyaü tatkatham? . jañànusàriõã ÷ikhà daõóànusàriõo màlàlekhàdhvajoratha÷ca . ghanastu ubhayorevàttusàrã . tatra jañàpañale jañàvàkyam . %<krame yathokte padajàtameva dvirabhyaseduttarameva pårbam . abhyasya pårbaü ca tathàtare pade'vasànamevaü hi jañàbhidhãyate>% asyàrthaþ . krame yathokte sati kramotkramàbhyàmityukte kramaprakàre padajàtaü padadvayaü và padatrayaü và dvivàramabhyaset . dvivàrampañhet . abhyàsapraka raþ . uttarameva pårbam . kramavatapadadvayaü gçhãtvà pårbeõa samaü prathamam uttarapadamabhyaset . tataþ uttarapårbapadayoþ sandhànadvàrà pårbam dvirabhyasyottarapade avasànam evaüprakàreõa adhyayanaü jañà abhidhãyate udàharaõena dar÷yate . agnisãla ãle'gnimagnimãle ãle purohitaü purohitamãla ãle purohitamityàdi j¤eyam . atha daõóalakùaõam . kramamuktaü viparyasya puna÷ca kramamuttaram . addharcàdeva muktyoktaþ kramadaõóo'bhidhãyate . udàharaõam . agnimãle ãle'gnim agnimàlaãlepurohitam purohitamãle'gni matyàdi j¤eyam . atha màlàlakùaõam . bråyàt kramaviparyàsàbargharcasyàdivo'ntataþ . antaü càdinnayedevaü kramamàleti gãyate . màlà màleva puùpàõàü padànàïgrathinã hità . àvartane kramastasyàü kramavyutkramamaüva màø . atha ÷ikhàlakùaõam . %<padottarà¤jañàmeva ÷ikhàmàryàþ pracakùate . atha lekhàlakùaõam . kramadvitricatuþpa¤capadakramamudàharet . pçthak pçthak viparyasya lekhàmàhuþ punaþ kramàt>% . atha dhvajalakùaõam . %<bråyàdàdeþ kramaü samyagàntàduttàrayedyadi . varge ca çci yatra syàt pañhanaü sa dhvajaþ smçtaþ>% . atha rathalakùaõam . %<pàda÷ordharca÷o vàpi sahoktyà daõóavadrathaþ>% . atha ghanalakùaõam . %<jañamuktvà viparyasya ghanamàhu rmanoùiõaþ>% . anyacca . %<jañà÷ikhàghanàþ proktà kramapårbà matoùibhiþ>% . iti vikçtilakùaõànyåktàni . adhyayane saühitàpàràyaõam padapàràyaõam jañàpàràyaõam kramadaõóapàràyaõaü catuùpàràyaõaminyarthaþ! eteùàü ÷àkhàþ pa¤ca bhavanti . eteùàü vedapàràyaõànàü pa¤ca ÷àkhà bhavantãtyarthaþ . tàþ kàþ? . à÷valàyanã sàükhyàyanã ÷àkalà bàùkalà màõóåkà ceti iti prasiddhàþ . teùàmasadhyayanam . teùàm à÷valàyanàdi÷àkhànàü samànàdhyayanaü såcayati . adhyàyà÷catuþùaùñiþ . agnimãle ayaü devàyetyàdi . catuþùaùñiradhyàyà ityarthaþ . maõóalàni da÷aiva tu . agnimãle--kuùumbhakam ityàdi upàkammaõi prasiddhàni ityarthaþ! vargàõàü parisaükhyàtandve sahasre ùaóttare . vargàdiþ àçcàntàþ saükhyà bàlakhilyairvinà j¤eyà . ùaóuttarasahasradvayaü vargà ityarthaþ . sahasramekaü såktànàü nirvi÷aïkaü vikalpitam . da÷a sapta ca pañhyante . saptada÷àdhikasahasraü såktànãtyarthaþ . saükhyàtaü vai padakramam . ekaü ÷atasahasraü ca dvipa¤cà÷atsahasrakam sàrdham caturda÷a vàsiùñhànàmitareùàü pa¤cà÷ãtiþ . ekalakùadvipa¤cà÷atsahasrapa¤ca÷ataü caturda÷a và÷iùñànàü vasiùñhagotriõàm indrobhirekasaptatipadàtmakovargonàsti . etadgotrãyàõàü pa¤cà÷ãtyadhikapadàlãtyarthaþ . atha bàlakhilyasahitapadasaükhyà ucyate . lakùaikantu tripa¤cà÷atsahasraü ÷atasaptakam . padàni ca dvinavatiþ pramàõaü ÷àkalasya ca . ekalakùatripa¤cà÷atsahasrasapta÷ataü dvinavati ÷càdhikàni padàni ityarthaþ . padàni bàlakhilyasya arkasaükhyà÷atàni ca . adhikàni tu saptaiva vargà aùñàda÷a smçtàþ saptàdhikadvàda÷a÷atàni padànãtyarthaþ . ityà÷valakùàyanànàm sàükhyàyanànàntu bàlakhilyasahita padasaükhyà ucyate . ÷àkalyadçùñe padalakùapekaü sàrdhaü tathaiva trisahasrayuktam . ÷atàni saptaiva tathàdhikàni catvàritriü÷acca padàni carcà . ÷àkalyomàõóåkagaõasthastatsaühitàpadàni ekalakùatripa¤cà÷atsahasrasapta÷atacatustriü÷adaghikàni padànãtyarthaþ . padàni bàlakhilyasya rudrasaü khyà ÷atàni ca ùaóa÷ãtyadhikàni vargàþ saptada÷àpi ca . ekàda÷a÷ataùañpa¤cà÷adadhikàni bàlakhilya padànãtyarthaþ . aùñapa¤cà÷atpadàtmakarktrayasya yamçtvijo vargonàsti à÷valàyanànà¤caturçcàtmako vargaþ . ityà÷valàyanasàkhyàyana÷àkhyoradhyayanayorbheda ityarthaþ . atha pàràyaõe çkparimàõamucyate . çcàü da÷a sahasràõi çcàü pa¤ca÷atàni ca . çcàma÷ãtiþ pàdasya pàràyaõaü prakãrtitam etatpàràyaõaü bàlakhilmairvinà saükhyàtam . bàlakhilyàni pàràyaõe na santi . taducyate . çgvedàntargatabàlakhilyamekàda÷asåktam såktasahasrasaptada÷àdhikamityatra çcàü da÷asahasràõãtyetatsaükhyà vyatiriktàni vàlakhilyànãti prasiddhiþ bhàùyam . atra pradhàna ÷àkhàbhedàbhipràyeõa pa¤cavidhatvamuktam %<çgvedasya tu ÷àkhàþ syarekaviü÷atisaükhyakàþ>% muktikopaniùadi ekonaviü÷atibhedoktiþ pra÷àkhàbhipràyeõa ata eva pra÷àkhàbhya iti pràguktabhàgaø vàkye tathoktam . ùasya upaniùadbhedastu upaniùacchabde uktaþ . çgvedo devadaivatyo yajurvedastu mànuùaþ . sàmavedaþ smçtaþ paitrastasmàttasyà÷ucirdhvaniþ manuþ . %<çgvedàdhipatirjãvaþ>% jyoø ukteþ jãvasya çgvedàdhipatvaü tena tasya vàre tadbale ca tattatkarma çgvedibhiþ karaõãyam %<÷àkhàdhipe balini vãryayute'thavàmmin>% . jyoø taø taddhyànaü tu %<çgvedaþ padmapatràkùo gàyatràþ somadaivataþ . àtreyagotraþ>% iti vidhàø pàø uktam . çgvedo'dhyeyatvenàstyasya ini . çgvedin tatpàñhake .

#<çghà># strã ç--bàø ghan kicca . hiüsàyàm . %<kavi÷asta çghàvàn>% çø 1, 152, 2, %<çghàvàn hiüsakaþ>% bhàø . %<mahàvràtastuvi kårmirçghàvàn>% çø 3, 30, 3 .

#<çc># stutau tudàø paraø sakaø señ . çcati àrcãt . ànarca . karmaõi çcyate àrci . %<yàbhyàü gàyatramçcyate>% çø 8, 38, 10 %<brahmàõyçcyante yuvabhyàm>% 7, 70, 6,

#<çc># strã çcyate ståyate'nayà çca--karaõa kvip . vedamantra bhede %<yatràrthava÷ena pàdavyavasthitiþ sà çk>% jaiø . %<çco yajåùi sàmàni nigadàmantràþ>% kàtyàø 1, 2, 1, . çgàdayo nigadàntà÷catvàromantràþ . tatràrthava÷ena vçttava÷ena bà yatra pàdavyavasthà, sà çk tatra %<samidhàgniü duvaspata>% ityàdã yatra pratyakùeõa samàpto'rthodç÷yate tatràrtha va÷ena pàdavyavasthà yatra ca kriyàpadànupàdànàt %<susasiddhàya ÷ociùe taü tvà samidbhiraïgiraþ>% ityàdau aparyabasito'rthastatra vçttava÷ena pàdavyavasthà bhavati ata÷ca yatra niyatàkùaràõi niyatà÷ca pàdàniyatàni vàvasànàni sà çgityucyate . aniyatàkùarapàdàvasànaü yajuþ yadyapi vragãtaü mantravàkyaü sàmetyabhiyuktaprayogaþ tathàpi tatra vi÷eùaõaü gotiþ vi÷eùyàõyçgakùaràõi nàgçhãtavi÷eùaõà vi÷eùye vuddhiriti prathamaü pratãyamànatvàt gãtireva sàmetyucyate tathà ca %<kavatãùu rathantaraü gàyati>% %<yadyonyàü taduttarayorgàyati>% %<çcyadhyåóha sàma gàyati>% prajàpaterhçdayamançca gàyatãtyàdyupapannaü bhavati ata çgakùaràtiriktaü yadgãti÷abdavàcyaü tat sàma÷abde nocyate . nanu yadi rathantaràdi÷abdà gãtereva vàcakàþ tadà %<rathantareõa stuvãteti>% kathaü stutisàdhanatvam guõaguõisambandhakãrtanaü hi stutiþ sà ca gãtiråpeõa sàmnà na sambhavati . ucyate gãteþ svayaüstutivàcakatvàbhàvàdçgakùaraprakañanadvàrà stutisàdhanatvaü bhavatãti noktadoùaþ . nigadàþ praiùàþ parasambodhanàrthàþ %<prokùaõãràsàdaya>% %<agnãdagnãnvihara>% ityevamàdayaþ . nanu nigadà api yajåüùyeva tataþ kimarthaü pçthaguktàþ . ucyate %<upà÷u yajuùà åccairnigadeneti>% dharmabhedena yajuþùvanantarbhàva÷aïkayà pçthagvacanam . vastutastu nigadànàü yajuùñvameva parasambodhanàrthatvàttu uccairnigadeneti dharmabhedaþ na ca dharmabhedàdbhedaþ çkasàmayorapi kvacidupàü÷uprayogavidhànàt atastraividhyameva mantràõàm . tathàcoktam %<aherbudhnyamantraü me gopàya yamçùayastraividà viduþ>% çcaþ sàmàni yajåüùãti trãnvedànvidantãti trividaþ trividàü sambandhino'dhyetàrastraividàþ te ca yaü mantrabhàgamçgàdiråpeõa trividhamàhustaü gopàyeti yojanà . çgyajaþsàmàtmako mantrabhedo'bhihitaþ tadabàntarabhedàkàïkùàyàmçcàü ca sàmnàü càdhyetçprasiddhyaiva bhede siddhe lakùaõaü na kriyate karkaþ . %<çcaiva hautramakarodyajuùàdhvaryavaü sàmnãdgãtham>% aitaø %<tridhà vihità vàgçco yajåüùi sàmàni>% ÷ataø bràø 6, 6, 3, 4 . çcaþ sàmàni jaj¤ire puruùasåø . %<tadetadçcàbhyanåktam>% chàø uø . 2 vi÷a uttare niruø . samàse tadantàt ac . ardharcaþ ekarcam dvyçcaü ùaóçcam ityàdi . bahuø . adhyetaryeva ac . ançcaþ bahvçcaþ ityàdi granthe tu na ac . ançk sàma . pràcurye mayañ . çïmaya tatpracure triø striyàü ïãp . %<etaü yaj¤amçïmayaü yajurmayam sàmamayamàhutimayam>% ÷ataø bràø 4, 3, 4, 5 . bhàve kvip . 3 stutau 4 påjàyà¤ca .

#<çcas># triø çca--vàø kasun . strotari . %<gà arvatornénçcase rirãhi>% çø 6, 39, 5 . %<çcase stotre>% bhà0

#<çcase># avyaø çca--tumarthe kasen . stotumityarthe . %<pra vàü manmànyçcasena vàni>% çø 7, 61, 6 .

#<çcãka># puø çca--ãkak . 1 divaþputre savitçbhede . %<divaþ putro vçhadbhànu÷cakùuràtmà vibhàvasuþ . savità sa çcãko'rkobhànurà÷àvahoraviþ>% bhàø àø 1 aø . bhçguvaü÷ye 2 jamadagnipitari çùibhede . %<tasminniyukte vighinà yogakùemàyabhàrgave . anyamutpàdayàsa putraü bhçguraninditam . cyavanaü dãptatapasaü dharmàtmànaü ya÷asvinam . yaþ saroùàccyutogarbhà nmàturmokùàtha bhàrata! . àruùã tu manoþ kanyà tasya patnã manãùiõaþ . aurvastasyàü samabhavadåruü bhittvà mahàya÷àþ . mahàtejàþ mahàvãryobàla eva guõairyutaþ . çcãkastasya putrastu jamadagnistato'bhavat>% bhàø àø 66 aø . tasya caritam . bhàø anuø paø 4 aø vistareõa varõitam saükùepatastu harivaü÷e 28 aø yathà %<gàdheþ kanyà mahàbhàgà nàmnà satyavatã ÷ubhà . tàü gàdhirbhçguputtràya çcãkàya dadau prabhaþ . tasyàþ prãto'bhavadbhartà bhàrgavo bhçgunandanaþ . puttràrthaü kalpayàmàsa caruü gàdhestathaiva ca . uvàcàhåya tàü bhartà çcãkã bhàrgavastadà . upayojya÷carurayaü tvayà màtrà tvayaütava . tasyàü janiùyate puttro dãptimàn kùattriyarùabhaþ . ajeyaþ kùa ttriyairloke kùattriyarùabhasådanaþ . tavàpi puttraü kalyàõi! dhçtimantaü tapodhanam . ÷amàtmakaü dvija÷reùñhaü carureùa vidhàsyati . evamuktvà tu tàü bhàryàmçcãko bhçgunandanaþ . tapasyabhirato nityamaraõya pravive÷a ha . gàdhiþ sadàrastu tadà çcãkà÷ramamabhyagàt . tãrthayàtràprasaïgena sutàü draùñuü nare÷varaþ . carudvayaü gçhãtvà tadçùeþ satyavatã tadà . carumàdàya yatnena sà tu màtre nyavedayat . màtà vyatyasya daivena duhitre svaü caruü dadau . tasyà÷carumathàj¤ànàdàtmasaüsthaü cakàra ha . atha satyavatã garbhaü kùattriyàntakaraü tadà . dhàrayàmàsa dãptena vapuùà ghoradar÷amam . tàmçcãkastato dçùñvà yogenàbhyanusçtya ca . tàmabravãddvija÷reùñhaþ svàü bhàryàü varavarõinãm . màtrà'si va¤cità bhadre! caruvyatyàsahetunà . janiùyate hi putraste kårakarmà'tidàruõaþ . bhràtà janiùyate càpi brahmabhåtastapodhanaþ . vi÷vaü hi brahma tapasà mayà tasmin samarpitam . evamuktà mahàbhàgà bhartrà satyavatã tadà . prasàdayàmàsa patiü puttro me nedç÷o bhavet . bràhmaõàpasadaþkùàtra ityukto munirabravãt . naiùa saïkalpitaþ kàmo mayà bhadre! tathà'stviti . ugrakarmà bhavet puttraþ piturmàtu÷ca kàraõàt . punaþ satyavatã vàkyamevamuktà'bravãdidam . icchan lokànapi mune! sçjethàþ kiü punaþ sutam . ÷amàtmakamçjuü tvaü me puttraü dàtumihàrhasi . kàmamevaüvidhaþ pauttro mama syàttava ca prabho! . yadyanyathà na ÷akyaü vai kartumetaddvijottama . . tataþ prasàdamakarot sa tasyàstapaso balàt . bhadre! nàsti vi÷eùo me pauttre ca varavarõini . tvayà yathoktaü vacanaü tathà bhadre! bhaviùyati . tataþ satyavatã puttraü janayàmàsa bhàrgavam . tapasyabhirataü dàntaü jamadagniü ÷amàtmakam . bhçgo÷caruviparyàse raudravaiùõavayoþ purà . yajanàdvaiùõave'thàü÷e jamadagnirajàyata . sà hi satyavatã puõyà satyadharmaparàyaõà . kau÷ikãrti samàkhyàtà pravçtteyaü mahànadã . ikùvàkuvaü÷aprabhavo reõurnàma naràdhipaþ . tasya kanthà mahàbhàgà kàmalã nàma reõukà . reõukàyàntu kàmalyàü tapovidyàsamanvitaþ . àrcãko janayàmàsa jàmadagnyaü sudàruõam . sarvavidyàntagaü ÷reùñhaü dhanurvedasya pàragam . ràmaü kùattriyahantàraü pradãptamiva pàvakam aurvasyevamçcãkasya satyavatyàü mahàya÷àþ . jamadagnistapovãryàjjaj¤e brahmavidàüvaraþ . madhyama÷ca ÷unaþ ÷ephaþ ÷unaþpucchaþ kaniùñhakaþ . vi÷vàmitrantu dàyàdaü gàdhiþ ku÷ikanandanaþ . janayàmàsa puttrantu tapovidyà÷amàtmakam . pràpya brahmarùisamatàü yo'yaü saptarùitàü gataþ . vi÷vàmitrastu dharmatmà nàmnà vi÷varathaþ smçtaþ . jaj¤e bhçguprasàdena kau÷ikàdvaü÷avardhanaþ>% . %<atharcãkàdayo'bhyetya pitaro ràmamabruvan . ràma! ràma! mahàbhàga! prãtàþsma tava bhàrgava!>% bhàø àø 3 aø 3 bharatasutabhumanyusute nçpabhede . tatomahadbhiþ kratubhirãjà no bharatastadà . lebhe putraü bharadvàjàd bhåmanyuü nàma bhàrata! ityupakramya %<puùkariõyàmçcãka÷ca bhåmanyorabhavat sutaþ>% bhàø àø 94 aø .

#<çcãùa># naø çc--kãùan . piùñapacanapàtre hemaø .

#<çcãùama># puø çcà stutyà samaþ vede niø ãttvaü ùatva¤ca . çgva÷eùeõa samànaguõe . %<iha ÷ruta indro asme adya stave vajryçcãùamaþ>% çø 10, 22, 2 . çcãùamaþ . %<yadvyàva indra! te ÷ataü bhåmãruta syuþ . na tvà vajrin>% ityàdikayà çø 8, 70, 5 . stutyà samànaguõakaþ bhàø %<paromàtramçcãùamamindramugram>% çø 8, 68, 6 . çcãùamam çcà stutyà samam yadyapyaparicchinnastathàpi stutiryàvanmàtraü viùayãkaroti tatsamam ityarthaþ bhàø . %<avacaùña çcãùamaþ>% çø 8, 62, 6 . %<vçtrahà paramajyà çcãùamaþ>% 8, 90, 1 . 2 dãptyà same ca %<ahan vçttamçcãùamaþ çcà dãptyà samaþ>% bhàø .

#<çceyu># caø ràjabhede . påruvaü÷avarõane %<raudrà÷vasya maheùvàsà da÷àpsarasi sånavaþ>% ityupakramya %<çceyuratha kàkùeyuþ kçkaõeyu÷ca vãryavàn>% bhàø àø 94 aø .

#<çccha># mohe mårtau (kañhinãbhàve) akaø gamane sakaø tudàø paraø señ . çcchati àrchãt ànarcha . upasargàt asyàde rvçddhiþ pràrchati apàrchati . %<upasargàþ kriyàyoge>% pàø ityukteþ yatkriyayà yogastatvriyàyàmevopasargatvam tena pragataþ çcchako'smàt vàkye pràdiø baø . prarchakaþ ityàdau na vçddhiþ atra prasya gamerupasargatvena çcchopasargatvàbhàvàt .

#<çccharà># strã çccha--karmaõi karaõe và gha¤ . ve÷yàyàm . ujjvalaø sàdhàraõatvena sarvairgamyatvàt indriyabhohajananasàdhanatvàcca tasyàstathàtvam .

@<[Page 1415a]>@
#<çja># gatau årjane (balàdhàne) arjune ca bhvàø àtmaø makaø sthairye akaø señ . årjate àrjiùña ànçje .

#<çja># bharjane idit bhvàø àø sakaø señ . ç¤jate àr¤jiùña . ç¤jàü babhåva àsa cakre . ç¤jasànaþ .

#<çjipya># triø çju àpnoti gacchati àpa--yat pçø . çjugàmini %<çjipyaü ÷yenaü pruùitapsum>% çø 4, 38, 2 . %<çju àpnoti gacchatãtyçjipyaþ>% bhàø . %<çjipya imindràvataþ>% 4, 27, 4 .

#<çji÷van># puø ràjabhede %<apamçùyamçji÷vane dàtraü dà÷uùe>% çø 6, 20, 7 . çji÷vane etannàmakàya ràj¤e bhàø .

#<çjãka># triø çja--gatau ãkan kicca . 1 indre 2 dhåme ca ujjvaø . upàrjãka÷abde udàø karaõe ãkan . 3 sàdhane ca %<àvirçjãko vidathà>% çø 4, 38, 4 . %<àvirçjãkà àvirbhåtasàdhanà>% bhàø .

#<çjãti># puø çju gacchati ã--gatau ktic pçø . çjugàmini vàõe %<çjãte! pari vçndhi no'÷mà>% çø 6, 75, 12 . %<çju gacchati çjãtiriùuþ>% bhàø .

#<çjãùa># naø arjyate raso'smin arja àdhàre kãùan çjàde÷aþ . 1 piùñapacanapàtre 2 narakabhede piùñapacanàkàrapàtrabhedena pàpinàü pacanahetutvena tasya tathàtvam . narakagaõanàyàma manuþ . %<loha÷aïkumçjãùa¤ca>% naraka÷abde vivçtiþ . 3 nãrase somalatàcårõe %<somoràjàmçtaü suta çjãùeõàjahànmçtyum>% yajuø 19, 72 %<çjãùaü nãrasaü somalatàcårõam>% vedadãø . 4 gatasàre some puø . %<samudre ta iti çjãùakumbhaü plàvayati>% kàtyàø 10, 9, 1 . %<gatasàraþ somaþ çjãùastena pårõakumbham>% karkaþ . yathà màdakadravyasyàbhiùavaõena sàràü÷e gçhãte ava÷iùñaþ nãrasabhàgaþ (siñi) avatiùñhate evaü momasyàbhiùavaõe niþmàràü÷a çjãùa ityucyate . karmaõi kãùan . 5 abhiùute some ca %<kuvidràjànaü maghavannçjãùin>%! çø 3, 43, 5 . %<çjãùin! somavan!>% bhàø . %<antarikùàdçjãùã>% 3, 46, 3 . %<éjãùã somavàn>% bhàø . taittiø asya niruktirdar÷ità %<tenàü÷umadyadyabhiùuõoti tenerjãùi>% tataþ jàtàrthe tàrakàø itac . çjãùita nãrasatayà jàte triø . çjãùaü dravyaü deyatvenàstyasya ini . çjãùin gatasàrasomadravyasampradàne deve %<indra! somaü somapate pibemaü màdhyandinaü savanaü càru yatte . prapruthyà ÷ipre maghayannçjãùin! vimucyà harã iha màdayasva>% çø 3, 32 1, çjãùa÷abdena gatasàraü somadravyamucyate bhàø .

#<çju># triø arjayati guõàn arja--ku niø çjàde÷aþ . 1 praguõe 2 sarale avakre . saralasya bahuguõàrjakatvàta tathà tvam . striyàü guõavacanatvàt và ïãù . %<çjvãrdadhànairavatatya kandharàþ>% màghaþ . %<çjvàyatàþ snehamiva sravantãþ>% bhaññiþ %<umàü sa pa÷yan çjunaiva cakùuùà>% kumàø %<çjavaste tu sarve syuravraõàþ saumyadar÷anàþ>% manuþ te daõóàþ . %<çjavodarbhàþ>% gobhiø såø . nàndãmukhàdau daive paitre ca darbhà çjavaþ kàryàþ . %<dharmapradhànà çjavaþ putravanto dhanànvitàþ>% yàø . tataþ vede bàø prakàre dhàca . çjudhà saralaprakàre avyaø %<yaj¤ameva tadçjudhà pratiùñhàpayati>% aitaø . bhàve pçthvàø imanic . éjiman sàralye akauñilye puø . bhàve tal . çjutà tadarthe strã %<çjutàü nayataþ smaràmi te>% kamàø . tva . çjutva naø guõavacanatvàt aõ àrjava naø tatràrthe . 4 anukåle 5 kalyàõe . %<çjuhastà çjuvaniþ>% çø 5, 41, 15 . %<çjuhastàstadanukålahastà çjuvaniþ kalyàõadànà>% bhàø . 6 ÷obhane ca %<dhàravàkeùvçjugàthaþ>% . çø 5, 44, 5 %<çjugàtha! ÷obhanastutikaþ>% bhàø . 7 vasudevaputrabhede puø . %<vasudevastu devakyàmaùña putrànajãjanat . kãrtimantaü sugheõa¤ca bhadrasenamudàradhãþ . çjuü saümardanaü bhadraü saïkarùaõamahã÷varam . aùñamastu tayoràsãt svayameva hariþ kila . subhadrà ca mahàbhàgà tava ràjan! pitàmahã>% bhàgaø 9, 24, aø 25, 26 . ajutva¤ca àrjava÷abde 806 pçùñhe vyàkhyàtam vàkyasya tattva¤ca spaùñàrthatvama . %<dharma÷àstramçjubhirmitàkùaraiþ>% mitàø .

#<çjukàya># pçø çjuþ kàyo'sya . 1 ka÷yapamunau trikàø 2 akuñiladehamàtre triø . %<tasmin svastikamàsãna çjukàyaþ samabhyaset>% bhàgaø 3, 28, 9 .

#<çjuga># triø çju yathà tathà gacchati gama óa . 1 saralavyava-

#<çjurohita># naø karmaø . sarale indradhanuùãti kecit vastutaþ %<rohitaü rudhire prãktamçju÷akra÷aràsane>% vi÷vokteþ utapàtasåcake sarale indradhanuùi rohita÷abdasyaiva vçttiþ tena %<indràyudhaü ÷akradhanastadeva çju rohitam>% amare %<santàna÷ca dhanurdevàyudha tadçju rohitam>% hemacandre ca tadeva çju leta rohitamiti vyàkhyànàta na bi÷iùñanàmetyavadheyam .

#<çjusarpa># puø kçùõaparpavat nityasamàø . su÷rutokte darvãkaravi÷eùe sarpabhede . %<tatra davvãükarà ityupakramya çjusarpaþ ÷vetodaro mahà÷irà alagardaà÷ãviva>% iti uktam .

#<çjåka># puø çja--bàø åkaï . de÷abhede vipà÷ànadãjanmabhåmau . çjåke bhavà chaõ--pçùoø . àrjãkãyà tatprabhavàyàü vipà÷àyàm imaü me gaïge! yamune! sarasvati! ÷atadri! stomaü sacatàü paruùõayà . àsiknyàmarudvçdhe %<vitastayàrjãkãye! ÷çõuhyà suùomayà>% çø 10, 75, 5, imàmudàhçtya nirukte àha . %<àrjakãyàü vipàóityàhuþ ajåkaprabhavà çjagàminã và>% tena vipà÷ànadyutpattisthànamçjåka iti gamyate .

#<çjåkaraõa># naø ançjuþ kriyate'nena çju + abhåtatadbhàve cvi + kç--karaõe lyuñ . 1 saralatàsampàdanasàdhane su÷rutokte 1 yantravyàpàrabhede . %<yantrakarmàõi tu nirghàtanapåraõabandhanavyapavartanacàlanavivartanavivaraõapãóanamàrgavi÷odhana vikarùaõàharaõo¤chanonnamanavinamanabha¤janonmathanàcåùaõaiùaõa dàraõarjåkaraõaprakùàlanapradhàvanapramàrjanàni caturviü÷atiþ>% su÷ruø . 2 tathàbhåtavyàpàramàtre ca .

#<çjåyat># triø aju gacchati çtuü gacchati và çju + atu + -bà kyac çjåya--pçùoø tasya jo và ÷atç . 1 çjugàmini 2 çtugàmini ca %<devànàü bhadrà sumatirçjåyatàü devànàü ràtirabhi no nivartatàm>% çø 1, 89, 1, ÷rutimà÷ritya %<çjåyatàmçjugàminàmçtugàminàü veti>% niruktam .

#<çjra># puø çja--gatyàdiùu ran niø . 1 nàyake ujjvalaø . 2 çjugàmini triø . %<syå manthå çjrà vàtasyà÷và>% çø 1, 174, 5 . %<çjrà çjugàminau>% bhàø . %<çjrà vàjaü na gadhyam>% çø 4, 16, 11 .

#<çjvã># strã çju + striyàü và ïãù . 1 àrjyavavatyàü striyàm çju÷abde udàø . såø siø ukte grahàõàü 2 gatibhede . %<vakrànuvakrà kuñilà mandà mandatarà samà . tathà ÷ãghrà ÷ãghratarà grahàõàmaùñadhà gatiþ . tatràti÷ãghrà ÷ãghràkhyà mandà mandatarà samà . ajvãti pa¤cadhà j¤eyà yà vakrà sànuvakragà>% såø . %<tatràùñavidhagatiùu ati÷oghretyàdiþ sametyantà ityevaü pa¤cadhà gatiþ çjvãmàrgã gatirj¤eyà yà gatiþ sànuvakragà anuvakragamanena saha vartamànà pårba÷loke''nuvakragatervakrakuñilamadhye'bhidhànàt ubhayàsannatvàcca sànuvakrà kuñileti gatirvakrà j¤eyà tathà ca grahàõàü màrgã vakreti gatidvayam>% raïgaø .

#<ç¤jasàna># puø çji--asànac . meghe ujjvalaø .

#<çõa># gatau tanàø ubhaø sakaø señ . arõoti çõoti, çõute àrõãt àrõiùña . ànarõa ànçõatuþ ànçõe . çõaþ .

#<çõa># triø çõa--ka . 1 gantari . %<dhavãyànçõo na tàyurati dhanvà ràñ>% çø 6, 12, 5 %<éõaþ ÷ãghragantà>% bhàø %<uùa çõeva yàtaya>% 10, 127, 7 . ç--kta niø . 2 ava÷yadeye (dhàra) ardharcàø puünaø . %<çtàvàna÷cayamànà çõàni>% çø 2, 27, 4 . %<çõàni stotçbhiranyebhyo deyàni>% bhàø . %<para çõà sàvãradha matkçtàni>% çø 2, 28 9 . %<çõàni pitràdibhiþ kçtàni asmàbhirdeyàni . atha matkçtàni çõàni>% bhàø tacca ava÷ya÷odhyatvena laukikamalaukika¤ca . tatra devàditrayàõàü caturõàü pa¤cànàü và ava÷ya÷odhyatvàdalaukikarõatvam a÷odhane pàpahetutvàttasya tathàtvam . çõànapakriyàyà upapàtaka÷abde ukta÷àstreõa pàpahetutvam . %<devànà¤ca pitéõà¤ca çùãõà¤ca tathà naraþ . çõavàn jàyate yasmàt tanmokùe prayatet sadà . devànàmançõo janturyaj¤airbhavati mànavaþ . alpavitta÷ca påjàbhirupavàsavrataistathà . ÷ràddhena prajayà caiva pitéõàmançõo bhavet . aùãõàü vrahmacaryeõa ÷rutena tapasà tathà>% viùõu dharmoø puø . %<jàyamàno vai bràhmaõastribhirçõairçõã bhavati brahmacaryeõa çùibhyo, yaj¤ena devebhyaþ, prajayà pitçbhyaþ>% mitàø ÷rutiþ . %<na ca jàtamàtro'kçtadàràgniparigrahoyaj¤àdiùvadhikriyate . tasmàdadhikàrã jàyamàno bràhmaõàdiryaj¤àdãnanutiùñhet>% mitàø . %<çõàni trãõyapàkçtya manomokùe nive÷ayet . anapàkçtya mokùaü tu sevamànaþ patatyadhaþ>% . %<maharùipitçdevànàü gatvànçõyaü yathàvidhi . putre sarvaü samàsajya vasenmàdhyasthyamà÷ritaþ>% manunà krameõa càturà÷ramyapakùamà÷rityoktam . yathà ca brahmacaryàdeva pravrajyàdhikàrastathà à÷rama÷abde 839 pçø uktam . ava÷yadeyatvena caturvidhaü pa¤cavidha¤carõaü dar÷itaü bhàø àø 120 aø . %<çõai÷caturbhiþ saüyuktà jàyante mànavà bhuvi . pitçdevarùimanujairdeyaü tebhya÷ca dharmataþ>% ityupakramya %<yaj¤aistu devàn prãõàti svàdhyàyatapasà munãn . putraiþ ÷vàddhaiþ pitéü÷càpi ànç÷aüsyena mànavàn>% %<çõamunmucya devànàmçùãõà¤ca tathaiva ca . pitéõàmatha vipràõàmatithãnà¤ca pa¤camam>% anuø 37 aø . %<çõàbhidhànàt svayameva kevalaü tadà pitéõàü mumuce sa bandhanàt>% %<asahyapãóaü bhagavannçõamantyamavehi me>% %<nacopalebhe pårveùàmçõa nirmokùasàdhanam>% raghuþ . lokikamçõam (dhàra) (karja) çõàdàna÷abde vakùyate . 3 durge 4 bhåmau 5 jale ca siø kauø pravatsarakambalavasanarõada÷apårvakàt asyàdervçddhiþ pràrõam vatsaràrõaü kambalàrõaü vasanàrõam da÷àrõode÷o da÷àrõà nadã . çõa÷odhanàrthamçõamçõàrõam . aïka÷àstrokte kuta÷cit rà÷yantaràdava÷yaü viyojyasaükhyànvite padàrthe . tatsåcakasaükhyàyàþ sajàtãyena vijàtàtãyena dhanena ca yogaviyogàdikriyàdikaü vãjagaø uktaü yathà .
     dhanarõasaïkalane karaõasåtraü vçttàrdham . yoge yutiþ syàt kùayayoþsvayorvà dhanarõayorantarameva yogaþ . udàø . råpatrayaü råpacatuùñayaü ca kùayaü dhanaü và sahitaü vadà÷u . svarõaü kùayaü svaü ca pçthak pçthaïme dhanarõayoþ saïkalanàmavaiùi . atra råpàõàmavyaktànàü càdyàkùaràõyupalakùaõàrthaü lekhyàni . yàni çõagatàni tànyårdhavindåni . nyàsaþ rå 3ü rå 4ü yoge jàtaü rå 7ü nyàsaþ rå 3 rå 4 yoge jàtaü rå 7 . nyàsaþ rå 3 rå 4ü yoge jàtaü rå 1ü . nyàsaþ rå 3ü så 4 yoge jàtaü rå 1 . evaü vibhinneùvapi . dhatarõavyavakalane karaõasåtraü vçttàrdham . saü÷odhyamànaü svamçõatvameti svatvaü kùayastadyutiruktavacca . udàø trayàddvayaü svàt svamçõàdçõaü ca vyastaü ca saü÷odhya vadà÷u ÷eùam . nyàsaþ rå 3 rå 2 antare jàtaü rå 1 . nyàsaþ rå 3ü rå 2ü antare jàtaü rå 1ü . nyàsaþ rå 3 rå 2ü antare jàtaü rå 5 nyàsaþ rå 3ü rå 2 antare jàtaü rå 5ü .
     guõanabhàge karaõasåtraü vçttàrdham . svayorasvayoþkhaü badhaþ svarõadhàte kùayobhàgahàre'pi caivaü niruktam . udàø . dhanaü dhanenarõamçõena nighnaü dvayaü trayeõa svamçõena kiü syàt . nyàsaþ rå 2 rå 3 dhanaü dhanaghnaü dhanaü syàditi . rå 6 . nyàsaþ rå 2ü rå 3ü çõamçõaghnaü dhanaü syàditi jàtaü rå 6 . nyàsaþ rå 2 rå 3ü dhanamçõaguõamçõaü syàditi jàtaü rå 6ü . nyàsaþ rå 2ü rå 3 çõaü dhanaguõamçõaü syàditi jàtaü rå 6ü . iti dhanarõaguõanam .
     bhàgahàre'pi caivaü niruktamiti . udàø . råpàùñakaü råpacatuùñayena dhanaü dhanenarõamçõena bhaktam . çõaü dhanena svamçõena kiü syàddrutaü vadedaü yadi bobudhãùi . nyàsaþ rå 8 rå 4 dhanaü dhanahçtaü dhanaü syàditi jàtaü rå 2 . nyàsaþ rå 8ü rå 4ü çõamçõahçtaü dhanaü syàditi jàtaü rå 2 . nyàsaþ rå 8ü rå 4 çõaü dhanahçtam çõaü syàditi jàtaü rå 2ü . nyàsaþ rå 8 rå 4ü dhanamçõahatamçõaü syàditi jàtaü rå 2ü . iti dhanarõabhàgahàraþ . vargamålayoþ karaõasåtraü vçttàrdham . kçtiþ svarõayauþsvaü svamåle dhanarõe na målaü kùayasyàsti tasyàkçtitvàt . udàø . dhanasya råpatritayasya vargaþ kùayasya ca bråhi sakhe mamà÷u . nyàsaþ rå 3 rå 3ü jàtau vargau rå 9 rå 9 . dhanàtmakànàmadhanàtmakànàü målaü navànàü ca pçthagvadà÷u . nyàsaþ rå  9 målaü rå 3 và rå 3ü . nyàsaþ rå 9ü eùàmavargatvànmålaü nàsti . iti dhanarõavargamåle .
     khasaïkalavyavakalane karaõasåtraü vçttàrdham . khayoge viyoge dhanarõaü tathaiva cyutaü ÷ånyatastadviparyàsameti . udàø råpatrayaü svaü kùayagaü ca khaü ca kiü syàt khayuktaü vada khàccyutaü ca . nyàsaþ rå 3 rå 3ü råø etàni khayutànyavikçtànyeva . rå 3 rå 3ü råø etàni khàccyutàni rå 3ü rå 3 vipraryastàni . %<chedaü guõaü guõaü chedaü vargaü målaü padaü kçtim . çõaü svaü svamçõaü kuryàddç÷ye rà÷iprasiddhaye>% lãlàø .

#<çõakàti># triø çõavadava÷yaphalapradà kàtiþ stutiryasya . ava÷yaphaladàyakastuti÷àlini %<sàsahimçõakàtimadàbhyam>% çø 8, 61, 12 . çõakàtiþ çõavadava÷yaphalapradastutikaþ bhàø .

#<çõa¤caya># puø nç pabhede %<çõa¤cayasya prayatà maghàni>% çø 5, 30, 12, %<çõa¤cayasyaitannàmakasya ràj¤aþ>% bhàø çõa¤caye ràjani ru÷amànàm çø 5, 30, 14 .

#<çõacit># puø çõamiva cinoti ci--kvip . çõasyeva stotçkàmasyàdhàyake yajamàne . %<sa çõacidçõayà brahmaõaspatiþ>% çø 2, 23, 17 . çõacit stotçkàmamçõamiva cinoti bhàø .

#<çõadàsa># puø çõàt mocanena kçtodàsaþ . dàsabhede . %<gçhajàtastathà krãto labdhodàyàdupàgataþ . anàkàlamçtastadvadàhitaþ svàminà ca yaþ . mokùito mahata÷carõàdyuddhe pràptaþ paõe jitaþ . tavàhamityupagataþ prabrajyàvasitaþ kçtaþ . bhaktadàsa÷ca vij¤eyastathaiva baóavàhçtaþ . vikretà càtmanaþ÷àstre dàsàþpa¤cada÷a smçtàþ>% nàradaþ . %<gçhe dàsyà¤jàto gçhajàtaþ . krãtomålyena, labdhaþ pratigrahàdinà . dàyàdupàgataþ pitràdidàsaþ . anàkàlabhçtodurbhikùe yo dàsatvàya maraõàdrakùitaþ . àhitaþ khàminà dhanagrahaõenàdhitàü nãtaþ . çõamocanena dàsatvamabhyupagataþ çõadàsaþ>% mitàø .

#<çõamatkuõa># puø çõaü parakçtarõaü mamaiveti kuõati kuõa--ka supsupeti saø . pratibhuvi (jàmin) ÷abdaraø . sa hi parakãyarõasya madãyatvena khyàpayatãti tasya tathàtvam .

#<çõamàrgaõa># puø çõaü màrgayate pararõaü svagatatvena pràrthayate màrga--lyu 6 taø . (jàmina) pratibhuvi hàràø .

#<çõamukti># strã çõànmucyate'nayà muca--karaõe ktin . çõa÷odhane trikàø . éõamokùo'pyatra hàràø .

#<çõamocana># naø çõàt mocayati muca--õic--lyu 5 taø . kà÷ãsthe tãrthabhede kà÷ãkhaõóe prasiddham .

#<çõalekhya># naø çõasåcakaü lekhyaü lekhapatram . çõagrahaõasåcake vyavahàropayogini (svata) (tamaþsuka) ityàdi prasiddhe patrabhede . tallekhanaprakàràdi mitàø dar÷itaü yathà tatra lekhyaü dvibidhaü ÷àsanaü jànapadaü ceti . ÷àsanaü niråpitaü jànapadamabhidhãyate . tacca dvividham svahastakçtamanyakçtaü ceti . tatra svahastakçtamasàkùikam, anyakçta sasàkùikam . anayo÷ca de÷àcàrànusàreõa pràmàõyam yadàha nàradaþ . %<lekhyantu dvividhaü j¤eyaü svahastànyakçtaü tathà . asàkùimatsàkùimacca siddhirde÷asthitestayoriti>% tatrànyakçtamàha . %<yaþ ka÷cidarthoniùõàtaþ svarucyà tu parasparam . lekhyantu sàkùimat kàryaü tasmin dhanikapårvakam>% yàø . dhanikàdhamarõayoryo'rtho hiraõyàdiþ parasparaü svarucyà iyatà kàlenaitàvaddeyamitãyatã ca pratimàsaü vçddhiriti niùõàto vyavasthitaþ tasminnarthe kàlàntare vipratipattau vastutattvanirõayàrthaü lekhyam sàkùimaduktalakùaõasàkùiyuktam dhanikaü pårvo yasmin taddhanikapårvakam dhanikanàmalekhanapårvakamiti yàvat kàryaü kartavyam . uktalakùaõàþ sàkùiõo và kartavyàþ %<kartrà tu yatkçtaü kàryaü siddhyarthantasya sàkùiõaþ . pravartante vivàdeùu svakçtaü vàpyalekhakamiti>% smaraõàt . api ca %<samàmàsatadardhàharnàmajàtisvagotrakaiþ . sabrahmacàrikàtmãyapitçnàmàdicihnitam>% yàø samà saüvatsaraþ màsaþ caitràdistadardhaþ pakùaþ ÷uklaþ kçùõã và ahastithiþ pratipadàdiþ . nàma dhanikàdhamarõayoþ . jàtiþ bràhmaõàdiþ svagotraü và÷iùñhàdigotrametaiþ samàdibhi÷cihnitam . tathà sabrahmacàrikaü bahvçcàdi÷àkhàprayuktaü guõanàma bahvçcaþ kañha iti . àtmãyapitçnàma dhanikarõikapitçnàma . àdigrahaõàddravya jàti saükhyàcàràdergrahaõam . ete÷cihnitaü lekhyaü kàryamiti gatena sambandhaþ . ki¤ca %<samàpte'rthe çõã nàma svahastena nive÷ayet . mataü me'sukaputrasya yadatropari lekhitam>% yàø dhanikàdhamarõayoryo'rthaþ svarucyà vyavasthitaþ tasminnarthe samàpte likhite çõã adhamarõonàmàtmãyaü svahastenàsmiüllekhye yadupari lekhitaü tanmamàmukaputrasya matamabhipretamiti nive÷ayet patre vilikhet . tathà %<sàkùiõa÷ca svahastena pitçnàmakapårvakam . atràhamamukaþ sàkùã likheyuriti te samàþ>% yàø . tasmin lekhye ye sàkùiõo likhitàþ te'pyàtmãyapitçnàmalekhanapårvakamasminnarthe ahamamuko devadattaþ sàkùãti svahastenaikaika÷o likheyuste ca samàþ saükhyàto guõata÷ca kartavyàþ . yadyadhamarõaþ sàkùã và lipij¤o na bhavati tadà'dhamarõo'nyena sàkùã ca sàkùyantareõa sarvasàkùisannidhau svamataü lekhayet . yathàha nàradaþ %<alipij¤a çõã yaþ syàt svamataü tu sa lekhayet . sàkùã và sàkùiõànyena sarvasàkùisamãpataþ>% iti api ca %<ubhayàbhyarthitenaitanmayàhyamukasånunà . likhitaü hyamukeneti lekhako'nte tato likhet>% yàø . tato lekhako dhanikàdhamarõikàbhyàmubhàbhyàü pràrthitena mayà'mukena devadattena viùõumitrasånunà etallekhyaü likhitamityante likhet sàmprataü svakçtaü lekhyamàha . %<vinàpi sàkùibhirlekhyaü svahastalikhitaü tu yat . tatpramàõaü smçtaü lekhyaü balopadhikçtàdçte>% yàø . yallekhyaü svahastena likhitaü adhamarõena tat sàkùibhirvinàpi pramàõaü smçtaü manvàdibhiþ . balopadhikçtàdçte . balena balàtkàreõa, upadhinà chalalobhaktodhabhayamadàdilakùaõena yatkçtaü tasmàdvinà . nàrado'pyàha %<mattàbhiyuktastrãbàlabalàtkàrakçtaü ca yat . tadapramàõaü likhitaü bhayopadhikçtantatheti>% . taccaitat svahastakçtaü parahastakçta¤ca yallekhyaü de÷àcàrànusàreõa sabandhakavyavahàre bandhakavyavahàrayuktamarthakramàparilopena lipyakùaràparilopena ca lekhyamityetàvanna punaþ sàdhu÷abdaireva pràtisvikade÷abhàùayàpi lekhanãyam yathàha nàradaþ %<de÷àcàràviruddhaü yadvyaktàdhividhilakùaõam . tatpramàõaü smçtaü lekhyamaviluptakramàkùaramiti>% . vidhànaü vidhiràdhervidhiràdhãkaraõantasya lakùaõam gopyàdhibhogyàdhikàlakçtamityàdi tadvyaktaü vispaùña yasmiüstadvyaktàdhividhilakùaõam . aviluptakra màkùaram arthànàü kramaþ krama÷càkùaràõi ca kramàkùaràõi aviluptàni kramàkùaràõi yasmiüstañaviluptakramàkùaram . tadevaü bhåtaü likhitaü pramàõam . ràja÷àsaünavanna sàdhu÷abdaniyamo'tretyabhipràyaþ . lekhyaprasaïgena lekhyàråóhamapyçõaü tribhireva deyamityàha çõaü lekhyakçtaü deyaü puruùaistribhireva tu . yathà sàkùyàdikçtamçõaü tribhireva deyam tathà lekhyakçtamapyàhartçputratatputraistribhireva deyam . na caturthàdibhiriti niyamyate . nanu putrapautrairçõandeyamityavi÷eùeõarõamàtraü tribhireva deyamiti niyatameva . bàóhamasyaivotsargasya patràråóharõaviùaye smçtyantaraprabhabàmapavàda ÷aïkàmapanetumidaü vacanamàrabdham . tathà hi patralakùaõamabhidhàya kàtyàyanenàbhihitam %<evaü kàlamatikràntaü pitéõàü dàpyate çõamiti>% . itthaü patràråóhamatikràntakàlamapi pitéõàü sambandhi dàpyate . atra pitéõàmiti bahuvacananida÷àt kàlamatikràntamiti vacanàccaturthàdirdàpyata iti pratãyate . tathà hàrãtenàpi %<lekhyaü yasya bhaveddhaste làbhantasya vinirdi÷editi>% . atràpi yasya haste patramasti tasyarõalàbha iti sàbhànyena caturthàdibhyopyçõalàbho'stãti pratãyate . ata÷caitadà÷aïkàni vçttyartham etadvacanamiti yuktam . vacanadvayantu yogã÷varavacanànusàreõa yojanãyam . asyàpavàdamàha %<àdhistu bhujyate tàvadyàvattanna pradãyate>% . sabandhake'pi patràråóhe çõe tribhireva deyamiti niyamàdçõàpakaraõànadhikàreõà''dhyàharaõe'pyanadhikàrapràptàvidamucyate . yàvaccaturthena pa¤camena và çõaü na dãyate tàvadevàdhirbhujyata iti vadatà sabandhakarõàpàkaraõe caturthàderapyadhikàro dar÷itaþ . nanvetadapyayuktameva . %<phalabhogyo na na÷yatãti>% sattham . tadapye tasminnasatyapavàdavacane puruùatrayaviùayameva syàditi sarvamanavadyam . prasiïgikaü parisamàpya prakçtamevànusarati . %<de÷àntarasthe durlekhye naùñonmçùñe hçte tathà . bhinne dagdhe'thavà chinnelekhyamanyattu kàrayet>% yàø . vyavahàràkùame patre patràntaraü kuryàditi vidhãyate . vyavahàràkùamatvaü càtyantavyavahitade÷àntarasthe patre durlekhye duùñàni sandihyamànàni avàcakàni và lekhyàni lipyakùaràõi padàni và yasmiüstasmin durlekhye naùñe kàlava÷ena, unmçùñe masãdaurbalyàdinà, mçdite lipyakùare, hçte taskaràdibhiþ, bhinne vidalite, dagdhe agninà, chinne dvidhàbhåte sati dvirbhavati . etaccàrthipratyarthinoþ parasparànumatau satyàü vimatyàntu vyavahàrapràptau de÷àntarasthapatrànayanàdhvàpekùayà kàlodàtavyaþ durde÷àvasthite naùñe và patre sàkùibhireva vyavahàranirõayaþ kàryaþ . yathà ha nàradaþ %<lekhye de÷àntaranyaste ÷ãrõedurlikhite hçte . satastatkàlakaraõamasatodraùñçdar÷anamiti>% . sato vidyamànapatrasya de÷àntarasthasyànayanàya kàlakaraõaü kàlàvadhirdàtavyaþ asataþ punaravidyamànasya patrasya pårvaü ye draùñàraþ sàkùiõastairdar÷anaü vyavahàraparisamàpanaü kàryam . yadà tu sàkùiõo na santi tadà divyena nirõayaþ kàryaþ . %<alekhyasàkùike daivãü vyavahàre vinirdi÷editi>% smaraõàt . etacca jànapadaü vyavasthàpatraü sandigdhaü cet svahastalikhitàdibhiþ ÷odhanãyam %<sandigdhalekhya÷uddhiþ syàt svahastalikhitàdibhiþ ktipràptikriyàcihna saübandhàgamahetubhiþ>% yàø ukteþ .

#<çõàdàna># naø çõamàdãyate yatra . smçtyukte aùñàda÷avivàdàntargate vyavahàrabhede teùàmàdyamçõàdànamityàdãni aùñàda÷a vyavahàrapadàni manunà dar÷itàni . tallakùaõàdi nàradàdivàkyena mitàø dar÷itaü yathà adhunàùñàda÷ànàü vyavahàrapadànàmàdyamçõàdànapadaü dar÷ayati . %<a÷ãtibhàgo vçddhiþ syàdityàdinà mocya àdhistadutpanne praviùñe dviguõe dhane>% ityevamantena . taccàrõàdànaü saptabidham . ãdç÷amçõandeyamãdç÷amadeyamanenàdhikàriõà deyamasmin samaye deyamanena prakàreõa deyamityadhamarõe pa¤cavidhamuttamarõe dànavighiràdànavidhi÷ceti dvividhamiti . etacca nàradena syaùñãkçtam %<çõandeyamadeya¤ca yena yatra yathà ca yat . dànagrahaõadharma÷ca çõàdànamiti smçtamiti>% tatra prathamamuttamarõasya dànabidhimàha tatpårvakatvàditareùàm . %<a÷ãtibhàgo vçddhiþ syànmàsimàsi sabandhake . varõakramàcchataü dvitricatuùpa¤cakamanyathà>% yàø màsimàsi pratimàsaü vi÷vàsàrthaü yadàdhãyate àdhiriti yàvat bandhakena saha vartata iti sabandhakaþ prayogastasmin sabandhake prayoge prayuktasya dravyasyà÷ãtitamobhàgo vçddhirdharmyà bhavati . anyathà bandhakarahite prayoge varõànàü bràhmaõàdãnàü krameõa dvitricatuþpa¤cakaü ÷ataü dharmyaü bhavati . bràhmaõe'dhamarõe dvikaü ÷atam, kùatriye trikaü, vai÷ye catuùkaü, ÷ådre pa¤cakaü, màsimàsãtyeva . dvau và trayo và catvàro và pa¤ca và dvitricatuþpa¤càþ dvitricatuþpa¤cà asmin ÷ate vçddhirdãyate iti dvitriþcatupa¤cakaü ÷atam . tadasmin vçddhyàyalàbha÷ulkopadà dãyate iti (pà0) kan . iyaü vçddhirmàsimàsi gçhyata iti kàlikà . iyameva vçddhirdivasagaõanayà vibhajya pratidivasaü gçhyamàõà kàyikàbhavati tathà ca nàradena . %<kàyikà kàlikà caiva kàrità ca tathà'parà . cakravçddhi÷ca ÷àstreùu tasya vçddhi÷caturvidhà>% ityuktvottam %<kàyàvirodhinã ÷a÷vataõapàdàdiþ kàyikà . pratimàsaü sravantã yà vçddhissà kàlikà matà . vçddhiþsà kàrità nàma yarõikena svayaü kçtà . vçddherapi punarvçddhi÷cakravçddhirudàhçteti>% . gçhãtçvi÷eùeõa vçddheþ prakàràntaramàha . %<kàntàragàstu da÷akaü sàmudrà viü÷akaü ÷atam>% yàø . kàntàramaraõyantatra gacchantãti kàntàragàþ ye vçddhyà dhanaü gçhãtvàdhikalàbhàrthamatigahanaü pràõadhanavinà÷a÷aïkàsthànaü pravi÷anti te da÷akaü ÷ataü dadyuþ . ye ca samudragàste viü÷akaü ÷ataü màsimàsãtyeva . etaduktambhavati kàntàragebhyo da÷akaü ÷ataü sàmudrebhya÷ca viü÷akaü ÷atam uttamarõa àdadyàt målavinà÷asyàpi ÷aïkitatvàt iti . idànãü kàritàü vçddhimàha . %<dadyurvà svàkçtàü vçddhiü sarve sarvàsu jàtiùu>% yàø . sarve bràhmaõàdayo'dhamarõà abandhake sabandhake và svakçtàü svàbhyupagatàü vçddhiü sarvàsu jàtiùu dadyuþ . kvacidakçtàpi vçddhirbhavati yathàha nàradaþ %<na vçddhiþ prãtidattànàü syàdanàkàrità kvacit . anàkàritamapyårdhaü vatsaràrdhàdvivardhata>% iti . yastu yàcitakaü gçhãtvà de÷àntaraü gatastaü prati kàtyàyanenoktam . %<yo yàcitakamàdàya tadadattvà di÷aü vrajet . årdhvaü saüvatsaràttasya taddhakaü vçddhimàpnuyàditi>% ya÷ca yàcitakamàdàya yàcito'pyadattvà de÷àntaraü yàti tam prati tenaivoktam . %<kçtoddhàramadattvà yo yàcitastu di÷aü vrajet . årdhvaü màsatrayàttasya taddhanaü vçddhimàpnuyàditi>% yaþ punaþ svade÷e sthita eva yàcito yàcitakaü na dadàti taü yàca nakàlàdàrabhya vçddhiü dàùayedràjà . yathà ha %<svade÷e'pi sthito yastu na dadyàdyàcitaþ kvacit . tantato'kàritàü vçddhimanicchantaü ca dàpayediti>% . anàkàrita vçddherapavàdo nàradenoktaþ %<ùaõyamålyambhçtirnyàsodaõóoya÷ca prakalpitaþ . vçthàdànàkùikapaõà vardhante nàvivakùitàþ>% . avivakùità anàkàrità iti . adhunà dravyavi÷eùe vçddhivi÷eùamàha . %<santatistu pa÷ustrãõàm>% yàø pa÷ånàü strãõàü santatireva vçddhiþ pa÷ånàü strãõà mpoùaõàsamarthasya tatpuùñisantatikàmasya prayogaþ sambhavati . grahaõa¤ca kùãraparicaryàrthinaþ . adhunà prayuktasya dravyasya vçddhigrahaõamantareõa cirakàlàvasthitasyakasya dravyasya kiyatã parà vçddhirityapekùite àha %<rasasyàùñaguõà parà . vastradhànyahiraõyànà¤catustridviguõà parà>% yàø . rasasya tailaghçtàdervçddhigrahaõamantareõa cirakàlàvasthitasya svakçtayà vçddhyà vardhamànasyàùñaguõà vçddhiþ parà nàtaþ paraü vardhate . tathà vastradhànyahiraõyànàü yathàsaükhyaü caturguõàþ triguõàdviguõà ca vçddhiþ parà . vasiùñhena tu rasasya traiguõyamuktam %<dviguõaü hiraõyaü triguõaü dhànyam dhànyenaiva rasà vyàkhyàtàþ puùpamålaphalàni ca tulàdhçtaü tritayamaùñaguõamiti>% . manunà tu dhànyasya puùpamålaphalàdãnà¤ca pa¤caguõatvamuktam . %<dhànye ÷ade lave vàhye nàtikràmati pa¤catàmiti>% ÷adaþ kùetraphalaü puùpamålaphalàdi . lavomeùorõà camarãke÷àdi . vàhyovalãvardaturagàdiþ . dhànya÷adalavavàhyaviùayà vçddhiþ pa¤caguõatvannàtikràmatãti . tatràdhamarõayogyatàva÷ena durbhikùàdikàlava÷ena ca vyavasthà draùñavyà . etacca sakçtprayoge sakçdàharaõe ca veditavyam . puruùàntarasaïkramaõena prayogàntarakaraõe tasminneva và puruùe aneka÷aþ prayogàntarakaraõe suvarõàdikaü dveguõyàdyatikramya pårvavadvardhate . sakçtprayoge'pi pratidinam pratimàsamprati vatsaraü và vçddhyàharaõe'dhamarõadeyasya dvaiguõyasambhavàt pårvàhçtavçddhyà saha dvaiguõyamatikramya vardhata eva yathàha manuþ %<kusãdavçddhirdvaiguõyaü nàtyeti sakçdàhçtà>% . sakçdàhitetyapi pàñho'sti . upacayàrthaü prayuktaü dravyaü kusãdantasya vçddhiþ kusãdavçddhirdvaiguõyaü nàtyeti nàtikràmati yadi sakçdàhità sakçtprayuktà puruùàntarasaükramaõàdinà prayogàntarakaraõe dvaiguõyamatyeti . sakçdàhçte ti pàñhe ÷anaiþ pratidinampratimàsaü prativatsaraü và'dhamarõàdàhçtà dvaiguõyamatyetãti vyàkhyeyam . tathà gautamenàpyuktam %<cirasthàne dvaiguõyam prayogasyeti>% prayogasyetyekavacananirde÷àt prayogàntarakaraõe dbaiguõyàtikramo'bhipretaþ . cirasthàna iti nirde÷àcchanaiþ ÷anairvçddhergrahaõe dvaiguõyàtikramodar÷itaþ . çõaprayogadharmà uktàþ sàmpratam prayuktasya dhanasya grahaõadharmà ucyante . %<prapannaü sàdhayannarthaü na vàcyo nçpaterbhavet . sàdhyamànonçpaïgacchan daõóyodàpya¤ca taddhanam>% yàø . prapannamabhyupagatamadhamarõena dhanaü sàkùyàdibhirbhàvitaü sàdhayan pratyàharan dharmàdibhirupàyaiþ uttamarõã narapaterna vàcyonivàraõãyo na bhavati . dharmàdaya÷copàyà manunà dar÷itàþ . %<dharmeõa vyavahàreõa, chalenàcaritena ca . prayuktaü sàdhayedarthaü pa¤camena balena ceti>% dharmeõa prãtiyuktena sàmavacanena, vyavahàreõa sàkùilekhàdyupàyena, chalena utsavàdivyàjena bhåùaõàdergrahaõena, àcaritena abhojanena . pa¤camenopàyena balena nigañabandhabàdinà upacayàrthaü prayuktaü dravyametairupàyairàtmasàtkuryàditi . prapannaü sàdhayannathaü na vàcya iti vadannapratipannaü sàdhayan ràj¤à nivàraõãya iti dar÷ayati . etadeva spaùñãkçtaïkàtyàyanena %<pãóayedyodhanã ka¤cidçõikaü nyàyavàdinam . tasmàdarthàt sa hãyeta tatsamaü pràpnuyàddamamiti>% . yastu dharmàdibhirupàthaiþ prapannamarthaü sàdhyamàno yàcyamàno nçpaü gacchet . ràjànamabhigamya sàdhayantamabhiyuïkte sa daõóyo bhavati ÷aktyanusàreõa . dhanine taddhanandàpya¤ca . ràj¤à dàpane ca prakàràdar÷itàþ %<ràjà tu svàmine vipraü sàntvenaiva pradàpayet . de÷àcàreõa cànyàüstu duùñàn sampãóya dàpayet . rikthinaü suhçdaü vàpi chalenaiva pradàpayediti>% yàø . sàdhyamàno nçpaïgacchedityetat smçtyàcàravyapetenetyasya pratyudàharaõaü boddhavyam . bahuùåttamarõikeùu yugapatpràptembeko'dhamarõikaþ kena krameõa dàpyoràj¤etyapekùita àha! %<gçhãtànukramàddàpyodhaninàmadhamarõikaþ . dattvà tu bràhmaõàyaiva nçpatestadanantaram>% yàø . samànajàtãyeùu yenaiva krameõa dhanaü gçhãtantenaiva krameõàdhamarõiko dàpyoràj¤à, bhinnajàtãyeùu tu bràhmaõàdikrameõa . yadà tu punaruttamarõo durbalaþ pratipannamarthandharmàdibhirupàyaiþ sàdhayitu ma÷aknuvan ràj¤à sàdhitàrthobhavati tadà'dhamarõasya daõóasuttamarõasya ca bhçtidànamàha %<ràj¤à'dhamarõikodàpyaþ sàdhitàdda÷akaü ÷atam . pa¤caka¤ca ÷atandàpyaþ pràptàrthohyuttamarõikaþ>% yàø . %<adhamarõikoràj¤à pratipannàrthàtsàdhitàdda÷akaü ÷ataü dàpyaþ>% patipannasya sàdhitasyàrthasya da÷amagaü÷aü ràjàdhamarõikàddaõóaråpeõa gçhõãyàdityarthaþ . uttamarõikastu pràptàrthaþ pa¤cakaü ÷ataü bhçtiråpeõa dàpyaþ sàdhitasyàrthasya viü÷atitamambhàgam uttamarõàdràjàbhçtyarthaü gçhõãyàdityarthaþ . apratipannàrthasàdhane tu daõóavibhàgo dar÷itaþ %<nihnave bhàvitodadyàt>% ityàdinà . sadhanamadhamarõikampratyuktamadhunà nirdhanamadhamarõikampratyàha . %<hãnajàtimparikùãõamçõàrthaü karma kàrayet . bràhmaõastu ùarikùãõaþ ÷anairdàpyo yathodayam>% yàø . bràhmaõàdijàtiruttamarõo hãünajàtiü kùatriyàdimparikùãõaü nirdhanamçõàrthamçõanivçttyarthaü karma svajàtyanuråpaü kàrayettatkudumbàvirodhena . bràhmaõaþ punaþ parikùãõo nirdhanaþ ÷anairyathodayaü yathàsambhavamçõandàpyaþ . atra hãnajàtigrahaõaü samajàterapyupalakùaõamata÷ca samajàtimapi parikùãõaü yathocitaü karma kàrabet . bràhmaõagrahaõaü ca ÷reyojàte rupalakùaõamata÷ca kùatriyàdirapi kùãõo vai÷yàdeþ÷anaiþ÷anai rdàpyoyathodayam etadeva spaùñãkçtaü manunà %<karmaõàpi samaïkuryàddhanikenàdhamarõikaþ . samà'pakçùñajàti÷ca dadyacchreyàüstu tacchanairiti>% . uttamarõena samaü nivçttottamarõàdhamarõavyapade÷amàtmànamadhamarõaþ karmaõà kuryàdityarthaþ . ki¤ca %<dãyamànaü na gçhõàti prayuktaü yaþ svakandhanam . madhyasthasthàpitaü tatsyàdvardhate na tataþ param>% yàø upacayàrthaü dattaü dhanamadhamarõena dãyamànamuttamarõovçddhilobhàdyadi na gçhõàti tadà'dhamarõena madhyasthahaste sthàpita syàttadà tataþsthàpanàdårdhanna vardhate . atha sthàpitamapi yàcyamàno na dadàti tataþ pårbavadvardhata eva . idànãndeyamçõaü yadà yena ca deyantadàha . %<avibhaktai kuñumbàrthe yadçõantu kçtambhavet . dadyustadvakthinaþ prete proùite và kuñumbini>% yàø avibhaktairbahubhiþ kuñumbàrthamekaikena và yadçõaü kçtantadçõaü kuñumbã dadyàttasmin prete proùite và tadçkthinaþ sarve dadyuþ . yena deya mityatra pratyudàharaõamàha . %<na yoùit patiputràbhyànna putreõa kçtampità . dadyàdçte kuñumbàrthànna patiþ strãkçtantathà>% yàø . patyà kçtamçõaü yoùidbhàryà naiva dadyàt . putreõa kçtaü yoùit màtà na dadyàt . tathà putreõa kçtampità na dadyàttathà bhàryàkçtampatirna dadyàtkuñumbàrthàdçta iti sarva÷eùamata÷ca kudumbàrthaü yena kenàpi kçtaü tatkuñumbinà deyam %<kuñumbàrthe'dhyadhãno'pi vyavahàraü samàcaret . svade÷e và vide÷e và tanna vidvàn vicàlayet>% iti manu (adhyadhãnaþ dàsaþ) . tadabhàvetaddàyaharairdeyamiti uktameva . putrapautrairçõandeyamiti vakùyati tasya purastàdapavàdamàha %<suràkàmadyåtakçtandaõóa÷ulkàva÷iùñakam . vçthàdànantathaiveha putrodadyànna paitçkam>% yàø . suràpàõena yat kçtamçõaü kàmakçtaü strãvyasanena kçtam . dyåte paràjayanirvçttaü daõóa÷ulkayorava÷iùñaü vçthàdànaü dhårtavandimallàdibhyo yat pratij¤àtam %<dhårte vandini malle ca kuvaidye kitave ÷añhe càñacàraõacaureùu dattaü bhavati ni phalamiti>% smaraõàt . etadçõam pitrà kçtaü putràdiþ ÷auõóikàdibhyo na dadyàt . atra daõóa÷ulkàva÷iùñakamityava÷iùñagrahaõàt sarvaü dàtavyamiti na mantavyam %<daõóaü và daõóa÷eùaü và ÷ulkantaccheùameva và . na dàtavyantu putreõa yacca na vyavahàrikam>% ityau÷anaþ smaraõàt . gautamenàpyuktam %<madya÷ulkadyåtadaõóà na putràmadhyàvaheyuriti>% . na putrasyopari bhavantãtyarthaþ . anenàdeyamçõamuktam . na patiþ strãkçtaü tathetyasyàpavàdamàha . %<gopa÷auõóika÷ailåùarajakavyàdhayoùitàm . çõaü dadyàt patistàsàü yasmàdvçttistadà÷rayà>% yàø . gopo gopàlaþ ÷auõóikaþ suràkàraþ ÷ailåùonañaþ rajakovastràõàü ra¤jakaþ . vyàdhomçgayuþ eùàü yoùidbhiryadçõaü kçtantatpatibhirdeyaü yasmàtteùàü vçttirjãvanaü tadà÷rayà yoùidadhãnà . yasmàdvçttistadà÷rayeti hetuvyavade÷àdanye'pi ye yoùidadhãnajãvinaste'pi yoùitkçtamçõaü dadyuriti gamyate . patikçtambhàryà na dadyàdityasyàpavàdamàha %<pratipannaü striyà deyaü patyà và saha yat kçtam . svayaükçtaü và yadçõaü nànyata strã dàtumarhati>% yàø . mumårùuõà pravatsyatà và patyà niyuktayà çõadàne yatpratipannantatpatikçtamçõandeyaü yacca patyà saha bhàryayà kçtantadapi bhartrabhàve bhàryayà aputrayà deyam . yacca svayameva kçtamçõaü tadapi deyam . nanu pratipannàditrayaü striyà deyamiti na vaktavyam sandehà bhàvàt ucyate . %<bhàryà putra÷ca dàsa÷ca traya evàdhanàþ smçtàþ . yatte samadhigacchanti yasyaite tasya taddhanamiti>% vacanànnirdhanatvena pratipannàdiùvadàna÷aïkàyàmidamucyate . pratipannaü striyà deyamityàdi . na cànena vacanena stryàdãnàü nirdhanatvamabhidhãyate pàratantryamàtrapratipàdanaparatvàt . etacca vibhàgaprakaraõe spaùñãkariùyate . nànyat strãdàtumarhatãtyetattarhi na vaktavyam vidhànenaivànyatra pratiùedhasiddheþ . ucyate %<pratipannaü striyà deya patyà và maha yat kçtam>% ityanayorapavàdàrthamucyate . anyacca suràkàmàdivacanopàttaü pratipannamapi patyà sahakçtamapi na deyamiti . punarapi yadçõaü dàtavyaü yena ca dàtavyaü yatra ca kàle dàtavyaü tattritayamàha %<pitari proùite prete vyasanàbhipariplute . putrapautrairçõandeyaü nihnave sàkùibhàvitam>% yàø . pità yadi dàtavyamçõamadattvà preto dårade÷aïgato'cikitsanãyavyàdhyàdyabhibhåto và tadà tatakçtamçõamava÷yandeyaü putreõa pautreõa và pitçdhanàbhàve'pi putratvena pautratvena ca . tatra kramo'pyayameva pitrabhàve putraþ putràbhàve pautra iti . putreõa pautreõa và nihnave kçte'rthinà sàkùyàdibhirbhàvitamçõandeyaü putrapautrairityanvayaþ . atra pitari proùita ityetàvaduktaü kàlavi÷eùastu nàradenokto draùñavyaþ . %<nàrvàk saüvatsaràdviü÷àt pitari prãùite sutaþ . çõaü dadyàt pitçvye và jyeùñhe bhràtaryathàpi veti>% prete'pyapràptavyavahàrakàlastu na dadyàt pràptavyavahàrakàlastu dadyàt sa ca kàlastenaiva dar÷itaþ . %<garbhasthaiþ sadç÷o j¤eya àùñamàdvatsaràcchi÷uþ . bàla àùoóa÷àdvarùàt paugaõóa÷ceti ÷abdyate . parato vyavahàraj¤aþ svatantraþ pitaràvçta iti>% . yadyapi pitçmaraõàdårdhaü bàlo'pi svatantrojàtastathàpi na çõabhàg bhavati . yathà ha %<apràptavyavahàra÷cet svatantro'pi hi narõabhàk . svàtantryaü hi smçtaü jyeùñhe jyaiùñhyaü guõavayaþkçtamiti>% . tathà àsedhàhvànaniùedha÷ca dç÷yate . %<apràptavyavahàra÷ca dåtodànonmukho vratã . viùamastha÷ca nàsedhyo na caitànàhvayennçpaþ>% iti tasmàt . %<ataþ putreõa jàtena svàrthamutsçjya yatnataþ . çõàt pità mocanãyoyathà nonarakaü vrajediti>% . putreõa vyavahàraj¤atayà jàtena niùpanneneti vyàkhyeyam . ÷ràddhe tu bàlasyàpi adhikàraþ %<na brahmàbhivyàhàrayedanyatra svadhàninayanàditi>% gautamasmaraõàt . putrapautrairiti bahuvacananirde÷àdbahavaþ putrà yadi vibhaktàþ, svàü÷ànuråpeõarõaü dadyuþ . avibhaktà÷cet sambhåya samutthànena guõapradhànabhàvena vartamànànàü pradhànabhåtaeva dadyàditi gamyate yathàha nàradaþ %<ata årdhaü pituþ putrà çõaü dadyuryathàü÷ataþ . avibhaktà vibhaktà và yastàü codvahate dhuramiti>% . atra ca yadyapi putrapautrairçõaü deyamityavi÷eùeõoktam . tathàpi putreõa yathà pità savçddhikanda dàti tathaiva deyaü pautreõa tu samaü målameva dàtavyaü na vçddhiüriti vi÷eùo'vagantavyaþ . %<çõamàtmãyavat pitryaü putrairdeyaü vibhàvitam . paitàmahaü samaü deyamadeyaü tatsutasya tu>% itivçhaspativacanàt . atra vibhàvitamityavi÷eùopàdànàt sàkùibhàvitamityatra sàkùigrahaõaü pramàõopalakùaõam . samaü yàvadgçhãtaü tàvadeva deyaü na vçddhiþ tatsutasya prapautrasyàdeyamagçhãtadhanasya . etaccottara÷loke spaùñayiùyate . çõàpakaraõe çõã tatputraþ pautra iti trayaþ kartàrodar÷itàþ teùà¤ca samavàye kramo'pi dar÷itaþ .
     idànãü kartrantarasamavàye ca kramamàha . %<çkthagràha çõaü dàpyoyoùidgràhastathaiva ca . putro'nanyà÷ritadravyaþ putrahãnasya çkthinaþ>% yàø . anyadãyaü dravyamanyasya krayàdivyatirekeõa yat svãyaü bhavati tadçkthaü vibhàgadvàreõa çkthaü gçhõàtãti çkthagràhaþ sa çõaü dàpyaþ . etaduktam bhavati yo yadãyandravyaü riktharåpeõa gçhõàti sa tatkçtam çõaü dàpyo na cauràdiriti . yoùitaü bhàryàü gçhõàtãti yoùidgràhaþ sa tathaiva çõaü dàpyaþ . yo yadãyàü yoùitaü gçhõàti sa tatkçtamçõaü dàpyaþ yoùito'vimàjyadravyatvena çkthavyapade÷ànarhatvàdbhedena nirde÷aþ . putra÷cànanyà÷ritadravya çõaü dàpyaþ anyamà÷ritamanyà÷ritam màtçpitçsambandhidravyaü yasyàsàvanyà÷ritadravyaþ na anyà÷ritadravyo'nanyà÷rita dravyaþ putrahãnasya çkthina çõaü dàpya iti sambandhaþ . eteùàü samavàye krama÷ca pàñhakramaeva çkthagràha çõaü dàpyastadabhàve yoùidgràhastadabhàve (tathàbhåtaþ) putra iti . nanveteùàü samavàya eva nopapadyate . %<na bhràtaro na pitaraþ, putrà çkthaharàþ pituriti>% putre satyanyasya çkthagrahaõàsambhavàt . yoùidgràho'pi nopapadyate %<na dvitãya÷ca sàdhvãnàü kvacidbhartopadi÷yate>% iti smaraõàt . tadarõaü putro dàpya ityapyayuktaü putrapaurtrairçõaü deyamityuktatvàt . ananyà÷ritadhana iti vi÷eùaõamapyanarthakam putre sati dravyasyànyà÷rayaõàsambhavàt sambhave ca çkthagràha ityanenaiva gatàrthatvàt putrahãnasya çkthina ityetadapi na vaktavyam . putre satyapi çkthagràha çõaü dàpya iti sthitamasati putre çkthagràhaþ sutaràü dàpyaþ iti siddhameveti . atrocyate . putre satyapyanya çkthagràhã sambhavati klãvàndhabadhiràdãnàü putratve'pi çkthaharatvàbhàvàt . tathà ca klãvàdãnanukramya %<bhartavyàstu niraü÷akaþ>% iti vakùyati tathà %<savarõàputro'pyanyàyavçtto na labheteti keùàmiti>% gautamavacanàt . ata÷ca klãvàdiùu putreùu satsvanyàyavçtte ca savarõàputre sati çkthagràhã pitçvyatatputràdiþ . yoùidgràho yadyapi ÷àstravirodhena na sambhavati tathàpyatikràntaniùedhaþ pårvapatikçtarõàpakaraõàdhikàrã bhavatyeva . yoùidgràhoya÷catasçõàü svairiõãnàmantimàü gçhõàti, ya÷ca punarbhvàntisçõàü prathamàm, yathàha nàradaþ %<parapårvàstriyastvanyàþ sapta proktà yathàkramam . punarbhåstyividhà tàsàü svairiõã tu caturvidhà . kanyaivà'kùatayoniryà pàõigrahaõadåùità . punarbhåþ prathamà proktà punaþsaüskàrakarmaõà . de÷adharmànapekùya strã gurubhiryà pradãyate . utpannasàhasà'nyasmai sà dvitãyà prakãrtità>% . utpannasàhasà utpannavyabhicàrà . %<asatsu devareùu strã bàndhavairyà pradãyate . savarõàya sapiõóàya sà tçtãyà prakãrtità . strã prasåtà'prasåtà và patyàveva tu jãvati . kàmàt samà÷rayedanyaü prathamà svairiõã tu sà . kaumàraü patimutsçjya yà tvanyaü puruùà÷rità . punaþpatyurgçhaü yàyàt sà dvitãyà prakãrtità . mçte bhartari tu pràptàn devaràdãnapàsya yà . upagacchet paraü kàmàt sà tçtãyà prakãrtità . pràptà de÷àddhanakrãtà kùutpipàsàturà tu yà . tavàhamityupagatà sà caturthã prakãrtità . antimà svairiõãnàü yà prathamà ca punarbhuùàm . çõantayoþ pratikçtaü dadyàdyaste upà÷ritaþ>% iti . tathànyo'pi yoùidgràhaþ çõàpàkaraõàdhikàrã tenaiva dar÷itaþ %<yà tu sapradhanaiva strã sàpatyà vàtyamàyet . so'syà dadyàdçõaü bharturutsçjedvà tathaiva tàm>% . prakçùñena dhanena saha vartata iti sapradhanà bahudhaneti yàvat . tathà %<adhanasya hyaputrasya mçtasyopaiti yaþ striyam . çõaü voóhuþ sa bhajate saiva càsya dhanaü smçtamiti>% . putrasya punarvacanaü kramàrtham . ananyà÷ritadravya iti bahuputreùu çkthàbhàve'pyaü÷agrahaõayogyasyaivarõàpàkaraõàdhikàronàyogyasyàndhàderityevamartham . %<putrahãnasya çkthina>% ityetadapi putrapautrahãnasya prapautràdayo yadi çkthaü gçhõanti tadarõaü dàpyànànyathetyevamartham . putrapautrau tu çkthagrahaõà bhàve'pi dàpyàvityuktam yathàha nàradaþ %<kramàdabhyàgataü pràptaü putrairyannarõamuddhçtam . dadyuþ paitàmahaü pautràstaccaturthànnivartate>% iti sarvaü niravadyam . yadvà yoùidgràhàbhàve putrodàpya ityuktantasyàbhàve yoùidgràho dàpya ityucyate . putrahãnasya çkthi÷abdena yoùidevocyate %<saiva càsya dhanaü smçtamiti>% smaraõàt %<yo yasya harate dàràn sa tasya harate dhanamiti>% ca . nanu yoùidgràhàbhàve putra çõaü dàpyaþ putràbhàve yoùidgràha iti, parasparaü viruddham ubhayasadbhàve na ka÷ciddàpya iti, naiùa doùaþ antimasvairiõãgràhiõaþ prathamapunarbhågràhiõaþ sapradhanastrãhàriõa÷càbhàve putrodàpyaþ . putràbhàve tu nirdhananirapatyayoùidgràho dàpya iti . etadeboktaü nàradena %<dhanastrãhàriputràõàmçõabhàg yo dhanaü haret . putro'satoþ strãdhaninoþ strãhàrã dhaniputrayoþ>% . dhanastrãhàriputràõàü samavàye yo dhanaü haret sa çõabhàk . putro'satoþ strãdhaninoþ strã ca dhana¤ca strãdhane te vidyete yayoþ tau strãdhaninau tayoþ strãdhaninoþ asatoþ putra evarõabhàk . dhaniputrayorasatàþ strãhàryevarõabhàk strãhàryabhàve putra çõabhàk . putrabhàve strãhàrãti virodhapratibhàsaparihàraþ pårvavat . putrahãnasya çkathinaþ ityasyànyà vyàkhyà, ete dhana strãhàriputrà çõaü kasya dàpyàþ? iti vivakùàyàmuttamarõasya dàtustadabhàve tatputràdeþ putràdyabhàve kasya dàpyà ityapekùàyàmidamupatiùñhate . putrahãnasya çkthina iti putràdyanvayahãnasyottamarõasya ya çkthã çkthagrahaõayogyaþ sapiõóàdistasya çkthino dàpyàþ . tathà ca nàradena %<bràhmaõasya tu yaddeyaü sànvayasya na càsti saþ . nirvàpayet sakulyeùu tadabhàve'sya bandhuùu>% ityabhidhàyàbhihitam %<yadà tu na sakulyàþ syurna ca sambandhibàndhavàþ . tadà dadyàddvijebhyastu teùvasatsvapsu vinikùipediti>% . adhunà puruùavi÷eùe çõagra haõapratiùedhanaprasaïgàdanyadapi patiùe dhati . %<bhràtéõàmatha dampatyoþ pituþ putrasya caiva hi . pràtibhàvyamçõaü sàkùyamavibhakte na tu smçtam>% yàø . pratibhuvo bhàvaþ pràtibhàvyam . bhràtéõàü dampatyoþ pitàputrayo÷ca . avibhakte dravyedravyavibhàgàt pràk pràtibhàbyamçõaü sàkùya¤ca na smçtaü manvàdibhiþ . api tu pratiùiddhaü sàdhàraõaghanatvàt pràtibhàvyasàkùitvayoþ pakùe dravyavyayàvasànatvàt çõasya càva÷yapratideyatvàt . etacca parasparà'nanumatyà anumatyà tvavibhaktànàmapi pràtibhàvyàdi bhavatyeva . vibhàgàdårdhantu parasparànumativyatirekeõàpi bhavati . nanudasàtyorvibhàgàt pràk pràtibhàvyàdipratiùedho na yujyate tayorvibhàgàbhàvena vi÷eùaõànarthakyàdvibhàgàbhàva÷ca àpastambena dar÷itaþ %<jàyàpatyorna vibhàgo vidyata>% iti . satyaü ÷rautasmàrtàgnisàdhyeùu karmasu tatphaleùu ca vibhàgàbhàvo na punaþ sarvakarmasu dravyeùu ca . tathà hi %<jàyàpatyorna vibhàgo vidyate>% ityuktvà kimiti na vidyata ityapekùàyàü hetumuktavàn %<pàõigrahaõàddhi sahatvaïkarmasu tathà puõyaphaleùu ceti>% hi yasmàt pàõigrahaõàdàrabhya karmasu sahatvaü ÷råyate %<jàyàpatã agnimàdadhãyàtàmiti>% . tasmàdàdhàne sahàdhikàràdàdhànasiddhàgnisàdhyeùu karmasu sahàdhikàraþ . tathà %<karma smàrtaü vivàhàgnàvityàdi>% smaraõàt vivàhasiddhàgnisàdhyeùvapi karmasu sahàdhikàra eva . ata÷cobhayavidhàgninirapekùeùu karmasu pårteùu jàyàpatyoþ pçthagevàdhikàraþ sampadyate . tathà puõyànàü phaleùu svargàdiùu jàyàpatyoþ sahatvaü ÷råyate %<divi jyotirajaramàrabhetàmityàdi>% . yeùu puõyakarmasu sahàdhikàrasteùàü phaleùu sahatvamiti boddhavyam . na punaþ pårtànàü bhartunuj¤ayànuùñhitànàü phaleùvapi . nanu dravyasvàmitve'pi sahatvamuktam %<dravyaparigraheùu ca na hi marturvipravàse naimittikadàne steyasupadi÷antãti>% satyaü dravyasvàmitvaü patnyà dar÷itamanena na punarvibhàgàbhàvaþ yasmàddravyaparigraheùu cetyuktvà tatra kàraõamuktambharturvipravà se naimittike'va÷yakartavyadàne'tithibhojanabhikùàdànàdau hi yasmànna steyamupadi÷anti manvàdayaþ tasmàdbhàryàyà api dravyasvàmitvamasti anyathà steyaü syàditi tasmàdbharturicchayà bhàryàyà api dravyavibhàgobhavatyeva na svecchayà yathà vakùyati %<yadi kuryàt samànàü÷àn patnyaþ kàryàþ samàü÷ikàþ>% iti . adhunà pràtibhàvyaü ni råpayitumàha . %<dar÷ane pratyaye dàne pràtibhàvyaü vidhãyate . àdyau tu vitathe dàpyàvitarasya sutà api>% yàø pràtibhàvyaü ti÷vàsàrthaü puruùàntareõa saha samayaþ, tacca viùayabhedàt tridhà bhidyate . yathà dar÷ane dar÷anàpekùàyàmenaü dar÷ayiùyàmãti, pratyaye vi÷vàse matpratyayenàsya dhanaü prayaccha nàyaü tvàü va¤cayiùyate yato 'mukasya putro'yamurvaràpràyabhårasya gràmavaro'stãti, dàne yadyayaü na dadàti tadànãmahameva dhanaü dàsyàmãti, pràtibhàvyaü vidhãyata iti pratyekaü sambandhaþ . àdyau tu dar÷anapratyayapratibhuvau vitathe anyathàbhàve adar÷ane vi÷vàsavyabhicàre ca dàpyau ràj¤à prastutaü (avçddhikam) dhanamuttamarõasya . itarasya dànapratibhuvaþ sutà api dàpyàþ . vitathe ityeva ÷àñhyena nirdhvanatvena và adhamarõe'pratikurvati . itarasya sutà apãti vadatà pårvayoþ sutà na dàpyàþ ityuktam . sutà iti vadatà na pautrà dàpyà iti dar÷itam . etadeva spaùñãkartumàha . %<dar÷anapratibhåryantra mçtaþ pràtyayiko'pi và . na tatputrà çõaü dadyurdadyurdànàya yaþ sthitaþ>% yàø yadà dar÷anapratibhåþ pràtyayiko và pratibhårdivaügataþ tadàtayoþ putràþ pràtivyàyàtaü paitçkam çõaü na dadyuþ . yastu dànàya sthitaþ pratibhårdivaü gatastasya putrà dadyurna pautràþ . te ca målameva dadyurna vçddhim . %<çõaü paitàmahaü pautràþ pràtibhàvyàgataü sutaþ . samaü dadyàt tatsutau tu na dàpyàviti ni÷cayaþ>% iti vyàsavacanàt . pràtibhàvyavyatiriktaü paitàmahamçõaü pautraþ samaü yàvadgçhãtaü tàvadeva dadyànna vçddhim . tathà tatsuto'pi pràtibhàvyàgataü pitryamçõaü samameva dadyàttayoþ pautraputrayoþ sutau prapautrapautrau ca pràtibhàvyàyàtamapràtibhàvyàyàtaü carõaü yathàkramamagçhãtavittau na dàpyàviti . yadapi smaraõam %<svàdakovittahãnaþ syàllagnakovittavàn yadi . målaü tasya bhavetdeyaü na vçddhiü dàtumarhatãti>% tadapi lagnakaþ pratibhåþ khàdako'dhamarõaþ, lagnako yadi vittavàn mçtastadàsya putreõa målameva dàtavyaü na vçddhiriti vyàkhyeyam . yatra dar÷anapratibhåþ pra tyayapratibhårvà bandhakaparyàptaü gçhãtvà pratibhårjàtaþ tatputrà api tasmàdeva bandhakàt pràtibhàvyàyàtamçõa dadyureva . yathà ha kàtyàyanaþ %<gçhãtvà bandhakaü yatra dar÷ane'sya sthito bhavet . vinà pitrà dhanàttasmàt dàpyaþ syàt tadçõaü sutaþ>% iti . dar÷anagrahaõaü pratyayopalakùaõam vinà pitrà pitari prete dårade÷aïgate veti . yasminnanekapratibhå sambhavastatra kathaü dàtavyamityàha . %<bahavaþ syuryadi svàü÷airdadyuþ pratibhuvodhanam . ekacchàyà÷riteùveùu dhanikasya yathàruci>% yàø . yadyekasmin prayoge dvau bahavo và pratibhuvastadarõaü vibhajya svàü÷ena dadyuþ . ekacchàyà÷riteùu pratibhåùu ekasyàdhamarõasya chàyà sàdç÷yaü tàmà÷ritàþ ekacchàyà÷ritàþ adhamarõo yathà kçtsnadravyadànàyasthitastathà dànapratibhuvo'ùi pratyekaü kçtsnadànàya sthitàþ evaü dar÷anapratyaye ca teùvekacchàyà÷riteùu pratibhåùu satsu dhanikasyottamarõasya yathàruci yathàkàmam . ata÷ca dhaniko vittàdyapekùayà svàthaü yaü pràrthayate sa eva kçtsnaü dadyànnàü÷ataþ . ekacchàyà÷riteùu yadi ka÷cidde÷àntaraü gatastatputra÷ca sannihitastadà dhanikecchayà sa sarvaü dàpyaþ mçte tu kasmiü÷cit svapitryamaü÷amavçddhikaü dàpyaþ . yathàha kàtyàyanaþ %<ekacchàyàpraviùñànàü dàpyoyastatra dç÷yate . proùite tatsutaþ sarvaü pitryamaü÷aü mçte sati>% pràtibhàvyarõadànavidhimuktvà pratibhådattasya pratikriyàvidhi màha . %<pratibhårdàpitã yattu prakà÷aü dhanino dhanam . dviguõaü pratidàtavyamçõikaistasya tadbhavet>% yàø . yadçõaü pratibhåstatpåtro và dhanikenopapãóitaþ prakà÷aü sarvajanasamakùaü ràj¤à dhanino dàpito na ganardvaiguõyalobhena svayamupetya dattam . yathàha nàradaþ yaccarõaü pratibhårdadyàddhanikenopapãóitaþ . çõikantaü pratibhuve dviguõaü pratidàpayediti . çõikairadhamarõaistasya pratibhuvastaddravyaü dviguõaü pratidàtavyaü syàt . tacca kàlavi÷eùamanapekùya sadya eva dviguõaü dàtavyam vacanàrambhasàmarthyàt . etacca hiraõyaviùayam . nanvidaü vacanaü dvaiguõyamàtraü pratipàdayati tacca pårvoktakàlakalàkramàbàdhenàpyupapadyate yathà jàte ùñividhànaü ÷ucitvàbàdhena . api ca sadyaþ savçddhikadànapakùe pa÷ustrãõàü sadyaþsantatya bhàvànmåladànameva pràpnotãti tadasat %<vastradhànyahiraõyànàü catustridviguõà parà>% ityanenaiva kàlakalàkrameõa dvaiguõyasiddherdvaiguõyamàtravidhàna idaü vacanamanarthakaü syàt . pa÷ustrãõàntu kàlakramapakùe santatyabhàve svaråpadànameva . yadà pratibhårapi dravyadànànantaraü kiyatà kàlenàdhamarõena saüghañate tadà saütatirapi sambhavatyeva yadvà pårbasiddhasantatyà saha pa÷ustriyodàsyatãti na ki¤cidetat . atha pràtibhàvyaü prãtikçtamata÷ca pratibhuvà dattaü prãtidattameva na ca prãtidattasya yàcanàt pràkvçddhirasti yathàha %<prãtidattaü tu yatki¤cidvardhate na tvayàcitam . yàcyamànamadatta¤cedvardhate pa¤cakaü ÷atamiti>% . ata÷ca prãtidattasyàyàcitasyàpi dànadivasàdàrabhya yàvat dviguõaü kàlakrameõa vçddhirityanena vacanenocyata iti . tadapyasat asyàrthasyàsmàdvacanàdapratãteþ dviguõaü pratidàtavya mityetàvadiha pratoyate tasmàt kàlakramanapekùyaiva dviguõaü pratidàtavyaü vacanàrambhasàmarthyàditi suùñhåktam . pratibhådattasya sarvatra dvaiguõye pràpte'pavàdamàha %<santatiþ strãpa÷uùveva dhànyaü triguõameva ca . vastraü caturguõaü proktaü rasa÷càùñaguõastathà>% yàø . hiraõyadvaiguõyavat kàlànàdareõaiva strãpa÷vàdayaþ pratipàditavçddhyà dàpyàþ ÷lokastu vyàkhyàtaeva yasya dravyasya yàvatã vçddhiþ paràkàùñhoktà tatdravyaü pratibhådattaü khàdakena tayà vçddhyà saha kàlavi÷eùamanapekùya sadyo dàtavyamiti tàtparyàrthaþ . yadà tu dar÷anapratimåþ saü pratipanne kàle'dhamarõaü dar÷ayitumasamarthastadà tadanveùaõàya tasya pakùatrayaü (avadhibhåtam) dàtavyam . tatra yadi dar÷ayati tadà moktavyo'nyathà prastutaü dhanaü dàpyaþ %<naùñasyànveùaõàrthantu deyaü pakùatrayaü param . yadyasau dar÷ayet tatra moktavyaþ pratibhårbhavet . kàle vyatãte pratibhåryadi taü naiva dar÷ayet . nibandhaü dàpayettantu prete caiùa vidhiþ smçtaþ>% iti kàtyàyanavacanàt . lagnake vi÷eùaniùedha÷ca tenaivoktaþ . %<na svàmã na ca vai ÷atruþ svàminàdhikçtastathà . niruddho daõóita÷caiva saüdigdha÷caiva na kvacit . naiva çkthã na mitra¤ca nacaivàtyantavàsinaþ . ràjakàryaniyukta÷ca ye ca pravrajità naràþ . na ÷akto dhanine dàtuü daõóaü ràj¤eca tatsamam . jãvanvàpi pità yasya tathaivecchàpravartakaþ . nàvij¤àto grahãtavyaþ pratibhåþ svakriyàü pratãti>% sandigdho'bhi÷astraþ . atyantavàsinãnaiùñhikabrahmacàriõaþ . iti pratibhåvidhiþ . dhanaprayoge dvau %<vi÷vàsahetå pratibhåràdhi÷ca yathàha nàradaþ . vi÷rambhahetå dvàvatra pratibhåràdhireva ceti>% . pratibhårniråpitaþ mitàø àdhistu vistarekùàdhi÷abde 711 pçùñhàdau niråpitaþ .
     atra vi÷eùaþ vãramiø vyàsaþ %<sabandhe bhàga à÷ãtaþ ùaùñobhàgaþ salagnake . niràdhàne dvika÷ataü màsalàbha udàhçtaþ>% atra àdhànapadaü pratibhuvo'bhyupalakùaõam . tatraiva nàradaþ . %<sthànalàbhanimittaü yaddànagrahaõamiùyate . tatkusãdamiti j¤eyam tena vçttiþ kusãdinàm>% sthànaü måladhanasyàvasthànaü làbho vçddhiþ tannimitta tataprayojanam . kusãda÷abdàrtha màha vçhaø . %<kutsitàt sãdata÷caiva nirvi÷aïkaiþ pragçhyate . caturguõaü vàùñaguõaü kusãdàkhyamçõàttataþ>% . katamitàta sãdata÷ca adhamarõàt ityarthaþ . vçddhau vi÷eùamàha sa eva . %<vçddhi÷caturvidhà proktà pa¤cadhànyaiþ prakãrtità . ùaóvidhànyaiþ samàkhyàtà tattvatastà nibodhata . kàyikà kàlikà caiva cakravçddhiratã'parà . kàrità sa÷ikhà vçddhirbhogalàbhastathaiva ca . kàyikà karmasaüyuktà màsagràhyà tu kàlikà . vçddhervçddhi÷cakravçddhiþ kàrità çõinà kçtà . pratyahaü gçhyate yà tu ÷ikhà vçddhistu sà smçtà . gçhàttoùaþ phalaü kùetràt bhogalàbhaþ prakãrtitaþ>% karmasaüyuktà kàyikà yatra bandhakãkçtasya gavà÷vàderdohanavahanàdikaü karma vçddhitvena sthàpitaü tatra sà kàyikà . yathàha vyàsaþ %<dohyavàhyakarmayutà kàyikà samudàhçtà>% pratyahaü gçhyate yà tu ÷ikhà vçddhistu sà smçtà . ÷ikheva vardhate nityaü ÷ira÷chedànnivartate . måle datte tathaivaiùà ÷ikhàvçddhvirnivartate . paramavçddhau vi÷eùastatraiva vçhaø %<hiraõye dviguõà vçddhvistriguõà vastrakupyake . dhànye caturguõà proktà ÷adavàhyalaveùu ca . uktà pa¤caguõà ÷àke vãjekùau ùaóguõà smçtà . lavaõasnehamadyeùu vçddhiraùñaguõà matà . guóe madhuni caivoktà prayukte cirakàlike>% kupyaü trapusãsàdi ÷adaþ kùetraphalaü dhànyasya pçthaggrahaõàttadvyatiriktaü puùpaphalàdi . kàtyàø %<tailànà¤caiva sarveùàü madyànàmatha sarthiùàm . vçddhiraùñaguõà j¤eyà guóasya lavaõasya ca>% . sarveùàü sarvaprakàràõàü sarvatrànvayaþ . guóàdau vibhaktivyatyayena sarvasyetyanvayaþ . vasiùñhaþ %<vajra÷uktipravàlànàü hemna÷ca rajatasya ca . dviguõà tviùyate dçddhiþ kçtakàlànusàriõã>% kàtyàø %<maõimuktàpravàlànàü suvarõarajatasya ca . tiùñhato dviguõà vçddhiþ phalakaiñàvikasya ca>% phalaü phalajaü kàrpàsàdi àvikasàhacaryàt kaiñaü kãñodbhavaü paññasåtràdi àvikaü kambalàdi . vasiùñhaþ %<tàmràyaþkàüsyarãtãnàü trapuõaþ sãsakasya ca . triguõà tiùñhato vçddhiþ kàlàt cirakçtasya tu>% viùõuþ %<anuktànàü triguõà>% . de÷àcàrabhedàduktàyàþ savaprakàravçddheranyathàtvamàha nàradaþ %<çõànàü sàrvabhaumo'vaü vidhirvçddhikaraþ smçtaþ . de÷àcàrasthitistvanyà yatrarõamavatiùñhate . dviguõaü triguõa¤caiva tathàtyasmiü÷caturguõam . tathàùñaguõamanyasmin tatra de÷e'vatiùñhate>% . dravyabhede'kùayavçddhimàha vçhaø tçõakàùñheùñakàsåtrakiõvacarmàsthivarmaõàm . hetipuùpaphalànà¤ca vçddhistu na nivartate . kiõvaü suràdravyopakaraõaü dravyavi÷eùaþ . vasiùñhaþ %<dantacarmàsthi÷çïgàõàü mçõmayànàü tathaiva ca . akùayàvçddhireteùàü puùpamålaphalasya ca>% puùpàdau pårvàparavirodhaþ adhamarõa÷aktyapekùànapekùàbhyàü samàdhànãyaþ . ÷ikhàvçddhyàdau vçddherarakùayamàha vçhaø %<÷ikhàvçddhiü kàlikà¤ca phalabhogaü tathaiva ca . dhanã tàvat samàdadyàt yàvanmålaü na ÷odhitam>% %<kvacidanaïgãkçtà'pi vçddhirbhavatãtyàha>% viùõuþ %<yo gçhãtvà çõaü pårvaü ÷vodàsyàmãti sàmakam . na da dyàllobhataþ pa÷càt tadahàdvçddhimàpnuyàt>% sàmakaü samamevàvçddhikaü ÷vodàsyàmãti prati÷rutyerthaþ ÷va iti padaü dànakàlopalakùaõam . aïgãkàràbhàve kvacit viùaye vçddhyabhàvamàha saüvaø %<na vçddhiþ strãdhane làbhe niþkùipte ca yathàsthite . sandigdhe pratibhàvo ca yadi na syàt svayaü kçtà>% strãdhane %<adhivinnastriyai deyamàdhivedanikaü samam>% ityutyàdyukteþ striyai dàtavye dhane strã÷ulkadhane ca làbhe kçùyàdyàye bàõijyàdyutpanne àye ca kàlàtikrame'pi na bçddhiþ . kàtyàø %<dharmakçtyàsavadyåte paõyamålye ca sarvadà . strã÷ulkeùu na vçddhiþ syàt pràtibhàvyàgateùu ca>% dharmakçtye prati÷rutyàdatte, dyåte kçtarõe paràjitarõe ca suràpàõàrthamçõe krãtadravyasya paõyasya målye pràtibhàvyàgateùu sandigdhapràtibhàvyàgateùu pràguktasaüvartavàkyaivàkyatvàt atra sarvadeti vi÷eùaõam yàcane'pi na vçddhiriti såcanàrthamaü . vyàsaþ %<na vardhate cirasthaü ca madya÷ulkaprati÷rutam>% . ÷ulkaü ghaññàdideyaü ràjakaràdi . pårõàvadhau çõa dànàsàmarthye vi÷eùamàha manuþ %<çõaü dàtuma÷aktoyaþ kartumicchet punaþ kriyàm . sa dattvà nirjitàü vçddhiü karaõaü parivartayet . adar÷ayitvà tatraiva hiraõyaü parivartayet . yàvatã, sambhavedvçddhistàvatãü dàtumarhati . cakravçddhiü samàråóho de÷akàlavyavasthitaþ . atikràman de÷akàlau na tatphalamayàpnuyàt>% . nirjitàü labhyatvenàtmàdhãnatvaü nãtàm . karaõamanyadçõalekhyaü kuryàt . adar÷ayitvà sàkùibhyo deyadravyamadar÷ayitvaiva adhamarõena mayà etàvatã vçddhiriyanmålamityevamaïgãkàraõena deyamçõaü parivartayet savçddhikatvenàdhikatayà anyathàbhàvabhàpàdayet tadeva patre sàkùimallekhyam etacca yàvartã vçddhiü tadà dàtu ÷aknoti tàvatãü dattvà lekhyaü kàryaü tathàkçte sati dviguõàtikrameõa vçddhirbhavatãtyarthaþ tathàkçte ca vçddherapi vçddhiþ tasya savçddhikasya målasthànãyatvàt yathàha vçhaø %<pårõàvadhau ÷àntalàbhamçõamudgràhayedvanã . kàrayedvà çõã lekhyaü cakravçddhivyavasthayà . dviguõasyopari yathà cakravçddhiþ pragçhyate . bhogalàbhastathà tatra sålaü syat sodayamçõam>% çõagrahaõopàyà÷ca mitàø uktàþ upàya÷abde ca 1355 pçø vistareõa dar÷itàþ . avadhimadhye savçddhikasarvarõadànàsambhave krameõa dàne salekhyaprayoge lekhyapçùñhe likhitvaiva dànaprakàramàha yàj¤aø . %<lekhyasya pçùñhe'bhilikheddattvàdattvarõiko ghanam . dhanã vopagataü dadyàt svahastaparicihnitam>% upagata÷abde 1201 pçø vyàkhyàtam . viùõuþ %<asamagradàne lekhyàsannidhàne cottamarõaþ svalikhitaü dadyàt>% (rasiüda) prave÷apatràdàne vi÷eùa màha nàradaþ . %<gçhãtvopagataü dadyàdçõikàyodayaü dhanã . adadadyàcyamàna÷ca ÷eùahànimavàpnuyàt>% udayaü pràptam . sarvarõadàne tu çõalekhyacchedanamàha %<dattvarõaü pàñayellekhyaü ÷uddhyai vànyattukàrayet . sàkùimacca bhavedyadvà taddàtavyaü sasàkùikam>% yàø . tatrà÷aktau vi÷eùamàha kàtyàø %<dhanadànàsahaü vuddhvà svàdhãnaü karma kàrayet . a÷aktau bandhanàgàre pravaü÷yo bràhmaõàdçte>% . a÷ubhakarmakàraõaü bandhanàgàraprave÷ana¤ca ràjàvedanapårvakameva kàryamanyathà daõóamàha kàtyàø . %<yadi hyàdàvanàdiùñama÷ubhaü karma kàrayet . pràpnuyàt sàhasaü pårbamçõànmucyeta carõikaþ>% anàdiùñam ràj¤à'niveditam . çõadàtçputraü vi÷eùayati kàtyàø %<çõaü tu dàpayet putram yadi syànnirupadravaþ . draviõàrha÷ca dhurya÷ca nànyathà dàpayet sutam . vyasanàbhiplute putre bàle và yat pradç÷ya te . dravyahçddàpayettaü tu tasyàbhàve purandhrãhçt>% kuñambàrthe kçtarõe vi÷eùamàha vçhaø %<pitçvyabhnàtçputrastrãdàsa÷iùyànujãvibhiþ . yat gçhãtaü kuñumbàrthe tad gçhã dàtumarhati>% . nàradaþ %<÷iùyàntevàsidàsastrãpraiùya kçtyakarai÷ca yat . kuñumbahetoryat kùiptaü dàtavyaü tat kuñumbinà>% ÷iùyaþ veda÷iùyaþ antevàsã ÷ilpa÷iùyaþ .
     %<kuñumbàrthamçõaü dar÷ayati>% kàtyàø %<kuñumbàrthama÷akte tu gçhãtaü vyàdhite tathà . upaplavanimittaü ca vidyàdàpatkçtantu tat . kanyàvaivàhike caiva pretakàryeùu yat kçtam . etat sarvaü pradàtavyaü kuñumbena kçtaü prabhoþ>% . putrakçte vi÷eùamàha nàraø %<pitureva niyogàdvà kuñumbabharaõàya và . kçtaü và yadçõaü kçcchre dadyàt putrasya tatpità>% . striyàþ patikç tarõadàne vi÷eùamàha kàtyàø %<martukàmena yà bhartrà uktà deyamçõaü tvayà . pratiprannà ca sà dàpyà dhanaü yadyà÷ritaü striyàm>% . nàraø %<dadyàdaputrà vidhavà niyuktà yà musårùuõà . yà và tadrikthamàdadyàt yatorikthamçõaü tataþ>% . màturnirdhanatve'pi tatkçtarõaü putreõa deyamàha nàradaþ %<putriõã tu samutsçjya putraüstrã yànyamà÷rayet . tasya çõaü haret sarvaü niþsvàyà putraeva tu>% . sadhanatve tàmadvoóhaiva dadyàta yathàha kàtyàø %<bàlaputràdhikàrthà syàt bhartràraü yànyamà÷rità . à÷ritastamçõaü dadyàt bàlaputràvidhiþ smçtaþ>% . avibhaktarõe vi÷eùamàha viùõuþ avibhaktaiþ kçtamçõaü yastiùñhati sa dadyàt . nàradaþ %<pitçvyeõàvibhaktena bhràtrà và yadçõaü kçtam . màtrà và yat kuñumbàrthe dadyustat sarva çkthinaþ>% avibhraktakàle kuñumbàrthe kçtamçõa vibhaktairapi deyamaha manuþ . %<grahãtà yadi naùñaþ syàt kuñumbàrthe kçtovyayaþ . dàtavyaü bàndhavaistat syàt pravibhaktairapi svataþ>% . kàmakçtarõamàha kàtyàø . %<likhitaü muktakaü vàpi deyaü yattu prati÷rutam . parapårvastriyai tattu vidyàt kàmakçtaü nçõàm>% muktakaü lekharahitam . anekadhanisamavàye vi÷eùamàha kàtyàø . %<nànarõasamavàye tu yadyat pårbakçtaü bhavet . tattadevàgrato deyaü ràj¤aþ syàcchrotriyàt param . ekàhe likhitaü yatra tatra kuryàdçõaü samam . grahaõaü rakùaõaü làbhamanyathà tu yathàkramam>% . bhinnadivase kçtaü ÷rotriyapårvakaü deyam . ekadinakçtananarõa samavàye yugapaddeyam dhanàlpatvabahutvayostu tadanusàreõa bhàgaü parikalpya deyamityarthaþ . atra vi÷eùamàha kàtyà %<yasya dravyeõa yatpaõyaü sàdhitaü yo vibhàyet . taddravyamçõikenaiva dàtavyaü tasya nànyathà>% yaduttamarõàt dravyaü gçhãtvà vàõijyàdikaü karoti tasmàt labdhadhanaü tasmai eva deyaü tatsattve nànyasmai ityarthaþ . paitàmahapitrarõayoragre deyatàmàha vçhaø %<pitryaü pårvamçõaü deyaü pa÷càdàtmãyameva ca . tayoþ paitàmahaü pårvaü deyamevamçõaü sadà . pitrarõe vidyamàne tu na ca putro dhanaü haret . deyaü taddhanike dravyaü mçte pautraistu dàpyate>% . evaü màtçkarõe'pi %<màturduhitaraþ ÷eùamçõàttàbhya çte'nvayaþ>% yàø ukteþ . putrapautràdibhirdeya çõe vi÷eùamàha viùõuþ %<dhanagràhiõi prete pravrajite và dvida÷àþ samàþ proùite và tatputrapautrairdeyaü nàtaþ paramanãplubhiþ>% prete apràpta vyavahàrasya viü÷ativarùottaraü, saünyaste proùite ca sarvasyaiva tat kàlottaraü deyam . etacca apràptadhanasya gçhãtadhanasya tu tat kùaõàddeyatà çõàva÷eùadhanagrahaõasyaiva pràgukta÷àstrasiddheþ . çõàpakaraõàbhàve doùamàha vyàsaþ %<tapasvã vàgnihotrã và çõavàn mriyate yadi . tapar÷cavàgnihotra¤ca sarvaü taddhanino bhavet>% . anyakçtapuõyasyànyatra saükramàprasaptorasya cindàrthavàdatà tena tattatpuõyanà÷akateti paryavamito'rthaþ . kàtyàø %<uddhàràdikamàdàya svàmine na dadàti yaþ . kantasya dàso bhçtyaþ strã pa÷urvà jàyate gçhe>% tathà nàradaþ %<yàcyamànaü na dadyàdya çõaü vàpi pratigraham . taddravyaü vardhate tasya yàvat koñi÷ataü bhavet . tataþ koñi÷ate pårõe veùñitastena karmaõà . a÷vaþ svaro vçùo dàso bhavejjanmani janmani>% tenarõànapakriyàyà uktapa÷vàdiyonipràptihetuduradçùñajanakatvam . çõagrahaõameva pàpahetuþ tacchodhanasya tannà÷akateti gadàdhara àha sma .

#<çõàvan># triø çõa--vanip dãrgha÷ca . çõavàta . %<çõàvànaü na patayanta sargaiþ>% çø 1, 169, 7 . çõàvànamçõavantam bhàø . %<çõàvà bibhyaddhanam>% çø 10, 34, 10 .

#<çõàntaka># puø çõamantayati anti--nàmadhàø õvul . maïgalagrahe ÷abdaratnàø tatsevane çõamocanàttasya tathàtvam .

#<çõàpakaraõa># naø 6 taø . çõa÷odhane çõàpanayanàdayo'pyatra .

#<çõika># triø çõamastya sya ñhan . çõayukte (khàtaka) %<dbiguõaü pratidàtavyamçõikaistasya taddhanam>% yàø .

#<çõin># triø çõamastya sya ini striyàü ïãp . çõayukte (khàtaka) %<çõã na syàt yathà pità>% smçø . %<samàpte'rthe çõã nàma svahastena nive÷ayed>% . %<jàyamànovai bràhmaõastribhirçõairçõã bhavati>% ÷rutiþ .

#<çõidhanicakra># naø tantrokte gràhyamantra÷u bhà÷ubhaj¤ànàrthe cakra bhede taccakralekhanaprakàra uktaþ tantrasàre atha çõidhanicakram . tadyathà rudrayàø %<koùñhanyekàda÷aiveha vedena påritàni ca . akàràdihakàràntaü likhet koùñheùu tantravit . pramamaü pa¤cakoùñheùu hrasvadãrghakrameõa tu . dvayaü dvayaü likhet tatra vicàre khalu sàdhakaþ . ÷eùeùvekaika÷ovarõàn kramatastu likhet sudhãþ . ùañkàlakàlaviyadagnisamudra vedakhàkà÷a÷ånyadahanàþ khalu sàdhyavarõàþ . yugmadvipa ¤caviyadambarayuk÷a÷àïkavyomàbdhi veda÷a÷inaþ khalu sàdhyakàrõàþ . nàmàjjhalàdakañhabàdgajabhakta÷eùaü j¤àtvobhayoradhika÷eùamçõaü dhanaü syàt>% . asyàrthaþ sàdhyavarõàn svaravya¤janaråpeõa pçthakkçtàn ùañkàlàdyaïkairgaõitàn (militàn) tathà sàdhakanàmàkùaràõi svaravya¤janaråpeõa pçthakkçtàni yunmàdyairaïkairgaõayitvà (sakaïkalayya) aùñasaükhyàbhirhçtvà ubhayoþ sàdhyasàdhakayo÷càdhikam éõaü÷eùaü dhanaü j¤àtvà mantraü dadyàt . mantra÷cedçõã bhavati tadà mantraþ ÷ubhadàyako bhavati dhanã cenna . tantràntare %<mantrastvçõã ÷ubhaphalo'pya÷ubho dhanã ca tulyo yadà samaphalaþ kathito munãndraiþ>% . anyacca %<÷ånye mçtyumavàpnoti dhane ca viphalobhavat . çõe tu pràptimàtreõa sarvasiddhistu jàyate>% tathà rudrayàmale mantre yadyadhikàïkaþ syàttadà mantraü japet sudhãþ . same'pi japenmantraü na japet tu çõàdhike . ÷ånye mçtyuü vijànãyàt tasmàt ÷ånyaü vivarjayet . %<tathà indrarkùanetra ravipa¤cada÷artuvedavahnyàyudhàùñanavabhirguõitànatha sàdhyavarõàn . digsågiri÷rutigajàgnimunãùuvedaiþ ùaóvahnibhistu guõitànatha sàdhakàrõàn>% idantu vacanaü viùõuviùayam ràmàrcanacandrikà dhçtatvàditi kecit . vastutastu pårvasyaiva vivaraõaü tathà hi indrarkùanetretyàdyanantaraü %<nàmàrõakoùñhàïmathàbhihanyàt ekàdirudràïkagatakrameõa>% . vyaktaü rudrayàmase %<sàdhyàïkàn sàdhakàïkàü÷ca pårayedgrahasaükhyayà . guõite tu hçte'ùñàbhiryaccheùaü jàyate sphuñam . tadaïkaü kathayàmyatra ekàda÷agçhasthitam>% ityuktvà ùañkàletyàdyuktam . prakàràntaraü yathà %<nàmàdyakùaramàrabhya yàvat mantràdimàkùaram . tridhàkçtvà svarairbhinnaü tadanyadviparãtakam>% . asyàrthaþ sàdhakanàmàdyakùaratogaõanayà yàvat mantràdimàkùaram tatsaükhyàü tridhà kçtvà saptabhirhçtvà adhikam çõaü ÷ephaüdhanaü syàt . tadanyaditi mantràdyakùaramàrabhya yàvat sàdhakàdyakùaraü bhavet tàvat saükhyàü saptaguõàü kçtvà tribhirharet . anyacca %<sàdhyanàma dviguõitaü sàdhakena samanvitam . aùñabhi÷ca hareccheùaü tadanyadviparãtakam>% . asyàrthaþ sàdhyanàmasvaravya¤janabhedena dviguõãkçtya sàdhakanàmnà svaravya¤janabhedena militaü kçtvà aùñabhirharet adhikam çõaü ÷eùaü dhanam . tadanyaditi sàdhamanàma khaõvyaü¤janabhedena dviguõãkçtya sàdhyaü na yuktaü kçtvà aùñabhirharet . nàmagrahaõaprakàramàha piïgalàmate . %<prasiddhaü yadbhavennàma kiü vàsya janmanàmataþ . yavãnàü puùpapàtena guruõà yat kçtaü bhavet . lokaprasiddhamatha và màtrà pitrà tathà kçtam>% . yàmale %<suptojàgartiyenàsau dårastha÷ca prabhàùate . vadatyanyamanamasko'pi tannàma gràhyamatra tu>% . sanatkumàrãye %<pitçmàtçkçtaü nàma tyaktvà ÷armàdidevakàn . ÷rãvarõa¤ca tato vidvàn cakreùu yojayet kramàt>%

#<çta># gataujupsàyà¤ca sautraþ sakaø señ sàrvadhàtuke ãyaï àtmaø àrdhadhàtuke và ãyaï ãyaïabhàve paraø . çtãyate çtãyãta çtãyatàm àrtãyata . àrtãyiùña àrtãt . çtãyàm--babhåva àsa cakre ànarta . çtãyitàartità . çtãyiùãùña çtyàt . çtãyiùyate artiùyati . àrtãyiùyata àrtiùyat . çtãyamànaþ bhàve a . çtãyà . %<tasmànnartãyeran sa yohaivaü vidvàn nartãyate'priyaü dviùatàü karoti>% ÷ataø 3, 4, 2, 3 . te hartãyamàne åcatuþ 3, 6, 2, 3 . yadvai senàyàü ca samitau cartãyante 8, 6, 1, 16 .

#<çta># naø ç--kta . %<çtamu¤cha÷ila j¤eya>% mityukte bràhmaõasya 1 upajãvyavçttibhede 2 mokùe, 3 jale, %<tanma çtaü pàtu ÷ata÷àradàya>% çø 7, 101, 6 . %<çtamudakam>% bhàø . %<na gàvo nakùannçtaü jaritàrasta indra!>% çø 7, 23, 4 . %<étamudakam>% bhàø %<çtasya dhàràþ sudughà duhànàþ>% çø 7, 43, 4 %<gojà çtajà adrijà çtam>% çø 4, 40, 5 . 4 karmaphale %<çtaü pivantau sukçtasya loke>% ÷rutiþ 5 supriye ùàkye 6 mànasàdisatye ca . 7 dãpte, 8 påjite ca triø . 9 yaj¤e puø %<pãtàye càrurçtàya pãtaye>% çø 1, 1, 37, 2 . %<çtàya yaj¤àya>% bhàø . càru çtàya pãtaye 9, 17, 8 . %<çtàya yaj¤àya>% bhàø 10 sårye puø . %<eùa te yonirçtàyubhyàm>% yajuø 7, 10 %<çtàyubhyàü mitràvaruõàbhyàm . çta÷abdena mitraþ àyu÷abdena varuõaþ>% vedadãø . %<brahma và çtaü brahma hi mitro brahmahçyataü varuõa evàyuþ>% ÷ataø bràø 4, 1, 4, 10 . 11 àditye naø . %<çtaü satyamçtaü satyam>% yajuø 11, 47, %<çtamàdityaþ>% vedadãø . çtamiti mantàvyayamiti tu nyàyyam %<çta¤ca satya¤càbhãddhàt>% aghamarùaõokteþ 12 parabrahmaõi . %<çtamakàkùaraü brahma satyaü sthànamanantakam>% smçø 13 satye ta vàkyàdau . %<satãü vàcamçtàü kartumarhasi tvamarindama!>% bhàø à÷vaø 67 . %<tasmàt sàkùyaü vadedçtam>% %<sàkùyaü pçcchedçtaü dvijàn>% manuþ . %<sarvametadçtaü manye yanmàü vadasi ke÷ava!>% gãtà 14 tadvati ca triø . 15 çtadevanàmake devabhede puø . %<çtasya hi ÷urudhaþ santi>% çø 4, 23, 8 %<çtasya çtadevasya>% bhàø . %<garbhamçtaspatiþ>% çø 6, 4 8, 5 . %<çtasya yaj¤asyodakasya và patiþ>% bhàø pçùoø suóàgamaþ %<çtaciddhi satyaþ>% çø 1, 145, 5 . %<çtasya yaj¤asya jalasya và cit cetayità j¤àtà>% bhàø . 16 vahnerçùibhede %<çta÷ca satya÷ca dhruva÷ca varuõa÷ca>% yajuø 17, 82 .

#<çtajit># puø çtaü jayati ji--kvip 6 taø . 1 yakùabhede . %<tvaùñà ca jamadagni÷ca kambalo'tha tilottamà . brahmàpeto'tha çtajit dhçtaràùñra÷ca sattamaþ . màghamàse vasantyete sapta maitreya! bhàskare>% viùõuø 10 aø . %<brahmàpeto brahmaràkùasaþ çtajit yakùabhedaþ>% ÷rãdharaþ . 2 yaj¤ajayini triø %<çtajicca satyajicca senajicca suùeõa÷ca antimitra÷ca dåre'mitra÷ca gaõaþ>% yajuø 17, 83 . aya¤càgnerdhàmapriyabhedaþ %<sapta te'gne! samidhaþ, sapta jihvàþ, saptaçpayaþ, saptadhàmapriyàõi . sapta hotràþ saptadhà tà yajanti . sapta yonãràpçõasva ghçtena svàhà>% yajuø 17, 79 ityupakramya agneþ samidhàdisaptasaptakopakrameõu dhàmapriyaråpamadhye tasyàbhidhànàt .

#<çtadyumna># triø çtaü dyumnaü kãrtidãptirvà'sya . 1 satyena dãpyamàne 2 satyaya÷aske ca . %<çtaü vadannçtadyumna! satyaü vadanta satyakarman!>% çø 9, 113, 4 . he çtadyumna! çtena dãpyamàna! satyaya÷aska! và bhàø .

#<çtadhàman># puø çtaü dhàmàsya . 1 viùõau trikàø . çtaü priyavàkyaü sàmagànaü dhàma sthànamasya . 2 sàmagànasthànayukte triø %<çtadhàmàsi svarjyotiþ>% yajuø 5, 32 . %<çtaü sàmagànaü dhàma sthànamasyàþ audumbaryaþ>% vedadãø çtaü satyamavina÷varaü sthànamasya . 3 avina÷varasthànayukte triø . %<çtàùàóçtadhàmàgniþ>% yajuø 18, 38 . 4 indrabhede sa ca dvàda÷amanvantarãyaþ indrabhedaþ . %<bhavità rudrasàvarõã ràjan dvàda÷amo manuþ . çtadhàmà ca debendrodevà÷ca haritàdayaþ>% bhàgaø 8, 13, 13 . 5 yaduvaü÷ye nçpabhede . %<kaïka÷ca karpikàyàü vaiçtadhàmàjayàvapi>% bhàgaø 9, 2, 23 .

#<çtadhvaja># puø 1 brahmarùibhede . %<kumàronàrada çbhurityupakramya>% %<hiraõyanàbhaþ kau÷alyaþ ÷rutadaiva çtadhvajaþ . ete pare ca siddhe÷à÷caranti j¤ànahetavaþ>% bhàgaø 6, 15, 11 . 2 ÷ive ca tannàma kathane %<manyurmanurmahinasomahàn ÷iva çtadhvajaþ ugraretà bhavaþkàlo vàmadevo dhçtavrataþ>% bhàgaø 3, 12, 10 .

#<çtani># triø çtaü jalaü yaj¤aü và nayati nã + kvip vede niø hrasvaþ . àditye tasya jaladàyakatvega udayena yaj¤apravartakatvena ca tathàtvam . %<yo ràjabhya çtanibhyo dadà÷aþ>% çø 2, 27, 12 . loke tu çtanãrityeva .

#<çtaparõa># såryavaü÷ye nçpabhede . %<bhagãrathasuto ràjà>% ityupakramya %<ayutàjitsutasyàsãdçtaparõo mahàya÷àþ . divyàkùahçdayaj¤o'yaü ràjà nalasakho balã . çtaparõasuta÷càsãdàrta parõirbahãpatiþ>% harivaüø 16 aø . tasya ca nalena sakhyamakùahçdayaj¤atva¤ca bhàø vaø 72 aø dar÷itaü yathà %<evamukto nalenàtha tadà bhàïgàsurirnçpaþ . àsasàda vane ràjan! phalavantaü vibhãtakam . taü dçùñvà vàhukaü ràjà tvaramàõo'bhyabhàùata . mamàmi såta! pa÷ya tvaü saïkhyàne paramaü balam . sarvaþ sarvaü na jànàti sarvaj¤o nàsti ka÷cana . naikatra pariniùñhàsti j¤ànasya puruùe kvacit . vçkùe'smin yàni parõàni phalànyapi ca vàhuka! . patitànyapi yànyatra tatraikamadhikaü ÷atam . ekamatràdhikaü patraü phalameka¤ca vàhuka . pa¤cakoñyo'tha patràõàü dvayorapi ca ÷àkhayoþ . pracinuhyasya ÷àsve dve yà÷càyanyàþ pra÷àkhivàþ . àbhyàü phalasahasre dve pa¤conaü ÷atameva ca . tato rathamavasthàpya ràjàna vàhuko'bravãt . parokùamiva me ràjan! katthase ÷atrukarùaõa! . pratyakùametat kartàsmi ÷àtayitvà vibhãtakam . athatra gaõite ràjan! vidyate na parokùatà . pratyakùaü te mahàràja! ÷àtayiùye vibhãtakam . ahaü hi nàbhijànàmi bhavedevaü na veti và . saïkhyàsyàmi phalànyasya pa÷yataste janàdhipa! . muhårtamapi vàrùõeyo ra÷mãn yacchatu vàjinàm . tamabravãnnçpaþ såtaü nàyaü kàlo vilambitum . vàhukastvabravãdenaü paraü yatnaü samàsthitaþ . pratãkùasva muhårtaü tvamatha và tvarate bhavàn . eùa yàti ÷ivaþ panthà yàhi vàùõarye! sàrathiþ . abravãdçtuparõastu sàntvayan kurunandana! . tvameva yantà nànyo'sti pçthivyàmapi vàhuka! . tvatkçte yàtumicchàmi bdirbhà hayakovida! . ÷araõaü tvàü prapanno'smi na vighnaü kartumarhasi . kàma¤ca te kariùyàmi yanmàü vakùyasi vàhuka! . vidarbhàü yadi yàtvàdya såryaü dar÷ayitàsi me . athàbravãdvàhukastaü saükhyàya ca vibhãtakam . tato vidarbhàü yàsyàmi kuruùvaivaü vaco mama . akàma iva taü ràjà gaõayasvetyuvàca ha . so'vatãrya rathàttårõaü ÷àtayàmàsa taü drumam . tataþ sa vismayàviùño ràjànamidamabravãt . gaõayitvà yayoktàni tàvantyeva phalàni ca . atyadbhutamidaü ràjan! dçùñavànasmi te balam . ÷rotumicchàmi te vidyàü yayaitaj j¤àyate nçpa! . tamuvàca tato ràjà tvarito gamane nçpaþ . viddhyakùahçdayaj¤aü màü saïkhyàne ca vi÷àradam . vàhukastamuvàcàtha dehi vidyàmimàü mama . matto'pi cà÷vahçdayaü gçhàõa puruùarùabha . çtuparõastato ràjà vàhukaü kàryagauravàt . hayaj¤ànasya lobhàcca taü tathetyabravãdvacaþ . yathoktaü tvaü gçhàõedamakùàõàü hçdayaü param . nikùepo me'÷vahçdayaü tvayi tiùñhatu vàhuka!>% . nalasya vàhukacchadmaråpatàmupavarõya anta, uktaü yathà %<çtuparõo'pi ÷u÷ràva vàhukacchadminaü nalam . damayantyà samàyuktaü jahçùe ca naràdhipaþ . tamànàyya nalaü ràjà kùamayàmàsa pàrthivam . sa ca ta kùamayàmàsa hetubhirbuddhisammataþ! . sa satkçto mahãpàlo naiùadhaü vismitànanaþ . uvàca vàkyaü tattvaj¤o naiùadhaü vadatàü varaþ . diùñyà sameto dàraiþ svairbhavànityabhyanandata . kaccittu nàparàdhaü te kçtavànasminaiùadha! . aj¤àtavàsaü vasato madgçhe vasudhàdhipa! . yadi và buddhipårvàõi yadyabuddhyàpi kànicit . mayà kçtànyakàryàki tàni tvaü kùantumamarhasi . nala uvàca . na me'paràdhaü kçtavàüstvaü svalpamapi pàrthiva! . kçte'pi ca na me kopaþ kùantavyaü hi mayà tava . pårvaü hyapi sakhà me'si sambandhã ca janàdhipa! . ata årdhantu bhåyastvaü prãtimàhartumarhasi . sarvakàmaiþ suvihitaiþ sukhamasmyuùitastvayi . na tathà svagçhe ràjan! yathà tava gçhe sadà . ida¤caiva hayaj¤ànaü tvadãyaü mayi tiùñhati . tadupàhartumicchàmi manyase yadi pàrthiva! . evamuktvà dadau vidyàmçtaparõàya naiùadhaþ . sa ca tàü pratijagràha vidhidçùñena karmaõà . gçhãtvà cà÷vahçdayaü ràjan! bhàïgàsurirnçpaþ! . niùadhàdhipate÷càpi dattvàkùahçdayaü nçpa!>% . bhàø vaø 75 aø . %<karkoñasya nàgasya damayantyà nalasya ca . çtaparõasya ràjarùeþ kãrtanaü kalinà÷anam>% bhàø %<çtaparõamàdçtam>% naiùaø .

#<çtapeya># puø çtaü svargàdiphalaü peyaü bhogyamasmàt . 1 ekàhe 2 yàgabhede . %<yaþ kàmayeta naiþùõihyaü pàùmana iyàmiti sa çtapeyena yajeta>% àø ÷rauø 9, 7, 25 . %<niþstehasya bhàvo naiþùõihyam yaþ pàùmanonaiþùõihyamiyàü gaccheyamiti kàmayeta sa çtapeyanàmakena ekàhena yajeta alpamapi pàpaü mayi no tiùñhet iti yaþ kàmayetaüsa çtapeyena yajetetyarthaþ>% nàràø vçø . saptada÷astomakeùu pa¤casu kratuùu madhye svagakàmakartavye 2 kratubhede ca . %<saptada÷àþ pa¤ca>% kàtyàø 22, 8, 6 . ityupakramya %<svargakàmasyartapeyaþ>% 10 såtre dar÷itaþ .

#<çtape÷as># puø çtamudakaü pe÷oråpamasya . jalàtmake varuõe %<varuõàya çtape÷ase dadhãta>% çø 5, 66, 1 .

#<çtapsu># puø çtaü yaj¤iyahaviþ psàti psà--bàø ku . 1 yaj¤iyahavirbhojake deve . çtaü satyaü psu råpamasyeti . 3 satyasvaråpe deve ca . %<antaryadvanino vàmçtapså>% çø 1, 180, 3 . %<çtapså yaj¤iyahavirbhakùayitàrau satyasvaråpau và>% bhàø .

#<çtam># avyaø çta--kami . satyamityarthe . çtambharaþ .

#<çtambhara># puø çtamityavyayaü tadbibharti ac . 1 satyapàlake parame÷vare %<tatogato brahmagiropahåta çtambharadhyànanivàritàghaþ>% bhàgaø 6, 13, 13 . plakùadvãpàntargate 2 nadãbhede strã . tasya varùàõyabhidhàya %<teùu girayonadya÷ca saptaivàbhij¤àtàþ>% ityuktvà %<aruõà nçmõàïgirarã sàvitrã suprabhàtà çtambharà satyambhareti mahànadyaþ>% bhàgaø 5, 20, 6 . pàtaø ukte 3 viparyàsa÷ånye samàdhisthapraj¤àbhede ca strã %<çtambharà tatra praj¤à>% såø tasmin samàhitacittasya yà praj¤à jàyate tasyà çtambhareti saüj¤à bhavati anvarthà ca sà satyameva bibharti na tatra viparyàsaj¤ànagandho'pyastãti . tathà coktam %<àgamenànumànena dhyànàbhyàsarasena ca . trighà prakalpayan praj¤àü labhate yogamuttamamiti>% pàø bhàø . tasyàþ ÷àbdàdibhyo vi÷eùàdikamukta tatraiva . %<÷rutànumànapraj¤àbhyàmanyaviùayavi÷eùàrthatvàt>% såø . %<÷rutamàgamavij¤ànaü tat sàmànyaviùayaü na hyàgamena ÷akyovi÷eùo'bhidhàtuü kasmàt? nahi vi÷eùeõa kçtasaüïketaþ ÷abda iti . tathànumànaü sàmànyaviùayameva yatra pràptistatra tatiþ yatràpràptistatra na bhavati gatirityuktam anumànena ca sàmànyenopasaühàraþ tasmàt ÷rutànumànaviùayo na vi÷eùaþ ka÷cidastãti na càsya såkùmavyavahitaviprakçùñasya vastunolokapratyakùeõa grahaõam . na càsya vi÷eùasyàpramaõakasyàbhàvo'stviti>% samàdhipraj¤ànirgràhya eva sa vi÷eùo bhavati bhåtasåkùmàgato và puruùagato và tasmàt ÷rutànumànapraj¤àbhyàmanyaviùayà sà praj¤à vi÷eùàrthatvàditi . samàdhiprapmàpratilambhe yoginaþ praj¤àkçtaþ saüskàro navo navojàyate . samàdhipraj¤àbhavaþ saüskàrovyutthànasaüskàrà÷ayaü bàdhate vyuthànasaüskàràbhibhavàt tatprabhavàþ pratyayà na bhavanti pàtaø bhàø .
     %<tajjaþ saüskàro'nyasaüskàrapratibandhã>% såø . %<pratyayanirodhe samàdhirupatiùñhate tataþ samàdhijà praj¤à tataþ praj¤àkçtàþ saüskàrà iti navonavaþ saüskàrà÷ayo jàyate tataþ praj¤à tata÷ca saüskàrà iti . kathamasau saüskàràti÷aya÷cittaü samàptàdhikàraü na kariùyatãti? na te praj¤àkçtàþ saüskàràþ kle÷akùayahetutvàt cittamadhikàravi÷iùñaü kurvanti cittaü hi te svakàryàdavasàdayanti . khyàtiparyavasànaü hi cittaceùñitamiti>% pàtaø bhàø . vivçta¤caitat vàcaspatinà . atraiva yogijanaprasiddhànvarthasaüj¤àkathanena yogisaümatimàha . çtambhareti àgameneti vedavihitaü ÷ravaõamuktam . anumàneneti mananaü, dhyànaü cintà tatràbhyàsaþ paunaþ punyenànuùñhànaü tasmin rasa àdaraþ tadanena nididhyàsanamuktam . syàdetat àgamànumànagçhãtàrthaviùayabhàvanàprakarùalabdhajanmànirvicàrà àgamànumànaviùayameva gocarayet na khalvanyaviùayànubhavajanmà saüskàraþ ÷akto'nyatra j¤ànaü janayitum, atiprasaïgàt tasmànnirvicàrà cedçtambharà àgamàünumànayorapi tatprasaïga ityata àha . ÷rutànumànetyàdi . buddhisatvaü hi prakà÷asvabhavaü sarvàrthadar÷anesamarthamapi tamasàvçtaü yatraiva rajasodghàñyate tatraiva gçhõàti yadà tvabhyàsavairàgyàbhyàmapàstarajastamomalamanavadyavai÷àradyamuddyotate tadàsyàtipatitasamastamànameyasãmnaþ prakà÷avattve sati kiü nàma yanna gocara iti bhàvaþ . vyàcaùñe ÷rutamàgamaj¤ànaü tatsàmànyaviùayaü kasmàt? nahyàgamena ÷akyovi÷eùo'bhidhàtuü, kutaþ? yasmàdànantyàdvyabhicàràcca na vi÷eùeõa kçtasaïketaþ ÷abdaþ yasmàdasya vi÷eùeõa saha vàcyavàcakasambandhaþ pratãyeta naca vàkyàrtho'pãdç÷o vi÷eùaþ sambhavati . anumàne'pi liïgaliïgisambandhagrahaõàdhãnajanmani gatireùaive tyàha tathànumànamiti . yatra pràptiriti yatratatra÷abdayoþ sthànaparivartanena vyàpyavyàpakabhàvo gamayitavyaþ . ato'trànumànena sàmànyenopasaühàraþ . upasaüharati tasmàditi . astu tarhi sambandhagrahànapekùaü lokapratyakùaü na tat sàmànyaviùayamityata àha . sa càsyetyàdimà bhåt sambandhagrahàdhãnaü, lokapratyakùamindriyàdhãnantusyàt . nacendriyàõàmasminnasti yogyatetyarthaþ nanu ca yadyà÷amànumànapratyakùàgocaraþ vi÷eùaþ tarhi nàsti pramàõavirahàdityata àha na ceti . na hi pramàõaü vyàpakaü kàraõaü và prameyasya, yena tannivçttau nivarteta . na svalu kalàvata÷candrasya parabhàgavartihariõasadbhàvaü prati sandihate pràmàõikà ityarthaþ . tasmàt samàdhi praj¤ànirgràhya eveti . atra ca vivàdàdhyàsitàþ paramàõavaþ àtmàna÷ca pràtisvikavi÷eùa÷àlinaþ dravyatve sati parasparaü vyavartamànatvàt ye dravyatve sati parasparaü vyàvartante te pràtisvikavi÷eùa÷àlinaþ yathà khaõóamuõóàdaya ityanumànenàgamena ca çtambharapraj¤opade÷apareõa yadyapi vi÷eùo niråpyate tadaniråpaõe saü÷ayaþ syàt nyàyapràptatvàt tathàpyadåraviprakarùeõa tatsattvaü katha¤cidgocarayataþ ÷rutànumàne tu sàkùàccàrthamiva samuccayàdi padàni liïgasaükhyàyogitayà, tasmàt siddhaü ÷rutànumànapraj¤àbhyàmanyaviùayeti . syàdetat bhavatu paramàrthaviùayasampraj¤àto yathoktopàyàbhyàsàt anàdinà tu vyutthànasaüskàreõa nigåóhanivióatayà pratibandhanãyà samàdhipraj¤à vàtyàvartamadhyavartipradãpaparamàõuriveti ÷aïkàmapanetuü såtramavatàrayati samàdhipraj¤eti såtraü pañhati . tajjaiti taditi nirvicàràü samàpattiü paràmç÷ati anyeti . vyutyànamàha . bhåtàrthapakùapàto hi dhiyàü svabhàvaþ, tàvadeveyamanavasthità bhràbhyati na yàvat tattvaü pratilabhate tatpratilambhe tatra sthitapadà satã saüskàrabuddhiþ saüskàravuddhicakrakrameõàvartamànà satã anàdimapyatattvasaüskàrabuddhvikramaü bàdhata eveti tathà ca vàhyà apyàhuþ %<nirupadravabhåtàrthasvabhàvasya viparyayaiþ . na bàdho nàdimattve'pi buddhe statpakùapàtataþ>% iti . syàdetat samàdhipraj¤àtã'stuvyuthànajanyasaüskàrasya nirodhaþ sasàvijastu saüskàràti÷ayaþ samàdhipraj¤àprasave heturastvya'vikala iti tadavasthaiva cittasya sàdhikàrateti codayati kathamasàviti . pariharati na ta iti . cittasya hi kàryadvayaü ÷abdàdyupabhogaþ vivekakhyàti÷ceti tatra kle÷akarmà÷ayasahitaü ÷abdàdyupabhoge vartate praj¤àprabhavasaüskàronmålitanikhilakle÷akarmà÷ayasya tu cetaso'vasitapàyàdhikàrabhàvasya vivekakhyàtimàtramava÷iùyate kàryam . tasmàt samàdhisaüskàrà÷cittasya na bhogàdhikàrahetavaþ pratyuta tatparipanthina iti svakàryàdbhogalakùaõàdavasàdayanti asamarthaü kurvanti ityarthaþ . kasmàt? vivekakhyàtiparyavasànaü hi cittaceùñitam . tàvaddhi bhogàya citta ceùñate na yàvadvivekakhyàtimanubhabati sa¤jàtavivekakhyàtestu kle÷a nivçttau na bhogàdhikàra ityarthaþ . tadatra bhogàdhikàrapra÷àntiþ prayojanaü praj¤àsaüskàràõàmityuktam %<tat pracinu cittaprasàdhanã÷catasromaitryàdibhàvanàþ prasãdatu te vi÷okà jyotiùmatã nàma cittavçttiþ samàpayatu para÷u¤ca tatpasàdaja çtambharàbhidhànapravàhaþ sàdhanopàdheyaþ>% vãø caø .

#<çtavya># triø çtustadabhimànã devo devatà'sya yat . çtudevatàke iùñakàdau %<çtavye madhu÷ca màdhava÷ceti>% kàtyàø 17, 4, 24 . vi÷vajyotiùaþ purodve padye pràõalakùaõe çtavye iùñake anåkamabhita udaïmukha upadadhàti vedadãø %<athartavye upadadhàti çtava ete yadçtavye çtçnaivetadupadadhàti madhu÷ca màdhava÷ca vàsantikàvçtå iti dve iùñake bhavato dvau hi màsàvçtuþ>% iti ÷ataø bràø 7, 4, 2, 29 . %<atha çtavye upadadhàti>% ityàdi pràgbat . %<÷ukra÷ca ÷uci÷ca graiùmàvçtå>% ityuktvà pràgvat 8, 2, 1, 16 . %<nàvàsado'nåkeùu pårbavarjamçtavyavelàyàm>% kàtyàø 17, 13, 1 .

#<çtavrata># puø çtamavina÷varaphalakaü vrataü yasya . ÷àkadvãpasthe bhagadupàsakabhede . ÷àkadvãpavarõane bhàgaø 5, 20, 19 . %<teùu puruùà çtavratasatyavratadànavratànuvratànàma bhagavantaü vàyvàtmakaü praõàyàmavidhåtarajastamasaþ paramasamàdhinà yajante>% çtavratàdayovarõasthànãyà iti bodhyam . anyadvãpeùu varõabhadokteriha tu teùàmeva tatsthànãyatvaucityàt catuþsaükhyàsàmyàcca .

#<çtasad># puø çte yaj¤e sãdati sada--kvip 7 taø . vahnau %<nçùadvarasadçtasadvyomasadabjàþ>% çø 4, 40, 5 . %<çtasadagniþ>% bhàø .

#<çtasadana># naø çtasya yaj¤àrthaü sãdatyasmin sada--àdhàre lyuñ 6 taø . yaj¤àrthamupave÷anasthàne . %<varuõasya çtasadanamasi varuõasya çtasadanamàsãda>% yajuø 4, 36 . striyàü ïãp . %<varuõasya çtasadanyasi>% tatraiva .

#<çtasàp># triø àpa + kvip sahapà sàp pràptà 6 taø . yaj¤asya pràpayitari %<ye ciddhi pårba çtasàpa àsan>% çø 1, 179, 2 . %<çtasàpa çtasya yaj¤asyàpayitàraþ>% bhàø .

#<çtaspati># puø çtasya patiþ bàø vede suñ . yaj¤apatau %<tavavàyavçtaspate>% . çø 8, 26, 21 . %<çtaspate! yaj¤ànàü pate!>% bhàø loke tu çtapatirityeva .

#<çtàvan># triø çtamastyasya %<chandasãvanipau>% pàø vanip dãrgha÷ca yaj¤avati . %<çtàvànaü mahiùaü vi÷vadar÷atamagnim>% yajuø 12, 111 . %<çtàvàno jane jane>% çø 5, 68, 4 . %<çtàvànaþ yaj¤avantaþ>% bhàø . loke tu matup masya vaþ . çtavat ityeva . %<aikyàdvayasya çtavàniti vipralabdhaþ>% bhàgaø 15, 20 . %<çtavàn satyavàn>% iti ÷rãdharaþ .

#<çtàvçdh># triø çtaü yaj¤aü vardhayati vçdha--antarbhåtaõyarthe kvip dãrghaþ . yaj¤avardhake . %<visrayantàmçtàvçdhodvàraþ>% yajuø 28, 5 . %<sutaþ soma çtàvçdhaþ>% 7, 9 . %<devãramçtà çtàvçdhaþ>% 4, 12 .

#<çtàùàh># triø çtaü sahate asatyaü na, saha--õvi dãrghaþ 6 taø pçø %<saheþ pçtanartàbhyà¤ceti>% pàø ùatvam . satyasahane asatye kupite %<çtàùàóçtadhàmàgniþ>% yajuø 18, 38 .

#<çti># strã ç--ktin . 1 gatau 2 spardhàyàm 3 nindàyà¤ca . karmaõi ktin . 4 vartmani 5 maïgale ca . 6 puruùamedhayaj¤iyadevabhede . tatra caturthabåpe bandhanãyapa÷ukãrtane . %<çtaye stenahçdayam>% yajuø 30, 13 . kartari ktic . 7 ÷atrau puø niruø . agnirapsàmçtãùaham çø 6, 14, 4 %<÷aravyàmukhe'pi nahyamàna çtirhanyamànà>% athaø 12, 5, 25 .

#<çtiïkara># triø çtiü pãóàü karoti kç--khac mum . pãóàkàrake .

#<çtãya># nàmadhàø çtamicchati çtãyati àrtãyat . çtoyàm babhåva àsa cakàra . vede tu %<na chandasi>% pàø na ãttvam . çtayati ityeva %<akçtsàrvadhàtukayoþ>% pàø kvacidàttvaü çtàyati . çtàyan . %<devà çtàyate dame>% çø 4, 8, 3 . %<çtàyate yaj¤amicchate>% bhàø . %<agnimçtayannasàdi>% çø 5, 43, 7 . %<çtayan yaj¤amicchan bhàø . arvatã atàyan>% çø 7, 87, 1 %<çtàyan ÷oghragamanamicchan>% bhàø . tata u õ . çtayu yaj¤akàme %<tvaü na indra çtayustvàniño ni tçmpasi>% çø 8, 70, 10 . dãrghe çtàyu tatràrthe %<na và etasya bràhmaõà çtàyavaþ>% taiø saø 2, 2, 5, 5, bhave a . çtayà çtàyà và %<dhriyaü vane étayà ÷apantà>% çø 2, 11, 12 . %<çtayà çta karmaphalaü tatkàmanayà>% bhàø . vada supàsulugityàdinà tçtãyàsthàne àø .

#<çtãyà># strã çta--ãyaï bhàve a . jupupsàyàm amaraþ .

#<çtãùah># triø çtiü pãóàü ÷atruü và sahaüte kvip dãrghaþ . %<saheþ pçtanartàbhyàü¤ca>% pàø càt çti÷abdàdapi ùatvam . 1 pãóàsahe 2 ÷atrusahane ca %<agnirapsàmçtãùaham>% çø 6, 14, 4 çtãsaham aràtãnàü soóhàram bhàø .

@<[Page 1433b]>@
#<çtu># puø ç--tu kicca . ÷i÷iraþ puùpasamayo grãùmo varùà ÷araddhimaþ . màghàdimàsayugmaistu çtavaþ ùañ kramàdime ityukte 1 kàlabhede . %<çtuþ svàbhàvikaþ strãõàü ràtrayaþ ùoóa÷a smçtàþ>% iti manåkte strãõàü 2 ÷oõitadar÷anayogye garbhadhàraõasamarthe ca kàle %<çtau bhàryàmupeyàt>% ÷rutiþ %<sakçtsakudbçtàvçtau, çtukàlabhigàmã syàt>% manuþ . çturasya pràptaþ aõ . àrtava strãrajasi naø àrtava÷abde 808 pçùñhe vivçtiþ . 3 dãptau 4 màse ca . màsadvayàtmaka
     çtu÷ca saura÷càndra÷ca yathà kàlaø màø çtu÷abdasya ç gatàvityasmàddhàtorniùpannaþ . iyarti gacchati a÷okapuùpavikàsàn sàdhàraõaliïgamiti vasantàdikàlavi÷eùa çtuþ . sa ca ùaddhidhaþ %<ùaóvà çtava iti>% ÷ruteþ . yatta %<dvàda÷a màsàþ pa¤cartava>% iti ÷rutaü tatra hemanta÷i÷irayorekãkaraõaü vivakùitaü yàjamàneùu pa¤caprayàjànumantraõamantreùu hemanta÷i÷irayorekasminnekenaiva padenaikãkaraõamityuktaü tathà hi %<vasantamçtånàü prãõàmi grãùmamçtånàü prãõàmi varùà çtånàü prãõàmi ÷aradamçtånàü prãõàmãti>% caturõàü prayàjànàü pçthak pçthaganumantraõamantrànàmnàya pa¤camaprayàjasyànu mantraõe mantra evaü ÷råyate %<hemanta÷i÷iràvçtånàü prãõàmãti>% etadevàbhipretya bahvçcabràhmaõe dvàda÷a màsàþ pa¤cartavo hemanta÷i÷irayoþ samàseneti yatvanayormantrabràhmaõayorùñvivacanaü tatasvaråpadvaividhyàbhipràyeõa ÷i÷irasya ùaùñhasyàntimatvàttenànumantraõãyasya ùaùñhaprayàjasyàbhàvàcca tasyaiva pa¤came hemante'ntarbhàvonyàyyaþ . ataeva prayàjabràhmaõe %<vasantamevartånàmavarundha>% ityàdinà caturaþ prayàjàn pra÷asya pa¤came prayàje kevalena hemantena pra÷aüsà %<svàhàkàraü yajati hemantamevàvarundhe>% iti . astu nàma yathà tathà pa¤casaükhyà tathàpi svaråpeõa ùoóhà bhidyate dvàdamàsàtmake saüvatsare ekaikasya çtormàsadvayàtmakatve satyekàda÷a dvàda÷amàsayorvarja yituma÷akatvàt ùaùñhartau pçthaganuùñhànavidhànàcca taccopariùñadudàhariùyàmaþ . màsadvayàtmakatvaü càgnicayane çtavyeùñakopadhànabràhmaõe ÷råyate . %<dvandvamupadadhàti tasmàt dvandvamçtava>% iti . ekasmin çtau kayormàsayordvandvaü grahãtavyamiti cet vasantàdyçtukrameõa caitramàsàdi dvandvabhiti bråmaþ . tacceùñakopadhànamantreùu ÷råyate %<madhu÷ca màdhava÷ca vàsantikàvçtå>% %<÷ukra÷ca ÷uci÷ca graiùmàvçtå>% %<nabha÷ca nabhasya÷ca vàrùikàvçtå>% iùa÷corja÷ca %<÷àradàvçtå>% %<saha÷ca sahasya÷ca haimantikàvçtå>% %<tapa÷ca tapasya÷ca ÷i÷iràvçtå>% eùu ca vàkyeùu çtå iti dvivacanaü màsàbhipràyam anyathà ùaóçtava iti ÷råyamàõà ùañsaükhyà bàdhyeta . avayavàvayavinorvasantàderekàtmatvaü sautràmaõãyahautramantreùu ekavacanena vyavahàràdavagantavyaü %<vasantena çtunà devàþ, grãùmeõa çtunà devà>% ityàdi hi tatra pañhyate tathaivàdhànabràhmaõe ÷råyate %<vasanto vai vràhmaõasyartuþ, grãùmo vai ràjanyasyartuþ, ÷aradvai÷yasyarturiti>% yadyapyete ùaóçtavo ghañãyantravannairantaryeõa pravartante tathàpi saüvatsaropakramaråpatvena vasantasya pràthamyaü draùñavyam etadevàbhipretya ÷råyate %<mukhaü và etadçtånàü vasanta>% iti pårvodàhçteùu mantrabràhmaõeùu sarvatra vasantopakramaõàcca vasantasya pràthamyaü te ca vasantàdyçtavo dvividhàþ càndràþ saurà÷ca . caitràdaya÷càndràþ taccodàhçtaü %<madhu÷ca màdhava÷cetyàdinà>% na ca tatra caitràdayonoktà iti ÷aïkanãyaü madhvàdi÷abdànàü caitràdiparyàyatvàt . ata ebàhuþ %<caitromàsã madhuþprokto vai÷àkho màdhavo mavat . jyaiùñhamàsastu ÷ukraþ syàdàùàóhaþ ÷ucirucyate . nabhomàsaþ ÷ràvaõaþ syànnabhasyo bhàdra ucyate . iùa÷cà÷vayajomàsaþ kàrtika÷corjasaüj¤akaþ . sahãmàso màrga÷iraþ sahasyaþ puùpanàmakaþ . màghamàsastapàþ prokta stapasyaþ phàlgunaþ smçtaþ>% iti . eteùàü caitràdyàtmakànàü vasantàdãnàü candragatiparikalpyatvàccàndratvam . ataeva hotçmantreùu àmnàyate %<candramàþ ùaóóhotà sa çtån kalpayati tathà>% såktavi÷eùe såryàcandramasau prakçtya àmnàyate %<pårvàparaü carantau màyayaitau ÷i÷å krãlantau pariyàto adhvaram . vi÷vànyanyobhuvanàbhicaùña çtånanyovidadhajjàyate punariti>% atra punarjàyata iti liïgàdanuvidhàtà candra iti avagamyate . nanvastvevaü madhvàdãnàü càndramàsànàü vasantàdyçtutvaü saüsarpàkhyasya tu trayoda÷asya càndramàsasya kathamçtuùu nirvàhaþ . tanmàsasadbhàva÷cartugrahabràhmaõe mantrànuvàdapurasmaramàmnàyate %<upayàmagçhãto'si saüsarpo'si ahaspatyàyatye svàhàsti trayoda÷omàsa ityàhustameva tat prãõàtãti>% tathà pravargyabràhmaõe'pi %<asti trayoda ÷omàsa ityàhuþ yattrayoda÷a paridhirbhavati tenaiva trayoda÷aü màsamavarundhe>% iti . tadutpattiprakàro'smàbhirmalamàsa nirõaye vakùyate . vidyatàmevaü trayoda÷omàsastasya kà upapattirvasantàdiùu çtuùu iti cet ucyate kimathaü saptama çtuþ? àhosvidukteùvaiva ùañsu antarbhàvaþ? utartudvayàntaràlavartã ka÷cidançturåpaþ? na tàvat pa÷cimaþ %<çturçtunànudyamàna>% iti çtånàü nairatarya÷ravaõàt . nàpyagrimaþ . %<ùaóvà çtavaþ>% iti ùañsaükhyàniyamàt . vasantàdivanmantrabràhmaõayornàmàntarà÷ravaõàcca nàpi madhyamaþ madhvàdiùu apàñhàt . ucyate yayormàsayormadhye malamàso dç÷yate tayoruttarasmiüstasyàntarbhàvaþ . tathà càsau ùaùñidivasàtmakomalina÷uddhabhàgadvayàtmaka iti madhvàdi÷abdavàcyatvenokteùvantarbhàvànna kàpyanupapattiþ . saureùu çtuùu baughàyanena mãnameùayormeùavçùayorvà vasanta ityabhidhànàt mãnàditvaü meùàditvaü ca vaikalpikaü vasantasyàïgãkçtam . tathà ca tadanusàreõa uttare grãùmàdayo'pi yathàyathaü vikalpyante . viniyoga÷caiùàü çtuvi÷eùàõàü ÷rutismçti puràõeùvavagamyate . tatra ÷rutiþ . %<vasante bràhmaõo'gnimàdadhãta, grãùme ràjanya àdadhãta, ÷aradi vai÷ya àdadhãtetyàdi>% smçtirapi %<vasante bràhmaõaü upanayãta, grãùmeràjanyaü ÷aradi vai÷yamiti>% viùõudharmottare'pi paràmårtivrate vasantàdyçtaùu pçthakpåjà vi÷eùataþ kathitàþ . tathà tatraiva vasante snànànulepàdidànam grãùme mànakàdidànamuktaü devãpuràõe . varùàsu tiladàmaü tathà ÷aradyannadànaü hemante vastràgnidànaü ÷i÷ire vastradànamityetàni viùõudharmottara evoktàni evamanyadapyudohàryam . %<vasantena çtunà devà vasavastrivçtàstutàþ>% %<grãùmeõa çtunà devà rudràþ pa¤cada÷e stutàþ>% %<varùàbhirçtunàdityà stome saptada÷e stutàþ>% %<÷àradena çtunà devà ekaviü÷a çbhavastutàþ>% %<hemantena çtunà devàstriõave marutastutàþ>% %<÷ai÷ireõa çtunà devàstrayastriü÷e'mçtàstutàþ pràkhasyàt>% yajuø 21, 23, 24, 35, 26, 27, 28 . såryasiddhàntetu sauratvamaïgãkçtam . yathà %<dvirà÷inàthàçtavastatã'pi ÷i÷iràdayaþ . meùàdayo dvàda÷aite màsàstairaiva vatsaraþ>% . çtumadhye ca vatsaràrambhakatvaü vasantasyaiva tacca kàlaø màø uktam ataeva gãtàyàm %<çtånàü kusumàkàraþ>% ityanena vasantasya çtuùu prathamatveva bhagadvimåtitvamuktam maø taø brahmapuø . %<caitre màsi jagat brahmà sasarjaü prathame'hani . ÷uklapakùe samagrantu tadà såryodaye sati . pravartayàmàsa tadà kàlasya gaõanàmapi . grahànrà÷ãnçtån màsàn vatsaràn vatsaràdhipàn>% . màsartuvat saràõà vyaktaü candratvamuktam brahmasiddhànte'pi %<caitrasitàderudayàdbhànorbarùartumàsayugakalpàþ . sçùñyàdau laïkàyàmàha pravçttà dinairvatsa>%! caitrasitàde÷caitra÷uklapratipadamàrabhyetyarthaþ dinaistithibhiþ maø taø . 5 màsadvayamàtre %<mukhyaü ÷ràddhaü màsi màsi aparyàptàvçtuü prati>% smçtiþ . su÷rute çtuniråpaõaü tadguõaliïgàdi ca dar÷itaü yathà %<athàta çtucaryàdhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ kàlohi nàma bhagavàn svayambhåranàdimadhyanidhano'tra rasavyàpatsaü pattã jãvitamaraõe ca manuùyàõàmàyatte sa såkùmàmapi kalàü na lãyata iti kàlaþ saïkalayati kàlayati và bhåtànãti kàlaþ . tasya saüvatsaràtmanobhagavànàdityo gativi÷eùeõàkùinimeùakàùñhàkalàmuhårtàhoràtrapakùamàsartvayanasaüvatsarayugapravibhàgaü karoti . tatra laghvakùaroccàraõamàtro'kùinimeùaþ . pa¤cada÷àkùinimeùàþ kàùñhà . triü÷atkàùñhàþ kalà vi÷aütikalomuhårtaþ kalàda÷abhàga÷ca . triü÷anmuhårtamahoràtram . pa¤cada÷àhoràtràõi pakùaþ . saca dvividhaþ ÷uklaþ kçùõa÷ca tau màsaþ . tatra màghàdayo dvàda÷a màsà dvimàsikamçtuü kçtvà ùaóçtavo bhavanti . te ÷i÷iravasantagrãùmavarùà÷araddhemantàþ . teùàü tapastapasyau ÷i÷iraþ . madhumàdhavau vasantaþ . ÷uci÷ukrau grãùmaþ . nabhãnabhasyau varùà . iùorjau ÷arat . sahaþsahasyau hemanta iti . ta ete ÷ãtoùõabarùalakùaõà÷candràdityayoþ kàlavibhàgakaratvàdayane dve bhavato dakùiõamuttara¤ca . tayordakùiõaü varùà÷araddhemantàsteùu bhagavànàpyàyyate somo'mlalavaõamadhurà÷ca rasà balavanto bhavantyuttarottara¤ca sarvapràõinàü balamabhivardhate . uttara¤ca ÷i÷iravasantagrãùmàsteùu bhagavànàpyàyyate'rkastiktakaùàyakañukà÷ca rasà balavantobhavantyuttarottara¤ca sarvapàõinàü balamapahãyate . bhavati càtra . ÷ãtàü÷uþ kledayayurvãü vivasvàn ÷oùayatyapi . tàvubhàvapi saü÷ritya vàyuþ pàlayati prajàþ . atha khalvayane dve yugapatsaüvasaro bhavati . te tu pa¤ca yugabhiti saüj¤àü labhante . sa eùa nimeùàdi yugaparyantaþ kàla÷rakraùatparivartamànaþ kàlacakramucyataityeke . iha tu varùà÷aradvemantavasantagrãùmapràvçùaþ ùaóçtavo bhavanti doùopacayaprakopopa÷amanimittam . te tu bhàdrapadàdyenaü dvima sikena vyàkhyàtàþ . tadyathà bhàdrapadà÷vayujau varùàþ . kartikamàrga÷ãrùau ÷arat . pauùamàghau hemantaþ . phàlgunacaitrau vasantaþ . vai÷àkhajyaiùñhau grãùmaþ . àùàóha÷ràvaõau pràvçóiti . tatra varùàsvoùadhayastaruõyo'lpavãryà àpa÷càprasannàþ kùitimalapràyàstà upayujyamànà nabhasi meghàvatate jalapraklinnàyàü bhåmau klinnadehànàü pràõinàü ÷ãtavàtaviùñabdhàgnãnàü vidahyante vidàhàt pittasa¤cayamàpàdayanti sa sa¤cayaþ ÷aradi praviralameghe viyatyupa÷uùyati païke'rkakiraõapravilàpitaþ paittikàn vyàdhãn janayati . tà evauùadhayaþ kàlapariõàmàtpariõatavãryà balavatyo hemante bhavantyàpa÷ca prasannàþ snigdhà atyarthaü gurvyastà upayujyamànà mandakiraõatvàdbhànoþ satuùàrapavanopastambhitadehànàü dehinàmavidagdhàþ snehàcchaityàdgauravàdupalepàcca ÷leùmaõaþ sa¤cayapàpàdayanti sa sa¤cayo vasante'rkara÷mipravilàpita ãùatstabdhadehànàü dehinàü ÷laiùmikàn vyàdhãn janayati . tà evauùadhayo nidàghe niþsàrà råkùà atimàtraü laghvyo bhavantyàpa÷ca tà upayujyamànàþ såryapratàpopa÷oùitadehànàü dehinàü raukùyàllaghutvàdvai÷adyàcca vàyoþ sa¤cayamàpàdayanti sa sa¤cayaþ pràvçùi càtyarthaü jalopaklinnàyàü bhåmau klinnadehànàü pràõinàü ÷ãtavàtavarùerito vàtikàn vyàdhãn janayati . evameùa doùàõàü sa¤cayaprakopaheturuktaþ . tatra varùàhemantagrãùmeùu sa¤citànàü doùàõàü ÷aradvasantapràvçñsu ca prakupitànàü nirharaõaü kartavyam . tatra paittikànàü vyàdhãnàmupa÷amo hemante, ÷laiùmikàõàü nidàghe, vàtikànàü ghanàtyaye, svabhàvata eva, ta ete sa¤cayaprakopopa÷amà vyàkhyàtàþ . tatra pårvàhõe vasantasya liïgaü madhyàhõe grãùmasya, aparàhõe pràvçùaþ, pradoùe vàrùikam, ÷àradamardharàtre pratyåùasi haimantamupalakùayet . evamahoràtramapi varùamiva ÷ãtoùõavarùalakùaõaü doùopacayaprakopopa÷amairjànãyàt . tatràvyàpanneùvçtuùvavyàpannà oùadhayo bhavantyàpa÷ca tà upayujyamànàþ pràõàyurbalavãryaujaskaryo bhavanti . teùàü vyàpado'dçùñakàritàþ . ÷ãtoùõavàtavarùàõi khalu viparãtànyoùadhãrvyà pàdayantyapa÷ca, tàsàmupayogàdvividharogapràdurbhàvo marako và bhavediti . tatràvyàpannànàmoùadhãnàmapà¤copayogaþ kadàcidavyàpanneùvapyçtuùu kçtyàpi÷àcarakùaþkrodhàdharmairupadhvasyante janapadàþ . viùauùadhãpuùpagandhena vàyunopanãtenàkramyate yo de÷astratra doùaprakçtyavi÷eùeõa kàsa÷vàsavamathuprati÷yàya÷irorugjvarairupatapyante grahanakùatracaritairvà gçhadàra÷ayanàsanayànavàhanamaõiratnopakaraõagarhitalakùaõanimittapràdurbhàvairvà . tatra sthànaparityàga÷àntikarmapràya÷cittamaïgalajapahomopahàrejyà¤jalinamaskàrataponiyamadayàdànadãkùàbhyupagamadevatàbràhmaõaguruparairbhavitavyamevaü sàdhu bhavati . çtånàmata årdhvamavyàpannànàü lakùaõànyupadekùyàmaþ . vàyuvàtyuttaraþ ÷ãto rajodhåmàkulà di÷aþ . channastuùàraþ savità himànaddhà jalà÷ayàþ . darpità dhvàïkùakhaógàhvamahiùorabhraku¤jaràþ . lodhrapriyaïgupunnàgàþ puùpità himasàhvaye . ÷i÷ire ÷ãtamadhikaü vàtavçùñyàkulà di÷aþ . ÷eùaü hemantavatsarvaü vij¤eyaü lakùaõaü budhaiþ . di÷o vasante vimalàþ kànanairupa÷obhitàþ . kiü÷ukàmbhojavakulacåtà÷okàdipuùpitaiþ . kokilàþ ùañpadagaõairupagotà manãharàþ . dakùiõànilasaüvãtàþ susukhàþ palvalojjvalàþ . grãùme tãkùõàü÷uràdityo màruto nairçto'sukhaþ . bhåstaptà saritastanvyo di÷aþ prajvalità iva . bhràntacakràhvayugalàþ payaþpànàkulà mçgàþ . dhvastavãruttçõalatàviparõaïkitapàdapàþ . pràvçùyambaramànaddhaü pa÷cimànilakarùitaiþ . ambudairvidyududyotaprasrutaistumulasvanaiþ . komala÷yàma÷aspàóhyà ÷akragopojjvalà mahã . kadambanãpakuñajasarjaketakibhåùità . tatra varùàmu nadyambhaþpårodbhagnatañadru màþ . vàpyaþ protphullakumudanãlotpalaviràjitàþ . måravyaktasthala÷vabhrà bahu÷asyopa÷obhità . nàtigarjatsravanmeghaniruddhàrkagrahaü nabhaþ . vabhruruùõaþ ÷aradyarkaþ ÷vetàbhravimalaü nabhaþ . tathà saràüsyamburuhairbhànti haüsàüsaghaññitaiþ . païka÷uùkadrumàkãrõà nimronnatasameùu bhåþ . vàõasaptàhvabandhåkakà÷àsanaviràjità . svaguõairatiyukteùu viparãteùu và punaþ . viùa meùvapi và doùàþ kupyantyçtuùu dehinàm . haredvasante ÷leùmàõaü pirta ÷aradi nirharet . varùàsu ÷amayedvàyuü pràgvikàrasamucchrayàt>% çtucàryàdhyàyaþ . àø taø çtuguõàdi yathà %<màsairdvisaükhyairmàghàdyaiþ kramàt ùaóçtavaþ>% smçtàþ . hemante kupitàdvàyoþ svàdvamlalavaõànrasàn . godhåbhapiùñamàüsekùukùãrotthavikçtirbhajet . navamannaü rasàn tailaü ÷auce taptodakaü naraþ . ÷aktyàrkakiraõàn svedaü pàdatràõa¤ca sarvadà . uùõasvabhàvairlaghubhiþ pràvçtaþ ÷ayanaü bhajet . ayameva vidhiþ kàryaþ ÷i÷ire'pi vi÷eùataþ . vasante kupitaþ ÷leùmà hyagnimàndyaü karotyataþ . tãkùõaü vamananasyàdi kavalagrahama¤janam . vyàyàmodvartanaü dhåmaü ÷auce taptodakaü bhajet . puràõayavagodhåmakùaudrajàïgalamàüsabhuk . guråùõa snigdhamadhuraü divà svapna¤ca varjayet . svàdu ÷ãtaü dravaü snigdhamanupànaü sa÷arkaram . ghçtaü payaþ sa÷àlyamlaü bhajan grãùme na sãdati . madhyàhne ÷ãtale supyàt ni÷i vàtahimà÷rite . lavaõàmlakañåùõàni vyàyàma¤càtra varjayet . varùàsvagnivale hãne kupyante pavanàdayaþ . agneþ saüvardhakaü dravyaü jãrõadhànyaü rasàn laghu . jàïgalaü pi÷itaü mudgàn divyaü kaupaü jalaü ÷uci . vçkùàmlalavaõaü snehaü saü÷uùkaü kùaudrameva ca . nadãjalaudana¤càhaþsvapnàyàsàtapàüstyajet . ÷aradi kupite pitte virekaü raktamokùaõam . svàdutiktakaùàyekùu÷àlimudgasarojalam . tuùàrakùarasauhityadadhitailarasàtapàn . amlatãkùõadivàsvapnapràcãvàtàn vivarjayet . nityaü sarvarasàsvàdaþ svasvàdhikyamçtàvçtau . çtånàü ÷eùasaptàhe sevitavyaþ paràkramaþ . tacca nityaü prayu¤jãta svàsthyaü yena pravattaite . ajàtànàü vikàràõàmanutpattikara¤ca yat . vyàyàmàdapatarpaõàdabhibhavàdbhaïgàt kùayàjjàgaràt vegànà¤ca vidhàraõàdati÷ucaþ ÷aityàdatitràsataþ . råkùakùobhakaùàyatiktakañukairebhiþ prakopaü vrajedvàyurvàridharàgame pariõate cànne 'paràhõe'pi ca . kañvamloùõavidàhitãkùõalavaõakrodhopavàsàtapastrãsamparkatilàtasãdadhisuràsåktàranàlàdibhiþ . bhuïkùe jãryati bhojane ca ÷aradi grãùme sati pràõinàm madhyàhne ca tathàrdharàtrasamaye pittaprakopaü vrajet . gurumadhura rasàtisnigdhadugdhekùubhakùyadravadadhidinanidràsåpasarpiþprapåraiþ . tuhinapatanakàle ÷leùmaõaþ saüprakopaþ prabhavati divasàdau bhuktamàtre vasante . 6 kàlamàtre çtudhà÷abde udàø . 7 tadabhimànideve puø . çtavya÷abde udàø . 8 viùõau puø . %<çtuþ sudar÷anaþkàlaþ>% viùõusaø . %<kàlàtmanà çtu÷abde na lakùyate iti çtuþ>% bhàø . %<pradhànapuruùakùobhakaü yatkàlàkhyaü råpaü tadçtu÷abdena lakùyate>% ànandagiø . çturasya pràptaþ aõ . àrtava pràptartuke triø striyàü ïãp . chandasi ghas sittvànna guõaþ . çtviya tadarthe triø . çturdevatà'sya yat . çtavya çtudevatàke iùñakàdau .

#<çtukàla># puø vasantasamayavat karmaø ràhu÷irovat 6 taø và . strãõàü puùpadar÷anayogye ùoóa÷aràtryàtmake kàle . %<çtuþ svàbhàvikaþ strãõàü ràtrayaþ ùoóa÷a smçtàþ>% manuþ . %<çtukàlàbhigàmã syàt>% manuþ . parvàdivarje tatkàle ca strãgamanaü niyamyate . tatra niyamasvaråpanirvàhakakàraõàdipradar÷anena çtvabhigamasya yathàniyamavidhitvaü tathà pràø taø nyàyavàkyenoktam yathà %<svarucyà kriyamàõe tu patràva÷yaü kriyà kvacit . nodyate niyamastatra çtàvabhigamo yathà>% mãmàüsakavàkyam . çtvabhigamanasya parisaükhyàparatvaniràkaraõena niyamaparatvaü samarthitaü mitàø yathà . %<tasmin yugmàsu saüvi÷editi>% . kimayaü vidhirniyamaþ parisaükhyà và . %<vidhiratyantamapràptau niyamaþ pàkùike sati . tatra cànyatra ca pràptau parisaükhyà nigadyate>% . ucyate . na tàvadvidhiþ, pràptàrthatvàt . nàpi parisaükhyà, doùatrayasamàsaktaiþ . ato niyamamprapedire nyàyavidaþ . kaþ punareùàü bhedaþ . ucyate . atyantàpràptapàpaõaü vidhiþ . yathà agnihotraü juhuyàt %<aùñakàþ kartavyàþ>% iti . pakùe pràptasyàpràptapakùàntarapràpaõaü niyamaþ . yathà %<same yajeteti>% %<dar÷apårnamàõàbhyàü yajeteti>% yàgaþ kartavyatayàvihitaþ sa ca de÷amantareõa kartuma÷akya ityarthàt de÷aþ pràptaþ . sa ca samo viùama÷ceti dvividhaþ . yadà yajamànaþ same yiyakùate tadà %<same yajeteti>% vacanamudàste svàrthasya pràptàrthatvàt . yadà tu viùame de÷e yiyakùate tadà same yajeteti svàrthaü vidhatte svàrthasya tadànãmapràptatvàt . viùamade÷anivçttistvàrthikã noditade÷enaiva yàganiùyatteþ . anoditade÷opàdànena yathà÷àstraü yàgonànuùñhitaþ syàditi . tathà %<pràïmukho'nnàni bhu¤jãteti>% . idamapi smàrtamudàharaõaü pårveõa vyàkhyàtam . ekasyànekatra pràptasyànyato nivçttyarthamekatra punarvacanaü parisaükhyà . tadyathà . %<imàmagçbhnan ra÷anàmçtasyetya÷vàbhidhànãmàdatte>% ityayaü mantraþ svasàmarthyàda÷vàbhidhànyà gardabhàbhidhànyà÷ca ra÷anàyà grahaõe viniyuktaþ . punara÷vàbhidhànãmàdatta iti vacanenà÷vàbhidhànyàü viniyujyamàno gardabhàbhidhànyà vinivartate . tathà %<pa¤ca pa¤canakhà bhakùyàþ>% ityatra yadçcchayà ÷a÷àdiùu ÷vàdiùu ca bhakùaõaü pràptam . punaþ ÷a÷àdiùu ÷råyamàõaü ÷vàdibhyo nivartata iti . kiü punaratra yuktaü parisaükhyetyàha . tathàhi kçtadàramraügrahasya svecchayaiva çtau gamanaü pràptamiti na vidherayaü viùayaþ . nàpi niyamasya, gçhyasmçtivirodhàt . evaü hi smaranti gçhyakàràþ %<dàrasaügrahànantaraü triràtraü dvàda÷aràtraü saüvatsaraü và brahmacàrã syàditi>% . tatra dbàda÷aràtràt saüvatsaràt và pårvamevartusambhave çtau gacchedeveti niyamàt brahmacaryammaraõaü badhyeta . api ca pràpte bhàvàrthe vacanaü vi÷eùaõaparaü yuktam . pràpta¤cartau bhàryàgamanamicchayaivàto yadi gacchedçtàveveti vacanavyaktiryuktà . ki¤ca naiyamikàt putrotpattividherevartau nityaü gamanaü pràptameveti çtau gacchedeveti niyamo'narthakaþ syàt . niyame càdçùñaü kalpanãyam . ki¤ca çtau gantavyameveti niyame'sannihitasya vyàdhyàdinà'samarthasyàniccho÷cà÷akyo'rtha upadiùñaþ syàt . vidhyanuvàdavirodha÷ca niyame . tathà hi ekaþ ÷abdaþ sakçduccaritastamevàrthaü pakùe'nuvadati pakùe vidhatte ceti . tasmàdçtàveva gacchennànyatra iti parisaükhyaiva yuktà . tadidambhàrucivi÷varåpàdayonànumanyante . yato niyama eva yuktaþ pakùe svàrthavidhi sambhavàt . agamane doùa÷ravaõàcca yathà ha parà÷araþ %<çtusnàtàntu yo bhàryàü sannidhau nopagacchati . ghoràyàü bhråõahatyàyàü yujyate nàtra saü÷aya iti>% na ca vidhyanuvàdavirodho'nubàdàbhàvàt vidhyarthatvàdva canasya . tatra hi vidhyanuvàdavirodho yatra vidheyàvadhitayà tadevànuvaditavyamapràptatayànyodde÷ena vidhàtavya¤ceti . yathà vàjapeyàdhikaraõe pårvapakùe %<vàjapeyena svàràjyakàmo yajeteti>% vàjapeyalakùaõaguõavidhànàvadhitvena yàgonuvaditavyaþ sa eva svàràjyalakùaõaphalodde÷ena vidhàtavya ÷ceti . na cànuvàdeneha kçtyamasti . yattu niyame'dçùñaü kalpanãyamityuktaü tatparisaükhyàyàmapi samànam . ançtau gacchato doùakalpanàt . yattu naiyamikaputrotpàdanavidhyàkùepeõaiva çtau nityagamanapràpterna niyama iti . tadasat sa evàyaü naiyamikaþ putrotpàdanavidhiþ . syànmatam %<evaü gacchan striyaü kùàmàü lakùaõyaü putraü janayediti>% stryabhigamanàriktaþ putrotpàdanavidhiriti . tanna gamanakaraõikàyà bhàvanàyà eva putrotpattikarmatà pradç÷yate . %<evaü gacchan lakùaõyaü putraü janayedityanena>% yathàgnihotraü juhvat svargaü bhàvayediti . na càsannihitàdera÷akyàrthe vithiprasaïgaþ sannihita÷aktayorevopade÷àt %<çtusnàtàü tu yo bhàryàü sannidhau nopagacchatãti>% %<yaþ svàdàrànçtusnàtàn svasthaþ sannopagacchatãti>% vi÷eùopàdànàt . anicchànivçttistu niyamavidhànàdeva . na ca vi÷eùaõaparatà pakùe bhàvàrthavidhisambhavàt . nàpi gçhyasmçti virodhaþ saüvatsaràt pårvamevartudar÷ane saüvi÷ato na brahmacaryaskhalanadoùaþ . yathà ÷ràddhàdiùu, tasmàt syàrthahàmiparàrthakalpanapràptabàdhalakùaõadoùatrayavatã parimaükhyà na yuktà . %<pa¤ca pa¤canakhà bhakùyàþ>% ityatra yadyapi ÷a÷àdiùu bhakùaõasya pakùe pràpte niyamaþ, ÷a÷àdiùu ÷vàdiùu ca pràpte parisaükhyeti ubhayasambhavastathàpi niyamapakùe ÷a÷àdyabhakùaõe doùaprasaïgaþ . ÷vàdibhakùaõe càdoùaprasaïrena pràya÷cittasmçtivirodha iti parisaükhyaivà÷rità . etena %<sàyaü pràtardvijàtãnàma÷anaü ÷rutinoditam>% ityatràpi niyamo vyàkhyàtaþ %<nàntarà bhojanaü kuryàditi>% ca punaruktaü syàt parisaükhyàyàm . evaü ca %<niyame sakçtsakçdçtàvçtà viti>% vãpsà labhyate %<nimittàvçttau naimittikamapyàvartata>% iti nyàyàt . %<yadà kàmã bhavedityapi>% niyama evànçtàvapi strãkàmanàyàü satyàü striyamabhiramayedeveti . %<çtà vupeyàt sarvatra và pratiùiddhavarjam>% ityetadapi gautamãyaü såtradvayaü niyamaparameva . çtàvupeyàdevànçtàvapi strãkàmanàyàü pratiùiddhavarjamupeyàdevetyalamatiprasaïgeneti . %<ançtàvçtukàle ca mantrasaüskàrakçt patiþ . sukhasya nityaü dàteha paraloke ca yoùitaþ>% %<tadvçtã ratikàbhyayà>% iti ca manunà anyakàle strãkàmanayà gamanasyokteþ %<yathà kàmã bhavedvàpi strãõàü varamanusmaran>% yàø anyakàle strãgamanokte÷ca na parisaükhyàparatvam . tàsàü strãõàü vara÷ca indradattaþ . sa ca mitàø ÷rutau dar÷ito yathà %<tà abruvan varaü vçõãmahai çtviyàt prajàü vindàmahai çtviyo bhartuþ kàmamàvijanitoþ sambhavàmeti tasmàdçgviyàþ striyaþ prajàü vindate kàmamàvijanitoþ sanma vantãti varaü vçtaü hyàsàm>% iti tàsàü varamupavarõya %<bhavatãnàü kàmavihantà pàtakã syàditi>% indreõa tàsàü varodattaþ . vçttàsurabadhajanyabrahmahatyàyà bhàga÷aþstrãbhirgrahaõatoùitena ÷akreõa tàsàü varadànam bhàratàdau varõitam .

#<çtugraha># puø çtånàü grahaþ pàtrabhedagrahaõaü yatra . yàgabhede tatparapàñã kàtyàø 9, 12 aø dar÷ità yathà %<upaviùñe'cchàvàke>% ityupakranya . %<çtugrahai÷carataþ>% 1 sçø . acchàvàke sadaþ pravi÷ya svasya dhiùõyasya pa÷càdupaviùñe satyadhvaryupratipasthàtàrau çtugra hai÷carataþ . atreóàbhakùaõe patnãyajamànàbhyàmçtvigbhi÷cà÷ane ca kçte màrjanabhàgapariharaõavàjinayàgapraõãtàvimokaràkùasabhàgabhàgàvekùaõabhàgaprà÷anàni kartavyàni tata étugrahapracàraþ . atha %<çtugrahapracàrasya vidhimupadi÷ati>% karkaþ . %<droõakala÷àdupayàmagçhãto'si madhave tveti dvàda÷apratimantram>% 2 såø . %<çtugrahàn gçhõãtaþ droõakala÷àditi niyamàthamuktam . mantravibhàgamàha>% karkaþ %<adhvaryoþ pårvaþ>% 3 såø . pårvomantraþ . ùaõàü mantrayugmànàü pårvomantro'dhvaryoþ syàt karkaþ . %<uttara uttaraþ pratiprasthàtuþ>% 4 såø . %<yugapatprathamau gçhõãtaþ>% 5 såø . %<uttamau ca>% 6 såø . %<vyatyàsam>% 7 såø %<madhye na yugapat pracaraõaü ca sarveùàm>% 8 såø . sarveùàm dvàda÷ànàmapyçtugrahàõàü pracaraõaü yàügànuùñhànaü cakàràt vyàtyàsaü vyàtyàsenaiva pårbamadhvaryoþ tataþ pratiprasthàtuþ . punaradhvaryo punaþpratiprasthàturityevaü sarveùàmapi . sa vyatyàsaþ kathaü kartavya ityapekùàyàmàha . %<niùkràmatyekaþ pravi÷atãtaraþ>% 9 såø . %<havirdhànamadhyàt aparohavidhànaü pravi÷ati>% karkaþ . %<uttarauttaraþ pratiprasthàtà parakàlatvàt>% 10 såø . atra grahaõe pracaraõe ca de÷ataþ kàlata÷ca pratiprasthàtà uttaro bhavet kutaþ aparakàlatvàt pratiprasthàtçmantràõàü pa÷càtkàlãnatvàt parakàlatvàditi kecit sa evàrtho'sminnapi pàñhe %<ubhayato'dhvaryupàtreõa paripragçhõàti>% 11 såø . ubhayata iti sa vai havirdhànànniùkràmantaü havirdhàne pravi÷antaü càdhvaryuü pratiprasthàtà pàtreõa pari gçhõàti avyavàyàrthaü pàtrama dhvaryordakùiõatoharati svayamuttarato yàtãtyarthaþ mànave %<hutvà gçhãtvà ca pratiprasthàtà dakùiõenàdhvaryumabhiprayamya pàtraü harati nànyo'nyamabhi prapadyete ÷eùe pårvasyottaramabhi parigçhõãtaþ>% iti kàñhake %<prapadyamànaþ pratiprasthàtà dakùiõenàdhvaryoþ pàtraü hareduttara eva sa¤carediti>% karkaþ . %<sarvahutàþ pràguttamàbhyàm>% 12 såø . %<uttamàbhyàmekàda÷advàda÷àbhyàü pràgye da÷a çtugrahàþ te sarvahutàþ kàryàþ sakçdava sarvaü hotavyam anuvaùañkàro'pi na bhavati>% karkaþ . %<çtuneti ùañ preùyataþ>% 13 såø . %<àdyeùu ùañsu çtugrahayàgeùu çtunà preùyetyeva maitràvaruõaü preùyataþ>% karkaþ . %<çtubhiriti caturaþ pàtramukhe viparyasya>% 14 såø . tataþ pàtramukhayorviparyàsaü kçtvà saptamàùñamanavamada÷ameùvçtugrahayàgeùu çtubhiþ preùyetyevaü pra÷àstàra preùyataþ mànave %<çtunà preùyeti ùaóbhiþ pracarato yato hutam . tataþ pàtre gçhãtvà çtubhiþ preùyeti caturbhiryathàditastathà gçhãtvà çtunà preùyeti dvàbhyàmiti>% ata÷ca ùaõõàmagreõa homaþ . tata÷caturõàü pàtramålena homo 'graü haste gçhãtvà uttamayoþ punaragreõaiva grahaõa mapi pàtramukhayorviparyasyaiva kàryam karkaþ . %<ùaddhaduttamau>% 15 såø %<uttamàvekàda÷advàda÷àvçtugrahau ùaddhat pracarataþ tena pàtrayoragreõa homaþ çtunà prepyeti cetyetadvatinà gçhyate ka punarmantràrthaþ çtunà ityevaü råpàü tçtãyaikavacanàntartu÷abdayuktàü yàjyàü preùyetyarthaþ çtunetyetatpada yuktena praiùeõa và evamçtubhiþ preùyenyatràpi>% karkaþ . %<yajamànaþ preùito hotaretadyajeti bråyàt>% 16 såø . %<dvàda÷e çtugrahe gçhapate . yajetyevaü pra÷àstrà preùito yajamànaþ hotaretadyajeti evaü bråyàt tatastàü yajamànayàjyàü hotà bråyàt>% karkaþ . %<adhvaryå ca>% 17 såø ekàda÷e çtugrahe pra÷àstrà adhvaryå yajatamityevaü preùitàvadhvaryå hotaretadyajeti evaü bråyàtàm tata÷ca tadyàjyàmapi hotaiva bråyàt . ÷àkhàntare tu vikalpena hotuþ preùaõaü khayaü và yàjyàpañhanamityevamuktamasti . mànave %<ekàda÷e praiùe'dhyaryå yajatamityukte tayoranyataro madhyamasya paridheþ pa÷càdupavi÷ya ye yajàmahe'÷vinàvadhvaryå àdhvaryavàdçtunà somaü pibatàü vauùaóiti praiùeõa yajedatha cedçcà . ye yajàmahe'÷vinà pibataü madhu dãdyagnã ÷uci ghrata çtunà yaj¤avàhasà vauùaóityanavànaü yajeti hotaretadyajeti và na peùyatyuttame praiùe yajamànasyayàjyàni praiùo veti>% kàñhake vi÷eùaþ %<dvàre havirdhànasyopavi÷yàdhvaryåyajatamityukte'÷vinàvadhvaryå yajatam àdhvaryavàdçtunà sonaü pivatamiti hotàraü và preùyeddhotaretadyajeti yadyadhvaryurvajetonnetà graheõa carediti>% karkaþ . %<trayoda÷aü gçhõãyàdicchannupayàmagçhãto'syaühasaspataye tveti>% 18 såø . ÷ataø bràø 4, 3, 1, 3, dvàda÷àdigrahagrahaõe heturdar÷ito yathà %<sanne'cchàvàke . çtugrahai÷carati tadyat sanne'cchàvàka çtugrahai÷carati mithunaü và acchàvàka aindràgnohyacchàvàko dvau hãndràgnã dvandvaü hi mithunaü prajananaü sa etasmànmithunàt prajananàdçtåt saüvatsaraü prajanayati yaddheva sanne'cchàvàke çtugrahai÷carati sarvaü và çtavaþ saüvatsaraþ sarvamevaitat prajanayati tasmàt sanne'cchàvàka çtugrahai÷carati tànvai dvàda÷a gçhõãyàt . dvàda÷a vai màsàþ saüvatsarasya tasmàddvàda÷a màsà iti dvàda÷a tveva gçhõãyà deùaiva sampat . droõakala÷àd gçhõãyàt prajàpatirvai droõakala÷aþ sa etasmàt prajàpaterçtåt saüvatsaraü prajanayati ubhayatomukhàbhyàü pàtràbhyàü gçhõàti . kutastayorantoye ubhayatomukhe tasmàdayamanantaþ saüvatsaraþ pariplavate taü gçhàtvà na sàdayati tasmàdayamasannaþ saüvatsaraþ nànuvàkyamanvàha . hvayati và'nuvàkyayà gatohyevàyamçturyadi divà yadi naktaü nànuvaùañkaroti nedçtånapavçõajà iti sahaiva prathamau grahau gçhõãtaþ sahottamàvidamevaitat sarvaü saüvatsareõa parigçhõãtastadidaü sarvaü saüvatsareõa parigçhãtam . nirevànyataraþ kràmati prànyataraþ padyate tasmàdime'nva¤comàsà yantyatha yadubhau và saha niùkràmetàmubhau ùà saha prapadyeyàtàü pçthaguhaivemamàsà ãyustasmànnirevànyataraþ kràmati prànyataraþ padyate . tau và çtuneti ùañ pracarataþ . taddevà'harasçjantartubhiriti catustadràtrimasçjanta sa yaddhaitàvadevàbhaviùyadràtrirhaivàbhaviùyanna vyayavatsyat tau và çtunetyupariùñàddvi÷carataþ . taddevàþ para stàdaharadadustasmàdidamadyàharatha ÷vo'harbhavità . çtuneti vai devàþ manuùyànasçjanta'rtubhiriti pa÷åntsa yat tanmadhye yena pa÷ånasçjanta tasmàdime pa÷ava ubhayataþ parigçhãtàva÷amupetà manuùyàõàm . tau và çtuneti ùañ pracarya itarathà pàtre viparyasyete çtubhiriti catu÷caritvetarathà pàtre viparyasyete anyatarata eva taddevà aharasçjantànyataratoràtrimanyatarataeva taddevàmanuùyànasçjantànyatarataþ pa÷ån . athàtogçhõàtyeva upayàmagçtãto'si madhave tvetyevàdhvaryurgçhõàtyupayàmagçhãto'si màdhavàya tveti pratiprasthàtaitàveva vàsantikau sa yadvasanta oùadhayo jàyante vanaspatayaþ pavyante tenohaitau madhu÷ca nàdhava÷ca . upayàmagçhãto'si ÷ukràya tvetyevàdhvaryurgçhõàtyupayàmagçhãto'si ÷ucaye tveti pratiprasthàtaitàveva graiùmau sa yadetayorbaliùñhaü tapati tena haitau ÷ukra÷ca ÷uci÷ca . upayàmagçhãto'si na bhase tvetyevàdhvaryurgçhõàtyupayàmagçhãto'si namasyàyatveti pratiprasthàtaitàveva vàrùikàvamuto vai divovarùati tenohaitau nabha÷ca nabhasya÷ca . upayàmagçhãto'si iùe tvetyevàdhvaryurgçhõàtyupayàmagçhãto'syårje tveti pratiprasthàtaitàveva ÷àradau sa yaccharadyårgrasa oùadhayaþ pacyante tenohaitàviùa÷corja÷ca . upayàmagçhãto'si sahase tvetyevàdhvaryurgçhõàtyupayàmagçhãto'si sahasyàya tveti pratiprasthàtaitàveva haimantikau sa yaddhemanta imàþ prajàþ sahaseva svaü va÷amupanayate tenohaitau saha÷ca sahasya÷ca . upayàmagçhãto'si tapase tvetyevàdhvaryurgçhõàtyupayàmagçhãto'si tapasyàya tveti pratiprasthàtaitàveva ÷ai÷irau sa yadetayorvaliùñhaü÷yàyati tenohaitau tapa÷ca tapasya÷ca . upayàmagçhãto'si aühasaspataye tveti trayoda÷aü grahaü gçhõàti yadi trayoda÷aü gçhõãyàdatha pratiprasthàtàdhvaryoþ pàtre saüsravamavana yatyadhyaryurvà pratiprasthàtuþ pàtre saüsramavanayatyàharati bhakùam . atha pratiprasthàtà bhakùitena pàtreõa aindràgnaü grahaü gçhõàti tadyadabhakùitena pàtreõaindràgnaü grahaü gçhõàti na và çtugrahàõàmanu vaùañkurvantyetebhyo và aindràgnaü grahaü grahãpyan bhavati tadàsyaindràgnenaivànuvaùañkçtà bhavanti yaddhaivaindràgnaü grahaü gçhõàti sarvaü và idaü pràjãjanadya çtugra hànagrahãtsa idaü sarvaü prajanayyedamevaitat sarvaü pràõodànayoþ pratiùñhàpayati tadidaü sarvaü pràõodànayoþ pratiùñhitamindràgnã hi pràõodànàvime hi dyàvàpçthavã pràõodànàvanayorhãdaü sarvaü pratiùñhitam . yaddhevaindràgnaü grahaü gçhõàti . sarvaü và idaü pràjãjanadya çtugrahànagrahãtsa idaü sarvaü prajanayyàsminnevaitat sarvasmin pràõodànau dadhàti tàvimàvasmin tsarvasmin pràõodànau hitau . athàto gçhõàtyeva . indràgnã àgataü sutaü gãrbhirnabhovareõyam . asya pàtaü dhiyeùità . upayàmagçhãto'sãndràgnibhyàü tvaiùa te yo nirindràgnibhyàü tveti sàdayatãndràgnibhyàü hyenaü gçhõàti . atha vai÷vadevagrahaü gçhõàti . sarvaü và idaü pràjãjanadya çtugrahànagrahãtsa yaddhvaitàvadevà bhaviùyanna pràjaniùyanta . atha yadvai÷vadevaü grahaü gçhõàti . idamevaitat sarvamimàþ prajà yathàyathaü vyavasçjati tasmàdimàþ prajàþ punarabhyàvartaü prajàyante ÷ukrapàtreõa gçhõàtyeùa vai ÷ukro ya eùa tapati tasya ye ra÷mayaste vi÷ve devàstasmàcchukrapàtreõa gçhõàti . athàtogçhõàtyeva au màsa÷carùaõãrdhçto vi÷ve devàsa àgata . dà÷vàsau dà÷uùaþ sutam upayàmagçhãto'si vi÷vebhyastvà devebhya eùa te yonirvi÷vebhyastvà devebhya iti sàdayati vi÷vebhyo hyenaü devebhyo gçhõàti>% .

#<çtuthà># avyaø vãpsàrthe bàø thàl . kàle kàle ityàdyarthe %<çtavasta çtuthà parva ÷amitàro vi÷àsatu>% yajuø 23, 40, %<çtuthà çtau çtau kàle kàle>% vedadãø . %<yà te gàtràõàmçtuthà kçõomi>% çø 1, 162, 19 .

#<çtupati># puø 6 taø . vasantakàle tasya sarvartuùu prathamatvàt %<çtånàü kusumàkaraþ>% gãtàyàü bhagavadvibhåtitvenokte÷ca tathàtvam . çtunàthàdayo'pyatra .

#<çtuparyaya># puø 6 taø . çtånàü paripàñyà gamane . %<svayamevartuparyaye>% manuþ .

#<çtupà># puø çtån pàti nirvàhakatayà, çtuùu somaü pibati çtubhirmarudbhiþ saha somaü pibatãti và pà--pàlane pàpàne và kvip . varùapàlake tathàbhåtasomapàtari ca 1 indre %<uta çtubhirçtupàþ pàhi somamindra!>% çø 3, 47, 3 2 çtuyàjadeve ca . %<sajopà indra! varuõena somam sajogàþ pàhi girvaõomarudbhiþ . agrepàbhirçtupàbhiþ sajoùàþ>% çø 4, 34, 7 . %<çtupàbhiþ çtuyàjadevaiþ>% bhà0

#<çtupàtra># naø çtånuddi÷ya pàtram . à÷vatthe ÷rãparõãvçkùa bhave và yaj¤iye graharåpe pàtrabhede tadàkàra÷ca %<çtupàtre pårve srukapuùkaràkçtã ubhayatomukhe kàùmaryamaye à÷vatthe và>% kàtyàø 9, 2, 13 uktaþ . %<pårve àgrayaõasthàlyàþ pårve dve çtugrahapàtre yojanãye srukpuùkarasyevàkàroya yoste agre måle ca mukhaü yayoste dvimukhe ityarthaþ . kàùmaryamaye ÷rãparõãvçkùavikàrau à÷vatthe và pippalavçkùakàùñhanirmite và>% karkaþ . tadyanmarutvatãyàn gçhõàtãtyupakramya . %<tasmàdà÷vatthe çtupàtre syàtàü kàrùmayyamaye tveva bhavataþ>% ÷ataø 4, 2, 2, 4 .

#<çtupràpta># triø çtustadyogyaþ puùpàdiþ pràpto'nena biùñhàntasyaparaniø . phalegrahau avandhyavçkùe .

#<çtubala># puø çtau çtubhede balaü yasya . ÷i÷iràdiùu balayuktaravyàdigraheùu te ca yathà . %<÷aõi÷ukrakujenduj¤aguravaþ ÷i÷iràdiùu . bhavanti kàlavalino groùmesåryastathaiva ca>% jyoø .

#<çtumat># triø çtustatkàlayogyapra÷astapuùpaphalàdirbhobhyatayà'styasya çtu + prà÷astye manup . 1 pra÷astartuphalapuùpabhoktari . %<kalpante hàsmà çtava çtumàn bhavati yaevaüvidvànçtuùu pa¤cavidhaü sàmopàste>% chàø uø . %<àrtavai rbhogai÷ca sampanno bhavati>% bhàø . çtukàle 2 yajanãyapitçbhede puø . %<agniùvàttànçtumatohavàmahe>% yajuø 19, 61 . çtuþ strãrajaþkàlaþ pràptatvenàstyasyàþ matup striyàü ïãp . 3 àrtavavatyàü strãdharmiõyàü striyàm %<kàmamàmaraõàt tiùñhet gçhe kanyartumatyapi>% manuþ . %<tatra prathamadivase çtumatyàü maithunagamanamanàyuùyaü puüsàü bhavati>% su÷ruø . %<upàdhyàyànã te çtumatã upàdhyàya÷ca proùito'syà yathàyabhçturbandhyo na bhavati tathà kriyatàm>% bhàø àø 3 aø . çtumatyà dharma÷ca àrtava÷abde uktaþ . vi÷eùastvayam %<strãdharmiõã triràtrantu svaü mukhaü naiva dar÷ayet . svavàkyaü ÷ràvayennàpi yàvat snàtà na ÷uddhitaþ . susnàtà bhartçvadanamãkùate'nyasya na kvacit . atha và manasi dhyàtvà patiü bhànuü vilokayet>% kà÷ãkhaø .

#<çtumayã># triø çtupracurà citiþ çtuþ + pràcuryemayañ ïãp . çtupradhàne citibhede tadupadhànaprakàraþ ÷ataø bràø 8, 5, 2, 10 uktaþ yathà %<atha uttarataþ grãùmastàsàü prathamà, varùà dvitãyà, hemantastatãyà, hemanta÷caturthã, varùàþ pa¤camã grãùmaþ ùaùñhã, grãùmaþ saptamã, varùà aùñamã, hemanto navamã, yajamàna evàtra da÷amã saeùa yajamàna etasyàü viràjyadhiråóhaþ pratiùñhitaþ çtumayyàmarvàcã÷ca paràcã÷copadadhàti>%

#<çtumukha># naø 6 taø . gauõacàndramàsaprathamadine pratipadråpe tithibhede . %<càtumurmàsyeùu cartumukha÷ruteþ>% kàtyàø 1, 2, 13 . càturmàsyeùu ca na yàthàkàmyam kutaþ çtumukha÷ruteþ %<çtumukha çtumukhe càturmàsyairyajeteti>% vãpsà÷ravaõàt çtormukhaü prathamadinaü pratipat tatretyarthaþ . ata eva vai÷vadevavaruõapraghàsàdãni càturmàsyaparvàõi pratipadyeva kriyante na paurõamàsyàmityavasãyate yataþ pratipadeva cartumukhaü na paurõamàsãti tathà ca ÷råyate %<eùà ha saüvatsarasya prathamà ràtriryat phàlgunã paurõamàsã yottaraiùottamà yà pårvà mukhataeva tat saüvatsaramàrabhate>% ÷ataø bràø 6, 2, 1, 17, karkaþ . %<dveha vai paurõamàsyau dve amàvasye>% iti ÷ruteþ yottarà paurõamàsã kçùõapratipadityarthaþ . tathà ca paurõamàsyàü dãkùà pratipadi paurõamàsyeùñisamàpanam çtusandhi÷abde vivçtiþ . etacca paurõamàseùñiviùayam amàvàsyeùñau dar÷aeva dãkùà ÷ataø bràø 6, 2, 2, 30, 26, %<amàvàsyàyàü dãkùate>% ityupakramya %<yà prathayàmàvàsyà tasyàü dãkùita etadvai saüvatsarasya prathamànyahàni tànyasya tadàrabhate>% 30 ityukteþ .

#<çturàja># puø çtånàü ràjà 6 taø ñac samàø . vasante çtau

#<çtuliïga># naø 6 taø . vasantàdiùu jàyamàne cåtama¤jaryàdiråpe talliïge %<yathartuliïgànyçtavaþ svayamevartuparyaye>% manuþ . talliïgàni ca çtu÷abde dar÷itasu÷rutavàkyàdavagamyàni .

#<çtuvçtti># puø çtånàü vçttiþ paryàyeõàvartanà yatra . 1 vatsare trikàø . 6 taø . 2çtudharme strã .

#<çtu÷as># avyaø kàrakàrthe çtu + ÷as . çtau çtau ityàdyarthe %<yaddhaviùyamçtu÷odevayànam>% çø 1, 162, 4 . %<çtu÷aþ çtàvçtau kàle kàle>% bhàø %<kati hotàra çtu÷o yajanti>% yajuø 23, 57 . çtu÷aþ kàle kàle vedadãø .

#<çtuùñhà(sthà)># triø çtau tiùñhati syà--kvip vede ùatvaü loke tu na . vasantàdiùu sthàyini . %<çtavaþstha çtàvçdhaþ çtuùñhàþ stha çtàvçdhaþ>% yajuø 17, 3, .

#<çtusaühàra># puø çtånàü saühàra, samåhãvarõyatvena yatra . kàlidàsapraõãte kàvyabhede .

#<çtusandhi># puø çtvoþ sandhiþ . dar÷àntamukhyacàndramàsapakùe 1 dar÷e, paurõamàsàntagauõacàndramàsapakùe 2 paurõamàsyàm . çtormàsaghañitatvàt bhàsasya ca parvasandhiyuktatvena parvasandhireva étusandhiþ ataþ prasaïgàt parvasandhirniråpyate sa ca kàlamàø uktaþ yathà kuhåvyatiriktànàü laghvakùarãccàraõaparimitaþ kàlaþ sandhirityucyate kuhåstvakùaradvayaparimitaþ kàlaþ tadetaduktaü bhagavatãpuràõe %<anumatyà÷ca ràkàyàþ sinãvàlyàþ kuhåü vinà . etàsàü dvilavaþ kàlaþ kuhåmàtrà kuhåþ smçteti>% tatra lavasvaråpaü smçtyantare dar÷itam %<laghvakùaracaturbhàgastruñirityabhidhãyate . truñidvayaü lavaþ prokto nimeùastu lavadvayamiti>% evaü ca sati truñi÷abdàbhidheyànàü bhàgànàü catuùñayaü lavadvayaråpaü laghvakùarasamaü bhavati tasmin laghvakùaraparimite kàle ekaþ parvaõobhàgaþ, dvitãyaþ pratipadaþ, tadubhayaü militvà sandhirbhavati kuhåpratipadoþ sandhistu pårvasmàt dviguõaþ akùaradvayaparimitatvàt matsya brahmàõóapuràõõayoþ %<ràkàcànumati÷caiva sinãvàlã kuhåstathà . etàsàü dvilavaþ kàlaþ kuhåmàtrà kuhåstathà . kuhvitikokilenokte yàvàn kàlaþ samàpyate . tatkàlasaümità caiùà amàvasyà kuhåþ smçtà . ityeùa parvasandhãnàü kàloyodvividhaþ smçta>% iti .
     evaü sandhau niråpite sati yo'yaü prakràntovicàrastatra sandhireveùñikàla iti tàvat pràptam %<sandhau yajeteti>% ÷ruteþ maivaü såkùmatvàttatra yàgànuùñhànànupapatteþkà tarhi ÷rutergatiþ pàr÷vadvayalakùaõeti bråmaþ yathà gaïgàyàü ghopa ityatra gaïgà÷abdaþ pravàhe'nupapannastatsamãpaü tãraü lakùayati tathà sandhi÷abdo'pi pàr÷vadvayaü lakùayatu . ataeva ÷rutyantaraü %<sandhimabhito yajeteti>% vaudhàyano'pi %<såkùmatvàt sandhikàlasya sandherviùaya ucyate . sàmãpyaü viùayaü pràhuþ pårveõàpyapareõa ceti>% atra pårvàpara÷abdàbhyàü sandheþ pràcãnaü pratipaddinaü càbhidhãyate . tatra pårbasminparvadine prayogapràrambhaþ nottarasmin, pratipaddine yàgasamàptiþ anvàdhànamidhmàvarhiþsampàdanamagniparigrahaõamupastaraõaü cetyevamàdi prayogapràrambhaþ sa pårvedurinuùñheyaþ tathà ca taittirãya bràhmaõe ÷råyate %<pårbedyuridhmàvarhiþ karoti yaj¤amevàramya gçhãtvopavasatãti>% ÷atapathabràhmaõe'pi %<pårvedyuragniü gçhõàti uttaramaharyajatãti>% tatra grahaõaü nàmàdhvaryuõà àha vabhãyagàrhapatyadakùiõàgniùu %<mamàgre varca>% ityàdibhirçgniþ samidàdhànalakùaõe anvàdhàne kriyamàõe pàr÷vavartinà yajamànenàgriü gçhõàmãtyàdãnàü mantràõàü pañhanaü tadidaü parvadine kriyate . pratipaddine tu %<karmaõe vàü devebhya>% ityàdibhiradhvaryurhastaprakùàlanataõóulanirvàpapuroóà÷apradànàdi lakùaõaprayogaü karoti tadidaü yajanam . etadevàbhipretya gobhila àha %<pakùàntà upavastavyàþ pakùàdayo'pi yaùñavyàþ>% iti atropavàsa÷abdenàgnyupastaraõãdirvivakùitaþ tasmin kriyamàõe yajamànasamãpe devatànàü nivàsàt tadetattaittirãyabràhmaõe dar÷itam %<upàsmin ÷vo yakùyamàõe devatàþ manti ya evaüvidvànagnimupastçõàtãti>% upavàsa÷abdàbhidheyasya parvadine kartavyasyànvàdhànàdeþ parbdhaõi caturaü ÷avati àdyàstrayo'ü÷àvihitaþ kàlaþ na tu caturtho'ü÷aþ yàga÷abdàbhidheyasya puroóà÷apradànàdeþ pårvoktaþ parvacaturtho'ü÷aþ pratipadaü÷àstraya÷ca vihitaþ kàlaþ na tu pratipada÷caturyo'ü÷aþ . tadetadàha laugàkùiþ %<trãnaü÷ànaupavastasya yàgasya caturoviduþ . dvàvaü÷àvutsçjedantyau yàge ca vratakarmaõãti>% tametaü yacakàlaü yaj¤apàr÷vo'pyàha %<pa¤cada÷yàþ paraþ pàdaþ pakùàdeþ prathamàstrayaþ . kàlaþ pàrvaõavàge syàdathàntye tu na vidyata iti>% vçdva÷àtàtapo'pi %<parvaõoya÷caturtho'ü÷a àdyàþ pratipadastrayaþ . yàgakàlaþ sa vij¤eyaþ pràtaruktomanãùibhiriti>% atra pràtariti vi÷eùaõàt såryodayasyopari muhårtatrayaü yàgakàla ityuktaü bhavati pratipada÷carghàü÷aü niùedhati kàtyàyanaþ %<na yaùñavyaü caturthe'ü÷e yàgaiþ pratipadaþ kvacit . rakùàüsi tadvilumpanti ÷rutireùà sanàtanãti>% tadevaü parvaõyanvàdhànàdikaü pratipadi ceùñiriti sandhipàr÷vayorubhayoþ pràrambhaparisamàptã vyavasthite . yadà parvapratipadàvudayamàrabhya sampårõatithã bhavataþ tadà na sandehaþ yadà tu khaõóatithã tadà nirõayo'midhãyate tatra gobhilaþ %<àvartane yadà sandhiþ parvapratipadorbhavet . tadaharyàga iùyeta parata÷cet pare'hani . parvapratipadoþ sandhirarvàgàvartanàd yadi . tasminnahani yaùñavyaü pårvedyustadupakramaþ . àvartanàt paraþ sandhiryadi tasminnupakramaþ . paredyuriùñirityeùa parvadvayavini÷cayaþ>% iti àvartanamahnomadhyabhàgaþ . saugàkùirapi %<pårvàhõe và'tha madhyàhne yadi parva samàpyate . upoùya tatra pårvedyustadaharyàga iùyate . aparàhõe'thavà ràtrau yadi parva samàpyate . upoùya tasmivrahani ÷vo bhåte yàga iùyata>% iti eùu vacaneùu madhyàhnàdi÷abdàyaugikàþ na tu pa¤cadhà vibhàgabhà÷ritya pravçttàstathà satyahnomadhyomadhyàhna iti vyutpapatteràvartanaü madhyàhna÷abdenàbhidhãyate ataeva gobhilenàvartana÷abdaþ prayuktaþ ÷àtàtapenàpi nadhyama÷abdaþ prayuktaþ %<pårvàhõe madhyame vàpi yadi parva sasàpyate . tadopavàsaþ pårvedyustadaharyàga iùyate>% iti ahno'paromàgo'paràhõaþ atastàbhyàü ÷abdàbhyàmàvartanàt pårvottarabhàgàvabhidhãyete . vàjasaneyinàntu vi÷eùamàha bhàùyàrthasaügrahakàraþ %<madhyaüdinàt syàdahanãha yasmin pràk parvaõaþ sandhiriyaü tçtãyà . sà kharvikà vàjasaneyimatyà tasyàmupoùyàtha paredyuriùñiriti>% àvartanàdårdhvamastamayàdarvàk yadà sandhirbhavati tadàhaþsandhimatã tithiþ prathamà, ràtrau sandhi÷cet sà tithirdvitãyà ubhe apekùya pårvàhõe sandhimatã parvatithistçtãyà bhavati tasyàü tçtoyatithau parvakàlasyàlpatvàt sàkharviketyucyate . ÷àkhàntaràdhyàyinàmãdç÷e viùaye pårvedyuranvàdhànàdikaü sandhitithàviùñirvàjasaneyinàntåttaratithàviùñiþ evaü sati vàjasaneyinàü na kvàpi sandhidinàtpårvedyuranvàdhànàdikamasti so'yaü vi÷eùaþ àvartane tataþ purà và yadà sandhirbhavati tadà vàjasaneyi vyatiriktànàü parvacaturthàü÷e iùñiþ pràpnoti tatra vi÷eùamàha gàrgyaþ %<pratipadyapraviùñàyàü yadi veùñiþ samàpyate . punaþ praõãya kçtsneùñiþ kartavyà yàgavittamairiti>% parvaõa÷caturthàü÷aþ pratipadastrayo'ü÷à÷ca yàgakàlatvena vihitàþ . atra parvacaturthàü÷asya viùaya udàhçtaþ pratipadaü÷ànàü viùaya udàhriyate . uùaþkàle sandhau pratipadaþ prathamàü÷oyàgakàlaþ ni÷ãthe sandhau dvitãyàü÷aþ ràtripràrambhe sandhau tçtãyàü÷aþ nanvanena nyàyenàpàràhõe sandhau pratipaccaturthàü÷asya yàgakàlatvaü pràpnoti tacca pratiùiddhaü %<na yaùñavyaü caturthe'ü÷e>% iti smçteþ atastàdç÷e viùaye yàga eva lupyeteti cet maivaü vçddha÷àtàtapena pratiprasavàbhidhànàt %<sandhiryadyaparàhõe syàdyàgaü pràtaþpare'hani . kurvàõaþ pratipadnàge caturthe'pi na duùyatãti>% evaü tahi pratiùedho nirviùayaþ syàditi cenmaivaü sadyaskàlaviùaye caritàrthatvàt ta ca viùayaü dar÷ayati kàtyàyanaþ %<sandhi÷cet saïgavàdårdhvaü pràkcedàvartanàdraveþ . sà paurõàmàsã vij¤eyà sadyaskàlavidhau tithiriti>% bhàùyàrthasaügrahakàro'pi %<anvàhiti÷càstaraõopavàsaþ pårvedyurete khalu paurõamàsyàm . àvartamàt pràgyadi parvasandhistadaiva yàgaþ kriyate samastaþ>% iti . àpastambo'pi %<paurõamàmyàmanvàdhànaparistaraõopavàsàþ sadyo và sadyaskàlàyàü sarvaü kriyate>% iti saïgavàvartamayormadhye paurõamàsãpratipadoþ sandhau sati pårvodàhçtairvacanaiþ sandhidinàt pårvedyuranvàdhànàdika pràptaü tacca sadyaskàlavàkyaiþ sandhidina utkçùyate . nanvãdç÷e viùaye sandhidinàt paradine yàga utkçùyatàü tathà satthaparàhõàdisandhiùvivànvàdhànayàgayordinabhedo bhaviùyati . asti ca dçùñàntaþ vàjasaneyinàmãdç÷e viùaye, anvàdhànotkarùe sati yàgasyàpyutkçùñatvàt maivam anvayavyatirekaråpàbhyàü vidhiniùedhàbhyàmasyàþ ÷aïkàyànivàritatvàt tatra sadyaskàlavidhayo'nvayaråpàþ, pratipaccaturthàü÷e pratiùedhà÷ca vyatirekaråpàþ evaü ca sati pratiùedhavàkyaü sàvakà÷aü bhavati . amàvàsyàyàü vi÷eùamàha vçddha÷àtàtapaþ %<dvitãyà trimuhårtàcet pratipadyàparàhõikã . agnyàdhànaü caturda÷yàü parataþ somadar÷anàditi>% so'yaü vi÷eùonà÷valàyanàpastambaviùayaþ kintu baudhàyanamatànuyàyiviùayaþ ataeva baudhàyanaþ %<dvitãyà trimuhårtà cet pratipadyàparàhõãkã . anvàdhànaü caturda÷yàü parataþ somadar÷anàt . caturda÷ã caturyàmà amàvàsyà na dç÷yate . ÷vobhåte pratipaccet syàt pårvàü tatraiva kàrayet . caturda÷ã ca saüpårõà dvitãyà kùayagàmiõã . pràtariùñiramàyàü syàdbhåte kavyàdikà kriyeti>% eteùàü vacanànàmayamarthaþ ahni caturda÷ã saüpårõà astamayàdarvàgamàvàsyà svalpà tata evàparàhõavyàptyabhàvàcchàddhàyànvàdhànàya và pårvoktarãtyà yadyapi nimittabhàvaü na bhajate tathàpi pratipadi dvitãyàyaü satyàü candrasya dç÷yamànatvàttadadar÷ane ceùñerniùiddhatvàt pratipadyutàyàmamàvàsyàyàmiùñiþ svalpàmàvàsyopetàyàü caturda÷yàü ÷ràddhàgnyàdhànàdikaü kartavyamiti . etadevàbhipretya smçtyantare %<àditye'stamite candraþ pratãcyàmudiyàt yadà . pratipadyatipattiþ syàt pa¤cada÷yàü yajettadeti>% vçddhavasiùñho'pi %<aindre niruptepayasi purastàdudite vidhau . yadvaiguõyaü hutaü tasmin pa÷càdapi hi tadbhavediti>% asyàyamarthaþ yadà sapårõacaturda÷yàmavicàreõàmàvàsyàbuddhiü kçtvà agnyàdhànàdikaü kçtvà havirnirvàpi kçte tasmin uùaþkàle pårvasyàü di÷i candramà udeti . tadà na da÷akarma bhavitumarhati dar÷akàlasyàpràptatvàt kintu kàlàparàdhaü nimittãkçtya dar÷adevatà apanãya dàtràdiguõavi÷iùñàgnyàdidevatàntaràõyuddi÷ya haviþ prakùepo vihitaþ tadetat tettirãyabràhmaõe ÷råthate %<yasya havirniruptaü purastàccandramà abhyudeti tredhà taõóulànaü vibhajedye madhyamàþ syustànagnaye dàtre puroóà÷amaùñàkapàlaü kuryàt ye sthaviùñhàstànindràya pradàtre dadhaü÷carum ye kùodiùñhàstàn viùõave, ÷ipiviùñàya ÷çte carumiti>% so'yaü dçùñàntohaviùi nirupte sati tadårdhvaü påvvasyàü di÷ãndàvudite sati dar÷akarmavidheryadvaiguõyamuktarãtyàvasthitaü tadeva vaupuõyaü homadine pa÷cimadi÷i candrodaye bhavatãti . etadeva bodhàyanamatamupodbalayati ÷rutiþ %<yasminnahani purastàtpa÷càt somona dç÷yate tadaharyajeteti>% ayamarthaþ sinãbàlyàü purastàccandradar÷anaü bhavati dvitãyàyuktàyàü pratipadi pa÷càccandro dç÷yate tayorubhayormadhyavartinyàü kuhvàü dvividhamapi candradar÷anaü nàsti atastasmin dine yaùñavyamiti candradar÷anopetàyàü ÷uklapratipadi yàgànuùñhàne pràya÷cittamàha kàtyayanaþ %<yajanãye'hnisoma÷cedvàruõyàü di÷i dç÷yate . tatra vyàhçtibhirhutvà daõóaü dadyàddvijàtaye>% iti candradar÷anaràhityamevàbhipretya baudhàyanakàrikàsu pañhyate %<iùñeralaü pràtipadàdi nàóyaþ saptàùña và yatra bhavanti tat syàt . kùãõàsu nàóãùu dinasya pårvaþ kalpo'tha vçddhau ca bhaveddvitãyaþ>% iti ayamarthaþ amàvàsyàtitheþ sambandhinãùu nàóãùu kùãõàsu satãùu tasmin dine astamayàt pårvaü pratipatsambandhinyo nàddhyaþ saptàùña và yadi bhavanti tadà taddinamiùñeralaü yogyaü so'yamekaþ pakùaþ . amàvàsyàpratipadau yadà vardhete tadà dvitãyaþ kalpo bhavet . amàyàmagnimàdhàya somadar÷anarahite pratipaddine yàgaþ kartavya iti . smçtyantare'pi %<arvàgastamayàt yatra dvitãyà tu pradç÷yate . tatra yàgaü na kurvãta syurdevàstu paràïmukhàþ>% iti baudhàyanamatànusàriõàmagnyàdhànavaddar÷a÷ràddhamapi svalpàmàvàsyopetàyàü caturda÷yàü kartavyaü tathà ca baudhàyanenoktam %<yadà caturda÷ã yàmanturãyamanupårayet . amàvàsyà kùãyamàõà tadaiva ÷ràddhamàcaret . caturda÷yàü caturyàme amà yatra na dç÷yate . ÷vomåte pratipadyatra bhåte kavyàdikà kriyeti>% caturye yàme amàvàsyà sampårõà na dç÷yate kintvavasàne svalpà sà cet paradine kùãyate tadànãü caturda÷yàü ÷ràddhamàcaret . nanu candradar÷anopetàyàü pratipadãùñiþ samàmnàtà tathà ca ÷atapathabràhmaõam %<yadahaþ pa÷càccandramà abhyudeti tadaharyajannimàlloükànabhyudetãti>% . taittirãyabràhmaõamapi %<eùàvai sumanà nàmeùñiryeyamadyejànaü pa÷càccandramà abhyudetya sminnevàsmai loke samardhukaü bhavatãti>% ayamarthaþ yeyamiùñi÷candradar÷anopete dine kriyate seyamiùñiþ sumanaþ ÷abda vàcyà tàdç÷ãmiùñiü kçtavantaü yajamànamabhilakùya tasmin dine pa÷càccandramà udeti tasmai yajamàyàsmilloüke samçddhirbhavatãti bàóhaü tadetacchrutidbayaü baudhàyanamatànusàrivyatiriktaviùayam etadevàbhipretya pratipaccaturthàü÷e yàga udàhçtaþ . nanu baudhàyanavyatiriktànàmapi candradar÷anayogyaü dvitãyàyutaü pratipaddinamiùñau niùiddhaü tathà ca smçtiþ %<parvaõo'ü÷e caturthe tu kàryà ceùñirdvijottamaiþ . dvitãyàsahitaü yasmàdåùayantyà÷valàyanàþ>% iti tadetadàvartanatatpårbakàlayoþ sandhau mati draùñavyaü aparàhnàdisandhiùu caturthasyeùñàvapràptatvàt . tadevaü prakçtiråyàyà iùñeþ kàloniråpitaþ vikçtestu kàlo niråpyate tatra kàtyàyanaþ %<àvartanàt pràgyadi parvasandhiþ kçtvà tu tasmin divase prakçtyàþ . tatraiva yàgaþ parato yadi syàttasmin vikçtyàþ prakçteþ paredyuriti>% àvartane tataþ purà và parvasandhau tasmin sandhidine prakçtiyàgaü kçtvà pa÷càdvikçtisambandhã yàgaþ kartavyaþ . yadyàvartanàtparataþ sandhistadà kevalaü vikçtiyàgaþ sandhidine kartavyaþ prakçtiyàgastu sandhidinàtparedyuranuùñheya ityarthaþ . àvartanataþ pårvakàle tataþ parakàle và sandhirityeteùu triùvapi pakùeùu sandhidina eva vikçteranuùñhànaü prakçtestu pårvoktarãtyà sandhidine paredyurvànuùñhànaü vyavatiùñhate
     iùñãnàü sarvàsàü prakçtirdar÷apårõamàsau %<aindràgnamekàda÷akapàlaü nirvapet prajàkàma>% ityàdayaþ kàõóàntarapañhitàþ kàmye ùñayovikçtayaþ . tatra %<prakçtivadvikçtiþ kartavyeti>% nyàyena vikçtãnàmapi sandhidinàt paredyuþ kadàcidanuùñhànaü pràptaü tadetadudàhçtena vacanena nivàryate .
     tena sandheþ såkùmakàlatvena karmànarhatvàt saükràntivattadupalakùitadinavi÷eùe tattatkarma kartavyamiti phalitam . ata eva %<çtusandhiùu vàpayet>% itiyatidharme smçtiþ tatra yadi dar÷àntavivakùà syàt tadà dar÷asyaiva sandhitvàt tatraiva vaùanaü kuryuþ kurbanti tu pårõimàyàü tasmàt dar÷àntatvapårõimàntatvayoþ samo vikalpaþ anuùñhàne tu tatra vacanavi÷eùàcchiùñàcàràcca vyavasthà kàlamàø . aya¤ca kàlaþ ÷rautasmàrtakarmàïgam vaidyake tu kàlavi÷eùo'pi pharibhàùitaþ %<yathà çtvorattyàdi saptàhàdçtusandhirivi smçtaþ . tatra pårvovidhistyàjyaþ sevanãyaþ parovidhiþ>% vàgbhañaþ . jyotiþ÷àstre tu çtvoþ sandhyupalakùitasya kàlabhedasya %<raverbhavedekagçhàdhikasya yadaü÷avçndaü khalu sàyanasya . tadatra rà÷idvayabhàgataùñaü spaùñaü vasantàdçtavo bhavanti . tatsandhayo'gàïga 67 ghañãsamàþ syurdvisaüguõà (134 ghañãsamàþ) ÷cet viùuvàyanãyàþ . sa sandhisandhiþ khalu yatra ÷eùaü ÷ånyaü bhavedeùa vi÷eùapuõyaþ>% ke÷avàrkeõa sandhisandhitve nàpi paribhàùà kçtà tatra ÷ånyàva÷eùe snànadànàdau vi÷eùapuõyaphalam . itarasya vivàhe varjyatà . yathàha sa eva %<sandhau purandhrã ÷ucameti bandhyà mçtaprajà và yadi sandhisandhiþ>% iti .

#<çtusevya># triø çtubhede sevyaü vaidyakoktaguõayutamàhàràdi . su÷rutokte çtubhede sevanãye pathyaråpe vastubhede tacca su÷ruø dar÷itaü yathà . yasminyasminnçtau ye ye doùàþ kupyanti dehinàm . teùu teùu pradàtavyàþ rasàstvete vijànatà .
     praklinnatvàccharãràõàü varùàsu khalu dehinàm . mande'gnau kopamàyànti saüharùànmàrutàdayaþ . tasmàt kledavi÷uddhyarthaü doùasaüharaõàya ca . kaùàyatiktakañukai rasairyuktamathà'dravam . nàtisnigdhaü nàtiråkùamuùõaü dãpanameba ca . deyamannaü nçpataye yajjalaü coktamàditaþ . taptàvaratamambhovà pibenmadhusamàyutam . ahni meghànilàbiùñe'tyartha÷ãtàmbu saïkule . taruõatvàdvidàha¤ca gacchantyoùadhayastadà . matimàüstannimitta¤ca naiva vyàyàmamàcaret . atyambupànàva÷yàyagràmyadharmàtapàüstathà . bhåvàùpaparihàràrthaü ÷ayãta ca vihàyasi . ÷ãte sàgnau nivàte ca gurupràvaraõe gçhe . yàyànnàgabadhåbhi÷ca pra÷astàgurubhåùitaþ . divàsvapnamajãrõa¤ca varjayettatra yatnataþ . varùàsevyàsevye . %<sevyàþ ÷aradi yatnena kaùàyasvàdutiktakàþ . kùãrekùuvikçtikùaudra÷àlimudgàdijàïgalàþ . salila¤ca prasannatvàt sarvameva tadà hitam . saraþsvàplavana¤caiva kamalotpala÷àliùu . pradoùe ÷a÷inaþ pàdà÷candana¤cànuvàsanam . tiktasya sarpiùaþ pànairasçksràvai÷ca yuktitaþ . varùàsåpacitaü pittaü hareccàpi virecanaiþ . nopeyàttãkùõamamloùõaü kùàraü svapnaü divà''tapam . ràtrijàgaraõa¤caiva maithuna¤càpi varjayet . svàdu ÷ãtajalaü madyaü ÷ucisphañikanirmalam . ÷ara¤candràü÷unirdhautamagastyodayanirviùam . prasannatvàcca salilaü sarbameva tadà hitam . sacandanaü và karpåraü vàsa÷càmalinaü laghu . bhajecca ÷àradaü màlyaü sãdhoþ pàna¤ca yuktitaþ . pittapra÷amanaü yacca tacca sarvaü samàcaret>% . ÷aradi sevyàsevye %<hemantaþ ÷ãtalo råkùo mandasårthyo'nilàkulaþ . tatastu ÷ãtamàsàdyaþ vàyustatra prakupyati . koùñhasyaþ ÷ãtasaüspar÷àdantaþpiõóãkçto'nalaþ . rarumucchoùayatyà÷u tasmàt snigdhaü tadà hitam . hemante lavaõakùàratiktàmlakañukotkañam . sasarpistailamahimama÷anaü hitamucyate . tãkùõànyapi ca pànàni pibedagurubhåùitaþ . tailàbhyaktaþ sukhoùõe ca vàrikoùñhe'vagàhayet . sàïgàradhane mahati kau÷eyàstaraõàstçte . ÷ayãta ÷ayane vàpi vçte garbhagçhodare . strãþ÷liùñvàgurudhåpàóhyàþ pãnorujaghanastanãþ . prakàma¤ca niùeveta maithunaü tarpito nçpaþ . madhuraü tiktakañukamabhlaü lavaõameva ca . annapànaü tilàn màùàn ÷àkàni ca dadhãni ca . tathekùuvikçtãþ ÷àlãn sugandhàü÷ca navànapi . prasahyànåpamàüsàni kravyàdabila÷àyinàm . audakànàü plavànà¤ca pàdinà¤copajàyate . madyàni ca prasannàni yacca ki¤cidbalapradam . kàmatastanniùeveta puùñimicchan himàgame>% hemantasevyàdi %<eùa eva vidhiþ kàryaþ ÷i÷ire samudàhçtaþ>% .
     %<hemante nicitaþ ÷leùmà ÷aityàcchãta÷arãriõàm . auùõyàdvasante kupitaþ kurute ca gadàn bahån . tato' mlamadhurasnigdhalavaõàni guråõi ca . varjayedvamanàdãni karmàõyapi ca kàrayet . ùaùñikànnaü yavàn ÷otàn mudgàn nãvàrakodravàn . làvàdiviùkirarasairdadyàdyåùai÷ca yuktitaþ . pañolanimbavàrtàkutiktakai÷ca himàtyaye . sevetaü màdhave'riùñàn sãdhu màdhvãkamàsavàn . vyàyàmama¤janaü dhåmaü tãkùõa¤ca kavalagraham . sukhàmbu nà ca sarvàrthàn seveta kusumàgame . tãkùaõaråkùakañukùàrakaùàyaü koùõamadravam . yavamudgamadhupràyaü vasante bhojanaü hitam . vyàyàmo'tra niyuddhvàdhva÷ilànirghàtajo hitaþ . utsàdanaü tathà snànaü vanitàþ kànanàni ca . seveta nirhareccàpi hemantopacitaü kapham . ÷irovirekavamananiråhakavalàdibhiþ . varjayenmadhurasnigdhadivàsvapnagurudravàn>% vasantase0
     %<vyàyàmamuùõamàyàsaü maithuna¤càti÷oùi ca . rasàü÷càgniguõodriktàn nidàghe parivarjayet . saràüsi maritovàpi vanàni ruciràõi ca . candanàni paràrdhyàni srajaþ sakamalotpalàþ . tàlavçntànilàhàràüstathà ÷ãtagçhàõi ca . gharmakàle niùeveta vàsàüsi sulaghåni ca . ÷arkaràkhaõóadigdhàni sugandhãni himàni ca . ùànakàni ca seveta manthàü÷càpi sa÷arkaràn . bhojanaü ca hitaü ÷ãtaü saghçtaü madhuradravam . ÷çtena payasà ràtrau ÷arkaràmadhureõa ca . pratyagrakusumàkãrõa÷ayane harmyasaüsthite . ÷ayãta candanàrdràïgaþspç÷yamàno'nilaiþ sukhaiþ>% grãùmasevyàdi .
     %<tàpàtyaye hità nityaü rasà ye guravastathà . payomàüsarasàþ koùõàstailàni ca ghçtàni ca . vçühaõa¤càpi yatki¤cidabhiùyandi tathaiva ca . nidàghopacita¤caiva prakupyantaü samãraõam . nihanyàdanilaghnena vidhinà vidhikovidaþ . nadãjalaü råkùamuùõamudamanthaü tathà''tapam . vyàyàma¤ca divàsvapnaü vyavàya¤càtra varjayet . yavaùaùñikagodhåmàn ÷àlãü÷càpyanavàüstathà . harbhyamadhye nivàte ca bhajecchaùyàü mçdåttaràm . saviùapràõiviõmåtralàlàniùñhãvanàdibhiþ . samàplutaü tadà toyamàntarãkùaü viùopamam . vàyunà viùaduùñena pràvçùyeõa ca dåùitam . taddhi sarvopayogeùu tasmitkàle vivarjayet . niråhairvastibhi÷cànyaistathànyairmàrutàgrahaiþ . kupitaü ÷amayedvàyuü vàrùikaü và caredvidhim . çtàvçtau ya etena vidhinà vartate naraþ . ghorànçtukçtàn rogànnàpnoti sa kadàcana>% pràvçñse0

#<çtustoma># puø ekàhasàdhye yàgabhede %<nàkasada çtustomàdikstomà÷càbhiplavàhàni>% à÷vaø ÷rauø 9, 8, 26 . %<çtustomanàmàna÷ca ùaóekàhàþ>% nàràø .

#<çtusthalà># strã apsarobhede %<çtusthalà ghçtàcã ca vi÷vàcã pårvacityapi>% bhàø àø 123 aø apsarobhedakathane .

#<çtusnàtà># strã çtau çtakàle vihitadine (caturyadivase) snàtà . çtukàle caturthadivase ÷uddhyarthaü kçtasnànàyàü striyàm . %<çtusnàtàü tu yo bhàryàü sannidhau nopagacchati>% mitàø smçtiþ dharmalopabhayàdràj¤ãmçtusnàtàmimàü smaran raghuþ . %<pårvaü pa÷yedçtusnàtà yàdç÷aü naramaïganà . tàdç÷aü janayet putraü bhartàraü dar÷avedataþ>% su÷rutaþ . adhikamuktamàrtava÷abde çtumatã÷abde ca . dàravi÷eùaõatve puüstvam %<yaþ svadàrànçtusnàtàn svasthaþ sannopagacchati>% mitàø smçtiþ .

#<çtusnàna># naø çtau ÷uddhyarthaü snànam . rajasvalàyà÷caturthadinakartavye snàne tasyà àrtàyàþ snànaprakàra÷càrtava÷abde 808 pçø uktaþ .

#<çtuharitakã># strã çtubhede dravyabhede na sevyà haritakã . varùàdiùa çtuùu krameõa saindhava÷arkarà÷uõñhãjãrakamadhuguóairmi÷raõena sevyàyàü harãtakyàm . %<sindhåttha÷arkarà÷uõñhã kaõàmadhuguóaiþ kramàt . varùàdiùvabhayà prà÷yà rasàyana guõaiùiõà>% bhàvapraø .

#<çte># avyaø çta (sautraþ) ke . 1 varjane 2 vinàrthe ca . %<avehi màü prãtamçte turaïgamàt>% raghuþ %<aü÷àdçte niùiktasya nãlalohitaretasaþ>% kumàø . %<÷akto'nyaþ sahituü vegamçte devaü pinàkinam>% bhàø vaø 39 aø . %<nàbhivyàhàra yedbrahma svadhàninayanàdçte>% manuþ %<abhràtçko haretsarvaü duhitéõàü sutàdçte>% yàø . etacchabdasya vinàrthatvàt tadyoge pa¤camã dvitãyà tçtãyà ca bhavati uktodàharaõeùu pa¤camã dvitãyàdraùñavyà . tçtãyàyà udàharaõa mçgyam .

#<çtekarma># avyaø vede 8 . 0 varjane avyayãø acsasàø . karma vinetyarthe . %<ye karmaõaþ kriyamàõasya mahna çtekarmamupàjàyala devàþ>% çø 10, 55, 60

#<çtejà># triø çte yaj¤animittaü ntàyate jana--viñ aluk--saø . yaj¤animittajàte . %<agne sa kùeùadçtapà çtejàþ>% çø 6, 3, 1 . %<çtejà yaj¤animittaü jàtaþ>% bhàø .

#<çteyu># puø varuõasya çtviji 1çùibhede . %<dçóheyu÷ca çteyu÷ca parivyàdha÷ca kãrtimàn . ekata÷ca dvita÷caiva trita÷càdi tyasannibhàþ . atreþ putra÷ca dharmàtmà çùiþ sàrasvata stathà . varuõasyartvijaþ sapta pa÷cimàü di÷amàsthitàþ>% bhàø ànuø 150 aø . 2 paurave nçpabhede . %<pårorvaü÷aü pravakùyàmi>% ityupakramya . %<saüyàcitasyàhaüyàtãraudrà÷vastatsutaþ smçtaþ . çteyustasya kakùeyusthaõóileyukçteyavaþ . jaleyuþ sannateyu÷ca dharmasatyabrateyavaþ . da÷aite'psaramaþ putrà vaneyu÷càvamaþ smçtaþ . ghçtàcyà indriyàõãva mukhyasya jagadàtmanaþ . çteyorantinàvo'bhåt>% bhàgaø 9 . 30, 3 .

#<çterakùas># puø çte udde÷yatayà varjitaü rakùoyataþ . yaj¤e %<çterakùà vai yaj¤aþ>% aitaø bràø . yaj¤asya rakùobhyo rakùaõãyatvàt tathàtvam .

#<çtodya># naø çta + vada--bhàve kyap . satyakathane %<çtaü vadantà vçtodyeùu>% athaø 14, 1, 31 .

#<çtvij># puø çtu + yaj--kvin uø paø . 1 yàjake, %<agnyàdheyaü pàkayaj¤ànagniùñomàdikàn makhàn . yaþ karoti vçto yasya sa tasyartvigihocyate>% iti manåkte 2 svànuùñheyavaidika karmakare . çtvija÷ca ùoóa÷a tatra mukhyà÷catvàraþ teùàü pratyekaü sahakàriõa straya straya iti ùoóa÷a . vivçtiracchàvàka÷abde 85 pçø dç÷yà . athartvijo yàü kà¤cidà÷igamà÷àsate sà yajamànasyaiveti ÷ruteþ %<çtvigbàdeniyuktau ca samau saüparikãrtitau . yaj¤e svàmyapnuyàt puõyaü hàniü vàde'thavà jayam>% iti vçhaspatyukte÷ca çtvikkçtayaj¤aphalaü vetanadakùiõàdinà varayitureva . %<÷rautasmàrta kriyàhetorvçõuyàdçtvijaþ svayam>% yàø . %<tasya sàükhyapuruùeõa tulyatàü bibhrataþ svayamakurvataþ kriyàþ . kartçtà tadupalambhato'bhavadvçttibhàji karaõe yathàrtviji>% màø . çtvijaþ karma ùya¤ . àrtvijyaçtvikkarmaõi àrtvijya÷abde udàø çtvikkarmàrhati kha¤ . àrtvinãna çtvikkarmàrhe %<dàkùiõyadiùñaü kçtamàrtvijãnaiþ>% bhaññiþ .

#<çtviya># triø çturasya pràptaþ tatra bhavaü tatrànuùñheyaü và vede gham sittvàt bhatvàbhàvena na guõaþ . 1 pràptartukàle 2 kàlabhave 3çtukàlànuùñheye ca %<ayaü vo garbhaçtviyaþ pratnaü sadhasthamàsadat>% yajuø 11, 48 . %<dadhe ha garbhamçtviyaü yatojàtaþ prajàpatiþ>% 23, 63 . étviyàvàn loke tu yat . çtavya ityeva teùvartheùu triø .

#<çtviyàvat># triø çtviyamçtu kàlabhavaü prajotpàdanakarma tatrànuùñheyakarma vàstyasya matup masya vaþ dãrghaþ . 1 prajotpàdanakarmayukte 2 tatrànuùñheyakarmayukte ca . %<kçtaü na çtviyàvataþ>% çø 8, 8, 10 striyàü ïãp . %<iyaü ta çtviyàvatã dhãtireti navãyasã>% çø 8, 12, 10 . %<çtau vasantàdikàle'nuùñheyaü yaj¤akarma çtviyaü tadvatã>% bhàø .

#<çtvya># triø çturasya ptàptaþ tatra bhavaü tatrànuùñheyaü và karma yat saüj¤àpårvakavidheranityatvàt na guõaþ ajvacca . çtviya÷abdàrthe %<apa÷yaü tvà manasà dãdhyànàü svàyàü tanå çtvye nàdhamànàm>% çø 10, 183, 2 .

#<çdådara># triø mçdu udaraü yasya vede pçø malopaþ . mçdådare niruø . %<çdådaraþ suhavo mà no asyai>% çø 2, 33, 5, çdådareõa sakhyà saceya çø 8, 48, 10 .

#<çdåpà># triø pçùãø . 1 ardanapàtini 2 gamanapàtini 3 dårapàtini niruø . %<ubhà te bàhå raõyà susaüskçta çdåpe cidçdåvçdhà>% çø 8, 77, 11 . imàmevarcamadhikçtya yàskena tathàrthatayà nirvacanaü kçtam .

#<çdåvçdha># puø pçùoø . 1 marmaõyardanavedhini 2 gamanavedhini 2 ÷abdavedhini 4 dåravedhini ca niruø . çdåpà÷abde udàø . tàmevarcamadhikçtya yàskena tathàrthatayà niruktam .

#<çddha># naø çdha--kta . 1 pakvama rdatadhànye 2 siddhànte 3 vçddhau ca . 4 samçddhe 5 sampanne tri %<iyamçddhavanã vçthà'vanã>% naiùaø . avàpya bhåmàvasapatnamçddhaüràjyaü suràõàmapi càdhipatyam gãtà dhamaj¤ànavairàgyàdibhiþ sampanne prapa¤caråpeõa vivartamàne ca 6 viùõau puø . %<çddhaþ spaùñàkùaro mantraþ>% viùõusaø dharmàdibhirupetatvàt çddhaþ bhàø . %<sahardhirçddho vçddhàtmà>% viùõusaø . %<prapa¤caråpeõa vardhamàna çddhaþ>% bhà0

#<çddhi># strã çdha--bhàve ktin . 1 vçddhau 2 sampattau 3 siddhau ca . %<paricchannaprabhàvardhirna mayà na ca viùõunà>% kumàø . %<çddhyà bhavàn jyotiriva prakà÷ate>% bhàø vaø 111 . kartari ktic . 4 pàrvatyàü ÷abdaratnàø . 5 lakùmyàü 6 devabhede . karaõe ktic . 7 oùadhibhede strã ràjaniø .
     tallakùaõaü yathà . çddhirvçddhi÷ca kandau dvau bhavataþ kã÷ayàmale . ÷vetalomànvitaþ kandolatàjàlaiþ sarandhrakaþ . sa eva çddhirvçddhi÷ca bhedamapyetayorbruve . tålagranthisamà çddhirvàmàvartaphalà ca sà . vçddhistu dakùiõàvarta phalà proktà maharùibhiþ . %<çddhirbalyà tridoùaghnã ÷ukralà madhurà guruþ . pràõai÷varyakarã mårchà raktapittavinà÷inã>% bhàvapraø . %<kàkolã kùãrakàkolã jãvakarbabhakàvubhau . tathà medà mahàmedà çddhirvçddhirmadhålikà . niråheùu yayàlàbhameùa vargo vidhãyate>% su÷ruø . tayoralàbhe vargamadhye vàràhã deyà çùabha÷abde pramàõam . 8 kuverapatnyà¤ca . tarau tatra nibadhyàtha ka÷yapaü pradadau ÷ubhà . aditirmama puõyàrthaü saubhàgyàrthaü tathaiva ca . niùkrayeõa mayà mukaþ ka÷yapastu tapodhanaþ . indrãdattastathendràõyà saubhàgyàrthaü tato mama! soma÷càpyatha rohiõyà éddhyà ca dhanadastathà . eva saubhàgyadovçkùaþ pàrijàto na saü÷ayaþ harivaüø 126 . %<çddhiþ kuverakàntà ca jale÷a mahiùã tathà>% harivaüø 136 aø . %<sàvitrã brahmaõaþsàdhvã kau÷ikasya ÷acã satã . màrtaõóeyasya dhåmorõà çddhirvai÷ravaõasya ca>% bhàø anuø 146 aø . %<÷akraþ ÷acãpatirdevoyamodhåmorõayà saha . varuõaþ saha goryà ca sahardhyà ca dhane÷varaþ>% hariø 15 aø . sà'syàsti matup . çddhimat vçddhiyukte triø striyàü ïãp . %<tamçddhimaddhandhujanàdhiråóhaiþ>% kumàø . %<dhàràgçheùvàtapamçddhimantaþ>% raghuþ tantrokte 9 khakàre . athàbhidhàsye tvaritàü tvaritaü phaladàyinãm . %<tàro ramà varmavãjamçddhirã÷asvarànvità>% çddhiþ khakàraþ tantrasàraþ .

#<çdha># vçddhau divàø svàø ca paraø akaø señ udit iricca . diø çdhyati çdhyàt çdhyatu àrdhyat svàø çdhnoti çdhnuvanti çdhnuyàt çdhnetu çdhnuhi àrdhnot . ubhayataþ . àrdhat--àrdhãt . ànardha ànç dhatuþ . àrdhità çdhyàt ardhiùyati àrdhiùyat . ardhitavyaþ ardhanãyaþ . çdhyaþ . çddhaþ çddhiþ . çdhyan çdhnuvan ardhaþ . udittvàt veñ ardhitvà--çddhvà . samçdhya . %<nàbrahma kùatramçdhnoti nàkùatraü brahma vardhate>% mamuþ %<sapatnànçdhyato dçùñvà hãnamàtmànameva ca . so'haü na strã nacàpyastrã na pumàn nàpumànàpa>% bhàø saø 46 aø . %<pçthivyàmagnaye samanamant sa àrghnot>% athaø 4, 39, 1 . ye bhakùayanto na vasånyànçdhuþ 2, 25, 8 . àtmanepaditvamapi %<te ca loma÷a! loke'sminnçdhyante kena hetunà>% bhàø vaø 94 . vede gaõavyatyàsàt ÷nam . %<ya eùàü bhçtyànçõadhat sa jãvàt>% çø 1, 84, 16 . manmàni dhãtiruta yaj¤amçndhan 10, 110, 2 . antarbhåtaõyarthatvàt sakaø . õici ardhayati ye %<tvàü yaj¤airyaj¤iye ardhayanti>% aø 7, 83, 4 . sani veñ ardidhiùati ãrtsati . vede gaõavyatyàsàt ÷a tena . %<indhànàstvà ÷ataü himà çdhema>% athaø 19, 55, 4 . çdhacchabde udàø . %<çdhadyaste dhiyà martaþ ÷a÷amate>% çø 6, 2, 4 . svàø tarpaõe vardhane ca sakaø . %<àdçdhnoti haviùkçtim>% çø 1, 18, 8 . %<antata eva taddevànçdhnuvanti>% aiø bràø . %<so'haü pràgbhavataiva måtajananãmçdhnomi>% bhavabhåtiþ .
     adhi + adhikavçddhau . %<yadasminnidaü sarvamadhyàrdhnottenàdhyardhaþ>% iti ÷ataø bràø 14, 6, 10 .
     à + samçddhau . %<çõànnonarõamertsamàno yamasya loke'dhirarajjuràyat>% athaø 6, 118, 2 . tàcchãlye càna÷
     upa + upagame . %<tasmàdetat kùatriya eva nakùatramupertsejjighàüsatãva>% ÷ataø bràø 2, 1, 2, 17 . %<upartset svãkuryàt>% bhàø . %<eteùàmeva saüvatsaramupertset>% 2, 3, 2, 14 .
     vi + çddhivigame vigatàyàü vçddhau %<atha yasmànna kçttikàsvàdadhãtarkùàõàü và età agre patnya àsuþ saptarùãnu ha sma vai purarkùà ityàcakùate tà mithunena vyàrdhantàmã hyuttaràhi saptarùaya udyanti pura età a÷amiva vai tadyomithunena vyçddhaþ sa nenmithunena vyçddhà>% iti ÷ataø bràø 2, 1, 2, 4 . %<vyàrdhanta vigatardhikà abhavan>% bhàø . gaõavyaø sàdhuþ . %<yadyaj¤amukhe yaj¤amukhe juhuyàt pa÷ubhirvyçdhyeta pàpãyàntsyàt>% 13, 1, 3, 8 . %<avyayaü vibhaktãtyàdi>% pàø såtre vigatà çddhiþ vyçddhiþ siø kauø .
     sam + çddheràdhikye ati÷ayitardhau . %<avyayaü vibhaktãtyàdi>% pàø %<çddheràdhikya samçddhiþ>% siø kauø . %<kaþ kùiõvaüstàn samçdhnuyàt>% manuþ . %<÷atrupakùaü samçdhyantaü yo mohàt sasupekùate>% bhàø vaø 54 aø %<ayaü kàmaþ samçdhyatàm>% yajuø 26, 2 . padavyatyàsaþ .

#<çdhaj(k)># avyaø çdha--bàø aji(ki)k svaràø . 1 satye, 2 viyoge, 3 ÷aidhrye, 4 sàmãpye, 5 làghave, ca prauóhamaø . viyogaþ pçthakkaraõam . %<çdhagdveùaþ kçõuta>% çø 8, 1, 8, 11 . %<çthak pçthak kçõuta kuruta>% bhàø . %<yadindro divi paryo yadçdhak>% çø 6, 40, 5 . %<çdhak sà vo marutaþ>% 7, 67, 4 . %<çdhagdevà iha yajà cikitvaþ>% 3, 25, 1 . %<çdhagitthà sa martyaþ>% çø 8, 101, 1 . %<çdhak satyam>% bhàø . %<çdhagyato animiùaü rakùamàõàþ>% 61, 3 . %<çdhagyataþ satyena gacchataþ>% bhàø . kartara ajik . 6 samçddhe, 7 vardhake ca triø . %<çdhagayà çdhagutà÷amiùñhàþ>% yajuø 8, 20 . %<çdhak samçddhamayàþ>% %<çdhak yaj¤aü samardhayan>% vedadãø . %<çdhak soma! svastaye>% çø 9, 64, 30 . %<çdhak çdhna van tathà ca>% yàskaø %<çdhagiti pçthagbhàvasyànupravacanam bhavati athàpyçdhnotyarthe dç÷yate>% bhàø . %<çdhagghuvema kavineùitàsaþ>% çø 6, 59, 10 . %<çdhak samçddhaü yathà tathà huyema>% bhàø .

#<çdhat># triø çdhaø ÷atç vede gaõavyatyàsaþ . vardhamàne . %<da÷a ÷yàvà çdhadrayovãtabàràsa à÷avaþ>% çø 8, 46, 23 . %<çdhadrayovçddhavegàþ>% bhàø . raya÷abdo vegavàcã jasaþ sthàne prathamà . %<÷amàbhirçdhadvàràyàgnaye dadà÷a>% 6, 3, 2 . %<çdhadvàràya çdhat samçddhaü vàraü varaõãyaü dhanaü yasya>% bhàø .

#<çnpha(mpha)># hiüsàyàü tudàø mucàø sakaø paraø señ . çmphati àrmphãt--àrphãt çmphàm--bamåva àsa cakàra ànarpha

#<çpha># dàne hiüsàyàü nindàyàü yuddheca sakaø ÷làghàyàm akaø tudàø paraø señ . çphati àrphãt . kavikalpadrume çphadhàtustadarthe pàø mate riphadhàtusteùvartheùu çphadhàtustu hiüsàyàmiti bhedaþ . ànarpha ànçphatuþ .

#<çbãsa># naø ç + varjane bhàsa--ac pçø . 1 pçthivyàü niruø tatsthe 2 agnauca . himenàgniü ghraüsamavàrayethàü pitumatãsårjamasmà adhattam . %<çbãse atrima÷vinàvanãtamunninyatuþ sarvagaõaü svasti>% çø 1, 116, 8 . imàmçcamadhikçtya yàskena çbãsamapagatabhàsamantaürhitabhàsaü gatabhàsam và iti nirucyoktam %<yo'yaü çbãse pçthivyàmagnirantarobadhivanaspatiùvapsu tamunninyatuþ>% %<yuvamçbãsamuta taptamatraye>% çø 10, 39, 9 . %<taptamçbãsamagnikuõóam>% bhàø . %<atriryadvàmavarohadçbãsam>% çø 5, 78, 4 . %<çbãsaü tuùàgnim>% bhàø . %<ançtàtithyapanodapåtidàrvàdhànarvãsapakvanàvyudakàni varjayet>% kàtyàø 4, 101, 5 . çbosa÷abdaþ pçthivãvàcã %<yo'yamçbãse pçthivyàmiti>% yàskokteþ çvãse yat pakvaü tindukàdi karkaþ .

#<çbhu># puø ari svarge aditau và bhavati ç + + bhå--óa . 1 deve . tena ç÷abdasya svargavàcitvaü draùñavyaü tacca pramàdàt pårvamanuktamiti tasya ca svarge puüstvam bodhyam . %<samãcãbhàsa çbhavaþ samasvaran>% çø 8, 3, 7 . %<taü nemimçbhavo yathà>% çø 75, 5 . 2 medhàvini niruø . %<agnaye brahma çbhavastatakùuþ>% çø 10, 80, 7 . %<çùirvipraþ pura età janànàmçbhurdhãra u÷anà kàvyena>% çø 9, 87, 3 . 3 devànàmapi yaùñavye deve . %<çbhavonàma tatrànye devànàmapi devatàþ . teùàü lokàþ paratare yàn yajantãha devatàþ>% bhàø vaø 15 459 . càkùuùamanvantarãye 4 devagaõabhede ca . %<càkùuùasyàntare tàta! manordevànimàn ÷çõu . àpyàþ prabhåtàþ çbhavaþ pçthukà÷ca divaukasaþ . lekhànàma mahàràja! pa¤ca devagaõàþ smçtàþ>% harivaüø 7 . traivarõikahãne 5 jàtibhede %<çbhåõàü tveti rathakçtaþ>% kàtyàø 4, 9, 5, %<çbhuþ saudhanvana sàtvatàparaparyàyastraivarõikebhyo hãno niyataþ ka÷cijjàti vi÷eùaþ iti pàrthasàrathimi÷ràþ>% karkaþ . tçtãyasavanãye sudhanvanaþ putraråpe 6 devabhede ca . %<ihopayàta ÷avaso napàtaþ saudhanvanà çbhavo màpa bhåta>% çø 4, 35, 1, etatsåkte ca navarcaistasyaiva guõàdivarõanam . ç + bhà--óu . 7 urubhàsamàne triø %<çbhumçbhukùaõo rayim>% . çø 4, 37, 5, %<ébhumurubhàsamànam>% bhàø çbhurastyasya u dde÷yatayà matup . çbhumat çbhudevatàke triø . %<çbhumantaü vàjavantaü tvà kave>%! çø 3, 52, 6 . çguõà dçùñaü sàma aõ . àrbhava taddçùñe sàmabhede àrbhava÷abde udàø . kvip . çbhårapi deve puø .

#<çbhukùa># puø çbhavo devàþ kùiyanti vasantyatra kùi + àdhàre bàø óa . 1 svarge 2 vajre 2 indre ca ràyamukuñaþ . çbhunàmnàkùãyate gamyate karmaõi bàø óa . çbhunàmake deve %<upa novàjà adhvaramçbhakùàþ>% çø 4, 37, 1, %<çbhukùà çbhavaþ>% bhà0

#<çbhukùan># puø çbhunàmnà kùàyate kùai--kùaye dhàtånàmanekàrthatvàt khyàtau karmaõi kanin . çbhunàmakhyàte devabhede stomovàjà çbhukùaõo dade vaþ . %<çbhumçbhukùaõo rayim>% çø 4, 37, 3, 5 .

#<çbhukùin># puø çbhukùaþ vajraü svargovà'syàsti ini . indre svàdau ébhukùà çbhukùàõau ÷asàdyajàdau ñilopaþ çbhukùa ityàdi %<indro vibhvàü çbhukùà vàjo aryaþ>% çø 7, 48, 3, çbhukùevàcarati çbhukùin + àcàre kvip anunàsikadãrghaþ çbhukùãõati . tataþ kvip çbhukùãn tadvadàcàrànvite triø .

@<[Page 1449a]>@
#<çbhva># triø urubhåtaþ pçùoø . mahati urubhåte niruø . %<stuùeyyaü puruvarpasamçbhvaminatamamàptyamàptyànàm>% çø 10, 120, 6, asyà çvaþ yàskena %<stotavyaü bahuråpamurubhåtamã÷varatamamàptavyamàptavyànàmiti>% krameõa padàni niruktàni . çbhvaþ urubhåta ivàcarati çbhva + àcàre kvip tato bàø atu . çbhvat urubhåte mahati . %<puruhåtoyaþ purugårta çbhvàü ekaþ purupra÷astaþ>% çø 6, 3 4, 2, çbhvàn mahàn bhàø atvantatvànnàntyalopaþ . kanin . çbhvan tatràrthe %<juùaddhavyà manuùasyordhvastàvçbhvà yaj¤e>% çø 10, 20, 5 bàø asac . çbhvasa ativçddhe . %<satya÷abasamçbhvasam>% çø 5, 5 2, 8, %<çbhvasam atipravçddhamiti>% bhàø %<indraü na yaj¤airvi÷vagårtamçbhvasamadhçùñam>% éø 8, 70, 3,

#<ç÷a># hiüsàyàü gatau ca sauø paraø sakaø señ . ar÷ati àr÷ãt ànar÷a ànu÷atuþ ar÷aþ . ç÷yaþ .

#<ç÷ya># triø ç÷a--karmaõi kyap . 1 hiüsye 3 mçge puüstrã ÷abdaratnàø . striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp . %<ç÷yo na tçùyannavapànamà gahi>% çø 8, 4, 10, ç÷ya ç÷yàkhyomçga iva tçùyan bhàø %<vasubhya ç÷yànàlabheta>% yajuø 24, 27, %<ç÷yo mayåraþ suparõaste gandharvàõàm>% yajuø 34, 27, tataþ caturarthyàm ç÷yàø ka . é÷yaka tatsannikçùñade÷àdau . bhàve kyap . 3 hiüsàyàü naø . ç÷yaü hiüsàü patanena dadàti dà--ka . ç÷yada kåpe puø %<yuvaü bandanamç÷yadàdudåpathuþ>% çø 10, 39, 8 . %<ç÷yadàt kåpàt>% bhàø .

#<ç÷yapàd># triø ç÷yasyeva pàdàvasya antyalopaþ samàø . mçgasadç÷apàdayukte striyàü ïãù padbhàva÷ca . %<ç÷yapadãü vçùaüdatãü goùedhàü vidhamàmyuta>% athaø 1, 184 .

#<ç÷yàdi># puø pàõinyukte caturarthyàü kapratyayanimitte ÷abdagaõesa ca gaõaþ . %<ç÷ya, nyagrodha, ÷ara, nilãna, nivàsa, nivàta, nidhàna, nibandha, vibaddha, parigåóha, upagåóha, a÷ani, sita, mata ve÷man, uttarà÷man, a÷man, sthåla, bàhu, khadira, ÷arkarà, anaóuh, araóu, parivaü÷a, beõu, vãraõa, khaõóa, daõóa, parivçtta, kardama, aü÷u>% .

#<çùa># gatau badhe ca tudàø paraø sakaø señ . çùati àrùãt . ànarùa ànçùatuþ arùità çùyàt arùiùyati àrùiùyat . arùitavyaþ arùaõãyaþ çùyaþ . arùità ãdit çùñaþ çùñavàn çùñiþ . %<÷çïgàbhyàü rakùa çùatyavatim>% athaø 9, 4, 17 . atha dàkùaõàyugyamupàrùati ÷ataø bràø 5, 4, 3, 8 . %<hradaü na hitvànyçùantyårmayaþ>% çø 1, 52, 7, %<yadudaryasya medasya pari÷iùyate tadgude nyçùet>% ÷ataø bràø 2, 8, 4, 5 . %<atha parùyçùati>% ityupakramya %<samaü bhåmi paryarùaõaü karoti>% 3, 6, 1, 18 . asya vede bhvàditvamapi dç÷yate . gaõavyatyàsàt sàdhuþ . %<arùantvàpastvayeha prasåtàþ>% çø 3, 309 . %<çùã gatau vyatyayena ÷ap>% bhàø %<tasmààpoghçtamarùanti sindhavaþ>% 1, 125, 5 . %<mahã na dhàràtyandho arùati>% 9, 86, 44 . %<età arùantyanalà bhavantã>% 4, 18, 6 . %<età svarùanti hçdyàt samudràt>% 4, 58, 5 . %<÷a÷amàskandamarùati>% yajuø 23, 55 .
     abhi + àbhimukhyena gatau %<abhyarùata suùñutiü gavyamàjimasmàsu>% çø 4, 58, 10 . %<kçõvanti varivo gave abhyarùanti suùñutim>% 9, 62, 3 .
     ni + pari + sam + ityàdau gatyarthadhàtorivàrthe . %<guhàkarindraü yàtà vãryeõa nyçùñam>% çø 4, 18, 0 . %<nyçùñaü nitaràü pràptam>% bhàø . %<ayaü nidhiþ sarame adribudhnogobhira÷vebhirvasubhirnyçùyaþ>% 10, 108, 7 .

#<çùadgu># puø yaduvaü÷ye ràjabhade . %<yadustasmànmahàsatvaþ kroùñà tasmàdbhaviùyati>% ityupakramya %<vçjinãvatastu bhavità çùadguraparàjitaþ . çùadgorbhavità putrasta÷citrarathastathà>% bhàø anuø 147 a .

#<çùabha># puø ç--abhak . 1 oùadhibhede oùadhibheda÷ca ùñravyagaõàntargata . sa ca su÷ruø dar÷itaþ yathà %<athàto dravyasaügrahaõãyamadhyàyaü vàkhyàsyàmaþ . samàsena saptatriü÷addravyagaõà bhavanti . tadyathà vidàrãgandhà vidàrã sahadevà vi÷vadevà÷vadaüùñrà pratyakaparõã ÷atàbarã sàrivà kçùõasàrivà jãvakarùabhakau mahàsahà kùudrasahà vçhatyau punarõavairaõóo haüsapàdã vç÷cikàlyçùabhã ceti>% . tallakùaõàdyuktaü bhàvapraø %<çùabhàtiviùà kçùõà kàkanàsàca càmaraiþ . jãvakarùabhakau j¤eyau himàdri÷isvarodbhavau . rasonakandavatkandau niþsàrau såkùmapatrakau . jãvakaþ kårcakàkàra çùabho vçùa÷çïgavat . jãvakomadhuraþ ÷çïgã hrasvàïgaþ kårca÷ãrùakaþ . çùabho vçùabhovãro viùàõõã bràhma ityapi . jãvakarùabhakau balyau ÷ãtau ÷ukrakaphapradau . madhurau pittadàhaghnau kà÷avàtakùayàpahau>% . aya¤càùñavargàntargataþ . jãvakarùabhakau mede kàkolyau çddhivçddhike . aùñavargo'ùñabhirdravyaiþ kathita÷carakàdibhiþ bhàvapraø . %<ràj¤àmapyaùñavargastu yato'yamatidurõabhaþ . tasma dasya pratinidhiü gçhõãyàttadguõaü bhiùak . medà jãvakakàkàlã çddhirvçddhistathà 'satã . varãvidàrya÷vagandhàvàràhãstu kramàt kùipet>% bhàvapraø . 2 munibhede ca . çùabhakåña÷abde munibhedo dç÷yaþ . varùati retaþ vçùa--abhak pçø balopaþ . 3 vçùabhe %<te te bhavantåkùaõa çùabhàso va÷à uta>% çø 6, 16, 47 . évabhàso retovarùakàvçùabhàþ bhàø . %<upa çùabhasya retasyupendra! tava vãrye>% 28, 8 %<tato niyuktàþ pa÷avo yathà ÷àstraü manãùibhiþ . taü taü devaü samuddi÷ya pakùiõa÷ca yathàvidhi çùabhàþ ÷àstrapañhitàstathà jalacarà÷ca ye>% sarvàüstànabhyayu¤jaüste tatràgnicayakarmaõi bhàø à÷vaø 88 . a÷vamedhasya vçùabhàdaya÷ca salakùaõà a÷vamedha÷abde dar÷itàþ asya vyàdhràdiùu pàñhàt upamitasamàsaþ . naraþçùabha iva vàkye nararùaübhaþ evaü ràjarùabhaþ puruùarnabha ityàdi . sarvatra prà÷astyaü tena dyotyate . %<syuruttarapade vyàghrapuïgavarùabhaku¤jaràþ . siüha÷àrdålanàgàdyàþ puüsi ÷reùñhàrthavàcakàþ>% amarokteþ . kvacidvàkye'pi ÷reùñhatvaü dyotyate . %<sàtvatàmçùabhaü sarve måtàvàsamamaüsata>% bhàgaø 302, 10 . %<svalakùaõà pràdårabhåt kilàsyataþ sa me çùãõàmçùabhaþ prasãdatu>% bhàgaø 2, 4, 23 . golakùaõàntargatavçùabhalakùaõamuktaü vçhasaüø %<sàsràbilaråkùàkùyo måùakanayanà÷ca na ÷ubhadà gàvaþ . pracalaccipiñaviùàõàþ karañàþ kharasadç÷avarõàþ . da÷asaptacaturdantyaþ pralambamuõóànanà vinatapçùñhàþ . hrasvasthålagrãvà yavamadhyà dàritakhurà÷ca . ÷yàvàtidãrghajihvà gulphairatitanubhirativçhadbhirvà . atikakudàþ kç÷adehà neùñà hãnàdhikàïgya÷ca . vçùabho 'pyevaü sthålàtilambavçùaõaþ siràtatakroóaþ . sthålàsiràcitagaõóastristhànaü mehate ya÷ca . màrjàràkùaþ kapilaþ karaño và na ÷ubhado dvijasyeùñaþ . kçùõauùñhatàlujihvaþ ÷vasano yåthasya ghàta karaþ . sthåla÷akçnmaõi÷çïgaþ sitodaraþ kçùõasàravarõa÷ca . gçhajàto 'pi tyàjyo yåthàvanà÷àvaho vçùabhaþ . ÷yàmakapuùpacitàïgo bhasmàruõasannibho vióàlàkùaþ . vipràõàmapi na ÷ubhaü karoti vçùabhaþ parigçhãtaþ . ye coddharanti pàdàn païkàdiva yojitàþ kç÷agrãvàþ . kàtaranayanà hãnà÷ca pçùñhataste na bhàrasahàþ . mçdusaühatatàmroùñhàstanusphicastàmratàlujihvà÷ca . tanuhrasvoccatravaõàþ sukukùayaþ spaùñajaïghà÷ca . àtàmrasaühatakhurà vyåóhoraskà vçhatkakudayuktàþ . snigdha÷lakùõatanutvagrãmàõastàmratanu÷çïgàþ . tanubhåspçgvàladhayà raktàntavilocanà mahocchvàsàþ . siühaskandhàstanvalpakambalàþ påjitàþ sugatàþ . vàmàvartairvàme dakùiõapar÷ve ca dakùiõàvartaiþ . ÷ubhadà bhavantyanaóuho jaïghàbhi÷caiõakanibhàbhiþ . vaidåryamallikàbudbudekùaõàþ sthålanetravarmàõaþ . pàrùõibhirasphuñitàbhiþ ÷astàþ sarve'pi bhàravahàþ . ghràõodde÷e sabalirmàrjàramukhaþ sita÷ca dakùiõataþ . kamalotpalalàkùàbhaþ suvàladhirvàjitulyajavaþ . lambairvçùaõairmeùodara÷ca saïkùiptavaïkùaõakroóaþ . j¤eyo bhàràdhvasaho jave'÷vatulya÷ca ÷astaphalaþ . sitavarõaþ piïgàkùastàmraviùàõekùaõo mahàvaktraþ . haüso nàma ÷ubhaphalo yåthasya vivardhanaþ proktaþ . bhåspçgbàladhiràtàmravaïkùaõo raktadçk kakudmã ca . kalmàùa÷ca svàminamaciràt kurute patiü lakùmyàþ . yo và sitaikacaraõo yatheùñavarõa÷ca so'pi ÷astaphalaþ . mi÷raphalo'pi gràhyo yadi naikàntapra÷asto 'sti>% . %<çùabhàkhyametaduditaü sajasàþ sayau cet>% ityukte 4 chandobhede 5 karõacchidre 6 kumbhãrapucche mediø 7 parvatabhede dharaõã . 8 varàhapucche 9 jinabhede ca hemaø %<nàbhimålàt yadà varõa utthitaþ kurute dhvanim . vçùabhasyeva nirvàti helayà çùabhaþ smçtaþ>% iti saïgãtadàø ukte 10 svarabhede . %<niùadharùabhagàndhàraùaójamadhyamadhaivatàþ . pa¤cama÷cetyamã sapta tantrãkaõñho tthitàþsvaràþ>% amaraþ . 11 bhagavadavatàrabhede sa ca nàbhermerurdevyàmajàna bhàgaø 5 . 6 aø . %<nàbhirapatyakàmo merudevyà bhagavantaü yaj¤apuruùamavahitàtmà'yajat>% ityupakramya tapaþprasanno bhagarvàstayoþ putratayàvatãrõaþ ityuktaü tatraiva . yathà %<bhavadbhiravitathagãrbhirvaramamumabhiyàcito yadamaùyàtmajo mayà sadç÷o bhåyàditi>% 18 . yathàhamevàbhiråpa÷ca kaivalyàt 19 athàpi brahmavàdo na mçùà bhavitumarhati mamaiba hi mukhaü yad dvijadevakulam . tata àgnidhrãye'ü÷akalayà'vatariùyannàtmatulyamanupalabhamàna iti ni÷àmayantyà merudevyàþ patimabhidhàyàntardadhe bhagavàn! varhiùi tasminnevaü viùõudatta bhagavàn paramarùibhiþ prasàditonàbheþ priyacikãrùayà tadavarodhàyane merudevyàü dharmàn pradar÷ayitukàmo vàtavasanànàü ÷ramaõànàmçùãõàmårdhamanthinàü ÷uklayà tanvà'vatatàra 6 aø %<÷uka uvàca atha tamutpattyaivàbhivyajyamànabhagaballakùaõaü sàmyopa÷amavairàgyai÷varyamahàbibhåtibhiranudinamedhamànànubhàvaü prakçtayaþ prajà bràhmaõà davatà÷càvànatalasamavanàyàtita ràü jagçdhuþ . tasya ha và itthaü varùmaõà varãyasà vçhac÷lokena ca ojasà balena ÷riyà ya÷asà vãrya÷auryàbhyà¤ca pità çùabha itãdaü nàma cakàra . yasya hãndraþ spardhamàno bhagavàn varùe na vavarùa tadavadhàrya bhagavànçùabhadevoyoge÷varaþ prahasyàtmayogamàyayà svaü varùamajanàbhaü nàmàbhya varùat . nàbhistu yathàbhilaùitaü suprajàstvanavarudhyàti pramodabharavihvalogadgadàkùarayà girà svairaü gçhãtanaralokasàdharmyaü bhagavantaü puràõapuruùaü màyàvilasitamatirvatsa tàteti sànuràgamupalàlayan paràü nirvçtimupagataþ . viditànuràgamàpauraprakçtijanapadoràjànàbhiràtmajaü samayaseturakùàyàmabhiùicya bràhmeõeùå panidhàya saha merudevyà vi÷àlàyàü prasannanipuõena tapaþsamàdhiyogena naranàràyaõàkhyaü bhagavantaü vàsudevamupàsãnaþ kàlena tanmahimànamavàpa . yatra ha pàõóaveya! ÷lokàvudàharanti . konu tat karma ràjarùernàbheranvàcaret pumàn . apatyatàmagàdyasya hariþ ÷uddhaina karmaõà . brahmaõyo'nyaþ! kutonàbherviprà maïgalapåjitàþ . yasya barhiùi yaj¤e÷aü dar÷ayàmàsurojasà . atha ha bhagavànçùabhadevaþ svaü varùaü karmakùetramanumanyamànaþ pradar÷itagurukulavàsolabdhavarairgurubhiranuj¤àto gçhamedhinàü dharmànanu÷ikùamàõojayantyàmindradattàyàmubhayavidhalakùaõaü karmasamàmnàyamabhiyu¤jannàtmajànàmàtmasamànànàü ÷ataü janayàmàsa . yeùàü khalu mahàyogã bharatojyeùñhaþ ÷reùñhaguõa àsãt yenedaü varùeti bhàratamiti vyapadi÷anti>% . 12 ràjakartavye çùabhasahasràdidakùiõake ekàhasàdhye yàgabhede %<çùabhagosavau>% kàtyàø 22, 11, 2, %<çùabha÷ca gosava÷ca kratå bhavataþ>% karkaþ %<pårvoràj¤aþ>% 4 . %<pårvaþ çùabhasaüj¤oràj¤aþ>% karkaþ %<dakùiõa çùabhasahasraü dvàda÷aü và ÷atam>% 5 . %<çùabhàõàü sahasraü dvàda÷àdhikaü ÷ataü và>% saügrahaþ . 13 yaj¤aturaputre nçpabhede ca . %<ekaviü÷astomena çùabho yàj¤atura ãje ÷iknànàü ràjà tadetadgàthayà'bhigãtam . yàj¤ature yajanàne brahmàõa çùabhe janàþ . a÷vamedhe dhanaü viprà vibhajantesma dakùiõàþ>% ÷ataø 13, 5, 4, 15,

#<çùabhakåña># puüø hemakåñaparvate bhàø vaø 110 aø . %<parvataü sa samàsàdya hemakåñamanàmayam . acintyànadbhutàn bhàvàn dadar÷a subahån nçpa!>% ityupakramya tadà÷caryamålapra÷ne yudhiùñhiraü prati loma÷avàkyaü yathà
     %<asmit nçùabhakåñe'bhådçùabhonama tàpasaþ . aneka÷atavarùàyustapasvã kopanobhç÷am . sa vai sambhàùyamàõo'nyaiþ kopàdgirimuvàca ha . ya iha vyàharet ka÷cidupalànutsçjestvamu . vàta¤càhåya mà ÷abdamityuvàca sa tàpasaþ . vyàharaü÷ceha puruùo megha÷abdena vàrya tàm . evametàni karmàõi ràjaüstena maharùiõà . kçtàni kàni cit krodhàt pratiùiddhàni kàni cit . nandàü tvabhigatà devà purà ràjanniti ÷rutiþ . anvapadyanta sahasà puruùà devadar÷inaþ . te dar÷anaü tvanicchanto devàþ ÷akrapurogamàþ . durga¤cakrurimaü de÷aü giripratyåharåpakam . tadà prabhçti kaunteya! narà girimimaü sadà . nà÷aknu vannabhidraùñuü kuta evàdhirohitum . nàtaptatapasà ÷akyo draùñumeùa mahàgiriþ . àroóhuü và 'pi kaunteya . tasmànniyatvàgbhava . iha devàstadà sarve yaj¤ànàjahruruttamàn . teùàmetàni liïgàni dç÷yante'dyàpi bhàrata! . ku÷àkàreva dårveyaü saüstãrõeva ca bhåriyam . yåpaprakàràbahavo vçkùà÷ceme vi÷àmpate! . devà÷ca çùaya÷caiva vasantyadyàpi bhàrate! .>%

#<çùabhagajavilasita># naø %<bhatrinagaiþ svaràt khamçùabhagajavilasitamiti>% pçø raø ukte ùoóaùàkùarapàdake varõavçttabhede .

#<çùabhatara># puø tanuþ çùabhaþ tanutve ùñarac . bhàravahane manda ÷aktau vçùabhe . jàtitvena ùittvàt striyàü ïãù . vçùabhatarã .

#<çùabhadvãpa># puø naø çùabha iva ÷vetaþ dvãpaþ . dvãpabhede ÷vetadvãpe yatra krau¤ca parvato'sti sa ca kumàreõa vidàritaþ %<çùabhadvãpamàsàsàdya sevyaü kro¤canisådakam>% bhàø vaø 84 aø .

#<çùabhadhvaja># puø çùabhovçùabhodhvajo'sya . vçùavàhane 1 mahàdeve . çùabhaketanàdayo'pyatra . 2 arhadvi÷eùe mediniþ .

#<çùabhã># strã çùabha + gauràø ïãù jàtau và ïãù . 1 naràkàràyàü striyàm 2 ÷åka÷imbyàm 3 siràlàyàm 4 vidhavàyà¤ca mediniþ . 5 çùabhajàtistriyàü strãgavyàm 6 kapikacchvà¤ca . çùabha÷abde udàø .

#<çùi># puø çùati j¤ànena saüsàrapàraü çùã gatau ki . j¤ànena saüsàrapàragate 1 va÷iùñhàdau 2 ÷àstrakçdàcàrye 3 vede 4 kiraõe ca tasyavyutpattiryathà . çùã hiüsà gatau dhàturvidyàsatyatapaþ÷rutiþ . eùa sannicayo yasmàt bràhmaõa÷ca tatastvçùiþ . vivçttasamakàlaütu buddhvyà vçttimçùistvayam . çùanti paramàü yasmàt paramarùistata, smçtaþ . gatyarthàdçùate rdhàtornàmanirvçttikàraõam . yasmàdetat svatambhåtastasmàcca çùità mateti matsyàø puø 120 aø %<ajàn ha vai pç÷nãü stapasyamànàn brahma svayambhvabhyànarùatte çùayo'pavatu tadçùãõàmçùitvam>% aitaø bràø halàdirapyatra %<vidyàvidaradhamatayoviùayaþ prasiddhàþ>% bharataþ . %<sapta brahma rùidevarùimaharùiparamarùayaþ . kàõóarùi÷ca ÷rutarùi÷ca ràjarùi÷ca kramàvaràþ>% ratnakoùokte saptavidha çùirbhavati . teùàü vi÷eùaþ trikàø uktaþ yathà %<vyàsàdyàstu maharùayaþ . paramarùayastu bhelàdyàþ devarùayaþ kaõàdayaþ . brahmarùayo vasiùñhàdyàþ su÷rutàdyàþ ÷rutavarùayaþ . çtaparõàdayo ràjarùayaþ kàõóarùayastvamã . jaiminya dyàþ>% vasiùñhàdyà÷ca marãcyàdyàþ da÷a . %<bhçgurmarãciratri÷ca aïgirà pulahaþ kratuþ . manurdakùo vasiùñha÷ca pulastya÷ceti te da÷a . brahmaõo mànasàhyete utpannàþ svayamã÷varàþ . paratvenarùayastasmàdbhåtàstasmànmaharùayaþ>% matsyaø 120 aø . teùàü putràõàü tu tapasaiva çùitvaü yathoktaü tatraiva %<ã÷varàõàü sutàsteùàmçùayastàn nibodhata . kàvyo vçhaspati÷caiva ka÷yapa÷cyavanastathà . utathyo vàmadeva÷ca agastyaþ kau÷ikastathà . kardamo bàlakhilyà÷ca vi÷ravàþ ÷aktivarcasaþ . ityete çùayaþ proktàstapasà çùitàü gatàþ>% . kintu marãcyàdãnàmeva çùitvaü bhåri prasiddham . taeva bhogasamàptau nakùatraråpeõa gaganamaõóale uttarasyàü sàrundhatãkàþ sthitàbabhraümyante teùàü ca gati kàlasahitacàràdi niråpitaü vçhaø saüø yathà %<saikàvalãva ràjati sasitotpalamàlinã sahàseva . nàthavatãva ca digyaiþ kauberã saptabhirmunibhiþ . dhruvanàyakopade÷ànnarinartãvottarà bhramadbhi÷ca . yai÷càramahaü teùàü kathayiùye vçddhagargamatàt . àsanmaghàsu munayaþ ÷àsati pçthvãü yudhiùñhire nçpatau . ùaódvikapa¤cadviyutaþ (2526) ÷akakàlastasya ràj¤a÷ca . ekaikasminnçkùe ÷ataü ÷ataü te caranti varùàõàm . pràguttarata÷caite sadodayante sasàdhvãkàþ . pårve bhàge bhagavàn marãcirapare sthito vasiùñho'smàt . tasyàïgiràstato'tristasyàsannaþ pulastya÷ca . pulahaþ kraturiti bhagavànàsannànukrameõa pårvàdyàþ . tatra vasiùñhaü munivaramupà÷ritàrundhatã sàdhvã . ulkà÷anidhåmàdyairhatà vivarõà vira÷mayo hrasvàþ . hanyuþ svaü svaü vargaü vipulàþ snigdhà÷ca tadvçddhyai . gandharvadevadànavamantrauùadhisiddhayakùanàgànàm . pãóàkaro marãcirj¤eyo vidyàdharàõàü ca . ÷akayavanadaradapàratakàmbojàüstàpasàn vatopetàn . hanti vasiùñho'bhihato vivçddhido ra÷misampannaþ . aïgiraso j¤ànayutà dhãmanto bràhmaõà÷ca nirdiùñàþ . atreþ kàjàrabhavà jalajànyambhonidhiþ saritaþ . rakùaþpi÷àvadànavadaityabhujaïgàþ smçtàþ pulastyasya . pulahasya tu målaphalam kratostu yaj¤àþ sayaj¤abhçtaþ>% . ete ca svàyammuva manvantare saptarùaya àsan tato'dhikàrasamàptau nakùatraråpeõa nabhomaõóale sthitàþ . manvantarabhede tu anye eva saptarùayobhavanti yathàha hariø . 1 %<marãciratrirbhagavànaïgiràþ pulahaþ kratuþ . pulastya÷ca va÷iùñha÷ca saptaite brahmaõaþ sutàþ . uttarasyàü di÷i tathà ràjan . saptarùayaþ smçtàþ . nàbhà nàma tathà devàstvàsan svàyambhuve'ntare>% . 2 aurvo va÷iùñhaputra÷ca stambaþ kà÷yapa eva ca . pràõovçhaspati÷caiva dattoni÷cyavanastathà . ete maharùayastàta! vàyuproktà mahàvratàþ . 3 vasiùñhaputràþ saptàsan vàsiùñhà iti vi÷rutàþ . hiraõyagarbhasya sutà årjànàma sutejasaþ . çùayo'tra mayà proktàþ kãrtyamànànnibàdha tàn . 4 kàvyaþ pçyustathaivàgnirjanturdhàmà ca bhàrata . kapãvàna kapãvàü÷ca tatra saptarùayo'pare . 5 vedabàhuryadudhra÷ca munirveda÷iràstathà . hiraõyarobhàparjanya årdhabàhu÷ca somajaþ . satyanetrastathà'treya ete saptarùayo'pare 6 bhçgurnabho vivasvàü÷ca sudhàmà virajastathà . atinàmà sahiùõu÷ca saptaite tu maharùayuþ . càkùuùasyàntare tàta! manordevànimàn ÷çõu 7 atrirva÷iùñho bhagavàn ka÷yapa÷ca mahànçùiþ gautama÷ca bharaddàjovi÷vàmitrastathaiva ca . tathaiva putro bhagavànçcãkasya mahàtmanaþ . saptamojamadagni÷ca çùayaþ sàmpratraü divi . manvantare vyatikrànte catvàraþ saptakà gaõàþ . kçtvà kama divaü yànti brahmalokamanàmayam . tato'nye tapasà yuktàþ sthànaü tatpårayantyuta . atãtàvartamànà÷ca krameõaitena bhàrata! . etànyuktàni kauravya! saptàtãtàni bhàrata! 8 ràmo vyàsastathàtreyo dãptimàniti vi÷rutaþ . bhàradvàjastayàdroõira÷vatthàmà mahàdyutiþ . gautamasyàtmaja÷caiva ÷aradvànnàma gautamaþ . kau÷iko gàlava÷caiva ruruþ kà÷yapa eva ca . ete ÷capta mahàtmànobhaviùyà munisattamàþ . brahmaõaþ sadç÷à÷caite dhanyàþ saptarùayaþ smçtàþ . 9 medhàtidhistu paulastvovasuþ kà÷yapa eva ca . jyotiùmàn bhàrgava÷caiva dyutimànaïgiràstathà . savanaü÷caiva và÷iùñha àtreyo havyavàhanaþ . paulahaþ satyaþ ityete munayo rauhite'ntare 10 da÷ame tvatha paryàye dvitãyasyàntare manoþ . haviùmàna paulaha÷caiva sukçti÷caiva bhàrgavaþ . àpomårtistathàtreyo và÷iùñha÷càùñakaþ smçtaþ . paulastyaþ pramati÷caiva nabhoga÷caiva ka÷yapaþ . aïgirànabhasaþ satyaþ saptaiva paramarùayaþ . 11 ekàda÷e tu paryàye tçtãyaspàntare manoþ . tasya sapta çrùã÷càpi kãrtya mànànnibàdha me . haviùmàn kà÷yapa÷càpi haviùmàn ya÷caü bhàrgavaþ . taruõa÷ca tathàtreyovàsiùñha stanayastathà . aïgirà÷codadhiùõya÷ca paulastyoni÷carastathà . pulaha÷càgnitejà÷ca bhavyàþ bhapta maharùayaþ . 12 caturthasyàtha sàvarõa çùãn sapta÷çõuùva me . dyutirva÷iùñha putra÷ca àtreyaþ sutapàstathà . aïgiràstapasomårti stapasvã kà÷yapastathà . tapodhana÷ca paulastyaþ paulaha÷ca taporaviþ . bhàrgavaþsaptamasteùàm 13 trayoda÷e'tha paryàye bhavye manvantare manoþ . aïgirà÷caiva dhçtimàn paulastyo havyapastu yaþ . paulahastattvadar÷ã ca bhàrgava÷ca nirutsukaþ . niùprakampastathàtreyo nirmohaþ kà÷yapastathà . vetapà÷caiva vàsiùñhaþ saptaite tu maharùayaþ . 14 caturda÷e'tha paryàye bhautyasyaivàntare manoþ . agnãdhraþ kà÷yapa÷caiva paulastyo bhàrgavastathà . bhàrgavohyatibàhu÷ca ÷uciràïgirasastathà . yukta÷caiva tathàtreyaþ ÷ukrovà÷iùñha evaca . ajitaþ paulaha÷caiva antyàþ saptarùaya÷ca te . saptarùãõàü uttaràhyudaya÷ca ÷ataø bràø 2, 1, 2, 1 . uktaþ yathà %<saptarùãnuha sma vai purarkùà ityàcakùate amãhyuttaràhi saptarùaya udyanti>% . vi÷vàmitrasçùñàþ saptarùayastu dakùiõasyàü nabhomaõóale sthitàþ taduktaü %<tato brahmatapoyogàt prajàpatirivàparaþ . sasarja dakùiõe bhàge saptarùãnaparàn punaþ>% . %<manumekàgramàsãnamabhigamya maharùayaþ>% . %<çùayo dãrghasandhyatvàddãrghamàyuravàpnuyuþ>% . %<çùayaþsaüyatàtmànaþ iti ca>% manuþ . %<vasannç ùikuleùu saþ>% %<àkãrõamçùipatnãnàm>% raghuþ . %<çùãn jyotirmayàn sapta>% %<saptarùihastàvacitàva÷eùàõyadho vivasvàn parivartamànaþ>% kumàø . vedamantrasya prathamaü 14 draùñari ca . %<thena yadçùiõà dçùñaü siddhiþ pràptà ca yena vai . mantreõa, tasya tat proktamçùibhàvaþ sa ucyate>% yogi yàø . yena çùiõà kalpàdau yomantrodçùñastasya mantrasya sa çùiþ . tajj¤ànàva÷yakatvamàrùa÷abde dar÷itam tatra vaidikamantràõàmçùiniråpaõa¤ca sarvànukramaõikàdau dç÷yaü saükùepeõa tatroktamatrocyate . %<sarvamàgneyaü>% gàyatraü gautamãyam, sarvaü sàvitramauùõihaü bhàradvàjãyam, sarvaü saumyamànuùñubhamàtharvaõikam . sarvaü vàrhaspatyaü vàrhatamàïgirasam, sarvaü vàruõaü pàïktamàlambàyanãyam, sarvamaindraü traiùñubhaü yàj¤avalkãyaü, sarvamàdityadaivataü jàgatam kautsam . jyotiùñome dãkùàprabhçti vakùyamàõa dãkùàyàü bhçguragnàviùõågàyatrã . pràyaõãye, àïgiraso'ditiruùõik, kraye vi÷vàmitraþ somo'nuùñup . àtithyai vasiùñho viùõurvçhatã, pravargye ka÷yapa àdityaþ païktiþ . upasatsvàtreya upasaddevatà triùñup . agnãùomãye'gastyo'gnãùomau jagatã . pràyaõãye'tiràtra àgnive÷yo'horàtre atijagatã, caturviü÷atyahe saukaràyaõaþ saüvatsaraþ ÷akvarã . atiplave ùaóahe sàvarõo'rdhamàsà màsà÷ceti ÷akvarã, pçùñhye ùaóahe sàvakàyana çtavo'ùñiþ, abhijiti, priyavrato'gniratyaùñiþ, svarasàmasu sarasvatyàpi dhçtiþ, viùuvati rauhiõàyaõa àdityo'tidhçtiþ, vi÷vajiti saubhara indra nirçtiþ kçtiþ, go àyuùorvàrkalirmitràvaruõau prakçtiþ, da÷aràtra àcàryo vi÷vedevà àkçtiþ, da÷aràtrike pçùñye ùaóahe màveyo di÷o vikçtiþ, chandogeùu ÷vaulvàyana ime lokàþ saükçtiþ, da÷ame'hani parà÷araþ saüvatasaro'tikçtiþ, mahàvrate ÷ailinaþ prajàpatirutkçtiþ, udayanãye'tiràtre bhauvanàyano vàyu÷chandàüsi sarvàõi, çùibhirupalakùitaü vàkyamçùayaþ . adhikaü hemàø vrataø dç÷yam . bhàve ki . 15 dar÷ane 16 j¤àne ca . çùikçt çùimanàþ . 17 tantroktamantrasya prathamopàsànena siddhe çùyàdi÷abde puø udàø .

#<çùikulyà># strã çùãõàü kulyeva . 1 nadyàü trikàø . çùãõàü kçtimà sarit . mànasasaro'ntikasthe çùinirmitasarovare %<tàüstu sàntvena nirjitya mànasaü sara uttamam . çùikulyàstathà sarvà dadar÷a kurunandanaþ . saro mànasa màsàdya hàñakànabhitaþ prabho! . gandharvarakùitaü de÷a majayat pàõóavastataþ>% bhàø saø 27 aø . 3 tãrthabhede %<çùikulyàü samàsàdya vàsiùña¤caiva bhàrata! vàsiùñhã samabhikramya sarve varõà dvijàtayaþ . çùikulyàü samàsàdya naraþsnàtvà vikalmaùaþ . devàn pitéü÷càrcayitvà çùilokaü prapadyate>% bhàø vaø 84 aø . %<bhåmibhàgàstathà puõyà gaïgàdvàramathàpi ca . çùikulyàstathàmedhyà nadã citravahàtathà>% bhàø anuø 165 aø . çùikulàya hitaü yat . 4 çùikulahite triø . %<ubhayorçùikulapàyàþ sarasvatyàþ surodhasoþ>% bhàgaø 3, 22, 26 . %<çùikulyàyàþ çùikulahitàyàþ sarasvatyàþ>% ÷rãdharaþ . çùikulatarhãt yat . 5çùikulayogye triø . %<atha tasyo÷atãü devãmçùikulyàü sarasvatãm>% bhàgaø 3, 16, 13, . sà ca %<bhåmna çùikulyàyàmudgãthastataþ prastàro devakulyàyàm>% bhàgaø 5, 15, 6 . bhàratavarùasthe 6 mahànadãbhede tatratyamahànadãkãrtane bhàø 5, 19, 18 . candrava÷à tàmraparõãtyupakramya çùikulyà'drisàmà kau÷ikã mandàkinãti tàþ pradar÷ya iti mahànadya ityuktam .

#<çùikçt># triø çùiü dar÷anaü karoti kç--kvip 6 taø . sarvadraùñari . %<çùimanà÷ca çùikçt svarùàþ>% çø 9, 96, 18,

#<çùigiri># puø girivrajàkhyamàgadhade÷asthajaràsandhapurasannikçùñastheùu pa¤casu parvateùu madhye parvatabhede %<eùa pàrtha! mahàn bhàti pa÷umànnityamambumàn . niràmayaþ suve÷màóhyo nive÷o màgadhaþ ÷ubhaþ . vaihàrovipulaþ ÷ailo varàho vçùamastathà . tathà çùigiristàta! ÷ubhà÷caityakapa¤camàþ . ete pa¤ca mahà÷çïgàþ parvatà ÷ãtaladrumàþ . rakùantãvàbhi saühatya saühatàïgàgirivrajam>% bhàø saø 20 a0

#<çùijàïgalikã># strã çùipriyà jàïgalikã . çkùagandhàvçkùe ratnamà0

#<çùitarpaõa># naø çùãõàü tarpaõam . çùãnuddã÷ya jalà¤cali dàne tadvidhiþ àø taø %<kçtopavãto devebhyo nivãtã ca bhavettataþ . manuùyàüstarpayedbhaktyà çùiputrànçùãüstathà . sanaka÷ca sananda÷ca tçtãya÷ca sanàtanaþ . kapila÷càsuri÷caiva voóhuþ pa¤ca÷ikhastathà . sarvete tçptimàyàntu maddattenàmbunà sadà . marãcimatryaïgirasau pulastyaü pulahaü kratum . praceta saü vasiùñha¤ca bhçguü nàradameva ca . devàn sarvànçùãn sarvàn tarpayedakùatodakaiþ>% akùatà atra yavàþ %<akùatà÷ca yavàþ proktàþ>% ityukteþ . tacca snànakàle nityaü kartavyam yathàha ÷àtàø tarpaõa¤ca ÷uciþ kuryàt pratyahaü snàtakodvijaþ . devebhya÷ca çùibhya÷ca pitçbhya÷ca yathàkramam . %<nityaü snàtvà ÷uciþ kuryàddevarùipitçtarpaõam>% manuþ . tarpaõasya pradhànàïgabhedena dvividhatà tarpaõa÷abde vakùyate .

#<çùipa¤camã># strã çùãõàü saptarùãõàü påjàïgaü pa¤camã . bhàdra÷uklapa¤camyàm . tatra hi saptarùãn pratimàsthàn påjayitvà'kçùñabhåmija÷àkena vartanam kàryam . sapta varùàõyevaü kçtvà aùñame'bde saptakumbhasthitàsu pratimàsu saptarùãn saüpåjya tanmantreõàùñottara÷ataü tilairhutvà sapta bràhmaõàn bhojayediti vidhiþ . sålaü hemàdrau vratakhaõóe dç÷yam . mà ca madhyàhnavyàpinã gràhyà %<påjàvrateùu sarveùu madhyàhnavyàpinã tithiriti>% màdhavãye hàrãtokteþ dinadvaye tathàlàbhe hemàdrimate parà gràhyà %<paràsità syàt pa¤camãti>% dãpikokteþ màdhavamate pårvà %<sarvatra pa¤camã pårvà>% ityukteþ yugma÷àstràcca . %<çùipa¤camã ùaùñhãyutaiva gràhyeti>% divodàsaþ .

#<çùiproktà># strã çùiõà dhanvantariõàbhaiùajyàya proktà . màùaparõyàm ratnamàø .

#<çùibandhu># puø éùirbandhuþ utpàdako'sya . 1 çùivaü÷ajàte akçùñarùau 2 ÷arabhanàmake çùau ca . %<vasvapàvçõoþ ÷arabhàya çùivandhave>% çø 8, 100, 5 . 6 taø . 3 çùimitre ca .

#<çùimanas># puø çùirsarvàrthadar÷i mano'sya . sarvàrthadar÷imanaske çùikçcchabde udàø .

#<çùiyaj¤a># puø çùyudde÷yako yaj¤aþ çùirvedastadadhyayanaråpo yaj¤o và . nityaü gçhasthakartavyapa¤cayaj¤àntargate vedàdhyayanaråpe brahmayaj¤e %<çùiyaj¤aü devayaj¤aü bhåtayaj¤a¤ca sarvadà . nçyaj¤aü pitçyaj¤a¤ca yathà÷akti na hàpayet . etàneke mahàyaj¤àn yaj¤a÷àstravido janàþ>% . svàdhyàyenàrcayetarùãn homairdevàn yathàvidhi . pitén ÷ràddhai÷ca nénannairbhåtàni balikarmaõà manuþ

#<çùiloka># puø çùibhirbhogyolokaþ . satyalokasannikçùñasthe çùãõàü bhogasthànabhede çùikulyà÷abdeudàø . sa ca lokaþ ÷anilokàdårdhvaü dhruvalokàdadhovartamànaþ yathàha kà÷ãkhaõóe ÷anilokavarõanànantaraü %<netrayoþ pràghuõãcakre tataþ saptarùi malyalam>% ityupakramya %<÷iva÷arman! ÷ivamate! sadà saptarùayo'malàþ . vasantãha prajàþ sraùñuü viniyuktàþ prajàsçjà . marãciratriþ pulahaþ pulastyaþ kraturaïgiràþ . vasiùñha÷ca mahàbhàgà brahmaõomànasàþ sutàþ . sapta brahmàõa ityete puràõe ni÷cayaü gatàþ . saübhåtiranasåyà ca kùamà prãti÷ca sannatiþ . smçtirårjà kramàdeùàü patnyolokasya màtaraþ . eteùàü tapasà caitaddhàryate bhuvanatrayam . utpàdya brahmaõà pårvametat proktà maharùayaþ . prajàþ sçjata re putrà! nànàråpàþ prayatnataþ>% ityàdikamupavarõya %<vruvatoriti saükathàü tathà gaõayorvaiùõavayormudàvahàm . dhruvaloka upàgatastayornayanàtithyamatathyavarjitaþ>% 18 aø .

#<çùi÷ràddha># naø 6 taø . çùoõàü kartavye ÷ràddhe . tatra hi bahvàrambhe laghukriyà taduktam %<ajàyuddhe çùi÷ràddhe prabhàte meghaóambare . dampatyoþ kalahe caiva bahvàrambhe laghukriyà>% .

#<çùisàh># triø çùãn sahate abhibhavati saha--õvi 6 taø . çùãõàü draùñçõàmabhibhàvake . %<étasya dhãtimçùiùàóavãva÷at>% çø 9, 76, 4 . %<sahesàóa>% pàø ùatvapakùe ùatvamanyatra çùisàhau ityàdau na ùatvamiti bhedaþ .

#<çùiùàõa># puø çùibhiþ sàyate bhajyate ùaõa--saübhaktau karmaõi gha¤ vede ùatvam . çùibhiþ saübhakte . %<ye tvà sçjantyçùiùàõa! vedhasaþ>% çø 9, 86, 4 . %<çùiùàõa! çùibhiþ saübhakta>% bhàø . loke tu na ùatvam .

#<çùi(ùñi)ùeõa># puø nçpabhede . tato vidàø a¤ . àrùi (rùñi)ùeõaþ . tadgotràpatye puüstrãø striyàü ïãp .

#<çùiùñuta># triø çùibhiþ stutaþ vede ùatvam . çùibhiþ stute %<çùiùñutà jarayantã>% çø 7, 75, 5 . 2 agnau ca %<çùiùñuta iti çùayohyetamagre'stuvaüstasmàdàharùiùñu ta iti>% ÷ataø 1, 4, 2, 6 . loke tu na ùatvam . kvacilloke'pi ùatvam . %<çùiùñutàü viùõupadãü puràõàm>% bhàø anuø 27

#<çùistoma># puø ekàhasàdhye yàgabhede . %<çùistomà vràtyastomà÷ca pçùñhyàhàni>% à÷vaø ÷rauø 25 . %<çùistomà nàma sapta ekàhàþ . ubhayatra saptamojyotiùñomaþ prakçtiþ>% nàràø .

#<çùisvara># puø çùibhiþ svåryate ÷abdyate ståyate své--karmaõi ap 6 taø . çùibhiþ stutye . %<çùisvaraü carati yàsu nàma te>% çø 5, 44, 8 . %<çùisvaramçùibhiþ stutyam>% bhàø .

#<çùisarga># puø çùibhiþ kçtaþ sargaþ . brahmaõàniyuktairçùibhiþ kçte jagatsarjane .

#<çùã># strã çùi + gauràø striyàü ïãù . çùipatnyàm .

#<çùi(ùã)ka># puø çùyàü bhavaþ ka và hrasvaþ . çùipatnã garbhajàte çùeraurase putre . %<çùiputrà çùãkàstu maithunàt garbhasambhavàt . paratvenarùayaste vai bhåtàye çùikàstataþ . çùãkàõàü sutàye vai vij¤eùà çùiputrakàþ>% ityupakramya katicidçùãnuktvà %<teùàü putrànçùãkàüstu garbhotpannànnivodhata>% ityupakramya çùãõàmaurasàn katicinuktvà %<ityete çùikàþ sarve satyena çùitàü gatàþ>% matsyapuø 120 aø .

#<çùãvat># triø çùiþ stotçtvenàstyasya matup %<chandasãraþ>% pàø masya vaþ dãrghaþ . çùistotçke çùistute . %<÷iprinnçùãvaþ ÷acãvo>% çø 8, 2, 28, %<çùãvaþ! çùimiryukta>% bhàø . atra %<matuvasoru sambuddhau chandasiü>% pàø sambuddhau nasthàne ruþ . çùãvaþ÷abdakalpanaü pàmàdikameva . loke tu çùimat ityeva .

#<çùãvaha># triø çùãn vahati pacàø ac 6 taø %<ikovaheþ pãlau>% pàø dãrghaþ . çùivàhake

#<çùu># puø çùa--gatau ku . anavaratagatiyukte såryara÷mau %<jyeùñhe bhiryo bhànubhirçùåõàü paryoti>% çø 10, 1, %<çùåõàü såryara÷mãnàm>% bhàø 1 gantçmàtre 2 mahati 3 balavati 4 j¤àtçmàtre ca %<agrerebhona jarata çùåõàü jårõirhota çùåõàm>% çø 1, 120, %<çùåõàmàgantéõàm>% %<çùåõàü mahatàm j¤ànavatà¤ca>% bhàø . 5 mantradraùñari çùau ca %<havyobhuvadvasturçùåõàm>% çø 8, 71, 15, çùåõàmçùãõàü såktàdidraùñéõàm bhàø .

#<çùñi># strã éùa--karaõe ktin . ubhayato dhàràyukte 1 khaóge . 2 khaógamàtre amaraþ . 3 àyudhamàtre ca %<citrovoyàmaþ prayatàsvçùñiùu>% çø 1, 166, 4, %<çùñiùu yuddhasthahetiùu>% bhàø . %<aü÷eùveùàü nimimçkùurçùñayaþ>% çø 1, 64, 4, %<çùvà çùñãrasçkùata>% çø 5, 52, 6, %<çùñãràyuùavi÷eùàn>% bhàø %<và÷ãmanta çùñimanto manãùiõaþ>% çø 5, 57, 2, %<çùñirnàma churikà>% bhàø %<÷ara÷aktyçùñi vçùñibhiþ>% devomàø %<dhanåüùi càgryàõi ÷arà÷ca citrà ÷aktyçùñayaþ kà¤canabhåùaõà÷ca>% bhàø àø 194 aø %<kovo'ntarmaruta çùñividyutaþ>% çø 1, 168, 5, %<çùñividyuta çùñyà meghabhedanàyudhavi÷eùeõa vidyotamànàþ>% bhàø bhàve ktic . 4 hiüsàyàm 5 aniùñotpàdane . %<hiraõyanirõiguparà çùñiþ>% çø 1, 1676, riùa hiüsàyàü riùñirapyatra %<gocare và vilagne và ye grahà riùñisåcakàþ>% jyotiø 6 dãptau ca . çùñirastyasya matup . riùñiyukte dãptiyukte triø striyàü ïãp %<vidyudrathà maruta çùñimanto divomaryà>% çø 3, 54, 13 %<çùñimanto dãptimantaþ>% bhà0

#<çùñiùeõa># puø nçpabhede tataþ pàñhàntare vidàø a¤ ÷ivàø aõ và . àrùñiùeõa tatputre . %<àrùñiùeõohotra mçùirniùãdandevàpirdevasumatiü cikitvàn>% etàmçcamadhikçtya yàskenetihàso varõitaþ yathà %<tatretihàsamàcakùate devàpi÷càrùñiùeõaþ ÷àntanu÷ca dvau kauravyau bhàratau babhåvatuþ sa ÷àntanuþ kanãyànabhiùecayà¤cakre devàpistapaþ prapede tataþ ÷àntanoràjye dvàda÷a varùàõi devo na vavarùa tamåcurbràhmaõàþ adharmastvayà carito jyeùñhaü bhràtaramantaretyabhiùecitaü tasmàtte devo na varùatãti>% çùñiùeõasya nàmàntaraü pratãpa iti . %<prati÷ravasaþ pratãpaþ khalu ÷aivyàmupayeme manuü nàma tasyàü putrànutpàdayàmàsa devàpriü ÷àntanuü vàhlãkaü ceti devàpiþ khalu vàla evàraõyaü vive÷a ÷àntanustu mahãpàlo babhåveti>% bhàø àø 95 . %<çkùastasmàddilãpo'bhåt pratãpastasya càtmajaþ . devàpiþ ÷àntanustasya bàhlãka iti càtmajàþ . pitçràjyaü parityajya devàpistu vanaü gataþ . abhavacchànta nåràjà pràïmahàbhiùasaüj¤itaþ . samà dvàda÷a tadràjye na vavarùa yadà vibhuþ . ÷àntanurbràhmaõairuktaþ parivettà yadagrabhçk . ràjyaü dehyagrajàyà÷uparaü ràùñravivçddhaye . evamuttau dvijairjyeùñhaü chandayàmàsa so'bravãt . nàhaü ràjà tvamevàïga vipràn vçùñau vçõu! prabho . tanmantriprahitairviprairvedàdvibhraü÷itogirà . vedavàdàtivàdàn vai tato devo vavarùa ha . devàpiryogamàsthàya kalàpagràmamàsthitaþ . somavaü÷e kalau naùñe kçtàdau sthàpatiùyati>% bhàgaø 9, 22, 13 ÷loø . aùñiùeõa÷abdasyàvayavàrtho niruø dar÷ito yathà %<àrùñiùeõa çùñiùeõasya putraþ iùitasenasyeti và . senà se÷varà samànagatirvà . putraþ puru tràyate niparaõàdvà punnarakaü tatastràyate iti và>% .

#<çùya># puø çùa--hiüsàyàü karnaõi kyap aghnyàdiø yat niø . %<çùyonãlàõóakoloke saroùa iti kãrtitaþ>% ityukte 1 mçgabhede .

#<çùyaketu># puø aniruddhe trikàø . çùyaketanàdayo'pyatra .

#<çùyagatà># strã çùyaiva gatà j¤àtà . çùyaproktàvçkùe ÷abdaratnà0

#<çùyagandhà># strã çùyasya gandha iva gandho yasyàþ . 1 vçddhadàrake vçkùe . 2 kùãravidàryàü 3 mahà÷vetàyàm .

#<çùyajihva># naø su÷rutokte mahàkuùñharogabhede . su÷rute . %<sapta mahàkuùñhàni>% ityupakramya %<tatra mahàkuùñhànyaruõau óumbararùyajihvakapàlakàkaõapuõóarãkadadrava iti>% vibhajya . tatra %<vàtenàruõaü, pittenauóumbararùyajihvakapàlakàkaõàni . ÷leùmaõà pauõóarãkaü dadrukuùñha¤ceti>% tannidànamuktvà %<çùyajihvàprakà÷akharatvàni çùyajihvàni>% lakùitam .

#<çùyaproktà># strã çùibhiraproktà çùya iva proktà iti và . 1 ÷atàbaryàm, 2 atibalàyàm, 3 ÷åka÷imbãvçkùe ca . %<çùyaproktà vayasthà ca>% su÷ruø .

#<çùyamåka># puø çùyo mçgo måko yatra . %<çùyamåkastu pampàyàþ purataþ puùpitadrumaþ>% iti ràmàyaõokte pampàsaro'ntikasthe parvatabhede %<çùyamåkamagàt kapiþ>% bhaññiþ aya¤ca parvataþ kårmavibhàge vçhaø dakùiõasthatayoktaþ atha dakùiõena laïketyupakrapya %<krau¤cadvãpajañàdharakàverya çùyamåka÷ca>% .

#<çùya÷çïga># puø çùyasya mçgabhedasya ÷çïgamiva ÷çïgamasya . vibhàõóakamuniputre lomapàdaràjakanyàyàþ ÷àntàyàþ patyau çùibhede tasyotpattyàdi bhàø vaø 110 aø uktaü yathà . %<vibhàõóakasya viprarùestapasà bhàvitàtmanaþ . amoghavãrthyasya sataþ prajàpatisamadyuteþ . ÷çõu putro yathà jàta çùya÷çïgaþ pratàpavàn . mahàrhasya mahàtejà bàlaþ sthavirasammataþ . mahàhradaü samàsàdya kà÷yapastapasisthitaþ . dãrghakàlaü pari÷rànta çùiþ sa devasammataþ . tasya retaþ pracaskanda dçùñvàpsarasamurva÷ãm . apsåpaspç÷ato ràjan! mçgã taccàpibattadà . saha toyena tçùità garbhiõã càbhavattataþ . sà puroktà bhagavatà brahmaõà lokakartçõà . devakanyà mçgã bhåtvà muniü såya vimokùyase . amoghatvàdvidhe÷caiva bhàvitvàddaivanirmitàt . tasyàü mçgyàü samabhavattasya putro mahànçùiþ . çùya÷çïgastaponityo vana evàbhyavartata . tasyarùeþ ÷çïgaü ÷irasi ràjannàsãnmahàtmanaþ . tenarùya÷çïga ityevaü tataþ sa prathito'bhavat . na tena dçùñapårbo'nyaþ pituranyatra mànuùaþ . tasmàttasya mano nityaü brahmacarye'bhavannçpa . etasminneva kàle tu sakhà da÷arathasya vai . lomapàda iti khyàto aïgànàmã÷varo'bhavat . tena kàmàt kçtaü mithyà bràhmaõasyeti naþ ÷rutam . sa bràhmaõaiþ parityaktastadà vai jagataþ patiþ . purohitàpacàràcca tasya ràj¤o yadçcchayà . na vavarùa sahasràkùastato'pãóyanta vai prajàþ . sa bràhmaõàn paryapçcchattapoyuktànmanãùiõaþ . pravarùaõe surendrasya samarthàn pçthãvãpate! . kathaü pravarùet parjanya upàùaþ paridç÷yatàm . tamåcurnoditàstena svamatàni manãùiõaþ . tatra tveko munivarastaü ràjànamuvàca ha . kupitàstava ràjendra! bràhmaõàü niùkçtiü cara . çùya÷çïgaü munisutamànayasva ca pàrthiva! . vàneyamanabhij¤a¤ca nàrãõàmàrjave ratam . sa cedavataredràjan viùayaü te mahàtapàþ . sadyaþ pravarùet parjanya iti me nàtra saü÷ayaþ . etacchrutvà vaco ràjan! kçtvà niùkçtimàtmanaþ . sa gatvà punaràgacchata prasanneùu dvijàtiùu . ràjànamàgataü ÷rutvà pratisaüjahçùuþ prajàþ . tato'ïgapatiràhåya sacibànmantrakovidàn . éùya÷çïgàgame yatnamakaronmantrani÷cayam . so'dhyagacchadupàyantu tairamàtyaiþ sahàcyuta! . ÷àstraj¤airalamarthaj¤airnãtyàü ca pariniùñhitaiþ . tata ànàyayàmàsa vàramukhyà mahãpatiþ . ve÷yàþ sarvatra niùõàtàstà uvàca sa pàrthivaþ . çùya÷çïgamçùeþ putramànayadhvamupàyataþ . lobhayitvàbhivi÷vàsya viùayaü mama ÷obhanàþ!>% . tatove÷yàbhi÷chalena tasyopaharaõamupavarõya %<tato ràjan! ka ÷yapasyaikaputtraü prave÷ya yogena vimucya nàvam . pramodayantyo vividhairupàyairàjagmuraïgàdhipateþ samãpam . saüsthàpya tàmà÷ramadar÷ane tu santàritàü nàvamathàti÷ubhràm . tãràdupàdàya tathaiva cakre nàvyà÷ramaü nàma vanaü vicitram . antaþpure taü tu nive÷ya ràjà vibhàõóakasyàtmajamekaputram . dadar÷a devaü sahasà pravçùñamàpårya màõa¤ca jagajjalena . sa lomapàdaþ paripårõakàmaþ sutàü dadàvçùya÷çïgàya ÷àntàm>% anenaiva yàjayitvà da÷arathena putracatuùñayaü lebhe iti kathà ràmàyàõàdisthànusandheyà %<mànyomuniþ svàü puramçùya÷çïgaþ>% bhaññiþ .

#<çùyàdi># puø çùiràdirasya . vaidikamantrasyàva÷yaj¤àtavye çùiprabhçtipa¤cake tacca pa¤cakaü yathà %<àrùaü chanda÷ca daivatyaü viniyogastathaiva ca . veditavyaü prayatnena bràhmaõena vipa÷cità>% yogiyàø . bràhmaõena saha àrùàdikamityarthaþ vyaktamàha sa eva %<yastu jànàti tattvena àrùaü chanda÷cadaivatam . viniyogaü bràhmaõa¤ca mantràrthaj¤ànakarma ca . ekaikasyà çcaþ so'bhivandyãhyatithivadbhavet . devatàyà÷ca sàyujyaü gacchatyatra na saü÷ayaþ . pårvoktena prakàreõa çùyàdãn vetti yo dvijaþ . adhikàrobhavettasya rahasyàdiùu karmasu . mantre mantre prayatnena j¤àtavyaü bràhmaõena tu . vij¤ànaparipårõastu svàdhyàyaphalama÷nute . chandàüsyayàtayàmàni bhavanti phaladànyapi . ÷reya÷ca labhate so'tra dharmamàyu÷ca bindati . divyaü varùasahasrantu svasthàne çùibhiþ saha . tiùñhanti tatra taiþ sàrdhaü tattulya÷caiva jàyate>% . çùyàdipadàrthànàha sa eva . %<yena yadçùiõà dçùñaü siddhiþ pràptà ca yena vai . mantreõa, tasya tatproktamçùibhàvastadàtmakaþ . chàdanàcchanda ityuktaü vàsasãbà'tha và kçte . àtmàtu cchàditodevairmçtyorbhãtestu vai purà . àdityairvasubhãrudraistena cchanda itãritam . yasya yasya ca devasya uddiùñà yà ca devatà . tadàkàraü bhavettasya daivataü devatocyate . purà kalpe sasutpannàmantràþ karmàrthameva ca . anenedaü tu kartavyaü viniyogaþ sa ucyate . niruktaü yasya mantrasya samutpattiþ prayojanam . pratiùñhànaü stuti÷caiva bràhmaõaü tvabhidhãyate . evaü pa¤cavidhaü proktaü japakàleùvanusmaret . home vàntarjale yoge svàdhyàye yàjane tathà>% .

#<çùyàdinyàsa># puø çùyàdãnàü nyàsaþ . tantrãkte mårdhàdiùu çùyàdãnàü nyàse . çùyàdi÷abdàrthapradar÷anapårbakaü tannyàsaprakàraþ tantrasàø uktaþ . %<mahe÷varamukhàjaj¤àtvà yaþ sàkùàttapasà manum . saüsàdhayati ÷udbhàtmà sa tasya çùiroritaþ . gurutvàt mastake càsya nyàsastu parikãrtitaþ . sarveùàü mantratattvànàü chàdanàt chanda ucyate . akùaratvàt padatvàcca mukhe chandaþ samãritam . sarveùàmevaü jantånàü bhàvanàt preraõàttathà . hçdayàmbhojamadhyasthà devatà tatra tàü nyaset . çùicchando'parij¤ànànna mantraphalabhàgbhavet . daurbalyaü yàti mantràõàü viniyogamajànatàm>% . tantràntare %<çùiü nyasenmårdhni de÷e chandastu mukhapaïkaje . devatàü hçdaye caiva vãjantu guhyade÷ake . ÷akti¤ca pàdayo÷caiva sarvàïgekãlakaü nyaset>% . %<àdàvçùyàdikanyàsaþ kara÷uddhistataþparam . aïgulivyàpakanyàsau hçdàdinyàsa eva ca . tàlatraya¤ca digbandhaþ pràõàyàmastataþparam . dhyànaü påjà japa÷ceti sarvatantreùvayaü vidhiþ>% tantram . tattaddevamantràõàü vi÷eùata çùyàdayastu tantrasàràdau dç÷yàþ .

#<çùva># triø çùa va--ulvàdaya÷ca niø . mahati mahannàmasu niruø . %<ajà indrasya giraya÷cidçùvàþ>% çø 6, 24, 8, %<çùvà mahàntaþ>% bhàø . %<gambhãraya çùvayà yaþ>% çø 6, 18, 10 . %<girirna yaþ svatavàü çùva indraþ>% çø 4, 20, 6 . %<tvaü bhuvà pratimànaü pçthivyàþ çùvavãrasya patirbhåþ>% çø 1, 52, 13 . %<pràstaudçùvaujà çùvebhistatakùa>% çø 10, 105, 6 . %<çùvà çùñãþ>% çùñi÷abde

#<çhat># triø raha--÷atç pçø sàghu . hrasvakàyàdau . %<vçhantaü cidçhate randhayàni>% 10, 28, 9 . %<çhate hrasvakàyàlpàya>% bhàø . iti vàcaspatye çkàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<é>#

#<é># ékàraþ svaravarõavi÷eùaþ mårdhanyaþ sa ca dãrghaþ udàttànudàttasvaritabhedàt tricidhaþ nunaþ anunàsikànunàsikabhedena pratyekaü dvidheti ùañ . màtçkànyàse vàmanàsàyàü tasya nyasya tayà vàmanàsà÷abdenàpyabhidheyatà . tasya kàmadhenutantre dhyeyasvaråpamuktaü yathà . %<ékàraü parame÷àni! svayaü paramakuõóalãm . pãtavidyullatàkàraü pa¤cadevamayaü sadà . caturj¤ànamayaü varõaü pa¤capràõayutaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü praõamàmi sadà priye!>% . asya plutatvokti÷cintyà dãrghasya dvimàtratvena trimàtroccàryaplutàdbhinnatvàt àkàrabhedàcca .

#<é># gatyàü kryàdiø pvàdiø paraø sakaø señ . pvàdiø ÷nàpratyaye hrasvaþ . çõàti çõãtaþ çõanti . çõãyàt çõàtu çõãhi . àrõàt àrõãtàm àrõan . àrãt . àra! àratuþ . arità . ãryàt . ariùyati . àriùyat . aritavyaþ araõãyaþ àryaþ . arità . çõan . ãrõaþ . araþ .

#<é># avyaø é--kkip bàø itvàbhàvaþ . 1 vàkyàrambhe 2 rakùàyàü mediø . 3 nindàyàü 4 bhaye ca ÷abdaratnàø . 5 devamàtari 6 dànavamàtari 7 smçtau 8 gatau ca strãø vakùasi naø mediø . 9 bhairave 10 danuje puø mediø . iti vàcaspatye ékàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ë>#

#<ë># ëkàraþ svaravarõabhedaþ sa ca dantamålãyaþ . udàttànudàttasvaritabhedàt tnividhaþ anunàsikànanunàsikabhedàt pratyekaü punardvidheti ùaóvidhaþ . tasya màtçkànyàse dakùagaõóe nyasyatayà tacchabdenàpyabhidhànam . tasya dhyeyaråpaü kàmadhenutantre uktaü yathà . %<ëkàra÷ca¤calàpàïgi! kuõóalã paradevatà . atra brahmàdayaþ sarve trayo'sti satataü priye! . pa¤cadevamayaü varõaü caturj¤ànamayaü sadà . pa¤ca pràõayutaü varõaü tathàguõatrayàtmakam . vindutrayàtmakaü varõaü pãtavidyullatà yathà>% . asya plutatvokti÷cintyà ekamàtra trimàtratvàbhyàü tayorbhedàt . takàrarahitastu dvàda÷ànàü bodhaka iti siø kauø ç÷abde vivçtiþ .

#<ë># avyaø çgatau ç--kvip tugabhàvaþ latvam . 1 devamàtari 2 bhåmau 3 parvate ca mediø . iti bàcaspatye ëkàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<lla>#

#<í># íkàraþ tantramate mugdhabodhamate ca svaravarõabhaidaþ pàø mate tasya dãrghatvaü nàsti tena udàttànudàttasvarita bhedàt anunàsikànunàsikabhedàcca ùaóvidhaþ . atredaü bodhyam ëvarõasya dãrghatvàbhàve'pi %<ëti ívà>% vàrtiø ukteþ lakàradvayayuta ëvarõaeva tatra vidheyaþ tatra lakàradvayaråpavya¤janadvayasya ekà màtrà aca÷càparà iti dvimàtratvaü tena hoíkàraþ ityàdau dãrghatvavyavahàraþ . mugdhabodhe ëtrayamityuktirapi ekamàtradvimàtratrimàtratvabhedàpekùayà . tena na virodhaþ . ataeva ÷ikùàyàü %<duspuùña÷ceti vij¤eya ëkàraþ plutaeva veti>% çkàraëkàrayoþ duþspçùñatvoktiþ . duþspçùñatva¤ca ãùatspçùñatvaü tasya rakàralakàràditve eva sambhavati %<aco'spçùñàyaõastvãùannemaspçùñàþ÷alastathà>% ÷ikùàõàü yavaralànàmãùatspçùñatvokteþ . tena çkàra ëkàrayorãùatspçùñatvàt duþspçùñatvam . evaü sarvasàma¤jasye ëvarõasya na dãrghatvakalpanamiti såkùmamãkùaõãyam . asya ca lakàradvayaghañitatvàt dantyatà . ante ca svaravarõayogàt aspçùñatvam . tasya ca udàttàdibhedaiþ ùaóvidhatvamapi . màtçkànyà÷e ca tasya vàmagaõóe nyasyatà tena tacchabdenàpyasyàbhidhànam . kàmadhenutantre tasya dhyeyasvaråpamuktam yathà %<íkàraü parame÷àni pårõacandrasamaprabham . pa¤cadevàtmakaü varõaü pa¤capràõàtmakaü tathà . çõatrayàtmakaü varõaü tathàvindutrayàtmakam . caturvargapradaü devi! dhyàyet paramakuõóalãm>% .

#<í># avyaø ç--rasya laþ . 1 devanàryàm 2 daityastriyàm 3 danujamàtari 4 kàmadhenumàtari ca strã ekàkùarakoùaþ . 5 mahàdeve puø ekàkùarakoùaþ . iti vàcaspatye íkàràdi÷abdàrthasaïkalagah .


#<e>#

#<e># ekàraþ svaravarõabhedaþ eùaþ edetau kaõñhatàlavyàvityukteþ kaõñhatàlvoþ sthànayoruccàryaþ . sa ca dãrghaþ dvimàtratvàt udàttànudàttasvaritabherdaranunàsikànanunàsikàbhedabhyà¤ca ùaóvidhaþ . tasya màtçkànyàse årdhvoùñhasthàne nyasyatayà tacchabdenàpyabhidheyatà . tasya dhyeyaråpaü kàmadhenutantre . %<ekàraü paramaü divyaü brahmaviùõu÷ivàtmakam . ra¤jinã kusumaprakhyam pa¤cadevamayaü sadà . pa¤capràõàtmakaü varõaü tathà vindutrayàtmakam . caturvargapradaü devi! dhyàyet parama kuõóalãm>% . e÷abdasya vàcakàþ ÷abdàstantre uktà yathà %<ekàro vàstavaü ÷aktirjhiõñhã÷auùñhau bhagaü marut . såkùmo bhåto'rdhake÷ã ca jyotsnà ÷raddhà pramardanaþ . bhayaü j¤ànaü kç÷à dhãrà jaïghà sarvasamudbhavaþ . vahnirviùõurbhagavatã kuõóalã mohinã vasuþ . yoùidàdhàra÷akti÷ca trikoõà ã÷asaüj¤akaþ . sandhirekàda÷ã bhadrà padmanàbhaþ kulàcalaþ>% . %<ekàro vàmagaõóàntaþ ÷aktirjhiõñã bhagantathà . màkùavãja¤ca vijayà oùñhaþ ekàda÷asvaraþ>% iti vãjavarõàbhidhànam

#<e># avyaø ã--vic bàø na hrasvaþ . 1 smçtau 2 asåyàyàm 3 anukampàyàm 4 saübodhane 5 àhvàne ca mediniþ 6 viùõau puø ekàkùarakoùaþ .

#<eka># triø iõ--kan . 1 ekatvaråpaprathamasaükhyànvite, 2 kevale, 3mukhye, 4 anyàrthe, 5 satye, 6 advitãye, 7 samàne, 8 alpe ca . pràya÷aþ saükhyàvàcakasya saükhyàsaükhyeyobhayaparatve'pi eka÷abdasya måri÷aþ ekatvasaükhyànvitaparatvam . tena ekoghañaityàdi na tu ghañasyaikaþ . kvacittu bhàvapradhànanirde÷aparatvena saükhyàvàcakatvamapi . %<dvyekayordvivacanaikavacane>% pàø . iha dvitvam ekatvaü ca dvyeka÷abdayorarthaþ . atra dvivacanàntatvameva tathàrthatve liïgam saükhyeyaparatvedvyekeùàmiti syàt dvandvàrthànàü saükhyànvitànàü bahutvàt . tena ekadvivacana÷abdo'pi ekatvadvitvàrthakaþ tatràrthe tayoþparibhàùitatvàt ataeva %<supàü karmàdayo'pyarthàþ saükhyà caiva tathà tiïàm>% iti supàü tiïà¤ca saükhyàvàcakatvamuktam . tathà %<anekamanyapadàrthe>% pàø såtre anekapadasya ekavacanàntatayà prayogàt nàsti ekatvaü yatra iti vigraheõa ekatva÷ånyàrthakatà . ekasaükhyànvitaparatve aneke iti syàt %<patantyaneke jaladherivormaya>% ityàdau bahuvacanàntatayaivàneka ÷abdasya prayogàt . svàrasikaprayoge tu na lakùaõà tena ghañasyaika ityàdi na prayogaþ iti draùñavyam . itarasaükhyàsu ekatvasyànugamàt dvitvàdãnàmekatvabuddhyaiva jananàcca iõdhàtvarthànugamàt tasya anvarthanàmatà . saükhyà ca dravyasamaveto guõabi÷eùaþ guõàdau ca saükhyànvayaþ paramparayeti vi÷eùaþ . ekatvàderjàtitvaniràsena guõatvavyavasthàpanaü kaõàø såø vçttyoþkçtaü yathà %<råparasagandhaspar÷avyatirekàdarthàntaramekatvam>% kaø såø %<råparasagandhaspar÷eti saükhyàdipa¤cakabhinnaguõopalakùaõaü vyatirekàditi vyabhicàràt . tadayamarthaþ, ekoghaña iti vi÷iùñapratãtirvi÷eùaõaj¤ànajanyà, tatra vi÷eùaõaü na råpàdi, tadvyatirekeõa jàyamànatvàt . na ca ghañatvàdikameva nimittam, pañe'pi jàyamànatvàt, na caikatvaü sattàvat sàmànyam, sattayà sahànyånànatiriktàvçttitvàt, na ca dravyamàtre sàmànyaü tat, dravyatvenànyånànatiriktade÷atvàt, na cànyånànatiriktade÷atve'pi pratãtibhedàdbhedaþ, pratãtibhedasya svaråpakçtatve sattà'pi bhidyeta, viùayabhedakçtatve tu viùayabhedànupapatteruktatvàt anyathà ghañatvakalasatvayorapi bhedàpatteþ . na ca svaråpàbheda ekatvamiti bhåùaõoktaü yuktam . ghañasvaråpabheda÷cedekatvaü tadà pañàdàvekatvapratyayo na syàt svaråpabhedodvitvàdikamityapi bhåùaõamatamanupapannaü svaråpabhedasya tricaturàdisàdhàraõyena vyavahàravaicitryànupapatteriti bhàvaþ>% . vaiyàø såø saïkhyàniråpaõapårvakaü tadvivakùàdiniråpaõaü yathà abhedaikatvasaükhyàyà vçttau bhànamiti sthitiþ . kapi¤jalàlambhavàkye tritvanyàyàdyathocyate . ukta¤ca vàkyapadãye . %<yathauùadhirasàþ sarve madhunyàhita÷aktayaþ . avibhàgena vartante saükhyàü tàü tàdç÷ãü viduriti>% . parityaktavi÷eùaü và saükhyàsàmànyaü tat . ukta¤ca %<bhedànàü và parityàgàtsaükhyàtmà sa tathàvidhaþ . vyàpàràjjàtibhàgasya bhedàpohena vartate . agçhãtavi÷eùeõa yathà råpeõa råpavàn . prakhyàyate na ÷uklàdi bhedàpohastu gamyate iti>% . asyàþ vçttau samàsàdau bhànaü nyàyasiddhamiti ÷eùaþ . iti matasthitirvaiyàkaraõànàm . ayaü bhàvaþ ràjapuruùa ityàdau ràj¤oràj¤oþ ràj¤àü vàyaü puruùa iti jij¤àsà jàyate . vi÷eùajij¤àsàyàü sàmànyaråpeõa tatpratãtiþ ÷abdàdàba÷yakã atastasyàü ÷aktiriti . tasyà ekatvena pratãtau nyàyamàha kapi¤caleti . bahutvagaõanàyàü tritvasyaiva prathamopasthitatvàt tadråpeõaiva bhànavadekatvasya sarvataþ prathamoprasthitatvamastãti . vastutastu jij¤àsaiva nànubhavasiddhà . tathàtve và j¤ànecchayoþ samànaprakàrakatvena hetuhetumadbhàvàttattadrå peõaiva vàcyatà syàditi dhyeyam . tathà ca utsargàt sarvatra abhedaikatvasaükhyaiva vçttau pratãyate na tu vi÷eùeõa . ata eva %<saükhyà tu vya¤jakàbhàvàdavyaktà pràtaràdivat . yatra tu vya¤jakaü ki¤cit tatrasaükhyà pratãyate>% iti vàkyapadãye uktam tena ràjapuruùa ityàdau na vi÷eùasaükhyàpratãtiþ vya¤jakàbhàvàt tvatputraþ asmaddhanam ityàdã tu vi÷eùeõa tatpratãtiþ tvàde÷atadabhàvayorvya¤jakatvàt %<tvamàvekapacane>% iti pàø ekavacane tvamàde÷asya vidhànàt . tadabhàvàdeva dvitvabahutvayorvi÷eùeõa pratãtiþ . evaü dravyaikye ekade÷itatpuruùavidhànàt ardhapippalãtyàdau ekatvapratãtiþ dvitvàdau vivakùite tu pippalyardhamityàdyeva syàditi tatra vi÷eùasaükhyàpratãtiþ . %<ekaþ ÷abdaþ suprayuktaþ samyagj¤àtaþ svarge loke kàmadhugbhavati>% ÷rutiþ ekamevàdvitãyaü brahma ÷rutiþ . 9 bhedatraya÷ånye parame÷vare puø . %<eko'nekaþ savaþ kaþ kim>% viùõusaø . %<paramàrthataþ sajàtãyavijàtãyasvagatabhedaràhityàt ekaþ>% bhàø . sajàtãyabhedaþ yathà vçkùe vçkùàntaràt bhedaþ vijàtãyabhedaþ yathà vçkùepañàdbhedaþ . svagatabhedaþ yathà vçkùe ÷àkhàdibhyobheda ityevaübhedatrayaràhitya¤ca sarvasya brahmàtmakatvàt kàryakàraõayorabhedàt tadariktaparamàrthavastvantaràbhàvàcca . tadeva %<ekamevàdvitãyamiti>% ÷rutau padatrayeõoktam iha tu anyapadàbhàvàt eka÷abdasyaiva tathà bhedatrayaràhityaparatvamiti bodhyam . sàükhyamate tu %<eko'dvitãya iti vedavacàüsi puüsi vaidharmya lakùaõabhidàvirahaü vadanti>% ityuktavaidharmyaråpabhedaràhityamekatvamiti bodhyam . nyàyamate tu %<ekatvamanupa÷yataþ>% iti ÷rutyantaràt ekatvena cintyatayà, pràdhànyena và ekatvaü samarthanãyam . %<ekàtapatrà pçthivãbhçtàïgarõaþ>% màghaþ . %<tvamekadç÷yaü nayanaiþ pibantyaþ>% %<mamàtra bhàvaikarasaü manaþ sthitam>% kumàø tvamekohyasya sarvasya vidhànasya svayambhuvaþ manuþ . %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõàü vahvãþ prajàþ sçjamànàü saråpàþ . ajohyekojuùamàõo'nu÷ete>% ÷rutiþ . ekàtapatraü jagataþ prabhutvam %<tvamekà kalyàõã giri÷aramaõã kàli! satatam>% karpåø staø %<hetorekà÷raye yeùàü svasàdhyavyabhicàrità>% bhàùàø . vi÷eùaõayorekasya vi÷eùyatvavivakùayà kaø saø eka÷abda sya pårvanipàtaþ ekadhanurdhara ityàdi %<amoghaü sandadhe ÷astraü dhanuùyekadhanurdharaþ>% raghuþ . vãra÷abdena samàse tu ekavãraþ vãraika iti råpadvayaü bhavatãti bhedaþ . vastutastatra vãraikaþ ityeva ekeùu mukhyeùu vãrayate iti vãradhàtoråpavãra÷abdena saptamãtatpuruùe ekavora iti prauóhamaø . eka÷abdasya saükhyàvàcakatve'pi %<saükhyàpårvo dviguþ>% pàø na dvigutvamiti . asya sarvanàmakàryam eke ekasmai ekasmàt ekeùàm ekasmin . striyàm ekasyai ekasyàþ ekàsàmekasyàmityàdi na¤tatpuruùe tu . aneka ekabhinne dviø baø vaø . tatra ekatva saükhyànvayàsambhavànnaikavacanaprayogaþ . tatra ca sarvanàmakàryam %<aneke anekasmai ityàdi aneke sevante bhavadadhikagorvàõanivahàn>% karpåø staø . ekatvàrthakena tena bahuvrãhau ekavacanaprayogo'pi %<anekamanyapadàrthe>% pàø . ekasya bhàvaþ tva . ekatva naø tal . ekatà strã, ùya¤ aikya naø ekatvasaükhyàyàü sàmye ÷reùñhatve abhede ca . %<tatra komohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ>% ÷rutiþ %<arthàntaramekatvam>% kaõàø såø . %<ekatvaü sàgatà yasmàt>% smçtiþ . %<samàlokyaikatàmevaü ÷a÷ino bhàskarasya ca>% bhàø vaø 223 . %<vrajatorapi praõayapårvamekatàm>% màghaþ %<daikyaü so'nvaye>% mugdhaboø . %<dravyaikye>% siø kauø . óatara . ekatara dvayormadhye jàtiguõakriyàdibhirnirdhàrye ekasmin triø ekataro bràhmaõaþ ekataraþ kañhaþ ekataronãlaþ ekatara÷cala ityàdi . %<astràõi và ÷arãraü và brahmannekataraü vçõu>% bhàø àø 166 aø . %<ekatarapakùapàtinã yuktirvinigamanà>% nyàyaø . sa ca ÷abdaþ anyatarànyatamavat avyutpannaü pràtipàdikamityanye ataeva %<adóóaràdibhyaþ>% pàø ekatara÷abdànna adó . ekataraü kulam . tena na sarvanàmakàryam dvayorekatare buddhiþ kriyatàmityàdi, eka÷abdasya bhinnàrthakatvona ekatara÷abdo'pi bhinnàrthe amaraþ . óatama . ekatama bahånàü madhye jàtyàdibhiþ niddhàrye ekasmin triø %<yadi hyekatamohyoùàü strãdhanaü bhakùayedbalàt>% kàtyàø smçø . sarvanàmakàryam ekatame ekatamasmàdityàdi klãve svamoþ adó ekatamat . tasil . ekatas ekasminnityarthe avyaø %<ekatodataþ>% manuþ %<tàmekatastava bimarti guruvitantro>% raghuþ . tral . ekatra ekasminnityarthe avyaø %<ekatra sphañikatañàü÷ubhinnanãràþ>% màghaþ . %<tathaikatra kare da÷a>% manuþ %<antyajairgardabhairuùñraiþ sahaikatràvatiùñhate>% yàø . dàc . ekadà ekasmin kàle avyaø . %<sa sma bhuïkte sahasràõàü bahånàmannamekadà . ekadà smàlpakaü bhuïkte>% bhàø anuø 159 aø . alpàdyarthakàt kàrakàrthevãpsàrthe ÷as . eka÷as alpamalpamekamekaü vetyàdyarthe avyaø %<paristãrya taü pårvavat pàtràsàdanameka÷aþ>% kàtyàø 4, 2, 4 . evamekenaikena ekaikasmai ityàdyarthe'pi . prakàre dhà . ekadhà ekaprakàre %<ekadhà bahudhà caiva dç÷yate jalacandravat>% ÷rutiþ . dhyamu¤ aikadhyam ekadhetyarthe avyaø .

#<ekaka># triø eka + asahàye'rthe và kan . asahàye %<kùamàcariùõvekakaü bharatàmapa yadrapaþ>% çø 10, 59, 9 . %<mahànapyekako vçkùaþ sarvataþ supratiùñhitaþ . prasahyaiva hi vàtena ÷akyodharyayituü yataþ>% pa¤cataø . %<vidhirekakacakracàriõam>% naiùadham . sarvanàmatvena ñerakaci tu . eka÷abdàrthe iti bhedaþ

#<ekakapàla># triø ekakapàle saüskçtaþ aõ tasya luk . ekakapàlasaüskçte puroóà÷àdau . %<etaü dyàvàpçthivyamekakapàlaü puroóà÷am>% ÷ataø braø 2, 4, 3 .

#<ekakara># triø ekaü karoti eka + kç--%<divàvibhetyàdinà>% pàø saükhyàpårvakatvena aõobàdhakaþ ña upaø saø striyàm ïãp . ekamàtrakàrake evaü dvikaratrikaràdayo'pi tattatsaükhyànvitakàrake triø striyàü ïãp .

#<ekakàrya># triø ekaü samànaü kàryaü yasya . samànakàryakare ekasya pàkarturdar÷ane anyasya pàkakartuþsmaraõaü bhavatãti smàrakagaõamadhye gautaø såø uktam yathà . %<praõidhàna nibandhàbhyàsaliïgalakùaõasàdç÷yaparigrahà÷rayà÷ritasaübandhànantaryaviyogaikakàryavirodhàti÷ayapràptivyavadhànasukhaduþkhe chàdveùaràgàrthitvakriyàdharmàdharmanimitte bhyaþ>% såø . %<ekakàryàt ekakarturdar÷anàt kartrantarasya smçtiþ>% vçttiþ . ekaü kàryaü yayoþ tayorbhàvaþ . ekakàryatvatulyakàryakaratvaråpe saïgatibhede . tathà ca samànakàryakàritvaü svakartavyakàryakàritvaü saïgatiþ . %<saprasaïga upodghàto hetutàvasarastathà . nirvàhakaikakàryatvaü ùoóhà saïgatiriùyate>% anumànajàø . karmadhàraø . ekasmin kàrye %<ekakàrye samudyantau kçùõau yuddhe'paràjitau>% bhàø saø 10 aø . %<guõàguõamanàsaïgamekakàrya manantaram . etattu brahmaõã vçttamàhurekapadaü dvayam>% bhàø vaø 212 aø .

#<ekakàla># karmadhàrayaþ . ekasmin kàle %<ekakàlaü caredbhaikùaü na prasajyeta vistare>% manuþ . %<munibhirdvira÷anamuktam>% ityukterbhojanasya dvikàlikatvaü sàrvajanãnaü yatestu bhikùàkùiptabhojanasya ràgapràptatayà tadaü÷e vidhitvàsambhavena ekakàla÷abdena dvitãyakàlanivçttyarthà parisaükhyaivehàgatyà÷rayaõãyà na ca niyamaþ, ekakàlabhojanàkaraõe doùà ÷ravaõàt . ekakàlojanakatayàstyasya ñhan . %<kàlàñ ñha¤>% tu na bhavati samàsapratityayavidhau tadantavidheþ pratiùedhàt . ekakàlika ekakàlabhave triø . %<tebhyo labdhena bhaikùyeõa vartayennaikakàlikam>% smçtiþ . tatrabhavaþ kha¤ . ekakàlãno'pyatra triø .

#<ekakuõóala># puø ekaü kuõóalamasya . 1 balaràme 2 kuvere ca medi0

#<ekakuùñha># naø ekamasàdhyatvàt pradhànaü kuùñham . su÷rutokte kuùñhabhede . tacca %<ekàda÷akùudrakuùñhànãti>% uddi÷ya %<kùudrakuùñhànyapi sthulàruùkaü mahàkuùñhamekakuùñhaü carmadalam visarpaþ parisarpaþ sidhma vicarcikà kiñisaü pàmà rakaseti>% vibhajya %<kçùõàruõaü yena bhaveccharãraü tadekakuùñhaü pravadantyasàdhyamiti>% lakùitam .

#<ekagamya># triø ekatvena gamyaþ . 1 nirvikalpakasamàdhigamye asvaõóàkare cidàtmani . tatra ca mitimàtçmeya÷ånyatvenaikaråpatayà j¤ànàt tathàtvam . parasãmatayà gamye 2 parame÷vare ca %<nçõàmeko gamyastvamasi payasàmarõava iva>% puùpadantena tasyekapagamyatvoktestathàtvam .

#<ekaguru># puø eko'bhinno gururyasya . samànàdhyàpake satãrthye .

#<ekagràma># puø karmaø . 1 abhinnagràme . %<ekagràme catuþ÷àle durbhikùe ràùñraviplave . patinà nãyamànàyàþ puraþ ÷ukro na duùyati>% jyoø . tatrabhavaþ kha . ekagràmãõa ekagràmabhave triø . %<naikagràmãõamatithiü vipraü sàïgatikaü yathà . gçhe upasthitaü vidyàt bhàryà yatràgnayo'pi và>% manuþasya gahàø pàñhàt chaeva ekagràmãya tatràrthe . ekagràmãõaprayogastu àrùaþ . ekogràmo'sya . 2 samànagràmavàsini triø .

#<ekacakra># naø ekaü ÷reùñhaü và cakraü yatra . 1 harigçhe 2 såryarathepuø . 3 purãbhede strã yatra vakàsurasya badho bhãmena kçtaþ . %<ekacakroratho yasya>% såryastutiþ %<pçthuvartulatannitambakçnmihirasyandana÷ilpa÷ikùayà . vidhirekakacakracàriõaü kimu nirmitsati mànmathaü ratham>% naiùaø såryarathasyaikacakracàritvamukam . 4 asahàyacare triø %<såryarathavarõana¤ca>% çø 1, 164, 2 . %<sapta yu¤canti rathamekacakrameko'÷vo vahati saptanàmà . trinàbhi cakramajaramanarvaü yatremà vi÷và bhuvanàdhitasthuþ>% . vyàkhyàtaiùà bhàùyakçtà yathà
     ekacakramekarathàïgopetam . yadyapi trãõi cakràõi tathàpi teùàmekaråpatvàdekacakramityucyate rathaü raühaõasvabhàvaü sçryasya sambandhinaü saptaitatsaükhyakà a÷và yu¤janti anubadhnanti vahantyahoràtranirvàhàya kiü vastutaþ sapta netyàha . eko'÷vaþ saptanàmà . eka eva saptàbhidhànaþ saptadhà namanaprakàro và eka eva vàyuþ saptaråpaü dhçtvà vahatãtyarthaþ vàyvadhãnatvàdantarikùasa¤càrasya ekacakramityuktaü kãdç÷aü tadityata àha . trinàbhi balayatrayamadhyasthitanàbhisthànãyacchidratrayopetam . ajaram amaraõadharmàkam . anarvam a÷ithilaü punastadeva vi÷eùyate . yatra yasmiü÷cakre imà vi÷và bhuvanà imàni prasiddhàni sarvàõi bhåtajàtànyadhi à÷ritya tasthuþ tiùñhanti . yadvà ekacakramekacàriõamasàhàyyena sa¤carantaü rathamàdityamaõóalaü sapta yu¤janti sarpaõasvabhàvàþ saptasaükhyà và ra÷mayaþ saptaprakàrakàryà asàdhàraõàh parasparavilakùaõàþ ùaóçtavaþ ekaþsàdhàraõa ityevaü råpàþ athavà màsadvayàtmakàþ ùañ aparo' dhimàsàtmaka eka ityevaü saptartavo yu¤janti . etasya kàryaü nirvahantãtyarthaþ . sa caiko'sahàyo'÷vo vyàpana÷ãla àdityaþ saptanàmà saptarasànàü sannamayitàrora÷mayo yasya tàdç÷aþ . sapta çùibhiþ ståyamàno vàdityo vahati dhàrayati bhramayatãtyarthaþ . kiü bhåtaü? trinàbhi cakram . tisro nàbhisthànãyà sandhyàsambaddhà và eva çtavo yasya tattàdç÷aü ke te grãùmavarùàhemantàkhyàþ yadvà bhåtabhaviùyadvartamànàkhyàstrayaþ kàlàstrinàbhayaþ . tadvi÷iùñaü cakraü cakravat punaþpunaþ paribhramamàõaü saüvatsaràkhyacakramajaramamaraõaü na hi kadàcidapi kàlomriyate %<anàdinidhanaþ kàlaþ>% iti smçteþ . arnavamapratihatam . ãdç÷aü saüvatsaràkhyaü cakraü nànàkàlàvayavopetamayamàdityaþ punaþ punaràvartayati saüvatsaràdarvàcãnànàü tatra vàntarbhàvàt yugàdãnàü tadàvçtti sàdhyatvàt saüvatsarasya cakratvena råpaõam . punaþ kãdç÷aü tat . yatra yasmiü÷cakra imà vi÷và bhuvanà imàni sarvàõi bhåtànyadhitasthuþ . à÷ritya tiùñhanti kàlàdhãnatvàt sarvasyàþ sthiteþ . ãdç÷asya kàlasya kàraõabhåtaparame÷varaparij¤ànena mokùasadbhàvàt j¤ànamokùàkùarapra÷aüsà cetyanukramaõyàmuktam . ayamapi mantro yàskaina sapta yu¤canti rathamekacakramekacàriõamityàdinà vyàkhyàtaþ tadatràpyanusandheyam bhàø . bhàùye'nusandheyatayoktaü yàskavàkyamudàhriyate %<sapta yu¤janti rathamekacakramityàdi>% ÷rutimadhikçtyoktam sapta yu¤janti rathamekacakramekacàriõam . cakraü cakatervà caratervà kràmatervà . eko'÷vo vahati saptanàmàdityaþ saptàsya ra÷mayo rasànabhi saünàmayanti saptainamçùayaþ stuvantãti và . idamapãtaraü nàmetasmàdevàbhisaünàmàt . saüvatsarapradhàna uttaro'rdharcaþ . trinàbhi cakraü tryçtuþ saüvatsaro groùmo varùà hemanta iti . saüvatsaraþ saüvasante 'smin bhåtàni . grãùmograsyante'sminrasàþ, varùà varùatyàsu parjanyo hemanto himavàn himaü punarhantervà hinotervà . ajaramamaraõadharmàõamanarvamapratyçtamanyasmin yatremàni sarvàõi bhåtànyabhi saütiùñhante taü saüvatsaraü sarvamàtràbhiþ stauti . %<pa¤càre cakre parivartamànaþ>% ÷rutiþpa¤cartutayà . %<pa¤cartavaþ saüvatsarasyeti>% iti ca bràhmaõaü hemanta ÷i÷irayoþ samàsena . %<ùaóara àhurarpitamiti>% ÷rutiþ ùaóçtutayà . aràþ pratyçtà nàbhau . ùañpunaþ sahateþ . %<dvàda÷àraü nahi tajjaràya dvàda÷apradhaya÷cakramekam>% iti ÷rutiþ màsànàm . màsà mànàt . pradhiþ prahitobhavati %<tasmint sàkaü triü÷atà na ÷aïkavo'rpitàþ ùaùñirna calàcalàsaþ>% ÷rutiþ . %<ùaùñi÷ca havai troõi ca ÷atàni saüvatsarasyàhoràtrà iti ca>% bràhmaõaü samàsena . %<sapta÷atàni viü÷ati÷ca tasthuþ>% ÷rutiþ . %<sapta ca vai ÷atàni viü÷ati÷ca saüvatsarasyàhoràtrà iti ca>% bràhmaõaü vibhàgena 5 danoþ putrabhede puø %<catvàriü÷addanoþ putràþ>% ityupakramya %<ekapàdekacakra÷ca viråpàkùamahodarau>% bhàø aø 65 . sa eva prativindhyatayà jàtaþ yathàha bhàø àø 67 . %<ekacakra iti khyàta àsãd yasta mahàsuraþ . prativindhya iti khyàto babhåva prathitaþ kùitau>% bhàø purãbhedastu %<ekacakràü tato gatvà pàõóavàþ saü÷itavratàþ>% ityupakramya %<màtrà sahaikacakràyàü bràhmaõasya nive÷ane . tatràsasàda kùudhitaü puruùàdaü vçkodaraþ . bhãmaseno mahàbàhurvakaü nàma mahàbalam>% bhàø àø 61 aø uktaþ . ekameva cakraü sainyasaügho yatra . 6 ekaràjacihne triø . %<tàvat ÷a÷àsa kùitimekacakràmekàtapatràmajitena pàrthaþ>% bhàgaø 3, 1, 60 . %<ekasyaiva cakraü sainyaü yatra>% ÷rãdharaþ . %<vakaràkùasamiva gçhãtaikacakràm>% kàdaø . vakasya tatpurãgrahaõabhãmakartçkabadhakathà ca bhàø àø 157 adhyàyàdau . %<ekacakràü gatàste tu kuntãputràþ mahàbalà>% ityàdinà %<bhajyamànasya bhãmena tasya ghorasya rakùasa>% ityantana 163 aø varõità .

#<ekacatvàriü÷at># strã ekàdhikà catvàriü÷at ÷àø taø . (ekacalli÷a) 1 ekàdhikacatvàriü÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyà nvite ca bahutvabodhakatve'pi ubhayatra nityaikavacanam . evamekaviü÷ati ekatriü÷at ekapa¤cà÷at ekaùaùñi ekasaptati ekà÷ãti ekanavati ityete ÷abdàþkrameõa ekaviü÷atyàdisaükhyàyàü tadanvite ca strã ekàdhikàda÷a ityatra tu àt ekàda÷a iti bhedaþ sarvebhyaþ påraõe óañ . ekacatvàriü÷àdistattatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<ekacara># triø ekaþ san carati cara--pacàø ac supsupeti saø . ekakobhåtvà càriõi sahàyacàriõi . %<munirekacaraþ ÷rãmàn>% dharmo vigrahavàniva bhàø vaø 79 aø . %<anoka÷àyã laghuralpacàra÷caran de÷ànekacaraþ sa bhikùuþ>% bhàø àø 91 aø . %<na bhakùayedekacaràn aj¤àtàü÷ca mçgadvijàn>% manuþ . %<ye ekàkinaþ pràyeõa caranti sarpàdayastànekacaràn>% kullåø ayamekacaro'bhivartate màm kiràø . %<pçthivyàmekavaraþ paribabhràma>% bhàø 5, 5, 30 .

#<ekacaraõa># puø eka÷caraõã yasya . ekapàdayukte 1 manuùyabhede 2 tadyuktajanapadabhede ca sa ca de÷aþ vçhatsaüø kårmavibhàge ai÷ànyàmuktaþ . %<ai÷ànyàmekalavyaràjyapa÷upàlakavãrakà÷mãrà>% ityupakramya %<ekacaraõànuvi÷vàþ suvarõabhårvasuvanaü diviùñhà÷ca>%

#<ekacaryà># strã ekasya caryà cara--bhàve kyap 6 taø . asahàyagamane

#<ekacàrin># triø ekaþ san carati cara--õini %<supsupeti>% saø . asahàyacare 1 ekacare triø . 2 buddhasahacarabhede puø trikàø .

#<ekacchàyà># strã ekasya çõa÷odhane'nyàsahàyasyàdhamarõasya cchàyà sàdç÷yam . adhamarõasàdç÷ye . %<bahavaþ syuryadi svàü÷àn dadyuþ pratibhubodhanam . ekacchàyà÷riteùveùu dhanikasya yathàruci>% yàø . %<ekacchàyà÷riteùu pratibhåùu ekasyàdhamarõasya chàyà sàdç÷yaü tàmà÷ritàþ ekacchàyà÷ritàþ adhamarõo yathà çõadànàya sthitastathà dànapratibhuvo'pi pratyekaü dravyadànàya sthitàþ>% mitàø . %<ekacchàyàpraviùñànàü dàpyo yastatra dç÷yate . proùite tatsuto dàpyaþ pitryama÷aü mçte sati>% kàtyàø smçø . ekaiva cchàyà àcchàdanaråpà yatra . tulyacchàdane triø %<ekacchàyaü cakratustàvàkà÷aü ÷aravçùñibhiþ>% bhàø viø 187 .

#<ekaja># triø ekasmàt jàyate jana--óa 5 taø . 1 ekasmàjjàte %<sàka¤jànàü saptadhamàhurekajam>% çø 1, 164, 15 . sàkaüjànàmekasmàdàdityàt sahotpannànàmçnàü madhye saptadhaü saptamamçtum ekajamekenotpannamàhuþ kàlatattvavidaþ, caitràdãnàü dvàda÷ànàü màsànàü dvayamelanena vasantàdyàþ ùaóçtavo bhavanti adhimàsenaika utpapadyate saptamartuþ bhàø . ekena jàtamityukti÷cintyà kartçkaraõayoreva tçtãyàsabhàso na hetutçtãyayeti niyamàt . 2 sodaràsodarabhràtari tayoreka÷arãrotpannatvàt ekajatvam 3 bhàgityàü strã jana--kta . 5 taø . ekajàtàdayo'pyatra sarveùàmekajàtànàmeka÷cet putravàn bhavet . sarvàstàüstena putreõa putriõomanurabravãt smçtiþ %<bahvãùu caikajàtànàü nànàstrãùu nibodhata>% manuþ . ekaþ asahàya eva jàyate jana--óa supsupeti saø . 4 asahàyatayà jàte %<ekajam>% kàtyàø 6, 1, 1 . %<ekaþ asahaya eva bhåmerjàtaþ tamekaü yåpaü vç÷cati>% karkaþ . %<ugraü te pàjo na tvà rurudhre va÷ã va÷aü nayasa ekaja! tvam>% çø 10, 84, 3 .

#<ekajañà># strã ekà jañà yasyàþ . sarva tàriõãgaõaprakçtiråpedevãbhede tadàvirbhàvaþ kàlikàø 61 aø varõito yathà %<sarvesuragaõàþ sendràstatãgatvà himàcalam . gaïgàvatàranikañe mahàmàyàü pratuùñuvuþ . aneka÷aþ stutà devo tadà sarvàmarot karaiþ . màtaïgavanitàbhårtirbhåtvà devànapçcchata . yuùmàbhiramarairatra ståyate kà ca bhàvinã . kimarthamàgatàyåyaü màtaïgasyà÷ramaü prati . evaü bruvantyà màtaïgyàstasyàstu kàyakoùataþ . samudbhåtà bravãddevã màü stuvanti surà iti . ÷umbho ni÷umbhohyasurau bàdhete sakalàn suràn . tasmàt tayorbadhàyàhaü stuye'dya sakalaiþ suraiþ . viniþsçtàyaü devyàntumàtaïgyàþ kàyatastadà . bhinnà¤jananibhà kçùõà sàbhåt gaurã kùaõàdapi . kàlikàkhyà'bhavat sàpi himàcala kçtà÷rayà . tàmugratàràmçùayo vadantãha manãùiõaþ . ugràdapi bhayàt tràti yasmàdbhaktàn sadàmbikà . etasyàþ prathamaü vãjaü kathitaü tantrameva ca . eùaivaikajañà khyàtà yasmàttasyà jañaikikà . ÷çõutaü cintanaü càsyàþ samyak vetàlabhairavau! . yathà dhyàtvà mahàdevãü bhaktaþ pràpnotyabhopsitam . caturbhujàü kçùõavarõàü maõóamàlàvibhåùitàm . khaógaü dakùiõapàõibhyàü bibhratãndãvaraü tvadhaþ . kartrã¤ca khapara¤caiva kramàdvàmena bibhratã . svaü likhantã jañàmekàü bibhratã ÷irasà svayam . muõóamàlàdharà ÷ãrùe grãvàyàmapi sarvadà . vakùasà nàgahàrantu bibhratã raktalocanà . kçùõavastradharàü kañyàü vyàghràjinasamanvità . vàmapàdaü ÷avahçdi saüsthàpya dakùiõaü padama . vinyasya siühapçùñhe tu lelihànà''savaü svayam . sàññahàsamahàghoràràvayuktà'ti bhãùaõà . cintyogratàrà satataü bhaktimadbhiþ sukhepsubhiþ . etasyàþ saüpravakùyàmi yà aùñau yoginyomatàþ . mahàkàlyatha rudràõã ugrà bhãmà tathaiva ca . ghorà ca bhràmarã caiva mahàràtri÷ca saptamã . bhairavã càùñamã proktà yoginãstu prapåjayet>% . tantrasàø pa¤càkùarãü vidyàü pradar÷ya %<pa¤càkùarã ekajañà(om)tàràbhàve mahe÷vari! . (om) tàràdyà tu bhaveddevi! ÷rãmannãlasarasvatã>% . %<anyàsàü vidyànàmekajañaiva devatà prakçtitvàt>% kçùõàø . tadbhedà÷ca %<tàràcogrà mahogrà ca vajrà kàlã sarasvatã . kàme ÷varã ca càmuõóà ityaùñau tàriõãbhidàþ>% tantrasàø .

#<ekajanman># puø ekaü praghànaü janma yasya ekebhyo pradhànebhyo dikpàlàü÷ebhyo và janma yasya và . 1 nçpe trikàø ita manuùyàpekùayà pradhànabhogasàdhanajanmatvena dikpàlàü÷asåtatvena ca tathàtvam . ekameva na dvitãyaü janma yasya . ra 2 ÷ådrajàtau puü strã tasya sàvitrajanmàbhàvàt garbhamàtrajanmakatvàttathàtvam striyàü và ïãp .

#<ekajàti># puüstrã ekà jàtirjanmàsya . ÷ådrajàtau %<bràhmaõaþ kùatriyovai÷yastrayovarõà dvijàtayaþ . caturtha ekajàtistu ÷ådro nàsti tu pa¤camaþ>% manunà tasyaikamàtrajanmatvaprati pàdanena dvijàtivat sàvitrajanmaràhityena ekajàtitvam . %<ekajàtirdvijàtãüstu vàcà dàruõayà kùipan>% manuþ . %<ekajàterayaü dharmo yadviùõorliïgadhàraõam>% puràø . su÷rutokte 3 kãñabhede . %<ekajàtãnatastårdhvaü kãñàn vakùyàmi bhedataþ . sàmànyatodaùñaliïgaiþ sàdhyàsàdhyakrameõa ca . trikaõñakaþ kuõã càpi hastikakùo'paràjitaþ . catvàra ete kaõabhà vyàkhyàtàstrãvravedanàþ>% iti kãña÷abde vivçtiþ . ekà tulyà jàtiþ sàmànyadharmo'sya . 3 tulyadharmayukte triø karmadhàø . 4 tulyadharme strã . tàmarhati cha . ekajàtãya samànadharmànvite triø %<evamekajàtãyànàü mahà÷arãrebhyaþ kç÷a÷arãràþ pradhànatamàþ>% su÷ruø ekaþ prakàraþ jàtãyar . ekajàtãya . tulyaprakàre triø .

@<[Page 1464b]>@
#<ekajãvavàda># puø eka eva jãva ityevaü vàdaþ . eka caitamyamekayaivàvidyayà baddhaü saüsarati tadeva j¤ànena kadàcinmucyate nàsmadàdãnàü vandhamokùau sta ityevaü råpe vidàntyekade÷ivàdabhede . uktau caikànekajãvavàdauþ vedàø paø yathà %<ekajãvavàde'vidyàprativimbo jãvaþ anekajãvavàde tu anta karaõaprativimbaþ sa ca jàgratsvapnasuùuptiråpàvasthàtrayavàn . tatra jàgradda÷à nàma indriyajanyaj¤ànàvasthàavasthàntare indriyàbhàvànnàtivyàptiþ . indriyajanyaj¤àna¤càntaþkaraõavçttiþ svaråpaj¤ànasyànàditvàt . sàcàntaþkaraõavçttiràvaraõàbhibhavàrthetyekaü matam . tathàhi avidyopahitacaitanyasya jãvatvapakùe ghañàdyadhiùñhànacaitanyasya jãvaråpatayà jãvasya sarvadà ghañàdibhàna prasaktau ghañàdyavacchinnacaitanyàvarakamaj¤ànaü målàvidyàparatantramavasthàpadavàcyamabhyupagantavyam . eva sati na sarvadà ghañàderbhànaprasaïgaþ anàvçtacaitanyasambandhasyaiva bhànaprayojakatvàt . tasya càvaraõasya sadàtanatve kadàcidapi ghañabhànaü na syàditi tadbhaïge vaktavye tadbhaïgajanakaü na caitanyamàtraü, tadbhàsakasya tadanivartakatvàt na pi vçttyupahitaü caitanyaü parokùasthale'pi tannivçttyàpatteriti parokùavyàvçttavçttivi÷eùasya àvaraõabha¤jakacamityàvaraõàbhibhavàrthà vçttirucyate . sambandhàrthà vçttirityaparaü matam . tatràvidyopàdhikojãvo'paricchinnaþ sa ca ghañàdiprade÷e vidyamàno'pi ghañàdyàkàràparokùavçttivirahada÷àyàü na ghañàdikamavabhàsayati ghañàdinà samaü sambandhàbhàvàt tattadàkàravçttida÷àyàü tu bhàsayati tadà sambandhasattvàt . nanu avidyopàdhikasya jãvasyàparicchinnasya svataeva samastabastusambaddhasya vçttivirahada÷àyàü sambandhàbhàvàbhidhànamasaïgataü asaïgatatvadçùñyà sambandhàbhàvàbhidhàne ca vçttyanantaramapi sambandhona syàditi cet ucyate na hi vçttivirahada÷àyàü jãvasya ghañàdinà saha sambandhasàmànyaü niùedhàmaþ kintarhi ghañàdibhànaprayojakaü sambandhavi÷eùam . sa ca sambandhavi÷eùoviùayàvabhàsakasya jãvacaitanyasya ca vyaïgyavya¤jakatàlakùaõaþ kàdàcitkastattadàkàravçttinibandhana . tathàhi taijasamantaþkaraõaü khacchadravyatvaþt svataeva jãvacaitànyàbhivya¤janasamarthaü ghañàdikantu na tathà asvacchadravyatvàt . svàkàravçttisaüyogada÷àyàntu vçttyabhibhåtajàóyadharmakatayà vçttyutpàditacaitanyàbhivya¤janayogyatà÷rayatayà ca vçttyudayànantaraü caitanyamabhivyanakti . taùñuktaü vivaraõe antaþkaraõaü hi svasminniva svasaüsargiõyapi ghañàdã caitanyàbhivyaktiyogyatàmàpàdayatãti . dçùña¤càsvacchadravyasyàpi svacchadravyasambandhada÷àyàü prativimba gràhitvam . ghañàderabhivya¤jakatva¤ca tatprativimbagràhitvam caitanyasyàbhivyaktatva¤ca tatra prativimbitatvam . evaüvidhàbhivya¤jakatvasiddhyàrthameva vçtteraparokùasthale bahirnirgamanàïgãkàraþ . parokùasthale tu vahnyàdervçttisaüyãgàbhàvena caitanyànabhivya¤jakatayà nàparokùatvam . etanmate ca viùayàõàmaparokùatvaü caitanyàbhivya¤jakatvamiti draùñavyam>% . ekànekajãvavàdau siddhàntale÷e dar÷itau yathà . %<atha vidyodaye satyupàdhivilayàdapetajãvabhàvasya kimã÷varabhàvàpattiruta ÷uddhacaitanyamàtraråpeõàvasthànamiti vivecanãyam . ucyate . ekajãvavàde tadekàj¤ànakalpitasya jãve÷varavibhàgàdikçtsnabhedaprapa¤casya tadvidyodave vilayànnirvi÷eùacaitanyaråpeõaivàvasthànam . anekajãvavàdamabhyupagamya ùaddhamuktavyavasthàïgãkàre yadyapi kasyacidvidyodaye tadavidyàkçtaprapa¤cavilaye'pi baddhapuruùàntaràvidyàkçtojãve÷varavibhàgàdiprapa¤co'nuvartate tathàpi jãvavadã÷varo'pi pratibimbavi÷eùa iti pakùe muktasya vimbabhåta÷uddhacaitanyaråpeõaiùàvasthànam anekopàdhiùvekasya pratibimbe satyekopàdhivilayena tatpratibimbasya vimbabhàvenaivàvasthànaucityena prativimbàntaratvàpattyasambhavàt tatsambhave kadàcijjvãvaråpabigvàntaratvàùatterapi durvàratvenàvacchedapakùa iva muktasya punarbandhàpatteþ . ataevànekajãvavàde'vacchedapakùonàdriyate tadavacchedenàntaþkaraõàntarasaüsarge punarapi bandhàpatteþ pratibimbo jãvaþ bimbasthànãya ã÷vara ubhayànusyåtaü ÷uddhacaitanyamiti pakùe tu mukasya yàvatsarvamukti sarvaj¤atvasarvakartçtvasarve÷varatvasatyakàmatvàdiguõakaparame÷varabhàvàpattiriùyate yathànekeùu darpaõeùu ekasya mukhasya pratibimbe satyekadarpaõàpanaye tatpratibimbobimbabhàvenàvàtiùñhate . na tu mukhamàtraråpeõa, tadànãmapi darpaõàntarasannidhànaprayuktasya mukhe vimbatvasyànapàyàt tathaikasya brahmacaitanyasyànekeùåpàdhiùu pratibimbe satyekasmin pratibimbe vidyodayena tadupàdhivilaye tatprativimbasya bimbabhàvenàvasthànàva÷yambhàvàt . na ca muktasyàvidyà'bhàvàt satyakàmatvàdiguõavi÷iùñasarve÷varatvànupapattiþ tadavidyàbhàve'pi tadànãü baddhapuruùàntara'vidyàsattvàt na hã÷varasye÷varatvaü satyakàmàdiguõavi÷iùñatva¤ca svàvidyàkçtaü tasya nira¤janatvàt kintu baddhapuruùàvidyàkçtameva tatsarvamanavadyam>% .

#<ekata># puø piùñaliptapàtrãprakùàlanajalaninayanedde÷ye 1 devabhede . tasyotpattikathà yaj¤àü÷abhàgitvakathà ca ÷ataø bràø 1, 2, 3, 1, dar÷ità yathà . %<caturdhà vihitoha và agre'gniràsa . sa yamagre'gniü hotràya pràvçõata sa praivàdhanvadyaü dvitãyaü pràvçõata sa praivàdhanvadyaü tçtãyaü pràbçõata sa praivàdhanvadatha yo'yametarhyagniþ sa bhãùà nililye so'paþ pravive÷a taü devà anuvidya sahasaivàdbhya àninyuþ so'po'bhitiùñhevàvaùñhyåtàþ stha yà aprapadanaü stha yàbhyo vomàmakàmaü nayantãti tata àptyàþ sambabhåvusritodvita ekataþ . taindreõa saha ceruþ yathedaü bràhmaõo ràjànamanucarati sa yatra tri÷ãrùàõaü tvàùñraü vi÷varåpaü jaghàna tasya haite'pi badhyasya vidà¤cakruþ ÷a÷vadvainaü trita eva jaghànàtyaha tadindro'mucyata devo hi saþ . ta u haita åcuþ . upaivemaeno gacchantu ye'sya badhyasyàvediùu riti kimiti yaj¤a eveùu mçùñàmiti tadeùvetadyaj¤o mçùñe ya debhyoþ pàtrãnirõejanamaïgulipraõejanaü ninayanti . ta u hàsyà åcuþ . atyeva vayamidamasmat parã nayàmeti kamabhãti ya evàdakùiõena haviùà yajàtà iti tasmànnàdakùiõena haviùà yajetàptyeùu ha yaj¤o mçùña àptyà u ha tasmin mçjate, yo dakùiõena haviùà yajate . tato devàþ, etàü dar÷apårõamàsayordakùiõàmakalpayan yadanvàhàryaü nedadakùiõaü havirasaditi tannànà ninayati tathaibhyo'samadaü karoti tadabhi tapati tathaiùàü ÷çtaü bhavati sa ninayati tritàya tvà dvitàya tvaikatàya tveti>% %<yaü hotçkarmaõe pràvçõata te devà ityarthaþ . pràdhanvat pràgacchadamriyata dhavi gamane . bhãùà pårvàgnivanmaraõabhayena nilãno'ntarhito babhåva . ùñhivu mirasane . aprapadanamanà÷ayabhåtàþ . vaþ pa¤camyarthe caturthã yuùmat sakà÷àt . tato niùñhãvanalakùaõavãryadhàraõàttàbhyã'dbhyaþ sakà÷àt . yathedànãü bràhmaõaþ purohitaþ . taü badhyaü badhàrhaü j¤àtavantaþ . anantaraü cainaü vi÷varåpaü trita evendrasàhàyyàrthaü jaghàma indra÷ca taddhananajanitàt pàpàdati mukto'bhavat yasmàtsa indro devaþ ato'smin pàpasaü÷leùo na yukta ityarthaþ . te laukikàjanà vi÷varåpahananànantarametadåcuþ . eùu tritàdiùu yadvi÷varåpabadhajanitamenastadyaj¤o mçjãta ÷oùayediti ata etat etena pàtrãnirõejanàdininayanena eùu tadeno yaj¤aþ saü÷oùayati tasmàdavahananapeùaõàdijanitasyainaso råpaü pàtryàdinirõejanamàptyebhyo ninetavyamityarthaþ . vayamapãdamenaþ paraþparastàdanyatràdhàràntare anyatràsmate nayàma anvàharati yaj¤asambandhi doùajàtaü pariharatyaneneti anvàhàryonàma çtvigbhyo deya odanaþ . ninãtamudakamaïgàreõa pratapati>% bhàø . %<tritàya tvà, dvitàya tvà, ekatàya tvà>% yajuø 1, 2, 3, pàtryaïgulaprakùàlanodakaü tritàya tritanàmne devàya tvà tvàü ninayàmãti, tathà dvitàya tvà ninayàmi, tathà ekatàya tvà ninayàmi iti vyàkhyàya ÷ataø bràhmaõoktà kathà saükùepeõa dar÷ità yathà %<pårvaü kuta÷cit kàraõàt bhãto'gnirapaþ pàvi÷attatodevàstaü j¤àtvà jagçhustadàgninà vãryamapsu muktaü tata àptyà utpannàþ tritadvitaikatasaüj¤àste devaiþ saha caranto yaj¤epàtràprakùàlanajalalakùaõaü bhàgaü lebhire>% iti vedadãø . %<tadudakanayanaprakàraþ>% kàtyàø 2, 5, 25, dar÷ito yathà %<pàtryaïguliprakùàlanamàptyebhyo ninayatyabhitapya pratyagasaüsyandamànaü tritàya tveti pratimantram>% såø %<piùñaliptapàtrãprakùàlanaü piùñaliptàïguliprakùàlanam càbhitapya pàtrãsthameva jvalatonmukena tàpayitvà pratyaksaüsthamasyandamànaü parasparasaïgatimapràpnu vadàptyebhyo devabhåtebhyo ninayati sviùñakçdvadevobhayaråpametat karma pratipattiråpamapårbot pàdaka¤ca . tena dravyavinà÷e'pi sviùñakçdvacca dravyàntareõàpi ninayanaü kartavyam . apare tu dravyapradhànatvàt tadvinà÷e notpattimicchanti>% karkaþ . brahmaõomànasaputre 2 çùibhede %<prajàpatisutà÷càtra sadasyà÷càbhavaü strayaþ . ekata÷ca dvita÷caiva trita÷caiva maharùayaþ>% %<dvitaikatatrità÷cocustadà citra÷iõóinam>% %<vayaü hi brahmaõaþ putràmànasàþ parikortitàþ>% bhàø ÷àø 338 aø sa eva varuõasyartviksaptakàntargataþ tatra pramàõam çteyu÷abde bhàø anuø 150 adhyàyasthavàkyamudàhçtam .

#<ekatàna># triø ekaü tànayati cuø tana + ÷raddhàyàm aõ uø saø . 1 ananyacittavçttau ekaviùayàsaktacitte 2 tadgatacitte ca . %<sahaikatànamatayaþ pravàhaiþkçtatvaccareõaikatànayoþ>% bhàmaø 1, 20, 2, . õvul . ekatànako'pyuktàrthe triø ekastàno vistàro gãtibhedo'sya . 3 ekaråpavistàre 4 ekatà pràpte svarabhede ca . tànonàma svaràntarapravartakaþ ràgàdisthitipravçttyàdihetuþ aü÷àparanàmà vaü÷àvayavasàdhyaþ svaravi÷eùaþ! %<gàtà yaü yaü svaraü gàyet taü taü baü÷ena tànayet>% iti bharataþ kumàø ñãø mallinàthaþ

@<[Page 1466b]>@
#<ekatàla># puø ekaþ samastàlomànaü yatra . 1 samanvitalaye, vicchedarahite nçtyavàdyagãtàdau . eka eva tàloyatra . 2 vàdyabhede ca (ekatàlà) .

#<ekatãrthin># ekaü samànaü tãrthamà÷ramamastyasya ini . samànà÷ramayukte . %<vànaprasthayatibrahmacàriõàmçkthabhàginaþ . krameõàcaryasacchiùyadharmabhràtrekatãrthinaþ>% iti yàø %<ekatãrthã ekà÷ramã>% mitàø .

#<ekatodat># triø ekatodantà asya datràde÷aþ . ekapàr÷ve dantapaïktiyukte pa÷ubhede gavàdau %<anuùñràü÷cekatodataþ>% manuþ .

#<ekatrika># puø annàdyakàmakartavye ekàhasàdhye yàgabhede %<ekatrikeõa tryekeõa vànnàdyakàmena>% à÷vaø ÷rauø 9, 5, 13, såø . %<ekatrikaþ tryeka÷ca dvàvekàhau tayoranyatareõànnàdyakàmo yajeta . ekatrika evaü bhavati ekastomo bahiùpavamànaþ tristomohoturàjyam, evaü vyatyàsena sarvatretau stomau bhavataþ tryekastvetàveva stomau viparãtau bhavataþ tristomo bahiùpavamànaþ ekastomohoturàjyam . evameva vyatyasya vyatyasya samàpayet>% nàràø . kàtyàø 22, 3, 24, 25, 26 såtraiþ tasya sàdyaskratvena paribhàùàü kçtvà tadvidhà nàdyuktam . %<ùañ sàdyaskràþ>% 9 såø ityupakramya pa¤ca kratåtkrameõa pradar÷ya ùaùñhamekatrikaü pratipàdayituü taddharmàþ prathamamuktàþ %<sàdyaskradharmà hiraõyasragvat>% 24 såø . %<sàdyaskra÷abdenàtra ÷yeno'bhidhãyate tasya dharmàlohitãùõãùàdayaþ hiraõyasragvat . yadyasyopamuktaü tattasya bhavati>% karkaþ . %<sàdyaskradharmà lohitavastràdaya yathà vàjapeye hiraõyasrajo yathopamuktaü dãyante evamatràpi yena yadvastràdi parihitaü tattasmai deyam>% saügraø %<ekatrike dakùiõà ùaùñi÷ataü ùañ ca 25 såø . ekatrikaþ ùaùñhaþ sàdyaskraþ tatra ùañùaùñi÷ataü dakùiõà>% karkaþ . itaþparaü sàdyakradharmàþ 26 såtrajàtaiþ uktàþ . tatra stomàdi sàmasaüø bhàø niråpita yathà
     ekatrikanàmakaþ ka÷cit kraturbhavati, sarcaivaü ÷råyate %<athaiùa ekatrikastasyaikasyàü bahiùpavànam . tisçùu hoturàjyam ekasyàü maitràvaruõasya tisçùu bràhmaõàcchaüsinaþ, ekasyàmacchàvàkasya tisçùu màdhyandinaþ pavamànaþ>% iti . santi prakçtau màdhyandinapavamànasya trayastçcàþ %<ucà te jàtam>% ityayaü (u 1 pra, 8 såø 2, 3 ç0) prathamogàyatrãcchandaskaþ, %<punànaþ soma>% ityayaü (u 1 pra, 9 såø 1, 2, 3 ç) dvitoyovçhatãcchandaskçþ, %<pra tu dravà>% ityayaü (u 11 pra, 10 såø 1, 2, 3 ç) tçtãyastriùñupchandasakaþ . etadevàbhipretya ÷rutam, tricchandaàvàpomàdhyandinaþ iti . evaü sati ekatrikasya màdhyandrinapavamàne tisçùviti yaduktaü tatra kiü trayàõàü tçcànàmàdyastisraþ çco gràhyàþ? kiü và prathamatçcasthàþ kramapañitàstisraþ? iti saü÷ayaþ . tatra tricchandastva÷rutyà prabalayà dubalaü pàthakramaü bàdhitvà prathamapakùo gràhyaþ iti pràpte, abhidhãyate yadetat tricchandastvaü tadetat pràkçtam, tatra chandastrayopetasya tçcatrayasyopadiùñatvàt vikçtàvapi tatsarvamatidiùñamiti cet vàóham! ata eva pàñhakramo'pya tidiùñaþ, tathà sati prakràntagàyatrãcchandaskasya tçcasya samàptau satyàü pa÷càd vçhatãcchandaske tçce prathamàyàþ çvaþ pràrambhàvasaraþ sa càrambhastisçùu iti vi÷eùavidhànena bàdhyate, tasma dàdya stçconikhilogràhyaþ

#<ekatvàdivivakùànyàya># puø jaimanãyokte ekatvàdisaükhyàvivakùàvadhàraõàrghe nyàye sa ca nyàyaþ 4 aø 1 pàde 11 såtra bhàùyàdo dar÷ito yathà %<tatraikatvamayaj¤àïgamarthasya guõabhåtatvàt>% 11 såø asti jyotiùñome pa÷uþ agnãùomãyo, yo dãkùitaþ %<yat agnãùomãyaü pa÷umàlabhate>% iti, tathà, %<anaóvàhau yunakti>% iti, tathà, a÷vamedhe, %<basantàya kapi¤jalànàlabhate>% iti . tatra sandehaþ, kiü vivakùitam, ekatvaü dvitvaü bahutvaü ca, uta avivakùitam? iti . tatra ekatvamayaj¤àïgabhåtaü na vivakùitam, ityarthaþ, arthasya guõabhåtatvàt na àlambhasya guõabhåtà saükhyà niyojanasya và . kasya tarhi? pa÷oþ anaóuhoþ kapi¤jalànàü ca, vibhaktirhi ÷rutyà pràtipadikàrthagataü saükhyàrthaü bråte, vàkyena sà yaj¤àïgaü bråyàt, vàkyàcca ÷rutirbalãyasã . tasmàt na yaj¤àïgaü vivakùitam iti %<àha mà bhåt yaj¤àïgam, pa÷vàdãnàmaïgam, vivakùitaü tathàpãti>% ucyate, na, pa÷vàdãnàmaïgena uktena anuktena và ki¤cit prayojanamasti, yaj¤àïgena hi avipannena prayojanam, vipanne'pi hi pa÷vàdyaïge'viguõa eva kraturbhavati, yaj¤àcca phalaü na pa÷vàdeþ . tasmàt pa÷vàderguõena aj¤àtena j¤àtena và na ki¤cit prayojanamasti iti na tat vivakùitam, yaddhi prayojanavat tat vivakùitam ityucyate bhàø . %<eka÷rutitvàcca>% 12 såø bhavati ca ki¤cit vacanaü yena vij¤àüyate, na tat vivakùitam iti, yadi somamapahareyurekàü gàü dakùiõàü dadyàt, iti, yadi hi vivakùitaü bhavet, naikàmiti bråyàt, gàmityekavacanasya vivakùitatvàt, tathà, %<avã dve dhenå dve>% ityatràpi dve iti vacanaü j¤àpakam, avivakùitam avã iti dvitvam iti %<trãn lalàmàn>% ityatràpi trãniti vacanaü liïgam . lalàmànitibahuvacanam avivakùitam iti bhàø . %<pratãyate iti cet>% 13 såø evaü cet pa÷yasi, avivakùità saükhyà iti, tat na, pratãyate hi saükhyà àkhyàtavacanasya aïgabhåtà, yathà %<pa÷umànaya>% ityukte eka evànãyate, pa÷å iti, dvau, pa÷ån iti bahava ànãyante, ya÷ca pratãyate sa ÷abdàrthaþ, tasmàt yaj¤asyàïgabhåtà saükhyà iti ÷abdàt gamyate, na ca ÷abdàt gamyamànam çte kàraõàt, avivakùitaü bhavati bhàø %<nà÷abdaü tatpramàõatvàt pårvavat>% 14 såø %<naitadevaü, satyaü pratãyate, na tu ayaü ÷abdàrthaþ vyàmohàdeùà pratãtiþ . kutaþ etat? vyàkyàddhi yaj¤àïgam ityavagamyate, vàkyaü ca ÷rutyà bàdhyate . tasmàt a÷abdàrtho'yaü yaj¤e ekatvàdãti a÷abdàrtho'pi hi pratãyate, yathà pårvo dhàvati iti, sa pårva ityucyate, yasya aparo'sti, tena pårvaþ ityukte, aparo gamyate, na tu, aparo, dhàvati iti avaõàt pratãyate, evam ihàpi pa÷um ityekatvaü gamyate, na tu yaj¤e yathaiva hi pårva ityukte'paro gamyate eva kevalaü, na tu sa vidhãyate kasmiü÷cidarthe, evam ihàpi saükhyà pratãyate eva kevalaü, na tu kartavyatayà yaj¤e vidhãyate na pa÷au . kathaü na pa÷au vidhãyate? iti cet vidhàyakasyàbhàvàt . àkhyàta÷abdo vidhàyakvo bhaviùyati ityetadapi nopapadyate, dravyadevatàsambandhasya sa vidhàyakaþ san àlabhate iti na saükhyàsaükhyeyasambandhaü vidhàtumarhati iti, bhidyeta hi tathà vàkyam . tasmàt avivakùità saükhyà iti>% bhàø . %<÷abdavattåpalabhyate tadàgame hi tat dç÷yate tasya j¤ànaü yathànyeùàm>% 15 såø %<tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati, na tat asti, na yaj¤e saükhyà ÷abdena ÷råyate iti, àkhyàtavàcye hi arthe upalabhyate, loke pa÷umànaya ityekavacane sati ekatvapa÷uvi÷iùño gamyate, tatra hi ekatvamaùaiti, dvitvamupajàyate . yasya càgame yat upajàyate, sa tasya arthaþ iti gamyate tasya j¤ànaü, yathànyeùàm ÷abdànàm, a÷vamànayeti ukte a÷vànayanaü pratãyate, na gàmànaya iti j¤àyate, a÷va÷abdasya a÷vo'rtho go÷abdasya gauþ iti . yaduktaü, ÷rutyà bàkyàrtho bàdhyate, iti, ucyate, na ÷rutirbråte, vàkyàrtho nàsti iti, kevalaü tu pràtipadikàrthagatàü saükhyàmàha . tàdç÷ã saükhyà vàkyena yaj¤e vidhãyate, pràtipadikàrtho hi àkhyàtavàcyena sambadhyate, vibhaktyartho'pi, tathà hi tadvi÷eùaõavi÷iùña àlambho gamyate, tatra ekàrthatvàt eka vàkyam avakalpate . pa÷au hi saükhyàyàü vidhãyamànàyàmeka àkhyàta÷abdo na ÷aknuyàt, àkhyàtàrthaü vidhàtum, saükhyàsaükhyeyasambandhaü ca . tasmàt yaj¤e vivakùità saükhyà iti>% bhàø %<tadvacca liïgadar÷anam>% 16 såø . kim? iti . %<karõàyàmyà, avaliptà raudrà, nabhoråpàþ ùàrjanyàþ, teùàm aindràgnã da÷amaþ>% iti, yadi tritvaü vivakùitaü tadà aindràgnã da÷abho bhavati . tathà %<kçùõà bhaumàþ, dhåmrà àndharikùàþ, vçhanto divyàþ, ÷alabhà vaidyutàþ, siddhàstàrakàþ>% iti prakçtya àha . %<ardhabhàsàgàü và etat råpaü yat pa¤cada÷inaþ>% iti tasmàt api pa÷yàmi, vivakùità saükhyà iti . yattu uktam, %<ekàü gàm>% ityavivakùàü dar÷ayati iti . atra ucyate gosaükhyàsambandhaü vidhàtum, etat ucyate, itarathà hi, godakùiõàsambandho vihito gamyate . tasmàt vivakùite'pi vàcyametat . avã dve dhenå dve trãnlalàmàn iti ca anuvàdàþ bhàø %<tathà ca liïgam>% 17 såø evaü ca kçtvà samàna÷rutikaü liïgamapi vivakùitaü bhaviùyati, tatra idaü dar÷anam upapadyate, %<vasante pràtaràgneyãü kçùõagrãvàmàlabhate, grãùme màdhyandine siühomaindrãü ÷aradi aparàhõe ÷vetàü vàrhaspatyàm>% iti . tatra ÷råyate, %<garbhiõyo bhavanti>% iti, garbhaþ strãõàü guõaþ, tena striyodar÷ayati iti bhaviùyati . tathà %<a÷va çùabho vçùõirvastaþ puruùaþ iti te pràjàpatyàþ>% iti . tatra ÷råyate %<muùkarà bhavanti sendriyatvàya>% iti, muùkaratvaü puüsàü guõaþ, tena puüpràptiü dar÷ayavi iti . adhikaraõàntaraü và, tathà ca liïgam iti, saükhyàdhikaraõaü liïgàdhikaraõe'tidç÷yate . liïgam avivakùitaü, ÷rutyà vàkyasya vàdhitatvàt, na ca vivakùitamiva ÷råyate iti, bhavati liïgaü, %<strã gauþ somakrayaõã>% iti, strãvacanàt somakrayaõõã ityavivakùitameva liïgaü pratãyate . %<nanu krathaü gçgãmànaya iti na mçgaþ ànãyate?>% naivam, tat, a÷abdantu pårvo dhàvati iti yathà . liïgaü vivakùitaü vàvàkyàrthasya ÷rutyà'pratisiddhatvàt, tathà ca liïgam %<garbhiõyo bhavanti>% iti, tathà %<muùkarà bhavanti>% iti . yaduktaü, %<strã gauþ somakrayaõã>% iti, tatra strãtyavivakùitaü, tathà %<prajàpataye puruùàn hastina àlabhate>% iti, puruùagrahaõam avivakùitaü, vispaùño hi nyàya ukto liïgavivakùàyàm . tasmàt vivakùitaü liïgam iti bhàø .
     tattvabodhinyàü spaùñamuktaü yathà %<agnãùomãya pa÷umàlabheta>% %<pa÷unà rudraü yajet>% ityàdau pa÷orekatvaü vivakùitaü na veti saü÷ayaþ . tatra pa÷umityatra dvitãyàntàdi÷rutvà puütadekatvayorupasthitayoþ parasparànvaye parasparàkàïkùàbhàvàt tathaivàpekùaõe pa÷vekatvayoþ parasparamanvayaþ pa÷càcca àlabhetetyàdi padàntaràkàïkùayà vàkyàdekatvà÷rayapa÷oryàgàdàvanvaya iti vàkyàt ÷rutervalãyastvena pa÷uvi÷eùaõatvenopakùãõasyaikatvasya na yàgàdàvanvayaþ niràkàïkùatvàt tathà ca såtram %<ekatvamayaj¤àïgamarthasya guõabhåtatvàt>% . arthasya pa÷orguõamåtatvàt vi÷eùaõatvena pràgananvayàt tasmàdekatvamavivakùitaü dvàbhyàü bahubhirapi yàgasiddhiriti pràpte ucyate . pa÷umityàdau prakçtyà pa÷u rupasthàpitaþ pratyayena caikatvaü kàrakatva¤ca tata÷caikapadopàttatvapratyàsattyà ekatva syakarmatvàdau kàrake'nvayaþ kàrakatva¤ca kriyànimittatvamiti kriyà copasthitayàgàdiriti pa÷oþ prathamaü kàrakadvàrà kriyàyàmanvayaþ . pa÷càccàmårtasyaikatvasya kriyàsàdhanatvànyathànupavattyà dravyadvàrà tadanvayàrthaü pa÷uvi÷eùaõatvenànvayaþ aruõànyàthàditi vivakùitamekatvamatodvàbhyàü bahubhirvà na yàgasiddhiþ taduktaü %<samànapratyayasthena kàrakeõàtmasàtkçtà . kriyà vai nãyate saükhyà na parasvaüpadàdbhabediti>% . evamanaóvàhau yunakti kapi¤jalànàlabhetetyàdau dvitvabahutvayorvivakùitatvam . evaü puüstvamapi vivakùita pratyayàrthatvena kàrakànvayitvàt . atha kathaü liïgaü vivakùitaü ÷abdàrthasya tadanuùñhànasya vicàre tadupayogàdar÷anàt apuüsyapi vçkùe vçkùa÷abdaþ makùikàdau càstri yàmapi makùikàdi÷abdaþ prayujyata iti liïga na ÷abdàrthaþ apituprayogasàdhutàmàtràrthaü tatprayago'nuùñhàne ekatvavi÷iùñapa÷utvasyàvi÷eùàt striyàmapi anuùñànasàmyàt jàtyekatvàdivat liïgasya vçddhavyavahàreõànva yavyatirekàbhyàü ÷abdàrthàvagamàt tasya ca tattatpadasamabhivyàhàreõa tattatpadavàcyatvàbhyuvagamàt vçkùàdiùu na vàstavaü puüstvaü kintu abhiyuktoktibalena teùàü puüsi sàdhuteti . na vànuùñhàna¤càmyaü puüpa÷au vi÷eùasambhavàt %<bàhå te àpyayetàm>% ityàdi mantraistadavayavasyàpyàyanakàle %<meóhraü te àpyayatàm>% iti pumavayavasyàpyàpyàyana÷ravaõàt . yatra ca sàrasvatamedhãyayàgàdau striyà àlambhanasukaü tatra strãtvaü vivakùitam .
     udde÷yagatasaükhyàyàstu vivakùà nàstãti graha nyàya÷abde bakùyate ekatvavivakùàsthale gadàdhareõa dharmipàratantryeõa ekatvàderyàgàdàvanva yo'bhyupagataþ dharmiõaþ pa÷oryàgànvaye badvataikatvasya svà÷rayapa÷ukaraõakatvasvànà÷rayapa÷vakaraõakatvo bhayasambandhena yàge'nvaya iti tenokteþ .

#<ekadaüùñra># puø ekà daüùñrà yasya . gaõe÷e trikàø . tasya para÷uràmeõaikadantasyotpàñanàt tathàtvam para÷uràmeõa taddantasyonmålanakathà ca brahmavaiø puø gaõe÷akhaõóe da r÷ità . ÷ivapàrvatyoþ rahasi vartamànayordvàrapàlatvena sthitena gaõõapatinà para÷uràmasya ÷ivaü draùñraü antaþpuramadhye jigamiùordvàrarodhe kçte tayoþ kalahavàdamupavarõya %<cikùepa par÷umavyartha ÷ivatulyaü tu tejasà>% iti gaõe÷aü prati par÷unikùepamuktvà %<nipatya par÷urve÷ena chitvà dantaü samålakam . jagàma ràmahastaü tu mahàdevavareõa ca>% ityuktvà %<papàta bhåmau danta÷ca mahàntaü ÷abdamuccaran>% ityuktam atra danta ityekavacananirde÷àt ekarsyava dantasya bhagnatà pratãyate . ekadantàdayo'pyatra . %<kapila÷caikadanta÷ca>% gaõe÷astavaþ .

#<ekadaõóin># puø ekaþ kevalaþ ÷ikhàyaj¤opavãtàdi÷ånyo và daõóo'syàsti ini . %<yadà hçdàdhyavasitaü paraü brahma sanàtanam . tadaikadaõóaü saügçhya sopavãtàü ÷isyàü tyajet>% ityukta lakùaõe paribràjake . saünyàsã tàvat caturvidhaþ kuñãcaka bahådakahaüsaparahaüsabhedàt tatra kuñãcakabahådakayostridaõóadhàraõaü haüsasyaikadaõóadhàraõam paramahaüsasya na daõóadhàraõamiti bhedaþ . tadetat nirõaø siø niråpitaü yathà
     %<kuñãcakobahådakohaüsa÷caiva tçtãyakaþ . caturthaþ paramahaüsoyoyaþ pa÷càt sa uttamaþ>% hàrãtaþ . àdyàþ putràdinà kuñãïkàrayitvà tatraiva vasan kàùàyavàsàþ ÷ikhopavãtatridaõóavàn bandhuùu svagçhe và bhu¤jàna àtmaj¤o bhavet . etadatyantà÷aktaparam . dvitãyastu bandhån hitvà saptàgàràõi bhaikùaü caran pårvoktaveùaþ syàt . haüsastu sårvoktaveùo'pyekadaõóaþ . %<ekantu vaiùõavaü daõóaü dhàrayannityamàdaràditi>% skàndàt . viùõurapi %<yaj¤oparvataü daõóaü ca rajjuü gobàlanirmitàm . ÷ikhàü yaj¤opavãtaü ca nityaü karma parityajet>% ayamapyekadaõóa eva . ye tu ÷isyopavãtàdityàganiùedhàste kuñãcakàdiparàþ . yattu medhàtithiþ %<yàvanna syustrayo daõóàstàvadekena vartayediti>% . tadapi tatparameva . yaccàtriþ %<caturdvà mikùavaþ proktàþ sarve caiva tridaõóinaþ>% iti tat vàgdaõóàdiparaü na yaùñiparam . %<vàgdaõóã'tha manãdaõóaþ karmadaõóastathaiva ca . yasyaite niyatà daõóàþ sa tridaõóãti cocyate>% iti manåkteþ . tasmàt paramahaüsasyaikadaõóa eva . so'pyaviduùaþ . viduùastu so'pi nàsti . %<na daõóaü na ÷ikhàü nàcchàdanaü carati paramahaüsa>% iti mahopaniùadukteþ %<j¤ànamevàsya daõóa iti>% vàkya÷eùàcca . yattu yamaþ %<kàùñhadaõóo dhçto yena sarvà÷ãj¤ànavarjitaþ . sa yàti narakàn ghorànmahàrauravasaüj¤akàniti>% tadvairàgyaü vinà jãvanàrthaü saünyàsaparam . %<ekadaõóaü samà÷ritya jãvanti bahavo naràþ . narake raurave ghore karmatyàgàtpatanti te>% iti smçteþ . yaccà÷vamedhike %<ekadaõóã tridaõóã và ÷ikhã muõóita eva và . kàùàyamàtra sàro'pi yatiþ påjyoyudhiùñhireti>% tasyàpi pårvoktà vyavasthà j¤eyà . %<tridaõóã ekadaõóã veti>% baudhàø %<caturthanà÷ramaü gacchet brahmavidyàparàyaõaþ . ekadaõóã tridaõóã và sarvasaïavivarjitaþ>% caturviü÷atimata¤ca vyavasthitavikalpà÷rayaõàt kuñãcakabahådakavi ùayam iti ÷aïkaràcàryamatànusàriõaþ . ràmànumatànusàriõastu tridaõóadhàraõamevàcarantaþ sampradàyàca ro vyavasthàbhedaka iti kalpayanti . eteùàü ÷ikhàyaj¤opavãtadhàraõamapi vaikalpikam . %<÷ikhã muõóã veti>% gautamasvaraõàt %<muõóãmano'parigraha>% iti vasiùñhasvaraõàt . %<sa÷ikhàn ke÷ànnikçtya visçjya yaj¤opavãtamiti>% kàñaka÷ruteþ %<kuñumbaputradàràü÷ca vedàïgàni ca sarva÷aþ . ke÷àn yaj¤opavãta¤ca tyaktvà gåóha÷carenmuniþ>% vàskalokteþ mitàø . etadapi buñãcakabahådakaviùayakam vyavasthitavikalpà÷rayaõenàvagamyam . atra prasaïgàt yatidharmà ucyante te ca mitàø dar÷ità yathà
     %<sarvabhåtahitaþ ÷àntastridaõóã sakamaõóaluþ . ekàràmaþ ùarivrajya mikùàrthã gràmamà÷rayet>% yàø . %<kàùàyã suõóaþ tridaõóã sakamaõóaluþ pavitrapàdukàsanakanyàmàtra>% iti devalaþ . ÷aucàdyarthaü kamaõóalu sahita÷ca bhavet . ekàràmaþ vratajitàntareõàsahàyaþ sanyàsinogiþ strãbhi÷ca strãõà¤caike iti baudhàyanena strãõànapi pravrajyàsmaraõàt . tathà ca dakùaþ %<rukobhikùuryathokta÷ca dvàveva mithunaü smçtam . trayogràmaþ samàkhyàta årdhvaü tu nagaràyate . ràjavàrtàdi teùàntu bhikùàvàrtà parasmaram . api pai÷unyamàtsaryaü sannikarùànna saü÷aya>% iti . parivrajya paripårbo vrajatistyàge vartate . ata÷càhaümamàbhimànantatkçta¤ca laukikaïkarmanicayaü vaidika¤ca nityakàmyàtmakaü santyajya . taduktaü manunà %<sukhàbhyudayika¤caiva naiþ÷reyasikameva ca . pravçtta¤ca nivçtta¤ca dvividhaïkarma vaidikam . iha càmutra và kàmyaüpravçttaïkarma kãrtyate . niùkàmaü j¤ànapårvaü tu nivçttamupadi÷yate . yathoktàmyapi karmàõi parihàya dvijottamaþ . àtmaj¤àne ÷ame ca syàdvedàbhyàse ca yatnavàniti>% . atra vedàbhyàsaþ praõavàbhyàsaþ . tatra yatnavàn . bhikùàprayojanàrthaü gràmamà÷rayet pravi÷et na punaþ sukhanivàsàrtham . barùàkàle tu na doùaþ . %<årdhvaü vàrùikàbhyàü màsàbhyàü naikasthàna vàsãti>% ÷aïkhasmaraõàt . a÷aktau punarmàsacatuùñayaparyantamapi sthàtavyam . %<na ciramekatra vasedanyatra varùàkàlàt>% itismaraõàt . %<ekaràtraü vaset gràme nagare pa¤caràtrakam . varùàmyo'nyatra varùàsu màüsàstu caturovaset>% iti kaõvasmaraõàt kathambhikùà''dànaïkàryamityata àha . %<apramatta÷caredbhaikùaü sàyàhne nàbhilakùitaþ . rahite bhikùukairgràme yàtràmàtra malolupaþ>% apramatto vàkvakùuràdicàpalarahitobhaikùa¤caret . vasiùñhenàtra vi÷eùodar÷itaþ . %<saptàgàràõmasaïkalpitàni caredbhaikùa miti>% . sàyàhne ahnaþ pa¤case bhàge . tathàca manuþ %<vidhåme sannamusale vyaïgàre bhuktavajjane . vçtte ÷aràvasampàte nityambhikùàü yati÷caret>% tathà %<ekakàla¤caredbhikùàmpasajjennatu vistare . bhaikùe prasakto hi yatirviùayeùvapi sajyatãti>% . anabhilakùitaþ jyotirvij¤ànopade÷àdinà acihnitaþ . %<nacotpàtanimittàbhyànna nakùatràïgavidyayà . nànu÷àsanavàdàbhyàmbhikùàü lipseta karhiciditi>% tenaivoktatvàt . yatpunarvasiùñhavacanam %<bràhmaõakule yallabheta tadbhu¤jãta sàyampràtarmàüsavarja miti>% . tada÷aktaviùayam . bhikùukairbhikùaõa÷ãlaiþ pàùaõóyàdibhirvarjite gràme . manunà càtra vi÷eùa uktaþ . %<na tàpasairbràhmaõairvà vayobhirapi và ÷vabhiþ . àkãrõambhikùukairanyairàgàramupasaü vrajediti>% . yàvatà pràõayàtrà vartate tàvanmàtraü bhaikùa¤caret . tathàca saüvartaþ %<aùñau bhikùàþ samàdàya sa muniþ sapta pa¤ca và . adbhiþ prakùàlyatàþ sarvastato'÷nãyàcca vàgyata>% iti . alolupaþ miùñànnavya¤janàdiùvaprasaktaü . bhikùàcaraõàrthaü yatipàtràõyàha . %<yati pàtràõi mçdveõudàrvalàbumayàni ca . salilaiþ ÷uddhireteùàïgobàlai÷càvagharùaõam>% yàø mçdàdiprakçtikàni yatãnàü pàtràõi bhaveyuþ . teùàü salilaïgebàlàvagharùala¤ca ÷uddhisàdhanam . iya¤ca ÷uddhirmikùàcaraõàdiprayogàïgabhåtà'medhyàdyanupahativiùayà tadupaghàte dravya÷uddhi prakaraõoktà draùñavyà . ataeva manunà %<ataijasà ni pàtràõi yasya syurnirbraõàni ca . teùàmadbhiþsmçtaü ÷auca¤camasànàmivàdhvare>% iti camasadçùñàntopàdànena pràyogikã ÷uddhirdar÷ità . pàtràntaràbhàve bhojanamapi tatraiva kàryam %<tadbhaikùaü gçhãtvaikànve tena pàtrenànyena và turùõã màtrayà bhu¤jãteti>% devalasmaraõàt . evambhåtasya yateràtmopàsanàïganiyamavi÷eùamàha . %<sannirudhyendriya gràmaü ràgadveùau prahàya ca . bhayaü hçtvà ca bhåtànàmamçtãbhavati dvijaþ>% yàø . cakùràdãndriyasamåhaü råpàdiviùayemyaþ samyaknirudhya vinivartya ràgadveùau priyàpriyaviùayau prahàya tyaktvà ca÷abdàdãrùyàdãnapi . tathà bhåtànàmapakàra karaõena bhayamakurvan ÷uddhàntaþkaraõaþ sannadvaitasàkùàtkàreõàmçtã bhavati mukto bhavati . ki¤ca . %<kartavyà÷aya ÷uddhistu bhikùukeõa vi÷eùataþ . j¤ànotpattinimittatvàtsvàtantryakaraõàya ca>% yàø . viùayàbhilàùadveùajanitadoùa kaluùitasyà÷ayasyàntaþkaraõasya ÷uddhiþ kalmaùakùayaþ pràõàyàmaiþkartavyaþ . tasyàþ ÷uddheràtmàdvaitasàkùàtkàraråpaj¤ànotttinimittatvàt . eva¤ca sati viùayàsaktitajjanitadoùàtmakapratibandhakùaye satyàtmadhyànadhàraõàdau svatantrobhavati . bhikùukeõa tveùà ÷uddhirvi÷e ùato'nuùñheyà . tasya mokùapradhànatvàt mokùasya ca ÷uddhàntaþkaraõatàmantareõa durlabhatvàt . yathàha manuþ %<dahyante dhmàyamànànàü dhàtånàü hi yathà malàþ . tathendriyàõàndahyante doùàþ pràõasya nigrahàditi>% . teùàü karvavyàni ca nirõaø siø dar÷itàni yathà pràtarutthàya brahmaõaspate iti japitvà daõóàdãni bhåmau nidhàya såtrapurãùayorgrahasyacaturguõaü ÷aucaü kçtvà''camya parvadvàda÷ãvarjaü praõavena dantadhàvanaü kçtvà tenaiva mçdà bahiþkañiü prakùyàlya jalatarpaõavarjaü snàtvà punarjaïghe pràkùyàlya vastràdãni gçhãtvà ke÷avàdigamontanàmabhistarpayitvà bhåstarpayàmãtyàdivyastaüsamastàbhirvyàhçtibhimaharjanastarpayàmãti tarùayet . oü bhçþ svàheti svàhà÷abdàntai ÷caibhireva punastarpayediti kecit . tata àcamyà¤jalinà praõavena jalamàdàtya vyàhçtibhiruddhçtya gàyatryà triþ kùiptvà triþ gàyatrãü japet . udite sårpye praõavena vyàhçtibhirbàrvyaü trirdattvà mitrasya carùaõãtyàdyaiþ pårvoktaiþ sauraiþ idaü viùõuritivaiùõavaiþ brahmayajj¤ànamiti vopasthàya sarvabhåtebhyo nama iti pradakùiõa màvartate . tato natvàdityàya vidmahe sahasràkùàya dhã mahi . tannaþ såryaþ pracodayàt iti trijapet . evaü trikàlam . viùõupåjàü brahmayaj¤aü ca kuryàt . atha mikùà . %<vidhåme sannamusale vyaïgàre>% ityàdimanåktakàle udvayamityàdityamupasthàya tenaikyaü dhyàtvà àkçùõeneti pradakùiõaü kçtvà %<yete panthàna>% iti japtvà %<yo'sau cidàkhye àditye puruùo'ntarhçdisthitaþ . so'haü nàràyaõodeva iti dhyàtvà praõamya tam . tridaõóaüdakùiõe tvaüse tataþ sandhàrya bàhunà . pàtraü vàmakare kùiptvà ÷leùayeddakùiõenatviti>% baudhàyanoktadi÷à trãn pa¤ca sapta và gçhàn gatvà bhavatpårvaü bhikùà yàcitvà %<pårõamasi pårõaü me bhåyàþ>% ityàgatya ÷ucirannaü prokùya oü bhåþ svadhà nama ityàdivyastasamastavyàhçtibhiþ såryàdibhyo måtebhya÷ca bhåmau kùiptvà bhuktvà''camya praõavena ùoóa÷apràõàyàmàn kuryàditi saükùepaþ . gautamavyàkhyàyàü bhçguþ . %<yatihaste jalaü dadyàdbhaikùaü dadyàt punarjalam . bhaikùaü parvatamàtraü syàt tajjalaü sàgaropamam>% atra sarvatra målaü màdhavçparàrkamadanaratna smçtyarthasàràdau j¤eyam . jàvàli÷rutau %<÷ånyàgàre devagçhe tçõakuñãvalmãkavçkùamålakulàla÷àlàgnihotragçhanadãpulinagirikuharanirjharasthaõóileùvaniketanaþ>% iti . màtsye %<aùñau màsàn vihàraþ syàdyatãnàü saüyatàtmanàm . ekatra caturomàsàn vàrùikàn nivaset punaþ . avimuke praviùñànàü vihàrastu na vidyate>% . atriþ . %<bhikùàñanaü japaü snànaü dhyànaü ÷aucaü suràrcanam . kartavyàni ùaóetàni sarvathà nçpadaõóavat . ma¤cakaü ÷uklavastraü ca strãkayà laulyameva ca . divàsvàpa÷ca yànaü ca yatãnàü patanàni ùañ . àsanaü pàtrasaumyatvaü sa¤cayaþ ÷iùyasaügrahaþ . divàsvàpovçthàjalpoyaterbandhakaràõi ùañ>% . dakùaþ %<nàdhyetavyaü na vaktavyaü na ÷rotavyaü katha¤cana>% . madanaratne u÷aø %<pitrarthakalpitaü pårvamannaü devàdikoraõàt . varjayet tàdç÷ãü bhikùàü parabàdhàkarãü tathà>% vçhaspatiþ %<na tãrthavàsã nityaü syànnopavàsaparo yatiþ . na càdhyayana÷ãlaþ syànna vyàkhyànaparo bhavet>% . etadvedabhinnaparam . atriþ %<snànaü suràrcanaü dhyànaü pràõàyàmobalistataþ . bhikùàñanaü japaþ sandhyàtyàgaþ karmaphalasya>% ca . anye'pi màdhavãyamitàkùaràdau j¤eyaþ . yatidharmasamuccaye %<na snànamàcaredbhikùuþ putràdinidhane ÷rute . pitçmàtçkùayaü ÷rutvà snàtvà ÷uddhyati sàmbaraþ>% . vàpanaü ca paurõamàsyàü kàryam %<çtusandhiùu vàpayet>% kàlamàø dhçtavàkyàt .

#<ekadi÷># triø ekà samànà dik yasya . tulyadiksthe %<tenaikadik>% pàø .

#<ekadç÷># triø ekà dçk yasya . 1 ekanetre kàõe . 2 kàke puø ekaü sarvamabhinnaü pa÷yati dç÷a--kvin . 3 ÷ive . ekatvena sarvadraùñari 4 tattvaj¤e triø .

#<ekadçùñi># strã ekà abhinnà ananyaviùayatvàt dçùñiþ . ananyaviùayadar÷ane . %<satatamekadçùñyà tamavalokayan>% pa¤cataø . bahuø . 2 tathàdçùñiyukte 3 kàõeca triø kàõatva¤ca cakùuþ÷ånyaikagolakavattvamandhatvaü cakùurindriya÷ånyatvamiti bhedaþ . 4 kàke pu0

#<ekadeva># puø karmaø . mukhyadeve parame÷vare %<ekodevaþ sarvabhåteùu gçóhaþ iti>% ÷rutestasya tathàtvam %<sa hi pårveùàmapi guruþ kàlenànavacchedàt>% pàtaø ukteþ yo %<brahmàõaü vidadhàti pårvamiti>% ÷rute÷ca brahmaõo'pyutpàdakatvàttasya tathàtvam .

#<ekadevata># triø ekà devatàsya . ekadevatàke 1 agnihotràdau . %<ekadevateùåbhayam>% kàtyàø 22, 8, 4 . %<yatra punaþ karmaõyekaiva devatà yathà'gnihotre punaràdheye ca tatrobhayaü taddevatya¤ceti>% karkaþ . ekadaivato'pyatra karmadhàø . ekasyàü devatàyàü strã .

#<ekadevatya># triø ekà ÷reùñhàdevatàtà marhati yat . 1 ÷reùñhadevatàke . %<tasmàdàhurindraþ sarvadevatà indra÷reùñhàdevà ityetaddhavai devàstredhaikadevatyà abhavan>% ÷ataø bràø 1, 6, 3, 22 . 2 ekadevatàke ca . %<somàdiùu ubhayamekadevatyaü bhavati>% kàtyàø saügrahavyàkhyà . ekadaivatyo'pyatra triø .

#<ekade÷a># puø karmaø . 1 avayave, pratãke . avayava÷ca samudàyasyàü÷aråpaþ sa ca vàstavobuddhikalpita÷ca sàvayavànàü ghañàdãnàmaü ÷avi÷eùaþ grãvàmålàdiþ vàstavaþ, kàlaviyadàdãnàü nirayavànàü tu buddhikalpitaþ yathà pårvàhnaþ pårvaràtra ityàdi . tathà guõavi÷eùàõàmapi ÷abdàdãnàü vuddhika lpitastathà %<ekade÷avikçtamananyavadbhavatãti>% vyàø paribhàùà %<ekade÷antu vedasya vedàïgànyapi và punaþ>% manuþ ÷abdasamåhàtmakavedasya bauddhameva tathàtvam . %<sambhogahãnasampad viñastu dhårtaþ kalaikade÷aj¤aþ>% sàø daø . vidyàvi÷eùaråpakalànàü tathàtvam . %<udàhçtaþ sarvathà te guõànàü mayaikade÷aþ prasamãkùyabuddhyà>% bhàø anuø 26 aø atràpi tathà . %<tànyekade÷ànnibhçtaü payodheþ>% màghaþ %<÷àmitraikade÷amàhavanãye pràsyati>% kàtyàø 2, 6, 1 4 . ekade÷a÷abda÷ca pårvàparamadhyottaràdi÷abdaþ tena sahaikade÷inà ùaùñhãsamàsàpavàdakaþ rakade÷isamàsaþ . %<pårvàparàvarottaramekade÷inaikàdhikaraõe>% pàø %<sarvo'pyekade÷aþ kàlena saha samasyate>% siø kauø . %<upàratàþ pa÷cimaràtragocaràt>% kiràø . evaü madhyaràtra ityàdi . ekàdhikaraõe ityukteþ pårva÷chàtràõàmityàdau na . tatràrdha÷abdasyaikade÷avàcakatve'pi samàü÷avàcina eva ekade÷isamàø ardhaü pippalyà iti vàkye ardhapippalãtyàdi . asamàü÷avàcitve tu ùaùñhãsamàsaþ %<kro÷àrdhaü stimitajavena gatvà>% raghuþ . dravyaikya eva tena pippalãnàmardhamityàdau na kintu 6 taø . ekade÷o'styasya iti . ekade÷in uktàü÷ayukte triø striyàü ïãp . amumeva ÷abdamà÷ritya pravçttasamàsasya ekade÷isamàsasaüj¤à tatra pramàõam . %<pårvàparetyàdi>% pàø såø .

#<ekade÷avibhàvitanyàya># puø ekade÷ovibhàvitaþ pramàõàdinà sasàdhyàïgãkàrito yena tamadhikçtya nyàyonyàyasàdhyastakavi÷eùaþ . çõàdànàdivyavahàre suvarõàdibahudravàbhi yoge prativàdinà'pahnave vàdinaikade÷amàtrasya pramàõaiþ sàdhane ekade÷e tayoþ satyamithyàtvàvadhàraõamålake sarvadhanadàpanànukåle tarkabhede tatra ekade÷asàdhane kvacit pårvaniveditasarvadhanadàpanaü kvacinneti viùayavi÷eùavyapasthàpanam mitàø yathà . %<nihnute likhitannaikamekade÷avibhàvitaþ . dàpyaþ sarvaü nçpeõàrthaü, na gràhyastyaniveditaþ>% yàø naikamamekaü suvarõarajata vastràdi likhitamabhiyuktamarthinà pratyarthã yadi sarvameva nihnute apajànãte tadàrthinaikade÷e hiraõye sàkùyàdibhiþ pratyarthã bhàvito'ïgãkàritaþ sarvaü rajatàdyarthaü pårbalikhitaü dàpyo'rthine nçpeõa na gràhyastvaniveditaþ pårbaü bhàùàkàle aniveditaþ pa÷càdarthinà pårvaü mayà vismçtam iti nivedyamàno na gràhyonàdartavyonçpeõa . etacca na kevalaü vàcanikamekade÷e pratyarthinomithyàvàditvasambhavàt . arthina÷caikade÷e satyavàditvani÷cayàdekade÷àntare'pi satyavàditvasambhavàt . evaü tarkvàparanàmasambhàvanàpratyayànugçhãtàdasmàdeva yogã÷varavacanataþ sarvaü dàpanoyam nçpeõa iti nirõayaþ . eva¤ca tarkvavàkyànusaraõena nirõaye kriyamàõe vastuno'nyathàtvepi vyavahàra dar÷inànna doùaþ tayà ca gautamaþ %<nyàyàdhigame tarkvobhyuyeyastenàbhyuhya yathàsthànaïgamayet>% ityuktvà %<tasmàdràjàcàryàvanindyau>% ityupasaüharati . nacaikade÷avibhàvitãnupàdeyavacanaþ pratyarthãtyetàvadiha gamyate ekade÷avibhàvito nçpeõa sarvandàpya iti vacanàt . yattu kàtyàyanenoktam . %<anekàrthàbhiyoge'pi yàvat saüsàdhayeddhanã . sàkùibhistàvadevàsau labhate sàdhitandhanamiti>% tat putràdideyapitràdyçõaviùayam . tatra hi bahånarthànaviyuktaþ putràdirna jànàmãti prativadan nihnavavàdã na bhavatãtyekade÷avibhàvito'pi na kvacidasatyavàdãti %<nihnute likhitannaikamiti ÷àstrantatra na pravartate . nihnavàbhàvàdapekùitatarkvàbhàvàcca>% %<anekàrthàbhiyoge'pãti>% kàtyàyanavacanaü sàmànyaviùaya vi÷eùa÷àstrasya viùayaü nihnavottaraü parihçtyàj¤ànottare pravartate . nanu %<çõàdiùu vivàdeùu sthirapràyeùu ni÷citam . åne vàpyadhike càrtheü prokte sàdhyanna sidhyatãti>% vadatà kàtyàyanena anekàrthàbhiyoge sàkùibhirekade÷e vibhàvite adhike và bhàvite sàdhyaü sarvameva na sidhyatãtyuktam . tathà satyekade÷e bhàvite abhàvitaikade÷asiddhiþ kutassyàt? ucyate likhita sarvàrthasàdhanatayopanyastaiþsàkùibhirekade÷àbhidhàne'dhikàbhidhàne ca kçtsnameva sàdhyaü na sidhyatãti tasyàrthastatràpi ni÷citanna sidhyatãti vacanàtpårvavat saü÷aya eveti pramàõàntarasyàvamaro'styeva %<chalaü nirasyeti>% niyamàt . sàhasàdau tu sakalasàdhyasàdhanatayopadiùñaiþ sàkùibhirekade÷e'pi sàdhite kçtsnasàdhyasiddhirbhavatyeva tàvataiva sàhasàdeþ siddhvatvàtkàtyàyanavacanàcca . %<sàdhyàrthàü÷e'pi gadite sàkùibhiþ sakalambhavet . strãsaïge sàhase caurye yatsàdhyaü parikãrtitam>% .
     asuyevàrthamavalambya ekade÷avibhàvitanyàyaþ pravartate ityekade÷avibhàvitanyàyasya tàdç÷àrthakatvam iti bodhyam .

#<ekadeha># puø ekaþ ÷reùñhodeho'sya . 1 budhagrahe trikàø tasya graheùå atisundaratvàt tathàtvam . ekastulyodeho yatra ekasmàt dehoyatra và . 2 vaü÷aråpe gotre tatra sarveùàü tulyadehatvàdekasmàdutpannadehatvàcca tathàtvam . %<bahåni vipra! gotràõi munãnàü bhàvitàtmanàm . ekadehàni tiùñhanti vibhaktàni vinà prajàþ>% harivaüø 46 . 3 samànadehàravve saõóiõóe ca ekamekatàü gataü dehamasya . 4 dampatyoþ tayorvivàhena ekadehatotpàdanàttathàtvam %<asthibhira sthãni màüsairmàsàni tvacà tvacamiti>% ÷ruteþ . %<àmràye smçtitantre ca lokàcàre ca såribhiþ . ÷arãràrdhaü smçtà jàvà puõyàpuõyaphale samà . yasya noparatà bhàryà dehàrdhaü tasya jãvati . jãvatyardha÷arãre tu kathamanyodhanaü haret>% vçhaø smçte÷ca tayorekadehatvam . tatra puüsi puü0, striyàü strãti bhedaþ ekàïgàdayo'pyatra . striyàü ïãù iti bhedaþ . karmaø . 5 ekasmin dehe naø .

#<ekadyå># puø ekena paràtmanà dãvyati diva--kvip åñh 3 taø . àtmàràme çùau sahi àtmanaiva ramata iti prasiddham . %<amandãdekadyårdevàuta yà÷ca devãþ>% çø 8, 80, 10, %<ekadyåþ çùiþ>% bhàø .

#<ekadhana># naø ekameva dhanam . 1 ekamàtradhane %<vçtànàü dhàvatàmekadhanamupàhitam>% ÷ataø bràø 11, 4, 1, 1, ekamekasamamayugmaü dhanaü dhoyamànamudakaü yatra . 2 ayugmasaükhyàke udakàdhàre kalase ayuïgà ayuïgà ekadhanà bhavanti %<trayo và pa¤ca và, pa¤ca và saüpta và sapta và nava và, nava vaikàda÷a và, ekàda÷a và trayoda÷a và, trayoda÷a và pa¤cada÷a và dvandvamaharmithunaü prajananam . atha ya eùa eko'tiricyate sa yajamànasya ÷riyabhabhyatiricyate sa và eùàü sadhanaü yo yajamànasya ÷riyabhabhyatiricyate tadyadeùàü sadhanaü tasmàdekadhanà nàma>% ÷ataø bràø 3, 9, 3, 4, %<pratyagekadhanànayugmànudaharaõàüstriprabhçtyàpa¤cada÷abhyaþ>% kàtyàø 9, 3, 22, %<uttarasyaivànaso'kùàt pratyak adhobhåmau ekadhanànayugmasaükhyànnidadhàti ekadhana÷abdàrthaü svayameva vyàcaùñe udaharaõàniti udakaühriyate ebhirityudaharaõàþ kalasàstàn tryàdipa¤cada÷aparyantàyugmasaükhyàn viùamasaükhyàn . tatràgniùñome trayaþ pa¤cama và, atyagniùñome'pi tàvanta eva, ukthye pa¤ca và sapta và, ùoóa÷ini sapta nava và, vàjapeye navaikàda÷a và, atiràtre ekàda÷a trayoda÷a và àpteryàme trayoda÷a pa¤cada÷a yeti>% karkaþ atra kalasaparatvàt puüstvam apàü vi÷eùaõatva strãtvam %<àvarvçtatãradhanudvidhàrà ityàvçttàsvekadhanàsu>% à÷vaø ÷rauø 5, 1, 9 . %<dvividhà àpaþ vasatãyarya ekadhanà÷ca tatra pårvedyureva vasatovaryo gçhãtà ekadhanà idànãü gçhyante . tà gçhãtà grahaõade÷àdeva yajanade÷aü prati yathà vartante tadeyamçganuvaktavyà>% nàràø vçø . apà¤càdhàraü vinà de÷àntaragamanàsambhavàt pràguktavàkyàcca punarayugmakalasai ràharaõaü kartavyamiti vodhyam . vastutaþ ekadhana÷abdena ayugmasaü khyàkakalasà evocyante . sa àdhàratvenàstyasya ac . 3 tatsthe jalàdau triø ityeva nyàyyam %<tàvaccaikadhanànàm>% kàtyàø 9, 3, 22, såø %<ekadhanànàmekadhanasthànàmapàmiti>% karkeõa tathà vyàkhyànàt %<ekadhanàüstrãnunnayanti>% kàtyàø 3, 10, %<ekadhanàn unnayanti udakena pårayitvà utkùipanti jalamadhyàdårdhaü ninayanti niùkà÷ayanti>% karkaþ ekaü mukhyaü dhanam karmaø . 4 mukhye dhane naø %<somamàpyàyatàmindràyaikadhanavide>% yajuø 5, 7, %<ekaü dhanaü mukhyaü dhanaü somaråpa vindate labhate sa ekaghanavit . yadvà somakaõóanàya yairjalamànãyate te kumbhàþ ekadhanà ekaü dhanaü somaråpaü yatreti vetti jànàtãti>% vedadãø ekadhanastàdçk kalasaþ astyasya ini . ekadhanin tàdç÷aika dhanayukte triø %<pratrãrudànayaikadhaninaþ>% ÷ataø bràø 3, 9, 3, 17, ekaü samànaü sàdhàraõaü dhanaü yasya . 5 avibhakte 6 saüùñini ca triø . avibhaktadhanànàü saüsçùñadhanànà¤ca sàdhàraõadhana tvàt tathàtvam . 7 ekamàtradhanayukte triø .

#<ekadharman># triø ekastulyodharmo yasya anic saø . tulyadharma yukte striyàü và óàp . ekodharmo'styasya inirapyatra sàdhuþ . %<sarveùàmekadharmiõàm>% smçtiþ . atra striyàü ïãp

#<ekadhurà># strã ekà dhåþ karmaø a samàø . 1 ekabhàre . tadvahatãtyarthe'õ tasya luk . ekadhura--ekabhàravàhake 2 gavàdau triø . astyarthe ac . 3 ekadhuràyukte triø . ekadhuraü vahati kha . ekadhurãõa ekadhuravàhake triø .

#<ekadhuràvaha># triø ekadhuràü vahatãti vaha--ac 6 taø . ekabhàravàhake gavàdau .

#<ekanakùatra># naø ekaü nakùatraü yatra . ekatàràtmake nakùatrabhede àrdrà citrà svàti÷ca ekatàràtmakaü nakùatraü tacca a÷le là÷abde 497 pçø dar÷itam . ÷ataø bràø bhàùye tu puùyasyekatàràtmakatvamuktaü tadanusàreõa saralàyàmasmàbhistathoktaü kintu tanmålaü jyotiùavacanaü mçgyam . vastuto'tra eka÷abdasyàyugmaparatvaü puùyasya ca tritàràtmakatvena ttayàtvàbhipràyeõa puùyasyetyuktiþ %<ayugmaü hi pitéõàmekanakùatre ekanakùatra hi pitéõàmamàvàsyàyàm amàvàsyà và ekanakùatrameko hi yadvetàü ràtriü sarvàõi bhåtàni saüvasanti teno taü kàmamàpnoti yà sarveùu nakùatreùu>% ÷ataø bràø 10, 13, 8, 1, 3 . %<ekanakùatre kàtyàø 21, 3, 3 . ekaü nakùatraü hi pitéõàmiti>% ekanakùatraü ca yatraikà tàrà citrà svàti revatyàdi yathà karkaþ . atra revatyà dvàtriü÷attàra tmakatvam a÷leùà÷abde uktam atastasyà ekatvàbhàvàt revatyàdi÷abdena bahuø a÷vinãti bodhyam tasyà÷ca tritàratvenàyugmaparatvam . amàvàsyà và ekanakùatramityukteþ 2 amàvàsyàyà¤ca . tatra ca ravicandrayorekanakùatrasthitatvàt ekanakùatratulyaphaladàtçtvàdvà tathàtvam karmaø . 3 ekasmin nakùatre

#<ekanaña># puø ekã mukhyo nañaþ . nàñyapravartake mukhyanañe trikà0

#<ekapakùa># puø ekaþ pakùo yasya . 1 sahàye karmaø . ekatra 2 pakùe pu0

#<ekapatnã># strã ekaþ samànaþ ananyovà patiryasyàþ nàntàde÷aþ nàntatvàt ïãp 1 sapatnyàm %<sarvàsàmekapatnãnàmekà cet putriõã bhavet . sarvàstàstena putreõa pràha putravatãrmanuþ>% manuþ 2 pativratàyà¤ca . %<yo dharma ekapatnãnàü kàïkùantã tamanuttamam>% manuþ %<tà¤càva÷yaü divasagaõanàtatparàmekapatnãm>% meghaø . %<kàmekamatnãü vrataduþkha÷ãlàm>% kumàø . ekaþpatirã÷o yasya và kap . ekapatika ekasvàmike triø striyàü ñàp . %<patyurnoyaj¤asambandha>% ityadhikàràt bhartrarthakasyaiva nàde÷aïãpau netarasya .

#<ekapatrikà># strã ekaü gandhayuktatayà ÷reùñhaü patraü yasyàþ kap ñàpi ata ittvam . gandhapatràvçkùe ràjaniø .

#<ekapada># naø eka padaü padãccàraõayogyakàlo yatra . ekapadoccàraõayogyakàle 1 tatkàle . karmaø . ekasmin 2 sthàne 3 suptiïantaråpe pade ca %<nihantyaronekapade ya udàttaþ svaràniva>% màghaþ . %<anudàttaü padamekavarjam>% pàø ekapade anyasvarasya udàttena nighàtavidhànàttena sàdç÷ya mihoktamiti bodhyam %<kvathamekapade niràgasam>% raghuþ . ekaü padaü caraõo yasya . 4 ekavaraõamanuùye 5 tadyukte de÷abhede puø sa ca de÷a vçhatsaüø kårmavibhàge pràcyàmuktaþ . atha pårvasyàma¤jana ityàdyupakramya %<ekapadatàmaliptikako÷alakàvardhamàna÷ceti>% ekaü padaü koùñhaü påjàsthàna yasya . vàstumaõóale ekakoùñhapåüjye 6 devabhede puø %<bhçgu÷caikapadoj¤eyaþ>% vàstuø taø devãpuø . ekaü padaü koùñharåpaü sthànam . karmaø . vàstumaõóalasthe 7 ekakoùñhàtmakasthàne naø %<indra÷cendràtmaja÷cobhàvekaikapada saüsthità>% tatraiva . tatkoùñhalikhanàdiprakàrovàstu÷abde vakùyate . ekaü padaü caraõo'sya . 8 mçgabhede puüstrã . striyàü jàtitvàt ïãù . %<karõaurõekapadà÷vàsyairnijuùñaü vçkalàlibhiþ>% bhàgaø 4, 6, 15 . ekaü suvantaü padaü vàcakaü yasya . 9 ekapadavàcye triø %<kiü svidekapadaü dharmyaü kiü svidekapadaü ya÷aþ . kiüsvedekapadaü svargyaü kiü svidekapadaü sukham>% . yakùapra÷ne %<dàkùyamekapadaü dharmyaü dànamekapadaü ya÷aþ . satyamekapadaü svargyaü ÷ãlamekapadaü sukham>% bhàø vaø 312 aø . yudhiùñhireõaikapadabodhyadàkùyàdyuttare uktam ekaü pada padavinyàsavi÷eùo yatra . 10 ratibandhabhede puø %<pàdamekaü hçdi sthàpya dvitãyaü skandhasaüsthitam . stanau dhçtvà ramet kàmã bandhastvekapadaþ smçtaþ>% ratnamàlokteþ .

#<ekapadi># avyaø ekaþ pàdaþ sàdhanaü yasmin praharaõe . dvidaõóyàdiø icsamàø matvàt padbhàva÷ca . pàdasàdhane praharaõe .

#<ekapadã># strã ekaü gantuþ samànaü padaü taccihnamatra gauø ïãù . pathi amaraþ . tatra hi gantuþ padasamànacihnaü dç÷yate iti tasya tathàtvam . ekaþ pàdo yasyàþ saükhyàpårvakatvàt pàdbhàvaþ kumbhapadyàø ïãù padbhàva÷ca . 2 ekacaraõayuktàyàü striyàm 3 ekavçttacaturthàü÷ayuktàyàmçci ca %<gàyatryasyekapadã dvipadã tripadã>% ÷rutiþ . %<ekapadãü dvipadãü tripadãü catuùpapadãmaùñàpadãm>% yajuø 8, 31 .

#<ekapari># avyaø ekena viparãtaü vçttam %<akùa÷alakàsaükhyàþ pariõà>% pàø avyayãø . ekena viparãtatayà patanena paràjaye dyåte vyavahàrecàyaü prayogaþ . yasya yathà pàtane jayobhavati tasya ekasyànyathàkùàdeþ pàtane evaü prayojanaþ evaü vyavahàre'pi .

#<ekaparõà># strã ekaü parõaü tapaþsàdhanatayà àhàro yasyàþ . ÷aila ràjasya menàyàdutpannadçhitçtrayamadhye 1 duhitçmede . %<tisraþ katyàstu menàyàü janayàmàsa ÷ailaràñ . aparõàmekaparõà¤ca tçtãyàmekapàñalàm>% ityupakramya . %<àhàramekaparõena ekaparõà samàcarat>% hariø 18 aø . svàrthe kan bahuø kap và ata ittvam aparõikàpyatra . %<apyaparõà niràhàrà ekà÷à ekaparõikà>% devãpuø 45 aø . asya pårvoktavàkyenaikavàkyatayà himavatka yàbhedaparatvam na tu durgàpara tvamiti bodhyam . ekamàtraü parõamasya . ekapatràva÷eùevçkùàdau tri0

#<ekaparvataka># puø parvatabhede %<kurubhyaþ prasthitàste tu (kçùõabhãmàrjunàþ) madhyena kurujàïgalam . ramyaü padmasarogatvà kàlakåñamatãtya ca . gaõóakã¤ca mahà÷oõaü sadànãràü tathaiva ca . ekaparvatake sadyaþ krameõetyàvrajanta te . uttãrya sarayåü ramyàü dçùñvà pårvà¤ca ko÷alàm>% bhàø sa 219 aø .

#<ekapalà÷a># puø ekaþpalà÷o yasya . ekapatramàtravçkùe tatra bhavaþ tasyedaü và gahàø cha . ekapalà÷ãya tatrabhave tadãye ca tri0

#<ekapàñalà># strã ekaü pàñalaü puùpaü tapraþsàdhanatayà àhàro yasyàþ . himavatomenàyàmutpannaduhitçtrayamadhve duhitçbhede ekaparõà÷abde målaü dç÷yaü tatraivaitannàmaniruktiryathà . %<pàñhalàpuùapameka¤ca àdadhàvekapàñalà>% .

#<ekapàtin># triø ekaþ san patati pata--õini %<sahasupeti>% saø . ekàkitayà 1 patana÷ãle atiràtrayàgasaüsthe 2 aharvi÷eùe naø %<ekapàtãni tvahànànyatiràtràþ>% à÷vaø ÷rauø 12, 6, 32 . %<caturviü÷àbhijidviùuvanmahàvratàdãni ekapàtãnyahàni tàni atiràtrasaüsthàni bhavanti>% nàràø . 3 çgbhede strã ïãp . %<dhàyyà÷càtraikapàtiniþ>% à÷vaø ÷rauø 5, 19, 11 . %<agnirhotà gçhapatiþ sa ràjeti pratipadekapàtinã pacchaþ>% 6, 5, 6 .

#<ekapàd># triø ekaþ pàdo'sya antyalopaþ samàø . 1 viùõau %<caturàtmà caturbhàva÷caturvedavidekapàt>% viùõusaüø . %<ekaþ pàdo'syetyekapàt pàdo'sya vi÷vàbhåtànãti>% ÷ruteþ %<viùñabhyàhamidaü kçtsnakekàü÷ena sthito jagat>% gãtokte÷ca bhàø . parame÷varàbhinnatvena ekapàdayuktatvena và 2 ÷ive ca . sa ca rudrabhedaþ . %<ajaikapàdahirbudhnoviråpàkùa÷ca revataþ . hara÷ca bahuråpa÷ca tryambaka÷ca sure÷varaþ . rudràekàda÷a proktà jayanta÷càparàjitaþ>% viùõudhaø anyanàmàno'pi rudràþ santi tulàdànàdautveta eva påjyàþ . ajetinàmàntaraü tena ekàda÷asaü khyàpårtiþ ataeva viùõudhaø %<ajanàmà mahàrudraþ>% ityàdinà taddhyànamuktam %<ekapàdabhidho vipra! kùveóàdaþ syàdvahan ÷aram . cakraü óamarukaü ÷ålaü mudgaraü tadadhovaram . akùaü såtraü mekhalàvàn khañvàïgavàü÷ca mastake . dhanurghaõñàü kapàla¤ca kaumudãü tarjanãghañam . para÷uü cakramàdhatte kramàdvàmàùñake kare . anekabhogasampattiü kurute yajvanaþ sadà>% iti tatraiva ekapadodhyànàntaramuktam . 3 ekapàdayukte triø striyàü ïãùi padbhàvaþ ekapadãti bhedaþ ekapadã÷abde udàø .

#<ekapàda># puø karmaø . ekamàtracaraõe %<vyuttiùñhadakapàdena paramaü yogamàsthitaþ>% bhàø anu 083 aø . %<uttiùñhadekapàdena dadç÷e vibudharùabhàn>% bhàgaø 4, 1, 19, ekaþpàdo'sya samàsàntavidheranityatvàt nàntyalopaþ . ekapàdayukte 2 parame÷vare . pàdo'sya vi÷vàbhåtànãtyukteþ tasya sarvabhåtaråpaikapàdatvàt tathàtvam %<tatra ÷i÷riye'ja ekapràdaþ>% athaø 13, 1, 6, 3, ekacaraõayuktamàtre triø striyàü svàïgatvàt ïãù ñàp và . %<dvyakùãü tryakùãü vi÷àlàkùãü dãrghajihvàmajihvikàm . tristanãmekapàdà¤ca trijañàmekalocanàm>% bhàø vaø 279 aø %<ekapàdàü÷ca puruùàn keralàn vanavàsinaþ>% bhàø saø 30 aø sahadevadakùiõadigvijaye %<ekapàdàü÷ca tatràhamapa÷yaü dvàri vàritàn>% 50 aø . 4 asurabhede %<ekapàdamahodarau>% bhàø àø asuragaõanàyàm . ekapàdo'valambanatvenàstyasya ac . 5 ekapàdamàtràlambake . %<parvatàrohaõaü kçtvà ekapàdo vibhàvasum . nirãkùeta niràhàra årdhva bàhuþ kçtà¤jaliþ>% bhàø àø 125 a0

#<ekapàdikà># strã ekaþ pàdo'valambanatvenàstyasyàþ ñhan . ekapàdàvalambanena khagànàü sthitibhede %<athàvalambya kùaõamekapàdikàm tadà nidadràvupapalvalaü khagaþ>% naiùaø .

#<ekapiïga># puø ekaü piïgaü netramasya . kuvere . tasya kråradçùñyà pàrvatãdar÷ane vàmanetrasya sphuñane ÷ivavàkyena prasannàyàstasyà vareõa piïgalaü vàmanetraü jàtamiti tasya tathàtvam tatkathà kà÷ãø yathà
     %<prasàrya nayane pårbamumàmeva vyalokayat . ÷ambhoþ samãpe kà yoùideùà sarvàïgasundarã . anayà kiü tapastaptaü? mamàpi tapaùo'dhikam . aho råpamaho prema saubhàgya ÷rãraho bhç÷am . kråradçgvãkùate yàvat punaþ punaridaü vadan . tàvat prasphoñitaü netraü vàmaü vàmavilokanàt . atha devyabravãddevaü kimasau duùñatàpasaþ . asakçdvãkùya màü vakti nyakkurvanme tapaþprabhàm . asakçddakùiõenàkùõà punarmàmeùa pa÷yati . asåyamàno me råpaü premasaubhàgyasampadaþ . iti devãgiraü ÷rutvà prahasya pràha tàü prabhuþ . ume! tvadãyaputro'yaü na ca kråreõa cakùuùà . saüpa÷yate tapolakùmyàü tava kintvadhivarõayan . iti devãü samàbhàùyatamã÷aþ punarabravãt . varaü dadàmi te vatsa! tapasà'nena toùitaþ . nidhãnàmadhinàthastvaü guhyakànàü bhave÷varaþ . yakùàõàü kinnaràõà¤ca ràjà ràj¤à¤ca suvrata! . patiþpuõyajanànà¤ca sarveùàü dhanadobhava . mayà sakhya¤ca te nityaü vatsyàmi ca tavàntike . alakàü nikaùà mitra! tava prãtiü vivardhayan . àgaccha pàdayorasyàþ pata te jananã tviyam . iti dattvà varàn devaþ punaràha ÷ivaþ ÷ivàm . prasàdaü kuru deve÷i! tapasvinyaïgaje tava . devyuvàca . vatsa! te nirmalà bhaktirbhave bhavatu sarvadà . bhavaikapiïgonetreõa vàmena sphuñitena ca . devadattàstu ye tubhyaü varàssantu tathaiva te . kuvero bhava nàmnà tvaü mama råperùyayà suta!>% ekapiïgalo'pyatra . ekapiïgalavarõanetrayuktatvàttasya tathàtvam .

#<ekapiõóa># triø ekaþsamànaþ piõóaþ dehaþ ÷ràddhadeyapiõóo và yasya . 1 sapiõóe tasya ekadehàrabdhadehakatvàt dàtçtvabhoktçtvànyatarasambandhenaikapiõóavattvàdvà tathàtvam . trayàõàmudakaü kàryaü triùu piõóaþ pravartate . caturthaþ saüpradàtaiùàü pa¤camonopapadyate %<iti manåkteþ . lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ>% ityukte jãvati yatpiõóadàtà sa mçtaþ san tatpiõóabhoktotyukte÷ca saptànàmeva sapiõóatvamiti dàyabhàgànusàriõaþ .

#<ekapuruùa># puø ekaþ ÷reùñhaþ puruùaþ . 1 puruùottame parame÷vare tasya ÷reùñhatvamuktaü gãtàyàm %<yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ>% tasya ca puruùatvamantaryàmitayà sarvadehe puri vàsàt . %<dvà suparõà sayujà sakhàyà samànavçkùaü vçkùaüpariùaùvajàte . tayoranyaþ pippalaü svàdvatti anyoana÷nannabhicàka÷ãti>% ÷rutau vçkùaråpadehe vàsokte÷ca puruùatvam . 2 pradhànapuruùe ca . ekaþ puruùo yasmin . 3 ekapuruùàndhite triø . %<tathaikapuruùaü ràùñraü vilambàdçùñanirgamam>% bhàgaø 6, 5, 7, ekaþ puruùobhoktà yatra . 4 ekapuruùabhoktçke bhogabhede tatràyaü bhedaþ prapitàmahàdãnàü trayàõàü jãvitve ekapuruùa eva bhogaþ yathàha dàø taø vyàsaþ %<pità pitàmaho yasya jãvecca prapitàmahaþ . trayàõàü jãvatàü bhogovij¤eyohyekapuruùaþ>% . %<yugasadbhoge ùaùñivarùe'pi na trepuruùikaþ prapitàmahasya tatra svàtantryàt tasyaiva bhogastena tatraikapuruùo bhogaþ>% dàyaø taø raghu0

#<ekapuùkala(ra)># puø ekaü puùkaraü mukhaü yasya rasya và laþ . kàhale vàdyabhede . %<atha prayàte dà÷àrhe pràvàdyantaikapuùka(rà)làþ>% bhàø uø 93 aø ekapuùkaràþ kàhalàþ nãlakaõñhaþ

#<ekapuùpà># strã ekaü puùpaü yasyàþ . vçkùabhede yasyaikamàtraü puùpaü jàyate tasmin jàtitve'pi ajàø ñàp .

#<ekaprastha># puø karmaø . 1 ekanmin prasthe dhànyamànabhede màlàdiø àdyudàtto'yam . ekaþ prastho'sya . 2 ekaprasthayukte parvate pu0

#<ekaphalà(lã)># strã ekaü phalamasyàþ mugdhabodhamate ñàp . pàø mate ïãù . ekamàtraphalake auùadhibhede

#<ekabhakta># naø ekaü bhaktaü bhojanaü yatra . smçtyukte vratabhede tatsvaråpakàlàdiniråpaõaü kàlamàdhavãye yathà athaibhaktanirõayaþ . brahmapuràõe vai÷vànaravrate pañhyate %<pratipadyekabhaktà÷ã samàpte kapilàpradaþ>% iti . tatràdàvekabhaktavrataü trividhama svatantramanyàïgamupavàsapratinidhiråpaü ceti . teùvidànãmudàhçtaü svatantram . tatredaü cintyate . kimupavàsavat tithirasmin grahãtavyà? uta prakàràntareõeti? . upavàsavaditi tàvat pràptam %<daivaü pitryaü tathà kàryam>% iti vacanena upavàsaikabhaktàdikçtsnadaivasya vivakùitatvàt . na ca karmakàlavyàptyà tannirõayaiti ÷aïkanãyam . tatkàlasya vyàptyanirõãtatvàt . ki¤ca tannirõaye karmakàlavyàptivacanasya pitràviùayatvenãpapatteþ . tasmàdupavàsavattannirõaya iti pràpte bråmaþ . karmakàlavyàptirevàtra nirõayahetuþ . karmakàlastatkarmasvaråpaü cetyubhayaü skandapuràõe dar÷itam . %<dinàrdhasamave'tãte bhujyate niyamena yat . ekabhaktamiti prokta matastat syaddivaiva hãti>% . devalã'pi %<dinàrdhasamaye'tãte bhujyate niyamena yat . ekabhaktaü tu tat proktaü nyånaü gràsatrayeõa tviti>% . atra ca dinàrdha syopari sàrdhamuhårtaparimitãmukhyaþ kàlaþ pa¤cadhà vibhàge madhyàhnasyàparabhàga ekabhaktasya kàlaþ dinàrdhe'tãte sati samanantaratvàt . astamayàt pràcãnã'va÷iùñogauõaþ kàlaþ divetyabhya nuj¤ànàt evaüsthite sati mukhyakàlavyàpinã tithirgrahãtavyà ataeva padmapuràõam . %<madhyàhnavyàpinã gràhyà ekabhakte sadà tithiriti>% . baudhàyano'pi %<udaye tåpavàsasya naktasyàstamaye tithiþ . madhyàhnavyàpinã gràhyà ekabhaktavrate tithiriti>% nacàtropavàsanyàyo yuktaþ tatra pårvavidvàyàmeva vi÷eùa÷àstraparyavasànàt . dvividhaü hi vi÷eùa÷àstraü tithiprayuktamekaü karnaprayuktamaparam . tatra %<paurvàhlikàstu tithayodaiva>% ityanena karmaviùayeõa sàmànya÷àstreõottaravidvàyàü pràptàyàm %<upoùyàþ parasaüyuktàþ paràþ pårbeõa saüyutàþ>% ityanena karmaviùayeõa vi÷eùa÷àstreõa pårvavihitatithiviùaye api sàmànyavi÷eùa÷àstre udàsyete %<pårvàhõikàstu tithaya>% iti tithimàtramupajãvya pravçttatvàt sàmànya÷àstram %<pratipat sammusvã kàryeti>% tithivi÷eùamupajãvya pravçttatvàdvi÷eùa÷àstram . tathà sati dvividhenàpi vi÷eùa÷àstreõa pårvaviddhàyàmevopavàsaþ susthitaþ . atra tumadhyàhnavyàpinãtyetatkarmaviùayaü vi÷eùa÷àstram . atastadanusàreõa nirõayo yujyate! nanu pratipatsammukhã kàryetyanena tithiviùayeõa vi÷eùa÷àstreõa kuto na nirõaya iti cet upavàsaviùayatvenàpi tasyopapatteriti bråmaþ . nanu madhyàhnavyàptivacanamapi tithyantaraikabhaktaviùayatvenopapàdayituü ÷akyam ataþ karmavi÷eùa÷àstratithivi÷eùa÷àstrayoþ samànabalatvamiti cet astu nàma kiü na÷chinnaü madhyàhnavyàpitvasaüsukhatvayoþ pårvavidvàyàmàpàdayituü ÷akyatvena virodhàbhàvàt . yadà tåttaravidvàyàmeva madhyàhnavyàpitva tadà virodha iti cet . vàóham . tathà pi tithiviùayavi÷eùa÷àstràt karmaviùayavi÷eùa÷àstraü prabalaü madhyàhnatitherguõatvàt karmaõa÷ca pradhànatvàt . tasmàdevaüvidhairviùayaiþ karmakàlavyàptyaiva nirõetavyam . atra nirõetavyoviùayobhidyate . pårvedyureva madhyàhnavyàpitvam paredyareva tadvyàpitvam . ubhayatra tadvyàpitvam ubhayatra tadavyàpitvam ubhayatra sàmyena tadekade÷avyàpitvam . ubhayatra vaiùamyeõa tadekade÷avyàpitvaü ceti . tatra prathamadvitãyayormadhyàhnavyàpitvasya nirõàyakatvam . tçtãye pårvavidvà gràhyà mukhyakàlavyàptyoþ samatve'pi gauõakàlavyàpneradhikatvàt . anenaiva nyàyenobhayatra mukhyakàlavyàptyabhàve'pi gauõakàlavyàptilàbhàtpårvavidvaiva . pa¤came'pyayameva nyàyo yojyaþ . ùaùñhe tu yadà pårvedyurmadhyàhnaikade÷amadhikaü vyàpnoti tadàdhikagauõakàlavyàpte÷ca pårvedyurgràhyà . yadà paredyurmadhyàhnaikade÷amadhikaü vyàpnoti tadà gauõakàlavyàptyabhàve'pi mukhyakàlavyàptyàdhikyànusàreõa paredyurgràhyà! nanvastvevaü svatantraikabhakte nirõayaþ anyàïge tu katham? . tatra kànupapattiþ? iti cet . %<påjàbrateùu sarvatra madhyàhnavyàpinã tithi>% . %<madhyàhne påjayennçpetyàdi>% ÷àstrairaïginaþ påjàdermadhyàhne vihitatvenàïgasyaikabhaktasyàparàhõàdau mukhyakàlàsambhavaþ . mà bhådãdç÷aviùaye mukhyaþkàlaþ . pradhànànusàreõa guõasya netavyatvàt . yadà svatantraikamakte'pi kenacinnimittena mukhyakàlàsambhaye gauõakàlo'bhyanuj¤àyate tadà kimu vaktavyam anyàïge . yattåpavàsapratinidhi råpamekabhaktaü tadupavàsatithau kàryaü tasya gauõe'bhyanuj¤àta tvàt . ataeva sumantuþ %<tithau yatropavàsaþ syàdeka makte'pi sà tatheti>% naca tàdç÷ameva nàstãti ÷aïkanãyam . upavàsabrataü prakramya rogàdinà tada÷aktau gurvanuj¤ayàtasyaikabhaktasya sambhàvitatvàt . %<aùñau tànyavrataghnàni àpomålaü phalampayaþ! havirbràhmaõakàmyà ca gurorvavanamauùadhamiti>% ÷àstràt . %<ekabhaktaü na naktena tathaivàyàcitena ca>% yàø ekasmin nànyasmin bhaktaþ . 2 nitàntabhakte 3 anyasminnabhakte ca triø %<prauùyàma caikabhaktàsu>% manuþ . ekabhaktàsu anyànàsaktàsvàruddhàsu .

#<ekabhakti># strã ekà ananyaviùayà bhaktiþ . 1 nitàntabhaktau 2 ananyabhaktau ekasmin ananyasmin bhaktirasya . 2 nitàntabhakte triø %<ekabhaktirvi÷iùyate>% gãtà .

#<ekabhaïgãnaya># puø ekà bhaïgã rãtistastra tàmadhikçtya nayaþ . ekaråpàõàü bahånàü madhye ekasya yathà pravçttiranyasyàpi tathà pravçttirityevaü j¤àpake nyàyabhede %<sarveùàmekaråpàõàmekasyàpi yaducyate . sarveùàmeva tatkuryàdekaråpàhi te smçtàþ>% ityuktestathàtvam .

#<ekabhàryà># strã ekasyaiva bhàryà . 1 ananyapatikàyàü sàdhvyàü striyàü %<tàmekabhàryàü parivàdabhãroþ>% raghuþ . %<ekabhàryàm sadhvãm>% malliø . ekà bhàryà yasya . 2 anyastrã rahite puø . ekena bhàryaþ . 3 ekabhartavye triø .

#<ekabhàva># puø eko bhàvaþ . ananyaviùaye 1 ràge 2 ekasvabhàve 3 ekà÷aye %<strãõà÷atroþ kumitrasya paõyastrãõàü vi÷eùataþ . yo bhavadekabhàvena na sa jãvati mànavaþ>% iti pa¤cataø . ekasya bhàvaþ 6 taø . 4 abhinnatve abhede %<svatejasà satvaguõaprabàhamàtmaikabhàvena bhajadhvamaddhà>% bhàgaø 4, 31, 16, ekobhàvoyasya . 5 tulyabhàvake triø %<yà vai yåyaü sohamadyaikabhàvaþ>% bhàø anuø 76 aø .

#<ekabhåta># triø aneka eko bhåtaþ cvyarthe ÷reõyàø taø saø . 1 ekãbhåte . ekasmin bhåtaþ . 2 ekàsakte ca %<niyatenekabhåtena manasà varadarùabham>% bhàø ÷àø 43 aø .

#<ekabhåma># puø ekà bhåmiryatra a samàø mugdhaø . ekabhåmirastyasya ar÷aø ac pàø . (ekatalà) pràsàdabhede evaü dvibhåmàdayo'pi (dotàlà) (tetalà) ityàdi pràsàdabhede .

#<ekamati># strã ekà matiþ . ekasyàü matau %<tathà manurvobhaga vàn pitàmahoyamekamatyà purudakùiõairmakhaiþ>% 4, 1, 24, e kà matiryasya . 2 ekaviùayamatiyukte %<tairekamatibhirbhåtva yaccoktaü ÷àstramuttamam>% bhàø ÷àø 337 aø . matereka tva¤ca ekaråpaviùayàvalambanaü virãtaviùayànavalambana¤ca tasya bhàvaþ ùya¤ . aikamatya ekaviùayaj¤àne visaüvàdi j¤ànàbhàve ca %<kvaikamatyaü mahàdhiyàm>% puràø .

#<ekamukha># naø ekaü mukhaü pradhànaü yatra . 1 ekapradhàne dyåtàdau %<dyåtamekamukhaü kàrya taskaraj¤ànakàraõàt>% yàø . ekaü mukhaü dvàraü yatra . 2 ekadvàre maõóapabhede . %<maõóapaü kàravettatra pràïamukhaü vàpyudaïmukham>% puràø annàcalàdau ekamukhamaõóapaü vihitam anyatra tu caturmukhamiti bhedaþ . ekaü mukhamivonnatàkàravi÷eùo'sya . ekavaktràkàronnatàü÷acihnayukte 3 rudràkùaphalabhede . tatphalasya ekàdicarda÷amukhatà ÷àstre uktà . tanmukhantu %<rudràkùasyonnataü proktaü mukhaü pucchantu nimnagam>% tantrasàø svacchandamahe÷vare uktam . rudràkùa÷abde vivçtiþ . ekavaktràdayo'pyatra .

#<ekamålà># strã ekaü målamastyasya ac . ekaü målamasyàþ bahuø tu jàtau ïãù syàt . (÷àlapàna) 1 ÷àlaparõyàm atasyà¤ca vaidyakam . 2 ekamålayukte triø .

#<ekayaùñikà># strã ekà yaùñirivàvalã yasyàþ baø kap . (ekanara) ekàvalãhàrabhede .

#<ekayoni># triø ekà samà yonirjàtirasyaü . 1 samànajàtau %<etadvidhànaü vij¤eyaü vibhàgamekayoniùu>% manuþ %<samànajàtiùu>% kullåø karmaø . 2 ekasminnutpattisthàne strã ekà yonirutpattisthànaü yasya . 3 samànotpattisthànake triø .

#<ekaraja># puø ekaü ÷reùñhatayà rajyate ke÷o'nena ranja--gha¤arthe karaõe ka . bhçïgaràje jañàø . sa ca ke÷ara¤janadravyam .

#<ekarama># triø eko'nanyaviùayakorasaþ ràgaþ abhipràyaþ eko'bhinnaþ khabhàvo và'sya . 1 ekaràge 2 ekàbhipràye 3 abhinnasvamàve ca %<asthålamanaõvahrasvamaderghamamanantamanaparamabàhyaü praj¤ànaghanamekarasam>% iti ÷rutiþ cidekarasavastuni vedàø . ekorasoyatra . 4 ekaràgaviùaye triø %<tapasyeka rase ratam>% ràmàø . ekorasovarõyatvena yatra . pràdhànyena ekarasayukte 5 nàñake naø . %<ekaeva bhavedaïgã ÷çïgàro vãraeva và . aïgànyanyerasàstatra>% iti sàø daø ukteþ nàñakasya pràdhànyena ÷çïgàravãrarasànyataravattvena varõanãyatvàttathàtvam .

#<ekaràj># puø eko ràjate kvip . 1 sàrvabhaume %<hiraõyaka÷ipåràjannajeyamajaràmaram . àtmànamapratidvandvamekaràjaü vyadhitsata>% bhàgaø 7, 3, 1, %<tasmin mahendrabhavane mahàbalo mahàsuronirjitalokaekaràñ>% bhàgaø 74, 11, %<yàvadã÷o mahànurvyàmàbhimanyava ekaràñ>% bhàgaø 1, 18, 6, ekaeva ràjate ràja--kvip . 2 parame÷vare tasyaiva bhàsà sarvasya bhàsanàt tasya tathàtvam . tathà hi %<tameva bhràntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti>% ÷rutyà %<yadàdityagataü tejo jagadbhàsayate'khilam . yaccandramasi yaccàgnau tattejà viddhi màmakam>% gãtokteþ %<asti bhàti priyaü råpaü nàma cetyaü÷apa¤cakam . àdyaü trikaü brahmaråpaü màyàråpaü tato dvayam>% ityukte÷ca tasya sarveùàü bhànaprayojakatvàt eùa svayaüjyotiriti ÷rutestasya svayaüprakà÷amànatvàt svaprakà÷e anyànapekùaõàcca tathàtvam . %<sa và eùa draùñà nàpa÷yaddç÷yamekaràñ>% bhàgaø 3, 5, 20,

#<ekaràja># puø eko ràjà ñacsàø . ekasmin ÷reùñhe ca ràjani

#<ekaràtra># naø ekà ràtriþ--niø ac saükhyàpårvakatayà ràtràntatve'pi na puüstvam . ekàhoràtre . %<ekaràtraü tu nivasannatithirbràhmaõaþ smçtaþ>% %<yat karotyekaràtreõa vçùalãsevanàt dvijaþ>% . %<ekaràtropavàsa÷ca kçcchraü sàntapanaü smçtaþ>% manuþ . ràtripadamahãràtraparam . %<kalalaü tvekaràtreõa>% bhàgaø 3, 31, 2 . ekaràtrabhojane paryàptam ñhan . ekaràtrika ekadinabhojananirvàhaparyàpte triø %<àdadãtàmamevàsmàdavçttàvekaràtrikam>% manuþ .

#<ekarà÷i># puø karmaø . 1 ekasmin meùàdau rà÷au . %<ekarà÷igatau syàtàmekarkùaviùaye yadà>% jyoø . 2 ekasmin dhànyàdeþ ståpe ca . %<ekarà÷iü pa¤cadhà kurute>% siø kauø .

#<ekarikthin># triø ekasya pituþ rikthamastyasya ini . ekapitryàü÷ahare . %<yadyekariththinau syàtàmaurasakùetrajau sutau>% manuþ . ekaü samànaü çkthamastyasya ini . 2 avibhakte 3 saüsçùñe ca . striyàü ïãp .

#<ekaråpa># triø ekaü samànaü råpamasya . 1 tulyaråpe %<sarveùàmekaråpàõàmekasyàpi yaducyate . sarveùàmeva tat kuryàdevaråpàhi te smçtàþ>% smçtiþ . karmadhàø . 2 ekasmin råpe . puruùàrthaü prati vimocayatyekaråpeõa sàüø kàø . ekaråpasya bhàvaþ ùya¤ . aikaråpya tulyaråpe naø . tvaekaråpatva naø tal, ekaråpatà strã tatràrthe .

#<ekaråpya># triø ekasmàt ekasyà và àgataþråpyap . 1 ekata àgate . karmaø . 2 kevalarajate naø bahuø . 3 tadvati triø .

#<ekarca># puünaø ekà çk a samàø ardharcàdi . 1 ekasyàmçci ekà çk yatra . 2 ekarcayukte såkte naø . %<caturuttaràõyekarcàni>% ÷ataø bràø 10, 1, 2, 9, 3 ekarcastutye devabhede %<trç cebhyaþ svàhà ekarcebhyaþ svàhà>% athaø 19, 23, 20,

#<ekala># triø iõa--viñ ergatà kalà yasya . 1 anavayave ekatravalàyate gçhyate j¤àyate là--gha¤arthe ka %<saha supeti>% saø . 2 asahàye ekake %<atha årdhva udetya naivedetà nàstametaikala eva madhye sthàtà>% chàø uø %<ekalo'dvitãyonavayavo và>% bhàø %<jàyeta caikalaþ pràõãpraõãyeta tathaikalaþ . ekalaþ sukçtaü bhuïkte'÷nãyàdçùkatamekalaþ>% kà÷ãø ekamekatvaü làti là ka . ekatvà÷raye %<tasmin vàva kila sa ekalaþ pulahà÷ramopavane>% bhàgaø 5, 7, 12 .

#<ekalavya># puø niùàdaràjasya hiraõyadhanuùaþ putre tatkathà bhàrate àø 134 aø . %<tato niùàdaràjasya hiraõyadhanuùaþ sutaþ . ekalavyo mahàràja . droõamabhyàjagàma ha . na sa taü pratijagràha naiùàdiriti cintayan . ÷iùyaü dhanuùi dharmaj¤asteùàmevànvavekùayà . sa tu droõasya ÷irasà pàdau gçhya parantapa! . araõyamanusaüpràpya kçtvà droõaü mahãmayam . tasminnàcàryavçtti¤ca paramàmàsthitastadà . iùvastre yogamàtasthe paraü niyamamàsthitaþ . parayà ÷raddhayopeto yogena parameõa ca . vimokùàdànasandhàne laghutvaü paramàpa saþ . atha droõàbhyanuj¤àtàþ kadàcit kurupàõóavàþ . rathairviniryayuþ sarve mçgayàmarimardana! . tatro pakaraõaü gçhya naraþ ka÷cidyadçcchayà . ràjannanujagàmaikaþ ÷vànamàdàya pàõóavàn . teùàü viracatàü tatra tattat karmacikãrùayà . ÷và caran sa vane gåóho naiùàdiü pratijagmi vàn . sa kçùõamaladigdhàïkaü kçùõàjinajañàdharam . naiùàdiü ÷và samàlakùya bhaùaüstasthau tadantike . tadà tasyàtha bhaùataþ ÷unaþ sapta ÷arànmukhe . làghavaü dar÷ayannastre mumoca yugapadyathà . sa tu ÷và ÷arapårõàsyaþ pàõóavànàjagàma ha . taü dçùñvà pàõóavà vãràþ paraü vismayamàgatàþ . làghavaü ÷abdavedhitvaü dçùñvà tat paramaü tadà . prekùya taü vrãóità÷càsan pra÷a÷aüsu÷ca sarva÷aþ . taü tato'nveùamàõàste vane vananivàsinam . dadç÷uþ pàõóavà ràjannasyantamani÷aü ÷aràn . na cainamabhyajànaüste tadà vikçtadar÷anam . athainaü paripapracchuþ ko bhavàn kasya vetyuta . ekalavya uvàca . niùàdàdhipatervãrà! hiraõyadhanuùaþ sutam . droõa÷iùya¤ca màü vitta dhanurvedakçta÷ramam . vai÷ampàyana uvàca . te tamàj¤àya tattvena punaràgapya pàõóavàþ . yathàvçttaü vane sarvaü droõàyàcakhyuradbhutam . kaunteyastvarjuno ràjannekalavyamanusma ran . raho droõaü samàsàdya praõayàdidaümabravãt . arjuna uvàca . tadàhaü parirabhyaikaþ prãtipårvamidaü vacaþ . bhavatokto na me ÷iùyastvadvi÷iùño bhaviùyati . atha kasmànmadvi÷iùño lokàdapi ca vãryavàn . anyo'sti bhavataþ ÷iùyo niùàdàdhipateþ sutaþ . vai÷ampàyana uvàca . muhårtamiva taü droõa÷cintayitvà vini÷cayam . savyasàcinamàdàya naiùàdiü prati jagmivàn dadar÷a maladigdhàïgaü jañilaü cãravàsasam . ekalavyaü dhanuùpàõimasyantamani÷aü ÷aràn . ekalavyastu taü dçùñvà droõamàyàntamantikàt . abhigamyopasaügçhya jagàma ÷irasà mahãm . påjayitvà tato droõaü vidhivat sa niùàdajaþ . nivedya ÷iùyamàtmànaü tasthau prà¤jaliragrataþ . tato droõo'bravãdràjannekalavyamidaü vacaþ . yadi ÷iùyo'si me vãra! vetanaü dãyatàü mama . ekalavyastu tat ÷rutvà prãyamàõo'bravãdidam . ekalavya uvàca . kiü prayacchàmi bhagavannàj¤àpayatu màü guruþ . na hi ki¤cidadeyaü me gurave brahmavittama! . droõa uvàca . yadyava÷yaü tvayà deyamekalavya! prayaccha me . ekàïgçùñhaü dakùiõasya hastasyeti mataü mama>% . %<ekalavyastu tacchrutvà vaco droõasya dàruõam . pratij¤àmàtmano rakùan satye ca niyataþ sa dà . tathaiva hçùñavadanastathaivàdãnamànasaþ . chitvà 'vicàrya taü pràdàt droõàyàïguùñhamàtmanaþ . tataþ ÷arantu naiùàdiraïgulãbhirvaprakarùata . na tathà ca sa ÷ãdhro'bhådyathà pårbaü naràdhipa!>% . aya¤ca niùàdaràjasya pàlita putraþ ÷rutadevaputraþ yathoktaü harivaüø 35 aø . %<÷rutadevàt prajàtastu naiùàdiryaþ prati÷rutaþ . ekalavyomahàràja! niùàdaiþ parivardhitaþ>% ataevàü÷àvatàre %<rukmã ca nçpa÷àrdåla! ràjà ca janamejaya>%! ityupakramya ekalavyaprabhçtãn katicinnçpànuktvà %<gaõàt krodhava÷àdeùa ràjapågo'bhavat kùitau>% àø 67 adhyàye tasya ràjavaü÷atvena ràjapågàntarganatoktiþ . %<ekalavyamiva janmàntaragatam>% kàda-

#<ekaliïga># naø ekaü pa¤cakro÷amadhye liïgaü yatra . 1 siddhisàdhana kùetrabhede %<pa¤cakro÷àntare yatra na liïgàntaramãkùyate . tadeka liïgamàkhyàtaü tatra siddhiranuttamà>% àgamaþ . ekaü liïgaü puüstvàdi yasya . 2 niyataikaliïge ÷abde puø . ekaü liïgamindriyaü cakùuryasya . 3 kuvere ÷abdaratnàø .

#<ekalå># puø ekaü lunàti låø kvip 6 taø . çùibhede tataþ gotre gargàø ya¤ . aikalavya tadgotràpatye puüstrã bahutve ya¤o luk . ekalva ityeva striyàü na luk aikalavyaþ striyaþ

#<ekavaktra># puø . 1 asurabhede %<ekavaktro mahàvaktro dvivaktraþ kàlasannibhaþ>% harivaü 263 aø . 2 ekamukhe rudràkùaphale naø .

#<ekavacana># naø ekamekatvamucyate'nena vaca--karaõe lyuñ 6 taø . vyàkaraõokte ekatvasaükhyàvàcake %<dvyekayordvivacanaikavacane>% pàø ukte svàdau tiïàdau ca . ekatvabodhakà÷ca su am ñà ïe ïasi ïas ïi ityevaü råpàþ tip sip mip te se i ityevaü råpà÷ca pratyayabhedàþ %<athonedekavacanena bahuvacanaü vyavàyàmeti>% ÷ataø bràø 13, 5, 1, 18 .

#<ekavat># avyaø ekasyeva vati . 1 ekatà÷rayasya sadç÷e kàrye %<napuüsakamapuüsakenaikavacaccànyatavasyàm>% pàø . ÷uklaþ pañaþ ÷uklà ÷àñã ÷uklaü vastram ityevaüvàkye napuüsakamàtra÷eùe vikalpena ekavat kàryavidhànàt idaü ÷uklam imàni ÷uklànãti và siø kauø . 2 ekavacanavadityarthe ca . %<ekavanmantrànåhetaikoddiùñe>% viùõuþ . %<ekavat ekavacanavat yathà syàttayoheta>% ÷ràø taø raghuø . ekena tulyakrivati . 3 ekena tulyakriyàyàm avyaø .

#<ekavadbhàva># puø ekena tulyobhàvaþ bhavanam . ekatvà÷rayasvàdyekavacanàntatàråpe ÷abdaniùñhe kàryabhede .

#<ekavarõa># triø ekovarõo råpaü yasya . anyaråpàmi÷ritavarõayukte . ekovarõaþ jàtibhedo yatra . 2 bràhuõàdivarõavibhàga÷ånye kaliyugàva÷eùasthaloke . %<ekavarõastadà loko bhaviùyati yugakùaye>% bhàø vaø 190 aø . varõyate'nena varõaþ ekaþ varõaþ svaråpaü yasya . 3 ekasvaråpe . %<ya ekavarõaü tamasaþ param>% (upàsate) bhàgaø 8, 5 18 . ekavarõamekasvaråpaü j¤ànam ekaråpamityarthaþ . karmadhàø . ekasmin 4 ÷uklàdau råpe ekasmin 5 bràhmaõàdau jàtibhede ekasminnakùararåpe 6 ÷abde ca . 7 ÷reùñhavarõe 8 ÷reùñhajàtau ca puø . tamarhati ñhak . aikavarõika asàdhàraõe bràhmaõavarõamàtràrhe çtadharmàdau triø . %<dvijàtãnàmçtaü dharmohyeka÷cevaikavarõikaþ . yaj¤àdhyayanadànàni trayaþsàdhàraõàþ smçtàþ>% bhàø vaø 150 aø . 9 vãjagaõitokte sajàtãye tulyavarõe dravabhede ca .

#<ekavarõasamãkaraõa># naø ekavarõau tulyaråpau samãkriyete anena karaõe lyuñ 6 taø . vãjagaõitokte vãjacatuùñayàntargatavãjabhede avyakta÷abde tadgaõitaprakàro dar÷itaþ %<prathamamekadavarõasamãkaraõaü vãjaü, dvitãyamanekavarõasamãkaraõaü vãjam, yatraikavarõayordvayorbahånàü và vargàdigatànàü samãkaraõaü tanmadhyamàharaõam, yatra bhàvitasya tadbhàvitamiti vãjacatuùñayaü vadantyàcàryàþ>% bhàskaràcàryaþ . asyodàharaõam . %<ekasya råpatriü÷atã ùaóa÷và a÷vàda÷ànyasya tu tulyamålyàþ . çõaü tathà råpa÷ata¤ca tasya tau tulyavittau ca kima÷vamålyam>% etaccàbyakta÷abde vyàkhyàtam . atra tulyamålyasyà÷varåpasyaikavidhasyaiva pçùñasaükhyànvitasya samãkaraõàt ekavarõasamãkaraõamityanugatàrthasaüj¤à .

#<ekavarõã># strã ekamasahàyaü yathà tathà varõyate ÷abdyate'nayà varõa--karaõe ac 2 taø gauràø ïãù . karatàlãråpe vàdye ÷abdaratnàø . karàbhyàmitarakàraõànapekùayà tadvàdyavàdanàt tathàtvam .

#<ekavarùikà># strã eko varùo vayaþkàloyasyàþkap ata--ittvam . ekahàyanyàü strãgavyàm hemaø ekavarùabhave triø .

#<ekavastra># triø ekaü vastraü yasya . 1 uttarãyavastra÷ånye 2 ekajàtãyavastrànvite ca ekavàsaþprabhçtayo'pyatra . karmaø . ekasmin vastre uttarãyarahitaparidhànamàtravastre naø . tanmàtre snànaniyedhamàha àø taø gautamaþ %<ekavastreõa yatsnànaü såcyà viddhena caiva hi . snàtastu na ca vi÷uddhaþ syàt ÷riyà ca parihãtyate>% ataeva %<snànaü tarpaõaparyantaü kuryàdekena vàsasà>% . iti yadi samålaü tadà pretatarpaõaparamiti . tatra %<ekavastrà j¤àtayaþ>% ityàdinà ekavastratvavidhànàt %<ekena ekajàtãyena iti>% vàcaspatimi÷raþ %<yena vàsasà snànaü kçtaü jalasthasya tenaiva tarpaõam>% iti kçtyatattvàrõavaþ . na ca %<snàna÷àñhyàntu dàtavyàmçdastisrovi÷uddhaye . jalamadhye tu yaþ ka÷cit dvijàtirj¤ànadurbalaþ . nippãóayati tadvastraü snànaü tasya vçthà bhavet>% . iti va÷iùñavacane snàna÷àñyàmiti tadvastramiti ekavacananirde÷ena ca snàne'pyekavastratva miti vàcyam . atra vi÷uddhaya ityabhidhànenàdhodhçtavastrasyaiva mçttrayeõa prakùàlanaü natçttarãyasya etadarthamekavacanam . ataeva %<mçttrayeõàdharãyavastra prakùàlya>% ityàhnikacintàmaõiþ . va÷iùñavacanaikavàkyatayà %<snàtonàïgàni nirmçjyàt snàna÷àñhyà na pàõinà>% iti viùõupuràõãyenàdharãyavastreõaiva gàtramàrjanaü niùidhyate . etena %<niùpãóya snànavastramiti>% kàtyàyanavacane ekatvamavikùitamiti nirastam . ataeva sarvatraikavacananirde÷aþ àø taø raghuø . evaü vaidikakarmamàtre ekavastratàniùedhaþ uttaroya÷abde dar÷itaþ

#<ekavàkya># naø ekam ekàrthaü vàkyam . vàkyàrthàkàïkùitàkàïkùàpåraõeõa bi÷iùñaikàrthabodhake 1 vàkyabhede tacca dvividhaü padaikavàkyaü vàkyaikavàkya¤ca tacca vedàø paø niråpitaü yathà evamarthavàdvàkyànàü pra÷aüsàparàõàü prà÷astye lakùaõà, so'rodãdityàdinindàrthavàdavàkyànàü ninditatve lakùaõà arthavàdagatapadànàü prà÷astyàdilakùaõàbhyupagame ekena padena lakùaõayà tadupasthitisambhave padàntaravaiyarthyaü syàt eva¤ca vidhyapekùitaprà÷astya råpapadàrthapratyàyakatayà arthavàdapadasamudàyasya padasthànãyatayà vidhipadenaikavàkyatà bhavatãtyarthavàdavàkyànàü padaikavàkyatà . kva tarhi vàkyai kavàkyatà? yatra pratyekaü bhinnabhinnasaüsargapratipàdakayorvàkyayoràkàïkùàva÷ena mahàvàkyàrtha bodhakatvaü yathà %<dar÷apaurõamàsàbhyàü svargakàmoyajeta>% ityàdivàkyànàü %<samidhoyajati>% ityàdivàkyànà¤ca parasparàïgàïgibhàvabodhakatayaikavàkyatà . taduktam bhaññapàdaiþ %<svàrthabodhe samàptàmàmaïgàïgitvàdyapekùayà . vàkyànàmekavàkyatvaü punaþ saühatya jàyate iti>% . ekamavisaübàditayà tulyaråpaü vàkyam . avisaüvàditayà tulyaråpe 2 vàkye ca . %<÷ravaõakañu nçpàõàmekavàkyaü vivabruþ>% raghuþ . %<ekamavisaüvàdivàkyamekavàkyam>% malliø .

#<ekavàda># puø ekena hastena vàdyate vàda--karmaõi ac . 1óiõóima vàdye ÷abdaratnàø tasyaikahastena vàdanàt tathàtvam . vàdaþ kathàbhedaþ ekasya ekatvasya brahmàbhinnatvasya vàdaþ . 2 vedàntibhirukte vàdabhede sarveùàü brahmàbhinnatvenaikatvasya pratipàdanàttadvàdasya tathàtvam .

#<ekaviü÷at># strã ekàdhikà viü÷atiþ pçø . (eku÷a) 1 saükhyàbhede 2 tadanvite ca ekaviü÷ati÷abdo'pyatra strã . ekaviü÷ataþ ekaviü÷atervà påraõaþ óañ . ekaviü÷a tatsaükhyàpåraõe svàrthe kan tatraivàrthe %<da÷a pårvàn paràn vaü÷yànàtmànaü caikaviü÷akam>% manuþ . påraõàrthe óañi và tamañi tu ekaviü÷attama ekaviü÷atitama itibhedaþ tatpåraõàrthe striyàmubhayato ïãp . tadasminnadhikaü ÷ate sahasre vetyarthe kan . ekaviü÷atika ekaviü÷adaka ekaviü÷atyadhika÷atàdau vçddhyàyalàbhopadàråpeõa dãyate ityarthe kan . ekaviü÷atika ekaviü÷atka vçddhyàdiråpeõa dãyamànaviü÷atike ÷ate . avayave kan råpamuktavat ekaviü÷atisaükhyàyàü naø . ekaviü÷atirmantràþ parimàõamasya stomasya óa . ekaviü÷a 1 tàvanmantrake stomabhede ekaviü÷astobha÷abde tivçtiþ . %<÷at÷anoóinirvaktavyaþ>% %<viü÷ate÷ca>% vàrtiø óini . ekaviü÷in ekaviü÷atisaükhyàyukte triø striyàü ïãp . prakàre dhà eka viü÷atidhà ekaviü÷atiprakàre avyaø . ekàdhikà viü÷atiþ saükhyeyà óac samàø . ekàdhikaviü÷atisaükhyeye . ekaviü÷a saükhyàtaþ stomo'styasya matup masya vaþ . ekaviü÷avat ekaviü÷astomànvite triø striyàü ïãp . %<trivçdvatãü purastàdupadadhàtyekaviü÷avatãü pa÷càt>% ÷ataø bràø 8, 4, 4, 1 .

@<[Page 1481b]>@
#<ekaviü÷astoma># puø karmaø . ekaviü÷atimantraparimite stomabhede %<ekaviü÷astomena çùabho yàj¤aturaãje>% ÷ataø bràø 13, 5, 4, 15, stoma÷ca somàdiyàgeùu sàmagaiþ kriyamàõaþ pçùñhyàdisaüj¤aþ stutibhedaþ . ekaviü÷astomasya viùñutiprakàraþ tàõóamaø bràø bhàø dar÷ito yathà %<ekaviü÷astomasya catasro viùñutayaþ . tatra saptasaptinyàkhyàü prathamàü viùñutiü dar÷ayati>% bhàø . %<saptabhyo hiïkaroti sa tisçbhisya tisçbhissa ekayà, saptabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ, saptabhyo hiïkaroti sa tisçbhissa ekayà sa tisçbhiþ, saptasaptanyekaviü÷asya viùñutiþ>% bràø . %<athàsyaiva stomasya udyatyàkhyàü dvitãyàü viùñutimàha>% bhàø . %<pa¤cabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa ekayà sa ekavà, saptabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ, navabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ sa tisçbhirudyatyekaviü÷asya viùñutiþ>% bràø . %<athàsyaiva stomasya pratiùñutirnàma tçtãtà viùñutiþ pradar÷yate>% bhàø . %<navabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ, pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa ekayà, saptabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa ekayà satisçbhiþ, pratiùñutiþ>% bràø . %<trivçdàdistãmacatuùñayapratiråpakatvàt asyàþ pratiùñutiriti saüj¤à yaugikã athàsyaiva stomasya sårmyàkhyàü caturthã viùñuti dar÷ayati>% bhàø . %<navabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ satçsçbhiþ, tisçbhyo hiïkaroti sa paràcãbhiþ, navabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ sa tisçbhiþ sårmyubhayata àdãptà>% bràø . %<ubhayata àdyàntyayoþ paryàyayorçïnavakàntena trivçttvàdubhayataþ àdãptà trivçta÷càgnaü÷ca prajàpatimukhàt sahotpatteràdãptà sårmã kç÷à madhye sthåletarà tatsàdç÷yàdasyà apyeùà saüj¤à . asyà api madhyamaparyàyasya çktrayàtmakatvena çïnavakàbhyàmalpatvàt>% bhàø . atra udyatã÷abde dar÷itatadbhàùyànusàreõa etadarthodar÷yate ekaikakasya sàmnaþ pa¤ca bhaktayaþ prastàvodgãthapratihàropadravanidhanàkhyàþ tatra hiïkàrastu tribhistribhirudgàtçbhiþ kartavyaþ %<sàmne sàmne hiükuryuriti>% såtrakçtokteþ . tathà ca saptabhya iti caturthã sapta çcogàtuü hiïkuryurityarthaþ . tatra ekaikaü såktaü triràvartanãyam . tatràdyàvçttau àdyàyà dvitãyàyà÷ca trirabhyàsaþ . dvitãyàvçttau dvitãyàyà antyàyà÷ca trirabhyàsaþ . tçtãyàvçttau àdyàntyayostrirabhyàsaþ . evaü saptasaptinã nàma viùñutiþ . paryàyatraye'pi saptarcaiþ stavanàt tathàtvam sapta sapta çca pratiparyàyaü parimàõamasyàü %<÷an÷ato óini>% vàttiø óini ïãp . saptasaptinãti vyutpatteranvarthasaüj¤à . pa¤caçcogàtuü hiïkuryurityarthaþ . tatra pa¤cànàü madhye àdyàvçttau àdyàyà striràvçttiþ . dvitãyàvçttau saptarcogàtuü hiïkuryuþ tatra madhyamàntyayostriràvçttiþ . tçtãyàvçttau navarco gàtuü hiïkuryuþ tatra ca sarvàsàü triràvçttiþ iyamudyatyekaviü ÷astomasya viùñutiþ . pa¤carcasaptarcanavarcànàü yathottaramutkarùàdhikyena udyatãtisaüj¤à'nvarthà . navarco gàtuü hiïkuryuþ tatràdyàvçttau sarvàsàü trirabhyàsaþ . tataþ pa¤carco gàtum hiïkuryuþ . tàsu dvitãyàyàþ triràvçttiþ . tataþ saptarcogàtuü hiïkuryuþ . tçtãyàvçttau tàsu àdyàntyayostrirabhyàsaþ . iyaü pratiùñutirnàma tasya stomasya viùñutiþ . navarcogàtuü hiïkuryuþ àdyàvçttau tàsu sarvàsàü triràbhyàsaþ . tatastrisraçcogàtuü hiïkuryuþ . dvitãyàvçttau tàsàü kasyàapi na triràvçttiþ . tato navarco gàtuü hiïkuryuþ tatra tçtãyàvçttau sarvàsàü triràvçttiþ . iyamasya stomasya såmãü nàma viùñutiþ tatsaüj¤ànimittaü bhàùye uktam .

#<ekavidha># triø ekà vidhà prakàro'sya . ekaprakàre %<mànuùya÷caikavidhaþ samàsato bhautikaþ sarga>% sàüø kà .

#<ekavilocana># triø ekaü vilocanaü yasya 1 kàõe . 2 tatpradhànade÷abhede ca sa ca de÷aþ vçhatsaø kårmavibhàge pa÷cimottarasyàmuktaþ . pa÷cimottarasyàmityupakramya ekavilocana÷ålikadãrghagrãvàsyake÷à÷ca . 3 kuvere puø tasya vàmane trasya sphoñanàt tathàtvam . ekapiïga÷abde vivçtiþ . 4 kàke puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . tasyobhavagolakasattve'pi ekameva netrendriyamubhayagolake sa¤caratãti tasya tathàtvam . ekalocanàdayo'tra . karmaø . 5 ekasmin locane naø vauddhabhedairhi . ekameva locanaü nàsàsthibhedena vyavadhànàddvitvena pratãyate ityaïgãkriyate tadetanmatamutthàpya gautaø såø vçttyoþ khaõóitaü yathà %<naikasminnàsàsthivyavahite dvitvàbhimànàt>% såø ekamirdaü cakùurmadhye nàsàsthivyavahitaü tasyàntau gçhyamàõau dvitvàbhimànaü prayojayataþ madhyavyavahitasya dãrghasyeva vçø . %<ekavinà÷e dvitãyàvinà÷ànnaikatvam>% såø %<ekasminnupahate coddhçte và cakùuùi dvitãyamavitiùñhate cakùurviùayagrahaõaliïgam tasmàdekasya vyavadhànànupapattiþ>% vçø . %<avayavanà÷e'pyavayavyupalabdherahetuþ>% såø %<ekavinà÷e dvitãyàvinà÷àdityahetuþ kasmàt vçkùasvahi kàsucicchàkhàsu chinnàsåpalabhyata eva vçkùaþ>% vçø . %<dçùñàntavirodhàdapratiùedhaþ>% såø %<na kàraõadravyasya vibhàge kàyyaidravyamavatiùñhate nityatvaprasaïgàt bahuùvavayaviùu yasya kàraõàni vibhaktàni tasya vinà÷aþ . yeùàü kàraõànyavibhaktàni tànyavatiùñhante athavà dç÷yamànàrthavirodho dçùñàntavirodhaþ mçtasya hi ÷iraþkapàle dvàvavañau nàsàsthivyavahitau cakùuùaþ sthàne bhedena gçhyete na caitadekasminnàsàsthivyavahite sambhavati . atha vaikavinà÷asyàniyamàt dvàvimàvarthau tau ca pçthagàvaraõopaghàtau anumãyete vibhinnàviti avapãóanàccaikasya cakùuùo ra÷miviùamasannikarùasya bhedàd dç÷yabheda iva gçhyate taccaikatve viruddhyate avapãóananivçttau càbhinnapratisandhànamiti tasmà dekasya vyavadhànànupapattiþ>% avapãóanaü cipiñãkaraõam .

#<ekavãra># puø karmaø vàø eka÷abdasya pårvaniø . 1 ÷reùñhavãre %<yastvekavãro'tiratho vijigye>% bhàgaø 3, 1, 40 . %<goptaikavãro naradevanàthaþ>% 4, 16, 19 . 3 mahàvãre %<màdako'tyuùõakañukastodavàtàdinà÷akaþ . cañulãkañipçùñhàdicalapakùàdighàtakaþ>% iti vaidyakoktaguõake 4 vçkùabhede vãraika ityapi sàùuþ vastuta eka÷abdasya saükhyàparatve vãraikaþ ÷reùñhaparatve ekavãra iti vyavasthà .

#<ekavãràkalpa># puø ekaþ pradhànaü vãraþ kulàcàrã yasyàþ tàdç÷yàþ tàràdividyàyàþ kalpaþ upàsanàj¤àpaka ÷àstram . tantrabhede yatra vãràcàrasevyàyàþ devyà rahasyàdikamuktaü tasmin tantra÷àstrabhede .

#<ekavçkùa># puø ekovçkùoyatra . %<catuþ kro÷àntare yatra na vçkùàntaramãkùyate . ekavçkùaþ sa vij¤eyode÷aþ siddhipradàyakaþ>% ityàgamokte 1 de÷abhede . karmaø . 2 ekasmin vçkùe %<ekavçkùo pa¤ca naukà mavatãti>% sàrama¤jarã .

#<ekavçt># strã ekadhaiva vartyate ajarbhåtaõyarthe vçta--bhàve kvip . 1 ekadhàvartane ekàvçttau %<ekavçtstaraõam>% kàtyàø 8, 2, 38 . kartari kvip . 2 ekadhà vartamàne . ekadhà vartate'tra àdhàre kvip . 3 svargaloke . %<ekottaràjuhotyekavçdvai svargo lokaekadhaivainaü svargaü lokaü gamayati>% ÷ataø bràø 13, 2, 1, 5 .

#<ekavçnda># puø %<vçttonnatoyaþ ÷yayathuþsadàhaþ kaõóvanvito'pàkya mçdurguru÷ca . nàmnaikavçndaþ parikalpito'sau>% iti su÷rutokte 1 rogabhede sa ca kaõñhagato mukharogabhedaþ . %<mukharogàþ pa¤caùaùñiþ>% ityupakramya teùàü madhye saptada÷a kaõñhamåle ityuktvà %<atha kaõñhagatàstu rohiõyaþ pa¤ca kaõñha÷àlåkamadhijihvo balayobalàsa ekavçndovçndaþ ÷ataghnãgilàyurgalavidradhirgalaughaþsvaraghno màüsatànovidàrã ceti>% iti kaõñha gatàn vibhajya teùàü lakùaõàbhidhàne etallakùaõasyoktestasya mukharogatvam . %<ekavçndaü tu visràvya vidhiü ÷oùaõamàcaret>% su÷ruø . karmaø . ekasmin vçnde 2 ekarà÷au na .

#<ekavçùa># puø karmaø . 1 ekasmin vçùe tasya svàmino'niùñadàyakatvam yathà %<ekovçùastrayogàvaþ saptà÷và navadantinaþ . siühaprasåtikà gàvaþ kathitàþ svàmighàtakàþ>% puràø bahuø . 2 ekavçùayukte triø %<ekavçùa indrasakhà jigãvàn>% athaø 4, 22, 6 %<imaü vi÷àmekavçùaü kçõu tvam>% athaø 4, 22, 1 .

#<ekaveõi(õã)># strã ekãbhåtà saüskàràbhàvena jañàvat saühatiü pràptà veõã . proùitabhartçkàyàþ striyaþ ke÷asaüskàraràhityena ekobhåtatàü pràptàyàü jañàkàràyàü veõyàm . %<gaõóàbhogàt patanaviùayàmekaveõãü kareõa>% meghaø . %<ekaveõãm ekãbhåtàü veõãm>% malliþ . veõãnàü saüskàràbhàvena ekãbhåtatvena gumphitatvam %<proùiteùu patiùu dyuyeùi tàm gumphitàþ ÷irasi veõayo'bhavan>% iti màghe varõitam . %<tataþ pravi÷atyekaveõãdharà ÷akuntalà>% ÷akuø .

#<eka÷ata># naø ekàdhikaü ÷atam ÷àø taø . 1 ekàdhika÷ate ekamitaü ÷atam . 2 ekamite ÷ate 3 tatsaükhyànvite ca . tatra saükhyeye %<vi÷vàmitrasya caivàsan putrà eka÷ataü nçpa!>% bhàgaø 9, 16, 17 . saükhyàyàm %<pramàpya vai÷yaü vçttasthaü dadyàccaika÷ataü gavàm>% manuþ tataþ påraõeóañ tamañ ca . eka÷atatamaþ tatpåraõe triø striyàü ïãp . eka÷ataü parimàõameùàm kan . eka÷ataka tatparimàõe triø . avayave kan . eka÷ataka tatsaükhyàyàü naø . prakàre dhàc . eka÷atadhà eka÷ataprakàre avyaø vãpsàrthe kàrakàrthavçtteþ ÷as . eka÷atas eka÷atameka÷atamityàdyarthe avyaø .

#<eka÷apha># puø ekaü ÷aphaü khuro yasya . ekakhurayukte kharàdau te ca %<kharo'÷vo'÷vataro gàraþ ÷arabha÷camarã tathà . ete caika÷aphàþ kùattaþ! ÷çõu pa¤canakhàn pa÷ån>% bhàø 3, 10, 22 uktàþ . %<ajàvikaü caika÷aphaü na jàtu viùamaü bhajet>% manuþ avikreyamadhye %<madyaü nãlã¤ca làkùà¤ca sarvàü÷caika÷aphàüstathaþ>% manuþ abhakùyamadhye %<anirdiùñàü÷caika÷aphàn ñiññibha¤ca vivarjayet>% manuþ %<kàrpàsakãñajorõànàü dvi÷aphaika÷aphasya ca>% %<eka÷apho và eùa pa÷uryada÷vaþ>% ÷ataø bràø 7, 5, 2, 23 . %<imaü mà hiüsãreka÷aphaü pa÷uü kanikradaü vàjinaü vàjineùu>% yajuø 1 13, 48 %<ekaviü÷atyàstuvateka÷aphàþ pa÷avo'sçjyanta varuõo'dhipatiràsãt>% yajuø 14, 30 . %<ekabiü÷atyàstuvataibhiþ . da÷ahastyà aïgulyaþ da÷a pàdyàþ àtmaikaviü÷astenaitadastuvataika÷aphàþ pa÷avo'sçjanaika÷aphàþ pa÷avo'tràsçjyanta varuõo'dhipatiràsãt>% ÷ataø bràø 8, 4, 13 . eka÷aphamàüsaguõàþ %<vçühaõaü màüsa maurabhraü pitta÷leùmàvahaü guru . medaþ pucchodbhavaü vçùyamaurabhra sadç÷aü guõaiþ . aurabhravatsa lavaõaü màüsameka÷aphodbhavam>% su÷rute uktàþ .

#<eka÷àkha># triø ekà tulyà ÷àkhà veda÷àkhà yasya . 1 tulya÷akhe %<ekà÷àkhodbhavodatto gçhãta÷copanàyitaþ>% smçtiþ . ekà ÷àkhà yasya . eka÷àsvake 2 vçkùe ca . tataþ gahàdiø bhavàdau cha . eka÷àkhãya tadbhavàdau triø .

#<eka÷àlà># strã karmaø . ekasyàü ÷àlàyàm . seva ñhan . eka÷àlika vàñhak aika÷àkhika tatsadç÷e triø .

#<eka÷itipàd># puø ekaþ ÷itiþ kçùõaþ pàdo'sya . a÷vabhede . sa ca a÷vamedhe varuõadaivatyaþ pa÷uþ . %<vàruõaþ kçùõaþ eka÷itipàtpetvà>% yajuø 29, 58 . asya yuktàrohyàdiø àdyudàttatà . tadgaõe halantapàñhàt niø antalopaþ .

#<eka÷uïga># triø ekaü ÷uïgaü ma¤jaryagraü yasya . (eka÷uïgo) oùadhibhede %<prastçõatãstambinãreka÷uïgàþ pratanvatãroùadhãràvadàmi>% athaø 8, 7, 4,

#<eka÷çïga># puø ekamekatvaü ÷çïgaü pradhànyamatra . ekatvasvabhàve 1 viùõau trikàø . 2 pitçgaõabhede . %<pitéõà¤ca gaõàn viddhi sapta vai puruùarùabha! . mårtimanto vai catvàrastraya÷càpya÷arãriõaþ . vairàjà÷ca mahàbhàgà agniùvàttà÷ca bhàrata! . gàrhapatyà nàkacaràþ pitarolokavi÷rutàþ . somapà eka÷çïgà÷ca caturvedakalàstathà . ete caturùu varõeùu påjyante pitaro nçpa! . etai÷càpyàyitaiþ pårbaü soma÷càpyàyate punaþ>% bhàø saø 11 aø . 3 ÷ukadevamahiùmàm strã . ÷çïga÷abdasya pràdhànyavàcakatayà asvàïgavàcitvàt na ïãù . %<tavaiva vaü÷e yà dattà ÷ukasya mahiùã priyà . eka÷çïgeti vikhyàtà sàdhvãnàü kãrtivardhinã>% harivaüø 118 aø . ekaü ÷çïgaü ÷ikharamasya . 4 eka÷ikhare parvate puø . ekaü ÷çïgasasya . 5 eka÷çïgayukte pa÷au puüstrãø striyàü ïãù .

@<[Page 1484a]>@
#<eka÷epa># puø ekaþ ÷epomålamasya . (eka÷ikaóayukta) ekamåle vçkùabhede

#<eka÷eùa># puø ekaþ ÷iùyate'nyolyupyate yatra ÷iùa--àdhàre gha¤u . %<saråpàõàmeka÷eùa ekavibhaktau>% ityàdinà pàø ukte vçttibhede . asye samàsatvatadabhàvau matabhede na saralàyàmasmàbhirdar÷itau yathà saråpàõàü samànàrthànàü samànànupårbãkàõàü ca madhye eka eva ÷iùyamàõastattatsamudàya vyaktibodhakaþ tatra aparàü÷ãlupyate iti bodhyam . aya¤caika÷eùaþ %<pratyartha÷abdanive÷aþ>% iti mate vyaktibhedàpekùayà dvandvapràptau tadapavàdakaþ . eùa ca subutpatteþ pårbamevotpadyate'taþ padanimittakadvandvabàdhakaityeke . suvutpattyanantaramutpadyata ityanye . tatra padanimittakatvàbhàve samàsatvaü nàstãtyataþ kçttaddhitasamàsaika÷eùetyàdivçttibhedagaõane pçthannirde÷astathà ca samàsatvàmàvena panthànàvityatra na samàsànta iti ekapakùaþ . asya padanimittakatve'pi govalãvardha nyàyena vçttibhedagaõane pçthaggrahaõaü samàsàntàbhàva÷ca tattatsåtre eka÷eùabhinnatvena nive÷anànneti pakùàntaram . %<viråpàõàmapi samànàrthànàmiti>% vàrtiø ghaña÷ca kalasa÷ca ghañau kalasau và . tathà ca samànànupårvãkàõàü bhinnànupårvãkàõà¤ca samànàrthànàmeka÷eùaþ . sa prakàràntareõa dvividhaþ samànàrthakànàü bhinnàrthakànà¤ceti bhedàt . tatra ghañau ityàdau samànàrthakànàmeka÷eùaþ . bhinnàrthakaika÷eùaþ yathà pitarau ÷va÷varau bhràtaràvityàdi . ekaþ pradhànaü ÷eùo'ntaþ . 2 ekànte puø bahuø . ati÷ayite triø . %<kçttaddhitasamàsaika÷eùasa . nàdyantadhàtavaþ vçttayaþ pa¤ca>% siø kauø .

#<eka÷ruti># triø ekà ÷rutiryasya . 1 udàttànudàttasvaritànàmavibhàgenaikasvara÷ravaõàyoccàrite ÷abdabhede karmaø . 2 tathaikasvara÷rutau strã . kutrakutreka÷rutirbhavatãti pàø uktaü yathà %<eka÷ruti dåràt sambuddhau>% pàø dåràt sasvuddhau vàkyameka÷ruti syàt . udàttàdyapavàdaþ . %<yaj¤akarmaõyajapanyåïkhàsàmasu>% pàø yaj¤akriyàyàyàü mantra eka÷rutiþ syàt japàdãn varjayitvà . yaj¤etyukteþ syàdhyàyakàle yathoktasvaràþ prayoktavyàþ . japonàma upàü÷uprayogaþ . yathà jale nimagnasya . nyåïkhànàma ùoóa÷a okàràþ sàmàni gãtayaþ . eùu yathoktasvarà naika÷rutiriti bodhyam . %<uccaistaràü và vaùañkàraþ>% pàø yaj¤akarmaõi vaùañ÷abda udàtto và syàt pakùe eka÷rutiþ . %<vibhàùà chandasi>% pàø vyavasthàvikalpaþ saühitàyàü yathokta svaràþ bràhmaõe tu eka÷rutirbahvçcànàm anyeùàntu yathàsampradàyàt vyavasthà . asyàpavàdaþ . %<na subrahmaõyàyàü svaritasya tådàttaþ>% pàø subrahmaõyàkhye nigade %<yaj¤a karmaõãti>% %<vibhàùà chandasãti>% pràptà eka÷ruti rna syàt svaritasyodàtta÷ca syàt . %<svaritàt saühitàyàmanudàttànàm>% pàø svaritàt pareùàmanudàttànànàmeka÷rutiþ syàt eka÷rutereva pracayanàma siø kauø . eka÷ruterbhàvaþ ùya¤ aika÷rutya %<udàttàmudàttasvaritànàü paraþsannikarùa aika÷rutyam>% à÷vaø ÷rauø 1, 2, 9 ukte uccàraõabhede %<udàttànudàttasvaritànàmabhivya¤jakà ye prayatnà àyàmavi÷rambhàkùepàsteùàmanyatamasyaikasyaivàtyantasannikarùeõàsajàtãyaprayatnàvyavadhànena yaduccàraõaü tadaika÷rutyam>% nàràø . katicidçca uktvà %<tà eka÷rutisantatamanubruyàt>% à÷vaø ÷rauø 1, 2, 8 . ekà ÷rutiþ karõo yatra . kùetravyavahàre bhujakoñivargayogasya målamitakarõayukte trikoõàdau 3 kùetre 4 ekakarõayukte triø . ekà ÷rutirvedaþ karmaø . ekasmin 5 vedavàkye . %<ubhayoreka÷rutimålakatvàditi>% smçtinibandheùu bhåriprayogaþ .

#<ekaùaùña># triø ekaùaùñyàþ påraõaþ óañ saükhyàpårbakatvàt óañi na tamañ . ekaùaùñipåraõe yatsaükhyayà ekaùaùñiþ påryate tatsaükhyànvite striyàü ïãp . ekaùaùñyà yutaü ÷atàdi óañ mugdhaø . 2 ekaùaùñyà yute ÷ate sahasre ca tena svayaü kavikalpadrume uktam %<iti sphãtaþ saptada÷a÷atyà ùañkonaùaùñayà>% . pàø mate tu nàtra óañ tena da÷àntàt ÷adantàt viü÷ate÷ca tadasminnadhikamityarthe óañovidhànàditi bhedaþ . tena tanmate ekaùaùñirastyasyàdhikatayà ar÷aø ac . tena tadråpasiddhiþ svare bhedaþ . idantvavadheyam yeùàm acpratyayena na råpasiddhisteùàmeva såtrakçtà da÷àntasya ÷adantasya viü÷ate÷ca grahaõaü kçtam ùaùñisaptatya÷ãtinavatya ntànàü tu acpratyayenaiva tadråpasiddherna teùàü grahaõamiti . evamekasaptatàdayo'pi tattatsaükhyàpåraõe triø tattatsaükhyàdhike ÷ate sahasre ca naø . ekaùaùñyàdi paramàõameùàü óa . ekaùaùñyekasaptatàdi tattatsaükhyàmite triø ekaùaùñyàdi adhikamasmin ÷ate sahasre và kan ekaùaùñikaisaptatikàditattatsaükhyàdhike, ÷ate sahasre ca . avayave kan . ekaùaùñikaikasaptatikàdayastattatsaükhyàyàü naø .

#<ekasabha># triø ekà sabhà goùñhã samudàyo yatra . jagadàtmaikagoùñhãyukte %<bhramasi jvaladasi pårõamasi prastabdhamasyekasabhamasi>% ÷ataø bràø 14, 9, 3, 9 . %<yàkhalvekà sabhà jagadàtmikà sà tvadàtmikaiveti tvamekasabhamasãti>% bhàø .

#<ekasarga># puø eka ekaviùayaþ sargaþ cittavçttiþ yatra . 1 ekàgre ekatàne ekamàtràsaktacitte amaraþ . karmaø . 2 ekasçùñau pu0

#<ekasåtra># puø ekaü såtraü vàdanasa dhanaü yatra . óamaruråpe vàdye ÷abdaratnàø . tasya ekasåtraveùñanena vàdanàt tathàtvam .

#<ekastha># triø ekasmin tiùñhati sthà--ka 7 taø . ekatrasthite %<ekasthasaundaryadidçkùayeva>% kumàø . %<tànyekasthàni sarvàõi tatastvaü pratipatsyase>% bhàø vaø 37 aø . %<hantaikasthaü kvacidapi na te caõói! sàdç÷yamasti>% meghaø . sthà--kta 7 taø . ekasthitàdayo'pyatra triø .

#<ekahaüsa># maø ekaþ ÷reùñho haüso'tra . sarobhedaråpe tãrthabhede %<ekahaüse naraþ snàtvà gosahasraphalaü labhet . kçta÷aucaü samàsàdya tãrthasevã naràdhipa! . puõóarãkamavàpnoti kçta÷auco bhayecca saþ>% bhàø vaø 83 aø . hanti gacchati jàgradàdyavasthà ihalokaparalokau và haüsaþ karmaø . 2 jãve . %<÷ukramàdàya punaraiti sthànaü hiraõmayaþ pauruùa ekahaüsaþ>% %<sa ãyate amçto yatra kàmaü hiraõmayaþ pauruùa eka haüsaþ>% ÷ataø bràø 14, 7, 1, 12, 13 . %<÷ukraü ÷uddhaüjyotiùmadindrayàdimàtràråpaü gçhãtvà punaþ svaptahetukarmoparamànantaraü jàgradbhogahetukarmaõà jàgaritaü sthànamàgacchati hiraõma ya÷caitanyajyotiþsvabhàvaþ pauruùaþ puruùaeva svàrthe aõ ekahaüsaþ eka÷càsau hasa÷cetyekahaüsaþ eka eva jàgratsvapnàvihalokaparalokau ca hanti gacchati hinastãti và ekahaüsaþ>% bhàø jãvasyopàvikçtajàgradàdyavasthàbhirna ki¤cidvikçtatvamiti dyotanàrthamekatvavi÷eùaõam .

#<ekahàyanã># strã ekohàyano vayemànaü yasyàþ ïãp . ekavarùavayaskàyàü strãgavyàdau . ekahàyana ekavarùavayaske pa÷umàtre triø . %<ajameùàvanaóvàhaü svaraü ¤caivaikahàyanam>% manuþ . 3 ekavarùotpanne dhànyàdau triø tatra vayovàcitvàbhàvena striyàü na ïãbiti bhedaþ ekahàyanà ityeva

#<ekà># strã sarvatra abhinnatvena sthitàyàü 1 durgàyàm %<ekà sà tu pçthaktvena vinà sarvatra vi÷rutà . yathà tu vyajyate varõairvicitraiþsthañikomaõiþ . tathà guõava÷àddevã nànàbhàveùu varõyate>% devãpuø 45 aø . 2 dvitãtharahitastriyàm . %<ekaivàhaü jagatyatra kà dvitãyà mamàparàþ>% devãmàø . 3 ekatvànvitastriyà¤ca %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõàü bahvãþ prajàþ sçjamànàü saråpàþ>% iti ÷rutiþ %<ekà sumitrà saha lakùaõeneti>% bhaññiþ . putrayorekatrotpattikathanàrthameketi vi÷eùaõam . anye tu e viùõau kàyati abhiramate kai--ka aluk saø . viùõuratetyarthamàhustena 4 tadarthe triø .

#<ekàkin># triø eka + asahàye pakùe àkini . sajàtãyasahacararahite %<ekàkã hayamàruhya jagàma gahanaü vanam>% devãmàø . atra hayasya vijàtãyatvàt tatsahàyatve'pi na kùatiþ . asahàyatva¤ca ekajàtãyakriyàkaraõe anyasahàyarahitatvam tena hayasya svagatikriyàü prati sahacaratvàbhàvàt nànupapattiþ . tatranyatvaü prakçtyarthasaükhyànvitapadàrthabhinnatvam tena %<ekàkino'pi paritaþ pauruùeyakçtà iva>% màghe pratyekamekatvasaükhyànvitànàü ràmakçùõoddhvavànàmanyàsahàyakatvàt ekàkina iti prayogaþ . %<ekàkã cintayennityaü vivikte hitamàtmanaþ . ekàkã cintayànohi paraü ÷reyo'dhigacchati>% manuþ . %<ekàkinà càtyayike>% manuþ . striyàü ïãp . %<eka kinyapi yàmi satvaramataþ srotastamàlàvalam>% sàø daø .

#<ekàkùa># puø ekamakùi yasya ùac samàø . 1 kàke . 2 kàõe triø . striyàü ïãù . kàkasya yathà tathàtvaü tathoktaü ràmàø aø kàø 105 aø yathà %<evamuktastu ràmeõa saüpradharya sa vàyasaþ . adhyagacchaddvayorakùõostyàgamekasya paõóitaþ . so'bravãdràghavaü kàko netramekaü tyajàmyaham . ekanetro'pi jãveyaü tvatprasàdànnaràdhipa! ràmànuj¤àtamekaü tat (iùokàstram) kàkanetrama÷àtayat>% . tajjàtãyatvàdanyeùàmapi tathàtvam . ekanetràdayo'pyubhayatra . striyàmubhayàrthe ñàpa .

#<ekàkùara># naø ekamadvitãyamakùaram . 1 ekamàtravarõe %<ekàkùaradvyaharàõyeva prathamaü vadan kumàro vadati>% ÷ataø bràø 11, 116, 4 . 2 ekasvaravarõe %<ekàkùaràt kçtojàteþ saptamyà¤ca na tau smçtau>% vyàø kàø omityekàkùaramudgãthamupàsãta chàø uø . %<ekàkùaraü paraü brahma iti>% manaþ . %<ekàkùaram oïkàraþ>% kullåø . oïkàrasya dvivarõatve'pi ekasvaravarõavattvàt ekàkùaratvam . aùñàkùarà'nuùñuba dau svaravarõenaivakùaratvavyavahàràt svaravarõamanuccàrya kevalavya¤janavarõasya pràk anucàryatvàt tasya sarvatra uccàraõe kùaraõàbhàvàt akùaratvam . ekamakùaraü yatra . 3 ekàkùarayukte triø striyàü gauràø ïãù . %<÷iro me kàlikà pàtu krãïkàrekàkùarã parà>% ÷yàmàkavacam .

@<[Page 1486a]>@
#<ekàgàra># naø evakasahàyamagàram . dvitãyajanànadhiùñhita gçhe tatprayojanamasya ñha¤ aikàgàrika caure triø striyàü ïãp %<kenacittu hastavataivàgàrikeõa>% da÷akumàø . cauràdanyatra vçddhatvàt cha . ekàgàrãya munyàdau triø .

#<ekàgra># triø ekamagraü viùayapravaõatà yasya . 1 viùayàntaravyàvçttaikamàtraviùayakacittavçttike 2 vikùeparahitaj¤àne ca . %<manumekàgramàsãnamabhigamya maharùayaþ>% manuþ . svàrthe aõ . aikàgra atràrthe triø . tasya bhàvaþ ùya¤ aikàgrya tadbhàve naø %<manasa÷cendrayàõà¤càpyaikàgryaü ni÷citaü tapaþ>% bhàø vaø 25 aø . %<tadgãti÷ravaõaikàgryà saüsada÷rumukho babhau>% raghuø . tal ekàgratà stvã, tva ekàgratva naø tatràrthe .
     ekàgratà ca cittasya dharmavi÷eùaþ viùayàntaràvalamba naråpasaüsarga÷ånyaþ . ekaviùayakadhàràvàhikavçttiråpaþ sa ca triguõàtmakasya cittasya satvaguõodreke rajoguõa kçtavikùepàbhàvàt tamoguõakçtatantràdyabhàvàcca udeti . tatra bàhyàbhyantarakàraõàgyuktàni pàtaø såø bhàùyavivaraõeùu yathà yasya cittasyàvasthitasyedaü ÷àstreõa parikarma nirdi÷yate, tatkatham? bhàø . %<maitrãkaruõa muditopekùàõàü sukhaduþkhapuõyàpuõyaviùayàõàü bhàvanàta÷cittaprasàdanam>% såø . %<tatra sarvapràõiùu sukhasambhãgàpanneùu maitrãü bhàvayet duþkhiteùu karuõàm, puõyàtmakeùu muditàm, apuõya÷ãleùåpekùàm . evamasya bhàvayataþ ÷uklodharmaupajàyate tata÷cittaü prasãdati prasannamekàgraü sthitipadaü labhate>% bhàø . %<aparikarmitamanaso'såyàdimataþ samàdhitadupàyasamyattyanutpàdàt cittaprasàdanopàyànasåyàdivirodhinaþ pratipàdayitumupakramate--yasya,--cittasyàvasthitasyedamiti . maitrãkaruõetyàdi prasàdanàntam . sukhiteùu metrãü sauhàrdaü bhàvayata ãrùàkàluùyaü nivartate cittasya . duþkhiteùu ca karuõàmàtmanãva parasmin duþkhaprahàõecchàü bhàvayataþ paràpakàracikãrùàkàluùyaü cetasonivartate . puõya÷ãleùu pràõiùu muditàü harùaü bhàvayataþ asåyàkàluùyaü ce taso nivartate . apuõya÷ãleùu copekùàü màdhyasthyaü bhàvayato'marùakàluùyaü cetasonivartate . tata÷càsya ràjasatàmasadharmanivçttau sàtvikaþ ÷uklovarma upajàyate . satvotkarùasampannaþ sambhavati . vçttinirodhapakùe tasya prasàdasvàbhàvyàccittaü prasãdati prasanna¤ca vakùyàmàõebhya upàyebhyaþ ekàgraü sthitipadaü kamate . asatyàü punarmetryàdibhàvanàyàü na te upàyàþ sthityai kalpante--tànidànãü sthityupàyànàha>% vàcaspativivaraõam . %<pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõasya>% såø . %<koùñhyasya vàyornàsikàpuñàbhyàü prayatnavi÷eùàt vamanaü pracchardanaü, vidhàraõaü pràõàyàmaþ tàbhyàü và manasaþ sthitiü saüprasàdayet>% bhàø %<và÷abdo vakùyamàõopàyàntaràpekùã vikalpàrtho na, maitryà dibhàvanàpekùayà tayà saha samuccayàt . pracchardanaü vivçõoti--koùñhyasyeti . prayatnavi÷eùàt yoga÷àstravihitàt yena koùñhyovàyurnàsikàpuñàbhyàü ÷anairecyate . vidhàraõaü vivçõoti vidhàraõaü pràõàyàmaþ recitasya koùñhyasya vàyoryadàyàmo bahireva sthàpanaü na tu sahasàprave÷anaü tadetàbhyàü pracchardanavidhàraõàbhyàü vàyorladhåkçta÷arãrasya manaþ sthitipadaü labhate . atra cottarasåtragatàt sthitinivandhanãtipadàt sthitigrahaõamàkçùya samprasàdayedityarthapràptena sambandhanãyaþ>% vivaø . %<sthityupàyàntaramàha>% bhàø %<viùayavatã và pravçttirutpannà manasaþ sthitini vandhanã>% såø %<nàsikàgre dhàrayato'sya yà divyagandhasaüvitsà gandhapravçttiþ, jihvàgre rasaüvit, tàluni råpasaüvit, jihvàmadhye spar÷asaüvit, jihvàmåle ÷abdasaüvit, ityetàþ pravçttaya utpannà÷cittaü sthitau nibadhnanti saü÷ayaü vidhamanti samàdhipraj¤àyà¤ca dvàrãbhavantãti>% bhàø . %<vyàcaùñe--nàsikàgre dhàrayata iti . dhàraõàdhyànasamàdhãn kurvatastajjayàt yà divyagandhasaüvit sàkùàtkàraþ evamanvàsvapi pravçttiùu yojyam . etaccàgamàt pratyetavyaü nopapattitaþ>% vivaraõam . tatra sàmànyakàraõa¤ca ÷aucameva tatroktam %<÷aucàt svàïgajayojupupsàparairasaüsargaþ>% såø %<satva÷uddhisaumanasyaikàgryendriyajayàtmadar÷anayegyatvàni ca>% såø . %<÷uceþ satva÷uddhistataþ saumanasyaü tata aikàgryaü tata indriyajayastata÷càtmadar÷anayogyatvaü buddhisatvasya bhavatãti etat ÷aucasthairyàdadhigamyate>% bhàø . tatràdyaü såtraü vàhya÷aucasåcakaü dvitãyantu àntara÷aucasåcakam cittamalànàü kùàlane cittamamalaü bhavati vaimalyàt saumanasyaü svacchatà svacchatvàdaikàgryaü tato manova÷yàdindriyàõàü jayastajjayàdàtmadar÷anayogyaü bhavatãti krameõa àntara÷aucasya phalamuktam . etacca vivaraõe sthitam ekàgratàyà àvirbhàve yathà samàdhilàbhastathà tatraivoktam %<sarvàrthataikàgra tayoþ kùayodayau cittasya samàdhipariõàmaþ>% såø %<sarvàrthatà cittadharmaþ ekàgratà ca cittadharma sarvàrthatàyàþ kùayastirobhàva ityarthaþ ekàgratàyà udaya àvirbhàva ityarthaþ tayordharmitvenànugata cittaü, tadidaü cittasapàyopajanayoþ svàtmamåtayordharmayoranugataü samàdhãyate sa cittasya samàdhipariõàmaþ>% bhàø . %<saüpraj¤àtasamàdhipariõàmàvasthàü cittasya dar÷ayati . sarvàrthetyàdi . vikùiptatà sarvàrthatà . sanna vina÷yatãti kùayastirãbhàvaþ, nàsadutpadyata iti udaya àvirbhàvaþ . àtmamåtayoþ sarvàrthataikàgratayoþ dharmayoþ yau apàyopajanau sarvàrthatàyà apàyaþ ekàgratàyà upajanasta yoranugataü cittaü samàdhãyate pårbàparãbhåtasàdhyabhàna samàdhivi÷eùaõaü bhavatãti>% vàø vivaraõam . %<tataþ punaþ ÷àntoditau tulyapratyayau cittasyekàgratà pariõàmaþ>% såø . %<samàhitacittasya pårbapratyayaþ ÷ànta uttarastatsadç÷a uditaþ samàdhicittabhåmyoranugataü punastathaiva à samàdhimreùàditi . sa khalvayaü dharmiõa÷cittasyaikàgratà pariõàmaþ>% bhàø . %<punaþ samàdheþ pårbàparãbhåtàyà avasthàyàþ niùpattau satyàü ÷àntoditàvatãtavartamànau tulyau ca tau pratyayau ceti tulyapratyayau ekàgratàyàntu dvayoþ sàdç÷yaü samàhitacittasyeti samàdhiniùpattiþ dar÷ità . tathaivaikàgryasyàvadhimàha àsamàdhibhreùàt . asamàdhibhraü ÷àditi>% . vàø vivaraõam .

#<ekàgrya># triø ekamagryaü yasya . ekatàve ekàvalambane .

#<ekàïga># puø ekaü pradhànam sundaratvenàïgamasya . grahamadhyeatisundaràïge 1 budhagrahe trikàø . ekaü sundaramaïgaü yasmàt . 2 candane naø hàràø . karmadhàø . 3 ekasminnaïge naø . apyekàïge'pyadhovastumicchàmi ca sukutsite bhàø anuø 82 aø 3 ÷reùñhàïge mastake ca . ekamàïgamasya . ekadehatàü pràptayoþ 4 dampatyoþ krameõa puüstrãø striyàü ïãù .

#<ekàõóa># puø ekamaõóaü vçùaõamasya . a÷vabhede a÷va÷abde vivçtiþ

#<ekàtman># puø karmaø . 1 ekasminnàtmani . eka àtmà svaråpam svabhàvo và yasya . 2 ekasvaråpe 3 ekasvabhàve triø striyàü và óàp . eko'sahàya àtmàyasya . 4 asahàyàtmani triø . %<nàrthanyånairnàbagaõairekàtmabhirasàdhanaiþ>% bhàø vaø 82 aø . tasyabhàvaþ ùya¤ . aikàtmya tadbhàve naø . %<avabodharasaikàtmyamànandamanusantatam>% bhàgaø 4, 13, 8 . %<vargasvargàpavargàõàü pràyeõaikàtmyahetunà>% bhàgaø 4, 21, 29

#<ekàda÷an># triø ekàdhikà da÷a niø àt . (egàra) 1 saükhyànvite 2 tatsaükhyàyà¤ca tataþ påraõe óañ . ekàda÷a tatpåraõe yatsaükhyayà ekàda÷asaükhyà påryate tàdç÷asaükhyànvite triø striyàü ïãp . ekàda÷ã sà ca candrasya såryamaõóalaprave÷anirgamakriyàyuktaikàda÷acandramaõóalakalàkriyàråpe tatkriyopalakùite và tithibhede strã . óañi saükhyà pårbakàdapi kvacit muñ . ekàda÷ama tadarthe triø . %<manurvai dharmasàvarõirekàda÷amaàtmavàn>% bhàgaø 8, 13, 12 . striyàü ïãp . ekàda÷a parimàõamasya saüghasya kan . eka da÷aka tatsaükhyàmite gaõe . %<ekàda÷aka÷ca gaõastanmàtmàtrapa¤caka÷caiva>% %<sàtvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt>% sàø kàø sa ca gaõastatraiva dar÷itaþ %<buddhãndriyàõi cakùuþ÷rotadhràõarasanatvagàkhyàni . vàkpàõipàdapàyåpasthàni karmendriyàõyàhuþ . ubhayàtmakamatramanaþ>% sàüø kàø . evaü rudragaõaþ . ekàda÷ànàmavayavaþ kan . ekàda÷aka tatsaükhyàyàm naø %<rudraikàda÷ake'dhikam>% mugdhaø .

#<ekàda÷advàra># naø ekàda÷a dvàràõi chidràõyasya . ÷arãre tatra navadvàratvaprasiddhàvapi kvacidekàda÷advàratvaü smaryate . sapta÷orùaõyàni nàbhisahitànyadhaþsthàne trãõi ÷irasyekaü brahmarandhramityeka da÷acchidravattvà tasya tathàtvam . navadvàravyavahàrastu nàbhi÷iraso÷chidrasya såkùmatvàt %<pradhànena vyapade÷àbhavantãti>% nyàyàt . pradhànanavacchidràvalambanena .

#<ekàda÷àha># puø ekàda÷ànàmahnàü samàhàraþ ñac samàhàre nàhnàde÷aþ ahàntatvàt puüstvam . ekàda÷ànàmahnàü samàhàre . ïau tu ekàda÷àhe ekàda÷àhni ekàda÷àhani råpàõi . sa sàdhanatayà'stya sya ac . ekàda÷àhasàdhye yàgabhede %<ekàda÷àhairayajan sadakùiõairdvidvàda÷àhaira÷vamaidhai÷ca deva>% bhàø anuø 103 aø . bràhmaõajàtãnàmekàda÷àhakartavye 3 ÷ràddhe ca . tamadhãùño bhåtobhåtovetyarthe kha . ekàda÷àhãna uktàrthe triø .

#<ekàda÷in># triø ekàda÷a saükhyà parimàõamasya óini . ekàda÷asaükhyàmitastomàdau striyàü ïãp . %<ekàmekàda÷inãmapa÷yat>% %<sa ekàda÷inyeùñvàüprajàpatiþ punaràtmànam>% %<tasmai kamekàda÷inyà yajeta>% ÷ataø bràø 3, 9, 1, 4, 5 . %<yåpaikàda÷inã syàt>% 3, 7, 1, 22 . yadyu pa÷vekàda÷inã syàt 3, 9, 1, 23 .

#<ekàda÷ã># triø ekàda÷ànàü påraõã ubhayapakùãyapratipadàditaþ ekàde÷apåraõyàü tithau . yatra hi harivàsaravratam . asyàü vratasya nityatvàdisamarthanatadvratakàlavyavasthàdi kàlamàø dar÷itaü yathà athaikàda÷ã nirõãyate . tatraikàda÷yàmupavàsavidhivàkyeùu nitya÷abdasadà÷abdàdãnàü nityatvasàdhakànàü smaraõànnityatvasiddhiþ . tàni ca sàdhakàni saügrahakàreõa saügçhãtàni . %<nityaü sadà yàvadàyurna kadàcidatikramet . upetyà'tikrame doùa÷ruteratyàganodanàt . phalà÷rutervãpsayà ca tannityamiti kãrtitam>% . atra ca nitya÷abdàdãnyaùñau nityatvasàdhakàni . nitya÷abda udàhçto gàråóapuràõe %<upoùyaikàda÷ã nityaü pakùayorubhayorapãti>% . sadà÷abda uktaþ sanatkumàrasaühitàyàm %<ekàda÷ã sadopoùyà pakùayoþ ÷uklakçùõayoriti>% yàvadàyuþ÷abda ukto viùõu rahasye %<dvàda÷ã na pramoktavyà yàvadàyuþ suvçttibhiriti>% . àgneyapuràõe'pi %<upoùyaikàda÷ã ràjan! yàvadàyuþ suvçttibhiriti>% atikramaniùedhaþ kaõvena dar÷itaþ %<ekàda÷yàmupavasenna kadàcidatikramediti>% viùõunàpi %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta kadàcidapi mànavaþ>% iti . akaraõe doùamàha sanatkumàraþ %<na karoti hi yo måóha eka da÷yàmupoùaõam . sa naro narakaü yàti rauravantamasàvçtam . ekàña÷yàü muni÷reùñha! yo bhuïkte måóhacetanaþ . pratimàsaü sa bhuïkte tu kilviùaü ÷vàdiviñsamam . niùkçtirma dyapasyoktà dharma÷àstre manãùibhiþ . ekàda÷yannakàmasya niùkçtiþ kvàpi nodità . madyapànàt muni÷reùñha! pàtaiva narakaü vrajet . ekà÷yannakàmastu pitçbhiþ saha majjatãti>% nàradãye %<pàpàni kàni cid yàni brahmahatyàsamàni ca . annamà÷ritya tiùñhanti saüpràpte harivàsare . tàni pàpànyupà÷nàti bhu¤jàno harivàsare>% iti skànde %<màtçhà pitçhà caiva bhràtçhà guruhà tathà . ekàda÷yàü tu yo bhuïkte pakùayorubhayorapãti>% akaraõa ivàsamàpane doùa ukto viùõurahasye . %<parigçhya vrataü samyagekàda÷yàdikaü naraþ . na samàpayate tasya gatiþ pàpãyasã bhavediti>% atyàganodanà dar÷ità viùõurahasye %<paràmàpadamàpanno'harùe và samupasthite . såtake mçtake caiva na tyajet dvàda÷ãvratamiti>% vispaùñaü phalà÷ravaõa¤ca keùucidvàkyeùu tatra kàtyàyanaþ %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapãti>% skànde'pi %<upoùyaikàda÷ã samyak pakùayorubhayorapãti>% kårmapuràõe'pi %<vadantãha puràõàni bhåyobhåyo varànane! . na bhaktovyaü na bhaktãvyaü saüpràpte harivàsare>% vopsàmàha sanatkumàraþ %<pakùe pakùe ca kartavyamekàda÷yàmupoùaõamiti>% nàrado'pi %<nityaü bhaktisamàyuktairnarairviùõuparàyaõaiþ . pakùe pakùe ca kartavyamekàda÷yàmupoùaõamiti>% tadevaü nitya÷abdàdibhirhetubhirupavàsasya nityatvaü siddham . kàmyatvaü ca sàyujyàdi÷ravaõàdavagamyate taduktaü viùõurahasye %<yadãcchedviùõu sàyujyaü sutàn sampadamàtmanaþ . ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapãti>% . kårmapuràõe'pi %<yadãcchedviùõusàyujyaü ÷riyaü santatimàtmanaþ . ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapãti>% kàtyàyanaþ %<saüsàrasàgarottàramicchan viùõuparàyaõaþ . ai÷varyaü santatiü kha rgaü muktiü và yadyadicchati . ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapãti>% skandapuràõe %<yadãcchedvipulàn bhogàn muktiü càtyantadurlabhàm . ekàda÷yàmupavaset pakùayerubhayorapãti>% nàrado'pi %<ekàda÷ãsamaü ki¤cit pàpatràõaü na vidyate . svargamokùapradà hyeùà ràjyaputrapradàyinã . sukalatrapradà hyeùà ÷arãràrogyadàyinãti>% . tadevaü phala÷ravaõàt kàmyatvaü siddham . nanu kàmyatvamanityatvamasati kàme parityaktuü ÷akyatvàt tathà satyekasya karmaõonityatvakàmyatvàbhyàü dvairåpyàïgãkàre nityànityasaüyogavirodhaþ, nàyaü doùaþ svàdiràdivat pramàõadvayena dvairåpyopapatteþ . tathà hi . %<khàdiro yåpo bhavatãti>% kratau nityaþ khàdiro vihitaþ . %<khàdiraü vãryakàmasya yåpaü kurvãteti>% tasminneva kratau kàmyatvenànityaþ khàdirovihataþ . tatra yathà pramàõadvayasambandhàdekasyàpi khàdirasya dvairåpyamaïgãkçtaü tadvadatràpi dvividhapramàõasadbhàvàdupavàsasya dvairåpyaü kiü na syàt? . nanu viùamodçùñàntaþ nityaþ khàdiraþ kratvarthaþ kàmyastu puruùàrthaþ . upavàsastu nityo'pi puruùàrtha eva tasya khàdiravat kratvaïgata bodhakapramàõàbhàvàt, vàóham . astu evaü vaiùamyaü, prayojakaü tu dvairåpye pramàõa dvayamastyeva . såtrakàreõa pramàõadvayasyaiva dvairåpyasàdhakatvopanyàsàt . tathà ca såtram %<ekasya tåbhayatve saüyogapçthaktvamiti>% (jai0) . ataþ kevalapuruùàrthasyàpyupavàsasya dvairåpyamaviruddham . yadi budhyàrohasya sadç÷o dçùñànto' pekùitaþ tarhyagnihotràdirdç ùñànto'stu . na hyagnihotraü kratvarthaü tasya svayameva kratutvàt . tasya ca nityakàmyatvevàkyadvayàdavagamyete . %<yàvajjãvamagnihotraü juhotãti>% nityatvàvagamakaü vàkyam . %<agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ>% iti ca kàmyatvàvagamakam . tasya ca kratvarthatvàbhàvena kevalapuruùàrthataiva . ato'gnihotre nityatvaü kàmyatvaü ceti dvairupyamasti . tatra ÷abdàntaràbhyàsàdikarmabhedahetvabhàvenaikasyaiva karmaõaþ sataþ prayogabhedo'vagantavyaþ . prayogabheda÷ca yàvajjãùàdhikaraõe nirõãtaþ . tasya càdhikaraõasya saügràhakàvetau ÷lokau bhavataþ . %<yàvajjãvaü juhotãti dharmaþ karmaõi puüsi và . kàlaþpuruùadharmo'taþ kàmya ekaþ prayujyatàm . na kàlo jãvanaü tena nimittapravibhàgataþ . kàmyaþ prayegabhinnaþ syàdyàvajjãvaprayogataþ>% iti . ayamarthaþ %<agnihotraü juhuyàt svargakàma>% iti . kàmyàgnihotraü ÷råyate tathà vàkyàntaraü pañhyate %<yàvajjãvamagnihotraü juhotãti>% tatra saü÷ayaþ . kiü yàvajjãvamityanenàdhikàràntaraü nodyate kiü và kàmyàgnihotre guõavidhiriti . yadarthamarthàntaracintà kiü yàvajjãvamityasyàrthaþ karmadharmaþ uta puruùadharma iti . yàvajjãva÷abdena puruùàyuùaparimitaþ kàlo'bhidhãyate . kàmyena càgnihotreõa kàlavi÷eùa àkàïkùitaþ . tasya ca kàlasyànena sa marpaõadayaü karmadharmaþ . tasmàtguõavidhiþ . tathà càgnihotrasya kàmyaprayogaþ eka eka na tvanyonityaprayoga iti pràpte, bråmaþ yàvajjãva÷abdo na kàlasya vàcakaþ . kintu lakùakaþ . vàcyàrthastu kçtsnajãvanaü tacca na karmadharmatvena vidhàtuü ÷akyaü puruùadharmatvàditi jãvidhàtuþ pràõadhàraõàmabhidhatte na tu kàlam . pràõadhàraõaü ca puruùadharmaþ kàlasya tadasambhavàt . tena svargakàmaneva jãvanamapi ki¤cinnimittam . tasmàdadhikàràntaranodanà . tathà sati jãvananimitto nityaprayogaþ kàmanimittaþ kàdàcitkaprayo ga÷ca parasparaü bhidyete iti siddhvàntaþ . anenàgnihotranyàyena prakçtasyàpyupavàsasya nimittabhedena nityaprayogaþ kàmyaprayoga÷càstu . nanvekasya karmaõaþ kàlabhedena kartçbhedena và vinà dvau prayogau na sambhavataþ . na càtra kàlabhedaþ saübhavati nityakàmyopavàsayorekàda÷yàmeva vidhànàt . nàpyatra kartçbhedo'sti . yadyapi kàmyaü parityajya kevalaü nityamanuùñhàtuü ÷akyaü tathàpi kàmyamanutiùñhàsunà nityasya parityaktuma÷akyatvàt . ataþ kartraikyàt kàlaikyàcca nityakàmyaråpau dvau prayogau na ghañete . nàyaü doùaþ, vividiùàdhikaraõanyàyena sakçdevànuttiùñhataþ prayogadvayasiddheþ . tasya càdhikaraõasya saügràhakàvetau ÷lokau bhavataþ %<vidyàrthamà÷ramàrthaü ca dviþprayogo'tha và sakçt . prayojanavibhedena prayogo'pi vibhidyate . ÷ràddhaü bhuktyà yathà tçptirvidyàrthenà÷ramastathà . anityanitya saüyoga uktibhyàü khàdire mataþ>% iti . ayamarthaþ %<tametaü vedànuvacanena bràhmaõàvividiùanti yaj¤ena dànena tapasà nà÷akeneti>% ÷rutivàkyena yaj¤àdaya àtmavidyodayàya vihivàþ gçhasthàdyà÷ramadharmatvantu yaj¤àdãnàü sarva÷rutismçtiùu prasiddham . tatra saü÷ayaþ kiü yaj¤àrdànàü dviþprayoga? uta sakçditi? . tatraprayojanabhedàt prayoga bheda itipårvapakùaþ . nimantritena bràhmaõena kriyamàõa bhojanena yathà anyakartçka÷ràddhaniùpattiþ svatçpti÷ca na ca dvirbhujyate . tadvadbrahmavidyàrthamanuùñhitena karmaõà prayojanadvayaü sidhyati . na ca nityànityasaüyogavirodhaþ khàdiravadvàkyadvayena tadupapatteþ . tacca pårvamupapàditaü tasmàt sakçdeva prayoga iti . evamatràpi sakçdevopavàsaü kurvataþ kàmyaprayogonityaprayoga÷cetyubhayaü sidhyati . nanu sakçdanuùñhànenànekàrthasiddhirdvedhà bhavati tantreõa và prasaïgena và . tadyathà dar÷apårõamàsayoþ ùaõõàü pradhànayàgànàü madhye trayàõàü sakçtsakçdanuùñhitena pràyàjàdyaïgenopakàraþ sidhyati . tadidaü tantram . pa÷varthamanuùñhitena prayàjàdinà pa÷utantramadhyapàtinaþ pa÷upuroóà÷asyàpyupakàraþ sidhyati so'yaü prasaïgaþ . evaü sati prakçte'pi tantraprasaïgayoþ katarasyo pàdànamiti cet . prasaïgasyeti bråmaþ . kàmyaprayogeõaiva nityaprayogasyàpi siddhatvàt tathà ca smçtiþ . %<kàmye'pi nityasiddhiþ syàt prasaïgenobhayàtmakaþ iti>% tadevamekàda÷yupavàsasya nityatvakàmyatvalakùaõadvairåpye virodhàbhàvàt dvairåpyamabhyupeyamiti sthitam .
     atropavàsàïgatithinirõayasya vedhàdhãnatvàt prathamaü da÷amãvedho niråpyate . sa ca bedhastrividhaþ aruõodayabedhaþ såryodayabedhaþ pa¤cada÷anàóãvedha÷ceti . tatràruõodayabedho bhaviùyatpuràõe dar÷itaþ . %<aruõodayakàle tu da÷amã yadi dç÷yate . sà viddhaikàda÷ã tatra pàpamålamupoùaõamiti>% . %<aruõodayavelàyàü di÷o gandho bhavedyadi . duùñaü tattuprayatnena varjanãyaü naràdhipa!>% . gàruóapuràõe'pi %<da÷amãvedhasaüyukto yadi syàdaruõodayaþ . naivopoùyaü vaiùõavena tadvinaikàda÷ãvratamiti>% . aruõodayasya pramàõaü skàndanàradàbhyàmuktam . %<udayàt pràkcatasrastu nàóikà aruõodaya>% iti . tasminnaruõodaye beghà bahuvidhà . te ca pra÷rottaràbhyàü brahmavaivarte dar÷itàþ . %<kãdç÷astu bhavedvedho yogoviprendra! kãdç÷aþ? . yogavedhau samàcakùva yàbhyàü duùñamupoùaõam . catasroghañikàþ pràtararuõodayani÷cayaþ . catuùñayavimàgo'tra vedhàdãnàü kiloditaþ . aruõodaya vedhaþsyàtsàrdhantu ghañikàtrayam . ativedhodvighañikaþ prabhàsandar÷anàdraveþ . mahàbedhã'pi tatraiva dç÷yate'rko na dç÷yate . turãyastatra vihitoyogaþ såryodaye satãti>% . ayamarthaþ bedhàtibedhamahàbedhayogà÷catvàraupavàsasyadåùakàþ . tatra raveþ prabhàsandar÷anàtpårbaü sàrdvaghañikà trayamekàda÷yà vyàptaü tataþ pràcãne ghañikàrdhe aruõodayasambandhini da÷amãsadbhàve vedha ityucyate . yadà såryadar÷anàtpårbaü ghañikàdvayamuparitanamekàda÷ãvyàptaü pårbaü tu ghañikàdvayaü da÷amãvyàptaü tadà'tivedha ityucyate . yadà såryodayasya dar÷anàdar÷anasandehakàla mekàda÷ã vyàptoti tataþ pràk kçtsno'ruõodayakàlo da÷amãvyàptasyadà mahàvedhaþ . yadà såryodaye spaùñe sati pa÷càdekàda÷ã pravçttà tataþ pràcyàmudayavelàyàü da÷amã vidyate tadà yoga÷abdenàbhidheyodoùobhavati . sa ca vedhàdyapekùayà turãyobhavatãti . nanvaruõodayàtpårbamapi yadi madhyaràtrànantara da÷amãkalà vidyeta tadà nopa bàsastadabhàve tåpavàsa kartavyaþ . tathà ca smçtiþ %<ardbharàtràtparà yatra ekàda÷yupalabhyate . tatropavàsaþ kartavyo na tu vai da÷amãkaleti>% atoyathànirdiùñebhya stribhyo'nyo'pi ka÷cidvedho'stãti cet maivam . ardharàtra vedho'pi yadà varjyastadà kimu vaktavyam aruõodayavedha iti vaktumardharàtravedhaupanyasto na tu vedhàbhipràyeõa . tadeva brahmavaivarte ÷aunakena spaùñãkçtam . %<ardharàtretu ke ùà¤cidda÷amyà vedha iùyate . aruõodayavelàyàü nàvakà÷o vicàraõe . kàpàlavedha ityàhuràcàryà ye haripriyàþ! na tanmama mataü yasmàttriyàmà ràtririùyat>% iti . ya ete vedhàtivedhamahàvedhayogàþpårbamabhihitàsteùu trayo'ruõodayavedhà÷caturthaudayavedhaþ . ta¤codayavedhaïkaõvo'pyàha %<u dayoparividdhà tu da÷amyaikàda÷ã yadà . dànavemyaþ prãõanàrthaü dattavànpàka÷àsana iti>% . smçtyantare'pi . %<da÷amyàþ pràntamàdàya yadodeti divàkaraþ . tena spçùñaü haridinaü dattaü jambhàsuràya tviti>% . pa¤cada÷anàóãvethastu skandapuràõe dar÷itaþ %<nàgodvàda÷anàóãbhirdik pa¤ca davabhistathà . bhåto'ùñàda÷anàóãbhirdåùayatyuttaràntithimiti>% . tadevaü bedhatrayaü niråpitam . tatra pa¤cada÷anãóãvedhasyaü vedhàntarasya ca viùayavyavasthà nigame dar÷ità . %<sarvaprakàravedho'yamupabàsasya dåùakaþ . sàrdhasaptamuhårtastu vedho'yaü bàdhate vratamiti>% . sarvaprakàra ityatraü prakàra÷abdena kalàkàùñhàdayovedhàtivedhàdayo và gçhyante nàtra tithyantaravattrimuhårtatvaü vedhe'pekùitaü kintu lavakalàkàùñhàdikamapi gràhyam . taduktaü nàradãye . %<lavàdivedhe viprendra! da÷amyaikàda÷ãü tyajet . suràyà vindunà pçktaü gaïgàmbha iva nirmalamiti>% . skandapuràõe'pi %<kalàkàùñhàdigatyaiva dç÷yate da÷amã vibho, . ekàda÷yàü na kartavyaü vrataü ràjan! kadàcaneti>% . smçtyantare'pi . %<kalàrdhenàpi viddhà syàdda÷amyaikàda÷ã yadi . tadàpyekàda÷ãü hitvà dvàda÷ãü samupoùayediti>% . so'yaü kalàkàùñhàdivedho'ruõodaye såryodaye ca samànaþ . tatràruõodayavedhãvaiùõavaviùayaþ . tacca gàruóapuràõe vispaùñamavagamyate . %<da÷amã÷eùasaüyuktoyadi syàdaruõodayaþ . naipopãvyaü vaiùõavena tadvinaikàda÷ãbratamiti>% . vaisva na sapa¤caràtràdivaiùõavàgamoktadãkùàü pràptovaiùõavaþ . ata eva skandapuràõe vaiùõavasvaråpamabhihitam %<paràmàpadamàpanno'harùe và samupasthite . naikàda÷ãntyajedyàtu yasya dãkùà'sti vaiùõavo . samàtmà sarbajãveùu nijàcàràdavicyutaþ . viùõvarpitàkhilàcàraþ sa hi vaiùõava ucyate>% iti . viùõupuràõe'pi . %<na calati nijakarmaõoyaþ samamatiràtmasuhçdvipakùapakùe . na harati na ca hanti ka¤ciduccaiþ sitamanasaü tamavehi viùõubhaktamiti>% .
     yathoktaguõasampanno vaiùõavadãkùàü pràptoyastaü prati tithivedhonirõãyate . ekàda÷ã dvividhà aruõodayavedhavatã ÷uddhàceti . tatra vedhavatã sarvà tyàjyà . %<tadvinaikãda÷ãbratamiti>% gàruóapuràõe sàmànyena pratiùedhàt . vi÷eùa tastu saüpçktàdibhedena pratiùedhãdraùñavyaþ ya ete vedhàtivedhamahàvedhayogàkhyàdoùàþ pårvamuktàsteùu satsvekàda÷ã saüpçktasaüdigdhasaüyuktasaükãrõanàmabhirvyavahriyate . aruõodayasya prathamaghañikàyàü da÷amãsadbhàve vedha ityuktaþ . sa ca dvividhaþ . ghañikàpràrambhe kçtsraghañikàyàü ca da÷amãvçttibhedàt . tatra pràrambhamàtrada÷amãyuktaikàda÷ã saüpçktetyucyate . kçtsraghañikàvartida÷amãsadbhàvayuktaikàda÷ã sandigdhà . aruõodayaprathamamuhårtàdadhoda÷amovyàptirativedhastadupetaikàda÷ã saüyuktetyucyate . såryamaõóaladar÷anasandehavelàyàü da÷amãsadbhàve mahàvedhaþ tadyuktaidakà÷ã saükãrõetyucyate . tà etàþ saüpçktàdaya÷ca tasro'pi tyàjyàþ . tathà ca gobhilaþ %<aruõodayavelàyàü yadida÷amãsaïgatà . saüpçktaikàda÷ã tàntu mohinyai dattavàn prabhuriti>% . gàruóapuràõe %<udayàtpràk trighañikàvyàpinyekàda÷ã yadi . saüdigdhaikàda÷ã nàma varjyeyaü dharmakàïkùibhiþ . udayàtpràgamuhårtenavyàpinyekàda÷ã yadà . saüyuktaikàda÷ã nàma varjayeddharmavçddhaye . àdityodayavelàyà àrabhya ùaùñinàóikà . saükãrõaikàda÷ã nàma tyàjyà dharmaphalepsubhiþ . putrapautrapravçddhyarthandvàda÷yàmupavàsayet . tatra kratu÷ataü puõyaü trayoda÷yàü tu pàraõamiti>% . yadyapi pårvatra vedhavàkye %<sàrdhaü tu ghañikàtrayam>% ityuktam atra tu sandigdhaikàda÷ãvàkye trighañiketyuktaü tathàpi naitàvatà vaiùabhyeõa virodhaþ ÷aïkanãyaþ ÷àstradvayasyà'pi da÷amãvedhatyàgaparatvàt . tadevaü sàmànyavi÷eùàbhyàü pratiùiddhacàdaruõodayaviddhaikàda÷ã vaiùõavena parityàjyà . yastu yogasa j¤aka÷caturtho yogastasya tyàjyatvamarthàtsiddham . aruõodayavedho'pi yadà tyajyate tadà kimu vaktavyaü såryodayavedha iti . vacanantvatra kaõvaproktaü pårvamevodàhçtam . yà tu caturvidha vedharahità ÷uddhaikàda÷ã sà dvividhà . àdhikyena yuktà tadrahità ceti . àdhikya ca trividham ekàda÷yàdhikyaü dvàda÷yàdhikyamumayàdhikyaü ceti . triùvapyeteùu pakùeùu aruõodayamàrabhya pravçttàü ÷uddhàmapyekàda÷ãü parityajya paredyurupavàsaþ kartavyaþ . tatraikàda÷yàdhikye nàradaþ %<sapårõaikàda÷ã yatra dvàda÷yàü vçddhigàminã . dvàda÷yàü laïghanaü kàyya ntrayoda÷yàü tu pàraõamiti>% . smçtyantare'pi %<ekàda÷ã yadà pårõà parataþ punareva sà . puõyaü kratu÷atasyoktaü trayoda÷yàü tu pàraõamiti>% viùõurahasye'pi %<ekàda÷ãkalàpràptà yena dvàda÷yupoùità . tasya kratu÷ataü proktaü trayoda÷yàntu pàraõamiti>% dvàda÷yàdhikye vyàsa àha %<ekàda÷o yadà laptà parato dvàda÷ã bhavet! upoùyà dvàda÷ã tatra yadãcchet paramàü gatim>% ubhayàdhikye gururàha %<saüpårõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà . tatropoùyà dvitãyà tu parato dvàda÷ã yadãti>% nàrado'pi %<saüpårõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà . sartairevottarà kàryà parato dvàda÷ã yadãti>% smçtyantare'pi %<ekàda÷ã yadà pårõà parato dvàda÷ã yadi . ekàda÷ãü parityajya dvàda÷ãü samuproùayediti>% . ubhayàdhikyarahitàyàü na ko'pi sandeho'sti . iti vaiùõavadãkùàyuktànàmekàda÷ã nirõãtà .
     atha ÷rautasmàrtaparyavasitànàü pa¤caràtràdidãkùàrahitànàm ekàda÷ã nirõãyate . aruõodayavedhasya vaiùõavavipayatve vyavasthite satyudayavedhaþ smàrtànuùñhànaviùayatvena pari÷iùyate . ataeva smaryate %<ativedhà mahàvedhà ye vedhàstithiùu smçtàþ . sarve'pyavedhà vij¤eyà vedhaþ såryodaye mataþ>% iti . eva¤ca sati såryodaya vedhamapekùyaikàda÷ã dvidhà bhidyate ÷uddhà vidvà ceti . tatra ÷ruddhàyàü pårvavaccatvàrobhedà bhavanti ekada÷yàdhikyaüdvàda÷yàghikyamubhayàdhikyamanubhayàdhikyaü ceti . evaü viddhvàyàmapi catvàrobhedà unneyàþ . ÷uddhàyàmekàda÷yàdhikye dvayostithyorupavàsayogyatàmàha vçddhava÷iùñaþ %<saüpårõekàda÷ã yatra prabhàte punareva sà . lupyate dvàda÷ã tasminnupavàsaþ kathambhavet? . upoùye dve tithã tatra viùõu prãõanatatparairiti>% . ubhayogdhikàribhedena vyavasthà skandapuràõe dar÷ità %<prathame'hani saüpårõà vyàpyàhoràtrasaüyutà . dvàda÷yàü ca tathà tàta! dç÷yate punareva ca . pårvàkàryà gçhasthaistu yatibhiståttarà tithiriti>% etacca paredyurdvàda÷yabhàvaviùayam tathà ca smçtyantare . %<punaþ prabhàtasamaye ghañikaikà yadà bhavet . atropavàso vihita÷caturthà÷ramavàsinàm . vidhavàyà÷ca tatraiva parato dvàda÷ã na cediti>% . gàruóapuràõe'pi %<punaþ prabhàtasamaye ghañikaikà yadà bhavet . atropavàso vihito vanasthasya yatestathà . vidhavàyà÷ca tatraiva parato dvàda÷ã na cediti>% . puràõàntare %<ekàda÷ã yadà pårõà parataþ punareva sà . puõyaü kratu÷atasyoktaü trayoda÷yàntu pàraõamiti>% evamekàda÷yàdhikyapakùe gçhitatyorvyavasthà'bhihità . dvàda÷yàdhikye pårvedyurupavàsamàha nàradaþ %<na cedekàda÷ã viùõau dvàda÷ã parataþ sthità . upoùyaikàda÷ã tatra yadãcchet paramaü padamiti>% . skanda puràõe'pi %<÷uddhà yadà samà hãnà samahãnà'dhikottarà . ekàda÷yàmupavasenna ÷uddhàü vaiùõavãmapãti>% da÷amãvedharahità÷uddhaikàda÷ã yadà paredyurudayàdårdhaü nàsti kintudaye samà tatonyånà và dvayorapãtyarthaþ . evaü ca sati prakçte dvàda÷yàdhikye'pi ekàda÷ã samanyånayoranyataratvàt prathamaivopoùyetyuktaü bhavati . ubhayàdhikye paredyu rupavàso gàruóapuràõe dar÷itaþ %<saüpårõaikàda÷o yatra apàte punareva sà . tatropoùyà parà''yuùyà parato dvàda÷ã yadãti>% varàhapuràõe'pi . %<ekàda÷ã viùõunà cet dvàda÷ã parataþ sthità . upoùyà dvàda÷ã tatra yadãcchet paramaü padamiti>% smçtyantare'pi %<saüparõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà . vaiùõavã ca trayoda÷yàü ghañikaikàpi dç÷yate . gçhastho'pi paràü kuryàt pårvàü nopavasetadà . pårõàpyekàda÷ã tyajyà vardhate dvitayaü yadãti>% evamekaikàdhikye dvitayàdhikye'pi nirõayo dar÷itaþ . anubhayàdhikye tu nàsti sandehaþ . iti ÷uddhàyàü catvàrobhedàvyavasthitàþ . atha vidvàyàü catvàrobhedà vyavasthàpyante . tatràpyekàda÷yàdhikye pårvavadgçhiyatyàrvyavasthà draùñavyà . tadàha pracetàþ %<ekàda÷ã vivçddhà cecchukle kçùõe'vi÷eùataþ . uttaràntu yatiþ kuryàt pårvàmupavasedgçhãti>% nacaitadvàkyaü ÷uddhàdhikye caritàrthamiti ÷aïkanãyam bàdhakàbhàvena viddhàdhikye'pi tadvananapravçtternivàrayituma÷akyatvàt . dvàda÷yàdhikye paredyurupavàsaþ . tadàha vyàsaþ %<ekàda÷ã yadà luptà parato dvàda÷ã bhavet . upoùyà dvàda÷ã tatra yadãcchet paramàü gatimiti>% luptà àdau da÷amãmi÷ritatvàt paratovçddhyabhàvàcca kùayaü gateti yàvat . ubhayàdhikye'pi paredyurupavàsaþ . taduktaü bhaviùyapuràõe %<ekàda÷ãü di÷à yuktàü vardhamàne vivarjayet . kùayamàrgasthite some kurvãta da÷amã yutàmiti>% ubhayànàdhikye tu naivàsti sandehaþ koñyantaràbhàvàt . na ca viddhatvàdasti sandeha iti vàcyaü koñyantaràbhàve viddhàyà apyupàdeyatvàt . tathà ca viùõurahasye %<ekàda÷ã bhavet kàcidda÷amyà dåùità tithiþ . vçddhipakùe bhaveddoùaþ kùayapakùe'tipuõyadeti>% . iti viddhàbhedàvyavasthàpitàþ . atra ÷uddhàviddhayorapyeùa nirõayasaügrahaþ . ekàda÷ãdvàda÷yorubhayorapi vçddhau paredyu rupavàsaþ . dvayorapyavçddhau pårvedyuþ . ekàda÷ãmàtravçddhau gçhiyatyorvyavasthà . dvàda÷ãmàtravçddhau ÷uddhàyàü sarveùàü pårvedyuþ viddhàyàü paredyuriti tadevaü ÷àstràrthe vyavasthite yàvanti munivàkyàni vidhàyakàni niùedhakàni sarvàõi tànyavirodhena vyavasthàpanãyàni . tatra vyavasthàpanaprakàraü dar÷ayàmaþ skandapuràõe %<pratipatprabhçyaþ sarvà udayàdodayàdraveþ . saüpårõà iti vikhyàtà harivàsaravarjitàþ>% iti harivàreùu tu saüpårõatvaü prakàrantareõoktaü gàruóapuràõe %<udayàt pràgyadà vipra! muhårtadvayasaüyutà . saüpårõaikàda÷ã j¤eyà tatraivopavasedgçhãti>% bhaviùyapuràõe'pi %<àdityodayavelàyàü pràïmuhårtadvayànvità . ekàda÷ã tu saüpårõà viddhà'nyà parikalpiteti>% . tadetadvacanadvayamaruõodayavedhopajãvanena pravçttatvàdvaiùõavaviùa yam . da÷amãvedhe nindakàni tu vacanàni dvividhànyupalabhyante . kànicidaruõodayànuvàdena pravçttàni, kànicittadananuvàdeneti . yathà bhaviùyapuràõe %<aruõodayakàle tu da÷amã yadi dç÷yate . tatra naikàda÷ã kàryà dharmakàmàrthanà÷inãti>% kautsaþ %<aruõodayavelàyàü viddhà gàndhàryupoùità . tasyàþ putra÷ataü naùñaü tasmàt tàüparivarjayediti>% etàdç÷àni sarvàõi vaiùõavaviùayàõi draùñavyàni . aruõodayànuvàdamantareõa da÷amãviddhànindakàni ca kànicidvacanànyupalabhyante tadyathà nàradaþ %<da÷amyanugatà yatra tithirekàda÷ã bhavet . tatropavàse nà÷a÷ca paretya narakaü vrajediti>% brahmavaivarte %<da÷amã÷eùasaüyuktàü yaþ karoti vibhåóhadhãþ . ekàda÷ã phalaü tasya na÷yet dvàda÷avàrùikamiti>% biùõurahasye'pi %<da÷amã÷eùasaüyuktàmupoùyaikàda÷ãü kila . saüvatsakçteneha narodharmeõa mucyate>% iti ãdç÷àni sarvàõyapi vedhaviùaye vaiùõavaviùayàõyaõyaviùaye tåbhayàdhikye dvàda÷yàdhikye ca sarvapuruùaviùayàõi draùñavyàni . da÷amãviddhàbhyanuj¤àpakàni ca kànicidvacanànyupalabhyante tadyathà skandapuràõe %<trayoda÷yàü na labhyeta dvàda÷ã yadi ki¤cana . uporùyakàda÷ã tatra da÷amãmi÷ritàpi ceti>% smçtyantare %<upoùyaikàda÷ã tatra dvàda÷ã na bhavedyadi . da÷amyàpi hi mi÷raiva ekàda÷yeva dharmakçditi>% vçhadva÷iùñhaþ %<dvàda÷ã svalpasvalpàpi yadi na syàt pare'hani . da÷amãmi÷rità kàryà mahàpàtakanà÷inãti>% çùya÷çïgaþ %<ekàda÷ã na labhyeta sakalà dvàda÷ã bhavet . upàùyaikàda÷ã viddhà çùiruddàlako'bravãditi>% hàrãto'pi %<trayoda÷yàü yadà naùña dvàda÷ãghañikàdvayam . da÷amyaikàda÷ã viddhà saivopoùyà sadà tithiriti>% etàdç÷àni vàkyàni sarvàõi anubhayàdhikye sarvapuruùaviùayàõi ekàda÷yàdhikye tu smàrtagçhasthaviùayàõi draùñavyàni natvetàni vaiùõabaviùayàõi vaiùõavaprakaraõeùu viddhàbhyanuj¤àyà adar÷anàt . saüpårõekàda÷ãparityàgaviùayàõi kànicidvacanàmyupalabhyante . tadyathà skandapuràõe %<ekàda÷ã bhavet pårõà parato dvàda÷ã yadi . tadà hyaikàda÷ãü tyaktvà dvàda÷ãü samupoùayediti>% tathà kàlikàpuràõe %<ekàda÷ã yadà pårõà parato dvàda÷ã bhavet . upoùyà dvàda÷ã tatra tithivçddhiþ pra÷asyata iti>% gàruóapuràõe %<pårõà bhaved yadà nandà bhadrà cau vivardhate . tadopoùyà tu bhadrà syàt tiyivçddhipra÷astiva iti>% . evàdç÷àni sarvàõi vaiùõavaviùayàõi . dinatrayaviùayàõi kànicidvacanànyupalabhyante . yadàha nàradaþ %<yadi daivàttu saüsidhyedekàda÷yàü tithitrayam . tatra kratu ÷ataü puõyaü dvàda÷ãpàraõe bhavediti>% kårmapuràõe'pi %<dvisçgekadà÷ã yatra tatra sannihivo hariþ . tàmevopavaset kàmamakàmo viùõutatparaþ>% iti atràdyantayorda÷amãdvàda÷yau madhye ekàda÷ãtyetaddinatraya yadàproti tadà parato dvàda÷yà vçddhiravçddhi÷cetyubhayaü sambhavati . tatra yadyavçddhistadà yathoktaü dinatrayamupoùyam . taduktaü puràõàntare %<dinatrayamçte! devi nopoùyà da÷amã yutà . saivopoùyà madà puõyà parata÷cet trayoda÷ãti>% dvàda÷ãvçddhau %<ekàda÷ã yadà luptà>% ityanena vyàsavacanena paredyurupavàsa iti pårvameva nirõãtaü yadà tvàdyantayorekàda÷ã trayoda÷yormadhye dvàda÷ãtyetàdç÷aü dinatrayaü tadà nàradena smaryate %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . tatra kratu÷ataü puõyaü trayoda÷yàü tu pàraõam>% . %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷aùe trayoda÷ã . trispç÷à nàma sà proktà brahmahatyàü vyapohatãti>% . tadetadvaiùõavaviùayaü yativiùayaü và draùñavyam . gçhasthe tu tanniùiddham tathà ca kårmapuràõe %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . upavàsa na kurvãta putrapautrasamanvitaþ>% eti padmapuràõe %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . tryahaspçgyadahoràtraü nopoùyaü tat sutàrthibhiriti>% yattu çùya÷çïgeõoktam . %<aviddhàni niùiddhai÷ca na labhyante dinàni tu . muhårtau pa¤cabhirviddhà gràhyaivaikàda÷ã tithiþ . tadardha viddhànyanyàni dinànyupavasedbudhaþ . pårbaviddhà na kartavyà ùaùñhyekàda÷yathàùñamã . ekàda÷ãü tu kurvãta kùãyate dvàda÷ã yadãti>% atra niüùedho yativiùayaþ, vidhirgçhasthaviùayaþ vedhavàhulye heyatva÷aïkà mà bhåditi pa¤cabhirbhuhårtaurityuktam . tadevaü nànàvidhavacanasya vyavasthàpanaprakàrã vyutpàditaþ . anayà vyutpattyà mandabuddhirapi vyavasthàpayituü ÷aklotyeva . ityupavàsatithirniråpità .
     athàdhikàrã niråpyate tatra nàradaþ %<aùñàvdàdadhiko martyohyapårõà÷ãtihàyanaþ . bhuïkte yo mànavo mohàdekàda÷yàü sa pàpakçditi>% kàtyàyano'pi %<aùñavarùàdhiko martyo hya÷ãtinyånavatsaüraþ . ekàda÷yàmupavaset pakùayorubhayorapãti>% . gçhasthasya tu ÷uklaikvàda÷yàmeva nityopavàsaþ yathà kårmapuràõe %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi . vànaprastho yati÷caiva ÷uklàmeva sadà gçhãti>% bhaviùyottare'pi %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi . brahmacàrã ca nàrã ca ÷ruklàmeva sadà gçhãti>% nàrã vidhavà tasyà eva yatidharmatvàt . patimatyàstå pavàsaü niùedhati viùõuþ %<patyaujãvati yà nàrã upoùya vratamàcaret . àyuùyaü harate bharturnarakaü caiva gacchatãti>% manuþ %<nàsti strãõàü pçthagyaj¤o na vrataü nàpyupoùaõamiti>% màrkaõóeyapuràõe %<nàrã khalvananuj¤àtà bhartrà pitrà sutena và . niùphalaü tu bhavet tasyà yatkaroti vratàdikamiti>% àdi÷abdàdvastràlaïkàragandhadhåpà¤janànàmupasaügrahaþ manuþ %<puùpàlaïkàravastràõi gandhadhåpànulepanamiti>% patyuranumatyà vratàdiùvadhikàriõã bhavati tadàha kàtyàyanaþ . %<bhàryà patyurmatenaiva vratàdãnàcaret sadeti>% ÷uklàmevetyevakàraþ kçùõaikàda÷ya mupavàsaniùedhaparaþ . tathà ca kårmapuràõe %<saükràntyàü kçùõapakùe ca ravi÷ukradine tathà . ekàda÷yàü na kurvãta upavàsa¤ca pàraõamiti>% gautamo'pi %<àditye'hani saükràntyàmasitaikàda÷ãùu ca . vyatãpàte kçte ÷ràddhe putrã nopavasedgçhãti>% . atraputrãti vi÷eùaõaü putravato doùavi÷eùapratipàdanàrtham tathà ca padmapuràõaü %<saükràntyàmupavàsena pàraõena yudhiùñhira! . ekàda÷yàü ca kçùõàyàü jyeùñhaþputrovina÷yati>% nàradãye'pi %<indukùaye'kasaükràntyàmekàda÷yàü sitetare . upavàsaü na kurvãta yadãcchetsantatindhuvàmiti>% . atra saükràntyàdiùåpavàsasya niùedhaþ saükràntyàdinimittakasya . tathàca kàtyàyanaþ %<ekàdar÷ãùu kçùõàsu ravi saükramaõe tathà . candrasåryoparàge ca na kuryàtputravàn gçhã . tatprayuktopavàsasya niùedho'yamudàhçtaþ . nibhittàntarayuktasya na vidhirnaniùedhanamiti>% jaiminirapi %<tannimittopavàsasya niùedho'yamudàhçtaþ . nànuùaïgakçtogràhyoyatonityamupoùaõamiti>% . ayamarthaþ ekàda÷yupavàsasya nityatvàtsa kràntyàdyapavàsasya ca kàmyatvàtkàmyopavàsaniùedhe sati na nityopayàsaniùethaþ sidhyatãti . saükràntyàdinimitta÷copavàsaþ saüvattenãktaþ . %<amàvàsyàdbàda÷ã ca saükrànti÷ca pi÷eùataþ . etàþ pra÷astàstithayo bhànuva rastathaiva ca . atra snànaü japohomo devatànàü ca påjanam . upavàsastathà dànamekaikaü pàvanaü smçtamiti>% . gçhasthasya tu ÷ukla yàmeva nityopavàsa ityuktam . naimittikakàmyopavàsau tu kçùõàyàmapi kartavyau . tatra naimittikaþ smçtyantare pañhyate . %<÷ayanãbodhanãmadhye yà kçùõaikàda÷ã bhavet . saivopoùyà gçhasthena nànyà kçùõà kadàcaneti>% . kàmyastu skandapuràõe %<pitéõàü gatimanvicchan kçùõàyàü samupoùayediti>% sanatkumàraþ %<bhà nuvàreõa saüyuktà kçùõà saükràntisaüyutà . ekàda÷ã sadopoùyà sarvasaüpatkarã tithiriti>% . matsyapuràõe'pi %<ekàda÷yàü tu kçùõàyàmupoùya bidhivannaraþ . putrànàyuþ samçddhiü ca sàmràjyaü ca sa gacchatãti>% . dinakùaye putravato gçhasthasyopavàso'pi niùiddhaþ tathà ca pitàmahaþ %<ekàda÷yàü dinakùaye upavàsaü karoti yaþ . tasya putràvina÷yanti maghàyàü piõóadoyatheti>% . matsyapuràõe'pi %<dinakùaye'rkasaükràntau grahaõe candrasåryayoþ . upavàsaü na kurvãta putrapautrasasanvitaþ>% iti . dinakùayalakùaõaü padmapuràõe %<dvau tithyantàvekavàre yasmin sa syàddinakùayaþ>% iti . va÷iùñho'pi %<ekasmin sàvane tvahni tithãnàü tritayaü yadà . tadà dinakùayaþ proktastatra sàhasrikaü phalamiti>% . phalamatropavàsavyatiriktadànàdijanyaü draùñavyam upavàsasya niùiddhatvàt . ãdç÷e viùaye kiü kartavyamityàkàïkùàyàü vàyupuràõe pañhyate %<upavàse niùiddhe tu bhakùyaü ki¤citprakalpayet . na duùyatyupavàsena upavàsaphalambhavet>% . %<naktaü haviùyànnamanodanaü và phalantilàþ kùãramathàmbu vàjyam . yatpa¤cagavyaü yadi vàpi vàyuþ pra÷astamatrottaramuttaraü ceti>% . upavàsàsamarthastvekabhaktàdãni kuryàt tathà ca smçtiþ . %<upavàsetva ÷aktànàma÷ãterårdhvajãvinàm . ekabhaktàdikaü kàryamàha baudhàyano bhuniriti>% . màrkaõóeyapuràõe %<ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca . upavàsena dànena na nirdvàda÷ikobhavediti>% . kårmapuràõe'pi %<ekabhaktena naktena kùãõavçddhàturaþkùipet . nàtikràmeddvàda÷ãntu upavàsavratena ceti>% . smçtyantare'pi %<ekabhaktena naktena bàlavçddhàturaþ kùipet . payomålaü phalaü và'pi na nirdvàda÷ikobhavediti>% . bhaviùyepuràõe'pi %<ekàda÷yàtupavasennaktaü vàpi samàcarediti>% . nityakàmyayora÷aktàstu pratinidhibhirvra taïkàrayeyuþ . tathà ca viùõa rahasye %<asàmàrthye ÷arãrasya vrate ca samu pasthite . kàrayeddharmapatnãü và putraü và vinayànvitamiti>% . paiñhãnasiþ %<bhàryà patyurvrataü kuryàdbhàryàyà÷ca patirvra tat . asàmarthye parastàbhyàü vratabhaïgo na jàyate>% iti . skandapuràõe %<putraü và vinayopetaü bhaginãü bhràtarantathà . eùàmabhàvaevànyaü bràhmaõaü viniyojayet>% . anyatràpi %<bhràtaraü bhaginãü ÷iùyaü kàrayedbràhmaõàdibhi riti>% . smçtyantare'pi %<pitçmàtçpatibhràtç÷va÷rågurvàryabhåbhujàm . adçùñàrthamupoùitvà svaya¤ca phalabhàgbhavediti>% kàtyàyanaþ . %<pitçmàtçsvasçbhràtçgurvarthe ca vi÷eùataþ . upavàsaü prakurbàõaþ puõyaü ÷ataguõaü labhet . dakùiõà nàtra dàtavyà ÷u÷råùà vihità ca sà . nàrã ca patimuddi÷ya ekàda÷yàmupoùità . puõyaü ÷ataguõaü pràhurmunayaþ pàradar÷inaþ . upapàsaphalaütasyàþ patiþ pràptotyasaü÷ayam . ràjyasthakùatriyàrthe ca ekàda÷yàmupoùitaþ . purodhàþ kùatriyasyàrdhaü phalaü pàproti ni÷citam . pitàmahàdãnudi÷ya ekàda÷yàmupoùaõe . kçte te tu phalaü vipràþ! samagraüsamavàpnuyuþ . kartà da÷aguõaü puõyaü pràpnotyatra na saü÷ayaþ . yamudi÷ya kçtaüsopi saüpårõaü phalamàpnuyàditi>% . pratinidhau ca ka÷cidvi÷eùaþ smçtau %<kàmye pratinidhirnàsti nitye naimittike ca saþ . kàmye'pyupakramàdårdhvaü kvacitpratinidhiü viduriti>% . ayamarthaþ nityaü naimittikaü ca pratinidhinàpyupakramya kàrayet kàmyaü tu svasàmarthyaü parãkùya svayamebopakramya kuryàt asàmarthye upakramàdårdhaü pratinidhinàpi tat kàrayet .
     upavàsàkaraõe pràya÷cittaü smaryate %<aùñamyà¤ca caturda÷yàü divà bhuktvaindavaü caret . ekàda÷yàü divà ràtrau nakta¤caiva tu parvaõãti>% smçtyantare %<arke parvadvaye ràtrau caturda÷yaùñamãdivà . ekàda÷yàmahoràtraü bhuktvà càndràyaõa¤caret>% . atha kàmyopavàsakramaþ tatràïgiràþ %<sàyamàdyantayorahnoþ sàyaü pràta÷ca madhyame . upavàsaphalaü presurjahyàdbhaktacatuùñayam>% iti . devalaþ %<da÷amyàmekabhaktastu màüsamaithunavarjitaþ ekàda÷ãmupavaset pakùayorubhayorapi . devatàstasya tuùyanti kàmitaü càsya sidhvatãti>% vçhaspatirapi %<divànidrà parànnaü ca punarbhojanamaithune . kùaudraü kàüsyàmiùaü tailaü dvàda÷yàmaùña varjayediti>% kårmapuràõe %<kàüsya màüsaü masåràü÷ca caõakàn koradåùakàn . ÷àkaü nadhu parànna¤ca tyajedupavasan striyamiti>% smçtyantare'pi %<÷àkaü màüsaü masåràü÷ca punarbhojanamaithune . dyåtamanyambupàna¤ca da÷amyàü vaiùõavastyajediti>% viùõudharmottare %<asambhàùyàn hi sambhàùya tulasya tasikàdalam . àmalakyàþ phalaü vàpi pàraõe prà÷ya ÷udhyati>% %<asakçjjalapànaü ca divàsvàpa¤ca maithunam . tàmbålacarvaõaü màüsaü varjayet vratavàsare>% iti ca . vasiùñhaþ %<upavàse tathà ÷ràddhe na khàded dantadhàvanam . dantànàü kàùñhasaüyogohanti sapta kulà ni ceti>% dantadhàvane pràya÷cittaü ca viùõurahasye %<÷ràddhopavàsadivase khàditvà dantadhàvanam . gàyatryàþ ÷atasaüpåtamambu prà÷ya vi÷uddhyatãti>% hàrãtaþ %<patitapàùaõóinàstikasambhàùaõamançtà÷lãlàdikamupavàsàdiùu varjayediti>% kårmapuràõe %<bahirgràmàntyajàn såtiü patita¤ca rajasvalàm . na spç÷ennàmibhàùeta nekùeta vratavàsare>% iti viùõurahasye %<smçtyàlokanagandhàdisvàdanaü parikãrtanam . annasya varjayet sarvaü gràsànà¤càbhikàïkùaõam . gàtràbhyaïgaü ÷iro'bhyaïgaü tàmbålaü cànulepanam . vratastho varjayet sarvaü yaccànyatra niràkçtabhiti>% brahmàõóapuràõe %<kàüsyaü màüsaü suràü kùaudraü lobhaü vitathabhàùaõam . vyàyàma¤ca pravàsa¤ca divàsvapnaü tathà¤janam . tilapiùñaü masåràü÷ca dvàda÷aitàni vaiùõavaþ . dvàda÷yàü varjayennityaü sarvapàpaiþ pramucyate>% iti .
     ekàda÷yàü ÷ràddhaü kçtvàpi na bhoktavyaü tadàha kàtyàyanaþ %<upavàso yadà nityaþ ÷ràddhaü naimittikaü bhavet . upavàsaü tadà kuryàdàghràya pitçsevitamiti>% tathà %<màtàpitroþ kùaye pràpte bhavedekàda÷ã yadàü . abhyarcya pitçdevàüstu àjighret pitçsevitamiti>% yattu vacanam %<÷ràddhaü kçtvà tu yo vipro na bhuïakte pitçsevitam . havirdevà na gçhõanti kavya¤ca pitarastatheti>% tadekàda÷ãvyartiriktaviùayam àghràõenàpi bhojanakàryaü sidhyati tasya bhojanakàrye vidhànàt
     såtakàdau dànàrcanarahitamupavàsamàtraü kuryàt taduktaü kårmapuràõe %<kàmyopavàse praktànte tvantarà mçtasåtake . tatra sàmyaü brataü kuryàtdànàrcanavivarjitam>% iti varàhapuràõe %<såtake ca naraþ sràtvà praõamya manasà harim . ekàda÷yàü na bhu¤jãta vratamevaü na lupyate . mçtake na ca bhu¤jãta ekàda÷yàü sadà naraþ . dvàda÷yàntu sama÷rãyàtsràtvà viùõuü praõamya ceti>% . tatra parityaktaü devàrcanaü såtakànte kuryàt taduktaü matsyapuràõe %<såtakànte na sràtvà påjàyitvà janàrdanam . dànaü dattvà vidhànena vratasya phalama÷nute>% iti . strãõàü rajodar÷ane'pi na vratatyàgaþ kintu devatàrcanàdirahitaü såtakàdàvivopavàsamàtraü karyaü tadàha pulastvaþ %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta nàrã dçùñe rajasya'pi>% iti . çùya÷çïgaþ %<saüpravçtte'pi rajasi 2 tyàjyaü dvàda÷ãvratamiti>% . satyavrato'pi %<pràrabdhadãrghatapasàü nàrãõàü cedrajobhavet . na tatràpi vratasya syàduparodhaþ kadàcaneti>% ÷uddhyanantaraü devatàrcanàdikaü kuryàt tathà ca smçtiþ %<sràtvà bhartu÷caturthe'hni ÷uddhà syàtparicàraõe . pa¤came'hani ÷uddhà syàddaive pitrye ca karmaõãti>%
     nityopavàsaprakàro viùõurahasye'bhihitaþ %<atha nityopavàsã cetsàyaü pràtarbhujikriyàm . varjayenmatimàt vipraþ saüpràpte harivàsare>% iti brahmavaivarte'pi %<iti vij¤àya kurvãta nityamekàda÷ãvratam . vi÷eùaniyamà÷akto'horàtraü bhuktivarjitaþ . nigçhãtendriyaþ ÷raddhàsahàyoviùõutatparaþ . upoùyaikàda÷ãü pàpànmucyate nàtra saü÷ayaþ>% . ÷aktau satyàü niyamànàcaret tathà ca kàtyàyanaþ %<÷aktimàüstu tataþ kuryànniyamaü savi÷eùaõamiti>% .
     yadà dvàda÷yàü ÷ravaõanakùatrambhavet tadà ÷uddhaikàda÷ãmapi parityajya dvàda÷yàmevopavaset tathà ca nàradãye %<÷uklà và yadi và kçùõà dvàda÷ã ÷ravaõànvità . tayorevopavàsa÷ca trayoda÷yàü ca pàraõamiti>% tathà %<ekada÷yàntvaviddhàyàü saüpràpte ÷ravaõe tadà . upoùyàdvàda÷ã ÷uddhà sarvapàpakùayàvaheti>% yadà pàraõaparyàptà dvàda÷ã syàttadà tasyàmeva pàraõà kàryà na tu trayoda÷yàü taduktam %<bhavedyatra trayoda÷yàü dvàda÷yàstu kalàdvayam . dvàda÷a dvàda÷ãrhanti trayoda÷yàü tu pàraõam . kalàdvayaü trayaü vàpi dvàda÷ãü na tvatikramet . pàraõe maraõe néõàü tithistàtkàlikã smçteti>% nanu dvàda÷yatikrame'pi nàsti doùaþ sà tithiþ sakalà j¤eyeti vacane sàkalyavidhàmàditi cet maivaü sàkalyasya snànàdiviùayatvàt vàkya÷eùe %<snànadànajapàdiùu>% ityabhidhànàt . pàraõe tu sàkalyavacanaü na pravartate tithistàtkàlikã j¤eyetyukteþ
     alpadvàda÷ãkàle yadà pàraõantadà sadbhiþ pràgevasarvàþ kriyàþ kartavyàþ taduktaü nàradãye %<alpàyàmadha viprendra! dvàda÷yàmaruõodaye . snàtvàrcanàkriyàþ kàryàdànahomàdisaüyutàþ . etasmàtkàraõàdvipa! pratyåùesnànamàcaret . pitçtarpaõasaüyuktaü svalpàü dçùñvà ca dvàda÷ãm . mahàhànikarã hyeùà dvàda÷ã laïghità nç õàm . karoti dharmaharaõamasnàteva sarasvatãti>% garuóapuràõe'pi %<yadà svalpà dvàda÷ã syàdapakarùobhujerbhavet . pràtarmadhyàhnikasyàpi tatra syàdapakarùaõamiti>% . skandapuràõe'pi %<yadà bhavedatãvàlpà dvàda÷ã pàraõàdine . åùaþkàle dvayaü kuryàt pràtarmadhyàhnika¤cayaditi>% . tatra pàraõà sambhave adbhiþ pàraõaïkuryàt tadàha kàtyàyanaþ %<sandhyàdikambhavennityaü pàraõantu nimittataþ . adbhistu pàrayitvàtha naityikànte bhujirbhavediti>% devalo'pi %<saïkañe viùame pràpte dvàda÷yàü pàrayetkatham? . adbhistu pàraõaïkuryàtpunarbhuktaü na doùakçditi>% . yathà kalayàpi dvàda÷ã nàsti tadàtrayoda÷yàmapi pàraõaïkuryàt taduktaü nàradàye %<trayoda÷yàü tu ÷uddhàyàü pàraõaü pçthivãphalam . ÷atayaj¤àdhikaü vàpi naraþ pràpnotyasaü÷ayamiti>% . pàraõa¤ca naivedyami÷ritaïkuryàt taduktaü skandapuràõe %<kçtvà caivopavàsantu yo'÷nàti dvàda÷àdine . naivedyaü tulasãmi÷raü hatyàkoñivinà÷anamiti>% .
     asyàmekàda÷yàü yànyupavàsapratinidhiråpàõi ekabhaktanaktàyàcitadànàni teùàü pratipadyuktanyàyenopavàsatithàvevànuùñhànaü, ya ni tu svatantràõyekabhaktanaktà dãni teùàü pårboktanyàyena madhyàhnàdivyàpitithigrahaõapràpnau da÷amãviddhà pratiùidhyate dvàda÷ãkalpe %<pårõàviddhàüdinàrdhena nandàü pårõàmapi tyajet . yadãcchedàtmasantànaü niyameùu caturùvapi . nopoùitaü ca nakta¤ca naikabhaktamayàcitam . gandàyàü pårõaviddhàyàü kuryàdai÷varyamohitaþ . ekàda÷ã yutà ÷astà dvàda÷yà samupoùaõe . nakte càyàcite nityamekabhakte tathà'nagha! . nakta¤càyàcitaü tàta! naikabhaktamupàharet . da÷amãsahite dànamanarthaü harivàsare>% iti dinàrdhena sàrdhasaptamuhårtairityarthaþ . etadevàbhipretya %<dikpa¤ca da÷amistatheti>% udàhçtam . tathà %<sàrdhasaptamuhårtestu vedho'yaü bàdhate vratamiti>% etadånavedhe tu tiyyantaravanmadhyàhnàdivyàptirgrahãtavyà .
     atràdhikàrivi÷eùa hariø bhaø àgneye %<gçhasthovrahma càrã và àhitàgniryamistathà . ekàda÷yaü na bhu¤jãta pakùayo rumayorapi>% . pàdmottarakhaõóe %<varõànàmà÷ramàõà¤ca strãõà¤ca varavarõini! ekàda÷yupavàsastu kartavyonàtra saü÷ayaþ>% . %<etasmàt kàraõàdvipra! ekàda÷ya mupeùaõam . kuryànnarovà nàrã và pakùayorubhayorapi>% viùõudharmottarãyam %<vaiùõavoü vàtha ÷aivovà kuryàdekàda÷ãvratam>% . saurapuràõam %<vaiùõavovàtha ÷aivovà sauro'pyetat semàcaret>% . skàndam . %<na ÷aivona ca saurovàünà÷ramã tãrthasevakaþ . yobhuïkte vàsare viùõoþ ÷vapacàdadhiko hi saþ . viprithaü tena me gori! kçtaü duùñena pàpinà . madbhaktibalamà÷ritya yena bhuktaü harerdine>% . %<vidhavà yà bhavennàrã bhu¤jãtaikàda÷ãdine . tasyàstu sukçtaü na÷yet bhråõaityà dinedine>% kàtyàø . ekàda÷ãü vinà raõóà yati÷ca sumahàtapàþ . pacyate hyandhatàmisre yàvadàhåtasaüplavam nàradãyam . sadhavàyàstu patyanumatyà saha vàdhikàraþ . %<saputra÷ca sabhàrya÷ca svajanai rbhaktisaüyutaþ . ekàda÷yàmupavaset pakùayorubhayorapi>% viùõudhaø . tadanumatyà sadhavàyà adhikàrità kàlamàø dar÷ità .
     vaiùõavasyobhayapakùayorniütyàdhikàraþ yathàha tattvasàgare . %<yathà ÷uklà tathà kçùõà yathà kçùõà tathetarà . tulye te manute yastu savai vaiùõava ucyate>% evameva eø taø raghuø . %<vyàdhibhiþ parimåtànàü pittàdhika÷arãriõàm . triü÷advaùàüdhikànà¤ca naktàdiparikalpanam>% màrkaø puø . pràguktakàlamàdhavamatànusàriõyekàda÷ãvratakàlàdivyavasthà sarvade÷avàsibhiþ pràyeõàdriyate . gãóanivàsibhistu raghunandanoktà vyavasthàdriyate . tanmatasiddhavyavasthà tu ekàda÷ã taø dhçtavacanajàtàdanusandheyà tatra saükùepastatraü dar÷ito yathà tatra saükùepaþ pàraõàdine dvàda÷ãlàbhe sarvaeva pårõàü tyaktvà khaõóàmupavaset tadalàbhe gçho pårbàü tadanyaþparàü vidhavàpi . yadà tu pårbadine da÷amyà uttaradine dvàda÷yà yuktaikàda÷ã tadottaràmupoùya dvàda÷yàü pàraõaü kuryàt . paradine dvàda÷ànirgame trayoda÷yàmapãti . yadà tu såryodayànantaraü da÷amãyutaikàda÷ã atha ca paradine na niþsarati tadà tàü vihàya ddhàda÷a mupavaset . (atramàdhavamate bhedaþ) yadà tu såryodayàt pràk kàlãnada÷amãviddhaikàda÷ã paradine na ni sarati tadà tàmupavaset . yadà tu tathàvidhà satã paradine'pi niþsarati tatparadine ca dvàda÷ã tadà tàü vihàya khaõóàmupoùya dvàda÷yàü pàrayet . yadà tu pårvadine tadviddhaikàda÷ã paradine ca dvàda÷ã tadà ùaùñidaõóàtmikàü viddhàmupoùya paradine dvàda÷yàþ prathamapàdamuttãrpya pàrayet . vaiùõavastu tatràpi ÷uklapakùe paràmupoùya trayoda÷yàü vàrayediti .
     sarvasyàü kçùõaikàda÷yàü vaiùõavànàü saputtràõàü gçhastrànàmapyupavàsonityaþ . bràhmaõasya tu vi÷eùatonityaþ . vaiùõavetareùàntu tàdç÷ànàü hari÷ayanamadhyavartinãùu kçùõaikàda÷ãùåpavàsonityaþ . aputtravatàü gçhiõàntu sarvàsveva nityàdhikàraþ . kàmyopavàse tu avi÷eùeõaiva sarveùàmadhikàraþ . nityopavàse tu ravisaükramàdidoùonàsti aùñàbdàdadhikomartyohyapårõà÷ãtivatsaronityàdhikàrã vidhavàyàstu sarvàsveva nivyàdhikàraþ .
     atra malamàsàdidoùonàsti . yathà jyotiþ parà÷araþ %<anàdidevatàrcàsu kàladoùona vidyate . nityasvàdhyàyayoge ca tathaivaikàda÷ãvrate>% ekàø taø raghuø .
     atra vi÷eùohemàdrau skànde . %<ekàda÷ã kalà yatra dvàda÷ã ca kùayaü gatà . naktaü tatra prakurvãta nãpavàsaü gçhà÷ramã>% . atropavàsavidhàyakasàmànya÷àstrasya naktavidhàyakavi÷eùa÷àstreõa bàdhaþ . %<ekàda÷ã kalàpyekà dvàda÷ã yatra lupyate . tatropavàsaü kurvãta niùkàmoviùõutatparaþ>% tatraiva skàndam . %<tatra pårvàparavacanaparyàlocanayà naktavidhànaü kàminaþ kàmyopavàsa vrataviùayaü, niùkàmasya, nityopavàsàrthino viùõuparàyaõasya gçhasthasyàpyupavàsaþ>% eø taø raghuø . vàcaspatimate %<niùkàmastu gçhã kuryàduttaraikàda÷ãü tathà . sakàmastu tadà pårvàü kuryàdbaudhàyano'bravãt>% viùõurahasyàt sakàmena tatra da÷amãviddhà kàryà niùkàmeõa dvàda÷ãyuktopoùyetibhedaþ .
     vedhaviùaye hemàdro tu sàrdhaghañikàtrayoktiraùñàviü÷atimànaràtriviùayà mahattaràstu ràtrãrapekùya catrasrodhañikàgràhyà %<ni÷aþprànte tu yàmàrdhe devavàditravàdane . sàrasvatànadhyayane càruõodaya ucyate iti>% smçterityuktam . hemàdrimatànusàreõa niõõaø siø ekàda÷ãbhedà aùñàda÷etyuktvà tadvyavasthà tatroktà yathà %<÷uddhà viddhà dvayã nandà tredhà nyånasamàdhikaiþ . ùañprakàràþ punastredhà dvàda÷yånasamàdhikàþ>% ityaùñàda÷aikàda÷ã bhedàþ tatra ÷uddhàdhikanyånadvàda÷ikà ÷uddhàdhikasamadvàda÷ikà ca sakàmaiþ pårvà niþkàmairuttarà kàryà %<prathame'hani saüpårõeti>% pårvoktaskàndàt ånadvàda÷ikàyàü tu viùõuprãtikàrmairupavàsadvayaü kàryam %<saüpårõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà . lupyate dvàda÷ã tasminnupavàsaþ kathaü bhavet? . upoùye dve tithã tatra viùõuprãõanatatparairiti>% vçddhavasiùñhokteþ . %<÷uddhanyånà ÷uddhàdhikà ÷uddhasamà viddhanyånà viddha samàdhikadvàda÷ikà ca sarveùàü paraiveti>% hemàdriþ madanaratnaü tu ÷uddhàdhikà parà . %<saüpårõaikàda÷ã yatreti>% pårvokteþ . %<÷uddhà yadà samà hãnà samà hãbàdhikottarà . ekàda÷ã mupavasenna ÷uddhàü vaiùõavãmapãti>% skàndàt atra ÷uddhà ekà da÷ã, uttarà dçda÷ã %<nacedekàda÷ã viùõàviti>% nàradokte÷ca . yattu %<aviddhàpi ca viddhà syàditi>% padmam tacchuddhàdhikàparam . yattu %<saüpårõaikàda÷ã tyàjyà parato dvàda÷o yadi . upoùyà dvàda÷ã ÷uddhà dvàda÷ya meva pàraõam>% ityàdi tadvaiùõavaparam . smàrtànàü tu pårvaivetyuktam . viddhanyånà samadvàda÷ikà tu mumukùåõàü putravatàü ca parà anyeùà¤ca pårvà . putravato'pi pårvoti madanaratne . viddhasamà samadvàda÷ikonadvàda÷ikà ca mumukùubhiþ parà'nyaiþ pårvà kàryà . %<da÷amã mi÷rità pårvà dvàda÷ã yadi lupyate . ÷uddhaiva dvàda÷ã ràjannupoùyà mokùakàïkùibhiriti>% vyàsokteþ mokùakàïkùigrahaõàdanyeùàü pårvaiva . %<pàraõàhe na labhyeta dvàda÷ã kalayàpi cet . udànãü da÷amãviddhàpyupoùyaikada÷ã tithiriti>% çùya÷çïgokte÷ca . viddhàdhikà samadvàda÷ikà ca sarveùàü paraiva màdhavamate tvatra gçhiõaþ pårvà yateruttarà %<sarvatraikàda÷ã kàryà dvàda÷ãmi÷rità naraiþ . pràtarbhavatu và mà và yato nityamupoùaõamiti>% pàdmokteþ . viddhàdhikà nyånadvàda÷ikà mokùaparaiþ viùõuprãtikàmaiþ parà kàryà gçhasthena tu nakta kàryam %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . upavàsaü na kurvãta putrapautrasamanvita>% iti kaurme dinakùaye upavàsa niùedhàt . %<da÷amyaikàda÷ã viddhvà dvàda÷ã ca kùayaü gatà . kùãõà sà dvàda÷ã j¤eyà naktaü tu gçhiõaþ smçtamiti>% vçddha÷àtàtapokte÷ca gçhiõaþ pårvatropavàsaþ . ekàda÷yàþ ÷uddhanyånatve ÷uddhasamatve và dvàda÷yà nyånasamatvayorekàda÷yàmupavàsaþ . yàni tu %<da÷amyanugatà hanti dvàda÷advàda÷ãphalam . dharmàpatyadhanàyåüùi trayoda÷yàü tu pàraõamiti>% kaurmàdãni da÷amãvedhatrayoda÷a pàraõayorniùedhakàni tàni vihitabhinnaparàõi atra målavacanàni tadvyavasthà càkare j¤eyà . yattu kàlahemàdrau %<bahuvàkyavirodhena sandeho jàyate yadà . dvàda÷ã tu tadà gràhyà trayoda÷yàü tu pàraõamiti>% màrkaõóeyokteþ %<sandigdheùu ca vàkyeùu dvàda÷ãü samupovayet . vivàdeùu ca sarveùu dvàda÷yàü samupoùaõam . pàraõaü ca trayoda÷yàmàj¤eyaþ màmakã mune!>% iti pàdmokte÷ca vedhasandehe jyotirvidàü vi pratipattau và parà kàryetyaktam . tadvaiùõavaviùayam
     athàtropayuktaü ki¤ciducyate . tatra da÷amyàmekàda÷ãyoge da÷amãmadhya eva bhojanam . %<ekàda÷yàü na bhu¤jãteti>% tasyà eva nimittatvàt, %<niùedhastu nivçttàtmà kàlamàtramapekùata>% iti devalokte÷ca . kecittu ekàda÷ã vratàïgatvena pårvedyurekà ktavidhànàdvidhispçùñe ca viùaye niùedhànavakà÷ena kàmyavratàïge na bhojananiùedha pravartate te naikàda÷ãmadhye'pi pårvadine bhojanamityàhuþ nirõaø siø . tatraikàda÷ãdivase ÷ràddhapràptau vi÷eùaþ niø siø uktaþ
     màdhavãye %<upavàso yadà nityaþ>% ityàdi pràgukta kàtyàyanavàkyamà÷ritya upavàsadine÷ràddhaü kçtvà ÷ràddha÷eùa ghràõaü kàryamiti vyavasthàpyoktam . %<hemàdryàdisarvanibandheùvavam . etenaikàda÷ãnimittakaü vvàddhaü dvàda÷yàü kàryamiti>% vadantaþ paràstàþ ki¤ca, mahàlaye . sa pakùaþ sakalaþ påjyaþ ÷ràddhaùoóa÷akaü pratãti, ÷rutaü ùoóa÷atvam . pauùaikàda÷yàü ca manvàdi÷ràddhaü, kùayàhàparij¤àne ca kçùõaikàda÷yàü vihitaü ÷ràddhaü bàdhitameva syàt . yadapi smçticandrikàsthaü pañhanti . %<annà÷ritàni pàpàni tadbhokturdàtureva và . majjanti pitarastasya narake ÷à÷vatãþ samà>% iti . tasyàpi ràgapràptabhujigocarasya vaidhaü ÷ràddhaü gocarayatàü mahatsàhasamityalam . yo'pi %<akçta÷ràddhanicayà jalapiõóavinàkçtàþ>% iti laghunàradãye ekàda÷yàü ÷ràddhàdiniùedhaþ sa màtàpitçbhinnaviùayaþ pårvavàkye tadgrahaõàt
     haribhaktivilàsànusàriõastu vaiùõavadãkùàvatàü taddine ÷ràddhaniùedhaþ dvàda÷yàü tat karaõãyamiti vadanti yathà athopavàsadine ÷ràddhaniùedhaþ . pàdme puùkarakhaõóe %<ekàda÷yàü yadà ràma! ÷ràddhaü naimittikaü bhavet . taddinaü tu parityajya dvàda÷yàü ÷ràddhamàcaret>% . tatraivottarakhaõóe %<ekàda÷yàntu pràptàyàü màtàpitrormçtàhani . dvàdada÷yàü tat pradàtavyaü nopavàsadine kvacit . garhitànnaü nacà÷nanti pitara÷ca disaukasaþ>% . skànde %<ekàda÷ã yadà nityà ÷ràddhaü naimittikaü bhavet . upavàsaü tadà kuryàt dvàda÷yàü ÷ràddhamàcaret>% . brahmavaivarte . %<ye kurvanti mahãpàla! ÷ràddhaü tvekàda÷ãdine . trayaste narakaü yànti dàtà bhoktà paretakaþ>% . haribhaktiø dhçtavàkyàni . ekàda÷yàü yadà ràmetyàdinà upavàsadine ÷ràddhaü niùiddham . yacca skàndàdau %<÷ràddhadinaü samàsàdya upavàso yadà bhavet . tadà kçtvà tu vai ÷ràddhaü bhukta÷eùantu yadbhavet . tat sarvaü dakùiõe pàõau gçhãtvànnaü ÷ikhidhvaja! . avajighredanenàtha bhavet ÷ràddhaü ÷ikhidhvaja! . pitéõàü tçptidaü tàta! vratabhaïgo na vidyate>% ityàdi . tacca vaiùõavetaraviùayaü mantavyam vaiùõavapitéõàmapi ÷rãviùõudine ÷ràddhabhakùaõàyogàditi taññãkà . atredaü bodhyaü smçticandrikàsthavacanena haribhaktivilàsadhçtacavanacatuùñayena ca upavàsadine ÷ràddhaniùedhàt pràgukta kàtyàyanaskàndàdivacanena ÷ràddha÷eùabhojanàsambhave'pi àghràõamàtràïgakatayà ÷ràddhavidhànàt parasparaü virodhastayorvirodhaparihàràya kartçbhedaviùayakatvamava÷ya kalpanãyaü tadvinà tadaparihàràt tatra vaiùõavetaraviùatayà àghràõàïga÷ràddhasya, vaiùõavaviùayakatayà ca ÷ràddhaniùedhasya kalpanaü yukta na ca vinigamanàviraheõa vaiparãtyaü ÷aïkanãyaü vaiùõavasya satvaguõàdhikaviùõoþ sevakatvena sàtvikapuràõãktavidhereva gràhyatayà sàtvikapuràõeùu ca pàdmasya kãrtanàt vaiùõavaiþ pàdmoktavidhereva grahyataucityena skàndasya tàmasatvena taduktavidhestatarairgràhyataucityena ca vinigamanàsambhavàt pàdmaskàndayoryathà sàtvikatàmasatvaü tathoktam màtsyaü kaurmaü tathà laiïgaü ÷aivaü skàndaü tathaiva ca . àgneya¤ca ùaóetàni tàmasàni nibodhata . baiùõavaü nàradãta¤ca tathà bhàgavataü ÷ubham . gàruóa¤ca tathà pàdmaü vàràhaü ÷ubhadar÷ane . sàtvikàni puràõàni vij¤eyàni ÷ubhàni ùañ padmapuø . eva¤ca sati pàdmavàkyasya vaiùõavaviùayakatvani÷caye skàndakàtyàyanàdivàkyasya taditaraviùayatvaü nir÷cãyate . nirõayasindhukçtà ÷ràddhaniùedhavàkyasya màtàpitç÷ràddhavyatiriktaviùayakatvaü yatkalpitaü tanna manorayamaü pàdmoktavàkye garhitànnaü na gçhõantã pitaraiti pitçmàtrasyàgrahaõokteþ sarva÷ràddhasyaiva niùedhàt màtàpitrormçtàhanàtyàdipàdmottaravacane tayorapi ÷ràddhaniùedhàt . tena kaimutikanyàyenetara÷ràddhasyàpi niùedhaþ såpapanna eva . ki¤ca ÷eùabhojananimittakàlayorubhayopyaraïgatayà smàrtànàü ÷eùabhojanaråpàrïgabàdhaþ vaiùõavànàü tu kàlabàdha ityubhayorapiekatarabàdhasya ÷àstrabodhitatayà na dåùakatvam . smàrtairapi grastodayà dinimittakopavàsadine ÷ràddhaü niùidhya grahaõàt paredyuþ ÷ràddhavidhànena kàlaråpàïgavàdhasya tatra svãkàràta taddhadatràpi ekàda÷yupavàsadinasambhavimçtàharåpakàlabàdhenottaradine ÷ràddhavidhànenàvaiùbhyam . tathà ca %<grastodaye yadà candre pratyavda samuprasthitam . taddine copavàsaþ syàt pratyavdaü tu pare'hani>% %<grastàvevàstamànaü tu ravãndå pràpnuto yadi . pratyavdaü tu tadà kàryaü pare'hanyeva sarvadà>% niø siø dhçtavacanaiþ nimittakàlabàdhenàparedyuþ ÷ràddhakàlaþ . etena ekàda÷ãvratadivase ÷ràddhaniùedhe vighnapatita÷ràddhasya kçùõaika÷yàü vidhànam a÷vayukkçùõapakùanimittakaùoóa÷a÷ràddhavidhàna¤ca nirviùayaü syàdityàpattirapàstà viùayabhedena vyavasthàsambhavàt . tathàhi vighnapatita÷ràddhe ÷ràddhakàlavyàptaikàda÷ãtithimàtrasya nimittatà tasya vratadivasàt pårbedyurapi kadàcit sambhavena tadråpaviùayalàbhena nirviùayatvàbhàvàt kvacidekadine tatprasaktàvapi sàmànyamukhena pravçtta÷àstrasya upavàsadinavyatiriktatithikhaõóaviùayakatvakalpanenàvirodhaþ . ki¤càtra kartçbhedenavyatasthàpyupapadyate vaiùõavetarasaputragçhasthasya kçùõaikàda÷yupavàsasya nityatvàbhàvena tatparaü ÷ràddhavidhànaü, vaiùõavaviùayaþ ÷ràddhaniùedha iti kartçbhedasambhavàt . a÷vayukkçùõapakùanimittakaùoóa÷a÷ràddhavidhànamapi na nirviùayaü tithihràsàdiva÷àdekasàvanadivase tatravihita÷ràddhadvayavad vaiùõavaiþ dvàda÷yàü ÷ràddhadvayakaraõena ùoóa÷asaükhyàpårtisammavàt . pauùaikàkà÷àråpamanvàdinimittaka÷ràddha syàpi naimittikatayà manvàdikçtyatvena pårvàhõe vihitatvena upavàsadina eva tatkhaõóasyaiva làbhasambhavena pårbadivase ca tadasambhavena virodhaprasaïge'pi vaiùõavànàü dvàda ÷yàmeva mçtàha÷ràddhasyeva tasya kartavyatà vaiùõavetaragçhasthasya taddine kartavyateti kartçbhedàt vyavasthàyà nànupapattiþ .
     pàdme naimittikamityukteþ brahmavaivarte paretaka ityukte÷ca àdya÷ràddhamapi ekàda÷yupavàsadivase vaiùõavairna kartavyameva . %<ekoddiùñaü tu yat ÷ràddhaü tannaimittikamucyate . tadapyadaivavikaü kàryamayugmànà÷ayed dvijàn>% iti bhaviùya puø ekoddiùñasya naimittikatvena paribhàùitatvàtpretodde÷yaka÷ràddhasya ca ekoddiùñatvàcca tasyàpi taddine niùedha eva preta÷ràddhasya yathaikoddiùñatvaü tathaikoddiùña÷abde vakùyate itthaü smàrtavaiùõavakartçbhedàt vyavasthàbhedaþ .

#<ekàda÷aguru># puø ekada÷amità guravaþ . %<àcàrya÷ca pità jyoùñhobhràtà caiva mahãpatiþ . màtulaþ ÷va÷urastràtà màtàmahapitàmahau . varõajyaùñhaþ pitçvya÷ca puüsvete guravomatàþ>% iti devalokteùu àcàryàdiùu . tràtà tràõakattàü . varõajyeùñhaþ kùatriyàdãnàü bràhmaõàdiþ . anenaikàda÷a guravaþsaïketitàþ . kathamanekeùàmekaguru÷abda bàcyatvamekasya pravçttinimittasyàbhàvàt iti cenna %<gururanugantavyaþ>% ityàdi ÷rutyà sadàparitoùaõãyatvàdi dharmàtmakasyopàdhitvàt yadyapyàcàryasyaiva paritoùaõãyatà ÷råyate tathàpi tadanyeùvatidi÷yate ato'tidiùñadharmo'pyekapadapravçttàvupàdhirbhavati iùñi÷abdapravçttàviva taddharmasaübandhaþ ÷àstrãyagurupadapravçttiviùayatvaü vopàdhirbhava tu vi÷eùàgrahàdakùàdi÷abdavadanekàrthataiva kodoùaþ pràø viø . aya¤ca ÷abda ekàda÷in÷abdàt pårbaü bodhyaþ pramàdàttatra na likhito'to'tra likhitaþ .

#<ekàda÷arà÷ika># naø ekàda÷a rà÷ãnadhikçtya pravçttaü gaõanam kan . lãlàvatyukte gaõanaprakàrabhede tatprakàra÷ca tatraiva yathà %<pa¤casaptanavarà÷ikàdike'nyonyapakùanayanaü phalacchidàm . saüvidhàya bahurà÷iye baùe svalparà÷ibadhabhàjite phalam>% ityuktadi÷à phalànayanam . tatrodàø %<piõóe ye'rkamitàïgulàþ kila caturvargàïgulàvistçtau piø 12 8 paññàdãrghatayà caturda÷a karàstriü÷anmitàþ>% viø 16 12 %<età vistçtidãrghapiõóamitayo yeùàü dãø 14 10 caturvarjitàþ>% iti navarà÷ike uktvà . miø 30 1 4
     %<parñàye prathamoditapramitayogavyåtimàtre gatàsteùàviø 12 8 mànamanàya cecchakañinàü drasmàùñakaü bhàñaviø 16 12 kam . anye ye tadanantaraü nigaditàmàne dãø 14 10 caturvarjitàsteùàü kà bhavatãti bhàñakamiø 30 14 mitirgavyåtiùañke vada>% . atra phalasyetaragaø 1 6 pakùanayane tasya bahurà÷ikatvaü tadrahitapakùasya bhàø 80 svalparà÷ità tena samànàïkenobhayapakùayorapavartane phalasahitabahurà÷ipakùasyàïkasya parasparaguõane jàtàþ 48 aïkàþ phalarahitapakùàïkànàü parasparaghàtaniùpannena 6 ùaóaïkena bhàjite labdhàþ 8 aùñau aïkàstena aùña drasmàstatra bhàñakamitiriti tatra ni÷cayaþ . atredamavadheyam phalacchidàmityuktàvapi phalacchedabhinnarà÷icchedasyaiva anyonyapakùanayanam na tu phalacchedasyeti . aya¤ca ÷abdaþ ekàda÷advàra÷abdàt paraü bodhyaþ pramàdàttatra na likhito'to'troktaþ .

#<ekàdi># triø eka àdiryasya . 1 ekatvasa khyànvitamàrabhya paràrdhàntasaükhyàyukte . 2 tatsmàrake rekhàsannive÷avi÷eùaråpeaïke ca . aïkà÷ca nava teùàmeva sthànavi÷eùayogabhedena vibhinnasaükhyàsmàrakatvam . atha ekàdyaïkaiþ yad yatsaükhyànvitàþ smàryante taducyate . 1 ityaïkena ekaþ evaü 2, dvau, 3, trayaþ, 4, catvàraþ 5, pa¤ca 6, ùañ 7, sapta 8, aùñau 9, nava 10, da÷a . da÷ànàmekàdinavabhiraïkairàdhikye 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 ityete'ïkàþ krameõa ekàda÷advàda÷atrayoda÷acaturda÷a pa¤cada÷aùoóa÷asaptada÷àùñàda÷anavada÷ànàü smàrakàþ . da÷àïkasya ca dvyàdinavabhirguõane krameõa 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90 ete'ïkàþ krameõa viü÷atitriü÷accatvàsi÷atpa¤cà÷atùaùñisaptatya÷ãtinavatisaükhyànvitànàü smàrakàþ . eùà¤ca ekàdikanavabhiràdhikye 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, ityete'ïkà ekaviü÷atyàdãnàü smàràkàþ . evaü 31 ityàdayo'ïkà ekatriü÷adàdãnàü smàrakàþ . da÷abhi rguõite da÷àïke 100 ityaïkaþ ÷atasya smàrakaþ . krameõa da÷ottaraguõane %<ekada÷a÷atasahasràyutalakùaprayutakoñayaþ krama÷aþ . arvudamabjaü sarvanikharvaü mahàpadma÷aïkavastasmàt . jaladhi÷càntyaü madhyaü paràrdhamiti da÷aguõottaràþ saüj¤àþ saükhyàyàþ sthànànàü vyavahàràrthaü kçtàþ pårvaiþ>% iti lolàvatyuktadi÷àvaseyam . saükùepeõa tatraikàdyaïgànàü krama÷aþ sthitànàü yogaja saükhyàj¤ànàrthamupàyàntaramuktaü tatraiva yathà ekàdinavànàmaïkànàü yoge kà saükhyeti pra÷ne %<saikapadaghnapadàrdhamathaikàdyaïkayutiþ kila saïkalitàkhyà>% ityuktarãtyà pçùñhasaükhyàpadaü ekayuktena tena 10 aïkenàhataü pçùñhàïkàrdham 9 / 2 45 saüïkalitasaükhyà . tathàcaikàdinavàïkyànàü yoge 45 saükhyà bhavatãti ni÷caya evamanyatràpyåhyam . %<ekàdyekottarà aïkà vyastà bhàjyàþ kramasthitaiþ>% lãlàø ekàdisaükhyànàü vàcakà÷ca katicit ÷abdàþ kavikalpakatàyàü saügçhãtàþ yathà . %<ekobrahmendrahastya÷vagajàsyadanta÷ukradçk 1 . dvayaü pakùa nadãkålàsidhàràràmanandanau 2 . trayaü kàlo'gnimuvanaü gaïgàmàrge÷adçgguõàþ . grãvàrekhà kàlidàsakàvyam ÷åla÷ikhà baliþ . sandhyàpurapuùkaràõi ràmaviùõupadaü vayaþ 3 . catvàri vedabrahmàsyavarõàbdhiharibàhavaþ . svardantidantasenàïgopàyayàmayugà÷ramàþ 4 . pa¤ca pàõóavarudràsyendriyasvardruvratàgnayaþ . mahàpàpamahàmåta mahàkàvyamahàmakhàþ . puràõalakùaõànyaïgànilakarmendriyàrthakàþ 5 . ùañ vajrakoõatri÷ironetratarkàïgaü dar÷anam . cakravartimahàsenavadanàni guõà rasàþ 6 . sapta pàtàlabhuvanamunidvãpàkãjinaþ . vàràbdhigçparàjyàïgavrãhivahni÷ikhàdrayaþ 7 . aùñau yogàïgavasvã÷amårtidiggajasiddhayaþ . brahma÷rutivyàkaraõadikpàlàhi kulàcalàþ 8 . navàïgadvàrabhåkhaõóakçttaràvaõamastakàþ . vyàghrãstanasuràkuõóaseva dhyaïkarasagrahàþ 9 . da÷a hastàïgulã÷ambhubàhuràvaõamaulayaþ . kçùõàvatàradigvi÷ve devàvasthenduvàjinaþ 10 . ekàda÷a mahàdevàþ senà÷ca kurubhåpateþ 11 . dvàda÷àrkamàsarà÷isaükràntiguhabàhavaþ . ÷àrãkoùñhakasenànãnetrakùmàpatimaõóalàþ 12 . trayoda÷a syustàmbålaguõà 13 atha caturda÷a . vidyàmanutridivaràóbhuvanadhruvatàrakàþ 14 . tithayaþ syuþ pa¤cada÷a 15 ùoóa÷endukalàtmikàþ 16 . aùñàda÷a dvãpavidyàpuràõasmçtidhànyakam 18 . siü÷atãràvaõabhujàïgulayo 20 'tha ÷ataü yathà . dhàrtaràùñràþ ÷atabhiùaktàrakà puruùàyuùam . ràvaõàïgulyabjadala÷akrayaj¤àbdhiyojanam 100 . sahasraü jàhnavãvartma ÷eùa÷ãrùàmbujacchadam . ravivàõàrjunakarà veda÷àsvendradçùñayaþ>% . 1000 . ÷àø tiø keùà¤cit saükhyàbhedànvitatayotpattikathanena teùàü tattatsaükhyàbodhakatvaü såcitaüyathà %<haüsavarõauparàtmànau ÷abdàrthau vàsarakùape . sçjatyeùà parà devã tadà prakçtipåruùau . thadyadanyajjagatyasmin yugmaü tattadajàyata2 . triguõãkçtasarvàïgã cidråpà ÷ivagehinã . prasåte traipuraü mantram>% ityupakramya %<lokatrayaguõatraye . dhàmatrayaü sà vedànàü trayaü varõatrayaü ÷ubham . tripuùkaraü svaràndevãbrahmàdãnàü trayaü tathà . vahnikàlatrayaü ÷aktitrayaü vçttitrayaü mahat . nàóãtrayaü trivargaü sà yadyadanyattridhà matam . catuþprakàraguõità ÷àmbhavã ÷armadàyinã>% ityupakramya %<caturaþ sàgarànantaþkaraõànàü catuùñayam . såkùmàdãü÷caturobhàvàn viùõormårticatuùñayam . catuùñayaü gaõe÷ànàmàtmàdãnàü catuùñayam . uóóiyànàdikaü pãñhaü dharmàdãnàü catuùñayam . damakàdãn gajàn devã yadyadanyaccatuùñayam 4 . pa¤cadhà guõità patnã ÷ambhoþ sarvàrthasàdhinã . pa¤caratnaü mahàdevã sarvakàmaphalapradam . pa¤càkùaraü mahe÷asya pa¤cavarõàn garutmataþ . sammohanàn pa¤ca vàõàn kàmàn pa¤ca suradrumàn . pa¤ca pràõàdikàn vàyån pa¤ca varõàn mahe÷ituþ . mårtãþ pa¤ca, kalàþ pa¤ca brahmaçcaþ kramàt . sçjatyeùà parà ÷aktirvedavedàrtharåpiõã 5 . ùoóhà saüguõità devã dhatte mantraü ùaóakùaram . çtån vasantapramukhànàmodàdãn gaõàdhipàn . koùànårmãn rasàn ÷aktãróàkinyàdyàþ ùaóadhvanaþ . yantraü ùaóguõitaü ÷akteþ ùaóàdhàrànajãjanat . ùaóvidhaü yajjagatyasmin sarvantu parame÷varã6 . saptadhà guõità nityà ÷aïkaràrdha÷arãriõã . saptàrõaü tripuràmantraü saptavarõaü vinàyakam . saptakaü vyàhçtãnàü sà saptavarõeü sudar÷anam . lokànadrãn svaràn dhàtån munãn dvãpàna grahànaùi . samidhaþ sapta saükhyàtàþ saptajihvà havirbhujaþ . atyat saptavidhaü yadyattadasyàþ samajàyata 7 . aùñaghà guõità ÷aktiþ ÷aivamaùñàkùaradvayam . gandhàùñaka ÷ubhaü devãdevànàü hçdayaïgamam . bràhmyàdyàbhairavàn sarvàn mårtãre÷ãrvasånapi . aùñapãñaü mahàdevyà aùñàùñakasamanvitam . aùñau sà prakçtãrvighnàn vakratuõóàdikàn kramàt . aõimàdiguõànnàgàn vahnermårtãryamàdikàn . aùñàtmaka jagatyanyat sarvaü vitanute tadà 8 . guõità navadhà nityà såte mantraü navàtmakam . navakaü ÷aktitattvànàü tattvaråpà mahe÷varã . navakaü pãñha ÷aktãnàü ÷çïgàràdãn rasànapi . màõikyàdãni ratnàni navavargayutàni sà . navakaü pràõadåtãnàü maõóalaü nabakaü ÷ubham . yadyannavàtmakaü loke sarvamasyàmuda¤cata 9 . da÷adhà guõità ÷ambhorbhàminã bhavaduþsvahà . da÷akaü ÷aktitattvànàü tattvaråpà mahe÷varã . nàóãnàü da÷akaü viùõoravatàràn da÷a kramàt . da÷akaü lokapàlànàü yadyanyatkalpayatyasau 10 . ekàda÷a kramàt saüvid guõità sà jaganmayo . rudraikàda÷anàmàdyà ÷akterekàda÷àkùaram 11 . samudgarati sarvàtmà guõità dvàda÷a kramàt . rà÷ãn màsàn harermårtãryantraü sà dvàda÷àtmakama . anyadetàdç÷aü sarvaü yat tadasyàvyajàyata>% . atra ca yo yaþ padàrthaþ yadyatsaükhyànvitatayà utpannaþ malaþsvagatasaükhyàtulyasaükhyàsåcakaþ bhavati ca nidar÷ita padàrthànàü tattatsaükhyàyuktatayà loka÷àstraprasiddhiþ ityata stattacchabdànàü tattatsaükhyàsmàrakatvam . tathàcaikavidhasaükhyàguõitaprakçtikàryatvena tulyasaükhyàbodhakatvam . anye'pi kecit saükhyàvi÷eùasåcakàþ bhàø vaø 134 aø dar÷ità yathà . %<vandyuvà ca . eka evà gnirbahudhà samidhyata ekaþ såryaþ sarvamidaü vibhàti . eko vãro devaràjo'rihantà yamaþ pitéõàmã÷vara÷caika eva 1 . aùñàvakra uvàca . dvàvindràgnã carato vai sakhàyau dvau devarùã nàradaparvatau ca . dvàva÷vinau derathasyàpi cakre bhàryàpatã dvau vihitau vidhàtrà 2 . vandyuvàca . triþ såyate karmaõà vaiprajeyaü trayãyuktà vàjapeyaü vahanti . adhvaryavastrisavanàni tanvate trayo lokàstrãõi jyotãüùi càhuþ 3 . aùñàvakra uvàca . catuùñayaü bràhmaõànàü niketaü catvàro varõà yaj¤amimaü vahanti . di÷a÷catasro varõacatuùñaya¤ca catuùpadà gaurapi ÷a÷vaduktà 4 . vandyuvàca . pa¤càgnaya pa¤capadà ca païktiryaj¤àþ pa¤caivàpyatha pa¤cendriyàõi . dçùñà vede pa¤cacåóàpsarà÷ca loke khyàtaü pa¤canada¤ca puõyam 5 . aùñàvakra uvàca . ùaóàdhàne dakùiõàmàhureke ùaó vai ceme çtavaþ kàlacakram . ùaóindriyàõyuta ùañ kçttikà÷ca ùañsàdyaskàþ sarvavedeùu dçùñàþ 6 . vandyuvàca sapta gràmyàþ pa÷avaþ sapta vanyàþ sapta cchandàüsi kratumekaü vahanti . saptarùayaþ sapta càpyarhaõàni saptatantrã prathità caiva voõà 7 . aùñàvakra uvàca . aùñau ÷àõàþ ÷atasànaü vahanti tathàùñapàdaþ ÷arabhaþ siühaghàtã . aùñau vasån ÷u÷ruma devatàsu yåpa÷càùñàsrirvihitaþ sarvayaj¤e 8 . vandyuvàca . navaivoktàþ sàmadhenyaþ pitéõàü tathà pràhurnavayogaü visargam . navàkùarà vçhato saüpradiùñà navàïkayogogaõanàmeti ÷a÷vat 9 . aùñàvakrauvàca . di÷o da÷oktàþ puruùasya loke sahasramàhurda÷apårõaü ÷atàni . da÷aiva màsàn bibhrati garbhavatyo dar÷arakàda÷a dà÷à da÷àrhàþ 10 . vandyuvàca . ekàda÷aikàda÷inaþ pa÷ånàmekàda÷aivàtra bhavanti yåpàþ . ekàda÷a pràõabhçtàü vikàrà ekàda÷oktà divi deveùu rudràþ 11 . aùñàvakra uvàca . saüvatsaraü dvàda÷amàsamàhurjagatyàþ pàdo dvàda÷aivàkùaràõi . dvàda÷àhaþ pràkçtayaj¤a ukto dvàda÷àdityàn kathayantãha dhãràþ 12 . vandyuvàca . trayoda÷ã tithiruktà pra÷astà trayoda÷advãpavatã mahã ca . loma÷a uvàca . etàvaduktvà viraràma vandã ÷lokasyàrdhaü vyàjahàràùñàvakraþ . aùñàvakra uvàca . trayoda÷àhàni sasàra ke÷ã trayoda÷àüdonyatichandàüsi càhuþ>% 13 asya nãlakaõñhoktadi÷àvyàkhyà yathà eko'gniþ såryo và itaràprakà÷yo'nyaprakà÷aka÷ca . evaü devànàmindriyàõàü ràjà pradhànabhåtaþ arihantà paràbhibhåtatattvàntaràbhimàvakaþ . yamaþ sarvendriyàõàü niyantà pitéõàü viùayopahàradvàrà pàlayitéõàmindriyàõàm ã÷varo bhoktà kartà pradhànabhåta eka eva 1 . sakhàyau satvajãvau jãve÷varau và . 2 puõyena devasthàvaramanuùyaråpaü, pàpena nàrakasthàvaratiryamyoniråpaü janmatrayam . vàjapeyopalakùitaü karmamàtram tacca vedabhedàt dvijabhedàcca trayam . trãõyeva pràtarmadhyàhna tçtãyasavanàni . trayo lokàþ svargonarakaü bhå÷ceti bhogabhåmayaþ . trãõi jyotãüpi jàgradàdyavasthàtrayam . 3 . niketamà÷ramam yaj¤amiha j¤ànayaj¤aü tena càturvarõamadhye ÷ådrasyàpi tatràdhikàraþ . di÷aþ viràñsåtràntaryàmitåryasàkùàtkàraråpàþ catasraþ di÷aþ . vàïmayapraõavasya varõa catuùñayam akàraukàromakàraþ ardhamàtrà ityevaü catuùñayam . catuùpadà parà pa÷yantã madhyamà vaikharãti bhedàt gaurvàk catuùpadà 4 . pa¤càgnayaþ gàrhapatyadakùiõàgnyàhavanãyasabhyàvasathyàkhyàþ . pa¤capadà'ùñàkùaraiþ pàdaiþ païktiþ chandaþ pa¤capadà . yaj¤àþ pa¤ca brahmarùipitçnçbhåtayaj¤àþ pa¤ca smàrtàþ, agnihotraü dar÷apaurõamàsau càturmàsyàni pa÷uþ soma iti ÷rãtà và pa¤ca . apsu ÷arãràkàrapåriõatàùu jalapradhànàsu màtràsu sarati gacchatãtyapsaràþ citiþ pa¤cacåóà tattadviùayàkàratayà pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtiråpavçttipa¤cakasàråpyeõa ÷ikhàpa¤cakavatã pa¤cànàü viùayaråpasrotasràü samàhàraþ pa¤canadam 5 ùañ àdhàne gàiti ÷eùaþ . manasa indriyatvamabhyupetya ùañkopapattiþ sàdyaskà yaj¤avi÷eùàþ 6 . %<gràmyàraõyàþ pa÷ava÷caturda÷a gauravirajo'÷vo'÷vatarogardabhomanuùya÷ceti saptagryamyàþ mahiùavànararàkùasasarãsçparurupçùanmçgà÷ceti saptàraõyàþ>% paiñhãnasyuktàþ . sapta chandàüsi gàyatryuùõiganuùñubvçhatãpaïktitriùñubjagatãsamàkhyàni . saptarùayaþ sapta pràõàþ %<pràõà vai çùaya>% iti ÷ruteþ manobuddhisahitàþ pràõàdayaþ pa¤ca saptetyatheþ . sapta arhaõàni arhaõãyàni sukhàni pa¤cabhirindriyaiþ manobuddhibhyàü pràpyàni sukhànãtibhedàt sukhàni sapta . 7 %<aùñau grahà aùñàvatigrahàþ>% ÷ruteþ ÷àõàþ ÷aõanirmità gauõyaþ àvapanavi÷eùà iva indriyaprave÷ayogyàþ aùñau . 8 . pitéõàmiùñau %<u÷antastà nidhãmahãti>% çk trirabhyastà pratyekaü trisamitkà nava sàmaghenyo'gnisamindhanàrthà çcaþ yampadyante . tathà ekà prakçtireva triguõà ekadviguõapra dhànabhàvavimardanaiþ pratyekaü trividhà navaiva saüpadyate tathà navaivàïkàþ kramasthànabhedàt yatheùñasaükhyàvàcino bhavanti 9 . di÷a upadeùñàra dàsà tattvakùepakàþ . arhàstattvàdhikàriõa÷ca da÷a 10 . indriyàõi manasà saha j¤ànakarmandriyàõi teùàü viùayàþ tadgrahajàvikàrà÷ca ekàda÷a 11 . pràkçtayaj¤aþ dvàda÷àhatàdhyatvàt dvàda÷àhaþ 12 . trayoda÷advopavatã bhràdiùañkena pàtàlasaptakena yuktà ca madhyasthà mahã trayoda÷advãpavatã 13 . evamekàdisaükhyàyà bodhakatvaü tattatpadàryànàm dar÷itam . anye ca ÷abdàþ ÷àstràntareùu ekàdisaükhyàbodhakatayà prayujyante te ca ÷abdàþ pårbadar÷ita÷abdà÷ca yathà tattatsaükhya bodhakàbhavanti tathà dar÷yate tatra sarvatra ÷abdatadarthayorabhedàt svavàcyàrthagatasaükhyàtulyasaükhyàvodhakatvena svavàcyàrthasaükhyàpåryasaükhyàtulyasaükhyàbodhakatvena và tathàtvaü bodhyam . sarbeùà¤ca kvacit tattatsaükhyàpåraõavàcakatàpi %<yugmàgnã kçtabhåtàni ùaõmunã vasurandhrayoþ>% smçtau yugmàdibhiþ tatsaükyàpåraõadvitãyàdãnàü bodhanàt . 1 tatràdau ekatvabodhakàþ . kaviø laø . brahmaõaþ %<ekamevà dvitãyaü brahmeti>% ÷ruterekatvàttathàtvam vira¤civàcibrahmaõo pyekamahàsarge ekatvàttathà kùmendvindreti pàñhe bhåmicandrayorekatvàttathà . indrahastina airàvatasya tada÷vasyoccaiþ÷ravasa÷caikatvàt tathà . gaõe÷adantasya ÷ukranetrasya caikatvàt tathà evaü kàkanetrasyàpi . bhàø vaø uktàþ . svaprakà÷asya anyaprakà÷akasya såryasyàgne÷ca yamamya sarvaniyanturã÷varasya, indrapadàbhidheyasya tathà %<indromàyàbhiþ pururåpa ãyate iti>% ÷ruterã÷varasyendrapadavàcyatvàt . råpam vai÷eùikamatasiddhvacaturviü÷atiguõeùu àdyatvàt tathà . %<bhajecchido'ü÷airatha tairvimi÷rai råpaü bhajet syàt paripårtikàlaþ>% lãlàø . a÷vinã tasyàþ tàràsvàdyatvàt abhedàttadaghipà÷vi÷abdo'pi . tasya svaparatve dvitvabodhaka teti bhedaþ . ukthà tasyà ekàkùarapàdakatvàt pradhànavàcã prakçti÷abdastathà %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõàm>% ityàdi÷rutestadarthasyaikatvàt . 2 dvitvabodhakàþ . kaviø laø uktàþ . càndramàsaghañakayoþ pakùicchadaråpayorvà pakùayoþ, nadãkålayoþ, asidhàrayoþ, ku÷alavaråpayordà÷arathiputrayo÷ca tathà . ÷àø tiø uktàþ . haüsa iti varõau jãvaparamaråpau paràtmànau ÷abdàrthau dinaràtrã strãpuruùau, parasparavirodhi puõaråpà ÷ãtoùõasukhaduþkhàdaya÷ca tathà . bhàø baø uktàþ . indràgno satvajãvau nàradaparvatau a÷vinau rathacakre ca tathà . evam bharaõã tàràsu tasyàdvitãyatvàt tadabhedàt tadadhipoyamo'pi . yama÷abdasya yamayitrã÷varaparatve ekatvasya, yamajaparatve dvitvasya yogàïgayaratve aùñatvasya bodhakateti bhedaþ . pretaràjaparakàla÷abdasyàpi tathàtvam . tasya samayaparatve tritvasya, ÷ivaparatve àrdràdhipatvasya ùañkasyeti bhedaþ . atyukthà dvyakùarapàdatvàttathà . ÷akañàü÷abhedàrthakayuga÷abdastathà tasya ÷akañàdau dvitvasaükhyakatayaiva yojanàt . evaü dvandvàrthakayuga÷abdo'pi . ayana÷abdo'pi tathà varùe tadarthayordvayoreva ghañakatvàt . parvasandhiþ càndramàse tayordvitvàt . ÷abdaþ dhvanyàtmakavarõàtmakaråpaþ, adçùñam puõyàpuõyaråpam, ÷abda÷aktiþ abhidhàlakùaõàråpà, buddhiþ anubhavasmçtiråpà, gandhaþ surabhidurgandharåpaþ dhvanidharmaþ tàratvamandatvàtmakaþ, spar÷aþ uùõànuùõàtmakaþ, mçdutvakàñhityàtmako và, abhàvaþ, saüsargàbhàvabhedàtmaka÷ca dvitvasya bodhakaþ . sàmànyaü vyàpyavyàpakàtmakam, kriyà siddhasàdhyàtmikà vedàntimate padàrthaþ cijjaóaråpaþ draùñçdç÷yaråpo và àrhatamate jãvàjãvaråpo và nyàyamate bhàvàbhàvaråpo bà, parimàõam vedàntimate aõutvamahattvaråpaü ca dvitvàttathà . vai÷eùikamate tu aõumahattvahrasvatvadãrghatvaråpaü catuùkàt catuùkasya tatheti bhedaþ . padam subantatiïantaråpatvàt, dhàtvarthaþ phalavyàpàraråpatvàt tathà . prayojanaü gauõasukhyaråpatvàttathà . nyàyamate vyàptiþ anvayavyatirekaråpatvàttathà .
     vedàntàdimate vyatirekavyàpterabhàvàt tasyàüþ ekatvàdekatvasyeti bhedaþ . saüyogaþ karmajasaüyogajàtàtmakaþ, vibhàgaþ karmajavibhàgajàtmaka÷ca dvitvàt tathà . nàñakaprastàvyavastu àdhikàrikapràsaïgikaråpaü dvitvàt tathà . kàvyam dç÷ya÷ràvyaråpaü dvitvàt tathà avàntarabhedaparatve dhvanyàdiparatvàt tritvasyeti bhedaþ . gurutvavaddravyam rasavaddravya¤ca kùitijalàtmakatvàttathà . naimittikadravavaddravyaü kùititejoråpatvàttathà . samàdhiþ savikalpanirvikalpàtmakaþ savãjanirvãjàtmakaþ saüpraj¤àtàsaüpraj¤àtàtmakovà dvitvàttathà . samàpattiþ savicàranirvicàràtmikà dvitvàt tathà . paramamuktirvidehakaivalyàtmikà dvitvàttathà . sàlokyàdiparatve catuùñvasyeti bhedaþ . samàdhipraj¤à jyotityçtambharàtmikà dvitvàttathà . karmakàrakaü mukhyagauõàtmakaü dvitvàttathà . kartçkàraka svatantraprayo jakaråpaü, sampraüdànakàrakaü prerakànumantçråpa¤ca dvitvàttathà . pratyakùaü lau kakàlaukikàtmakatayà dvitvàt tathà avàntarapratyakùaparatve ùañatvasyeti bhedaþ . j¤ànaü savikalpakanirvikalpakàtmakaü tayà . anumànaü svàrthaparàrthàtmakaü anumànaphalaü tattvanirõayavijayaråpaü tathà . brahma saguõanirguõa råpam, jãvavàdaþ ekànekaviùayàtmakaþ vedàntimate j¤ànaü vçttivçttyavacchinnacaitanyàtmakam jãvabhedakaþ avaccheda prativimbaråpa÷ca dvitvàt tathà . karma ÷uklakçùõàtma puõyàpuõyasàdhanam vihitaniùiddharåpaü, dharmaþ pravçtti nivçttilakùaõaþ vedameyaü siddhasàdhyaråpaü, prayàgaüþpa÷cimadakùiõaråpaþ, vedàntimate avidyà kàryakàraõaråpà tålyàvidyàmålàvidyàtmikà dvitvàttathà . kà¤ciþ viùõu÷ivakà¤ciråpatvàt tathà . àgamaråpapramàõa÷abdaþ dçùñàdçùñàrthakatvàttathà udàharaõaü sàdharmyavaidharmyakçtam, ÷çïgàraþ vipralambhasaübhogàtmakaþ, màna÷ca praõayerùyàjàtaþ dvitvàttathà
     3 tritvabodhakàþ kaviø laø uktàþ . kàlaþ måtabhaviùyadvartanaråpatvàt, agniþ dakùiõàgnigàrhapatyàhavanãyaråpatvàt, lokaþ svargamartyapàtàlaråpatvàt, gaïgàvartma trilokasthatvàt, ÷ivanetram såryenduvahniråpatvàt, guõaþ satvarajastamoråpatvàt tathà . nãti÷àstraprasiddhaguõaparatve ùañkasya, dravyadharmabhedaparatve caturviü÷ati tvasya bodhakaiti bheda . grãvàresvà, kàlidàsakçtakàvyaü kumàraraghuvaü÷ameghadåtaråpatvàt, tri÷åla÷ikhà, dehodaràdhaþsthalulitamàüsaråpavali÷ca tritvàt tathà . pràtarmadhyasàyàhnaråpa sandhyànàü, tripuràsurasvargàdisthapuràõàü, vàratithinakùatrabhedàtmakajyotiùoktapuùkaradoùàõàm, para÷uràmadà÷arathibalabhadràtmakara màõàü, trilokavyàpivàmanaråpaviùõupadànàü, bàlyayauvanajaràråpavayasà¤ca tritvàt tathà . ÷àø tiø uktàþ . såryenduvahniråpadhàmnàm, çgyajuþsàmaråpatrayyàtmakavedànàü tritvàt tathàtvam . atharvavedasahitatrayãparatve tu catuùñayasya bodhakateti bhedaþ . praõavavarõànàm akàrokàramakàraråpàõàm, udàttànudàttasvaritaråpasvaràõà¤ca tritvàt tathà . svarasma ùaójàdiparatve saptakasya ajvarõaparatve ùoóa÷atvasyeti bhedaþ . devãnàü gàyatrãsàvitrãsarasvatãråpàõàü, brahmaviùõu÷ivaråpe÷varamårtãnà¤ca tritvàt tathà . kçùipà÷upàlyabàõijyaråpà yàjanàdhyàpanapratigraharåpà và àjãvikàtmikà vçttistathà manovçttiparatve catuùkasya, pramàõàdivçttiparatve pa¤cakasya, ÷abdaniùñhabodhanà÷aktiråpavçttiparatve aliïkàrikamate tritvasya, anyamate dvitvasya, vàcaka÷abdabhedaparatve taddhitàdipa¤catvasyeti bhedaþ . jyeùñhàraudrã vàmàråpà, j¤ànecchàkriyàråpà và prabhàvotsàhamantrajàråpà và ÷aktiþ tathà, nàóã ióàpiïgalàsuùumõàtmakapradhànanàóãråpà tathà . gàndhàryàdinàóãparatve saptatvasya, daõóaparatve tasyàþ ùaùñipalàtmakatvàt divase ùaùñisaükhyakatvàcca ùaùñitvasyeti bhedaþ . bhàø vaø uktàþ . prajà devatirùyagmanuùyaråpà, trayãbhedàt dvijabhedàcca vàjapeyàdikarma ca tathà . pràtarmadhyasàyàhnakartavyàni savanàni, jyotiþ vi÷vapràj¤ataijasaråpam tathà . evam kañu ÷uõñhãpippalãmaricaråpatayà, phalam harãtakyàmalakãvayasthàråpatayà, doùaþ vàtapittakapharåpatayà ràgadveùamoharåpatayà và tathà . kçttikà tasyà rà÷icakre tçtãyatvàt, abhedopacàràt tadadhipa vahnirapi . tadghañakatàràparatve tu ùañkasya vodhikà iti bhedaþ . madhyà tryakùarapàdatvàt tathà ÷abdavçttiþ ÷aktilakùaõàvya¤janàråpà tathà ityàlaïkàrikàþ anyamate dvitvasyetyuktam . kàraõam samavàyyasamavàyinimittàtmakaü tritvàt tathà . phalàvahahetuþ daivapuruùakàrakàlàtmakaþ %<devaü puruùakàra÷ca kàle phalati pàrthiva! . trayametanmanuùyasya piõóitaü phalavàham>% ityukte strayàõàü tathàtvàttathà . %<adhiùñhànaü tathà kartàkaraõa¤ca pçthagvidham . vividhà÷ca pçthakceùñà daiva¤cevàtra pa¤camam>% gãtoktatvàt pa¤catvasyàpi . saüskàraþ sthitisthàpanavegabhàvanàtmakastritvàt tathà, garbhàdhànàdiparatve da÷atvasya catvàriü÷attvasya veti bhedaþ . saüsargàbhàvaþ pràgabhàvadhvaüsàtyantàbhàvàtmakatvàttathà . yatnaþ pravçttinivçttijãvanayoniråpatvàttathà . duþkham àdhyàtmikàdhibhautikàdhidaivikàtmakatvàttathà . tyàgikartçkaraõakarmaj¤ànabuddhidhçti÷raddhàsukhàdikaü gãtoktaü pratyekaü sàtvikaràjasatàmasaråpatayà tritvàttathà . avasthà sàükhyàmate àvirbhàvatirobhàvàbhivyaktiråpà vedàntamate jàgatsvapnasåùuptiråpà, aghikàra÷ca gaïgàsrotomaõóåkapluta siühàvalaukitàtmakaþ tritvàt tathà
     asiddhiþ à÷rayàsiddhivyàpyatvàsiddhisvaråpàsiddhiråpatvàt tathà, viruddhahetudoùaþ sàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàriråpatvàt tathà . nyàyamate %<prakçtiþ pratyaya÷caiva nipàta÷ceti sa tridhà>% ityuktànàü prakçtyàdãnàü sàrthaka÷abdànàü tritvàt tathà . vàcaka÷abdaþ råóhayaugi kayogaråóharåpatayà tritvàttathà vàcaka÷abda÷aktiþ naimittikyaupàdhikãpàribhàùikyàtmakatayà tritvàttathà . lakùaõà jahatsvàrthà'jahasvàrthàjahadajahatsvàrthàtmikà tritvàt, àlaïkàrikamate bahutvasyeti bhedaþ . gràmaþ svaràrohàvarohakramàtmakaþ tritvàttathà %<sapta svaràstrayogràmà mårchanà÷caikaviü÷ataþ . tàlà÷caikonapa¤cà÷at màtràtisrolayàstrayaþ . sthànatrayaü yatãnà¤ca ùaóàsyàni rasà nava . ràgàþ ùañ triü÷attu màvà÷catvàriü÷attatàþ (tàna) smçtàþ>% bharatokteþ drutamadhyavilambitakàlaråpà màtrà, layaþ uttamamadhyàdhamamànàtmakaþ, àdimadhyàntyaråpayatisthànaü, ca tritvàt tathà . vigrahaphalam bhåmihiraõyamitralàbhàtmakaü tritvàt tathà . kàvyaü dhvaniguõãbhåtavyaïgyàvyaïgyàtmakamuttamamadhyamàdhamàtmakaü tritvàt tathà . dehaþ kàraõasthålasåkùmàtmakaþ tritvàt tathà . mårtabhedaþ dehendriyaviùayàtmakastathà . sargaþ sàtvikaràjasatàmasàtmakastathà . mukhyasiddhiþ duþkhatrayàbhighàtàtmikà pramodamuditamodamànàbhidheyà tritvàt tathà . sidvyaïku÷aþ viparyayà÷aktituùñiråpastritvàt tathà . karmavipàkaþ jàtyàyurbhogàtmakastritvàt tathà . atãndriyaguõaþ gurutvàdçùñabhàvanàtmakaþ tritvàt tathà . karmajaguõaþ vegasaüyogavibhàgàtmakastritvàttathà . mitrabhedaþ ÷atrubheda÷ca sahajapràkçtakçtrimàtmakastritvàttathà . saüsçtimàrgaþ devàyànapitçyàna yamayànàtmakaþ tritvàttathà . vilvapatram tasya pratyekapatre tritvàt tathà . vedàntimate sattà pàramàrthikãvyavahàrikãpràtibhàsikãråpà tritvàttathà . srotaþ årdhàdhastiryagråpaü tritvàttathà . ãpsitatamakarma nirvartyavikàryapràpyàtmakaü tritvàttathà . àdhàrakàrakam aupa÷leùikàbhivyàpakavaiùayikàtmakaü tritvàt tathà . apàdanakàrakam nirdiùñaviùayopàttaviùayàpekùitakriyàtmakaü tritvàttathà . vyàpàraþ kàyikavàcikamànasàtmakastathà . çõaü devarùipitçsambandhiråpaü tathà . alaukikasannikarùaþ sàmànyalakùaõàj¤ànalakùaõàyogajàtmakastritvàttathà . kàvyaguõaþ màdhuryaujaþprasàdàtmakaþ tritvàttathà . ÷leùaudàryàdãnàmojasyantabhàvàt tritvam sàø daø . nàyikà svakãyàparakãyàsàdhàraõyàtmikà, mugdhà madhyà pragalbhàtmikà và tathà tàsàmekaikasyà ubhayadharbhatve navatvasya avasthàbhedàt bahutvasyeti bhedaþ . anumitiliïgaü pårvavaccheùavatsàmànyatodçùñàtmakaü kevalànvayikeüvalavyatirekyanvayavyatirekiråpaü và tritvàttathà chalaü vàksàmànyopacàrachalàtmakaü tritvàttathà .
     4 catuùkavodhakàþ kaviø laø uktàþ . vedaþ çgyajuþ sàmàtharvàtmakaþ, caturmukhabrahmaõomukhàni, pårbàparadakùiõottarasamudra÷ca, catuùñvàt tathà . lavaõasamudràdiparatve saptatvabodhaka iti bhedaþ . caturbhujaviùõubàhu÷abdo'pi tathà . svargahastinàmairàvatàdãnàü caturdantànàmuttaraü danta÷abdastathà . hastya÷varathapàdàtaråpasenàïgam, upàyaþ sàmadànabhedadaõóaråpaþ, dinaràtrayo÷caturyàü÷aråpayàma÷abda÷ca tathà . yugaü satyatretàdvàpararåpaü tathà ÷akañàü÷avi÷evaparatve dvandvaparatve ca dvitvabodhakamiti . à÷ramaþ brahmacaryagàrhasthyavànaprasthasaünyàsaråpastayà . ÷àø tiø uktàþ . tattvam àtmavidyà÷ivatattvaråpam pradhànàditattvaparatve caturviü÷atisaükhyàbodhakamiti bhedaþ . manovçttiþ saü÷ayani÷cayagarvàbhimànaråpà tathà . vàgvçttiþ paràpa÷yantãmadhyàvaisvarãråpà tathà . arthabodhana÷aktivi÷eùaparatve dvitvasya tritvasya và matabhedena bodhiketi bhedaþ . bhàvaþ vedàntimate jàgratsvaprasuùuptiturãyaråpastathà . sàükhyamate tu dharmàdya ùñaparatvenàùñatvabodhakaþ vai÷eùikamate ùañtvasyeti bhedaþ . viùõumårtiþvàsudevànirudvasaükarùaõapradyumnaråpà tathà . ÷aïkhàdicatuùñayavinyàsabhedakçtà tanmårtistu caturviü÷atitvasya bodhiketi bhedaþ . gaõe÷aþ %<gaõàdhipaü gaõe÷ànaü tçtãyaü gaõanàyakam . gaõàkrãóaü pãtagauraraktanãlarucaþ kramàt>% ÷àø tiø 13 paø uktapãtàdivarõayuktagaõàdhipàdiråpastathà . àtmàdi àtmàntaratmajãvàtmaparàtmaråpa stathà . pãñha÷abda uóaóiyàna jàlandharapårõagirikàyàrthakaþ tathà . dharmàdi dharmaj¤ànai÷varyavairàmyaråpam adharmàdi adharmàj¤ànànai÷varyàvairàgyaråpa¤ca tathà sàükhyamate dharmàdi aùñatvasya bodhakamiti bhedaþ . lakùmãgajaþ damakàdiråpaþ, di÷aþ pràcyavàcãpa÷cimottararåpà tathà . avàntaradikparatve aùñatvasya da÷atvasya và bodhikà iti bhedaþ . jyotiþvi÷vapàj¤asåtràtmàntaryàmiråpam . evamanye'pi yathà rohiõã rà÷icakre tasyàståryatvàt tadabhedàt tadaghipabrahmà'pi tathà . pratiùñhà tasyà÷caturakùarapàdakatvàt tathà . satyayugàrthakakçta÷abdaþ catustridvyekasaüguõà såø siø ukteþ mahàyugapramàõadvàda÷asahasrada÷àüsya caturguõaråpatvàttasya tathàtvam . sàrthaka÷abdaþ nàmàkhyàtanipàtopasargàtmakatvàt, puruùàrtha÷ca dharmàrthakàmamokùaråpatvàt tathà . nàyakaþ dhãrodàttadhãroddhatadhãralalitadhãrapra÷àntàtmakatvàt dakùiõadhçùñànukåla÷añhàtmakatvàdvà tathà teùàü pratyekamumayadharmatve ùoóa÷abhedatvàt ùoóa÷atvasyeti bhedaþ . kàvyarãtiþ vaidarbhãgauóãpà¤càlãlàñikàtmikà catuùñvàttathà . pralayaþ nityanaimittaka pràkçtàtyantikàtmakatvàt tathà bhagavadbhaktaþ %<caturvidhà bhajante màm>% ityupakramya %<àrto jij¤àsurarthàrthã j¤ànã ca puruùarùabha!>% iti gãtokteþ catuùkatvàt tathà . abhinayaþ àïgikavàcikàhàryasàtvikàtmakaþ catuùkatvàt tathà . nàyakàdivyàpàravi÷eùàtmakarãtiþ kau÷ikãsàtvatyàrabhañãbhàratãråpà catuùkatvàttathà . kau÷ikyaïgam %<narma ca narmasphurjo narmasphoña÷ca narmagarbha÷ca>% ityukta narmàdiråpaü tathà . sàtvatyaïgam . %<utthàpako'tha saühàtyaþ saülàpaþ parivartakaþ . vi÷eùà iti catvàraþ sàtvatyàþ parikãrtità>% ityuktotyàpakàdiråpastathà . àrabhañyaïgam %<vaståtthàpanasaüpheñau saükùiptiravapàtanam . iti bhedàstu catvàra àrabhañyàþ prakãrtitàþ>% ityuktavaståtthàpanàdiråpaü tathà . anekà÷ritaguõaþ saüyogavibhàgadvitvàdisaükhyàdvyàdipçthaktvaråpaþ catuùñvàttathà . àdhyàtmikatuùñiþ %<àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ>% sàø kàø uktaprakçtyàdiråpà catuùñvàttathà . cittaparikarmàrthabhàvanà bhaitrãkaruõàmuditopekùàtmikà catuùñvàttathà . samàdhivighnaþ layavikùepakaùàyarasàsvàdàtmakaþ catuùkatvàttathà . saünyàsã kuñãcaka bahådakahaüsa paramahaüsàtmakastathà . anubandhaþ viùayaprayojanasambandhàdhikàriråpastathà . brahmavividiùàsàdhanam ihàmutràrthaphalabhogaviràganityànityavastuvaviveka ÷amàdiùañkamumukùàråpaü tathà . kalpitakarmakàrakam . audàsãnyapràptànãpsitàkathitànyapårvakaråpaü tathà . vãjam ekàneka varõasamãkaraõamadhyamàharaõabhàvitàtmakaü tathà . saïketaviùayaþ jàtidravyaguõakriyàråpastathà . dravyàrambhakaþ spar÷avaddravya¤ca kùitijalatejovàyuråpatvàttathà . aparamuktiþ sàlokyasàyujyasàrùõisàråpyàtmikà tathà . kàryotpattiprakàraþ asataþ sadutpattiþ sato'sadutpattiþ satovivartaþ sataþ sadutpatti÷ceti catåråpatvàt tathà . vçddhiþ kàyikàkàlikàkàritàcakrakçddhiråpà tathà . siddhàntaþ sarvatantra pratitantràdhikaraõàbhyupagamasaüsthitiråpaþ catuùñvàttathà . baõotpattau àbhyantaraprayatnaþ spçùñeùatspçùñavivçtasaüvçtàtmaka÷catuùkatvàttathà . vipralambhaþ, pårvaràgamànapravàsakaruõàtmakaþ catuùkatvàttathà .
     5 pa¤catvabodhakàþ . kaviø laø yudhiùñhirabhãmàrjutanakulasahadevànàm pàõóuputràõàü, pa¤cànana÷ivamukhànàü, ÷rotratvagnetrarasanaghràõàtmakànàü j¤ànendriyàõàm, vàkpàõipàdapàyåpastharåpàõàü karmendriyàõàü và, santàna kalpavçkùamandàrapàrijàtaharicandanànàü devavçkùàõàü, mahànàmnyàdivedagrahaõàrthànàü vratànàm, dakùiõàgnigàrhapatyàhavanãyànvàhàryapacanàvasathyànàü vahnãnàü, vrahmahatyàsaràpàõabràhmaõasvàmikasuvarõaharaõagurvaïganàgamanatatsaüsargajànàü pàtakànàm, kùityaptejomarudvyomaråpàõàü måtànàü, kumàraraghuvaü÷amàghakiràtanaiùadhàkhyànàü mahàkàvyànàü, homasvàdhyàyapàñhapitçtarpaõàtithipåjanavai÷vadevabaliråpàõàü gçhasthakartavyànàü smàrtànàm, agnihotràdãnà nãø kaø pràgdar÷itànàü ÷rautànàü và yaj¤ànàü, sargapralayamanvantararàjavaü÷ataccaritaråpàõàü puràõalakùaõànàm, pràõàpànasamànodànavyànaråpàõàü dehasthavàyånàm, utkùepaõàvakùepaõàku¤canaprasàraõagamanàtmikànàü kriyàõàü, j¤ànendriyaviùayàõàü ÷abdaspar÷aråparasagandhàtmakànàü, karmendriyaviùayàõàü vacanàdànagamanavisargànandàtmakànàü và pa¤catvàt tathà . ÷àø tiø uktàþ . nãlakahãrakapadmaràgaprabàlamauktikaråpàõàü sthàpyaghañe deyànàü ratnànàü pa¤catvasya bodhakatà vàstumåmàvàropyaratnànàü kàlidàsàdikavãnà¤ca navatvàt tatparatve navatvasya vodhakatàgre vakùyate . ÷vetagauraraktaharita÷yàmaråpàõàü varõavi÷eùàõàm pa¤catvàt tathà pàñalàdivarõànàü mi÷raõenaiva jàtatvàt na pçthagvarõatà, varõa÷abdasya bràhmaõàdijàtiparatve catuùkasya, akùaraparatve tantramate pa¤cà÷allipibhirvibhaktetyàdyukteþ pa¤cà÷attvasya, ÷ikùàmate %<catu ùaùñi--stri ùaùñirvà varõàþ sambhavatomatàþ>% ityuktasaükhyàbodhakatvamiti bhedaþ . tatpuruùàghorasadyojàtavàmadeve÷ànaråpàõàü ÷ivamårtãnàm, %<sammohanastàpana÷ca ÷oùaõaþ stambhanastathà . unmàdana÷ca kàmasya vàõàþpa¤ca prakãrtitàþ>% ityuktànàü kàmavàõànàm %<nivçttiþ supratiùñhà syàt vidyà ÷àntiranantaram . ÷àntyatãtà kalàþ pa¤ca vij¤eyàþ>% iti uktànàü kalàvi÷eùàõàm, ã÷ànamanobhavatatpuruùamakaradhva jàghorakumàratejovàmadevasanmathasadyojàtakàmadevàtmakànàm tatraiva uktànà kàmadevabhedànàü ca pa¤catvàttathà . tatpuruùàdimantraråpàõàü brahmaçcà¤ca pa¤catvàt tathà . bhàø vaø uktàþ . pramàõaviparyayavikalpasmçtinidràråpàõàü vçttonàm, indriyavçttiråpàõàü srotasàm, %<kiraõà dhåtapàpà ca guptatoyà sarasvatã . gaïgà ca yamunà caiva pa¤ca nadyaþ prakãrtitàþ>% kà÷ãø uktànàü nadãnàü và pa¤catvàttathà . vçttiþ kçttaddhitasamasaika÷eùasanàdyantadhàturåpà, pallava÷ca %<àmrà÷vatthavañaplakùayaj¤oóumbarapallavàþ . pa¤capallavamityuktam>% ityuktànàü pallavànàü pa¤catvàttathà . målam %<vilva÷onàkagàmbhàrãpàñalàgaõikàrikà . pa¤camålamiti khyàtam>% ityuktavilvàdimålànàü pa¤catvàttathà . kaùàyaþ %<jambu÷àlmalivàñyàlamàvakulaü badaraü tathà . kaùàyàþ pa¤ca vij¤eyàþ>% ityuktajamvvàdãnàü kaùàyàõàü pa¤catvàt tathà . koùaþ vedàntoktànàmannapràõamano vij¤ànànandamayànàü koùàõàü pa¤catvàttayà . dehatvak paratve ùañkabodhakatàgre vakùyate . gavyam %<pa¤cagavyaü dadhi kùãraü ghçtagomåtragomayaiþ>% ityuktànàü dadhyàdenàü, pa¤catvàttathà . tattvam %<madyaü màüsaü tathà matsyo mudrà maithunameva ca . pa¤catattvamidaü proktam>% ityuktamadyàdãnàü pa¤catvàt tathà . valkalam %<nyagradhodumbarà÷vatthaplakùavetasavalkalam . pa¤cavalkalamityuktam>% iti nyagrodhàdivalkalànàü pa¤catvàt tathà . ÷asyam %<dhanyaü mudgàstilàmàùà yavàþ siddhàrthako'pi và . pa¤ca÷asyamiti proktam>% ityuktànàü dhànyàdãnàü pa¤catvàttathà . sugandhiþ karpårakakkolalavaïgapuùpaguvàgajàtiphalaråpàõàü sugandhikànàü pa¤catvàt tathà . sånà %<pa¤ca sånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca>% ityuktacållyàdiråpabadhyasthànànàü pa¤catvàt tathà . ekavçkùàïgam %<tvak patraü kusumaü målaü phala¤caikasya ÷àsvinaþ . ekatrasthantu pa¤càïgam>% ityuktànàü ekasya vçkùasya tvagàdãnàü pa¤catvàt tathà . pura÷caraõàïgama %<japahomau tarpaõa¤càbhiùeko viprabhojanam . pa¤càïgopàsanaü ÷àstre pura÷caraõamivyate>% ityuktànàü japàdãnàü pa¤catvàta tathà . amçtam %<dugdhaü ca ÷arkarà caiva ghçtaü dadhi tathà madhu . pa¤càmçtamidaü prãktam>% ityukànàü dugdhàdiråpàõàmamçtatulyasvàdånàü pa¤catvàttathà . nàñhyoktiþsvagataprakà÷àpavàritajanàntikàkà÷agatàtmikà pa¤catvàt tathà . anupràsaþ chekavçtti÷rutyantyalàñànupràsàtmakaþ pa¤catvàt tathà . laghulauhakam %<suvarõaü rajataü tàmraü raïgaü nàgaü tatheva ca . pa¤calàhamiti proktam>% ityuktasubarõàdilauhànàü pa¤catvàttathà . mårga÷irà tasyàþ rà÷icakre pa¤camatvàttathàtvama . abhedopacàràttadavipacandro'pi tathà . supratiùñhà tasyàþ pa¤càkùarapàdatvàttathà . tarkaþ àtmà÷rayànyonyà÷rayacakrakànavasthàpramàõabàdhitàryakaùasaïgaråpatayà pa¤catvàttathà . kàryàvasthà àrambhayatnapràptyà÷àniyatàptiphalàgamàtmikà pa¤catvàttathà . nàñakasthasandhiþ mukhapratimukhagarbhavimarùopasaühçtiråpaþ pa¤catvàttathà . prastàvanà udghàtyakakathodghàtaprayogàti÷ayapravartakàvalagitàtmikà pa¤catvàt tathà . prayojanasiddhihetuþvãjavindupatàkàprakarãkàryàtmà tathà . viparyayaþ avidyà'smitàràgadveùàbhinive÷àtmakaþ tathà . a÷vagatiþ %<àskanditaü dhauritakaü recitaü balgitaü plutam>% ityuktàskanditàdilakùaõà tathà . garbhasthànugàmidharmaþ
     %<àyuþ karma ca vittaü ca vidyà nidhanameva ca . pa¤caitàni hi sçjyante garbhasthasyaiva dehinaþ>% ityuktàyurà dilakùaõastathà . yogàïgàsanaü %<padmàsanaü svastikàkhya jribhadràsane tathà . vãràsanamiti proktaü kramàdàsanapa¤cakam>% ÷àø tiø uktasvastikàdãnàü pa¤catvàttathà . påjàïgàsanaü tu àsana÷abde uktasaükhyàbodhakamiti bhedaþ . hetvàbhàsaþ anaikàntaviruddhàsiddhasatpratipakùabàdhàtmakaþ tathà . nyàyàvayavaþ pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanàtmakaþ tathà . vedàntimate tu tritvasyetibhedaþ . kàlaguõaþ digguõaþ mårtàmåttasàdhàraõaguõa÷ca saüyogavibhàgaparatvàparatvapçthaktvàtmakaþ tathà . bàhyaikendriyagràhyaguõaþ ÷abdaspar÷aråparasagandhàtmakastathà %<duþsvaü saüsàriõaþ skandhaste ca pa¤ca prakãrtatàþ . vij¤ànaü vedanà saüj¤à saüskàroråpameva ca>% ityukta vij¤ànàdilakùaõaþ skandhastathà . pràtipadikàrthaþ vi÷eùyavi÷eùaõasaükhyàkàrakaliïgàtmakastathà . adhikaraõà vayavaþ %<vi÷ayoviùaya÷caiva pårbapakùastathottaram . nirõaya÷ceti siddhàntaþ ÷àstre'dhikaraõaü smçtam>% ityuktasaü÷ayàdiråpastathà varõavibha jakopàdhiþ %<varõàn janayate teùàü vibhàgaþ pa¤cadhà mataþ . svarataþ kàlataþ sthànàt pràyatrànupradànataþ>% ÷ikùokteþ udàttàdisvaroccàraõakàlasthànàbhyantarabàhyaprayatnànàü pa¤catvàt tathà . ùañsaükhyàvodhakàþ kaviø laø uktàþ . vajràstrakoõànàü, trimårdhàsuranetràõàü, tarkàõàü j¤ànasàdhanapramàõànàü pratyakùànumànopamànàgamàrthàpattyanupalabdhiråpàõàm, viniyogasàdhanaråpàõàü ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyàtmakànàü và ùañka vàtatathàtvam . àpàdakaj¤ànàdhãnàpàdyaj¤ànaråpaparatve àtmà÷rayàdipa¤cavidhaprasaïgaråpatvàt pa¤catvasya iti bhedaþ . aïgànàü mastakabàhudvayapadadvayamadhyaråpàõàm pradhànà ïgànàü, ÷ikùàkalpavyàkaraõaniruktajyotiùacchandokapàõàü vedàïgànàü và, nyàyavai÷eùikasàükhyapàta¤jalamãmàüsàvedàntà tmakànàü tattvaj¤ànasàdhanànàü, dar÷anànàm cakravartinàü cakràvayavaråpàõàm aràõàü, kalau ÷akapravartakànàm %<yudhiùñhirovikrama÷àlivàhanau dharàdhinàtho vijayàbhinandanaþ . ime tu nàgàrjunamedinãvibhurvaliþkramàt ùañ÷akakàrakàþ kalau>% jyotirviø uktànàü yudhiùñhiràdãnàü sàrvabhaumànàü và, ùaóànanakàrtikeyamukhànàü, sandhivigrahayànàsanadvaidhà÷rayaråpàõàü nçpaguõànà¤ca ùañtvàttathàtvam . guõa÷abdasya satvàdiparatve tritvasya, dravyadharmabhedaparatve caturviü÷atitvasyeti bhedaþ . madhurakañukaùàyàmlatiktalava õànàü rasànàü ùañkatvàttathà . ÷çïgàràdirasaparatve navatvasya bodhakateti bhedaþ . ÷àø tiø uktàþ . àmodapramodasumukhadurmukhavighnavighnakartçråpàõàü gaõe÷ànàü, krameõoktàmodàdipriyàõàü siddhisamçddhikàntimadanàvatãmadadravàdràviõãråpàõàm, %<snàyvasthimajja÷uktàõi tvaïmàüsarudhiràõi ca . ùàñkauùikamiñaü proktaü sarvadeheùu dehinàmiti>% tatroktànàü snàvvàdãnàü koùàõàm, bubhukùàpipàsà÷okamohajaràmçtyuråpàõàmårmãõàm, óàkinã ràkiõãlàkinãkàkinã÷àkinãhàkinãråpàõàm ùañcakràdhiùñitànàü ÷aktãnàm, %<kalàdhvà caiva tattvàdhvà bhuvanàdhveti ca trayam . varõàdhvà ca padàdhvà ca mantràdhvetyaparaü trayam>% ityuktànàü kalàdhvàdãnàmadhvanàmmålàdhàrasvàdhiùñhànamaõipårànàhatavi÷uddhàj¤àråpàõàü dehasthacakrabhedaråpàõàü óàkinyàdiùañ÷aktyàdhàràõàü ca ùañkatvàttathà . çtånàü vasantagrãùmavarùà÷araddhemanta÷i÷iràtmakànàü ùañtvàttathà bhàø vaø uktàþ . àdhàne dakùiõàtvena vihitagavànàü ùañtvàttathàtvam . kçttikàþ tàsàü ùañtàràtmakatvàt tathà nakùatracakrasthatçtãyakùeparatve tritvasyeti bhedaþ . ekàhasàdhyànàmekàhakartavyadãkùopasadmatyàïgakànàü sadyaskriyàvatàü %<ùañ sàdyaskràþ>% kàtyàø 12, 2, 9, såø upakramya 12, 13, 25, såtrànteùu dar÷itànàü sàdyaskradãrghavyàdhipra÷amàdikàmakartavyànukrãvi÷vajicchilpa÷yenaikatrikaråpàõàm ùañtvàt tathàtvamu . àrdrà rà÷icakre tasyàþ ùaùñha tvàt tathà tadabhedàt tadadhipa÷ivakàlàdi÷abdo'pi tathà . gàyatrã tasyàþ ùaóakùarapàdatvàt . bhàvavikàràõàü janmamattvavçddhivipariõàmàpakùayanà÷aråpàõàü yàskãktàrnà ùañtvàttathà . bhàvapadàrthànàü vai÷eùikasåtroktànàü dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamayàyàtmakànàü ùañkatvàttathà . %<ai÷varyasya samagrasya vãryasya ya÷asaþ ÷riyaþ . j¤ànavairàgyayo÷caiva ùaõõàü bhaga ihocyate>% ityuktabhagasya ùañsaükhyàyogàttathà . kàrakàõàmapàdànasaüpradànakaraõàdhàra karmakartçråpàõàü ùañkatvàttathà %<supàü supà tiïà nàmnà dhàtunà'tha tiïàü tiïà . subanteneti ca proktaþ samàsaþ ùaóvidhobudhaiþ>% ityuktànàü, dvandvakarmadhàrayadvigutatpuruùabahubrãhyavyayãbhàvàtmakànàü và samàsànàü ùañtvàttathà . saïgatiþ prasaïgopodghàtahetutàbasaranirvàhavaikakàryatvaråpà ùañkatvasya, ÷àstràdhyàyapàdasaïgatiråpà tu tritvasya, adhikaraõasaïgatiråpàvàntarasaïgatistu àkùepadçùñàntapratyudàharaõàdiråpà bahutvasyeti bhedaþ . aïganyàsaþ ÷ãrgha÷ikhàmukhahçdayanetrakaratalatatpçùñhanyàsaråpatayà ùañtvasya, abhij¤à divyacakùuþ÷rãtraparaci taj¤ànapårvanivàsànusmçtisvàtmatattvaj¤ànaviyadgatikàyavyåhàdisiddhiråpabauddhadharmabhedaråpà ùañtvasya, nçpasainyaü maulabhçtyasuhçcchreõãparàjita÷atrusainyàñavikàtmakam ùañtvàt tathà . suràpàõasamam %<brahmojjhatà vedanindà kauñasàkùyaü suhçdbadhaþ . garhitànnàdyayorjagdhiþ suràpàõasamàni ùañ>% ityuktam ùañtvàt tathà . nàrãdåùaõàni %<pànaü durjanasaüsargaþ patyà ca viraho'ñanam . svapno'nyagçhabàsa÷ca nàrãõàü dåùaõàni ùañ>% kà÷ãø uktàni ùañtvàttathà . ÷àstratàtparyanirõàyakaþ %<upakramopasaühàràvabhyàso'pårvatà phalam . arthavàdopapattã ca hetustàtparyanirõaye>% ityukteþ ùañtvàt tathà . prãtilakùaõam %<dadàti pratigçhõàti guhyamàkhyàti pçcchati . bhuïkte bhojayate caiva ùaónidhaü prãtilakùaõam>% ityuktadànàdyàtmakam ùañkatvàt tathà . gãtàïgavasantàdiràgaþ ùañtvàt tathà . patàkàüsthànàïgaphalam %<iùñàrgharacanà÷caryalàbhovçttàntavistaraþ . ràgapràptiþ prayogasya gopyànàü gopanaü tathà . prakà÷anaü prakà÷yànàmaïgànàü ùaóvidham phalam>% ityukteùñàrtharacanàdiråpaü ùañtvàttathà . ripuþ kàmakrodhalobhamohamadamàtsaryàtmakaþ ùañtvàttathà janmalagnàvadhikavaùñhasthàne cintanãyatvàdvà tathà . viprakarma yajanayàjanàdhyayanàdhyàpanadànapratigrahàtmakaü ùañtvàttathà . abhicàraþ màraõoccàñanavidveùaüõastambhanamohana va÷ãkaraõàtmakaþ ùañtvàt tathà . ÷amàdiþ ÷amadamoparati titikùà÷raddhàsamàdhiråpastathà . pratyakùam ÷ràvaõatvàca càkùuùaràsanaghràõajamànasàtmakaü ùañtvabodhakam laukikapratyakùasannikarùaþ indriyàrthasaüyogatatsaüyuktasamavàya tatsaüyuktasamavetasamàyasamavàyasamavetasamavàyasaüyuktavi÷eùaõatàtmakaþ ùañkatvàttathà . àkà÷aguõaþ saükhyà parimàõapçthaktvasaüyogavibhàga÷abdàtmakaþ ùañtvàttathà . nisittàsamavàyikàraõatàpannaguõaþ uùõaspar÷adravagurutvavegasa yogavibhàgàtmakaþ ùañtvàttathà . mànabhaïgopàyaþ sàmadànabhedanãtyupekùàrasàntaràtmakaþ ùañkatvàttathà .
     7 saptasaükhyàbodhakàþ . kaviø laø uktàþ . lokaþ bhårbhåvaþ svarmahojanatapaþsatyàtmaka årdhvasthaþ, atalavitalasutalatalàtalamahàtalarasàtalapàtàlàtmakaþ adhaþstho và, dvãpaþ jambu÷àka÷àlmaliku÷akru¤cagomedapuùkaràtmakaþ, muni÷ca vaivakhatamanvantare vasiùñhaka÷yapàtrivi÷vàmitrajamadagnigautamabhàradvàjàtmakaþ syàyambhuvàntare marãcyatripulastyapulahakratupracetova÷iùñhàtmako và saptatvàt tathà . såryahayaþ tada÷vànàü saptatvàt tathà . samudraþ lavaõekùusuràghçtadadhikùãrasvàdådakàtmakaþ, nçparàjyàïgam svàmyamàtyasuhçtkoùaràùñradurgabalàtmakam, dhànyam yavavrãhitilamàùa ÷yàmàkakaïgumudgàtmakaü saptatvàt tathà . vahni÷ikhà kàlãkàràlãmanojavàsulohitàsudhåmravarõàsphuliïginãvi÷vadhàmàtmikà, adri÷ca mahendramalayasahya÷uktimadçkùavindhyapàriyàtrakulaparvataråpàtmakaþ saptatvàt tathà . ÷àø tiø uktàþ . sudar÷anam àcakravicakrasucakradhãcakrasacakrajvàlàcakrasudar÷anacakràtmakam, svara÷ca niùàdarùabhagàndhàraùaójamadhyamadhaivatapa¤camàtmakaþ saptatvàt tathà udàttàditve tritvasya, ajvarõaråpatve ùoóa÷atvasyeti bhedaþ . grahaþ ravicandramaumavudhaguru÷ukra÷aniråpaþ saptatvàt tathà . ràhuketvorgrahatvamate tu navatvasya yaj¤iyapàtrabhedatve da÷atvasya %<da÷a grahàn gçhõàtãti>% ÷rutau da÷ànàmeva somagrahaõapàtràõàü vidhànàt . %<aùñau grahàü aùñàvatigrahàþ>% iti ÷ruteþ j¤ànasàdhanàtmatve pa¤caj¤ànendriyamanobuddhyahaïkàràtmakàùñavidhàrthagrahaõahetutvàt aùñatvabodhakaiti bhedaþ . samidhàm arkapalà÷asvadiràpàmàrgapiploóumbara÷amãråpàõàü, nãø kaø uktànàü gràmyapa÷ånàü gavàdãnàü, vanyapa÷ånàü mahiùàdãnà¤ca bhåràdãnàü vyàhçtãnà¤ca saptatvàt tathà . bhàø vaø uktàþ manobuddhisahitaj¤ànendriyapa¤cakàtmapràõaråpaþ çùiþ saptatvàt tathà . manobuddhyàdipràpyàõi sukhàni saptatvàt tathà, vãõàtantrã tàsàü loke saptatvaprasiddhestathà . chandaþ gàyatryàdijagatyantavaidikachandoråpam saptatvàttathà laukikachandaþparatve ùaïki÷atitvasyeti bhedaþ . sàmamaktiþ oïkàrahiïkàraprastàvodgãthapratihàropadravanidhanaråpà saptatvàt tathà . %<lokeùu saptavidhaü sàmopàsãteti>% ÷rutau sàmnàü saptavidhatvoktestathàtvam . vai÷eùikamate padàrthaþ dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàbhàvàtmakaþ saptatvàt tathà . prakçtivikçtiþ mahadahaïkàra÷abdaspar÷aråparasagandhatanmàtràtmikà saptatvàt tathà . punarvasustasyàrà÷icakre saptamatvàt tathà . abhedàttadadhipatiraditirapi . uùõika tasyàþ saptàkùarapàdatvàt tathà . a÷vajanmasthànam %<amçtàd bàùpatovahnervedebhyo'õóàcca garbhataþ . sàbhnohayànàmutpattiþ saptadhà parikãrtità>% ityuktànàü saptatvàttathà . tàdç÷otpattisthànakatvena a÷va÷abdo'pi tathà . madasrutivartma %<karàt kañàbhyàü meóhràcca netràbhyà¤ca madasrutiþ>% ithuktànàü saptatvàt tathà . varaguõaþ %<kula¤ca ÷ãla¤ca manoj¤atà ca vidyà ca vittaü ca vapurvaya÷ca . etàn guõàn sapta vicintya deyà kanyà budhaiþ ÷eùamacintanãyam>% ityuktakulàdãnàü saptatvàt tathà . paunarbhavà %<sapta paunarbhavàþ kanyà varjanãyàþ kulàdhamàþ . vàcà dattà manodattà kçtakautukamaïgalà . udakaspar÷ità yà ca yà ca pàõigçhãtikà . agniü parigatà yà ca punarbhåprabhavà ca yà>% ityuktànàü saptatvàt tathà . dharmyavittàgamaþ %<sapta vittàgamà dharmyàdàyolàbhaþ krayojayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigraha eva ca>% ityuktadàyàdãnàü saptatvàt tathà . marut, àvahapravahodbahasaüvahavivahaparàvahaparãvahàtmakaþ saptatvàttathà . avàntarabhedaparatve ånapa¤cà÷attvasyeti bhedaþ . mokùadapurã %<ayodhyà matharà màyà kà÷ã kà¤ciravantikà . purã dvàravatã caiva saptaità mokùadàyikàþ>% ityuktapurãõàü saptatvàttathà .
     aùñabodhakàþ kaviø laø uktàþ . yogàïgaü yamaniyamàsana pràõàyàmapratyàhàradhyànadhàraõàsamàdhiråpaü, ÷ivamårtiþ kùityàdipa¤cabhåtacandrasåryayajamànaråpà, airàvatapuõóarãkavàmanakumudà¤janapuùpadantasàrvabhaumasupratãkaråpodantã ca aùñatvàttathà eka÷eùàt kariõã÷abdo'pi tathà kariõya÷ca amramukapilàpiïgalànupamàtàmrakarõã÷ubhradantyaïganà¤janàvatãråpàþ . siddhiþ aõimalaghimapràptipràkàmye÷itàva÷ità vyàptikàmàvasàyitàtmikà aùñatvàt tathà . caturvadanabrahmakarõastathà . vyàkaraõam indracandrakà÷akçtsnàpi÷ili÷àkañàyanapàõinyamarajainendràtmakàùñakartçkçtam aùñatvàt tathà . dikpàlaþ indravahniyamanirçtivaruõavàyukuvere÷ànàtmakaþ pràcyàdãnàmaùñànàü di÷àmã÷varàõàmeùàmaùñatvàt tathà . årdhàdhodikasahitadikpàla paratve da÷atvasyeti bhedaþ . ahiþ÷eùabàsukipadmamahàpadmatakùakakulãrakarkaña÷aïkhàtmakaþ aùñatvàttathà . kulàcalaþ matàntare himàcalasahitaþ pårboktamahendràdiråpaþ aùñatvàtatathà . kulàcalànàü saptatvaprasiddhàvapi kvacidaùñatvavyàhàraþ . %<aùñakulàcalasaptasamudràþ>% mohamudgaraþ .
     ÷àø tiø uktàþ . bhairavaþ asitàïgarurucaõóonmattakapàlibhãùaõakrodhanasaühàràtmakaþ . prakçtiþ pradhànamahadaïkàrapa¤catanmàtràtmikà aùñatvàttathà . prakçti÷abdaþ pradhànaparatve ekatvasya tattvàntaropàdànatvaparatve aùñatvasyeti bhedaþ . gaõe÷aþ vakratuõóaikadaüùñramahodaragajànanalambodaravikañavighnaràjadhåmravarõàtmakaþ aùñatvàttathà . agnimårtiþ %<jàtavedàþ saptajihvo havyapàhanasaüj¤akaþ . a÷vodarajasaüj¤aþ syàt punarvai÷vànaràhvayaþ . kaumàratejàþ syàdvi÷vamukhodevamukhaþ smçtaþ>% ÷àø tiø uktànàü jàtavedaàdãnàmaùñatvàttathà
     bhàø vaø uktàþ . ÷àõaþ àvapanatulyapåraõãyaþ mahahaïkàracittasahitaj¤ànendriyaråpaþ aùñatvàttathà . ÷arabhapàdasya loke 'ùñatvaprasiddhestathà . yåpakoõasya vede aùñatvaprasiddhestathà . dvijaguõàþ %<dayà sarvabhåteùu kùàntiranasåyà ÷aucamanàyàsomaïgalamakàrpaõyamaspçheti>% gautamoktànàmaùñatvàttathà . vai÷eùikokta ã÷varaguõaþ saüyogavibhàgapçthaktvasaükhyàparimàõabuddhãcchà kçtiråpaþ aùñatvàttathà . ràjyàïgam paura÷reõãsahita svàmyamàtyàdisaptakam aùñatvàtatathà . nçpagatiþ %<àdàne ca visarge ca tathà praiùaniùedhayoþ . pa¤came càrthavacane vyavahàrasyacekùaõe . daõóa÷uddhyeravakraþ syàttenàùñagatiko nçpaþ>% u÷anasoktagatiråpà aùñatvàttathà . tàriõã %<tàrà cogrà mahogrà ca vajrà kàlã sarasvatã . kàme÷vaõã ca càmuõóà ityaùñau tàriõyomatàþ>% ityuktànàü tàràmårtibhedànàmaùñatvàttathà . homadravyam a÷vatthoóumbaraplakùanyagrodhasamidhastilàþ . siddhàrthapàyasàjyàni dravyàõyaùñau vidurbudhàþ ityuktànàmaùñatvàttathà . dhàtuþ %<svarõaü raupya¤ca tàmra¤ca vaïgaü ya÷adamevaca . sãsa lauhaü rasa÷ceti dhàtavo'ùñau prakãrtitàþ>% ityuktànàmaùñatvàt tathà dehasthadhàtuparatve saptatvasyeti bhedaþ . mahàsarakhatãbhujastasthà aùñabhujatvàttathà . sàtvikabhàvaþ %<stambhaþ svedo'tha romà¤caþ svarabhaïgo'tha vepathuþ . vaibarõyama÷ru pralaya ityaùñau svàtvikàþ smçtàþ>% sàø daø uktastambhàdãnàmaùñatvàttathà . asamavàyikàraõaguõaþ råparasagandhaspar÷aparimàõekapçthaktvasneha÷abdàtmakaþ aùñatvàttathà . nimittakàraõaguõaþ buddhisukhaduþkhecchàdveùayatnàdçùñabhàvanàtmakastathà . manoguõaþ saükhyàparimitipçthaktvasaüyoga vibhàgaparatvàparatvavegàtmakastathà . maïgalam %<mçgaràjovçùonàgo kalasovyajanaü tathà . vaijayantã tathà bherã dãpa ityaùñamaïgalam>% ityuktànàü %<loke'smin maïgalànyaùñau bràhmaõo, gaurhutà÷anaþ . hiraõyaü sarpiràdityomàlà ràjà tathàùñamaþ>% ityuktànàü vàùñatvàttathà . nàyikàvasthà svàdhãmamartçkà khaõóitàbhisàrikàkasahàntarità vipralabdhàproùitabhartçkàvàsakasajjàvirahotkaõñhitàtmikà aùñatvàt tathà . vçhallauham %<suvarõaü rajataü tàmraü sãsakaü kàntikaü tathà . raïgaü lauhaü tãkùõalauhaü lauhànyaùñau imàni tu>% ityuktànàmaùñatvàt tathà . laghulauhaparatve pa¤catvasya bodhakamityuktam . àyurvedàïgam %<÷alyaü ÷àlakyaü kàyacikitsà bhåtavidyà kaumàrabhçtyà'gadatantraü rasàyanatantraü vàjãkaraõatantramiti>% su÷rutãktànàmaùñatvàttathà . arghàïgam %<àpaþkùãraü ku÷àgra¤ca dadhi sarpiþ sataõóulam . payaþ siddhàrthaka÷caiva aùñàïgo'rghaþ prakãrtita>% iti ityuktànàm àpaþkùãraü ku÷àgràõi ghçtaü madhu tathà dadhi . raktàni karavãràõi tathà vai raktacandanam . aùñàïga eùa và argha, ityuktànàü vàùñatvàt tathà . praõàmàïgam %<jànabhyà¤ca tathà padbhyàü pàõibhyàmurasà dhiyà . ÷irasà yacasà dçùñyà praõàmo'ùñàïga ãritaþ>% ityuktànàmaùñatvàttathà . %<maithunàïgam smaraõaü kãrtanaü keliþ prekùaõaü guhyabhàùaõam . saükalpo'dhyavasàya÷ca àsanaspçùñireva ca . etanmaithunamaùñàïgam>% ityuktànàmaùñatvàttathà . puùyaü tasya rà÷icakre aùñamatvàt tathà . tadabhedàt tadadhipojãvo'pi . anuùñhup tasyàþ aùñàkùarapàdatvàt tathà . tamaþ avyaktamahadahaïkàrapa¤catànmàtràtmakeùvanàtmabhåteùvàtma buddhiråpamaùñavidhaviùayatvàt tathà . %<bhedastamaso'ùñavidhomohasya ca tathà>% sàø kàø . mohaþ aõimàdisiddhãnàmàtmagatànàü ÷à÷vatikatvàbhimànaråpaþ aõimàdyaùñavidhaviùaviùayatvàt tathà . vivàhaþ bràhmadaivàrùapràjàpatyàsuragàndharvaràkùasapai÷àcàtmakaþ aùñatvàt tathà . siddhi %<åhaþ ÷abdo'dhyayanaü duþkhavighàtàstrayaþ suhçtpràüptiþ . dàna¤ca siddhayo'ùñau>% sàø kàø uktohàdãnàmaùñatvàttathà . uktasióvãnàü nàmàntaràõi sàüø kauø dar÷itàni . tàrasutàratàratàraramyakasadàmuditapramodamuditamodamànaråpàõi . khagagatiþ %<saüpàtaü viprapàta¤ca mahàpàtaü nipàtanam . vakraü tiryak tathà cordhvamaùñamaü laghusaüj¤akam>% ityukta sampàtàdiråpà aùñatvàt tathà parikarma aïka÷àstrokta yogaviyogaguõanabhàgavargatatpadaghanatatparåpam aùñatvàttathà varõotpattisthànam . %<aùñau sthànàni varõànàmuraþ kaõñhaþ ÷irastathà . jihvàmålaü ca dantoùñhau nàmàmålaü tàlu ca>% ÷ikùoktoraàdãnàmaùñatvàt tathà . avrataghnam aùñau tànyavrataghnàni àpomålaü phalaü payaþ . havirbràhmaõakàmyà ca gurorvacanamauùadham smçtyuktàbàdãnàmaùñatvàttathà . nahàrogaþ unmàdatvagdoùaràjayakùma÷vàsamadhumehabhagandarodarà÷marãråpaþ aùñatvàt tathà .
     navatvasaükhyàbodhakàþ kabiø laø uktàþ . mukhanàsikànetrakarõadvayopasthapàyuråpàõàü dehadvàràõàm navasaükhyàyogàt tathà bhàratakinnaraharikuruhiraõmayaramyakelàvçtabhadraturagaketumàlàkhyànàü bhåkhaõóànàm, tapasyàkàle svayaükçttànàü ràvaõamastakànàm, vyàghrãstanànàü %<gauóã paiùñã ca màdhvã ca vij¤eyà trividhà surà>% iti trividhasuràyàþ sàtvikaràjasatàmasàdhikàribhedasevyatayà navatvàttathà . kuõóànàü aùñàsu dikùu aùñau ai÷ànãpràcyormadhye àcàryakuõóamekamiti maõóapàïgakuõóànàü navatvàttathà . %<padmo'striyaþ mahàpadmaþ ÷aïkhomakarakacchapau . mukundakundanãlà÷ca varco'pi nidhayo nava>% hàràø uktànàü padmàdãnàm aïkànàmekàdãnàü navàntànàü, ÷çïgàravãraraudrakaruõàdbhutahàsyabhayànakabobhatsa÷àntàkhyànàmalaïkàroktànàü rasànàm, ravicandrabhaumabudhaguru÷ukra÷aniràhuketuråpàõà grahàõà¤ca navatvàt tathàtvam . ÷àø tiø uktà %<saccidànandavibhavàt sakalàt parame÷varàt . àsãcchaktistato nàdo nàdàdvindusamudbhavaþ . para÷aktimayaþ sàkùàt tridhà'sau bhidyate punaþ . vindurnàdo bãjaniti tasya bhedàþ samãritàþ . vinduþ ÷ivàtmako vãjaü ÷akternàdastayomirthaþ . samavàyaþ samàkhyàtaþ sarvàgamavi÷àradaiþ . raudrã vindostatonàdàt jyeùñhà vãjàdajàyata . vàmà, tàbhyaþ samudbhåtàþ rudrabrahmaramàdhiùàþ>% tatraivàdye uktànàü ÷aktitattvànàü pãña÷aktãnàü tattaddevatàbhedena bhinnànàü tatraivoktànàma %<muktàmàõikyavaidåryagomedàn vajravidramau . puùparàgaü marakataü nãla¤ceti nyaset kramàt>% ityuktànàü ratnànàü navatvàt tathà . vargàõàmakacañatapaya÷alaråpàõàm navatvàt tathà loke lakùaråpalavargasyàbhàvàt aùñasaükhyàbodhaka iti bhedaþ . pràõarakùakadurgàbhedaråpàõàm ÷àø tiø 23 paø uktànàü pràõadåtãnàm, navatvàttathà . bhàø vaø . sàmadhenã tasyà÷ca yathà navatvaü tathà nãø kaø vyàø dar÷itaü prakçtisaüyogaþ sya ca sçùñau yathà navadhà yogastathoktaü pràk .
     ã÷varalakùaõam jagajjanmasthitipralayeùu pratyekaü j¤ànacikãrùàprayatnàtmatayà navatvàttathà . %<vi÷vasargavisargàdinavalakùaõalakùitam>% ÷rãdharaþ . patrikà kadalã dàóimã dhànyaü haridràmànakaü kacuþ . vilvo'÷oko jayantã ca vij¤eyà nava patrikàþ ityuktànàü patrikàõàü navatvàt tathà . navapatrikàsthadevãråpà durgà brahmàõãraktadantikàlakùmãjayantãcàmuõóàkàlikà÷ivà ÷okarahitàkàrtikãråpàõàü navatvàt tathà . kavi÷reùñhàrthakaratna÷abdaþ %<dhanvantariþ kùapaõako'marasiüha÷aïkurvetàlabhaññaghañakarparakàülidàsàþ . khyàntovaràhamihironçpateþ sabhàyàü ratnàni vai vararucirnava vikramasya>% jyotirviø uktànàü vikramàdityasabhàsthakavi÷reùñhànàü navatvàt tathà . viùõubhaktiþ %<÷ravaõaü kãrtanaü viùõoþsmaraõaü pàdasevanam . arcanaü bandanaü dàsyaü sakhyamàtyanivedanam . iti puüsà'rpità viùõau bhakti÷cennavalakùaõà>% bhàgaø 7, 5 ukta÷ravaõàdiråpà navatvàt tathà . tuùñiþ %<àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ . bàhyà viùayoparamàt pa¤ca nava tuùñayo bhavantãha>% sàüø kàø uktànàü navatvàt tathà . abhyàgate'vyayakàryam . %<navaitàni gçhasthena kàryàõyabhyàgate sadà . anyayàni ca yat saumyaü vàkyaü 1 cakùu 2 rmano3 mukham 4 . abhyutthàna 5 sihàyàte sasnehaü 6 pårvabhàùaõam 7 . upàsana 8 manuvrajyà 9>% kà÷ãø uktàni navatvàt tathà . abhyàgate ãùadvyayasàdhya kàryàõi . %<tatheùadvyayayuktàni kàryàõyabhyàgate nava . àsanaü 1 pàda÷aucaü 2 ca yathà÷aktya÷anaü 3 kùitiþ 4 . ÷ayyà 5 tçõaü 6 jalà 7 bhyaïka 8 dãpà 9 gàrhasthyasiddhidàþ>% kà÷ãø dar÷itàni navatvàttathà . gçhasthàva÷yatyàjyanindyakàryàõi %<tathà nava vikarmàõi tyàjyàni gçhamedhinà . pai÷unyaü paradàrà÷ca drohaþ krodhànçtàpriye . dveùãdambha÷ca màyà ca svargamàrgàrgalàõi ca>% kà÷ãø uktàni navatvàttathà . ava÷yakartavyàni %<navàva÷yakakarmàõi kàryàõi prativàsaram . snàna sandhyà japohomaþ svàdhyàyo devatàrcanam . vai÷vadevaü tathàtithyaü navamaü pitçtarpaõam>% kà÷ãø uktàni navatvàt tathà . gopyàni %<janmarkùaü maithunaü mantro gçhacchidra¤ca va¤canam . àyurdhanàpamànaü strã na prakà÷yàni sarvathà>% kà÷ãø uktàni navatvàttathà . prakà÷yàni %<navaitàni prakà÷yàni bahupàpamakutsitam 1 . pràyogya 2 mçõa÷uddhi÷ca 3 svànvayaþ 4 kraya 5 vikrayau 6 . kanyàdànaü 7 guõo8 tkarùaþ 9>% kà÷ãø dar÷itàni navatvàttathà . akùayadànapàtràõi . %<pàtramitravinãteùu dãnànàthopakàriùu . pitçmàtçguruùvetannavakaü dattamakùayam>% kà÷ãø uktàni navatvàttathà . niùphaladànapàtràõi %<niùphalaü navakaü sçùñaü càñacàraõatakùasu . kuvaidye kitave dhårte ÷añhe mande ca bandini>% kà÷ãø uktàni navatvàttathà . adeyavaståni %<àpatsvapi na deyàni nava vaståni marvadà . anvaye sati sarvasvaü dàrà÷ca ÷araõàgatàþ . nyàsàdhã kulavçtti÷ca nikùepaþ strãdhanaü sutaþ>% kà÷ãø uktàni navatvàttathà . sàdhàraõakarma %<satyaü ÷aucamahiüsà ca kùàntirj¤ànaü dayà damaþ . asteyamindriyàkocaþ karma sàdhàraõaü matam>% kà÷ãø uktàni navatvàt tathà . dravyaü kùitijalatejovàyvàkà÷akàladinmanaàtmaråpaü navatvàt tathà . tamasodravyatvamate da÷atvabodhakamiti bhedaþ . sthàyibhàvaþ %<ratirhà÷ca÷ca ÷oka÷ca krodhotsàhau bhayaü tathà . jugupsà vismaya÷cetyamaùñau proktàþ ÷amo'pi ca>% sàø daø uktaratyàdãnàü navatvàttathà .
     10 da÷atvabodhakàþ . kaviø vaø uktàþ . hastàïgulãnàü, da÷abhuja÷ambhubàhånàü, da÷amukharàvaõamaulãgàü, mãnakårmavaràha nçsiühavàmanapara÷uràmadà÷arathibalabhadrabuddhakalkiråpàõàü kçùõàvatàràõàm, pårvàgneyãdakùiõanairçtãpa÷cimàvàyavyottarai÷ànyårdhàdhoråpàõàü di÷àü gavi÷veùàü devànàü gaõadevatàbhedànàü, kratudakùavasusatyakàmakàladhvanirocakapuråravo màdravasoråpàõàm, da÷à÷varaghacandrà÷vànà¤ca da÷atvàttathà ÷àø tiø . ÷aktitattvàni %<nivçttyàdyàþ kalàþ pa¤ca tato vindukalà punaþ . nàdaþ ÷aktiþ sadàpårvaþ ÷iva÷ca prakçterviduþ>% ityuktanivçttyàdiråpàõi da÷atvàt, tathà . nàóãnàm ióàpiïgalàsupumõàsahitànàm %<gàndhàrãhastijihvàkhyà saptaùàlambuùà matà . ya÷a÷vinã ÷aïkhinã ca kuhåþ syuþ sapta nàóikàþ>% ityuktànàü da÷atvàt tathà . bhàø vaø . puruùasya vàgàdonàmadhidaivamadhibhåtaü sthitànàü viùayasarpaõa vartmàtmakadi÷àü da÷acàttathà %<tà và età da÷aiva bhåtamàtrà adhiyaj¤aü praj¤àmàtrà adhimåtamiti>% ÷rutestathàtvam . garbhamàsànàm, upaniùadbhedena upade÷akamahàvàkyànàm %<brahmàhamasmãti>% evamàdonàü tadvineyànàü tadvikùepakàõà¤ca da÷atvàttathà . mahàvidyà %<kàlã tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã . bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmàvatã tathà . vagalà siddhavidyà ca màtaïgã kamalàtmikà . età da÷a mahàvidyàþ siddhavidyàþ prakãrtitàþ>% ityuktakàlyàdãnàü da÷atvàttathà . bràhmaõaþ sàrasvatakànyakubjagauóamaithilotkaladràvióamahàràùñratailaïgagurjaranàgararåpatayà da÷atvàttathàtvam . pàpàni %<adattànàmapàdànaü hiüsà caivàvidhànataþ . paradàropasevà ca kàyikaü trividhaü smçtam . pàruùyamançtaü caiva pai÷unyaü càpi sarva÷aþ . asambandhapralàpa÷ca vàïmaya syàccaturvidham . paradravyeùvabhidhyànaü manasàniùñacintanam . vitathàbhinive÷a÷ca trividhaü karma mànasam . etàni da÷a pàpàni>% ityuktànàü da÷atvàttathà yogàïga råpo yamaþ %<ahiüsà satyamasteyaü brahmacaryaü kçpàrjavam . kùamà dhçtirmitàhàraþ ÷aucaü ceti yamà da÷a>% ityuktàhiüsà dãnàü da÷atvàttathà . niyamaþ %<tapaþ santoùaàstikyaü dànaü devasya påjanam . siddhànta÷ravaõaü caiva hrãrmati÷ca japohutam . dar÷ate niyamàþ proktàþ>% ÷àø tiø uktatapaàdãnàü da÷atvàt tathà . råpakakàvyam %<nàñakamatha prakaraõaü bhàõavyàyogasamakàraóimàþ . ãhàmçgàïgavãthyaþ prahasana miti råpakàõi da÷a>% ityuktanàñakàdãnàü da÷atvàttathà làsyàïgam %<geyaü padaü sthitapàdyamàsãnaü puùpagaõóikà . pracchedakàntargåóhaü ca saindhavàkhyaü dvigåóhakam . uttamottamakaü cànyaduktapratyuktameva ca . làsye da÷avidhaü hyetadaïgamuktaü manàùibhiþ>% ityuktageyàdãnàü da÷atvàttathà . dharmalakùaõam %<dhçtiþkùamà damo'steyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . dhãrvidyà satyamakrodho da÷akaü dharmalakùaõam>% ityuktadhçtyàdãnàü da÷atvàt tathà . pa¤camåladvayam %<ubhàbhyàü pa¤camålàbhyàü da÷amålamudàhçtam>% ityuktànàü da÷atvàttathà . pa¤camåle ca %<÷ràphalaþ sarvatobhadrà pàñalà gaõikàrikà . ÷onàkaþ pa¤cabhi÷caitaiþ pa¤camålamudàhçtam . ÷àlaparõã pç÷niparõã vçhato kaõñhakàrikà . gokùuraþ pa¤cabhi÷caitaiþ kaniùñhaü pa¤camålakam>% bhàø praø paribhàùite . tena pratyeka måla÷abdaþ pa¤càrthakatvàt pa¤catvasya bodhaka iti bhedaþ . upaniùad %<ã÷àkenakañhaþ pra÷nomuõóamàõóåkyatittiriþ . aitareyaü ca chàndogyaü vçhadàraõyaka da÷a>% ityukte÷àdãnàü pradhànopaniùadàü da÷atvàttathà . mantrasaüskàraþ tantroktada÷avidhatayà da÷avidhatvàttathà .
     nyàyàvayavaþ keùàücinmate jij¤àsàsaü÷aya÷akyapràpti prayojanasaü÷ayavyudàsasahitànàü pratij¤àhetådàdaraõopanayanigamànàü da÷atvàttathà . maghà rà÷icakre tasyà da÷amatvàttathà tadabhedàt tadadhipapitç÷abdo'pi tathà . païktiþ da÷àkùarapàdatvàttathà da÷aratha ityarthe païktirathaþ ityàdiþ . bauddhabalam %<dànaü ÷ãlaü kùamà vãryaü dhyànaü praj¤à balàni ca . upàyaþ praõidhirj¤ànaü da÷a buddhabalàni vai>% ityuktadànàdãnàü da÷atvàttathà . vahnikalà %<dhåmràrciråùmà jvalinã jvàlinã visphuliïganã . su÷rãþ suråpà kapilà havyakavyavahe api>% ityuktadhåmràrciràdãnàü da÷atvàttathà . yogabhaïgaþ %<tithyaïkavedaikada÷onaviü÷abhaikàda÷àùñàda÷aviü÷asaükhyàþ . iùñoóunà såryayutoóuyogàdyogàamå÷cet da÷a yogabhaïgàþ>% jyoø uktayogajàtapa¤cada÷àdyaïkànàü da÷atvàttathà . viprà÷aucadinam %<÷udhyedviproda÷àhena>% manåkteþviprà÷aucasya da÷adinavyàpitvàttathà . laghurdvijasaüskàraþ garbhàdhànapuüsavanasãmantonnayanajàtakarmanàmakaraõaniùkràmaõànnà÷anacåóopanayanavivàharåpatayà da÷atvàttathà . vçhatsaüskàrastu aùñacatvàriü÷acchabde uktacatvàriü÷attvàvabodhaka iti bhedaþ . mahàpuràõalakùaõam %<sargo'syàtha visarga÷ca vçttãrakùàntaràõi ca . vaü÷ovaü÷ànucaritaü saüsthà heturapà÷rayaþ . da÷abhirlakùaõairyuktaü puràõaü tadvidoviduþ . kocit pa¤cavidhaü cakhyurmahadalpavyavasthayà>% bhàgaø 12, 7 . mahàmohaþ divyàdivya÷abdàdãnàü tadviùayàõàü da÷atvàttathà . %<da÷avidho mahàmohaþ>% sàø kàø . dehasthavàyuþ pràõàdipa¤cakasahitanàgakårmadhana¤jayakçkaladevadattàkhyànàm dehasthànàü da÷atvàttathà . vahniþ %<bhràjakora¤jaka÷caiva svedakaþ snehakastathà . vàrakobandhaka÷caiva dràvakàkhya÷ca saptamaþ . vyàpakaþ pàvaka÷caiva ÷meùmakaþ da÷amaþsmçtaþ>% iti padàrthàdar÷oktànàm dehasthàgnãnàü %<tejakodãpaka÷caiva vibhramamrama÷oùaõàþ . àvasathyàhavanãyau dakùiõàgnistathaiva ca . anvàhàryo gàrhapatya ityete da÷a vahnayaþ>% iti tatraivoktànàü bàhyavahnãnàü và da÷atvàttathà . dikpàlavàhanam airàvatachàgamahiùasiühamakarahariõà÷vavçùabhahaüsapadmaråpam da÷atvàt tathà . matàntare somasthàne kuveràdhipatitve tasya naravàhanatvamiti bhedaþ . dikpàlàstram vajra÷aktidaõóakhaógapà÷àïka÷agadàtri÷ålacakrapadmaråpam da÷atvàt tathà . durgàbhujaþtasyà da÷abhujatvàttathà . sàmànyaguõaþ saükhyàparimitipçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvanaimitikadravagurutvavegaråpo da÷atvàt tathà . teùà¤ca anekadravyaguõatvàt sàmànyatvam . amårtaguõaþ %<dharmàdharmau bhàvanà ca ÷abdo buddhyàdayo'pi ca . ete'mårtaguõàþ sarve>% ityuktadharmàdãnàü da÷atvàt tathà . buddhyàdaya÷ca ùañ buddhisukhaduþkhecchàdveùayatnaråpà iti da÷atvam . mårtaguõaþ %<råpaü rasaþspar÷agandhau paratvamaparatvakam . dravogurutvaü sneha÷ca vego mårtaguõà amã>% ityuktaråpàdãnàü da÷atvàt tathà .
     ekàda÷abodhakàþ kaviø laø uktàþ rudràõàm %<ajaikapàdahibudhnoviråpàkùa÷ca revataþ . hara÷ca bahuråpa÷ca tryambaka÷ca sure÷varaþ . rudrà ekàda÷a proktà jayanta÷càparàjitaþ>% ityuktàjàdikànàmekàda÷atvàt tathà . duryodhanasenànàmekàda÷àkùauõãmitatvàt tathà .
     bhàø vaø uktàþ . pa÷uyàge stomabhedànàü, tatratyayåpànàü caikàda÷atvàttathà manasàsahitaj¤ànakarmendriyàõàü tadgràhyaviùayàõà¤ca ekàda÷atvàt tathà .
     indriyaghàtaþ %<bàdhiryaü kuùñhitàndhatvaü jaóatà'jighratà tathà . måkatà kauõyapaïgutvaklaivodàvartamandatàþ>% ityukta bàdhiryàdãnàmekàda÷atvàttathà . %<ekàda÷endriyabadhàþ>% sàüø kàø . pårvaphàlguno tasyàþ çkùacakre ekàda÷atvàt tadadhipobhaga÷ca tathà . tejoguõaþ råpaspar÷asaükhyàparimàõa pçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvaveganaimittikadravaråpatayà ekàda÷atvàt tathà . kàraõodbhavagaõaþ apàkajaråparasagandhaspar÷àpàkajadravasnehavegagurutvaikapçthaktvaparimàõasthitisthàpakasaüskàraråpatvàt ekàda÷atvabodhakaþ . avyàpyavçttiguõaþ buddhisukhaduþkhecchàdveùathatnàdçùñabhàvanà÷abdasaüyogavibhàgaråpatayà ekàda÷atvàt tathà .
     dvàda÷abodhakàþ kaviø laø uktàþ %<dhàtà mitro'ryamà rudro varuõaþ såryaeva ca . bhagovivasvàn påùà ca savità da÷amaþ smçtaþ . ekàda÷antathà tvaùñà viùõurdvàda÷a ucyate>% viùõudhaüø uktadhàtràdãnà càndracaitravai÷àkhajyaiùñhàùàóha÷ràvaõabhàdrà÷vinakàrtikammargapauùamàùaphàlgånaråpàõàü màsànàü, meùavçùamithunakarkañasiüha kanyàtulàvç÷cikadhanurmakarakumbhamãnaråpàõàü rà÷ãnàü, teùu såryàdisaükràntãnà¤ca dvàda÷atvàt tathà . kàrtikabàhånàü, tannetràõàü ÷àrãphalakakoùñhànàm ari÷abde dar÷itaràjamaõóalasya ca dvàda÷atvàt tathà ÷àø tiø . àdityànàü viùõudharmamårtãnà¤ca tathàtvam . tatraiva 15 paø %<dvàda÷àdityasahitàmårtãrdvàda÷a vinyaset . ke÷avàdyàþ kramàddehe vakùyamàõavidhànataþ . lalàñe ke÷avaü 1 dhàtrà, kukùau nàràyaõaü 2 punaþ . aryamõà hçdi mitreõa 3 màdhavaü 3 kaõñhade÷ataþ . varuõena 4 ca govindaü 4, punardakùiõapàr÷vake . aü÷unà 5 viùõu 5 maüsasthaü bhagena 6 madhusådanam 6 . gaõóe vivasvatà 8 yuktaü trivikrama 7 manantaram . vàmapàr÷vasthamindreõa 8 vàmanàkhya 8 mathàüsake . påùõà 9 ÷rãdharanàmànaü 9 gale parjanya 10 saüyutam . hçùãkeùàhvayaü 10 pçùñhe padmanàbhaü 11 tataþparam . tvaùñrà 11 dàmodaraü 12 pa÷càt viùõunà 12 kakudi nyaset 12>% ityuktànàü dvàda÷atvàt tathà . bhàø vaø . jagatã tasyàþ dvàda÷àkùarapàdatvàttathà . pràkçtayaj¤asàdhanàhaþ tasya dvàda÷àhasàdhyatvàt tathà .
     nàñakãyamukhàïgam %<upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanam . yuktiþ pràptiþ samàghànaü vidhànaü paribhàvanà . udbhedaþ kàraõaü bheda etànyaïgàni vai mukhe>% màø daø uktopakùepàdiråpatayà tathà . bauddhamatasiddhamàyatanam %<arthànupàrjya bahu÷o dvàda÷àyatatàni vai . paritaþ påjanãyàni kimanyairiha påjitaiþ . j¤ànendriyàõi pa¤caiva tathà karmendriyàõi ca . manotuddhiriti proktaü dvàda÷àyatanaü budhaiþ>% ityuktàyatanànàü dvàda÷atvàt tathà . uttaraphàlgunã rà÷icakre tasyà dvàda÷atvàt abhedopacàràt tadadhipàryamàpi tathà . tuùitaþ %<pràõàpànasamànà÷ca udànovyàna eva ca . cakùuþ ÷rotrarasàghràõaspar÷obuddhirmanastathà . dvàda÷aite ca tuùità devàþ svàyambhuve'ntare>% ityuktapràõàdinàmakagaõadevàtmakatvàttathà . jañàdharamate %<ùañtriü÷attuùitàmatàþ>% ityukteþ ùañtriü÷attvasyeti bhedaþ . kùatriyà÷aucadinam %<dvàda÷àhena bhåmipaþ>% iti manåktestasyà÷aucasyadvàda÷àhasamàpyatvàttathà . sàdhyaþ %<manomantà tathà pràõo naro'pàna÷ca vãryavàn . vinirbhayonaya÷caiva daü÷o nàràyaõo vçùaþ . prabhu÷ceti samàkhyàtàþ sàdhyàþ dvàda÷a paurvikàþ>% ityuktamanàdigaõadevàtmakaþ dvàda÷atvàttathà . såryakalà %<tapinã tàpinã dhåmrà marãpirjvàlinã ruciþ . suùumõà bhogadà vi÷và bodhinã dhàriõã kùamà>% ÷àø tiø uktatapinyàdãnàü dvàda÷atvàttathà madyam %<pànasaü dràkùamàdhåkaü khàrjåraü tàlamaikùavam màkùikaü ñàïkamàdhvãkamaireyaü nàrikelajam . samànàni vijànãyànmadyànyekàda÷eva tu . dvàda÷antu suràmadyaü sarveùàmadhamaü smçtam>% . pulastyoktapànasàdãnàü dvàda÷atvàttathà
     13 trayoda÷asaükhyàbodhakàþ . kaviø laø uktàþ tàmbålaguõaþ tàmbåla÷abde vakùyamàõatrayoda÷avidhatvàttathà . bhàø vaø . mahãdvãpaþ årdhalokaùañkàdholokasaptakaråpatrayoda÷advãpatulyayogàttathà . aticchandaþ gàyatryàdivaidikacchabdaþsaptakàtikràntàtijagatãcchandoråpam trayoda÷àkùarapàdatayà tathà . pratimukhàïgaü %<vilàpaþ parisarpa÷ca vidhçtaü tàpanaü tathà . narma narmadyuti÷caiva tathà pra÷amanaü punaþ . virodha÷ca pratimukhe tathà syàt paryupàsanam . puùpaü vajramupanyàsovarõasaühàra ityapi>% sàø daø uktavilàsàdãnàü tathàtvàttathà . garbhàïgam %<abhåtàharaõaü màrgoråpodàharaõe kramaþ . saügraha÷cànumàna¤ca pràrthanàkùiptireva ca . troñakàdhibalodvegà garbhesyurvidravastathà>% tatroktàbhåtàharaõàdãnàü tathàsaükhyatvàttathà . vimarùàïgam %<apavàdo'tha saüpheñho vyavasàyodravaþ smçtiþ . ÷aktiþ prasaïgaþ kheda÷ca pratiùedhoviroghanam . prarocanà vimarùe syàdàdànaü chàdanaü tathà>% sàø daø uktàpavàdàdãnàü trayoda÷atvàttathà . hastanakùatraü tasya rà÷icakre trayoda÷atvàttathà tadabhedàt tadadhipadinakçdapi tathà . karaõaü %<karaõaü trayoda÷avidham>% sàø kàø uktaj¤ànakarmendriyada÷akamanobuddhyahaïkàraråpaü trayoda÷atvàttathà .
     caturda÷asaükhyàbodhakàþ kaviø laø uktàþ . vidyà %<aïgàni vedà÷catvàro mãmàüsà nyàyavistaraþ . dharma÷àstraü puràõa¤ca vidyà hyetà÷caturda÷a>% ityuktàïgavidyàdiråpà manuþ %<svàyambhuvo manurabhåt prathamastato'mã svàrociùottamajatàmasaraivatàkhyàþ . ùaùñhastu càkùaùa iti prathitaþ pçthivyàü vaivasvatastadanu samprati saptamo'yam>% siø ÷iø uktànàü %<sàrõirdakùasàvarõirbrahmasàvarõikastathà . dharmasàvarõikorudraputroraucya÷ca bhotyakaþ>% puràõoktànàü ca caturda÷atvàttathà . indraþ indra÷abde manvantarabhede uktanàsayuktaþ, bhuvanam bhåràdisaptakàtalàdisaptakaråpaü dhruvatàrakayãgatàrà÷ca caturda÷atvàt tathà . evaü yamamårtiþ yamadharmaràjamçtyvantaka
     vasvatakàlasarvabhåtakùayauóumbaradadhnanãlaparameùñhivçkodaracitracitraguptàtmikà caturda÷atvàttathà . kùitiguõaþ råparasagandhaspar÷asaükhyàparimàõapçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvavegagurutvadravatvàtmakaþ, jalaguõaþ gandhahãnasnehasahitakùitiguõàtmakaþ, àtmaguõa÷ca buddhisukhaduþkhecchàdveùayatnasaükhyàparimàõa pçthakatvasaüyogavibhàgabhàvanàdharmàdharmàtmakaþ caturda÷atvàttayà . citrà tasyàrà÷icakre caturda÷atvàttathà tadabhedàttadadhipatvaùñàpi tathà . ÷akkarã tasyà÷caturda÷àkùarapàdaka tvàt tathà . ÷rãvidyàyantrabàhyakoõam tantre teùàü caturda÷atvoktestathà . nirvahaõàïgam . %<sandhirvibodhograthanaü nirõayaþ paribhàùaõam . kçtiþ pramàdaànandaþ samayo'pyupagåhanam . bhàùaõaü pårvavàkya¤ca kàvyasaühàra eva ca . pra÷astiriti saühàre uktànyaïgàni nàmataþ>% sàø daø uktasandhyàdãnàü caturda÷atvàttathà .
     pa¤cada÷asaükhyàbodhakaþ vi÷eùavyavahàryà candrakalàkriyàtmikà tithiþ ubhayapakùoyapratipadàdiråpà pa¤cada÷atvàttathà . candrasyàmàkalàyàþ sàmànyatithitve'pi tasyà vi÷eùato vyavahàràbhàvàt na pa¤cada÷atvavyaghàgaþ . svàtinakùatraü tasyarkùacakre pa¤cada÷atvàt tadabhedàt tadadhipapavano'pi tathà ati÷akkarã tasyàþ pa¤cada÷àkùarapàdakatvàt tathà . vai÷yà÷aucàhaþ %<vai÷yaþ pa¤cada÷àhena>% manåktestasyà÷aucasya pa¤cada÷àhavyàpakatvàttathà . pakùamànaü tasya pa¤cada÷a tithiråpatvàt tathà . kàlãyantrakoõaü %<tripa¤càre pãñhe>% ityuktesteùàü pa¤cada÷atvàttathà .
     ùoóa÷asaükhyàvodhakàþ indukalà %<amçtà mànadà påùà tuùñiþ puùñãratirdhçtiþ . ÷a÷ina÷cantrikà kàntirjyotasnà ÷rãþ prãtiraïgadà . pårõà pårõàmçtà kàmadàyinyaþ svarajàþ kalàþ>% ÷àø tiø . uktàmçtàdiråpà, kalà÷abde vakùyamàõà digàdiråpà brahmakalà ca ùoóa÷atvàt tathà . svaravarõaþ tantramate akàràdivimargàntakaþ ùoóa÷atvàt tathà . ÷ikùàmate %<svarà viü÷atireka÷ceti>% ityukte . ekaviü÷atitvasyeti bhedaþ . aùñiþ ùoóa÷àkùarapàdatvàt tathà . vi÷àkhà rà÷icakre tasyàþ ùoóa÷atvàt tathà . tadabhedàt tadadbhipau indràgnã api tathà . tattvaj¤ànopayogitayà j¤àtavyapadàdàrthaþ pramàõaprameyasaü÷ayaprayojanadçùñàntasiddhàntàvayavatarkanirõayavàdajalpavitaõóàhetvàbhàsacchalajàtinigrahasthànaråpaþ gautamoktaþ ùoóa÷atvàttathà . preta÷ràddham àdyadvàda÷amàsikaùàõmàsikadvayasapiõóãkaraõaråpaü ùoóa÷atvàttathà . nçpa ùoóa÷aràjike prasiddhamaruttàdiråpaþ ùoóatvàttathà . te ca nçpàþ maruttaþ, 1 suhotraþ 2 pauravoü'ïgaþ 3 au÷ãnara÷iviþ 4 dà÷arathiràmaþ 5 bhagãrathaþ 6 ailavilañilãpaþ 7, yauvanà÷vomàndhàtà 8, nàhuùayayàtiþ 9 nàbhàgo'mbarãùaþ 10 ÷a÷avinduþ 11, gayaþ 12 sàïkçtiþ rantidevaþ 13, dauùmantirbharataþ 14, vaiõyaþ 15, jàmadagnyoràmaþ 16 ityete bhàø droø 55, 70 aø dar÷itàþ . tattvàntarànupàdànalakùaõaþ sàükhyoktaþ vikàraþ ekàda÷endriyapa¤camahàbhåtàtmakatvena ùoóa÷atvàttathà . %<ùoóa÷akastu vikàraþ>% sàüø kàø .
     17 saptada÷asaükhyàbodhakàþ . anuràdhà rà÷icakre tasyàþ saptada÷atvàt tathà tadabhedàttadadhipamitro'pi tathà . atyaùñiþ saptada÷àkùarapàdatvàt tathà . liïgadehàvayavaþ %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanam>% ityuktànàü saptada÷atvàt tatheti vedàntinaþ . sàükhyamate tu pa¤capràõasthàne pa¤catanmàtràõãti bhedaþ %<sa saptada÷akenàpi yujyate nàtra saü÷ayaþ>% . %<saptada÷aikaü liïgam>% sàüø såø .
     18 aùñàda÷asaükhyàbodhakàþ kaviø laø sapta dvãpàþ mahàdvãpà jambuprabhçtayaþ ekàda÷a upadvãpà ityaùñàda÷atvàt tathà . %<aùñàda÷advãpanikhàtayåpaþ>% raghuþ %<navadvayadvãpapçthagjaya÷riyàmiti>% naiùaø . vidyà dhanurvedàyarvedagàndharbàrtha ÷àstrasahitacaturda÷avidyàråpà aùñàda÷atvàt tathà . mahàpuràõam upapuràõa÷abde dar÷itabràhmyàdiråpam aùñàda÷atvàt tathà . smçtiþ aùñàda÷asmçtikàri÷abdedar÷itaviùõuprabhçtipraõãtà aùñàda÷atvàt tathà . dhànyam aùñàda÷adhànya÷abde dar÷itayavàdiråpam tathà . mahàlakùmãbhåjàþ tasyà aùñàda÷abhujatvàttathà . jyeùñhà rà÷icakre tasyà aùñàda÷atvàttathà tadabhedàt tadadhipa indro'pi tathà . dhçtiþ tasyà aùñàda÷àkùarapàdatvàttathà . vivàdaþ aùñàda÷avivàdapada÷abde dar÷itarõàdànàdãnàmaùñàda÷atvàttathà . kuõóasaüskàràþ %<aùñàda÷a syuþ saüskàràþ kuõóànàü tantranoditàþ . vãkùaõaü målamantreõa hyastreõa prokùaõaü matam . tenaiva tàóanaüdarbhairvarmaõàbhyukùaõaü smçtam . astreõa khananoddhàrau tanmantreõa prapåraõam . samãkaraõamastreõa secanaü vastreõà matam . kuññanaü hetimantreõa varmamantreõa màrjanam vilepanaü kalàråpaü kalpanaü tadanantaram . trisåtrãka õaü pa÷càddhçdayenàrcanaü matam . astreõa va¤jãkaraõaü hanmantreõa ku÷aiþ ÷ubhaiþ . catupathaü tanutreõa tanuyànnetrapàñanam>% ÷àø tiø uktànàm aùñàda÷atvàttathà . bhàùà saüskçtà ÷aurasenã mahàràùñrã màgadhã ardhamàgadhã àvantikà dàkùiõàtyà ÷àkarã vàhlikã dràvióã àbhãrã càõóàlã ÷àvarã pai÷àcã pràkçtà cetisàø daø uktànàü ùoóa÷ànàü ràkùasãpà÷càttyàsahitànàmaùñàda÷atvàt tathà %<aùñàda÷abhàùàvàravilàsinã>% sàø daø vyasanam %<da÷a kàmasamutthàni tathàùñau krodhajàni ca . vyasanàni durantàni prayatnena vivarjayet . mçgayà'kùodivàsvapnaþ parivàdaþ striyomadaþ . tauryatrikaü vçthàñyà ca kàmajoda÷akogaõaþ . pai÷unyaü sàhasaü droha ãrùyà 'såyà'rthadåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajo'pi gaõo'ùñakaþ>% manåktamçgayàdãnàmaùñàda÷atvàttathà . bhàrata parva teùàmaùñàda÷atvàttathà .
     19 ånaviü÷atibodhakàþ . dharma÷àstrakàrakaþ %<manvatriviùõuhàrãtayàj¤avalkyo÷ano'ïgiràþ . yamàpastambasaüvartàþ kàtyàyanavçhaspatã . parà÷aravyàsa÷aïkhàlikhoto dakùagautamau . ÷ãtàtapovasiùñha÷ca dharma÷àstraprayojakàþ>% ityukta manvàdãnàmånaviü÷atitvàttathà . målanakùatram tasya rà÷icakre ånaviü÷atitamatvàttathà . tadabhedàt tadadhipanirçtirapi tathà . atidhçtistasyà ånaviü÷atyakùarapàdatvàttathà . abhijinmànam tasyàþ uttaràùàóhàpa¤cada÷adaõóa÷ravaõacaturdaõóaråpatayonaviü÷atidaõóàtmakatvàttathà .
     20 viü÷atibodhakaþ ràvaõabhujànàü, nakhànàm, aïgulãnàü ca hastapàdayostàvanmitatvàt tathà . pårvàùàóhà rà÷icakre tasyà viü÷atvàttathà . tadabhedàt tadadhipajalamapi tathà . chandoråpà kçtistasyàþ viü÷atyakùarapàdatvàt . ÷anestutàyàmuccàü÷aþ meùe nãcàü÷a÷ca tathà . tatra tasya viü÷àü÷e eva paramoccanãcayoþ jyoø uktatvàt . tàjakoktagrahoccabalam
     %<triü÷atsvabhe viü÷atiruccabhe sve>% nãø kaø uktestasya viü÷atitamatvàttathà .
     21 ekaviü÷atisaükhyàtodhakàþ . para÷uràmakùitijayastasya ekabiü÷atimitatvàt tathà . uttaràùàóhà tasyà çkùacakre ekaviü÷atvàttathà . tadabhedàt tadadhipavi÷vo'pi tathà . kandoråpà prakçtistasyà ekaviü÷atyakùarapàdatvàttathà . mårchanà %<mårchanà÷caikaviü÷atiþ>% bharatokteþ saptasvaràõàm àrohàvarohakramaråpaistritvàt ekaviü÷atiråpatayà tathà . svaravarõaþ %<svarà viü÷atireka÷ceti>% ÷ikùoktestanmate staràõàü tatsaükhyatvàttathà .
     22 dvàviü÷atisaükhyàbodhakàþ . ÷ravaõà tasyà çkùacakre dvàviü÷atvàttathà . tadabhedàt tadadhipaharirapi tathà . àkçtiþ tasyàdvàviü÷atyakùarapàdatvàttathà . nigrahasthànam %<pratij¤àhàniþ pratij¤àntaraü pratij¤àvirodhaþ pratij¤àsaünyàsohetvantaramarthàntaraü nirarthakamavij¤àtàrthamapàrthakamapràptakàlaü nyånamadhikaü punaruktamananubhàùaõamaj¤ànamapratibhàkùepo matànuj¤à paryanuyojyopakùepaõam niranuyojyànuyogo'pasiddhàntohetvàbhàsà÷ca>% gauø såø uktànàü pratij¤àhànyàdãnàü dvàviü÷atitvàt tathà .
     23 trayoviü÷atisaükhyàbodhakàþ . dhaniùñhà tasyà çkùacakre trayoviü÷atvàttathà . tadamedàt tadadhipavasurapi tathà . vikçtiþ tasyàþ trayo÷iü÷atyakùarapàdatvàt tathà .
     24 caturviü÷atisaükhyàbodhakàþ . tattvam pradhànamahadahaïkàra÷abda spar÷aråparasagandhatanmàtraikàda÷endriyapa¤casthålabhåtaråpaü caturviü÷atitvàt tathà . puruùasahitapradhànàdiparatve pa¤caviü÷atitvasya puruùe÷varayutatatparatve ùaóviü÷atitvasya bodhakamiti bhedaþ . gàyatryakùaram tasyà ùaóakùarapàdatvàccatuùpàdyàü tathàsaükhyàyogàt tathàtvam . jinaþ çùabhàjitasambhavàbhinandanasumatipadmaprabhasupàr÷vacandraprabhasuvidhi÷ãtala÷reyoü÷avàsupåjyavimalànantatãrthakçddharma÷àntikunthuraramallimunisuvrataniminemipàr÷vavãràtma ka÷caturviü÷atitvàt tathà . jyà krànti÷ca siø ÷iø caturviü÷atimitatvoktestathà . ÷atabhiùà tasyàrà÷icakre caturviü÷atvàttathà tadabhedàt tadadhipavaruõo'pi . svagatatàràsamudàyaparatve ÷atatvasyeti bhedaþ . saükçtistasyà÷caturviü÷atyakùarapàdatvàttathàtvam . jàtiþ nyàyoktadoùabhedaråpà pratiùedhahetuþ caturviü÷atitvàt tathà . sà ca gauø såø dar÷ità yathà %<sàdharmyabaidharmyotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyapràptyapràptiprasaïgapratidçùñàntànutpattisaü÷ayaprakaraõahetvarthàpattyavi÷eùopapattyupalabdhyanupalabdhinityànityakàryasamàþ>% iti . vai÷eùikoktaþ dravyà÷ritaþ guõaþ råparasagandhaspar÷asaükhyàparimàõapçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvabuddhisukhaduþkhecchàdveùayatnagurutvadravasnehasaüskàrapuõyàpuõya÷abdàtmakatvàt caturviü÷atitvasya bodhakaþ . anyàrthaparatvetritvàdãnàü bodhaka ityuktaü pràk . viùõumårtiþ ÷aïkhacakragadàpadmànàü dakùavàmahasteùu vinyàsavi÷eùeõa jàtacaturviü÷atibhedà tathà . tasya mårtabhedodhyàna÷abde vakùyate .
     25 pa¤caviü÷atisaükhyàbodhakàþ %<målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta . ùoóa÷akastuvikàro na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ>% sàø kàø uktapuruùasahitapradhànàdi pa¤caviü÷atitattvànàmaïgãkàràt tathà . %<pa¤ca pa¤cajanàþ>% iti ÷rutireva tatra mànatayà tairaïgãkçtà . ÷àø bhàø tu tasyàþ ÷ruteþ devapitçgandharvàsurayakùàdãnàü pa¤capràõàdãnàü pa¤caviü÷atitvaparatetyuktam . pårvabhàdrapadà tasyàrà÷icakre pa¤caviü÷atvàttathà . tadabhedàt tadadhipaþ ajaikapàdapi tathà . utkçtiþ tasyàþ pa¤caviüvatyakùarapàdatvàttathà . spar÷aþ kàdimàvasànavarõànàü pa¤caviü÷atitvàt tathà . %<spar÷ànàü pa¤caviü÷atiþ>% ÷ikùà .
     26 ùaóviü÷atisaükhyàbodhakàþ tattvam jãve÷varasahitaprakçtyàdiråpaü tasya ùaóviü÷atvàttathà . uttarabhàdrapadà tasyàþ rà÷icakre ùaóviü÷atvàt tathà tadabhedàt tadadhipàhibudhno'pi tathà . saükçtistasyàþ ùaóviü÷atyakùarapàdàttathà .
     27 saptaviü÷atiþ . nakùatraü uóucakra÷abde dar÷itarà÷icakrasthà ÷vinyàdisaptaviü÷atiråpatvàt tathà . revatã tasyà rà÷icakre saptaviü÷atvàttathà . ÷ukrasya mãne såccaü kanyàyàü sunãcaü ca tathà .
     28 aùñàviü÷atisaükhyàbodhakàþ sàbhijinnakùatram tasthàùñàvi ÷atvàttathà . sàtvikanàryalaïkàraþ yauvane satvajàstàsàmaùñàviü÷atisaükhyakàþ . alaïkàràstatra bhàvalàvahelàstrayo'ïgajàþ . ÷obhà kànti÷ca dãpti÷ca màdhurya¤ca pragalbhatà .
     audàryaü dhairyamityete saptaiva syurayatnajàþ . lãlà vilàso vicchittirvivvokaþ kilaki¤citam . moññàyitaü kuññamitaü vibhramolalitaü madaþ . vikçtaü tapanaü maugdhyaü vikùepa÷ca kutåhalam . hasitaü cakita kelirityaùñàda÷asaükhyakàþ sàø daø uktada÷asvabhàvajabhàvasahitalãlàdãnàmaùñà÷ànàmaùñàviü÷atitvàttathà .
     32 dvàtriü÷attvabodhakàþ dantaþ tasya naramukhe dvàtriü÷atsaükhyakatvàttathà . bhagavadaparàdhaþ aparàdha÷abde 232 pçø dar÷itànàü yànagamanàdãnàü kùatriyasiddhànnabhojanàdãnàü và dvàtriü÷attvàttathà .
     33 trayatriü÷attvabodhakaþ . nàñhyàlaïkàraþ %<à÷ãràkranda kapañà'kùamàgarvodyamà÷rayàþ . utpràsanaü spçhàkùobha pa÷càttàpopapattayaþ . à÷aüsà'dhyavasàyau ca visarpollekha saüj¤itau . uttejanaü parãvàdo nãtirarthavi÷eùaõam . prot sàhana¤ca sàhàyyamabhimàno'nu rtanam . utkãrtana tathà yàc¤à parãhàronivedatam . pravartanàkhyàna yuktipraharùà÷copapade÷anam>% sàø daø uktà÷ãràdãnàü tatsaükhyakatvàttathà . vyabhicàribhàvaþ %<nirvedàvegadainya÷ramamadajaóatà augryamohau vibodhaþ svapnàpasmàragarvàmaraõamalasatà'marùanidràbahityàþ . autsukhyonmàda÷aïkàþ smçtimatisahità vyàdhisaütràsalajjà harùàsåyàviùàdàþ sadhçticapalatàglànicintàvitarkàþ>% sàø daø uktànàü tatsaükhyatvàttathà .
     6 ùañtriü÷atsaükhyàbodhakàþ . ràgiõã rànàþ ùañ triü÷acca bhàryàþ iti bharatokteþ vasantàdiràgabhàryàõàü tatsaükhyakatvàt tatsaükhyàbodhakatà . ràgiõã÷abde tà÷cavakùyante . nàñakalakùaõam sàø daø %<ùañtriü÷alakùaõànyatra>% ityupakramya %<bhåùaõàkùarasaüghàtau ÷obhodàharaõaü tathà . hetusaü÷ayadçùñàntàstulyatarkaþ padoccayaþ . nidar÷anàbhipràyau ca pràptirvicàra eva ca . diùñopadiùñe ca guõàtipàtà ti÷ayau tathà . vi÷eùaõaniruktã ca siddhirbhraü÷aviparyayau . dàkùiõyànunayau mànàrthàpattirgarhaõà tathà . pçcchà prasiddhiþ sàråpyam saükùepoguõakãrtanam . le÷o manoratho'nuktasiddhiþ priyavacastathà>% ityuktabhåùaõàdãnàü ùañtriü÷attvàttathà .
     38 aùñatri÷atsaükhyàbodhakàþ somasåryàgnikalà %<somasåryàgnibhedena màtçkàvarõasambhavàþ aùñatriü÷atkalàstattanmaõóaõeùu vyavasthitàþ>% ÷àø tiø uktànàü somaùoóa÷akalà såryadvàda÷akalàvahnida÷akalàråpàõàmaùñatriü÷attvàttathà .
     40 catvàriü÷atsaükhyàbodhakaþ . tànaþ %<catvàriü÷attatàmatàþ>% iti bharatokteþ tata÷abdavàcyatànànàü tatsaükhyatvàttathà .
     49 ånapa¤càtsaükhyàbodhakaþ . anilaþ anila÷abde dar÷itonapa¤cà÷adbhedatvàttathà .
     50 pa¤cà÷atsaükhyàbodhakaþ . màtçkàlipiþ tasyàþ tantramate pa¤cà÷advarõàtmakatvàttathà . %<pa¤cà÷allipibhirvibhaktetyàdi>% ÷àø tiø .
     51 ekapa¤cà÷adbodhakaþ mahàpãñhaþ mahàpãñha÷abde vakùyamàõa bhedànàü mahàpãñhavi÷eùàõàü tatsaükhyakatvàttathà .
     64 saükhyàbodhakàþ . varõàþ ÷ikùàmate %<catuþùaùñistriùaùñirvà varõàþ sambhabatomatàþ . svaràviü÷ativeka÷ca spar÷ànàü pa¤caviü÷atiþ . yàdaya÷ca smçtàhyaùñau catvàra÷ca yamàþ smçtàþ . anusvàrovisarga÷ca + kaüpau càpi parà÷ritau . duspçùña÷ceti vij¤eya ëkàraþ plutaeva và>% iti ÷ikùoktestathà . kalà kalà÷abde vakùyamàõabhedànàü tàsàü catuþùaùñitvàttathà . mahàdevãpoñham %<màyàmaïgalanàgavàmanamahàlakùmãcaritrà bhçgucchàyàcchatrahiraõyahàstinamahendroóóo÷acampàpuram . padmaü kùãrakama¤jane÷varapañelãcandrapåþ ÷rãgiriþ kolàkullakapårõaparvatakurukùetraikaliïgàrbudàþ . kà÷mãraikàmrakà¤cãmalayagirivarekàrakunbhåtadevãkau dàmnàle÷ajàlandharasurabhimaõã÷àdrikà÷ãprayàgàþ . trisrotaþkàkakoñyojjayinisamathuraü ko÷alàkànyakubjau óràõaiïkàràññahàsà viraja iha tataþ kuõóinaü ràjageham . nepàlaü puõóavardhana màlavapàrasãkàmaråpakedàràþ . vindhyamahàmañhago÷rutikampillà÷rãpãñhamarude÷àþ>% padàrthàdar÷oktànàü tatsaükhyakatvàttathà .
     100 ÷atasaükhyàbodhakàþ puruùàyuùam ÷atàyurvai puruùaþ iti ÷rutestathà . ràvaõahastàïguliþ tasya viü÷atibàhutvena pratyekaü bàhau pa¤càïguliyogàt ÷atatvena tathàtvam . indrayaj¤aþ tasya ÷atayaj¤atvena tadyaj¤ànàü ÷atatvàt tathà .
     1000 sahasrabodhakàþ . indranetraþ tasya sahasranetratayà tannetràõàü sahasratvena tathà . viràñpuruùacakùuþ tatpàdaþ tadbàhustanmårdhà ca tathà . %<sahasra÷ãrùà puruùaþ sahasràkùaþ sahasrapàt>% ÷rutiþ . kàrtavãryàrjunabàhuþ vàõàsurabàhu÷ca tayoþ sahasrabàhutvàt tathà . ananta÷ãrùam tasya sahasra÷ãrùatayà tathà . gaïgàsrotomukham samudrasaïgamasamãpasthàne sahasramukhatayà tasyàþ pravahanàttathàtvam . sàmaveda÷àkhà tadvedasya sahasra÷àkhatvàt tathà .
     1000 ayutasaükhyàbodhakaþ ràmaràjyakàla %<da÷a varùasahasrà õi ràmoràjya makàrayat>% ràmàø uktestathà . atredaü bodhyama . ÷àstrakàraiþ ye ye padàrthà yadyatsaükhyakatayà uktàstattacchabdàstattatsaükhyàbodhakàþ . teùu diïmàtramatra dar÷itama anayaiva rãtyànyeùàmapi su÷rutàdyuktabhedayuktatattatpadàrthaparàõàü ÷abdànàü tattatsaükhyàrthakatvaü kalpanãyam . ÷abdàrthayorabhedàcca kvacicchabdasya tadarthakatà uktà kvaciccàrthasyaiva tattatsaükhyàyogauktaþ tenaiva tattadarthaka÷abdasya tattatsaükhyàbodhakatà unneyà . iyàüstu vi÷eùaþ samudàyavartipadàrthasyaikade÷avçttitvàbhipràyeõa bahusaükhyànvitapadàrthabodhakànàmapi ekavacanàdiprayogo'pi . yathà %<ràmo'gavedairjaladhistu maitrairityàdau>% ràmajaladhyoþ tritva catuùñvabodhakatve'pi ekavacanàntatà agavedairityàdau saptatvacatuddhabodhakayoþ bahuvacanàntatà . evamanyatràpi . ukta÷abdànàü kacitsaükhyàparatvam kvacitsaükhyeyaparatvama kvacicca påraõàrthatà'pi yathà %<digbhirguõairaùñayamaiþ ÷araikai rvàõaibhasaükhyairnakhasaümitai÷ca>% nãø kaø digàdi÷abdànàü da÷amàdyaü÷aparatvam . evaü %<yugmàgnã kçtabhåtàni ùaõmunã vasuntrayoþ>% ityàdau yugmàgnipramçtãnàü tattatsaükhyàpåraõã dvitãyàdiparatvam . atra ca ye ÷abdà uktàstatparyàya÷abdà api tattatsaükhyàbodhakàþ iti .

#<ekàde÷a># puø karmaø . pàõinyukte ubhayasthàniprabhave ekasminnàde÷e . ekàde÷a÷ca yathà muràrirityatra mura÷abdasya antyàkàrasya ari÷abdàdibhåtàkàrasya cetyubhayoþ sthàne dãrghabhåta eka àkàraþ evamanyatràpi . %<ekàde÷a udàttenodàttaþ>% pàø .

#<ekàdna(nna)viü÷ati># strã ekena na viü÷atiþ . eka + na + àduk dasya và na . 1 ekonaviü÷atisakhyàyàü, 2 tadyukte ca evamekà(dna)nnatriü÷adàdayaþ .

#<ekànaü÷à># strã eko na aü÷oyasyàþ asamarthasamàø . aneka÷àüvatyàü durgàyàü sà ca ya÷odàgarbhasaübhåtà prajàpatera÷ajàtà . tathoktaü harivaüø 60 aø yathà %<nandagopasya bhàryaikà vasudevasya càparà . tulyakàlaü hi garbhiõyau ya÷odà devakã tathà . devakyajanayad viùõuü ya÷odà tàntu kanyakàm>% ityupakramya %<vasudevastu saügçhyadàrakaü kùiprameva ca . ya÷odàyàgçhaü ràtrau vive÷a sutavatsalaþ . ya÷odàyàstvàvij¤àtastatra nikùipya dàrakam . gçhãtvà da rikàü tà¤ca devakã÷ayane nyasat . parivarte kçte tàbhyàü garbhàbhyàü bhayaviklavaþ . vasudevaþ kçtàryo vai nirjagàma nive÷anàt . ugrasenasutàyàtha kaüsàyànakadundubhiþ . nivedayàmàsa tadà kanyàü tàü varavarõinãm . tacchrutvà tvaritaþ kaüsorakùibhiþ saha vegitaþ . àjagàma gçhadvàraü vasudevasya vãryavàn . sa tatra tvaritaü dvàri kiü jàtamiti càbravãt . dãyatàü ÷ãghramityevaü vàgbhiþ samabhitarjayan . tato hàhàkçtàþ sarvà devakãbhavane striyaþ . uvàca devakã dãnà vàùpaviklavayà girà . dàrikà puttra! jàteti kaüsaü samabhiyàcatã . ÷rãmanto me hatàþsapta puttragarbhàstvayà vibho! . dàrikeyaü hataivaiùà pa÷yasva yadi manyase . dçùñvà kaüsastu tàü kanyàmakçùyata mudà yutaþ . hataivaiùà yadà kanyà jàtetyuktvà vçthàmatiþ . sà garbha÷ayanakliùñàgarbhàmbuklinnamardhajà . kaüsastha puratonyastà pçthivyàü pçthivãsamà . pàde tàü gçhya puruùaþ samàvidhyàvadhåya ca . udyacchanneva sahasà ÷ilàyàü samapãthayat . sà'vadhåtà ÷ilàpçùñhe niùpiùñà divamutpatat . hitvà garbhatanuü sà tu sahasà muktamårdhajà . jagàmàkà÷amàvi÷ya divyasraganulepanà . kanyaiva càbhavat sà tu divyà devairabhiùñutà . nãlapãtàmbaradharà gajakumbhopamastanã . rathavistãrõajaghanà candravaktrà caturbhujà . vidyudvispaùñavarõàbhà bàlàrkasadç÷ekùaõà . payodharasvanavatã sandhyeva sapayodharà . sà vai ni÷itamograste sarvabhåtagaõàkule . nçtyantã hasatã caiva viparãte nabhasvati . vihàyasi gatà raudrã papau pànabhanuttamam . jahàsa ca ma hàhàsaü kaüsa¤ca ruùità'bravãt . kaüsa kaüsàtmanà÷àya yadahaü ghàtità tvayà . sahasà ca samutkùipya ÷ilàyàmabhipothità . tasmàttavàntakàle'haü kçùyamàõasya ÷atruõà . pàñayitvà karairdehamuùõaü pàsyàbhi ÷oõitam . evanuktvà vaco ghoraü sà yatheùñena vartmanà . khaü sà devàlayaü devã sagaõà vicavàra ha . sà kanyà vavçdhe tatra vçùõisadmani påjità . putravat pàlyamànà sà devadevàj¤ayà tadà . viddhi cainàmathotpannàmaü÷àddevãü prajàpateþ . ekànaü÷àü yogakanyàü rakùàrthaü ke÷avasya ca . tàü vai sarve sumanasaþ påjayanti sma yàdavàþ . devã¤ca divyavapuùaü kçùõaþ saürakùito yayà . tasyàü gatàyàü kaüsastu tàü mene mçtyumàtmanaþ>% . %<sà kanyà vavçdhe tatra vçùõisanmani påjità . putravat pàlyamànà vai vasudevàj¤ayà tadà . ekànaü÷à tu yàmàhurutpannàü mànavàbhuvi . yogakanyàü dåràdharùàm>% iti ca . vçhatsaüø mårtilakùaõe %<ekànaü÷à kàryà devã baladevakçùõayormadhye>% .

#<ekànudiùña># triø ekamanu diùñam %<sahasupà>% pàø . ekodde÷aina datta÷ràddhe . %<yàvadekànudiùñasya gandholo÷ca tiùñhati . viprasya viduùodehe tàvadbrahma na kãrtayet>% manuþ .

#<ekànta># triø ekaþ antaþ ni÷cayaþ sãmà và . 2 atyante ati÷aye %<tejaþkùamà và naikàntaükàlaj¤asya mahãpateþ>% màghaþ . %<÷akuntamekàntamanovinodinam>% naiø . kriyàvi÷eùaõatvenàtra naø . %<ekàntavidhvaüsiùu madvidhànàm>% raghuø %<nàtya÷natasbu yogo'sti nacaikàntamana÷nataþ>% gãtà . tadvati 3 dravye triø . %<ekàntapàõóustanalambihàram>% raghuþ . %<ekànta÷aityàt kadalãvi÷eùàþ>% kumàø . eka evànto yatra . nirjane 4 rahasi . %<tasmàddhvànte harmyasyàntaþ ÷ayyaikànte kartavyà>% jyoø taø . vàse bahånàü kalahebhavedvàrtà dayorapi . tasmàdekàntamàsthàya cintayet nityasaüyutaþ, puràø . tataþ tasil . ekàntatas ekànte ityàdyarthe . %<dçùñe sà'pàrthà cennaikàntato'tyantato 'bhàvàt>% sàüø kàø . tatra bhavaþ ñha¤ . aikàntika ekàntabhave triø striyàü ïãp . %<aikàntikã harerbhaktirutpàtàyaiva kalpate>% puràø . eka evàntaþ svabhàvo yasya . ekaråpatàpràpte triø . %<vilokyaikàntabhåtàni måtànyàdau prajàpatiþ . striyaü cakre svade hàrdhaü yayà puüsàü matirhatà>% bhàgaø 6, 18, 22 .

#<ekàntatyàgavàda># puø vastunaþ ekàntatà ekasvaråpatà astãtyàdisambandharåpatà tasya tyàgapratipàdakovàdaþ . arhadvi÷eùoktavàdabhede . saca vàdaþ arhacchabde syàdvàda prakaraõe 386 pçø dar÷itaþ .

#<ekàntaduþùamà># strã duùñà samà varùoduþùamà suùamàø ùatvam ekàntaü duþùamà 2 taø . bauddhakalpite kàlabhede hemacaø . yathà %<kàlo dvividho'vasarpirõyutsarpiõãùu bhedataþ . sàgarakoñikoñãnàü viü÷atyà sa samàpyate . avasarpiõyàü ùaóarà utsarpiõyàü ta eva viparãtàþ . evaü dvàda÷abhirarairvivartate kàlacakramidam . tatraikàntasuùamàra÷catasraþ koñikoñayaþ . sàgaràõàü suùamà tu tisraståtkoñikoñayaþ . sukhamaduþkhamàne dve duþkhamasukhamà punaþ . saikà sahasrairvarùàõàü dvicatvàriü÷atonità . atha duþkhamaikaviü÷atiravdasahasràõi tàvatã tu syàt . ekàntaduþùamàpi hyetatsaükhyàþ pare'pi viparãtàþ . prathamàratraye martyàstridvyekapalyajãvitàþ . tridvyekagavyåtyucchràyà stridvyekadinabhojanàþ . kalpadruphalasaütuùñà÷caturthe tvarake naràþ . pårba koñyàyuùaþ pa¤cadhanuþ÷atasamucchrayàþ . pa¤came tu varùa÷atàyuùaþ saptakarocchrayàþ . ùaùñhe punaþ ùoóa÷àvdàyuùohastasamucchrayàþ ekàntaduþsvapracità utsarpiõyàmapãdç÷àþ . pa¤cànupårvyà bij¤eyà areùu kila ùañsvapi>% .

#<ekàntara># triø ekamantaraü vyavadhànam . 1 ekavyavadhàne %<ekàntare tvànulombàdambaùñhograu tathà smçtau>% manuþ . vahuø . 2 ekàntaravartini triø . %<ekàntaràsu jàtànàü dharmyaü vidyàdimaü vidhim>% manuþ . ekadinavyavadhànena bhojanaråpe 3 vratabhede naø ekadinavyavadhànena jàyamàne 4 jvarabhede puø .

#<ekàntasuùamà># suùñhusamàvarùaþ suùamà suùamàdiø ùatvam 2 taø . bauddhamatasiddhe kàlabhede ekàntaduþùamà÷abde vivçtiþ .

#<ekàntin># triø ekàntamastyasya ini striyàü ïãp . 1 ati÷ayayukte ekàntaþ ekasvaråpaþ upàsyatvenàstyasya ini . striyàü ïãp . 2 bhagavadbhaktavi÷eùe triø . %<ekàntenàsamoviùõuyesmàdevaü paràyaõaþ . tasmàdekàntinaþ proktàstadbhàgavatacetasaþ>% garuóapuø 131 .

#<ekànna># triø ekakàlamevànnaü bhakùyaü yatra . 1 ekakàlikabhakùaõe ekabhaktaråpe vrate karmaø . 2 ekamàtrabhakùye anne naø . %<årje yavànnama÷nãyàdekànnamatha và punaþ . vçntàkaü ÷åraõa¤caiva ÷åka÷imbã¤ca varjayet>% kà÷ãø . %<bhakùyeõa vartayennityaü naikànnàdã bhavet vratã>% manuþ . %<krãtvà labdhvà pràpya gçhamekànnamalavaõamekaràtraü triràtraü và bhoktavyamiti>% ÷uø taø smçtiþ . ekasmin sthàne pacanãyamannaü yasya . avibhakte bhràtràdau %<ekànnavartinà¤caiva ekodiùñaü na pàrvaõam . ekapàkena vasatàü pitçdevadvijàrcanam . ekaü bhavedvibhaktànàü tadeva syàt gçhegçhe>% vçha0

#<ekàyana># triø ekamayanaü viùayo'valambanaü và yasya . 1 viùayàntaravyàvçttacitte ekàgramanaske 2 ekàbalambane ca . %<tàni và etàni saükalpaikàyanàni saükalpapratiùñhitàni>% chàø uø . ekamayanamabalambanãyaü yasya . 3 ekàbalambanãye triø . %<evamekàyanaü dharmamàhurvedavidojanàþ>% bhàø ÷àø 7872 ÷loø . ekasyàyanaü gatiryatra . 4 ekamàtragamanayogye triø %<bhràtaraü bhomasenantu vij¤àya hanumàn kapiþ . divaïgamaü rurodhàtha màrgaü bhãmasya kàraõàt . anena hi pathà mà vai gacchediti vicàrya saþ . àsta ekàyane màrge kadalãkhaõóamaõóite . bhràturbhãmasya rakùàrtham>% bhàø vaø 146 aø . karmaø . 5 ekasthàne naø . %<yaþ syàdekàyane lãnaståùõãü ki¤cidacintayan>% bhàø anuø 532 ÷loø .

#<ekàrtha># puø ekaþ arthaþ prayojanamabhidheyam padàrtho và . ekasmin 1 prayojane 2 abhidheye 3 padàrthe ca . %<varõàþ padaü prayogàrhànanvitaikàrthabodhakàþ>% sàø daø . bahuø . 4 ekàbhidheye ÷abdabhede ekàrtha÷ca eka÷aktyopasthàpitàrthakaþ . 5 ekaprayojanayukte triø . abhåtatadbhàve cvi + må--gha¤ . ekàrthãbhàva anekàrthànàmekàrthatàpràptau puø %<samàse khalu bhinnaiva ÷aktiþ païkaja÷abdavat . bahånàü vçtidharmàõàü vacanaireva sàdhane . syànmahat gauravaü tasmàdekàrthãbhàva à÷ritaþ>% iti bhartçhariþ . kartari kta . ekàthãümåta parasparamanvite ekasmin vi÷iùñàrthe ca %<ekàrthamaneka÷abdaü vàkyam>% niruø . vaiø mate vàkye'pi ÷aktiþ akhaõóavàkyasphoñasyaiva vàcakatvàt %<pade na varõàvidyante varõeùvavayavà na ca . vàkyàt padànàmatyantaü praviveko na ka÷cana . vràhmaõàrthoyathà nàsti ka÷cid bràhmaõakambale . devadattàdayo vàkye tathaiva syurnirarthakàþ>% iti %<vàkyasphoño'tiniùkarùe tiùñhatoti matasthitiriti ca>% hariþ .

#<ekàvalã># strã ekà'dvitãyà àvalã màlà maõi÷reõã . (ekanara) hàrabhede, sàø daø ukte'rthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 398 pçø vivçtiþ .

#<ekàbdà># strã ekaþ abdo vayomànaü yasyàþ . 1 ekahàyanyàü strãgavyàm . %<ekàvdà tvekahàyanã>% amaraþ . 2 ekavarùayukte triø . ekavarùàdayo'pyatra . %<ekavarùe gavi hate kçcchrapàdo vidhãyate>% smçtiþ . ekahàyano'pyatra hàyanasya vayovàcitvetu saükhyàpårbakatvàt striyàü ïãp iti bhedaþ . aruõayà piïgàkùyaikahàyanyà gavà somaü krãõàtiü ÷rutiþ .

#<ekà÷ãtipada># naø ekà÷ãtiþ padànyatra . gçhàrambhaprave÷àdau vàstupåjàrthaü kartavye tàvanmitakoùñhake vàstumaõóalabhede . tacca maõóalaü tiryagårdhvasthàbhirda÷abhãrekhàbhiþ ekà÷ãtikoùñhàtmakaü gçhàrambhàdyarthaü vàstuyàge lekhyam yathàha devãpuø . %<pràsàde ca catuþùaùñirekà÷ãtipadaü gçhe>% tallekhanaprakàràdi vàstumaõóala÷abde vakùyate .

#<ekà÷raya># triø eka à÷raya àdhàro'valambanaü và yasya . 1 ananyagatike . 2 ekàdhàravçttau 3 vai÷eùikoktaguõabhede ca te ca guõàþ anekà÷ritaguõabhinnàþ . %<saüyoga÷ca vibhàga÷casaükhyàdvitvàdikàstathà . dvipçthaktbàdayastadvadete'nekà÷rità guõàþ . ataþ ÷eùaguõõàþ sarve matà ekaika vçttayaþ>% bhàùàø dar÷itàþ . evaü ca råparasagandhaspar÷a÷abdàþ ekatvamekapçthaktvaü parimàõaparatvàparatvàni buddhisukhaduþkhecchàdveùayatnagurutvasnehasaüskàràdçùñàni ca tàdç÷àþ, teùàü pratyekasya ekaikavçttitvàt saüyogàdãnàntu ekaikasyaiva dvivçttitvamiti na tathàtvam . ekàdhikaraõàdayo'pyatra . karmaø . 4 ekasmin àdhàre puø %<hetorekà÷raye yeùàü svasàdhyavyabhicàrità>% bhàùàø .

#<ekàùñakà># strã ekà aùñakà . 1 màghakçùõàùñamyàm 2 tatkartavye ÷ràddhe ca . aùñakànàü tàsu kartavya÷ràddhànàü ca tritve'pi àø ÷rauø såø %<hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà ekasyàü veti>% ekasyà api kartavyatayà vidhànàttathà . sà ca madhyatvena màghakçùõàùñamã gràhyà . ata eva %<gavàmayanàyaikàùñakàyàü dãkùà>% kàtthàø 13, 1, 2, såø vyàø %<ekàùñàkà nàma màghasya kçùõàùñamã prasiddheþ>% karkeõoktam . 3 tadabhimànidevyàü ÷acyàm %<ekàùñakà tapasà tapyamànà jajàna garbhaü mahimànamindram . tena devà asahanta ÷atrun hantàsuràõàmabhavacchacãbhiþ>% sàø bràø 2 praø 3 kaø . ÷acãbhirityatra ÷acãpatiriti athaø 6, 10, 12, pàñhaþ . %<ekàùñake! suprajasaþ suvãrà vayaü syàma patayo rayãõàm>% athaø 3, 10, 5

#<ekàùñhãla># puø ekamasthãva kàõóaü tadvatkañhinatvàt làti là--ka pçùoø ùatvaü dãrgha÷ca . vakavçkùe amaraþ pàñhàyàü strã . (àkanàdã) ràjaniø .

#<ekàha># puø ekamahaþ ñacsamàø eka÷abdottaratvàt màhnàde÷aþ . %<ahnàhàntàþpuüsi>% pàø puüstvam . ekasmin divase %<ekàhenaiva nirvapet>% çùyaø smçtiþ %<sabrahmacàriõyekàhaþ>% manuþ . %<a÷vasyaikàhagamaþ>% pàø . upacàràt . 2 ekàhasàdhye agniùñomàdau yàgabhede ca . %<uktaprakçtayo'hãnaikàhàþ>% à÷vaø 9, 1, 1 . ukto jyotiùñoma ekàhàhãnasatràõàü prakçtibhåtaþ uktàni pa¤caviü÷atirahàni sàtrikàõi etebhya eva sàtrikebhyo'hobhyo 'hãnaikàhà vyàkhyàyanta ityuktam idànãü tànekàhàhãnàn vaktukàmenàcàryeõa %<ukta prakçtayo'hãnaikàhà>% ityuktam . tasyàyamarghaþ uktà prakçtiryeùàü te ime uktaprakçtayo'hãnaikàhàþ . prakçtiþ prakàro na råpàntaramityanarthàntaraü jyotiùñomohi sarveùàmekàhà hãnasatràõàü prakçtiriti siddham nàràø . %<anatide÷e tvekàho jyotiùñomo dvàda÷a÷atadakùiõastena ÷asyamekàhànàs>% 9, 1, 3 .

#<ekàhagama># puø ekàhena gamyate gama--karmaõi gha¤ . ekàhagamye de÷e %<a÷vasyaikàhagamaþ>% pàø .

#<ekàhàra># puø ekasmin dine eka àhàraþ . ekasmin dine sakçdbhojane %<ekàhàrastayà (vidhavayà) kàryo na dvitãyaþ katha¤cana>% ÷uø taø puràø . %<munibhirdvira÷anamuktam>% ityàdinà dvirbhojanasya vidhàne'pi ekakàlamàtrabhojanaü tasyà vihitam . ekàhàre ca parisaükhyaivaàhàrasya ràgapràpteþ na dvitãya ityanena tathaiva pratipàdanàt . eka àhàro yasya . ekasminnahni sakçdbhoktari triø %<prauùñhapadaü tu yo màsamekàhàro bhavennaraþ>% bhàø anuø 106 aø .

#<ekãkaraõa># naø eka + abhåtatadbhàve cvi--kç--anuprayogaþ lyuñ . anekadhàmyàdeþ rà÷ikaraõenaü ekatàpàdane . karmaõi kta . ekãkçta tathàpàdite dhànyàdau triø ekã + bhå--gha¤ . ekãbhàva anekadhànyàdeþ rà÷itàpràpaõaråpe vyàpàre puø . kartari kta . ekãbhåta ekatvapràpte anekadhànyàdirà÷yàdau . kç--lyap . ekãkçtya tathàpàdanaü kçtvettharthe avyaø bhålyap . ekãbhåya ekatvaü pràpyetyarthe avyaø .

#<ekãya># triø eka + bhavàrthe tasyedamityarthe và cha . 1 ekapakùabhave sahàye, 2 ekasambandhini ca .

#<ekekùaõa># puø ekamãkùaõaü yasya . 1 kàke 2 ekacakùuryutamàtre kàõe triø . 3 ÷ukràcàrye puø . balinà vàmanàya dãyamànatripadabhåmiü pratiùedhataþ ÷ukrasya vacanamanàdçtya taddànàya pravartamànaü baliü vãkùya dànàrthagçhãtajalapàtradvàraü såkùmamårtyà pravi÷ya rundhatastasya chalaü buddhà jaladvàràvaraõanivàraõacchalena ku÷ena tasyaikaü netraü vàmanena vidàritamiti tasya tatkàlàdekanetrateti pauràõikã kathà'trànusandheyà .

#<ekaika># triø subantasya ekasya vãpsàrthe dvitvam %<ekaü bahubrãhivat>% pàø dvirukta eka÷abdo bahubrãhivat tena sublopapuüvatbhàvau . pratyekapadàrthe iha dvayorapi supoluki kçte sati bahubrãhivadbhàvàdeva pràtipàdakatvàt samudàyàt punaþ sup . striyàü ñàp . ekaikà àhutiþ . %<na bahubrãhau>% pàø sarvanàmasaüj¤àniùedhaþ mukhyabahuvrãhiparastena ekaikasmai ekaikasmàt ityàdau sarvanàmakàryam . %<da÷a da÷a và ekaikasmin pràõàþ>% ÷aø bràø 8, 1, 1, 2 . tataþ kàrakàrthe ÷as . ekaika÷as kàrakaråpapratyeke avyaø . %<ekaika÷a÷caret kçcchraü dvijaþ pàpàpanuttaye>% pràø taø vi÷vàø %<bràhmaõasya kùayàhasya yat pramàõaü samàsataþ . erkaka÷oyugànàü tu krama÷astàn nibodhata>% manuþ . svàrthe yat . ekaika÷ya tadarthe naø %<ekaika÷yenànupårvyà bhåtvà bhåtveha rjàyate>% bhàø 7, 15, 42 %<ekaika÷yaü tadà yodhà dhàrtaràùñrasya bhàrata . paryavartanta gandharvairda÷abhirda÷abhiþ saha>% bhàø vaø . 240 . nãlakaõñhena %<ekaikasyeti pañhitvà ekaikamiti vyàkhyàtam>% ekaika÷o bhàvaþ yat . ekaika÷ya ekaikarà÷ibhavane %<ekaika÷yena yathànupårvyam>% bhàgaø 5, 1, 35 .

#<ekaiùikà># strã nityakarmadhàø . (àkanàdã) vçkùe ratnamàlà . %<ekaiùikàja÷çïgã ca pralepe ÷leùma÷oùahçt>% . %<ekaiùikàtailaü saghçtamati÷ãta pittaharamanilaprakopaõaü ÷leùmàbhiharaõam>% iti ca su÷ruø . kvacit ratnamàlàyàm ekoùiketipàñhaü dçùñvà ÷abdakalpadrume tàdç÷a÷abdolikhitaþ .

@<[Page 1521b]>@
#<ekokti># strã ekà uktiþ abhidhà÷aktiþ . ubhayapadàrthavi ùayiõyàmekasyàü ÷aktau . yathà puùpavantau ityàdau puùpavatpadena divàkarani÷àkarayorubhayoreva bodhaþ na tu akùapadà divat pratyekapadàrthabodha ityàkare dç÷yam . evaü %<jàtyàkçtivyaktayaþ padàrthaþ>% gauø såø jàtyàdãnàümeka÷aktyaiva bodha iti vyutpattivàde gadàdharaþ .

#<ekottara># triø ekaikamuttaraü yatra vçttau saptacchadavat saükhyà÷abdasya vãpsàrthatà . ekaikàdhike . %<ekàdvyekottarà aïkà vyastàbhàjyàþ kramasthitaiþ>% lolàø . %<sargàdau tu yathà kà÷aü vàyuü jyotirjalaü mahãm . sçjyatyekottaraguõàü stathàdatte bhavannapi>% . %<tanmàtràdãnyahaïkàràdekottaraguõàni ca>% iti ca yàj¤aø . %<yathàsaükhyamekottaraparivçddhàþ ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ>% su÷ruø ekàdhikàdayo'pyatra triø .

#<ekodaka># puüstrã ekaü samànamudakaü yasya . samànodake saptamapuruùàdårdhvaü caturda÷apuruùaparyante gotraje %<samànodakabhàvastuü nivartetàcaturda÷àt>% smçtestatparyantànàmekodakatvam . %<janmanyekodakànàü tu triràtràcchuddhiriùyate>% manuþ .

#<ekodara># puø ekaü samànamudaraü garbhasthànaü yasya . samànodare 1 bhràtari striyàü ñàp . karmaø . 2 samàne udare naø . %<ekodaraprasåtànàm>% smçtiþ .

#<ekoddiùña># naø eka pretaþ uddiùñoyatra . pretodde÷yake ÷ràddhabhede tasya itikartavyàtàdikaü ÷ràø taø niråpitaü yathà . gobhilaþ . %<athaikoddiùñamekaü pavitrameko'rgha ekaþ piõóo nàvàhanaü nàgnaukaraõaü nàtra vi÷vedevàþ svaditamiti tçptipra÷naþ susvaditamiti pratyuttaram upatiùña tàmityakùayyasthàne, abhiramyatàmiti visarge, abhirato'smãti prativacanametat preta÷ràddhamiti>% . athetyanenaikoddiùñasya pàrvaõànantaryàbhidhànaü tayoþ prakçtivikçtitvaü såcayati . ataevaikoddiùñe pàrvaõadharmapràptyàvàhanàdipràptau nàvàhanamityàdiniùedha upapadyate anyathà pràptyabhàvànniùedho'nupapannaþ syàt . etat preta÷ràddhamityupasaühàràt ekaü pretamuddi÷ya yaddãyate ÷ràddha tadekoddiùñamiti vaidikaprayogàdhãnayaugikam . ataeva pratisàüvatsarikasya naikoddiùñatvaü kintvekoddiùñavidhikatvam . atràrvyaikyàddvidalaråpasaïketitapavitraikyapràptau ekaü pavitramiti punarabhidhànasàrthakatvàya tadavayavaikadalaparam . àjyotpavanaprakaraõe %<barhiùaþ pràde÷amàtre pavitre kurute>% iti gobhilasåtre pavitrapadasya dalaparatvavat . atra nàvàhanaü nàgnaukaraõamiti niùedhayoþ paurvàparyàdagnaukaraõapårvakàlãnaü pradhànasambandhi ÷ràddhasåtroditaü ÷ràddhàïgàvàhanameva niùidhyate natvapradhànasambandhi pitçyaj¤avadityatide÷apràptaü piõóàïgàvàhana miti . etena piõóàïgàvàhananiùedhomaithilokto heyaþ . atràgnaukaraõaniùedhena huta÷eùasyàlàbhe huta÷eùaü dattvà pàtramàlabhya japati pçthibãtyàdi svàhàityantasåtroktapàtràlambhanasyàpi bàdhaþ ànantaryàbhàvàt amçtamiti mantraliïgavirodhàcca . svaditamiti tçptipra÷na iti tçptàþstha iti tçptipra÷ne, svaditamita pra÷naþ . ku÷amayavràhmaõapakùe tu prativacanànupapattyà pra÷nasyàpi nivçttiþ akùayya÷abdasthàne upatiùñhatàmiti prayogaþ atropatiùñhatàmityanenànnàdikamityasyànvaye astvityasyànvayànupapattyà tasyàpyaprayogaþ . ataeva pitçdayitàyàmannàdikamupatiùñhatàmiti likhitam . tata÷ca %<pretàyàkùayyamastu ca>% iti brahmapuraõãyaü %<tato vadet punardhãmànakùayyamupatiùñhatàm>% iti màrkaõóeyapuràõãya¤ca gobhilaviruddhatvàt ÷àkhyantarãyam . abhiramyatàmiti %<vàjevàje>% iti sthàne'bhiramyatàmityanena visarjanamiti . etena %<pretatyàddheùu sarveùu na svadhà nàbhiramyatàm . svastyastu visçjedevaü sakçt praõavavajitam>% ityà÷valàyanagçhyapari÷iùñàt ekoddiùñe praõavavarjitasvastyastvityanena yadvisarjanaü tatpreta÷ràddhaviùayam abhiramyatàmiti tu sàüvatsarikaviùayamiti kalpataru÷rãdattavàcaspatimi÷ràdyuktaü nirastam . vahvçcànàmeva pàrvaõe'bhiramyatàmiti visarjanasya pràptatvàdekodiùñe'pi tathàtvàt sarva÷àkhisàdhàraõaniùedhànupapatte÷ca . etaditi pårvoktetikartavyatàka÷ràddhamityarthaþ . preta÷ràddhaü natu pàrvaõavikçtitvena pràptapitçlokaråpapituþ ÷ràddham akçtasapiõóãkaraõasya tathàvidhapitçtvàbhàvàt . ataevatannyàyamålakamevà÷valàyanagçhyapari÷iùñe'pi %<pitç÷abdaü na yu¤jota pitçhà copajàyate>% ityuktam . ataeva viùõunà %<pretasya nàmagotràbhyàü dattvàkùayyodakeùu>% ca ityatra pretanàmagotràbhyàbhityanena pretasyetyukta natu sambandhina ityuktam tata÷ca mantre pràptapitçlokopàdhikaeva pitçpadasthàne pretapadoho natu agniùvàttàdyupàdhike . evamabhilàpavàkye sambandhitve na nollesyaþ kintu pretatvena asambandhino'pi mañhabràhmaõàderapi preta÷ràddhàdhikàritvàt . ataeva ÷àtàtapenàpi %<pretàntanàmagotràbhyàmutsçjedupatiùñhatàm>% ityuktam . atra pretasyàntaþ pretànto natu sambandhivàcakasyàntaþ navà maithilokto bahubrãhistasya tatpuruùàpekùayà jaghanyatvàt, pretapadasya sambandhisthànãyatvena tatpuruùasyaiva yuktatvàcca . tata÷ca pretàntanàma ca gotra¤ca iti dvandvaþ ataeva tarpaõe viùõuþ %<tata÷ca sarve ÷avaspar÷inogatvà pitçpadasthàne pretapadohena dvitãyàntaü tarpayeyuþ pitç÷abdoccàraõe pitçhàbhavati>% iti . eteùàü vacanànàü nyàyamålaktvàt sàüvatsarika÷ràddhe ekodiùñavikçtãbhåte'pi pràptapitçlokopàdhikapitçpadavanmantre'bhilàpe ca sambandhibodhakapitçtvenaivollekhaþ . eva¤ca devatàbhyaþ pitçbhya÷cetyatra na pretapadohaþ tatra pitçpadasya divyapitçparatvàt evaü naikavacanohopi tathà %<madhu dyaurastu naþ pità>% ityasya dyauþ svargaþ pità piteva sarvasyàdhigamyatvàt madhvastu madhumayã bhavatviti bhàùyavyàkhyàne dyauriti pitetipadayoþ sàmànàkaraõyaü pratãyate atra ca dyutvapitçtvayorbhede'pi dharmiõoþ sàmànàdhikaraõyenàbhedàvagamàt divaþ pitçsàdharmyapràptiriti pitçpadaü pitçtulyaparaü natu janakaparaüpràptapitçlokaparaü veti tenàtra mantre pitetyeva vaktavyaü natu pretapado haþ navà %<pitç÷abdaü na yu¤jãta>% ityanena niùedhaþ . evam àmàveti mantre pitaretyatra nohaþ yadà'haü ÷ràddhaü karomi tadà màtarapitaràvàgacchatàmityaduvrajane kriyamàõe ÷rà ddhaphalasya pràrthanãyatvàt . evaü vçddhi÷ràddhe'pyeteùu nàndãmukhavi÷eùaõaü na deyameveti anyatra sarvatrotsargavàkye mantre ca pitçpadaprayoganiùedhàt pretapadohaþ kàryaþ .
     atraikodiùñe gobhilànuktovi÷eùo'bhidhãyate . yathàha viùõuþ %<ekavanmantrànåhetaikodiùñe>% iti ekavat ekavacanavadyathà syàttathoheta %<apårvotprekùaõamåhaþ>% (jai0) ityuktena pårbàpràptaikavacanàntatvakalpanena bahuvacanàntànmantràn vikçtàn kuryàt ekasmin pitari bahuvacanasyàsamavetàrthatvàt prakçtàvarthaprakà÷anàkhyadçùñaprayojanakasya mantrasya vikçtau bahuvacanasthàne ekavacanohaþ kartavya iti nyàyamålamidaü vacanam . yadvà pavitre stho vaiùõavyàvityatra %<puvitràsi vaiùõavã>% iti na càtra pavitramasi vaiùõavam iti pitçdayitoktaü yuktaü %<pavitre stho vaiùõavyàviti>% mantrasya he pavitre yuvàü viùõudevatàke sthaþ bhavathaþ strãliïgatvaü chàndasamiti sàyanàcàryavyàkhyàne guõaviùõunàpi tathà vyàkhyàne sambuddhyantatàpratãteþ . evaü %<viùõormanasà påte sthaþ>% ityatràpi påtamasãti . %<atra pitaro màdayadhvaü yathàbhàgamàvçùàyadhvam>% iti mantre atra preta! màdayasva yathàbhàgamàvçùàyasvetyuhyam . pràrthanàrthakatçtãyalakàrãyamadhyamapuruùabahuvacanasthàne tadekavacanasyaiva uhyatvàt na tu bhåtàrthakacaturthalakàrãyamàvçùàyathà ityaniruddhabhaññokto yuktaþ ataeva ÷rãdattàdibhirapi màdayasvetyuktam %<amãmadanta pitaraþ>% ityatra amãmadatpreteti vçùàyiùatetyatra vçùàyiùñeti . eta pitara ityàdipiõóàïgàvàhanamantre ehi preteti saumyàsaityatra saumyeti dattàsmabhyamityatra dehyasmabhyamiti, niyacchatetyatra niya ccheti, namovaityàdimantreùu pitara iti sthànacatuùñaye pretetyuhyam . evaü vaityatra te iti . à÷ãþpràrthane ca yebhya ityatra yasmai iti teùàmityatra tasyetyuhyam . etadvaþ pitaraityatra tu pretà iti vikçtàvåho na tu bahuùacanasya %<etadvaþ pitaro vàsa iti jalpan pçthak pçthak>% iti brahmapuràõena prakçtàveva pàrvaõe pitràdiùu pratyekametadvaþ pitara iti bahuvacanàntamantraprayogàt atrànarthakyena tadvikçtàvekodiùñe'pyasamavetàrthabahuvacanasyaiva yuktatvàt . tata÷ca prakçtau samavetàrthasyaiva vikçtàvåhaþ .
     sàüvatsarike tvekavacanàntatayaivoho na tu pitçpadasya tatra pràptapitçlokatvena tathaiva yuktatvàt ÷ràø taø raghunandanaþ .
     ekoddiùña¤ca %<dvàda÷a pratimàsyàni àdyaü ùàõmàsike tathà>% ityukta pa¤caùña÷a÷ràddhàtmakam . atra dvàda÷apadaü trayoda÷ànàmapyupalakùaõam %<saüvatsare vivçddhe'pi pratimàsa¤ca màsika miti>% kàlaø màø kauthuminà vatsaraghañakapratimàse tasya vidhànàt ata eva %<dvàda÷a màsàþ saüvatsaraþ kvacit trayoda÷a màsàþ saüvatsaraþ>% iti ÷rutau vatsarasya trayoda÷amàsàtmakatvamuktam .
     athaikoddiùñanimittakàloniråpyate sa ca ÷ràø taø raghunandanena dàr÷ato yathà yàj¤avalkya . %<mçtàhàna tu kartavyaü pratimàsantu vatsaram . pratisaüvatsara¤caivamàdyamekàda÷e'hani>% . ekàda÷e'hanãti syasvà÷aucàntadvitãyadinopalakùaõam . %<kùatràdiþ såtakànte tu bhojayedayujo dvijàn>% iti matsyapuràõaikavàkyatvàt . àdyaü ùoóa÷a÷ràddhànàmàdibhåtam . tathà ca chandogapari÷iùñam . %<÷ràddhamagnimataþ kuryàt dàhàdekàda÷e'hani . dhruvàõi tu prakurvãta pramitàhani sarvadà . dvàda÷a pratimàsyàni àdyaü ùàõmàsike tathà . sapiõóãkaraõa¤caiva ityeva ÷ràddhaùoóa÷am . ekàhena tu ùaõmàsà yadà syurapi và tribhiþ . nyånàþ saüvatsara÷caiva syàtàü ùàõmàsike tadà>% . agnimataþ÷rautàgnimato dàhàdekàda÷e'hani ÷ràddhaü kartavyaü tasya dàhàvadhida÷àhà÷aucitvàt . anyeùàntu maraõàvadhi tathà ca ÷aïkhaþ %<maraõàdeva kartavyam saüyogo yasya nàgninà . dàhàdårdhvama÷aucaü syàdyasya vaitànako vidhiþ>% . vaitànikaþ ÷rauto homaþ tasmàdagnipadaü ÷rautàgniparam . tata÷ca kevalasmàrtàgnimato niragne÷ca maraõàdevà÷aucam . dhruvàõi etàni ùoóa÷a ÷ràddhàni nityàni sarvadà mçtadhanàlàbhe'pi . pramitàhani mçtatithau àdya÷ràddhaùàõmàsika÷ràïgadvayetara÷ràddhàni kàryàõi àdya÷ràddhasyaikàda÷àhe vidhànàt ùàõmàsikayostu kàlàntaravidhànàt . atrà÷aucàntadvitãyadivasoyàdya÷ràddhasyàdibhavatvasamàkhyànurodhena taduttarakartavyamàsikatithermçtatithitvànupapattyà tatsajàtãyatvameva pratãyate . tena prathamamçtatithiü vihàyànyamçtatithimàdàya màsikàdisiddhiriti . eva¤ca ekàhena tu ùaõmàsànyånà ityanena mçtatithipårvatithiþ pratãyate . evaü tribhirityatràpi tathà saüvatsarasyàpyekàhàdinyåne . atra saüvatsarakartavyasyàpi ùàõmàsikatvaü dvitãyaùaõmàsabhavatvànnànupapannam . saüvatsaràbhidhànantvàdimadhyàdhimàsayuktaprathamàbdasya . %<dvàda÷a màsàþ saüvatsaraþ kvacittrayoda÷a màsàþ saüvatsaraþ>% iti ÷rutyanusàreõa trayoda÷amàsaghañitatvàt trayoda÷amàsaeva dvitãyaùàõmàsikakaraõàya kàlaþ saptamamàsakartavyasyu ùàõmàsikatvaü %<ùaùñyà tu divasairmàsaþ kathito vàdaràthaõaiþ>% ityanenàviruddham . nanu ùoóa÷a÷ràddhagaõane dvàda÷amàsikatvamuktaü kathaümalamàsayutàvde trayoda÷amàsikatvamiti cenna %<saüvatsarasya madhye tu yadi syàdadhimàsakaþ . tadà trayoda÷a÷ràddhaü kàryaü tadadhikaü bhavet>% itisatyavratavacanena dvàda÷amàsikàdadhikaü trayoda÷amàsikaü ÷ràddhamityukteþ . etadvacanaü nyàyamålakam . %<evaü mçtàhani pratimàsaü ÷ràddhaü kuryàdatantritaþ>% %<mçtàhani tu kartavyaü pratimàsantu vatsaram>% iti vacanadvayena pårvokta÷rutipràptatrayãda÷amàsàtmakaü saüvatsaraü vyàpya mçtatithermçtatithiü yàvaccàndra ityuktatatpratimàsakartavyamàsikànurodhena tatpakùãyatattattithiùu ÷ràddhamiti bodhayatà arthàpattyà vai÷àkhàdi bhåtasyàntyamàsikaü tanmàsãyatatpakùãyatattattithiùu kartavyamiti bodhanàt madhye'dhimàsapàte dvàda÷e màsi mçtamàsãyatithyapràptyà varùàntavihitasya màsikasya sapiõóanasya càpràpteþ . evamàdyàdhimàme'pi ataevàdyàvde'dhimàsapàte'pi laghuhàrãtena dvàda÷amàse yaddvàda÷amàsikamityuktaü tadantyàdhimàsaviùayam tatra dvàda÷amàse mçtamàsãyatattattithipràpteþ . yathà laghuhàrãtaþ %<pratyavdaü dvàda÷e màsi kàryà piõóakriyà dvijaiþ . kvacittrayoda÷e'pi syàdàdyaü muktvà tuvatsaram . cakravat parivarteta såryaþ kàlava÷àdyataþ . ataþ sàüvatsaraü ÷ràddhaü kartavyaü màsacihnitam . màsacihnantu kartavyaü pauùamàghàdyameva hi . yatastatra vidhànena màsaþ sa parikãrtitaþ . asaükrànte'pi kattavyamàvidakaü prathamaü dvijaiþ . tathaiva màsikaü pårvaü sapi õóãkaraõantathà . garbhe vàrdhuùikçtye ca mçtànàü piõóakarmasu . sapiõóãkaraõe caiva nàdhimàsaü vidurbudhàþ>% . sapiõóãkaraõàdårdhvaü yat ki¤cit ÷ràddhikaü bhavet . iùñaü vàpyatha và pårtaü tanna kuryànmalimluce ÷ràø taø raghunandanaþ .
     ekoddiùña¤ca madhyàhnakàlavyàpitithau kartavyaü yathàha %<àma÷ràddhaü tu påvàhõe ekoddiùñantu madhyataþ . pàrvaõaü càparàhõe tu pràtarvçddhinimittakam>% hàrãø . %<pårvàhõe daivikaü ÷ràddhamaparàhõaü tu pàrvaõam . ekoddiùñaü tu madhyàhne pràtarvçddhinimittakam>% manuþ . %<yo yasya vihitaþ kàlastatkàlavyàpinã tithiþ . tayà karmàõi kurvãta hràsa vçddhã na kàraõam>% yàj¤aø . madhyàhnakàla÷ca tridhà vibhaktadina tçtãyabhàgaråpa eva . tatràpi kutapaprathamabhàgasyaiva tadàrambhakàlaþ %<kutape prathame bhàge ekoddiùñamupakramet . àvartanasamãpe và tatraiva niyatàtmavàn>% kàlaø vyàsokteþ àvartanaü pa÷cimadigavasthitacchàyàyàü pårvadiggamanàrambhakàlaþ tatsamope kutapa÷eùadaõóe . gautamo'pi %<àrabhya kutape ÷ràddhaü kuryàdàrohiõaü budhaþ . vidhij¤o vidhimàsthàya rohiõantu na laïghayet>% atra kutapasyàrambhakàlatayokteþ parvedyuþ rohiõamàtralàme paradine kutapamàtralàbhe'pi paredyureva ÷ràddhaü %<yoyasyaþ vihitaþkàlaþ karmaõastadupakrame . tithiryàbhimatà sà tu gràhyà nopakramojjhità>% baudhàyanenopakramayogyatitherava gràhyatokteþ . ubhayadine nutapàlàbhe rohiõamàtralàbhe tu tatraiva ÷ràddham rohiõantu ka laïghayedityukteþ . ubhayadine tayoralàbhe saptamamuhårte kàrvyaü tasyàlàbhe tayorlàbhe và pakùabhedena vyavasthà ÷uklapakùetithirgràhyà yasyàmabhyuditorabiþ . tayà karmàõi kurvãta hràsavçddhã na kàraõam . kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamitoraviþ . tayà karmàõãtyàdi skandapuø ukteþ . %<dvitãyàdikayugmànàü påjyatà niyamàdiùu . ekoddiùñàdivçddhyàdau hràsavçddhyàdide÷anà>% vyàsokte÷ca . tatra skàndavàkye hràsavçddhi÷abdaþ tithiviùayaþ vyàsavàkye candrahràsavçddhiparastena kçùõa÷uklapakùabhedena vyavastheti sthitam . tadetat kàlamàø nirõãtam yathà . nanvatra kùayavçddhyupajãvanena nirõayaþ kriyate . sacànupapannaþ . vyàsavàkye hràsavçddhinodanàyàþ pitryàviùayatvàbhidhànàt . %<ekoddiùñàdivçddhyàdau hràsavçddhyàdinodaneti>% hi pårvamudàhçtam . %<dànavrate caitadeveti>% ca ataþ kathamanayorvçddhikùayàbhyàü nirõayaþ . kiücodàhçtayàj¤avalkyaskandapuràõagàrgyavacaneùu hràsavçddhã na kàraõamityuktaü tatkathamatra hràsavçyornirõayakàraõatvam . atrocyate . santi hyanyàni hràsavçddhivàkyàni . tatro÷anàþ, %<kharvodarpastathà hiüsrastrividhaü tithilakùaõam . kharvadarpau parau kàryau hiüsà syàt pårvakàlikã>% . pitàmaho'pi %<kharvodarpastathà hiüsrastrividhaü tithilakùaõam . kharvadarpau parau påjyau hiüsraü pårvatra påjayediti>% bhaviùyottare %<kharvodarpastathà hiüsà trividhaü tithilakùaõam . kharvadarpau parau kàryau hiüsà syàt pårvakàlikãti>% . kharvaþ sàmyamalpakùayo và . darpo vçddhiþ . hiüsàdhikakùayaþ . etaiþ kharvàdivàkyaiþ saha yasminviùaye yummàdivàkyasya virodhaþ pràpnoti tatra daivapitryabhedena vyavasthàpakaü vyàsavàkyam nanu prakçtayoþ kùayavçddhyoþ pitryaviùayatvapratipàdakayàj¤avalkyàdivacaneùvapi karmakàlavyàpti÷àstrasya kharvadarpàdi ÷àstrasya ca virodhepràpte sati karmakàlavyàpti÷àstrasya pràbalyamucyate na tu prakçtayoþ kùayavçddhyoþ nirõayahetutvaü pratiùidhyate . na tu vyàsaþ kharvàdivàkyàni pitryaviùayatvena saükocayàmàsa, yàj¤avalkyàdayasta pitrye'pi karmakàlavyàptyà kharvàdivàkyànyabàdhanta, hantaivaü nirbiùayatvameùàü prasajyeteti cet maivaü yadà pårbottaradinayopitryaviùayakarmakàlavyàptiþ samànà yadà và dinadvaye'pi karmakàlavyàptyabhàvaþ tatrobhayatra kharvàdivàkyairniõe tuma÷akyatvàt . tatraivàsya viùayalàbha iti bhàvaþ .
     %<ekoddiùñe tu saüpràpte yadi vighnaü prajàyate màse'nyasmin tithau tasmin tadà dadyàt vicakùaõaþ devalaþ>% . ekoddiùñavivikatvàt sàüvatsarikaü ÷ràddhamapi ekoddiùña÷abdena ÷àstre vyavahriyate . %<ekediùñaü sutà da÷a>% %<ekoddiùñaü na pàrvaõam>% iti ca smçtyãþ sàüvatsarike'pi tathà prayogàt . ekoddiùñàdhikàriõastu nirõaø siø dar÷itàþ yathà candrikàyàü sumantuþ %<màtuþ pituþ . prakurvãta saüsthitasyaurasaþ sutaþ . paitçmedhikasaüskàraü mantrapårvakamàdçtaþ>% . tatraiva hemàdrau ÷aïkhaþ pituþ putreõa kartavyà piõóadà nodakakriyà . putràbhàve tu patnã syàttadabhàve tu sodaraþ . atra putrapadaü yadyapi kùetrajàdidvàda÷avighaputraparam . te ca dvàda÷aputrà yàj¤avalkyenoktàþ %<auraso dharmapatnãjastatsamaþ putrikàsutaþ . kùetrajaþ kùetrajàtastu sagotreõetareõavà . gçhe pracchanna utpanno gåóhajastu sutaþ smçtaþ . kànãnaþ kanyakàjàto màtàmahasutaþsmçtaþ . akùatàyàü kùatàyàü và jàtaþ paunarbhavaþ smçtaþ . dadyànmàtà pità và yaü sa putrodattakobhavet . krãta÷ca tàbhyàü vikrãtaþ kçtrimaþ syàt svayaükçtaþ . dattàtmà tu svayaüdatto garbhe vinnaþ sahoóhajaþ . utsçùño gçhyate yastu so'paviddhobhavetsutaþ . piõóado'ü÷ahara÷caiùàü pårbàbhàve paraþparaþ>% . iti tathàpi %<dattaurasetareùàü tu putratvena parigrahaþ>% iti hemàdràvàdityapuràõe kalàvitareùàü putratvaniùedhàdaurasadattaparameva . yadyapi %<piõóado'ü÷ahara÷caiùàü pårbàbhàve paraþparaþ>% iti yàj¤avalkyokteraurasàbhàve dattakapràptistathàpyaurasàbhàve pautraþ prapautrastadabhàve dattakàda÷a iti j¤eyam . %<putreõa lokàn jayati pautreõànantyama÷nute>% iti %<atha putreõa pautreõa bradhnasyàpnoti viùñapamiti>% jãmåtavàhanadhçtahàrãtavasiùñha÷aïkhalikhitokteþ %<lokànantyandivaþpràptiþ putrapautraprapautrakairiti>% yàj¤avalkyokte÷ca . %<putraþ pautra÷ca tatputraþ putrikàputra eva ca . patnã bhràtà ca taja ja÷ca pità màtà sruùà tathà . bhaginã bhàgineya÷ca sapiõóaþsodakastathà . asannidhàne pårbeùa muttare piõóadàþ smçtàþ>% iti smçtisaügrahe prabautrànantaraü putrikàputrãktestatsamatvàcca dattakasya . yadyapi vçhaspatinà %<pautra÷ca putrikàputraþ svargapràptikaràvubhau . rikthe ca piõóadàne ca samau tau parikãrtitàviti>% pautrasàmyamuktam . yàj¤avalkyena ca %<aurasodharmapatnãjastatsamaþ putrikàsutaþ>% ityaurasasàmyamuktam tathàpi loke ràjasamomantrãtyàdau ki¤cinnyåne sama÷abdaprayogàdgauõa mukhyayoþ sàmyàyogàcca stutyarthantat na tu samavikalpa iti bhramitavyam . %<putraþ pautraþ prapautro và bhràtà và bhràtçsantatiþ . sapiõóaþ santatirvàpi kriyàrhà nçpa . jàyate . eùàmabhàve sarveùàü samànodakasantatiþ . màtçpakùaþ sapiõóena sambaddho yo jalena và . kuladvaye'pi cocchinne strãbhiþ kàryà kriyà nçpa! . tatsaïghàntargatairvàpitadrikthàtkàrayennçpaþ>% iti viùõupuràõàcca prapautrànantarandattakàdayaþ iti pçthvãcandramadanaratnakàlàdar÷àdayaþ . madanapàrijàte'pyevam . vopadevaruddhadharàdayastu %<putreùu vidyamàneùu nànyovai kàrayetsvadhàm>% iti sumantåkteþ %<pitàmahaþ pituþ pa÷càtpa¤catvaü yadi gacchati . pautreõaikàda÷àhàdi kartavyaü ÷ràddhaùoóa÷am . naitatpautreõa kartavyaü putravàü÷cetpitàmahaþ>% iti chandogapari÷iùñe ca putra÷abdasya dvàda÷avidhasutaparatvàt pårbàbhàve paraþpara ityasyànanyaparatvàcca dattakàdyabhàve pautràdãnàmadhikàra ityàhuþ . ataeva niùedhàdupanãtapautrasattve'pyanupanãtaputrasyaivàdhikàraþ . aurasa÷càpyanupanãto'pi kuryàdityàha pçthvãcaø sumantuþ . %<÷ràddhaü kuryàdava÷ya tu pramãtapitçkodvijaþ . vratastho và'vratastho và ekaeva bhavedyadi>% vçddhamanuþ . %<kuryàdanupanãtopi ÷ràddhameko hi yaþ sutaþ . pitçyaj¤àhutiü pàõau juhubàdbràhmaõasya saþ>% manuþ %<nahyasmin yujyate karmàka¤cidàmau¤jibandhanàt>% . sumanturapi nàbhivyàhàrayedbrahma yàvanmau¤jã nibadhyate . mantrànanupanãto'pi pañhedevaika aurasaþ . brahma vedam mantrapàñhastrivarùakçtacåóasyaiva . %<anupeto'pi kurvãta mantravatpaitçmedhikam . yadyasau kçtacåóaþsyàdyadi syàcca trivatsaraþ>% iti sumantåkteþ . yattuvyàghraþ %<kçtacåóastu kurvãta udakaü piõóameva ca . svadhàkàraü prayu¤jãta vedoccàraü na kàrayediti>% yacca smçtisaügrahe %<kçtacåóo'nupeta÷ca pitroþ ÷ràddhaü samàcaret . udàharetsvadhàkàraü na tu vedàkùaràõyasàviti>% . tatprathamavarùacåóàviùayamiti màdhavamadanaratnapçthvãcandràþ . trivarùordhvaü mantravattvasya vikalpa iti candrikà vopadeva÷ca . madanaratneskànde . %<yaj¤eùu mantravatkarma patnã kuryàdyathà nçpa! . tathauddhvadaihikaü karma kuryàt sà dharmasaüskçtà>% . a÷aktau tu kàtyàyanaþ . %<asaüskçtena patnyà ca agnidànaü samantrakam . kartavyamitaratsarbaü kàrayedanyameva hi>% . putra÷ca na janmato'dhikàrã kintu varùottaramiti kàlàdar÷aþ %<caulàdàdyàvidakàdarvàk na kuryàtpaitçmedhikam>% ityukteþ . madanaratne sumanturapi %<putra÷cotpattimàtreõa saüskuryàdçõamocanàt . pitaraü nàvidakàccaulàtpitçmedhena karmaõà>% . etaccaurasasyaiva dattakàdãnàü tåpanãtànàmevàdhikàraþ iti kàlàdar÷aþ . pçthvãcaø skànde %<pitroranupanãto'pi vidadhyà daurasaþ sutaþ . aurdhvadehikamanyenu saüskçtàþ ÷ràddhakàriõaþ>% iti . anyatràpi dar÷amahàlayàdàvanupanãtasyàdhikàro'smàbhiþ pårbamuktaþ . prapautràbhàve dattakàdayo dvàda÷a putràþ . tadabhàve bhartuþ patnã tasyà÷ca saþ %<aputrà ÷ayanaü bhartuþ pàlayanto vrate svità . patnyeva dadyàt tatpiõóaü kçtsnamaü÷aü labheta ceti>% vçddhamanåkteþ . %<bhàryàpiõóaü patirdadyàdbharturbhàryà tathaiva ca . ÷va÷rvàde÷ca snuvà caiva tadabhàve sapiõóakàþ>% iti . putràbhàve tu patnã syàtpatnyabhàve sahodaraþ iti ca hemàdrau ÷aïkhokteþ . devayàj¤ikastu %<kànãnagåóhasahajapunarbhåtanayà÷ca ye . patnyabhàve'pi kuryuste apra÷astàþ smçtàþ hi te>% iti smçtisaügrahàt patnyabhàve kànãnàdaya ityàha . patyurapi sapatnã putre sati nàdhikàraþ . %<pitçpatnyaþ sarvàmàtaraþ>% iti sumantåkteþ . %<vidadhyàdaurasaþ putro jananyà aurdhvadehikam . tadabhàve sapatnãjaþ kùetrajàdyàstathà sutàþ . teùàmabhàve nçpatistadabhàve sapiõóakàþ>% iti madanaratne kàtyàyanokteþ %<bahvãnàmekapatnãnàmeùa eva vidhiþ smçtaþ . ekà cetputriõã tàsàü sarvàsàü piõóadastu saþ>% iti vçhaspativacanàcca . aparàrko'pyevam . tena yacchràddhaviveke uktam satyapi sapatnãputre patyurevàdhikàra iti tannirastam . yacca tatraiva kàtyàyanaþ %<na bhàryàyàþ patirdadyàdaputràyà api kvacit>% . yacca viùõupuø %<kuladvaye'pi cocchinne strãbhiþ kàryà kriyà nçpeti>% . yacca màrkaø puø %<sarvàbhàve striyaþ kuryuþ svabhartçõàmamantrakamiti>% . tadàsuràdivivàhoóhàviùayam %<dharmyairvivàhairåóhà yà mà patnã parikãrtità . krayakrãtà tuyà nàrã na sà patnyabhidhãyate . na sà daive na sà pitrye dàsãü tàü munayo viduriti>% màdhavoye ÷àtàtapokteþ . yattu ÷uddhiratnàkaraþ ÷ålapàõi÷ca aputrasya ca yà putrã saiva piõóapradàbhavet . tasya piõóàn da÷aikaü và ekàhenaiva niþkùipet, iti jàvàlokteþ %<bharturdhanaharà patnã tàü vinà duhità smçtà . aïàdaïgàt sambhavati putravadduhità nçõàmiti>% vçhaspatinà duhiturdhanahàritvokte÷ca putràbhàve kanyà tadabhàve patnã ityàhatuþ . tat pårbavirodhàt %<màturduhitaraþ ÷eùamçõàttàbhyaçte'nvayaþ>% iti duhiturmàtçdhanahàritvena putrasya tacchàddhànadhikàràpatte÷copekùyam . vacanaü bhràtçputràdyabhàvaviùayam . patnyabhàve avibhaktasya sodaraþ pårbokta÷aïkhavacanàt . vibhaktasya tu duhità dhanahàritvàt pårboktajàbàla vacanàcca . tatràpyuóhànåóhàsamavàye'pyåóhaiva %<duhità putravat kuryànmàtàpitrostu saüskçtà . a÷aucamudakaü piõóamekoddiùñaü sadà tayoriti>% bharadvàjokteþ . tadabhàve dauhitraþ dhanahàritvàt . %<màtàpitrorupàdhyàyàcàryayoraurdhvadehikam . kurvanmàtàmahasyàpi vratã na bhra÷yate vratàditi>% candrikàyàü vçddhamanåkteþ %<yathà vratastho'pi sutaþ pituþ kuryàtkriyàü nçpa! . udakàdyàü mahàbàho! dauhitro duhitàrhatãti>% aparàrke bhaviùyokte÷ca . etaddhanahàriõa àva÷yakaü nànyasyetyàha tatraiva skandaþ %<÷ràddhaü màtàmahànàü tu ava÷yaü dhanahàriõà . dauhitreõàrthaniùkçtyai kartavyaü pårvamuttaramiti>% . tena dauhitro'tra putrãkçta iti devayàj¤ikoktiþ paràstà . atra patnãdauhitrasamavàye '÷aüharatvàtpatnyeva kuryàt . dauhitrabhràtçputrasattve vibhaktasya dauhitraþ . avibhàge bhràtçputraþ . bhràtçtatputrasattve kaniùñha÷cedbhràtaiva . jyeùñha÷cettatputraþ kuryàditi dàkùiõàtyagranthaþ . hàralatàdau tu %<bhràturbhràtà svayaü cakre tadbhàryà cenna vidyate . tasya bhràtçsuta÷cakre yasya nàsti sahodaraþ>% iti bràhmokteþ %<patnã kuryàt sutàbhàve patnyabhàve sahodaraþ>% iti kaurmàcca . jyeùñhabhràtaiva kuryànna tatputraþ . yattu %<nànujasya tathà grajaþ>% iti, tatkaniùñhabhràtçsattvaviùayam . yacca manuþ %<sa rveùàmekajàtànàmeka÷cetputravàn bhavet . sarvàstàüstena putreõa putriõo manurabravãt>% iti tat sodaràbhàvavi ùayamityuktam . etena putratvàtide ÷o'yam atastasmina satyekàda÷a putràþ pratinidhayo na kàryàþ . sa eva piõóadoü'÷ahara÷ca ityatràpãti vàcaspatimanuñãkàkçtya ratnàkaràdayaþ paràstàþ . madanaratne smçtisaügrahe %<putraþ kuryàtpituþ ÷ràddhaü patnã ca tadasannidhau . dhanahàryapi dauhitrastatobhràtà ca tatsutaþ . bhràtroþ sahodarobhràtà . kuryàddàhàdi tatsutaþ . tatastvasodarabhràtà tadabhàve ca tatsutaþ>% iti . bhràtçputràbhàve krameõa pitçmàtçsnuùàsvasçtatputràdayaþ dhanahàritvàt . bhaginãtatsutayorvi÷eùamàha madanaratne kàtyàyanaþ %<anujo hyagrajo vàpi bhràtuþ kurvãta saüskriyàm . tatastvasodarastadvatkrameõa tarpayettayoþ>% aparàrke kàrùõàjiniþ . %<putraþ ÷iùyo'pi và patnã pità bhràtà snuùà guruþ . strãhàrã dhanahàrãyaþ kuryàtpiõóodakakriyàm>% . màrkaõóeyapuràõe %<putrobhràtà ca tatputraþ patnã màtà tathà pità . vittàbhàve tu ÷iùya÷ca kurvãrannaurdhvadehikam>% . tena dhanahàrã etadbhinna iti kàlàdar÷aþ . atra pàñhakramo na vivakùitaþ pårbavàkyeùu atha tataþ÷abdàdibhiþ ÷rauta kramokteþ %<atha jihvàyà atha vakùasaþ>% iti vat . kçthvãyandrodaye vçddhamanuþ . %<snuùàsvasrãyatatputraj¤àti sambandhibàndhavàþ . putràbhàve tu kurvãran sapiõóànta yarthà vidhi>% . màrkaõóeyapuràõe %<putràdyucchinnabandho÷ca sakhàpi ÷va÷urasya ca . jàmàtà snehavat kuryàdakhilaü paitçmedhikam>% . candrikàyàü vçddha÷àtàtapaþ %<màtulobhàgineyasya svasrãyo màtulasya ca . ÷va÷urasya guro÷caiva sakhyurmàtàmahasya ca . eteùà¤caiva bhàryàõàü ÷va÷urmàtuþ pitustathà . ÷ràddhameùàü tu kartavyamiti vedavidobiduþ>% . ÷uddhiviveke bràhme %<dattànàü vàpyadattànàü kanyànàü kurute pità . caturthe'hani tàsteùàü kurvãran susamàhitàþ>% . dattà vàgdattàþ . %<màtàmahànàü dauhitràþ kurvyantyahani càpare . te'pi teùàü prakurvanti dvitãye'hani sarvadà . jàmàtuþ ÷va÷urà÷cakrusteùànte'pi ca saüyatàþ . mitràõàü tadapatyànàü ÷rotriyàõàü gurostathà . bhàgineyasutànàü ca sarveùàntvapare'hani . ràj¤o'sati sapiõóe tu nirapatye purohitaþ . mantrã và tada÷aucànte purà cãrtvàkaroti saþ>% . atra dvitãyàhàdau ÷ràddhavidhànamasthisa¤cayanaparam . kàlàdar÷e %<dàhàdi mantravatpitrorvidadhyàdaurasaþ sutaþ . tadabhàve tu pautra÷ca prapautraþ putrikàsutaþ . dauhitrodhanahàrã ca bhràtà tatputra eva ca . pità màtà snuùà caiva svasà tatputra eva ca . sapiõóaþ sodakomàtuþ sapiõóa÷ca sahodakaþ . strã ca ÷iùyartvigàcàryà jàmàtà ca sakhà'pi ca . ucchinnabandhorikthena kàrayedavanãpatiþ>% . gautamaþ %<putràbhàve sapiõóàþ ÷iùyà÷ca dadyustadabhàve çtvigàcàryau>% . yattu candrikàyà vçddha÷àtàtapaþ %<prãtyà ÷ràddhaü prakartavyaü sarveùàü varõiliïginàmiti>% tatsavarõaviùayam . %<bràhmaõastvanyavarõànàü na kuryàtkarma ki¤cana . kàmàllobhàdbhayànmohàt kçtvà tajjàtinàü vrajet>% iti bràhmokteþ %<na bràhmaõena kartavyaü ÷ådrasyàpyaurdhvadehikam . ÷ådreõa và bràhmaõasya vinà pàrasavàt kvacit>% iti pàraskarokte÷ca . pàrasavaþ åóha÷åddhàputnaþ . atredantattvaü sarvaputràdeþ pårbasyàbhàve patnyàderadhikàra uktaþ . tatràbhàvo'sannidhiþ nà÷a÷cocyate . ataeva pårvatra %<asannidhàne pårbeùàm>% ityuktam . tatràsannidhau patnyàdeþ sarvatràdhikàre pràpte %<proùitàvasite putraþ kàlàdaticiràdapi . ekàda÷àdyàþ krama÷ojyeùñhasyavidhivatkriyàþ>% %<jyeùñha naiva ca yatkçtam>% ityàdyairde÷àntare'pavàdàtputranà÷a eva patryàdeþ sapiõóanàdàvadhikàraþ . asannidhau tu pårvameva nordhvam . ato'nadhikàriõà bhràtràdinà kçtamapyakçtameveti punaràvartanãyam . màsikàpakarùo'pyàvartanãyaþ . ekàda÷àhamàsikàni nàvartyante %<tajjyàyasàpi kartavyaü sapiõóãkaraõaü punariti>% vadàvçttividhànàbhàvàditi kecit . tanna asya nirmålatvàt . atastadapi kaniùñhakçtamàvartyate vçddhi÷rautapiõóapitçyaj¤àrthaü tu kçtaü nàvartyate . nàsapiõóe'gnimàn putraþ pitçyaj¤aü samàcaret . na pàrvaõaü nàbhyudayikaü kurvanna labhate phalamiti vçddhyuttaraniùedhanàditi %<bhràtà và bhràtçputro và>% ityàdihàrãtàdivacobhyaþ kaniùñhàderapyadhikàràt tathà càtra jyeùñhakartçkatvabàdhaþ . sapiõóane tu bahu vaktavyaü tannirõaye vakùyàmaþ . adhikàrivi÷eùeõa kriyàvyavasthoktà viùõupuràõe (pårbàdikriyàþ ÷uddhitattve dar÷ayiùyamàõàþ) . %<prete pitçtvamàpanne sapiõóãkaraõàdanu . kriyante yàþ krayà putrai procyantetànçpottaràþ . pitçmàtçsapiõóai÷ca samànasalilaistathà . tatsaïghàntargatai÷caiva ràj¤à và dhanahàriõà . pårvà madhyà÷ca kartavyàþ putràdyairevacottaràþ . dauhitrairvà nara÷reùñha! kàryàstattanayaistathà . mçtàhani tu kartavyà strãõàmapyuttaràþ kiyàþ>% . dauhitratatputrayordhanahàriõoridam . evamanyatva dhanahartuþ . %<ya÷càrthaharaþ sa piõóadàyã syàt>% ÷aïkhokteþ . pretasya pretakàryàõi akçtvà dhanahàrakaþ . varõànàü yadbadhe proktaü tadvrataü prayata÷carediti pçthvãcandrodayevyàghapàdokteþ . madanaratne skànde'pi %<malametanmanuùyàõàü draviõaü yatprakãrtita>% mityuktvà %<çùibhistasya nirdiùñà niùkçtiþ pàvanã parà . àdehapatanàttasya kuryàtpiõóodakakriyàm>% ityuktam . kriyànibandhe kàtyàyanaþ %<na ca màtà na ca pità kuryàtputrasya paitçkam . nàgraja÷ca tathà bhràtà bhràtéõàü tu kanãyasàm>% . pçthvãcandrodaye baudhàyanaþ . %<pitrà ÷ràddhaü na kartavyaü putràõàü tu katha¤cana . bhràtrà caiva na kartavyaü bhràtéõà¤ca kanãyasàm . yadi snehena kurvãta sapiõóãkaraõaü vinà . gayàyàü tu vi÷eùeõa jyàyànapi samàcaret>% . anyàbhàve pitràdirapi kuryàt . %<ucchinnabàndhataü pretaü pità bhràtàtha và'grajaþ . jananã vàpi saüskuryànmahadeno'nyathà bhavediti>% sumantåkteþ . brahmacàriõàü tu ÷uddhiddhiviveke bràhme %<asamàptavratasyàpi kartavyaü brahmacàriõaþ . ÷ràddhaü tu màtàpitçmirna tu teùàü karoti saþ>% . ÷ràddhaü màsikàvdikàdi sarvaü kàryamityarthaþ . natviti niùedho'nyasattve . yattucchandogapari÷iùñe %<na tyajetsåtake karma brahmacàrã svayaü kvacit . na dãkùaõàtparaü yaj¤e na kçcchràditapa÷caran . pitaryapi mçte naiùàü doùobhavati karhicit . a÷auca karmaõàü na syàt tryahaü và brahmacàriõàm>% . yacca yàj¤avalkyaþ %<na brahmacàriõaþ kuryurudakampatitàstatheti>% . tadapyanyasattve . anyàgàve tu brahmacàriõàpi kàryam pårvoktavçddhamanu ghacanàt . %<àcàryapitrupàdhyàyàn nirhçtyà'pi vratãvratã . sa tadannaü ca nà÷nãyànnaca taiþ saha saüvasediti>% tenaibokteþ . %<brahmacàriõaþ ÷avakarmiõovratànnivçttiþ anyatra màtàpitroriti>% vasiùñhokteþ . atrà÷aucamekàhaü vakùyàmaþ . pràgupanayanàttu pa¤cavarùottaraü sapiõóãkaraõavarjaü ùoóa÷a÷ràddhàdi sarvaü kàryamityuktaü devajànãye %<asaüskçtànàü bhåmau piõóaü dadyàtsaüskçtànàü ku÷eùviti>% pracetovacanàt . etaccàgre vakùyàmaþ . avibhaktànàü vi÷eùamàha pçthvãcandrodaye marãciþ . %<bahavaþ syuryadà putràþ piturekatravàsinaþ . sarveùàü tu mataïkçtvà jyeùñhenaiva tu yatkçtam . dravyeõa càvibhaktena sarvaireva kçtambhavet>% . jyeùñhasya kartavye'pi sarve phalabhàgina ityarthaþ . tena ye brahmacaryaparànnavarjanàdayaþ kathitàþ saüskàràste sarbeùàü bhavantoti siddham saüsçùñinàmapyevam tulyatvàt . vibhaktànàü vi÷eùamàho÷anàþ . %<nava÷ràddhaü sapiõóatvaü bràddhànyapi ca ùoóa÷a . ekenaiva tu kàryàõi saüvibhakta dhaneùvapi>% . laghuhàrãtaþ %<sapiõóãkaraõàntàni yàni ÷ràóàni ùoóa÷a . pçthaïnaiva sutàþ kuryuþ pçthagdravyà api kvacit . årdhvaü sapiõóãkaraõàt sarve kuryuþ pçthakpçthak>% . madanaratne %<vibhaktàsta pçthakkuryuþ pratisaüvatsaràvdikam . ekenaivàvibhakteùu kçte sarvaistu tatkçtam>% etenàbdikàdiùvavibhaktànàmaniyama iti vadan ÷ålapàõiþ paràstaþ . ayamadhikàrikramodàkùiõàtyapracalitaþ .
     gauóade÷avàsibhistu raghunandanamatànusàriõã vyavasthàdriyate sà ca vyavasthà ÷uddhitattve tena dar÷ità yathà vyàghraþ %<kçtacåóastu kurvãta udakaü piõóameva ca>% . etacca putretaraparam %<asaüskçtaþ sutaþ ÷reùñhonàparovedapàragaþ>% iti dàyabhàgadhçtàt . anyathà sutatvena vi÷eùopàdànaü vyarthaü syàt . ÷ràddhe'nupanãtasya mantrapàñhàdhikàramàha manuþ . %<nàbhivyàhàrayedvrahma svadhàninayanàdçte . ÷ådreõa hi samastàvadyàvadvede na jàyate>% . abhivyàhàrayet vadediti yàvat svàrtheõic . tatra prathamatojyeùñhaputraþ yathàha marãciþ %<mçte pitari putreõa kriyà kàryà vidhànataþ . bahavaþ syuryadà putràþ piturekatra vàsinaþ . sarveùàstu mataü kçtvà jyeùñhenaiva tu yat kçtam . dravyeõa càvibhaktena sarvaireva kçtaü bhavet>% . tadabhàve yathàkramaü kaniùñhaputrapautraprapautràþ . tathàca viùõupuràõam %<putraþ pautraþ prapautro và tadvadvà bhràtçsantatiþ . sapiõóasantatirvàpi kriyàrhà nçpa! jàyate>% . etacca ùoóa÷a÷ràddhaparyantam tathàca chandogapari÷iùñam %<pitàmahaþ pituþ pa÷càt pretatvaü yadi gacchati . pautreõaikàda÷àhàdi kartavyaü ÷ràddhaùoóa÷am . naitat pautreõa kartavyaü putravàü÷cet pitàmahaþ>% . sapiõóãkaraõaparyantamapçthakkartavyamàha laghuhàrãtaþ %<sapiõóãkaraõàntàni yàni ÷ràddhàni ùoóa÷a . pçthaïnaiva sutàþ kuryuþ pçthagdravyà api kvacit>% . eùàmabhàve patnã tathàca ÷aïkhaþ %<pituþ putreõa kartavyà piõóadànodakakriyà . tadabhàve tu patnã syàttadabhàve sahodaraþ . bhàryàpiõóaü patirdadyàt bhartrebhàryà tathaiva ca>% . iti %<aputradhanaü patnyabhigàmi tadabhàve duhitçgàmãtyàdi>% viùõvàdivacanena dhanàdhikàra÷ruteþ . tadabhàve iti prapautraparyantàbhàvaparaü pàrvaõapiõóadàtçtvena dhanàdhikàritvena ca teùàü balavattvàt . %<aputrà strã yathà putraþ putravatyapi bhartari . piõóaü dadyàt jala¤caiva jalamàtrantu putriõã>% iti nirmålaü samålatve'pi bàlade÷àntaritaputrasadbhàvaviùayamiti ÷ràddhavivekaprabhçtayaþ . patnyabhàve kanyà . %<aputrasya tu yà putrã saiva piõóapradà bhavet . tasya piõóàn da÷aivaitànekàhenaiva nirvapet>% iti çùya÷çïgavacanàt %<gotraçkthànugaþ piõóaþ>% iti manuvacanena dattàdyapekùayà tasyàbalavatvàt . kanyàbhàve yathàkramaü vàgdattàdattàdauhitràþ %<dattànàü càpyadattànàü kanyànàü kurute pità . caturthe'hani màsteùàü kurvãran susamàhitàþ>% iti brahmapuràõavacanàt . nanu %<duhità putravat kuryànmàtàpitro÷ca saüskçtà . a÷auvamudakaü piõóamekoddiùñaü sadà tayoþ>% iti ÷aïkhavacanàt putrànantarameva duhitradhikàra÷ruteþ iti cenna patnyàþ prathamaü dhanàdhikàra÷ruteþ yathà yàj¤avalkyaþ . %<patnã duhitara÷caiva pitarau bhràtarastayà . tatsutogotrajobandhuþ ÷iùya subrahmacàriõaþ . eùàmabhàve pårveùàü dhanabhàguttarottaraþ>% iti . tathà %<màtàmahànàü dauhitràþ kurvantyahani càpare>% . iti brahmapuràõàt . %<pautradauhitrayorloke na vi÷eùo'sti dhammataþ . tayorhi màtà pitarau saübhåtau tasya dehataþ>% . iti manucanena %<pautradauhitrasayuktà ye tathà cirajãvinaþ . priyaïkarà÷ca bàlànàü te naràþ svargagàminaþ>% iti viùõudharmottareõa pautratulyatàbhidhànàcca . tena yathà putràbhàve pautrastathàduhitrabhàve dauhitraþ . na ca dattakanyàdauhitràbhyàü pràksagotratvàt sodaràdhikàra iti vàcyam gotrabalàpekùayà piõóadànàderdhanasàdhyatvàt çkthagràhiõorduhitçdauhitrayorbalavattvàt . ata eva duhitçdhanàdhikàre taddhanenaü mçtopakàrakaraõaü heturityàhàpastambaþ . %<antevàsyàrthàüstadartheùu dharmakçtyeùu prayojayet duhità veti>% tadartheùu màsikàdinà tadbhogàrthaü dharmakçtyeùvadçùñàrthamiti . %<gotraçkthànugaþ piõóaþ>% iti manåkteþ . %<anaü÷au klãvapatitau jàtyandhavadhirau tathà . unmattajaóamåkà÷ca ye ca kecinnirindriyàþ>% . iti manåktànàü %<pitçdviñpatitaþ ùaõóoya÷ca syàdaupapàtikaþ . aurasàapi naite'ü÷aü labheran kùetnajàþ kutaþ>% iti nàrodoktànà¤ca bhàgànadhikàriõàü piõóadànànadhikàraþ . jàtyandhabadhirau janmaprabhçtiandhabadhirau nirindriyàþ païgvadayaþ ÷rautasmàrtakarmànadhikàriõo'pi gçhyante iti ratnàkaraþ . tathàca vçddha÷àtàtapaþ . %<càõóàlaü patitaü vyaïgamunmattaü ÷avahàrakam . såtikàü såyikàü nàrãü rajasà ca pariplutàm . ÷vakukvuñavaràhàü÷ca gràmyàn saüspç÷ya mànavaþ . sacelaü sa÷iraþsnàtvà tadànãmeva ÷udhyati>% . vyaïgaþ pàõyàdivikalaþ . vyaïgonmattayoþ sadàcàrahãnatvàt aspç÷yateti pràya÷cittavivekaþ . ÷rautasmàrtakriyànadhikàritvaü sadàcàrahonatva¤ca måtrapurãùàdya÷aucàpanayanàsamarthatveneti bodhyam . såyikàü prasavakàrayitrãm . pitçdviñ poùaõaurdhvadehikavimukhaþ . aupapàtikaþ upapàtakaiþ saüspçùñaþ . upapàtaketi prakà÷akàrapàñhe'pi saevàrthaþ . apapàtrita iti pàñhe tu ràjabadhàdidoùeõa bàndhavairyasya ghañàpavarjanaü kçtamiti kalpataruþ . vyaktaü yàj¤abalkyenoktam %<na brahmacàriõaþ kuryurudakaü patità na ca . pàùàõóamà÷ritàstanàna vràtyà na vikarmaõaþ . garbhabhartçdruha÷caiva suràpà÷caiva yoùitaþ>% . pàùaõóaü trayãbàhyadharmam . stenàþ satataü cauryavçttayaþ . vràtyàþùoóa÷avarùaparyantamapràptopanayanàþ, vikarmaõaþ àlasyenà÷raddadhànatayà svadharmànanuùñhàyinaþ vyaïgatvàdinà svadharmànuùñhànàsamarthà÷ca bodhyà iti %<ka÷cit kùipati satputrodauhitrovà sahodaraþ . gçhãtvàsthãni tadbhasma nãtvà toye viniþkùipet>% ityàdipuràõe kramadar÷anàdatràpi dauhitràbhàve sodaraþ pårvyokta÷aïkhavacane'pyevaü kramobodhyaþ . atra jyeùñhaþ kaniùñha÷càvi÷eùàt . %<nànujasya tathàgraja>% iti chandogapari÷iùñaü kaniùñhabhràtçsadbhàvaviùayaü tayorabhàvaü tathàvidhau vaimàtreyau . %<bhràturbhràtà svayaü cakre tadbhàryà cenna vidyate . tasya bhràtçsuta÷cakre yasya nàsti sahodaraþ>% iti brahmapuràõàdvaimàtreyasyàpi ekajàtatvena bhràtçtvàt . %<de÷àntarasthaklãvaikavçùaõànasahodaràn>% ityàdichandogapariùñena parivedane vaimàtreyasya bhràtçtvaprasaktàvasahodarànityanena pratiprasavàcca . pitçvyaputràdau bhràtçpadaprayogo gauõaþ . guõa÷ca vãjipuruùàpekùayà samànasaükhyajanakajamyatvamiti . dhanipitràdi piõóadvayada tuþ sodaraputràd dhanipitràdipiõóatrayadà tçtvàdvaimàtreyasya dhanàdhikàritvena balavattvàcca . tata÷ca sahodaraiti pårvàrdhvànurodhàt vaimàtreyaparamapi anyathà sahodaràbhàve vaimàtreyasattve vaimàtreyaputra ghikàràpatteþ . tena vaimàtreyàbhàve sodaravaimàtreyabhràtçkramavat sodaraputrastadabhàve vaimàtreyaputraþ . tanmàtçbhomyapiõóadàtçtayà prathamàdhikàritvena balavattvàt tasyàtidiùñaputratvàcca . tadabhàve pità . %<putrobhràtà pità vàpi màtulogururevaca . ete piõóapradàj¤eyàþ sagotrà÷caiva bàndhavàþ>% iti pracetovacanàt . %<na putrasya pità dadyàt>% iti chandogapari÷iùñaü bhràtçputraparyantasadbhàvaviùayam . tadabhàve màtà . %<putrobhràtà pità vàpi>% ityatràpi÷abdena màtuþ samuccayàt . pitarau bhràtarastathetyàdau dhanàdhikàre tathà dar÷anàcca . ataeva ÷ràddhaviveke piturabhàve tulyanyàyatayà màtàpãtyuktamiti . tadabhàve putrabadhåþ . tathàca ÷aïkhaþ %<bhàryàpiõóaü patirdadyàt bhartre bhàryà tathaiva ca . ÷va÷rvàde÷ca snuùà caiva tadabhàve dvijottamaþ>% . atràdipa dàt ÷va÷uràderapi parigrahaþ itaratra snuùàtvàbhàvàt . dvijottamaityatra sapiõóaka iti maithilànàü pàñhaþ . svasvapadopàttasapiõóavi÷eùàbhàve %<anantaraþ sapiõóàdyastasya tasya dhanaü bhavet>% iti dhanàdhikàre tathàdar÷anàdatràpi sannidhitàratamyena màtà putrabadhåþ pautrã pautrabadhåþ prapautrã prapautrabadhåþ pitàmahaþ pitàmahã pitçvyàdayaþ sapiõóà÷càdhikàriõaþ %<putràmàve sa piõóàþ>% iti vakùyamàõavacanàt . ÷aïkhavacanasthamaithilapàñhàcca . tadabhàve samànodakàþ! %<sapiõóasantanitirvàpi>% iti vakùyamàõàt . sapiõóasantatiþ samànodakàityarthaþ . tadabhàve sagotràþ %<sagotrà÷caiveti>% %<gotraçkthànugaþpiõóaþ>% ityuktatvàt %<eùàmabhàve sarveùàü samànodakasantatiriti>% vakùyamàõàcca . tadabhàve màtàmahaþ %<dàtàmahànà dauhitràþ kurvantyahani càpare . te'pi teùàü prakurvanti dvitãye'hani sarvadà>% iti brahmapuràõàt . tadabhàve màtulaþ tadabhàve bhàgineyaþ %<màtu lobhàgineyasya svasrãyomàtulasya ca>% iti ÷àtàtapãyapàñhakramàt . tadabhàve sannidhikrameõa màtàmahasapiõóàþ . tadabhàve màtàmahasamànodakàþ . %<sapiõóasantatirvàpi kriyàhànçpa! jàyate . eùàmabhàve sarveùàü samànodakasantatiþ . màtçpakùasya piõóena sambaddhà ye jalena và>% viùõupuràõàt . tadabhàve ÷va÷uraþ tadabhàve jàmàtà %<jàmàtuþ ÷va÷urà÷cakrusteùàü te'pi ca saüyatàþ>% iti brahmapuràõapàñhakramàt . tadabhàve pitàmahãbhràtà . %<bhàgineyasutànà¤ca sarveùàntvapareha'ni . ÷ràddhaü kàrya¤ca prathame snàtvà kçtvà jalakriyàm>% iti brahmapuràõàt . apare'hani ityatrà÷aucàntadinasyeti ÷eùaþ . tadabhàve yathàkramaü ÷iùyartvigàcàryàþ gautamena %<puttràbhàve sapiõóàþ màtçsapiõóà và ÷iùyà và dadyuþ tadabhàve étvigàcàryau>% ityuktatvàt . tadabhàve suhçtpitçsuhçdau %<mitràõàü tadapatyànàmiti>% vrahmapuràõapàñhakramàt . tadamàve ekagràmavàsã . %<saüghàtàntargatairvàpi kàryà pretasyasatkriyà>% iti viùõupuràõàt tadabhàve taddhanaü gçhãtvà yaþ ka÷cit savarõaþ . %<ucchannabandhu÷cecchràddhaü kàrayedavanãpatiþ>% iti viùõupuràõàt . aurdhvadehikamadhikçtya ÷iùõupuràõaü %<vràhmaõastvanyavarõànàü na karoti kadàcana . kàmàllobhàdbhayànmohàt kçtvà tajjàtitàmiyàt>% .
     striyàstu yathàkramaü puttrapauttraprapautràþ viùõupuràõe %<putraþ pautraþ prapautro và>% ityavi÷eùa÷ruteþ . tadabhàve kanyà . %<aputrasya ca yà påtrã>% itasyodde÷yagataliïgàvivakùayà strã puüsàdhàraõatvàt dhanàdhikàritvàcca . tadabhàve vàgdattà %<dattànàmapyadattànàm>% ityatràpi pitçpadasya màtçpadopalakùakatvàt . tadabhàve dattà %<duhità putravat kuryànmàtàpitro÷ca saüskçtà>% iti manuvacanàt . tadabhàve dauhitraþ pràguktabrahmapuràõe tathà dar÷anàt . %<pautradauhitrayorloke na vi÷eùo'sti dharmataþ . tayorhi màtàpitarau sambhåtau tasya dehataþ>% ityanena yathà putràbhàve pautraþ tathà duhitrabhàve dauhitraþ iti pràgeva uktatvàt . %<màtulobhàgineyasya svasrãyomàtulasya ca . ÷va÷urasya guro÷caiva sakhyurmàtàmahasya ca . eteùàü caiva bhàryàbhyaþ svamurmàtuþ pitustathà . piõóadànantu kartavyamiti vedavidàü sthitiþ>% iti vçddha÷àtàtapavacanena màtàmahyà÷ca sàkùàt dauhitreõa piõóadàna÷ruteþ dhanàdhikàritvàcca . dauhitràbhàve sapatnãputraþ . tasya putra tvasmaraõàt . yathàha manuþ . %<sarvàsàmekapatnãnàmekà cet putriõã bhavet . sarvàstàstena putreõa pràha putravatãrmanuþ>% . ekapatnãnàmiti ekvaþ patiryàsàmiti atra sapatnãputrasya putratvàtide÷àt tatsattve'pi strãõàü sapiõóanaü maithilairuktaü tanna %<putreõaiva tu kartavyaü sapiõóãkaraõaü striyàþ . puruùasya punastvanye bhràtçputràdayopi ye>% iti laghuhàrãtavacane evakàreõàtidiùñaputraniùedhàt . ataevottaràrdhe mnàtçputropàdànaü saïgacchate . anyathà puüsàü tatra putratvàtide÷àt putratvenaiva pràpteþ bhràtçputropàdànaü vyarthaü syàt . tathàha manuþ . %<bhràtéõàmekajàtanàmeka÷cet putravàn bhavet . sarve te tena putreõa putriõomanurabravãt>% ekajàtànàmekapitàmàtçjàtànàü tathàca %<vçhaspatiþ . yadyekajàtàvahavobhràtaraþ syuþ sahodaràþ . ekasyàpi sute jàte sarvete putriõomatàþ>% . etanyàyamålaü taditi cenna àdipadagràhyeùu %<bhràtà và bhràtçputro và sapiõóaþ ÷iùyaeva và . sahapiõóakriyàü kçtvà kuryàdabhyudayantataþ>% iti laghuhàrãtãkteùu nyàyànupapatteþ . bhràtà veti và÷abdàt pårveùàü dauhitràdãnàü tadapekùayà pradhànàdhikàriõàü samuccayaþ . ata eva sapiõóatvenaiva bhràtçtatputrayoradhikàrasiddhau pçthagupàdànaü pràdhànyaj¤àpanàrtham . putratvàtide÷aphalantu punnàmanarakanistàraþ . atastatsattve kùetrajàdyakaraõa¤ca . tathàhi %<punnàmnonarakàdyasmàttràyate pitaraü sutaþ . mukhasandar÷anenàpi tadutpattau yateta saþ>% iti manuvacane punnàmanarakatràõàya puttrotpàdanaü vihitam . tacca phalaü yadyatidiùñaputràbhyàü bhràtçsapatnãjàbhyàü niùpannaü tadà siddhe icchàvirahàt tadupàyàntaraputrapratinidhãbhåtakùetrajàdernopàdànam . putrotpàdanantu tathàpi kàryaü putrasattve'pi putràntarecchàvidhànena tatkartavyatàpratãteþ yathà matsya puràõam . %<eùñavyàbahavaþ putràyadyapyekãgayàü vrajet . yajeta và÷vamedhena nãlaü và vçùamutsçjet>% . evameva kalpatarupàrijàta÷ålapàõimahàmahopàdhyàyaratnàkaravàca spatimi÷ràdayaþ . strãõàmapi puttràt punnàmanaraka nistàraõamàhatåratnàkare ÷aïkhalikhitau %<àtmà puttra iti proktaþ piturmàturanugrahàt . punnàmnastràyate puttrastenàpi puttrasaüj¤itaþ>% . pårvoktalaghuhàrãtavacane puttreõeti tatsattvamàtraü vivakùitam . %<sapiõóãkaraõantànàm puttràbhàve na vidyate>% iti màrkaõóeyapuràõaikavàkyatvàt . %<yàni pa¤cada÷àdyàni aputtrasyetaràõi ca . ekasyaiva tu dàtavyamaputtràyà÷ca yoùitaþ>% iti chandogapari÷iùñenàputtràyà evàdyapa¤cada÷a÷ràddhaiþ pretatvaparihàroktatvàcca . etat patyurabhàve draùñavyam . %<aputtràyàü mçtàyàntu patiþ kuryàt sapiõóanam . ÷va÷rvàdibhiþ sahaivàsyàþ sapiõóãkaraõaü bhavet>% iti paiñhãnasivacanàt . tata÷ca yathà ÷i÷au putre'nyenyàpi sapiõóyate . evaü patisattve'pi . ataeva maithilairavãvaràyàþ sapiõóanaü nàstãtyuktam tadamàve patiþ . %<bhàryàpiõóaü patirdadyàt>% iti ÷aïkhavacanàt . %<na jàyàyàþ patiþ kuryàdaputràyà api kvacit>% iti chandogapari÷iùñavacanam mapatnãputraparyantasadbhàvaviùayam . patyabhàve snuùà %<÷va÷rvàde÷ca snuùà caiva>% iti yamavacanàt . tadabhàve sànnidhyakrameõa sapiõóàþ . ÷aïkhavacane %<tadabhàve sapiõóakàþ iti maithilapàñhàt>% . %<tadabhàve sapiõóaþ>% iti pårvoktagotamavacane sàmànyataþ ÷rute÷ca . tadabhàve sanànãdakàþ . sapiõóasantatirvetyavi÷eùa÷ruteþ . tadabhàve sagotràþ . samànodakasantatiriti vakùyamàõàt . ÷ràddhaviveke'pyevam . eùàmabhàve pità . %<dattànà¤càpyadattànàü kanyànàü kurute pità>% ityuktatvàt . tadabhàve bhràtà . %<putrobhràtà pità vàpi>% ityavi÷eùa÷ruteþ . tadabhàve yathàkramaü dàyabhàgoktopakàratàratamyena %<màtulobhàgineyastha svasrãyomàtulasya ca . ÷va÷urasya guro÷caiva sakhyurmàtàmahasya ca . eteùà¤caiva bhàryàbhyaþ svasurmàtuþ pitustathà . piõóadànantu kartavyamiti vedavidàü sthitiþ>% iti ÷àtàpabacanàt bhaginãputrabhartçbhàgineyabhràtçputrajàmàtçbhartçmàtulabhartç÷iùyàþ patyapekùayà pautràdivat piõóadàmatàratamyena krameõà dhikàriõaþ . tathàhi tatpiõóatatputradeyatatpitràdipiõóatrayadàtçtvàt bhaginãputraþ . tadabhàve bhartçbhàginethaþ . putràdbharturdubalatvena tatsthànapàtino'pi tathaivà . balàbalasya nyàyyatvena tadbhartçdeyapuruùatrayapiõóatadbharta piõóadatvàt . tadabhàve bhràtçputraþ . tatpiõóatatputradeyatatpitràdipiõóadvayadatvàt . tadabhàve jàmàtà . %<màtçùvasà màtulànã pitçvyastrã pitçùvasà . ÷va÷råþ pårvajapatnã ca màtçtulyà prakãrtità>% iti vçhaspatibacanena màtçùvasràdãnàü màtçtulyatvàbhidhànàt . svasrãyàdyaiþ saha jàmàtuþ putratulyatvapratãteþ . ataeva teùàü dhanabhàgitvamàha vçhaspatiþ . %<yadàsàmaurasona syàt sutodauhitraeva và . tatsutovà dhanaü tàsàü khasrãyàdyàþ samàpnuyuþ>% . dhanagràhitvenàpi piõóadàtçtvamàha manuþ . %<gotraçkthànugaþpiõóaþ>% iti . tadabhàve bhattçmàtulabhartç÷iùyàþ krameõàdhikàriõaþ ÷àtàtapãyapàñhakramànurodhàt . pràtisvikànàmabhàve pitçvaü÷yamàtçvaü÷yau . %<pitçmàtçsapiõóai÷ca samànasalilernçpa!>% iti brahmapuràõe'vi÷eùa÷ruteþ . tayorabhàve'sambandhã dvijottamaþ pårvokta÷aïkhavacane dvijottama iti gauóãyapàñhàt saüghàtàntargatairvàpãti avi÷eùa÷ruteþ .
     tridhàkriyàkarténàha viùõupuràõam %<putraþ pautraþ prapautrovà tadvadvà bhràtçsantatiþ . sapiõóasantatirvàpikriyàrhà nçpa! jàyate . eùàmabhàvaü sarveùàü samànodakasantatiþ . màtçpakùasya piõóena sambaddhàüye jalena và . kuladvaye'pi votsanne strãbhiþ kàryà kriyà nçpa . saüghàtàntargataivàpi kàryà pretasya satkriyà . utsannabandhorçkthàdvà kàrayadevanãpatiþ . pårvàþ kriyà madhyamà÷ca tathà caivottaràþ kriyàþ . triprakàràþ kriyàhyetàstàsàü bhedàn ÷çõuùva me . àdàhavàyyàüyudhàdispar÷àdyantà÷ca yàþ kriyàþ . tàþ pårvàmadhyamàmàsimàsyekoddiùñasaüj¤itàþ . prete pitçtvamàpanne sapiõóãkaraõàdanu . kriyante yàþ kriyàþ pitryàþ procyante tànçpottaràþ . pitçmàtçsapiõóai÷ca samànasalilairnçpa! . saüghàtàntargatairvàpi ràj¤à và dhanahàriõà . pårvakriyàstu kartavyàþ putràdyaireva cottaràþ . dauhitrairvà nara÷reùñha! kàryàstattanayaistathà . mçtàhani tu kartavyàþ stroõàmapyuttaràþ kriyàþ . pratisaüvatsaraü ràjan . ekoddiùñaü vidhànataþ>% . àdàheti dàhàvadhera÷aucàntavihitavàryàyudhàdispar÷àdyantàstàþ pårvàþ . màsimàsãtyekàda÷àhàdisapiõóanàntapretakriyopalakùaõam . sapiõóanottaràþ pàrvaõàdikriyà uttaràþ . atra putràdisapiõóàdayaþ pårvàþ kriyà ava÷yaü kuryuþ . madhyamakriyàyàmaniyamaþ . uttarakriyàyàü putràdayo bhràtçsantatiparyantàniyatàþ . ÷ràddhaviveke'pyevam . dauhitrairveti và÷abdaþ samuccayàrthaþ tena dauhitro'pyuttarakriyàyàü niyatàdhikàrã . dauhitratanayairiti putrikàputraviùayamiti kalpataruþ . kartçprakaraõàt strãõàmiti %<và kartari kçtye>% iti kartari ùaùñhã . uttarakriyàyàü pratisaüvatsaramekoddiùñavidhànaniyamàt . na pàrvaõavçddhi÷ràddhàdau strãõàmadhikàraþ . màrkaõóeyapuràõam %<sarvàbhàve striyaþ kuryuþ svabhartéõàmamantrakam . tadabhàve ca nçpatiþ kàrayet svakuñumbavat . strãõàmapyevamamevaütadekoddiùñamudàhçtam . mçtàhani yathànyàyaü néõàü yadvadihoditam>% . striyo'tràsavarõoóhà'pariõãtà veti ÷ràddhavivekaþ . savarõoóhàyàþputrapautraparyantàbhàvaeva vidhànàt . strãõàmiti tu saüpradànaparam . evamevàmantrakamiti ÷ràddhavivekaþ . atra striyaityasyàsavarõoóhà'pariõãtàparatvavyàkhyànàt strãõàü mantratiùedho'pi tatsaüpradànaka÷ràddhaevàvagamyate . natu strãmàtrasaüpradànake . etacca vipretaraparaü tasya hãnavarõa÷ràddhaniùedhàt . kalpatarau tu strãõàmapyevamiti sambandhena strãõàmetat kartavyamiti etadvyakhyane strãsampradànaka÷ràddhe sutaràü mantràþ pàñhyàþ . yàj¤avalkyenàpi samantrakamekoddiùñaü sapiõóãna¤coktvà . etat sapiõóakaraõamekoddiùñaü striyàapi ityanena striyàapi tathaivetyuktam . %<màtuþ sapiõóãkaraõaü pitàmahyà sahoditam . yathoktenaiva kalpena putrikàyà na cet sutaþ>% iti chandogapari÷iùñenàpi yathoktenaiva kalpenetyanena mantràdikamatidiùñam . vyavahàro'pi tatheti .
     tadayasaükùepaþ . jyeùñaputrakaniùñhaputrapautraprapautràputrapatnãkammàsamarthaputrayuktapatnãkanyàvàgdattàdattakanyàdauhitrakaniùñhasahodarajyeùñhasahodarakaniùñhavaimàtreyajyeùñhavaimàtreyakaniùñhasa hodaraputrajyeùñhasodaraputrakaniùñhavaimàtreyaputrajyeùñhavaimàtreyaputtrapitçmàtçputtrabadhåpautrãpautrabadhåprapautrãprapautrabadhåpitàmahapitàmahãpitçvyàdisapiõóasamànodakasagotramàtàmahamàtulabhàgineyamàtçpakùasapiõóatatsamànodakàsavarõabhàryà'pariõãtastrã÷va÷urajàmàtçpitàmahãbhràtç÷iùyartvigàcàrya mitrapitçmitraikagràmavàsyagçhãtavetanasajàtãyàþ aùñacatvàriü÷atprakàràþ krameõàdhikàriõaþ .
     striyàstu jyeùñhaputrakaniùñhaputrapautraprapautrakanyàvàgdattàdattàdauhitrasapatnãputrapatisnuùàsapiõóasamànodakasagotrapitçbhràtçbhaginãputrabhartçbhàgineyabhràtçputrajàmàtçbhartçmàtulabhartç÷iùyapitçsamànodakapitçvaü÷yamàtçsamànodakamà tçvaü÷yadvijottamà÷caturviü÷atipratikàràþ iti
     athàvidaka÷ràddharåpaikodiùñe vi÷eùaþ ÷ràø taø nirõãtaþ yathà gobhilaþ . %<ataårdhvaü saüvatsare saüvatsare pretàyànnaü dadyàt yasminnahani pretaþ syàditi>% . ataårdhvaü sapiõóãka raõànta÷ràddhanimittàdàdyasaüvatsaràdårdhvaü saüvatsare saüvatsare prativarùaü yasminnahani mçtastasminnahani mçtàya dadyàt . vyàghraþ . %<pratimaüvatsara¤caivamekoddiùñaü mçtàhani>% . etena sapiõóãkaraõàpakarùe àdyasaüvatsare'pi mçtàhe ÷ràddhàntaraü kartavyamiti maithiloktaü heyam . vyaktamàha hemàdridhçtavacanam . %<pårõe saüvatsare ÷ràddhaü ùoóa÷aü parikãrtitam . tenaiva ca sapiõóatvaü tenaivàvidakamiùyate>% . atra påõasavatsarakriyamàõa÷ràddhàdyathãbhayanirvàhastathàpakçùñasapiõóãkaraõa÷ràddhàdapyubhayanirvàho na pårõasaüvatsare àvdikàntaram evaü pa¤cada÷a÷ràddhe'pyunneyam . matsyapuràõam %<tataþprabhçti saükràntàvuparàgàdiparvasu . tripiõóamàcaret ÷ràddhamekoddiùñaü mçtàhani>% . tataþ pretatvaparãhàràt tripiõóaü traipuruùam . nirupapadamçtàha÷abdaþ mçtasambandhimàsapakùatithivi÷eùaparaþ . upapadàttu kvacittithivi÷eùamàtraparaþ . yathà mçtàhe pratimàsam kuryàdityàdau . ÷aïkhaþ %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatrayatra pradãyate . tatra tatra trayam kuryàt varjayitvà mçtàhani . amàvasyàm kùayo yasya pretapakùe'thavà punaþ . sapiõóãkaraõàdårdhvaü tasyoktaþ pàrvaõo vidhiþ>% . tnayaü sampradànànàü trayaü kuryàt tribhyo dadyàdityarthaþ . mçtàhaparyudastatridevatatvasya pratiprasavamàha amàvasyàmiti pretapakùo'tra pitçpakùaþ a÷vayukkçùõapakùa iti yàvat na tu kçùõapakùamàtraü kçùõapakùasàmàtyaparatve'màvàsyàpadavaiyarthyàpatteþ . pitçpakùaü vi÷eùayati hemàdrimàdhavàcàryadhçtaü nàgarakhaõóam %<nabhovàtha nabhasyovà malamàso sadà bhavet . saptamaþ pitçpakùaþ syàdanyatraiva tu pa¤camaþ>% . atra ÷ràvaõabhàdrayoranyatarasya malamàsatve àùàóhyapekùayà saptamapakùasya pitçpakùatvam . atramçtasyaiva pretapakùamçtatvaü na tu malamàsabhàdrakçùõapakùamçtasya . tata÷ca tatra mçtasya varùàntare'÷vayukkçùõapakùe'pi tacchràddhakaraõe na pàrvaõaü kintvekoddiùñamiti . atra pàrvaõovidhiþ pàrvaõetikartavyatàkaikoddiùñavidhiriti navyavardhamànaprabhçtayaþ . tanna pårvavacanoktatraipuruùikasya mçtàhe paryudastasya pàrvaõo vidhirityanena pratiprasavàt tasmàt sadaivakaikoddiùñaü traipuruùikaü natu ùàñpauruùikaü %<karùåsamanvitaü muktvà ta thàdyaü ÷ràddhaùoóa÷am . pratyàbdika¤ca ÷eùeùu piõóàþ syuþùaóitisthitiþ>% iti chandogapari÷iùñavacanena pratyàvdikavyatirekeõa ùañsaükhyàniyamàt . evamamàvàsyàdimaraõanimittena màturapi pratyàvdikaü pàrvaõavidhinaiva %<aputrà ye mçtàþ kecit striyovà puruùà÷ca ye . teùàmapi ca deyaü syàdekoddiùñaü na pàrvaõam>% iti àpastambavacane aputtrà iti vi÷eùaõãpàdànàt saputràõàü pàrvaõàbhyanuj¤ànàt . etacca màtràditritayadaivataü kàryam . %<màtrepitàmahyaiprapitàmahahyai ca pårvavat vràhmaõàn bhojayitvà>% ityanvaùñakàyàü tathàdar÷anàt avasànadinamimittatvena pàrvaõavidhinà chandogairapi màtràditrikàõàü ÷ràddhaü kartavyaü na yeùidbhyaþ pçthagdadyàdavasànadinàdçteü iti chandogapari÷iùñavacane vi÷eùataþ pratiprasavàt . evaü sapiõóãkaraõe'pi . etacca . mçtàhapàrvaõaü màtàpitroreva . tathàca hemàdrighçtaü kàtyàyanabacanam . %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü pitroreva hi pàrvaõam . pitçvyabhràtçmàtéõàmekoddiùñaü sa daiva tu>% . màtçpadaü sapatnãmàtçparam . sapatnãmàtrityatra màtçpadasya ràjadantàditvàt paranipàtaþ . tata÷ca vàkye màtçsapatnãti na prayojyaü kintu sapatnãmàtarityàdikam . evaü sàgnikaurasakùetrajàbhyàü mçtàhe pàrvaõaü kartavyam . %<aurasakùetrajau putrau vidhipà pàrvaõena tu . pratyavadamitare kuryurekoddiùña sutà da÷a>% iti jàvalivacanasya %<yatra yatra pradàtavyaü sapiõóãkaraõàt param . pàrvaõena vidhànena deyamagnimatà sadà>% iti matsyapuràõavacanasya caikavàkyatvàt . u÷anà ca %<pratyavdaü dar÷avacchàddhaü sàgniþ kurvãta bai dvijaþ . ekoddiùñaü sadà kuryànniragniþ ÷ràddhadaþ sutaþ>% . atra pràguktayugtyà preta÷ràddhasya ekoddiùñatvàbhighànàt sàüvatsarika÷ràddhe tadekoddiùñapadamuktaü tat preta÷ràddhadharmagràhitvàrtham . tataõa yogyatvàdekàrghyàdilàbhaþ na ca yathà preta÷ràddhe pitç÷abdasthàne pretapadohaþ tathàtràpãti vàcyaü sàüvatsarike pretatvàbhàvàttathàbidhànànupapatteþ . evaü pratisàüvatsarika÷ràddhe sambandhàrthakapadaü à÷ãþpràrthanaü ÷eùabhojanadya kartavyam .
     rajakhalàyàü vi÷eùayati gotamaþ aputrà tu yadà bhàryà sampàpte bharturàvdike . rajasvalà bhavet mà tu kuryàttatpa¤came dineü . kuryàcchràddhamiti ÷eùaþ . yattu ÷ràddhacintàmaõau ekoddiùñaü traivarõikena siddhànnena jartavyam . %<ekoddiùñantu kartavyaü pàkenaiva sadà svayam . abhàve pàkapàtràõàü tadahaþ samupoùaõam>% iti kaghuhàrãtavacanàt pàkapàtràbhàvaþ pàkasàmagryabhàbopalakùaõaü tadàpi nàma÷ràddhaü kintåpoùaõameva ÷ràddhasthànãyamityarthaþ . svayamityabhidhànàdapàñavàdinàpi nànyadvàrà kàrayitavyam ataeva upavàsenaiba ÷ràddhasthànãyena tadakaraõapràya÷cittena bà kçtakçtyatayà ÷ràddhavighnaityàdivacanàdapi naikàda÷yàmanuùñhànamiti tanna pitçtçpterajàtatvenaikàda÷yàü tadanuùñhànasya yuktatvàt . anyathà ùoóa÷a÷ràddhàdhikàriõaþ kadàcittathàtve %<yasyaitàni na dãyante preta÷ràddhàni ùoóa÷a . pi÷àcatvaü dhruvaü tasya dattaiþ ÷ràddha÷atairapi>% iti yamacanena ùoóa÷a÷ràddhàbhàve pretatvaparãhàro na syàt . tasmàdupavàsona ÷ràddhàrthaþ kintu tadànãntanàkaraõapràya÷cittàrthaþ yathà svakàlàkçtasaüskàre pràya÷cittaü kçtvà kàlàntare tat karaõaü tathàtràpi taddine upavàsaü kçtvà ekàda÷yàü ÷ràddhaü kartavyamiti . ekoddiùñaü nànyadvàrà kàryamityatràpi gotrajetaratvena vi÷eùaõãyaü %<na kadàcit sagotràya ÷ràddhaü kàryamagotrajaiþ>% iti preta÷ràddhe brahmapuràõàt . atra hi nàgotrajasya sàkùàt kartçtva niùidhyate sagotràyetyasambandhàpatteþ tasmàdagotrajairdvàrabhåtaiþ sagotràya tràtaü na kvàryamityarthaþ . tathàca paryudàsapakùe gotrajadvàrà kàrayi tavyamiti suvyaktameva prasajyapakùe tu agotrajavi÷eùaõasvarasàt gotrajalàbhaþ . preta÷ràddhadharmagràhitvàt savitsarikamapi tatheti ÷ràddhavivekaþ . kalpataruratnàkarayostu svagotràyeti pañhitaü svamàtmãyaü gotraü yasya sa svagotraþ vidyamànagotraityarthaþ . yasmai ÷ràddhaü kartavyaü tasya svagotraje vidyamàne'nyagotrajena saüghàtàntargatena ràj¤à ÷ràddhaü na kàrayitavyamiti vyàkhyàta¤ca . etanmate'pyåóhaduhitràdãnàmasagotratve'pi na niùedhaþ . vastutastu tatpàñhe'pi kammai dhàrayàpekùayà bahuvrãherjaghanyatvàt svamàtmãya¤ca tat gotra¤cete tasmai anyagotrajadvàrà ÷ràddhaüna kàryamityarthaþ . atolaghuhàrãtavacane svayaüpadaü svagotra param . anyathà brahmapuràõoktàgotrajapadavaiyarthyàpatteþ . eva¤ca bhaviùyapuràõaprabhàsakhaõóayoþ %<mçtàhani puturyastu na kuryàt ÷ràddhamàdaràt . màtu÷caiva varàrohe! vatsarànte sçtàhani . nàhantasya mahàdevi! påjàü gçhõàbhi nohariþ>% . marãciþ . %<patità'j¤àninomårkhàstriyo'tha brahmacàriõaþ . mçtàhaü samatikramya càõóàleùvabhijàyate>% . ityàbhyàü kàlamàdhavãyadhçtàbhyàü vacanàbhyàü sàüvatsarika ÷ràddhasya mçtàhakartavyatvenàva÷yakatvàt bhaviùyanmçtàhe svayaü kartavyatvasambhàvanàrahitena mçtàhàt pårvakàle'pi pratinidhàyate . %<prakùipyàgni svadàreùu parikalpyartvijaü tathà . pravaset kàryavàn viprovçthaiva na ciraü kvacita>% iti chandogaùari÷iùñoktasàya pràtarhomapratinidhivat . evaü sati pratinidhyakaraõaeva ekàda÷yàü kriyate . naca pàkasyàïgatvena pradhànatithikartavyatàniyama iti vàcyam . %<vratopavàsaniyame ghañikaikà yadà bhavet . sà tithiþ sakalà j¤eyà pitrarthe càparàhõikã>% iti vacanena muhårta màtralàbhe'pi kartavyatopade÷àt tadànãü pàke tadasambhavàt . evamudãcyàïga÷eùabhojane'pi na tanniyama iti . etacca putraduhitrornityaü pràguktavacanebhyaþ . mçtapitçkapautrasyàpi tathà . sçtamàsasya yaþ pakùastattithau prativatsaram . %<yàvatsmarati pautro'pi ekamuddi÷ya dàpayet>% pracetovàkyàt
     laghuhàrotavàkyena dvijànàü siddhànnernavekoddiùñakaraõavidhànàt tatpàkedhikàrivi÷eùoniråpyate . tatra ÷ràø taø devalaþ %<tathaivàmantritodàtà pràtaþ snàtaþ sahàmbaraþ . àrabheta navaiþ pàtrairannàrambhaü sabàndhavaþ>% . atra sabàndhava ityakteþ sapiõóànàmapi pàkàdhikàraþ iti goóàcàraþ . niø siø bi÷eùa uktaþ . hemàø à÷valàø %<samànapravarairmitraiþ sapiõóai÷ca guõànvitaiþ . kçtopakàribhi÷caiva pitçkàryaü pra÷asyate>% . vyàsaþ %<mahilà caiva susnàtà pàkaü kuryàt prayatnataþ . niùpanneùu ca pàkeùu punaþ snànaü samàcaret>% pçthvãcandrodaye bràhme . %<rajasvalà¤ca pàùaõóàü puü÷calãü patitàü tathà . tyajecchådàü tathà bandhyàü vidhavàm cànyagotrajàm . vyaïgakarõàü caturyàhasnàtàmapi rajasvalàm . varjayecchàddhapàkàrthamamàtçpitçvaü÷ajàm>% smçtisàre %<na pàkaü kàrayet putrãmanyàü vàpyasagotrajàm! mçtabandhyàü puü÷calãü ca garbhiõã¤caiva durmukhàm>% .

#<ekonacatvàriü÷at># strã ekenonà catvàriü÷at . (ånacalli÷a) 1 saükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca evam ekonaviü÷atyàdayo'pi ekenonatatsaükhyàsaükhyeyayoþ strã .

#<ekaugha># puø ekaþ avicchinnaoghaþ pravàhaþ . avicchinnapravàhe %<ekaughena svarõapuïkhairdviùantaþ>% màghaþ .

#<eja># kampane bhvàø àtmaø akaø señ . ejate aijiùña ejàübamåva àsa cakre . ejakaþ ejitavyaþ ejità . ejitaþ ejamànaþ ejanam õic . ejayati janamejayaþ . %<kùudramantramata ejayate'kùiõã me>% bhàgaø 5, 2, 15 . vede gaõavyatyàsaþ . %<ejatu da÷amàsyo garbhaþ>% yaju0, 28 athàsya madhyamejatu 23, 27 muùkà vidasyà ejato go÷apha 23, 28 . %<udejati patati yasya tiùñhati>% athaø 208 11, 1 . %<sukhena vçùõirejati>% çø 1, 10, 2 udaïïe jatyantarà và etadàhabanãyam ÷aø bràø 1, 5, 1, 25 kvacilloke tathà . %<÷atànya÷ãtiraùñau ca sahasràõi ca viü÷atiþ . sarpàõàü pragrahà yànti dhçtaràùñro'yamejati>% bhàø àø 80 aø %<tvattaþparaü nàparamapyanejadejacca ki¤cid vyatiriktamasti>% bhàgaø 7, 3, 30 . balãpalita ejatkaþ bhàgaø 6, 9, 42, ejatkaþ kampamàna÷ãrùaþ
     apa + apagamane eïi pararåpam apejate . kvacidantarbhåtaõyarthe'pi . %<apejate ÷åro asteva ÷atrån>% çø 6, 64, 3 ÷atrån apejate apagamayati bhàø . ud + årdhvagatau udejate . udejatu prajàpati rvçùà ÷uùmeõa vàjinà athaø 4, 4, 2, %<udejayàn bhåtagaõànnyaùedhãt>% bhaññiþ . pra + prakarùacalane pararåpam prejate . sam + saïgatau niyamena calane %<evedanu dyån kiraõaø samejàt>% çø 10, 27, 5 . %<samejàt niyamena prayàti>% bhàø .

@<[Page 1535a]>@
#<eja># dãptau bhvàdiø paraø akaø señ . ejati aijãt . ejàmbabhåva àsa cakàra . ejan .

#<ejathu># puø eja--bàø bhàve athu . kampe %<mahànavega ejathurvepathuùñe>% athaø 12, 1, 18 .

#<ejaya># triø eja--õic--kha÷ . kampake janamajayaþ anaïgamejayaþ arimejayaþ vi÷vamejayaþ .

#<eji># triø eja--in . vàtarogagraste tatã'patye kurvàø õya . aijya tadapatye puüstrã .

#<ejya># triø à + yaja--karmaõi kyup . samyagyajanãye %<àyajatàmejyà iùa iti prajàyà iùastà evaitadyàyajåkàþ>% ÷ataø bràø 17, 3, 15 .

#<eñha># bàdhane bhvàdiø àtmaø akaø señ . eñhate aiñhiùña rañhàm babhåva àsa cakre . eñhanam eñhitaþ . bàdhanamatra ÷àñhyam

#<eóa># puüstrã ila--svapne ac óasya laþ . 1 meùe %<÷vaióavaràheùåda dhàrà pràcãdaü viùõuriti>% kàtyàø 25, 4, 18 . striyàü jàtitvàt ïãù 2 badhire triø . eóamåkaþ .

#<eóaka># puüstrãø ila--õvul óaüsya laþ . 1 vanacchàge, 2 pçthu ÷çïge meùe 3 meùamàtre ca jàtitvàt strãtve ajàdi tvàt ñàpi kùipakàdiø nàta ittvam eóakà . eóa iva pratikçtau kan . meùasadç÷e dakùiõàpathaprasiddhe 4 pa÷ubhede . vardhante pakùisaüghà÷ca tathà pa÷ugaveóakam bhàø vaø 142 aø . tasyedam aõ . aióaka tatsaübandhini triø striyàü ïãù . %<anaióakãrårõàþ prakùàlya>% kàtyàø 5, 3, 7 . eóako nàma dakùiõàpathe meùàkçtiþ pa÷uþ tasyemàþ aióakyaþ karkaø %<tayormeùe meùyàü ca yadyanaióakãrårõà vindeta tàþ praõijya ni÷leùayet>% ÷ataø bràø 2, 5, 2, 15, eóakaivàcarapi kyac eóakãyati upasargasthàvarõàt parasya và pararåpam upe(pai)óakãyati

#<eóagaja># puø eóomeùa eva gaja iva bhakùakatvàdasya . (dàdamardana) cakramarde dadrughne vçkùe amaraþ .

#<eóamåka># ÷riø ÷rutirahitaeóobadhira÷càsau måkaþ . vàk÷ruti÷aktirahite .

#<eóu(óå)ka># naø ãóa--(å)uka ulåkàø niø guõaþ . 1 antarnyastàsthiyukte 2 antanyastakañhinadravyayukte ca kuóyetabhittimàtre ca . eóåkacihnà pçthivã na devagçhabhåùitàþ bhàø vaø 10 . tasya puüstvamapi %<eóåkàn påjayiùyanti parjayiùyanti devatàþ>% bhàø vaø 190 aø . svàrthe'õa . aióåkamapi vàø okaþ eóokamapi tatraiva dviråpakoùaþ .

#<eõa># puüstrã i--õa tasya nattvam . kaùõavarõe mçge . striyàm ïãp %<yasya stanapraõayibhirmuhureõa÷àvaiþ>% raghuþ . %<aùñàveõasya màüsena rauraveõa navaiva tu>% manuþ . tasya kçùõatvamuktam chandogaø %<ançcomàõavoj¤eya eõaþ kçùõamçgaþ smçtaþ . rururgauramukhaþ proktaþ ÷aüvaraþ ÷oõa ucyate>% . %<taü tveõakuõakaü kçpaõaü srotasànuhyamànam>% bhàgaø 5, 8, 8 %<eõakuõakaü mçga÷àvakam>% ÷rãdharaþ . egayà krãtam eõyà óha¤ pàø óha¤ . aiõeya eõãkrãte triø . eõena krãtamityatràõeva . aiõa tatkrãte triø . svàrthe kan . eõaka tatraiva ÷abdaratnàø .

#<eõatilaka># puø eõastilakamiva cihnaü yasya . mçgàïke candre hàràø .

#<eõabhçt># puø eõaü bibharti bhç--kvipa 6 taø . candre tasyamçgàïgattvàt tathàtvam .

#<eõãpacana># naø eõã pacyate atra paca--àdhàrelyuñ eõãpàkàdhàre de÷abhede strãpa÷ãrabadhyatve'pi tadde÷avàsibhirniùedhamullaïghyatatpacanàttathàtvam . tatra bhavaþ pakve cha . eõãcanãya tadde÷abhave tri0

#<eõãpada># triø eõyàþpàdàviva pàdàvasya ac niø padbhàvaþ . eõãpàdàkàrapàdayukte .

#<eta># puø iõa--tan . 1 karvuravarõe . 2 tadvati triø . topadhavarõavàcitvàt striyàü ïãp tasya na÷ca . %<tryenyàþ ÷alalyàþ>% ÷rutiþ %<maitrovaruõyo'nyata enyomaitryaþ>% yajuø 24, 8 . varõavàcini ete pare %<varõovarõeùvanete>% pàø eta÷abdaparyudàsàt tatpuruùe pårbapadaü na prakçtyà . kçùõaitaþ ÷uklaita ityàdau na prakçtisvaraþ . à + iõakartari kta . 3 àgate triø . %<kayà matã kuta etàsa ete'rcanti>% çø 1, 65, 1 . %<etàsa àgatàþ>% bhàø maho bhiretà upayujmahe çø 1, 66, 5 . %<etànàgantån>% bhà0

#<etagva># puø etavarõo'÷vaþ pçùoø . 1 cittavarõà÷ve . %<etagvà cidya eta÷à yuyojate harã>% çø 8, 70, 7 . %<etagvà etavarõàvevà÷vau>% bhàø . %<pipartyetagvà cinna suyujà yujànaþ>% çø 70, 7, 2 . 2 a÷vamàtre niruø .

#<etad># triø iõ--adi tuk ca . buddhisthe samãpavartini %<idamastu sannikçùñaü samãpavarti caitadoråpam . adasastu viprakçùñaü taditi parokùevijànãyàt>% ityukteþ samãpavarti buddhisthopalakùitadharmàvacchinne etado vçttiþ . kriyavi÷eùaõatve'sya klãvatà na và u etanmriyase çø 1, 162, 21 . asya sarbanàmakàryam . ete etasmai etasmàt eteùàm etasmin etasyà etàsàmityàdi . %<ete vayamamã dàràþ>% kumàø . %<devà etasyàmavadanta pårve>% 10, 100, 14 . eùa vaiprathamaþ kalpaþ manuþ . %<etaõinnantare devã>% devãmàø %<etàn mahàràja! vi÷eùadharmàn>% ÷uø taø puràø . %<eùà te'bhihità sàükhye>% %<etatte sarvamàkhyàtam>% gãtà . anåktau tu %<dvitãyàñausmenaþ>% pàø enam enau enàn enena enayoþ . %<enonivçttendriyavçttirenam>% raghuþ . %<mahà÷anomahàpàpmà viddhyenamiha vairiõam>% gãtà klãve'pi anåktau enàde÷aþ . idaü kulaü ÷obhate enatpa÷ya . parimàõe vatu àdantàde÷a÷ca . etàvat etatparimàõe triø %<etàvàneva puruùoyajjàyàtmà prajeti ha>% manuþ %<kiüvetàvanmàtramupajànãna>% ÷ataø bràø 1, 6, 1, 4 . %<etàvaduktvà virate mçgendre>% raghuþ %<etàvatà nanvanumeya÷obhi>% kumàø striyàü ïãp . %<etàvatã mahinà saü babhåva>% çø 10, 1258 . etadi dç÷a--kvin ksa ñak . àdantàde÷aþ . etàdç÷ etàdçkùa etàdç÷a etattulyadar÷ane triø tatra kvinantasya jhali padànte ca kuþ %<etàdçkkç÷atà kutaþ>% sàø daø . ñagantasya striyàü ïãp . %<asthàne patatàmatãva mahatàmetàdç÷ã syàdgatiþ>% udbhañaþ . tasyedamityarthe cha . etadãya etatsambandhini triø . etadàtmakaþ mayañ etanmaya etadàtmake triø . parimàõe màtrac . etanmàtra etatparimàõe triø striyàü ïãp . digdede÷akàlavçttestasmàt prathamàpa¤camãsaptamyarthe tral tasi÷ca . etatra etas prathamàdyarthayuktaitacchabdàrthadigàdau avyaø . anvàde÷e %<etado'÷ tratasostra tasau cànudàttau>% pàø ukteþ a÷àde÷e atra ataþ ityeveti bhedaþ .

#<etana># puø à + iõ--tana . ni÷vàse hemacaø . ni÷vàsasya santatagatitvàttathà .

#<etarhi># avyaø idam + kàle rhil %<etaitau rathoþ>% pàø etàde÷aþ . asmin kàle ityarthe %<atha yo'yametarhyagniþ sa bhãùà nililye>% ÷ataø bràø 1, 2, 3, 1 . %<etarhi khalu và etadyaj¤amukham>% taittiø .

#<eta÷a># puø iõ--ta÷an . 1 bràhmaõe ujjvaø 2 a÷ve niruø . %<yena vç÷càdeta÷o brahmaõaspatiþ>% çø 10, 53, 9 . %<yatraita÷o'bhidhãyase>% yajuø 4, 32 . %<sajåþ såra eta÷ena>% 12, 74 . eta÷enà÷veneti vedadãø %<ubhe cakraü na vartyeta÷as>% çø 8, 6, 38 .

#<eta÷as># triø iõ--tasun . 1 bràhmaõe 2 a÷ve ca .

#<edidhiùuþpati># puø iõ--vic karmaø pçùoø madhye suñ . agredidhiùuüpatau . %<nirçtyai, parivindànamàraddhyà adityai, edidhiùuþpatiü niùkçtyai>% yajuø 30, 9 . puruùamedhãyapa÷udevatàbhedakãrtane

@<[Page 1536b]>@
#<edha># vçddhau bhyàdiø àtmaø akaø señ . edhate aidhiùña . edhàmbabhåva--àsa--cakre . edhitavyaþ edhanãyaþ edhyaþ edhità edhitaþ edhanam edhaþ edhamànaþ edhitvà samedhya edhàüsi . %<hiraõyabhåmisaüpràptyà pàrthivo na tathaidhate>% manuþ . kvacidasya àmabhàvaþ %<yatra maithunairedhire prajàþ>% bhàgaø 3, 21, 1 . àrùatvàt samàdheyaþ %<tapasà mahataidhita>% bhàø àø 883 . %<vivardha jvalanà ivaidhamànàþ>% 71, 55 . %<lokayorubhayoþ ÷akyaü nityadà sukhamedhitum>% ràmàø . kvacit paraø . %<na hi sàhasakartàraþ sukhamedhanti bhàrata!>% bhàø vaø 245 aø . õici edhayati te aididhat ta . %<kiü tvaü màmajugupsiùñhànaididhaþ svaparàkramam>% bhaññiþ . upasargasthàvarõàt vçddhireva na pararåpaü praidhate eïàditve eva tathà tena mà predidhat ityàdau na vçddhiþ .

#<edha># puø idhyate'gniranena indha--karaõe gha¤ niø nalopaguõau . kàùñhe %<edhàn hutà÷anavataþ sa muniryayàce>% raghuþ %<edhodakvaü målaphalamannamabhyuditaü ca yat>% manuþ . %<yathaidhaþ svasamutthena vahninà nà÷amçcchati>% bhàø vaø 84 aø .

#<edhatu># puø edha--kartari catu . 1 puruùe ujvaø . 2 agnau meø 3 vçddhiyukte triø ÷abdaraø bhàve catu . 4 vçddhau strã . %<yuvaü hiùmà purubhujemamedhatum>% çø 8, 86, 3, %<edhatuü dhanàdivçddhim>% bhàø %<te haitàmedhatumedhà¤cakrire>% ÷ataø bràø 6, 2, 3, %<etàmedhatumçddhim>% bhà0

#<edhas># naø idhyate'gniranena indha--asi niø nalopaguõau . kàùñhe %<yathaidhàüsi samiddho'gnirbhasmasàt kurute'rjuna .>% gãtà . %<analàyàgurucandanaidhase>% raghuþ . %<phalaidhaþ kusubhasteyamadhairya¤ca malàvaham>% %<yathaidhastejasà vahniþ>% manuþ .

#<edhà># strã edha--bhàve a . samçddhau amaraþ

#<edhita># triø edha--kartari kta . 1 vçddhe õic--karmaõi kta . 2 vardhite triø . %<madhusamçddhisamedhitamedhayà>% màghaþ .

#<enas># baø eti gacchati pràya÷cittena kùamàpaõena và àgasi arthe iõa--asun nuñ ca . 1 aparàdhe . ã÷varàj¤à laïghanaråpaniùiddhàcaraõàparàdhajanyatvàt 2 pàpe ca . %<enonivçttendriyavçttirenam>% . %<akàmopanateneva sàdhorhçdayamenasà>% . %<enasàü sthålasåkùmàõàü cikãrùannapanodanam>% manuþ . pàpabhedà÷ca pràø viø dar÷itàþ yathà atha pàpodde÷aþ . tatra viùõuþ %<atha puruùasya kàma krodhalobhàkhyaü riputrayaü sughoraü bhavati parigrahaprasaïgàdvi÷eùeõa gçhà÷ramiõastenàyamàkrànto'tipàtaka mahàpàtakànupàtakopapàtakeùu pravartate . jàtibhraü÷a kareùu saïkarãkaraõeùu apàtrãkaraõeùu malàvaheùu prakãrõeùu ca>% . anena navavidhatvaü pàpasyoktam . hàrãtastu pa¤cavidhatvamàha %<pa¤cavidhama÷uddhaü bhavati pràsaïgikopapàtakapàtakamahàpàtakàtyantapàtakàni>% pårbavacane pårvaü pårbaü garãyaþ atra tåttarottaram . pràsaïgikaü jàti bhraü÷akaràdipa¤cakam . pàtakapadamanupàtakaparyàyaþ . nanu navasveva pàpeùu pàtaka÷abdo dç÷yate yathà paiñhãnasiþ %<strãgovçùalavai÷yakùatriyaghàtã ÷ådrasahabhojã kanyàdåùyagàradàhã vçùalãpatiþ agnyucchedã ceti pàtakàni>% navavidhaü pàpamabhidhàyàha viùõuþ . %<evaü pàtakinaþ pàpamanubhåya sudukhitàþ . tiryagyonau prapadyante duþkhàni vividhàni ca>% . yàj¤avalkyaþ %<nãcàbhigamanaü garbhapàtanaü bhartçhiüsanam . vi÷eùapatanãyàni nçõàmetànyapi dhruvam>% . patanãyàni pàtakànãtyarthaþ . %<kçtyalyuñobahulamiti>% karaõe'nãyar . tathà gautamaþ %<brahmahàsuràpagurutalpagamàtçpitçyonisambandhàgastena nàstikaninditakarmàbhyàsipatitàtyàgyapatitatyàginaþ patità÷ca pàtakasaüyojakà÷ca tai÷càvdaü samàcaran>% . pàtaka saüyojakàþ suràpàõàdau yaþ paràn prayojayati saþ . bàóham . sàmànya÷aktasyàpi vi÷eùa÷aktirbhaviùyati mçgàdipadasyeva, hàrãtena vi÷eùagaõane pàñhàt . tathà cyavanaþ %<atha pàtakopapàtakamahàpàtakàni vyàkhyàsyàmaþ>% iti . tathà ca pañhanti . %<mahàpàtakatulyàni pàpànyuktàni yàni tu . tàni pàtakasaüj¤àni tadånamupapàtakamiti>% . tato mahàpàtakatulyapàpavi÷eùeùvapyasya ÷aktiþ . patana÷abdàrthamàha gautamaþ %<dvijàtikarmabhyohàniþ patanam paratra càsiddhistameke narakam>% . dvijàtikarma ÷rautamagnihotràdi smàrtamaùñakàdi pràya÷cittatadaïgajapàdivyatiriktam tebhyohàniranadhikàraþ iti . dvijàti grahaõaü pràghànyàrtham ÷ådrasyàpi vàkyàntareõa pàtityàbhidhànàt . ihaloke tàvat pàtityalakùaõamaniùñaü paraloke càsiddhiþ pàpakarmapratibandhàdupàttasukçtaphalàniùpattiþ narakaü và . såtakàdivyàvçtyarthamidam .
     pàpalakùaõaü pàpasattàyàü pramàõa¤ca pràø viø dar÷itaü yathà %<nanu kiü pàpalakùaõam>% ucyate %<nodanàlakùaõàrthodharmaþ!>% ityasmin såtre vedaiþ pratipàdyo'rthodharma iti dharmalakùaõaü kuryatà såtakàreõa jaimininà vedaikapratipàdyo'nartho'dharma ityadharmalakùaõaü såcitam . anartha÷càniùñasàdhanaü tathàcoktaü bhàùyakçtà %<ko'rthoyo'bhyudayàya ko'narthoyo'nabhyudayàyeti>% . nanu pàpasattàyàü kiü pramàõaü na tàvadvedaþ tasya kàrye kàryànvite và pràmàõyàt na ca duritàpårvaü kàryaü kàryànvitaü và . na ca nityakarmànàcaraõasya niùiddhàcaraõasya ca vedoktapratyavàyasàdhanatvànupapattyàkampyam tasya tayàvidha÷abdàbhàvena siddhatvena càvagantuma÷akyatvàt ucyate %<yo bràhmaõàyàvagurettaü ÷atena yàtayediti>% ÷rutau liïdvaya÷ruteravagoraõa÷atayàtanayoþ sàdhyasàdhanaphalabhàvo'vagamyate %<hetuhetumatorliïiti>% pàø liïaþ smaraõàditi yathoktaü ÷aüyvadhikaraõe, tathà''tràpi kvacit pa¤camyà kvacit tçtãyayà kvacicca vi÷eùaõapadàdavagamyate . yathà yàj¤avalkyaþ %<vahitasyànanuùñhànànninditasya ca sevanàt . anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% . manuþ %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ . vàcikaiþ pakùimçgatàü mànasairantyajàtitàm . iha du÷caritaiþ kecit kecit pårvakçtaistathà . pràpnuvanti duràtmànonaràråpaviparyayam>% . tathà viùõu puràõam %<narakaü karmaõaþpàpàdevamàhurmaharùayaþ>% . tathàyamaþ %<suràpo brahmahà goghnaþ suvarõasteyakçnnaraþ . patitaiþ saüprayukta÷ca kçtaghnogurutalpagaþ . ete patanti sarbeùu narakeùvanupårba÷aþ>% . atraite suràpàdayaþ patantãti suràpàdãnàü patanakartçtvàvagateþ kartçtva¤ca sàdhanatvavi÷eùaþ ataþ suràpàõàdivi÷iùñasya puruùasya patanasambandhe vi÷eùaõasya suràpàõàdeþ sati sambhave patanasàdhanatvamavagamyate maptada÷a pràjàpatyàna pa÷ånàlabheteti vat . evaü %<vàrida stçptimàpnoti>% ityàdàvapi . narakasàdhanatvasya kàryànvayà bhàvàta kathaü ÷abdàdavagatiriti cet ÷aüyuvadviùayavi÷eùaõa tayà iti vråmaþ yathà ÷atayàtanàsàdhanàdavagoraõànnivartitavyamiti vidhiþ, tathà narakasàdhanàt suràpàõàdernivarteteti, nitye'pi yasyàkaraõe pratyavàyastasmin karmaõi pravarteteti vidhyaïgãkàràt . athavà yad yatsàdhana tadabhàvastataparãhàrasàdhanamiti lokàdavagatatvàt arthàt pratyavàyaparihàrasyopasthitatvàt tadarthino'dhikàronityaniùedheùvapi . nanu %<aharahaþ sandhyànupàsãta>% ityàdau jãvanasyasandhyopàsanavyàptyavagamàt jãvanavato'dhikàraþ . %<na kala¤jambhakùayet>% ityàdau nivçttisvabhàvaniruddhà pravçtti radhikàrivi÷eùaõa tathàcovokta %<manasà tu pravçttasya bhåtaceùñàvato'pi và . yadanàgatabhàvasya varjanaü tannivartanamiti>% ataþ kathaü pratyavàyaparãhàràrthino'dhikàraþ ucyate pratyavàyaparãhàrasyàpyupasthitatvàt jàteùñivat saüvalitàdhikàra eva bhaviùyati tathà ca jàvàlaþ %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate . anutpattiü tathà cànye pratyavàyasya manvate . nityakriyàntathaivànye hyanuùaïgaphalàü ÷rutim>% . anutpattimityanena pravavàyaparãhàraþ phalamityuktam . athavà pràya÷cittavidhiùu ràtrisatranyàyenàrtha vàdikapàpakùayàrthino'dhikàràt . evaü ca vidhayaþ pàprasattàü bodhayanti tathàcàïgiràþ %<udgacchan yadvadàdityastamaþ sarvaü vyapohati . tadvatkalyàõamàtiùñhan naraü pàpaü vyapohati>% . pàpa¤ced puruùaü kçtvà kalyàõamabhipadyate . muùyate pàtakaiþ sarvermahàbhrairiva candramàþ . kàlyàõaü pràya÷cittam . yamaþ %<tapaso'nte vi÷uddhyanti karmaõàü vàparikùayàt . tasmàt kartavyametattu pràya÷cittaü vi÷uddhaye>% . karmaõàü bhogena parikùayàdityarthaþ . aparaü smçtyantare j¤eyamiti . nanu kiü pàpotpattikàraõam? ucyatevihitàkaraõaü niùiddhàcaraõa¤ca pàpakàraõaü tadàha manuþ . akurvan vihitaü karmanindita¤ca samàcaran . prasajaü÷cendriyàrtheùu pràya÷cittãyate naraþ . pràya÷cittàrhatàj¤àpanena pàpasattàü pratipàdayati . tathamayàj¤avalkyaþ . %<vihitasyànanuùñhànànninditasya ca sevanàt . anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% .
     pàpasya yathà vedabodhyatvaü tathà mãmàüø bhàø dar÷itam yathà ubhayamiha codanayà lakùyate artho'nartha÷ca iti ko'rtha? yo ni÷reyasàya jyotiùñomàdiþ . ko'narthaþ? yaþ pratyavàyàya ÷yenovajraþ iùurityevamàdiþ tatra anartho dharma uktomà bhåt iti arthagrahaõam . kathaüpunaranartha? hiüsà hi sà sàca pratiùiddheti . kathaüpunaranarthaþ kartavya tayopadi÷yate? . ucyate naiva ÷yenàdaraþ kartavyaþ vij¤à yate yohi hiüsitumicchet tasyàyamabhyupàyaþ iti hi teùa mupade÷aþ %<÷yenenàbhicaran yajeta>% iti samàmananti hi %<nàbhicaritavyam>% . ataeva målakarmaråpàbhicàrasyopapàtakasaüj¤à kçtà manunà tena tasyànarthahetutvaü tavyaktameva . yathà ca kala¤jabhakùaõa÷yenàderaniùñasàdhanatve'pi vedabodhyatvaü tathà ÷abdaø ciø samarthitaü yathà manu %<va kala¤jaü nakùayet>% ityatra vidhyarthaniùedhànupapattiþ tadbhakùaõasya dçùñeùñasàdhanatvàt . na càsuràvidyàvat paryudàsalakùaõayà vibodhyaniùñasàdhanatàbodhana, na¤o'samastatvàt kriyàsaïgatatvena pratiùedhavàcakatvavya tapatte÷ceti cet na vi÷eùyavati vi÷iùñaniùedhasya %<savi÷eùaõe hãti>% nyàyena vi÷eùaõabhiùedhaparyavasàyitayà kala¤jabhakùaõamiùñotpattinàntarãyakaduþkhàdhikaduþkhasàdhanamiti %<na kala¤ja bhakùayet>% ityanena bodhanàt . iùñasàdhanatàvàcakasya vidheþ sàmànye niùedhànupapatterbalavadaniùñànanubandhãùñasàdhanavi÷eùe tàtparyam tathà cà÷akyavi÷eùaõaniùedhaparatvaü naja iti ka÷cit tanna yathàhyayogyatayà chidraü vihàya ghañatvena taditarànvayo na tu chidretaratvena, yugapadvçtidvayavirodhàt tathehàpi balavadaniùñànanubandhitvena nopasthitiriti kathaü niùedhaþ? . %<÷yenenàbhicaran yajeta>% ityatra kayaü vidhipravçttiþ hiüsàyà balavadaniùñasàdhanatvàditi cet tatra kçtisàdhyatve sati iùñasàdhanatà yogyatayà nyeti na tu balavadaniùñànanubandhitvamapi ayogyatvàt nindàrthavàdena pràya÷cittopade÷ena và hiüsàyà balavadaniùñasàdhanatvopagamàt . ata eva vihite'pi ÷yene viõanànnatàttvikapravçttiþ . ràgadveùayorutkañatvenàniùñànanubandhyaü ÷amya tirodhànàttu kasyacit pravçttirityeke . anyetvabhicàrasya vairibadhaphalatvena ÷rutatvàt tatsàdhanatvena ÷yenovidhãyate natu badhasàdhyanarakasàdhanatvenà÷rutatvàt . na ca janakajanakasya janakatvaniyamaþ kumbhakàraparamparàyàþ kumbha kàraõatvàpatteþ vidhinaiva ÷yenasya balavadaniùñànanubandhitvasya bodhanàcca . na ca ÷yenasya narakàhetutvenàpekùitaveriùadhahetutve satyavigãtatvena pravçttiþ syàditi vàcyam . ÷yenàdveribadhobadhàccàva÷yaü narakamiti pratisandhànena vigànàt . nanu ÷yenomaraõaphalakavyàpàratvena hiüsà hiüsà ca narakajaniketi cenna . nahi sàkùàt paramparàsàdhàraõamaraõaphalakavyàpàro hiüsà kåpàdau naùñe gavi tatkarturhantçtvaprasaïgàt badhyasyàpi hantçmanyåtpàdanadvàràtmahantçtvaprasaïgàcca . na hyanutpàditamanyuþ ka÷cit ka¤cit vyàpadayati . nanvanuniùpàditamaraõaphalakavyàpàro hiüsà yadanantaþ maraõaü bhavatyeva na ca ÷yenastathà kintu khaógahananà dikameva . atha maraõànukålovyàpàro maraõedde÷enànuùñhãyamàno hiüsà ÷yena÷ca tathà, kåpàdau ca na maraõodde÷enànuùñhoyamànatvamiti cet eva sati gauravàt maraõànudde÷ena kùiptanàràsàddhate bràhmaõe hiüsà na syàt . hinastidhàtvarthatàvacchedakaü phalamavyaùahitameva maraõam avyavahitaphalakavyàpàrasyaiva dhàtuvàcyatvàt anyathà parampa rayà vikëttiphalakànnakàme taõóulaü kurvatyapi pacatãti prasaïgàt atha khaógaghàtànantaraü yatra vilambena maraõaü vraõapàkaparamparayà và, anne viùaprayogeõa và tatra hantçtvaü pràya÷cittàdi ca na syàdini cet na pràya÷cittatulyatvàrthaü hi tatra hantçtvavyapade÷o gauõaþ vinigamanantu làghavameva
     vastutastu maraõodde÷ena kçto'dçùñàdvàrakastadanukålovyàpàraþ hiüsà ÷yena÷càdçùñadvàràmaraõasàdhanamato na hiüsà . yadyadçùñadvàrà maraõasàdhanaü hiüsà syàttadà saptamãtailàbhyaïgasyàdçùñadvàreõa vinà÷asàdhanatvàt tatkartuþ hiüsakatvàpattiþ . ata eva kåpàdau gomaraõe'pi na gobadhakartçtà tatkartuþ, galalagnànnamaraõena bhakturàtmahantçtvaü, pariveùayiturvà bràhmaõahantçtvam . vraõapàkaparamparayà vilambena viùaprayogeõa ca hantçtvaü mukhyameva . nàpyanuniùpàditamaraõaphalakatvaü, galalagnànnamaraõesvahantçtvàpatteþ . anyodde÷ena kùiptanà ràcahate bràhmaõe bràhmaõahantçtvaü na syàditi cet na iùñà patte . vyapade÷aþ prayogo và lakùaõayà samarthayituü ÷akyate, tvatpakùe'tiprasaïgo vàrayituü ma ÷akyata itãdameva vinigamanam . anyodde÷ena kçte'pi niùiddhe pràya÷cittàrdhamuktam . apare tu anabhisaühitàvàntaravyàpàramadvàrãkçtya maraõasàdhanaü hiüsà, khaógakàrasyànabhisaühitàvàntaravyàpàradvàrà maraõasàdhanatvaü tasya hi avàntaravyàpàronàbhisaühitaþ . kintu dhanalàbha iti khaógakàro na ghàtakaþ viùasyànne prakùepaõamavàntaravyàpàro bhojanamevàbhisaühitam aneneda bhoktavyamiti sandhàya viùaprayogàditi hisaiva viùaprayoga iti tanna gaõalagnànnakavalàdyatra maraõaü tatra pariveùayitu rùàtakatvàpàtàt anenedaü bhoktavyamityabhisandhàyaivànnapariveùaõàt bhoktuþhantçtvàpatte÷ca anabhisaühitamavàntara vyàpàramadbàrãkçtya maraõànukålabhakùaõànuùñhànàt . ata eva avyàhitapràõaviyogaphalakovyàpàro hiüsà vraõapàkaparamparayàmçte na hantçtvaü vyàpàravyavadhàyakatvàditi nirastam
     ÷yenàdervedabodhitatve'pi yathà'narthahetutvaü tathà'bhidhàra ÷abde dar÷itavacanairuktam adhikaü ÷yena÷abde vakùyate . enasàkçtam yat . enasya pàparacite triø %<yakùmamenasyam>% athaø 8, 7, 3 . eno'styasya matup masya vaþ . enasvat vini . enasvin pàpayukte triø ubhayatra striyàü ïãpa . %<mà ta enasvanto yakùin bhujema>% çø 7, 88, 6 . enasvantaü cidenasaþ sudànavaþ 8, 18, 12 . %<enasvibhiranirõikte nàrthaü ki¤cit samàcaret>% . %<avdàrdhamindramityetadenasvã saptakaü japet>% manuþ . %<iõa àgasoti>% uõàø aparàdha eva sàdhutvam pàpe tu ã÷varàj¤àlaïghanaråpàparàdhajatyatvenopacàràt iti bodhyam .

#<ema># triø iõa--karmaõi ma . 1 pràpye . %<artha÷ca ma ema÷ca>% yajuø 18, 15, %<emaþ pràptavyàrthaþ>% vedadãø .

#<eman># naø etyanena màrgeõa iõa--karaõe manin . 1 gatimàrge %<kçùõaü ta ema ru÷ataþ>% çø 4, 7, 9 . kçùõaü ta ema ru÷adårme 1, 58, 4 . %<eman÷abdena gamanamàrga ucyate>% bhàø etyatra àdhàre manin . 2 avasthitisthàne . %<pçùñhe samudrasyeman>% yajuø 13, 17, %<eman avasthàne>% vedadãø . %<apàü tvemantsàdayàmi>% 13, 53 . saptamyà luki na nalopaþ . bhàve manin . 3 gamane . %<dåre dç÷o ye citayanta emabhiþ>% çø 5, 59, 2 emabhirgamanaiþ bhàø .

#<erakà># strã iõa--bàø ra tataþ saüj¤àyàü kan . nirgranthitçõabhede (nalakhàóà) %<erakà gundramålà ca ÷imbã gundrà ÷arãti ca . erakà ÷i÷irà vçùyà cakùuùyà vàtakopinã . måtrakçcchrà÷marãdàhapitta÷oõitanà÷inã>% màvapraø . %<dadàra karajairåràverakàü kañakçdyathà>% bhàgaø 1, 319, %<erakàõàü tadà muùñiü kopàjjagràha ke÷avaþ>% . bhàø mausaø 3 aø %<erakàråpibhirvajrairnija ghnuritaretaram>% bhàø àø 2 aø . 2 kauravyavaü÷aje sarpabhede %<erakaþ kumbaloveõã veõãskandaþ kumàrakaþ>% bhàø àø 57 aø . nàganàmakãrtane

#<eraïga># puø à + ãra--aïgac . matsyabhede, %<eraïgomadhuraþ snigdho viùñambhã ÷otalo guruþ>% ràjaniø tadguõaþ .

#<eraõóa># puø ãrayati vàyum malaü và'dhaþ ãra--aõóac niø guõa÷ca . 1 vçkùabhede (eraóã) . (bheraõóà) . %<eraõóayugbhaü bhadhura muùõaü guru vinà÷ayet . ÷åla÷othakañãvasti÷iraþpãóodarajvaràn . vradhna÷vàsakaphànàhakàsakuùñhàmamàrutàniti>% eraõóayugmam ÷uklaraktairaõóau %<eraõóapatraü vàtaghnaü kapha kçmivinà÷anam .. måtrakçcchrahara¤càpi pittaraktaprakopaõam . vàtàryagradalaü gulmavasti÷ålaharaü param . kaphavàtakçmãn hanti vçddhi saptavidhàmapi . eraõóaphalamatyuùõa gulbha÷ålànilàpaham . yakçtplãhodaràr÷oghnaü kañukaü dãpanaü matam . tadvanmajjà ca vióbhedã vàta÷leùmodaràpaha . kvàthe'sya målaü saügràhyamityàhurapare janàþ>% %<eraõóartalaü tãkùõoùõaü dãpanaü picchilaü guru . vçùyaü tvacyaü vayaþsthàyi medhàkàntiùalapradam . kaùàyànurasaü såkùmaü yoni÷ukravi÷odhanam . visraü svàdurasaü pàke sutiktaü kañukaü saram (recakam) viùamajvarahçdrogapçùñhaguhyàdi÷ålahçt . hanti vàtodarànàhagulmàùñhãlàkañigrahàn .. vàta÷oõitavióbandha÷leghma÷othàmavidradhãn . àmavàtagajendrasya ÷arãravanacàriõaþ . eka eva nihantàyameraõóasnehake÷arã>% bhàvapraø . svàrthe kan . tatraiva . eraõóasya phalam aõ . airaõóa tatphale . %<airaõóaü komalaü gràhyaü phalaü takreõa sveditam . pàcitaü kañutailena hiïgunàtisuvàsitam . kaphànilaharaü vçùyaü råkùamuùõa¤ca pittalam . agnisaüjananaü rucyaü guru pàke'tipicchilam>% bhàvapraø . %<phale luk>% pàø aõolugvidhànàt eraõóamityeva sàdhu . 2 piùpalyàü strã ÷abdacaø . ñàp gauø ïãù và .

#<eraõóapatrikà># strã eraõóasya patramiva patramasyàþ kap saüj¤àyàü và kan ata ittvam . dantãvçkùe .

#<eraõóaphalà># strã eraõóasya phalamiva phalamasyàþ . laghudantãvçkùe . ràjaniø .

#<eru># triø à + ãra--un . gantari . %<ejàti glahà kanyeva tunnairu tundànà patyeva jàyà>% athaø 6, 22, 3,

#<ervàru># puø à + ãra--kvip eraü vàrayati vç--õic uõ . cirbhañyàm karkañãbhede (kàkuüóa) %<ervàruvãjaü toyenapibedvà lavaõãkçtam>% su÷ruø . %<kañvervàrau yathà pakve madhuraþ sanraso'pi na>% yàø svàrthe kan tatraiva .

#<elaka># puüstrã eóaka + óasya laþ . meùe striyàü ajàø ñàp kùipàø nàtaittvam óalayorekatrasmaraõàt .

#<elaïga># pu strã à + ila--aïgac . (ràikhaóà) matsyabhede striyàü ïãù . %<elaïgomadhurovçùyaþ saügràhã kaphavàtahà . medhàgnipuùñikàrã ca ÷ãtalaþ ÷leùmalo guruþ>% ràjaniø .

#<ela(là)vàlu># naø eleva valate vala--uõ ïyàporiti saüj¤àyàü và hrasvaþ . (làlukà) sugandhidravyabhede %<punnàgailailavàlåni nàgapuùpotpalàsità>% su÷ruø . svàrthe kan ela(là)vàlukamapyatra naø .

#<elà># strã ila--ac . 1 svanàmakhyàtalatàyàm . (elàcã) tadbhedaguõàdi bhàvapraø uktam . %<elà sthålà ca bahulà pçthvãkà tripuñàpi ca . bhadrailà vçhadelà ca candrabàlà ca niùkuñã . sthålailà kañukà pàke rase vànàhakçllaghuþ . råkùoùõà ÷leùmapittàsrakapha÷vàsatçùàpahà . hçllàsaviùavastyàsya ÷irorugvamikàsanut . såkùmailà ku¤cikà tucchà ko raïgã dràvióã guñiþ . elà såkùmà kapha÷vàsakàsàr÷o måtrakçcchrahçt . rase tu kañukà ÷ãtà laghvã vàtaharã matà>% %<elàlatàliïgitacandanàsu>% raghuþ . tasyàþ phalam aõ tasya lup lupi prakçtiliïgatvena tatphale'pi strã . %<sasa¤jura÷vakùuõõànàmelànàmutpatiùõavaþ>% raghuþ . %<sajanà nayau ÷arada÷ayatiriyamelà>% vçø raø ukte 2 pa¤cada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<elà># vilàse kaõóvàø paø akaø señ . elàyati ailàyãt . elàyàü babhåva àsa cakàra .

#<elàka># puø elàya--õvul . çùibhede gargàø gha¤ . ailàkya tadapatye puüstrãø . striyàü ïãpi yalopaþ . ailàkã .

#<elàdiguñikà># strã %<elàpatratvaco'rdhàkùàþ pippalyardhapala tathà . sitàmadhåkakharjåramçdvãkà÷ca palonmitàþ . saücårõya madhunà yuktà guñikàþ kàrayedbhiùak>% cakradaø ukte raktapittàdhikàrasthe guñikàråpauùadhabhede .

#<elàpatra># puø elàpatramivàkàro'styasya ac . nàgavi÷eùe %<nàgastathà pi¤jarakaþ elàpatro'tha vàmanaþ>% bhàø àø 35 aø . nàganàmakãrtane .

#<elàparõã># strã elàyàþ parõamiva parõamasyàþ . ràsnàyàm (kàñà àmarula) .

#<elàpura># naø nagarabhede .

#<elãkà># strã à + ila--ãkan . såkùmailàyàm (gujaràñi) ràjaniø .

#<eluka># naø ila--uka . gandhadravyabhede . %<bhadradàrvelukàkhye ca sarveùu lavaõeùu ca>% su÷ruø .

#<ellavàluka># naø elavàluka pçùàø luóàgamaþ . elavàluka sugandhidravye (làlukà) ràjani0

#<eva># avyaø iõ--van . 1 sàdç÷ye, 2 aniyoge, 3 vàkyabhåùaõe, 4 càraniyoge, 5 vinigrahe, 6 paribhave 7 ãùadarthe ca . vi÷eùyasaïgataþ 8 anyayogavyavacchede . yathà pàrtha eva dhanurdhvaraþ ityàdau pàrthànyapadàrthe pra÷astadhanurdharatvam vyavacchidyate . vi÷eùaõasaïgataþ 9 ayogavyavacchede yathà ÷aïkhaþ pàõóara evetyàdau ÷aïkhe pàõóaratvàyogo vyavacchidyate . kriyàsaïgataþ 10 atyantàyogavyavacchede yathà nãlaü sarojaü bhavatyevetthàdau saroje nãlatvàtyantàyogo vyavacchidyate . 11 gantari triø . %<evetyavadhàraõàniyogaupamyaniyogeùu>% ityuktvà gaõaratne yathàkramamudàhçtam . ahameba dadàmi . adyeva . ihaiva . ÷rãstaevame'stu . adyaiva gaccha . atràniyogo'navadhàraõam . %<eve càniyoge>% vàrtiø . tatra kveva bhokùyase ityatra pararåpaikàde÷aþ . etadyoge ca %<na ca vàhàhaivayukte>% pàø na vasnasàdyàde÷aþ . %<bràhmaõasyaiva karmaitadupadiùña manoùibhiþ>% . %<sa jãvanneva ÷ådratvamà÷u gacchati sànvaya>% manuþ . 12 evamityarthe ca . %<evà na indrotibhiþ>% çø 4, 33, 7, evà evam bhàø . atra vede %<evà nu dårve pratanu>% ityàdi vat dãrghaþ . tatra gantari %<evà na devyàditiranarvà>% taittiø 3, 1, 1, 5, %<evà gamana÷ãlà>% bhàø . ÷ãghragantçtvàt 13 a÷ve puø . %<÷åronàma patayadbhirevaiþ>% çø 1, 158, 2, %<evaira÷vaiþ>% bhàø . karaõe bhàve và van . 14 gamanasàdhane 15 gamane ca . %<evena sadyaþ paryeti pàrthivam>% çø 1, 128, 3, %<evena gamanasàdhanena gamasena và>% bhàø .

#<eva># triø evamastyasya ac avyaø ñilopaþ . evaükriyamàõaprakàre %<sudànånevayà marutaþ>% 5, 41, 16, evayà evaükriyamàõaprakàreõa bhàø tçtãyasthàne yàc .

#<evatha># puø ava--bhàve atha pçùoø ataþ ettvam . gamane %<na kã ràyà naivathà na bhandanã>% çø 824, 15, evathà ÷atru puràõi saügràümaü prati gamanena . tçtàyàsthàne àï .

#<evam># avyaø iõa--bàø vamu . %<evamiti prakçtaparàmar÷aprakàrevàrthopade÷anirde÷ani¤cayàïgãkàravàrtheùu>% gaõaraø ukteùu artheùu . krameõa udàø tatraiva . 1 prakçtaparàmar÷e %<eva vàdini devarùau>% kumàø . 2 prakàre . evaü kurute . ivàrthe 3 sàdç÷ye agnirevaü vipraþ . 4 upade÷e evaü pañha . 5 nirde÷e eva tàvat . 6 ni÷caye . evametat kaþ sandehaþ . 7 aïgãkàre evaü kurmaþ . vàrthe 8 samuccayàrthe %<ahàryamevaümçganàbhipatram>% . %<yathetamanevam>% ÷àø såø . 9 sambanvaye 10 parakçtau 11 pra÷ne ca mediø . tatra evam bhåtaþ evakçta ityàdau kriyàvi÷eùaõatvam evaü vidhaþ evaüprakàraityàdau dravyavi÷eùaõatvamiti bhedaþ %<evaüvidhenàhavaceùñitena>% raghuþ . %<evamàdãn vijanãyàt prakà÷àlloükakaõñakàn>% %<anyeùà¤caivamàdãnàm madyànàmodanasya ca>% manuþ .

#<evayà># triø eva evaü avanaü và yàti yà--kvip pçùoø . rakùake %<dyumna evayà u saprathàþ>% çø 1, 156, 1, %<evayà rakùaõapràpayità>% bhà0

#<evayàmarut># puø evayà rakùakomarudyasya . çùibhede . marutvate girijà evayàmarut . %<etannàmakasya çùeþ ùaùñhyàluk>% bhàø .

#<evayàvan># puø evasya evaüprakàrasya yàvà yà--vanip . 1 rakùake viùõau . %<vi÷vajanyàmaprayutàmevayàvo màtaü dàþ>% çø 7, 100, 2, %<evayàvaþ! viùõo!>% bhàø . vede sambuddherutvam . eva gantari triø tànvo maho marut evayàvnoþ çø 2, 34, 11, striyàü ïãp vanora÷ca . evayàvarã . %<yà sumnairevayàvarã>% çø 6, 48, 12,

#<evàra># puø eva evamçcchati ç--aõ . somabhede . %<evàre vçùabhàþsute>% çø 8, 45, 38, %<evàronàma ka÷cita somaþ>% bhà0

#<evàvada># puø eva evamàvadati à + vada--ac . çùibhede %<sahi kùatrasya manasasya cittibhirevàvadasya yajatasya sadhreþ>% avatsàrasya spçõavàm çø 5, 44, 1, %<kùatrasya manasasyaivàbadasya yajatasya sadhreravatsàrasya caiùàmçùãõàm>% bhà0

#<eù># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . eùate aiùiùña eùàm babhåva àsa cakre . eùaõãyaþ eùitavyaþ eùitaþ eùità . eùitum eùñiþ eùaõam eùà eùamàõaþ . %<paràïmitra eùa tvarvàcã gaurupaiùata>% athaø 6, 67, 3, vede gaõavyatyàsàt paraø . upeùatu eïipararåpam . %<sa vai vata bhraùñamatistavaiùate yaþ karmaõàü pàramapàrakarmaõaþ>% bhàgaø 3, 13, 44, dhàtånàmanekàryàta avalokayatãtyarthaþ %<tasmàddivà naùñaiùa eti>% ÷ataø vràø 13, 3, 4, 3, .
     pari + anveùaõe paryeùate paryeùñiþ loke'pi kvacit gaõavyàtyàsaþ . %<jagmuþ saüsiddhvasa kalpàþ paryeùanto vibhàvasum>% bhàø anuø 85 .

#<eù># strã eùa--bhàve kvip . gatau %<tàvàmeùe rathànàmurvãm>% çø 5, 66, 3, %<eùe gantum>% bhàø . %<ràya eùe'vase dadhãta>% 5, 41, 5, %<eùe pràptum>% bhàø . %<tebhyaþ svaiùameva cakàra>% ÷ataø bràø 2, 4, 2, 4, . iùa--vic . 2 icchau . %<na kùodo'vçõãtameùe>% çø 1, 180, 4, eùe saukhyamicchate bhàø .

#<eùaõa># puø eùate ÷atruhçdayam lyu . 1 lauhamayavàõe halàyudhaþ . iùa icchàyàü õic bhàve--yuc . eùaõà 2 preraõàyàü 3 putralokavittakàmanàyà¤ca strã %<na ka÷cidanyaþ paüsàra uktàdastyeùaõàtrayàt>% vedàø . %<tamàtmànaü viditvà vràhmaõàþ putreùaõàyà÷ca vittaiùaõàyà÷ca lokaiùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti . yà hyeva putraiùaõà sà vittaiùaõà yà vittaiùaõà sà laukaiùaõobhe hyete eùaõe bhavataþ>% ÷ataø bràø 14, 6, 4, 1, %<putraiùaõà putrotpattimuddi÷ya dàrasaügrahecchàlakùaõà . vittaü dvividhaü mànuùaü gavàdi, daivaü vidyàdi, tasya karmaõà sàdhanasya gavàderupàdànaråpà icchà vittaiùaõà'nena karma kçtvà pitçlokaü jyeùyàmãti vidyàsaüyuktena và devalokam . kevalayà và hiraõyagarbhavidyayà devena vittena devalokaü jeùyàmãtãcchà lokaiùaõà . evamekatve'pi lokaiùaõàyàþ sàdhanamantareõàsiddheþ sàdhyasàdhanàbhedena dvaividhyamàha ubhe hãti>% bhàø . %<apahatasakalaiùaõàmalàtmanyaviratamedhitabhàva nopahåtaþ>% bhàgaø 4, 31, 18, eùyate j¤àyate mànamanayà karaõe lyuñ ïãp eùaõã . 4 tulàsàdhane (nikti) mànayantrabhede mediniþ . svàrthe kan . eùaõikà'pyatra . amaraþ . eùate vraõapàramanayà karaõe lyuùñ ïãp . (velakàra) 5 vraõasphoñanàstrabhede mediø . bhàve lyuñ . su÷rutokte 6 vraõavidàraõavyàpàrabhede . tatra hi yantrakarmàõi tu niryàtanapåraõetyàdyupakrame cåùaõaiùaõadàraõetyàdi pañhitvà caturviü÷atirityuktam . tatra eùaõamabhyantare ÷astraprave÷anena påyàderapasàraõam . tatsàdhana÷astrameùaõã yathà ha su÷rutaþ viü ÷atiþ ÷astràõi tadyathà maõóalàgrakarapatretyàdyupakrame %<vaói÷adanta÷aïkveùaõã>% ityuktvà %<eùaõyeùaõe ànulomye ca>% iti tatprayojanamuktam . eùaõamabhyantaragamanamànulomyaü visràbaõam tatraiva eùaõãlakùaõaü %<eùaõã gaõóåpadàkàramukhã>% uktam . %<eùyeùveùaõyalàbhe tu bàlàïgulyaïkurà hitàþ>% mu÷rutaþ .

#<eùaõãya># triø iùa--eùa--và karmaõi anãyar . 1 à÷àsye %<jàyàpatã laukika meùaõãyam>% kumàø . 2 gamye ca .

#<eùà># strã eùa--a . icchàyàü jañàdharaþ .

#<eùàvãra># puüstrã . eùàyàü yatheùñaü dhanàdipratigrahecchàyàü vãraþ . yataþ kuta÷cit pratigràhake ninditabràhmaõabhede . striyàü jàtitvàt ïãù . %<yadyenamaiùàvãrà yàjayeyuþ>% ÷ataø bràø 11, 2, 7, 32, %<eùàvãronàma ninditabràhmaõajàtivi÷eùaþ tatsaübandhina çtvijaþ>% bhà0

#<eùin># triø iùa--õini . icchau abhilàùuke . %<yauvane viùayaiùiõàm>% %<babhåva yuddhaü tumulaü parasparajayaiùiõoþ>% raghuþ . striyàü ïãp . %<tadà÷rità hi sà j¤eyà buddhistasyeùiõã bhavet>% bhàø vaø 81 aø .

#<eùñavya># triø iùu và¤chàyàm tavya . và¤chanãye . %<eùñavyà vahavaþ putrà yadyapyeko gayàü vrajet>% ÷uø taø matsyapuø %<taddhyeva bràhmaõenaiùñavyam>% ÷ataø bràø 1, 9, 3, 17 .

#<eùñi># strã à + yaja--à + iùa--và ktin . 1 abhiyajane 2 abhikàmanàyà¤ca . %<pitéõàü ÷a÷vadbabhåtha suhvaeùñau>% çø 6, 21 8, . %<eùñau àyajane'bhikàmave và>% bhàø karaõe ktin 3 à÷àsanasàdhaneùu çksàmeùu . %<prajàpatirvai vi÷vakarmà sahãdaü sarvamakarãt manogandharvastasya çksàbhànyapsarasaþ iti manoha gandharvaþ çksàmairapsarobhirmithunena sahokràmaiùñayonàmetyçksàmàni và eùñaya çksàmairhyà÷àsate iti no'stviti no'stviti>% ÷ataø bràø 9, 4, 1, 12 . %<prajàpatirvi÷vakarmà manogandharvastasya çksàmànyapsarasa eùñayonàma>% yajuø 18, 43 .

#<eùya># triø iùa--karmaõi õyat . 1 và¤chanãye bhàve õyat su÷rutokte tacca ÷alyakarmàùñavidhaü tadyathà chedyaü bhedyaü lekhyaü vedhyameùyamàhàryaü visràvyaü sãvyamityukteùu aùñaùu madhye 2 ÷alyakarmabhede naø . %<eùyeùveùaõyalàbhe>% su÷ruø %<ghuõopahata kàùñhe veõunalanàlã÷uùkàlàbåmukheùveùyasya>% ityukteùu tatkarmàcaraõam . karmaõi õyat . 4 eùaõakarmasàdhye triø . %<eùyà nàddhyaþ sa÷alyà÷ca vraõà unmàrgiõa÷ca ye>% su÷ruø eùa gatau õyat . 5 gantavye triø . %<gataiùyadivasàdyena gatirnighnã khaùaóhçtà>% nãlaø tàø . iùa gatau diø iùa icchàyàü bhvàø iùa àbhãkùõye kryàø ebhyaþ õyat . eùya tattaddhàtvarthakarmaõi pràcu praiùya ityeva preùyastu ãùa gatihiüsàdar÷aneùu ityasya õyadantasya råpam iti bhedaþ .

#<eha># triø à + ãha ac . 1 samyak ceùñàyukte . elà ehàþ paripàte dadç÷ràn athaø 12, 3, 33 . à ãùadarthe ãha gha¤arthe karaõe ka . 2 krodhe niruø . kruddhasya samyakkàryànarhatvàt ãùacceùñàvattvena tathàtvam .

#<ehi># triø à + ãha--ta in . samyak ceùñànvite striyàü ÷àrïgaø ïãn . ehã .

#<ehãóa># naø ehi ãóe ityucyate yasmin karmaõi mayåraø niø . ehi ãóe ityucyate yasmin karmaõi tàdç÷e karmaõi evaü ehikañà ehibàõijakà ehidvitãyà ehisvàgatà ehivighasà ityàdayo'pi tattatkriyàyàm strã ehiyavaü tu tatkarmaõi naø iti bhedaþ . iti vàcaspatye ekàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ai>#

#<ai># aikàraþ svaravarõabhedaþ edaitau kaõñhatàlavyàvityukteþ kaõñhatàlusthànayoruccàryaþ . sa ca dãrghaþ dvimàtratvàt plutastu trimàtra iti bhedaþ . dvimàtrasya udàttànudàttasvaritabhedaiþ pratyekamanunàsikànanunàsikabhedàbhyà¤ca ùaóvidhaþ evaü plutasyàpãti dvàda÷avidhaþ . tantre tasya vàcaka÷abdà uktà yathà . %<airlajjà bhautikaþ kàntà vàyavã mohinã vibhuþ . dakùà dàmodaraþ praj¤o dharo vikçtamukhyapi . kùamàtmakojagadyoniþ paraþ paranibodhakçt . j¤ànàmçtà kapardi÷rãþ pãñhe÷o'gniþ samàtçkaþ . tripurà lohità ràj¤ã vàgbhavo bhautikàsanam . mahe÷varã dvàda÷ã ca vimala÷ca sarasvatã . kàmakoño vàmajànuraü÷umàn vijayo jañà>% . %<aikàraþ koñharàkùã ca màlinyunmattabhairavã>% iti ca varõàbhidhàø . màtçkànyàse'dharoùñhe nyasyatvàt tacchabdàbhidheyatà . tasya dhyeyaråpaü kàbhadhenutaø uktaü yathà %<aikàraü paramaü divyaü mahàkuõóalinãü svayam . koñicandrapratãkà÷aü pa¤capràõamayaü sadà . brahmaviùõumayaü varõaü tathà rudramayaü priye! . sadà÷ivamayaü varõaü vindutrayasamanvitam>% . taparatve kàraparatve ca tatsvaråpaparaþ .

#<ai># avyaø à + iõa--vic . 1 àhvàne 2 smaraõe 3 àmantraõe ca 4 mahe÷vare puø tasya sarvagatvàttathàtvam .

#<aika># viø eka + svàrthe aõ . eka÷abdàrthe tatobhavàdyarthe gahàø cha . aikãya ekasambandhini tadbhavàdau ca triø .

#<aikadhyam># avyaø ekadhà + dhàsthàne dhyamu¤ ekadhetyarthe %<aikadhyaü ca ÷rapaõam>% kàtyàø 14, 3, 24 . %<etadaikadhyaü saügçhya>% su÷ruø . tataþ svàrthe óa . aikadhya tadarthe naø %<aikadhyena ÷rapaõam>% uktakàtyàø såtrabhàùye karkaþ .

#<aikapatya># naø ekapaterbhàvaþ karma và ùya¤ . sàrvabhaumatve %<apratidvandvatàmaikapatya¤ca sarvadehinàm>% bhàgaø 7, 3, 34 . ekapatau bhavaþ patyuttarapadatvàt õya . ekapatibhave triø .

#<aikapadika># triø ekasmin pade sthàne vibhaktyante và bhavaþ ñha¤ . 1 ekasthànabhave 2 ekavibhaktyantapadabhave ca . ekapadàya prabhavati ñha¤ . %<kçto'pyekapadikà bhavanti yathà vratatirdamånàþ>% ityàdi niruø ekàrthamaneka÷abdamityetaduktam atha yànyanekàrthànyekapadàni tànyato'nukramiùyàmo'navagatasaüskàràü÷ca nigamàn tadaikapadikamityàcakùate iti niruø ukte aneka÷abde ekàrthapare samàsàdivçttiråpe 3 vàkyabhede ca .

#<aikapadya># naø ekapadasya ekàrthakaikavibhaktyantasya bhàvaþ ùya¤ . saüsçùñàrthatve anekapàdànàmekàrthabodhakatàsampàdane sasàdibhàve .

#<aikabhàvya># naø eko bhàvo yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . ekasvabhàvatve .

#<aikamatya># naø ekaü mataü yeùàü teùàü bhàvaþ ùya¤ . tulyasammatau %<svargàmiõastasya tamaikamatyàt>% raghuþ . %<aikamatyaü hi noràjan! sarveùàmeva lakùaye>% bhàø vaø 7 aø . %<aikamatya¤ca sarvasya janasyàtha nçpaü prati>% bhàø vaø 298 aø . %<suhçda÷caikamatyàt>% bhàø uø 22 aø . %<kvaikamatyaü mahàdhiyàm>% nãtiþ . aikamatyamatràsti ac . aikamatyayukte triø . %<garhetànyonyamatayo mastriõo bruvate sadà . nacaikamatyaþ ÷eùo'sti mantraþ so'dhama ucyate>% ràmàø .

#<aikaràjya># naø ekaràjo bhàvaþ ùya¤ . cakravartitve %<yatsuparõeyenaikaràjyamajayo hi nà>% à÷vaø ÷rauø 5, 19, 4 .

#<aikalavya># puüstrã ekalvaþ apatyaü gargàø ya¤ . ekalånàmakarùergotràpatye striyàü ïãp yalopaþ aikalavã . aikalavyasya chàtràþ kaõvàø tato'õ yalopaþ . aikalava tacchàtreùu striyàü ïãp .

#<aika÷atika># triø eka÷atamasyàsti ñha¤ . eka÷ataparimitadravyasvàmini . evamaikasahasrikàdayo'pi tattatsaükhyadravyayukte triø .

#<aika÷rutya># naø ekà ÷rutiryatra tasya bhàvaþ ùya¤ . %<udàttànudàtta svaritànàü paraþ sannikarùa aika÷rutyam>% à÷vaø ÷rauø 1, 2 9, såtrokte svarabhede . eka÷ruti÷abde vivçtiþ aikasvaryamapyatra naø .

#<aikàgàrika># triø ekamasahàyamagàraü prayojanamasya ñha¤ . caure striyàü ïãp . %<aikàgàrikavadbhåmau dåràjjagmuradar÷anam>% màghaþ %<kenacidaikàgàrikeõa hastavatà>% da÷akuø .

#<aikàgra># triø ekàgra + svàrthe'õ . ekàgracitte ekatànacitte

#<aikàgrya># naø ekàgrasya bhàvaþ . ananyàsaktacittatve ekamàtràlambicittatve ekàgratà÷abde vivçtirudàharaõa¤ca .

#<aikàtmya># naø eka àtmà svaråpaü yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . 1 aikye 2 ekasvaråpatve . %<tathaikàtmyànubhàvànàü vikalparahitaþ svayam>% bhàgaø 6, 8, 31 . %<eteùàü ÷reyaà÷àse utaikàtmyaü mahàtmani>% 7, 13, 39 . %<ekàtmyagamanàt sadyaþ kaluùàdvipramucyate>% bhàø anuø 375 . 3 abhede ca %<aikàtmyaü vàsudevasya proktavànarjunasya ca>% bhàø àø 1 aø . ekaàtmà tasya bhàvaþ . 4 àtmana ekatve aikàtmyavàdaþ aikàtatmyavàdã

#<aikàda÷ina># triø ekàda÷ànàü saügha ini ekàda÷inã khalinãvat strãtvaü sà sàdhanatayà'styasya aõ . ekàda÷inãsàdhyaphale . %<dve tvervate ekàda÷inyàvàlabheta ya evaikàda÷ineùu kàmastasyàptyai>% ÷ataø bràø 13, 3, 3, 3 tatràlabhyadvividhaikàda÷asaükhyapapa÷ubhedàþ devatàsahitàþ yajuø 29, 58, 59 uktà yathà %<àgneyaþ kçùõagrãvaþ 1 sàrasvatã meùo 2 babhruþ saumyaþ 3 pauùõaþ ÷yàmaþ 4 ÷itipçùñho vàrhaspatyaþ 5 ÷ilpovai÷vadeva 6 aindro'ruõo 7 màrutaþ kalmàùa 8 aindràgnaþ saühito 9 'dho ràmaþ sàvitro 10 vàruõaþ kçùõa eka÷itipàt 11 petvaþ>% 58 %<a÷vamedhe ÷rutirasti dve tvevaite ekàda÷inyàvàlabheteti>% tayorekàda÷inyoþ pa÷avastaddevatà÷ca kaõóikàdvayenocyante nenemàni bràhmaõavàkyàni dravyadevatàpratipàdakàni natu mantràþ . kçùõà grãvà yasya sa kçùõagrãvaþ pa÷uràgneyaþ agnidevatyaþ 1, meùã svàrasvatã svarasvatãdevatàkà 2 babhruþ piïgalavarõaþ pa÷uþ saumyaþ somadevatyaþ 3 ÷yàmaþ kçùõavarõaþ pauùõaþ påùadevatyaþ 4 ÷iti ÷yàmaü pçùñhamasya sa ÷itipçùñhaþ vàrhaspatyaþ vçhaspatidevatyaþ 5 ÷ilpo vicitravarõo vai÷vadevaþ vi÷vadevadevatyaþ 6 aruõaþ raktaþ aindraþ indradevatyaþ 7 kalmàùaþ karvuro màrutaþ maruddevatyaþ 8 saühitaþ dçóhàïgaþ aindràgnaþ indràgnidetyaþ 9 adhoràmaþ adhode÷e ÷vetaþ sàvitraþ savitçdevatyaþ 10 ekaþ ÷itiþ ÷vetaþ pàdoyasya sa eka÷itipàt ekapade ÷veto'nyatra kçùõaþ petvaþ patana÷ãlo vegavàn pa÷uþ vàruõaþ varuõadevatyaþ 11 . eva mekàda÷a vedadãø . %<agnaye'nãkavate rohità¤jiranaóvànadhoràmau sàvitrau pauùõau rajatanàbhã vai÷vadevau pi÷aïgau tåparau màrutaþ kalmàùaþ àgneyaþ kçùõo'jaþ sàrasvatã meùã vàruõaþ petvaþ>% 59 . dvitãyaikàda÷inãpa÷udevànàha . rohitã rakto'¤jistilako yasya so'naóvàn vçùabho'nãka vate'gnaye àlabhya anãkaü mukhaü sainyaü và yasya so'nãka vàn tasmai 1 adhoràmau adhobhàge ÷vetau dvau pa÷å sàvitrau savitçdevatau2, 3 . rajatavarõà nàbhiryayostau rajatanàbhã dvau pauùõau påùadevatyau4, 5 %<pi÷aïgau pãtau tåparau niþ÷çïgau vai÷va devau dhi÷vadevadevatyau 6, 7 kalmàùaþ karvuro màrutaþ 8 kçùõaþ ÷yàmo'jomeùaþ àgneyaþ àgnidevatyaþ 9 meùã sàrasvatã 10 petvaþvegavàn varuõadevatyaþ 11 evamekàda÷a>% iti vedadãpaþ

#<aikàdhikaraõya># naø ekàdhikaraõasya bhàvaþ ùya¤ . ekàdhikaraõavçttitve sàmànàdhikaraõye . %<athavà hetumànnaùñhavirahàpratiyoginà . sàdhyena hetoraikàdhikaraõyaü vyàptirucyate>% bhàùàø . tulyavibhaktikapadayoþ svopasthàpyàrthayorabhedabodhakatvaü ca .

#<aikàntika># triø ekàntamava÷yaü bhàvã ñha¤ . 1 ava÷yabhavye . %<sukhasyaikàntikasya ca>% manuþ . %<aikàntikamàtyantikamubhayamàpnoti kaibalyam>% sàüø kàø aikàntikamavava÷yaü bhàvi kauø . ekànta bhåtaþ svasattayà vyàpã ñha¤ . 2 ekàntasya svasattayà vyàpake %<kçùõa÷ciakàntikaþ suhçt>% bhàgaø 3, 2, striyàü ïãp %<aikàntikã harerbhaktirutpàtàyaiva kalpate>% varàø puø .

#<aikànyika># triø ekamanyat viparãtaü vçttamadhyayane'sya . %<karmàdhyayane vçttam>% pàø ñhak . yasyàdhyayane pravçttasya parãkùàkàle viparãtoccàraõaråpaü skhalanamekaü jàtam tàdç÷e kupàñhake chàtre .

#<aikàyana># puü strã ekasya tannàmnomunergotràpatyam naóàø phaka . ekasyarùergotràpatye striyàü ñàp .

#<aikàrthya># naø ekàrthasya bhàvaþ ùya¤ . eka÷aktyà vi÷iùñekàrthopasthàpane ekàrthãbhàve . 1 ekaprayojane ca . %<2 paõabandhenaikàrthyaü sandhiþ>% siø kauø .

#<aikàhika># triø ekàhamadhãùñobhåtobhçtobhàvã và ñha¤ . 1 ekàhasàdhye yàgàdau striyàü ïãp . tato'ntyànyaikàhikàni à÷vaø ÷rauø 8, 16, 16, %<tàbhyàü pårbe aikàhike>% 2, 10, 10, %<antyànàmaikàhikànàmutta màn>% 2 ekàhavyàpake jvaràdau %<samudrasyottare tãre dvipadonàma vànaraþ . aikàhikajvaraü hanti tasya nàmànukortanàt>% . aikàhikajvara÷ca ekàhànantare ekadinaü vyàpakojvaraþ iti vaidyake prasiddham . ekàhabhçte 3 dàse ekàhamadhãùñe satkçtya vyàpàrite 4 adhyàpake svasattayà ekàha vyàptavyakàle 5 ekàhabhàvini utasavàñau ca . ekàhasàdhyayàgabheda ekàhaþ tasya dakùirà ñha¤ ïãp . 6 ekàhasàdhyayàgadakùiõàyàü strã .

#<aikya># naø ekasya bhàvaþ ùya¤ . 1 ekatve 2 abhinnatve 3 ekàrthã bhàve ca %<daikyaü so'nvaye>% mugdhaø %<aikyasaüyoganànàtva samavàyavi÷àradaþ>% bhàø saø 5 aø . 4 aikamatye sauhàrde ca %<teùàü dvayordvayoraikya bibhede na katha¤cana>% raghuþ . ekasyàpatyaü gargàø ya¤ . ekàpatye puüstrãø striyàü ïãp yalopa aikã .

#<aikùava># triø ikùorvikàraþ vilvàø aõ . ikùuvikàre gaóàdau ikùuvikàrabhedà÷ca ikùu÷abde 909 pçø uktàþ . %<aikùavaü guóavarjitam>% %<phalànyaguóamaikùavamiti>% ca smçtiþ . 2 madyabhede ca . %<pànasaü dràkùamàdhåkaü khàrjåraütàlamaikùavam . màkùikaü ñàïkamàdhvãkamaireyaü nàrikelajam . samànàni vijànãyànmadyànyekàda÷aiva tu . dvàda÷antu suràmadyaü sarveùàmadhamaü smçtam>% pulastyaþ . madyànyekàda÷etyuktiþ adhikadoùàrthà anyeùàmapi madyànàü madanapàlena dar÷itatvàt . prasaïgàt tànyatra guõasahitàni dar÷yante .
     %<madyaü hàlà surà ÷uõóà madirà varuõàtmajà . irà gandhottabhà kalyà devaspçùñà ca vàruõã . madyaü pittakara pràyaü saraü rocanadãpanam . vidàhi sçùñaviõmutraü tãkùõaü vàtakaphàpaham . vidhinà tu yutaü pãtaü tasmàdamçtasannibham . anyathà kurute rogànàtapãtaü viùopamam . 1 dràkùotthamavidàhi syàdraktapitteùu ÷asyate . bala puùñikaraü madyaü raktàr÷ohàri dãpanam . màdhvãkalya guõaü ki¤cit 2 khàrjåramanilapradam . tadeva vi÷adaü rucyaü ÷leùmaghnaü karùaõaü laghu . ÷àliùaùñikapiùñàdikçtaü madyaü surà 3 matà . surà gurvã balastanyapuùñimedaþkaphapradà . gràhiõã ÷othagulmàr÷ograhaõãmåtrakçcchranut . punarõavà÷àlipiùñairvihità vàruõã 4 matà . suràvadvàruõã ladhvã pãnasàdhmàna÷ålanut . prasannà 5 syàtsuràmaõóastasmàtkàdambarã 6 ghanà . 7 jaïgalastadadhaþ prokto jaïgalànmedako 8 dhanaþ . pakvaso 9 jaïgalaþ sàraþ suràvãjantu kiõvakam 10 . prasannànàhapulmàr÷a÷chardyarocakavàtajit . dãpanyàdhmànahçtkukùitoda÷ålapraõà÷ino . kàdambarã gururvçùyàü dãpanã vàtakçt sarà . jaïgalaþ kaphanud gràhã ÷ophàr÷ograhaõãharaþ . medako madhuro balyastambhanaþ ÷ãtalo guruþ . pakvaso hçtasàratvàt viùñambhã vàtabardhanaþ . kiõvakaü vàta÷amanamahçdyaü durjaraü guru . àkùikã 11 sà surà yà syàdakùatvaka÷àlitaõóulaiþ . àkùikã pàõóu÷othàr÷aþpittàsrakaphakuùñhanut . ki¤cidvàtakarã råkùà dãpanã recanã laghuþ . yavapiùñakçtaü madyaü proktaü yavasurà 12 ca sà . kàkolikã 13 halà j¤eyà maireyo 14 dhànyajàsavaþ . àsava÷ca suràyà÷ca dvayorapyekabhàjanam . sàdhanaü tadvijànãyàtmaireyamubhayàtmakam . kvacittu dhàtakãpuùpaü guóadhànyàmbusàdhitam . gurvã yavasurà råkùà syàdviùñambhatridoùakçt . kàkolã vçühaõã vçùyà dçùñimàndyapradà guruþ . maireyaü vçühaõaü vçùyaü guru santarpaõaü saram . madyaü sarvarasaü jàtaü madhålakamudãryate . madhålakaü 15 guru svàdu snigdhaü ÷ukakaphapradam . parkaro 16 dãpana svàduþ pàcato rocano laghuþ . strãvilàsakaro vàta÷oùavastivikàranut . madhvàsavo 17 laghåråkùaþ kuùñha mehaviùàpahaþ . gauóo'18 gnivardhano varõa balakçttarpaõaþ kañuþ . tiktako vçühaõaþ svàduþ sçùñaviõmåtramàrutaþ . ikùoþ ÷ãtarasaþ 19 pakvaþ sãdhuþ 20 pakvarasaþ smçtaþ . àmaiþ sa eva vihito budhaiþ ÷otaraso mataþ . sãghuþ pakvarasaþ ÷reùñhaþ smaràgnibalavarõakçt . vàtapittakaro hçdyasnehano rocano jayet . vibandhameha÷othàr÷aþ÷othodara kaphàmayàn . tasmàdalpaguõaþ ÷ãtarasaþ saülekhanaþ smçtaþ . jàmbavaþ kùaudrasambhåtaþ jambårasaguóodbhavaþ . jàmbavo 21 baddhaniùyandaþ kaùàyo'nilakopanaþ . ariùñàsaüvasãdhånàü guõàn karmàõi càdi÷et . buddhvà yathàsvaü saüskàramavekùya ku÷alo bhiùak . sàndraü vidàhi durgandhi virasaü kçmisaïkulam . ahçdyaü taruõaü råkùamuùõaü durbhojane hitam . alpauùadhaü paryuùitamatyarthapicchala¤ca yat . kaphaprakopi tanmadyaü durjara¤ca vi÷eùataþ . pittaprakopi bahulaü tokùõamuùõaü vidàhi ca . ahçdyaü pe÷alaü påtikçmilaü virasaü guru . tathà paryuùitaü vàpi vindyàdanilakopanam . sarvadoùairupetantu sarvadoùaprakopaõam . cirasthitaü yàtarasaü dãpanaü kaphavàtajit . rucyaü prasannaü surabhi medhyaü sevyaü mahàsavam . tasmànnaikaprakàrasya madyastha rasavãryataþ . sa saukùmyàdauùõavàtatvàd vikà÷itvàcca vahninut . sametya hçdayaü pràpya dhamanãrårdhvamàrgagàþ . vikùubhyendriya cetàüsi madayatyà÷u vãryataþ . cireõa ÷leùmike puüsi pàtano jàyate madaþ . acirà dvàtike dçùñaþ, paittike ÷ãghrameva ca . navaü madyamabhiùyandi tridoùajanakaü saram . ariùñaü vçühaõaü dàhi durgandhi vi÷adaü guru . jãrõaü tadeva rociùõu kçmi÷leùmànilàpaham . hçdyaü sugandhi suguõaü laghu srotovi÷odhanam . sàtvike gãtahàsyàdi ràjase sàhasàdikam . tàmase nindyakarmàõi nidràdi kurute tadà . ÷ukraü kaphaghnaü tãkùõoõaü laghu rocanapàcanam . pàõóu kçmiharaü råkùaü bhedana raktapittakçt . gauóàdirasayuktàni madyeùåktàni yàni  ca . yathàpårbaü gurutaràõyabhiùyandakaràõi ca . syàtkà¤jikantu 22 sauvãra 23 màranàlaü 24 tu doùakçt . kà¤jikaü ÷i÷iraspar÷aü pàcanaü rocanaü laghu . tuùodakaü yavairàmaü satuùaiþ sakalaiþ kçtam . sauvãrakaü kçtantvàmaiþ pakvairvà nistupairyavaiþ . sarvairasairasàmlaü 25 syàt sauvãrakamiti kvacit . tuùàmbu dãpanaü hçdyaü pàõóu kçmigadàpaham . sauvãrakaü grahaõyar÷onà÷anaü bhedi dãpanam . dhànyàmla 25 ndhànyayonitvàtprãõanaü laghu dãpanam . spar÷adàhakara pànàtpàcanaü ÷leùmanà÷anam . gaõóåùànmukhavairasyadaurgandhyakaphakçntanam>% . aikùavasya dvaividhyamàha bhàvapraø %<ikùoþ pakvaiþ rasaiþ siddhaþ sãdhuþ pakvarasa÷ca saþ . àmaistaireva yaþ sãdhuþ sa ca ÷ãtarasaþ smçtaþ>% iti . ikùuþ kà÷amålaü tasyedam aõ . 3 kà÷amålàvayavabhåte striyàü ïãp . ikùuþ ikùupatràkàraþ astyasya aõ . 4 ikùupatràkàre ca striyàü ïãp . %<aikùavyau vidhçtã>% kàtyàø 8, 1, 14, vidhçtã aikùavyau kà÷amålàvayavabhåte atra bhavataþ %<kà÷amayaþ prastaraþ kà÷amålamaye vidhçtã>% ÷àkhàntarãyavàkya÷eùàt karkaþ . adhikaraõamàlàyàü %<barhiþprastarayovantaràle tiryakprasàryamàõau darbhau vidhçtã te atra ikùupatraråpe syàtà miti>% màdhavaþ . tenàtra aikùavya÷abdakalpanaüpràmàdikam . %<droõakala÷aü vàyavyànidhmakàrùmaryamayàn paridhãnà÷vavàlaü prastaramaikùavyau vidhçtã tadbarhirupasaünaddhaü bhavati>% ÷ataø bràø 3, 6, 3, 10,

#<aikùuka># triø ikùau sàdhu guóàø ñha¤ . ikùusàdhuni kùetràdau ikùuü bhàrabhåtaü vahati àvahati và ñha¤ . 1 bhàrabhåtekùuvàhake 2 tadàvàhake ca . ikùavaþsantyasyàü naóàdiø cha kuk ca . ikùukãyà bhåbhistasyàü bhavaþ aõ vilvakàdiø chamàtrasya luk . aikùuka . tàdç÷abhåmibhave triø .

#<aikùubhàrika># triø ikùubhàraü vahatyàvahati và ñha¤ . ikùu 1 vàhake 2 tadàvàhake ca .

#<aikùvàka># puø ikùvàkorgotràpatyam aõ niø . 1 såryavaü÷ye nçpe bahuùu aõoluk . %<ikùvàkåõàü duràpe'rthe tvadadhãnàhi siddhayaþ>% raghuþ . ikùvàkorayaü janapadaþ . aikùvàka 2 tadràjake janapade ca bahuùu luk . tatra bhavaþ kopadhatvàtaõ aikùvàka tajjanapadabhave bahuùu luk . kvacinna luk . %<aikùvàkeùu ca maithileùu ca phalantyasmàkamadyà÷iùaþ>% iti muràriþ . %<aikùvàka puruùavyàghramatimànuùavikramam>% bhàø ÷àø 29 aø . tri÷aïkurbandhubhirmukta aikùvàkaþ prãtipårvakam bhàø anuø 3 aø . atra aikùvàkuritipàñhastu àrùatvàt sàdhuþ

#<aiïguda># naø iïgudyàþ phalam phale aõ tasya plakùàø na luk . iïgudovçkùaphale (jiüàputã)

#<aicchika># triø icchayà nirvçttaþ ñha¤ . icchayà kçte striyàü ïãp

#<aióa># puø ióà÷abdo'styatrànuvàke'dhyàye và vimuktàø aõ . ióà÷abdayukte 1 adhyàye 2 anuvàke ca eóasyedam aõ 3 meùasambandhini triø striyàü ïãp . ióà + apatye ÷ivàø aõ . ióàpatye puråravasi puø .

#<aióaka># puüstrã eóaka eva svàrthe'õ . 1 meùàkàre dakùiõàpathaprasiddhe pa÷ubhede %<trayo và pa÷avo'medhyàdurvaràha aióakaþ ÷và ca>% ÷ataø bràø 12, 4, 6, 4 . eóakasyedam aõ tatsaübandhini triø eóaka÷abde udàø .

#<aióa(la)vióa(la)># puø ióa(la) vióà(là) yà apatyam %<avçddhàbhyo nadãmànuùãbhya stannàmikàbhyaþ>% pàø óhako'pavàdaþ aõ óalayorekatvasmaraõàt ubhayatra anyatarato và óasya lo và . kuvere . %<tasya prautena manasà tàn dattve óavióastataþ>% bhàgaø 4, 12, 8 .

#<aióivióa># puø såryavaü÷ye kùatriyabhede %<nàrãkavaca ityukto niþkùatre målako'bhavat . tatoda÷arathaþ putrastasmàdióivióastataþ>% bhàgaø 9, 9, 32 . såryavaü÷avarõane .

#<aiõa># triø eõasya kçùõamçgamedam aõ . kçùõamçgacarmàdau . eõa÷abde udàø .

#<aiõãpacana># triø eõãpacanade÷aü bhavaþ chàbhàvapakùe aõ eõãpacanade÷abhave .

#<aiõeya># triø eõyà idam óhak . 1 kçùõamçgacarmàdau %<aiõeyarauravàjàni ajinàni>% gobhiø . 2 ratibandhabhede hemaø .

#<aitara># triø itarasyàdårabhavàdau saïkalàdiø caturarthyàm aõ . itaràdårabhavade÷atatsannikçùñade÷àdau .

#<aitareya># naø itarasya tannàmna çùerapatyam ÷ubhràø óhak . 1 itararùerapatye . mahidàyaþ aitareyaþ chavi tena proktam uø aõ . 2 àraõyakàdi vratàkhyàpake çgvedãyabràhmaõabhede %<aitareya¤ca chàndomyaü vçhadàraõyakaü da÷a>% ityukte tadãye 3 upaniùadbhede 4 veda÷àkhàbhede ca tadadhãyate ini . aitayerin tadadhyetçùu %<antareõa haviùã viùõumupàü÷vaitareyiõaþ>% à÷vaø ÷rauø 1, 3, 12 %<agnãùomàvevamityaitareyiõaþ 3, 6, 3 . ekàhàü÷caitareyiõaþ>% 10, 1, 13 .

#<aitikàyana># puüstrã itikasyarùergotràpatyaü naóàdiø phak . itikarùergotràpatye . anantaràpatye tu i¤ . aitikiriti

#<aiti÷àyana># pu strã aitikavat . iti÷arùergotràpatye .

#<aitihàsika># triø itihàsàdàgataþ itihàsa vettyadhãte và ñhak . 1 itihàsagranthalabdhe 2 tadvettari 3 tadadhyetari ca .

#<aitihya># naø itiha pàramparyopade÷aþ anirdiùñapravaktçkopade÷a iti yàvat svàrthe ùya¤ . pàramparyopade÷e . yathàtra vañe yakùaþ prativasatãtyàdi paramparopade÷amàtram na tu ke nàpyetadupalabhya kathitam . aùñapramàõavàdinaþ pauràõikà idaü pramàõàntaramurãcakruþ tadetanmataü sàüø kauø niràkçtam yathà %<yaccànirdiùñapravaktçkaü pravàdapàra mparyamàtram iti hocurvçddhà ityaitihyaü yathà iha vañe yakùaþ prativasatãti na tat pramàõam anirdiùñapravaktçkatvena sàü÷ayikatvàt àptapravaktçkatvani÷caye tvàgama ityupapannaü trividham pramàõamiti>% %<smçtiþ pratyakùamaitihya manumànaü catuùñayam>% aitareø %<aitihyamanumàna¤ca pratyakùamapi càgamam . ye hi samyak parãkùante kutasteùàmabuddhità>% ràmàø .

#<aidaüyugãna># triø idaüyuge sàdhu pratiyugàø kha¤ . idaüyugasàdhau

#<ainasa># naø ena eva praj¤àø svàrthe aõ . pàpe .

#<aindava># naø indurdevatà'sya . 1 mçga÷ironakùatre 2 indudevatàke haviràdau triø . tasyedam aõ . 3 càndre màse puø %<aindavastithibhistadvat saükràntyà saura ucyate>% såø siø . 4 candrasambandhini triø . induþindulokapràptiþ prayojanamasya aõ . 5 càndràyaõe vratabhede . %<saïkaràpàtrakçtyàsu màsaü ÷odhanamaindavam>% manuþ . %<kartavyamaindavadvayam>% smçtiþ tadvratasya yathà candralokapràptiphalakatvaü tathà càndràyaõa÷abde vakùyate . 6 somaràjyàm strã ïãp .

#<aindra># triø indrodevatà'sya aõ . indradevatàke 1 haviràdau %<aindraü dadhi aindraü payaþ>% ÷rutiþ . 2 çgvi÷eùe strã . %<aindryà gàrhapatyamupatiùñhate>% ÷rutiþ . sà ca çk %<kadàcana starãrasãtyàdi>% . 3 taddevatàke jyeùñhànakùatre naø %<aindre guruþ ÷a÷ã caiva pràjàpatye ravistathà>% pràø taø puràø . tasyedam aõ . 4 indrasambandhini triø %<çddhaü hi ràjyaü padamaindramàhuþ>% %<aindraü padaü bhåmigato'pi bhuïkte>% raghuþ . aindraü sthànamupàsãnà brahmabhåtà hi te sadà %<aindrasthànamabhiprepsurya÷a÷càkùayamavyavam>% manuþ . 5 tacchaktiråpadevãmårtibhede strã ïãp . %<aindrãtamasure÷varam>% devãmàø tantrokte bhåta÷uddhyaïke 6 dhàraõàbhede %<aindryà dhàraõayà dehaü sthirãkçtyeti bhåta÷uddhau>% raghuø . tatra bhavaþ aõ . 7 arjune 8 vàlivàsare ca puø tayostata utpattimattvàt . apatye tu i¤ . aindrirityeva 9 vanàrdrake naø ràjaniø . %<jyaiùñhe måle ca nakùatre caredyadi vçhaspatiþ . aindraþ saüvatsaraþ sa syàt sarbamåtà÷ivapradaþ>% viùõudhaø ukte dvàda÷avarùamadhye 10 saüvatsarabhede puø . tatphala¤ca %<jyaiùñhe jàtikula÷reõã ÷reùñhà nçpàþ sarvadharmaj¤àþ . pãóyante sarvadhànyàni hitvà kaïku÷amãjàni>% malaø taø .

#<aindrajàlika># triø indrajàlena carati ñhak . màyàvini (vàjikara) jañàdharaþ .

#<aindradyumna># naø indradyumnamadhikçtya kçtamàkhyànamaõ . indradyumnançpàdhikàreõa kçte àkhyàne %<vrohidroõikamàkhyàna maindradyumnaü tathaiva ca>% bhàø àø 1 aø . ida¤càkhyànaü brãhidroõikàkhyànàt paraü mudritabhàrate na dç÷yate kvacit pustakàntare'sti .

#<aindramahika># triø indramahaþ prayojanaü kàraõaüphalaü vàsya ñha¤ . 1 aindramahakàraõake 2 tatphalake ca .

#<aindravàyava># triø indra÷ca vàyu÷ca indravàyå vàyu÷abdayuktatvàt devatàdvandve'pi nànaïtau devate asya aõ . indravàyudevatàke haviràdau . aindravàyavapatraü tattastha dvitãyam ÷ataø bràø 4, 1, 5, 19 %<yadaindravàyavàgràn pràtaþsavane>% 4, 4, 1, 17 .

#<aindra÷armi># puüstrã indra÷armaõo'patyaü bàhvàø i¤--ñilopa÷ca . indra÷armanàmakançpasyàpatye striyàü ïãp .

#<aindrahava># triø aindrahavyasya chàtraþ kaõvàø aõ ya¤o luk . aindrahavyachàtre . indrahå÷abde indrahavyasàdhanaü dç÷yam .

#<aindràgna># triø indràgnã devate asya aõ . indràgnidevatàke haviràdau . %<età aindràgnã dviråpà agnãùomãyà>% yajuø 24, 8 %<aindràgnaþ saühito'dhoràmaþ>% 29, 58 . %<aindràgnena vidhànena>% bhàø anuø 60 aø .

#<aindràpauùõa># triø indra÷ca påùà ca dvandve ànaó indràpåùàõau devate asya aõ upadhà'tolopaþ . indràpåùadevatàke haviràdau . %<aindràpauùõaü carumiti>% ÷ataø bràø 4, 2, 5, 5 . %<agnàpauùõaþ aindràpauùõaþ>% kàtyàø 15, 3, 14 evam aindràmàrutaindràvàrhaspatyàdayo'pi indrasahita tattadevatàke haviràdua triø .

#<aindràyaõa># puø indrasyàpatyam bàø phak . indràpatye tataþ caturarthyàü arãhaø vu¤ . aindràyaõaka tena nirvçttàdau tri0

#<aindri># puø indrasyàpatyam i¤ . 1 jayante 2 arjune 3 vàhivànare 4 kàke ca mediniþ . tatra kàke . %<aindriþ kila nasvaistasyàþ>% raghuþ . jayante %<kàmastu kamalekùaõaþ . aindrimabhyardayàmàsa vàõairà÷ãviùopamaiþ>% harivaüø 132 aø arjune %<sammohanaü ÷atrusaho'nyadastraü pràdu÷cakàraindriravàraõãyam>% bhàø viø 66 aø .

#<aindriya># triø indriyeõa prakà÷yate aõ . 1 indriyaprakà÷ye pratyakùàtmake j¤ànabhede tasyedam aõ . 2 indriyasaübandhini triø %<caturthastvaindriyaþ sargaþ>% bhàø 3, 10, 16 . sa sargaþ %<manasa÷cendriyàõà¤ceti>% bhàgaø 3, 15, 26, uktaþ . sa ca taijasaeva %<taijasànãndriyàõyeva>% bhàø 3, 25, 31, ukteþ . indriyameva svàrthe'õ . 3 indriye naø . %<vaikàrikaü tàmasamaindriyaü sçje>% bhàgaø 5, 24, 17 .

#<aindriyaka># triø indriyeõa prakà÷yaþ vu¤ . indriyaprakà÷ye 1 pratyakùàtmake j¤àne 2 tadviùaye ca %<sa ca pariõàmabheda aindriyaka iti nàsti pratyakùàdyanavaruddhoviùaya iti>% sàüø kauø %<yathà manorathaþ svapnaþ sarvamaindriyakaü mçùà>% bhàgaø 7, 2, 44

#<aindrã># strã indrasyeyam indrodevatà'syà và aõ ïãp . 1 ÷acyàm . 2 jyeùñhàyàü tàràyàü 3 pårvasyàü di÷i 4 alakùmyàm trikàø . indravàruõyàü (ràkhàlasasà) ratnamàø 6 såkùmailàyàm ràjaniø . aindra÷abdoktàrtheùu ca .

#<aindhàyana># puü strã indhasyarùergotràpatyam naóàø phak . indhanàmarùergotràpatye striyà ñàp .

#<ainya># triø ine sårye svàmini và bhavaþ kurvàø õya . 1 såryabhave 2 svàmibhave ca .

#<aibhàvata># puø ibhàvato'patyam aõ . çùibhede pratodar÷e . %<taddhaitat papacchuþ suptàþ ÷àr¤jayaþ pratãdar÷amaibhàvatam>% ÷ataø bràø 2, 8, 213 .

#<aibhã># strã ibha ibhavàcaka÷abdaþ astyasyàþ praj¤àø aõ ïãp . 1 hastighoùalatàyàm ràjaniø ibhasyeyam aõ ïãp . 2 hastisambandhini triø .

#<aira># triø iràyàm anne pçthvyàü jale và bhavaþ aõ . 1 annamave maõóe 2 tatpårõe brahmalokasthe sarasi naø . %<tadairaü madãyaü saraþ>% chàndoø uø . %<tat tatraiva irànnaü tanmaya airomaõóastena pårõamairam madãyaü tadupayoginàü madakaraü harùotpàdakaü saraþ>% bhàø . tena airamityekaü padam madãyamityaparaü padam airaümadãyamityeka÷abdakalpanaü prànàdikameva . 3 bhåmibhave 4 jalabhave ca triø .

#<airakya># triø erakà + bhatàrthe kurvàdiø õya . erakàbhavàdau triø .

#<airàvaõa># puø irà surà vanamudakaü yatra tatra bhavaþ aõ . pårvapadàditi õatvam . 1 indragaje airàvate . irayà udakena vaõate ÷abdàthate vaõa--ac iràvaõaþ samudrastatra bhavaþ aõityeva nyàyyam . %<÷vetairdante÷caturbhistu mahàkàyastataþ param . airàvaõo mahànàgo'bhavat vajrabhçtà dhçtaþ>% bhàø àø 18 aø . tasya kùãrasamudrodbhavatvena suràsamudrodbhavatvàbhàvàt . surevàpeyatvàt vanamudakamasya tatra mavaþ aõ õatvamityapi sàùu . pràguktà kùãrasvàmyuktàvyutpattistu kàlpanikã suràsamudretasyàjàtatvàt . 2 sarpabhede %<vàsukistakùaka÷caiva nàna÷cairàvaõastathà>% bhàø saø 9 aø . varuõalokavarõane .

#<airàvata># triø irà jalàni bhåmnà santyasya irà + matup masya va iràvàn samudrastatra bhavaþ aõ . samudrajàte indragaje . %<pràvçùesyaü payovàhaü vidyudairàvatàviva>% airàvatàsphàlanavi÷lathaü hariþ raghuþ . %<airàvatasphàlanakarka÷esa>% kumàø %<kurvan kàmaü kùaõamukhapañaprãtimairàvatasya>% meghaø . 3 nàraïgevçkùe 4 nakucadrume ca gediø . 5 pa¤cakalamàtràprastàre àdilaghuke antyagurudvayake prathame bhede puø 6 çjudãrghe ÷atrudhanuùi mediø . iràvatyàþ nadyàþ sannikçùñode÷aþ aõ . 7 marusthalabhede naø . %<babhåva paramà÷vànà mairàvatapathe yathà>% bhàø vaø 162 aø tatra bhavaþ %<dhanvayopadhàdvu¤>% pàø vu¤ . airàvataka airàvataråpadhanvade÷abhave triø .

#<airàvatã># strã iràþ santyasya bhåmnà matup masva vaþ iràvàn meghaþ tatra bhavà aõ . 1 vidyuti . 2 airàvatayoùàyà ca mediø 3 vañapatrãvçkùe ràjaniø . 4 pà¤càlade÷asthe nadãbhede .

#<airiõa># naø iriõe uùare bhavam aõ . lavaõabhede . (pàïgà) ràjani0

#<aireya># naø iràyàmanne bhavam óhak . 1 annapiùñabhave madye . iràbhåmi statra bhavaþ óhak . 2 maïgale puø 3 annàdau tri0

#<airmya># naø irsmàya hitam ùya¤ . %<mahàvãryastuvarakaþ kuùñhamehàpahaþ paraþ . sontardhåmastasya majjà tu dagdhaþ kùiptantaile saindhavaü cà¤jana¤ca . airmyaü hanyàdimmanaktàndhyakàcànnãlãroga taimiraü cà¤janena>% su÷rutokte a¤janabhede a¤janena netre lepanena .

#<aila># puø ilàyà apatyam ÷ivàø aõ . 1 budhaputre puråravasi . %<somaputràdbudhàdràjaüstasyàü jaj¤e puråravàþ . janayitvà sutaü sà tamilà sudyumnatàü gatà>% harivaüø 178 aø ióà÷abde vivçtiþ . %<ùañsutà jaj¤ire cailàdàyurdhãmànamàvasuþ . dçóhàyu÷ca vanàyu÷ca ÷atàyu÷corva÷ãsutàþ>% bhàø àø 75 aø . ilà pçthvo tarsyà bhavaþ . 2 bhaume maïgale . ilànàmannànàü samåhaþ aõ . 3 annasamåhe naø . ilàyàþ pçthivyàidam aõ . 4 pçthivãjàte anne ca . %<ye pathàü pathi rakùasa ailabçdà àyuryudhaþ>% yajuø 16, 60, ailamannasamåhamannaü và bibhrati ailabhçtaþ parokùavçttyà bhatakàrayorbadakàrau . óalayoraikyàt aióa÷abdo'pyknàrtheùu

#<ailavàluka># elavàlukameva svàrthe aõ . elavàluke (làlukà) magandhidravye ÷abdaratnàø .

#<ailavila># naø ràjabhede . %<bharata÷càpi dauùmantirlebhe bhåmi÷ayà dasim . tasmàllebhe ca gharmaj¤o ràjannailavilastathà . tata÷cailavilàllebhe>% bhàø ÷àø 161 aø . asividyàvaü÷avarõane . 2 kuvere ca . %<baràsanagataü tatra yathaivailavilaü tathà>% harivaüø 177 aø . aióavióa÷abde vyutpattiþ .

#<ailàka># triø ailàkyasya chàtraþ kaõvàø aõ ya¤olopaþ . ailàkyachàtre .

#<ailika># puø ilinyàü bhavaþ ñhak puüvat . ilinyapatye duùmantàdipitàmahe taüsau ràjani %<ilinãgàma tasyàsãt kanyà vai janamejaya! . brahmavàdinyadhi strã ca taüsustàmabhyagacchata . taüsoþ surodho ràjarùirgharmanetraþ pratàpavàn . brahma vàdã paràkràntastasya bhàryopadànavã . upadànavã sutàn lebhe caturastvailikàtmajàt . duùmantamatha suùyantaü pravãramanaghaü tathà>% harivaø 32

#<aileya># puø ilàyàþ apatyam óhak . 1 bhaume maïgale ilàyàü bhavaþ óhak . 2 eluvàluke gandhadravye naø ÷ivàdauø ilà÷abdastu bhànuputrãóàparastena tato'õeveti bhedaþ .

#<ai÷a># triø ã÷asyedam aõ . ã÷asaübandhini %<surasaridiva tejo vahniniùñhyåtamai÷am>% raghuþ %<yo lokavãrasamitau dhanurai÷amugram>% bhàgaø 9, 10, 6 . evamai÷ànai÷varàdayo'pyatra striyàü ïãp . ai÷ànã pårvottarayorantaràladi÷i %<ai÷ànãkramato rekhottaràgrà devamaõóale . nairçtãkramatorekhà pràgagrà pitçmaõóale>% smçtiþ . %<ai÷ànyàü maraõaü dhruvaü nigaditaü diglakùaõaü kha¤jane>% tiø taø bardhakçtyam . ã÷varasambandhini triø %<pa÷ya me yogamai÷varam>% gãtà %<ai÷varaü dhanurabhàji yattvayà>% raghuþ 2 durgàyàü strã ..

#<ai÷varya># naø ã÷varasya bhàvaþ ùya¤ . 1 prabhutve %<tasmai ni÷àcarai÷varyaü prati÷u÷ràva ràghavaþ>% raghuø . icchànabhighàtàtmake 2 ã÷varadharme 3 aõimàdau ca %<ai÷varya÷ya samagrasya vãryasya ya÷asaþ ÷riyaþ>% iti puràø . ai÷varya¤ca dvividhaü nityaü nitye÷varànudhyànamanyaü yogajaü và tatra nityai÷varyarma÷varasya svàbhàvikam %<svàmyaü yasya nijaü jagatsu>% àtmataø . yogaja¤ca buddheþ sàtvikaguõabhedaþ yathoktam %<adhyavasàyo buddhirdharmoj¤ànaü viràga ai÷varyam . sàtvikametadråpam tàmasamasmàdviparyastam>% sàüø kàø . vyàkhyàta¤cedaü vàcaspatinà %<ai÷varyamapi buddhidharmaþ yato'õimàdipràdurbhàvaþ . tatràõimà aõubhàvaþ yataþ ÷ilàmapi pravi÷ati . laghimà laghubhàvaþ yataþ såryamarãcimàlambya såryalokaü yàti . mahimà mahatobhàvaþ yatomahàn saübhavati . pràptiraïgulyagreõa spç÷ati candram . pràkàmyamicchànabhighàto yatobhåmàvunmajjati nimajjati yathodake . va÷itvaü bhåtabhautikaü va÷ãbhavatyasyàva÷yam . ã÷icaü bhåtabhautikànàü prabhavasthitimãùñe yacca kàmàvasàyitvaü satyasaïkalpatà yathàsya saïkalpo bhavati bhåteùu tathaiva bhåtàni bhavanti . anyeùàü ni÷cayà ni÷cetavyamanuvidhãyante yoginastu ni÷cetavyàþ padàrthà ni÷cayamiti catvàraþ sa tvikà buddhidharmà>% .
     pàta¤jalasåtrabhàùyavivaraõeùu kàraõaphalasahitaü tasya svaråpàdikaü dar÷itaü yathà . %<kàyàkà÷ayoþ sambandhasaüyamàllaghutålasamàpatte÷càkà÷agamanam>% 41 såø . %<yatra kàyastatràkà÷aü tasyàvakà÷adànàt kàyasya tena sambandhapràptistatra kçtasaüyamo jitvà tatsambandhaü laghuùu tålàdiùvàparamàõubhyaþ samàpattiü labdhvà jitasambandho laghu rbhavati laghutvàcca jale pàdàbhyàü viharati tatastårõanàbhi tantumàtre vihçya ra÷miùu viharati tato yatheùñamàkà÷agatirasya bhavatãti>% bhàø 41 . %<kàyàkà÷asambandhasaüyamàdvà laghuni và tålàdau kçtasaüyamàtsamàpattiü cetasastatsamalaghutàü labdhveti siddhikramamàha jala iti>% viø 41 . %<bahirakalpità vçttirmahàvidehà tataþ prakà÷àvaraõakùaya>% såø %<÷arãràdbahirmanasovçttilàbhovidehà nàma dhàraõà sà yadi ÷arãrapratiùñhasya manasobahirvçttimàtreõa mavati sà kalpitetyucyate yà tu ÷arãranirapekùà bahirbhåtasyaiva manaso bahirvçttiþ sà khalvakalpità . tatra kalpitayà sàdhayatçkalpitàü mahàvidehàmiti yayà para÷arãràõyàvi÷anti yoginaþ tata÷ca dhàraõàtaþ prakà÷àtmanobuddhisatvasya yadàvaraõaü kle÷akarmavipàkatrayaü rajastamomålaü tasya ca kùayobhavati>% bhàø 42 . %<aparamapi para÷arãràve÷ahetusaüyamaü kle÷akarmavipàkakùayahetuü videhàmàha ÷arãràditi . akalpitàyà mahàvidehàyà ya upàyastat pradar÷anàya kalpitàü videhàmàha sà yadãti . vçttimàtraü kalpanàj¤ànamàtraü tena mahàvidehàmàha yà tviti . upàyopeyate kalpitàkalpitayoràha tatreti . kiü para÷arãràve÷amàtramitã netyàha tata÷ceti . tatodhàraõàto mahàvidehàyai manasi pravçtte siddhe kle÷a÷ca karma ca tàbhyàü vipàkatrayaü jàtyàyurbhogàþ tadetadrajastamobhåla vigalitarajastamasaþ satvamàtràt vibekakhyàtimàtrasamutpàdàttadetadvipàkatrayaü rajastamobhålatayà tadàtmakaü sadvuddhisatvamàvçõoti tatkùayàcca niràvaraõaü yogicittaü yathecchaü viharati jànàti>% viø %<sthålasvaråpasåkùmànvayàrthavattvasaüyamàdbhåtajayaþ>% måø 43 . tatra pàrthivàdyàþ ÷abdàdayovi÷eùàþ sahakàràdibhirdharmaiþ sthåla÷andena paribhàùità etadbhåtànàü prathamaü råpaü dvitãyaü råpaü svasàmànyaü mårtirbhåmiþ snehojalaü vahniruùõatà vàyuþ praõàmã sarvatãgatiràkà÷aityetat svaråpa÷abdenãcyate asya sàmànyasya ÷abdàdayovi÷eùàþ tathàcoktam %<ekajàtisamanvitànàmeùàü dharmamàtravyàvçttiriti>% sàmànyavi÷eùasamudayo'tra draùñavyaþ . dviùñhohi samåhaþ pratyastamitabhedàvayavànugataþ ÷arãraü vçkùoyåthaü vanamiti ÷abdenopàttabhedàvayavànugataþ samåha ubhaye devamanuùyàþ samçhasya devà ekobhàgo manuùyà dvitãyobhàgastàbhyàmevàbhidhãyate samåhaþ . sa ca bhedàbhedavivakùita àmràõàü vanaü bràhmaõànàü saïgha %<àmravana bràhmaõasaügha>% iti sa punardvividhoyutasiddhàvayavo'yutasiddhàvayava÷ca yutasiddhàvayavaþ samåhovanaü saïgha iti . ayutasiddhàvayavaþ saïghàtaþ ÷arãraü vçkùaþ paramàõuriti . ayutasiddhàvayavabhedànugataþ mamåho dravyamiti pata¤jaliþ . etatsvaråpamityuktam . atha kimeùàü såkùmaråpaü? tanmàtraü bhåtakàraõaü tasyaiko'vayavaþ paramàõusàmànyavi÷eùàtmà ayutasidvàvayavabhedànugataþ samudàya ityevaü sarvatanmàtràõi etat tçtãyam . atha bhåtànàü caturthaü råpaü khyàtikriyàsthiti÷ãlaguõàþ kàryasva bhàvànupàtino'nvaya÷abdenoktàþ . athaiùàü pa¤camaråpamartha vattvaü bhogàpavargàrthatà guõeùvanvayinã guõàstanmàtrabhåtabhautikeùviti sarvamarthavat . teùvidànãü bhåteùu pa¤casu pa¤caråpeùu sayamàttasya tasya råpasya svaråpadar÷anaü jaya÷ca pràdurbhavati tatra pa¤cabhåtasvaråpàõi jitvà måtajayã bhavati tajjayàdvatsànusàristha iva gàvo'sya saïgalpànuvidhàyinyobhåtaprakçtayo bhavanti bhàø . sthåla¤ca svaråpa¤ca måkùma¤cànvaya÷càrthaüvattva¤ceti sthålasvaråpasåkùmànvayàrthavattvàni teùu saüyamàttajjayaþ . sthålamàha tatreti pàrthivàþ pàthasãyàstaijasà vàyavãyà àkà÷ãyàþ ÷abdaspar÷aråparasagandhà yathàsambhavaü vi÷eùàþ ùaójagàndhàràdayaþ ÷ãtoùõàdayo nãlapãtàdayaþ kaùàyamadhuràdayaþ saurabhàdaya÷ca, ete hi nàmaråpaprayojanaiþ parasparatomidyantaiti vi÷eùàþ eteùàü pa¤ca pçthivyàü, gandhavarja¤catvàro'psu, gandharasavarjaü trayastejasi, gandharasaråpavarjaü dvau nabhasvati, ÷abdaevàkà÷e . tatra ta ãdç÷à vi÷eùàþ sahakàràdibhirgharmaiþ sthåla÷abdena paribhàùitàþ ÷àstre tatràpi pàrthivàstàvaddharmàþ . %<àkàro gauravaü raukùaü varaõaü sthairyameva ca . vçttibhedaþ kùamà kàrùõyaü kàñhinyaü sarvabhogyatà>% . apàü dharmàþ %<snehaþ saukùmyaü prabhà ÷auklyaü màrdavaü gaurava¤ca yat . ÷aityaü rakùà pavitratvaü sandhànaü caudakà guõàþ>% . taijasàdharmàþ %<årdhvabhàk pàcakaü dagdhç pàvakaülaghu bhàsvaram . pradhvaüsyojasvi vai tejaþ pårvàbhyàü bhinnalakùaõam>% . vàyavãyàdharmàþ %<tiryagyànaü pavitratvamàkùepo nodanaü balam . calamacchàyatà raukùyaü vàyau dharmàþ pçthagvidhàþ>% . àkà÷ãyà dharmàþ sarvato gatiravyåho viùñambha÷ceti ca trayaþ . àkà÷adharmà vyàkhyàtà pårbadharmavilakùaõàþ iti . tatra àkàraprabhçtayo dharmàstaiþ saheti àkàra sàmànyavi÷eùo gotvàdi . dvitãyaråpamàha . dvitãyaü råpaü svasàmànyaü mårtiþ sàüsiddhikaü kàñhinyaü, snehaþ jalaü mçjjalajapuùñirbalàdhànahetuþ . vahniruùõatà audarye÷aurye bhaume ca sarvatraiva tejasi samavetoùõateti sarva¤caitaddharmadhàrmaõorabhedavivakùayàbhidhànam . vàyuþ praõàmã vahana ÷ãlaþ tadàha %<calanena tçõàdãnàü ÷arãrasyàñanena ca . sarvagaü vàyusàmànyaü nàmitvamanumãyate>% sarvatogatiràkà÷aþ sarvatra ÷abdopalabdhidar÷anàt ÷rotrà÷rayàkà÷aguõena hi ÷abdena pàrthivàdi÷abdopalabdhirityupapàditamadhastàt etat svaråpa÷abdenoktam . asyaiva murtyàdisàmànthasya ÷abdàdayaþ ùaójàdayaþ uùõatvàdayaþ ÷uklacàdayaþ kaùàyatvàdayaþ surabhitvàdayo mårtyàdãnàü bhedàþ sàmànyànyapi mårtyàdoni jambãrapanasàmalakaphalàdãni rasàdibhedàt parasparaü vyàvartante tenaiteùàm ete rasàdayo vi÷eùàþ tathà coktam ejajàti sama nvitànàü pratyekaü pçthivyàdãnàmekaikayà jàtyà mårti snehàdãnàü samanvitànàmeùàü ùaójàdidharmamàtravyàvçttiriti . tadevaü sàmànyaü mårtyàdyuktaü vi÷eùà÷ca ÷abdàdaya uktàþ . ye càhuþ %<sàmànyavi÷eùà÷rayo dravyamiti>% tàn pratyàha sàmànyavi÷eùasamudàyo'tra dar÷ane dravyam ye'pi tadà÷rayo dravyamàsthiùata tairapi tatsamudàyo'nubhåyamàno nàpahnotavyaþ naca tadapahnave tadàdhàro dravyamiti bhavati tasmàttadevàstu dravyaü na tu tàbhyàü, tatsamudàyàcca tadàdhàramaparadravyamupalabhàmahe gragvebhyo gràvasamudàyàdivacca tadàdhàramaparaü pçthagvidhaü ÷ikharaü samåho dravyamityuktam . tatra samåha màtraü dravyamiti mramàpanuttaye samåhavi÷eùãdravyamiti nirdhàrayituü samåhaprakàrànàha . dviùñhohãti yasmàdevaü tasmànna samåhamàtraü dravyamityarthaþ . dvàbhyàü prakàràbhyàü tiùñhatãti dviùñhaþ . ekaü prakàramàha . pratyastamiteti pratyastamitobhedo yeùàmavayavànàü te tathoktà pratyastamitabhedà avayavà yasya sa tathoktaþ etaduktaü bhavati ÷arãravçkùayåtha vana÷abdebhyaþ samåhaþ pratãyamàno'pratãtàvayavabhedastadvàcaka÷abdàprayogàt samåha eko'vagamyate itiyutàyutasiddhà vayavatvena cetanàcetanatvenacodàharaõacatuùñayam . yutàyutasiddhàvayavatva¤càgre vakùyate . dvitãyaü prakàramàha . ÷abdenopàttabhedàvayavànugataþ samåhaþ ubhaye devamanuùyà iti devamanuùyàþ iti hi ÷abdenobhaya÷abdavàcyasya samåhasya bhàgau bhinnàvapàttau . nanåbhaya÷abdàttàvadavayavabhedo na pratãyate tatkathamupàtta bhedàvayavànugata ityataàha . tàbhyàü bhàgàbhyàmeva samåho'bhidhãyate ubhaya÷abdena bhàgadvayavàci ÷abdasahitena samåhovàcyaþ vàkyasya vàkyàrthavàcakatvàditi bhàvaþ . punardvaividhya màha sa ceti . bhedena càbhedena ca vivakùitamàha . àmràõàü vanaü bràhmaõànàü samåhaþ iti . bhedaeva ùaùñhã÷ruteþ . yathà gargàõàü gauriti . abheda vivakùitamàha . àmravanam . àmrà÷ca te vana¤ceti samåha samåhinorabhedaü vivakùitvà sàmànàdhikaraõyamityarthaþ . vidhàntaramàha . sa punardbividhaþ yutasiddhàvayavaþ samåhaþ yutasiddhàþ pçthaksiddhàþ sàntaràlà avayavà yasya sa tathoktaþ yåthaü vanamiti sàntaràlà hi tadavayavà vçkùà÷ca gàva÷càyutasiddhàvayava÷ca samåho vçkùogauþ paramàõuriti nirantaràha tadavayavàþ sàmànyavi÷eùà và sàsràdayoveti . tadeteùu samåheùu dravyabhåta samåhaü nirdhàrayati ayutasiddheti tadevaü pràsaïgikaü dravyaü vyutpàdya prakçtamupasaüharati etatsvaråpamityuktamiti . tçtãyaü råpaü vivakùuþ pçcchati atheti . uttaramàha . tanmàtramiti . tasyaiko'vayavaþ pariõàmabhedaþ paramàõusàmànyaü mårtiþ . ÷abdàdayovi÷eùàþ tadàtmànaþ ayutasiddhà niràntaràye'vayavàþ sàmànyavi÷eùàstadbhedeùvanugataþ samudàyaþ yathà ca paramàõuþ såkùmaü råpam evaü sarvatanmàtràõi såkùmaü råpamiti upasaüharati etaditi . atha bhåtànàü caturyaü råpaü khyàtikriyà sthiti÷ãlàguõàþ kàryasvabhàvamanupatitumanugantuü ÷ãlaü yeùàü te tathoktàþ ataepànvaya÷abdenoktàþ . athaiùàü pa¤camaü råpasarthavattvaü vivçõoti bhogeti . nanvevamapi santuguõà arthavantastatkàryàõàü tu kuto'rthavattvamityata àha . guõà iti . bhautikà goghañàdayaþ . tadevaü saüyamaviùaya muktvà sa yamaü tat phala¤càha teùviti . bhåtaprakçtayobhåtasvabhàvàþ 43 viø .. %<tato'õimàdipràdurbhàvaþ kàyasampattaddharmà'nabhighàta÷ca>% såø %<tatrà'õimà bhavatyaõuþ . laghimà laghurbhaùati . mahimà mahàn bhavati . pràptiraïgulyagreõàpi spç÷ati candramasam . pràkàmyamicchànabhighàtaþ bhåmàvunmajjati majjati yathodake . va÷itvaü bhåtabhautikeùu va÷ãbhavatyasyàva÷yamathànyeùàm ã÷itvaü teùàü prabhavàpyayavyåhànàmãùñe yacca kàmàvasàyitvaü satya saïkalpatà yathàsaïkalpastathàbhåtaprakçtãnàmavasthànam . na ca ÷akto'pi padàrthaviparyàsaü karoti, kasmàt anyasya yathà kàmàvasàyinaþ pårvasiddhasya tathà bhåteùu saïkalpàditi . etànyaùñàvai÷varyàõi . kàyasampadvakùyamàõà tadvarmànabhighàta÷ca pçthvã mårtyà na niruõaddhi yoginaþ, ÷arãràdikriyàþ ÷ilàmapyanuvi÷atãti, nàpaþ snigdhàþ kledayanti, nàgniruùõodahati na vàyuþ praõàmã vahatyanàvaraõàtmake'pyàkà÷e bhavatyàvçtakàyaþ siddhànàmapyadç÷yobhavati>% bhàø . saïkalpànuvidhàne måtànàü kiü yoginaþ sidhyatãtyata àha %<sthålasaüyamavijayàccatasraþ siddhayo bhavantãtyàha . tatràõimà 1 mahànapi bhavatyaõuþ . laghimà 2 mahànapi laghurbhåtveùãkàtåla ivàkà÷e viharati . 3 mahimà'lpo'pi nàganagagaganaparimàõo bhavati . pàptiþ 4 sarvebhàvàþ sannihità bhavanti yoginastadyathà bhåmiùñha evàdbhulyagreõa spç÷ati candramasam . svaråpasaüyamavijayàt siddhimàha . pràkàmyamicchànabhighàto 5 nàsya råpaü bhåtasvaråpai rmårtyàdibhirabhihatyate bhånàvunmajjati majjati ca yathodake . såkùmaviùayasaüyamajayàt siddhimàha va÷itva>% bhåtàni pçthivyàdãni bhautikàni goghañàdãni teùu va÷ã svatantrãbhavati 6 . teùàü tvava÷yaü tatkàraõatanmàtrapçthivyàdiparamàõuva÷ãkàràttatkàrya va÷ãkàrastena yàni yathàvasthàpayati tàni tathàvatiùñhante ityarthaþ . anvayaviùayasaüyamajayàt siddhimàha ã÷itçtvaü 7 teùàü bhåtabhautikànàü vijitamålaprakçtiþ san yaþ prabhava utpàdo ya÷càpàyovinà÷o ya÷ca vyåho yathàvadavasthàråpaþ teùàmãùñe . arthavattvasaüyamàt siddhimàha . yacca kàmàvasàyitvaü 8 satyasaïkalpatà vijitaguõàrthavattvo hi yogã yadyadarthatayà saïkalpayati tattasmai prayojanàya kalpate . viùamapyamçtakàrye saïkalpya bhojayan jãvayatãti . syàdetad yathà ÷aktiviparyàsaïkarotyevaü padàrthaviparyàsamapi kasmànna karoti tathàca candramasamàdityaü kuryàt kuhå¤ca sinãvàlãmityata àha na ca ÷akto'pãti . na khalvete yatrakàmàvasàyinastatra tatrabhavataþ parame÷varasyàj¤àmatikramitumutsahante . vastupadàrthànàü jàtide÷akàlàvasthàbhedenàniyatasvabhàvà iti yujyate tàsu tadicchànuvidhànamiti . etànyaùñàvai÷varyàõi taddharmànabhighàta iti aõimàdi pràdurbhàva ityanenaiva taddharmànabhighàtasiddhau punarupàdànaü kàyasiddhivat etat såtropanibaddhasakalaviùayasaüyamaphalavattvaj¤àpanàya . sugamamanyat .. 44 viø .
     vedàntimate nityai÷varyamã÷varasyaiva yoginàntu ai÷varyaü tadadhãnamityatona jagatsarjane teùàü ÷aktiþ . yathoktaü ÷àrãrakasåtrabhàùyeùu
     %<jagadvyàpàravajaü prakaraõàdasannihitatvàcca>% såø . ye saguõabrahmopàsanàt sahaiva manase÷varasàyujyaü vrajanti kinnu eùàü niravagrahamai÷varthyaü? bhavatyàhosvit sàvagrahamiti saü÷ayaþ . kintàvat pràptaü niraïku÷amevaiùàmai÷varyaü bhavitumarhati %<àpnoti svàràjyam>% %<sarve'smai devàbalimàvahanti>% %<teùàü sarveùu lokeùu kàmacàrobhavatãtyàdi>% ÷rutibhyaþ . ityevaü pràpte pañhati jagadvyàpàravarjamiti . jagadutpattyàdivyàpàraü varjayitvà'nyadaõimàdyàtmakamai÷varyaü muktànàü bhavitumarhati jagadvyàpàrastu nityasiddhasyaive÷varasya . kutaþ? tasya tatra prakçtatvàdasannihitatvàccetareùàm . paraevahã÷varo jagadvyàpàre'dhikçtaþ tameva prakçtyotpattyàdyupade÷ànnitya÷abdanibandhanatvàcca tadanveùaõavijij¤àsanapårbakamitareùàmàdimadai÷varyaü ÷råyate tenàsannihitàste jagadvyàpàre . samanaskatvàdeva caiùàmanaika matye kasya cit sthityabhipràyaþ kasyacitsaühàràbhipàya ityevaü virodho'pi kadàcit syàt . atha kasyacitsaïkalpamanvanyasya saïkalpa ityavirodhaþ samarthyeta . tataþ parame÷varàhçtatantratvamevetareùàmiti vyavatiùñhate bhàø .

#<aiùamas># avyaø asmin vatsare niø . vartamànavatsare . tataþ bhavàrtheñyul tuñca . aiùamastana tadbhave striyàü ïãp . pakùetyap . aiùamastya tatràrthe triø striyàü ñàp .

#<aiùãka># naø iùãkameva svàrthe aõ . iùãkà÷abdàrthe .

#<aiùukàri># puø iùukàrasyàpatyam i¤ . ÷arakàràpatye tasya viùayode÷aþ bhaktal . aiùukàribhakta tadviùaye de÷e .

#<aiùukàryàdi># puø pàõinyukte viùaye de÷e'rthe bhaktalpratyayanimitte ÷abdagaõa bhede . sa ca gaõaþ %<aiùukàri, sàrasyàyana . càndràyaõa . dvyàkùàyaõa . tryàkùàyaõa . auóàyana . jaulàyana . khàóàyana . dàsamitri dàsamitràyaõa ÷audràyaõa dràkùàyaõa, ÷àyaõóàyana . tàrkùyàyaõa . ÷aubhràyaõa . sauvãra . sauvãràyaõa . ÷ayaõóa . ÷auõóa . ÷ayàõóa . vai÷va mànava . vai÷va dhenava . naóa . tuõóadeva . vi÷vadeva . sàpiõói>% .

#<aiùñika># puø iùñervyàkhyàno granthaþ dvyackatvàt ñhak . iùñervyàkhyàne 1 granthe iùñàya hitam ñhak . iùñaråpayàgàderhite 2 antarvidike karmabhede %<dànadharmaü niùeveta nityamaiùñikapaurtikam>% manuþ . %<asti tàvat pràcãnavaü÷a÷àlà tasyàmàhavanãyàdyagnitrayamaiùñikavedi÷ca>% yajuø 5, 14 vedadã iùñyai prabhavati ñhak . 3 iùñisàdhanasamartheprayoge ca . %<yajamàna÷abdàdaiùñikeùu nigameùu>% à÷vaø ÷rauø 5, 3, 7, . teùàü samàvàpàdi yathàrthamabhidhànamaiùñike tantre 4, 1, 9 .

#<aihalaukika># triø ihaloke bhavaþ ñha¤ dvipadavçddhiþ . ihalokajàte %<aihalaukikameveha utàho pàralaukikam>% bhàø vaø 381 aø . %<aihalaukikamãhante màüsa÷oõitavardhanam>% bhàø vaø 118 aø . striyàü ïãp .

#<aihika># triø iha bhavaþ kàlàññha¤ . 1 ihalokabhave 2 gçhãta÷arãrasambandhini srakcandanàdisukhànubhavàdau ca . %<kkaci drumavadaihikàrtheùu gçheùu>% bhàga05, 14, 32 . %<yathaihikàmuùmikakàmalampañaþ>% bhàgaø 5, 19, 14 . iha viditaþ ñha¤ . 3 ihavidite 4 %<aihikabrahmaghnapaterdàhàdiniùedhàt janmàntarãõatatpàpavata eva sahamaraõenoddhàraþ>% ÷uø taø raghuø . striyàü ïãp . iti vàcaspatye aikàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<o>#

#<o># okàraþ svaravarõabhedaþ kaõñhauùñhasthànayoruccàryaþ dãrghaþ dimàtratvàt plutastu tri màtraþ . sacodàttànudàtta svaritabhedaiþ pratyekamanunàsikànanunàsikàbhyàü dvaividhyàt ùaóvidhaþ tathà pluto'pi ùaóvithaþ evaü dvàda÷avidhaþ . taparatve kàraparatve ca svaråpaparaþ . tantre tasya vàcaka÷abdà varõàbhidhàne uktà yathà %<okàraþ latyapãyåùau pa÷cimàsyaþ ÷rutiþ sthirà . sadyojàto vàsudevo gàyatrã dàrghajaïghakaþ . àpyàyanã cordhvadanto lakùmãrvàõãmukhã dvijaþ . udde÷ya dar÷akastãvraþ kailàso vasughàkùaraþ . praõavàü÷o brahmasåtramajeyaþ sarvamaïgalà . trayoda÷ã dãrghanàsàratinàtho digambaraþ . trailokyavijayà praj¤à prãtivãjàdikarùiõã>% iti . tadadhiùñhàtçdevatà ca tatraivoktà %<jvàlàsyaukàragà j¤eyà bhãmà ca mattamàlinã>% . tasyadhyeyaråpaü kàmadheø taø uktaü yathà . %<okàraü ca¤calà pàïgi! pa¤cadebamayaü sadà . raktavidyullatàkàraü triguõàtmànamã÷varam . pa¤capràõamayaüvarõaü namàmi devamàtaram . etadvarõaü mahe÷àni! svayaü paramakuõóalãm>% .

#<o># avyaø u--vic . 1 sambodhane 2 àhvàne 3 smaraõe 4 anukalpane ca mediø . 5 brahmaõi puø ekàkùarakoùaþ .

#<oka># puø uca--gha casya kaþ . 1 pakùiõi 2 vçùale 3 à÷raye ca . %<anoka÷àyã laghuralpapracàra÷caran de÷ànekacaraþ sa bhikùuþ>% bhàø àø 91 aø . uca bhàve gha¤ kuþ . 4 samavàye ca . okàya hita yat . okya nivàsàya hite triø %<jyotãrathaþ pavate ràya okyaþ>% çø 9, 86, 45 .

#<okaõa(õi)># puø u--vic auþ san kaõati kaõa--ac--in và (ukuõa) ke÷akãñe ÷abdaraø .

#<okas># naø uca--asun nyaïkvàditvàt kutvam . 1 gçhe 2 à÷rayamàtre ca . %<yasminnindraþ pradivi vàvçdhàna oko dadhe brahmaõyanta÷ca naraþ>% çø 2, 19, 1 . %<yasmin devà okàüsi cakrire>% 1, 40, 5 . %<lodhràõà¤ca ÷ubhàþ pàrtha! gautamaukaþsamãpajàþ>% bhàø saø 20 . vanaukasaþ tridivaukasaþ divaukasaþ jalaukasa ityàdi .

#<okivas># triø uca--samavàye kvasu vede niø . samavete %<okivàüsà sute sacà>% çø 6, 59, 3 . okivàüsà okivàüsau samavetau bhàø .

@<[Page 1553b]>@
#<okula># puø uca--ulak nyaïkvàø niø ku . ardhàgnidagdhe apakve godhåme (haóà) %<okulastu gururvçùyomadhuro balakàrakaþ . raktapittàpahaþ snigdho hçdyomadavivardhanaþ>% ràjaniø .

#<okodano># strã oka à÷rayaþ mårdharåpam adanaü bhakùyaü yasyàþ gauø ïãù . (ukaõa) ke÷akãñe ÷abdaratnàø .

#<okkaõã># strã uc--vic ok satã kaõati kaõa--ac gauø ïãù . (ukuõa) ke÷akoñe ÷abdaratnàø .

#<okha># ÷oùe sàmarthye akaø bhåùaõe vàraõe sakaø bhbàø paraø señ çdit . okhati aukhãt okhàm babhåva àsa cakàra . okhitaþ okhanam . okhaþ õici okhayati te mà bhavàn ocikhat ta çdittvàt na hrasvaþ . upasargàvarõàt pararåpam prokhati parokhati .

#<ogaõa># triø ava--gaõyate ava + gaõa karmaõi gha¤arthe ka sampraø . avagaõye adharatayà gaõye . %<mahi vràdhantaogaõàsa indra>% çø 10, 89, 15

#<ogãyas># triø ojãyas vede niø . atyantaujasvini . %<balaü satyàdogãyaþ>% vçhaø uø .

#<ogha># puø uca--gha¤ pçùoø dha . 1 samåhe, 2 jalavege, 3 drutançtyàdau 4 àdhyàtmika tuùñibhede ca sà ca tuùñiþ prabrajyàyàü cirakàlasamàdhyanuùñhànena yà tuùñiþ sà kàlàkhyà tuùñirogha ityacyate iti sàüø praø bhàø uktà . iyaü tuùñiþ sàüø kauø meghatvena paribhàùità yathà %<pravrajyàpi te na sadyo nirvàõadeti sà ca kàlaparipàkamapekùya siddhiü te vidhàsyati alamuttaptatayà tevetyupade÷e yà tuùñiþ sà kàlàkhyà megha ucyate>% . kacit pustake megha ityatra ogha ityeva pàñhaþ . tatra jalavege %<oghavàtàhçtaü vãjaü yasya kùetre prarãhati>% manuþ . %<bhaïgãbhaktyà viracitavapu stambhitàntarjalaughaþ>% meghaø . %<punaroghena hi yujyate nadã>% kumàø . samåhe %<svavãryàrjitamarthaughamavàpya kurusattamaþ>% bhàø vaø 255 aø %<gajavàjirathaughena balena mahatà'gamat>% àø 113 aø 3 paramparàyàm 6 upade÷e mediø paramparà'vicchinnà santatiþ %<tovraughabhaktimudvahan>% bhàgaø 4, 12, 11 .

#<ogharatha># puø oghavato nçpateþ putre . %<athoghavànnàma nçpo nçgasyàsãt pitàmahaþ . tasthàthoghavato kanyà putra÷caugharatho'bhavat>% bhàø anuø 2 aø .

#<oghavat># triø oghaþ jalavegàdirastyasya matup masya vaþ . 1 jalavegàdiyukte striyàü ïãp . %<eùà sarasvatã ramyàdivyà caughavatã nadã>% bhàø vaø 139 . nçgançpasya pitàmahe 2 nçpabhede puø 3 tatkanyàyàü strã ïãp . sà ca bharturàj¤ayà dvijaråpadharadharmaråpàtitheþ àtmaparyantapradànàdiråpaparicaraõena tuùñadharmavareõa ardhadehena lokànàü pàvanàrthaü nadãtvamàptà iti tannàmapasiddhe kurukùetrasthe 3 nadãbhede'pi . tatkathà bhàø anuø 2 aø yathà %<tasyàü samabhavatputtro nàmnàgneyaþ sudar÷anaþ . sudar÷anastu råpeõa pårõendusadç÷opamaþ . ÷i÷urevàdhyagàtsarvaü paraü brahma sanàtanam . athauvavànnàma nçpo nçgasyàsãtpitàmahaþ . tasyàthaughavatã kanyà puttra÷caugharatho'bhavat . tàmoghanàn dadau tasmai svayamoghavatãü sutàm . sudar÷anàya viduùe bhàryàrthe devaråpiõãm . sa gçhasthà÷ramaratastayà saha sudar÷anaþ . kurukùetre'vasadràjannoghavatyà samanvitaþ . gçhastha÷càvajeùyàmi mçtyumityeva sa prabho! . pratij¤àmakaroddhãmàn dãptatejà vi÷àmpate! . tàmathaughavatãü ràjan! sa pàvakasuto'bravãt . atitheþ pratikålaü te na kartavyaü katha¤cana . yena yena ca tuùyeta nityameva tvayà'tithiþ . apyàtmanaþ pradànena na te kàryà vicàraõà . etadvrataü mama sadà hçdi saüparivartate . gçhasthànà¤ca su÷roõi! nàtithervidyate param . pramàõaü yadi vàmoru! vacaste mama ÷obhane! . ida vacanamavyagrà hçdi tvaü dhàrayeþ sadà . niùkrànte mayi kalyàõi! tathà sannihite'naghe! . nàtithiste'vamantavyaþ pramàõaü yadyahaü tava . tamabravãdoghavatã tathà mårdhni kçtà¤jaliþ . na me tvadvacanàtki¤cidakartavyaü katha¤cana . jigãùamàõastu gçhe tadà mçtyuþ sudar÷anam . pçùñhato'nvagamadràjan randhrànveùã tadà sadà . idhmàrthantu gate tasminnagniputtre sudar÷ane . atithirbràhmaõaþ ÷rãmàüstàmàhaughavatãü tadà . àtithyaü kçtamicchàmi tvayàdya varavarõini! . pramàõaü yadi dharmaste gçhasthà÷ramasaümataþ . ityuktà tena vipreõa ràjaputtrã ya÷asvinã . vidhinà pratijagràha vedoktena vi÷àmpate! . àsana¤caiva pàdya¤ca tasmai dattvà dvijàtaye . provacaughavatã vipraü kenàrthaþ kiü dadàmi te . tàmabravãttato vipro ràjaputtrãü sudar÷agàm . tvayà mamàrthaþ kalyàõi! nirvi÷aïkaitadàcara . yadi pramàõa dharmaste gçhasthà÷ramasaümataþ . pradànenàtmano ràj¤i! kartumarhasi me priyam . sa tayà chandyamàno' nyairãpsitairnçpakanyayà . nànyamàtmapradànàtsa tasyà vavre varaü dvijaþ . sà tu ràjasutà smçtvà bharturvacanamàditaþ . tatheti lajjamànà sà tamuvàca dvijarùabham . tato vihasya viprarùiþ sà caivopavi÷e÷a ha . saüsmçtya bharturvacanaü gçhasthà÷ramakàïkhiõaþ . athedhma namupàdàya sa pàvakirupàgamat . mçtyunà raudrabhàvena nityaü bandhurivànvitaþ . tatastvà÷ramamàgamya svaü pàvakasutastadà . tàü vyàjahàraughavatãü kvàsi yàteti càsakçt . tasmai prativacaþ sà tu bhartre na pradadau tadà . karàbhyàü tena vipreõa spçùñà bhartçvratà satã . ucchiùñàrsmãti manvànà lajji tà bhartureva ca . tåùõãümåtà'bhavatsàdhvã nacovàcà'tha ki¤cana . atha tàü punarevedaü provàca sa sudar÷anaþ . kva sà sàdhvã kuto yàtàgarãyaþ kimato mama . pativratà satya÷ãlà nityaü caivàrjave ratà . kathaü na pratyudetyadya smayamànà yathà purà . uñajasthastu taü vipraþ pratyuvàca sudar÷anam . atithiü viddhisaüpràptaü bràhmaõaü pàvake . ca màm . anayà chandyamàno'haü bhàryayà tava sattama . taistairatithisatkàrairbrahmanneùà vçtà mayà . anena vidhinà seyaü màmarcati ÷ubhànanà . anuråpaü yadatrànyattadbhavàn kartumarhati . kåñamudgarahastastu mçtyustaü vai samanvagàt . hãnapratij¤a matrainaü badhiùyàmãti vintayan . sudar÷anastu manasà karmaõà cakùuùà girà . tyakterùastyaktamanyu÷ca smayamàno'bravãdidaü . surataü te'stu vipràgrya! prãtirhi paramà mama . gçhasthasya tu dharmo 'gryaþ sampràpto'tithipåjanam . atithiþ påjito yasya gçhasthasya hi gacchati . nànyastasmàtparo dharma iti pràhurmanãùiõaþ . pràõà hi mama dàrà÷ca yaccànyadvi dyate vasu . atithibhyo mayà deyamiti me vratamàhitam . niþsandigdhaü mayà vàkyametanme samudàhçtam . tenàhaü vipra . satyena svayamàtmànamàlabhe . pçthibã vàyuràkà÷amàpo jyoti÷ca pa¤camam . buddhiràtmà manaþ kàlo di÷a÷caiva gaõà da÷a . nityamete hi pa÷yanti dehinàü dehasaü÷ritàþ . sukçtaü duùkçtaü càpi karma dharmabhçtàü vara . yathaiùà nànçtà vàõã mayàdya samudãrità . tena satyena màü devàþ pàlayantu dahantu và . tena nàdaþ samabhavaddikùu sarvàsu bhàrata! . asakçt satyamityevaü naitanmithyeti sarvataþ . uñajàttu tatastasma nni÷cakràma sa vai dvijaþ . vapuùà dyà¤ca bhåmi¤ca vyàpya vàyurivodyataþ . svareõa vipraþ ÷aikùyeõa trãllãkànanunàdayan . uvàca cainaü dharmaj¤aü pårvamàmantrya nàmataþ . dharmo'hamasmi bhadrante jij¤àsàrthaü tavànagha! . pràptaþ satya¤ca te j¤àtvà prãtirme paramà tvayi . vijita÷ca layà mçthuryo'yaü tvàmanagacchati . randhrànveùã tava sadà tvayà dhçtyà va÷ãkçtaþ . na càsti ÷aktistrailokye kasyacit puruùãttama! . pativratàmimàü sàdhvãü tavodvãkùitumapyuta . rakùità tvadguõaireùà pàtivratyaguõaistathà . adhçùyà yadiyaü bråyàttathà tannànyathà bhavet . eùà hi tapasà svena saüyuktà brahmavàdinã . pàvanàrtha¤ca lokasya saricchreùñhà bhaviùyati . anena caitaddehena lokàüstvamiha patsyase . ardhenaughavatã nàma tvàmardhenànuyàsyati>%

#<oïkàra># puø om + svaråpe kàrapratyayaþ . praõave . %<pràõàyàmaistribhiþ påtastataoïkàramarhati>% manuþ . %<oïkàra÷càtha÷abda÷ca dvàvetau brahmaõaþ purà>% puràø adhikam om÷abdecakùyate . %<oïkàraü pårbamuccàrya pa÷càdvedamadhãyate>% iti smçteþ %<tasma domityudàhçtya yaj¤adànatapaþkriyàþ . pravartante vidhànoktà>% iti gãtokteþ %<sravatyanoïkçtaü sarvam>% ityukte÷ca oïkàrasya sarvakarmàrambhàdau pàñhyatvàt àrambhasàdhanatvena 2 àrambhe . saptànàü sàmàvayavànàü 3 prathamàvayave ca . udgãtha÷abde 1170 pçø saptàvayavasàmàni dç÷yàni . oïkàraþ tadàkàraþ astyasya ac . kà÷ãsthe 3 ÷ivaliïgabhede %<oïkàraü prathamaü liïgaü dvitãyantu trilocanamiti>% kà÷ãsthacaturda÷apradhànaliïgakathane . tadàvirbhàvakathà tatraiva 73 adhyàye %<yathoïkàrasya liïgasya pràdurbhàva ihàbhavat . purànandavanecàtra brahmaõà vi÷vayoninà . tapastaptaü mahàdevi! samàdhiü dadhatà param . pårõe yugasahasre'tha mittvà pàtàlasaptakam . udatiùñhat purojyotirvidyotitaharinmukham . yadantaràvirabhavannirvyàjena samàdhinà . tadeva paramaü dhàma bahiràvirabhådvidheþ . abhåccañacañà÷abdaþ sphuñito bhåmimàgataþ . tacchabdàdvyasçjadbedhàþ samàdhiü kramatova÷ã . sraùñà'sçjyata tatsànau yàvadunmãlya locane . puraþpa÷càddadar÷àgre tàvadakùaramàdimam . akàraü satvasampannamçkkùetraü sçùñipàlakam . nàràyaõàtmakaü sàkùàttamaþpàre pratiùñhitam . oïkàramatha tasyàgrerajoråpaü yajurjanim . bidhàtàraü samastasya svàkàramiva cintitam . nãravadhvàntasaïketasadanàbhaü tadagrataþ . makàraü sa dadar÷àtha tamoråpaü vi÷eùataþ . sàmnàü yoniü laye hetuü sàkùàdrudrasvaråpiõam . atha tatpuratodhàtà vyadhàt svanayanàtithim . vi÷varåpamathoïkàraü saguõa¤càpi nirguõam . anàkhyanàda÷adanaü paramànandavigraham . ÷abdavrahmeti yat khyàtaü sarvavàïmamayakàraõam . athopariùñànnàdasya vindaråpaü paràt param . kàraõaü kàraõànà¤ca jagadàsa¤janaü param . vidhirvilokayà¤cakre tapasà gocarãkçtam . avanàdomiti khyàtaü sarvasyàsya svabhàvataþ . bhaktamunnayate yasmàttadomiti yaãritaþ . aråpo'pi svaråpàñyaþ sa ghàtrà netrayoþkçtaþ . tàrayedyadbhavàmmodheþ svajapàsakta mànasam . tatastàra iti khyàtoyastaü brahmà vyalokayat . praõåyate yataþ sarvaiþ puranirvàõakàmukaiþ . sarvebhyo'bhyadhikastasmàt praõavoyaþ pakãrtitaþ . susevitàraü puruùaü praõamedyaþ parampadam . atastaü praõavaü ÷àntaü pratyakùãkçtavàn vidhiþ . trayãmayasturãyoyasturyàtãto'khilàtmakaþ . nàdavindusvaråpo yaþ sa praikùi dvijagàminà . pràvartanta yatovedàþ sàïgàþ sarvasya yonayaþ . sa vedàdiþ padmabhuvà purastàdavalokitaþ . vçùabhoyastridhàbaddhororavãti mahodayaþ . sa netraviùayãcakre paramaþ parameùñhinà . ÷çïgà÷catvàri yasyàsan hastàsansapta eva ca . dve÷ãrùe ca trayaþ pàdàþ sa devovidhinekùitaþ . yadantarlãnamakhilaü bhåtaü bhàvi bhavat punaþ . tadvãjaü vãjarahitaü druhiõena vilokitam . lãnaü mçgyeta yatraitadàbrahmastambha bhàjagam . ataþ sabhàjyate sadbhiryalliïgaü tadvilokitam . pa¤càrthàyatra bhàsante pa¤cabrahmamayaü hi yat . àdipa¤casvaråpaü yanniraikùi brahmaõà hi tat . tamàlokya tatovedhà liïgaråpiõamã÷varam>% . oïkàre÷varo'pyatra . 4 buddha÷aktibhede strã trikàø . avarõà'syàdeþ paratvepararåpam .

#<oja># bale adaø curàø ubhaø akaø señ . ojaya--ti--te aujijat ta ojayàm bamåva àsa cakàra cakre . ojitaþ

#<oja># puø oja--ac . %<ojo'tha yugmaü viùamaþ sama÷ca>% . jyàø taø ukte meùàdãnàü dvàda÷ànàü madhye 1 ayugme viùame rà÷au yathà 1, 3, 5, 7, 9, 11, aïkairbodhità meùamithunasiühatulàdhanuþkumbhàþ ojarà÷ayaþ %<oje ravãndvoþ samainduravyoþ>% nãlaø tàø . ojas ÷abdo'pyatra naø . %<kujàrkigurusaumyànàü bhàgàþ ÷ukrasya ca kramàt . pa¤capa¤càùñasapteùu j¤eyamojasmu rà÷iùu>% jyoø taø atra ojeùu rà÷iùu ityeva kvacitpàñhaþ . 2 ayugmamàtre (vijoóa) ca %<bhatrayagojagataü guruõà cet>% %<oje taparau jarau guru÷cet>% ityàdau ayugmapàde prayogàt

#<ojas># naø ubja--asun balope guõaþ . 1 dãptau 2 avaùñambhe, 3 pràõabale, 4 prakà÷e, 5 sàmarthye 6 jyotibokte prathamatçtãyàdau viùamarà÷au, 7 ÷astràdikau÷ale 8 dhàtutejasiü, vanendriyàõàü 9 pàñave, 10 kàvyaguõabhede, 11 gau gàø rãtyàm, vaidyakokte, %<bhramaraiþ phalapuùpebhyo yathà sambhriyate madhu . tadvadojaþ ÷arãrebhyo dhàtubhirbhriyate nçõàm>% iti 12 lakùaõe dhàturasapoùake vastubhede ca . ac . oja÷abdo'pyatra . ojaþsvaråpaü mitàø smçtyantare dar÷itaü yathà . %<hçdi tiùñhati yat ÷uddhvamãùaduùõaü sapãtakam . ojaþ ÷arãre saükhyàtaü tannà÷ànnà÷amçcchati>% . %<punardhàtrãü punargarbhamojastasya pradhàvati . aùñamemàsyatogarbhojàtaþ pràõairviyujyate>% yàø smçtiþ su÷rute tu balaparyàyatvamasvoktvà tatphalànyuktàni yathà balalakùaõaü balakùayalakùaõamata årdhvaü vakùyàmaþ . tatra rasàdonàü ÷ukràntànàü dhàtånàü yatparaü tejastatsvalvojastadeva balamityucyate sva÷àstrasiddhàntàt . tatra balena sthitãpacitamàüsatà sarvaceùñàsvapratighàtaþ svararõaprasàdo bàhyànàmàbhyantaràõà¤ca karaõànàmàtmakàryapratipattirbhavati . bhavanti càtra . ojaþ somàtmakaü snigdhaü ÷uklaü ÷ãtaü sthiraü saram . viviktaü mçdu mçtsna¤ca pràõàyatanamuttam . dehasyàvayavastena vyàpto bhavati dehinàn . tadabhàvàcca ÷ãryante ÷arãràõi ÷arãriõàm . abhighàtàtkùayàtkopàcchokàddhyànàt ÷ramàt kùudhaþ . ojaþ saïkùãyate hmebhyo dhàtugrahaõaniþsçtam . tejaþ samãritaü tasmàdvisraüsayati dehinaþ . tasya visraüso vyàpat kùaya iti liïgàni vyàpannasya bhavanti . sandhivi÷leùo gàtràõàü sadanaü doùacyabanaü kriyàsannirodha÷ca visraüse . stabdhagurugàtratà vàta÷othovarõabhedo glànistandrà nidrà ca vyàpanne . mårchà màüsakùayo mohaþ pralàpo maraõamiti kùaye . bha vanti càtra . %<ete doùà balasyoktà vyàpadvisraüsanakùayàþ . vi÷leùasàdau gàtràõàü doùavisraüsanakùayàþ . apràcuryaü kriyàõà¤ca balavisraüsalakùaõam . gusatvaü stabdhatàïgeùu glànirvarõasya bhedanam . tandrà nidrà vàta ÷othau balavyàpadi lakùaõam . mårchà màüsakùayo mohaþ pralàpo'j¤ànameva ca . pårvoktàni ca liïgàni maraõa¤ca balakùaye . tatra visraüse vyàpanne ca kriyàvi÷eùairaviruddhairbalamàsthàpayet . naùñasaüj¤amitara¤ca varjayet>% .
     %<ojaþ samàbhåyastvaü màüsalaü padaóambara>% mityuktalakùaõaþ kàvya guõabhedaþ . sàø daø tu %<rasasyàïgitvamàptasya dharmàþ ÷auryàdayo yathà . evaü màdhuryamojo'tha prasàda iti te>% tridhà iti guõàn vibhajya tattallakùaõamuktam %<oja÷cittasya vistàraråpaü dãptatvamucyate . vãrabãbhat sa raudreùu krameõàdhikya masya tu>% iti . tadvya¤jakavarõàdaya÷ca tatroktàþ . %<vagasyàdyatçtãyàbhyàü yuktau varõau tadantimau . uparyadhodbayà rvà syàt rephaþ ñañhaóaóhaiþ saha ÷akàra÷ca ùakàra÷ca tasya vya¤jakatàïgatàþ tathà samàsabahulà ghañanauddhatya÷àlinã>% %<rudraujasà tu prahçtaü tvayà'syàm>% raghuþ . %<mahàbhåtàdi vçttaujàþ pràduràsãttamonuda>% %<puruùàõàü mahaujasàm>% %<mahàtmàno mahaujasaþ>% iti manuþ . atastçtãyàyàþ kçtàdau aluk . ojasàkçtam tasyàpatyam i¤ . aujasàkçtiþ tadapatye . 5 tadvi÷iùñe triø tataþ bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï salopa÷ca . %<ojàyate aujàyamànà tasyàrghyaü praõãya janakàtmajà>% bhaññiþ . %<ojàyamànastanvasya ÷umbhate>% çø 1, 140, 6 .

#<ojasãna># naø %<ojaso'hani yatkhau>% pàø ojo'styatràhani ityarthe kha . ojoyukte'hani . %<÷uciþ ÷ukre ahanyojasãnà>% taittiø %<pakùe yat ojasyamahaþ>% siø kauø %<matvarthe màsatanvo>% pàø matvarthe yat . ojasyà tanuþ .

#<ojasvat># triø ajo'styasya matup masya vaþ . balavati tejasvini %<marutvantamçjãùiõamojasvantam>% çø 8, 76, 5 vini . tatràrthe triø %<råpaü tadojasvi tadeva vãryam>% raghuþ . %<ojasvivarõojjvalavçtta÷àlinam>% màghaþ . %<÷atakraturivaujasvã dharmàtmà saü÷itavrataþ>% bhàø à÷va 5 aø . striyàmubhayato ïãp . %<ojasvatãstha ràùñradà ràùñramamuùmai datta>% yajuø 10, 23 . tàbhyàm ati÷àyane tarap tamap và . ojasvitara ojasvitama atyantaujoyukte . tatràrthe ãùñhan iyasun và . matorluk . ojiùñha ojãyas tadarthe triø ãyasunnantàt striyàü ïãp iti bhedaþ ajãyasã .

#<ojman># triø à + vaja--ïmanip bàø sampraø . 1 prerake 2 vege puø %<apàmojmànaü pari gobhiþ>% çø 6, 47, 27 . %<ojmànaü prerakaü vegaü và>% bhàø .

#<oóava># puø saïgãtadàmodarokteùu pa¤casvarayuktaràgabhedeùu tatra pa¤casvarà÷ca çùabhapa¤camavarjitàþ niùàdagàndhàraùaójamadhyamadhaivatàtmakàþ .

#<oóikà># strã u--óa tasya nettvam gauràø ïãù svàrthe ka hrasvaþ . (uóidhàna) nãvàre sa ca %<nãvàraþ ÷ãtalogràhã pittaghnaþ kaphavàtakçt>% bhàvapraø uktaguõakaþ .

#<oóã># strã u--óa tasya nettvam gauràø ïãù . (uóidhàna) nãvàre

#<oóa># naø à + ãùat unatti unda rak niø dasya óaþ . 1 javàpuùpe 2 utkalade÷e puø (uóiyà) tadde÷asya ràjà tatrabhavo và aõ . auóra, tadde÷ançpe tadbhave manuùye ca bahuùu tu tasya luk . oóràstajjanapadavàsinaþ tadde÷ançpà÷ca te ca krameõa ÷ådratvaü pràptà yathàha manuþ . %<÷anakaistu kriyàlopàdimàþ syuþ kùatrajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke bràhmaõàdar÷anena ca . pauõórakà÷cauóradravióàþ kàmbojàþ javanàþ ÷akàþ . pàradàþ pahnavà÷cãnàþ kiràtà daradàþ khasàþ>% . utkalade÷a÷ca vçhaø saüø kårmavibhàge pårbadiksthitatayà uktaþ . atha pårvasyàma¤janetyàdyupakrame %<udayagiribhadragauóakapauõórotkalakà÷imekalàmbaùñhàþ>% utkala÷abde'dhikamuktam . %<tavaiva cauóràþ pauõórà÷ca vàmacålàþ sakeralàþ>% hariø 236

#<oórapuùpa># puø oóraü puùpamasya . javàvçkùe .

#<oõa># apanayane apasàraõe çdit bhvàdiø paraø sakaø señ . oõati auõãt . oõàm babhåva àsa cakàra oõanam kvanip avàvà striyàm avàvarã . oõayati te mà bhavàn oõiõat ta .

#<oõi># triø oõa--in . 1 apanayanakàrake 2 dyàvàpçthivyoþ strã ïãp dvivaø niruø . %<prate sotàra oõyorasam madaya>% çø 9, 16, 1 . %<taü tvà dhartàramoõyoþ>% 9, 65, 11, %<oõyoþ dyàvàpçthivyoþ>% bhàø .

#<ota># triø à + ve¤ + kta . 1 antarvyàptau karmaõi kta . 2 tathàsyåte triø %<yasmiü÷cittaü sarvamotaü janànàm>% yajuø 34, 5 . %<ota¤ca prota¤ceti>% ÷rutiþ . 3 pañãyadãrghatantau ca (ñànàrasuta) . %<yadidaü sarvamapsvotaü ca prota¤ca, kasminnu khalvàpa otà÷ca protà÷ca>% ityàdi . chàø uø bahukçtvaþ prayogaþ . tatra sthålànàü paricchinnànàü kàraõena såkùmeõa àparamàtmaparyantaü vyàpyatvameveti chàø uø bhàùyayornirõãtaü yathà %<yadidaü sarvamapsvota¤ca prota¤ca, kasminnukhalvàpa otà÷ca protà÷ceti>% chàø upaø . yadidaü sarvaü pàrthivaü dhàtujàtamapsådake ota¤ca dãrghapañatantuvatprota¤ca tiryaktantuvaduparitataü và adbhiþmarvato'ntarbahirbhåtàbhirvyàptamityarthaþ . anyathà saktumuùñivadvi÷ãryeta . idaü tàvadanumànamupanyastam . yatkàryaü paricchinaü sthålaü kàraõenàparicchinnena såkùmeõa vyàptamiti dçùñam . yathà pçthivyadbhistathà pårbaü pårvamuttareõottareõa vyàpinà bhavitavyamityeùa àsarvàntaràdàtmanaþ pra÷nàrthaþ . yatra bhåtàni pa¤ca saühatànyevottarottaraü såkùmabhàvena vyàpakena kàraõaråpeõa ca vyavatiùñhante . na ca paramàtmano'rvàktadvyatirekeõa vastvantaramasti %<satyasya satyamiti>% ÷ruteþ . satya¤ca bhåtapa¤cakaü satyasya satyaü ca para àtmà . kasminnu khalvàpa otà÷ca protà÷ceti . tàsàmapi kàryatvàtsthålacàtparicchinnatvàcca kvaciddhi otaprotabhàvena bhavitavyam . kva tàsàmotaprotabhàva ityevamuttarottaraü pra÷naprasaïgo yojayitavyaþ bhàø .
     %<vàyau gàrgãti, kasminnu khalu vàyurota÷ca prota÷ceti, antarikùalokeùu gargãti, kasminnu khalvantarikùalokà otàþ protà÷ceti, gandharbalokeùu gàrgãti, kasminnu khalu gandharvalokà otà÷ca protà÷ceti, àdityalokeùu gàrgãti, kasminnu khalvàdityalokà otà÷ca protà÷ceti, candralokeùu gàrgãti, kasminnu khalu candralokà otà÷ca protà÷ceti, nakùatralokeùu gàrgãti, kasminnu khalu nakùatralokà otà÷ca protà÷ceti, devalokeùu gàrgãti, kasminnu khalu devalokà otà÷ca protà÷ceti, indralokeùu gàrgãti, kasminnu khalvindralokà otà÷ca protà÷ceti, prajàpatilokeùu gàrgãti, kasminnu khalu prajàpatilokà otà÷ca protà÷ceti, brahmalokeùu gàrgãti, kasminnu khalu brahmalokà otà÷ca protà÷ceti, sahovàca gàrgi! màtipràkùãrmà te mårdhà vyapaptadanatipra÷nyàü vai devatàmatipçcchasi gàrgi! màtipràkùãriti tato ha gàrgã vàcaknavyupararàma>% upaniø .
     %<vàyau gàrgãti . nanvagnàviti vaktavyam . naiùa doùo'gneþ pàrthivamapàü và dhàtumanà÷rityetaramåtavatsvàtantryeõàtmalàbho nàstãti . tasminnotaprotabhàvo nopadi÷yate . kasminnu khalu vàyurota÷ca prota÷cetyantarikùalokeùu gàrgãti . tànyeva bhåtàni saühatànyantarikùalokàstànyapi gandharbalokeùu gandharvalokà àdityalokeùvàdityalokà÷candralokeùu candralokà nakùatralokeùu nakùatralokà devalokeùu devalokà indralokeùvindralokà viràó÷arãràrambhakeùu bhåteùu prajàpatilokeùu prajàpatilokà brahmalokeùu brahmalokà nàmàõóàrambhakàõi bhåtàni . sarvatra hi såkùmatàratamyakrameõa pràõyupabhogà÷rayàkàrapariõatàni saühatàni . tànyevaü pa¤ceti bahuvacanabhà¤ji . kasminnu khalu brahmalokà otà÷ca protà÷ceti . sa hovàca yàj¤avalkyo he gàrgi! màtipràkùãþ svaü pra÷naü nyàyaprakàramatãtyàgamena praùñavyàü devatàmanumànena mà pràkùãrityarthaþ . pçcchantyà÷ca mà te tava mårdhvà ÷iro vyapaptadvispaùñaü mà patet . devatàyàþ pra÷naþ àgamaviùayastaü pra÷naviùayamatikrànto gàrgyàþ pra÷naþ ànumànikatvàtsa yasyà devatàyàþ pra÷naþ sàtipra÷nyà nàtipra÷nyàü anatipra÷nyàü svapra÷nàviùayaiva kevalàgamagamyetyarthaþ . tàmanatipra÷nyàü vai devatàmatipçcchasi ato gàrgi! màtipràkùãrmartu¤cennecchasi tato ha ga rgã vàcakna vyupararàma>% bhàø .

#<otu># puüstrã ava--tut åñh guõaþ . 1 vióàle màrjàre . à + ve--tun bàø saüprasàraõam (paóyànasute) tira÷cãnasçtre . %<nàhaü tantuü na vijànàmye tum>% çø 6, 9, 2 . %<tantavaþ pañasya pràgàyatàni såtràõi>% otavastira÷canàni såtràõi bhàø . atra råpakatayà viyadàdãnàü vistãryamàõatvàt otutvaü yathà tatraiva bhàùye %<vai÷yànarasya putro'sau parastàddivi yaþ sthitaþ . chandàüsyadhvaravastrasyastuta÷astràõi tantavaþ . yajåüùi ÷ceùñà÷cotu syàdvastraü vàtavyamadhvaraþ>% au, motåt pa¤cãkçtàni sthålàni otusthànãyànyapi viyadàdãni bhàø . %<ye antà yàvatã sico ya otavo ye ca tantavaþ . vàsoyatpatnãbhirutaü tannaþ syonamupaspç÷àt>% athaø 14, 2, 51 . samàse'varõàtparasyàsyà dairvà pararåpam sthulautuþ sthålotuþ .

#<odatã># strã uùasi--niruø . %<nadaü va odatãnàm>% çø 8, 79, 2 . %<odatãnàm odatyaþ åùasaþ tàsàm>% bhà0

#<odana># puø unda--yuc nalopo guõa÷ca . 1 meghe nighaø . 2 bhakte svinnànne ardharcàdiø puø naø . %<annena vya¤janam>% pàø saø guóodanaþ ghçtodanaþdadhyaudana ityàdi mi÷rãkaraõadvàrà sàmarthyam . %<guóodanaü pàyasaü ca haviùyaü kùãraùaùñikam . dadhyodanaü havi÷cårõaü màüsaü citrànnameva ca>% yàø smçtiþ guóami÷ra odanaþ guóaudana evaü davyodanaþ havirghçtaudanaþ mitàø tato hitàdau cha yat và . odanãya odanya odanasàdhane taõóulàdau . amã lagadbàùpamakhaõóitàkhilaü vimukamanthotyamamukamàrdavam . rasottaraü gauramapãvaraü rasàdabhu¤jatàmodanamodanaü janàþ naiùadhe annavarõane %<anyeùà¤caivabhàdãnàü madyànàmodanasya ca>% manuþ

#<odanapàkã># strã odanasya paki iva pàkã yasyàþ ïãù . 1 nãlajhiõñikàyàm . 3 oùadhibhede ÷abdàrthacaø .

#<odanàhvayà># strã odaünasyàhvaya àhvayo yasyàþ . mahàsamaïgàyàü (veliyàóà) ràjaniø .

#<odanã># strãodana ivàcarati odana + àcàre kvip tataþ ava gauràø ïãù . (veleóyà) valàyàm .

@<[Page 1558b]>@
#<odma># puø unda--kledane bhàve man niø . undane kledane .

#<odman># triø unda--manin nalopa÷ca . oùadhau . %<apàütvodman tsàdayàmi>% yajuø 13, 53 . apàna odman odmani oùadhau, bhàø saptamyà luki nalopàbhàvaþ .

#<om># avyaø ava--man niø . 1 praõave, 2 àrambhe, 3 svãkàre, %<omityuktavato'tha ÷àrïgiõa iti vyàhçtya vàcaü nabhaþ>% màghaþ . 4 anumatau, 5 apàkçtau, 6 asvãkàre, maïgale, 7 ÷ubhe, 8 j¤eye, brahmaõi ca . a÷ca u÷ca mca teùàü samàhàraþ . viùõumahe÷varabrahmaråpatvàt 9 parame÷vare avyaø yathà tasye÷varavàcakatà tathà pàtaø såtra bhàø vivaraõeùu dar÷itaü yathà %<tasya vàcakaþ praõavaþ>% såø . %<vàcya ã÷varaþ praõavasya, kimasya saïketakçtaü vàcyavàcakatvam? atha pradãpaprakà÷avadavasthitamiti . sthito'sya vàcyasya vàcakena saha sambandhaþ saïketastvã÷varasya sthitamevàrthamabhinayati . yathàvasthitaþ pitàputrayoþ sambandhaþ, saïketenàvadyotyate ayamasya pità, ayamasya putra iti . sargàntareùvapi vàcyavàcakavaktrapekùastathaiva saïketaþ kriyate>% bhàø . %<samprati tatpraõidhànaü dar÷ayituü tasya vàcakamàha, tasya vàcakaþ praõavaþ . vyàciùñe, vàcya iti . tatra pareùàü mataü vimarùadvàreõopanyasyati, kimasyeti vàcakatvaü pratipàdakatvam ityarthaþ . pare hi pa÷yanti, yadi svàbhàvikaþ ÷abdàrthayoþ sambandhaþ saïketenàsmàcchabdàdayamarthaþ pratyetavya ityevamàtmakenàbhivyajyeta tato yatra nàsti sa sambandhastatra saïketa÷atenàpi na vyajyeta na hi pradãpavyaïgyoghaño yatra nàsti tatra pradãpasahasreõàpi ÷akyo vya¤jayitum . kçtasaïketastu karabha÷abdovàraõe vàraõapratipàdakodçùñaþ saïketakçtameva vàcakatvamiti vimç÷yàbhimatamavadhàrayati, sthito'syeti . ayamabhipràyaþ sarva eva ÷abdà sarvàkàràrthàbhidhànasamarthà iti sthita evaiùàü sarvàkàrairarthaiþ svàbhàvikaþ sambandhaþ . ã÷varasaïketastu prakà÷aka÷ca niyàmaka÷ca, tasya ã÷varasaïketàsaïketakçta÷càsya vàcakàpabhraü ÷avibhàgastadidamàha, saïketastvã÷varasyeti . nidar÷anamàha, yatheti . nanu ÷abdasya pràdhànikasya mahàpralayasamaye prathànabhàvamupagatasya ÷aktirapi pralãnà tatomahadàdikrameõotpannasya vàcakasyaiva màhe÷vareõa saïketena na ÷akyà vàcaka÷aktirabhijvalayituü vinaùña÷aktitvàdityà àha, sarnàntareùvapãti . yadyapi saha ÷aktyà pradhànasàmyamupagataþ ÷abda stathàpi punaràvirbhàve tacchaktiyukta evàvirbhavati, varùàtipàtasamadhigatamçdbhàva ivodbhijjomeghavisçùñavàridhàràvasekàttena pårvasambandhasaïketànusàreõa saïkataþ kriyate bhagaþtà iti tasmàtsaüpratipatteþ sadç÷avyavahàraparamparayà nityatayà nityaþ÷abdàrthayoþ sambandhaþ na kåñasthanitya ityàgaminaþ pratijànate, na punaràgamanirapekùàþ sargàntareùvapi tàdç÷a eva saïketa iti pratipattumã÷ata iti bhàvaþ>% vivaø . %<tajjapastadarthabhàvanam>% såø . praõavasya japaþ praõavàbhidheyasya ce÷varasya bhàvanam . tadasya yoginaþ praõavaü japataþ, praõavàrtha¤ca bhàvayata÷cittamekàgraü sampadyate . tathàcoktaü . %<svàdhyàyàd yogamàsãta yogàt svàdhyàyamàmanet . svàdhyàyayogasampattyà paramàtmà prakà÷ate>% iti bhàø . %<vàcakamàkhyàya praõidhànamàha, tajjapastadarthabhàvanam . vyàcaùñe, praõavasyeti . bhàvanaü punaþpuna÷cetasi nive÷anam . tataþ kiü sidhyati ityata àha praõavamiti . ekasmin bhagavati àramati cittam . atraiva vaiyàsikãgàthàmudàharati, tathà ceti . tataþ ã÷varaþ samàdhitatphaladànena tamanugçhõàti>% vivaø .
     oïkàrasya màhàtmyaü svaråpàdikaü bràhmaõasaø dar÷itaü yathà yogiyàj¤avalkyaþ %<praõavàdyàþ smçtàmantrà÷catu rvargaphalapradàþ . tasmàcca niþsçtàþ sarve praloyante ca tatra vai . maïgalyaü pàvanaü dharmyaü sarvakàmapradhanam . oïkàraü paramaü brahma sarvamantreùu nàyakam . prajàpatermukhotpannaü tapaþsiddhasya vai purà>% . sa eva %<yathà parõaü palà÷asya ÷aïkanaikena dhàryate . tathà jagadidaü sarvamoïkàreõaiva dhàryate . japena dahate pàpaü pràõàyàmaistathà malam . dhyànena janmaniryàõaü dhàraõàbhistu mucyate>% . manuþ akàra¤càpyukàra¤ca makàra¤ca prajàpatiþ . vedatrayànniraduhat bhårbhuvaþsvaritãti ca . gãtà %<oü tat saditi nirde÷obrahmaõastrividhaþ smçtaþ . bràhmaõàstena vedà÷ca yaj¤à÷ca vihitàþ purà . tasmàdomityudàhçtya yaj¤adànatapaþkriyàþ . pravartante vidhànoktàþ satataü brahmavàdinàm>% . yogiyàj¤aø %<siddhànà¤caiva sarveùàü vedavedàntayostathà . anyeùàmapi ÷àstràõàü niùñhà'thoïkàra ucyate . praõavàdyàyatovedà praõave paryupasthitàþ . vàïmayaü praõavaþ sarvaü tasmàt praõavamabhyaset>% . tathà saeva %<àdyaü yatràkùaraü brahma trayoyatra pratiùñhità . saguhyo'nyastrivçdvedoyo vedainaü sa vedavit . eka eva tu vij¤eyaþ praõavoyogasàdhanam . gçhãtaü sarvasiddhàntairitarairbrahmavàdibhiþ . vedabhàrabharàrto yaþ sa vai bràhmaõagardabhaþ . yo vetti brahmagopyantaü trimàtràrdheùu tiùñhati>% . tathà %<trimàtràrdhaü paraü brahma màtràkùaravivarjitam . acintyamavyayaü såkùmaü niskalaü paramaü padam>% manuþ %<kùaranti sarvàvaidikyojuhotiyajatikriyàþ . tryakùaraü duùkaraü j¤eyaü brahma caiva prajàpatiþ>% . yogiyàø yathà'mçtena tçptasya payasà kiü prayojanam . tathoïkàravidhij¤asya j¤ànatçptirna vidyate . sarvamantraprayogeùu omityàdau prayujyate . tena saüparipårõàni yathoktàni bhavanti hi . yannyånamatirikta¤ca yat chidraü yadayaj¤iyam . yadamedhyama÷uddha¤ca yàtayàma¤ca yadbhavet . tattadoïkàrayuktena mantreõàvikalaü bhavet . chandogagçhyapari÷iùñam %<yadoïkàramakçtvà tu ki¤cidàrabhyate tadvajraü bhavati tasmàt vajrabhayàtbhãta oïkàraü pårbamàrabhet>% . gadyavyàsaþ oïkàraü svargadvàraü tasmàtsarvoùveva karmasvàdau prayu¤jãta . chandogagçhyapari÷iùñam %<oïkàrapårbaühi yogopàsanaü yàni nityàni puõyatamàni karmàõi dànayaj¤atapaþsvàdhyàyajapadhyànasandhyopàsanapràõàyàmahomadeva pitçmantroccàraõabrahmàrambhàdi yaccànyat ki¤citsarvaü praõavamuccàryapravartayet samàpayecca>% . manuþ %<pràkkåle paryupàsãnaþ pavitrai÷caiva pàvitaþ . pràõàyàmaistribhiþ påtastata oïkàramarhati>% . vyàsaþ %<praõavasya çùirbrahmà gàyatrã cchanda evaca . devo'gniþ sarvakàryeùu viniyogaþ prakãrtitaþ>% . tathà %<evamàrùàdikaü smçtvà tata oïkàramabhyaset . sàrdhaü trimàtramuccàrya dãrghaghaõñàninàdavat>% . yogiyàj¤avalkyaþ trimàtrastu prayoktavyaþ sarvàrambheùu karmasu . trisraþ sàrdhàstu kartavyàmàtràstatràrthacintakaiþ . devatàdhyànakàle tu plutaü kuryànna saü÷ayaþ . tailadhàràvadacchinnaü dãrghaghaõñàninàdavat . aplutaü praõavasyàntaü yastaü veda sa vedavit . àdyaü tatràkùaraü brahma trayã yatra pratiùñhità . sa guhyo'nyastrivçdvedoyovaidainaü sa vedavit . chandogapariü ÷iùñam %<svaritodàtta ekàkùara oïkàra çgvede, traisvaryodàttaoïkàroyajurvede, dãrghodàttaekàkùaraþ sàmavede, saükùiptodàttaekàkùara oïkàraþ atharvavede>% baudhàyanaþ %<api và praõavena trirantarjale pañhan sarvasmàt pàpàt pramucyate>% . vçhadyamaþ svadehamaraõiïkçtvà praõava¤cottaràraõim . dhyànanirmanthanàdviùõuü pa÷yedagninigåóhavat . gotà %<omityekàkùaraü brahmavyàharanmàmanusmaran . yaþ prayàti tyajan dehaü sa yàti paramàïgatim>% . oïkàrasya màtràvi÷eùàbhidhyànaphalam pra÷nopa nirõãtaü yathà
     etadvai satyakàma! para¤càpara¤ca brahma yadoïkàrastasmàdvidvànetenaivàyatanenaikataramanveti . sa yadyekamàtramabhidhyà yãta sa tenaiva saüveditastårõameva jagatvàmabhisampadyate . tamçco manuùyalokamupanayante sa tatra tapasà brahmacaryeõa ÷raddhayà sampanno mahimànamanubhavati . atha yadi dvimàtreõa manasi sampadyate so'ntarikùaü yajurbhirunnãyate . sa somalokaü, ma somaloke vibhåtimanumåya punaràvartate . yaþ punaretantrimàtreõaivomityetenaivàkùareõa paraü puruùamabhidhyàyãta sa tejasi sårye sampannaþ . yathà pàdodarastvacà vinirmucyata evaü ha vai sa pàùmanà vinirmuktaþ sa sàmabhirunnãyate brahmalokaü sa etasmàjjãvaghanàt paràt paraü puri÷ayaü puruùamãkùate tadetau ÷lokau bhavataþ . %<tisro màtrà mçtyumatyaþ prayuktà anyonyasaktà anaviprayuktàþ . kriyàsu bàhyàntaramadhyamàsu samyak prayuktastu na kampate j¤aþ . çgbhiretaü, yajurbhirantarikùaü, sa sàmabhiryattatkavayo vedayante . tamoïkàreõaivàyatanenànveti vidvàn yattacchàntamajaramamçtamabhayaü para¤ceti>% uø .
     etatbrahma vai para¤càpara¤ca brahma paraü satyamakùaraü puruùàkhyamapara¤ca pràõàkhyaü prathamajaü yattadoïkàra evoïkàràtmakamoïkàrapratãkatvàt . paraü hi vrahma÷abdàdyupalakùaõànarhaü sarvadharmavi÷eùavarjitamato na ÷akyamatãndriyagocaratvàtkevalena manasà'vagàhitumoïkàre tu viùõvàdipratãmàsthànãye bhaktyàve÷itavrahmabhàve dhyàyinàü tatprasãdatãtyavagamyate ÷àstrapràmàõyàt . tathà'para¤ca brahma . tasmàtpara¤càpara¤ca brahma yadoïkàra ityupacaryate . tasmàdevaüvidvànetenaivàtmapràptisàdhanenaiva oïkàràbhidhyànenaikataraü paramaparamanveti brahmànugacchati nediùñhaü hyàlambanamoïkàro brahmaõaþ . sa yadyapyoïkàrasya sakalamàtràvibhàgaj¤o na bhavati tathàpyoïkàràbhidhyànaprabhàvàdvi÷iùñàmeva gatiü gacchati kintarhi yadyapyevamoïkàramekamàtràvibhàgaj¤a eva kevalo 'bhidhyàyãtaikamàtraü sadà dhyàyãta satenaiva màtràvi÷iùñoïkàràbhidhyànenaiva saüveditaþ sambodhitastårõaü kùiprameva jagatyàü pçthivyàmabhisampadyate kiü manuùyalokamanekàni janmàni jagatyàü tatra taü pàñhakaü jagatyàü manuùyalokamevopanayante upanigamayanti çcaþ çgvedaråpà hyoïkàrasya prathamà ekà màtrà . tadabhidhyànena sa manuùyajanmani dvijàgryaþ san tapasà brahmacaryeõa ÷raddhayà ca sampanno mahimànaü vibhåtimanubhavati na vãta÷raddho yatheùñaceùño bhavati yogabhraùñaþ kadàcidapi na durgatiü gacchati . atha punaryadi dvimàtràvibhàgaj¤o dvimàtreõa vi÷iùñamoïkàramabhidhyàyãta svapnàtmake manasi mananãye yajurmaye somadaivatye sampadyate ekàgratayàtmabhàvaü gacchati sa evaü sampanno mçto'ntarikùàdhàraü dvitãyaråpaü dvitãyamàtràråpaireva yajurbhirunnãyate somalokaü saumyaü janma pràpayanti taü yajåüùãtyarthaþ . sa tatra vibhåtimanubhåya somaloke manuùyalokaü prati punaràvartate . yaþ punaretamoïkàraü trimàtreõa trimàtràviùayavij¤ànavi÷iùñenomityetenaivàkùareõa pratãkena paraü såryàntargataü puruùamabhidhyàyãta tenàbhidhyànena pratãkatvena tvàlambanatvaü prakçtamoïkàrasya, para¤càpara¤ca brahmeti bhedàbheda÷ruteroïkàramiti ca dvitãyàneka÷aþ ÷rutà bàdhyeta anyathà yadyapitçtãyàbhidhànatvena karaõatvamupapadyate tathàpi prakçtànurodhàttrimàtraü paraü puruùamiti dvitãyaiva pariõamyà . %<tyajedekaü kulasyàrthe>% iti nyàyena . sa tçtãyo màtràråpastejasi sårye sampanno bhavati dhyàyamàno mçto'pi såryà tsomalokàdivanna ùunaràvartate kintu såryasampannamàtra eva . yathà pàdodaraþ sarpastvacà vinirmucyate jãrõatvagvinirmuktaþ sa punarnavo bhavati . evaü ha vai eùa yathà dçùñàntaþ sa pàpmanà sarpatvaksthànãyenà÷uddhiråpeõa vinirmuktaþ sàmabhistçtãyamàtràråpairårdhvamunnãyate brahmalokaü hiraõyagarbhasya brahmaõo lokaü satyàkhyam . sa hiraõyagarbhaþ sarveùàü saüsàriõàü jãvànàmàtmabhåtaþ sa hyantaràtmà liïgaråpeõa sarvabhåtànàü tasmin liïgàtmani saühatàþ sarve jãvàþ . tasmàtsa jãvaghanaþ sa vidvàüstrimàtroïkàràbhij¤aþ . etasmàjjãvaghanàddhiraõyagarbhàt paràtparaü paramàtmàkhyaü puruùamãkùate . puri÷ayaü sarba÷arãrànupraviùñaü pa÷yati dhyàyamànaþ . tadetàvasminyathoktàrthaprakà÷akau mantrau bhavataþ . tisrastrisaïkhyàkà akàrokàramakàràkhyà oïkàrasya màtràþ . mçtyuryàsàü vidyate tà mçtyumatyaþ mçtyugocaràdanatikàntà mçtyugocarà evetyarthaþ . tà àtmano dhyànakriyàsu prayuktàþ . ki¤cànyonyasaktà itaretarasambaddhàþ . anaviprayuktà vi÷eùeõaikaikaviùaya eva prayuktàþ . tathà na viprayuktà abiprayuktà nàviprayuktà anaviprayuktàþ kintahi vi÷eùaiõaikasmindhyànakàle'tisçùñàùu kriyàsu bàhyàbhyantaramadhyamàsu jàgratsvapnasuùuptisthànapuruùàbhidhyànalakùaõàsu yogakriyàsu samyakprayuktàsu samyagdhyànakàle prayojitàsu na kampate na calati j¤aþ j¤o yogã yathoktavibhàgaj¤a oïkàrasyetyarthaþ . na tasyaivaüvida÷calanamupapadyate . yasmàjjàgratsvapnasuùuptapuruùàþ saha sthànairmàtràtrayaråpeõoïkàràtmaråpeõa dçùñàþ . sa hyevaüvidvàn sarvàtmabhåta oïkàramayaþ kuto và caletkasmin và . sarvàrthasaïgrahàrtho dvitãyo mantraþ . çgbharetaü loka manuùyopalakùitam . yajurbhirantarikùaü somàdhiùñhitam . sàmabhiryattadbrahmalokamiti tçtãyaü kavayo medhàvino vidyàvanta eva nàvidvàüsovedayante . taü trividhalàkamoïkàreõa sàdhanenàparabrahmalakùaõamanvetyanugacchati vidvàn . tenaivoïkàreõa yattatparaü brahmàkùaraü satyaü puruùàkhyaü ÷àntaü vibhukaü jàgratsvapnasuùuptyàdivi÷eùasarvaprapa¤cavivarjitamata evà'jaraü jaràvarjitamamçtaü mçtyuvarjitameva . yasmàjjaràvikriyàdirahitamato'bhayam . yasmàdevàbhayaü tasmàtparaü nirati÷a yam . tadapyoïkàreõàyatanena gamanasàdhanenànvetãrthaþ bhàø .
     sa ca sàmàvayavabhedaþ brahmavàcakaþ àtmabodhakàkùararåpa÷ca tadet chàø upaø bhàùyayordar÷itaü yathà . %<omityetadakùaramudgãthamupàsãta>% chàø uø .. omityetadakùaramupàsãta . omityetadakùaram . paramàtmano'bhidhànaü nediùñham . tasmit hi prayujyamàne sa prasãdati priyanàmagrahaõa iva lokaþ . tadiheti paraü prayuktamabhidhàyakatvàdvyàvartitaü ÷abdasvaråpamàtre pratãyate . tathàcàrcàdivatparasyàtmanaþ pratãkaü sampadyate .
     evaü nàmatvena pratãkatvena ca paramàtmopàsanasàdhanaü ÷reùñhamiti sarvavedànteùvavagatam . japakarmasvàdhyàyàdyanteùu bahu÷aþ prayogàtprasiddhamasya÷raiùñhyam . atastadetadakùaraü varõàtmakamudgãthabhaktyavayavatvàdudgãtha÷abdavàcyamupàsãta . karmàïgàvayavabhåte oïkàre paramàtmapratãke dçóhàmekàgryalakùaõàü matiü santanuyàt bhàø .
     %<omityudgàyati tasyopavyàkhyànam . eùàü bhåtànàü pçthivã rasaþ pçthivyà àporasaþ . apàmoùadhayo rasa oùadhãnàü puruùo rasaþ, puruùasya vàgraso, vàca çgrasa, çcaþ sàma rasaþ, sàmna udgãtho rasaþ . sa eva rasànàü rasatamaþ paramaþ paràrdho'ùñamo yadudgãthaþ . katamà katamark, katamatkatamatsàsa, katamaþ katama udgãtha iti vimçùñaü bhavati . vàgevark, pràõaþ sàma, omityetadakùaramudgãthaþ, tadvà etanmithunaü yadvàk ca pràõa÷cark ca sàma ca . tadetanmithunamomityetasminnakùare maüsçjyate yadà vai mithunau samàgacchata àpayato vai tàvanyonyasya kàmam . àpayità ha vai kàmànàü bhavati ya etadevaü vidvànakùaramudgãthamupàste . tadvà etadanuj¤àkùaraü yaddhi ki¤cànujànàtyomityeva tadàha eùo samçddhiryadanuj¤à, samardhayità ha vai kàmànàü bhavati ya etadebaüvidvànakùaramuhãthamupàste . teneyaü trayã vidyà vartate omityà÷ràvayatyomiti ÷aüsatyomityudgàyatyetasyaivàkùarasyàpacityai mahimnà rasena>% upaø . svayameva ÷rutiroïkàrasyodgàtha÷abdavàcyatve hetumàha . omiti hyudgàyati . omityàrabhya hi yasmàdudgàyati ata udgãtha oïkàra ityarthaþ . tasyàkùarasyopavyàkhyànamevamupàsanamevaüvibhåtyevaüphalamityàdikathanamupavyàkhyànam . pravartata iti vàkya÷eùaþ . eùàü caràcaràõàü bhåtànàü pçthivã raso gatiþ paràyaõamavaùñambhaþ . pçthivyà àpo raso'psu hyotà ca protà ca pçthivyatastà rasaþ pçthivyàþ . apàmoùadhayo raso'ppariõàmatvàdoùadhãnàm . tàsàü puruùo raso'nnapariõàmatvàtpuruùasya . tatràpi puruùasya vàgrasaþ . puruùàvayavànàü hi vàk sàriùñhà . ato vàk puruùasya rasa ucyate . tasyà api vàcaþ çgrasaþ sàratarà . çcaþ sàma rasaþ sàrataram . tasyàpi sàmna udgãthaþ prakçtatvàdoïkàraþ sàrataraþ . evaü sa eùa udgãthàkhya oïkàro bhåtàdãnàmuttarottararasànàmati÷ayena raso rasatamaþ paramàtmapratãkatvàt paràrdhyaþ ardhaü sthànaü para¤ca tadardha¤ca tadarhatãti paràrdhyaþ paramàtmasthànàrhaþ paramàtmavadupàsyatvàdityabhipràyaþ . aùñamaþ pçthivyàdirasasaïkhyàyàü yadudgothaþ ya udgãthaþ . vàca çgrasa ityuktam katamà sà çk katamattatsàma katamo và sa udgãthaþ . katamà katameti vãpsàdaràrthà . nanu %<và bahånàü jàtiparipra÷ne óatamac>% pàø na hyatra çgjàtibahutvaü kathaü óatamacpratyayaþ . naiùa doùo jàtau paripra÷no jàtiparipra÷na ityetasmin vigrahe jàtàvçgavyaktãnàü bahutvopapatteþ . na tu jàteþ paripa÷na iti vigçhyate . nanu jàteþ paripa÷na ityasminvigrahe katamaþ kañha ityàdyudàharaõamupapanna jàtau paripra÷na ityatra tu na yujyate . tatràpi kañhàdijàtàveta vyaktibahutvàbhipràyeõa paripa÷na ityadoùaþ . yadi jàteþ paripa÷naþ syàt katamà katamà çgityàdau upasaïkhyànaü kartavyam syàt . vimçùñaü bhavati vimar÷aþ kçtã bhavati . vimar÷e hi kçte sati prativacanoktirupapannà vàgavarkpràõaþ sàmeti . vàgçcorekatve'pi nàùñamatvavyàghàtaþ pårvasmàdvàkyàntaratvàdàptiguõasiddhaye omityetadakùaramudgãtha iti vàk pràõàvçksàmayonã iti vàgevarkpràõaþ sàmetyucyate . yathàkramamçksàmayonyorvàkpràõayorgrahaõe hi sarvàsàmçcàü sarveùà¤ca sàmnàmavarodhaþ kçtaþ syàt . sarvarksàmàvarodhe carksàmasàdhyànàü ca sarvakarmaõàmavarodhaþ kçtaþ syàt . tadavarodhe ca sarve kàmà avaruddhàþ syuþ . omityetadakùaramudvãtha iti bhaktyà÷aïkà nivartyate . tadvaitaditi mithunaü nirdi÷yate . kintanmithunamityàha yadvàk ca pràõa÷ca sarvarksàmakàraõabhåtau mithunam çk ca sàma ceti çksàmakàraõau çksàma÷abdoktàvityarthaþ . na tu svatantram çk ca sàma ca mithunam . anyathà hi vàk ca pràõa÷cetyekamithunamçksàma càparaü mithunamiti dve mithune syàtàm tathà ca tadetanmithunamityekavacananirde÷o'nupapannaþ àt . tasmàdçksàmayonyorvàkpràõayoreva mithunatvam . tadetadevaülakùaõaü mithunamomityetasminnakùare saüsçjyate . evaü sarvakàmàvàptiguõavi÷iùñaü mithunamoïkàre saüsçùñaü vidyata ityoïkàrasya sarvakàmàvàptiguõavattvaü prasidvam . vàïmayatvamoïkàrasya pràõaniùpàdyatva¤ca mithunena saüsçùñatvaü mithunasya kàmàpayitçtvaü prasiddhamiti dçùñànta ucyate . yathà loke mithunau mithunàvayavau strãpumàüsau yadà samàgacchato gràmyadharmatayà saüyujyeyàtàü tadà''payataþ pràpayato'nyonyasyetaretarasya tau kàmam . tathà ca svàtmànupraviùñena mithunena sarvakàmàptiguõavattvamoïkàrasya siddhamityabhipràyaþ . tadupàsako'pyudgàtà taddharmà bhavatãtyàha àpayità ha vai kàmànàü yajamànasya bhavati ya eta dakùaramevàptiguõavadudgãthamupàste tasyaitadyathoktaü phalamityarthaþ . %<taü yathà yathopàsate tadeva bhavatãti>% ÷ruteþ . samçddhimàü÷coïkàraþ kayaü? tadvà etatprakçtamanuj¤àkùaramanuj¤à ca sàkùara¤ca tat anuj¤ànumatiroïkàra itarthaþ . kathamanuj¤etyàha ÷rutireva . yaddhi ki¤ca yatki¤ca loke j¤ànaü dhanaü vànujànàti vidvàndhano và tatrànumatiü kurvannomityeva tadàha . tathà ca vede yatradevàstrayastriü÷adityomiti hovàcetyàdi . tathà ca loke'pi tavedaü ghanaü gçhõàmi ityukta omityàha . ata eùà u eùaiva samçddhiryadanuj¤à yà anuj¤à sà samçddhistanmålatvàdanuj¤àyàþ samçddho'pyomityanuj¤àü dadàti tasmàtsamçddhiguõavànoïkàra ityarthaþ . samçddhiguõo pàsakatvàttaddharmà samardhayità ha vai kàmànàü yajamànasya bhavati ya etadevaüvidvànakùaranudgãthamupàsta ityàdi pårvavat . athedànãmakùaraü stauti upàsyatvàtprarocanàrtham . kathaü? tenàkùareõa prakçteneyamçgvedàdilakùaõà trayã vidyà vihitaü karmetyarthaþ . nahi trayã vidyaivà÷ràvaõàdibhirvartate karma tu tathà pravartata iti prasiddham . kathamomityà÷ràvayatyomiti ÷aüsa tyomityudgàyatãti liïgàcca somayàga iti gamyate tacca karma eta syaivàkùarasyàpacityai påjàrtham . paramàtmapratãkaü hi tat . tadapacitiþ paramàtmana eva sà . %<svakarmaõà tamabhyarcya siddhiü vindati mànavaþ>% iti smçteþ . mahimnà rasena ki¤caitasyaivàkùarasya mahimnà mahattvena çtvigyajamànàdipràõairityarthaþ bhàø .
     om÷abdasya maïgalaü tu nàrthaþ kintu maïgalasàdhanatvaü ÷ravaõena bhavatãtyetamarthamabhisandhàya tadutkãrtanam atha÷abdavat . ataeva %<oïkàra÷càtha÷abda÷ca dvàvetau brahmaõaþ purà . kaõñhaü bhittvà viniryàtau tena màïgalikàvubhau>% ityatra oïkàrasya màïgalikatvamuktam tathàcàrthàntare prayuktàvathoïkàra÷abdau ÷rutyà abhipretàrthasiddhiråpamaïgalaü janayata ityàkare dç÷yam . avarõàtom ÷abdasyàdeþ pararåpaikàde÷aþ om + kç--gha¤ . omityasya karaõe oïkàra kta . oïkçta aïgãkçte omityàdàvuccàraõayukte ca triø . snavatyanoïkçtaü sarvaü manuþ .

#<oman># puø ava--manin åñ guõaþ . avane rakùaõe %<ghraüsamomanà và yo gàt>% çø 7, 69, 4 . %<omanà'vanena rakùaõena>% bhàø %<yo vàmomànaü dadhate priyaþ san>% 7,68, 5 . %<omànaü rakùaõam>% bhàø . %<vi÷vebhirgantvomabhirhuvànaþ>% çø 5, 43, 13 . %<omabhiþ rakùaõaiþ>% bhàø . omàvidyate'sya matup masya vaþ niø nanalopaþ . omanvat omayukte rakùake %<omanvantaü cakrathuþ sapta vadhraya>% çø 10, 39, 9 . %<omanvanta rakùaõavantam>% bhàø omnà tràyate trai ka nalopadãrghau . omàtra avanena tràõakartari triø . %<ta omàtràü kçùñayoviduþ>% 50, 5, omani hitam yat ñilopaþ . omya rakùaõahite triø %<vasånàü ràtrau syàma rudràõàmomyàyàm>% sàükhyàø ÷rauø såø 1, 6, 2 . tato'styarthematup pårbasya dãrghaþ omyàvat tadyukte triø . %<taptagharmamomyàvantamatraye>% çø 1, 112, 7

#<ola># puø onatti à + unda--ka nalope pçùoø dasya latvam . 1 ÷åraõe (ola) iti khyàte kande . 2 àrdre--triø (bhijà) trikàø . olasya guõàþ bhàvapraø %<÷åraõaþ kandaola÷ca kandalo'r÷oghna ityapi . ÷åraõodopanoråkùaþ kaùàyaþ kaõóåkçt kañuþ . viùñambhã vi÷adorucyaþ kaphàr÷aþkçntanolaghuþ . vi÷eùàdar÷ase pathyaþ plãhàgulmavinà÷anaþ . sarveùàü kanda÷àkànàü ÷åraõaþ ÷reùñha ucyate . dadråõàü raktapittànàü kuùñhànàü na hito hi saþ . sandhànayogaü sampràptaþ ÷åraõoguõavattaraþ>% uktàþ .

#<olaja># utkùepe idit bhvàø paraø sakaø señ . ola¤jati aula¤jãt . ola¤jàm--babhåva àsa cakàra .

#<olaóa># kùepe idit và curàø ubhaø pakùe bhvàdiø paraø sakaø señ . olaõóayati te aulilaõóat ta olaõóayàm babhåva àsa cakàra cakre . pakùe olaõóati aulaõóãt olaõóàm babhåva àsa cakàra .

#<olla># puø ola + pçùãø . ole ÷åraõe ràjaniø .

#<oùa># puø uùa--gha¤ . 1 dàhe . %<agnikùàràbhyàmoùacoùaparãdàhà÷ca bhavanti>% . %<vaivarõyatodasuptatvagurutvauùasamanvitau>% %<teùàü caturõàmapyoùacoùaparãdàhadhåmàyanàni kùiprotthàna prapàkabheditvàni kçmijanma ca sàmànyàni liïgàni>% su÷ruø . 2 pàke ca vyoùaþ 3 kùipre naø nighaø .

#<oùaõa># puø uùa--lyu . kañurase (jhàla) iti khyàte 1 rasabhede . gauø ïãù . oùaõã (puóiyà) 2 ÷àkabhede strã . %<oùaõã kaphavàtanut>% ràjaballabhaþ .

#<oùadhi(dhã)># strã oùaþ pàko dhãyate'tra oùa + dhà--ki jàtiviùayatvàd strãtve và ïãù oùadhã ca . phalapàkànte vrãhiyavàdau sthàvarabhede . oùadhi÷ca sthàvarabhedo yathàha su÷rutaþ %<tàsàü sthàvarà÷caturvidhàþ vanaspatayo vçkùà vãrudha oùadhayaþ . tàsvapuùpàþ phalasanto vanaspatayaþ . puùpaphalavanto vçkùàþ pratànavatyaþ stambinya÷ca vãrudhaþ . phalapàkàntà oùadhayaþ>% manurapyàha %<udbhijjàþ sthàvaràj¤eyà vãjakàõóaprarohiõaþ . oùadhyaþ phalapàkàntà bahupuùpaphalopagàþ . apuùpàþ phalavanto ye te vanaspatayaþ smçtàþ . puùpiõaþ phalina÷caiva vçkùàståbhayataþ smçtàþ . guccha gulmaü tu vividhaü tathaiva tçõajàtayaþ . vãjakàõóaruhà÷caiva pratànà vallya eva ca . tamasà bahuråpeõa veùñitàþ karmahetunà . antaþsaüj¤àbhavantyete sukhaduþkhasamanvitàþ>% . oùadhãnàmutpattiþ tannirvacana¤ca %<tàü (àhutim) hainàü nàbhiràdhayàücakàra ke÷ami÷reva hàsa tàü vyaukùadoùaü dhayeti tata oùadhayaþ samabhavaüstasmàdoùadhayo nàma>% ÷ataø bràø 2, 2, 3, 5 dar÷itam . %<tà¤càhutiü tasminnagnau vyaukùat atyajat idamàhutidravyam oùaü pakvaü kçtvà dhaya piveti agnau prakùiptàttasmàdoùadhayaþ pçthivyàü samabhavan>% bhàø . niruø %<yà oùadhãþ pårvajàtàþ>% ityetàmçcamadhikçtya anyà'pi niruktirdar÷ità %<oùadhaya oùaü dhayantãti vauùatyenàdhayatoti và doùaüdhayantãti và>% . sarvatra pçùoø . bhàgaø 3, 10 aø sthàvaràõàü ùaóbhedà uktàþ yathà %<saptamo mukhyasargastu ùaóvidhastasthuùàü cayaþ . vanaspatyoùadhilatàtvaksàrà vãrudhodrumàþ . utsrotasastamaþpràyà antaþspar÷à vi÷eùiõaþ>% 19, 20, ÷loø . %<mukhameva mukhyaþ prathamaþ mukhyasargaþ tasthåùàü sthàvaràõàm . ùaóavidhatvamevàha ye puùpaü vinà phalanti te vanaspatayaþ, 1 oùadhayaþ phalapàkàntàþ 2, latà àrohaõàpekùàþ 3 tvaksàrà veõvàdayaþ4 latà eva kàñhinyenàrohaõànapekùà vãrudhaþ, 5 ye puùpaiþ phalanti te drumàþ 6 teùàü sàdhàraõalakùaõamàha årdhvaü srota àhàrasa¤càro yeùàü te tamaþpradhànà avyaktacaitanyà antaþspar÷ameva jànanti nànyat tadapyantareva na bahiþ, vi÷eùiõaþ avyavasthitapàraõàmàdyanekabhedavantaþ>% ÷rãdharaþ . tatra bhaiùajyopayoginãþ katicidoùadhãþ su÷ruto lakùaõasahità dar÷ayàmàsa yathà %<atha vakùyàmi vij¤ànamoùadhãnàü pçthak pçthak . maõóalaiþ kapilai÷citraiþ sarpàbhà pa¤caparõinã . pa¤càratnipramàõà yà vij¤eyà'jagarã1 budhaiþ . niùpatrà kanakàbhàsà måle dvyaïgulasammità . sarpàkàrà lohitàntà ÷vetakàpoti 2 rucyate . dviparõinãü målabhavàmaruõàü kçùõamaõóalàm . dvyaratnimàtràü jànoyàdnonasãü 3 gonasàkçtim . sakùãràü roma÷àü mçdvãü rasenekùurasopamàm . evaüråparasà¤càpi kçùõakàpoti 4 . màdi÷et . kçùõasarpasvaråpeõa vàràhã 5 kandasambhavà . ekapatrà mahàvãryà bhinnà¤janasamaprabhà . chatràticchatraka 6, 7 vidyàdrakùoghne kandasambhave . jaràmçtyunivàriõyau ÷vetakàpotisaüsthite . kàntardvàda÷abhiþ patrairmayåràïgaruhopamaiþ . kandajà kà¤canakùãrã kanyà 8 nàma mahauùadhã . kareõuþ 9 subahukùãrà kandena gajaråpiõã . hastikarõapalà÷asya tulyaparõà dviparõinã . ajàstanàbhakandà tu sakùãrà kùuparåpiõã . ajà 10 mahauùadhã j¤eyà ÷aïkhakundendupàõóurà . ÷vetàü vicitrakusumàü kàkàdanyà samàü kùupàm . cakrakà 11 moùadhãü vidyàjjaràmçtyunivàriõãm . målinã pa¤cabhiþ patraiþ suraktàü÷ukakomalaiþ . àdityaparõinã 12 j¤eyà sadàdityànuvartinã . kanakàbhà jalànteùu sarvataþ parisarpati . sakùãrà padminãprakhyà devã brahmasuvarcalà 13 . aratnimàtrakùupakà patrairdvyaïgulasammitaiþ . puùpairnãlotpalàkàraiþ phalai÷cà¤janasannimaiþ . ÷ràvaõã 14 mahatã j¤eyà kanakàbhà payasvinã . ÷ràvaõãpàõóuràbhàsà mahà÷ràvaõilakùaõà . golomã 15 càjalomã 16 ca roma÷e kandasambhave . haüsapàdã 17 ca vicchinnaiþ patrairmålasamudbhavaiþ athavà ÷aïkhapuùpã ca 18 samànà sarvaråpataþ . vegena mahatàviùñà sarpanirmokasannibhà . eùà vegavatã 19 nàma jàyate hyambudakùave . saptàdau sarvaråpiõyo yàhyauùadhyaþ prakãrtitàþ . tàsàmuddharaõaü kàryaü mantreõànena sarvadà . mahendraràmakçùõànàü vàraõànàü gavàmapi . tapasà tejasà vàpi pra÷àmyadhvaü ÷ivàya vai . mantreõànena matimàn sarvànapyabhimantrayet . a÷raddadhànairalasaiþ kçtaghnaiþ pàpakarmabhiþ . naivàsàdayituü ÷akyàþ somàþ 20 sãmasamàstathà . pãtàva÷eùamamçtaü devairbrahmapurogamaiþ . nihitaü somavãryàsu some càpyauùadhãpatau . devasunde hradavare tathà sindhau mahànade . dç÷yate ca jalànteùu madhye brahmasuvarcalà . àdityaparõinã j¤eyà tathaiva hi himakùaye . dç÷yate'jagarã nityaü gonasã càmbudàgame . kà÷mãreùu saro divyaü nàmnà kùudrakamànasam . kareõustatra kanyà ca chatràticchatrake tathà . golomã càjalãmã ca mahatã ÷ràvaõã tathà . vasante kçùõasarpàkhyà gonasã ca pradç÷yate . kau÷ikãü saritaü tãrtvà sa¤jayantyàstu pårvataþ . kùitiprade÷o valmãkairàcito yojanatrayam . vij¤eyà tatra kàpotã ÷vetà valmãkamårdhasu . malaye nalasetau ca vegavatyoùadhã dhruvà . kàrtikyàü paurõamàsyà¤ca bhakùayettàmupoùitaþ . somavaccàtra varteta phalaü tàvacca kãrtitam . sarvà viceyàstvauùadhyaþ some càpyarbude girau . sa÷çïgairdevacaritairambudànãkabhedimiþ . vyàptastãrthai÷ca vikhyàtaiþ siddharùisurasevitaiþ . guhyàbhirbhãmaråpàbhiþ siühanàditakukùibhiþ . gajàloóita toyàbhiràpagàbhiþ samantataþ . vividhairdhàtubhi÷citraiþ sarvatraivopa÷obhitaþ . nadãsu ÷aileùa sarassu vàpi puõyeùvaraõyeùu tathà÷rameùu . sarvatra sarvàþ parimàrgitavyàþ sarvatra bhåmirhi vasåni dhatte>% . ÷àrivàprabhçtyoùadhãnàü lakùaõàdikaü bhàvapraø dar÷itaü tattacchabde uktaü yathàsthànaü vakùyate ca . vaidikakarmopayoginya oùadhayo gràmyàraõyabhedena caturda÷avidhàþ yathà %<tilamàùavrãhiyavàþ priyaïgavo godhåmà÷ceti sapta gràmyàþ oùadhayaþ . veõu÷yàmàka nãvàrajartilà gavedhukà markañakà gàrmutà÷ceti sapta àraõyàþ oùadhayaþ>% iti taittarãyasaübhàùye 4 rtha kàõóe 5 prapàñhake 6 anuvàke . %<athauùadhãnàmadhipasya vçddhau>% %<mahãùadhãü naktamivàtmabhàsaþ>% kumàø %<bhogãva mantrauùadhiruddhavãryaþ>% . %<navodayaü nàthamivoùadhãnàm>% raghuþ . oùadhãnàmçtubhede guõavi÷eùà étu÷abde 1435 pçø uktàþ . 2 devapatnyà¤ca . %<devànàü haitàmagre patnãrdevãrvi÷vadevyàvatãþ pçthivyàþ sadhasthe'ïgirasvaddadhustàbhirevainàmetaddadhàti tà hai tà oùadhaya evauùadhayo vai devànàü patnya oùadhibhirhãdaü sarvaü hitamoùadhibhirevainàmetaddathàti>% ÷ataø bràø 6, 5, 4, 4 .

#<oùadhigarbha># puø oùadhãnàü garbha utpattiryasmàt . 1 candra tatkiraõasamparkàdoùadhãnàmutpattestasya tathàtvam . 2 såyya ca . tasya ca vçùñidvàrà oùadhãgarbhadhàyakatvàt %<apàü garbhaü dar÷atamoùadhãnàm>% çø 1, 164, 52 mantre såryasyauùadhãgarbhàdhàyakatvokte÷ca tathàtvam .

#<oùadhija># triø oùadhibhyo jàyate jana + óa 5 baø . oùadhãjàte 1 auùadhe 2 tajjàte vahnau puø . jvalayatauùadhijena vahninà màghaþ .

#<oùadhipati># puø 6 taø . candre tasya kiraõenauùadhãnàmàpyàyanàt %<amàyàü tu sadà soma oùadhãþ pratipadyate . tamoùadhigataü gàvaþpibantyamçtavat tathà>% kàlamàø somotpattivàkyàcca tathàtvam %<apamàrgamoùadhipatiþ sma karaiþ>% . màghaþ oùadhãnàthaudhaghãpàdayo'tra . 2 karpåre 3 somamalatàyà¤ca . yathà ca candrasyauùadhipatitvaü tathà harivaüø 25 aø atreþ somotpattimupavarõya uktaü yathà %<tasya yaccyàvitaü tejaþ pçthivãmanvapadyata . oùadhyastàþ samutpannàstejasà prajvalantyuta . tàbhirdhàryàstrayolokàþ prajà÷caiva caturvidhàþ . poùñà hi bhagavàn somo jagatàü jagatãpate! . sa labdhatejà bhagavàn saüstavaistai÷ca karmabhiþ . tapastepe mahàbhàgaþ padmànàü da÷atorda÷a . hiraõyavarõà yàdevyo dhàrayantyàtmanà jagat . vighustàsàmabhåt devaþ prakhyàtaþ sbena karmaõà . tatastasmai dadau ràjya brahmà brahmavidàü varaþ . vãjauùadhãnàü vipràõàmapà¤ca janamejaya! . so'bhiùikto mahàràja ràjyena dvijaràjaràñ . trãn lokàn bhàsayàmàsa khabhàsà bhàsvatàü varaþ>% . kà÷ãkhaø 14 aø somotpattimuktvoktam . %<tasya yat plàvitaü tejaþ pçthivãmanvapadyata . tenoùadhyaþ samu dbhåtà yàbhiþ saüdhàryate jagat . sa labdhatejà bhagavàn brahmaõà vardhitaþ svayam . tapastepe mahàbhàgaþ padmànàü da÷atãrda÷a . avimuktaü samàsàdya kùetraü paramapàvanam . saüsthàpya liïgamamçtaü candre÷àkhyaü khanàmataþ . vãjauùadhãnàü toyànàü ràjà'bhådagrajanmanàm . prasàdàddevadevasya vi÷ve÷asya pinàkinaþ . tuùñena devadevena svamolau yo dhçtaþ sadà . àdàya tàü kalàmekàü jagat saüjovanãü paràm . pa÷càddakùeõa ÷apto'pi màsànte kùayamàpya ca . àpyàyyate'sau kalayà punareva yayà ÷a÷ã>% .

#<oùadhiprastha># puø oùadhiyuktaü prasthamatra . himàlayaràjadhànyàm %<tat prayàtauùadhãprasthaü sthitaye himavatpuram>% %<àse duroùadhiprastham>% %<ityauùadhiprasthavilàsinãnàm>% kumàø .

#<oùam># avyaø uùa--õamul . abhãkùõaü paktvetyarthe %<o÷aüdhayeti>% ÷ataø bràø vàkyam oùadhi÷abde dar÷itam .

#<oùiùñha># triø uùa--dàhe õini ati÷ayena oùã iùñhan óidvattvàt ñilopaþ . dàhakatare %<oùiùñhahanaü ÷inika÷àbhyàm>% taittiø 1, 4, 36, 1 .

#<oùñràvin># triø uùa + karaõe ùñran tadastyasya vini . %<chandovin karaõe oùñramekhalàditi>% vàrtiø dãrghaþ . dàhakaraõayukte . %<punaroùñràvinyakùata>% ÷rutiþ siø kauø .

#<oùñha># puø uùyate uùõàhàreõa uùa--karmaõi thal . (oñha) da÷anacchade . %<avaniùñhãvatodarpàddvàvoùñhau cchedayet nçpaþ>% manuþ . nirupapadoùñha÷abda÷ca pràyeõa uttoraùñhaeva kavibhiþ prayujyate . %<tàmrauùñhaparyastarucaþsmitasya>% kumàø . %<oùñhena ràmo ràmauùñhavimbacumbanacu¤cunà>% màghaþ . upapade tåbhayataþ %<umàmukhe vimbàphalàdharauùñhe>% kumàø . adharauùñha uttaroùñha ityàdi . %<yasyàdharauùñhaþ patitaþ kùipta÷càrdhaü tathottaraþ . ubhau và jàmbavàbhàsau dårlabhaü tasya jãvitam>% su÷rutaþ . oùñhasya svàïgatvàt saüyogopadhatve'pi upasarjane striyàü và ïãù . %<vimboùñhã càrunetrà gajapatigamanà dãrghake÷ã sumadhyà>% mahànàø . samàse uttarapadasthe'smin purvasthàvarõasya và pararåpam . vimbauùñhaþ vimboùñhaþ . ÷arãràvayavatvàt bhavàdau yat . oùñya tadbhave triø uvarõe pavarge ca %<oùñhajàvupå>% ÷ikùokteþ tayostatrabhavatvàttathàtvam . oùñhe prasitaþ kan . oùñhakaþ oùñhasaüskàraprasite triø . auùñhasya målaü jàhac . oùñhajàha tanmåle naø .

#<oùñhakopa># puø oùñhasya kopo yatra . su÷rutokte mukharogabhede . mukharoganiråpaõe tatroktaü yathà %<tatrauùñhakopà vàtapitta÷leùmasannipàtaraktamàüsamedo'bhidhàtanibhittàþ . karka÷au paruùau stabdhau kçùõau tãvraruganvitau . dàlyete paripuñyete oùñhau màrutakopataþ 1 . àcitau pióakàbhistu sarùapàkçtibhirbhç÷am . sadàhapàkasaüsràvau nãlau pãtau ca pittataþ 2 . savarõàbhistu coùyete pióakàmiravedanau . kaõóåmantau picchilau ca ÷ãtalau kaphajau 3 gurå . sakçtkçùõau sakçtpãtau sakçcchvetau tathaiva ca . sannipàtena 4 vij¤eyàvanekapióakàcitau . kharjåraphalavarõàbhiþ pióakàbhiþ samàcitau . raktopasçùñau 5 rudhiraü sravataþ ÷oõitaprabhau . màüsaduùñau 6 gurå sthålau màüsapiõóavadudgatau . jantava÷càtra mårchanti sçkvasyobhayato mukhàt . medasà 7 ghçtamaõóàbhau kaõóåmantau sthirau mçdå . acchasphañikasaïkà÷amàsràvaü sravato gurå . kùatajàbhau vidãryete pàñyete càbhighàtataþ 8 . grathitau ca samàkhyàtàvoùñhau kaõóåsamanvitau>% . 6 taø oùñharogàdayo'pyatra .

#<oùñhapuùpa># puø aùñhopamànaü puùpaü yasya . bandhukavçkùe . ràjani0

#<oùñhã># strã oùñha ivàcarati oùñha + kvip tataþ ac gauràø ïãù . vimbaphalanàmake (telàkucà) vçkùe . ratnamàlà .

#<oùñhopamaphalà># strã oùñha upamãyate'nena oùñopamaü phalaü yasyàþ . vimbikàlatàyàm (telàkucà) jañàdharaþ .

#<oùõa># puø ãùaduùõaþ à + uùõa pràø saø . ãùaduùõe .

#<oha># puø à + vaha gha¤arthe ka saüpraø . 1 samyagvahane . %<dasràgoroheõa taugryo na jãvriþ>% çø 1, 180, 5 . %<ohena vahanena>% bhàø . kartari målavibhuø ka . 2 vàhake 3 pràpake ca triø . %<çdhyàmà ta ohaiþ>% çø 4, 10, 1 . %<ohaiþ indràdipràpakaiþstomaiþ>% bhàø .

#<ohabrahman># puø åha eùàü brahmeti và niruktokteþ pçùoø . åhabrahmayukte . %<vedyàbhirohabrahmaõo vicarantu tve>% niruø 13, 13, . dhçtà ÷rutiþ . stotreõa bhàø .

#<ohas># triø à + åha asun . bahanasàdhane stotràdau . %<na ye devàsa ohasà>% çø 6, 68, 9, ohasà bahanasàdhanenàbhaø iti vàcaspatye okàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<au>#

#<au># aukàraþ svaravarõabhedaþ kaõñhauùñhasthànayoruccàryaþ dãrghaþ dvimàtratvàt . plutastu trimàtraþ . sa ca udàttànudàtta svaritabhedàt trividho'pi anunàsikànanunàsikàbhyàü puna rdvaividhyàt ùaóvidhaþ evaü pluto'pi ùaóvidhaþ . tena dvàda÷avidhaþ . taparatve kàraparatve ca svaråpamàtraparaþ . tantretasya vàcaka÷abdà varõàbhidhàne uktà yathà . %<okàraþ ÷aktikonàdastaijasovàmajaïghakaþ . manurårdhagrahe÷a÷ca ÷aïkukarõaþ sadà÷ivaþ . adhodanta÷ca kaõñhauùñhau saïkarùaõaþ sarasvatã . àj¤à cordhamukhã ÷àntà vyàpinã prakçtiþparà . anantà jvàlinã vyomà caturda÷ã ratipriyaþ . netramàtràkarùiõã ca jvàlàmàlinikà bhçguþ>% . tadadhiùñhàtçdevatà ca tatraivoktà . %<aukàre óàkinã siühanàdinã caõóabheravã>% tasya dhyeyaråpaü kàmadheø taø uktaü yathà %<raktavidyullatàkàramokàraü kuõóalãü svayam . atra brahmàdayaþ sarve tiùñhanti satataü priye! . pa¤capràõamayaü varõaü sadà÷ivamayaü sadà . sadà ã÷varasaüyuktaü caturvargapradàyakam>% . màtçkànyàse'dhodantapaïktaunyasyatvàttacchabdavàcyatà'syeti bodhyam .

#<au># avyaø à + ava--kvip åñh . 1 àhvàne 2 saübodhane mediø . 3 virodhe 4 nirõaye ÷abdaratnàø . 5 anante puø ekàkùarakoùaþ 6 nisvane puø mediø . 7 pçthivyàü strã mediø sa ca %<caturda÷asvaroyo'sau seturaukàrasaüj¤itaþ . sacànusvàranàdàbhyàü ÷ådràõàü seturucyate>% tantrasàradhçta kàlikàpuø ukteþ ÷ådràõàü japyamantrabhedaþ .

#<auktha># triø uktha--gargàø apatyeya¤ aukthyaþ tasya cchàtraþ kaõvàdiø aõ ya¤oluk . aukthyacchàtre

#<aukthika># triø ukthaü sàmàvayavabhedaü vettyadhãte và ñhak . 1 ukthàdhyàyini 2 tadvettari ca . teùàü dharma àmnàyàvà tataþ ¤ya . aukthya auñthikànàü dharme tadàmnàye ca naø .

#<aukùa># naø ukùõàü vçùàõàü samåhaþ aõ ñilopaþ . 1 vçùasamåhe . vu¤ . aukùaka tatsmåhe naø . tasyedamaõ ñilopaþ . 2 vçùasambandhini triø . apatye aõi tu aukùõa ityeva . vede kvacit idamarthe'õi upadhàtolopaþ . %<tàmaukùõai÷carubhiþ pa÷càt>% ÷ataø bràø 1, 2, 5, 2 .

@<[Page 1566b]>@
#<aukhãya># triø ukhena proktamadhãyate chaõ . ukhaprokta bràhmaõàdhyàyiùu baø vaø .

#<aukhya># triø ukhàyàü saüskçtaü yat tataþ svàrthe ùya¤ . 1 sthàlãpakve'nnàdau . 2 nagarãbhede strã . ukhyàyàü jàtàdi kartryàdiø óhaka¤ . aukhyeyaka tatrajàtàdau triø .

#<augha># puø vahati puüsi saüj¤àyàü gha pçùoø tataþ svàrthe'õ . jalasaüghàte %<augha imàþ sarvàþ prajà nirvoóhà>% ÷ataø bràø 1, 8, 1, 2, %<vahatãtyaugha udakasaüghàtaþ>% bhàø .

#<auca(ta)thya># puø utathyasyàpatyam aõ vede pçùoø . utathyàpatye dãrghatamasi %<upastutiraucathyamaruùyethàþ>% çø 1, 15 8, 4, %<aucathyamutathyaputra dãrghatamasam>% bhàø . %<dasrà ha yadrekõa aucathyaþ>% çø 1, 58, 1, utathyasyaiva nàmàntaramucathyeti tena %<ucathyànàmàïgirasaucathyagautameti>% à÷vaø ÷rauø 12, 11, 1, uktam . tasya ca gotrapravararùitvam uktavàkyàt . loke tu utathyaþ autathyaityeva .

#<aucitya># naø ucitasya bhàvaþùya¤ . yuktatve . %<età api yathaucityàduttamàdhamamadhyabhàþ>% sàø daø . ùittvasàmarthyàt strãtvamapi tatra ïãù yalopa÷ca . aucitã tatràrthe . sàmarthyamaucitã de÷aþ kàlovyaktiþ svaràdayaþ sàø daø dçóhàø imanic ucitimàpyatra puø .

#<aujasika># triø ojasà vartate ñhak . ÷åre tejasvini

#<aujasya># naø ojas + svàrtheùya¤ . ojasi . %<daurgatyàdyai ranaujasyaü dainyaü malinatàdikçt>% sàø daø .

#<aujjayanaka># triø ujjayinyàü jàtàdi dhåmàø vu¤ . ujjayinonagarajàtàdau .

#<aujjihàni># puüstrã ujjihànasyàpatyamata i¤ . ujjinàpatye tataþ i¤antatvàt yåni phak pailàdiø tasya luk . tadãyayuvàpatye'pi .

#<auóa># triø unda--ka nalopaþ niø dasya óa svàrthe'õ . àrdre tataþ naóàø phak . auóàyana àrdrasya yuvàpatye tasya viùayode÷aþ aiùukàryàø bhaktal . oóàyanabhakta tadãye viùaye de÷e

#<auóava># puø oóava + svàrthe'õ . %<auóavaþ pa¤cabhiþ proktaþ svaraiþ ùaóóistu ùàóavaþ . sampårõà saptabhiþ proktà ràga jàtistidhà matà>% saïgãtaratnàø ukte ràgabhede . sa ca bhallàràdiþ iti saügãtadàmodaraþ .

#<auóavi># triø oóavaü ràgavi÷evamanu÷ãlayati i¤ . oóava ràgànu÷ãle . tataþ svàrthedàmanyàø cha auóavãya . tadarthe

@<[Page 1567a]>@
#<auóupa># triø uóupena nirvçttàdi saïkalàdiø aõ . 1 candranirvçtte 2 plavanirvçtte 3 tatsannikçùñade÷e ca .

#<auóupika># triø uóupena plavena tarati ñhak . 1 plavena tàrake uóupena harati utsaïgàø ñhak . 2 plavena hàrake ca triø .

#<auóu(du)mbara># triø uóu(du)mbarasya vikàraþ rajatàdiø a¤ . 1 tàmravikàre pàtràdau . gçhãtvauóu(du)mbaraü pàtram smçtiþ %<sauvarõaràjatauóumbarakhàógamaõimayànàü pàtràõàm>% gobhiø . 2 yaj¤àïgavçkùavikàre ca . %<pa÷càtpatiravasthàya yugamantamauóu(du)mbaraü ÷alàñugrathna mà badhnàti>% gobhiø . striyàü ïãp . auóu(du)mbarãü spçùñvà gàyeta ÷rutiþ . %<auóu(du)mbarãü ÷àkhàmupagåhati>% ÷ataø bràø 5, 4, 3, 25, 3 tapasvivi÷eùe puø . %<vaikhànasà bàlikhilyauóumbaràþ phenapàvane . nyàse kuñãcaraþ pårvam bahvodo haüsaniùkriyau>% bhàgaø 3, 12, 27 . %<auóu(du)mbaràþ pràtarutthàya yàü di÷aü prathamaü pa÷yanti tata àhçnaphalàdibhiþ jãvantaþ>% ÷rãdharaþ . auóumbaraü tatphalaü tasyevàkàro'styasya ar÷aø ac . 4 mahàkuùñhabhede . %<tatra mahàkuùñhànyaruõauóumbararùya jihvakapàlakàkaõapuõóarãkadadrukuùñhànãti>% vibhajya %<pittena pakvauóumbaraphalàkçtivarõànyauóumbaràõãti>% tallakùma su÷rute uktam . sa ca rogaþ tàmrasteyakarmavipàkaþ yathàha ÷àtàø %<auóu(du)mbarã tàmracauro narakànte prajàyate>% . 5 yamabhede ca %<auóumbaràya dadhnàya>% yamatarpaõamantraþ .

#<auóulomi># puüstrã uóulomno'patyam bàhvàø i¤ . uóulomno'patye bahuùu a . óalomàþ uóulomàn

#<auóra># puø oórade÷ànàü ràjà aõ . 1 aórade÷ançpe oóra ÷abde vivçtiþ 2 tadde÷avàsini ca . bahuùu aõo luk .

#<autkaõñhya># naø utkaõñhaiva càturvaø svàrthe ùya¤ . utkaõñhàyàm %<autkaõñhyà÷rukalàkùasya hçdyàsãnme ÷anairhariþ>% bhàgaø 1, 6, 17 . %<autkaõñhyàddevakãsutaþ>% 1, 104 .

#<autkarùya># naø utkarùa + svàrtheùya¤ . utkarùe .

#<autkùepa># puüstrã utkùepasya årdhvakùepakasyàpatyaü ÷ivàø aõ . utkùepakasyàpatye striyàü ïãp .

#<auttama># triø uttamena nirvçttàdi saïkalàø aõ . 1 uttamena nirvçtte 2 tatsannikçùñade÷àdau ca .

#<auttami># puø uttamasyàpatyam i¤ . manubhede uttama÷abde udàø . %<svàrociùa÷cauttami÷ca tàmasoraivatastathà>% manuþ tasya patno uttamã tasyà apatyam óhak . uttamapatnyapatye tatputrà÷ca %<auttameyàn mahàràja! da÷a putràn nibodha tàn>% harivaüø 7 aø uttama÷abde te ca nàmatodar÷itàþ .

#<auttara># triø uttaratyasmàt ud + té--apàdàne'p tataþ svàrthe'õ . uttàrake itareùàmupade÷ena duþkhàdinivàrake çùau . %<yatrauttaràõàü sarveùàmçùãõàm nàhuùasya ca>% bhàø vaø 10, 546 .

#<auttarapathika># triø uttarapathena gacchati tenà hçtaü và ñha¤ . uttarapathena arciràdimàrgeõa 1 gantari upàsakabhede 2 tenàhçte ca .

#<auttarapadika># triø uttarapadaü gçhõàti ñhak . uttarapadagràhake .

#<auttaravedika># triø uttaravedyàü bhavaþ ñha¤ . uttaravedyàü bhave karmàdau %<auttaravedikaü karma kçtvà>% ÷ataø bràø 7, 32, 17

#<auttaràdharya># naø uttare ca adhare ca teùàü bhàvaþ ùya¤ . årdhvanãcabhàvena sthitau . %<saüghe cànauttaràdharye>% pà0

#<auttaràha># triø uttarasmin kàlàdau bhavaþ %<uttaràdàha¤>% pàø uttara + àha¤ . uttarakàlàdau bhave .

#<auttareya># puø uttaràyà apatyam óhak . abhimanyusute viràña duhituråttaràyàþ putre parikùinnçpe %<auttareyeõa dattàni nyavasattannide÷akçt>% bhàgaø 1, 17, 40 . %<avadhàrya matiü kçùõa auttareyaþ satãü vyadhàt>% bhàgaø 2, 4, 2 .

#<auttànapàda(di)># puø uttànapàde nçpe bhavaþ aõ . uttànapàdabhave dhruve %<dhruvasyottànapàdasya brahmarùãõàü tathaiva ca>% bhàø anuø 3 aø . %<uttànapàda! bhagavàüstava ÷àrïgadhanvà>% bhàgaø 4, 10, 25 . apatye tu i¤ . tatraiva . %<uttànapàdirnirgatya tataþ kànanato dvija!>% kà÷ãø . tasya yathà tapasyayà sarvanakùatràdhàratàpadapràptistathà varõitam bhàgaø 4 8, 9, %<jàye uttànapàdasya sunãtiþsurucistayoþ . suruciþ preyasã patyurnetarà yatsutodhruvaþ . ekadà suruceþ putramaïkamàropya làlayan . uttamaü nàrurukùantaü dhruvaü ràjàbhyanandata . tathà cikãrùamàõaü taü sapatnyàstanayaü dhruvam . suruciþ ÷çõvatoràj¤aþ serùyamàhàtigarvità . na vatsa! nçpaterdhiùõyaü bhavànàroóhumarhati . na gçhãtomayà yattva kukùàvapi nçpàtmaja! . bàlo'si tava nàtmànamanyastrã garbhasaüvçtam . nånaü veda bhavàn yasya durlabhe'rthemanorathaþ . tapasàràdhya puruùaü tasyaibànugraheõa me . garbhe tvaü sàdhayàtmànaü yadãcchasi nçpàsanam . ÷rãmaitreyauvàca . màtuþ sapatnyàþ suduruktividdhaþ ÷vasan ruùà daõóahato yathà'hiþ . hitvà miùantaü pitaraü sannavàcaü jagàma màtuþ sa rudan sakà÷am . taü niþ÷vasantaü sphuritàdharauùñhaü sunãtirutsaïgamudåhya bàlam . ni÷amya tatpauramukhànnitàntaü sà vivyatheyadgaditaü sapatnyà . sotsçjya dhairyaü vilalàpa÷okadàvàgninà dàvalateva bàlà . vàkyaü sapatnyàþ smaratã saroja÷riyà dç÷à bàùpakalàmuvàha . dãrghaü ÷vasantã vçjinasya pàramapa÷yatã bàlakamàha bàlà . mà'maïgalaü tàta! pareùu maüsthà bhuïktejanoyat paraduþkhadastat . satyaü suru cyàbhihitaü bhavànmeyaddurbhagàyà udare gçhãtaþ . stanyena vçddha÷ca vilajjate yàü bhàryeti và voóhumióaspatirmàm . àtiùñha tattàta! vimatsarastvamuktaü samàtràpi yadavyalãkam . àràdhayàdhokùajapàdapadmaü yadãcchase'dhyàsanamuttamã yathà . yasyàïghripadmaü paricarya vi÷vavibhàvanàyàttaguõàbhipatteþ . ajo'dhyatiùñhat khalu pàrameùñhyaü padaü jitàtma÷vasanàbhivandyam . tathà manurvo bhagavàn pitàmaho yamekamatyà purudakùiõairmakhaiþ . iùñvà'bhipede duravàpamanyato bhaumaü sukhaü divyamathàpavargam . tameva vatsà÷raya bhçtya vatsalaü mumukùubhirmçgyapadàbjapaddhatim . ananyabhàve nijadharmabhàvite manasyavasthàpya bhajasva påruùam . nànyaü tataþ padmapalà÷alocanàdduþkhacchidaü te mçgayàmi ka¤cana . yomçgyate hastagçhãtapadmayà ÷riyetarairaïga! vimçgya màõayà . evaü saüjalpitaü màturàkarõyàrthàgamaü vacaþ . saüniyamyàtmanàtmànaü ni÷cakràma pituþ puràt . nàradastamupàkarõya j¤àtvà càsya cikãrùitam . spçùñvà mårdhanyaghaghnena pàõinàpràha vismitaþ . ahotejaþ kùatriyàõàü mànabhaïgamamçùyatàm . bàlo'pyayaü hçdà dhatte yat samàturasadvacaþ . ÷rãnàradauvàca . nàdhunàpyavamànaü te sammàna¤càpi putraka! . lakùayàmaþ kumàrasya saktasya krãóanàdiùu . vikalpe vidyamàne'pi nahyasantoùahetavaþ . puüso mohamçte bhinnà yalloke nijakarmabhiþ . parituùyettatastàta! tàvanmàtreõa påruùaþ . daivãpasàditaü yàvadvãkùye÷varagati budhaþ . atha màtropadiùñena yogenàvarurutsasi . yatprasàdaü sa vai puüsànduràràdhyomatomama . munayaþ padavãü yasya niþsaïgenorujanmabhiþ . na vidurmçgayanto'pi tãvrayogasamàdhinà . atonivartatàmedha nibarndhastava niùphalaþ . yatiùyati mavànkàle ÷reyasàü samupasthite . yasya yaddaivavihitaü sa tena sukhaduþkhayoþ . àtmànaü toùayan dehã tamasaþ pàramçcchati . guõàdhikànmudaü lipsedanukro÷aü guõàdhamàt . maitrãü samànàdanvicchenna tàpairabhimåyate . ÷rãdhruva uvàca . so'yaü ÷amobhagavatà sukhaduþkhahatàtmanàm . dar÷itaþ kçpayà puüsàü durdar÷o'smadvidhaistu yaþ . athàpi me'vinãtasya kùàtraü ghoramupeyuùaþ . surucyà durvacovàõairna bhinne ÷rayate hçdi . padaü tribhuvanotkçùñaü jigãùoþ sàdhu vartmame . bråhyasmat pitçbhirbrahmannanyairapyanadhiùñhitam . nånaü bhavàn bhagavatoyo'ïgajaþ parameùñhinaþ . vinudannañate vãõàü hitàya jagato'rkavat . maitreya uvàca . ityudàhçtamàkarõya bhagavànnàradastadà . prãtaþ prãtyàha taü bàlaü sadvàkyamanukampayà . ÷rãnàrada uvàca . jananyàbhihitaþ panthàþ sarvaniþ÷reyasasya te . bhagavàn vàsudevastvaü bhaja taü pravaõàtmanà . dharmàrthakàmamokùàkhyaü ya icchecchreya àtmanaþ . ekaü hyeva harestatra kàraõaü pàdasevanam . tattàta! gaccha bhadrante yamunàyàstañaü ÷uci . puõyaü madhuvanaü yatra sànnidhyaü nityadà hareþ . snàtvànusavanaü tasmin kàlindyàþ salile ÷ive . kçtvocitàni nivasannàtmanaþ kalpitàsanaþ . pràõàyàmena trivçtà pràõendriyamanomalam . ÷anairvyudasyàbhidhyàyenmanasà guruõà gurum . prasàdàbhimukhaü ÷a÷vat prasannavadanekùaõam . sunasaü subhruvaü càrukapolaü surasundaram . taruõaü ramaõãyàïgamaruõauùñhekùaõàdharam . praõatà÷rayaõaü nçmõaü ÷araõyaü karuõàrõavam . ÷rãvatasàïkaü ghana÷yàmaü puruùaü vanamàlinam . ÷aïkhacakragadàpadmairamivyaktacaturbhujam . kirãñinaü kuõóalinaü keyåravalayànvitam . kaustubhàbharaõagrãvaü pãtakau÷eyavàsasam . kà¤cãkalàpaparyastaülasatkà¤cananåpuram . dar÷anãyatamaü ÷àntaü manonayanavardhanam . padbhyàü nakhamaõi÷reõyàvilasadbhyàü samarcatàm . hçtpadmakarõikàdhiùõyamàkramyàtmanyavasthitam . smayamànamabhidhyàyet sànuràgàbalokanam . niyatenaikabhåtena manasà varadarùabham . evaü bhagavatoråpaü subhadraü dhyàyatomanaþ . nirvçtyà parayà tårõaü sampannaü na nivartate . japa÷ca paramoguhyaþ ÷råyatàü me nçpàtmaja! . yaü saptaràtraüprapañhan pumàn pa÷yatikhecaràn . oü namo bhagavate vàsudevàya . mantreõànena devasya kuryàd dravyamayãü badhaþ . saparyàü vividhairdravyairde÷akàlavibhàgavit . salilaiþ ÷ucibhirmàlyairvanyairmålaphalàdibhiþ . ÷astàïkuràü÷ukai÷càrcettulasyà priyayà prabhum . labdhvà dravyamayãmarcàü kùityambvàdiùu càrcayet . àbhåtàtmà muniþ ÷àntoyatavàïmitavanyabhuk . svecchàvatàracaritairacitaü nijamàyayà . kariùyatyuttama÷lokastaü dhyàyed hçdayaügatam . paricaryà bhagavato yàvatãþ pårvasevitàþ . tà mantrahçdayenaiva prayu¤jyànmantramårtaye . evaü kàyena manasà vacasà ca manogatam . paricaryamàõo bhagavàn bhaktimatparicaryayà . puüsàmamàyinàü samyagbhajatàü bhàvavardhanaþ . ÷reyodi÷atyabhimataü yaddharmàdiùu dehinàm . virakta÷cendriyaratau bhaktiyogena bhåyasà . taü nirantarabhàvena bhajetàddhà vimuktaye . ityuktastaü parikramya praõamya ca nçpàrbhakaþ . yayau madhuvanaü puõyaü hare÷caraõacarcitam . tapovanaü gate tasmin praviùño'ntaþpuraü muniþ . athàrhitàrhaõoràj¤à sukhàsãna uvàca ha . ÷rãnàradauvàca . ràjan! kiü dhyàyase dãrghaü mukhena pari÷uùyatà . kiü và na riùyate kàmo dharmovàrthena saüyutaþ . ÷rãràjovàca . sutome bàlakobrahmaüstraiõenàkaruõàtmanà . nirvàsitaþ pa¤cavarùaþ saha màtrà mahàn kaviþ . apya nàthaü vane brahmanmà khàdantyarbhakaü vçkàþ . ÷ràntaü ÷ayànaü kùudhitaü parimlànamukhàmbujam . aho me vata dauràtmyaü strãjitasyopadhàraya . yo'ïkaü premõàrurukùantaü nàbhyanandamasattamaþ . ÷rãnàradauvàca . mà mà ÷ucaþ svatanayaü devaguptaü vi÷àmpate! . tatprabhàvamavij¤àya pràvçïkte yadya÷ojagat . suduùkaraü karma kçtvà lokapàlairapi prabhuþ . evyatyaciratoràjanya÷ovipulayaüstava . iti devarùiõà proktaü vi÷rutya jagatàü patiþ . ràjalakùmãmanàdçtya putramevànvacintayat>% . %<tatràbhiùiktaþ prayatastàmupoùya vibhàvarãm . samàhitaþ paryacaradçùyàde÷ena puruùam . triràtrànte triràtrànte kapitthavadarà÷anaþ . àtmavçttyanusàreõa màsaü ninye'rcayanharim . dvitãya¤ca tathà màsaü ùaùñheùaùñhe'rbhakodine . tçõaparõàdibhiþ ÷ãrõaþ kçtànno'bhyarcayadvibhum . tçtãya¤cànayanmàsaü navame navame 'hani . abbhakùauttama÷lokamupadhàvan samàdhinà . caturthamapi vai màsaü dvàda÷e dvàda÷e'hani . vàyubhakùojita÷vàsodhyàyan devamadhàrayat! pa¤came màsyanupràpte jita÷vàsonçpàtpajaþ . dhyàyan brahmapadaikena tasthau sthàõurivàcalaþ . sarvatomanaàkçùya hçdi bhåtendriyà÷ayam . dhyàyan bhagavatoråpaü nàdràkùãt ki¤canàparam . àdhàraü mahadàdãnàü pradhànaü puruùe÷varam . brahma dhàrayamàõasya trayolokà÷cakampire . yadaikapàdena sapàrthivàtmajastasthau tadaïguùñhanipãóità mahã . nanàma tatràrdhamibhendradhiùñhità tarãva savyetarataþ padepade . tasminnabhidhyàyati vi÷vamàtmanodvàraü nirudhyàsumananyayà dhiyà . lokà nirucchàsanipoóitàbhç÷aü salokapàlàþ ÷araõaü yayurharim . ÷rãdevà åcuþ . naivaüvidàmobhagavan! pràõarodhaücaràcarasyàkhilasatvadhàmnaþ . vidhehi tannovçjinàdvimokùaü pràptà vayaü tvàü ÷araõaü ÷araõyam . ÷rãbhagavànuvàca . mà bhaiùña bàlaü tapasoduratyayànnivartayiùye pratiyàta svadhàma . yatohi vaþ pràõanirodha àsãdauttànapàdirmayi saügatàtmà . taeva mutsannamayàurukrame kçtàvanàmàþ prayayustripiùñapam . sahasra÷ãrùà'pi tatogarutmatàmadhorvanaü bhçtyadidçkùayàgataþ . sa rva dhiyà yogavipàkatãvrayà hçtpadmako÷e sphuritaü taóit prabham . tirohitaü sahasaivopalakùya bahiþ sthitaü tadavasthaü dadar÷a . taddar÷anenàgatasàdhvasaþ kùitàvavandatàïgaü vinamayya daõóavat . dçgbhyàü prapa÷yan prapibannivàrbhaka÷cumbannivàsyena bhujairivà÷liùan . sa taü vivakùantamatadvidaü harirj¤àtvàsya sarvasya ca hçdyavasthitaþ . kçtà¤jaliü brahmamayena kambunà paspar÷a bàlaü kçpayà kapole . sa vai tadaiva pratipàditàü giraü daibãü parij¤àtaparàtmanirõayaþ . taü bhaktibhàvo'bhyagçõàdasatvaraü pari÷rutoru÷ravasaü dhruvakùiti>%þ . tatodhruveõa stuto bhagavàn tasmai yathà varaüdattavàüstathà varõitaü tatraiva %<athàbhiùñutaevaü vai satsaïkalpena dhãmatà . bhçtyànurukto bhagavàn pratinandyainamabravãt . ÷rãbhagavànuvàca . vedàhaü te vyavasitaü hçdi ràjanyabàlaka! . tat prayacchàmi bhadraü te duùpràpamapi suvrata! . nànyairadhiùñhitaü bhadra! yadbhràjiùõu dhruvakùiti . yatra graharkùatàràõàü jyotiùàü cakramàhitam . medhyàü gocakravat sthàsnuparastàt kalpa vàsinàm . dharmo'gniþ ka÷yapaþ ÷akro munayo ye vanaukasaþ . caranti dakùiõãkçtya bhramantoyat satàrakàþ . prasthite tu vanaü pitrà dattvà gàü dharmasaü÷rayaþ . ùañtriü÷advarùasàhasraü rakùità vyàhçtendriyaþ . tvadbhràtaryuttame naùñe mçgayàyàü tu tanmanàþ . anveùatã vanaü màtà dàvàgniü sà pravekùyati . iùñvà màü yaj¤ahçdayaü yaj¤aiþ puùkaladakùiõaiþ . bhuktvà cehà÷iùaþ satyà ante màü saüsmariùyasi . tatogantàsi matsthànaü sarvalokanamaskçtam . upariùñàdçùibhyastvaü yatonàvartate yatiþ>%
     nakùatraråpatatsannive÷avi÷eùastatraiva 5 skaø ukto yathà %<atha tasmàt (÷anilokàt) paratastrayoda÷alakùayojanàntarato yattadviùõoþ paramaü padamabhivandanti yatra mahàbhàgavato dhruva auttànapàdiragninetreõa prajàpatinà ka÷yapena dharmeõa ca samakàlayugbhiþ saha bahumàna dakùiõataþ kriyamàõa idànãmapi kalpajãvinàmàjãvya upàste tasya mahànanubhàva upavarõitaþ . sa hi sarveùàü jyotirgaõànàü grahanakùatràdãnàü animiùeõàvyaktaraühasà bhagavatà kàlena bhràmyamàõànàü sthàõurivàvaùñambha ã÷vareõa vihitaþ ÷a÷vadavabhàsate . yathà medhãstambha àkramaõapa÷avaþ saüyojitàstribhiþ savanairyathà sthànaü maõóalàni caranti . evaü bhagaõà grahàdaya etasminnantarbahiryogeõa kàlacakra àyojità dhruvamevàlambya vàyunodãryamàõà àkalpàntaü paritaþ kràmanti . nabhasi yathà meghàþ ÷yenàdayo vàyuva÷àþ karmasàrathayaþ parivartante . evaü jyotirgaõàþ prakçtipuruùasaüyogànugçhãtàþ karmanirmitagatayobhuvi na patanti . kecidetat jyotiranãkaü ÷i÷umàrasaüsthànena bhagavato vàsudevasya yogadhàraõàyàmanuvarõayanti . yasya pucchàgre'vàk÷irasaþ kuõóalãbhåtadehasya dhruva upakalpitaþ>% 5, 23, 1 skaø aø .
     siø ÷iø sarvanakùatràdyàdhàrau dvau dhruvau aïgãkçtau yathà %<nirakùade÷e kùitimaõóalopagau dhruvau naraþ pa÷yati dakùiõetarau . tadà÷ritaü khe jalayantravat tathà bhramadbhacakraü nijamastakopari . udagdi÷aü yàti yathà narastathà tathà syànnatamçkùamaõóalam . udagdhruvaü pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ palàü÷akàþ . yojanasaükhyà bhàü÷airguõità svaparidhihçtà bhavantyaü÷àþ . bhåmau kakùàyàü và bhàgebhyo yojanàni ca vyastam>% ÷iø . %<udagdi÷aü yàti yathà yathà nara ityanenàpasàrayojanairanupàtaþ såcitaþ . yadi bhåparidhiyojanaiccakràü÷à labhyante tadàpasàrayojanaiþ kimiti . phalamakùàü÷àþ . yadi cakràü÷amitaparidhinà bhåparidhirlabhyate tadàkùàü÷aiþ kimiti phalaü nirakùade÷asvade÷ayorantarayojanàni syuþ ÷eùaü spaùñam . evaü nirakùade÷àt kùiticaturthàü÷e kila meruþ . tatra navatiþ 90 palàü÷àþ>% pamiø . %<saumyaü dhruvaü merugatàþ khamadhye yàmyaü ca daityà nijamasta kordhve . savyàpasavyaü bhramadçkùacakraü vilokayanti kùitijaprasaktam>% ÷iø .

#<autpattika># utpattyà bhàvena aviyuktaþ ñhak . 1 nityasaübandhe ÷abdàrthayoþ sambandhasya nityàviyuktatvàt autpattikatvam jai såø bhàùyayordar÷itaü yathà %<autpattikastu ÷abdasyàrthena sambandhalasya j¤ànamupade÷o'vyatireka÷càrthe'nupalabdhe tat pramàõaü vàdaràyaõasyànapekùatvàt>% . såø %<autpattika>% iti nityaü bråmaþ, utpattirhi bhàva ucyate lakùaõayà . aviyuktaþ ÷abdàrtheyorbhàvaiþ sambandhaþ notpannayoþ pa÷càt sambandhaþ, autpattikaþ ÷abdasyàrthena sambandhaþ, tasya agnihotràdilakùaõasya dharmasya pratyakùàdibhiranavagatasya j¤ànaü nimittam . kathaü? . upade÷o hi bhavati, %<upade÷aþ>% iti vi÷iùñasya uccàraõam . avyatireka÷ca j¤ànasya, na, hi tadutpannaü j¤ànaü viparyeti! yacca nàma j¤ànaü na tat ÷akyate vaktuü %<na etadevam>% iti, yathà vij¤àyate, na tathà bhavati, yathaitanna vij¤àyate, tathaitaditi, anyadasya hçdaye, anyadvàci syàt, evaü vadato viruddhamidaü gamyate, asti nàsti veti . tasmàt tat pramàõamanapekùatvàt . na hyevaüsati pratyayàntaramaprekùitavyaü, puruùàntaraü vàpi, ayaüpratyayohyasau . vàdaràyaõagra haõaüvàdaràyaõasyedaü mataü kãrtyate vàdaràyaõaü påjayituü, nàtmãthaü mataü paryudasitum . utpattirbhàvaþ 1 svakàlaþ tatra bhavaþ ñhak . 2 svabhàve svabhàvasya yàvaddravyabhàvitvàt tathàtvam . %<màturanugrahàdautpattikenaiva saühananabalopetàþ pitrà vibhaktàþ>% bhàø gaø 5, 2, 21, tanni÷amyàtha harmyasthà autpattikamanãùayà bhàgaø 6, 5, 10 .

#<autpàta># triø utpàtasya tajj¤àpaka÷àstrasya vyàkhyànogranthaþ tatrabhavo và çgayanàø aõ . 1 utpàtàvedakagranthavyàkhyàne granthe 2 tatrabhave ca .

#<autpàtika># triø utpàte daivàriùñe bhavaþ ñhak 1 daivàriùñabhave%<autpàtikaü megha ivà÷mavarùam>% raghuþ . %<autpàtikaü tadiha deva . vicintanãyam>% udbhañaþ . %<autpàtike mahàghore tathà duþsvapnadar÷ane>% vañukastavaþ utpàtàya prabhavati ñhak . utpàtasampàdanasamarthe %<prayàte tu tataþskande babhåvautpàtikaü mahat>% bhàø vaø 230 aø .

#<autpàda># triø utpàdaü tadàvedakagranthaü và vettyardhàte và tatrabhavo và çgayanàø aõ . 1 bhàvànàmutpàdavettari 2 tadàvedagranthàdhyetari 3 tatrabhave ca .

#<autpuña># triø utpuñena nirvçttàdi saïkalàø caturarthyàm aõ . utpuñena unmudreõa 1 nirvçtte 2 tatsannikçùñade÷àdau ca .

#<autpuñika># triø utpuñena harati utsaïgàø ñhak . utpuñena hàrake .

#<autputika># triø utputena harati utsaïgàø ñhaku . utpavanasaüskàrànvitena hàrake .

#<autsa># triø utse bhavaþ a¤ . prasavaõabhave striyàüïãp .

#<autsaïgika># triø utsaïgena harati ñhak . kroóana hàrake .

@<[Page 1571a]>@
#<autsargika># triø utsargaü sàmànyavidhimarhati ùñha¤ . sàmànyavidhiyogye striyàü ïãù .

#<autsàyana># puüstrã utsa çùibhedastasya gotràpavyam a÷vàø pha¤ . utsarùergotràpatye .

#<autsukya># naø utsukasya bhàvaþ ùya¤ . utkaõñhàyàm . %<autsukyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà>% ratnàvalã %<tamàhitautsukyamadar÷anena>% raghuþ . %<rathacaraõasamàhvastàvadautasukyanunnà>% màghaþ %<ityautsukyàdapari gaõayan guhyakastaü yathàce>% meghaø . tacca alaïkàrokta vyabhicàribhàvabhedaþ sàø daø nirvedàvegetyàdyupakrame %<autsukyonmàda÷aïkà>% ityuktvà %<iùñànavàpterautsukyaü kàlakùepàsahiùõutà>% lakùitam . 2 icchàmàtre ca . %<autsukyanivçttyarthaü yathà kriyàsu pravartate lokaþ>% sàø kàø . %<autsukyamicchà sà ca iùyanàõapràptau nivartate iùyamàõa÷ca svàrtha iùñalakùaõatvàt phalasya>% taø kauø . %<manoyasyendriyasyeha viùayàn yàti sevitum . tasyautsukyaü saübhavati pravçtti÷copajàyate>% bhàø vaø 114 ÷loø .

#<audaka># triø udakena pårõaü gçhõàti udakasyedaü và aõ . 1 udakapårõakumbhagràhake %<apareõàgnimaudako'nusaüvrajya pàõigràhaü mårdhvade÷e'vasi¤cati>% gobhilaþ . %<audako gçhãtodakumbhaþ>% saüø taø raghuø . 2 udakasambandhini . %<audakenaiva vidhinà nirvapet dakùiõàmukhaþ>% manuþ . udake bhavaþ aõ . 3 jalabhave ca . %<yàni caivaü prakàràõi sthalajànyaudakàni ca>% %<sthalajaudaka÷àkàni puùpamålaphalàni ca>% manuþ

#<audaki># puüstrã %<udaïka udaka (saüj¤àyàm)>% pàø gaø vàhvàø apatye i¤ . udakanàmarùerapatye tataþ svàrthe dàmanyàø cha . audakãya tatràrthe . evam audaïki audaïkãya ityapi udaïkàpatye puüstrã .

#<audaj¤àyani># puüstrã udaj¤asyarùerapatyaü tikàø phi¤ . udaj¤asyàpatye .

#<auda¤cana># triø udacyate utkùipya dhriyate'smin uda¤canojalàdhàraþ maõikastasyedam aõ . maõikasthite jalàdau (jàlàrajala) %<enàü (÷apharãm) tata àdàya nyadhàdauda¤canodake>% bhàgaø 8, 34, 15 . %<auda¤canodake maõikasthajale>% ÷rãdharaþ uda¤canasya sannikçùñade÷àdi arãhaõàdiø vu¤ . auda¤canaka maõikasya sannikçùñade÷àdua triø .

#<auda¤cavi># puüstrã uda¤corapatyaü bàhvàø i¤ . uda¤cunàmakarùerapatye .

#<auda¤ci># puüstrã uda¤càpatyam i¤ . 1 uda¤càpatye tataþ yåni phi¤ pailàø tasya luk . 2 tadãyayuvàpatye'pi .

@<[Page 1571b]>@
#<audanika># triø odanàya prabhavati saütàpàø ñha¤u . odananiùpàdanàya samarthe såpakàre .

#<audanya># puø udanyàyukte çùau bhavaþ aõ . pipàmàyukta rùibhave muõóibhe çùau . %<etàü ha vai muõóibha audanyaþ brahmahatyàyai pràya÷cittiü vidà¤cakàra>% ÷ataø bràø 23, 3, 5, 6 . tasyàpatye tu i¤ . audanyi ityeva tatràrthe tataþ yuvapratyayasya phi¤aþ pailàø luk . tadãyayuvàpatye ca .

#<audapàna># triø udapànàdàgataþ ÷uõóikàø aõ . àyasthànaråpodapànàdàgate 1 ràjagràhyakaràdau . udapàne bhavaþ paladyàø aõ . 2 udapànanàmagràmabhave karàdau triø . udapàne jalàdhàrasthànabhede bhavaþ utsàø a¤ . 3 udapànabhave triø . striyàü sarvatra ïãp .

#<audabhçjji># puüstrã udabhçjjasyàpatyam i¤ . 1 udbhçjjasyàpatye tatoyuvapratyayasya pailàdiø luk . 2 tadãyayuvàpatye ca . evaü audamajji audamedhi audavraji auda÷uddhi ityete'pi ÷abdàþ tattadapatye tattadyuvàpatye ca .

#<audamedhãya># triø udamegheridam raivatikàdiø cha . audamedhi sambandhini .

#<audameyi># puüstrã udameyasyàpatyam i¤ . udameyasyàpatye tataþ manuùyajàtitvàt striyàü ïãù .

#<audayika># triø udaye lagnakàle bhavaþ ñha¤ . lagnakàlabhave striyàü ïãp .

#<audarika># triø udare prasitaþ ñhak . àdyåne, (peyaka) udaramàtrapåraõàpekùake . %<ai÷varyavantaü raudraü ca ÷åra caõóamasåyakam . ekà÷inamaudarikamàsuraü satvamãdç÷am>% su÷rute tasyàsurasatvatvamuktam . amare vijigãùàvivarjitasya tathàtvamuktam . vijigãùà ca vigànecchà sà ca svodarapåraõàsaktatayà nindecchà tasyàþtyàga evàsya pravçttiþ . %<sarvamevaudarikasyàbhyavahàryàya kalpate>% nàña0

#<audarya># triø udare bhavaþ yat udaryaþ tataþsvàrthe aõ . 1 udarabhave'nalàdau . 2 abhyantarapraviùñe ca . %<sa tvayàràdhitaþ ÷uklovitanvan màmaka ya÷aþ . chettà te hçdayagranthimaudaryo brahmabhàvanaþ>% bhàgaø 3, 24, 5 .

#<audala># triø cikitagàlavakàlavavamanutantukuóilànàü vai÷vàmitradevaràtaudaleti àø ÷rauø 12, 14, 2, ukte cikitàdãnàü ùaõõàü pravararùibhede .

#<audavàpi># puüstrã udavàpasyàpatyam i¤ . udabàpàpatye striyàü ïãp . tasyedaü raivatikàø cha . audavàpãya tat sambandhini triø .

#<audavàhi># puø udavàhasyàpatyam i¤ . çgvedinàm pràcãnàvãtitayà tarpaõãyarùibhede . dvàda÷arùitarpaõànantaram . %<pràrcànãvãtã>% %<sumantujaiminivai÷ampàyanapailasåtrabhàùyabhàratamahàbhàratagharmbhàcàryàjànantibàhavigàrgyagautama÷àkalyabàmravyamàõóavyamàõóukeyà gàrgã vàcaknavã baóavà pràcãtheyã sulabhà maitreyã kaholaü kauùãtakaü paiïgyaü mahàpaiïgyaü suyaj¤aü sàïkhyàyanamaitareyaü mahaitareyaü ÷àkalaü bàùkalaü sujàtavaktramaudavàhiü mahaudavàhiü saujàmiü ÷aunakamà÷valàyanaü ye cànye àcàryàste sarve tçpyantviti>% à÷vaø gçø 3, 4, 4, trayoviü÷ati vàkyàti tatra kaholàdiùu arthàt tarpayàmãti÷abdaþ kàryaþ . sarvatra prativàkyaü tarpaõaïkuryàt %<ekamantràõi karmàõãti>% nyàyàt nàràø . %<audavàhe÷ca ÷àõóilyàcca ÷àõóilyaþ>% ÷ataø bràø 14, 7, 3, 26, vaü÷avarõane

#<auda÷vita># triø uda÷viti takrabhede saüskçtaþ aõ . uda÷vidråpatakre saüskçtabhakùvadravye . pakùe ñhak uda÷vitko'pyatra uda÷vidiva aïgulyàø ñhak . auda÷vitka tatsadç÷e triø .

#<audasthàna># triø udasthànaü ÷ãlamasya chatràø õa . 1 udasthàna÷ãle . udasthàne mavaþ utsàø a¤ . 2 udakasthànabhave ca .

#<audàrya># naø udàrasya bhàvaþ guõavacanatvàt ùya¤ . udàratàyàm . audàrya¤ca nàyakayorayatnasiddhasàtvikàlaïkàravi÷eùaþ . yathàha sàø daø %<÷obhà kànti÷ca dãpti÷ca màdhurya¤ca pragalbhatà . audàryaü dhairyamitthete saptaiva syurayatnajàþ>% iti vibhajya . %<audàryaü vinayaþ sadeti>% lakùitam . sàtvikapuruùaguõabheda÷ca yathàha tatraiva . %<÷obhà vilàso màdhuryaü gàmbhãryaüdhairyatejasã . lalitaudàryamityaùñau satvajàþ pauruùàguõàþ>% iti vibhajya . %<dànaü sapriyabhàùaõamaudàryaü ÷atrumitrayoþ samateti>% lakùitam . 2 vàkyasyàrthasampattau ca . %<sasauùñhavaudàrya vi÷eùa÷àlinãü vini÷citàrthàmiti vàcamàdade>% kiràø . %<audàryamarthasampattiþ>% malliø . tacca vàgguõabhedaþ %<saüskàravattvamodãryamityàdinà>% hemacaø vàgguõadar÷ane ukteþ .

#<audàsãnya># naø udàsãnasya bhàvaþ ùya¤ . ÷ubhà÷ubhayorupekùàyàm tàñasthye . %<paryàpto'si prajàþ pàtumaudàsãnyena vartitum>% raghuþ . 2 ràhitye 3 ràganivçttau ca %<na ca svabhàvapràptahantyathànuràgeõa na¤aþ ÷akyamapràptakriyàrthatvaü kalpayitum, hananakriyànivçttyaudàsãnyavyatirekeõa>% %<abhàvabuddhi÷caudàsãnthakàraõam>% tasmàt prasaktakriyànivçttyaudàsãnyameva %<bràhmaõona hantavya>% ityàdiùu pratiùedhàrthaü manyàmahe iti ca ÷àrãrakabhàùyam .

#<audàsya># naø udàste ud + àsa--ac tasya bhàvaþ ùya¤ . vairàgye ràga÷ånyatàyàm 2 manoyogavirahe . %<audàsya saüvidabalambita÷ånyamudràmasmindç÷ornipatitàmavagamya bhaimyàþ>% naiùaø %<kùauõãvilikhanahetorvayamapi kubjàþ kimaudàsyam>% padyàvalã .

#<audumbaraka># puø udumbarasya viùayode÷aþ ràjanyàø vu¤ . 1 udumbaraviùaye de÷e . tasya sasåha ityadhikàràt ràjanyàø vu¤ . 2 tatsamåhe naø .

#<audumbaràyaõa># puüstrã udumbarasya gotràpatyam naóàø phak . udumbarasya gotràpatye . anantaràpatyetu i¤ . audumbari tadãyànantaràpatye puüstrã striyàü ïãp .

#<audgàtra># naø udgàturdharmyam çdantatvàt a¤ . udgàtuþ çtvigbhedasya 1 dharmye %<svarityaudgàtra àhavanãye>% kàtyàø 25, 1, 8, udgàtçvedavihite bhreùe svarityàhavanãye juhoti karkaþ . udgàtuþ karma màvo và udgàtràø aõ . udgàtuþ uccairgànàtmake 2 karmaõi 3 tadbhàve ca .

#<audgàhamàni># puüstrã udagàhamànasyàpatyam i¤ tatoyåni phak tasya pailàø luk . 1 udgàhamànasyàpatye 2 tadãye yuvàpatye ca striyàü gauràø ïãù . tato mavàdau gahàø cha . audgàhamànãya tadbhavàdau triø .

#<audgrabhaõa># triø udgrahaõàya sàdhu aõ vedehasya bhaþ . årdhvagrahaõasàdhane %<sarvàõi ha vai dãkùàyàyajåüùyaudgrabhaõàni>% udgçbhnãte và eùo'smàllokàddevalokamabhi yaddãkùate ÷ataø bràø 3, 1, 4, 1, %<audgrabhaõàni juhoti sthàlyàþ sruveõàkçtyà iti pratimantram>% kàtyàø 7, 3, 16 . bhatvàbhàve audgrahaõamapyatra .

#<auddaõóaka># triø uddaõóasya sannikçùñade÷àdi arãhaõàø vu¤ . uddaõóasannikçùñade÷àdau .

#<auddàlaka># naø uddàlena uddalanena nirvçttaþ aõ saüj¤àyàü kan . %<pràyo valmãkamadhyasthàþ kapilàþ svalpakãñakàþ . kurbanti kapilaü svalpaü tat syàdauddàlakaü madhu>% ityukte valmãkakãñasambhçte madhuni %<auddàlakaü rucikaraü svaryaü kuùñhaviùàpaham . kaùàyamuùõamamla¤ca kañupàka¤ca pittakçt>% tadguõà vaidyakophàþ j¤eyàþ .

#<auddàlaki># puüstrã uddàlakasyarùerapatyas i¤ . uddàlakàpatye gautame çùau striyàü manuùyajàtitvàt ïãùa . tataþ yåni phak . auddàlakàyana tadãyayuvàpatye pràcyabharate tu vahvackatvàt tasya bahuùu luk . uddàlakàþ . tadãyayuvàpatyàni pràcyàni bhàratàni và

#<auddhatya># naø uddhatasya bhàvaþ . avinãtabhàve tacca %<asåyànya guõardhãnàmauddhatyàdyasahiùõatà>% sàø daø uktalakùaõam .

#<auddhàrika># triø uddhàràya uddhçtyadànàya prabhavati ñha¤ . vibhàgakàle uddhàràrthaü deye dravyabhede . %<viprasyauddhàrikaü deyamekàü÷a÷ca pradhànataþ>% manuþ .

#<audbhàri># puø udbhàrasyarùerapatyam i¤ . udbhàrarùeþ putre khaõóike çùau . %<khaõóika evaudbhàrirasya pràya÷cittaü veda>% ÷ataø bràø 1, 8, 34, 1 .

#<audbhijja># naø udbhidya jàyate jana--óa svàrthe'õ . pàü÷ulavaõe ràjaniø .

#<audbhida># naø udbhinatti ud + bhida--ka--svàrthe'õ . 1 pàü÷ulavaõe . %<audbhidaü pàü÷ulavaõaü yajjàtaü bhåmitaþ svayam . kùàraü guru kañusnigdhaü ÷leùmalaü vàtanà÷anamiti>% tasya guõàþ %<vidàryamåmiü nimnàü yanmahatyà dhàrayà sravet . tattoyamaudbhidaü nàma vadantãti maharùayaþ>% ityukte 2 jalabhede ca %<audbhidaü vàri pittaghnamavidàhyati÷ãtalam . prãõanaü madhuraü balyamãùadvàtakaraü laghu>% . vaidyakàntaram
     su÷rute àntarikùajalamuktvà %<tasyàlàbhe bhaumaü taccàkà÷aguõabahulaü tatpunaþ saptavidham . tadyathà kaupaü nàdeyaü sàrasaü tàóàkaü pràsravaõamaudbhidaücauõñhyamiti . tatra varùàsvàntarikùamaudbhidaü và seveta mahàguõatvàt>% ityàdi uktvà %<kaphaghna dãpanaü hçdyaü laghu prasravaõodbhavam . madhuraü pitta÷amanamavidàhyaudbhidam smçtam>% . tadguõàþ uktàþ . audbhidalavaõaguõàstu tatraiva . %<laghu tãkùõoùõamutkledi såkùmaü vàtànulomanam . sutiktaü kañusaüskàraü vidyàllavaõamaudbhidam>%

#<audbhidya># naø udbhidomàvaþ ùya¤ . vçkùàdãnàmutpattau . %<jaitraü ca ma audbhidyaü ca me yaj¤ena kalpantàm>% yajuø 18, 9, udbhidobhàvaþ audbhidyaü cåtàditarorutpattiþ vedadãø .

#<audyàva># triø udyàvasya vyàkhyànogranthaþ tatra bhavo và çgayanàø aõ . 1 udyàvavyàkhyànagranthe 2 tatra bhave ca .

#<audvàhika># triø udvàhakàle labdhaü dãyate và ñha¤ . vivàhakàle 1 labdhe dãyamàneca %<vidyàdhanantu yadyasya tattasyaiva dhanaü bhavet! maitryamaudvàhika¤caiva màdhuparkikameva ca>% smçtiþ %<pitçdravyàvinà÷ena yadanyat svayamarjayet . maitramauddhàhika¤caiva dàyàdànàü na tadbhavet>% yàj¤aø . tatsarvairavibhàjyam .

#<audvepa># triø udvepa + caturaryàm saïkalàø aõ . udvepena 1 nirvçtte 2 tatsannikçùñade÷àdau ca

#<audhasa># triø ådhasa idam aõ . ådhaþ sambandhini %<yavasaü jagdhyanudinaü naiva dogdhyaudhasaü payaþ>% bhàgaø 4, 10, 19, bhavàrthe tu ÷arãràvayavatvàt yat ådhasyamityeva . %<jadhasyamicchàmi tavopabhoktvum>% raghuþ . audhasyamiti kvacit pàñhaþ svàrthe'õantatayà samarthyaþ .

#<aunnetra># naø unnetuþ karma bhàvo và udgàtràdiø a¤ . unnetuþ 1 karmaõi unnayane 2 tadbhàve ca . tasya dhàrmàm çdantatvàt a¤ . 3 unneturdharmye ca .

#<aupakarõika># triø upakarõaü pràyabhavaþ ñhak . karõasamãpe pràyaprabhave . %<aupakarõikalocanaþ>% . bhaññiþ .

#<aupakalàpya># triø upakalàpaü bhavaþ parimusvàø ¤à . kalàpasamãpabhave .

#<aupakàyana># puüstrã upakasya gotràpatyaü naóàø phak . upakasya gotràpatye . bahutve dvandve'dvandve ca và phako luk . upakà upakàyanàþ . upakalàmakàþ aupakàyanalàmavàyanàþ .

#<aupagava># puüstrã upagatogaurasya upagurgopaþ tasyàpatyam aõ . 1 gopàlakaputre 2 tadyàjiputre ca lakùaõayà upagu÷abdastaghàjivipro'pi upagu÷abdenocyate %<yaü varõaü yàjavedyastu sa tadvarõatvamàpnuyàt . sadyovarùeõavarùai÷cetyevamevàbravãdbhçguþ>% hàrãtokteþ . tatsambandhini 3 lakùaõe 4 aïke 5 saüghe ca tasyàpatye tu striyàü ïãù . aupagavasyedam gotracaraõàt vu¤ pàø vu¤ . aupagavaka aupagavasambandhini %<tata àgata>% ityadhikàre %<gotràdaïkavat>% pàø vu¤ . aupagavaka tataàgate'rthe . teùàü samåhaþ gotrokùoùñretyàdinà vu¤ . aupagavaka tatsamåhe naø aupagavobhaktirasya %<gotrakùatriyàkhyebhyo bahulam vu¤>% pàø . aupagavaka tadbhaktiyukte tri

#<aupagavi># puüstrã upagato gàü giraü patitvena upagavogãùpatistasyàpatyam chàtro và i¤ . 1 gãùpaterapatye 2 tacchàtre uddhave puø %<kùaõamiva puline yamasvasustàü samuùita aupagavirni÷àü tato'gàt>% bhàgaø 3, 4, 28 %<aupagaviruddhavaþ>% ÷rãdharaþ

#<aupagrastika># puø upagrastaü gràsakàlaü bhåtaþ svasattayà vyàptaþ %<tamadhã÷cobhçto bhåtobhàvo và>% pàø ñha¤ . upagràsakàlasya svasattayà vyàpake 1 candre 2 sårye ca ÷abdara0

#<aupaca(ja)ndhani># puø upaca(ja)ndhanasyàpatyam i¤ . ÷uklayajabràhmaõa vaü÷ãye çùibhede . %<aupaca(ja)ndhaneraupaca(ja) ndhaniþ>% ÷ataø 14, 5, 5, 21 . 14, 7, 3, 26, bràhmaõe ca .

#<aupacàrika># puø upacàra + svàrthe--vinayàdiø ñhak . upacàre upacàra÷ca lakùaõayà bodhanam sevana¤ca . upacàraþ prayojanamasya ñha¤ . upacàrahetuke triø . striyàü ïãp . aupakàriko uktiþ .

#<aupacchandasika># triø upacchandasà nirvçttaü bàø ñhak . upacchandanena nirvçtte . %<àtanvànaü muràrikàntàsvaupacchasikaü hçdà vinodam>% chandoma¤jaø . %<gaóviùame'ùñau same kalàstà÷ca same syu rno nirantaràþ . na samàtra parà÷rità kalà>% iti vaitàlãyàdyalakùaõayukte %<paryante ryau tathaiva ÷eùamaupacchasikaü sudhãbhiþ>% vçø raø ukte 2 màtràvçtta bhede naø . %<puùpitàgràbhidhaü kecidaupacchasikaü viduþ>% ityukte 3 puùpitàgràkhyavarõavçttachandobhede ca .

#<aupajànuka># triø upajànu jànusamãpe pràyabhavaþ ñhak . jà nusamãpaparyantavyàpake %<pàõã yasyaupajànukau>% bhaññiþ .

#<aupatasvini># puø upatakhinasyàpatyam i¤ . upatastinasyàpatye ràmanàmake çùau . %<taduhovàca ràma aupatasviniþ>% ÷ataø bràø 4, 6, 1, 7 .

#<aupade÷ika># triø upade÷ena jãvati vetanàø ñhak . upade÷opajãvini . upade÷ena pràptaþ bàø ñhak . 2 upade÷ena pràpte ca

#<aupadravika># triø upadravamadhikçtya kçtogranthaþ ñhak . upadravàdhikàreõa su÷rutàntargate granthabhede sa ca %<athàta aupradravikamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ>% ityupakramya uttaratantràrgataþ su÷rutakçtaþ .

#<aupadraùñrya># puø upadraùñç + svàrthe ùya¤ . puruùamedhãye devabhede . %<viviktyai kùattàram, aupadraùñyàyànukùattàram>% yajuø 30, 93 . tatra tadudde÷enànukùattà dvàrapàlasevakaþ àlabhyatvena vihitaþ .

#<aupadharmya># aupadharma + svàrthe càturvaø ùya¤ . apakçùñadharme . %<lokàn dhnatàü mativimohamatipralobhaü ve÷aü vidhàya bahu bhàùyata aupadharmyam>% bhàgaø 2, 7, 78 .

#<aupadhenava># puø upagatàdhenurasya tasyàpatyam aõ . su÷rutokte dhanvantariü prati pra÷nakàrake çùibhede . kà÷ãràjaü divodàsaü dhanvantarimaupadhenavavaitaraõaurabhrapuùkalàvatakaravãryagopurarakùitasu÷rutaprabhçtayaþ åcuþ . %<aupaghenavamauramraü sau÷rutaü pauùkalàvatam>% su÷ruø .

#<aupadheya># naø upadhãyate ityupadhiþ rathàïgaü tataþ svàrthe óha¤a . rathàïge .

@<[Page 1574b]>@
#<aupanàyanika># triø upanayanaü prayojanamasya ñhak anu÷aø dvipadavçddhiþ kullåø vastutaþ upanàyana÷abdo'pi upanayanàrthe pràguktaþ tataþ ñhak ityeva nyàyyam . upanàyanaprayojanake vidhàne %<eùa proktodvijàtãnàmaupanàyaniko vidhiþ>% manuþ . upanàyanàya hitaþ ñhak . 2 upanayasàdhane ca . 2 brahmakùatravi÷àü kàla aupanàyanikaþ paraþ yàj¤aø .

#<aupanàsika># triø upanàsaü bhavaþ ñha¤ striyàü ïãp . nàsàsamãpabhave . %<dvirdvàda÷a nàsàyàü tàsàmaupanàsikà÷catasrastàþ pariharet>% su÷rutaþ .

#<aupanidhika># naø upànadhireva svàrthe ñhak . %<vàsanasthamanàkhyàya haste'nyasya yadarpyate . dravyaü tadaupanidhikaü pratideyaü tathaiva tat>% yàj¤aø vivçtirupanidhi÷abde dç÷yà .

#<aupaniùatka># triø upaniùadà taduktopade÷ena jãvati vetanàø ñhak . upaniùaduktopade÷enopajãvini .

#<aupaniùada># puø upaniùatsvevàbhivyajya te ÷aiùiko'õ . upaniùanmàtravedye 1 paramàtmani . %<tantvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi>% vçø uø . upaniùat brahmavidyà tasyà idam . 2 brahmapratipàdake vàkyàdau striyàü ïãp . %<vividhà÷caupaniùadãràtmasaüsiddhvaye ÷rutãþ>% manuþ . upaniùadi bhavaþ prakà÷yaþ tasyàvyàkhyàno granthovà çgayanàø aõ . upaniùatprakà÷ye 3 brahmaõi tasyàvyàkhyàne 4 granthe ca .

#<aupanãvika># triø upanãvi nãvisamãpe pràyabhavaþ ñhak . nãvisamãpe pràyabhave %<aupanãvikamarundha kila strã vallabhasya karamàtmakaràbhyàm>% màghaþ %<baddhodurbalarakùàrthamasiryenaupanãvikaþ>% bhaññiþ .

#<aupapakùya># triø upapakùaü bàhumålaü tasyedam ùya¤ . bàhumålasambandhini . %<tasmàdimàþ prajà loma÷à jàyante yasmàdàsàü punariva ÷ma÷råõyopapakùyàõi durvãraõàni jàyante>% ÷ataø bràø 11, 4, 1, 6 . %<upapakùaü bàhumålaü tatsambandhãni>% bhàø .

#<aupapattika># triø upapattyà kalpitam ñhak . upapattyà 1 kalpite 2 yukte . %<aupapattikamàhàraü prayacchasveti bhàrata!>% bhàø anuø 92 aø .

#<aupapàtika># triø upapàtena upapàtakena gobadhàdinà saüsçùñaþ ñhak . upapàtakaiþ saüsçùñe %<pitçdviñ patitaþ ùaõóo ya÷ca syàdaupapàtikaþ>% nàraø %<ya÷ca syàdupapàtakãti>% prakà÷avçta pàñhaþ .

#<aupabàhavi># puüstrã upavàhorapatyam bàhvàø i¤ . ucagata bàhorapatye .

@<[Page 1575a]>@
#<aupabhçta># triø upabhåtà pàtreõa sa¤citaþ ÷aiùiko'l . 1 upabhçtpàtreõa sa¤cite haviràdau . %<brahmànuj¤àto'nuyàjaistribhi÷caratyaupabhçtaü samànãya>% kàtyàø 3, 5, 2 avyaryu raupabhåtamàjyaü sa÷eùaü juhvàü samànãya karkaþ . tasyedam aõ . 2 upabhçtsambandhini %<aupabhçtàsàdanam>% kàtyàø 5, 4, 28, aupabhçtamupabhçtsambandhyàsàdanam karkaþ . %<savyà ÷roõirityaupabhçtàni>% kàtyàø 6, 7, 7 .

#<aupamanyava># puüstrã upamanyorapatyaü vidàø a¤ . upamanyorapatye striyàü ïãp . %<pràcãna÷àlaaupamanyavaþ satyayaj¤aþ pauluùiþ>% . %<aupamanyava! kiü tvamàtmàna mupàssva?>% iti ca chàø uø .

#<aupamika># triø upamayà nirdiùñaþ ñhak . upamayànirdiùñe . %<abhràtçkàyà ityanivàhi aupamikaþ>% %<madhu somami tyaupamikaü màdyateþ>% %<pãpilikàmadhyetyaupamikaü pãpilikà pelatergatakaþ>% iti ca niruø .

#<aupamya># naø upamà + càtu svàrtheùya¤ . 1 upamàyàm 2 sàdç÷ye %<pràõà yathà no'bhãùñà bhåtànàmapi te tathà . àtmaupamyena sarvatra yàü kurvanti sàdhavaþ>% hitopaø . àtmaugamyena sarvatraü gãtà %<sà pårõà yadi sàmànyadharma aupamyavàci ca>% . %<aupamyavàcino lopasamàse taddhite dvidhà>% iti ca sàø daø .

#<aupayaja># triø upayajaidam aõ . upayajaþ sambandhini upa yañ ca tacchabde dar÷itaþ . %<màrjite preùyatyagnãdaupayajànaïgàrànàharati>% kàtyàø 6, 9, 7,

#<aupayika># triø upa + aya--gha¤ upàyastena labdhaþ ñhak hrasva÷ca . 1 upàyalabdhe, 2 yukte nyàyàgatabastuni ca . %<etattava mahàràja! putreùu teùu caiva hi . vçttamaupayikaü manye bhãùmeõa saha bhàrata!>% bhàø àø 204 aø . striyàü ïãpra . %<nacaivaupayikã bhàryà mànuùã kçpaõà tava>% bhàø vaø 280 aø %<yadatraupayikaü kàryaü taccintayitumarhasi>% bhàø uø 177 aø . upàyaeva vinayàø svàrthe ñhak hrasva÷ca . 3 upàye puø . %<÷ivamaupayikaü garãyasãm>% kiràø . %<aupayikam upàyam>% malliø .

#<aupayaugika># triø upayogaþ prayãjanamasya ñha¤ . upayoganimitte %<athàtaþ snehaupayaugikaü cikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ>% su÷ruø striyàü ïãù .

#<aupariùña># triø upariùñàt bhavaþ aõ . amehakvatasitrebhya eva vàrtiø niyamàt na tyap ñilopaþ . upariùñàdbhave .

@<[Page 1575b]>@
#<auparodhika># triø uparodhaþ prayojanamasya ñhak . 1 uparodhanimitte 2 pailave daõóe puø hemacaø .

#<aupala># tniø upalàdàgataþ ÷uõóikàø aõ . 1 àyasthàna råpopalàdàgate . upalasyedam aõ . 2 prastarasambandhini %<yathà plavenaupalena nimajjatyudake taran>% manuþ .

#<aupavasathika># triø upavasathe bhavaþ ñha¤ . upavasathakartavye karmàdau . upavasatha÷ca gràmaþ yàgapårvadivasa÷ca upavasatha÷abde uktaþ . ùya¤ aupavasathya tatràrthe . %<agnipraõayanãyà aupavasathye'niyamaþ>% à÷vaø ÷rauø 4, 1, 26 . svàrthe ùya¤ . yàgapårbadine ca . %<aupavasathye'hni>% ÷rutiþ .

#<aupavastra># naø upavastrameva praj¤àø aõ . 1 upavastre upavastuþ karma aõ . 2 upavàse . upavastà pràpto'syeti vigçhya %<çtoraõ>% pàø såtrapradar÷anaü pràmàdikameva . tatra çtu÷abdasyaiva grahaõaü na tu çdantasya tathàtve çto'õ ityeva syàt àrtavamityudàharaõaü càsaïgatam iti bodhyam %<màùàn madhumasåràü÷ca varjavedaupavastrakçt>% smçtiþ

#<aupavàsa># triø upavàse dãyate vyuùñàø aõ . upavàsavrate dãyamàne dravye .

#<aupavàsika># triø upavàse sàghu guóàø ñha¤ . 1 upavàse sàdhau . tasmai prabhavati santàpàø ñha¤ . 2 upavàsasamarthe ca

#<aupavàsya># naø upavàsa + càturvaø svàrtheùya¤ . upavàse %<lakùmaõena yadànãtaü pãtvà vàri samàhitaþ . aupavàsyaü tadà'kàrùãdràghavaþ saha sãtayà>% ràmàø .

#<aupavàhya># puø upavàhya eva svàrthe'õ . upavàhane rathàdau %<aupabàhyaþ kuverasya sàrvabhauma ini ÷rutaþ>% ràmàø . sarvàsu bhåmiùu viditaþ aõ . sàrvabhauma ityarthaþ .

#<aupavindavi># puüstrã . upavindorapatyam bàhvàø i¤ . upavindorapatye striyàü ïãp .

#<aupave÷ika># triø upave÷ena jãvati vetanàø ñha¤ . upave÷enopajãvini .

#<aupa÷leùika># triø upa÷leùeõa nirvçttaþ ñhak . ekade÷ena sambaddhe àdhàrabhede %<aupa÷leùiko vaiùayiko'bhivyàpaka÷cetyàdhàra stridhà>% siø kauø .

#<aupasaükramaõa># triø upasaükramaõe dãyate vyuùñàø aõ . upasaükramaõe deye striyàü ïãp .

#<aupasada># puø upasacchabdo'sminnasti vimuktàø aõ . upasacchabdayukte 1 svàdhàye 2 anuvàke ca . upasat samãpasthànaü tadastyasya praj¤àø aõ . 3 dvandve %<prajàpatikàmasyaupasadaþ>% kàtyàø 22, 10, 13 . %<aupasadodvandvaþ>% karkaþ

@<[Page 1576a]>@
#<aupasargika># triø upasargàya prabhavati santàpàø ñha¤ . upasargasamarthe . sa ca su÷rutoktaþ rogabhadaþ yathà %<vyàdhivi÷eùàstu pràgabhihitàþ sarva evaite trividhàþ sàdhyà yàpyàþ pratyàkhyeyà÷ca tatraitàn bhåyastridhà parãkùeta kimasàvaupasargikaþ pràkkabalo'nyalakùaõa iti tatraupasargiko yaþ pårvotpannaü vyàdhiü jaghanyakàlajàto vyàdhirupasçjati sa tanmåla evopadrava sambhavaþ>% iti . vaidyakàntare tu %<kapho'nulomavàtena yadi pittànugo bhavet . sveda÷aityàdibhirjuùñastadà bhavati mànavaþ . pratilomaþ punastena svàsthyamàyàti tatkùaõàt . aupasargika evànyaþ sannipàta udàhçtaþ>% ityukte 2 vàtàdisannipàte ca . 3 daivàriùña såcake grahadausthyàdau . 4 upasargasambandhini triø ÷abdakalpadrumaþ . tanmålaü mçgyam sambandhinyarthe ñhako'smaraõàt koùàntaràbhàvàcca .

#<aupasthàna># triø upasthànaü ÷ãlamasya chatràø õa . upasthànadhãle upàsake .

#<aupasthànika># triø upasthànena sevanena jãvati vetanàüø ñhak . sevanopajãvini .

#<aupasthya># naø upasthasya bhàvaþ karma và ùya¤ . upasthavyàpàrasàdhye sukhe . %<aupasthyajaihmyakàrpaõyàt>% bhàgaø 7, 15, 16 %<aupasthyajaihmyaü bahu manyamànaþ>% bhàgaø 7, 6, 14 . aupasthyaü÷ai÷nyaü jaihya¤ca sukham ÷rãdharaþ .

#<aupahàrika># triø upahàràya sàdhu ñhak . upahàràrthe dravye %<paramànnena yo dadyàt pitéõàmaupàhàrikam>% bhàø anuø 6030 ÷loø .

#<aupàdhika># triø tena nirvçttaþ bàø ñha¤ . upàdhikçte striyàü ïãp %<råóhaü saïketavannàma saiva saüj¤eti kãrtyate . naimittikã pàribhàùikyaupàdhikyapi tadbhidà>% ÷abda÷a0
     puruùasya bandhastu aupàdhika eva na naimittikaþ nàpi tàttvikaþ ityetat sàüø såø màùyayormirõãtaü yathà %<na svabhàvato vaddhasya mokùasàdhanopade÷avidhiþ>% så0
     duþkhàtyantanivçttermokùatvasyoktatayà bandho'tra duþkhayogaeva tasya bandhasya puruùe na svàübhàvikatvaü vakùyamàõalakùaõa õamasti yato na svabhàvato baddhasya mokùàya sàdhanopade÷asya vidhiranuùñhànaü niyojyànàü ghañate . na hyagneþ svà bhàvikàdauùõyànmokùaþ sambhavati . svàbhàvikastha yàvaddravyabhàvitvàdityarthaþ . taduktamã÷varagãtàyàm .
     %<yadyàtmà malino'svaccho vikàrã syàt svabhàvataþ . na hi tasya bhavenmuktirjanmàntara÷atairapi>% .
     %<yasmin sati kàraõavilambàdvilambo yasyotpattau na bhavati tasya tat svàbhàvikamiti svàbhàvikatva lakùaõam . nanu sarvadopalambhàpatterduþkhasya svàbhàvikatva÷aïkaiva nàstãti cenna triguõàtmakatvena cittasya duþkhasvabhàvatve'pi satvàdhikyenàbhibhavàt sadà duþkhànupalabdhivadàtmano'pi tadanupalabdhisambhavàt . duþkhasvàbhàvikatvavàdibhirbaurdha÷cittasyaivàtmatàbhyupagamàcca . athaivamàtmanà÷àdeva mokùo'stviti cenna . ahaü baddho vimuktaþ syàmiti bandhasàmànàdhikaraõyenaiva mokùasya puruùàrthatvàditi . mavatvananuùñhànaü tena kimityata àha>% bhàø . %<svabhàvasyànapàyitvàdananuùñhànalakùaõamapràmàõyam>% såø .
     svabhàvasya yàvaddravyabhàvitvànmokùàsambhavena tatsàdhanopade÷a÷ruterananuùñhànalakùaõamapràmàõyaü syàdityarthaþ bhàø . nanu ÷rutibalàdevànuùñhànaü syàt tatràha . %<nà÷akyopade÷avidhirupadiùñe'pyanupade÷aþ>% såø .
     nà÷akyàya phalàyopade÷asyànuùñhànaü sambhavati . yata upadiùñe'pi vihite'pya÷akyaopàye sa upade÷o na bhavati . kintåpade÷àbhàsa eva %<bàdhitamarthaü vedo'pi na bodhayatãti>% nyàyàdityarthaþ bhàø . atra ÷aïkate . %<÷uklapañavadvãjavaccet>% såø .
     %<nanu svàbhàvikasyàpyapàyo dç÷yate . yathà ÷uklapañasya svàbhàvikaü ÷auklyaü ràgeõàpanãyate . yathà ca vojasya svàbhàvikyapyaïkura÷aktiragninàpanãyate . ataþ ÷uklapaña vadbãjavacca svàbhàvikasya bandhasyàpyapàyaþ puruùe sambhavatãti tadvadeva tatsàdhanopade÷aþ syàditi cedityarthaþ>% bhàø samàdhatte . %<÷aktyudbhavànudbhavàbhyàü nà÷akyopade÷aþ>% såø .
     %<uktadçùñàntayorapi nà÷akyàya svàbhàvikàyopa de÷o lokànàü mavati . kutaþ ÷aktyadbhavànudbhavàbhyàm dçùñàntadvaye hi ÷auklyàderàvirbhàvatirobhàvàveva bhavataþ na tu ÷auklyàïkura÷aktyorabhàvo bhavati . rajakàdivyàpàrairyogisaïkalpàdibhi÷ca raktapañabhçùñavãjayoþ punaþ ÷auklyàïkura÷aktyàvirbhàvàdityarthaþ . nanvevaü puruùe'pi duþkha÷aktitirobhàva eva mokùo'stviti cenna duþkhàtyantanivçttereva loke puruùarthatvànumànàt ÷rutismçtyoþ puruùàrthatvasiddhe÷ca na tu dçùñàntayoriva tirobhàvamàtrasyeti . ki¤ca duþkha÷aktitirãbhàvamàtrasya mokùatve kadàcidyãgã÷varasaïkalpàdinà ÷aktyudbhavasya bhçùñavãjeùviva mukteùvapi sambhavenànirmokùàpattiriti>% màø . svabhàvato bandhaü niràkçtya nimittebhyo'pi bandhamapàkaroti såtrajàtena . puruùe duþkhasya naimittikatve j¤ànàdyupàyocchedyatvaü na ghañeta . anàgatàvasthasåkùmaduþkhasya yàvaddravyabhàvitvàdityà÷ayena naimittikatvaü niràkriyate . %<na kàlayogato vyàpino nityasya sarvasambandhàt>% såø .
     %<nàpi kàlasambandhanimittakaþ puruùasya bandhaþ kutaþ? vyàpino nityasya kàlasya sarvàvacchedena sarvadà muktàmuktasakalapuruùasambandhàt sarvàvacchedena sadà sakalapuruùàõàü bandhàùatterityarthaþ . atra ca prakaraõe kàlade÷akarmàdãnàü nimittatvasàmànyaü nàpalapyate ÷rutismçtiyuktimiþ siddhatvàt . kintu yannaimittikatvaü pàkajaråpàdivannimittajanyatvaü tadeba bandhe pratiùidhyate puruùe bandhasyaupàdhikatvàbhyupagamàt . nanu kàlàdinimittakatve'pi sahakàryantarasambhavàsambhavàbhyàü vyavasthà syàditi cet evaü sati yatsaüyoge satyava÷yaü bandhastatraiva sahakaþriõi làghavàdbandho yuktaþ puruùe bandhavyavahàrasyaupàdhikatvenàpyupapatteriti kçtaü naimittikatveneti>% bhàø %<na de÷ayogato'pyasmàt>% såø . %<de÷ayogato'pi na bandhaþ kutaþ? asmàt pårvasåtroktànmuktàmuktasarvapuruùasambandhàt muktasyàpi bandhàpatterityarthaþ>% bhàø . %<nàvasthàto dehagharmatvàt tasyàþ>% såø . %<saïghàtavi÷eùaråpatàkhyà deharåpà yàvasthà na tannimicato'pi puruùasya bandhaþ . kutaþ? tasyà avasthàyà dehadharmatvàt acetanadharmatvàdityarthaþ . anyadharmasya sàkùàdanyabandhakatve'tiprasaïgàt . muktasyàpi bandhàpatterityarthaþ>% bhàø . nanu puruùasyàpyavasthàyàü kiü bàdhakaü tatràha . %<asaïgo'yaü puruùa iti>% såø . iti ÷abdo hetvarthe . puruùasyàsaïgatvàdavasthàyà dehamàtradharmatvamiti pårvasåtreõànvayaþ . puruùasyàvasthàråpavikàrasvãkàre vikàrahetusaüyogàkhyaþ saïgaþ prasajyeteti bhàvaþ . asaïgatve ca ÷rutiþ . %<sa yadatra ki¤cit pa÷yatyananvàgatastena bhavati asaïgo hyayaü puruùa>% iti . saïga÷ca saüyogamàtraü na bhavati . kàlade÷asambandhasya pårvamuktatvàt . ÷ratismçtiùu padmapatrasthajaleneva padmapatrasyàsaïgatàyàþ puru ùàsaïgatàyàü dçùñàntatà÷ravaõàcca bhàø . %<na karmaõànyadharmatvàdatiprasakte÷ca>% såø . %<na hi bihitaniùiddhakarmaõàpi puruùasya bandhaþ karma õàmanàtmadharmatvàt . anyadharmeõa sàkùàdanyasya bandhe ca muktasyàpi bandhàpatteþ . nanu svasvopàdhikarmaõà bandhàïgãkàre nàyaü doùa ityà÷ayena hetvantaramàha . atiprasakte÷ceti . pralayàdàvapi duþkhayogaråpabandhàpatte÷cetyarthaþ . saha kàryantaravilambato vilambakalpanaü ca pràgeva niràkçtaü na kàlayogata ityàdisåtra iti>% bhàø .
     nanvevaü duþkhayegaråpo'pi bandhaþ karmasàmànàdhikaraõyànurodhena cittasyaivàstu duþkhasya cittadharmatàyàþ siddhatvàt . kimarthaü puruùasyàpi kalpyate bandha ityà÷aïkàyàmàha %<vicitrabhogànupapattiranyadharmatve>% såø . duþkhayogaråpabandhasya cittamàtradharmatve vicitrabhogànupapattiþ . puruùasya hi duþkhayogaü vinàpi duþkhasàkùàtkàràkhyabhogasvãkàre sarvapuruùaduþkhàdãnàü sarvapuruùabhogyatà syànniyàmakàbhàvàt . tata÷càyaü duþkhabhoktàyaü ca sukhabhoktetyàdiråpabhãgavaicitryaü nopapadyetetyarthaþ . ato bhogavaicitryopapattaye bhoganiyàmakatayà duþkhàdiyogaråpo bandhaþ puruùe'pi svãkàryaþ . sa ca puruùe duþkhayogaþ prativimbaråpa eveti pràgevoktam . prativimba÷ca svopàdhivçttereva bhavatãti na sarvapuüsàü sarvaduþkhabhogaþ iti bhàvaþ . %<cittavçttibhoge ca puruùasyànàdiþ svasvàmibhàvaþ sambandho heturiti>% yogabhàùyàdayaü siddhàntaþ siddhaþ . citte ca puruùasya svatvaü svabhuktavçttivàsanàvattvamiti . yata ta cittasyaiva bandhamokùau na puruùasyeti ÷rutismçtiùu gãyate tadvimbaråpaduþkhayogaråpaü pàramàrthikaü bandhamàdàya bodhyam bhàø . sàkùàt prakçtinimittakatvamapi bandhasyàpàkaroti . %<prakçtinibandhanàccenna tasyà api pàratantryam>% såø . %<nanu prakçtinimittàdbandho bhavatviti cenna yatastasyà api banthakatve saüyogapàratantryamuttaratra vakùyamàõamasti . saüyogavi÷eùaü vinàpi bandhakatve pralayàdàvapi duþkhasambandhaprasaïgàdityarthaþ . prakçtinibandhanà cediti pàñhe tu prakçtinibandhanà cedbaddhatetyarthaþ>% bhàø . ato yatparatantrà prakçtirbandhakàraõaü sambhavet tasmàdeva saüyogavi÷eùàdaupàdhiko bandho'gnisaüyogàjjalauùõyavaditi svasiddhàntamanenaiva prasaïgenàntaràla evàvadhàrayati . %<na nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvasya tadyogastadyogàdçte>% såø . tasmàt tadyogàdçte prakçtisaüyogaü vinà na puruùasya tadyogo bandhasamparko'sti . api tu sa eva bandhahetuþ . bandhasyaupàdhikatvalàbhàya na¤dvayena vakrokti . yadi hi bandhaþ prakçtisaüyogajanyaþ syàt pàkajaråpavat tadà tadbadeba tadviyoge'pyanuvarteta . na ca dvitãyakùaõàderduþkhanà÷akatvaü kalpyaü kàraõanà÷asya kàryanà÷akatàyàþ këptatvena tenaivopapattàvadhikà'kalpanàt . vçttirhi duþkhàderupàdànam . ato dãpa÷ikhàvat kùaõabhadbhuràyà vçtterà÷uvinà÷itvenaiva taddharmàõàü duþkhecchàdãnàü vinà÷aþ sambhavatãti . ataþ prakçtiviyoge bandhàbhàvàdaupàdhika eva bandho na tu svàbhàviko naimittiko veti . tathà tatsaüyoganivçttireva sàkùàddhànopàya ityapi vakroktiphalam . tathà ca smçtiþ %<yathà jvaladgçhà÷liùñaü gçhaü vicchidya rakùyate . tathà sadoùaprakçtivicchinno'yaü na ÷ocati>% . vai÷epikàõàmiva pàramàrthiko duþkhayoga iti bhramo mà bhådityetadarthaü nityetyàdi . yathà svabhàva÷uddhasya sphañikasya ràgayogo na japàyogaü vinà ghañate tathaiva nitya÷uddhàdisvabhàvasya puruùasyopàdhisaüyogaü vinà duþkhasaüyogo na ghañate svato duþkhàdyasambhavàdityarthaþ tathàha saure %<yathà hi kevalo raktaþ sphañiko lakùyate janaiþ>% . ra¤jakàdyupadhànena tadvat paramapåruùaþ . nityatvaü kàlànavacchinnatvam . ÷uddhàdisvabhàvatvaü ca nitya÷uddhatvàdikam . tatra nitya÷uddhatvaü sadà pàpapuõya÷ånyatvam . nityabuddhatvamaluptacidråpatvam . nityamuktatvaü sadà pàramàrthikaduþkhàyuktatvam . prativimbaråpaduþkhayogastvapàragàrthiko bandhaþ iti bhàvaþ . àtmano nitya÷uddhatvàdau ca ÷rutiþ . %<ayamàtmà sanmàtro nitya ÷uddhaþ buddhaþ satyo mukto nira¤jano vibhurityàdiþ>% bhàø .
     ayameva pakùo vedàntibhirapyaïgãkçtaþ %<tadguõasàratvàdityàdi>% ÷àø såtrabhàùye %<na hi buddherguõairvinà kevalasyàtmanaþ saüsàritvamasti buddhyupàdhidharmàdhyàsanimittaü hi kartçtvabhoktçtvalakùaõaü saüsàritvamakarturabhoktu÷càsaüsàriõonityamuktasya sata àtmanaþ>% iti %<yàvadàtmabhàvitvàdityàdi>% ÷àø såtrabhàùye ca %<yàvadeva càyaü buddhyupàdhisambandhastàvadeva càsya jãvatvaü saüsàritva¤ca . paramàrthatastu na jãvonàma buddhyupàdhiparikalpitasvaråpavyatirekeõa>% iti ca saüsàritvasya buddhyupàdhisaübandhàdhãnatayaupàdhikatvasyokteþ . ivàüstu vi÷eùaþ etanmate bandhasyeva jãvabhedasyàpi aupàdhikatvaü tadapi ÷àüø såø bhàùyayornirõãtaü yathà %<ataeva copamà(jala)suryakàdivat>% såø ataeva càyamàtmà caitanyasvaråponirvi÷eùo vàïmanasàtãtaþ parapratiùedhenopadi÷yate ataeva càsyopàdhinimittàmapàramàrthikãü vi÷eùavattàmabhipretya jalasåryakàdivadityupamopà dãyate mokùa÷àstreùu %<yathàhyayaü jyotiràtmà vivasvànapobhinnà bahudhaiko'nugacchan . upàdhinà kriyate bhedaråpodevaþ kùetreùvevamajo'yamàtmeti>% . %<ekaeva tu bhåtàtmà bhåte bhåte vyavasthitaþ . ekadhà bahudhà caiva dç÷yate jalacandravaditi caivamàdiùu . atra patyavasthãyate>% bhàø . %<ambuvadagrahaõàttu na tathàtvam>% såø . na jalasåryàditulyatvamihopapadyate tadvadagrahaõàt . såryàdibhyohi mårtebhyaþ pçthagabhåtaü viprakçùñade÷aü mårta¤ca jalaü gçhyate tatra yuktaþ såryàdiprativimbodayonatvàtmà mårtaþ nacàsmàt pçthagbhåtà viprakçùñade÷à÷copàdhayaþ, sarvagatatvàt sarvànanyatvàcca tasmàdayukto'yaü dçùñànta iti . atra pratividhãyate . bhàø %<vçddhvihràsamàtra mantarbhàvàdubhayasàma¤jasyàdevam>% såø . yukta eva tvayaü dçùñàntaþ vivakùitàü÷asambhavàt na hi dçùñàntadàrùñàntikayoþ kvacitka¤cidvivakùitamamaü÷aü muktvà sarvasàråpyaü kenaciddar÷ayituü ÷akyate sarvasàråpye hçi dçùñàntadàrùñàntikabhàvoccheda eva syàt . na cedaü svamanãùayà jalasåryakàdidçùñàntapraõaya nam . ÷àstrapraõãtasya tvasya prayojanamàtramupanyasyate . kiüpunaratra vivakùitaü sàråpyamiti? taducyate vçddhihràsamàtrami ti . jalagataü hi såryaprativimbaü jalavçddhau vardhate jalahràse hrasate jalacalane calati jalabhede bhidyate ityevaü jaladharmànuvidhàyi bhavati na tu paramàrthataþ såryasya tathàtvamasti evaü paramàrthato'vikçtamekaråpamapi sadbyahma dehàdyupàdhyantarbhàvàdbhajataevopàdhidharmàn vçddhihnàsàdãn evamubhayordçùñàntadàrùñàntikayoþ sàma¤jasyàdavirodhaþ bhàø . %<dar÷anàcca>% såø . dar÷ayati ca ÷rutiþ parasyaiva brahmaõodehàdiùu pàdhiùvanuprave÷am %<puraþ sa cakre dvipadaþ pura÷cakre catuùpadaþ . puraþ sa pakùã bhåtvà puraþ puruùa avi÷aditi>% %<anena jãvenàtmanànupravi÷yeti>% ca tadyuktametat .
     upàdhireva vinayàø svàrthe ñha¤ . sàdhyasamavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvaråpe pràgukte upàdhau %<anaupàdhikovyàptiþ>%, anumàø ciø .

#<aupàdhyàyaka># triø upàdhyàyàdàgataþ vu¤ . upàdhyàyàllabdhe

#<aupànahya># puø upànahe ayam . %<tidarthaü vikçteþ prakçtau>% pàø ityadhikàre ¤ya . upanadråpavikàrasàdhane tatprakatau 1 mu¤je 2 carmaõi naø .

#<aupàvi># puüstrã upàvasyàpatyam i¤ . upàvarùerapatye %<tatra aupàvinaiva jàna÷rutàyanena pratyavaråóham>% ÷ataø bràø 5, 1, 1, 5 . striyàü ïãp .

#<aupàsana># triø upàsyate pratidinamityupàsano gçhyo'gnistatra bhavaþ aõ . gçhyàgnau kartavye sàyaüpràtarhomàdau karmaõi . gçhyàgni÷ca vivàhàgniþ . tatra kartavyaü dar÷itaü %<naupàsana÷ruteþ>% kàtyà 01, 1, 2, yaduktam vaitànikeùvevàgniùu÷rautaü smàrtaü ca kartavyamiti tanna kutaþ? aupàsana÷ruteþ yata àhitàgnerapyaupàsanaþ ÷råyate pitçmedhe %<advàreõaupàsanaü nirasyatãti>% yadi smàrtamapi vaitànikeùveva kriyate tadà àhitàgneþ pitçmedhe aupàsanadar÷anaü na syàt asti ca . tasmàt smàrtànyaupàsane kartavyànãti tathà ca smçtiþ smàrtaü karma vivàhàgnau kurvãta pratyahaü gçhã . dàyakàlàhçte vàpi ÷rautaü vaitànikàgniùviti . %<tasmin gçhyàõãtyàpastambasmaraõàcca>% . gçhàya hitaü gçhyam gçha÷abda÷ca dampatyorvartate tasminnityàvasathye . ata÷ca yatki¤ciddampatyorhitaü karma ÷àntika pauùñika vratàïgahomàdikaü smàrtaü tat sarvamàvasathye'gnau bhavatãti . tathà ca khàdiragçhyasåtrakàrikàyàm %<homànàtmàrthapatnyarthàn kçtsnànaupàsane na ca . paràrthànekade÷e'gnau sa cànte laukiko bhavet>% ata eva kàtyàyanaþ (karmapradàpe) %<na sve'gnàvanyahomaþ syànmuktvaikàü samidàhutim . svakarma satkriyàrtha÷ca yàvannàsau prajàyate . agnistu nàmagheyàdau home sarvatra laukikaþ . na hi pitrà samànãta putrasya bhavati kvacit>% . ata÷ca sãmantonnayanamapi smàrtàgnàveva kàryam . apica àdhànenotpàditànàü gàrhapatyàdãnàmagnãnàm prayojanàpekùàyàü satyàü %<gàrhapatye harvãùi ÷rapayatyàhavanãye juhoti dakùiõàgnàvanvàhàryaü pavatãti>% pratyakùavacananirdiùñaireva prayojanairniràka ïkùàõàm na sàmarthyamàtreõoktàdanyatra viniyogaþ kalpayituü ÷akyate . tasmàt smàrtànyaupàsana eva kàryàõi iti karkaþ .
     vidhànapàø tasyàrambhakàlàdi niråpitaü yathà gçhyapari÷iùñe %<atha nityaupàsanaü tasya satayamàrambhaü>% iti . ÷aunako'pi yasminnahni vivàhaþ syàtsàyamàrabhya tasya tu . paricaryàü vivàhàgnervidadhãta svayaü dvijaþ . yadi ràtrau vivàhàgnirutpannaþ syàttathà sati . upakramottara syàhnaþ sàyaü paricaredamumiti . idamapi navanàóyatikramedçùñavyam . tathà càpastambasåtre bhàùyakçtsudar÷anàcàryaþ . %<asyacàrambhaõaü ràtràveva yadi nava nàóyonàtãtàþ . atãtà÷cet paredyuþ sàyamevàgnihotrabelàyàmàrambha iti>% . anyatràpi . %<pràtarhome saïgavàntaþ kàlastvanudite 'tha và . sàyamastamite homaþ kàlastu navanàóiketi>% . atrànuditahomakàlastu vàjasaneyinàü veditavyaþ . tathà ca kàtyàyanasåtram . %<aupàsanasya paricaraõamastamitànuditayoriti>% . teùàmaupàsanasamàrambho'pi caturthãhomànantaramàhite'gnau bhavati na tu vivàhàgnau %<àvasathyàdhànaü dàrakàle dàyàdyakàle veti>% kàtyàyanasåtràt tadbhàùyamapi . %<dàrakàla÷caturthyuttarakàlaþ . dàyàdyakàlodhanavibhàgakàla iti>% aupàsanàtpårbaü yadi vivàhàgniþ ÷àmyeta tadà pràya÷citamuktaü vi÷vàdar÷e %<udvàhaupàsanàt pårbamanale ÷àntimàgate . sthàlãpàkaü tataþ kçtvà hyaupàsanamathàcaret . navanàóãbhya årdvaü cetsthàlãpàkobhavettu vai . aupàsane tadà kuryàt paredyuþ sàyamevaceti>% . tasya pràduùkaraõakàla uktaþ à÷valàyanasåtre %<tasyàgnihãtreõa pràduùkaraõahomamakàlau vyàkhyàtàviti>% tatkàrikàyàmapi . %<jvàlayedaparàhõe'gnimastaü yàte divàkare . paryuhyàgniü paristãrya paryukùya ca tataþ paramiti>% . spaùñamàha kàtyàyanaþ . %<sårye tu ÷ailamapràpte ùaóviü÷adbhirihàïgulaiþ . pàduùkaraõamagnãnàü pràtaràsomadar÷anam>% . tathà %<duhitrà stuùayà vàgniviühàro na virudhyate . nilepanaü ca pàtràõàmupalepanameva ceti>% . uktakàle pràduùkaraõàbhàve pràya÷citta muktam à÷valàyana kàrikàyàm . %<pràya÷cittaü vi÷eùeõa yatra noktaü bhavedbidhiþ . hotavyàjyàhutistatra bhårbhuvaþsvaritãti ceti>% . kàtyàyanaþ anuditàstamayalakùaõamàha . %<ràtrestu ùoóa÷e bhàge grahakùanatrabhåùite . kàlaü tvanuditaü j¤àtvà tatra homaü prakalpayet>% . tathà %<yàvatsamyaïgabhàsante nabhasyçkùàõi sarvataþ . na ca lauhityamàyàti tàvatsàyaü tu håyate>% . atrà÷valàyanàdãnàü home mukhyakàlamàha candrikàyàmatriþ %<hastàdårdhvaü raviryàvadbhåbhiühitvà na gacchati . tàvaddhomavidhiþ puõyonànyo'bhyuditahominàm . ràtrau pradoùo mukhyaþsyàditi vedavido viduriti>% . atra gauõakàlamàha ÷aunakaþ %<pa÷càdastamayàtkàloyobhavettrimåhårtakaþ . sa sàyaühomakàlaþsyàt pradoùànta udàhçtaþ . yastu ùaónàóikàkàlaþ pa÷càdevodayàdraveþ . sa homakàlo vipràõàü saïgavànta iti smçta>% iti . yadi gauõakàlo'pyatotastadà gçhyapari÷iùñepràya÷cittamuktam %<nityahomamatãtya manasvatyà caturgçhãtaü juhuyàt dvàda÷åràtràdårdhvaü punaràdhànamiti>% . kecittupràya÷cittaü kçtvà pràtarhomakàlàt pårvaü sàyaühomaþ kàryaþ sàyaü homàtpårbaü pràtarhomaþ kàryaityàhuþ %<àsàyakarmaõaþ pàtaràpràtaþ sàyakarmaõaþ . àhutiü nàtipadyeta pàrvaõaü pàrvaõàntaràditi>% baudhàyanasmçteriti . asyàgnihotravad vidhànaü pradar÷itaü ÷aunakena . %<agnihãtravadityatecchaunakena prapa¤citam . punaþ paryukùya càïgàrànu dagagnerapohya ca . haumyànàü dvàda÷ànàü tu pakvameteùñadhiü÷rayet . payoyavàgåþ sarpi÷ca odanaü dadhi tuõóa làþ . somastailamapo vrãhirdvàda÷aite tilàyavàþ . paya àdãni cacàri viduþ pakvàni yàj¤ikàþ . dadhyàdãnàmapakvànàmadhi÷rayaõamiùyate . ulmukenaiva jvalayedapakvaü pakvameva ca . adhi÷rite snuveõàpaþ pariùi¤cennavàdhikàþ . punastrirjvalatà tena parivyuhya prahçtya tat . udarkaùaü tridhodvàsyàpyaïgàrànatisçjya ca . agneþpa÷càttçõe ùveva nidhàya samidhà saha . trivàramekaü saüskçtya gçhãtvà sàyamagnaye (teùàü dvàda÷adravyàõàü madhve ekaü dravyamityarthaþ) . svàheti mantramuddàrya kurvãta prathamapràhutim! pràtarhome tu såryàya svàheti prathamàhutim . tåùõãü prajàpatiü dhyàyannubhayatra dvitãyikàmiti>% . atrànyovi÷eùaþ sva÷àkhokto'vagantavyaþ . homasthànaü smçtyarthasàre %<bahu÷uùke ndhanenàgno susamiddhe hutà÷ane . aïgàre lelihàne ca hotavyaü nànyathà kvacit . yo'narciùi juhotyagnau vyaïgàre caiva mànavaþ . mandàgniràmayàvãca daridra÷copajàyate . agniþ pradakùiõàvartaþ ÷armada÷ca ÷uvàvahaþ>% iti . agnyupasthànamantrànàha ÷aunakaþ %<parisamuhya ca paryukùyàpyupatiùñheddhavirbhujam . agneþ såktai÷ca saurai÷ca pràjàpatyai÷canitya÷aþ>% yàj¤aø . hutvàgnãn såryadevatyàn japenmantràn samàhitaþ etaddhomaü pra÷aüsatyaïgiràþ %<yaddadyàtkà¤canaü maruü pçthivãü ca sasàgaràm . tatsàyaü pràtarhomasya tulyaü bhavati và naveti>% . anyatràpi %<nàgnihotràtparodharmo nàgnihotràtparaü tapaþ . nagnihotràtparaü snànaü nàgnihotràtparà gatiriti>% akaraõe pratyavàyamàha garnaþ %<kçtadàrona tiùñheta kùaõamapyagninà vinà . tiùñheta cehijovràtyastathà ca patito bhavet . yathà snànaü yathà sandhyà vedasyàdhyayanaü yathà . tayaivaupàsanaü kàryaü na sthitistadviyogataþ . yo hi hitvà vivàhàgniü gçhastha iti manyate . annaü tasya na bhoktavyaü vçthàpàkohi sa smçtaþ . vçthàpàkasya bhu¤jànaþ pràya÷cittaü samàcareta . pràõàyàma÷ataü kçtvà ghçtaü prà÷ya vi÷udhyatãti>% . tasyà÷auce'pi kartavyatàmàha yàj¤aø . %<vaitànaupàsanàþ kàryàþ kriyà÷ca ÷rutinodanàt>% . ïãbabhàva àrùaþ loke tu aupàsanãtyeva

#<aupoditi># puüstrã upoditasyàpatyam i¤ . upoditarùerapatye striyàü ïãp . tasyà apatyam óhak . aupoditeyaþ tasyà apatye . %<utohasmàhaupoditeya eùavàva mahyaü gà dàsyati>% ÷ataø bràø 1, 9, 3, 16 .

#<aumà(ka)># triø umàyà vikàraþ aõvu¤ và . atasyàvikàre .

#<aumàyana># triø umàyà nimittaü saüyoga utpàto và a÷vàø pha¤ . atasyà nimitte saüyoge utpàte ca striyàü ïãp .

#<aumãna># triø umànàü bhavanaü kùetram kha¤ . atasãbhavanekùetre .

#<auraga># naø uragodevatà'sya aõ . 1 sarpàdhiùñhàtçdevatàke a÷leùànakùatre . tasyedam aõ . 2 sarpa sambandhini triø striyàü ïãp .

#<aurabhra># naø urabhrasya meùasyedam aõ . 1 meùalomajàte kambale 2 tatsambandhini triø . %<aurabhreõàtha caturaþ ÷àkunenàtha pa¤ca bai>% manuþ . %<vçühaõaü màüsamaurabhraü pitta÷eùmàvahaü guru>% su÷ruø . dhanvantariü prati pra÷nakàrakarùimadhye 3 çùibhede puø aupadhenava÷abde udàø .

#<aurabhraka># naø urabhràõàü samåhaþ vu¤ . meùasamåhe .

#<aurabhrika># triø urabhraþ paõyamasya ñha¤ . meùavikrayopajãvini %<aurabhrikomàhiùikaþ parapårbàpatistathà>% manuþ . striyàüïãp .

#<aurasa># puø urasà nirmitaþ yadabhàve aõ . %<savarõàyàü saüskçtàyàü svayamutpàdayettu yam . aurasaü taü vijànãyàt putraü prathamakalpitam>% manåkte putrabhede %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca>% manunà dvàda÷avidhaputramadhye tasya pràthamyokteþ %<aïgàdaïgàt sambhavati>% àtmà vai jàyate putra ÷rute÷ca svadehajàtatvenàsya tathàtvam . 1 urasànirmitamàtratvena asavarõàgutre parapårvàputre'pi aurasa÷abdasya vçttiþ ataeva %<arjunasya parapårvàyàü nàgakanyàyàmutpannamairàvatamabhipretya>% bhàø bhãø 91 aø %<ajànan arjuna÷càpi nihataü putramaurasam>% airàvatasya aurasatvavi÷eùaõam . %<ekaevaurasa putraþ sarvasya vasunaþ prabhuþ>% manuþ %<aurasaþ kùetrajaþ putrau pitçrikthasya bhàginau>% smçtiþ aurase punarutpanne tçtãyàü÷aharàþ sutàþ manuþ urasa idamaõ . 2 hçdayabhave triø urasà nàma purobhedaþ tatra bhavaþ sindhvàø aõ . 3 aurasa urasàpurobhave triø .

#<aurasika># naø uraeva aïgulyàø svàrthe ñhak . 1 urasi . imusuktàntàt kaþ pàø ukterisusàdibhinnacàt auraska iti ÷abda kalpanaü pràmàdikameva .

#<aurasya># naø urasi bhavaþ ÷arãràvayavatvàt yat tataþ svàrthe aõ . urasibhave . %<hakàraü pa¤camairyuktamantaþsthàbhi÷ca saüyutam . aurasyaü taü vijànoyàt>% ÷ikùà aurasaputre tu urasya eva %<uraso'õ ceti>% såtre càd yadvidhànàt ataeva aurasaparyàye urasya÷abda evàmare bodhyaþ tathaiva ñokàkçdbhirvyàkhyànàt .

#<aurõa(ka)># triø årõàyàþ vikàraþ a¤ pakùe vu¤ . meùalomavikàre kambalàdau .

#<aurõàvata># triø urõàvato'yam aõ . çùibhede tataþ svàrthe pya¤ . aurõàvatyo'pyatra .

#<aurõika># triø årõàyànimittaü saüyoga utpàto và ñha¤ . tannimittàdau striyàü ïãp .

#<aurdhvakàlika># triø årdhakàle bhavaþ kà÷yàø ùñha¤ ¤iñac . årdhakàlabhave . ùñha¤i striyàü ïãviti bhedaþ .

#<aurdhvadeha># triø årdhadehasyedam aõ . årdhadehasambandhini %<aurdhadehanimittàrthamavatãryodakaü nadãm>% ràmà0

#<aurdhvadaihika># triø årdhvadehàya sàùu--ñha¤ . årdhvadehapràpake ÷àstrokte kriyàdau maraõottara hi manuùyàõàü prathamamàtivàhikadehotpattistataþ pårakapiõóadànena pretadehapràptiþ àdyàdisapiõóàntakriyàbhiþ pretadehanivçttyà bhogadehapàptistatra ca pårbottarabhave kriye hetå . tadetat ÷uddhitattve nirõãtaü yathà . atredaü vãjaü pårbakriyàyààtivàhikadehatyàgottaradehàntarajananaü, madhyakriyàyàapi pretatvaparihàrottaradehàntarajananaü tata÷caikayaiva tatsiddhau punastatkaraõaü vacanàbhàve'narthakam . tathàca viùõudharmottaram %<tatkùaõàdeva gçhõàti ÷arãramàtivàhikam . årdhvaü vrajanti bhåtàni trãõyasmàttasya vigrahàt>% . trãõi bhåtàni ta jovàyvàkà÷àni, pçthivãjale tu adhãgacchataþ . tatkùaõàt mçtyukùaõàt . tathà %<àtivàhikasaüj¤o'sau dehobhavati bhàrgava! . kevalaü tanmanuùyàõàü nànyeùàü pràõinàü kvacit>% . tathà pretapiõóaistathà dattairdehamàpnoti bhàrgavaþ . bhogadehamiti proktaü kramàdeva na saü÷ayaþ . pretapiõóà na dãyante yasya tasya %<vimokùaõam . ÷mà÷ànikebhyobhåtebhyaàkalvaü naiva vidyate . tatràsya yàtanà ghorà ÷ãtavàtàtapoóavàþ . tataþ sapiõóãkaraõe bàndhavaistu kçte naraþ . pårõe saüvat sare dehamato'nyaü pratipadyate . tataþ sa narake yàti svarge và svena karmaõà>% . tathà vàyupuràõam %<pårakeõa tu piõóena dehoniùpàdyate yataþ . kçtasya karaõàyogàt punarnàvartayet kriyàm>% . ataevàtivàhikadehaparityàgàya tatkàlãnakarmàsamarthaputrasattve'pyanyena dàhàdi kriyate . %<pitçmàtçsapiõóaistu samànasalilairnçpa . saü ghàtàntargatairvàpi ràj¤à và dhanahàriõà . pårvàþ kri yàstu kartavyàþ puttràdyaireva cottaràþ>% . tatra kriyà÷ca trividhàþ viùõupuràõe dar÷ità yathà %<pårvàþ kriyà madhyamà÷ca tathà caivottaràþ kriyàþ . triprakàràþ kriyà hyetàstàsàü bhedàn ÷çõuùva me . àdàhavàryàyudhàdispar÷àdyantà÷ca yàþ kriyàþ . tàþ pårvàmadhyamà màsimyasyekoddiùñasaüj¤itàþ . prete pitçtvamàpanne sapiõóãkaraõàdanu . kriyante yàþ kriyàþ pitryàþ procyante tà nçpottaràþ . pitçmàtçsapiõóai÷ca samànasalilairnçpa . saüghàtàntargatairvàpi ràj¤à và dhanahàriõà . pårvàþ kriyàstu kartavyàþ putràdyaireva cottaràþ . dauhitrairvà nara÷reùñha! kàryàstattanayaistathà . mçtàhàni tu kartavyàþ strãõàmapyuttaràþ kriyàþ . pratisaüvatsaraü ràjan! ekoddiùñaü vidhànataþ>% . àdàheti dàhàvadhra÷au càntavihitavàryàyudhàdispar÷àdyantàstàþ pårbàþ, màsimàsãtyekàda÷àhàdisapiõóanàntapretakriyopalakùaõam . sapiõóanottaràþ pàrbaõàdikriyà uttaràþ . atra puttràdisapiõóàdayaþ pårbàþ kriyà ava÷yaü kuryuþ . madhyamakriyàyàmaniyamaþ . uttarakriyàyàü puttràdayo bhràtçsantatiparyantàniyatàþ . ÷ràddhaviveke'pyevam . dauhitrairveti và÷abdaþ samuccayàrthaþ tena dauhitro'pyuttarakriyàyàü niyatàdhikàrã . atràdhikàriõa÷ca ekoddiùña÷abde 15 25 pçø uktàþ %<akarot sa tadaurdhvadaihikam>% raghuþ . anu÷atikàø dvipadavçddhiriti malliø anugatikàdigaõe tasya pàñhàbhàve'pi àkçtigaõatvàt tatsiddhiriti tasyà÷ayaþ . kintu bahupu sthaleùu ekapadavçddhiyuktaüdç÷yate tena ubhayamapi sàdhu iti tattvam . %<bhçtyànàmuparodhena yatkarotyaurdhadehikam . tadbhavatyasukhodarkaü jãvata÷ca mçtasya ca>% manuþ . upànahau ca vastra¤ca pratigçhyaurdhadehikam bhàrate anuø parvaõi 6229 ÷lo0

@<[Page 1582a]>@
#<aurdhvadamika># triø årdhadame bhavaþ %<årdhàt damàcca dehàcca lokottarapadàttathà>% tyukteþ ñhak . årdhadamabhave triø striyàü ïãp

#<aurdhvasrotasika># triø årdhasrotasi årdharetasi prasaktaþ ñhak . ÷aive ÷ivabhakte trikàø .

#<aurva># puø urvasyàpatyam çùyaõ . 1 urvarùerapatye gotràpatye tu vidàø a¤ . 2 urvagotràpatye ubhayataþ striyàü ïãp . urvyàü bhavaþ aõ . 3 pàü÷ulavaõe naø ràjaniø . 4 urvãbhavamàtre triø . urutojàtaþ åru + aõ saüj¤àpårvakavidheranityatvànna guõaþ . bhåguvaü÷ye 5 çùibhede . tatra bhavaþ aõ . 6 bàóavànale . tadutpattikathà åruja÷abde 1385 pçø uktà tato bàóavanalotpattikathà tu bhàø àø 180181 aø uktà yayà bràhmaõyuvàca . %<nàhaü gçhõàmi vastàtà dçùñãrnàsmi ruùànvità . ayantu bhàrgavo nånamårujaþ kupito'dya vaþ . tena cakùåüùi vastàtà! vyaktaü kopànmahàtmanà . smaratà nihatàn bandhånàdattàni na saü÷ayaþ . garbhànapi yadà nånaü bhçgåõàü ghnata puttrakàþ! . tadàyamåruõà garbho mayà varùa÷ataü dhçtaþ . ùaóaïga÷càkhilo veda imaü garbhasthameva ha . vive÷a bhçguvaü÷asya bhåyaþ priyacikãrùayà . so'yaü pitçbadhàdvyaktaü krodhàdvo hantumicchati . tejasà tasya divyena cakùåüùi muùitàni vaþ . tamimaü tàta yàcadhvamaurvaü mama sutottamam . ayaü vaþ praõipàtena tuùñodçùñãþ pramokùyati . va÷iùñha uvàca . evamuktàstataþ sarve ràjànaste tamårujam . åcuþ prasãdeti tadà prasàda¤ca cakàra saþ . anenaiva ca vikhyàto gàmnà lokeùu sattamaþ . sa aurva iti viprarùiråruü bhittvà vyajàyata . cakùåüùi pratilabdhvà ca pratijagmustato nçpàþ>% . %<icchannapacitiü kartuü bhçgåõàü bhçgunandanaþ . sarvalokavinà÷àya tapasà mahataidhitaþ . tàpayàmàsa tàlloükàn sadevàsuramànuùàn . tapasogreõa mahatà nandayiùyan pitàmahàn . tatastaü pitarastàta! vij¤àya kulanandanam . pitçlokàdupàgamya sarva åcuridaü vacaþ . pitara åcuþ . aurva! dçùñaþprabhàvaste tapasograsya puttraka! . prasàdaü kuru lokànàü niyaccha krodhamàtmanaþ . nànã÷airhi tadà tàta bhçgubhirbhàvitàtmabhiþ . badho hyupekùitaþ sarvaiþ kùatriyàõàü vihiüsatàm . àyuùà viprakçùñena yadà naþ kheda àvi÷at . tadàsmàbhirvadhastàta! kùattriyairãpsitaþ svayam . nikhàtaü yacca vai vittaü bhçgubhirbhçguve÷mani . vairàyaiva tadà nyastaü kùattriyàn kopayiùõubhiþ . kiü hi vittena naþ kàryaü svargepsånàü dvijottama . yadasmàkaü dhanàdhyakùaþ prabhåtaü dhanamàharat . yadà tu mçtyuràdàtu na naþ ÷aknoti sarva÷aþ . tadàsmàbhirayaü dçùña upàyastàta! sammataþ . àtmahà ca pumàüstàta! na lokàllaübhate ÷ubhàn . tato'smàbhiþ samãkùyaivaü nàtma nàtmà nipàtitaþ . na caitannaþ priyaü tàta! yadidaü kartumicchasi . niyacchedaü manaþ pàpàt sarvalokaparàbhavàt . mà badhãþ kùattriyàüstàta! na lokàn sapta puttraka! . dåùayantaü tapastejaþ krodhamutpatitaü jahi>% . %<aurva uvàca . uktavànasmi yàü krodhàt pratij¤àü pitarastadà . sarvalokavinà÷àya na sà me vitathà bhavet . vçthàroùapratij¤o vai nàhaü bhavitumutsahe . anistãrõo hi màü roùo dahedagni rivàraõim . yo hi kàraõataþ krodhaü saüjàtaü kùantumarhati . nàlaü sa manujaþ samyak trivargaü parirakùitum . a÷iùñànàü nihantà hi ÷iùñànàü parirakùità . sthàne roùaþ prayuktaþ syànnçpaiþ sarvajigãùubhiþ . a÷rauùamahamårustho garbha÷ayyàgatastadà . àràvaü màtçvargasya bhçgåõàü kùattriyairbadhe . saühàro hi yadà loke bhçgåõàü kùattriyàdhamaiþ . àgarbhocchedanàt kràntastadà màü manyuràvi÷at . saüpårõakopàþ kila me màtaraþ pitarastathà . bhayàt sarveùu lokeùu nàdhijagmuþ paràyaõam . tàn bhçgåõàü yadà dàràn ka÷cinnàbhyupapadyate . màtà tadà dadhàreyamåruõaikena màü ÷ubhà . pratiùeddhà hi pàpasya yadà lokeùu vidyate . tadà sarveùu lokeùu pàpakçnnopapadyate . yadà tu pratiùeddhàraü pàpo na labhate kvacit . tiùñhanti bahavo lokàstadà pàpeùu karmasu . jànannapi ca yaþ pàpaü ÷aktimànna niyacchati . ã÷aþ san so'pi tenaiva karmaõà samprayujyate . ràjabhi÷ce÷varai÷caiva yadi vai pitaro mama . ÷aktairna ÷akitàstràtumiùñaü matveha jãvitam . ata eùàmahaü kruddho lokànàmã÷varo hyaham . bhavatà¤ca vaco nàlamahaü samativartitumuü . mamàpi cedbhavedevamã÷varasya sato mahata . upekùamàõasya punarlokànàü kilvaùàdbhayam . nanvadyaü manyujo me'gnirlokànàdàtucchati . dahedeùa ca màmeva nigçhãtaþ svatejasà bhavatàü ca vijànàmi sarvalokahitepsutàm . tasmàdvidaddhva yacchreyo lokànàü mama ce÷varàþ! . pitara åcuþ . ya eùa manyujaste'gnirlokànàdàtumicchati . apsutaü su¤ca bhadrante lokà hyapsu pratiùñhitàþ . àpomayàþ sarvarasàþ sarvamàpomayaü jagat . tasmàdapsu vimu¤cemaü krodhàgniü dvijasattama! . ayaü tiùñhatu te vipra! yadãcchasi mahodadhau . manyujo'gnirdahannàpo lokà hyàpomayàþ smçtàþ . evaü pratij¤à satyeyaü tavàngha! bhaviùyati . na caivaü sà bharà lokà gamiùyanti paràbhavam . va÷iùñha uvàca . tatastaü krodhajaü tàta! aurvo'gniü varuõàlaye . utsasarja sa caivàpa upayuïkte mahodadhau . mahaddhaya÷iro bhåtvà yattadvedavido viduþ . tamagnimudgiran vaktràt pibatyàpo mahodadhau>% . bàóavànalasya sthitisthànam siø ÷iø uktam bhåmeryàmye'rdhe saptadvãpasamudràõàü sthitikãrtanànte %<svàdådakàntarbaóavànanto'saupàtàlalokàþ pçthivãpuñàni>% iti . aurvasya ca pravararùitvam àrùeya÷abde uktam . jàmadagnàvatsàsteùàü pa¤càrùeyo bhàrgavacyàvanàpnavànaurvajàmadagneti ca à÷vaø ÷rauø 12, 10, 6, 9 aurvamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . bhàratàntargate aurvacaritàkhyàne . %<tàpatyamathavàsiùñhamaurvaü càkhyànamuttamam>% bhàø àø 1 . taccàkhyànaü bhàø àø 189 adhyàyàdau dç÷yam .

#<aurva÷a># puø urva÷ã tacchabdo'styatra vimuktàø aõ . aurva÷ã ÷abdayukte 1 svàdhyàye 2 anuvàke ca . urva÷yà idam aõ . 2 urva÷ãsambandhini triø .

#<aurva÷eya># puø urva÷yà apatyam óhak . 1 agastye munau hemacaø tasya ca uvva÷ãü dçùñvà mitràvaraõayoþ skhalitaretojà ta tayà tathàtvam tatpramàõa¤càgasti÷abde 47 pçø uktam . aila÷abde dar÷iteùu urva÷ãgarbhajàteùu puråravasaþ suteùu 2 àyuràdiùu ùañsu ca

#<aulapi># puø ulapasya kalàpyantevàsivi÷eùasyàpatyam i¤ . ulapàpatye tataþ svàrthe dàmanyàø cha . aulapãya tadarthe bahugu tasyaluk . aulapaya ityàdi .

#<aulapin># puø baø vaø . ulapena proktaü chando'dhãyate kalàantevàsitvàt õini . ulapaproktachandodhyàyiùu

#<aulàna># naø avalambanaü vede pçùoø . avalambane . %<vidvàn patha çtu÷odevayànànayaulànaü dividhe>% çø 10, 98, 11 .

#<aulåka># naø ulåkànàü samåhaþ khaõóikàø a¤ . pecakasamudàye

#<aulåkya># puø ulåkarùerapatyam gargàø ya¤ . ulåkanàmarùerarapatye kaõàde vai÷eùikasåtrakàre tasya chàtraþ kaõvàdiø aõ . tato ya¤o luk . aulåka aulåkyacchàtre vai÷eùikasatàmij¤e . ulåka iti hrakhamadhyaü kecidàhuþ aulåkyadar÷anantu vai÷eùikadar÷anaü tatpratipàdyavighayà ucyante %<àthàto dharmaü vyàkhyàsyàmaþ>% . 1 såø %<tàpatrayaparàhatà vivekinastàpatrayanivçcinidànamanusandadhànà nànà÷rutismçtãtihàsapuràõeùvàtmatattvasàkùàtkàrameva tadupàyamàkalayàmbabhåvuþ . tatpràptihetumapi panthàna jij¤àsàmànàþ paramakàruõikaü kaõàdaü munimu÷aseduratha kaõàdo munistattvaj¤ànavairàgyai÷varyasampannaþ ùaõõàü padàrthànàü sàdharmyavaidharmyàbhyàü tattvaj¤ànamevàtmatattvasàkùàtkàrapràptaye paramaþ panthà iti manasikçtya tacca nivçttilakùaõàddharmàdeteùàmanàyàyena setsyatãti lakùaõataþ svaråpata÷ca dharmameva prathamamupadi÷àmyanantaraü ùaóapi padàrthànudde÷alakùaõaparãkùàbhirupadekùyàmãti hçdi nidhàya teùàmavadhànàya pratijànãte . athàto dharmamityàdi>% upa0
     %<yato'bhyudayaniþ÷reyasasiddhiþ sa dharbhaþ>% . 2 såø %<ko dharmaþ kiülakùaõa÷ceti? sàmànyataþ ÷iùyajij¤àsàyàü yato'bhyudayani÷reyasasiddhirityupatiùñhate>% tathà ca yato'bhyudayasiddhiryata÷ca niþ÷reyasasiddhistadubhayaü dharmaþ evaü puruùàrthàsàdhàraõakàraõaü dharma iti vaktavye paramapuruùàrthayoþ sukhaduþkhàbhàvayorvi÷eùataþ paricayàrtha mabhyudayaniþ÷reyasasiddhirityuktaü svargàpavargayorevànyecchànadhãnecchàviùayatvena paramapuruùàrthatvàt . sàdhayiùyate ca duþkhàbhàvasyàpi puruùàrthatvam upaskaraþ .
     %<tadvacanàdàmnàyasya pràbhàõyam>% . 3 såø nanu nivçttilakùaõã gharmastattvaj¤ànadvàrà niþ÷reyasaheturityatra ÷rutiþ pramàõaü ÷rutereva pràmàõye vayaü vipratipadyàmahe ançtavyàvàtapunaruktadoùebhyaþ, putreùñau kçtàyàmapi putrànutpàdàdançtatvam %<udite juhoti anudite juhoti samayàdhyuùite juhotãti>% vidheþ pràpta evoditàdikàle homo vyàhanyate %<÷yàvo'syàhutimabhyavaharati ya udite juhoti yo'nudite juhoti ÷yàva÷avalàvasyàhutimabhyavaharato yaþ samayàdhyuùite juhoti>% ityàdinà . tathà %<triþ prathamàmanvàha triruttamàmanvàha>% ityanena prathamottamasàmidhenyostriruccàraõàbhidhànàt paunaruktyameva . na càmnàyapràmàõyapratipàdakaü ki¤cidasti pramàõam nityatve vipratipattau nityanirdoùatvamapi sandigdhaü pauruùeyatve tu bhramapramàdavipratipattikaraõàpàñavàdisambhàvanayà àpnoktatvamapi sandigdhameveti na niþ÷reyasaü na và tatra tattvaj¤ànaü dvàra na và dharma iti sarvametadàkulamata àha . tadudvacanàdàmnàyasyetyàdi . tadityanupakràntamapi prasiddhisiddhataye÷varaü paràmç÷ati yathà %<tadapràmàõyamançtavyàghàtapunaruktadoùebhyaþ>% iti gauta mãyasåtre tacchabdenànupakrànto'pi vedaþ paràmç÷yate . tathà ca tadvacanàttene÷vareõa praõayanàdàmnàyasya vedasya pràmàõyaü yadvà taditi sannihitaü dharmameva paràmç÷ati tathàca dharmasya vacanàt pratipàdanàt àmnàyasya vedasya pràmàõyaü yaddhi vàkyaü pràmàõikamarthaü pratipàdayati tatpramàõameva yata ityarthaþ . ã÷varastadàptatva¤ca sàdhayiùyate yaccoktamançtavyàghàtapunaruktadoùebhya iti tatrànçtatve janmàntarãyaphalakalpanaü karmakartçsàdhanavaiguõyakalpanaü và ÷rautàt sàïgàt karmaõaþ phalàva÷yambhàvani÷cayàt na ca kàrãrãvadaihikamàtraphalakatvaü tatra hi ÷uùyacchasyasa¤jãbanakàmasyàdhikàraþ putreùñau putrakàmasyetivi÷eùàt naca vyàghàto'pi uditàdihomaü vi÷eùataþ pratij¤àya tadanyakàle homànuùñhàne %<÷yàvo'syàhutimabhyavaharati>% ityàdinindàpratipàdanàt na ca punaruktatàdoùo'pi ekàda÷asàmidhenãnàü prakçtau pàñhàt %<pa¤cada÷àvareõa vàgvajreõàvabàdhe tamimaü bhràtçvyam>% ityatra sàmighenãnàü pa¤cadapatvasya prathamottamasàmidhenyostrirabhidhànamantareõànupapattestathàbhidhànàt . upaskaø 3 .
     ÷iùyàkàïkùànurodhena svaråpatolakùaõata÷ca dharmaü vyàkhyàyàbhidheyasambandhaphalapratipràdànàyàha %<dharmavi÷eùaprasåtàt dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyànàü padàrthànàü màdharhmavaidharmàbhyàü tattvaj¤ànànni ÷reyamam>% 4 så . etàdç÷aü tattvaj¤ànaü vai÷eùika÷àstràdhãnamiti tasyàpi niþ÷resamahetutvaüdaõóàpåpàyitam . tattvaü j¤àyate'neneti karaõavyutpattyà÷àstraparatve dharmavi÷eùapasåtàdityanenànanvayàpatteþ . sarvapadàrthapradhàno dvandva÷càtra samàsaþ sarvapadàrthatattvaj¤ànasya niþ÷reyasahetutvàt tadatra ÷àstraniþ÷rayesayorhetuhetumadbhàvaþ ÷àstratattvaj¤ànayorvyàpàravyàpàribhàvaþ niþ÷reyasatattvaj¤ànayoþ kàryakàraõabhàvaþ dravyàdipadàrtha÷àstrayoþ pratipàdyapratipàdakabhàvaþ sambandho'vagamyate eteùà¤ca sambaddhànàü j¤ànànniþ÷reyasàrthinàmiha ÷àstre pravçttiþ . mokùamàõà÷ca munergçhãtàptabhàvà eva ÷àstre pravartante . niþ÷reyasamàtyantikã duþkhanivçttiþ . duþkhanivçtte÷càtyantikatvaü samànàdhikaraõaduþkhapràgabhàvàsamànakàlãnatva yugapadutpannasamànàdhikaraõasarvàtmavi÷eùaguõadhvasasamànakàlãnatvaü và . a÷eùavi÷eùaguõadhvaüsàvadhikaduþkhapràgabhàvo và muktiþ nacàsàdhyatvànnàyaü puruùàrthaþ, kàraõavighañanamukhena pràgabhàvasyàpi sàdhyatvàt naca tasya pràgabhàvatvakùatiþ pratiyogijanakàbhàvatvena tathàtvàt, janakatva¤ca svaråpayogyatàmàtnam, nahi pràmabhàva÷caramasàmagrã yena tasmin sati kàryamava÷yambhavet tathà sati kàryasyàpyanàditvaprasaïgàt tathàca yathà sahaka rivitahàdiyantaü kàlaü nàjãjanat tathàgre'pi tadvirahànna janayiùyati hetåcchede puruùavyàpàràt ityasyàpi pràgabhàvaparipàlana eva tàtparyàt, ata eva gautamãyadvitãyasåtre %<duþkhajanma pravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottatàpàye tadanantaràpàyàdapavargaþ>% ityatra kàraõàbhàvàt kàryàbhàvàbhidhànaü duþkhapràgabhàvaråpàmeva muktiü draóhayati nahi doùàpàye pravçttyapàyaþ, pravçttyapàye janmàpàyaþ, janmàpàye duþyyàpàya ityatràpàyo dhvaüsaþ kintvanutpattiþ sàdha pràgabhàva eva na ca pratiyogyaprasiddhiþ sàmànyato duþkhatvenaiva pratiyogiprasiddheþ pràya÷cittavat tatràpi pratyavàyadhvaüsadvàrà duþkhàþnutpatterevàpekùitatvàt loke'hikaõñakàdinivçtterduþkhànutpattiphalakatvadar÷anàt duþkhasàdhananivçttyarthameva prekùàvatàü pravçtteþ . kecittu duþkhàtyantàbhàva eva maktiþ saca yadyapi nàtmaniùñhastathàpi loùñàdiniùñha evàtmani sàdhyate siddhi÷ca tasya duþkhapràgabhàvàsahavartiduþkhadhvaüsa eva tasya tatsambandhatayopagamàt tasmit sati tatra duþkhàtyantàbhàvapratãteþ eva¤ca sati %<duþkhenàtyantaü vimukta÷carati>% ityàdi÷rutirapyupapàdità bhavatotyàhuþ tanna duþkhàtyantàbhàyasyàsàdhyatvenàpuruùàrthatvàt duþkhadhvaüsasya ca na tatra sambandhatvaü paribhàùàpatteþ %<duþkhenàtyantaü vimukta÷carati>% iti ÷ruterduþkhapràgabhàvasyaiva kàraõavighañanamukhenàtyantàbhàvasamànaråpatvatàtparyakatvàt . nandvayaü na puruùàrthaþ nirupàdhãcchàviùayatvàbhàvàt duþkhakàle sukhaü tàvannotpadyate iti sukhàrthinàmeva duþkhàbhàvàrthaü pravçtteriti cenna vaiparãtyasyàpi suvacatvàt sukhecchàpi duþkhàbhàvaupàdhikãtyeva kiü na syàt ÷okàkulànàü sukhavimukhànàmapi duþkhàbhàvamàtramabhisandhàya viùabhakùaõodbandhanàdau pravçttidar÷anàt . nanu puruùàrtho'pyayaü j¤àyamàna eva muktestu duþkhàbhàvasya j¤àyamànataiva nàsti anyathà mårchàdyavasthàrthamapi pravarteteri cenna ÷rutyanumànàbhyàü j¤àyamànasyàvedyatvànupapatteþ . asti hi ÷rutiþ %<duþkhenàtyanta vimukta÷carati>% %<taseva viditvà'timçtyumeti>% ityàdikà . anumànamapyasti duþkhasantatiratyantamucchidyate santatitvàt pradãpasantativadityàdi caramaduþkhadhvaüsasya duþkhasàkùàtkàreõa kùaõaü viùaryakaraõàt pratyakùavedyatà'pi . yoginàü yogajadharmabalenàgàmino duþkhadhvaüsasya pratyakùopagamàcca . tathàpi tulyàyavyayatayà nàyaü puruùàrtho duþkhavat sukhasyàpi j¤àne dvayorapi samànasàmagrãkatvàditi cet utsagato vãtaràgàõàü duþkhadurdinabhãråõàü sukhakhadyotikàmàtre'lampratyayavatàü tatra pravçtteþ . nanu tathàpi duþkhanivçttirna puruùàrthaþ, anàgataduþkhanivçttera÷akyatvàt atãtaduþkhasyàtãtatyàt vartamànaduþkhasya puruùatrayatnamantareõaiva nivçtteriti cenna hetåcchede puruùavyàpàràt pràya÷cittavat tathàhi savàsanaü mithyàj¤ànaü saüsàrahetustaduccheda÷càtmatattvaj¤ànàt tattvaj¤ànaü ca yogavidhisàdhyamiti tadarthaü pravçttyupapatteþ upaskaraþ kiyadantare ca dharmavi÷eùaprasåtàditi tattvaj¤ànàdityasya vi÷eùaõaü tatra dharmavi÷eùo nivçttilakùaõo dharmaþ yadi tu tattvaü j¤àyate'neneti tattvaj¤ànaü ÷àstramucyate tadà dharmavi÷eùa ã÷varaniyogaprasàdaråpo vaktavyaþ ÷råyate hã÷varaniyogaprasàdavadhigamya kaõàdo maharùiþ ÷àstraü praõãtavàniti tattvaj¤ànamàtmatattvasàkùàtkàra iha vivakùitastasyaiva savàsanamithyàj¤ànonmålanakùamatvàt %<tameva viditvà'timçtyumeti nànyaþ panthà vidyate'nàya>% ityatra %<dve brahmaõã vedi tavye>% ityatra ca vedanapadasya sàkùàtkàraparatvàt %<pa÷ya tyacakùuþ>% ityatràpi tathà . saca ÷àstrànmanananididhyàsanàdiparamparayeti hetupa¤camyà tathaivàbhidhànàt upaø nyàyakandalyàü prayojanasåtramitthaü vivçtaü yathà %<tacce÷varanodanàbhivyaktàddharmàdeveti>% bhàùyapratãkavyàkhyàyàm %<yasya vastuno yo bhàvastat tasya tattvam sàdhàraõodharmaþ sàdharmyam asàdhàraõodharmo vaidharmyaü tayostattvaj¤ànaü niþ÷reyasahetuþ viùayasaüyogajaü sukhaü tàvat kùaõikaüvinà÷i duþkhabahula khargàdipadaü pràpyamapi saprakùayaü, sàti÷aya¤ca tathà ca kasyacitsvargamàtramaparasya svargaràjyam atastadapi satataüpracyuti÷aïkayà parasamutkarùopatàpàcca duþkhàkràntaü na ni÷citaü ÷reyaþ . àtyantikã duþkhanivçttirasahyasaüvedananikhiladuþkhàsavedanàråpatvàdaparàvçtte÷ca ni÷citaü ÷reyaþ tasya kàraõaü dravyàdisvaråpaj¤ànam . etenaitat pratyukta maõóanena yaduktaü vi÷eùaguõanivçttilakùaõà muktirucchedapakùànna bhidyata iti . vi÷eùaguõocchede hi sati àtmanaþ svaråpeõàvasthànaü nocchedonityatvàt nacàyamapuruùàrthaþ samastaduþkhoparamasya puruùàrthatvàt samastasukhàbhàvàdapuruùàrthatvamiti cet na sukhasyàpi kùayitayà bahulapratyanãkatayà sàdhanapràrthanà÷ataparikliùñatayà ca sadà duþkhàkràntasya viùami÷rasyeva madhunoduþkhapakùe nikùepàt>% . kiyadantare tatraiva . %<tat niþ÷reyasaü dharmàdeva bhavati dravyàdi ta ttvaj¤ànaü tasya kàraõatvena niþ÷reyasasàdhanam ityabhipràyaþ tattvatoj¤àteùu bàhyàdhyàtmikeùu viùayeùu doùadar÷anàdviraktasya samãhànivçttàvàtmaj¤asya tadarthàni karmàõyakurvatastatparityàgasàdhanàni ca ÷rutismçtyuditàni asakalpita phalànyupàdadànasyàtmaj¤ànamabhyasya taþ prakçùñavinivartakadharmopacaye sati paripakvàtmaj¤ànasyàtyantika÷arãraviyogasambhavàddçùñohi viùayàõàmahikaõñakàdãnàü, parityàgoviùayadoùadar÷anàdabhisandhikçtanivartakàtmavi÷eùaguõàt prayatnàt tena ÷arãràdãnàmàtyantikaþ parityàgoviùayadoùadar÷anapårvakànabhisandhikçtanivartakàtmavi÷eùaguõanimittavighàta iti mokùàdhikàre vakùyàmaþ . dharmo'pi kevalaü na tàvanni÷reyasaü karoti yàvadã÷varecchayà nànugçhyate tenedamuktam ã÷varanodanetyàdi . nodyante preryante svakàryeùu pravartyante'nayà bhàvà iti nodanà ã÷varasya nodanà ã÷varecchàvi÷eùaþ abhivyaktiþ kàryàrambhaü patyàbhimukhyam ã÷vanodanayà'bhivyaktàt ã÷varecchàvi÷eùeõa kàryàrambhàbhimukhãkçtàddharmàdeva niþ÷reyasaü bhavatãti vàkyayojanà>% . evaü viùayaprayojanàdikaü catuþsåtryàmabhihitaü tatra pratipàdyaviùayà÷ca sarvadaø dar÷ità yathà
     iha khalu nikhilaprekùàvannisargapratikålavedanãyatayà nisvilasaüvedanasiddhaü duþkhaü jihàsaüstaddhànopàyaü jij¤à suþ parame÷vara sàkùàtkàramupàyamàkalayati %<yadà carmavadàkà÷aü veùñayantãha mànavàþ! tadà ÷ivamabhij¤àyaduþkhasyàntobhaviùyati>% ityàdivacananicayapràmàõyàt . parame÷varasàkùàtkàra÷ca ÷ravaõamananabhàvanàbhirbhàvanãyaþ yadàha %<àgamenànumànena dhyànàbhyàsarasena ca . tridhà prakalpayan praj¤àü labhate yogamuttamamiti>% tatra bhananamanumànàdhãnamanumàna¤ca vyàptij¤ànàdhãnaü vyàptij¤àna¤ca padàrthaviùekàpekùam . ataþ padàrthaùañkam . athàño dharmaü vyàkhyàsyàma ityàdikàyàü da÷alakùaõyàü kaõabhakùeõa bhagavatà vyavasthàpi tatràhnikadvayàtmake prathame 'dhyàye samavetà÷eùapadàrthakathanamakàri . tatràpi prathamàhnike jàtimanniråpaõaü, dvitãyàhnike jàtivi÷eùaniråpaõam . àhnikadvayayukte dvitãye'dhyàye dravyaniråpaõaü, tatràpi prathamàhnike bhåtavi÷eùalakùaõaü, dvitãye dikkàlapratipàdanam . àhnikadvayayukte tçtãye àtmàntaþkaraõalakùaõaü, tatràpyàtmalakùaõaü prathame, dvitãye antaþkaraõalakùaõam . àhnikadvayayuktecaturghe ÷arãratadupathogivivecanaü, tatràpi prathame tadupayãgivivecanaü dvitãye ÷arãravivecanam . àhnikadvayavati pa¤came karmapratipàdanaü, tatràpi prathame ÷arãrasambandhikarmacintanaü, dvitãye mànasakarmacintanam . àhnikadvaya÷àlini ùaùñhe ÷rautadharmaniråpaõaü, tatràpi prathame dànapratigrahadharmavivekaþ, dvitãye càturà÷ramyocitadharmaniråpaõam . tathàvidhe saptame guõasamavàyapratipàdanaü, tatràpi prathame buddhinirapekùaguõapratipàdanaü, dvitãye tatsàpekùaguõapratipàdanaü samavàyapratipàdana¤ca . aùñame nirvikalpakasavikalpakapratyakùapramàõacintanam . navame vuddhivi÷eùapratipàdanam . da÷ame anumànabhedapratipàdanam . tatra udde÷o lakùaõaü parãkùà ceti trividhàsya ÷àstrasya pravçttiþ . nanu vibhàgàpekùayà càturvidhye vaktavye kathaü traividhyamuktamiti cenmaivaü maüsthàþvibhàgasya vi÷eùodde÷a evàntarbhàvàt . tatra dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyà bhàvà iti ùaóevai te padàrthà ityudde÷aþ . kimatra kramaniyame kàraõam . ucyate samastapadàrthàyatanatvena pradhànasya dravyasya prathamamudde÷aþ . anantaraü guõatvopàdhinà sakaladravyavçtterguõasya, tadanu sàmànyavattvasàmyàt karmaõaþ, pa÷càttattritayà÷ritasya sàmànyasya, tadanantaraü samavàyàdhikaraõasya vi÷eùasya, ante ava÷iùñasya samavàyasyeti kramaniyamaþ . nanu ùaóeva padàrthà iti kathaü kathyate, abhàvasyàpi sadbhàvàditi cenmaivaü vãcaþ na¤arthànullikhitadhãviùayatayà bhàvaråpatayà ùaóeveti vivakùitatvàt tathàpi kathaü ùaóeveti niyama upapadyate vikalpànupapatteþ tathàhi niyamavyavacchedyaü pramitaü na và pramitatve kathaü niùedhaþ apramitatve kathantaràm, nahi ka÷cit prekùàvàn måùikaviùàõaü pratiùeddhaü yatate, tata÷cànupapatterno niyama iti cenmaivaü bhàùiùñhàþ saptamatayà pramite andhakàràdau bhàvatvasya bhàvatayà pramite ÷aktisàdç÷yàdau saptamatvàde÷ca niùedhàditi kçtaü vistareõa .
     tatra dravyàditritayasya dravyatvàdirjàtirlakùaõam . dravyatvaü nàma gaganàravindasamavetatve sati nityagandhàsamavetam . (gaganasamavetatve sati padmasamavetatvesati nityatve sati gandhàsamavetatvaü dravyatvalakùaõam . sattàråpajàtivyavacchedàya gandhàsamavetatvamuktam kàlikasambandhena dravyatvasya gandhavçttitvàdasambhavavàraõàya gandhasamavetatvamuktam saüyogàdergandhàsamavetatvena gaganàdisamavetatvenàtiprasaïgavàraõàya nityatve satãti vi÷eùaõam . padmatvapçthivãtvajàtau padmasamavetatvasya nityatvasya gandhàsamavetatvasya ca sattvàdatiprasaïgavàraõàya gaganasamavetatve matãti vi÷eùaõam gaganaparimàõasya nityasya gandhàsamanetasya tathàtvavàraõàyàravinda samavetatve satãti vi÷eùaõam itibodhyam) . guõatvaü nàma samavàyikàraõàsamavàyikàraõabhinnasamavetasattàsàkùàdvyàpyajàtiþ . (sattàsàkùàdvyàpyasya samavàyikàraõadravyasamavetasya dravyatvasya, asamavàyikàraõasamavetasya karmasamavetasya karmatvasya ca tathàtvavàraõàya tadubhayabhinnasamavetatvaü jàtau vi÷eùaõam guõatvasya tu tathàtvam guõeùu j¤ànàdiùu asamavàrikàraõabhinneùu samavetaj¤ànatvàdeþ sattàsàkùàdvyàpyatve'pi nàtiprasaïgaþ) karmatvaünàmànityasamavetatvasahitasattàsàkùàdvyàpyajàtiþ . (animàtrasamavetatve sati sattàsàkùàdvyàpyajàtitvam karmatva lakùaõam dravyatvasya guõatvasya ca nityamàtrasamavetatvàbhàvànna tathàtvam . saüyogatvàdestathàtve'pi sattàsàkùàdvyàpyatvàbhàvànnàtiprasaïgaþ) sàmànyantu pradhvaüsapratiyogitvarahitamanekasamavetam . (saüyogavibhàgàdau anekasasavete'tiprasaïgavàraõàya dhvaüsapratiyogitvarahiteti atyantàbhàve tathàtvavàraõàya samavetatvaü vi÷eùaõam) . vi÷eùo nàmànyonyàbhàvavirodhisàmànyarahitaþ samavetaþ . samavàyastu samavàyarahitaþ sambandha iti ùaõõà lakùaõàni vyavasthitàni .
     dravyaü navavidhaü pçthivyaptejovàyvàkà÷akàladigàtmamanàüsãti . tatra pçthivyàdicatuùñayasya pçthivãtvàdijàtirlakùaõam . pçthivãtvaü nàma pàkajaråpasamànàdhikaraõadravyatvasàkùàdvyàpyajàtiþ . aptvaü nàma saritsàgarasamavetatve sati salilasamavetaü sàmànyam . tejastvaü nàma candracàmãkarasamavetatve sati jvalanasamavetaü sàmànyam . vàyutvaü nàma tvagindriyasamavetadravyatvasàkùàdvyàpyajàtiþ . àkà÷akàladi÷àmekaikatvàdaparajàtyabhàvàt pàribhàùikyastisnaþ saüj¤à bhavanti àkà÷aþ kàlo digiti . sayogàjanyajanyavi÷eùaguõasamànàdhikaraõavi÷eùàdhikaraõamàkà ÷am . vibhutve sati digasamavetaparatvàsamavàyikàraõàdhikaraõam kàlaþ . akàlatve satyavi÷eùaguõà mahatã dik . àtmamanasoràtmatvamanastve . àtmatvaü nàma amårtasabhavetadravyatvàparajàtiþ . manastvaü nàma dravyasamavàyikàraõatvarahitàõusamavetadravyacàparajàtiþ . råparasagandhaspar÷asaïkhyàparimàõapçyaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvabuddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnà÷ca kaõñhoktàþ saptada÷a ca÷abdasamuccitàþ gurutvadravatvasnehasaüskàràdçùña÷abdàþsaptaivetyevaü caturviü÷atirguõàþ . tatra råpàdi÷abdàntànàü råpatvàdijàtirlakùaõam . råpatvaü nàma nãlasagavetaguõatvàparajàtiþ . anayà di÷à ÷iùñànàü lakùaõàni draùñavyàni . karma pa¤cavidham utkùepaõàvakùepaõàku¤canaprasàraõagamanabhedàt . bhramaõarecanàdãnàü gamana evàntarbhàvaþ . utkùepaõàdãnàmutkùepaõatvàdijàtirlakùaõam . tatra utkùepaõaü nàma årdhvade÷asaüyogàsamavàyikàraõaprameyasamavetakarmatvàparajàtiþ . evamavakùepaõàdãnàü lakùaõaü kartavyam . sàmànyaü dvividhaü paramapara¤ca paraü sattà dravyaguõasamavetà guõakarmasamavetà và . aparaü dravyatvàdi tallakùaõaü pràgevoktam . vi÷eùàõàmanantatvàt samavàyasya caikacàdvibhàgo na sambhavati tallakùaõa¤ca pràgevàvàdi . (sarvatràparatvaü vyàpyatvam alpade÷avçttitvaü và) .
     %<dvitve ca pàkajotpattau vibhàge ca vibhàgaje . yasya na skhalità buddhistvaü vai vai÷eùikaü viduriti>% àbhàõakasya sadbhàvàt ùñvitvàdyutpattiprakàraþ pradar÷yate . tatra prathamamindriyàrthasannikarùastasvàdekatvasàmànyaj¤ànaü tato'pekùàbuddhiþ tato dvitvotpattistato dvitvasàmànyaj¤ànaü tasmàt dvitvaguõaj¤ànaü tataþ saüskàraþ . tadàha %<àdàvindriyasannikarùaghañanàdekatvasàmànyadhãrekatvobhayagocarà matirato dvitvaü tato jàyate . dvitvatvapramitistato'nu parato dvitvapramànantaraü dve dravye iti dhãriya nigadità dvitvodayaprakriyeti>% .
     dvitvàderapekùàbuddhijanyatve kiü pramàõam . atràhuràcàryàþapekùàbuddhirdvitvàderutpàdikà bhavitumarhati vya¤jakatvànupapattau tanànuvidhãyamànatvàt ÷abdaü prati saüyogavaditi . vayantu bråmaþ dvitvàdikamekatvadvayaviùayànityabuddhivyaïgyaü bhavàta anekà÷ritaguõatvàt pçthaktvàdivaditi .
     nivçttikramo niråpyate apekùàbuddhita ekatvasàmànyaj¤ànasya dvitvotpattisamakàlanivçttiþ apekùàbuddherdvitvasàmànyaj¤ànàt dvitvaguõabuddhisamasamayaü dvitvasyàpekùàbuddhinivçtterdravyabuddhisamakàlaü guõabuddheþ, dravyabuddhitaþ saüskàrotpattisamakàlaü dravyabuddhestadanantarasaüskàràditi . tathàca saügrahaþ %<àdàvapekùàbuddhyà hi na÷yedekatvajàtidhãþ . dvitvodayasamaü pa÷càt sà ca tajjàtibuddhitaþ . dvitvàkhyaguõadhãkàle tato dvitva nivartate . apekùàbuddhinà÷ena dravyadhãjanmakànataþ . guõabuddhirdravyabuddhyà saüskàrotpattikàlataþ . dravyabuddhi÷ca saüskàràditi nà÷akrabho mataþ>% iti .
     buddherbuddhyantaravinà÷yatve saüskàravinà÷yatve ca pramàõaü vivàdàdhyàsitàni j¤ànàni uttarottarakàryavinà÷yàni kùaõikavibhuvi÷eùaguõatvàt ÷abdavat . dravyàrambhakasaüyogapratidvandvivibhàgajanakakarmasamakàlamekatvasàmànyacintayà à÷rayanivçttereva dvitvanivçttiþ karmasamakàlamapekùàbuddhicintanàdubhàbhyàmiti sakùepaþ . apekùàvuddhirnàma vinà÷akavinà÷apratiyoginã buddhiriti boddhavyam .
     atha dvyaõukanà÷amàrabhya katibhiþ kùaõaiþ punaranyad dvyaõukamutpadya råpàdimadbhavatãti jij¤àsàyàmutpattiprakàraþ kathyate . nodanàdikrameõa dvyaõukanà÷aþ naùñe dvyaõuke paramàõàvagnisaüyogàt ÷yàmàdãnàü nivçttiþ nivçtteùu ÷yàmàdiùu punaranyasmàdagnisaüyogàddravyàdãnàmutpattiþ utpanneùu raktàdiùu adçùñavadàtmasaüyogàt paramàõau dravyàrambhaõàya kriyà tayà pårvade÷àdvibhàgaþ vibhàgena pårbdhade÷asaüyoganivçttiþ tasminnivçtte paramàõvantareõa saüyogotpattiþ saüyuktàbhyàü paramàõubhyàü dvyaõukàrambhaþ àrabdhe dvyaõuke kàraõaguõàdibhyaþ kàryaguõàdãnàü råpàdãnàmutpattiriti yathàkramaü nava kùaõàþ . da÷akùaõàdiprakàràntaraü vistaramayànneha pratanyate . itthaü pãlupàkaprakriyà pãñharapàkaprakriyà tu naiyàyikadhãsammatà .
     vibhàgajavibhàgo dvividhaþ kàraõamàtravibhàgajaþ kàraõàka raõavibhàgaja÷ca . tatra prathamaþ kathyate kàryavyàpte kàraõe karmotpannaü yadàvayavàntaràdvibhàgaü vidhatte na tadàkà÷àdide÷àdvibhàgaþ . yadà tvàkà÷àdide÷àdvibhàgaþ na tadàvayavàntaràdisthiti niyamaþ karmaõo gaganavibhàgà kartçtvasya davyàrambhakasayogavirodhivibhàgàrambhakatvena dhåmamya dhåmadhvajavargeõeva vyabhicàrànupalambhàta tata÷càvayavakarma avayavàntaràdeva vibhàgaü karoti nàkà÷àdide÷àt tasmàdvibhàgàddravyàrambhakasayoganivçttiþ tataþ kàraõàbhàvàt kàryàbhàva iti nyàyàdavayavinivçttiþ nivçtte'vayavini tatkàraõayoravayavayorvartamàno vibhàgaþ kàryavinà÷avi÷iùñaü kàlaü svatantraü vàvayavamapekùya sakriyasyaivàvayavasya kàryasaüyuktà dàkà÷ade÷àdvibhàgamàrabhate na niùkriyasya, kàraõàbhàvàt . dvitãyastu haste karmotpannamavayavàntaràdvibhàgaü kurvat àkà÷àdide÷ebhyo vibhàgànàrabhate, te kàraõàkàraõavibhàgàþ . karma yàü di÷aü prati kàryàrambhàbhimukhatàmapekùya kàryàkàryavibhàgamàrabhate yathà hastàkà÷avibhàgàccharãràkà÷avibhàgaþ na càsau ÷arãrakriyàkàryastadà tasya niùkriyatvàt nàpi hastakriyàkàryaþ vyadhikaraõasya karmaõo vibhàgakartçtvànupapatteþ ataþ pàri÷eùyàt kàraõàkàraõavibhàgasya kàraõatvamaïgãkaraõãyam .
     yadavàdi andhakàràdau bhàvatvaü niùidhyata iti tadasaïgataü tatra caturdhà vivàdasambhavàt tathàhi dravyaü tama iti bhàññàþ vedàntina÷ca bhaõanti, àropita nãlaråpamiti ÷rãdharàcàryàþ àlokaj¤ànàbhàva iti pràbhàkaraikade÷inaþ àlokàbhàva iti naiyàyikàdayaþ iti cettatra dravyatvapakùo na ghañate vikalpànupapatteþ dravyaü bhavadandhakàraü dravyàdyanyatamamanyadvà nàdyaþ yatràntarbhàvo'sya tasya yàvanto guõàstàvadguõa katvaprasaïgàt na ca tamaso dravyavahirbhàva iti sàmprataü nirguõasya tasya dravyatvàsambhavena dravyàntaratvasya sutaràmasammavàt . nanu tamàla÷yàmalatvenopalabhyamànaü tamaþ kathaü nirguõaü, syàditi, nãlaü nabha itivat bhràntirevetyalaü vçddhabãbadhayà . ata eva nàropitanãlaråpaü tamaþ adhiùñhànapratyayamantareõàropà yogàt bàhyàlokasahakàrirahitasya cakùuùo råpàrope sàmarthyànupalambhàcca . na càyamacàkùuùaþ pratyayaþ tadanuvidhànasyànanyathàsiddhatvàt . na ca vidhipratyayavedyatvàyo go bhàve iti sàmprataü pralayavinà÷àvadhànàdiùu vyabhicàràt . ata eva nàlokaj¤ànàbhàvaþ abhàvasya pratiyogigràhakendriyagràhyatvaniyamena mànasatvaprasaïgàt . tasmàdàlokàbhàva eva tamaþ na càbhàve bhàvadharmàdhyàropo durupapàdaþ duþkhàbhàve sukhatvàropasya saüyogàbhàve vibhàgatvàbhimànasya ca dçùñhatvàt . nacàlokàbhàvasya ghañàdyabhàvavadråpavadabhàvatve nàlokasàpekùacakùurjanyaj¤ànaviùayatvaü syàdityeùitavyaü, yadgrahe yadapekùaü cakùustadabhàvagrahe'pi tadapekùata iti nyàyenàlokagrahe àlokàpekùàyà abhàvena tadabhàvagrahe'pi tadapekùàyà abhàvàt . na càdhikaraõagrahaõàva÷yambhàvaþ abhàvapratãtàvadhikaraõagrahaõàva÷yaübhàvànaïgãkàràdaparathà nivçttaþ kolàhala iti ÷abdapradhva sapratyakùo na syàditi apràmàõikaü tava vacanaü param . tatsarvamabhisandhàya bhagavàn kaõàdaþ praõinàya såtraü dravyaguõakarmaniùpattivaidharmyàdabhàvastama iti pratyayavedyatvenàpi niråpitam .
     abhàvastu ni÷edhamukhapramàõagamyaþ saptamo niråpyate . sa càsambandhatvesatyasamavàyaþ (anuyogitvapratiyogitvatàdàtnyànyatamasambandhena samavàya÷ånyatvamasamavàyatvam) sa ca saükùepeto dvividhaþ saüsargàbhàvànyonyàbhàvabhedàt saüsargàbhàvo'pi trividhaþ pràkpradhvaüsàtyantàbhàvabhedàt tatrànityaþ anàditamaþ pràgabhàvaþ, utpattimàn vinà÷o pradhvasaþ, pratiyogyà÷rayo'bhàvo'tyantàbhàvaþ . nanvanyonyàbhàva evàtyantàbhàva iti cet aho ràjamàrga eva bhramaþ anyonyàbhàvo hi tàdàtmyapratiyogikaþ pratiùedhaþ yathà ghañaþ pañàtmà na bhavatãti sasargapraniyogikaþ pratiùedho'tyantàbhàvo yathà vàyau råpasambandho nàstãti . na càsya puruùàrthaupayikatvaü nàstãtyà÷aïkanãyaü duþkhàtyantocchedàparapayyàyaniþ÷reyasaråpatvena paramapuruùàrthatvàt .
     ÷àstrànte ca 10 aø 2 àhnike %<dçùñànàü diùñaprayojanànàü dçùñàmàve prayogo'bhyudayàya>% 9 såø . dçùñànàü pramàõata upalabdhànàü yàgadànasnànàdãnàü diùñaprayojanànàü diùñamupadiùñaü prayojanaü yeùàü teùàm tathàhi %<svargakàmoyajeta>% %<agnihotraü juhuyàt svargakàma>% ityàdau vidhisamabhivyàhçtameva phalam, kvacidàrthavàdikaü yathà %<yaetà ràtrãradhãyota tasya pitaroghçtakulyàmadhukulyàþkùaranti>% ityàdau, kvaciccaupapàdanikam, yathà %<vi÷va jità yajeta>% ityàdau, atra hi na vidhisamabhivyàhçta nàpyarthavàdopasthitamityaupapàdanikaü kàlpanikaü svargamyaiva svataþ sundarasya phalasya kalpanãyatvàt, tathàcà÷utaravinà÷inàmeteùàü karmaõàü cirabhàvine phalàya kàraõatvamanupapadyamànamataeùàü prayogo'nuùñhànamabhyudayàyàpårvàyetyarthaþ . nanu ÷rutipràmàõye sati syàdevaü tadeva tu durlabhaü nahi mãmàüsàkànàmiva nityanirdoùatvena ÷rutipràmàõyaü tvaveùyate pauruùeyatvenàbhyupagamàt, puruùasya ca bhramapramàdavipralipsàdisambhavàdata àha dçùñàbhàva iti dçùñaü puruùàntare'smadàdo bhramaprasàdavipralipsàdikaü puruùadåùaõaü tadabhàve satãtyarthaþ . kùitikartçtvena vedavaktçtvena và'numitasya puruùadhaureyasya nirdoùatvenaivopasthiteþ, tathà ca tadvacasàü na nirabhidheyatà na viparãtàbhidheyatà na tiùprayojanàbhidhevatà, bhåtendriyamanasàü doùàt bhramapramàdakaraõàpàñavàdiprayuktà eva vacasàmavi÷uddhasaþ sambhàvyante, na ce÷varavacasi tàsàü sambhavaþ, taduktam %<ràgàj¤ànàdibhirvaktà grastatvàdançtaü vadet . te ce÷vare na vidyante sa bråyàt kathamanyatheti>% .
     nanu tene÷vareõa vedasya praõãta ityatraiva vipratipattirataàha . upaø %<tadvacanàdàmràyasya pràmàõyamiti>% 10 såø .
     %<iti ÷àstraparisamàptau . tadvacanàttene÷vareõa vacanàt praõayanàdàmnàyasya vedasya pràmàõyaü tathàhi vedàstàvat pauruùeyà vàkyatvàditisàdhitaü nacàsmadàdayasteùàü sahasra÷àkhàvacchinnànàü vaktàraþ sambhàvyante, atãndriyàrthatvàt, nacàtãndriyàrthadar÷ino'smadàdayaþ . ki¤caproktàvedà mahàjanaparigçhãtatvàt yannàptoktaü na tanmahàjanaparigçhãtaü mahàjanaparigçhãta¤cedaü tasmàdàptoktam . svatantrapuruùapraõãtatva¤càptãktatvam . mahàjanaparigçhãtatva¤ca sarvadar÷anàntaþpàtipuruùànuùñhãyamànàrthatvam, kvacit phalàbhàvaþ karmakartçsàdhanavaiguõyàdityuktam . kartçsmaraõàbhàvànnaivamiti cenna kartçsmaraõasya pårbameva sàdhitatvàt, tatpraõitatva¤ca svatantrapuruùapraõãtatvàdeva siddhas, na tvasmadàdãnàü sahasra÷àkhavedapraõayane svàtantryaü saübhavatãtyuktatvàt . ki¤ca pramàyà guõajanyatvena vaidikapramàyàapi guõajanyatvamàva÷yakaü tatra ca guõovaktçyathàrthavàkyàrthaj¤ànameva vàcyastayà ca tàdç÷a eva vede vaktà, yaþ svargàpårvàdiviùayakasàkùàtkàravàn, tàdç÷a÷ca ne÷vatàdanya iti suùñhu>% .

#<aulåkhala># triø ulåkhale kùuõõaü ÷aiùiko'õ . 1 ulåkhalepiùñayàvakàdau . ulåkhale bhavaþ aõ . 2 ulåkhalabhave ÷abdàdau ca . %<abhiùuõataulåkhalànudgàyatà>% kàtyàø 10, 3, 11, . %<ulåkhalebhaüvà aulåkhalàþ dhvanayaþ>% karkaþ

#<auveõaka># naø %<aparàntakamullopyaü madrakaü prakarãü tathà . auveõakaü sarovindumuttaraü gàtakàni ca>% yàø ukte gãtibhede

#<au÷anasa># naø u÷anasà ÷ukreõa proktam aõ . ÷ukreõa praõãte 1 upapuràõe %<tayaivo÷anaseritam>% kårmapuø 2 daõóapraõayanaråpe ÷àstra ca . 3 dharma÷àstrabhede tacca pratilomajàtavarõasaïkara vibhàgapratipàdakapràyam . u÷anasà dçùñaü sàma aõ . 4 u÷anasà dçùñe sàmani . tasyedam aõ . 5 tat sambandhini triø . %<vyuhya cau÷anasaü vyåham>% bhàø vaø 284 aø . %<lokamau÷anasaü divyaü ÷akraloka¤ca gacchati>% ùàø anuø 107 aø . u÷anasi bhavaþ aõa . 6 ÷ukrabhave striyàü ïãp sà ca 7 devayànyàkhyàyàü tadãya duhitari %<viddhyau÷anasi! bhadrante na tvamarho'smi bhàvini!>% bhàø àø 81 aø devayànãü prati kacoktiþ .

#<au÷ija># puø u÷igeva praj¤àø aõ . 1 icchàyukte . %<au÷ijàya baõije dãrgha÷ravase>% çø 1, 111, 11 . 2 pravararùibhede %<kàkùãvatàmàïgirasaucayyagautamau÷ijakàkùãvateti>% à÷vaø ÷rauø 12, 11, 3 .

#<au÷ãnara># puø u÷ãnarasyàpatyam utsàø a¤ . u÷ãnarasyàpatyeùu ÷iviprabhçtiùu . u÷ãnarançpa÷ca 1375 pçø u÷ãnara÷abde uktaþ . tatsutà÷ca %<u÷ãnarasya patnyastu pa¤ca ràjarùivaü÷ajàþ . nç gà kçmirnavà darvà pa¤camã tu dç÷advatã . u÷ãnarasya putràstu pa¤ca tàsu kulodvahàþ . tapasà caiva mahatà jàtà vçddhasya càtmajàþ . nçgàyàstu nçgaþputraþ kçmyàþ kçmirajàyata . navàyàstu navaþ putrodarvàyàþ suvrato 'bhavat . dç÷advatyàstu saüjaj¤e ÷ivirau÷ãnaro nçpaþ>% harivaü031 aø uktàþ taccarita¤ca bhàø vanaø 196 aø . %<devànàü kathà saüjàtà mahãtalaü gatvà mahãpatiü ÷ivimau÷ãnaraü sàdhvenaü jij¤àsiùyàma iti . evaü bho ityuktvà agnãndràvupàtiùñhetàm . agniþ kapotaråpeõa tamabhyadhàvadàmiùàrthamindraþ ÷yenaråpeõa . atha kapoto ràj¤o divyàsanàsãnasya utsaïgaü nyapatat . atha purohito ràjànamavravãt . pràõarakùàrthaü ÷yenàdbhãto bhavantaü pràõàrthã prapadyate . vasu dadàtu antavàn pàrthivo'sya niùkçtiü kuryàt . ghoraü kapotasya nipàtamàhuþ . atha kapoto ràjànamabravot . pràõarakùàrthaü ÷yenàdbhãto bhavantaü pràõàrthã prapadye . aïgairaïgàni pràpyàrthã munirbhåtvà pràõàüstvàü prapadye . svàdhyàyena karùitaü vrahmacàriõaü màü viddhi . tapasà damena yuktamàcàryasyàpratikålabhàùiõam evaü yuktamapàpaü màü viddhi . gadàmi vedàn vicinomi chandaþ sarve vedà akùara÷o me adhãtàþ . na sàdhu dànaü ÷rotriyasya pradànaü mà pradàþ ÷yenàya na kapoto'smi . atha ÷yeno ràjànabhavravãt . paryàyeõa vasatirmà bhaveùu sarge jàtaþ pårvamasmàt kapotàt . tvamàdadàno'tha kapotamenaü mà tvaü ràjan! vighnakartà bhavethàþ . ràjovàca . kenedç÷ã jàtu purà hi dçùñà vàgucyamànà ÷akunena saüskçtà . yo vai kapotovadatemà¤ca ÷yena ubhau viditvà kathamastu sàdhu . nàsya varùati varùakàle nàsya vãjaü rohati kàla uptam . bhãtaü prapannaü yohi dadàti ÷atrave na tràõaü labhate tràõamicchan sa kàle . jàtà hrasvà prajà pramãyate sadà na vai bàsaü pitaro'sya kurvate . bhãtaü prapanna yohi dadàti ÷atrave nàsya devàþ pratigçhõanti havyam . moghamannaü vindati càpracetàþ svargàllokàdbhra÷yati ÷ãghrameva . bhãtaü prapannaü yo hi dadàti ÷atrave sendrà devàþ praharantyasya vajram . ukùàõaü paktvà saha odanena asmàt kapotàt prati te nayantu . yasmin de÷e ramase'tãva ÷yena! tatra màüsaü ÷ivayaste vahantu . ÷yena uvàca . nokùàõaü ràjan pràrthayeyaü na cànyadanyanmàüsamadhikaü và kapotàt . devairdattaþ so'dya mamaiùa bhakùyastanme dadasva ÷akunànàmabhàvàt . ràjovàca . ukùàõaü veha tamanånaü nayantu te pa÷yantu puruùà mamaiva . bhayàhitasya dàyaü mamàntikàttvàü pràpayantu tvaü hyenaü mà hiüsãþ . tyaje pràõànnaiva dadyàü kapotaü saumyo hyayaü kinnu jànàmi ÷yena! . yathà kle÷aü mà kuruùveha saumya! nàhaü kapotamarpayiùye katha¤cit . yathà màü hi vai sàdhuvàdaiþ prasannàþ pra÷aüseyuþ ÷ivayaþ karmaõà ta . yathà ÷yena! priyameva kuryàü pra÷àdhi màü yadvadestat karomi . ÷yena uvàùa . årordakùiõàdutkçtya svapi÷ita tàvadràjan! yàvanmàüsaü kapotena samam . tathà tasmàt sàdhu tràtaþ kapotaþ pra÷aüseyuþ ÷ivayaþ kçta¤ca priyaü syànmameti . atha sa dakùiõàdårorutkçtya svamàüsape÷ãü tulayà dhàrayan gurutara eva kapota àsãt . punaranyaduccakarta gurutara eva kapotaþ . evaü sarvaü samadhikçtya ÷arãraü tulàyàmàropayàmàsa tattathàpi gurutara eva kapota àsãt . atha ràjà svayameva tulàmàruroha . na ca vyalãkamàsãdràj¤a etadvçttàntaü dçùñvà tràta ityuktvà pràlãyata ÷yenaþ . atha ràjà avravãt kapotaü vidyuþ ÷ivayastvàü kapota! pçcchàmi te ÷akune! ko nu ÷yenaþ . nànã÷vara ãdç÷aü jàtu kuryàdetaü pra÷naü bhagavanme vicakùva . kapota uvàca . vai÷vànaro'haü jvalano dhåmaketurathaiva ÷yeno vajra hastaþ ÷acãpatiþ . sàdhu j¤àtuü tvàmçùabhaü sauratheyaü nau jij¤àsayà tvatsakà÷aü prapannau . yàmetàü pe÷ãü mama niùkrayàya pràdàdbhavànasinotkçtya ràjan . etadvo lakùma ÷ivaü karomi hiraõyavarõaü ruciraü puõyagandham . etàsàü prajànàü pàlayità ya÷asvã surarùãõàmatha sammato bhç÷am . etasmàt pàr÷vàt puruùo janiùyati kapotaürometi ca tasya nàma . kapotaromàõaü ÷ivinaudbhidaü puttraü pràpsyati nçpavçùaü saühananaü ya÷odãpyamànaü draùñàsi ÷åramçùabhaü saurathànàm>% u÷ãnara÷abde dar÷itataccaritamevaüråpaü tacca ÷ivereveti bahubhiþkalpya te tatra pitàputrayorabhedopacàràt u÷ãnara÷abdaprayogàt iti . vastutaþ kalpabhedàt u÷ãnarasya tatputra÷ive÷ca tathà caritamityavirodhaþ . aya¤ca yayàterdauhitraþ tena ca yayàteþ puõayakùaye svargàt patane tasmai svapuõya dattvà'sau punaþ svargalokaü pràpitaþ tatkathà yathà . %<pçcchàmi tvàü ÷ivirau÷ãnaro'haü mamàpi lokàyadi santãha tàta! . yadyantarokùe yadi và divi ÷ritàþ kùetraj¤aü tvàü tasya dharmasya manye . yathàtiruvàca . yattvaü vàcà hçdayenàpi sàdhån parãpsamànànnàvamaüsthà narendra! . tenànantàdivi lokàþ ÷ritàste vidyudråpàþ svanavantomahàntaþ . ÷iviruvàca . tàüstvaülokàn pratipadyasva ràjan mayàdattànyadi neùñaþ krayaste . nacàhaü tàn pratipatsyeha dattvà yatra gatvà nànu÷ocanti dhãràþ>% %<ante ca yajàtirasmi nahuùasya putraþ påroþ pità sàrvànaumastvihàsam . guhyaü càrthaü màmakebhyo bravãmi màtàma ho'haü bhavatàü prakà÷am>% bhàø àø 93 aø . u÷ãnarasya gotràpatyam i¤ . au÷ãnaritadgotràpatye puüstrã striyàü ïãp . %<÷ådràyàü gautamo yatra mahàtmà saü÷itavrataþ . au÷ãnaryàmajanayat kàkùãvàdyàn sutàn muniþ>% bhàø saø 20 aø . tasyàpatyam ata i¤api . au÷ãnari ÷ivinçpe . %<àrùõiùeõo dilãpa÷ca mahàtmà càpyu÷ãnaraþ . au÷ãnariþ puõóarãkaþ ÷aryàtiþ ÷arabhaþ ÷uciþ>% bhàø saø 8 . yamasabhàvarõane .

#<au÷ãra># naø va÷a--ãran kicca tataþ svàrthe praj¤àdyaõ . 1 samuditayoþ ÷ayyàpãñhayoþ kùãrasvàmã . 2 ÷ayyàyàm 3 àsane ca pçthak iti subhåtiþ . %<abhyavahàrya paramànnamau÷ãre'dyakàmacàraþ kçto'bhåt>% da÷akumàø . u÷ãramivàkàro styasya aõ . 4 càmare tasyanaladamålàkàratvàttathàtvam . au÷ãraü càmaramastyasya ac . 5 càmaradaõóe amaraþ . hemacaø daõóàrthatokti÷càmaradaõóaparà %<chatraü veùñanamau÷ãramupànadvyajanàni ca . yàtayàmàni deyàni ÷ådràya paricàriõe>% bhàø ÷aø 60 aø . u÷ãrasyedamaõ . 6 u÷ãraje %<stananyastau÷ãram>% ÷akuø .

#<auùaõa÷auõóã># strã åùaõa eva svàrthe'õ auùaõe kañurase ÷auõóã 7 taø . ÷uõñhyàm tasyàþ kañurasatvàttathàtvam .

#<auùada÷vi># puø oùada÷vasya nçpasyàpatyam i¤ . oùada÷vi nçpabhedàpatye vasumati yathàtidauhitre . %<pçcchàmi tvàü basumànauùada÷viryadyasti loke yadi me narendra .>% bhàø àø 93 aø . agya ca yathà yayàtirmàtàmahastathà au÷ãnari÷abde dar÷itaþ . tatra bhavacchabdenaitasyàpi paràmar÷àt dha naø oùadheridam %<oùadherajàtau>% pàø aõ . oùadhijàte 1 annàdau 2 roganà÷ake dravyabhede . svàrthe'õ . 3 oùadhau ca . auùadha÷abdàrtha÷ca su÷rute dar÷itaþ %<evametatpuruùovyàdhirauùadham kriyàkàla iti catu ùñayaü vyàkhyàtam>% ityuktvà %<auùadhagrahaõàt dravyaguõarasa vãryavipàkaprabhavànàmàde÷aþ>% ityuktam . tena dravyamàtrasàdhyasyauùadhatvam . ataeva tailaghçtajalaviùavi÷eùàõàmapyauùadhatvam . %<rogamàdau parãkùeta tato'nantaramauùadham . tataþ karma miùak pa÷càt j¤ànapårbaü samàcaret>% cakradaø pari pàñãmuktvà rogabhedena auùadhavi÷eùà uktàstata eva te'dhigamyàþ . tadupayogibhåmyàdikaü su÷rute dar÷itaü yathà
     %<athàto bhåmipravibhàgavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ ÷vabhra÷arkarà÷maviùamavalmãka÷ma÷ànàdyàyatanadevatàyatanasikatàbhiranupahatàmanåùaràmabhaïguràmadårodakàü snigdhàü prarohavatãümçrdvã sthiràü samàü kçùõàü gaurãü lohitàü và bhåmimauùadhàrthaü parãkùeta tasyàü jàtamapi kçmiviùa÷astràtapapavanadahanatoyasambàdhamàrgairanupahatamekarasaü puùñaüpçghvagàóhamålamudãcyàü cauùadhamàdadãtetyauùadhabhåmiparãkùàvi÷eùaþ sàmànyaþ . vi÷eùatastu tatrà÷mavatã sthirà gurvã ÷yàmà kçùõà và sthålavçkùa÷asyapràyà svaguõabhåyiùñhà . snigdhà ÷ãtalà sannodakà snigdha÷aùyatçõakomalavçkùapràyà ÷uklà'mbuguõa måyiùñhà . nànàvarõà laghva÷mavatã praviralàlpapàõóuvçkùaprarohà'gniguõabhåyiùñhà . råkùà bhasmaràsabhavarõà tanuråkùakoñaràlparasavçkùapràyà'nilaguõabhåyiùñhà . mçdvã sabhà ÷vabhravatyavyaktarasajalà sarvato'sàravçkùà mahàparvatadçkùapràyà ÷yàmà càkà÷aguõabhåyiùñhà . tatra kecidàhuràcàryàþ . pràvçóvarùà÷araddhemantavasantagrãùmeùu yathàsaükhyaü målapatratvakkùãrasàraphalànyàdadãteti tattu na samyak kasmàtsaumyàgneyatvàjjagataþ . saumyànyauùadhàni saumyeùu çtuùvàdadãtàgneyànyàgneyeùvevamavyàpannaguõàni bhavanti . saumyànyauùadhàni saumyeùu çtuùu gçhãtàni somaguõabhåyiùñhàyàü bhåmau jàtànyatimadhurasrigdha÷ãtàni jàyante . etena ÷eùaü vyàkhyàtam . tatra pçthivyambuguõabhåyiùñhàyàü bhåmau jàtàni virecanadravyàõyàdadãtàgnyàkà÷amàrutaguõabhåyiùñhàyàü vamanadravyàõi . ubhayaguõabhåyiùñhàyàmubhayatobhàgàni . àkà÷agaõabhåyiùñhàyàü saü÷amanànyevaü balavattaràõi bhavanti . sarvàõyeva càbhinavànyanyatra madhughçtaguóapippalãvióaïgebhyaþ . sarvàõyeva sakùãràõi vãryavanti teùàmasampattàvanatikràntasaüvatsaràõyàdadãteti . bhavanti càtra . gopàlàstàpasà vyàdhà ye cànye vanacàriõaþ . målàhàrà÷ca ye tebhyo bheùajavyaktiriùyate . sarvàvayavasàdhyeùu palà÷alavaõàdiùu . vyavasthito na kàlo'sti tatra sarvo vidhãyate . gandhavarõarasopetà ùaóvidhà bhåmiriùyate . tasmàdbhåmisvabhàvena vãjinaþ ùaórasairyutàþ . avyaktaþ kila toyasya raso nityaü vini÷citaþ . rasa eva sacàvyakto vyakto bhåmirasàdbhavet . sarvalakùaõasampannà bhåmiþ sàdhàraõà smçtà . dravyàõi yatra tatraiva tadguõàni vi÷eùataþ . vigandhenàparàmçùñamavipannaü rasàdibhiþ . navaü dravyaü ùuràõaü và gràhyameva vinirdi÷et . vióaïgaü pippalã kùaudraü sarpi÷càpyanavaü hitam . ÷eùamanyattvabhinavaü gçhõãyàddoùavarjitam . jaïgamànàü vayaþsthànàü raktaromanakhàdikam . kùãramåtrapurãùàõi jãrõàhàreùu saüharet . plutamçdbhàõóaphalaka÷aïkuvinyastabheùajam . pra÷astàyàü di÷i ÷ucau bheùajàgàramiùyate>% . auùaghagrahaõe paribhàùàdikamuktaü bhàvapraø yathà pra÷astade÷e sa¤jàtaü pra÷aste'hani coddhçtam . alpamàtraü bahuguõaü gandhavarõarasànvitam . doùaghnamaglànikaramadhikaü na vikàri yat . samãkùya kàle datta¤ca bheùajaü syàdguõàvaham . àgneyà vindhya÷ailàdyàþ saumyo himagiriþ smçtaþ . atastadauùadhàni syuranuråpàõi hetubhiþ . àgneyàþ adhikàgnyaü÷àþ saumyaþ adhikasomàü÷aþ . auùadhayo evauùadhàni . atra svàrtheaõ . anuråpàõi sadç÷àni . anveùvapi prarohanti vaneùåpavaneùu ca . gçhõãyàttàni sumanàþ ÷uciþ pràtaþ suvàsare . àditya sammukho maunã namaskçtya ÷ivaü hçdi . sàdhàraõadharàdravyaü gçhõãyàduttarà÷ritam . sàdhàraõadharàdravyam sarvabhåmibhavandravyam . uttarà÷ritaü svasmàt uttaradigbhavam . valmãkakutsitànåpa÷ma÷ànoùaramàrgajàþ . jantuvahnihimavyàptà nauùadhyaþ kàryasàdhikàþ . ÷aradyakhilakàryàrthaü gràhyaü sarasamauùadham . virekavamanàrthantu vasantàntaþ samàharet . vasantàntaþ vasantamadhye samàharet saügçhõãyàt . atisthålajañà yàþ syustàsàü gràhyàstvaco dhruvam . gçhõãyàt såkùmamålàni sakalànyapi buddhimàn . anyacca . mahànti yeùàü målàni kàùñhagarbhàõi sarvataþ . teùàntu valkalaü gràhyaü hrasva målàni sarba÷aþ . nyagrodhàdestvaco gràhyà sàraþsyà dvãjakàditaþ . tàlãsàde÷ca patràõi phalaü syàt triphalàditaþ . kvacinmålaü kvacit kandaþ kvacit patraü kvacit phalam . kvacit puùpaü kvacit sarbaü kvacit sàraþ kvacit tvacaþ . citrakaü ÷åraõaü nimbo vàlà ca triphalà kramàt . dhàtakã kaõñakàrã ca khadiraþ kùãrapàdapaþ . kvacinnimbasya gçhõãyàt patràbhàve tvacàmapi . bàlamphalantu vilvasya pakvamàrambadhasya ca . aïge'nukte jañà gràhyà bhàge'nukte'khilaü samam . pàtre'nukte mçdaþ pàtraü kàle'nukte tvaharmukham . navànyeva hi yojyàni dravyàõyakhilakarmasu . vinà vióaïgakçùõàbhyàü guóadhànyà jyamàkùikaiþ . dhànyamannam . puràõantu pra÷astaü syàttàmbålaïkà¤jikantathà . ÷uùkannavãnadravyantu yojyaü sakalakarmasu . àrdrantu dviguõaü yu¤jyàdeùa sarvatra ni÷cayaþ . guóåcã kuñajã bàlà kåùmàõóa÷ca ÷atàvarã . a÷vagandhà sahacarã ÷atapuùyà prasàriõã . prayoktavyà sahaivàrdrà dviguõaü naiva kàrayet . sahacarã kuraõñakaþ (kañarai à) itiloke . vàsànimbapañolaketakalabalà kuùmàõóakendã varã varùàbhåþ kuñajà÷ca kandasahità sà påtigandhà mçtà . aindrã nàgabalà kuruõñaka purã chatràmçtà sarvadà . sàrdrà evatu kutracit dviguõità kàryeùu yojyà budhaiþ . aindrã indravàruõã . varã ÷atàvarã påtimandhà gandhaprasàdanã nàgabalà (gula÷akari) kuraõñakaþ (pãtapuùpajhàüñi) (kañasaraià) purã gugguluþ . ghçtantaila¤ca pànãyaü kaùàyaü vya¤janàdikam . paktvà ÷ãtãkçtaü coùõaü tatsarvaü syàdviùopamam .
     dravyàõàü parãkùà . såkùmàsthimàüsalà pathyà sarvakarmaõi påjità . kùiptàmbhasi nimajjedyà bhallàtakya stathottamàþ . varàhamårdhavatkando vàrahãkandasaüj¤akaþ . sauvarcalantu kàcàbhaü saindhavaü sphañikaprabham . suvarõacchavikaü j¤eyaü svarõamàkùikamuttamam . indrapuùpapratãkà÷à manohvà cottamà matà . ÷reùñhaü ÷ilàjatu j¤eyaü prakùiptaü na vi÷ãryate . toyapårõe kàüsyapàtre pratànena vivardhate . karpårastuvaraþ snigdhaþ elà såkùmaphalà varà . ÷veùacandanamatyantaü sugandhi guru påjitam . raktacandanamatyantaü lohitampravaraü matam . kàkatuõóànibhaþ snigdho'guruþ ÷reùñho gururmataþ . sugandhi laghu råkùa¤ca suradàru varaü matam . saralaü sligdhamatyarthaü sugandhi ca guõàvaham . atipãtà pra÷astà tu j¤eyà dàruni÷àübudhaiþ . jàtãphalaü guru snigghaü samaü ÷ubhràntaraü varam . mçddhãkàsottamà j¤eyà yà syàdgostànasannibhà . karamardaphalàkarà madhyamà sà prakãrtità . gostanasannibhà . (munakvà) iti loke . karamardaphalàkàrà . (karondãdàkha) iti loke . khaõóantu vimalaü ÷reùñhaü candrakàntasamaprabham . gavyàjyasadç÷aü rucyagandhaü madhu varammatam . atha svabhàvato hitàni . ÷àlãnàü lohitaþ ùàliþ ùaùñhikeùu ca yaùñikà . ÷åkadhànyeùvapi yavogodhåmaþ pravaro mataþ . ÷imbãdhànye varo madgo masåra÷càóhakã tathà . raseùu madhuraþ ÷reùñho lavaõeùu ca saindhavam . dàóimàmalakandràkùàsvarjåra¤ca paråùakam . ràjàdanaü màtulaïgaü phalavargeùu ÷asyate . paråùakaü (phàlasà) iti loke . ràjàdanaü (khiriõã) iti loke . màtuluïgaü (vãjapårà) itilauke . patra÷àkeùu vàståkaü jãvantã potikà varà . pañãlaü phala÷àkeùu kanda÷àkeùç ÷åraõam . eõaþ kuraïgo hariõo jàïgaleùu pra÷asyate . pakùiõàü tittirirlàvo varo matsyeùu rohitaþ . hariõastàmravarõaþ syàdeõaþ kçùõatayà mataþ . kuraïgastàmra uddiùño hariõaþ kçttiko mahàn . jaleùu divyaü dugdhe ùu gavyamàjyeùu gobhavam . taileùu tiktajantailamaikùaveùu sità hità . atha svabhàvàdahitàni . ÷imbãùu màùàn grãùmartau, lavaõeùvauùaraü tyajet . phaleùu lakucaü ÷àke sàrùapaü na hitammatam . gomàüsaü gràmyasàüseùu nahitaü mahiùãvasà . meùãpayaþ kusumbhasya tailantyàjya¤ca phàõitam . ikùurasaþ paripakvo yo'rdhaghanaþta tphàõitam taddhi (choyàràva) iti loke . atha saüyogaviruddhàni . matsyamànå pamàüsa¤ca dugdhayuktaü vivarjayet . kapotaü sarùapasnehabharjitaü parivarjayet . matsyànikùorvikàreõa tathà kùaudreõa varjayet . saktån màüsapathoyuktànuùõairdadhi vivarjayet . uùõairnabho'mbunà kùaudraü pàyasaü kç÷arànvitam . rambhàphalaü tyajet takraü dadhi vilvaphalànvitam . da÷àhamuùitaü sarpiþ kàüsye, madhughçtaüsamam . kçtànna¤ca kaùàya¤ca punaruùõãkçtaü tyajet . ekatra bahumàüsàni virudhyante parasparam . ma dhusarpirvasàtailaü pànãyaü và payastathà . atha bheùajagrahaõasaïketaþ . lavaõaü saindhavaü proktaü candanaü raktacandanam . cårõalehàsavasnehàþ sàdhyà dhavalacandanaiþ . kaùàyale payoþ pràyo yujyate raktacandanam . antaþsambhàrjvane j¤eyà hyajamodà yavànikà . bahiþsambhàrjane saiva vij¤àtavyàjamodikà . payaþ sarpiþ prayogeùu gavyamevahi gçhyate . atha pratinidhiþ . citrakàbhàvatã dantã kùàraþ ÷ikharijo'thavà . abhàve dhanvayàsasya prakùeptavyà duràlabhà . ÷isvarã apàmàrgaþ . tagarasyàpyabhàve tu kuùñhaü dadyàdbhiùambaraþ . mårvàbhàve tvaco gràhyà jiïginãprabhavà budhaiþ . ahiüsràyà amàve tu mànakandaþ prakãrtitaþ . lakùaõàyà abhàve tu nãlakaõñha÷ikhà matà . nãlakaõñha÷ikhà mayura÷ikhà . bakulàbhàvato deyaü kalhàrotpalapaïkajam . nãlotpalasyàbhàve tu kusudaü deyamiùyate . jàtipuùyaü na yatràsti lavaïgaü tatra dãyate . arkaparõàdi payaso hyabhàve tadraso mataþ . pauùkaràbhàvataþ kuùñhaü tathà làïgalyabhàvataþ . sthauõeyakasyàbhàve tu bhiùagbhirdãyate' gade . cavikàgajapipyalyau pipyalãmålavat smçtau . abhàve somaràjyàstu prapunnàñaphalaü matam . yadi na syàddàruni÷à tadà deyà ni÷à budhaiþ . somaràjã vàkucã . prapunnàñaphalaü cakramardaphalam . dàruni÷à dàruharidrà ni÷à haridrà . rasà¤janasyàbhàve tu samyagdàrvã prayujyate sauràùñryabhàvato deyà sphañikà tadguõà janaiþ . sauraùñrã (sorañãmàñã) iti loke . sphañikà (phañikàrã) iti loke . tàlo÷apatrakàbhàve svarõatàlã pra÷asyate . bhàrgyabhàve tu tàlãsaü kaõñakàrã jañà'tha và . rucakàmàvato dadyàllavaõaü pàü÷upårvakam . abhàve madhuyaùñyàstu ghàtakã¤ca prayojayet . rucakaü(cãhàra) iti loke pàü÷ulavaõaü (khàrã) atha và (reha iti loke . amlavetasakàbhàve cukraü dàtavyasiùyate . dràkùà yadi na labhyeta pradeyaü kà÷marãphalam . tayorabhàve kusumaü bandhåkasya mataü budhraiþ . lavaïgakusumaü deyaü nakhasyàbhàvataþ punaþ . kastårpyabhàve kakkolaü kùepaõãyaü vidurbudhàþ . kakkolasyàpya bhàve tu jàtãpåùpaü pradãyate . sugandhãmustakaü deyaü karpåràbhàvato budhaiþ . karpåràbhàvato deyaü granthiparõaü vi÷eùataþ . kuïkumàbhàvato dadyàt kusumbhakusumaü navam . ÷rãkhaõóacandanàbhàve karpåraü deyamiùyate . abhàvetvetayorvaidyaþ prakùipet raktacandanam . raktacandanakàbhàve navo÷ãra vidurbudhàþ . mustà càtiviùàbhàve ÷ivàbhàve ÷ivà matà . abhàve nàgapuùyasya padmake÷aramiùyate . medà jãvakakàlolã çddhidvandve'pi và sati . varã vidàrya ÷vagandhà vàràhã ca kramàt smçtà . varã ÷atàvarã . vàrahyà÷ca tathàbhàve cammakàràluko mataþ . vàràhãkanda saüj¤astu pa÷cime gçùñisaüj¤akaþ . vàràhãkandaevànya÷carmakàràluko mataþ . anåpasambhave de÷e varàha iva lomavàn . bhallàtakàsambhatve tu raktacandanamiùyate . bhallàtàbhàvata÷citraü nala÷cekùorabhàvataþ . suvarõàbhàvataþ kharõamàkùikaü prakùipet budhaþ . ÷vetantu màkùikaü j¤eyaü budhaiþ rajatavat dhruvam . màkùikasyàpyabhàve tu pradadyàt svarõagairikam . suvarõamatha và raupyaü mçtaü yatra na labhyate . tatra kàntena karmàõi bhiùakkuryàdvicakùaõaþ . kàntàbhàve taukùõalohaü yojayedvaidyasattamaþ . abhàve mauktikasyàpi muktà÷uktiü prayojayet . madhu yatra na labhyeta tatra jãrõaguóo mataþ . matsyàõóyabhàvato dadyurmiùajaþ sita÷arkaràm . asambhave sitàyàstu budhaiþ khaõóaü prayujyate . kùàràbhàve raso maudgo màsåro và pradãyate . atra pro ktàni vaståni yàni teùu ca teùu ca . yojyamekataràbhàve paraü vaidyena jànatà . rasavorthyavipàkàdyaiþ samaü dravyaü vicintya ca . yu¤jyàdvividhamanyacca dravyàõàntu rasàdivit . yoge yadapradhànaü syàttasya pratinidhirmataþ . yattu pradhànaü tasyàpi sadç÷aü naiva gçhyate . yàdherayuktaü yat dravyaü guõoktamapi tat tyajet . anuktamapi yuktaü yat yaujayet tadrasàdivit . dravyagatapa¤capadàrthakarmàõyàha . dravye raso guõo vãryavipàkaþ ÷aktireva ca . padàrthàþ pa¤ca tiùñhanti svaüsvaü kurvanti karma ca . %<vãryavantyauùadhinãva vikàre sànnipàtike>% kumàø . %<dveùyo'pi sammataþ ÷iùñastasyàrtasya yathauùadham>% raghuþ . %<viùasya viùamauùadham>% udbhañaþ %<bhavauùadhàt ÷rotramano'bhiràmàt>% bhàgaø 1, 1, %<auùadhaü jàhnavãtoyaü vaidyonàràyaõaþ khayam>% puràø . saüsàraråpaduþkhadàyakaroganivàrake 4 parame÷vare ca %<auùadhaü jagatàü setuþ>% vikùõuø saüø .

#<auùadhi># strã à + oùadhi--pràø saø . samyagoùadhau . %<viramanti na jvalitumauùadhayaþ>% kiràø và ïãp . auùadhã .

#<auùara># naø uùare bhavaþ aõ . pàü÷ulavaõe ràjaniø .

#<auùaraka># naø auùaramiva kan . (khàrã) lavaõabhede ràjani0

#<auùasa># naø usasi bhavaþ sandhiveletyàdinà yogavibhàgàt aõ . 1 uùasibhave . vastutaþ bhavàrthe %<kàlàññha¤>% pàø ukteþ ñha¤ syàt tena åùasa idam ityaõ ityucitam . 2 uùaþ sambandhini . anuditauùasaràgeti %<auùasàtapabhayàdapalãnam>% iti ca kiràø striyàü ïãp . %<yà moùàþ patnyauùasã sà>% ÷ataø bràø 6, 1, 3, 8, u ùas + bàø yat svàrthe aõ . auùasya uùobhave triø .

@<[Page 1594a]>@
#<auùa(sta)stya># triø uùasteridam aõ ùya¤ và . uùasticaritàtmake chàø uø bràhmaõakàõóabhede . tacca %<uùastirhacàkràyaõaþ>% ityàdi, tatratyaü bràhmaõa %<auùaste(stye) kàõóe'viduùàmapi àrtvijyadar÷anàt>% chàø uø bhàø .

#<auùasika># triø uùasà carati ñhak ñilopaþ . 1 uùasàcàriõi . uùasi bhavaþ kàlàññhaj pàø ñha¤ . 2 uùasibhave ca .

#<auùika># triø uùà uùasi bhavaþ ñha¤ . uùàbhave striyàü ïãp

#<auùñra># naø uùñrasyedam aõ . uùñradugdhàdau . %<auùñraü dugvaü laghu svàdu lavaõaü dãpanaü tathà . kçmikuùñhakaphànàha÷otho daraharaü saram>% bhàvapraø . %<anirda÷àyàþ goþ kùãramauùñramaika÷aphaü tatheti>% manuþ uùñra÷abdevivçtiþ .

#<auùñraka># naø uùñràõàü samåhaþ gotrokùoùñretyàdinà vu¤ . uùñrasamåhe . uùñrasya vikàro'vayavovà vu¤ . 2 uùñravikàre 3 tadavayave ca triø .

#<auùñraratha># naø uùñrarathasyedam %<patrapårvàda¤>% pàø rathàdityanuvçttau a¤ . uùñravàhyarathasambandhini .

#<auùñàyaõa># puüstrã uùñrasyàpatyam bàø phak . uùñràpatye tataþ caturarthyàm arohaõàdiø vu¤ . auùñràyaõaka tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<auùñrika># triø uùñrebhavaþ ñhak . uùñrabhave dadhyàdau %<vipàke kañu sakùàraü guru bhedyauùñrikaü dadhi>% su÷rutaþ .

#<auùñha># triø oùñha oùñhàkàrostyasya praj¤àø aõ . oùñhàkàrakàùñhàbayavayukte à÷vinagrahapàtre . %<auùñhamà÷vinam>% kàtyàø 9, 2, 7, %<auùñhàvayavayuktamà÷vinagrahapàtram>% karkaþ %<taddidebatyamauùñhamà÷vinapàtram>% ÷ataø bràø 4, 1, 5, 19 .

#<auùñhya># triø oùñhe bhavaþ yat svàrthe aõ . oùñhabhave uvarõa pavargayoþ %<oùñhajàvupå>% iti÷ikùoktestayostathàtvam

#<auùõija># naø uùõij + praj¤àø svàrthe'õ . uùõigarthe .

@<[Page 1594b]>@
#<auùõiha># triø uùõihi bhavaþ utsàø a¤ tasyedamaõ và . 1 uùõikchandomave 2 tatsambandhini ca . uùõihà stutyaþ aõ . 3 uùõikchandasà stutye savitari %<savitra uùõihàya>% yajuø 19, 6 .

#<auùõãka># triø uùõãùe ÷obhate aõ pçùoø . 1 uùõãùadhàriõi 2 taddhàrijanapadavi÷eùe 3 tannçpe ca %<auùõãkànantavàsàü÷ca yodhakàn puruùàdakàn>% bhàø saø 50 .

#<auùõya># naø uùõasya bhàvaþ guõavacanatvàt ùya¤ . uùõaspar÷e sa ca %<uùõaspar÷astu tejasaþ>% ityukteþ tejasaeva svàbhàvikadharmaþ tatasaüyogàditareùàmaupàdhikaþ . su÷rute tatkàryapittasya dharmaityuktaü yathà %<auùõyataikùõyaraukùyalàghavavai÷adyaguõalakùaõaü pittaü tasya samànayoniþ kañukorasaþ so'syauùõyàdauùõyaü vardhayati>% su÷ruø .

#<auùmya># naø åùõaõobhàvaþ åùmaiva và ùya¤ . uùõaspar÷e . %<pårvaràjaviyogauùmyaü kçtsnasya jagatohatam>% raghuþ . uùõaspar÷o yadyapi tejoyogàt bhavati tathàpi dehasya tathà spar÷aþ sa÷ada÷àïgasåkùmadehasaüyogàdeva tathokta ÷àø såtrabhàùyayoþ %<asyaiva copapattereùa åùmà>% såø asyaiva ca såkùma÷arãrasyaiùa åùmàyametasmin jãvaccharãre saüspar÷enoùõimànaü vijànàti tathàhi mçtàvasthàyàmavasthite'pi dehe vidyamàneùvapi ca råpàdiùu dehaguõeùu noùmopalabhyate jãvadavasthàyàmeva tåùalabhyate ityata upapadyate prasiddha÷arãravyatiriktavyàpà÷raya evaiùa åùmeti tathà ca ÷rutiþ %<uùõa eva jãvidhva¤chãtomariùyanniti>% bhàø . tadupàdhikatvàt jãvasyàpi åùmatvaü vyavahriyate ityuktaü pràk . iti vàcaspatye aukàràdi÷abdàrthasaïkalanam . iti ÷rãtàrànàtha--takavàcaspati--bhaññàcàrya--viracite vàcaspatye'bhidhàne svaravarõàdi÷abdàrthasaïkalanaü samàptam . oü tatsat

| varõaþ | svaraþ | kàlaþ | sthànam | àbhyantaraprayatnaþ | bàhyaprayatnàþ .
| a | udàttànudàttasvaritàþ | ekamàtrohrasvaþ | kaõñhaþ | vivçtam | saüvàranàdaghoùàþ alpapràõa÷ca
| à | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | kaõñhaþ | vivçtam | saüvàranàdaghoùàþ alpapràõa÷ca
| a 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | saþ | tat | te saca
| i | udàø 3 | ekamàtrohrasvaþ | tàlu | tat | te saca
| ã | udàø 3 | 2 dvimàtrodãrghaþ | tat | tat | te saca
| i 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | tat | tat | te saca
| u | udàø 3 | ekamàtrohrasvaþ | oùñhau | tat | te saca
| å | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | tau | tat | te saca
| u 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | tau | tat | te saca
| ç | udàø 3 | ekamàtrohrasvaþ | mårdhà | tat | te saca
| é | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | saþ | tat | te saca
| ç 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | saþ | tat | te saca
| ë | udàø 3 | ekamàtrohasvaþ | dantamålam | tat | te saca
| ë 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | tat | tat | te saca
| asya dãrghàbhàve'pi lakàradvayayogàt dvimàtratà | dantamålam | tat ãùatspçùñaü ca | te saca
| e | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | kaõñhatàlunã | vivçtam | te saca
| e 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | kaõñhatàlunã | tat | te saca
| ai | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | kaõñhatàlunã | tat | te saca
| ai 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | kaõñhatàlunã | tat | te saca
| o | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | kaõñhoùñhau | tat | te saca
| o 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | kaõñhauùñhau | tat | te saca
| au | udàø 3 | dvimàtrodãrghaþ | kaõñhauùñhau | tat | te saca
| au 3 | udàø 3 | trimàtraþplutaþ | kaõñhauùñhau | tat | te saca
| eùàmanunàsikatve | udàø | yathàpràptam | yathàsthànaü nàsikà'pi | tat | yathapràptaü bàhyàþ
| anusvàrasya | 0 | 0 | nàsikà | spçùñam | saüvàranàdaghoùà mahàpràõa÷ca
| : visargasya | 0 | 0 | kaõñhaþ | spçùñam | vivàra÷vàsàghoùà mahàpràõa÷ca
|  + ka + kha | 0 | 0 | jihvàmålam | spçùñam | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| paü phaü | 0 | 0 | auùñhau | spçùñam | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ka | 0 | ardhamàtrà | kaõñhamålam | spçùñam | vivàra÷vàsàghoùà alpapràõa÷ca
| kha | 0 | ardhamàtrà | tat | tat | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ga | 0 | sà | tat | tat | saüvàranàdaghoùà alpapràõa÷ca
| gha | 0 | sà | tat | tat | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ïa | 0 | sà | tat nàsà ca | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| ca | 0 | ardhamàtrà | tàlu | tat | vivàràdayaþ alpapràõa÷ca
| cha | 0 | sà | tat | tat | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ja | 0 | sà | ta | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| varõaþ | svaraþ | kàlaþ | sthànam | àbhyantaraprayatnaþ | bàhyaprayatnàþ .
| jha | 0 | ardhamàtrà | tàlu | spçùñam | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ¤a | 0 | sàþ | tàlu nàsà ca | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| ña | 0 | sà | mårdhà | tat | vivàràdayaþ alpapràõa÷ca
| ñha | 0 | sà | saþ | tat | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| óa | 0 | sà | saþ | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| óha | 0 | sà | saþ | tat | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| õa | 0 | sà | saþ nàsà ca | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| ta | 0 | sà | dantamålam | tat | vivàràdayaþ alpapràõa÷ca
| tha | 0 | sà | tat | tat | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| da | 0 | sà | tat | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| gha | 0 | sà | tat | tat | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| na | 0 | sà | tat nàsà ca | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| pa | 0 | sà | auùñhau | tat | vivàràdayaþ alpapràõa÷ca
| pha | 0 | sà | tau | tat | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ba | 0 | sà | tau | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| bha | 0 | sà | tau | tat | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ma | 0 | sà | tau nàsà ca | tat | saüvàràdayaþ alpapràõa÷ca
| ya | 0 | sà | tàlu | ãùat spçùñam | vivàràdayaþ alpapràõa÷ca
| ra | 0 | sà | mårdhà | ãùat spçùñam | vivàràdayaþ alpapràõa÷ca
| la | 0 | sà | dantamålam | tat | te saca
| va | 0 | sà | dantoùñhau | tat | te saca
| yavalànàmanunàsikatve | 0 | yathàsthànaü nàsà'pi | tat | te saca
| ÷a | 0 | sà | tàlu | ardhaspçùñam | vivàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| ùa | 0 | sà | mårdhà | tat | te saca
| sa | 0 | sà | dantamålam | tat | te saca
| ha | 0 | sà | kaõñhaþ | ardhaspçùñam | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca
| kaü khaü gaü ghaü råpayamànàm | sà | yathàsthànaü nàsikà ca | spçùñam | yathàpràptaü bàhyàþ
| hõa hna hma hya hra hla hva | uraþ yathàsthàna¤ca | yathàpràptam | saüvàràdayaþ mahàpràõa÷ca udàttàdãnàü såcaka cihnàni tu årdhvarekhàcihnitaþ akaràdivarõa udàttaþ, adhorekhàcihnitaþ anudàttaþ, årdhvàdhorekhàrahitaþ kharita iti . tatra acàmeva svarakçtavibhàgaþ, na tu vya¤janànàü teùàmudàttàdisvaràbhàvàt .


#<svaravarõavibhàgàdi .>#
     svaravarõà akàràdayaþ aukàràntàþ ÷ikùàbhate dvàriü÷atistrayoviü÷atirvà svarà viü÷atireka÷ca %<duþspçùña÷ceti vij¤eya ëkàraþpluta eva ceti>% ca ÷ikùokteþ . tathàhi hrasvadãrghaplutabhedena a, i, u, ç, ityete dvàda÷a ëkàraþ hrasva eva tasya dãrghàbhàvàt . e, ai, o au, ityete dãrghaplutabhedàt aùñau ityekaviü÷atiþ ëkàrasya lakàradvayayuktatvena ãùatspçùñatayà duùpçùñatvena dvàviü÷atiþ plutatve trayoviü÷atirbhedàþ sthålàþ . teùàü ca pratyekamudàttànudàttasvaritabhedaiþ traividhyena 66 bhedàþ 69 và bhedàþ . punasteùàmanunàsikànanunàdikabhedàbhyàü dvaividhyàt 132 . 138 và såkùmà bhedàþ sarveùà¤caiùàü svayaü ràjamànatvàt udàttàdisvaravattvàcca svara÷abdavàcyatà .
     tantramate tu anusvàravisargasahitàþ a, à, i, ã, u, å, ç, é, ë, í, ityete da÷a e, ai, o, au, ityete catvàraþ ityete ùoóa÷a . pàõinãyamate ëkàrasya yathà dãrghatvàmàve'pi lakàradvayayukta hrasvaëkàraikamàtrayà dvimàtratvasàmyàt dãrghatvavyavahàrastathà ëkàràdi÷abde uktaþ . anusvàravisargayo÷ca akùarasamàmnàyasåtreùu a, i, uõ, ityàdiùra màhe÷vareùu caturda÷asu såtreùu àmnànàbhàve'pi bhàùyakçtà añsåpasaükhyàne'pi na svaravarõatvam %<ayogavàhà vij¤eyà à÷ravasthànabhàginaþ>% ityuktyà svayaüviràjamànatvàbhàvàt udàttàdisvaravattvàbhàvàcca . tayoþ svaravarõatvàbhàve'pi añsåpasaükhyàna¤ca ùatvaõatvakàryàrtham . tena havãüùi ityàdau anusvàravyavadhàne'pi ùatvam . atra ca numsthànikànusvàrasyaiva nimittatà na tadbhinnasya, tena suhiüsu puüsu ityàdau na ùatvam . õatvaü tu sarvànusvàravyavàye'pi tena tçühaõaü vçühaõamityàdauõatvam añkupvàïnumvyavàye'pãtyukteþ tatra aógrahaõenaivànu svàrapràpteranusvàramàtravyavàye õatvàrthaü num grahaõam na tu ùatvaiva numsthànikasyaiva grahaõamityuktodàhçtau õatvam . sarveùàü svaravarõoccàraõe vivçtaü dåràvasthànaråpam àbhyantaraprayatnaþ %<vivçtamåùmaõàü kharaõà¤ca>% iti aco'spaùñàþ iti cokteþ . eùàü bàhyaprayatnàstu ghoùanàdasaüvàràþ %<kaõñhamanye tu ghoùàþ syuþ saüvçtà nàdabhàginaþ>% ityukteþ . yathà caiùàü dåràvasthànaü tathà saralàyàmasmàbhiruktaü tacca àbhyantaraprayatna÷abde uktam . eteùàmuccàraõasyànàni pradar÷yante . a iti varõaþ kaõñhamåloccàryaþ %<jihvàmåle tu kuþ proktaþ>% ityukteþ . tatra a iti hrasvavarõaþ ekamàtratvàt . sa ca udàttànudàttasvaritabhedàttridhà, trividho'pi anunàsikànanunàsikaråpadvaividhyàt ùaóvidhaþ . evaü à iti dãrghaþ dvimàtratvàt tasya ca tathaiva ùaóvidhatvam . a 3 plutavarõaþ trimàtratvàt tasyàpi uktarãtyà ùàóvidhyam tathà ca aityetat aùñàda÷ànàü saüj¤à pàribhàùikã kàratakàraparatve svaråpaparatà . evam i, iti tàlavyaþ %<icuya÷ànàü tàlu>% ityukteþ . tasyàpi i, ã, i 3 iti hrasvadãrghaplutasaüj¤à ekamàtradvimàtra trimàtratàbhedàt teùà¤ca pratyekamuktarãtyà ùàóvidhyamityaùñàda÷avidhatà . tathàca i, iti aùñàda÷ànàü saüj¤à taparatve kàraparatve ca svaråpaparatà . u iti varõa oùñhocàryaþ %<oùñhajàvupå>% ityukteþ sa ca hrasvadãrghaplutaråpaþ ekamàtradvimàtratrimàtratàbhedàt trividhaþ teùàü pratyekamuktarãtyà ùàóvidhyamityàùñàda÷avidhatà . eva¤ca u, ityaùñàda÷ànàü saüj¤à taparatve kàraparatve ca svaråpaparatà . ç, iti mårdhasthànoccàryaü %<çóhurasànàü mårdhvà>% ityukteþ sa ca hrasvadãrghaplutaråpaþ tridhà ekamàtratvàdibhedàt . teùà¤ca pratyekamuktarãtyà ùàóidhyàt aùñàda÷avidhatà . %<çëvarõayormithaþ sàvarõyam>% ityukteþ ëkàrasya vakùyamàõadvàda÷abhedasahità aùñàda÷abhedàþ tena ç iti triü ÷atàü saüj¤à iti bhedaþ . taparatve kàrapatye ca svaråpaparatà . ëvarõaþ dantamåloccàryaþ %<ëtulasànàü dantaþ>% ityukteþ tasya dãrghàbhàvàt hrasvaplutabhedena dvaividhyam tayo÷ca pratyekamuktarãtyà ùàóvidhyàt dvàda÷avidhateti ëvarõaþ dvàda÷ànàü saüj¤à taparatve kàraparatve ca svaråpaparatà . a, i, u, ç, ë, ityeùàü varõaparatve aùñàda÷àdãnàmuktànàü saüj¤à . adhikaü såcãpatre dç÷yam eprabhçtãnàü vibhàgàdi tattacchabdàdau uktaþ
     akàràdãnàmanuktà vàcaka÷abdàþ tantroktà varõàbhidhàne dar÷itàste'tra krameõocyante yathà

#<a># %<aþ÷rãkaõñhaþ sure÷a÷ca lalàñaü caikamàtçkaþ . pårõo darã sçùñimeùau sàrakhatapriyaüvadaþ . mahàbràhmã vàsudevodhane÷aþ ke÷avo'mçtam . kãrtirnivçttirvàgã÷o narakàrirharomarut . brahmà ràmànujohrasva kàma÷ca praõavàdyakaþ . brahmàõã kàmaråpa÷ca kàme÷ãvàsinã viyat . vi÷ve÷aþ ÷rãviùõukaõñhau pratipattithira÷vinã . arkamaõóalaü varõàdyo bràhmaõaþ kàmakarùiõã>% .

@<[Page 1598a]>@
#<à># àkàrovijayo'nantodãrghacchàyovinàyakaþ . kùãrodadhipayoda÷ca pà÷odãrghàsyavçttake . pracaõóaekajorudronàràyaõaibhe÷varaþ . pratiùñhà mànadà kànto vi÷vàntakagajà ntakau . pitàmahodviñhàntobhråþ kriyà kànti÷ca sambhavaþ . dvitãyà mànadà kà÷ã vighnaràjaþ kujãvi yat . suràntaka÷ca hçdaya¤càïguùñhobhagamàlinã .

#<i># %<iþså kùmà ÷àlmalã vidyà candraþ påùà suguhyakaþ . sumitraþ sundarodhãraþ koñarã koñaraþpayaþ . bhrumadhyomàdhavastuùñirdakùanetra¤ca nàsikà . ÷àntaþ kàntiþ kàminã ca kàmovighnavinàyakaþ . nepàlo bharaõãrudronityaklinnà ca povakaþ>% .

#<ã># ãrmårtiþ strã mahàmàyà lolàkùã vàmalocanam . govindaþ ÷ekharaþ puùñiþ subhadrà ratnasaüj¤akaþ . viùõurlakùmãrmahe÷a÷ca vahni÷uddhvaþparàparaþ . kàlottarã bheruraõóà rati÷ca pàõóuvardhanaþ . ÷ivottamaþ ÷ivà tuùñi÷caturthã vindumàlinã . vaiùõavã vallavã jihvà kàmakalà sanàdikà . pàvakaþ koñaraþ kãrtirmohinã kàlakàrikà . kucadvandvaü tarjanã÷o ÷àttistripurasundarã .

#<u># %<uþ ÷aïkarovartulàkùo bhåtaþkalyàõavàcakaþ . amare÷odakùakarõaþ ùaóvaktromohanaþ ÷ivaþ . ugraþprabhurdhçtirviùõuþ vi÷vakarmà mahe÷varaþ . ÷atrughna÷ca kañiþ puùñiþ pa¤camã vahnivàsinã . kàmaghnaþ kamalàve÷o mohinã vighnahçnmahã . tañasåþ kuñilà ÷rotraü pàrahãno vçùoharaþ>% .

#<å># %<åþkaõñakoratiþ ÷àntiþ krodhanomadhusådanaþ . kàmaþ ràjakuje÷a÷ca mahe÷ovàmakarõakaþ . argho÷ãbhairavaþ såkùmo dãrghaùoõà sarasvatã . vilàsinã vighnakartà lakùaõo råpakarùiõã . mahàvidye÷varã ùaùñhã ùaõóobhåþkànyakubjakaþ>% .

#<ç># %<çþsudãrghamukhã rudrodevamàtà trivikramaþ . bhàrabhåtiþ kriyà hàrorecikà nàsikà dhçtiþ . ekapàdaþ ÷iromàlà maõóanà ÷àntinã jalam . karõaþ kàmalatà meghonivçttirgaõanàyakaþ . rohiõã ÷ivadåvã ca pårõà giri÷ca saptamã>% .

#<é># éþkrodhã tithã÷ovàõãvàmano gomukhã dhçtiþ . årdhvamukho ni÷ànàthaþ padmamàlà vinaùñadhãþ . ÷a÷inã mocikà ÷reùñhà daityamàtà pratiùñhità . ekadantàhvayomàtàtvarità mithunodayà . komalà ÷yàmalà medhà tàrakàpatiraùñamã . brahmàõyamarakãlàle pàvakogandhaka ùaõà .

@<[Page 1598b]>@
#<ë># ëþsthàõuþ ÷rãdharaþ ÷uddho meghodhåmro vakoviyat . devayonirdakùagaõóorudraþ kàkodarã ÷ubhà . ÷àntikçt svastikà ÷akro màyà ca bhràmarã ÷ubhà . vi÷ve÷varo dãrghajihvà mahàstrã làïgalã parà . candrikà pàrthivoghåmyà dvidantaþ kàmavardhanaþ . ÷ucismità ca navamã kàntiràyatake÷varaþ . cittasyàkarùaõakarã turãyà kulasundarã .

#<í># íkàraþ kamalàkarùã hçùãke÷omadhuvrataþ . såkùmà kàntirvàmagaõóorudraþkàmodarã ÷ubhà . da÷amã susthiromàtà nãlapãtogajànanaþ . kàminã vi÷vapaþ kàlonitya÷uddhaþ ÷uciþ kçtã . såryodhairyàkarùiõã ca ekàkùã danujaprasåþ . ekàràdãnàü vàcakà tattacchabde uktà . eùàmadhiùñhàtçdevatà÷ca tatraivoktà yathà %<akàre bhãùaõà kãrtirvidyujjihveti kãrtità . àkàre tàmasã kàlajihvàgrà kàlabhairavã . ikàre gajinã caõóà j¤eyà rudrabhayaïkarã . ãkàre såcinã khyàtà caõóãgrà dhåmrabhairavã . ukàre kàlaraktàkhyà pracaõóà caõóavallabhà . vidyà hyåkàragà proktà tàlajaïghà kapàlinã . çkàre kàlikà devã pitçkàlo bhayaïkaro . çkàre syànmahàrãdrã jvàlinã yoginãtyapi . saühàriõã ëkàre syànmeghanàdogravàsinã . rudracaõóà kàlaràtrã íkàre ca kapàlinã>% . ekàràdãnamadhiùñhàtçdevatà÷ca ekàràdi÷abdànàmàdau dar÷itàþ akàràdãnà dhyeyaråpa¤ca kàmadhenutantre dar÷itaü yathà

#<a># %<÷çõu tattvamakàrasya atigopyaüvarànane! . ÷araccandrapratãkà÷aü pa¤cako÷amayaü sadà . pa¤cadevamayaü varõaü ÷aktitrayasamanvitam . nirguõaü triguõopetaü svayaü kaivalyamårtimat . vindutattvamayaü varõaü svayaüprakçtiråpakam>% .

#<à># %<àkàraü paramà÷caryaü ÷aïkhajyotirmayaü priye! . brahmaviùõu mayaü varõaü tathà rudramayaü priye! . pa¤capràõamayaü varõaü svayaü paramakuõóalãm>% .

#<i># %<ikàraü paramànandaü sugandhakusumacchavim . haribrahmamayaü varõaü sadàrudrayutaü priye .. sadà ÷aktimayaü devi! gurubrahma mayaü tathà . sadà÷ivamayaü varõaü paraü brahmasamanvitam . haribrahmàtmakaü varõaü guõatrayasamanvitam . ikàraü parame÷àni! svayaü kuõóalãmårtikam>% .

#<ã># %<ãkàraü parame÷àni svayaü paramakuõóalãm . brahmàvaùõumayaü varõaü tathà rudramayaüsadà . pa¤cadevamayaüvarõaü pãta vidyullatàkçtim . caturj¤ànamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà>% .

@<[Page 1599a]>@
#<u># ukàraü parame÷àni! adhaþkuõóalinãü svayam . pãtacampakasaïkà÷aü pa¤cadevamayaüsadà . pa¤capràõamayaü devi! caturvargapradàyakam .

#<å># %<÷aïkhakundasamàkàramåkàraü parakuõóalãm . pa¤capràõa mayaü varõaü pa¤cadevamayaü sadà . pa¤capràõayutaü varõaü pãta vidyullatàü yathà . dharmàrthakàmamokùasya sadà sukhapradàyakam>% .

#<ç># çkàraü parame÷àni kuõóalãmårtidhàrakam . atra vrahmà ca viùõu÷ca rudra÷caiva varànane! . sadà÷ivamayaü varõaü sadàã÷varasaüyutam . pa¤cavarõamaya varõaücaturj¤ànamayaü tathà . rakta vidyullatàkàramåkàraü praõamàmyaham .

#<é># ékàraü parame÷àni! svayaü paramakuõóalãm . pãtavidyullatàkàraü pa¤cadevamayam sadà . caturj¤ànamayaü varõaü pa¤capràõayutaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü praõamàmi sadà priye .

#<ë># ëkàraü ca¤calàpàïgi! kuõóalãü paradevatàm . atra brahmàdayaþ sarve tiùñhanti satataü priye! . pa¤cadevamayaü varõaü caturj¤ànamayaü sadà . pa¤capràõayutaü varõaü tathà guõatrayàtmakam . vindutrayàtmakaü varõaü pãtavidyullatàü yathà .

#<í># íkàraü parame÷àni! pårõacandrasamaprabham . pa¤cadevàtmakaü varõaü pa¤capràõàtmakaü sadà . guõatrayàtmakaü varõaü tathà vindutrayàtmakam . caturbargapradaü devi! svayaü paramakuõóalãm . ekàràdãnàü dhyeyaråpàõyekàràdi÷abdeùu uktàni . iti vàcaspatye svaravibhàgàdi . vya¤janavarõavibhàgàdi
     vya¤janavarõàþ trividhàþ spar÷àntasthoùmabhadàt tatra kàdayo màvasànàþ spar÷àþ, yaralavà antaþsthà ÷aùasahà åùmàõaþ . %<àtmà buddhyà sametyàrthàn manoyuïkte vivakùayà . manaþ kàyàgnimàhanti sa prerayati màrutam . sodãrõomårdhnyabhihato vaktramàpadya màrutaþ . varõàn janayate teùàü vibhàgaþ pa¤cadhà mataþ . svarataþ kàlataþ sthànàt prayatnànupadànataþ>% iti ÷ikùokteþ sarveùàü varõànà pràõavàyujanyatvam . tathàhi cetanena j¤àtàrthavivakùayà tadbodhaka÷abdaniùpàdanàya preritamantaþkaraõa målàdhàrasthitamanalaü càlayati taccàlita÷cànalastatsthalasthànilacàlanàya prabhavati taccàlitena cànilena tatraiva såkùmaråpeõotpàditaþ ÷abdaþ parà vàgityabhidhãyate . tatonàbhide÷aparyantaü calitena tena tadda ÷a saüyogàdutpàditaþ ÷abdaþ pa÷yantãti kãrtyate etaddvayasya såkùmasåkùmataratayà ã÷varayogimàtragamyatà nàsmadãya÷rutigocaratà . tatastenaiva hçdayade÷aü parisaratà hçdayasaüyogena niùpàditaþ ÷abdo madhyetyucyate sà ca svakarõapidhànena dhvanyàtmakatayà såkùmaråpeõa kadàcidasmàkamapi samadhigamyà . tato mårdhaparyantamàkramatà tena àhatya mårdhànaü tatpratighàtena tataþ paràvçtya mukhavivare kaõñhàditattatsthàneùu svàbhighàtenotpàditaþ ÷abdo vaikharãtyucyate . ityevaü varõotpattisteùà¤ca vibhàgaþ pa¤cadhà tadyathà svarataþ 1 udàttànudàttasvaritabhedàt acàü traividhyam tathàkàlato'pi 2 traividhyam %<udàttamanudàtta¤ca svarita¤ca svaràstathà . hrasvodãrghaþ pluta÷ceti kàlato niyamà aci>% ityukteþ acàmeva svaravattvàttathàtvam kàlastu uccàraõakàlabhedaþ sa ca yadyapi acàmevoktastathàpi %<ekamàtrobhaved hrasvodvimàtrodãrgha ucyate . trimàtrastu plutoj¤eyo ya¤jana¤càrdhamàtrakam>% ityukteþ vya¤janànàmapyardhamàtràkàlenoccàryatvàt kàlakçtavibhàgo'styeva . màtràkàlastu %<da÷agurvakùaraiþ pàõaþùaóbhiþ pràõairvinàóikà>% ityukteþ vinàóikàyàþ palàtmikàyàþ ùaùñitamabhàgaråpakàlàrdhabhàgo màtrà %<dvimàtro dãrgha ucyate>% ityukteþ dãrùasya gurutayà palaùaùñitamabhàgatvàt tathà ca 15 pa¤cada÷ànupalàtmakakàlaþ ardhamàtràkàlaþ triü÷adanupalàtmakaþ kàlaþ ekamàtràkàlaþ, vipalàtmakaþ kàlaþ dvimàtrakàlaþ sàrdhaviphalàtmaka kàlaþ trimàtrakàlaþ . tattatkàloccàryatvàt varõànàü kàlakçtavibhàgavattvam . ityàstu vi÷eùaþ svaràõàmiva vya¤janànàü na hrasvàdivibhàgaþ kintu sarveùàmardhamàtratvameveti . sthànato(3)vibhàgo yathà %<kaùñau sthànàni varõànàmuraþ kaõñhaþ ÷irastathà . jihvàmåla¤ca dantà÷ca nàsikauùñhau ca tàlu ceti>% sàmànyata uktvà varõabhedena sthànavi÷eùaþ ÷ikùàyàmuktaþ yathà %<hakàraü pa¤camairyuktamantaþsthàbhi÷ca saüyutam . aurasyantaü vijànãyàt kaõñhyamàhurasaüyutam . kaõñhyàvahàvicuya÷àstàlavyà oùñhajàvupå . syurmårdhanyà çñraùà hantyà ëtulasàþ smçtàþ . jihvàmåle tu kuþ proktaþ dantoùñhyo vaþ smçto vudhaiþ . e ai tu kaõñhyatàlavyàvoau kaõñho ùñhajau smçtau . ardhamàtrà tu kaõñhyà syàdekàraikàrayo rbhavet . okàraukàrayostadvaditi>% %<anusvàrayamànà¤ca nàsikà sthànamucyate . ayogavàhà vij¤eyà à÷rayasthànabhàginaþ>% iti ca . yadyapi sarbeùàü varõànàmuccàraõe kaõñhavyàpàra àva÷yakastathàpi cakàràdyuccàraõe tàlvàdivyàpàro'dhiko'pyapekùita iti tanmàtràmàtrakçtatvena varõànàü vailakùaõyam . %<jihvàmåle tu kuþ proktaþ>% iti pàõini÷ikùàbhidhànàt kavargasya kaõñhamålãyatvam kaõñhyatvavyavahàrastu kaõñha÷abdasya kaõñhamålaparatayà bhàkta eva tavargasya dantabhålãyatve'pi dantyatvavat anyathà bhagnadantasya tadanuccàràpatteþ . jihvàmålãyasya à÷rayasthànabhàgitvenokteþ tadà÷rayasya korapi jihvàmålasthànatvaucityàt . dantoùñhyovaityàdàbubhayoreva vakàrasthànatvaü natu pratyekastha tathàsati dantyauùñhyaityeva pari÷ikùyeta . atastasya dantauùñhobhavakàryabhàktvam evamagre'pi draùñavyam . yamànàü pràti÷àkhyaprasiddhànàü kaükhaügaüghaü ityeùàü yamprattyàhàrasaüj¤àbodhitànà¤ca nàsikàpi sthànamadhikamupadi÷yate . tatra ca yametyupalakùaõam %<amo'nunàsikà nahrau>% ityuktyà hakàrarakàrabhinnànàm ampratyàhàrabodhitànàm nàsikàsthànatvavidhànàt nàsàmanugataþ sthànatvenetyanunàsika ÷abdavyutpattyà nàsikàsthànatvapràpte÷ca . tatra nahràviti punaþ hakàrarakàrayoþ paryudàsaþ . %<mukhanàsikàvacano'nunàsikaþ>% pàø såtre mukhapadasya kaõñhàditattatsthànaparatayà yamànàmubhayasthànatvam . ayogavàhà anusvàràþ visargà÷ca jihvàmålãyopàdhmànãyayorapi visargavi÷eùaråpatvenà÷rayasthàna bhàgitvam . à÷rayasthànabhàgitva¤ca yamà÷rityaite uccàryante tatsthànabhàgitvamataþ visargasya kakhayoþ parayorjihvàmåloccàryamàõayorà÷rayatvena tatsthànabhàgitvàt jihvàmålãyaråpànvitanàmatà samunneyà . paphayoþ parayoroùñhoccàryamàõàyorà÷rayatvenopàdhmànãyatà . u÷ca pa÷ca àdhmàyete anena sthàneneti vyutpatteþ upàdhmàna÷abda oùñhavacanaþ . tatsthànoccàryatvàdanvitanàmatà càvadheyà . ataeva kaumudyàü %<jihumålãyasya jihvàmålamupàdhmànãyasyoùñhau>% ityuktam . yadyapi sarveùàü varõànàmàkà÷asthànatvaü karaõatva¤ca kaõñhàdãnàü tadutpattau yuktaü tathàpi teùàü sthànatvavyavahàraþ tàlvàdau varõàbhivya¤jakavarõajanakavàyusaüyogàdhàre varõàdhàratvàropeõa bhàkta eva . tattatsthàneùu jihvàgràdisambandhena varõotpattyà jihvàgràdisthite tatsambandhajanakaprayatnavi÷eùe àbhyantaraprayatnavàcye spçùñatàdàveva karaõatvavyavahàraþ iti ma¤jåùàyàü sthitam . prayatnàþ 4 àbhyantaraprayatnàþ anupradànàni 5 bàhyaprayatnàsta rapi varõànàü vibhàgaþ . tatra varõabhede prayatnabhedàdikaü bàhyàbhyantaraprayatnasvaråpaniråpaõapårva÷aü ÷abdàrtharatne'õàbhirniråpitaü yathà àbhyantaraprayatnàstu varõotpatteþ pràgbhàvinaþ, bàhyàstu tadutpatteþ pa÷càdbhàvina iti vivekaþ . tathà hi nàbhide÷àt prayatnapreritaþ pràõavàyurårdhvamàkramannuraþprabhçtãni sthànànyàhatya varõàn tadabhivya¤jakadhvanãü÷ca utpàdayati tatra varõotpatteþ pràk jihvàgropàgramadhyamålàni tattadvarõotpattisthànaü tàlvàdikaü yadà samyak spç÷anti tadà spçùñatà prayatnaþ, yadà ãùat spç÷anti tadà ãùatspçùñatà, teùàü samãpàvasthàne saüvçtatà, dåràvasthàne vivçtatà ityevanàbhyantaraprayatnabhedaiþ varõànàü bhedàþ . ataeva icavargaya÷ànàü tàlavyatvàvi÷eùe'pi cavargoccàraõe kartavye tàlusthàne jihvàgràdãnàü samyakspar÷aþ, yakàroccàraõe tu ãùatspar÷aþ, ÷akàroccàraõe samãpàvasthànam ivarõoccàraõe dåràvasthànamiti bhedaþ . eteùàü càbhyantaratvam oùñhaprabhçtikàkalãdhvanijanakakàkalasthànaparyantaråpàsyàntargatatattatsthàneùu jihvàgràdãnàü pràguktaspar÷àdicatuùñayaråpàbhyantarakàryakàritvàt varõotpattyavyavahitapràgbhàvitvàcca bodhyam . vivàrasaüvàrau tu galabilasya vikà÷àvikà÷àtmakau bàhyau prayatnau vivçtasaüvçtàbhyàü bhinnàyeva tayoþ samãpadåràvasthànàtmakatvàditi vivektavyam . atha varõabhedenàbhyantaraprayatnabhedastàvadabhidhãyate . tatra kàdimàvasànànàü spçùñatà, ataeva teùàü samyakspar÷avattvena spar÷apadavàcyatà . yaõaþ ãùatspçùñatà . teùà¤ca spçùñavivçtayormadhyasthitatvena laukikavyavahàreùvapi ÷aùasahànàü vargyàõà¤ca madhyasthitatvena càntaþsthà÷abdavàcàtà . ÷asaùahànàm acà¤ca vivçtatà . ÷aùasahànà¤ca åùma÷abdàbhidheyavàyupradhànatvàt åùma÷abdavàcyatà . acà¤ca svayaüràjamànatvàt udàttàdisvaravattvàcca svaràbhidheyatà %<acaþ svayaü viràjante>% ityukteþ %<udàttamanudàtta¤ca svarita¤ca svaràstrayaþ . hrasvodãrghaþ pluta÷ceti kàlato niyamà aci>% iti cokteþ . tatra hrasvasya saüvçtatà . %<saüvçtaü tvekamàtraüsyàt vivçtantu dvimàtrakam>% ityukteþ hrasvasyaikamàtratayà prayoge saüvçtatà prakriyàyàntu vivçtataiva . tatra målaü %<aco'spçùñà yaõastvãùannemaspçùñàþ ÷atastathà . ÷eùàþ spçùñà halaþ proktà>% iti ÷ikùàvàkyameva vodhyam . atràcaþ spar÷àbhàvaråpavivçtatvavantaþ yaõaþ yaralavàstvãùat pçùñà ityarthaþ nemaityardhavàcã . ÷alaþ ÷aùasahà nemaspçùñà ardhaspçùñà arthàdardhavivçtàþ %<svaràõàmåùmaõà¤caiva vivçtaü karaõaü smçtam>% ityekavàkyatvàt . ete ca sthànaprayatnàþ savarõasaüj¤àyàmupayuktàþ . bàhyaprayatnàstu àntaratamyaparãkùàyàmevopayoginaiti %<tulyàsyaprayatnaü savarõamiti>% pàø såtrabhàùyàdau spaùñam . tena takàrasthàne vivàra÷vàsaghoùàlpapràõaråpabàhyaprayatnasàmyena cakàrañakàràde÷a iti %<sthàne'ntaratamaþ>% iti såtrabhàùye spaùñam bahusamànadharmatvamevàntaratamye heturiti bodhyam . bàhyàþ prayatnà÷càùñavidhàþ kàkalakàdhàsthalagalabila saïkocavikà÷a÷vàsotpàdakadhvanivi÷eùaghoùàlpaghoùapràõàlpacamahattvaråpakàryakarà yathàkramaü vivàrasaüvàra÷vàsanàdaghoùàghoùàlpapràõamahàpràõanàmàno mantavyàþ . prayatnaprerito bàyurvarõànabhivya¤jya yatnavi÷eùeõa galabilavikà÷àdãnapi sampàdayati ato galabilavikà÷àdikaratvàdàsyavahirde÷akàryakaratvàt caite bàhyà iti . te ca %<khayàü yamàþ khayaþ + kaüpau visargaþ ÷araeva ca . ete÷vàsànupradànà aghoghà÷ca bivçõvate . kaõñam, anye tu ghoùàþ syuþ saüvàrà nàdamàginaþ . ayugmà vargayamagàyaõa÷càlpàsavaþ smçtàþ>% itisiddhàntakaumudyuktadi÷àvaseyàþ . khayàü sthàne jàtà ye yamàþ kaü khaü gaü ghaü ityete pràti÷àkhyaprasiddhàþ svayaþ, jihvàmåloyopadhmànãyavisargàþ ÷araþ ÷aùasà÷ca ete ÷vàsà aghoùàþ kaõñhaü vivçõvata ca . anye etadbhinnàþ sarvevarõà ghoùasaüvàranàdaråpabàhyaprayatnavantaþ . vargãyaprathamatçtãyapa¤camavarõàþ pårvoktàþ prathamatçtãyavargajàtayamà÷ca yaõaþ yaralavàþ ete alpapràõàstadbhikàþ sarve mahàpràõàþ iti vivekaþ . tadevaü parasparavibhàjakairbàhyàbhyantaraprayatnaiþ svarakàlavi÷eùairvarõànàü parasparavilakùaõaråpatà . pràsaddhà hi varõàþ puraskçtyaiva ka¤cidvi÷eùam vilakùaõatàmàsàdayanti tatra varõavibhàjakàni såcopatre dç÷yàni tàvyàdau vinyastavarõànàü phalamuktaü vçttaratnàø ñãø yathà gaõaprasaïgenàkùara÷uddhirapyabhidhãyate akùare pari÷ruddhe ca nàyako bhåtimçcchàta ityukterakùara÷rurdheràva÷yakatvàt . %<avaõàt saspattirbhavati ÷amivarõàddhana÷atànyuvarõàdakhyàtiþ, sarabhasamçvarõàt varàhatàt . tathàhyecaþ saukhyaü ï¤aõarahitàdakùaragaõàt padàdau vinyàsàt bharabahalapårbairvirahitàt>% . bharabahalàstatpårvàõi yànyaca ràõi tairvirahitàdityarthaþ . halvarõànàü phalànyuktànitatraiva . %<kaþ kho go gha÷ca lakùmãü vitarati, viya÷oïa, stathà caþ sukhaü chaþ prãtiü, jomitralàbhaü, bhayamaraõakarau jh¤o, ñañhau khedaduþkhe, . óaþ ÷obhàü, óho vi÷obhàü, bhramaõamatha ca õastastu kha, thastu yuddhaü, do, dhaþ, saukhyaü, mudaü, naþ, sukhabhayamaraõakle÷aduþkhaü pavargaþ . yà lakùmãü, rastu dàhaü, vyasanamatha lavau ÷aþ sukhaü, ùastu khedaü, saþsaukhyaü, hastu khedaü, vilayamapi ca laþ, kùaþ samçddhiü karoti . saüyuktaü ceha na syàt sukhabharaõapañurvarõavinyàsayogaü padyàdau, gadyavaktre, vacasi ca sakale, pràkçtàdausamo'yam>% . eteùàü phalàdhàraniråpaõamapi tatraiva %<nàyako varõyate yatra phalaü tasya samàdi÷et . anyathà tu kçte kàvye kaverdoùàvahaü phalam>% . tasya pratiprasavo'pyuktaþ . %<devatà varõyate yatra kvàpi kàvye kavã÷varaiþ . mitràmitravicàrà và na tatra phalakalpanà . devatàvàcakàþ ÷abdà ye ca bhadràdivàcakàþ>% . iti vàcaspatye vya¤janavarõavibhàgàdi .


#<ka>#

#<ka># vya¤janavarõabhedaþ kakàraþ kaõñhyaþ ardhamàtraþ . tasya tantre vàcakàþ ÷abdà varõàbhidhàne uktà yathà . %<kaþ kro dhã÷o mahàkàlã kàmadevaþprakà÷akaþ . kapàlã tejasaþ ÷àntirvàsudevojayànalaþ . cakrã prajàpatiþ sçùñirdakùaskandho vi÷àrmpàtaþ . anantaþ pàrthivovindustàpinã paramàtmakaþ . vargàdya÷ca mukhã brahmà varõàdyo'mbhaþ÷ivojalam . màhe÷varo tulà puùpaü maïgala÷caraõaü karaþ . nivyàkàme÷varã mukhyaþ kàmaråpo gajendrakaþ . ÷rãpuraüramaõoraïga kusumà paramàrthakaþ>% .

#<ka># puø kai--÷abde kaca--dãptau và ïa 1 brahmaõi 2 viùõau 3 kàmadeve 4 agnau 5 vàyau 6 yame 7 sårye 8 àtmani 9 dakùeprajàpatau 10 ràjani 11 kàmagranthau 12 mayåre mediø . 13 vihage ÷abdaciø . 14 citte 15 dehe 16 kàle 17 ghane meghe 18 ÷abde anakàrthakoùaþ 19 prakà÷e ca ekàkùarakoùaþ . 20 ÷irasi naø %<dvàbhyàmãùñhau dvirunmçjya caikena kùàlayet karam . mukhaghràõanetra÷rotranàbhyuraskaü bhujau kramàt>% tantrasàraþ kaü ÷iraþ 21 jale 22 sukhe ca naø mediø 23 ke÷e puø dharaõã . tatra brahmaõi %<digvàtàrkapraceto'÷vivahnãndrãpendramitrakàþ>% ÷àø tiø . kaþ brahmà . taññãkà %<kasmai tvà kàya tvà>% yajuø 20, 4 . kàya sukhàya prajàpataye ityeke . %<kasyàsi konàmàsãti prajàpatirvai konàma>% ÷ataø 4, 5, 6, 4 . %<kavatyoyàjyànubàkyà kohi prajàpatiþ>% 6, 2, 2, 5, prajàpatirvai kastasmà evaitadimàü vaùañkaroti 6, 4, 3, 4 . dakùaprajàpatau %<tataþ pràcetaso'siknyàmanunotaþ khayambhuvà . ùaùñiü sa janayàmàsa duhitéþpitçvatsalàþ . da÷a dharmàya kàyendordviùañ trinava dattavàn>% bhàgaø 6, 3, 20, kàya dakùaprajàpataye dviùañdvàda÷a . %<khebhyastu chandàüsyçùayo meóhrataþ kaþ>% bhàgaø 8, 5, 28 . kaþ prajàpatiþ . %<yasmàtpitàmahobhåtaþ prabhurekaþ prajàpatiþ . brahmà suraguruþ sthàõurmanuþ kaþ parameùñhyatha>% bhàø àø 1 aø . %<màrãcamà÷u vi÷ikhena yathà kamugraþ>% 9, 9, 10 kaü dakùam . sukhe %<pràõo brahma kaü brahma khaü brahmetisahovàca jànàmyahaü yatpràõo brahma ka¤ca tu kha¤ca na jànàmãti te'hocuþ yadvàva kaü tadeva khaü yadeva khaü tadeva kamiti>% chàø upaø . atra sukhasvaråpatayà brahmaråpatvam . yathàha tadbhàùye %<tamevamuktavantaü brahmacàriõaü te hyagnayaþ åcuþ yadvàva yadeva vayaü kamavocàma tadeva khamàkà÷a ityevaü khena vi÷eùyamàõaü kaü viùayendriyasaüyobhajàtasukhànnivartitaü syànnãleteva vi÷eùyamàõamutpalaü raktàdibhyaþ . yadeva khamàkà÷amavocàma tadeva ca kaü sukhamiti jànãhi eva¤ca sukhena vi÷eùyamàõaü khaü bhautikàdacetanàt khànnivartitaü syànnãlotpalavadeva>% . atra kaü÷abdaeva màntàvyayam ityanye . jale %<ke ÷avaü patitaü dçùñvà droõoharùamupàgataþ>% vidagdhamuø . %<ke yåyaü sthala eva samprati vayam>% sàø taø . kaþ devatà'sya aõ . %<kasyet>% pàø it vçddhiþ . kàya prajàpatidaivate vivàhabhede . %<strãüstrãn kàyoóhajàsutaþ>% manuþ .

#<kaüya># triø kamityavyayam sukhàrthakaü tadastayasya ya . sukhànvite yu . kaüyu va--kaüva ityapyatra triø sarvatra và yayi para yavarõe anunàsikau yaükàravaükàrau

#<kaüvåla># naø nàlakaõñhokte barùalagnakàlikagrahayogabhedekavålaü kavvåülamapyatra . tatsvaråpàdiniråpaõaü tatraiva yathà %<kàryaõagne÷ayoritya÷àlàdindvitya÷àlataþ . kaüvålaü ÷reùñhamadhyàdibhedairnànàvidhaü smçtam . yadãnduþ svagçhoccasthastàdç÷au lagnakàryapau . itthà÷àlã kavålaü taduttamottamamucyate . svãyahaddàdçkàõàïka bhàgasthenetya÷àlataþ . madhyamottamakaüvålaü hãnàdhikçtinottamam . uttamàdhamatà nãca ripugehasthitena cet . svahaddàdigata÷candraþ svabhoccasthettha÷àlakçt . madhyamottamametacca pårvasmàttu vi÷iùyate . khahaddàdipadasthena kaüvålaü madhyamadhyamam . madhyamàdhama kaüvålaü hãnàdhikçtikheñajam . adhamàdhamakaüvålaü nãcàribhagakheñajam . induþpadonaþsvarkùoccasthitenàpyuttamaü tu tat . svahaddàdigatenàpi pårbavanmadhyamucyate . padonenàpi madhyaü syàditi yuktaü pratãyate! nãcàristhenettha÷àle 'dhamaü kaüvålamucyate . nãca÷atrubhaga÷candraþ svabhoccasthettha÷àla kçt . adhamottamakaüvålaü svahaddàdigatena cet . itya÷àle kaüvålaü taducyate'dhamamadhyamam . padonenettha÷àlã cet kaüvålaü madhyamaü smçtam . nãcàribhasthakheñena nãcàribhagataþ ÷a÷ã . ittha÷àlã kavålaü tadadhamàdhamamucyate . meùe raviþ kujovàpi vçùe karke'tha và ÷a÷ã . tatrettha÷àle kavålamuttamottamameva tat . vç÷cikasthaþ ÷a÷ã bhaumaþkarke tatrettha÷àlataþ . adhamàdhamakaüvålaü kàryavidhvaüsaduþkhadam . evaü pårvoktabhedànàmudàharaõayojanà . uktalakùaõasambandhàdåhanãyà vicakùaõaiþ>% .

#<kaüsa># puø kama--sa . taijasadravye, kàüsye, 1 tàmraraïgami÷raõajanitadhàtudravye . (kàüsà) 2 svarõarajatàdinirmitapànapàtre àóhaka iti prasiddhe 3 parimàõe ca astrã . vartulàkàre yaj¤iye 4 pàtrabhede . %<audumbare kase camase và sarvauùadhaü samànãya sambhçtya>% ÷ataø 14, 9, 3, 1, %<kaüse kaüsàkàre vartalàkare>% bhàùyam . pçùoø tàlavyànta iti kecit . kaüsaparimàõa¤ca %<÷aràvo'ùñapalaü tadvajj¤eyamatra vicakùaõaiþ . ÷aràvàbhyàü bhavet prastha÷catuþprasthaistathàóhakaþ . bhàjanaü kàüsyapàtra¤ca catuþùaùñipala÷ca saþ>% bhàvapraø ukteþ catuùaùñipalàtmakàóhakaråpam . ugrasenasutabhede kçùõàdveùye 5 nçpabhede puø . kaüsotpattikathà tannàmanirvacana¤ca harivaüø 85 aø uktaü yathà kaüsaü prati nàrada uvàca %<hanta te kathayiùyàmi ÷çõa ràjan! yathàrthataþ . drumilasya ca màtrà te saüvàda¤ca samàgamam . suyàmunaü nàma giriü tava màtà rajasvalà . prekùituü sahità rvàbhirgatà vanakutåhalàt>% ityupakramya yadçcchayàtràgatasya taubhapatedru milasya tàü dçùñvà kàmayamànasya tàü prati ugnasenamårtyà gatvà tasyàþsaïgame kaüsotpattirrita tatroktam . %<evamuktà dànavendro gamanàya mano daghe . hçcchayàviùñahçdayo dçùñvà tàmasitekùaõàm . vàryupaspç÷ya balavàn dhyànamevànvacintayat . muhårtaü dhyàtamàtre tu dçùñaü j¤ànabalàttataþ . ugrasenasya patnãti j¤àtvà harùamavàpa saþ . ugrasenasya vai råpaü kçtvà svaü parivartya ca . upàsarpanmahàbàhuþ prasabhaü dànave÷varaþ . smayamàna÷ca ÷anakairjagràhàmitavãryavàn . ugrasenasya råpeõa màtaraü te vyadharùayat . sà patisnigdhahçdayà bhàvenopasasarpa tam . ÷aïkità càbhavat pa÷càttasya gauravadar÷anàt . sà tamàhotthità mãtà na tvaü mama patirdhruvam . kasya tvaü vikçtàcàro yenàsmi malinãkçtà . ekapatnãvratamidaü mama saüdåùitaü tvayà . patyurme råpamàsthàya nãcanãcena karmaõà . kiü màü vakùyanti ruùità bàndhavàþ kulapàüsulàm . jugupsità ca vartsyàmi patipakùairniràkçtà . dhik tvàmãdç÷amakùàntaü duùkulaü vyutthitendriyam . avi÷vàsyamanàrya¤ca paradàràbhimarùaõam . sa tàmàha prasajjantãü kùiptaþ krodhena dànavaþ . ahaü vai drumilo nàma saubhasya patirårjitaþ . kiü màü kùipasi roùeõa muóhe! paõóitamànini! . mànuùaü patimà÷ritya nãcaü mçtyuva÷e sthitam . vyabhicàrànna duùyanti striyaþ strãmànagarvite .. na hyàsàü niyatà buddhirmànuùãõàü vi÷eùataþ . ÷råyante hi striyo bahvyo vyabhicàravyatikramaiþ . prasåtà devasadç÷àn puttrànamitavikramàn . atãva hi tvaü strãloke patidharmavatã satã . ÷uddhà ke÷àn vidhunvantã bhàùase yadyadicchasi . kasya tvamiti yaccàhaü tvayokto mattakà÷ini! . kaüsastasmàdripudhvaü sã tava puttro bhaviùyati . sà saroùà punarbhåtvàü nindantã tasya taü varam . uvàca vyathità devã dànavaü dhçùñavàdinam . dhik te vçttaü sudurvçtta! yaþ sarvà nindasi striyaþ . santi striyo nãcavçttàþ santi caiva pativratàþ . yàstvekapatnyaþ ÷råyante'rundhatãpramukhàþ striyaþ . yàbhirdhçtàþ prajàþ sarvà lokà÷caiva kulàdhabha! . yastvayà mama puttrovai datto vçttavinà÷anaþ . na me bahumatastveùa ÷çõu càpi yaducyase . utpatsyati pumànnãca! pativaü÷emamàvyayaþ . bhaviùyati sa te mçtyurya÷ca dattastrayà sutaþ . drunilastvevamuktastu jagàmàkà÷ameva tu>% . kàüsyasàdhanadravyaü kaüsaka÷abde vakùyate kàüsya÷odhanamàraõavidhànaguõàþ bhàvapraø uktà yathà %<atha kàüsyasya rãte÷ca ÷odhanantvabhidhãyate . pattalãkçtapatràõikàüsyasyàgnau pratàpayet . niùi¤cettaptataptàni taile takreca kà¤jike . gomåtre ca kulatyànàü kaùàye'tra tridhà tridhà . evaü kàüsyasya rãte÷ca vi÷uddhiþ saüprajàyate>% . atha màraõavidhiþ %<arkakùãreõa saüpiùño gandhakastenalepayet . samena kàüsyapatràõi ÷uddhànyamladravairmuhuþ . tatomåùàpuñe dhçtvà pacet gajapuñena ca . evaü puñadvayàt kàüsyaü rãti÷ca mriyate dhruvam>% evaü màritayoþ kàüsyasya rãte÷ca guõàþ %<kàüsyaü kaùàyaü tãkùõoùõaü lekhanaü vi÷adaü saram . guru netrahitaü råkùaü kaphapittaharaü param>% . %<kaüsabhantha÷årpapàyyakàõóàntaü dvigau>% pàø dvigusamàse àdyudàttatà . dvikaüsaþ . dvau kaüsau parimàõamasyeti taddhitàrthadviguþ . kaüsa÷abdo'rdharcàdi . %<kà kàlã kà madhurà kà ÷ãtalavàhinã gaïgà . kaü saü jaghàna kçùõaþ kambalavantaü na bàdhate ÷ãtam>% vidagdhamukhamaõóane samànapra÷nottaradar÷anàt dantyamadhya eva . 6 ugrasenakanyàbhede strã sà ca devabhàgabhàryà %<kaüsà kaüsavatã kaïkà sutanåràùñrapàlikà . ugrasenaduhitarã vasudevànujastriyaþ>% . %<devabhàgasya kaüsàyàü citraketuvçhadbalau>% bhàgaø 9, 24, 23,

#<kaüsaka># naø kaüsameva svàrthe kan . 1 kàüsye tadutpattiguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<tàmratrapujamàkhyàtaü kàüsyaü ghoùa÷ca kaüsakam . upadhàturbhavet kàüsyaü dvayostaraõiraïgayoþ . kàüsyasya tu guõàj¤eyàþ svayonisadç÷à janaiþ . saüyogajaprabhàveõa tasyànye'pi guõàþ smçtàþ>% . %<kàüsyaü kaùàyaü tiktoùõaü lekhanaü vi÷adaü saram . guru netrahitaü råkùaü kaphapittaharaü param>% . kaüsamiva %<ive pratikçtau>% pàø kan . 2 kàüsyajàte kà÷ã÷e upadhàtubhede . %<kà÷ã÷aü dhàtukà÷ã÷aü pàü÷ukà÷ã÷amityapi . tadeva ki¤cit pãtantu puùpakà÷ã÷amucyate . kà÷ã÷amamlamuùõa¤ca tikta¤ca tuvaraü tathà . vàta÷leùmaharàü ke÷yaü netrakaõóåviùapraõut . måtrakçcchrà÷marã÷vitranà÷anaü parikãrtitam>% bhàvapraø tadguõàdi .

#<kaüsakàra># puø kaüsaü tanmayapàtraü karoti kç--aõ upaø saø . (kàüsàri) varõasaïkarajàtibhede %<vai÷yàyàü bràhmaõàjjàto hyambaùñho gàndhikobaõik . kaüsakàra÷aïkhakàrau bràhmaõàt saübabhåvatuþ>% dçhaø puø . tenaitasyàmbaùñhavat dvijasaüskàra iti kintu sà jàtirde÷àntare prasiddhà . gauóade÷avàsinastu ÷ådràþ . %<vi÷vakarmà ca ÷ådràyàü vãryàdhànaü cakàra saþ . tato babhåvuþ putrà÷ca ùaóete ÷ilpakàriõaþ . màlàkàraþ karma kàraþ ÷aïkhakàraþ kuvindakaþ . kumbhakàraþ kaüsakàraþ ùaóete ÷ilpinovaràþ>% brahmavaiø puø tenàsya ÷ådràjàtatvàt %<màtçvadvarõasaüïkaràþ>% ityukteþ ÷ådratvam . u÷anasà tu tasya pratilomavarõasaïkaratvamuktam . %<nçpàyàü vai÷yasaüsargàt àyogava iti smçtaþ . tantuvàyo bhavantyete vastrakàüsyopajãvinaþ . ÷ilpikàþ kecidatraiva jãvanaü vastranirmitam . àyogavena vipràyàü jàtàstàmropajãvinaþ>% .

#<kaüsakçù># puø kaüsaü kçùñavàn kçùa--kvip 6 ta0! vàsudeve tena hi tasya sabhàmadhye karùaõena nà÷anàttathàtvaü yathàha hariø 89 aø . %<kùipte pitari cukrodha nandagope ca ke÷avaþ . j¤àtãyà¤ca vyathàü dçùñvà visaüj¤à¤caiva devakãm . sasiüha iva vegena kegavã jàtavikramaþ . àrurukùurmahàbàhuþ kaüsanà÷àrthamacyunaþ . raïgamadhyàdutpapàta kçùõaþ kaüsàsanàntike . asajadvàyunà kùipto yathàkhastho ghanàghanaþ . dadç÷urnahi taü sarve raïgamadhyàdavaplutam . kevalaü kaüsapàr÷vasthaü dadç÷uþ puravàsinaþ . so'pi kaüsastadàyastaþ parãtaþ kàladharmaõà . àkà÷àdiva govindaü mene tatràgataü vibhum . sa kçùõenàyataü kçtvà bàhuü parighasannibham . sårdhajeùu paràmçùñaþ kaüsovairaïgasaüsadi . mukuña÷càpatattasya kà¤cano vajrabhåùitaþ . ÷irasastatra kçùõena paràmçùñasya pàõinà . hastena grastake÷a÷ca kaüsoniryantratàü gataþ . tathaiva ca visaümåóho vihvalaþ samapadyata . nigçhãta÷ca ke÷eùu gatàsuriva ni÷vasan . na ÷a÷àka mukhaü draùñuü kaüsaþ kçùõasya vai tadà . vikuõóalàbhyàü karõàbhyàü cchinnahàreõa vakùasà . vilambàbhyà¤ca bàhubhyàü gàtràvasçta bhåùaõaiþ . bhraü÷itenottarãyeõa sahasà calitànanaþ . ceùñamànaþ samàkùiptaþ kaüsaþ kçùõena tejasà . cakarùaca mahàraïge ma¤cànniùkramya ke÷avaþ . ke÷eùu taü balàdgçhya kaüsaü kle÷àrhatàü gatam . kçùyamàõaþ sa kçùõena bhojaràjo mahàdyutiþ . samàjavàñe parikhàü dehakçñàü cakàra ha . samàjavàñe vikrãóya vikçùya ca gatàyuùam . kçùõo visarjayàmàsa kaüsadehamadårataþ>% . %<niùedivàn kaüsakçùaþ sa viùñare>% màghaþ . kaüsajitkasàràtikaüsahàdayo'pyatra

#<kaüsavatã># strã ugrasenaduhitçbhede deba÷ravaõaþ patnyàm kaüsa÷abde udàø . %<kaüsavatyàü deva÷ravasaþ suvãraiùumàüstathà>% bhàgaø 9, 34, 3 .

#<kaüsàra># naø kaüsaü tadàkàram çcchati ç--aõa upaø saø . asthni tasya ca kaüsavacchubhratvàt tathàtvam %<yatki¤cit kaüsàra tadasthi>% aitaø bràø .

#<kaüsàsthi># naø kaüsamasthãva kañhinatvàt vyàghràø upamitasaø 1 kàüsyadhàtau trikà

#<kaüsika># triø kaüsena catuþùaùñipalamànena kràtaþ kaüsàñiñhan pàø ñiñhan ikàra uccàraõàrthaþ . 1 kaüsena krãte striyà ñittvàt ïãp . adhyardhapårvadvigostu tasya luk . adhyardhakaüsa sàrdhakaüsena krãte triø . dvikaüsa dvàbhyàü kaüsàbhyàükrãte triø .

#<kaüsodbhavà># strã kaüsa iva ÷ubhratvàdudbhavati ud + bhå--ac . sauràùñryàü bhçttikàyàü tasyàþ ÷ubhratvàt kaüsatulyatvam .

#<kaka># icchàyàm sakaø garvecàpale ca akaø bhvàø àtmaø señ . kakate akakiùña cakake

#<kaka># gatau bhvàø idit àtmaø sakaø señ . kaïkate . akaïkiùña cakaïke pranikaïkate na õatvam .

#<kakanda># puø kaka--andac . 1 svarõe uõàdikoùaþ 2 nçpe ujva0

#<kakara># puø kaka--arac . pakùibhede . %<hemantàya kakaràü¤chi÷iràya vikakaràn>% yajuø 24, 20 . kakaraþ pakùivi÷eùaþ

#<kakaraghà(hà)ña># puø kaü viùaü karahàñe'sya hasya pçø và ghaþ . målaviùe vçkùabhede . %<tatra klãtakà÷vamàragu¤jàsugandha gargarakakaragha(hà)ñavidyucchikhàvijayànãtyaùñau sålaviùàõi>% su÷ruø . ghamadhyastu %<antrapàcaka kartarãyasaurãya kakaradhàña karambhanandanavaràñakàni sapta tvaksàraniryàsaviùàõi>% su÷rutãkte tvaksàraniryàsaviùe 2 vçkùabhede .

#<kakardu># puø kasya kardanaü hiüsanam karda--bhàve un 6 taø . sukhanà÷ane . %<kakardave vçùabhoyukta àsãt>% çø 10, 102, 6 kakardave hiüsanàya bhàø .

#<kakàñikà># strã kçkàñikà pçùoø . 1 ghàñàyàm 2 lalàñà sthibhede ca %<mastiùkamasya katamolalàñaü kakàñikàü prathamoyaþ kaùàlam>% athaø 10, 2, 8 .

#<kaku¤jala># puüstrã kaü jalaü kåjayati kåja--alac pçùoø num hrasva÷ca . càtakapakùiõi ràjavallabhaþ striyàü ïãù .

#<kakutsala># naø kakutsthalaü vede pçùoø . kakudråpe sthale %<asai và iha te manaþ kakutsalamiva jàmayaþ . abhyenaü bhma årõuhi>% athaø 19, 4, 66, jàmayo navoóhàþ kakutsthalaü vastreõa yathà årõuvanti tathaiva mana àcchàdaya ityarthaþ . loke tu kakutsthalamityeva .

#<kakutstha># puø vçùaråpadharasya ÷akrasya kakudi tiùñhati sthà ka . ghura¤jayà--khthe ikùvàkuputra÷a÷àdaùutre nçpabhede . tannàmanirukticarite yathà ikùvàkau saüsthite tàte ÷a÷àdastàmathàvasat . ÷a÷àdasya tu dàyàdaþ kakutsthonàma thãryavàna . indrasya vçùabhåtasy kakutstho'jayatàsuràn . pårvamàóãvake yudve kakatsthastena saþ smçtaþ harivaüø 10 aø . %<÷àsadãje hariü yaj¤aiþ ÷a÷àda iti vi÷rutaþ . pura¤jayastasya suta indravàhya itãritaþ . kakutstha iti càpyuktaþ ÷çõu nàmàni karmabhiþ . kçtànta àsãt samarodevàna saha dànavaiþ . pàrùõigràhevçto vãro devairdaityaparàjitaiþ . vacanàddevadevasya viùõorvi÷vàtmanaþ prabhoþ . vàhanatve vçtastasya babhåvendro mahàvçùaþ . namannatho dhanurdivyamàdàya vi÷ikhàn ÷itàn . ståyamànastamàruhya yuyutsuþ kakudi sthitaþ . tejasàpyàyito viùõoþ puruùasya paràtmanaþ . pratãcyàü di÷i daityànàü nyaruõattrida÷aiþ puram . taistasya càbhåt pradhanaü tumulaü lomaharùaõam . yamàya bhallairanayaddaityàn ye'bhiyayurmçdhe . tasyeùupàtàbhimukhaü yugàntàgnimivolvaõam . visçjya dudruvurdaityàhanyamànàþsvamàlayam . jitvà puraü dhanaü sarvamayacchadmajrapàõaye . pratyayachat sa ràjarùiriti nàmabhiràhutaþ>% bhàgaø 9, 6, 11 %<ikùvàkuvaü÷yaþ kakudaü nçpàõàü kakutstha ityàhitalakùaõo'bhåt>% raghuþ . tasyàpatyaü ÷ivàø aõa . kàkutstha tadapatye . %<kàkutstha ãùat smayamàna àsta>% bhaññiþ .

#<kakud># strã kaü sukhaü kauti ku--÷abde kvip tuk ca pçùoø tasyadaþ . vçùaskandhapçùñhamàüsapiõóàkàre, (jhuüóa) iti khyàte 1 vçùàïgabhede 2 ÷vetacchatràdau nçpacihnai, 3 pradhàne, 4 parvatàgrabhàge ca . %<àsyaü vivçtya kakudi pàõinà pràkùipacchanaiþ>% bhàø anuø 291 aø . kakudisthitaþ kakutstha÷abde udàø .

#<kakuda># puø naø kasya dehasya sukhasya và kuü bhåmiü dadàti dà ka . (jhuüña) iti khyàte 1 vçùàïgabhede, 2 pradhàne, 3 nçpacihne, cha tràdau, 4 parvatàgrabhàge ca . %<ikùàkuvaü÷yaþ kakudaü nçpàõàm>% raghuþ . %<nçpatikakudaü dattvà yåne sitàtapavàraõam>% raghuþ . %<sa ràjakakudavyagrapàõibhiþ pàr÷vavartibhiþ>% raghuþ . bahuø avasthàyàmantyasopaþ samàø . ajàtakakut alpavayàþ vçùaþ . pårõakakut taruõaþ . parvatabhede càntyalopaþtrikakut trikåñagiriþ .

#<kakudàkùa># triø kakudaü ràjacihnamakùõiti dhàrakatvena vyàproti akùa--aõ upaø saø . ràjacihnadhàrake . tasyàpatyam revatyàø ñhak . kàkudika tadapatye puø strã

#<kakudàvarta># puø kakudi àvartaþ . kakudistheduùñaromàvartabhede . tasya pràõisthatvàt nindyatvàcca matvarthe ini . kakudàvartin tacchihnayukte nindye vçùe .

#<kakudmat># puø kakudastyasya matup yavàdiø na masya vaþ . 1 vçùe . %<darpakalaþ kakudmàn>% kumàø . %<a÷obhatoccairnaditaü kakudmatàm>% màghaþ . %<madodagràþ kakudmantaþ saritàü kålamudrujàþ>% %<dçptaþ kakudmàniva citrakåñaþ>% raghuþ . kakud sàdç÷yenàstyasya matup . 2 kakutsadç÷e bahulodakasaüghàtayukte . %<årmiþ pratårtiþ kakudmàn>% yajuø 9, 6, kakudmàn kakucchabdena vçùaskandhe unnataprade÷a ucyate sàdç÷ye mayup tatsàmànyàdudakanicayairyuktaþ vedadoø . 3 çùabhoùadhau ràjaniø 4 parvate syàmã

#<kakudmatã># strã kakudiva màüsapiõóo'styasyàþ matup yavàø na masya vaþ ïãp . kañyàm amaraþ

#<kakudmin># puø kakud + astyarthe mini . 1 vçùe 2 parvate ca . %<aùñau sahasràõi kakudminàmaham>% bhàø à÷vaø 10 3 aø . 4 raivate nçpe puø . %<ànartasya tu dàyàdo revonàma mahàdyutiþ . ànartaviùaya÷càsãtüpurã càsya ku÷asthalã . revasya raivataþputraþ kakudmo nàma dhàrmikaþ>% harivaüø 30 aø .

#<kakudmisutà># strã 6 taø . balaràmabhàryàyàü revatyàm . kakudmikanyàdayo'pyatra %<kakudmikanyàvaktràntarvàsalabdhàdhivàsayà>% màghaþ .
     tasyàþ pårbakàlikàyàapi baladevapariõayakathà yathà %<revasya raivataþ putraþ kakudmã nàma dhàrmikaþ . jyeùñaþ putra ÷atasyàsãdràjyaü pràpya ku÷asthalãm . sa kanyàsahitaþ ÷rutvà gàndharvaü brahmaõã'ntike . muhurtabhåtaü devasya gataü bahuyugaü prabho . àjagàma yuvaivàtha svàü purãü yàdavairvçtàm . kçtàü dvàravatãü nàmrà bahudvàràü manoramàm . bhojavçùõyandhakairguptàü vàsudevapurogamaiþ . tatastadraivatoj¤àtvà yathàtattvamarindama! . kanyàü tàü baladevàya suvràtàü nàma revatãm . dattvà jagàma ÷ikharaü merostapasi saü÷itaþ . reme ràmo'pi dharmàtmà revatyà sahitaþ sukhã>% 10 aø . yudhiùñhirauvàca %<kathaü bahuyuge kàle samatãte dvijottama! . na jarà revatãü pràptà raivataü và kakudminam . meruü gatasya và tasya ÷aryàteþ santatiþ katham . sthità pçthivyàmadyàpi ÷rotumicchàmi tattvataþ . nàrada uvàca . na jarà kùatpipàsà và na mçtyurbharatarùabha! . çtucakraü na bhavati brahmaloke sadà'nagha . kavusminastu taü lokaü revatasya gatasya ha . hçtà puõyajanaistàta ràkùasaiþ sà ku÷asthalã>% bhàø hariø 11 aø .

#<kakundara># naø kasya ÷arãrasya pçùñhade÷asya kuü bhåmiü dçõàti dç--thàø svac . pçùñhata÷àdhaþsthe gartàkàre kåpake %<sakçdvibhaktacatarasraka(ku)kundaravibhàgaþ rathàïgàkàrasaüsthita÷ca nitambavibhàgaþ>% da÷akumàø . %<karõau ÷aïkhau bhruvau dantaveùñàvoùñhau kakundare>% yàj¤aø %<kakundare jaghanakåpakau>% mitàø . pçùoø kukundaramapi tatràrthe .

#<kakubh># strã kaü prakà÷aü sku bhnàti skunbha--kvip pçùoø . 1 di÷i, 2 ÷obhàyàm, 3 campakamàlàyàm, 4, ÷àstre, 5 ràgiõãbhede ca . %<aùñau vyakhyat kakubhaþ pçthivyàþ>% çø 1, 58, 1 . %<dàdharya pràcãü kakubhaü pçthivyàþ>% 7, 9, 2 . 6 pràõe . %<kakupachandaþ>% yajuø 15, 4 . kaü sukhaü ÷arãre skubhràti dhàrayatãti kakup, kaü sukhaü kopayatidãpayatãti kupadãptau curàdi kvip . pårvatrapakùe salopa÷chàndasaþ kakup pràõaþ %<pràõo vai kakup chandaþ iti ÷ruteþ>% vedadãø . dvitãyapakùe pàntamiti bhedaþ . vaidike 7 chandobhede . %<ukùà vayaþ kakupchandaþ>% yajuø 14, 9 %<àdyantàvaùñàkùarau pàdau madhyamau dvàda÷àkùarau kakup>% vedadãø . kàtyàø sarvàø 5 aø . %<dvitãyamuùõik tripadàntyo dvàda÷akaþ àdya÷cet pura uùõik madhya ma÷cet kakup>% iti tallakùaõa muktam . %<sarvàþ kakubhaþ>% à÷vaø ÷rauø 6, 1, 2 . kakubaràgiõãråpamuktam saügãtadàmo %<pãtaü vasànà vasanaü sake÷ã vane rudantã pikanàdadånà . vilokayantã kakabho'tibhãtà mårtiþ pradiùñhà kakubhastatheyam>% .

#<kakubha># puø kaü vàtaü skubhnàti skunbha--ka pçùoø . vãõàïge, tasyàþ svaragàmbhãryasampàdanàrthamadhobaddhàlàbåmayabhàõóe . kasya vàtasya kuþ påmiþ bhàtyasmàt kaku + bhà--ka . vistãrõa÷àkhàbhiþ vàtabhåmiprakà÷ake'rjanavçkùe, ca tadguõàdi bhàvaprakàø uktaü yathà kakubhaþ ÷ãtalobhagnakùatakùayàvaùàsrajit . medomehavraõàn hanti tuvaraþ kaphapittahçt . %<bhadhyesamudraü kakubhaþ pi÷aïgã>% màghaþ tàüstaõóulonnatinimnottànavistãrõakukùau kakubholåkhale da÷akuø kàlakùepaü kakubhamurabhau parvate parvate te meghadåø . 3 ràgabhede ca 4 ràgiõãbhede strã . kakubha ivàcarati kakubha + kvip--ac . 5 maccati triø nighaø %<kakubhaü råpaü vçùabhasya rocate>% yajuø 8, 49 . kakubhaü mahat vedadã0

#<kakubhàdanã># strã kakubha ivàdyate tulyarasatvàt ada--lyuñ ïãp . nalãnàmagandhadravye ÷abdaca0

#<kakummatã># strã vaidikechandobhede %<ekasminpa¤cakechandaþ ÷aïkumatã ùañke kakummatãti>% kàtyàø sarvànuø tallakùaõamuktam .

#<kakuha># triø kasya såryasya kuü bhåmiüjihãte ucchritatvàt gacchati hà--ka 6 taø . 1 ucchrite 2 mahati nighaõñuþ . %<kakuhaü cittvà kave! mandantu dhçùõavindavaþ>% çø 8, 45, 14 . %<kakuhaþsaumyorasa indurindràya>% 9, 67, 8 . kakuhaþ kakuhastãti nighaõñau pàñhàntaram tadarthe .

#<kakka># hàse bhvàø paraø akaø señ . kakkati . akakkãt . cakakka . kakkañaþ . pranikakkati kàditvànna õatvam .

#<kakkaña># puüstrã kakka--añan . mçgavi÷eùe sa ca a÷vamedhe anumatidevatàkaþ pa÷uþ . %<nyaïkuþ kakkañaste'numatyai>% yajaø 24, 32 . pedvã mçgabhedaþ nyaïkurapi, kakkañaþ saeva, te trayo'numatyai vedadãø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kakkula># puø kakka--ulac . bakulavçkùe nalitavistàraþ .

#<kakkola># puø kakate gacchati kvip kak, kolati saüstyàyati kula--ac kolaþ kak càsau kola÷ceti karmaø . gandhadravyasàdhane vçkùe (kàükola) iti vaïgabhàùàkhyàte (vanakapåra,) iti pà÷càttyakhyàte . %<àkampitakakkolaiþ namerukusumapàü÷upàtibhiþ>% kàdaø . %<kakkolaü laghu tãkùõoùõaü tiktaü hçdyaü rucipradam . àsyadurgandhihçdrogakaphavàtàmayàndhyahçt>% bhàvapraø tadguõàþ %<jàtãphalalavaïgakakkolameùà¤ca ùañpalam . proktamàcamanamiti>% tantrasàraþ .

#<kakkolaka># puø idamarthe kan . 1 kakkolavçkùajàte gandhadravye (vanakarpåra) iti khyàte . tasya koùe phalavattvàt koùaphala iti prasiddhiþ 2 sthålamarice ràjaniø .

#<kakkha># hàse bhvàdiø paraø akaø señ . kakkhati akakkhet . cakakkha .

#<kakkhaña># triø kakkha--añan . 1 kañhine amaraþ . 2 hàsànvite tri0

#<kakkhañapatraka># puø kakkhañaü prakà÷ànvitaü patramasya . (pàña) vçkùabhede ÷abdamà0

#<kakkhañã># strã kakkha--añan gauø ïãù . kañhinthàm (khaóã) bhåmau varõalekhanasàdhane dravyabhede trikàø .

#<kakùa># puø kaùa hiüsàdau sa . 1 uttarãyavastrasya pa÷càdbhàgasthe a¤cale (àücala) 2 latàyàm, 3 ÷uùkatçõe, 4 ÷uùkavane ca mediø . 5 pàr÷vabhàge, 6 ràjàntaþ pure, 7 bàhvorbhåle 8 pçùñhaprade÷anihitàdho'÷uü kasyaikade÷e (kàchà) 9 hastibandhanarajvàü, 10 kà¤cyàm, 11 pakoùñhake, 12 gçhabhittau, 13 sàmye 14 spardhàspade mediø 15 kakùarogabhede ca (kàükaviràlã) strã . 16 pàpe naø hemaø . %<prakùipyodarciùaü kakùe>% màghaþø . %<kroùñà varàhaü niratakta kakùàt>% çø 10, 28, 4 . %<råóhakakùavanaprasthà prasannajalanimnagà>% bhàø vaø 182 %<kakùàntaragatovàyurjãmåta iva garjati>% ràmàø %<yathoddharati nirdàtà kakùaü dhànyaü ca rakùati>% manuþ . %<kakùaghnaþ ÷i÷iraghna÷ca>% %<mahàkakùe bilaukasaþ . na daghe diti càtmànaü yo rakùati sa jãvati>% bhàø àø 145 aø . %<ayamagnirdahan kakùamitaàyàti bhãùaõaþ>% bhàø àø 8366 aruõye %<agnirmahàkakùamivàntakàle>% bhàø vaø 120 aø . 17 bàhumàtre strãtvamapi %<kakùaiþ kakùàü vidhunvànàvàsphoñaü tatra cakratuþ>% bhàø saø 22 aø . vastrà¤cale tu puü strã %<citrahastàdikaü kçtvà kakùàbandha¤ca cakratuþ>% bhàø 902 . %<vàme pçùñhe tathà nàbhau kakùatrayamudàhçtam . ebhiþ kakùaiþ parãdhatte yovipraþ sa ÷uciþ smçtaþ>% smçtiþ %<paridhànàt vahiþkakùà nibaddhà hyàsurã bhavet>% yogiyàø . 18 naukàïge hemaø . bàhumåle (vagala) %<vaidåryaråpàn pratimucya kà¤canànakùàn sa kakùe parigçhya vàsasà>% bhàø viø 25 ÷loø . prakoùñhe %<à pa¤camyàstu kakùàyà nainaü ka÷cidavàrayat>% ràmàø . %<kràntàni pårbaü kamalàsanena kakùàntaràõyadripatervibe÷a>% kumàø %<kareõukàbhira÷ånyakakùàntaram>% kàdaø 19 parikare %<àbaddhanivióakakùaiþ>% kàdaø . kakùàrogastu %<bàhupàr÷vàüsakakùàsu kçùõasphoñàü savedanàm . pittaprakopàt saübhåtàü kakùàmiti vinirdi÷et>% . kakùàbhàgeùu ye sphoñàþ jàyante màüsadàruõàþ . antardàhajvarakarà dãptapàvakasannibhàþ . saptàhàt dvàda÷àdvà pakùàdvà ghnanti mànavam su÷rute uktalakùaõaþ . %<irivillàü gandhanàmnãü kakùàü visphoñakàüstathà . pittajasya visarpasya kriyayà sàdhayet bhiùak>% su÷ruø 20 kacche jalapràye vi÷vaþ .

#<kakùaka># puø janamejayasarpasatrahate vàsukikulajasarpabhede . %<hiraõyabàhuþ ÷araõaþ kakùakaþ kàladantakaþ . ete vàsu jakijànàgàþ praviùñà havyavàhanam>% bhàø àø 58 aø .

#<kakùatu># daø kakùa iva tanyate viñapaü tana--vàø óu . vçkùabhede tasya phalam a¤ plakùàø na luk . kàkùatava tatphale naø caturarthyàm uvarõàntatvàt aõ . kàkùatava tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<kakùadhar># naø kakùàü dhàrayati dhç--ac niø hrasvaþ . su÷rutokte vakùaþkakùayorantaràlasthànasthite marmasthànabhede . %<vi÷eùatastu yàni sakthigulmajànuviñapàni tàni bàhvormaõibandhakarparakakùadharàõi . vaïkùaõavçùaõayorantare viñapam evaü vakùaþkakùayoþrmadhye kakùadharamiti>% lakùitvà kakùadhare pakùàghàtaþ su÷rute tadvedhe pakùàghàta uktaþ .

#<kakùapa># puü strã kakùe jalapràye pibati pà--kaø 7 taø . kårme striyàü ïãp .

#<kakùaruhà># strã kakùe jalapràye rohati ruha--ka . (nàgaramuthà) nàgaramustàyàm ràjaniø tasyàjalapràyabhavatvàttathàtvam .

#<kakùa÷àya># puü strã kakùe ÷uùktçõe ÷ete ÷ã--õa . kukkure ÷abdamàlà . striyàü ïãp .

#<kakùa÷àyu># puüstrã kakùe ÷ete ÷ã--uõ . kukakure ràjaniø .

#<kakùasena># puø %<parãkùito'bhavan putràþ sarve dharmàrthakovidà . kakùasenograsenau tu citrasena÷ca vãryavàn>% bhàø àø 94 aø ukte parikùinnçpaputrabhede . aya¤ca parikùit àvikùataþputraþ %<àvikùataþ parikùittå>% ityupakramàt . %<alarkaþ kakùasena÷ca gayo gaurà÷va eva ceti>% yamasabhàsadvarõane uktam . tasyà÷rama÷ca avantide÷asthàsitagiristhaþ . %<avantiùu pratãcyàü vai>% ityupakramya %<bahumålaphalopeto hyasitonàma parvataþ . à÷ramaü kakùasenasya paõyastatra yudhiùñhira!>% bhàø vaø 89 aø . tasya ca saünyàsakathà . %<kakùasenastu ràjarùirvasiùñhàya mahàtmane . nyàsaü yathàvat saünyasya jagàmà÷u mahàya÷àþ>% bhàø anuø 107 aø . tasya pràtaþsmaryatàmàha bhàø anaø 167 aø . %<kakùasena÷ca ràjarùiryecànye nànukãrtitàþ . kalyamutthàya yonityaü sandhye'hyastamayodaye . pañhecchuciranàvçttaþ sadharmaphalabhàgbhavet>% . %<kakùasenàrùõisenau ca sindhudvãpa÷ca pàrthivaþ . ete cànye ca bahavaþ siddhiü paramikàü gatàþ>% bhàø a÷vaø 91 aø . 2 çùibhede ca . yasyàpatyamabhipratàrã . %<atha ÷aunaka¤ca kàpeyamabhipratàriõaü kàkùaseniü paribeùyamàõau brahmacàrã vibhikùe>% chàø uø kakùasenasyàpatyam i¤ bhàø .

#<kakùà># strã kaùa--sa . 1 uttarãyavastre 2 kà¤cyàm 3 madhyabandhane 4 hastibandhane ca vi÷vaþ 5 madhye 6 saü÷ayakoñau 7 tulyatàyà¤ca . samakakùaþ . kakùãkçtaþ kroóãkçtaþ . 8 ràjàntaþpure ca tatra madhyabandhane %<yudhe paraiþsaha dçóhabaddhakakùayà>% màghaþ %<kakùà madhyabandhanam>% malliø kakùa÷abde uktàrtheùu ca

#<kakùàpaña># puø kakùàkàraþ pañaþ . kaupine halàø .

#<kakùàya># nàmadhàtuþ pàpacikãrùàyàm . %<satrakakùakaùñakçcchrahanebhyaþ kaõvacikãrùàyàm>% vàrtiø kyaï . kakùàyate kakùaü (pàpam) cikãrùati . akakùàyiùña kakùàyàübabhåva àsa cakre .

#<kakùàvekùaka># puø kakùaü vanamupavanaü sàmyaü strãbàhumålaü và kakùàü ràja÷uddhàntaþpurãü và'vekùate ava + ãkùa--õvul . 1 ÷uddhàntapàlake, 2 udyànapàlake, 3 raïgàjãve, 4 jàre karau 6 dvàþ sthe ca mediø .

@<[Page 1608a]>@
#<kakùin># triø kakùaü pàpamastyasya sukhàø ini . pàpayukte

#<kakùãvat># puø kakùyà astyasya matup niø saüj¤àyàü saüprasàraõaü dãrgha÷ca . sphoñàyane çùibhede hemacaø . anyatra kakùyàvat kakùyàyukte . %<somànaü svaraõaü kuõuhi brahmaõaspate . kakùãvantaü yao÷ijaþ>% niruø ÷rutiþ kakùãvàn kakùyàvàn niruø . manuùyakakùa evàbhipretaþ iti niruø . %<÷ataü kakùãvàü asurasya>% çø 1, 126, 2, %<ahaü manurarabhavaü sårya÷càhaü kakùãvàü çùirasmi vipraþ>% çø 4, 26, 1 %<kakùãvàn dãrghatamasaþ putrastatsaüj¤akaþ>% bhàø . aya¤càïgirogotrotpannaþ . %<yavakrãta÷ca raibhya÷ca amàvasu paràvaså . au÷ija÷caiva kakùãvàn bala÷càïgirasaþ sutàþ>% bhàø anuø 150 aø . %<yavakrãto'tha raubhya÷ca kakùãvànau÷ijastathà>% bhàø anuø 165 aø . aya¤ca gotrapravartakaþ kakùãvatàmàïgirasaucathyagautamau÷ijakàkùãvateti . à÷vaø ÷rauø 12, 11, 3, kakùãvato'patyam aõ . kàkùãvata tatputre pravararùibhede . %<kakùãvantaü yao÷ijaþ iti ÷rutimadhikçtya u÷ijaþ putraþ u÷ig vaùñeþ kàntikarmaõaþ>% niruktokteþ au÷ija÷abda tàlavyamadhyaeva sàdhuþ bhàrate mårdhanyamadhyapàñhaþ lipikarapramàdakçta eva . evaü ÷rutisåtra bhàratàdau pàø såtre ca ãkàramadhyapàñhadar÷anàt hemaø kakùãvacchabda eva . ÷abdakalpadrume kakùàvacchabdakalpanaü nirmålam .

#<kakùeyu># puø raudrà÷vasya ghçtàcãsambhåte putrabhede . %<raudrà÷vasya mahe÷vàsà da÷àpsarasi sånavaþ>% ityupakramya %<çceyuratha kakùeyuþ kçkaõeyu÷ca voryavàn>% ityàdinà tasya da÷a putrà dar÷itàþ bhàø àø 90 aø %<àyuþkùupa÷ca ràjarùiþ kakùe yu÷ca naràdhipaþ>% bhàø anuø 1 65 aø . %<raudrà÷vasya ghçtàcyàü vai da÷àpsarasi sånavaþ . çceyuþ prathamasteùàü kçkaõe yustathaiva ca . kakùeyuþ sthaõóileyu÷ca>% harivaüø 31

#<kakùotthà># triø kakùàt jalapràyade÷àduttiùñhati ud + sthà--ka 5 taø . bhadramustàyàü ràjaniø . (nàgaramuthà) tasyàjalapràyade÷ajatvàttathàtvam . kakùodbhavàdayo'pyatra .

#<kakùya># triø kakùe bhavaþ yat . %<kakùovãrudhidormåle kaccha ÷uùka vane tçõe>% iti vi÷voktalatàdi 1 bhave . 2 rudrabhede puø . %<namo vanyàya ca kakùyàya ca>% yajuø 16, 33, rudràdhyàye rudrabhedakathane . 3 kakùapårake triø . %<÷yena àsàmaditiþ kakùyomadaþ>% çø 5, 44, 11, %<kakùyaþ kakùàpårakaþ madaþ>% bhàø . kakùe madhye bhavaþ yat . 4 uttarãyavastre 5 harmyàdiprakoùñhe ràjagçhàderveùñanàvacchinne 6 de÷e ràjagçhàdeþ 7 pràrambhakoùñhake 8 sàdç÷ye 9 kakùavaddharajjvau 10 kà¤cyàü mekhalàrajvau 11 vastrà¤cale 12 gajamadhyabandhanarajjvau ca strã . svàrtheyat . 13 udyoge 14 parikarabandhane ca strã . %<te vatãtya janàkãrõà kakùyàstisro nararùabhàþ>% bhàø saø 20 kakùyàmapi vigçhya ca 1 màø . atra klãvamapi anyecaø . %<abhigamya gçhaü bhràtuþ harayodvàsthà gçhakakùyàtàstathà>% ràmàø . 15 gu¤jàyàü ÷abdaratnàø 16 pàr÷vabha ge naø . %<÷obhitaü hemakakùyai÷ca hemapaññairvibhåùitam>% . svàmàø %<paràrthe baddhakakùyàõàü tàdç÷àü sambhavaþ kutaþ>% puràø . 17 aïgulau strã nighaõñuþ .

#<kakùyàvat># puüstrã kakùyàstyasya matup masya vaþ . çùisaüj¤àbhàvàt na saüpraø . hastini hemacaø striyàü ïãp .

#<kakùyàvekùaka># puø kakùàvekùakàrtheùu .

#<kakha># hàse bhvàø paraø akaø señ edit ghañàdi vopadevaþ . kakhati edittvàt akakhãt . cakàkha õic kakhayati . pàø mate nàsya edittvaü tena akakhãt--akàkhãt itibheda na và tanmate ghañàdi . tena kàkhayatyeva . kàditvàt pranikakhati ityàdau na õatvam .

#<kakhyà># strã kakha--yat . harmyàdiprakoùñhe kakùàrthe ÷abdaraø .

#<kaga># kriyàmàtre bhvàdiø paraø sakaø akaø ca señ edit vopaø . kagati akagãt . pàø nedittvam tena akagãt akàgãt kàgayati . cakàga pranikagati na õatvam .

#<kaïka># puüstrã kaki--ac . 1 pakùibhede . (kàüka) . %<kaïkhapatraþ ÷ilãmukhaþ>% ityuktestasya pakùeõa ÷arapuïkhaþ kriyate . %<÷aràstayostuü babhåvuþ kaïkavarhiõavàsasaþ>% bhàø viø 58 . saca pakùã suramàsutakulajaþ %<analàyàþ÷ukã putrã kaïkastu suramàsutaþ>% bhàø àø 66 aø . 2 mahàràjacåte ràjaniø . 3 kùatriyamàtre ÷abdamàlà . 4 yame 5 chadmanà dvijave÷adhare jhediø %<kaïkonàma dvijobhåtvà matàkùaþ priyadevanaþ>% bhàø vaø 2 aø . yudhiùñhirasya chadmanà dvijave÷atayà tathàtvam . 6 sudevànujabhede %<devamãóhasya ÷årasya màriùà nàma patnyabhåt . tasyàü sa janayàmàsa da÷a putràn kameõa ca . vasudevaü devabhàgaü deva÷ravasamànakam . sç¤jayaü ÷yàmakaü kaïkaü ÷amãkaü vatsakaü vçkam>% ityuktvà %<kaïkasya karpikàyàü vai çtadhàmàjayàvapi>% iti tatputrotpattiruktà . %<kçtavarmà hyanàdhçùñiþ ÷amãkaþ samiti¤jayaþ . kaïkaþ ÷aïku÷ca kunti÷ca saptaite vai mahàrathàþ>% bhàø saø 13 . 7 ugramenakanyàbhede strã . %<teùàü (ugrasenasutànàm) svasàraþ pa¤càsan kaüsà kaüsavatã tathà . sutanåràùñrapàlã ca kaïkà caiva varàïganà>% hariø 38 .

#<kaïkaña># puø kaü dehaü kañati ka + kaña--mum c, kaki laulye añan và . 1 kavace . %<sarvàyudhaiþ kaïgañabhedibhi÷ca>% raghuþ tena nirvçttàdi kumudàø caturarthyàm ñhak . kaïkañika tannirvçttàdau triø . caturarthyàü kà÷àø ila . kaïkañila tadarthe . prekùàø caturarthyàm ini . kaïkañin tadarthe triø . astyarthe ini . tadyukte baddhakavace triø . ubhayatra striyàü ïãp . svàrthe kan . kaïkañako'pyatra .

#<kaïkaõa># naø kaü ÷ubhaü kaõati kam--kaõa--ac . 1 karabhåùaõa, 2 bhåùaõamàtre ca 3 ÷ekhare 4 hastasåtre ca vi÷vaþ %<sindåritànekapakaïkaõaïkitàþ>% màghaþ %<utkùiptaü karakaïkaõadvayamidam baddhà dçóhaü mekhalà>% sàø daø . kaïkaõa÷abdasya karabhåùaõàrthatve'pi tatkàle karabçttitvasåcanàya karõàvataüse karõa÷abdavat kara÷abdaprayogaþ . bhåùaõamàtre %<ke drumàste kva và gràme santi kena praropitàþ . nàtha! matkaïkaõanyastaü yeùàü muktà phalaü phalam>% sàø daø . kamityavyayam jalàrthakaü tasya kaõaþ . 5 jalakaõe puø . %<nitambe patràlã nayanayugalaü kaïkaõabharam mukhe hàràvàptiþ satilakamabhåt pàõikamalam . araõye karõàña! tvadarivanitànàü vidhiva÷àdapårbà'yaü bhåùavidhirajani>% udbhañaþ .

#<kaïkaõãkà># strã punaþ punaþ kaõati kaõa--yaï--luk--ikan %<caïkaõaþ kaïkaõa ca>% uõàø kaïkaõàde÷a÷ca . kùudraghaõñikàyàm ujjvalaø vàø caïkaõaþ--ac kaïkaõàde÷a÷ca gauràø ïãù . kaïkaõãtyapi tatraiva bharataþ . atra målaü mçgyam .

#<kaïkata># puø kaki--atac . 1 nàgavalàvçkùe . taka + gatau atac pçùoø . 2 alpaviùe óuõóabhe sarpe puüstrã jàtitvàt striyàü ïãù . %<kaïkato ga kaïkato'tha satãnakaïkataþ>% çø 1, 191, 1 . %<kaïkato'lpaviùaþ satãnaü jalam tatra kaïkataþ jalaóuõóubhaþ>% bhàø . 3 ke÷aprasàdhanyàm naø (kàükui) . %<÷irasãva kaïkatamapetamårdhaje>% màghaþ puüstvamapi %<kçtrimaþ kaïkataþ ÷atadanya eùaþ . apàsyàþ ke÷yaümalamapa ÷ãrùaõyaü likhàt>% athaø 14, 2, 68 prasàdhanãguõà÷ca su÷rute uktàþ %<ke÷aprasàdhanã ke÷yà rajojantumalàpahà>% asya strãtvamapi tatra gauø ïãù . kaïkatã tatràrthe vi÷vàmarau . svàrthe kan . kaïkatikà tatra kaïkataü tadsaüskàraþ prayojanamasya cha . kaïkatãya ke÷aprasàdhanapare çùibhede %<taddhaitacchàõóilyaþ kaddhatãyebhyo'harahaþ karma pradi÷ya pravavràja>% ÷ataø bràø 8, 4, 4, 13 . gçhasthe ca tasyaiva ke÷asaüskàraprayojanatvàt

#<kaïkatroñi># puø kaïkasya troñiriva ca¤curasya . 1 matsyabhede(kàükalà) bàø ac samàø . kaïkatroño'pyatra . striyàü jàtitvàt ïãù

#<kaïkapatra># puø kaïkasya patraü patraü pakùo'sya . puïkhe tatpakùayukte 1 ÷are %<hayàü÷carajataprakhyàn kaïkapatraiþ ÷ilà÷itaiþ>% bhàø viø 18 %<chittvà ca tànà÷ugai÷ca kaïkapatràn ÷ilà÷itàn>% bhàø à÷vaø 78 aø . 6 taø . 2 kaïkakhagasya pakùe ca . kaïkasya patraü yatra . 3 tatpakùayukte %<nakhaprabhàråùitakaïkapatra saktàïguliþ sàyakapuïkhaeva>% raghuþ . tadastyasyaini . kaïkapatrin kaïkapatrayukte vàõe puø %<vivyàdha da÷abhirvàõaistvaritaþ kaïkapatribhiþ>% bhàø vaø 57 aø . %<punarevàhanat pàrthaü hçdaye kaïkapatribhiþ>% bhàø viø 59 .

#<kaïkaparvan># puø kaïkaþ kaïkamukhamiva parvàsya . sarpabhede . tira÷ciràjerasitàt pçdàkoþ pari saübhçtam . taïga kaïkaparvaõo viùamiyaü vãrudanãna÷at athaø 7, 56, 1,

#<kaïkapurã># strã kaü sukhaü tena kàyati prakà÷ate kai--ka karmaø . kàsãpuryàü tasyàü vasatàü hi sukhabàhulyàt tathàtvam . %<asiü hyupaspç÷ya punaþpunaþ sa (asastyaþ) pràsàdamàlàþ paritovilokayan . uvàca netre! sa cale! prapa÷yataü kàsãü yuvàü kaïkapurã tviyaü vata>% kà÷ãø 3 aø .

#<kaïkamàlà># strã kaki--càpale gha¤ kaïkaü càpalyaü karacà¤calyaü malate dhàrayati mala--dhçtau aõ upaø saø .. karatàlãvàdye ÷abdaraø tatra hi karacàùalyàt tathàtvam .

#<kaïkamukha># puø kaïkasya mukhamiva mukhamasya . (sàüóà÷i) 1 saüdaü÷e su÷rutokte 2 ÷alyoddhàrakhàrthe yantrabhede naø . %<tatra nànàprakàràõàü vyàlànàü mçgapakùiõàü mukhairmukhàni yantràõàü pràya÷aþ sadç÷àni tàni>% ityuktvà %<tatra svastikayantràõyaùñàda÷àïgulapramàõàni siühavyàghravçkatarakùvçkùadvãpi màrjàra÷kagàlamçgairvàrukakàkakaïkakuraracàsabhàsa÷a÷adànyåholåkacilli÷yenagçdhrakrau¤cabhçïgaràjà¤jalikarõàvabha¤jananandimukhamukhàni masåràkçtibhiþ kãlairavabaddhàni måle'ïku÷avadàvçttavaràïgàõyasthivinaùña÷alyoddharaõàrthamupadi÷yanve>% iti tallakùaõamuktam . asya pra÷aüsà'pi tatraiva . %<nivartate dàdhvavagàhane ca ÷alyaü pragçhyoddharate ca yasmàt . yantreùvataþ kaïkamukhaü pradhànaü sthàmeùu sarveùvavikàri caiva>% .

#<kaïkara># triø kaü sukhaü kirati kùipati ké--ac . kutsite hemacaø . kaüjalaü dhàryate'tra kam + ké-àdhàre ap . 2 takre naø .

#<kaïkarola># puø kaïka iva lolaþ lasya raþ . aïkoñhavçkùe (àükoóa) vaïgabhàùà (ñerà) hindibhàùà .

#<kaïkaloóya># naø kaïka iva loóyate loóa--õyat . ci¤coóamåle ràjavallabhaþ .

#<kaïkavàja># praø kaïkasya vàja evavàjaþ pakùo'sya . kaïkapatre vàõabhede kaïkapakùo'pyatra . kaïkasya vàjaþ jàto'sya tàraø itac . kaïkavàjita kaïkapakùayukte sàyake . %<atàóayadameyàtmà navabhiþ kaïkavàjitaiþ>% bhàø bhãø 117 aø .

#<kaïka÷atru># puø 6 taø . pç÷niparõyàm ÷abdacaø . tasyàþ kaïkanà÷akatvàttathàtvam

#<kaïka÷àya># puø kaïka iva ÷ete ÷ã--õa . kukkure ÷abdamàlà

#<kaïkà># strã kaki--ac 1 go÷ãrùacandane ÷abdamàlà 2 ugrasenaduhitçbhede ca kaüsa÷abde udàø .

#<kaïkàla># puø kaü sukhaü ÷iro và kàlayati kùipati kala-ac . tvaïmàüsarahita÷arãràrambhake'sthisa¤caye asthipa¤jare .

#<kaïkàlamàlin># yuø kaïkàlànàü màlàstyasya ini . mahàdeve

#<kaïkàlaya># puø kaïkàlaü yàti yà--ka . dehe .

#<kaïku># puø kaki--un . (kàïnã) tçõadhànyabhede dviråpakoùaþ . ugrasenasya putrabhede kaüsabhràtari . %<kaüsaþ sunàmà nyagrodhaþ kaïkuþ÷aïkuþ suhustathà . ràùñrapàla÷ca sçùñi÷ca tuùñimànugrasenajàþ>% bhàgaø 9, 24, 14 .

#<kaïku(ïgu)ùñha># naø kaïkuþ tçõabhedaþ tatra tatsamãpe tiùñhati sthà--ka ùatvam . parvatãyamçttikàbhede . %<himavatpàda÷ikhare kaïku(ïgu)ùñhaünàma jàyate . tatraikaü nalikàkhyaüsyàttadanyadreõukaü smçtam . pãtaprabhaü guru snigdhaü tatra ÷reùñhaü ca reõukam . kaïku(ïgu)ùñhaü recanaü tiktaü kañåùõaü varõakàrakam . kçmi÷othodaràdhmànagulmànàhakaphàpaham>% bhàvapraø atrapçùoø kasya gaþ kaïguùñhamapi .

#<kaïkåùa># puø kaki--åùan . àbhyantaradehe . %<karõàbhyàü te kaïkåùebhyaþ karõa÷ålaü vi÷alyam . sarvaü ÷ãrùaõyaü te rogaü bahirmantrayàmahe>% athaø 9, 8, 2 .

#<kaïkeru># puø kaki--eru . kàkabhede trikàø .

#<kaïkeli># puø kam sukhaü tadarthaü keliratra . a÷okavçkùe ràjani0

#<kaïkella># puø kaki--bà--ella . vàståke ÷abdamàlà .

#<kaïkelli># puø kaïka--bàø eli pçùoø . a÷okavçkùe trikàø .

#<kaïkha># naø kam khalatyanena khala--bàø óa . pàpabhoge ÷abdamàø .

#<kaïgu># strã kaü sukhamaïgati mçgayvàø ku ÷akandhvàø . (kàïginã) dhànyabhede sà ca caturvidhà tàsàü guõàþ bhàvapraø uktàþ . %<striyàü kaïkuþ priyaïgurdve kçùõaraktasitàstathà . pãtà, caturvidhà kaïgustàsàü pãtà varà smçtà . kaïgustu bhagnasandhàna vàtakçdvçühaõã guruþ . såkùma÷leùmaharàtãva vàjinàü guõakçd bhç÷am>% . apràõijàtivàcitvàt và åï . %<àryàstu yava÷abdàddorgha÷åkavi÷eùaü pratiyanti ÷lecchàstu kaïgum>% adhikaraõamàø svàrthe kan tatraiva . %<kaïgukà triphalà lodhraü kà÷ã÷aü ÷ravaõàhvayà>% su÷ruø . iya¤ca gràmya oùadhiþ . %<tilamàùavrãhiyàvàþ priyaïgavo godhåbhà÷ceti sapta gràmyà oùadhayaþ>% iti taittirãyasaühitàbhàùyadhçtà ÷rutiþ priyaïguþ kaïguþ . aùñàda÷adhànyamadhye ca asyàgrahaõam aùñàda÷adhànya÷abde 525 pçø tatpramàõam .

#<kaïgunã># strã kaïgvà kaïgu÷abdena nãyate j¤àyate nã--bàø karmaõi óa gauràø ïãù . (kàïganã) dhànyabhede ràjaniø .

#<kaïgunãpatrà># strã kaïgunyàþ patramiva patramasyàþ . paõyàndhàkhye tçõabhede ràjaniø .

#<kaïgula># puø kaïguü làti gçhõàtyanena là--bàø gha¤rthe karaõe ka 6 taø . 1 pàõau haste ÷abdacaø .

#<kaca># rave bhvàø paraø akaø señ . kacati akacãt akàcãt cakàca . pranikacati .

#<kaca># bandhe sakaø dãptau akaø bhvàdiø paraø idit señ . ka¤cati aka¤cãt kaca¤ca .

#<kaca># bandhe sakaø dãptau akaø bhvàdiø àtmaø señ . kacate akaciùña cakace kacaþ . %<cacàma madhu màdhvãkaü tvaktra¤càcakace varam>% bhaññiþ . kàditvànna õatva pranikacati .

#<kaca># puø kaca--ac . 1 ke÷e, 2 vçhaspatiputre, 3 ÷uù kavraõe, 4 meghe ÷abdamàø hastinyàü strãø medinã . bhàve gha . 5 bandhe 6 ÷obhàyà¤ca . kacàrùacarita¤ca bhà0àø 76, 77 aø yathà jigãùayà tato devà vavrire'ïgirasaü munim . paurohityena yàjyàrthe kàvyantå÷anasaü pare . bràhmaõau tàvubhau nityamanyonyaspardhinau bhç÷am . tatra devà nijaghnuryàn dànavàn yudhi saïgatàn . tàn punarjãvayàmàsa kàvyo vidyàbalà÷rayàt . tataste punarutyàya yodhayà¤cakrire suràn . asuràstu nijaghnuryàn suràn samaramårdhàni . na tàn saüjãvayàmàsa vçhaspatirudàradhãþ . nahi veda sa tàü vidyàü yàü kàvyo vetti vãryavàn . sa¤jãvanãü tato devà viùàdamagaman param . te tu devà bhayodvignàþ kàvyàdu÷anasastadà . åcuþ kacamupàgamya jyeùñhaü putraü vçhaspateþ . bhajamànànmajasvàsmàn kuru naþ sàhyamuttamam . yà sà vidyà nivasati bràhmaõe'mitatejasi . ÷ukre tàmàhara kùipraü bhàgabhàïno bhaviùyasi . vçùaparvasamãpe hi ÷akyodraùñuü tvayà dvijaþ . rakùate dànavàüstatra na sa rakùatyadànavàn . tamàràdhayituü ÷akto bhavàn pårvavayàþ kavim . devayànã¤ca dayitàü sutàü tasya mahàtmanaþ tvamàràdhayituü ÷akto nànyaþ ka÷cana vidyate . ÷ãladàkùiõyamàdhuryairàcàreõa damena ca . devayànyàü hi tuùñàyàü vidyàü tàü pràpsyasi dhruvam . tathetyuktvà tataþ pràyàdvçhaspatisutaþ kacaþ . tadàbhipåjito devaiþ samãpaü vçùaparvaõaþ . sa gatvà tvarito ràjan! devaiþ sampreùitaþ kacaþ . asurendrapure ÷ukraü dçùñvà vàkyamuvàca ha . çùeraïgirasaþ pautraü putraü sàkùàt vçhaspateþ . nàmnà kacamiti khyàtaü ÷iùyaü gçhõàtu màü bhavàn . brahmacaryaü cariùyàmi tvayyahaü paramaü gurau . anumanyasva màü brahman! sahasraü parivatsaràn . ÷ukra uvàca . kaca! susvàgataü te'stu pratigçhõàmi te vacaþ . arcayiùye'hamarcyaü tvàmarcito'stu vçhaspatiþ . vai÷ampàyana uvàca kacastu taü tathetyuktvà pratijagràha tadvratam . àdiùñaü kaviputtreõa ÷ukreõo÷anasà svayam . vratasya pràptakàlaü sa yathoktaü pratyagçhõata . àràdhayannupàdhyàyaü devayànã¤ca bhàrata! . nityamàràdhayiùyaüstàü yuvàyauvanagocare . gàyan nçtyan vàdayaü÷ca devayànãmatoùayat . sa ÷ãla yan devayànãü kanyàü sampràptayauvanàm . puùpaiþ phalaiþ preùaõai÷ca toùayàmàsa bhàrata! . devayànyapi taü vipraü niyamavratadhàriõam . gàyantã ca lalantã ca rahaþ paryacarattadà . pa¤cavarùa÷atànyevaü kacasya carato vratam . tatràtãyuratho buddhvà dànavàstaü tataþ kacam . gà rakùantaü vane dçùñvà rahasyekamamarùitàþ . jaghnurvçhaspaterdveùàdvidyàrakùàrthameva ca . hatvà ÷àlàvçkebhya÷ca pràyacchallava÷aþ kçtam . tato gàvo nivçttàstà agopàþ svannive÷anam . tà dçùñvà rahità gà÷ca kacenàbhyàgatà vanàt . uvàca vacanaü kàle devayànyatha bhàrata! . devayànyuvàca . àhuta¤càgnihotrante sårya÷càstaïgataþ prabho! . agopà÷càgatà gàvaþ kacastàta! na dç÷yate . vyaktaü hato mçto vàpi kacastàta bhaviùyati . taü vinà na ca joveyamiti satyaü bravãmi te . ÷ukra uvàca . ayamehãti saü÷abdya mçtaü saüjãvayàmyaham . tataþ sa¤jãvanãü vidyàü prayujya kacamàhvayat . àhåtaþ pràdurabhavat kaco hçùño'tha vidyayà . hato'hamiti càcakhyau pçùño bràhmaõakanyayà . sa punardevayànyoktaþ puùpàhàro yadçcchayà . vanaü yayau kaco viprodadç÷urdànavà÷ca tam . punastaü peùayitvà tu samudràmbhasyami÷rayan . ciraü gata punaþ kanyà pitre taü sannyavedayat . vipreõa punaràhåto vidyayà gurudehajaþ . punaràvçtya tadvçttaü nyavedayata tadyathà . tatastçtãyaü hatvà taü dagdhvà kçtvà ca cårõa÷aþ . pràyacchan vràhmaõàyaiva suràyàma suràstadà . devayànyatha bhåyo'pi pitaraü vàkyamavravãt . puùpàhàraþ preùaõakçt kacastàta! na dç÷yate . ÷ukra uvàca . vçhaspateþ sutaþ puttri! kacaþ pretagatiü gataþ . vidyayà jãvitã'pyevaü hanyate karavàõi kim . bhaivaü ÷uco mà rådo devayàni! na tvàdç÷ã martyamanu pra÷ocet . yasyàstava brahma ca bràhmaõà÷ca sendrà devà vasavo'thà÷vinau ca . suradviùa÷caiva jagacca sarvamupasthàne sannamanti prabhàvàt . a÷akyo'sau jãvayituü dvijàtiþ sa¤jãvito badhyate caivabhåyaþ . devayànyuvàca . yasyàïgirà vçddhatamaþ pitàmaho vçhaspati÷càpi pità taponidhiþ . çùe÷ca pauttraü tama thàpi putraü kathaü na ÷oceyamahaü na rudyàm . sa brahmacàrã ca tapodhana÷ca sadotthitaþ karmasu caiva dakùaþ . kacasya màrgaüpratipatsyena bhokùye priyo hi me tàta! kaco'bharåpaþ . vai÷ampàyana ubàca . sa pãóito devayànyà maharùiþ mamàhvayat saürambhàccaiva kàvyaþ . asaü÷ayaü màmasurà dviùanti ye me ÷iùyànàgatàn sådayanti . abràhmaõaü kartumicchanti raudràste màü yathà prastutaü dànavairhi . apyasya pàpasya bhavedihàntaþ kaü brahmahatyà na dahedapãndram . gurormãto vidyayà copahåtaþ ÷anairvàcaü jañhare vyàjahàra . tamavravãt kena pathopanãto mamodare tiùñhasi bråhi vipra . kaca uvàca . bhavatprasàdànna jahàti màü smçtiþ smaràmi sarvaü yacca yathà ca vçttam . na tvevaü syàttapasaþ saïkùayo me kle÷aü tato ghoramimaü sahàmi . asuraiþ suràyàü bhavato'smidatto hatvà dagdhvà cårõayitvà ca kàvya! . bràhmãümàyàmàsurã caiva màyà tvayi sthite kathamevàtivartet . ÷ukra uvàca . kinte priyaü karavàõyadya vatse! vadhena me jãvita syàt kacasya . nànyatra kukùermama bhedanena dç÷yet kaco madgato devayàni! . devayànyuvàca . dvau màü ÷okàvagnitulyau dahetàü kacasya nà÷astava caivopaghàtaþ . kacasya nà÷e mama nasti ÷arma tavopaghàte jãvituü nàsmi ÷aktà . ÷ukra uvàca . saüsiddharåpo'si vçhaspateþ suta yatvàü bhaktaü bhajate devayànã . vidyàmimàü pràpnuhi jãvanãü tvaü nacedindraþ kacaråpã tvamadya . na nivartet punarjãvan ka÷cidanyo mamodaràt . bràhmaõaü varjayitvaikaü tasmàdvidyàmavàpnuhi . putro bhåtvàbhàvaya bhàbito màmasmaddehàdupaniùkramya tàta! . samãkùethà dharmavatãmavekùàü guroþ sakà÷àt pràpya vidyàü savidyaþ . vai÷ampàyana uvàca . guroþ sakà÷àt samabàpya vidyàü bhittvà kukùiü nirvicakràma vipraþ . kaco'bhiråpastatkùaõaü vràhmaõasya ÷uklàtyaye paurõamàsyàmivenduþ . dçùñvà ca taü patitaü vrahmarà÷imutthàpayàmàsa mçtaü kaco'pi . vidyàü siddhàü tàmavàpyàbhivàdya kacastatastaü gurumityuvàca . yaþ ÷rotrayoramçtaü sa niùi¤cedyo me navidyasya yathà mamàyam . taü manye'haü pitaraü màtara¤ca tasmai na druhyet kçtamasya jànan . çtasya dàtàramanuttamasya nidhiü nidhãnàü caturanvayànàm . ye nàdriyante gurumarcanãyaü pàpàlloükàüste vrajantyapratiùñhàþ . vai÷ampàyana uvàca . suràpàõàdva¤canàü pràpya vidvàn saüj¤àvà÷aü caiva mahàtighoram . dçùñvà kaca¤càpi tathàbhiråpaü pãtaü tathà surayà mohitena . samanyurutthàya mahànubhàvastado÷anà viprahitaü cikãrùuþ . kàvyaþ svayaü vàkyamidaü jagàda suràpàõaü prati vai jàta÷aïkaþ . yo bràhmaõo'dyaprabhçtãha ka÷cinmohàt suràü pàsyati mandavuddhiþ . apetadharmo brahmahà caiva sa syàdasmilloüke garhitaþ syàt pare ca . mayà cemàü vipradharmoktisãmàü maryàdàü vai sthàpitàü sarvalãke . santo vipràþ ÷u÷ruvàüso guråõàü devà lokà÷copa÷çõvantu sarve . itãdamuktvà sa mahànubhàvastaponidhãnàü nidhiraprameyaþ . tàn dànavàn daivavimåóhabuddhãnidaü samàhåya vaco'bhyuvàca . àcakùe gho, dànavà vàli÷àþ stha siddhaþ kaco vatsyati matsakà÷e . sa¤jãvanãü pràpya bidyàü mahàrthàü tulyaprabhàvo bràhmaõo brahmabhåtaþ . vai÷ampàyana uvàca . etàvaduktvà vacanaü viraràma sa bhàrgavaþ . dànavà vismayàviùñàþ prayayuþ svaü nive÷anam . guroruùya sakà÷e tu da÷avarùa÷atàni saþ . anuj¤àtaþ kaco gantumiyeùa trida÷àlayam .
     vai÷ampàyana uvàca . samàvçttavrataü tantu visçùñaü guruõà tadà . prasthitaü trida÷àvàsaü devayànyabravãdidam . çùeraïgirasaþ pauttra! vçttenàbhijanena ca . bhràjase vidyayà caiva tapasà ca damena ca . çùiryathàïgirà mànyaþ piturmama mahàya÷àþ . tathà mànya÷ca påjya÷ca mama bhåyo vçhaspatiþ . evaü j¤àtvà vijànãhi yadbravãmi tapodhana! . vratasthe niyamopete yathà vartàmyahaü tvayi . sa samàvçttavidyo màü bhaktàü bhajitumarhasi . gçhàõa vidhivat pàõiü mama mantrapuraskçtam . kaca uvàca . påjyo mànya÷ca bhagavàn thà taba pità mama . tathà tvamanavadyàïgi! påjanãyatarà masa . pràõebhyo'pi priyatarà bhàrgavasya mahàtmanaþ . tvaü bhadre . dharmataþ påjyà guruputtrã sadà mama . yathà mama gururnityaü mànyaþ÷ukaþ pità tava . devayàni! tathaiva tvaü naivaü màü vaktumarhasi . devayànyuvàca . guruputtrasya puttro vai nanu tvamapi me pituþ . tasmàt påjya÷ca mànya÷ca mamàpi tvaü dvijottama . asurairhanyamàne ca kaca! tvayi punaþ punaþ . tadà prabhçti yà prãtistàü tvamadya smarasva me . sauhàrde cànuràge ca vettha me bhaktimuttamàm . na màmarhasi dharmaj¤a . tyaktuü bhaktàmanàgasam . kaca uvàca . aniyojye niyoge màü niyunakùi ÷ubhavrate! . prasãda subhru! tvaü mahyaü gurorgurutarà ÷ubhe! . yatroùitaü vi÷àlàkùi! tvayà candranibhànane! . tatràhamuùito bhadre! kukùau kàvyasya bhàvini! . bhaginã dharmato me tvaü maivaü vocaþ sumadhyame! . sukhamasmyuùito bhadre na manyurvidyate mama . àpçcche tvàü gamiùyàmi ÷ivamà÷aüsa me pathi . avirodhena dharmasya smartavyo'smi kathàntare . apramattotthità nityamàràdhaya guruü mama . devayànyuvàca . yadi màü dharmakàmàrthe pratyàkhyàsyasi yàcitaþ . tataþ kaca! na te vidyà siddhimeùà gamiùyati . kaca uvàca . guruputtrãti kçtvàhaü pratyàcakùe na doùataþ . guruõà cànanuj¤àtaþ kàmamevaü ÷apasva màm . àrùaü dharmaü vruvàõo'haü devayàni! yathà tvayà . ÷apto nàrho'smi ÷àpasya kàmato'dya na dharmataþ . tasmàdbhavatyà yaþ kàmo na tathà sa bhaviùyati . çùiputtro na te ka÷cijjàtu pàõiü grahãùyati . phaliùyati na te vidyà yattvaü màmàttha tattathà . adhyàpayiùyàmi tu yaü tasya vidyà phaliùyati . vai÷ampàyana uvàca . evamuktvà dvija÷reùñho devayàrnã kacastadà . trida÷e÷àlayaü ÷ãghraü jagàma dvijasattamaþ .

#<kacagraha># puø kacànàü grahoyatra . ke÷àkarùaõena dharùaõe %<÷àpayantritapaulastyabalàtkàrakacagrahaiþ>% %<a¤jasota rurudhuþ kacagrahaiþ>% raghuþ .

#<kacaïgana># naø kaca--dãptau ac karmaø ÷akandhvàø . kara÷ånya hadçsthàne trikàø .

#<kacaïgala># puø kaca--bàø aïgalac . samudre trikàø .

#<kacapa># naø kaca--kapan . ÷àkapatre ujjvaladattaþ .

#<kacapakùa># puø kacànàü samåhaþ kaca + pakùa . ke÷asamåhe amaraþ evaü ke÷apakùàdayo'pyatra .

#<kacapà÷a># puø kacànàü samåhaþ kaca + pà÷ap . ke÷asamåhe amara evaü ke÷apà÷àdayo'pyatra . %<ke÷apà÷e manàthe>% vikraø %<taü ke÷apà÷aü prasamãkùya kuryuþ>% kunàø .

#<kacamàla># puø kacaü kacakàntiü malate mala--dhçtau aõ . upaø saø . dhåme hàràø .

#<kacaripuphalà># stro kacastha ripuþ phalamasyàþ . ÷añhovçkùe ràjaniø .

#<kacahasta># puø kacànàü samåhaþ kava + hasta . ke÷asamåhe amaraþ kecahastàdayo'pyatra .

#<kacàkaci># avyaø kaceùu kaceùu gçhotvà pravçttaü yuddham karmavyatãhàre saø ic samàø pårvadãrgha÷ca . ke÷eùu ke÷eùu grahaõapårbake pravçtte yuddhe evaü ke÷àke÷iprabhçtayo'pyatra avyaø .

#<kacàku># triø kaca iva akati vakraü gacchati aka--uõ . 1 duþ÷ãle tasya hi vakragatitvàttathàtvam 2 sarpe puø 3 duràdharùe triø mediø . tayoþ kuñilagatitvàt tathàtvam .

#<kacàgra># naø 6 taø . 1 ke÷àgrabhàge 2 tatparimite trasareõvaùñakabhàge ca . bàlàgràdayo'pyatra %<bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca bhàgojãvaþ sa vij¤eyaþ>% ÷rutiþ .

#<kacàcita># triø kacairàlulàyitaiþ àcitaþ . vikãrõake÷e %<kacàcitau viùvagivàgajau gajau>% kiràø .

#<kacàñura># puüstrã kaca ivàñati aña + urac . dàtyåhe striyàü ïãp .

#<kacàmoda># puø kacamàmodayati à + muda--õic--ac . (vàlà) iti khyàte gandhadravye .

#<kacika># triø kaca + caturarthyàü kumudàø ñhak . ke÷àdårabhavade÷àdau .

#<kacu># strã kaca--un . svanàmakhyàta kandabhede %<kadalã dàóhimã dhànyaü haridrà mànakaü kacuþ . vilvo'÷oko jayantã ca vij¤eyà navapatrikàþ>% durgoø taø . kacusthà kàlikà .

#<kacela># naø kacyate badhyate'nena kaca--vàø elac . lekhyapatra bandhane såtràdau trikàø .

#<kaccaña># naø kutsitaü cañati caña--ac bàø koþ kat . kutsite medinyamarau .

#<kaccara># triø kutsitaü carati cara--ac koþ kad . kutsite medinyamarau .

#<kaccit># avyaø kàmyate kama--vic--kan cãyate ni÷cãyate yasmàüt kam + ci--kvip pçùoø masya daþ . svàbhilaùitaj¤àpanàya kçte kàmapravedanaråpe 1 pra÷re, 2 harùe, 3 maïgale ca . kaccinmaharùestrividhaü tapastat %<kaccidupaplavovaþ>% iti ca raghuþ .

#<kaccidadhyàya># puø bhàratàntargate nàradena kçtapra÷nena bhaïgyà ràjanãtij¤àpake granthabhede sa ca bhàø sabhàø 5 aø %<nàrada uvàca . kaccidarthà÷ca kalpante dharme ca ramate manà . sukhàni cànubhuthante mana÷ca na vihanyate . kaccidàcaritàü pårbairnaradeva! pitàmahaiþ . vartase vçttimakùudràü dharmàrthasahitàü triùu . kaccidarthena và dharmaü dharmeõàrthamathàpi và . ubhau và prãtisàreõa na kàmena prabàdhase . kaccidartha¤ca dharma¤ca kàma¤ca jayatàü vara! . vibhajya kàle kàlaj¤a! samaü varada! sevase . kaccidràjaguõaiþ ùaóóiþ saptopàyàüstathànagha! . balàbalena samyak tvaü caturda÷a parãkùase . kaccidàtmànamanvãkùya paràü÷ca jayatàü vara! . tathà sandhàya karmàõi aùñau bhàrata! sevase . kaccit prakçtayaþ sapta na luptà bharatarùabha! . àóhyàstathà vyasaninaþ svanuraktà÷ca sarva÷aþ . kaccinna kçtakairdåtairye càpyapari÷aïkitàþ . tvatto và tava càmàtyairbhidyate mantrita tathà . mitrodàsãna÷atråõàü kaccidvetsi cikãrùitama . kaccit sandhiü yathàkàlaü vigrahaü copasevase . kaccidvçttimudàsãne madhyame cànumanyase . kaccidàtmasamà vçddhàþ ÷uddhàþ sambodhanakùamàþ . kulãnà÷cànuraktà÷ca kçtàste vãra! mantriõaþ . vijyo mantramålo hi ràj¤o bhavati bhàrata! . kaccit saüvçtamantraiste amàtyaiþ ÷àstrakovidaiþ . ràùñraü surakùitaü tàta! ÷atrubhinevilupyate . kaccinnidràva÷aü naiùi kaccit kàle'pi budhyase . kacciccàpararàtreùu cintayasyarthamarthavit . kaccinmantrayase naikaþ kaccinna bahumiþ saha . kaccitte mantrito mantro na ràùñraü paridhàvati . kaccidarthàn vini÷citya laghumålàn mahodayàn . kùipramàrabhase kartuü na vighnayasi tàdç÷àn . kaccinna sarvekarmàntàþ parokùàste vi÷aïkitàþ . sarve và punarutsçùñàþ saüsçùñaü càtra kàraõam . àptairalubdhaiþ kramikaiste ca kaccidanuùñhitàþ . kaccidràjan! kçtànyeva kçtapràyàõi và punaþ . viduste vãra! karmàõi nànavàptàni kàni cit . kaccit kàruõikà dharma sarva÷àstreùu kovidàþ . kàrayanti kumàrà÷ca yodhamukhyà÷ca sarva÷aþ . kaccit sahasrairmårkhàõàmekaü krãõàsi paõóitam . paõóito hyarthakçcchreùu kuryànniþ÷reyasaü param . kacciddurgàõi sarvàõi dhanadhànyàyudhodakaiþ . yantrai÷ca paripårõàni tathà ÷ilpidhanurdharaiþ . eko'pyamàtyo medhàvã ÷åro dànto vicakùaõaþ . ràjànaü ràjaputtraü và pràpayenmahatãü ÷riyam . kaccidaùñàda÷ànyeùu svapakùe da÷a pa¤ca ca . tribhistribhiravij¤àtairvetsi tãrthàni càrakaiþ . kacciddvaùàmaviditaþ pratipanna÷ca sarvadà . nityodyukto ripån sarvàn vãkùase ripusådana! . kaccidvinayasampannaþ kulaputtro vahu÷rutaþ . anasåyurasaïkãrõaþ satkçtaste purohitaþ . kaccidagniùu te yukto vidhij¤o matimànçjuþ . huta¤ca hoùyamàõa¤ca kàle vedayate sadà . kaccidaïgeùu niùõàto jyautiùaþ pratipàdakaþ . utpàteùu hi sarveùuü daivaj¤aþ ku÷alastava . kaccinmukhyà mahatsveva madhyameùu ca madhyamàþ . jaghanyà÷ca jadhanyeùu bhçtyàþ karmasu yojitàþ . amàtyànupadhàtãtàn pitçpaitàmahàn ÷ucãn . ÷reùñhàn ÷reùñheùu kaccittvaü niyojayasi karmasu . kaccinnogreõa daõóena bhç÷amudvijase prajàþ . ràùñraü tavànu÷àsanti mantriõo bharatarùabha! . kaccittvàü nàvajànanti yàjakàþ patitaü yathà . ugraü pratigrahãtàraü kàmayànamiva striyaþ . kaccidaduùñaþ ÷åra÷ca matimàn dhçtimàn ÷uciþ . kutãna÷cànurakta÷ca dakùaþ senàpatistava . kaccidbalasya te mukhyàþ sarvayuravi÷yaradàþ . dhçùñàvadàtà vikràntàstvayà satkçtya mànitàþ . kaccidbalasya bhakta¤ca vetana¤ca yathocitam . saüpràptakàle dàtavyaü dadàsi na vikarùasi . kàlàtikramaõàdete bhaktavetanayorbhçtàþ . bhaktaiþ kurvanti daurgatyàt so'narthaþ sumahàn smçtaþ . kaccit sarve'nuraktàstvàü kulaputràþ pradhànataþ . hçùñàþ pàõàüstavàrtheùu saütyajanti sadà yudhi . kaccinnaiko vahånarthàn sarva÷aþ sàmpàràyikàn . anu÷àsti yathàkàmaü kàmàtmà ÷àsanàtigaþ . kaccit puruùakàreõa puruùaþ karma ÷obhayan . labhate mànamadhikaü bhåyo và bhaktavetanam . kaccidvidyàvinãtàü÷ca naràn j¤ànavi÷àradàn . yathàrhaü guõata÷caiva dànenàbhyupapadyase . kacciddàràn manuùyàõàü tavàrthe mçtyumãyuùàm . vyasanaü càpyupetànàü bibharùi bharatarùabha! . kaccidbhayàdupagàü kùãõaü và ripumàgatam . yuddhvà và bijitaü pàrtha . putravat parirakùasi . kaccittvamevaü sarvasyàþ pçthivyàþ pçthivãpate! . sama÷cànabhi÷aïka÷ca yathà màtà yathà pità . kaccidvyamaninaü ÷atruü ni÷amya bharatarùabha! . abhiyàsi javenaiva samãkùya trividhaü balam . yàtràmàrabhase diùñyà pràptakàlamarindama! . pàrùõimåla¤ca vij¤àya vyavasàyaü paràjayam . balasya ca mahàràja! dattvà vetanamagrataþ . kaccicca balamukhyebhyaþ pararàùñre parantapa! . upacchannàni ratnàni prayacchasi yathàrhataþ . kaccidàtmànamevàgre vijitya vijitendriyaþ . paràn jigãùase pàrtha! pramattànajitendriyàn . kaccitte yàsyataþ ÷atrån pårvaü yànti svanuùñhitàþ . sàma dàna¤ca bheda÷ca daõóa÷ca vidhivadguõàþ . kaccinmålaü dçóhaü kçtvà paràn yàsi vi÷àmpateþ . tàü÷ca vikramase jetuü jitvà ca parirakùasi . kaccidaùñàïgasaüyuktà caturvidhabalà camåþ . balamukhyaiþ sunãtà te dviùatàü pratiyàdhinã . kaccillava¤ca muùñi¤ca pararàùñre parantapa! . avihàya mahàràja! nihaüsi samare ripån . kaccit svapararàùñreùu bahavo'dhikçtàstava . arthàn samadhitiùñhanti rakùanti ca parasparam . kaccidabhyavahàryàõi gàtrasaügharùaõàni ca . ghreyàõi ca mahàràja! rakùantyanumatàstava . kaccit koùa÷ca koùñha¤ca vàhanaü dvàra màyudham . àya÷ca kçtakalyàõaistava bhaktairanuùñhitaþ . kaccidàbhyantarebhya÷ca bàhyebhya÷ca vi÷àmpate! . rakùasyàtmànamevàgre tàü÷ca svebhyo mitha÷ca tàn . kaccinna pàne dyåte và krãóàsu pramadàsu ca . pratijànanti pårvàhõe vyayaü vyasanajaü tava . kaccidàyasya càrdhena caturbhàgeõa và punaþ . pàdabhàgaistribhirvàpi vyayaþ saü÷odhyate tava . kaccijj¤àtãn gurån vçddhànbaõijaþ ÷ilpinaþ ÷ritàn . abhãkùõamanugçhõàsi dhanadhànyena durgatàn . kacciccàyavyaye yuktàþ sarveganàkalekhakàþ . anutiùñhanti pårvàhõe nityamàyavyayaü tava . kaccidartheùvasaümåóhàn hitakàmànanupriyàn . nàpakarùasi karmabhyaþ pårvamapràpya kilvaùam . kaccidviditvà puruùànuttamàdhamamadhyamàn . tvaü karmasvanuråpeùu niyojayasi bhàrata! . kaccinna lubdhà÷caurà và vairiõo và vi÷àmpate! . apràptavyavahàrà và tava karmasvaniùñhitàþ . kaccinna caurairlubdhairvà kumàraiþ strãva÷ena và . tvayà và yãóyate ràùñraü kaccittuùñàþ kçùãvalàþ . kaccidràùñre taóàgàni pårõàni ca vçhanti ca . bhàga÷ã viniviùñàni na kçùirdevamàtçkà . kaccinna vãjaü bhakta¤ca karùakasyàvasãdati . pàdaka¤ca ÷ataü vçddhyà dadàssyçõamanugraham . kaccit svanuùñhità tàta! vàrtà te sàdhubhirjanaiþ . vàrtàyàü saü÷ritastàta loko'yaü sukhamedhate . kaccicchåràþ kçtapraj¤àþ pa¤ca pa¤ca svanuùñhitàþ . kùemaü kurvanti saühatya ràjan! janapade tava . kaccinnagaragupttarthaü gràmà nagarabat kçtàþ . gràmavacca kçtàþ pràntàsta ca sarve tvadarpaõàþ . kaccidbalenànugatàþ samàni viùamàõi ca . puràõi caurà nighnanta÷caranti viùaye na te . kaccit striyaþ sàntvayasi kaccittà÷ca surakùitàþ . kaccinna ÷raddadhàsyàsàü kaccidguhyaü na bhàmase . kaccidàtyayikaü ÷rutvà tadarthamanucintya ca . priyàõyanubhavan ÷eùe na tvamantaþpure nçpa! . kàccat dvau prathamau yàmau ràtreþ suptvà vi÷àmpate! . sacintayasi dharmàrthau yàma utthàya pa÷cime . kacciddar÷ayase nityaü manuùyàn samalaïkçtaþ . utthàya kàle kàlaj¤aiþ saha pàõóava! mantribhiþ . kaccidraktàmbaradharàþ khaógahastàþ svalaïkçtàþ . upàsate tvàmabhito rakùaõàrthamarindama! . kacciddaõóyeùu yamavat påjyeùu ca vi÷àmpate! . parãkùya vartase samyagapriyeùu priyeùu ca . kaccicchàrãramàbàdhamauùadhairniyamena và . mànasaü vçddhasevàbhiþ sadà pàrthàpakarùasi . kaccidvaidyà÷cikitsàyàmaùñàïgàyàü vi÷àradàþ . suhçda÷cànuraktà÷ca ÷arãre te hitàþ sadà . kaccinnu lobhànmohàdvà mànàdvàpi vi÷ampate! . arthipratyarthinaþ pràptànna pa÷yasi katha¤cana . kaccinna lobhànmohàdvà vi÷rambhàt praõayena và . à÷ritànàü manuùyàõàü ghçttiü tvaü saüruõatsi vai . kaccit paurà na sahità ye ca te ràùñravàsinaþ . tvayà saha virudhyante paraiþ krãtàþ katha¤cana . kaccinna durbalaþ ÷atrurbalena paripoóitaþ . mantreõa balavàn kaccidubhàbhyà¤ca katha¤cana . kaccit sarve'nuraktàstvàü bhåmipàlàþ pradhànataþ . kaccit pràõàüstvadartheùu saütyajanti tvayàdçtàþ . kaccitte sarvavidyàsu guõato'rcà pravartate . bràhmaõànà¤ca sàdhånàü tava naiþ÷reyasã ÷ubhà . kacciddharme trayãmåle pårbairàcarite janaiþ . yatamànastathà kartuü tasmin karmaõi vartase . kaccittava gçhe'nnàni svàdånya÷nanti vai dvijàþ . guõavanti guõopetàstavàdhyakùaü sadakùiõam . kaccit kratånekacitto vàjapeyàü÷ca sarva÷aþ . puõóarãkàü÷ca kàrtsnyena yatase kartusàtmavàn . kvaccijj¤àtãg gurån vçddhàn devatàstàpasànapi . caityàü÷ca vçkùàn kalyàõàn bràhmaõàü÷ca namasyasi . kaccicchoko nu manyurvà tvayà protsàdyate'nagha! . api maïgalahasta÷ca janaþ pàr÷ve'nutiùñhati . kaccideùà ca te yuddhirvuttireùà ca te'nagha . àyuùyà ca ya÷asyà ca dharmakàmàrthadar÷inã . etayà vartamànasya buddhvà ràùñraü na sãdati . vijitya ca mahãü ràjà so'tyantaü sukhamedhate . kaccidàryo vi÷uddhàtmà kùàrita÷caurakarmaõi . adçùña÷àstraku÷alairna lobhànudhyase ÷uciþ . dçùño gçhãtastatkàrã tajj¤airdçùñaþ sakàraõaþ . kaccinna mucyate steno dravyalobhànnararùabha! . utpannàn kaccidàóhyasya daridrasya ca bhàrata . arthànna mithyà pa÷yanti tavàmàtyà hçtà dhanaiþ . nàstikyamançtaü krodhaü pramàdaü dãrthasåtratàm . adar÷anaü j¤ànavatàmàlasyaïkùiptacittatàm . ekacintanamarthànàmanartha j¤ai÷ca cintanama . ni÷citànàmanàrambhaü mantrasyàparirakùaõam . amaïgalyaprayoga¤ca prasaïgaü viùayeùu ca . kaccittvaü varjayasyetànràjadoùàü÷caturda÷a . pràya÷o yairvina÷yanti kçtamålà hi pàrthivàþ . kaccitte saphalà vedàþ kaccitte saphalaü dhanam . kaccitte saphalà dàràþ kaccitte saphalaü ÷rutam . yudhiùñhira uvàca . kayaü vai saphalà vedàþ kathaü vai saphalaü dhanam . kathaü vai saphalà dàràþ kathaü vai saphalaü ÷rutam . nàrada uvàca . agnihophalà vedà dattabhuktaphalaü dhanam . ratiputtraphalà dàràþ ÷ãlavçttaphalaü ÷rutam . vai÷ampàyana uvàca . etadàkhyàya sa munirnàrado vai mahàtapàþ . papracchànantaramidaü dharmàtmànaü yudhiùñhiram . nàrada uvàca . kaccidabhyàgatà dåràdbaõijo làbhakàraõàt . yathoktamavahàryantaü ÷ulkaü ÷ulkopajãvibhiþ . kaccitte puruùà ràjan pure ràùñre ca mànitàþ . upànayanti paõyàni upadhàbhirava¤citàþ . kaccicchçõoùi vçddhànàü dharmàrthasahità giraþ . nityamarthavidàü tàta! tathà dharmàrthadar÷inàm . kaccitte kçùitantreùu goùu puùpaphaleùu ca . dharmàrtha¤ca dvijàtibhyo dãyete madhusarpiùã . dravyopakaraõaü ki¤cit sarvadà sarva÷ilpinàm . càturmàsyàvaraü sa myak niyataü saüprayacchasi . kaccit kçtaü vijànãùe kartàra¤ca pra÷aüsasi . satàü madhye mahàràja! satkaroùi ca påjayan . kaccit såtràõi sarvàõi gçhõàsi bharatarùabha! . hastisåtrà÷vasåtràõi rathasåtràõi và vibho . kaccidabhyasyate samyaggçhe te bharatarùabha! . dhanurvedasya såtraü vai yantrasåtra¤ca nàgaram . kaccidastràõi sarvàõi brahmadaþõóa÷ca te'nagha . viùayogàstathà sarve viditàþ ÷atrunà÷anàþ . kaccidagnibhayàccaiva sarvaü vyàlabhayàttathà . rogarakùobhayàccaiva ràùñraü svaü parirakùasi . kaccidandhàü÷ca måkàü÷ca païgån vyaïgànabàndhavàn . piteva pàsi dharmaj¤a! tathà pravrajitànapi . ùaóanarthà mahàràja! kacicatte pçùñhataþ kçtàþ . nidràlasyaü bhayaü krodho màrdavaü dãrghasåtratà . vai÷ampàyana uvàca . etàþ kuråõàmçùabho mahàtmà ÷rutvà giro bràhmaõasattamasya . praõamya pàdàvabhivàdya tuùño ràjàbravãnnàradaü devaråpram . yudhiùñhira uvàca . evaü kariùyàmi yathà tvayoktaü praj¤à hi me bhåya evàbhivçddhà . uktvà tathà caiva cakàra ràjà lebhe mahãü sàgaramekhalà¤ca>% .

#<kaccha># triø kena jalena chçõàti dãpyate chàdyate và chç--chadabàø óa . 1 jalapràye de÷e . %<khacchandrocchaladacchakacchakuharacchàtetaràmbucchañà>% kàvyapraø %<camåcaraiþ kacchabhuvàü prade÷aþ>% màghaþ . 2 tañe 3 naukàïge ca puø 4 paridhànà¤cale, strã (kàchà) hemaø 5 vàràhyàm, 6 cãrikàyà¤ca (jhilli) strã mediø 7 de÷abhede puø sa ca de÷aþ vçhaø saüø kårmabibhàge dakùiõasyàü di÷i uktaþ %<atha dakùiõena laïketyupakramya>% kaccho'tha ku¤jaradarã satàmraparõãti vij¤eyàþ tatsãmà ca %<gaõe÷varàt pårbabhàge samudrasyottare tañe . kacchadai÷aþ samàkhyàtaþ>% ÷aktisaïgamaø taø uktà . 8 tunnavçkùe puø (tuüda) hemaø . 9 mukhasampuñe 10 àkà÷àcchàdane 11 kårmakarpare ca niruø kacchapa÷abde vivçtiþ kakùà÷abde udàø .

#<kacchaka># puø kaccha + saüj¤àyàü kan . tunnavçkùe (tuüda) mediniþ

#<kacchañikà># strã kacchaþ kacchaprade÷amañati aña--ac ÷akaø saüj¤àyàü kan ata ittvam . 1 kacchàyàm (kàchà) 2 vastrà¤cale ÷abdàrtharaø .

#<kacchapa># puüstrã %<kacchamàtmano mukhasaüpçñaü pàti sahi ki¤ciddçùñvà ÷arãra eva sukhasamuñaü prave÷ayati saüpuñe hi kaccha÷abdaþ prasiddhaþ pràõivàcyakacchapuña iti . kacchena kañàhena (karpareõa) itaràïgàõi pàti và . atha và kacchena mukhasampuñena pibatãti kacchaþ khamàkà÷aü chàdayatiþ kacchaþ . khacchaþ khacchadaþ ayamapãtaro nadãkaccha etadãyamudakaü tena cchàdyate>% iti ca niruktokteþ kacchaü pàti kacchena pàti và kacchena pibatãti và pà--óa . 1 kårme striyàü jàtitvàt ïãù sà ca 2 vãõàbhede 3 kacchapastriyà¤ca . 4 kùudrarogabhede strã 5 kuveranidhibhede 6 mallabandhabhede ca puø mediø . kacchapãroga÷ca bhàvaø prakàø dar÷itaþ %<grathitàþ pa¤ca và ùaóvà dàruõàþ kacchaponnatàþ . kaphànilàbhyàü pióakàþ sà smçtà kacchapã budhaiþ>% kacchaponnatà madhye prosnatà prànte natà . iya¤ca prameharegopekùàyàü da÷avidhapióa kàntargatà . nidhibhedaþ ekàdi÷abde navasaükhyàyàü dar÷itastatra draùñavyaþ . svàrthekan kacchapikà'pi rogabhede . %<sadàhà karmasaüsthànà j¤eyà kacchapikà budhaiþ>% vaidyakam . kacchapamàüsaguõàþ bhàvapraø uktàþ %<kacchapo balado vàtapittanut puüstvakàrakà>% . aya¤ca bhakùyapa¤canakhàntargataþ %<÷a÷akaþ ÷allakã godhà khaógã kårma÷ca pa¤camaþ . bhakùyàþ pa¤canakheùvete>% iti manukteþ %<pa¤ca pa¤canakhàn bhu¤jãteti>% ÷rutiþ . atra parisaükhyaitadatiriktapa¤canakhànàü bhojananivçtiphalakatvàdityàkare spaùñam . samudramanvanakàle etanmårtyà mandaradhàraõàrthaü bhagavànavatatàra yathàha bhàgaø 1, 3 aø bhagavata÷catuviü÷atyavatàrakathane . suràsuraõàmudadhiü maghnatàü mandaràcalam . dadhre kamañharåpeõa pçùñha ekàda÷e vibhuþ 17 ÷loø . %<mathyamàne'rõave so'driranàdhàrohyapo'vi÷at . dhriyamàõo'pi balibhirgauravàt pàõóunandana! . te sunirviõõamanasaþ parimlànamusva÷riyaþ . àsan svapauruùe naùñe daivenàtibalãyasà . vilokya vidhnena vidhiü tade÷varodurantavãryo'vitathàbhisandhiþ . kçtvàvapuþ kacchapamadbhutaü mahat pravi÷ya toyaü girimujjahàra . samutthitaü vãkùyakulàcalaü punaþ samudyatà nirmathane suràsuràþ . dadhàra pçùñhena sa lakùayojanaprastàriõà dvãpa ivàparo mahàn . suràsurendrairbhujavãryavepitaü paribhramantaü girimaïga pçùñhataþ . bibhrattadàvartanamàdikacchapomene'ïgakaõóåyanamaprameyaþ>% bhàgaø 8, 7, 7 vi÷vàmitrasute munibhede kata÷abde pramàõam .

#<kaccharuhà># strã kacche jalapràye rohati ruha--ka . dårvàyàm jañàdharaþ tasyà jalapràyade÷abhavatvàttathàtvam .

#<kacchàdi># puø pàõinyukte jàtàdyarte aõpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ kaccha sindhu varõu gandhàra madhumat kamboja ka÷mãra ÷alva kuru anuùaõóa dvãpa anåpa ajavàha niùadha kalåtara raïku, ete ca de÷avi÷eùavàcakàþ natra jàtàdi aõ kàccha ityàdi .

#<kacchu(cchå)># strã kaùa--hiüsàyàü %<kaùaccha÷ceti>% uõàø å cha÷ca pçùoø và hrasvaþ . %<såkùmà bàhyàþ pióakàþ sràvavatthaþ pàmetyuktàþ kaõóumatyaþ sadàhàþ . saiva sphoñaistãvradàhairupetà j¤eyà pàõyoþkacchårugrà skico÷ca>% ukte rogabhede (khosa) .

#<kacchughnã># strã kacchuü hanti hana--ñak ïãp hrasva÷ca . hapuùàbhede pañole ràjani0

#<kacchura># triø kacchårastyasya ra %<kacchvà hrasvà÷ca>% pàø hrasvaþ . ravidhau dãrghàprayogàrthaü hrasvavidhiþ 1 kacchårogayute 2 vyabhicàrayute puruùe ca puø 3 pàmare triø mediø .

#<kacchurà># strã kacchuþ sàdhyatvenàstyasyàm hrasva÷ca . 1 ÷åka÷imbyàm 2 ÷añyàm 3 duràlabhàyà¤ca mediø 4 gràhiõãdçkùe (kùãrui) ratnamàlàø . 5 puü÷calyàü syiyà¤ca .

#<kacchuràkùasa># naø %<dantã nimbadala¤caibhiþ pçthakkarùamitairbhiùak . kalkãkçtaiþ pacettailaü kañuprasthadvayonmitaiþ . arkasãhuõóadugdhena pçthakpalamitena ca . gomåtrasyàóhakenàpi ÷anairmçdvagninà pacet . abhyaïgena haredetat kacchuduþsàdhyatàmapi pàmàna¤ca tathà kaõóåü tvamyàdhibadhirànayàn . kacchuràkùasanàmedaü tailaü hàrãtabhàùitam>% iti bhàvaprakà÷okte tailabhede .

#<kacchumatã># strã kacchuþ sàdhanatvenàstyasyàþ satup ïãp . ÷åka÷imbyàm tatsevanehi kacchårogajananàt tathàtvam

#<kacchoñikà># strã kacchasya uñastçõàdikamiva ivàrthekan . celà¤cale(kàcchà)hemacaø .

#<kacchora># puø kena cchuryate chara--lepe karmaõi gha¤ . ÷añyàm ratnamàlà .

#<kacvã># strã kacuvàø ïãp . (kacu) prasiddhekandabhede . mahiùàùurayuddheùu kacvãråpàsi suvrate! . mama vairivinà÷àya påjàü gçhõa prasãda me durgàrcàpaddhatisthatatpåjàmantraþ . %<kacvã tu bhedikà gurvã kañukà picchilà tathà . àmavàtapittakarã bhiùagbhiþ parikãrtità>% ràjavallabhaþ .

#<kaja># rohe(sautraþ)idit paraø akaø señ . ka¤jati aka¤jãt caka¤ja roho'tra janma tenàsyàkarmakatà . ka¤jàraþ .

#<kaja># naø ke jale jàyate jana--óa . païkaje ràjaniø .

#<kajjala># naø kutsitaü jalamasmàt koþ kad . a¤jane (kàjala) tasya saüyogàcchubhramapyudakamasituü bhavatãti tasya tathàtvam a¤jana÷abde 94 pçø vivçtiþ . %<sakajjalaü tàmraghañe ca ghçùñaü sarpiryutaü tutthakama¤jana¤ca>% su÷ruø . %<gàïgamambu sitamambu yàmunaü kajjalàbhamubhayatra majjataþ>% kàvyapraø . 2 lekhanasàdhane dravye ca (kàli) %<asitagirinibhaü syàt kajjalaü sindhupàtram>% puùpadantastavaþ . meghe puø ÷abdamàø matsyabhedepuüstrã striyàü gauø ïãù . ÷abdaraø . kajjalaü jàtamasya itac . kajjalita jàtakajjale triø . vamadhyo'pi ekàkùarakoùe'yaü pañhitaþ kajjalamivàcarati kajjala + kvip tataþ ac gauràø ïãù 5 bhi÷ritarasagandhake strã . svàrthe kan tatràrthe %<÷uddhaü sçtaü tathà gandhaü khalle tàvad vimardayet . yàvat såtaü na dç÷yeta kintu kajjalavat bhavet . eùà kajjalikà khyàtà vçühaõã vãryavardhinã . màbhànupànayogena sarvavyàdhivinà÷inã>% vaidyakam .

#<kajjaladhvaja># puø kajjalaü dhvaja ivàsya . dãpe tri kàø .

#<kajjalarocaka># pu naø kajjalaü rocayati ci--õici--ac . (pilasuca) . vaïgabhàùàyàü prasiddhe . dãpàdhàre jañàdha0

#<ka¤caña># naø kaci--añac . (kàcaüóàdàma) jalataõóulã ye jalaja÷àkabhede pànãyataõóulãyoyastatka¤cañamudàhçtam . ka¤cañaü tiktakaü raktapittànilaharaü laghu . (cakarài) (hindibhàùà) bhàvapraø .

#<ka¤cañàdi># naø cakradattokte atãsàravegarodhake auùadhabhede %<ka¤cañajambudàóim÷çïgàñakapatravilvahrãveram . jala dhvanigatasahitaü gaïgàvegamapi rundhyàt>% .

#<ka¤caóa># puø kaci--bàø aóan . cakramardanavçkùe ÷abdacandrikà

#<ka¤càra># puø kaci--bhàve gha¤ ka¤caü prakà÷amçcchati ç--aõ kaü jalaü càrayati kiraõena cara--õic aõ và . såyyaü jañàdharaþ . 2 arkavçkùe ca .

#<ka¤cikà># strã kaci--õvul . 1 vaü÷a÷àkhàyàm (ka¤cã) ÷abdacaø 2 kùudrasyphoñe vaidyakam .

#<ka¤cuka># puø kaci--prãtibandhayoþ vàø ukan . 1 vàravàõe 2 yodhàde÷colàkçtisannàhe 3 lauhamaye kavace 4 sarpanirmoke (kholasa) amaraþ 4 colake (kàculi) 5 vastramàtre uõàø koø 6 vardhàpakagçhãtàïgasthitavastre (putràderjanmotsave bhçtyàdibhiþ svàmino'ïgàt yala tkàreõa gçhãte vastre) hemacaø . 7 oùadhãbhede strã gauràø ïãù mediø . 8 kùãrã÷avçkùe ratnamàø balàni ÷årà÷ca ghanà÷ca ka¤cukàþ %<ghanasaüvçtaka¤cukaþ>% kvacidivendragajàjinaka¤cukaþ màghaþ %<antaþka¤cukika¤cukasya vi÷ati tràsàdayaü vàmanaþ>% ratnàø . %<sakhyaü kiü karavàõiyànti ÷atadhà yat ka¤cuke sandhayaþ>% amaru÷aø . %<subhàùi tarasàsvàdajàtaromà¤caka¤cukàþ>% pa¤catantram . ka¤cukaü tålagarbha¤catålikàü såpavãtikàm kà÷ãø . so'sya jàtaþ tàrakàø itac . ka¤cukita jàtaka¤cuke triø .

#<ka¤cukàlu># puø ka¤cuko'styasya àluc . sarpe ÷abdacaø .

#<ka¤cukin># puø ka¤cuka + astyarthe ini . %<antaþpuracarovçddho vipro guõagaõànvitaþ . sarvakàryàrthaku÷alaþ ka¤cukãtyabhidhãyate>% ityuktalakùaõe 1 ràj¤àmantaþpuràdhikàriõi %<antaþka¤cakika¤cukasya>% ratnàø . 2 dvàrapàle, 3 sarpe 4 jàre, 5 yave, 6 caõake ca ràjaniø . tuùaråpaka¤cukàvçtatvàttayostrathàtvam . 7 àvaddhakavace tri0

#<ka¤culikà># strã kaci--ulac gauràø ïãù svàrthekan hrasve ñàp . strãõàü kårpàsavastre (kàücalã)hemaø %<tvaü mugdhàkùi vinaiva ka¤culikayà dhatse manohàriõãm lakùmãmityabhidhàyini priyatame>% sàø daø . kanabhàve . ka¤culãtyapyatra .

#<ka¤cåla># naø kaci--dãptau ålac . strãgàtràbharaõe ujjva0

#<ka¤ja># puø kam jale jàyave . caturàmane hiraõyagarbhe %<apa eva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjat>% %<tasmin jaj¤e svayaü brahmà>% manåktestasya jalejàtatvàttathàtvam . 2 padme %<caturbhujaü ka¤jarathàïga÷aïkhagadàdharam>% bhàgaø 3, 2, 9 . 2 amçte ca naø bhediniþ . tatra padmasya jalajàtatvàt amçtasya samudrotpannatvàttathàtvam amçta÷abde vivçtiþ . kam ÷irasi jàyate jana kartari--óa . 4 ke÷e puø meditiþ .

#<ka¤jaka># puü strã kaji--sautradhàtuþ õvul . (mayanà) pakùibhede ÷abdacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ka¤jaja># puø ka¤jàt viùõunàbhipadmàt jàyate jana--óa . hiragarbhe catumukhe brahmaõi ÷abda ratnàø . yathà ca brahmaõoviùõunàbhijàtakamalàdudbhavastathà varõitaü bhàgaø 3, 3, 19, aø %<so'ntaþ÷arãre'rpitabhåtasåkùmaþ kàlàtmikàü ÷aktisudãrayàõaþ . uvàsa tasmin salile pade sve yathànalo dàruniruddhavãryaþ . caturyugànà¤ca sahasramapsu svapan svayodãritayà sva÷aktyà . kàlàkhyayàsàdita karmatantro lokànapãtàn dadç÷e svadehe . tasyàrthasåkùmàbhiniviùñadçùñerantargato'rtho rajasà tanãyàn . guõena kàlànugatena viddhaþ sçùñustadàbhidyata nàbhide÷àt . sa padmakoùaþ sahasodatiùñhat kàlena karmapratibodhitena . svarociùà tat salilaü vi÷àlaü vidyotayannarka ivàtmayoniþ . tallokapadmaü sau eva viùõuþ pràvãvi÷at sarvaguõàvabhàsam . tasmin svayaü vedamayo vidhàtà svayambhuvaü yaü pravadanti so'bhåt . tasyàü sacàmbhoruhakarõikàyàmavasthitolokamapa÷yamànaþ . parikraman vyomni vivçttanetra÷catvàri lebhe'nudi÷aü sukhàni . tasmàt yugànta÷vasanàvaghårõajalormicakràt sàlilàdviråóham . apà÷ritaþ ka¤jamu lokatattvaü nàtmànamaddhàvidadàdidevaþ>% .

#<ka¤jana># puø kaü sukhaü janayati jana--õic--aõ . 1 kandarpetrikàø (mayanà) 2 pakùiübhede ÷abdacaø .

#<ka¤janàbha># puø ka¤jaü padmaü nàbhàvasya saüj¤àyàm ac samàø . viùõau . %<vyajyedaü svena råpeõa ka¤janàbhastirodadhe>% bhàgaø 3, 9, 44 .

#<ka¤jara># puø kaji--aran kaü jalaü jçõàti và jç--ac và . 1 sårye 2 arkavçkùe 3 hastini 4 caturmukhe 5 udare ca uõà0

#<ka¤jala># puø kaji--kalac . (mayanà) pakùibhede ÷abdacandrikà . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ka¤jàra># puø kaji àran kaü jalaü jàrayati và jç--õicaõ . 1 sårye 2 arkavçkùe 3 caturmukhe 4 gaje 5 udare 6 munibhede ca mediø .

#<ka¤jikà># strã kaji--õval ñàp a (vàmanahàñã) . brahmayaùñikàyàm ÷abdaraø .

#<kaña># gatau bhvàdiø paraø sakaø meñ . kañati akañãt akàñãt cakàña . pranikañati na õatvam .

#<kaña># gatau bhvàdiø idit paraø sakaø señ . kaõñati akaõñãt . cakaõña kaõñakaþ . pranikaõñati na õatvam .

#<kaña># gatau bhvàdiø paraø sakaø señ . kañati akañãt akàñãt cakàña ãdit tena neñ kaññaþ . pranikañati na õatvam .

#<kaña># vçtau varùaõe ca bhvàdiø paraø sakaø señ . kañati edit akañãt cakàña . kañaþ kañuþ pra + prakà÷e akaø prakañiva prakañaþ . õic--pra + prakà÷ane sakaø . ghañàdiø pakañayati prakañitaþ prakañayan . yuc prakañanà . nàmadhàturityanye

#<kaña># puø kaña--karmaõi dha kartari ac và . 1 hastigaõóe madavarùaõàt tathàtvam %<yaddantinaþ kañakañàhatadaü mimaïkùo>% màghaþ %<kaõóåyamànena kañaü kadàcit vanyadvipenonmathità tvagasya>% %<kañaprabhedena karãva pàrthivaþ>% 2 gaõóamàtre svedavarùaõàt tathàtvam %<tulyagandhiùu mattebhakañeùu phalareõavaþ>% raghuþ . nalàkhye 3 tçõabhede amaraþ . yena (màdura daóamà) prabhçtidravyaü viracyate tasya ca gçhàderàvaraõasàdhanatvena kañatvam 4 tannirmite àsanabhede ca amara %<go'÷voyànaprasàdasrastareùu kañeùu>% manuþ . %<vaùàsu klinnakañavattiùñhannevàvasãdati>% bhàø saø 19 gha 3 aø . %<dadàra karajairåràmerakàü kañakçdyathà>% bhàø 1, 318, 3 . 5 kubhåle (marài) bharataþ tasya tçõàdirajjubhiràvçtatvàttathàtvam 6 àvaraõakàrake triø uraskañaþ . 7 ati÷athe utkañe . 8 ÷are 9 samaye àcàre mediø . 10 u÷ãràditçõamàtre dharaø kañàgniþ 11 ÷ave prete kañapåtanaþ 12 ÷avarathe (÷avaharaõàrtharathe) 13 oùadhibhede 14 ÷ma÷àne hemacaø . kañapråþ 15 taùñakàùñhe (taktà) ÷abdaratnàø . 16 kriyàkàrakasàtre triø hemacaø . 17 dyåtakrãóàsàdhanadravyabhede ca . %<tretàhçtasarvasvaþ pàvarapatanàcca ÷oùita÷arãraþ . narditadar÷itamàrgaþ kañena vinipàtito yàmi>% mçcchakaø uttakapadasthe kaña÷abde pare pårvapadasyodàttatà . dàkùikañaþ siø kauø 18 ÷roõau puüstrã mediø strotve gauràø ïãù . ïãùantaþ 19 kañukyàm vaidyakam .

#<kañaüvarà># strã kañaü vçõoti kaña + vç--khac mum ca . (kañkã) kañukyàm amaraþ

#<kañaka># astrã kaña-kç¤àdiø vun ardharcàdi . 1 hastabhåùaõaü valaye, %<kañakakuõóalàdivat>% sàø daø . 2 parvatamadhyabhàge %<praphullavçkùaiþ kañakairiva khaiþ>% kumàø . %<màrgeùiõã sà kañakàntaresu>% raghuþ . %<sadratnacitrakañakàsu pçhannitambàþ>% màghaþ . 3 cakre ca amaraþ . 4 hastidantamaõóale . 5 sàmudralavaõe 6 ràjadhànya¤ca mediø . 7 nagarvyàm ÷abdaratnà 8 senàsaghe hemacaø sa ca digvijayakrameõàgaya candrabhàgàtãre samàve÷itakañako vartate %<agàcca kañaka sarvama>% hitoø 9 parvatasamabhåbhàge sànau pi÷vaþ %<jalàkãrõoùu de÷eùu kañakeùu pareùu ca>% bhàrate viràñaparvaõi 872 ÷lokaþ .

#<kañakaña># triø kañaprakàraþ prakàre dvitvam . 1 atyantàti÷ayite sarvotkçùñe 2 mahàdevepuø %<namonàbhàva nàbhyàya namaþ kañakañàya ca>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivanàmoktau . avyaktànukaraõe óàc kañakañà tadanukaraõa÷abde avyaø . %<tataþ kañakañà÷abdo bamåva sumahàtmanoþ>% bhàø vaø 157 aø .

#<kañakàra># triø kañaü karoti kç--aõ upaø saø . 1 kañakàriõi ÷ilpibhede %<÷ådràyàü vai÷yatra÷cauryàt kañakàraþ iti smçtaþ>% u÷anasokte 2 varõasaïkarabhede puüstrã striyàü ïãù . %<va÷iùñha÷àpatastveùàü kecit pàra÷avàstathà . baikhànasena kecittu kecidbhàgavatena ca . veda÷àstràvalambàste bhaviùyanti kalau yuge . kañakàràstataþ pa÷cànnàràyaõagaõàþ smçtàþ>% . u÷anasà teùàü kalau vaikhànasàdisaüsargeõa vedadharmaniùñhatvapràptiþ vaiùõatva pràpti÷coktà . kçkvip . kañakçdapyatra %<erakàü kañakadyathà>% bhàgaø 1, 3, 19 .

#<kañakin># puø kañako'styasya ini . 1 parvate trikàø 2 kañakayukte tri0

#<kañakãya># triø kañakàya valayàya hitaþ apåpàø cha . valayasàüdhane svarõàdau pakùe yat . kañakya tatràrthe triø .

#<kañakola># puø kañati varùati sravati kaña--ac kañasyaniùñhãvanaråpajalasya kolaþ ghanãbhàvo yatra kula--saüstyàne àdhàre gha¤ và . patadgrahe(pikadànã)trikàø .

#<kañakhàdaka># triø kañamapi khàdati--khàda--õvul . 1 sarvabhakùake ÷avakhàdake 2 jambuke puüstrã kañasyàvaraõasya khaü madhyasthitacchidramatti ada--õvul . kàcanirmitakalase tasya chidràbhàvàt tathàtvam mediø .

#<kañaghoùa># puø kañapradhànodhoùaþ àbhãrapallã . pràgde÷abhave gràmabhede tataþ %<pràcàü kañàdeþ>% pàø jàtàdau cha . kañaghoùãya tajjàtàdautriø . evaü kañapalvala kañanagarã kañapallãityàdayaþ pràgde÷asthitagràmabhedeùu . tataþ jàtàdau chakañapalvalãya kañanagarãya kañapallãya ityàdayaþ tattadgràmajàtàdau tri0

#<kañaïkaña># puø kañaü ÷avaü kañati jvàlayà àvçõoti kaña--bàø svac . 1 vahnau %<kañaïkañàya bhàvàya namaþ pa¤capalàya ca>% agnipuø %<khalã kàlakañaïkañaþ>% bhàø anuø 17 aø . ÷ivanàmasu kàlàgniråpatayà tasya kàlakañaïkañanàmatà . upacaràt vahnije 2 svarõe 3 citrakavçkùe tasya tannàmanàmatvàt 4 maõe÷e ca . gaõapatikalpe yàj¤aø smçtau %<mita÷ca saümita÷caiva tathà ÷àlakañaïkañau . kuùmàõóo ràjaputra÷cetyante khàhàsamànvitaiþ>% %<mitasammitàdibhirvinàyakasya nàmabhiþ svàhàntairjuhuyàditiþ>% mitàkùaràyàmukteþ .

#<kañaïkañerã># strã kañaïkañaü vahnijaü suvarõantatkàntimãrayati ãra--gatau aõ upaø saø aõantatvàt ïãp gauø ïãù và . 1 haridràyàü trikàø tasyàþ svarõatulyapãtavarõatvàt tathàtvam . 2 dàruharidràyàü ratnamàlà %<nãlotpalo÷ãrakañaïkañerã>% su÷ru0

#<kañadànam># naø kaña dehàvartanaü dãyate'tra dà--lyuñ . bhagavataþ pàr÷vavartàkhye (karoñadeoyà) karmaõi . tannimittotsavàdi bhàdra÷uklaikàda÷yàdau sandhyàyàü ÷ravaõanakùatramadhyapàdayogena kàryam . %<pràpte bhàdrapade màsi ekàda÷yàü site 'hani . kañadànaü bhavedviùõormahàpåjà pravartate>% ekàø taø varàhapuø . %<kañadànaü pàr÷vaparivartaþ>% raghuø . atra kàlavyavasthà utthànaikàda÷ã÷abde 1107 pçø uktà .

#<kañapåtana># puø kañasya ÷avasya påtaü pavitratàü tanoti tana + ac . pretabhede . %<vàntà÷yulkàmukhaþ pretoviprodharmàt svakàcchyutaþ . amedhyakuõapà÷ãsyàt kùatriyaþ kañapåtanaþ>% manuþ amedhyakuõapabhakùakatvaü tasya dharmo'pyanena dar÷itaþ .

#<kañaprå># puø kañe ÷ma÷àne pravate pruï gatau kvip niø dãrgha÷ca . 2 mahàdeve tasya ÷ma÷ànavàsitvàt tathàtvam . kañaü ÷ma÷ànaü pravate kañena ÷avena pravate và . 2 ràkùase 3 vidyàdhare ca mediø tayoþ yathàkramaü ÷ma÷ànavàsitvàt pretavàhanatvàcca tathàtvam . kañena devanasàdhanadravyeõa pravate . 4 akùadevake triø mediø . kañàt samayàt àcàràt tamatikramya pravate . 5 kàmacàriõi triø . kañaü nalatçõaü pravate . 6 kãñabhede ca ujjvaladattaþ

#<kaña(ñi)protha># puü naø kañasya kañyàþ kañervà prothomàüsapiõóaþ . 1 skici kañide÷asthe màüsapiõóe, amaraþ .

#<kañabhaïga># puø kañasya sainyasaüghasya bhaïgo yasmàt . 1 sainyamaüghabhaïgahetau nçpamçtyau . kañànàmoùadhãnàü bhaïgaþ chedanam . 2 ÷asyànàü hastàdinà cchedane ca mediø .

#<kañabhã># strã kaña iva bhàti bhà--kagauràø ïãù . 1 jyotiùmatãlatàyàm ràjaniø 2 latàbhede bhàvapraø . sà ca kañhabhã svàdupuùpà ca madhureõuþ kañambharaþ . kañabhã tu pramehàr÷onàóãvraõaviùakramãn . hantyuùõà kaphakuùñhaghnã kañåråkùà ca kãrtità . tatphalaü tuvaraü j¤eyaü vi÷epàt kapha÷ukrahçt . bhàø vapraø uktaparyàyaguõà . 3 aparàjitàyà¤ca atràpapàjità (kàüñà÷irãùa) vçkùabhedaþ ratnamàlà .

#<kañamàlinã># strã kañànàü kiõvàdyoùadhãnàü màlà sàdhanatvenàstyasyàþ ini ïãp . madiràyàü tasyàþ kiõvàdyoùadhigaõaprabhavatvàttathàtvam .

#<kañamba># puø kaña--dhàtånàmanakàrthatvàt vàdane ambac . 1 vàditre ujjaø kañyate àvriyate ÷atrupuramanena karaõe ambac . 2 vàõe uõàdikoùaþ .

#<kañambhara># puø kañaü guõàti÷ayaü bibhartibhç--khac mum . 1 kañabhãvçkùe bhàvapraø . 2 ÷yonàkavçkùe ràjaniø . 3 nàgavalàyàü strã amaraþ (gandhabhàdàla) 4 prasàriõyàm . (kañkã) 5 rohiõyàm . 6 hastinyàm . 7 kalambikàyàü golàyàm . 8 varùàbhvi . (punarnavà) 9 mårvàyà¤ca strã mediø .

#<kañavraõa># puø kaña utkaño vraõoyuddhakaõóurasya . bhãmasene trikàø .

#<kaña÷arkarà># strã kañaþ nalaþ ÷arkareva miùñarasatvàt yasyàþ . (nàñà) gàïgeùñhãlàyàm hàràø .

#<kañà(ñhà)ku># puø kaña(ñha)--kçcchajãvane kàku . 1 vihage kaõa÷ãnànàsyànataàhàràharaõena kçcchrajãvanàttayàtathàtvam ujjvaladattena tu kañha kçcchrajãvane ityukterayaü ñhàntamadhya eva kañestu tadarthavàbhàvàt kañheþ taïkanaråpatadarthatvàcca .

#<kañàkùa># puø kañaü gaõóam akùati vyàpnoti ac . apàïgadçùñau . amaraþ %<hariõàkùi! kañàkùeõa àtmànamavalokaya>% udbhañaþ . %<àmokùyante tvayi madhukara÷reõayaste kañàkùàþ>% meghaø %<tatràntare jaghnuramuü kañàkùaiþ>% màghaþ . %<bhramayati mayi bhåyaste kçpàrdraþ kañàkùaþ>% ÷aïkaràcàryaþ .

#<kañàgni># puø kañena vãraõàdiveùñanena jàto'gniþ . vãraõàdinà veùñanena jàte agnau %<kùetrave÷mavanagràmavivãtakhaladàhakàþ . ràjapatgyabhigàmã ca dagdhavyàste kañàgninà>% yàø %<kañairvãraõamayairveùñayitvà dahet>% mitàø . %<ubhàvapi tu tàveva bràhmaõyà guptayà saha . viplutau ÷ådravaddaõóyau dagdhavyau và kañàgninà>% manuþ .

#<kañàyana># naø kañasya tannàmàsanasyàyanamutpattisàdhanam . vãraõamåle ÷abdara0

#<kañàra># puø kaña--bàø àran . 1 nàgare 2 kàmini ca ÷abdamà0

#<kañàla># triø duùñaþ kañaþ astyasya sighmàdiø lac %<jañàghañà kañàkalàþkùepe>% pàø gaø nirde÷àt àtvam . duùñagaõóayukte .

#<kañàha># puø kañamàhanvi à + hana--óa . 1 tailàdipàkapàtrabhede (kaóài) 2 kårmapçùñhe 3 dvãpabhede . 4 jàyamàna÷çïgàgramahiùa÷i÷au ca mediø . 5 narakabhede hàràø . 6 kharpare ÷abdaratràø . 7 sçrpe 8 ståpe 9 kacche ca iti kecit . %<yaddantinaþ kañakañàhatañaü mimaïkùoþ>% màghaþ . %<asmin mahàmohamaye kañàhe såryàgninà ràtridinendhanena . màsartudarvãparighaññanena bhåtàni kàlaþ pacatãti vàrtà>% bhàø vaø 313 aø .

#<kañi(ñã)># strã kaña-in . 1 ÷roõide÷e(kàkàüla) . kçdikàrà ntatvàt và ïãp . %<sahàsanamabhiprepsurutkçùñaspàpyapakçùñajaþ . añyàü kçtàïkonirvàsyaþ>% manuþ . %<kañi÷ca tasyàtikçtapramàõà>% bhàø vaø 1054 . %<savyena ca kañãde÷e gçhya vàsasi pàõóavaþ>% bhàø àø 163 %<kañistu harate manaþ>% sàø daø . tatra tacchabdasya gràmyatvamuktam . ïãbantaþ 2 pippalpàü strã medi0

#<kañitra># naø kañiü tràyate trai--ka . 1 kà¤cyàm, 2 kañivastre, 3 kañivarmaõi ca mediø . %<sphurat kirãñakeyårakañitrakaïkaõam>% bhàgaø 6, 16, 17 .

#<kañin># puø kaño'styasya prà÷astvena ini . 1 pra÷astagaõóe gaje . kaña + caturarthyàü prekùàø ini . 2 kañanirvçttàdau triø striyàmubhayato ïãp

#<kañipa># triø kañiü pàti pà--ka . kañirakùake . tataþ saïka÷àø caturarthyàü õya . kàñipya kañipanirvçttàdau tri0

#<kañimàlikà># strã kañau màleva kan . (candrahàra)(goña) kañibhåùaõe . hemaka0

#<kañirohaka># puø kañyà hastikañyà taü rohati ruha--õvul 3 taø . hastipa÷càdbhàgena hastyàrohake ÷abdamàø .

#<kañilla># puø kaña--bàø illa . kàravelle (karelà) . tataþ svàrthe kan tatraiva amaraþ .

#<kañi÷ãrùaka># puø kañiþ ÷ãrùamiva saüj¤àyàü kan . kañide÷e halà0

#<kañi÷åla># puø kañisthaü ÷ålam . kañide÷asthe kaphavàtike ÷ålarogabhede . ÷ålaprasaïgàt tadbhedanidànàdi bhàvapraø dar÷itamucyate yathà doùaiþ pçthaksamastàmadvandvaiþ ÷ålo'ùñadhà bhavet . sarveùveteùu ÷åleùu pràyeõa pavanaþ prabhuþ . prabhuþ kartà . atha vàtikasya viprakçùñaü nidànasampràptiparbakaü lakùaõamàha . vyàyàmayànàdatimaithunàcca prajàgaràcchãtajalàtipànàt . kalàyamudgàóhakakoradåùàdatyartharåkùàdhya÷anàbhighàtàt . kaùàyatiktàtiviråóhajànnaviruddhavallåraka÷uùka÷àkaiþ viñ÷ukramåtrànilasannirodhàcchokopavàsàdatihàsyabhàvàt . vàyuþ pravçddho janayeddhi ÷ålaü hçtpçùñhapàr÷vatrikavastide÷e . (trikaü pçùñhavaü÷àdharasannikçùñakañyàdi)jãrõe pradoùe ca vanàgame ca ÷ãte ca kopaü samupaiti gàóham . suhusuühu÷copa÷amaprakàpau viõsåtrasaüstambhanatodabhedaiþ . saüsvedanàbhya¤janamardanàdyaiþ snigdhoùõabhojyai÷ca samaü prayàti . vyàyàmo mallayuddhàdiþ yànaü turagarathàdi . maithunaü strãsevà . prajàgaraþ ràtrau, eùàmatiyogàt, ÷ãtalajalaprabhåtapànàt kalàyastripuñaþ (mañara) àóhakã tuvarã koradåùaþ koradravaþ atiråkùadravyasevà adhya÷anaü bhuktasyopari bhojanam abhighàto loùñàdibhiþ, kaùàyatiktarasasevà . viråóhajànnam viråóha maïkuritamannam kalàyacaõakàdi tajjamannaråpabhakùyam . ballårakaü ÷uùkamàüsam . tasya ÷ålasya de÷amàha . hçdàdãti tatra hçcchålasya pçthagapi lakùaõaü pañhanti . %<kaphapittàvaruddhastu màruto rasavardhitaþ . hçdayasthaþ prakurute ÷åla mucchvàsarodhakam . sa hçcchåla iti khyàto rasamàrutakopajaþ>% . atha pàr÷va÷ålasyàpi lakùaõamàha . %<kaphaü nigçhya pavanaþ såcãbhiriva nistudan . pàr÷vasthaþ pàr÷vayoþ ÷ålaü kuryàdàdhmànasaüyutam . tenocchvasiti vaktreõa naro'nna¤ca na kàïkhati . nidrà¤ca nàpnuyàdeva pàr÷va÷ålaþ prakãrtitaþ>% . vasti÷ålasyàpi lakùaõamàha . %<saürodhàt kupito vàyurvastiü saü÷ritya tiùñhati . vasteradhvani nàóãùu tataþ ÷ålo'sya jàyate . viõmåtra vàtasaürodhã vasti÷ålaþ sa ucyate>% . prakçtamanusarati jãrõe bhukte . pradoùe ràtryàgame ràtribhava÷ãtena . vàtaprakopàt . ghanàgame varùàsu medhodaye ca . tathaiva paittikamàha . kùàràtitãkùõoùõavidàhitailaniùpàvapiõyàkakulatthayåùaiþ . kañvamlasauvãrasuràvikàraiþ krodhànalàyàsaravipratàpaiþ . gràbhyàtiyogàda÷anairvidagdhaiþ pittaü prakupyàtha karoti ÷ålam . tçõmohadàhàrtikaraü hi nàbhyàü sasvedamårchàbhrama÷oùa yuktam . madhyaüdine kupyati càrdharàtre nidàghakàle jaladàtyaye ca . ÷ãte ca ÷ãtaiþ samupaiti ÷àntiü susvàdu÷ãtairatibhojanai÷ca . niùpàvo ràjamàùaþ . sauvãraü sandhànabhedaþ . suràvikàraiþ %<paripakvànnasandhànasamutpannà surà matà>% . tasyàþ vikàraiþ . ravipratàpaþ àtapaþ . gràmyàtiyogo maithunàdhikyam . vidàhãtyuktvàpi a÷anairvidagdhai riüti bodhayati avidàhivakhano'pi pittava÷àdvidàhitvaü bhavatãti . jaladàtyaye ÷aradi . ÷ãtairvàtàdibhiþ . ÷laiùmikamàha . ànåpabàrijakilàñapayovikàrai rmàüsekùupiùña kç÷araistila÷aùkulãbhiþ anyairbalàsajanakairapi hetubhi÷ca ÷leùmà prakopamupagamya karoti ÷ålam . hçllàsakàsasadanàrucisaü prasekairàmà ÷ayaistimitakoùñha÷irogurutvaiþ . bhukte sadaiva hi rujaü kurute'timàtram såryodaye'tha ÷i÷ire kusumàgame ca . ànåpaü bahulajalade÷ajaü bhakùyam . vàrijaü ÷àlåkàdi . %<pakvaü dadhnà samaü kùãraü vij¤eyà dadhikårcikà . takreõa tatkårcakaü syàttayoþ piõóaþ kilàñakaþ>% . payovikàraþ pàyasàdiþ piùñaü màùàdiþ . anyaiþ gurvàdibhiþ . stimitamàrdrapañàvaguõñhitamiva yatkoùñhaü ÷ira÷ca tayo rgurutvaiþ saha . såryodaya iti tridhà vibhaktadivasaprathamabhàgasyopalakùaõam . ÷i÷ire tatra kaphasyàtisa¤cayàt kusumàgame vasante . dvandvajamàha . dvidoùalakùaõairetairvidyàcchvålaü dvidoùajam . (tasya bhedà strayo vakùyante) tridoùajamàha . sarveùu de÷eùuca sarvaliïgaü vidyàdbhiùak sarva bhavaühi ÷ålam . sukaùñamenaü viùavajrakalpaü vivarjanãyaü pravadanti tajj¤àþ . sarteùu de÷eùu hçtpçùñhapà÷vetrikavastinàbhyàmà÷ayeùu sarva bhavaü tridoùajam . athàmajamàha . àñopahçllàsavamãgurutvastaimityamànàhakaphaprasekaiþ . kaphasyaliïgai÷ca samànaliïgamàmodbhavaü ÷ålamudàharanti . kaphasya kapha÷ålasya . àmodbhavaü àmàdudbhavo yasya tam . atràma÷åle jàte pa÷càd doùasambandhaþ ataevàsya ÷ålasyàùñamatvamuktam . saca prathamamàmà÷aye bhavati pa÷càt sambandhibhirdoùairvastinàbhi hçtpàr÷vakukùiùu bhavati yathàdoùasambandham . àma÷ålasya doùavi÷eùeõa de÷avi÷eùamàha . vàtàtmakaü vastigataü vadanti pittàtmaka¤càpi vadanti nàbhyàm . hçtpàr÷vakukùau kaphasanniviùña sarveùude÷eùuca sannipàtàt . hçtpàr÷vakukùau hçtpàr÷vàbhyàü sahite kukùau . kaphasanniviùñaü kaphenàviùñam . vastau hçtkañipàr÷veùusa ÷ålaþ kaphavàtikaþ . kukùau hçnnàbhimadhye tu sa ÷ålaþ kaphapaittikaþ . dàhajvarakaro ghoro vij¤eyo vàtapaittikaþ . tantràntaroktamàma÷ålamàha . %<atimàtraü yadà bhuktvaü pàvake mçdutàïgate . sthirãkçtantu tatkoùñhe vàyuràvçtya tiùñhati . yadànnaü na gataü pàkaü tacchålaü kurute bhç÷am . mårchàdhmànaü vidàhàü÷ca hçtkle÷ama vilambitam . kampaü vàntimatãsàraü pramehaü janayedapi . avipàkodbhavaü ÷ålametamàhurmanãùiõaþ>% . avipàkodbhavaü àmodbhavamityarthaþ . atha ÷ålasyopadravànàha bedanàti tçùà mårchà ànàho gãravàrucã . kàsaþ÷vàso vamirhikvà ÷ålasyopadravà smçtàþ . athàsya sàdhyatvàdikamàha . ekadoùànugaþ sàdhyaþ kçcchrasàdhyo dvidoùajaþ . sarvadoùànvito ghorastva sàdhyobhåryupadravaþ . athàriùñamàha . vedanàti tçùà mårchà ànàho gauravaü jvaraþ . bhramã'ruciþ kç÷atva¤ca balahànistathaiva ca . upadravà da÷aivete yasya ÷åleùu nàsti saþ . atha ÷ålasyaiva bhedaü pariõàmamàha . svairnidànaiþ prakupito vàtaþ sannihito yadà . kaphapitte samàvçtya ÷ålakàrã bhavedbalã . bhukte jãryati yacchvålaü tadeva pariõàmajam . svairnidànairityàdinà nidànapårbikà saüpràptiruktà bhukte jãryatãtyàdinà lakùaõamuktam . sanàvçtya vyàpya tasya lakùaõamapyetat samàsenàbhidhãyate . àdhmànàñopaviõmåtravibandhàrativepanaiþ . snigdhãùõopa÷amapràyaü vàtikaü tadvadet bhiùak . tçùõà dàhà ratisvedakañvamlalavaõottaram . ÷ålaü ÷ãta÷amapràyaü paittikaü lakùayet budhaþ . chardihçllàsasaümohasvalparuk dãrghasantatiþ . kañutiktopa÷àntau ca vij¤eya¤ca kaphàtmakam . saüdçùñalakùaõaü buddhvà dvidoùaü parikalpayet . tridoùajamasàdhyaü syàt kùãõamàüsabalànalam . athànnadravanàmànaü ÷ålavi÷eùamàha . jãrõe jãryati càpyanne yacchålamupajàyate . pathyàpathyaprayogeõa bhojanàbhãjanena và . na samaü yàti niyamàtso'nnadrava udàhçtaþ . nedaü ÷ålamasàdhyaü cikitsàbhidhànàt . ubhayathà prayogàt klãvatvamapyasya .

#<kañi÷çïkhalà># strã 6 taø . kañidhàryakùudraghaõñikàyàm hàrà0

#<kañisåtra># naø kañau dhàryaü såtraü ÷àkaø . kañidhàryekàrpàsaracite dhàtumayevàsåtre (ghunasã goña) halàø . %<pravaramaõimaya mukuñakuõóalakañakahàrakañisåtrakeyåranåpåràdyaïgabhåùaõavibhåùitam>% bhàgaø 5, 3, 4 . atra sarvatra maõimayeti vi÷eùaõam pràcurye mayañ . tena %<kañisåtraü na dhàrayet>% iti na smçtivirodhaþ kevalasåtrasyaiva kañau dhàraõaniùedhàt . såtra¤ca kàrpàsameva urõàmayàdestu na dhàraõaniùedhaþ .

#<kañãtala># puø kañyàü talamàspadamasya . 1 vakrakhaóge trikàø yato'sau kañide÷e dhàryate . 6 taø . kañyàstale 2 nitambe naø .

#<kañãra># puø kaña--ãran . 1 kandare 2 jaghanade÷e ca ujjvaø 3 nitambe 4 kañyàüjañàdharaþ . tataþsvàrthekan . kañãraka nitambetrikà0

#<kañu># naø kañati sadàcàramàvçõoti rasanàmàvçõoti varùati sràvayati nàsàdito jalam, kaña--un . 1 akàryeamaraþ 2 dåùaõevi÷vaþ 3 rasabhede (jjhàla) 4 tadvati amaraþ triø . striyàü và ïãù . tadrasaguõàþ bhàvapraø uktàþ %<kañuruùõa÷ca tãkùõa÷ca vi÷ado vàtapittakçt . ÷leùmahçllaghuràgneyaþ krimikaõóåviùàpahaþ . råkùastanyahara÷càpi medaþsthaulyàpakarùaõaþ . a÷rudo nàsikàsyàkùijihvàgrodvejako mataþ . dãpanaþ pàcanoru cyonàsikà÷oùaõo bhç÷am . kledamedovasàmajjà÷akçnmåtropa÷oùaõaþ . srotaþprakà÷ako råkùo medhyo varcovibandhakçt . àgneyaþ adhikàgnyaü÷aþ . medhyo medhàyai hitaþ . varcovibandhakçt malabandhaü karoti . atiyuktasya kañurasasya guõàþ . so'tiyukto bhràntidàhamukhatàlvoùñha÷oùakçt . kaõñhàdi pãóàmårchàntardàhado balakàntihçt>% . kañurasasyàgnijanyapittakàryatvaü su÷rute uktaü yathà %<kañvamnalavaõà àgneyà>% ityupakramya %<auùõyataikùõyaraukùyalàghava vai÷adyaguõalakùaõaü pittaü tasya samànayoniþ kañuko rasaþ so'syauùõyàdauùõyaü vardhayati taikùõyàttaikùõyaü raukùyàdraukùyaü làghavàllàghavaü vai÷adyàdvai÷adyamiti>% . ÷leùmopakrame cãktaü tatraiva %<punaranyayoniþ kañuko rasaþ sa ÷leùmaõaþ pra tyanãkatvàt kañukatvàt màdhuryamabhibhavati raukùyàt sneham, làghavàt gauravam auùõyàt ÷aityam, vai÷adyàt paicchilyam>% . 5 paruùe ca . %<÷ravaõakañu ninàdamekavàkyaü vivavruþ>% raghuþ %<kaõñhamàkuõñhayiùyàmi kañåktivacane pañum>% naiùadham .
     vàkyasya kañutva¤ca duùñàrthavàcakatvam rasaviparãtavarõayuktatva¤ca . tatra rasabhede varõabhedànàü kañutvamakañutva¤ca sàø daø dar÷itam . ÷çïgàrakaruõa÷ànteùu %<sårdhnivargàntyavarõena yuktàþ ñañhaóaóhàn vinà . raõau laghå ca tadvyaktau varõàþ kàraõatàü gatàþ>% . vãrabãbhatsaraudreùu tu %<vargasyàdyatçtãyàbhyàü yuktau varõau tadantimau . uparyadho dvayo rvà sarephaþ ñañhaóaóhaiþ saha . ÷akàra÷ca ùakàra÷ca tasya vya¤jakatàü gatàþ>% . 6 matsariõi 7 sugandhau triø mediø %<saptacchadakùãrakañupravàham>% raghuþ . kañuþ surabhiþ %<kañutiktakaùàyàstu saurabhye'pi prakãrtitàþ>% yàdavokteþ . 8 apriye trikàø . 9 durgandhau ÷abdamàø . (kañkã) 10 kañukyàm strã amaraþ guõavacanatvàt và ïãù kañvà .

#<kañuka># puø kañu--svàrthe kan . kañurase %<yojihvàgraü yàdhatre udvegaü janayati ÷iro gçhõãte nàsikàü ca sràvayati sa kañukaþ>% su÷ruø 2 tadvati triø %<uparyavi÷ràntakañukavartiprayoga vardhitatimireõa>% kàdaø . 3 paruùe ca triø . %<paruùaü ye na bhàùante kañukaü niùñhuraü tathà>% bhàø anuø 645 aø . 4 ugre triø %<tataþ pràvartata punaþ saügràmaþ kañukodayaþ>% bhàø vaø 286 aø . 5 pañole puø ràjaniø . 6 sugandhitçõe ÷abdaratnàø 7 kuñajavçkùe (kuóci) 8 arkavçkùe (àkanda) ÷abdacaø 9 ràjasarùape ca puø hàràø . 10 ÷uõñhãpippalãmaricaråpe trikañuke naø mediø .

#<kañukatraya># naø kañukànàü kañurasànàü trayam . ÷uõñhãpipapalã maricaråpe trikañuni . %<kukkuñàõóakapàlàni la÷unaü kañukatrayam>% su÷ruø . kañukatrikamapyatra naø .

#<kañukanda># puø kañuþ kando målaü yasya . 1 ÷igruvçkùe (sajinà) 2 àrdrake, ca (àdà) mediniþ .

#<kañukaphala># puø kañukaü phalamasya . kakkole ràjànaø .

#<kañukà># strã kañu + saüj¤àyàü kan . (kañkã) 1 kañurohiõyàm, ràjaniø 2 tàmbålyàü, (pàna) ÷abdacaø 3 ràjikàyàü, (ràisarisà) 4 tiktàlàbuke (titalàu) ca ratnamàø . 5 kañurasayuktastriyà¤ca . tatra (kañkã) vçkùasya paryàyaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà . %<kañvã tu kañukà tiktà kçùõamedà kañumbharà . a÷okà matsya÷akalà cakràïgã ÷akulàdanã . matsyapittà kàõóaruhà rohiõã kañurohiõã . kaógã tu kañukà pàke tiktà råkùà himà laghuþ . bhedinã dãpinã hçdyà kaphapittajvaràpahà . prameha÷vàsakàsàsradàhakuùñhakçmipraõut>%

#<kañukàlàbu(bå)># strã vipàke kañukà alàbu(båþ)karmaø . (titalàu) alàbåbhede ratramàlà . kañutumbã ÷abde vivçtiþ %<pratyahaü kañukàlàbusvedapràrabdhadanturatàpratãkàreõa>% kàdaø %<kañukàlàbukçtabedhanasarùapasarpanirmokaiþ>% su÷ruø .

#<kañukã># strã kañu + svàrthekan gauràø ïãù . (kañkã) 1 kañukàyàm . kañukà÷abde guõaparyàyàdi .

#<kañukãñaka># puø kañuþ daü÷ena duþkhadatvàt kãñaþ svàrthe kan . ma÷ake jañàø .

#<kañukvàõa># puø kañustãkùõaþ kvàõo yasya . (titira) ñiññibhapakùiõi hemacaø .

#<kañugranthi># puünaø kañurgranthirasya . 1 pippalãmåle, 2 ÷uõñhãmåle ca ràjaniø .

#<kañuïkatà># strã kañu dåùitaü karoti kç--óa pçùoø mum tasya bhàvaþ tal . %<nityakarmamamàcàraniùñhuratve kañuïkatà>% hàràø uktàrthe .

#<kañucàturjàtaka># naø caturbhyojàtakaü tataþ svàrthe aõ karmaø . elàtvakpatrakamaricàtmakadravyacatuùke ràjaniø .

#<kañucchada># puø kañu÷chadaþ patraü yasya . tagaravçkùe (ñagara) ÷abdaratnàø .

#<kañutiktaka># puø kañu÷càsau tikta÷ceti alpàrthe kan . 1 bhånimbe, vaidyaø 2 ÷aõavçkùe ràjaniø .

#<kañutiktà># strã vipàke kañuþ svàde tiktà . kañutumbyàm . svàrthe kan ataittvaü kañutiktikà tatraiva ràjaniø .

#<kañutuõóã># strã kañu tuõóamasyàþ . (kañtarài) latàbhede ràjaniø svàrthekan ataittvaü kañutuõóikàpi tatraiva . kañutuõóã kañaþ pàke rase tiktà ca sà matà . kaphavàntiviùaghnãcàrucyàsrakaphapittanut sadà pathyà ca sà j¤eyà ràjaniø uktaguõà

#<kañutumbã># strã vipàke kañustumbã . (titalàu) alàbubhede bhàvapraø tadguõàdi uktaü yathà %<ikùvàkuþ kañutumbã syàt sà tumbã ca mahàphalà . kañutumbã himà hçdyà pittakàsaviùàpahà . tiktà kañurvipàke ca vàtapittajvaràntakçt>% .

#<kañutraya># naø ÷uõñhãpip palãmaricaråpe trikañuni ràjaniø . kañutrikamapyatra .

#<kañudalà># strã kañudalaü yasyàþ . (kàükuóa) karkañyàm ràjani0

#<kañuniùpàba># puø karmaø . nadãsannikçùñade÷ajàte niùpàbadhànyabhede ràjaniø .

#<kañupatra># puø kañu patramasya . parpañe sitàrjake ràjaniø .

#<kañupatrikà># strã kañu patramasyàþ bahuø kapa ata ittvam . kaõñakàrãvçkùe ràjaniø .

#<kañupàka># triø kañuþ pàko'sya . yasya pàkakàle kañutvaü 1 tàdç÷adravye %<kañupàkaþ saro hçdyo gugguluþ snigdhapicchilaþ>% . %<kùaumaü tailaü balavaham kañupàkamacàkùuùam>% su÷ruø . ityàdinànàsthàne dar÷itam . karmaø . 2 kañurasaråpeõa pàke . tathà pàka÷ca bhàvapraø dar÷itaþ jàñhareõàgninà yogàdyadudeti rasàntaram . rasànàü pariõàmànte sa vipàka iti smçtaþ . miùñaþ pañu÷ca madhuramamlo'mlaü pacyate rasaþ . (pañuratra lavaõa rasaþ) %<kañutiktakaùàyàõàü pàkaþ syàt pràya÷aþ kañuþ>% vàgbhañaþ %<tridhà rasànàü pàkaþ syàt svàdvamlakañukàtmakaþ>% tatphalamuktaü bhàvapraø %<÷leùmakçõma dhuraþ pàko vàtapittaharo mataþ . amlastu kurute pittaü vàta÷leùmagadàpaham . kañuþ karoti pavanaü kaphaü vàtantu nà÷ayet . vi÷eùa eùa rasato vipàkànàü nidar÷itaþ>% tathà ca ùaõõàmapi rasànàü pàke traividhyameva madhuràmlakañubhedàt . su÷rute tu pàkatraividhyaü niràkçtya dvidhaiva pàkaþ samarthitaþ yathà %<tasmàdvãryaü pradhànamiti . netyàhuranye . vipàkaþ pradhànamiti kasmàt? samyaïmithyàvipàkàdiha sarvadravyàõyabhyavahçtàni samyak mithyà vipakvàni guõaü doùaü và janayanti . tatràhuranye pratirasaü pàka iti . kecittrividhamicchanti madhuramamlaü kañukaü ceti tattu na samyak bhåtaguõàdàgamàccàmlã vipàko nàsti pittaü hi vidagdha mamlatàmupetyagnermandatvàt . yadyevaü lavaõo'pyanyaþ pàko bhaviùyati ÷leùmà hi vidagdho lavaõatàmupaiti maghuro madhurasyàmlo'mlasyaivaü sarveùàmiti kecidàhudçùñàntaü copadadi÷anti yathà tàvat kùãraü sthàlãgatamabhipacyamànaü maghurameva syàttathà ÷àliyavamudgàdayaþ prakãrõàþ svabhàvamuttarakàle'pi parityajanti tadvaditi . kecidvadantyabalavantobalavatàü va÷amàyàntãtyevamanavasthitistasmàdasiddhàntaeùa . àgame hi dvividha eva pàkã madhuraþ kañuka÷ca tayãrmadhuràkhyã guruþ kañukàkhyo laghuriti tatra pçthivyaptejovàyvàkà÷ànàü dvaividhyaü bhavati guõasàdharmyàdgurutà laghutà ca pçthivyàpa÷ca gurvyaþ ÷eùàõi laghåni tasmàddivigha eva pàka iti . bhavanti càtra . dravyeùu pacyamàneùu neùvambupçthivãguõàþ nirvartante'dhikàstatra pàko madhura ucyate . tejo'nilàkà÷aguõàþ pacyamàneùu yeùu tu . nirvartante'dhikàstatra pàkaþ kañuka ucyate>% . kañupàko'styasya ini . kañupàkin kañupàkayukte triø striyàü ïãp . %<auddàlakaü rucikaram>% ityupakramya %<pittakçt kañupàki ca>% su÷rutaþ kañuvipàkàdayo'pyatra .

#<kañuphalà># strã kañu phalaü yasya . pañole tasya patratiktatve'pi phale kañupàkatvena tathàtvam 2 ÷rãvallãvçkùe ca ràjaniø .

#<kañubhaïga># puø kañuþ bhaïga ekakade÷o yasya . ÷uõñhyàm trikàø .

#<kañubhadra># puø kañurapi bhadraþ hitakàrã karmaø . ÷uõñhyàm ràjani0

#<kañuma¤jarikà># strã kañustãkùõà ma¤jarã astyasyàþ ac gauràø ïãù . apàmàrge . ràjaniø .

#<kañumoda># naø kañurmodo'sya . javàdinàmasugandhidravye ràjani0

#<kañura># naø kañati varùati rasàntaraü manthanena kañha--uran . takre jañàdharaþ .

#<kañurava># puü strã kañuþ paruùaþ ravo'sya . 1 maõóåke ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 kañhoraravayukte triø karmaø 3 paruùa÷abde pu0

#<kañurãhiõã># strã kañuþ satã rohati ruha--õini . kañukàyàm (kañkã) amaraþ .

#<kañuvarga># puø kañånàü vargaþ samudàyaþ . su÷rutokte kañurasànàü dravyãõàü varge sa ca vargo yathà %<pippalyàdiþ surasàdiþ ÷igrumadhu÷igrumålakala÷unasumukha÷ãta÷ivakuùñhadevadàruhareõukàvalgujaphalacaõóàguggulumustalàïgalakoü÷ukanàsàpãluprabhçtãni sàlasàràdi÷ca pràya÷aþ kañukovargaþ>% . tatra pippalyàdiþ surasàdiþ sàlasàràdi÷ca tatraivokto yathà 1 pippalãpippalãmålacavyacitraka÷çïgaveramaricahastipippalãhareõukailàjamodendrayavapàñhà jãrakasarùapamahànimbaphalahiïgubhàrgãmadhurasàtiviùàvacàvióaïgàni kañurohiõã ceti pippalyàdiþ . %<2 surasà÷vetasurasàphaõijjhakàrjakabhåstçõasugandhakasumukhakàlamàla kàsamardakùavakakharapuùpàvióaïgakañphalasurasãnirguõóãkålàhalondurukarõikàpha¤jãpràcãnàmalakàkamàcyo viùamuùñika÷ceti>% . 2 surasàdi %<3 sàlasàràjakarõakhadirakadarakàlaskandhakramubhårjameùa÷çïgãtini÷acandanakucandana÷iü÷apà÷irãùàsanadhavàrjanatàla÷àkanaktamàlapåtãkà÷vakarõàguråõi kàlãyaka¤ceti>% 3 sàlasàràdi .

#<kañuvàrtàkã># strã karmaø . ÷vetakaõñakàrikàyàm ràjani0

#<kañuvãjà># strã kañu vãjaü yasyàþ . pippalyàm ràjaniø .

#<kañu÷çïgàla># naø kadånàü ÷çïgàya pràdhànyàyàlati paryàpnãti ala--aõ . suvarõa÷àke ràjaniø .

#<kañusneha># puø kañuþsneho'sya . gauraùarùape ràjaniø .

#<kañåtkaña># naø kañuùu utkañam . 1 àrdrake ratnamàlà . saüj¤àyàü kan . kañåtkañaka 2 ÷uõñhyàü naø ràjaniø .

#<kañodaka># naø kañàya pretàya deyamudakam ÷àø taø . pretàyatarpaõàrthaü deye jale . %<hiraõyaka÷ipurbhràtuþ mamparetasya duþkhitaþ . kçtvà kañodakàdãni>% bhàgaø 7, 2, 16 . %<kañodakaü pretàya deyamudakam>% ÷rãdharaþ .

#<kañora># naø kañyate vçùyate niùicyate bhakùyadravyamatra kaña--àghàre olac lasya raþ . bhakùyadravyadànàrthe mçdàdipàtrabhede . %<rasyànnaü devakãdattaü pàtre kà¤cananirmite . kañoràõàü catuþùaùñiþ pàtrasyobhayataþ sthità>% jaiminibhàø à÷vaø 9 aø . svàrthekan tatrivàrthe bhaø . %<mçvakarpañasaüyutakàcakåpyàü dattvà mukhaü mohanalohasåtraiþ . niùkàsito dhåmarasastu tasya saugandhikaiþ kàcakañorake yaþ>% . merutaø . atikùudre tathàbhåtapàtre strã kañorà

#<kañola># puø kañati àvçõotyanyarasam kaña--olac . 1 kañurase 2 kañurasayukte triø siø kauø . caõóàle puüstrã uõàdikoø striyàü ïãù . svàrthekan . tatràrthe . kañolakasya caõóàlasyeva pàdàvasya upamànapårvakatve'pi hastyàdiø nàntyalopaþ . kañolakapàdaþ ityeva .

#<kañolavãõà># strã 6 taø . caõóàlasya vàchabhede (kenduóà) ÷abdara0

#<kañphala># puø kañati àvçõotyanyarasaü kaña--kvip kañphalamasya . kañurasatayà'nyarasàvarakaphalake (kàyaphala) iti khyàte ÷rãparõãvçkùe amaraþ . tatparyàyaguõàdi bhàvapraø ukta yathà %<kañphalaþ somavalka÷ca kaiñaryaþ kummikà'pi ca . ÷rãparõikà kumudikà bhadrà bhadravatãti ca . kañphalastuvarastiktaþ kañurvàtakaphajvaràn . hanti ÷vàsa pramehàr÷aþkàsakaõñhàmayàrucãþ>% . 2 gàmmàryàü strã ratnamàø 3 vçhatyàü 4 kàkamàcyàü 5 devadàlyàü 6 vàrtàkyàü 7 mçgervàrau ca strã ràjaniø .

#<kañphalàdicårõa># cakradaø kàmarogàdhikàrokte cårõabhede yathà %<kañphalaü kattçõaü bhàrgã mustadhànyaü vacàbhayà . ÷çïgã parpañakaü ÷uõñhã suràhvà ca jale ÷çtam . madhuhiïguyutaü peyaü kàse vàtakaphàtmake . kaõñharoge kùaye ÷åle ÷vàsahikàjvareùu ca>% .

#<kañvaïga># puø kañu aïgamasya . ÷yonàkavçkùe (÷onà) amaraþ . kañåni ugràõi aïgàni yasya . 2 såryabaü÷ye dilãpançpe puø trikàø .

#<kañvara># naø kaña--varùàdau ùvarac . 1 vya¤jane ujjvaø . 2 dadhisare ratnamàø %<dadhnastu sasarasyàtra takraü kañvaramucyate>% vaidyakokte 3 takrabhede ca

#<kañvã># strã kañu striyàü ïãù . 1 kañurasànvitàyàü striyàü (kañakã) 2 kañukàyà¤ca màvapraø .

#<kañha># àdhyàne (utkaõñhàpårbakasmaraõe) và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idiüt . kaõñhayati te kaõñhati . acakaõñhat ta akaõñhãt . kaõñhayàü bamåva àsa cakàra cakre cakaõñha--kaõñhitaþ kaõñhà .

#<kañha># kçcchrajãvane bhvàdiø paraø akaø señ . kañhati akañhãtakàñhãt . cakàñha . kañharaþ kañheraþ kañhinaþ kañhoraþ .

#<kañha># àdhyàne (utkaõñhàpårbakasmçtau) idit bhvàø kàtmaø sakaø meñ . pràyeõotpårvaþ utkaõñhate udakaõñhiùña . uccakaõñhe . utkaõñhitaþ utkaõñhà %<utkaõñhàyàü hçdi na kurute kàraõànàü sahasram>% . %<revàbodhasi vetasãtarutale cetaþ samutkaõñhate>% kàvyaø praø .

#<kañha># puø kañha--ac . 1 munivi÷eùe kañhena proktamadhãyate vai÷ànvayànàntevàsitvàt õini tasya %<kañhacarakàt luk>% pàø luk . 2 taddçùña÷àkhàdhyàyiùu puø baø vaø . striyàü tu veda÷àkhà vàcitvena jàtitvàt ïãù kañhã ityeva . 3 çgbhede 4 svarabhede ca hemaø . %<bai÷ampàyanàntevàsina÷ca àlambulaïga kamala çcamà''ruõi tàõóya ÷yàmàyana kañhakalàpin>% iti nava . kañha÷àkhà ca yajurveda çgvede càsti saiva çgbhedaþ . %<devasumnayoryajuùi kàñhake>% ityasya bàø såtrasya vyàkhyàyàü siø kauø yajuþ÷abdo'tra na mantramàtraparaþ kintu vedopalakùakaþ tena çgàtmake'pi mantre yajurvedasthe bhavati ki¤ca çgvede'pi bhavati sa cenmantro yajuùikañha÷àkhàyàü dçùñaþ yajuùiti kim %<devàn jigàti sumnuyuþ>% . bahécànàmamyasti kañha÷àkhà tatomavati pratyudà haraõamiti haradattaþ . 3 mantretaravedabhàgaråpabràhmaõe ã ÷àkenakañhapra÷namuõóamàõóåkyatittiriþ iti upaniùacchabde dar÷itasuktikopaniùadvàkye kañheti nirdo÷àt . tacca kañhavallãtvena prasiddham . sà ca kçùõayajurbràhmaõaråpà %<u÷an ha vai vàja÷ravasaþ>% ityàdyà . ÷abdakalpadrume trikàõóa÷eùapramàõena bràhmaõa iti puüliïganirde÷ena vipraparatokti÷cintyà trikàõóa÷eùe vràhmaõaparyàye ñhànta nànàrthe ca kañha÷abdasyàdar÷anàt .

#<kañhamarda># puø kañhaü kaùñajãvanaü mçdgàti mçda--aõ . ÷ive trikà0

#<kañhara># triø kañha--aran . kañhine jañàø .

#<kañha÷àñha># puø çùibhede tataþ tena proktamadhãyate õini . kàñha÷àñhin tatproktachandodhyàyiùu puø baø vaø .

#<kañhàhaka># puüstrã kañhaü kañhinamàhanti--à + hana óa tàdç÷aü kaü ÷iro'sya . dàtyåhe ÷abdaraø .

#<kañhikà># strã kañha--bàø vun . (khaóã) kañhinyàm .

#<kañhi¤jara># puø kañha--in kañhiü kañhinaü jarayati jç--õic bàø khac mum c . tulasyàm amaraþ .

#<kañhina># triø kañha--inan . 1 kråre, 2 niùñure, 3 kañhore, 4 stabdhe ca mediø 5 sthàlyàm strã hàràø naø ca 6 guóasya ÷arkàyàü vi÷vaþ . navajaladhara÷yàmàþ pa÷yan di÷o bhavatãü binà kañhinahvadaye! jãvatyeùa priye! sa tava priyaþ %<na vidãrye kañhinàþ khalu striyaþ>% kumàø %<paràmç÷at kañhinakañhorakàminãtyàdi>% màghaþ . %<nitàntakañhinàü rujaü mama na veda sà mànasãm>% vikramoø . %<gaõóàbhogàt kañhinaviùamàmekaveõãü kareõa>% meghaø tasya bhàvaþ tva . kañhinatva kañhinabhàve naø . tala . kañhinatà tadbhàve strã . ùya¤ . kàñhinya tadbhàbe naø . kàñhinya¤ca dravyasya àrambhakasaüyogavi÷eùàtspar÷avi÷eùa! . ÷abdàdestu durbodhatvam .

#<kañhinapçùñha># puø kañhinaü pçùñhamastha . 1 kacchape ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kañhinã># strã kañhina + gauràø ïãù . måmau lekhanasàdhane dravye . khañhikàyàm . %<kañhinoþ kùiõotãti>% naiùadham %<guõijanagaõanàrambhe na patati kañhinã sasambhamà yasya . tenàmbà yadi sutinã vata bandhyà kãdç÷ã bhavati>% nãtisàraþ . svàrthe kan kañhinikàùi tatràrthe .

#<kañhera># triø kañha--kçcchrajãvane erak . kçcchrajãvini åjjvaø .

#<kañheraõi># puø çùibhede tato gotràpatye aõo bahutve và luk . kàñheraõàþ kañheraõayaþ tadgotràpatyeùu puüstrã baø ba0

#<kañheru># puø kañha--eru . càmaravàte . ÷abdaciø .

@<[Page 1626a]>@
#<kañhora># triø kañha + oran . 1 kañhine, 2 pårõe, ca ÷abdaciø . %<kañhoratàràpatilà¤chanacchaviriti>% màghaþ . %<paràmç÷at kañhinakañhorakàminãtyàdi>% màghaþ såkùmàrthagràhake ca . %<kalàkalàpànocanakañhoramatibhiþ>% kàdaø .

#<kañhola># triø kañha olac . kañhine kañhore amaraþ .

#<kaóa># bhakùaõe sakaø made akaø tudàø señ paraø . kaóati akaóãt akàóãt cakàóa . kaóàraþ kaóambaþ . praõikaóati

#<kaóa># darpe bhvàø idit ¤ittràt, ubhaø ïittvàt aphalavatkartaryapi àtmaø akaø señ . kaõóati te . akaõóãt akaõóiùñha cakaõóa cakaõóe . ayaü vituùokàraõàrthe vyàpàrabhede ca . (kàüóàna) kaõóati tuõóulam iti kecit .

#<kaóa># rakùaõe bhede (vituùãkaraõàrthavyàpàre) ca (kàüóàna) curàdiø idit ubhaø sakaø señ . kaõóayati te acakaõóat ta . kaõóayàm babhåva àsa cakàra cakre . kaõóanam kaõóitaþ kaõóayan kaõñhayitum . kaõóayitvà kaõóanà .

#<kaóa># triø kaóa--made ac . mårkhehalàø . gha¤artheka . 2 bhakùaõãye ca kaóaïgaram .

#<kaóaka># naø kaóa--ac saüj¤àyàm kan . (karakac) lavaõabhede ratnamàø .

#<kaóaïgara># naø kaóaü bhakùaõãyaü ÷asyàdi girati abhyantare nive÷ayati gé--ac niø mum . vuse mudgàdeþ phala÷ånyanàóikàkàùñe amaraþ .

#<kaóaïgarãya># triø kaóaïgaramarhati . vusabhakùaõayogye gavàdau . %<nãvàrapàkàdikaóaïgarãyaiþ>% raghuþ .

#<kaóa(la)tra># naø gaóa--secane atran %<gaóeràde÷ca kaþ>% uõàø gasya kaþ óalayorekatvàt và laþ 1 ÷roõau 2 bhàryàyà¤ca ujjvaladattaþ . kalatra÷abde udàø .

#<kaóamba># puø kaóa--ambac . 1 ÷àkanàóikàyàm(óaüñà)amaraþ . 2 koõe pràntabhàge ca uõàdivçttiþ .

#<kaóamvã># strã kaóambã bhåyasà vidyate'syàþ ar÷a àdyaci gauràø ïãù . (kalamã) ÷àkamede ÷abdaratnàø tasyàþ kaóambabhåyastvàt tathàtvam kalambã÷abde udàø .

#<kaóavaka># puø %<apabhraü ÷anibandhe'smin sargàþ kaóavakàbhidhàþ>% sàø daø ukte apabhraü÷anibandhànàmadhyàyaviràmasåcake sarge .

#<kaóàra># puø gaóa--secane àran gasya kàde÷aþ . 1 piïgalavarõe . 2 tadvati triø . %<karabhakaõñhakaóàramà÷àþ>% màghaþ . 3 dàse puø mediø . tasya secanakartçtvàt tathàtvam . kaóa--darpe àran . 4 dçpte triø kaóàra÷abdasya karmadhàraye và pårvanipàtaþ . kaóàrajaiminiþ jaiminikaóàraþ vahuvrãhau tu na . %<kaóàrapuruùottamaþ>% siø kauø . %<kaóàràþ karmadhàraye>% pàø bahutvàttadgaõo'tra vivakùyate sa ca gaõaþ . kaóàra, gaóula, kha¤ja, khoóa, kàõa, kuõñha, khalati, gaura, vçddha, bhikùuka, piïga, piïgala, tanu, jarañha, badhira, mañhara, kabja, varvara .

#<kaóitula># puø kañyà tulà'tra pçùoø ñasya óa . khaóge ÷abdaraø kañivyàsasya triü÷adaïgulàdhikatayà khaógasya ca nistriü÷atvena triü÷adadhikàïgulatayà ca tayoþ sàmyena tathàtvam . kaóa bhakùaõe in tasya tulà'tra . hiüsakatulyatvàdvà khaógasya tathàtvam .

#<kaóóa># kàrka÷ye bhvàø paraø akaø señ . kaóóati akaóóãt . cakaóóa--pranikaóóati óopadhatvàt kvipi óañ kaó .

#<kaõa># àrtasvare bhvàø paraø akaø señ . kaõati akàõãt akaõãt . çdit . õici acãkaõat ta acakaõat ta . cakàõa pranikaõati .

#<kaõa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . kaõati akà(ka)õãt . ghañàdiø . õici kaõayati te

#<kaõa># nimãlane và curàø paraø akaø señ . kàõayati te . acãkaõat ta . kàõayãm yabhåva àsa cakàra cakre kàõaþ pakùe paraø bhvàø kaõati aka(kà)õãt cakàõa . nimãlanayatra netràdeþ pakùmàvaraõaü sàvayavasyàïgasaïkocana¤ca .

#<kaõa># puø kaõa--nimãlane ac . 1 dhànyàderatisåkùmàü÷e, ràjaniø 2 le÷e ca vayavàlpatvena tayoravayavasaïkocavattvàttathàtvam %<tilàtasãsarùapakaõàü÷càtra prakiret>% su÷ruø . %<dvàda÷àhaü kaõànnatà>% yàj¤aø %<nayanayugalaü kaïkaõabharam>% udbhañaþ . %<udyànànàü navajalakaõairyåthikàjàlakàni>% meghaø . kaõabhakùaþ kaõàdaþ . 3 vanajãrake strã gauràø ïãù . alpàrthe ñàp . 4 kùudràü÷e 5 jãrake %<÷uõñhãpàdamità kaõàrõavamità dãptàyavànyoþ kramàt>% vaidyakam . %<dràkùàvallãnàgavallã kaõàvallã÷atàvçtam>% kà÷ãø . 6 pippalyàm, 7 ÷vetajãrake ca ràjaniø . %<kaõàn và bhakùayedabdaü piõyàkaü bà sakçnni÷i>% manuþ alpàü÷e strãtvamapi %<kadalãphalamadhyasthaü kaõàmàtramapakvakam>% tithitaø . (kumeràpokà) . 7 kumbharãmakùikàyàü strã mediø . 8 mahiùàkhyaguggulau naø %<ruhikàkhyaü kaõaü dàru sihlakaü sàguruü sitam . ÷aïkhaü jàtãphalaü ÷rã÷e dhåpàni syuþ priyàõi vai>% tiø taø vàmapuø . %<kaõaü mahiùàkhya gugguluþ>% raghuø bhãmaseno bhãmavat kaõagumguluþ kaõa ityuttarapadalopàttatheti cintanãyam .

#<kaõaguggulu># puø kaõa--nimãlane ac karmadhàø . mahiùàkhyaguggulau ràjaniø . prasaïgàt guggulubhedaguõàdikaü bhàvapraø dar÷itamucyate . %<mahiùàkhyo mahànãlaþ kumudaþ padma ityapi . hiraõyaþ pa¤camo j¤eyo gugguloþ pa¤ca jàtayaþ . bhçïgà¤jana savarõastu mahiùàkhya iti smçtaþ . mahànãlastu vij¤eyaþ svanàmasamalakùaõaþ . kumudaþ kumudàbhaþ syàt padmo màõikyasannibhaþ . hiraõyàkhyastu hemàbhaþ pa¤cànàü liïga mãritam . mahiùàkhyo mahànãlo gajendràõàü hità vubhau . hayànàü kumudaþ padmaþ svastyàrogyakarau parau . vi÷eùeõa manuùyàõàü kanakaþ parikãrtitaþ . kadàcinmahiùàkhya÷ca khyàtaþ kai÷cinnçõàmapi . guggulurvi÷adastikto vãryoùõaþ pittalaþ saraþ . kaùàyaþ kañukaþ pàke kañå råkùo laghuþ paraþ . bhagnasandhànakçd vçùyaþ såkùmaþ svaryo rasàyanaþ . dãpanaþ picchilo balyaþ kaphavàtavraõàpahaþ . medomehà÷mavàtàü÷ca kledakuùñhàmamàrutàn! pióakà granthi÷ophàr÷ogaõóamàlàþ kçmãn jayet! màdhuryàcchamayedvàtaü kaùàyatvàcca pittahà . tiktatvàt kaphajittena gugguluþ sarvadoùahà! sa navo vçühaõo vçùyaþ puràõastvatilekhanaþ . snigdhaþ kà¤canasaïkà÷aþ pakvajambåphalopamaþ . nåtano gugbhuluþ proktaþ sugandhiryastu picchilaþ . ÷uùko durgandhaka÷caiva tyaktaprakçtivarõakaþ . puràõaþ sa tu vij¤eyo guggulurvãrya varjitaþ . amlaü tãkùõàmajãrõa¤ca vyavàyaü ÷ramamàtapam . madyaü roùantyajet samyagguõàrthã purasevakaþ>% .

#<kaõajãra># puø karmadhàø . ÷vetajãrake ràjaniø .

#<kaõajãraka># puø karmaø alpàrthe kan . kùudrajãrake ratnamàø jãrakaparyàyabhedaguõàdi bhàvapraø dar÷itaü yathà %<jãrako jaraõo jàjã kaõà syàddãrghajãrakaþ . kçùõajãraþ sugandha÷ca tathaivodgàra÷odhanaþ . kàlàjàjã tu suùavã kàlikà copakàlikà . pçthvãkà kàravã pçthvã pçthukçùõopaku¤cikà . upaku¤cã ca ku¤cã ca vçhajjãraka ityapi . jãrakatritayaü råkùaü kañudhnaü dãpanaü laghu . saügràhi pittalaü medhyaü garbhà÷aya vi÷uddhikçt . jvaraghnaü pàcanaü vçùyaü balyaü rucyaü kaphàpaham . cakùuùyaü pavanàdhmànagulmacchardyatisàrahçt>% .

#<kaõapa># puø kaõàn lohagulikàþ pibati pà--ka . yantrabhede (vanduka)yena yantreõa àgneyadravyayogena garbhasaübhçtà lauhagulikàstàrakà iva vikãryante tàdç÷e yantre %<ayaþ kaõapacakrà÷mabhå÷uõóyudyatabàhavaþ>% màø àø 8257 ÷loø nãlakaõñha vyàkhyàyàü ayaþkaõapam lauhamayamiti klãvatayà prayoga÷cintyaþ amare %<àtapaþ kùatriye nàbhiþ kaõapaþ kùurakedaraþ>% iti puüstvanirde÷àt tatra kuõapa iti pàñhàntaram . %<càpacakrakaõapa karpaõa pràsapaññi÷a muùalatomaràdipraharaõajàlam>% da÷akumàø pà--õini . kaõapàyin ityapi tatra . %<parighàn bhindipàlàü÷ca bhu÷uõóã kaõapàyinaþ>% bhàø karõaø 744 ÷loø . kaõapànapi iti pàñhaþ

#<kaõabha># puø kaõa iva bhàti bhà--ka . agniprakçtike su÷rutokte kãñabhede . %<trikaõñakaþ kuõã càpi hastikakùo'paràjitaþ . catvàra ete kaõabhàvyàkhyàtàstãvravedanàþ>% su÷ruþ . svàrthe kan tatràrthe . %<kauõóilyakaþ kaõabhakaþ>% ityupakramya %<ete hyagniprakçtaya÷caturviü÷atireva ca . vairbhavantãha daùñànàü rogàþ pittanimittajàþ>% su÷ruø .

#<kaõalàbha># puø kaõànàü làbhoyasmàt . 1 peùaõasàdhanayantrabhede (yàütà) sa sàdç÷yenàstyasya ar÷aø ac . 2 àvarte trikàø (jaleraghårõà) tasya peùaõayantravat àvartanàt tathàtvam

#<kaõa÷as># avyaø kaõa÷abdàt alpàrthàt kàrakàrthavçtteþ vãpsàrthe ÷as . kàrakàrthavçtteþ kaõa÷abdasya vãpsànvite'rthe %<tadidaü kaõa÷ovikãryate pavanairbhasma kapãtakarvuram>% kumàø .

#<kaõàñãna># puüstrã kaõàyàñati añ--ãnan . kha¤janapakùiõi ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<kaõàñãra># puüstrã kaõàyàñati aña--ãran . kha¤janakhage ÷abdaratnàø . striyàü ïãù . svàrthekan . kaõàñãrako'pyatra

#<kaõàda># puø kaõamatti ada--aõ upaø saø . 1 vai÷eùikasåtrakàre kà÷yapagotre çùibhede tanmatamaulåkya÷abde dar÷itam . 2 kalàde svarõakàre ca sàrasundarã .

#<kaõika># puø kaõovidyate'sya astyarthe ñhan . 1 godhåmacårõe, (mayadà) ràjaniø 2 atisåkùmàü÷e, 3 agnimanthavçkùe ca strã mediø . svàrtheñhan 4 alpàrthe %<nàbherabhåt svakaõikàdvañavanmahàbjam>% bhàgaø 7, 9, 33, kaõaiva svàrthe kan . kaõikà 5 jãrake . mediø . 6 alpàü÷e 7 taõóulabhade ca ràyamukuñaþ . %<tàmuthàpya svajalakaõikà÷ãtalenànilena>% megha0

#<kaõita># naø kaõa--àrtasvare bhàve kta . 1 poóitànàü ÷abde . kartari kta . 2 tatkartari triø .

#<kaõi÷a># naø kaõo vidyate'sya ini kaõã taü ÷yati ÷ã--ka . ÷asyama¤jaryàü ùànyàdi÷ãrùe amaraþ .

#<kaõãka># triø kaõa--ãkan . 1 alpe uõàdikoùaþ .

#<kaõãci># puø kaõa--%<mçvaõibhyàmãciþ>% uõàø ãci . 1 pallavyàü 2 nivàse ca rabhasaþ . 3 puùpitàyà latàyàü 4 gu¤jàyàü ÷akañe ca strã mediø và ïãp .

#<kaõãyas># triø kaõa + ãyasu . atyantàlpe striyàü ïãp .

#<kaõe># avyaø ka õa--e . ÷raddhàpratighàte asya %<kaõemanasã ÷raddhà pratighàte>% pàø gatitvam . tena kaõehatya payaþ pibatãtyà dau gatitvàt samàse lyap . ÷raddhàpatighàtaü kçtvetyarthaþ .

#<kaõera># puø kaõa era- . 1 karõikàravçkùe 2 ve÷yàyàü 3 hastinyàü ca strã uõàdikoùaþ .

#<kaõeru># strã kaõa--eru . 1 ve÷yàyàü 2 kariõyà¤ca 3 karõikàravçkùe puø mediø .

#<kaõña># triø kañi--ac . kaõñake . kaõñaphalaþ

#<kaõñaka># puø naø kañi--õvul . 1 såcyagre, 2 kùudra÷atrau, 3 romà¤ce, amaø 4 matsyàdyasthni 5 drumàïge (kàüñà) mediø 6 kendre dãpikà %<lagnàmbudyånakarmàõi kendramukta¤ca kaõñakam>% iti jyotiùokteþ lagna taccaturthasaptamada÷amasthànaråpaü kendram . %<cet kaõñake panaphare tu grahàþ samastàþ syàdikkavàla iti ràjyasukhàptihetuþ>% nãlaø . %<aùñamasthe ni÷ànàthe kaõñake pàpavarjite>% ùañ paø . tatra kùudra÷atrau %<sarvakaõñakapàpiùñhaü hemakàraü tu pàrthivaþ>% %<kaõñakànà¤ca ÷odhanam>% %<evamàdon vijànãyàt prakà÷àn lokakaõñakàn>% %<kaõñakoddharaõe nityamàttiùñhet yatnamuttamam>% manuþ . romà¤ce %<prãtikaõñakitatvacaþ>% kumàø . upacàràt vàde 7 doùabhede . %<evaü kùudrakaõñakà uddhartavyàþ>% sarvadaø .

#<kaõñakadruma># puø kaõñakapradhànodrumaþ ÷àø taø . varvuraprabhçtau kaõñakàcite vçkùe . %<kiü kulenopadiùñena ÷ãlamevàtra kàraõam . bhavanti nitaràü sphãtàþ sukùetre kaõñakadrumàþ>% mçcchaø . %<daiteyacandanavane jàto'yaü kaõñakadrumaþ>% bhàgaø 7, 5, 17, . 2 ÷àlmalmalivçkùe(÷imulagàccha)ràjaniø kaõñako'styasya vàhulyena ini karmadhàø . kàõñakidrumo'pyubhayatra . evaü kaõñakavçkùakaõñaki vçkùàdayo'pyubhayatra

#<kaõñakapràvçtà># strã 3 taø . ghçtakumàryàm ràjaniø .

#<kaõñakaphala># puø kaõñhakàcinaü phalaü yasya . panasavçkùe (kàñàla) kaõñakiphalo'pyatra amaraþ . 2 gokùuravçkùe (gokhurã) ratnamàlà

#<kaõñakavçntàkã># strã kaõñakàcità vçntàkã ÷àø taø . vàrtàkyàm (veguõa) ràjaniø . tasyàvçnte kaõñakàcitatvàt tathàtvam

#<kaõñaka÷reõi># strã kaõñakànàü ÷reõiryatra . kaõñakàryàm ÷avdaca0

@<[Page 1628b]>@
#<kaõñakasthala># puø vçhaø saüø kårmavibhàge àgneyyàmuktade÷a bhede . sa ca de÷aþ àgneyyàü di÷i kãsaletyupakrame %<kiùkindhyàkaõñakasthalaniùàdaràùñràõi purikadà÷àrõàþ>% ityuktaþ .

#<kaõñakàgàra># puü strã kaõñakamàgirati à + gç--aõ . (sarañ) jantubhede ràjaniø striyàü ïãù .

#<kaõñakàóhya># puø kaõñakairàñyaþ . kubjake kaõñakayuktapuùpapradhàne vçkùebhede ràjaniø .

#<kaõñakàra># puø kaõñakamçcchati ç--aõ . 1 ÷àlmalivçkùaü (÷imula) ràjaniø . 2 vikaïkate (vaüicã) ÷abdaratràø . 3 svanàmakhyàtavçkùe strã bhàvapraø %<kiññàõa¤>% såtretaddhitàõantasyaiva grahaõamate gauràø ïãù . anyamate aõantatvàt ïãp iti bhedaþ . kaõñakàrà(rã)õàü samåhaþ rajatàø a¤ . kàõñakàra tatsamåhe . tatra gaõe kaõñakàra÷abdasya pàñhe'pi liïgavi÷iùñaparibhàùayà kaõñakàrã÷abdasyàpi grahaõàt .

#<kaõñakàrikà># strã kaõñakàn çcchati kaõñaka + ç--õvul . 1 svanàmakhyàte vçkùe . phale'õi haritakyàditvàt luk tat phale'pi strã . kaõñhakàrã tu duþspar÷à kùudrà vyàdhrã nidigdhikà . kaõñhalikà kaõñhakinã dhàvanã vçhatã tathà . ubhe ca vçhatyau . yata àha ÷à÷vataþ
     %<kùudràyàü kùudrabhaõñàkyàü vçhatãti nigadyate>% . ÷vetà kùudrà candrahàsà lakùmaõà kùetradåtikà . garbhadà candrabhà candrà candrapuùpà priyaïkarã . kaõñakàrã sarà tiktà kañukà dãpanã laghuþ . råkùoùõà pàcanã kàsa÷vàsajçrakaphànilàn . nihanti pãnasaü pàr÷vapãóàrchàmahçdàmayàn . tayoþ phalaü kañu rase pàke ca kañukaü bhavet . ÷ukrasya recanaü bhedi tiktaü pittàgnikçllaghu . hanyàt kaphamarut kaõóåkàsamedakçmijvaràn . tadvatproktà sità kùudrà ti÷eùàd garbhakàriõã bhàvapraø paryàyabhedaguõà uktàþ kaõñakàrãphalaü tiktaü kañukaü dãpanaü laghu . råkùoùõaü ÷vàsakàsadhnaü jvarànilakakràpaham bhàvapra0

#<kaõñakàrãghçta># naø cakradaø ukte ghçtabhede %<kaõñakàrãguóåcãbhyàü pçthakàtraü÷atpalàdrase . prasthaþ siddhodhçtàdvàtakàsanudvahnidãpanaþ>%

#<kaõñakàryàdipàcana># naø cakradaø ukte pàcanabhede %<kaõñakàryamçtà bhàgãü nàgarendrayavàsanam . månimba¤candanaü mustaü pañolaü kañurohiõã . kaùàyaü pàyayedetatpitta÷leùmajvaràpaham . dàhatçùõàrucicchardikàsahavapà÷va÷ålanut>%

@<[Page 1629a]>@
#<kaõñakàla># puø kaõñaü kaõñakàkàraü phale kàlayati curàø kala--aõ . panasavçkùe ÷abdacaø .

#<kaõñakàluka># puø kaõñakàyàlati paryàproti ala--uka¤ . yavàsavçkùe ràjani0

#<kaõñakà÷ana># pu strã kaõñakama÷nàti a÷a--yuc . uùñre trikàø striyàü ïãù . evaü kaõñakabhakùakàdayo'pyatra .

#<kaõñakàùñhãla># puü strã kaõñhakamaùñhãlamivàsya . matsyabhede trikàø striyàü ïãù .

#<kaõñakita># triø kaõñako robhà¤co jàto'syatàraø itac . jà pulake %<protikaõñakitatvacaþ>% kumàraþ . %<àsãda varaþ kaõñakitaprakoùñhaþ>% raghuþ .

#<kaõñakin># puü strã kaõñako'styasya kaõñaka + ini . matsye ÷abdaraø striyàü ïãp . 2 khadiravçkùe puø ÷abdamàlà 3 madalavçkùe (mayanà) ratramàø . 4 gokùure 5 vaü÷e 6 vadaravçkùe ca ràjaniø . 7 kaõñakayuktamàtre triø .

#<kaõñakiphala># puø kaõñaki kaõñakayuktaü phalamasya . panase striyàü ïãp sà ca 1 vàrtàkyàü 6 ÷oõajhiõñyàü 3 madhukharjåryà¤ca ràjaniø tasya paryàyaguõàdi bhàvaø uktaü yathà pana÷aþ kaõñakiphalaþ panaso'tivçhatphalaþ %<pana÷aü ÷ãtalaü pakvaü snigdhaü pittànilàpaham . tarpaõaü vçühaõaü svàdumàüsalaü ÷leùmalaü bhç÷am . balyaü ÷ukrapradaü hanti raktapittakùatavraõàn . àmantadeva viùñambhi vàtalantuvara guru . dàhakçt madhuraü balyaü kaphamedovivardhanam . panasodbhåtavã jàni vçùyàõi madhuràõi ca . guråõi baddhaviñkàni sçùña måtràõi saüvadet>% . anyacca . %<majjà panasajovçùyo vàtapittakaphàpahaþ . vi÷eùàt panasovarjyaþ gulmibhirmanda bahnibhiþ>% .

#<kaõñakila># puø kaõñaka + astyartheilac . (veóavàü÷a) . vaü÷abhede ÷abdacaø .

#<kaõñakilatà># strã kaõñakinã latà karmaø . (÷a÷à) trapuùãlatàyàm ràjani0

#<kaõñakã># strã kaõñaka + ar÷aàditvàdac gauràø ïãù . vàrtàkãbhede . (kàüñàvekuõa) ràjavallabhaþ! %<kaõñakã kañutiktà ca raktapittaprakopinã . kaõóåkacchåharà nityaü dopanã parikãrtità>% ityuktaguõà . 2 karmaõi ca %<yàtudhànebhyaþ kaõñakãkàrãm>% yajuø 308 . %<kaõñakã karma tatriõãm>% vedadãpaþ .

#<kaõñakãdruma># puø kaõñakã drumaþ pçùoø dãrghaþ khadiravçkùe ratnamà0

#<kaõñakãphala># puø kaõñaki phalamasya pçùoø dãrghaþ . panase bharataþ

#<kaõñakuraõña># puø kaõñapradhànaþ kuraõñaþ . jhigañyàm (jhaüùñi, ràjani0)

@<[Page 1629b]>@
#<kaõñatanu># strã kaõañà kaõñakànvità tanuryasyàþ . vçhatyàm ràjaniø .

#<kaõñadalà># strã kaõñaü kaõñakàcitaü dalaü yasyàþ . ketakyàm . ràjani0

#<kaõñapatra># puø kaõñaü kaõñakànvitaü patraü yasya . vikaïkatavçkùe . (vaüicã)÷abdamàlà

#<kaõñapatraphalà># strã kaõñaü kaõñakànvitaü patraü phala¤cayasyàþ . brahmadaõóyàm ràjaniø .

#<kaõñapàda># puø kaõñhaþ kaõñakànvitaþ pàdã målaü yasya . vikaïkatavçkùe . (vaüicã) ràjaniø .

#<kaõñaphala># puø kaõñaü kaõñakànvitaü phalaü yasya . 1 gokùure, 2 panase, 3 dhåståre, 4 latàkara¤je, 5 eraõóabhede ca ràjaniø . (devatàóa) 6 devatàlãlatàyàm strã ràjaniø .

#<kaõñala># puø kaõña + matvarthãyo lac . varvure(vàvalà)÷abdacaø .

#<kaõñavallã># strã kaõñà kaõkànvità vallã . ÷rãvallãvçkùe ràjani0

#<kaõñavçkùa># puø kaõñapradhànovçkùaþ . tejaþphalabçkùe ràjaniø .

#<kaõñàphala># puø kañi--bhàve a kaõñà veùñanam tayà tadupalakùitaü phalamasya . pana÷e (kàñàla) ÷abdamàlà .

#<kaõñàrtagalà># strã kaõñàtadyuktà àrtagalàkarmaø . nãlajhiõñyàm . (nãlajhàüñi) ràjaniø .

#<kaõñàlu># strã kaõñàya kaõñakàya alati paryàpnoti ala uõ . 1 vàrtakyàü 2 vaü÷e 3 vçhayyàü 4 varvure ca ràjaniø .

#<kaõñàhva># naø kaõñaü kaõñakamàhvayate spardvate à + hve--ka . kañukande ràjaniø .

#<kaõñin># triø kaõña + astyarthe ini . 1 khadire 2 apàmàrge (àpàïa) 3 gokùure (gokùurã) 4 kalàyabhede ca ràjaniø . 5 kaõñakayukte triø striyàü ïãp . sà ca kaõñakàryàü bhàvapra-

#<kaõñha># puø kaõa--ñha ñhasya nettvam kañhi--ac và . 1 grãvàpurobhàge gale %<manorathaþ kaõñhapathaü kathaü saþ>% naiùaø . nãlakaõñhaþ ÷itikaõñhaþ kàlakaõñhaþ . %<sabàùpakaõñhaskhalitaiþ padairiyam>% . %<asatyakaõñhàrpitabàhubandhanà>% kumàø . %<kaõñhà÷leùapraõayini jane kiü punardårasaüsthe>% meghaø . %<kaõñhaü te kuõñhayiùyàmi>% naiùaø kaõñhade÷e ca suùumõànàóãmadhyastha ùañcakràntargataü vi÷uddhàkhyaü cakramasti . %<tadårdhantu vi÷uddhàkhyaü dalaùoóa÷apadmakam . svaraiþ ùoóa÷abhiryuktaü dhåmavarõermahàprabham . vi÷uddhatakhamàkhyàtamàkà÷àkhyaü mahàdbhutam>% gautaø taø . vi÷uddhacakre vivçtiþ . 2 madanavçkùe, 3 samãpe 4 homakuõóàdbàhye'ïgulimitasthàne ca %<khàtabàhye'ïgula kaõñhaþ sarkuõóeùvayaü kramaþ>% tiø puø taø . 5 kaõñhadhvanau 6 dhvani màtre ca hemacaø . %<sà muktakaõñhaü, vyasanàtibhàràt>% raghuþ muktakaõñhadhyani yathà tathetyarthaþ . asya svàïgatvena upasarjanatve saüyogopadhatve'pi ïãù . kimidaü kinnarakaõñhi! supyate ravuþ . svaradvàrà kinnarakaõñhasàmyam . årdhvavistçtadoþ pàõinçmàne pauruùaü triùu . kaõñhogalo'tha'ityamare triùviti padasya uttarànvayabhrameõa ÷abdakalpadrumàdau kaõñha÷abdasya triliïgitvoktiþ pràmàdiko . %<pauruùaü puruùasyàtha bhàve karmaõi tejasi . årdhvavistçtadoþpàõimàne syàdabhidheyavat>% medinyàü mànabhede pauruùa÷abdasyaiva vàcyaliïgatvoktestadekavàkyatayà pauruùa÷abdasyaiva triliïgatvaü yuktaü na tu tasya kaõñhànvayitvam . yukta¤caitat puruùaþ pramàõamasyetyarthepuruùahastibhyàmaõ ceti pàø såtre vihitàõantatayà asyeti vàkyabodhita liïgatvamiti .

#<kaõñhakåõikà># strã kaõñha iva taddhvaniriva kåõayati kåõaõvul . vãõàyàü hemaø . vãõàyàþ kaõñhatulyaspaùñadhvanikatvàttathàtvam .

#<kaõñhatalàsikà># strã kaõñhatale a÷vakaõñha sthàne àste àsa--õvul . a÷vagràvàveùñakacarmàdau ÷abdacaø .

#<kaõñhadaghna># triø kaõñhaþ parimàõamasya daghnac . galaparimàõe %<yathopapakùadaghnaü và kaõñhadaghnaü và>% ÷ataø bràø 12, 2, 1, 3 .

#<kaõñhadhàna># puø de÷abhede sa ca vçhaø kårmavibhàge %<uttarataþ kailàsaþ>% itya pakramya %<takùa÷ilapuùkalàvatakailàvatakaõñhadhànà÷ca>% uttarata uktaþ .

#<kaõñhanãóaka># puø kaõñhe nikañasthe nãóe kàyati ÷abdàyate kai--ka (cila) . pakùibhede trikàø .

#<kaõñhanãlaka># puø kaõñhaü nãlayati dhàrakamya sva÷ikhàkajjvalena . nãla + õic--õvul . (samàla) mahàdãpe ÷abdamàlà .

#<kaõñhapà÷aka># puø kaõñhe pà÷a ivaü kàyati prakà÷ate kai--ka . gajagalàveùñanarajjvàm ÷abdamàlà .

#<kaõñhabandha># puø 7 taø . gale bandhane . udbandhane . (galàyadaóivàüdhà) .

#<kaõñhabhåùà># strã 6 taø . galàbharaõe amaraþ .

#<kaõñhamaõi># puø kaõñhe dhàryomaõiþ . gale dhàrpye maõibhede .

#<kaõñha÷àlåka># naø su÷rutokte galagate sukharogabhede kaõñagatàstu rohiõyaþ pa¤ca, kaõñha÷alåkamiti vibhajya %<kolàsthimàtraþ kaphasambhavo yo granthirgale kaõñhaka÷åkabhåtaþ . kharaþ sthiraþ ÷astranipàtasàdhyastaükaõñha÷àlåkamiti vruvanti>% su÷ruø lakùitam %<visràvya kaõñha÷àlåkaü sàdhayet tuõóakerivat>% su÷ruø .

@<[Page 1630b]>@
#<kaõñha÷uõñhã># strã su÷rutokte tàlugate mukharogabhede sa ca rogaþ tàlugatàstu gala÷uõñhiketyupakramya %<÷leùmàsçgbhyàü tàlumålàt pravçddho dãrghaþ ÷ophàdhmànavastiprakà÷aþ . tçùõà÷vàsakàsakçt saüpradiùño vyàdhirvaidyaiþ kaõñha÷uõóãti nàmnà>% iti lakùitaþ . gaõa÷uõñhãtyapyatra strã .

#<kaõñhasåtra># naø %<yaü kurvate vakùasi vallabhasya stanàbhighàtaü nivióopaghàtàt . pari÷ramàrtàþ ÷anakairvidagdhàstat kaõñhasåtraü pravadanti tajj¤àþ>% ityuktalakùaõe suratabandhabhede . %<tasya nirdayarati÷ramàlasàþ kaõñhasåtramapadi÷ya yoùitaþ>% raghuþ .

#<kaõñhàgni># puø kaõñhe agniþ pàkàgniryasya . vihage, tasya galàdhaþkaraõamàtreõaivànnàdeþ pàkàddãptàgnitvàt tathàtvam

#<kaõñhàla># puø kañhi-àlac . 1 ÷åraõe (ola) 2 yuddhe, 3 naukàïge, 4 khanitre vi÷vaþ . 5 goõãbhede 6 jàlagaõikàyàü ca mediniþ strã .

#<kaõñhikà># strã kaõñhyobhåùyatayà'styasyàþ ñhan . (ekanara) galàbharaõabhede . hemaca0

#<kaõñhã># strã kùudraþ kaõñhaþ alpàrtheïãp . 2 a÷vaveùñanarajjvàm . ÷abdamàø . 2 gale amarañãkàyàü bharataþ kaõñhãravaþ .

#<kaõñhãrava># puüstrã kaõñhyàü ravã yasya . 1 siühe2 mattagaje %<kaõñhãravamahàgraheõa>% da÷akumàø . 3 kapote ca ràjaniø striyàü ïãù . vàsakavçkùe strã gauø ïãù . ràjani0

#<kaõñhekàla># puø kaõñe kàlaþ kaõñhe kàlo'syavà saptamyà aluk . mahàdeve . hemacaø .

#<kaõñhya># triø kaõñhe bhavàdi %<÷arãràvayavàd yat>% pàø ÷rata . 1 galabhave %<kãrtitaü tàlujànàntu kaõñhyànàü karmacocyate>% su÷ruø . bhavasya %<kaõñhyaü rudrasyàntaþpàr÷vyam>% yajuø 3, 9, kaõñhyaü galabhavaü màüsam vedadãø . 2 akuhavisarjanãyavarõeùu ca . %<akuhavisarja nãyànàü kaõñha>% ityuktavarõànàü tathàtvam . %<ardhamàtrà tu kaõñhyà syàdekàraikàrayorbhavet>% ÷ikùà %<kaõñhyamàhurasaüyutam>% ÷ikùà kaõñhàya kaõñhasvaràya hitaü yat . 3 kaõñhasvarahitakàrake %<sarvadoùaharà laghvã kaõñhyà målakapatrikà>% su÷ruø . %<yavakolakålatthànàü yåùaþ kaõñhyo'nilàpahaþ>% su÷ruø . asya ca yadantadvyacakatayà àdyudàttasvaraþ .

#<kaõóana># naø kaói--lyuñ . musalàdinà taõóulàdernistuùatà sampàdane 1 vyàpàre (kàüóàna) %<na hi vrãhyàdilavanakaõóanapeùaõàdau ca savij¤ànànàm>% chàø uø bhàø . kaõóyate karmaõi lyuñ . taõóalàdeþ kaõóanasàdhye (kuóo) iti khyàte 3 dravyabhede . %<kriyàü kuryàt bhiùak pa÷càcchàlitaõóulakaõóanaiþ>% su÷ruø . %<atha patitàü taõóala kaõóana pradigdhagàtrãm>% su÷ruø .

#<kaõóanã># strã kaõóyate'nena kaói--karaõe lyuñ . 1 måsale 2 udåkhale ca %<kaõóanã codakumbha÷ca badhyate yàstu vàhayan>% manuþ

#<kaõóarà># strã kaói--aran . 1 mahàsnàyau mahànàóyàü hemacaø tàsàü vivçtiþ bhàvaprakàø yathà %<mahatyaþ snàyavaþ proktàþ kaõóaràstàstu ùoóa÷a . prasàraõàku¤canayordaùñaü tàsàü prayojanam . catasrohastayostàsàü tàvatyaþ pàdayoþ smçtàþ . grãvàyàmapi tàvatyastàvatyaþ pçùñhasaïgatàþ>% . tatra pàdahasta gatànàü kaõóaràõàü nakhàþ prarohàþ grãvànibandhanànàmadhobhàgagatànàü praroho meóhraþ, pçùñhanibandhànàü praroho nitambamårdhoruvakùastanapiõóàþ . %<pàrùõipratyaïgulãnàü tu kaõóarà yà'nilàrdità>% %<talaü pratyaïgulãnàü tu kaõóarà bàhupçùñhataþ>% iti ca su÷rutaþ .

#<kaõóarãka># puø saptajàtismaramadhye viprabhede teùàü pårvajanmavçttàntasahità kathà harivaü÷e dar÷ità yathà %<magàlavasya caritaü kaõóarãkasya caivahi>% ityupakramya . %<vàgduùñaþ krodhano hiüsraþ pi÷unaþ kavireva ca . khasçmaþ pitçvartã ca nàmabhiþ karmabhistathà . kau÷ikasya sutàstàta ÷iùyà gargasyabhàrata! . pitaryuparate sarvevratavantastadà'bhavan . niyogàtte gurostasya gàü dogdhrãü samakàlayan . samànavatsàü kapilàü sarve nyàyàgatàü tadà . teùàü pathi kùudhàrtànàü bàlyànmohàcca bhàrata . krårà buddhiþ samabhavattàü gàü vai hiüsituü tadà . tàn kaviþ khasçma÷caivà vocatàü neti vai tadà . na cà÷akyanta tàbhyàü te tadà vàrayituü dvijàþ . pitçvartã tu yasteùàü nityaü ÷raddhànvito dvijaþ . sa sarvànabravãdbhràtén kopàddharme samàhitaþ . yadyava÷yaü prahantavyaü piténaddi÷ya sàdhvimàm . prakurvãmahi gàü samyak saürva eva samàhitàþ . evameùà'pi gaurdvarmaü pràpsyate nàtra saü÷ayaþ . piténamyarcya dharmeõa nàdharmo no bhaviùyati . tathetyuktvà tu te sarve prokùayitvà ca gàntataþ . pitçbhyaþ kalpayitvainàmupàyu¤janta bhàrata! . upayujya ca gàü sarve gurostasya nyavedayan . ÷àrdålena hatà dhenurvatso'yaü pratigçhyatàm . àrjavàt sa tu vatsaü taü pratijagràha vai dvijaþ . mithyopacarya te tantu gurumanyàyato dvijàþ . kàlena samayujyanta sarva evàyuùaþ kùaye . te vai kråratayà hisrà anàryatvàtgurau tathà . ugrà hiüsàvihàrà÷ca saptàjàyanta sodaràþ . lubdhakasyàtmajàstàta . balavanto manãùiõaþ . piténabhyarcya dharmeõa prokùayitvà ca gàntadà . smçtipratyavamarùa÷ca teùàü jàtyantare'bhavat . jàtà vyàdhà da÷àrõeùu sapta dharmavicakùaõàþ . svadharmaniratàþ sarve lobhànçtavibarjitàþ . tàvanmàtraü prakurvanti yàvatà pràõadhàraõam . ÷eùaü dhyànaparàþ kàlamanudhyàyanti karma tat . nàmadheyàni càpyeùàmimànyàsan vi÷àmpate! . nirvairo nirvçtiþ kùànto nirmanyuþ kçtireva ca . vaighaso màtçvartã ca vyàdhàþ paramadhàrmikàþ . tairevamuùitaistàta hiüsàdharmaparaiþ sadà . màtà ca påjità vçddhà pità ca paritoùitaþ . yadà màtà pità caiva saüyuktau kàladharmaõà . tadà dhanåüùi te tyaktvà vane pràõànavàsçjan . ÷ubhena varmaõà tena jàtà jàtismarà mçgàþ . tràsànutpàdya saüvignà ramye kàla¤jare girau . unmukho nityavitrastaþ stabdhakarõo vilocanaþ . paõóito ghasmaro nàdã nàmataste 'bhavanmçgàþ . tamevàrthamanudhyànto jàtismaraõasambhavam . àsan vanecarà dàntà nirdvandvà niùparigrahàþ . te sarve ÷ubhakarmàõaþ sadharmàõo vanecaràþ . yogadharmamanudhyànto viharanti sma tatra ha . maruü sàdhya jahuþ pràõàn laghvàhàràstapasvinaþ . teùàü maruü sàdhayatàü padasthànàni bhàrata! . tathaivàdyàpi dç÷yante girau kàla¤jare nçpa! . karmaõà tena te tàta! ÷ubhenà÷ubhavarjitàþ . ÷ubhàcchubhataràü yoniü cakravàkatvamàgatàþ . ÷ubhe de÷e ÷aradvãpe saptàsan vai jalaukasaþ . tyaktvà sahacarãdharmaü munayo dharmacàriõaþ . sumanàþ ÷ucivàk ÷uddhaþ pà¤caka÷chidradar÷anaþ . sunetra÷ca svatantra÷ca ÷akunà nàmataþ smçtàþ . pa¤camaþ pà¤cikastatra saptajàtiùvajàyata . ùaùñhastu kaõóarãko'bhådbrahmadattastu sa pramaþ . teùàntu tapasà tena saptajàtikçtena vai . yogasya càbhinirvçtyà pratibhànàcca ÷obhanàt . pårbajàtiùu yadhma ÷rutaü gurukuleùuvai . tathaivàvasthità buddhiþ saüsàreùvapi rtatàm . te brahmacàriõaþ sarvevihaïgàþ brahmavàdinaþ . gogadharmamanudhyànto viharanti sma tatra ha . te yogadharmaniratàþ sapta mànasacàriõaþ . padmagarbho'ravindàkùaþ kùãragarbhaþ sulocanaþ . uruvinduþ suvindu÷ca hemagarbhastu saptamaþ . vàyvambubhakùàþ satataü ÷arãràõyupa÷oùayan . tatra te ÷akunà ràjaü÷catvàro yogadharmiõaþ . yogabhraùñàstraya÷caiva dehanyàsakçto'bhavan . kàmpilye nagare te tu brahmadattapurogamàþ . jàtàþ sapta mahàtmànaþ sarve vigatakalamaùàþ j¤ànadhyànatapaþpåtà vedavadàïgapàragàþ . smçtimanto'tra catvàrastrayastu parimohitàþ . svatantrastvaõuhàjjaj¤e brahmadatto mahàya÷àþ . yathà hyàsãt pakùibhàve saïkalpaþ pårvacintitaþ . chidradar÷ã sunetra÷ca tathà bàbhravyavatsayoþ . jàtau ÷rotriyadàyàdau vedavedàïgapàragau . sasvàyau brahmadattasya pårvajàtisahoùitau . pà¤càlaþ pà¤cikastatra kaõóarãkastathà'paraþ . pà¤càlo bahvçca÷càsãdàcàryatvaü cakàra ha . dvivedaþ kaõóarãkastu cchandogo'dhvaryureva ca . sarvasattvarutaj¤astu ràjàsãdaõuhàtmajaþ . pà¤càlakaõóarãkàbhyàü tasya sakhyamabhåttadà . te gràmyadharmaniratàþ kàmasya va÷avartinaþ . pårvajàtikçtenàsan dharmakàmàrthakovidàþ>% prasaïgàgatamanyadupavarõya teùu caturõàü vakùyamàõa÷loka÷ràvaõàya bràhmaõaniyojanamuktvà muktimupavarõya ava÷iùñànàü muktidar÷anàyoktaü yathà . %<atha ràjà ÷iraþsnàto labdhà nàràyaõàdvaram . pravive÷a puraü proto rathamàruhya kà¤canam . tasya ra÷mãn pratyagçhõàt kaõóarãko dvijarùabhaþ . càmaravyajana¤càpi bàbhravyaþ samavàkùipat . idamantaramityevaü tataþ sa bràhmaõastadà . ÷ràvayàmàsa ràjànaü ÷lokaü taü sacivau ca tau . [sapta vyàdhà da÷àrõeùu mçgàþ kàla¤jare girau . cakravàkàþ ÷aradvãpe haüsàþ sarasi mànase . te'bhijàtàþ kurukùetre bràhmaõà vedapàragàþ . prasthità dåramadhyànaü thåyaü tebhyo'vasãdatha] . tacchutvà mohamagamaddhrahmadatto naràdhipaþ . saciva÷càsya pà¤càlyaþ kaõóarãkastathaiva ca . srastara÷mipratodau tau patitavyajanàvubhau . dçùñvà babhåvurasvasthàþ paurà÷ca suhçdastathà . muhårtameva ràjà sa saha tàbhyàü rathe sthitaþ . pratilabhya tataþ saüj¤àü pratyàgacchadarindama! . tataste tat saraþ smçtvà yogantasupalabhya ca . bràhmaõaü vipulairarthairbhogai÷ca samayojayan . abhiùicya svaràjye tu viùvaksenamarindamam . jagàma brahmadatto'tha sadàro vanameva ha . kaõóarãko'pi dharmàtmà sàïkhyayogamanuttamam . pràpya yogagati siddho vi÷uddhaþ svena karmoõà>% harivaü 21, 22, 23, 24 aø .

#<kaõóikà># strã kaói--õvul . vedaikade÷e . sà ca adhyàyaprapàñhakàdyantargatabràhmaõavàkyasaügharåpà . chàndogàdau udàø .

#<kaõóu># strã kaói--mçgayvàdiø u . 1 gàtraùarùaõe, 2 tatkàrake roge ca (culakànã) . %<pàmetyuktà, pióakà kaõóumatyaþ>% bhàvapraø .

@<[Page 1632b]>@
#<kaõóura># puø kaõóuü ràti rà--ka . 1 kàravellalatàyàm (karelà) ràjaniø 2 ÷åka÷imbyàm (àlaku÷ã) 3 atyamlaparõyà¤ca strã ràjaniø .

#<kaõóå># gàtravigharùaõe gçhãtakarmakatvena akaø gharùaõamàtre pràõyaïgagharùaõamatropàdhiþ sakaø ubhaø señ svàrthe yak . kaõóåyati te akaõóåyãt akaõóåyiùña kaõóåyàm--babhåva--àsa cakàra cakre . kaõóåyanaü kaõóåyitaþ kaõóåþ kaõóåyà kaõóåyan kaõóåyamànaþ %<kaõóåyamànena kañaü kadàcit>% raghuþ %<mçgãmakaõóåyata kçùõasàraþ>% kumàraþ . %<na saühatàmyàü pàõibhyàm kaõóåyedàtyanaþ ÷iraþ>% manuþ %<÷çïge kçùõamçgasya vàmanayanaü kaõóåyamànàü mçgãm>% ÷akuø . kaõóvàdi÷ca dhàtuþ pràtipadika÷ca %<dhàtuprakaraõàddhàtuþ kasya càsa¤janàdapi . àha ghàyamimaü dãrghamanyaiturvibhàùitaþ>% ityukteþ . yakaþ kittvakaraõasàmarthyàt ghàtutvaü pràtipadikatve tatkaraõaü vyarthaü syàt pràtipadikasya guõàprasakteþ dãrghakaraõàcca pràtipadikatvam àrdhadhàtukayakàre dhàtoþ dãrghasambhavena dãrghapàñho vçthà syàt ata ubhayaråpatvam .

#<kaõóå># strã kaõóåya--kvip alopayalopau sampadàø kvip . 1 kaõóåyane gàtragharùaõe (culakàna) 2 tatsàdhanaroge (culkunã) %<kapolakaõóåü karibhirvinetum>% kumàø . %<sakaõóåþ pióakà ÷yàvà bahusvàvà vicarcikà>% màvapraø .

#<kaõóåkarã># strã kaõóåükaroti kç--ña . ÷åka÷imbyàü (àlaku÷ã) ÷abdara0

#<kaõóåghna># puø kaõóåü hanti hana--ñhak . 1 àragvadhe (sondàla) 2 gaurasarùape ca ràjaniø .

#<kaõóåti># strã kaõóåya--bhàve ktin alopalopau . kaõóåyane (culakàna) halàø . %<subhaga! tvatkathàramme karõekaõóåti làlasà>% sàø daø %<kaõóåtivanmanasijaü viùaheta dhãraþ>% bhàgaø 7, 9, 45 .

#<kaõóåmakà># strã %<kaõóåmakàbhirdaùñe pãtàïga÷chardyatãsàrajvaràdibhirabhihanyate>% su÷rutokte kãñabhede . kãña÷abde vivçtiþ

#<kaõóåyana># naø kaõóåya--bhàve lyuñ . gàtragharùaõabhede (culakàna) %<kaõóåyanairdaü÷anivàraõai÷ca>% raghuþ . %<tadbhàvabhàvite citte vallabhasya kathàdiùu . modvàyitamiti pràhuþkarõakaõóåyanàdikam>% . %<ne÷aþ kaõóåyane'ïgànàmàsasanotthanaceùñane>% bhàgaø 3, 31, 27 . dãkùitasya tatsàdhana dravyam %<kçùõaviùàõàü trivali pa¤cavaliü vottànàüda÷àyàmàbadhnãte tayà kaõóåyanam>% kàtyàø 7, 3, 29, 30 uktam . %<yadà kaõóårutpadyate dãkùitena tayà kaõóåyana kàryam>% karkaþ . yajamànapatnyàstu kaõóåyane . %<pçthumukhoyaj¤iyavçkùa÷aïkuþ kaõóåyane>% kàtyàø 7, 5, 8 . %<vipulàgro yaj¤iyavçkùasyodumbarapalàdeþ ÷aïkuþ patnyàþ kaõóåyanakarmaõi bhavati sa ca pràde÷amàtraþ>% karkaþ . karaõe lyuñ . 2 kaõóåyanasàdhane striyàü ïãp . kaõóåyanyabhiùekeõa pralimpate %<praparvatasyeti>% kàtyàø 15, 6, 8 . kaõóåyanã kçõaviùàõà karkaþ .

#<kaõóåyà># strã kaõóåya--a--stràtvàt ñàp . kaõóåyane .

#<kaõóårà># strã kaõóåü ràti rà--ka . (àlaku÷ã) kapikacchvàm amaraþ .

#<kaõóåla># puø kaõóå + astyarthelac . 1 kaõóåkàrake÷åraõe . ràjaniø 2 kaõóåyukte triø .

#<kaõóola># puø kaói--olac . 1 nalàdinirmite dhànyàdisthàpana pàtre (óola) amaraþ . 2 uùñrepuüstrãø uõàø striyàü ïãù . khàrthe kan tatràrthe . kaõóãlakasya pàdàvivapàdàvasya hastyàø nàntyalopaþ . kaõóolakapàdaþ uùñrapàt .

#<kaõóolavãõà># strã kaõóola iva vãõà . (keüdaóà) caõóàlavãõàyàm amaraþ . kvacit kañolavãõeti pàñhaþ .

#<kaõóolã># strã kaõóolastadàkàro'styasyàþ ac gauø ïãù . caõóàlavãõàyàü (keüdaóà) ÷abdacaø .

#<kaõóvogha># puø kaõóånàmogho yasmàt . 1 ÷ukakãñe ÷abdacaø (÷uoyàpokà) tatspar÷ehi dehe kaõóåsaüghasya jàyamànatvàttasya tathàtvam .

#<kaõva># triø kaõa--kvan . 1 meghàvini nighaø . 2 stotari triø %<pradakùiõo divyaþ kaõvahotàraþ>% çø 5, 41, 4 . %<kaõvàþstotàraþ hotàraþ>% bhàø . %<àtårùa¤ca kaõvamantaü nadyàvidyà>% çø 8, 2, 12, %<kaõvamantam kaõatiþ ÷abdakarmà kaõvàþ stotàraþ kaõvagotrà và tairyuktam>% bhàø . yede masya na vaþ . loke kaõvavat ityeva . kaõyate apodyate kvan . 3 pàpe naø %<kaõvacikorùàyàm>% vàrtiø . paurave 3 nçpabhede puø . %<çteyorantinàvo'måttrayastasyàtmajà nçpàþ . sumatirdhruvo'pratirathaþ kaõvo'pratirathàtmajaþ . tasya medhàtithistasmàt praskaõvàdyà dvijàtayaþ>% bhàgaø 9, 20, 2, 3 . kà÷yapagotrotapanne 5 munibhede sa ca gotrapravartakaþ . %<kaõvànàmàïirasàjamãóhikàõveti>% à÷vaø ÷rauø 12, 101, %<yàmasya kaõvo'aduhat prapãõàü sahadhàràü payasà mahã gàm>% bajuø 17, 74, etadadhãta÷àkhàyàþ kàõva÷àkhàtvena prasiddhiþ . %<yajurbhirakarocchàkhà da÷apa¤ca÷atairvibhuþ . jagçhu rvàjasaünyastàþ kàõvamàdhyandinàdayaþ>% bhàgaø 12, 6, 67 . tadapatyasya kàõvasya ÷uklayajurvedàdhyetçtvamuktam bahuùu aõo luk . %<pibato a÷vinà madhu kaõvànàü savane sutam>% çø 8, 8, 3 aya¤ca muniþ kà÷yapagotraþ %<maharùiü kà÷yapaü draùñumatha kaõvaü tapodhanam>% bhàø àø 67 . tasya cà÷rasaþ . %<màlinãmabhito ràjannadãü puõyajalàü tathà>% tatrokteþ kaõvasutà÷abde vakùyamàõàt bhàø vàkyàcca himavat prasthe màlinãnadãtãre'sti . tasyà÷ramayàtràdau puõyavi÷eùo yathà . %<kaõvà÷ramaü tato gacchet ÷rãjuùñaü lokapåjitam . dharmàraõyaü hi tat puõyamàdya¤ca bharatarùabha! . yatra praviùñamàtrovai sarvapàpaiþ pramucyate . arcayitvà pitén devàn niyatoniyatà÷anaþ . sarvakàmasamçddhasya yaj¤asya phalama÷nute>% bhàø vaø 82 aø . 6 stutye triø %<sa idagniþ kaõvatamaþ kaõvasakhàryaþ>% çø 10, 115, 5, %<kaõvatamaþ stutyatamaþ>% bhà0

#<kaõvarathantara># naø kaõvena gãtaü rathantaram . sàmagànabhede . vai÷yastome %<kaõvarathantaraü pçùñhaü bhavati>% ÷rutiþ tacca sàma %<punànaþ soma>% ityàdiùu gãtam uttaràrciø 4 pra kaø 30 dç÷yam .

#<kaõvasutà># strã kaõvasya çùeþ pràtapàlità sutà . ÷akantulàyàm sà ca vi÷vàmitràt menakàyàmutpannà jàtamàtrà ca tayà parityaktà ÷akuntairakùità kaõvena pratipàlità duùmantena gàndharvavidhinà vyåóhà . kaõvaduhitràdayopyatra . tajjanmakathà bhàø àø 71 aø %<tapyamànaþ kila purà vi÷vàmitro mahàtapàþ . bhç÷aü vai tàpayàmàsa ÷akraü suragaõe÷varam . tapasà doptavãryo 'yaü sthànànmàü cyàvayediti . bhãtaþ purandarastasmànme nakàmidamabravãt . guõairapsarasàü divyairmonake! tvaü vi÷i ùyase, ÷reyo me kuru kalyàõi! yattvàü vakùyàmi tacchåõu asàvàdityasaïkà÷o vi÷vàmitro mahàtapàþ . tapyamànastapo ghoraü mama kampayate mamaþ . menake! tava bhàro'yaü vi÷vàmitraþ sumadhyame! . saü÷itàtmà sudurdharùa ugre vapasi vartate . sa màü na cyàvayet sthànàttaü vai gatvà pralobhaya . cara tasya tapovidhnaü kuru me piyamuttamam . råpayauvanamàdhurcaceùñitasmivabhàùitaiþ . lobhayitvà varàrãhe! tapasastaü nivartaya>% tatsahàyatayà vàyupreùaõamuktva %<kaõva uvàca . evamuktastayà ÷akraþ sandide÷a sadàgatim pràtiùñhata tadà kàle menakà vràyunà saha . athàpa÷ya dvaràrohà tapasà dagdhakilviùam . vi÷vàmitraü tapyamànaü menakà bhãrurà÷rame . abhivàdya tataþ sà taü pràkrãóadçùisannidhau . apovàha ca vàso'syà màrutaþ ÷a÷isannibham . sà'gacchattvarità bhåmiü vàsastadabhilipsatã . smayamàneva savrãóaü marutà varavarõinã . pa÷yatastasya tatrarùerapyagnisamatejasaþ . vi÷vàmitrastatastàntu viùamasthàmaninditàm . mçddhãü vàsasi saübhràntàü menakàü munisattamaþ . anirde÷yavayoråpàmapa÷yadvivçtàü tadà . tasyà råpaguõaü dçùñvà sa tu viprarùabhastadà . cakàra bhàvasaüsargàü tayà kàmava÷aïgataþ . nyamantrayata càpyenàü sà càpyaicchadanindità . tau tatra suciraü kàlamubhau vyàharatàü tadà . ramamàõau yathàkàmaü yathaikadivasaü tathà . janayàmàsa sa munirmenakàyàü ÷akuntalàm . prasthe himavato ramye màlinãmabhito nadãm . jàtamutsçjya taü garbhaü menakà màlinãmanu . kçtakàryà tatastårõamagacchacchakrasaüsadam . taü vane vijane garbhaü siühavyàghrasamàkule . dçùñvà ÷ayànaü ÷akunàþ samantàt paryavàrayan . nemàü hiüsyurvane bàlàü kravyàdà màüsagçddhinaþ . paryarakùanta tàü tatra ÷akunta menakàtmajàm . upaspraùñuü gata÷càhamapa÷yaü ÷ayitàmimàm . nirjane vipine ramye ÷akuntaiþ parivàritàm . ànayitvà tata÷cainàü duhitçtve nyave÷ayam . ÷arãrakçt pràõadàtà yasya cànnàni bhu¤jate . krameõaite trayo'pyuktàþ pitaro dharma÷àsane . nirjane tu vane yasmàt ÷akuntai parivàrità . ÷akuntaleti nàmàsyàþ kçta¤càpi tato mayà . evaü duhitaraü viddhi mama vipra! ÷akuntalàm . ÷akuntalà ca pitaraü matyate màmanindità>% . tasyà÷ca duùmantena gàndharvabidhinà pariõayakayà tatraivoktà .

#<kaõvàya># nàmadhàtuþ kaõva + tatkaraõe kyaï àtmaø akaø señ . kaõvaü karoti kaõvàyate akaõvàyiùña kaõvayàmbabhåva àsa cakre . kaõvàyitaþ kaõvàyà .

#<kata># puø kaü jalaü ÷uddhaü tanoti tana--óa . 1 katakavçkùe 2 çùibhede ca . katasya gotràpatyam gargàø ya¤ . kàtya tadgotràpatye bahutve tu tasya luk katàþ katagotràpatyeùu baø vaø . ya¤antatvàt yåniphak . kàtyàyanaþ tadgotrayuvàpatye . tasya chàtràþ chaõ phakoluk . kàtãyàþ tadãyacchàtreùu bahuø vaø . katarùe÷ca vi÷vàmitràdutpattiþ vi÷vàmitraputrakathane harivaüø 27 aø . %<deva÷ravàþ kata÷caiva yasmàt kàtyàyanàþ smçtàþ . ÷àlàbatyàü, hiraõyàkùo reõorjaj¤e'tha reõumàn . sàñàtargàlava÷cava mudgala÷ceti vi÷rutàþ . madhucchando'jaya÷caivadevala÷ca tathà'ùñakaþ . kacchapohàrita÷caiva vi÷vàmitrasya te sutàþ teùàü khyàtàni gotràõi kau÷ikànàü mahàtmanàm>%

#<kataka># puø taka--hàse bàø gha kasya jalasya tako hàsaþ prakà÷o yasmàt 5 baø . (nirmàllã) vçkùabhede ràjaniø . tasya hi phalasamparkàt jalaprasàdaþ %<phalaü katakavçkùasya yadyapyambuprasàdakam . na nàmagrahaõàdeva tasya vàri prasãdati>% manuþ . %<katakamya phalaü netryaü jalanirmalatàkaram . vàta÷leùmaharaü ÷ãtaü madhuraü tuvaraü guru>% bhàvapraø tadguõàdyuktam . tasya phalam aõ tasya luk tatphale naø . %<jalaprasàdi katakaü tatphalaü katakaü smçtam>% bhàvapraø ukteþ vçkùaparatve'pi naø aya¤ca su÷rute kàkolyàdirityupakramya katakagiloóyetyàdinà madhuravarge uktaþ .

#<kataphala># puø kaü tanoti prasannam tana--óa tàdç÷aü phalamasya . katakavçkùe ràjani0

#<katama># triø kima + óatam . bahånàü madhye jàtyàdibhirnirdhàraõàrthapra÷naviùaye ekasmin padàrthe %<katamà katarmak, katamat katamat sàma, katamaþ katama udgãthaþ>% chàø uø . óatarà katara dvayormadhye jàtyàdibhirnirdhàraõàrthapra÷naviùaye triø %<thadyenamujjhasi tadà katarovaraste>% naiùaø athaitayoþ pathà katareõa calitànàmapi kùådràõyasakçdàvartãni bhåtàni chàø uø . óararaóatamàntatvàdanayoþ sarvanàmakàryaü katamasmai katarasmai klãve svamoradó katamat katarat %<kataranno garãyo yadvà jayema yadi và nojayeyuþ>% gãtà . %<katamaddvaira thaü yuddhaü yatràjaiùãrdhana¤jayam>% %<tathaiva katamadyuddhaü yasmin kçùõàjità purà>% bhàø viø 50 aø . %<katarakatamau karmadhàraye>% pàø ukteþ karmaø prakçtisvaraþ dhàraye .

#<katamàla># puø tama gha¤ hrasvaþ kasya jalasya tamàya ÷oùaõàyàlati paryàpnoti a--la--ac . vahnau ÷abdamàlà tasya jala÷oùaõahetutvàttathàtvam kacamàlaþ khacamàlaþ ityapi pàñhàntare tatràrthe puø .

#<kati># triø baø vaø kiü parimàõameùàü kim + óati . saükhyà parimàõavi÷eùaviùayapra÷naviùaye padàrthe . %<kati devàþtrã ca da÷a ca>% chàø uø . asya saükhyàvatkàryabhàgitvàt striyàüna ïãp . påraõe óañ thukca . katitha kiyatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp . dhàc . katidhà kiyatprakàre avyaø %<katyasya viùñhàþ katyakùaràõi kati hãmàsaþ katidhà saginna>% yajuø 23, 57 . vãpsàrthe kàrakavçttestataþ ÷asa . kati÷ama kiyadvàràdau avyaø kati÷o dadàti-

@<[Page 1635a]>@
#<katipaya># triø triø kati + ayac puk ca . kati÷abdàrthe 2 parimite ca . %<varõaiþ katipayaireva grathitasya svarairiva>% màghaþ %<katipayaiþ parimiteþ>% malliø . %<saüpatsyante katipayadinasthàyihaüsà da÷àrõàþ>% meghaø %<poñàyuvatistokakatipayetyàdiø pàø såtrasya pràyikatvànna uttaranipàtaþ>% malliø . anyatra tu bràhmaõa katipaya ityàdi . asya jasi và ÷ã katipaye katipayà và %<pariùkurvantyarthàn sahçdaya dhurãõàþ katipaye>% rasagaïgàø . %<evaivaü samçddhàþ syuþ katipaye vàparà>% ÷ataø bràø 5, 1, 3, 10 . adravyavàcitve asmàt và karaõe pa¤camã . katipayena muktaþ katipayànsumukto và samàse tatra pa¤camyà aluk . dravyaparatve tu katipayena viùeõa mukta ityeva %<ùañkatikatipayacaturàmiti>% pàø nirde÷àt tasyà'saü khyàvàcakatve'pi påraõa óañ thuk ca . katipayatha katipayapåraõàrthetriø striyàü ïãp .

#<kattçõa># kutsitaü tçõaü pràø saø koþ kadàde÷aþ . 1 pç÷nau (càkuliyà) mediniþ . 2 kumbhikàyàü (pàna--) ratnamàlà 3 sugandhitçõe amaraþ . asya guõàdi bhàvapraø uktam %<kattçõaü rauhiùaü devajagdhaü saugandhikaü tathà . bhåtikaü vyàmapaura¤ca ÷yàmakaü dhåmagandhikam . rauhiùaü tuvaraü tiktaü kañhupàkaü vyapohati . hçtkaõñhavyàdhipittàsra÷ålakàsakaphajvaràn>% (saugaüdhiyà hindibhàùà) .

#<kattoya># naø kutsitaü toyam ãùadvà toyaü yatra . madye trikà0

#<kattri># triø baø vaø kutsitàstrayaþ pràø saø koþ kad . kutsiteùu triùu . tato jàtàdau óhaka¤ kàttreyaka tajjàtàdau triø .

#<kattryàdi># puø pàõinyukte jàtàdyarthe óhaka¤pratyayanimitte ÷abda samåhe sa ca gaõaþ kattri umbhi puùkara puùkala modana kumbhã kuõóina nagarã màhiùmatã varmatã ukhyà gràma . (kuóayàyà yalopa÷ca) gaõasåtras .

#<kattha># ÷làghàyàm (àtmaguõàviùkaraõe) gçhãtakarmakatvàt akaø bhvàø àø señ . katthate akatthiùña cakatthe . katthamànaþ katthanam katthà katthitam . %<garjitena vçthà kiü te katyitena ca mànuùa! . kçtvaitat karmaõà sarvaü katthethà mà ciraü kçthàþ>% bhàø àø 1, 153 aø . %<parokùamiva me ràjan! katthase ÷atrukarùaõa!>% bhàø vaø 72 aø %<kçtvà katthiùyate na kaþ>% bhaññiþ %<janasya goptàsmi vikatthamànaþ>% bhàgaø 5, 12, 7 . àrùaprayoge padavyatyayàt yaraø . %<tathà'bhigamya vitta ni ko vikatthedvicakùaõaþ>% àø viø 50 aø . praõàpe'pi sakaø . katthanta . ugraparuùaü nirataü ÷ma÷àne bhàgaø 8, 7, 27 . %<katthante pralapanti>% ÷rãdharaþ . viyekena kathane . %<kovikatthitumarhati>% àø paø 2533 . kartari yuc katthanaþ .

#<katpaya># naø kaü sukhamivàcarati ka + kvip ÷atç kat sukhakaraü payo'sya vede gniø óa samàø . sukhakarajale . %<tvaü ciditthà katpayaü ÷ayànam>% çø 5, 32, 6 . %<katpayaü sukhakaraü payo yasya tam>% bhàø . nirukte 6, 3 imànçcamadhikçtyoktam %<sukhapayasaü sukhamasya payaþ>% iti loke tu katpathas itye 8 .

#<katra># ÷aithilye adaø curàø ubhaø akaø señ . katrayati te acakatrat ta . %<tadbalàdantyadorgha÷ca puk cetyaïkàpayatyapi>% ityukteþvà dãrghaþ puk ca . katràpayati te ityapi . katràm babhåva àsa kacàra cakre . evaü katthàpayàm babhåvetyàdi .

#<katsavara># naø kad--vaikalye sa katsaþ vihvalatà vriyate vçap . skandhe ÷abdacaø .

#<katha># bàkyaracanàyàü adaø curàø ubhaø sakaø señ . kathayati te acãkathat ta acakathat ta . kathayàm abhåva àsa cakàra cakre . kathitaþ kathayitvà kathayitum--kathanam . kathà %<taü janàþ kathayantãha yàvat bhavati gauriyam>% bhàø anuø 3168 %<hanta te kathayiùye'mumitihàsaüpuràtanam>% bhàø 4, 45, 9 . %<kathàcchalena bàlànàü nãtistadiha kathyate>% hitoø %<yo manuþ kathyate'ùñamaþ>% devãø %<pratyekaü kathitàhyetàþ saükùepeõa dvisaptatiþ>% manuþ .
     anu + anuvàde kathitasyakathane anvàde÷e anukathayati anuvadati pràdyupasarge prakarùàdinà kathane asya bruvarthatayà dvikarmakatvam tatra gauõe karmaõi lakàraþ .

#<kathaka># triø katha--õvul . 1 vàcake 2 tattvanirõayàrthaü vàdaråpakathàkartari ca kathakasya kathàyàü niyamavi÷eùaþ khaõóane dar÷itaþ yathà .
     atha kathàyàü vàdinoniyamametàdç÷aü manyante pramàõàdayaþ sarvatantrasiddhàntatayà siddhàþ padàrthàþ santãti kathakàbhyàmabhyupeyam iti . tadapare na kùamante . tathàhi pramàùõàdãnàü sattvaü yadabhyupeyaü kathakena, tat kasya hetoþ,? ki tadanabhyupagacchaddhàü vàdiprativàdibhyàü tadabhyupagamasàhityaniyatasya tasya pravartayituma÷akyatvàt 1, uta kathakàbhyàü pravartanãyavàgvyavahàraü prati hetubhàvàt 2, utalokasiddhatvàt 3 atha và tadanabhyupagamasya tattvanirõayavijayàtiprasa¤jakatvàt 4 . na ttàvadàdyaþ vadanabhyupagacchato'pi càrvàkamàyamikàdervàgvyavahàràõàü savistaràõàü pratãyamànatvàt tasyaiva và aniùpattau bhavatastanniràsaprayàsànupapatteþ . soyamapårvaþ pramàõàdisattvàbhyupagamàtmà vàkstambhanamantro bhavatàbhyåhito nånaü yasya prabhàvàdbhagavatà suraguruõà lokàyatasåtràõi na praõãtàni, tathàgatena và madhyamàgamà nopadiùñàþ, bhagavatpàdena và bàdaràyaõãyeùu såtreùu bhàùyaü nàbhàùi . pramàõàdyanabhyupagame'pi pravartantàü tanmate vàcoptaïgyaþ tàstu sàdhanabàdhanakùamà na bhavanti tàvateti bråmaiti cenna pramàõàdyanabhyupagamapravartitatvaü tadãyasàdhanabàdhanàkùamatàyàü na niyàmakaü kintu sadvacanàbhàsalakùaõayogitvamityava÷yàbhyupeyaü bhavatà yenàbhyupagamyàpi pramàõàdãni pravartitàþ matàntarànusàribhirvyavahàrà abhyupagatapramàõàdisattvairmatàntaravyavahàrànusàribhiraparaüstathàbhåtàiti kathyante . yadi tvasmadvacasi sadvacanàbhàsalakùaõaü na bhavàn dar÷ayitumãùñe tadà anabhyupagamya pramàõàdi bhavatà pravartito'yaü vyavahàraiti ÷atakçtvastvayocyamàne'pi nàsmàkamàdaraþ anyathàbhyupagamya pramàõàdãni bhavatà pravartito'yaü vyavahàraityetàvatà bhavadãyo vyavahàràbhàsa ityasmàbhirapi vaktuü ÷akyataeva . nanu yadi pramàõàdãni na santi vyavahàraeva dharmã kathaü siddhyet dåùaõàdivyavasthà và kathaü syàt sarvavidhiniùedhànàü pramàõàdhãnatvàt . maivam . na bråmovayaü na santi pramàõàdãnãti svãkçtya kathàrabhyeti kinnàma santi na santi và pramàõàdãnãtyasyàü cintàyàmudàsãnau . yathà svãkçtya tàni bhavatà vyavahriyate tathà vyavahàribhireva kathà pravartyatàmiti . anyathà na santi pramàõàdãnãti matasasmàkamàropya yadidambhavatà dåùaõamuktaü tadapi na vaktuü ÷akyaü kãdç÷ãü maryàdàmàlambya pravartitàyàü kathàyàü dåùaõamuktaü kiü pramàõàdãnàü sattvamabhyupagamyobhàbhyàü pravartitàyàü kathàyàü utàsattvamabhyuvetyu athaikena sattvamapareõa càsattvamaïgãkçtya . na tàvadàdyaþ abhyupagatapramàõàdisattvaü prati tàdçkparyanuyogànavakà÷àt dvitãye tu svato'pyàpatteþ na tçtãyaþ tathaiva kathàntarasya prasaktaþ ubhayàbhyapagamànurodhitvàcca kathàniyamasya . anyathà svàbhipràyamàlambya tenàpi tadvacasi yàtka¤cidvàgàtmani dåùaõe'bhihite kasya jayo vyavatiùñatàm pramàõàdyabhyupagantureva yàvanniyamabharayantraõà mahatã syàt . tasmàt pramàõàdisattvàsattvàbhyupagamaudàsãnyena vyavahàraniyame samayaü baddhvà kathàyàü pravartitàyàü bhavatedaü dåùaõamuktaü yuktameva tathà sati syàt . yo'yaü bhavàn svàbhipràya mapi nàvadhàrayituü ÷akto'tidåratastasmin paràbhisandhà nàvadhàraõapratyà÷à . atha vàdãkçtya durvaitaõóikaü tasmin bodho'bhidhãyataityeva neùyate ÷iùyàdayastu tasya kathànadhikàraü j¤àpyante ataeva bhàùyakàraþ %<sa payojanamanuyukto yadi pratipadyata>% ityàha smanatu pratipadyasaiti . maivam ÷iùyàdãn pratyapi càrvàkàderdoùo'yamityevàbhidhàtavyam . katha¤ca tathàsyàt tasya kathàprave÷àprave÷ayostadbàdhàkùamatvàtkathàyàmeva hi nigrahaþ . nàpi dvitãyaþ tathàhi syàdapyevaü yadi kathakapravartanãyavàgvyavahàraü prati pramàõàdãrnà hetutà tatsattvànabhyupagame nivarteta nacaivaü sambhavati tathàsati tatsattvànabhyupagantéõàü vàgvyavahàrasvaråpameva na niùpadyeta hetvanupapatteþ . ukta÷càyamartho yanmàdhyamikàdivàgvyavahàràõàü svaråpàpalàpo na ÷akyata iti . atha manyase kathakavàgvyavahàraü prati hetutvàt pramàõàdãnà sattvaü sattvàccàbhyupagamaþ yatsattadabhyupagamyataitisthiteriti . maivam kayàpi niyamasthityà pravçttàyàü kathàyàü kathakavàgvyavahàraü prati hetutvàt pràmàõàdãnàü sattvaü sattvàccàbhyupagama bhavatà prasàdhyaþ kathanàtpårvaü tattattvàvadhàraõaü và paraparàjayaü và abhilaùadbhyàü kathakàmyàü yàvatà vinà tadabhilaùitaü na paryavasyati tàvadanuroddhavyam tacca vyavahàraniyamasyànubandhàdeva dvàbhyàmapi tàbhyàü sambhàvyataiti . vyavahàraniyamasamayameva badhnãtaþ saca pramàõena tarkeõa ca vyavahartavyovàdinà prativàdinàpi kathàïgatattvaj¤ànaviparyayaliïgapratij¤àhànyàdyanyatamaü nigrahasthànaü tasya dar÷anãyam tadvyutpàdane prathamasya bhaïgovyavahartavyo'nyathà dvitãyasyaiva tàdç÷etarau ca jetçtayà vyavahartavyau, pràmàõikaþ pakùastàttvikatayà vyavahartavyaitàdiråpaþ . ata eva vàgvyavahàraniyamabandhe'pi heturvaktavyaþ tathà ca so'pi hetuþ kathàyàü pravçttàyàmabhidhàtuü yukta iti pramàõasattvàbhyupagamahetvabhidhànavat pratyavasthànamanavakà÷aü dvàbhyàmapi vàdibhyàü vicàrapravçttyàbhilaùyamàõatattvavyavasthàjayasålatvena vyavahàranimamasya svecchayaiva parigçhãtatvàt . nacaivaü pramàõànupaj¤asvecchàmàtragçhãtamålatvànmålàpari÷uddhisambhavena sarvavicàravicàryatatphalaviplavàpattiþ syàt . àvidyavidyabhànànàdipàramparyàyàtasya lokavyutpattigçhãtasaüvàdasya ca tasyànyathàbhàvàsambhàvyatàlakùaõasvataþsiddha÷uóatvàt . na va pramààdãnàü sattàpãtthameva tàbhyàmaïgãkartumucità tàdç÷avyavahàraniyamamàtreõaiva kathàpravçttyupapatteþ pramàõàdisattàmabhyupetyàpi tathà vyavahàraniyamavyatirake kathàpravçttiü vinà tartvànarõayasya jayasya và'bhilaùitasya kathakayoraparyavasànàn . nàpi tçtãyaþ lokavyavahàro hi pramàõavyavahàro và syàt pàmaràdisàghàraõavyavahàro bà . nàdyaþ . vicàrapravçttimantareõa tasya durniråpatvàt tadarthameva ca pårvaü niyamamya gaveùaõàt . nàpi dvitãyaþ ÷arãràtmatàdãnàmapi tathà sati bhavatà svãkartavyatà''pàtàt . pa÷càttadvicàrabàdhyatayà nàbhyupeyataiti cet tarhi pramàõàdayo'pi yadi vicàrabàdhyà bhaviùyanti tadà nàbhyupeyà eva anyathà tåpagantavyà iti lokavyavahàrasiddhatayà sattvamabhyupagamyataiti tàvanna bhavati . nàpi caturthaþ yàdç÷obhavatà pramàõàdãnyabhyupagamya vyavahàraniyamaþ kathàyàmàlambyate tasyaiva pramàõàdisattvàsattvànusaraõãdàsãnairasmàbhirapyavalambanàt . tasya yadi màü prati phalàtiprasa¤jakatvaü tadà tvàü pratyapi samànaþ prasaïgaþ .
     %<vàdyuktasàdhyaniyamacyuto'pi kathakairupàdhirudbhàvya>% anuø ciø . 3 kathopajãvini nàñakàcàrye kathàpràõe . ÷abdaratnàø .

#<kathaïkathika># triø kathaïkathamiti, praùñçtvenàstyasya katham katham  + bàø ñhan ñiloùaþ . kathaü kathamiti pra÷rakàrake . tasyabhàvaþ tal . kathaïkathikatà pçcchàyàü strã hemacaø .

#<kathaïkàram># avyaø katham + õamul . 1 kathaükçtvetyarthe %<kathaïkàramanàlambà kãrtirdyàmadhirohati>% màghaþ %<anyathaivaükathamitthaüsu siddhàprayoga÷cet>% pàø siddhàprayogaþ vyathatvàt prayogànarhaþ siø kauø ukteþ anarthakàt kç¤aþ õamul . 2 kathamityarthe ca .

#<katha¤cana># avyaø katham + cana mugvabodhaþ %<asàkalyetu ciccana>% ityamarãkteþ pàø tàdç÷apratyayàbhàvàt cana ÷abde--ac . katham canaasakalamiti padadvayamiti bhedaþ . cana÷abde vivçtiþ . 1 amakale 2 kathamityarthe ekàü÷enetyarthe ca . %<na vibhàgaþ katha¤cana>% smçtiþ . %<na vai janojàtu katha¤cana vrajet>% bhàgaø 1, 5, 20 . %<anatikramaõãyo hi vidhã ràjan katha¤cana>% bhàø strãø 8 aø . %<padàrthaþ padç÷ànveti vibhàge na katha¤cana>% harikàrikà .

#<katha¤cit># avyaø . kathama + cit bhuvvaboø pàø na cit pratyayaþ %<kintu cidavyaya>% asàkalye ciccanaityamarokteþ . %<kiüvçttaü ciduttaram>% pàø ukte÷ca padadvayamidam . 1 asàkalyànvite kathamityarthe 2 kaùñenetyarthe ca %<adhaþkatha¤ciddhçtabhåmibhàgaþ>% kumàø . %<katha¤cit phaõinàü gaõairadhaþ>% bhàghaþ . tataþ svàrthe vinayàø ñhak tàntatvàt ka . katha¤citkaþ . kaùñabhave triø .

#<kathantà># strã katham + bhàve tal . kiüprakàratàyàm .

#<katham># avyaø kim + prakàràrthe thamu kàde÷a÷ca . kasmin prakàreityarthe . %<sànubandhàþ kathaü na syuþ sampado'pi niràpadaþ>% raghuþ %<avàpyate và kathamanyathà dvayaü nathàvighaü prema pati÷catàdç÷aþ>% kumàø %<kathaü nu ÷akyo'nunayo maharùeþ>% raghuþ %<sà prakriyà yà kathamityapekùà>% mãmàø tatra %<kathamitãtikartavyàkàïkùà>% kàtyàø 1, 2, 18 såø bhàø karkaþ . prasaïgàt tatra kutra karmaõi kathamàkàïkùotthàpyetikartavyaråpàïgasyyapekùàsti kutra và nàsti tadetat kàtyàyanasåtrabhàùyayordar÷itamatra pradar÷yate . athedaüvicàryate dviprakàraü karma nityaü kàmyaü ca tatra nityaü prakçtyedaü vicàryate kiü sarvàïgopetaü kartavyam? uta yàvantyaïgàni kartuü ÷akroti tàvadbhiraïgairupetamiti? kiü tàvat pràptam? sarvàïgopetameva kartavyamiti kutaþ? bhàvanàü÷asya kathambhàvasya sarvairaïgaiþ paripåraõena sarvàïgopetasyaiva pradhànasya phalavattvàt anyathà aïgàmnànasya vaiyarthyàpatteþ tasmàt sarvàïgopetameva kartavyamityevaü pràptaàha . %<viguõe phalanirvçttiraïgapradhànabhedàt>% kàtyàø 1, 2, 18, såø nityakarmaõi agnihotradar÷apårõamàsàdike viguõe'pi aïgahone'pi kçte phalanirvçttiþ pratyavàyaparihàraråpasya phalasya niùpattirbhavatyeva aïgapradhànabhedàt yato'ïgàni ca pradhànàni ca bhinnàni nityeùu cetikartavyatà nàsti . kuta itikartavyatà nàsti? apårvàbhàvàt apårvaprayuktà hãti kartavyatà, sà ca tasminnasati na bhavitumarhati kathama apårvàbhàvaþ? phalàbhàvàt kàlàntarabhàviphalasiddhyarthaü hyapårvaü kalyyam taccàsati phale kalpayituü na ÷akyate tasmàt nityeùu yàgasyaiva bhàvyatvam na phalasya . tasmàt paurõamàsyàmamàvàsyàyàü vàgnimuddi÷ya puroóà÷astyaktavya ityetavadupadi÷yate tena dçùñàrthàni yànyaïgàni saünipatyopakàrakàõi yairvinà pradhànabhåtayàganiùpattirna bhavati, anyathànupapattyà, tàvadbhirupetaü pradhànaü kartavyam nàïgàni . aïgàmlàni tu kàmyaprayogàrtham . ato'gnikàlapuroóà÷amàtramàdaraõãyam anyadaïgajàtamadçùñàrthaü nàdaraõãyamiti . kathaü tarhãdç÷e nisphale puruùasyapravçttiþ? iti cet ucyate pratyavàyànutpattyarthà pravçttirna tu phalàrthà, vihitàkaraõàddhi ghratyavàyaþ smaryate . (manunà) %<akurvanvihitaü karma pràya÷cittãyate naraþ>% iti atonityakarmaõã niùphalatvàdapårvà bhàvàditikartavyatà nàstãti hãnàïgasyaiva ghrayogaiti kecit siddhàntamàhuþ . tadetannopapadyate katham? bhàvanàto hi tisra àkàïkùà jàyante kiü kena kathamiti, tatra katha mitãtikartavyatàkàïkùà nitye'pyasti tasmàdatràpyastãti kartavyatà . satyam? astyevehàpyàkàïkùàtrayam tathàpi kim àkàïkùàyàþ samànapadopàttena yàgenaiva påraõàttannirvçttyupayoginyevetikartavyatà kathamàkàïkùayà gçhyate na tvadçùñopayogiprayàjàdyaïgam adçùñasya sàdhyasyàbhàvàditi cet na yàgasya svato'purubàrthatvena pravçttyanyathànupavattyà samànapadopàttaü yàgamutsçjya sarveùàmabhimatasya pratyavàyaparihàrasyeha bhàvyatayà kalpanàt nanu sarveùàmabhimataþ svargaþ kimiti na kalpyate? iti cet tasya ÷arãràrambhahetutayà mokùavirodhitvena mumukùåõàmanabhipretatvàt pratyavàyaparihàrastu tairapãùyata eva . katham? tasmin pàpe etajjanmopàrjite bhavàntaropàrjite và sthite sati tadupabhogahetubhåta÷arãràrambhàva÷yaübhàvena mokùàbhàbàt . amokùàrthinàpyava÷yaü pàpakùaya eùitavya eva samãhita phalàya, itarathà'prakùãõe pàpe phalàpràpteþ . tasmànnityàni karmàõi pàpakùayasyoùàyatvena nodyamànànãtikartavyatàmapekùanta eva . dharma÷àstreùu ca yathaivàkaraõe pratyavàyaþ smçtaþ tathaiva karaõàdapi pàpakùayaþ smarthate (manunà) %<pårvàü sandhyàü japaüstiùñhan nai÷amenovyapohati>% ityàdibhiþ %<nityanaimittikaireva kurvàõãduritakùayamiti>% ca . tasmànnitye'pyastyeva pratyavàyaparihàraråpaü phalam . tasmàn nityànyapi karmàõi sarvàbhimatasya pàpakùayasyopàyatvena nodyamànànãtikartavyatàmapekùanta eva . tata÷ca sarvàïkùopetànàmanuùñhàna ka÷cidapi sarvadà kartuü na ÷aknoti . jãvanàdinimitte ca tàni vivãyante nimittasya caitadeva råpaü yat tasmin sati naimittakamava÷yaü kartavyam tena yàvajjãvaü kartavyam sarvàïgopetaü ca kartavyamiti duþ÷akameva tena yathà ÷aknuyàdityupapadyate tatràva÷yamanyatarasminnahàtavye nimitte sati naimitti kasya kartavyatvaü pradhànavàkye ÷råyate tadyadi kasya cidaïgasyànurodhena sati nimitte naimisikaü na kriyeta tataþ pabànavàkyavirodhaþ syàt pradhànamàtraü ÷rutyà nimitte sati vidhãyate aïgàni tu tadarthatayà prakaraõena gçhyante atastàni pradhànavàkyagatàva÷yakatvànurodhena yathà÷aktyupasaühartavyàni itarathà pradhànasyàva÷ya kartavyatvaü ÷rutaü hãyeta tasmàt pradhànàvirodhenàïgàni yathà ÷aktyupasaühartavyàni . nanvevaü hãnàïgàdapi pradhànàt phalasiddhe rabhyupanamàt samartho'pyaïgàni parityakùyatãti maivam ÷aktasva kàmato'ïge tyajyamàne rbaguõyaü syàdeva . aïgopade÷aü nimittaü vàlocyobhayànurodhena yàvantyaïgàni kartuü ÷aknoti tàvadbhirupetaü pradhànamenaþ kùapayatãti ÷àstràrtho'vadhàryate tàvataiva ÷àstrava÷àt phalaniùpattiþ iti sàdhåktam %<viguõe phalanirvçttiraïgapradhànabhedàditi>% . etacca prayogavidhyanutthàpyeùvaïgeùåcyate yaddhi kuryàdityucyate tat yathà÷aktãtyupabadhyate . yàni tu khabhàvasiddhàni vidhyantarasiddhàni vopajãvyante yathà loke dhanàrjanàdi, vede'pi kàlo vidyàgnaya÷ca teùàü svaråpeõaivàdhikàri vi÷eùaõatvaü dravyavàn vidyàvànagnimàniti . etaduktaü bhavati aïgaü hi vidhibalàduùàdãyate nimittànurodhàdvà tyajyate ubhayànugrahàrthaü và ÷aktaü pratyupàdãyate a÷aktaü prati tyajyate iti nà nyà gatirasti tatrobhayànugrahoyukto yadi sambhavati, sambhava÷copàdeyeùvaïgeùu yathà÷akti vrãhãn sampàdayet yathà÷aktyavahanyàditi àhavanãyàdi svaråpaü tu nànena vidhinopàdãyate tasmàdagnimàn vidyàvàn dravavàn jãvaü÷ca yajetetyevamà÷rãyate ato vidyàgnikàlàdyaparityàgenànyeùàmaïgànàü yathà÷aktyanuùñhànaü siddham . tathà coktama tantraratne %<yàni prayonavidhinà kartarupàdeyatvenàïgàni nodyante teùàmeva ÷aktiparimitatvam yàvanti ÷aknuyàt tàvanti kuryàditi yàni tu vidhyantaraprayuktàni svayaüsiddhvàni vàïgatvena gçhyante tàni svaråpata evàdhi kàrivi÷eùaõam yathàgnyàdãni teùàmupàdànasya prayona vidhinànupàdanànna yàvaduktãtyupabandhaþ sambhavati . kintu tadapekùovidhistadvantamevàdhikaroti tena sapastrãkasyàrveyasya vyàkhyàtopàttasaü khyàvi÷iùñasyàgnimato vidyàvataþ padoùàdikàlasa yogino'dhikàronànyasyeti . evaü càpratisamàdheyàïgavaikalye'pyagnyàdimànadhikriyetaiva àdhàna tu na kuryàttasya naimitikatvàditi>% pràyasittavidhànàcca såø pràya÷cittavidhànàdapyevaü j¤àpyate yadviguõe'pi phalanirvçttirbhavatãti . yadi ca viguõàt phalaü na syàttarhi pràya÷cittaü na vidadhãta na hi niùlasyàïgaiþ kçtyamasti asti ca vidhànam tasmàdviguõàdapi phalaü bhavatãti . yeùàü mate nityeùu phalàbhàvenàpårvàbhàvàt tadarthetikartavyatà nàsti teùàü pràya÷cittavidhànamatyantànupapannam . setikartavyatàke tu nimitte bhedane jàte vaiguõyàttatparihàràyàparaü homàkhyàmaïgaü bhinne juhotãtyàdikamutpannaü sat kriyata eva pakùàntare tvasatyàmiti kartavyatàyàü bhedane jàte'pi nàsti vaiguõyam guõahàni rhivaiguõyam asati guõe kasya hàniþ syàt tata÷càsmatpakùa eva pràya÷cittavidhànamupapannamiti . %<tathà ca dçùñam>% såø . nityaü karma yathà katha¤cit ÷rutàïgaparityàgenàpi yathà÷aktya ïgopetamanuùñhàtavyatvena ÷rutau dçùñam . tathà hi %<yat payo na syàt kena juhuyàt>% iti brãhiyavàbhyàmityàdi %<na vàiha tarhi ki¤cacanàsãdathaitadahåyatasatyaü ÷raddhayà>% ityantena granthena tathà %<tadaiva yàdçkkãdçk ca hotavyamiti>% ÷àkhàntaràcca . tasmàdviguõe'pi nitya pratyavàyaparihàraråpaü phalaü bhavati ata evoktaü karkàcàryaiþ %<upàttaduritakùayo và utpatsyamànaduritapratibandho và bhavatyeveti>% . atha kàmye karmaõi cintyate . kàmye'pi viguõe phalàbhi niùpattirbhavatyeva . yatastatràpyaïgàni pradhànàni ca bhinnàni . a÷vamedhe ca kàmye pràya÷cittavidhànamapyasti a÷vaü prakçtya athàtaþ pràya÷cittãnàü yadya÷vobaóavàü skandedvàyavyaü payo'nu nirvapedatha yadi sràmo vindedityàdi tathà pa¤ca÷àradãye'pi utsçùñàn pa÷ån prakçtya tàõóye pràya÷cittavidhànaü dç÷yate %<aponaptriyo'psumçte>% ityàdikaü yadi ca viguõàdapi kàmyàt phalaü na syàt pràya÷citta vidhànaü vyarthameva syàt tathà ca dçùñaü viguõamapi kàmyaü phalotpàdakaü vede dçùñam . kàrãrãmiùñiü prakçtya ÷råyata %<yadi varùettàvatyeva juhuyàditi>% atràsamàptàyàm eva kàrãryàü tatphalaü vçùñiråpaü vede dçùñam ato viguõe'pi kàmye phalaü sidhyatãti pårbapakùite siddhàntamàha . %<na ÷rutilakùaõatvàt>% såø . yaduktam viguõe'pi kàmyephalaü sidhyatãti tanna kutaþ ÷rutilakùaõatvàt kàmyasya, yataþ kàmya saguõameva sarvàïgopetameva ÷rutyàlakùitam phalasàdhanatvena vihitam tatràïgalope kàmyamànaphalasyànutpatteþ tatra pradhànasya tyàge yathà phalaü nàsti evamaïgatyàge'pri, phalasàdhanatvaü hi ÷àstraikasamadhigasaütato yadaïgaü pradhànaü dhà yàvacchabdopàttamtasya lope gàdhanatvaü nàsti ato yadà sarvàïgopetaü kartuü ÷akroti tadeva tatra pravarteta na tu yathà÷akti . na hi tatràïgatyàge pramàõamasti pradhànavàkyam, atyàge'pyavirodhàt na hi tasyàva÷yakatvaü kenaciduktaü yataþ audàsãnyaü na labhyeta . kàma÷rutistu samarthe'pi vartamànà ÷rutyarthatàü na jahàtãti nàïgatyàge prabhavati . nimitta÷rutistu nimitte satyàkriya màõe naimittike proóyeteti vaiùamyam . atonimitte sati nityasyàva÷yakartavyatvabalàt sarvadà sarvàïgopetasya kenàpi kartuma÷akyatvàdyathà ÷aknuyàttathà kuryàdityevaü kalyate kàmye tvava÷yakartavyatvàbhàvàdevaü kalpayituü na ÷akyate ataþ kàmyaü viguõaü phalaü na sàdhayatye veti siddham kathamà yoge garhàyàü %<vibhàùà kathami liï ca>% pàø . liï càt lañ . %<tvaüdharmaü tyajestyajasi và pakùe kàlatrayalakàràþ . tatra bhaviùyati nityaü ëï bhåte veti bhedaþ . kathaü nàma tatra bhavàn dharmamatyakùyat>% siø kauø . garhàyàmityanurtanàbhàve agarhàyàmapãti prà¤caþ . tena %<manastuyaü nojjhati jàtu yàtu manorathaþ kaõñhapathaü kathaü saþ>% ityàdau agarhàyàmapi liï .

#<kathamapi># avyaø katham ca api ca dvaø . 1 atikaùñenetyarthe 2 atigauraveõetyarthe ca . %<visçjya kathamapyumàm>% kumàø %<kathamapi caraõopalai÷caladbhiþ>% màghaþ %<tiùñhadbhiþ kathamapi>% kiràø . %<kathamapi guru÷okà mà rudan màïgalikyaþ>% bhaññiþ . padadvayamityeke .

#<kathambhàva># puø kamityasya bhàvaþ . 1 kiü prakàratàyàm bhåpràptau gha¤ 6 taø . 2 kasyacit prakàrasya pràptau 3 kathamityapekùàyà¤ca . kathamityàkàïkùayà pràptiryasya . itikartavyàråpe aïge triø kathaü ÷abde karkavyàkhyàyàm udàø .

#<kathambhåta># triø kathaü kiüprakàraü bhåtaþpràptaþ bhå--pràptau kta 2 taø . 1 kiprakàrapràpte 2 kãdç÷e ca .

#<kathà># strã katha--niø a . 1 kathane, %<abhitaptamayo'pà màdeva bhajate kaiva kathà ÷arãriõàm>% %<àptàgamànumànàbhyàü sàdhyaü tvàü prati kà kathà>% raghuþ . %<kà kathà vàõasandhàne jyà÷abdenaiva dårataþ>% ÷akuø . %<sattvàsattvakathà vçthà>% khaõóanakhàø . %<kathàprasaïgena mithaþ sakhãmukhàt>% naiùaø . %<kathàprasaïgena janairudàhçtàt>% kiràø . %<prabandhakalpanàü stokasatyàü pràj¤àþ kathàü viduþ . paramparà÷rayà yà syàt sà matàkhyàyikà gudheþ>% ityuktalakùaõe 2 stokasatyaprabandharåpe vàkye . prabandharåpavàkyasamudàyatmakatvàcca kàdambaryàdãnàü kathàtvaü tatra ÷ådrakançpavçttàntasya satyatvàt anyasya sarvasya mithyà måtasyaiva kavinà kalpanena prabandhanàt . pakùapratipakùopandhasena vicàraråpe 3 vàkye ca . vicàràïgakathà hi trividhà vàdajalpavitaõóàbhedàt tatra %<pramàõatarkasàdhanopalambhaþ siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapannaþ pakùapratipakùaparigraho yàdaþ>% . %<yathoktopapannacchalajàtinigrahasthànasàdhanopalambhojalpaþ>% %<svapakùasthàpanàhãno vitaõóà>% gauø såtraiþ vàdàdayo lakùità vi÷eùastattacchabde vakùyate . kathàyàü sàdhukathàdiø ñhak . kàthika kathàsàghau triø .

#<kathàdi># puø pàõinyukte tatra sàdhàvityarthe ñhakpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<kathà vikathà vi÷vakathà saïkathà vitaõóà kuùñhavid janavàda janevàda janovàda vçtti saügraha guõa gaõa àyurveda>% .

#<kathànaka># naø kathayatyatra katha--bàø ànak . (kahàni) (galpa) khyàte kathàvi÷eùe yathà vetàlapa¤caviü÷àdi tatra upàkhyànabàhulyena kathànakatayà vyavahàraþ .

#<kathàntara># naø kathàyà antaram avakà÷aþ . kathàvasare %<smartavyo'smi kathàntareùu bhavatà>% mçcchakaø %<smartavyo'smikathàntare>% bhàø vaø 151 aø . anyà kathà mayåraø na¤à saø asvapadavigraha . 2 anyasyàü kathàyàm vàdàntare .

#<kathàpãñha># strã kathàyàþ pãñhamiva . kathàprastàvasåcake granthamukhe .

#<kathàprasaïga># puø kathàyàþ prasaïgaþ . 1 kathàyàmàsaktau %<kathàprasaïgena mithaþ sakhãmukhàt>% maiùaø . 2 biùabaidye triø vi÷vaþ %<kathàprasaïgenajanairudàhçtàt>% kiràø . kathàprasaïgànàü viùavaidyànàminaiþ prabhurjanairityarthaþ . kathàyàü prasaïgo yasya . 3 jalpàke anavataü galpakàrake triø ÷abdaratnàø . 4 vàtule triø mediniþ .

#<kathàpràõa># puø kathayà pràõiti jãvati pra + ana--ac . kathopajãvini nàñakàcàrye÷abdaraø .

#<kathàmukha># naø kathàyà àmukham . kathàprastàvàkhye granthapràrambhàü÷avede .

#<kathà÷eùa># triø kathà kathanamàtraü ÷eùo'sya . 1 mçte maruõàddhi janasya kathàmàtramava÷iùyate . evaü ÷abda÷eùanàma÷eùa kathàva÷eùàdayo'pyatra . ataeva naiùadhe %<kathàsu ÷iùyadhvamiti pramãlya saþ>% maraõaparatayà kathàsu ÷iùyadhvamiti prayuktam . 6 taø . 2 kathàsamàptau pu0

#<kathita># triø katha--gauõakarmàsamabhivyàhàre mukhye karmaõikta . 1 ukte 2 àkhyàtàdinà vàcye'rthe ca %<akathita¤ca>% pàø . 3 ki¤cidråpeõa pratipàdite triø 4 parame÷vare puø sarvebhyaþ paratvena tasya kathitatvàttathàtvam . %<indriyaü÷yaþ paràhyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ . manasastu parà buddhirbuddheràtmà mahàn paraþ . mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ . puruùànna paraü ki¤cit sà kàùñhà sà parà gatiþ>% ityanene÷varasyaiva sarvebhyaþ paratvena kathitatvam . ataeva %<saüsàramåtaþ kathitaþ>% viùõusaüø tasya sahasranàmasu 4 kathita ityekaü nàma vyàkhyàtaü ca bhàùyeuktaråpeõaiva, gauõe karmaõi kta . yasyàvabodhàya ka÷cidarthaþ pratipàdyate 5 tasminnarthetriø bhàve kta . 6 kathane naø . %<pårbavçttakathitaiþ puràvidaþ>% raghaþ .

#<kathitapadatà># strã kathitaü pårbamuktaü padaü yatra vàkye tasya bhàvaþ tal . alaïkàrokte punaruktatàråpe vàkyadoùabhede %<adhikanthånakathitapadatà hatavçttatà>% sàø daø vàkyamàtragatadoùagaõanàyàmuktam %<ratilãlà÷ramaü bhinte salãlamanilo vahan>% atra lãlà÷abdasya dviþprayogàt kathitapadatvaü vàkye dãùaþ udde÷yapratinirde÷ye tu nàyaü doùaþ . yathà %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca>% ityàdau tàmra÷abdasyodde÷yapratinirde÷yatayà noktadoùaþ .

#<kathãkçta># triø akathà kathà sampadyamànà kriyate stva kathà + cvi--kç--kta . kathàmàtràva÷eùite %<avagamya kathã kçtaü vapuþ>% kumà0

#<kada># rodane, vaiklavye akaø àhvàne makaø bhvàø idit paraø sañ . kandati akandãt . cakanda kandanam pranikandati

#<kada># vihvalãbhàve divàø àtmaø akaø señ . kadayate akadiùña . cakade . ghañàdi õic--kadayati te . kadanam õic--lyuñ . kadanam kadyateþ kçdayatervà kvip kad .

#<kad># avyaø . kada--kvipa . kiü÷abdàrthe . %<kadu brava àhano vãcyà nén>% çø 10, 10, 6, na yat purà cakçmà kaddha çø 10, 4, %<kaddha kadà khalu>% bhàø . kadå ca syà kçtam . %<kadå mahãradhçùñà>% çø 8, 66, 9, 10 . kadå %<kadà khalu>% bhàø .

#<kada># puø kaü dadàti dà--ka . 1 meghe ÷abdaraø 2 jaladàyake 3 sukhadàyake ca triø .

#<kadaka># naø kadaþ megha iva kàyati prakà÷ate upàrabhàgaü ambaràcchàdakatvàt kai--ka . 1 vitàne (càüdoyà) hemaø .

#<kadakùara># naø kutsitamakùaram koþ kad . kutasitavarõe .

#<kadagni># puø kutsito'gniþ koþ kad . mandàgnau . bahuø . mandàgniyukte triø .

#<kadadhvan># kutsito'dhvà koþ kad na samàø . duùñapathe

#<kadana># naø kada--õic--ghañàdiø karaõe lyuñ . 1 pàpe, màye lyuñ . 2 mardane, 3 màraõe ca . àdhàre lyuñ . 4 yudve . %<tathà prajànàü kadanaü vidadhuþ kadanapriyàþ>% bhàgaø 7, 2, 11 . %<saüsàracakrakadanàt grasatà praõãtaþ>% bhàgaø 7, 9, 16 . kada--bhàve lyuñ . 5 vihvalatàyàm .

#<kadanna># naø kutsitamannaü koþ kad . kutsitànne . ÷àstre'bhakùyatvena vaidyake'pathyatvena ca kãrtitamanna¤ca kadannam .

#<kadapatya># naø kutsitamapatyaü koþ kad . mårkhàdiråpe kadàcàrayute càpatye . %<kadapatyabhçtaü duþkhaü yena vindanti durbharam>% bhàgaø 4, 13, 37 . %<kadapatyaü varaü manye sadapatyàcchucàü padàt>% bhàø 4, 13, 43 .

#<kadamba># puø kada--karaõe amvac . dar÷anena virahivaiklavyasàdhane (kadama) vçkùe amaraþ . %<ekadvàre catu÷cakraü vanamàlàvimåùitam . kadambakusumàkàraü lakùmãnàràyaõaü viduþ>% ÷àlagràmalakùaõe puràø . %<kadamvamukulasthålairabhivçùñàü prajà÷rubhiþ>% raghuþ %<kadambamukale dvaùñiþ samàropità>% udbhañaþ . %<kadambomadhuraþ ÷ãtaþ kaùàyo lavaõo guruþ . saroviùñambhakçdråkùaþ kaphastanyànilapradaþ>% màvapraø tadguõà uktàþ . tasyabhedàstatraiva . %<nãpomahàkadambaþ syàt dhàrà kadamba ityapi . dvitãyo'lpaprasàra÷ca vçttapuùpaþ kadambakaþ>% . hàridrasturajovalaþ . dhålãkadambakoüdhàràkadambaþ ùañpadapriyaþ . vçttapuùpaþ ke÷aràóhyaþ pràvçùeõyaþ kadambakaþ . nãpo mahàkadambo'pi tathà bahuphalomataþ iti bharataþ . atra pràvçùeõya ityuktirgauóàdide÷àbhiùràyeõa mathuràdaucaitre'pi tatpuùpàõàdàmasmàbhiþpratyakùatã bahu÷o dçùñatvàt ata eva %<yaþ kaumàraharaþ sa eva hi varastà eva caitrakùapàste conmãlitamàlatãsurabhayaþ prauóhàþ kadambànilà>% kàvyapraø caitramàse tatpuùpavarõanamupapadyate . etena kadambapadaü kelikadambaparamiti sàø daø ràmacaraõavyàkhyànaü mathuràdide÷ànabhigamanasåcakam . tena de÷abhedàttasya vasantapràvçóubhayabhavatvamiti jyàyaþ . kavibhistu varghàkàle eva tadvarõanaü kriyate yathà màghe raivatakaparvatavarõane . varùartuvarõanamadhikçtya %<vihagàþ kadambasurabhàviha gàþ kalathantyanukùaõamanekalayam>% . bhramayannupaiti muhurabbhramayaü pavana÷ca dhåtanavanãpavanaþ . varùàvarõane ca tatnaiba %<anavanã navanãpavanãrabhiþ>% tasya ca pràvçõyàtvàdevaþ kadamba ÷åraõaü tathaityàdinà hari÷ayane bhojananiùedhaþ . iti tvatsamparkàt pulakitamiø prauóhapuùpaiþ kadambaiþ meghadraø àùàóha madhikçtyaiva tadgranthapraõayanàt . iti tasya pràveõyatvamapi . kadambavçkùa÷ca meruviùkambhaparvataråpamandaramya vi÷eùacihnavçkùaviùkambha÷ailàþ khalu mandaro'sya sugandha÷ailo vipulaþ supàr÷vaþ . teùu kramàt santi ca ketuvçkùàþ kadambajambåvañapippalakàkhyàþ . siø ÷iø . asya sumeroþ .

#<kadambaka># puø svàrthe kan . 1 kadambavçkùe . saüj¤àyàü kan saügharùeõa vihvalãkaraõasàdhane 2 samåhe naø amaraþ . %<gajakadambakamecakamuccakaiþ>% màghaþ . %<pçthukadambakadambakaràjitam>% kiràø . %<kadambakaü vàtamajaü mçnàõàm>% bhaññiþ kadamba iva kàyati kai--ka . 4 haridrau 3 sarùape ca ràjaniø kadambakorakoparisthasåkùmàü÷atulyaphalatvàttasya tathàtvam . 5 devatàóatçõe naø ratnamàø .

#<kadambakãrakanyàya># pu kadambapuùpasya yathà sarvàvayaveùu yugapatkorakàõàmutpattistàdç÷e ekadotpattau dçùñàntabhede ÷abdànàmutpattirhi dvividhà . %<vãcitaraïganyàyena tadutpattistukãrtità . kadambakorakanyàyàdutpattiþ kasyacinmate>% bhàùàø uktà . da÷adikùu da÷a ÷abdà utpadyante tata÷cànye da÷a ÷abdà ityevaü kadambakorakotpattivat sarvàsu dikùåparyupari ÷abdànàmutpattiriti kasya cinmatas nyàyamate tu vãcitaraïganyàyenaiva tadutpattiriti bhedaþ .

#<kadambada># puø kadambaþ taduparisthaþ såkùmàü÷a iva dãyate khaõóyate do--khaõóane karmaõi gha¤arthe ka . sarùape ÷abdacandrikà tasya kadamvakorakoparisthitasåkùmàü÷atulyaphaltvàttathàtvam .

#<kadambapuùpà># strã kadambasyeva puùpamasyàsti a÷eø ac . muõóikà vçkùe (muõóerã) ratnamàlà tasya puùpamiva puùpamasyàþ vigrahe tu ïãp . kadambapu÷rã tatraivàrthe ràjaniø .

#<kadambabhramavçtta># naø kadambavat bhramasya vçttaü golakùetram . siø ÷iø ukte golavçttabhede . tadbandhaprakàrastatraiva
     %<tatràpasaõóalapràcyà yàmyà saumyà ca dik sadà . kadambabhramavçttaü ca badhnãyàt parito dhruvàt . lole tujinatulyàü ÷aistatra jyà krànti÷i¤jisã . sarvataþ samavçttàcca yàmyodaka kujasaügame . tattiryaggatasåtràõàü yogaþ sa samasaüj¤akaþ . samadhruvaþ kadambànàmupari dyucarànnayet . såtràõi vçttaråpàõi valanàni tadantare . akùajaü kalanaü madhye syàt samadhruvasåtrayoþ . kadambadhruvasåtràntaràyanaü ca tribhegrahàt . kadambasamasåtràntaþ sphuñaü sarvadi÷àü ca tat>% .

#<kadambavàdin># puø kadamba iti vàdaþ saüj¤à astyasya õini . kadambasaüj¤àyukte nãpe . %<kadambavàdino nãpàn dçùñvà kaõñakitairiva . samantato bhràjamànaü kadambakakadambakaiþ>% kà÷ãø . kadambakakadambakaiþ kadambasamudàyaiþ svatulyakadamba÷abdavàcyàn nãpàn mahàkadambàn dçùñvà kaõñakiterjàtapulakairivetyutprekùà .

#<kadambã># strã kada--karaõe ambac gauràø ïãù . devadàlãlayàyàm ràjaniø .

#<kadara># puø kaü jalaü dçõàtidç--ac . 1 ÷vetakhadire tasya sevanàt mukhasthitasya÷leùmaõà saühataråpajalasya dàraõàt %<kadaro vi÷adovarõyomukharogakaphàsrajit>% iti bhàvapraø tadguõamadhye sukhakaphanà÷itvoktestathàtvam . 2 pàyasabhede (cheóàpàyasa) naø ÷abdamàlà . tasya amlàdiyogàt dugdhàntargatajaladàraõàt tathàtvam . kadaþ vihvalakàrikà arà asya . 3 krakace(karàta)mediø su÷rutokte 4 kùudrarogabhede sa ca rogaþ %<samàsena catvàriü÷at kùudrarogà bhavantãtyuddi÷ya>% kadaram ajagallika ityàdinà vibhajya %<÷arkaronmathite pàde kùate và kaõñakàdibhiþ . medoraktànugai÷caiva doùairvedhàdathàpi và . kolamàtraþ saruksràvo jàyate kadarastu saþ>% lakùitaþ (pàerajàsuóà) tatra bibhàge kadaramityukternapuüsakatàpyasya .

#<kadartha># puø kutsito'rthaþ koþ kad . kutsitapadàrthe . tataþ tatkarotãti õic . kadarthayati kutsitamarthaü karotãtyarthaþ . tataþ kta kadarthitaþ . kutsitàrthãkçte . %<bhraùñabhåùaõakadarthitamàlyaþ>% màghaþ . lyuñ . kadarthanam kutasitàthakaraõe . yuc . kadarthanà tatraiva strã . akadarthaü kadarthaü karoti cvi kadarthãkç--kta . kadarthãkçta abhåtakadarthe kadarthatayà kçte triø . %<ke÷aiþ kadarthãkçtavãryasàraþ>% kiràø .

#<kadarya># triø kutsito'ryaþ svàmã kugatisaø koþ kad . sati vibhave 1 adàtari, kùudre . %<àtmànaü dharmakçtya¤ca putradàràü÷ca pàtayan . yo lobhàt sa¤cinotyarthàn sa kadarya iti smçtaþ>% ityuktalaõe 2 arthasa¤cayakàrake ca . %<dãkùitasya kadaryasya baddhasya nigaóasya ca>% %<àtreyasya kadaryasya vadànyasya ca bàrdhurùeþ>% manuþ %<uvàca na me janapade kadaryo na madyaponànàhitàgnirnàvidvàn na kherã>% chàø uø .

#<kadala># puø kada--vçùàø kalac . 1 rambhàvçkùe mediø . 2 pç÷nau (càkuliyà) 3 óimbikàyàm (óimi) ÷àlmalivçkùe ca strã mediø . ajàderàkçtigaõatvàt ñàp .

#<kadalã># strã kàya jalàya dalyate tvagàdau jalabàhulyàt gauràø ïãù . 1 rambhàvçkùe, amaraþ . kadalã guõàdi bhàvapraø uktà yathà . %<kadalã vàraõà mocàmbusàràü÷umanãphalà . mocàphalaü svàdu ÷ãtaü viùñambhi kaphanudguru . snigdhaü pittàsratçódàhakùatakùayasamãrajit . pakvaü svàdu himaü pàke svàdu vçùya¤ca vçühaõam . kùuttçùõà netragadahçnmehadhnaü rucimàüsakçt . màõikyamårtyàmçtacampakàdyà bhedàþ kadalyàbahavo'pi santi . uktà guõàsteùvadhikà bhavanti nirdoùatà syàllaghutà ca teùàm>% . rambhàyà÷ca stambhe jalàdhikayuktatvàt ÷aityàdhikyayuktapatratvàccatathàtvam %<kadalo kadalã karabhaþ karamaþ kariràjakaraþ kariràjakaraþ>% prasannaràø . atra dvitãya kadalãpadam ÷aityàdiguõayogàt gauõamiti sàø daø samarthitam %<aikànta÷aityàtkadalãvi÷eùàþ>% kumàø . 2 vaijayantyàmkadalyàkàrapatraråpavastravattvàt tathàtvam ataeva màghe kadalyàþ kàmavaijayantãtvenautprekùaõam tadãyàkàrasàmyàt yathà . %<jagadva÷ãkartumimàþ smarasya prabhàvanãke tamavai jayantãþ . ityasya tene kadalãrmadha÷rãþ pravanã ketanavaijayantã>% màghaþ . %<krãóà÷ailaþ kanakakadalàvaùñana prekùaõãyaþ>% %<yàsyatyåruþsarasakadalãstambhagaura÷calatvam>% meghaø . svàrthekan rambhàvçkùàdau . %<abhyullasatkadalikàvanaràjiruccaiþ>% màghaþ . 3 hastipatàkàyàü hàràø . %<kadalikà kàmakàriõaþ>% kàdaø . 4 mçgabhede %<kadalãmçgamokàni kçùõa÷yàmàruõàni ca . kàmbojaþ pràhiõottasmaiþ>% bhàø saø 47 aø %<mokàni ajinàni>% nãlakaø . tena tasya kambojade÷asthatvaü gamyate tasya ca kadalãstambhavadabhaïgurapàdakatvàttathàtvam . kadalyàþ phalaü puùpaü và aõ tasya lup lupi strãparatyayasyàpi luk . kadala tatphale naø . %<panase kadalaü kadale ca ghçtaü ghçte ca lavaõa lavaõe ca dadhi>% vaidyakam . %<kadalã lavanã dhàtrã>% ityàdau tu upacàràt tatphalaparatà . saüghe khaõóa ca . kadalãkhaõóatatsaüghe naø .

#<kadalokanda># puø 6 taø . rambhàmåle tadguõà÷ca bhàvapraø uktà yathà %<÷ãtalaþ kadalãkando balyaþ ke÷yo'mlapittajit . vahnikçddàhahàrã ca madhuro rucikàrakaþ>% . %<kandaþ kadalyàdalitonitàntaü saüsvedito hiïgughçtena ràddhaþ . uddhålitaþ saindhavareõunàtha marãcasaümparkata eùa rucyaþ>%

#<kandalãkusuma># naø 6 taø . (mocà) kadalãpuùpe . %<kadalyàþ kusumaü snigdhaü madhuraü tuvaraü guru . vàtapittaharaü ÷ãtaü raktapittakùayapraõut>% bhàvapraø tadguõà uktàþ . kadalopuùparambhàpuùpàdayopyatra na0

#<kadalãdaõóa># puø 6 taø . (thoóa) khyàte kadalãstastamadhyasthe padàrthe %<kçttaþ khinnaþ salilavidhçtaþ kçttatantuþ prabhinnaþ kamborbhçtyà jalavirahitaþ kùàrajambãrapuùñaþ . madhye madhye tanu÷akalitenàrdrakeõàtipårõaþ svàdustårõaü bhavati sutaràü garbhadaõóaþ kadalyàþ . yonidoùaharodaõóa kàdalyo'sçkdaraü jayet . raktapittaharaþ ÷ãtaþ surucyo'gnipravardhanaþ>% bhàvapraø tadguõàdyuktam .

#<kadà># avyaø kasmin kàle kim + dà--kàde÷aþ . kasminaükàle ityartheanadyatane kàle tu tatràrthevà rhil karhi kadà và . %<kadà kà÷yàü gamiùyàmi kadà drakùyàmi ÷aïkaram . iti bruvàõaþ satataü kà÷ãvàsaphalaü labhet>% kà÷ãkhaø . %<na pàdau dhàvayevat kàüsye kadà cidapi bhàjane>% manuþ %<kadà vàràõasyàmiha suradhunãrãdhasi vasan>% %<kadà vçndàraõye vimalayamunàtãrapuline>% kadàyodhyàmadhyevimalasarayåtãrapuline . %<vibhàùà kadàkarhyoþ>% pàø etadyoge bhavye lañ . %<kadà karhi bhuïkte bhokùyate bhoktà và>% siø kauø . avyayatvàt tato bhavàrthe ñyul tuñ ca . kadàtana kasmin kàle bhave triø striyàü ïãp

#<kadàkàra># triø kutsitàkàro'sya koþ kad . 1 kutsitàkàre kugati saø . 2 kutsitàkàre puø .

#<kadàkhya># puø kutsità àkhyà yasya kadàde÷aþ . (kuóa) 1 vçkùe kuùñhauùadhau ÷abdacaø . 2 kutsitàkhye triø . kugatisaø . 3 kutsitàkhyàyàü strã .

#<kadàcana># avyaø kadà + cana mugdhaø . anirdhàrite kasmiü÷cit kàle ityarthe %<kadàcana starãrasi>% ÷rutiþ . %<pa¤cànanagate bhànau pakùayorubhayorapi . caturthyàmudita÷candro nekùitavyaþ kadàcana>% tiø taø puø . kadà + cit mugdhaø .
     kadàcit kadàpãtyarthe avyaø . %<tataþ kadàcidurva÷yàü bhairavo maithunaü yayau>% kàlikàø %<kaõóåyamànena kañaü kadàcit>% raghuþ . pàø ciccanapratyayàbhàvàt asàkalye tu ciccanetyamarokte÷ca padadvayamiti vivektavyam .

#<kadàmatta># puø kadàcinmattaþ . çùibhede tataþ gotràpatye i¤ . kàdàmatti tadapatye puü strã tasya bahutve upakàø vàü i¤o luk . kàdàmattayaþ kadàmattàþ .

#<kaduùõa># naø ãùat uùõam ãùadarthakakoþ kad . 1 ãùaduùõe spar÷e 2 tadvati triø . %<÷vasan kaduùõaü puramàvive÷a>% bhaññiþ . %<kadalyàþ svarasaþ ÷reùñhaþ kaduùõaþ karõapåraõaþ>% %<kaduùõaü karõayordeyametadvà vedanàpaham>% su÷ruø . pakùe kàde÷aþ koùõa tadarthayoþ %<bhuvaü koùõena kuõóodhnã>% raghuþ . pakùe kavàde÷aþ kaboùõa uktàrthayo .

@<[Page 1643b]>@
#<kadóa># kàrka÷ye akaø kaóóavat dopadhatvàt kvip kad iti bhedaþ

#<kadratha># puø kutsitorathaþ koþ kad . kutsite rathe %<yudhi kadrathavadbhãmaü babha¤ca dhvaja÷àlinam>% bhaññiþ .

#<kadru># puø kada--ru . 1 piïgalavarõe . 2 tadvati triø %<pràjàpatyaü kadrubhàlabheta>% taittiø 2, 1, 4, 2, 3 karvuravarõe puø 4 tadvati triø %<vàsaþ kçùõa÷aü kadru>% kàtyàø 22, 4, 12, %<kadrukarvuraü vàsaþ>% saügrahavyàø . saüj¤àyàmå¤ . kadrå 6 nàgamàtari dakùaprajàpateþ kanyàbhedaråpe ka÷yapapatrãbhede strã %<kadråstu suùuve nàgàn>% bhàø àø . kàdraveya÷abde vivçtiþ . %<prajaj¤ire mahàbhàgà dakùakanyàstrayoda÷a . aditirditirdanuþ kàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pradhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadrå÷ca sanujavyàghra! dakùakanyaiva bhàrata>% bhàø àø 65 aø . lokà bhàrata÷àrdåla! ka÷yapasya nibodha me . aditirditirdanu÷caiva ariùñà surasà kha÷à . surabhirvinatà caiva tàmrà krodhava÷à irà . kadrurmuni÷ca ràjendra! tàkhapatyàni me ÷çõu bhàø hariø 3 a0

#<kadruõa># triø kadrurastyasya pàbhàø na . piïgalavarõanvite .

#<kadru(drå)putra># puø 6 taø pçùoø và hrasvaþ . 1 sarpe . kadru (drå)sutàdayo'pyatràrthe . tasya kadråtanayatvaü kàdraveya÷abde vakùyate .

#<kadrya¤c># triø kasminna¤cati kim + ançcu--kvip adryàde÷aþ kimaþ kaþ . ani÷cita de÷agantari kasmin gantari ani÷citade÷agamane . ÷asàdàvaci allopadãrdhau . kadrãcaþ kadrãcà ityàdi . striyàü ïãp allopadãrghau . kadrãcã . %<sà kadrãcã kaü svidardhaü paràgàt>% çø 1, 164, 1 u . %<kadrãcã kagatetyani÷citagamanàditthaü pràptavatã>% bhàø .

#<kadvat># triø kaþ ka÷abdo'styasya matup masya vaþ pçùoø . ka÷abdayukte mantràdau striyàü ïãp . %<kadvatyo yàjyànuvàkyàþ kohi prajàpatiþ>% ÷ataø bràø 6, 2, 2, 5 .

#<kadvada># triø kutsitaü vadati vada--ac koþ kadàde÷aþ . garhitavàkyavàdini amaraþ %<yena jàtaü priyàpàye kadvadaü haüsakokilam>% bhaññiþ . 2 duþ÷rava÷abdayukte ca %<vàgvidàü varamakadvado nçpaþ>% màghaþ .

#<kadvara># triø kaü jalamivàcarati ka + kvip ÷atç katà vriyate ghç--karmaõi ap . dadhisnehe takrabhede kadvare trikàõóaø .

#<kadhapriya># puø skandhaü prãõàti prã--ka vede pçùo . skandhapriye . %<kasta åùaþ kadhapriye bhuje>% çø 1, 30 2 . skandhaü prãõàti prã--kvip vede pçùoø . kadhaprã tatraivàrthe . %<kanna nånaü kadhapriyaþ pità putraü na hastayoþ daghidhve vçktabarhiùaþ>% çø 1, 38, 1 .

#<kana># prãtau akaø gatau sakaø bhvàø paraø señ . kanati akanãtakànãt cakàna . pranikanati . ãdit . kàntaþ . ¤ãdit vartamàne kta . kàntovartate . kàntiþ . kananam . %<avikrãto akàniùaü punaryan>% çø 4, 24, 9,

#<kanaka># naø kanã dãptau kç¤àdiø vun . 1 svarõe amaraþ . 2 palà÷avçkùe 3 nàgakeùare 4 dhaståre 5 kà¤canàlavçkùe 6 kàlãyavçkùe 7 campakavçkùe ca puø mediø . 8 kàsamardavçkùe puø ràjaniø 9 làkùàtarau ÷abdamàø . %<suptaþ san kanakapalà÷akarõikàràn>% su÷ruø . %<saudàmanyà kanakanikaùasnigdhayà dar÷ayorvãm>% %<nãtvà màsàn kanakavalayabhraü÷ariktaprakoùñhaþ>% . anveùñavyaiþ kanakasikatàmuùñinikùepagåóhai medhaø %<kanakakuõóalavàn kiriñã>% viùõudhyànam %<kanakacaùakametadrocanàlohitena>% màghaþ . %<adyàpi tàü kanakacampakadàmagaurãm>% corapaø . kårmavibhàge bçhaø saüø %<aparasyàm maõisànvityukramya tàrakùitibçddhvavai÷yakanaka÷akàþ>% ityukte 10 pa÷cimade÷asthade÷abhede puø . kanakasyem parimàõam aõ . kànaka tatparimàõe niùkàdau triø . kà¤canotpattikathà ca agniretaþ÷abde 59 pçùñhe uktà . bhàvapraø tadutpattiguõàdikamuktaü yathà %<purà nijà÷ramasthànàü saptarùãõàü jitàtmanàm . marãciraïgiràatriþ pulastyaþ pulahaþ kratuþ . va÷iùña÷ceti saptaite kãrtitàþ paramarùayaþ . patnãrbilokya làvaõyalakùmãsampannayauvanàþ . kandarpadarpavidhvastacetaso jàtavedasaþ . patitaü yaddharàpçùñhe retastaddhematàmagàt . kçtrima¤càpi bhavati tadrasendrasya yedhataþ . tàraü ÷ulvotthitaü snigdhaü komalaü guru hema sat . (sat uttamam) tacchetaü kañhinaü råkùaü vivarõaü samalaü dalam . dàhe cchede sitaü svetaü kaùe tyàjyaü laghu sphuñam . suvarõaü ÷ãtalaü vçùyaü valyaü guru rasàyanam . svàdutikta¤ca tuvaraü pàke ca svàdu picchilam . pavitraü vçühaõaü netryaü medhàsmçtimati pradam . hadyamdhayuùkaraü kàntivàgvi÷uddhisthiratvakçt . viùadvayakùayonmàdatridoùajvara÷oùajit . balyaü savãryaü harate naràõàü rogavrajàn ÷oùayatãha kàye . asaukhyakçccàpi sadà suvarõama÷uddhametanmaraõa¤ca kuryàt . asamyagmàritaü svarõaü valaü vãrya¤ca nà÷ayet . karoti rogàn mçtyu¤ca taddhanyàdyatnatastataþ>% .

#<kanakakùàra># puø kanakasya dràvaõàya kùàraþ . (sohàgà) ñaïge ràjaniø . tatsamparkàt hi jhañiti kanakaü dravati .

#<kanakadaõóa># naø kanakasya daõóoyatra . ràjacchatre trikàø kanakacchatràdayo'pyatra .

#<kanakadhvaja># puø dhçtaràùñraputrabhede . %<dãrghabàhurmahàbàhurvyåóhoruþ kanakadhvajaþ>% bhàø àø 117 aø . tatputrakãrtane .

#<kanakapala># puü strã kanakamiva palaü màüsamasya . matsyabhede hàràø striyàü ïãù . tatràdyantayormatsyaparyàyakathanàt madhye suvarõapalaråpaparimàõàrthakatàkalpanaü ÷abda kalpadrumàdau pramàdikameva . 6 taø . kanakasya karùacatuùñaya råpapalaparimàõe naø .

#<kanakapatra># naø kanakanirmitam patraü patràkàraü bhåùaõam . (kànapàta) 1 kanakamayakarõàbharaõabhede . %<adyàpi tanmanasi samparivartate me ràtrau mayi kùutavati kùitipàlaputryà . jãveti maïgalavacaþ parihçtya kopàt karõekçtaü kanakapatramanàlapantyà>% corapaø . %<kanakapatràlaïkçtayà>% kàdaø .

#<kanakaprabhà># strã kanakasya prabheva prabhà yasyàþ . mahàjyoti ùmatãlatàyàm ràjani0

#<kanakaprasavà># strã kanakamiva prasavaþ puùpaü yasyàþ . svarõaketakyàm ràjaniø .

#<kanakamaya># triø kanakasya vikàraþ mayañ . svarõavikàre %<àdhatte kanakamayasya yatra lakùmãm>% kiràø .

#<kanakarambhà># strã kanakavarõaphalikà rambhà ÷àø taø . svarõakadalyàm ràjani0

#<kanakarasa># puø kanakavarõorasa uparasaþ . 1 haritàle ràjaniø tasya svarõavarõatvàt pàradatutyaguõatayoparasatvàcca tathàtvam . uparasà÷ca bhàbapraø dar÷itàþ yathà . gandhohiïgulamabhratàlaka÷ilàþ snoto'¤janaü ñaïkanam . ràjàvartakacumbakau sphañikayà ÷aïgã khañã gaurikam . kà÷ãsaü rasakaü kapardasikatà volà÷ca kaïkuùñhakam sauràùñrã ca matà amã uparasàþ såtasya ki¤cidguõaiþ . (såtasya pàradasya) kharõavarõaü guru snigdham ityanena tasya guõàdikamuktam tatraiva . tata÷ca svarõavarõatvàt pàradàt ki¤cidånaguõakatvà ccàsyatathàtvam . 6 taø . svarõasya dravãbhåte 2 rase ca .

#<kanakalodbhava># puø kanatãti kanà dãptà kalà avayavaþ tayà udbhavati ud + bhå--ac . (dhånà) sàlaniryàse . ràjani

#<kanakasåtra># naø kanakanirmitaü såtram . (sonàratàra) svarõasåtre

#<kanakàïgada># naø kanakamayamaïgadam . svarõamaye keyåre . %<kanakàïgadadyutirasya>% màghaþ . tadastyasya matup masya vaþ . kanakàïgadavat ini . kanakàïgadin tadyukte triø viùõau puø %<mahàvaràhogovindaþ suùeõaþ kanakàïgadã>% viùõusaø .

#<kanakàcala># puø kanakamayo'calaþ . 1 sumeruparvate, dhànyàcalàdiùu da÷asu dànãyaparvateùu madhye dànãye svarõaparvate ca . hema÷ailasvarõa÷ailàdayo'pyatra . taddànakàlaparimàõàdi matsyapuø uktaü yathà %<prathamodhànya÷ailaþ syàddvitãyo lavaõàcalaþ . guóàcalastçtãyastu caturtho hemaparvyataþ . pa¤camastila÷ailaþ syàt ùaùñhaþ kàrpàsaparvataþ . saptamo ghçta÷aila÷ca ratna÷ailastathàùñamaþ . ràjato navamastadvadda÷amaþ ÷arkaràcalaþ . vakùye vidhànameteùàü yathàbadanupårba÷aþ . ayane viùuve puõye vyatãpàte dinakùaye . ÷uklapakùe tçtãyàyàmuparàge ÷a÷ikùaye . vivàhotsavayaj¤eùu dvàda÷yàmathavà punaþ . ÷uklàyàü pa¤cada÷yàü và puõyarkùevà vidhànataþ . dhànya÷ailàdayo deyàþ yathà ÷àstravidhànataþ . tãrthe càyatane vàpi goùñhe và bhavanàïgane . maõóapaü kàradbhaktyà caturasramudaïmukham . pràgudakplavanaü tadvat pràïmukhaü và vidhànataþ! gomayenànuliptàyàü måmàvàstãryavai ku÷àn . tanmadhye parvataü kuryàdviùkambhaparvatànvitam>% . vidhànayuktaviùkambhaparbdhatanirmàõaprakàràdi dhànyaparvata hemàbde vakùyate . asya parimàõamuktaü brahmàõóa puø . %<atha pàpaharaü vakùye suvarõàcalamuttamam . yasya prasàdàdbhavanaü viri¤ceryàti mànavaþ . uttamaþ palasàhasro madhyamaþ pa¤cabhiþ ÷ataiþ . tadardhenàdharastadvat alpa vitto'pi ÷aktitaþ . dadyàdekapalàdårdhaü yathà ÷aktyà vimatsaraþ . dhànyaparvatavat sarvaü vidadhyàt vidhimuttamam . viùkambha÷ailàstadvacca çtvigbhyaþ pratãpàdayet>% .

#<kanakàdhyakùa># puø 7 taø . suvarõarakùaõàdàvadhikçte amaraþ .

#<kanakàyu># puø dhçùñaràùñraputrabhede tatputragaõane bhàø àø 67 aø %<ugràyudhobhãmaretàþ kanakàyurdçóhàyudhaþ>% .

#<kanakàra># puø kanakaü dãptaü yathà çcchati sarvato vyàpnoti ç--aõ . kovidàravçkùe . ràjaniø .

#<kanakàlukà># strã kanakanirmità àluþ saüj¤àyàü kan . bhçïgàre (jhàrã) sauvarõakalasabhede amaraþ .

#<kanakàvatãmàdhava># kanakàvatãü màdhava¤càdhikçtya kçtogranthaþ aõ àkhyàdhikàyàm tasya luk . kanakàvatãmàdhavavçttàntàkhyàpake ÷ilpakaråpanàñakabhede tallakùaõaü ÷ilpaka÷abde vakùyate .

#<kanakàhva># puø katakasyàhvà àhvà yasya . 1 suvarõanàmanàmake nàgake÷are naø . 2 dhåstårepu0! amaraþ kanakàhvayã'pyatra ràjaniø . puùpe naø .

#<kanakhala># puø . 1 tãrthabhede tacca tãrthaü gaïgàdvàrasanãpastham yathoktaü bhàø vaø 91 aø %<bibheda tarasà gaïgàü gaïgàdvàraü yudhiùñhira puõyaü taddhyàyataü ràjan! brahmarùigaõasevitam . sanatkumàraþ kauravya! puõyaü kanakhalaü tathà . parvatasya pururnàma yatra jàtaþ puråravàþ>% . tasya màhàtmyamuktam %<gaïkàdvàre ku÷àvarte vilvake nãlaparvate . tathà kanakhale sràtvà dhåtapàùmà divaü vrajet>% bhàø anuø 25 . %<vi÷eùo vai kanakhale prayàge paramaü mahat . yatràkàrya÷ataü kçtvà kçtaü gaïgàvasecanam . sarva tattasya gaïgàpodahatyagnirivendhanam>% bhàø vaø 85 aø . %<tato gaccheta dharmaj¤a namaskçtya mahàgirim . svargadvàreõa yattulyaü gaïgàdvàraü na saü÷ayaþ>% ityu pakramya %<tataþ kanasyale snàtvà triràtropoùitonaraþ . a÷vamedhamavàpnoti svargaloka¤ca vindati>% bhàø vaø 84 . tattãrthastha 2 samãpasthaparbate ca %<ete kanakhalà ràjannçùãõàü dayitànçpa! . eùà prakà÷ate gaïgà yudhiùñhira! mahànadã>% bhàø vaø 135 aø %<tasmàdgaccheranukanakhalaü ÷ailaràjàvatãrõàm>% meghaø %<tãrthaü kanakhalaü nàma gaïgàdvàre'sti pàvanam . yatra kà¤canapàtena jàhnavã devadantinà u÷ãnaragiriprasthàdbhittvàtmavatàrità>% kathàsaritsàgaraþ .

#<kanana># triø kana--yuc . kàõe ekanetre hemaca0

#<kanala># triø kana--alac . dãpte . tena nirvçttàdi arãhaõàø caturarthyàm vu¤ . kànalaka tannirvçttàdau tri0

#<kanavaka># puø yaduvaümye vasudevamràtari ÷årasya putrabhede . ÷åràt vasudevotpattimuktvà . %<devabhàgastatojaj¤e tathà deva÷ravàþ punaþ . anàdhçùñiþ kanavako vatsavànatha gç¤jimaþ>% hariø 35 . tatraiva %<tandrijastandripàla÷ca sutau kanavakasya tu>%

#<kanà># stro kani nàmadhàtu--ac . kaniùñhàyàm . %<punastadà vahati yat kanàyà duhituþ>% çø 10, 61, 5 .

#<kani># nàmadhàtu yuvànaü alpaü và karoti õic--kanàde÷aþ ubhayaø sakaø señ . kanayati te . %<kãrtane kanayanti ca>% bhaññiþ

#<kanikrada># triø kranda--yaï luk ac--cutvàbhàvaþ nigàgama÷ca . atyantakranditari . %<imaü mà hiüsàreka÷aphaü pa÷uü kanikradam>% yajuø 3, 48 . dàdhartãtyàdi pàø såø kanikradaditi prakçtibhàgamàtranipàtaþ tenànyapratyaye'pi råpaü bhavatyeva .

#<kaniùñha># triø ati÷ayena yuvà alpo và iùñhan kanàde÷aþ . 1 atitaruõe 2 atyalpe . 3 anuje puø strã . 4 durvalàïgalau alpàïgulau (kaóeàïgala) strã mediø . 5 kaniùñhasya bhàryàyàü 6 alpavayaskàyàü striyàm strã . tatra puüyogalakùaõaü ïãùaü vayovàcilakùaõaü ïãyaü ca bàdhitvà ajàdipàñhàt ñàp . 7 nàyikàbhede sà ca ramasa¤jaryàü dhãrà'dhãràdhãràdhãràbhedena trividheti vibhajya pariõãtatve sati bhatçünyånasnehà kaniùñheti lakùayitvà dhãràdhãràdijyaùñhakaniùñhayorudàharaõamuktam tatra dhãre jyeùñhàkaniùñhe yathà %<ekasmin ÷ayane saroruhadç÷orvij¤àya nidràrtayorekàü palvavitàvaguõñhanavatãmutkandharãü dçùñavàn>% . anyasyàþ savidhaü sametya nibhçtaü vyàlolahastà ïgulivyàpàrairvasanà¤calaü capalayan svàpacyutiü këptavàn . adhãre jyeùñhàkaniùñhe yathà %<antaþ kopakaùàyite priyatama pa÷yan ghane kànane puùpasyàvacayàya namravadanà mekàü samàyojayan . ardhonmãlitalocanà¤calacamatkàràbhiràmànanàü smeràbhàdharapallavàü navabadhåmanyàü samàliïgati>% . ghãràdhãre jyeùñhàkaniùñhe yathà %<dhairyàdhairyaparigrahagrahilayoreõãdç÷oþ prãtaye ratnadvandvamanantakànti ruciraü muùñidvaye nyastavàn . ekasyàþ kalayan kare prathamatoratnaü parasyàþpriyo hastàhastimiùàt smç÷an kucatañã mànandamàvindati>% . 8 atyalpaparimite triø . gàyatrã chandasàü kaniùñhà taittiø 6, 1, 6, 3 . vaidikachandasàü gàyatryàþ prathamatvena uùõigàditã'lpàkùaratvàt kaniùñhatvam %<tadvai kaniùñha chandaþ yad gàyatrã prathamà chandasàü yujyate>% ÷ataø 1, 8, 2, 10 . 9 uttarakàlajàte triø . %<gardabhaþ kaniùñhaü pa÷ånà prajàyate>% taittiø 5, 1, 5, 5 . %<atha yadajàþ kaniùñhàni pàtràõi khalu prajàyante tasmàdetàstriþ saüvatsarasya vijàyamànà dvau tron vijanayantyaþ kaniùñhàþ kaniùñhàni hi pàtràõi khalu prajàyante>% ÷ataø bràø 4, 5, 5, 9 . 10 adhaþpade 11 adhare ca triø . %<chàyayevàyaü puruùaþ pàpmanànuùaktaþ so'sya eva kaniùño bhavatyadhaþpadamiveyasyate tatkaniùñhamiti>% ÷ataø vràø 2, 2, 3, 2 . 12 parajàtamàtre . %<anva¤co'màtyà adhonivãtàþ prakçtta÷ikhàþ jyoùñhaprathamàþ kaniùñhajaghanyàþ>% àø 4, 2, 9 . yo yaþ kaniùñhaþ sa pçùñhato gacchet nàràø %<putraþ kaniùñhaþ jyeùñhàyàü kaniùñhàyà¤ca pårvajaþ>% manuþ . %<sarvaü jyeùñhaþ kaniùñha÷ca saüharetàü yathoditam>% %<ye'nye jyeùñhakaniùñhàbhyàü teùàü syàt savyayaü dhanamiti>% manuþ %<saratriþ syàdaratnistu niùkaniùñena suùñinà>% amaraþ . kaniùñhàyàþ apatyaü óhaka¤--inuk . kàniùñhineya kaniùñhàyà apatye . %<kçte kàniùñhineyasya bharatasya vivàsitam>% bhaññiþ . 13 mahàdeve puø %<namo jyeùñhàya kaniùñhàya ca>% yajuø 16, 32 . tasya ca %<aõoraõãyàn mahatomahãyàn>% iti ÷rutyà aõutaratvaktokteþ kaniùñatvam .

#<kaniùñhapada># naø vãjagaõitokte jyeùñhàpekùayà nyånasakhyànvite pade vargamåle . vargaprakçtau tadànayanaprakàraþ sa prayojanaü tatra dar÷itaü yathà %<iùñaü hrasvaütasya vargaþ prakçtyà kùaõõoyuktovarjitovà sa yena . målaü dadyàt kùepakaü taü dhanarõaü målaü tacca jyeùñhamålaü vadanti .. hrasvajyeùñhakùepakànnyasya teùàü tànanyàn vàdhoniye÷ya krameõa . sàdhyànyebhyobhàvanàbhirba håni målànyeùàü bhàvanà procyate'taþ . vajvàbhyàso jyeùñhalaghvostadaikyaü hrasvaü laghvoràhati÷ca prakçtyàü kùuõõà jyeùñhàbhyàsayugjyeùñhasålaü tatràbhyàsaþ kùepayoþ kùepakaþ syàt .. hrakhaü vajràbhyàsayorantaraü và laghvordhàtoyaþ prakçtyà vinighnaþ . ghàto ya÷ca jyeùñhayostadviyogojyeùñhaü kùepo'tràpi ca kùepaghàtaþ .. iùñavargahçtaþ kùepaþ kùepaþ syàdiùñabhàjitaþ . måle te sto'tha và kùepaþ kùuõõaþ kùuõõe tadà pade .. iùñavargaprakçtyoryadvivaraü tena và bhajet . dvighnamiùñaü kaniùñaü tat padaü syàdekasaüyutau .. tatojyeùñhamihànantyaü bhàvanàbhistatheùñataþ>% .. udàharaõam . kovargo'ùñahataþ saikaþ kçtiþ syàdgaõakocyatàm . ekàda÷aguõaþ kovà vargaþ saikaþ kçtibharvet .. prathamodàharaõe
     nyàsaþ pra 8 kùe 1 atraikamiùñaü hrasvaü prakalpya jàte måle sakùepe ka 1 jye 3 kùe 1 . eùàü bhàvanàrthaü nyàsaþ
     pra 8 ka 1 jye 3 kùe 1 . ka 1 jye 1 kùe 1 vajràbhyàsau jyeùñhalaghvorityàdi prathamakaniùñha dvitãyajyeùñhasålàbhyàsaþ 3 dvitãyakaõiùñha 1 prathamajyeùñhamålàbhyàsa3 anayoraikyaü 6 kaniùñhapadaü syàt kaniùñhayoràhatiþ 1 prakçtiguõà 8 jyeùñhayorabhyàsena 9 anena yutà 18 jyeùñha padaü syàt kùepayoràhati kùepakaþ syàt 1 pràïmålakùapàõàm ebhiþ saha bhàvalàrthaü nyàsaþ
     pra 8 ka 1 jye 3 kùe 1 . ka 6 jye 17 kùe 1 bhàvanayà labdhe måle ka 35 jye 99 kùe 1 evaü padànàmànantyam dvitãyodàharaõe råpabhiùñaü kaniùñham prakalpra tadvargàtprakçtiguõàt 11 råpadvayamapàsya målaü jyeùñhaü 3 atra bhàvanàrthaü nyàsaþ pra 11 ka 1 jye 3 kùe 2 . ka 1 jye 3 kùe 2 pràgvallabdhe catuþkùepamåle ka 6 jye 20 kùe 4 iùñavargahçtaþ kùepaityàdinà jàte råpakùepamåleka 3 jye 10 kùe 1
     atastulya bhàvanayà và kaniùñhajyeùñhamåle jàte ka 60 jye 199 kùe 1 evamanantamålàni .
     athavà råpaü kaniùñhaü prakalpya jàte pa¤cakùepapade ka 1 jye 4 kùe 50 atastulyabhàvanayà måle ka 8 jye 27 kùe 25 . iùñavargahçta ityàdinà pa¤cakabhiùñaü prakalpya jàte råpakùepapade ka (8/5) jye (27/5) kùe 1 anayoþ pårvamålebhyaþ målabhàvanàrthaü nyàsaþpra 11 ka (8/5) jye (27/5) kùe 1 . ka 3 jye 10 kùe 1 bhàvanayà labdhe måle ka (161/5) jye (564/5) kùe 1 . atha và hrasvaü vajràbhyàsayorantara mityàdinà kçtayà bhàvanayà jàte måleka 1 jye 4 kùe 5
     cakravàlena tadànayanaprakàraþ cakravàla÷abde vakùyate . kaniùñhasålamapyatra naø .

#<kaniùñhaka># naø kaniùñhamiva kàyati kai--ka . ÷åkatçõe ràjaniø svàrthe kan . 2 kaniùñha÷abdàrthetriø .

#<kaniùñhikà># strã kaniùñhaiva svàrthekan . (kaóe àïgula) kùudràïgulau %<dviþ kaniùñhikayà>% kàtyàø 7, 7, 18 . pa¤came ùaùñheca màne anàmikàmutsçjyautayà kaniùñhikayà dvirvàram karkaþ . %<parivartyaparivartyàïgulakaniùñhikàbhyàmàdàya palà÷apåñe pràsyati>% kàtyàø 1, 5, 7, 1 .

#<kanã># strã kana--ac gauràø ïãù . 1 duhitari 2 kanyàyà¤ca hemacaø .

#<kanãci># strã kana--bàø ãci . 1 gu¤jàyàü (kuüca) ÷abdaraø . 2 sapuùpalatàyàm 3 ÷akañe ca uõàdiø . ayaü mårdhanyamadhya eva na madhyastu pràmàdikaþ %<mçkaõimyàmãciþ>% ujjvaladattena õàntakaõereva grahaõàt

#<kanãna># triø kana--prãtau ãnan . 1 kamanãye . %<sadyohajovo vçùabhaþ kanãnaþ>% çø 3, 48, 2 . %<kanãnaþ kamanãyaþ>% bhàø %<bhinat kanãna odanaü pacyamànam>% çø 8, 69, 14 . %<jàraþ kanãna iva cakùadànaþ>% çø 1, 117, 18 .

#<kanãnakà># strã %<kanãnakà kanyà kamanãyà bhavati kveya netavyeti và kamanenànãyata iti yà kamatervà kànti karmaõaþ>% niruktoktà vyutpattiþ pçùoø . 1 kanyàyàm %<kanãnakeva vidradhe nave drupade arbhake>% çø 4, 32, 23, imàmçcamadhikçtya 4, 15, nirukte pràguktà niruktirdar÷ità . bhàùyakçtà tu kanãnakà kananãya÷àlabha¤jiketi vyàkhyàtam tena 2 tadarthe'pi kanãnakà kanyà kàmyatvenàstyasyàþ kar÷aø ac . 3 kanyàkàme puø . %<janiùña yoùà patayat kanãnakaþ>% çø 10, 40, 9, . kanãnakaþ kanyàkàmaþ iti bhàø . kanãna iva kàyati rka--ka . 4 kanãnikàyàü naø su÷ruø %<tataþ kanãnakagatam>% tatrokteþ akùi÷abde 45 pçø vivçtiþ

#<kanãnikà># strã kana--kani--và ãnan saüj¤àyàü kan ñàp ata ittvam . 1 akùitàràyàü 2 kaniùñhàïgulau ca mediø . akùi÷abde 45 pçø vivçtiþ

#<kanãnã># strã kani--nàmadhàø ãnan ïãù . kaniùñhàïgulau amarañãkà

#<kanãyas># triø ayamanayorati÷ayena yuvà alpo và ãyasun kanàde÷aþ . dvayorbhadhye 1 alpatare, %<annaü kanãyo bhaviùyati>% chàø upaø . 2 yuvatare, 3 anuje bhràtari puø . %<kathaü kanãyànahamutsaheyam?>% bhaññiþ %<kanãyàn vçùamutsçjet>% smçtiþ %<kalatravànahaü bàle kanãyàüsaü bhajasva me>% raghuþ . striyàü ïãp .

#<kanãyasa># naø kana--dãptau ac kanaþ såryastasyedaü cha kanãyaü tathàbhåtatayà sãyate avasãyate so--gha¤arthekarmaõi ka . 1 tàmre . hemacaø tàmrasya såryadevàkatvàttathàtvam . kanãyas + svàrthe bàø ac . 2 kanãyasi kaniùñhe triø . %<abhiùektukàmaü nçpatiü påruü putraü kanãyasam>% %<yayàtirnàhuùoràjà påruü putraü kanãyasam>% bhàø àø 86 aø .

#<kanta># triø kamityavyayaü kaü sukhamastyasya kam + ta . sukhayukte evam %<÷aïkambhyàü vaübhayustitutayasaþ>% pàø kama + ti kanti kam + tu . kantu tatràrthe triø .

#<kantu># puø kama--tun . 1 kàmadeve 2 hçdaye naø uõàø kam + tu sukhànvite triø .

#<kanthaka># puø çùibhede tatogotre gargàø ya¤ . kànthakya tadgotràpatye puüstrã .

#<kantharã># strã kama--aran pçùoø thuk ca gauràø ïãù . duùprave÷àyàü tãkùõakaõñakayukte vçkùabhede ràjaniø . àran thuk . kanthàrãtyapyatra ràjaniø .

#<kanthà># strã kama--than . mçõmayabhittau(kàütha)såtragrathitajãrõavastrakhaõóe . (kàüthà) %<bhikùà pràõasya rakùàrthaü kanthà÷ãtanivàriõã . acalà ke÷ave bhaktiþ vibhavaiþ kiü prayojanamiti>% puràø . %<kanthàü vahasi durbuddhe! gardabhenàpi durvahàm>% ÷aïkaradiø asya tatpuruùe %<saüj¤àyàü kantho÷ãnareùu>% pàø klàvatà sau÷amikantham . saüj¤àbhàve o÷onarabhede ca na . dàkùikanthà siø kauø .

#<kanda># puü naø kandati kandayati kandyate và kadi--ac--õic--ac gha¤ bà . 1 ÷åraõa (ola) 2 ÷asyamàtramåle, 3 gç¤jane ca (gàüjara) 4 medhe puø mediø . meghanàmanàmake 5 karpåre ca puø %<kandamålaphalà÷inaþ>% càturmàsyavratavidhiþ %<kandodbhedà vaidrumà vàriõãva>% màghaþ %<vane nivasatàü teùàü kandamålaphalà÷inàm>% bhàø anuø 41 aø . kanda bhedàsteùàü vi÷eùaguõà÷ca su÷ruø dar÷itàþ yathà %<kandànata årdhvaü vakùyàmaþ . vidàrãkanda÷atàvarãvisamçõàla÷çïgàñakaka÷erukapiõóàlukamadhvàlukahastyàlukakàùñhàluka÷aïkhàlukaraktàlukendãvarotpalakandaprabhçtãni . raktapittaharàõyàhuþ ÷ãtàni madhuràõi ca . guråõi bahu÷ukràõi stanyavçddhikaràõi ca . madhurã vçühaõo vçùyaþ ÷ãtaþ svaryo'timåtralaþ . vidàrãkando balyastu pittavàtaharastu saþ . vàtapittaharã vçùyà svàdutiktà ÷atàvarã . mahatã caiva hçdyà ca medhàgnibalavardhinã . grahaõyar÷ovikàraghnã vçùyà ÷vetà rasàyanã . kaphapittaharàstiktàstasyà evàïkuràþ smçtàþ . avidàhi visamproktaü raktapittaprasàdanam . viùñambhi durjaraü råkùaü virasaü màrutàvaham . guruviùñambhi÷ãtau ca ÷çïgàñakaka÷erukau . piõóàlukaü kaphakaraü guru vàtaprakopaõam . surendrakandaþ ÷leùmaghno vipàke kañupittakçt . veõoþ karãrà guravaþ kaphamàrutakopanàþ . sthåla÷åraõamàõakaprabhçtayaþ kandà ãùatkaùàyàþ kañukà råkùà viùñambhino guravaþ kaphavàtalàþ pittaharà÷ca . màõakaü svàdu ÷ota¤ca guru càpi prakãrtitam . sthålakandastu nàtyuùõaþ ÷åraõo gudakãlahà . kumudotpalapadmànàü kandà màrutakopanàþ . kaùàyàþ pitta÷amanà vipàke madhurà himàþ . vàràhakandaþ ÷leùmaghnaþ kañuko rasapàkataþ . mehakuùñhakçmiharo balyo vçùo rasàyanaþ>% . bhàvapraø uktaguõàdi tattacchabde dç÷yam . màdhavanidànokte 6 yonirogabhede puø . %<divàsnapnàdati krodhàdvyàyàmàdatimaithunàt . kùatàcca nakhadantàdyairvàtàdyàþ kupitàyadà . påya÷oõitasaïkà÷olakucàkçti, sannibhaþ . utpadyate yadà yonau nàmnà kandastu yonijaþ>% sa caturvidhaþ vàtàpattakaphasannipàtajabhedaiþ . %<råkùaü vivarõaü sphuñitaü vàtikaü tam vinirdi÷et . dàharogajvarayutaü bidyàt pittàtmakantu tam . nãlapuùpapratokà÷aü kaõóåmantaü kaphàtmakam . sarvaliïgasamàyuktaü sannipàtàtmakaü viduþ . sannipàtàtmako'sàdhyaþ ÷eùàþ kçcchraprasàdhanàþ>% .

#<kandaguóucã># strã kandodbhavà guóucã ÷àkaø . 1 guóucãbhade, ràjaniø (suthnã) iti khyàte 2 kande ca ÷abdaca0

#<kandaña># naø kadi--añan . ÷vetotpale (sàdàsuüdi) ÷abdaratnà0

#<kandaphalà># strã kandàt phalaü yasyàþ . kùudrakàravelvàyàm . (choñaucchà) ràjani0

#<kandabahulà># strã kandairbahulà . triparõikàvçkùe ràjani0

#<kandamåla># naø kandaråpaü målamasya . bhålake (målo) ràjani0

#<kandara># naø kam jalena dãryate dç--karmaõi ap . 1 àrdrake 2 aïgureca ràjaniø 3 guhàkàre parvatanitambasthàne puüstrã amaraþ . strãtve gauràø ïãù svàmã . 4 guhàyàü strã ñhàñ amarañãkàntaram %<nirhràdaste muraja iva cet kandareùu dhvaniþ syàt>% meghaø . %<vidåragaü pratibhayamasyakandaram>% màghaþ %<nànàmalaprasravaõairnànàkandarasànubhiþ>% bhàgaø 4, 6, 10, %<agnyarthameva ÷araõamuñajaüvàdrikandaram>% bhàgaø 7, 12, 19, kandasya sannikçùñade÷àdi a÷màdiø caturarthyàü ra . kandara 5 kandasannikçùñade÷àdau triø . kaü gaja÷irãdãryate'nena karaõe ap . 6 aïga÷e medi0

#<kandaràkara># puø 6 taø . parvate mediniþ .

#<kandaràla># puø kandaràyàïkuràyàlati--ala--ac .. 1 gardabhàõóavçkùe 2 plakùavçkùe (pàkuóa) 3 àkhoñavçkùe ca ràjaniø saüj¤àyàü kan . 4 plakùavçkùe puø ÷abdaratnàø .

#<kandarodbhavà># strã kandare udbhavati ud + bhå--ac . 1 kùudrapàùaõabhedãvçkùe ràjaniø 2 kandaroóavamàtre triø . 3 guóucãbhede strã ràjani0

#<kandarohiõã># strã kandàt rohati ruha--õini . guóucãbhede ràjani0

#<kandarpa># puø kam sukhaü tasmai tatra và dçpyati kam + dçpa + ac, kam kutsito darpo'smàt và . 1 kàmadeve amaraþ . %<tatra ni÷citya kandarpagagamat pàka÷àsanaþ>% kumàø . 2 saïgãtokte dhruvabhede . %<trayoviü÷ativarõàïghrirdhruvaþkandarpasaüj¤akaþ . vãre và karuõe và syàt khaõóatàle vidhãyate>% saüïgãø dà0

#<kandarpakåpa># puø kandarpasya kåpa iva . strãcihnabhede jañàdharaþ .

#<kandarpakeli># puø kandarpeõa keliþ . kàmahetuke kelau tamadhikçtya kçtogranthaþ aõ àkhyàyikàyàü tasya luk . prahasanabhede .

#<kandarpajãva># puø kandarpaü jãvayati vardhayati jãva--õic--aõ . kàmavçddhikàraphalake panamavçkùe ràjaniø .

#<kandarpamayana># puø kandarpaü mathnàti matha--lyu . 1 mahàdeve kandarpa÷atrukàmahàdayo'pyatra puø .

#<kandarpamåùala># puø kandarpa måùala iva . puruùacihnabhede . trikàø .

@<[Page 1649a]>@
#<kandarpa÷çïkhala># puø %<nàrãpadadvayaü nyasya kàntasyorudvayopari . kañi¤ceddolayedà÷u bandhaþ kandarpa÷çïkhalaþ>% ratima¤jardyukte ratibandhabhede .

#<kandala># triø kadi--alac . 1 kalàpe 2 uparàge 3 navàïkure 4 kaladhvanau ca mediø 5 apavàde ÷abdaraø . 7 kalahabhede (vàgyuddhe) 7 kapàle ca puø dharaõiþ . gauràø ïãù kandalã 8 mçgabhede 9 gulmaprabhede ca strã mediø sà ca bhåmikadalã, %<droõaparõã snigdhakandà kandalã måkadalya pãti>% ÷abdàrõavokteþ %<dhvajàü÷ukaistarjitakandalãvanaþ>% màghaþ . %<àvirbhåtaprathamamukulà kandalã cànukaccham>% meghaø puùpe naø . %<vióambyamànà navakandalaiste>% raghuþ . %<dvidalakandalakampanalàlitaþ>% màghaþ %<niùpãóitendukarakandalajo'nusekaþ>% uttararàmaø . 10 ole puø bhàvapraø .

#<kandalatà># kandapradhànà latà . màõake ràjaniø .

#<kandalãkusuma># naø kandalyà ÷ava kusumamasya . ÷ulãnadhre . 6 taø . 1 såmikadalãpuùpe ca .

#<kandavardhana># puø kandena bardhate vçdha--lyu . ÷åraõe (ola) ràjani0

#<kandavallã># strã kandàkàrà vallã . bandhyàkarkañyàm ràjaniø .

#<kanda÷àka># naø kandapradhànaþ ÷àkaþ . kandapradhàne ÷àke kanda÷abde dar÷itakandavarga÷àke ÷åraõàdau . %<sarveùàü kanda÷àkànàü ÷åraõaþ ÷reùñha ucyate>% màvapraø .

#<kanda÷åraõa># puø kandeùu ÷åraõaþ ÷reùñhaþ . (ola) ÷åraõeràjani0

#<kandasàra># naø kandànàü sàro'tra . 1 nandanavane trikàø . ka ndaþ sàro'sya . kandapradhàne aulàdau triø . 3 kanda÷abde dar÷itakandavargetriø .

#<kandàóhya># puø kande nàóhyaþ . bhåmikandai ràjaniø .

#<kandàmçtà># strã kandapradhànà'mçtà . kandapradhàne guóucãbhede ràjaniø .

#<kandàrha># puø kandeùu arha påjyaþ . ÷åraõe ràjaniø . sarveùàü kabda÷àkànàü ÷åraõaþ÷reùñha ucyate ityuktestasya kandeùu pradhànatvàttathàtvam .

#<kandàlu># puø kandenàluriva . 1 kàsàlau 2 bhåmikande 3 triparõikàyà¤ca ràjaniø .

#<kandin># triø kando'styasya ini . 1 kandayukte . 2 ole puø ràjaniø .

#<kandirã># strã kanda--irac gauràø ïãù . lajjàluvçkùe vedya0

#<kandã># strã kando'styasya ac gauràø ïãù . màüsakandyàm .

#<kandu># puüstrã skanda u salopa÷ca . (tàoyà) 1 khedanãpàtre %<kandupakvaü tailapakvamiti>% smçtiþ 2 taõóulàdeþ bharjanapàtramàtre ca (bhojanà khàlà) %<gokule kandu÷àlàyàü tailayantrekùuyantrayoþ>% smçtiþ . %<kandupakvàni talana pàyasaü dadhi saktavaþ . dvijairetàni bhojyàni ÷ådrageha kçtànyapi>% tiø taø kårmapuø .

#<kanduka># puø kaü sukhaü dadàti dà--mitadr vàø óu saüj¤àyàü kan kandu + yàvàdiø kumàrãkrãóanakatvena kan và . 1 vastràdi nirmite utpàtanàvapàtanakrãóàsàdhanadravyabhede (ge do) . %<stanàïgaràgàruõitàcca kandukàt>% . %<klamaü yayau kandukalãlayàpi yà>% %<sà kandukaiþ kçtrimaputrakai÷ca>% kumàø . %<karàbhighàtotthitakandukeyam>% raghuþ %<tañabhuvi kandakavibhramaü babhàra>% màghaþ . %<idaü kandukaü yatra yebhya÷caturbhyogaþ>% vçø raø ñãkokte 2 trayoda÷àkùarapàdake chandobhede naø .

#<kanduke÷vara># naø kà÷ãsthe jyeùñasthànasthe ÷ivaliïgabhede kanduka khelanaprakàraþ tadàvirbhàvakathà ca kà÷ãø 65 aø dar÷ità %<svairaü viharatastasya jyeùñhasthàne mahe÷ituþ . kautukenaiva vikrãóa ÷ivà kandukalãlayà . uda¤cannya¤cadaïgànàü làghavaü paritanvatã . ni÷vàsàmodamilitabhramaràkulitekùaõà . bhra÷yaddhvammillasammàlyasupuñãkçtabhåmikà . svidyatkapola patràlãsravadambukaõojvalà . sphuñaccelàü÷ukapathaniryadaïga prabhàvità . ullasatkandukàsphàlàti÷oõitakaràmbujà . kandukànugasaüdçùñinartitabhrålatà¤calà . mçóànã kilakhe lantã dadç÷ejagadambikà . antarãkùacaràbhyàü ca ditijàbhyàü manãharà . kañàkùitàbhyàmiva vai samupasthitamçtyunà . vidalotpalasaüj¤àbhyàü dçptàbhyàü varatovidheþ . tçõãkçtatrijagatãpuruùàbhyàü svadorbalàt . devoü parijihãrùå tau viùameùuprapãóitau . divo'vateratuþ kùipraü màyàü svãkçtya÷àmbarãm . dhçtvà pàriùadãü mårtibhàyàtàvambikàntikam . tàvatyantaü sudurvçttàvatica¤calamànasau . sarvaj¤ena parij¤àtau cà¤calyàllocanodbhabàt . kañàkùitàtha devena durgà durgavighàtinã . vij¤àtanetrasaüj¤àntu sarvaj¤àrdha÷arãriõã . tenaiva kandukenàtha yugapannijaghàna tau . mahàbalau mahàdevyà kandakena samàhatau . paribhramyaparibhramya tau duùñau viniùetatuþ . vçntàdiva phale pakvetàlàdanilalolite . dambholinà parihate ÷çïgeiva mahàgireþ . tau nipàtya mahàdaityàvakàrya karaõodyatau . tataþ pariõatiü yàtoliïgaråpeõa kandukaþ . kanduke÷varasaüj¤aüca talliïgamabhabattadà . jyeùñhe÷varasamãpe tu sarvaduùñanivàraõam . kanduke÷asamutprattiü yaþ ÷roùyati mudànvitaþ . påjayiùyati yobhaktastasya duþkhabhavaü kutaþ . kanduke÷varabhaktànàü mànavànàü nirenasàm . yogakùemaü sadà kuryàdbhavànã bhayanà÷inã . mçóànã tasya liïgasya påjàü kuryàt sadaiva hi . tatraiva devyàþ sànnidhyaü pàrvatyà bhaktasiddhidam . sarvopasarga saüghàtavighàtakaraõaü param . kanduke÷aü mahàliïgaü kà÷yàü yairna samarcitam . kathaü teùàü bhavànã÷au syàtàü sarvepsitapradau . draùñavyaü ca prayatnena talliïgaü kanduke÷varam . kanduke÷varanàmà'pi ÷rutvà vçjinasantatiþ . kùipraü kùayamavàpnoti tamaþ pràpyoùõaguü yathà>% . kanduke÷amapyatra .

#<kandupakva># triø jalopasekaü vinà kandupàtre pakvaü taõóulàdi . ÷uùakatayà bhraùñataõóulàdau . kandupakvàni tailenetyàdi tiø taø kårmapuø . kandu÷abde udàø .

#<kandu÷àlà># strã kandupàkàrthà ÷àlà ÷àø taø (kàna÷àlà) kandupàkàrthaü ÷àlàyàm %<gokule kanda÷àlàyàü tailayantrekùu yantrayoþ . amãmàüsyàni ÷aucàni stroùu bàlàtureùu ca>% smçtiþ .

#<kandoña># puø kadi--oñan . 1 ÷vetotpale 2 nãlotpale naø . ÷abdaratnàø .

#<kandota># puø kande måle åtaþ ve¤--kta . kumude . trikàø .

#<kandodbhavà># strã kandàdubhavo'syàþ . guóucãbhede .

#<kandha># puø kaü jalaü dadhàti dhà--ka . 1 meghe ÷abdatnàø . tannà manàmake 2 mukte ca .

#<kandhara># puø kaü jalaü ÷iro va dhàrayati dhç--ac . 1 meghe mediø . tannàmanàùake 2 muste ca . 3 màriùa÷àke (nañiyà÷àka) ràjaniø . 4 grãvàyà¤ca sàrasundarã . grovàyàü strã amaraþ . %<kandharàbàhusakthnà¤cabhaïge madhyamasàhasam>% yàj¤aø %<utkandharaü dàruka ityuvàca>% màghaþ %<kavàñavakùàþ pariõaddhakandharaþ>% raghuþ .

#<kandhi># strã kaü ÷irojalaü và dhãyate'tra àdhàre ki . 1 grãvàyàü 2 samudre puø ràjaniø .

#<kanna># naø kanyate pràpyate duþkhamanena kana--gatau bà karaõe kta . 1 pàpe 2 mårchàyà¤ca ÷abdamàlà .

#<kanyakà># stro aj¤àtà kanyà + aj¤àtàrthe kan kùipakàditvàt nettvam . %<aùñabarùà bhavedgaurã navavarùà ca rohiõã . da÷ame kanyakà proktà ataårdhvaü rajasvalà>% smçtyuktàyàüsa÷amavarùàyàü striyàü tasyàda÷amavarùàdarvàk rajoyuktatayà aj¤àtatvàttathàtvam . svàrthe kan . 2 kanyà÷abdàrthe ràkùaso yuddhaharaõàt pai÷àcaþ kanyakàcchalàt %<suvàsinãbàlavçddhagarbhiõyàturakanyakàþ . saübhojyàtithibhçtyàü÷ca dampatyoþ ÷eùabhojanam>% yàj¤aø . %<kanyakàtanayakautukakriyàm>% . %<saübaddhavaikhànasa kanyakàni>% raghuþ . 3 nàyikàbhede rasama¤jaryàm svakãparakãyàsàmànyavaniteti prathamaü tridhà vibhajya aprakañitaparapuruùànuràgà parakãyeti lakùayitvà sà ca dvividhà paroóhà kanyakà ceti vibhajya kanyàyàþ pitràdyadhãnatvàt parakoyatvamiti samarthya asyà guptà eva sarvà÷ceùñà ityuktvà udàhçtam yathà %<ki¤cit ku¤citahàrayaùñisaralabhruvallisàcismitampràntabhràntavilocanadyutibhujàparyantakarõotpalam . aïgulyàïkuradaïgulãyakarucà gaõóasyakaõóåyanaü kurvàõà nçpakanyakà sukçtinaü savyàjamàlokate>%

#<kanyakàjàta># puø 5 taø . kànãne vyàsakarõaprabhçtau %<kànãnaþ kanyakàjàtomàtàmahasutomataþ>% smçtestasya màtàmahaputratà

#<kanyakàpati># puø 6 taø . jàmàtari ÷abdaratnàø .

#<kanyanà># strã kanyàmàcaùñe kanyà + õic--bhàve yuc . kanyà khyàne kanyàhvàne . %<stomaü juùethàü yuva÷eva kanyanàm>% çø 8, 35, 5, %<kanyanàü kanyàhvànam>% bhàø .

#<kanyalà># strã kanayaterbhàve yat kanyaü kamanoyatàü làti gçhõàti là--ka . kanyàyàm . %<vçùaõyantãva kanyalà>% çø 5, 5, 3, mudritapustake eùà çk na dç÷yate pustakàntare'sti .

#<kanyasa># puø kana--aghnyàdiø niø kanyaþ kanyatvena kàmyatvena sãya te avasãyate so--gha¤rthe ka . 1 kaniùñhe bhràtari sàrasundarã %<ràmasya kanyasobhràtà>% ràmàø . 2 kanyasã kaniùñhàyàü bhaginyàü strã . vayovàcaityàt ïãù . %<abhijitspardhamànàütu rohiõyàþ kanyasãsvasà . icchantã jyeùñhatàü devãü tapastaptuü vanaü gatà>% bhàø vaø 239 aø . 3 adhame triø %<kanyasaü ùaóabhiruddiùñam>% aïguliparimàõe kàliø puràø .

#<kanyà># strã kana--yat aghryàø niø . kanyàyàþ kanãn ceti nirde÷àt %<vayasi prathama>% pàø na ïãù . 1 anåóhàyàü striyàü 2 anåóhaduhitari %<akçtopayamà kanyà>% sàø daø . 3 meùàditaþ ùaùñhe rà÷au ca . niruktau 4, 15 . anyaiva niruktiruktà . %<kanyà kamanãyà bhavati kveyaü netavyeti kamanenànãyate iti và kanatervà syàt kàntikarmaõaþ>% tatra satra pçùoø sàdhu . bhàø vaø 306 aø anyaiva niruktirdar÷ità
     %<sarvàn kàmayate yasmàt kamerdhàto÷ca bhàvini! . tasmàt kanyeha su÷roõi! svatantrà varavarõini!>% 3 yoùinmàtre . %<ahalyà draupadã kuntã tàrà mandodarã tathà . pa¤ca kanyàþ smarennityaü mahàpàtaka nà÷anam>% puràø . %<àcàralàjairiva paurakanyàþ>% raghuþ 4 duhitçmàtre %<narendrakanyàstamavàpya satpatim>% raghuþ . %<bràhmaõàdvai÷yakanyàyàmambaùñhonàma jàyate>% %<niùàdaþ ÷ådrakanyàyàü yaþ pàra÷ava ucyate>% . %<kùatriyàcchådrakatyàyàü krårà càravihàravàn . kùatra÷ådravapurjanturugronàsa prajàyate>% manuþ tatra anåóhaduhitari %<kanyàyàü datta÷ulkàyàü ÷royàü÷cet vara àvrajet>% kàtyàø smçtiþ %<pitçve÷mani yà kanyà rajaþ pa÷yatyasaüsmçtà . sà kanyà vçùalã j¤eyà haraüstàü na viduùyati, viùõuþ . çtutrayamupàsyaiva kanyà kuryàt svayaüvaram . çtutraye vyatãte tu prabhavatyàtmanaþ sadà>% viùõuþ . 5 anåóhastrãmàtre %<prasahya kanyàharaõaü ràkùasovidhirucyate>% . %<yo'kanyàü dåùayet kanyàm>% . %<abhiùahya tu yaþ kanyàü kuryàt darpeõa mànavaþ>% iti ca yàj¤aø . %<kanyaiva kanyàü yà kuryàt tasyàþ syàddvi÷ato damaþ>% . %<yà tu kanyàü prakuryàt sà sadyovai mauõóyamarhati>% manuþ %<kanyaivàkùatayoniryà>% smçtiþ . %<saha cànyayà sthaviraràjakanyayà>% màghaþ . %<sekànte punaþkanyàbhistatkùaõojjhatavçkùakam>% raghuþ . kanyàyà bhàvaþ . kanyàtva saüj¤àtvànna puüvadbhàvaþ . puruùasaïgarahitàvasthàyàü %<kanyàtve dåùite càpi kathaü ÷akùye dvijottama!>% bhàø àø 60 . vivàhayogyàvasthàyayà¤ca . %<pràdàcca tasyai kanyàtvaü punaþ sa paramadyutiþ>% bhàø àø 111 aø . kanyàdàvavikrayavorguõadãùau yathà . %<kanyàü ye tu prayacchanti yathà÷akti svalaïkçtàm . vivàhakàle saüpràpte yathoktasadç÷e vare! kramàt kramaü kratu÷atamanupårvaü labhanti te . ÷rutvà kanyàpradànantu pitaraþ prapitàmahàþ . vimuktàþ sarvapàpebhyo brahmalokaü vrajanti te . bràhmeõa tu vivàhena yastu kanyàü prayacchati . brahmalokaü vrajecchãghraü brahmàdyaiþ påjitaþ suraiþ . divyena tu vivàhena yastu kanyàü prayacchati . bhittvà dvàrantu såryasya svargaloka¤ca gacchati . gàndharveõa vivàhena yastu kanyàü prayacchati . gandharvaloka màsàdya krãóate devavacciram . ÷ulkena dattvà yo kanyàü tàü pa÷càt samyagarcayet . sa kinnarai÷ca gandharvaiþ krãóate kàla makùaüyam . (÷ulkena gomithunaråpa÷ulkopalakùitenàrùeõa) na matyuü kàrayettàsàü påjyà÷ca satataü gçhe . brahudeyà vi÷eùeõa bràhmã bhojyà sadà bhavet . kanyàyàü brahmadeyàyàmabhu¤jan sukhama÷nute . atha bhu¤jãta yo mohàt bhåktvà sa narakaü vrajet . aprajàyà¤ca kanyàyàü na bhu¤jãyàt kadàcana . dauhitrasya mukhaü dçùñvà kimarthamanu÷ocasi>% . yaþ katyàpàlanaü kçtvà karoti yadi vikrayam . vikretà dhanalobhana kumbhãpàkaü sa gacchati . kanyàmåtrapurãùa¤ca tatra bhakùati pàtakã . kçmibhirdaü÷itaþ kàkairyàvadindrà÷caturda÷a . mçta÷ca vyàdhayonau ca sa labhejjanma ni÷citam . vikrãõãte màüsabhàra vahatyeva divàni÷amiti brahmavaivartapuràõam . vivàhyakanyàlakùamupayama÷abde uktam . udvaha÷abde'dhikaü dç÷yam . %<svapitçbhyaþ pità dadyàt sutasaüskàrakarmasu>% ityukteþ sutapadasya puüstvàvivakùayà kanyàputrasaüskàreùu vçddhi÷ràddhe pràpte %<strãõàmapyevameva syàt>% manåkte÷ca sarvasaüskàreùu ca pràpteùu ca niùkramabhinnakanyàsaüskàràõàmamantrakakatayà kartavyatà tatràpi vçddhi÷ràddhaniùedhamàha mahàniø taø 95 paø . %<kanyàyà niùkramo nàsti vçddhi÷ràddhaü na vidyate>% . vçddhi÷ràddhaniùedhe'pi vivàhe vçddhi÷ràddhamiùyata eva %<kanyàputravivàheùu vçddhi÷ràddhaü vidhãyate iti>% smçteþ . %<nàmànnaprà÷anaü cåóàü kuryàt strãõàmamantrakam>% . iti %<jàtakarmàdi cåóàntaü kumàryà÷càpyamantrakam . kartavyaü pa¤cabhirvarõairekaü niùkramaõaü vineti>% ca . tena niùkramaõa bhinnàþ saüskàràþ amantrakàþ kàryàþ . vivàhasya copayanasthànãyatvàt na tadàcaraõam iti bhedaþ 6 dhçtakumàryàm mediø 7 sthålailàvàyàü 8 vàràhãkande 9 kandhyàkarkañyà¤ca ràjaniø . %<gmau cet kanyà>% ityuktalakùaõe catukùarapàdake 10 chandobhede ca . kanyàrà÷i÷ca uttaraphàlgunyàþ÷eùapàdatrayahastacitràrdhanakùatraghañitaþ rà÷icakre ghaùñhaþ 150 sàrdha÷atàü÷ottarà÷ãtyuttara ÷atàü÷aparyantastriü÷adaü÷àtmakaþ . tadadhiùñhàtçdevatàsvaråpa¤ca . %<kanyà plavasthà smçtàþ . kanyà ÷asyahutà÷ayuk>% iti jàtakapaø . uktam tasya rà÷e÷ca varõàdikamuktam nãlaø tàø yathà . %<pàõóurdvipàt strã dvitanuryamà÷à ni÷à marut ÷ãtasamodayaþ kùmà . kanyàrdha÷abdà ÷ubhabhåmivai÷yaråkùàlpasaïga prasavà ÷umà ca>% . tata÷càsya rà÷eþ pàõóavarõaþ dvipadarà÷ità strãrà÷ità dvisvabhàvàtmakatà dakùiõadigabhimukhatà ràtriråpatà vàtaprakçtitvaü ÷ãtavãryaü samarà÷itvam . måmiråpatà . ardha÷abdaþ ÷ubhasvàmikatvam vai÷yavarõaþ råkùatvam alpasaïgo'lpaprasavaþ akåraråpatva¤ca . tacca janmapra÷nalagnaphalàdyupayogàrthamuktam asya svàmã budhaþ . anyatràsya ÷ãrùodayatvamukam %<kanyàü gate påùaõi>% %<apràpte bhàskare kanyàma>% iti ca jyo0

#<kanyàkà># strã kanyaiva kan anuktapuüskatvàt na hrasvaþ . kanyàyàü ÷abdaraø .

#<kanyàkàla># puø kanyàtvopalakùitaþ kàlaþ ÷àø taø . avivàhopalakùite kàle vivàhakàla÷ca upayama÷abde uktaþ .

#<kanyàkubja># puø kanyàþ kubjàþ yatra . kànyakubjade÷e hemaø %<kanyàkubje'pibat somamindreõa saha kau÷ikaþ>% bhàø vaø 27 aø . kanyànàü saüghaþ aõ kànyaü tat kubjaü yatra kà nyakubjo'pyatra . yathà ca tadde÷e kanyànàü vàyunà kubjatvaü kçtaü yathà varõitam ràmàø àø kàõóe . %<ku÷anàbhastu ràjarùiþ kanyà÷atamanuttamam . janayàmàsa dharmàtmà ghçtàcyàü raghunandana! . tàstu yauvana÷àlinyo råpavatyaþ svalaïkçtàþ . udyànabhåmimàgamya pràdçùãva ÷atahradàþ . gàyantyo nçtyamànà÷ca vàdayantyastu ràghava! . àmodaü paramaü jagmurvaràbharaõabhåùitàþ . atha tà÷càrusarvàïgyo råpeõàpratibhà bhuvi . udyànabhåmimàgamya tàrà iva ghanàntare . tàþ sarvà guõasampagrà råpayauvanasaüyutàþ . dçùñvà sarvàtmako vàyuridaü vacanamabravãt . ahaü vaþ kàmaye sarvà bhàryà mama bhaviùyatha . mànupastyajyatàü bhàvo dãrghamàyuravàpsyathaþ calaü hi yauvanaü nityaü mànuùeùu vi÷eùataþ . akùayaü yauvanaü pràptà amarya÷ca bhaviùyatha . tasya tadvacanaü ÷rutvà vàyorakliùñakarmaõaþ . apahasya tato vàkyaü kanyà÷atamathàbravãt . anta÷carasi bhåtànàü sarveùàü murasattama! . prabhàvaj¤à÷ca te sarvàþ kimarthamavamanyase . ku÷anàbhasutàdeva! samastàþ surasattama! . sthànàccyàvayituü devaü rakùàmastu tapo vayam . mà måt sa kàlo durmedhaþ! pitaraü satyavàdinam . avamanya svadharbhoõa khayaü varamupàsmahe . pità hi prabhurasmàkaü daivataü parama¤ca saþ . yasya no dàsyati pità sa no bhartà bhaviùyati . tàsàü tu vacanaü ÷rutvà hariþ paramakopanaþ . pravi÷ya sarvagàtràõi babha¤ja bhagavàn prabhuþ . tàþ kanyà vàyunà bhambà vivi÷urnçpatergçham . pravi÷ya ca susambhràntàþ salajjàþ sà÷rulocanàþ . sa ca tà dayità bhagnàþ kanyàþ parama÷obhanàþ . dçùñvà dãvastadà ràjà sambhrànta imadabravãt . kimidaü kathyatàü puttryaþ! ko dharmamavamanyate . kubjàþ kena kçtàþ sarvà÷ceùñantyo nàbhibhàùata>% .

#<kanyàkåpa># puø tãryabhede . %<kanyàkåpe upalpç÷ya balàkàyàü kçtodakaþ>% bhàø anuø 25 aø .

#<kanyàña># puø kanyà añàyatra àdhàre gha¤ . vàsabhavane trikàø strãõàü vàsagçhe eva gatividhànàt anyatragatiniùedhàjva tasya tathàtvam .

#<kanyàtãrtha># naø 1 kurukùatrasthe ku¤jarasamãpasthatãrthabhede ku¤jaratãthamupakramya %<tato gaccheta dharmaj¤aþ kanyàtãrthamanuttamam . kanyàtãrthe naraþ snàtvà gosahasraphalaü labhet>% bhàø vaø 8 3 aø . samudrakàverãsaïgamanikañasthe 2 tãrthabhede ca . %<tato gaccheta kàverãü vçtàmapsarasàü gaõaiþ . tatra snàtvà naroràjan! gosahasraphalaü labhet . tatastãre samudrasva kanyàtãtha mupaspç÷et . tatropastç÷ya ràjendra! sarvapàpaiþ pramucyate>% 85 aø . apsaroråpakanyàvçtatvena tasya kanyàtãrthatvabh .

#<kanyàdhana># naø kanyàkàle labdhaü dhanam . strãdhanabhede ÷ulkàdau . anåóhàyàstasyàmaraõe tàdçgdhane bhràturadhikàraþ %<bhaginã ÷ulkaü sodaryàõàm>% gautamokteþ .

#<kanyàpati># puø 6 taø . jàmàtari jañàdharaþ .

#<kanyàpàla># puø kanyàpradhànaþ pàlaþ . 1 pàlàkhye vaõigjàtibhede trikàø striyàü ïãp . upaø saø . 3 kanyàyàþ pàlake triø .

#<kanyàbhartç># puø kanyàbhiþ pràrthanãyaþ bhartà . 1 kàrtikeye tasya saundaryàti÷ayàt sarvamàminãbhibhartçtvena pràrthanàt tathàtvam . %<àgneya÷caiva skanda÷ca>% ityupakramya %<kanyàbhartà vibhakta÷ca svàheyo revatãsutaþ>% bhàø vaø 231 kàrtikeyanàmasu tannàma pañhitam . 6 taø . 2 jàmàtari puø .

#<kanyàmaya># naø kanyà + pràcuryemayañ . kanyàpracure anyaþpure

#<kanyàràma># puø buddhabhede trikàø .

#<kanyàvedin># puø kanyàü dahitaramàvçindati à + vidaõini . jàmàtari . %<kanyàü kanyàvedina÷ca pa÷åbç mukhyàn sutànapi>% yàø dvitãyà÷ràddhasya pra÷a pajàmàtçlàbharåpaü phalamuktam .

#<kanyà÷rama># maø tãrthabhede . %<tataþ kanyà÷ramaü gacchet niyato brahmacaryavàn . triràtroproùito ràjan! niyatoniyatà÷anaþ . labhet kanyà÷ataü divyaü svargaloka¤ca nacchati>% bhàø vaø 83 .

#<kanyàsaüvedya># naø tãrthabhede . %<kanyàsaüvedyamàmàdya niyatoniyatà÷anaþ . manoþ prajàpaterlokànàptoti puruùarùabha! . kanyàryaü yat prayacchanti dànamaõvapi bhàrata! . tadakùayamiti pràhurçùayaþ saü÷itavratàþ>% bhàø vaø 84 .

#<kanyàhuda># puø tãrthagede . %<yasya kanyàhrade vàsà devalokaü sa gacchati>% bhàø anuø 25 aø .

#<kanyikà># strã kanyaiva kan kàmyatvenoktapuüskatvàt và dhva ittvam . kanyàyàü ÷abdaratnàø .

@<[Page 1653a]>@
#<kanyuùa># naø kana--in kanyà dãptyà oùati uùa--ka . hastapucche hàràø .

#<kapa># calane (sautraþ) paraø akaø señ . kapati akà (ka) pot cakàpa pranikapati na õatvam kaprolaþ .

#<kapa># calane bhvàdiø idit àtmaø akaø señ . kampate akampiùña cakampe . kampà kampanam kampitaþ kamàmànaþ kampitum kampanaþ kampitvà . %<samudrà÷ca cakampire>% devãmàø %<cakampe tãrõalauhitye tasmin pràgjyotiùe÷varaþ>% raghuþ . %<mahàkañitaña÷roõyaþ kampamànàþ payodharaiþ>% bhàø vaø 43 . õici kampayati acikampat . atra phalavatkartaryapi paraø %<kùmàü kampayantyonipatanti colkàþ>% . àrùe kacit na paraø %<akampayata medinãm>% ràmàø .
     anu + dayàyàmanugrahe sakaø %<prakampenenànucakampire suràþ>% màghaþ svàrtheõic tatràrthe %<prathamà vçùñivivànukampayata>% kumàø . karmaõi anukampyate anukampyatàmayaü janaþ punardar÷anena ÷akuø .
     à + ãùaccalane . %<anokahàkampitapuùpagandhiþ>% raghuþ . samyakkampane ca %<÷ataü vij¤ànavatàmeko dhanavànàkampayate>% chàø upaø . ud + årdhata÷càlane . %<hutvordhamutkampayati>% ÷ata0bràø 14, 2, 2, 17 .
     prati + pratiråpakampane yathà svasya kampanaü tattulyamanyasya kampanaü pratiråpakampanam . %<gatena bhåmiü pratikampayaüstadam>% bhàø biø 20 .
     vi + vi÷eùeõa calane . %<khadharmamapi càvekùya na vikampitumarhasi>% gãtà .
     sam + samyak calane . %<yasya jyàtalanirghoùàt samakampanta ÷atravaþ>% bhàø viràø 19 aø .

#<kapa># puø kàni jalàni pàti pà--rakùaõe--ka . 1 varuõe jalapatitvàt tasya tathàtvam pà--pàne ka . 2 jalapàyini triø . 3 asuravi÷eùeùu teùàü dharmavi÷eùapratipàdanaü bràhmaõakartçkabadhakathà ca yathà . %<devàåcuþ madàsyavyatiùiktànàmasmàkaü lokapåjita! . vanena hçvà bhåmiþ kapai÷ca tridivaü pramo! . brahmovàca . nacchadhvaü ÷araõaü viprànà÷u sendràdivaukasaþ . prasàdya tànubhau lokàvavàpsyatha yathà purà . te yayuþ ÷araõaü viprànåcuste kàn jayàsahe . ityuktàste dvijàn pràhurjayateha kapàniti . bhågatàn hi vijetàro vayamityabruvan dvijàn . tataþ karma samàrabdhaü bràhmaõaiþ kapanà÷anam . vacchutvà preùitodåto bràhmaõebhyo dhanã kapaiþ (dhanã tannàmà dataþ) bhagatàn bràhmaõànàha ghanã kaùavaco yathà . bhavadbhiþ sadç÷àþ sarve kapàþ kimiha vartate . sarvevedavidaþ pràj¤àþ sarve ca kratuyàjinaþ . sarve satyavratà÷caiva sarve tulyàmaharùibhiþ . ÷rã÷caiva ramate teùu dhàrayanti ÷riya¤ca te . vçthà dàrànna gacchanti vçthà màüsaü na bhu¤jate . dãptamagniü juhvate ca guråõàü vacanesthitàþ . sarveca niyatàtmànoyalànàü saüvibhàginaþ . upetya ÷anakairyànti na sevanti rajasvalàm . svargati¤caiva gacchantitathaiva ÷ubhakarmiõaþ . abhukta vatsu nà÷nanti garbhiõãdçddhakàdiùu . ramantena ca dãvyantidivà caiva na ÷erate . etai÷cànyai÷ca bahubhirguõairyuktàn kathaü kapàn . vijeùyatha? nivartadhvaü nivçttànàü ÷ubhaü hi vaþ . bràhmaõà åcuþ . kapàn vayaü vijeùyàmoye devàste vayaü smçtàþ . tasmàd vadhyàþ kapàsmàkaü dhanin! yàhi yathàgatam . dhanã gatvà kapànàha na vovipràþ priyaïkaràþ gçhãtvà'stràõyatovipràn kapàþ sarve samàdravan samudagràyudhàn dçùñvà kapàn sarve dvijàtayaþ . vyasçjan jvalitàngnãn kapànàü pràõanà÷anàn . brahmasçùñàhavyabhujaþ kupàn hattà sanàtanàþ . nabhasãva yathà'bhràõi vyavardhanta naràdhpa! . hatvà vai dànavàn devàþ sarve saübhåya saüyuge . tenàbhyajànan hi tadà bràhmaõairnihatàn kapàn . athàgamya mahàtejà nàrado'kathayadvibho . yathà hatà mahàbhàgaistejasà bràhmaõaiþ kapàþ . nàradasya vacaþ ÷rutvà prãtà sarve divaukasaþ . pra÷a÷aüsurdvijàü÷càpi bràhmaõàü÷ca ya÷asvinaþ . teùàü tejastaghà vãryaü devànàü vavçdhe tataþ . avàpnuvaü÷càmaratvaü triùu lokeùu påjitam>% . bhàø anuø 157 aø .

#<kapaña># strã kapa--añat, kaü brahmàõamapi pañati àcchàdayati paña--ac 6 taø và ardharcàdi . yathàsthitavastuno'nyathà prakà÷anaråpe hçdayasthàbhàvanigåhanaråpe ca chale amaraþ . %<mayi sakapañaü ki¤cit kvàpi praõãtavilonane>% sàø daø . %<nare ndrasiüha! kapañaü na voóhuü tvamihàrhasi>% bhàø àø 74 . kapañasya bhàvaþ ùya¤ . kàpañya naø tal kapañatà strã tva kapañatva naø kapañabhàve . kàpañya¤ca anyathàsthitavastunã'nyathàprakà÷anaråpavyàpàrabhedaþ hçdgatabhàvasya pracchàdana¤ca . kapañamastyasva ñhan . kapañika kapañayukte ÷abdaraø . ini kapañin kapañayukte triø striyàü ïãù . sàca (cióà) nàmagandhadravye ràjaniø . kapa--añan . gauràø ïãù kapañã . parimàõabhede (eka àkàüóa) ÷abdaraø .

#<kapañadhàrin># triø kapañaü dhàrayati ùña--õini . kapañayukte ÷abdaraø striyàü ïãp .

@<[Page 1654a]>@
#<kapañapañu># triø kapañe pañuþ 7 taø . 1 chadmavyavahàradakùe 2 aindrajàõikaprabhçtau ca . %<chalayan prajàstvamamçtena kapañapañuraindrajàlikaþ>% màghaþ

#<kapañe÷varã># strã kamiva ÷ubhraþ pañastattulyaü phalamãùñe ã÷aùurac . ÷vetakaõñakarãvçkùe ràjaniø . tasyà ÷vetaphalasyajalavacchuddhapañàkàratvàt tathàtvam .

#<kapana># puø kapa(sau0)--lyu . kampane ghuõàdau kçmau %<kapanàþ kampanàþ kçmayo bhavanti>% niruø 6, 4, %<vçkùaü kapaneva vedhasaþ>% çø 5, 5 4, 6, kapanàþ kampanàþ kçmayaþ vçkùaü ghuõàdayaþ bhàø . %<saiùa dà÷arahathãràmaþ>% ityàdivat pàda påraõàrthaþ kapanevetyatra sandhiþ .

#<kaparda># puø parva påraõe kkip ràt valope par pårtiþ kasya gaïgàjalasya parà pårtyà dàyati ÷udhyati ka + par + dai--ka . 1 harajañàyàm . kena sukhena parà pårtyà dãyate dàgha¤artheka . 2 varàñake alparthekan atnàrthe puüstrãø . strãtve ñàp ata ittvam . kapardikàpyatra! dapardakabhedà÷ca ràjaniø dar÷ità yathà . 1 suvarõavarõà siühã 2 dhåmravarõà vyàghrã, 3 pãtapçùñhà sitodarà mçgã, 4 ÷vetavarõà haüsã 5 nàtidãrghikà vidantà . kaparda÷ca upara sabhedaþ bhàvapraø uktaþ tadvàkya¤ca kanakarasa÷abde dar÷i tam . tasya guõà÷ca tatoktà yathà %<kapardo dàhapittàsç÷othahaþ ÷ãtalaþ saraþ>% . ràjaniø tu %<kapardaþ kañutiktoùõaþ karõa÷ålavraõàpahaþ . gulma÷ålanetradoùanà÷anaþ parikãrtitaþ>% . %<pa¤càïkàn sauvarõàn kapardàn>% yajuø . %<yadyahamimaü saktu÷aràvaü vikràya da÷a kapardakàn pràpnomi>% hito0

#<kapardin># puø kapardaþ astyasya ini . 1 mahàdeve . %<imàrudràya tavase kapaddine>% yajuø 16, 47, 2 jañàyuktamàtre triø striyàü ïãp . %<mçõàlavyàlavalayà veõãbandhakapardinã . harànukàriõã pàtu lãlayà pàrvatã jagata>% sàø da0

#<kapardã÷a># puø kà÷osthe ÷ivaliïgabhede . %<kàle÷varakapardã÷au caraõàvatinirmalau>% kà÷ãkhaø 33 aø .

#<kapàña># astrãø kaü vàtaü pàñayati tadgatiü ruõaddhi paña--õicaõ . dvàràvaraõana vàtarodhake svanàmakhyàte kàùñhamayedravye . %<mokùadvàrakapàñapàñanakarã màtànnapårõe÷varã>% annapårõàstavaþ . ardhacàda amaraþ . aõantatvàt striyàü ïãp . kapàñãtyapyanye . %<kapàñavistãõamanoramoraþ-->% màghaþ kapà ñavakùàþ pariõaddhakandharaþ raghuþ . %<kapàñayuktamaj¤àtaü samaü bhåmyà÷ca bhàrata!>% bhàø àø 147 aø . %<kapàñayantradurdharùà babhåvuþ sahuóopalàþ>% bhàø vaø 283 aø . alpàrthe kan . kapàñikà svalpakapàñe (khióakãra kavàña) kapà ñikà + svàrthe ÷arkaràø aõ . kàpàñika tatràrthe naø svàrthikapratyayàþ prakçtaliïgànyativartante ityukteþ liïgàtikramaþ

#<kapà(và)ñaghna># triø kapà(và)ñaü hanti ÷aktau hana--ñak . kapàñaghàta÷aktiyukte caurabhede . (óhàkàita) .

#<kapàñasandhi># puø kapàñaü sandhãyate'tra sam + dhà àdhàre ki . dvàrakàùñhena kapàñayojanasandhibhede .

#<kapàñasandhika># puø su÷rutokte karõabandharåpakarõarogabhede tatra hi %<evaü vibardhitaþ karõacchidyate tu dvidhà nçõàm . doùato vàbhighàtàdvà sandhànaü tasya me ÷çõu . tatra samàsena pa¤cada÷a karõabandhanàkçtayaþ>% ityuddi÷yanemisandhàna ityupakramya %<kapàñasandhiko'rdhakapàñasandhikaþ>% ityàdinà vibhajya . %<abhyantaradãrdhakapàliritaràlpapàliþ kapàñasandhika>% iti lakùitaþ . utpalabhedyaka÷abde 1122 pçø vivçtiþ .

#<kapàla># astrãkaü jalaü ÷irovà pàlayati pàla--aõ kapa--sauø àlan và . 1 ghañàderavayave %<kapàlatarusaüyogàt saüyoga starukumbhayoþ>% bhàùàø . 2 samåhe ca mediø . 4 ÷iro'sthni (màthàrakhuli) nara÷iraþ kapàlaü ÷ucipràõyaïgatvàcchaïkhavadityanumànàpràmàõyamiti mathurànàthaþ %<kapàlanetràntaralabdhamàrgaiþ>% kumàø . %<kapàli và syàdatha candra÷ekharam>% %<kapàlamevàmala÷ekhara÷rãþ>% kumàø . 5 yatyàdebhikùàpàtre %<kapàlaü vçkùamålàni kucelamasahayatà . samatà caiva sarvasminnetanmuktasya lakùaõam>% manuþ . %<nagno muõóaþ kapàlena bhikùàrthã kùutpipàsitaþ>% manuþ %<kapàlapàõiþ pçthivãmañatàü cãramaüvçtaþ>% ràmàø . 6 aõóàdãmàmavayava và . %<dràk paryàptakapàlasaüpuñamilavadbrahmàõóabhàõóodaretyàdi>% vãracaø %<kukkuñàõóakapàlàni sumanomukulàni ca>% . kukkuñàõókapàlàni katakaü madhuka samam su÷ruø . 7 bharjanapàtrabhede (kholà) . %<kapàlamnaùñàm saüktån kàrayitvà>% su÷ruø . 8 yaj¤iyapuroóà÷àdisaüskàràdhàre mçsmayapàtrabhede . %<aùñanaþ kapàlàddhaviùi>% pàø . aùñàkapàlaþ puroóà÷aþ evamekàda÷akapàla ityàdi . %<kapàlàni vopadadhàti puroóà÷aü càdhi÷rapayàti>% taittiø 1, 6, 9, 3 . %<agnayegàyatràya trivçte ràthantaràyàùñàkapàla, indràya traiùñubhàya pa¤cada÷àya bàrhatàyaikàda÷akapàlo, vi÷vebhyo devebhyo jàgatebhyaþ saptada÷ebhyo vairåpebhyodvàda÷akapàlo, mitràvaruõàbhyàmànuùñubhàbhyàmekaviü÷àbhyàü vairàjàbhyàü payasyà vçhaspataye, pàïktàya triõavàya ÷àkvaràya caruþ savitra auùõihàya trayastriü÷àya raivatàya dvàda÷akapàlaþ pràjàpatya÷caruradityai viùõapatnyai caruragnaye vai÷vànaràya dvàda÷akapàlo'numatyà aùñàkapàlaþ>% yajuø 29, 60 . kuùñharogabhede naø hemacaø tallakùaõam yathà . %<kçùõàruõarakapàlàbhaþ yadråkùaü paruùaü tanu . kapàlaü todabahulaü tatkuùñhaü viùamaü smçtam>% màdhavaniø . su÷rute mahàkuùñhànyaruõauóumbararùya jahvakapàla kàkalakapuõóarãkadadrukuùñhànãti vibhajya kçùõakapàlikàprakà÷àni kapàlakuùñhànãti lakùitam .

#<kapàlanàlikà># strã kapàlasya såtrasasåhasya nàlikeva niþsaraõahetutvàt . såtrasaü ghaniþsàraõahetau taknau (ñoko) trikàø .

#<kapàlabhçt># puø kapàlaü brahmaõaþ ÷irosthimayaü pàtraü vibharti bhç--kvip . 1 ÷ive mahàdeve amaraþ . tasya yathà brahma÷iraþ kapàlabhçttà tathà kapàlamocana÷abde vakùyate 2 kapàladhàrake bhikùuke ca triø . kapàladhàrakàdayo'pyatra .

#<kapàlamàlin># puø kapàlànàü màlà vidyate'sya ini . 1 ÷ive kapàlamocana÷abde vivçtiþ %<kapàlamàline nityaü suvarõamukuñàya ca>% bhàø à÷vaø 8 aø 1 durgàyàü strã ïãp .

#<kapàlamocana># naø kapàlaü mucyate'tra muca--àdhàre lyuñu . kà÷ãsthe tãrthabhede . àmålaü tatkathà kà÷ãkhaø 31 aø yathà %<purà pitàmahaü vipra! meru÷çïge maharùayaþ . procuþ praõamya loke÷aü kimekaü tattvamavyayam . sa màyayà mahe÷asya mohito lokasambhavaþ . avij¤àya paraü bhàvamàtmàna pràha varùmiõam . jagadyonirahaü dhàtà svayambhåreka ã÷varaþ . anàdimadahaü brahma màmanarcya na mucyate . pravartako hi jagatàmahameva nivartakaþ . nànyo madadhikaþ satyaü ka÷cit kvàpi surottamaþ . tasyaivaü bruvatodhàtuþ kraturnàràyaõàü÷ajaþ . provàca prahasanvàkyaü rosatàmravilocanaþ . avij¤àya parantattvaü kimetat pratipàdyate . aj¤ànaü yogayuktasya nacaitaducitantava . ahaü kartà hi lokànàü yaj¤o nàràyaõaþ paraþ . na màmanàdçtya vidhe! jãvanaü jagatàmaja! . ahameva paraü jyotirahameva paràgatiþ . matprepitena bhavatà sçùñireùà vidhãyate . evaü viprakçtau mohàt parasparajayaiùiõau . papracchatuþ pramàõaj¤ànàmnàyàü÷caturo'pi tau . vidhikratå åcatuþ . vedàþ pramàõaü sarvatra pratiùñhàü paramà÷rità! . yåyameva na sandehaþ kintattvaü pratitiùñata . ÷rutayaåcuþ . yadi mànyàvayandevau! sçùñasthitikarau! vibhå! . tadà pramàõaü vakùyàmobhavatsandehabhedakam . ityuktamidamàkarõya procatustau ÷rutãþ prati . yuùmaduktaü pramàõaü nau tattvaü tatsamyagucyatàm . çguvàca . yadantaþsthàni bhåtàni yataþ sarvaü pravartate . yadàhustat paraü tattvaü ma rudrastveka iva hi . yajuruvàca . yoyaj¤aigkhilai rãjvo yo yogena samãkùyate . cet pramàõaü vayaü vàü hi sa ekaþ sarvadçk ÷ivaþ . sàmovàca . yenedaü bhràmyate vi÷vaü yogibhiryo vicintyate . yadbhàsà bhàsate vi÷vaü sa ekastryambakaþ ùaraþ . atharvovàca . yaü prapa÷yanti sarve÷aü bhaktyànugràhiõojanàþ . tamàhurekaü kaivalyaü ÷aïkaraü duþkhataskaram . ÷rutãritaü ni÷amyetthaütàvatãva vimohitau . smitvàhatuþ kratuvidhã mahàmarùayutau mune! . kathaü pramathanàtho'sau ramamàõo nirantaram . digambaraþ pitçvane ÷iva yà dhålidhåsaraþ . viñaïgave÷o jañilo vçùagovyàlabhåùaõaþ . paraü brahmatvamàpannaþkva tatsaïgavivarjitam . tadudãritamàkarõya praõavàtmà sanàtanaþ . amårtomårtimàn måtvà hasamàna uvàca tau . praõava uvàca . nahyeùa bhagavàn ÷aktyà àtmano vyàtariktayà . kadàcidrajyate rudro lãlàråpadharoharaþ . asau hi bhagavànã÷aþ svayaü jyotiþ sanàtanaþ . ànandaråpà tasyaiùà ÷aktirnàgantukà ÷iyà . ityevamukte'pi tadàmakhamårterajasya hi . nàj¤ànamagamannà÷aü ÷rãkaõñhasyaiva màyayà . pràduràsãtta tojyotirubhayorantare mahat . pårayannijayà bhàsà dyàvàbhåmyoryadantaram . jyotirmaõóalamadhyasthodadç÷epuruùàkçtiþ . prajajvàlàtha kopena brahmaõaþ pa¤camaü ÷iraþ . àvayorantaraü ko'sau yibhçyàt puruùàkçtim . vighiþ saübhàvaye dyàvattàvat sahi vilokitaþ . sraùñrà kùaõena ca mahàn puruùo nãlaülohitaþ . tri÷ålapàõirbhàlàkùo nàgoóupavibhåùaõaþ . hiraõyagarbhastaü pràha jàne tvàü candra÷ekharam . bhàlasthalànmama purà rudraþ pràdurabhåddhavàn . rãdaàdrudranàmàsi yojito'ti mayà purà . màmeva ÷araõaü yàhi putra rakùàü karomite . kathe÷varaþ padmayoneþ ÷rutvà garvavatãü giram . sa kopataþsamutpàdya puruùaü bhairavàkçtim . pràha païkajajanmà'sau ÷àsyaste kàlabhairava . kàlavadràjase yasmàt kàlaràjastato bhavàn . vi÷vaü bhartuü samartho'mi bharaõàdbhairavaþ smçtaþ . tvattobheùyati kàlo'pi tatastvaü kàlabhairavaþ . àmardayiùyati bhavàn ruùño duùñàtmanoyataþ . àmardaka iki khyàtiü tataþ sarvatra yàsyati . yataþ pàpàni bhaktànàü bhakùayiùyati tatkùaõàt . pàpabhakùaõa ityetattava nàma bhaviùyati . yà me muktipurã kà÷ã sarvebhyà'pi garãyasã . àdhipatya¤ca tasyànte kàlaràja! sadaiva hi . tatra ye pàpakartàrasteùàü ÷àstà tvameba hi . ÷ubhà÷ubhaü na tat karma citragupto likhiùyati . etàn varàn pragçhyàtha tatkùaõàt kàlabhairavaþ . vàmàïgulinakhàgreõa cakarta ca ÷irovidheþ . yadaïgamaparàdhnoti kàryantasyaiva ÷àsanam . ato yena kçtà nindà tacchinnaü pa¤camaü ÷iraþ . yaj¤amårtidharo viùõustatastuùñàva ÷aïkaram . bhoto hiraõyagarbho'pi jajàùa ÷atarudriyam . à÷vàsya tau mahàdevaþ prãtaþ praõatavatsalaþ . pràha svabhårtimaparàü bhairavaü taü kapardinam . mànyo'dhvare÷obhavatà tathà ÷atadhçtistvayam . kapàlaü vaidhasa¤càpi nãlalohita! dhàraya . brahmahatyàpranodàùa dhçtiü lokàya dar÷ayan . cara tvaü satataü bhikùàü kapàlivratamàsthitaþ . ityuktvàntarhito devaþ prãtaþ praõatavatsalaþ . utpàdya kanyàmekàntubrahmahatyeti vi÷rutàm . raktàmbaradharàü raktàü raktasraganulepanàm . daüùñràkaràlavadanàü lalajjihvàtibhãùaõàm . antarãkùaikapàdàgràü pibantãü rudhiraü bahu . kartçkarpara hastàïkàü sphuñaü piïgogratàrakàm . janayantãü mahodvegaü bhairavasyàpi bhãùaõàm . yàvadvàràõasãndivyàü purã meùa gamiùyati . tàvattvaü bhãùaõe . kàlamanugacchograråpiõi! . sarvatra te prave÷o'sti muktvàtàràõasãü purãm . niyojya tàmiti ÷ivo'pyantarghànaü gatastataþ . tatsànnidhyàdbhairavo'pi kàlo'bhåt kàlakàlanaþ . sa devadevavàkye na bibhrat kàpàlikaü vratam . kapàlapàõirvi÷vàtmà cacàra bhuvanatrayam . nàtyàkùãccàpi taü devaü brahmahatyàtidàruõà . satyaloke'pi vaikuõñhe mahendràdipurãùvapi . trijagatpatã rudro'pi vratãti jagatã÷caran . pratitãrthaü bhramannàpi vimukto vrahmahatyayà . anenaivànumànena mahimà tvavagamyatàm . brahmahatyàpanodinyàþ kà÷yàþ kalasa sambhava! . santi tãrthànyanekàni bahånyàyatanàni ca . adhitriloki no kà÷yàþ kalàmarhanti poóa÷ãm . tàvadgarjati pàpàni brahmahatyàdikànyalam . yàvannàma na ÷çõvanti kà÷yàþ pàpàcalà÷aneþ . pramathaiþ sevyamàno'pi trilokãü vicaran haraþ . kàpàliko yayau devo nàràyaõa niketanam . athàyàntaü mahàkàlaü trinetraü dhçtakuõóalam . mahàdevàü÷asaümåtaü mairavaü bhãùaõàkçtim . papàta daõóavadbhåmau dçùñvà taü garuóadhvajaþ . devà÷ca munaya÷càpi devanàryaþ samantataþ . nipetuþ praõipatyainaü praõataþ kamalàpatiþ . ÷irasya¤jalimàrãpya stutvà bahuvidhaiþ stavaiþ . kùorodamathanodbhåtàü pràha padmàlayàü hariþ . priye! pa÷yàjbanayate! dhanyà'si ÷ubhage'naghe! . dhanyo'haü devi . su÷roõi! yat pa÷yàvãjagatpatim . ayaü dhàtà vidhàtà ca lokànà prabhurã÷varaþ . anàdi÷araõaü dàntaþ paraþ ùaóviü÷asammitaþ . sarvaj¤aþ sarvayogã÷aþ marvabhåtaikanàyakaþ . sarvabhåtàntaràtmàyaü sarvagaþ sarvadaþ sadà . yaü vinidràviniþ÷vàsàþ ÷àntà dhyànaparàyaõàþ . dhiyà pa÷yanti hçdaye so'yamadya nirãkùyatàm . yaü vidurvedatattvaj¤à yoginojitamànasàþ . aråporåpavàn bhåtvà so'yamàyàti sarvagaþ . ahovicitraü devasya ceùñitaü parameùñhinaþ . yasyàkhyàü bruvatonityaü na dehaþ sopi dehabhçt . yaü dçùñvà na punarjanma labhyate mànavairbhuvi . so'yamàyàti bhagavàn tryambakaþ ÷a÷ibhåùaõaþ . puõóarãkadalàyàme dhanye me'dya vilocane . yayoratithitàü nãto lolàråpadharoharaþ . dhikdhik padantu devànàü paraü dçùñvà tu ÷aïkaram . labhyate yanna nirvàõaü sarvaduþkhàntakçcchivaþ . devatvàda÷ubhaü ki¤ciddevi! loke na vidyate . dçùñvàpi sarvadeve÷aü yanmuktiü na labhàmahe . evamuktvà hçùãke÷aþ saüprahçùñatanåruhaþ . praõipatya mahàdevamidamàha vçùadhvajam . kimidaü devadevena sarvaj¤ena tvayà vibho! . kriyate jagatàü dhàtrà sarvapàpaharàvyaya! . krãóeyantava deve÷a! trilocana! mahàdyute! kiükàraõaü viråpàkùa! ceùñitaü te kharàrdana . kimarthaü bhagavan ÷ambhoþ! bhikùà¤carasi ÷aktipa! . saü÷ayome jagannàtha! natatrailokyaràjyada! . evamuktastataþ ÷ambhurviùõumetatadudàharat . brahmaõastu ÷ira÷chinnamaïgulyagranakhena ha . tadàprabhçtyahaü viùõo! caràmyetadvrataü ÷ubham . evamuktomahe÷ena puõóarãkavilocanaþ . smitvà ki¤cinnata÷iràþ punarevaü vyajij¤apat . yathecchasi tathà krãóa sarvapiùñapanàyaka! . màyayà màü mahàdeva! na chàdayitumahasi . nàbhãkamalakoùàttu koñi÷aþ kamalàsanàn . kalpe kalpesçjàmã÷a tvanniyogabalàdvibho! . tyaja màyàmimàü deva . dustaràmachatàtmàbhaþ . madàdayo mahàdeva! màyayà tava bhãhitàþ . yathàvannàvagacchàma÷ceùñitante ÷ivàpate! . saühàrakàle saüprapte sadevànakhilàn munãn . lokàn varõà÷ramavato hariùpasi yadà hara! . tadà kva te mahàdeva! pàpaü brahmabadhàdikam . pàratantryaü na te ÷ambho! svairaü trãóestatobhavàn . vyatãtabrahmaõàmasthnàü srakkaõñhe te 'vabhàsate . yadà tadà kvànugatà tvàü hatyà brahmaõo'nagha . kçtvàpi sumahat pàpaü tvàü yaþ smarati bhàvataþ . àdhàraü jagatàmã÷a! tasya pàpaü vilãyate . yathà tamona tiùñheta sannidhàvaü ÷umàlinaþ . tathà ca tava bhaktasya pàpaü na÷yati tatkùaõam . ya÷cintayati puõyàtmà tava pàdàmbujadvayam . brahmahatyàbhavamàpi pàpantasya vrajet kùayam . tava nàmànuraktà vàgyasya puüsojagatpate! . apyadrikåñatu litaü nainastamanudhàvati . rajasà tamasà vivardhitaükvanu pàpaü paritàpadàyakam . kva ca te ÷ivanàma maïgalaü janajãvàtu jagadrujàpaham . yadi jàtu cidandhakadviùastava nàmauùñhapuñàdviniþsçtam . ÷iva . ÷aïkara! candra÷ekharetya sakçnnàma na saüsçtiþ punaþ . paramàtman! paraü dhàma svecchàvidhçtavigraha! . kutåhalaü tave÷edaü kva paràdhãnatà ÷ive . adya dhanyo'smi deve÷a! yanna pa÷yanti yoginaþ . pa÷yàmi tvàü jaganmålamakùayaü parame÷varam . adya me paramolàbhastvadya me maïgalaü param . tvadéùñyamçtatçptasya tçõaü svargàpavargakam . itthaü vadati govinde vimalà padmayà tayà . manorathavatã nàma bhikùà pàtre samarpità . bhikùàñanàya devo'pi niragàt parayà mudà . dçùñvànuyàyinãntàntu samàhåya janàrdanaþ . saüpràthayaüdvrahmahatyàü vimu¤ceti tri÷ålinam . brahmahatyovàca . amunàpi miùeõàhaü saüsevyadya vçùadhvajam . àtmànaü pàvayiùyàmi kva punarbhavadar÷anam . sà tatyàja na tatpàr÷vaü vyàhçtàpi muràriõà . tamåce'tha hariü ÷ambhuþ smeràsyo vacanaü ÷ubham . tvaddyàkyàmçtapànena tuùño'smi bahumànada! . varaü vçõãùva govinda! varado'smi tavànagha! na màdyanti tathà bhaikùairbhikùavo'pyatisaüskçtaiþ . yathà màna sudhàpànairnanu bhikùàñanajvaràþ . viùõuruvàca . eùa eva varaþ ÷làghyo yadahandevatàdhipam . pa÷yàmi tvàü deva devaü manorathapathàtigam . anabhreyaü sudhàvçùñiranàyàso mahotsavaþ . ayatno nidhilàbhoyaü vãkùaõaü harate satàm . aviyogastu me deva . tvadaïghiyugalena vai . eùa eva varaþ ÷ambho! nànyaü ka¤cidvaraü vçõe . ÷rãbhairavauvàca . ebaü bhavatu te deva! yattvayoktaü mahàmate! . sarveùàmeva devànàü varadastvaü bhaviùyasi . anugçhyeti daityàriü sendràdibhuvane caran . bhejevimuktijananãü nàmnà vàràõasãü purãm . yatra sthitànàü jantånàü kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . api brahmàõi devànàü padàni vipadàmpadam . varaü vàràõasãvàso jañàmuõóodigambaraþ . nànyatra chatrasampannavasudhàmaõóale÷varaþ . varaü vàràõasã bhikùà na lakùàdhipatànyataþ . lakùàdhã÷ovi÷edgarbhaü tadbhikùà÷ã na garbhabhàk . bhikùàpi yatra bhikùubhyodattà'malaka sammità . sumeruõàpi tulità vàràõasyàü gururbhavet . varmà÷anaü hi yodadyàt kà÷yàü sãdatkuñumbine . yàvantyannàni tàvanti yugàni sa divãjyate . vàràõasyàü varùabhojyaü yodadyànnirupàyine . sa kadàcit tçñkùudhà no duþkhaü bhuïkte nararùabha! . vàràõasyàü nivasatàü yatpuõya mupajàyate . tadeva saüvàsayituþ phalaü tvavikalaü bhavet . brahmahatyàdipàpàni yasyà nàmno'pi kãrtanàt . tyajanti pàpinàü kà÷ã sà kenehopamãyate . kùetre praviùñamàtre'tha bhairave bhãùaõàkçtau . hàhetyuktvà brahmahatyà pàtàlatala màvi÷at . kapàlaü brahmaõorudraþ sarveùàmeva pa÷yatàm . hastàtpatitamàlokya nanarta parayà mudà . vidheþ kapàlaü nàmu¤cat karamatyantadustyajam . harasya bhramataþ kvàpi tat kà÷yàü kùaõato'patat . ÷ålino brahmaõohatyà nàpaiti smaiva yà kvacit . sà kà÷yàü kùaõatonaùñà kathaü kà÷ã na durlabhà . vàràõasãti kà÷ãti mahàmantramima¤japan . yàvajjã÷aü trisandhyantu janturjàtu na jàyate . avimuktaü mahàkùetraü nmaran pràõàüstu yastyajet . dårade÷àntarastho'pi mo'pi jàtu na jàyate . ànandakànanaü yasya vicitraü smarate sadà . tatkùetranàmasmaraõànna sabhåyo'bhijàyate . rudràvàse yasennityaü naroniyatamànasaþ enasàmapi sambhàraü kçtvà tasmàdvimucyate . mahà÷ma÷ànamàsàdya yadi daivàdvipadyate . punaþ ÷ma÷àna÷ayanaü na kvàpi labhate pumàn . kapàlanãcanaü kà÷yàü ye smariþ ùyanti mànavàþ . teùàü vinaïkùyati kùipramihànyatràùi pàtakam . àgatya tãrthamavare snànaü kçtvà vidhànataþ . tarpayitvà pitén devàn mucyate brahmahatyayà>% . bhairavamahàdevayorabhedàt nahàdeve kapàlabhçttvàdivyapade÷aþ . %<kapàlamocanaü tãrthaü sarvapàpapramocanam . tatra snàtvà naravyaghra! sarvapàpaiþ pramucyate>% bhàø vaø 82 adhyàye .

#<kapàla÷irasa># puø kapàlaü ÷irasi yasya . mahàdeve %<çùayastatra bahavovihçtya ÷aradàü ÷atam . tapasà divamàråóhàþ kapàla÷irasà saha>% .

#<kapàlasphoña># puø 6 taø . ÷iraþsphoñane (màthàkhoóà)

#<kapàlàdhikaraõa># naø jaiminisåtrokte adhikaraõabhede taccàdhikaraõaü 4, 1, pàde yatha %<arthàbhidhànakarma ca bhaviùyatà saüyogasya tannimitvàdartho hi vidhãyate>% rjaø såø . dar÷apårõamàsayoþ ÷råyate %<kapàleùu puroóà÷aü ÷rapayati>% iti tathà %<puroóà÷akapàlena tuùànupavapati>% iti tatra saüdehaþ kim? ubhayaü kapàlàni pramojayati? puroóà÷a÷rapaõaü tuùopavàpa÷ca uta ÷rapaõaü prayojakaü na tuùopavàpaþ? iti kiüpràptam? vinigamanàyàü hetoþ abhàvàt ubhayam iti pràptoucyate arthàbhighànam prayojanasambaddhamabhidhànaü yasya yathà puroóà÷akapàlam iti puroóà÷àrthakapàlaü puroóà÷akapàlam katham etadava gamvate? puroóà÷aü tàvat tasmin kàle nàsti yena vartamànaþ sambandhaþ kapàleta syàt tenaiva hetunà nabhåtaþ saeva, kapàlasya puroóà÷ena bhaviùyatà samandhaþ bhaviùyatà sambandha÷ca tannimittasya bhavati tasmàt puroóà÷ena prayuktaü yat kapàlaü tena tuùà upavaptavyàþ iti kapàlaü syàt na cet na, tena tuùà upavaptavyàbhavanti tasmat na tuùopavàpaþ kapàlànàm prayojakaþ prayojakaü tu ÷raùaõam eva¤ca sati carau puroóà÷àbhàve yadà tuùànupavaptum kapàlamupàdãyate na tatpuroóà÷am bhàø .

#<kapàli># puø kaü brahma÷iraþ pàlayati vratakàle pàla--in . mahàdeve triø %<kapàliütripuràntakam>% bhàø saø 45 aø .

#<kapàlikà># strã kapàla + alpàrthe kan ata ittvam . 1 bhagnamçõmayakhaõóe (khàparà) . kapàlikaiva ÷arkaràø svàrthe'õ . kàpàlika tatràrthe naø svàrthikatve'pi kvacit liïgàtikramaniyamàt . nàdhitiùñhettuùaü jàtu ke÷abhasmakapàlikà bhàø anuø 10 4 aø . %<adhitiùñhenna ke÷àüstu na bhasmàsthikapàlikàþ>% . %<a÷manã'sthoni govàlàüstuùàn bhasmakapàlikàþ>% manuþ . %<kçùõakapàlikàprakà÷àni kapàlakuùñhàni>% su÷rutaþ su÷rutokte 2 dantarogabhede sa ca %<dantagatàstu dàlanaþ kçmidantako dantaharùobha¤janakaþ ÷arkarà kapàlikà ÷yàvadantako'numãkùa÷ceti>% vibhajya %<dalanti dantavalkàni yadà÷arkarayà saha . j¤eyà kapàlikà saiva daõanànàü vinà÷inã>% su÷rute lakùitaþ 3 kapàlàvayave %<kapàlikàbhyàü kapàlaü kapàlàbhyàü ca ghañaàrabhyate>% nyàyakandalã .

#<kapàlin># puø kapàlamastyasya ini . 1 mahàdeve 2 kapàlayukte triø %<kapàli và syàdatha candra÷ekharam>% kumàø striyàü ïãp sà ca 3 durgàyàm hemaø . ÷iraþkapàlã dhvajavàn bhikùà÷ã karma vedayan . brahmahà dvàda÷avdàni mitabhuka ÷uddhimàptuyàn yàj¤aø %<tanmàlyabhasmançkapàlyavasat pi÷àcai>% bhàgaø 4, 4, 17 . 4 jàtibhede puüstrã parà÷araþ . jàti÷abde tajjàtivivçtiþ . striyàü ïãp %<nañã kapàlinã ve÷yà kulañà nàpitàïganà>% tantre kulanàrãkãrtane . kapàlamastyasya bhojapàtratve na ñhan kapàlika . kapàlàdhàrebhojini jàtibhede ca . tasyedamaõ . kàpàlika tatsamvandhini triø kapàlamocana÷abde udàø %<kàpàlikànnabhoktéõàü tannàrãgàminàü tathà . j¤ànàt kçcchràvdamuddiùñamaj¤ànàdaindavadvayam>% pràø viø àpastaø .

#<kapi># puø kapi--in nalopa÷ca . 1 vànare amaraþ . %<na÷yanti dadar÷a vçndàni kapãndraþ>% bhaññiþ . %<kupitakapikapolakroóatàmrastamàüsi>% udbhañaþ . %<vióvaràhakharoùñràõàü gomàyoþ kapikàkayoþ . prà÷ya måtrapurãùàõi dvija÷càndràyaõaü caret>% bhanuþ %<ràmàyaõamiva kapikathàsamàkulam>% kàdaø . 2 sihlake (÷ilàrasa) . gandhadravyabhede tasya kapijàtatvàt bhàvaø praø kapinàmatokte÷ca tathàtvam . 3 nàràyaõe ca . mediø . %<kapilaþ kapirapyayaþ>% viùõusaø . kaü jalaü ra÷mibhiþ pibatãti kapirvaràho và %<kapirvaràhaþ iti vacanàt>% bhàø . kàdudakàt bhåmiü pàti uddharati pàka . 4 varàhe . 5 dhàtrikàyàü (àmalà) ÷abdamàø . 6 kara¤jabhede ÷abdacaø . kapikrãóavarõatvàt 7 raktacandane . tadarõe 8 piïgale ca puø . tadvarõavati triø . kapeþ ÷àsvàmçgatvam màüsaguõà÷ca su÷rute dar÷itàþ . %<madgumåùikavçkùa÷àyikàvaku÷apåtighàsavànaraprabhçtayaþ parõamçgàþ>% madhurà guravo vçùyà÷cakùuùyàþ ÷oùiõe hitàþ . sçùñamåtrapurãùà÷ca kàsàr÷aþ÷vàsanà÷anà .

#<kapikacchå># strã kapãnàmapi kacchåþ yasyàþ 5 baø . (àlku÷ã) kapikaõóåhetau ÷åka÷imbyàm amaraþ . tadguõà bhàvapraø uktàyathà %<kapikacchårbhç÷aü vçùyà madhurà ùñaühaõo guruþ . tiktà vàtaharã valyà kaphapittàsranà÷inã . tadvãjaü vàta÷amanaü smçtaü vàjãkaraü param>% .

#<kapikacchåphalopamà># strã kapikacchåphalasya upamà yatra tulya phalatvàt . jatukàlatayàü ràjaniø tasyàstattulyaphalatvàttathàtvam .

#<kapikacchårà># strã kapibhyaþ kacchåü ràti dadàti rà--ka . (àlku÷ã) ÷åka÷imbyàm bharataþ

#<kapikanduka># naø api + kadi--uka atolopaþ kasya ÷irasaþ pikandukam . ÷irosthni ÷abdacaø .

#<kapikà># strã kapirvaràha iva kàyati prakà÷ate kçùõatvàt kaika . nãlasindhuvàravçkùe ràjaniø .

#<kapiketana># puø kapirhanåmàn ketane yasya . arjune kapidhvaje %<svàntapårvamidaü vàkyamabravãt kapiketanaþ>% bhàø à÷vaø 82 . yathà ca tasya kapiketanatà tathàvarõitaü bhàø vaø 151 aø . %<evamuktastu hanumàn bhãmasenamabhàùata . bhràtçtvàt sauhçdàccaiva kariùyàmi priyaü tava . camåü vigàhya ÷atråõàü pari÷aktimadàkulàm . yadà siüharavaü vãra! kariùyasi mahàbala! . tadàhaü vçühayiùyàmi svaraveõa ravaü tava . vijayasya dhvajastha÷ca nàdàn mokùyàmi dàruõàn . ÷atråõàü ye pràõaharàþ sukhaü yena haniùyatha>% . kapidhvajàdayo'pyatra .

#<kapikoli># puø kapãnàü priyaþ koliþ . (÷eoàkula) kolibhede ratnamàø .

#<kapicåóà># strã kapãnàü cåóeva . àmràtakavçkùe ràjaniø . vanmukulasya kapicåóàtulyatayà tathàtvam .

#<kapicåta># puø kapãnàü cåta iva priyatvàt . àmràtakavçkùe trikà0

#<kapija># puø kapitojàyate jana--óa . kapitaile turaùke (÷ilàrasa) ràjaniø .

#<kapijaïghikà># strã kaperjaïgheva jaïghà yasyàþ saüj¤àyàü kan . vailapipãliklàyàü (telopokà) ràjaniø tasyàþ kapitutyadãghajaïghatvàttathàtvam .

#<kapi¤jala># puü strã %<kapiriba javate ãùat piïgalo và kamanãyaü ÷abdaü pi¤jayatãti và>% niruktoktà vyutpattiþ pçùoø . 1 pakùibhede càtake ràjavallaø jalayàcanàya tasya ramya÷abdakaraõàt tathàtvam . 2 tittirau trikàø . tittiririha ÷veta eva gràhyaþ . %<vartikàlàvabartãra kapi¤jalakatrittiràþ . kaliïgàþ kukkuùñàdyà÷ca viskiràþ samudàhaïgàþ . vikãrya bhakùyayantyete yasmàttasmàddhi viskiràþ . kapi¤jala iti pràj¤aiþ kathito gauratittiriþ>% bhàvapraø ukteþ artaeva %<vasastàya kapi¤jalànàlabheta grãùmàya kalaviïgàn parvàbhyastrittirãn>% yajuø 4, 20 . kapi¤jalatittirãõàü nedena nide÷aþ %<kapi¤jalaþ kapota lalåkaþ ÷a÷aste nirçkhai>% yajuø 24, 38 tasya càraõyatvàt tattadevatodde÷ena utsarga evàtràlabhanam . %<kapi¤jalàdãnutsçjati paryagnikçtàn>% kàtyàø 40, 6, 9 ukteþ . kapi¤jalamàsaguõà÷ca bhàvapraø uktàþ kapi¤jalàdãn viùikarànuktvà %<viùikaràþ madhurà ÷ãtàþ kaùàyàþ kaùñupàkinaþ . balyàvçùyàstridoùaghnà pathyàste laghavaþ smçtàþ>% . kapi¤jala÷abdasyàvarõàntatvena dvyactryajbhinnatvena ca arsma÷abdena samàse na àdyudàttatvam . %<arme càvarõaü dvyactryac>% pàø såtràt

#<kapi¤jalanyàya># puø bahutvasya tritvaparyavasàyitàkhyàpake nyàyabhede sa ca nyàyo yathà %<savantàya kapi¤jalànàlabheteti>% ÷rutyà kapi¤jalagataü bahutvaü bodhitaü tacca vivakùitaü vidheyasaükhyàtvàt kapi¤jalasyànyato'pràptatvàt vidheyatvaü bahutvaü ca tritvamàrabhya paràrdhaparyantapayyavasannamityanavyavasàyenàpravçttyà vedàpràmàõyàpattiriti pràpteràha %<prathasopasthitestantratvàt>% jaiø såø . tritvotpattyanantaraü tritvasahitaikatvabuddhyà catuùñvaü janyate tatra tritvasya prathamopasthitatvàt vedabodhyavahutvasya tatraiva paryavasànnànadhyavasoyaþ saükhyàyàm ekatvasyeva bahutvasaükhyàyàyàü tritvasyaiva prathamopasthitatvàttatraiva vedatàtparyàt . apekùabuddhisahakçtraikatvatrayeõa tritvam evaü tathàvidhaikatva catuùkeõa catuùñvaü ¤canyate iti mate tu kàraõãbhåtàpekùàbuddhilàghavena prathamoùasthitatritvasyaiva vedabodhyatà nàto'pravçttiþ ataeva vaiyàø bhåø saükhyàyàm ekatvasaükhyàyà eva grahaõe kapi¤jalàlambhavàkye tritvagrahaõaü dçùñàntãkçtaü yathà %<abhedaikatvasaükhyàyà vçttau bhànamiti sthitiþ . kapi¤jalàlambhavàkye tritvaü nyàyàdyathocyate>% . %<bahutvagaõanàyàü tritvasyaiva prathabhopasthitatvàt tadråpeõaiva bhànavadekatvasya sarvataþ prathamopasthitatvamastãti bhàvaþ>% .

#<kapitaila># naø kapibhiþ ÷ilàyàdàraõena niùpàditaü tailam . sihlake turaùke nandhadravyabhede (÷ilàrasa) . %<sihlakastu turaùkaþ syàdyatoyavanade÷agaþ . kapitaila¤ca saükhyàtaü tathà ca kapinàmakaþ>% bhàvapraø . tena turaùkaråpayavanade÷ãdbhava÷ilàdalanena kapibhirudbhàvanàttasya tathàtvam .

#<kapittha># puø kapistiùñhattatra tatphalapriyatvàt sthà--ka pçùoø . (kaetavela) vçkùabhede %<triràtrànte triràtrànte kapityavadarà÷anaþ>% bhàgaø 4, 8, 60 . asya guõaparyàyàdi bhàvapraø uktaü yathà . %<kapitthasta dàthatthaþ tyàtatathà puùpaphalaþ smçtaþ . kapipriyodradhiphalastathà dranta÷añho'pi ca . kapitthamàmaü saïgràhi kaùàyaü laghu lekhanam . pakvaü guru tçùàhikkà÷amanaü vàtapittajit . syàdalpantuvaraïkaõñha÷odhanaü gràhi durjaram>% . apica %<kapityamàmaü kaõóåghnaü vi÷adaü gràhi vàtalam . madhuràmlakaùàyatvàt saugandhyàcca rucipradam>% su÷rute amlavarge'yaü pañhitaþ amla÷abde tadvàkyaü dar÷itam . hàrãtenàsya bhakùaõaü sarvadà niùiddhaü yathà na vañaplakùodumbaranãpadadhitthamàtulàïgàni bhakùayet . kapitthostyatra de÷e puùkaràø ini kapitthinã strã kapitthayuktade÷e . tasya sannikçùñade÷àdi kà÷àø ini . kapitthin tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<kapitthatvak># puø kapitthasya tvagiva tvak valkalamasya . elavàlukavçkùe ràjani0

#<kapitthaparõã># strã kçpitthasya parõamiva parõamasyàþ gauø ïãù . kapitthatulyapatrikàyàü citrapatrikàyàü vçkùabhede ratnàø .

#<kapitthàùñaka># naø cakradattokte cårõabhede . yathà %<yamànã pippalãmålacaturjàtakanàgaraiþ . rãcanàgnijalàjàjã dhànyasauvarcalaiþ samaiþ . vçkùàmladhàtakã kçùõà vilvadàóimatindukaiþ . triguõaiþ ùaóguõasitaiþ kapitthàùñaguõaiþ kçtaþ . cårõo'tisàragrahaõãkùayagulmagalàmayàn . kàsaü ÷vàsàruciü hikkàü kapityàùñamikamàjayet>% cakradaø .

#<kapitthàsya># puü strã kapitthamivàsyaü yasya . golàïgålàkhye vànarabhede trikàø . tasya kapitthàkàramukhatvàttathàtvam jàtitve'pi saüyogopadhatvàt striyàü ñàp .

#<kapinàman># puø kapernàma nàma yasya . sihlake bhàvapraø . kapitaila÷abde tadvàkyaü dç÷yam .

#<kapipippalã># strã kapiþ kapivarõà raktà pippalãva . 1 raktàpàmàrgevaidyaø . 2 såryàvartavçkùeratnamàø .

#<kapiprabhà># strã kapàvapi prabhà svaguõaprasàro'syàþ .(àlaku÷ã) kapikacchvàm ÷abdaratnàø .

#<kapiprabhu># puø 6 taø . 1 ravunàye ràmacandre ÷abdarantàø . 2 sugrãve ca

#<kapipriya># puø 6 taø . 1 àmràtakavçkùe ràjaniø . 2 kapitthe bhàvapraø . kapitaila÷abde tadvàkyamuktam .

#<kapiraya># puø kapirhanumànratha iva vàhanamasya . 1 ÷rãràme ÷abdaratnàø . kapirhanumànrathe'sya . 2 arjune kapiketana ÷abde tannàmatàkàraõaü dar÷itam .

#<kapila># puø kabç varõe ilac basya pa÷ca, api + sidhmàø lac và . sàükhya÷àstrapravartake 1 munibhede kardamaprajàpaterdevahåtigarbhajaputraråpe 2 bhagavadavatàrabhede . 3 vahnau 4 kukkure ca hemaø . (÷ilàrabha) 5 lihlake ratnamàø . 6 piïgalavarõe . 7 tadvati triø amaraþ . sa ca varõaþ nãlapãtami÷ritavarõa iti rabhasaþ rocanàcchavirityàthe . sàïkhyamata¤ca dvividhaü se÷varanirã÷varabhedàt tatra se÷varasàükhya÷àstraü bhagavadavatàraþ kapilaþ praõãtavàn . nirã÷varasàükhyantu agnyavatàraþ kapilaþ %<agniþ sa kapilo nàma sàükhya÷àstrapravartakaþ>% iti smçteþ . tatra nirã÷varasàükhyapravçttyàdi yathà sàüø kàø uktaü yathà %<puruùàrtha j¤ànamidaü guhyamparamarùiõà samàkhyàtam . sthityutpattipralayà÷cintyante yatra bhåtànàm . etatpavitrabhagryaü muniràsuraye'nukampayà pradadau . àsurirapi pa¤ca÷ikhàya tena bahudhà kçtantantram . ÷iùyaparamparàyàtamã÷varakçùõena caitadàryàbhiþ . saükùiptamàrya matinà samyagvij¤àya siddhàntam . saptatyà kila ye'rthàste'rthàþ kçtsnasya ùaùñitantrasya . àkhyàyikàvirahitàþ paravàdavivarjità÷càpi>% vivçta¤caitadasmàbhiþ sàø taø kauø vyàkhyopakrame yathà %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàrthaþ>% ityàdikasåtrajàtàtmakaü ùaóadhyàyãråpaü ÷àstram kapilamuniþ àsurinàmànaü munimupalakùyãkçtya praõinàya tenàpi tataþ ÷rutvà tadarthànuguõaü saükùiptamaparaü ÷àstraü sva÷iùyàya pa¤ca÷ikhàyo pradiùñamevaü loke pracàramupagate'smin ÷àstre ã÷varakçùõena vidvadvaryeõàkhyàyikàparavàdaniràkaõavarjaü ùaùñipadàrthãpratipàdanàya ddhàsaptatiràryàþ nirmitàþ . etacchàstrasya tu %<saïkyàü prakurvate yasmàt prakçtiü ca pracakùate . tattvàni ca caturviü÷at tena sàïkyaü prakãrtitam>% iti mahàbhàratavàkyànusàreõa prakçtipuruùasamyagvivekaj¤ànaråprasaïkyàyàþ, prakçtyàdicaturviü÷atitattvasaïkhyàyà÷ca pratipàdanàt sàïkhyà÷abdàbhidheyatà . tadidaü ÷àstraü cikitsà÷àstramiva caturvyåham yathà rogaþ roganidànaü roganivçttyu pàyaþ roganivçttirityete padàrthàþ cikitsà÷àstragatàþ evaü heyaü dukhaü, tannidànaü cittàdi, tannivçttyupàyo vive kasàkùàlkàraþ, duþkhanivçtti÷cetyete padàrthàþ atra ÷àstre pràdhyànyenopadiùñàþ prasaïgàgatà÷cànye . prachapteþ sàmyàbasthàpannaguõatayàtmi kàyàþ sargabhede'pyekatvaü, khargàmavargaråpaprayojanavattvam, paràrthatayà praùñattimattva¤ca, asaïgasya cetanasya puruùasya prakçtikàryobhyo bhedaþ, akartçkhaü janmamaraõàdivyavasyànyathànupapatterbahutva¤ca, prakçteþ puruùasya cobhayoþ astitvaü, saüyogaþ, viyoga÷ca sthålasåkùmabhåtànàü sthitirivyete da÷a pradàrthàþ maulikàþ . tathà avidyà'smitàràgadveùàbhinive÷àtmakàþ pa¤ca viparyayàþ indriyàdãnàü svasvavyàpàre'sàmàrthyam %<bàdhiryaü kuùñhitàndhatvaü jaóatà'jighratà tathà . måkatà kauõyapaïgutvaü klaivyodàvartamandatà>% . ityekàda÷avidham, navadhà tuùñayo'ùñadhà siddhayaþ tàsàü viparyayaþ saptada÷adhà ityevamaùñàviü÷atiþ navadhà tuùñayo'ùñau siddhayaityevaü ùaùñiþ padàrthàþ %<pradhànàstitvamekatvamarthavattvamathànyatà . pàràrthya¤ca tathànaikyaü viyogo yoga eva ca . ÷eùavçttirakartçtvaü mauli kàrthàþ smçtà da÷a . viparyayaþ pra¤cavidhastathoktà navatuùñayaþ . karaõànàmasàmarthyamaùñàviü÷atidhà matam . iti ùaùñiþ padàrthànàmaùñàbhiþ siddhibhiþ saha>% . iti ràjavàrtikoktà upadiùñàþ . prakçtipuruùavivekopade÷àyapravçtta ÷àstraü prathamaü cetanàcetanatvena padàrthadvaividhyaü såcàyàmbabhåba . tatra cetanàþ puruùà janmàdivyavasthànyathànupapatterbahavaþ . prakçtyàdayaþ caturviü÷atiþ padàrthàþ saühataparàrthàþ acetanà÷ca . acetanàapi prakçtyàdayaþ puruùasya bhogàpavargàrthaü vatsavçddhyarthaü kùãramiva pravartante . tatpravçttau ca anàdyavidyà mithyàj¤ànajanyavàsanàsahakçtà puruùeõa saüyogaü sampàdayantã hetuþ . puruùasaüyuktà ca sàmyàvasthàpannaguõatrayàtmikà prakçtiþ mahattattvàkàreõa pariõamate idabhitthamevetini÷cayàtmakavçttivi÷iùñamantaþkaraõameva mahattattvasaüj¤akam . tacca punaþ idaü mama anenàhaü kàryaü niùpàdayàmãtyevamahaïkàràtmakavçttivi÷iùñàntaþkaraõaråpà'haïkàràkàreõapariõamate . so'pi såkùmabhåt råùa÷abda tanmàtraspar÷atanmàtra råpatanmàtrarasatanmàtragandhatanmàtràkàreõa pariõamate . tàni ca ÷rotratvaïnayanarasanàjihvàkhya--pa¤caj¤ànendriya--vàkpàõipàdapàyåpasthàkhya--pa¤cakarmendriya--saïkalpabikalpàtmakavçttikamanoråpeõa, àkà÷avàyujvalanajalabhåmiråpamahàbhåtàkàreõa ca pariõamante . taete caturviü÷atiþ padàrthàþ %<prakçte rmahàn, mahato'haïkàraþ, ahaïkàràt pa¤ca tanmàtràõi, tanmàtrebhya ekàda÷endriyàõi pa¤ca bhåtàni ceti>% såtro padiùñàþ . tebhya eva ca bhautikabrahmàõóacaturvidhapràõidehàdãnàmutpaiþ . prakçti÷caivaü bhåyobhåyaþ svavyàpàràn puruùàya dar÷athitvà bhåyobhåyo bhujyamàneùu teùu krama÷aþ puruùasya vairàgyamutpàdya àtmàtmakàryebhyaþ puruùasya vivekaj¤ànaü sàdhayitvà ca dçùñàtmavivekaü puruùaü prati svavyàpàradar÷avena kçtakçtyatayà nivartate . tannivçttau ca tatkàryasakalapadàrthavyàpàranivçttirityataþ sakàryaprakçti vçttinivàraõàya prayatnaþ kàryaþ . tannivçtti÷ca vivekaj¤ànasàdhyà ityevaü vivekasàdhanàyedaü ÷àstraü pravçttam . viveka÷ca yat vastu yathàsthitam tattathàråpeõa j¤ànam tatra puruùasya niþsaïgatayà kriyà÷ånyatayà càpariõàmitvena kartçtvàbhàvàt prakçtikàryabuddhireva kartrã kçtisamànàdhikaraõyenaiva tatphalasya sukhaduþkhàdeþ tanniùñhataiva . puruùetu pravànakàryabuddhe÷cidàtmani prativimbàt duþkhàderapi puruùe pratimbanaü tena ca puruùa upatapyate, buddherduþkhanivçttau ca naiva tasyopatàpa ityataþ prativimbaråpaduþkhabhoktçtvena àtmànaü jànan puruùa upatapyamàna iva bhavati . tata÷ca prakçterbhinnatayà tatkàryasukhàdi÷ånyatayà j¤àtaþ puruùaþ prativimbàkàraiþ duþkhairna saüvadhyate ityevaü prakçtyàdãnàü caturviü÷atitattvànàü puruùasya ca asàdhàraõadharmavi÷eùakathanadvàrà tayorvivekaj¤ànopayogyupade÷àyaivedam ÷àstraü pravçttam yathà ca tayorvivekastathà ÷àstre tanmålake dvàsaptatikàrikàtmake prabandhe ca àkhyàyikàparavàdaniràkaraõavarjasã÷varakçùõena dar÷itam . tatra sàükhyamataü sarvadar÷asaügrahe ityaü samagràhi
     saïkùepeõa hi sàïkhya÷àstre catasro vidhàþ sambhàvyante ka÷cidarthaþ prakçtireva, ka÷cidvikçtireva, ka÷cidvikçtiþ prakçti÷ca, ka÷cidanubhaya iti . tatra kevalà prakçtiþ praghàna padena vedanãyà målaprakçtiþ nàsàvanyasya kasyacidvikçtiþ, prakarotãti prakçtiritivyutpattyà mattvarajastamoyuõànàü sàmyàvasthàyà abhidhànàt taduktaü %<målaprakçtiravikçtiriti>% . måla¤càsau prakçti÷ca målaprakçtiþ mahadàdeþ kàryakalàpasyàsau målaü na tvasya pradhànasya målàntaramasti anavasthàpàtàt . na ca vãjàïkuravadanavasthàdoùo na bhavatãti vàcyaü pramàõàbhàvàditi bhàvaþ . vikçtaya÷ca prakçtaya÷ca mahadahaïkà ratanmàtràõi . tadapyukaü %<mahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapteti>% asyàrthaþ prakçtaya÷ca tàþ vikçtaya÷ceti prakçtivikçtayaþ sapta mahàdàdãni tattvàni tatràntaþkaraõàdipadavedanãyaü mahattattvamahaïkàrasya prakçtiþ målaprakçtestu vikçtiþ . evamahaïkàratattvamabhimànàparanàmadheyaü mahato vikçtiþ prakçti÷ca pa¤catanmàtràdãnàm tatràhaïkàratattvaü tàmasaü sat pa¤catanmàtràõàü såkùmàbhidhànàü prakçtiþ, tadeva sàtvikaü satprakçtirekàda÷endriyàõàü buddhãndriyàõàü cakùuþ÷rotravràõarasanàtvagàkhyànàü, karmendrayàõàü bàkpàõipàdapàyåpasthàkhyànàmubhayàtmakasya mamasa÷ca . rajasaståmayatra kriyotpàdanadvàreõa kàraõatvamastãti na vaiyarthyam . taduktamã÷varakçùõena %<abhimàno'haïkàrastasmàddvividhaþ pravartate sargaþ . ekàda÷aka÷ca gaõastanmàtrapa¤caka¤caiva . sàtvikaekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt . bhåtàdestanmàtraþ sa tàmasastaijasàdubhayam . buddhãndriyàõi cakùuþ÷rotraghràõarasanatvagàkhyàni . vàkpàõipàdapàyåpasthàni karmondriyàõyàhuþ . ubhayàtmakamatra manaþ saïkalpavikalpàtmakamindriya¤ca sàdharmyàditi>% .
     vivçta¤ca tattvakaumudyàmàcàryavàcaspatibhiþ . kevalà vikçtistu viyadàdãni pa¤ca bhåtàni ekàda÷endriyàõi ca taduktaü %<ùoóa÷akastu vikàraþ>% iti ùoóa÷asaïkhyàvacchinno gaõaþ ùoóa÷ako vikàra eva na prakçtirityarthaþ yadyapi pçthivyàdatho goghañàdãnàü prakçtistathàpi na te pçthivyàdibhyastattvàntaramiti na prakçtiþ tattvàntaropàdànatvaü ceha prakçtitvamabhimataü goghañàdãnàü sthålatvendriyagràhyatvayoþ samànatvena tattvàntaratvàbhàvàt . tatra ÷abdaspar÷aråparasagandhatanmàtremyaþ pårvapårvasåkùmabhåtasahitebhyàþ pa¤ca bhåtàni viyadàdãni krameõaikadvitricatuþpa¤caguõàni jàyante . indriyasçùñistu pràgevoktà . taduktam %<prakçtermahàüstato'haïkàrastasmàdgaõa÷ca ùoóa÷akaþ . tasmàdapi ùoóa÷akàt pa¤cabhyaþ pa¤cabhåtànãti>% . anubhayàtmakaþ puruùaþ taduktaü %<na prakçtirna vikçtiþ puruùa>% iti . puruùastu kåñasthanityo'pariõàmã na kasyacit prakçtirnàpi vikçtiþ kasyacidityarthaþ . etatpa¤caviü÷atitattvasàdhakatvena pramàõatrayamabhimataü tadapyuktaü %<dçùñamanumànamàptavacana¤ca sarvapramàõasiddhatvàt . trivithaü ghramàõamiùñaü prameyasiddhiþ pramàõàddhãti>% . iha kàryakàraõabhàve caturdhà vipratipattiþ prasarati . asataþ sajjàyata iti saugatàþ saïgiranti . naiyàyikàdayaþ sato'sajjàyata iti . vedànvinaþ sato vivartaþ kàryajàtaü na vastusaditi . sàükhyàþ punaþ sataþ sajjàyata iti . tatràsataþ sajjàyata iti na pràmàõikaþ pakùaþ asato nirupàkhyasya ÷a÷aviùàõavatkàraõatvànupapatteþ tucchàtucchayàstàdàtmyànupapatte÷ca . nàpi sato'sajjàyate kàrakavyàpàràt pràgasataþ ÷a÷aviùàõavatsattàsambandhalakùaõotpattyanupapatteþ nahi nãlaü nipuõatamenàpi pãtaü kartuü pàryate . nanu sattvàsattveü ghañasya dharmàviti cettadacàru asati, dharmiõi taddharma iti vyapade÷ànupapattyà dharmiõaþ sattvàpatteþ . tasmàt kàrakavyàpàràt pràgapi kàryaü sadeva, sata÷càbhivyaktirupapadyate yathà pãóanena tileùu tailasya dohena saurabheyãùu payasaþ . asataþ karaõe kimapi nidar÷anaü na dç÷yate . ki¤ca kàryeõa sambaddhaü kàraõaü tajjanakam asambaddhaü và prathame kàryasya sattvamàyàtaü satoreva sambandha iti niyamàt carame sarvaü kàryajàtaü sarvasmàjjàyeta asambaddhatvàvi÷eùàt . tadapyakhyàyi sàïkhyàcàryaiþ %<asattvànnàsti sambandhaþ kàraõaiþ sattvasaïgibhiþ . asambaddhasya cotpattimicchato na vyavasthitiriti>% . athaivaü manyethà asambaddhamapi tat tadeva janayati yatra yacchaktaü ÷akti÷ca kàryadar÷anonneyeti tanna saïgacchate tileùu taila janana÷aktirityatra tailasyàsattve sambaddhatvàsambaddhatvavikalpena tacchaktiriti niråpaõàyogàt . kàryaükàraõayorabhedàcca kàryasya sattvaü kàraõàt pçthak na bhavati pañastantubhyo na bhidyate taddharmatvànna yadevaü na tadevaü yathà gora÷vaþ, taddharma÷ca pañastasmànnàrthàntaram . tarhi pratyekaü ta eva pràvaraõakàryaü kuryuriti cet saüsthànabhedenàvirbhåtapañabhàvànàü pràvaraõàrthakriyàkàritvopapatteþ yathà hi kårmasyàïgàni kårma÷arãre nivi÷amànàni tirobhavanti niþsaranti càvirbhabanti evaü kàraõasya tantvàdeþ pañàdatho vi÷eùà niþsaranta àvirbhavanta utpadyanta ityucyante nivi÷amànàstirobhavanto vina÷yantãtyucyante na punarasatàmutprattiþ satàü bà vinà÷aþ . yathoktaü bhagavadgãtàyàm %<nàsato vidyate bhàvo nàbhàvo vidyate sataþ>% iti . tata÷ca kàryànumànàt tatpradhànasiddhiþ . taduktam %<asadakaraõàdupàdànagrahaõàt sarvaüsambhavàbhàvàt . ÷aktasya ÷akyakaraõàt kàraõabhàvàcca satkàryamiti>% . nàpi sato brahmatattvasya vivartaþ prapa¤caþ bàdhànupalambhàt adhiùñhàmàrãpyayã÷cijjaóayoþ kaladhautaråpyàdivat sàråpyàbhàvenàropàsambhavàcca . tasmàtsukhaduþsnamohàtmakasya tathàvidhakàraõamavadhàraõãyaü tathà ca prayogaþ vimataü bhàvajàtaü sukhaduþkhamohàtmakakàraõakaü tadanvitatvàt yadyenànvãyate tattatkàraõakaü yathà rucakàdikaü suvarõànvitaü suvarõakàraõakaü tathàcedaü tasmàttatheti . tatra jagatkàraõe yeyaü sukhàtmakatà tatsatvaü, yà duþkhàtmakatà tadrajaþ, yà ca mohàtmakatà tattama iti triguõàtmakakàraõasiddhiþ tathà hi pratyekaü bhàvàstraiguõyavanto'nubhåyante yathà maitradàreùu satyavatyàü maitrasya sukhamàvirasti traü prati satvaguõapràdurbhàvàt tatsapatnãnàü duþkham tàþ prati rajoguõapràdurbhàvàt . tàmalabhamànasya caitrasya moho bhavati taü prati tamoguõasamudbhavàt . evamanyadapi ghañàdikaü labhyamànaü sukhàkaroti parairapi hriyamàõaü duþkhàkaroti udàsãnasyopekùàviùayatvenopatiùñate upekùàniùayatvaü nàma mohaþ muha--vaicittye ityusmàddhàtormoha÷abdaniùpatteþ upekùaõãyeùu cittvçttyanudayàt . tasmàtsarbaü bhàvajàtaü sukhaduþ khamohàtmakaü triguõapradhànakàrakaõakamavagamyate . tathàca ÷vetà÷vataropaniùadi ÷råyate %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõàü bahvãþ prajà janayantãü saråpàþ . ajohyeko juùamàõo'nu÷ete jahàtyenàü bhuktabhogàmajo'nyaþ>% iti . atra lãhita÷uklakçùõa÷abdà ra¤jakatvaprakà÷akatvàvarakatvasàdharmyàt rajasmatvatamoguõatvapratipàdanaparàþ .
     nanvacetanaü pradhànaü cetanànadhiùñhitaü mahadàdikàryena vyàpriyate ataþ cenaciccetanenàdhiùñhàtrà bhavitavyaü tathàca sarvàrthadar÷ã parame÷varaþ svãkartavyaþ syàditi cet tadasaïgatam acetanasyàpi pradhànasya prayojanava÷ena pravçttyupapatteþ dçùña¤ca acetanaü cetanànadhiùñhitaü puruùàrthàya pravarcamànaü yathà vatsavivçddhyarthamacetanaü kùãraü pravartate yathà jalamacetanaü lokopakàràya pravartate tathà prakçtiracetanàpi puruùavimokùàya pravartati . taduktam %<vatsavivçddhinimittaü kùãrasya yathà pravçttiraj¤asya . puruùavimokùanimittaü tathà praghçttiþ pradhànasyeti>% . yastu parame÷varaþ karuõayà pravartaka iti parame÷varàstitvavàdinàü óiõóimaþ sa pràyeõa gataþ vikalpànupapatteþ sa kiü sçùñeþ pràk pravartate sçùñyuttarakàlaü và àdye ÷arãràdyabhàvena duþkhànutpattau jãvànàü duþkhaprahàõecchànupapattiþ, dvitãye parasparà÷rayaprasaïgaþ karuõayà sçùñiþ sçùñyà ca kàruõyamiti . tasmàdacetanasyàpi cetanànadhiùñhitasya pradhànasya mahadàdiråpeõa pariõàmaþ puruùàrthaprayuktaþ pradhànapuruùasaüyoganimittaþ . yathà nirvyàpàrasyàpyayaskàntasya sannidhànena lohasya vyàpàraþ tathà nirvàpàrasya puruùasya sannidhànena pradhànavyàpàro yujyate . prakçtiùuruùasambandha÷ca païgvandhavatparasparàpekùànivandhanaþ . prakçtirhi bhogyatayà bhoktàra puruùamapekùate puruùo'pi bhedàgrahàdbuddhicchàyàpattyà tadgataü dukhatrayaü vàrayamàõaþ kaivalyamapekùate . tatprakçtipuruùavivekanibandhabanam . na ca tadantareõa yuktayiti kaivalyàrthaü puruùaþ pradhànamapekùate . yathà khalu kaucit païgvandhau pathi sàrthena gacchantau daivakçtàdupaplavàt parityaktasàrthau mandamandamitastataþ paribhrasantau bhayàkulau daivava÷àt saüyogamupagacchetàü tatra càndhena païguþ skandhanàropitaþ tataþ païgudar÷itena màrgeõàndhaþ samãhitaü sthànaü prà÷oti païgurapi skandhàdhiråóhaþ . tathà paraspharàpekùapradhànapuruùanibandhanaþsargaþ . yathoktam %<puruùasya dar÷anàrthaü kaivalyàrthaü tathà pradhànasya . païgvandhavadubhayorapi sambandhastatkçtaþ sargaþ>% iti . nanu puruùàrthanibandhanà bhavatu prakçteþ pravçttiþ nivçttistu kathamupapadyate? iti ceducyate yathà bhartrà dçùñadoùà svairiõã bhartàraü punarnopaiti yathà và kçtaprayojanà nartakã nivartate tathà prakçtirapi . yathoktam %<raïgasya dar÷ayitvà nivartate nartakã yathà nçtyàt . puruùasya tathàtmànaü prakà÷ya vinivartate prakçtiriti>% . etadarthaü nirã÷varasàïkhya÷àstrapravartakakapilànusàriõàü matasupanyastam . tatra målãmåtamàdimaü tattvasamàsàkhyasåtraü taduktàrthapravacanàt ùaóadhyàyyàþ sàükhyapravacanasaüj¤eti yathoktaü tadbhàùye %<nanvevamapi tattvasamàsàkhyasåtraiþ sàhàsyàþ ùaóadhyàyyàþ paunaråktyamiti cet maivam saükùepavistararåpeõobhayorapyapaunaruktàt ataevà'syàþ ùaóadhyàyyàþ yogadar÷anasyeva sàïkhyapravacanasaüj¤à yuktà . tattvasamàsàkhyaü hi yat saïkùiptaü sàïkhyadar÷anaü tasyaiva prakarùeõàsyàü nirvacanamiti, vi÷eùastvayaü yat ùaóadhyàyàü tattvasasamàsàkhyoktàrthavistaramàtraü yogadar÷ane tvabhyupagamavàdapratiùiddhasyaive÷varasya niråpaõena nyå natàparihàro'pãti>% ùaóadhyàyyàü ca krameõaite'rthà yathà %<heyahàne tayorheta vyåhà ete yathàkramam . catvàraþ÷àstramukhyàrthàþ àdyà dhyàye prapa¤citàþ . saükùiptasàükhyasåtràõàmarthasyàtra prapa ¤canàt . ÷àstraü yogavadevaitat sàükhyapravacanàbhidham>% 1 liïgadehasya dhañakaü yat praptada÷asaükhyakam . pradhànakàryaü tatsåkùmaü dvitãyàdhyàyagàmi ca 2 . atyantala yaparyantaþ kàryo'vyaktasya nàtmanaþ . tçtãyoktoviveko'tra paravairàgyasàdhanam 3 . adhyàyatritayoktasyaþ vivekasyàntaraïgakam . àkhyàyikàbhiþ saüproktaü turye'dhyàye samàsataþ 4 . svasiddhàntaviruddhàrthavàdino ye kuvàdinaþ . pa¤came tàn niràkatya svasiddhànto dçóhãkçtaþ 5 . ÷àstramukhyàrthavistàrastantràkhye'nuktapåraõaiþ . ùaùñhàdhyàye kçtaþ pa÷càdvàkyàrya÷copasaüsahçtaþ .
     se÷varasàükhyamatantu pàta¤jalamatatvena prasiddham tanmata¤ca pata¤jali÷abde dar÷ayiùyate . tadeva mataü kardamaprajàpaterdevahåtàvàvirmåya bhagavadatàrakapilaþmàtaramupadide÷a tacca bhàgaø 3, 25, 29 adhyàyeùa varõitama yathà . %<atha te saüpravakùyàmi tattvànàü lakùaõaü pçthak . yadviditvà vimucyaita puruùaþ pràkçtairguõaiþ . j¤ànaü niþ÷reyasàrthàya puruùasyàtmadar÷anam . yadàhurvàrõaye tatte hçdata granthibhedanam . anàdiràtmà purupo nirguõaþ prakçteþ paraþ . pratyagdhàma svayaü jyotirvi÷vaü yena samanvitam . sa eùa prakçtiü såkùmàü devãü guõamayãü vibhuþ . yadçcchayai vopagatàmabhyapadyata lãlayà . guõairvicitràþ sçjatiü saråpàþ prakçtiü prajàþ . vilokya muhuha sadyaþ sa ihaj¤ànagåhayà . evaü paràbhidhyànena kartçtvaü prakçteþ pumàn . karmasu kriyabhàõeùu guõairàtmani manyate . tadasya saüsçtirvandhaþ pàratantrya¤ca tatkçtam . bhavatyakarturã ÷asya sàkùiõo nirvçtàtmanaþ . kàryakàraõakartçtve kàraõaü prakçtiü viduþ . bhoktçtve sukhaduþkhànàü puruùaü prakçteþ param . devahåtiruvàca . prakçteþ puruùasyàpi lakùaõaü puruùottama! . bråhi kàraõayorasya sadasacca yadàtmakam . bhagavàn uvàca . yattat triguõamavyaktaü nityaü sadasadàtmakam . pradhànaü prakçtiü pràhuravi÷eùaü vi÷eùavat . pa¤camiþ pa¤cabhiþ brahma carbhirda÷amistathà . etaccaturviü÷atikaü gaõaü pràdhànikaü viduþ . mahàbhåtàni pa¤caivabhåràpo'gnirmarunnabhaþ . tanmàtràõi ca tàvanti gandhàdãni matàni me . indriyàõi da÷a ÷rotraü tvagdçgrasananàsikàþ . vàkkarau caraõau medraü pàyurda÷ama ucyate . manobuddhirahaïkàra÷cittamityantaràtmakam . caturdhà lakùyate bhedovçttyà lakùaõaråpayà . etàvàneva saükhyàto brahmaõaþ saguõasya ca . sannive÷omayà proktoyaþ kàlaþ pa¤caviü÷akaþ . pramàvaü pauruùaü pràhuþ kàlameke yatobhayam . ahaïkàravinåóhasya kartuþ prakçtimãthuùaþ . prakçterguõasàmyasya nirvi÷eùasya bhànavi! . ceùñà yataþ sa bhagavàn kàla ityupalakùitaþ . antaþ puruùaråpeõa kàlaråpeõa yobahiþ . samanvetyeùa satvànàü bhagavànàtmamàyayà . daivàt kùubhita dharmiõyàü svasyàü yonau paraþ pumàn . àdhatta vãryaü mà'såta mahattatvaü hiraõmayam . vi÷vamàtmagataü vya¤jan kåñasthojagadaïkuraþ . svatejasà'pibattãvamàtmaprasvàpanaü tamaþ . yattat satvaguõaü svacchaü ÷àntaü bhagavataþ padam . tadàhurvàsudevàkhyaü cittaü tanmahadàtmakam . svacchatvamavikàritvaü ÷àntatvamiti cetasaþ . vçttibhirlakùaõaü proktaü yathà màü prakçtiþ parà . mahattatvàdvikurvàõàdbhagavadvãryasambhavàt . kriyà÷aknirahaïkàrastrividhaþ samapadyata . vaikàrikastaijasa÷ca tàmasa÷ca yatobhayaþ . manasa÷cendriyàõà¤ca bhåtànàü mahatàmapi . sahasva÷irasaü sàkùàt yamanantaü pracakùate . saïkarùaõàkhyaü puruùaü bhåtendriyamanomayam . kartçtvaü karaõatva¤ca kàryatva¤ceti lakùaõam . ÷àntaghoravimaóhatvamiti và syàdahaïkçteþ . vaikàrikàdvikurvàõànmanastattvamajàyata . yatsaükalpavikalpàbhyàü vartate kàmasambhavaþ . yadvidurhyaniruddhàkhyaü hçùãkàõàmadhã÷varam . ÷àradendãvara÷yàmaü saüràdhyaü yogimiþ ÷anaiþ . taijasàttu vikurvàõàdbuddhitattvamabhåt sati! . dravyasphuraõavij¤ànamindriyàõà manugrahaþ . saü÷ayo'tha viparyàsoni÷cayaþ smçtireva ca . svàpa ityucyate buïkerlakùaõaü vçttitaþ pçthak . taijasànãndriyàõyeva kriyàj¤ànavibhàga÷aþ . pràõasya hi kriyà ÷aktirbuddhervij¤àna÷aktità . tàmasàcca vikurvàõàdbhagavadvãryanoditàt . ÷abdamàtramabhåttasmànnamaþ ÷rotrantu ÷abdagama . arthà÷rayatvaü ÷abdasya draùñulaiïgatvameva ca . tanmàtra¤caiva nabhasolakùaõaü kavayoviduþ . bhåtànàü chidradàtçtvaü bahirantarameva ca . pràõendriyàtmadhiùõyatvaü nabhaso vçttilakùaõam . nabhasaþ ÷abdatanmàtràt kàlagatyà vikurvataþ . spar÷o'bhavattatovàyustvak ca spar÷asya saügrahaþ . mçdutvaü kañhinatva¤ca ÷aityamuùõatvameva ca . etat spar÷asya spar÷atvaü tanmàtra¤ca nabhasvataþ . càlanaü vyåhanaü pràptirnetçtvaü dravya÷abdayoþ . sarvendriyàõàmàtmatvaü vàyoþ karmàbhilakùaõam . vàyo÷ca spar÷atanmàtràt råpa daiveritàda bhåt . samutthitaü tatasteja÷cakùåråpopalambhanam . dravyàkçtitvaü guõatà vyaktisaüsthatvameva ca . tejastvaü tejasaþ sàdhvi! råpamàtrasya vçttayaþ . dyotanaü pacanaü pànamadanaü himamardanam . tejasovçttayastvetàþ ÷oùaõaü kùuttçóeva ca . råpamàtràdvikarvàõàttejaso daivanoditàt . rasamàtramabhåttasmàdambhojihvà rasagrahaþ . kaùàyomadhurastiktaþ kaùñvamlàiti naikadhà . mautikànàü vikàreõa rasaekovibhidyate . kledanaü piõóanaü tçptiþ pràõanàpyàyanodanam . tàpàpanodo måyastvagambhaso vçttayostvimàþ . rasamàtràdvikurvàõàdambhaso devanoditàt . gandhamàtramabhåttasmàt pçthvã ghràõastu gandhagaþ . karambhapåtisaurabhya÷àntodagràdibhiþ pçthak . dravyàvayavavaiùamyàdgandha ekovibhidyate . bhàvanaü brahmaõaþsànaü dhàraõaü sadvi÷eùaõam . sarvasatvaguõodbhedaþ pçthivãvçttilakùaõam . nabhoguõavi÷edho'rtho yasya tat ÷rotramucyate . vàyorguõavi÷eùo'rtho yasya tat spar÷anaü viduþ . tejoguõavi÷eùo'rtho yasya taccakùurucyate . ambhoguõavi÷eùo'rtho yasya tadrasanaü viduþ . bhåmerguõa vi÷eùo'rtho yasya ghràõaþ sa ucyate . parasya dç÷yate dharmohyaparasvin samanvayàt . atovi÷eùo bhàvànàü måmàvethopalabhyate . etànyasaühatya yadà mahadàdãni saptavai . kàlakarmaguõopeto jagadàdirupàvi÷at . tatastenànuviddhebhyo yuktebhyo'õóamacetanam . utthitaü puruùo yasmàt udatiùñhadasau viràñ . etadaõóaü vi÷eùàkhyaü kramavçddhairyathottaraiþ . toyàdibhiþ parivçtaü pradhànenàvçtaü bahiþ . yatra lokavitàno'yaü råpaü bhagavatohareþ . hiraõmayàdaõóakoùàdutthàya salile÷ayàt . tamàvi÷ya mahàdevo bahudhà nirbibheda kham . niramidyatàsya prathamaü mukhaü vàõã tato'bhavat . vàõyàvahnirathonàse pràõato ghràõa etayoþ . ghràõàdvàyurabhidyetàmakùiõã cakùuretayoþ . tasmàt såryo'nvabhidyetàü karõau ÷rotraü tatodi÷aþ . nirbibheda viràjastvagroma÷ma÷rvàdrayastataþ . tataoùadhaya÷càsan ÷i÷naü nirbibhede tataþ . retastasmàdàpa àsannirabhidyata vai gudam . gudàdapàno' pànàcca mçtyurlokabhayaïkaraþ . hastau ca nirabhidyetàü balaü tàbhyàü tataþ svaràñ . pàdau ca nirabhidyatàü gatistàbhyàü tatohariþ . nàóyo'sya niramidyanta tàbhyo lohitamàbhçtam . nadyastataþ samabhavannudaraü samabhidyata . kùutpipàse tataþ syàtàü samudrastvetayorabhåt . athàsya hçdayaü bhinnaü hçdayànmana utthitam . manasa÷candramàjàto buddhirbuddhergiràü patiþ . ahaïkàrastatorudraþ citta¤caittastato'bhavat . ete hyabhyutthità devà naivàsyotyàpane'÷akan . punaràvivi÷uþ svàni tamutthàpayituü kramàt . vahnirvàcà mukhaü bheje nodatiùñhattatoviràñ . ghràõena nàsike vàyurnodatiùñhattatoviràñ . akùiõo cakùuràdityonodatiùñhattatoviràñ . hastàvindro balenaiva nodatiùñhattatoviràñ . viùõurgatyeva caraõau nodatiùñhattatoviràñ . nàóãrnadyo lohitena nodatiùñhattatobiràñ . kùuttçóbhyàmudaraü sindhurnodatiùñhattatoviràñ . buddhyà brahmàpi hçdayaü nodatiùñhattatoviràñ . ÷rotreõa karõau ca di÷onodatiùñhattatoviràñ . tvacaü romabhirodhadhyo nodatiùñhattatoviràñ . retasà ÷i÷namàpastu nodatiùñhattatoviràñ . gudaü mçtyurapànena nodatiùñhattatoviràña . rudro'bhimatyà hçdayaü nodatiùñhattatoviràñ . cittena hçdayaü caittaþ kùetraj¤aþ pràvi÷adyadà . viràñ tadaiva puruùaþ salilàdudatiùñhata . yathà prasuptaü hçdayaü pràõendriyamanodhiyaþ . prabhavanti vinà yena notthàpayitumojasà . tamasmin pratyagàtmànandhiyà yogavivçttayà . bhaktyà viraktyà j¤ànena vivicyàtmani cintayet>% iti bhàgavate tçtãyaskandhe ùaóviü÷àdhyàye kapinavacaþ . %<prakçtisthopi puruùonàjyate pràkçtaigurõaiþ . avikàràdakartçtvànnirguõatvàjjalàrkavat . saeùa yarhi prakçterguõeùvapi visajjate . ahaïkriyàvimåóhàtmà kartàsmãtyabhimanyate . tena saüsàrapadavãmava÷o'bhyetya nirvçtaþ . pràsaïgikaiþ karmadoùaiþ sadasanmi÷rayoniùu . arthehyavidyamàne'pi saüsçtirna nivartate . dhyàyato viùayànasya svapnonàrthàgabhoyathà . ataeva ÷anai÷cittaü prasaktamasatàü pathi . bhaktiyogena tãvreõa viraktyà ca nayedva÷am . yamàdibhiryogapathairabhyasan ÷raddhayànvitaþ . mayi bhàvena satyena matkathà÷ravaõena ca . sarvabhåtasamatvena nirvereõà'prasaïgataþ . brahmacaryeõa maunena svadharmeõa mahãyasà . yadçcchayopalabdhena santuùñomitabhuïmuniþ . vivikta÷araõaþ ÷àntomaitraþ karuõa àtmavàn . sànubandhe ca dehe'smit na kurvannasadàgraham . j¤ànena dçùñatattvena prakçteþ puruùasya ca . nivçttabuddhyavasthànodårãbhåtànyadar÷anaþ . upalabhyàtmanàtmànaü cakùurekàgramàtmadçk . muktaliïgaü sadàbhàsamasati pratipadyate . sato bandhumasaccakùuþ sarvànuùyåvamadvayam . yathà jalastha àbhàsaþ sthalasthenàvadç÷yate . svàbhàsena tathà såryo jalasthena divisthitaþ . evaü trivçda haïkàro måtendriyamanomayaiþ . svàbhàsairlakùito'nena sadà bhàsena satyadçk . bhåtasåkùmendriyamanãbuddhyàdiùviha nidrayà . lãneùvasati yastatra vinidro nirahaïkriyaþ . manya mànastadàtmànamanaùño naùñavanmçùà . naùñe'haïkaraõe draùñàvitta ivàturaþ . evaü pratyavadç÷yàsàvàtmànaü pratipadyate sàhaïkàrasya dravyasya yo'vasthànamanugrahaþ . devahåtiruvàca . puruùaü prakçtirbrahman! na vimu¤cati karhicit . anyonyopà÷rayatvàcca nityatvàccànayãþ pramã! yathà gandhasya måme÷cana bhàvo vyatirekataþ . apàü rasasya ca yathà tathà buddheþ parasya ca . akartuþ karmabandho'yaü puruùasya yadà÷rayaþ . guõeùu satsuprakçteþ kaivalyaü teùvataþ katham? . kaccittattvàvamar÷ena nivçttaü bhayabhulvaõam . anivçttanimittatvàt punaþ pratyavatiùñhate . ÷robhagavànuvàca . animittanimittena svadharmeõàmalà tmanà . tãvrayà mayi bhaktyà ca ÷rutasaübhçtayàciram . j¤ànena dçùñatattvema vairàgyeõa balãyasà . tapoyu ktena yogena tãvreõàtmasamàdhinà . prakçtiþ puruùasyeha dahyamànà tvaharni÷am . tirobhavitrã ÷anakairagneryoni rivàraõiþ . bhuktabhogà parityaktà dçùñadoùà ca nitya÷aþ . ne÷varasyà÷ubhaü dhatte sve mahimri sthitasya ca . yathà hyapratibuddhasya prasvàpobahvanarthakçt . sa eva pratibuddhasya na vimohàya kalpate . evaü viditattvasya prakçtirmayi mànasam . yu¤jatonàpakurute àtmàràmasya karhicit . yadaivamadhyàtmarataþ kàlena bahujanmanà . sarvatra jàtavairàgya à brahmabhavanàn muniþ . madbhaktaþ pratibuddhàrthomatprasàdena bhåyasà . niþ÷reyasaü svasaüsthànaü kaivalyàkhyaü madà÷rayam . pràpnotãhà¤jasà dhãraþ svadç÷à cchinnasaü÷ayaþ . yat gatvà na nivarteta yogã liïgavinirgame . yadà na yogopacitàsuceto màyàsu siddhasya visajjate'mba! . ananyahetuùvatha me gatiþ syàdàtyantikã yatra na mçtyuhàsaþ>% bhàgaø 3 skaø 27 aø %<yogasya lakùaõaü vakùye savãjasya nçpàtmaje! . mano yenaiva vidhinà prasannaü yàti satpatham . svadharmàcaraõaü ÷aktyà vi dharmàcca nivartanam . daivàllabdhena santoùa àtmaviccaraõàrca nam . gràmyadharmanivçtti÷ca mokùadharmaratistathà . mitamedhyàdanaü ÷a÷vadviviktakùemasevanam ahiüsà satyamasteyaü yàvadarthaparigrahaþ . brahmacaryaü tapaþ ÷aucaü svàdhyàyaþ puruùàrcanam . maunaü sadàsanajayaþ sathiryaü pràõajayaþ ÷anaiþ . pratyàhàra÷cendriyàõàü viùayànmanasà hçdi . svadhiùõyànàmekade÷e manasà pràõadhàraõà . vaikuõñalãlàmidhyànaü samàdhànaü tathàtmanaþ . etairanyai÷ca pathibhirmanoduùñamasatpatham . buddhyà yu¤jãta ÷anakairjitapràõohyatàntritaþ . ÷ucau de÷a pratiùñhàmpa vijitàsanaàsanam . tasmin svastikamàsãna çjukàyaþ samabhyaset . pràõasya ÷odhayenmàgaü pårakumbhakarecakaiþ . pratikålena và cittaü yathàsthiramaca¤calam . mano'ciràt syàdvirajaü jita÷vàsasya yoginaþ . vàyvagnibhyàü yathà lohaü ùmàtaü tyajati vai malam . pràõàyàmairda heddoùàn dhàraõàbhi÷ca kilviùàn . pratyàhàreõa saüsargàn dhyànenànã÷varàn guõàn . yadà manaþ suvirajaü yogena su samàhitam . kàùñhàü bhagavato dhyàyet svanàsàgràvalokanaþ . prasannavadanàmbhojaü padmagarbhàruõekùaõam . nãlotpaladala÷yàmaü ÷aïkhacakragadàdharam . lamatpaïkajaki¤jalkapãtakau÷eyavàsasam . ÷rãvatsavakùasaü bhràjatkaustubhàsuktakandharam . mattadvirephakalayà parãtaü vanamàlayà . paràrdhahàravalayàkirãñàïgadanåpuram . kà¤cãguõollasocchroõiü hçdayàmbhoja viùñaram . dar÷anãyatamaü ÷àntaü manãnayanavardhanam . apàcyadar÷anaü ÷a÷vat sarvalokagamaskçtam . santaü vapasi kai÷orebhçtyànugrahakàtaram . kàrtanyatãrthaya÷asaü puõya÷lokaya÷askaram . dhyàyedevaü samagràïgaü yàvanna cyavate manaþ . sthitaü vrajantamàsãnaü ÷ayànaü và guhà÷ayam . prekùaõãye hitaü dhyàyet ÷uddhabhàvena cetasà . tasmin labdhapadaü cittaü sarvàvayavasaüsthitam . vilakùyaikatra saüyu¤jyàdaïge bhagavato muniþ! . sa¤cintayedbhagavata÷caraõàravindaü vajràïku÷adhvajasaroruhalà¤canàóhyam . uttuïgaraktavilasannakhacakravàlajyotsnàbhiràhatamahaddhçdayàndhakàram . yacchaucaniþsçtasaritpravarãdakena tãrthena mårdhnyadhikçtena ÷ivaþ ÷ivo'bhåt . dhyàturmanaþ÷amana÷ailanisçùñavajraü dhyàyecciraü bhagavata ÷caraõàravindam . jànudvayaü jalajalocanayà jananyà lakùmyàkhilasya suravanditayà vidhàtuþ . årvornidhàya karapallavarociùà yat saülàlitaü hçdi vibhorabhavasya kuryàt . årå suparõabhujayoradhi÷obhamànàvojo nidhã atasikàkusumàvabhàsau . vyàlambipãtavaravàsasi vartamànakà¤cãkalàpaparirambhinitambavimbam . nàbhãhadaü bhuvanakãùaguhodarasthaü yatràtmayonidhiùaõàkhilalokapadmam . vyåóhaü harinmaõivçùastanayoramuùya dhyàyet dvayaü vi÷adahàramamåóhagauram . vakùodhivàsamçùabhasya mahàvibhåteþ puüsàü manonayananirvçtimàdadhànam . kaõñha¤ca kaustubhamaõeradhibhåùaõàrthaü kuryànmanasyakhilalokanamaskçtasya . bàhåü÷ca mandaragireþ parivartanena nirõiktabàhuvalayànadhilokapàlàn . saücintayedda÷a÷atàramasahyatejaþ ÷aïkha¤ca tat karasaroruharàjahaüsam . kaumodakãü bhagavato dayitàü smareta digdhàmaràtibhaña÷oõitakardabhena . màlàü madhuvratavaråthagiropaghuùñàü caityasya tattvamamalaümaõimasya kaõñhe . bhçtyànukampitadhiyeha gçhãtamårteþ sa¤cintayedbhagavatovadanàravindam . yadvisphuranmakarakuõóalavalgitena vidyotitàmalakapolamudàralàsam . yat ÷rãniketamaõibhiþ pariùecyamànam bhçtyà svayà kuñilakuõóalavçndajuùñam . mãnadvayà ÷rayamadhikùipadabjanetram dhyàyenmanomayamatantritaullasadbhru . tasyàvalãkamadhikaü kçpayà'tighoratàpatrayopa÷amanàyanisçùñamakùõoþ . snigdhusmitànuguõitaü vipulaprasàdam dhyàyejiraü vitatabhàvanayà guhàyàm . hàsaü hareravanatàkhilalokatãvra÷okà÷rusàgaravi÷oùaõamityudàram . saümohanàya racitaü nijamàyayàsya bhåmaõóalaü munikçte makaradhvajasya . dhyànàyanaü prahasitaü bahulàdharoùñhabhàsàruõàyitatanudvijakundapaükti . dhyàyet svadadrukuhareva sitasya viùõorbhaktyàrdrayàrpitamanà na pçthak divçkùet . evaü harau bhagavati pratilabdhabhàvobhaktyàdravaddhçdaya utpulakapramodàt . autkaõñhyavàùpakalayà muhurardyamànastaccàpi cittavaói÷aü ÷anakairviyuïkte . muktà÷rayaü yadi tu nirviùayaü viraktaü nirvàõa mçcchati manaþsahasà yathàrceþ . àtmànamatra puruùe'vyavadhànamekamanvãkùate pratinivçttaguõapravàhaþ . so'dyetayà cara mayàmanasonivçttyà tasminmahimnyavasitaþ sukhaduþkhabàhye . hetutvamapyasati kartari duþkhayoryatsvàtman! vidhatta upalabdhaparàtmakàùñhaþ . deha¤ca tanna caramaþ sthitamutthitaü và siddho vipa÷yati yato'dhyagamat svaråpam . daivàdapetamuta daivava÷àdupetaü vàsoyathà parihçtaü madiràmadàndhaþ . deho'pi daivava÷agaþ khalu karma yàvat svàrambhakaü pratisamãkùata eva sàsuþ . taü saprapa¤camadhiråóhasamàdhiyogaþ svàpnaü punarna bhajate pravibuddhavastu . yathà putràcca vittàcca pçthaïmartyaþ pratãyate . apyàtmatvenàbhimatàddehàdeþ puruùastathà . yatholmukàdvisphuliïgàddhåmàdvàpi svasambhavàt . apyàtmatvenàbhimatàdyathàgniþ pçthagulmukàt . bhåtendriyàntaþ karaõàt pradhànàjjãvasaüj¤itàt . àtmà tathà pçthagdraùñà bhagavàn brahmasaüj¤itaþ . sarvabhåteùu càtmànaü sarvabhåtàni catmani . ãkùetànanyabhàvena bhåteùvapi tadàtmatàm . svayoniùu tathà jyotirekaü nànà pratãyate . yonãnàü guõavaiùamyàt tathàtmà prakçtisthitaþ . tasmàdisàü svàü prakçtaü devãü sadasadà tmikàm . duvibhàvyàü paràbhàvya svaråpeõàvatiùñhate>% iti bhàø 3 skaø 28 aø . %<devahåtiruvàca . lakùaõaü mahadàdãnàü prakçteþ puruùasya ca . svaråpaü lakùyate'bhãùàü yena tat pàramàrthikam . yathà sàükhyeùu kathitaü yanmålaü tat pracakùate . bhaktiyogasya me màrgaü bråhi vistarataþ prabho! . viràgã yena puruùo bhagavan! sarvatobhavet . àcakùva jãvalokasya vividhà mama saüsçtãþ . kàlasye÷cararåpasya pareùà¤ca paraõya te . svaråpaü vata kurbanti yaddhetoþ ku÷ala¤janàþ . lokasya mi thyàbhimateracakùuùa÷ciraü prasuptasya tamasyànà÷raye . ÷ràntasyaü karmasvanuvaddhyà dhiyà tvamàviràsãþ sila yogabhàskaraþ . ÷rãmaitreya uvàca . iti màturvacaþ ÷lakùõaü pratinandya mahàmuniþ . ànamàùe kuru÷reùñha! prãtastàü karuõàrdritaþ . ÷rãbhagavànuvàca . bhaktiyogo bahubidhomàrgai rbhavati! bhàvyate . svabhàvaguõamàrgeõa puüsàü bhàvovimidyate . abhisandhàya yaddhiüsàü dambhaü màtsaryameva và . saürambhã bhidbhadvagbhàvaü mayi kuryàt sa tàmasaþ . viùayànabhisandhàya ya÷a ai÷varyameva và . arcàdàvarcayedyomàü pçthagbhàvaþ sa ràjasaþ . karma nirhàramuddi÷ya parasmin và tadarpaõam . yajet yaùñavyamiti và pçthagbhàvaþ sasàtvikaþ . madguõa÷rutimàtreõa mayi sarvaguhà÷aye . manogatiravicchinnà yathà gaïgàmbhaso'mbudhau . lakùaõaü bhaktiyogasya nirguõasya hyudàhçtam . ahaitukyavyavahità yà bhaktiþ puruùottame . sàlokyasàrùñisàmãpyasàråpyaikatvamapyuta . dãyamànaü na gçhõanti vinà matsevana¤janàþ . saeva bhaktiyogàkhya àtyantika udàhçtaþ . yenàtivrajya triguõàü madbhàvàyopapadyate . niùevità nimittena svadharmeõa mahãyasà . kriyàyogena ÷astena nàtihiüsreõa nitya÷aþ . maddhiùõyadar÷anaspar÷apåjàstutinibandhanaiþ . bhåteùu madbhàvanayà satvenàsaïgamena ca . mahatàü bahumànena dãnànàmanukampayà . maitryà caivàtmatulyeùu yamena niyamena ca . àdhyàtmikànu÷ravaõànnàmasaükãrtanàcca me . àrjavenàryasaïgena nirahaïkriyayà tathà . maddharmaõo guõairetaiþ parisaü÷uddhaà÷ayaþ . puruùasyà¤jasàbhyeti ÷rutimàtraguõaü hi màm . yathà vàtarathoghràõamàvçïkte gandhaà÷ayàt . evaü yogarataü ceta àtmànamavikàri tat . ahaü sarveùu måteùu bhåtàtmàvasthitaþ sadà . tamavaj¤àya màü matyuþ kurute'rcàvióambanam . yo màü sarveùu bhåteùu santamàtpànamã÷varam . hitvàrcàü bhajate mauóhyàt bhasmanyeva juhoti saþ . dviùataþ parakàye màü mànino bhinnadar÷inaþ . bhåteùu baddhavairasya na manaþ ÷àntimçcchati . ahamuccàvacaidravyaiþ kriyayot pa÷nayà'nadhe! . naiva tuùye'rcito'rcàyàü bhåtagràmàvamàninaþ . arcàdàvarcayettàvadã÷varaü màü svakarmakçt . yàvanna veda svahçdi sarvabhåteùvavasthitam . àtmana÷ca parasyàpi yaþ karotyantarodaram . tasya bhinnadç÷omçtyurvidadhe bhayamulvaõam . atha màü sarvabhåteùu bhåtàtmànaü kçtàlayam . arhatheddànamànàbhyàü maitryabhitrena cakùuùà . jãvàþ ÷reùñhàhyajãvànàü tataþ pràõabhçtaþ ÷ubhe . tataþ sacittàþ pravaràþ tata÷cendriyavçttayaþ . tatràpi spar÷avedibhyaþ pravarà rasavedinaþ . tebhyo gandhavidaþ ÷reùñhàstataþ ÷abdavióhovaràþ . råpabhedavidastatra tata÷cobhayatodataþ . teùàü bahupadàþ ÷reùñhà÷catuùpàdastatodvipàt . tato varõà÷ca catvàrasteùàü bràhmaõa uttamaþ . bràhmaõepyapi vedaj¤ohyarthaj¤o'bhyadhikastataþ . arthaj¤àt saü÷ayacchettà tataþ ÷reyàn svakarmakçt . muktasaïgastatobhåyàn dogdhàna dharmamàtmanaþ tasminmayyarpità÷eùakriyàrthàtmà nirantaraþ . mayyarùitàtmanaþ puüsomayi saünyastakarmaõaþ . na pa÷yàmi paraü bhåtamakartuþ samadar÷anàt . manasaitàni bhåtàni praõamedbahu mànayan . ã÷varo jãvakalayà praviùño bhagavàniti . bhaktiyoga÷ca yoga÷ca mayà mànavyudãritaþ . yayorekatareõaiva puruùaþ påruùaü brajet . etadbhagavatoråpaü vrahmaõaþ paramàtmanaþ . paraü pradhàmaü puruùaü daivaü karma viceùñitam . råpabhedàspadaü divyaü kàla ityabhidhãyate . bhåtànàü mahadàdãnàü yatobhinnadç÷àü bhayam . yo'ntaþ pravi÷ya bhåtàni måtairattyakhilà÷rayaþ . saviùõvàkhyo'dhiyaj¤o'sau kàlaþ kalayatàü prabhuþ . nacàsyaka÷ciddayito na dveùyo na ca bàndhavaþ . àvi÷atyapramatto'sau pramattajanamantakçt . yadbhayàdvàti vàto'yaü såryastapati yadbhayàt . yadbhayàdvarùate devo bhagaõo bhàti yadbhayàt . yadvanakhatayobhãtà latà÷coùadhibhiþ saha . sve sve kàle'bhigçhõanti puùpàõi ca phalàni ca . sravanti sarito bhãtànotsarpatyudadhiryataþ . agnirindhe sagiribhirbhårna majjati yadbhayàt . adodadàti ÷vasatàü padaü yanniyamànnamaþ . lokaü svadehaü tanute mahàn saptabhiràvçtam . guõàbhimànino devàþ sargàdiùvasya yadbhayàt . vartante'nuyugaü yeùàü va÷a etaccaràram . so'manto'ntakaraþ kàlo'nàdiràdikçdavyayaþ . jana¤janena janayan màrayan mçtyunàntakam>% bhàgaø 29 aø .
     bhagavadavatàra eva kapilaþ sagarasantatãrhuïkàreõa bhasmãcakàra yathoktaü ràmàø àø 40 aø %<yasyeyaü vasudhà kçtsnà vàsudevasya dhãmataþ . mahiùã màdhavasyaiùà sa eùa bhagavàn prabhuþ . kàpilaü råpamàsthàya dhàrayatyani÷aü dharàm . tasya kopàgninà dagdhà bhaviùyanti nçpàtmajàþ . pçthivyà÷càpi nirbhedo dçùña eva sanàtanaþ . sagarasya ca putràõàü vinà÷o'dãrghadar÷inàm>% iti brahmavàkyamupavarõya ràmaü prati vi÷vàmitreõoktam . %<tataþ pràguttaràü gatvà sàgaràþ prathitàü di÷am . roùàdatyakhanan sarve pçthivãü sagaràtmajàþ . te tu sarve mahàtma no bhãmavegàþ mahàvalàþ . dadç÷uþ kapilaü tatra vàsudevaü sanàtanam . haya¤ca tasya devasya caranta savidårataþ . praharùamatulaü pràptàþ sarvete raghunandana! . te taü yaj¤ahanaü j¤àtvà krodhaparyàkulekùaõàþ . khanitralàïgaladharà nànàvçkùa÷ilàdharàþ . abhyadhàvanta saükruddhàstiùñhatiùñheti càvrupan . anmàkaü tvaü hi turagaü yaj¤iyaü hçtavànàüsa . durnedhastraü hi saüpàptàn dhiddhi naþ sagaràtmajàn . ÷rutvà tadvacanaü teùàü kapilo radhunandana! . roùeõa mahatàviùño huïkàramakarombhuniþ . tatastenàprameyeõa kapilena mahàtmanà . bhasmarà÷ãkçtàþ sarve kàkutstha! sagaràtmajàþ>% . atra pràguttaràmiti bhåmadhyasthalaïkàpekùayà tatsthànasya tathàtvàt . vastutaþ siddhe÷aþ kapilo'pi bhagavadavatàrasavaþ . %<pa¤came kapilo nàma siddhe÷aþ kàlaviplutam . provàcàsuraye sàükhyaü tattvagràmavinirõayam>% bhàø 1, 3, 11 ukteþ %<siddhànàü kapilo muniþ>% gãtokte÷ca agnyavatàrakathanantu kalpabhedàbhipràyamityavirodhaþ . sa ca pratyahaü tapeõiyarùibhedaþ %<sanaka÷ca sananda÷ca tçtãya÷ca sanàtanaþ . kapila÷càsuri÷caiva voóhuþ pa¤ca÷ikhastathà>% brahmapuø tarpaõamantraliïgàt . %<kapilaþ piïgalaþ piïgaþ>% ityamare piïgalakapilayoþ paryàyatve'pi tayorãùadbhedo'styeva ataeva su÷rute ata årdhvaü vraõavarõàn vakùyàm ityupakramya nãlaþ pãtaþ haritaþ ÷yàmaþ karvuraþ kçùõaþ raktaþ kapilaþ piïgalaþ iti kapilapiïgalayorbhedena nirde÷aþ . %<vàtàya kapilà vidyut>% siø kauø . 8 su÷rutokte bhåùikabhede pårvamuktàþ ÷ukraviùà måùikà ye samàsataþ . nàmalakùaõabhaiùajyairaùñàda÷a nibodha me . làlanaþ putraka ityàdinà ÷vetena mahatà sàrdhaü kapilenàkhunà tatheti vibhajya! taddaü÷opadravacikitsà tatroktà yathà %<kapilena vraõakotho jvaro granthyudgamastathà . kùaudreõa lihyàttriphalàü ÷vetàü càpi punarõavàm>% su÷rutokte 9 låtàbhede strã yathà . %<vi÷vàmitro nçpavaraþ kadàvidçùisattamam . va÷iùñhaü kopayàmàsa gatvà÷ramapadaü kila . kupitasya munestasya lalàñàtsvedavindavaþ . apatandar÷anàdevamadhastàttãttsõavarcasaþ . låne tçõe maharùãõàü dhenvarthaü sambhçte'pi ca . tato jàtàstvimà ghorà nànàråpà mahàviùàþ . apakàràya vartante nçpasàdhanavàhane . yasmàllånaütçõaü pràptà muneþ prasvedavindavaþ . tasnàllåteti bhàvyante saïkhyayà tà÷ca ùoóa÷a . kçcchrasàdhyàstathà'sàdhyà låtà÷ca dvividhàþ smçtàþ . tàsàmaùñau kçcchrasàdhyà varjyàstàvatya eva tu . trimaõóalà tathà ÷vetà kapilà pãtikà tathà . àlamåtraviùà raktà kasanà càùñamã smçtà . tàbhirdaùñe ÷iroduþ khaü kaõóårdaü÷e ca vedanà . bhavanti ca vi÷eùeõa gadàþ ÷laiùmikayàtikàþ . sauvarõikà svàjàvarõà jàlinyeõãpadã tathà . kçùõàgnivarõà kàkàõóà màlàguõàùñamo smçtà . tàbhirdaùñe daü÷akothaþ pravçttiþ kùatajasya ca . jvarodàho'tisàra÷ca gadàþsyu÷ca tridoùajàþ . pióakà vividhàkàrà maõóalàni mahànti ca . ÷ophà mahànto mçdavo raktàþ÷yàvà÷calàstathà . sàmànyaü sarvalåtànàmetadàdaü÷alakùaõam . vi÷eùaõakùaõaü tàsàü vakùyàmi sacikitsitam>% ityupakramya %<àdaü÷e pióakà tàmrà kapilàyàþ sthirà bhavet . ÷iraso gauravaü dàhastimiraü bhayameva ca>% 10 govi÷eùe strã kapilàdàna÷abde vivçtiþ . kapilànàü nara÷reùñha . ÷atasya phalama÷nute bhàø vaø 83 aø . %<kùatriya÷caiva vçttastho vai÷yaþ ÷ådro'tha và punaþ . yaþ pibet kapilàkùãraü na tato'nyo'styapuõyakçt>% pràø viø àpaø . %<kàpilaü yaþ pibecchådro narakeõa vipacyate>% pràø viø bhaviø puø tatra ÷ådrasya kapilàkùãrapàõaü mahàpàtakaü tatpànaniùedhastu kùatriyavai÷yayopãti bhedaþ . 11 nadãbhede stro %<kajjalàcala÷ailàttu pårvasmin ÷ubhaparvataþ . ÷acyà saha purà reme yatra ÷akraþ sure÷varaþ . tatpårvasyàü mahàdevi! nadã kapilasaüj¤ità . tàü ca snàtvà narogaïgàsnànajaü phalamàpnuyàt>% kàlipuø 81 aø 12 kapilapuùmàyàü ÷iü÷apàyàü strã ràjaniø . 13 reõukàõàmagandhadravye 14 puõóarãkadiggajastriyà¤ca hàràø 15 gçhakanyàyàü 16 ÷iü÷apàmàtre 17 ràjanãto ca strã ràjaniø . kapilavarõàyàü striyàü tu ñàbeva varõavàcitve'pi anudàttatvàbhàvàt %<nodvaheta kapilàü kanyàm>% manuþ kukkurajàtistriyàntu jàtitvàt ïãù . kårmavibhàge nairçtadiksthe 18 de÷abhede puø %<nairçtyàü di÷i de÷àþ>% ityupakranya %<kapilanàremukhànartàþ>% iti vçhaø saüø . atra kapilanàrãmukha ityekaü nàma ityanye .

#<kapilaka># triø sauø kapa--iran svàrthe karasya laþ . kampànvite .

#<kapilakàdi># puø pàõinyukte rakàrasthàne lakàràde÷animitte ÷abdagaõai sa ca gaõaþ kapilaka nirvãlaka lo màni pàü÷ula kàla ÷ukta kapilikà tarpilikà tarpili . yathà kapiraka + kapilaka evaü nirvãraka + nirvãlaka ityàdi .

#<kapiladyuti># puø kapilà dyutirasya . 1 sårye÷abdacaø . karmaø 2 kapilàyàü dyutã strã .

#<kapiladràkùà># strã kapilà dràkùà . dràkùàbhede ràjani0

#<kapiladruma># puø karmaø . kàkùãnàmasugandhihetuvçkùe ÷abdacaø .

#<kapiladhàrà># strã kapileva ÷uddhà dhàrà yasyàþ saüj¤àtvàt %<ïàporiti>% pàø hrasvaþ . 1 gaïgàyàü hemacaø . kapilànàü tadãyadagdhànàü dhàrà saüj¤àyàü %<ïyàporiti>% pàø hrasvaþ . 2 kapilàdãnàü dugdhadhàràyàü 3 tatkçte kà÷yà uttarasau màsthe tãrthabhede ca upacàràt tayorabhedàt . tadàvirbhàvàdi kà÷ãø 62 aø . %<etasminnantare pràptà golokàt pa¤ca dhenavaþ . sunandà sumanà÷càpi su÷ãlà surabhistathà . pa¤camã kapilà càpi sarvàghaughavighaññinã . vàtsalyadçùñyà garbhasya tàsàmådhàüsi susnuvuþ . vavarùuþ payasàü påraistadådhàüsi payodharàþ . dhàràsàrairavicchinnastàvadyàvadhrado'bhayat . payaþpayodhiriva sa dvitãyaþ praikùi pàr÷vadaiþ . deve÷asamadhiùñhànàttattãrthamabhavat param . kapilàhçda ityàkhyàü cakre tasya mahe÷varaþ . tato devàj¤ayà sarve snàtàstatra divaukasaþ . àviràsustatastãrthàdatha divyapitàmahàþ . tàn dçùñvà te suràþ sarve tarpayà¤cakrire mudà . agniùvàttà barhiùada àjyapàþ somapàstathà . ityàdyàdivyapitarastçptàþ ÷ambhuü vyajij¤apan . devadeva! jagannàtha! bhaktànàmabhayaprada . asmiüstãrthe tvadabhyàsàjjàtà nastçptirakùayà . tasmàcchambho! varaü dehi prasannenàntaràtmanà . iti divyapitéõàü sa ÷rutvà vàkyaü vçùadhvajaþ . ÷çõvatàü sarvadevànàmidaü vacanamabravãt . sarvaþ, sartapitéõàü vai paraü tçptikaraü param . ÷rãdevadevauvàca . ÷çõu viùõo! mahàvàho! ÷çõu tvaü ca pitàmaha! . etasmin kàpile tãrthe kàpileyapayobhçte . ye piõóàn nirvapiùyanti ÷raddhayà ÷ràddhadà naràþ . teùàü pitéõàü santçptirbhaviùyati ma màj¤ayà . anyaü vi÷eùaü vakùyàmi mahàtçptikaraü param . kåhåsomasamàyoge dattaü ÷ràddhamihàkùayam . saüvartakàlesaüpràpte jalarà÷ijalànyapi . kùãyante na kùayaü ÷ràddhaü yàti somakåhåkçtam . amàsomasamàyoge ÷ràddhaü yadyatra labhyate . tãrthekàpiladhàre'smin mayayà puvkareõa kim . gadàdhçk bhaga÷an yatra yatra tvaü capitàmaha! . vçpadhvajo'smyahaüyatra phalmustatra na saü÷ayaþ . divyàntarãkùabhaumàni yàni tãrthàni sarvataþ . tànyatra nivasiùyanti dar÷e somadinànvite . kurukùetre naimidhe ca gaïgàsàbharasaïgame . grahaõe ÷ràddhatoyat syàttattãrthe vàrùabhadhvaje . asya tãrthasya nàmàni yàni divya pitàmahàþ! . tànyahaü kathayiùyàni bhavatàü tçptidànyalam . madhusraveti praghagrameùà puùkariõã matà . ghçtakulyà tatoj¤eyà tato'õã kùãranãradhiþ . vçùabhadhvajatãrtha¤ca tãrthaü paitàmahaü tataþ . tato gadàdharàkhyaü ca pitçtãrthaü tataþ param . sataþ kàpiladhàraü vai sudhàkhaniriyaü punaþ . tataþ ÷ivagayàkhyaü ca j¤eyaü tãrthamidaü ÷ubham . etàni da÷a nàmàni tãrthasyàsya pitàmahà . bhavatàü tçptikàrãõi vinàpi ÷ràddhatarpaõaiþ . såryendusaïgame yatra pitéõàü tçptikàrakàþ . bràhmaõàn mojayiùyanti teùàü ÷ràddhamanantakam . ÷ràddhe pitéõàü saütçptyai dàsyanti kapilàü ÷ubhàm . ye'tra, teùàü pitçgaõovaset kùãrodarodhasi . vçùotsargaþ kçtoyaistutãrthe'smit vçùabhadhvaje . a÷vamedhapuroóà÷aiþ pitarastaistu tarpitàþ . gayàto'ùñaguõaü puõyaü asmiüstãrthe pitàmahàþ . amàyàü somayuktàyàü ÷ràddhaiþ kàpiladhàrike . yeùàü garbhe'bhavat sràvoye dantajananànmçtàþ . teùàü tçptirbhavennånaü tãrthe kàpiladhàrike . avçttamo¤jãdàmàno ye và'dàra parigrahàþ . tebhyonirvapitaü piõóamiha hyakùayatàü vrajet . agnidàhe mçtàye vai nàgnidàha÷ca yeùu vai . te sarvetçptimàyànti tãrthe kàpiladhàrike . aurdhvadehikahãnàye ùoóa÷abhràddhavarjitàþ . te tçptimadhigacchanti ghçtakulyàü ni vàpitàþ . aputrà÷ca mçtàye vai yeùàü nàstyudakapradaþ . te 'pi tçptiü paràü yànti madhusravasi tarpitàþ . apamçtyumçtàye vai cauravidyujjalàdibhiþ . teùàmiha kçtaü ÷ràddhaü jàyate sugatipradam . àtmaghàtena nidhanaü yeùàmiha vikarmiõàm . te'pi tçptiü labhante'tra piõóaiþ ÷ivagayàkçtaiþ . pitçgotre mçtà ye vai màtçpakùe ca ye mçtàþ . teùàmatra kçtaþpiõóobhavedakùayatçptidaþ . patnãvarge mçtàye vai mitravarge ca ye mçtàþ . te sarve tçptimàyànti tarpità vàrùabhadhvaje . brahmakùetravi÷àü vaü÷e ÷ådrabaü÷e'ntyajeùu ca . yeùàü nàma gçhãtvà yaddãyate te samuddhçtàþ . tiryagyoni÷ritàye vai ye pi÷àcatvamàgatàþ . te'pyårdhagatimayànti tçptàþ kàpiladhàrike . ye tu mànuùaloke'smin pitaromartyayonayaþ . te divyayonayaþ syurvai madhusravasi tapitàþ . ye divyaloke pitaraþ puõyairdevatvamàgatàþ . te brahmaloke gacchanti tçptàstãrthe vçùadhvaje . kçte kùãramayaü tãrthaü tretàyàü madhumat punaþ . dvàpare sarpiùà pårõaü kalau jalamayaü bhayet . sãmàvahirgatamapi j¤eyaü tãrthamidaü ÷ubham . madhyevàràõasi ÷reùñhaü mama sànnidhyato naraiþ . kà÷ãkhyitairyato'dar÷i dhyajome vçùalà¤janaþ . vçùadhvajena nàmnàtaþ sthàsyantyatra pitàmahàþ . pitàmahena sahito gadàdharasamanvitaþ . raviõà pàrùadaiþ sàrdhaü tiùñàmo'tra pitàmahàþ>%! . kàpiladhàrikakàpilaghàràdayo'pyatra .

#<kapilaphalà># strã kapilaü phalamasyàþ . dràkùàbhede ràjaniø .

#<kapila÷iü÷apà># strã karmaø . pãtapuùpayutàyàü ÷iü÷apàyàm ràjaniø . raktapãtami÷ritavarõasya piïgalatayà pãtàdhikyavarõa màtraparatayà pãtapuùpàyàü vçttiriti boghyam .

#<kapilasmçti># strã kapilapraõãtà smçtiþ . %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàrthaþ>% ityàdike ùaóadhyàyãråpe sàükhya÷àstre tasya ÷àstrasya ca smçtitvaü vedàrthànubhavapårbakaü munipraõãtatvàt ataeva smçtyanavakà÷adoùaprasaïga ityàdi ÷àø såø bhàùye kapilasmçteranavakà÷adoùamà÷aïkya mànavàdismçtyantarànavakà÷adoùàt sàïkhyamataü pratyàkhyàtam %<asaïgo'yaü puruùa>% ityàdiùveva tasya ÷àstrasya sàkà÷atvena na niravakà÷atvamiti vyavasthàpita¤ca .

#<kapilàkùã># strã kapilamakùi iva puùpamasyàþ . 1 pãtapuùpàyàü ÷iü÷apàyàm 2 murgervàrau ca ràjaniø .

#<kapilàcàrya># puø karmaø . viùõau . %<maharùiþ kapilàcàrya kçtaj¤omedinãpatiþ>% viø saø . maharùiþ kapilàcurya iti savi÷eùaõamekaü nàma . mahàü÷càsau çùi÷ceti maharùiþ kçtsnasya vedasya dar÷anàt kapila÷càsau àcàrya÷ceti sàükhya¤ca ÷uddhàtmatattvaj¤ànam %<÷uddhàtma tattvavij¤ànaü sàïkhyam>% ityabhidhãyate iti vyàmasmçteþ . %<çùiü prasåtaü kapilaü mahàntamiti>% ÷ruteþ . %<siddhànàü kapilomuniriti>% smçte÷ca tasya tathàtvam bhàø .

#<kapilàtãrtha># naø kurukùetrasthe tãrthamede . kurukùetramupakramya ràmahradàdiùu srànanamuktvà . %<kapilàtãrthamàsàdya brahmacàrã samàhitaþ . tatra snàtvàrcayitvà ca pitén svàn daivatànyapi . kapilànàü sahasrasya kalaü vindati mànavaþ>% bhàø vaø 83 .

#<kapilà÷va># puø kapilaråpeõà÷vaharaõàt kapilavarõà÷vayogàcca indre . trikàø .

#<kapilàdàna># naø 6 taø vakùyamàõavidhinà kapilàyàþ gãrdàne tadvidhànàdi hemàø dàø àdityapuø . kapilàü ye prayacchanti celacchannàü svalaïkçtàm . svarõa÷çïgãü raupyakhuràü muktàtàïgåla bhåùitàm . ÷vetavastraparicchannàü ghaõñàsvanaravairyutàm . (ghaõñàsvanaravairghaõñà÷abdakolàhalaiþ) . sahasraü yogavàü datte kapilàü càpi suvrataþ . samameva tayoþ puõya pràha brahmavidàüvara! . yàvanti romakåpàõi kapilàïge bhavanti hi . tàvatkoñisahasràõi varùàõàü divi modate . %<rukma÷çïgãü raupyasvvuràü muktàlàïgålabhåùitàm . kàüsyopadohanàü dhenuü vastracchannàmalaïkçtàm . dattvàdvijendràya naraþ svargaloke mahãyate . da÷adhenupradànena tulyaikà kapilà matà>% yàj¤avalkyaþ %<hema÷çïgã ÷aphairaupyaiþ su÷ãlà vastrasaüthutà . sakàüsyapàtrà dàtavyà kùãriõã gauþ sadakùiõà . dàtàsyàþ svargamàpnoti vatsaràn romasaümitàn . kapilà punastàrayati bhåyastvàsaptamaü kulam>% vyàsaþ %<rukma÷çïgãü raupyakhuràü vastrakàüsyopadohanàm . savatsàü kapilàü dattvà vaü÷àn saptasamuddharet . yàvanti tasyà romàõi savatsàthà bhavanti hi . murabhãlokamàsàdya ramate tàvatãþ samàþ>% . lokottare %<ghaõñàcàmarasaüyuktà kiükiõãjàlamaõóità . divyavastrasamàyuktà hemadarpaõabhåùità . payasvinã su÷ãlà ca taruõã vatsakànvità . kapilaivaü pradàtavyà ÷ivasyàgre vidhànataþ>% dànamantrastu matsyapuràõe %<kapile! sarvabhåtànàü påjanãyà'si rohiõã . tãrthadevamayo yasmàdataþ ÷àntiü prayaccha me>% iti . rohitavarõàdhikyàt rohiõã . svarõa÷çïgàdimànamuktam heø dàø kårmapuø %<da÷asauvarõike ÷çïge svuràþ pa¤capalànvitàþ . pa¤cà÷atpalikaü tàmraü kàüsya caitàvadeva tu . vastrantu triguõaü dhenvà dakùiõà ca caturguõà . etairalaïkçtàü dhenuü ghaõñàbharaõabhåùitàm . kapilàü vipramukhyàya dattvà mokùamabàpnuyàt . dviguõopaskaropetà mahatã kapilà smçtà . dattà sà vipramukhyàya svargamokùaphalapradà . saptajanmakçtàt pàpànmucyate da÷a saüyutaþ . yàn yàn pràrthayate kàmàüstàüstàn pràpnoti mànavaþ . ante svargàpavargauca phalamàpnoti saüyataþ>% . 2 samànavarõavatsasahitakapiladhenudàne ca %<samàna vat sàü kapilàü dhenuü dattvà payasvinãm . suvratàü vastrasapannàm brahmaloke mahãyate>% hemàdridàø bhàratavàkyam

#<kapilàvaña># puø kapilayà golakasthayà kçto'vañaþ gartaþ . gaïgàdvàrasamãpasthe tãrthabhede . kanakhalatãrthamuktvà %<kapilàvañaü tatogacchet>% bhàø vaø aø .

#<kapilàhrada># puø kapilàbhiþ kçto hradaþ . kà÷yà uttarasãmàsthe tãrthabhede kapiladhàrà÷abde vivçtiþ . %<tatovàraõasãü gatvà arcayitvà vçùadhvajam . kapilàhrade naraþ snàtvà ràjasåyamavàpnuyàt>% bhàø vaø 84 aø .

#<kapilikà># strã kapilà + saüj¤àyàü ata ittvam . ÷atapadãbhede . (kàõóài) %<÷atapadyastu varuùà kçùõà citrà kapilikà pãtikà raktà ÷vetà agniprabhà ityaùñau>% su÷ru0

#<kapile÷a># naø kapilena pratiùñhàpitamã÷aliïgam ÷àø taø . kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede %<kapile÷aü mahàliïgaü kapilena pratiùñhitam . mucyante kapayo'pyasya dar÷anàt kimumànavàþ>% kà÷ãkhaø pratiùñhitaü pratiùñhàpitamantarbhåtaõyarthatvàt .

#<kapiloman(mà)># strã kaperlomeva khoma ma¤jarã asyàmamanantatvàt và óàp . reõukànàmakagandhadravye ràjaniø .

#<kapilomaphalà># strã kapilomanyapi phalati kaõóådànàya prabhavati phala--ac . (àlku÷ã) ÷åka÷imbyàm ràjaniø .

#<kapiloha># naø kapivarõaü piïgalaü lohaü dhàtuþ . pittale . hemacaø .

#<kapillikà># strã kapiþ kapivarõà vallikà pçùoø . gajapiõpalyàm ratnamàø .

#<kapivaktra># puø kapervaktrameva vaktramasya . nàrade trikàø . parvataùi÷àpàccàsya tathàtvam yathàha bhàø ÷àø 30 aø . %<nàradaþ parvata÷caiva dvàvçùã lokasattamau . màtulo bhàgineya÷ca devalokàdihàgatau . vihartukàmau samprãtyà mànuùeùu pusa vibho! . haviþpavitrabhojyena devabhojyena caiva hi . nàrado màtula÷caiva bhàgineya÷ca parvataþ . tàvubhau tapasopetàvavanãtalacàriõau . bhu¤jànau mànuùàn bhogàn yathàvatparyadhàvatàm . prãtimantau mudà yuktau samaya¤caiva cakratuþ . yo maveddhçdi saïkalpaþ ÷ubho và yadi và'÷ubhaþ . anyonyasya sa àkhyeyo mçùà ÷àpo'nyathà bhavet . tau tatheti pratij¤àya maharùã lokapåjitau . sç¤jayaü ÷vaityamabhyetya ràjànamidamåcatuþ . àvàü bhavati vatsyàvaþ ka¤citkàlaü hitàya te . yathàvat pçthivãpàla! àvayoþ praguõãbhava . tathaiva kçtvà ràjà tau satkçtyopacacàra ha . tataþ kadàcittau ràjà mahàtmànau tapodhanau . abravãtparamaprãtaþ suteyaü varavarõinã . ekaiva mama kanyà yà sà vàü paricariùyati . dar÷anãyà'navadyàïgã ÷ãlavçttasamàhità . sukumàrã kumàrã ca padmaki¤jalkasuprabhà . paramaü saumyamityukta tàbhyàü ràjà ÷a÷àsa tàm . kanye! vipràvupacara devavatpitçvacca ha . sà tu kanyà tathetyuktvà pitaraü dharmacàriõã . tathà nide÷aü ràj¤astau satkçtyopacacàra ha . tasyàstenopacàreõa råpeõàpratimena ca . nàradaü hçcchayaståõaü sahasaivàbhyapadyata . vavçdhehi tatastasya hçdi kàmo mahàtmanaþ . yathà ÷uklasya pakùasya pravçttau cadramàþ ÷anaiþ . na ca tambhàgineyàya parvatàya mahàtmane . ÷a÷aüsa hçdayantãvraü vrãóamànaþ sa dharmavit . tapasà ceïgitai÷caiva parvato'tha bubodha tam . kàmàrtannàradaü kruddhaþ ÷a÷àpainantato bhç÷am . kçtvà samayamavyagro bhavànvai sahito mayà . yo bhaveddhçdi saïkalpaþ ÷umo và yadi và'÷ubhaþ . anyonyasya la àkhyeya iti tadvai mçùà kçtam . bhavatà vacanaü brahmaüstasmàdeùa ÷apàmyaham . na hi kàmaü pravartantaü bhavànàcaùña me purà . sukumàryàü kumàryàü te tasmàdeùa ÷apàmyaham . brahmacàrã gururyasmàttapakhã bràhmaõa÷ca san . akàrùãtsamayabhraü ÷amàvàbhyàü yaþ kçto mithaþ . ÷apsye tasmàtsusaükruddho bhavantaü taü nibodha me . sukumàrã ca ter bhàryà bhaviùyati na saü÷ayaþ . vànara¤caiba te råpaü vivàhàtprabhçti prabho! . saüdrakùyanti narà÷cànye svaråpeõa vinànanam . sa tadvàkyantu vij¤àya nàradaþ parbataü tathà . a÷apattamapi krodhàdbhàgineyaüsa màtulaþ . tapasàbrahmacaryeõa satyena ca damena ca . yukto'pi nityadharma÷ca na vai svargamavàpsyasi . tau tu ÷atyà bhç÷aü kruddho parasparamamarùaõau . pratijagmaturanyonyaü kruddhàviva gajottamau . parvataþ pçthivãü kçtsnàü vicacàra mahàmatiþ . påjyamàno yathànyàyaü tejasà svena bhàrata! . atha tàmalabhatkanyàü nàradaþ sç¤jayàtmajàm . dharmeõa viprapravaraþ sukumàromaninditàm . sà tu kanyà yathà÷àpaü nàradaü taü dadar÷a ha . pàõigrahaõamantràõàü niyogàdeva nàradam . sukumàrã ca devarùiü vànarapratimànanam . naivàvamanyata tadà prãtimatyeva càbhavat . upatasthe ca bhartàraü na cànyaü manasà'pyagàt . devaü muniü và yaj¤aü và patitve pativatsalà . tataþ kadàcidbhagavànparvato'nucacàra ha . vanaü virahitaü ki¤cittatràpa÷yatsa nàradam . tato'bhivàdya provàca nàradaü parvatastadà . bhavàn prasàdaü kurutàt svargàde÷àya me prabho! . tamuvàca tato dçùñvà parbataü nàradastathà . kçtà¤jalimupàsãnaü dãnaü dãnataraþ svayam . tvayà'haü prathamaü ÷apto vànarastvaü bhaviùyasi . ityuktena mayà pa÷càcchaptastvamapi matvsaràt . adyaprabhçti vai vàsaü svarge nàvàsyasãti ha . tava naitaddhi sadç÷aü putrakhyàne hi me bhavàn . nivartayetàü tau ÷àpàvanyonyena tadà munã . ÷rãsamçddhaü tadà dçùñvà nàradaü devaråpiõam . sukumàrã pradudràva parapatyagi÷aïkayà . tàü parvyatastato dçùñvà pradrapantãmaninditàm . avravãttava bhartaiùa nàtra kàryà vicàraõà . çùiþ gharamadharmàtmà nàrado bhagavatprabhuþ . tavaivàbhedyahçdayo mà te'sådatra saü÷ayaþ . sà'numãtà bahuvidhaü parbatena mahàtmanà . ÷àpadoùa¤ca taü martuþ ÷rutvà prakçtimàgatà . parvato'tha yayau svargam nàrado'dhyagamadgçhàn>% . kapinukhakã÷àsyàdayo'pyatra . 6 taø vànaramukhe naø .

#<kapivadànya># puø kapiùu vadànyo bahuphalatvena tatpradànàt . àmràtakavçkùe . ÷abdacaø .

#<kapivallã># strã kapikhi tallomatulyà vallã . gajapippalyàm amaraþ .

@<[Page 1672b]>@
#<kapi÷a># puø kapiþ kapinàmàstyasya lomàø ÷a . 1 sihlake (÷ilàrasa) mediø kapiü kavivarõaü ÷yati ÷o--ka . 2 kçùõapãtami÷ritavarõe puø 3 tadyukte triø amaø . %<madhukaraviñapànamità tarupaïktãrbibhrato'sya viñapànamitàþ . vipàkapi÷aïgalatà--rajasà rodha÷cakàsti kapi÷aü galatà>% màghaþ . atra tarupaïkteþ kçùõatvàt pi÷aïgalatàrajoyogàt ÷yàvatvam . 4 raktakçùõami÷ravarõe puø 5 tadvati triø %<sandhyàbhrakapi÷astasya viràdhonàma ràkùasaþ>% raghuþ . %<ãùadbattarajaþ kaõàgrakapi÷à cåte navà ma¤jarã>% vikraø . %<nãpaü dçùñvà haritakapi÷aü ke÷arairardharåóhaiþ>% meghaø . tattulya varõatvàt 6 madyabhede naø halàø . %<gràmànapa÷yat kapi÷aü pipàsataþ>% màghaþ 7 màdhavãlatàyàü mediø strã . 8 utkalade÷asamãpasthe nadãbhede . %<sa tãrtvà kapi÷àü sainyairvaddhadviradasetubhiþ . utkalàdar÷itapathaþ kaliïgàbhimukhaü yayau>% raghuþ .

#<kapi÷à¤jana># puø kapi÷ama¤janaü yatra . ÷ive trikàø tasya ÷vetatvenà¤janasya kçùõatvàttayormi÷raõàt tathàtvam .

#<kapi÷àputra># puø kapi÷àyàþ putraþ . pi÷àce ÷abdaratnàø .

#<kapi÷ã># strã kapi÷a + varõavàcitvàt ïãù . 1 màdhavyàü 2 suràyà¤ca ÷abdakalpadrume medinijañàdharavàkyaü pramàõatve nãktam . taccintyaü %<kapi÷astriùuü÷yàve strã màdhavyàü sihlake pumàn>% iti medinyàü strãmàtrokteþ ïãùantatànukte÷ca . %<varõàttopadhàdanudàttàt tonaþ>% %<anyatoïãù>% pàø såtrayoþ topadhabhinnavarõavàcino'nudàttàntapratipàdakàt striyàü ïãù syàt siø kauø vyàkhyànàt kapi÷a÷abdasyànudàttatvàbhàbena ïãùo'prasakteþ %<laghàvante dvayo÷ca bahvaùo guruþ>% phiñsåtreõa tasya pi÷aïgakalmàùayoriva guruyuktatvàbhàvena anudàttatvàmàvàt ataeva %<ãùadvaddharajaþkaõàgrakapi÷à cåte nabà ma¤jarãti>% vikramorva÷yàm ñàvantatayà prayogaþ . tathà ca strãkhe'pi kapi÷à ityevaüråpeõa bhavitavyaü na ïãùanteneti draùñavyam . ki¤ca uktaø yedinivàkye tasya suràrthatà'pi na dç÷yate pratyuta %<ka÷yaü madya¤ca maireyaü kapi÷aü kàpi÷àyanam>% halàyudhokteþ madye klãvatvagreva . ataeva %<gràmyànapa÷yat kapi÷aü pi÷àsataþ>% iti màdhe klãyatayaiva prayuktam .

#<kapi÷ãkà># strã kapi÷aiva svàrthebàø ãka . madirikàyàü trikà0

#<kapi÷ãrùa># naø kapãnàü priyaü ÷ãrùamagram ÷àkaø . pràkàràgre trikàø . kapãnàü pràkàràgravàsitvaü hi lokasiddham .

@<[Page 1673a]>@
#<kapi÷ãrùaka># naø kapeþ ÷ãrùamiva kàyati kai--ka . hiïgule . ÷avdacaø .

#<kapiùñhala># puø %<kapiùñalo gotre>% pàø niø ùatvam . gotrapravartake çùibhede tasya gotràpatyam i¤ . kàpiùñhali tadgotràpatye bahutve upakàø i¤ø và luk . kàpiùñalayaþ kapiùñhalàþ . gotràdanyatra na ùatvam 6 taø . kapisthala vànarasthàne naø .

#<kapiskandha># puø dànavabhede %<udyogaü paramaü cakturdànavàyuddhadurmadàþ>% ityuprakramya %<kà¤canàkùaþ kapiskandhovyàghnàkùaþ kùitikampanaþ>% harivaüø 140 aø .

#<kapãkacchå># strã kapikacchå + saüj¤àyàü và dãrghaþ . ÷åka÷imbyàm (àlku÷ã) ÷abdaraø .

#<kapãjya># puø kapibhirijyate yaja--kyap 3 taø . 1 kùãrikàvçkùe . jañàdhaø . 2 ràmacandre . kapiùu ÷reùñhaþ 7 taø . 3 sugrãve ca .

#<kapãta># puø kaü jalavarõaü ÷vetatarõamapãtaþ aperato lopaþ . ÷vetavuhnàvçkùe ratnamàø .

#<kapãtana># puø kapãnàm ãü lakùmãü tanoti tana--ac . 1 àmràtakavçkùe 2 ÷irãùavçkùe 3 gardabhàõóavçkùe ca amaraþ 4 a÷vatyavçkùe mediø . 5 guvàkavçkùe 6 vilvavçkùe ca ÷abdaraø . eteùàü yathàyatham kapitulyaloma÷ama¤jarãkatvàt tatpriyaphalakatvàcca tathàtvam .

#<kapãndra># puø kapirindra iva . 1 hanumati ÷abdacaø . %<na÷yanti dadar÷a vçndàni kapãndraþ>% bhaññiþ . 6 taø . kapãnàmindre svàmini 2 sugrãve kapãnàü yatheùñaü niyoktari 3 ràme tadabhedàt 4 viùõau ca . %<÷arãrabhåtabhçdbhoktà kapãndro såridakùiõaþ>% bhàø anuø 13 aø viùõunàmakãrtane .

#<kapãvat># puø vasiùñhaputrabhede . %<aurvovasiùñhaputra÷ca stambaþ ka÷yapa eva ca . kapãvànakapãvàü÷ca dantoli÷cyavanastathà . vasiùñhaputràþ saptàsan>% harivaüø 261 aø .

#<kapãvaha># naø vahati vaha--ac 6 taø %<ikovahe>% pàø dãrghaþ . sarovarabhede .

#<kapãùña># puø kapãnàmiùñaþ . 1 ràjàdanãvçkùe 2 kapitthe ca ràjani0

#<kapucchala># naø kasya ÷irasaþ pucchamiva làti--là--ka . 1 ke÷acåóàyàm . %<athàtastçtãye barùe cåóàkaraõaü kapuùñikà>% gobhiø . %<kapucchalàkhyà ke÷acåóà tasyàþ saüskàraþkapuùñikà>% saüø taø raghuø . kasya jalasya pucchamiva làti là--ka . 2 srugagrasthàne . %<idameva kapucchalamayaü daõóaþ dve bhavato dvau hãmau--bàha>% ÷ataø tràø 7, 4, 1, 36 . %<idameva hastàgraü suùñiråpeõa kapucchalam srugagrasthànãyam>% màø . atra såle kapucchalamiti mudritapuø pàñhaþ bhàùye tu kapçtsalamiti pàñhaþ tatra kasya jalasya pçte påraõàya salati gacchatãti vyutpattiþ . vede parokùavacanatvàt pçùoø sàdhutvam . %<idameva kapucchalamayaü daõóaþ khàhàkàraþ>% ÷ataø bràø 9, 3, 1, 10 .

#<kapuùñikà># strã kasya ÷irasaþ puùñyai poùaõàya kàyati kai--ka kasya puùñyai hitaü và kan . ke÷acåóàsaüskàrakarmaõi kapucchala÷abde gobhilavàkyamudàhçtam .

#<kapåya># triø kutsitaü påyate påyã--visaraõe ac pçùoø ulopaþ . kutsite %<atha ya iha kapåyacaraõà abhyàsoha te kapåyayonimàpadyeran>% chàø uø . %<maghavà yaþ kasakhaþ yasya kapåyàþ sakhàyaþ>% niruø 6, 18 .

#<kapçth># triø kutsitaü prathayati prathi--kvip vede niø saüpraø kutsitaprathayitari . %<sedã÷e yasya rambate'ntarà sakthyà kapçt>% çø 10, 86, 17, %<kapçnnaraþ kapçthamuddadhàtana codayata khudata vàjasàtaye>% çø 10, 101, 12,

#<kapota># puüstrã kabç--varõe ota basya pa÷ca, ko vàyuþ pota iva yasya và . pàràvate (pàyàrà) amaraþ %<kapotako gurusnigdho raktapittànilàpahaþ . saügràhã ÷ukralaþ ÷ãtaþ sukhàdå rucikàrakaþ>% bhàvaø tadguõà uktàþ . (ghughu) iti khyàte 2 citrakaõñe dhåsaravarõe vanakapote mediniþ . kapotajàtistu tridhà gçhakapotavanakapotacitrakapota÷ceti bhedàt . vçhaø saø teùàü divàsa¤càritvamuktam .
     %<÷yàmà÷yena÷a÷aghnava¤jula÷ikhi÷rãkarõacakràhvayà÷càùàõóãrakakha¤jarãñaka÷ukadhvàïkùàþ kapotàstrayaþ . bhàradvàja kulàlakukkuñakharà hàrãtagçdhrau kapiþ pheõñaþ kukkuña pårõakåñacañakà÷coktà divàsa¤caràþ>% . tatra ca kapotavi÷eùàõàm gçhaprave÷àdariùñamuktaü %<yànàsana÷ayyànilayanaü kapotasya sadmanive÷anaü và . a÷ubhapradaü naràõàü jàtivibhedena kàlo'nyaþ . àpàõóurasya varùàccitrakapotasya caiva ùaõóàsàt . kuïkumadhåmramya phalaü sadyaþ pàkaü kapotasya>% . apàõóurasya ãùatpàõóordhåsarasya %<raktapàdàþ kapotà÷ca>% ràmàø uø 6 riùñisåcane vidhàø pàø bhàrate ÷àntisahitaü tasya gçhaprabe÷ane'riùñamuktaü yathà .
     yudhiùñhira uvàca . kapotoyadi gàïgeya! nivi÷atyàlayaü nçõàm . kathaü ÷àntirmavet tasya kùiprametadvadakha me . bhãùma uvàca . praviùñe sadanaü ràjan! kapotebhayakàriõi . utsannaü jàyate sadma nàtra kàryà vicàraõà . atha và sadmanaþsvàmã tvaritaü mçtyumàpnuyàt . gehinã và sutã vàpi ràjà kupyati và bhç÷am . yena kena prakàreõa protsannaü jàyate gçham . na ca saüpadyate ràjan! kapote sadanaü gate . nirvi÷etsadana yastu kapoto vighnakàrakaþ . sa hantavyomçtasyàsya medasà juhuyàt sudhãþ . jãvanecchà kapote cedvidhànàntarabhasti tat . ÷àlãnàü piùñamàdàya payasàloóya tat punaþ . vidadhãta kapotasya råpaü ÷àstravicakùaõaþ . guóenodaramàpårya mukhaü ÷arkarayà punaþ . madhunà caraõau tasya pakùau dhànyena pakùiõaþ . tato vahnimukhaü kçtvà hàvayet prayataþ sudhãþ . %<devàþ kapotàþ>% ityeùa yajane mantra uttamaþ . khagaü piùñamayantaü tu juhuyàt sarpiùà yutam . ÷atadhà taü khagaü kçtvà bhàga÷aþ parikalpayet . ÷iraso'pyaùñabhàgàüstu triü÷attriü ÷accapàdayoþ . savituùñveti ÷irasà vasubhyoyajanaü smçtam . manojyotirjuùa teti pakùau candramase hunet . yasmaitvaü sukçteti ca pàdaü dakùiõamagnaye . caraõaü vàmama÷vibhyàü juhupàda÷vimantrataþ . %<÷yenasya pakùà>% iti ca bàhå rudràya vai hunet . tilavrãhãn vyàhçtibhirgrahànuddi÷ya saühunet . grahàü÷caiva punaþ påjya yajamànàbhiùecanam . sàlaïkàràü savatsàü ca kàmadohàü payasvinãm . dhenuü dadyàtsuràõàü ca dakùiõàrthe vi÷eùataþ . àcàryàya su÷ãlàya ÷rotriyàya kuñumbine . bràhmaõàn bhojayet pa÷càdyathà÷akti ca dakùiõàm . evaü kçte vidhàne tu kapotaþ ÷àntikçdbhavediti . jyoø taø adbhu÷àntau ariùñamuktvà uktaviùaye kapotaü vi÷eùya ÷àntyantaramuktam yathà %<gçdhraþ kaïkaþ kapota÷ca ulåkaþ ÷yena eva ca . cilla÷ca carmacilla÷ca bhàsaþ pàõóara eva ca . gçhe yasya patantyete gehaü tasyavipadyate . pakùànbhàsàttathà varùànmçtyuþ syàd gçhamedhinaþ . patnyàþ putrasya và mçtyurdravya¤càpi vina÷yati . bràhmaõàya gçhaü dattvà dattvà tanmålyameva và . gçhõãyàd yadi roceta ÷ànti¤cemàü prayojayet>% . vaiùõavàmçte vyàsaþ . grahayaj¤aiþ ÷àntikai÷ca kiü kli÷yanti narà dvija! . mahà÷àntikaraþ ÷rãmàüstulasyà påjito hariþ . utpàtàn dàruõàn puüsàü durnimittànaneka÷aþ . tulasya påjito bhaktyà sahà÷àntikarohariþ . atrabrahmapuràõãyomantraþ . %<namaste bahuråpàya viùõabe paramàtmane svàheti>% . chandogapari÷iùñam . %<athàtorajasvalàbhigamane go'÷vabhàryàsu gamane yamajajanane vijàtãyajanane và kàkakaïkagçdhravaka÷yenabhàsacilyakapotànàü gçhaprave÷e mahiùasyopari vi÷ràmaõe eùàmeva kriyamàõe gçhadvàràrohaõe vàdbhuteùu kalpadçùñena vidhinà'gnimupasamàdhàya pràya÷cittàjyàhutãrjuhoti>% adbhutàya agnaye svàhà, somàya, viùõave, rudràya, vàyave, såryàya, mçtyave, vi÷vebhyo devebhyaþ svàheti . kapotaü vi÷eùayati ÷aunakaþ %<raktapàdaþ kapotàkhya araõyaukàþ ÷ukacchaviþ . sa cecchàlàü vi÷ecchàlàsamãpa¤ca vrajed yadi . anyeùu gçhamadhye và valkalasyodgamàdiùu>% . kalpadçùñena vidhinà gçhyoktena pràya÷cittàjyàhutãþ adbhutadoùapra÷amanàrthàþ saptàjyàhutãþ adbhutàyàgnaye khàhà ityàdi mantraiþ . tatra sthàlãpàketikartavyatàyàü pàyasacarubhiretebhyo devebhyo juhuyàt raghuø . chandogapaø . %<pa÷càt ghçtapàyasena bràhmaõàn bhojayitvà govaraü dattvà ÷àntirbhavatãti>% . vçhatsaühitoktatrividhakapotabhinnakapotànàm gçhasthena ava÷yapoùyatà yathàha jyoø taø bhàratam . %<pàràvatàmayårà÷ca ÷ukà vaisàrikàstathà . gçhasthena sadà poùyà àtmanaþ ÷reya icchatà>% atra pràguktakapotatrikasyaivàriùñasåcakatvaü nànyasyeti vyavasthà ataeva pràguktabhàrate vighnakàraka iti vi÷eùaõam . kapãta÷ca pratudaþ yathàha bhàvapraø . %<hàrãtodhavalaþpàõóu÷citra pakùo vçhacchukaþ . kapotaþ kha¤jarãñastu pikàdyàþ pratudàþ smçtàþ . pratudya bhakùayantyete tuõóena pratudàstataþ>% teùàü sàmànyamàüsaguõà÷ca tatraivoktàþ %<pratudàþ madhuràþ pittakaphaghnàstuvarà himàþ . laghavo bahuvarcaskà ki¤cidvàtakaràþ smçtàþ>% . %<àvartibhirgçhakapota÷irodharàbhaiþ>% màghaþ . kapoto'styasya naóàdiø cha kuk ca . kapotakãya kapotayukte triø tasmin bhavaþ aõ vilvakàø chamàtrasya luk . kàpotaka tatra bhavàdau triø . 3 su÷rutokte kapotàbhe måùikabhede ca kapotàbha÷abde udàø .

#<kapotaka># naø kapota iva kàyati prakà÷ate kai--ka . sauvãrà¤jane ràjani0

#<kapotacaraõà># strã kapotasya caraõa÷caraõàkàro'styasyàþ ar÷aø ac . 1 nalãnàmagandhadravyasàdhane vçkùe jañàdharaþ . kapãtàïghrirapyatra amaraþ . 6 taø . 2 kapotapàde puø .

#<kapotapàka># puü strã kapotaþpàko óimbaþ . kapota÷i÷au tepàü vràtaþ ¤ya . kapotapàkyaþ tasya striyàü bahuùu luk . kapotapàkàþ striyàü tu na luk--kapotapàkyàþ ityeva .

#<kapotapàda># triø kapotasya pàdàviva pàdàvasya hastyàdiø pàñhàt nàntyalopaþ samàsàntaþ . kapotatulyacaraõe . striyàü và ïãp .

#<kapotapàlikà># strã pàlayati pàla + õvul 6 taø . gçha stambhàgraprasàritadàrubhede saudhàdiprànte kàùñhàdiracite pakùivàsasthàne viñaïke (pàyaràkhopa) . amaraþ .

#<kapotapàlã># strã kapotaü pàlayati ac gauràø ïãù 6 taø ñiññàõa¤ityatràdyantayoþ sàhacaryàt taddhitàõantasyaiva siø kauø grahaõàt na ïãp mugdhaø tu ãp upaø saø iti bhedaþ . kapotapàlikàrthe viñaïke halàyuø . %<kapotapàlãùu niketanànàm>% màghaþ!

#<kapotaroman># puø kapotaråpadhàrivahnivaràt pràpte u÷ãnaraputre ràjabhede . tatkathà bhàø vaø 196 aø . kapota uvàca . %<vai÷vànaro'haü jvalano dhåmaketuþ>% ityupakramya %<yàmetàü pe÷ãü mama niùkrayàya pràdàdbhavànasinotkçtya ràjan! . etadvo lakùma ÷ivaü karomi hiraõyavarõaü ruciraü puõyagandham . etàsàü prajànàü pàlayità ya÷asvã surarùãõàmatha sammato bhç÷am . etasmàt pàr÷vàt puruùojanayiùyati kapotarometi ca tasya nàma>% . 2 yaduvaü÷ye kukurasya nçpateþ pautre nçpabhede ca %<kukurasya suto ghuùõurdhçùõostu tanayastathà . kapotaromà tasyàtha tittiristanayo'bhavat>% harivaüø 38 aø .

#<kapotalubdhakãya># naø kapotaü lubdhaka¤càdhikçtya kçto granthaþ %<dvandvàcchaþ>% pàø cha . bhàratàntargate gçhasthasya pràõadànenàpyàtithyàva÷yakartavyatàsåcake àkhyàyikàbhede tatkathà bhàø ÷àø 146 aø .
     %<sa patnyà vacanaü ÷rutvà dharmaü yuktisamanvitam . harùeõa mahatà yukto bàkyavyàkulalocanaþ . taü vai ÷àkunikaü dçùñvà vidhidçùñena karmaõà . sa pakùã påjayàmàsa yatnàttaü pakùijãvinam . uvàca svàgataü te'dya bråhi kiü karavàõi te . santàpa÷ca na kartavyaþ svagçhe vartate bhavàn . tadvratãtu bhavàn kùipraü kiü karomi kimicchasi . praõa yena bravãmi khàü tvaü hi naþ ÷araõàgataþ . aràvapyucitaü kàryamàtithyaü gçhamàgate . chettumapyàgate chàyàü nopasaüharate drumaþ . ÷araõàgatasya kartavyamàtithyaü hi prayatnataþ . pa¤cayaj¤apravçttena gçhasyena vi÷eùataþ . pa¤cayaj¤àüstu yo mãhànna karoti gçhà÷raye . tasya nàyaü na ca paro loko bhavati dharmataþ . tadbråhi màü suvi÷rabdho thattvaü vàcà yadiùyasi . tat kariùyàmyahaü sarvaü mà tvaü ÷oke manaþ kçthàþ . tasya tadvacanaü ÷rutvà ÷akunerlubdhako'bravãt . bàdhate khalu me ÷ãtaü santràõaü hi vidhãyatàm . evamuktastataþ pakùã parõànyàstãrya bhåtale . yathà÷aktyà hi parõena jvalanàrthaü drutaü yayau . gatvà'ïgàrakakarmàntaü gçhãtvà'gnimathàgamat . tataþ ÷uùkeùu parõeùu pàvakaü so'pyadãpayat . sa saüdãptaü mahat kçtvà tamàha ÷araõàgatam . pratàpaya suvi÷rabdhaþ svagàtràõyakuto bhayaþ . sa tathoktastathetyuktvà lubdho gàtràõyatàpayat . agnipratyàgatapràõastataþpràha vihaïgamam . harùeõa mahatà'' viùño vàkyaü vyàkulalocanaþ . tathemaü ÷akuniü dçùñvà vidhidçùñena karmaõà . dattamàhàramicchàmi tvayà kùudbàdhate hi màm . sa tadvacaþ prati÷rutya vàkyamàha vihaïgamaþ . na me'sti vibhavo yena nà÷ayeyaü kùudhàntava . utpannena hi jãvàmo vayaü nityaü vanaukasaþ . sa¤cayo nàsti càsmàkaü munãnàmiva bhojane . ityuktvà taü tadà tatra vivarõavadano'bhavat . kathaü nu khalu kartavyamiti cintàparastadà . vabhåva bharata÷reùñha garhayan vçttimàtmanaþ . måhårtàllabdhasaüj¤astu sa pakùã pakùighàtinam . ubàca tarpayiùye tvàü muhårtaü pratipàlaya . ityuktvà ÷uùkaparõaistu samujjvàlya hutà÷anam . harùeõa mahatà''viùñaþ sa pakùã vàkyamabravãt . çùãõàü devatànà¤ca pitéõà¤ca mahàtmanàm . ÷rutaþ pårbaü mayà dharmo mahànatithipåjane . kuruùvànugrahaü saumya! satyametabradvãmi te . ni÷cità khalu me buddhiratithipratipåjane . tataþ kçtapratij¤o vai pakùã prahasanniva . tamagniü triþ parikramya pravive÷a mahàmatiþ . agnimadhye praviùñantu lubdho dçùñvà tu pakùiõam . cintayàmàsa manasà kimidaü vai kçtaü mayà . aho mama nç÷aüsasya garhitasya svakarmaõà . adharmaþ sumahàn dhoro bhaviùyati na saü÷ayaþ . evaü bahuvidhaü såri vilalàpa sa luvdhakaþ . garhayan svàni karmàõi dvijaü dçùñvà tathàgatam>% .

#<kapotavaïkà># strã kapoto vancyate pratàryate'nayà vanca--karaõe gha¤ . bràhmãvçkùe ràjaniø . imà¤ca su÷rute voratarvàdigaõe uktvà tadguõà uktà yathà . %<vãratarusahacaradvayadarbhadçkùàdanãgundrànalaku÷akà÷à÷mabhedakàgnibhanthamorañàvasukavasirabhallåkakuraõñakendãvarakaùotavaïkàþ ÷vadaüùñràceti . vãratarvàdirityeùa gaõovàtavikàranut . a÷marã÷arkaràmåtrakçcchràdhàtarujàpahaþ>% . %<kapotavaïkàmålaü hi pibedamlasuràdibhiþ>% su÷ruø . bhàvapraø %<bràhmo kapotavaïkà ca somaballã sarasvatã>% ityeva pàñhaþ tatra kapotavallãti pàñhakalpanaü pràmàdikaü su÷rutaikabàkyatayà kapotavaïketi pàñhasyaiva nyàyyatvàt .

#<kapotavarõã># strã kapotasya varõa iva varõo'syàþ gauràø ïãp . såkùmailàyàü ràjaniø tatphalasya kapotatulya÷ubhratvàttathàtvam

#<kapotavàõà># strã kapotastatpàda iva vàõastattulyàkàro'syàþ . nalãkanàmagandhadravye ràjaniø ÷aratulyaråpatvàttasyàstathàtvam

#<kapotavçtti># strã kapotànàmiva sadyoharaõenàkçtasa¤cayena vçttiþ . kapotatulyàyàü 1 sa¤cayarahitajãvikàyàm tasyà¤ca sa¤cayaràhityaü kapotalubdhakãya÷abde dar÷itavàkye sphuñam . kapotànàü vçttiriva vçttirasya . 2 tathàvçttiyukte triø . %<kapotavçttirmàsanicayaþ saüvatsaranicayovà . saüvatsaranicaye pårbanicitamà÷vayujyàü jahmàt>% viùõusaø vànaprasthadharmakathane .

#<kapotavegà># strã kapotasya vego yasyàþ 5 baø . bràhmãvçkùe . (vàmanahàñã) ràjani

#<kapotasàra># naø kapotaþ tadvarõaþ iva sàro'tra kçùõatvàt . sroto¤jane ràjaniø .

#<kapotà¤jana># naø kapotavarõama¤janam . sroto¤jane amaraþkàpotà¤janamiti pàñhàntaram .

#<kapotàbha># puø kapotasyàbhevàbhà'sya . 1 kapotavarõe hemaø tasya nànàvarõatve'pi kapotà¤janàdau kçùõavarõo gçhyate kvacit karvuravarõo'pi %<tadidaü bhasma kapotakarvuramiti>% kumàraprayogàt karvuravarõasya kçùõàdhikyàt kapàtavarõatvam . su÷rutokte 2 måùikabhede . %<pårbamuktàþ ÷ukraviùà måùikà ye samàsataþ . nàmalakùaõabhaiùajyairaùñàda÷a nibodha tàn>% ivyupakramya %<làlana>% ityàdãn %<såùika÷ca kapotàmastathaivàùñàda÷a smçtàþ>% iti vibhyajya %<aruõenànilaü kruddhovàtajàn kurute gadàn . mahàkçùõen pitta¤ca ÷vetena kaphameva ca . mahatà kapilenàsçk kvapotena catuùñayam . mavanti caiùà ñaü÷eùu granthimaõóalakarõikàþ . pióakopacayà÷cogràþ ÷otha÷ca bhç÷adàruõaþ>% ityuktam . råpacatuùñayaü vàtapittakapharaktajavikàraråpam .

#<kapotàri># puø kapotasyàriþ 6 taø . ÷yenapakùiõi ÷abdaraø tasya tannà÷akatvàttathàtvam

#<kapotã># strã kapotajàtiþ strã ïãù . 1 kapotajàtistriyàm . 2 yåpabhede ca . %<atha yasyetadvakrasya sataþ ÷ålaivàgraü bhavati saha kapotã nàma yåpaþ yoha tàdç÷aü yåpaü kurute bàhyayuùo'muü lokameti tasmàttàdç÷amàyuùkàmoyåpaü na kuvãüta>% ÷ataø bràø 11, 7, 3, 2 . %<vakraþ santãkùõàgra÷ca bhavati sa kapotã yåpa kapotàkhya trãpakùisannivai÷asàmyàt>% màø . tenàtra kenacit kapotin iti ÷abdasya kalpanaü bhàùvaviruddhatvàdupekùyam .

#<kapola># puø sauø kapa--olac . gaõóe galle (gàla) amaraþ . %<kapolakaõóå karibhirvinetuma>% kumàø . %<kapolapàñalàde÷i babhåva raghuceùñitam>% raghuþ . %<lãnàliþ surakariõàü kapolakàùaþ>% kiràø %<yasyàþ kapaulaiþ kaladhautadhàmastambheùu>% . %<kapolabhittãriva lodhragaurãþ>% màghaþ kapolàbhittaya iva vistãrõatvàt upamiø saø . evaü kapolaphalakàdayaþ prastãrõakapole .

#<kapyàsa># naø àsyate'nena àsa karaõe gha¤ 6 taø . kapipçùñhàntabhàge %<tasya yathà kapyàsaü puõóarãkamevamakùiõã>% chàø uø . %<kapermarkañasyàsyam kapyàsaü àserupave÷anàrthasya karaõe gha¤ kapipçùñhànto yenopavi÷ati>% bhàø .

#<kapha># puø kena jalena phalati phala--óa . ÷arãrasthe dhàtubhede ÷leùmaõi . %<pràõaprayàõasamaye kaphavàtapittaiþ kaõñhàvaroghanabidhau smaraõaü kutaste>% udbhañaþ . kaphasya svaråpasthànakarmàdikaü màvapraø uktaü yathà .
     ÷leùmà ÷veto guruþ snigdhaþ picchalaþ ÷ãtalastathà . tamoguõà'dhikaþ svàdurvidagdho lavaõaü bhavet . ekaþ ÷leùmà nàmasthànakarmabhedaiþ pa¤cavidhaþ . atha ÷la ùmaõàü nàmànyàha kaphasyaitàni nàmàni kledana÷càvalambanaþ . rasanaþ snehana÷càpi ÷leùmaõaþ sthànabhedataþ atha kledanàdãvàü sthànànyàha . àmà÷aye'tha hçdaye kaõñhe ÷irasi sandhiùu . sthàneghveùu manuùyaõàü ÷leùmà tiùñhatyanukramàt . doùàõàü sakala÷arãravyàpinàmapi pa¤ca sthànànãti bàhulyàbhipràyeõoktàni . tathàca vàgbhañaþ %<iti pràyeõa doùàõàü sthànànyekãkçtàtmanàm . vyàpinàmapi jànãyàt karmàõi ca pçthak pçthak>% . iti caraka÷ca %<te vyàpino'pi hçnnàbhyoradhopnadhyordhasaü÷rayàþ>% iti atha tattatsthànagatasya ÷leùmaõaþ karmàõyàha . kledanaþ kledayatyannamàtma÷aktyà'paràõyapi . anugçhõati ca ÷leùmasthànànyudakakarmaõà . ayamarthaþ kledano'nnaü kledayati tena saühatamannaü bhedaü pràptoti . aparàõyapi ÷leùmasthànàni hçdayàdãni màrgeõa gatvà tatra tatrahçdayàlambanasaü dhàraõarasagrahaõasamastendriyatarpaõasandhisaü÷leùaõàdyudakakarmabhiranugçhlàti upakaroti . tathàtta %<rasayuktàtmavoryeõa hçdayasthànalambanam . trikasandhàraõaü càpi vidadhàtyavalambanaþ . trikaü ÷irobàhudvayasandhiþ . ubhàvapi yataþ saumyau tiùñhata÷càntike yataþ . tato rasànvijànãtorasanàrasanau samau . rasanà rasanendriyaü rasanaþ kaõñhasthakaphaþ . snehanaþ snehadànena samastendriyatarpaõaþ . ÷leùmaõaþ sarvasandhãnàü saü÷leùaü vidadhàtyasau>% . anyatra vaidyake'nyathànàmàdyuktam . avalamvakaityekaþ kledakaþ ÷leùako'paraþ . bodhakastarpaka÷ceti ÷leùmà pa¤cavidhaþ smçtaþ . tallakùaõàni yathà %<kaphadhàmnàü tu ÷eùàõàü yat karotyavalambanam . tato'valambakàkhyàtiü ÷leùmà pràpnotyuraþ sthitaþ>% . àmà÷ayà÷ritaþ so'nnakledanàt kledakaþ smçtaþ . ÷lepmakaþ ÷leùaõàt sandheþ sa ca sandhau vyavasthitaþ . rasanàvasthitaþ ÷leùmà bodhako rasabodhanàt . ÷irasi prasthita÷càsau tarpako netrataryaõàt kaphasthànàni %<uraþ kaõñhaþ ÷iraþ klomaparvàõyàmà÷ayo rasaþ . medoghràõa¤ca jihvà ca kaphasthànamuraþparam>% . avikçtakaphasya karmàõi yathà sukhabodhe %<snehobandhaþ sthiratva¤ca gauravaü vçùatà balam . kùamà dhçtiralobha÷ca kaphakarmàvikàrajam>% kaphasàmànyalakùaõaü yathà %<màdhuryalehagaurava÷aityapaicchilya guõalakùaõaþ ÷leùmà tasya samànayonirmadhuro rasaþ so'sya màdhuryànmàdhuryaü vardhayati snehàt snehaü gauravàdgauravaü ÷aityàt ÷aityaü paicchilyamiti tasya punaranyayoniþ kañuko rasaþ sa ÷leùmaõaþ pratyanãkatvàt kañukatvànmàdhuryamabhibhavati raukùyàt snehaü làghavàdgauravamauùõyàt ÷aityaü vai÷adyàtpaicchilyamiti>% su÷ruø . vi÷eùatastannidànàdikamuktaü su÷rute
     %<divàsvapnavyàyàbhàlasamadhuràslalavaõa÷ãtasnigdhagurupicchilàbhiùyandihàyanakayavakanaiùadhaitkañamàùamahàmàùagodhåmatilapiùñavikçtidadhidugdhakç÷aràpàyasekùuvikàrànåpodakamàü savasàvisamçõàlaka÷eruka÷çïgàñakamadhuravallãphalasama÷anàdhya÷anapramçtibhiþ ÷leùmà prakopabhàpadyate . ÷ãtaiþ ÷ãtakàle ca vasante ca vi÷eùataþ . pårvàhõe ca pradoùe ca bhuktamàtre prakupyati>% . su÷rute kaphavikàre heturukto yathà %<vipamovàtajàn rogàn tãkùõapittanimittajàn . karotyagnistathà mando vikàràn kaphasambhavàn>% vayobhede kaphàdyàdhikyamàha tatraiva bàle vivardhate ÷laùmà madhyame pittameva tu . bhåyiùñhaü bardhate vàyu rvçddhe tànvãkùya yojayet . de÷abhedo'pi kaphahetustatroktaþ %<kaphavàtarogagåyiùñha÷cànåpaþ>% . kapha÷càpya eba taddharmàõàü kledanàderàpyadharmatvàt yathoktam su÷rute . %<÷ãtastimitasnigdhamabdagurusàndramçdupicchilarasabahulamãùatkaùàyàslalavaõaü madhurarasapràyamàpyaü tat snehanaprahlàdanakledanabandhanaviùyandanakaramiti>% . adhikamàkare dç÷yam .

#<kaphakara># triø kaphaü tadvikàraü karoti kç--ac . kaphavikàrakàrake dravyabhede sa ca dravyabhedaþ su÷rute uktaþ %<kàkolãkùãrakàkolãjãvakarùabhakamudgaparõãmàùaparõãmedàmahàmedàcchinnaruhàkarkaña÷çïgãtugàkùãrãpadmakaprapauõóarãkardhivçddhimçdvãkàjãvantyo madhåka¤ceti . kàkolyàdirayaü pitta÷oõitànilanà÷anaþ . jãvano vçühaõo vçùyaþ stanya÷leùmakarastathà>% . anyatra %<kaphapittakarà matasyàþ kaphapittakaraü dadhi>% . su÷rute'pi . sàmànyata uktaü yathà %<kañukaü målakaü ÷leùmàõaü vardhayati snigdhavãryatvàt>% %<vasudhàjalajàtàrbhyà balàsaü parivardhate>% balàsaü kaphaþ . kaphakçtkaphavardhanàdayo'pyatra . %<pramehakçt syàt kaphakçcca sarvam>% vaidyakam .

#<kaphakårcikà># strã kaphaü kårcati vikaroti kurca--vikàre õvul . làlàyàm àsyàsave (làla) . hemaø .

#<kaphaghnã># kaphaü tadvikàraü hanti ñak ïãp . 1 havusàbhede ràjaniø . 2 kaphahantçdçvyabhede triø tàni dravyàõi su÷rute dar÷itàni yathà %<àragvadhamadanagopadhoõñàkuñajapàñhàkaõñakãpàñalàmårvendrayavasaptaparõanimbakuruõñakadàsãkuruõñakaguóåcãcitraka÷àrïgaùñàkara¤jadvayapañolakiràtatiktakàni suùavã ceti . àragbadhàdirityeùa gaõaþ ÷leùmaviùàpahaþ>% .
     %<varuõàrtagala÷igraumadhu÷igrutarkàrãmeùa÷çïgãpåtãkànaktamàlamorañàgnimanthasairãyakadvayavimbãvasukavasiracitraka÷atàvarãvilvàja÷çïgãdarbhà vçhatãdvaya¤ceti . varuõàdirgaõohyeùa kaphabhedonivàraõaþ>% .
     %<sàlasàgàjakarõakhadirakadarakàlaskandhakramukabhårjabheùa÷çïgãtini÷acandanakucandana÷iü÷apà÷irãùàsanadhavàrjunatàla÷àkanaktamàlapåtãkà÷vakarõàguråõi kàlãyaka¤ceti . sàlasàràdirityeùa gaõaþ kuùñhavimà÷anaþ . mehapàõóvàbhayaharaþ kaphamehavi÷oùaõaþ>% . %<rodhrasàvararodhrapalà÷akuñannañà÷okapha¤jãphañphalailavàlukasallakãjiïginãkàdambamàlàþ kadalã ceti . eùa roghràdirityukto medaþkaphaharo gaõaþ>% . %<arkàlarkakara¤jadvayanàgadantãmayårakabhàrgãràsnendrapuùpãkùudra÷vetàgahà÷vetàvç÷cikàlyalavaõàstàpasagçkùa÷ceti . arkàdiko gaõo hyeùa kaphamedoviùàpahaþ>% . %<suràsà÷vetasurasàphaõijjhakàryakagandhakabhåstçõasumukhakàlamàlakàsamarhakùavakakharapuùapàvióaïkañphalasura sànirguõóãkuhàlondurukarõikàpha¤jãpràcãbalakàkamàcyo viùamuùñika÷ceti . surasàdirgaõo hyeùa kaphahçtkçmisådanaþ>% . %<pippalãpippalãmålacavyacitraka÷çïgaveramaricahastipippalãhareõukailàjamodendrayavapàñhàjãrakasarùapamahànimbaphalahiïgubhàrgãmadhurasàtiviùàvacàvióaïgàni kañurohiõã ceti . pippalyàdiþ kaphaharaþ prati÷yàyànilàrucãþ . nihanyàddãpano gulma÷ålaghna÷càmapàcanaþ>% . %<elàtagarakuùñhamàüsãdhyàmakatvakpatranàgapuùpapriyaïguhareõukàvyàghnanakha÷ukticaõóàsthàõeyaka÷rãveùñakacocacorakabàlakaguggulusarjarasaturuùkakundurukà'guruspçkko÷ãrabhadradàrukuïkumàni punnàgake÷ara¤ceti . elàdiko vàtakaphau nihanyàdviùameva ca>% . %<vçhatãkaõñakàrikàkuñajaphalapàñhà madhuka¤ceti . pàcanãyo vçhatyàdirgaõaþ pittànilàpahaþ . kaphàrocakahçllàsamåtrakçcchrarujàpahaþ>% . %<pañolacandanakucanda namårvàguóåcãpàñhàþ kañurohiõã ceti . pañolàdirgaõaþ pittakaphàrocakanà÷anaþ>% . åùakasaindhava÷ilàjatukàsãsadvayahiïgåni tutthaka¤ceti åùakàdiþ kaphaü hanti gaõo medovi÷ovaõaþ . %<mucàstàharidràdàruharidràharãtakyàmalakavibhãtakakuùñhahaimavatãvapàñhàkañurohiõã÷arïgaùñà'tiviùàdràvióobhallàtakàni citraka÷ceti . eùa mustàdiko nàmnà gaõaþ ÷leùmaniùådanaþ>% . %<haritakyàmalakavibhãtakàni triphalà . triphalà kaphapittaghnã mehakuùñhavinà÷anã>% . pippalãmarãca÷çïgaveràõi trikañukam . %<tryåùaõaü kaphamedoghnaü mehakuùñhatvagàmayàn . nihanyàddãpanaü ÷ålapinasàgnyalpatàmapi>% . %<àmalakãharãtakãpippalya÷citraka÷ceti . àmalakyàdirityeùa gaõaþ sarvajvaràpahaþ . cakùuùyo dãpano vçùyaþ kaphàrocakanà÷anaþ>% . %<làkùàrevatakuñajà'÷vamàrakañphalaharidràdvayanimbasaptacchadamàlatyastràyamàõà ceti . kaùàyastiktamadhuraþ kçphapittàrtinà÷anaþ>% . %<vilvàgnimanthañuõñukapàñalàkà÷marya÷ceti mahat . satiktaü kaphavàtaghnaü pàke laghvagnidãpanam . madhurànurasa¤caiva pa¤camålaü mahat smçtam>% . %<ku÷akà÷analadarbhakàõóekùukà iti tçõaõaüj¤akaþ . måtradoùabikàra¤ca raktapittaü tathaiva ca . antyaþ prayuktaþ kùãreõa ÷ãghrameva vinà÷ayet . eùàü vàtaharàvàdyàvantyaþ pittavinà÷anaþ . pa¤cakau mleùma÷amanàvitarau parikãttaitau>% iti vi÷eùava uktam . sàmànyatastu tatraivoktam %<amlaükapityaü ÷leùmàõaü ÷amayati råkùavãryatvàt madhuraü kùaudra¤ca>% . rasabhedasya taddhetutà tatroktà . %<ye rasà ÷leùma÷amanàbhavanti yadi teùu vai . snehagaurava÷aityàni balàsaü bardhayanti te>% (balàsa kapham) tatpàkaparipàñã tatraivoktà . %<÷leùmà vidagdhãlavaõatàmupaiti>% khatejonilajaiþ ÷leùmà ÷amaü yàti ÷arãriõàm . %<tatra yaime guõà vãryasaüj¤akàþ ÷ãtoùõasnigdharåkùamçdutãkùõapicchilavi÷adàsteùàü tãkùõoùõàvàgneyau . ÷ãtapicchilàvambuguõabhåyiùñhau . pçthivyambuguõabhåyiùñhaþ snehaþ . toyàkà÷aguõabhåyiùñhaü mçdutvaü . vàyuguõabhåyiùñhaü raukùyam . kùitisabhãraõaguõabhåyiùñhaü vai÷adyam . gurulaghuvikàvaktaguõau . tatroùõasnigdhau vàtaghau . ÷ãtamçdupicchilàþ pittaghnàþ . tãkùõaråkùavi÷adàþ ÷leùmadhnàþ gurupàko vàtapittaghnaþ . laghupàkaþ ÷leùmaghnaþ . teùàü mçdu÷ãtoùõàþ spar÷agràhyàþ . picchilavi÷adau cakùuþspar÷àbhyàm . snigdharåkùau càkùuùau . ÷ãtoùõau sukhaduþkhotpàdanena . gurupàkaü sçùñaviõmåtratayà kaphotkle÷ena ca . laghurbaddhavi õmåtratayà màrutakopena ca>% . %<tãkùõoùõaü bhåtralaü hçdyaü kaphaghnaü kañupàki ca>% su÷ruø . tannà÷akadravyaguõabhedàþ saükùipyànyatroktàþ . %<guru÷ãtamudusnigdhamadhurasthirapicchilàþ . ÷leùmaõaþ pra÷amaü yànti viparãtaguõairguõàþ>% . tannivàraõopàyà anyatroktàyathà %<råkùakùàrakaùàyatiktakañukavyàyàmaniùñhãvana strãsevàdhvaniyuddhajàgararatikrãóàpadàghàtanam . dhåmàtyuùõa÷irovirekavamanasvedopanàhàdikaü pànàhàravihàrabheùajamidaü ÷leùmàõamugraü jayet>% . kaphahantç kaphahàdayaþ÷leùmahantç÷leùmahàdayopyatra triø .

#<kaphaõi># puü strã kena jalena phaõati sphurati in . bhujamadhyagranthau . kårpare (kunui) hemacaø strãtve và ïãù .

#<kaphala># triø kaphaþ sàdhyatvenàstyasya lac . kaphadàyake %<veõoþ karãràþ kaphalàmadhuràrasapàkataþ>% su÷ruø .

#<kaphavardhana># puø kaphaü tadvikàraü vardhayati vçdha--õic--lyu . 1 piõóãtakavçkùe trikàõóaø . 2 kaphavçddhikàrake triø .

#<kaphavirodhin># puø kaphaü viruõaddhi vi + rudha--õini . 1 marice ràjaniø . kaphavirodhakàrake 2 kaphavikàranà÷ake triø .

#<kaphàntaka># puø kaphamantayati anta + tatkarotãti õic--õvul . 1 varburavçkùe, ràjaniø . 2 kaphavikàranà÷ake triø .

#<kaphàri># puø 6 taø . 1 ÷uõñhyàm ràjaniø 2 kaphanà÷ake triø .

#<kaphin># triø kapho'styatra kapha + ini . 1 ÷leùmapradhane jane . amaraþ striyàü ïãp . kaphinã tasya bhàvaþ tal . kaphità strã tva . kaphitva naø kaphayuktatve .

#<kaphelå># puø kapha làti là--kå niø . 1 ÷leùmàtakatarã ujjvalaø råpama¤jarã . ÷abdakaø kaphayukte triø siø kauø pramàõatayoktaü yaduktaü tacchintyaü siø kauø %<kaphaü làti kaphelåþ mleùmàtakaþ nipàtanàdettvam>% ityukteþ tatra tadarthatvàdar÷anàt .

#<kaphoõi># puüstrã kena jalena phaõati in pçùoø ottvam . bhujamadhyagranthau kårpare (kunui) amaraþ . striyàü và ïãp .

#<kaphauóa># puø kaphoõi + vede pçùoø . (kunui) kårpare . %<kati stanau vyadadhuþ kaþ kaphoóaþ>% athaø 10, 4, 2,

#<kaba># stutau varõeca bhavàø sakaø paø señ . kabati akabiùña cakàba çdit õici acakàvat . pranikavati .

#<kabandha># puø kaü jalaü badhnàti bandha--aõ, kena vàyunà badhyate, bandha--karmaõi gha¤, kovàyuþ pràõakayurbadhyate saübadhyate'trà dhàre gha¤ và yathàyathaü vàkyam . 1 udare tasya pãtajalanirodhanàt tathàtvam . 2 dhåmaketau, pravahavàyunà nicãyamànatvàttasya tathàtvam 3 ràhau, tasya cchinnamastakatve'pi amçtapànàt jãvanasattvena kriyàvattvàt tathàtvam 4 ràkùasabhede ca mediø 5 jale amaraþ tasya pràõavàyudhàrakatvàt tathàtvam %<àpomayaþ pràõaþ>% iti chàø uø ÷rutestasya pràõadhàraõa karatvam %<pa¤cada÷àhàni mà'÷ãþ kàmamapaþ pibàpomayaþ pràõo na pibataste vicchetsyate>% chàø uø janapànaü vinà pràõavicchedasyoktestathàtvam . %<manuùyàõàü sahasreùuühateùu hçtamårdhasu . tadàve÷àt kabandhaþ syàdeko'mårdhàkriyànvitaþ>% ityuktalakùaõe ÷iraþ÷ånye 6 kriyàyuktadehe astrã amaraþ . %<kabandhà÷chinna÷irasaþ khaóga÷akttçùñipàõayaþ>% devãmàø . %<nàgànàmayutaü turaïganiyutaü sàrdhaü rathànàü ÷ataü pattãnàü da÷a koñayo nipatità ekaþ kabandhoraõe . tàdçkkoñi kabandhanartanavidhau khelaccalat khe ÷irasteùàü koñinipàtane raghupateþ kãdaõóaghaõñàravaþ>% pràcãnagàthà . %<yasya neùyati vapuþ kabandhatàm>% calitordhakabandhasaspadaþ màghaþ . %<ka÷cit dviùatkhaógahçtottamàïgaþ sadyo vimànaprabhutàmupetya . vàmàïgasaü saktasuràïganaþ svaü nçtyat kabandhaü samare dadar÷a>% . %<utthitaü dadç÷e'nyacca kabandhebhyo na ki¤cana>% raghuþ . taddehasya ÷iraþ÷ånyatve'pi vàyoþ samyagniþsaraõàbhàvena vàyunà sambandhasattvàt kriyàsambhava iti bodhyama 7 meghe nirukte 5, 4 %<nicãnavàraü varuõaükabandham>% ityçcamadhikçtyoktam %<kabandhaü megham kamudakaü bhavati tadasmin dhãyate, udakamapi kabandhamucyate bandhiranibhçtatve kamanibhçta¤ca iti>% tatrokteþ tatra pçùoø sàdhutvam . kabandharàkùasakathà ca bhàø yaø 237 aø yathà . %<duþkha÷okasamàviùñau vaidehãharaõàrditau . jammaturdaõóakàraõyaü dakùiõena parantapau . vane mahati tasmiüstu ràmaþ saumitriõà saha . dadar÷a mçgayåthàni dravamàõàni sarva÷aþ . ÷abda¤ca ghoraü satvànàü dàvàgneriva vardhataþ . apa÷yatàü muhårtàcca kabandhaü ghoradar÷anam . meghaparvatasaïkà÷aü sàlaskandhaü mahàbhujam . urogatavi÷àlàkùaü mahodaramahàmukham . yadçcchayàtha tadrakùaþ kare jagràha lakùmaõam . viùàdamagamat sadyaþ saumitriratha bhàrata! . sa ràmamabhisaüprekùya kçùyate yena tanmukham . viùaõõa÷càbravãdràmaü pa÷yàvasthàmimàü mama . haraõa¤caiva vaidehyà mama càyamupaplavaþ . ràjyamraü÷a÷ca bhavatastàtasya maraõaü tathà . nàhaü tvàü saha vaidehyà sametaü ko÷alàgatam . drakùyàbhi pçthivãràjye pitçpaitàmahe sthitam . drakùyantyàryasya dhanyà ye ku÷alàja÷amãjalaiþ . abhiùiktasya vadanaü somaü ÷àntaghanaü yathà . evaü bahuvidhaü dhãmàn vilalàpa sa lakùmaõaþ . tamavàcàtha kàkutsthaþ sambhrameùvapyasambhramaþ . mà viùãda naravyàghra! naiùa ka÷cinmayi sthite . chindhyasya dakùiõaü bàhuü chinnaþ savyo mayà bhujaþ . ityevaü vadatà nasya bhujo ràmeõa pàtitaþ . khaógena bhç÷atãkùõena nittistilakàõóavat . tato'sya dakùiõaü bàhuü khaógena naghnibàn balã . saumitrirapi saüprekùya mràtaraü ràghavaü sthitam . punarjaghàna pàr÷vevai tadrakùo lakùaõo bhç÷am . gatàsurapatadbhåmau kabandhaþ sumahàüstataþ . tasya dehàdviniþsçtya puruùo divyadar÷anaþ . dadç÷e divamàsthàya divi sårya iva jvalan . papraccha ràmastaü vàgmã kastvaü pravråpi pçcchataþ . kà màyà kimidaü citramà÷caryaü pratibhàti me tasyàcacakùe gandharvovi÷vàvasurahaü nçpa! . pràpto bràhmaõa÷àpena yoniü ràkùasasevitàm . ràvaõena hçtà sãtà ràma . laïkàdhivàsinà . sugrãvamabhigaccha tvaü sa te sahyaü kariùyati . eùà pampà ÷ivajalà haüsakàraõóavairyutà . çùyamåkasya ÷ailasya sannikarùe taóàginã . vasate tatra sugrãva÷caturbhiþ sacivaiþ saha . bhràtà vànararàjasya vàlino hemamàlinaþ . tena tvaü saha saïgamya duþkhamålaü nivedaya . samàna÷ãlo bhavataþ sàhàyyasa kariùyati . etàvacchakyamasmàbhirvaktuü draùñàsi jànakãm . dhruvaü vànararàjasya vidito ràvaõàlayaþ . ityuktvàntarhito divyaþ puruùaþ sa mahàprabhaþ . vismitaü jagmatu÷cobhau pravãrau ràmalakùmaõau>% . %<badhanirdhåta÷àpasya kabandhasyopade÷ataþ>% raghuþ

#<kabandhin># puø 1 çùibhede %<atha kabandhã kàtyàyana upetya papraccha>% pra÷nopaø . astyarthe ini . 2 udakayukte triø %<aryamõona marutaþ kabandhinaþ>% çø 5, 54, 8 . %<kavandhinaþ udakavantaþ>% bhàø . striyàü ïãp .

#<kabittha># puø kapayastiùñhantyatra tatphalapriyatvàt sthà--ka pçùoø pasya baþ . kapitthavçkùe amarañãkà .

#<kabila># puø kabç--varõe ilac! 1 kapilavarõe 2 tadvati triø . dviråpakoùaþ .

#<kam># avyaø kama--õiïabhàvapakùe vic càdi . 1 pàdapåraõe, 2 jale, ka¤jam . 3 mastake 4 sukhe, ÷abdaraø kantiþ kantuþ 5 maïgale, 6 nindàyàm ÷abdacintàø . %<atha ye pravçtte'rthe'mitàkùareùu grantheùu vàkyapåraõà àgacchanti pàdapåraõàste'mitàkùareùvanarthakàþ kaptãmidviti>% yathà %<yatrota martyàya kamariõà>% çø 4, 30, 6, %<kamiti pàdapåraõam>% niruø 1, 9, ukteþ pàdapåraõarthatà %<tanvaü kçõuùe dç÷e kam>% çø 1, 123, 11, %<atra kamiti pàdapåraõe athavà kamiti sukhavacanam sukhaü yathà bhavatãti>% bhàø evedeùà purutamà dç÷e kam 1, 124, 6, %<kam sukhena>% bhàø %<aramayaþ sarapasastaràya kamalam>% çø 2, 13, 12, %<kaü sukhena>% bhàø . 7 jaladhàrake medhe %<pinvasi tvacaü kaü cit>% ç0, 1, 129, 3, %<kaü cit jaladhàriõaü megham>% bhàø . 8 sukhakare %<pakùiõaü taugryàya kam>% çø 1, 182, 5, %<kam sukhakaram>% bhàø tàþ astyarye %<kaü÷ambhyàü vabhayustitutayasaþ>% pàø vàdayaþ sapta pratyayàþ . kaüva kambha kaüyu kanti kantu kanta kaüya ete sukhànvite triø .

#<kama># và¤chàyàü bhvàø àø sakaø señ . ataþ svàrthe õiï àrdhadhàtuke và . kàmayate kàmayãta kàmayatàm akàmayata . acãkamata . õiïabhàvapakùe'pi ca¤ acakamata . kàmayàm babhåva àsa cake cakame . kàmayità--kamità kàmayiùãùñakamiùoùña . kàmayiùyate--kamiùyate . kàmanãyaþ kamanãyaþ kàmyaþ . kàmayitavyaþ--kamitavyaþ . kàmã . kàmayitàkamità kànitaþ kàntaþ . kàntiþ . kartari ac kamaþ karmaõyupapade aõ . svargakàmaþ . udit kàmayitvà kàmatvà kàntvà . kàmukaþ kamraþ kamanaþ kàmayamànaþ niø kàmayànaþ . kàmyate kàmyamànaþ . gha¤ kàmaþ muca kàmanà . %<narapati÷cakame mçgayàratim>% %<niùkraùñemarthaü cakame kuveràt>% %<bhãmakàntairnçpaguõaiþ>% %<navaü vayaþ kàntamidaü vapu÷ca>% raghuþ . %<so'kàmata bahu syàü prajàyeya>% ÷rutiþ %<ramaõãkamanãyakapãlatale>% sàø daø ñãø . %<sa cet kàmayate dàtuü tava màmarisådana!>% bhàø àø 172 . %<sarvàn kàmayate yasmàt>% katyà÷abde uktam . %<prãtyà yuktaþ kàmitaü sarva÷aste>% bhàø àø 58 %<kàmayà¤cakrire kàntàstatastuùñàni÷àcaràþ>% %<akampanastato yoddhu cakame ràvaõàj¤ayà>% bhàññaþ . àrve kvacin paraø . %<evaü råpa nalaü yo vai kàmayecchapituü kale .>% bhàø vaø 58 aø . %<na ca sãtà da÷agrãvaü manasàpi hi kàmayet>% %<akàmo'pi balàt kàmaü dar÷anàdeva kàmayet>% ràmàø .
     anu + kàmanànuråpakàmanàyàm . anukàmayate .
     ùabhi + àprimukhyema kàmanàyàm . %<dàsãü kanyàsahasreõa ÷armiùñhàmabhikàmaye>% bhàø àø 18 .
     ni + niþ÷eùakàmanàyàm . %<yà tasya te pàdasaroruhàrhaõaü nikàmayet sà'khilakàmalampañà>% bhàgaø 5 skaø 18, 22 . ati÷aye ca %<nikàmataptà dvidhena bahninà>% kumà0
     pra + prakarùeõa kàmanàyàü ati÷aye . prakàmaþ .

#<kama># và¤chàyàü curàø àø sakaø señ udit kavikalpadrumaþ . õiïantakamavat sarvaüm . kintu tatra uditprayojanaü cintyama .

#<kamaka># triø kama--õiïabhàve ac svàrthe ka . 1 kàmuke 2 gotrapravartake 2 çùibhede puø . tataþ gotràpatye i¤ . kàmaki tadgotràpatye puüstrã vahuùu upakàø tasya luk . kamakàþ kàmakayaþ .

#<kamañha># puü strã kama--añhan . 1 kårme kacchapa÷abdevivçtiþ striyàü jàtitvàt ïãù . %<kamañhapçùñhakañoramidaü dhanuþ>% mahànàø . 2 viùõorekàda÷e avatàrabhede . %<suràsuràõàmudadhiü mathnatàü mandaràcalam . dadhre kamañharåpeõa pçùñhe ekàda÷e vibhuþ>% bhàgaø 1, 3, 17 . 3 munãnàü jalapàtrabhede naø vi÷vaþ . 4 vaü÷e puø ÷abdaraø . 5 daityabhede puø hemacaø . 6 ÷allakãvçkùe puø dharaõiþ .

#<kamaõóalu># puünaø maõóanaü maõóaþ kasya jalasya maõóaü làtilà--ku ardharcàdi . karaïke saünyàsinàü brahmacàriõà¤ca 1 jalapàtrabhede, amaraþ . %<mekhalàmajinaü daõóamupavãtaü kamaõóalum>% . %<vaiõavãü dhàrayedyaùñiü sodaka¤ca kamaõóalum>% manuþ . %<a÷eùatãrthopahçtàþ kamaõóaloþ>% màghaþ . %<kamaõóalu kapàlena ÷irasà ca mçjàvatà>% bhaññiþ . 2 plakùavçkùe, mediniþ . 3 catuùpàjjàtau ca puüstrã %<kamaõóalu÷abda÷catuùpàdajjàtibhedaþ>% siø kauø . tasyàpatyam catuùpàdbhyo óha¤ pàø óha¤ %<lopo'kadrvàþ>% pàø ulopaþ . kàmaõóaleya tadapatye puüstrã . tasya karma bhàvo và yuvàdiø aõ . kàmaõóalava tadbhàvetatkamaõi ca naø .

#<kamaõóalutaru># puø kamaõóalustadàkçtistaruþ karmaø . 1 plakùavçkùe ratnamàø . kamaõóaludrumàdayo'pyatra .

#<kamana># triø kama--õiïabhàve tàcchãlye yuc . 1 kamanãye abhiråpe 2 kàmuke ca mediø . %<kamrà kamanà yuvatiþ>% siø kauø . kamanacchadaþ . %<tribhuvanakamanaü tamàlavarõaü ravikaragauravaràmbaraü dadhànam>% (vapuþ) bhàgaø 1, 9, 31 . karaõe yuc . 3 kandarpe . 4 a÷okavçkùe ca puø mediø . 5 bràhmaõe puø hemacaø .

#<kamanacchada># puü strã kamanaþ sundaraþ chado'sya . 1 kaïkapakùiõi . hemacaø . striyàü ïãù .

#<kamanãya># triø kama--õiïamàve karmaõi anãyar . 1 sundare, %<ramaõãkamanãyakapolatale paripãtapañãrarasairalasaþ>% sàø daø ñãø . %<ruciraü kamanãyatarà gamità>% màghaþ . 2 kàmanàyogye và¤chanãye ca . %<ananyanàrãkamanãyamaïkam>% kumàø . kamanãyasya bhàvaþ %<yopadhàtguråpottamàdvu¤>% pàø vu¤ . kàmanãyaka tadbhàve naø .

#<kamantaka># puø kama--bàø jha svàrthe ka . çùibhede tasya gotràpatyam i¤ . kàmantaki tadgotràpatye puü strã bahutve upakàø i¤oluk . kàmantakayaþ kamantakàþ .

#<kamandha># naø jale ràyamukuñeparamatenoktam . tatra hi kabandhamiti svayaü vyàkhyàya kamandham iti mamadhyapàñhe kam andham iti nàmadvayamekãyamatenoktvà kamandhamityeka nàma paramatatvenoktam .

#<kamara># triø kama--õiïabhàve arac . kàmuke åjjvala0

#<kamala># naø kama--vçùàdiø kalac . 1 padme tadbhedastya tadavayavabhedasya ca guõàdi bhàvapraø uktaü yathà
     %<kamalaü ÷ãtalaü varõyaü madhuraü kaphapittajit . tçùõàdàhàsravisphoñaviùavãsapanà÷anam . vi÷eùataþ sitaü padmaü puõóarãkamiti smçtam . raktaü kokanadaü j¤eyaü nãlamindãvaraü smçtam . dhavalaü kamalaü ÷ãtaü madhuraü kaphapittajit . tasmàdalpaguõaü ki¤cidanyad raktotpalàdikam . bhålanàladalotphullaphalaiþ samudità punaþ . padminã procyate pràj¤airvisinyàdi÷ca sà smçtà . àdi÷abdànnalinã kamalinãtyàdi . padminã ÷ãtalà gurvã madhurà lavaõà ca sà . pittà sçkvaphanudråkùà vàtaviùñambhakàriõã . atha navapatràdi . saüvartikà navadalaü vãjakoùastu karõikà . ki¤jalkaþ ke÷araþ proktaþ makarando rasaþ smçtaþ . mçõàlaü padmanàlaü syàttathà visamiti smçtam . saüvartikàhimà tiktà kavàyà dàhatçñpraõut . måtrakçcchragudavyàdhiraktapitta vinà÷inã . padmasya karõikà tiktà kaùàyà madhurà himà . mukhavai÷adya kçllavvã tçùõàsrakaphapittanut . ki¤jalka ÷otalo vçùyaþ kaùàyo gràhako'pi saþ . kaphapittatçùàdàharaktàr÷oviùa÷othajit . mçõàlaü vçùyamadhuraü pittadàhàsrajidguru . durjaraü svadupàka¤ca stanyànilakaphapradam . saügràhi madhuraü råkùaü ÷àlåkamapi tadguõam>% . %<navàvatàraü kamalàdivotpalam>% raghuþ . %<pratyåùeùu sphañitakamalàmodamaitrãkaùàyaþ>% %<dhàràpàtaistvamiva kamalànyabhyavarùanmukhàni>% meghaø %<amalakamalarà÷eþ>% lãlàø %<na kamalaü kamalambhayadambhasi>% màghaþ . kamalayoniþ kamalàsanaþ . 2 klomni 3 bheùaje 4 salile 5 tàmre hemaø 6 mçgabhede puüstrã striyàü ïãù 7 lakùmyàü 8 varanàyyàü strã mediø . 9 sàrasapakùiõi amaraþ kamalanàmanàmatvàttasya striyàü ïãù . 10 svanàmakhyàte jagvãrabhede strã %<rambhàphalaü tintióãkaü kamalànàgaraïgakam . phalànyetàni bhojyàni ebhyo'nyàni vivarjayet>% tantrasàø pura÷caraõaniyame . tadguõà÷ca bhàvapraø uktà yathà . %<miùñanimbåphalaü svàdu guru màrutapittanut . gararogaviùadhvaüsi kaphotkle÷i ca raktahçt . ÷oùàrucitçùàcchardiharaü balya¤ca vçühaõam>% 11 mithilàsthe nadãbhedestrã . 12 chandobhede strã . tallakùaõaü vçttaratnàvalyàü dvidhoktam yathà %<dviguõanagaõasahitaþ sagaõaiha hi vihitaþ . phaõipatimativimalà kùitipa! bhavati kamaleti>% %<vamubhiþ pramità sagaõàvihitàþ punarekamitonihitogururante . yadi satkavayovilasanmatayo'bhidhayà kamaleti tadàkalayante>% (golàpã) 13 pàñalavarõe 14 tadvati triø . ÷avalàya svàhà kamalàya svàhà pç÷nave svàhà taittiø 7, 3, 18, 1 . asya guõavacanatvàt striyàü bahvàdiø và ïãù . kamalã kamalànàü saüghaþ khaõóa . kamaõóalakhaõóa padmasaüghe naø tasya de÷aþ puskaø ini . kamalinã bhàvapraø ukte vãjakoùàdau strã %<kamalinãmalinà divasàtyaye>% udbhañaþ . %<uktomalayatàlena laghumadhye sphuredguruþ . saptada÷àkùarairyuktaþ kamalo'yaü bhayànake>% saïgãta÷àstrokte 15 ghrubabhede pu0

#<kamalakãña># puø kamalavarõaþ kãñaþ . kãñabhede tatra bhavàdau paladyàø aõ . kàmalakãña tadbhave triø .

#<kamalakãraka># puø kamalavarõaþ kãra iva kàyati kai--ka . kãñabhede tatra bhavàdau paladyàø aõ . kàmalakãraka tadbhave triø .

#<kamalaja># puø kamalàt viùõornàbhikamalàjjàyate janaóa . 1 brahmaõi caturmukhe ka¤jaja÷abde vivçtiþ . %<a÷viyamadahanakamalaja÷a÷i÷ålabhåditi>% vçhatsaüø . tadabhedàt 2 rohiõãnakùatre ca tasya tadadhiùñhitatvàttathàtvam . 3 padmajàtamàtre madhvàdau triø . kamalajàtapadmajàtàdayo'pyatra .

#<kamalabhidà># strã 6 taø . kamalapàñane tayo bhavàdau paladyàø aõ . kàmalabhida tadbhave triø .

#<kamalayoni># puø kamalaü viùõunàbhikamalaü yonirutpattisthànamasya . 1 caturmukhe brahmaõi . ka¤jaja÷abde vivçtiþ . padmayonyàdayopyatra . 6 taø . 3 kamalànàmutpattisthàne strã .

#<kamalavãja># naø 6 taø . (kamalagaññà) padmàkùe bhàvapraø tadguõà uktà yathà %<padmavãjaü himaü svàdu kaùàyaü tiktakaü guru . viùñambhi vçùyaü råkùa¤ca garbhasaüsthàpakaü param . kaphavàtaharaü balyaü gràhi pittàsradàhanut>% .

#<kamalàkara># puø kamalànàmàkaraþ utpattisthànam . 1 padmàkare taóàke . 2 padmànàü samåhe ca . %<harida÷vaþkamalàkaràni va>% raghuþ . kamalàkarabhaññanirmite 3 smçtinibandhabhede .

#<kamalàdi># triø vàrtikokte saüghàrthe khaõóapratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<kamala ambhoja padminã nalinã kumuda sarojapadma nalina kairaviõã>% àkçtigaõaþ tena kadalãkhaõóamityàdi siddhiþ .

#<kamalàpati># puø 6 taø . nàràyaõe samudràt lakùmyà àvirmåtimupavarõya tayà vivecanàpårvakaü nàràyaõasya patitvena varaõaü bhàgaø 8, 8 aø varõitaü yathà %<tatastatonåpuravalgu÷i¤jitai rvisarpatã hemalateva sàbabhau . vilokayantã niravadyamàtmanaþ padaü dhruvaü càvyàbhicàrisadguõam . gandharvasiddhàsurayakùacàraõatraipiùñapeyàdiùu nànvavindata . nånaü tapo yasya na manyunirjayoj¤ànaü kvacittatra na saïgavarjitam . ka÷cinmahàüstasya na kàmanirjayaþ sa ã÷varaþ kiü paratovyapà÷rayaþ . dharmaþ kavacittatra na bhåtasauhçdaü tyàgaþ kvacittatra na muktikàraõam . vãryaü na puüso'styajaveganiùkçtaü na hi dvitãyo guõasaïgavarjitaþ . kvacicciràyurna hi ÷olamaïgalaü kvacittadapyasti na vedyamàyuùaþ . yatrobhayaü kutra ca so'pyamaïgalaþ sumaïgalaþ ka÷cana kàïkùate hi màm . evaüvimç÷yàvyabhicàrisadguõairvaraü nijaikà÷rayatàguõà÷rayam . vavre varaü sarvaguõairapekùitaü rabhà mukundaü nirapekùamãpsitam . tasyàü sa de÷a u÷atãü navaka¤jamàlàü màdyanmadhuvratavaråthagiropaghuùñàm . tasthau nidhàya nikañe taduraþ svadhàma savrãóahàsavikasannayanena yàtà . tasyà! ÷riyastrijatojanako jananyà vakùonivàsamakarot paramaü vibhåteþ . ÷rãþ svàþ prajàþ sakaruõena nirãkùaõeba yatra sthitaidhayata sàdhipatãüstrilokàn . ÷aïgatåryamçdaïgàna . vàditràõàü pçthak svanaþ . devànugànàü sastrãõàü nçtyatàü gàyatàmabhåt . vrahmarudràïgiromukhyàþ sarve vi÷vasçjo vibhum . ãóire'vitathairmantraistalliïgaþ puùpavarùiõaþ . ÷riyà vilokità devàþ saprajàpatayaþ prajàþ . ÷ãlàdiguõasampannà lebhire nirvçtiü paràm . niþ satvà lolupà ràjannirudyogà gatatrapàþ . yadà copekùità lakùmyà babhåvurdaityadànavàþ>% . padmàpatikamalàkàntàdayolpyatra .

#<kamalàlayà># strã kamalamàlayo yasyàþ . lakùmyàm .

#<kamalàsakha># puø 6 ta0! nàràyaõe %<sànyamàpa kama làsakhaviùñhaksenenetyàdi>% màghaþ .

#<kamalàsana># puø kamalamàsanaü yasya . caturànane brahmaõi . %<kràntàni pårbaü kamalàsanenena>% kumà0

#<kamalàsanastha># puø kamalaü viùõornàbhikamalaråpamàsanam . tatra tiùñhati sthà--ka . vidhàtari yathà ca tasya viùõunàbhikamalosthitistathà ka¤jaja÷abde uktam .

#<kamalinã># strã kamalànàü de÷aþ %<puùkaràdibhyode÷e>% pàø puùkaø ini . 1 kamalàdhàrade÷e padmàkare ÷abdaraø 2 kamala samudàyaråpapadmalatàyà¤ca . %<puùpitàþ kamalinãriva dvipaþ>% raghuþ

#<kamalottara># naø kamalamivottaramutkçùñam . kusumbhapuùpe amaraþ

#<kamà># stro kama--õiïbhàve bàø striyàü bhàve a . ÷obhàyàm ràjaniø .

#<kamitç># triø kama--õiïabhàvapakùe tçc . kàmuke striyàü ïãù . kamitrã %<anukàbhikàbhãkàþ kamità>% pàø . ati÷ayena kamità ãyasun tçõolopaþ . kamãyas kàntatare triø striyàü ïãp . iùñhan kamiùñha kàntatame tri0

#<kampa># puø kapi--calane gha¤ . gàtràdikampe 1 vepathau . %<yathà jale candramasaþ kampàdistatkçto guõaþ>% bhàgaø 3, 7, 11 kampa÷calanaü sa ca vàtàdinà preraõàt sthàvarasya bhåmyàderbhavati dehàdestu manasovikàrabhedena vàtàdidhàtunà ca càlanàt bhavati . sa ca rasavi÷eùe nirvedàdivyabhicàri bhàvavi÷eùajanyaþ yathoktaü sàø daø nirvedàdivyabhicàribhàvàn vibhajya teùàü lakùaõàmidhàne àvegaþ sambhramastatra ityupakramya %<gajàdeþ stambhakampàdiþ>% . %<÷auryàparàdhàdibhavaü bhaveccaõóatvamugratà . tatra svedaþ÷iraþ kampatarjamàtàóanàdayaþ>% . manaþkùepastvapasmàrã grahàdyàve÷anàdijaþ . bhåpàtakampaprastedaphenalàlàdikàrakaþ . %<nindàkùepàpamànàderamarùo'bhiviniùñatà . netraràga÷iraþkampabhråbhaïgottarjanàdi kçt>% . %<parakãyàtmadoùàdyaiþ ÷aïkànarthasya tarkaõam . vaivarõyakampavaisvaryairbhåmãcchotkampanàdikçt>% . %<nirghàta vidyudulkàdyaistràsaþ kampàdikàrakaþ>% . %<ratyàyàsamanastàpakùutpipàsàdisambhavà . gnànirniùpràõatà kampakàr÷yànutsàhatàdikçt>% . kampa÷ca bhayànakarasasyànubhàvaþ yathàha tatraiva bhayànakaü prakçtya %<anubhàvo'tra vaivarõyagadgadasvarabhàùaõam . pralayasvedaromà¤cakampadikprekùaõàdayaþ>% . raudrarasasya vyabhicàribhàva÷ca yayàha tatraiva rãdraü prakçtya %<ugratàvegaromà¤ca svedavepathavomadaþ . mohàmarùàdaya÷càtra bhàvàþ syurvyabhicàriõaþ>% . ÷çïgàràdau tu tadãyavyabhicàribhàvabhedenaiva kampàdi janyate iti bhedaþ . jvaràdikçtakampastu vaidyake prasiddhaþ . tadvivçtirjvara÷abde dç÷yà . diïmàtramuktaü bhàvapraø %<vyathàvepathunidrànà÷aviùñambhàdayo vàtajàþ>% . ÷ãtànilena ca dehasya kampo jàyate . ataeva %<sahasà sahasà kçtavepathuþ>% màdhe varõitam .

#<kampana># triø kapi--yuc . 1 kampayukte . bhàve lyuñ . 2 calane naø mediø . õic--yuc . 3 kampayitari triø %<dundubhetvaü sapatnànàü ghoùàddhçdayakampanaþ>% . dundabhipåjàmantraþ . %<prakampanenànucakampiresuràþ>% màghaþ %<evamuktà jarutkàrurbhartràhçdayakampanam>% bhàø àø 47 aø . 4 ÷i÷ire çtau puø . 5 astrabhede ca . %<pràsaistathà gadàbhi÷ca parighaiþ kampanaistathà>% %<jaóatà gadgadà bàõã ràtrai nidrà bhavatyapi . prastabdhe nayane ceva mukhamàdhuryameva ca . kapholvaõasya liïgàni sannipàtasya lakùayet . munibhiþ sannipàto'yamuktaþ kampanasaüj¤akaþ>% bhàvapraø ukte 6 sànnipàtikajvarabhede puø .

#<kampalakùman># puø kampaþlakùma yasya . vàyau trikàø tasya sthàvaràõàü calanahetutvàt tathàtvam .

#<kampà># strã kapi--bhàve a . calane hemaca0

@<[Page 1683b]>@
#<kampàka># puø kampayà calanena kàyati prakà÷ate kai--ka . vàyauhemaca 0 .

#<kampita># naø kapi--bhàve kta . 1 kampe ÷abdacaø kapi--õic bhàve kta . 2 càlane %<anokahàkampitapuùpagandhiþ>% raghuþ kartari kta . 2 kampayukte triø . õic--karmaõi kta . 3 càlite triø %<aticapalakapikulakampitakampillacyåtapallavaphala÷avalaiþ>% kàdaø %<àdyakolatulitàü prakampanaiþ kampitàm>% màghaþ .

#<kampin># triø kampa--õini . 1 kampayukte õic õini . 2 kampayitari %<gãtã ÷ãghrã ÷iraþkampã tathà likhitapàñhakaþ . anarthaj¤o'lpakaõñha÷ca ùaóete pàñhakàdhamàþ>% tiø taø puø .

#<kampila># puø kampa--ilac . rocanyàm (kamalàguói) amaraþ . pçùoø kampãlakampilya÷abdau tatràrthe ràsamukuñàdayaþ .

#<kampilla># puø kapi--illa . rocane vçkùabhede . %<kampillaþ karkaþ ÷acandro raktàïgorocano'pica . kampillaþ kaphapittàsrakçmi gulmodaravraõàn . hanti recã kañåùõa÷ca mehànàhaviùàsranut>% bhàvapraø . 2 nagarabhede %<devãü kampillavàsinãm>% yajuø 23, 18, kàmpãleti pàñhàntaram . kàmpãle nagare vàsinãm vedadãø kampilla vçkùa÷cakara¤jabhedaþ (làñàkaramajà) ityeke %<aticapalakapikulakampikampillacyåtapallavaphala÷avalaiþ>% kàdaø svàrthe kan kampillako'pyuktàrthe .

#<kampya># triø kapi--õic karmaõiyat . càlanãye %<satyadharma ivàkampyaþ>% ràmàø .

#<kampra># triø kapi--ra . kampa÷ãle %<vidhàya kampràõi musvàni kamprati>% naiùaø .

#<kamba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . kambati akambãt cakamba pranikambati

#<kambara># puø kamba--aran . 1 citravarõe 2 tadvati triø ÷andaraø .

#<kambala># puø kamba--kalac kaü, kutsitaü ÷iro'mbu và balati bala saübare ac bà . 1 sarpabhede 2 gavàdergalastharomaråpasàsnàyàü, 3 pràvàre, 4 kçmau ca . 5 svanàmakhyàte maùalomanirmite vastràsanàdau, 6 jale naø 7 uttaràsaïge ca mediø . 8 mçgabhede puü strãø jañàø striyàü ïãù . %<ta tathà sukhayatyagnirna pràvàràna kambalàþ>% ràmàø . %<kambalavantaü na bàdhate ÷ãtam>% . vidagdhamuø . kambalanàga÷ca nàgalokapatiþ %<tato'dhastàt pàtàle nàgalokapatayo vàsukipramukhàþ ÷aïkhakalikamahà÷aïkha÷vetadhana¤jayadhçtaràùñra÷aïkhacåóakambalà÷catadattàdayo mahàbhogino mahàmarùànivasanti>% bhàgaø 5, 24, 42 . %<kambalà÷vatarau càpi nàgaþ kàlãyakastathà>% bhàø àø 35, nàganàmakãrtane . aya¤ca varuõasabhàsthaþ %<kambalà÷vatarau nàgau dhçtaràùñrabalàhakau>% bhàø saø 9 aø varuõasabhyakathane . tadadhiùñhite prayàgasthe 9 tãrthabhede ca . %<prayàgaü supratiùñhànaü kambalà÷vatarau tathà . tãrthaü bhogavatã caiva vedireùà prajàpateþ>% bhàø vaø 85 aø . prayàgasthatãrthakathane .

#<kambalabarhiùa># puø andhakançpasya putrabhede %<kukurobhajamàna÷ca ÷uciþ kambalabarhiùaþ>% màgaø 9, 24, 11 . andhakasyeti ÷eùaþ . %<kukurabhajamàna÷acikambalavarhiùàkhyàstathàndhakasya putràþ>% taññãkàyàü, ÷rãdharadhçtaparà÷aravàkyam

#<kambalahàra># triø kambalaü harati hç--aõ upaø saø . 1 kambalahàrake . 2 çùibhede puø tasya gãtràpatyam i¤ . kambalahàri tadapatye puü strã bahutve'striyàü tasya luk . kambalàþtadgotrapumapatyeùu .

#<kambalàrõa># naø kambaråpamçõam vçddhviþ . 1 kambalaråpe çõe bahuø . 2 tathaõeyukte triø .

#<kambalikà># strã kùudraþ kambalaþ ã--svàrthe kan hrasvaþ . 1 kùudrakambale . 2 kambalamçgajàtistriyà¤ca . tataþ caturarthyàü pakùà0phak . kàmbalakàyana tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<kambalin># triø kambalaþ galakambalaþ pra÷asto'styasya kambala + prà÷astye ini . vçùe %<gantrã kambalivàhyakam>% amaraø .

#<kambalivàhyaka># naø kambalinà vçùeõa vàhyam baha--karmaõi õyat saüj¤àyàü kan . vçùavàhye ÷akañe gantryàm amaraþ .

#<kambalãya># triø kambalàya hitaü cha . kambalasàdhane urõàyàm . saüj¤àyàntu %<kambalàcca saüj¤àyàm>% pàø yat kambalya urõàpala÷ate naø .

#<kambi># strã kambati annàdyanayà kamba--gatau karaõe in . darvyàm kamaraþ (hàtà) và ïãp kambãtyapyatra

#<kambu># puünaø kama--un buk ca, kamba--gatau mçgayvàø un và . 1 ÷aïkhe amaraþ . %<kamboþ sapatnãkçtaþ>% muràriþ . %<mahàtmà càrusarvàïgaþ kambugrãvomahàbhujaþ>% bhàø vaø 160 aø . 2 gale 3 ÷ambåke 4 valaye ca mediø . 5 karvura yarõepuø 6 tadvati triø . 7 grãbàyàm 8 nalake ca (phàüpàhàóa) strã hemaø strãtve apràõijàtitvàt và åï . valaya÷càtra ÷aïkhamayaþ sadhavàdhàryàlaïkàrabhedaþ . %<÷ataü dàsãsahasràõi taruõyo hemavallikàþ . kambukeyåradhàriõyo niùkakaõñhyaþ svalaïkçtàþ>% bhàø sa059 aø 11 %<pinaddhakambuþ pàõibhyàü tçtãyàü prakçtiü gataþ>% bhàø viø 2 aø grãvàrthe %<pratimucya kuõóale dãrgha ca kagbåpari hàñake ÷ubhe>% bhàø viø 11 aø .

#<kambukaõñhã># strã kamburiva kaõñho'syàþ svàïgatvàt ïãù . 1 kambu grãvàyàm . svàrthekan kambukaõñhikàpyatra . bahuø 2 tathàkaõñhayuktetriø striyàü svàïgatvàt và ïãù .

#<kambukà># strã kamburiva kàùñhena kàyati kai--ka . 1 a÷vamanghà yàm ratnamàø . svàrthekan . kambu÷avdàrthe 3 grãvàyàm strã

#<kambukàùñhà># strã kambu citravarõa kàùñhamasyàþ . a÷vagandhàyàm . ràjaniø .

#<kambugrãvà># strã kamburiva rekhàtrayayutà grãvà . ÷aïkhatulyarekhàtrayayuktàyàü 1 grãvàyàm . kamburiva grãvàsya . 3 tathà bhåtagrãvàyukte triø .

#<kambugrãvàdi># puø kambugrãvà àdi ryasya . ghañatvajàtivya¤jake àkçtibhede kambugrãvàpçthuvudhnodaraprabhçtayohighañatvajàtivya¤jakàþ . kambugrãvàde÷ca gurutvàt nàvacchedakatvaü tena kambugrãvàdimànnàstãtyàdau kanbugrãvàdernàbhàlgrapratiyogitàvacchedakatvam kintu %<sambhavati laghau gurau tadabhàvàditi>% nyàyàt samaniyataü anatiriktavçtti ghañatvamevatatràvacchedakam . itaratra gurudharmasyàvacchedakatvànaïkãkàre'pi ÷akyatàyà avacchedakatvaü svãkriyataevàtaþ kambugrãvàdimàniti padasya kambugrãvàdimattvameva ÷akyatàvacchedakaü naghañatvamiti bhedaþ ityàkare sthitam .

#<kambupuùpã># strã kambuþ ÷aïkha iva puùpamasyàþ . ÷aïkhapuùpyàm ràjaniø .

#<kambumàlinã># strã kambånàü tatsamapuùpàõàü màlàstyasyàþ ini ïãp . ÷aïkapuùpyàm ràjaniø .

#<kambå># triø kamba--gatau kå ammådçnbhåjambåkambåityàdiø niø . 1 paradravyàgahàrake ujjvalaø . kambu÷abdàt strãtve åï . 2 kambu ÷abdàrthe strã .

#<kamboja># puø kamba--oja . 1 hastibhede, 2 ÷aïkhabhede mediø %<pa¤canadaü samàrabhya mlecchàddakùiõapårvataþ . kambojade÷aþ ityuktaþ>% iyukte 3 de÷eca . kambojejàtàdi kacchàø aõ . kàmboja tajjàtàdau triø manuùyatatsthayostu vu¤ . kàmbojako manuùyaþ kàmbojakaü hasitamityàdãti bhedaþ . bahutve tu tasya luk kambojàþ kambojajàteùu . kàmbojasya ràjànaþ %<kambojàlluk>% pàø luk . kambojàstadràjeùu . %<kambojàþ samaresoóhuü tasyavãryabhanã÷varàþ>% raghuþ . atra kàmbojà ityapapàñhaþ ràjani %<kambojàlluk>% pàø lugvidhànàt . kambojàbhijanaparatve dãrghapàñhaþ samarthanãyaþ ityeke . kambojã'bhijano'sya sindhvàø aõ . kàmvoja kambojade÷àbhijane triø . aya¤ca de÷aþ vçhaø saø kårmavibhàge nairçtyàü di÷i kathitaþ yathà nairçtyàü di÷i de÷àþ pahnava kambojasindhusovãràþ muõóa÷abdena samàse bhayåravyaø pårvanipàütaþ kambojamuõóa ityeva . kambojade÷asthakùatriyàstu ÷anakaiþ kriyàlopàt ÷ådratvamàptàþ yathàha manuþ . %<÷anakaistu kriyàlãpàdimàþ kùatriyajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke bràhmaõàdar÷anena ca . ùauõórakà÷caióradravióàþ kambokùàþ yavanàþ ÷akàþ . pàredàþ pahnavà÷cãnàþ kiràtà daradàþ khasàþ>%

#<kambojàdi># vàrtikokte tadràjapratyayasya lugnimitte ÷avdagaõe sa ca gaõaþ %<kamboja cola kerala ÷aka yavana>%

#<kambvàtàyin># puø kamburivàtàyã . ÷aïkhatulya÷vetapårvakàye ÷aïkhacille .

#<kambha># triø kam + matvarthe bha . 1 jalayukte 2 sukhayukte ca .

#<kambhàrã># strã kaü jalaü bibharti kam + bhç--aõ upaø saø . gàmbhàryàm (gàmbhàra) . ràjaniø . bhugdhaø mate ùaõ tasya ùittvàt ãp . siø kauø mate tu gauràø ïãù iti bhedaþ . tasyàþ ÷ãtavãryatvàttathàtvam .

#<kambhu># naø kaü jalaü tadvacchaityaü bibharti--bhç--óu . u÷ãre ràjaniø tasya ÷ãtavãryatvàt tathàtvam .

#<kamra># triø kama--õiïbhàve ra . maithunecchàyukte . kàmuke amaraþ . 2 manohare ca . %<kamrà kamanàþ yuvatiþ>% siø kau0

#<kaya># triø kim + pçùoø vede kayàde÷aþ . kiü÷abdàrthe %<na kiü sahantya paryetà kayasya cit>% çø 1, 27, 8 . %<ni ùå na màtimatiü kayasya cittijiùñhàbhiþ>% 129, 5 %<naro'bhimàtiü kayasya cit>% 8, 25, 15 .

#<kayasthà># strã kaü jalaü yàti yà--óa tathà satã tiùñhati sthà ka . kàkolyàm kùãrasvàmã

#<kayàdhå># strã jambhàsurakanyàyàü hiraõya ÷ipubhàryàthàm %<hiraõyaka÷iporbhàryà kayàdhårnàma dànavã . jambhasya tanayà dattà suùube caturaþ sutàn . saühràdaü pràganuhràdaü prahlàdaü hràdameva ca>% bhàø 6, 18, 9 .

#<kara># puø kãryate vikùimyate'nena ké--karaõe ap . 1 haste hasti÷uõóe ca tayorjalàdikùepasàdhanatvàt tathàtvam 2 karmaõi ap . 3 kiraõe mediniþ . tatra hastakiraõayoþ %<pratikålatàmupagate hi vidhau viphalatvameti bahusàdhanatà . avalambanàya dinabharturabhåpanna patiùyataþ karasahasramapi>% %<sthitaþ karàgrairasamagrapàtibhiþ>% màghaþ . haste %<ke÷ànnãvãmadhaþ kàyaü saüspç÷et dharaõãmapi . yadi spç÷ati caitàni bhåyaþprakùalayet karam>% àø taø devalaþ netyanuvçttiþ %<vàmaþ kà¤canapi¤jare nçpakaràgbhojaintanåmàrja nam>% udbhañaþ . %<tathà vàmakare da÷a>% manuþ . kaüsukhaü ràñhi rà ka . 4 ràjagràhye ràjasye tatra ràjagràhyahastayoþ %<asambhavadghanarasà ÷atàlipariùevità . karaü na sahate ràjan! bhåbhirnavabadhåriva>% . %<tanvi tava kucàvetau niyataü cakravartinau . àsamudrakùitã÷o'pi bhavàn yatra karapradaþ>% udbhañaþ . yathà ca ràj¤à karanive÷anaü ràùñre karaõãyaü tathà manunoktam yathà %<krayavikrayabhadhvànaü bhakta¤ca saparivyayam . yogakùema¤ca samprekùya baõijo dàpayet karàn . yàthà phalena yujyeta ràjà kartà ca karmaõàm . tathàvekùya nçpo ràùñre kalpayet satataü karàn . yathàlpàlpamadantyàdyaü vàryokovatsaùañpadàþ . tathàlpàlpo grahãtavyo ràùñràdràj¤àvdikaþ karaþ . pa¤cà÷adbhàga àdeyo ràj¤à pa÷uhiraõóyayoþ . dhànyànàmaùñamo bhàgaþ ùaùñho dvàda÷a eva và . àdadãtàtha ùaóbhàgaü drumàüsamadhusarpiùàm . gandhauùadhirasànà¤ca puùpamålaphalasya ca . patra÷àkatçõànà¤ca vaidalasya ca carmaõàm . mçõmayànà¤ca bhàõóànàü sarvasyà÷mamayasya ca . mriyamàõo'pyàdadãta naràjà ÷rotriyàt karam . na ca kùudhà'sya saüsãdecchrotriyo viùaye vasan . yasya ràj¤astu viùaye ÷rotriyaþ sãdati kùudhà . tasyàpi tatkùudhà ràùñramacireõaiva sãdati . ÷rutavçtte vidatvà'sya vçttiü dharmyàü prakalpayet . saürakùet sarvata÷cainaü pità puttràmivaurasam . saürakùyamàõo ràj¤à yaü kurute dharmamanvaham . tenàyurvardhate ràj¤o draviõaü ràùñrameva ca . yatki¤cidapi varùasya dàpayet karasaüj¤itam . vyavahàreõa jãvantaü ràjà ràùñre pçthagjanam . kàrukàn ÷ilpina÷caiva ÷ådràü÷càtmopajãvinaþ . ekaikaü kàrayet karma màsi màsi mahãpatiþ . nocchindyàdàtmanomålaü pareùà¤càtitçùõayà . ucchindan hyàtmano målamà tmànaü tàü÷ca prãóayet>% vyàkhyàta¤cedaü kullåkabhaññena %<krayavikrayamityàdi . kiyatà målyena krãtamidaü vastralavaõàdi dravyaü vikrãyamàõa¤càtra kiyallabhyate kiyaddåràdànãtaü kimasya baõijo bhaktavyayena ÷àkasåpàdinà parivyayena lagnaü kimasyàraõya dau cauràdibhyorakùayaþ råpeõa kùemapratividhànena gataü, ko'sya idànãü làbhayogaityetadavekùya baõijaþ karàn dàpayet . yatheti . yathà ràjà'vekùaõàdikarmaõaþ phalena, yathà ca kàrùikabaõigàdàkçùibàõijyàdikarmaõàü phalena samvadhyate . tathà niråpya ràjà sarvadà ràùñràt karàn gçhõãyàt . atra dçùñàntamàha yathethàdi . yathà jalaukovatsabhramaràþ stokastokàni raktatãraladhåni adantyevaü ràjà måladhanamanucchindatà'lpo'lporàùñràdàvdikaþ karo gràhyaþ . tamàha pa¤cà÷adbhàgo ràj¤à grahãtavyaþ . eva dhànyànàü ùaùñho'ùñamo dvàda÷o và bhàgã gràhyaþ bhåmyu tkarùàpakarùàpekùayà karùaõàdi kle÷alàghavagauravàpekùo'yaü bahvalpagrahaõavikalpaþ . àdadãtetyàdi . patra÷àkatçõànàmityàdi . dru÷abdo'tra vçkùavàcakaþ vçkùàdãnàü a÷mamayàntànàü ùaùñhobhàgo làbhàdgrahãtavyaþ . mriyàsàõaiti . kùãõadhano'pi ràjà ÷rotriyabràhmaõàt karaü na gçhõãyàt na ca tadãyade÷e vasan ÷rotriyaþ bubhukùayà avasàdaü gacchet . yasmàt yasyetyàdi . yasya ràj¤o de÷e ÷rotriyaþ kùudhà'vasanno bhavati tasyaràùñramapi durbhikùàdibhiþ kùudhà ÷ãghramavamàdaü gacchati . yata evamataþ ÷ruteti . ÷àstaj¤ànànuùñhàne j¤àtvà asya tadanuråpàü dharmàdanapetàü jãvikàmupakalpayet cauràdibhya÷cainam aurasaü puttramiva pità rakùet . yasmàt saürakùyamàõaityàdi . sa ca ÷rotriyo ràj¤à samyagrakùyamàõo yaü dharmaü pratyahaü karoti tena ràj¤a àyurdhanaràùñràõi vardhante . yaditi . ràjà svade÷a÷àkaparõàdisvalpamålyavastukrayavikrayàdinà jãvantaü nikçùñajanaü svalpamapi karàkhyaü varùeõa dàpayet . kàrukàniti . kàrukàn såpakàràdãn ÷ilpibhya ãùadutkçùñàn ÷ilpina÷ca lohakàràdãn ÷ådràü÷ca dehakle÷opajãvino bhàrikàdãn màsi màsyekaü dinaü karma kàrayet . nocchindyàditi . prajàsnehàt kara÷ulkàderagrahaõamàtmano målocchedaþ atilobhena pracurakaràdigrahaõe pareùàü sålocchedaþ etadubhayaü na kuryàt yasmàt àtmano målamucchidya koùakùayàdàtmànaü pãóayet . pårbàrdhàt pareùà¤cetyapi saübadhyate pareùàü målamucchidya tàü÷ca pãóayet>% . bhàraø ÷àø 87 aø vistareõoktaü yathà %<vikrayaü krayamadhvànaü bhakta¤ca saparicchadam . yogakùema¤ca samprekùya baõijàü kàrayeta karàn . utpattiü dànavçtti¤ca ÷ilpaü saüprekùya càsakçt . ÷ilpaü prati karànevaü ÷ilpinaþ prati kàrayet . uccàvacakarà dàpyàþ mahàràj¤à yudhiùñhira . yathà yathà na sãderaüstathà kuryànmahãpatiþ . phalaü karma ca samprekùya tataþ sarvaü prakalpayet . phalaü karma ca nirhetu na ka÷cit saüpravartate . yathà ràjà ca kartà ca syàtàü karmaõi bhàginau . samavekùya tathà ràj¤à praõeyàþ satataü karàþ . nocchidyàdàtmano målaü pareùà¤càpi tçùõayà . ãhàdvàràõi saürudhya ràjà sampratidar÷anaþ . pradviùanti parikhyàtaü ràjànamatikhàdinam . pradviùñasya kutaþ ÷reyo nàpriyo labhate phalam . vatsaupamyena dãgdhabyaü ràùñramakùãõabujddhinà . bhåto vatsojàtabalaþ pãóàü sahati bhàrata! . nikàyaü kurute vatso bhç÷aü dugdho yudhiùñhira! . ràùñramapyatidugdhaü hi na karma kurute mahat . yo ràùñramanugçhõàti parirakùan svayaü nçpaþ . sa¤jàtamupajãvan sa labhate na mahat phalam . àpadartha¤ca niryàtaü ràjà na iha vindate . ràùñra¤ca koùabhåtaü syàt koùo be÷magatastathà . paurajànapadàn sarvàn saü÷ritopà÷ritàüstathà . yathà÷aktyanukampeta sarvàn svalpadhanànapi . bàhyaü janaü bhedayitvà bhoktavyo bhadhyamaþ sukham . evaü nàsya prakupyanti janàþ sukhitaduþkhitàþ . pràgeva tu dhanàdànamanubhàùya tataþ punaþ . sannipatya sa viùaye bhayaü ràùñreùu dar÷ayet . iyamàpat samutpannà paracakrabhayaü mahat . api càntàya kalpante veõoriva phalàgamaþ . arayo me samutyàya bahubhirdasyubhiþ saha . idamàtmabaghàyaiva ràùñramicchanti bàdhitum . asyàmàpadi ghoràyàü sampàpte dàruõe bhaye . paritràõàya bhavataþ pràrthayiùye dhanàni vaþ . pratidàsye ca bhavatàü sarva¤càha bhayakùaye . nàrayaþ pratidàsyanti yaddhareyurbalàditaþ . kalatramàditaþ kçtvà sarvaü vo vina÷editi . api cet puttradàràryamarthasa¤caya iùyate . nandàmi vaþ prabhàveõa pu ttràõàmiva codaye . yathà÷aktyu pagçhõàmi ràùñrasyàpãóaya ca vaþ . àpatsveva hi voóhavyaü bhavadbhiþ puïgavairita . na priyaü satataü kàryaü dhanaü kasyà¤cidàpi . iti vàcà madhurayà ÷lakùõayà sopacàrayà . svara÷mãnabhyavasçjedyoga màdhàya kàlavit . pràkàraü bhçtyabharaõaü vyayaü saïgrà mato bhayam . yogakùema¤ca samprekùya gominaþ kàrayet ka ram . upekùità hi na÷yeyurgomino'raõyavàsinaþ . tasmàtteùu vi÷eùeõa mçdupårvaü samàcaret . sàntvanaü rakùaõaü dànamavasthà càpyabhãkùõa÷aþ . gominàü pàrtha! kartavyaþ saübhàga÷ca priyàõi ca . ajasramupayoktavyaü phalaü gomiùu bhàrata! . prabhàvayanti ràùñra¤ca vyavahàraü kçùintathà . tasmàdgomiùu yatnena prãtiü kuryàdvicakùaõaþ . dayàvànapramatta÷ca karàn sampraõayenmçdån . sarvatra kùemacaraõaü sulabhaü nàma gomiùu . na hyataþ sadç÷aü ki¤cidvaramasti yudhiùñhira!>% . %<madhudãhaü duhedràùñraü bhramarà iva pàdapam . vatsàpekùo duheccaiva stanàü÷ca na vikuññayet . jalaukàvat pibedràùñraü mçdunaiva naràdhipaþ . vyàghrãva ca haret puttràn sandaü÷enna ca pãóayet . yathà ÷alyakavànàkhuþ padaü dhånayate sadà . atãkùõenàpyàyena tathà ràùñraü samàpibet . alpenàlpena deyena vardvamànaü pradàpayet . tato bhåyastato bhåyaþ krayavçddhiü samàcaret . damayanniva damyàni ÷a÷vambhàraü vivardhayet . pçdupårvaü prayatnana pà÷ànbhyavahàrayet . sakçtpà÷àvakãrõàstena bhaviùyanti durdamàþ . ucitenaiva bhoktavyà na bhaviùyanti yatnataþ . tasmàt sarvasamàrambho durlabhaþ puruùaü prati . yathàmukhyàm sàntvayitvà bhoktavya itaro janaþ . tatastàn bhedayitvà tu parasparavivakùitàn . bhu¤jãta sàntvayaü÷caiva yathàsukhamayatnataþ . na càsthàne na càkàle karàüstebhyo nipàtayet . ànupårvyeõa sàntvena yathàkàlaü yathàvidhi>% 90 aø . prajàbhyaþ karàdànaprakàraþ rakùà ÷abdavakùyamàõaprakàravat manåkto'nusandheyaþ . ataeva sàø kauø %<yathà hi gràmàdhyakùàþ kauñumbikebhya karamàdàya viùayàdhyakùàya pramacchanti viùayàdhyàkùa÷ca sarvàdhyakùàya sa ca bhåpataye>% ityuktam . 6 hastàkàre hastanakùatre . hetvàdau karmopapade kç--kartari ña . tattatkarmakàrake triø yathà karmakaraþ ÷reyaskaraþ ya÷askaraþ striyàü ïãp karmakarã dàsã ya÷askarã vidyetyàdi . divàvibhàdipårvàt ahetvàdàvapiña . tattadupapadàrthakàrake triø tàni ca %<divàvibhàni÷àprabhàbhàskaràntànantàdibahunàndãkimalipilibilibhaktikartçcitranakùatrasaükhyàjaïghàbahvahardhanuraruùaùu>% pàø dar÷itàni divàkaraþ ni÷àkaraþ . ahetvàdàvito'nyatra aõ . kumbhakàra ityàdi .

#<karaka># pu naø kirati vikùipati karoti và jalamatra ké--kç--và kç¤àdiø saüj¤àyàü bun . kamaõóalau %<upavãtamalaïkàraü srajaü karakameva ca>% manuþ 2 dàóimadçkùe 3 pakùibhede puüstrã striyàü jatitvàt ïãù . 4 meghopale (÷ilà) puüstrã . karakodbhavàkàraõaü tajjalaguõà÷ca bhàvapraø dar÷itàþ yathà . %<divyavàyvagni yogàt saühatàþ svàt patanti yàþ . pàùàõakhaõóavaccàpastàþ kàrikyo'mçtopamàþ . karakàjaü jalaü råkùaü vi÷adaü guru susthiram . dàruõaü ÷ãtalaü sàndraü pittahçt kaphavàtakçt>% . (làñà) 5 kara¤jabhede ratnamàø svàrthekan . 6 ràjakare 7 haste ca . 8 palà÷avçkùe hàràø . 9 kovidàravçkùe 10 bakulavçkùe 11 karãre 12 nàkelàsthni ca(màlà) puø ràjaniø .

#<karakaïkaõanyàya># puø kaïkaõa÷abdasya karabhåùaõàrthakatve'pi yathà kara÷avdaprayogastatkàle tatsaülagnatàdyotanàrthaþ tadråpadçùñàntasåcaka nyàye .

#<karakaca># puø %<÷anibhàrgavajovaj¤akujasomàrkavàsare . ùaùñhyàditi thayaþ sapta kramàt karakacàþ smçtàþ>% jyoø ukte yogabhede . tathà ca ÷anau ùaùñhã, ÷ukre saptamã, gurau aùñamã, budhaü navamã, kuje da÷amã, sãme ekàda÷ã, ravau dvàda÷ã tithiþ karakaca ityarthaþ .

#<karakacchapikà># strã kacchapastadàkàro'styasyàþ ñhan kare haste sthità kacchapikà . aïgulisannive÷abhedaråpàyàü kårmamudràyàm . %<karakacchapikàü kuryàt kårmamantreõa sàdhakaþ . tatra saüskçtapuùpeõa påjayedàtmano vapuþ>% kàli kàpuø 56 aø .

#<karakaõñaka># puünaø karasya kaõñaka iva . nakhe trikàø .

#<karakapàtrikà># strã karakaþ kanaõóu råpà pàtrikà . kamaõóaluråpapàtre .

#<karakàja># naø karakàto jàyate jana--óa . karakàbhave jalekaraka÷abde bhàvapraø vàkyamuktam .

#<karakàmbhas># puø karakàyà iva ÷ãtalamambho'sya . nàrikele trikàø . tajjalasyàti÷ãtatvàttathàtvam . 6 taø tadãyajale naø .

#<karakàyu># puø dhçtaràùñraputrabhede . %<ugràyughovalàkã ca karakàyurvirocanaþ>% bhàø àø 39 aø .

#<karakàsàra># puø 6 taø . ÷ilàvçùñau

#<karakudmala># naø karaþ kudmalamiva . mukulitàïgulau kare kara mukulakavakala÷akarakoùàdayo'pyatra .

#<karagraha># puø karo gçhyate'tra graha--àdhàre ap . vivàhe tatra karagrahaõenaiva hi saüskàro vidhãyate iti tasya tathàtvam . 6 taø . 2 hastadhàraõe 3 prajàbhyaþ karàdàne ca pàõigrahakaragrahaõàdayo'pyubhayatra .

#<karagrahàrambha># puø karagrahasya prajàbhyaþ karàdànasyàrambhaþ . (puõyà) vàrùikakaragrahaõàrambhe . karagrahàrambhadikanakùatràdikaü prasaïgàducyate %<tãkùõogravahnãtarabheùu lagne ÷ãrùodaye bhànudine ÷ubhàhe . kuryàdanuktàni samãhitàna karagrahàrambhamapi prajàbhyaþ>% jyoø tutra tãkùõagaõàþ 6, 9 18, 19 àrdràdayaþ, ugragaõàþ påvvàtrayamaghàþvahniþ kçttikà taditareùu nakùatreùu . ÷ãrùodayàþ mithunasiühakanyàtulàvç÷cikakumbhamãnà tàdç÷e lagne .

#<karagràha># puø karaü gçhõàti graha--aõ . 1 patyau bhartari 2 hastagràhakamàtre 3 ràjasvàdàyake ca triø . õini . karagràhãtyapyubhayatra striyàü ïãp pàõigràhàdayo'pyatra

#<karagharùaõa># puø karàbhyàü ghçùyate ghçùa--karmaõi lyuñ . dadhimanthanadaõóe hàràø . màve lyuñ 3 taø . kareõa gharùaõe naø .

#<karaïka># puø kãryate jalamatra ké--ap karo'ïko garbho'sya ÷akaø . 1 nàrikelàsthni (khol), 2 kamaõóalau 3 pàtrabhede ca %<tàmbulakaraïkavàhinã>% kàdaø . kasya ÷irasaþ raïkaiva (màthàrakhulã), 4 mastakakharpare mediniþ . 5 ikùubhede ràjaø .

#<karaïka÷àli># puø karaïkaiva ÷àlate ÷àla--in . ikùubhede . ràjaniø .

#<karacchada># puø kara ivàvaraka÷chado'sya . 1 ÷àkhoñavçkùe (sihaóà) 2 sindårapuùpãvçkùe ca ràjaniø .

#<karaja># puø kare jàyate jama--óa . 1 nakhe %<na cchindyàt karajaistçõam>% manuþ . tannàmanàmake 2 vyàghranakhàkhyagandhadravye ca (nakho) . mediniþ . 3 hastajàtamàtre triø . kaü ÷iraþ jalaü và ra¤jayati ranja--õic--aõ niø . (karamacà) 4 kara¤javçkùe . amaraþ .

#<karajàkhya># naø karajasyanakhasyàkhyà àkhyà yasya . nakhãnàmagandadravye ratnamàø .

#<karajoói># puø kuñàø juóa--bandhe in bàø guõaþ . (hàtajoóà) vçkùabhede ràjaniø .

#<kara¤ja># puø kaü ÷iraþ jalaü và ra¤jayati aõ . (karakacà) iti khyàte vçkùe . kara¤japaryàyaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà . %<kara¤jo naktamàla÷ca karaja÷ciravilvakaþ . ghçtapårõakara¤jo'nyaþ prakãryaþ påtiko'pi ca . sa coktaþ påtikarajaþ somavalka÷ca sa smçtaþ . kara¤jaþkañukastãkùõo vãryoùõoyonidoùahçt . kuùñhodàvartagulmàr÷o vraõakçmikaphàpahaþ . tatpatra kaphavàtàr÷aþkçmi÷othaharaü param . bhedanaü kañukaü pàke vãryoùõaü pittalaü laghu . tatphalaü kaphavàtaghnaü mehàr÷aþkaphakçmikuùñhajit . ghçtapåtikara¤jo'pi kara¤jasadç÷o guõaiþ>% . udakãryaparyàye tu strãtvamapi gauràø ïãù . pràvapraø %<udakãryastçtãyo'nyaþ ùaógranthàhastivàruõo . markaño vàyasã càpi kara¤jã karabha¤jikà>% . tadguõà÷ca tatraivoktàþ %<kara¤jã stambhanã tiktà tuvarà kañukà÷inã . vãryoùõà vamipittàr÷aþkçmikuùñhapramehajit>% . tattailaguõà÷ca . %<kara¤jatailaü susnigdhaü vàtahçt sthiradãptikçt . netràmayavàtarogakuùñhakaõóåvisåcikàþ . nà÷ayettãkùõamuùõa¤ca lepanàccarmadoùahçt>% ràjaniø . svàrthe kan kara¤jako'pyatra puø %<yastu ptaüvatsaraü pårõaü dãpaü dadyàt kara¤jake . suvarcalàmçlahastaþ prajà tasya vivardhate>% màø ànuø 127 aø . anyamate kara¤jabhedà÷catvàraþ . (óaharakaramacà) (làñàkarajà) (kàüñàkaramacà) (amrakaramacà) iti bhàùàprasiddhanàmabhedàt %<yat parõapaghna uta và kava¤jahe>% çø 101 048, 8 .

#<kara¤japhala># puø kara¤jasya phalamivàmlaü phalaü yasya . kapitthe (kaõtabela) ràjaniø .

#<karaña># puø kirati madam--ké--añn . 1 gajagaõóe %<kathaü prabhinnakarañaü hastinaü vanagocaram . upasthàya mahàbhàgaü kareõuþ ÷åkara spç÷et>% bhàø vaø 177 . hastigaõóe strãtvamapi . %<ãùàdaõóaü mahànàgaü praminnakarañàmusvam . ÷a÷akãhrayase yuddhe karõa! pàrthaü dhana¤jayam>% bhàø kaø 39 aø strãtvapramogàt . 2 kàke puüstrã amaraþ . striyàü ïãù . %<varamiha gaïgàtãre ÷arañaþ karañaþ kç÷aþ ÷unãtanayaþ>% gacchàstaø 3 kusumbhavçkùe puø 4 nindyajãvini triø . striyàü karañà . 5 nava÷ràddhe ekàda÷àdikartavye ÷ràddhe 6 durduråóhe durucchedyasatake vàdini nàstikabhede durdamye ca 7 vàdyabhede ca puø mediø . durdåråóhakùatriyabhedàbhipràyeõa %<màlavàþ màllavà÷caiva tathaivàparamallavàþ . kulindàþ kàlakà÷caiva kuõóakàþ karañàstathà>% bhàø bhãø 9 aø . àhara karaña ityucyate'tra karmaõi àhara÷abdenàsya . mayåø saø . àharakaraña tathà vidhe karmaõi . 8 duþkhena dohyàyàü gavi hemacaø . svàrthekan . kàke puüstrã ÷abdaraø striyàü ïãù . 9 steya÷àstrapravartake karõãsute puø %<karõãsutaþ karañakaþ steya÷àstrapravartakaþ . tasyàkhyàtautakhàyau dvau vipulàcalasaüj¤akau>% kàda0ñãkà .

#<karañin># puø karaño'styasya prà÷astyena karaña + ini . gaje %<digante ÷råyante madamanilagaõóàþ karañinaþ>% rasagaïgà0

#<karañu># puø kç--kañu . (karakañiyà) iti nàmake vihage . hema0

#<karaõa># naø kriyate'nena kç--karaõe lyuñ . 1 vyàkaraõokte sàdhakatame kàrakabhede %<kriyàyàþ pariniùpattiryadvyàpàràdanantaram . vivakùyateyadà yatra karaõaü tat tadà smçtam>% harikàø . vivakùyate ityanenànyasyàpi vivakùàyàü karaõatvam bhavatãti såcitam . ataevàha %<sthàlyà pacyate ityeùa prayogo dç÷yate yataþ>% sàdhakatamaü karaõam pàø . tamabgrahaõenàvyavahitavyàpàravattvaü såcitam . satyapi hetukaraõayoþrjanakatvasàmye kriyàmàtraviùayatvaü vyàpàravattvaü ca karaõasya vi÷eùaþ taduktaü %<dravyàdiviùayohetuþ karaõaü caritakriyam>% . caritakriyaü vyàpàradvàrà kriyàmàtraviùayama ityaryaþ . %<svaràõàmåùmaõà¤caiva vivçtaü karaõaü smçtam>% ÷ikùà . %<bhiùak kartàtha karaõaü rasàdoùà÷ca kàraõam>% su÷ruø . %<na tasya kàryaü karaõa¤ca vidyate>% ÷rutiþ 2 indriye amaraþ tasya j¤ànakriyàyàm sàdhanatvàttathàtvam . yathà ca indriyàõàü j¤ànakriyàyàü sàdhanatvaü tathà indriya÷avde uktem . tacca sàükhye trayoda÷avidhamityuktvà teùàü madhye antaþkaraõànàü dvàritvamitareùàü dvàratvamuktaü yathà sàüø kàø kauø %<karaõaü trayoda÷avidhaü tadàharaõadhàraõaprakà÷akaram . kàrya¤ca tasya da÷adhàhàryaü dhàryaü prakà÷ya¤ca>% kàø %<karaõaü trayoda÷avidhamindrayàõyekàda÷a buddhirahaïkàraceti trayoda÷aprakàraü karaõaü kàrakavi÷eùaþ karaõam . na ca vyàpàràve÷aü vinà kàrakatvamiti vyàpàramàha tadàharaõadhàraõaprakà÷akaram yathàyathaü tatra karmondriyàõi vàgàdãnyàharanti yathàsvamupàdadate svavyàpareõa pràpnuvantãti yàvat buddhyahaïkàramanàüsi tu svavçttyà pràõàdilakùaõayà dhàrayanti, buddhãndriyàõi prakà÷ayanti . àharaõadhàraõàdikriyàõàü sakarmakatayà kiü karma, katividhaü? cetyata àha kàrya¤ca tasyeti tasya trayoda÷avidhasya karaõasya da÷adhà àhàryaü dhàryaü prakà÷ya¤ca kàryam . àhàryaü vyàpyaü karmondriyàõàü vacanàdànaviharaõotasargànandà yathà yathaü vyàpyàþ te ca yathàyathaü divyàdivyatayà da÷a ityàhàryaü da÷adhà . evaü dhàrthyam apyantaþ karaõàdi lakùaõayà vçttyà ÷arãraü, tacca pàrthivàdi pà¤cabhautikaü ÷abdàdãnàü pa¤cànàü samåhaþ pçthivãti, te ca pa¤ca divyàdivyatayà da÷eti dhàryabhapi da÷adhà . evaü buddhãndriyàõàü ÷abdaspar÷aråparasagandhà yathàyathaü vyàpyàþ te ca yathàyathaü divyàdivyatayà da÷eti prakà÷àmapi da÷adheti>% kauø %<antaþkaraõaü tribidhaü da÷adhà bàhyaü trayasya viùayàkhyam . sàmpratakàlaü bàhyaü trikàlamàbhyantaraü karaõam>% kàø %<kantaþkaraõaü trividhaü buddhirahaïkàromana iti ÷arãràbhyantaravçttitvàdantaþkaraõam . da÷adhà bàhyamindriyaü trayasyàntaþkaraõasya viùayàkhyaü viùayamàkhyàti viùayasaïkalpàübhamànàdhyavasà yeùukartavyeùu dvàrãbhavati tatra buddhãndriyàõyàlocanena, karmendriyàõi tu yathàsvaü vyàpàreõa . bàhyàntarayoþ karaõayorvi÷eùàntaramàha sàmpratakàlaü bàhyaü trikàlamàbhyantaraü karaõam, sàmpratakàlaü vartamànakàlaü bàhyamindriyaü vartamànasamãpamanàgatamatãtamapi vartamànam ato vàgapi vartamànakàlaviùayà bhavati . trikàlamàbhyantaraü karaõaü tadyathà nadãpårabhedàdabhådvçùñiþ asti dhåmàdagniriha naganiku¤je, asatyupaghàtake pipãlikàõóasa¤caraõàdbhaviùyati vçùñiriti, tadanuråpà÷ca saïkalpàbhimànàdhyavasàyà bhavanti . kàla÷ca vai÷eùikàbhimata eko na anàgatàdivyavahàrabhedaü prabartayitumarhatãti tasmàdayaü yairupàdhibhedairanàgatàdibhedaü prapadyate santu taebopàdhayo'nàgatàdivyabahàrahetavaþ, kçtamatràntargaóunàkàleneti sàükhyàcàryàþ . tasmànna kàlaråpatattvàntaràbhyupagama iti>% kauø sàmpratakàlànàü bàhyendriyàõàü viùayaü vivecayati . %<buddhãndriyàõi teùàü pa¤ca vi÷eùàvi÷eùaviùayàõi . vàgbhavati ÷abdaviùayà ÷eùàõi tu pa¤caviùayàõi>% kàø %<buddhãndriyàõi teùàü da÷ànàmindriyàõàü madhye pa¤ca vi÷eùàvi÷eùaviùayàõi vi÷eùàþ sthålàþ ÷abdàdayaþ ÷àntaghoramåóhàþ pçthivyàdiråpàþ, avi÷eùàstanmàtràõi såkùmàþ ÷abdàdayaþ viùayagrahaõena bhåtabhàvinàvapàkaroti vi÷eùà÷càvi÷eùà÷ca vi÷eùàvi÷eùàstaeva viùayà yeùàü buddhãndriyàõàü tàni tathoktàni . tatrordhvasrotasàü yoginà¤ca ÷rotraü sthåla÷abdatranmàtraviùayaü, sthåla÷abdaviùayameva naþ . evaü teùàü tvak sthålasåkùmaspar÷aviùayà, asmadàdãnàntu sthålaspar÷aviùayaiva . evaü cakùuràdayo'pi teùàmasmadàdãnà¤ca råpàdiùu draùñaghyàþ . evaü karmendriyeùu madhye vàgmavati ÷abdaviùayà sthåla÷abdaviùayà taddhetutvàt na tu ÷abdatanmàtrasya hetuþ tasyàhaïkàrikatvena vàgindriyeõa sahaikakàraõakatvàt . ÷eùàõi tu catvàri pàyåpasthapàõipàdàkhyàni pa¤caviùayàõi pàõyàdyàhàryàõàü ghañàdãnàü pa¤ca÷avdàrthatvàditi>% kauø . sàmprataü trayoda÷asu karaõeùu keùà¤cit prathànabhàvaü sahetukamàha . %<sàntaþkaraõà buddhiþ sarvaü viùayamavagàhate yasmàt . tasmàttrividhaü karaõaü dvàri dvàràõi ÷eùàõi>% kàø . %<dvàri pradhànaü ÷eùàõi karaõàni vàhyendriyàõi dvàràõi tairupanãtaü sarvaü viùapyaü samanohaïkàrà buddhiryasmàdavagàhate'dhvavasyati tasmàdbàhyendriyàõi dvàràõi dvàravatã ca sàntaþkaraõà buddhiriti>% kauø . na kevalaü bàhyànãndriyàõyapekùya pradhànaü buddhirapi tu ye apyahaïkàramanasã dvàriõã te apyapekùya buddhiþ pradhànamityàha . %<ete pradãpakalpàþ parasparavilakùaõà guõavi÷eùàþ . kçtsnaü puruùasyàrthaü prakà÷ya buddhau prayacchanti>% kàø . %<yathà hi gràmàdhyakùàþ kauñumbikebhyaþ karamàdàya viùayàdhyakùàya prayacchaünti vi÷ayàdhyakùa÷ca sarvàdhyakùàya, sa ca bhåpataye, tathà vàhyendriyàõyàlocya manase samarpayanti mana÷ca saïkalpyàhaïkàràya, ahaïkàra÷càbhimatya buddhau sarvàdhyakùabhåtàyàm, tadidamuktaü puruùasyàrthaü prakà÷ya buddhau prayacchantãti . bàhyendriyamanohaïkàrà÷ca guõavi÷eùàþ guõànàü satvarajastamasàü vikàràþ . te tu parasparavirodha÷ãlà api puruùàrthena bhogàpavargaråpeõa ekavàkyatàü nãtàþ yathà vartitailavahnayaþ santamasàpanayaråpaprakà÷àya mikitàþ pradãpàþ evamete guõavi÷eùà iti yojanà>% . nyàyàdikate indriyàõàmekàda÷avidhatà vedàntaparibhàùàmate da÷avidhateti bhedaþ indriya÷abde uktaþ . %<vapuùà karaõojjhitena sà>% %<karaõàpàyavibhinnavarõayà>% raghuþ %<karaõairanvitasyàpi pårvaj¤ànaü katha¤cana>% yàj¤aø . %<àtmanyàtmànameva vyapagatakaraõa pa÷yatastattvadçùñyà>% veõãø atra karaõaü bàhyendriyam . àdhàre lyuy . 3 kùetraråpe dehe amaraþ karaõà÷rayatvàt tasya tathàtvam . %<upamànamabhåt vilàsinàü karaõaü yattava kàntimattayà>% kçmàø . bhàve lyuñ . 4 kriyàyàm . %<pra te pårvàõi karaõàni>% çø 4, 19, 10 . %<àvàhanàgnaukaraõarahiutamapasavyavat>% yàj¤aø . %<halasya karaõe càpi vyàdiùñàþ sarva÷ilpinaþ>% bhàø vaø 254 aø %<kçtasya karaõaü nàstàtãti>% pràcãnagàthà . 5 setikartagàke anuùñhàne 6 vyàpàramàtre ca . 7 jyotiùokteùu tithyardhàtmakeùu bavàdiùu teùàmànayanaprakàraþ såryasiø raïganàø ukto yathà . %<dhrubàõi ÷akunirnàgaü tçtãyaü tu catuùpadam . kintughnaü tu catarda÷yàþ kçùõàyà÷càparàrghataþ>% såø siø . %<kçùõapakùãyàyà÷caturda÷yàstitherdvitãyàrdhàddvitãyàrdhasàrabhyetyarthaþ . cakàra evàrthe . tenànyàtitheretattithipårvàrdhasya ca niràsaþ . dhruvàõi sthiràõi karaõàni . tànyàha . ÷akuniriti . capuraùpadaü tçtãyamityanena ÷akuninàgayoþ krameõàdyadvitãyatvaü såcitam . tukàràt krameõa tithyardheùu bhavanti . kintughnaü caturtham . turantàvadhidyotakaþ tenoktàtirikaü sthirakaraõaü nàstãti såcitam hi atha carakaraõànyàha>% raïgaø . %<bavàdãni tataþ sapta caràkhyakaraõàyi ca . màse'ùñakçtva evaukaü karaõànàü pravartate>% såø siø . %<tataþ spirakaraõapårtyanantaraü bavàdãni carasa¤j¤akakaraõàni sapta bhadrànàni ÷uklapatipaddvitãyàrdhatasuturthyantaü bhavantãti càrthaþ . nanu pa¤camyàditaþ kàni karaõàni bhavantãtyata àha màsa iti . carakaraõànàü bavàdãnàü saptànàü madhya ekaikamekamekaü karaõaü sàse sthirakaraõakàlonitatriü÷attibhyàtmakamàse svalpàntaratvànmàsagrahaõam . aùñakçtvo'ùñavàraþ pravartate prakarpeõa tiùñhati bhavatãtyarthaþ . tathà ca pa¤camyàdyardhàdetàni punaþ punaþ paribhramanti . kçùõacaturda÷yàdyàrdhaparyantamiti bhàvaþ . nanu sthirakaraõoktàvaparàrdhata ityuktyà teùàü caturõàü tithyardhabhogena ÷uklapratipadàdyardhaparùantaü krameõàvasthàna yuktaü carakaraõànàü tu kevaloktyà tadanantaraü kçùõacaturda÷yàdyàrdhaparthantameka eva paribhramo'stvityatastaduttaraü kathayannanyadapyàha>% raïgaø . %<tithyardhabhogaü sarveùàü karaõànàü prakalpayet . eùà sphuñamatiþ proktà såryàdãnàü khacàriõàm>% såø si0! saptànàü carakaraõànàü pratyekaü tithyardva÷càsau bhoga÷ca taü tithyardhakàlamitàvasthànaü prakalpayet . %<ekatra nirõãtaþ ÷àstràrtho'paratra bhavatãti>% nyàyàt karaõatvenaiùàmapyavasthànaü tattulyaü kuryàdityarthaþ . ata eva %<tithyarghaü karaõaü smçtam ityuktyà càndramàse triü÷attithyàtmake ùaùñikaraõànàü sannive÷àccarakaraõànàmeva paribhramaõe pratimàsamaniyatatithibhogakaü karaõaü bhavatãti tadvàrakapratimàsaniyatatithibhogakakaraõakasiddhyaryaü carakaraõànàmaùñavàraparibhramaõottaramava÷iùñatithyo÷caturùvardheùu sthirakaraõànyuktàùnãti tàtparyam . tatràpi kçùõacaturda÷yaparàrdhatastatkalpanaü tadicchàniyàmakaü svatantrecchasya niyogànarhatvàt>% raïgaø karaõàni ca vavavàlavakaulavataitilagarabaõigviùñibhadràkhyàni sapta carakaraõàni . sthirakaraõàni ÷akunyàdãnãti 8 da÷asaü khyàni . 8 jàtibhede puüstrã abharaþ striyàü jàtitvàt ïãù . tajjàti÷cavràtyàt kùatriyàt savarõàyàmutpannaþ jàtibhedaþ %<jhallomalla÷ca ràjanyàt vràtyànnicchivireva ca . naña÷ca karaõa÷caiva khaso dravióa eva ca>% manuþ . karaõaråpavarõasaïkarasyaiva kàyasthanàmatà tasyà karbhavi÷eùaparipàkeõa tajjàtipràptistasya vçttibheda÷ca brahmavaiø puø janmakhaõóe 85 ukte yathà . %<tailacaurastailakãño mårdhnikãñastrijanmakam . tato bhavet svarõakàro janmaikaü duùñamànasaþ . tamaþkuõóe varùa÷ataü sthitvà svarõabaõig bhavet . janmaika¤ca dusàcàro janmaikaü karaõo bhavet . vi÷vaikalipikartà ca bhakùyadàturdhanaü haret . kàyasthenodarasthena màturmàüsa ma nakhàditam . matra nàsti kçpà tasyadantàbhàveka kevalam . svarõakàraþ svarõabaõik kàyastha÷ca vraje÷varaþ! . mareùu madhye te dhårtàþ kçpàhãnà mahãtale . hçdayaü kùuradhàràbhaü teùà¤ca nàsti sàdaram . ÷ateùu sajjanaþ ko'pi kàyastho netarau ca tau . subuddhiþ ÷ivabhakta÷ca ÷àstraj¤o dharmamànasaþ>% . 9 varõasaïkarajàtibhede puüstrã %<÷ådràvi÷ostu karaõo'mbaùñau vai÷yàdvijanbhanoþ>% brahmavaiø puø . kàyastha÷ca caturvidhaþ vràtyakùatriyaþ ÷ådràvai÷vayorjàtaþ karaõanàmnà prasiddhaþ amyaùñhaþ citraguptajàta÷rãvàstava÷ca . kàmastha÷abde vivçtiþ . tasya vçttimàha parà÷araþ . %<dhanadhànyàdhyakùatà ca ràjasevà tathaiva ca . dvijàteþ paricaryà ca durgàntaþpurarakùaõam . eùà pàra÷avasyoktà ugrasya karaõasya ca proktà uganasà vçttirubhayatra ÷ubhapradà>% . %<nçtyavàditragotànàü prayogava÷abhedinàm . saüsthànaü tàóanaü rodhaþ karaõàni pracakùate>% ràjakandarpokte tàlavyapasthàpake 10 tàóanàvi÷eùe naø %<÷ikharàsaktameghànàm vyajyante yatra ve÷mànàm . anugarjitasandigdhàþ karaõairmurajasvanàþ>% kumàø sarvakaraõaprayoktçtvàt 11 parame÷vare naø %<karaõaü kàraõaü kartà vikartà ca mato guruþ>% viùõuø saüø . bhavàdyarthe tataþ kà÷àø ñha¤ ¤iñha ca ikàra uccàraõàrthaþ . kàraõika tadbhave striyàü ùñha¤i ïãù ¤iñhi ñàp . 12 krisàdhanastriyàü strã ïãp . kriyate kriyàvi÷eùo 'syàm àdhàre lyuñ ïãp . vãjagaõitokte yasya vargamålàdikaü syaùñaü na pratãyate tatrakriyà vi÷eùadvàrà tatkaraõaviùaye rà÷ibhede strã . sà ca ùaóvidhà saïkalanavyavakalanaguõabhàgavargavargamåla råpabhedàt . tatrakriyàvi÷eùovãjagaõite dar÷ito yathà . atha karaõã ùaóvidhà . tatra saïkalanavyavakalanayoþ karaõasåtraü vçttadvayam . yogaü karaõyormahatãü prakalpa badhasya målaü dviguõaü laghu¤ca . yogàntare råpavadetayoþ stovargeõa vargaü gaõaüyedbhajecca . lavvyàhçtàyàstu padaü mahatyàþ saikaü nirekaü svahataü laghughnam . yogàntare staþ krama÷asta yorbà pçthak sthitiþ syàdyadi nàsti målam . udàharaõam . dvikàùñamityostribhasaïkhyayo÷ca yomàntare bråhi pçthakkaraõyoþ . trisaptamityo÷ca ciraü vici tya cet ùaddhidhàüthetsi sakhe! karaõyàþ . nyàsaþ ka 2 . ka 8 yoge jàtam ka 18 antare ca ka 2 nyàsaþ ka 3 . ka 27 yoge jàtam ka 48 antare ca ka 12 nyàsaþ ka 3 . ka 7 anayorghàtemålàbhàvàtpçthak sthitireva yoge jàtam ka 3 ka 7 antare ca ka 3 ka 7 iti karaõãsaïkalanavyavakalane . guõanodàharaõam . dvitryaùñasaïkhyàguõakaþ karaõyà guõyastrisaïkhyà ca sapa¤caråpà . vadhaü pracakùvà÷u vipa¤caråpe guõe'tha và tryarkamite karaõyàþ . nyàsaþ guõakaþ ka 2 ka 3 ka 8 guõyaþ ka 3 rå 5 atra guõyeguõake và bhàjye bhàjake karaõãnàü karaõyorvà yathàsambhavaü làghavàrthaü yogaü kçtvà guõanabhajane kàryetathà kçte jàto guõakaþ ka 18 ka 3 guõyaþ ka 25 ka 3 guõite jàtam rå 3 ka 450 ka 75 ka 54 .
     kùayavargàdau vi÷eùasåtraü vçttam . kùayobhavecca kùaya råpavarga÷cetsàdhyate'sau karaõãtvahetoþ . çõàtsikàyà÷ca tathà karaõyàmålaü kùayoråpavidhànahetoþ . nyàsaþ guõakaþ ka 25 ka 3 ka 12 guõyaþ ka 25 ka 2 atra guõake karaõyoryoge kçte guõakaþ ka 25ü ka 23 guõite jàtam ka 62ü5 ka 375 ka 75 ka 81 etàsvanayoþ ka 625 ka 81 måle rå 25 rå 9 anayoryoge jàtam rå 16 anayoþ ka 375 ka 75 antare yogaiti jàtoyogaþ ka 300 yathàkramaü nyàsaþ rå 16 ka 300 iti karaõãguõanam . pårbaguõanaphalasya khaguõacchedasya bhàgàrthaü nyàsaþ bhàjyaþ ka 9 ka 450 ka 75 ka 54 bhàjakaþ ka 2 ka 3 ka 8 atra ka 2 ka 8 etayoþ karaõyoryoge kçte jàtam ka 18 ka 3 %<bhàjyàcchedaþ ÷udhyati pracyutaþ san>% ityàdikaraõena labdhoguõyaþ rå 5 ka 3 nyàsaþ bhàjyaþ ka 25 6 ka 300 bhàjakaþ ka 2ü5 ka 3 ka 12 karaõyoryoge kçte jàtam ka 25ü ka 27 atràdau tribhirguõayitvà dhanakaraõyoþ çõakaraõyo÷ca yogaü vidhàya pa÷càtpa¤caviü÷atyà guõayitvà ÷odhite labdhaü rå 5 ka 3 atràpi pårbdhavallavdho guõyaþ rå 5 ka 3 atha vànthathocyate . dhanarõatràvyatyayamãpsitàyà÷chide karaõyàasakçdvidhàya . tàdçkchidà bhàjyaharau nihanyàdekaiva yàvatkaraõã haraþ syàt . bhàjyàstayà bhàjyagatàþ karaõyolabdhàþ karaõyo thadi yogajàþ syuþ . vi÷leùasåtreõa pçthak ca kàryàsthathàyathà praùñurabhãpsitàþ syuþ . tathà ca vi÷leùasçtraü vçttam . yargeõa yogakaraõã vihçtà vi÷udhyet svaõóàni tatkçtipadasya yathepsitàni . kçtvà tadãyakçtayaþ khalu pårvalabdhyà kùuõõà bhavanti pçthagevamimàþ karaõyaþ . nyàsaþ bhàjyaþ ka 9 ka 540 ka 75 ka 54 màjakaþ ka 18 ka 3 atra bhàjake trimitakaraõyàþ çõatvaü prakalpya ka 18 ka 3 anena bhàjye guõite yoge ca kçte jàtam ka 2625 ka 675 bhàjake ca ka 225 anayà bhàjaye hçte labdham ka 25 ka 3 nyàsaþ bhàjyaþ ka 256 ka 300 bhàjakaþ ka 25ü ka 27 atra bhàjake pa¤caviü÷atikaraõyàdhanatvaü prakalpya ka 25 ka 27 bhàjye guõite dhanarõakaraõãnàmantare ca kçte jàtam ka 100 ka 12 bhàjake ca ka 4 anayà bhàjye hçte labdhamç ka 25 ka 3 idànãü pårvãdàharaõe guõye bhàjye kçte nyàsaþ bhàjyaþ ka 9 ka 450 ka 75 ka 54 bhàjakaþ ka 25 ka 3 . atràpi trikaraõyàþ çõatvaü prakalpya bhàjye guõite yute ca jàtam ka 8012 ka 1452 bhàjake ca ka 484 anayà hçte bhàjye labdho guõakaþ ka 18 ka 3 . pårbaü guõake syaõóatrayamàsãditi yogakaraõãyam 18 vi÷leùyà tatra vargeõa yogakaraõã vihçtà vi÷uddhyediti navàtmakavargeõa 9 vihçtà satã ÷udhyatãti lavdhaü 2 navànàü målam 3 asya khaõóe, 1, 4, pårbalabdhyà 2 guõite, 2, 8, evaü jàtoguõakaþ ka 2 ka 3 ka 8 iti karaõãbhajanam .
     karaõãvargàderudàharaõam . dvikatripa¤caprasitàþ karaõyastàsàü kçtiü tridvikasaïkhyayo÷ca . ùañpa¤cakatridvikasammitànàü pçthak pçthaïme kathayà÷u vidvan! . aùñàda÷àùñadvikasammitànàü kçtãkçtànàü ca sakhe! padàni . nyàsaþ prathamaþ ka 2 ka 3 ka 5 . dvitoyaþ ka 3 ka 2 . tçtãyaþ ka 6 ka 5 ka 3 ka 2 . caturthaþ ka 18 ka 8 ka 2 sthapyo'ntyavarga÷ca caturguõàntyanighna ityanena guõyaþ pçthagguõakakhaõóasamaityanena và jàtàþ krameõa vargàþ prathamaþ rå 10 ka 24 ka 40 ka 60 . dvitãyaþ rå 2 ka 24 . tçtãyaþ rå 16 ka 120 ka 72 ka 60 ka 48 ka 40 ka 24 atràpi karaõãnàü yathàsambhavaü yogaü kçtvà vargavargamåle kàrye tadyayà ka 18 ka 8 ka 2 àsàü vogaþ ka 72 asyàvargaþ ka 5184 asyàmålaü rå 72 . iti karaõãvargaþ . karaõãmåle såtraü vçttadvayam . varge karaõyàyadi và karaõyostulyàni råpàõyatha và bahånàm . vi÷odhayedråpakçteþ padena ÷eùasya råpàõi yutonitàni . pçthaktadaddhe karaõãdvayaü syànmåle'bahvã karaõã tayoryà . råpàõi tànyeva kçtàni bhåyaþ ÷eùàþ karaõyoyadi santi varge . udàharaõam . dbitãyavargasya sålàrthaü nyàsaþ rå 5 ka 24 råpakçteþ 25 karaõotulyàni råpàõi 24 apàsya ÷eùam 1 asya målena 1 ånàdhikaråpàõàmardhe jàte bhålakaraõyau ka 2 va 3 prathamavargasya nyàsaþ rå 10 ka 24 ka 40 ka 60 råpakçteþ 100 caturviü÷aticatvàriü÷atkaraõyostulyàni råpàõya pàsya ÷eùam 36 asyamålena 6 å nàdhikaråpàõàmardhe jàte, 2, 8, tatràpãmàü 2 målakaraõãü dvitãyàü råpàõyeva prakalpya punaþ ÷aùakaraõãbhiþ saþ eva vidhiþ kàryastatreyaü råpakçtiþ 64 asyàþ ùaùñiråpàõyapàsya ÷eùam 4 asya målam 2 anenonàdhikaråpàõàmardhe, 3, 5, jàte målakaraõyau ka 3 ka 5 målakaraõãnàü yathàkramaü nyàsaþ ka 2 ka 3 ka 5 tçgãyavargasya nyàsaþ rå 16 ka 12 0 ka 72 ka 60 ka 48 ka 40 ka 24 råpakçteþ 256 karaõãtritayasyàsya ka 48 ka 40 ka 24 tulyàni råpàõyapàsyoktavajjàte khaõóe, 2, 14, mahatã råpàõãtyasyàþ 14 kçtiþ 196 asyàþ karaõãdvayasyàsya ka 72 ka 120 tulyaråpàõyapàsyoktavajjàte khaõóe, 6, 8, punàråpakçteþ 64 ùaùñiråpàõyapàsyoktavatkhaõóe, 3, 5, evaü målakaraõãnàü yathàkramaü nyàsaþ ka 6 ka 5 ka 3 ka 2 caturthasya nyàsaþ rå 72 kaø iyameva labdhà målakaraõã 72 pårvaü khaõóatrayamàsãditi vargeõa yogakaraõã vihçtà ÷udhyatãti ùañtriü÷atomålam 6 etasya khaõóànàü, 1, 2, 3, kçtayaþ, 1, 4, 9, pårbalabdhyànayà 2 kùuõõàþ, 2, 8, 18, evaü pçthakkaraõyojàtàþ ka 2 va 8 ka 18 . atha vargagatarõakaraõyàmålànayanàrthaü såtraü vçttam çõà tmikà cetkaraõã kçtau syàddhanàtmikàü tàü parikalpya sàdhye . mle karaõyàvanayorabhãùñà kùayàtmikaikà sudhiyàvagamyà . udàharaõam . trisaptamityorvada me karaõyorvi÷leùavargaü kçtitaþ padaü ca . nyàsaþ ka 3 ka 7 yadvà ka 3 ka 7 anayorvargaþ samaeva rå 10 ka 84 atra varge çõakaraõyàdhanatvaü prakalpya pràgvallabdhakaraõyorekàbhãùñà çõagatà syàditi jàtam ka 3 ka 7 và ka 3 ka 7ü udàharaõam . dvikatripa¤capramitàþ karaõyaþ svasvarõagàsvasvadhanarõagàvà . tàsàü kçtiü bråhi kçteþ padaü ca cet ùaddhidhà betsi sakhe! karaõyàþ . nyàsaþ ka 2 ka 3 ka 5ü và ka 2ü ka 3ü ka 5 àsàü vagaþ samaeva jàtàþ rå 10 ka 24 ka 40ü ka 60 . atra çõakaraõyostulyàni dhanaråpàõi 100 råpakçteþ 100 apàsya ÷eùasya målamø anegonàdhikaråpàõàmardve ka 5 kà atraikà çõam ka 5ü anyà råpàõãti nyàsaþ rå 5 ka 24 pårvavajjàte karaõyau dhane eva . ka 3 ka 2 yathàkramaü nyàsaþ ka 2 ka 3 ka 5ü atha vànayoþ ka ka 24 ka 60 tulyàni dhanaråpàõi 84 råpakçte 100 rapàsyoktavajjàte målakaraõyau ka 7 ka 3 anayormahatã çõaü ka 7ü tànyeva råpàõi prakalpya rå 7ü ka 40 ataþ pràgvatkaraõyau ka 5 ka 2 anayorapi mahatã çõamiti yathàkramaü nyàsaþ ka 3 ka 2 ka 5ü
     atha dvitãyodàharaõe pràgvatprathamapakùe målakaraõyau ka 5 ka 5 anayorekà çõaü ka 5ü tànyeva råpàõãti çõotpanne karaõãkhaõóe çõe eveti yathàkramaü nyàsaþ ka 3ü ka 2ü ka 5ü dvitãyapakùeõàpi yathoktàeva målakaraõyaþ ka 3ü ka 2ü ka 5ü evaü buddhimatànuktamapi j¤àyate iti pårvairnàyamartho vistãryoktaþ bàlàvodhàrthaü tu mayocyate . ekàdisaïkalitamitakaraõãkhaõóàni vargarà÷au syuþ . varge karaõãtritaye karaõãdvitayasya tulyaråpàõi . karaõãùañake tisçõàü da÷acatasçõàü tithiùu ca pa¤cànàm råpakçteþ prohya padaü gràhyaü cedanyathà nasat kvàpi . utpatsyamànayaivaü målakaraõyàlpayà caturguõayà . yàsàmapavartaþ syàdråpakçtestàvi÷odhyàþ syuþ . apavartàdapi labdhàmålakaraõyobhavanti tà÷càpi . ÷eùavidhinà na yadi tàbhavanti målaü tadà tadasat . karaõãvargarà÷au råpairava÷yaü bhavitavyam ekakara õyàvarge råpàõyeva . dvayoþ svaråpaikà karaõã . tisçõàü tisraþ . catasçõàü ùañ . pa¤cànà da÷a . ùaõõàü pa¤cada÷a ityàdi . atodvyàdãnàü vargeùu ekàdisaïkalitamitàni kataõãnàü khaõóàni råpàõi yathàkramaü syuþ . atha yadi udàharaõe tàvanti na bhavanti tadàsau yogakaraõã vi÷leùyà và bhavatãti kçtvà målaü gràhyamittharthaþ . varge karaõãtritaye karaõãdvitayasya tulyaråpàõãti spaùñàrtham . udàharaõam . vargeyatra karaõyodantaiþsiddhairgajairmitàvidvan! . råpairda÷abhirupetàþ kimmålaübråhi tasya syàt . nyàsaþ rå 10 ka 32 ka 24 ka 8 atra varga karaõãtritaye karaõãdvitayasyaiva tulyàni råpàõi prathamaü råpakçterapàsya målaü gràhyaü punarekasyàevaü kriyamàõe'tra padaü nàstãtyato'sya karaõãgatamålàbhàvaþ . athàniyamena sarvakaraõãtulyàni råpàõyapàsya målamànãyate tadidam ka 2 ka 8 mamàgacchati idamasat yato'sya vargoyam rå 18 atha và dantagajamitayoryogaü kçtvà rå 10 ka 72 ka 24 ànãyate tadidamapyasat rå 2 ka 6 . udàharaõam . varge yatra karaõyastithibi÷vahutà÷anai÷caturguõitaiþ . tulyàda÷aråpàóhyàþ kimmålaü bråhi tasya syàt . ka 60 ka 52 ka 12 atra kila varga karaõãtrayamastãti nyàsaþ rå 10 tatkaraõãdvayasya dvipa¤cà÷addvàda÷amitasya ka 52 ka 12 tulyaråpàõyapàsya ye målakaraõya vutpadyete ka 8 ka 2 tayoralpayànayà 2 caturguõayà 8 dvipa¤cà÷advàda÷amitayorapavartona syàdataste na ÷odhye yatauktamutpatsyamànayaivamityàdi . atràlpayaikayetyupalaj¤aõam tena kvacinmahatyàpi taóhà målakaraõãråpàõi prakalpyànye karaõãkhaõóe sàdhye sà mahatã prakalpyetyarthaþ udàharaõam . aùñau ùañpa¤cà÷at ùaùñiþ karaõã trayaü kçtau yatra . råpairda÷abhirupetaü kimmålaü bråhi tasya syàt . nyàsaþ rå 10 ka 8 ka 5 6 ka 60 atràdyakhaõóadvaye ka 8 ka 56 ÷odhate utpannayàlpayà caturguõayà 8 tayoþ khaõóayorapabartenalavdhekhaõóe . 1 . 7 . paraü ÷eùavidhinà målakaraõyau nãtpadyete ataste khaõóe na ÷odhye anyathà tu ÷odhane kçte målaü nàyàtãtyatastadasat . udàharaõam . caturguõàt såyyatithãùurudranàgartavoyatra kçtau karaõyaþ . sabi÷varåpàvada tatpadaü te yadyasti vãjepañåtàbhimànaþ . nyàsaþ rå 13 ka 48 ka 60 ka 20 ka 44 ka 32 ka 24 atra karaõãùañke tisåõàü karaõãnàü tulyàni råpàõi prathamaü råpakçterapàsya bhålaü gràhyaü pra÷càddvayostataekasyàevaü kçte'tra målàbhàvaþ . athànyathà tu prathamamàdyakaraõyàstulyàni råpàõyapàsya pa÷càddvitãyatçtãyostataþ ÷eùàõàü råpakçtervi÷odhyàni tambålam ka 1 ka 3 ka 5 ka 5 tadidamapyasat yato'sya vargoyam rå 23 ka 8 ka 80 ka 160 . yairasya målànayanasya nimamona kçtasteùàmidaü dåùaõam evaü vdighavarge karaõãnàmàsannamålakaraõena målànyànãya råpeùu prakùipya målaü vàcyam . atha mahatãråpàõotyupalakùaõam . yataþ kvacidalpàpi .
     tatrodàharaõam . catvàriü÷ada÷ãtirdvi÷atãtulyàþ ka raõya÷cet . saptada÷aråpayuktàstatra kçtau kimpadaü bråhi .
     nyàsaþ rå 17 ka 40 ka 80 200 godhite jàte khaõóe ka 10 ka 7 punaþ laghvãü karaõãü råpàõi kçtvà labdhe karaõyau ka 5 ka 2 . evaü målakaraõãnàü nyàsaþ ka 10 ka 5 ka 2 . iti karaõyàþ ùaóvidhàþ .

#<karaõatràõa># naø karaõairhastàdibhistràyate trai--karmaõi lyuñ . mastake .

#<karaõavyàpàra># puø 6 taø . karaõajanyajanakatvabi÷iùñe karaõa janye tyàpàrabhede . yathà chedanàdikriyàyàü chedyadà tràdisaüyogaþ tasya hi dàtrajanyatvàt dàtrajanyacchedanajanakatvàcca tathàtvam . evamindriyàõàü viùyasaüyogaþ tasya hi indriyajanyatvàt indriyajanyapratyakùaj¤ànajanakatvàccatathàtvam nyàyaptate anumitau paràmar÷aþ ÷àbdabodhe padàrthasmçtiþ . upamitau upade÷avàkyàrthasmçtiþ . yathàyathamuhyam . sàükhyamatasiddhakaraõavyàpàrabhedastu karaõ÷abde uktàþ .

#<karaõàdhipa># puø 6 taø . 1 jãbe tadàdhaùñhànenaiva karaõànàü svasvakàryeùu pravçttestasya tadadhipatvam 2 indriyàdhiùñhàtçdevabhede ca . tatra bàhyendriyàghiùñhàtàra÷ca ÷àø tiø uktà yathà %<digvàtàrkapraceto'÷vivahnãndropendramitrakàþ . ÷rotràdãnàü da÷ànàü tu>% . tathà ca ÷rotrasya dik . tvaco vàyuþ . netrasya arkaþ . rasanàyàþ pracetàþ nàsikàyàþ a÷visutau . vàcaþ vahniþ, pàõerindraþ pàdasya upendroviùõumårtimedaþ . pàyoþ mitraþ såryamårtibhedaþ . upasthasya kaþ prajàpatiþ . antaþkarànàntu manasa÷candraþ, buddhe÷caturmukhaþ ahaïkàrasya rudracittasyàcyutoviùõumårtibhedaþ . karaõàdhipànà¤ca sarveùàmadhipaþ parame÷varaþ . karaõàdhipàdhipraþ parame÷varaþ .

#<karaõóa># puø kç--karmaõi aõóan . 1 madhukoùe (mauvàkaü) tasyamakùikàbhi÷ciramadhusa¤cayanena kriyamàõatvàt tathàtvam vàø ké--aõóac . 2 khaóage ÷atruvikùepahetutvàt tasya tathàtvam karaõóastadàkàro'styasya ar÷aø ac . 3 kàraõóavakhage puüstrã striyàü jàtitve'pi saüyogapadhatvàt na ïãù kintu ñàp . 4 dalàóhake ca mediø . 5 vaü÷àdiracitapuùpàdipàtrabhede (sàji) %<÷uùkavanalatànirmitaü mahàkusumakaraõóakena>% kàdaø . sabhudge (kauñà) amaraþ . %<dãpabhàjanabhramarakaraõóaprabhçvyanekopakaraõayuktaþ>% da÷akubhàø . 7 yakçti kàlakhaõóe ÷abdaciø . 8 puùpabhàõóe strã ñàp ata ittvam karaõóikà . ujjvaladattaþ .

#<karaõóin># puø karaõóastadàkàro'styasya ini . matsye trikà 0 .

#<karatala># 7 taø . 6 taø 1 hastasya tale (hàteratelo) . %<nakhàni vidhu÷aïkayà karatalena taõvyàvçõot>% udbhañaþ %<karataladhçtamapi na÷yati>% hitoø . karastalamiva . 2 haste ca .

#<karatàla># (ka) naø kareõa tàle yatra và kap . jhallake vàdye (kharatàla) %<÷ivàgàre jhallaka¤ca såryàgàre ca ÷aïkhakam . durgàgàre vaü÷ivàdyaü madhurã¤ca na vàdayet>% tiø taø puø tatra jhallakaü kàüsyanirmitakaratàlakamiti raghuø .

#<karatàlã># strau kareõa dãyamànastàlo yatra gauràø ïãù . 1 vàdyabhede (kharatala) trikàø . 6 taø . 2 karataï÷abde (hàtatàlã) . puø kvacit strãtvamapi %<yayà na syàdàlãkapañakaratàlãpañuravaþ>% udbhañaþ svàrthe kan ata ittvam . karatàlikàpi karatala÷abde %<uccàñanãyaþ karatàlikànàü dànàdidànãü bhavatãbhireùaþ>% naiùaø .

#<karatoyà># strã karatoyaü harapàrbatãvivàhacyutajalat astyasyà hetutvena ac . nadãbhede sadànãràyàm amaraþ . gauràvivàhe ÷aïkarakaracyutajalabhavatvàt tasyàstathàtvam . tasyà÷ca yathà sadànãratvaü tathoktaü smçtau %<prathamaü karkañe devã tryahaü gaïgà rajasvalà . sarvà raktavahànadyaþ karatoyà 'mbavàhinãti>% tenànyanadãnàmivàsyàþ uktakàle raktavahatvàbhàvàt sadànãravàhitvàttathàtvam . %<karatoùàü samàsàdya triràtropoùitonaraþ . a÷vamedhamavàpnoti prajàpatikçtovidhiþ>% bhàø vaø 85 . %<karatoyàü kuraïge ca triràtropoùito naraþ . a÷vamedhamavàpnoti vigàhyaprayataþ ÷uciþ>% bhàø anuø 23 aø . astyarthe ini karatoyinyapyatra . %<prabhàsaü mànasaü tãrthaü puùkaràõi mahat saraþ . puõya¤ca naimiùaü tãrthaü vàhudàü ka toyinãm>% anuø paø .

#<karada># triø karaü ràjasvaü dadàti nà--ka . 1 ràkhadàyake . %<kaccinna ÷ådreõa na hãnajena vai÷yena và karadenopapannà>% bhàø àø 192 aø . %<ya ime pçthivãpàlàþ karadàstava pàrthiva!>% bhàø vaø 254 aø %<bhràtçbhirjitvarairdviùàm>% màghaþ . 2 tràõàrthaü hastadàyake triø .

#<karadruma># puø kirati samantàt ÷àkhàþ ké--ac nityasaø . kàraskaravçkùe ràjaniø .

#<karadviù># puø 1 gotrabhede 2 veda÷àkhibhede ca . %<tàmetàþ karadviùa upàsate tasmàtte sarvamàyuryanti>% tàø 2, 15, 4, %<karadviùonàma gotrabhedàþ ÷àkhibhedà và>% bhàø .

#<karandhama># puø karaü dhamati dhmà--kha÷ mum ca . 1 ikùvàkuvaü÷ye khanãnetraputre muvarcãnçpe tasya tannàmaniruktiþ bhàø à÷vaø 4 aø . khanãnetrasyadurvçttatàmuktvà %<tamapàsya ca tadràjye tasya putraü suvarcasam . abhyaùi¤canta ràjendra! muditàhyabhava stadà . sa pituvikriyàü dçùñvà ràjyànnirasanaü tathà . niyatovartayàmàsa prajàhitacikãrùayà . brahmaõyaþ satyavàdã ca ÷uciþ ÷amadamànvitaþ . prajàsta¤cànvarajyanta dharmanityaü manãùiõam . tasya dharmapravçttasya vya÷ãryat koùavàhanam . taü kùãõakoùaü sàmantàþ samantàt paryapãóayan . sa pãóyamàno bahubhiþ kùãõakoùà÷vavàhanaþ . àrtimàrchat paràü ràjà saha bhçtyaiþ pureõa ca . nacainamabhihantuü te ÷aknuvanti balakùaye . sa pravçtto hi ràjà sa dharmanityo yudhiùñhira! . yadà ca paramàmàrtiü gato'sau sapuro nçpaþ . tataþ pradadhmau sa karaü pràduràsãttatovaram . tatastànajayat sarvàn pratyamitrànnaràdhipàn . etasmàt kàraõàdràjan! yi÷rutaþ sa karandhamaþ . tasya kàrandhamaþ putrastretàyugamukhe'bhavat>% 2 pàõindhame mukhamàrutapra÷enena hastàdhmàyakamàtre triø .

#<karandhaya># triø karaü dhayati dhe--kha÷ mum ca . hastalehake .

#<karanyàsa># puø kare karàvayave nyàsaþ . tantroktamantrabhedena aïguùñhatarjanãmadhyamànàmàkaniùñhakataratalapçùñheùu nyàsabhede %<aïganyàsaþ karanyàso vãjanyàsastathaiva ca>% vañukastaø .

#<karapattra># naø karàt patati--pata--ùñran . (karàta) 1 krakace dàrubhedake astrabhede amaraþ . %<sphuña¤ca patraiþ karapatramårtibhirviyogahçddàruõi dàruõàyase>% neùaø ketakavarõane . tacca su÷rutokta÷astrabhedaþ . tatra hi %<viü÷atiþ ÷astràõi>% ityuddi÷ya %<maõóalàgrakarapatretyàdinà>% vibhajya %<tatra maõóalàgrakarapatre syàtàü chedane bhedane ceti>% tasyopayoga uktaþ . karàveva patraü vàhanaü yatra . 2 jalakrãóàyàma jañàdharaþ . tatra hi hastàbhyàü jalamuttolya parasparaü kroóyate .

#<karapatravat># puø karapattraü tadàkàraþ patravçnte'styasya matup masya vaþ . tàlavçkùe ÷abdacaø .

#<karapatrikà># strã karau patramiva vàhanamasyàþ kap ata ittvam . jalakrãóàyàü jañàø . hastàbhyàü jalottolanena anyonyaü tatkrãóàracanàttasyàstathàtvam .

#<karaparõa># puø karaþ hasta iva parõaü yasya . (bhyeña) 1 bhiõóàtakavçkùe 2 raktairaõóe ca (làlabheraõóà) ràjanighaõñuþ .

#<karapallava># puø karasya pallava iva . 1 aïgulau . karaþ pallava iva raktatvàt . 2 karakilaye . %<karapallavasaïgãni tairasmàn rakùa sarvataþ>% devomàø .

#<karapàtra># naø karaþ pàtrabhiva yatra . 1 jalakroóàbhada hàràø kararåpeõaiva pàtreõa jalottolananena tatkrãóàkaraõàttasyàstathàtvam . kara eva pàtram . 2 hastaråpe pàtre ca . %<karapàtre sthite toye kçtvà måtrapurãùake . àsuraü tat bhavettoyaü pãtvà càndràyaõaü caret>% àø taø smçtiþ .

#<karapàla># puø karaü pàlayaci pàla--aõ upaø saø . 1 khaóge amarañãkà . gauràø ïãù . 2 hastayaùñau (sãüñà) strã jañàø . õvul ñàp ataittvam . karapàlikà'pyatra strã . sà ca ekadhàràstrabhede kùãrasvàmã .

#<karapãóana># puø karasya badhåkarasya poóanaü grahaõaü vareõa yatra . 1 vibàhe %<sutapariùõayàt ùaõmàsàntaþ sutàkarapãóanam>% muø ciø . pàõipãóanàdayo'pyatra .

#<karabàla># puø karasya bàlaþ ÷i÷uriva . 1 nakhe ÷abdamàø . karaü balati saüvçõoti bala--saüvaõe aõ upaø saø . 2 khaóge (taravàla) bharataþ %<÷aktã÷ca vividhàstãkùõàþ karabàlàü÷ca nirmalàn>% bhàø àø 3 7 . õvul ata ittvam . karabàlikà astrabhede strã .

#<karabha># puø ké--abhac kare bhàti bhà--ka ghà . maõibandhàt kaniùñhàparyante karasya 1 bàhyade÷e, amaraþ . 2 kari÷àvake, %<kadalã kadalã karabhaþ karabhaþ>% prasannaràø %<karabhoru ratipraj¤e dvitãye pa¤came'pyaham>% vidyàsuø 3 uùñra÷i÷au (nakhã) nàma 4 grandhadravye, 5 uùñramàtre puüstrã mediø . striyàü ïãù %<karabhakaõñhakaóàramà÷àþ>% màghaþ %<sa tu bçttasya parighaü kara¤ca karabhopamam>% bhàgaø 6, 12, 21 . %<vyajàyanta kharà gãùu karabhà'÷vatarãùu ca>% bhàø mausaø 2 aø . karobabhetyasyàþ kvip bhã bàø óa gauràø ïãù yà . 6 karabhã vç÷cikàlyàm strã (vichàti) svàrthe kan karabhaka . uùñràdyarthe puü strã . striyàü karabhikà .

#<karabhakàõóikà># strã karabhapriyaü kàõóamasyàþ kap ata ittvam . uùñrakàõóãvçkùe ràjaniø .

#<karabha¤jikà># strã bhanja--õvul 6 taø . karamardabhede bhàvapra0

#<karabhaprivà># strã 630 . 1 kùudraduràlabhàyàm ràjaniø uùñrapriyatvàttasyàstathàtvam . 2 uùñrayoùiti ca .

#<karabhavallabha># puø 6 taø . 1 uùñrapriye rãluvçkùe, 2 kapityavçkùaü ca ràjaniø . 2 karabhapriyamàtre triø . striyàü ñàp .

#<karabhàdano># strã karabhairadyate ada--karmaõi lyuñ ïãp . uùñrapriyàyàü duràlabhàyàm ràjani0

#<karabhin># puüstrã karabhaþ karàvayaùabhedastadàkàraþ ÷uõóe'styasya ini . gaje ràjaniø tasya ÷uõóe karabhàkàratvàt tathàtvam . striyàü ïãp .

#<karabhãra># puø karabhiõaü gajamorayati palàyanàya prerayati ãraaõ . siühe ÷abdaraø .

#<karabhåùaõa># naø karobhåùyate'nena bhåùa--karaõe lyuñ . 1 kaïkale (kàïgani) hastabhåùaõe amaraþ . karaü bhåùayati bhåùa--õicisyu . 2 hastabhåùaõamàtre triø .

#<karabhoru># strã karabha iva åruryasyàþ åï . pra÷astrorukàyàü uttamastriyàm .

#<karamañña># puø karaü hasti÷uõóamaññati añña--anàdare bàø kha mum ca . 1 guvàkavçkùe trikàø tasya hasti÷uõóavatkàõóatvàttathàtvam . (pàõiyà àmalà) 2 vçkùe ityeke .

#<karamarin># triø kiratyatra damyàn kç--àdhàre ap karobandhanàgàraþ tatra mriyate bàø ini . (kayedã) bandini trikàø tasya bandhanàgàre maraõàttathàtvam .

#<karamarda># puø karaü mçdnàti mçda--aõupaø saø . (pàõiyààmalà) vçkùe ràjaniø . õvul karamadako'pyatra . tatspar÷ehi karakaõóåriti tasya tathàtvam . %<laghudãrghaphalàbhyàü tu karamarda dvayaü matam . karamardadvayaü tvàmamamlaü guru tçùàharam . uùõa rucikaraü proktaü pittaraktakaphapradam . tat pakkaü madhuraü rucyaü laghu pittasamãrajit>% bhàbapraø %<karamardàllaghuphalà sà j¤eyà karamardikà>% iti tatrokte laghuphalake'tra strã

#<karamardin># puø kara mçdnàti õini 6 taø . karamarde (pàõiyà àmalà) vçkùe ratnamàø .

#<karamàla># puø karaþ hasti÷uõóaiva tadàkçtirmàlà'sya . dhåme hemaø krameõa hasti÷uõóàkàreõa prasaraõàttasya tathàtvam

#<karamàlà># stro karaþ karàïguliparva màleva japasaükhyàhetutvàt . %<àrabhyànàmikàmadhyaü dakùiõàvartayogataþ . tarjanãmålaparyantaü karamàlà prakãrtità>% ityuktalakùaõàyàü japasaükhyàrthaü karàïguliparvaråpàyàü màlàyàm . atra vi÷eùastantrasàø uktaþ yathà sanatkumàrasaühitàyàm %<tarjanã madhyamànàmà kaniùñhà ceti tàþ kramàt . tisro'ïgulyastriparvàõo madhyamà caikaparvikà . parvadvayaü sadhyamàyà merutvenopakalpayet>% . kramamàha tatraiva %<anàmàmadhyamàrabhya kaniùñhàdita eva ca . tarjanãmålaparyantaü da÷aparvasu saü japet>% . tatraiva . %<anàmàmålamàrabhya kaniùñhàdita eva ca . tarjanãmadhyaparyantamaùñaparvasu saüjapet>% . etadvacanantu aùñottara÷ataviùayam viùõuviùaya¤ca . ÷aktiviùaye punaþ %<anàmikàtrayaü parva kaniùñhà ca triparvikà . madhyamàyà÷ca tritayaü tarjanãmålaparvaõi . tarjanyagre tathà madhye yo japet sa tu pàpahçt>% . anyacca %<avàmàmålamàrabhya pràdakùiõyakrameõa ca . madhyamàmålaparyantaü saüjapedaùñaparvasu>% . idamapi aùñottara÷ataviùayam . haüsapàrame÷vare rpavatrayamanàmàyàþ parivartona vai kramàt . parvatrayaü madhyamàyàstarjanyekaü samàhareta . parvadvayantu tarjanyàþ meruütadviddhi pàrvati! . ÷aktimàlà samàkhyàtà sarvatantrapradãpità . ÷rãvidyàyàmayaü vi÷eùaþ . %<anàmàmålamàrabhya pràdakùiõyakrameõa ca . madhyamàmålaparyantaü da÷aparvasu saüjapet>% . anyacca %<madhyamàyà anàmàyà målàgra¤ca dvayaü dvayam . kaniùñhàyà÷ca tarjanyàstrayaü parva mahe÷vari! . anàmàmadhyamayo÷ca meruþsyàt dvitayaü ÷ubham . pràdakùiõyakramàddevi . japet tripurasundarãmiti>% yàmalàt %<kaniùñhàmålamàrabhya pràdakùiõyakrameõa tu . tarjanãmålaparyantaü japadaùñasu parvasu>% iti ÷rãkramavacanàcca . idamapi tathaiva . muõóamàlàtantre %<anàmikàdvayaü parva kaniùñhàdikrameõa tu . tarjanãmålaparyattaü karamàlà prakãrtità . aïgalãü na viyu¤jãta ki¤cidàku¤cite tale . aïgulãnàü viyogàcca chidràcca sravate japaþ>% . anyatràpi . %<aïgulyagre ca yajjaptaü yajjaptaü merulaïghane . parvasandhiùu yajjaptaü tatsarvaü niùphalaü bhavet . gaõanàvidhimullaïghya yo japet tajjapaü yataþ . gçhõanti ràkùasàstena gaõayet sarvathà budhaþ . japasaükhyà tu kartavyà nàsaükhyàtaü japet sudhãþ . asaükhyàkàrakasyàsya sarvaü bhavati niùphalam . hçdaye hastamàropya tiryak kçtvà karàïgulãþ . àcchàdya vàsamà hastau dakùiõena sadà japet>% . gàyatrãjape vi÷eùaþ vidhànapàø gàyatrãhçdaye %<anàmikàmadhyarekhàvadhyadhaþ prakrameõa ca . tarjanthàdigatànte ca akùamàlà kare sthità>% anàmikàyà madhyarekhàmàdiü kçtvà tarjanyà àdirekhà ante yasyàþ seyaü kare sthità màletyarthaþ vighànapàø . tatraiva yamaþ . %<sahasraparamàü devãü ÷atamadhyàü da÷àbaràm . gàyatrãü tu japennitthaü sarvakalamaùanà÷inãm . parvabhistu japeddevãmanyatràniyamaþ smçtaþ . gàyatryàvedavãjatvàt gaditaü brahmaõà svayam . aïgaùñhàgreõa yajjaptaü bajjaptaü merulaïghatàt . asaükhyàtaü tathà japtaü tatmarvaü niùphalaü bhavet>% madanapàrijàte tu madhyamàyà dvayaü parvetipàñhaþ . àø taø ÷aïkhaþ . %<tisro'ïgulyastriparvàõo madhyamà caikaparvikà . anàmàmadhyamàrabhya japa evamudàhçtaþ>% kàgye màlà'bhàve evàsyàgràhyatà nitye tu sarvathaiva gràhyatà yathàha yoginãtaø . %<nityaü japaü kare kuryànnakàmyamavarodhanàt . kàmyamapi kare kuryàt màlà'bhàve priyaüvade! . tatràïgulyà japaü kuryàt sàïguùñhàïgulibhirjapet . aïguùñhena vinà karma kçtaü tanniùphalaü bhavet>% utpattitantre 1 paø %<nityaü naimittikaü kàmyaü kare kuryàdvicakùaõaþ . karamàlà mahàdevi! sarvadoùavivarjità . chinnabhinnàdidoùo'pi kare nàsti kadàcana . akùayà tu kare devi! màlà bhavati tàdç÷ã . granthiþ sà kuõóalã÷aktiþ pa¤cà÷advarõarågiõã . ataeva mahe÷àni! karamàlà mahàphalà>% . tata÷ca dakùiõeneti pràgukteþ dakùahastaparvamireva da÷asaükhyajapaþ kàryaþ . ÷atàdijape tu dakùiõahastena kçtajapada÷asaükhyàyàþ pratyekaü da÷akasaükhyàgaõanà vàmahastasthitanirdiùñaparvakrameõa kàryà tathà ca da÷akasya da÷akena gaõane ÷atasaükhyàpårtiþ . adhikàùña saükhyà tu dakùahasternava pràguktarãtya kàryoti tattvam .

#<karamukta># naø kare sthàpayitvà mucyate ÷atruü prati kùipyate muca--kta (vaóa÷ã) astrabhede hemacaø .

#<karamba># triø kç--karmaõi ambac . 1 mi÷rite . bhàve ambac . 2 mi÷raõe puø . hemacaø . 3 karambhe ityamarañãvàyàünãlakaõñhaþ

#<karambita># triø karambo mi÷raõaü jàto'sya tàraø itac . mi÷rite %<madhukaranikarakarambiteti>% jayadevaþ .

#<karambha># puø kena jalena rabhyate sicyate rabha--gha¤ mum ca . 1 dadhimi÷ritasaktuùu amaraþ %<dhànàvantaü karambhiõamapåpavantam>% çø 3, 52, 1, . %<påùaõvate te cakçmà karambham>% çø 3, 52, 7, %<ataùàniva yavàn kçtvàtànãùadivopatapya karambhapàtràõi teùàü kurvanti>% ÷ataø bràø 2, 5, 2, 4, 2 udaganthe %<dhànàþ karambhaþ saktavaþ parivàpaþ payo dadhi>% yajuø 9, 21, %<karambhaþ udamanyaþ>% vedadãø . %<råpaü vadaramupavàkà karambhasya>% 22 . %<karambhàditi påùaõam>% çø 6, 56, 1 . 3 bhraùñayavamàtre . %<kàmadhiyastvayi racità na paramàrohanti yathà karambhavãjàni>% bhàgaø 3, 26, 37, %<karambhavãjàni bharjitayavavãjàni>% ÷rãdharaþ . %<karambhabàlukàtàpàn kumbhãpàkàü÷ca dàruõàna>% manuþ . karambhapàkàrthaü bàlukàvadàtàpoyeùu iti . %<karambhabàlukàü taptàmàyasã÷ca ÷ilàþ pçthaka>% bhàø svargàø 2 aø . nirayavarõane . dravyàvayavavaiùampàt 4 mi÷ragandhe . %<karambhapåtisaurabhya÷àntogràmlàdibhiþ pçthak>% ekovibhidyate gandhaþ bhàgaø 3, 26, 43, %<karambhomi÷ragandha>% ÷rãdharaþ . 5 priyaïguvçkùe 6 ÷atàvaryà¤ca ràjaniø . svàrthe kan karambhaka tatràrthe

#<karambhi># puø yaduvaü÷ye nçpabhede . %<karambhiþ ÷akuneþ putrodeva ràtastadàtsajaþ>% bhàgaø 9, 24, 2,

#<kararuha># puø kare rohati ruha--ka . 1 nakhe amaraþ . vàma÷càsyàþ kararuhapadairmucyamànã madãyai meghaø . 2 kçpàõe ca (taravàra)

#<karardhi># strã kareõa çddhiryatra . 1 karatàlyàm . trikàø 6 taø . 2 hastasampattau ca .

#<karavã># strã kasya vàyoþ ravo'tra gauø ïãù . 1 hiïgupatre kareõa vãyate vã--kvip . 2 kavaryà¤ca trikà0

#<karavãra># puø karaü vorayati cuø vãra vikràntau aõ . 1 kçpàõe khaóge, 2 svanàmakhyàte 3 vçkùe, 4 de÷abhede ca mediø . 5 ÷ama÷àne, hemaø . brahmàvarte 6 dç÷advatãnadãtãrasthacandra÷ekhararàjapure ca . karavãravçkùabhedaguõà÷ca bhàvaø uktà yathà . karavãraþ ÷vetapuùpaþ ÷atakumbho'÷vamàrakaþ . dvitãyoraktapuùya÷ca caõóadroõaþ ÷ubhastathà . karavãradvayaü tiktaü kaùàyaü kañuka¤ca tat . vraõalàghavakçnnetrakopakuùñavraõàpaham . vãryoùõaü kçmikaõóåghnaü bhakùitaü viùavanmatam! . 7 tãrthabhede . %<karavãrapure snàtvà vi÷àlàyàü kçtodakaþ . devahrada upaspç÷ya brahmabhåto viràjate>% bhàø anuø 25 aø . karavãrapura¤ca cedide÷asannikçùñaü gomantaparbartàt tridina gamyamàrge sthitam . yathoktaü harivaüø 100 aø %<ràj¤àü paràjayaü yuddhe gomante'calasattame . ÷ravaõàddhàraõàccàsya svargalokaü vrajanti te . tatgacchàma mahàràja! karavãraü purottamam tvayàdiùñena màrgeõa cediràja! ÷ivàya ca . te syandanagatàþ sarve pavanotpàtibhirhayaiþ . bhejire dãrghamadhvànaü mårtimanta ivàgnayaþ . te triràtroùitàþ pràpnàþ karavãraü purottamam . ÷ivàya ca ÷ive de÷e niviùñàstrida÷opamàþ>% tatpuràdhã÷a÷ca ÷çgàlanàmà bhçpatistadapyàha tatraiva 101 aø %<tànàgatàn viditvà'tha ÷çgàlo yuddhadurmadaþ . purasya dharùaõaü matvà nirjagàmendravikramaþ>% .

#<karavãraka># puø karavãra iva kàyati kai--ka . 1 arjunavçkùe ràjaniø svàrthe kan . 2 karavãràrthe . karaü vãrayati õvul . 3 khaóge ÷abdamàø . karavãre bhavaþ kan . 4 karavãrabhålajaråpe viùabhede naø hemaca0

#<karavãrakandasaüj¤a># puø karavãrakasya saüj¤à saüj¤à'sya . taila kande ràjaniø .

#<karavãrabhujà># strã karavãrasya bhujaiva bhujo'syàþ . àóhakyàm (arahara) ràjani0

#<karavãrabhåùà># strã karavãrasya bhåùeva måùà yasyàþ . àóhakyàm . (arahara) ÷abdaci0

#<karavãràdya># naø karavãramàdyaü yatra . %<karavãrapuùpaü jàtyasanamallikàyà÷ca . etaiþ samantu tailam nàmàr÷onà÷ana¤ca ÷reùñham>% iti cakradattokte tailabhede .

#<karavãrã># strã kç--bhàve ap karàya vikùepàya vãraþ putro'syàþ . 1 aditau tatputràõàü surakùepakatvàttasyàstathàtvam . kaü sukhaü ràti rà--ka karaþ sukhadaþ vãraþ putro'syàþ . 2 putravatyàü striyà¤ca mediø sarvataþ gauràø ïãù .

#<karavãrya># puø karabãre pure bhavaþ yat . dhanvantariü prati àyurvedaj¤ànàya pra÷nakàrake çùibhede . %<kà÷iràjaü divodàsaü dhanvantarimaupadhenavavaitaraõaurabhrapauùkalàvatakaravãryagopurarakùitasu÷rutaprabhçtaya åcuþ>% su÷ruø .

#<kara÷àkhà># strã karasya ÷àkheva . aïgulau amaraþ . aïgula÷avdasya parimàõavi÷eùe paribhàùikatve'pi arsyatadarthe pàrivibhàùikatvakalpanaü ÷abdakalpadrume nirmålameva .

#<kara÷ãkara># puø karasya hastihastasya÷ãkaraþ . hastihastàt nirgate jalakaõe amaraþ

#<kara÷uddhi># strã 6 taø . phaóitimantreõa gandhapuùpàbhyàü hastayàþ ÷odhane . %<àdàvçùyàdikanyàsaþ kara÷uddhistataþ param>% tantrasàø .

#<kara÷åka># puø karasya ÷åkaþ såcãva . nakhe . trikàø .

#<karas># naø kç--asun . karmaõi . %<pra te pårvàõi karaõàni viprà vidvàü àha vidurùe karàüsi>% çø 4, 19, 20 . %<karàüsi karmàõi>% bhàø .

#<karasutra># naø 6 taø . vivàhàdau haste maïgalàrthaü badhyamàne råtre .

#<karasthàlin># puø karaþ sthàlãvàstyasya brãhyàø ini . mahàdeve %<talastàlaþ karasthàlã årdhasaühanano mahàn>% bhàø akhaø . 7 aø ÷ivasahasranàmakathane . tasya kàlaråpeõa sarvabhåtànàü kararåpasthàlyaiva pacanàttathàtvam .

#<karasna># puø karaõaü karaþ kç--bàø ap taü sràti karoti dhàtånàyanekàrthatvàt srà--ka . karmakare bàhau niruø %<revatsçprà karasnà dadhiùe vapåüùi>% çø 3, 18, 5 . karasnà karmàõi prasnàtàrau bàhå bhàø %<pçthåkarasnà bahulà gabhastã>% çø 6, 19, 3 . etàmçvamadhikçtya %<karasnà bàhå karmaõàü prasnàtàrau>% niruø 6, 16 niruktirda÷ità .

#<karahàña># puø karaiþsåryakiraõaiþ hàñyate dãpyate haña--dãptau õic karmaõi gha¤a . 1 padmàdisamåhe, amaraþ karaü hàñayati haña--õic aõ . 2 madanadrume, 3 de÷abhede ca . mediniþ . 4 piõóãtakatarau ràjaniø .

#<karahàñaka># puø karaü hàñayati haña--dãptau õic--õvul . 1 madanavçkùe . karahàñakàrjunakakubhetyàdi su÷ruø . 6 taø . 2 hastàbharaõe suvarõe . amaraþ .

#<karàïgaõa># naø karasya ràjasvàdànasyàïgaõam . ràjasvàdànasyàne . hàràø .

#<karàghàta># puø 6 taø . karatalàghàte capeñàghàte (càpaóamàrà)

#<karàña># triø karàya vikùepàyàñati aña + ac . vikañe ÷abdaci0

#<karàmarda># puø karamàmçdadnàti à + mçda--aõa upaø saø . karamarde ÷abdaraø .

#<karàmbuka># puø kãryate vé--karmaõi ap karamambuyataþ kap . (pàõiyà àmàlà) karamardabhede ÷abdacaø .

#<karàmlaka># puø karaü kãryamàõayamlaü yataþ kap . karamardavçkùe ràjaniø .

#<karàyikà># strã kara ivàcarati kara + àcàre kyaï õvu l . 1 balàkàyàm tasyàþ saïkucitahastavat prakà÷amànatvàttathàtvan . 2 kåñapåryàm ÷abdaci0

#<karàroña># puø kare àroñate ruña--dãptau ac . aïgurãyake trikàø .

#<karàla># puø karàya vikùekùàyàlati ùaryàpnoti karaü làti làka và . 1 sarjarasayuktataile (telaghçnà) 2 kçùõakuñherake (kàlatulasã) 3 tuïge 4 danture unnatadante (deüto) 5 bhayànake triø mediø . %<karàlavadanàü ghoràm>% %<ghoradaüùñràü karàlàsyàm>% ÷yàmàdhyànam . %<vapurmahoragasyeva karàlaphaõamaõóalam>% raghuþ %<lambà karàlà vinatà tathaiva bahuputrikà>% %<durdar÷anà sudurgandhà karàlà meghakàlikà>% (påtanà) su÷ruø . (anantamåla) 6 ÷àridhoùadho strã ràjaniø . gauràø ïãù . 8 agnerjihvàbhede jañàdharaþ . sà ca tàmasã yathàha ÷àø tiø %<vi÷vamårtisphuliïginyau dhåmrakarõà manojavà . lohitànyà karàlo ca kalã tàmasya ãritàþ>% . saüj¤àyàü kan ata ittvam . karàlikà ràjasavahnijihvàyàm . %<padmaràgà suvarõànyà tçtàyà bhadralohità . lohitànantaraü ÷vatà dhåminã ca karàlikà . ràjasyorasanà vahnervihitàþ kàmyakarmamu>% agnijihva÷abde dar÷itavàkyantu sàmànyaviùayam . 9 dantarogabhede puø . %<÷anaiþ ÷anairvikurute vàyudãntasamà÷ritaþ . karàlàn vikçtàn dantàn karàlã na sa sidhyàta>% bhàvapraø . tàdç÷arogayuktatvàt danturasya tathàtvam . %<taptasnehe pacet pårvaü vesavàrakasaüj¤akam . pàkapràpitatasau rabhyaü karàlaü sådakairmatam>% pàka÷àstrokte snehapakve 10 vesavàre naø . (kaói) 11 kaståràmçge puüstrã %<eõahariõarùyakuraïgakaràlakçtamàla÷arabha÷vadaüùñràpçùatacàruùkamçgamàtçkàprabhçtatayo jaïghalàþ mçgàþ kaùayà madhurà laghavo vàtapittaharàstãkùõà hçdyà vasti÷odhanà÷ca>% su÷rute mçgabhedànuktvà tadguõà uktàþ . 12 daityabhede puø . %<sasçmaþ kàlavadanaþ karàlaþ kau÷ikaþ ÷araþ>% haritaü 42 asuranàmakathane . %<sasçmaþkàlavadanaþ karàlaþ ke÷ireva ca>% hativaüø 263 aø . svàrthe kan karàlakaþ uktàrthekçùõatulasyàm puø ratnàø .

#<karàlatripuñà># strã karàlàni trãõi puñànyasyàþ . laïkàdhànye trikàõóikàyàm ràjaniø .

#<karàlabhairava># naø tantrabhede . maø taø kåmapuø himàlayaü prati devãvàkyam . %<karàlabhairava¤càpi yàmalaü vàmamà÷ritam . evaüvidhàni cànyàni mohanàrthàni yàni tu . mayà sçùñàni cànyàni mohàyaiùàü bhavàrõave>%

#<karàlika># triø karàõàü karatulya÷àkhànàmàliryatra kap . vçkùe hemacaø .

#<karàsphoña># puø kareõa àsphoñaþ ÷abdo yatra . vakùaþsthale saïkucitaråpeõa sthàpite ekabàhau itarakaràghàtena tàóane (tàlañhãkà) . 6 taø . 2 karàghàte .

#<karika># puø karo vikùepo'styasya ñhan . viñsvadire ÷abdaca0

#<karikaõavallã># strã karikaõaþ gajapippalyavayava iva vallã . cavikàvçkùe (cai) ràjaniø .

#<karikà># strã karovilekhanamastyasyàm a÷aø ac ataittvam . nakharekhàyàm vaijaø .

#<karikusumbha># puø karã nàgake÷arastasya kasumbhaiva . nàgake÷aracårõe ÷abdaci0

#<karija># puüstrã karitojàyate jana--óa . hasti÷i÷ã ÷abdaratnà0

#<kariõã># strã karin + striyàü ïãp . 1 hastinyàm amaraþ %<tràsàvasannamadadhàrakapolabhàgàþ sampàdayanti kariõaþ karaõãbhramaü naþ>% dhana¤jayavijaø . 2 devatàbhede ÷abdaciø .

#<karidàraka># puø 1 kariõaü dçõàti hinasti dç--õvul . siühe . ÷avdaraø striyàü ñàp ata ittvam .

#<karinàsikà># strã kariõonàsevàkàro'syàþ . yantrabhede ÷avdaci0

#<karin># puü strã karaþ ÷uõóaþ prà÷astyenàstyasya ini . hastini gaje vçühitaü karigarjitam amaraþ %<muktàphalàya kariõam hariõa palàya>% vyàø udàø . %<arikariharaõàrthaü yojanànàma÷ãtyà>% lãlàø . %<karãva siktaü pçùataiþ payomucàm>% %<kañaprabhedena karãva pàrthivaþ>% raghuþ %<àyàmavadbhiþ kariõàü ghañà÷ataiþ>% màghaþ . 2 aùñasaükhyàyàm ekààdi÷abde vivçtiþ . karibhedàdikam pçø 959 ibha÷abde uktam . tannàmanàmake 3 nàgakepare puø .

#<karipa># puø kariõaü pàti pà--ka . hastipake (màhuta) . cå rõàdiø apràõivàcakaùaùñyantàt asyàdyudàttatà . vanakaripa ityàdi .

#<karipatra># naø karã tatkarõa iva patramasya . tàlipatravçkùe ràjàna0

#<karipatha># puø 6 taø ac samàø . hastigamanayogye pathi tataþ saüj¤àyàü kan devapathàdiø tasya luk . karipathanàmake de÷abhede puø .

#<karipippalã># strã karipårvapadayuktà piplã ÷àø taø . gaja pippalyàm amaraþ

#<karipota># puø 6 taø . hasti÷àvake hàràø .

#<karibandha># puø kariõaü badhnàtyatra bandha--àdhàre gha¤ . 1 hasti bandhastambhe hàràø . bhàve gha¤ 6 taø . 2 gajabandhane ca

#<karibha># naø karãva bhàti bhà--ka . ku¤jabhede trikàø .

#<karimàcala># puüstrã maca--÷àñye gha¤ kariõi màcaü ÷àñya làti là--ka . 1 siühe trikàø gajamàcalàdayo'pyatra striyàü jàtitvàt ïãù .

#<karimukha># puø kariõomukhaü mukhamasya . 1 gaõe÷e yathà càsya gajabaktratà tathà ibhànana÷abde 981 pçø uktam . 6 taø . 2 gajasya mukhe naø .

#<karira># puünaø ké--iran . gåóhapatre uùñrapriye marubhåmije karãre vçkùabhede . ÷abdaratnàø . karãra÷abde guõàdi .

#<karirata># naø %<bhågatastanamåjàsyabhastakàmunnatàü svayamadhomukhoü striyam . kràmati svakarakçùñamehane vallabhe karirataü taducyate>% ityuktalakùaõe 1 ratibandhabhede ÷avdaciø karipadamiti pàñhàntare karipadamityapi tatràrthe . 6 taø 2 gajaramaõe ca .

#<kariva># triø kariõaü vàti bà--ka . karigate apràõiùaùñyantàttasya cårõàø àdyudàttatà . vanakariva ityàdi

#<kari÷àvaka># puø gaja÷i÷au %<yàvatpa¤càvdametasmin karabhaþ kalabho'pi ca>% ÷avdaraø ukte pa¤càvdaparyante hasti bàlake .

#<kariùñha># triø ati÷ayena kartà iùñhan tçõolopaþ . kartçtame %<purå sakhibhya àsuti kariùñhaþ>% ç07, 97, 7 . ãyasun . karãyas kartçtare triø striyàü ïãp .

#<kariùyamàõa># triø kç--bhaviùyati ÷ànac syañ . kartavye . vede tu niø mànalopaþ . %<yàni kariùyà kçõuhi pravçddha!>% çø 1, 165, 9, %<kariùyà kartavyàni>% bhàø . dvitãyàsthàne àñ .

#<karisundarikà># strã karãva sundarã saüj¤àyàü kan . nà gayaùñau vastra÷oùaõàthamaïgaõasthàpiyantrabhede hàràø .

#<kariskandha># naø kariõàü sabhåhaþ skandhac . gajasamåhe . 6 taø . gajasya 2 skandhe puü naø .

#<karãra># puø ké--ãran . 1 ghañe mediø . 2 vaü÷àïkure amaraþ . (và÷erakoüóa) 3 aïkuramàtre bhàvapraø vaü÷amuktvà %<tatkarãraþ kañuþ pàke rase råkùo guruþ saraþ . kaùàyaþ kaphakçt svàdurvidàrha bàtapittalaþ>% tadguõa uktaþ . %<hiümàü÷uvaü÷asya karãrameva màü ni÷amya kinnàsi phalegrahigrahà>% naiùaø . àninyire vaü÷akarãranãlaiþ màghaþ . %<vaü÷a÷abdasyàmnànatàhetoralånatàyàþ pratipattyarthatvànna paunaruktyam ataeva ekàrthaü padam na prayojyamityuktvà karikalabhakarõàvata sàdiùu pratipàttivi÷eùakareùu na doùa ityàha vàmanaþ>% malliø . tena vaü÷àïkuràrthaksyàpi karãra÷abdasya pratipattivi÷eùàrthaü vaü÷a÷abdaprayoga iti tattvam . 3 gåóhapatre marubhåmije uùñrapriyevçkùabhede bhàvapraø . %<karoraþ kañukastiktaþ svedyuùõobhedanaþ smçtaþ . durnàmakaphavàtàmagara÷othavraõapraõuta>% bhàvapraø 4 cãrikàyàü jhillyàm (jhijhipokà) 5 hastidantabhåle ca strã uõàø . asya prastha÷abdena samàse karãraprasthe karkyàdiø nàdyudàttatà . madhvàø caturarthyàü matup masya vaþ . karãravat tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp .

#<karãrakuõa># naø karãrasya pàkaþ pãlvàø pàke kuõac . tatpàke

#<karãrikà># strã karãramivàkàro'styasya ñhan . hastidantamåle trikàø .

#<karãrã># strã ké--ãran gauràø ïãù . nãrikàyàü (jhijipokà) 1 jhillyàm 2 gajadantamåle ca mediø .

#<karãùa># puü naø . ké--ãùan . 1 ÷uùkagomaye (ghuñiyà . %<karãùa miùñakàïgàràn ÷arkarà vàlukàstathà>% manuþ . 2 pa÷upurãpamàtre ca %<ucchuùkamçgapurãùapàü÷ulà>% kàdambaø . karãùàgniþ (ghuñera àguna) .

#<karãùagandhi># puø karãùasyandha iva gandho'sya it samàø . karãùatu nandhayukte tasyàpatyamaõ striyàü ùyaï kàrãgagandhyà tadãyastryapatye . tasyàþ putrapati÷abdàbhyàü samàse saü praø dãrgha÷ca . kàrãùagandhãputraþ kàroùagandhãpatiþ evaü paramakàrãgandhãputra ityàdi upasarjane tu na atikàrãùagandhyàputra ityàdyeva siø kauø .

@<[Page 1700b]>@
#<karãùaïkaùà># strã karãùaü kaùati hinasti kaùa--thac mum ca . vàtyàyàm tasyàþ gãmaya÷oùaõàttathàtvam .

#<karãùin># triø karãùasya de÷aþ puùkaràø ini na matup . 1 karãùayuktade÷e striyàü ïãp . karãùamà÷rayatvenàstyasyàþ ini ïãp . gomayàdhiùñhàtçdevyàü 2 lakùmyàm strã . %<gandhadvàràü duràdharùàü nityapuùñàü karãùiõãm>% ÷rãsåktam .

#<karuõa># triø karoti manaþ ànukålyàya ké--unan . dayàyukte 2 rasabhede puø tallakùmàdyuktaü sàø daø yathà %<iùñanà÷àdaniùñàpteþ karuõàkhyo raso bhavet . dhãraiþ kapotavarõo'yaü kathito yamadaivataþ . ÷oko'tra sthàyibhàvaþ syàcchocyamàlambanaü matam . tasya dàhàdikàvasthà bhaveduddãpanaü punaþ . anubhàvà daivanindà bhåpàtakranditàdayaþ . vaivarõyocchvàsani÷vàsastambhapralapanàni ca . nirvedamohàpasmàravyàdhiglànismçti÷ramàþ . viùàdajaóatonmàdacintàdyà vyabhicàriõaþ>% .
     ÷ocyaü vinaùñabandhuprabhçti . yathà ràghavàvalàse . %<vipine kva jañànibandhanaü tava cedaü kva manoharaüvapuþ . anayorghañanà vidheþ sphuñaü nanu khaógena ÷irãùakartanam>% . atra hi ràmavanavàsajanita÷okàrtasya da÷arathasya daivanindà . evaü bandhuviyogavibhavanà÷àdàvapyudàhàryam . paripoùastu mahàbhàrate strãparvaõi draùñavyaþ . asya karuõavipralambhàdbhedamàha . ÷okasthàyitayà bhinno vi pralambhàdayaü rasaþ . vipralambhe ratiþ sthàyã punaþ sambhogahatukaþ 3 paraduþ khaharaõecchàyàü dayàyàü strã . %<aho vidhe tvàü karuõà ruõaddhvinaþ>% naiùaø . %<pràyaþsadyobhavati karuõàvçttiràrdràntaràtmà>% meghaø . %<karuõàvimukhena mçtyunà>% raghuþ . duþkhiteùu dayà karuõà sà'styasya ar÷aø ÷vac viùayatvena . 4 karaõàviùaye dãne triø . %<ani÷aü nijairakaruõaþ karuõam>% màghaþ . %<karuõaü dãnaü yathà tatheti>% malliø . %<anuroditãva karuõena patriõàü virutena>% màghaþ . %<virutaiþ karuõasvanairiyam>% kumàø . (karalahanevu) 5 vçkùabhede puø trikàø . %<pikàt vane ÷çõvati mçïgahuïkutairda÷àmuda¤catkaruõe viyoginàm>% naiùaø . %<karuõasya phalaü mleùmavàtàmamedasàü punaþ . nà÷anaü pittakopasya ÷amanaü parikãrtitam>% iti tatphalaguõà÷ca ùaidyakoktàþ . 6 buddhabhede puø trikàø . 7 parame÷vare 8 bhåtàbhayakàrake parivrà¤ake puø ÷abdaciø .

#<karuõamallã># strã karuõà karuõàviùayaþ mallã . 1 navamallikàyàm ÷abdattaø . tatpuùpasyàtisukumàratvàt karuõàtiùayatvena sadaya cãyamànatayà tasyàstathàmå tatvam .

#<karuõavipralambha># puø ÷çïgàrarasabhede . ÷çïgàramuktvà sàø daø uktaü yathà
     %<vipralambho'tha sambhoga ityeùa dvividho mataþ . tatra yatra tu ratiþ prakçùñà nàbhãùñamupaiti vipralambho'sau . abhãùñaü nàyakaü nàyikàü và . sa ca pårvaràgamànapravàsakaruõàtmaka÷caturdhà syàt>% .

#<karuõànidhi># puø karuõà nidhãyate'tra ni + dhà--àdhàre ki upaø saø . karuõàdhàre dayàyukte karuõànidhànàdayopyatra .

#<karuõàpara># triø karuõàyàü paraþ àsaktaþ karuõà parà và yasya . atyantakaruõàyukte .

#<karuõàmaya># triø karuõà + pràcurye mayañ . pracurakaruõàvati %<kàkutsthaü karuõàmayaü guõanidhim, viprapriyaü dhàrmikam>% mahànàø striyàü ïãù karuõàmayã .

#<karuõin># triø maruõà'styasya sukhàø ini . kçpàyukte striyàü ïãp . siddhe sukhàdigrahaõam ñhanàdinivçttyarthamiti siø kauø . tena sukhàdibhyo na matup . àrùe tu kvacidiùyate .

#<karutthàma># puø turvamuvaüsye duùmantaputrabhede . turvaso÷ca sutovahnirityupakramya %<duùmantasya tu dàyàdaþ karutthàmaþ praje÷varaþ>% harivaü 03 vçaø .

#<karundhama># puø turvasuvaü÷ye traisànoþ putre nçpabhede . %<karundhamastu traisànormaruttastasya càtmajaþ>% harivaüø 32 aø .

#<karuma># puø pi÷àcabhede . ye ÷àlàþ parinçtyanti sàyaü gardabhanàdinaþ . kusålà ye ca kukùilàþ kakubhàþ karumàþ srimàþ . tànoùadhe! tvaü gandhena viùåcãnàn vinà÷aya athaø 8, 6, 10 .

#<karå># strã kç--hiüsàyàm å . 1 kartane . %<caturda÷a và àsàü karåkaràõi>% ÷ataø bràø 22, 3, 4, 10 . karmaõi å . 2 kçtte ca . %<vàmaü devaþ karålatã>% çø 4, 30, 24 . %<karålatã kçttadantaþ>% bhàø pçùoø dantasya latàde÷aþ påùõobhagnadantatvena tathàtvam .

#<karåùa># puø kç--åùan . 1 de÷abhede yasyàdhipatirdantabakraþ %<eùa madràn va÷e kçtvà kuråü÷ca saha somakaiþ . cedikà÷ikaråùàü÷ca kurulakùmãü vahiùyati>% bhàø àø 12 3 aø . %<÷i÷upàlaþ sahasutaþ karåùàdhipatistathà>% bhàø saø 4 aø . karåùàõàü janapadànàü ràjà aõ tadràjatvàt bahuùu tasya luk . karuùàþ tadràjeùu %<dantavakraþ karåùa÷ca karabhomeghavàhanaþ>% bhàø saø 13 aø . ekatve'pi luk àrùaþ . asya tàlavyamadhyatà'pi bhargàdigaõe tathàpàñhàt tato bhargàø stviyàü na tadràjapratyayasya luk siø kauø .

#<karåùaja># puø karåùade÷e jàyate jana--óa . dantavakre nçpabhede %<tàvihàtha punarjàtau ÷i÷upàlakaråùajau>% bhàø àø 7, 10 , 30 . tau jayavijayau viùõoþpàrùadau .

#<karåùàdhipati># puø 6 taø . dantavakre nçpe . %<kà÷mãraràjogonardaþ karåùàdhipatistathà>% harivaüø 9 . karåùàdhipàdayo'pyatra .

#<kare'ña># puø kare añati aña--ac aluk saø . nakhe trikà0

#<kare'ñavyà># strã kare'ñanaü vyayati vye--óa ñàp . dhanacchåpa kùiõi trikàø .

#<kareñu># puø kena mastakena reñati reña--ku . (karkañiyà) iti khyàte khage . amaraþ .

#<kareõu># puø kç--eõu(nu)ke mastake reõurasya và . 1 gaje amaraþ . %<trastaþ samastajanahàsakaraþ kareõoþ>% màghaþ . utkùiptagàtraþ sma vióambayannabhaþ--kareõuràrohayate niùàdinam màghaþ %<svàtantryamujjvalamavàva kareõuràjaþ>% màghaþ . 2 karõikàravçkùe vi÷vaþ . 3 gajastriyàü strã amaraþ . %<gajàya gaõóåùajalaü kareõuþ>% kumàø . %<kareõubhirdantamçõàlabhaïgàþ>% raghuþ . kareõudugdhaguõà÷ca su÷rute %<a÷vàyà÷caiva nàryà÷ca kareõånà¤ca yat payaþ . tattvanekauùadhirasaprasàdaü pràõadaü guru . madhuraü picchilaü ÷ãtaü snigdhaü ÷lakùõaü mçdu smçtam>% sàmànyata uktvà . %<hastinyàþ madhuraü vçùyaü kaùàyànurasaü guru . snigdhaü sthairyakaraü ÷ãtaü cakùuùyaü balavardhanam>% uktàþ . %<kareõuþ sabahukùãrà kandena gajaråpiõã . hastikarõaüpalà÷asya tulyaparõà dviparõinã>% su÷rutoktalakùaõàyàm 4 oùadhau strã tadutpattikàla÷ca tatraivoktaþ . %<kareõustatra kanyà ca chatràticchatrake tathà . golomo càjalomã ca mahatã ÷ràvaõã tathà . vasante kçùõasarpàkhyo golomã ca pratàyate>% svàrthe kan kareõu kàpyatra strã . ràyamukuñastu kareõå÷abdaü dãrghàntaü pañhitvà hastini puüstrãtyàha .

#<kareõubhå># puø kareõau bhavavç bhå--kvip . 1 hasti÷àstrapravartaüke pàlakàvyamunau hemacaø . 2 hastijàtamàtre triø .

#<kareõumatã># strã nakulasya bhàryàbhede . %<nakulastu caidyàü kareõumatãü bhàryàmudàvahattasyàü putraü niramitraü nàmàjanayat>% bhàø àø 95 aø .

#<kareõusuta># puø 6 ta0! pàlakàvye munau trikàø .

@<[Page 1702a]>@
#<karenara># puø turaùkanàmagandhadravye karevaro'pyatra ràjaniø .

#<karenduka># puø kareõa kiraõenendariva màyati kai--kç . måtçõe ràjaniø .

#<karoña># naø ke ÷irasi roñate ruñ--dyutau ac . ÷iro'sthni . (màthàrakhuli) in karoñirapyatra strã và ïãp amaraþ . %<vapuùi bhañakaroñinyastakãlàlasindhuþ>% dhana¤jaø .

#<karoñaka># puø nàgabhede %<àptaþ karoñaka÷caiva ÷aïkho vàli÷ikhastathà>% bhàø àø 35 aø nàganàmakãrtane . atra karkoñàrthàbhidhànaü pràmàdikameva . upakrame airàbatastakùaka÷ca karkoñakadhana¤jayau iti karkoñakasya pçthaguktestatobhinna evàyamiti tattvam .

#<karka># hàme sautraþ paraø akaø señ . karkati akakãüt . cakarka pranikarkati .

#<karka># puø kçnoti karoti kriyate và kç--ka tasya nettvam karka-- ac và . 1 vahnau 2 ÷vetà÷ve amaraþ 3 darpaõe 4 ghañe 5 meùàvadhicaturthe rà÷au 6 kulãre 7 karkañavçkùe (kàükaóà÷iïà) ca hemaø . 8 kàtyàyana÷rautasåtrabhàùyakàre puø .

#<karkakhaõóa># puø karkaþ ÷vetà÷vayuktaþ khaõóaþ bhåmikhaõóo yatra de÷abhede . %<màgadhàn karkakhaõóàü÷ca nive÷ya viùaye tmanaþ>% bhàø vaø 253 aø .

#<karkacirbhañi># strã karkavarõà cirbhañã . karkañãbhede . ràjaniø .

#<karkaña># puø sauø karka--añan . kùadràmalakavatkùudraphalake 1 vçkùabhede 2 jalajantubhede kulãre . (kàkaüóà) %<gaõanàñat karakarkañotkaram>% naiùaø ràjànaø . (karakañiyà) 3 pakùibhede . 4 alàbåvçkùe ca mediø . 5 padmakande jañàø meùàdita÷caturthe 6 rà÷au %<pàdaþ punarvasorantyaþ puùyo '÷leùà ca karkañaþ>% jyoø taø uktasapàdanakùatradvayàtmakaþ . tathà ca 360 aü÷àtmake rà÷icakre 90 aü÷ottaram 30 triü÷adaü÷àtmakaþ sa rà÷iþ . %<÷eùàþ svanàmasadç÷àkçtayo bhavanti>% jyoø taø uktestasya kulãràkçtitvam . asya varõàdyuktaü nãlaø tàø %<bahuprajàsaïgapadaþ kulãra÷caro'ïganà pàñalahãna÷abdaþ . ÷ubhaþ kaphã snindhajano'mbucàrã samodayã viprani÷ottare÷aþ>% tathà ca asya bahuprajàsaïgità bahupadatà cararà÷itvaü strãråpatà pàñalavarõatà hãna÷abdatà ÷ubhatvaü ÷ubhasvàmikatà ca . kaphaprakçtitvaü snigdhajanatvam jalacaratvam samarà÷itvam vipravarõatvam ni÷àbalitvam uttaradigmukhatva¤ca . ayaü ca koñarà÷iþ %<karkañavç÷cikamãnà dhanuùa÷càntyàrdha¤ca kãñasaüj¤àþsyuþ>% ityukteþ tatra samatvaü yugmarà÷itvaü samaparimàõa¤ca . %<ojo'tha yugmaü viùamaþ sama÷ca>% %<kråro'tha somyaþ puruùo'ïganà ca>% ityukteþ %<hrasvàstini go'vighañà mithunaghanuþkarkimçgamukhà÷ca samàþ>% ityukte÷ca . %<pçùñhodayàvimithunà divà ÷ãrùodayàþ pare>% ityukteþ asya ÷ãrùodayatvam . asyàdhipaþ candraþ . kuja÷ukrabudhendvarka saumya ÷ukràvanãbhuvàm .--kùetràõi syurajàdayaþ ityukteþ %<meùa karkañayormadhye gàóhaü tapati bhàskaraþ>% tithiø puø . %<karkañe prathamaü devã tryahaü gaïgà rajasvalà>% smçtiþ . (kàükuóa) 7 ervàrau strã gauràø ïãù bhàvapraø . tasyàþ guõàþ bhàvapraø uktàyayà . %<ervàruþ karkañã proktà kathyante tadguõà atha . karkañã ÷ãtalà råkùà gràhiõã madhurà guruþ . rucyà pittaharà sà'mà pakvà tçùõàgnipittakçt>% . asyàþ pàkaprakàrastu . %<tvagvãjarahità prauóhà gulikàkàrakhaõóità . talità sughçte tapte karkañã vàvalehità . vipàõóu khaõóaü dhçtadugdhasàrdhaü vibhàvitaü vallaja÷arkaràbhyàm . kçtailavàsa¤ca kaduùõametat pratikùaõaü rocanamàtanoti>% . ïãùantaþ . 8 ÷àlmalau mediø . 9 sarpe ÷abdaratnàø . 10 devadàlãlatàyàü 12 ghoùikà 13 vçkùe ràjaniø . 14 karkañajàtistriyà¤ca . %<yathà ca karkañã garbhamàdhatte mçtyumàtma>% bhàø viràø 272 ÷loø . karkañasya koùasthatà tanmàüsaguõà÷ca bhàvaprakàø uktà yathà . ÷aïkhaþ ÷aïkhanakha÷càpi ÷uktisambåkakarkañàþ . jãvà evaüvidhà÷cànye kàùasthàþ parikãrtitàþ . koùasthà maùuràþ snigdhà vàtàpattaharà himàþ . %<tàmracåóakarkañakçùõamatsya÷i÷umàra varàhava÷àþ>% sakùãraü karkañarase siddhaü càtra ghçtaü pivet su÷ruø . smçtau càsyàbhakùyàtoktà taccàbhakùya÷abde dar÷itam . karkaña stacchçïgàkàro'styasya ar÷aø ac . tulàpràntanikheye karkaña ÷çïgàkàre àyase 15 kãlakabhede puø mitàø 16 kaõñake puø ca . tatpàdàgratulyàgratvàttasya tathàtvam . 17 karkaña÷çïgyàm strã ïãù bhàvaø praø .

#<karkañaka># naø karkañaiva kàyati kai--ka . 1 yantrabhede (kampàsa) %<phaõimakhakàkalãsaüda÷akapuruùa÷ãrùakayogacårõayogavartikàmànasåtrakarkañakarajjudãpabhàjanabhramarakaraõóaka prabhçtyenekopakaraõayuktaþ>% da÷akumàø . karkañaþ vçkùa iva kàyatike ka . 2 ikùubhede ÷abdacintàø . svàrthekan . 3 kulãre amaraþ .

#<karkaña÷çïgã># strã karkaña iva ÷çïgaü yasyàþ . (kàükaóà÷iïà) 1 vçkùabhede . svàrthe kan karkaña÷çïgikàpyaka . %<÷çïgã karkaña÷çïgã ca syàt kulãraviùàõikà . aja÷çïgãca vakrà ca karkañàkhyà ca kãrtità . ÷çïgã kaùàyà tiktoùõà kaphavàtakùayajvaràn . ÷vàsordhvavàtatçñkàsa hikkàrucivamãn haret>% bhàvapraø tadguõàdi uktam

#<karkañàkùa># puø karkaña ivàkùi granthibhedo'sya . karkañyàm (kàükuóa) ratnamàlà .

#<karkañàkhyà># strã karkañasyàkhyàkhyà yasyàþ . (kàükaóà÷iïà) ÷çïgyàm bhàvapraø .

#<karkañàïgà># strã karkañasyàïgaü ÷çïgamiva ÷çïgamagramasyàþ ajàø ñàp . ÷çïgyàm . ràjaniø .

#<karkañàhva># puø karkañamàhvàyate kaõñakàratvàt à + hve--ka . vilvavçkùe ràjaniø .

#<karkañi># strã karkaü kaõñakamañati in ÷akaø . (kàükuóa) 1 ervàrau ÷abdaciø . và ïãp atràrthe, 2 ÷àlmalãvçkùe 3 karkaña÷çïgyà¤ca . mediø .

#<karkañinã># strã karkañastadàkàro'styasyàþ ini ïãp . dàruharidràyàm ràjaniø .

#<karkañu># puø karka--mçgayàø niø . (karkañiyà) pakùibhede ÷abdaratnàø .

#<karkandha># strã karkaü kaõñakaü dadhàti dhà--kå niø mum . 1 vadaryàm (kula) %<karkandhåphalamuccinoti ÷avarã muktàphalà÷aïkayà>% sàø daø . tasya pustvamapi . %<puüsi striyà¤ca karkandhåþ rvadarã kolamityapi . phenilaü kuvalaü ghoñà sauvãraü vadaraü mahat . ajapriyà kuhà kolã viùamobhayakaõñakà . pacyamànaü sumadhura sauvãraü vadaraü mahat . sauvãraü vadaraü ÷ãtaü bhedanaü guru ÷ukralam . vçühaõampittadàhàsrakùayatçùõànivàraõam . sauvãraü laghu sapakvaü madhura kãlamucyate . kolantu vadaraü gràhi rucyavuùõa¤ca vàtalam . kaphapittakara¤càpi guru sàrakamoritam . karkandhåþ kùudravadaraü kathitaü pårbasåribhiþ . amlaü syàt kùudravadaraü kaùàyaü madhuraü manàk . snigdhaü guru ca tikta¤ca vàtapittàpahaü smçtam . ÷uùkaü bhedyagnikçtsarvaü laghutçùõàklamàsrajit>% phale naø . %<dadhnoråpaü karkandhåni>% yajuø 19, 23, karkandhånàü pàkaþ pãlvàdiø kuõac . karkandhåkuõa tatpàke naø . prasthapare karkyàdiø karkandhåprasthaityàdau nàdyudàstatà . tataþ madhvàø caturarthyàü matup . karkandhåmat tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp . karkandhåmato . tasyà adårabhavaþ suvàstvàø aõ . kàrkandhåmata tadadårade÷abhave triø .

#<karkaphala># naø karka--hàse ac karkaü prakà÷ànvitaü sat phalati phala--ac . kùudràmalake ràjaniø .

@<[Page 1703b]>@
#<karkara># puø karka--hàse--aran . 1 darpaõe, mediø 2 cårõasàdhane kùudrapàùàõakhaõóe kaïkare (kàükara) . karka--gha¤ karkaü hàsaü ràti--rà--ka . 3 dçóhe 4 kañhine triø mediø . %<kiüno varkarakarkaraiþ priya÷atairàkramya vikrãyate>% amaru÷aø . %<karãraþ karkaro'rkaruk>% màghaþ . 2 mudgare ÷abdaciø .

#<karkaràïga># puø karkaraivàïgaü yasya . kha¤jane kàlakaõñhavihaïgame ÷abdamàø .

#<karkaràñu># puø karkaü hàsaü rañati raña--ku . kañàkùe jañàdharaþ .

#<karkaràñuka># puø karkaü kañhinaü rañati raña--uka¤ . (karakañiyà) vihabhede ÷abdaraø .

#<karkaràndhuka># puø karkaraþ kañhoraþ ati÷ayitàndhàkàravattvàt andhuþ kåpaþ saüj¤àyàü kana . atyantàndhakàravati kåpe . trikàø .

#<karkaràla># puø karkaraþ san alati ala--ac . cårõakuntale hemacaø . tasya itarake÷àpekùayà kañhinatvàttathàtvam .

#<karkarikà># strã karkara ivàstyasyàþ ac saüj¤àyà kan ata ittvam . netrasvarjåbhede ÷abdaciø . tatra hi netre kaïkarayuktatevopaõabhyata iti tasyàstathàtvam .

#<karkarã># strã karkaü hàsaü ràti rà--ka gauràø ïãù . (jhàrã) 1 sanàlapàtre, amaraþ kandorghçtàdipakvaniùkà÷anasàdhane (¤àjarà) 2 dravye ca ÷abdaciø . karkaü ràti ràãkak . karkarãko'pyatra . karkarã + svàrthe kan na hrasvaþ karkarãkà tatràrthe strã .

#<karkarãka># naø karka--pharpharãkàø ãkan niø . ÷arãre ujjvalaø .

#<karkareña># puø karkaü karketi ÷abdaü reñatyasmàt reña--apàdàne gha¤ . ardhacandre galahaste (galàñipi) galàmardane hi karka÷abdakaraõàttasya tathàtvam .

#<karkareñu># puø karketi ÷abdaü reñati un upaø saø . (karkañiyà) pakùibhede amaraþ .

#<karka÷a># puø kç¤ hiüsàyàü vic kaþ san + ka÷ati--karka--ac karka + lomàdiø ÷aü, kare ka÷ati ka÷a--÷abde ac ÷akaø và . 1 kàmpillavçkùe (guóàrocanã) amaraþ . 2 kàsamarde . (kàlkàsendà) 3 ikùuvçkùe 4 khaóge ca hemaø . 5 sàhasike kañhore ca triø amaraþ %<veõukarka÷aparvayà>% raghuþ . %<airàvatàsphàlanakarka÷ena>% kumàø . %<kçùõà stabdhàvaliptà và jihvà ÷ånà ca yasya vai . karka÷à và bhavedyasya so'citaràdvijahàasån>% su÷ruø . karka÷aü parijãrõa¤ca kçmijuùñamade÷ajam . varjayet patra÷àkantat su÷ruø %<suradvipàsphàlanakarka÷àïgulau>% raghuþ . 6 kañhinampar÷avati triø amaraþ 7 kråre 8 nirdaye ca triø mediø . 9 durbodhe ca %<tarkevà bhç÷akarka÷e mama mamaü lãlàyate bhàratã>% prasannaø . 10 atyante ca %<tasya karka÷avihàramambhavam>% raghuþ karka÷asya bhàvaþ tva . ka÷atva naø talkarka÷atà strã . ùya¤ . kàrka÷ya naø iman karka÷iman puø karka÷abhàve %<nàgendrahastàstvaci karka÷atvàt>% kumàø . %<à÷leùalolupabadhåstanakàrka÷yasàkùiõãm>% màghaþ . kàrka÷ya¤ca spar÷abhedaþ . %<spar÷anendriyavij¤eyàþ ÷ãtoùõa÷lakùõakarka÷abhçdakañhinàþ>% ityàdisu÷rutoktestasya spar÷endriyagràhyatà . sa ca pàrthivaguõabhedaþ . anyadravye tu kàrka÷yavyavahàrobhàktaþ . su÷rutokteùu cikitsopayogiviü÷atiguõeùu 11 guõabhede te ca guõà yathà
     %<ata årdhvaü pravakùyàmi guõànàü karmavistaram . karma bhistvanumãyante nànàdravyà÷rayà guõàþ . hlàdanaþ sta mbhanaþ ÷ãto mårchàtçñsvedadàhajit . uùõastadviparãtaþ syàtpàcana÷ca vi÷eùataþ . snerhamàrdavakçt snigdho balavarõakarastathà . råkùastadviparãtaþ syàdvi÷eùàtstambhanaþ kharaþ . picchilo jãvano balyaþ sandhànaþ ÷leùmalo guruþ . vi÷adã viparãto'smàt kledàdåùaõaropaõaþ . dàhapàkakarasta kùõaþ sràvaõo mçduranyathà . sàdopalepabalakçdgurustaparõavçühaõaþ . laghustadviparãtaþ syàllekhano ropaõastathà . da÷àdyàþ karmataþ proktàsteùàü karmavi÷eùaõaiþ . da÷aivànyàn pravakùyàmi dravàdãüstànnibodha me . dravaþ prakledanaþ sàndraþ sthålaþ syàdbandhakàrakaþ . ÷lakùõaþ picchilavajj¤eyaþ karka÷o vi÷ado yathà . sukhànubandhã såkùma÷ca sumandho rocano mçduþ . durgaündho viparãto'smàddhçllàsàrucikàrakaþ . saro'nulomanaþ prokto mado yàtràkaraþ smçtaþ . vyavàyã càkhilaü dehaü vyàpya pàkàya kalpate . vikàsã vikasannevaü dhàtubandhàn vimokùayet . à÷ukàraü tathà÷utvàddhàvatyambhasi tailavat . såkùmastu saukùmyàt såkùmeùu srotassvanusaraþ smçtaþ . guõà vi÷atirityevaü yathàvatparikãttitàþ>% . 11 vç÷cikàlãvçkùe strã ràjani0

#<karka÷acchada># karka÷aþ chadaþ patramasya . (÷eoóà) 1 ÷àkoñavçkùe ÷abdamàø 2 pañotve ca trikàø karka÷adalo'pyatra . 3 koùàtakyàü strã ñàp ràjaniø . karka÷adalà dagdhavçkùe ràjaniø .

#<karka÷avàkya># naø karmaüø . niùñhuravàkye paruùavàkye ÷abdaraø .

#<karka÷ikà># strã karka÷a--saüj¤àyàü kan ata ittvam . vanakolivçkùe ratnamàø .

#<karkasàra># naø karkaþ kañhinaþ sàro'sya . karambhe dadhimi÷ritasakruùu hàràø .

#<karkàru># puø karkaü hàsaü ÷vetatàmçcchati ç--uõa . 1 kuùmàõóe . (pàóakumaóà) . amaraþ tasya pakve phale ÷vetatàyuktatvàt tathàtvam . asya strãtvamapi %<kakãrurgràhiõã ÷ãta raktapittaharà guruþ . pakvà tiktàgnijananã makùàrà kaphavàtanut>% iti bhàvapraø ukteþ . 3 ervàrukarkàrukuùmàõóaprabhçtãnàü tailàni madhuràõi su÷ruø tayorbhedanirde÷àt vi÷eùakuùmàõóa eva erkàruriti bodhyama . %<ervàrukaü sakarkàru pakvaü syàt kaphavàtakçt . sakùàraü madharaü rucyaü dãpanaü nàtipittalam . sakùàraü madhura¤caiva ÷ãrõavçntaü kaphàpaham . bhedanaü dãpanaü hçdyamànàhàùñhãlanullaghuþ vapuþ>% . iti karkàroþ %<pittaghnaü teùu kuùmàõóam bàlaü madhyaü kaphàvaham . pakvaü laghåùõaü kùàraü ca dãpanaü vasti÷odhanam>% . iti kuùmàõóasya ca bhedena guõabhedoktestayorbhedaþ

#<karkàruka># puø karkaü hàsamçcchati ç--uka¤ 6 taø . kàlindavçkùe (kheüóo) hàràø kàlinda÷abde guõàdi vakùyate

#<karki># puø karka--in . karkañarà÷ã . %<karkirmãnadhanurbhyà¤ca hariþ kãñaghañena ca>% jyoø taø .

#<karkã># karka--hàse ac gauràø ïãùa . kuùyàõóyàm (kàükuóa)

#<karketana># puø naø ratnavi÷eùe . %<ratnànyàha garuóapuràõe>% àø taø teùurakùoviùavyàlavyàdhighnànyaghahàni ca . pràdurbhavanti ratnàni tathaiva viguõàni ca . ghajraü muktàmaõayaþ padmaràgàþ sa marakatàþ proktàþ . api cendracãlamaõayovaidåryàþ puùparàgà÷ca . karketanakuruvilvau rudhiràkùasamanvitaü tathà sphañikam . vidrumamaõi÷ca yatnàduddiùñaü saügrahe tajj¤aiþ ityuddi÷ya . %<vàyurnakhàn daityapate rgçhãtvà vikùepa màsàdya vaneùu hçùñaþ . tataþ prasåtaü pavanopapannaü karketanaü påjyatamaü pçthivyàm . varõena tadrudhira÷obhamadhuprakà÷amàtàmrapãtadahanojjvalitaü vibhàti . nãlaü punaþ sulasitaü paruùaü vibhinna>% vyàdhyàdidoùaharaõena na tadvibhàti . snigdhà vi÷uddhàþ samaràgiõa÷ca àpãtavarõà guruvo vicitràþ . tràsavraõavyàghivivarjità÷ca karketanàste paramàþ pavitràþ . patreõa kà¤canamayena tu veùñayitvà haste gale'tha dhçtametadatiprakà÷ama . roga praõà÷anakaraü kalinà÷ana¤ca àyuùkaraü kulakara¤ca sukhaprada¤ca . evaüvidhaü bahuguõaü maõimàvahanti karketanaü ÷ubhamalaü katare varà ye . te påjità bahughanà bahuvàndhavà÷ca nityojjvalàþ pramudita api te bhavanti . eke pinahyavikçtàkulanãlabhàsaþ pramlànaràgalulitàþ kaluùà viråpàþ . tejo'tidãprikulapuùñivihãnavarõàþ karketanasya sadç÷aü vapurudvahanti . karketanaü yadi parãkùitavarõaråpaü pratyagrabhàsvaradivàkarasuprakà÷am . tasyottamasya maõi÷àstravidà mahimnà tulyantu målyamuditaü tulitasya kàryam 75 a0

#<karkoña(ka)># puø karka--oña . 1 nàgabhede sa ca aùñanàgàntargataþ . %<anantovàsukiþ padmo mahàpadmo'pi takùakaþ . karkoñaþ kulikaþ ÷aïkha ityaùñau nàganàyakàþ>% trikàø . tiø taø puràõàntare gàruóe ca dvitãyàrdhe kulikaþ karkañaþ ÷aïkha iti pàñhaþ . aya¤ca nàgapa¤camyàü påjyaþ yathàha tatraiva . %<÷eùaþ padmo mahàpadmaþ kulikaþ ÷aïkhapàlakaþ: vàsukiþ ÷aïkhaka÷caiva kàliyo maõibhadrakaþ . airàvato dhçtaràùñraü karkoñakadhana¤jayau>% iti . aya¤ca kadruputrabhedaþ . %<÷eùaþ prathamatojàtovàsukistadanantarama . airàvatastakùaka÷ca karkoñakadhana¤jayau>% bhàø àø 35 aø nàganàmakathane . karkoñakanàgasya nàrada÷àpena jaóatàpràptikathà nalena saha saüvàda÷ca bhàø vaø 66 aø %<utsçjya damayantãntu nalo ràjà vi÷àmpate! . dadar÷a dàvaü dahyantaü mahàntaü gahane vane . tatra ÷u÷ràva ÷abdaü vai madhye bhåtasya kasyacit . abhidhàva naletyuccaiþ puõya÷loketi càsakçt . mà bhairiti nala÷coktvà madhyamagneþ pravi÷ya tam . dadar÷a nàgaràjànaü ÷ayànaü kuõóalãkçtam . sa nàgaþ prà¤jalirbhåtvà vepamàno nalantantà . uvàca viddhi màü nàmnà nàgaü karkoñakaü nçpa! . mayà pralubdho maharùirnàradaþ sumahàtapàþ . tena manyuparãtena ÷apto'smi manujàdhipa! . tiùñha tvaü sthàvara iva yàvadeva nalaþ kvacit . ito netà hi tatra tvaü ÷àpànmokùyasi matkçtàt . tasya ÷àpànna ÷aknomi padàdvicalituü padam . upadekùyàmi te ÷reyastràtumarhati màü bhavàn . sakhà ca te bhaviùyàmi matsamo nàsti pannagaþ . latha÷ca te bhaviùyàmi ÷ãghramàdàya gaccha màm . evamuktvà sa nàgendro vabhuvàïguùñhamàtrakaþ . taü gçhãtvà nalaþ pràyàdde÷aü dàvavivarjitam . àkà÷ade÷amàsàdya vimuktaü kçùõavartmanà . utsraùñukàmaü taü nàgaþ punaþ karkoñako'bravãt . padàni gaõayan gaccha svàni naiùadha! kànicit . tatrate'haü mahàvàho! ÷reyo dhàsyàmi yat param . tataþ saïkhyàtumàrabdhamada÷adda÷ame pade . tasya daùñasya råpaü tat kùipramantaradhãyata . sa dçùñvà vismitastasthàvàtmànaü vikçta nalaþ . svaråpadhàriõaü nàgaü dadar÷a sa mahãpatiþ . tataþ karkoñako nàgaþ sàntvayan nalamabravãt . mayà te'ntarhitaü råpaü na tvàü vidyurjanà iti . yatkçte càsi nikçto duþ khena mahatà nala! . viùeõa sa madãyena duþ khaü tvayi nivatsyati . viùeõa saüvçtairgàtrairyàvattvàü na vimãkùyati . tàvattvayi mahàràja! duþkhaü vai sa nivatsyati . anàgà yena nikçtastvamanarho janàdhipa! . krodhàdasåyayitvà taü rakùà me bhavataþ kçtà . na te bhayaü naravyàghra! daüùñribhyaþ ÷atruto'pi và . brahmadvióbhya÷ca bhavità mataprasàdànnaràdhipa! . ràjan! viùanimittà ca na te pãóà bhaviùyati . saügràmeùu ca ràjendra! ÷a÷vajjayamavàspyasi . gaccha ràjannitaþ såto vàhuko'hamiti bruvan . samãpamçtuparõasya sa hi vaivàkùanai puõaþ . ayodhyàü nagarãü ramyàmadya vai niùadhe÷vara! . sa te'kùahçdayaü dàtà ràjà÷vahçdayena vai . ikùvàkukulajaþ ÷rãmàn mitra¤caiva bhaviùyati . bhaviùyasi yadàkùaj¤aþ ÷reyasà yokùyase tadà . sameùyasi ca dàraistvaü mà sma ÷oke manaþ kçthàþ . ràjyena tanayàbhyà¤ca satyametadbravãmi te . svaüråpa¤ca yadà draùñumicchethàstvaü naràdhipa! . saüsmartavyastadà te'haü vàsa÷cedaü nivàsayeþ . anena vàsasàcchannaþ svaü råpaü pratipatsyase . ityuktvà pradadau tasmai divyaü vàsoyugaü tadà . evaü nalaü samàdi÷ya vàso dattvà ca kaurava! . nàgaràjastato ràjaüstatraivàntaradhãyata>% . 72 aø %<tasyàkùahçdayaj¤asya ÷arãrànniþsçtaþ kaliþ . karkoñakaviùaü tãkùõaü mukhàt satatasudvaman>% . 79 aø . %<karkoñakasya nàgasya damayantyà nalasya ca . çtuparõasya ràj¤a÷ca kãrtanaü kalinà÷anam>% saüj¤àyàü kan 2 vilvavçkùe puø ràjaniø . 3 phalalatàbhede (kàükuóa) gauràø ïãù %<karkoñakãphalaü kuùñhahçllàsàrucinà÷anam . ÷vàsakàsajvaràn hanti kañupàka¤ca dãpanam . ãùadvibhinnamaricaþ paripårõagarbhaü tailena randhitasusaindhavapàtayogam . bàhlãkayuktapayasà vihitàbhiùekaü karkoñakãphalamidaü rucikçttaråttham>% . vaidyake tadguõapàkàdi . 4 pãtaghoùàvçkùe strã ràjaniø . svàrthe kan ata ittvam . karkoñikà (kàkarola) vçkùe (kàükuóa) 5 kuùmàõóyà¤ca strã ràjaniø .

#<karkoñavàpã># strã karkoñanàgavàsena kçtà vàpã . kà÷osye tã bhede . %<karkoñavàpyà ã÷àne marãceþ kuõóamuttamam>% kà÷ãkhaø .

#<karkyàdi># puø prasthepare avçddhapårbapadasya àdyudàttatàparyudà sàùiye pàõinyukte ÷abdagaõabhede sa ca karkã madhnã makarãü karkandhå karãra kanduka karaõa vadarã karkãprasthaþ .

#<karcarikà># strã pårikàbhede (kacurã) pàkaràje÷varaþ . tatpàkaprakàraþ bhàvapraø ukto yathà %<màùàõàü piùñikà påryà lavaõàrdrakahiïgubhiþ . tayà piùñikayà pårõà sammità kçtapolikà . tatastailena pakvà sà pårikà kathità budhaiþ . rucyà svàdvã gurusnigdhà balyà pittàsradåùikà . cakùustejoharã coùõà pàke vàtavinà÷inã . tathaiva dhçta pakvàpi cakùuùyà raktapittahçt>% .

#<karcarã># strã kaü jalaü curyate'tra cura--pçùoø ka gauràø ïãù . jala÷ånye ÷uùkaphalakhaõóe (kacrã) pà÷càttyabhàùàprasiddhe dravye %<kùãràmlakçtasaüskàrà ÷uùkà snehavipàcità . arocakàdirogàõàü karcarã kaõñhakartarã . karcarã rucikudbalyà susvàduratilekhanã . uùõà pittakarã proktà kaphakçt sàrikà smçtà>% bhàvapraø .

#<karcåra># naø karja åra + pçùoø . 1 svarõe . 2 karvåravarõe 3 tadvati triø amarañãkà (kacåra) prasiddhe 4 gandhasàre ÷añyàm puø bhàvapraø . tadguõàdi %<karcåro vedhamukhya÷ca dràvióaþ kalpakaþ ÷añhã . karcåro dãpano rucyaþ kañukastikta eva ca . sugandhiþ kañupàkaþ syàt kuùñhàr÷ovraõakàsanut . uùõolaghuharecchvàsaü gulmavàtakaphakrimãn>% 5 haritàle naø vaijaø . %<raràja karcårapi÷aïgavàsasaþ>% màghaþ . %<karcuraþ haritàlam>% malliø .

#<karcåraka># puø karcåra + svàrthe kan sa iva kàyati kai--ka và . (kàücà) 1 haridràyàm kùãrasvàø . tasyàþ ÷añyàkçtitvàt tayàtvam . 2 karcåra÷abdàrthe ca .

#<karjapãóàyàm># bhvàø paraø sakaø señ . karjati akarjãt . cakarja pranikarjati .

#<karõa># bhedane adantacuràdiø ubhaø sakaø señ . karõayati te acakarõat ta . karõayàm--babhåva àsa . cakàra cakre . karõayità karõayiùyati . karõanam karõaþ karõitaþ karõayitum . karõayan karõayamànaþ . karõayitvà àkarõya karõã . karõyate akarõi akarõiùàtàm akarõayiùàtàm
     à + karõa--÷ravaõe . %<àkarõayannutsukahaüsanàdàn>% bhaññiþ . %<mithastadàkarõanasajjakarõayà>% devàkarõaya su÷rutena carakasyoktena jàne'svilam . %<adastadà'karõiphalàóhyajãvilam>% iti ca naiùaø . %<àkarõya samprati rutaü caraõàyudhànàm>% sàø daø .

#<karõa># puø . karõyate àkarõyate'nena karõa karaõe ac kãryante ÷abdà vàyunà'tra ké--nan và . 1 ÷rotre ÷abdaj¤ànasàdhane indriyabhede tadàdhàre 2 golake ca . ÷rotra¤ca karõa÷aùukalyavacchinnanabhoråpamiti naiyàyikàdayaþ . sàtvikàkà÷asåkùmàü÷a iti vedàntinaþ sàükhyàdaya÷ca svãcakruþ . tatràdyamate ÷abdotpattide÷e ÷rotrasya gamanàbhàvena anyatrotpanna÷abdagrahaõàsambhavaþ . tathà hi àkà÷asyaikatve'pi upàdhibhedena bhedàt yadãyakarõa÷aùkulãprade÷e ÷abdasamavàyastasyaiva ÷ràvaõam nànyasya, tata÷ca vãcitaraïganyàyena kadambakorakakanyàyena và ÷abdotpattàvapi ÷abdotpattide÷asya ÷rotu÷ca vibhinnade÷asthatayà na ÷abdopalabdhiþ syàt . atastattadde÷asthasya ÷ãghraü dhàvamànasya vàyoþ saüyogavibhàgàdayaþ ÷rotuþ ÷abdàdabhivya¤jakàþ . tadetat ÷aïkàpårvakam mãmàüsàbhàùye samarthitam yathà .
     %<yadi ÷abdaü saüyogavibhàgà evàbhivya¤janti na kurvanti, àkà÷aviùayatvàcchabdasya, àkà÷asyaikatvàt, ya evàparatra ÷rotràkà÷aþ, sa eva de÷àntareùvapãti srughnasyaiþ saüyogavibhàgairabhivyaktaþ pàñakiputre'pyupalabhyeta? . yasya punaþ kurvanti, tasya vàyavãyàþ saüyogavibhàgà vàyvà÷ritatvàdvàyuùveva kariùyanti . yathà, tantavaþ tantuùveva pañaü, tasya pàñaliputreùvanupalalambhã yuktaþ, srughnasthatvàtteùàm . yasyàpyabhivya¤janti, tasyàpyeùa na doùaþ, dåre satyàþ karõa÷aùkalyàþ anupakàrakàþ saüyogavibhàgàþ . tena dåre yacchrotraü tena nopalamyate>% iti . naidadevaü, apràptà÷cet saüyogavibhàgàþ ÷rotrasyopakuryuþ sannikçùñaviprakçùñade÷asthau yugapacchabdamupalabheyàtàm na ca yugapadupalabhete . tasmànnàpràptàþ upakurvanti, na cedupakurvanti, tasmàdanimittaü ÷abdopalambhane saüyogavibhàgau iti . naitadevaü, abhighàtena hi preritàþ vàyavastimitàni vàyvantaràõi pratibàdhamànàþ sarvyatodikkàn saüyogavibhàgàn utpàdayanti, yàvadvegamabhipratiùñhante . te ca (saüyogavibhàgàþ) vàyorapratyakùatvàt nopalabhyante . anuparateùveva teùu ÷abdaþ upalabhyate, noparateùu . ato na doùaþ . ata eva cànuvàtaü dåràdupalabhyate ÷abdaþ . vedàntyàdimate ÷abdasya pa¤camåtaguõatayà ÷abdàdhàraü vàyunà jhañiti kaõõade÷e yathàvegaü dhàvamànena karõapràpaõasambhava stena ÷abdopalambhaþ . tanmate ÷ravaõendriyasya pràpyakàritvoktirapyetatpareti bodhyam . karõasyàviùñhàtçdeva÷ca dik iti karaõàdhiùa÷abde uktam . karõagràhyà÷ca ÷abdàstadbhedàstaddharmà÷ca %<karõekçtaü kanakapatramanàlapantyà>% cogapaø . %<mithastadàkarõa nasajjakarõayà>% naiùaø %<tadguõaiþ karõamàgatya càpalàya praõoditaþ>% raghuþ ÷ravaõendriyasya såkùmatve'pi tadàdhàràbhipràyeõa %<avalambitakarõa÷aùkulãkalasãkaü racayannavocata>% naiùaø vàkyam . 3 suvarõàlãvçkùe mediø . trikoõàdikùetre 4 bhujakoñisaüyojakarekhàbhede tadrekhàmànaj¤ànopàya÷ca lãlàø uktaþ yathà %<iùñàdbàho yaþ syàttatspardhinyàü di÷ãtarobàhuþ . tryasre caturasre và sà koñiþ kãrtità tajj¤aiþ . tatkçtyoryogapadaü karõo, doþkarõavargayorvivaràt . målaü koñiþ, koñi÷rutikçtyorantaràt padaü bàhuþ>% iti udàø diïmàtramatrocyate bhujaþ 4 koñiþ 3 anayorvargaþ 16, 9, tayoryogaþ 25 tasya målam 5 tathàca caturhastabàhuke trihastakoñike kùetre karõamànam pa¤ca hastàþ . adhikaü kùetravyavahàra÷abde vakùyate . asya ca bhujakoñibhedanàt kçtidvàrà tayorvargavyàpanàccakarõatvam . 5 kuñile ca %<vyàghàraõavat pràõabhçtaþ karõasahitàþ>% kàtyàø 17, 6, 0 . %<karõena akùõayà sahitàþ>% saügraø vyàø %<akùõayà kauñilyena>% iti kàtyàø 5, 4, 15 såø vyàø karkaþ . kuntyàþ kanyàvasthàyàü såryàt jàte svanàmakhyàte 6 vasuùeõe tadutpattikathà yathà %<÷åronàma yadu÷reùñovamudevapità'bhavat . tasya kanyà pçthà nàma råpeõàsadç÷ã bhuvi . pituþ svasrãyaputràya so'napatyàya vãryavàn . agramagra pratij¤àya svasyàpatyasya vaitadà . agrajàteti tàü kanyàü ÷åro'nugrahakàïkùayà . adadat kuntibhojàya sa tàü duhitaraü tadà . sà niyuktà piturgeha bràhmaõàtithipåjane . ugramparyacaradghoraü bràhmaõaü ÷a si tavratam . nigåóhani÷cayaü dharmavantaü durvàsasaü viduþ . tamugraü ÷aüsitàtmànaü sarvayatnairatoùayat . tuùño'bhicàrasaüyuktamàca cakùe yathàvidhi . uvàcacainàü bhagavàn prãto'smi subhage! tava . yaü yaü devaü tvametena mantreõàvàhayiùyasi . tasya tasya prasàdàttva devi . putràn janiùyasi . evamuktà ca sà bàlà tadà kautåhalànvità . kanyà satã devamarkamàjuhàva ya÷asvinã . prakà÷akartà bhagavàüstasyàü garbhaü daghau tadà . ajãjanat sutaü tasyàü sarva÷astrabhçtàüparam . sakuõóalaü sakavacaü devagarbhaü ÷riyànvitam . divàkarasamaü dàptyà càrusaürvàïgabhåùitam . nigåhamànà jàtaü vai bandhupakùabhayàt tadà . utsasarja jale kuntã taïkumàraü ya÷asvinam . tamutsçùñaü jale garbhaü ràdhàbhartà mahàya÷àþ . ràdhàyàþ kalpayàmàsa putraü so'dhirathistadà . cakraturnàmadheya¤ca tasya bàlasya tàvubhau . dampatã vasuùeõeti dikùu sarvàkhu vi÷rutam . sa vardhamàno balavàn sarvàstreùåttamo 'bhavat . vedàïgàni ca sarvàõi samàpa jayatàüvaraþ . yasmin kàle japannàste ghãmàn satyaparàkramaþ . nàdeyaü bràhmaõeùvàsãttasmin kàle mahàtmanaþ . tamindro bràhmaõobhåtvà putràrthebhåtabhàvanaþ . yayàce kuõóale vãraü kavaca¤ca sahàïgajam . utkçtya karõohyadadat kavacaü kuõóale tathà . ÷aktiü ÷akrodadau tasmai vismita÷cedamabravãt . devàsuramanuùyàõàü gandharvoragarakùasàm . yasmin kùepsyasi durdharva . sa ekona bhaviùyati . ùurà nàma ca tasyàsãdvasuùeõa iti kùitau . tato vaikartanaþ karõaþ karmaõà tena so'bhavat . àmuktakavacovãroyastu jaj¤e mahàya÷àþ . sa karõa iti vikhyàtaþ pçthàyàþ prathamaþ sutaþ . sa tu såtakule vãro vavçdhe ràjasattama . karõaü naranara÷reùñhaü sarva÷astrabhçtàü varam . duryodhanasya sacivaü mitraü ÷atruvinà÷anam . divàkarasya taü viddhi ràjannaü ÷amanuttamam>% . tasyàïgade÷àùipatàpràptiþ aïgàdhipa÷abde uktà . karõo'styasya prà÷astyena ar÷aø ac . 7 lambakarõe triø . %<khaógovai÷vadevaþ ÷và kçùõaþ karõogardabhaþ>% yajuø 24, 40 . %<karõo lamvakarõaþ>% vedadãø . 8 aritre ca puø karõaþ %<÷rotramaritra¤ceti>% durgaþ . karõadhàraþ . %<hatakarõeva naurjale>% ràmàø .

#<karõaka># puø karõayati vibhidya jàyate karõa--õvul . vçkùàdãnàü 1 patra÷àkhàdau teùàü dàrusphoñanena jàyamànatvena tathàtvam . %<athaudubdharãmàdadhàti årgvai rasa udumbara årjaivainametadrasena prãõàti karõakavatã bhavati pa÷ayo vai karõakàþ>% %<yadi karõakavatãü na vindet dadhidrapsamupahatyàdadhyàt>% ÷ataø bràø . 9, 2, 3, 40 . %<karõaka÷abdenàtra patra÷àkhàdikaü vivakùyate>% bhàø . pa÷ånà¤ca karõaka÷abdavàcyatva¤ca patra÷àkhàdinà puùñimattvàt ityapi tatraivoktam patràõà¤ca karõàkàratvàdapi karõakatvamityapi bodhyam vçkùàõàü dàrasphoñe 9 roge ca . %<pratyçcamuttamà sakarõakà>% kàtyàø 18, 4, 6 . %<karõakodàrusphoñãrogastadvatã audambarã>% saügraø . %<karõakàmàve dadhidrapsàktàþ>% kàtyàø 18, 4, 7 . tataþ tàràdiø itac . karõakitajàtapatràdau tri0

#<karõakaõóå># strã 7 taø . karõagatarogabhede karõagataroga÷abde vivçtiþ .

@<[Page 1708a]>@
#<karõakãñã># strã karõayati bhinatti ac svalpaþ kãñaþ alpàrthe ïãp kàñã karmaø . ÷atapadyàm (kàõóài) . hemacaø .

#<karõakçmi># puø karõagataroga÷abde su÷rutokte karõarogabhede kçmikarõako'pyatra .

#<karõakùveóa># puø 7 taø su÷rutokte karõagatarogabhede karõagataroga÷abde vivçtiþ .

#<karõagataroga># puø karõe gatãrogaþ . su÷rutokte karõagate rogabhede tadbhedanidànàdi tatraivoktaü yathà . %<athàtaþ karõagatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . 1 karõa÷ålaü 2 praõàda÷ca 3 bàdhiryaü 4 kùpeóa eva ca . karõasràvaþ 5 karõakaõóåþ 6 karõagåtha 7 stathaiva ca . kçmi 9 karõapratãnàhau vidradhi 10 dvividha 11 stathà . karõapàkaþ 12 påtikarõa 13 stathaivàr÷a÷caturvigham 14, 15, 16, 17 . tathàrvudaü saptavadhaü 18, 24, ÷otha÷càpi caturvidhaþ 25, 28 . ete karõagatàrogà aùñàviü÷atirãritàþ . samãraõaþ ÷rotragato'nyathàcaraþ samantataþ ÷ålamatãva karõayoþ . karoti doùai÷ca yadhàsvamàvçtaþ sa karõa÷ålaþ 1 kathito duràcaraþ . yadà tu nàóãù vimàrgamàgataþ sa eva ÷abdàbhivahàsu tiùñhati . ÷çõoti ÷abdàn vividhàüstadà naraþ praõàda 2 bhenaü kathavanti càmavam . sa eva ÷abdà bhivahà yadà siràþ kaphànuyàto 'pyanusçvya tiùñhati . tadà narasyàpratikàrasevino bhavettu bàdhiryamasaü÷ayaü khalu . ÷ramàtkùatàdråkùakaùàyanojanàt samãraõaþ ÷abdapathe vyavasthitaþ . virikta÷ãrùasya ca ÷ãtasebinaþ karoti hi kùveóa 4 matãva karõayoþ . ÷iro'bhighàtàdaya và nimajjato jale prapàkàdathavàpi vidradheþ . sravettu påyaü ÷ravaõo'nilàvçtaþ sakarõasaüsràva 5 iti prakãrtitaþ . kaphena kaõóåþ pracite'tha karõayo rbhç÷aü bhavet srotasi karõa saüj¤ite . vi÷oùite ÷leùmaõi pittatejasà nçõàü bhavet srotasi karõagåthakaþ 6 . sa karõagåtho dravatàü yadàgato vilàyito ghràõamukhaü prapadyate . tadà sa karõapratinàhasaüj¤ito 7 bhavedvikàraþ ÷iraso'titàpanaþ . yadà tu mårchantyatha vàpi jantavaþ sçjantya patyànyathavàpi makùikàþ . tada¤janatvàcchravaõo nirucyatebhiùagniràdyaiþ kçmikarõakastu 8 saþ . kùatàbhiùàtaprabhavastu vidradhi 10 rbhavettathà doùakçto'thavà punaþ . sa raktapãtàruõamasramàsvanetpratodadhåmàyanadàhapsoùavàna . bhavetpapàkaþ 11 khalu pittakopato vikoùavikladakara÷ca kaõaiyoþ . sthite kaphe snotasi pittatejasà vilàpyamàne bhç÷asampratàpanàt . avedano vàpyathavà savedano ghanaü sravetpåti sapåtikarõakaþ 13 . pradiùñaliïgànyar÷àüsi 14, 15, 16, 17 tattvatastathaiva ÷othà 18--24 rbuda 25--28 liïga, mãritam . mayà purastàtprasamãkùya yojayedihaiva tàni prayato bhiùagvaraþ>% .

#<karõagåtha># naø 6 taø . 1 karõamale karõagataroga÷abde su÷rutokte 2 rogabhede ca .

#<karõagocara># puø karõasya karõavyàpàrajanyabodhasya gocaraþ viùayaþ . ÷ravaõayogye viùaye .

#<karõagràha># puø karõamaritraü gçhõàti graha--aõ upaø saø . karõadhàre nàvike . tasyàpatyaü revatyàø ñhaka . kàrõagràhika tadapatye puüstrãø .

#<karõacchidra># naø 6 taø . karõarandhre %<karõacchidrairvartamànaü kãñaü kledamalàdi và . ÷çïgeõàpahareddhãmànathavàpi ÷alàkayà>% su÷ruø .

#<karõa(karõe)japa># triø karõe japati và saptamyà aluk . khale såcake . %<karõejapairàhitaràjyalobhà>% bhaññiþ . aõ karõajàpo'pyatra .

#<karõajalåkà># strã karõe jalåkeva . ÷atapadyàm (kàõóài) karõajalaukas ityapyatra ÷abdaratràø . karõajalaukà'pyatra amaraþ . karõajalaukas ityapi tatràrthe bharataþ .

#<karõajàha># naø karõasya sålam karõa + jàha . karõamåle %<karõajàhavilocaneti>% bhaññiþ .

#<karõajit># puø karõaü jitavàn ji--bhåte kvip . arjune tasya tajjayakathà bhàø kaø 91 aø . tayoryuddhamuktvà %<tato'rjunastasya ÷irojahàra, vçtrasya vajreõa yathà mahendraþ . ÷arottamenà¤jalikena ràjan! tadà mahàstrapratimantritena>% . karõahàpyadayo'pyatra!

#<karõatàla(óa)># puø 6 taø tasva la và . karõatàóane . %<ançtyata sphuñakçtakarõatàlayà>% màghaþ .

#<karõadarpaõa># puø karõedarpaõa iva . karõabhåùaõabhede (kànataókà) trikàø .

#<karõadundubhi># puø karõedundubhiriva tattulyadhvanihetutvàt . ÷atapadyàm . (kàõóài) ÷abdamàø tasyàþ karõaprave÷e hi dundubhivaddhvànajananàttasyàstathàtvam .

#<karõadhàra># puø karõamaritraü dhàrayati ç--aõ upaø saø . 1 nàvike (màjã) amaraþ . %<akarõadhàrà jaladhau viplaveteha nauriva>% hitoø . %<sàhityàrõavakarõadhàreti>% sàø daø . 2 duþsvàdinivàrake triø . %<akarõadhàrà>% pçthivã ÷ånyeva pratibhàti me . gate da÷arathe svargaü ràme ca raõyamà÷rite ràmàø .

#<karõanàda># puø karõe aïgulyàpihitakarõe nàdaþ dhvanibhedaþ . aïgulyàpihitakarõe (bhoü bhoü) ityàkàre madhyamà÷abdasvaråpe dhvanibhede . %<madhyamà ÷rutigocarà>% ityuktestasyàstathàtvam .

#<karõapatraka># puø patramiva kàyati kai--ka karõepatraka iva . karõapàlyàm . %<kanãnike càkùikåñe ÷aùkulã karõa patrakau . karõau ÷aïkau bhruvau dantàveùñàvoùñhau kakundare>% yàj¤aø . %<karõapatrakau karõapàlyau>% mitàø .

#<karõapatha># puø karõa eva panthàþ ac samàø . karõarandhraråpe ÷abdaprave÷anayogye màrge .

#<karõaparamparà># strã 6 taø . ÷ravaõaparamparàyàm . (kàõàkàõi) %<tenaiva ca krameõaiùa gataþ karõaparamparàm . prabàdobahulãbhàvaü sarvatràpi pure yayo>% kathàsaritsàø . ekasya sakà÷àdanyena ÷rutvà'ndhasmai kathane tenàpi punaranyasmai kathane evaü paramparayà ÷ravaõe asya vçttiþ .

#<karõaparàkrama># puø apabhraü ÷ayogyabahucchandoyukte kàvyabhede .

#<karõaparvan># naø bhàratàntargate aùñame parvaõi . tatparvaõi kathàsaügraha÷ca bhàø àø 1 aø yathà
     %<ataþ paraü karõaparva procyate paramàdbhutam . sàrathyeviniyoga÷ca madraràjasya dhãmataþ . àkhyànaü yatra pauràõàü tripurasya nipàtanam . prayàõe paruùa÷càtra saüvàdaþ karõa ÷alyayoþ . haüsakàkãyamàkhyànaü tathaivàkùepasaübhçtam . badhaþ pàõóasya ca tathà a÷vatthàmnà mahàtmanà . daõóasenasya ca tato daõóasya ca badhastathà . dvairathe yatra karõena dharmaràjo yudhiùñhiraþ . saü÷ayaü gamito yuddhe miùatàü sarvadhanvinàm . anyonyaü prati ca krodhaü yudhiùñhirakirãñinoþ . tatraivànunayaþ proktomàdhavenàrjunasya hi . pratij¤àpårvaka¤càpi vakùoduþ÷àsanasya ca . bhittvà vçkodaro raktaü pãtavànatra saüyuge . dvairathe yatra pàrthena hataþ karõo mahàrathaþ . aùñamaü parva nirdiùñametadbhàratacintakaiþ . ekonasaptatiþ proktà adhyàyàþ karõaparvaõi . catvàryeva sahasràõi nava÷loka÷atàni ca . catuþùaùñistathà ÷lokàþ parvaõyasmin prakãttitàþ>% . %<karõaparvaõyapi tathà bhojanaü sàrvakàmikam . viprebhyaþ saüskçtaü samyagdadyàt saüyatamànasaþ>% bhàø svargàø 6 aø .

#<karõapàka># puø su÷rutokte karõarogabhede karõagataroga÷abdevivçtiþ

#<karõapàli(lã)># strã 6 taø . 1 karõapàlake karõàü÷abhede . (kàõerapàtà) tadavayava÷ca màüsape÷ãbhedaþ yathàha màvapraø màüsape÷ãsaükhyàvibhàge yathàrthamåùmaõàü yuktovàyuþ srotàüsi dàrayet . anupravi÷ya pi÷itaü pe÷ãrvibhajate tathà . màüsape÷yaþ samàkhyàtànçõàü pa¤ca ÷atàni ca ityupakramya %<gaõóayo÷catastaþ karõayordve>% ityuktam . %<karõe÷othobhavet pàlyàm>% %<kurvanti pãóikàü pàlyàm>% %<lihyàt sa ÷aùkulãm pàleþ>% . karõaroge bhàvapraø %<lihyàt nirmàüsãkuryàt>% bhàvapraø . karõaü pàla yati pàla + aõ upaø saø gauràø ïãù . (kàõavàlà) 2 karõàlaïkàrabhede hàrà0

#<karõapàlyàmaya># puø 7 taø . karõaüvyadhadoùaje su÷rutokte karõapàlirogabhede sa ca su÷rute sopadravo dar÷itaþ yathà %<karõapàlyàmayànnéõàü punarvakùyàmi su÷ruta! . karõapà lyàü prakupità vàtapittakaphàstrayaþ . dvidhà vàpyatha saü sçùñàþ kurvanti vividhà rujaþ . visphoñaþ stabdhatà ÷othaþ pàlyàü doùe tu vàtike . dàhavisphoñajananaü ÷othaþ pàka÷ca paittike . kaõóåþ sa÷vayathustambho gurutva¤ca kaphàtmake . yathàdoùa¤ca saü÷odhya kuryàtteùàü cikitsitam . svedàbhyaïgaparãùekaiþ pralepàsçgvimokùaõaiþ . mçdvãü kriyàü vçühaõãyairyathàsvaü bhojanaistathà . ya evaü betti doùàõàü cikitsàü kartumarhati . ata årdhvaü nàmaliïgairvakùye pàlyàmupadravàn . utpàñaka÷cotpuñaka ÷yànaþ kaõóåyuto bhç÷am . avamanthaþ sakaõóåko granthiko jambulastathà . sràvã ca dàhavàü÷caiva ÷çõvaùàü krama÷aþ kriyàm>% .

#<karõapi÷àcã># strã devãbhede . tantrasàre målaü dç÷yam .

#<karõapura># naø 6 taø ac samàø . campànagaryàm hemacaø .

#<karõapuùpa># puø karõa iva puùpaü yasya . morañàlatàyàm ràjaniø .

#<karõapåra># puø karõaü pårayati påra--aõ . 1 karõàbharaõe, 2 nãlo tpale, 3 ÷irãùavçkùe mediniþ . 4 a÷okavçkùe ràjaniø . eteùàü puùpaiþ strãkarõasya bhåùà bhavatãti teùàü tathàtvam . %<yasyà÷caura÷cikuranikuraþ karõapåromayåraþ>% prasannaràø . %<prabhlànavãjàïkurakarõapåraþ>% %<vilambinãlotpalakarõapårà>% raghuþ .

#<karõapåraka># puø karõaü pårayati påra--õvul . 1 kadamvavçkùe ràjaniø . svàrthe kan . 2 karõàbharaõe 3 nãlotpale, 4 ÷irãùavçkùe 5 a÷okavçkùe ca ràjaniø . eteùàü puùpaiþ strãkarõasya bhåùà bhavatãti teùàü tathàtvam .

#<karõapåraõa># naø 6 taø . su÷rutokteþ tailàdinà karõasya påraõa %<snehasàro'yaü puruùaþ pràõà÷ca snehabhåyiùñhàþ snehasàdhyà÷cabhavanti snehohi pànànuvàsanamastiùka÷irovastyåttaravastinasyakarõapåraõagàtràbhyaïgabhojane ùåpayojyaþ>% su÷ruø .

#<karõapraõàda># puø karõagataroga÷abde su÷rutokte karõarogabhede .

#<karõapratinàha># karõarãgabhede karõagataroga÷abde vivçtiþ

#<karõapràya># puø de÷abhede sa ca vçø saüø nairçtyàmuktaþ . %<nerçtyàü di÷i de÷àþ>% ityupakramya %<karõaüpràyapàra÷ava÷ådràþ>% 14, 18 .

#<karõaphala># karõaþ phalamivàsya . matsyabhede (kàõalimàcha) ràjaniø .

#<karõabhåùaõa># naø karõaü bhåùayati bhåùa--lyu . karõàbharaõe amaraþ .

#<karõamala># naø 6 taø . karõasthe malàkàre padàrthe (kàõera khala) hàràø karõamalotpattiprakàraþ bhàvapraø ukto yathà . %<tato màüsàgninà punaþ pacyamànaþ pa¤càhoràtràt sàrdhadaõóàü÷ca yàvanmàüseùveva tiùñhati tataþ pacyamànàttasmàn malaü nirgacchati tadvyànavàyunà kùipraü karõàvàgatya karõavióbhavati>% . karõaviñhàdayo'pyatra .

#<karõamo(ñi)ñã># strã karõaü moñayati in và ïãp . durgàbhede hemaø .

#<karõayoni># triø karõaþ yoniþ sthànamasya . karõagràhye viùaye . %<nçcakùaso dç÷aye karõayonayaþ>% çø 2, 24, 8 . %<karõayonayaþ ÷rotrendriyagràhyàþ>% bhàø .

#<karõala># triø karõaþ karõa÷aktirastyasya sidhmàø õac . pra÷asta÷ravaõa÷aktiyukte .

#<karõalatà># strã karõasya lateva . karõapàlyàm (kàõerapàtà) svàrthe kan ata ittvam . karõalatikàpi tathàrthe hemaø .

#<karõavaü÷a># puø karõaþ karõàkàrovaü÷oyatra . ma¤ce hàràø . tasya pàdeùu baü÷àkàratvàttathàtvam .

#<karõavarjita># triø 3 taø . 1 badhire (kàlà) ÷rotra÷ånye . 2 sarpe puø strã ÷abdacaø . striyàü jàtau ïãù . tasya cakùuþ÷ravastvàttathàtvam . bàdhirya¤ca ÷ravaõa÷akti÷ånyatvam .

#<karõaviù># strã karõasya viñ . karõamale (kàõerakhala) %<vasà÷ukramasçïmajjàmåtraviódhràõakarõaviñ . ÷leùmà÷rudåùikàsvedo dvàdar÷ate nçõàü malàþ>% manuþ . %<÷odhayet karõaviñkantu bhiùak samyak ÷alàkayà>% su÷ruø .

#<karõavedha># puø vidha--gha¤ 6 taø . ÷àstroktavidhànena karõayorvedhane . tatprakàramuhårtàdikaü muhårtacintàmaõipãyåùadhàrayorukta yathà .
     %<hitva tàü÷caitrapauùàvatha hari÷ayanaü janmamàsaüca riktàü yugamàvadaü janmatàràmçtumunivasubhiþ saüsite màsyatho và . janmàhàtsåyaübhåpaiþ parimitadivase j¤ejya÷ukrenduvàre' thojàbde viùõuyugmàditimçdulaghubhaiþ karõavedhaþ pra÷astaþ . saü÷uddhe mçtibhavane trikoõakendratryàyasthaiþ ÷ubhakhacaraiþ kavãjyalagna . pàpàkhyairarisahajàyagehasaüsthairlagnasthe trida÷agurau ÷ubhàvahaþ syàt>% cintàø .
     %<àrabhya janmadivasaüyàvatriü÷addinaü bhavet . janmamàsaþ sa vij¤eyo garhitaþ sarvakarmasu>% itilakùaõalakùitam janmamàsam . riktàntithim 4, 9, 14 . yugmàvdaü samavarùaü dvitãyacaturthàdikam . janmatàràü prathamada÷amaikonaviü÷atikàtmikàü hitvà . uktaü ca vyavahàroccaye . %<na janmamàse na ca caitrapauùe na janmatàràsu harau prasupte . tithàva rikte na ca viùñiduùñe karõasya vedhona samànavarùe>% iti . atra caitrasya niùedhomãnàrkaviùayaþ pauùaniùedho'pi dhanurarka viùayaþ anyathà %<kàrtike pauùamàse và catre và phàlgune'pi và . karõavedha pra÷aüsanti ÷ukle pakùe ÷ubhe'hanãti>% vyàsabavanamasaïgataü syàt . atra kàrtika÷uklapakùaikàda÷ãtaþ paraþ kàrtikaþ pra÷astaþ pårvatra deva÷ayanasattvànniùedhaþ . atra janmamàse varjyàntaràõyapyàha prayogapàrijàte vyàsaþ . %<yojanmamàse kùurakarmayàtrà karõasya vedhaü kurute vimohàt . måóhaþ sa rogã dhanaputranà÷aü pràptoti gåóhaünidhanaü tadà÷viti>% . vihitakàlamàha çtviti çtavaþ ùañmunayaþ sapta vasavo ùñau etaiþ saübhite gaõite màsi ùaùñhamàse saptamamàse'ùñamamàse và . athovà janmàhàtsårya bhåpairdvàda÷abhiþ ùoóaùamirvà parimite gaõite divase saurasàvane karõavedhaþ pra÷astauktaþ yadàha jaga nmàhane vasiùñhaþ %<màse ùaùñhe saptame vàùñame và vedhyau karõau dvàda÷e ùoóa÷e'hni . madhye càhnaþ pårvabhàge na ràtràviti>% yadà tu ùaùñhamàsàdau karõavedha÷cikãrùitaþ tadà tithãnàha jaganmohane va÷iùñhaþ %<dvitãyà da÷amã ùaùñhã saptamã ca trayoda÷ã . dvàda÷ã pa¤camã ÷astà tçtãyà karõavedhane>% iti . j¤ejya ÷ukrenduvàre iti budhabçhaspati÷ukracandravàreùu pra÷astaþ kaõavedhaþ yadàha jaganmohane vasiùñhaþ %<bhåmijàrkàtmajàrkàõàü bàràn saüvarjaye tsudhãþ . jãvendujendu÷ukràõàü divasàþ paripåjitàþ>% iti . atheti ojàvde viùamavarùe và karõavedhaþ pra÷astaþ . såryabale satãtyapi dhyeyaü yadàha ràjumàrtaõóaþ %<arke'nukåle ÷a÷ini pra÷astetàràbale candravivçddhipakùe . ayugmavarùe ÷ubhadaü ÷i÷ånàü karõasya vedhaü munayo vadanti>% atra karõasyetyekavacanaü grahaikatvàdhikaraõanyàyenàvivakùitaü tena dvayorapi karõayorvedhaþ . viùõviti ÷ravaõà dhaniùñhàpunarvasucitrànurà dhàmçgarevatya÷vinãpuùyahastanakùatrairda÷abhiruùalakùite kàle karõavedhaþ pra÷astaþ . uktaü hi ÷rãpatinà %<pauùõavaiùõavakarà÷vinacitràpuùyavàsavapunarvasuptaitreþ . saindevaiþ ÷ravaõavedhavidhànaü nirdi÷anti munayo hi ÷i÷ånàm>% . nàradenàpi %<citràdityà÷viviùõvantyaravimitravasåóaùa . samçgejyeùu bàlànàü karõavedhakriyà hiteti>% gargeõottaràtrayamapyuktam . %<puùye dhaniùñhàsvaditau harãndutvàùñre kare'ntye tisçùåttaràsu . dasre samaitre'pyatha karõavedho neùñà÷ca sarve'ùñamarà÷isaüsthàþ>% iti . atraicchikovikalpaþ . atra janmanakùatraniùedhaþ sarvavàdisiddhaþ . taduktaü dãpikàyàm %<janmanakùatraga÷candraþ pra÷astaþ sarvakarmasu . kùaurabheùajavàdàdhvakartaneùu vivarjayet>% kçtã cchedanaiti dhàtvarthànusàràt kartana÷abdena karõavedho vivakùitaþ . tayà ca smaryate . %<janmani màti vivàhaþ ÷ubhado janmarkùajanmarà÷yo÷ca . a÷ubhaü vadanti gargàþ ÷rutivedha kùaurayàtràsviti>% . mçtibhavane'ùñamasthàne saü÷uddhe sarvagrahavarjite sati . yadàha jaganmohane vasiùñhaþ %<na ka÷cidiùño'ùñamarà÷isaüsthastithidvaya¤càvamasaüj¤akaü ceti>% atra vihitalagnàni prayogapàrijàte nàradenoktàni . %<vçùabhe mithune mãne kulãre kanyakasu ca . tulàcàpe ca kurvãta karõavedhaü ÷ubhàvaham . meùa÷ca makara÷caiva madhyamà guruõoditau . siühavç÷cikakumbhà÷ca adhamatvàdvivarjitàþ>% iti . ataevokta varàhasaühitàyàm %<làbhe tçtãye ca ÷ubhaiþ samete krårairvihãne ÷ubharà÷ilagne . vedhyau tu karõau trida÷ejyalagna>% iti ÷ubhà÷candrabudhaguru÷ukràþ teùàü rà÷ayaþ karkamithunakanyàvçùatulàdhanurmãnàsteùàmanyatame lagne krårairvihãne satãtyarthaþ . granthakçddãpikàkàramatamà÷rityàha kavãti . kavãjyayorlagne vçùatulàdhanurmãnànàmanyatame lagne sati trikoõe 5, 9, kendre 1, 4, 7, 10 tryàya 3, 11, sthitaiþ ÷ubhagrahaistathà pàpàkhyairgrahairarisahajàyagehasaüsthaiþ ùaùñhatçtãyaikàda÷asthànasthitairupalakùite tathà lagnasthe trida÷agurau sati karõavedhaþ ÷ubhàvahaþ ÷ubhakàrakaþ syàt ukta¤ca dãpikàyàm %<saumyaistryàyatrikoõakaõñakagataiþ pàpaistrilàbhàrigairojàvde ÷rutivedha ãjyasatayorlagne'nukåle ÷ubhe>% iti guru %<karõavedhàdikàrtheùu neùñàþ sarte'ùñamasthitàþ . karõavedho vinirde÷yolagnasthe ca vçhaspatau . tadabhàve'nyakendrasthe tadabhàve trikoõõage>% iti atra karõavedhaprakàro ratnamàlàyàm %<÷i÷ãrajàtadantasya màturutsaïgasarpiõaþ . saucikovedhayet karõau såcyà dviguõasåtrayà>% karõarandhre vi÷eùamàha devalaþ %<karõarandhre ravecchàyà na vi÷edagrajanmanaþ . taü dçùñvà vilayaü yànti puõyaughà÷ca puràtanàþ>% ÷àlaïkàyanaþ %<aviddhakarõairyadbhuktaü lambakarõaistathaiva ca . dagdhakarõai÷ca yadbhuktaü tadvai rakùàüsi gacchatãti>% . karõavedhaprakàraþ karõavyadhavidhi÷abde vakùyamàõasu÷rutoktàvanusandheyaþ . vighàø pàø . ÷rãdharaþ %<hariharakaracitràsaumya pauùõauttaràryàditivasuùu ghañàlãsiühavarjye sulagne . ÷a÷ibudhagurukàvyànàü dine parvariktàrahitatithiùu ÷uddhe naidhane karõavedhaþ . sunakùatre ÷ubhe candre susthe ÷ãrùodaye ÷ubhe . dinacchidravyatãpàtaviùñivaidhçtivarjite . ÷i÷orajàtadantasya màturutsaïgasarpiõaþ . saucikovedhayet karõau såcya dviguõasåtrayà . ÷àtakumbhamayã såcirvedhane tu ÷ubhapradà . ràjatã vàyasã vàpi yathà vibhavataþ ÷ubhà . subhåmau pràïgaõe ramye ÷uco de÷e'mvare raveþ . sannidhau vedhayet karõau strãpuü sorvàmadakùiõau . krameõa pårvaü vedhyau dvau ÷i÷oràyuùyavardhanau>% . arõave'pyuktam %<÷uklasåtrasamàyuktatàmrasåcyàtha vedhayet . vedhàt tçtãye nakùatre kùàlayeduùõavàriõà . ropaõàrthasu÷udhyarthaü bàlasaüpattimàpnuyàt . evaü chinne ca bhinne ca hitvà yojyàni yojayet>% viùõu dharmottare puùkaraþ %<÷i÷orevàtha kartavyaü karõavedhaü yathà ÷çõu . pårvàhõe påjanaü kçtvà ke÷avasya harasya ca . brahmaõa÷candrasåryàbhyàü digã÷ànàntathaiva ca . nàsatyayoþ sarasvatyà bràhmaõànàü gavàü tayà . guråõàü, maõóalaü kçtvà tatra dattvà varàsanam . tathopave÷ayettatra dhàtrã ÷uklàmbaràü tathà . alaïkçtaü tadutsaïge bàlandhçtvà tu sàntvanaiþ . dhçtasya ni÷calaþ samyak karõayugmaü rasàïkitam . vidhyedalaïkçte chidre sakçdevàtra làghavàt . pràgdakùiõe kumàrasya bhiùagvàme tu yoùitaþ . ÷i÷orvivardhanaü kàryaü yàvadàbharaõakùamam . karõavedhadine vipràþ sàüvatsaracikitsakau . pujyà÷ca vividhà nàryaþ suhçda÷ca tathà dvijeti>% . atra puruùakarõarandhravçddhiviùaye pi÷eùamàha hemàdrau devalaþ %<karõarandhre rave÷chàyà na vi÷edagrajanmanaþ . taü dçùñvà vilayaü yànti puõyaughà÷va puràtanàþ>% . tatpramàõaü prasaïgàntareõàha ÷aïkha . aïguùñhamàna÷uùirau karõau na bhavatoyadi . tasmai ÷ràddhaü na dàtavya yadi ceda mura bhavet tasya ÷ràddhe'pàtratàmàha ÷àlaïkàyanaþ . %<avidvakarõai ryadbhuktaü lambavarõestathà ca yat . dagdhakarõai÷ca yadbhukta tadvai rakùàüsi gacchati>% . vidhàø pàø . tathà ca karõabedhaþ saüskàraþ kintu ÷ràddhàdau pàtratàsampàdako'dçùñavi÷eùajanakaþ kriyàbhedaþ ityàkare sthitam . ÷alàkàmànaü karõavedhanã÷abde vakùyate . atra kàlàdipratiprasavaþ jyoø taø màõóavyavçhadràjamàrtaõóakçtyacintàmaõiùu %<yadàpatyadvayaü tiùñhet sambhavo'pyaparasya ca . ùañkarõaü taü vijànãyàt garhita¤catrayasya ca . ityà÷aïkya dvayormadhye ÷uddhiryasyàtha vatsare . karõavedho hitastasya nàtra jyeùñhavicàraõà . ùañakarõotpattimà÷aïkya bhànoþ ÷uddhyà same'pi ca . karõau vedhyau na doùaþ syàdanyathà maraõaü bhavet>%

#<karõavedhanã># strã karõovidhyate anayà vidha--karaõe lyuñ ïãp . karõavedhasàdhane ÷alàkàyàü tanmànàdiþ madanaratne vçhaø paø . %<sauvarõã ràjaputrasya, ràjatã vipravai÷yayoþ . ÷ådrasya càyaso såcã madhyamàùñàïgulàtmikà>% . asya trikàõóapramàõatayà ÷abdakalpadrume hastikarõavedhanyarthakatoktiþnàlãkarõàretiparyàyokti÷ca pràmàdikã . trikàõóa÷eùe hi na nà gàtràvare nàlã karõarokantu vedhanãtyeva pàñhasyaiva dar÷anàt karõacchidrasya vedhanãparyàyatàyà nàlã÷abdasya gàtràvasparyàyatàyà÷ca tataþ pratãteþ hastyavayavàrthaka÷abdakathanaprakaraõe tatkarõevadhanyastraparyàyakathanànaucityàt .

#<karõaveùña># puø karõã veùñyete anena . 1 kuõóale . krodhava÷àsuràü÷e 2 dvàparayugãyançpabhede ca . %<gaõaþ krodhava÷onàma yaste ràjan . prakãrtitaþ . tataþ saüjaj¤ire vãràþkùitàviha naràdhipàþ . mardakaþ karõaveùña÷ca siddhàrthaþ kãcakastathà>% bhàø àø 67 aø . õvul, karõaveùñako'traiva . karõaveùñakàya hitam cha yat và . karõaveùñakãyakarõaveùñakya taddhite suvarõàdau triø . bhàve lyuùñ . karõaveùñana karõabhåùaõe naø . karaõe lyuñ . kuõóale amaraþ . tataþ tàbhyàü sampàdã ñhak . kàrõaveùñakika kàrõaveùñanika karõavaùñana(ke)na ÷obhamàne triø %<kàrõaveùñanikaü mukham>% bhaññiþ .

#<karõavyadhavidhi># puø karõavyadhasya karõavedhasya vidhiþ . su÷rutokte karõavedhapraka rabhede sa ca prakàraþ su÷rute dar÷itoyathà %<athàtaþ karõavyadhabandhavidhimadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . rakùàbhåùaõanimittaü bàlasya karõau vidhyete ùaùñhe màsi saptame và ÷uklapakùe pra÷asteùu tithikaraõamuhårtanakùatreùu kçtamaïgalasvastivàcanaü dhàtryaïke kumàramupave÷ya vàlakràóanakaiþ pralobhyàbhisàntvayan bhiùagvàmahastenàkçùya karõaü daivakçte chidre àdityakaràvabhàsite ÷anaiþ ÷anairdakùiõahastena çju vidhyet pratanukaü såcyà bahulabhàrayà pårvaü dakùiõaü kumàrasya, vàmaü kanyàyàstataþ picuvartiü prave÷ya samyak viddhamàmatailena pariùecayet . ÷oõitavahutvena vedanayà vànyade÷aviddhamiti jànãyànnirupadravatayà tadde÷aviddhamiti . tatràj¤ena yadçcchayà viddhàsu siràsu kàlikàmarmarikàlohitikàsåpadravà bhavanti . tatra kàlikàyàü jvaro dàhaþ ÷vapathurvedanà ca bhavati . marmarikàyàü vedanà jvaro granthaya÷ca . lohitikàyàü manyàstambhàvatànaka÷irograhakarõa÷ålàni bhavanti . teùu yathàsvaü pratikurvãta . kliùñajihmàpra÷astasåcãvyadhàdgàóhataravartitvàddoùaprakopàdapra÷astavyadhàdvà yatra saürambho vedanà và bhavati tatra vartimupahçtyà÷u madhukairaõóamålama¤jiùñhàyavatilakalkairmadhughçtapragàóhairàlepayettàvadyàvatsuråóha iti suråóhaü cainaü punarvidhyet vidhànantu pårvoktameva . tryahàttryahàcca varti¤ca sthålataràü dadyàtpariùekaü tameva . atha vyapagatadoùopadrave karõe vardhanàrthaü laghuvardhanakaü kuryàt . bhavati càtra . evaü vivardhitaþ karõa÷kidyate tu dvidhà nçõàm . doùato vàbhighàtàdvà sandhànaü tasya me ÷çõu . tatra samàsena pa¤cada÷akarõabandhanàkçtayaþ . tadyathànemisandhànaka utpalabhedyako vallåraka àsaïgimo gaõóakarõa àhàryo nirvedhimo vyàyojimaþ kapàñasa ndhiko'rdhakapàñasandhikaþ saükùipto hãnakarõo vallãkarõo yaùñikarõaþ kàkauùñhaka iti . teùu pçthulàyatasamobhaya pàlirõemisandhànakaþ . vçttàyatasamobhayapàlirutpalabhedyakaþ . hrasvavçttasamobhayapàlirvallårakaþ . abhyantaradàrghaikapàliràsaïgimaþ . bàhyadãrghakapàlirgaõóakarõaþ . apàlirubhayato'pyàhàryaþ . pãñhopamapàlirubhayataþ kùãõaputrikà÷rito nirvedhimaþ . sthålàõusamaviùamapàlirvyàyojimaþ . abhyantaradãrghaikapàliritaràlpapàliþ kapàñasandhikaþ . bàhyadãrghaikapàliritaràlpapàlirardhakapàñasandhikaþ . tatra da÷aite karõabandhavikalpàþ sàdhyàstreùàü svanàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtàþ . saükùiptàdayaþ pa¤càsàdhyàstatna ÷uùka÷aùkulirutsannapàliritaràlpapàliþ saükùiptaþ . anadhiùñhànapàliþ paryantayoþ kùãõamàüsohãnakarõaþ . tanuviùamàlpapàlirvallãkarõaþ, grathitamàüsastabdhasiràtataþ såkùmapàliyaùñikarõaþ . nirmàüsasaükùiptàgràlpa÷oõitapàliþ kàkauùñhakapàliriti . bandheùvapi tu ÷othadàharàgapàkapiddhakàsravayuktà na siddhimupayànti . bhavanti càtra . yasya pàlidvayamapi karõasya na bhavediha . karõapãñhaü same madhye tasya viddhvà vivaddheyet . bàhyàyàmiha dãrghàyàü sandhiràbhyantaro mavet . àbhyàntaràyàü dãrghàyàü bàhyasandhirudàhçtaþ . ekaivatu bhavetpàliþ sthålà pçthvã sthirà ca yà . tàü dvidhà pàñayitvà tu chittvà copari sandhayet . gaõóàdutpàñya màüsena sànubandhena jãvatà . karõapàlimapàlestu kuryànnirlikhya ÷àstravit . ato'nyatamaü bandhaü cikãrùuragropaharaõãyoktopasaübhçtasambhàraü vi÷eùata÷càtropaharet suràü maõóaü kùãramudakaü dhànyàmlaü kapàlacårõa¤ceti . tato'ïganàü puruùaü và grathitake÷àntaü laghu bhuktavantamàptaiþ suparigçhãta¤ca kçtvà bandhamupadhàrya chedyabhedyalekhyavyadhanairupapannairupapàdya karõaü÷oõitamavekùeta tadduùñamaduùñaüveti . tatra vàtaduùñe dhànyàmlo ùõodakàbhyàü, pittaduùñe ÷ãtodakapayobhyàü, ÷leùmaduùñe suràmaõóoùõodakàbhyàü prakùàlya karõau punaravalikhyànunnatamahãnamaviùama¤ca karõasandhiü sannive÷ya sthitaraktaü sandadhyàt . tato madhughçtenàbhyajya picuplotayoranyatareõàvaguõñhya såtreõànapagàóhama÷ithila¤ca baddhvà kapàlacårõenàvakãryàcàrikamupadi÷eddvivraõãyoktena vidhànenàvacaret . bhavata÷càtra . vighadçnaü divàsvapnaü vyàyàmamatibhojanam . vyavàyamabhagnisantàpaü vàk÷rama¤ca vivarja yet . àmatailaparoùekaü triràtramavacàrayet . tatastailena saüsçùñaü tryahàdapanayet picum . na càsaü÷uddharaktamatipravçttaraktaü và sandadhyàt . sa hi vàtaduùñe rakte råóho'pi paripuñanavàn, pittaduùñe dàhapàkaràgave danàvàn, ÷leùmaduùñe stabdhaþ kaõóåmàn, atipravçddharakte ÷yàva÷ophavàn . kùãõo'lpamàüso na vçddhimupaiti . sa yadà suråóho nirupadravaþ savarõo bhavati tadainaü ÷anaiþ÷anairabhivardhayet . ato'nyathà saürambhadàhapàkaràgavedanàvàn puna÷chidyate và . athàsyàpyaduùñasyàbhivardhanàrthamabhyaïgaþ . tadyathà godhàpratudaviùkirànåpaudakavasàma jjànau payaþsarpistailaü gaurasarùapaja¤ca yathàlàbhaü sambhçtyàrkàlarkabalàtibalànantàpàmàrgà÷vagandhàvidàrigandhàkùãra÷uklajala÷åkamadhuravargaprativàpaü tailaü và pàcayitvà svanuguptaü nidadhyàt . sveditonmarditaü karõaü snehenànena yojayet . athànupadravaþ samyak balavàü÷ca vivardhate . yavà÷vagandhàyaùñyàhvaistilai÷codvartanaü hitam . ÷atàvarya÷vagandhàbhyàü payasyairaõóajãvanaiþ . tailaü vipakvaü sakùãramabhyaïgàt pàlivardhanam . ye tu karõà na vardhante vidhinànena yojitàþ . teùàmapàïgade÷eùu kuryàt pracchànameva tu . bàhyacchedaü na kurvãta vyàpadastu tato dhruvàþ . baddhamàtrantu yaþ karõaü sahasaivàbhivardhayet . àmako÷ãsamàdhmàtaþ kùiprameva vimucyate . jàtaromà suvartmà ca ÷liùñasandhiþ samaþ sthiraþ . suråóho'vedano yastu taü karõaü vardhayecchanaiþ . amitàþ karõabandhàstu vij¤eyàþ ku÷alairiha . yo yathà suniviùñaþ syàttaü tathà viniyojayet>% . evaü vedhaprakàràbhij¤enaiva bhiùajà karõavedhaþ kàrayitavyaþ

#<karõa÷aùkulã># strã karõasya ÷aùkulãva . 1 karõagolake, %<avalambitakarõa÷aùkulãkalasãkaü racayannavocata>% naiùaø . %<karõa÷aùkatyavacchinnaü nabhaþ ÷rotram>% muktàø 2 tanmadhyàkà÷e ca .

#<karõa÷åla># naø 6 taø . karõarogabhede . karõagataroga÷abde vivçtiþ

#<karõa÷obhana># triø karõaü ÷obhayati ÷ubha--õic--lyu . karõàbharaõe %<uta naþ karõa÷obhanà puråõi>% çø 8, 78, 3,

#<karõa÷rava># triø ÷råyate ÷ravaþ ÷abdaþ karõena ÷ravaþ ÷ravaõayomyaþ ÷abdoyatra . ÷ravaõayogya÷abdadhàre vayvàdau %<karõa÷rave'nile ràtrau divà pàü÷usamåhane>% manuþ .

#<karõasaüsràva># puø karõarogabhede karõagataroga÷abde vivçtiþ .

#<karõaså># strã karõaü såte så--kvip . pçthàyàü kuntyàm tatprasavakathà karõa÷abde uktà . karõajananyàdayo'pyatra .

#<karõasphoñà># strã karõe sphoño vidàraõaü yasyàþ . (kàõaphàñà) latàbhede ràjaniø . %<karõasphoñà kañustiktà himà ca parikãrtità . sarvagrahabhåtaviùadoùavyàdhi vinà÷inã>% ràjani0

#<karõasrotas># naø karõasya srota iva . karmamale

#<karõasrotobhava># puø karõasrotaso viùõukarõamalàdbhavati bhåac, bhavatyasmàt apàdàne ap karõasroto bhavoyasya và . viùõukarõamalodbhåte madhunàmake kaiñabhanaþmake càsure . %<karõasroto bhava¤càpi madhuü nàma mahàsuram . tamugramugrakarmàõamugràü buddhiü samàsthitam . brahmaõo'pacitiü kurvan jaghàna puruùottamaþ>% bhàø anuø 66 aø yathàcàsya viùõukarõàdudbhavaþ tathà kaiñabha÷abde vakùyate .

#<karõahãna># triø 3 taø . 1 vadhire bàdhiryapràpti÷ca pàpavi÷eùajanyà yathàha ÷àtàø saø . %<kàkaghàtã karõahãnodadyàdgàmasitaprabhàm>% . 2 sarpe ca puüstrã cakùuþ÷ravastràttasya tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

@<[Page 1714a]>@
#<karõàkarõi># puø karõe karõemçhãtvà pravçttaü kayanam karmavyatihàre saø ic samàø . (kàõàkàõi) karõaparamparayà ÷ravaõayogye'nyonyakathane %<karõàkarõi hi kapayaþ kathayanti ca tatkathàm>% ràmàø .

#<karõàña># puø %<ràmanàthaü samàrabhya ÷rãraïgàntaü kile÷vari! . karõàñade÷a ityukto ràjyasàmràjyadàyakaþ>% ÷aktisaïgaø ukte de÷abhede aya¤ca de÷aþ kårmavibhàge vçø saø dakùiõasyàmuktaþ . atha dakùiõena laïketyupakramya %<karõàñamahàñavicitrakåñetvàdi>% %<koïkaveïkañakàn dakùiõakarõàñàn de÷àn yadçcchayopagataþ>% bhàgaø 5, 6, 8, %<teùàü mårdhni dadàti vàmacaraõaü karõàñaràjapriyà>% udbhañaþ . karõàñajanapade bhavaþ aõ . karõàñabhave triø striyàü ïãp %<kàrõàñãcãnapãnastanavasanada÷àndolanaspandamandaþ>% udbhañaþ . bahuùu tasya luk . karõàñàþ tadde÷avàsiùu . tasya ràjanthapi aõ . kàrõàña tadde÷ançpe . tasya bahuùu luk . ekatve na . %<araõye kàrõàña tvadarivanitànàü vidhiva÷àt>% udbhañaþ . hrasvapàñhe karõàña÷abdasya tannçpe lakùaõeti bhedaþ . 2 haüsapadãlatàyàü strã ràjaniø . 3 ràgiõãbhede saügãtadàmoø . sà tu màlavaràgasya bhàryà . karõàñe prasiddhà aõ ïãp kàrõàñã . anupràsàïgavçttibhede kàrõàñã kavargeõànupràsavatãti sarasvaø tadvàkya¤ca alaïkàra÷abde 389 pçø dar÷itam .

#<karõàñaka># puø gotrapravartake çùibhede tasya gotràpatyam i¤ . kàrõàñaki . yaskàdiø tasyàstriyàü bahuùu luk . karõàñakàstadgotràpatyeùu . striyàü tu karõàñakyi ityeva

#<karõàññ># naø karõaþ tiryagrekhàkàravàn ivàññam . gçhabhede tanniruktilakùaõam %<bibhiduste maõistambhàn karõàñña÷ikharàõi ca>% bhàø vaø 264 aø 30 ÷lokavyàkhyàyàü nãlakaõñhenoktaü yathà . %<karõastiryagyànaü tena prakàreõa yatpàùàõàdivistareõa kriyate tattadgçhavi÷eùaü karõàññamiti vadantitaddhi dikkoõasya caturasrasyopari vidikkoõa caturasraü taduparidikkoõaü tadupari punarvidikvoõamityevaü krameõottarottaramalpapramàõai÷caturasraiþ samàpyam iti prasiddham>% . tatra karõàñeti pàñhaþ pràmàdikaþ nãlakaõñhena karõàññapadasyaiva vyàkhyànàt .

#<karõàdi># triø pàõinyukte jàhacpratyayanimitte 1 ÷abthagaõe sa ca gaõaþ . karõaþ akùi nakha mukha ke÷a pàda gulpha bhrå ÷çïkadanta oùñha pçùñha, karõajàham akùijàhamityàdi . caturarthyàü phi¤pratyayanimitte pàõinyukte 2 ÷abdagaõe ca sa ca gaõaþ %<karõavasiùñha arka arkalåùa drupada ànaóuhya pà¤cajanya sphij kumbhã kuntã jitvan jãvanta kuli÷a àõóãvata java jaitra ànaka>% karõasya sannikçùñade÷àdi . kàrõàyani tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<karõànuja># puø 6 taø . yudhiùñhire trikàø .

#<karõànda(ndå)># puüstrã karõasyànduriva . karõapàlau . hemaø (kàõerapàtà)

#<karõàbharaõaka># puø karõàbharaõamiva kàyati puù padvàrà kai--ka . àragbadhe vçkùe . (sondàla) ràjani0

#<karõàrà># strã hastikarõavedhanyàm ÷abdakalpadrume trikàõóapràmàõyenoktaü tacca måle na dç÷yate ityuktaü karõavedhanã÷abde .

#<karõàri># puø 6 taø . 1 arjune karõajicchabde tatkathà (àjana) 2 nadãsarjavçkùe ràjaniø .

#<karõàsphàla># puø à + sphura--õic--sphàlàde÷aþ 6 taø . kariõàü karõacàlane trikà0

#<karõi># puø karõa--in . 1 karõàkàraphalake ÷arabhede ÷abdaciø . bhàve in . 2 bhedane ca

#<karõikà># strã karõa--õvul karõe bhavaþ alaïkàraþ ikan ata ittvam . 1 karõàbharaõabhede (kàõ) 2 kari÷uõóàgravartinyaïgulàkàre padàrye 3 padmavãjakoùe ca amaraþ . %<yasyàmavasthitaþ sarvataþ sauvarõaþ kulagiriràjomerurdvãpàyàmasamunnàhaþ karõikàbhåtaþ>% bhàgaø 5, 16, 7, 4 kramukàdivçntaparamparàyàm (chaóà) 5 karamadhyàïgulau ca mediø . 6 lekhanyàü hàràø . 7 agnimanthavçkùe 8 aja÷çïgãvçkùe ca ràjaniø karõo vçddho'styasya ñhan . 9 vçddhakarõe triø .

#<karõikàcala># puø karõikàyàü sthito'cala . sumeruparvate hemacaø . yathà càsya tayàråpeõa sthiti tathà karõikà÷abde bhàgaø 5, 16, 7 ÷loø uktaü tacca karõikà÷abde uktam karõikàparvatàdayo'nyatra .

#<karõikàra># puø karõiü bhedanaü karoti kç--aõ upaø saø . (gaõiyàrã) 1 vçkùabhede, 2 àragbadhavçkùabhede ca (choña sondàla) ÷odhanaråpamalabhedakatvàt tayoþ tathàtvam . karõikàraþ parivyàdhaþ ùàdapotpalaþ ityapi . %<karõikàraþ kañustiktastuvaraþ ÷odhano laghuþ . ra¤janaþ sukhadaþ ÷o tha÷leùmàsravraõakuùñhanut>% bhàvapraø guõàdi uktam %<ùarõaprakarùe sati karõikàraü dunoti nirgandhatayà sma cetaþ>% kumàø . %<anantara¤ca ka÷cit karõika ragauraþ>% da÷akuø .

#<karõikin># puø karõikà hastàgràïgulirastyasya ini . hastini jañàø striyàü ïãp . 2 varùaparvatabhede ca ÷abdaciø .

#<karõin># triø karõa--astyarthe tundàø vçddhau và ini . vçddhakarõayukte lambakarõe lambakarõamànantu vidhànapàriø ÷aïkhalikhitàvàhatuþ . %<hanumålàdadhaþ karõau lambau tu parikãrtitau . karõau tu dvyaïgulau ÷astàviti ÷àtàtapo'vravrãt>% . %<ardhahàràrdhakeyåràyàrdhakuõóalakarõine>% bhàø anuø 14 aø . striyàü ïãp . sà su÷rutokte 2 yonirogabhede ca sà ca %<viü÷atirvyàpadoyonernirdiùñà rogasaïkule>% ityuddi÷ya %<udàvartà tathà bandhyà--atyànandà tu yà yoniþ karõinã caraõàddhayam . ÷laiùmikà sakaphà j¤eyà>% ityàdinà tà vibhajya %<arõinyàü karõikà yonau ÷leùmàsçgbhyàü tu jàyate>% iti lakùità . %<vartiü pradadyàt karõinyàü ÷odhanadravyasaübhçtàm . prasraüsinãü ghçtàbhyaktvàü kùãrasvinnàü prave÷ayet>% su÷ruø . 3 kuñilàvayavayukte vàõabhede puø . %<karoti karõino yastu yastu khaógàdikçnnaraþ . prayànti te vi÷asane narake bhç÷adàruõe>% viùõupuø 2 aüø 6 aø . %<karõino vàõavi÷eùàn>% ÷rãdharaþ . atra pakùe tundàø vçddhau và ilac karõilaþ, pakùe ñhan karõika, matup masya vaþ, karõavat dvyaïgulàt vçddhakarõe hanubhàgàdadholambakarõetriø . matupi striyàü ïãp .

#<karõã># strã karõa--in và ïãp . karõi÷abdàrthe yàõabhede tasminpare %<ataþ kçkamikaüsakumbhapàtraku÷àkarõãùu>% pàø ataþpara visargasya nityaü saþ . ayasà nirmità karõã ayaskarõãtyàdi . 2 måladevamàtari strã karõãsutaþ .

#<karõãmat># puø karõirvàõavi÷eùàkàraþ phale'styasya matup . saüj¤àyàü dãghaþ . àragyadhe (sodàla) ÷abdaciø .

#<karõãratha># puø karõaþ sàmãpyenàstyasya karõã skandhaþ tena ã ÷obhà yasya na samàsàntaþ kap sa càsau ratho rathatalyaü vàhanaü karmaø . skandhavàhye yàne (pàlakã) ityàdau . ÷abdaciø tu anyà vyutpattirdar÷ità yathà . karõasàdhyakriyà upacàràt gharõaþkarõo'syàsti ini . karõã càsau ratha÷ca . ÷abdamàtreõa ratho na vastuto rathaþ . yadvà sàmãpyàt karõa÷abdena skanyo lakùyate so'syàsti vàhanatvena ini karõã càsau ratha÷ca . ubhayatra anyeùàmapãti pàø dãrghaþ iti . %<karõãrathasthàü raghuvãrapatnãm>% raghuþ .

#<karõãsuta># puø 6 taø . måladeve trikàø hàràø ca . sa ca kaüsàsuraþ iti ÷abdakalpadrumaþ tanmålaü mçgyaü kaüsasya karõãmàtçkatvàbhàvàt kàdaø ñãkàyàmuktasteya÷àstrapravartakamåladevasyaiva tannàma na tu ugrasenajasya nàma . ataeva %<karõãsutakatheva sannihitavipulàcalà>% kàdaø vyàø %<karõãsutaþ karañakaþ steya÷àstrapravartakvaþ . tasya khyàtã sakhàyau dvau vipulàcalasaüj¤akau>% ñãø uktam . %<karõãsutaprahite ca pathi matimakavaram>% da÷akuø .

#<karõecuracurà># strã pàtresamitàø samàsaþ . (kàõphusalàna) karõejapane . yuktàrohyàø asyàdyudàttatà . evaü karõeñirañirà api tatràrthe tathà dyudàttatà ca .

#<karõendu># puø karõe induriva . ardhacandràkçtikarõàlaïkàrabhede ÷abdaraø .

#<karõopakarõikà># strã karõàdupakarõo'styasyàþ ñhan ata ittvam . (kàõàkàõi) parasyara÷ravaõaråpe pravàde %<pràgeva karõopakarõikayà ÷rutàpavàdakùubhitahradayaþ>% pa¤cataø .

#<karõorõa># puø karõe urõàdhikaü loma yasya . mçgamede . %<karõorõaikapada÷vàsyairnirjuùñaü vçkanàbhibhiþ>% bhàgaø 4, 6, 15,

#<karõya># triø karõe bhavaþ ÷arãràvayatvàt yat . 1 karõabhave malàdau . karõa--karmaõi yat 2 bhedye ca .

#<karta># ÷aithilye÷ithilãkaraõe àrambhasaüyoga÷ithilatàpàdane aø cuø sakaø señ . kartayati te matàntare kartàpayati te acakartat--ta kartayàm--vamåva àsa cakàra cakre . karta yità kartyàt kartayiùãùña kartayiùyati te . kartanãyaþ kartayitavyaþ . kartayità kartitaþ . kartanaü kartanà . ka rtayitum kartayitvà àkartya . karmaõi kartyate akartiü akartayiùàtàm--akartivàtàm kartitàkartiyità kartayiùyate kartiùyate--%<evàhaü sarvaü durbhåtaü kartraü kçtyà kçtàkçtam>% athaø 10, 1, 32 . %<api kartamavartayo'yajyån>% çø 1, 121, 13 .

#<karta># puø kartayati ÷ithilãkaroti kartaü--ac . 1 kåpe %<tràdhvaü kartàdapapado yajatràþ!>% yajuø 33, 51, kartàt kåpàt vedadãø . kçta--bhàve gha¤ . 2 bhede ca . %<sadhryaïniyamya yatayo yamakartahetim>% bhàgaø 2, 7, 49, kçta--cat . 3 chedake triø . %<vçkasya kartàdavapadoyajatràþ>% çø 2, 30, 6 . %<he yajatràþ avapadaþ àpadaþ kartàt kartuþ>% bhàø .

#<kartana># naø kçta--bhàve lyuñ . 1 chadane . %<gulmagucchakùupalatàpratànauùadhivãrudhàm . pårvasmçtàdardhadaõóaþ sthàneùåkteùu kartane>% %<pràtilomye badhaþ puüsaþ strãõàü nàsa dikartanam>% yàj¤aø karta--lyuña . 2 ÷ithilãkaraõe karaõe lyuñ . 3 kartanasàvane triø . striyàü ïãp kartanã . kçta--kartari lyu . 4 bhedakartari triø .

@<[Page 1716a]>@
#<kartarã># strã kçta--gha¤ kartaü ràti rà--ka gauràø ïãù . kçpàõyàm patrãkçtahiraõyàdeþ chedanasàdhane (kàtàrã) 2 astrabhede %<dadar÷aü kartarãyantramamçtoparisaüsthitam . manaþpavanavegena bhramamàõaü mahàrayam . api spç÷antaü ma÷akaü yat khaõóayati koñi÷aþ>% kà÷ãø . ke÷àdikartanasàdhane (kàüci) 3 astre, %<kråramadhyagata÷candrã lagnaü và kråramadhyagan . kartaro nàma yogo'yam>% iti jyotiùokte 4 yogabhede ca . kartaroyoga upayama÷abde 1259, 60 tatpratiprasavi÷eùo'pi uktaþ . kçta--ari--kartarirityapyatra strã . %<kùarakartarisaüda÷aistasya romàõi nirharet>% su÷ruø . %<pàpo kartarikàrakau>% måhuø ciø . atra %<ïyaporiti>% pàø hrasvaþ pãyåø . vastutaþ kùurakartarisadaü÷airityatra dvandve hrasvàprasakteþ hrasvànto'pi kartari÷abdo'stãti gamyate . svàrthe kan . kartarikàpyatra strã .

#<kartavya># triø kç mava÷yàrye tavya . kartuü yogye . %<hãnasevà na kartaüvyà kartavyo mahadà÷rayaþ>% càõakyaþ . %<÷aucaü yathàrhaü kartavyaü kùàràmlodakavàribhiþ>% %<mahàvyàhçtibhirhomaþ kartavyaþ svayamanvaham>% manuþ %<manasyàhitakartavyàþ>% kumàø . kçta--karmaõi tavya . 2 chedye triø . %<putraþ sakhà và bhràtà và pità và yadi và guruþ . ripusthàneùu vartantaþ kartavyà bhåtamicchatà>% bhàø àø 140 aø ubhayato tavya . 3 ava÷yakaraõe 4 ava÷yacchedane ca naø .

#<kartç># triø kç--tçn tçc và . 1 kriyàniùpàdake kriyotpàdakayatnayukte tçjantayogakarmaõi na ùaùñhãtibhedaþ . sa ca kàrakacakraprayojatvàt svatantraþ yathàha pàø %<svatantraþ rkattà>% . %<kriyàyàü svàtantryeõa vivakùito'rthaþ . kartà syàt>% siø kauø . vya kçta¤caitadasyàbhiþ saralàyàm yathà svatantraiti ÷ap÷yanàdipratyayasamabhivyàhçtadhàtåpàttapradhànãbhåtavyàpàrà÷rayatvamitaravyàpàrànadhãnavyàpàravattvam và kartçtvaü bodhyam karmabodhakapratyayasamabhivyàhàre phalasyaiva pradhànatayà bodhasvãkartçmate karmàdivyàvçttyarthaü ÷ap÷yanàdisabhivya hçteti . õijantasthale prayojyasya svàtantryavàraõàya pradhànavyàpàreti . hariõà tu svàtantrye vi÷eùo dar÷ito yathà . %<dhàtçpàttikriye nityaü kàrake kartçteùyate>% iti sàmànyato'bhidhàya %<pràdhànyataþ ÷aktilàbhàt pràgbhàvàpàdanàdapi . tadadhãnapravçttitvàt pravçttànàü nivartanàt . adçùñatvàt pratinidheþ praviveke ca dar÷anàt . àràdapyupakàratvàt svàtantryaü karturiùyate>% iti asyàyamarthaþ itaravyàpàràt pràgapi pràdhànyenàtma÷akteþ kartçvyàpàrasya sattvàt, tathàca itaravyàpàrànadhãnavyàpàravattvàdityarthaþ itarakàrakàõà¤cakartuþ prayojyatvàt, na tathà, dàtràdeþ kuñhàràdivat kartuþ pratinidhyasambhavàt kàrakàntaràprayoge'pi kartuþ prayogàt, àràt sàkùàddhàtåpàttaphalajanakavyàpàra vattvàcca svàtantryaü karturiti . kauø vivakùitaiti karmakaraõàderapi tattadvyàpàrasya dhàtunàbhidhàne kartçtvamiti dyotanàya . %<utpattimàtre kartutvaü sarvatraivàsti kàrake . vyàpàrabhedàpekùàyàü karaõatvàdisambhavaþ>% iti hariõà vivakùàva÷àt sarveùàü kartçtvasvãkàràt . bhàùyakçtà tu %<paryàptaü karaõàdhikaraõakarmaõàmeva kartçtvaü nidar÷itamapàdànàdãnàü kartçtvànidar÷anàya>% ityuktatvàt karaõàdhikaraõakarmaõàmeva vivakùayà kartçtvamiti nàpàdànasaüpradànayoritivivekaþ . kàrakavyàpàrabheda÷ca ma¤jåùàyàü dar÷itaþ saükùipya tato'smàbhiþ ÷abdàrtharatne dar÷iütoyathà kartuþ kàrakàntarapravartanavyàpàraþ . karaõasya kriyàjanakàvyàhitavyàpàraþ . krimàphalenodde÷yakkavyàpàra÷ca karmaõaþ . kartçkarmavyavahitakriyàdhàraõavyàpàro'dhikaraõasya . preraõànumatyàñivyàpràraþ sampradànasya, avadhi bhàvopagamavyàpàro'pàdànasyeti . tatra karaõàdhàra karmakartéõàü kriyàjanakatvaü suvyakta tairvinà kriyànutpatteþ phalaråpakriyàjanakatvena vi÷iùñakriyàjanakatvàcca karmaõastathàtvaü ghañaü smarati kañaü karotãvyàdau ca vuddhisthaghañàderapi pårvakàlatvena smàõàdihetutvàttathàtvamataeva teùu kartçtvavivakùayà kàùñhaü pacati sthàlã pacati odanaþ pacyate ityàdiprayogaþ . apàdànasya avadhibhàvopagamena hetutvàt sampradànasya ca dàtçbuddhisthatayà pårvakàlatvena hetutvàcca kiyànirbdhàhakatve'pi na kartçtvavivakùà anabhidhànàt taduktaü bhàùye'pàdànàdãnàü kartçtvànidar÷anàyetyantamanupadaü saralàgranthàü÷e dar÷itam . sa ca pravçttinivçttyorubhayorapi sampàdakaþ %<pravçttau ca nivçttau ca kàrakàõàü yaã÷varaþ . sa kartà nàma vij¤eyaþ kàrakàõàü prayojakaþ>% ityukteþ . sa ca pa¤caviùaþ %<kriyà sukhyomavet kartà hetukartà prayojakaþ . anumantà grahãtà ca kartà pa¤cavidhaþ smçtaþ>% gopàlabhaññàø ataeva manunà %<anumantà vi÷asità niyantà krayavikrayã . saüskartà copahartà ca ùaóete spratakàþ smçtàþ>% iti ùaõõàü dhàtakartçtvamuktam kà÷ãkhaø %<khàdakoùatakastatheti>% caturthacaraõe pàñhaþ . tena aùñànàükartçtvamuktam . sa ca prakàràntareõa trividhaþ %<tridheva j¤àyate kartà vi÷eùeõa kriyàü prati . yogatvapratiùiddhatvavi÷eùaõapadànvayaiþ>% bhaññakàø . asyàrthaþ kriyàü prati prakàratrayeõa kartà vij¤àyate tasya vivaraõam %<svàdhyàyo'dhyetavyaþ>% ityatra bogyatvena labdhavidyastraivarõikaþ, 1 . aharahardadyàd dokùito na dadàti ityatra pratiùiddhatvena dãkùitetaraþparaþ 2 . %<svargakàmo yajeta>% ityatra vi÷eùaõapadànvayena svargakàmaþ kartà j¤àyate 3, . sa ca prakàràntareõa trividhaþ sàttvikàdibhedàt yathàha gãtà %<muktasaïgo 'nahaüvàdã dhçtyutsàhasamanvitaþ . siddhya'siddhyo rnirvikàraþ kartà sàtvika ucyate>% %<ràgã karmaphalaprepsurlubdhohiüsàtmako'÷uciþ . harùa÷okànvitaþ kartà ràjasaþ parikãrtitaþ>% %<ayuktaþ pràkçtaþ stavyaþ ÷añhonaikçtiko'lasaþ . viùàdã dãrghasåtrã ca kartà tàmasa ucyate>% . kartçpada¤ca kriyà÷raye kçtyà÷rage và matabhedena råóhaü na tu yaugikamityetat ÷abdaciø bhaññamatadar÷amaprastàve dar÷itaü yathà
     atha kriyàjanyatvàvi÷eùe'pi yatnajanyatvàjanyatvàbhyàü ghañàïka raùoþ kçtàkçtatvavyavahàràttçjantakçghàtuvyutpannakatçaipadasya kçtyà÷rayatvabodhakatvàcca kç¤oyatràrthatvaü, kriyàmàtràrthatve kç¤aþ, kriyà÷rayaþ kartçpadàrthaþ syàt . tathà ca kàrakamàtre'tiprasaïgaþ eva¤ca kç¤o yatnàrthatvena càkhyàtavivaraõàt tasyàpi yatno'rthaþ . taducyate . %<kçtàkçtavibhàgena kartéråpavyavasthayà . yatnaeva kçtiþ pårvà parasmin saiva bhàvanà>% saivàkhyàtàrthobhàvaneti cet . vãjenàïkuraþ kçtaþ svargàdinà sukhaü kçtaü vãjamaïkuraü karotãti yatnaü vinàpi vyavahàràt %<kartçpada¤ca na yaugikaü tathà hi kç¤oyatnàrthatve tiïaþ kçtyarthatve và dhàtupratyayàrthayoþ kçtikç¤orvà parasparamananvayaþ kçtau kçtijanyatvasya tadviùayatvasya và'bhàvàt kçtivi÷iùñasya kçtiniràkàïkùatvàditi . evaü kç¤aþ kriyàrthatve tçca÷ca kriyà ÷rayavàcakatve tayoþ parasparamanvaya eveti ubhayadar÷ane kartçpadaü karmàdipadavadråóhameva . råóhi÷ca kçtyà÷raye kriyà÷raye vetyanyadetat tathà ca kçtàkçtavibhàgãna ca kartçråpavyavasthayà ca na kç¤o yatnàrthatvamiti>% ki¤càkhyàtasya karote÷ca na yatnàrthatvam pàkàya yatate pàkaü karototyàdau yatnadvayasya yatnaviùayakayatnasya và'pratãtaþ prakçtipratyayàrthayo÷ca sàø myenànvayànupapatteþ paunaruktyàt ekatraiva vidhyanuvàdadoùàcca ityàdikam bhaññamatam . svamate tu kç¤aþ yatnàrthatvamiti bhedaþ tacca kçdhàtu÷abde dar÷ayiùyate . ÷abdaø praø kartçpadaü yaugikamiti vyavasthàpya tallakùaõamuktaü yathà
     %<tiïà vikaraõàktasya dhàtorarthastu yàdç÷aþ . svàrtha yàdç÷i bodhyastatkartçtvaü tadihocyate . savikaraõena yadvàtunopasthàpyoyàdç÷àrtha staduttaratiïà svopasthàpyayàdç÷àrtho'nubhàvayituü ÷akyastaddhàtåpasthàpyasya tasya tadeva kartçtvaü kàrakamityarthaþ . karmatvàdau dhàtunopasthàpyo'rthastiïànubhàvyo'pi na vikaraõàkteneti na tatra prasaïgaþ . pacati jànàtãtyàdau svopasthàpyakçtyà÷rayatvàdau ghàtåpasthàpyasya pàkabuddhyàderanvayaþ pacàdyuttaratiïà bodhyataiti pàkasya yatnavattvaü, j¤ànasyà÷rayatvamevaü na÷yatãtyatra nà÷asya pratiyogitvaü prativimbataityatra bhramàtmanaþ prativimbasya prakàratvameva kartçtvam . kartç÷abdastu avayavavçttilabhye kçtyà÷raye yaugikaeva na tu ÷akyàrthakaþ prakàràntaràlabhyasyaiva ÷akyatvàt niråóhalakùaõayà ÷aktyaiva và÷rayatvasya tçcà pratyàyanàt . ghañasya kartetyàdau cànukålatvaü ùaùñhyarthaþ phalasya pràya÷aþ kçtiviùayatvàt ghañàdyupabhãgànukålakçti÷ca na ghañàdyanukålà pramàõàbhàvàt atona ghañàdibhoktustatka rtçtvaprasaïgaþ . kriyà÷raye kartç÷abdoråóhastena rathàdergatyàdikartçtvamapi mukhyameveti tu na yuktam . kriyà hi nàtra spanda÷cetanasya pàkakartçtvànupapatteþ pratyuta taõóulàdereva tathàtvàpatteþ nàpi dhàtvarthamàtram ataeva, nàpi spandanànukålavyàpàraþ calamànukålavyàpàravataþ kàrakamàtrasya calanakartçtvàpatteþ . attijuhotãtyàdàvapyadàderuttaraü luptasyaiva vikaraõasya pratisandhàne bhojanakartçtvàderavavagamaiti . tadapratisandhàne'pãti matenàha . yagantabhinnadhàtvarthavattayà yo'nubhàvyate . lañà svàrthaþ sa dhàtvarthaþ kartçtàvà nigadyate . yagantabhinnadhàtåpasthàpyayàdç÷àrthaprakàrayadarthadharmikànvayabodhaü prati lañaþ sàmarthyaü sa evàrtho dhàtåpasthàpya tadarthasya kartçtvam pacyata ityàdau dhàtorarthavattayà svàrthakarmatvaü lañànubhàvyamapi na yagantabhinnasya, pakùyate taõóulaityàdau tu tàdç÷asya dhàtorarthavattayà tióaiva svàrthakarmatvamanubhàvyate na tadvi÷eùeõa lañeti tadvyudàsaþ . apàdànatvàdibhedena ùaóvidhatvamivoktànuktatvabhedena kàrakasya dvaividhyamapyastãti tadanukrapà nyånatvamata àha . dhàtvaryasya rmitayà tiïàdyairanubhàvyate . yattaduktaü dharmatayà tvanuktaü kàrakaü bhavet . dhàtvarthasya vi÷eùyatayà tiïàdyanubhavyatvameva kàrakasyoktatvaü tadvi÷eùaõatayà tadanubhàvyatvameva cànuktatvaü natu dhàtusàkàïkùapratyayasyàbhidhneyatvamàtramuktaü taõóulaü pacati ityàdàvapi karmatvàderuktatvàpatteþ . pacati pacyataityàdau tiïà, pàcakaþ pacyamànaityàdau ca kçtà, kartçtvaü karmatva¤ca dhàtvarthavi÷eùyatvenànubhàvyate tathà pacanaü kàùñhaü, dànãyo dvijaþ, bhãmogajaþ, ÷ayanaü gçhamityàdau yathàkramaü karaõatvàdi vyutpattivaicitryeõa padàrthaikade÷e'pi kartçtvàdau dhàtvarthasya pàkàderanvayàt . sevituü sàmprataü vij¤airguruþ paruùavàgapi>% %<viùavçkùo'pi sambardhvyasvayaü chettumamàmpratam>% ityàdau nipàtena kvacit karmatvakàrakasyoktatvam . dhàtubhedena karmatvakàrakasyoktatàyàü niyamamàha . duhàdibhyaþ pratyayena bhukhyakarmatvamucyate . õijantebhyaþ kartçtàkhyà tadasattve'nyakarmatà . duhàdyuttarapratyayena mukhyaü sàkùàddhàtvarthatàvacchedakaü yatkarmatvaü tadevocyate dhàtvarthavi÷eùyatvebhànubhàvyate tena gauþ payo duhyate dugdhà vetyatra payaþkarmakamocanànukålavyàpàrajanyamocanavatã gaurityevaü bodhaþ . tatra mocanàvacchinnavyàpàrasya dhàtuvàcyatayà mãcanasyaiva sàkùaddhàtvarthatàvacchedakaphalatvàt . vahiprabhçtergatyavacchinnavyàpàraþ . kçùe÷ca gatyavacchinnavikarùaõaü vàcyamataþ sàkùàt tadvàcyatàvacchedakaü gatimattvameva phalaü na tu tadghañakasaü yogàdi . tathàca %<bhàrobhavanaü nãyate>% ityàdau ÷àkhà gràmaü kçùyate'ityàdau ca yathàkramaü bhavanakarmakagatyanukålavyàpàrajanyagatimàn bhàraþ, gràmakarmakagatyavacchinnavikarùaõakarmatà÷rayaþ ÷àkhetyàkàrakabodhayorutpattyaiva mampattau duhàdergauõakarmatvaü, nãvahàdeþ pradhànatvamityàdyuktibhedena vighidvayaü ÷àbdikànàmanàdeyam . õijantottaraü karmatàvàcipratyayasthale tu måladhàtoþ kartçtàyàïkarmatàtide÷asambhave tàdç÷ameva karmatvaü ghàtvarthasya vi÷e ùyatayà tiïàdyairbodhyate yathà caitrogràmaü gamyate gamitovetyàdau gràmakarmakavyàpàrajanyagamanasya kartà caitraityàdi . yatra tu na tadatide÷astatra måladhàtoþ karmatvameva tadarthavi÷eùyatayà tairucyate yathà odanaþ pàcyate khàdyate và bhçtyena bhartràüityàdau tatra bhartçkartçkavyàpàjanyasya mçtyakartçkapàkàdeþ karbhatayaudanàdireva bodhyate %<maitreõa pågaü khàdyamàna÷caitrovrajatãtyàdau>% karmaõi ÷ànajàdipatyayaþ pràk paricintitaþ . nyàyàdimate kçtimàneva kartç÷abdavàcyaþ ityataþ kartçtvamàtmadharmaþ . sàükhyamate buddheryo'yaü kartçtvàbhinive÷astaduparàgàdakartuþ puruùasyàpi tadabhimànaþ . tadetat sàüø praø såø bhàùyayordar÷itam yathà %<uparàgàt kartçtvaü citsànnidhyàccitsànnidhyàt>% såø . %<atra yathàyogyamanvayaþ . puruùasya yat kartçtvaü tadbuddhyuparàgàt . buddhe÷ca yà città sà puruùasànnidhyàt . etadubhayamavàstavamityarthaþ . yathàgnyayasoþ parasparaü saüyogavi÷eùàt parasparadharmavyavahàra aupàdhiko yathà và jalasåryayoþ saüyogàt parasparadharmàropastathaiva buddhipuùayoriti bhàvaþ>% bhàø . puruùasya yathà'kartçtà tathà sàüø kauø vyavasthàpitaü yathà %<tasmàcca viparyàsàtsiddhaü sàkùitvamasya puruùasya . kaivalyaü màdhyasthyaü dçùñçtvamakartçbhàva÷ca>% kàø . %<tasmàcceti caþ puruùasya bahutvena saha dharmàntaràõi samuccinãti viparyàsàdasmàdityuktau traiguõyaviparyayàdityanantaroktaü sambadhyeta atastanniràsàya tasmàdityuktam anantaroktaü hi sannidhànàdidamoviùayo viprakçùña¤ca tada iti viprakçùñaü triguõamavivekotyàdi sambadhyate . tasmàt triguõàdeþ yo viparyàmaþ sa puruùasyàtriguõatvaü vivekitvamaviùayatvamasàdhàraõatvaü cetanatvamaprasavadharmitva¤ca . tatra catanatvana aviùayatvena ca sàkùitvadraùñçtve dar÷ite cetanohi draùñà bhavati nàcatanaþ sàkùã ca dar÷itaviùayobhavati yasmai pradar÷yate viùayaþ sa sàkùã yathà hi loke arthipratyarthinau vivàdaviùayaü sàkùiõe dar÷ayataþ evaü prakçtirapi svaracitaü viùayaü puruùàya dar÷ayatãti puruùaþ sàkùã . na cacitanoviùayo và ÷akyoviùayaü dar÷ayitumiti caitanyàdaviùayatvàcca bhavati sàkùã ataeva draùñàpi bhavati atraiguõyàccàsya kaivalyam àtyaliko duþkha trayàbhàvaþ kaivalyaü tacca tasya svàbhàvikàdevàtraiguõyàtsukhaduþkhamoharahitatvàtsiddham . ataevàtraiguõyànmàdhyasthyaü sukhã hi sukhena tçpyan, duþkhã hi duþkhaü dviùanna madhyasthobhavati tadubhayarahitastu madhyasthaityudàsãna iti càkhyàyate . vivekitvàdaprasavadharmitvàccàkarteti siddham . syàdetat pramàõana kartavyamarthamavagamya cetano'haü cikãrùan karàmãti kçticaitanyayoþ sàmànàdhikaraõyamanubhavasiddhaü tadatasminmate nàvakalpate cetanasyàkartçtva tkartu÷càcaütanyàdityataàha>% kauø %<tasmarattatsaü yogàdacetanaü cetanàvadiva liïgam . guõakartçtve ca tathà karteva bhavatyudàsaunaþ>% kàø . %<yata÷caitanyakartçtve minnàdhikakaraõe yuktitaþ siddhe tasmàdbhràntiriyamityaryaþ . liïgaü mahadàdisåkùmaparyantaü vakùyati bhràntivãjaü tatsaüyogastannidànam atirohitàrthamanyat>% kauø . tadetanmatamuthàpya muktàvalyàü niràkçtaü yathà %<etena prakçtiþ kartrã puruùaþ ùuùkarapalà÷avannirlepaþ kintu cetanaþ kàryakàraõayorabhedàt kàryanà÷e kàryaråpatayà nà÷aþ syàdityakàraõatvaü tasya buddhigatacaitanyàbhimànàrthànupapattyà tadkalpanam . buddhi÷ca prakçteþ prathamaþ pariõàmaþ . saiva mahattattvamantaþkaraõamapyucyate . tatsattvàsattvàbhyàü puruùasya saüsàràpavargau . tasyà evendriyapraõàlikayà pariõatirj¤ànaråpà ghañàdinà sambandhaþ . puruùe kartçtvàbhimàno buddhau caitanyàbhimàna÷ca bhedàgrahàt . mamedaü kartaüvyamiti madaü÷aþ puruùoparàgo buddheþ svacchatayà cetanaprativimbàdatàttviko darpaõasyeva mukhoparàgaþ . idamiti viùayoparàga indriyapraõàlikayà pariõatibhedastàttviko ni÷vàsàbhihatadarpaõasyeva malinimà . kartavyamiti vyàpàràve÷aþ . tenàü÷atrayavatã buddhistatpariõàmena j¤ànena puruùasyàtàttvikaþ sambandhodarpaõamalinimneva mukhasyopalabdhirucyate . j¤ànàdivat sukhaduþsvecchàdveùaprayatnadharmàdharmà api buddhereva kçtisàmànàdhikaraõyena pratãteþ . na ca buddhi÷cetanà pariõàmitvàditi sàükhyamatamapàstam kçtyadçùñabhogànàmiva caitanyasyàpi sàmànàdhikaraõyapratãtestadbhinne mànàbhàvàccetano'haü karomoti pratãteþ . buddheþ pariõàmitvàccaitanyàü÷e bhrama iti cet kçtyaü÷e kiü neùyate . anyathà buddhernityatve tatpåbbamasaüsàràpattiþ . acetanàyàþ prakçteþ kàryatvàt buddheracaitanyaü kàryakàraõayostàdàtmyàditi cenna asiddheþ karturjanyatve mànàbhàvàt vãtaràgajanmàdar÷anàda nàditvam . amàdernà÷àsambhavànnityatvam>% muktàø . vedàntimate àvidyikajãvasyaivaupàdhikaü kartçtvaü ÷àø såø bhàø vyavasthàpitam yathà . %<kartà ÷àstràrthavattvàt>% . tadguõasàratvàdhikàreõaivàparo'pi jãvadharmaþ prapa¤cyate . kartà càyaü jãvaþ syàt kasmàt ÷àstràrthavattvàt eva¤ca yajeta juhuyàt dadyàdityevaüvidhaü vidhi÷àstramathavadbhavati anyathà tadanarthakaü syàt . taddhi kartuþ sataþ kartavyavi÷eùamupadi÷ati na cà sati kartçtve tadupapadyate . tathedamapi ÷àstramevamasarõamaddhevati %<eùa hi draùñà ÷rãtà mantà boddhà kartà vij¤ànàtmà puruùa>% iti bhàø . %<vihàrovade÷àt>% såø . ita÷ca jãùasya kartçtvaü yajjãvaprakriyàyàü sandhye sthàne vihàramupadi÷ati %<saãyate'mçmoyatrakàmamiti>% %<sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate>% iti ca bhàø . %<upàdànàt>% såø . ita÷càsya kartçtvaüyajjovaprakriyàyàmeva karaõànàmupàdànaü saïkãrtayati . %<tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàyeti>% . %<pràõàn gçhãtveti ca>% bhàø . %<vyapade÷àcca kriyàyàü na cennirde÷aviparyayaþ>% såø . ita÷ca jãvasva kartçtvaüyadasya laukikãùu vaidikãùu ca kriyàsu kartçtvaü vyapadi÷yate %<vij¤ànaü yaj¤aü tanute karmàõi tanute'piceti>% . nanu vij¤àna÷abdo buddhau samadhigataþ kathamanena jãvasya kartçtvaü såcyeteti netyucyate jãvasyaivaiùanirde÷o na vuddheþ na cejjãvasya syàt nirde÷aviparyayaþ syàt vij¤ànenetyevaü niradekùyat . tathà hyanyatra buddhivivavakùàyàü vij¤àna÷abdasya karaõavibhaktinirde÷o dç÷yate %<tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàyeti>% . iha tu %<vij¤ànaü yaj¤aü tanuta>% iti kartç samànàdhikaraõyanirde÷àt buddhivyatiriktasyaivàtmanaþ kartçtvaü såcyata ityadoùaþ . atràha yadi buddhivyatirikto jãvaþ kartà syàt sa svatantraþ san priyaü hitaü caivàtmanoniyamena sampàdayet na viparotaü, biparãtamapitu sampàdayanna, palabhyate . na ca svatantrasyàtmana ãdç÷ã pravçttiraniyamenopapadyate iti atauttaraü pañhati bhàø . %<upalabdhivadaniyamaþ>% såø . yathàyamàtmopalabdhiü prati svatantro'pyaniyameneùñamaniùña¤ca upalabhate evamaniyamenaiveùñamaniùña¤ca sampàdayiùyati . upalabdhàvapyasvàtantryamupalabdhihetåpàdànopalambhàditi cenna viùayavikalpanamàtraprayojanavattvàdupalandhihetånàm upalabdhau tvananyàpekùatvamàtmanaþ caitanyayogàt . apicàrthakriyàyàmapi nàtyantamàtmanaþ svàtantryamasti de÷akàlanimittavi÷eùàpekùatvàt . na ca sahàyàpekùasya kartuþ kartçtvaü nivartate . bhavati hyedhodakàdyapekùasyàpi paktuþ paktçtvam . sahakàrivaicitryàcceùñàniùñàrthakriyàyàmaniyamena pravçttiràtmano na virudhyate màø . %<÷aktiviparyayàt>% såø . %<ita÷ca bij¤ànavyatirikto jãvaþ kartà bhavitu marhati . yadi punarvij¤àna÷abdavàcyà buddhireva kartrã syàttataþ ÷aktiviparyayaþ syàt karaõa÷aktirbuddherhãyeta kartç÷akti÷càpadyeta . satyà¤ca vuddheþ kartç÷aktau tasyà evàhaü pratyayaviùayatvamabhyupagakavyam ahakaraõapårvikàyà eva pravçtteþ sarvatra dar÷anàt ahaü gacchàmyahaü bhu¤je'haü pibàbhãti ca tasyà÷ca kartç÷aktiyuktàyàþ sarvàrthakàriõyàþ sarvàthakàri karaõamanyat kalpayitavya ÷akto'pi hi san kartà karaõamupàdàya kriyàsu pravartamàno dç÷yata iti . tata÷ca saüj¤àmàtre visavàdaþ syàt na ca vastubhedaþ ka÷cit karaõavyatiriktasya kartratvàbhyavagamàta>% bhàø samàdhyabhàvàkùa sraø . yo'pyayamaupaniùadàtmapratipatti prayojanaþ samàdhirupadiùño vedàntepu %<àtmà và aredraùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ>% %<so'nveùñavyaþ sa vijij¤osatavyaþ>% %<omityavaü dhyàyeta àtmànam>% ityevaü lakùaõaþ so'pyasatyàtmanaþ kartçtvenopapoóyeta, tasmàdapyasya kartçtvasiddhiþ bhàø . %<yathà ca takùãnayathà>% såø evaü tàvat ÷àstràrthavattvàdibhirhetubhiþ katç tvaü ÷àrãrasya pradar÷itaü tatpunaþ khàbhàvikaü và nyàdupàdhinimittaü veti cintyate . tatra taireva ÷àstvàrthavattvàdibhirhetabhiþ svàbhàvikaü kartçtvam apavàdahatvabhàvàdityevaü pràpte vråmaþ . na svàbhàvika kartçtvamàtmanaþ sambhavati atirmokùaprasaïgàt . kartçtvasvabhàvatve hyàtmano na kartçtvànnirmokùaþ sambhavati agnerivauùõyàt . na ca kartratvàdanirmuktasyàsti puruùàrthasiddhiþ kartçtvasya duþkhakharåpatvàt . nanusthitàyàmapi kartçtva÷aktau kartçtvakàryaparihàràt puruùàrthaþ setsyati tatparihàra÷ca nimitaparihàràt yathàgnerdahana÷aktiyu vyyàpi kàùñhaviyogàddahanakàryà bhàvastadvat na, nimittànàmapi ÷aktilakùaõena sambandhena sanvaddhànàmatyantaparihàràsambhavàt . nanu mokùasà dhanavidhanànmokùaþ setsyati na sàdhanàyattasyànityatvàt . api ca nitya÷uùavuddhamuktàtmapratipàdanànmokùasiddhirabhihità tàdvagàtmapratipàdana¤ca na svàbhàvike kartçtve'vakalpate . tasmàdupàdhidharmàdhyàsenaivàtmanaþ kartçtvaü na svàvàvikam . tathà ca ÷rutiþ %<dhyàyatãva lelàyatãva>% iti . %<àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõa>% iti copàdhi saüyuktasyaivàtmano bhoktçtvàdivi÷eùalàbhaü dar÷ayati . na hi vivekinàü parasmàdanyo jãvonàma kartà bhoktà và vidyate %<nànyo'to'sti draùñetyàdi>% ÷ravaõàt . paraeva tarhi saüsàrã kartà bhoktà ca prasajyeta parasmàdanya÷ceccitimàn yuddhyàdisaüghàtavyatirikto na syàt na avidyàpratyupasthàpitatvàt kartçtvabhoktçtvayoþ . tathà ca ÷àstraü %<yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yatãti>% avidyàvasthàyàü kartçtvabhoktçtve dar÷ayitvà vidyàvasthàyàü te eva kartçtva bhoktçtve nivàrayati %<yatra tvasya sarvamàtmai vàbhåttat kena kaü pa÷yediti>% . tathà svapnajàgaritayoràtmana upàdhisamparkakçtaü ÷ramaü ÷yenasyevàkà÷e viparipatataþ ÷ràvayitvà tadabhàvaü suùupte pràj¤enàtmanà saü pariùyaktasya ÷ràvayati %<tadvà asyaitadàptakàmamàtmakàmamakàsaü råpaü ÷okàntara>% mityàrabhya %<eùàsya paramà gatireùàsya paramà saüpat eùà'sya paramolãka eùo'sya paramànandaþ>% ityupasaühàràt . tadetadàhàcàryaþ %<yathà ca takùobhayatheti>% . tatvarthe càya¤caþ pañhitaþ . nevaü mantavyaü svàbhàvikame vàtmanaþ kartçtvam agnerivauùõyamiti . yathà ca loke takùà vàsyàdikaraõahastaþ kartà dukhã bhavati sa eva svagçhaü pràptovimuktavàsyàdikaraõaþ svasthonirvçttonirvyàpàraþ sukhã bhavati evamavidyàpratyupasthàpitadvaita saüyukta àtsà svapnajàgaritàvasthayoþ kartà dukhã bhavati sa tacchamàpanuttaye svamàtmànaü paraü pravi÷ya muktakàryakaraõasaüghàto'kartà sukho bhavati saüprasàdàvasthàyàü, tathà muktyavasthàyàmapyavidyàdhvàntaü vidyàpradãpena vidhåyàtmaiva kevalonirvçttaþ sukhà bhavati . takùadçùñànta÷caitàvatàü÷ena draùñavyaþ takùà hi vi÷iùñeùu takùaõàdiùu vyàpàreùvapekùyaiva pratiniyatàni karaõàni vàsyàdãni kartà bhavati kha÷aràreõa tvakartà, evamayamàtmà sarvavyàpàreùvapekùyai va manaàdãni karaõàni kartà bhavati svàtmanà khakartaivati natvàtmanastakùõaivàvayavàþ santi ryahastàdibhiriva vàsyà dãni takùà manaàdãnikaraõànyàtmopàdadãta nyasedvà . yattåktaü ÷àstràrthavattvàdibhirhetubhiþ svàbhàvikamàtmanaþ kartçtvamiti tatra vidhi÷àstraü tàvadyathàpràptaü kartçtvamupàdàya kartavyavi÷eùamupadi÷ati sa kartçtvamàtmanaþ pratipàdayati . na ca khàbhàvikamasya kartçtvamasti brahmàtmatvopade÷àdityavocàma . tasmàdavidyàkçtaü kartçtva mupàdàya vidhi÷àstraü pravartiùyate . kartà vij¤ànàtmà puruùa ityevaü jàtãkamapi ÷àsnamanuvàdaråpatvàdyathàpràptamevàvidyàkçtaü katç tvamanuvadiùyati . etena vihàropàdàne parihçte tayorapyanuvàdaråpatvàt . sanu sandhye sthànesuùupteùu karaõeùu %<sve÷arãre yathàkàmaü parivartate>% iti vihàra upadi÷yamànaþ kebalasyàtmanaþ kartçmàva iti, tathopàdàne'pi %<tadeùàü ghàõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàyeti>% karaõeùu karmakaraõavibhaktã ÷råyamàõe kebalasyaivàtmanaþ kartçbhàvaü gamayata iti . atrocyate na tàvat sandhyesthàne 'tyantamàtmanaþ karaõaviramaõamasti %<sadhãþ svapnobhåtvemaü lokamatikràmatãti>% tatràpi dhãsambandha÷ravaõàt . tathà ca smaranti %<indriyàõàmuparame mano'nuparataü yadi . sevate viùayàneva tadvidyàt svapnadar÷anamiti>% . kàmàdaya÷ca manasovçttaya iti ÷rutiþ tà÷ca svapne dç÷yante tammàtsamanà eva svapne viharati . vihàro'pi tatratyovàsanàmaya eva na pàramàrthiko'sti . tathà ca ÷rutirivakàrànubadvameva svapnavyàpàraü varõayati %<uteva strãbhiþ saha modamàno yakùadutevàpi bhayàni pa÷yanniti>% . laukikàapi tathaiva svasvapnaü kathayanti (àrukùamiva giri÷çïgam) adràkùamiva vanaràjimiti . tathopàdàne yadyapi karaõeùu karmakaraõavibhakti nirde÷astathàpi tatsaüyuktasyaivàtmanaþ kartçtvaü draùñavyaü kebalekartçtvàsambhavasya dar÷itatvàt . bhavati ca loke'nekaprakàrà vivakùà (yodhàyudhyante) (yodhai ràjàyudhyate) iti ca . api càsminnupàdàne karaõavyàpàroparamamàtraü vivakùyate na svàtatantyraü kasyacit, avuddhipårbakasyàpi svàpekaraõavyàpàroparamasya dçùñatvàt . yastvayaü vyapade÷o dar÷itaþ %<vij¤ànaü yaj¤aü tanute>% iti sa buddhereva kartçtvaü pràpayati vij¤àna÷abdasya tatra prasiddhatvàt mano'nantara pàñhàcca %<tasya ÷raddhaiva ÷iraþ>% iti vij¤ànamayasyàtmanaþ ÷raddhàdyavayavatvasaükãrtanàt ÷raddhàdãnà¤ca vuddhidharmatvaprasiddheþ %<vij¤ànaü devàþ sarve brahmajyeùñhamupàsate>% iti ca vàkya÷eùàt jyeùñhatvasya buddhau prasiddhatvàt %<sa eùa vàca÷cittasyottaro÷varakramo yadyaj¤a>% iti ca ÷rutyantare yaj¤asya vàgbuddhisàdhyatvàvadhàraõàt . na ca buddheþ ÷aktiviparyayaþ karaõànàü kartçtvàbhyupagame bhavati sarvakàrakàõàmeva svavyapàreùu kartçtvasyàva÷yaübhàvitvàt . upalabdhyapekùaü tveùàü karaõatvaü sà càtmanaþ . na ca tasyàmapyasya kartçtvamasti nityàpalabdhisvaråpatvàt . ahaïkàrapårvakamapi karvçtvaü nopalabdhurbhavitumarhati ahaïkàrasyàpyupalabhyatvàt . na caivaü sati karaõàntarakalpanàprasaïgaþ buddheþ karaõatvàbhyupagamàt . samàdhyabhàvastu ÷àstràrthavattvenaiva parihçtaþ . yathàpràptameva kartçtvamupàdàya samàdhividhànàt . tasmàt kartçtvamapyàtmana upàdhinibandhanamevesthitam bhàø . %<ahaïkàravimåóhàtmà kartàhamiti manyate>% iti gãtayà kartçtvasyàhaïkàràdhãnatayaupàdhikatvaü såcitamiti draùñavyam . tathà càntaþkareõopahitacaivatanyameva jãvaþ sa eva vedàntimatekattati tattvam . tasya ca ã÷varàdhonayaiva katçtvaü tadapi %<paràttu tacchateþ>% ityàdi÷àø såtrabhàùyayorvyavasthàpitaü tacca ã÷vara÷abde dar÷itamiti . striyàü ïãp kartrã . %<kartari kçt>% kartçkaraõayostçtãyà %<akartari ca kàrake>% %<karturã psitatamaü karma>% %<karturupamànàdàcàre kyaï>% ÷eùàt kartari parasmaipadam pàø %<kartçkarmavyahitàmasàkùàddhàrayat kriyàm>% hariþ 2 tatprayojake %<tatprayojakohetu÷ca>% pàø %<akartaryçõe>% pàø . karturbhàvaþ tva kattçtva naø tal kartçtà strã kçtyà÷rayatve kriyà÷rayatve ca . tatra naiyàyikamate àkhyàtasya kçtau ÷akiþ vaiyàkakaraõamate kartari ÷aktiþ %<kartari kçt>% %<laþ karmaõi bhàve càkarmakebhyaþ>% pàø såtràbhyàü tathaiva pratipàdanàt %<kartari kçt>% ityataþ kartçpadasyaiva parasåtre 'nuvçtteþ lakàrasyàpi tadarthakataivetyàkare sthitam . aghikamàkhyàta÷abde uktam . %<na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ>% gotà . 3 parame÷vare puø tasya sarvakartçtvàt %<eteùàü puruùàõàü sa kartà yasya vaitat karma sa vai veditavyaþ>% iti ÷rutestasya tathàtvam yathà ca tasya sarvakartçtvaü tathà ã÷vara÷abde dar÷itam . %<karaõaü kàraõaü kartà vikartà gahano guruþ>% viùõusaø . kçta--tçc . 4 chedake triø striyàü ïãp %<krodhahà krodhakçtkartà>% viùõu saø . krodhakçtàü detyànàü kartà bhedakaþ ityekaü nàmeti bhàø (kàta) 5 kùudrakhaóge naø . tasya kartanahetutvàt tathàtvam %<caturbhujàü kç÷àïgãü tu dakùeõa kartçkharparau>% tàràdhyànam . 6 ÷astrikàyàü strã ïãù . %<kartrã¤ca kharpara¤caiva kramàdvàmena bibhratãm>% tàràdhyàdam . ubhayamapi ugratàrà÷abde dar÷itam . (kàtàro) 7 kartaryàm ÷abdaratnàø . alpàrthe ka . kartçkàpi kùudrakhaóge strã %<hàsyayuktàü trinetrà¤ca kapàlakartçkàkaràm>% tantrasàø ÷yàmàdhyànam . kirati vikùipati kàyam ké--vikùepe tçc . jvaràdihetuke 8 dàhàdau . tato'styarthe matup kartçmat kartçyukte triø striyàü ïãp . %<hrasvanuóbhyàü matup>% pàø asya udàttatvam . kartç÷abde upapade divàvibhetyàdinà kç¤aþ ñaþ . kartçkara kartçkàrake tatprayojake . striyàü ïãp . iùñe ãyasi ca tçõolopaþ kariùñhaþ karãyàn . tçcastu na luk . óidvadbhàve kartiùñhaþ kartãyàniti bhedaþ .

#<kartra># ÷aithilyakaraõe adaø curàø ubhayaø sakaø ÷aithilye akaø señ kartrayati te kattràpayatãtyeke acakartrat ta . kartrayàmbabhåva àsacakàra cakre . kartryate akvartri--akartriùàtàm--akartrayiùàtàm . pranikartrayati . kta kartritaþ .

#<kartrabhipràya># puø kartàramabhipraiti saübaghnàti abhi + pra + iõa--aõ upaø saø . 1 kartçsambandhini . %<svarita¤itaþ kartrabhipàye kriyàphale>% pàø . atra kriyàphalasvaråpa¤càsmàbhiþ ÷abdàrtharatne niråpitaü yathà . svarita¤iddhàtåttarataïaþ kartçgàminyeva sati kriyàphale kartçvàcakatvaü nànyathà tatra phala¤ca na dhàtåpasthàpyaü jànàtyàdãnàü j¤ànaråpaphalasya samavàyena kartçniùñhatayà marvadaiva jànãte ityeva prayogàpatteþ jànàtãtyàderapalàpàùatte÷ca neùyate tu tathà ÷àstrakàraiþ . nàpi kriyàjanyavetanadakùiõàdiråpalàbhàdi gaurõa phalamiha vivakùitaü tathà sati sådàdestàdç÷aphalavattvena sådaþ pacate çtvijoyajante ityàdiprayogàpatteþ . kintu phalatãtivyutpattyà prayojanàparanàmakakriyàjanyatçptisvargàdiråpameva mukhyaü phalaü gràhyaü yathoktaü hariõà %<yasyàrthaüsya prasiddhyarthamàrabhyante pacàdayaþ . tat pradhànaü phalaü tàsàü na làbhàdi prayojanamiti>% . prasiddhyarthaü niùpattyarthaü pacàdayaþ pàkàdayaþtàsàü pacàdãnàü pradhànaü phalaü tadityarthaþ phalasya pràdhànya¤cetaràpekùayà bodhyaü tena itarecchànadhãnecchàviùayatvasya tasya sukhàdiùveva sattve'pi kvacit sàkùàtsukhàdiråpaprayojanàlàbhe tatsàdhanaråpetaraphalasyàpi grahaõamiti draùñavyam tena %<apàdvadaþ>% pàø ityàdisåtravihitataïaþ sukhàdiråpamukhyaprayojanàbhàve'pi kartçvàcakatvam . karturabhipràyo yatra . 2 karturabhipràyaviùaye triø ukta pàõinisåtrasya %<àtmanepadamapi kartrabhipretakriyà phalamàtrajanakatveneti>% ÷abdaciø vyàkhyànàttadarthatà ata eva pàø såtrasyobhayàrthatà . tadetat÷abdaø praø vivçtaü yathà atrobhayapadidhàtånàü yatra kriyàphalaü kartçniùñhaü tatràtmanepadaü yatra ca kartçbhinnaniùñhaü tatra parasmaipadaü sàdhu %<svarita¤itaþ kartrabhipàye kriyàphale>% iti såtreõa kartràramabhiprauti sambadhnàtãti vyutpattyà kartçsambaddhe kriyàphalaevàtmanepadasya vidhànàt . ataeva %<svarij¤iõõyantadhàtånàü kartçniùñhe kriyàphale . àtmanepadamuddiùñaü tadaniùñhe padàntaram>% ityàpi÷àlãyàþ pañhanti . tadanusçtyaiva dànàdisthale svagate phale dade ityevaü, paragate tu dadànãtyeva vàkyaü prayu¤jate vçddhàþ . %<svargaükàmoyajeta>% ityàdau ca sàmànyataþ ÷rutamapi phalaü kartçniùñhameva %<÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtaroti>% mãmàüsayotsargatastathà kalpamàditi prà¤caþ . cintàmaõikçtastu yatra krivàphale kartçrabhipràyaicchà tatraivàtmanepadamiti såtràrthastena yàjakàdyairdakùiõadilàbhecchayaiva yàgàdikaraõe yajanti yàjakàþ pañhanti pàñhakàþ iti parasmaipadam . paragatasyàpi yàga diphalasyecchayà tatkaraõe tu yajante yàjakàityàdikaþ sàdhureva prayogo'taeva %<pitçsvargakàmaþ puùkariõyà yajeta>% ityàdàvapyàtmanepadam %<dhanakàmogaõapatiü muktikàmo'rcayeddharim>% ityàdau 8 parasmaipadaü saïgacchate ityàhuþ .

#<karda># kutsitarave udara÷abde ca bhvàø paraø akaø señ . kardati akardãt cakarda pranikardati .

#<karda># puø karda--ac . kardame . ÷abdaraø .

#<kardaña># puø kardaü kardamaü kàraõatvenàñati pràpnoti aña--ac 6 taø ÷akaø . 1 karahàñe padmakande 2 kardamagantari triø . mediø . karda--añan . 3 païke puø mediø .

#<kardana># naø karda--bhàve lyuñ . udara÷abde hemacaø .

#<kardama># puø karda--ama . (kàdà) 1 païke amaraþ . %<saritaþ kurvatã gàdhàþ patha÷cà÷yànakardamàn>% raghuþ . karaõe ama . 2 pàpe uõàdikoùaþ . tasya kutsita÷abdahetutvàttathàtvam . 3 màüse naø ÷abdaciø . tatsevane hi udara÷abdojàyate iti tasya tathàtvam . kardama÷chàyà kàraõatvenàstyasya ar÷aø ac . bràhmaõe÷chàyàjàte 4 prajàpatibhede . %<chàyàyàþ kardamojaj¤e devahåtyàþ patiþ prabhuþ>% bhàgaø 3, 12, 14, %<prajàþ sçjeti bhagavàn kardamo brahmaõoditaþ . sarasvatyàstapastepe sahasràõàü samà da÷a . tataþ samàdhiyogena kriyàyogena kardamaþ . saüprapede hariü bhaktyà prapanna varadà÷uùam>% bhàgaø 3, 21, aùñama÷lokàdau . tataþ kapilasya pràdurbhàvovarõitaþ . tannàmaniruktiþ brahmavaiø puø braø khaø dar÷ità yathà . %<vedeùu kardamaþ ÷abda÷chàyàyàü vartate sphuñam . vabhåva kardamàdbàlaþ kardamastena kãrtitaþ>% . tena 5 chàyàyàmapi . tataþ é÷yàdiø caturarthyàü ka . kardamaka païkasannikçùñade÷àdau triø kardamojàto'sya tàrakàø itac . kardamita jàtakardama triø . ar÷aø matvarthe ac . kardama 6 kardamayukte triø . kà÷yàø caturarthyàü ùñha¤ ¤iñau kàrdamika kardamasannikçùñade÷àdau triø ùñha¤i striyàü ïãù . matvarthe ini kardamin puø tadyukte triø mudgavçkùe puø vaidyaø tasya kardamasamãpajàtatvàttathàtvam . pçùãø kardramãtyapi tatràrthe .

#<kardamaka># puø kardame kàyati prakà÷ate kai--ka . ÷àlibhede, tasya païke eva hi praroha iti tasya tathàtvam . %<rakta÷àliùaùñikakaïgukamukandakapàõóukapãtakapramodakakàlakà÷anakapuùpakakardamaka÷akunàhçtasugandhakakalamanãvàrakodravoddàlaka÷yàmàkagodhåmaveõåyavàdayaþ>% su÷ruø .

#<kardamàñaka># puø kardame iva àñogatiratra kap . viùñhàdinikùepasthàne ÷abdaratnàø .

#<kardaminã># strã kardamànàü de÷aþ puùkaràø de÷e ini . pracurakardamayuktade÷e .

#<karpaña># puünaø ké--karmaõi vic--kar--pañaþ karmaø . 1 laktake jãrõavastrakhaõóe (làtàkàni), 2 malinavastre . karasthaþ pañaþ ÷akaø . gharmàdimàrjanàrthaü hastanyastre . 3 vastrakhaõóe . 4 kaùàyarakte vastre ca . %<nãla÷ailasya pårbasmin svaråpaü pratipàditam . nàbhimaõóalapårvasyàü bhasmakåñasya dakùiõe . pårvasyàü karpaño nàma parvatoyamaråpadhçk>% kàlikà 81 aø ukta . 5 parvatabhede puø .

#<karpañika># triø karpaña--astyartheñhan . karpañavastrayukte bhikùukàdau ÷abdaratnàø .

#<karpaõa># puø kçpa--lyuñ kçpàø latvàbhàvaþ . àyase ÷astrabhede . %<càpavakrakaõapakarpaõapràsapaññi÷amuùalatomaràdipraharaõajàlamupayu¤jànaþ>% da÷akuø .

#<karpara># puø kçp--aran latvàbhàvaþ . 1 kapàle ghañàvayave 2 ÷ãrùordhàsthani, amaraþ (màthàra khulã), 3 ÷astrabhede (kàta) 4 kañàhe ca medinã 5 udumbare vçkùe ÷abdacaø .

#<karparàü÷a># puø 6 taø . kapàlàü÷e (khàvarà) ÷abdaciø .

#<karparàla># puø karpara ivàlati aõ--ac . parvatapãlubhede . (àkharoñ) kandaràle ramànàthaþ .

#<karparà÷in># puø karpare'÷nàti a÷a--bhojane õini . vañukabhairave . %<÷ma÷ànavàsã màüsà÷ã kaparà÷ã makhàntakçt>% vañukastavaþ .

#<karparikàtuttha># karparyeva svàrthe kan karparikà saiva tuttham . karparãråpe tutthe hemaø .

#<karparã># strã kçpa--aran--latvàbhàvaþ gauø ïãù . 1 dàruharidràkùàrabhabe tuye(tuüte) amaø . 2 rasake bhàvapraø kharparãti và'tra pàñhaþ . rasaka¤coparasabhedaþ uparasabhedà÷ca uparasa÷abde uktàþ bhàvapraø tadguõàdyuktaü yathà %<ka(kha)rparãtu yakaü tu thàdanyatadrasakaü smçtam . ye guõàstutthake proktàste guõà rasake smçtàþ>% . tu yasàmànyaü tu noparasa iti bhedaþ .

#<karpàsa># puü naø kç--pàsa . vastrahetusåtrayonau (kàpàsa) vçkùabhede amaraþ . gauràø ïãù . tatraiva strã bhàvapraø . %<karpàso tuõóakerã ca samudràntà ca kayyate . karpàsikà laghuþ koùõà madhurà vàtanà÷inã . tatpalà÷aü samãraghnaü raktakçtmåtravardhanam . valkalaü pióakànàha påyasràvavinà÷anam . tadvãjaü stanyadaü vçùyaü snigdhaü kaphakaraü guru>% iti tatrokteþ .

#<karpàsaphala># naø 6 taø . (màkàño) karpàsãvãje .

#<karpåra># puø naø kçp--kharjåø åra latvàbhàvaþ . svanàmakhyàte gandhadravye, tadguõàþ bhàvapraø uktàþ, yathà karpåraþ ÷ãtalovçùya÷cakùuùyo lekhanolaghuþ . surabhirmadhurastiktaþ kaphapittaviùàpahaþ . dàhatçùõàsyavairasyamedodaurgandhyanà÷anaþ . karpårodvividhaþ proktaþ pakkàpakvaprabhedataþ . pakvàt karpårataþ pràhurapakvaü guõavattaram . (atha cinià karpåra) %<cãnàkasaüj¤aþ karpåraþ kaphakùayakaraþ smçtaþ . kuùñhakaõóåvamiharastathàtiktarasa÷ca saþ . karpåro nåtanastiktaþ snigdha÷coùõàsradàhadaþ . cirasthodàha÷oùaghnaþ sa dhautaþ ÷ubhakçt paraþ>% . tasya ca potàsaþ bhãmasenaþ sitakaraþ ÷aïkaràvàlukasaüj¤aþpàü÷uþpi¤jaþ abdasàraþ himavàlukaþ jåtikà tuùàraþ hima÷ãtalaþ patrikàkhyabhedàt dvàda÷a bhedà ràjaniø . tataþ kà÷àø caturarthyàm ila . karpårila tatsannikçùñade÷àdau triø . ÷ubhràdipàñhàt tannàmake . 2 narabhede tasyàpatyaü ÷ubhràø óhak . kàrpåreya tadapatye puüstrã .

#<karpåraka># puø karpåra iva kàyati kai--ka . (kacåra) nàmadravye karcåre ÷abdacaø .

#<karpåratilakà># strã umàsakhãbhede vijayàyàm ÷abdamàlà .

#<karpårataila># naø karpårasya tailamiva snehaþ . karpårasneharåpe himataile tailabhede ràjaniø . %<kañåùõaü himatailaü syàt kaphavàtàmayàpaham . dantadàróhyakaraü pittakàrakaü parikãrtitam>% ràjaniø .

#<karpåranàlikà># strã %<ghçtàóhyayà samitayà lambaü kçtvàpuñaü tataþ . lavaïgolvaõakarpårayutayà sitayà'nvitam . pacedàjyena siddhaiùà j¤eyà karpåranàlikà . saüyàvasadç÷ã j¤eyà guõaiþ karpåranàlikà>% bhàvapraø ukte pàkabhedasiddhe bhakùyabhede .

#<karpåramaõi># puø karpåravarõo maõiþ . ratnabhede, %<karpåramaõinàmàyaü yuktyà vàtàdidoùanut>% ràjaniø . karpårà÷màdayo'pyatra puø .

#<karpårarasa># puø karpåra iva kçtorasaþ pàradaþ . pàkavi÷eùeõa kapåravatkçte pàrade rasakarpåre tatpàkaprakàraþ bhàvapraø ukto yathà%<atha karpårarasasya vidhiþ tatra pàradasya saükùiptaü ÷odhanaü kattavyam . ÷uddhasåtasamaü kuryàt pratyekaü gairikaü sudhãþ . iùñikàü khañikàü tadvatsphañikàü sindhujanma ca talmãkaü kùàralavaõaü bhàõóara¤jakamçttikàm . sarvàõyetàni sa¤cårõya vàsasà càpi ÷odhayet . khañikà(kharã) (sthañikà) (phañkirã) sindhujanma saindhavam . balmãkam (ruimàñã) kùàralavaõam (khàriloõa) bhàõóara¤jakamçttikà (kàvisà) . ebhi÷cårõairyutaü såtaü yàvadyàmaü vimardavet . taccårõasahitaü såtaü sthàlãmadhye parikùipet . tasyàþ sthàlyàmukhe sthàlãmaparàü dhàrayet samàm . savastrakuñitamçdà mudrayedanayormukham . saü÷oùya mudrayedbhåyobhåyaþ saü÷oùya mudrayet . samyagvi÷oùya mudràü tàü sthàlã¤culyàü vidhàrayet . agniü nirantaraü dadyàdyàvaddinacatuùñayam . aïgàroparitadyantraü rakùedyatnàdaharni÷am . ÷anairudghàñayedyantramårdhasthàlãgataü rasam . karpåravat suvimalaü gçhõãyàdguõavattaram . tadeva kusumacandanakastårãkuïkumai ryuktam . khàdan harati phiraïgavyàdhiü sopadravaü sapadi . vindati vahnerdãptiü puùñiü vãryaübalaü vipulam . ramayati ramaõã÷atakaü rasakarpårasya sevakaþ satatam>% .

#<karpårastava># puø karpåra÷abdaghañitaþ stavaþ . %<karpåraü madhyamàntyasvaraparirahitam>% ityàdike tantrokte ÷yàmàstavabhede .

#<karpårà># strã kçpa--kharjåø åra--latvàbhàvaþ . haridràbhede . %<dàrvã medàsragandhà ca surabhã dàrudàru ca . karpårà padmapatrà syàt surãmat suratàvakàþ>% bhàvapraø tatparyàyaþ . madanapàle tu haridràyàþ pa¤cadhà vibhàgamuktvà tadguõàuktàþ, yathà %<dàrvã dàruharidrà syàt pãtadàru ca pa¤cadhà . kañaïkañerã pãtadruþ svarõavarõà kañaïkañã . dàrvã tadvadvi÷eùàttu måtrakarõàsyaroganut>% .

#<karpårin># triø karpåro'styasya ini . karpårayukte tataþ suvàstvàø caturarthyàm aõ . kàrpåra tasyàdårabhavade÷àdau triø .

#<karphara># puø kãryate vic phalyate phalaþ prativimbaþ kaþ kãryamàõaþ phalaþ prativimbaü yatra lasya raþ . darpaõe jañàdharaþ tatra hi prativimbasya patanàt tasya tathàtvam .

#<karba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . karbati akarbãt . cakarba .

#<karbu># puø karba--u . 1 citravarõe 2 tadvati triø %<anantà ragasyastasya dãpavadyaþ sthito hçdi . sitàsitàþ karbunolàþ kapilàþ potalohitàþ>% yàj¤aø . svàrthe kan tatràrthe

#<karbudàra># puø karbuþ san dàrayati malaü dç--õic--ac karmaø . 1 kovidàravçkùe 2 ÷vetakà¤cane ca ratnamàø 3 nãlajhiõñyàü ÷abdacaø . %<kovidàrakarbudàràriùñetyàdi>% su÷ruø . tasya tailantu madhuram . %<piyàlakarbudàrasåryavallãtrapusairvàruka karkàrukuùmàõóaprabhçtãnàü tailàni madhuràõi>% su÷ruø . accåyåthiketyàdyupakrame karbudàrakovidàraprabhçtãni %<kaùàyamvàdatiktàni raktapittaharàõi ca . kaphaghånyanilaü kuryuþ saügràhãõi laghåni ca>% iti su÷rutena kovidàràdasya bhedasya nirde÷àta tato'sya bhedaþ iti bodhyam .

#<karbudàraka># puø karbuþ san dàrayati kaphaü dç--õic--õvul . ÷leùmàntakavçkùe ràjaniø .

#<karbura># puø karba--gatau madguràø urac . 1 citravarõe ÷avale itaravarõena saha saüparkàdasya tathàtvam . 2 tadvati triø %<pavanairbhasya kapotakarburam>% kumàø . oùñhamadhyo'pyayaü bavayorabhedàt dantyamadhyo'pãti ÷abdaciø . 3 pàpe narakàdigatihetutvàttasya tathàtvam . 4 nàdeyaniùpàvadhànye ràjaniø karburavarõatvàttasya tathàtvam . 5 jale naø mediø nãcagatitvàttasya tathàtvam . karva--darpe, madguràø urac dantyamadhyaþ . 6 svaõõe naø mediø itaradhàtubhyastasyotkarùeõa darpayogàttathàtvam . tannàmanàmake 7 dhåståre ca amaø . 8 ÷añhyàm amarañãkà 9 ràkùase puø amare pàñhàntaram darpayuktatvàttasya tathàtvam . 10 kçùõapçkkàyàü (pàrula) strã ñàp mediø 11 varvaràyàü (vàvui tulasã) strã jañàø gauràø ïãù karvurã . 12 durgàyàü strã trikàø .

#<karburaphala># puø karburaü phalamasya . sàkaruõóavçkùe ràjani0

#<karbå(rvå)ra># puø karva--gatau karba--darpe và kharjåràø åra . 1 ràkùase uõàø . 2 ÷añhyàü ca amaraþ 3 karcåre (kàcà) haridràyàm ÷abdaraø . bhàvapraø karcåra ityeva pàñhaþ . 4 svarõe 5 haritàle naø ÷abdaciø vaijayantyàm karcaramiti pàñhaþ karcåra÷abde udàø . 6 citravarõe puø 7 tadvati triø amarañãkà svàrthe kaþ . karbårakastatràrtheùu .

#<karmakara># triø karma karoti bhçtyaþ kç--ña . vetanena karmakàrake striyàü ïãp . %<procuþ prà¤jalayaþ striyaþ vayaü karmakarãstubhyam>% bhàgaø 3, 23, 26 . jasaþ sthàne ÷as àrùaþ . tàcchãlye ña . 2 dàse karmakaraõa÷ãle %<cikitsakau karmakarau kàmaråpasamanvitau . loke carantau martyànàü kathaü somamihàrhataþ?>% bhàø vaø 124 aø . %<nàbhuktavati nàsnàte nàsaüviùñe ca bhartari . na saüvi÷àmi nà÷ràmi sadà karmakareùvapi>% bhàø vaø 232 . striyàü ïãp . kç--hiüsàyàü man karma hiüsàü karoti hetvàdau ña . 3 yame puø mediø . sarvapràõihiüsàyàü tasyàdhikçtatayà ca tasya tathàtvam . 4 mårvàlatàyàm strã mediø . karmakara÷ca dàsabhedastasya bhedakarmàdikaü mitàø nàradenoktaü yathà . %<÷u÷råùakaþ pra¤cavidhaþ ÷àstre dçùñomanãùibhiþ . caturvidhaþ karmakarasteùàü dàsàstripa¤cakàþ . ÷iùyàntevàsibhçtakà÷catuthaistvadhikarmakçt . eta karmakarà j¤eyà dàsàstu gçhajàdayaþ . sàsànyamasvatantratvameùàmàhurmanoùiõaþ . jàtikarmakaraståktovi÷eùovçttireva ca . karmàpi dvivighaü j¤eyama÷ubhaü ÷ubhameva ca . aü÷ubhaü dàsakarmoktaü ÷ubhaü karmakçtàü smçtam . gçhadvàrà÷ucisthànarathyàvaskara÷odhanam . guhyàïgaspar÷anocchiùñaviõmåtragrahaõojjhanam . a÷ubhaïkarbha vij¤eyaü ÷ubhamanyadataþ para>% miti--tatra ÷iùyovedavidyàrthã . antevàsã ÷ilpàdiùu . målyena yaþ karma karoti sa bhçtakaþ . karmakurvatàmadhiùñhàtà adhikarmakçt . a÷ucisthànam ucchiùñaprakùepaõàrthaü gartàdikam . avaskaraþ gçhamàrjitapàü÷vàdinicayasthànam . ujjhanaü tyàgaþ . bhçtaka÷càtra trividhaþ . taduktam %<uttamastvàyudhãyo'tra madhyamastu kçùãvalaþ . adhamobhàravàhã syàdityevantrividhobhçtaþ>% iti .

#<karmakartç># puø karnaiva kartà . vyàkaraõokte karmaõaþ kartçtvavivakùayà pràptakartçtvabhàve karmaõi . %<kriyamàõantu yat karma svayameva prasidhyati . sukaraiþ svairguõaiþ kartuþ karmakartota tadviduþ>% vyàø kàø . karmakartari ca kàryabhedàtide÷amàha %<karmavat karmaõà tulyakriyaþ>% pàø . siø kauø vivçtametat yathà
     kartari tu karmasthayà kriyayà tulyakriyaþ kartà karmavatsyàt . kàryàtide÷o'yam . tena yagàtmanepadaciõciõvadiñaþ syuþ . karturabhihitatvàtprayamà . pacyate odanaþ . bhidyate kàùñham . apàci . abhedi . nanu bhàve lakàre karturdvitãyà syàdasmàdatide÷àditi cenna lakàravàcya eva kartà karmavat . liïyà÷iùyaïiti dvilakàrakà lla ityanuvçtteþ bhàve pratyaye ca karturlakàreõànupasthiteþ . ataeva kçtyaktakhalarthàþ karmakartari na bhavanti kintu bhàve eva . bhettavya kusålena . nanu pacibhidyoþ karmasthà kriyà viklittirdvidhàbhavana¤ca . saivedànãïkartçsthà na tu tattulyà? satyam . karmatvakartçtvàvasthàbhedoùàdhikaü tatsamànàdhikaraõakriyàyà bhedamà÷ritya vyavahàraþ . karmaõeti kim? karaõàdhikaraõàbhyàü tulyakriye pårvokte sàdhvasirityàdau mà bhåt . ki¤ca--kartçsthakriyebhyo mà bhåt, gacchati gràmaþ, àrohati hastã, adhigacchati ÷àstràthaþ, arati ÷raddadhàti và . yatra karmaõi kriyàkçto vi÷eùo dç÷yate, yathà pakveùu taõóuleùu, yathà và cchinneùa kàùñheùu tatra karmasthà kriyà, netaratra . na hi pakvàpakataõóuleùviva gatàgatagràmeùu vailakùaõyamupalabhyate . karotirutpàdanàrthaþ . utpatti÷ca karmasthà, tena kàriùyate ghaña ityàdi . yatnàrthatve tu naitatsiddhyet . j¤ànecchàdivadyatnasya kartçsthatvàt etena anuvyavasyamàne'thaü iti vyàkhyàtam idamasmàbhiþ saralàyàü vyàkhyàtam yathà%<utpravçttimàtre kartçtvaü sarvatraivàsti kàrake . vyàpàrabhedàpekùàyàü karaõatvàdisambhavaþ>% iti vàkyamanurundhànaþ kartçtvakarmatvàdikaü vyavasthàpya kàryavi÷eùàya karmàtide÷akasåtramavatàrayati kartari tviti . karmasthayà karmamàtrasthayà kriyayà phalena %<phalavyàpàrayordhàtuþ>% ityukteþ %<dhàtorarthaþ kriyocyate>% ityukte÷cetyarthaþ . tulyakriyaþ samànàdhikaraõakriya ityarthaþ . ki¤ca karmasthabhàvakaeva kàryàtide÷àrthaü karmaõeti padam %<karmasthe'pi ca dhàtvarthe karmakartà ca karmavat . kartçsthe'pi ca dhàtvarthe karmakartà ca kartçvat>% ityukteþ %<karmasyaþ pacaterbhàvaþ karmasthà÷ca bhidàdayaþ>% ityukteþ bhidàdayaþ karmamàtrasthàþ . gamanàdayastu kartçsthàþ %<kartçsthobudhyaterbhàvaþ kartçsthà÷ca gamàdayaþ>% ityukteþ . %<vyatyayobahulalliïyà÷iùyaïiti>% såtrayoþ sandhijàtadvilakàramadhye ekalakàrasyànuvçtterityarthaþ . kçtyaktakhalarthàityatra ktagrahaõaü pràyikaü sinogràsaityàdau karmaükartaüri ktasya dar÷anàditi bodhyam . vàstavikabhedàbhàve'pyaupàdhikabhedo'stãtyàha karmaütvakartçtvàvastheti tathà càvasthàbhedena kriyàbhedàt kartuþ karmaüsthakriyayà tulyakriyatvamiti bhàvaþ . netaraþ treti . %<nirvartye ca vikàrye ca karmaüvadbhàva iùyate . na tu pràpye karmaüõãti siddhànto'yaü vyàsthitaþ>% itiharyukteþ kriyàkçtavi÷eùavatoreva nirvartyavikàryaüyoþ karmavadbhàvo na tu tadrahite pràpya iti siddhànto dyotita iti bhàvaþ atra ca yathà bodhàdhikaü tathà ÷abdaø praø uktaü yathà
     atha bhidyate abhedi ku÷ålaþ svayamityàdau bhidàdyanukålavyàpàravattvaråpasya tatkartçtvasya kathaü ku÷ålàdàvanvayaþ bhidàdeþ parasmaipaditvena tadarthadharmitayà kartçtvabodhane padàntarasyàsàmarthyàt yagiõorviguõatvàccetyata àha . ekakriyàdharmitayà kartçtà karmatobhayoþ . bodhane karmatàkàïkùaivàpekùyotsargatobhavet . karmaütàkàïkùà karmatànvayasyaivànukålà àtmanepadayagàdisamamivyàhàraråpàkàïkùà vyutpattivaicitryàdapekùaõãyà na tu kartçtvànvayasya parasmaipadavikaraõàdisandaü÷aråpà yadyevaü taõóulacaitrau pakùyete ityapi prayogaþ syàt sàmagyrormithovirodhena vibhinnakarmàvacchinne pratyayànàü yugapatkartçtàkarmatvayoranubhàvakatvasyàvyutpannatvàt . ataeva pacelimau maitrataõóulàvityàdikona prayogaþ %<àtmane dhrauvyadhàtånàü sanantaõyantayoþ kiraþ . ÷ranthigranthyostathà brå¤aþ kartçkarmatvabodhane . yagiõau na duherno yagajantasya ca tasya ca . iõvà syàduktadhàtånàü nityaü tatràtmanepada>% miti vçddhasmçteþ . svayaü vikurute yuvetyàdau, svayaü cikãrùate kaña ityàdau, svayaü kañaþ kàrayate gaurutpucchayate cirayate ityàdau, svayameva kirate karãtyàdau, svayaü ÷rathnãte grathnãte và màliketyàdau, svayaü bråte kathetyàdau, svayaü dugdhe gaurityàdau, dhàtvarthakartçkarmatvayoryugapadanvaye karmatvànvayànukålasya yakonàpekùà, tathà svayaü vyakçta yuvà, svayamacikãrùata kaña ityàdau, iõo'pi evaü svayamalàvi alaviùña và kedàraityàdau, svaràntasya dhàtoþ svayamadugdha adohi và gaurityàdau, duhe÷càrthaüsya tadubhayabhànàrthamiõo'nàva÷yakatvamatauktamutsargataiti . %<vi kàrahetau sati vikriyante yeùàü na cetàüsi ta eva dhãràþ>% (kumà0) ityàdau tu yakogati÷cintyà . nanu ÷àkaþ pacatà bhujyate ityàditaþ kutaþ pàkàdau ÷àkàdikarmatvàvagamaþ suvarthasyaiva karmatvasya dhàtvarthe dharmiõi sàkàïkùatvàdataàha . svakarmakaikadhàtvarthakartçkàparakarmatà . yatrànvetyasya karmatve prathamaivànu÷iùyate . svakarmatàkatvavi÷iùñaikadhàtvarthakartçkartçkasyàparasya dhàtunipàtayoranyataràrthasya karmatvaü yatra dharmiõyanveti tadãyatvenànubhàvye karmatve prathamaivànu÷iùyate natu dvitãyàdirapekùyate tena ÷àkaþ svakarmatàkapàkakartçkartçtàkabhojanakarmatàvànityàdyanvayadhãstatra syàt . ataeva %<pradhàna÷aktyabhidhàne guõa÷aktiranihitavat prakà÷ate>% iti pañhanti . ÷aktiþ kàrakamiti ÷àbdikàþ . karmatàmàtrantu jyàyaþ, tena hastena pacatà bhujyate ÷àkaityàdau nàbhihitàdhikàrãyaprathamà ÷aktiþ . atràbhihitàdhikàrãyaprathamà÷aktiriti tu anabhihitàdhikàrãyà na tçtãyà÷aktirityetat param abhihite prathamà ityevamadhikàràbhàvàt anabhihite ityasyaivàdhikàràditi cintyam . 6 taø . 2 karmakàrake triø . striyàü ïãp . kç--kvip 6 taø . karmakçdapyatra . karmakara÷abde udàø .

#<karmakàõóa># naø karmaõàü kartavyatàpratipàdakaü kàõóam . karmaõàü kartavyatàpratipàdake vedabhàga karmakàõóasyà rambhaprayojana¤ca vçhaø uø bhàùye dar÷itaüyathà . tatràsya karmakàõóena sambandho'bhidhãyate . sarvo'pyayaü vedaþ pratyakùànumànàbhyàmanavagateùñàniùñapràptiparihàropàyaprakà÷anaparaþ sarvapuruùàõàü nisargaüta eva tatpràptiparihàrayeriùñatvàt . dçùñaviùaye ceùñàniùñapràptiparihàropàyaj¤ànasya pratyakùànumànàbhyàmeva siddhatvànnàgamànveùaõà . na càsati janmàntarasambandhyàtmàstitvavij¤àne janmàntareùñàniùñapràptiparihàrecchà syàt svabhàvavàdidar÷anàt . tasmàjjanmàntarasambandhyàtmàstitve janmàntareùñàniùñapràptiparihàropàyavi÷eùe ca ÷àstraü pravartate . %<yeyaü prete vicikitsà manuùye'stãtyeke nàyamastãti caike>% ityupakramya %<astãtyevopalabdhavyaþ>% ityevamàdinirõayadar÷anàt . %<yathà ca maraõaü pràpya>% ityupakramya %<yonimanye prapadyante ÷arãratvàya dehinaþ . sthàõumanye'nusayanti yathàkarma yathà÷rutam>% iti ca, svayaü jyotirityupakramya taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete puõyovai puõyena karmaõà bhavati . j¤apayiùyàmãtyupakramya %<vij¤ànamayaþ>% iti ca vyatiriktàtmàstitvam . tatpratyakùaviùayameveti cenna vàdivipratipattidar÷anàt . na hi dehàntarasambandhina àtmanaþ pratyakùeõàstitvavij¤àne lokàyatikà bauddhà÷ca naþ pratikålàþ syuþ . nàstyàtmeti vadantaþ . na hi ghañàdo pratyakùaviùaye ka÷cidvipratipadyate nàsti ghaña iti . sthàõvàdau puruùàdidar÷anànneti cet na niråpite'bhàvàt . na hi pratyakùeõa niråpite sthàõvàdau vipratipattirbhavati . vainà÷ikastvahamitipratyaye jàyamàne'pi dehàntaravyatiriktasya nàstitvameva pratijànate . tasmàt pratyakùaviùayavailakùaõyàt pratyakùànnàtmàstitvasiddhiþ . tathànumànàdapi . ÷rutyàtmàstitve liïgasyàdar÷itatvàt liïgasya ca pratyakùaviùayatvànneti cet na janmàntarasambandhasyà grahaõàt àgamena tvàtmàstitve'vagate vedapradar÷italaukikaliïgavi÷eùai÷ca tadanusàriõo mãmàüsakàstàrkikà÷càhampratyayaliïgàni ca vaidikànyeva svamatiprabhavànãti kalpayanto vadànti pratyakùa÷cànumeya÷càtmeti . sarvathàpyastyàtmà dehàntarasamyandhãtyevampratipatturdehàntaragateùñà niùñapràptiparihàropàyavi÷eùàrthinastadvi÷eùaj¤àpanàya karmakàõóaü samàrabdham . adhikàribhedenaiva karmakàõóe pravçttiþ %<loke'smitu dvividhà niùñhà purà proktà mayànagha! . j¤ànayogena sàükhyànàü karmayogena yoginàm>% iti gãtàyàmapi dvaividhyokteþ ataeva %<tametaü bràhmaõàvividiùanti vedànuvacanena yaj¤ena tapasà nà÷akena>% iti ÷rutyaiva karmaõàü vividiùàhetutokteþ vividiùàyàmeva karmakàõóapratipàdyakarmaõàmupayoga ityàkare sthitam .

#<karmakàra># triø karma karoti abhçtyà aõ upaø saø . vinà vetanena 1 karmakàrake (vegàra) (kàmàra) iti prasiddha saïkãrõajàtibhede jàti÷abde vivçtiþ . %<hariõàkùi! kañàkùeõa àtmànamavalokaya . nahi khaógovijànàti karmakàraü svakàraõam>% udbhañaþ .

#<karmakàrin># triø karma karoti kç--õini striyàü ïãp . karma kàrake %<tàn viditvà sucaritairgåóhaistatkarmakàribhiþ>% manuþ

#<karmakãlaka># puø karmaõà kãlaka iva . rajake jàtibhede . trikàø .

#<karmakùama># triø karmaõi kùamaþ 7 taø . karmakaraõasamarthe %<àtmakarmakùamaü dehaü kùàtrodharma ivà÷ritaþ>% raghuþ .

#<karmakùetra># naø karmaõàü kriyànuùñhànànàü kùetram . jambudvãpàntargate navasu varùeùu anuùñhànade÷e bhàrate varùe . navavarùàõyuktvà %<atràpi bhàratameva varùaü karmakùetram . anyànyaùñavarùàõi svargiõàü puõya÷eùopabhogasthànàni bhaumasvargapadàni vyapadi÷anti>% bhàgaø 5, 17, 12, 13, karmabhåmirapyatra strã . %<uttaraü yat samudrasya himàdre÷caiva dakùiõam . varùaü tadbhàrataü nàma bhàratã yatra santatiþ>% ityupakramya %<karmabhåmiriyaü svargamapavarga¤ca yacchati>% . %<atra sapràpyate svargomuktimasmàt prayànti ca . tiryaktvaü nàrakitva¤ca madhyaü càta÷ca gamyate . na svalvanyatra martyànàü karmabhåmau vidhãyate>% viùõu puø parà÷aravàkyam .

#<karmagràntha># puø karmaõàü granthirbandhanamasmàt . aj¤ànajanya vàsanàråpe doùe tasyaiva sakalapravçttihetutvàttasya karmabandhanahetutvàttathàtvam .

#<karmacaõóàla># puø karmaõà caõóàla iva . %<asåyakaþ pi÷una÷ca kataghno dãrgharoùakaþ . catvàraþ karmacaõóàlà janmata÷càpi pa¤camaþ>% vasiùñhokteùu asåyakàdiùu caturùu . 2 ràhau ca . %<uttiùñha gamyatàü ràhau! tyajyatàü candrasaïgamaþ . karmacaõóàla! yogotthaü mama pàpakùayaü kuru>% grahaõamuktisnànamantraþ . ràho÷ca asåyakatvàddãrghadoùavattvàcca tathàtvam .

#<karmacit># triø citavàn ci--bhåte kvip 6 taø . 1 kçtakarmaõi . karmaõi kvip 6 taø . 2 karmaõà cãyamàne ca %<karmamayàn karmacitaste karmaõaivàdhãyante karmaõà cãyante>% ÷ataø bràø . 10, 5, 3, 9 .

@<[Page 1727b]>@
#<karmacita># triø karmaõà citaþ ci--kta . karmànaùpàdye %<tadyatheha karmacitolokaþ kùãyate evamamutra puõyacitaþ>% vedapariø ÷rutiþ

#<karmaceùñà># strã karmaõi kriyàyai ceùñà . kriyànuùñhànàrthaü ceùñàyàm %<àtmajanyà bhavedicchà, icchàjanyà bhavet kçtiþ . kçtijanyà bhavecceùñà, ceùñàjanyà kriyà bhavet>% ityukteþ ceùñàyàþ kriyàhetutvena tathàtvam %<karmaceùñàsvahaþ kçùõaþ ÷uklaþ svapnàya ÷arvarã>% manuþ .

#<karmacodanà># strã karmaõi karmàvabodhane codanà vidhiþ . karmaviùaye 1 preraõàråpe vidhau %<karmàvarodhanaü codanà kriyàyàþ pravartakaü vacanamiti>% mãmàø bhàø . codyate pravartyate'nayà bàø karaõe a 7 taø . 2 karmapravçttihetau j¤ànaj¤eyaj¤àtçråpe'rthe ca . %<j¤ànaü j¤eyaü parij¤àtà trividhà karmacodanà>% gotà . j¤ànamiùñasàdhanamitibodhaþ, j¤eyamiùñasàdhanaü karma, parij¤àtà tajj¤ànà÷rayaþ trividhà karmacodanà codyate pravartyate'nayeti codanà j¤ànàditritayaü karmapravçttiheturityarthaþ . yadvà codaneti vidhirucyate tadukta bhaññaiþ--%<codanà copade÷a÷ca vi÷iùñaikàrthavàcinaþ>% iti tata÷càyamarthaþ--uktalakùaõaü triguõàtmakaü j¤ànàditrayamavalambya karmavidhiþ pravartate iti ÷rãdharaþ .

#<karmaja># triø karmaõo karmajanyàdçùñàt jàyate jana--óa . karmahetuke rogàdau . rogàdivyàdhayo hi nànàvidhàþ yathoktaü bhàvapra0-
     teùa svàbhàvikàþ kecitkecidàgantavaþ smçtàþ . mànasàþ kecidàkhyàtàþ kathitàþ ke'pi kàyikàþ . tatra svàbhàvikàþ ÷arãrasvabhàbàdeva jàtàþ . kùutpipàsà suùuptyà ca jaràmçtyupravçttayaþ . athavà svasvabhàvàdutpatte rjàtà svàbhàvikàþ sahajà iti yàvat . te ca janmàndhatvàdayaþ . àgantavo'bhighàtàdijanitàþ . athavà janmottarabhàvinaþ kàmakrodhalobhamohabhayàbhimànadainyapai÷unya÷okaviùàderùyàsåyàmàtsaryaprabhçtayaþ . atha vonmàdàpasmàramårchàbhramamohatamaþ saünyàsaprabhçtayaþ . kàyikàþ pàõóurogaprabhçtayaþ . karmajàþ kathitàþ keciddoùajàþ santi càpare . karmadoùodbhavà÷cànye vyàdhayastrividhàþ smçtàþ . tatra karmajàþ vyàdhaya yatpràktananduùkarmabhavaïkevalabhoganà÷yam pràya÷cittanà÷ya và tato jàtàþ na tu duùñavàtàdidoùeõa janitàstathà . yathà÷àstrantu nirõãto yathàvyàdhicikitsitaþ . na ÷amaü yàti yo vyàdhiþ sa j¤eyaþ karmajo budhaiþ . doùajàþ mithyàhàravihàraprakupitavàtapittakaphajàþ . nanu mithyàhàravihàriõàmapi pràktanasukçtena nairujyaü dç÷yata eva . tato doùajeùvapi pràktanaü duùkarmaiva kàraõam tat kathaü doùajà ityucyante? . doùayeùvapi vastutaþ àdikàraõaü duùkarma vartata eva kintu tatra mithyàhàravihàradåùità doùà hetavo dç÷yanta iti doùajà ityucyanta iti samàdhiþ . karmadoùãdbhavàþ . svalpadoùà garoyàüsaste j¤eyàþ karmadoùajàþ . atrakàraõaü duùkarmaü prabalaü yato doùàlpatve'pi vyàdhergaürãyastvantatkarmakùayàdeva kùãõaü bhavati . doùàþ svalpà api nidànatvanoktà dç÷yanta eveti doùàõàü kàraõatàü manyanta iti . karmaükùayàt karmakçtà doùajàþ svasvabheùajaiþ . karmaüdoùodbhavà yànti karmadoùakùayàt kùayam . doùajàþ svasvabhaùajairiti dopajeùvàdikàraõam duùkarma tadbheùajàrthadravyakùayàdijanitaü duþkhabhogena kañutiktakaùàyàdyahçdyabhakùaõàdijanitaduþkhabhogena ca kùayaü yànti . ÷eùà duùñà hetavo doùàste svasvabheùajaiþ kùayaü yàntãtyarthaþ . 2 kàyikavàcikamànasakarmabhave sthàvaràdijanmani %<÷ubhà÷ubhaphalaü karma manovàgdehasambhavam . karmajàgatayo néõàmuttamàdhamamadhyamàþ>% 3 karmajàtamàtre pàpàdidoùe ca %<tathà dahati vedaj¤aþ karmajaü doùamàtmanaþ>% manuþ . kriyàjanye 4 saüyoge 5 vibhàge ca . %<apràptayostu yà pràptiþ saiva saüyoga ãritaþ . kãrtitastrividhastveùa àdyo 'nyatarakarmajaþ . tathobhayakriyàjanyo bhavet saüyogajo'paraþ . àdimaþ ÷yena÷ailàdisaüyogaþ parikãrtitaþ . neùayoþ sannipàto yaþ sa dvitãya udàhçtaþ . kapàlatarusaüyogàt saüyogastarukumbhayoþ . tçtãyaþ syàt karmajo'pi dvidhaiva parikãrtitaþ . abhighàto nodana¤ca ÷abdaheturihàdimaþ . ÷abdàheturdvitãyaþ syàdvibhàgo'pi tridhà bhaghet . ekakarmodbhavastvàdyo dvayakarmodbhavo'paraþ . vibhàgajastçtãyaþ syàt tçtãyo'pi dvidhà bhavet>% bhàùàø 6 vegàkhyasaüskàre ca %<mårtamàtre tu vegaþ syàt karmajovegajaþ kvacit>% bhàùàø 7 vañavçkùe puø jañàø . 8 kaliyuge puø ÷abdaraø . kriyàjakarmabhavàdayo'pyatràrthe . 9 dharmàdharmaråpe guõabhede adçùñe vedàntimate karmaõaþ såkùmàvasthàpanne 10 saüskàrabhede 11 svarge 12 narake ca adçùñadvàrà tayoþ karmajanyatvàttathàtvam .

#<karmajit># puø jaràsandhavaü÷ye màgadhe nçpabhede %<atha màgadharàjàno bhàvino ye vadàmi te>% bhavità sahadevasya (jaràsandhaputrasya) màrjàriryacchruta÷ravàþ . tato'yutàyustasyàpi niramiratro'tha tatsutaþ . sunakùatraþ sunakùatràt vçhat seno'tha karmajit bhàgaø 9, 22, 30 .

#<karmañha># triø karmaõi ghañate karman + añhac . karmaniùpàdanàrthaü ghañamàne . %<sa karmañhaþ karma sutànubandhi>% bhaññiþ .

#<karmaõi># strã karma nayati samàptim nã--bàø ói õatvam . karmasamàptau kartavyàyàü pràya÷citteùñau . %<karmaõireva tatra pràya÷cittiþ>% ÷ataø 6, 6, 4, 9 .

#<karmaõya># triø karmaõà sampàdi yat . 1 karmaõà sampanne ÷au ryesiø kauø . karmaõi sàdhuyat . 2 karmaku÷ale siø kauø . %<yato vãraþ karmaõyaþ sudakùaþ>% çø 3, 4, 9 . %<akarmaõyaü tithimalaü vidyàdekàda÷ãü vinà>% tiø taø . 3 vetane strã kùãrasvàmã . vetanena hi karmasàdhanàt tasya tathàtvam .

#<karmaõyabhuj># triø karmaõyàü vetanaü bhuïkte bhuja--kvip 6 taø ïyàporiti hrasvaþ . vetanena karmakàrake bharaõyabhugityabharapàñhàntaramiti kùãraø .

#<karmadeva># puø karmaõà devaþ pràptadevabhàvaþ . 1 trayastriü÷addevabhede . %<sa ekaþ karmadevànàmànandaþ ye karmaõà devànapi yanti ÷rotriyasya càkàmahatasya te, ye ÷ataü karmadevànàmànandàþ>% taiø uø . %<karmadevà ye vaidikenàgnihotràdinà kevalena devànapi yanti, devà iti trayastri÷addhavirbhujaþ . indrasteùàü svàmã tasyàcàryo bçhaspatiþ . prajàpatirviràñtrailokya ÷arãro brahmà samaùñivyaùñisvaråpaþ saüsàramaraõànalavyàpã>% ÷àïkara bhàø . trayastriü÷acca devàþ ànandagiriõà dar÷itàþ . %<aùñau vasavaþ ekàda÷a rudràþ dvàda÷àdityàþ indraþ prajàpati÷ceti>% 2 karmaõà devalokaü gate ca . %<sa ekaþ karmadevànàmànando ye karmaõà devatvamabhisampadyante atha ye ÷ataü karmadevànàmànandàþ>% ÷ataø bràø 14, 7, 1, 35 . ye agnihotràdi÷rautrakarmaõà devalokaü pràpnuvanti te karmadevàþ bhàø . karmadevatà'pyatra strã . %<jyotiùñomàdinà svargaü pràptàþ syuþ karmadebatàþ>% ÷abdaciø . asmin kalpe'÷vamedhàdi karma kçtvà mahatpadam . avàpyàjànadevairyàþ påjyàstàþ karmadevatàþ iti ÷abdaciø puø .

#<karmadoùa># puø karmaiva doùaþ, karmaõi doùaþ, karmaheturdoùo và . 1 duùñe pàpajanake hiüsàdau karmaõi . %<saünyasya sarvakarmàõi karmadoùànapànudan>% ÷arãrajaiþkarmado ùairyàti sthàvaratàü naraþ manuþ . 2 karmajanye pàpàdau %<manovàgdehajairnityaü karmadoùairna lipyate>% manuþ . %<karmadoùaiþ pàpaiþ>% kullåø . vihitàkaraõàvihitàcaraõaråpe 3 karmaviùayadoùe ca . %<avekùeta gatãrnéõàü karmadoùasamudbhavàþ>% manuþ . %<vihitàkaraõàvihitàcaraõaråpakarmadoùajanyà gatãþ>% kullåø . 6 sakalakarmahetau mithyàj¤ànajanyavàsanàråpe doùe ca . %<duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàma>% ityàdiø gautaø såø mithyàj¤ànajanyavàsanàråpadoùasya sakalapravçttiråpakarmahetutvoktestasya tathàtvam .

#<karmadhàraya># puø vyàkaraõokte samànàdhikaraõapadaghañite samàmàdhãnalakùaõà÷ånye samàsabhede %<samànàdhikaraõastatpuruùaþ karmadhàrayaþ>% pàø . tallakùaõàdikaü ÷abdaø praø uktaü yathà
     kramikaü yannàmayugamekàrthe'nyàrthabodhakam . tàdàtmyena, bhavedeùa samàsaþ karmadhàrayaþ . kamikaü yannàmadvayaü tayorekasya nàmno'rthe dharmiõiø tàdàtmyenàparanàmno'rthasyànvayabodhaü prati samarthaü tàdç÷aü nàmadvayaü karmadhàrayaþ nãlotpalamityàdàvutpalàdipadasyàrthenãlàdiùadàrthasya tàdàtmyenànvayaþ, tathà puruùasiühaityàdàvapi puruùàdàvuttarapadalakùyasya siühàdisadç÷asya puruùaþ siüha ivetyàdivigrahe pràyeõopameyasyoüpamànairiti karmadhàrayànu÷àsanàt . kumbhasya samãpamityàdyarthakaståpakumbhàdirna tàdàtmyenànvayabodhakaþ, prabalamapadravyamityàdeþ saügrahàya nàmapadasya dhàtubhinnopalakùakatvàt sàrthakasàmànyaparatve'pi kùatyabhàvàcca . nãlamutpalamityàdau tu samànavibhaktikaü nàmadvayaü svàrthayorabhedànvayaü bodhayadapi na kramikaü vibhaktyàvyavadhànàt . yadi ca tàdàtmyena nãlàdinàmàrthasyànvayabuddhau nãlàdinàmottaranàmopasthàpyatvaü tantramatona tatrà bhedasambandhena nãlàderanvayaþ, parantuvi÷eùaõavibhaktyupasthàpite tàdàtmyaevàdheyatvena, nãlaghañapañàvityàdau ca nãlapadàvyavahitena ghañapañetyevaüdvandvàtmakanàmnaivosthàpite ghañe pañe ca nolasya tàdàtmyenànvayànna vyabhicàraþ . stokaü pacati dhànyena dhanaü, prakçtyà pañurityàdàvapi stokàderna dhàtvàdyarthe tàdàtmyenànvayaþ kintu dvitãyàdyarthe tàdàtmyaevàdheyatvenetyàdikaü vibhàvyate tadà kramikatvamanupàdeyameva . ràjapuruùa ityàdikastu tatpuruùona pårvapadalakùitaràjasambandhinastàdàtmyenànvayabodhakasamàsavigrahayostulyàrthakatvahànyàpatteþ, parantu ràjasambandhasyaiva . ataeva ràjapuruùaityàdau pårvapade ùaùñhyarthasambandhe lakùaõeti maõikçduktamapi saïgacchate . yathà ca nàmàrthayorbhedenànvaye'pi na kùatistathopariùñàdvakùya te . ki¤cidvi÷iùñasubarthànavacchinnasyaiva và tàdàtmyenànvayabodhakatvamuktaniruktau nive÷yam . nacaivamapi pa¤capulyàdidvigau dvigàrgyaü gacchata ityàdisthalãye dvitayàdyabhinnagàrgyàdibodhakàvyayãbhàve càtivyàptistadanyatvenàpi vi÷eùaõãyatvàt . atra ca mànuùabràhmaõo bràhmaõamànuùaityàdyaprayogàdvi÷eùaõavi÷eùyayoryatra mithastàdàtmyena vyabhicàrastatraiva karmadhàrayaþ sàdhuþ prameyadhåmaityàdau tu narasya ÷arãraü ràhoþ ÷ira ityàdàviva tàdàtmyasambandhàrthakaùaùñhyà tatpuruùaeveti vçddhàþ . candanatarurvindhyagirirvasantasamayaityàdiprayogasya pràmàõikatvàt vi÷eùyasyaiva vi÷eùaõavyabhicàritvaü karmadhàraye tantraü na tu vi÷eùaõasyàpi tadvyabhicàritvam . puruùottamaityatra cottamatvaü na nityaj¤ànàdimattvaü kintu bhramavidhuratvam . ataeva tatra puruùasyeva, puruùe'pitasya vyabhicàrasattvàduttamapuruùaityapi karmadhàrayaþ sàdhuriti tu navyàþ . tadàdyuttarapadakaþ karmadhàrayaþ pràya÷oneùyate nãlatadastãtyàditojàtvapi nãlotpalàderastitvàdyapratãteþ . %<pakvayadbhojanaü ramyamàmatadbha¤janaü vçthà . nãlayadrasaàsvàdyaþ kañutadråpamãkùyate>% ityàdiprayogàt kvacidiùyate'pi . prayukta¤ca jumaranandinà paramaþ sa ityàdyarthe paramasaþ paramatàvityàdi . tatpuruùo'pyete vyàkhyàtaþ . nanu vi÷eùyatayà nàmàrthaprakàrakànvayabaddhimàtraü pratyeva nàmottaravibhaktyupasthàpyatvaü tantraü natu tàdàtmyasambandhànavacchinnatatprakàratàkabuddhiü prati gauravàdatonàmàrthayornãlotpalayoranvayàsambhavàt karmadhàrayàdikaþ samàsona yaugikaþ kintu nãlotpalatvàdivi÷iùñe råóhaeva taduktaü bhartçhariõà %<abudhàn pratyupàyà÷ca vihitàþ pratipattaye . ÷abdàntaratvàda tyantaü bhedovàkyasamàsayoþ>% iti vaiyàkaraõàþ, tanmandaü nãlotpalamityàdau samudàye råóhyapratisandhàne'pi nãlàdipratyekapadopasthityà tayostàdàtmyenànvayabodhasyànubhavikatvena gauravasya pràmàõikatvàdanyaghà nàmàrthasyànvayabodhasàmànyaü pratyeva nàmottaranàmopasthàpyatvaü tantramurãkçtya nãlamànayetyàdau nàmàrthasubarthayornànvayabodhaþ, parantu subantabhàgasya nãlavi÷iùñakarmatvàdau råóhirevetyapi kinna rocayeþ? . naca samàsasyà÷aktatve nãlodravya¤ca ghaña ityàdàviva nãlaghañodravyamityàdàvapi ghañe dharmiõyekatra dvayamiti nyàyena nãladravyayostàdàtmyenànvayàpattiriti vàcyam, nàmàrthasya mukhyavi÷eùyatàka iva tàdàtmyàvicchinnavidheyatàke'pi bodhe nàmnaþ prathamàntatvasya tantratvàt . vidheyatvantu viùayatàvacchedakatànyaprakàratvaü prakàratàprabhedovetyanyadetat pañamityàdau tu pañàdirna tàdàtmyena vidheya iti na tatra vyabhicàraþ . nanu bhãlaü pãta¤cotpalaü yatra ityarthe nãlapãtotpalaü saraityàdiko bahuvrãhiriva nãlaü pãta¤cotpalamityarthe nãlapãtotpalaü puùpamityàdikaþ karmadhàrayo'pyekatra dvayamiti nyàyena nãlapãtàbhyàmavacchinnotpalaniùñhadharmitàkadhãjanakaþ kathaü na syàt? iti cenna %<bahupade bahuvrãhireva netarodvandvànyaþ samàsa>% ityanu÷iùñibalena bahuvrãhereva svaniviùñanàmadvayopasthàpyàrthadvayàvacchinnatàdç÷anàmàntaràrthaniùñhaviùayatàkabodhaü prati hetutvena samàsàntarasya tàdç÷adhiyaü pratyasamarthatvàt . nãlapãtotpale ramye pãtanãlotpalà÷ritamityàdau tu nãlotpalaü pãtotpala¤ca ramyamityàkàrakaeva bodho natu nãlaü pãta¤ca yadutpalaü tadramyamityàkàraþ . ataeva dvandvàt parasya pratyekàmisambandhasåcanàrthaü nãlapãte ca te utpale cetyàdikameva tatra vigrahaü varõayanti na tu nãlaü pãta¤ca tadutpala¤cetyàdikam . ghañasya nàdhikaraõamityàdivigrahe ghañànadhikaraõamityàdikastu madhyapadapradhànastatpuruùona bahunàmagarbho navaikatra dvayamitinyàyena svàrthasya bodhaka iti sampradàyavidaþ . atra samàse vi÷iùñàrthe na ÷aktirna và lakùaõeti ÷abdaciø sthitau yathà . karmadhàraye tu na ÷aktirnavà lakùaõà tàbhyàü vinàpi vivakùitàrthànvayabodhopapatteþ nanu nãlaghañayoþ sàmànàdhikaraõyapratãtestatra lakùaõaiva anvayaprakàratvàdinà tasya bhàne ràjapuruùàdau ùaùñhyarthopasthitirapi tathàstu atra bråmaþ--karmadhàraye sàmànàdhikaraõyaü nàmàrthayorabhedo và guõaguõinoþ samavàyo vànubhåyate sacànvayaeva natvanvayapratiyogã ato'nvayapratiyoginorupasthitirnàmapadàcchaktyaiveti na tadarthaü lakùaõà . ràjapuruùa ityatra tu ràjasambandhipuruùayoranvayo'nubhåyate . ràjasambandhina÷cànvayapratiyogina upasthitirnaràjapade ùaùñhyarthalakùaõàü vinà, ràj¤aþ puruùaü ràjasambandhinaü puruùaü ràjapuruùamànayetyàdau paryàyatvàdràjasambandhinaþ puruùe'nvayobhàsate ràjasambandhã anvayapatiyogitvena . eva¤ca bahubrãhau sarvatràntyapadasya ùaùñhãtatpuruùe pårbapadasyàparaparatayà làkùaõikatvàt tàbhyàü karmadhàrayo balavàn sarveùàü padànàü svàrthaparatayà mukhyatvàd . ataeva %<etayaiva çcà niùàdasthapatiü yàjayet>% ityatra karmadhàraya eva mukhyatve ÷abdasvarasàt ùaùñhãtatapuruùe ca ùaùñyarthe lakùaõàpatteþ . vaiyàkaraõàstu samàsamàtre vi÷iùñarthe'tiriktàü ÷aktiü kalpayantastadasvãkàre doùaü varõayanti yathà vaiyàø bhå0
     %<api ca samàse vi÷iùña÷aktyasva kàre ràjapuruùa÷citraguþ nãlotpalamityàdau sarvatvànanvayaprasaïgaþ . ràjapadàdeþ sambandhini lakùaõàyàmapi taõóulaþ pacatãtyàdau karmatvàdisaüsargeõa taõóulàdeþ pàkàdàvanvayavàraõàya pràtipadikàrthaprakàrakabodhaü prati vibhaktijanyopasthiterhetutàyà àva÷yakatvàt puruùàdestathàtvàbhàvàt . taõóulaþ ÷ubhra ityàdau ca pràtipradikàrthakaprathamàrthe taõóulàdestasya ca ÷ukle abhedenaivànvayaþ . ÷ubhreõa taõóulenetyàdau ca vi÷eùaõavibhaktirabhedàrthà pàrùõikovànvaya iti nàtiprasaïgaþ . tathà ca samàse parasparamanvayàsambhavàdàva÷yikaiva samudàyasya tàdç÷e vi÷iùñàrthe ÷aktiþ>% . tanvaståktarãtyà sarvatra samàse ÷aktirastu ca tathàvigrahastathàpi ùaùñhãtatpuruùakarmadhàrayayoþ ÷aktimattvàvi÷eùànniùàdasthapatyadhikaraõasiddhàntasiddhirna syàt ityata àha . %<paryavasyacchàbdabodhàvidårapràkkùaõasthite . ÷aktigrahe'ntaraïgatvabahiraïgatvacintanam>% . paryavasyaü÷càsau ÷àbdabodha÷ca tasmàdavidåra÷càsau pràkkùaõa÷ca tadànãntanalàghavamàdàyàdhikaraõàvirogha ityarthaþ . ayaü bhàvaþ--niùàdasthapatipadaü samàsa÷aktipakùe niùàdaråpe niùàdànà¤ca sthapatau niùàdasvàmike puruùàntare cetyevaü sarvatra ÷aktatvànnànàrthakam . tathà ca %<nànàrthe tàtparyàdvi÷eùàvagatiþ>% iti nyàyena tatkalpanàyàü padadvaye pårvopasthitàrthe evopasthityàdilàghavàt tatkalpanamiti . pareùàmapi sati tàtparye yaùñãþ prave÷ayetivallakùaõàyàdurvàratvàttàtparyameva kalpyakoñau ava÷iùyata iti dik . %<puüvatkarmadhàrayajàtãyade÷ãyeùu>% %<tatpuruùe'na¤karmadhàrayaþ>% pàø . %<dvandvodvigurapi càhaü satatamasmadgçhe'vyayãbhàvaþ . tat puruùa! karma dhàraya yena syàü sadà bahuvrãhiþ>% udbhañaþ .

#<karman># puünaø kç--karmaõi manin ardharcàdiø pàø amare tu naø . vyàkaraõaparibhàùite kartrà kriyàphalà÷rayatayàptumiùñatame padàrthe %<karturãpsitatamaü karma>% pàø . vyàkhyàta¤caitat siø kauø yathà-- %<kartuþ kriyayà àptumiùñatamaïkarmasaüj¤aü syàt . kartuþ kim? màùeùva÷vaü badhnàti . karmaõa ãpsità màùà na tu kartuþ . tamabgrahaõaü kim? payasà odanaü bhuïkte . karmetyanuvçttau punaþkarmagrahaõamàdhàranivçttyartham, anyathà gçhaü pravi÷atãtyatra va syàt>% . vivçta¤caitadasmàbhiþ saralàyàü yathà karturityàdi . kartràptumiùyamàõaü karmetyarthaþ . %<dhàtåpàttavyàpàrà÷rayaþ kartà>% iti vakùyate . àpti÷ca sambandhaþ, sa ca kartçvi÷eùaõãbhåtakriyàråpavyàpàradvàrakaevànupasthitakalpane mànàbhàvàt, eva¤ca kartrà svaniùñhakriyàråpavyàpàraprayojyaphalena sambaddhumiùyamàõaü karmetyarthaþ, tadetadàha kartuþ kriyayà àptumiti . kriyayà dhàtåpàttavyàpàreõa, àptuü dhàtåpàttaphaladvàrà sambandhum . phalavyàpàrayordhàtåpàttatvantu %<phalavyàpàrayordhàturà÷raye tu tiïaþ smçtàþ>% ityanena siddham . tacca karma saptavidham, yathoktaühariõà %<nirvartya¤ca vikàrya¤ca pràpya¤ceti tridhà matam . taccepsitatamaü karma caturdhànyattu kalpitam . audàsãnyena yat pràpyaü yacca karturanãpsitam . saüj¤àntarairanàkhyàtaü yadyaccàpyanyapårvakam>% iti . tatra nirvartyàdãnàü lakùaõàdikamapi tenaivoktaü yathà--%<yadasajjàyate sadvà janmanà yatprakà÷ate . prakçtestu vivakùàyàü vikàryaü kai÷cidanyathà . tannirvartyaü vikàrya¤ca karmadvedhà vyavasthitam . prakçtyucchedasambhåtaü ki¤cit kàùñhàdibhaspavat . ki¤cit guõàntaràdhànàt suvarõàdivikàravat . kriyàkçtavi÷eùàõàü siddhiryatra na vidyate . dar÷anàdanumànàdvà tat pràpyamiha kathyate>% iti, %<satã và vidyamànà và prakçtiþ pariõàminã . yasya nà÷rãyate tasya nirvartyatvaü pracakùate>% iti ca . tadayaü lakùaõaniùkarùaþø prakçtivàcakapadàsamabhivyàhçtapadopasthàpyatve sati kriyàjanyotpattiråpaphalavattvaü nirvartyatvam yathà ghañaü karotãtyàdaughañàdeþ kriyàjanyotpattimattvànnirvartyatvam . pratãyamànaprakçtivikçtibhàvatye sati kriyànirvàhyavi÷iùñàsattvotpattiråpànyataraphalavattvaü vikàryatvam, yathà suvarõaü kuõóalaü karotãtyàdau suvarõasya pårvaråpavi÷iùñàsattvaphalavattvàt kuõóalasya cotpattimattvàdubhayorapi vikàryatvam . kriyàkçtàsàdhàraõadharmaprakàrakapratãtiviùayatànà÷rayatve sati kriyàjanyaphalavattvenodde÷yatvam, pràpyatvaü yathà gràmaü gacchatãtyàdau gràmàdeþ kartçsàdhàraõasaüyogaråpaphalavattve'pi kriyàkçta÷ramàdiråpàsàdhàraõavi÷eùaphalasyànàdhàratvena tàdç÷aphalaprakàrakabodhàviùayatvàt pràpyatvam nirvartyavikàryayostu kriyàjanyotpattyàdiphalasya karmamàtraniùñhatayà asàdhàraõyena tadvattvànnàtiprasaïgaiti bodhyam . karturanudde÷yatve sati kriyàjanyaphalavattvam, audàsãnya pràptaü yathà gràmaü gacchan tçõaü spç÷atãtyàdau tçõàderanudde÷yatve'pi kriyàjanyasaüyogaråpaphalavattvenodàsãnakarmatà . dviùñasàdhanatve sati kriyàphalavattvaü, dveùyaüyathà annaü bubhukùurviùaü bhuïkte'ityàdau viùasya tathàtvam . kàrakavi÷eùasaüj¤àntareõàvivakùitatve sati karmopakàrakatvam, saüj¤àntarairanàkhyàtatvam yathà gàü payo dogdhãtyàdau gavàdeþ kàrakàntarasaüj¤àyà avivakùayà dugdhopayogitayà karmatvam . vyaktãbhaviùyati cedamupariùñàt . kàrakàntarasaüj¤àpårvakatvaü yathà %<jaladhimadhi÷ete>% ityàdau jaladheràdhàrasaüj¤akatayà pràptatve'pi %<adhi÷ãïsthàsàü karma>% pàø ityàdinàkarmasaüj¤ayàkarmatvam . payaseti bhujikriyàü prati payasaþ prakçùñopakàrakatvavivakùàyàü tasyaipsitatamatvàt payaþ pibatãti syàdeva . iha tu tathà vivakùàviraheõànnabhojanaü prati tasyàïgatayà karaõatvamàtraü vivakùitamiti na odanasya karmatvam . sahàrthe tçtãyeti tu nyàyyam, tasyàpradhànatvàttamapà bodhayituma÷akyatvàt . karmatàbodhanaprakàralakùaõàdika ÷abdaø praø anyathoktaü yathà %<yagantadhàtorarthoyastiïà svàrthe'nubhàvyate . yatràsau karmatà nàma kàrakaü kartçtetaraþ>% yagantasya yaddhàtoruttarasthatiïà yatra svàrthe tadãyoyàdç÷o'rtho'nubhàvayituü ÷akyate, taddhàtåpasthàpyatàdç÷akriyàyàü sa tiïarthaþ kartçtàbhinnaþ karmatvaü nàma kàrakamityarthaþ . gràmogamyata ityatra gamadhàtåpasthàpyà yàþ saüyogàvacchinnakriyàyàþ svajanyatvasambandhena tiïpadopasthàpye saüyoge evànvayo na tu tyajyataityàdàvivavibhàgàdau dhàtvarthatàvacchedakasyaiva phalasya bodhane karmavihita pratyayànàü dhàtusàkàïkùatvàdataþ saüyogasyaiva tatra gatikriyà karmatvaü natu vibhàgàdeþ, tena tarostyàgini svage taruü gacchatãtyàdikona prayogaþ . gamyaterathaþ svayamevetyàdau (gamyate iti tvanu÷àsanaviruddhaü kartçsthabhàvakatayà karmavat kriyàyà aprasakteþ) . karmatvamivànukålavyàpàravattvalakùaõaü kartçtvaü dhàtvarthasya dharmyapi na tatkartçtàbhinnamiti tadvyudàsaþ . nanu caitrakartçkagamanajanyasaüyogasya gràmaiva caitre'pi sattvàccaitreõa gamyate caitraityapi prayogaþ syàt, tiïarthasaüyogasya janyatvasvà÷rayapratiyogikatvobhayasambandhena dhàtvarthagateþ sàkàïkùatvena caitrakartçkagatyà÷rayapratiyogikatvavi÷iùñasya saüyogasya caitre vàdhitatvàt . ataeva caitrogràma gacchati itivat caitra÷caitra gacchatãtyapi na prayogaþ, tatràpi dvitãyàrthasaüyoge prakçtyarthasya svapratiyogikatvasambandhenaiva sàkàïkùatayà dvitãyàntalabhyasya caitrãyatvavi÷iùñasaüyonasya janakatvasvà÷rayavçttatvobhayasambandhenaiva kriyàyàmanvayena caitrapratiyogikasaüyogà÷rayavçttigate÷caitre bàdhitatvàt . yattu phalamiva kriyàyàmanvitaü parasamavetatvamapi karmatàvàcipratyayasyàrthaþ, paratva¤ca tiïà svàrthaphalànvayipratiyogikaü, dvitãyàdisupà tu prakçtyarthapratiyogikaü pratyàyyate tathà ca caitrakartçkasya caitrànyasanavetagamanasyàprasiddhatvena caitre tajjanyasaüyomasyàsambhavàccaitreõa namyate caitraityàdikona prayogaþ . evaü caitrànyasamavetasya caitre bàdhàccaitra÷caitraü gacchatãtyàdirapi . caitreõa namyate gràmaityàdau tu caitrakartçkasya gràmabhinnasamavetasya namanasya janyoyaþ saüyogasta dvàn gràmaityanvayabodhanena ki¤cidbàdhakamitipràcyairuktaü tanna yuktam, saükhyàkàlàtiriktasya tiïarthasya dhàtvaüryavi÷eùyatvaniyamena tiïarthasya parasamavetatvàderdhàtvarthagatyàdàvanvayàyogàt prathamàntopasthàpyagràmàderabhedànyasambandhenànyatra pratyayàrthe tiïarthe vànvayasyàdçùñacaratvenàvyutpannatvàt, caitreõa gamyate dravyaü, dravyaü, gacchati caitraityàdau dravyànya samavetasya matyàderaprasiddhatvenàyomyatàpatte÷ca . navyàstu phalamiva bhedo'pi karmatvavàcipratyayasyàrthastathà ca caitreõa gamyate gràma ityatra tiïarthabhedasya sàmànàdhikaraõyasambandhena dhàtvarthavi÷eùyatvàt pratiyogitvasambandhena prathamàntàrthe grànàdau vi÷eùaõatvànna vyutpattivirodho navàtiprasaïgaþ caitrakartçkagamanà÷rayavçttibhedapratiyogitvasya caitre virahàt caitraünacchatãtyàdàvapi pratiyogitvasambandhena caitrànvitasya dvitãyàrthabhedaüsya sàmànàdhikaraõyasambandhena dhàtvarthabhatàvanvayàttàdç÷anate÷caitre bàùñhàccaitraü gacchati caitraityàdikona prayogaþ . pratiyogitva¤ca ubhayàvçttidharmàvacchinnaü dharmadvayànavacchinnaü và gràhyamatodravyaü gacchatãtyàdau gatau dravyabhedasàmànàdhikaraõyaviraha'pi na kùatiriti pràhustaccintyam . vçkùaü khagastyajatãtyàdau vibhàgàvacchinnakriyà tyajerarthaþ dvitãyàyàstu vibhàgastena vçkùàvadhikavibhàgavatã yà vibhàgàvacchinnakriyà tadvàn svagaityàkàrastatra bodhaþ . vçkùàvadhikavibhàgavattva¤ca janakatvasvà÷rayavçttitvobhayasambandhenaiva kriyàyàü gràhyamataþ khagàdyavadhikavibhàgasya khagàdàvasattvàt khagaü tyajati khagaityàñikona prayogaþ . khagena tyajyate khagaityapi prayogaþ pràguktaràtyà nirasanãyaþ . prà¤castu gràmaü gacchati tyajatãtyàdau sarvatra kriyàmàtraü dhàtvarthastyajigamyoþ paryàyatve'pi na kùatiþ, gatyarthakriyàyàü saüyogasyaika tyajyarthakriyàyà¤ca vinàbhàgasyaiva bodhakatàyàþ karmapratyayeùu vyutpannatvàt taruü tyajatãtyàdau saüyogasya taruü gacchatãtyàdau ca vibhàgasya dvitãyàdito nàvagamaþ parairapi samabhivyàhçtadhàtvarthatàvacchedakaphalasyaiva dvitãyàdibodhyatàvyutpatterabhyupetavyatvàt anyathàtiprasaïgàt . nacaivaü spandona spandaityàderiva tyàgona natirityàderapi vàkyasya niràkàïkùatàpattistatra tyajigamyorvibhàgàdyavacchinnakriyàlakùakatvenaivànvayayogyatvàsambhavàt . dvitãyàsàkàïkùatumantadhàtutvaprayuktaeva ca dhàtånàü sakarmakatvavyavade÷onatu phalàvacchinnakriyàvàcitvaprayuktaþ j¤àprabhçtàvavyàptatvàt . smçtyarthadhàtånàü karmaõi ùaùñhyà iva dvitãyàyà api sàdhutvàt . eva¤ca gràmaü gacchati taruü tyajatãtyàdau gràmasaüyogajanakàkrayàvàüstaruvibhàgajanakakriyàvànityàkàraka eva bodho natu gràmasaüyogajanakasaüyogàvacchinnakriyàvàüstaruvibhàgajanakavibhàgàvacchinnakriyàvànityàkàrakaþ, saüyonavibhàgayorubhayathàbhànasya nãlaghañajanakadaõóavànityàdau ghañàderiva niràkàïkùatvenàsambhavàdanubhavabàdhitatvàccetyàhuþ . pare tu saüyogaþ kriyà ca dvayameva pratyekaü nami÷akyaü tayorjanyajanakabhàvastu vàkyàrthamaryàdayà bhàsate evàrthayoranyayogavyavacchedayoriva, gamyarthayoþ saüyogakriyayormithaeva sàkàïkùatvàcca naikamàtre gamiprayogaþ . puùpavantapade candratvasåryatvàbhyàmiva vibhinnaråpàbhyàü prakçte'pi saüyonatvakriyàtvàbhyàü namadhàtoreka÷aktisvãkàre'pi na kùatiþ . iyàüstu vi÷eùo yastatra såra÷a÷inormithonànvayaþ prakçte tu saüyogakriyayostatheti tathàca gràmaü nacchatãtyatra dvitãyàyà àtheyatvaü pratiyonitvaü vàrthastena tadanvitasya saüyogasya kriyàyàmanvayàt gràmavçttistatpratiyogikovà yaþ saüyogastadvi÷iùñakriyàvànityàrakastatra bodhaþ, taruü tyajatãtyatràpyàdheyatvamabadhitvaü và dvitãyàrthastena tadanvitasya dhàtvaryavibhàgasya dhàtvarthàntare kriyàyàmanvayàttaruvçttistadavadhikovà yovibhàgastadvi÷iùñakriyàvànityàkàrakobodhaþ saüyãgàdivai÷iùñya¤ca janakatvasvà÷rayavçttitvobhayasambandhenaiva bràgiva gràhyamatonàtiprasaïgaþ . sakarmakatvamapi dhàtoþ svàrthaphalàvacchinnasvàrthakriyànvayabodhakatvaü jànàtãtyàdau sakarmakatvavyavahàràbhàkta ityàhiþ . (phalavyàpàrayordhàturityanusàriõaþ)
     taõóulaü pacatãtyatra råpàdiparàvçttiphalakatejaþsaüyogàvacchinnakriyà pacerarthaþ, tanniviùñe ca nirukte tejaþsaüyoge taõóulasyàdheyatvenànvayaþ paramàõuü pacatãtyapi prayujyataeva ataeva %<svatantràþ paramàõavaþ pacyante>% iti kiraõàkalyàmàcàryàþ . odanaü pacatãtyàdau tu taõóulàdàvodanàdipadasya lakùaõà tatra kriyàyàmanvitamanukålatvaü dvitãyàrtha ityapi ka÷cit . tçõaü chinattãtyàdàvàrambhakasaüyogavirodhivibhàgàvacchinnakriyà chiderarthastanniviùñe ca saüyoge vibhàge và svàvayavavçttitvasambandhena tçõàderanvayaþ . puùpeõa viùõuü yajataityatra prãtyavacchinnasamantrakadravyatyàügoyajerarthaþ, prãtau viùõoràdheyatvena dravye ca puùpàderabhedenànvayastena viùõuniùñhaprãtiheturyomantrakaraõakaþ puùpàbhinnadravyatyàgastadvàn ityàkàrastatra bodhaþ, svatvadhvaüsajanakecchàparyavasannasya tyàgasyaikade÷e svatvaeva và puùpàderàdheyatvena tatrànvayastena dravyeõa viùõuü yajataityàdau dravyasya dravyàbhinnatvena ÷àbdàsattve'pi na kùatiþ . pitaramàràdhayati upàste påjayatãtyàdau gauravaprayuktaprãtyavacchinnakriyà dhàtvarthastanniviùñayorgauravaprãtyoþ krameõa viùayatvàdheyatvàbhyàü pitràderanvayastena pitçgocaragauvaraprayuktà yà pitçniùñhaprãtihetukriyà tadvànityevaü tatra buddhiþ . gauravaü punaràràdhyatvàvagàhã j¤ànaprabhedoyeyaü bhaktirityucyate . pitràdisevàyà÷ca mantrakaraõakatvàbhàvànna tatra pitaraü yajataityàdikaþ prayogaþ . paramàtmànamupàtve ityàdau tu gaurakaprayuktakriyàmàtre dhàtulakùaõà nàtaþ parame÷ituþ prãtivirahàdayogyatvàpattiþ . ghçtaü juhotãtyàdau vahnyàdikaraõakapatanàvacchinnamantrakaraõakakriyà hudhàtorarthaþ, prokte ca patane ghçtasyàdheyatvenànvayastenàgnyàdhikaraõakasya ghçtavçttipatanasyànukålamantrakaraõakakriyàvànityevaü tatra bodhastàdç÷ã ca kriyà saghçtasya karàdeþ prasàraõanyubjãkaraõàdireva . ataeva ghçtàdeþ parityàgitvavirahàdçtvigàderna yaùñçtvaü kintu hotçtvameva . vahnau juhotãtyatra saptamyantasyàrthona dhàtvarthaniviùñe patane'nveti vahnivçttitvavi÷iùñapatane tadvçttitiïarthasyànvaye niràkàïkùatàpatteþ parantu tadavacchinnakriyàyàmeva . pratimàdau ghçtàdisnapanaü mantrakaraõakamapi nàgnyadhikaraõakaü vahnau ghçtasya prakùepamàtramamnyadhikaraõakatatpatanànukålamapi na mantrakaraõakamatastadubhayaü na homaþ . pràjàpatye'pi home mànasaeva mantraþ karaõam . yadvà vahnisaüyogàvacchinnapatanànukålamantrakaraõakakriyaiva juhotyarthastena ghçtaü juhotãtyatra vahnisaüyogajanakaü yad ghçtasya patanaü tadanukålamantrakaraõakakriyàvi÷eùavànityàkàrakobodhaþ . na caivaü hudhàtvarthatàvacchedakãbhåtasaüyogàtmakaphala÷àlitvena vahnyàdestadarthakarmatayà vahniü juhotãtyàdikaprayogàpattiþ sàkùàddhàtvarthatàvacchedakãbhåtasyaiva phalasyànvayinaþ karmatvàdanyathà gagane loùñramutkùipatãtyàdau gaganàderutkùepaõàdikarmatàyàdurdhvàratàpatteþ årdhvasaüyogaphalakakriyàvacchinnavyàpàrasyaivotkùepaõatvàt . nacotkùepaõatvàdikaü jàtireva tatra dhàtvarthatàvacchedakam, prave÷anatvàdinà saïkareõa tasya jàtitvàyogàt loùñràdestatkarmatvàprasaïgàcca . ataeva paramparayà duhàdyarthatàvacchedakãbhåtabahiþ kùaraõa÷àlitvena payaþprabhçtestatkarmatvasampattyartham %<akathita¤ca>% iti såtràntarasya praõayanamapi pàõineþ saïgacchate . dhanaü pratigçhõàtãtyatra puõyàrthakadànajanyasvatvasya janakaþ svãkàraþ pratigrahaiti phalãbhåtasvatvavattayà dhanasya karmatvaü, vikrayàderdànavi÷eùatve'pi na tasya puõyajanakatvamatastallabdhasya svãkàrona pratigrahaþ . gràmaü krãõàtãtyatra målyadànajanyasvatvasya janakaþ svãkàraþ, svatvajanakaü målyadànameva và krayastatphale ca svatve gràmasyàdheyatvenànvayastena gràmaniùñhasya målyadànajanyasvatvasyànukålasvãkàravàn, gràmaniùñhaü yatsvatvaü tadanukålamålyadàtà veti tatra bodhaþ . gràmaü vikrãõàtãtyatra målyagrahaõajanyasya parasvatvasya janakamålyagrahaõameva và vikrayastena gràmaniùñhasya målyagrahaõajanyaparasvatvasyànukåloyogràmasya tyàgastadvàn, gràmaniùñhaü yat parasvatvaü tadanukålamålyagrahaõavàniti và tatra bodhaþ . målya¤ca paõapuràõàdikameva ràjanirdiùñaü natu dravyamàtraü tena tilàdãn dattvà màùàdãnàü vinimaye vipràõàü tilavikrayàdidoùasyànavakà÷a ityuktameva . narakaü patatãtyatra bhogàvacchinnaü pàtityameva paterarthastena narakabhogànukålapràtityavànityàkàrakastatra bodhaþ . narakapatita iti dvitãyàtatpuruùodàharaõamapi vçttikàrasya, etadabhipràyakameva patanakriyàyàstathàtve tu narake patatotyàdireva yuktaþ prayogaþ . svargegacchatãtyàdau svargàdipadasyeva prakçte narakapadasyàpi tadde÷aparatvàt . dhanaü labhate pràpnotãtyàdau svatvàvacchinnovyàpàrodhàtvarthaþ, tanniviùñe ca svatve dhanàderàdheyatvenànvayaþ . nanu yagantadhàtvarthavi÷eùyatàpannastiïarthoyañi karmatvaü tadà duhàdermukhyakarmaõyavyàptiþ . gopena gauþ payoduhyataityàdau gopakartçkavyàpàrajanyaü yat payaþkarmakamocanaü tadvatã gaurityevamanvaye mocanayahiþ kùaraõayordvayoreva duhadhàtvarthatàvacchedakaphalatve'pi gauõaü yanmocanaråpaü tasyaiva karmaõastiïàdyairbodhanàt %<gauõaü karma duhàdibhyastiïàdyairabhidhãyate>% iti vyutpatterataþ prakàràntareõa karmatvaü nirvakti . yasya dhàtoryadartheyaþ prakàrãbhåya bhàsate . dvitãyayà smàrito'rthastadvà tatkarmatocyate . yaddhàtoryàdç÷àrthedvitãyayà yàdç÷aþ svàrtho'nubhàvyate taddhàtvarthakriyàyàü tatkarmatvam . tacca gàü dogdhi payaityàdiprayogàt payaþprabhçterapyakùatam . pàkaü kurute ityàdau yatne prakàrãbhåtamapi viùayatvaü na yaterarthe . bhavate gràmamityàdau bhådhàtvarthepràptau tathàbhåtamapi saüyogatvàdikaü na tadarthotpattau prakàraþ . cauraü rujan payaþ pariùkurvannityàdàveva rujàdidhàtvarthahiüsàderdvitãyàrthakarmatàyàü vi÷eùyatvaü sulabhaü ÷atçpànajàderniùñhàdigaõàntargatatvena tadantadhàtoþ karmaõi ùaùñhyàþ pratiùiddhatvàt . divaþ karaõasya karmatvopade÷àt akùàn dãvyatãtyatra dvitãyàrthaþ karaõatvamapi gauõakarmatvameva, ataevàkùà dãvyante dyåtakàrairityàdau krãóàkaraõatàyàmeva vihitàstiïàdikarmapratyayàþ . duhàdayastu phalàvacchinnakriyàhetuvyàpàravàcitvàdeva dvikarmakàstena gàü payodagdhi gopaityatra duhermocanànukålavyàpàro'rthaiti tatratyamocane goràdheyatvena payasaþ karmatvenànvayàt payaþkarmatàkaü yadgovçttimocanaü tadanukålavyàpàravàn ityàkàrakabodhastatra bahiþkùaraõàvacchinnavyàpàromocanaü tadanukålavyàpàrodohanamatodhàtvarthatàvacchedakãbhåtaü bahiþkùaraõaråpaü phalamàdàya payasomocanàtmaka¤ca tadàdàya goþ karmatvamavaseyam . evaü ÷iùyaü dharmaü vadati, vakti, bråte, upadi÷atyàcaùñe, ityàdau pratipattyavacchinnavyàpàrovadaprabhçtidhàtvartha iti tanniviùñàyàü pratipattau ÷iùyasyàdheyatvena dharmasya ca viùayatvenànvayàddharmaviùayiõã yà ÷iùyaniùñhà pratipattistadanukålavyàpàravàn ityàkàrakobodhastàdç÷avyàpàra÷ca dharmaþ sevyatàmityàdikogurvàdyabhilàpaþ . ÷atruü ÷atàni jayatãtyatra grahaõàvacchinnaparàbhavojayaterathaþ tathà ca ÷atasya grahaõànukåloyaþ ÷atrukarmakaparàbhavastatkartetyevaü tatra bodhaþ paràbhava÷ca tiraskàraþ . prajàþ ÷ataü daõóayatãtyatra grahaõàvacchinna÷àsanaü daõóyartha stathà ca ÷atagrahaõànukålaü yat prajànàü ÷àsanaü tat katta tyevaü tatra bodhaþ . ÷àsanaü niyantraõam . sudhàü samudraü mathnàtãtyatra utthànàvacchinnonmanthanaü dhàtvarthastena sudhotthànànukålaü yatsamudrasyonmanthanaü tatkartetyarthaþ . unmanthanamàloóanam . pànthaü panthànaü pçcchatãtyatra abhidhànàvacchinnavyàpàraþ pçcchà, tathàca pànthaniùñhaü yatpatho'bhidhànaü tadanukålavyàpàravànityevaü tatra bãdhaþ . abhidhànamabhilàpastadanukålavyàpàra÷cakena pathà gantavyamityàdipra÷naþ . nçpamarthaü pràrthayate yàcate bhikùate ityàdau dànàya preraõaü dhàtvarthastathà ca nçpaniùñhaü yadarthasya dànaü tatpreraõàvànityarthaþ . preraõà pravartanà, sà ca dãyatàmityàdyabhilàparåpà . gràmamajàü bahati nayatãtyàdau gatyavacchinnavyàpàrovahiprabhçterarthastena gràmakarmakaü yadajàdiniùñhaü gamanaü tadanukålavyàpàravànitye vaü tatra bodhastàdç÷avyàpàraþ prakçte galarajjvàkarùaõàdiþ . putraü dharmamanu÷àstãtyàdàvanu÷àsanaü de÷anayà pravartanà, tathà ca ùutraniùñhasya de÷anayà pravartanasyànukålavyàpàravànityarthaþ tathàvidhovyàpàraþ sandhyàü vidhehi samidhamàdhehãtyàdyupade÷aråpaþ . ÷àkhàü gràmàkarùatãtyatra gatihetukarùaõaü dhàtvarthastena gràmakarmakaü yacchàkhàgamanaü tadanukålavikarùaõavànityarthaþ . vikarùaõaü namrãkaraõam . gàmavaruõaddhi vraja mityatra gatipratirodhahetvàvaraõamavarudherarthastena gogatipratirodhasyànukålaü yadvrajasyàvaraõaü tatkçtimànityanvayadhãþ . vçkùaü phalànyavavinoti ityatra chidàheturvighaññanaü cinoterarthastathà ca phalakarmakacchidànukålaü yadvçkùasya vighaññanaü càlanaü tadvànityevaü tatra bodhaþ . utkùipatyàdikastu dhàtuþ saphalakriyàhetuvyàpàravàcyapi na duhàdiþ . yaduktamabhiyuktaiþ %<duhirvadatyarthajidaõóimanthipçcchàrthanàrthau nayanàrtha÷àså . kçùãrudhi÷ci¤ ca tathàrthavçttau dvikarmako'yaü kathito duhàdiþ>% . tathàrthavçttau niruktataca darthavçttau . %<gatibhojanadhãpràpti÷abdàrthadhrauvyadhàtuùu . kartçtvaü hetuvihitaõyanteùveteùu karmateti>% ÷àbdikasmçtaþ, gopàn gamayati, dvijàn gamayati, dvijàn bhojayati, gurånanuj¤àpayati, ÷iùyàn pàñhayati, sutàn snàpayatãtyàdau målaghàtvarthasya kartçtvalakùaõaü gauõameva karmatvaü dvitãyàrthaþ . tathà ca gopakartçkagatyanukålavyàpàravànityàkàrastatra bodhaþ . putràn prãtim pràpayatãtyàdau ca pràptirna gatiþ caitrãgràmaü bhàvayate, gràmasya bhàvaka ityàdau pràmyaryasya bhavateþ svàrthavihitaõyantasya kartuþ karmatàniràsàyàõaca henunihitatvamanusçtam . %<hiüsàyàmeva bhujyarthabhakùerevaü vaherapi . õyantasya kartuþ karmatvaü kriyayà vàhanaüyadi>% iti smaraõàdbhakùayati måùikàn màrjàram, bhakùayati latàü chàgamityàdereva bhakùeþ kartari karmatà na tu bhakùayatyodataü bhçtyenetyàdau, bhakùayati prajàþ parijanaiþ kunçpa ityàdau tu na bhojanaü bhakùerarthaþ . vàhayati rathama÷vàn sàrathiþ vàhayati goõãü vçùabhàn vàhika ityàdàviva vàhayati bhàraü bhçtyena dhanikaityàdau svaceùñayà vàhakona dhanikàdiþ . %<hçkrostu kartuþ karmatvaü õyantatve syàdvibhàùayà . abhivàdidç÷orevamàtmanepadaiùyate>% ityana÷iùñerhàrayati kàrayati và pañaü kuvindenetyatreya kavindamityato'pi kuvindasya gauõa karmatvàvagamaþ . tathà abhyavahàrayatyodanaü tanayaü tanayena và jananã, vikàrayati nvittaü cittena và vasantaityapi pramàõam . parantu pårvayorapràptàvetayostu pràptàyeva karmatvasya vaikalpikovidhiþ . gurumabhivàdayate sutaü sutena và gçhasthaþ, dhruvaü dar÷ayate bhàryàü bhàryayà và patirityàdau tu dç÷eþ pràptàvabhivàdayatestvapràptau saþ . anàtmanepadasthale tu panthànaü pathikaü dar÷ayati, putreõa mitramabhidàdayatãtyàdau yagàpràptameva karmatvàdikam . chàtreõàrpyaü nirõàyayati, caitreõaudanaü khàdayati, àdayati và dàraiþ krandayati, putreõa mitramàhvàyayatãtyàdau tu nãprabhçterbudyàdyarthakatvena tatkartuþ karmatvaü prasaktamapi %<na nãkhàdyàdi÷abdàyakrandihvayatiùu kvacit . hetuõyanteùu kartçtvaü karmatà syàttiïàdiùviti>% bhartçharivacanànniùidhyate . atra ca kacittiïàdiùvitikathanàccaitreõàrthaü nirõàyyamànastiùñhati, maitreõa påpaü khàdyamànobråte ityàdau karmavihitasya ÷ànajàdernànupapattiriti vadanti . sukhaü pràpnototyàdau pràptirutpattiþ paramparayà tadà÷rayatva¤ca tiïarthaþ . ghañaü jànàtãtyatra viùayatvaü viùayità và dvitãyàrthaþ . divàkarastu saüskàràvacchinnameva j¤ànaü jànàtyarthaityuktasthale bhukhyameva karmatvaü ghañàderityàha tanmandaü j¤ànamityàditaþ saüskàràpratãterlàghabena j¤ànatvasyaiva jànàtyarthatàvacchedakatvàt ghañasyopekùàtmakaj¤àne nirvikalpake và ghañaü jànàtãtiprayogasyàprasaïgàcca . ataeva pràkañyàvacchinnaj¤ànameva tatra dhàtvartha iti tattvàvacchedakãbhåtaj¤àtatàvattvàdeva ghañàderj¤ànakarmateti bhaññamatamapyanàdeyaü j¤ànaviùayatàtiriktàyàü j¤àtatàyàü mànàbhàvàdanyathà j¤àtatàyàiva kçtatàderapyatiriktàyàþ kalpanàpatteþ . vahnimanuminomi àpàdayàmãtyàdau vidhayatànàmako viùayatàprabhedaeva dvitãyàrthaþ parvatovahnimànityàdyanumitàvàpattau và parvatamanuminomãtyàdyaprayogàt viùayanàvacchedakatvabhinnaprakàratvameva tatra dvitãyàrthaityapi vadanti . ghañaü pa÷yati ÷abdaü ÷çõotyanubhavatãtyàdau dar÷anàdyarthakadhàtuyoge sà kùàtkàratvaniråpitameva viùayatvaü karmatvaü ghañàderupa nãtacàkùuùàdau tàdç÷àprayogàt . àkà÷aü na pa÷yatã tyàdau punaranvayovakùyate . taõóulapàkaü karotãtyatra cikãrùàjanyatàvacchedakaþ kriyàyàsadde÷yatàkhyoviùayatàbi÷eùa eva dvitãyàrthaþ kçtau bhàsate, tena taõóulapàkatvaprakàrakakçtestaõóulaviùayatre'pi pàkada÷àyàü taõóulaü karotãtyàdikona prayogaþ pàkada÷àyàmodanaü karotãtyàdau ca dvitãyàyà anukålatve lakùaõà taõóulàdikrayaõakçtistu naudanàdijanikà pramàõàbhàghàt . bardhamànaståktasyale dhàtunà utpattyanukålà kçtirucyate iti tatraudanasya mukhyameva karma tvamataeva yatra kçtimàtraü dhàtvarthastatra na dvitàyà yathà ghañàya yatataityàdàvivetyàha tanna kçtyàdipadàdyatnamàtrapratãtyà yatnatvàvacchinnasyaiva karotyarthatvàt . mãmàüsàmahàõave tu pàkakçtau taõóulàderupàdànavidhayeva phalavidhayodanàderapi viùayatvamuktaü yadàha vatse÷varaþ %<siüddhaü sàdhyaü phala¤ceti pravçtterviùayastidhà . tatra siddhamupàdànaü kriyà sàdhyaü phalaü sukhamiti>% tathà ca tanmate taõóulapaktçda÷àyàmodanaü karotãtyàdiprayoge phalatvena viùayataiva dvitãyàrthaþ . màsaü jãvati, kro÷aü svapiti, godohaü tiùñhati, kurån krãóatãtyàdàvadhikaraõatvaü gauõameva karmatvaü supà'nubhàvyate %<kàlànàmadhvamànànàü kriyàõàü nãvçtàmapi . àdhàratà dhrauvyadhàtoþ karmatà syàdvibhàùayeti>% smçteþ . %<karmaõi dvitãyà>% %<karmaõyaõ>% pàø . sakarmakaþ akarmaka ityàdi . 2 vai÷eùikamatasiddhe mårtadravyà÷rite kriyàråpe padàrthabhede . tallakùaõàdi kaõàdasåtravçttyordar÷itaü yathà%<ekadravyamaguõaü saüyogavibhàgeùvanapekùakàraõamiti karmalakùaõam>% såø %<guõànantaramuddiùñasya karmaüõolakùaõamàha ekameva dravyam à÷rayo yasya tadekadravyaü na vidyate guõo'smiünnityaguõaü, saüyogavibhàgeùvanapekùakàraõamiti svot pattyanantarotpattikabhàvabhåtànapekùamityarthaþ tena samavàyikàraõàpekùàyàü pårvasaüyogàbhàvàpekùàyà¤ca nàsiddhatvam khot pattyanantarotpattikànapekùatvaü và vivakùitaü pårvasaüyogadhvaüsasya svotpattyanantarànutpattikatvàt abhàvatvena tasyà dyakùaõasambandhàbhàvàt . nityàvçttisattàsàkùàdvyàpyajàti mattvaü karmatvaü, calatãti pratyayàsàdhàõakàraõatàvacchedakajàtimattvaü và, guõànyanirguõamàtradçttijàtimattvaü svotpattyavyavahitottarakùaõavçttivibhàgakàraõatàvacchedakajàtimattvaü và . sa càyaü calatãti pratyayasàkùikaþ padàrthonàviralade÷otpàdanàdinopapàdyaþ kùaõabhaïgasyàgre niràkariùyamàõatvàt . lakùaõasya itarabhedasàdhakatàprakàraþ pårvokta eva>% upaskaø %<saüyogavibhàgavegànàü karma samànam>% såø . %<kvacidekasya karmaõo'nekakàryakàritvamàha kàraõamityanuùaïgaþ yatra dravye karmotpannaü tena samaü yàvaddravyaü saüyuktamàsãt tàvatsaïkhyakàn vibhàgàn janayitvà tàvataþ saüyogànapi punaranyatra janayati vegaü punarekameva svà÷raye karoti vegapadaü sthitisthàpakasapyupalakùayati>% upaskaø %<na dravyàõàü karma>% såø . %<nanu kriyà yatà dravyeõàrambhakasaüyoge janite tena ca dravyamàrabdha yattadapi karmajanyameva karmaõastatpårvavartitvàdata àha karma dravyàõàü na kàraõamityarthaþ . kuta evamata àha>% upaskaø %<vyatirekàt>% såø . %<vyatirekàditi nivçtterityarthaþ uttarasaüyogena karmaõi vivçtte dravyamutpadyate iti na karmaõodravyakàraõatvaü vina÷yadavastha¤ca karmana dravyakàraõam . ki¤ca karma dravyasyàsamavàyi kàraõaü và bhavennimittakàraõaü và, na tàvadàdyaþ, dravyasyàsamavàyikàraõanà÷anà÷yatvena avayavakarmanà÷àdeva dravyanà÷àpatteþ . na dvitãyaþ, mahàpañanà÷e'vasthitasaüyogebhya eva khaõóaprañotpattau niùkarmaõàmevàvayavànàü dravyàrambhadar÷anàdvyabhicàràt>% upaskaø . %<guõavaidharmyànna karmaõàü karma>% såø . nanu yathà dravyàõàü dravyaü kàryaü guõànà¤ca guõastathà kiü karmaõàmapi karma kàryam? ityata àha kàryamiti ÷eùaþ dravyaguõayoþ sajàtãyàrambhakatvaü sàdharmyamuktaü %<tatra karma karmasàdhyaü na vidyate>% iti såtreõa karmaõàü karmajanakatvaü pratiùiddhameva tadihànådyate iti màvaþ upaskaø . %<asamavàyàt sàmànyakàryaü karma na vidyate>% såø %<asamavàyàdityatra dravyayordravyeùviti yojyaü, tathà ca na dravyayorekaü karmasamavaiti na và dravyeùvekaü karma samavaiti tena sàmànyasya . dàyasya kàryaü karma na vidyate . atràpi vidirj¤ànàtho na sattàvacanaþ yadi karmavyàsajyavçtti syàt! ekasmin calati, dvayordravyayorbahuùu ca dravyeùu calatãti pratyayaþ syàt! nacaitat, tasmànnakama vyàsajyavçttãtyarthaþ . nanu ÷arãratadavayavànàü karma ÷arãratadavayavairbahubhiràrabhyata eva kathamanyathà ÷arãre calati karacaraõàdàvapi calatãti pratyayaþ, evamanyatràpyavayavinãti cenna avayabikarmasàmagryà avayavakarmasàmagrãvyàptatvàt tathopalabdheþ na tu vaiparãtyam, nahyavayave calati sarvatràvayavini calatãti pratyayaþ anyathà kàraõàkàraõasaüyogàt kàryàkàryasaüyogo'pi na syàt, kàraõakarmaõaiva kàryasyàpi saüyogopapatteþ>% upaskaø nanu mårtaguõànàü kàryàõàü kàraõaguõapårvakatvaü svà÷rayaguõapårvakatva¤coktaü dravyakarmaõo÷ca na karma kàraõamityuktaü, tathà ca karmaõaþ kimapi na kàryamityàyàtaü, tathàcàtãndriyàõàü såryàdigatãnàm anumànamapi durlabhaü, liïgàbhàvàt ataþ saüyogavibhàgavegànàü karmeti såtroktameva smàrayannàha %<saüyogavibhàgà÷ca karmaõàm>% såø %<janyàiti ÷eùaþ vyaktyabhipràyeõa bahuvacanaü saüskàro'pyuùalakùaõãyaþ . nanu dravyakarmaõã na karma kàrye iti pårvamuktam, saüyogavibhàgau tu saüyomavibhàgakànàüveva, tathà cedànãü karmaõaþ kàraõatvàbhidhànaü viruddhàmatyata àha>% upaskaø . %<kàraõasàmàünye dravyakarmaõàü karmàkàraõamuktam>% såø . kàraõa sàmànyapadena tatprakaraõamupalakùyàte tena kàraõasàmànyàbhidhànaprakaraõe dravyakarmaõã prati karmaõo'kàraõatvamuktaü na tu sarvathàpyakàraõameva karmeti vivakùita yena %<saüyogavibhàgà÷ca karmaõàmiti>% såtraüvyàhanyeteti bhàvaþ upaskaø . tacca karma pa¤cavidham %<utkùepaõaü tayàvakùepaõamàku¤canaü tathà . prasàraõa¤ca gamanaü karmàõyetàni pa¤ca ca>% bhàùàø atredaü bodhyam . kç¤oyatràrthakatvabàdimate 'sya yatnàrthakakçdhàtuniùpannatve'pi uktalakùaõakriyàmàtre råóhatvaü na tu yaugikatvam . tacca kartç÷abdepradar÷ite karmàdi÷abdavat kartçpadasya råóhatvapratipàdanapare ÷abdaciø vàkye uktam . kç¤a utpattyanukålavyàpàramàtràrthakatvavàdimate tu yaugikatvamiti bhedaþ . vyàkarasõamate 3 vyàpàramàtraråpakriyàyàm %<vyàpàrobhàvanà saivotpàdanà saiva ca kriyà . kç¤o'karmakattàpatternahi yatro'rtha iùyate>% iti hariõà kç¤oyatnàrthakatvaniràsena karmaparyàyakriyà÷abdasya vyàpàràrthakatvasyokteþ . kriyà ca dhàtçpàttavyàpàrabhedaþ adhikaü kriyà÷abde vakùyate . 4 ÷àstravihite agnihotràdiyàgàdau tacca trividham %<nityaü naimittikaü kàmyaü karma caivaü tridhà matam>% iti vyàsokteþ . tatra nityamakaraõepratyavàyànubandhi sandhyàvandanàdi . naimittikaü nimittani÷cayàdhãnakartavyatàkaü jàteùñyàdi . kàmyaü kàmanàvatkartavyama÷vamedhàdi . punaþ prakàràntareõa tattrividhaü sàtvikaràjasatàmasabhedàt . tallakùaõanyuktàni gãtàyàü yathà %<niyataü saïgarahitamaràgadveùataþ kçtam . aphalaprepsunà karma yattat sàtvikamucyate 1 . yattu kàmepsunà karma sàhaïkàreõa . và punaþ . kriyate bahulàyàsaü tadràjasamudàhçtam 2 . anubandhaü kùayaü hiüsàmanapekùya ca pauruùam . mohàdàrabhyate karma tattàmasamudàhçtam>% 3 . %<niyataü nityatayà vihitaü, saïgarahitamabhinive÷a÷ånyam . aràgadveùataþ putràdiprãtyà và ÷atrudveùeõa vàü yat kçtaü na bhavati phalaü pràptumicchatãti phalaprapsustadvilakùaõena niùkàmeõa kartrà yat kçtaü karma tat sàtvikamucyate 1 . yattu karma kàmepsunà phalaü pràptumicchunà sàhaïkàreõa và matsamaþ ko'nyaþ ÷rotriyo'stãtyeva niråóhàhaïkàrayuktena ca kriyate tacca punarbahulàyàsamatikle÷ayuktam tadràjasamudàhçtam 2 . anubadhyata ivyanubandhaü pa÷càdbhàvi ÷ubhà÷ubhaü kùayaü vittakùayaü hiüsàü parapãóàü pauruùa¤ca svasàmarthyamanapekùyàparyàlocya kevalaü mohàdeva yat karmàrabhyate tattàmasamudàhçtam>% 3 ÷rãdharaþ . prakàràntareõa tattrividhaü ÷uklakçùõakçùõa÷uklabhedàt tatra ÷uklaü hiüsàdyanapekùaü puõyajanakaü svàdhyàyàdi . kraùõaü ÷àstraniùiddhaü pàpajanakaü brahmahatyàdi . kçùõa÷uklam hiüsàdisahitaü vedavihitaü puõyàpuõyajanakaü pa÷uyàgàdi . karmavipàka÷abde udàø . tacca prakàrànta reõa dvividhaü pravçttaü nivçttaü ca yathàha manuþ %<iha càmutra và kàmyaü pravçj¤aü karma kãrtyate . niùkàmaü j¤ànapårvantu nivçttamupadi÷yate . pravçttaü karma saüsevya devànàmeti sàrùñitàm . nivçttaü sevyamànantu bhåtànyatyeti pa¤ca vai>% . %<kàmanàpårvakaü karma ÷atãrapravçttihetutvàt pravçttaü, tadeva karma kàmanàrahitaü punarbrahmaj¤ànàbhyàsapårbakaü saüsàra, nivçttihetutvàt nivçttamucyate>% malaø taø raghunaø vihitakarmàcaraõaprakàraþ karmayoga÷abde dç÷yaþ . 5 kçùau ca %<tadyatheha karmacitolokaþ kùãyate>% ÷rutiþ %<phalasya karmaniùpatterlokavat>% jaiø såø . atra karma÷abdaþ kçùivaidikakarmobhayaparaþ . %<eùa eva sàdhu karmakàrayati taü yamebhya unninãùate eùaü u evàsàdhu karmakàrayatãti>% ÷rutiþ . %<phalaü karmàyattam>% mãmàüsakàþ .

#<karmanà÷à># strã karma na ÷ayati na÷a--õic--aõ . kãkañade÷asthenadãbhede, yasyà jalaspar÷ena sarvapuõyakarmàõi na÷yanti . %<karma nà÷àjalastar÷àdinà nà÷yastvasau mataþ>% bhàùàø .

#<karmaniùñha># triø karmaõi niùñhà yasya . 2 yàgàdikarmàsakte %<j¤ànaniùñhà dvijàþ kecittaponiùñhàstathà'pare . tapaþsvàdhyàyaniùñhà÷ca karmaniùñhàstathà pare>% manuþ . 7 taø . 2 karmàsaktau strã .

#<karmanda># puø bhikùusåtrakàrake çùibhede karmandena proktaü bhikùasåtramadhãyate ini . karmandin tatproktabhikùusåtràdhyàyiùu baø vaø siø kauø . inerbahuùveva pàø vidhànàt amare ekavacanaprayoga÷cintyamålaþ .

#<karmapatha># puø karmaõàü kàyikàdãnàü panthàþ aca samàø . %<kàyena trividhaü karma vàcà càpi caturvidham . manasà trividham caiva da÷a karmapathàüstyajet>% bhàø anuø 13 aø ukteùu da÷asu ÷ubhà÷ubhakarmamàrgeùu te ca da÷akarmapathàstatraivoktàþ yathà %<pràõàtipàtaþ stainya¤ca paradàramathàpi và . trãõi pàpàni kàyena sarvaütaþ parivarjayet . asatpralàpaü pàruùyaü pai÷unyamançtantathà . catvàri vàcà ràjendra! na jalpennànucintayet . anabhidhyà parasveùu sarvasatveùu sauhçdam . karmaõàü phalamastãti trividhaü manasà caret . tasmàdvàkyàya manasà nàcareda÷ubhaü naraþ . ÷ubhà÷ubhànyàcaran hi tasya tasyà÷nute phalam>% .

#<karmapravacanãya># puø karma kriyàü proktavàn iti karmapravacanãyaþ kartari bhåte cànãyar . %<karmapravacanãyàþ>% ityavikçtya pàõinyukte anvàdiùu ÷abdeùu . te hi saüprati kriyàü na kathayanti nàpi dyotayanti kintu kriyàniråpitasambandhavi÷eùaü dyotayantãti teùàü tathàtvaü yathoktaü hariõà %<kriyàyà dyotakonàyaü sambandhasya na vàcakaþ . nàpi kriyàpadàkùepã sambandhasya tu bhedakaþ>% iti %<adhiparã anarthakà>% vityàdestaddyotakatvàbhàve'pi yogya tayà tathàtvam . anvàdaya÷càrthabhede tatsaüj¤akàþ syuste càrthà pàø dar÷itàþ yathà %<karmapravacanãyàþ>% ityadhikçtya %<anurlakùaõe>% %<tçtãyàrthe>% %<hãne>% %<upo'dhikeca>% %<apaparã varjane>% %<àïmaryàdàvacane>% %<lakùaõetthambhåtàkhyànabhàgavãpsàsu pratiparyanavaþ>% %<abhirabhàge>% %<pratiþ pratinidhipratidànayoþ>% %<adhiparã anarthakau>% %<suþ påjàyàm>% %<atiratikramaõe ca>% %<apiþ padàrthasaübhàvanànvavasargagarhà samuccayeùu>% %<adhiro÷vare>% pàø . %<karmaüpravacanãyayukte dvitãyà>% pàø .

#<karmanyàsa># puø karmaõàü vihitakamaõàü vidhinà càsaþ tyàgaþ, karmaõàm ã÷varàrpaõabuddhyà'nuùñhãyamànànàü phalasya nyàso và . vihitakarmaõàü vidhànena 1 tyàgaråpapravrajyàyàm ã÷varàrpaõabuddhyànuùñhànena 2 karmaphalatyàge ca . karmasaünyàso'pyatra .

#<karmaphala># naø karmaõàü ÷àstravihitànàü niùiddhànàü và phalam . ÷ubhà÷ubhakarmaõàü 1 sukhaduþkhàdiråpe . phale tatra vihitakarmaõàü phalàbhisandhau tattatphalapràptiþ anabhisandhàne paramparayà citta÷uddhyà muktipràptiriti bhedaþ . yathàha malaø taø viùõupuø %<vi÷iùñaphaladàþ kàmyà niùkàmàõàü vimuktidàþ>% gãtàpi %<yuktaþ karmaphalaü tyaktvà ÷àntimàpnoti naiùñhikãm ayuktaþ kàmakàraõa phale saktonibadhyate>% . yuktaþ ã÷varàya karmàõi na phalàyetyevaü samàhitaþ, phalaü tyaktvà phalamanabhisandhàya karmàõi kurvannapãti÷eùaþ . ÷àntimàpnoti satva÷uddhipàpakùayasaünyàsaniùñhàü krameõa pràpnotãtyarthaþ . ayuktastadbahirmukhaþ kàmakàreõa kàmapreritatayà kàmataþ pravçtteritiyàvat . phale saktaþ mama phalàyedaü karma tatkaromãtyevaü phale saktonibadhyate maø taø raghuø . viùõupuràõe . %<karmàõyasaïkalpitatatphalàni sannyasya viùõau paramàtmaråpe . avàpya tàü karmamahomanante tasmillaüyaü te tvamalàþ prayànti>% . tàü karmamahãü bhàratavarùaråpàm %<piténnamasye divi ye ca mårsàþ kàmapradàþ kàmyaphalàbhisandhau--vimuktidà ye'nabhisaühiteùu>% pràø taø rucistavaþ adhikaü karmayoga÷abde vakùyate . karmaphalànàmã÷varasyaiva dàtçtvamiti vedàntinaþ . mãmàsakamate dharmàdeva phalamiti bhedaþ . tacca ã÷vara÷abde dar÷ite %<phalamata upapatteþ>% ityàdike ÷àø såtrabhàùye dar÷itam %<yastu karmaphalatyàgã sa tyàgã tyabhidhãyate>% %<na me karmaphale spçhà>% gãtà . karmaraïgasya phalam ÷àø madhyapadalopaþ . (kàmaràïgà) 2 phale mediø .
     atha karmaõàü phalamasti na veti sandehe niråpyate, tatra karmaõaþ prarocanàrthatayà na phalamastãti ÷rãbhàgavatavacanaü ÷rãdharavyàkhyàna¤copajãvya maø taø nirõãtaü yathà-
     %<vedoktameva kurvàõoniþsaïgo'rpitamã÷vare . naiùkarmyàü labhate siddhiü rocanàrthà phala÷rutiþ>% bhàgaø 11, 3, 48 . vedoktameva kurvàõo na tu niùiddham . nanu karmaõi kriyamàõe tasminnàsattistatphala¤ca syàt, na tu naiùa karmàråpà phalasiddhiþ . ataevàha nisaþïga iti anabhinive÷itavàn ã÷vare'rpitaü na phalodde÷ena . phalasya ÷rutatvàt karmaõi kçte phalaü bhavatyevetyata àha rocanàrthàü iti karmaõi rucyutapàdanàrthà . ataeva tatraiva %<phala÷rutiriyaü néõàü na ÷rayorocanaü param . ÷reyovivakùayà proktà yathà bhaiùajyarocanam . utpattyaiva hi kàmeùu pràõeùu svajaneùu ca . àsaktamanasomartyà àtmano'nathahetuùu . na tànaviduùaþ svàrthaü bhràmyato vçjinàdhvani . kathaü yu¤jyàt punasteùu tàüstamovi÷atobudhaþ . evaü vyavasthitaü kecidavij¤àya kubuddhayaþ . phala÷rutiü kasumitàü na vedaj¤à vadanti hi>% . iyaü phala÷rutirna ÷reya, paramapuruùàrthaparà bhavati kintu bàharmukhànàü mokùavivakùayà avàntarakarmaphalaiþ karmasu rucyutpàdanamàtram . yathà bhaiùajye auùadhe rucyutpàdanam . yathà %<piba nimbaü pradàsyàmi khalu te khaõóalaóaóukàn . pitraivamuktaþ pibati tiktamapyativàlakaþ>% . atra tiktanimbàdipànasya na khalu khaõóàdilàbha eva prayojanam, kintvàrogyam . tathà vedopyavàntaraphalaiþ pralobhayan mokùàyaiva karmàõi vidhatte . nanu karmakàõóe mokùasya nàbhàpi na ÷råyate, kuta evaü vyàkhyàyate, yathà÷rutasyaivàghañanàdityàha utpattyeti, dvàbhyàm . utpattyà svabhàvata eva kàmeùu pa÷vàdiùu pràõeùu àyurindriyabalavãryàdiùu svajaneùu putçdàràdiùu pariõàmatoduþkhahetuùu atastàn svàrthaü paramasukhamaviduùaþ ajànataþ ato natàn prahvãbhåtàn budhovedoyadbodhayati tadeva ÷reya iti vi÷vasitànityarthaþ . tàneyaübhåtàn vçjinàdhvani pàpe vartmani devàdiyonau và bhràmyataþ punastamobhåtavçkùàdiyonau vi÷ataþ, %<pa÷ukàma>% iti càyurindriyàdikàma iti ca putràdikàma iti ca katha punasteùu svayaü budhovedoyu¤jyàt . tathàsatyanàptaþ syàditi bhàvaþ . kathaü tahi karmamãmàüsakàþ karmaphalaparàü vadanti tatràha evamiti vyavasthitam . vedasyàbhipràyamavij¤àya kusumitàm avàntaraphalarocanatayà ramaõãyàü paraü phala÷rutiü vadanti kutaste kubuddhayaþ? tadàha--hi yasmàt vedaj¤à vyàsàdayaþ tathà na vadantãti ataeva niùkàmakarmaõàtmaj¤ànamityuktam . yathà--%<ayameva kriyàyogo j¤ànayogasya sàdhakaþ . karmayogaü vinà j¤ànaü kasyacinnaiva dç÷yate>% . so'pi duritakùayadvàrà na sàkùàt . tathà ca j¤ànamut padyate puüsàü kùayàt pàpasya karmaõaþ . ÷rutiþ %<tametamàtmànaü bràhmaõà vividiùanti vedànuvacanena brahmacaryeõa tapasà dànena ÷raddhayà yaj¤enàna÷anena ce>% ti ataeva yaj¤àdãnàü j¤àna÷eùatà¤càvadhàrya niùkàmeùu karmasu pravartayate . paõóitenàpi mårkhaþ kàmye karmaõi na pravartayitavyaþ ityàha ùaùñhaskandhe--%<svayaü niþ÷reyasaü vidvàn na vaktyaj¤àya karma hi . na ràti rogiõe'pathyaü và¤chate'pi bhiùaktamaþ>% . ràti dadàti . maø taø raghuø . idamapi j¤ànaniùñhàpra÷aüsàmàtram anyathà saüsàrasya dharmàdharmamålakatayà dharmakàryasya phalàbhàve kathaü sukhàdibhogaþ, kathaü và saüsàrapravçttiþ . ki¤ca ã÷vara÷abde dar÷ite %<phalamata upapatteþ>% ityàdike ÷àø såtrabhàùye dharmasya phaladàtçtvamatanivàraõene÷varasyaiva phaladàtçtvaü yaduktaü tadviruddhaü syàt . ekàntato'sati karmaõaþ phale kathamã÷varasya taddàtçtvoktiþ saïgacchate .
     ataeva tatraiva bhàgaø 11, 3, 46 . %<parokùavàdo vedo'sau bàlànàmanu÷àsanam . karmamokùàya karmàõi vidhatte tvagadaü yathà>% iti pårvataravàkye karmaõàü karmamokùasyaiva mukhyaphalatvamuktaü na tu phalàbhàvaþ . vyàkçta¤caitat ÷rãdhareõa yathà--%<nanu svargàdyarthaü karmàõi vidhatte na karmamokùàrthaü tatràha bàlànàmanu÷àsanaü yathà bhavati tathà tatra dçùñàntaþ agadam auùadha yathà pità bàlamagadaü pàyayan khaõóalaóóakàdibhiþ pralobhayan pàyayati dadàti ca tàni, naitàvatà'gadapànasya tallàbhaþ prayojanaü api càrogyaü tathà vedo'pyavàntaraphalaiþ pralobhayan karmamokùàyaiva karmàõi vidhatte>% . tatra dçùñànte dadàti ca tànãti vadatà dàrùñàntike'pi khaõóalaóóukàdidànavat phalavattvaü såcitaü kintu tasya na mukhyodde÷yatvam taccàrogyasthànãyamokùasyaiveti susthitaü karmaõaþ phalavattvamiti dik .

#<karmabandha># naø karmaõà bandhaþ ÷arãrasaübandhaþ . 1 karmajanyàdçùñenà pårbadehasaübandharåpe saüsàre %<karmabandhaü prahàsyasi>% gãtà karmabandhanamapyatra . karma bandhanaü bandhasàdhanaü yasya . karmaråpabandhanasàdhanayukte triø . %<loko'yaü karma bandhanaþ>% gãtà .

#<karmabhãga># puø karmaõaþ karmajanyasukhaduþkhàderbhogaþ . karmajanyasukhaduþkhàderbhoge tatsàkùàtkàre .

#<karmabhå># strã karmaõaþ kçùikarmaõo bhåþ . 1 kçùñabhåmau (casàkùeta) hemacaø 2 bhàratavarùe ca .

#<karmamåla># naø karmaõobhålamiva målamasya . ku÷atçõe ÷abdacaø . dãrghamålatvàttasya tathàtvam .

@<[Page 1739b]>@
#<karmamãmàüsà># strã 6 taø . karmàvedakavàkyamavalambya saü÷aya pårbapakùasiddhàntanirõayàtmake karmaviùayake vicàra÷àstrabhede sà ca %<athàtodharmajij¤àsà>% ityàdikà jaiminipraõãtà

#<karmayuga># naø kç--hiüsàyàm àdhàre manin karmadhàø . kaliyuge trikàø tasya hiüsàpradhànakarmàdhàratvàt tathàtvam .

#<karmayoga># puø karmasu yogaþ kau÷alam . phalasàdhanasyàpi karmaõo'phalasàdhanatvàpàdànaråpe 1 kau÷aülabhede 2 phalasiddhyasiddhyoþ samatvabhàvane ca . yathà ca tatkau÷alaü tathà bhàvanaü ca kattavyaü tathà gãtàyàü nànàsthàneùu dar÷itaü yathà
     %<eùà te'bhihità sàükhye buddhiryoge tvimàü ÷çõu . buddhyà yuktoyayà pàrtha! karmabandhaü prahàsyasi . nehàbhikramanà÷o'sti pratyavàyo na vidyate . svalpamapyasya dharmasya tràyate mahatobhayàt . vyavasàyàtmikà buddhirekeha kurunandana! . bahu÷àkhàhyanantà÷ca buddhayo'vyavasàyinàm . yàmimàü puùpitàü vàcaü pravadantyavipa÷citaþ . vedavàdaratàþ pàrtha! nànyadastãtivàdinaþ . kàmàtmànaþ svargaparàjanmakarmaphalapradàm . kriyàvi÷eùavahulàü bhoge÷varyagatiü prati . bhogai÷varyaprasaktànàü tayàpahçtacetasàm . vyavasàyàtmikà buddhiþ samàdhau na vidhãyate . traiguõyaviùayàvedà nistraiguõyo bhavàrjuna! . nirdvandvonityasatvasthoniryogakùema àtmavàn . yàvànartha udapàne sarvataþ saüplutodake . tàvàn sarveùu vedeùu bràhmaõasya vijànataþ . karmaõyevàdhikàraste mà phaleùu kadàcana . mà karma phalaheturbhårmà te saïgo'stvakarmaõi . yogasthaþ kuru karmàõi saïgaü tyaktvà dhana¤jaya! . siddhyasiddhyoþ samobhåtvà samatvaü yoma ucyate . dåreõa hyavaraü karma buddhiyogàddhana¤jayaþ . buddhau ÷araõamanviccha kçpaõàþ phalahetavaþ . buddhiyuktojahàtãha ubhe sukçtaduùkçte . tasmàd yogàya yujyasva yogaþ karmasu kau÷alam . karmaõo buddhiyuktà hi phalaü tyaktvà manãùiõaþ . janmabandhavinirmuktàþ padaü gacchantyanàmayam>% .
     adhikàribhedena karmayogasyànuùñhànaprakàramàha gotà %<loke'smin dvividhà niùñhà purà proktàü mayà'nagha! . j¤ànayogena sàükhyànàü karmayogena yoginàm . na karmaõàmanàrambhànnaiùkarmyaü puruùo'÷nute . na ca sannyasanàdeva siddhiü samadhigacchati . na hi ka÷cit kùaõamapi jàtu tiùñhatyakarmakçt . kàryate hyava÷aþ kamai sarvaþ prakçtijairguõaiþ . karmendriyàõi saüyamya ya àste manasà smaran . i ndriyàrthàn visåóhàtmà mithyàcàraþ sa ucyate . yastvindriyàõi manasà niyamyàrabhate'rjuna! . karmendriyaiþ karmayogamasaktaþ sa vi÷iùyate . niyataü kuru karma tvaü karma jyàyohyakarmaõaþ . ÷arãrayàtràpi ca te na prasiddhyedakarmaõaþ . yaj¤àrthàt karmaõo'nyatra loko'yaü karmabandhanaþ . tadarthaü karma kaunteya! muktasaïgaþ samàcàra . saha yaj¤àþ prajàþ sçùñvà purovàca prajàpatiþ . anena prasaviùyadhvameùa vo'stviùñakàmadhuk . devàn bhàvayatànena te devà bhàvayantu vaþ . parasparaü bhàvayantaþ ÷reyaþ paramavàpsyatha . iùñàn bhogàn hi vodevà dàsyante yaj¤abhàvitàþ . tairdattànapradàyaibhyoyobhuïkte stena eva saþ . yaj¤a÷iùñà÷inaþ santomucyante sarvakilviùaiþ . bhu¤jate te tvaghaü pàpà ye pacantyàtmakàraõàt . annàdbhavanti bhåtàni parjanyàdannasambhavaþ . yaj¤àdbhavati parjanyoyaj¤aþ karmasamudbhavaþ . kama brahmodbhavaü viddhi brahmàkùarasamudbhavam . tasmàt sarvagataü brahma nityaü yaj¤e pratiùñhitam . evaü pravartitaü cakraü nànuvartayatoha yaþ . aghàyurindriyàràmomoghaü pàrtha! sa jãvati . yastvàtmaratireva syàdàtmatçpta÷ca mànavaþ . àtmanyeva ca saütuùñastasya kàryaü na vidyate . naiva tasya kçtenàrthonàkçteneha ka÷cana . na càsya sarvabhåteùu ka÷cidarthavyapà÷rayaþ . tasmàdasaktaþ satataü kàryaü karma samàcara . asaktohyàcaran karma paramàpnoti påruùam . karmaõaiva hi saüsiddhimàsthitàjanakàdayaþ . lokasaügrahamevàpi saüpa÷yan kartumarhasi . yadyadàcarati ÷reùñhastattadevetarojanaþ . sa yat pramàõaü kurute lokastadanuvartate . na me pàrthàsti kartavyaü triùu lokeùu ki¤cana . nànavàptamavàptavyaü varta eva ca karmaõi . yadi hyahaü na varteyaü jàtu karmaõyatandritaþ . mama vartmànuvartante manuùyàþ pàrtha! sarva÷aþ . utsãdeyurime lokà na kuryàü karma cedaham . saïkarasya ca kartà syàmupahanyàmimàþ prajàþ . saktàþ karmaõyavidvàüso yathà kurvanti bhàrata! . kuryàdvidvàüstaghà'sakta÷cikãrùurlokasaügraham . na buddhibhedaü janayedaj¤ànàü karmasaïginàm . joùayet sarbakarmàõi vidvàn yuktaþ samàcaran . prakçteþ kriyamàõàni guõaiþ karmàõi sarva÷aþ . ahaïkàravisåóhàtmà kartàhamiti manyate . tattvavittu mahàbàho! guõakarmavibhàgayoþ . guõà guõeùu vartanta iti satvà na sajjate . prakçterguõasaümåóhàþ sajjante guõakarmasu . tànakçtsnavidomandàn kçtsnavinnavicàlayet . mayi sarvàõi karmàõi sannyasyàdhyàtmacetasà . nirà÷ãrnirmamobhåtvà yudhyasva vigatajvaraþ>% . %<evaü j¤àtvà kçtaü kama pårvairapi mumukùubhiþ . kuru karmaiva tasmàttvaü pårvaiþ pårvataraiþ kçtam . kiü karma kimakarmeti kavayo'pyatra mohitàþ . tatte karma pravakùyàmi yajj¤àtvà mokùyase'÷ubhàt . karmaõohyapi boddhavyaü boddhavya¤ca vikarmaõaþ . akarmaõa÷ca boddhavyaü gahanà karmaõogatiþ . karmaõyakarma yaþ pa÷yedakarmaõi ca karma yaþ . sa buddhimàn manuùyeùu sa yuktaþ kçtsnakarmakçt . yasya sarve samàrambhàþ kàmasaükalpavarjitàþ . j¤ànàgnidagdhakarmàõaü tamàhuþ paõóitaü budhàþ . tyaktvà karmaphalàsaïgaü nityatçptonirà÷rayaþ . karmaõyabhipravçtto'pi naiva ki¤cit karoti saþ . nirà÷ãryatacittàtmà tyaktasarvaparigrahaþ . ÷arãraü kevalaü karma kurvannàpnoti kilviùam . yadçcchàlàbhasantuùñodvandvàtãtovimatsaraþ . samaþ siddhàvasiddhau ca kçtvàpi na nibadhyate . gatasaïgasya muktasya j¤ànàvasthitacetasaþ . yaj¤àyàcarataþ karma samagraü pravilãyate . brahmàrpaõaü brahmahavirbrahmàgnau brahmaõà hutam . brahmaiva tena gantavyaü brahmakarmasamàdhinà>% . karmaõàü tyàjyakartavyatàyàü vi÷eùo'nyatràdhyàye tatroktaþ . %<sannyàsaþ karmayoga÷ca niþ÷reyasakaràvubhau . tayostu karmasaünyàsàt karmayogo vi÷iùyate . j¤eyaþ sa nityaþ saünyàsã yo na dveùñi na kàïkùati . nirdvanvo hi mahàvàho! sukhaü bandhàt pramucyate . sàükhyayogau pçthagbàlàþ pravadanti na paõóitàþ . ekamapyàsthitaþ samyagubhayorvindate phalam . yat sàükhyaiþ pràpyate sthànaü tadyogairapi gamyate . ekaü sàükhya¤ca yoga¤ca yaþ pa÷yati sa pa÷yati . saünyàsastu mahàbàho! duþkhamàptumayogataþ . yogayuktomunirbrahma na cireõàdhigacchati . yogayuktovi÷uddhàtmà vijitàtmà jitendriyaþ . sarvatràtmamatiü kurvan kuryannàpa na lipyate . naivaki¤cit karomãti yuktomanyeta tattvavit . pa÷yan ÷çõvan spç÷an jighranna÷nan gacchan svapan ÷vasan . pralapan visçjan gçhõannunmimiùannimiùannapi . indriyàõãndriyàrtheùu vartantaiti dhàrayan . brahmaõyàdhàya karmàõi saïgaü tyaktvà karoti yaþ . lipyate na sa pàpena padmapatramivàmbhasà . kàyena manasà buddhyà kevalairindriyairapi . yoginaþ karma kurvanti saïgaü tyaktvàtma÷uddhaye . yuktaþ karmaphalaü tyaktvà ÷àntimàpnoti naiùñhikãm . ayuktaþ kàmakàreõa phale saktonibadhyate . sarvakarmàõi manasà saünyasyàste sukhaü va÷ã . navadvàre pure dehã naiva kurvannakàrayan . na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ . na karmaphalasaüyogaü svabhàvastu pravartate>% . evaü gãtàyàü nànàsthàneùa phalàbhisandhityàgenaiva karmaõàü paramparayà mokùasàdhanatvamuktamanupadaü vakùyamàõa pàtaø bhàùye ce÷varàrpaõabuddhyànuùñhãyamànànàü yogasàghanatvokte÷ca mumukùuõà ukta÷àstrarãtyaiva karma karaõãyamiti sthitam . karma kriyaiva yogo yogasàdhanam . tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàdiråpe kriyàtmake 2 yogasàdhane . yathà ca tapa àdãnàü yogasàdhanatvaü tathà sàdhanapàde pàta¤jala såtrabhàùyavivaraõeùåktaü yathà%<tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni kriyàyogaþ>% såø . %<uddiùñaþ samàhitacittasya yogaþ, kathaü vyutthitacitto'pi yogayuktaþ syàdityetadàrabhyate . nàtapasvino yogaþ siddhyati anàdikarmakle÷avàsanàcitrà pratyupasthitaviùayajàlà cà÷uddhirnàntareõa tapaþsambhedamapodyate iti tapasa upàdànaü tacca cittaprasàdanamabàdhamànamanenàsevyamiti manyate, svàdhyàyaþ praõavàdipavitràõàü japomokùa÷àstràdhyayanaü và . ã÷varapraõidhànaü sarvakriyàõàü paramaguràvarpaõaü tatphalasannyàso và>% bhàø . uddiùña iti . abhyàsavairàgye hi yogopàyau prathame pàde uktau, na ca tau vyatthitacittasya dràgityeva sambhavata iti dvitãyapàdopade÷yànupàyànapekùate satva÷uddhyarthaü, tato hi vi÷uddhasatvaþ kçtarakùàsaüvidhàno'bhyàsavairàgye pratyahaü bhàvayati . samàhitatvamavikùiptatvaü, kathaü vyutthànacitto'pyupadekùyamàõairuùàyairyuktaþ san yogã syàdityarthaþ . tatra vakùyamàõeùu niyameùu àkçùya pràthamikaü pratyupayuktataratayà prathamataþ kriyàyogamupadi÷ati såtrakàraþ . tapaþ svàdhyàyetyàdi, kriyaiva yogaþ kriyàyogo yogasàdhanatvàt . ataeva viùõupuràõe khàõóikyake÷idhvajasaüvàde . %<yogayuk prathamaü yogã yu¤jamàno'bhidhãyata>% ityupakramya tapaþ %<svàdhyàyàdayo>% dar÷itàþ . vyatirekamukhena tapasa upàyatvamàha . nàtapasvina iti tapaso'vàntaravyàpàramupàyatopayoginaü dar÷ayati anàdoti . anàdibhyàü karmakle÷avàsanàbhyàü citrà ataeva pratyupasthitamupanataü viùayajàlaü yasyàü sà tathoktà . a÷uddhãrajastamaþsamudreko nàntareõa tapaþsambhedamapodyate sàndrasya nitàntaviralatà sambhedaþ, nanåpàdãyamànamapi tapodhàtuvaiùamyahetutayà yogapratipakùa iti kathaü tadupàya iti ata àha--tacceti, tàvanmàtrameva tapa÷caraõãyaü na yàvatà dhàtuvaiùabhyamàpadyata ityarthaþ . praõavàdayaþ puruùasåktarudramaõóalabràhmaõàdayo vaidikàþ, pauràõikà÷ca brahmapàràdayaþ, paramagururbhagavànã÷varastasmin, yatredamuktam%<kàmato'kàmatovàpi yat karomi ÷ubhà÷ubham . tatsaryaü tvayi sannyastaü tvatprayuktaþ karomyaham>% iti %<tatphalasannyàso và>% phalànabhisandhànena kàryakaraõam . thatredamuktam %<karmaõyevàdhikàraste mà phaleùu kadàcana . mà karma phalaheturbhårmà te saïgostvakarmaõi>% (gãtà) viva0
     %<sa hi kriyàyogaþ>% bhàø %<samàdhibhàvanàrthaþ kle÷atanåkaraõàrtha÷ca>% såø %<sa hi àsevyamànaþ samàdhi bhàvayati, kle÷àü÷ca pratanåkaroti, pratanåkçtàn kle÷àn prasaükhyànàgninà dagdhavãjakalpànaprasavadharmiõaþ kariùyatãti teùàü tanåkaraõàt punaþ kle÷airaparàmçùñà satvapuruùànyatàmàtrakhyàtiþ såkùmà praj¤à samàptàdhikàrà pratiprasavàya kalpiùyate iti>% bhàø . %<tasya prayojanàbhidhànàya såtramavatàrayati sa hãti>% nanu kriyàyoga eva cet kle÷àn pratanåkaroti kçtaü tarhi prasaïkhyànenetyata àha pratanåkçtàniti kriyàyogasya pratanåkaraõamàtre vyàpàro na tu bandhyatve kle÷ànàü, prasaïkhyànasya tu tadbandhyatve, dagdhavãjakalpàniti bandhyatvena dagdhakalamavãjasàråpyamuktam syàdetatprasaïkhyànameva cet kle÷àn aprasavadharmiõaþ kariùyati kçtameùàü pratanåkaraõenetyata àha teùàmiti . kle÷ànàmatànave hi balavaddhirodhigrastà satvapuruùànyatàkhyàtirudetumeva notsahate kimu pràgeva tadbandhyabhàvaü kartum, pratanåkçteùu tu durbaleùu tadvirodhinyapi vairàgyàbhyàsàbhyàmupajàyate upajàtà ca tairaparàmçùñà anabhibhåtà naiva yàvat paràmç÷yate satvapuråvànyatàmàtrakhyàtisåkùmapraj¤àyantritatayà såkùmo'syàviùaya iti såkùmà praj¤à pratiprasavàya pravilayàya kalpiùyate, kutaþ? samàpto'dhikàraþ kàryàrambhaõaü guõànàü yayà hetubhåtayà sà tathokteti vivaø . kriyàyogo'pyatra .

#<karmaraïga># puünaø karmaõe hiüsàyai rajyate ranja--gha¤ a÷vaghàsàdivat nimittàrthe 6 taø . (kàmaràïgà) 1 ÷iràlaphalake vçkùe ÷abdacaø 2 tatphale naø tadguõà bhàvaø uktàþ %<karmaraïgaü himaü gràhi svàdvamlaü kaphavàtahçt>% kaphavàtahiüsakatvàcca tasya karmaraïganàmateti bodhyam .

#<karmarã># strã karma bhaiùajyopayogakriyàü ràti--rà gauràø ïãù . ghaü÷arocanàyàm ràjaniø .

#<karmavajra># puø karma ÷rautakarma vajramiva yasya . 1 ÷ådre tasya ÷rautakarmànadhikàreõa tadàcaraõasya taü prati vajratulyahiüsàhetutvàttathàtvam .

#<karmavàñã># strã karmaõàü vihitakarmaõàü candrakalàkriyàõàü và vàñãva . tithau hemacaø . tithãnàü sarvakarmanimittatvàccandrakalàkriyàkriyàråpatvàcca tathàtvam .

#<karmavipàka># puø karmaõoþ puõyàpuõyakàraõayorvipàkaþ vi÷eùeõa pacyamànaþ phalavi÷eùaþ . pàtaø såø bhàùyàdyukte jàtyàyurbhogaråpe 1 karmaphale yathà ca karmaõàü jàtyàyurbhogàtmakovipàkaþ tathà pàtaø såø bhàø vivaraõeùu prapa¤citaü yathà . %<kle÷amålaþ karmà÷ayodçùñàdçùñajanmavedanãyaþ>% såø . %<tatra puõyàpuõyakarmà÷ayaþ kàmalobhamohakrodhaprasavaþ sa dçùñajanmavedanãya÷càdçùñajanmavedanãya÷ca tatra tãvrasaüvegena mantratapaþsamàdhibhirnirvartita ã÷varadevatàmaharùimahànubhàvànàmàràdhanàdvà yaþ pariniùpannaþ sa sadyaþ paripacyate puõyakarmà÷aya iti . tathà tãvrakle÷ena bhãtavyàdhitakçpaõeùu vi÷vàsopagateùu và mahànubhàveùu kçtaþ punaþ punarapakàraþ, sacàpi pàpakarmà÷ayaþ sadyaeva paripacyate . yathà nandã÷varaþ kumàro manuùyapariõàmaü hitvà devatvena pariõataþ tathà nàhuùo'pi devànàmindraþ san khakaü pariõàmaü hitvà tiryaktvena pariõata iti . tatra nàrakàõàü nàsti dçùñajanmavedanãyaþ karmà÷ayaþ kùãõakle÷ànàmapi nàstyadçùñajanmavedanãyaþ karmà÷ayaþ iti>% bhàø . %<syàdetajjàtyàyurbhogahetavaþ puruùaü kli÷nantaþ kle÷àþ karmà÷aya÷ca tathà, na tvavidyàdayastatkathamavidyàdayaþ kle÷àþ? ityata àha . kle÷amålaþ karmà÷aya ityàdi . kle÷omålaü yasyotpàde ca kàryakaraõe ca sa tathoktaþ . etaduktaü bhavati--avidyàdimålaþ karmà÷ayã jàtyàyurbhogaheturiti avidyàdayo'pi taddhetavo'taþ kle÷à iti . vyàcaùñe tatreti . à÷erate sàüsàrikàþ puruùà asminnityà÷ayaþ karmaõàmà÷ayaþ dharmàdharmau, kàmàtkàmyakarmapravçttau svargàdiheturdharmo bhavati evaü lobhàt paradravyàpahàrapravçttau narakaheturadharmaþ mohàdadharme hiüsàdau dharmabuddheþ pravartamànasyàdharma eva natvasti mohajãdharsmo, 'sti tu krodhajodharmaþ tadyathà dhruvasya janakàpamànajanmanaþ krodhàttajjigãùayàhitena karmà÷ayena puõyenàntarãkùalokavàsinàmuparisthànam, adharmastu krodhajo brahmabadhàdijanmà prasiddhaeva bhåtànàm . tasya dvaividhyamàha . sa dçùñajanmeti tatra dçùñajanmavedanãyamàha . tãvrasaüvegeneti . yathàsaïkhyena dçùñàntàvàha . yathà nandã÷vara iti . tatra nàrakàõàmiti . yena karmà÷ayena kumbhãpàkàdayo narakabhedàþ pràpyante tatkàriõo nàrakàsteùàü nàsti dçùñajanmavedanãyaþ karmà÷ayo nahi manuùya÷arãreõa tatùariõàmabhedena và sà tàdç÷ã vatsarasahasràdibhirupabhogyà vedanà sambhavatãti ÷eùaü sugamam>% viø . %<sati måle tadvipàkojàtyàyurbhogàþ>% såø . satsukle÷eùu karmà÷ayo vipàkàrambhã bhavati nocchinnakle÷amålaþ . yathà tuùàvanaddhàþ ÷àlitaõóulàþ adagdhabãjabhàvàþ prarohaõasamarthà bhavanti nàpanãtatuùà dagdhavãja bhàvà và tathà kle÷àvanaddhaþ karmà÷ayo vipàkaprarohã bhavati nàpanãtakle÷o na prasaükhyànadagdhakle÷avãjabhàvoveti . sa ca vipàkastrividho jàtiràyurbhoga iti tatredaü vicàryate kimekaü karma ekasya janmanaþ kàraõam 1 . athaikaü karmànekaü janmàkùipatãti 2 . dvitãyà vicàraõà--kimanekaü karmànekaü janma nirvartayati 3 . athànekaü karmaikaü janma nirvarta yatãti 4 . na tàvadekaü karmaikasya janmanaþ kàraõam 1 kasmàt? anàdikàlapracitasyàsaïkhyeyasyàva÷iùñakarmaõaþ sàüpratikasya ca phalakramàniyamàt anà÷vàso lokasya prasaktaþ sacàniùña iti . nacaikaü karmànekasya janmanaþ kàraõam 2 . kasmàt? anekeùu janmasu ekaikameva karmànekasya janmanaþ kàraõamityava÷iùñasya vipàkakàlàbhàvaþ prasaktaþ sacàpyaniùña iti . nacànekaü karmànekasya janmanaþ kàraõam 3 . kasmàt? anekaü janma yugapanna sambhavatãti krameõa vàcyaü tathàca pårvadoùànuùaïgaþ . tasmàjjanmapràyaõàntare kçtaþ puõyàpuõyakarmà÷ayapracayo vicitraþpradhànopasarjanabhàvenàvasthitaþ pràyaõàbhivyaktaþ ekapraghaññake militvà maraõaü prasàdhya saümårchita ekameva janma karoti 4 . tacca janma tenaiva karmaõà labdhayuùkaü bhavati tasminnàyuùi tenaiva karmaõà bhogaþ saüpadyate iti asau karmà÷ayo janmàyurbhogahetutvàt trivipàko'bhidhãyata iti . ataekabhavikaþ karmà÷ayauktaiti . dçùñajanmavedanãyastvekavipàkàrambhã bhogahetutvàt, dvivipàkàrambhã vàyurbhogahetutvàt--nandã÷varavat nahuùavadveti, kle÷akarmavipàkànubhavanirmitàbhistu vàsanàbhiranàdikàlasaümårchitamidaü cittaü citrãkçtamiva sarvatomatsyajàlagrànthàbharivàtatam ityetà anekabhavapårvikà vàsanàþ . yastvayaü karmà÷aya eùa evaikabhavika ukta iti . ye saüskàràþ smçtihetavastà vàsanàþ tà÷cànàdikàlãnà iti yastvasàvekabhavikaþ karmà÷ayaþ sa niyatavipàka÷càniyatavipàka÷ca tatra dçùñajanmavedanãyasya niyatavipàkasyaivàyaü niyamo natvadçùñajanmabedanãyasyàniyatavipàkasya, kasmàt? yohyadçùñajanmavedanoyo'niyatavipàkastasya trayã gatiþ--kçtasyàvipakvasya nà÷aþ 1 pradhànakarmaõyàvàpagamanaü 2 và niyatavipàkapradhànakarmaõàsyàbhibhåtasya và ciramavasthànamiti 3 . tatra kçtasyàvipakvasya nà÷o 1 yathà ÷uklakarmodayàdihaiva nà÷aþ kçùõasya, yatredamuktam %<dvedveha vai karmaõã veditavye pàpakasyaikorà÷iþ puõyakçto'pahanti tadicchasva karmàõi sukçtàni kartumihaiva karma kavayo vedayante>% pradhànakarmaõyàvàpagamanaü 2 yatredamuktam %<syàt svalpaþ saïkaraþ saparihàraþ sapratyavamar÷aþ ku÷alasya nàpakarùàyàlam>% kasmàt? ku÷alaü hi me bahvanyadasti yatràyamàvàpaïgataþ svargeùvapakarùamalpaü kariùyatãti . niyatavipàkapradhànakarmaõàbhibhåtasya và ciramavasthànam 3 kathamiti? dçùñajanmavedanãyasyaiva niyatavipàkasya karmaõaþ samànaü maraõamabhivyaktikàraõamuktaü na tvadçùñajanmavedanãyasyàniyatavipàkasya, yattvadçùñajanmavedanãyaü karmàniyatavipràkaü tanna÷yet àvàpaü và gacchet abhibhåtaü và ciramapyupàsãta yàvat samànaü karmàbhivya¤jakaü nimittamasya vipàkàbhimukhaü karotãti tadbipàkasyaiva de÷akàlanimittànavadhàraõàdiyaü karmagati÷citrà durvij¤ànà ceti, nacotsargasyàpavàdàt nivçtti rityekabhavikaþ karmà÷ayo'nuj¤àyataiti bhàø . syàdetadavidyàsålatve karmà÷ayo vidyotpàde satyavidyàvinà÷àt mà nàma tasya karmà÷ayàntaraü caiùot, pràktana karmà÷ayànàmanàdibhavaparamparàsa¤citànàmasaükhyàtànàmaniyatavipàkakàlànàü bhogena kùapayituma÷akyatvàda÷akyocchedaþ saüsàraþ syàdityata àha satãti . etaduktaü bhavati sukhaduþkhaphalo hi karmà÷ayastàdarthyena tannàntarãyakatayà janmàyuùã api prasåte sukhaduþkhe ca ràgadveùànuùakte tadavinirbhàgavattinã tadabhàve na bhavataþ, na càsti sambhavã, na ca tatra yastuùyati vodvijate và, na ca tasya sukhaü duþkhaü veti . tadiyamàtmabhåmiþ kle÷asalilàvasiktà karmaphalaprasavakùatramityasti kle÷ànà phalopajanane'pi karmà÷ayasahakàriteti kle÷asamucchede sahakàrivaikalyàt sannapyananto'pyaniyatavipàkakàlo'pi prasaïkhyànadagdhavãjabhàvo na phalàya kalpata iti . uktamarthaü bhàùyameva dyotayati satkhiti . atraiva dçùñàntamàha--yathà tuùeti . satuùà api dagdhavãjabhàvàþ svedàdibhiþ . dàrùñàntike yojayati tatheti . nanu na kle÷àþ ÷akyà apanetuü, na hi satàmapanaya ityata àha na prasaïkhyànadagdhakle÷avãjabhàva iti . vipàkasya traividhyamàha sa ceti . vipacyate sàdhyate karmabhiriti vipàkaþ . karmaikatvaü dhruvaü kçtvà janmaikatvànekatvagocarà prathamà vicàraõà, dvitãyà tu karmànekatvaü dhruvaü kçtvà janmaikatvànekatvagocarà . tadevaü catvàro vikalpàþ--tatra prathamaü vikalpamapàkaroti--na tàvadekaü karmaikasya janmanaþ kàraõam 1 . pçcchati kasmàditi . uttaram anàdikàle aikaikajanmapracitasya ataeva asaïkhyeyasya ekaikajanmakùayitàdekaikasmàt karmaõo'vaviùñasya karmaõaþ sàüpratikasya ca phalakramàniyamàdanà÷vàso tokasya prasaktaþ sacàniùña iti . etaduktaü bhavati karmakùayasya viralatvàt tadutpattivàhulyàccànyonyasaüpãóità÷ca karmà÷ayà nirantarotpattayo nirucchvàsàþ svavipàkaü pratãti na phalakramaþ ÷akyo'vadhàrayituü prekùàvatetyanà÷vàso puõyànuùñhànaü prati prasakta iti . dvitãyaü vikalpaü niràkaroti na ca ekaü karmànekasya janmanaþ kàraõam 2 . pçcchati kasmàditi . uttaram anekasmin janmanyàhitamekameva karmànekasya janmalakùaõasya vipàkasya nimittamityava÷iùñasya vipàkakàlàbhàvaþ prasaktaþ sa càpyaniùña iti karmavaiphalyena tadanuùñhànàprasaïgàt . yadaikajanmasamucchedye karmaõyekammin phalakramàniyamàdanà÷vàsastadà kaiva kathà bahujanmasamucchedye karmaõyekasmin? tatra hyavasaràbhàvàt vipàkakàlàbhàvaeva sàmpratikasyeti bhàvaþ . tçtãyaü vikalpaü niràkaroti--nacànekaü karmànekasya janmanaþ kàraõam 3 . atra hetumàha tadanekaü janma yugapanna sambhavatyayogina iti kraümeõa vàcyaü yadi hi karmasahasraü yugapajjanmasahasraü prasuvãta tata eva karmasahasrapçkùayàdava÷iùñasya vipàkakàlaþ phalakrame niyama÷ca na syàtàü natvasti janmanàü yaugapadyam, evameva prathamapakùa evoktaü dåùaõamityarthaþ . tadevaü pakùatraye niràkçte pàri÷eùyàdanekaü karmaikasya janmanaþ kàraõamiti 4 pakùo'va÷iùyate tasmàjjanmeti janma ca pràyaõa¤ca janmapràyaõe tayorantaraü madhyaü tasmin vicitraþ sukhadukhaphalopahàreõa vicitraþ yadatyantasudbhåtamanantarameva phalaü dàsyati tat pradhànaü yattu ki¤cidvilambena, tadupasarjanaü, pràyaõaü maraõaü, tenàbhi vyaktaþ svakàryàrambhaõàbhimukhyamupanãtaþ ekapraghaññake yugapat, saümårchitaþ janmàdilakùaõe kàrye kartavye ekalolãbhàvamàpannaþ ekameva janma karoti nànekaü tacca janma manuùyàdibhàvaþ . tenaiva karmaõà labdhàyuùkaü kàlabheda triyatajãvana¤ca bhavati tasminnàyuùi tenaiva karmaõà mogaþ sukhaduþkhasàkùàtkàraþ svasandhandhitayà sampàdyata iti . tasmàdamau karmà÷ayo jàtyàyurbhãgahetutvàt trivipàko'bhidhàthate . autsargikamupasaharati--ata ekabhavikaþ karmà÷aya ukta iti . ekobhavaþ ekabhavaþ pårvakàletyàdinà samàsaþ, ekabhavo'syàstãti martvathãya ùñhan . kvacitpàñhaþ aikabhavika iti tatraikabhava÷abdàt bhavàrthe ñhakpratyayaþ ekajanmàvacchinnamasya bhavanamityarthaþ, tadevamautsargikaikabhavikasya trivipàkatvamuktvà dçùñajanmavedanãyasyaihikasya karmaõastrivipàkatvaü vyavacchinattidçùñeti . nandã÷varasya khalvaùñavarùàvacchinnàyuùo manuùyajanmanastãvrasaüvegenàdhimàtropàyajanmà puõyabheda àyurbhogahetutvàt dvivipàkaþ, nahuùasya tu pàrùõiprahàra virodhinàgasà svendrapadapràptihetunaiva karmaõà àyuùo vihitatvàdapuõyabhedobhogamàtrahetuþ . nanu yathaikabhavikaþ karmà÷ayastathà kiü kle÷avàsanà bhogànukålà÷ca karmavipàkànubhavavàsanàþ? tathà ca manuùyastiryagyonimàpanno na tattajjàtãyocitaü bhu¤jãtetyata àha--kle÷eti . saümårchitamekalolãbhàvagàpannam . dharmàdharmàbhyàü vyavacchettuü bàsanàyàþ svaråpamàha ye saüskàrà iti . autsargikamekabhavikatvam, kvacidapavadituü bhåmikàmàracayatiyastvasàviti . tu÷abdena vàsanàto vyavacchinatti . dçùñajanmavedanãyasya, niyatavipàkasyaivàyamekabhavikatvaniyamaþ na tvadçùñajanmavedanãyasya, kiübhåtasyàniyatavipàkasyeti . hetuü pçcchati kasmàditi . hetumàha yohãti . ekàntàvadgatimàha kçtasyeti . dvitãyàmàha pradhàneti . tçtãyàmàha niyateti . tatra prathamàü vibhajate tatra kçtasyeti . saünyàsikarmabhyo'÷uklàkçùõobhyo'nyàni trãõyeva karmàõi kçùõa 1 . ÷ukla 2 . kçùõa÷uklàni 3 . tadiha tapaþsvàdhyàyàdisàdhyaþ ÷uklakarmà÷aya udita evàdattaphalasya kçùõasya nà÷akaþ, avi÷aghàcca ÷avala syàpi kçùõabhàgayogàditi mantavyaü, tatraiva bhagavàn àmnàyasudàharati yatredamiti--dvedve ha vai karmaõã kçùõakçùõa÷ukle apahantãti sambandhaþ vãpsayà bhåyiùñhatà såcità . kasyetyataàha pàpakasya puüsaþ ko'sàvapahantãtyataàha ekorà÷iþ puõyakçtaþ samåhasya samåhisàdhyatvàt, tadanena ÷uklakarmà÷ayastçtãya uktaþ . etaduktaü bhavati ãdç÷o nàbhàyaü parapãóàdirahitasàdhanasàdhyaþ ÷uklakarmà÷ayaþ yadeko'pi san kçùõàn kçùõa÷uklàü÷càtyantavirodhinaþ karmà÷ayàn bhåyaso'pyapahanti . tat tasmàdicchasveti chàndasatvàdàtmanepadam . ÷eùaü sugamam . atra ca ÷uklakarmodayasyaiva sa ko'pi mahimà yata itareùàmabhàvaþ, na tu svàdhyàyàdijanmano duþkhàtmano virodhyadharmaþ api tu svakàryaduþkhavirodhã, na ca svadhyàyàdijanma duþkhaü tasya kàryaü, tatkàryatve svàdhyàyàdividhànànarthakyàttadbalàdeva tadutpatteþ anutpattau và kumbhãpàkàdyapi vidhãyeta avidhàne tadanutpatteriti sarvaü caturasram . dvitãyàü gatiü vibhajate pradhàne karmaõi jyotiùñomàdike tadaïgasya pa÷uhiüsàderàvàpagamanaü dve khalu hiüsàdeþ kàryepradhànàïgatvena vidhànàttadupakàraþ, %<màhiüsyàt sarvàbhåtànãti>% hiüsàyà niùiddhatvàdanatha÷ca, tatra pradhànàïgatvenànuùñhànàdapradhànatavetyato na dràgityeva pradhànamiraprekùà satã svaphalamanarthaü prasotumarhati kintvàrabdhavipàke pradhàne sàhàyakamàcarantã vyavatiùñhate pradhànasàhàyakamàcarantyà÷ca svakàrye vãjamàtratayàvasthànaü pradhàne karmaõyàvàpagamanaü, yatredamuktam pa¤ca÷ikhena svalpaþ saïkarojyotiùñomàdijanmanaþ pradhànàpårvasya pa÷uhiüsàdijanmanànarthahetunà'pårveõa, saparihàraþ ÷akyohi pràya÷cittena parihartum, atha pramàdataþ pràya÷cittamapi nàcaritaü pradhànakarmavipàkasamaye ca vipacyeta tathàpi yàvantamasàbanarthaü prasåte tàvat sapratyavamarùaþ--mçùyante hi puõyasambhàropanotasukhasudhàmahàhradàvagàhinaþ ku÷alàþ pàpamàtropapàditàü duþkhavahnikaõikàm, ataþ ku÷alasya mahataþ puõyasya nàpakarùàya prakùayàya paryàptaþ . pçcchati kasmàt? uttaraü ku÷alaü hi me bahvanyadasti pradhànakarmatayà vyavasthitaü dãkùaõãyàdidakùiõàntaü yatràyaü saïkaraþ svalpaþ svarge'pyasya phale saïkãrõapuõyalabdhajanmanaþ svargàt sarbathà duþkhenàparàmçùñàdapakarùamalpamalpaduþkhasambhedaü kariùyatãti . tçtãyàü gatiü vibhajate niyateti . balãyastva neha pràdhànyamabhimata natvaïgitayà balãyastva¤ca niyata vipàkatvenànyadànavakà÷atvàt, aniyatavipàkasya tu durbalatvamanyadà sàvakà÷atvàt, ciramavasthànaü vãjabhàvamàtreõa, na punaþ pradhànopakàritayà, tasya svatantratvàt . nanu pràyaõenaikadaiva karmà÷ayo'bhivyajyata ityuktamidànã¤ca ciràvasthànamucyate, tat kathaü? varaü pårveõa na virudhyata ityà÷ayavàn pçcchati kathamiti . uttaram adçùñeti . jàtyabhipràyamekavacanam . taditarasya gàtamukàmavadhàrayati yattvadçùñeti . ÷eùaü sugamam viveø . %<te hlàdaparitàpaphalàþ puõyàpuõyahetutvàt>% såø . %<te janmàyurbhogàþ puõyahetukàþ sukhaphalàþ, apuõyahetukàþ duþkhaphalà iti yathàcedaü du khaü pratikålàtmakam evaü viùayasukhakàle'pi duþkhamastyeva pratikålàtmakaü yoginaþ>% bhàø . %<uktam kle÷amålatvaü karmaõaþ, karmamålatva¤ca vipàkànàm . atha vipàkàþ kasya målam? yenàmã tyaktavyà ityàha te ityàdi . vyàcaùñe--te janmàyurbhogà iti . yadyapi janmàyuùoreva hlàdaparitàpapårvabhàvitayà tatphalatvaü na tu bhogasya hlàdaparitàpodayànantarabhàvinastadanubhavàtmanaþ, tathàpyanubhàvyatayà bhogyatayà bhogaphalatvamiti mantavyam . nanvapuõyahetukà jàtyàyurbhogàþ paritàpaphalà bhavantu heyàþ pratikålavedanãyatvàt, kasmàt punaþ puõyahetukàstyajyante sukhaphalà? anukålabedanãyatvàt . nacaiùàü pratyàtmavedanãyànukålatà ÷akyà sahasreõàpyanumànàgamerapàkartum, na ca hlàdaparitàpau parasparàvinàbhåto yatohlàde upàdãyamàne paritàpo'pyavarjanãyatayà''patet tayorbhinnahetukatvàt råpatvàt ityata àha--yathà cedamiti>% vivaraõam maraõasya yathà sarvakarmànabhivya¤jakatva tathà ÷àø bhà0
     api ca pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo'bhivya¤jakaü pràk pràyaõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasya abhivyaktyanupapatteþ . taccàvi÷eùàdyàvat ki¤cidanàrabdhaphalaü tasya sarvasyàbhivya¤jakam, na hi sàdhàraõe nimitte naimittikamasàdhàraõa bhavitumarhati, nahyavi÷iùñe pradãpasannidhau ghaño'bhivyajyate na paña ityupapadyata ityà ÷aïkya niràkçtaü yathà-
     api ca kena hetunà pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo'bhivya¤jakaü pratij¤àyata iti vaktavyam . àrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyetarasya vçttyudbhavànupapattetadupa÷amàt pràyaõakàle vçttyudbhavo bhavatãti yaducyata tato vaktavyaü yathaiva hi pràkpràyaõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyetarasya vçttyudbhavànupapattirevaü pràyaõakàle'pi viruddhaphalasyànekasya karmaõoyugapatphalàrambhàsambhavàdbalavatà pratibaddhasya durbalasya vçttyudbhavànupapattiriti . nahyanàrabdhaphalatvasàmànye jàtyantaropabhogyaphalamapyanekaü karmaikasmin pràyaõe yugapadabhivyaktaü sadekàü jàtimàrabhata iti ÷akyaü vaktum, pratiniyataphalatvavirodhàt . nàpi kasyacit karmaõaþ pràyaõe abhivyaktiþ kasyaciduccheda iti ÷akyaü vaktum, aikàntikaphalatvavirodhàt . na hi pràya÷cittàdibhirdetubhirvinà karmaõàmucchedaþ sambhàvyate . smçtirapi viruddhaphalena karmaõà pratibaddhasya karmàntarasya ciramapyavasthànaü dar÷ayati . %<kadàcit sukçtaü karma kåñasthamiha tiùñhati . pacyamànasya saüsàre yàvadduþkhàdvimucyate>% ityevaüjàtãyakà . yadi ca kçtsnamanàrabdhaphalaü karmaikasmin pràyaõe'bhivyaktaü sadekàü jàtimàrabheta, tataþ svarganarakatiryagyoniùvadhikàrànavagamàt dharmàdharmànutpattau nimittàbhàvànnottarà jàtirupapadyeta, brahmahatyàdãnàü caikaikasya karmaõo'nekajanmanimittatvaü smaryamàõamuparudhyeta . na ca dharmàdharmayoþ svaråpaphalasàdhanàdisamadhigame ÷àstràdatiriktaü kàraõaü ÷akyaü sambhàvayitum . na ca dçùñaphalasya karmaõaþ kàrãryàdeþ pràyaõamabhivya¤jakaü sambhavatãtyavyàpikàpoyaü pràyaõasyàbhivya¤jakatvakalpanà . pradãpopanyàso'pi karmabalàbalapradar÷anenaiva pratinãtaþ . sthålasåkùmaråpàbhivyaktivaccedaü draùñavyam . yathà hi--pradãpa samàne'pi sannidhàne sthålaråpamabhivyanakti na såkùmam evaü pràyaõaü samàne'pyanàrabdhaphalasya karmajàtasya pràptàvasaratye balavataþ karmaõovçttimudbhàvayati na durbalasyotaþ . tasmàt ÷rutismçtinyàyavirodhàóha÷liùñoyama÷eùakarmàbhivyakterabhyupagamaþ . ÷eùakarmasadbhàve'nirmokùaprasaïga ityayamapyasyàne saübhramaþ samyagdar÷anàda÷eùakarmakùaya÷ruteþ .
     evaü ÷ubhà÷ubhakarbhavipàka sàmànyato niråpitaþ . idànãma÷ubhakarmavipàkovi÷eùato niråpyate sa càdharma÷abde 1220 pçø ukto'pi prapa¤càrthamihocyatepuràõasarvasve viùõu puø 2 a 6 aø parà÷aramaitreyasaüvàde . %<parà÷ara uvàca . tata÷ca narakàn vipra! bhuvo'dhaþsalilasya ca . pàpinã yeùu pàtyante tàn ÷çõuùva samàhitaþ . raurava÷caiva vedha÷ca ÷åkarovi÷asastathà . sahàjvàlastaptakumbhaþ ÷avalo'tha vimohanaþ . rudhiràndho vaitaraõã kçmi÷aþ kçmibhojanaþ . asipatravanaü kçùõolàlàbhakùya÷ca dàruõaþ . tathà påyavahaþ pàpovahnijvàlohyadhaþ÷iràþ . sandaü÷aþ kàlasåtra¤ca tama÷càvãcireva ca . ÷vabhojano'thàpratiùñho hyavãci÷ca tathàparaþ . ityàdyà yàtanà vipra! ghàtakà bhç÷adàruõàþ . yamasya viùaye ghoràþ ÷astràgnibhayadàyinaþ . patanti yeùu puruùàþ pàpakarmaratà÷ca ye . kåñasàkùyaü tathà samyakpakùapàtena yovadet . ya÷cànyadançtaü vakti sa naroyàti rauravam . bhråõahà guruhantà ca mitrahà munisattama! . yànti te rauravaü vedhaü ya÷cocchvàsanirodhakaþ . suràpobhråõahà hartà suvarõànà¤ca ÷åkare . prayànti narake ya÷cataiþ saüsargamupaiti vai . ràjanya vai÷yahà jva le tathaiva gurutalpagaþ . taptakumbhe svasçgàmã hanti ràjabhañàü÷cayaþ . màdhvãvikrayakçdbadhya(hatvà)pràõinaü ke÷avikrayã . taptalohe patyantyete ya÷ca bhaktaü parityajet . snuùàü sutà¤càbhigàmã mahàjvàle nipàtyate . avamantà guråõàü yoya÷càkroùñà naràdhamaþ . vedadåùayità ya÷ca veda vikrayika÷cayaþ . agamyàgàmã ya÷ca syàtteyànti ÷avala dvija . caurovimohe patati maryàdàdåùakastathà . devadvijapitçdveùñà ratnadåùayità ca yaþ . sa yàti kçmibhakùyevai kçmi÷e ca tvariùñakçt . pitçdevàn suràn yastu parya÷nàti naràdhamaþ . làlàbhakùye patatyugre ÷arakartà ca vedhake . karoti karõinoya÷ca ya÷ca khaógàdikçnnaraþ . prayàntyete vi÷asane narake bhç÷adàruõe . asatpratigrahãtà tu narakaü yàtyadhomukham . ayàjyayàjakastadvattathà nakùatra såcakaþ . kråraþ påyavaha¤caiko yàti miùñànnabhuïnaraþ . làkùàmàüsarasànà¤ca tilànàü lavaõasya ca . vikretà bràhmaõo yàti tameva narakaü dvija! . màrjàrakukkuñacchàga÷vavaràhavihaïgamàn . poùayannarakaü yàti tameva dvijasattama! . raïgopajãvã kaivartakuõóà÷ã garadastathà . måcãmàrãùaka÷caiva parvagàmã ca yodvija! . agàrada hã mitraghnaþ ÷àkunirgràmayàjakaþ . rudhiràndhe patantyete somaü vikrãõate ca ye . madhuhàrã gràmahantà yàti vaitaraõoü naraþ . retaþpànàdikartàromaryàdàbhedinohiye . te kçùõe yàntya÷aucà÷ca kuhakàjãvina÷ca ye . asipatravanaü yàti vanacchedã vçthaiva yaþ . auraùñriko mçgavyàdho tahnijvàle patanti ve . pàtyate dvija! tatraiva ya÷càgàreùu bahnidaþ . vrateùu lopakãya÷ca svà÷ramàdvicyuta÷ca yaþ . sandaü÷ayàtànàsadhye patatastàvubhàvapi . divàsvapne retaþ skandà ye narà brahmavàdinaþ . putrairadhyàpità ye ca te patanti ÷vabhe jane . ete cànye ca narakàþ ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . ye ca duùakçtakarmàõaþ pacyante yàtanàgatàþ . yathaiva pàpànyetàni tathànyàni sahasra÷aþ . bhujyante yàni puruùairnarakàntaragocaraiþ . varõà÷ramaviruddha¤ca karma kurvanti ye naràþ . karmaõà manasà vàcà, nirayeùu patanti te . adhaþ÷irobhirdç÷yante nàrakairdivi devatàþ . devà÷càdhãmukhàn sarvànadhaþ pa÷yanti nàrakàn . sthàvaràþ kçmayo'bjà÷ca pakùiõaþ pa÷avonaràþ . dhàrmikàstrida÷àstadvanmokùiõa÷ca yathàkramam . sahasrabhàgaþ prathamo dvitãyo'nukramàttataþ . sarveùvete mahàbhàgà yàvanmuktisamà÷rayàþ . yàvanto jantavaþ sarvetàvanto narakaukasaþ . pàpakçd yàti narakaü pràya÷cittaparàïmukhaþ>% . vi÷eùa÷ubhà÷ubhakarmavipàkàþ tatraiva ÷ivadharmottare skandoktàþ %<atha pàpairime yànti yamalokaü caturvidhaiþ . santràsajananaü ghàraü vividhàþ sarva dehinaþ . garbhasthairjàyamànai÷ca bàlaistaruõamadhyamaiþ . puüstrãnapuüsakairvçddhairyàtavyaü sarvadehibhiþ . ÷ubhà÷ubhaphalaü tatra dehinàü pravicàryate . citraguptàdibhiþ sabhyairmadhyasthaiþ samadar÷ibhiþ . na te'tra pràõinaþ santi ye na yànti yamakùayam . ava÷yaü hi kçtaü karma bhoktavya yad vicàritam . tatra ye ÷ubhakarmàõaþ saumyacittà dayànvitàþ . te narà yànti saumyena pathà yànti yamàlayam . yaþ pradadyàddvijendràõàmupànatkàùñhapàduke . sa varà÷vena mahatà sukhaü yàti yamàlayam . chatradànena gacchanti pathà ÷ubhreõa dehinaþ . divyavastraparãdhànà yànti vastrapradàyinaþ . ÷ivikàyàþ pradànena sadrathena sukhaü vrajet . ÷ayyàsanapradànena svapan yàti yamà÷rayam . àràmakartà chàyàsu ÷ãtalàsu sukhaü vrajet . yànti puùkarayànena puùkaràràmadàyinaþ . devàyatanakartà ca yatãnàmà÷ramasya ca . anàthapànthakànà¤ca krãóan yàtri rathottamaiþ . devàgniguruvipràõàü màtàpitro÷ca påjakàþ . påjyamànà narà yànti kàmikena yathàsukham . dyotayanto di÷aþ sarvà yànti dãpapadàyakàþ . prati÷rayapradànena sukhaü yàti gçhe svapan . sarvaükàmasamçddhena pathàgacchanti gopradàþ . ye'nnadànàni kurvanti te tçptà yànti satpathà . àrtauùadhapradàtàraþ sukhaü yànti niràmayàþ . vi÷ràmyamàõà gacchanti guru÷u÷råùaõeratàþ . pàda÷aucapradànena ÷ãtalena pathà vrajet . pàdàbhyaïga¤ca yaþ kuryàda÷vapçùñhena sa vrajet . hemaratnapradànena yàti durgàdi nistaran . varànaóutpradànena varayànena gacchati . annapànapradànena piban khàdaü÷ca gacchati . ityevamàdibhirdànaiþ sukhaü yànti yamàlayam . svarge'pi vipulàn bhogàn pràpnoti vividhànnaraþ . sarveùàmeva dànànàmannadànaü paraü smçtam . sadyaþ prãtikaraü divyaü balabuddhivivardhanam . nànnadànasamaü dànaü triùu lokeùu vidyate . annàdbhavanti bhåtàni tadabhàve mriyantica . raktaü màüsaü vasà ÷ukraü kramàdannàt pravartate . ÷ukràdbhavanti bhåtàni tasmàdannamayaü jagat . hemaratnà÷vanàgendranàrãsrakcandanàdibhiþ . samastairapi saüpràptairna ramante bubhukùitàþ . garbhasthà jàyamànà÷ca bàlàvçddhà÷ca madhyamàþ . àhàramabhikàïkùanti devadànavatàpasàþ . kùudhà hi sarvarogàõàü vyàdhiþ ÷reùñhatamaþ smçtaþ . tasmàdoùadhilepena (àhàreõa) pratãkàraþ prakãrtitaþ . nàsti kùudhà samaü dukhaü nàsti rogaþ kùudhà samaþ . nàstyàhàrasamaü saukhyaü nàsti krodhasamo ripuþ . ataeva mahàpuõyamannadànaü pradhànataþ . yataþ kùudhàgnisantaptà mriyante sarvadehinaþ . annadaþ pràõadaþ proktaþ pràõada÷càpi sarvadaþ . tasmàdannapradànena sarvadànaphalaü labhet . trailokye yàni ratnàni bhogastrãvàhanàni ca . annapànapradaþ sarvamihàmåtra ca tallabhet . yasyànnapànapuùñàïgaþ kurute puõyasa¤cayam . annapradàtustatràrdhvaü kartu÷càrdhaü na saü÷ayaþ . dharmàrthakàmamokùàõàü dehaþ paramasàdhanam . sthitistasyànnapànàbhyàmatastat sarvasàdhanam . annaü prajà patiþ sàkùàdannaü viùõuþ ÷ivaþ svayam . tasmàdannasamaü dànaü na bhåtaü na bhaviùyati . trayàõàmapi lokànàmudakaü jãvanaü smçtam . pavitramamçtaü divya ÷uddhaü sarvarasà÷rayam . annapànà÷vagovastrabhå÷ayyàcchatramàsanam . pretaloke pra÷astàni dànànyaùñau vi÷eùataþ . evaü dànavi÷eùeõa dharmaràjapuraü naràþ . yasmàdyànti sukhenaiva tasmàddànaü samàcaret . ye punaþ krårakarmàõaþ pàpà dànavivarjitàþ . te ghoreõa pathà yànti dakùiõena yamàlayam . ùaóa÷ãtisahasràõi yojanànàmatãtya vai . vaivasvatapuraü j¤eyaü nànàråpavyavasthitam . samãpasthamivàbhàti naràõàü ÷ubhakarmaõàm . pàpànàmatidårasthaü pathà raudreõa gacchatàm . tãvrakaõñakayuktena ÷arkaràlicitena ca . kùuradhàrànibhaistãvraiþ pàùàõairnicitaistathà . kvacit païkena mahatà sudustàrai÷ca khàtakaiþ . kvacit såcãnibhairdantaiþ saüchannena pathà kvacit . tañaprapàtaviùamaiþ parvatairvçkùasaïkulaiþ . prataptàïgàrayuktena yànti màrgeõa duþkhitàþ . kvacidviùamagartai÷ca kvacilloùñraiþ supicchalaiþ . prataptabàlukàbhi÷ca tathà tãkùõai÷ca ÷aïkubhiþ . aneka÷àkhàvitatairvyàptaü vaü÷avanai kvacit . kaùñena tamasà màrgamanàlambana kutracit . ayaþ÷çïgàñakaistaptaiþ kvaciddàvàgnina punaþ . kvacittapta÷ilàbhi÷ca kvacidvyàptaü himena ca . kvacidbàlukayà vyàpta màkaõñhàntaprabe÷ayà . kvaciduùõàmbunà vyàptaü kvacicca karãùàgninà . kvacit siühairvçkairvyàptaü daü÷aiþ kãñai÷ca dàruõaiþ . kvacinmahàjalaukàbhiþ kvaciccàjagaraiþ punaþ . makùikàbhi÷ca raudràbhiþ kvacit sarpaviùolvaõaiþ . mattamàtaïgayåthai÷ca balonmattaiþ pramàthibhiþ . panthànamullikhadbhi÷ca tãkùõa÷çïgairmahàvçùaiþ . mahàviùàõairmahiùairuùñrairmattai÷ca rohakaiþ . óàkinãbhi÷ca raudràbhirvikaràlai÷ca ràkùasaiþ . vyàdhibhi÷ca mahàghoraiþ pãóyamànà vrajanti te . mahàdhålivimi÷reõa mahàcaõóena vàyunà . mahàpàùàõavarùeõa hanyamànà nirà÷rayàþ . kvacidvidyutprapàtena dàryamàõà vrajanti ca . mahàñaïkaughavarùeõa bhidyamànà÷ca sarvataþ . patadbhirvajrasaüghàtairulkàpàtai÷ca dàruõaiþ . prataptàïgàravarùeõa dahyamànàrudanti ca . mahatà pàü÷uvarùeõa påryamàõà rudanti hi . bahumegharavairghorairvitràsyante suhurmuhuþ . ni÷itàyudhavarùeõa cårõyamànà÷ca sarvataþ . mahàkùàràmbudhàràbhiþ sicyamànà dravanti ca . mahà÷ãtena marutà råkùeõa paruùeõa ca . samantàddhåyamànàste ÷uùyante saïkucanti ca . itthaü raudreõa màrgeõa pàtheyarahitena ca . niràlambena durgeõa nirjanena samantataþ . avi÷ràmeõa mahatà nirgatàpà÷rayeõa ca . tamoråpeõa kaùñena sarvaduþkhà÷rayeõa ca . nãyante dehinaþ sarve ye måóhàþ pàpakàriõaþ . yamadåtairmahàghoraistadaïgotkàribhirbalàt . ekàkinaþ paràdhãnà mitrabandhu vivarjitàþ . ÷ocantaþ svàni karmàõi rudantaste muhurmuhuþ . pretãbhåtà vivastrà÷ca ÷uùkakaõñhauùñhatàlukàþ . kç÷àïgàbhãtabhãtà÷ca dahyamànà kùudhàgninà . baddhàþ ÷çïkhalayà keciduttànàþ pàdayornaràþ . àkçùyante ghçùyamàõà yamadåtairbalotkañaiþ . uramà'dhomusvà÷cànye kçùyamàõàþ suduþkhitàþ . ke÷apà÷anibaddhà÷ca samàkçùyanti rajjunà . lalàñe càsinà cànye bhinnàþ kçùyanti dehinaþ . uttànàþ kaõñakapathà kvacidaïgàravartmanà . pa÷càdbàhårubaddhà÷ca jañhare ca prapoóitàþ . påritàþ ÷çïkhalàbhi÷ca hastayo÷càpi kãlitàþ . grãvàpà÷ena kçùyantaþ prayàntyanye suduþkhitàþ . jihvà÷aïku prabaddhenàkçùya nãyanti rajjunà . kçkàñyàmardhacandreõa kùipyamàõà yatastataþ . ÷i÷ne savçùaõe baddhvà nãyante'nye ca rajjunà . nàsàpabaddharajvà ca samàkçùyanti càpare . bhinnàþ kapolayorajvàkçùyante te tathauùñhayoþ . vibhinnà÷codare cànye tapta÷çïkhalayà naràþ . kli÷yante karõayo÷cànye bhinnà÷ca cikure pare . chinnàgrapàdahastà÷ca chinnakarõauùñhanàsikà . saüchinna÷i÷navçùaõà÷chinnabhinnàïgasandhayaþ . pratudyamànàþ kuntai÷ca bhidyamànà÷ca sàyakaiþ . itastataþ pradhàvanti krandamànà nirà÷rayàþ . mudgarailauhadaõóai÷ca hanyamànà muhurmuhuþ . karùai÷ca vividhairghorai rjvalitàgnisamaprabhaiþ . bhindãpràlairvibhidyante sravantaþ påya÷oõitam . kçmijagdhà÷ca nãyante sakùatà viva÷à naràþ . yàcamànà÷ca salilamanna¤càpi bubhukùitàþ . chàyàü pràrthayamànà÷ca ÷ãtàrtà analaü punaþ . dànahãnà prayàntyevaü yàcalo visukhà naràþ . gçhãtadànapàtheyàþ sukhaü yànti yamàlayam . evaü prayànti kaùñena pràptàþ pretapuraü tadà . praj¤àpitàstadà dåtairnive÷yante yamàgrataþ . tatra ye ÷ubhakarùàõastàüstu sammànayedyamaþ . svàgatàsanadànena pràdyàrghyeõa priyeõa ca . dhanyà yåyaü mahàtmànaþ svàtmanohitakàriõaþ . yena divyasukhàrthàya bhavadbhiþ sukçtaü kçtam . idaü vimànamàruhya divyastrãbhogabhåùitam . svargaü gacchadhvamatulaü sarvakàmasamanvitàþ . tatra bhuktvà mahàbhogàüstadante puõyasaükùayàt . yatki¤cidalpama÷ubhaü punastadiha bhokùyatha . te càpi dharmaràjànaü naràþ puõyànubhàvataþ . pa÷yanti saumyavadanaü pitçbhåtamivàtmanaþ . ye punaþ krårakarmàõaste pa÷yanti bhayànakam . pàpàbaùñabdhanayanà viparãtàtmavuddhayaþ . daüùñràkaràlavadanaü bhçkuñãkuñilekùaõam . årdhvake÷aü mahà÷ma÷ruü prasphuradadharottaram . aùñàda÷abhujaü kruddhaü nãlà¤janacaya prabham . sarvàyudhodyatakaraü yamadaõóena tarjinam . mahàmahiùamàråóhaü dãptàgnisamalocanam . raktamàlyàmbaradharaü mahàmerumivocchritam . pralayàmbudanirghoùaü pibanta miva sàgaram . grasantamiva trailokyamudgirantamivànalam . mçtyu÷ca tatsamãpasthaþ kàlànalasamaprabhaþ . kàla÷cà¤janasaïkà÷aþ kçtànta÷ca bhayànakaþ . màrã cogrà mahàmàrã kàlaràtrã ca dàruõà . vividhàþ vyàdhayaþ kaùñà nànà råpà bhayàvahàþ . ÷akti÷ålàïku÷akaràþ pà÷acakràsidhàriõaþ . cakradaõóadharà raudràþ kùuratåõadhanurdharàþ . asaükhyàtà mahàvoryàþ krårà¤janasamaprabhàþ . sarvàyudhodyatakarà yamadåtà bhayànakàþ . anena parivàreõa mahàghoreõa saüvçtam . yamaü pa÷yanti pàpiùñhà÷cittatapta¤ca bhãùaõam . nirbhatsayati càryarthaü yamastàn pàpakarmiõaþ . citragupta÷ca bhagavàn dharmavàkyaiþ prabodhayet . bho bho duùkçtakarmàõaþ! paradravyàpahàriõaþ . garvità råpavãryeõa paradàravimardakàþ! . yat svaya kriyate karma tatsvayaü bhu¤jate janàþ . tat kimàtmàpaghàtàrthaü bhavadbhirduùkçtaü kçtam? . idànãü kiü pratapyadhvaü? pãóyamànàþ svakarmabhiþ . bhu¤jadhvaü svànikarmàõi nàtra doùo'sti kasyacit . ete te pçthivãpàlàþ saüpràptàmatsamopataþ . svakãyaiþ karmabhirghoraiþ rduùpraj¤àbaladarpitàþ . bhobhonçpà! duràcàràþ! prajàvidhvaüsakàriõaþ! . alpakàlasya ràjyasya kçte kiü duùkçtaü kçtam? . ràjyalobhena mohena balàdanyàyataþ prajàþ . vidhvaüsitàþ phalaü tasya bhu¤jadhvamadhunà nçpàþ . kva tadràjyaü kalatra¤ca yadarthama÷ubhaü kçtam . tat sarvaü saüparityajya yåyamekàkinaþ sthitàþ . pa÷yàmastadbalaü vono yena taddaõóitàþ prajàþ . yamadåtaistàóyamànà adhunà kãdç÷aü bhavet . evaü bahuvidhairvàkyairupàlabdhàyamena te . ÷ocantaþ svàni karmàõi tåùõãü tiùñhanti pàrthiüvàþ . iti dharmaü samàdi÷ya nçpàõàü dharmaràñ punaþ . tatpàpapaïka÷uddhyarthamidaü vacanamabravãt . bhobho÷caõóà mahàcaõóà gçhãtvà nçpatãnimàn . vi÷odhayadhvaü pàpebhyaþ krameõa narakàgninà . tataþ ÷ãghraü samutthàya nçpàn saügçhya pàdayoþ . bhràmayitvàtivegena nikùipyordhvaü pragçhya ca . sarvapràõena mahatà pratapte'tha ÷ilàtale . àsphàlayanti tarasà vajreõeva mahàdrumam . tataþ sa ràjadehàntaþpraviùño jarjarãkçtaþ . niþsaüïgaþ sa tadà dehã ni÷ceùña÷ca prajàyate . tataþ sa vàyunà spçùñaþ ÷anairujjãvate punaþ . tataþ pàpavi÷uddhyarthaü kùipyate narakàrõave . aùñàviü÷atirevàdhaþ kùiternarakakoñayaþ saptamasya talasyànte ghore tamasi saüsthitàþ . ghorà'tha prathamà koñiþ sughorà tadadhaþsthità . atighorà tçtoyà ca ghoraghorà caturthikà . pa¤camã ghoraråpà ca koñirekà prakãrtitàþ . ùaùñã taralabhàvàkhyà saptamã ca bhayànakà>% ityupakramya %<karàlà vikaràlà ca vajraviü÷atimà smçtà . trikãõà pa¤cakoõà ca sudãrghà prativartulà . saptabhaumàùñabhaumà ca dãptamàyeti càùñamã . età nàmnà samuddiùñà ghorà narakakoñayaþ . aùñàviü÷atirevaitàþ pàpànàü yàtanàtmakàþ . àsàükrameõa vij¤eyàþ pa¤capa¤caiva nàyakàþ . pratyekaü sarvakoñãnàü nàmatastannibodhata . rauravaþ prathamasteùàü rudanti yatra dehinaþ . mahàrauravapãóàbhirmahànto'pi rudanti hi . tamaþ ÷ãtaü tathàcoùõaü pa¤cànye nàyakàþ smçtàþ . sughoùaþ sutalastãkùõaþ padmaþ sa¤jãvanaþ ÷añhaþ . mahàmàyã viloma÷ca suloma÷ca kañaïkañaþ . tãvravegaþ karàla÷ca vikaràlaþ sukampanaþ . mahàpadmaþ suvakra÷ca kàlasåtraþ pragarjanaþ . såcãmukhaþ sunemi÷ca khàdakaþ suprapãóitaþ . kumbhãpàkaþ supàka÷ca krakaca÷càti dàruõaþ . aïgàrarà÷ibhavanamasçkpåyahradantathà . tãkùõàyasantu ÷akunirmahàsaüvartakaþ kratuþ . taptajantuþ païkalepaþ påtimàüsodravadvapuþ . ucchvàsa÷ca nirucchvàsaþ sudãrghaþ kåña÷àlmaliþ . ariùñaþ sumahànàdaþ pravaho'sçkpravàhaõaþ . jhaùameùavçka÷alyasiühavyàghragajànanàþ . ÷va÷åkarà÷vamahiùavçùakhaóigakharànanàþ . gràhakumbhãranakràsyàþ sarpakårmà÷ca vàyasàþ . gçdhrolåkajalaukà÷ca ÷àrdålakapikarkañàþ . gaõóakaþ påtivaktra÷ca raktàkùaþ påtimårtikaþ . kaõadhåmastathàgni÷ca kçmãõàü nicayastathà . abhedya÷càpratiùñha÷ca rudhiràndhaþ ÷vabhojanaþ . làlàbhakùya÷càtmabhakùyaþ sarvabhakùyaþ sudàruõaþ . saïkañaþ subila÷caiva viùamaþ kañapåtranaþ . ambarãùaþ kañàha÷ca kaùñà vaitaraõã nadã . sutaptaloha÷ayanamekapàdaprapåraõaþ . asitàlavanaü ghoramasthibhaïgaþ prapoóanaþ . tilàtamã samudgau ca kåñapàpaþ pramardanaþ . mahàcårõaü sucårõa¤ca taptalohamayã ÷ilà . parvataþ kùuradhàràkhyastathà yamala parvatau . måtraviùñhàndhakåpa÷ca kùàrakåpa÷ca ÷oùaõaþ . musalodåkhalaü yantraü ÷ilà÷akañalà¤chanam . tàlapatràsigahana mahàmasakamaõóalam . sammohano'ïgabhaïga÷ca tapta÷ålamayoguóaþ . bahuduþkhaü mahàduþkhaü ka÷malaü samalaü ma tam . hàlàhalo viråpa÷ca suråpa÷ca yamànugaþ . ekapàdodvipàda÷ca tãvra÷càvãcivartinaþ . aùñàviü÷ati rityete krama÷aþ pàrakàrtatàþ . eùàü nàmànupårvyeõa pa¤capa¤caiva nàyakàþ . rauravàdi avãcyantaü narakàõàü ÷ataü smçtam . catvàriü÷atsamadhikaü mahà narakamaõóalam . eùu pàpàþ vipacyante naràþ karmà nuråpataþ . yàtanàbhirvicitràbhirà karmaprakùayàdbhç÷am . à malaprakùayàt yadvadagnau dhmàsyanti dhàtavaþ . tathà''pàpakùayàt pàpàþ ÷oùyante narakàgniùu . hastayoþ pàdayorbaddhà tapta÷çïkhalayà naràþ . mahàvçkùàgramàropya lambyante yamakiïkaraiþ . tataste sarvayatnena kùiptvà dolyanti kiïkaraiþ . dolyanta÷càtivegena niþsaüj¤à yànti yojanam . antarãkùasthitànà¤ca lohabhàraþ samantataþ . pàdayorbadhyate teùàü yamadåtai rmahàbalaiþ . tena bhàreõa mahatà bhç÷amàtreõa duþkhitàþ . dhyàyantaþ svàni karmàõi tuùõãü tiùñhanti ni÷calàþ . ka÷àbhiragnivarõàbhirlauhadaõóaiþ sakaõñakaiþ . hanyante kiïkarai rghoraiþ samantàtpàpakàriõaþ . tataþ kùàreõa dãptena vahninàpi vi÷eùataþ . samantataþ pralipyante kùatàïgà jarjarãkçtàþ . punarvidàrya càïgeùu ÷irasaþ prabhçti kramàt . vàrtàkuvat prabhajyante taptatailakañàhake . viùñhàpårõetataþ kåpe kçmãõàü nicaye tathà . medo'sçkpåyapårõàyàü vàpyàü kùipyanti te punaþ . bhakùyante kçmibhistãkùõairlauhatuõóai÷ca vàyasaiþ . ÷vabhirdaü÷airvçrkarvyàdhairvyàghrai÷ca vikçtànanaiþ . pacyante màüsavaccàpi prataptàïgàrarà÷iùu . bhinnàþ ÷çïgeùu tãkùõeùu naràþ pàpena karmaõà . tailapãóairivàkramya ghorakarmabhiràtmajaiþ . tilavat saüprapãóyante cakràkhye narake naràþ . tudyante càtitapteùu lauhabhàõóeùvanekadhà . tailapårõaükañàheùu sutapteùu tathà punaþ . bahu÷aþ pàñhyate jihvà ye'satyàpriyavàdinaþ . sandaü÷ena sudãptena prapãóoru÷ca pàdataþ . mithyàgamapravaktu÷ca jihvàrdhamàsyanirgatàt . jihvàrdhàt kro÷avistàrõàcchalyaistãkùõai÷ca pàñyate . nirbhatsayanti ye krårà màtaraü pitaraü gurum . teùàü vajrajalaukàbhimukhamàpårya sãvyate . tataþ kùàreõa dãptena tàmreõa trapuõà punaþ . drutenàpårya te'tyarthaü taptatailai÷ca tanmukham . itastataþ punarvaktraü bhç÷amàpårya hanyate . viùñhàbhiþ kçmimi÷ràbhiþ sopànaccaraõairnaraiþ . pariùvajanti càtyugraü pradoptaü lauha÷àlmalim . hanyante pçùñhade÷e ca punarbhãmairmahànakhaiþ . dantureõàti kçùõena krakacena balãyasà . ÷iraþprabhçti påryante ghoraiþ karmabhiràtmajaiþ . khàdyante ca svamàüsàni pàyyante ÷oõitaü svakama . annapànaü na dattaü yairyairmåóhairnànumoditam . ikùuvat saüprapãóyante jajarãkçtya mudgaraiþ . asitàlavanairghorsa÷chedyante khaõóakhaõóa÷aþ . såcãbhirbhinnasarvàïgàstapta÷ålàgraropitàþ . sa¤càlyamànàviva÷àþ kli÷yante na mriyanti ca . dehàdutpàñyatemàüsa bhidyante'sthoni mudgaraiþ . atãvàkçùyate tårõaü yamadåtairvalotkañaiþ . nirucchvàse nirucchàsàstiùñhanti narake ciram . ucchvasantaþ sadocchàse bàlukàvadanàvçtàþ . raurave rodamànà÷ca pãóyante vividhairbadhaiþ . mahàrauravapãóàbhirmahànto'pi rudantihi . padbhyàmàsye gude càkùõoþ pade corasi mastake . nikhanyante ghanàstãkùõàþ sutaptà loha÷aïkavaþ . sutaptabàlukàyà¤ca prapoóyante muhurmuhuþ . jàtupaïke bhç÷aü tapte kùiptàþ krandanti visvaram . tena tenaiva råpeõa hasantãü paradàrikàm . gàóhamàliïgyate nàroü jvalantãü lohanirmitàm . pårvàkàrà÷ca puruùàþ prajvalantaþ samantataþ . du÷càriõãü striyaü gàóhamàliïganto vadanti ca . kiü pradhàvasi vegena na te mokùo'sti sàmpratam . laïghitaste yathà bhartà pàpaü bhuïkùva tathà'dhunà . lauhakumbhe tathà kùiptvà supidhànaiþ ÷anaþ ÷anaiþ . mçdvagninà prapacyante ÷vapàkairiva mànavàþ . kùodantyådåkhale sàsràþ prakçùyante ÷ilàsu ca . kùipyante càndhakåpeùu da÷yante, kçmibhirbhç÷am . kçmibhirbhinnasarvàïgàþ ÷ata÷o jarjarãkçtàþ . sutãkùõakùàrakåpeùu kùipyante tadanantaram . mahàjvàle ca narake pàpàþ phutkàrayanti ca . itastata÷ca dhàvanti dahyamànàstadarciùà . pçùñhe cànãya jaïghe dve vinyaste karayoþ sthite . tayormadhyena càkçùya bàhupçùñhena gàóhataþ . baddhvà parasparaü sarvaü sudçóhaü gàóharajjubhiþ . piõóabandhaü da÷antyevaü bhramaràstãkùõalohajàþ . màninàü krodhinà¤caiva taskaràõà¤ca dàruõà . piõóabandhasamà yàmyà mahàjvàle ca yàtanà . rajjubhirveùñitàïgà÷ca praliptàþ kardamena ca . karãùatuùavahnau ca pacyante ca mriyanti ca . såtãkùõadhàratoyena karka÷àsu ÷ilàsu ca . à pàpasaükùayàt pàpà ghçùyante candanaü yathà . ÷arãràbhyantaragataiþ prabhåtaiþ kçmibhirnaràþ . makùyante tãkùõavadanairà dehaprakùayàdbhç÷am . kçmãõàü nicaye kùiptàþ påtimàüsasya rà÷iùu . tiùñhantyu dvignahçdayàþ parvatàbhyà¤ca pãóitàþ . sutaptavajralepena ÷arãramanulipyate . adhomukhordhvapàda÷ca dhåtàþ kçùyanti vahninà . vadanàntaþpravinyastaü suprataptamayoguóam . te khàdyante paràdhãnà hanyamànàstu mudgaraiþ . ye ÷ivàyatanàràmavàpãkåpamañhàïgaõàn . vidravàyanti pàpiùñhà nçpàstatra vasanti ca . vyàyàmodvartanàbhyaïgasnànamàpànabhojanam . kroóanaü dyåtamithunamàcaranti vasanti ca . te badhairvividhairghorairikùuyantràdipãóanaiþ . nirayàrniùu pacyante yàvadàcandratàrakam . ye ÷çõvanti gurornindàü teùàü karõau prapåryataþ . agnivarõairayaþphàlai staptatàmràdibhiþ srutaiþ . trapusãsàrakåñàdyaiþ kùàreõa jatunà punaþ . sutaptatãkùõatailena vajralepena càntataþ . kramàdàpåryataþ karõau narakeùu ca yàtanàþ . anukrameõa sarveùu bhavantyete samantataþ . sarvendriyàõàmapyevaü kramàt pàpena yàtanàþ . bhavanti ghoràþ pratyekaü ÷arãreõa kçtena ca . spar÷alobhena ye måóhàþ saüspç÷anti parastriyam . teùàü tvagvahnivarõàbhiþ såcãbhiþ påryatebhç÷am . tataþ kùàràdibhiþ sarvaiþ ÷arãramanulipyate . yàtanà÷ca mahàkaùñàþ sarveùu narakeùu ca . gurau kurvanti bhçkuñoü kråranetrà÷ca ye naràþ . paradàràü÷ca pa÷yanti lubdhàþ snigdhena cetasà . såcãbhiragnivarõàbhisteùàü netre prapåryataþ . kùàràdyai÷ca kramàt sarvairdehe sarvà÷ca yàtanàþ . devàgniguruvipràõàmanivedya ca bhu¤jataþ . lauhakãla÷ataistaptaistajjihvàsya prapåryate . tataþ kùàreõa dãptena tailatàmràdibhiþ kramàt . ÷arãreùu mahàghorà÷citrà narakayàtanàþ . ye ÷ivàràmapuùpàõi lobhàt saügçhya pàõinà . jighranti måóhamanasaþ ÷irasà dhàrayanti và . àpårya ca ÷irasteùàü sutaptairloha ÷aïkubhiþ . nàsikà càtibahu÷astataþ kùàràdibhiþ punaþ . ye nindanti mahàtmànamàràdhyaü dharmade÷akam . ÷ivabhaktàü÷ca ye måóhàþ ÷ivadharma¤ca ÷à÷vatam . teùàmurasi kaõñhe ca jihvàyàü dantasandhiùu . tàlunyoùñhe ca nàsàyàü mårdhni sarvàïgasandhiùu . agnivarõàþ sutaptà÷ca tri÷ikhà loha÷aïkavaþ . àpothyante subahu÷aþ sthàneùveteùu mudgaraiþ . tataþ kùàreõa taptena tàmreõa trapuõà punaþ . taptatailàdibhiþ sarvairàpåryante samantataþ . yàtanà ca mahàcitrà ÷arãrasyàpi sarvataþ . niþ÷eùaü narakeùvevaü bhavanti krama÷aþ punaþ . ye gçhõanti paradravyaü padbhyàü vipraü spç÷anti ca . ÷ivopakaraõaü gà¤ca j¤àna¤ca likhitaü kvacit . hastapàdau ghanau teùàmàcårõyante samantataþ . kùàratàmràdibhistaptaistadante bahu÷aþ punaþ . marakeùa, ca sarveùu vicitrà dehayàtanàþ . bhavanti bahu÷aþ kaùñàþ pàõipàdasamudbhavàþ . ÷ivàyatanaparyante ÷ivàràmeùu kutracit . samutsåjanti ye pàpàþ purãùaü måtrameva và . teùàü ÷i÷naü savçùaõaü cårõyate lauhamudgaraiþ . såcãbhiragnivarõàbhistata÷càpåryate punaþ . lohadaõóa÷ca sumahànagnivarõaþ sakaõñakaþ . àpothyate gude teùàü yàvanmåddhni vinirgataþ . tataþ kùàreõa mahatà tàmreõa trapuõà punaþ . drutenàpåryate gàóhaü gudaü ÷i÷na¤ca dehinàm . manaþ sarvendriyàõà¤ca yasmàduktaü pravartakam . tasmàdindriyaduþkhena jàyate tat suduþkhitam . dhane satyapi ye dànaü na prayacchanti tçùõayà . atithi¤càvamanyante kàlapràptaü gçhà÷rame . tenaite vãraõairajvà hastayo÷càpi tàóitàþ . prasàritàïgàþ ÷uùyantastiùñhantyavda÷ataü naràþ . hastapàdalalàñeùu kãlità lauha÷aïkubhiþ . nitya¤ca vivçtaü vaktraü kãlakatrayatàóitam . kçmibhiþ pràõibhi÷cograirlauhadaõóai÷ca vàyasaiþ . upadravairbahuvidhairmukhamanvaþ prapãóyate . jihvàvedhanibaddhà÷ca saüpãóyante bhç÷aü punaþ . tiùñhanti lambamànà÷ca lohabhàràþ suvartulàþ . ÷i÷ne savçùaõe tadvat lohabhàradvayaü punaþ . tiùñhate lambamàna¤ca bàhubhyà¤ca caturguõam . tataþ svamàüsamutkçtya tilamàtrapramàõataþ . khàdituü dãyate teùàü såcyagreõa tu ÷oõitam . yadà nirmàüsatàü pràptàþ kàlena bahulà naràþ . tataþ kùàreõa dãptena taccharãraü vilipyate . klidyante varùadhàràbhiþ kli÷yante vai punaþ punaþ . ÷uùkàþ sicyanti tailena sutaptena samantataþ . pacyanti bhåyo bhåyo'pi dårasthena ÷arnaþ ÷anaiþ . niþ÷eùayàtanàbhi÷ca pãóyante krama÷aþ punaþ . bhç÷aü bubhukùayà pãóa kaùñà càtipipàsayà . atyuùõenàti÷ãtena pàpànàü smaraõena ca . evamàdyà mahàghorà yàtanàþ pàpàkarmiõàm . ekaikanarake j¤eyàþ ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . pratyekaü yàtanà÷citràþ sarveùu narakeùu ca . kaùñà varùa÷atenàpi sarvà vaktuü na ÷akyate . iti tairvividhairghoraiþ pàñyamànàþ sakarmabhiþ . mriyante naiva pàpiùñhà yàvat pàpasya na kùayaþ . tatrànyà yàtanàþ kaùñà vividhàþ pàpakàriõàm . mahàghoràtighorà÷ca kalpàgnisadç÷opamàþ . ÷rutvaiva yàtanàstårõaü mriyante mçducetasaþ . tatastenàtra kathitàþ pàpà drakùyanti yàþ svayam . putramitrakalatràrthaü yadapuõyaü tvayà kçtam . ekàkã dahyase tena nàtra pa÷yasi bàndhavàn . àtmanaiva kçtaü pàpaü bhoktavyaü dhruvamàtmanà . tat kimàtmopaghàtàrthaü måóha! pàpaü kçtaü tvayà . evaü dåtairupàlabdhàstàn pçcchanti tataþ punaþ . kiyantaü kena pàpena kàlamatràsate naràþ . devadravyavinà÷ena gurudrohàdikarmabhiþ . kramàt sarveùu pacyante narakeùvà mahãkùayàt . mahàpàtakina÷càpi sarveùu narakeùviha . àcandratàrakaü yàvat pãóyante vividhairbadhaiþ . mahàpàtakinaþ sarve nirayàrõavakoñiùu . caturda÷amanvantarakalpàntaü vividhairbadhaiþ . upapàtakina÷càpi tadardhaü yànti mànavàþ . pàpa÷eùaistadardha¤ca kàla¤càpi tathàvidham . tasmàt pàpaü na kurvãta ca¤cale jãvite sati . pàpena hi dhruvaü yànti narakeùu naràþ svayam . yaþ karoti naraþ pàpaü tasyàtmà dhruvamapriyaþ . pàpasya hi phalaü duþkhaü tadbhoktavyamihàtmanà . kathaü te pàpaniratà narà ràtriùu ÷erate . manvantaràntaü teùàü ca narake tãvrayàtanàþ . evaü kliùñàþ vi÷uddhà÷ca sàva÷eùeõa karmaõà . tataþ kùitiü samàsàdya punarjàyanti dehinaþ . sthàvarà vividhàkàràstçõagulmàdibhedataþ . tatrànubhåya duþkhàni jàyante kãñayoniùu . niùkràntàþ kãñayonibhyastato jàyanti pakùiõaþ . saükùiptàþ pakùibhàvena bhavanti tçõajàtiùu . màrgaduþkhamatikramya jàyante pa÷uyoniùu . kramàdgoyonimàsàdya punarjàyanti mànuùàþ . evaü yoniùu sarvàsu praribhramya krameõa tu . kàlàntarava÷àd yànti mànuùyamati durlabham . vyutkrameõàpi mànuùyaü pràpyate puõyagauravàt . vicitrà gatayaþ proktàþ karmaõàü gurulàghavàt . mànuùyaü yaþ samàsàdya svargamokùaprasàdhakam . dvayorna sàdhayedekaü sa mçtastapyate ciram . devàsuràõàü sarveùàü mànuùyamatidurlabham . tat saüpràpya tathà kuryànna gacchennarakaü yathà . svargàpavargalàbhàya yadi nàsti samudyamaþ . sarvasya måla mànuùyaü tadyatnàdanupàlaya . dharmamålena mànuùyaü labdhvà sarvàrthasàdhakam . yadi làbhe na yatnaste målaü rakùasva yatnataþ . mànuùatve ca vipratva yadi pràpnoti durlabham . na karotyàtmanaþ ÷reyaþ ko'nyo'smàdastyacetanaþ . sarveùàmeva de÷ànàmayaü de÷aþ paraþ smçtaþ . itaþ svarga÷ca mokùa÷ca yataþ saüpràpyate naraiþ . de÷e'smin bhàrate puõyaü pràpya mànuùyasambhavam . yaþ kuryànnàtmanaþ ÷reyastenàtmà va¤cita÷ciram . bhogabhåmiþ smçtaþ svargaþ karmabhåmirayam matà . iha yat kriyate karma svarge tadupabhu¤jate . yàvat sustha÷arãrastva tàvaddharmaü samàcara . asusthãnodito'pyanyairna ki¤cit kartumutsahaþ . adhruveõa ÷arãreõa dhruvaü yona prasàdhayet . dhruvaü tasya paribhraùñamadhruvaü naùñameva hi . àyuùaþ khaõóakhaõóàni nipatanti tavàgrataþ . ahoràtràpade÷ena kimarthaü nàvabudhyase . yadà na j¤àyate mçtyuþ kadà kasya bhaviùyati . àkasmike hi maraõe dhçtiü vindeta kastadà . parityajya yathà sarvamekàkã yàsyasi dhruvam . na dadàsi tadà kasmàt pàtheyàrthamidaü dhanam . gçhãtadànapàtheyàþ sukhaü yànti mahàdhvani . anyathà kli÷yate jantuþ pàtheyarahitaþ pathi . yeùàü dvijendra! vàhitrã pårõàbhàõóasya gacchati . svargade÷asya puratasteùàü làbhaþ padepade . iti j¤àtvà naraþ puõyaü kuryàt pàpa¤ca varjayet . puõyena yàti devatvamapuõyànnarakaü vrajet . ye manàgapi deve÷aü prapannàþ ÷araõaü ÷ivam . te'pi ghoraü na pa÷yanti yamasya vadanaü naràþ . kintu pàpairmahàghoraiþ ki¤citkàlaü ÷ivàj¤ayà . bhavanti pretaràjànastatoyànti ÷ivaü param . te na lipyanti pàpena padmapatramivàmbhasà . tasmàdvivardhaüyedbhaktimã÷vare satataü budhaþ . tanmàhàtmyavicàreõa bhavadoùavicàrataþ>% . bhàgaø 5, 26 aø . narakabhedatatsvaråponyàsamukhena teùàü pàpavi÷eùajanyatvamuktaü tena tattatkarmaõàü vipàkàstàmisràdayo narakà iti gamyate . tatra narakavi÷eùasvaråpanidànamuktaü yathà-
     %<atha tàüste ràjannàmaråpalakùaõato'nukramiùyàmaþ . tàmisro 1 'ndhatàmisro 2 rauravo 3 mahàrauravaþ 4 kumbhãpàkaþ 5 kàlasåtram 6 asipatravanaü 7 ÷åkaramukham 8 andhakåpaþ 9 kçmibhojanaþ 10 sandaü÷aþ 11 tapta÷årmiþ 12 vajrakaõñaka÷àlmalã 13 vaitaraõã 14 påyodaþ 15 pràõavedho 16 vi÷asanaü 17 làlàbhakùyaþ 18 sàrameyàdanam 19 avãciþ 20 ayaþpànam 21 iti . ki¤ca kùàrakardamo 22 rakùogaõabhojanaü 22 ÷ålaproto 24 danda÷åkaþ 25 avañanirodhano 26 'paryàvartanaü 27 såcãmukham 28 ityaùñàpiü÷atirnarakà vividhà yàtanàbhåmayaþ . yastu paravittàpatyakalatràõyapaharati sa hi kàlapà÷abaddho yamapuruùairatibhayànakaistàmisre 1 narake balànnipàtyate . ana÷anànipànadaõóatàóanasantarjanàdibhiryàtanàbhiyàtyamàno janturyatra ka÷malamàsàdita ekadaiva mårchàmupayàti tàmisrapàye . evamevàndhatàmisre yastu va¤citvà puruùaü dàràdãnupayuïkte yatra ÷arãrã nipàtyamàno yàtanàstho vedanayà naùñamatirnaùñadçùñi÷ca bhavati . yathà vanaspatirvç÷vyamànamålastasmàdandhatàmisraü 2 tamupadi÷anti . yastviha và etadahamiti mamedamiti bhåtadroheõa kevalaü svakuñumbamevànudinaü puùõàti sa tadiha vihàya svayameva tada÷ubhena raurave nipatati . ye tviha yathaivàmunà vihiüsità jantavaþ paratra yamayàtanà upagataü ta eva ruravo bhåtvà tathà tameva hiüsanti tasmàdrauravam 3 ityàhuþ . rururiti sarpàdatikrårasatvàpade÷aþ . evameva mahàrauravo 4 yatra nivatitaü puruùaü kravyàdà nàma ruravastaü kravyeõa ghàtayanti yaþ kevalaü dehambharaþ . yastviha và ugraþ pa÷ån pakùiõo và pràõata uparandhayati . tamaprakaruõaü puruùàdairapi garhitamamutra yamànucaràþ kumbhãpàke 5 taptataile uparandhayanti . yastviha brahmadhruk sa kàlasåtrasaüj¤ake 6 narake ayutayojanaparimaõóale tàmramaye tapte khale uparya ghastàdagnyarkàbhyàmabhitapyamàne 'bhinive÷itaþ kùutpipàsàbhyàü dahyamànàntarbahiþ÷arãra àste ÷ete ceùñate avatiùñhati paridhàvati ca yàvanti pa÷uromàõi tàvadvarùasahasràõi . yastviha vainijavedapathàdanàpadyapagataþ pàùaõóa¤copagatastamasipatravanaü 7 prave÷ya ka÷ayà praharanti tatra hàsàvitastato dhàvamàna ubhayatodhàraistàlavanàsipatrai÷chidyamànasarvàïgo hà hatosmãti paramayà vedanayà mårchitaþ padepade nipatati svadharmahà pàùaõóànugamanaphalaü bhuïkte . yastviha vai ràjà ràjapuruùo và adaõóe daõóaü praõayati bràhmaõe và ÷arãradaõóaü sa pàpãyànnarake'mutra ÷åkaramukhe 8 nipatati . tatràtibalairniùpiùyamàõàvayavo yathaivehekùukhaõóa àrtasvareõa svanayan kvacinmårchitaþ ka÷malamupagato yathaivehàdçùñadoùà uparuddhàþ . yastviha vai bhåtànàmã÷varakalpitavçttãnàmaviviktaparavyayànàü svayaü puruùopakalpitavçttirviviktaparavyathovyathàmàcarati sa paratràndhakåpe 9 tadabhidroheõa nipatati . tatra hàsau taistairjantubhiþ pa÷umçgapakùisarosçpairma÷akayåkàmatkuõamakùikàdibhirye kecàbhidrugdhàstaiþ sarvato'bhidruhyamàõastamasi vihatanidrànirvçtiralabdhàvasthànaþ parikràmati yathà ku÷arãre jãvaþ . yastviha và asaü vibhajyà÷nàti yat ki¤canopanirmitapa¤cayaj¤o vàyasa saüstutaþ sa paratra kçmibhojane 10 narakàdhame nipatati . tatra ÷aütasahasrayojane kçmikuõóe kçmibhåtaþ svayaü kçmibhireva bhakùyamàõaþ kçmibhojano yàvattadaprattàprahutàdo'nirve÷amàtmàbaü yàtayate . yastviha vai steyena balàdvà hiraõyaratnàdãni bràhmaõasya và'paharati anyasya và'nàpadi puruùastamamutra ràjan! yamapuråùà ayasmayairagnipiõóaiþ sandaü÷ai 11 stvaci niùkuùanti . yastviha và agamyàü striyaü puruùo'gamyaü và puruùaü yoùidabhigacchati . tàvamutra ka÷ayà tàóayantastaptayà ÷årmyà 12 lohamayyà puruùamàliïgayanti . striyaü ca puruùaråpayà ÷årmyà . yastviha vai sarvàbhigamastamamutra niraye vartamànaü vajçkaõñaka÷àlmalã 13 màropya niùkuùanti . ye tviha vai ràjanyà ràjapuruùà và pàùaõóà dharmasetån bhindanti te saüparetya vaitaraõyàü 14 nipatanti bhinnamaryàdàþ tasyàü nirayaparikhàbhåtàyàü nadyàü yàdogaõairitastato bhakùyamàõà àtmanà na viyujyamànà÷càsubhiruhyamànàþ svàdhena, karmapàkamanusmarantau viõmåtrapåya÷oõitake÷anakhàsthimedomàüsava÷àvàhinyàmupatapyante . ye tviha vai vçùalãpatayonaùña÷aucàcàraniyamàstyaktalajjàþ pa÷ucaryàü caranti . te càpi pretya påyaviõmåtra÷leùmalàlàpårõe 15 nipatanti tadevàtibãbhatsitama÷nanti . ye tviha vai ÷vagardhabhapatayo bràhmaõàdayo mçgayàvihàrà atãrthe ca mçgànnighnanti . tànapi saüparetàllaükùyabhåtàn yamapuruùà iùubhirvidhyanti 16 . ye tviha vai dàmbhikà dambhayaj¤eùu pa÷ån vi÷asanti . tànamuùmilloüke vai÷ase 17 narake patitànnirayapatayo yàtayitvà vi÷asanti . yastviha vai savarõàü bhàryàü dvijoretaþ pàyayati kàmamohitaþ taü pàpakçttamaü måtraretaþkulyàyàü pàtayitvà retaþ saüpàyanti làlàbhakùye 18 . ye tviha vai dasyavo'gnidà garadà gràmàn sàrthàn và vilumpanti ràjabhañà và tàü÷càpi hi paretàn yamadåtàvajradaüùñràþ ÷vànaþ 19 sapta÷atàni viü÷ati÷ca sarabhasaü khàdanti . yastviha và ançtaü vadati sàkùye dravyavinimaye dàne và katha¤cit, sa vai pretya narake avãcimati 20 adhaþ÷iràniravakà÷e yojana÷atocchràyàd girimårdhnaþ saüpàtyate . yatra jalamiva sthalama÷mapçùñhamavabhàsate tadavãcimat tila÷ã vi÷ãryamàõa÷arãro na mriyamàõaþ punaràropito nipatati . yastviha vai viproràjanyo bai÷yovà somapãthastatkalatraü và suràþ vratastho'pi và pibati pramàdataþ teùàü nirayaü nãtànàmurasi padà''kramyàsye vahninà dravamàõaü kàrùõàyasaü 21 niùi¤canti . atha ca yastviha và àtmasaübhàvanena svayamadhamo janmatapo vidyàcàravarõà÷ramavato varoyaso na bahu manyeta sa mçtakaeva kùàrakardeme 22 niraye'vàkchirà nipatitodurantayàtanàhya÷nute . ye tviha vai puruùàþ puruùamedhena yajante yà÷ca striyonçpa÷ån khàdanti tàü÷ca tà÷ca te pa÷ava iha nihatà yamasadane yàtayanto rakùogaõàþ ÷aunikà iva sudhitinà'vadàyà'sçkpibanti nçtyanti ca hçùyamàõà yatheha puruùàdàþ 23 . ye tviha và anàgaso'raõye gràme vàvi÷rabhyavai÷rambhakairupa÷ritànupajijãviùån såtràdiùåpaprotàn krãóanakatayà ghàtayanti te'pi ca pretya yamayàtanàsu ÷ålàdiprotàtmànaþ 24 kùuttçóbhyàü càbhihatàþ kaïkavañàdibhi÷cetastatastigmatuõóai ràhanyamànà àtmaka÷malaü smaranti . ye tviha vai bhåtànyu dvejayanti narà ulvaõasvabhàvà yathà danda÷åkàste'pi pretya narake danda÷åkàkhye 25 nipatanti . yatra nçpaü . danda÷åkàþ pa¤camukhà và upasçtya grasanti yathàbile÷ayàn . ye tviha và andhàvañaku÷ålaguhàdiùu bhåtàni nirundhanti tathàmutra teùvevopave÷ya sagareõa vahninà dhåmena nirundhanti 26 . yastviha và atithãnabhyàgatàn và gçhapatirasakçdupagatamanyurdidhakùuriva pàpena cakùuùà nirãkùate tasya càpi niraye pàpadçùñerakùiõã vajratuõóàgçdhrakaïkañàdayaþ prasahyorubalàdutpàñayanti 27 . yastviha và àóhyàbhimatirahaïkçtistiryaükprekùaõaþ sarvato'bhivi÷aïkã vvayavinà÷acintayà pravi÷uùyamàõa hçdayavadano nirvçtimanavagatograha ivàrthamabhirakùati . sa càpi pretya tadutpàdanotkarùaõasaürakùaõasamalagrahaþ såcãmukhe 28 narake nipatati . yatra ha vittagrahaü pàpagrahaü pàpapuruùaü dharmaràjapuruùà vàyasà iva sarvato'ïgeùu såtraiþ parivayanti . evaüvidhà narakà yamàlaye santi ÷ata÷aþ teùu ca sarva evàdharmavartino ye kecidihodità÷càvanipate! paryàyeõa vivi÷anti>% . tathaiva dharmànuvartina itaratra . iha tu punarbhave ubhaya÷eùàbhyàü vi÷anti bhàø ànuø 7 aø ÷ubhakarmavi÷eùavipàka ukto yathà yudhiùñhiroktiþ . %<karmaõà¤ca samastànàü ÷ubhànàü bharata rùabha! . phalàni bharata÷reùñha! prabråhi paripçcchataþ . bhãùma uvàca . hanta te kathayiùyàmi yanmàü pçcchasi bhàrata! . rahasyaü yadçùãõàntu tacchçõuùva yudhiùñhira! . yàgatiþ pràpyate yena pretyabhàve cirepsità . yena yena ÷arãreõa yadyatkarma karãti yaþ . tena tena ÷arãreõa tattatphalamupà÷nute . yasyàü yasyàmavasthàyàü yatkaroti ÷ubhà÷ubham . tasyàü tasyàmavasthàyàü bhuïkte janmanijanmani . na na÷yati kçtaü karma sadà pa¤cendriyairiha . te hyasya sàkùiõo nityaü ùaùñha àtmà tathaiva ca . cakùurdadyànmano dadyàdvàcaü dadyàcca sånçtàm . anuvrajedupàsãta sa yaj¤aþ pa¤cadakùiõaþ . yo dadyàdaparikliùñamannamadhvani vartate . ÷ràntàyàdçùñapårvàya tasya puõyaphalaü mahat . sthaõóileùu ÷ayànànàü gçhàõi ÷ayanàni ca . cãravalkalasaüvãte vàsàüsyàbharaõàni ca . vàhanàni ca yànàni yogàtmani tapodhane . agnãnupa÷ayànasya ràj¤aþ pauruùameva ca . rasànàü pratisaühàre saubhàgyamanugacchati . àmiùapratisaühàre pa÷ån putràü÷ca vindati . avàkchiràstu yo lambedudavàsa¤ca yo vaset . satata¤caika÷àyã yaþ sa labhetepsitàü gatim . pàdyamàsanamevàtha dãpamannaü prati÷rayam . dadyàdatithipåjàrthaü sa yaj¤aþ pa¤cadakùiõaþ . vãràsanaü vãra÷ayyàü vãrasthànamupàgataþ . akùayàstasya vai lokàþ sarvakàmagamàstathà . dhanaü labheta dànena maunenàj¤àü vi÷àmpate! . upabhogàü÷ca tapasà brahmacaryeõa jãvitam . råpamai÷varyamàrogyamahiüsàphalama÷nute . phalamålà÷ino ràjyaü svargaþ parõà÷inàü bhavet . pràyopave÷ino ràjan! sarvatra sukhama÷nute . gavàdyaþ ÷àkadãkùàyàü svargakàmã tçõà÷anaþ . striyastriùavaõaü snàtvà vàyuü pãtvà kratuü labhet . svargaü satyena labhate dokùayà kulamuttamam . salilà÷ã bhaved yastu sadàgniþ saüskçto dvijaþ . manuþsàdhayate ràjyaü nàkapçùñhamanà÷ake . upavàsa¤ca dokùàyàü abhiùeka¤ca pàrthiva! . kçtvà dvàda÷a barùàõi vãrasthànàdvi÷iùyate . adhãtya sarvavedàn vai sadyo duþkhàdvimucyate . mànasaü hi caran dharmaü svargalokamupà÷nute . yà dustyajà durmatibhiryà na jãryati jãryataþ . yo'sau pràõàntiko rogastàü tçùõàü tyajataþ sukham . yathà dhenusahasreùu vatso vindati màtaram . evaü pårbakçtaü karma kartàramanugacchati . anodyamànàni yathà puùpàõi ca phalàni ca . svakàlaü nàtivartante tathà karma puràkçtam . jãryanti jãryataþ ke÷à dantà jãryanti jãryataþ . cakùuþ÷rotre ca jãryete tçùõaikà na tu jãryate . yena prãõàti pitaraü tena prãtaþ prajàpatiþ . prãõàti màtaraü yena pçthivã tena påjità . yena prãõàtyupàdhyàyaü tena syàt brahma påjitam . sarve tasyàdçtà dharmà yasyaite traya àdçtàþ . anàdçtàstu yasyaite sarvàstasyàphalàþ kriyàþ>% . tatraiva dànavi÷eùe gatibhedo niråpitaþ prapa¤cabhayàt tadvàkya noddhçtaü bhàø ànuø dànadharme dç÷yam . bhàø ànuø 111 aø saüsàracakrapravçttiruktà yathà-
     %<ekaþ prasåyate ràjannaika eka vina÷yati . ekastarati durgàõi gacchatyekastu durgatim . asahàyaþ pità màtà tathà bhràtà suto guruþ . j¤àtisambandhivarga÷ca mitravargastathaiva ca . mçtaü ÷arãramutsçjya kàùñhaloùñrasamaü janàþ . muhårtamiva roditvà tato yànti paràïkhàþ . taistaccharoramutsçùñaü dharma eko'nugacchati . tasmàddharmaþ sahàya÷ca sevitavyaþ sadà nçbhiþ . pràõo dharmasamàyukto gacchet svargagatiü paràm . tathaivàdharmasaüyukto naraka¤copapadyate . tasmànnyàyàgatairarthairdhampraü seveta paõóitaþ . dharma eko manuùyasya sahàyaþ pàralaukikaþ . lobhànmohàdanukro÷àdbhayàdvàpyabahu÷rutaþ . naraþ karotyakàryàõi paràrthe lobhamohitaþ . dharma÷càrtha÷ca kàma÷ca tritayaü jãvite phalam . etattrayamavàptavyamadharmamparivarjitam . yudhiùñhira uvàca . ÷rutaü bhagavato vàkyaü dharmayuktaü paraü hitam . ÷arãranicayaü j¤àtuü buddhistu mama jàyate . mçtaü ÷arãraü hi nçõàü såkùmamavyaktatàü gatam . acakùurviùayaü pràptaü kathaü dharmo'nugacchati . vçhaspatiruvàca . pçthivã vàyuràkà÷amàpo jyotimeno'ntagaþ . buddhiràtmà ca sahità dharmaü pa÷yanti nityadà . pràõinàmiha sarveùàü sàkùãbhåtà ni÷à'ni÷am . etai÷ca saha dharmo'pi taü jãvamanugacchati . tvagasthimàüsaü ÷ukra¤ca ÷oõita¤ca mahàmate! . ÷arãraü varjayantyete jãvitena vivarjitam . tato dharmasamàyuktaþ pràpnute jãva eva hi . tato'sya karma pa÷yanti ÷ubhaü và yadi và'÷ubham . devatàþ pa¤cabhåtasthàþ kiübhåyaþ ÷rotumicchasi . tato dharmasamàyuktaþ sa jãvaþ sukhamedhate . iha loke pare caiva kiübhåyaþ kathayàmi te . yudhiùñhira uvàca . taddar÷itaü bhagavatà yathà dharmo'nugacchati . etattu j¤àtumicchàmi kathaü retaþ pravartate? . vçhaspati ruvàca . annama÷nanti yaddevàþ ÷arãrasthà nare÷vara! . pçthibã vàyuràkà÷amàpo jyotirmanastathà . tatastçpteùu ÷uddhàtman! retaþ sampadyate mahat . tato garbhaþ sambhavati ÷leùàt strãpuüsayornçpa! . etatte sarvaümasàkhyàtaü bhåyaþ kiü ÷rotumicchasi? . yudhiùñhirauvàca . àkhyàtaü me bhagavatà garbhaþ saüjàyate yathà . yathà jàtastu puruùaþ prapadyati taducyatàm . vçhaspatiruvàca . àsannamàtraþ puruùastairbhåtairabhibhåyate . viprayukta÷ca tairbhåtaiþ punaryàtyaparàü gatim . sarvabhåtasamàyuktaþ pràpnute jãva eva hi . tato'sya karma pa÷yanti ÷ubhaü và yadi và'÷ubham . devatàþ pa¤cabhåtasthà kiü bhåyaþ ÷rotumicchasi . yudhiùñhira uvàca . tvagasthimàüsamutsçjya tai÷ca bhåtairvivarjitaþ . jãvaþ sa bhagavan! kvasthaþ sukhaduþkhe sama÷nute . vçhaspatiruvàca . jãvaþ karmasamàyuktaþ ÷ãghraü retastvamàgataþ . strãõàü puùpaü samàsàdya såte kàlena bhàrata! . yamasya puruùaiþ kle÷aü yamasya puruùairbadham . duþkhaü saüsàracakra¤ca naraþ kle÷a¤ca vindati . iha loke ca sa pràõã janmaprabhçti pàrthiva! . svakçtaü karmavai bhuïkte dharmasya phalamà÷ritaþ . yadi dharmaü yathà÷akti janmaprabhçti sevate . tataþ sa puruùo bhåtvà sevate nityadà sukham . athàntarà tu dharmasyàpyadharmamupasevate . sukhasyànantaraü duþkhaü sa jãvo'pyadhigacchati . adharmeõa samàyukto yamasya viùayaü gataþ . mahadduþkhaü samàsàdya tiryagyonau prajàyate . kammaõà yena yeneha yasyàü yonau prajàyate . jãvo mohasamàyuktastanme nigadataþ ÷çõu . yadetaducyate ÷àstre setihàse ca chandasi . iha sthànàti puõyàni devatulyàni bhåpate! . tiryagyonyatiriktàni gatimanti ca sarva÷aþ . yamasya sadane divye brahmalokasame guõaiþ>% . itaþparaü karmavipàko'bhihitaþ tatra adharma÷abde 121, 123 pçùñhe %<karmabhirniyatairbaddha>% ityàrabhya %<dharme kuru manaþ sadà>% ityantaü vàkyaü harivaü÷avàkyatyena pramàdàt likhitam . tacca bhàø anuø 111 aø sthaü bodhyam . evamadharma÷abde pçø 123 pçùñhàdau mitàø dar÷itavàkyàdapi karmavipàkabhedo'vadheyaþ .
     bhuktàva÷iùñakarmaõàü vipàkastu ÷àtàtapena dar÷ito yathà %<pràya÷cittavihãnànàü mahàpàtakinàü nçõàm . narakànte bhavejjanma cihnàïkita÷arãriõàm . pratijanma bhavetteùàü cihnaü tatpàpasåcitam . pràya÷citte kçte yàti pa÷càttàpavatàü punaþ . mahàpàtakajaü cihnaü saptajanmani jàyate . upapàpodbhavaü pa¤ca trãõi pàpasamudbhavam . duùakarmajà nçõàü rogà yànti copakramaiþ ÷amam . japaiþ suràrcanaihomairdànaisteùàü ÷amobhavet . pårvajanmakçtaü pàpa narakasya parikùaye . vàdhate vyàdhiråpeõa tasya japyàdibhiþ ÷amaþ . kuùñha¤ca ràjayakùmà ca pramehograhaõã tathà . måtrakçcchrà÷marokàsà atãsàrabhagandarau . duùñavraõaü gaõóamàlà pakùàghàto'kùinà÷anam . ityevamàdayorogà mahàpàpodbhavàþ smçtàþ . jalodaraü yakçtplãhà÷ålarogavraõàni ca . ÷vàsàjãrõajvaracchardibhramamohagalagrahàþ . raktàrvudavisarpàdyàupapàpodbhavàgadàþ . daõóàpatànaka÷citravapuþ kampavicarcikàþ . valmãkapuõóarãkàdyà rogàþ pàpasamudbhavàþ . ar÷aàdyà nçõàü rogà atipàpàdbhavanti hi . anye ca bahavorogà jàyante varõasaïkaràþ . ucyante ca nidànàni pràya÷cittàni vai kramàt . mahàpàpeùu sarvaü syàttadardhamupapàtake . dadyàt pàpeùu ùaùñha÷aü kalpyaü vyàdhibalàbalam . atha sàdhàraõaü teùu godànàdi ca kathyate . godàne batsayuktà gauþ su÷ãlà ca payasvino . vçùadàne ÷ubho'naóvàn ÷uklàmbarasakà¤canaþ . nivartanàni bhådàne da÷a dadyàd dvijàtaye . da÷ahastena daõóenatriü÷adçõóaü nivartanam . da÷a tànyeva gocarma dattvà svarge mahãyate . suvarõa÷ataniùkantu tadardhàrdhapramàõataþ . a÷vadàne mçdu÷lakùõama÷vaü sopaskaraü di÷et . mahiùãü màhipe dàne dadyàt svarõàyudhànvitàm . dadyàdgajaü mahàdàne suvarõaphalasaüyutam . lakùasaükhyàrhaõaü puùpaü pradadyàddevatàrcane . dadyàddvijasahasràya miùñànnaü dvijabhojane . rudraü japellakùapuùpaiþ påjayitvà ca tryambakam . ekàda÷a japedrudràn da÷àü÷aü guggulerghçtaiþ . hutvàbhiùecanaü kuryànmantrairvaruõadaivataiþ . ÷àntike gaõa÷ànti÷ca graha÷àntikapårvakam . dhànyadàne ÷ubhaü dhànyaü khàrãùaùñimitaü smçtam . vastradàne paññavastradvayaü karpårasaüyutam, da÷apa¤càùña catura upave÷ya dvijàn ÷ubhàn . vidhàya vaiùõavãü påjàü saïkalpya nijakàmyayà . dhenuü dadyàddvijàtibhyodakùiõà¤càpi ÷aktitaþ . alaïkçtya yathà÷akti vastràlaïkaraõaidvijàn . yàceddaõóapraõàmena pràya÷cittaü yathoditam . teùàmanuj¤ayà kçtvà pràya÷cittaü yathàvidhi . punastàn paripårõàrthànarcayedvidhivaddvijàn . santuùñà bràhmaõà dadyuranuj¤àü vratakàriõe . japacchidraü tapa÷chidraü yacchidraü yaj¤akarmaõi . sarvaü bhavati ni÷chidraü yasya cecchanti bràhmaõàþ . bràhmaõà yàni bhàùante manyante tàni devatàþ . sarvadevamayà viprà na tadvacanamanyathà . upavàse vrata¤caiva snànaü tãrthaphalaü tapaþ . vipraiþ sampàditaü sarvaü sampanna tasya tatphalam . sampannamiti yadvàkyaü vadanti kùitidevatàþ . praõanya ÷irasà dhàryamagniùñomaphalaü labhet . bràhmaõàjaïgamaü tãrthaü nirjalaü sàvvakàmikam . teùàü vàkyàdakenaiva ÷uddhyanti malinà janàþ . tebhyo'nuj¤àmamipràpya pragçhya ca tathà÷iùaþ . påjayitvà dvijàn ÷añhyà bhu¤jãta saha bandhubhiþ>% ÷àtàtapãye karmavipàke 1 adhyàye . %<brahmahà narakasyànte pàõóukuùñho prajàyata . pràya÷cittaü prakurvãta sa tatpàtaka÷àntaye . catvàraþ kalasàþ kàryàþ pa¤caratnasamanvitàþ . pa¤capallavasaüyuktàþ sitavastreõa saüyutàþ . a÷vasthànàdimçdyuktàstãrthodakasupåritàþ . kaùàyapa¤cakopetà nànàvidhaphalànvitàþ . sarvauùadhisamàyuktàþ sthàpyàþ pratidi÷aü dvijaiþ . raupyamaùñadalaü padmaü madhyakumbhopari nyaset . tasyopari nyaseddevaü brahmàõa¤ca caturmukham . palàrdhàrdhapramàõena suvarõena vinirmitam . arcet puruùasåktena trikàlaü prativàsaram . yajamànaþ ÷ubhairgandhaiþ puùpairdhåpairyathàvidhi . pårvàdikumbheùu tatobràhmaõà brahmacàriõaþ . pañheyuþ svasvavedàüste çgvedaprabhçtãn ÷anaiþ . da÷àü÷ena tatohomograha÷àntipuraþsaram . madhyakumbhe vidhàtavyoghçtàktaistilahemabhiþ . dvàda÷àhamirda karma samàpya dvijapuïgavaþ . tatra pãñhe yajamànamabhiùi¤cedyathàvidhi . tatodadyàdyathà÷akti gobhåhematilàdikam . bràhmaõebhyastathà deyamàcàryàya nivedayet . àdityàvasavorudràvi÷ve devàmarudgaõàþ . prãtàþ sarvevyapohantu mama pàpaü sudàruõam . ityudãrya muhurbhaktyà tamàcàryaü kùamàpayet . evaüvidhàne vihite ÷vetakuùñhã vi÷udhyati . kuùñhã gobadhadhakàrã syànnarakànte'sya niùkçtiþ . sthàpayedghañamekantu pårvoktadravyasaüyutam . raktacandanaliptàïgaü raktapuùpàmbarànvitam . raktakumbhantu taü kçtvà sthàpayeddakùiõàü di÷am . tàmrapàtraü nyasettatra tilacårõena påritam . tasyopari nyaseddevaü hemaniùkamayaü yamam . yajet puruùasåktena pàpaü me ÷àmyatàmiti . sàmapàràyaõaü (sàmagànam) kuryàt kalase tatra sàmavit . da÷àü÷aü sarùapairhutvà pàvamànyabhiùecane . vihite dharmaràjànamàcàryàya nivedayet . yamo'pi mahiùàråóhodaõóapàõirbhayàvahaþ . dakùiõà÷àpatirdevomama pàpaü vyapohatu . ityuccàrya visçjyainaü màsaü tadbhaktimàcaret . brahmagobadhayoreùà pràya÷cittena niùkçtiþ . pitçhà cetanàhãnomàtçhàndhaþ prajàyate . narakànte prakurvãta pràya÷cittaü yathàvidhi . pràjàpatyàni kurvãta triü÷accaiva vidhànataþ . vratànte kàrayennàvaü sauvarõapalasammitàm . kumbhaü raupyamaya¤caiva tàmrapàtràõi pårvavat . niùkahemnà tu kartavyodevaþ ÷rãvatsalà¤chanaþ . paññavastreõa saüveùñya påjayettaü vidhànataþ . nàbaü dvijàya tà dadyàt sarvopaskarasaüyutàm . vàsudeva! jagannàtha . sarvabhåtà÷ayasthita! . pàtakàrõavamagnaü màü tàraya praõatàrtihçt! . ityudãrya praõamyàtha bràhyaõàya visarjayet . anyebhyo'pi yathà÷akti viprebhyodakùiõàü dadet . svasçghàtã tu badhironarakànte prajàyate . måkobhràtçbadhe caiva tasyeyaü niùtiþ smçtà . so'pi pàpavi÷uddhyarthaü careccàndràyaõavratam . vratànte pustakaü dadyàt suvarõaphalasaüyutam . imaü mantraü samuccàrya brahmàõãü tàü visarjayet . svarasvati! jaganmàtaþ! ÷abdabrahmàdhidevate! . duùkarmakaraõàt pàpàt pàhi màü parame÷vari! . bàlaghàtã ca puruùomçtavatsaþ prajàyate . bràhmaõodvàhana¤caiva kartavyaü tena ÷uddhaye . ÷ravaõaü harivaü÷asya kartavya¤ca yathàvidhi . mahàrudrajapa¤caiva kàrayecca yathàvidhi . ùaóaïgaikàda÷airudairudraþ samabhidhãyate . rudraistathaikàda÷abhirmahàrudraþ prakãrtitaþ . ekàda÷abhiretaistu atirudra÷ca kathyate . juhuyàcca da÷àü÷ena dårvayàyutasaükhyayà . ekàda÷a svarõaniùkàþ pradàtavyàþ sadakùiõàþ . palànyekàda÷a tathà dadyàdvittànusàrataþ . anyebhyo'pi yathà÷akti dvijebhyodakùiõàü di÷et . snàpayeddampatãþ pa÷cànmantrairvaruõa daivataiþ . àcàryàya pradeyàni vastràlaïkaraõàni ca . gotrahà puruùaþ kuùñhã nirvaü÷a÷copajàyate . sa ca pàpavi÷uddhyarthaü pràjàpatya÷ata¤caret . vratànte medinãü dattvà ÷çõuyàdatha bhàratam . strãhantà càtisàrã syàda÷vatthàn ropayedda÷a . dadyàcca ÷arkaràdhenuü bhojayecca ÷ataü dvijàn . ràjahà kùayarogã syàdeùà tasya ca niùkçtiþ . gobhåhiraõyamiùñànnajalavastrapradànataþ . ghçtadhenupradànena tiladhenupradànataþ . ityàdinà krameõaiva kùayarogaþ pra÷àmyati . raktàrbudã vai÷yahantà jàyate sa ca mànavaþ . pràjàpatyàni catvàri sapta dhànyàni cotsçjet . daõóàpatànakayutaþ ÷ådrahantà bhavennaraþ . pràjàpatyaü sakçccaivaü dadyàddhenuü sadakùiõàm . kàråõà¤ca badhe caiva råkùabhàvaþ prajàyate . tena tatpàpa÷uddhyarthaü dàtavyovçùabhaþ sitaþ . sarvakàryeùvasiddhàrthogajaghàtã bhavennaraþ . pràsàda kàrayitvà tu gaõe÷apratimàü nyaset . gaõanàthasya mantrantu mantrã lakùamitaü japet . kulattha÷àkaþ påpa÷ca gaõa÷àntipuraþsaram . uùñre vinihate caiva jàyate vikçtasvaraþ . sa tatpàpavi÷uddhyarthaüdadyàt karpårakaü phalam . a÷ve vinihate caiva vakratuõóaþ prajàyate . ÷ataü palàni dadyàcca candanànyaghanuttaye . mahiùãghàtane caiva kçùõagulmaþ prajàyate . khare vinihate caiva khararomà prajàyate . niùkatrayasya prakçtiü saüpradadyàddhiraõmayãm . tarakùau nihate ceva jàyate kekarekùaõaþ . dadyàdratnamayãü dhenuü sa tatpàtaka÷àntaye . ÷åkare nihate caiva danturojàyate naraþ . sa dadyàttu vi÷uddhyarthaü ghçtakumbhaü sadakùiõam . hariõe nihate kha¤jaþ ÷çgàle tu vipàdakaþ . a÷vastena pradàtavyaþ sauvarõapalanirmitaþ . ajàbhighàtane caiva adhikàïgaþ prajàyate . ajà tena pradàtavyà vicitravastrasaüyutà . urabhre nihate caiva pàõóurogaþ prajàyate . kastårikàpalaü dadyàdbràhmaõàya vi÷uddhaye . màrjàre nihate caiva pãtapàõiþ prajàyate . paràvataü sa sauvarõaü pradadyànniùkamàtrakam . ÷uka÷àrikayorghàte naraþ skhalitavàgbhavet . sacchàstrapustakaü dadyàt sa vipràya sadakùiõam . vakaghàte dãrghanasodadyàdgàü dhavalaprabhàm . kàkaghàtã karõahãnodadyàdgàmasitaprabhàm . hiüsàyàü niùkçtiriyaü bràhmaõe samudàhçtà . tadardhàrdhapramàõena kùatriyàdiùvanukamàt>% . 2 aø %<suràpaþ ÷yàvadantaþ syàt pràjàpatyantu tàrakam . ÷arkaràyàstulàþ sapta dadyàt pàpavi÷uddhaye . japitvà tu mahàrudraü da÷àü÷aü juhuyàttilaiþ . tato'bhiùekaþ kartavyomantrairvaruõadaivataiþ . madyaporaktapittã syàt sa dadyàt sarpiùoghañam . madhuno'rdhaghaña¤caiva sahiraõyaü vi÷uddhaye . abhakùyabhakùaõe caiva jàyate kçmilodaraþ . yathàvattena ÷uddhyarthamupoùyaü bhãùmapa¤cakam . udakyàvãkùitaü bhuktvà jàyate kçmilodaraþ . gomåtrayàvakàhàrastriràtreõaiva ÷uddhyati . bhuktvà cà spç÷yasaüspçùñaü jàyate kçmilodaraþ . triràtraü samupoùyàtha sa tatpàpàt pramucyate . parànnavighnakaraõàdajãrõamabhijàyate . lakùahomaü sa kurvãta pràya÷cittaü yathàvidhi . mandodaràgnirbhavati sati dravye kadannadaþ . pràjàpatyatrayaü kuryàdbhojayecca ÷ataü dvijàn . viùadaþ syàcchardirogã dadyàdda÷a payasvinãþ . màrgahà pàdarogã syàt so'÷vadànaü samàcaret . pi÷unonarakasyànte jàyate ÷vàsakàsavàn . ghçtaü tena pradàtavyaü sahasvapalasanmitam . dhårto'pasmàrarogã syàt sa tatpàpavi÷uddhaye . brahmakårcamayãü dhenuü dadyàdgà¤ca sadakùiõàm . ÷ålã paropatàpena jàyate tatpramocane . so'nnadànaü prakurvãta tathà rudraü japennaraþ . dàvàgnidàyaka÷caiva raktàtisàravà bhavet . tenodapànaü kartavyaü ropaõãyastathà vañaþ suràlaye jale vàpi ÷akçnmåtraü karoti yaþ . gudarogobhavettasya pàparåpaþ sudàruõaþ . màsaü suràrcanenaiva godànadvitayena tu . pràjàpatyena caikena ÷àmyanti gudajàrujaþ . garbhapàtanajà rogà yakçtplãhajalodaràþ . teùàü pra÷amanàrthàya pràya÷cittamidaü smçtam . eteùu dadyàdvipràya jaladhenuü vidhànataþ . suvarõaråpyatàmràõàü palatraya samanvitàm . pratimàbhaïgakàrã ca apratiùñhaþ prajàyate . saüvatsaratrayaü si¤ceda÷vatthaü prativàsaram . udvàhayettama÷vatthaü svagçhyoktavidhànataþ . tatra saüsthàpayeddevaü vighnaràjaü supåjitam . duùñavàdã khaõóitaþ syàt sa vai dadyàddvijàtaye . råpyaü paladvayaü dugdhaü ghañadvayasamanvitam . khallàñaþ paranindàvàn dhenuü dadyàt sakà¤canàm . paropahàsakçt kàõaþ sa gàü dadyàt samauktikàm . sabhàyàü pakùapàtã ca jàyate pakùaghàtavàn . niùkatrayamitaü hema sa dadyàt satyavartinàm>% 3 aø . %<kunakhã narakasyànte jàyate viprahemahçt . sa tu svarõa÷ataü dadyàt kçtvà càndràyaõatrayam . auóumbarã tàmracauro narakànte prajàyate . pràjàpatyaü sa kçtvàtra tàmraü pala÷ataü di÷et . kàüsyahàrã ca bhavati puõóarãkasamanvitaþ . kàüsyaü pala÷ataü dadyàdalaïkçtya dvijàtaye . rãtihçt piïgalàkùaþ syàdupoùya harivàsaram . rãtipala÷ataü dadyàdalaïkçtya dvijaü ÷ubham . muktàhàrã ca puruùo jàyate piïgamårdhajaþ . muktàpala÷ataü dadyàdupoùya sa vidhànataþ . trapuhàrã ca puruùo jàyate netrarogavàn . upoùya divasaü so'pi dadyàt pala÷ataü trapu . sãsahàrã ca puruùo jàyate ÷ãrùarogavàn . upoùya divasaü dadyàdghçtadhenuü vidhànataþ . dugdhahàrã ca puruùo jàyate bahumåtrakaþ . sa dadyàddugdhadhenu¤ca bràhmaõàya yathàvidhi . dadhicauryeõa puruùo jàyate madavàn yataþ . dadhidhenuþ pradàtavyà tena vipràya ÷uddhaye . bhadhucaurastu purupojàyate netrarogavàn . sa dadyànmadhudhenu¤ca samupoùya dvijàtaye . ikùorvikàrahàro ca bhavedudaragulmavàn . guóadhenuþ padàtavyà tena taddoùa÷àntaye . lohahàrã ca puruùaþ karvuràïgaþ prajàyate . lohaü pala÷ataü dadyàdupoùya sa tu vàsaram . tailacaurastu puruùo bhavet kaõóvàdipãóitaþ . upoùya ma tu vipràya dadyàttailaghañadvayam . àmànnaharaõàccaiva dantahonaþ prajàyate . sa dadyàda÷vinau hemaniùkadvayavinirmitau . pakvànnaharaõàccaiva jihvàrogaþ prajàyate . gàyatryàþ sa japellakùaü da÷àü÷aü juhuyàttilaiþ . phalahàrã ca puruùojàyate vraõitàïguliþ . nànàphalànàmayutaü sa dadyàcca dvijanmane . tàmbålaharaõàccaiva ÷vetauùñhaþ saüprajàyate . sadakùiõaü pradadyàcca vidrumasya dvayaü varam . ÷àükahàrã ca puruùojàyate nolalocanaþ . bràhmaõàya pradadyàdvai mahànãlamaõidvayam . kandamålasya haraõàddhrasvapàõiþ prajàyate . devatàyatanaü kàryamudyànaü tena ÷aktitaþ . saugandhikasya haraõàddurgandhàïgaþ prajàyate . sa lakùamekaü padmànàü juhuyàjjàtavedasi . dàruhàrã ca puruùaþ svinnapàõiþ prajàyate . sa dadyàdviduùe ÷uddhyai kà÷mãraja--paladvayam . vidyàpustakahàrã ca kila måkaþ prajàyate . nyàyetihàsaü dadyàt sa bràhmaõàya sadakùiõam . vastrahàrã bhavet kuùñhã saüpradadyàt prajàpatim . hemaniùkamita¤caiva vastrayugmaü dvijàtaye . årõàhàrã loma÷aþ syàt sa dadyàt kambalànvitam . svarõaniùkamitaü hemavahniü dadyàddvijàtaye . paññasåtrasya haraõànnirlomà jàyate naraþ . tena dhenuþ pradàtavyà vi÷uddhyarthaü dvijanmane . auùadhasyàpaharaõe såryàvartaþ prajàyate . såryayàrghaþ pradàtavyomàsaü deya¤ca kà¤canam . raktavastraprabàlàdihàrã syàdraktavàtavàn . savastràü mahiùãü dadyànmaõiràgasamanvitàm . vipraratnàpahàrã càpyanapatyaþ prajàyate . tena kàryaü vi÷uddhyarthaü mahàrudrajapàdikam . mçtavatsoditaþ sarvovidhiratra vidhãyate . da÷àü÷ahomaþ kartavyaþ pàyasena yathàvidhi . devasya haraõàccaiva jàyate dhividhojvaraþ . jvaromahàjvara÷caiva raudrovaiùõava eva ca . jvare raudraü japet karõe mahàrudraü mahàjvare . atirudraü japed draudre vaiùõave taddvayaü japet . nànàvidhadravyacaurojàyate grahiõãyutaþ . tenànnodakavastràõi hema deya¤ca ÷aktitaþ>% 4 aø . %<màtçgàmã bhavedyastu liïgaü tasya vina÷yati . càõóàlãgamane caiva hãnakoùaþ prajàyate . tasya pratikriyàü kartuü kumbhamuttaratonyaset kçùõavastrasamàcchannaü kçùõamàlyavibhåùitam . tasyoparinyaseddevaü kàüsyapàtre dhane÷varam . suvarõaniùkaùañkena nirmitaü naravàhanam . yajet puruùasåktena dhanadaü vi÷varåpiõam . atharvavedavidviprohyàtharvàõaü samàcaret . suvarõaputrikàü kçtvà niùkaviü÷atisaïkhyayà . dadyàdvipràya saüpåjya niùpàpo'hamiti bruvan . nidhãnàmadhipodevaþ ÷aïkarasya priyaþ sakhà . saumyà÷àdhipatiþ ÷rãmàn mama pàpaü vyapohatu . imaü mantraü samuccàrya àcàryàya yathàvidhi . dadyàddevaü hãnakoùe liïganà÷e vi÷uddhaye . gurujàyàbhigamanànmåtrakçcchraþ prajàyate . tenàpi niùkçtiþ kàryà ÷àstradçùñena karbhaõà . sthàpayet kumbhamekantu pa÷cimàyàü ÷ubhe dine . nãlavastraüsamàcchannaü nãlamàlyavibhåùitam . tasyopari nyaseddevaü tàmrapàtre pracetasam . suvarõaniùkaùañkena nirmitaü yàdasàmpatim . yajet puruùasåktena varuõaü vi÷varåpiõam . sàmavidbràhmaõastatra sàmavedaü samàmanet . suvarõaputrikàü kçtvà niùkaviü÷atisaükhyayà . dadyàdvipràya saüpåjya niùpàpo'hamiti bruvan . yàdasàmadhipodevovi÷veùàmapi pàvanaþ . sa sàràbdhau karõadhàro varuõaþ pàvano'stu me . imaü mantraü samu ccàryaü àcàryàya yathàvidhi . dadyàddevamalaïkçtya måtrakçcchrapra÷àntaye . svasutàgamane caiva raktakuùñhaü prajàyate . bhaginãgamane caiva pãtakuùñhaü prajàyate . tasya pratikriyàü kartuü pårvataþ kalasaü nyaset . pãtavastrasamàcchannaü pãtamàlyavibhåùitam . tasyopari nyaset svarõapàtre devaü sure÷varam . suvarõaniùkaùañkena nirmitaü vajradhàriõam . yajet puruùasåktena vàsavaü vi÷varåpiõam . yajurvedaü tatra sàma çgveda¤ca samàcaret . suvarõaputrikàü kçtvà suvarõada÷akena tu . dadyàdvipràya saüpåjya niùpàpo'hamiti bruvan . devànàmadhipodevo vajrã viùõuniketanaþ . ÷atayaj¤aþ mahasràkùaþ pàpaü mama nikçntatu . imaü mantraü samuccàrya àcàryàya yathàvidhi . dadyàddevaü sahasràkùaü sa pàpasyàpanuttaye . bhràtçbhàryàbhigamanàdgalatkuùñhaü prajàyate . svavadhågamane caiva kçùõakuùñhaü prajàyate . tena kàryaü vi÷uddhyarthaü pràguktasyàrdhameva hi . da÷àü÷ahomaþ sarvatra ghçtàktaiþ kriyate tilaiþ . yadagamyàbhigamanàjjàyate dhruvamaõóalam . kçtvà lohamayãü dhenuü tilaùaùñipramàõataþ . kàrpàsabhàrasaüyuktàü kàüsyadohàü savatsikàm . dadyàdvipràya vidhivadimaü mantramudãrayet . surabhã vaiùõavã màtà mama pàpaü vyapohatu . tapasvinãsaïgamane jàyate cà÷marãgadã . sa tu pàpavi÷uddhyarthaü pràya÷cittaü samàcaret . dadyàdvipràya viduùe madhudhenuü yathoditàm . tiladroõa÷ata¤caiva hiraõyena samanvitam . pitçùvasrabhigamanàddakùiõàü÷avraõã bhavet . tenàpi niùkçtiþ kàryà ajàdànena ÷aktitaþ . màtulànyàntu gamane pçùñhakubjaþ prajàyate . kçùõàjinapradànena pràya÷cittaü samàcaret . màtçùvasrabhigamane vàmàïge vraõa vàn bhavet . tenàpi niùkçtiþ kàryà samyagdànapradànataþ . bhçtabhàryàbhigamane mçtamàryaþ prajàyate . tatpàtakavi÷uddhyarthaü dvijamekaü vivàhayet . sagotrastrãprasaïgena jàyate ca bhagandarã . tenàpi niùkçtiþ kàryà mahiùãdànayatnataþ . tapasvinãprasaïgena pramehã jàyate naraþ . màsaü rudrajapaþ kàryodadyàcchaktyà ca kà¤canam . dãkùitastrãprasaïgena jàyate duùñaraktadçk . sa pàtakavi÷uddhyarthaü pràjàpatyadvaya¤caret . sajàtijàyàgamane jàyate hçdayavraõã . tatpàpasya vi÷uddhyarthaü pràjàpatyadvaya¤caret . pa÷uyonau ca gamane måtràghàtaþ prajàyate . tilapàtradvaya¤caiva dadyàdàtmavi÷uddhaye . a÷vayonau ca gamanàdgudastambhaþ prajàyate . sahasrakamalasnànaü màsaü kuryàt ÷ivasya ca . ete doùà naràõàü syurnarakànte na saü÷ayaþ . strãõàmapi bhavantyete tattatpuruùasaïgamàt . a÷va÷åkara÷çïgyàdi kçmi÷va÷akañena ca . bhçgvagnivànta÷astrà÷maviùodbandhanajalairmçtàþ . vyàghràhigajabhåpàlacauravairivçkàhatàþ . vçkùatalpamçtà ye ca ÷auvasaüskàravarjitàþ . visåcikànnakabaladavàtãsàratomçtàþ . ÷àkinyàdigrahairgrastà vidyutpàtahatà÷ca ye . aspç÷yà apavitrà÷ca patitàþ putravarjitàþ . pa¤catriü÷atprakàrai÷ca nàpnuvanti gatiü mçtàþ . pitràdyàþ piõóabhàjaþ syustra yolepabhujastathà . tatonàndãmukhàþ proktàstrayo'pya÷rumukhàstrayaþ . dvàda÷aite pitçgaõàstarpitàþ santatipradàþ . gatihãnàþ sutàdãnàü santatiü nà÷ayanti te . da÷avyàghràdinihatà garbhaü nighnantyatho kramàt . dvàda÷àstràdinihatà àkarùanti ca bàlakam . viùàdinihatàghnanti da÷asu dvàda÷asvapi . varùaikabàlakaü kuryàdanapatyo'napatyatàm . vyàghreõa hanyate jantuþ kumàrãgamanena ca . viùada÷caiva sarpeõa gajena nçpaduùñakçt . ràj¤à ràjakumàraghna÷caureõa pa÷uhiüsakaþ . vairiõà mitrabhedã ca vakavçttirvçkeõa tu . gurughàto ca ÷ayyàyàü matsarã ÷aucavarjitaþ . drohã saüskàrarahitaþ ÷unà nikùepahàrakaþ . narovihanyate'raõye ÷åkareõa ca pà÷ikaþ . kçmibhiþ kçttavàsà÷ca kçmiõà yo nikçntanaþ . ÷çïgiõà ÷aïkaradrohã ÷akañena ca såcakaþ . bhçguõà medinãcaurovahninà yaj¤ahànikçt . davena dakùiõàcauraþ ÷astreõa ÷rutinindakaþ . a÷manà dvijanindàkçdviùeõa kumatipradaþ . udbandhanena hiüsraþ syàt setubhedã jalena tu . drumeõa ràjadantihçdatãsàreõa lauhahçt . ÷àkinyàdyai÷ca mriyate sadarpakàryakàrakaþ . anadhyàye'pyadhãyàno mriyate vidyutà tathà . aspç÷yaspar÷asaïgã ca vàntamà÷ritya ÷àstrahçt . patitomadavikretànapatyodvijavastrahçt . atha teùàü krameõaiva pràya÷cittaü vidhãyate . kàrayenniùkamàtrantu puruùaü pretaråpiõam . caturbhujaü daõóahastaü mahiùàsanasaüsthitam . piùñaiþ kçùõatilaiþ kuryàt piõóaü prasthapramàõataþ . madhvàjya÷arkaràyuktaü svarõakuõóalasaüyutam . akàlamålaü kalasaü pa¤capallavasaüyutam . kçùõavastrasamàcchannaü sarvoùadhisamanvitam . tasyopari nyasedevaü pàtraü dhànyaphalairyutam . saptadhànyantu saphalaü tatra tat sakalaü nyaset . kumbhopari ca vinyasya påjayet pretaråpiõam . kuryàt puruùasåktena pratyahaü dugdhatarpaõam . ùaóaïga¤ca japedrudraü kalase tatra vedavit . yamasåktena kurvãta yamapåjàdikaü tathà . gàyatryà÷caiva kartavyojapaþ svàtmavi÷uddhaye . gçha÷àntikapårva¤ca da÷àü÷aü juhuyàttilaiþ . aj¤àtanàmagotràya pretàya satilodakam pradadyàt pitçtorthena piõóaü mantramudãrayet . imaü tilamayaü piõóaü madhusarpiþsamanvitam . dadàmi tasmai pretàya yaþ pãóàü kurute mama . sajalàn kçùõakalasàüstilapàtrasamanvitàn . dvàda÷a pretamuddi÷ya dadyàdeka¤ca viùõave . tato'bhiùi¤cedàcàryodampatã kalasodakaiþ . ÷ucirvaràyudhadharomantrairvaruõadaivataiþ . yajasànastatodadyàdàcàryàya sa dakùiõàm . tatonàràyaõabaliþ kartavyaþ ÷àstrani÷cayàt . eùa sàdhàraõavidhiragatãnàmudàhçtaþ vi÷eùastu punarj¤eyovyàghràdinihateùvapi . vyàghreõa nihate prete parakanyàü vivàhayet . sarpadaü÷e nàgabalirdeyaþ sarpastu kà¤canaþ . caturniùkamitaü hemagajaü dadyàdgajairhate . ràj¤à vinihate dadyàt purupantu hiraõmayam . caureõa nihata dhenuü vairiõà nihate vçùam . vçkeõa nihate dadyàd yathà÷akti ca kà¤canam ÷ayyàmçte pradàtavyà ÷ayyà tålãsamanvità . niùkamàtrasuvarõasya viùõanà samadhiùñhità . ÷aucahãne mçte caiva dviniùkasvarõajaü harima . saüskàrahãne ca mçte kumàra¤ca vivàhayet . ÷unà hate ca nikùepaü sthàpayennija÷aktitaþ . ÷åkareõa hate dadyànmahiùaü dakùiõànvitam . kçmibhi÷ca mçte dadyàdgodhåmànnaü dvijàtaye . ÷çïgiõà ca hate dadyàdvçùabhaü vastrasaüyutam . ÷akañena mçte dadyàda÷vaü sopaskarànvitam . bhçgupàte mçte caiva pradadyàddhànyaparvatam . agninà nihate dadyàdupànahaü sva÷aktitaþ . davena nihate caiva kartavyà sadane sabhà . ÷astreõa nihate dadyànmahiùãü dakùiõànvitàm . a÷manà nihate dadyàt savatsàü gàü payasvinãm . viùeõa ca mçte dadyànmedinãü kùetrasaüyutàm . udbandhanamçte càpi pradadyàdgàü payasvinãm . mçte jalena varuõaü haimaü dadyàttriniùkakam . vçkùaü vçkùahate dadyàt sauvarõaü svarõasaüyutam . atãsàramçte lakùaü gàyatryàþ saüyato japet . ÷àkinyàdimçte caivaü japedrudraü yathocitam . vidyutà nihate caiva vidyàdànaü samàcaret . aspar÷e ca mçte kàryaü vedapàràyaõaü tathà . sacchàstrapustakaü dadyàdvàntamà÷ritya saüsthite . pàtityena mçte kuryàt pràjàpatyàni ùoóa÷a . mçte càpatyarahite kçcchràõàü navati¤caret . niùkatrayamitaü svarõaü dadyàda÷vaü hayàhate . kapinà nihate dadyàt kapiü kanakanirmitam . visåcikàmçte svàdu bhojayecca ÷ataü dvijàn . tiladhenuþ pradàtavyà kaõñhe'nnakabale mçte . ke÷arogamçte càpi aùñau kçcchràn samàcaret . evaü kçte vidhàne tu vidyàttadaurdhvadehikam . tataþ pretatvanirmuktàþ pitarastarpitàstathà . dadyuþ putràü÷ca pautràü÷ca àyuràrogyasampadaþ>% 6 aø . bhçgubhàratasaüvàde rogàdiråpakarmavi÷eùavipàka ukto yathà-
     1 sarva÷eùaþ %<vàtapittàdibhirdoùairyadutpannaü pra÷àmyati . agadena suvaidyena karmajaü nopa÷àmyati . tasmàt karma parij¤àya pràya÷cittaü karoti yaþ . sa tu doùairvinirmukto bhogãva ka¤cukojjhitaþ . bhavatãha pavitro'pi manujo nirupaplavaþ . ni÷amya tasya tadvàkyaü praõamya saü mahàmatiþ . kçtakarmopa÷amanaü vistareõa mahàmate! . vadasva muni÷àrdåla! nànyo vaktà tvayà vinà . muniruvàca . dharmàdharmasamàyuktà lobhamohasamàvçtàþ . bhavanti mànavàþ sarve viùõumàyàvaguõñhitàþ . svakarmava÷amàsàdya patanti niraye naràþ . tato janma samà sàdya vyàdhiü karmànuråpataþ . avàpya paritapyanti pãóyamànàþ samantataþ . devadravyavinà÷ena gurudrohàdi karmabhiþ . kramàt sarveùu pacyante narakeùvà nahãkùayàt . mahàpàtakina÷càpi sarveùu narakeùviha àcandratàrakaü yàvat pãóyante vividhairgadaiþ . upapàtakina÷càpi tadardhamiha mànavàþ . ÷eùaiþ pàpaistadardha¤ca kàlaü pràpya vi÷eùataþ . athàdhaþpatatàü puüsàmadharmaþ parikãrtitaþ . narakàbdhau mahàghore patanàt pàpamucyate . tasmàt pàpeùu duþkhàni tãvràõi subahånyapi . tasmàt pàpaü na kartavyamàtmapãóàkaraü yataþ . karmànusàri narakaü bhuktvà÷eùaü vrajanti vai . bhåmau vçkùalatàgulmapa÷upakùimçgàdibhiþ . pratyakùaü narakaü bhuktvà mànuùatvaü prapadya ca . tadvyàdhilakùaõaü sarvaü saüpràpya paritapyate . pårvajanmakçta pàpaü vyàdhiråpeõa bàdhate . tasyopa÷amanaü kàryaü mantradànàrcanàdibhiþ . pràya÷cittamakçtvà tu na kuryàt karma ki¤cana . anistãrõamadhaü nityaü vardhate dviguõaü punaþ . devadravyaü dvijapràptaü brahmasvaü bràhmaõastriyaþ . droha eùàü na kartavyastvadhogatibhayàt sadà . svarõasteyã guroþ ÷ayyàyàyã nadyasya mojakaþ . brahmahàpi ca teùàü vai saüsargã càpi pa¤camaþ . garbhapàtakaraþ ùaùñhaþ kanyàdåùã ca saptamaþ . strãbàlaghàtaka÷càpi navamo nyàsahçttathà . vi÷vàsaghàtaka÷caiva da÷amaþ parikãrtitaþ . ete da÷avidhà ghoràstadanya upapàtakàþ . yat pàpaü brahmahatyàyà dviguõaü garbhapàtane . pràya÷cittaü na tasyàsti dehatyàgo vidhãyate . kçtadoùasahasràõàü yoùiddvijatapasvinàm . na badho nàïgavicchedo de÷atyàgo vidhãyate . naite daõóyà mahãbharturyamasya viùayaïgatàþ . daõóayan doùamàpnoti tasmàdràjà parityajet . yathàparàdhato ràjà ÷àstà bhavati ÷àstrataþ . na tasya kurute ÷àstiü yamomartyeùu ÷àsità . aj¤àtvà dharma÷àstràõi pràya÷cittaü vadanti ye . pràya÷cittaü bhavetteùàü mahàpàtakina÷ca te . tasmàdvimçùya vaktavyaü dharma÷àstrànusàrataþ . ye viprànnanamanti naiva ca guruü ye càtha karmojjhità, ye ÷àstrokta vivarjità janapadànàü tàpakàþ pàpinaþ . ye vaidyàn gaõakàn grahàü÷ca suhçdaþ sanmàrgagàn ye sadà, nindantyeva mahàpadaü gadabhayaü vindanti te dukhitàþ . ye namantidvijatãrthamàdaràdauùadha¤ca bhiùajaþ pratikùaõam . iùñamantramakhadànajaü phalaü te bhavanti nirujo niràpadaþ . vyàdheryadà gadavikhaõóanabheùajàdyai, rdoùo na yàti ÷amanaü sukçtaprayogaiþ . taü pårvaüjanmajanitaü tu vimçùya samyak kàryà sabhà tadupadiùñayathokta÷àntiþ>% 1 aø .
     2 napuüsakatà %<sàdhvã yovanasampannà tyaktà doùairbahiùkçtà . tena doùeõa ràjendra! napuüstvamanugacchati . måùkacchedanakçdyastu so'pi ùaõóatvama÷nute . rajasvalàm sthitàü bhàryàü sannidhau yo n gacchati . ùaõóatvantu bhavet tasya janma càsàdya bhåpate!>% .
     3 alpàyuþprajatà %<÷çõu vipra! purà snàtuü gatastvaü saritastañam . gàvaþ katipayàstatra tçùàrtà vàritàstvayà . tasya vighnasya pàko'yaü jàyante'lpàyuùaþ prajàþ>% .
     4 aki¤canatà %<adàtà niùñhuro jàtaþ sa ca dharmasya nindakaþ . mahàdhano na devàgniü bràhmaõaü toùayan purà . àyuþ÷eùe mçtiü pràpya gçhãto yamakiïkaraiþ . baddhvà pà÷ena saünãto yatràste dharmaràóvibhuþ . citraguptena tatpàpaü vistçta¤ca yamàj¤ayà . tena martyeümahàóhyena hutaü dattaü na ki¤cana . lolàkhyasya narakasya viùaye'yaü dvijo bhavet . àj¤aptaþ kiïkarairnãto niþkùiptonarakàrõave . lolàkhyanarake ghore sarvapràõibhayaïkare . lolàkhyanakarasyeha lakùaõaü tvamataþ ÷çõu . sarvatra dar÷ayet sarvaü bhakùyapànàdisarvataþ . mçgatçùõàjalàkàraü dç÷yate na tu labhyate . nairà÷yaü pràpya viva÷aþ kùutpipàsàsamàkulaþ . bahu kàlantu vividhaü bhuktvà janma prapadya ca . aki¤canatvamàsàdya mahàkle÷a¤ca vindati . atyarthaü kadanaü bhuïkte kadannamati durlabham . sa tu bhikùàñanenàpi jãrõàmbaradharaþ sadà>%
     5 viyogaþ %<ayaü duùñoduràcàraü duùñabuddhyà cakàra yat . snehabhedakaroyasmàttasmàddaõóyoyamasya hi . ityuktvà ÷çïkhalairbaddhvà tàóayitvà bhç÷aü bahu . nãtvà niyoginastatra yatràste daõóanàyakaþ . dçùñvà taü citraguptena tatpàpaü prakañãkçtam . vyàmohake tu narake pàtito durmatirnçpa! . vyàmohakasya yaccihnaü mànaü vakùyàmya÷eùataþ . vyàyàmaþ saptatistasya yojanaü durvahaü param . kumbhàkàraü niràkàraü dhåmoùmavyàptamantaram . vàyorgatirna tatràsti na ca ra÷mirvibhàvasoþ . måóhasya patanaü tatra ya÷ca maitrãvibhedakaþ . j¤àtvà mantrasya niùpàdyaü vimantraü yo vidhàsyati . so'pi mçtyuva÷aü pràpya mohakàkhya¤ca gacchati . mithyàpavàdamanyeùàü yaþ karoti mudhàmatiþ . tasya mithyàbhi÷aüsena mohakàkhye gatirbhavet . yàni mithyàbhi÷aüsena gratantya÷råõi rodanàt . tàni putràn pa÷ån ghnanti teùàü mithyàbhi÷aüsinàm . mohakàkhye mahàghore patantya te durà÷ayàþ . pårvàparaparij¤ànaüvihãnaþ parimuhya ca . evametat sahasràõi varùàõi ca caturda÷a . bhuktvà mçgatanuü pràpya mçgãdehasamàkulaþ . vyàpàditonç÷aüsena nava÷okasamàvçtaþ . mçgayåthaparityaktastvekàkã tiùñhate punaþ . so'pi mçtyuva÷aü pràpya matsyayonau prajàyate . tatomànuùyamàsàdya viyoge paritapyate>% .
     6 getràmayaþ . %<purà vipra! gçhasthasya dãpasya haraõaü kçtam . tava putreõa bho vipra! tena kàõatvamasya vai . koñavã¤ca prapa÷yedyaþ satãü vàpi paràïganàm . sakàmaþ kàmato mohàdratimàlakùya pa÷yati . so'pi netràmayaü pràpya sãdatãha svakarmataþ . sabhayaü nirayaü ghoraü saüpràpya kadanaü bahu . bhuktvà janma samàsàdya duùñakarmasamudbhavàm . mànuùãntu tanuü pràpya niùkçtiü na karoti yaþ . punarjanma samàsàdya pràptaü karma na mu¤cati>% .
     7 kubjatvam . %<devatàpratimàü dçùñvà yastàü naivàbhivàdayet . bràhmaõa¤ca guruü ÷reùñhaü brahmacàritapasvinam . ÷ma÷àne jàyate vçkùaþ kàkagçdhropasevitaþ . bhuktvà kàlama÷eùa¤ca mànuùatvamavàpya saþ . kubjatvama÷nute tasmàt karmaõo mànuùo dhruvam>% .
     8 kha¤jatvam chinnapàdatva¤ca %<upànahaü hared yastu tathaiva kàùñhapàdukàm . taptabàlukadurbhedyamaïge pràpya ca sãdati . sa nãtoyamadåtai÷ca tàóyamàno bhç÷aü muhuþ . prave÷yadakùiõaü dvàraü baddhvà pàdadvaye dçóham . hàhàkàrastu sarvatra ÷råyate yatra bhãùaõaþ . nãtvà yamàj¤ayà dåtai raurave ca nive÷itaþ . rauravasya ca yanmànaü tanme nigadataþ ÷çõu . lakùayojanavistãrõaü gabhãraü syàddivàvçtam . dahyamànastu tatraiva patitaþ punarutthitaþ . punaþ patatitatraiva krandamàno muhurmuhuþ . anekakàlamàsàdya pàraü pràpya suduþkhitaþ . mànuùãü yonimàsàdya kha¤japàdo bhavennaraþ . gçdhrasã (chinnapàdatà) vyàdhisaüyukto bhavejjanmanijanmani>% .
     9 chinnaghràõatà %<÷rutismçtikathàyàntu yastatra vidhnamàcaret . devadvijàtidharmasya sadà yo devanindakaþ . so'pi mutyuva÷aü pràpya yatra yàti ca tat ÷çõu . nairçte pa÷cime bhàge piïgalà nàma yà purã . pi÷àcà yatra tiùñhanti so'pi tatra svakarmataþ . yamàj¤ayà tatra nãto rakùitastatradurmatiþ . tatra duþkhaü mahàghoraü bhuktvà karmàntare punaþ . mànuùatvamanupràpya chinnaghràõohya÷obhanaþ . sa nindyaþ satsabhàmadhye na prave÷yobhaveddhi saþ>% .
     10 chinnahastatà chinnapàdatà ca %<ataþ paraü chinnahastoyato bhavati mànuùaþ . ÷çõuùva tat pravakùye'haü svakarmava÷ata÷ca saþ . pità màtà gururvçddhaþ krodhàviùñena tàóitaþ . vinà'paràdhato jantuü yovà hanyàdvimohitaþ . yamaloke vaset so'pi chinnahasto bhavediha . kareõa tàóanàcchinnapàõirbhavati pàmaraþ . pàdena chinnapàdastu martyovai jàyate dhruvam>% .
     11 chinnakarõatà . %<mithyàpavàdadurvçttaü yena tàpaþ parobhavet . mànuùasya, tatoduùñàþ ÷ràvayanti mahãpatim . te krårà÷chinnakarõà÷ca jàyante pçthivãtale>% .
     12 karàïghrihãnatà . sainyayorubhayoryatra saügràme càtidàruõe . svàminaü saïkañe tyaktvà ye bhagnàþ pàpabuddhayaþ . sa mçto gçhyate dåtaibhãùaõairvikañànanaiþ . påtigandhavçtaiþ pà÷airnãyate yamasàdanam . tarjyamànaþ ÷araiþ khaógaiþ kåñamudgarapàõibhiþ . yamàj¤àkàribhistaistu pàtyate narakaü ÷çõu . asipatravanaü ghoraü narakaü ÷atayojanam . yojanàyutagambhãraü jvalatkhaógasamàkulam . pàñyante tatra taiþ khaógaiþ ÷itadhàrasamàhitaiþ . ye bhagnàþ svàminaü tyaktvà mitraü pràpya ca mànuùàþ . krandamànà÷ca tiùñhanti yàvadàbhåtasaüplavam . karmàvasàne jàyante mànuùatvamataþ param . karàïghribhyàü vihãnastu duùñajãvaþ pravartate . nàstyasya karma saüproktaü yena mukto bhavennaraþ . janmajanmani jàyante chinnàïghrikaravedanàþ .
     13 prasaïgàt yuddhakarmavipàkaþ %<ataþparantu ye ÷åràsteùàü màhàtmyamuttamam . stokamàtramatastàta . ÷çõuùvagadatomama . vidruteùu ca sainyeùu saïkañeùu samantataþ . nçpaü prati yadà gacchet sà yàtrà kratubhiþ samà . lalàñade÷e rudhiraü sravacca yasyàpi vaktre patatãha ki¤cit . tat somapànena hi tasya tulyaü saügràmayaj¤e madhavà'pyuvàca . ÷åratveyasya gàtràõi ÷arakhaógàditomaraiþ . bhindanti na yamaþ ÷aktograhãtuü puõyabhàjanam . a÷vopari ca yaþ ÷åraþ pràõàüstyajati dhàtitaþ . tisraþ koñyo'rdhakoñã ca dviguõaü kàlatastu saþ . apsarobhiþ sevyamànodivyalokamavasthitaþ . tameva puruùaü pràpya dçùñvà sarvàþ suràïganàþ . vimànasthàþ samastà÷ca gàyamànàþ parasparam . parityajya suràn yànti svàminaü pràpya harùitàþ>% .
     14 pakùarogaþ %<a÷astraþ puruùo yena sa÷astreõa hato raõe . tatkarmaõaþ parij¤ànaü vistareõa ÷çõuùva vai . tyaktàstrahatyàdoùeõa yamasya puruùairbhç÷am . àyuþ÷eùe'tha saügçhya yamadåtairbhayànakaiþ . tasmin màrge duràdharùe nãtvà''j¤àbhiryamasya ca . kçkavàkhye mahàghore nigye ca vaseddhi saþ . prakùipta÷cirakàlantu mahàduþkhena pacyate . tato ràsabhayonau sa jàyate vai svayaü naraþ . tato mçgastato vyàghrastataþ ÷astreõa hanyate . sàrameyatvamàsàdya matsyayonau prajàyate . tasmàdvai mànuùãü pràpya pakùarogeõa gçhyate>% .
     15 vaidhavyam %<viråpaü svàminaü dçùñvà yauvanenàtigarvità . divànindati durvàkyaiþ ÷ayyàü na bhajate ni÷i . tena doùeõa bho devi! vaidhavyaü tvamapà÷rità . àj¤aptà ramaõã yà ca svàminaü bhajate na hi . sà vaidhavyamavàpnoti daridraü yàvamanyate . tasya doùasya pàko'yaü devi! vaidhavyamàgatà>% .
     16 bandhyatà payaþpàtumanà vatsastvayà pårvaü nivàritaþ . puruùo bandhyatàü yàti vãryavikramadoùataþ . adakùiõaü vrataü kçtvà bandhyatvamanayorbhavet . adaivataü miùñaphalaü yo bhuïkte pràpyalobhataþ . so'pi bandhyatvamàpnoti kathayàmi tataþ ÷çõu . dçùñvà tu maithunãbhàvaü vidhnaü tu kurute ca yaþ . so'pi bandhyatvamàpnoti sarvajanmanijanmani .
     17 garbhasràvaþ %<tretàyugasya madhye tu sa¤jayonàma bhåpatiþ . tasya bhàryàdvayaü jàtaü sumitrà nandinã tathà . nandinã subhagà tasya sumitrà yà ya÷asvinã . prasåtà sà svaputreõa tena patyà sumànità . sàpatnyaparuùàviùñà nandinã nãtivarjità . ÷ånyàlaye ca sahasà chadmanà''nãya taü sutam . ÷atadhà khaõóakaü kçtvà tailapàke vicikùipe . sànena vidhinà ràjan! duùñamatyà nijecchayà . cakàra dàruõaü karma tatphalaü ÷çõu bhåpate! . sàkàlava÷amàsàdya bàlaghàtàbhidoùataþ . gçhãtvà niùñhurairbaddhvà pà÷ena yamakiïkaraiþ . nãtvà nirayamadhye tu sà prakùiptà durà÷ayà . karmànte kokilà nàmavai÷yasya ca sutà'bhavat . bhåyopi vi÷vàvasunà pariõãtà gçhà÷rame . sarvadravyasamàyukte dàsadàsãsamàkule . sà punaþ pa¤came màsi tçtãye và caturthake garbhasràvo'bhavat tasyàstena duþkhena duþkhità>% .
     18 mçtabhàryatà %<atikramya tvayà jyeùñhaü bhràtaraü càtmanaþ kçtaþ . purà pariõayastena mçtabhàryatvamàgataþ . saptamyàü yaþ spç÷ettailaü jyeùñhà màryàsya na÷yati>% .
     19 bahuputratà aputratà ca gavãmukhàdbahiùkçtvà yastu dravyaü haret punaþ ÷çõu tasya yathà pàpaü kathayàmi tavàgrataþ . nirjane durvahe ghore sikatàóhye marusthale . kçmirbhåtvà vasettatra kùutpipàsàsamàkulaþ . manvantaratrayaü tatra tatonãhàrasaüplave . ÷ãryamàõastu ni÷ceùñaþ ÷ãtavàtàrdito bhç÷am . kalpamànantu duþkhena mànuùojàyate mçtaþ . bahuputrãbhavet so'pi putraü na labhate hi và .
     20 daurbhàgyam %<tçtãyàsu ca sarvàsu tailaspar÷astvayà kçtaþ . durbhagatva¤ca te jàtaü na tàpaü kuru sundari!>% .
     21 sàpatnyam . %<÷çõu devi! pravakùyàmi yattu sàpatnyasambhavam . duþkhaü suparamaü strãõàü svakarmava÷ataþ khalu . mithyàvàkyapravàdena vivàdaü kurute tu yà . anyonyasnehavaiùamyaü kàrayitvà vrajedadhaþ . karmànuyàyinãbhåtvà jãvedvarùacatuùñayam . tataþ punarasau dãnà daivàdbhavati mànuùã . sàpatnyaü gràpya santaptà cittapãóàsamanvità . bhavatãti na sandehastasya dànamataþ ÷çõu>% .
     22 jàtyantaram %<÷çõu deva! pravakùyàmi yena jàtyantaraü gataþ . manuùyo duþkhamàpnoti bhavedvai garhito janaþ . purà ràjakulejàto vi÷vaseneti nàmataþ . ekadà bràhmaõã raõóà yauvanasthà tapasvinã . puùpàrthinã puùpavanaü gatà dçùñvàtha tena sà . kàmavàõàrditenàtha balàtkàreõa dharùità . hçdrogeõàbhisaütaptà tataþ svabhavanaü gatà . atràntare gçhaü tasyà bhikùurekaþ samàgataþ . dharùità sàpi tanvaïgã bhikùave'nnaü dadau mudà . idaü kçtaü tayà pàpaü ÷çõu tasya phalaü tathà . tatkarmava÷amàsàdya yamasya viùayaïgatà . punarjanma samàsàdyà'bhavanmlecchakulodbhavà . mlecchayoniü parityajya tataþ kaivartayonijà . evaü bahuvavidhàü yoniü samàsàdya dvijàïganà . amedhyànna¤ca yataye dattvà pràpagatiü nçpa! . manuùyoduþkhamàproti sa bhavedgarhitojanaþ>%
     23 såkatvam %<purà devàgrato ràjan! gàyamàno dvijaþ kvacit . nçtyaü÷ca praõuvan vàkyairhàsyayuktai÷ca ninditaþ . tasya vighnasya pàko'ya na vàk prasarate mukhàt . nçtyamànantu devàgre gàyamànaü pradç÷ya ca . nopahàsaü prakurvãta mahàdoùobhavedyataþ>% .
     24 gadgadavacanatà %<ataþ paraü mahàbhàga! gadgadatvena dåùitàþ . bhavanti mànavà martyetacchçõuùva vadàmi te . jigãùàkçùñahçdayovivàdaü prakaroti yaþ . gurornindà¤ca sårkhatvàdasya pàpamataþ ÷çõu . yamaloke tu tasyaiva kuññyate ni÷itaiþ jihvàpi kiïkaraþ kruddherajasraü tasya doùataþ . a÷evakàlaparyantaü duþkha pràpya mahattaram . mànuùatvamanupràpya gadgado jàyate naraþ . tato gadgadayà vàõyà martyaþ sãdati sarvadà>% .
     25 mukharogaþ . %<pitçdevagurornindàü ye vai mithyà vadanti ca . abhakùyabhakùyakà ye ca te vai mukhagadàrditàþ . bhavanti narakasyànte mànuùàstastha niùkçtim ÷çõu vakùyàmi bhåpàla!>% .
     26 karõarogaþ . %<asambadvantu yacchadvakti pàpamantargatantu yat . samàkarõyàpi manujaþ karõarogã bhavet sadà . karõa÷ålaü bhavedevaü påya÷oõitasambhavam . karõarogamiti khyàtamavàpya paritapyate>% .
     27 durgandhagàtratà . %<corayitvà tu gandhàóhyaü dravyaü lobhaparàyaõaþ . pacyate narake ghore måtraviùñhàsamàkule . apratiùñhe'tidurgandhe divyavarùàyutatrayam . martye tu ÷a÷ako bhåtvà jãvedvarùacatuùñayam . tatomçgastu saugandho bhåtvà ÷astreõa hanyate . durgandhena samàyukto mànuùatvamavàpya saþ . svakarmava÷ato ràjan! durgandhaü gàtrama÷nute>% .
     28 dàridryaü viråpatà ca . %<purà saïkalpançpateramàtyenàsatàü÷çõu . dànavighnaþ kçtastena pàko'yaü nànyathà'bhavat . mà dadasveti yo bråyàddevàgnibràhmaõeùu ca . sa narastasya pàkena daridratvena gçhyate . daridraþ kurute pàpaü pàpàdyàti yamàlayam . punaràvçtya pàpena dàridryeõàbhigçhyate . na kùayo'sti ca pàpasya tasmàt pàpaü tyajet sudhãþ . adàtà ca bhavet so'pi viråpa÷càpi durvidhaþ . tasmàt karma parij¤àya dànaü dadyàt sva÷aktitaþ>% .
     29 sasvedapàõipàdatà corayitvà tu lavaõaü mçtaþ kùàràbdhisaüj¤ake . narake pacyate pa÷cànmànuùatvamavàpya saþ . tasya karmabhavaü cihnaü jàyate hastapàdayoþ . sasvedaü marvadà tasya niùkçtiü tvamataþ ÷çõu .
     30 dàhajvaraþ %<purà yena gçhaü gràmaþ kùetraü dagdhantu vahninà . sa mçto rauravaü pràpya pãóyamànaþ svakarmaõà . khadiràïgàravaddãptajvàlàmàlàvaguõñhite . patitastiùñhate batra varùàyuta÷atatrayam . karmànte mànuùãü yonimavàpya paridahyate . jvaradàhena ghoreõa yeva ÷àmyati tacchçõu>% .
     31 agnimàndyam kalmaùaü nàma narakaü påya÷oõitasaüplutam . vistàralakùada÷akaü mahàmohasamàkulam . tiùñhanti pàpinastatra dvijapàkasya viplavàt . tato mànuùatàü pràpya bhuktvà pàpaü suduùkaram . agnimàndyaü bhavettasya niùakçtiü kathayàmi te .
     32 ajãrõarogaþ %<tvayà kçtaü purà karma yadayukta¤ca tacchçõu . kçtvà pàka¤ca pàkàgniü ÷amayitvà jalena ca . bhojana¤ca kçtaü tasmàdajãrõatvamupàgataþ>% .
     33 atosàra %<athàtãsàro ràjendra! jàyate yena karmaõà . dehinàü doùadurvçttaþ pra÷àmyati yataþ ÷çõu . atyantaguptaü pàpiùñhaü nirucchvàsakanàmakam . sopadrava¤ca narakaü viùamopadravàkulam . nirvàtamåùmaõà yuktaü daü÷akàdipariplutam . pacyante pàpinastatra varùalakùàyutatrayam . yaj¤àgnidåùakà ye ca ye ca dànavilopakàþ . parasyachàgaü cauryeõa yàtayantãha te'dhamàþ . narakànte matsyayonau bhåtvà varùatrayaü punaþ . mànuùatvamanupràpya atãsàreõa bhçhyate>% .
     34 grahiõã %<atyarthaü saügraha ye ca kurvanti dhanalubdhakàþ . na dàsyanti na cà÷nanti havyaü kavya¤ca ki¤cana . tathà gobhåmihartàro niùñhurà ye ca gçdhrakàþ . aduùñànapatitàü bhàryàü yauvane yaþ parityajet . sa mçtaþ pacyate ràjan! svakarmava÷ataþ ÷çõu . naraka¤ca pårãùàkhyaü pralayànalapãóitam . kalpakoñi÷ataü tatra dahyante pàpadehinaþ . narakànte gajayoniü mriyate pràpya bandhanàt . tasmàttu mànuùãü yoniü tataþ pràpyàvasãdati . grahaõãrogavàn bhåtvà pa÷udravyadhanàdikam . pràpyate vividhairduþkhaistasya vakùyàmi niùkçtim>% .
     35 pàõóurogaþ %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi pàõóurogodbhavo yataþ . parabhàryàratoya÷ca nara÷caivàntyajàrataþ . sa mçtaþ kiïkarairyàmyairbaddhaþ ÷çïkhalayà dçóham . niùñhuraistàóyamànastu krandamàno muhurmuhuþ . ÷ocamànaþ svakaü karma pracalaü÷ca padepade . saüyamanyàü prave÷yainaü dakùiõadvàribhãùaõe . ÷amanàgraü samànãya parabhàryàbhimardakam . tato'muü yamadåto'pidçóhaü baddhvànirantaram . taü dçùñvà citraguptena pàpakarmànusàrataþ . pratyakùa¤càvadat sarvaü du÷ceùñàdikamasya vai . kathito'yaü duràcàraþ parastrãramaõapriyaþ . nayasva narakaü bhãmaü jvalantãmàyasãü ÷ilàm . bhç÷amàliïgana¤càsya kàrayanti yamàj¤ayà . varùàyutasahasre dve paraü tàpa¤ca vindati . punaþ svakarmapràkena jvaladagnimaye hrade . vilipto dahyate tatra veùñyamànaþ svakarmaõà . varùalakùasahasràõi nava saptàyu tàni ca . tasmàdbhåmipathaü gatvà mànuùatvamavàpya ca . õóurogamanupràpya kùãõacetàþ prapadyate>% .
     36 kàmalà %<bhaktàdãnàntu caurà ye gatiü teùàü tataþ ÷çõu . àyuþ÷eùe tu te yàmyairgaõairnãtà yamàj¤ayà . ghorà purãti vikhyàtà piïgalà nàma dustarà . pi÷àcàstatra tiùñhanti svakarmava÷apãóitàþ . yatra saüvardhate nityaü kùutpipàsàmahoddhatà . bhaktacauràn janàüstatra prave÷ya yamakiïkaraiþ . prayànti sadanaü yàmyaü citragupto'sti yatra vai . sa tatra bhaktacaura÷ca pi÷àcakulaveùñitaþ . bhaktasaükhyàpramàõena vasati tatra karmataþ . karmànte vàyasãü yoniü pràpya duþkha¤ca vindati . kàko'ùñàda÷a varùàõi tasmàt kaïkaþ prajàyate . so'pi dvàda÷akaü jãvettatobhavati mànuùaþ . kàmalàrogavàn bhåtvà taddoùajanitena ca>% .
     37 kàsaþ %<kàsaþ pa¤cavidhoràjan! jàyate yena karmaõà . tadahaü vistaràdvakùye bhåpa! karmava÷àdyataþ . yena dagdhojano nityaü mithyàvàkyaiþ sudàruõaiþ . pittaprabalakaü kàsaü pràpya kàsena sãdati . bràhmaõasthànavidhvaüsã vàtakàsàrditobhavet . gçhyate ÷leùmakàsena jalà÷ayasya vighnataþ . brahmaviùõu÷ivaü yastu bhinnabhàvaü prapa÷yati . sannipàtotthakàsena gçhyate tvamataþ ÷çõu . ayaj¤ena pa÷uü hatvàbhuïkte màüsantu yonaraþ . sarvadoùotthakàsena gçhyate ÷çõu bhåpate! . iti kàsaparij¤ànaü kathita¤ca mayà ÷çõu . punaste kathayiùyàmi yatte manasi vartate . ràjovàca . ÷rutaü kàsaparij¤ànaü karmaõà yena jàyate . narakaü ÷rotumicchàmi tvattobrahmavidàü vara! . bhçguruvàca . sa tu karma samàsàdya pacyate yatra tacchçõu . cintayan svàni karmàõi rodamànonirantaram . karambhabàlukànàmanarakaü yojanàyutam . kåpàkàraü bhç÷aü dãptaü vàlukàïgàrakaõñakaiþ . dahyate bhidyate tatra varùalakùatrayàvadhi . narakàjjàyate durgejale kumbhãrasaüj¤akaþ . kumbhãràcchåkarobhåtvà jãvedvarùacatuùñayam . tasmàdvçùatvamàsàdya mahàbhàravahobhavet . tadante mànuùãü yoniü saüpràpya paridahyate . asàdhyakàsarogeõa tapyamàno'vasãdati>% .
     38 ÷vàsakàsaþ . %<÷vàsakàso mahànugro bhaveddehàbhighàtakaþ . udbhavet karmaõà yena tanme nigadataþ ÷çõu . mahordha cchinnatamakakùudrabhedàcca pa¤cadhà . ÷vàsaþ saüjàyate néõàü pçthakkarmava÷ànugaþ . yastu yaj¤amanàsàdya pa÷u÷vàsaü nirudhya ca . hanti, khàdati và mohàt mahà÷vàsena 1 gçhyate . pauràõikakathàmadhye yastu vàcà'nyathà vadet . årdha÷vàsaü 2 samàsàdya dunotyaharaharbhç÷am . niùiddhadànagrahaõàcchinna÷vàsena 3 gçhyate . martyaþ ÷àstràrthanirõiktaü vàkyaü yo dåùayatyapi . pãóyate tamaka÷vàsaiþ 4 kùudraiþ 5 pàkasya vighnataþ . paratra karmaõà dehã narakeùu vipacyate . narakànte vyàlayoni vyàghrãü ÷aukara vàyasãm . pçthakkarmava÷àdyoniü gatvà sa paritapyate . mànuùatvamanupràpya pårvoktanopagçhyate>% .
     39 yakùmarogaþ . %<yakùmarogasya vij¤ànaü durvçttaü sarvarogataþ . sahàyàüstasyavai ràjan! kayayàmi tavàgrataþ . senàpatiþ kùayagadasya ca pàõóurogodàhajvaro'grasaraeva balàsamàsyam . hçllàsakaþ kàmalakaþ sahàyoyau ÷vàsakàsàvapi mantriõau ca . sa ÷rutvaivaüvidhaü ghoraü yakùmarãgaü sudàruõam . praõamyàha muni÷reùñhaü trikàlasarvadar÷inam . ràjovàca . asya rogasya cotpattirjàyate kena karmaõà . kena dànena viprendra! paratràpi na vardhate . tatsarvaü vistaràdbråhi ÷rotumicchàmi yatrataþ . bhçguruvàca . purà yena hato vipronyàsàpaharaõaü kçtam . vçtticchedaþ kçto yena madhuvighnakara÷ca yaþ . sarvasvena prajàpãóà kçtà yena svakarmaõà . sa mçto dahyate yàmyai rdåtaireva bhayaïkaraiþ . nive÷yàndhatame màrge dakùiõadvàribhãùaõe . tato nãtvà yamasyàgre kampamàna¤ca pàpinam . saüyamanyàü yamasyàgre nãtvà taü ùàpakàriõam . hçùñapuùñà÷ca te dåtà÷citraguptàntikaü yayuþ . citragupta÷ca taü dçùñvà krodhàruõitalocanaþ . citragupta uvàca . imaü pàpaü duràcàraü narakaü naya durvaham yojanànàü ÷ataü lakùaü kumbhãpàkaü sudàruõam . tàmrakumbhamaye dãpte vàlukàïgàrasaüvçte . evaüvidhe tu durvçttaþ kùiptastatra svakarmataþ . dahyamàno'tiduþkhena yàvadàbhåtasaüplavam . kàlànte sa punaþ pàpã kçmiyonau ca jàyatàm . tatra jãvati varùàõi da÷apa¤ca ca bhåpate! duùkçtasya kùayaü kçtvà tato bhavati mànuùaþ . atyugrakùayarogeõa pãóyamànastu dahyate>% .
     40 raktapittam . %<÷çõu ràjan! purà vçttaü yasyedaü kadanaü mahat . kaõñakàraõyasaüsthàne suvrato nàma vai dvijaþ . tasya putro duràcàraþ sarvadharmabahiùkçtaþ . paradravyàbhilàùã ca parabhàryàratipriyaþ . ekadà kàmatastena pitçvyasya badhårbalàt . dharùità tena doùeõa yamasya viùayaïgataþ . narakànte kule jàtastasya karmasamudbhavam . raktapittagadaü bhuïkte svakarmàrjitadoùataþ>% .
     41 gulmarogaþ %<ataþparaü pravakùye'haü gulmarogaü sudàruõam . yasmàdutpadyate puüsã mçto và yàti yatra vai . karmato yàti tàü yoniü yenopa÷amanaü bhavet . kàkolanàma narakaü kçmipåyapariplutam . kùipyate tatra duùñàtmà ekàkã miùñabhojanaþ . antyajàgamanenàpi narakaü nàma durgamam . tasmàt pipãlikà bhåtvà jãvedvarùacatuùñayam . duùkçtasya kùayaü kçtvà jàyate tatra mànavaþ . gulmarogaü samàsàdya vedanaiþ paritapyate . agadairna ÷amaü yàti tadà j¤eyaü tu kamajam>% .
     42 ÷ålarogaþ %<÷çõuùva kathayiùye'haü tava snehànmahãpate! . måóhà niraparàdhena ye lokakadanapradàþ . ghnanti ÷ålena càstreõa vàkyadoùodgamena ca . tàneva niùñhurà dåtà yamasyàj¤àkarà÷ca ye . mahàpretàkhyaniraye dãpta÷ålasamàvçte . bhedayantãva tatraiva dampatyorbhedakànapi . bhuktvà tu kadanaü ghoraü manvantaracatuùñayam . narakànte tato martyerjàyate pakùiyoniùu . pakùã bhåtvà viyogãsyàt jãvedvarùacatuùñayam . mànuùatvamavàpyaiva ÷ålarogàturo bhavet>% .
     43 ar÷orogaþ . %<÷çõuùva tava putreõa purà janmàntare kçtam . sàdhvãmçtumatãü snàtàü sannidhiü nàgata÷ca saþ . etatkarma kçtaü tena gçhãta÷càr÷asà ca saþ . àtmahà bhråõahà yastu kçto yena ca gobadhaþ . te càr÷asà ca gçhyante bhuktvà kaùñaü suduþsaham . pa¤catriü÷at samàþ koñyo lakùàõàmånaviü÷atiþ . tàmisràkhyaü mahàghoraü gàóhàndhatamasàvçtam . sarvàpadà samàkãrõa duùprekùyaü jãvavarjitam . sa tiùñhedvivaü÷à dãnã yenedaü duùkçtaü kçtam . karmakùayamanupràpya pa÷càdbhavati mànuùaþ . ÷eùe'r÷ogadavàn bhåtvà duþkhena pãóito bhavet>% .
     44 bhagandararogaþ . %<gudasya dvyaïgule pàr÷ve pittaraktodakàkçtiþ . prabhavedvikañàkàro durvaho marmabhedakaþ . sa vai bhagandaro j¤eyaþ karmajo nopa÷àmyati . àcàryabhàryàgamanaü ye kurvanti naràdhamàþ . pakùapàtamadharmeõa bàlavçddhadhanàpahàþ . te patanti mahàghore narake ca sudàruõe . yaþ ke÷amålahçnmartyobàhanaü bhadrapãñhakam . cãrayedyastu durbuddhigçhõãyàt strãdhanaü ca yaþ . sa mçtastu viõmalàkhyaü narakaü pràpya sãdati . gçdhra÷vavyàghragomàyubhakùyamàõo'tiduþkhitaþ . bhuktvàyutasahasra¤ca navasaükhyaü kùapet punaþ . so'pyanenaiva rogeõa janmàdàvapi gçhyate>% .
     45 chardiþ %<÷çõuùva nçpa÷àrdala! kathayàmi tavàgrataþ . gavà gçhãtaü yatki¤cit mukhàdàkçùya yoharet . so'nyajanma samàsàdya vàtàü÷acchardimàn bhavet . atarpayitvà pitaraü jalapànaü karoti yaþ . mçtaþ pai÷ãcakãü yoniü saüpràpya kùutpipàsayà . pãóyate tapyate tàvad yàvadvyomagatã raviþ . mànuùatvamanupràpya pittàü÷acchardipãóitaþ . vàtapittaparij¤ànaü sadvaidyasyopade÷ataþ . j¤àtvà karmodbhavaü dànaü deyaü muktimabhãpsatà>% .
     46 hikkà %<hikkà na ÷àmyate yasya sadvaidyasyopade÷ataþ . tàü vidyàt karmajàü hikkàü ÷çõu bhåpa . vadàmi te . utsàditaü yena tapaþ pravçttaü yate÷ca govipramukhàsanastham . sa yàti ghoraü narakaü manuùyo hikvàvipannaþ punareti satyam>% .
     47 arocakam %<pitre màtre càtithaye nàdau yastu ca bhojanam . dattvà÷nàti sa pàpiùñho yàü gatiü yàti tàü ÷çõu . tasyànnaü koùñhade÷e tu kçmirbhåtvà vipacyate . mçte viùñhàkçmirbhåtvà pacyate bahuvàsaràn . tato vàyasayonitvaü pràpya jãvecciraü dinam . tatra vàyasayonau tu sarvaduþkhamavàpya vai . manuùyatvamavàpnoti hãnayonau prajàyate . àrocakagadenàpi pãóitastatra kevalam>% .
     48 svarabhaïgaþ %<tvayà kçtaü purà yacca tanme nigadataþ ÷çõu . susvaraü gàyamànantu ÷rutimantaü dvijãttamam . tvaü niùedhitavàn pårvaü tasmàtte gatirãdç÷ã . asamàptapadaü yastu gàyamànantu susvaram . nivàrayati so'pyevaü svarabhaïgeõa gçhyate>% .
     49 atitçùõà . %<tçùitaü gokulaü pràptaü jalapànàvalambanam . vighnamàcaritaü tena prapàdhvaüsakçte na ca . jalapàtraü tathà hçtvà mçto yàti yamàj¤ayà . åùare nirjale de÷e durvahe sikatàmaye, kãñayoniü samàsàdya tatra tiùñhati pàpadhãþ . golomasammitaü kàlaü duþkhamàpnoti nirbharam . mànuùatvamanupràpya tçùõàvyàdhiyuto bhavet>% .
     50 visphoñakam . %<sudhanvà nàmatastena caõóàlasya jalà÷aye . kçtaü snànaü jalaü pãtaü tatkarmava÷ataþ ÷çõu . àyuþ÷eùe mçto dåtairgçhãta÷ca yamàj¤ayà . bahåùõadhåmasaüyukte kùiptaþ kåpe nirà÷raye . bhuktvà tatra mahadduþkhaü tasyànte tvatkule nçpa! . jàtodàhayuto bhåtvà visphoñakagadàrditaþ . svakarmàrjitadoùaü yo bhuïktekà tasya vedanà>% .
     51 bhramamårchà %<bhramasårchàrujàviùño yena saüjàyate naraþ . tacchçõuùva mayàkhyàtaü kathayàmi samàsataþ . bhramastu jàyate tasya tatra duþkhakaraþ paraþ . sabhàyàü kuñilolokaü bhràmayitvà'nyathà vadet . mårchànvito bhavet so'pi yatra yàti ÷çõuùva tat . tamàyuùo'nte durdharùàþ kiïkarà yamade÷itàþ . nãtvà prayànti tatraiva tàmeva piïgalàü purãm . svakarmava÷atastatra pi÷àcàþ santi duþkhitàþ . saükùiptastatra duùñàtmà pi÷àcà yatra mårchitàþ . bhramayukto bhavettatra pårõamanvantaraü nçpa! . ulåko jàyate tasmàddivà vasati koñare . ulåkatvakùayaü pràpya vakayonau prajàyate? vako jãvati varùaikaü tato bhavati mànuùaþ . pårvakarmaprabhàvena bhramamårchànvito bhavet>% .
     52 hçdrogaþ . %<hçdrogo jàyate yena karmaõà tvamataþ ÷çõu . sàvadhàno mahãpàla! kathayàmi tavàgrataþ . lobhàt dveùàdbhavedyastu parapãóàpradàyakaþ . marmodghàñanakçdyo'pi kadanaü tena vindati . manuùyastena doùeõa durvaham narakaü vrajet . narakànte punarmartye hçdrogairatidàruõaiþ . pãóyamànã dunotyà÷u karmadoùavi÷eùataþ>% .
     53 àmavàtaþ . %<purà yena mahãpàla! kçto yaj¤astvadakùiõaþ . utsçjya bràhmaõàyaiva na dattaü yena và punaþ . adharmàrjitavittànàü saügraho yena và kçtaþ . granthigranthiùu tasyaiva bhavedàmasya saügrahaþ . tasmàt pravartate ÷otho vedanà càtidàruõà . àmavàtastu sa j¤eyaþ karmaja÷càsya niùkçtim>% .
     54 sarvàïgavàtavyàdhiþ %<vàtavyàdhyudgamoyena karmaõà dehinàü nçpa! . utpanno bahudhàbhàvaiþ samyag vakùye tataþ ÷çõu . suràpayoùidramaõaü yena vai và¤chatà hañhàt . kçtaü sa narakasyànte ÷unoyonau prati÷ya ca . jaïghà÷ålakañã÷ålayuktaþ kevalakha¤jakaþ . parastrãvasanaü yena hçtaü tasya tataþ ÷çõu . mçtaþ sa puruùairyàmyairnãta÷ce toyamàj¤ayà . àyasã¤ca ÷ilàü taptàü vandhadvàrapariplutàm . tadgale bandhayed yatnàdyàvadindrà ÷caturdha÷a . tasyànte ÷àkunãü yoniü prayàtyavdacatuùñayam . mànuùatvamanupràpya gçhyate tena saü÷çõu . savyathà granthayastasya sarvàïgaü vàtapãóitam . soùõagàtraü sadà tasya bhavatãha svakarmataþ>% .
     55 tundarogaþ %<ghaño hçtaþ purà yena bràhmaõasya mahãpate! . damyate sa ca durvattaþ saüyamanyàü yamàj¤ayà . kumbhãrojàyate tasmàccirakàlaü jale vaset . tasyànte mànuùãü yoniü saüpràpya tundavàn bhavet . a÷aktaþ savvakàryeùu gadopacayadoùataþ . sakalpya vipra kratudakùiõàdikaü yadà na dadyàt tadupàhitaü phalam . samagramedopacayasya saügrahaü bhavatyatãvogratrareõa taundikaþ>% .
     56 amlapittam %<athàmlapittopacayo bhavedyena vadàmi tat . jihvàsvàdasamàviùño mànavoyo niùevati . niùiddhamavikalpena sa mçtaþ pràpya vàyasãm . gçdhrasya sàrameyã¤ca yonimàsàdya karmataþ . pa÷càt saüjàyate dehã vidagdhànnaü prakupya ca . hçtkaõñha¤càmlapittena dahyamàno'tidåùitaþ>% .
     57 ÷othodaram %<lobhànmohàdbhayàddveùàt kçtvà'dharmaü vadettu yaþ . sa bhuïkte narakaü ghoraü pa÷càcchothãdarã bhavet>% .
     58 jalodaram %<brahmaviùõumahe÷eùu bhinnabhàvaü karoti yaþ . gçhyate sa tu duùñàtmà jalodararujà tataþ>% .
     59 ÷othaþ %<putraste ÷othavàn jàtaþ svakarmàrjitadoùataþ . kartà bhuïkte'nyathà kàtra kartavyà paridevanà . vinàparàdhena yatobahavastàóitàþ purà . kaùàyavetravaü÷ai÷ca tena ÷othàrdita÷ca saþ . utpàtakasamàviùño jàtastava gçhe ÷çõu . tena ÷othàrditaþ putro vçthà cintàparaþ prabho!>%
     60 måtrakçcchram %<måtrakçcchraü bhavet bhåpa! karmaõà yena dàruõam . dehinã dehanà÷àrthaü tanme nigadataþ ÷çõu . vidhavàgamanaü yena kçtaü và madyabhojanam . måtrakçcchrã bhavet so'pi bhuïkte ca narakaü ÷çõu . akçtvà viguõaü karma janmakarma ca bardhate>% .
     61 måtràghàtaþ %<måtràghàto bhavedyena tanme nigadataþ ÷çõu . dampatyormaithune yastu mahàvighnaü samàcaret . måtràghàto bhavettasya durvahaü kadanapradam>% .
     62 a÷marã %<athà÷marã bhavedyena tanme nigadataþ ÷çõu . çtusnàtàü striyaü yastu sannidhau nopagacchati . aprãtyà krodhabhàvàdvà sa yàti narakaü naraþ . påya÷oõitasaümi÷re narake pacyate bhç÷am . mànuùatvamanupràpya ÷àrkarà÷marirãgavàn . bhåpa! vindatyanudinaü kadana måtrarodhataþ . àrtavasya viparyàsaü yaþ karoti naràdhamaþ . tasmàt sarvaprayatnena naronàryàmçtàviyàt>% .
     63 mehaþ . %<mehà÷ca viü÷atiþ khyàtàþ pçthakkarmaprabhàvajàþ . teùàü nàmànyahaü vakùye kramàdutpadyate yataþ . madhumehaþ sàndramehaþ surà÷ukrodakastathà . ikùuþ sikata÷ãdhu÷ca sitamehastathava ca . phenaþkùãra÷ca nãla÷ca hàridraþ kàlasaüj¤akaþ . va÷à rakta÷ca mà¤jiùñhomajjà kùàrastathà gajaþ . sadvaidyasyopade÷ena j¤àtvà mehàn pçthak pçthak . nàmànubàrataþ pårvaü karma j¤àtvà vidhi¤caret . pårvaü maithunakçdyastu ÷aukarãü yonimàvrajet . tasyànte mànuùãü pràpya jalamehàrdito bhavet . màtçgàmã balànmohànmadhumehã bhavennaraþ . rajakãgamanàccava kùàramehã prajàyate . satãviparyayaü kçtvà sàndramehànvito bhavet . rogiõãgamanànmartyo bhavenmà¤jiùñhamehavàn . mitrastrã dharùità yena sa bhavecchukramehavàn . catuùpadàbhigamane bhavetsikatamehavàn . svarõahartà kùãramehã sitamehã suràrataþ . kàlamehã bhavet so'pi puùpavatyà÷ca dharùaõàt . rajasvalàyàü rati kçdraktamehàrdito bhavet . majjamehayutaþ so'pi yo'ntyajàgamana¤caret . ikùumehyatidurvçttovidhavà gatidoùataþ . bràhmaõãgamanàddehã hastimehena mehati . akùatàgamanàsaktã haridràbha¤ca mehati . màtaraü ye'bhigacchanti bhaginã¤càtmanaþ sutàm . ÷va÷rå¤caivàkùatà'raktàü bhràtçbhàryà¤ca màtulãm . gurustrãü ràjapatnã¤ca mitrastrãü và kuñumbinãn . mçtà vaivasvatapurãü yànti bhåtaiþ prapãóitàþ . tàóyante tatra durvçttà mattaþ ÷çõu vadàmi te . aïgàrarà÷au prakùipya tàn dahanti yamàj¤ayà . dåtàstu mahatãü ghoràü jvalantãmàyasãü ÷ilàm . khàdayanti ca tàn pa÷càt narake ca kùipanti vai . narakànte punaste'pi mçtàþ syuþ ÷åkarà bhç÷am . ÷åkaràþ pa¤cavarùàõi da÷a varùàõi kukkuràþ . pipãlikàstrayomàsà vç÷cikà÷càvdamàtrakam . bhåtvà prayànti goyonau sarujà viphalendriyàþ . tatràdharmakùayaü kçtvà tato mànuùayoniùu . pramehagadavantaþ syuþ pràpnuvanti manovyathàm>% .
     64 puüstvavinà÷aþ %<dharmapatnãü parityajya yo'nyastrãmaithune rataþ . sa strãvirakto bhavati puüstvaü tasya vina÷yati>% .
     65 muùkavçddhiþ %<sakhyaü kçtvà lubdhakena viprovedabahiùkçta . sadaiva gahanaü yàti mçgaü hanti niùàdavat . kùipotàn bahån so'pi nityaü khàditavàüstadà . àyuþ÷eùe sa vai dåtairyàmyairnãtoyamàj¤ayà . niþkùipto narake ghore tasyànte tvatkule dvija! . jàtaþ sarvaguõotpannaþ svakarmava÷ataþ ÷çõu . muùkarogeõa santaptaþ kùãõaretàþ suduþkhitaþ>%
     66 unmàdaþ %<bràhmaõaü vaiùõavaü tãrthaü pitaraü màtaraü dvijam . nàrcayennindayedvàpi purà sa naraka vrajet . purãùàkhya mahàghore niraye ÷leùmabhojane . adhaþ÷irà bhavet pàpã nànàduþkhaprapãóitaþ . karmànte sa punaryoniü mànuùãü pràpya karmabhiþ . unmàdarogavàn sarvyojàyate nçpanandana! smçtibhramakaraü dravyaü yairdatta bràhmaõe gurau . dambhàcàraü caredyastu bhavedunmàdarogavàn>% unmàdabhedàþ su÷rutoktà j¤eyàþ
     67 apasmàraþ %<ye kopabuddhayaþ pårvaü na jànantyupakàriõam . bràhmaõagràsarodha÷ca yaiþ kçtomànavàdhamaiþ . gomukhaü ra÷mibhirbaddhaü te syurnirayagàminaþ . narakànte vyàlayoniü vaiyàdhrãmapi ÷aukarãm . tato mànuùayonau sa hyapasmàra yuto bhavet>% .
     68 asthi÷ålàdiþ %<ajà¤ca tiladhenu¤ca lauhavarmatilàjinam . gajobhayamukhãdhenusàlåkasyàpi saügraham . kùaudraü taila¤ca lavaõaü mahàdànasya và graham . yaþ karotyanyathà yonau maithunaü kàmamohitaþ . nareùu gavi yo retaþsekaü và kurute kvacit . brahmasvaü nçpatidravyaü yoharedduùñabhàvataþ . yastyajeccharaõaü pràptaü tathà bhàryàü vivàhitàm . dantidasyunakhivyàghrasiühagavàdibhirhataþ . sa mçtaþ svàsthyarahite sthàne ca sa viùãdati . a÷eùakàlaü tasyànte mànuùatvamavàpya saþ . asthigrahàdibhã rogairgçhãtastapyate sadà>% .
     69 måtrakçmiþ %<agnaye prakùipedàjyaü mantrahãnaü vimohitaþ . sa mçtaþ parvatàdbhåtaiþ pàtyate'dhaþ punaþ punaþ . sarvàïgavyàdhidigdhaþ sa krandamàno yamàj¤ayà . bhuktvà kaùñaü ciràdugraü mànuùatvamavàpya saþ . måtrakramyarditaü gàtraü pràpya muhyati nirbharam>% .
     70 vidradhiþ %<phalàpaharaõaü yena kçtaü cauryeõa vai purà . samçto yamadåtai÷ca ÷àsyamàno yamàj¤ayà . saüyamanyàü pãóito'pi dakùiõadvàri kevalam . ÷ocayitvà svayaü karma krandamànaþ padepade . prakùipto narake ghore sa nai sãdati pàpakçt . tatovànarayonau ca janmàsàdya sa duùñadhãþ . taccheùe mànuùatve'pi sa vai vidradhimàn bhavet>% .
     71 apacã vàtagranthi÷ca %<tvaïmadhye bahavo yasya parkañãphalasannibhàþ . bhavanti granthayastasya nàma syàdapacãgadam . bahirvçhatphalàkàraü vardhate ca dinaü prati . vàtagranthãti sà j¤eyà jàyate dehidehataþ . idaü gadadvayaü bhåpa! jàyate yena tacchçõu . kathayàmi tava snehàddharmaj¤o'si mahãpate! druma¤cabahulacchàyaü parvata¤ca nadãtañam . valmãkàgraü gavàügoùñha go÷àlàü devatàlayam . samàsàdya caren måtraü tathà niùñhãvanàdikam . sakàmaü kurute yastu sa pràpnoti tataþ ÷çõu . thàmyapà÷a¤ca durbhedyaü pàpiùñhànàü bhayapradam . kçmipåyava÷àviùñhà÷oõitenàpi picchilam . pàpinastatra gacchanti dåtairbaddhàþ suniùñhuraiþ . ÷ocantaþ svàni karmàõi krandamànàþ padepade . yamàj¤ayà ca niraye ghore påyapariplute . kùiptàstiùñhanti tatraiva yairevaü duùkçtaü kçtam . tasyànte mànuùãü yoniü pàpya tadvyàdhimàn bhavet>% .
     72 ÷irorogaþ saüpràpya tãrthaü ye martyà nàcarantãha cottamam . bràhmaõa¤ca guruüdçùñvà na namanti kubuddhayaþ . tatkarmapà÷abaddhàste gçhãtvà yamakiïkaraiþ . purãü kçùõavatãü nãtvà pi÷àcakulasevitàm . tàóyante vividhairyantrairghoraiþ pàpibhayàvahaiþ . anekakàlaü tatràpi sthitvà bhallåkayoniùu . jàyante tatra tiùñhanti varùàõi da÷asaükhyayà . meùayoniü tatoyànti trirakadaü tatra saüsthitàþ . bhuktvà karmava÷àt kaùñaü mànuùyaü yànti te punaþ . mànuùãü yonimàsàdya÷irorogayutàstu te .
     73 netrahãnatà %<purà sakàmato yena kauñavã ca paràïganà . dçùñà netràbhighàto và goþ kçto bràhmaõasya và . sa eva karmava÷agaþ kupitairyamakiïkaraiþ . kàkole narake kùipto baddhastiùñhati ÷çïkhalaiþ . vajratulyanakhaiþ kàkaistasya netrasya kçntanam . kriyate'vada÷ataü yàvat utpatyotpatya nitya÷aþ . ÷ocate svàni karmàõi krandamàno'tiduþkhitaþ . utpatyanarakàt pa÷càt ulåkojàyate hi saþ . sadà koñara÷àyã ca divàndhaþ kàka÷aïkitaþ . tiùñhatyavdàùñakaü yàvanmànuùatvamavàpya saþ . netrahãnobhavedduþkhã bhavet karmava÷ãkçtaþ . yasmin vayasi yat karma sukçtaü vàpi duùkçtam . tasmin sahàyobhavati tadvayasyeva janmataþ . jãvanaü tadvçthà martye netrahãnasya dehinaþ . vidyamàne ÷arãre'pi netrahãno nirarthakaþ . pràõàgàramidaü dehaü loùñravat pràõavarjitam . tadvannetrabahirdeho vçthà syànmaraõaü varam>% .
     74 ràtryandhatà %<purà parastrã khalu kàmabuddhyà vilokità vastravivarjitàpi . goviprahiüsàsu nitàntadçùñirvakrãkçtà netravihãnatàyai . naktàndhyamandatvamathànyarogaþ divàndhatà càrbudadçgrajà me . daivàdupetà kuru dåramà÷u tàü me'dyadeve÷a! hare! prasãda>% .
     75 netrarogaþ %<mandadçùñirbhaved yena manuùyastvamataþ ÷çõu . udayàstamavelàyàü bhànuü madhyandine naraþ . ãkùate kàmato yo'pi mandadçùñiþ sa vai bhavet . ya÷cà÷uci÷arãraþ san vãkùate divase÷varam . nakùatraü grahatàra¤ca dvijaü vahni¤ca gàü di÷am . so'nyajanma samàsàdya netravyàdhiyuto bhavet . anena pañalacchannatimiràrtiyutobhavet . dampatibhyàü pravçttaü yo naraþ pra÷yati maithunam . so'nyajanma samàsàdya netrapåyagadàrtimàn . dampatyoþ suratàsaktacittayoþ suratekùaõam . yaþ karoti sa vai netrapåyarogayuto bhavet . mçtvà kaùñamavàpnoti picañàdikùatodbhavaiþ . vihàyàtmapatiü yà strã putramàpnoti jàrataþ . sà'nyajanmani bhåpàla! viråpàkùã bhaved dhruvam . valgudçùñyà prapa÷yedyaþ puruùovàtha yoùitam . krodhàviùñena manasà yà và ÷reùñhaü patiü dvijam . sànyajanma samàmàdya viùamàkùãbhaveddhruvam>% .
     76 galagaõóaþ gaõóamàlà ca %<purà yena kçtaü mohàdgurustrãkaõñhadar÷anam . sa mçtaþ pràntare de÷e nirjale ca yamàj¤ayà . pàtyate kiïkarairvorairdivyavarùàyutatrayam . punarjanma samàsàdya khakama va÷ata÷ca saþ . galagaõóayutonityaü gaõóamàlàkulo'pi san . pàpã sãdati du÷ceùñaþ ciraü karmakùayàvadhi>% .
     77 nàsàrogaþ %<bràhmyakarmaparibhraùño manmathàviùñacetanaþ . sugandhikusumàdãni yàni dravyàõi tàni ca . tvayà satatamàghràtaü pràptaü dattaü na kasyacit . bràhmaõebhyo na devebhyo dattaü tenedamãdç÷am . nàsikàde÷amàsàdya karma cà÷ritya tiùñhati . ki¤ca ve÷yàïganàsaïge yauvanaü viphalãkçtam . ve÷yà÷ca ramità yai÷ca tenàspç÷yà dvijàtayaþ>% .
     78 kùãrahãnastanatà %<yàcamànaü payo yà strã na dadàti paràrbhake . sà mçtà sarpiõã bhåtvà jãvedvarùacatuùñayam . tasmàt kacchapikàyonau pravi÷yàvdacatuùñayam . pratyakùaü narakaü bhuktvà mànuùã tu bhavecca sà . ÷çõu bhåpa! prasåtà strã kùãõakùãrastanã bhavet . kùãraü na kùarate yasyàþ stanàt santapyate hi sà . àtmajapàlane'÷aktà bhåtvà kaùña¤ca vindati>% .
     79 stanavisphoñarogaþ %<stanapàkobhavedyena karmaõà tvamataþ ÷çõu . dçùñvà'nyapuruùaü yà strã stanaü dar÷ayate svakam . sakàmàkàmabuddhyà và duùñayauvanagarvità . dåtairyamàj¤ayà sàpi ÷àsyate ca nirantaram . bhuktvà svakarmajaü duþkhaü punarbhåtvà ca mànuùã . stanavisphoñarogàóhyà vismità sukhavarjità>%
     80 ve÷yàtvam %<mçte bhartari yà nàrã parasvàmyabhilàùiõã . sà mçtà kiïkarairyàmyairdaõóapà÷àsitàóità . nãtvà yamàj¤ayà sà ca vi÷uddhyarthaü tataþ ÷çõu . àyasaü puruùaü taptaü sphuradbabhrukarojjvalam . àliïganamatikråràþ kàrayanti naraü bhç÷am . varùàyutasahasrànte tato martye ca ÷aukarãm . sàrameyã¤ca màrjàrãü yonimàvi÷ya karmataþ . mçtvà ca mànuùã pa÷càdvàrastrãtvamavàpya sà . a÷eùapuruùaiþ sà ca ramyamàõà yathecchayà . martye mohava÷àt sà ca sukhaü pràpya suharùità . na bhavedyà cànyanàrãyantragrahaõajãvikà . yasyàþ sà ca bhavedve÷yà janmajanmanyanyathà na hi>% .
     81 bàdhiryam %<purà yastu mahãpàla! dharmacintàparàïmukhaþ . nindakaþ pitçmàtéõàü dvijatãrthamukhasya ca . ÷ruterbàdhiryarogeõa sa eva parigçhyate>% .
     82 ÷leùmarogaþ %<nityakriyàbahiryastu bhåtvà bhuïkte sa durmatiþ . mçtaþ bhåmipathaü pràpya ÷uùkakàùñhopajãvakaþ . vàyasatvamanupràpya gçdhrakukkuña÷åkaraþ . bhåtvà ca mànuùatve sa ÷leùmarogã sadà bhavet>% .
     83 hasta÷ålam %<dvijaþ sandhyàvihãno yaþ sa ÷ådràdadhamaþ smçtaþ . sa mçtaþ ÷àsyate yàmyairvaivasvatapurogamaiþ . kàïkãü pàràvatãü yoniü gatvà tiùñhati vatsaram . tato mànuùatàü pràpya hasta÷ålàrdito bhavet>% .
     84 yonirogaþ %<ramamàõaü patiü yà strã toùayenna yathecchayà . uùñrà sà ca mçtà vai syàt jãvedvarùacaturda÷a . tasmàdvai mànuùãü pràpya yoniü vyàdhyàdiyoginãm gatvà santapyamànà sà yonirogeõa nirbharam . ki¤ca cauryaprakàreõa yà haratyanyabhojanam . sà tadrogeõa satataü gçhyate nàtra saü÷ayaþ>% .
     85 asçgdaram pradaram %<athàsçgdaramatyugraü pradaraü yonidoùajam . karmaõà yena ràjendra! tanmenigadataþ ÷çõu . kçtvà randhanamàdau yà yoùidbhuïkte bubhukùayà . bubhukùitaü patiü tyaktvà vçthà pa÷ubadhena ca . prayàti narakaü ghoraü yat proktaü madyabhakùaõe . pratyakùaü narakaü bhuktvà tato bhavati vàyasã . vàyasã da÷a varùàõi ÷ukã bhavati sà punaþ . mànuùã tu bhavet pa÷càdasçgdaragadàrdità . ÷vetapradarayuktà sà bhaved yà bhaktacoriõã>% .
     86 vçùalãsutotpàdanam parakàntàsutotpàdana¤ca . %<mahàmanà mahàdàtà tãrthakçt puõyakçcchuciþ . nagarãü bhramatà tena kàcidekà manoharà . raõóà vyaloki saundaryalãlàrasavilàsabhåþ . tàü dçùñvà mohito ràjà samyaksaüjàtakautukaþ . tàmàdàya balàcchãghraü yayau nijagçhaü prati . vihàya mahiùãranyà nàrãþ priyava÷aüvadàþ . atrànuràgavàn ràjà kùaõaü tà¤ca na mu¤cati . tasyà garbhesutaü ràjà janayàmàsa sundaram . daivàdapi mahãpàla àyuþ÷eùe yamàj¤ayà . nãto yamàntikaü dåtairghorai÷ca bhç÷adàruõaiþ . gharmaràjapure tasya citraguptena dhãmatà . etat ÷rutvà yamaþ kruddho'bravãddåtàn suniùñhuràn . evaü kråraü duràcàraü parayoùitpriyaü sadà . rauravaü narakaü nãtvà tàóayadhvaü nirantaram . tasyàþ pårãùamåtràbhyàmutpannasya sutasa ca . etasya pitçlokànàmàhàràrthaü pradàsyatha . ràrave'vda÷ataü duùñaü sthàpayitvà ca yonigam . tataþ ÷åkarayonau ca pàto'sya bhavità punaþ . yàvattiùñhati bhåloke vçùalãgarbhajaþ sutaþ . tàvatkàlaü pitéõà¤ca narake'sya sthitirbhavet>% .
     àdar÷agranthe yathà pàñho'dhigatastathaiva likhitaþ . pustakàntarasaüvàdena nyånatàtra yà'sti sà pariharaõãyà
     atroktarogàdãnàmakàràdyakùaravinyàsàtikrameõopanyàsastu tatratyakramànurodhena . tena tatratyakramànusàreõa nidar÷itarogàdãnàmupa÷amàrthadànàdikaparij¤ànaü sukaraü bhavati . tattaddànàdikaü vistarabhayànnoktam tata evàvagamyam .
     ÷àtàtapabhçgubhàratasaüvàdayorekatra viùaye virodhaprasaïge rogàlpatvamahattvàbhyàü vyavasthonneyà . evaü dànàdibhedo'pi . màrkaõóeyapuràõàdyuktakarmavipàkabhedo vistarabhayànnoññaïkitaþ, tattadgranthebhyo'vadheyaþ .

#<karmavyatihàra># puø vi--ati hç--gha¤ karmaõà vyatihàraþ 3 taø . parasparaikajàtãyakriyàkaraõe, kriyàvinimaye . yathà yaþ ka÷cit yena karmaõà itaraü karmatvàdinà saübadhnàti, itaro'pi tajjàtãyenaiva karmaõàtaü karmatvàdinà saübaghnàti, tayoþ karmavinimayo bhavati . yathà anyonyaü tàóayata ityàdau . atra anyonyayorekajàtãyatàóanakriyàyàü karmatvena sambandhàttathàtvam . %<kartari karmavyatihàre>% %<karmavyatihàre õac striyàm>% %<na karmavyatihàre>% pàø . kriyàvyatihàro'pyatra

#<karma÷àlà># strã karmaõaþ ÷ilpàdeþ ÷àlà . ÷ilpàdeþ ÷àlàyàm . %<gatvà tu tàü bhàrgavakarma÷àlàm>% . %<jagàma bhàrgavakarma÷àlàm>% bhàø àø 19, 10

#<karma÷ãla># triø karma ÷ãlayati ÷ãla--aõ . karmakaraõàrtha÷ãlayukte amaraþ .

#<karma÷åra># puø karmaõi ÷åraþ . prayatnena 1 pràrabdhakarmasamàpake, àphalodayaü 2 karmakàriõi ca .

#<karma÷reùñha># puø . 1 puülahaputrabhede %<pulahasya gatirbhàryà trãnasåtasatã sutàn . karma÷reùñhaü varãyàüsaü sahiùõu¤ca mahàmate!>% bhàgaø 4, 1, 31 . karmaõà ÷reùñhaþ . 2 karmakàryakaraõena variùñhe triø .

#<karmasaünyàsa># puø karmaõaþ svaråpataþ phalato và saünyàsastyàgaþ . phalàbhisandhiràhityena 1 tatphalatyàge 2 svaråpataþ karmatyàge ca . và parasavarõe karmasaünnyàso'pyatra . à÷rama÷abde 480 pçø saünyàsavivaraõam .

#<karmasaünyàsika># puø karmaõàü saünyàso'styasya ñhan . pravrajyànvite bhikùuke halàyudhaþ . và parasavarõe karmasannyàsiko'pyatra

#<karmasaünyàsin># puø karmasaünyàso'styasya ini . vidhànena 1 karmatyàgini bhikùuke 2 karmaphalatyàgini ca . %<dvividhaþ karmaõastyàgaþ phalasàdhanabhedataþ . phalàya j¤àninastyàgo jij¤àsorj¤ànasiddhaye>% ityuktadi÷à j¤ànàrthaü karmaphalatyàgaþ, mokùàrthaü svaråpataþ karmatyàga÷ca karmasaünyàsaþ . %<àrurukùomuneryoga karma kàraõamucyate . yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% iti gãtokteþ %<avi÷uddhadhiyaþ karmaõyadhikàro vi÷uddhadhãþ . satyàü vividiùotpattau tadarthaü karma saütyajet>% ityukte÷ca vividiùàyàmeva karmaõohetutvàvagamàt tadutpattau tattyàjyatvàvagamàcca tathàtvam . và parasavarõe karmasaünnyàsãtyapyatra .

#<karmasaïga># puø karmaõi saïga àsaktiþ sanja--gha¤ 7 taø . idamahaü karomi anenaitatphalaü bhokùye ityàkàrake'bhinive÷e .

#<karmasaciva># puø karmasu sacivaþ 7 taø . ràj¤àü mantravyatiriktakarmasu sahàye amaraþ .

#<karmasàkùin># puø sàkùàt pa÷yati niø sàkùã 6 taø . %<såryaþ somo yamaþ kàlo mahàbhåtàni pa¤ca ca . ete ÷ubhà÷ubhasyeha karmaõo nava sàkùiõaþ>% ityukteùu såryàdiùu navasu . 6 taø . kriyàsàkùàtkartçmàtre triø . %<yoyastatkarmasàkùã svabhujabalayutoya÷ca ya÷ca pratãpaþ>% veõã0

#<karmasiddhi># strã 6 taø . iùñàniùñaphalapràptau %<svakarmasiddhiü punarà÷aü÷ase>% iti kumàø .

#<karmasthàna># naø karmaõaþ vyàpàracintanasya sthànam . jyotiùokte lagnàvadhida÷amasthàne . àjãva÷abde vivçtiþ . %<lagnendubhyàü vãryabhàjaþ khabhaü syàt karmasthànaü khe÷adçùñaü yutaü sat . satkheñairvà yuktadçùñaü suvçttyai pàpairdçùñaü và yutaü duùñavçttyai . karmàstho'guþ svagçhe cet kujaj¤akavibhiryutaþ . dçùño và vçddhihànibhyàü yutovittakaromataþ . karmabhe ÷ubhakhagàmilitàþ syåràjyadà na ripunãcagçhe cet . dharmadhànya sukhavçddhikarà÷ca khàyuùaþ sthiradhanasya ca vçddhyai . nãcàrisaüsthà api pàpadçùñàþ pàpà÷ca karmaõya÷ubhapradàþsyuþ . krårà api khabhavane ÷ubhàþ syurvi÷eùataþ sadgrahavãkùità÷cet . ÷ubhadçùñàþ ÷ubhàyogàþ karmabhe sadgrahodbhavàþ . a÷ubhàþ pràya÷aþ proktàþ khalakheñanirãkùaõàt . cikitsakàþ ÷àstravivàdakà÷ca purohità va¤canatatparà và . narà atho syurgaõakàþ khalaistu karmasthitaiþ sadgrahavãkùitai÷ca . tçtãyaùaùñhagàþ pàpà lagnendubhyàü ÷ubhà matàþ . nidhanàntyagatà neùñà vi÷eùàllagnasaüsthitàþ . ekonaviü÷e viyutiü raviþ khe, candrodhana 3, candrasutaþ 4, krameõa . trivedanandaikamite 12 'rka ãjyo 9 bhçguþ 1 sukhaü khe kusuto 12 'strabhãtim>% jàtake taccintàprakàraþ .

#<karmàïga># naø 6 taø . vihitasya yàgàdikarmaõo'ïge yathà dar÷àdeþ prayàjàdi . de÷akàlàdayo'pi karmàïgàni . yathàha gargaþ--%<tithinakùatravàràdi sàdhanaü puõyapàpayoþ . pradhàna guõabhàvena svàtantryeõa na te kùamàþ>% . pradhànasya vidheyasya karmaõo guõabhàvenàïgatvena, taduktaü %<karmàsannihitaü naiva buddhau viparivartate . ÷abdàttu tadupasthànamupàdeye guõobhavet>% bhaññakàø %<pramàõàntaràsannihitaü karma buddhau prathamaü na viùayãbhavati pràthamika÷abdàdeva tasya karmaõa upasthitiriti upàdeye svavidheye karmaõi påjàdau candràdikriyàtvena tadavacchinnakàlatvena và ÷ucitatkàlajãvinaþ karmàdhikàràt pramàõàntaralabhyatvenàvidheyatvàttithyàdirguõaþ>% tiø taø raghuø . %<phalavatsannidhàvaphalaü tadaïgamiti>% nyàyena phalavatprakaraõe pañhitànàmaphalànàü sarveùàü tadaïgatvamavadheyam .

#<karmàjãva># puø karmaõà àjãvaþ jãvanam . 1 ÷ilpàdikarmadvàrà jãvanasàdhane . sa ca nçõàü janmalagnàvadhida÷amabhàve meùàdãnàü drekkàõanavàü÷advàda÷atriü÷àü÷aiþ ÷ilpàdikarmavi÷eùa àjãve jàtake uktaþ, tacca àjãva÷abde 641, 42 pçø dar÷itam . karma jãvati aõ . 2 ÷ilpàdikarmajãvikàvati triø .

#<karmàtman># puø karmaõà àtmà àtmabhàvo yasya . saüsàriõi svàdçùñopanibaddha÷arãrayukte 1 jãve . %<tasmin svapati tu khasthe karmàtmànaþ ÷arãriõaþ>% manuþ . karmaõi àtmàmano yasya . 2 kriyàsaktacitte ca .

#<karmàdhyakùa># puø 7 taø . kriyàmàkùiõi kçtàkçtàvekùake .

#<karmànta># puø karmaõaþ kçùikarmaõo'nto yatra . sampannakçùikarmaõi 1 kçùñabhåmau hemacaø . %<ahanyahanyavekùeta karmàntàn vàhanàni ca>% manuþ . karmaõaþ tatphalasyànto yatra . 2 ikùudhànyàdisaügrahasthàne ca . %<÷ucãnàkarakarmànte bhãrånantarnive÷ane>% manuþ . %<kaccinna sarve karmàntàþ parokùàste vi÷aïkitàþ>% bhàø sabhàø 165 ÷loø . 6 taø . 3 karmasamàptau ca . %<karmànte dakùiõàü dayàt>% smçtiþ .

@<[Page 1771b]>@
#<karmàra># puø karma çcchati ç--aõ . 1 karmakàrake (kàmàra) jàtibhede, %<namastakùabhyorathakàrebhya÷ca vo namonamaþ, namaþ kulàlebhyaþ karmàrebhya÷ca vo namonamaþ>% yajuø 6, 27 . %<tapase kaulàlaü màyàyai karmàram>% yajuø 30, 7, puruùamedhe %<màyàyai karmàraü lauhakàram>% vedadãø . %<karmàrasya niùàdasya raïgàvatàrakasya ca>% manuþ . %<ye dhãvànorathakàràþ karmàrà ye manãùiõaþ>% athaø 6, 5, 2 vaü÷abhede (veóavàü÷a), 3 karmaraïgavçkùe ca ràjaniø . 4 karmapràptari triø svàrthekan . karmàraka karmaraïge vçkùe (kàmaràïgà) puø ràjaniø .

#<karmàrha># puø karmàrhati arha--aõ . 1 puruùe ràjaniø . tasya karmakaraõasamarthatvàttathàtvam . 2 karmakaraõasamarthe triø .

#<karmà÷aya># puø à÷erate puruùà asmin à + ÷ã--àdhàre ac karmaõàmà÷ayaþ . karmajanye dharmàdharmaråpe guõabhede %<kle÷amålaþ karmà÷ayo dçùñàdçùñajanmavedanãyaþ>% pàtaø såø . karmavipàka÷abde ca asya bhàùyavivaraõe dar÷ite .

#<karmin># triø karmàstyasya brãhyàø ini . vyàpàrayukte striyàü ïãp %<karmibhya÷càdhiko yogã--tasmàdyogã bhavàrjuna!>% gãtà . 2 phalàbhisandhànena karmakartari ca . %<yatkarmiõo na pravedayanti ràgàttenàturàþ kùãõalokà÷cyavante>% muõóaø uø . %<iùñàpårtàdikarmiõàü dhåmàdimàrgeõa candramaõóalàdipràptiþ>% ÷àø bhàø %<çtvikkarùakakamiüõàm>% yàj¤aø .

#<karmiùñha># triø ati÷ayena karmã iùñhan inerluk . kriyàdakùe jane

#<karmendriya># naø karmaõàü vacanàdãnàü nimittamindriyam a÷vaghàsàdivat nimittàrthe 6 taø . vacanàdikarmakareùu vàgàdiùu indriveùu %<pa¤coktyàdànagamanavisargànandakàþ kriyàþ . kçùivàõijyasevàdyàsteùvevàntarbhavanti hi>% . %<vàkpàõipàdapàyåpasthairakùestatkriyàjaniþ . mukhàdi golakeùvàste tatkarmondrayapa¤cakam>% pa¤cada÷yàü teùàü nàma kàryàõyuktàni . %<vàkpàõipàdapàyåpasthàni karmendriyàõyàhuþ . vacanàdànaviharaõotsargànandà÷ca pa¤canàm>% sàüø kàø . %<indrasyàtmana÷cihnatvàdindriyamucyate>% sàüø kauø vyàkçta¤caitadasmàbhiþ tadvivçtau . teùàmindriya÷abdàrthatve kàraõamàha indrasyàtmanaiti . %<indromàyàbhiþ pururåvaãyate ityàdi>% ÷rutau indra÷abdasyàtmàrthakatvadar÷anàt, pàõininà %<indriyamindraliïgam>% ityàdinà indra÷abdàt talliïgàdyarthe ghapratyayena nipàtitatvàttasya tathàtvama . karaõavyàpàraþ kartçvyàpàràdhãnaþ karaõavyàpàratvàt kuñhàràdivyàpàravaditi karaõavyàpàreõa karturanumànàt indriyàdãnàü puruùaliïgatvam . atra viharaõa÷abdasya gatiparatvam . spaùñamuktaü ÷àø tiø . %<j¤ànendriyàrthàþ ÷abdàdyàþ smçtàþ karmendriyàõyapi . vàkpàõipàdapàyvandhusaüj¤ànyàhurmanãùiõaþ . vacanàdànagatayovisargànandasaüyutàþ . karmendriyàrthàþsaüproktàþ>% %<andhurliïgam>% ràghavabhaññaþ .
     teùàü lakùaõanirõayàrthaü dvitãyà kàrikà yà dar÷ità sà ca kauø vyàkhyàtà . %<pa¤cànàü karmendriyàõàm, kaõñhatàlvàdisthànamindriyaü vàk, tasyà vçttirvacanam>% vyàkçta¤caitadasmàbhiþ %<evaü vàgindriyasya sthànamuktvà lakùaõakathanàya tadvçttimàhatasyàvçttirvacanamiti . tathà ca vacanasàdhanamindriyaü vàk . evam àdànasàdhanamindriyaü pàõirityàdi lakùaõam . kàrikàyàü viharaõapadaü calanaparaü tacca gatibhedaþ . utsargaþ udaràd malasyàpasàraõena tyàgaþ . ànandaþ ànandavi÷eùajanako ramaõãsaübhogàtmako vyàpàrabhedaþ>% . atratàlvàdisthànamityuktyà àdipadàt %<aùñau sthànàni varõànàmuraþkaõñhaþ ÷irastathà . jihvàmåla¤ca dantauùñhaü nàsikà caiva tàlu ca>% ityuktànàmura àdãnàü grahaõam . ataeva ÷aïkhena %<hastau pàdàvupastha¤ca jihvà pàyustathaiva ca . karmendriyàõi pa¤caiva>% iti jihvàyàþ karmondriyatvasyoktiþ saïgacchate . indriyàõi ca àhaïkàrikàõãti sàükhyà manyante %<prakçtermahàüstato'haïkàrastasmàdgaõa÷ca ùoóa÷akaþ . sàtvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt>% iti sàüø kàø . %<prakà÷alàghavàbhyàmekàda÷aka indriyagaõaþ màtvikaþ vaikçtàdahaïkàràt pravartate>% iti kauø vyàkhyàta¤caitadasmàbhiþ . ekàda÷akagaõasya sàtvikatvamupapàdayitumàha prakà÷alàghavàbhyàmiti %<satvaü laghu prakà÷akam>% iti kàrikayà làghavasya prakà÷asya ca satvadharmatvasyokteþ indriyàõà¤ca prakà÷akatvàt làghavàcca satvakàryatvaü ni÷citaü, tathà ca sàtvikàdevàhaïkàràt tasyotpattiryuktà . vaikçtàt vikçtameva vaikçtantasmàdityarthaþ . indriyàõà¤ca yathà àhaïkàrikatvaü tathà sàüø såø bhàùyayoþ samarthitam .
     %<abhimàno'haïkàraþ>% %<ekàda÷a pa¤catanmàtraü tatkàryam>% såø .
     ahaïkarotãtyahaïkàraþ kumbhakàravat antaþkaraõadravyaü, sa ca dharmadharmyabhedàdabhimàna ityukto'sàdhàraõavçttitàsåcanàya, buddhyà ni÷cita evàrthe'haïkàramamakàrau jàyete . ato vçttyoþ kàryakàraõabhàvànusàreõa vçttimatorapi kàryakàraõabhàva unnãyata iti . ekàda÷endriüyàõi ÷abdàdipa¤catanmàtraü càhaïkàrasya kàryamityarthaþ . mayànenendriyeõedaü råpàdikaü bhoktavyamidaü me sukhasàdhanamityàdyabhimànàdevàdisargeùvindriyatadviùayotpattyàhaïkàra indriyàdihetuþ loke bhogàbhikàmenaiva ràgadvàrà bhogopakaraõasarjanadar÷anàt råparàgàdabhåccakùurityàdinà mokùadharme hiraõyagarbhasya ràgàdeva samaùñicakùuràderutpattismaraõàcceti bhàvaþ . ata÷ca bhåtendriyayormadhye ràgadharmakaü mana evàdàvahaïkàràdutpadyata iti vi÷eùa, stanmàtràdãnàü ràgakàryatvàditi tatràpi vi÷eùamàha sàø kàø . %<sàtvikamekàda÷akaü pravartate vai kçtàdahaïkàràt>% . ekàda÷ànàü påraõamekàda÷akaü manaþ ùoóa÷àtmagaõamadhye sàtvikam . atastadvaikçtàt sàtvikàhaïkàràjjàyata ityarthaþ . ata÷ca ràjasàhaïkàràdda÷endriyàõi tàmasàhaïkàràcca tanmàtràõãtyapi mantavyam . %<vaikàrikastaijasa÷ca tàmasa÷cetyahaü tridhà . ahantattvàdvikurvàõànmano vaikàrikàdabhåt . baikàrikà÷ca ye devà arthàbhivya¤janaü yataþ . taijasàdindriyàõyeva j¤ànakarmamayàni ca . tàmaso bhåtasåkùmàdiryataþ svaü liïgamàtmanaþ>% ityàdismçtibhya eva nirõayàt . ataeva puràõàdyanusàreõa kàrikàyàmapyetaduktam . %<sàtvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt . bhåtàdestanmàtraü sa tàmasastaijasàdubhayam>% iti . taijaso ràjasaþ . ubhayaü j¤ànakarmendriye . nanu devatàlaya÷rutirityàgàmisåtre karaõànàü devatàlayaü vakùyati tatkathaü kàrikayàpi devànàü sàtvikàhaïkàrakàryatvaü noktamiti ucyate samaùñicakùuràdi÷arãriõaþ såryàdidevatà eva cakùuràdidevatàþ ÷råyante . ata÷ca vyaùñikaraõànàü samaùñikaraõàni devatetyeva paryavasyati . tathà ca vyaùñisamaùñyorekatà÷ayenàtra ÷àstre devàþ karaõebhyo na pçthaïgirdi÷yante . ataþ samaùñãndriyàõi mano'pekùayàlpasatvatvena ràjasàhaïkàrakàryatvenaiva nirdiùñàni . smçtiùu ca vyaùñãndriyàpekùayà'dhikasatvatvena sàtvikàhaïkàrakàryatayoktànãtyavirodhaiti mantavyam . tadevamahaïkàrasya traividhyànmahato'pi tatkàraõasya traividhyaü mantavyam . %<sàtviko ràjasa÷caiva tàmasa÷ca tridhà mahàn>% iti smaraõàt traividhyaü cànayorvyaktibhedàdaü÷abhedàdvetyanyadetat . ekàda÷endriyàõi dar÷ayati bhàø . %<karmendriyabuddhãndriyairàntaramekàda÷akam>% såø %<karmendriyàõi vàkpàõipàdapàyåpasthàni pa¤ca, j¤ànendriyàõi ca cakùuþ÷rotratvagrasanaghràõàkhyàni pa¤ca . etairda÷abhiþ sahàntaraü mana ekàda÷akamekàda÷endiyamityarthaþ . indrasya saïghàte÷varasya karaõamindriyam . tathà càhaïkàrakàryatve sati karaõatvamindriyatvamiti>% . %<indriyàõàü bhautikatvamataü niràkaroti>% bhàø . %<àhaïkàrikatva÷ruterna bhautikàni>% såø . indriyàõãti ÷eùaþ . àhaïkàrikatve ca pramàõabhåtà ÷rutiþ kàlaluptàpyàcàryavàkyànmanvàdyakhilasmçtibhya÷cànumãyate . pratyakùà ÷rutistu %<ahaü bahu syàm>% ityàdi . nanu--%<annamayaü hi saumya manaþ>% ityàdirbhautikatve'pi ÷rutirastãti cenna prakà÷akatvasàmyenàntaþkaraõopàdànatvasyaivocitatayàhaïkàrikatva÷rutereva mukhyatvàt . bhåtànàmapi hiraõyagarbhasaïkalpajanyatayànnasya manojanyatvàcca . vyaùñimanaàdãnàü bhåtasaüsçùñatayaiva tiùñhatàü bhåtebhyo'bhivyaktimàtreõa tu bhautikatva÷rutirgauõãti . nanu tathàpyàhaïkàrikatvanirõayo na ghañate? %<asya puruùasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõa÷cakùuràdityam>% ityàdi÷rutau devatàsvindriyàõàü layakathanena devatopàdànakatvasyàpyavagamàt kàraõa eva hi kàryasya laya ityà÷aïkyàha bhàø . %<devatàlaya÷rutirnàrambhakasya>% såø devatàsu yà laya÷rutiþ sà nàrambhakaviùayiõãtyarthaþ, anàrambhake'pi bhåtale jalavindorlayadar÷anàt . anàrambhakeùvapi bhåteùvàtmano laya÷ravaõàcca . %<sa eùa vij¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànu vina÷yati>% ityàdi÷rutàviti bhàvaþ bhàø . etanmålatayaiva ÷àüø tiø %<vaikàrikàdahaïkàràdde và vaikàrikà da÷a . digvàtàrkapraceto'÷vi + vahnãndropendramitrakàþ . taijasàdindriyàõyàsaüstanmàtrakramayogataþ>% . indriyàõàmadhiùñhàtçdevànà¤ca àhaïkàrikatvamuktam .
     karmendriyàõàmadhiùñhàtçdevà÷ca vàcaþ vahniþ, pàõerindraþ, pàdasya upendraþ, pàyoþ mitraþ, upasthasya kaþ brahmà .
     vedàntimate ca àkà÷àdãnàü rajoü÷aiþ vàgàdãnàü krameõotpattiþ %<rajo'÷aiþ pa¤cabhisteùàü kramàt karmendriyàõi tu . vàkapàõipàdapàyåpasthàbhidhànàni jaj¤ire>% pa¤cada÷yukteþ teùà¤càhaïkàritvaü prameyavivaraõopanyàse niràkçtaü, tacca àtma÷abde 666 pçø dar÷itam, teùàmanumànena bhautikatvasiddhiriti ÷uùkatàrkikamatamapi tatra niràsitaü tatraiva pçø dç÷yam . %<teùàü rajo'ü÷airjàtàni kramàt karmendriyàõi ca>% ÷abdaciø bhàgavatavàkyam .

#<karva># darpe bhvàø paø akaø señ . karvati akarvãt cakarva pranikarvati . karvañaþ karvuraþ karvåraþ .

#<karva># puø kirati viùayeùu cittam ké--va . kàme ujjvaø . kàmasya cittavikùepakatvàt tathàtvam .

#<karvaña># puø karva--aña . dvi÷atagràmamadhye sundarasthàne, yatra gatvà krayavikrayàdinà sannihitajanapadavàsino janàjãvanti 1 tàdç÷e gràme pure và 2 nagaramàtre ca amarañãkà %<karvañaü dvi÷atagràmamadhye gràmomanoharaþ>% hàràø ukteþ naø ca . 3 pracurakaõñakasantàne gràme ca . %<dhanuþ÷ataü parãõàho gràmàt kùetràntaraü bhavet . dve ÷ate karvañasya syàt nagarasya catuþ÷atam>% yàj¤aø %<karvañasya pracurakaõñakasantànasya gràmasya>% mitàø kårmavibhàge pràcyàü di÷i vçø saüø ukte 4 de÷abhede %<atha pårvasyàma¤janavçùabhadhvajapadmamàlyavadgirayaþ . vyàghramukhasuhmakarvañacandrapuràþ ÷årpakarõà÷ca>% . %<tàmraliptaü ca ràjànaü karvañàdhiüpatiü tathà . suhmànàmadhipaü caiva ye ca sàgaravàsinaþ>% bhàø saø 29 bhãmapràcãvijaye . trikàõóa÷eùe tu %<caturaùña÷atagràmàntardroõamukhakarkañau>% ityukteþ 5 aùñha÷atagràmamadhyasthagràme ca puø .

#<karvara># naø kç--varac . 1 karmaõi niruø . %<anyadadya karvaramanyadu>% çø 6, 24, 5 . %<karvaraü karmanàmaitat>% bhàø . ké--vikùepe ùvarac . 2 vyàghre 3 ràkùase ca puüstrã ujjvaø jàtitvàt striyàü ïãù 4 ni÷àyàü strã vi÷vaþ ùittvàt ïãù . karbarãtyeva . sà ca 5 hiïgupatryàm jañàghaø 6 ÷ivàyàü mediø .

#<karvudàra># puø karva darpe uõ taü dàrayati dç--aõ . kovidàravçõe

#<karvu(rvå)ra># puø karbu(rbå)ra÷abdàrthe .

#<kar÷ya># puø kç÷a--yat . karcåre, (kacåra) ràjaniø .

#<karùa># puünaø kçùa--ac karmaõi gha¤ và . %<da÷àrdhagu¤jaü pravadanti màùaü màùàhvayaiþ ùoóa÷abhi÷ca karùam>% lãlàø ukte a÷ãtirattikàparimàõe ùoóa÷amàùake mànabhede 2 tanmite suvarõe ca . 3 vibhãtakavçkùe puø ÷abdaratnàø . bhvàø kçùa--bhàve gha¤ . 4 àkarùaõe . tudàø kaùa--bhàve gha¤ . 5 vilesvane ca . atra prasaïgàt pauràõikasmàrtakarmocita smçtyàdiparibhàùitavaidyaka paribhàùitamànabhedaucyate . tatra pauràõikàñimà namàha hemàø dàø khaø manuþ %<lokasavyavahàràrthaü yàþ saüj¤àþ prathità bhuvi . tàmraråpyasuvarõànàü tàþ pravakùyàmya÷eùataþ . jàlàntaragate bhànau yat sukùmaü dç÷yate rajaþ . prathamaü tat pramàõànàü trasareõuü pracakùate . trasareõvaùñakaü j¤eyà likùaikà paramà yataþ . tà ràjasarùapastisraste trayogaurasarùapaþ . sarùapàþ ùañ yavomadhyastriyava÷caiva kçùõalaþ . pa¤ca kçùõalako màùaste suvarõastu ùoóa÷a . palaü suvarõà÷catvàraþ palàni dharaõaü da÷a . dve kçùõale samadhçte vij¤eyoråpyamàùakaþ . te ùoóa÷a syàddharaõaü puràõa÷caiva ràjataþ . kàrùàpaõastu vij¤eyastàmrikaþ kàrùikaþ paõaþ . dharaõàni da÷a j¤eyaü ÷atamànasturàjataþ . catuþsauvarõiko niùkovistaü tu tatpramàõakam>% yàj¤avalkyaþ %<jàlasåryamarãcisthaü trasareõå rajaþ smçtam . te'ùñau likùà tu tàstimro ràjasarùapa ucyate . gaurastu te trayaþ ùañ te yavoj¤eyastu te trayaþ . kçùõalaþ, pa¤ca te màùaste suvarõastu ùoóa÷a . palaü suvarõà÷catvàraþ pa¤ca vàpi prakãrtitam . dve kçùõale råpyamàùo dharaõaü ùoóa÷aiva te . ÷àõamànantu da÷abhirdharaõaiþ palameva ca . niùkaþ suvarõà÷catvàraþ kàrùikastàmrikaþ maõaþ>% àha viùõuþ %<jàlasthàrkamarãcigataü rajastrasareõusaüj¤aü, tadaùñakaü likùà, tattrayaü ràjasarùapaþ, tattrayaü gaurasarùapaþ, te ùañyavaþ, tattrayaü kçùõalaþ, tatpa¤cakaü màùaþ, taddvàda÷akamakùàrdhaü sa caturmàùakaü suvarõaþ, taccatuþsauvarõikoniùkaþ . dve kçùõale råpyamàùakaþ te ùoóa÷a dharaõam>% %<tàmrikaþ kàrùàpaõaþ paõa>% kàtyàyanaþ %<màùo viü÷atibhàga÷ca j¤eyaþ kàrùàpaõasya tu . kàkinã tu caturbhàgo màùasya parikãrtità . pa¤canadyàþ prade÷e tu saüj¤eyaü vyàvahàrikã . kàrùàpaõapramàõaü tu tat nibaddhamihaiva yat . te dvàda÷a suvarõastu dãnàrastu trikaþ smçtaþ>% nàradaþ kàrùàpaõo dakùiõasyàü di÷i raupyaþ pravartate . paõo nibaddhaþ pårvasyàü ùoóa÷aiva paõàþ palam . agastirapi %<yavaþ syàt sarùapaiþ ùaóibhargu¤jà caikà tribhiryavaiþ . gu¤jàbhiþ pa¤cabhi÷caiko màùakaþ parikãrtitaþ . bhavet ùoóa÷abhirmàùaiþ suvarõastaiþ punaþ smçtaþ . caturbhiþ palamekantu da÷a te gharaõaü viduþ>% . %<aùñabhirbhavati vyaktai staõóulaþ gaurasarùapaiþ . sa vaiõavayavaþ prokto godhåmaü càpare jaguþ>% . viùõuguptaþ %<pa¤cagu¤jobhavenmàùaþ ÷aõaste÷ca caturguõaiþ . kala¤jaü dharaõaü pràhurbhaõimànavi÷àradàþ . majjàñikàkala¤jastu taulye gu¤jàdvayaü viduþ . sajjàñikà viü÷atistu dharaõaü tadvidàü matam . sthålamadhyàtisåkùmàõàü susåkùmàõàmapi smçtam>% . %<dãnàroropakairaùñàrviü÷atyà parikãrtitaþ . suvarõasaptatitamobhàgoropaka iùyate>% prakàntareõàpyàha sukùetre yathàvanmadhyapàkakàle niùpannadhànyayavàda÷a suvarõamàùaþ pa¤ca và gu¤jàþ suvarõamàùakaþ te ùoóa÷a suvarõaþ evaü pramàõasiddhasya dvitãyà saüj¤à karùa iti catuùkarùaü palaü palànàü ÷atena tulà viü÷atitauliko bhàraþ asyaiva bhàrasya udataulika iti dvitãyà saüj¤à dànakhàõóe hemàdriþ . eteùà mànabhedaþ ÷aktitàratamyàpekùayà gràhyatàvedanàrthaþ . vaidyakaparibhàùitamànaü bhàvapraø . na mànena vinà yuktirdravyàõàü jàyate kvacit . ataþ prayogakàryàrthaü mànamatrocyate mayà . carakasya mataü vaidyairàdyairyasmànmataü tataþ . vihàya sarvamànàni màgadhaü mànamucyate . trasareõurbudhaiþ proktastriü÷atà paramàõubhiþ . trasareõustu paryàyanàmnà vaü÷ã nigadyate . jàlàntaragataiþ såryakarairvaü÷ã vilokyate . ùaóvaü÷ãbhirmarãciþ syàttàbhiþ ùaóbhi÷ca ràjikà . tisçbhãràjikàbhi÷ca sarùapaþ procyate budhaiþ . yavo'ùñasarùapaiþ prokto gu¤jà syàttaccatuùñayam . ùaóbhistu rattikàbhiþ syànmàùako hemamànake . màùai÷caturbhiþ ÷àõaþ syàddharaõaþ sa nigadyate . ñaïkaþ sa eva kathitastaddvayaü kola ucyate . kùudrako vañaka÷caivaü draïkùaõaþ sa nigadyate . koladvayantu karùaþ syàt sa proktaþ pàõimànikà . akùaþ picuþ pàõitalaü ki¤citpàõi÷ca tindukam . vióàlapadakaü caiva tathà ùoóa÷ikà matà . karamadhyo haüsapadaü suvarõaü kavalagrahaþ . udumbara¤ca paryàyaiþ karùameva nigadyate . syàtkarùàbhyàmardhapalaü ÷uktiraùñamikà tathà . ÷uktibhyà¤ca palaü j¤eyaü muùñiràmra¤caturthikà . praku¤caþ ùoóa÷ã vilvaü palamevàtra kãrtyate . palàbhyàü prasçtirj¤eyà prasçta¤ca nigadyate . prasçtibhyàma¤jaliþ syàtkuóavo'rdha÷aràvakaþ . aùñamàna¤ca sa j¤eyaþ kuóavàbhyà¤ca mànikà . ÷aràvo'ùñapalaü tadvajj¤eyamatra vicakùaõaiþ . ÷aràvàbhyàü bhavet prasthaþ catuþprasthaistathàóhakaþ . bhàjanaü kàüsyapàtraü ca catuþùaùñipala÷ca saþ . caturbhiràóhakairdroõaþ kala÷onalvaõo'rmaõaþ . unmàna÷ca ghañorà÷idroõaparyàyasaü j¤itaþ . doõàbhyàü såryakumbhau ca catuþùaùñi÷aràvakaþ ÷årpàbhyà¤ca bhaveddroõã vàhã goõã ca sà smçtà . droõãcatuùñayaü khàrã kathità såkùmabuddhibhiþ . catuþsahasrapalikà ùaõõavatyadhikà ca sà . palànàü dvisahasra¤ca bhàra ekaþ prakãrtitaþ . tulà pala÷ataü j¤eyaü sarvatraivaiùa ni÷cayaþ . màùañaïkàkùavilvàni kuóavaprasthamàóhakam . rà÷irgoõã khàriketi yathottaracaturguõam . màgadhaparibhàùàyàü ùaórattiko màùa÷catuviü÷atirattikaùñaïkaþ ùaõõavatirattikaþ karùaþ . aya¤carakasammataþ . su÷rutamate pa¤carattikomàùo viü÷atirattikaùñaïko'÷ãtirattikaþ karùaþ . ayameva kàliïgaparimàùàyàmapi yatastatràùñarattikomàùo dvàtri÷adrattikaùñaïkaþ sàrdhañaïkadvayamitaþ karùaþ . gu¤jàdimànamàrabhya yàvat syàtkuóavasthitiþ . dravàrdra÷uùkadravyàõàü tàvanmànaü samaü matam . prasthàdimànamàrabhya dviguõaü taddravàrdrayoþ . mànantathà tulàyàstu dviguõaü na kvacit smçtam . mçdvçkùaveõulohàderbhàõóaü yaccaturaïgulam . vistãrõa¤ca tathocca¤ca tanmànaü kuóavaü vadet . iti màgadhamànam . kàliïgamànam %<yato mandàgnayo hrasvà hãnasatvà naràþ kalau . atastu màtrà tadyogyà procyate suj¤asammatà . yavo dvàda÷abhirgauraùarùapaiþ procyate budhaiþ . yavadvayena gu¤jà syàt trigu¤jo valla ucyate . màùo gu¤jàbhiraùñàbhiþ saptabhirvà mavet kvacit . caturbhirmàùakaiþ ÷àõaþ sa niùkaùñaïka eva ca . gadyàõo màùakaiþ ùaóbhiþkarùaþ syàdda÷amàùikaþ . catuþ karùaiþ palaü proktaü da÷a÷àõamitaü budhaiþ . catuþ palai÷ca kuóavaprasthàdyàþ pårvavanmatàþ . sthitirnàstyeva màtràyàþ kàlamagniü vayobalam . prakçtiü doùade÷au ca dçùñvà màtràü prakalpayet . nàlpaü hantyauùadhaü vyàdhiü yathàmbho'lpaü mahànalam . atimàtraü ca doùàya ÷asyo yasthe bahådakam>% . karùaü nityamarhati ñha¤ . kàrùika karùaparimàõàrhe %<kàrùikastàmrikaþ paõaþ ityamaraþ>% . nityakarùaõàrhe kùetrabhede ca gha¤antakarùasya %<karùàntato gha¤o'nta udàttaþ>% pàø antodàttatà atra karùeti÷apà nirde÷àttudàderàdyudàttateti siø kauø .

#<karùaka># triø kçùa--vilekhane . 1 kùetrakarùaüõakàrake (kçùàõa) %<kaccinna vãjaü bhakta¤ca karùakasyàvasãdati>% bhàø saø 5 aø %<pa÷yainaü karùakaü kùudraü durvalaü mama putrakam . pratodenàbhinighnantaü làïgalena ca pãóinam>% bhàø 9 aø surabhervàkyam %<kàlapràptamupàsãta ÷asyànàmiva karùakam>% bhàø vaø 258 aø . tvaü samãraõa iva pratãkùitaþ %<karùakeõa valajàü pupåùatà>% màghaþ 2 lekhake 3 àkarùake ca .

#<karùaõa># naø tudàø kçùa--bhàve lyuñ . làïgalàdinà bhåmervilekhane (càsa deoyà) hemaø . %<mçtaü tu yàcita bhaikùyaü pramitaü karùaõaü smçtam>% manuþ . kçùi÷abde vivçtiþ . bhvàø kçùalyuñ . 2 àkarùaõe ca (ñànà) %<bhajyamànamatimàtrakarùaõàt>% raghuþ %<÷arãrakarùaõàt pràõàþ kùãyante pràõinàü yathà>% manuþ . 3 kùãriõãvçkùe strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<karùaõi># strã kçùa--ani . asatyàü striyàm uõàdikoùaþ ÷abdakalpadrume uktam . taccintyam %<kçùeràde÷ca dhaþ>% uõàø 2, 105 såø dharùaõirityasyaiva siddheþ karùaõiriti pàñho lipikarapramàdakçtaþ . ataeva ujjvaladattena %<dharùaõi rbandhakãtyuktvà>% dhçùeranipratyayena siddhe vaicitryàrtham ityuktam

#<karùaphala># puø karùaþ tanmàtraü phalamasya . 1 vibhãtakavçkùe, amaraþ 2 àmalakyàm strã ratramàlà ñàp .

#<karùàpaõa># puø karùeõàpaõyate krãyate . ùoóa÷apaõaparimàõa (kàhana) karùasya ùoóa÷amàùakamitatvena ùoóa÷abhiþ paõaistasya krayaõàt tatsaükhyàsàmyàt tathàtvam . %<a÷ãtibhirvaràñakaiþ paõa ityabhidhãyate . te ùoóa÷a puràõaü syàt rajataü sapta bhistutaiþ>% gautamena ùoóa÷apaõeùu puràõa÷abdasya paribhàùitatvàt %<dvàtriü÷atpaõikà gàvo vatsaþ pauràõikomataþ>% kàtyàyanena dvàtriü÷atpaõànàü gomålyatayàbhidhànena %<dhenuþ pa¤cabhiràóhyànàü madhyànàü tripuràõikà . kàrùàpaõaikamålyà hi daridràõàü prakãrtità>% ùañtriü÷anmate puràõakàrùàpaõayoþ paryàyatàdar÷anàcca tathàrthatà . tataþ praj¤àø svàrtheaõ . kàrùàpaõo'pyatra ardharcàdiø tena puünaø .

#<karùin># triø kçùa--àkarùeõini . àkarùake . %<stamberamàmukhara÷çïkhalakarùiõaste>% raghuþ . striyàü ïãp . %<ghràõakàntamadhugandhakarùiõãþ>% raghuþ . ïãbantaþ 2 kùãriõãvçkùe 3 a÷vamukhabandhanarajjusthitalauhabhede kavikàyàü ca strã jañà0

#<karùå># puø kçùa--å . 1 karãùànale (ghuñera àguna) . 2 kulyàyàü strã amaraþ . 3 iùñakhàte mediø . iùñakhàtastu %<caturaüïgulapçthvãstàvadantaràstathàdhaþkhàtà vitastyàyatàstisraþ karùåþ kuryàt>% pràø viø viùõåktapramàõakagartabhedaþ . %<tataþ karùåþkuryàt tanmåle pràgudagagnyupa samàdhànaü kçtvà piõóanirvapaõam>% %<karùåtrayamåle puruùàõàü, karùåtrayamåle strãõàm . puruùakarùåtrayaü sànnenodakena pårayet strãkarùåtraya sànnena payasà dadhnà màüsena, payasà ca pratyekaü karùåtrayaü pårayitvà japet>% viùõuø . 4 gartamàtre ca . %<karùåvãraõavati>% kàtyàø 21, 3 26 . %<karùåþ kuhara ucyate>% karkaþ asya hrasvàntamapi . %<dakùiõataþ kuñile karùå khàtvà kùãrodakàbhyàü pårayanti saptottarataþ pràcãrudaksthàþþ>% kàtyàø 21, 3, 26 . %<÷ma÷ànata uttarataþ kuñile karùå gartau khàtvà>% karkaþ .

#<karhi># avyaø kasmin kàle kim + rhil kàde÷aþ . anadyatane kasmin kàle ityarthe . karhi svittadindra yannçbhiþ çø 6, 35, 2 .

#<karhicit># avyaø karhi + cit mugdhaø pàø mate bhinnaü padadvayam . kasmiü÷citkàle ivyarthe . %<a÷vinà yaddha karhi cit>% çø 5, 74, 10 . ataeva padakàràþ karhi, cit . iti bhinnapadatayà peñhuþ yadadya karhi karhicit çø 8, 73, 5 .

#<kala># saükhyàyàü sakaø ÷abde akaø bhvàø àtmaø señ . kalate akaliùña cakale pranikalate .

#<kala># gatau saükhyàyà¤ca adaø curàø ubhayaø sakaø señ . kalayati te acakalat ta . kalayàm--babhåva àsacakàra cakre . gatyarthatvàt j¤ànàrthatvamapi . %<kalayantyanukùaõamanekalayam>% màghaþ %<vyàlanilayamilanena garalamiva kalayati malayajasàram>% jayadeø grahaõe %<kalatha balaya÷reõãü pàõau pade kurunåpurau>% jaladeø . saükhyàna¤càtra gaõanaü j¤ànabheda÷ca . %<sa pa÷càt saüpårõaþ kalayati dharitrãü tçõasamàm>% nãtiþ %<kalayaidamànamanasaü sakhi! màm>% màghaþ . %<vàcàmàcakalat rahasyamakhilaü ya÷càkùapàdasphuràm>% malliø . uccàraõeca %<màdyantaþ kalayantu cåta÷ikhare, kelipikàþ pa¤camam>% . gràse %<kàlaþ kalayatàmasmi>% gãtà . %<kalanàtsarvabhåtànàü sa kàlaþ parikãrtitaþ>% tiø taø viùõudhaø . kalanãyam kalayitavyam kalayità kalitaþ . kalayan kalayamànaþ kalayitum kalayitvà àkalayya . %<kalitalalitavanamàlam>% jayadeø %<karakalitakapàlaþ kuõóalã daõóapàõiþ>% vañukastavaþ .
     ava--avagame avakalayati vi + ava viyojane %<yadi vyakte yuktivyavakalanamàrge'si ku÷alà>% lãlàø .
     à + bandhane %<suvarõasåtràkalikadharàmbaràm, màghaþ j¤àne ca>% %<vàcàmàcakalat>% malliø . %<makaradhvajadviradamàkalayat>% %<suktàvalãràkalayà¤cakàra>% iti ca màghaþ .
     prati à + pratibodhe pratyàkalitasvadurnayaþ da÷akuø .
     ud + utkùipya grahaõe %<sa tasya hastotkalitastadàsuro vikrãóato yadvadahirgarutmataþ>% bhàgaø 7, 8, 16 .
     sam + ekasaükhyàpàdanaråpe yoge . %<atha saüïkalanavyakalananayoþ karaõasåtram>% %<saikapadaghnapadàrdhamathaikàdyaïgayutiþ kila saïgalitàkhyà>% lãlàø .

#<kala># nodane preraõe curàø ubhayaø sakaø señ . kàlayati te acãkalat ta . kàlayàü babhåva àsa cakàra cakre . kàlayitavyaþ kàlanãyaþ . kàlayità kàlitaþ kàlayan kàlayamànaþ . kàlayitvà àkàlya . karmaõi kàlyate akàli akàlayiùàtàm akàliùàtàm . %<gavàü ÷atasahasràõi trigartàþ kàlayanti te>% bhàø viø 100, 7 . %<gàvo na kàlyanta idaü kuto rajaþ>% bhàgaø 4, 5, 8 . sà gaustatsakalaü sainyaü kàlayàmàsa dårataþ bhàø àø 6690 .

#<kala># puø kala--÷abde gha¤ niø avçddhiþ . madhuràvyakte dhvanau amaraþ . %<sàrasaiþ kalanirhràdaiþ>% %<kalamanyamçtàsu bhàùitaü kalahaüsãsu madàlasaü gatam>% %<ni÷àsu bhàsvat kalanåpuràõàm>% raghuþ . %<kalapakùiõãravamudàsi vapuþ>% . %<kalakà¤ci kà¤cidaruõattaruõaþ>% màghaþ . kalapradhànàkà¤ciryatra evaü kalahaüsa ityàdau ÷àø taø samàsastena tasya na tadyuktàrthatà . ataevàmareõa %<kalo mandrastu gambhãrastàro'tyuccaistrayastriùu>% mandràdãnàü trayàõàmeva triliïgatvamuktam . %<udakaõñhi kaõñhaparivartikalasvara÷ånyagànaparayà parayà>% màghaþ . kaóa--made ac óasya laþ . 2 ÷ukre caramadhàtau naø mediø . 4 kolivçkùe puø ÷abdacaø . 4 sàlavçkùe puø ràjaniø . 5 ajãrõe triø mediø . kalàstyasya ac . kulànvite'vayave ca .

#<kalaka># puüstrã kala--cuø õvul . ÷akulamatsye hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kalakaõñha># puüstrã kalaþ kalapradhànaþ kaõñho'sya . 1 kokile 2 haüse, 3 pàràvate ca . jàtitve'pi saüyogopadhatvàt striyàü na ïãù kintu svàïgatvàt ïãp . kaladhvaniyuktakaõñhake triø striyàü ïãp .

#<kalakala># puø kalaprakàraþ guõavacanatvàt prakàre dvitvam . kolàhale . %<calitayà vidadhe kalamekhalàkalakalo'lakaloladç÷à'nyayà>% màghaþ . kalasya ÷àlavçkùasya kalà yatra . 2 ÷àlaniryàse mediø .

#<kalakãña># puø kalapradhànaþ kãñaþ ÷àø taø . kãñabhede . tatra bhavaþ paladyàø aõ . kàlakãña tadbhave triø .

@<[Page 1777a]>@
#<kalakåña># puø nagarabhede ràjaniø . tataþ bhavàrthe tadràjàrthe ca %<sàlvàvayavapratyagrathakalakåñà÷makàdi¤>% pàø i¤ . kàlakåñi tadbhave triø tannçpe ca . i¤a÷càstriyàü bahuùu luk . kalakåñàstadde÷avàsiùu tannçpeùu ca striyàü tu na luk . kàlakåñaya ityeva .

#<kalaghoùa># puüstrã kaloghoùo'sya . kokile ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù

#<kalaïka># puø kalayati kvip kal càsau aïka÷ceti, kaü brahmàõamapi laïkayati gacchati laki--gatau aõ và . 1 cihne 2 apavàde, tàmràdidhàtånàü 3 malabhede (kalkàna), tàmràdiyogàt 4 amlàdervikàre ca mediø . %<÷a÷akçpàõakavaceùu kalaïkàþ>% kàdaø . %<dhàrànibaddheva kalaïkarekhà>% %<mattaþ sadàcàra÷uceþ kalaïkaþ>% raghuþ . %<tàmravarõa÷ca paruùo mandara÷mirdivàkaraþ . adç÷yata kalaïkàïkaþ saüsakto dhåmaketunà>% ràmàø . tataþ astyarthe ini . kalaïkin tadyukte triø striyàü ïãp . %<kalaïkã jàyate vilve>% tiø taø smçtiþ . tataþ tàrakàø jàtàrthe itac . kalaïkita jàtakalaïke triø .

#<kalaïkaùa># puüstrã kareõa kaùati bàø khac mum ca rasya laþ . 1 siühe ÷abdamàø . jàtitvàt striyàü ïãù . 2 karatàlyàü strã ÷abdaratnàø ñàp .

#<kalaïkura># puø kaü jalaü laïkayati laki--gatau õica--urac . jalànàmàvarte svatojalabhrame trikàø .

#<kala¤ja># puø keti÷abdaü la¤jati bhàùate ka ityavyaktànukaraõam laji--aõ . viùàktàstreõa hate 1 mçge, 2 pakùiõi ca . 3 tanmàüse naø %<na kala¤jaü bhakùayediti>% ÷rutiþ . 4 tàmrakåñe ca (tàmàka) %<kala¤jasaüveùñanadhåmapànàt syàddanta÷uddhirmukharogahàniriti>% vaidyake tatsevanàn mukharogahànyàdi uktam . 5 parimàõabhede ca . karùa÷abde bhàvapraø tanmànabhedodç÷yaþ .

#<kala¤jàdhikaraõa># naø na kala¤jaü bhakùayedityàdivàkyamadhikçtya pa¤càvayavanyàyabhede sa ca nyàyaþ yathà kiü yadà kaùñàpi tadbhakùaõaniùedhaþ . uta sarvadeti saü÷ayaþ . yadà kadàcinniùedha iti pårvapakùaþ sarvadà tanniùedha iti siddhàntaþ . tadetatbhaïgyà ekàø taø dar÷itaü yathà %<na kala¤jaübhakùayet>% iti ÷rutiþ kala¤jamakùaõàbhàvaviùayakaü kàryamityarthaþ . tatra kàlavi÷eùànupàdànànniùidhyamànakriyàyàü pravçttimatoniùedhavidhàvadhikàràdyàvatkàlameva tasyàü tasya nivçttiþ . na hi kala¤jabhakùaõàdyataþ kuta÷cit karaõànnivçttasya niùedhànupàlana sakçdvçttamiti kala¤jabhakùaõaniùedho na punastaü nivartàyati kintu bhakùaõapravçttimattàmàtramadhikàrivi÷eùaõa yadà yadà bhavati tadà tadaiva niùedhavidhirapi taü nivartayati . na hi kala¤jasya bhakùaõamupakramya yàvat kàlaü tadbhakùayati . atastaditarakàle nivçttiþ siddhaiveti bhavati viphalovidhiþ . nanu nàsau nivçttirapravçttasya nivçttyanupapatteþ . satyaü, pravçttyupàdhinà vinà÷aü pràpsyan pràgabhàva eva pravçttiniràkaraõàt sàdhyamànonivçttirucyate na tu pravçttirapi sàdhyatayopadi÷yate kintu ràgapràptapravçttimataeva niùedhavidhàvadhikàraþ . yattu %<manasà tu pravçttasya bhåtaceùñàvato'pi và . yadanàgatabhàvasya varjanaü tannivartanam>% iti . atràpi÷abdenàpravçttamàtrasamuccayànna virodhaþ . bhåtaceùñàvata iti . %<bhåtaü kùmàdau pi÷àcàdau jantau klãvaü triùåcite . pràpte vçtte same satye devayonyantare tunà>% iti medinyukteþ bhåte pràpte niùedhye ceùñàvataityarthaþ . tata÷ca pràgabhàva eva kàlàntarasambandhitayà sàdhyatvenopadi÷yate . pràgabhàva÷cànàdisaüsargàbhàvamàtraparaþ sacàpravçttasya bhakùaõakàraõamananutiùñhataþ sidhyatyeva . tasmàt sakçtkriyàparyavasàyitve viphalovidhiþ . kàdàcitkàkaraõasya niùedhamantareõàpi pràpteþ . na ca svargakàmàdivat sàdhyatayà pravçttimatkartçkatvamapyaïgaü viùayamàtrànanuùñhànàdhãnasiddhatvànniùedhaniyogànàmitikartavyatàkàïakùàvirahàt ataeva ÷ucitvamapi tatra nàïgam . tasmànniùedhavidhiùu kàkavantodevadattasya gçhàityàdivattañasthatvenàdhikàrivi÷eùaõãbhåtàyàþ pravçtteryàvatkàlabhanuvçttistàvatkàlameva nivçttau sàphalyaü punarnimittàntaravanna sakçdanu ùñhànenaiva ÷àstràrthasiddhiþ . yathà càtra nivçttereva bodhyatà na pravçttyabhàvasya tathà samarthitaü vçhadàraõyakabràhmaõabhàùyayoþ yathà-- %<pratiùiddhàniùñaphalasambandha÷ca vedàdeva vij¤àyate na cànuùñheyaþ saþ . na ca pratiùiddhaviùaye pravçttakriyasyàkaraõàdanyadanuùñheyamasti . akartavyatàj¤ànaniùñhataiva hi paramàrthataþ pratiùedhavidhãnàü syàt . kùudhàrtasya pratiùedhaj¤ànasaüskçtasyàbhakùye'bhojye và pratyupasthite kala¤jàbhi÷astànnàdàvidaü bhakùyamado bhojyamiti và j¤ànamutpannaü tadviùayayà pratiùedhaj¤ànasmçtyà bàdhyate mçgatçùõikàyàmiva peyaj¤àna tadviùayayàthàrthyavij¤ànena tasmin bàdhite khàbhàvikaviparãtaj¤àne'narthakarã tadbhakùaõabhojanapravçttirna bhavati . viparãtaj¤ànanimittàyàþ pravçtternivçttireva na punaryatnaþ kàryastadabhàve>% ÷aïkaràcàryakçtabhàùyam . %<yadyapi kala¤jabhakùaõàderadhaþpàtasya ca sambandho>% na kala¤jambhakùayet ityàdivàkyàtpratãyate, tathàpi tasyànuùñheyatvàdvàkyasyànuùñheyaniùñhatvasiddhirityà÷aïkyàha na ceti . sambandhasyàmàvàrthatvànnànuùñheyatetyarthaþ . abhakùaõàdi kàryamiti vidhiparatvameva niùedhavàkyasya kinna syàdityà÷aïkyàha na ceti . tasyàpi kàryàrthatve vidhiniùedhabhedabhaïgàt na¤a÷ca svasambandhyabhàvabodhane mukhyasyàrthàntare vçttau lakùaõàpàtànniùiddhaviùaye ràgàdinà pravçttakriyàvato niùedha÷àstràrthadhãsaüskçtasya niùedha÷ruterakaraõàt prasaktakriyànivçttyupalakùitàdaudàsãnya danyadanuùñheyaü na pratibhàtãtyarthaþ . bhàvaviùayaü kartavyatvaü vidhãnàmartho'bhàvaviùayantu niùedhànàmiti vi÷eùamà÷aïkyàha . akartavyateti . abhàvasya bhàvatvàbhàvàt kartavyatàviùayatvàsiddhiriti hi ÷abdàrthaþ . pratiùedhaj¤ànavato'pi kala¤jamakùaõàdij¤ànadar÷anàt tannivçtterniyogàdhãnatvàt tanniùñhameva vàkyameùñavyamiti cennetyàha . kùudhàrtasyeti . viùaliptavàõahatasya pa÷ormàsaü kala¤jam . brahmabadhàdyabhi÷àpayuktasyànnapànàdi . tasminnamakùye'bhojyeca pràpte yadbhramaj¤ànaü kùutkùàmasyotpannaü tanniùedhadhãsaüskçtasya taddhãsmçtyà bàdhyamityatra laukikadçùñàntamàha . mçgatçùõikàyàmiti . tathàpi pravçttyabhàvasiddhaye vidhirarthyatàmiti cennetyàha . tasminniti . tadabhàvaþ pravçttyabhàvo na vidhijanyaprayatnasàdhyo nimittàbhàvenaiva siddherityarthaþ ànandagiriþ . naiyàyikamate tatra bodhaprakàraþ ÷abdaciø dar÷ito yathà%<nanu na kala¤jaü bhakùayet>% ityatra vidhyarthaniùedhànupapattiþ tadbhakùaõasya ÷reyoråpeùñasàdhanatvàt, na càsurà'vidyàvat paryudàsalakùaõayà virodhyaniùñasàdhanabodhanaü, na¤o'samastatvàt kriyàsaïgatatvena pratiùedhavàcakatvavyutpatte÷ceti cet na vi÷eùyavati vi÷iùñaniùedhasya %<savi÷eùaõe hãti>% nyàyena vi÷eùaõaniùedhaparyavasàyitayà kala¤jabhakùaõamiùñotpattinàntarãyakaduþkhàdhikaduþkhasàdhanamiti na kala¤jaü bhakùayet ityanena bodhanàt, iùñasàdhanatàvàcakasya vidheþ sàmàtye niùedhànupapatterbalavadaniùñànanubandhã ùñasàdhanavi÷eùe tàtparyaü tathà cà÷akyavi÷eùaõaniùedhaparatvaü na¤a iti ka÷cit tanna yathàhyayogyatayà chidraü vihàya ghañatvena taditarànvayo na tacchidretaratvena, yugapadvçttidvayavirodhàt tathehàpi balavadaniùñànanubandhitvena nopasthitiriti vi÷eùabodhaprakàrastu àkhyàtavàde gadàdhareõa dar÷ito yathà %<na kala¤jaü bhakùayet>% ityàdiniùedhavidheþ pràmàõyànurodhena balavadaniùñànanubandhitvasya vidhyartheprave÷aþ niùedho'pi, kala¤jabhakùaõàdau tçptyàdiråpeùñasàghanatàsattvena tadabhàvasya na¤àbodhane tatpràmàõyànupapatteþ balavadaniùñànanubandhitvasya vighipratyayavàcyatve tasyaivàbhàvo balavadaniùñanarakànubandhini tatkarmaõyabàghito bodhyata iti tatpràmàõyopapattiþ . valavadaniùñànanubandhitvasyeùñasàdhanatàvi÷eùaõatayà vàcyatve vi÷iùñàbhàvasyaiva ÷àbdabodhe bhànaü so'pi vi÷eùaõàbhàvàyatto'bàdhitaþ . kala¤jabhakùaõàdau vi÷iùñàbhàvabodhànantaraü talliïgakànumànagamyo balavadaniùñànanubandhitvaråpatadananubandhitvàbhàvaþ . pravartakamiva nivartakamapi j¤ànaü ÷rutivàkyàt paramparayaiva, na tu sàkùàt . mavanmate ca tàdç÷àbhàvasya ÷àbdabodhe na bhànaü padàrthaikade÷a itaravi÷eùaõatvenopasthitatvena na¤arthavi÷eùaõatayà aniùñànamubandhitvànvayàsambhavàt . vastuto vi÷iùña÷aktau vi÷eùyavi÷eùaõabhàve vinigamanàvirahàt pçthageva balavadaniùñànanubandhitàyà vàcyatvam . na ca balavadaniùñànanubandhitvasyeùñasàdhanatàvi÷eùyatve vidhivàkyataþ kriyàvi÷eùyakeùñasàdhanatàj¤ànasambhavàt kriyàgocaracikãrùàdyarthaü vidhivàkyajanya÷àbdabodhottaramiùñasàdhanatvaprakàrakakriyàvi÷eùyakaj¤ànàntaraü kalpanãyamiti tadakalpanaprayuktalàghavameva balavadaniùñànanubandhitvavi÷eùaõatve vinigamakamiti vàcyaü kriyàyàü balavadaniùñàsàdhanatvaj¤ànatadgocarecchayorhetutayà balavadaniùñàsàdhanatvasyeùñasàdhanatàvi÷eùaõatvamate kriyàvi÷eùyakatatprakàrakaj¤ànàntarasya kalpanãyatayà tannaye kalpanàsàmyàt . yadi ca balavadaniùñànubandhitvaj¤ànameva taddveùasàmagrãtvena icchàpratibandhakaü na tu tadasàdhanatvaj¤ànamicchàhetustadoktavi÷eùyavi÷eùaõabhàve vinigamakasya sambhave'pi vi÷iùñasya vàcyatvopagame tatra vàdhena tadvidhàyaka÷ruterapràmàõyaprasaïga iti ÷aktibhedasya ÷yenasthale iùñasàdhanatàbodhasya copagama àva÷yakaþ . maõikçtàpi tatra balavadaniùñasàdhanatvavinirmokeõeùñasàdhanatvasya bhànaü likhitaü tadabhàna¤ca vi÷iùña÷aktipakùe na sambhavati vi÷iùña÷aktervi÷eùaõavinirmokeõa vi÷eùyàbhàsakatvàt . taddharmaprakàreõa padàrthaviùayaka÷àbdabodhe tattardhamàü÷e ÷akyatàvacchedakatàparyàptyavagàhij¤ànasyaü hetutvàt anyathà vi÷iùñasukhàdivàcakasvargàdipadàdvinà lakùaõàü kevalasukhatvàdi÷àbdabodhàpatteþ . %<idantu bodhyaü balavadaniùñàjanakatvamatra na tãvraduþkhàjanakatvaü bahvàyàtasàdhyayàgàdau tasya bàdhàt nàpi balavaddveùaviùayaduþkhàjanakatvaü duþkhamàtrasya viraktànàü balavaddveùaviùayatvenà'vyàvartakatàpatteþ tajj¤ànasyàpravartakatayà tasya vidhitvàyogàcca yatra balavàn dveùastajjanakatàj¤ànatvena baladdveùaviùayatvena và pravçttisàmànyaü prati pratibandhakatvàt, parantu narakàjanakatvaü pàpàjanakatvaü và, tadvirahasyaiva kala¤jabhakùaõàdau na¤à bodhanàt>% ÷abdaø pra0

#<kalaña># naø kaü jalaü lañati àvçõoti laña--ac--630 . gçhàcchàdane (càla) tçõàdimaye padàrthe ÷abdaraø .

#<kalatålikà># strã kaü sukhaü làti viùayatvena là--ka kalaü sukhaviùayaü kàmaü tålayati niùkarùati pårayati và tåla påraõe--niùkarùe và õvul . icchàvatyàm striyàü trikàø . icchàyàþ sukhaviùayatvena sukhàdhàyakatvàt tatpårakatvàt tanniùkarùakatvàdvà tasyàstathàtvam . kalakåjikà kalatåõikà và atra pàñhàntaramasti ubhayatra pçùoø sàdhu .

#<kalatra># naø gaóa--secane atran àde÷ca kaþ óasya laþ, kalaü tràyate trai--ka--kaóa--÷àsane vàø atran óasya lo và . 1 bhàryàyàm %<kalatravànahaü bàle>%! %<kalatravantamàtmànamavarodhe mahatyapi>% %<vasumatyà hi nçpàþ kalatriõaþ>% raghuþ . %<patyustviùàmiha mahauùadhayaþ kalatra--sthànaü parairanabhibhåtamamårvahanti>% màghaþ %<nãtvà ràtriü ciravilasanàt khinnavidyutkalatraþ>% meghaø . 2 nitambe amaraþ %<kalatrabhàreõa vilolanãvinà>% kiràø . nçpàõàü 3 durgasthàne hemacaø .

#<kaladhåta># naø kalenàvayavena dhautaþ ÷uddhatvàt pçùoø . råpye ràjaniø .

#<kaladhauta># naø kalenàvayavena dhautaü ÷uddham . 1 svarõe . %<yasyàü kapolaiþ kaladhautadhàmastambheùu bheje maõidarpaüõa÷rãþ>% màghaþ %<vyomaspç÷aþ prathayatà kaladhautabhittãþ>% màghaþ . 2 råpye ca mediø %<anaticirojjhitasya jaladena cirasthitabahubudvudasya payaso'nukçtim . viralavikãrõavajra÷akalàn sakalàmiha vidadhàti dhautakaladhautamahãm>% %<adhiràtri yatra nipatannabholihàü kaladhautadhauta÷ilave÷manàü rucau>% màghaþ %<amalakaladhautapaññàyitamaùñamãcandra÷akalàkàram>% kàdaø . kalo dhvanibhedau dhautaþ ÷uddho'tra . 3 kaladhvanau vi÷vaþ .

#<kaladhvani># puø kalodhvanirasya . 1 pàràvate 2 kokile 3 mayåre jàtitvàt strãtvamapi . 4 madhuràvyaktadhvaniyukte triø . karmaø . 5 madhuràvyaktadhvanau puø .

#<kalana># naø kalayatyanena kala--gatau gatyarthasya j¤ànàrthatvàt j¤àne karaõe lyuñ . 1 cihne 2 vàtapittàdidoùe ca taiþ svaråpànumànàt tathàtvam . 3 grahaõe 4 gràse . %<kalanàt sarvabhåtànàü sa kàlaþ parikãrtitaþ>% tiø taø viùõudhaø puø . 5 j¤àne ca %<lokànàmantakçt kàlaþ kàlo'nyaþ kalanàtmakaþ>% såø siø . %<kalanàtmakaþ j¤ànaviùayasvaråpaþ j¤àtum ÷akya ityarthaþ>% raïgaø . %<na so'sti pratyayo loke yaþ kàlànugamàdçte>% ityukteþ j¤ànamàtrasya kàlaviùayakatvàt tathàtvam . kaü jalaü làti utpattisàdhanatvena tathà san namati nama--bàø óa . 6 vetasavçkùe puø ràjaniø . tasya jalasamãpajàtatvàt tatsrotasà namanàcca tathàtvam . %<striyàþ praviùña udaraü puüso retaþ kalà÷rayaþ . kalanaü(laü)tvekaràtreõa pa¤caràtreõa budbudam>% bhàgaø 3, 30, 37 ukte 7 ekaràtreõa pacyamàne garbhakàraõe retovikàrabhede iti ÷abdakalpadrubhàdayaþ . taccintyam %<àrtavaü vàyuràdàya kukùau garbhaü karoti hi . màsi màsi vivardheta garbhiõyà garbhalakùaõam . kalalaü jàyate tasyàþ iti>% su÷rute %<dçùñàþ karaõà÷rayiõaþ kàryà÷rayiõa÷ca kalalàdyàþ>% sàø kàrikàyàm %<kàryaü ÷arãraü tasyàvasthàþ kalalabudbudamàüsape÷ãkaraõóàïgapratyaïgavyåhàþ>% kauø ukte÷ca tadekavàkyatayà lakàradvayayuktapàñhasyaiva bhàgavate'vadhçtatvena nakàrayuktapàñholipikarapramàdakçtaþ iti vivecyam

#<kalanà># strã cuø kala--bhàve yuc . 1 j¤àne 2 grahaõe 3 àdàne 4 àmocane 5 avamocane ca %<picchàvacåóàkalanàmivoraþ>% màghaþ %<kalanàmàmocanamavamocanaü và>% malliø .

#<kalanàda># puüstrã kalonàdo'sya . 1 ràjahaüse ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 kaladhvaniyukte triø . karmadhàø . 3 kaladhvanau puø .

#<kalandara># puüstrã varõasaïkarajàtibhede striyàü jàtitvàt ïãù . jàti÷abde vivçtiþ .

#<kalandikà># strã kaü sukhaü làti viùayatayà là--ka kalaü kàmaü dadàti dà--ka pçùoø mum ca ñàp ata ittvam . sarvavidyàyàm hemacaø . tasyàþ sarvasaü÷ayaniràkaraõena kàmadàtçtvàttathàtvam .

#<kalandhu># puø kalàyà màtràyàþ andhuriva ÷akaø . gholã÷àke ràjaniø .

#<kalabha># puø kareõa ÷uõóena bhàti bhà--ka rasya laþ . %<triü÷advarùastu kalabha>% iti vaijayantyukte 1 gajabhede . %<mudà ramante kalabhà vikasvaraiþ>% . %<iha muhurmuditaiþ kalabhai ravaþ>% %<sakalakalabhakumbhavibhramàbhyàm>% màghaþ . 2 pa¤cavarùe karipote subhåtiþ %<dvipendrabhàvaü kalabhaþ ÷rayanniva>% moghavçttikalabhasya ceùñitam . %<dçùño hi vçõvan kalabhapramàõam>% raghuþ . %<nanu kalabhena yåthapateranukçtam>% màlaviø . %<gatvà sadyaþ kalabhatanutàü ÷ãghrasampàtahetoþ>% meghaø . ÷àvakamàtraparatvenakarikalabhakaramçditatamàlaki÷alayà medinã kàdaø . vayovàcitvàt jàtitvàt striyàü ïãp . kaü vàtaü labhate sàdhanatvena labha--ac . dhuståre mediø tasya màdakadravyatvena vàtàdhàyakatvàttathàtvam

#<kalabhavallabha># puø 6 taø . pãluvçkùe ràjaniø . kalabhapriyàdayopyatra .

#<kalabhã># strã kaü jalaü labhate à÷rayatvena labha--ac gauràø ïãù . ca¤cuvçkùe ràjaniø .

#<kalama># puø kalate akùaràõi kala--kamac . 1 lekhanyàm jañàdharaþ 2 dhànyabhede ca ràjavaø . sa ca %<kalamaþkalivikhyàto jàyate sa vçhadvane . ka÷mãrade÷a evoktã mahàtaõóulagarbhakaþ>% iti bhàvapraø uktade÷ajaþ . 3 utkhàtapratiropitadhànyabhede ca . %<àpàdapadmapraõatàþ kalamà iva te raghum . phalaiþ saüvardhayamàsurutkhàtapratiropitàþ>% raghuþ %<kalamagopabadhårna mçgavrajam>% màghaþ %<tatra lohitaka÷àlikalamakardamakapàõóukasugandhaka÷akunàhçtapuùpàõóakapuõóarãkamahà÷àli÷ãtabhãrukalodhrapuùpakadãrgha÷åkakà¤canakamahiùamastakahàyanakadåùakamahàdåùakaprabhçtayaþ ÷àlayaþ . madhurà vãryataþ ÷ãtà laghupàkà balàvahàþ . pittaghnàlpànilakaphàþ snigdhà baddhàlpavarcasaþ . teùàü lohitakaþ ÷reùñho doùaghnaþ ÷ukramåtralaþ . cakùuùyovarõa balakçt svaryo hçdya÷ramàpahaþ . vraõyo jvarahara÷caiva sarvadoùaviùàpahaþ . tasmàdalpàntaraguõàþ krama÷aþ ÷àlayo'varàþ>% su÷rute tasya guõà uktàþ . asya ca ropitadhànyatvena guõavi÷eùaþbhàvapraø ukto yathà %<ropitàstu navà vçùyàþ puràõà ladhavaþ sthiràþ . tebhyastu ropità bhåyaþ ÷ãghrapàkàþ guõàdhikàþ>% . asya ÷ilà piïgalavarõà %<kapolade÷e kalamàgrapiïgalàþ>% iti kubhàre piïgalopamànatvena varõanàt . kalayati paresvaü kala--amac . 4 caure puø mediø .

#<kalamottama># puø 7 taø . gandha÷àlau ràjaniø .

#<kalamba># puø kala--kùepe ambac kaóa--made ambac óasya lo và . ÷àkanàóikàyàü tasyà àhàrakàle tyajyamànatvàt tathàtvam . 2 ÷are amaraþ tasya ariü prati kùipyamàõatvàt tathàtvam 3 kadambavçkùe vi÷vaþ kàminàü màdahetutvàttathàtvam . saüj¤àyàü kan . kalambaka--dhàràkadambe ràjaniø .

#<kalambikà># strã kalambova kàyati kai--ka saüj¤àyàü hrasvaþ . 1 grãvàpa÷càdbhàgasthanàóyàü tasyàþ kalambãtulya÷uùiramadhyatvàt tathàtvam . svàrthe kan hrasvaþ . (kalamã) 2 ÷àkabhede ca .

#<kalambã># strã ke jale lambate labi--avi÷raüsane ac gauràø ïãù . (kalamã) ÷àkabhede tasyà jale lambamànatvàttathàtvam . bhàvapraø tadguõàdyuktaü yathà . %<kalambã ÷atavarùã ca kathyante tadguõà atha . kalamã stanyadà proktà madhurà ÷ukrakàriõã>% . tiø taø smçtau asyàda÷amyàmabhakùyatvamuktam %<tumbã gomàüsatulyà syàt kalambã gobadhàtmikà>% hari÷ayane càsyà abhakùyatvamabhakùya÷abde uktam . óalayoraikyàt kaóambãtyapyatra ÷abdaratràø .

#<kalambu(mbå)># strã ke jale lambate lavi--uõ 7 taø . (kalamã) ÷àkabhede ÷abdaraø . apràõijàtivàcakatvàt và åï .

#<kalambuña># naø ke jale lambate labi--bàø uña 3 taø . 1 haiyaïgavãne ràjaniø . 2 navanãte hàràø . tayorjalopariplavamànatvàttathàtvam .

#<kalarava># puüstrã kaloravo'sya . 1 pàràvate (pàyarà) amaraþ 2 kokile ràjaniø . striyàü jàtitvàdubhayato ïãù . 3 kaladhvaniyukte triø mediø karmaø . 4 madhuràvyakte rave pu0

#<kalala># puünaø kala--vçùàø kalac . 1 garbhaveùñacarmaõi amaraþ kalana÷abdadar÷itabhàgavatokte ekaràtreõa pacyamànagarbhàdyavayavabhåte 2 retovikàrabhede . udàø tatraiva ÷abde dç÷yam .

#<kalalaja># puø kalalamiva jàyate jana--óa karmaø . 1 ràle ràjaniø . 2 garbhe ca .

#<kalalajodbhava># puø udbhavatyasmàt ud--bhå--apàdàne ap 6 taø . 1 sàlavçkùe ràjaniø . tato ràlaråpakalalajasyotpatteþ tasya tathàtvam .

#<kalaviïka(ïga)># puüstrã kalaü vaïka(ïga)te vagi (baki)--gatau ac pçùoø ata ittvam . 1 cañake khage, amaraþ jàtitve'pi saüyogopadhatvàt striyàü ñàp . %<grãùmàya kalaviïgàn varùàbhyastittiràn>% yajuø 24, 20 . %<kalaviïkolohitàdiþ puùkarasàdaste tvàùñràþ>% 24, 30 . a÷vamedhapa÷udevakathane . abhakùyaprakaraõe asyàbhakùyatoktà manunà %<kalaviïkaü plavaü haüsaü cakràïkaü gràmakukkuñam>% banmàüsaguõàþ tasya saüj¤àbheda÷ca su÷rute ukto yathàcakorakalaviïkamayårakrakaropacakrakukkuñasàraïga÷atapatrakatittirakurarabàhuka÷aralaprabhçtayastryàhanà viùkaràlaghavaþ ÷ãtamadhuràþ kaùàyà doùa÷amanà÷ca . mukhapàdairhananàttryàhanàþ . bhàvapraø vi÷eùatastanmàüsaguõà uktà yathà-
     cañakaþ kalaviïkaþ syàt kuliïgaþ kàlakaõñhakaþ . kuliïgaþ ÷ãtalaþ snigdhaþ svàduþ ÷ukrakaphapradaþ sannipàtaharo ve÷macañaka÷càti÷ukralaþ 2 kaliïgavçkùe mediø .

#<kala÷a># puø kalaü madhuràvyaktaü dhvaniü ÷avati ÷u--gatau bàø óa . 1 ghañe . karùa÷abde dar÷itabhàvaprakà÷okte 2 mànabhede ca .

#<kala÷adir># strã kala÷asya dãrdaraõam dé--bhàve kvip . yaj¤iyakala÷avidàraõe %<atha kala÷adiràm yadi kala÷o dãryetànulipsadhvamiti bråyàt>% %<yadyanãtàsu dakùiõàsu kala÷o dãryeta tatràpyekàmeva gàü dadyàdathàvabhçthàdevo detya punardãkùeta punaryaj¤ohyeva tatra pràya÷cittiriti kala÷adiràm>% ÷ataø bràø 4, 5, 10, 7 .

#<kala÷apotaka># puø nàgabhede %<àryaka÷cograka÷caiva nàgaþ kala÷apotakaþ>% bhàø àø 35 aø .

#<kala÷i># strã kaü jalaü làti là--ka tathà satã ÷ãryati bàø ÷é--ói . (càkuliyà) 1 pç÷niparõyàm amaraþ 2 ghañe hemacaø %<kala÷imudadhigurvãü vallavà loóayanti>% màghaþ . asya kçdikàràntatvàt và ïãp kala÷ãtyapyubhavatra .

#<kala÷ãkaõñha># triø kala÷yàþ kaõñha iva kaõñho'sya . 1 kala÷ã kaõñhatulyakaõñhànvite 2 çùibhede puø tataþ gotrapratyayasya bahuùu upakàø và luk . kàla÷ãkaõñhayaþ kala÷ãkaõñhàþ

#<kala÷ãpadã># strã kala÷ãva pàdàvasyàþ antyalopaþ samàø kumbhapadyàø ïãp padbhàva÷ca . kumbhàkàrapàdayutàyàü striyàm .

#<kala÷ã(sã)suta># puø kala÷yàþ (syàþ) suta iva tatrotpannatvàt . agastye munau kumbhasambhava÷abde tatkathà .

#<kala÷odara># puø kala÷a iva udaramasya . dànavabhede %<subàhuþ kha¤jabàhu÷ca varuõaþ kala÷odaraþ>% harivaüø 240 . 2 kumbhakàrãdarayukte triø striyàü và ïãp .

#<kalasa># puø kena jalena lasati lasa--ac 3 taø . 1 ghañe hemacaø . tannàmaniruktiþ %<kalàü kalàü gçhãtvà tu devànàü vi÷vakårmaõà . nirmito'yaü sa vai yasmàt kalasastena kathyate>% nirvàõataø uktà . %<sàgare mathyamàne tu pãyåùàthaü suràsuraiþ . pãyåùadhàraõàrthàya nirmito vi÷vakarmaõà . kalàþ kalàstu devànàmapi tàstàþ pçthak pçthak . yataþ kçtàstu kalasàstataste parikãrtitàþ>% kàliø puø 87 aø pçùoø sàdhanam . karmàdau sthàpyaphalasamànamuktaü ÷àø tiø yathà--%<pa¤cà÷adaïgulo, vyàsaü utsedhaþ ùoóa÷àïgulaþ . kalasànàü pramàõantumukhamaùñàïgulaü matam . ùañtriü÷adaïgulaü kumbhaü vistàronnati÷àlinam . ùoóa÷aü dvàda÷aü vàpi tato nyånaü na kàrayet>% . puùpàbhiùeke kàlikàpuø 87 . puùpàbhiùeke sthàpyaghañanàmabhedastatsthàpanaprakàra÷ca tatraivàdhyàye yathà %<navaiva kalasàþ proktà nàmatastànnibãdhata . gohyopagohyo maruto mayåkha÷ca tathà'paraþ . manohà kçùibhadra÷ca vijayastanu÷odhakaþ . indriyaghno'tha vijayo navamaþ parikãrtitaþ . teùàmeva kramàdbhåpa! nava nàmàni yàni tu . ÷çõu tànyaparàõyeva ÷àntidàni sadaiva hi . kùitãndraþ prathamaþ prokto dvitãyo jalasambhavaþ . pavanàgnã tato dvau tu yajamànastataþ paraþ . koùasambhavanàmà tu ùaùñhaþ sa parikãrtitaþ . somastu saptamaþ prokta÷càdityastu tathàùñamaþ . vijayo nàma kalaso yo'sau navama ucyate . sa tu pa¤camukhaþ prokto màhàdevasvaråpadhçk . ghañasya pa¤cavaktreùu pa¤cavaktraþ svayaü tathà . yathàkàùñhaü sthitaþ samyak vàmadevàdinàmataþ . maõóalasya ca padmàntaþ pa¤cavaktraghañaü nyaset . kùitãndraü pårvato nyasya pa÷cime jalasambhavam . vàyavye vàyavaü nyasya àgneye hyagnisambhavam . nairçtye yajamànantu ai÷ànyàü koùasambhavam . somamuttarato nyasya sauraü dakùiõato nyaset . nyasyaivaü kalasàü÷caiva teùu caitàn vicintayet . kalasànàü mukhe brahmà grãvàyàü ÷aïkaraþ sthitaþ . måle tu saüsthito viùõurmadhye màtçgaõàþ sthitàþ . dikpàlà devatàþ sarve veùñayanti di÷o da÷a . kukùau tç sàgaràþ sapta sapta dvãpà÷ca saüsthitàþ . nakùatràõi grahàþ sarve tathaiva kulaparvatàþ . gaïgàdyàþ saritaþ sarvà vedà÷catvàra eva ca . kalase saüsthitàþ sarveteùu tàni vicintayet . ratnàni sarvavãjàni puùpàõi ca phalàni ca . vajra mauktikavaidåryamahàpadmendrasphàñikaiþ . sarvadhàmamayaü vilvaü nàgaroóumbaraü tathà . vãjapårakajambãrakàmràmràtakadàóimàn . yavaü ÷àli¤ca nãvàraü gãdhåmaü sitasarùapam . kuïkumàgurukarpåramadanaü rocanaü tathà . candana¤ca tathà màüsãmelàü kuùñhaü tathaiva ca . karpårapatra caõóa¤ca jalaü niryàsakàmbudam . ÷aileyaü vadaraü jàto patrapuùpe tathaiva ca . kàla÷àkaü tathà pçkvàü devãü parõakameva ca . vacàü dhàtrãü sama¤jiùñhàü turuùkaü maïgalàùñakam . dårvàü mohanikàü bhadràü ÷atamålãü ÷atàvarãm . parõàlãü saralàü kùudràü sahadevãü gajàïku÷àm . pårõakoùàü sitàü pàñhàü gu¤jàü surasikàlasau . vyàmakaü gajadanta¤ca ÷atapuùpàü punarõavàm . bràhmãü devãü ÷ivàü rudràü sarvasandhànikàü tathà . samàhçtya ÷ubhànetàn kalaseùu nidhàpayet . kalasasya yathà devàn vidhiü ÷ambhuü gadàdharam . yathàkramaü påjayitvà ÷ambhuü mukhyatayà yajet . pràsàdena tu mantreõa ÷ambhutantreõa ÷aïkaram . prathamaü påjayenmadhye nànànaivedyavedanaiþ>% . sarvakarmopayogikalasasthàpanavidhiþ rudrakalpe dar÷ito yathà oü mårasãtimantreõa maõóalàtpårvasyàü di÷i bhåmispar÷aþ . oü oùadhayaþ samavanteti tatra dhànyapu¤jãkaraõam . oü citpatirmà punàtviti saptabhirdarbhapavitraiþ kalasapavitrãkaraõam . oü àjighreti dhànyapu¤jopari kalasasthàpanam . oü sthirobhaveti sthirãkaraõam . oü mahã dyauriti jalena kalasapåraõam . oü yà oùadhãriti tatra sarvauùadhiprakùepaþ . oü vrãhaya÷ca ma iti dhànyam . oü hiraõyagarbha iti hiraõyam . oü a÷vattheva iti pa¤ca pallavàn . oü kàõóàtkàõóàditi dårvàþ . oü syonà pçthivãti pa¤ca sapta và mçda÷ca dàpayet . oü dhànyamasãti pårõapàtre dhànyanidhànam . oü pårõàdarvãti tasyaiva pårõapàtrasya kalasoparinidhànam . oü yàþ phalinãriti pårõapàtre nàrikelàdiphalasthàpanam . oü sujàta iti vàsoyugmena vàsasà và pavitreõa và kalasasaüveùñanam . tataþ kalase gaïgàdyàvàhanam imaü me gaïge! yamune! sarasvati! sità'site saritau! pàvakà naþ sarasvatã . oü a÷vàvatãrgomatoþ . oü pa¤canadyaþ . oü %<prapadye varuõaü devaü yàdasàüpatimã÷varam . yàcitaü dehi me tãrthaü sarvapàpàpanuttaye>% . oü %<gaïge! tvaü sarvatãrthànàmà÷rayo'si yatastataþ . yajamànàbhiùekàrthamehi pàpa vinà÷aya>% . %<tàpani! yasune! devi! triùu lokeùu vi÷rute! yajamànàbhiùekàrthamehi pàpaü vinà÷aya . sarasvati! namastubhyaü mahe÷vari! haripriye! . yajamànàbhiùekàrthame hi pàpaü vyapãha vai>% iti mantraiþ oü kalasasya mukhe viùõurityàdikaiþ prasannobhava sarvadetyantairmantrai÷càvàhanam . oü manojåtiritimantrànte %<kalasa! supratiùñhitobhaveti pratiùñhà . tatogandhàdibhiþ kalasapåjanam>% .
     atra pratãkamàtraü pradar÷itam samagramantrà÷ca mat kçtatulàdànàdipaddhatau 22 pçùñhàdau j¤eyàþ . atra ÷àkhibhedàt mantrabhedàstu tattadgranthe'vadheyàþ navaràtre kalasasthàpane vi÷eùaþ niø siø ukto yathà . bhàrgavàrcanadãpikàyàü devãpuràõe %<tvàùñravaidhçtiyuktà cet pratipannàmbikàrcane . tayorante vidhàtavya kalasàropaõaü guheti>% . citràvaidhçtiyutàpi dvitãyàyutà cet saiva gràhyetyuktaü durgotsave . %<bhadrànvità cet pratipattu labhyate viruddhayogairapi saïgatà satã . saivàparàhõe vibudhairvidheyà strãputraràjyàdivivçddhiheturiti>% . yadà tu vaidhçtyàdiparihàreõa pratipanna labhyate . tadoktaü tatraiva kàtyàyanena . %<pratipadyà÷vine màsi bhavet vaidhçticitrayoþ . àdyapàdau parityajya pràrabhennavaràtrakamiti>% . bhaviùye'pi citràvaidhçtisaüpårõàpratipaccedbhavennçpa! . tyàjyà aü÷àstrayastvàdyàsturãye'ü÷e tu påjanamiti . rudrayàmale'pi %<vaidhçtau putra nà÷aþ syàccitràyàü dhananà÷anam . tasmànna sthàpayetkumbhaü citràyàü vaidhçtau tathà . saüpårõà pratipaddeva! citràyuktà yadà bhavet . vaidhçtyà vàpi yuktà syàttadà madhyandine ravau . abhijittu muhårtaü yattatra sthàpanamiùyate>% . idaü kalasasthàpanaü ràtrau na kàryam . %<na ràtrau sthàpanaü kàryaü na ca kumbhàmiùecanamiti>% màtsyokteþ %<bhàskarodayamàrabhya yàvattu da÷a nàóikàþ . pràtaþ kàla iti proktaþ sthàpanàropaõàdiùu>% iti viùõudharmokte÷ca . rudrayàmale %<snànaü màïgalikaü kçtvà tato devãü prapåjayet . ÷ubhàbhirmçttikàbhi÷ca pårvaü kçtvà tu vedikàm . yavànvai vàpayettatra godhåmai÷càpi saüyutàn . tatra saüsthàpayetkumbhaü vidhinà mantrapårvakam . sauvarõaü ràjataü vàpi tàmraü mçõmayameva veti>% . %<kalasaü jalasaübhçtaü puraþ>% naiùaø .

#<kalasi># strã kena lasati lasa--in . 1 ghañe 2 pç÷niparõyà¤ca (càkuliyà) hemaø . kçdikàràntatvàt và ïãp kalasãtyubhayatra %<alambitakarõa÷aùkulãkalasãkaü racayannavocata>% naiùaø .

#<kalaha># puü naø kalaü kàmaü hantyatra hana--bàø àdhàre óa . ardharcàdi . vivàde vàgvivàde (jhakóà) %<kùattaþ! putreùu putrairme kalahona bhaviùyati>% bhàø àø 48 . %<na vivàde na kalahe na senàyàü na saïgare>% manuþ . 2 yuddhe amaraþ . %<vidhitsataþ kalahamavekùya vidviùaþ>% %<bhàvikalahaphalayogamasau>% màghaþ .

#<kalahaüsa># puüstrã kalapradhàno haüsaþ . 1 (bàlahàüsa) haüsabhede 2 ràjahaüse 3 nçpa÷reùñhe ca mediø . %<kundàvadàtàþ kalahaüsamàlàþ pratãyire ÷rotrasukhairninàdaiþ>% bhaññiþ . %<kalasaü jalasaübhçtaü puraþ kalahaüsaþ kalayàmbabhåva saþ>% naiùaø %<badhådukålaü kalahaüsalakùaõam>% kumàø . striyàü jàtitvàt ïãù . %<kalahaüsãùu madàlasaü gatam>% raghuþ . 4 paramàtmani brahmaõi ca ÷abdaraø .

#<kalahakàra># triø kçlahaü karoti kç--hetvàdàvapi na ña kintu aõ upaø saø . kalahakàrake . %<hantuü kalahakàro'sau ÷abdakàraþ papàta kham>% bhaññiþ .

#<kalahanà÷ana># caø kalahaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . påtikara¤je ÷abdaratraø kalahanà÷akatà càsya kàrmaõa vidyàyàü vikhyàtà .

#<kalahapriya># puø kalahaþ priyo'sya . 1 nàrade éùau, tasya kalahapriyatvaü puràõàdau prasiddham . 2 sàrikàpakùiõyàm strã ràjaniø .

#<kalahàntarità># strã avasthàntarapràpte nàyikàbhede . sà ca %<càñukàramapi pràõanàthaü doùàdapàsya yà . pa÷càttàpamabàpnoti kalahàntarità tu sà>% sàø daø uktalakùaõà . yathà %<no càñu÷ravaõaü kçtaü na ca dç÷à hàro'ntike vãkùitaþ kàntasya priyahetave nijasakhãvàco'pi dårãkçtàþ . pàdànte vinipatya tatkùaõamasau gacchanmayà måóhayà pàõibhyàmavarudhya hanta sahasà kaõñhe kathaü nàrpitaþ?>% .

#<kalahàya># kalahaü karoti kalaha + ïya nàmadhàtuþ àtmaø akaø señ . kalahàyate akalahàyiùña . kalahàyàm babhåva àsa cakre . kalahàyamànaþ kalahàyitaþ .

#<kalà># strã kalayati kalate và kartari ac kalyate j¤àyate karmaõi ac và . candramaõóalasya ùoóa÷e bhàge yathà ca candrasya ùoóa÷abhàgasya kalà÷abdavàcyatvam . tathà kàlamàø uktaü yathà skànde%<amà ùoóa÷abhàgena devi! proktà mahàkalà . saüsthità paramà màyà dehinàü dehadhàriõã . amàdipaurõamàsyantà yà eva ÷a÷inaþ kalàþ . tithayastàþ samàkhyàtàþ ùoóa÷aiva varànane!>% iti ayamarthaþ yà mahàmàyà àdhàra÷aktiråpà dehinàü dehadhàriõã saüsthità sà candramaõóalasya ùoóa÷abhàgena parimità candradehadhàriõyamànàmnã mahàkaleti proktà kùayodayarahità nityà tithisaüj¤ikaiva itarà api pa¤cada÷a kalà divasavyavahàropayoginyaþ kùayodayavatyaþ, pa¤cada÷a tithayo bhavantãti tithayaþ ùoóa÷aivetyaviruddhaü vacanamiti . ÷rutistvasminnarthe pakùanirõaya evodàhçtà . %<tasya ràtraya eva pa¤cada÷a kalà dhruvaivàsya ùoóa÷ã kaleti>% . eva¤ca satyatra sàmànyavi÷eùaråpeõa tithidvaividhyamuktaü bhavati tatra yeyamametyuktà kùayodayavivarjità dhruvà ùoóa÷ã kalà tadyuktaþ kàlastithisàmànyaü yàstvava÷iùñàþ vçddhikùayopetàþ pa¤cada÷a kalàstàbhirvi÷iùñàþ kàlavibhàgàstithivi÷eùàþ . tàsàü pa¤cada÷ànàmekaikàü kalàü bahnyàdayaþ prajàpatyantàþ pa¤cada÷a devatàþ krameõa pibanti . tatra vahninà yà kalà prathamaü pãyate mà prathametyucyate, tayà yuktaþ kàlavi÷eùaþ pràtha myavàcinà pratipacchabdenàbhidhãyate . evaü dvitãyàdãnà pa¤cada÷yantànàü tithãnàü nàmànyavagantavyàni, tà etàþ kçùõapakùe tithayo bhavanti . puna÷ca tàþ pãtàþ kalàstenaiva krameõa tatra tathà vahnyàdidevatàbhyo nirgatya candamaõóalaü pårayanti tàbhiryuktàþ kàlavi÷eùàþ ÷uklapakùagatàþ prati padàdyàstithayo bhavanti . bahnyàdidevatànàü kalàpànaü somotpattau pañhitam, tathà hi %<prathamàü pibate vahnirdvitãyàü pibate raviþ . vi÷vedevàstçtãyàntu caturthãü salilàdhipaþ . pa¤camãü tu vaùañkàraþ ùaùñhã pibati vàsavaþ . saptamàmçùayodivyà aùñamãmaja ekapàt . navamãü kçùõapakùe 'sya yamaþ prà÷nàti vai kalàm . da÷amãü pibate vàyuþ pibatyekàda÷ãmumà . dvàda÷ãü pitaraþ sarve samaü prà÷nanti bhàga÷aþ . trayoda÷ãü dhanàdhyakùaþ kuveraþ pibate kalàm . caturda÷ãü pa÷upatiþ pa¤cada÷ãü prajàpatiþ . niùmãtaþ kalayà ÷eùa÷candramà na prakà÷ate . kalà ùoóa÷ikà yà sà tvapaþ pravi÷ate sadà . amàyàü tu sadà soma oùadhãþ pratipadyate . tamoùadhigataü gàvaþ pibantyambugata¤ca yat . tatkùãramamçtaü bhåtvà mantrapåtaü dvijàtibhiþ . hutamagniùu yaj¤eùu punaràpyàyate ÷a÷ã . dine dine kalàvçddhiþ paurõamàsyàü tu pårõateti>% .
     evaü ùoóa÷ànàü kalànàmekà nityà anyà kùayodaya÷àlinã, tadetat spaùñamuktam ÷ataø bràø 14, 4, 3, 22 . yathà %<prajàpatiþ ùoóa÷akalastasya ràtraya eva pa¤cada÷akalà dhruvaivàsya ùoóa÷ã kalà sa ràtribhirevà ca påryate 'pa ca kùãyate so'màvàsyàü ràtrimetayà ùoóa÷yà kalayà sarvamidaü pràõabhçdanupravi÷ya tataþ pràtarjàyate tasmàdetàü ràtriü pràõabhçtaþ pràõaü na vicchindyàdapi kçkalàsasya>% %<yo'yamannàtmà prajàpatiþ prakçtaþ sa eùa saüvatsaràtmanà vi÷eùato nirdi÷yate ràtrayaþ ahoràtràõi tithaya eva pratipadàdyàþ dhruvaiva nityaiva vyavasthità . etàsàü vittatvaü vaktuü tatsàdharmyamàha sa candràtmà prajàpatãràtribhireva pratipadràdyàbhirupacãyamànàbhiþ ÷uklapakùe vardhate kçùõapakùe tàbhirevàpacãyamànàbhiþ kalàbhirapakùãyate amàvàsyàyàü dhruvaikà kalà vyavasthità . evaü kalànàü vittatve siddhe tadupacayàpacayau karmetyabhipretyàha sa kalàtmà prajàpatiramàvàsyàü ràtriü ràtrau yà dhruvà kalàtràvasthitoktà etayà ùoóa÷yà kalayà sarvamidaü pràõijàtaü sthàvarajaïgamàtmakamanupravi÷ya yadapaþ pibati yaccoùadhãra÷nàti tat sarvamevauùadhyàtmanà vyàpyàmàvàsyàü ràtrimavasthàya tato'paredyuþ pràtarjàyate dvitoyayà saüyukto bhavati evamasau prajàpatiþ pàïaktàtmakaþ saüvçttaþ evaü prajàpateþ pàïktakarmaphalatvamuktvà pràsaïgikamathamàha tasmàditi pràõinaü na pramàpayet kçkalàsasyàpi sarañasyàpi pràõaü na vicchindyàt>% bhàø . candrakalànàü nàmabhedàdikamanupadaü vakùyate . %<sarvàbhiþ sarvadà candrastaü kalàbhirniùevate>% %<jyotsnàntaràõãva kalàntaràõi>% . %<kalà ca sà kàntimatã kalà(va)bhçtaþ>% kumàø . %<kalàsamagreõa gçhànamu¤catà>% %<kalàdadhànaþ sakalàþ svabhàbhirudbhàsayan saudhasitàbhirà÷àþ>% %<nidhirambhasàmupacayàya kalàþ>% iti ca bhàghaþ kalàdharaþ kalàbhçt kalànidhiþ kalàvàn . 2 avayavamàtre ca . %<somasåryàgnibhedena màtçkàvarõa sambhavàþ . aùñatriü÷atkalàstattanmaõóaleùu vyavasthitàþ>% ÷àø tiø . %<somamaõóalasya ùoóa÷akalatà såryamaõóalasya dvàda÷akalatà vahnimaõóalasya da÷akalatoktà>% tàsàü nàmàni dhyeyaråpàõi ca tatra dar÷itàni yathàamçtà mànadà påùà tuùñiþpuùñoratirdhçtiþ . ÷a÷inã candrikà kàntirjyotsnà ÷rãþ prãtiraïgadà . pårõà pårõàmçtà kàmadàyinyaþ svarajàþ kalàþ 16 . tapinã tàpinã dhåmrà marãcirjvàlinã ruciþ . suùumõà bhogadà vi÷và yodhinã dhàriõã kùamà . ka¤àdyà vasudàþ sauràþ ñañhàntà dvàda÷eritàþ 12 . %<dhåmràrciråùmà jvalinã jvàlinã visphuliïginã . su÷rãþ suråpà kapilà havyakavyavahe api . óàdãnàü da÷avarõànàü kalà dharmapradà imàþ>% 10 . abhayeùñakaràdhyeyà ÷vetapãtàruõàþ kramàt .
     tathà akàrokàramakàranàdavindvàtmakapraõavasya pa¤cà÷atkalàtmakatàmuktvà tannàmadheyaråpàõyapi tatroktàni yathà%<tàrasya pa¤cabhedasya pa¤cà÷advarõagàþ kalàþ . sçùñirçddhiþsmçtirmedhà kàntirlakùmãrdhçtiþ sthirà . sthitiþ siddhiriti proktà kacavarnakalàþ 10 kramàt . akàràdbrahmaõotpannàstaptacàmãkaraprabhàþ . etàþ karadhçtàkùasrakpaïkajadvayakuõóikàþ . jarà ca pàlinã ÷àntirai÷varã ratikàmike . varadàhlàdinã prãtirdãrghà svuùñatavargajàþ 10 . ukàràdviùõunotpannàstamàladalasannibhàþ . abhãti÷aïkha cakreùñabàhavaþ parikãrtitàþ . tãkùõà raudrã bhayà nidrà tandrà kùut krodhinã kriyà . utkarã mutya retàþ syuþ kathitàþ payavargajàþ 10 . rudreõa màrõàdutpannàþ ÷araccandrasamaprabhàþ . udvahantyo'bhayaü ÷ålaü kapàlaü bàhubhirvaram . ã÷vareõodità vindoþpãtà÷vetà'ruõà'sitàþ 4 . anantàstàþùavargasthà javàkusumasannibhàþ . abhayaü hariõaü ñhaïkaü dadhànà bàhubhirvaram . nivçttiþ supratiùñhà svàdvidyà ÷àntiranantaram . indhikà dãpikà caiva recikà mocikàparà . såkùmà såkùmàmçtà j¤ànàmçtà càpyàyinã tathà . vyàpinã vyomaråpà syuranantàþ svarasaügatàþ 16 . sadà÷ivena saüjàtànàdàdetàþ sitatviùaþ . akùasrakpustakaguõakapà làñyakaràmbujàþ . nyàse tu yojayedàdau ùoóa÷a svarajàþ kalàþ . iti pa¤cà÷adàkhyàtàþ kalàþ sarvasamçddhidàþ>% kalyate j¤àyate'nena . aü÷atulye 3 upàdhibhede ca . %<tasmai sa hovàca . ihaivàntaþ ÷arãre saumya! sa puruùo yasminnetàþ ùoóa÷a kalàþ prabhavantãti>% pa÷ropaniùat . %<tasmai sa hovàca . ihaivàntaþ ÷arãre hçdayapuõóarãkàkà÷amadhye he saumya! sa puruùo na de÷àntare vij¤eyo yasmin età ucyamànàþ ùoóa÷a kalàþ pràõàdyàþ prabhavantyutpadyanta iti ùoóa÷akalàbhirupàdhiråpàbhiþ sakala iva niùkalaþ puruùo lakùyate'vidyayeti>% bhàùyam . %<puruùasya ùoóa÷akalatvaü na sàkùàtsàvayavatvena, kintu kalàjanakatvena tadupàdhimattvàditi vaktuüyasminnetà iti vàkyatàtparyamàha ùoóa÷akalàbhiriti>% ànanda0
     yathà ca puruùasya voóa÷akakùatvaü tathoktaü tatraiva pra÷nopaniùadi ÷aïkaràcàryakçtatadbhàùye ca yathà%<sa ãkùà¤cakre kasminnahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasmin và pratiùñhite pratiùñhàsyàmãti>% upaø . tadupàdhikalàdhyàropàpanayanena vidyayà sa puruùaþ kevalo dar÷ayitavya iti kalànàü tatprabhavatvamucyate . pràõàdãnàmatyantanirvi÷eùe hyadvaye ÷uddhe tattve ÷akyate'dhyàropamantareõa pratipàdyapratipàdanàdivyavahàraþ kartumiti kalànàü prabhavasthityapyayà àropyante avidyàviùayà÷caitanyàvyatirekeõaiva hi kalà jàyamànàstiùñhantyaþ pralãyamànà÷ca sarvadà lakùyante . ata eva bhràntàþ kecidagnisaüyogàdghçtamiva ghañàdyàkàreõa caitanyameva pratikùaõaü jàyate na÷yatãti tannirodhe ÷ånyamiva sarvamiti . apare ghañàdiviùayaü caitanyaü cetayiturnityasyàtmano'nityaü jàyate vina÷yatãti . apare caitanyaübhåtadharma iti laukàyatikàþ . anapàyopajananadharmakacaitanyamàtmaiva nàmaråpàdyupàdhidharmaiþ pratyavabhàsate . %<satyaü j¤ànamànandaü brahma>% %<vij¤ànaghana evetyàdi>% ÷rutibhyaþ . svaråpàvyabhicàràt yathà yathà yo yaþ padàrtho vij¤àyate tathà tathà j¤àyamànatvàdeva tasya tasya caitanyasyàvyabhicàritvaü vastu ca bhavati ki¤cinna j¤àyata iti cànupapannam . råpa¤ca dç÷yate na càsti cakùuriti vat . vyabhicarati tu j¤ànaü, j¤eyaü na vyabhicarati kadàcidapi . j¤eyàbhàve'pi j¤eyàntarebhàvàjj¤ànasya . na hi j¤àne'sati j¤eyaü nàma bhavati kasyacitsuùupte'dar÷anàt j¤ànasyàpi suùupte'bhàvàjj¤eyàjj¤ànasvaråpasya vyabhicàra iti cenna . j¤eyàvabhàsakasya j¤ànasyàlokavajj¤eyàbhivya¤jakatvàt svavyaïgyàbhàve àlokàbhàvànupapattivat suùupne vij¤ànàbhàvànupapatteþ . na hyandhakàre cakùuùo råpànupalabdhau cakùuùo'bhàvaþ ÷akyaþ kalpayitumavainà÷ikena . vainà÷iko j¤eyàbhàve j¤ànàbhàvaü kalpayatyeveti cet? yena tadabhàvaü kalpayettasyàbhàvaþ kena kalpyata iti vaktavyam vainà÷ikena . tadabhàvasyàpi j¤eyatvàjj¤ànàbhàve j¤ànàbhàva iti cet? na, abhàvasyàpi j¤eyatvàbhyupagamàdabhàvo'pi j¤eyo'bhyupagamyate vainà÷ikaiþ, nitya¤ca tadavyatirikta¤cejj¤ànaü nityaü kalpitaü syàttadabhàvasya ca j¤ànàtmakatvàdabhàvatvaü vàïmàtrameva na paramàrthato'bhàvatvamanityatvaü ca j¤ànasya . na ca nityasya j¤ànasyàbhàvonàmamàtràdhyàrope kinna÷chinnam . athàbhàvo j¤eyo'pi san j¤ànavadatirikta iti cenna tarhi j¤eyàbhàve j¤ànàbhàvaþ j¤eyaü j¤ànavyatiriktaü na tu j¤ànaü j¤eyavyatiriktamiti cenna . ÷abdamàtratvàdvi÷eùànupapatteþ . j¤eyaj¤ànayorekatva¤cedabhyupagamyate--j¤eyaü j¤ànavyatiriktaü na j¤eyavyatiriktaü j¤ànam j¤eyavyatiriktaü neti tu ÷abdamàtrameva tadvahniragnivyatirikto'gnirna vahnivyatirikta iti yadvadabhyupagamya j¤eyavyatireke tu j¤ànasya j¤eyàbhàve j¤ànàbhàvànupapattiþ siddhà . j¤eyàbhàve'dar÷anàdabhàvo j¤ànasyeti cenna suùpterityabhyupagamàt . vainà÷ikairabhyupagamyate hi suùupte'pi vij¤ànàstitvaü, tatràpi j¤eyasattvamabhyupagamyate j¤ànasya svenaiveti cenna bhedasya siddhatvàt . siddhaü hyabhàvaj¤eyaviùayasya j¤ànasyàbhàvaj¤eyavyatirekàjj¤eyaj¤ànayoranyatvam . na hi tatsiddhaü mçtamivojjãvayituü punaranyathà kartuü ÷akyate vainà÷ika÷atairapi j¤ànasya j¤eyatvameveti . tadapyanyena tadapyanyeneti tvatpakùe'tiprasaïga iti cenna tadvibhàgopapatteþ . sarvasya yadà hi sarvaü j¤eyaü kasyacittadà tadvyatiriktaü j¤ànaü j¤ànameveti dvitãyo vibhàga evàbhyupagamyate'vainà÷ikaiþ . na tçtãyastadviùaya ityanavasthànupapattiþ j¤ànasya sve vàvij¤eyatve sarvaj¤atvahàniriti cet? so'pi doùastasyaivàstu kintannivarhaõenàsmàkamanavasthàdoùa÷ca j¤ànasya j¤ayatvàbhyupagamàdava÷ya¤caiva vainà÷ikànàü j¤ànaü j¤eyam svàtmanà càvij¤eyatvenanavasthà'nivàryà . samàna evàyaü doùa iti cenna j¤ànasyaikatvopapatteþ . sarvade÷akàlapuruùàdyavasthamekameva j¤ànaü nàmaråpàdyanekopàdhibhedàt savitràdijalàdiprativimbavadanekatayàvabhàsata iti . nà'sau doùaþ . tathà cedihedamucyate . nanu÷ruterihaivàntaþ ÷arãre paricchinnaþ kuõóavadaravatpuruùa iti, na pràõàdikalàkàraõatvàt . na hi ÷arãramàtraparicchinnasya pràõasya ÷raddhàdãnàü kalànàü kàraõatvaü pratipattuü ÷aknuyàt . kalàkàryatvàcca ÷arãrasya . na hi puruùakàryàõàü kalànàü kàryaü saccharãraü kàraõakàraõaü svasya puruùaü kuõóavadaramivàbhyantaraü kuryàt, vãjavatsyàditi cet? yathà vãjakàryo vçkùastatkàrya¤ca phalaü svakàraõakàraõaü vãjamabhyantarãkarotyàmràdi tadvatpuruùamabhyantarãkuryàt ÷arãraü svakàraõakàraõamapãti cenna anyatvàt sàvayavatvàcca . dçùñànte kàraõavãjàdvçkùaphalasaüvçttànyanyànyeva vãjàni dàrùñàntike tu svakàraõakàraõabhåtaþ sa eva puruùaþ ÷arãre'bhyantarãkçtaþ ÷råyate . vãjavçkùàdãnàü sàvayavatvàcca syàdàdhàràdheyatvaü niravayava÷ca puruùaþ sàvayavà÷ca kalàþ ÷arãra¤ca etenàkà÷asyàpi ÷arãràdhàratvamanupapannaü kimutàkà÷akàraõasya puruùasya tasmàdasamàno dçùñàntaþ . kindçùñàntena vacanàt syàditi cenna vacanasyàkàrakatvàt . na hi vacanaü vastuno'nyathàkaraõe vyàpriyate kintarhi yathàbhåtàrthàvadyotane . tasmàdantaþ ÷arãra ityetadvacanaü aõóasyàntarvyometivacca draùñavyam . upalabdhinimittatvàcca . dar÷ana÷ravaõamananavij¤ànàdiliïgairantaþ÷arãre paricchinna iva hyupalabhyate càta ucyate--antaþ÷arãre somya! sa puruùa iti . na punaràkà÷akàraõaü san kuõóavadaravaccharãraparicchinna iti manasàpãcchati vaktuü måóho'pi! kimuta pramàõabhåtà ÷rutiþ . yasminnetàþ ùoóa÷a kalàþ prabhavantãtyuktaü puruùavi÷eùaõàthaü kalànàü prabhavaþ, sa cànyo'rtho'pi ÷rutaþ kena krameõa syàdityata idamucyate . cetanapårvikà ca sçùñirityevamarthe ca puruùaþ ùoóa÷akalaþ pçùño yo bhàradvàjena, sa ãkùà¤cakre ãkùaõaü dar÷anaü cakre kçtavànityarthaþ . sçùñiphalakramàdiviùayaü kathamityucyate kasmin kartçvi÷eùe dehàdutkrànto bhaviùyàmyahameva và kasminvà ÷arãre pratiùñhite'haü pratiùñhàsyàmi pratiùñhitaþ syàmityarthaþ .
     %<sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàü khaüvàyurjyotiràpaþ pçthivãndriyam . mano'nnamannàdvãryaü tapo mantràþ karmalokà lokeùu ca nàma ca>% upaniø . %<nanvàtmà'kartà, pradhànaü kartç, ataþ puruùàthe prayojanamurarãkçtya pradhànaü pravartate mahadàdyàkàreõa, tatredamanupapannaü puruùasya svàtantryeõekùàpårvakaü kartçtvavacanaü satvàdiguõasàmye pradhàne pramàõopapanne sçùñikartari sati ã÷varecchànuvartiùu paramàõuùu satsvàtmano'pyekatvena kartçtve sàdhanàbhàvàdàtmana àtmanyanarthakartçtvànupapatte÷ca . na hi cetanàvàn buddhipårvakàryàtmano'narthaü kuryàt, tasmàtpuruùàrthena prayojanenekùàpårvakamiva niyatakrameõa pravartamàne'cetane pradhàne cetanavadupacàro'yaü--sa ãkùà¤cakre ityàdiþ . yathà ràj¤aþ sarvàrthakàriõi bhçtye ràjeti iti cet? nàtmano bhoktçtvavatkartçtvopapatteþ . yathà sàïkhyasya cinmàtrasyàpariõàmino'pyàtmano bhoktçtvaü tadvadvedavàdinàbhãkùàdipårvakaü jagatkartçtvamupapannaü ÷rutipràmàõyàt . tattvàntarapariõàmàdàtmano'nityatvà÷uddhatvànekatvanimittacinmàtrasvaråpavikriyàtaþ puruùasyàtmanyeva bhoktçtve cinmàtrasvaråpavikriyà na doùàya . bhavatàü ùunarvedavàdinàü sçùñikartçtve tattvàntarapariõàma evetyàtmano'nityatvàdisarvadoùaprasaïga iti cenna, ekasyàpyàtmano'vidyàviùayanàmaråpopàdhyanupàdhikçtavi÷eùàbhyupagamàdavidyàkçtanàmaråpopàdhikçto hi vi÷eùo'bhyupagamyate àtmanobandhamokùàdi÷àstrakçtasaüvyavahàràdyuparamàrthaü>% paramàrthatã'nupàdhikçta¤ca tattvamekamevàdvitãyamupàdeyaü sarvatàrkikabuddhyanavagàhyamabhaya ÷ivamiùyate na tatra kartçtvaü bhoktçtvaü và kriyàkàrakaphala¤ca syàdadvaitatvàtsarvabhàvànàm . sàïkhyàstvavidyàdhyàropitameva puruùe kartçtvaü kriyàkàrakaü phala¤ceti kalpayitvà''gamabàhyatvàtpunastatastrasyantaþ paramàrthata eva bhoktçtvaü puruùasyecchanti tattvàntara¤ca pradhànaü puruùàt paramàrthavastubhåtameva kalpayanto'nyatàrkikaniràkçtabaddhiviùayàþ santo vihanyante . tathetare tàrkikàþ sàïkhyairityevaü parasparaviruddhàrthakalpanàt àmiùàthina iva pràõino'nyonyaü virudhyamànà arthadar÷itvàt paramàrthatattvàddåramevàpakçùyante'tastanmatamanàdçtya vedàntàrthatattvamekatvadar÷anaü pratyàdaravanto mumukùavaþ syuriti tàrkikamate doùadar÷anaü ki¤ciducyate 'smàbhiþ na tu tàrkikatàtparyeõa tathaitat atroktam . %<vivadan khe'vanikùipya virodhodbhavakàraõam . taiþ saürakùitasadbuddhiþ sukhaü nirvàti vedadit>% . ki¤ca--bhoktçtvakartçtvayorvikriyayorvi÷eùànupapattiþ . kà nàmàsau kartçtvàjjàtyantarabhåtà bhoktçtvavi÷iùñà vikriyà yato bhoktaiva puruùaþ kalpyate na kartà . pradhànantu kartreva na bhoktriti nanåktaü puruùa÷cinmàtra eva svàtmastho vikriyate bhu¤jàno'nantàntarapariõàmena . pradhànantu tattvàntarapariõàmena vikriyate'to'nekama÷uddhamacetana¤cetyàdidharmavattadviparãtaþ puruùaþ . nà'sau vi÷eùo vàómàtratvàtpràgbhogotpatteþ . kevalacinmàtrasya puruùasya bhoktçtvaü nàma vi÷eùo bhogotpattikàle cejjàyate nivçtte ca bhoge puniùastadvàda÷ebheta÷cinmàtra eva bhavatãti cenmahadàdyàkàreõa ca pariõamya pradhànaü tato'petya punaþ pradhànaü kharåpeõàvatiùñhata iti asyàü kalpanàyàü na ka÷cidvi÷eùa iti vàïmàtreõa pradhànapuruùayorvi÷iùñavikriyà kalpyate . atha bhogakàle'pi cinmàtra eva pràgvatpuruùa iti cet? na tarhi paramàrthato bhogaþ puruùasya . bhogakàle cinmàtrasya vikriyà paramàrthaiva, tena bhogaþ puruùasyeti cenna pradhànasyàpi bhogakàle'vikriyatvàdbhoktçtvaprasaïgaþ . cinmàtrasyaiva vikriyàbhoktçtvamiti cedauùõyàdasàdhàraõadharmavatàmagnyàdonàmabhoktçtve hetvanupapattiþ . pradhànapuruùayoryugapadbhoktçtvamiti cenna pradhànasya pàràrthyànupapatteþ . na hi bhoktrordvayoritaretaraguõapradhànabhàva upapadyate prakà÷ayorivetaretaraprakà÷ane . bhogadharmavati satvàïgini cetasi puruùasya caitanyaprativimbàdayo'vikriyasya puruùasya bhoktçtvamiti cenna puruùasya kasyàpanayanàrthaü mokùasà dhanaü ÷àstraü praõãyate'vidyàdhyàropitànarthàpanayanàya ÷àstrapraõayanamiti cet? paramàrthataþ puruùo bhoktaiva na kartà pradhànaü kartreva na bhoktç paramarthasadvastvantaraü puruùàccetãyaü kalpanà''gamabàhyà vyarthà nirhetukà ca iti nàdartavyà mumukùubhiþ . ekatve'pi ÷àstrapraõayanàdyànarthakyamiti cenna abhàvàt . na hi ÷àstrapraõetràdiùu tatphalàrthiùu ca ÷àstrasya praõayanamanarthakaü sàrthaka¤ceti kalpanà syàt . na hyàtmaikatve ÷àstrapraõetràdayastato'bhinnàþ santi tadabhàve evaüvikalpanaivànupapannàþ . abhyupagate àtmaikatve pramàõàrtha÷càbhyupagato bhavatà yadàtmaikatvamabhyupagacchatà . tadabhyupagame ca kalpanànupapattimàha ÷àstram . %<yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet?>% ityàdi÷àstrapraõayanàdyupapatti¤càha . anyatra paramàrthavastusvaråpàdavidyàviùaye %<yatra hi dvaitamiva bhavatãtyàdi>% . vistarato vàjasaneyake . vibhakte vidyà'vidye paràpare ityàdàveva ÷àstrasyàto na tàrkikavàdabhañaprave÷aþ vedàntaràjapramàõabàhugupte ihàrtmakatvaviùaya iti . etenàvidyàkçtanàmaråpàdyupàdhikçtàneka÷aktisàdhanakçtabhedavattvàdbrahmaõaþ sçùñyàdikartçtve sàdhanàdyabhàvo doùaþ pratyukto veditavyaþ parairukta àtmànarthakartçtvàdidoùa÷ca . yastu dçùñànto ràj¤aþ sarvàrthakàriõi kartçtvàdyupacàràdràjà karteti so'trànupapannaþ . %<sa ãkùà¤cakra>% iti ÷rutermukhyàrthabàdhanàtpramàõabhåtàyàþ tatra hi gauõã kalpanà . ÷abdasya, yatra mukhyàrtho na sambhavati . iha tvacetanasya muktabaddhapuruùavi÷eùàpekùayà kartçkarmade÷akàlanimittàpekùayà ca bandhamokùàdiphalàrthà niyatà puruùaü prati pravçttirnopapadyate . yathoktasarvaj¤e÷varakartçtvapakùe tåpapannà, ã÷vareõaiva sarvàdhikàrã pràõaþ puruùeõa sçjyate . kathaü? sa puruùa uktaprakàreõekùitvà pràõaü 1 hiraõyagarbhàkhyaü sarvapràõikaraõàdhàramantaràtmànamasçjata sçùñavàn, atraþ pràõàt ÷raddhàü 2 sarvapràõinàü ÷ubhakarmapravçttihetubhåtàm . tataþ karmaphalopabhogasàdhanàdhiùñhànàni kàraõabhåtàni mahàbhåtànyasçjata . khaü 3 ÷abdaguõaü vàyuü 4 svena spar÷ena kàraõaguõena ca vi÷iùñaü dviguõam . tathà jyotiþ 5 svena råpeõa pårvàbhyà¤ca ÷abdaspar÷àbhyàm vi÷iùñaü triguõaü tathà''po 6 rasena guõenàsàdhàraõena pårvaguõànuprave÷ena caturguõàþ . tathà gandhena pårbaguõànuprave÷ena pa¤caguõà pçthivã 7 . tathà taireva bhåtairàrabdhamindriyaü 8 dviprakàraü buddhyarthaü karmàrtha¤ca da÷asaïkhyam . tasya ce÷varamantaþsthaü saü÷ayasaïkalpàdilakùaõaü manaþ 9 . evaü pràõinàü kàryaü karaõa¤ca sçùñvà tatsthityarthaü vrãhiyavàdilakùaõamannam 10 . tata÷cànnàdadyamànàdvãryaü 11 sàmarthyaü balaü sarvakarmapravçttisàdhanam . tadvãryavatà¤ca pràõinàü tapaþ 12 vi÷uddhisàdhanaü saïkãryamàõànàü, mantrà 13 stapovi÷uddhàntarvahiþkaraõebhyaþ karmasàdhanametà çgyajuþsàmàtharvàïgirasaþ . tataþ karma 14 agnihotràdilakùaõam . tato lokàþ 15 karmaõàü phalam . teùu ca sçùñànàü pràõinàü nàma 16 ca devadatto yaj¤adattaityàdi . evametàþ kalàþ pràõinàmavidyàdidoùavãjàpekùayà sçùñàstaimirikadçùñisçùñà iva dvicandrama÷akamakùikàdyàþ svapnadçksçùñà iva ca sarve padàrthàþ punastasminneva puruùe pralãyante hitvà nàmaråpàdivibhàgam bhàø . %<sa yathemà nadyaþ syandamànàþ samudràyaõàþ samudraü pràpyàstaü gacchanti, bhidyete tàsàü nàmaråpe samudra ityevaü procyate . evamevàsya paridraùñurimàþ ùoóa÷a kalàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpyàstaü gacchanti, bhidyete tàsàü nàmaråpe puruùa ityevaü procyate, sa eùo'kalo'mçto bhavati, tadeùa ÷lokaþ>%
     %<kathaü sa dçùñàntaþ? yathà loke imà nadyaþ syandamànàþ sravantyaþ samudràyaõàþ samudro'yanaü gatiràtmabhàvo yàsàü tàþ samudràyaõàþ samudraü pràpyopagamyàstaü nàmaråpatiraskàraü gacchanti . tàsà¤càstaü gatànàü bhidyete vina÷yete nàmaråpe gaïgàyamunetyàdilakùaõe . tadbhede samudra ityevaü procyate tadvastådakalakùaõameva, yathà'yaü dçùñàntaþ . uktalakùaõasya prakçtasya puruùasyaparidraùñuþ pari samantàddraùñurdar÷anasya kartuþ svaråpabhåtasya . yathàrkaþ svàtmaprakà÷asya kartà tadvad, imà ùoóa÷a kalàþ pràõàdyàþ uktàþ kalàþ puruùàyaõà nadãnàmiva samudraþ puruùo'yanamàtmabhàvagamanaü yàsàü kalànàü tàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpya puruùàtmabhàvamupagamya tathaivàstaü gacchanti . bhidyete tàsàü nàmaråpe kalànàü pràõàdyàkhyà råpa¤ca . yathàsvabhede ca nàmaråpayoryadanaùñaü tattvaü puruùa ityeva procyate brahmavidbhiþ . ya evaü vidvàn guruõà pradar÷itakalapralayamàrgaþ sa eùa vidyayà pravilàpitàsvavidyàkàmakarmajanitàsu pràõàdikalàsvakalo'vidyàkçtakalànimitto hi mçtyustadapagame'kalatvàdevàmçto bhavati . tadetasminnarthe eùa ÷lokaþ>% bhàø . %<arà iva rathanàbhau kalà yasmin pratiùñhitàþ . taü vedyaü puruùaü veda yathà bhà vo mçtyuþ parivyatha>% upaø . %<arà rathacakraparikarà iva rathanàbhau rathacakrasya nàbhau yathà prave÷itàstadà÷rayà bhavanti yathà tathetyarthaþ . kalàþ pràõàdyà yasmin puruùe pratiùñhità utpattisthitilayakàleùu taü puruùaü kalànàmàtmabhåtaü vedyaü vedanãyaü pårõatvàt puruùaü puri ÷ayanàdvà veda jànãyàt . yathà he ÷iùyà vo yuùmànmçtyurmà parivyathà mà parivyathayatu . vyathàmàpannà duþkhina eva yåyaü stha atastanmà bhåd yuùmàkamityabhipràyaþ>% bhàø .
     tathà ca pràõaþ 1 ÷raddhà 2 vyoma 3 vàyuþ 4 tejaþ 5 jalaü 6 pçthivã 7 indriyaü 8 manaþ 9 annam 10 vãryam 11 tapaþ 12 mantràþ 13 karma 14 lokaþ 15 . nàma 16 ityetà pràõàdinàmàntàþ ùoóa÷a kalàþ puruùasya upàdhaya iti sthitam . %<gatàþ kalàþ pa¤cada÷a pratiùñhàm>% ÷rutiþ 3 aü÷amàtre ca %<pràcã dik kalà dakùiõà dik kalodãcãdikkalaiùa saumya! catuùkalaþ pàdo brahmaõaþ prakà÷avànnàma sa ya etamevaü vidvàü÷catuùakalaü pàdaü brahmaõaþ prakà÷avànityupàste prakà÷avànasmiülloke bhavati prakà÷avato ha lokà¤jayati ya eta mevaüvidvàü÷catuùkalaü pàdaü brahmaõaþ prakà÷avànityupàste>% %<pçthivã kalà'ntarikùaü kalà dyauþ kalà samudraþ kalaiùa vai saumya! catuùkalaþ pàdobrahmaõo'nantavànnàma . sa ya etamevaüvidvàü÷catuùkalaü pàdaü brahmaõo'nantavànityupàste'nantavànasmiülloke bhavatyanantavato ha lokà¤jayati ya etamevaüvidvàü÷catuùkalaü pàdaü brahmaõo'nantavànityupàste>% . %<agniþ kalà såryaþ kalà candraþ kalà vidyutkalaiùa vai saumya! catuùkalaþ pàdo brahmaõo jyotiùmànnàma sa ya etamevaüvidvàü÷catuùkalaü pàdaü brahmaõojyotiùmànityupàste jyotiùmànasmilloüke bhavati jyotiùmato ha lokà¤jayati ya etamevaüvidvàü÷catuùkalaü pàdaü brahmaõo jyotiùmànityupàste>% . pràõaþ kalà cakùuþ kalà ÷rotraü kalà manaþ kalaiùa vai saumya! catuùkalaþ pàdobrahmaõa àyatanavànnàma sa ya etameva %<vidvàü ÷catuùkalaü pàdaü brahmaõa àyatanavànityupàste àyatanavànasmilloüke bhavatyàyatanavato lokà¤jayati ya etamevaüvidvàü÷catuùkalaü pàdaü brahmaõa àyatanavànityupàste>% . avatàra÷abde bhåri udàharaõam dç÷yam . paladvayàtmake 4 kàlàü÷abhede sa ca siø ÷iø dar÷itoyathà%<yo'kùõornimeùasya kharàma 30 bhàgaþ sa tatparastacchatabhàga uktà . truñirnimeùairdhçtibhi 18 ÷ca kàùñhà tattriü÷atà sadgaõakaiþ kaloktà . triü ÷atkalà''rkùã ghañikà kùaõaþ syànnàóãdvayaü taiþ khaguõai 30 rdinaü ca . gurvakùaraiþ khendumitai 10 rasustaiþ ùaóibhaþ palaü tairghañikà khaùaóbhiþ 60 . syàdvà ghañãùaùñirahakharàmai 30 rmàso dinaistairdvikubhi 12 ÷ca varùam . kùetre samàdyena samà vibhàgàþ syu÷cakrarà÷yaü÷akalàviliptàþ>% ÷iø . yo'kùõorlocanayoþ pakùmapàtaþ sa nimeùaþ . sa yàvatà kàlena niùpadyate tàvàn kàlo'pi nimeùa÷abdenocyate upacàràt . tasya triü÷advibhàgastatparasaüj¤aþ tatparasya ÷atàü÷astruñiriti . atha ca nimeùairaùñàda÷abhiþ kàùñhà . kvacicchàstràntare tithibhiriti pàñhaþ . kàùñhàtriü÷atà kaloktà . kalànàü triü÷atà ghañikà . sàcàkùãü bhabhramasya ùaùñibhàga ityarthaþ . ghañikàdvayena kùaõo muhårtaþ . kùaõànàü triü÷atà dinam . atha prakàràntareõa dinamucyate . gurvakùaraiþ khendumitaiþ 10 asuriti . ekamàtrolaghuþ dvimàtro guruþ . tathà %<sànusvàrã visargànto dãrghoyuktaparastu yaþ>% iti chandolakùaõe pratipàditam yadakùaraü sànusvàraü visargàntaü dãrghaü yasyàkùarasya parataþ saüyogastallaghvapi gurusaüj¤aü j¤eyam . gurvakùarasyoccàryamàõasya yàvàn kàlastadda÷akenaiko'suþ pràõaþ . pra÷astendriyapuruùasya ÷vàsocchvàsàntarvartã kàlaityarthaþ . ùaóbhiþ pràõairekaü pànãyapalam . palànàü ùaùñyà dhañã . ghañãnàü ùaùñyà dinam . triü÷addinairekomàsaþ . màsairdvàda÷abhirvarùamiti kàlasya vibhàgo dar÷itaþ pramiø . %<ahno'stamayavelàyàü kalàmàtrà'pi yà tithiþ>% kàlamàø vyàsaþ . %<pratipalle÷amàtreõa kalàmàtreõa càùñamã>% pañhanti . %<sa ca trãõi trãõi kalàsahasràõi pa¤cada÷a ca kalà ekaikasmin dhàtàvavatiùñhate>% iti su÷ruø . %<aùñàda÷a sahasràõi saükhyà càsmin samuccaye . kalànàü navatiþ proktà>% su÷ruø . %<vikalànàü kalà ùaùñyà tatùaùñyà bhàga ucyate . tattriü÷atà bhavedrà÷irbhagaõodvàda÷aiva te>% såø siø . ukte rà÷icakrasya 216000 mite bhàge ca %<kùetre samàdyena samà vibhàgà ityàdi>% ÷iø kùetre kakùàyàü samàdyena varùàdyena samàstulyàþ kùetravibhàgà j¤eyàþ . te ke . cakrarà÷yaü÷akalàviliptàþ . yathaikasya varùasva màsadinàdayo vibhàgà evaü bhagaõasya rà÷yaü÷àdayaþ pramiø . siø ÷iø ukte dinamànaj¤ànopayogini dinajyàguõite vyàsàrdhabhakte såtràtmake 6 padàrthe ca yathà-- %<uktà prabhàbhimatadiïniyamena tàvat tàmeva kàlaniyamena ca vacim bhåyaþ . syàdunnataü dyugata÷eùakayoryaüdalpaü tenonitaü dinadalaü natasaüj¤akaü ca . athonnatàdånayutàccareõa kramàdudagdahiõagolayorjyà . syàt såtrametadguõitaü dyumaurvyà vyàsàrdhabhaktaü ca kalàbhidhànam>% ÷iø %<divasasya yadgataü yacca ÷eùaü tayoryadalpaü tadunnatasaüj¤aü j¤eyaü tenonnatenonãkçtaü dinadalapramàõaü tannatasaüj¤aü bhavati . athonnatàdunnatakàlàduttaragole careõonitàtdakùiõe yutàdyà jyà tat såtram sà såtrasaüj¤etyarthaþ . tat såtraü dyujyayà guõitaü trijyayà bhaktaü kalàsaj¤aü bhavati . atropapattiþ . yasmin kàle chàyà sàdhyà tasmin kàle svàhoràtravçtte yàvatãbhirghañikàbhiþ kùitijàdunnato ravistàsàmunnatasaüj¤à . yena kàlena madhyàhnànnatastasya natasaü j¤à . atha careõa madhyàhnànnatayutasyonnatakàlasya kila jyà sàdhyà sà ca jyàmadhyàvadhirbhavati . sa ca madhyaprade÷o'horàtravçttasyonmaõóalasaüpàte bhavati . yata unmaõóalasaüpàtàbhyàmårdhvamahoràtravçttasyàrdhamadho'rdham . ata unmaõóalàvadhirjãvà sàdhyà . kùitijonmaõóalayorantaraü caràrdham . ata÷caràrdhena varjitàdunnatàduttaragole, dakùiõe tu yutàt . yata uttaragole kùitijàduparyunmaõóalam>% dakùiõe'dhaþ . tasmàt kàlàd yà jyà sàdhità sà trijyàvçttapariõatà . sà ca såtrasaüj¤à . atha yadi trijyàvçtte etàvatã, tadà dyujyàvçtte kiyatãtyanupàtena dyujyàvçttapariõatà . sà ca kalàsaüj¤à . idànãü prakàràntareõa kalà tasyà÷ceùñayaùñimàha pramiø . %<såtraü kujãvàguõitaü vibhaktaü carajyayà syàdathavà kalà sà . kalà palakùetrajakoñinighnã tatkarõabhaktà bhavatãüùñayaùñiþ>% ÷iø . %<athavà tat såtraü kujyayà guõitaü carajyayà maktaü sat kalà mavati . sà kalàùñadhà palakùetrakoñibhirguõyà svasvakarõena bhàjyà phalamaùñadheùñayaùñirbhavati . atropapattiþ . atra carajyàkujye trijyàdyujyàpariõate . atastàbhyàü cànupàtaþ . yadi carajyayà kujyà labhyate tadà såtreõa kimiti . phalaü kalà . sà kalà'horàtravçtte jyà . sà palava÷àdakùakarõavat tira÷cãünàü jàtà . atha tasyàþ koñisåtramàtramàneyam . tatrànupàtaþ . yadi palakùetrakarõena tatkoñirlabhyate tadà kalàkarõena kimiti . phalamunmaõóala÷aïkçgrasamasåtràduparyarkabimbàdadha årdhvaü koñiråpaü bhavati . tasyeùñayaùñisaüj¤à>% pramiø . %<snàyubhi÷ca praticchannàn santatàü÷ca jaràyuõà . ÷leùmaõà veùñità÷càpi kalàbhàgàüstu tàn viduþ . dhàtvà÷ayàntare dhàtoryaþkledastvadhitiùñhati . dehoùmaõàbhipakva÷ca sà kaletyabhidhãyate>% bhàvapraø ukte dehasthe dhàtvà÷ayàntarasthe 7 dhàtukledabhede tadbhedà÷ca tatraivoktàþ . %<àdyà màüsadharà proktà dvitãyà raktadhàriõã . medodharà tçtãyà tu caturthã ÷leùmadhàriõã . pa¤camã ca malaü dhatte ùaùñhã pittadharà matà . retodharà saptamã syàditi sapta kalàþ smçtàþ>% 8 ekamàtràtmakalaghuvarõe %<ùaóviùame'ùñau same kalàstà÷ca same'syurno nirantaràþ . na samàtra parà÷rità kalà>% %<sarvagurvantamadhyàdiguravo'tra catuùkalàþ . j¤ayà÷caturlaghåpetà pa¤càryàdiùu saüsthitàþ>% iti ca vçttaraø çõaprayoge måladhanàdadhike àyatvenàdhamarõena uttamarõàya dãyamàne 9 vçddhiråpe (suda) padàrthe mediø . %<màse ÷atasya yadi pa¤ca kalàntaraü syàt>% lãlàø 10 strãrajasi 11 naukàyàü 12 kapañe ca vi÷vaþ . 13 gãtàdividyàbhede sà ca catuþùaùñi 64 vidhà ÷aivatantroktà yathà--1 gãtam 2 vàdyam 3 nçtyam 4 nàñyam . 5 àlekhyam 6 vi÷oùakacchedyam 7 taõóulakusumayalivikàràþ 8 puùpàstaraõam 9 da÷anavasanàïgaràgàþ 10 maõibhåmikàkarma 11 ÷ayanaracanam 12 udakavàdyam 13 udakaghàtaþ 14 citràyogàþ 15 màlyagrathanavikalpàþ 16 ke÷a÷ekharàpãóayojanam 17 nepathyayogàþ 18 karõapatrabhaïgàþ 19 gandhayuktiþ 20 bhåùaõayojanam 21 indrajàlam 22 kaucumàrayogàþ 23 hastalàghavam 24 citra÷àkàpåpabhakùyavikàrakriyà 25 pànakarasaràgàsavayojanam 26 såcãvàpakarma 27 vãõàóamarukasåtrakrãóà 28 prahelikà 29 pratimà 30 durvacakayogàþ 31 pustakavàcanam 32 nàñikàkhyàyikàdar÷anam 33 kàvyasamasyàpåraõam 34 paññikàvetravàõavikalpàþ 35 tarkåkarmàõi 36 takùaõam 37 vàstuvidyà 38 råpyaratnaparãkùà 39 dhàtuvàdaþ 40 maõiràgaj¤ànam 41 àkaraj¤ànam 42 vçkùàyurvedayogàþ 43 meùakukkuñalàvakayuddhavidhiü 44 ÷ukasàrikàpralàpanam 45 utsàdanam 46 ke÷amàrjanakau÷alam 47 akùaramuùñikàkathanam 48 mlecchitaka vikalpàþ 49 de÷abhàùàj¤ànam 50 puùpa ÷akañikànimittaj¤ànam 51 (atra nimittaj¤ànamiti pçthak kecit pañhanti) . yantramàtçkà 52 dhàraõamàtçkà 53 sampàñyam 54 mànasã kàvyakriyà 55 kriyàvikalpàþ 56 chalitakayogàþ 57 abhidhànakoùacchandoj¤ànam . 58 vastragopanàni 59 dyåtavi÷eùaþ 60 àkarùaõakrãóà 61 bàlakakrãóanakàni 62 vainàyikãnàü vidyànàü j¤ànam 63 vaijayikãnàü vidyànàü j¤ànam 64 vaitàlikãnàü vidyànàü j¤ànam iti bhàgaø 945 aø 28 ÷loø ñãkàyàü ÷rãdharalikhitàþ . kvacit pustake såcãvàpakarmasåtrakrãóetyekaü padam taduttaraü vãõàóamarukavàdyànãti . vaitàlikãnàmityatra vaiyàsikãnàmiti ca pàñho dç÷yate . %<ahoràtrai÷catuþùaùñyà saüyatau tàvatãþ kalàþ>% bhàgaø 10, 45, 28 . %<catuþùaùñyaïgamadadat kalàj¤ànaü mamàdbhutam>% bhàø anuø 18 aø . %<adhigata kalàkalàpakam>% kàüdaø . %<catuþùaùñikalàvidyà ã÷varãprãtivardhanam>% gàyatrãkavacam .

#<kalàkula># naø kalayà màtrayàpi àkulayati àkuli-- nàmadhàø ac . halàhalaviùe ràjaniø .

#<kalàkeli># puø kaleva kelirasya . kàmadeve trikàø .

#<kalàïkura># puüstrã kalasyàïkuro yatra . 1 sàrasapakùiõi trikàø jàtitvàt striyàü ïãù . kalànàmaïkuro yatra . 2 steya÷àstrapravartake måladeve karõãsute trikàø . måladevasya steyaråpa÷ilpapravartakatvàt kalàïkuratvam . kaüsàsure iti ÷abdakalpadrumokti÷cintyà karõãsuta÷abde vivçtiþ .

#<kalàïgalà># strã %<satomaràïku÷à ràjan! sa÷ataghnãkalàïgaleti>% bhàø vaø 15 aø 16 ÷loke tàdç÷a÷abdaü kalpayan vothaliï budho bhràntaþ . tatra ÷ataghnyà sahitaü sa÷ataghnãkaü %<nadyçtaþ kap>% pàø kap . tàdç÷aü làïgalaü yatra sa÷ataghnãkalàïgalà ityarthakatayà na tasya kalàïgala÷abdaghañitatvamiti bodhyam .

#<kalàcã># strã kalàmacati gacchati aca--gatau aõ upaø samàø gauràø ïãù pàø mugdhaboø ùaõ ùittvàt ãp . itibhedaþ . prakoùñhe kaphoõeradhaþsthe maõibandhaparyantahastàvayabe . svàrthe kan . kalàcikàpyatra hemacaø .

#<kalàñãna># puüstrã kalenàñanam àñaþ kalàñastatra sàdhuþ kha . karkàïge pakùibhede hàràø jàtitvàt striyàü ïãù .

#<kalàjàjã># strã kalàyai jàyate jana--óa tathà satoü àjàyate jana--óa gauràø ïãù . (kalau¤jà) (maïgrailà) pà÷càttyabhàùàprasiddhe vçkùabhede ÷abdaciø .

#<kalàda># puø kalàmaü÷amàdatte à--dà--ka . svarõakàre amaraþ alaïkàragañhanàrthaü gçhãtadhanasyàü÷aharaõàttasya tathàtvam

#<kalàdaka># puø kalàmatti ada--õvul 6 taø . svarõakàre ÷abdacaø gañhanàrthaü dattadravyàü÷asya bhojitvàttasya tathàtvam .

#<kalàdhara># puø kalàþ dharati dhç--ac 6 taø . 1 candre . 2 catuþùaùñikalàdhàrakamàtre triø .

#<kalànidhi># kaø kalànidhãyate'smin ni + dhà--àdhàre ki upapaø saø . candre amaraþ . %<aho mahattvaü mahatàmapårvaü vipattikàle'pi paropakàraþ . yathà''syamadhye patito'pi ràhoþ>% %<kalànidhiþ puõyacayaü dadàti>% udbhañaþ .

#<kalànunàdin># puø kalamanunadati anu + nada--õini 6 taø . 1 bhramare 2 cañake 3 kapi¤jale 4 càtake ca jàtitvàt strãtvamapi tatra nàntatvàt ïãù .

#<kalàntara># puø anyà kalà aü÷aþ mayåø saø . vçddhibhede %<màse ÷atasya yadi pa¤ca kalàntaraü syàditi>% lolàvatã, 2 anyasyàü candra kalàyà¤ca, %<jyotsnàntaràõãva kalàntaràõi>% kumàø .

#<kalànyàsa># puø kalànàü nyàsaþ . tantrokte nyàsabhede kalà÷ca kalà÷abde dar÷itàþ ÷àradàtilakoktarãtyà tàsàü påjàïgatayà nyàsaþ . dehe kalàvi÷eùasya nyàsa÷ca yathàtantrasàre ÷iùya÷arãre kalànyàsaükuryàt . tadyathà ã÷atrayeõa pàdatalàjjànuparyantam oü nivçttyai namaþ . jànuyanonàbhiparyantam oü pratiùñhàyai namaþ . nàbheràkaõñham oü vidyàyai namaþ kaõñhàdàlalàñam oü ÷àntyai namaþ lalàñàdbrahmarandhaparyantam oü ÷àntyatãtàyainamaþ . punarbrahmarandhràdàlalàñam oü ÷àntthatãtàyai namaþ lalàñàdàkaõñham oü ÷àntyai namaþ . kaõñhànnàbhiparyantam oü vidyàyai namaþ nàbherjànuparyantam oü pratiùñhàyai namaþ jànunaþ pàdaparyantam oü nivçttyainamaþ .

#<kalàpa># puø kalàü màtràmàpnoti àp--aõ . 1 samåhe, 2 mayårapicche, 3 bhåùaõe, 4 kà¤cyàm, 5 candre, mediniø tatra samåhe %<muktàkalàpãkçtasindhuvàram>% kumàø . %<adhigatakalàkalàpakam>% varhe àlambibhi÷candrakiõaþ kalàpaiþ . %<dçùñveva nirjitakalàpabharàmadhastàt vyàkãrõamàlyakavaràü kavarãü taruõyàþ>% màghaþ . bhåùaõe %<muktàkalàpasya ca nistalasya>% kumàø %<muktàkalàpasya muktàbhåùaõasya>% malliø . kà¤cyàm %<ra÷anàkalàpaguõena badhåþ>% màghaþ . 6 tåõe tåõa÷ca ÷arapårõaþ carmamayaþ bhastràråpaþ yathàha %<kalàpinaþ>% kàtyàø 22, 3, 18, vyàø %<kalàpa÷abdena ÷arasårõà carmamayã bhastrocyate>% karkaþ . %<kalàpã caùàlaþ>% à÷vaø ÷rauø 9, 7, 18, %<sà medhã agraprade÷e dhànyapålairbaddhà tiùñhati sa eva caùàlã bhavati>% nàràø vçttyukteþ dhànyapålànàü ÷aratulyatvàropeõa bahu÷aravattvaguõayogàttåõavattvam iti tathà ca gauõyà caùàlasya kalàpitvam . 7 ÷are %<kalàpinau dhanuùpàõã ÷obhamànau di÷oda÷a>% ràmàø 1, 22, 7, atràrthe klãvatvamapi %<parãpsamànaþ pàrthànàü kalàpàni dhanåüùi ca>% bhàø vaø 157 aø . 8 dhanuùi . hàridravarõà ye tvete hemapuïkhàþ ÷ilà÷itàþ (÷aràþ) . nakulasyakalàpo'yaü pa¤ca÷àrdålalakùaõaþ . %<yenàsau vyajayat kçtsnàü pratãcãü di÷amàhave>% bhàø viø 65 aø nakulàstrakathane . 9 ardhacandràkàràstrabhede ca %<khaógàü÷ca dãptàn dãrghàü÷ca kalàpàü÷ca mahàdhanàn . vipàñhàn kùuradhàràü÷ca dhanurbhirnidadhuþ saha>% bhàø viø 5 aø . kalàpaþ kàrtikeyamayårapicchaþ utpattisthànatvenàstyasya ac . 10 vyàkaraõabhede kàrtikeyamayårapicchayonitvàttasya tathàtvam . %<adhunà svalpatantratvàt kàtantràkhyaü bhaviùyati . tadvàhanakalàpasya nàmnà kàlàpakaü tathà>% vçhatkathà sàraþ . 11 gràmabhede . %<devàpiryogamàsthàya kalàpagràmamàsthitaþ . somavaü÷e kalau naùñe kçtàdau sthàpayi ùyati>% bhàgaø 9, 12, 13, %<sudar÷ano'thàgnivarõaþ ÷ãghrastasya maruþ sutaþ . yo'sàvàste yogasiddhaþ kalàpagràmamàsthitaþ . kalerante såryavaü÷aü naùñaü bhàvayità punaþ>% bhàgaø 9, 12, 5, %<satyabhàmà tathaivànyà devyaþ kçùõasya sammatàþ . vanaü pravivi÷åràjaüstapase kçtani÷cayàþ . phalamålàdi bhojinyo haridhyànaikatatparàþ . himavantamatikramya kalàpagràmamàvi÷an>% bhàø mauø 7 aø . tenàsya himacaduttarapàr÷ve sannive÷a iti gamyate . candre tu kalàmàpnoti àpa--aõ kalàü pàti pà--ka và vyutpattiþ . tasya kalàpatitvàt kalàdhàratvàcca tathàtvam 14 vidagdhe triø mediø vividhakalàdharatvàttasya tathàtvam .

@<[Page 1791b]>@
#<kalàpaka># puø kalàpa + svàrthe kan . 1 kalàpàrthe, 2 hastiskandhabandhe, hemacaø ekavàkyatàpanne 3 ÷lokacatuùke naø . %<chandobaddhapadaü padyaü tenaikena ca muktakam . dvàbhyàü yugma¤ca sandànitakaü tribhiriheùyate . kalàpakaü caturbhai÷ca pa¤cabhiþ kulakaü matam>% sàø daø ukteþ kiràte udàø . %<lokaü vidhàtrà vihitasya goptuü kùatrasya muùõan vasu jaitramojaþ . tejasvitàyà vijayaikavçtternighnan priyaü pràõamivàbhimànam 1 . vrãóànatairàptajanopanãtaþ saü÷ayya kçcchreõa nçpaiþ prapannaþ . vitànabhåtaü vitataü pçthivyàü ya÷aþ samåhanniva digvikãrõam 2 . vãryàvadàneùu kçtàvamarùastanvannabhåtàmiva sampratãtim . kurvan prayàsakùayamàyatãnàmarkatviùàmahna ivàva÷eùaþ 3 . prasahya yo'smàsu paraiþ prayuktaþ smartuüna ÷akyaþ kimutàdhikartum . navãkariùyatyupa÷uùyadàrdraþ sa tvadvinà me hçdayaü nikàraþ 4>% . kalàpinomayåràyasmin kàle so'pi kàlaþ kalàpã upacàràt tasmin kàle deyamçõam %<kalàpya÷vatthayavabusàdvun>% pàø vun . kalàpaka 2 tatkàle deye çõe naø siø kauø .

#<kalàpadvãpa># puø kalàpo gràmo dvãpa iva vçhattvàt . kalàpagràme sa ca gràmaþ himavantamatikramya uttaratra vartamànaþ kalàpa÷abde dar÷itaþ . %<agnivarõasutaþ ÷oghraþ ÷ãghrasya tu maruþ sutaþ . marustu yogamàsthàya kalàpadvãpamàsthitaþ>% harivaüø 15 aø . asyaiva kalàpagràmatvena bhàgaø 9, 12, uktiþ tacca vàkyaü kalàpa÷abde dar÷itam .

#<kalàpin># puø kalàpovarho'syàsti ini . 1 mayåre tadvarhatulya÷àkhàvati 2 vañavçkùe mediø . thàpa--õini kalasyàpã 6 taø . 3 kokile . %<dhvanihçùñakåjitakalàþ kalàpinaþ>% màghaþ . %<kalàpinàmuddhatançtyahetau>% raghuþ . 4 kalàpa÷abdàrthavati triø kalàpa÷abde ràmàyaõàdivàkyamudàhçtam . striyàü ïãp . 4 vai÷ampàyanàntivàsibhede puø tadantevàsina÷ca àlambaþ laïgaþ kamalaþ çcàmaruõi tàõóyaþ ÷yàmàyanaþ kañhaþ kalàpãti kalàpino'ntevàsina÷ca haridru÷chagalã tumbururulapa÷ceti catvàraþ manoø . %<kalàpivai÷ampàyanàntevàsibhyaþ>% pàø tena proktamadhãyate õini . kalàpinastatproktàdhyetçùu baø vaø .

#<kalàpinã># strã kalàpa÷candro'styasyàm ini . 1 ràtrau ràjaniø kalàpatulyàkàravattvãþ 2 nàgaramustàyàü ràjaniø .

#<kalàpårõa># puø kalàbhiþ pårõaþ . 1 candre ÷abdacandrikà . 2 kalàbhiþ pårõetriø . %<sadà bhavàn phàlgunasya guõairasmàn vikatthate . na càrjunaþ kalàpårõaþ mama duryodhanasya ca>% bhàø viø 39 aø .

#<kalàbhçt># kalàü bibharti bhç--kvip 6 taø . kalàdhàrake candre hemaø %<kalà ca sà kàntimatã kalàbhç(va)taþ>% kumàø . 2 ÷ilpàdidhàrake triø . %<da÷àvdàkhyaü paurasakhyaü pa¤càvdàkhyaü kalàbhçtàm>% manuþ .

#<kalàya># puø kalàmayate aya--aõ . (mañara) 1 ÷amãdhànyabhede . %<kalàyomadhuraþ svàduþ pàke råkùa÷ca ÷ãtalaþ . kapàyo vàtalogràhã kaphapittaharo laghuþ>% bhàvapraø tadguõàþ . %<kalàyaparimaõóalamubhayatomukulàgram>% su÷ruø . %<vikasatkalàyakusumàsitadyate!>% màghaþ 2 gaõóadårvàyàü strã .

#<kalàyana># kalànàmayanaü yatra . nartakamàtre ÷abdaca0

#<kalàlàpa># puüstrã kalamàlapati à + lapa--aõ upaø saø . 1 bhramare . ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù . 6 taø 2 kalasyàlàpe pu0

#<kalàvat># puø kalà amçtàdikàþ santyatra matup masya vaþ . 1 candre %<kalà ca kàntimatã kalàva(bhç)taþ>% kumàø 2 gãtàdikalàyuktamàtre 2 aü÷avati ca triø striyàü ïãp

#<kalàvatã># strã ÷àø tiø 4 pañalokte dãkùàbhede . sa ca %<atha dãkùàü pravakùyàmi mantriõàü hitakàmyayà . vivà'nayà na labhyeta sarvamantraphalaü tataþ . j¤ànaü divyaü yatodadyàt kuryàt pàpakùayaü yataþ . tasmàddãkùeti sà proktà de÷ikaistantravedibhiþ . caturvidhà sà sandiùñà kriyàvatyàdibhedataþ . kriyàvatã varõamayo kalàtmà vedhavatyapi . tàþ krameõaiva kathyante tantre'smin sampadàvahàþ>% ityupakramya dar÷ità . tatra kalàtmà kalà÷abdadar÷ita÷àradàtilakoktapa¤cà÷atkalàvatãtyarthaþ . kalàtmàpyatra .

#<kalàvika># puüstrã kalena samyak vikàyati vi÷eùeõa ÷abdàyate à + vi + kai--ka 3 taø . kukkuñe trikàø tasya ràtri÷eùe vi÷eùeõa ÷abdàyamànatvàt tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kalàvikala># puüstrã kalenàvikalaþ . cañake ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kalàhaka># puø kalamàhanti à + han kvip saüj¤àyàü kan . kàhalavàdye ÷abdaratnàø .

#<kali># puø kala--÷abdàdau in . caturthe yuge tanmànamàha puràõasarvasve brahmapuø . %<divyavarùasahasraistu kçtatretàdisaüj¤itam . caturyugaü dvàda÷abhistadvibhàgaü nibodha me . catvàri trãõi dve caikaü kçtàdiùu yathàkramam . divyàvdànàü sahasràõi yugeùvàhuþ puràvidaþ . tatpramàõaiþ ÷ataiþ sandhyà pårvà tatràbhidhãyate . sandhyàõaka÷ca tattulyoyugasyànantarohi saþ . sandhyàsandhyàü÷ayorantaþ kàlovai munisattama! . yugàkhyaü tattu vij¤eyaü kçtatretàdisaüj¤itam>% . såryasiddhànte'pyuktaü yathà%<såryàbdasaïkhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ . sandhyàsandhyàü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam . kçtàdãnàü vyavastheyaü dharmapàdavyavasthayà>% såø siø . teùàü divyavarùàõàü dvàda÷a sahasràõi caturyugam . caturõàü yugànàü kçtatretàdvàparakalpàkhyànàü samàhàro yogastadàtmakaü mahàyugamityarthaþ . etaddyotanàrthaü caturityuktiranyathà yugamityuktau tadvaiyarthyàpatteþ . mànàbhij¤airuktam . atha sauramànena tatsaükhyàü vi÷eùaü càha . såryàvdasaïkhyayeti taddevàsuramànenoktaü caturyugaü dvàda÷asahasravarùàtmakaü mahàyugaü sandhyàsandhyàü÷asahitam . yugacaraõasyàdyantayoþ krameõa pratyekaü sandhyàsandhyàü÷àbhyàü yuktaü sadeva sandhyàsandhyàü÷àvantargatau na pçthak yatraitàdç÷am . sauravarùapramàõena dvitrisàgaraiþ . %<aïkànàü vàmato gatiþ>% ityanena dvàtriü÷adadhikai÷catuþ ÷atamitaiþ . ayutena da÷asahasreõa guõitaiþ . khacatuùkadvàtriü÷accaturbhiþ 4320000 parimitaü j¤eyamityarthaþ . atha caturyugàntargatayugàïghrãõàü vi÷eùato mànà÷ravaõàt %<samaü syàda÷rutatvàditi>% nyàyena pratyekaü mahàyugacaturthàü÷o mànamiti caturyugamityanena phalitaü niùedhati . kçtàdãnàmiti . kçtatretàdvàparakaliyugànàm dharmapàdavyavasthayà dharmacaraõànàü sthityà . iyaü vakùyamàõà vyavasthà sthitirj¤eyà na tu samakàlapramàõaü sthitiþ . ayamarthaþ--kçtayuge catu÷caraõo dharma iti tasya màna madhikam . tatastretàyàü gharmasya tripàdavattvàt tadanurodhena tretàmànaü nyånam . evaü dvàparakalyordharmasya krameõa dvyekacaraõavattvàt kçtatretàmànàbhyàü krameõoktànurodhànnyånamànam . na tu samaü mànamiti . atha sarvadharmacaraõayogena da÷amitena yadi mahàyugaü bhavati tarhi svasvadharmacaraõaiþ kimatyanupàtena pårboktaphalitena kçtàdiyugànàü mànaj¤ànaü savi÷eùaõamàha . raïgaø . tena 432000 varùàstanmànam . %<yugasya da÷amo bhàga÷catustridvyekasaïguõaþ . kramàt kçtayugàdãnàü ùaùñhàü÷aþ sandhyayoþsvakaþ>% såø siø . %<pràguktadivyavarùadvàda÷asahasramitasya yugasya da÷amo bhàgo da÷àü÷a ityarthaþ . caturdhà krameõa catustridvyekairguõitaþ . guõakramàt kçtayugàdonàü kçtatretàdvàparakaliyugànàü mànaü syàditi ÷eùaþ . nanu manugranthe kçtàdimànaü divyavarùapramàõena 4000 . 3000 . 2000 . 1000 uktam . atra tu tanmànaü tadvarùapramàõena 4800 . 3600 . 2400 . 1200 . iti virodha ityata àha . ùaùñha iti . svakaþ svasambandhã ùaùñho vibhàgaþ sandhyayoràdyantasandhyayoraikyakàla iti ÷eùaþ . tathà ca maduktamànàni 4800 . 3600 . 2400 . 1200 . eùàü ùaóaü÷àþ 800 . 600 . 400 . 200 . ete svasvayugànàmàdyantayoþ sandhyayoryoga ityeùàmardhaü sandhikàlaþ . pratyekamàdyantayoþ sandhikàlaþ 400 . 300 . 200 . 100 . anena pratyekaü maduktamànaü nyånãkçtaü granthàntaroktaü kevalaü mànaü bhavati na svasandhibhyàü sahitam . yathà kçtàdisandhiþ 400 . kçtamànam 4000 kçtàntasandhiþ 400 . yoge 4800 tretàdisandhiþ 300 tretàmànaü 3000 tretàntasandhiþ 300 . 3600 dvàparàdisandhiþ 200 dvàparamànaü 2000 dvàparàntasandhiþ 200 2400 . kalyàdisandhiþ 100 kalimànam 1000 kalyantasandhiþ 100 . 1200 evaü ca svasandhibhyàü sahitaü mayoktaü svasambandhàt sandhyayostadantargatatvàcceti na virodha iti bhàvaþ>% raïgaø .
     kalau yathà pràõinàü duþ÷ãlatvam dharmàdihàni÷ca tathà varõitam bhàø vaø 190 aø %<kçte catuùpàt sakalo nirvyàjopàdhivarjitaþ . vçùaþ pratiùñhitã dharmo manuùye bharatarùabha! . adharmapàdaviddhastu tribhiraü÷aiþ pratiùñhitaþ . tretàyàü dvàpare 'rdhena vyàmi÷ro dharma ucyate . tribhiraü÷airadharmastulokànàkramya tiùñhati . tàmasaü yugamàsàdya tadà bharatasattama! . caturthàü÷ena dharmastu manuùyànupatiùñhati . àyurvãryamatho buddhirbalanteja÷ca pàõóava! . manuùyàõàmanuyugaü hrasatãti nibodha me . ràjàno bràhmaõà vai÷yà ÷ådrà÷caiva yudhiùñhira! . vyàjairdharma¤cariùyanti dharmavaitaüsikà naràþ . satyaü saükùepsyate loke naraiþ paõóitamànibhiþ . satyahànyà tatasteùàmàyuralpaü bhaviùyati . àyuùaþ prakùayàdvidyàü na ÷akùyantyupajãvitum . vidyàhãnànavij¤ànàlloübho'pyabhibhaviùyati . lobhakrodhaparà måóhàþ kàmàsaktà÷ca mànavàþ . vairabaddhà bhaviùyanti parasparabadhaiùiõaþ . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yàþ saükãryante paramparam . ÷ådratulyà bhaviùyanti tapaþsatyavivarjitàþ . antyà madhyà bhaviùyanti, madhyà÷càntyà na saü÷ayaþ . ãdç÷o bhavità loko yugànte paryupasthite . vastràõàü pravarà ÷àõã, dhànyànàü koradåùakàþ . bhàryàmitrà÷ca puruùà bhaviùyanti yugakùaye . matsyàmiùaõa jãvanto duhanta÷càpyajaióakam . goùu naùñàsu puruùà ye'pi nityaü dhçtavratàþ . te'pi lobhasamàyuktà bhaviùyanti yugakùaye . anyo'nyaü parimuùõanto hiüsayanta÷ca mànavàþ . ajapà nàstikàþ stenà bhaviùyanti yugakùaye . sarittãreùu kuddàlairvàpayiùyanti cauùadhãþ . tà÷càpyalpaphalàsteùàü bhaviùyanti yugakùaye . ÷ràddhe daive'pi puruùà ye'pi nityaü dhçtavratàþ . te'pi lobhasamàyuktà bhokùyantãha parasparam . pità putrasya bhoktà ca, pituþ puttrastathaiva ca . atikràntàni bhojyàni bhaviùyanti yugakùaye . na vratàni cariùyanti bràhmaõà vedanindakàþ . na yakùyanti na hoùyanti hetuvàdavimohitàþ . nimneùvãhàü kariùyanti hetuvàdavimohitàþ . nimne kçùiü kariùyanti yokùyanti dhuri dhenukàþ . ekahàyanavatsàü÷ca yojayiùyanti mànavàþ . putraþ pitçbadhaü kçtvà pità puttrabadhaü tathà . nirudvego vçhadvàdã na nindàmupalapsyate . mlecchabhåtaü jagartsarvaü niùkriyaü yaj¤avarjitam . bhaviùyati nirànandamanutsavamatho tathà . pràya÷aþ kçpaõànàü hi tathà bandhumatàmapi . vidhavànà¤ca vittàni hariùyantãha mànavàþ . svalpavãryabalàþ stabdhà lobhamohaparàyaõàþ . tatkathàdànasantuùñà duùñànàmapi mànavàþ . pratigrahaü kariùyanti màyàcàraparigrahàþ . samàhvayantaþ kaunteya! ràjànaþ pàpabuddhvayaþ . parasparabadhodyuktà, mårkhàþ paõóitamàninaþ . bhaviùyanti yugasyànte kùatriyà lokakaõñakàþ . arakùitàro lubdhà÷ca mànàhaïkàradarpitàþ . kevalaü daõóarucayo bhaviùyanti yugakùaye . àkramyàkramya sàdhånàü dàràü÷càpi dhanàni ca . bhokùyante niranukro÷à rudatàmapi bhàrata! . na kanyàü yàcate ka÷cinnàpi kanyà pradãyate . svayaügràhà bhaviùyanti yugànte samupasthite . ràjàna÷càpyasantuùñàþ paràrthàn måóhacetasaþ . sarvopàyairhariùyanti yugànte paryupasthite . mnecchãbhåta jagatsarvaü bhaviùyati na saü÷ayaþ . hastàhasti parimuùedyugànte samupasthite . satyaü saükùipyate loke naraiþ paõóitamànibhiþ . sthavirà bàlamatayo bàlàþ sthavirabuddhayaþ . bhãrustathà ÷åramànã ÷årà bhãruvivàdinaþ . na vi÷vasanti cànyo'nya yugànte paryupasthite . ekahàryaü yugaü sarvaü lobhamohavyavasthitam . adharmo vardhate tatra na tu dharmaþ pravartate . bràhmaõàþ kùattriyà vai÷yà na ÷iùyante janàdhipa! . ekavarõastadà loko bhaviùyati yugakùaye . na kùaüsyati pità puttraü, puttra÷ca pitaraü tathà . bhàryà÷ca pati÷u÷råùàü na kariùyanti saükùaye . ye yavànnà janapadà godhåmànnàstathaiva ca . tàn de÷àn saü÷rayiùyanti yugànte paryupasthite . svairàcàrà÷ca puruùà yoùita÷ca vi÷àmpate! . anyo'nyaü na sahiùyanti yugànte paryupasthite . mlecchãbhåtaü jagatsarvaü bhaviùyati yudhiùñhira! . na ÷ràddhaistarpayiùyanti daivatànãha mànavàþ . na ka÷cit kasya cicchrotà na ka÷cit kasyacidguruþ . tamograstastadà loko bhaviùyati janàdhipa! . paramàyu÷ca bhavità tadà varùàõi ùoóa÷a . tataþ pràõàn vimokùyanti yugànte samupasthite . pa¤came và'tha ùaùñhe và varùe kanyà prasåyate . saptavarùà'ùñavarùà÷ca prajàsyanti naràstadà . patyau strã tu tadà ràjan! puruùo và striyaü prati . yugànte ràja÷àrdåla! na toùamupayàsyati . alpadravyà vçthàliïgà hiüsà ca prabhaviùyati . na ka÷cit kasyaciddàtà bhaviùyati yugakùaye . añña÷ålà janapadàþ ÷iva÷ålà÷catuùpathàþ . ke÷a÷ålàþ striya÷càpi bhaviùyanti yugakùaye . mlecchàcàràþ sarvabhakùà dàruõàþ sarvakarmasu . bhàvinaþ pa÷cime kàle manuùyà nàtra saü÷ayaþ . krayavikrayakàle ca sarvaþ sarvasya va¤canam . yugànte bharata÷reùñha! vittalobhàt kariùyati . j¤ànàni càpyavij¤àya kariùyanti kriyàntathà . àtmacchandena vartante yugànte samupasthite . svabhàvàt krårakarmàõa÷cànyo'nyamabhi÷aüsinaþ . bhavitàro janàþ sarve saüpràpte tu yugakùaye . àràmàü÷caiva vçkùàü÷ca nà÷ayiùyanti nirvyathàþ . bhavità saü÷ayo loke jãvitasya hi dehinàm . tathà lobhàbhibhåtà÷ca bhaviùyanti narà nçpa! . bràhmaõàü÷ca haniùyanti bràhmaõasvopabhoginaþ . hàhàkçtà dvijà÷caiva bhayàrtà vçùalàrditàþ . tràtàramalabhanto vai bhramiùyanti mahãmimàm . jãvitàntakaràþ krårà raudràþ pràõivihiüsakàþ . yadà bhaviùyanti naràstadà saïkùepsyate yugam . à÷rayiùyanti ca nadãþ parvatàn viùamàõi ca . pradhàvamànà vitrastà dvijàþ kurukulodvaha! . dasyubhiþ pãóità ràjan! kàkà iva dvijottamàþ . kuràjabhi÷ca satataü karabhàraprapãóitàþ . dhairyaü tyaktvà mahãpàla! dàruõe yugasaükùaye . vikarmàõi kariùyanti ÷ådràõàü paricàrakàþ . ÷ådrà dharmaü pravakùyanti bràhmaõàþ paryupàsakàþ . ÷rotàra÷ca bhaviùyanti pràmàõyena vyavasthitàþ . viparãta÷ca loko'yaü bhaviùyatyadharottaraþ . eóåkàn påjayiùyanti varjayiùyanti devatàþ . ÷ådràþ paricariùyanti na dvijàn yugasaükùaye . à÷rameùu maharùãõàü bràhmaõàvasatheùu ca . devasthàneùu caityeùu nàgànàmàlayeùu ca . eóåkacihnà pçthivã na devagçhamåùità . bhaviùyati yuge kùãõe tadyugàntasya lakùaõam . yadà raudrà dharmahãnà màüsàdàþ pànapàstathà . bhaviùyanti narà nityaü tadà saükùepsyate yugam . puùpaü puùpe yadà ràjan! phale và phalamà÷ritam . prajàsyati mahàràja! tadà saïkùepsyate yugam . akàlavarùã parjantho bhaviùyati gate yuge . akrameõa manuùyàõàü bhaviùyanti tadà kriyàþ . virodhamatha yàsyanti vçùalà bràhmaõaiþ saha . mahã mlecchajanàkãrõà bhatiùyati tato'ciràt . karabhàrabhayàdviprà bhajiùyanti di÷o da÷a . nirvi÷eùà janapadàstadà viùñikaràrditàþ . à÷ramànupalapsyanti phalamålopajãvinaþ . evaü paryàkule loke maryàdà na bhaviùyati . na sthàsyantyupade÷e ca ÷iùyà vipriyakàriõaþ . àcàryo'panidhi÷caiva bhatrsyate tadanantaram . arthayuktyà pravatsyanti mitrasambandhibàndhavàþ . abhàvaþ sarvabhåtànàü yugànte sambhaviùyati . di÷aþ prajvalitàþ sarvà nakùatràõyaprabhàõi ca . jyotãüùi pratikålàni vàtàþ paryàkulàstathà . utkàpàtà÷ca bahavo mahàbhayanidar÷akàþ . ùaóamiranyai÷ca sahito bhàskaraþ pratapiùyati . tumulà÷càpi nirhràdà digdàha÷càpi sarva÷aþ . kabandhàntarhito bhànurudayàstamane tadà . akàlavarùã bhagavàn bhaviùyati mahasradçk . ÷a÷yàni ca na rokùyanti yugànte paryupasthite . abhãkùõa kråravàdinyaþ paruùà ruditapriyàþ . bhartéõàü vacane caiva na sthàsyanti tadà striyaþ . puttrà÷ca màtàpitarau haniùyanti yugakùaye . sådayiùyanti ca patãn striyaþ puttrànapà÷ritàþ . aparvaõi mahàràja! såryaü ràhurupaiùyati . yugànte hutabhuk càpi sarvataþ prajvaliùyati . pànãyaü bhojana¤càpi yàcamànàstadà'dhvagàþ . na lapsyante nivàsa¤ca nirastàþ pathi ÷erate . nirghàtavàyasà nàgàþ ÷akunàþ samçgadvijàþ . råkùà vàco vimokùyante yugànte paryupasthite . mitraü sambandhina÷càpi santyakùyanti naràstadà . janaü parijana¤càpi yugànte paryupasthite . atha de÷àn di÷a÷càpi pattanàni puràõi ca . krama÷aþ saü÷rayiùyanti yugànte paryupasthite . hà tàta! hà sutetyevaü tadà vàcaþ sudàruõàþ . vikro÷amàna÷cànyo'nyaü jano gàü (pçthvãü) paryañiùyati . tatastumulasaüghàte vartamàne yugakùaye . dvijàtipårvako lokaþ krameõa prabhaviùyati . tataþ kàlàntare'nyasmit punarlokavivçddhaye . bhaviùyanti punardaivamanukålaü yadçcchayà . yadà sårya÷ca candra÷ca tathà tiùyavçhaspatã . ekarà÷au sameùyanti pravatrsyati tadà kçtam . kàlavarùã ca parjanyo nakùatràõi ÷ubhàni ca . pradakùiõà grahà÷càpri bhaviùyantyanulomagàþ . kùemaü subhikùamàrogyaü bhaviùyati niràmayam . kalkã viùõuya÷à nàma dvijaþkàlapraõoditaþ . utpatsyate mahàvãryo mahàbuddhiparàkramaþ . sambhåtaþ ÷ambhalagràme bràhmaõàvasathe ÷ubhe . manasà tasya sarvàõi vàhanànyàyudhàniüca . upasthàsyanti yodhà÷ca ÷astràõi kavacàni ca . sa dharmavijayã ràjà cakravartã bhaviùyati . sa cemaü saïkulaü lokaü prasàdamupaneùyati . utthiyo bràhmaõo dãptaþ kùayàntakçdudàradhãþ . saükùepako hi sarvasya yugasya parivartakaþ . sa sarvatra gatàn kùudràn bràhmaõaiþ parivàritaþ . utsàdayiùyati tadà sarvamlecchagaõàn dvijaþ>% .
     kaliyugaüsya vi÷eùapravçttiruktà bhàgaø 12, 2 aø .
     %<saptarùãõàntu pårvau yau dç÷yete uditau divi . tayostu madhye nakùatraü dç÷yate yat samaü ni÷i . tenaiva çùayoyuktàstiùñhantyavda÷ataü nçõàm . te tvadãye dvijàþ kàle adhunà cà÷rità maghàþ . viùõorbhagavato bhànuþ kçùõàkhyo'sau divaü gataþ . tadàvi÷at kalirlokaü pàpe yadramate janaþ . yàvat sa pàdapadmàbhyàü spç÷annàste ramàpatiþ . tàvat kalirvaipçthivãü paràkràntuü na cà÷akat . yadà devarùayaþ sapta maghàsu vicaranti hi . tadà pravçttastu kalirdvàda÷àvda÷atàtmakaþ . yadà maghàbhyo yàsyanti pårvàùàóhà maharùayaþ . tadà nandàt prabhçtyeùa kalirvçddhiü gamiùyati . yasmin dine divaü yàtastasminneva tadà'hani . pratipannaü kaliyugamiti pràha puràvidaþ>% . kalidoùamuktvà tacchamanopàyaþ bhàgaø 12, 3 aø ukto yathà %<kenopàyena bhagavan! kalerdoùàn kalau janàþ . vidhamiùyantyupacitàüstanme bråhi yathà mune! . yugàni yugadharmàü÷ca mànaü pralayakalpayoþ . kàlasye÷vararåpasya gatiü viùõormahàtmanaþ . ÷rã÷ukauvàca . kçte pravartate dharma÷catuùpàttu janairbhçtaþ . satyaüdayà tapodànamiti pàdà vibho! nçpa! . santuùñàþ karuõà maitràþ ÷àntà dàntàstitikùavaþ . àtmàràmàþ samadç÷aþ pràya÷aþ ÷ramaõà janàþ . tretàyàü dharmapàdànàü turyàü÷ohãyate ÷anaiþ . adharmapàdairançtahiüsà'santoùavigrahaiþ . tadà kriyàtaponiùñhà nàtihiüsrà na lampañàþ . traivargikàstrayãvçddhàvarõà brahmottarà nçpa! . tapaþsatyadayàdàneùvardhaührasati dvàpare . hiüsà'tuùñyançtadveùairdharmasyàdharmalakùaõaiþ . ya÷asvinomahà÷olàþ sàdhyàyàdhyayane ratàþ . àóhyàþ kuñumbinohçùñàþ varõàþ kùatradvijottaràþ . kalau tu dharmahetånàü turyàü÷o'dharmahetubhiþ . edhamànaiþ kùãyamàõohyante so'pi vinaïkùyati . tasmilluübdhàduràcàrànirdayàþ ÷uùkavairiõaþ . durbhagà bhåritarùà÷ca ÷ådradàsottaràþ prajàþ . satvaü rajastamaiti dç÷yante puruùe guõàþ . kàlasaünoditàste vai parivartantaàtmani . prabhavanti yadà satve manobuddhãndriyàõi ca . tadà kçtayugaü vidyàjj¤àne tapasi yadruciþ . yadà karmasu kàmyeùu bhaktirya÷asi dehinàm . tadà tretà rajovçttiriti jànãhi buddhiman! . yadà lobhastvasantoùo mànodambho'tha matsaraþ . karmaõà¤càpi kàmyànàü dvàparaü tadrajastamaþ . yadà màyà'nçtaü tandrà nidrà hiüsà viùàdanam . ÷okamohobhayaüdainyaü sa kalistàmasaþ smçtaþ . yasmàt kùudradç÷omartyàþ kùudrabhàgyà mahà÷anàþ . kàminovittahãnà÷ca svairiõyohi striyo'satãþ . dasyåtkçùñà janapadà vedàþ pàùaõóadåùitàþ . ràjàna÷ca prajàbhakùyàþ ÷i÷nodaraparà dvijàþ . avratà vañavo'÷aucà bhikùava÷ca kuñumbinaþ . tapasvinogràmavàsà nyàsino'tyarthalolupàþ . hrasvakàyà mahàhàràbhåryapatyà gatahriyaþ . ÷a÷vatkañukabhàùiõya÷cauryamàyorusàhasàþ . paõayiùyanti vai kùudràþ kiràñàþ (baõijaþ) kåñakàriõaþ . anàpadyapi maüsyante vàrtàü sàdhujupsitàm . patiü tyakùyanti nirdravyaü bhçtyà apyakhilottamam . bhçtyaü vipannaü patayaþ, kaulaü gà÷càpayasvinãþ . pitan bhràtén suhçjj¤àtãn hitvà sauratasauhçdàþ . nanandç÷yàlaüsavàdà dãnàstraiõàþ kalau naràþ . ÷ådràþ pratigrahãùyanti tapove÷opajãvinaþ . dharmaü vakùyantyagharmaj¤àadhiruhyottamàsanam . nityamudvignamanasodurbhikùakarakarùitàþ . niranne bhåtale ràjannanàvçùñibhayàturàþ . vàso'nnapàna÷ayanavyavàyasnànabhåùaõaiþ . hãnàþ pi÷àcasandar÷à bhaviùyanti kalau prajàþ . kalau kàkiõike'pyarthe vigçhya tyaktasauhçdàþ . tyakùyantãha priyàn pràõàn haniùyanti svakànapi . na rakùiùyanti manujàþ sthavirau pitaràvapi . putràn bhàryà¤ca kulajàü kùudràþ ÷i÷nodarambharàþ . kalau na ràjan! jagatàü paraü guruü trilokanàthànatapàdapaïkajam . pràyeõa martyà bhagavantamacyutaü yakùyanti pàùaõóavibhinnacetasaþ . yannàmayeyaü gniyamàõa àturaþ patan skhalan và viva÷ogçõan pumàn . vimuktakarmàrgalauttamàü gatiü pràpnoti yakùyanti na taü kalau janàþ . puüsàü kalikçtàn doùàn dravyade÷ànusambhavàn . sarvàn harati cittastho bhagavàn puruùottamaþ . ÷rutaþ saükãrtitodhyàtaþ påjitastvàdçto'pi và . néõàü kùiõoti bhagavàn hçtsthojanmàyutà÷ubham . yathà hemni sthitovahnirdurvarõaü hanti dhàtujam . evamàtmagatoviùõuryoginàma÷ubhà÷ayam . vidyàtapaþpràõanirodhamaitrãtãrthàbhiùekavratadànajapyaiþ . nàtyanta÷uddhiü labhate'ntaràtmà yathà hçdisthe bhagavatyanante . tasmàt sarvàtmanà ràjan! hçdisthaü kuru ke÷avam . mriyamàõohyavahitastatoyàti paràü gatim . mriyamàõairapi dhyeyo bhagavàn parame÷varaþ . àtmabhàvaü nayatyaddhà sarvàtmà sarvasambhavaþ . kalerdoùanidheràjannasti hyekomahàn guõaþ . kãrtanàdeva kçùõasya muktabandhaþ parivrajet . kçte yaddhyàyato viùõuü tretàyàü yajatomakhaiþ . dvàpare paricaryàyàü kalau taddharikãrtanàt>% .
     vi÷ve÷varasarasvatãkçte kalidharme nànàpramàõàttaddoùo pa÷amanamuktaü yathà--viùõupuràõàgnipuràõayoþ . %<dharmotkarùamatãvà÷upràpnoti puruùaþ kalau . svalpàsena dharmaj¤àstena tuùño'smyahaü kaleþ . dhanye kalau bhajeddviprohyalpakle÷airmahàphalam . atyantaduùñasya kalerayameko mahàn guõaþ>% brahmàõóapuràõe . %<tretàyàmàvdiko dharmodvàparemàsikaþ smçtaþ . yathà÷akti paraü pràj¤astadahnà pràpnuyàt kalau>% . viùõupuràõabrahmapuràõayoþ yat kçte da÷abhirvarùaiþ tretàyàü hàyanena tat . dvàpare tattu màsena ahoràtreõa tat kalau . tapaso brahmacaryasya japàde÷ca phala dvijàþ! . pràpnoti puruùastena kaliþ sàdhviti bhàùitam tathàlpenaiva yatnena ùuõyaskandhamanuttamam . karoti yaþ kçtayuge kriyate tapasà hi saþ . skànde kà÷ãkhaõóe . %<kalau vi÷ve÷varodevaþ kalau vàràõasã ùurã . kalau bhàgãrathã gaïgà kalau dànaü vi÷iùyate>% . agnipuràõe %<nàsti ÷reyaskaraü néõàü viùõoràràdhanànmune! . yuge'smiüstàmase ghore yaj¤avedavivarjite . kurvãtàràdhanaü ràjan! vàsudeve kalau yuge . yadabhyarcya hariü bhaktyà kçte varùa÷ataü nçpa! vidhànena kalau lebhe ahoràtràt kalau hi tat>% nàradãye . %<aho'tãva sabhàgyàste sakçdye ke÷avàcarkàþ . ghore kaliyuge pràpte sarvadharmabahiùkçte . ÷ivapåjàparà ye tu ÷ivanàmaparàyaõàþ . ta eva ÷ivatulyà÷ca ghore kaliyuge dvijàþ>% . skandapuràõe %<brahmà kçtayuge devastretàyàü bhagavàn raviþ . dvàpare bhagavàn viùõuþ kalau devo mahe÷varaþ>% . matsyapuràõaskandapuràõayoþ %<j¤àtvà kaliyugaü ghoraü hàhàbhåtamacetanam . avimuktaü na mu¤canti kçtàrthàste narà bhuvi . nànyaü pa÷yàmi jantånàü muktvà vàràõasãü purãm . sarvapàpopa÷amanaü pràya÷cittaü kalau yuge>% . bhaviùyapuràõe %<kçte sarvàõi tãrthàni tretàyàü puùkaraü param . dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgaiva kevalam . dhyànaü kçte mokùahetu stretàyàü tacca vai tapaþ . dvàpare taddvayaü yaj¤àþ kalau gaïgaiva kevalam>% . skandapuràõanàradãyapuràõayãþ %<bhuktimuktiphalaprepsuralpopàyena cennaraþ . tãrthànyevà÷rayedvidvàn kalau gaïgàü vi÷eùataþ>% . manupàrà÷arau%<tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate . dvàpare yaj¤amityàhuþ dànamekaü kalau yuge>% . mahàbhàrate %<tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate . dvàpare yaj¤amevàhuþ kalau dànaü dayà damaþ . gãtà gaïgà tathà bhikùuþ kapilà÷vatthasevanam . vàsaraü padmanàbhasya saptamaü na kalau yuge>% .
     evamuktànàü viùõumahàdevavàràõasãgaïgàdànànàü kalau vi÷eùataþ sevàyàü yàni phalàni tàntyuttaratra krameõa prada÷yante . tatràdau viùõoràràdhanaphalaü kathyate . %<kalau kalimaladhvaüsaü sarvapàpaharaü param . ye'rcayanti hariü nityante'pi vandyàyathà hariþ>% nàradãye %<tãrthànva÷vatthataravonàvo vipràstathà bhuvi . madbhaktà÷ceti vij¤eyàstanavomama pa¤cadhà . teùàü puõyàtmanàü bhotobhç÷aü kaliraghàtmakaþ . mandãbhavatkhavibhavo niþ÷aïkaü na pravardhate . påjitàþ praõatàþ spçùñàþ stutà dçùñàþ smçtà api . néõàü sarvàghahantàraþ satataü te hi manmayàþ>% .
     kalauviùõornàmasaü kãrtanena àràdhanaü kartavyam ukta¤ca bhàgavate . %<kaliü sabhàjayantyàryà guõaj¤àþ sava (yaj¤a) bhàginaþ . yatra saükãrtanenaiva sarvaþ svàrtho'pi labhyate . nàstyataþ paramolàbho dehinàü bhràmyatàmiha, . yatovindeta paramàü ÷àntiü, na÷yati saüsçtiþ>% . kalerñoùopa÷amanopàye bhàgavatavàkyamanupadaü dar÷itam . skandapuràõe %<govindanàmà yaþ ka÷cinnaro bhavati bhåtale . kãrtanàdeva tasyàpi pàpaü yàti sahasradhà>% viùõudharmottare %<ye'harni÷aü jagaddhàturvàsudevasya kãrtanam . kurvanti tànnaravyàghra! na kalirbàdhate naràn . cakràyudhasya nàmàni sadà sarvatra kãrtayet . nà÷aucaü kãrtane tasya sa pavitra karoyataþ . aj¤ànàdatha và j¤ànàduttama÷lokanàma yat . saükortitamaghaü puüsodahededho yathà'nalaþ>% . viùõurahasye %<sà hànistanmahacchidraü sa mohaþ sa ca vibhramaþ . yanmåhårtaü kùaõaü vàpi vàsudevaü na cintayet>% . moho'vivekaþ vibhramo viparãtaj¤ànam . skànde %<abhakùyabhakùaõàt pàpamagamyàgamanàdijam . na÷yate nàtra saüdeho govindasya ca kãrtanàt . svarõasteyaü suràpàõaü gurudàràbhimar÷anam . govinda kãrtanàt sadyaþ pàpaü yàti mahàmute! . tàvattiùñhati dehesmin kalikalmaùasaübhavam . govindakãrtanaü yàvat kurute mànavona hi>% %<govindetyuktimàtreõa helayà kalivardhitam pàpaugho vilayaü yàti dànama÷rotriye yathà . govindeti tathà pràtarmadhyàhne và ni÷àgame . kãrtanàt puõyamàpnoti janmakoñi÷atodbhavam . gavàmayutakoñãnàü kanyànàma yutàyutaiþ . tãrthakoñisahasràõàü tulyaü govindakãrtanam . tannàsti karmajaü loke vàgjaü mànasameva và . yattuna kùãyate pàpaü kalau govindakãrtanàt . pramàdàdapi saüspçùño yathà' nalakaõodahet . tathauùñhapuñasaüspçùñaü harinàma haredagham>% . vàmanapuràõe . a÷vamedhàdibhiryaj¤aiþ naramedhaistathaiva ca . yàjitaü tena, yenoktaü harirityakùaradvayam . mahàbhàrate %<pràõaprayàõapàtheyaü saüsàravyàdhibheùajam . duþkha÷okaparitràõaü harirityakùaradvayam>% . viùõupuràõe %<dhyàyan kçte yajan yaj¤aiþ tretàyàü, dvàpare'rcayan . yadàpnoti tadàpnoti kalau saükãrtya ke÷avam . ava÷enàpi yannàmni kãrtite sarvapàtakaiþ . pumàn vimucyatesadyaþ siühatrastrairmçgairiva>% .
     atha kalidoùopa÷amanàya ÷ivapåjanàdi vihitaü yathàliïgapuràõe %<kalau rudro mahàdevaþ ÷aïkaro nãlalohitaþ . prakà÷ate pratiùñhàrthaü dharmasya vikañàkçtiþ . ye taü viprà÷ca sevante yena kenàpi ÷aïkaram . kalidoùaü vinirjitya prayànti paramàü gatim>% vçhannàradãye %<÷iva! ÷aïkara! rudre÷a! nãlakaõñha! trilocana! . itãrayanti ye nityaü na hi tàn bàdhate kaliþ . mahàdeva! viråpàkùa! gaïgàdhara! mçóàvyaya! . itãrayantiye nityaü te kçtàrtho na saü÷ayaþ . harismaraõaniùñhànàü ÷ivanàmaratàtmanàm . satyaü samastakarmàõi yànti saüpårõatàü dvijàþ! . ÷ivapåjàparà ye tu ÷ivanàmaparàyaõàþ . taeva ÷ivatulyà÷ca ghore kaliyuge dvijàþ>% mahàbhàrate %<yastvoü namaþ ÷ivàyeti mucyate sa kalau naraþ . ÷àñyenàpi namaskàraþ prayuktaþ ÷ålapàõaye . saüsàrarogasaüghànàmunmålanakaraþ kalau . yadà kadà taü yajate ÷raddhayà munipuïgava! . liïge'tha sthaõóile vàpi kautuke vidhipårvakam . purà doùaü vinirjitya rudraloke mahãyate!>% . ÷ivapuràõe %<dhyànaü paraü kçtayuge tretàyàü yajanaü param . dvàpare liïgapåjà ca kalau ÷aïkarakortanam>% skandapuràõe %<brahmà kçtayuge devaþ tretàyàü bhagavàn raviþ . dvàpare bhagavàn viùõuþ kalau devo mahe÷varaþ>% .
     atha kalau kà÷ãvàsasya tathàtvamàha sma skandapuràõe vyàsaþ . %<idaü kaliyugaü ghoraü saüpràptaü pàõóunandana! . tato gacchàmi devasya purãü vàràõasãü ÷ubhàm . asmin kaliyuge ghore naràþ pàpànuvartinaþ . bhaviùyanti mahàbàho! varõà÷ramavivarjitàþ . nànyat pa÷yàmi jantånàü muktvà vàràõasãü purãm . sarvapàpapra÷amanam pràya÷cittaü kalau yuge . ye vipràstàü purãü pràpya na mu¤canti kadàcana . vijitya kalijàn doùàn yànti tat paramaü padam>% liïgapuràõe %<kalau yuge tu martyànàü sthànaü mokùapradàyakam . bhaktyà càràdhanenaiva snànatarpaõapåjanaiþ . j¤àtvà kaliyugaü ghoraü alpàyuùamadhàrmikam . siddhakùetraü na sevante jàyante ca mriyanti ca>% matsyapuràõe %<j¤àtvà kaliyugaü ghoraü hàhàbhåtamacetanam . avimuktaü na mu¤canti kçtàrthàste narà bhuvi . japyadhyànavihãnànàü j¤ànavij¤ànavarjinàm . tapasyutsàhahãnànàü gatirvàràõasã nçõàm>% skànde kà÷ãkhaõóe %<na sidhyati kalau yogo na sidhyati kalau tapaþ . nyàyàrjitadhanotsargaiþ sadyaþ sidhyet kalau paraþ . na vrataü na tapo j¤ànaü na japona suràrcanam . dànameva kalau muktyai, kà÷ã dànena càpyate . kalistàneva bàdheta kàlastàü÷ca jighàüsati . enàüsi tàü÷ca bàdhante ye na kà÷ãü samà÷ritàþ . kalika lakçtaü karma trikaõñakamitãritam . etattrayaü na prabhavedànandavanavàsinàm>%
     atha gaïgàyàstathàtvamàha tuþ kà÷ãkhaõóabhaviùyapuràõe %<kçte sarvatra tãrthàni tretàyàü puùkaraü param . dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgaiva kevalam . dhyànaü kçte mokùahetustretàyàü tacca vai tapaþ . dvàpare taddvayaü yaj¤àþ kalau gaïgaiva kevalam>% . viùõu dharmottare %<puùakaraü tu kçte sevyaü tretàyàü naimiùaü tathà . dvàpare tu kurukùetraü, kalau gaïgàü samà÷rayet>% . skandapuràõe %<bhaktimuktiphalaprepsuralpopàyena cennaraþ . tãrthànyevà÷rayedvidvàn kalau gaïgàü vi÷eùataþ>% . nàradãye kalau tatparamabrahmapràptaye satvaraü nçõàm . gaïgàbhajanamevàhurmahopàyaü maharùayaþ . laiïge %<kçte yuge puùkaràõi tretàyàü naimiùaü tathà . dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgàü samà÷rayet>% kàmikasaühitàyàm %<na bhavedvedamantràõàü saü÷uddhiþ, ÷uddhivarjitaiþ . mantrairvinà na sidhyanti yaj¤àþ, ÷uddhiþ sudurlabhà . kàle kalau vi÷eùeõa ÷uddhaü vastu na dç÷yate . kalau yuge hi tamasà naùñadharme bhayaïkare . anekacchinnasantàno dharmatanturhi jàhnavã . vinà gaïgàü dharmamayãü kathaü syàcca gatiþ kalau . ÷irasaþ kartanaü tasya pràõatyàgopi và varaþ . samarthastu kalau kàle gaïgàü yo nàbhigacchati>% bhaviùyapuràõe %<kalau kaluùacittànàü pàpadravyaratàtmanàm . vidhihãnakriyàõà¤ca gatirgaïgàü vinà nahi . anà÷ritya tu gaïgàü hi muktimicchati yaþ kalau . såryaü draùñumihodyukto jàtyandhasadç÷astu saþ . vçthàkulaü, vçthà vidyà, vçthàyaj¤à, vçthà tapaþ . vçthà dànàni tasyeha kalau gaïgàü na yàti yaþ>% kårmapuø %<gaïgàmeva niùeveta prayàge tu vi÷eùataþ . nànyat kaliyugodbhåtaü malaü hanti sudustaram>% .
     atha kaliyuge dànasya ÷reùñhatvam ataeva manuþ %<anye kçtayuge dharmàstretàyàü dvàpare pare . anye kaliyuge néõàü yugahràsànuråpataþ>% iti yugabhedena dharmabhedamàha sma . manupàrà÷arau %<tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate . dvàpare yaj¤amityàhurdànamekaü kalau yuge>% . mahàbhàrate %<tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate . dvàpare yaj¤amevàhuþ kalau dànaü dayà damaþ>% vçhaspatiþ %<trayãdharmaþ kçtayuge, j¤ànaü tretàyuge smçtam . dvàpare càdhvaraþ proktaþ, kalau dànaü dayà damaþ>% . liïgapuràõe %<dhyànaü paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate . pravçttaü dvàpare yuddhaü, dànamekaü kalau yuge>% . agnipuràõe %<devatàve÷mamårtyàdinagaràõi kalau yuge . kartavyàni mahãpàlaiþ svargalokamabhãpsubhiþ>% ityevaü kalau vi÷eùadharmàþ sevyà iti dar÷itam .
     sàmànyataþ kalau sevyadharmànàha sma parà÷araþ . %<asminmanvantare dharmàþ kçtatretàdike yuge . sarve dharmàþ kçte jàtàþ sarve naùñàþ kalau yuge . càturvarõyasamàcàraü ki¤cit sàdhàraõaü vada . vyàsavàkyàvasàne tu munimukhyaþ parà÷araþ . dharmasya nirõaya pràha såkùmaü sthåla¤ca vistaràt . ÷çõu putra! pravakùye'haü ÷çõvantu çùayastathà . kalpe kalpe kùayotpattau brahmaviùõumahe÷varàþ . ÷rutiþ smçtiþ sadàcàrà nirõetavyà÷ca sarvadà . na ka÷cidvedakartà ca vedasmartà caturmukhaþ . tathaiva dharmaü smarati manuþ kalpàntaràntare . anye kçtayuge dharmàstretàyàü dvàpare pare . anye kaliyuge néõàü yugaråpànusàrataþ . tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate . dvàpare yaj¤amityåcurdànamekaü kalau yuge . kçte tu mànavodharmastretàyàü gautamaþ smçtaþ . dvàpare ÷aïkhalikhitaþ kalau pàrà÷araþ smçtaþ . tyajedde÷aü kçtayuge, tretàyàü gràmamutsçjet . dvàpare kulamekantu kartàra¤ca kalau yuge . kçte sambhàùaõàt pàpaü, tretàyà¤caiva dar÷anàt . dvàpare cànnamàdàya, kalau patati karmaõà . kçte tu tatkùaõàcchàpastretàyàü da÷abhirdinaiþ . dvàpare màsamàtreõa, kalau saüvatsareõa tu . abhigamya kçte dànaü, tretàsvàhåya dãyate . dvàpare yàcamànàya, sevayà dãyate kalau . abhigamyottamaü dànamàhåta¤caiva madhyamam . adhamaü yàcyamànaü syàt, sevàdàna¤ca niùphalam . kçte càsthigatàþ pràõàstretàyàü màüsasaüsthitàþ . dvàpare rudhiraü yàvat, kalàvannàdiùu sthitàþ . dharmojitohyadharmeõa, jitaþ satyo'nçtena ca . jitàbhçtyaistu ràjànaþ, strãbhi÷ca puruùà jitàþ . sãdanti càgnihotràõi, gurupåjà praõa÷yati . kumàrya÷ca prasåyante tasmin kaliyuge sadà . yuge yuge ca ye dharmàstatra tatra ca ye dvijàþ . teùàü nindà na kartavyà yugaråpà hi te dvijàþ . yuge yuge ca sàmarthyaü ÷eùairmunibhirbhàùitam . parà÷areõa càpyakaü pràya÷cittaü pradãyate . ahamadyaiva taddharmamanusmçtya bravàmi vaþ . càturvarõyaüsamàcàraü ÷çõudhvaü munipuïgavàþ . parà÷aramataü puõyaü pavitraü pàpanà÷anam>% ityàrabhya kaliyuge kartavyàstattaddharsmàstatroktàste ca tata evàvaseyàþ . kalisvabhàvavarõanenàgamoktaivopàsanà kalau kàryeti mahànirvàõatantre niråpitaü yathà
     %<àyàte pàpini kalau sarvadharmavilopini . duràcàre duùprapa¤ce duùñakarmapravartake . na vedàþ prabhavastatra smçtãnàü smaraõaü kutaþ . nànetihàsayuktànàü nànàmàrgapradar÷inàm . bahulànàmpuràõànàü vinà÷o bhavità vibho! . tadà lokà bhaviùyanti dharmakarmabahirmukhàþ . ucchçïkhalà madonmattàþ pàpakarmaratàþ sadà . kàmukà lolupàþ krårà niùñurà durmukhàþ ÷añhàþ . svalpàyurmandamatayo roga÷okasamàkulàþ . niþ÷rãkà nirbalà nãcà nãcàcàraparàyaõàþ . nàcasaüsarganiratàþ paravittàpahàrakàþ . paranindàparadrohaparãvàdaparàþ khalàþ . parastrãharaõe pàpa÷aïkàbhayavivarjitàþ . nirdhanà malinà dãnà daridrà÷cirarogiõaþ . vipràþ ÷ådrasamàcàràþ sandhyàvandana varjitàþ . ayàjyayàjakàlubdhà durvçttàþ pàpakàriõaþ . asatyabhàùiõomårkhà dàmbhikàþ duùprava¤cakàþ . kanyàvikrayiõo vràtyàstapovrataparàïmukhàþ . lokapratàraõà rthàya japapåjàparàyaõàþ . pàùaõóàþ paõóitammanyàþ ÷raddhàbhaktivivarjitàþ . kadàhàràþ kadàcàràbhçtakàþ ÷ådrasevakàþ . ÷ådrànnabhojinaþ krårà vçùalãratikàmukàþ . dàsyanti dhanalobhena svadàrànnãcajàtiùu . bràhmaõyacihnametàvat kevalaü såtradhàraõam . naiva pànàdiniyamobhakùyà bhakùyavivecanam . dharma÷àstre sadà nindà sàdhudroho nira ntaram . satkathàlàpamàtra¤ca na teùàü manasi kvacit . tvayà kçtàni tantràõi jãvoddhàraõahetave . nigamàgamajàtàni bhuktimuktikaràõi ca . devãnàü yatra devànàü mantrayantràdisàdhanam . kathità bahavonyàsàþ sçùñisthityàdilakùaõàþ . baddhapadmàsanàdãni gaditànyapi bhåri÷aþ . pa÷uvãradivyabhàvà devatàmantrasiddhidàþ . ÷avàsanaü citàrohomuõóasàdhanameva ca . latàsàdhanakarmàõi tvayoktàni sahasra÷aþ . pa÷ubhàvadivyabhàvau svayameva nivàritau . kalau na pa÷ubhàvo'sti divyabhàvaþ kuto bhavet . patraü puùpaü phalaü toyaü svayayevà haret pa÷uþ . na ÷ådradar÷anaü kuryànmanasà na striyaü smaret . divya÷ca devatàpràyaþ ÷uddhàntaþkaraõaþ sadà dvandvàtãtovãtaràgaþ sarvabhåtasamaþ kùamã . kalikalmapayuktànàü sarvadà'sthiracetasàm . nidràlasyaprasaktànàmbhàva÷uddhiþ kathambhavet? . vãrasàdhanakarmàõi pa¤catattvàni yàni tu . madyaü màüsaü tathà matsyo mudrà maithunameva ca . etàni pa¤ca tattvàni tvayà proktàni ÷aïkara! . kalijà mànavà lubdhàþ ÷i÷nodaraparàyaõàþ . lobhàt tatra patiùyanti na kariùyanti sàdhanam . indriyàõàü sukhàrthàya pãtvà ca bahulaü madhu . bhaviùyanti madonmattà hitàhitavivarjitàþ . parastrãdharùakàþ kecid dasyavo bahavo bhuvi . na kariùyanti te mattàþ pàpayonivicàraõam . atipànàdidoùeõa rogiõo bahavaþ kùitau . ÷aktihãnà buddhihãnà bhåtvà ca vikalendriyàþ . hrade garte pràntare ca pràsàdàt parvatàdapi . patiùyanti mariùyanti manujà madavihvalàþ . kecidvivàdayiùyanti gurubhiþ svajanairapi . kecinmaunà mçtapràyà apare bahujalpakàþ . akàryakàriõaþ krårà dharmamàrgavilopakàþ . hitàya yàni karmàõi kathitàni tvayà prabho! . manye tàni mahàdeva! viparãtàni mànave . ke và yogaü kariùyanti nyàsajàtàni ke'pi và . stotrapàñhaü yantralipiü pura÷caryàü jagatpate! . yugadharmaprabhàvena svabhàvena kalau naràþ . bhaviùyantyatiduvçaittàþ sarvathà pàpa kàriõaþ . teùàmapàyaü dãne÷a! kçpayà kathaya prabho! . àyuràrogyavarcasyaü balavãryavivardhanam . vidyàbuddhipradaü néõàmaprayatna÷ubhaïkaram . yena lokà bhaviùyanti mahàbalaparàkramàþ . ÷uddhacittà parahitàþ màtàpitroþ priyaïkaràþ . svadàraniùñhàþ puruùàþ parastrãùu paràïmukhàþ . devatàgurubhaktà÷ca putrasvajanapoùakàþ . brahmaj¤à brahmavidyà÷ca brahmacintanamànasàþ . siddhyarthaü lokayàtràyàþ kathayasva hitàya yat . kartavyaü yadakartavyaü varõà÷ramavibhedataþ . vinà tvàü sarvalokànàü kastràtà bhuvanatraye>% 1 ullàø devãpra÷naþ
     %<iti devyà vacaþ ÷rutvà ÷aïkaro loka÷aïkaraþ . kathayàmàsa tattvena mahàkàruõyavàridhiþ . sadà÷iva uvàca . sàdhu pçùñaü mahàbhàge! jagatàü hitakàriõi! . etàdç÷aþ ÷ubhaþ pra÷no na kenàpi kçtaþ purà . dhanyàsi sukçtaj¤àsi hitàsi kalijanmanàm . yad yaduktaü tvayà bhadre! satyaü satyaü yathàrthataþ . sarvaj¤à tvaü trikàlaj¤à dharmaj¤à parame÷vari! . bhåtambhavadbhaviùya¤ca dharmamuktaü tvayà priye! . yathàtattvaü yathànyàyaü yathàyogyaü na saü÷ayaþ . kalikalmaùadãnànàü dvijàdãnàü sure÷vari! . medhyà'medhyàvicàràõàü na ÷uddhiþ ÷rautakarmaõàm . na saühitàdyaiþ smçtibhiriùñasiddhirnçõàü bhavet . satyaü satyaü punaþ satyaü satyaü satyaü mayocyate . vinàhyàgamamàrgeõa kalau nàsti gatiþ priye! . ÷rutismçtipuràõàdau bhayevoktaü purà ÷ive! . àgamoktavidhànena kalau devàn yajet sudhãþ . kalàvàgamamullaïghya yo'nyamàrge pravartate . ta tasya gatirastãti satyaü satyaü na saü÷ayaþ . sarvairvedaiþ puràõai÷ca smçtibhiþ saühitàdibhiþ . pratipàdyo'smi nànyo'sti prabhurjagati màü vinà . àmananti ca te sarghe matpadaü lokapàvanam . manmàrgavimukhà lokàþ pàùaõóà brahmaghàtinaþ . ato manmatamutsçjya yo yat karma samàcaret . niùphalaü tadbhaveddevi! kartàpi nàrakã bhavet . måóho manmatamutsçjya yo'nyamatamupà÷rayet . brahmahà pitçhà strãghnaþ sa bhavennàtra saü÷ayaþ . kalau tantrodità mantràþ siddhàstårõaphalapradàþ . ÷astàþ karmasu sarveùu japayaj¤akriyàdiùu . nirvãryàþ ÷rautajàtãyà viùahãnoragàiva . satyàdau saphalà àsan kalau te mçtakà iva . pa¤càlikà yathà bhittau sarvendriyasamanvitàþ . amåra÷aktàþ kàryeùu, tathà'nye mantrarà÷ayaþ . anyamantraiþ kçtaïkarma bandhyàstrãsaïgamo yathà . na tatra phalasiddhiþ syàcchrama eva hi kevalam . kalàvanyoditairmàrgaiþ siddhimicchati yonaraþ . tçùito jàhnavãtãre kåpaü khanati durmatiþ . madvaktràduditaü dharmaü hitvànyadharmamãhate . amçtaü svagçhe vyaktvà kùãramàrkaü sa và¤chati . nànyaþpanthàmuktiheturihàmutra sukhàptaye . yathà tantroditomàrgo mokùàya ca sukhàya ca . tantràõi bahudhoktàni nànàkhyànànvitàni ca . siddhànàü sàdhakànà¤ca vidhànàni ca bhåri÷aþ . adhikàrivibhedena pa÷ubàhulyataþ priye! kulàcàroditaü dharmaü guptyarthaü kathitaü kvacit . jãvapravçttikàrãõi kànicit kathitànyapi . devà nànàvidhàþ proktà devyo'pi bahudhà priye! . bhairavà÷caiva vetàlàvañukà nàyikà gaõàþ . ÷àktàþ ÷aivà vaiùõavà÷ca saurà gàõa satàdayaþ . nànàmantrà÷ca yantràõi siddhyupàyàhyaneka÷aþ . nåriprayàsasàdhyàni yathoktaphaladàni ca . yathà yathà kçtàþ pra÷nà yena yena yadà yadà . tadà tasyopakàràya tathaivoktaümayà priye . sarvalokopakàràya sarva pràõihitàya ca . yugadharmànusàreõa yàthàtathyena pàrvati! . tvayà yàdçkkçtaþ pra÷no na kenàpi purà kçtaþ . tava snehena vakùyàmi sàràt sàraü paràt param . vedànàmàgamànà¤ca tantràõà¤ca vi÷eùataþ . sàramuddhçtya deve÷i! tavàgre kathyate mayà . yathà nareùu tantraj¤àþ saritàü jàhnavã yathà . yathàhaü tridive÷ànàmàgamànàmidaü tathà . kiü vedaiþ kiüpuràõai÷ca kiü ÷àstrairbahubhiþ ÷ive! . vij¤àte'sminmahàtantre sarvasiddhã÷varobhavet . yato jaganmaïgalàya tvayàhaü viniyojitaþ . ataste kathayiùyàmi yadvi÷vahitakçtbhavet>% 2 ullàø . %<kalau pàpayuge ghore tapohãne'tidustare . nistàravãjametàvadvrahmamantrasya sàdhanam . sàdhanàni bahåktàni nànàtantràgamàdiùu . kalau durbalajãvànàmasàdhyàni mahe÷vari! . alpàyuùaþ khalpavçttà annàdhãnàsavaþ priye! lubdhà dhanàrjane vyagràþ sadà ca¤cakhamànasàþ . samàdhàvasthiradhiyo yo gakle÷àsahiùõavaþ . teùàü hitàya mokùàya brahmamàrgo'yamãritaþ . kalau nàstyeva nàstyeva satyaü satyaümayocyate . brahmadãkùàü vinà devi . kaivalyàya sukhàya ca . yadà tu vaidikã dãkùà dãkùà pauràõikãtathà . na sthàsyati varàrohe! tadaiva prabalaþ kaliþ . yadà tu puõyapàpànàü parãkùà vedasambhavà . na sthàsyati ÷ive! ÷ànte! tadaiva prabalaþ kaliþ . kvacicchinnà kvacidbhinnà yadà surataraïgiõã . bhaviùyati kule÷àni! tadaiva prabalaþ kaliþ . yadà tu mlecchajàtãyà ràjànodhanalolupàþ . bhaviùyanti mahàpràj¤e! tadaiva prabalaþ kaliþ . yadà striyo'tidurdàntàþ karka÷àþ kalahe ratàþ . garhiùyanti svabhartàraü tadaiva prabalaþ kaliþ . yadà tu mànavà bhåmau strãjitàþ kàmakiïkaràþ . druhyanti gurumitràdãn tadaiva pravalaþ kaliþ . yadà kùauõã svalpaphalà toyadàþ stokavarùiõaþ . asamyakphalinovçkùàstadaiva prabalaþ kaliþ . bhràtaraþ svajanàmàtyà yadà dhanakaõehayà . mithaþ samprahariùyanti tadaiva prabalaþ kaliþ . prakañe madyamàüsàdau nindàdaõóavivarjite . gåóhapànaü cariùyanti tadaiva prabalaþ kaliþ>% 3 ullàø ityupakramya brahmasàdhanaprakàrastatra dar÷itaþ sa ca tata evàvaseyaþ . upàsanàyàü vi÷eùaþ . kubjikàtantre 1 pañale . %<÷rutismçtividhànena påjà kàryà yugatraye àgamoktavidhànena kalau devàn yajet sudhãþ . na hi devàþ prasãdanti kalau cànyavidhànataþ>% . pura÷caraõarasollàsatantre 3 pañale'pi . %<tantroktaü dhyànamantra¤ca pra÷astaü bhàrate kalau . vedokta¤caiva smçtyuktaü puràõoktaü varànane! . na ÷astaü ca¤calàpàïgi! kadàcidbhàrate kalàviti>% . %<÷rautodharmaþ kçtayuge tretàyàü smàrta eva tu . dvàpare ca puràõoktaþ kalàvàgamasammataþ>% pañhanti . atredamabhidadhmahe . vedeùu kàõóatrayamasti karmopàsanà brahmaråpapratipàdyabhedàt . tatra karmakàõóamadhikçtya jaiminipra bhçtibhiþ samyaktayà kartavyàtàdi viveci. tam upàsanàkàõóamadhikçtya ÷àõóilyanàradàdibhiþ, brahmakàõóamadhikçtya ca vyasàdirabhiþ prapa¤co dar÷itaþ . tatra upàsanàkàõóamadhikçtyaivàgama÷àstrapravrtiþ tanmåla¤ca ràmatàpanãyamçsiühatàpanãyaprabhçti . ityàgama÷àstrasya pràmàõyam . anupalabhyamànamålakàgamasyàpi smçtivat ÷rutikalpakatvena pràmàõyam . tatra karmakàõóe sarve'pyadhikàriõaþ mumukùorapi tattvaj¤ànaparyantaü citta÷uddhyarthaü pratyavàyaparihàràrthaü ca karmakaraõavidhànàt %<tametamàtmànaü vividiùanti vedànubacanena yaj¤ena tapasà nà÷akeneti>% ÷rutyà tathokteþ . upàsanàkàõóe'pi tathaiva sarveùàmadhikàraþ %<tapasà kilviùaü hanti vidyayà'mçtama÷nute>% iti smçteþ . tatra sati kàme karmakàõóavihitakarmàcaraõe svargaþ phalam . kàmanà'bhàve mokùa eva phalam . evamupàsanàyàmapi . tatràpi satyàü kàmanàyàü svargàdi nànàphalam asatyà¤ca tasyàü kramamuktiþ phalam . brahmakàõóe tu mumukùorevàdhikàraþ . ityevaü viùaya vibhàge sthite ÷rautãpauràõikãsmàrtãtàntrikãùåpàsanàsu madhye kalau àgamoktaivopàsanàdartavyeti pradar÷itàgamavàkyebhyo ni÷cãyate . anyatra ca %<harernàma harernàma harernàmaiva kevalam . kalau nàstyeva nàstyeva nàstyeva gatiranyathà>% %<kalau jàgarti gopàlaþ kalau jàgarti kàlikà>% pañhanti . atha kaliyuge ràjavi÷eùotpattiþ kalervçddhirante kalkiråpabhagavadavatàrapràdurbhàva÷ca bhàgaø 121, 2 aø ukto yathà%<yo'ntyaþpura¤jayonàma bhaviùyovàrahadrathaþ . tasyàmàtyastu ÷unako hatvà svàminamàtmajam . pradyotasaüj¤aü ràjànaü kartà yat pàlakaþ sutaþ . vi÷àkhayåpastatputrobhavità ràjakastataþ . nandivardhanastatputraþ pa¤ca pradyotanàime . aùñatriü÷ottara÷ataü 138 bhokùyanti pçthivãü nçpàþ! ÷i÷unàgastato bhavyaþ kàkavarõastu tatsutaþ . kùemadharmà tasya putraþ kùetraj¤aþ kùetradharmajaþ . vidhisàraþ satastasyà jàta÷atrurbhaviùyati . darbhakastatsuto bhavyo darbhakasyàjayaþ smçtaþ . nandivardhana àjeyo mahànandistu tatsutaþ! ÷ai÷unàgà da÷aivaite ùaùñyuttara ÷atatrayam 360 . samà bhokùyanti pçthivãü kuru÷reùñha! kalau nçpàþ . mahànandisuto ràjan! ÷ådràgarmodbhavo balã . mahàpadmapatiþ ka÷cit nandaþ kùatravinà÷akçt . tatonçpà bhaviùyanti ÷ådrapràyàadhàrmikàþ . sa ekacchatràü pçthivãmanulaïghita ÷àsanaþ . ÷àsiùyati mahàpadmo dvitãya iva bhàrgavaþ . tasya càùñau bhaviùyanti sumàlyapramukhàþ sutàþ . ya imàü bhokùyanti mahãü ràjàna÷ca ÷ataü samàþ 100 . nava nandàn dvijaþ ka÷cit prapannànuddhariùyati . teùàmabhàve jagatãü mauryà bhokùyanti vai kalau . sa eva candraguptaü vai dvijo ràjye'bhiùekùyati . matsuto vàrisàrastu tata÷cà÷okavardhanaþ . suya÷à bhavità tasya saïgataþ suya÷aþ sutaþ . ÷àli÷åkastatastasya soma÷armà bhaviùyati . ÷atadhanvà sutastasya bhavità tadvçhadrathaþ . mauryàstvete da÷a nçpàþ saptatriü÷acchatottaram 137 . samà bhokùyanti pçthivãü kalau kurukulodvaha! . agnimitrastatastasmàt sujyeùñho bhavità tataþ . vasumitro bhadraka÷ca pulindo bhavità sutaþ . tato ghoùasutastasmàdvajramitro bhaviùyati . tato bhàgavatastasmàddevabhåtiþ kurudvaha! . ÷uïgà da÷aite bhokùyanti bhåmiü varùa÷atàdhikam 112 . tataþ kaõvàniyaü bhåmiryàsyatyalpaguõànnçpa! . ÷uïgaü hatvà devabhåtiü kàõvo'màtyastu svàminam . svayaü kariùyate ràjyaü vàsudevo mahàmatiþ . tasya putrastu bhåmitrastato nàràyaõaþ sutaþ . kàõvàyanà ime bhåmi catvàriü÷acca pa¤ca ca . ÷atàni trãõi 345 bhokùyanti varùàõà¤ca kalau yuge . hatvà kàõvaü su÷armàõaü tadbhçtyovçùalobalã . gàü bhokùyatyandhajàtãyaþ ka¤cit kàlamasattamaþ . kçùõanàmàtha tadbhràtà bhavità pçthivãpatiþ . ÷rã÷àntakarõastatputraþ paurõamàsastu tatsutaþ . lambodarastu tatputrasta smàcchivilakonçpaþ . meghasvàütiþ ÷ivilakàt dçóhamànantu tatsutaþ . aniùñakarmà hàneyastalakastasya càtmajaþ . purãùabherustatputrastato ràjà sunandanaþ . cakoro vañako yatra ÷ivasvàtirarinda maþ . tasyàpi gomatãputraþ purãmàn bhavità tataþ . meda÷iràþ ÷ivaskandho yaj¤a÷rãstatsutastataþ . vijayastatsuto bhavya÷candravãrya÷ca somadhiþ . ete triü÷annçpataya÷catvàryavda÷atàni ca . ùañ pa¤cà÷acca 456 pçthirvã bhokùyanti kurunandana! . saptàbhãrà àvabhçtyà da÷a gardhabhino nçpàþ . kaïkà ùoóa÷a bhåpàlà bhaviùyantyatilolupàþ . tato'ùñau yavanà bhavyà÷caturda÷a turuùkakàþ . bhåyo da÷a guruõóà÷ca maulà ekàda÷aiva tu . ete bhokùyanti pçthivãü da÷a varùa÷atàni ca . navàdhikà¤ca navatiü 1099 maulà ekàda÷a kùitim . bhokùyantyavda÷atànyaïga! trãõi 300 taiþ saüsthite tataþ . kilakilàyàü nçpatayo bhåtanando'tha vaïgiraþ . ÷i÷unandi stu tadbhràtà ya÷onandiþ pravãrakaþ . bhokùyantyete varùa÷ataü bhaviùyantyadhikàni ùañ 106 . teùàü trayoda÷a sutà bhavitàra÷ca vàhlikàþ . puùpamitro'tha ràjanyo durmitro'sya tathaiva ca . ekakàlà ime bhåpà saptàndhràþ sapta ko÷alàþ . vaidårapatayo bhavyà naiùadhàstata eva hi . màgadhànà¤ca bhavità vi÷vasphårjiþ pura¤jayàt . kariùyatyaparàn varõan pulinda yadumadrakàn . prajà÷càbrahmabhåyiùñhàþ sthàpayiùyati durmatiþ . vãryavàn kùatramutsàrya padmavatyàü sa vai puri . anugaïgamàprayàgaü guptàü bhokùyati medinãm . sauràùñràvantyàbhãrà÷ca ÷årà arbudamànavàþ . vràtyàdvijà bhaviùyanti ÷ådrapràyà janàdhipàþ . sindhostañaü candrabhàgàü kàntãü kà÷mãramaõóalam . bhokùyanti ÷ådrà vràtyàdyà mlecchà abrahmavarcasaþ . tulyakàlà ime ràjan! mlecchapràyà÷ca bhåbhçtaþ . ete'dharmànçtaparàþ phalgudàstãvramanyavaþ . strãbàlagodvijaghnà÷ca paradàradhanàdçtaþ . uditàstamitapràyà alpasatvàlpakàyuùaþ . asaüskçtàþ kriyàhãnà rajasà tamasà''vçtàþ . prajàste bhakùayiùyanti mleccharàjanyaråpiõaþ . tannàthàste janapadàstacchãlàcàravàdinaþ . anyo'nyato ràjabhi÷ca kùayaü yàsyanti poóitàþ>% 1 aø .
     %<tata÷cànudinaü dharmaþ satyaü ÷aucaü kùamà dayà . kalinà balinà ràjan! naïkùyantyàyurbalaü smçtiþ . vittameva kalau néõàü janmàcàraguõàdayaþ . dharmanyàyavyavasthàyàü kàraõaü balameva hi . dàmpatye'bhirucirheturmàyaiva vyàvahàrike . strãtve puüstve ca hi ratirvipratve såtrameva hi . liïgamevà÷ramakhyàtàvanyonyàprattikàraõam . avçttyà nyàyadaurbalyaü, pàõóitye càpalaü vacaþ . anàñyataivàsàdhutve sàdhutve dambha eva ca . svãkàra eva codvàhe, snànameva prasàdhanam . dåre vàryayanaü tãrthaü làvaõye ke÷adhàraõam . udarambharatà svàrthaþ satyatve dhàrùõyameva hi . dàkùye kañumbabharaõaü, ya÷o'rthe dharmasevanam . evaü pajàbhirduùñàbhiràkãrõe kùiütimaõóale . brahmaviñkùatra÷ådràõàü yo balã bhavità nçpaþ . prajà, hi lubdhai ràjanyairnirghçõairdasyudharmibhiþ . àcchannadàradraviõà yàsyanti girikànanam . ÷àkamålàmiùakùaudraphalapuùpàùñi (àüñi) bhojanàþ . anàvçùñyà vinaïkùyanti durbhikùakarapãóitàþ . ÷ãtavàtàtapapràvçñhimairanyonyataþ prajàþ . kùuttçóbhyàü vyàdhibhi÷caiva santapsyante ca cintayà . triü÷adviü÷ati varùàõi paramàyuþ kalau nçõàm . kùãyamàõeùu deheùu dehinàü kalidãùataþ . varõà÷ramavatàü dharme naùñe vedapathe nçõàm . pàùaõóapracure'dharma dasyupràyeùu ràjasu . cauryànçtavçthàhiüsà nànàvçttiùu vai nçùu . ÷ådrapràyeùu varõeùu chàgapràyàsu dhenuùu . gçhapràyeùvà÷rameùu yaunapràyeùu bandhuùu . aõupràyeùvoùadhãùu ÷amãpràyeùu sthàsnuùu . vidytpràyeùu megheùu ÷ånyapràyeùu sadmasu . itthaü kalau gate pràyeü janeùu kharadharmiùu . dharmatràõàya satvena bhagavànavatariùyati . caràcaragurorviùõorã÷varasyàkhilàtmanaþ . dharmatràõàya sàdhånàü janma karmàpanuttaye . ÷ambhalagràmamukhyasya bràhmaõasya mahàtmanaþ . bhavane viùõuya÷asaþ kalkiþ pràdurbhaviùyati . a÷vamà÷ugamàruhya devadattaü jagatpatiþ . asinà'sàdhudamanamaùñai÷varyaguõànvitaþ . vicarannà÷unà kùauõyàü hayenàpratimadyutiþ . nçpaliïgacchadodasyån koñi÷onihaniùyati . atha teùàü bhaviùyanti manàüsi vi÷adàni vai . vàsudevàïgaràgàbhipuõyagandhànilaspç÷àm . paurajànapadànàü vai hateùvakhiladasyuùu . teùàü prajà visaga÷ca sthaviùñhaþ sambhaviùyati . vàsudeve bhagavati satvamårtau hçdi sthite . yadà'vatãrõo bhagavàn kalkirdharmapati rhariþ . kçta bhaviùyati tadà prajàsåti÷ca sàtvikã . yadà sårya÷ca candra÷ca tathà tiùyavçhaspatã . ekarà÷au sameùyanti bhaviùyati tadà kçtam . ye'tãtàvartamànà ye bhaviùyanti ca pàrthivàþ . te te udde÷ataþ proktàvaü÷ajàþ somasåryayoþ . àrabhya bhavato janma yàvannandàbhiùecanam . etadvarùasahasrantu ÷ataü pa¤cada÷ottaram>% %<yadà yadà satàü hànirvedamàrgànusàriõàm . tadà tadà kalervçddhiranumeyà vicakùaõaiþ>% . anupadamadhikamuktam . adhikaü kalikhabhàvàdikaü kalki÷abde vakùyate . kaliyçge ca ÷akakartàraþ ùañ yathoktaü jyotirvidàbharaõe %<yudhiùñhiro vikrama÷àlivàhanau dharàdhinàthau, vijayàbhinandanaþ . ime'nu nàgàrjunamedinãpatirbaliþ kramàt ùañ ÷akakàrakàþ kalau>% . teùàü ÷akakàla÷ca ÷aka÷abde vakùyate . kalau varjyadharmàþ nirõayasindhàvuktà yathà-
     vçhannàradoye . %<samudrayàtràsvãkàraþ kamaõóaluvidhàraõam . dvijànàmasavarõàsu kanyàsåpayamastathà . devaràcca sutotpattirmadhuparke pa÷orbadhaþ . màüsadànaü tathà ÷ràddhe vànaprasthà÷ramastathà . dattà'kùatàyàþ kanyàyàþ punardànaü parasya ca . dãrghakàlaü brahmacaryaü naramedhà÷vamedhakau . mahàprasthànagamanaü gomedha÷ca tathà makhaþ . imàn dharmàn kaliyuge varjyànàhurmanãùiõaþ>% . kamaõóaluþ %<sodaka¤ca kamaõóalum>% ityuktaþ mçõmayo và . dattà åóhà . %<åóhàyàþ punarudvàhaü jyeùñhàü÷aü gobadhaü tathà . kalaupa¤ca na kurvãta bhràtçjàyàü kamaõóalumiti>% hemàdrau vacanàt . %<åóhà puruùasaüyogàt sçte deyeti kecana>% ityàdibhirvivàhyatoktà . hemàdrau bàhme %<gotrànmàtuþ sapiõóàcca vivàho gobadhastathà . narà÷vamedhau madya¤ca kalau varjyaü dvijàtibhiþ>% . gotràt gotrajàyàþ pitçùvasuþ, màtuþ sapiõóàt màtulàt, tatkanyàyà vivàhaþ kalau na kàryaþ . tena yàni tadvidhàyakàni tàni yugàntaraviùayàõi . tathà ca vyàsaþ . %<tçtãyàü màtçtaþ kanyàü, tçtãyàü pitçtastathà . ÷uklena codvahiùyanti vipràþ pàpavimohitàþ>% iti kalau nindàmàha . màtçtastçtãyàü màtulakanyàmityarthaþ . ukta¤caitat pràk . madyaü %<strãbhyaþ suràmàcàmam>% ityàdinà vihitamapi varjyam hemàdrau àdityapuràõe vidhavàyàü prajotpattau devarasya niyojanam . bàlàyàþ kùatayonyà÷ca vareõànyena saskçtiþ . kanyànàmasavarõànàü vivàha÷ca dvijàtibhiþ . àtatàyidvijàgryàõàü dharmayuddhena hiüsanam . dvijasyàbdhau tu nauyàtuþ ÷odhitasyàpi saügrahaþ . mahàprasthànagamanam, gosaüj¤apti÷ca gosave . sautràmaõyàmapi suràgrahaõasya ca saügrahaþ . agnihotrahavanyà÷ca leholãóhàparigrahaþ . vçttasvàdhyàyasàpekùamaghasaïkocanaü tathà . pràya÷cittavidhàna¤ca vipràõàü maraõàntikam . saüsargadoùasteyànyamahàpàtakiniùkçtiþ . varàtithipitçbhya÷ca pa÷åpàkaraõakriyà . dattaurasetareùàü tu putratvena parigrahaþ . savarõànyàïganàduùñaiþ saüsargaþ ÷audhitairapi . ayonau saügrahe vçtte parityàgo gurustriyàþ . parodde÷àtmasaütyàga uddiùñasyàpi varjanam . pratimàbhyacanà'rthàya, saükalpa÷ca sadharmakaþ . astisa¤cayanàdårdhvamaïgaspar÷anameva ca . ÷àmitraü caiva vipràõàü somavikrayaõaü tathà . ùaóbhaktàna÷ane càtha haraõaü hãnakarmaõaþ . pçthvãcandràdaye %<÷ådreùu dàsagopàlakulamitràrdhasãriõàm . bhojyànnatà gçhasthasya tãrthasevàtidårataþ . ÷iùyasya gurudàreùu guruvadvçtti÷ãlatà . àpadvçttirdvijàgryàõàma÷vastanikatà tathà . prajàrthaü tu dvijàgryàõàü parajàyàparigrahaþ . bràhmaõànàü pravàsitvaü mukhàgnidhamanakriyà . balàtkàràdiduùñastrãsaügraho vidhinoditaþ . yate÷ca sarvavarõeùu bhikùàcaryà vidhànataþ . navodake da÷àha÷ca dakùiõà guruõodità . bràhmaõàdiùu ÷ådrasya ùaca nàdikriyàpi ca . bhçgvagnipatanai÷caiva vçddhàdimaraõaü tathà . gotçpti÷iùñapayasi ÷iùñairàcamanakriyà . pitàputravirodheùu sàkùiõàü daõóakalpanam . yateþ sàyaügçhatvaü ca såribhistattvadar÷ibhiþ . etàni lokaguptyarthaü kaleràdau mahàtmabhiþ . nivartitàni vidvadbhirvyavasthàpårvakaü budhaiþ>% . suràgrahaõasya tatkartuþ saügraho vyavahàraþ . na ca madyaü ceti sàmànyena niùiùedhenàsyopasaühàra iti ÷aïkyam . niùedhasya nivçttiphalatvena vi÷eùànapekùatvàt, mà hiüsyàdityasya na bràhmaõaü hanyàdityanenopasaühàre hiüsàntarasyà doùàpatte÷ca . niråpitaü caitaddhemàdriõànyatretthuparamyate . %<ekàhàdbràhmaõaþ ÷udhyedyo'gnivedasamanvitaþ>% ityukteþ aghasya a÷aucasya saïkocaþ %<na tasya niùkçtirdçùñà bhçgvagnipatanàdçte>% ityuktasya pràya÷cittasya vidhànam upade÷aþ . %<kalau kartaiva lipyata>% iti vyàsokteþ patitasaüsargadoùe satya'pi pàtityaü netyarthaþ iti kecidàhuþ . te mårkhàþ mànàbhàvàt . tenàyamarthaþ . tatsaüsargã tu pa¤camaþ steya¤ca iti tadanyàni mahàpàtakàni brahmabadhasuràpàõagurutalpàbhigamanàni trãõi, teùàü kàmakçtànàü pràya÷cittaü kalau na, teùu kàmatomaraõàntasyaivokteþ . tatsthàne dvàda÷àvadaü, dvaiguõye àtmano brahmabadhanimitte ca caturviü ÷atyavdamiti caturguõadvàda÷àbdàpattestasya ca %<caturthe nàsti niùkçtiriti>% niùedhàtsaüsargiõo vratasyaivaukteþ . steye ca ràj¤o badha kartçtvànnàtmabrahmabadhàpattiþ . ato dvaiguõyai yukto'dhikàraþ . na ca vighitvaü, niùedhabàdhàt . àtmabadhadoùàpavàde'pi brahmabadhàbhàvàt yugànta radoùasàmye'pikalau doùàdhikyàt . etadvipraparam . asavarõànyà savarõà kùatriyàdistayà duùñaiþ . ayànau ÷iùyàdau . %<striyastathà parityàjyàþ ÷iùyagà gurugà÷ca yàþ>% ityuktestvàgaþ . parodde÷ena bràhmaõàdyartha àtmatyàgaþ . yadvà parodde÷àtmà tyàgodànaü manasà pàtramuddi÷yetyuktam . uddiùñasya tyaktasya varjanam pratigrahasamartho'pãtyuktam . vetanagrahaõena pratimàpåjà . %<svà÷aucakàlàdvij¤eyaü spar÷anantu tribhàgataþ>% ityuktaþ spar÷aþ . ùaóiti %<upoùitastryahaü sthitvà dhànyamabràhmaõàddharet>% ityuktamannacauryam . àpadi kùatràdivçttiþ, mukhenaiva dhamedagnimityuktaü dhamanam . %<da÷àhenaiva ÷udhyeta bhåmiùñhaü ca navodakam>% ityuktà da÷àhaþ . %<gurave tu varaü dattvà>% ityuktà dakùiõà . ÷ådreùu dàsagopàleti . %<kandupakvaü snehapakvaü yacca dugdhena pàcitam . etànya÷ådrànnabhujo bhojyàni manurabravãt>% ityaparàrke sumantåktà ÷ådrasya pàkakriyà . %<pitàputravivàde tu sàkùiõàü tripaõodamaþ>% ityuktaþ . sàyaügçhatvam %<vidhåme sannamuùale>% ityuktam . pçthvã candraõa tu . %<añanti vasudhàü vipràþ pçthivãdar÷anàya ca . aniketà niràhàrà ye tu sàyaügçhàstu te>% iti puràõokto niùiddhaþ, tenàj¤àta÷ãlapànthàdeþ ÷ràddhàdau viniyogo na kàryaþ . kalau etàni varjyànãtyarthaþ . nigamaþ . %<agnihotraü navàlambhaü saünyàsaü palapaitçkam . devaràcca sutotpattiü kalau pa¤ca vivarjayet>% . agnihotraü tadarthamàdhànam . etacca sarvàdhànaparam . %<ardhàdhànaü smçtaü ÷rautaü smàrtàgnyostu pçthakkçtiþ . sarvàdhànaü tayoraikyakçtiþ pårvayugà÷riteti>% laugàkùivacanàditi smçticandrikàyàm etena %<catvàryavdasahasràõi catvàryabda÷atàni ca . kaleryadà gamiùyanti tadà tretàparigrahaþ . saünyàsa÷ca na kartavyo bràhmaõena vijànateti>% vyàsavacanaü vyàkhyàtam . sarvàdhàne'pi vi÷eùamàha devalaþ %<yàvadvarõaüvibhàno'sti yàvadvedaþ pravartate . saünyàsa¤càgnihotra¤ca tàvatkuryàt kalau yuge>% iti . saünyàsastridaõóaþ kecit .
     dattaurasetareùàntvityatra dattapadaü kçtrimasyàpyupalakùaõam %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca>% kalidharme parà÷arasmaraõàt iti dattakamãmàüsàdimatam . dattaka÷abde candrikàmataü vakùyate . samudrayàtràsvokàro'pyatra tãrthayàtràråpadharmaparaþ tathà hi
     ÷odhitasyàpãtyanena kçtapràya÷cittasyaiva saügrahapadavàcyavyavahàryatàniùedhena yatra viùaye samudranauyànaü niùiddhaü tatraiva viùaye kçtapràya÷cittasyàpyasagraha iti pratipàditam . atra ÷odhitatvoktyaiva pràya÷cittanimittãbhåtapàpani÷caya àkùipyate tanni÷caya÷ca pàpàvedaka÷àstràdeva, samudragamanamàtre ca kutràpi ÷àstre pràya÷cittàdyadar÷anàt na tasya niùiddhatà, kintu tadga manakàle mlecchàdispçùñajalànnasevana eva, tatpàpàpanodanàya tu kçte'pi pràya÷citte na tadyàtuþ saügraha ityeva kalpayitumucitam ÷odhitasyàpãti padasvàrasyàt . anyathà samudranaugamanamàtre saügraha ityevàbhidadhyàt . na ca tathàbhihitam . na ca samudrayàtràsvãkàraþ kamaõóalurvidhàraõam . ityupakramya %<imàn dharmàn kaliyuge varjyànàhurmanãùiõaþ>% iti vçhannàradãyavacane samudrayàtràsvãkàrasya kalau niùiddhatayokteþ niùiddhàtikrame ca %<vihitasyànanuùñhànànninditasya ca sevanàt . anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% itiyàø smçtau krama÷astathàcaraõe pàtityapratipàdanàt tadviùaya eva pràya÷cittàcaraõasambhavena tatraiya ÷odhitasyàpãtyasyàvakà÷a iti vàcyam vçhannàradãyavacane upasaühàre %<imàn dharmàn>% ityukteþ dharmàråpasamudrayàtràsvãkàrasyaiva kalau niùedhàt bàõijyaràjàj¤àdinimittakasya tasya niùedhàbhàvena tadviùayakatvàsambhavàt . smaryate ca brahmahatyàdipàpàpanodanàrthaü samudragamanaü parà÷areõa,pràya÷cittaprakaraõe %<÷atayojanavistãrõaü ÷atayojanamàyatam . ràmacandrasa--màdiùña--nala--sa¤caya--sa¤citam . setuü dçùñvà samudrasya brahmahatyàü vyapohati>% ityantena . na càpyatra samudrasetudar÷anasyaiva brahmahatyànà÷akatvaü ÷aïkyaü samudrayàtràsvãkàraü vinà ÷atayojanàya tasya setordar÷anàsambhavena àkùepeõaiva tadgamanalàbhàt . anyathà setoryatki¤cidaü÷amàtrasya tathàtve %<÷atayojanamàyatam>% iti vi÷eùaõamanarthakaü syàt, tathà ca ÷atayojanavistàràyatasetubandhadar÷anasyaiva prakçtabrahmahatyàpàpanà÷akatvaü na tu yatki¤cinmàtradar÷anasya, pàpapràbalyena pari÷ramapràbalyasyàpekùitatvàt kintu ekàda÷yàdivratasyeva yatki¤cinmàtradar÷anasyàtidiùñabrahmahatyànà÷akatvam yuktam . ataeva %<yo bhåya àrabhate tasya phale vi÷eùaþ>% iti jaimininà samyagàyàsa phalabàhulyaü nirõãtam, nirõãta¤ca çgvedabhàùye màdhavàcàryeõa samyagàyàsàdinà anuùñhità÷vamedhàdyaùekùayà tattadyaj¤avidyàbodhakavedàdhyàyino'tidiùñabrahmavadhàdinà÷akatvam . eva¤ca prakçtabrahmahatyàyàþ apanodanàrthaü ÷atayojanadãrghavistàrasetudar÷anaü smçtau vihitam . tenaiva ca samudranaugamanamarthàpattilabhyam evaü dvàravatyàditãtha yàtràïgamapi samudrayànagamanamarthàpattipramàõalabhyam . eva¤ca ãdç÷asamudrayànasyaiva dharmaråpatayà vihitasya kalau niùedhaþ vçhannàradãyavacane kamaõóaluvidhàraõàdibhiþ puõyàparaparyàyadharmasàdhanatvena dharmaråpaiþ samabhivyàhàreõa pañhitatvàt dharmaråpasyaiva samudrayànasya nigiddhatvaucityàt %<pràyeõa samànaråpàþ sahacarà bhavanti>% iti nyàyàt . etena vçhannàradãye %<samudrayàtràsvãkàra>% iti pàñhe raghunandanamàdhavàcàryàdibahunibandhakàrasammate sthite nirõayasindhau samudrayàtuþ svãkàra iti kvàcitkapàñhastu anàkaro'nucita÷ca, tathà sati samudrayàturjanasya svãkàraråpavyavahàrasya dharmaråpatvàbhàvena %<imàn dharmàn>% ityabhidhànasyàyuktatvàpatteþ . tata÷ca dharmàrthasamudrayàtrà--khãkàrasyaiva niùiddhatayà bàõijyaràjàj¤àdinimittakasya tasya kutràpyaniùedhàt tatsamaye mlecchàdigurutarasaüsarge sandhyàbandanàdityàge ca tatpàpàpanodanàrthaü ÷odhitasyàpi (kçtapràya÷cittasya) na saügraha ityatraiva àdityapuràõavacanatàtparyam . yathà ca kàmato'vyavahàryastu yacanàdiha jàyate, iti yàj¤avalkyena pàtakavi÷eùe pràya÷cittàcaraõe'pi avyavahàryatà'bhihità, tatsamànanyàyàdatràpi pràya÷cittàcaraõe'pi na vyavahàryateti yuktamutpa÷yàmaþ . eva¤ca samudranaugamanakàle sandhyàdikartuþ . mlecchàdibhirgurutaraü saüsargamakurvata÷ca pràya÷cittaj¤àpaka÷àstràbhàvàt na avyahàryatà, nàpi pràya÷cittàcaraõam . tata÷ca %<uùitvà yatra kutràpi svadharmaü pratipàlayan . ùañ karmàõi prakurvãranniti dharmasya ni÷cayaþ>% iti smçtau yatra kutvàpi vàse'pi svadharmànuùñhàne pàpa÷ånyatvamuktaü såpapannam . ataeva kalau vàõijyàdyarthasamudrayàne ÷iùñàcàro'pi dç÷yate . tathà hi kaliyuga nçpavatsaràjàmàtyayoryaugandharàyaõabàbhravyayoryuddhàrthaü vatsaràjàj¤ayà samudrayànaü ratnàvalãnàñake varõitam, varõita¤ca bhàùàcaõóãpustake ÷rãmantàbhidhabaõijastatpitu÷ca ito vaïgade÷àt siühalagamananam . naüca tadgamanaü tadà kenàùi vigãtam . yadi tadvigãtaü syàt tadà te hi ÷iùñàþ kathaü tat kuryuþ . idànãntanànàü vigànantu mlecchamårisaüsargà÷aïkayaiveti etanmålakameva idànãmapi anyairdàkùiõàtya ÷iùñairbàõijyàdyarthaü siühalàdigamanamanuùñhãyate . ataþ samudrayànagamanamàtraü niùiddhamiti tu riktaü vacaþ! tata÷ca dharmàrthasamudrayànagamanameva kalau niùiddhamityàyàtam . tadgamanakàle ca yadà mlecchàdibhirgurutarasaüsargaþ sandhyàdityàga÷ca tadaiva pràya÷cittàcaraõe'pi dvijànàmavyavahàryatà ÷ådràõàntu pràya÷cittàcaraõe vyavahàryataiva dvijapadasvàrasyàt anyathà lokasyàbdhau tvityabhidadhyàt . ityeva dvijebhyaþ ÷ådràõàü vi÷eùa iti diïmàtramupadar÷itam 2 kalikàlàdhiùñàtçdevabhede ca tasyotpattiryathà %<pralayànte jagatsraùñà brahmà lokapitàmahaþ sasarja ghoraü malinaü pçùñhade÷àt sa pàtakam . sacàdharma iti khyàtastasya vaü÷ànukãrtanàt . ÷ravaõàt smaraõàllokaþ sarvapàpaiþ pramucyate . adharbhasya priyà ramyà mithyà màrjàralocanà . tasyàþ putro'titejasvã dambhaþ paramakopanaþ . sa màyàyàü bhaninyàntu lomaü putra¤ca kanyakàm . nikçtiü janayàsàsa tayoþ krodhaþ suto'bhavat . sa hiüsàyàü bhaninyàntu janayàmàsa taü kalim . vàmahastadhçtopasthaü tailàbhyaktà¤janaprabham . kàkodaraü karàlàsyaü lolajihvaü bhayànakam . påtinandhiü dyåtamadyastrãsuvarõakçtà÷rayam . bhaginyàntu duruktyàü sa bhayaü putra¤ca kanyakàm . mçtyuü rsajanayàmàsa tayostu nirayo'bhavat . yàtanàyàü bhaginyàntu lobhaputràyutàyutam . itthaü kalikule jàtà bahavo dharmanindakàþ>% iti kalkipuràõe 1 aø . tasya nalaü prati dveùabhàvastaccharãre prave÷a÷ca bhàø vaø 58, 59 aø varõitaþ . yathà %<tato'bravãt kaliþ ÷akraü damayantyàþ svayaüvaram . matvà hi varayiùye tàü mano hi mama tàïgatam . tamabravãt prahasyendro nirvçttaþ sa svayaüvaraþ . vçtastayà nalo ràjà patirammatsamãpataþ . evamuktastu ÷akreõa kaliþ kopasamanvitaþ . devànàmantrya tàn sarvànuvàcedaü kacastadà . devànàü mànuùaü madhye yat sà patimavindata . tatra tasyà bhavennyàyyaü vipulaü daõóadhàraõam . evamukte tu kalinà pratyåcuste divaukasaþ . asmàbhiþ samanuj¤àte damayantyà nalo vçtaþ . kà ca sarvaguõopetaü nà÷rayeta nalaü nçpam . yo veda dharmànakhilàn yathàvaccaritavrataþ . yo'dhãte caturo vedàn sarvànàkhyànapa¤camàn . nityaü tçptà gçhe yasya devà yaj¤eùu dharmataþ . ahiüsànirato ya÷ca satthavàdã dçóhavrataþ . yasmin satyaü dhçtirj¤ànaü tapaþ ÷aucaü damaþ ÷amaþ . dhruvàõi puruùavyàghre lokapàlasame nçpe . evaü råpaü nalaü yo vai kàmayecchapituü kale! . àtmànaü sa ÷apenmåóho hanyàdàtmànamàtmanà . evaüguõaü nalaü yo vai kàmayecchapituü kale! . kçcchre sa narake majjedagàdhe vipule hrade . evamuktvà kaliü devà dvàpara¤ca divaü yayuþ . tato gateùu deveùu kalirdvàparamabravãt . saühartuü notsahe kopaü nale vatsyàmi dvàpara! . bhraü÷ayiùyàmi taü ràjyànna bhaimyà saha raüsyate . tvamapyakùàn samàvi÷ya sàhàyyaü kartamarhasi>% 58 .
     %<evaü sa samayaü kçtvà dvàpareõa kaliþ saha . àjagàma tatastatra yatra ràjà sa naiùadhaþ . sa nityamantaraü prepsurniùadheùvavasacciram . athàsya dvàda÷e varùe dadar÷a kalirantaram . kçtvà måtramupaspç÷ya sandhyàmanvàsta naiùadhaþ . akçtvà pàdayoþ ÷aucaü, tatrainaü kaliràvi÷at . sa samàvi÷ya ca nalaü samãpaü puùkarasya ca . gatvà puùkaramàhedamehi dãvya nalena vaü . akùadyåte nalaü jetà bhavàn hi sahito mayà . niùadhàn pratipadyasva jitvà ràjyaü nalaü nçpam . evamuktastu kalinà puùkaro nalamabhyagàt . kali÷caiva vçùobhåtvà gavàü puùkaramabhyagàt . àsàdya tu nalaü vãraü puùkaraþ paravãrahà . dãvyàvetyabravãdbhuta vçùeõeti muhutmuhuþ . na cakùame tato ràjà samàhvànaü mahàmanàþ . vaidarbhyàþ prekùamàõàyàþ paõakàlamamanyata . hiraõyasya suvarõasya yànayagyasya vàsasàm . àviùñaþ kalinà dyåte jãyate sma nalastadà>% 59 . adhikaü karkoñaka÷abde uktam %<karkoñakasya nàgasya damayantyà nalasya ca . çtaparõasya ràj¤a÷ca kãrtanaü kalinà÷anam>% . bhàø vaø . 3 vibhãtakavçkùe (vayaóà) tasya nalapradharùaõàrthaü kalinà÷ritatvàttathàtvam . %<vibhãtakamadhiùñhàya yathà bhåtena tiùñhatà . tena bhãmabhuvo bhãruþ sa ràjarùiradharùi na . tamàlambanamàsàdya vaidarbhãniùedhe÷ayoþ . kaluùaü kaliranviùyannavàtsãdvasaràna bahån>% naiùaø . 4 kalahe . muhuruprahasitàmivàlanàdairvitarasi naþ kalikàü kimarthabhenàm . vasatimupagatena dhàmni tasyàþ ÷añha! kalireùa mahàüstvayà'dya dattaþ màghaþ . 5 ÷åre 6 yuddhe ca hamacaø . dyåtaviùaye 7 ekàïkayuktapàr÷vakapà÷ake . yasmin akùapàr÷ve ekàïkacihnamasti tasmin akùabhàge . kalinà dçùñaü sàma kalerapatyàdi và óhak . kàleya taddçùñe sàmani tadapatyàdau . 7 korake strã amarañãkà và ïãp .

#<kalika># puü strã kala + matvarthe ñhan . vakabhede (koücavak) ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kalikà># strã kalireva svàrthe kan . 1 korake (kaói) asphuñitapuùpe amaraþ . %<vitarasi naþ kalikàü kimarthamenàm>% %<asakalakalikàkulãkçtàni skhalanavikãrõavikà÷ike÷aràõàm>% màvaþ . %<mugdhàmajàtarajasaü kalikàmakàle>% sàø daø . %<cåtànàü ciranirgatàpi kalikà vadhnàti na svaü rajaþ>% ÷akuø . %<sakalikà kalikàmajitàmapi>% raghuþ . kalodhvanibhedaþ sàdhyatayà'styasya ñhan . vãõàmåle hemacaø tasya kalasàdhanatvàt tathàtvam . kalaiva svàrthe kan . 3 kalà÷arbdàrthe . %<tanyante kalikà yasmàttasmàttàstithayaþ smçtàþ>% siø ÷iø . kalikàpårvam . %<prathamamaparacaraõasamutthaü ÷rayati sa yadi lakùma . itaraditaragaditamapi yadi ca turyam . caraõayugalakamavikçtamaparamiti kalikà sà>% vçttaraø ukte 4 chandobhede ca . 5 padasantatiyuktaracanàbhede sà ca govindavãrudàvalãtadbhàùyayordar÷ità yathà %<syurmahàkalikàrambhe ÷lokastu yuga÷aþ smçtà . anyàsàü kalikànàntu bhavantyekaika÷ohi te . pårtau dvau kalikàbhistu vãrudastulyasaükhyakàþ . kalà nàma bhavettàlaniyatà padasantatiþ . kalàbhiþ kalikà proktà tatbhedàþ ùañ samãritàþ . kalikà caõóavçttyàkhyà dvigàdigaõavçttakà . tathà tribhaïgã vçttyàkhyà madhyà mi÷rà ca kevaleti>% . caõóavçtte da÷adhà saüyukta varõàþ . atra saüyuktavarõànàü niyamo da÷adhà ca te . madhura ÷liùñavi÷liùña÷ithilahràdinastvamã . bhidyante hrasvadã rghàbhyàü te dar÷yante sphuñaü yathà . hrasvànmadhurasaüyogà÷aïkaràïku÷akiïkaràþ . tasmàttu ÷liùñasaüyuktàdarpakarparasarpavat . tatovi÷liùñasaüyaktà bhallakalyàõavallayaþ . tathà ÷ithila saüyaktàþ pa÷yaka÷yapava÷yavat . proktà hràdiyutà mahyaüsahyaüguhà prasahyavat . garhàdãn hràdisaüyuktabhedàn kecit samåcire . dãrghàttuïgàïgakàrpàsaü bàlyaü vai÷ya÷ca nàhyakamiti . kalàparimàõamuktam . %<adhikà÷ceccatuþùaùñi rnyånà dvàda÷ataþ kalàþ . etàbhyo nàdhikàþ kàryànyånà÷càpi na paõóitairiti>% . tatra tàvaccaõóavçttakalikà dvividhà nakhovi÷ikha÷ceti bhedàt tatra raõàdiviü÷atibhedasya nakhasyeha vardhitàdayonava bhedà gçhotàþ %<vardhitaü vãrabhadra÷ca samagro'cyutautpalam . turaïgaþ ÷rãguõaratistathà màtaïga khelitam . tilaka÷ceti kalikànakhasyehodità nava ityukteþ atha vi÷ikhaþ padmakundacampakava¤julabakulabhedàt pa¤cavidhaþ teùvàdimaü padmaü païkeruhasitaka¤japràõóåt palendãvaràruõàmbhoruhakahõàrabhedàt ùaóvidham antimaü bakulantu bhàsuramaïgalabhedàt dvividhamityekàda÷abhedo vi÷ikhaþ païkeruhaü sitaka¤jaütathà pàõóåtpalaü param>% indãvaràruõàmbhoje kahlàra¤ceti ùaóvidham . ãùadbhedena kathita padmameva manãùibhiþ . campakaü va¤julaü kundaü bakulaü dvividhaü tathà . iti pa¤cavidhasyàpi vi÷ikhasye÷asaükhyakàþ ityukteþ evaü caõóavçttakalikàviü÷atidhà gçhãtàþ atha pa¤cadhà dvigàdigaõavçttakà kalikà ma¤jarãtyabhihità kramàt koraka gucchakasaüphullakusumagandhàkhyà tasyà÷càtra korakagucchakusumàni gçhãtàni korakogucchakusumai rma¤jarã trividhàtra tu ityukteþ . tribhaïgã kalikà tu ÷ikhariõyàdipårbà ùoóhà tasyà÷càtra daõóakapårvà vidagdhapårvà ca gçhãtà %<daõóakàkhyà vidagdhàkhyà trima ïgãha dvidhà matà>% ityukteþ atha mi÷rakalikà %<kalikà gadyasaüpçktà saptavibhaktikà và akùaramayã sarvalaghvã ceti dvibhedà kevalà cetyaùñau tadevaü ùaóbhyomahàkalikàbhyaþ aùñàviü÷atiriha kalikà gçhãtàþ . raõàdaya ekàda÷a nakhabhedàþ saüphullagandhau ma¤jarãbhedau ÷ikhariõyàdayaþ tribhaïgãbhedà madhyakalikà ca tyaktà÷càrutàdhikyavirahàt>% .

#<kalikàpårva># yaø kalikayà aü÷ena janyamapårvam . paramàpårvajanake aïgajanyàpårbabhede . tatsàdhane yuktiþ ÷abdacintàmaõimàthuryordar÷ità yathà-
     %<nanvevamàgneyàdãnàü ùaõõàü kùaõikatvàt yogyatànavagatau paramàpårvakàraõatvànavagame kathamapårvakalpanam? iti cet kàmye'pårvavàcyatvasthitàvàgneyàdau taddvàràsàdhanatvasya yogyatvasambhavàt na tu prathama>% ÷abdaciø . vyàkçtaü caitat mathurànàthena yathà-
     nanu phalasàdhanatànvaye phalasamayasthàyitvatàdç÷avyàpàropadhàyakatvànyataratvasya yogyatàtve àgneyàùñàkapàlayàgaindradadhiyàgaindrapayoyàgàtmakayàgatrayaråpasya dar÷asya, àgna yàùñàkapàlopàü÷uyàgàgriùomãyaikàda÷akapàlayàgàtmakayàgatrayaråpasya paurõamàsasya càvàntarakalikàpårbatraya vinà ùaójanyaikaparamàpårbajanakatvamanupapannaü yugapadàgna yàdãnàü sahànavasthànàdataþ %<dar÷apaurõamàsàbhyàü yajeta svargakàmaþ>% ityàdi pradhànavidhibodhitaparamàpårvasàdhanatvànyayànupapattyà tatra paramàpårbanà÷yaü kalikàpårbaùañkaü kaülpyate iti tava middhànto vyàhataþ yogyatàj¤ànàbhàvena pradhànavidhivàkyàt prathamaü paramàpårbasàdhanatvànvayasyaivàsammavàdityà÷aïkate nanvevamiti . evaüsàdhanatvànvaye niruktànyataratvasya yogyatàtve . kùaõikatvàditi à÷uvinà÷itvàdityarthaþ . paramparàghañakànupasthite÷ceti ÷eùaþ . kathamiti . kathaü pradhànavidhibodhitaparamàpårvasàdhanatànyathànupapatteþ kalikàpårbakalpanam? ityarthaþ . yadi ca niruktayogyatàj¤ànaü vinàpri paramàpårbasàdhanatvàvagamastadà paramàpårbaj¤ànaü vinà svargasàdhanatvasyàpi j¤ànasambhavàt kiü paramàpårbasyàpi vàcyatayà? iti bhàvaþ . na ca tatràpi pradhànavidhibodhitaparamàpårbasàdhanatvànyathànupapattyà kalikàpårbàõi na kalpyante api tu àgneyàdibovakapratyekavàkyàt kalikàpårbopasthitau pradhànavidhivàkyàt paramàpårbasàdhanatvàvagamaþ prathamantu pradhànavidhivàkyaü måkameveti vàcyam apasiddhàntàt %<àgneyàùñàkapàlobhavatyamàvasyàyàm>% ityàdipratyekabodhakavàkyànàü dar÷apaurõamàsàbodhakatayà kalikàpårbàbodhakatvàcceti nigarvaþ . à÷uvinà÷itvena pratisaühitakarmaõi yadråpeõa phalasya kàlàntarabhàvitvapratisandhànaü tadråpàvacchinnaphalasàdhanatvànvaye tatparyantasthàyivyàpàropadhàyakatvaü yogyatà prakçte ca pradhànavidhinà kàryatvaråpeõa paramàpårvaü bodhyate, tathàca kàryatvaråpeõaü tajjanakatà dar÷àdãnàü gràhyà, tatra ca paramàpårvatvaråpeõa kàlàntarabhàvitvapratisandhàne'pi na kàryatvaråpeõa kàlàntarabhàvitvapratisandhànaü, kàryatvàvacchinnasya dar÷àdyavyavahitakùaõe'pi sambhavàdataþparamàpårvasamayasthàyivyàpàropadhàyakatvaj¤ànaü vinàpi prathamaü kàryatvaråpeõa sàmànyatastatsàdhanatvagrahaþ, uttarakàla¤ca svarmasamayasthàyikàryàntaràjanakasya tàdç÷akàryajanakatvaü paramàpårvajanakatayaiva paryavasyati, tacca sàkùànna sambhavati àgneyàderà÷uvinà÷itvàdataþ paramparayà janakatvaü, taccàvàntaravyàpàraü vinà'nupapannamityanupapattij¤ànàt kalikàpårvàõi kalpyànte, svargasya ca dehàntarabhogyatvena kàlàntarabhàvitvapratisandhànàttatparyantasthàyivyàpàropadhàyakatvaj¤ànaü vinà sàmànyato'pi na tatsàdhanatvagrahasambhava iti gåóhàbhisandhinà samàdhatte kàmya iti %<dar÷apaurõamàsàbhyàü thajeta svargakàmaþ>% iti kàpyavidhàvityarthaþ . apårvavàcyatvasthitàviti kàryatvaråpeõa paramàpårvavàcyatvasthitàvityarthaþ, taddvàrà sàdhanatvasyeti paramàpårvadvàrà sàdhanatvasyetyarthaþ, sàmànyataþ svargasàdhanatvaråpeõànvaye iti ÷eùaþ . yogyatàsambhavàt yogyatàj¤ànasambhavàt, na tu prathamamiti . na tu paramàpårvavàcyatvaü vinetyarthaþ . svargasya dehàntarabhogyatvena kàlàntarabhàvitvapratisandhànàt tatsàdhanatvànvaye tatparyantasthàyivyàpàropadhàyakatvasya yogyatàtvàt kàryatvaråpeõa paramàpårvasàdhanatvànvaye ca na tatparyantasthàyivyàpàropadhàyakatvaj¤ànamapekùitaü kàryatvàvacchinnasya dehàntarabhàvipratisandhànàdityabhisandhiþ . etaccàpàtataþ svargasya kàlàntarabhàvitvàpratisandhàne kriyàyàþ kùaõikatvàpratisandhàne và svargasàdhanatvànvaye'pyapårvopasthitiü vinà yogyatàj¤ànasambhavàt . kecittu %<dar÷apaurõamàsàbhyàü yajeta svargakàmaþ>% ityatra vidhipratyayasya kàryatvaråpeõàpårvasàmànya eva ÷aktatvàt prathamaü kàryatvaråpeõa kalikàpårvasàdhanatràvagamastataþ kàryatvaråpeõa paramàpårbasàdhanatvàvagamaþ, na tu prathamameva paramàpårvasàdhanatvàyagamaþ . na ca prathamaü kàryatvaråpeõa kalikàpårvasàdhanatvàvagame'pi tatra paramàpårvaparyantasthàyitvaü na gçhãtamiti vàcyaü dvitãyabodhe paramàpårvasvargaparyantasthàyitvavat prathamabodhe kalikàpårvasya svargaparyantasthàyivyàpàrasamayasthàyitvabhàne bàdhakàbhàvàditi samàdhatte kàmya iti . %<dar÷apaurõamàsàbhyàü yajeta svargakàma>% iti kàmyavidhàvityarthaþ, apårvavàcyatvasthitàviti kàryatvaråpeõa kalikàpårvasyàpi vàcyatvasthitàvityarthaþ, tadudvàrà sàdhanatvasyeti kalikàpårvadvàrà paramàpårvasàdhanatvasyetyarthaþ, anvaya iti ÷eùaþ . yogyatàsambhavàt prathamaü yogyatàj¤ànasambhavàt, na tu prathamamiti paramàpårvasàdhanatvàvagama iti ÷eùaþ . na caivaü pratãtaparamàpårvasàdhanatvànupapattyà kalikàpårvàõàü kalpyatvamiti siddhàntavyàghàta iti vàcyaü pradhànavidhivàkyàt paramàpårvasàdhanatvànvayànupapattyà ka likàpårvàõàmeva prathamànvayabodhaviùayatvam ityeva tadarthàt iti bhàvaþ ityàhuþ . nanu ekasminneva paramàpårve svarge ca dar÷apaurõamàsayoþ kena råpeõa janakatvamiti ceducyate dar÷apaurõamàsobhayasàdhàraõena dar÷apaurõamàsatvavyàpakãbhåtena vaijàtyavi÷eùeõa vijàtãyàpårvaü vijàtãyasvarga¤ca prati janakatvaü, vijàtãyàpårvajanakatàvacchedakatayaiva tadvaijàtyasiddhiþ, na ca daõóacakranyàyena dar÷apaurõamàsatvàbhyàmeva janakatvamastu kevaladar÷àt kevalapaurõamàsàd và phalànutpàdasya parasparavyatirekàdevopapatteriti vàcyaü kàryakàraõabhàvadvayakalpane gauravàt dar÷atvàderjanakatàvacchedakatàparyantasya vidhyarthatvàbhàvàt . na ca tavàpi dar÷atvàdi pratyekadharmamàdàya vinigamanàvirahàt kàryakàraõabhàvadvayamàva÷yakamiti vàcyam, kevaladar÷àt kevalapaurõamàsàcca phalotpàdasya vàraõàya kàrya kàraõabhàvadvayasyàva÷yakatvena gauravasyaiva vinigamakatvàt, yadi ca paurõamàsaü vinà kçte dar÷e dar÷atvasya, dar÷aü vinà kçte ca paurõamàse paurõamàsatvasya pratyakùasiddhatvaü nàbhyupeyate kintu dar÷apårvakçte paurõamàsa eva paurõamàsatvaü, paurõamàsottarakçta eva dar÷e dar÷atvamupeyate, tadà tu pratyekaü dar÷atvapaurõamàsatvàbhyàmeva janakatvaü, na vyàpakajàtyà, atiriktakalpane gauravàt atiriktajàtikalpane'pi dar÷atvàdikamàdàya vinigamanàviraheõa kàryakàraõabhàvadvayasyàva÷yakatvàt . atha yadi paurõamàsottarakçte dar÷a eva dar÷atvaü, tadà dar÷atvenaiva hetutàstu kiü paurõamàsatvena hetutayà? na ca vinigamanàvirahàt paurõamàsatvenàpi hetutvamiti vàcya kevalapaurõamàsatvena hetutve paurõamàsànantaraü dar÷otpàdapràkkàla eva paramàpårvotpattyàpattereva vinigamakatvàditi cenna %<dar÷apaurõamàsàbhyàü yajeta svargakàma>% iti ÷rutyà paurõamàsasyàpi hetutvabodhanàt paurõamàsatvenàpi hetutvasyàva÷yakatvàt dar÷atasya paurõamàsà vçttitvàt . etena payoyàgàtmakadar÷acaramayàgasyaiva payoyàgatvena hetutvamastvityapi nirastam . dar÷apaurõamàsatvà kràntànàmanyeùàmapi hetutvasya vedabodhitatvàt . athobhayasàdhàraõavaijàtyena hetutàpakùe jàteravyàsajyavçttitayà àgneyàdiyàgaùañkasthala eva àgneyàdiyatki¤cidyàgànantaraü paramàpårbotpattyàpattiþ kàraõatàvacchedakàvacchinnayatki¤citkàraõasattvàt evaü dar÷atvapaurõamàsàtvàdinà pratyekahetutvapakùe'pi paurõamàsànantaraü dar÷àntargatayatki¤cidyàge kçta eva paramàpårvotpattyàpattiriti cenna paramàpårvavyàpàrãbhåtànàü kalikàpårbaùañkànàmapi tattadråpeõaü daõóacakravat hetutayà kalikàpårbaùañkànàü sambandhatayàvà tadabhàvàdeva tatra paramàpårvànutpàdàt . nanu tathàpi dar÷apaurõasàsasthale kiyantyapårvàõãti cedatra prà¤caþ--prathamataþ paurõa màsatrayeõa pratyekaü kalikàpårba trayaü janayitvà madhye ekaü paramàpårvaü janyate evaü dar÷atrayaõàpi pratyekaü kalikàpårbaütrayaü janayitvà madhye ekaü paramàpårbaü janthate, tatastàbhyàü paramàpårbàbhyàü caramaü paramàpårbàntaraü janyate iti navàpårvàõãtyàhuþ . navyàstu madhyamaparamàpårbadvaye mànàbhàvàt ùaóbhiþ kalikàpårvereva caramaü paramàpårvaü janyate iti saptàpårvàõi . na ca pårbapårba kriyàbhirjanitaiþ pa¤cabhiþ kalikàpårvaiþ saha co ttarakriyaiva caramaü paramàpårvaü janayatu kiü caramakriyàjanyakalikàpårbeõeti vàcyaü tasyà api svottaràïgadakùiõàdànàdisàcivyenaiva paramà pårvajanakatvopagamena tàvatkàlànavasthityà carama kalikàpåvvakhãkàràt, dakùiõàdànàdyuttaràïga¤ca sàkùàdeva paramàpårbaheturnatu tatra dvàràpekùeti pràhuþ . ucchçïkhalàstu ùaóbhyaþ kalikàpårvebhya eva svargopapatteþ paramàpårbe mànàbhàvaþ . na ca khargaü prati ùaõõàmapårvàõàüùaóapårbasambandhena dar÷apaurõamàsayorvà hetutve gauravamiti vàcyaü, tavàpi paramàpårbaü prati ùaóapårbàõàü ùaóapårvasambandhena dar÷apaurõamàsayorvà hetutvena tulyatvàt ùaóapårbàõàü sambandhatvantu matadvaya eva . yadi ùaóapårvàõàmapi pçthak hetutvaü tadà'pårbatvenaiva . irathà ùañkatvenetyanyadetadityàhuþ . (apårva÷abde paramàpårbakhaõóanametanmanusàreõaivoktamiti smartavyam) tadasat, paramàpårvànabhyupagame dakùiõàdànàde÷caramàïgasya khargopayãgitvànupapatteþ na hi dakùiõàdànaü sàkùàt khargahetuþ, aïgatvàt à÷uvinà÷itvàcca tajjanyasya pçthagapårvasya svãkàre kimaparàddhaü paramàpårbeõa? . paramàpårbaü prati ca dakùiõàdànàde÷caramàïgasya sàkùàdeva hetutvam ityuktameva . na ca paramàpårbàbhyupagame tatra ùaóapårbàõàü dakùiõàdànasya ca kàraõatvaü kalpanãyamatogauravamiti vàcyaü, tavàpi ùaóapårbàõàü dakùiõàdànàdijanyàdçùñasya ca khargaü prati hetutvena tulyatvàt mama tu kalikàpårbaùañkaü paramàpårvajanana eva dvàraü natu svargahetuþ, mànàbhàvàt yàgasya hetutve ca ÷rutireva mànamiti na ki¤cidetat . nanu tathàpi navà vçttyàdisthale da÷apàrthiva÷ivapåjàdisthale ca kena råpeõa paramàpårvavi÷eùe khargavi÷eùe ca hetutvaü, tatra navàvçttitvàderjàtitvàbhàvàt na ca tatràpi apekùàbuddhivi÷eùa viùayatvaråpanavatvàdivi÷iùñàvçttitvàdinaiva hetutvam . apekùàbuddhi÷ca pratyekasaïkalpapårbakanavàvçttyàdivyàvçttà gràhyà iti vàcyaü pratyekanavàvçttyàdimàtravçttyapekùàbuddheþ kàraõatàvacchedakatve'nanugamàt sakala navàvçttyàdivçttyapekùàbuddheþ kàraõatàvacchedakatve'sambhavàt atha caõóãpàñhàvçttitattannavatvetaranavatvatvàdinà navatvàdikamanugatãkçtya tadvi÷iùñatvena hetutvaü vàcyaü kàraõatàvacchedakasambandha÷ca khargaü prati paramàpårbatvameva paramàpårbaü prati tu paramàpårvetaràpårvasàmànyameva dar÷àdisthànavadatràpi pratyekàvçttijanyakalikàpårbanavakàdidvàraiva paramàpårvajananàt pratyekasaïkalpapårbakapratyekàvçttijanyàpårbato navàvçttyàdisthalãyapratyekàvçttijanyakalikàpårvasya na vailakùaõyamataþ kalikàpårbaü prati caõóãpàñhatvàdinaiva hetutvaü kàryatàvacchedaka÷ca caõóãpàñhasàmànyajanyatàvacchedakatayà siddho navàvçttyàdijanyatàvacchedakajàtivyàpako jàtivi÷eùa eva . dhàràvàhikaparamàpårvaü dvayàdivàraõàya paramàpårvetareti . navatvàdeþ pratyekàparisamàptatvàdekasmànna paramàpårvotpàda iti cenna, nikhilàpekùàbuddhisàdhàraõasya navatvasya ekasyànugatasyàbhàvena tena råpeõànugamàsambhavàt iti, maivaü navàvçttitvàderapi navaüpàñhàdiviùayakamànasaj¤ànavi÷eùavçttimànasatvavyàpyajàtitvàt %<navakçtvaþ pañhet>% %<da÷a pàrthiva÷ivaliïgàni påjayet>% ityàdàvapi tàdç÷aj¤ànavi÷eùa eva dhàtvarthaþ tàdç÷aj¤ànavi÷eùa÷ca paramàpårbaü prati sàkùàdeva heturiti saükùepaþ .

#<kalikàra># puüstrã kaliü kalahaü karoti kç--aõ kalimçcchati ç--aõ và upaø saø . pãtamastake 1 dhåmyàñepakùiõi (phiïge) . tasyàmastake kalikàkarapãtacihnavattvàt tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 påtikara¤je (kàüñàkaramcà) puø mediø . 3 viùalàïgalyàm ràjaniø gauràø ïãù . 4 kalahakàrake 5 kalikàpràptari ca triø . 6 nàrade puø .

#<kalikàraka># puø kalikàmçcchati ç--kaliü karoti kç--và õvul . 1 påtikara¤je (kàüñàkaramcà) 2 kalahakàrake triø . 3 nàrade puø hemacaø .

#<kaliïga># puüstrã ke mårdhni liïgamasya . 1 dhåmyàñe pakùiõi (phiïge) amaraþ tasya mastake pãtacihnavattvàttathàtvam . striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt ñàp . kaliü gacchati bàø khac óit mum ca . 1 påtikara¤je (kàüñàkaramacà) hemacaø 2 kuñaje (kuóacã) tasya phalam aõ tasya lup . 3 indrayave naø . 4 ÷irãùavçkùe 5 plakùavçkùe ca mediø . %<jagannàthàt samàrabhya kçùõàtãràntagaü priye! kaliïgade÷aþ saüprokto vàmamàrgaparàyaõaþ>% iti tantrokte 6 de÷abhede baø vaø mediø %<utkalàdar÷itapathaþ kaliïgàbhimukhaü yayau>% raghuþ . sa ca de÷aþ vçhatsaø kårmavibhàge àgneyyàmukaþ yathà %<àgneyyàü di÷i ko÷alakaliïgavaïgopavaïgajañharàïgàþ>% . teùàü ràjà, te abhijano'sya và aõ . kàliïga tadde÷ançpe tadde÷avàsijane ca %<kàliïgaþ pratijagràha tamastrairgajasàdhanaþ>% raghuþ bahuùu aõo luk . kaliïgàþ . %<sa sàgaraü samàsàdya gaïgàyàþ saïgame nçpaþ . nadã÷atànàü pa¤cànàü madhye cakre samàplavam . tataþ samudratãreõa jagàma vasudhàdhipaþ . bhràtçbhiþ sahito vãraþ kaliïgàn prati bhàrata! loma÷a uvàca . ete kaliïgàþ kaunteya! yatra vaitaraõã nadã . yatràyajata dharmo'pi devà¤charaõametya vai . çùibhiþ samupàyuktaü yaj¤iyaü giri÷obhitam . uttaraü tãrametaddhi satataü dvijasevitam . samànaü devayànena pathà svargamupeyuùaþ>% . %<tri÷ataü vai sahasràõàü yojanànàü yudhiùñhira! . yatra dhvaniü ÷çõoùyevaü tåùõãmàsva vi÷àmpate! . etat svayambhuvo ràjan! vanaü divyaü prakà÷ate>% yatra prakà÷ate ràjan! vedã sasthànalakùaõà . àruhyàtra mahàràja! vãryavàn vai bhaviùyasi . saiùà sàgaramàsàdya ràjan! vedã samà÷rità . etàmàruhya bhadraü te, tvamekastara sàgaram . ahaü ca te svastyayanaü prayokùye yathà tvame tàmadhirohase'dya . spçùñàhi martyena tataþ samudrameùà vedã pravi÷atyàjamãóha! bhàø vaø 114 aø . iti tadde÷asthanadyàdivivçtiruktà . %<sa pratàpaü mahendrasya mårdhni tãkùõaü nyave÷ayat>% raghau kaliïgade÷asthaþ parvataþ mahendra iti varõitam . 7 u÷ãnarabhràtçtitikùuvaü÷yabalinçpaputrabhede . %<mahàmanàstu dvau putrau janayàmàsa bhàrata! . u÷ãnaraü ca dharmaj¤aü titikùu¤ca mahàbalam>% ityupakramya . titikùostu prajàþ ÷çõu iti pratij¤àya . taitikùavo'bhavadràjà pårva syàü di÷i bhàrata! . %<u÷adratho mahàràja! phenastasya suto'bhavat . phenàttu sutapà jaj¤e sutaþ sutapaso baliþ . jàto manuùyayonau tu sa ràjà kà¤caneùudhiþ . mahàyogã sa tu balirbabhåva nçpatiþ purà . putrànutpàdayàmàsa pa¤ca vaü÷akaràn bhuvi . aïgaþ prathamatau jaj¤e vaïgaþ suhmastathaiva ca . puõóraþ kaliïga÷ca tathà vàleyaü kùatramucyate>% ityuktvà %<teùàü janapadàþ pa¤ca aïgà vaïgàþ sasuhmakàþ kaliïgàþ puõórakà÷caiva prajàstvaïgasya vai ÷çõu>% harivaüø 31 aø uktam . tena kaliïgançpàdhiùñhitatvàt de÷asya tathàtvam . kàya sukhàya liïgamasyàþ . 8 yoùiti strã hemaø . trivçti 9 (teoói) strã ÷abdacaø .

#<kaliïgàdyaguñikà># strã cakradaø ukte auùadhabhede yathà %<kaliïgavilvajambvàmrakapitthaü sarasà¤janam . làkùàharidre hrãveraü kañphalaü ÷ukanàsikàm . lodhraü mocarasaü ÷aïkhaü dhàtakãvaña÷uïgakam . piùñvà taõóulatoyena vañakànakùasammitàn . chàyà÷uùkàn pibecchãghraü jvaràtãsàra÷àntaye . raktaprasàdanà÷caite ÷ålàtisàranà÷anàþ>% .

#<kali¤ja># puø kaü vàtaü la¤jati rodhanena laji--bhatrsane aõ upaø saø . (daramà) kañe hemacaø . tasya gçhàdyàvaraõena vàtarodhanàttathàtvam .

#<kalita># triø kala--karmaõi kta . 1 vidite 2 pràpte, mediø 3 bhedite 4 saükhyàte, ÷abdaratnàø . 5 gçhãte, 6 ukte 7 vicàrite, 8 baddhe ca . bhàve kta 9 j¤ànalàbhàdau naø .

#<kalidruma># puø kalerà÷rayaþ drumaþ . 1 vibhãtakavçkùe ratnamàlà . tatra hi nalasya ràj¤a÷chidrànveùaõàya kalinà sucira sthitamiti kali÷abdadar÷ita naiùadhavàkye dç÷yam . kalivçkùàdayo'pyatra

#<kalinda># puø kaliü dadàti dyati và khac mum ca . adri vi÷eùe, yato yamunà nadã niþsçtà, %<kalindagirinandinã tañasuradrumàlambinã>% rasagaïgàø . 2 vibhãtakavçkùe, ràjaniø . 3 sårye bharataþ tanmåla mçgyam .

#<kalindakanyà># strã kalindasya parbatasya kanyeva tatra prabhavatvàt . yamunàyàm . %<kalindakanyà mathuràü gatàpi gaïgormisaüsaktajaleva bhàti>% raghuþ . kalindatanayàkalindajàkalindagirijàdayopyatra .

#<kalipriya># puø kaliþ priyo'sya . nàrade ÷abdaraø .

#<kalimàraka># puø kalãnàü kalikànàü màlà atra lasya raþ và kap saüj¤àyàü kan . 1 påtikara¤je svàmã . và na lasya raþ . kalimàlako'pyuktàrthe amarañãkàyàü ramànàthaþ .

#<kalimàlya># puø kalãnàü kalikànàü màlyaü yatra . 1 påtikara¤je ràjaniø .

#<kaliyuga># naø karmaø ràhu÷irovat tatpuruùo và . kaliråpe yuge kàlavi÷eùe tanmànàdikaü kali÷abde uktaü tadàrambhatithiryugàdyà sà ca gauóãyamate màghapaurõamàsã yathàha tiø taø atha yugàdyàþ tàsu ca %<yugàrdyà varùavçddhi÷ca saptamã pàrvatã priyà . raverudayamãkùante na tatra tithiyummatà>% . ityanena vyavasthà . brahmapuràõe . %<vai÷àkhe ÷uklapakùe tu tçtãyàyàü kçtaü yugam . kàrtike ÷uklapakùe tu tretà'tha navame'hani . atha bhàdrapade kçùõatrayoda÷yàntu dvàparam . màghe ca paurõamàsyàü vai ghoraü kaliyugaü smçtam . yugàrambhàstu tithayo yugàdyàstena vi÷rutàþ>% . atra vai÷àkhàdayaþ paurõamàsyantàeva 1 brahmapuràõe tathaiva tithikçtyàbhidhànàt . mukhyavàcitve kàrtike navame'hanãtyanenaiva siddhau ÷uklapakùa iti vyarthaü syàt tena bhàdrakçùõatrayoda÷ã a÷vayukkçùõapakùãyeti maithisoktaü nirastam . àsàü pra÷aüsàmàha viùõupuràõam %<vai÷àkhamàsasya tu yà tçtãyà navamyasau kàrtika÷uklapakùe . nabhasyamàsasya tamisrapakùe trayoda÷ã pa¤cada÷ã ca màghe . età yugàdyàþ kavitàþ puràõairanantapuõyàstithaya÷cata sraþ . upaplave candramasorave÷ca tathàùñakàsvapyayanadvaye ca>% . upaplave grahaõe %<pànoyamapyatra tilairvimi÷raü dadyàt ùitçbhyaþ prayatomanuùyaþ . ÷ràddhaü kçtaü tena samàsahasraü rahasyametat pitarovadanti>% . snànamadhikçtya bhaviùye %<saüvatsaraphalaü tatra navamyàü kàrtike tathà . manvàdau ca yunàdau ca màsatrayaphalaü labhet>% . tadetat kalpabhedena vyavasthàpya màghàmàvasyaiva kaliyunà dyeti dàkùiõàtyàþ pratipedire yathàha niø si0
     ratnamàlàyàm màghe pa¤cada÷ã kçùõà nabhasye ca trayoda÷ã . tçtãyà màdhave ÷uklà navamyårje yugàdayaþ . yattu gauóàþ %<màghasya pårõimàyàü tu ghoraü kaliyugaü smçtamiti>% bràhmokteþ %<bai÷àkhamàsasya sità tçtãyà navamyasau kàrtika÷uklapakùe . nabhasyamàsasya tamisrapakùe trayoda÷ã pa¤cada÷ã ca màghe>% iti viùõupuràõe cakàreõa tamisrapakùànuùaïgeõa pårvànurodhàt pårõimàsyaiva j¤eyà . %<dve ÷ukle>% ityàdikantu nirmålamityàhuþ . tanna %<dar÷e tu màvamàsasya pravçttaü dvàparaü yugam>% iti bhaviùyavirodhàt etena bràhmànusàràt pårõimàyàmeva yugàdi÷ràddhaü vadan ÷ålapàõiþ paràstaþ . tena kalpabhedàt vyavastheti tattvam . etena %<kàrtike navamã ÷uklà màcamàse ca pårõimà>% iti nàradãyaü vyàkhyàtam . nirmålatvoktirnàradãyàj¤ànakçtà . tatra ÷ràddhàdikaraõamubhayadine tatpràptau nirõaya÷ca niø siø .
     atra ÷ràddhamuktaü màtsye %<kçtaü ÷ràddhaü vidhànena manvàdiùu yugàdiùu . hàyanàni dvisàhasraü pitéõàm tçptidaü bhavediti>% . bhàrate'pi %<yà manvàdyà yugàdyà÷ca tithayastàsu mànavaþ . snàtvàrcayitvà dattvà ca japtvànantakalaü labhediti>% ÷ràddhe'pi pårvàhavyàpinã gràhyà %<pårvàhõe tu sadà kàryàþ ÷uklà manuyugàdayaþ . daive karmaõi pitrye ca kçùõe caivàparàhõikã>% iti pàdmokteþ . %<dve ÷ukle dve tathà kçùõe yugàdã kavayo viduþ . ÷ukle pårvàhõike gràhye kçùõe caivàparàhõike>% hemàdrau nàradãyavacanàcca . dãpikàpi %<atho yugàdi, manvàdikarmatithayaþ pårvàhõikàþ syuþ site . vij¤eyà aparàhõikà÷ca bahule>% iti . smçtyarthasàre'pi %<yugàdimanvàdi÷ràddheùu ÷uklapakùe udayavyàpinã tithirgràhyà . kçùõapakùe paràhõavyàpinãti>% . divodàsãye gobhilaþ %<vai÷àkhasya tçtãyàü tu pårvaviddhàü karoti vai . havyaü devà na gçhõanti kavya¤ca pitarastatheti>% . govindàrõave'pyevam . teneyaü pårvàhõavyàpinã dinadvaye satã paraiveti dharmatattvavidohemàdryàdayaþ . anantabhaññastu %<savaidhçtirvyatãpàto yugamanvàdayastathà . sammukhà upavàse syurdànàdàvantimàþ smçtàþ>% ityàha . dànàdàviti ÷ràddhasaügrahaþ . upavàsastvagre vakùyate . yattu màrkaõóeyaþ %<÷uklapakùasya pårvàhõe ÷ràddhaü kuryàdvicakùaõaþ . kçùõapakùàparàhõe tu rauhiõaü tu na laïghayet>% . rauhiõo navamomuhårtaþ . atra ca ÷uklapakùayugàdi÷ràddhaü pårvàhõe kàryamiti ÷ålapàõiþ . nirõayàmçtàdayastu kàlàdar÷e amà÷ràddhamàparàhõikamuktvà eùamanvàdãnàü yugàdãnàü nirõaya ityuktatvàd dve ÷ukla ityàdi vacanaü viùõupåjàviùayam . ÷ràddhe tvàparàhõikaiveti vyavasthàü jagaduþ . seyaü pårvoktànekavacovirodhàt svàcchandyavilasitamityupekùaõãyà . %<pårvàhõe daivikaü kuryàt>% ityàdiva canàdeva tatsiddhervacanavaiyarthyàcca . ki¤ca kàlàdar÷oktirnyàyamålà vacomålà và nàdyaþ yugàdi÷ràddhasyàmà÷ràddhavikçtitvena nyàyato paràhõavyàptàvapi vacanena tasya bàdhàt . nàntyaþ atide÷àdevàparàhõavyàptàpràptervacanavaiyarthyàt %<apràpte ÷àstramarthavaditi>% nyàyàt tena yadi kàlàdar÷okteþ katha¤cicchraddhàjàóyena samàdhitsà tarhi nyàyapràptakçùõapakùayugàdiviùayatvena sà vyavasthàpanãyeti dik . yugàdikçtyaü malamàse'pi kàryam %<da÷aharàsu notkarùa÷caturùvapi yugàdiùu . upàkarmaõi cotsarge hyetaddiùñaü vçùàditaþ>% hemàdrau çùya÷çïgavacanàt etat da÷aharàdikam . %<avdodakumbhamanvàdimahàlayayugàdi ca . malamàse ca kartavyam>% kàlàdar÷avàkyàcca mahàlayo'tra maghàtrayoda÷ãti vodhyam
     smçticandrikàyàü tu màsadbaye'pi kartavyamityuktam %<yaugàdikaü màsikaü ca ÷ràddhaü càparapakùikam . manvàdikaü tairthika¤ca kuryànmàsadvaye'pi ca>% taddhçtavacanàt aparapakùo'tra kçùõapakùaþ na tu pretapakùaþ tasya tatra niùedhàt %<pratimàsaü mçtàhe ca ÷ràddhaü yat prativatsaram . manvàdau ca yugàdau ca tanmàsorubhayorapãti>% madanaratne marãcyukteþ . prativatsaraü kriyamàõaü kalpàdi÷ràddhamiti madanaratnam etena yugàdyàvarùavçddhi÷ceti vacanaü ÷ràddhàtiriktaviùõupåjàdiviùayam na tatra tithiyugmateti antyacaraõasvarasàt tithiyugmàdarasya daivaviùayatayà tadviùayakatvasyaivocitatvàt evaü nirõayaþ %<sarvàsu yugàdyàsu>% .
     atrobhayamàse kartavyatàvidhànamapi saükràntinimittapuõyakàlasyobhayatra làbhe pårvadinàkaraõe paradine kartavyatàvat pårvamàse daivàdakaraõe paramàse'pi kartarvyatàbhyanuj¤ànàrtham natåbhayamàsayoþ samuccayena . ekenaivànuùñhànena duradçùñànutpatteþ ÷vaþ kàryamadya kartavyamityukte÷ca prathamabhàsaeva mukhyaþkàla iti tattvam .
     atra ÷ràddhàkaraõe pràya÷cittamuktamçgvidhàne . %<na yasya dyàvàmantra ca ÷atavàraü tadà japet . yugàdayo yadà nyånàþ kurute naiva càpi yaþ>% yadà nyånà ityanena anyatamà karaõaü naiba kurute ityanena sarvàsàmakaraõamiti såcitam . %<yugàdau tu naraþ snàtvà vidhivallavaõodadhau . gosahasrapradànasya kurukùetre phalaü hi yat . tatphalaü labhate martyo bhåmidànasya ca dhruvamiti>% pçthvã caø sauø samudrasnànamuktam .
     yugàdivat yugàntakàlo'pyakùaya puõyadaþ tanniråpaõàdikaü hemàø dàø yathà-
     %<navamyàü ÷uklapakùasya kàrtike niranàt kçtam . tretà sitatçtãyàyàü vai÷àkhe samapadyata . dar÷e tu màghamàsasya pravçttaü dvàparaü yugam . kaliþ kçùõatrayoda÷yàü nabhasye màsi nirgataþ . yunàdayaþ smçtà hyete dattasyàkùayakàrakàþ>% brahmapuràõe %<yugàrambhàstu tithayo yugàdyàstena kãrtitàþ . phalaü dattahutànà¤ca tàsvanantaü prakãrtitam>% tathà--%<età÷catasrastithayo yugàdyà dattaü huta¤càkùayamà÷u vindyàt . yuge yuge varùa÷atena yattapo yugàdikàle divasena tadbhavet>% . tathà--%<såryasya siühasaükràntyàmantaþ kçtayugasya ca . tathà vç÷cikasaükràntyàmantastretàyugasya ca . j¤eyastu vçùasaükràntyàü dvàparàntastu saükhyayà . tathà ca kumbhasaükràntyàmantaþ kaliyugasya ca>% . padmapuràõe %<yugàdiùu yugànteùu snànà--dàna--japàdiùu . yatki¤cit kriyate tasya yugàntàþ phalasàkùiõaþ>% àdityapuràõe %<dinarkùaü revatã yatra gamana¤caiva rà÷iùu . yugàntadivasaü viddhi tatra dànamanantakam . grahoparàge viùuve saumye và mihiropadiþ . saptamã ÷uklàkçùõà và yugàdidivasaü viduþ>% .

#<kalila># triø kala--ilac . 1 gahane, amaraþ %<thadà te mohakalilaü buddhirvyatitariùyati>% gãtà . 2 mi÷re ca ujjvaø . %<lokàlokã kalo'kalkakalilo'likulàlakaþ>% màghaþ .

#<kalihàrã># strã kaliü harati hç aõ gauràø ïãù . (viùalàïgaliyà) làïgalyàm bhàvapraø %<kalihàrã sarà kuùñha ÷okàr÷ovraõa÷ålajit . sakùàrà ÷leùmajittiktà kañukàtuvarà'pi ca . tãkùõoùõà kçmihçllaghvã pittalà garbhapàtinã>% bhàvaprakà÷e tadguõà uktàþ .

#<kaluùa># puü strã kala--uùac luùa--hiüsàyàü ka 1 kasya jalasya luùo ghàtakaþ iti và . 1 mahiùe ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 pàpe naø . %<tvàü pratyakasmàt kaluùapravçttau>% raghuþ . 3 tadvati triø . 4 anacche àbile triø amaraþ . %<vibhinna÷aïkhaþ kaluùãmavanmuhurmadena dantãva manuùyadharmaõaþ>% màghaþ . 5 garhite triø ÷abdaciø . akaluùaþ kaluùo bhavati kaluùàyate . kaluùàyitaþ . kaluùaü karoti õic kaluùayati kaluùitaþ . 6 asamarthe . %<bhàvàvabodhakaluùà dayiteva ràtrau>% raghuþ .

#<kalåtara># puø de÷abhede . tataþ kacchàdiø bhavàdau aõ . kàlåtara tadde÷abhavàdau triø .

#<kalevara># naø kale ÷ukre varaü ÷reùñham tadutpannatve'pi ÷uci saptamyà aluk . dehe . %<yaü yaü càpi smaran bhàvaü tyajatyante kalevaram>% gãtà . %<÷arãre jarjarãbhåte vyàdhigraste kalevare . auùadhaü jàhnavãtoyaü vaidyonàràyaõaþ svayam>% puràø pañhanti .

#<kalka># puünaø kala--ka tasya nettvam . 1 ghçtatailàdipàkasaüskàravi÷eùe, 2 dambhe, 3 vibhãtakavçkùe, 4 viùñhàyàm 5 kiññe 6 pàpe ca mediø . 7 turaùkanàmagandhadravye ràjaniø 8 ghçtatailàdipàke deye auùadhidravyabhede ca . kalkaprakàraþ bhàvapraø ukto yathà . %<svarasa÷ca tathà kalkaþ kvàtha÷ca himaphàõñakau . j¤eyà kaùàyàþ pa¤caite laghavaþsyuryathottaram>% iti vibhajya %<dravyamàrdraü ÷ilàpiùñaü ÷uùkaü và sajalaü bhavet . prakùipya gàlayedvastre tanmànaü karùasaümitam . kalke madhughçtaü tailaü deyaü dviguõamàtrayà . sitàü guóåsamàü dadyàt dravodeya÷caturguõaþ>% . %<kvàthyàccaturguõaü vàri--pàdasthaü syàccaturguõam . snehàt snehasamaü kùãraü kalkastu snehapàdikaþ . caturguõantvaùñaguõaü dravadvaiguõyato bhavet . pa¤caprabhçti yatra syurdravyàõi snehasaüvidhau . tatra snehasamànyàhurarvàk ca syàccaturguõam>% cakradaø tatra deyadravyamànaparibhàùoktà . akalkako niràrambhaþ pràø taø tãrthayàtràïgadharmoktau bhàvaø . 9 råkùatàsàdhane cårõabhede ca . %<tàü lodhrakalkena hçtàïgatailàm>% kumàø . %<lokàlakãkalo'kalkakalilo'likulàlakaþ>% màghaþ . pàpà÷aye triø mediø .

#<kalkana># naø kalkaü ÷àñyaü karoti õic--bhàve--lyuñ . ÷àñhyàcaraõe %<caha kalkane kalkanaü dambhaþ ÷àñhyaü ca>% siø kauø .

#<kalkaphala># puø kalkasya vibhãtakasya phalamiva phalamasyàkàrasàmyàt . dàóimavçkùe ràjaniø .

#<kalki># puø kalko'styasya hàryatayà in . bhagavatoda÷ame'vatàre tadàvirbhàvaprasaïgàdi kalkipuø uktaü yathà %<àdhivyàghijaràglàniduþkha÷okabhayà÷rayàþ . kaliràüjànugà÷ceruryåtha÷ololanà÷akàþ . babhåvuþ kàlavibhraùñàþ kùaõikàþ kàmukànaràþ . dambhàcàraduràcàràstàtamàtç vihiüsakàþ . vedahãnà dvijà dãnàþ ÷ådrasevàparàþ sadà . kutarkavàdavahulà dharmavikrayiõo'dhamàþ . vedavikrayiõo vràtyà rasavikrayiõastathà . màüsavikrayiõaþ kråràþ ÷i÷nodaraparàyaõàþ . paradàraratà mattà varõasaïkarakàrakàþ . hrasvàkàràþ pàpacàràþ ÷añhà mañhanivàsinaþ . ùoóa÷àbdàyuùaþ ÷yàlabàndhavà nãcasaïgamàþ . vivàdakalahakùubdhàþ ke÷ave÷avibhåùaõàþ . kalau kulãnà dhaninaþ, påjyà vàrdhuùikà dvijàþ . sannyàsino gçhàsaktà gçhasthàstvavivekinaþ . gurunindàparà dharmadhvajinaþ sàdhuva¤cakàþ . pratigraharatàþ ÷ådràþ parasvaharaõàdaràþ . dvayoþ svãkàraudvàhaþ ÷añhe maitrã, vadànyatà . pratidàne, kùamà'÷aktau, viraktiþkaraõàkùame . vàcàlatva¤ca pàõóitye, ya÷o'rthe dharmasevanam . dhanàóhyatva¤ca sàdhutve, dåre nãre ca tãrthatà . såtramàtreõa vipratvaü, daõóamàtreõa maskarã . alpa÷asyà vasumatã nadãtãre'varopità . striyo ve÷yàlàpasukhàþ svapuüsà tyaktamànasàþ . parànnalolupà viprà÷caõóàlagràmayàjakàþ . striyo vaidhavyahãnà÷ca svacchandàcaraõapriyàþ . citravçùñikarà meghà, manda÷asyà ca medinã . prajàbhakùà nçpà, lokàþ karapãóàprapãóitàþ . skandhe bhàraü, kare putraü, kçtvà kùubdhàþ prajàjanàþ . giridurgaü vanaü ghoramà÷rayiùyanti durbhagàþ . madhumàüsairmålaphalairàhàraiþ pràõadhàriõaþ . evaü tu prathame pàde kaleþ kçùõavinindakàþ . dvitãye tannàmahãnàstçtãye varõasaïkaràþ . ekavarõà÷caturthe ca vismçtàcyutasatkriyàþ . niþ--svàdhyàya--svadhà--svàhà--vauùaóoükàra--varjitàþ . devàþ sarve niràhàràþ brahmaõaü ÷araõaü yayuþ>% . ityantena 1 aø kalisvabhàvamupavarõya bhagavataþ pràdurbhàvapratij¤oktà %<stutvà pràha purobrahmà devànàü hçdayepsitam . tat÷rutvà puõóarãkàkùo brahmàõamidamabravãt . ÷ambhale viùõuya÷asogçhe pràdurbhavàmyaham sumatyàü màtari vibhoþ kanyàyàü tvannide÷ataþ . caturbhirbhràtçbhirdeva! kariùyàmi kalikùayam . bhavantobàndhavà devàþ svàü÷enàvatariùyatha . iyaü mama priyà lakùmãþ siühale saübhaviùyati . vçhadrathasya bhåpasya kaumudyàü kamalekùaõà . bhàryàyàü, mama bhàryaiùà padmànàmnà janiùyate . yàta yåyaü bhubaü devàþ svàü÷àvataraõe ratàþ . ràjànau marudevàpã sthàpayiùyàmyahaü bhuvi . punaþ kçtayugaü kçtvà dharmàn saüsthàpya pårvavat . kalivyàlaü saünirasya prayàsye svàlayaünibho! . ityudãritamàkarõya brahmà devagaõai rvçtaþ . jagàma brahmà sadanaü devà÷ca tridivaü yayuþ . mahãmà÷vàsya bhagavàn nijajanmakçtodyamaþ . viprarùe! ÷ambhalagràmamàvive÷a paràtmakaþ . sumatyàü viùõuya÷asà garbhamàdhatta vaiùõavam . grahanakùatrarà÷yàdisevita÷rãpadàmbujam . saritsamudràgirayolokàþsthàvarajaïgamàþ . saharùà çùayo devà jàte viùõau jagatpatau . babhåva sarvasatvànàmànandovividhà÷rayaþ . nçtyanti pitarohçùñàstuùñà devà jagurya÷aþ . cakrurvàdyàdi gandharvà nançtu÷càpsarogaõàþ . dvàda÷yàü ÷uklapakùasya màdhave màsi màdhavaþ . jàtaü dadç÷atuþ putraü pitarau hçùñamànasau . dhàtrã màtà mahàùaùñhã nàóãcchetrã tadambikà . gaïgodakakledamokùà sàvitrã màrjano dyatà . tasya viùõoranantasya vasudhà'dàt payaþ sudhàm . màtçkàmaïgalavacaþ kçùõajanmadine'bhavat . brahmà taduùadhàryà÷u svà÷ugaü pràha sevakam . yàhãti såtikàgàraü gatvà viùõuü prabodhaya . caturbhujamidaüråpaü devànàmapi durlabham . tyaktvà mànuùavadråpaü kuru nàthà! vicàritam . iti brahmavacaþ ÷rutvà pavanaþ surabhiþ sukham . su÷ãtaþ pràha tarasà brahmaõovacanàdçtaþ . tacchrutvà puõóarãkàkùasta tkùaõàt dvibhujo'bhavat . tadà tatpitarau dçùñvà visvayàpannamànasau . bhramasaüskàravat tatra menàte tasya màyayà . tatastu ÷ambhalagràme sotsavà jãvajàtayaþ . maïgalàcàrabahulàþ pàpatàpavivarjitàþ . sumatistaü sutaü labdhvà viùõuü jiùõuü jagatpatim . pårõakàmà vipramukhyànàhåyàdàdgavàü ÷atam . hareþ kalyàõakçdviùõuya÷àþ ÷uddhena cetasà . sàmarg yajurvidbhiragryaistannàmakaraõe rataþ . tadà ràmaþ kçpovyàso drauõirbhikùu÷arãriõaþ . samàyàtà hariü draùñuü bàlakatvamupàgatam . tànàgatàn samàlokya caturaþ såryasannibhàn . hçùñaromà dvijavaraþ påjà¤cakre sa ã÷varàn . påjitàste svàsaneùu saüviùñàþ svasukhà÷rayàþ . hariü kroóagataü tasya dadç÷uþ satvamårtayaþ . taü bàlakaü naràkàraü viùõuü natvà munã÷varàþ . kalkiü kalkavinà÷àrthamàvirbhåtaü vidurbudhàþ . nàmàkurvaüstatastasya kalkirityabhivi÷rutam . kçtvà saüskàrakarmàõi yayuste hçùñamànasàþ . tataþ sa vavçdhe tatra sumatyà paripàlitaþ . kàlenàlpena kaüsàriþ ÷uklapakùe yathà ÷a÷ã . kalkerjyeùñhàstrayaþ ÷åràþ . kavipràj¤asumantrakàþ . tàtamàtçpriyakarà guruviprapratiùñhitàþ . kalkeraü÷àþ puro jàtàþ sàdhavo dharmatatparàþ . gàrgyabhargyavi÷àlàdyà j¤àtayastadanuvratàþ . vi÷àkhayåpabhåpàlapàlitàstàpavarjitàþ . bràhmaõàþ kalkimàlokya paràü pãtimupàgatàþ . tato viùõuya÷àþ putraü dhãraü sarvaguõàkaram . kalkiü kamalapatràkùaü provàca pañhanàdçtam . tàta! te brahmasaüskàraü yaj¤asåtramanuttamam . sàvitrãü vàcayiùyàmi tato vedàna pañhiùyasi>% 2 aø . tasya caritàdikaü kalkipuràõa÷abde dç÷yam

#<kalkin># puø kalko nà÷yatayà'styasya ini . bhagavato da÷ame 'vatàre kalki÷abde vivaraõam . %<matsyaþ kårmo varàha÷ca narasi ha÷ca vàmanaþ . ràmoràma÷ca ràma÷ca buddhaþ kalkã ca te da÷a>% puràø . %<kalkã satàü ca bhavità prahariùyate'rãn>% mugdhaø .

#<kalkipuràõa># naø . vedavyàsapraõãte anubhàgavate upapuràõabhede tatra pratipàdyaviùayà÷ca yathàsåtasamãpe ÷aunakàdãnàü bhaviùyapra÷naþ . ÷ukasya kalkipuràõapràptivivaraõam . kalerutpattiþ . kalivivaraõam . kalau àcàrabhraü÷aþ . dharitryà saha devànàü brahmalokagamanam . brahmalokavarõanam . brahmasamãpe kalerdãùakãrtanam . brahmaõà saha devànàü goloke gamanam . viùõusamãpe kalivrtanivedanam . viùõorviùõuya÷aso gçhe avatàratayàvirbhàvàïgãkàraþ . viùõuya÷asaþ patnyàþ sumatyà garbhaþ . viùõau jàte devànàü harùaþ . viùõo÷caturbhujamårtiparihàrapårvakaü mànuùaråpadhàraõam . ràmakçpavyàsadrauõãnàü kalkidar÷anàrthamàgamanam . kalkernàmakaraõam . kalkerupanayanakàle piturupade÷aþ . kalkergurukulavàsàrthaü yàtrà jàmadagnyapràpti÷ca . kalkervedàdhyayanaü dhanurveda÷ikùà ca . gurudakùiõàdànàbhilàùaþ . kalkervilvodake÷vara÷ivadar÷anaü tatstuti÷ca . ÷ivayà ÷ivasyàvirbhàvo varadàna¤ca . ÷aïkaràt kalkeþ karavàlà÷ugaturaïgapràptiþ . kalkergçhapratyàgamanam . kalkerà÷ramadharmopade÷aþ . kalkerdharmakathanam . bràhmaõalakùaõam . siühaladvãpavarõanam . padmàyà ràjakanyàyà vivaraõam . ÷ivàt padmàyà varalàbhaþ . padmàyàþ svayaüvarodyogaþ . samàgatabhåpànàü strãtvapràptiþ . pàdmàyà vilàpaþ . kalkeràde÷ena ÷ukasya padmàsamãpe gamanam . padmà÷ukasaüvàdaþ . viùõupåjàprakaraõam . padmàsamãpe acyutàvatàrakathanam . ÷ukasya ÷ambhale pratigamanam . kalki÷ukasaüvàdaþ . kalkeþ siühalagamanam . padmàyàþ kalkisamãpe gamanam . padmàyàþ kalkidar÷anam . kalkidar÷anena bhåpànàü puruùatvapràptiþ . ràjagaõakçtakalkistavaþ . anantasyàgamanam . anantopàkhyànam . anantena haüsasya sàkùàtkàraþ . kalkeràj¤ayà vi÷vakarmaõaþ ÷ambhale purãnirmàõam . kalkeþ sastrãkasya ÷ambhale pratyàgamanam . kalkeþ sutotpattiþ . bauddhayuddham . jinavinà÷aþ . bauddhajayaþ . mlecchajayaþ . mlecchakàminãbhiþ kalkeryuddham . bàlakhillànàmàgamanam . nikumbhaduhituràkhyànam . kuthodaryàþ saühàràrthaü kalkeryàtrà . kuthodaryà badhaþ . nàradàdãnàü maharùãõàmàgamanam . maroràtmaparicayàrthaü såryavaü÷avarõanam . ÷rãràmacaritam . sãtàparityàgaþ . sãtàyà bhåtalaprave÷aþ . ràmasya svargàrohaõam . ràmasya vaü÷àvalã . marorutpattivivaraõa¤ca . candravaü÷e devàperutpattivivaraõam . devàpermaro÷cadivyarathapràptiþ . kçtayugasyàgamanam . manvantaravarõanam . kalinà saügràmodyogaþ . kalkerdigvijayayàtrà . dharmasya kalinà samàgamaþ . kalkisamãpe dharmasyàtmanivedanam . kalinà kalkeþ saügràmaþ . marudevàpiprabhçtãnàü kha÷akàmbojavarbaracaulàdibhiþ saügràmaþ kalisahacaràõàü paràbhavaþ . lokavikokabadhaþ . kalkerbhallàñanagaragamanam . ÷a÷idhvajasya samarodyogaþ . mårchitaü kalkimàdàya ÷a÷idhvajasya gçhàgamanam . su÷àntàyà gotam . ÷a÷idhvajakanyayà kalkervivàhaþ . ÷a÷idhvajasya haribhaktikàraõam . ÷a÷idhvajasya pårvajanmavçttàntakathanam . bhaktilakùaõam . haribhaktasya saügràmapravçttikàraõam . dvividopàkhyànam . kçùõàvatàravçttàntaþ . kalkeþ kà¤canapuryàü prave÷aþ . viùakanyàsaüvàdaþ . kalkeranucaràõàü pçthak pçthak ràjye'bhiùekaþ . kalkeþ ÷ambhale pratigamanam . satyayugapravartanam . màyàstavaþ . viùõuya÷aso ràjasåyayaj¤àrambhaþ . nàradasyàgamanam . màyàjãvayoþ kathopakathanam . viùõuya÷aso vanagamanam . para÷uràmasyàgamanam . rukmiõãvratakathanam . kalkeþ patnãbhirvihàraþ . ÷ambhale devànàmàgamanam . kalakeþ svargàrohaõam . gaïgàstotram . kalkipuràõasyànukramaõikà . kalkipuràõa÷ravaõàdiphalam .

#<kalpa># puø kalpate samartho bhavati svakriyàyai viruddhalakùaõayà asamarthobhavati và'tra, kçpå sàmarthye viruddhalakùaõayà asàmarthye và àdhàre gha¤ kalpayati sçùñiü vinà÷aü vàtra kçpa-õicàdhàre ac . brahmaõo ràtriråpe jagatàü ceùñàràhityasampàdake 1 pralaye 2 tasya dinaråpe jagatàü ceùñàsampàdake ca kàlabhede . %<yadà sa devo jàgarti tadedaü ceùñate jagat . yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü nimãlati>% manunà jagacceùñàtadràhityayorbrahmàhoràtrayoruktestathàtvam .
     kali÷abde dar÷itavàkyena yugamànamuktvà kalpamànaü pradar÷ya brahmaõaþ àyuþparimàõaü tasya gatàyuþkàla÷ca såø siø ukto yathà%<yugànàü saptatiþ saikà manvantaramihocyate . kçtàvdasaïkhyastasyànte sandhiþ prokto jalaplavaþ>% såø . yugànàü saikà saptatirekasaptatirmahàyugamityarthaþ . iha--mårtakàle . manvantaraü manvàrambhatatsamàptikàlayorantarakàlamànamityarthaþ . mårtakàlamànabhedàbhij¤aiþ kathyate . tasya manorante viràme jàte sati kçtàvdasaïkhyaþ maduktakçtayugavarùamitaþ sandhiþ kàlavidbhiþ prakarùeõa dvitãyamanvàrambhaparyantaü bhåtamàvimanvorantimàdisandhiråpaikakàlena kathitaþ . tatsvaråpamàha %<jalaplava iti . jalapårõà sakalà pçthvã tasmin lokasaühàrakàle bhavati . atha kalpapramàõaü savi÷eùamàha>% raïgaø . %<sasandhayaste manavaþ kalpe j¤eyà÷caturda÷a . kçtapramàõaþ kalpàdau sandhiþ pa¤cada÷aþ smçtaþ>% såø . %<te ekasaptatiyugaråpà manavaþ svàyambhuvàdyàþ sasandhayaþ svasvasandhisahità÷caturda÷asaïkhyàkàþ kalpakàle j¤àtavyàþ . svasandhiyuktacaturda÷amanubhiþ kalpaþ syàdityarthaþ . nanu granthàntare kalpamànaü yugasahasraü tvayà tu yugamànamekasaptatiguõaü manumànaü 306720000 kçtàvad 1728000 yuktaü sasandhimanumànaü 308448000 idaü caturda÷aguõaü 431872000 kalpapramàõaü tacca kçtãnaü yugasahastramityata àha . kçtapramàõa iti . kalpàdau prathamamanvàrambhe kçtayugavarùamito mano÷caturda÷atve'pyàdyaþ pa¤cada÷akaþ sandhiþ kàlaj¤airuktaþ . tathà ca kçtavarùànantaraü prathamamanvàrambha iti tadvarùaüyojanenàvirodha iti bhàvaþ . atha brahmaõo dinaràtryoþ pramàõamàha>% raïgaø . %<itthaü yugasahasneõa bhåtasaühàrakàrakaþ . kalpo bràhmamahaþ proktaü ÷arvarã tasya tàvatã>% såø %<itthaü pårvoktaprakàrasiddhena yugasahasreõa bhåtasaühàrakàrako layàtmakaþ kalpakàlã bràhmaü brahmaõaþ sambandhyahaþ dinaü kàlaj¤airuktam . tasya brahmaõastàvatã dinaparimità ÷arvarã ràtriþ . kalpadvayaü tadahoràtramiti phalitàrthaþ . atha brahmaõaàyuþpramàõamatãtavayaþpramàõaü càha>% raïgaø . %<paramàyuþ ÷ataü basya tayàhoràtrasaïkhyayà . àyuùoø 'rdhamitaü tasya ÷eùakalpo'yamàdimaþ>% såø . paramaparaü ÷çõu pårvoktaü tvayà ÷rutamaparaü ca vakùyamàõaü ÷çõu tvam . yadvà parameti daityavaràrthakaü sambodhanam . tvaü tasya brahmaõastathà pårboktayàhoràtramityà kalpadvayaråpayà ÷ataü ÷atavarùaparimitamàyuþ ÷arãraghàraõakàlaü jànãhi . etaduktaü bhavati . ahoràtramànàt pårbaparibhàùayà (30) màsamànaü tasmàt pårvoktaparibhàùayà (12) brahmaõo varùamànametacchatasaïkhyayà brahmàyuriti . na tu yathà÷rutàrthena kalpa÷atadvayamàyuþ, koñàdãnàmapi dinasaïkhyayàyuùo'nukteþ sutaràü brahmaõaþ ÷atadinàtmakàyuùo'sambhavàt %<nijenaiva tu mànena àyurvarùa÷ataü smçtam>% iti viùõupuràõokte÷ca . etena paramà--rityekaü padamiti nirastam brahmaõo'niyatàyurdàyàsambhavàt . tasya brahmaõa àyu ÷atavarùaråpamasyàrdhaü pa¤cà÷a dvarùaparimitamitaü gatam . ayaü vartamàna àdimaþ prathamaþ ÷eùakalpaþ ÷eùàyurdàyasya brahmadivasa uttaràrdhasya prathamadivaso vartamàna iti phalitàrthaþ . atha vartamàne'smin divase'pyetadgatamityàha raïgaø . %<kalpàdasmàcca manavaþ ùaó vyatãtàþ sasandhayaþ . vaivasvatasya ca manoryugànàü trighano gataþ>% såø . %<asmàdvartamànàt kalpàd brahmadivasàt ùañsaïkhyàkà manaya ekasaptatiyugaråpàþ sasandhayaþ saptabhiþ sandhibhiþ kçtayugapramàõaiþ sahità vyatãtà gatàþ . cakàraàyuùo'rdhamitamiti pràguktena samuccayàrthakaþ . vartamànasya saptamasya manorvaivasvatàkhyasya yugànàü trighanastrayàõàü ghanaþ sthànatrayasthitatulyànàü ghàtaþ saptaviü ÷atisaïkhyàtmako gataþ . saptaviü÷atiyugàni gatànãtyarthaþ . caþ samuccaye . atha vartamànayugasyàpi gatametaditi vadannabhimatakàle'grato varùagaõaþ kàrya ityàha>% raïgaø . %<aùñàviü÷àd yugàdasmàdyàtametat kçtaü yugam . ataþ kàlaü prasaïkhyàya saïkhyàmekatra piõóayet>% såø . %<aùñàviü ÷atitamàdvartamànànmahàyugàdetadalpakàlena pårvakàle sàmprataü sthitaü kçtaü yugaü gatam . ataþ kçtayugàntà nantaramabhimatakàle kàlaü varùàtmakaü prasaïkhyàya gaõayitvà saïkhyàü pa¤casthànasthitàü bhinnàmekatraikasthàne piõóayet saïkalanaviùayàü kuryàt . sarveùàü gatànàü yogaü kuryàdityarthaþ>% raïga0!
     màsasya triü÷attithyàtmakatayà brahmasàsasya triü÷atkalpaghañitatvàt teùàü kalpànàü nàmàni hemàø dàø màtsye àha sma
     %<kalpànukãrtanaü vakùya sarvapàpapraõà÷anam . yasyànukãrtanàdeva vedapuõyena yujyate . prathamaþ ÷vetakalpastu dvitãyo nãlalohitaþ . vàmadevastçtãyastu tato raùantaro'paraþ . rauravaþ pa¤camaþ proktaþ ùaùñhaþ pràõa iti smçtaþ . saptamo'tha vçhatkalpaþ kandarpo'ùñama ucyate . sadyo'tha navamaþ prokta ã÷àno da÷amaþ smçtaþ . vyàna ekàda÷aþ proktaþ tathà sàrasvato'paraþ . trayoda÷a udànastu gàruóo'tha caturda÷aþ . kaurmaþ pa¤cada÷oj¤eyaþ paurõamàsã prajàpateþ . ùoóa÷onàrasiühastu samànastu tataþ paraþ . àgneyo'ùñàda÷aþ proktaþ somakalpastathà'paraþ . mànavo viü÷atiþ proktastat pumàniti càparaþ . vaikuõñha÷càparastadvallakùmãkalpastathà paraþ . caturviü÷astathà proktaþ sàvitrãkalpasaüj¤akaþ . pa¤caviü÷atimo ghoro vàràhastu tato'paraþ . saptaviü÷o'tha vairàjo gaurãkalpastathà'paraþ . màhe÷varastataþ prokto tripuro yatra ghàtitaþ . pitçkalpastathànte tu yà kuhåbrahmaõaþ smçtà . ityayaü brahmaõomàsaþ sarvapàpapraõà÷anaþ . àdàveva hi màhàtmyaü yasmin yasya vidhãyate . tasya kalpasya tannàma vihitaü brahmaõà pàrà>% . tadàrambhakàla÷ca brahmasiddhànte uktaþ %<caitrasitàderbhànorvarùarùñhumàsayugakalpàþ . sçùñyàdau laïkàyàmiha pravçttàþ dinairvatsa!>% caitrasitàdeþ caitra÷uklapratipadamàrabhyetyarthaþ . brahmapuø %<caitre màsi jagat brahmà sasarja prathame'hani . ÷uklapakùe samagrantu tadà såryodaye sati . pravartayàmàsa tadà kàlasya gaõanàmapi>% iti kàlasàmànyagaõanasya tata àrabhyokteþ evaü caitra÷uklapratipadi kalpapràrambhe'pi %<màgha÷uklatçtãyàyàü kçùõàyàü phàlyunasya ca . pa¤camã caitramàsasya yathaivàdyà tathà parà . ÷uklà trayoda÷ã màghe kàrtikasya tu saptamã . navamã màrga÷ãrùasya saptaitàþ saüsmaràmyaham . kalpànàmàdayo hyetà dattasyàkùayakàrakàþ>% vàràhavàkyàni yadi samålàni tadà kalpabhedàdaviruddhàni kalpàditvena tattattithiùu ÷ràddha kartavyatopayogipàribhàùikatvaparatayà và samarthanãyàni . ataeva såø siø suràsuràõàmanyonyamahoràtraviparyayàt . yat proktaü tadbhaveddivyaü bhànorbhagaõapåraõàt . manvantaravyavasthà ca pràjàpatyamudàhçtam na tatra . dyuni÷o rbhedo bràhmaü kalpaþ prakãrtitaþ, ityàdinà yugamanvantarakalpànàü sauratvenoktiþ . sauramàne ca niyatayugàdikàleùu aniyatatithisambhave'ùi sarveùàü kalpànàmàdau caitrasitàditithireva niyatà pàyuktavacanapràmàõyàt . kintu pràguktamàtsye bràhmakalpànàü càndratvokteþ càndratvamapi tena tithibhedasambhavaþ såø siø vàkyaü tu grahaspaùñãkaraõopayogãtyavirodhaþ . atra tithidvaidhe yugàdivat vyavasthà . kçpa--õic--bhàbe ac . 2 racane 3 vikalpe ca itikartavyatàyukte 4 vidhàne ca . %<prabhuþ prathamakalpasya yo'nukalpe pravartate>% manuþ . kalpovidhànamastyatra aucityena . 5 ucite triø ÷à÷vataþ . kalpyate'nuùñhãyate'nena karaõe ac . 6 vaidikavidhànaj¤àpake ÷àstrabhede sa cà÷valàyanàpastambabaudhàyanakàtyàyanàdisåtràtmakaþ . tasya yathopayogità tathoktaü sàyaõàcàryeõa çgvedabhàùyopodghàte yathà-
     kalpastvà÷valàyanàpastambavaudhàyanàdisåtraü, kalpyate samarthyate yàbaprayogo'neneti vyutpatteþ . nanvà÷valàyanaþ kiümantrakàõóamanusçtya pravçttaþ? kiü và bràhmaõamanusçtya? nàdyaþ %<da÷apårõamàsau tu pårvaü vyàkhyàsyàma>% ityevaü tenopakràntatvàt na hyagnimãóa ityàdayomantrà da÷apårõamàsayoþ kacidviniyuktàþ . na dvitãyaþ %<àgnàvaiùõavamekàda÷akapàlaü puroóà÷aü nirvapanti dãkùaõãyàyàm>% ityevaü dãkùaõãyeùñerbàhmaõe prakràntatvàt . atrocyate--mantrakàõóobrahmayaj¤àdijapakrameõa pravçtto na tu yàgànuùñhànakrameõa brahmayaj¤a÷caivaü vihitaþ %<yat svàdhyàyamadhãyãtaikàmapyçcaü yajuþ sàma và tadbrahmayaj¤am>% iti so'yaü brahmayaj¤a japã'gnimãóe ityàmnàyakrameõaivànuùñheyaþ tathà %<sarvà çcaþ sarvàõi yajåüùi sarvàõi sàmàni vàcaþ stome pàriplavaü ÷aüsatãti>% vivãyate tathà %<à÷vine ÷asyamàne såryo nodiyàdapi sarvà dà÷atayãranubråyàditi>% vidhãyate tathà %<ricyata iva và eùa preva ricyate yo yàjayati yo và pratigçhõàti yàjayitvà pratigçhya và'na÷nan triþsvàdhyàyaü vedamadhãyãteti>% pràya÷cittaråpaü vedapàràyaõaü vihitam ityàdiùu kçtsnamantrakà óviniyogeùu saüpradàyapàramparyàgata eva krama àdaraõãyaþ . vi÷eùaviniyogastu mantravi÷eùàõàü ÷rutiliïgavàkyàdipramàõànyupajãvyà÷valàyanodar÷ayati atomantrakàõóakramàbhàve'pi na ka÷cidvirodhaþ . iùe tvetyàdimantràstu kratvanuùñhànakrameõaivàmnàtà ityàpastambàdayastenaiva krameõa såtranirmàõe pravçttàþ . àmnàtatvàdeva japàdiùvapi sa eva kramaþ . yadyapi bràhmaõe dãkùaõãyeùñirupakràntà tathàpi tasyà iùñerdar÷apårõamàsavikçtitvena tadapekùatvàdà÷valàyanasyàdau tadvyàkhyànaü yuktam ataþ kalpasåtraü mantraviniyogena kratvanuùñhànamupadi÷yopakaroti tarhi %<pra vo vàjà>% ityàdãnàü sàmidhenãnàmçcàmeva viniyogamà÷valàyanobravãtu %<namaþ pravaktra>% ityàdaya stvanàmnàtàþ kuto viniyujyante? iti cet nàyaü doùaþ ÷àsvàntarasamàmnàtànàü bràhmaõàntarasiddhasya viniyogasya guõopasaühàranyàyenàtra vaktavyatvàt sarva÷àkhàü pratyayamekaü karmeti nyàyavidaþ, tasmàcchikùeva kalpo'pyapekùitaþ . kàtyàø vyàø karkeõa kalpa÷àstraprayojanamitthaü dar÷itaü yathà-- %<iha puõyo vai puõyena karmaõà bhavati>% %<tametaü vedànuvacanena vividiùanti brahmacaryeõa tapasà ÷raddhayà yaj¤eneti>% %<agnihotraü juhuyàt svargakàma>% ityàdimirvàkyaiþ karmaõàü svargàpavargàdi÷reyaþsàdhanatvaü pratãyate . tàni càgnihotràdikarmàõi vedavàkyaikavedyàni . vedavàkyàni càneka÷àsvàvasthitatayà svata÷ca prativàkyaü nànàvidhaparasparaviruddhàrthasphuraõena durbodhàrthàni bahubhirarthavàdavàkyairmi÷ritàni ca tathàhi %<agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ>% ityatra kiü svargo homàya, uta homaþ svargàya, tathà agnihotra÷abdoguõavidhànàrtho nàmadheyaü yeti tathà %<sa vai saüvatsaraü dãkùàbhireti>% ityàdrau kvacit saüvatsara÷abdasya mukhyàrthatvam sahasrasaüvatsaràdau tasyaiva gauõatvam . arthavàdàdibhi÷ca pàñhàt vidhyarthavàdasaüdeho'pi bhavati kimayaü vidhiþ? utàrthavàdaþ? iti yadya pi jaimini ÷avarasvàmikubhaññamàrilaprabhçtibhirmãmàüsàyàü tàni vàkyàni saüdehaniràsapårvakaü yathàrthaü vyàkhyàtàni santi . adhãta ÷àstràõàü ca tadàrthàvagamo'pi sukara eva, tathàpi teùàü nànà÷àkhàvyavasthitatvenedànãntanaiþ sarvaiþ puruùairadhyetuü j¤àtuü và'÷akyatvàttadadhãnaü karmaõàü j¤ànaü duþ÷akyamidànãntanànàmiti matvà paramakàruõiko bhagavàn kàtyàyanàcàryo nànà÷àkhàgatavidhivàkyasaügraharåpaü kalpasåtraü praõãtavàn . tatra pratipàdyaviùayàþ kàtyàyana÷abde vakùyante
     àrùeyakalpasåtraviùayà÷ca %<athàrùeyakalpo vyàkhyàtavyaþ>% ityupakramya sarvakratuprakçtibhåtasya triparvaõojyotiùñomasya sarvàhargaõaprakçtibhåtasya vyåóhasya dvàda÷àhasya ca bràhmaõavàkyenaiva prayogo dar÷itastadupajãvanena kratvantaràõi prayoktavyànãti dar÷ayitumàdau çtvigvaraõàdikamabhidhàya 1 praø %<këpto jyotiùñomo'tiràtraþ ùoóa÷ikaþ>% ityàdinà saubharamudvaü ÷ãyamityantena sàmavi÷eùayuktasya pràyaõãyasya prayogo dar÷itaþ . tataþ %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdinà abhiplavasya prathamàhasya . %<pavasva vàcaþ>% ityàdinà dvitãyàhasya . %<davidyutatyàru cà>% ityàdinà tçtoyàhasya . %<pavamànoajãjanat>% ityàdinà caturthàhasya . %<pavamànasya vi÷vavit>% ityàdinà pa¤camàhasya . %<asçta pravàjinaþ>% ityàdinà ùaùñhàhasya . %<pçùñyaþ ùaóahaþ sasåóho và vyåóho và>% ityàrivà pçùñyaùaóahasya tyahàõàü prayogaþ . evam caturthasyàhna ityàdilà uttaratryahakalpaþ . 2 graø %<pavasya vàco agriyaþ>% ityàdinà abhijito'hnaþ kalpaþ . %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdinà svarasàmnàü prathamasya . %<pavasva vàco'gri yaþ>% ityàdinà teùàü dvitãyasya %<davidyutatyàrucà>% ityàdinà tçtãyasya . %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdina viùuvàyanànàmàvçttànàü svarasàmnàm kalpaþ . %<upa tva jàmayaþ>% ityàdinà vi÷vajitaþ . %<pauramãóhaü mànavaü janitram>% ityàdinà àvçttayoþ pçùñyàbhiplavayoþ, . jyotiùñomamàjyetyàdinà àyuùñomasya . %<pavasva vàco'griyaþ>% ityàdinà goùñomasya . %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdinà mahàvratasya . 3 praø %<këpto jyotiùñomaþ>% ityàdinà goþ, àyuùaþ, abhijitaþ vi÷vajita÷ca mahàvratasya . %<pavasva vàco'griyaþ>% ityàdiünà prathama sàhasrasya . %<eùaivottarasya këptiþ>% ityàdinà dvitãyatçtãyayoþ . %<upàsmai gàyatà naraþ>% iti caturthasya . %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdinà prathamasàdyaskramya . %<eùaivottarasya këptiþ>% ityàdinà sàdyaskratrikasya . %<pavamànasya jinvate>% ityàdinà ÷yenaråpasàdyaskrasya . %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdinà ekatrikasàdyaskrasya . jyotiùñomaü bahiùpava mànamityàdinà prathamavràtyastomasya . %<ete asçgramindava>% ityàdinà dvitãyatçtãyavràtyastomayoþ . %<agriyavatã pratipat>% idityàdinà caturthavràtyastomasya . %<agna! àyåüùi pavasa>% ityàdinà prathamasyàgniùñutaþ . %<eùaivottarasya këptiþ>% ityàdinà dvitãyatçtãyacaturthànàmagniùñutàm prajàpaterapårvasya vçhaspatisavasya, iùu nàmakayaj¤asya ca . %<pra somàso adhandiùuþ>% ityàdinà sarvasvàrasya . 4 praø . %<agna! àyåüùi pavase>% ityàdinà vai÷vadevavàruõapraghasikaikàhasya . %<kayà tvaü na åtyà pavasva>% ityàdinà vàruõapraghàsikadvitãyàhasya . %<upa tvà jàmayogiraþ>% ityàdinà ÷àkamedhaprathamàhasya . %<indràyendo! marutvate>% ityàdinà tadãyadvitãyàhasya . %<vi÷vakarman haviùà>% ityàdinà tadãyatçtãyàhasya ÷unàsãryasya ca . %<pavasvendo! vçùàsutaþ>% ityàdinà upahavasya . %<dvitãyasya svarasàmna>% ityàdinà çtapeyadåõàsavai÷yastomatãvrasudvàjapeyeùu pratyavarohaõãyàbhyàrohaõãyayoþ kalpaþ . %<vàyoþ ÷ukro ayàmi ta>% ityàdinà abhiùecanãyasya . %<ràjà medhàbhirãyate>% ityàdinà da÷apeyasya . %<ke÷avapanàya vyuùñirdviràtra>% ityàdinà tadãyadvitãyàhasya . itthaü kùatrasya dhçte÷ca . evamuktaråpeõa saptasutyasya vàjapeyasya ca .
     5 praø %<ràjà medhàbhirãyate>% ityàdinà ràóviràóorupasadàm . %<rauravayaudhàjaye>% ityàdinà punastomasya catuùñomasya ca . %<upoùu jàta>% ityàdinà udbhidbalamidorapacite÷ca . %<sàhasraü vahiùpavamànam>% ityàdinà sarvastomopaciteragneþ stomayo÷ca . %<punànaþ somadhàrayà>% ityàdinà çùabhagoùavamarutstomànàmindràgnyoþ kulàyà÷ca . %<indràyondo! marutvata>% ityàdinà indrastomasya . %<pavasva vàco agniya>% ityàdinà indràgnyoþstomasya àdyavighanasya ca . %<pavasva vàco agriyaþ>% ityàdinà dvi tãyavighanasya . ÷yenamàjyabahiùpavamànam ityàdinà ekàhasàdhyànàü kalpaþ . ete ekàhasàdhyà itukti÷ca .
     6 praø . %<këpto jyotiùñomo'tiràtro'ùoóa÷ika>% ityàdinà jyotiùñomàtiràtrasya, àhãnikyà ràtre, sarvastomàptoryàmasya, navasaptada÷asya, viùuvataþ goàyuùaþ vi÷vajidabhijitoþ ekastomànà¤ca prathamàhasya kalpaþ . %<goràjyabahiùpavamànam>% ityàdinà, uktànàü jyotiùñomàtiràtràdãnàü dvitãyatçtãyacaturthàhànàm ekastomànàmàïgirasacaitrarathakàpivanaråpàõàü dviràtràõàü ca kalpaþ . %<abhiplavasya prathamasyàhnaþ>% ityàdinà gargatriràtre prathamàhasya . %<upoùu jàtam>% ityàdinà tatra dvitãyàhasya . %<pavasva vàcaþ>% ityàdinà tatra tçtãyàhasya kalpaþ . %<pavasva vàja sàtaye>% ityàdinà a÷vamedhatriràtrasya . %<prasomàso vipa÷cita>% ityàdinà vaidatriràtrasya . %<sàüvatsarikasya viùuvataþ>% ityàdinà, chandomapavamànatriràtrasya . ye gargatriràtrasyetyàdinà antarvasuparàkatriràtrayoþ kalpaþ . 7 praø . %<upàsmai gàyatà naraþ>% ityàdinà caturaha prathamàhasya . %<pavasva vàco agriyaþ>% ityàdinà tadãyadvitãyàhasya . %<davidyutatyàrucà>% ityàdinà tçtãyàhasya . %<pavamàno ajãjanat>% ityàdinà caturthàhasya . %<upoùu jàtam>% ityàdinà jàmadagnyacaturahasya . %<yà jàmadagnyasya>% ityàdinà và÷iùñhacaturahasya . prasomàsovipa÷citaþ ityàdinà jàhnavacaturahasya . %<vai÷vàmitrodvyahaþ>% ityàdinà devapa¤caràtrasya trayàõàmahnàm . %<pavamàno ajãjanat>% ityàdinà tadãyacaturthàhasya . %<pavamànasya vi÷vavit>% ityàdinà pa¤camàhasya kalpaþ . %<eùa caturahoyãdevànàm>% ityàdinà pa¤ca÷àradãyavratamadhvoþ . %<pçùñyaþ ùaóahaþ samåóho vyåóho và>% ityàdinà çtuùaóahàyuùkàmapçùñhyàlambanànàü ùaóahànàm . %<eùa eva ùaóaho ya kratånàm>% ityàdinà saptarùãõàü prajàpateþ chandogànàü jamadagnerindrasya ca pa¤casaptaràtràõàm . %<yà devànàü pa¤caràtrasya>% ityàdinà janakasaptaràtrasya . %<eùa eva ùaóahoyaþ kratånàm>% ityàdinà pçùñhyastomasya saptaràtrasya aùñaràtranavaràtrayo÷ca kalpaþ .
     8 praø . %<agna àyåüùi pavasa>% ityàdinà trikakubda÷aràtrasya dvayãrahnoþ . %<davidyutatyàrucà>% ityàdinà tadãyatçtãyàhasya . %<pavamàno ajãjanat>% ityàdinà caturthàhasya . %<pavamànasya vi÷vavit>% ityàdinà pa¤camàhasya . %<asçkùata pravàjinam>% ityàdinà ùàùñhàhasya . %<ye somàsaþ paràvati>% ityàdinà maptamàhasya . %<pavamànà asçkùata>% ityàdinà aùñamàhasya . %<upoùu jàtam>% ityàdinà navamàhasya vi÷vajidatiràtrasya ca kalpaþ . %<yà vçhaspatisavasya sà kusuruvindasya>% ityàdinà kusuruvinduda÷aràtrasya . %<pçùñhyàlambasya pa¤càhaþ>% ityàdinà chandomada÷aràtrasya . %<triùñomo'gniùñomoyat>% ityàdinà devapårda÷aràtrasya puõóarãkaikàda÷aràtrasya ca kalpaþ . ityete ahargaõasàdhyatvàt ahãnà ityucyantaü ityukti÷ca .
     9 praø . %<dvàda÷aràtrasya ùoóa÷imantàvatiràtrau>% ityàdinà trayãda÷aràtrayordvayoþ, tçtãyaùaóviü÷atiràtrasya, caturda÷aràtràõàü trayàõàü, pa¤cada÷aràtràõàü caturõàm, ùoóa÷aràtrasyaikasya ca kalpaþ . ete satrasaüj¤à ityukti÷ca . %<saptada÷aràtre catvàryàbhiplavakànyahàni>% ityàdinà saptada÷aràtrasya, aùñàda÷aràtrasya, ekonaviü÷aràtrasya ca . %<viü÷atiràtre sàüvatsarikau vi÷vajidabhijitau>% ityàdinà viü÷atiràtrasya . ekaviü÷atiràtrayordvayoþ, trayoviü÷atiràtrasya, caturviü÷atiràtrasambandhipçùñhyàtiràtrayo÷ca kalpaþ . %<pavasvendo! vçùà sutaþ>% ityàdinà trayoviü÷atiràtrasya . %<upàsmai gàyatà nara>% ityàdinà tadãyaprathamavi÷àlasya . %<eùa usyavçùà ratham>% ityàdinà tadãyadvitãyaprabhçtivi÷àlasya, caturviü÷atiràtrasya ca kalpaþ . tatraikaikottaravçddhàaùñau ityukti÷ca . %<nànàbrahmasàmnàmatiràtraþ>% ityàdinà nànàbrahmasàmàdãnàü trayàõàü trayastriü÷adràtràõà¤ca tatra ca ekottaravçddhàni saptetyukti÷ca . %<vidhçtãnàü jyotiùñomo'tiràtro'ùoóa÷ikaþ>% ityàdinà vidhçtãnàm . %<pçùñhyaþ ùaóahaþ samåóhovà>% ityàdinà, ca vidhçtãnàm . %<yamàtiràtràsu gãùñomasya>% ityàdinà yamàtiràtraprabhçtãnàü ùaõõàm, ekapa¤cà÷adràtrasya, ekaùaùñiràtrasya, ÷ataràtrasya sàüvatsarikasya gavàmayanasya ca kalpaþ . 10 praø %<madhye pçùñhyasya këpto'tiràtraþ>% ityàdinà madhye pçùñyasya, këptànàü vyåhàgniùñomebhya àdvitãyàdahnaþ kalpaþ . %<dvitãyasyàhna>% ityàdinà tatraiva dvitãyàhàdi pa¤cànàmaïgàm . %<saptamasyàhnaþ>% ityàdinà saptamaprabhçtãnàü trayàõànahnàm . %<da÷amasyàhnaþ pa¤cànàm>% ityàdinà da÷amàhaprabhçtikëptasya cchandomada÷àhasya arhagaõasya . %<asya pratnà sanudyatam>% ityàdinà chandomada÷àhaprathamàhasya . %<pavasva vàco agriyaþ>% ityàdinà chandomadvitãyàhasya . %<davidyutatyàrucà>% ityàdinà chandomatçtãyàhasya . %<pavamàno ajãjanat>% ityàdinà chandomacaturthàhasya . uta÷ugràsaþ ityàdinà tadãyapa¤camaùaùñhayorahnoþ . %<ye somàsaþ paràvati>% ityàdinà tatra saptamàhasya . %<hinvanti såramusrayaþ>% ityàdinà tatra aùñamàhasya . %<upoùu jàtam>% ityàdinà navamada÷amayorahnoþ kalpaþ . 11 praø %<purastàt pçùñhyasya këpto'tiràtraþ>% ityàdinà pura stàt pçùñyasya, triràtràbhiplavasya, goþ, àyuùa÷ca kalpaþ . %<asya pratmàmamudyutam>% ityàdinà dvitãye chandome prathamàhasya . %<pavasva vàco agniyaþ>% ityàdinà tatra dvitãyàhasya . %<davidyutatyàrucà>% ityàdinà tatra tçtãyàhasya . %<babhrave nu svatavase>% ityàdinà tatra caturthapa¤camayoþ ùaùñhasya ca . %<ye somàsaþ paràvati>% ityàdinà saptamàdida÷amàntànàü, mahàvratasyàtiràtrasya ca kalpaþ . %<vidhçtibhiþ këptam>% ityàdinà dçtikuõóapàyinàmayanànàü, dvàda÷asaüvatsarasya, ùaóviü÷atisaüvatsarasya, ÷atasaüvatsarasya, agneþ sahasrasàdhyàyanasya ca . %<prathamasya sàrasvatasya ùoóa÷imantàvatiràtrau>% ityàdinà trayàõàü sàrasvatãnàü, dàùardçtatairayoþ, sarpasatràtiràtrayoþ da÷i prathamasya ca kalpaþ . %<pavasva vàco agriyaþ>% ityàdinà da÷i dvitãyasya, tatra uttaraùaõmàse viparyàsasya ca kalpaþ . ityevaü yàgavi÷eùe dinabhede såktapàñhàdiprayogo dar÷itaþ . anyeùu à÷valàyanasåtràdiråpeùu teùu pratipàdyaviùayà÷ca tattacchabde dç÷yàþ . kalpagrantha÷ca vedàïgabhedaþ tanmålamaïga÷abde 72 pçø ÷ikùàdivàkyamuktam tatra %<haloü kalpo 'tha pañhyate>% ityatra vaidikakarmaõàü vidhànaj¤ànasya kalpagranthàdhãnatvàt karmasàdhanatvena hastasàdç÷yàddhastatà . pivçkalpaþ ÷ràddhakalpaþ pa÷ukalpaityàdi %<kalpavit kalpayàmàsa vanyàmevàsya saüvidhàm>% raghuþ . anuùñhàne . %<vai÷yavacchaucakalpa÷ca>% manuþ . sapårvapadaþ kalpapratyayaniùpannastu ãùadasamàptaprakçtyarthe . %<ete pradãpakalpàþ parasparavilakùaõaguõavi÷eùàþ>% sàüø kàø . %<kàryaü tvayà naþ pratipannakalpam>% kumàø . ÷ràddhakalpàtmaka÷ca yajurvedapari÷iùñabhàgaþ yajurveda÷abde vivçtiþ . atharvavedasyàü÷abhedaråpakalpastu pa¤cavidhaþ . %<nakùatrakalpovedànàü saühitànàü tathaiva ca . caturthaþ . syàdàïgirasaþ ÷àntikalpa÷ca pa¤camaþ>% viùõupuø . hemàø dàø devãpuràõe ca %<pa¤ca kalpà mavanti nakùatrakalpo vaitànaþ saühitàvidhiràïgirasaþ ÷àntikalpa÷ca àtharvaõaþ>% iti .

#<kalpaka># triø kalpayati racayati àropayati và kçpa--õicõvul . 1 racake 2 àropake ca . 3 karcåre (kacåra) bhàvapraø 4 nàpite puø ÷abdamàlà tasya ke÷ave÷aracakatvàt tacchedatvàt và tathàtvam . kalpa + svàrthe kan . 4 kalpa÷abdàrthe ca

#<kalpakàraþ># puø kalpaü kalpasåtraü karoti kç--õvul . 1 kalpasåtrakàrakeùu à÷valàyanàdiùu kalpaü ve÷aü karoti aõ . 2 ve÷àdikàrake triø 3 nàpite puø õvul . kalpakàrako'pyatra

#<kalpakùaya># puø kalpasya sçùñeþ racanàvi÷eùasya kùayoyatra . pralaye . %<purà kalpakùaye vçtte jàtaü jalamayaü jagat>% vçhatkathà . %<kalpakùaye punaste tu pravi÷anti paraü padam>% viùõupuràø .

#<kalpataru># puø karmaø ràhu÷irovat taø và . 1 devatarubhede kalpapàdapa÷abde vivçtiþ . %<àsãt kalpatarucchàyànà÷rità surabhiþ pathi>% %<merau kalpataroriva>% raghuþ . %<nigamakalpatarorgalitaü phalam>% bhàgaø 1, 1, 2 . 2 smçtinibandhanabhede ÷àrãrakasåtrabhàùyañãkàbhàmatãvyàkhyànaråpe 3 granthe ca

#<kalpadruma># puø karmaø ràhu÷irovat taø và . devatarubhede . saükalpaviùayaphaladàtçtvàcca tasya kalpadrumatvam %<anukålayatãndro'pi kalpadrumavimåùaõaiþ>% kumàø . %<nàbuddha kalpadrumatàü vihàya jàtaü tamàtmanyasipatravçkùam>% raghuþ . %<kalpadrumairiha vicitraphalairvirejuþ>% màghaþ . kalpadrukalpavçkùàdayo'pyatra .

#<kalpana># naø kçpa--chedane bhàve lyuñ . 1 chedane trikàø . kçpåsàmarthye õic--bhàve lyuñ . 2 racamàyàm 3 vidhàne 4 àrope ca .

#<kalpanà># strã kçpa--õic--bhàve yuc . 1 racanàyàm %<uddhàre'nuddhçte teùàmiyaü syàdaü ÷akalpanà>% manuþ %<prabandhakalpanà kathà>% amaø 2 vidhàne 3 àrohaõàya gajasajjãkaraõe hemaø %<sakalpanaü dviradagaõaü varåthinaþ>% màghaþ . 4 vyatirekavyàptij¤ànàdhãne anumànabhede naiyàø 5 arthàpattiråpe pramàõà'ntare mãmàüsakàvedàntina÷càhuþ . àropa÷càvidyamànapadàrthasya anyatra sthitasya anyatra pratibhàsaråpaþ mànasavyàpàraþ . %<kalpanàpoóhamabhràntaü pratyakùaü nirvikalpakam>% sarvadaø saø . yathà rajjau sarpakalpanà . vedàntimate evaü prapa¤casya brahmaõi kalpanàråpa àropaþ . %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasyà÷arãriõaþ . upàsakànàü siddhyarthaü brahmaõoråpakalpanà>% . niràkàrasya sàkaratayà jagadàkàreõàropo'pi kalpanaiva sa càdhyàsa÷abde uktaþ . tadetat muktàphale taññãkàyàü ca nirõãtaü yathà-
     %<ahamevàsamevàgre nànyadyat sadasat param . pa÷càdahaü yadetacca yo'va÷iùyeta so'smyaham>% muktàphaø . ahameveti kartrantarasya vyàvçttiþ àsameveti kriyàntarasya . agre màyàsambandhàdahameva tridhà vibhakta ityarthaþ, pa÷cànmàyàviyogàdanantaramapyahameva prapa¤casyàdimadhyàvasàneùvahamityarthaþ . yaccaitat prapa¤caråpaü tadapyahaü nànyatra siddhaü mayyàropitaü yathà' nyatra siddhaþ sarporajjau evaü vivecanàt bhrame nivçtte yo'va÷iùyeta so'hamasmi idantayà svaråpasya nirdeùñuma÷akyatvàdevamucyate . etena yathà kañakàdiùvavasthàtraye'pi suvarõatvameva satyam . tathà jagadàdimadhyànteùvanuùyåtaü sattàmàtraü bhagavatsvaråpamiti lakùaõàrtha ityuktaü, na tàvadasyàsambhavaþ %<sadeva somyedam>% ityàdi÷rutisiddhatvàt . na ca kàlàkà÷àdiùvativyàptiþ tadutpatteþ ÷rutatvàt vimatamanityaü bàdhyatvàt ÷uktiråpyavadityanumànàcca . nàpi sàkàreùu caturùvavyàptiþ teùàmàkàratirohitatvàt tasmànnirdoùaü lakùaõam . evaü sàmànyalakùaõamuktvà vi÷eùàllakùayitumàha ñãø %<sa dvedhà niràkàraþ sàkàra÷ca anavacchinnaü caitanyaü niràkàraþ, satvàvacchinnaü caitanyaü sàkàraþ . sa caturdhà rajastamobhyàü yukte satve puruùaþ 1 rajasà brahmà 2 tamasà rudraþ 3 ÷uddhe viùõureva 4>% muktàø . sa dvedheti dvedhàtvamevàha nireti anavacchinne vastunyavacchedaka upàdhiràkàraþ tena rahito niràkàraþ tatsahito'nyaþ . tatràdyaü lakùayati %<anavacchinnamiti . dvitãyaü lakùayati satveti . asyaiva bhedànàha sa ceti saþ sàkàraþ . tadàdyaü bhedamàha rajastamobhyàmiti . tulyàbhyàü rajastamobhyàü yukte satve pratiphalitaü caitanyaü puruùa÷abdàrthaü iti påraüõãyam . evamuttaratra rajastamobhyàmiti tçtãyayà tayorapràdhàntha>% %<sahayukte càpradhàne>% (pà0) iti smaraõàt tena puruùe satvaü bahulaü, rajastama÷ca tadapekùavà nyånamityarthaþ . na tu trãõi samànyeva trisàmyasya prakçtilakùaõatvàt, stokàdhikabhàva÷caiùàü kàrya gamyo na tu màsàdimårtadravyavat pratyakùaþ . yuktagrahaõaü dvayorvartate, satvagrahaõaü triùu . dvitãyaü bhedamàha rajaseti . rajasà yakte satve brahmà . atra ca màtrayà vidyamànamapi tamo rajasaþ pràdhànya vaktuü noktam natu tannàstyeva tatkàryasyopalambhàt tçtãyà tu pràgvat tena brahmaõi tamastokaü tadapekùayà rajaþ prabhåtamityarthaþ . rajasaþ pràguktiþ satvàpekùayà heyatvàt turyaprakaraõànurodhàcca tçtãyaü bhedamàha tamaseti . atra rajomàtrànurodhàdikaü pràgvat . caturthamàha÷uddheviùõureveti ÷uddhe rajastamobhyàmaspçùñe satve viùõureva viùõusaüj¤aiva kriyate na tu tatràvantaravatsaüj¤àntaramityeva÷abdàrthaþ . tathàhi %<tamenaü vi÷uddhorjitasatvàkàraü sadà÷iva>% ityàcakùate ÷aivàþ . pa÷upatiriti pà÷upatàþ . puruùottama iti pà¤caràtràþ . àdividvàn siddha iti kàpilàþ . ã÷vara iti ùàta¤jalàþ . iha tu tasya viùõusaüj¤aiva . yadvà viùõuü pa¤càtmaka mityatra pa¤cànàmapi viùõusaüj¤àmuktvà caturõàü saüj¤àntaramapyuktam . ÷uddhasatvopàdhistu viùõusaüj¤a evetyepa÷abdàrthaþ . te ca brahmaviùõurudràþ pratyekam àdhidaivikàdibhedàt tredhà viùõureva ñoø %<agocarasya gocaratve hetuþ prakçtiguõaþ satvam, gocarasya bahuråpatve rajaþ, bahuråpasya tirohitatve tamaþ . tathà parasparamudàsãnatve satvam>% muktàø . %<evamupàdhisaübhedàt pa¤caråpatàmuktvà idànãmananusaühitopàdherupahitapratyayàyogàdupàdhãn lakùayati agocarasyeti . agocarasya aviùayabhåtasya vastunogocaratve viùayãbhàve heturyaþ prakçtiguõaþ tat satvamityarthaþ . hetuþ prakçtiguõaityuttaratra pa¤casvanuvartate . gocarasya satoyatsambandhànnànàtvaü tadrajaþ . tasyaiva tirohitatve kàraõàtmanàvasthàne hetustamaþ ityarthaþ . vinà÷e ityanuktvà satkàryapakùà÷rayaõàttirohitatve ityuktam . evamàdhidaivikopàdhisvaråpamuktvà àdhyàtmikopàdhisvaråpamàha tatheti . ayamarthaþ--parasparamudàsãnamitradviùatsu udàsãnatve hetuþ satvam iti>% ñãø %<gocaratve satvam, upakàritve rajaþ, apakàritve tamaþ . gocaratvàdãni, sthitisçùñisaühàràþ>% muktàø . àdhidaivikàdhyàtmikopàdhilakùaõàdàdhibhåtopàdhisvaråpamapi lakùitaü yena hi ekasmin vastuni dviråpovicchedaþ asàvàdhibhautikaþ taduktam %<yodhyàtmiko'yaü puruùaþ so'sàvevàdhidaivikaþ . ya stratrobhayavicchedaþ sa smçtohyàdhibhautikaþ>% . uktàn gocaratvàdãn upàdhãnunmãlayitumàha gocaratyàdãnãti . gocaratvabahuråpatvatirohitatvàni kramàt sthityàdi÷abdai rucyanta ityarthaþ . na caivaü sçùñyanantarasthitiriti viruddhatvaü ÷aïkyaü sthitipårvakatvàt sçùñeþ . sthità hi mçdàdayoghañàdyàtmanà sçjyante nàsthità iti ataevoktaü %<satvaü trilokamthitaye svamàyayà vibharùi ÷uklaü khalu varõamàtmanaþ . svargàya raktaü rajasopasaühitaü kçùõaü ca varõaü tamasà janàtyaye>% iti ñãø %<udàsãnatvàdãni ca>% muktàø . evamàdhyàtmikeùvapãtyàha udàsãneti . ayamarthaþ yadidaü caitràderupakàràpakàravaidhuryeõàvasthànaü sà sthitiþ . upakàrakatvena sçùñiþ . apakàrakatvena tu saühàraþ . tata÷ca jagatsthityàdihetava àdhidaivikàþ, anye tvàdhyàtmikàþ . suranaràdayaþ avatàrà÷ca sarve vinà kçùõam, sa tu puruùaþ trivikramàvatàratvàt yathoktam %<tayorvàü punarevàhamadityàmàsa ka÷yapàt . upendra iti vikhyàto vàmanatvàcca vàmanaþ>% (bhàga0) iti . ata eva tatra tatra vi÷varåpaprakañanaü pårvàvatàrade÷avàtsalya¤ca . dç÷yate càdyàpi ku÷asthalãmårtau traivikramacihnaü kçùõavyapade÷a÷ca . ataeva prahràdasaühitàyàü dvàrakàmàhàtmye tçtãye adhyàye vaikuõñhamalaïkariùyatà bhagavatà sakalaü nijaü tejastasyàü mårtau vinyakhamiti dar÷itam . tathà hi %<yatra traivikramã mårtirvahate yatra gomatã . narà muktiü prayàsyanti cakratãrthena saügatàþ . kalevaraü parityaktaü prabhàse hariõà tadà . kalàbhiþ sahitaü tejastasyàü mårtau nive÷itam . tasmàt kaliyuge viprà! nànyatra pràpyate hariþ . yadi kàryaü hi kçùõena tatra gacchata mà ciram>% iti . tathà %<àdau trivikrama iti khyàtiràsãnmahãtale . kçùõasya tu kalànyàsàt kçùõa ityabhidhãyata>% iti . yattu satvaü vi÷uddhamityàdinà ÷uddhasatvatàsaükãrtanaü ttat satvamyastvaviùayaü, na tu yathà÷rutameva guõàntarakàyyasyàpyupalambhàt tatra tadasatyamanyatra tu vàstavamiti tu bhaktimàtraü tasmàt puruùa evàyamiti santoùñavyaü niùkraùñavyaü cedamupariùñàt . yathà caità brahmàdimårtayoguõamålàþ tathà hàsyàdayorasà÷ca tanmålà evetyupariùñàt pravedayiùyàmaþ . kiü bahunà tattritayatàratamyavaicitryàkràntamidaü vi÷vaü taduktaü %<na tadasti pçthivyàü và divi deveùu và punaþ . satvaü prakçtijairmuktaü yadebhiþ syàt tribhirguõairiti>% ñãø %<teùu viùõubrahmarudrà nimittaü puruùa upàdànaü gocaratve tu caitanyam, eva pa¤ca bhedàþ tatra niràkàraþ>% muktàø . evamupàdhisvaråpaü nirdhàryopahiteùu saükhyàyi÷eùasyopayogamàha teùviti teùu sthitisçùñisaühàreùu viùõudayaþ kramàn nimittam kulàla iva ghañasya, puruùa upàdànaü samavàyikàraõaü ghañasyeva mçt, dçùñà ca kàraõadvayapårvikà kàryapravçttiþ asamavàyikàraõaü tu nimittàntargatameveti pçthaïnoktam . ataeva %<anvayàditarata÷ceti>% bhàgaø prathama÷loke dvayamevopàttam . gocaratve pratãtiviùayatve tu nirvi÷eùacaitanyaü hetuþ %<tasya bhàsà sarvamidaü vibhàtãti>% ÷ruteþ . tatra sthityàdinimittàrthaü trayaþ, upàdànàrthaü caikaþ gocaratvàrthamanya÷ceti %<viùõuü pa¤càtmakam ityatra pa¤caivoktà na nyånàdhikà ityabhipretyàha evamiti . nacaivamekaþ sàmànyàtmà vi÷eùaråpà÷ca pa¤ceti ùañkamà÷aïkyaü vi÷eùaparihàre sàmànyasyànavasthànàt evaü tàvat pa¤ca vaståni svayaü lakùayitvà tadeva granthàntarànuråpeõa lakùaõena draóhayitumàha tatreti . niràkàra iti niràkàrasya lakùaõaü kathyata ityarthaþ>% ñãø . %<na yatra kàlo'nimiùàü paraþ prabhuþ kuto nu devà jagatàü ya ã÷ire . na yatra satvaü na rajastama÷ca na vai vikàro na mahàn pradhànam . paraü padaü vaiùõavamàmananti tat yatra netãtyatadutsisçkùavaþ . visçjya dauràtmyamananyasauhçdàhçdopaguhyàrhapadaü pade pade>% (bhàga0) muktàø . %<tatràpi na yatreti tañasthasya, paraü padamiti svaråpasya . tat paraü padaü vaiùõavam àmananti viùõunàdhiùñhitaü aghikçtàdhiùñhitena ràj¤àdhiùñhitavat brahmàdipadànàmapi viùõunà'dhiùñhitatvàt paramityuktaü viùõunaivàdhiùñhitamityarthaþ . yatra pade kàlonàsti yaþ animiùàü brahmàdãnàü paraþ prabhuþ sahartà mahàpralaye'pi nà÷onàstyevetyarthaþ . ataeva kàlàbhàve kiüpunarnyàyena devà api tatra na santãtyàha kutonviti . tathà devàbhàve jãvà api na santãtyàha jagatàmiti . ye devà jagatàm uccàvacàü gatiü gacchatàü jãvànàmã÷àþ teùàü kà vàrtà? tatkçtavighnagandho'pi nàstãtyàha ã÷ire ityanityatvadyotanàrthaü liñprayogaþ . yatra ca pade satvàdirnàsti satvamindriyadevatàråpaü, raja indriyam, . tama indriyàrtharåpaü, vikàro'haïkàrasteùàü trayàõàü kàraõaü mahàn buddhitattvaü tadahaïkàrasya pradhàna mavyaktaü tanmahataþ . satvàdyabhàvàdetat pràptavatàü punarjanmàdi÷aïkàvãjale÷o'pi nàstãtyarthaþ . evaü duþkhaü nàstãtyuktvàsukhamastãtyàha yatretãti . yat viùõupadaü hçdà manasà upaguhyà ÷liùya ananyasauhçdàbhavanti anyatra viùaye prãtiü parityajanti tàdçksukhàbhàvàt taddhi pade pade kùaõe kùaõe arhapadaü arhaõasya àdarasya sthànam uttarottaracamatkaraõãyatvàt doràtmyaü visçjya anàdidurvàsanàvàsitatva tyaktvà viùayàntarasmçtirapi nàstãtyarthaþ neti netãtyupaniùadupade÷avi÷vàsabalàt atat viùõupadàdanyat utsisçkùavaþ svecchayaivotsçùñavantaþ . nityanirati÷ayasukhànubhavaråpe viùõupade anubhavità anubhavanaü anu bhavanãya iti kartçkaraõakarmàõi atacchabdenãcyante tàni hyanubhavàrthamupàdãyante satyanubhave tu tyajyanta asatyatvàdantaràyatvàcca>% ñãø %<itthaü muniståparamedvyavasthito vij¤ànadçgvãryasurandhità÷ayaþ>% . puruùaþ--%<bhåtairyadà pa¤cabhiràtmasçùñaiþ puraü viràjaü viracayya tasmin . svàü÷ena viùñaþ puruùàmidhànamavàpa nàràyaõa àdidevaþ>% (bhàga0)muktàø . %<evamasya dvividhalakùaõamuktvà atràdhikàriõamhàha itthamiti . itthaü vyavasthitaþ anena prakàreõa vi÷iùñàmavasthàmàpanno muniruparamet na ki¤cit kuryàt yatovij¤ànasya vi÷uddhaj¤ànaråpasya viùõordçk dar÷anaü sàkùàtkàraþ tasya vãryaü balaü tena surandhito yathà punarnodeti tathà hiüsitaþ à÷ayojãvatvopàdhiryena sa tathà . ayamarthaþ vakùyamàõa bhåmikopàsanàkramabalàt satvapuruùànyatàkhyàtimàpannastàmapi sàyujyàrthã niroddhukàma ityetàmavasthàmàpanno muniratràdhikriyate nànyaþ . ava÷ya¤càdhikàrinirdhàràrthaü itthamityàdi j¤eyam anyathàsyoddharaõaü niþprayojanaü syàt . iti ÷ukaþ ràjànaü prati puruùalakùaõamàha . bhåtairityàdi . àtmasçùñaiþ àtmanà prakçtimadhiùñhàya sçùñaiþ puraü dehaü viràjaü brahmàõóaü viracayya niùpàdya tasmin svàü÷ena jãvakalayà yadà praviùñaþ tadà puruùasaüj¤àmavàpa puri ÷ayanàdvasanàdvà puruùaþ anaü÷e'pyaü÷oktiþ kalpanayà . nàràyaõaþ jala÷àyã àdidevo niràkàraþ>% ñãø . muktàphalasthàþ ÷lokàstu bhàgavatãyàþ .

#<kalpanàkàla># triø kalpanàyàþ kàlaþ kàlo yasya . saükalpavadà÷uvinà÷ini asthire padàrthe triø .

#<kalpanã># strã kçpa--chedane karaõe lyuñ ïãp . kartaryàm . (kà¤ci) hemacaø .

#<kalpapàdapa># puø karmaø ràhu÷irovat taø saø và . 1 suratarubhede %<mçùà na cakre'lpitakalpapàdapaþ>% naiùaø . mahàdànàntargate svarõanirmitapàdapàkàre deye 2 dravyabhede tadvidhànaü hemàø dàø uktaü yathàmatsya uvàca . %<kalpapàdapadànàkhyamataþ paramanuttamam . mahàdàna pravakùyàmi sarvapàtakanà÷anam . puõyaü dinamathàsàdya tulàpuruùadànavat . puõyàhavàcanaü kuryàlloke÷àvàhanaü tathà . çtvigmaõóapasambhàrabhåùaõàcchàdanàdikam>% . àdi÷abdeõa kàlade÷avçddhi÷ràddha÷ivàdipåjàgurvçtvigcatuùñayavaraõa--madhuparkaü--dàna--homa--vedikoparicakra--lekhanapa¤cavarõa--vitànapatàkàtoraõàdi, matsyapuràõoktatulàpuruùadànavadveditavyam . %<kà¤canàn kàrayedvçkùàn nànàphalasamanvitàn . nànàvihàravastràõi bhåùaõàni ca kàrayet>% . nànàphaleti, påüstrãgogaja--vàji--maõi--vajra--kanaka--rajata--bhakùyaphalàdoõi . %<÷aktitastripalàdårdhamàsahasràt prakalpayet . ardhàt këptasuvarõasya kàrayet kalpapàdaùam . guóaprasthopariùñàcca sitavastrayugàvçtam . kàmadevamadhastàcca sakalatraü prakalpayet>% . ardhàt këptasuvarõasyeti yathà÷akti dànàrthakëptasubarõasyàrdhena brahmàdipratimàsahitaü kalpapàdapa kuryàt dvitãyamapyardhaü caturdhà vibhajya ekaikàü÷ena vakùyamàõasvasvadevatàsahitàn santànàdãn vidadhyàt, guóaprastho'tra %<dvàtriü÷atpalikaþ prasthaþ puràõe parikãrtita>% iti . brahmàdilakùaõamuktaü brahmàõóadàne, kàmadevaråpantu viùõu dharmottaràt %<kàmadevastu kartavyoråpeõàpratimo bhuvi . aùñabàhuþ prakartavyaþ ÷aïkhapadmavibhåùaõaþ . càpavàõakara÷caiva samàku¤citalocanaþ . ratiþ prãtistathà÷aktirbhàryà÷caitàstathojjvalà . catasrastasya kartavyàþ patnyoråpamanoharàþ . catvàra÷ca karàstasya kàryà bhàryàstanopagàþ . ketu÷ca makaraþ kàryaþ pa¤cavàõamukhomahàniti>% . adhastàditi brahmàdibhirapi sambadhyate . atra prakçtau parimàõàbhàvàt puruùecchayà pratimàdiparimàõàniyamaþ . %<santànaü pårvavattadvatturãyàü÷ena kalpayet>% turãyàü÷ena, dvitãyàrdhacaturthàü÷enetyarthaþ . tadvatkalpavçkùabat, pa¤ca÷àkhaü guóaprasthoparigataü brahmàdipratimànvitaü kuryàdityarthaþ . kecittu kàmadevamadhastàt prakalpayeditisantànavçkùe yojayanti, tanmate tatpratimaiva kartavyà . %<mandàra dakùiõe pàr÷ve÷riyà sàrdhaü ghçtopari . pa÷cime pàribhadrantu sàvitryà saha jãrake . surabhãsaüyutaü tadvannive÷yaü haricandanam . turãyàü÷ena kurvãta saumyena phalasaüyutam>% . ÷rolakùaõamuktaü brahmàõóadàne, sàvitrãlakùaõamàha nàradaþ %<padmàsanà ca sàvitrã sàkùasåtrakamaõóaluþ>% . surabhãlakùaõaü brahmàõóapuràõe savatsà surabhã, dhenuràraktà prasnutastanãti, saumyena, uttareõa . ghçtàdãnàsapi parimàõàpekùàyàü tadvaditi vacanàt malidhànàcca prasthaparimàõatvamavadheyam . %<kau÷eyavastraüsaüyuktànikùumàlyaphalànvitàn . tathàùñau pårõakala÷àn pàdukàsanabhàjanam . dãpakopànahacchatracàmaràsanasaüyutam . phalamàlyayutaü tadvadupariùñàdvitànayakam . tathàùñàda÷a dhànyàni samantàt parikalpayet>% . a÷anabhàjanaü, bhojyànvitabhàjanaü vitànaü pa¤cavarõam . atha pårvavat pårvedyuravivàsanaü vidhàya ÷vobhåte bràhmaõavàcanàdipårõàhutiparyantaü karma÷eùaü samàpayet . %<homàdhivàsanànte ca snàpito vedipuïgavaiþ . triþpradakùiõamàvçtya mantrametamudãrayet . namaste kalpavçkùàya cintitàrthapradàyine . vi÷vambharàya devàya namaste vi÷vamårtaye . yasmàt tvameva vi÷vàtmà brahmà sthàõurdivàkaraþ . mårtàmårtaparaü vãjamataþ pàhi sanàtanaþ! tvamevàmçtasarvasvamanantaþ puruùo'vyayaþ . santànàdyairupetaþ san pàhi saüsàrasàgaràt>% . amçtà, devàþ teùàü sarvasvaü, amçtasarvasvam . %<evamàmantrya taü dadyàt gurave kalpapàdapam . caturbhya÷càpi çtvigbhyaþ santànàdãn prakalpayet>% . dànavàkyamatra tulàpuruùoktamåhanãyaü, caturbhyaþ prakalpayedityekaikasmai dadyàdityarthaþ . caturbhyaitivacanàdatra caturõàmevartvijàü varaõamiti gamyate çtvigaùñakapakùe tu çtvigbhya iti çtvigyugmebhya ityarthaþ . etasmiü÷ca pakùe jàpakàdibhyo'nyaiva dakùiõà dàtavyà . vedacatuùñayàpekùayà catuþsaükhyatvamidamçtvijàmiti kecit . ihàpi %<pràpya teùàmanuj¤à¤ca tathànyebhyopi dàpayediti>% boddhavyama . dakùiõànirõaya÷ca pårvavat . svalpeùvekàgnivat kuryàd gurave vàbhipåjanam . na vitta÷àñhyaü kurvãta na ca vismayavàn bhavet . svalpatvavivaraõamukta brahmàõóadàne . tataþ puõyàhavàcane kçte vedisamãpa gatvà kçtadevapåjoyajamànoguru÷ca pårvavadeva devatàvisarjanaü kuryàt . %<anena vidhinà yastu mahàdànaü nivedayet . sarvapàpavinirmuktaþ so'÷vamedhaphalaü labhet . apsarobhiþ parivçtaþ siddhacàraõapannagaiþ . bhåtàn bhavyàü÷ca manujàüstàrayedromasaümitàn . ståyamàno divaþpçùñhe pitçputraprapau travàn . vimànenàrkavarõena viùõulokaü sa gacchati divi kalpa÷ataü tiùñhedràjaràjo bhavet tataþ . nàràyaõa balopeto nàràyaõaparàyaõaþ . nàràyaõakathàsakto nà ràyaõapuraü vrajet . yo và pañhet sakalakalpatarupradànaü, yo và ÷aõoti puruùo'lpadhanaþ smaredvà . so'pãndralokamayigamya sahàpsarobhirmanvantaraü vasati pàpavimuktadehaþ>% . iti matsyapuràõoktakalpatarudànavidhiþ . tatraiva liïgapuràõe, sanatkumàra uvàca . athànyat saüpravakùyàmi kalpapàdapamuttamam . ÷ataniùkeõa kartavyaü sarva÷asyasamanvitam . sarva÷àkhàþ, sarvadiganta÷àkhàþ . %<÷àkhàyàü vidhinà kçtvà muktàdàma pralambitam . divyairmarakatai÷caiva càïkuràõi pravinyaset>% . divyaiþ, utkçùñairityarthaþ . %<prabàlaïkàrayeddhãmàn prabàlena drumasya ca>% . prabàlena prabàlaïkàrayediti, vidrumairbàlapallavàn kàrayetyadirthaþ . %<phalàni padmaràgai÷ca pàrijàtasya ÷obhanam . måladaõóa¤ca nãlena vajreõa skandhamuttamam . vaidåryeõa drumàgra¤ca puùparàgeõa mastakam>% . skandhàdårdhvabhàgo mastakaü, tadårdhaü, drumàgram . %<gomedakena vai skandhaü såryakàntena suvrataþ . candrakàntena và vediü drumasya spañikena và . vitastimàtra àyàmo vçkùasya parikãrtitaþ . ÷àkhàùñakasamàna¤ca vistàra¤cordhatastathà>% . ÷àkhàvyatiriktasya vçkùasya vitastimàtra ucchràyaþ kàryaþ, urdhvatastatheti, skandhàdårdhvamukhã navamã yà madhyama÷àkhà tasyà api vitastimàtra ucchràyaþ, ÷àkhàùñakasamànaü vistàramiti, aùñadigmukhãnàmaùña÷àkhànàü vistàraü tirya gvyàptivitastimàtrameva kuryàdityarthaþ . %<tanmåle sthàpayelliïgaü lokapàlasamàvçtam . pårvãktavedimadhye tu maõóale sthàpya pàdapam . påjayeddevamã÷ànaü lokapàlàü÷ca yatnataþ . pårvavajjapahomàdyantulàbhàravadàcaret . nivedayeddrumaü ÷ambhorbràhmaõàyàtha và nçpa! . bràhmaõebhyo'thavà ràjà sàrvabhaumo bhaviùyati>% . tulàbhàravadàcarediti liïgapuràõoktatulàpuruùadànavihitavidhimàcaredityarthaþ . kàlottare . %<phalànàntu sahasreõa kalpayet kalpapàdapam . samåladaõóapatra¤ca phalapuùpasamanvitam . pa¤caskandhantu saükalpya pa¤cànàü sthàpayet sudhãþ . sadyojàtena mantreõa deya gràhyaü ÷ivàgrataþ . divyairvimànairdehànte ÷ivaloke mahãyate . pitarastasya modante satyaloke mahãpate!>% . iti liïgapuràõo ktakalpapàdapadànavidhiþ .

#<kalpapàla># puø kalpaü suràvidhànakalpaü saükalpaü madyàbhilàùaü và tatpàyinàü, pàlayati pàla--aõ . ÷auõóike suràjãve hemacaø . kalyapàla ityeva pàñhaþ sàdhuþ .

#<kalpalatà># strã kçpa--õic--karmaõi ac karmaø . mahàdànàntargate svarõaükalpitalatàkàre dànãyadravyabhede tadvidhiþ hemàø dàø matsya puø ukto yathà-- %<athàtaþ sampravakùyàmi mahàdànamanuttamam . mahàkalpalatà nàma mahàpàtakanà÷anam . puõyàü tithimathàsàdya kçtvà bràhmaõavàcanam . çtvigmaõóapasambhàrabhåùaõàcchàdanàdikam . tulàpuruùavat kuryàt loke÷àvàhanàdikam>% . àdi÷abdavyàkhyànaü pårvavat (kalpapàdapoktavat) . %<càmãkaramayãþ kuryàt da÷a kalpalatàþ ÷ubhàþ . nànàpuùpaphalopetà nànàü÷ukavibhåùità . vidyàdharasuparõànàü mithunairupa÷obhitàþ . harãnàditsubhiþ siddhaiþ phalàni ca vihaïgamaiþ>% . càmãkaraü, suvarõaü kalpalatàstulàkàrà vidheyàþ, . nànàphalàni, puüstrãgogajavàjiprabhçtãni, svaråpapuùpaphalànàü tulanàrthatvenaivopapatteþ . aü÷ukàni, vastràõi . suparõàþ pakùiõaþ . evaü da÷a kalpalatà vidhàya vedikàyàm likhitacakrasyopari madhye dvayaü, pårvàdidikùu càùñau sthàpayet . %<lokapàlànusàriõyaþ kartavyàstàsu devatàþ . bràhmãmananta÷akti¤ca lavaõasyopari nyaset . adhastàcca tayormadhye padma÷aïkhakare ÷ubhe>% . lokapàlànusàriõyo devatà, lokapàla÷aktaya ityarthaþ . adhastàcca tayoriti, madhyasthàpitayoþ kalpalatayoradhastàt padmakaràü bràhmãü, ÷aïkhadharàmananta÷akti¤ca sthàpayet . lavaõàdiparimàõa¤ca, parimàõavi÷eùànirde÷àt puruùecchayà niyamyate . lavaõaståpayornyasyediti kvacit pàñhaþ . tatra ståpo rà÷iþ dvivacanaü rà÷idvayàpekùayeti . %<ibhàsanasthà tu guóe pårvataþ kuli÷àyudhà . rajanyajasthità''gneyã sruvapàõirayànale . yàmyà mahiùamàråóhà gadinã taõóulopari . pçtena nairçtã sthàpyà sakhaógà dakùiõàpare . vàruõe vàruõã kùãre jhaùasthà nàgapà÷inã . patàkinã ca vàyavye mçgasthà ÷arkaro pari . saumyà tileùu saüsthàpyà ÷aïkhinã nidhisaüsthità . màhe÷varã vçùagatà tvã÷apàõiþ tri÷ålinã>% . ibhogajaþ sa ca caturdantovidheyaþ, kuli÷aü, vajraü, rajanyajasthiteti, rajanã, haridrà, ajaþ, chàgaþ, haridrãparisthàpità chàgavàhanetyarthaþ anale, àgneyadigbhàge, dakùiõàpare nairçtadigbhàge nairçtã pretavàhanetyavadheyaü, jhaùasthà makaravàhanetyarthaþ . nidhisaüsthiteti nidhiråpaü kala÷ànukàri . %<maulinyovaradàstadvat kartavyà bàlikànvitàþ . ÷aktyà pa¤capalàdårdhamà sahasràt prakalpayet . sarvàsàmupariùñàcca pa¤cavarõaü vitànakam . dhenavo da÷a kumbhà÷ca vastrayusmàni caiva hi>% . maulinyo mukuñagharàþ, varadà iti, yathoktàyudhadhàriõaþ karàditareõa kareõa varadamudrànvitàityarthaþ . bàlikà, karõabhåùaõaü (vàli) bàlakànvità iti kvacitpàñhaþ tadà vàmotsaïgasthitavàlakàiti vyàkhyà . etacca pa¤capalàdiparimitakalpalatàkaraõopakëptasuvarõenaiva vibhajya sarvaü kartavyaü, pçthagdravyeõa kartavyànupade÷àt . %<madhyame dve tu gurave çtvigyo'nyàstathaiva ca . tato maïgala÷abdena snàtaþ ÷uklàmbaro budhaþ . triþ pradakùiõamàvçtya mantrànetànudãrayet>% . tata iti homàdhivàsanapuõyàhavàcanàdi pårvoktakarmakalàpànantaryamucyate, snàta iti kuõóasamãpavartikala÷asthitasarvauùadhijalena çtvigbhiþ snàpitaþ, gçhãtakusumà¤jalirityapi j¤eyam . atra mantraþ %<namonamaþ pàpavinà÷inãbhyo brahmàõóaloke÷varapàlinãbhyaþ . à÷aüsitàdhikyaphalapradàbhyo digbhyastathàkalpalatàbadhåbhyaþ>% . atha pårvavat prayogamuccàrya madhyame dve devatàdisahite kalpalate gurave pratipàdya ÷eùà çtvigbhyaþ pratipàdayet . tadanuj¤ayà anyebhyo'pi dànaü dãnànàthapåraõaü, svalpetvekàgnividhànaü ceti pårvoktamanusandheyam . tataþ puõyàhavàcanadevatàpåjanavisarjanàni kuryàt . %<iti sakaladi gaïganàpradànaü bhavabhayasådanakàri yaþ karoti . abhimataphalade su nàkaloke vasati pitàmahavatsaràõi triü÷at>% . abhimataphalade, iùñaphaladàyini . %<pitç÷atamavatàrayedbhavàbdheþ sa ca duritaughavinà÷a÷uddhadehaþ . marapativanitàsahasraüsaükhyaþ parivçtamambujasaüsadàbhivandyaþ . iti vidhànamidaü sadigaïganàkanakakalpalatàvinivedane . pañhati yaþ smaratãha tadãkùate sa padameti purandarasevitam>% . kalpasya saükalpavivayasya sàdhanaü latà . 2 suravçkùa÷àkhàråpalatàyà¤ca .

#<kalpavarùa># puø ugrasenabhràturdevakasyàtmajopadevasyàtmajabhede %<àhukàtmajau>% devaka÷cograsena÷ca catvàro devakàtmajàþ . devavànupadeva÷ca sudevodevavardhanaþ ityuktvà ràjanyakalpavarùàdyà upadevasutà da÷a bhàgaø 9, 24, 25 uktam .

#<kalpasåtra># naø kalpasya vaidikakarmànuùñhànasya pratipàdakaü såtram . à÷valàyanàpastambapraõãteùu vaidikakarmaprayogàvedakeùu såtràtmakagrantheùu %<tryaho'÷vamedhaþ saükhyàtaþ kalpasåtreõa bràhmaõaiþ . catuùñomamahastasya prathamaü parikalpitam>% ràmàø .

#<kalpànta># praø . kalapagvàloyala . palaye amaraþ . %<katapàntaidhitasindhavaþ>% bhàgaø 3, 11, 3 .

@<[Page 1825b]>@
#<kalpita># triø kçpa--õic--kta . racite %<prajàpatiþ kalpitayaj¤abhàgam>% kumàø . %<madãyasãmapi ghanàmanalpaguõakalpitàm>% 2 vya¤jite . %<saptabhedakarakalpitasvaram>% màghaþ . %<kareõa kalpitovya¤jitaþ svaroyatra>% malliø . 3 àropite ca . %<adhiùñhànàva÷eùo hi nà÷aþ kalpitavastunaþ>% såtasaüø . %<kiü na pa÷yasi saüsàraü tatraivàj¤ànakalpitam>% vedàø praø . 4 àrohaõàrthaü sajjitagaje hemacaø 5 kçtrimasaüj¤ayà paribhàùite %<taccepsitatamaü karma caturdhà nyattu kalpitam>% vàkyapaø .

#<kalpin># triø kalpayati kçpa--õic--õini . 1 racake 2 àroùake 3 ve÷akàrake ca 4 nàpite puø . %<tretàyai kalpinaü dvàparàyàdhikalpinam>% yajuø 30, 18 .

#<kalpya># triø kçpa--õic--yat . 1 racanãye 2 àropye 2 anuùñheye 4 vidheye %<kàlopapannàtithikalpyabhàgam>% raghuþ .

#<kalman># naø karman + rasya laþ . karmaõi .

#<kalmali># puø kalayatyapagamayati malam pçùoø . 1 tejasi . %<tasya pràcyàü di÷i ÷raddhà puü÷calã mantro màgadho vij¤ànaü vàso'haruùõãùaü ràtrã ke÷à haritau pravartau kalmalirmaõiþ>% athaø 15, 2, 1 .

#<kalmalãka># naø kalayatyapagamayati malam pçùoø . jvalanayukte tejasi niruø . %<namasyà kalmalãkinam namobhiþ>% çø 2, 33, 8 . %<kalamalãkilaü jvalatonàmadheyametat niruø . 1, 17 . jvalantaü kalayatyapagamayati malamiti kalmalãkaü tejaþ>% tadvantaü rudram bhàø tataþ astyarthe ini .

#<kalmaùa># naø karma ÷ubhakarma syati so--ka puø ùatvaü rasya laþ . 1 pàpe %<vyapetakalmaùo nityaü brahmaloke mahãyate>% %<vyapetakallaùo'bhyeti>% %<yàmãstàyàtanàþ pràpya sa jãvo vãtakalmaùaþ>% manuþ . 2 tadvati triø amaraþ 3 hastapucche naø trikàø 4 narakabhede puø mediø . 5 maline triø jañàdharaþ %<janmanyçkùe yadi syàtàü vàrau bhauma÷anai÷carau . sa màsaþ kalmaùo nàma manoduþkhapradàyakaþ>% dãpikokte 6 màsabhede puø .

#<kalmàùa># puø kalayati kala--kvip kal màùayati hinasti anyavarõam svabhàsà cuø maùa--hiüsàyàm ac karmaø . 1 citravarõe 2 tadvati triø amaraþ %<a÷vàüstittirikalmàùàn>% bhàø àø 9 aø . tittirivaccitravarõàn ityarthaþ . %<kalmàùà àgnimàrutàþ>% yajuø 24, 7 . %<kalmàùàþ karvuràstrayaþ pa÷avaþ àgnimàrutàþ ùaùñhe yape>% vedadãø %<kalamàùa aindràgnyaþ>% yajaø 29, 58 . %<màrutaþ kal màùa àgneyaþ kçùõa>% yajuø 29, 59 . 3 kçùõavarõe 4 kçùõapàõóaravarõe puø 5 tadvati triø . 6 ràkùase ca puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù mediø . varõavàcitve gauràø pàñhàt striyàü ïãù . 7 gandha÷àlau puø ràjaniø . 8 agnibhede bhàratam . %<agnãnàü vàsudevena saüsaktànàü mahàmçdhe! . te jàtavedasaþ sarve kalmàùaþ kusumastathà . dåhanaþ ÷oùaõa÷caiva tapana÷ca mahàlayaþ>% harivaüø 180 aø . 9 nàgabhede %<nãlànãlau tathànàgau kalmàùa÷avalau tathà>% bhàø àø 35 nàganàmoktau . 10 kçùõavinda, cite ca . %<kalmàùamityeke>% à÷vaø gçø 4, 9, 5 . %<kalmàùo nàma kçùõavinducitaþ>% nàràø .

#<kalmàùakaõñha># puø kalmàùaþ kçùõapàõóuraþ kçùõovà kaõñho'sya . mahàdeve hàràø tasya svataþ ÷vetavarõatve'pi viùapànakàle nãlakaõñhatvàt tathàtvaü kalmàùagrãvàdayãpyatra . %<dhruvà digviùõuradhipatiþ kalmàùagrãvo rakùità>% athaø 3, 27, 5 . %<dhruvàya tvà di÷e viùõave'dhipataye kalmàùagrãvàya rakùitre>% athaø 12, 3, 59 .

#<kalmàùapàda># puø kalmàùau pàdau yasya . såryavaü÷ye sudàsaputre nçpabhede . %<dvebhàrye sagarasyàstàm>% ityupakramya %<ayu tàjitsutastvàsãdçtaparõo mahàya÷àþ . divyàkùahçdayaj¤o'sau ràjà nalasakho balã . çtaparõasutastvàsãdàrtaparõirmahãpatiþ . sudàsastanayastasya ràjà indrasakho'bhavat . sudàsasya sutastvàsãt saudàso nàma pàrthava! . khyàtaþ kalmàùapàdo vai nàmnà mitrasaho'bhavat>% harivaüø 15 aø . tasya brahma÷àpàt ràkùasatvapràptervasiùñhena ÷àpavimocanasya ca kathà bhàø àø 177, 780 aø yathà%<kalmàùapàda ityevaü loke ràjà babhåva ha . ikùvàkuvaü÷ajaþ pàrtha! tejasà'sadç÷o bhuvi . sa kadàvidvanaü ràjà mçgayàü niryayau puràt . mçgàn vidhyan varàhàü÷ca cacàra ripumardanaþ . tasmin vane mahàghore khaógàü÷ca bahu÷o'hanat . hatvà ca suciraü ÷rànto ràjà nivavçte tataþ . akàmayattaü yàjyàrthe vi÷vàmitraþ pratàpavàn . sa tu ràjà mahàtmànaü và÷iùñhamçùisattamam . tçùõàrta÷ca kùudhàrta÷ca ekàyanagataþ pathi . apa÷yadajitaþ saïkhye muniü pratimukhàgatam . ÷aktriü nàma mahàbhàgaü va÷iùñhakulavardhanam . jyeùñhaü putraü putra÷atàdva÷iùñhasya mahàtmanaþ . apagaccha patho'õàkamityevaü pàrthivo'bravãt . tathà çùiruvàcainaü sàntvayan ÷lakùõayà girà . mama panthà mahàràja! dharma eùa sanàtanaþ . ràj¤à sarveùu dharmeùu deyaþ panthà dvijàtaye . evaü parasparaü tau tu patho'rthaü vàkyamåcatuþ . apasarpàpasarpeti vàguttaramakurvatàm . çùistu nàpacakràma tasmin dharmapathe sthitaþ . nàpi ràjà munermànàt krodhàccàpajagàma ha . amu¤cantaü tu panthànaü tamçùiü nçpasattamaþ . jaghàna ka÷ayà mohàttadà ràkùasa vanmunim . ka÷àprahàràbhihatastataþ sa munisattamaþ . taü ÷a÷àpa nçpa÷reùñhaü và÷iùñhaþ krodhamårchitaþ . haüsi ràkùasavadyasmàdràjàpasada! tàpasam . taõàttvamadyaüprabhçti puruùàdo bhaviùyasi . manuùyapi÷ite sakta÷cariùyasi mahãmimàm . gaccha ràjàdhametyuktaþ ÷aktriõà vãrya÷aktinà . tato yàjyanimittantu vi÷vàmitrava÷iùñhayoþ . vairamàsottadà tantu vi÷vàmitro'nvapadyata . tayorvivadatorevaü samãpamupacakrame . çùirugratapàþ pàrtha! vi÷vàmitraþ pratàpavàn . tataþ sa bubudhe pa÷càttamçùiü nçpasattamaþ . çùeþ puttraü va÷iùñhasya va÷iùñhamiva tejasà . antardhàya tadàtmànaü vi÷vàmitro'pi bhàrata! . tàvubhàvaticakràma cikãrùannàtmanaþ priyam . sa tu ÷aptastadà tena ÷aktriõà vai nçpottamaþ . jagàma ÷araõaü ÷aktriü prasàdayitumarhayan . tasya bhàvaü viditvà sa nçpateþ kurusattama . vi÷vàmitrastato rakùa àdide÷a nçpaü prati . ÷àpàttasya tu viprarùervi÷vàmitrasya càj¤ayà . ràkùasaþ kiïkaro nàma vive÷a nçpatiü tadà . rakùasà taü gçhãtantu viditvà munisattamaþ . vi÷vàmitro'pyapàkràmattasmàdde÷àdarindama! . tataþ sa nçpatistena rakùasàntargatena ca . balavatpãóitaþ pàrtha! nànvavudhyata ki¤cana . dadar÷àtha dvijaþ ka÷cidràjànaü prasthitaü vanam . ayàcata kùudhàpannaþ samàüsambhojanantadà . tamuvàcàtha ràjarùirdvijaü mitrasahastadà . àsasva vrahmaüstvamatraiva muhårtaü pratipàlayan . nivçttaþ pratidàsyàmi bhojanaü te yathepsitam . ityuktvà prayayau ràjà tasthau sa dvijasattamaþ . tato ràjà parikramya yathàkàmaü yathàsukham . nivçtto'ntaþpuraü pàrtha! pravive÷a mahàmanàþ . tato'rdharàtra utthàya sådamànàyya satvaram . uvàca ràjà saüsmçtya bràhmaõasya prati÷rutam . gacchàmuùmin vanodde÷e bràhmaõo màü pratãkùate . annàrtho taü tvamannena samàüsenopapàdaya . gandharva uvàca . evamuktastataþ sådaþ so'nàsàdyàmiùaü kvacit . nivedayàmàsa tadà tasmai ràj¤e vyathànvitaþ . ràjà tu rakùasàviùñaþ sådamàha gatavyathaþ . apyenaü naramàüseba bhojayeti punaþ punaþ . tathetthuktvà tataþ sådaþ sa sthànaü badhyaghàtinàm . gatvà''jahàra tvarito naramàüsamapetabhãþ . sa tat saüskçtya vidhivadannopahitamà÷uvai . tasmaipràdàd bràhmaõàya kùudhitàya tapasvine . sa siddhacakùuùà dçùñvà tadannaü dvijasattamaþ . abhojyamidamityàha krodhaparyàkulekùaõaþ . bràhmaõa uvàca . yasmàdabhojyamannaü me dadàti sa nçpàdhamaþ . tasmàttasyaiva måóhasya maviùyatyatra lolupà . sakto mànuùamàüseùu yathoktaþ ÷aktriõà purà . udvejanãyo bhåtànàü cariùyati mahãmimàm . dviranuvyàhçto ràj¤aþ sa ÷àpo balavànabhåt . rakùobalasamàviùño visaüj¤a÷càbhavannçpaþ . tataþ sa nçpati÷reùñho ràkùasopahatendriyaþ . uvàca ÷aktriü taü dçùñvà na ciràdiva bhàrata! . yasmàdasadç÷aþ ÷àpaþ prayukto'yaü mayi tvayà . tasmàttvattaþ pravartiùye svàdituü mànuùànaham . evamuktvà gataþ sadyastaü pràõairviprayujya ca . ÷aktriü ta bhakùayàmàsa vyàghraþ pa÷umivepsitam . ÷aktriü tantu mçtaü dçùñvà vi÷vàmitraþ punaþ punaþ . va÷iùñhasyaiva putreùu tadrakùaþ sandide÷a ha . sa tàn ÷aktryavaràn puttràn va÷iùñhasya mahàtmanaþ . bhakùayàmàsa saükruddhaþ siühaþ kùudràn mçgàniva . va÷iùñho ghàtitàn ÷rutvà vi÷vàmitreõa tàn sutàn . dhàrayàmàsa taü ÷okaü mahàdririva medinãm>% . %<tataþ pratinivçttaþ sa tayà badhvà sahànaghaþ . kalmàùapàdamàsãnaü dadar÷a vijane vane . sa tu dçva taü ràjà kruddha utthàya bhàrata! . àviùño rakùasogreõa iyeùàttuü tadà munim . adç÷yantã tu taü dçùñvà krårakarmàõamagrataþ . bhayasaüvignayà vàcà va÷iùñhamidamabravãt . asau mçtyurivogreõa daõóena bhagavannitaþ . pragçhãtena kàùñhena ràkùasã'bhyeti dàruõaþ . taünivàrayituü ÷akto nànyo'sti bhuvi ka÷cana . tvadçte'dya mahàbhàga! sarvavedavidàü vara! . pàhi màü bhagavan! pàpàdasmàddàruõadar÷anàt . ràkùaso'yamihàttuü vai nånamàvàü samãhate . va÷iùñha uvàca . mà bhaiþ puttri! na bhetavyaü ràkùasàttu katha¤cana . naitadrakùo bhayaü yasmàt pa÷yasi tvamupasthitam . ràjà kalmàùapàdo'yaü vãryavàn prathito bhuvi . sa eùo'smin vanodde÷e nivasatyatibhãvaõaþ . gandharva uvàca . tamàpatanta saüprekùya va÷iùñho bhagavànçùiþ . vàrayàmàsa tejasvã håïkàreõaiva bhàrata! . mantrapåtena ca punaþ sa tamabhyukùya vàriõà . mokùayàmàsa vai ÷àpàt tasmàdghorànnaràdhipam . sa hi dvàda÷a varùàõi và÷iùñhasyaiva tejasà . grasta àsãdgraheõeva pårõakàle divàkaraþ . rakùasà vipramukto'tha sa nçpastadvanaü mahat . tejasà ra¤jayàmàsa sandhyàbhramiva bhàskaraþ . pratilabhya tataþ saüj¤àmabhivàdya kçtà¤jaliþ . uvàca nçpatiþ kàle va÷iùñhamçùisattamam . saudàso'haü mahàbhàga! yàjyaste munisattama! . asmin kàle yadiùñante bråhi kiü karavàõi te . va÷iùñha uvàca . vçttametadyathàkàlaü gaccha ràjyaü pra÷àdhi vai . bràhmaõàüstu manuùyendra! màvamaüsthàþ kadàcana . ràjovàca . nàvamaüsye mahàbhàga! kadàcidbràhmaõarùabhàn . tvannide÷e sthitaþ samyak påjayiùyàmyahaü dvijàn>% .
     kal màùàïghrirapyatra . tasya kalmàùapàdatàkathà strãsaüsarge mçtyuråpa÷àpàdikathà ca bhàgaø 9, 9 aø yathà-
     %<çtaparõo'nalasasvoyo'÷vavidyàmiyànnalàt . dattvà'kùahçdaya¤càsmai, sarvakàmastu tatsutaþ . tataþ sudàsastatputromadayantãpatirnçpaþ . àhurmitrasahaü yaü vai kalbhaùàïghrimuta kvacit . va÷iùñha÷àpàdrakùo'bhådanapatyaþ svakarmaõà . ÷rãràjovàca . kiünimittoguroþ ÷àpaþ saudàsasya mahàtmanaþ . etadveditumicchàmi kathyatàü na rahoyadi . ÷rã÷uka uvàca . saudàsomçgayàü ki¤ciccarançkùojaghàna ha . mumoca bhràtaraü, so'tha gataþ praticikãrùayà . saücintayannayaü ràj¤aþ sådaråpadharogçhe . gurave bhoktukàmàya paktvà ninye naràmivam . parivekùyamàõaü bhagavàn vilokyàbhakùyama¤jasà . ràjànama÷apat kruddhorakùohyevaü bhaviùyasi . rakùaþkçtaü tadviditvà cakre dvàda÷avàrùikam . so'pyapo'¤jalimàdàya guruü ÷aptuü samudyataþ . vàritomadayantyà'poru÷atãþ pàdayorjahau . di÷aþ svamavanãü sarvaü pa÷ya¤jãvamayaü nçpaþ . ràkùasaü bhàvamàpannaþ pàde kalmàùatàïgataþ . vyavàyakàle dadç÷e vanaukodampatã dvijau . kùudhàrtojagçhe vipraü tatpatnyàhàkçtàrthavat . na bhavànràkùasaþ sàkùàdikùvàkånàü mahàrathaþ . madayatnyà patirvãra! nàdharmaü kartumarhasi . dehi me'patyakàmàyà akçtàrthaü dvijaü patim . deho'yaü mànuùoràjan! puruùasyàkhilàrthadaþ . tasmàdasya badho vãra! sarvàrthabadha ucyate . eùa hi bràhmaõo vidvàüstapaþ÷ãlaguõànvitaþ . àriràdhayiùurbrahma mahàpuruùasaüj¤itam . sarvabhåtàtmabhàvena bhåteùvantarhitaü guõaiþ . so'yaü brahmarùivaryaste ràjarùipravaràdvibho . kathamarhati sarvaj¤a! vadhaü piturivàtmajaþ . karmaõà manasà vàcà sarvamåteùu sauhçdam . vidyàvivekasampannàþ ÷olametadvidurbudhàþ . tasya sàdhorapàpasya bhråõasya brahmavàdinaþ . kathaü badhaü yathà babhrormanyate sammatobhavàn . yadyayaü kriyate bhakùyastarhi màü svàda pårvataþ . na jãviùye vinà yena kùaõa¤ca mçtakaü tathà . evaü karuõabhàùiõyà vilapantyà anàthavat . vyàghraþ pa÷umivàkhàdat saudàsaþ ÷àpamohitaþ . bràhmaõã vãkùya didhiùuü puruùàdena bhakùitam . ÷ocantyàtmànamurvã÷ama÷apat kupità satã . yasmànme bhakùitaþ pàpa! kàmataþ svapatistvayà . tavàpi mçtyuràdhànàdakçtapraj¤a! dar÷itaþ . evaü mitrasahaü ÷aptvà patilokaparàyaõà . tadasthãni samiddhe'gnau pràsya bharturgatiïgatà . vi÷àpodvàda÷àbdànte maithunàya samudyataþ . vij¤àpya bràhmaõã÷àpaü mahiùyà sa nivàritaþ . tataårdhvaü sa tatyàja strãsukhaü karmaõà'prajaþ . va÷iùñhastadanuj¤àtomadayantyàü prajàmadhàt>% .

#<kalmàùã># strã kalmàùa + %<anyato ïãù>% pàø ïãù . 1 citravarõayuktàyàü striyàü 2 kçùõavarõàyàü yamunànadyà¤ca %<pratikartaü nçpa÷reùñho yatamàno'pi bhàrata! . abhitaþ so'tha kalmàùãü gaïgàkåle paribhraman>% bhàø àø 167 . %<kalmàùãü kçùõavarõàü yamunàmabhitaþ>% nãlakaø %<kal màùãtãrasaüsthasya gatastvaü ÷iùyatàü bhçgoþ>% bhàø saø 76 aø . gaïgàyamunàsaïgamasamãpe eva bhçgorà÷rama iti bhàratàdau loke ca prasiddhirataþ kalmàùã÷abdena yamunocyate sitàsitayornadyoþmi÷ritatvena kçùõapàõóuravarõatvàt prayàgasthayamunàyastathàtvam

#<kalya># naø kalayati ceùñàmatra aghnyàø yak, kalyate kala--gatau karmaõi yat, kalàsu sàdhu yat và . 1 pratyåùe amaraþ 2 madhuni hemacaø . 3 niràmaye %<yàvadeva bhavet kalyastàvat ÷reyaþ samàcaret>% màø saø 55 aø . 4 sajje samarthe udyukte ca triø amaraþ %<kathayasva kathàmetàü kalyàþ sma ÷ravaõe tava>% bhàø àø 5 aø . %<labdhvà rathaü dhanu÷caiva tathà'kùayyemaheùudhãþ . babhåva kalyaþ kaunteyaþ prahçùñaþ sahyakarmaõi>% bhàø àø 225 aø . %<kalyau svobhagavan yoddhumapi sarvaiþ suràsuraiþ>% bhàø àø 225 aø . 5 vàk÷rutivarjite(kàlà vovà) 6 upàyavacane kalyàõavacane ca triø mediø . 6 suràyàü stro mediø 7 ÷ubhàtmikàyàü vàõyàü strã amaraþ 8 harãtakyàü strã ÷abdaraø .

#<kalyajagdhi># strã ada--ktin kalye pràtarjagdhiþ . 1 pràtarbhojane upacàràt 2 tatkàlabhakùye jañàdharaþ kalyà÷àdayo'pyatra

@<[Page 1828b]>@
#<kalyapàla># puø kalyaü madhu madyaü pàlayati pàla--aõ upaø saø . ÷auõóike hemacaø . õvul kalyapàlako'pi tatràrthe ÷abdamàø .

#<kalyavarta># puø kalye pràtarvartyatervçta--õic karmaõi ac . pràtarbhojane, trikà0

#<kalyàõa># naø kalye pràtaþ aõyate ÷abdyate aõa--gha¤ . 1 hemni, mediø 2 maïgale . abhipretàrthasiddhirmaïgalam %<yasminneva kule nityaü kalyàõaü tatra vai dhruvam>% %<påjyà bhåùayitavyà÷ca bahukalyàõamãpsubhiþ>% manuþ . %<tadrakùa kalyàõaparamparàõàm>% %<anvamãyata kalyàõaü tasyà vicchinnasantatiþ>% raghuþ taddheturapi ÷aïkhàdikaü maïgalam . %<kalyàõànàü tvamasi mahasàü bhàjanaü vi÷vamårte!>% màlatãmàø . 3 ÷ubhayukte triø amaraþ . %<kalyàõapa¤camà ràtrayaþ kalyàõapa¤camãkaþ pakùaþ>% siø kauø %<udagayane àpårbamàõe pakùe kalyàõe nakùatre caulopanayanagodànavivàhàþ>% à÷vaø gçø 1, 4, 1, %<pràtive÷yànuve÷yau ca kalyàõe viü÷atidvijeþ>% manuþ . striyàü bahvàø và ïãù . %<upasthiteyaü kalyàõã nàmni kãrtita eva yat>% raghuþ . %<upo paviùñaþ kalyàõãþ kathà÷cakre manoramàþ>% bhàø vaø 124 %<uvàca cainaü kalyàõyà vàcà nadhurayorjitam>% bhàø àø 173 aø . ïãbantaþ 3 màùaparõyàm 4 gavi ca ràjani0

#<kalyàõakaguóa># puø mu÷rutokte dravyavi÷eùasaüyuktatayà pakve guóa bhede . yathà %<prasthatrayeõàmalakãrasasya ÷uddhasya dattvàrdhatulà guóasya . cårõãkçtairgranthikacavyajãravyoùebhakçùõàhavuùà 'jamodaiþ . vióaïgasindhu triphalàyamànãpàñhàgnidhànyai÷ca picupramàõaiþ . dattvà trivçccårõaphalàni càùñàvaùñau kùa tailasya pacet yathàvat . taü bhakùayedakùaphalapramàõaü yatheùñaceùñaü trisugandhiyuktam . anena sarve grahaõãvikàràþ . sa÷vàsakàsasvarabheda÷oùàþ . ÷àmyanti, càyaü ciramantaragnerhatasya puüstvasya ca vçddhihetuþ . strãõàü ca bandhyàmayanà÷anaþ syàt kaülyàõako nàma guóaþ pratãtaþ>% .

#<kalyàõakaghçta># naø su÷rutokte oùadhibhedayuktaghçtabhede yathà-- %<vióaïgatriphalàmustàma¤jiùñhàdàóimotpalaiþ . piyaïgvelailabàlåkacandanàmarañàrubhiþ . varhiùñhakuùñharajanãparõinãsàrivàdvayaiþ . hareõukàtrivçddantãvacàtàlã÷akesaraiþ . dvikùãraü vipacetsarpirmàlatãkusumaiþ saha . viùamajvaraka÷vàsagulmonmàdagaràpaham . etatkalyàõakaü nàma sarpirmàïgalyamuttamam . alakùmãgraharakùo'gnimàndyàpasmàratàpanut . ÷asyate naùña÷ukràõàü bandhyànàü garbhadaü param . medhya¤cakùuùyamàyuùyaü retomàrgarujàpaham . etaireva yathàdravyaiþ sarvagandhai÷ca sàdhitam . kapilàyà ghçtaprasthaü suvarõamaõisaüyutam . tatkùãreõa sahaikadhyaü prasàdhya kusumairimaiþ . sumana÷campakà÷oka÷irãùakusumairghçtam . tathà naladapadmànàü ke÷arairdàóimasya ca . tithau pra÷aste nakùatre sàdhakasyàturasya ca . kçtaü manuùyadevàya bràhmaõairabhimantritam . dattaü sarvajvaràn hanti mahàkalyàõakaü ghçtam . dar÷anaspar÷anàbhyàntu marvarogaharaü ÷ivam . adhçùyaþ sarvabhåtànàü valãpalitavarjitaþ . asyàbhyàsàdghçtasyeha jãvedvarùa÷atatrayam>% .

#<kalyàõakalavaõa># naø su÷rutokte auùadhabhedayukte lavaõabhede yathà %<gaõóãrapalà÷akuñajavilvàrkasnuhyapàmàrgapàñalàpàribhadrakanàdeyãkçùõagandhànãpanirdahanyañaråùakanaktamàlakapåtikàvçhatãkaõñakàrikàbhallàtakeïgudãvaijayantãkadalãvarùàbhåhrãverakùurakendravàruõã÷vetamokùakà÷okà ityevaüvargaü samålapatra÷àkhamàrdramàhçtya lavaõena saha saüsçùñaü pårbavaddagdhvà kùàrakalpena parisràvya vipacedetatprativàpa÷càtra hiïgvàdibhiþ pippalyàdibhirvà . ityetatkalyàõakalavaõaü vàtarogeùu gulamaplãhàbhiùaïgàjãrõàr÷o'rocakàrtànàü kàsàdibhi rupadrutànàü copadi÷anti pànabhojaneùviti . bhavati càtra . viùyandanàduùõabhàvàddoùàõà¤ca vipàcanàt . saüskàrapàcanàccedaü vàtarogeùu ÷asyate>% . %<kalyàõakaü và lavaõaü pibettu>% su÷rutaþ .

#<kalyàõayoga># puø jyotiùokte yàtràïge lagnàvadhisthànavi÷eùasthitagrahayogabhede yathà %<gurau kendre 1, 4, 7, 10, trikoõe 5, 9, và ravirlàbhe 11 ca karmaõi 10 . kalyàõayogo bhåpasya yàtuþ kalyàõakçdbhavet>% . %<trikoõage 5, 9, ÷ubhe kheñe sabale và dvitãyage . kalyàõasaüj¤o yogo'yaü yàyinàü maïgalapradaþ>% iti ca

#<kalyàõakçt># triø kalyàõaü ÷ubhaü ÷àstravihitaü karoti kç--kvip 6 taø . 1 ÷àstravihitakarmakàrake %<nahi kalyàõakçt ka÷ciddurgatiü tàta! gacchati>% gãtà 2 kalyàõakaramàtre ca triø .

#<kalyàõavat># triø kalyàõa + astyarthe matup masya vaþ . maïgalayukte trikàø striyàü ïãp .

#<kalyàõavàcana># naø 6 taø . ÷àstravihitakartavyakarmaõaþ pràkkartavye bràhmaõàdidvàrà kalyàõayuktamantravi÷eùavàcane . tatprakàroyathà oü ÷vaþ kartavye'smit karmaõi kalyàõaü bhavanto'ghibruvantuü iti pràrthite bràhmaõaiþ %<oü kalyàõam>% iti trirukte %<oü pçthivyàmuddhçtàyàntu yat kalyàõaü purà kçtam . çùibhiþ siddhagandharvaistat kalyàõaü sadàstu naþ>% itiya themàmityasya laugàkùirçvisnuùñupchando brahmà devatà kalyàõavàcane viniyoga iti smçtvà %<oü yathemàü vàcaü kalyàõãmàvadàni janebhyaþ brahmaràjanyàbhyàü ÷ådràya càryàya ca svàya càraõàya ca priyodevànàü dakùiõàyai dàturiha bhåyàsamayaü me kàmaþ samçdhyatàmupamàdo namatu>% yajuø 29, 2, iti ca pañhet .

#<kalyàõavãja># puø kalyàõaüvãjaü yasya . masåre ràjaniø .

#<kalyàõikà># strã kalyàõa + saüj¤àyàü kan ata ittvam . manaþ÷ilàyàm ràjaniø .

#<kalyàõin># triø kalyàõa + astyarthe ini . 1 kalyàõayukte striyàü ïãp sà ca 2 valànàmoùadhau ràjaniø .

#<kalyàõyàdi># puø pàõinyukte óhakpratyayenaïàde÷animittabhåte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<kalyàõã subhagà durbhagà bandhakã anudçùñi anusçùñi jagatã valã badã jyeùñhà kaniùñhà madhyamà parastrã>% kàlyàõeneya ityàdiþ .

#<kalyàpàla># puø kalyàü suràü pàlayati pàla--aõ upaø saø . ÷auõóike trikàø . õvul . kalyàpàlakopyatra .

#<kalla># kåjane a÷abde ca bhvàø àtmaø akaø señ . kallate akalliùña cakalle pranikallati kallaþ .

#<kalla># triø kalla--ac . badhire trikàø . tasya ÷abdà÷rotçtvàttathàtvam .

#<kallatva># naø kallasya bhàvaþ tva . 1 svarasya bhedane . hemacaø 2 bàdhirye ca .

#<kallola># puø kalla--bàø olac, kam jalaü lolaü capalaü yasmàdvà atra nityaü anusvàrasya latvam niø tasyànanunàsikatvaü ca . 1 mahàtaraïge, amaraþ %<kàlindãjalakallolakolàhalakutåhalã>% udbhañaþ . %<kallolàþ salilanidheravàpyapàram>% màghaþ 2 harùe ca 3 vairiõi triø mediø . kallolo'styatra puùkaràø ini . kallolin kallolayukte de÷e nadyàü strã . %<kallolinãvallabhamullalaïghe>% mahànàø sa jàto'sya tàraø itac . kallolita jàtamahàtaraïge tri0

#<kava># stutau varõane ca bhvàø àtmaø sakaø señ . kavate akaviùña . cakave õic--kàvayati te çdit acakàvat . pranikavate

#<kavaka># puø ku--ac saüj¤àyàü kan . 1 gràse, 2 bhåcchatràke, naø hemacaø . %<la÷unaü gç¤jana¤caiva palàõóuü kavakàni ceti>% abhakùye manuþ . %<devatàrthaü haviþ ÷igruü lohitàn vra÷canàüstathà . anupàkçtamàüsàni viója ni kavakàni ca>% . abhakùye yàj¤aø %<kavakàni chatràkàràõi>% mitàø .

#<kavaca># puø kaü vàtaü va¤cati vanca--målaø ka çtanãtyàø uõàø aca và . 1 gardabhàõóe vçkùe 2 pañahavàdye ca mediø . 3 sannàhe gàtratràõe yoddhçbhiryuddhakàle ÷astràghàtarakùaõàrthamaïge dhàrye lauhàdinirmite varmaõi puø naø amaraþ . kavacalakùaõàdikaü yuktikalpàtaràvuktaü yathà%<khaógàdãnàntu gaõanà pårvameva nidar÷ità . astràtmanaiva nirdiùñaþ kavàcàdirarpàùyate . tallakùaõaü saügraheõa pravakùyàmi nibodhata . kàùñhaü carma savalkaü ca trayametattu dustaram . yathottaraü guõayutaü yathàpårvantu ninditam . ÷arãràvarakatvantu laghutvaü dçóhatà tathà . durbhedyateti kathitaþ kavace guõasaügrahaþ . sacchidratàtigurutà tanutà sukhabhedyatà . kavacànàü vinirdiùñaþ samàsàddoùasaügrahaþ . atra varõo vinardiùñaþ kramàdevaü caturvidhaþ . sitoraktastathà pãtaþ kçùõo brahmàdiùu kramàt . kecit kurvanti ku÷alàþ kavacaü dhàtusambhavam . kanakaü rajataü tàmraülauhaü teùu yathàkramam>% . adhikaü varma÷abde vakùyate . %<yathà ÷astraprahàràõàü kavacaü prativàraõam . tathà daivopaghàtànà ÷àntirbhavati vàraõam>% malaø taø puø . %<vitatya õàrïgaü kavacaü pinahya>% %<sacchatrakavacaü ratham>% bhaññiþ . kavacojàto'sya tàraø itac . kavacittata taddhàrake triø . saþ astyasya ini . kavacin taddhàrake triø %<namo vilmine ca kavacine ca>% yajuø 16, 35 %<ya÷ca kavacã ya÷cà'kavaco'mitro ya÷càjmani jyà pà÷aiþ kavaca pà÷airajmanàbhihataþ ÷ayàm>% athaø 11, 10, 22 striyàü ïãp . tantrokte mantrasàdhanàïge 4 vàkyasaüghabhede . %<mantreõa mriyate yogã rakùyate kavacairyataþ>% iti tantroktestasya rakùàsàdhakatvena varmatulyatvàttathàtvam . %<÷rãjamanmaïgalasyàsya kavacasya çùiþ ÷ivaþ>% %<idaü kavacamaj¤àtvà yobhajet kàlidakùiõàm>% iti ca bhaiø taø . kavacàni ca devatàbhede bhinnàni tantroktàni tàni ca santrasàre stotrakavacaprakaraõe anyatra ca dç÷yàni . tàni ca %<bhårje vilikhitaü caitat svarõasthaü dhàrayedyadi . kaõñhe và dakùiõe vàhau>% ityàdinà tantre likhitvà kaõñhàdau dhàryatayà vihitàni .

#<kavacapatra># puø kavacaü tallekhanasàdhanaü patramiva valkalaü yasya . bhårjapatravçkùe ÷abdacaø . %<bhårje vilikhitaü caitat>% tantroktestadvalkalasya kavacalekhanàdhàratvàttathàtvam .

#<kavacahara># puø kavacaü harati yena vayasà hç--ladyame ac upaø saø . kavacaharaõodyamayogyavayaske kumàre %<kavacaharaþ kumàraþ>% siø kauø . varmaharàdayo'pyatra %<varmaharaþ kumàraþ>% raghuþ .

#<kavañã># strã kauti ÷abdàyate ku--añan gauràø ïãù . kapàñe dviråpakoùaþ . tasyàþ rodhanakàle ÷abdàyamànatvàttathàtvam

#<kavatã># strã ka÷abdaþ astyasyà matup striyàü ïãp . %<kayà na÷citra>% ityàdikàsu çkùu . %<kavatãùu rathantaram gàyatãti>% tàõóyaø ÷rutiþ . %<kayà na÷citra>% ityàdyàstrisra çcaþ kavatyaþ sàø saü bhàø màdhavaþ . %<atide÷yaü vini÷cetuü kavatãùu rathantaram>% adhikaraø màø . %<tà÷ca çcaþ>% çø 4, 31 såkte àdyàstisraþ . tatràntyàyàþ kavattvàbhàve'pi àyyayordvayoþ kavattvena bàhulyàttathàtvam .

#<kavayi(yã)># strã kàjjalàt vayate gacchati sthànàntaraü vayagatau in kçdikàràntatvàt và ïãp . (kai) matsyabhede . trikàø . tasyà balàtikrameõa gamanàttathàtvam . %<kavayã maghurà snigdhà kaùàyà rucikàriõã . ki¤cit pittakarã vàta÷amanã balavardhinã>% bhàvapraø uktaguõà .

#<kavara># puø kauti ku--÷abde--aran . pàñhake ujjvaø pàñhakàle tasya ÷abdàyamànatvàt tathàtvam . kaü jalaü vçõoti vç--ac . 2 lavaõe 3 amle ca puünaø mediø . lavaõasya jalasaüparkamàtreõa dravãbhàvena jalaråpeõa pariõàmàt amlasya ca dar÷anamàtreõa mukhàt jalasràvaõàt tathàtvam . ke mårdhani varam varaõãyam . 4 ke÷abhåùàyàü triø . ke÷avinyàsa eva striyàü ïãù . anyatra tu ñàp . sà ca . 5 kharapuùpàyàü (vàvui) ÷abdacaø . kavarãmçtomalayajàrdramiva vyàkãrõamàlyakavaràü kavarãü taruõyàþ màghaþ . %<vyàkãrõamàlyena karvuravarõàm>% malliø 6 karvuravarõe puø 7 tadvati triø halàø . kava--gtutau aran . 8 khacite 9 saüpçkte triø halàyudhaþ . gauràø ïãù . 10 varvaràyàm (vàvui) mediø . tasyàþ kavarãtulyatvàttattvam .

#<kavarakã># strã kavaraü kirati kùipati ké--bàø óa gauràø ïãù . vandyàm tasyàþ bandhanàgàre kavarabandhanàbhàvena tathàtvam .

#<kavarga># puø kaghañitovargaþ ekasthànotpattikasamåhaþ . kakhagaghaïaråpeùu varõeùu teùàü kaõñhasthànotpattikatvena tathàtvam . tataþ vargàntàt bhavàrthe ÷abdatvàt cha . kavarõãya tadbhave triø .

#<kavala># puø kena jalena valate vala calane ac . 1 gràse %<mustàprarohakanalàvayavànukãrõam>% %<àsvàdavadbhiþ kavalaistçõànàm>% raghuø roganà÷àrthaü bhàvapraø uktedavyabhedasya 2 kriyàbhede ca . tatkaraõavidhiguõau bhàvapraø uktau yathà . %<vàtapittakaphaghnasya dravyasya kavalaü mukhe . ardhaü nikùipya saücarvya niùñhoyet kavale pidhiþ . kavalaþ kurute kàïkùàü bhakùyeùu, harate kapham . tçùõàü ÷aucaü ca vairasyaü dantacàla¤ca nà÷ayet>% . kejale valate ac . (velyàmàc) 3 matsyabhede ÷abdacaø puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . lasya ïãvà . kavaóo'pyatra .

#<kavalaprastha># puø kavalasya prasthaþ . kavalayogyaparimàõa bhede tasya prasthaparatve'pi karkyàdiø na àdyudàttatà .

#<kavalikà># strã kavala iva ivàrthe kan . (pulaññi÷a) iti khyàte vraõacikitsàïge auùadhabhede %<tataþ kalkenàcchàdya nàtisigdhàü nàtiråkùàü kavalikàü dattvà vastrapaññena badhnãyàt>% %<ghanàü kavalikàü dattvà mçdu caivàpi paññakam>% %<tataþ kavalikàü dattvà veùñayet susamàhitaþ>% su÷ru0

#<kavalita># triø kavalaü karoti kabala + õic--karmaõi--kta . 1 kçtagràse 2 bhukte 3 vyàpte ca jañàø .

#<kavaùa># triø kauti ku--÷abde bàø aùac . 1 sacchidre kavàñàdau tasya pidhànakàle ÷abdàyamànatvàttathàtvam . striyàü gauràø ïãù . %<indra! duraþ kavaùyodhàvamànàþ>% yajaø 2, 4, %<kavaùyaþ sa÷uùirà, sacchidra eva ÷abdaprasaràt kauterauõàdiko'ùac pratyayaþ>% vedadãø . %<kavaùyona vyacasvatãþ>% yajuø 20, 60, %<hotà yakùaddurodi÷aþ kavaùyaþ>% 21, 34,

#<kavaù># triø ku--÷abde asun vede ùatvam . sacchidre kavàñàdau sacchidrasya ÷abdàyamànàttathàtvam . %<çùvàþsatãþ kavaùaþ indra! ÷umbhamànàþ>% yajuø 29, 5, %<kavaùaþ ku--÷abde kuvanti ÷abda kurvanti kavaùaþ kuvaterasunpratyayaþ ùatvamàrùam kapàñyaþ pidhànasamaye ÷abdaü kurvàõàþ sa÷uùirà và>% vedadã0

#<kavasa># puø ku--çtanãtyàdinà asa . 1 kavace sannàhe 2 kaõñakajàtibhede ca ujjvaø .

#<kavàña># naø ku--bhàve ap kavaü ÷abdamañati, kaü vàtaü vañati vaña veùñane và aõ upaø saø . dvàrarodhake (kapàña) khyàte kàùñhàdimaye padàrthe amaraþ tasya dvàrapidhànakàle ÷abdàyamànatvàt vàtarodhakatvàcca tathàtvam %<uraþ÷riyà tatra ca gopurasphu ratkavàñadurdarùatiraþprasàrità>% naiùaø . %<mokùadvàrakabàñapàñanakarã kà÷ãpuràgho÷varã>% annadàstaø . kavàñaparimàõàdikaü vçø saø uktaü yathà . %<vistàràrdhaü bhavedgarbho bhittayo'nyàþ samantataþ . garbhapàdena vistãrõaü dvàraü dviguõamucchritam . ucchràyàt pàdavistãrõà ÷àkhà tadvadudumvaraþ . vistàrapàdapratimaü bàhulya ÷àkhayoþ smçtam . tripa¤casaptanavabhiþ ÷àkhàbhistat pra÷asyate>% . tatkàùñhaniyama÷ca jyoø taø bhàratoktaþ %<kùãravçkùãdbhavaü dàru gçheùu na nive÷ayet . kçtàdhivàsaü vihagairanilànalapãóitam . gajairvibhagna¤ca tathà vidyunnirghàtapãóitam . caityadevàlayotpannaü vajrabhagnaü ÷ma÷ànajam . devàdyadhiùñhitaü dàru nãpanimbavibhãtakàn . kaõñakino'sàratarån varjayet gçhakarmaõi . vañà÷vatthau ca nirguõóãü kovidàravibhãtakau . palàkùaü ÷àlmalo¤caiva palà÷a¤ca vivarjayet . vistàràt dviguõocchràyaü dvàraü kuryàttathà gçham>% . adhikaü gçha÷abde vakùyate . alpàrthe ïãp . kavàñã svalpakavàñe strã .

#<kavàñaghna># triø kavà(pà)ñaü hanti ÷aktyà %<÷aktau hastikavà(pà)ñayoþ>% pàø hana--ñak . kavàñahanana÷akte caurabhede .

#<kavàñavakra># naø kavàñaü vakraü yasmàt . (kavàñaveñu) vçkùabhede .

#<kavàra># naø kaü jalaü vçõoti à÷rayatvena aõ upaø saø . padme trikàø .

#<kavàri># caø kutsito'riþ kugatiø saø bàø koþ kavàde÷aþ . kutsite ÷atrau %<daivã påtirdakùiõàdevayàjyà na kavàribhyo na te pçõanti>% çø 10, 107, 3 .

#<kavàsakha># triø kutsitasya sakhà ñac pçùoø niø . kutsitasahàye . %<apàpa ÷akrastatanuùñimåhati tanu÷ubhraü maghavà yaþ kavàsakhaþ>% çø 5, 34, 3 . %<kutsitapuruùasahàyaþ>% bhàø nirukte tu kavàsakhaþ yasya kapåyàþ sakhàyaþ ityuktaü tatra bahuvrãhau ñajapi nipàtyaþ iti bhedaþ .

#<kavi># puø kava--varõane gatau ku--÷abde và in . kràntadar÷ini--sarvaj¤e--1 brahmaõi hemacaø . tasyasarvagatatvàt sarvaj¤atvàt kràntadar÷itvàcca tathàtvam . %<kavirmanãùã paribhåþ svayambhåþ>% 1 ÷àø kaviþ kràntadar÷ã sarvadçk %<nànyato'sti draùñà>% iti ÷ruteþ ÷àïkhaø bhàø . %<kaviü puràõamunu÷àsitàram>% gãtà . 2 stutye %<hotà và devyà kavã>% yajuø 28, 30 . %<pçthagbarajaü bheùajaübakavim>% yajuø 28, 34 . 3 vàlmike munau tasya prathamaü kàvyakartçtvàt tathàtvam . 4 kavitàkàrake %<mandaþ kaviya÷aþprepsuþ>% raghuþ %<naikamojaþ prasàdã và rasabhàvavidaþ kaveþ>% màghaþ . %<idaü kavibhyaþ pårvebhyo namovàka pra÷àsmahe>% uttaraø caø (kàvyam) %<kaviþ kurvan kãrtiü prãti¤ca vindati>% candràø . %<eko'bhånnalinàt para÷ca pulinàt valmãkata÷càparaste sarve kavayastrilokaguravastebhyo namaska mahe>% udbhañaþ . %<raveþ kaveþ kiü samarasya sàram>% vidagdhamuø . 5 bhçgusute çùibhede 6 tatputre ÷ukràcàryetasya kaviputratve'pi janyajanakayorabhedopacàràttattvam %<bhçgoþ putraþ kavirvidvàn ÷ukraþ kavisuto grahaþ>% bhàø àø 66 aø . 7 sårye mediø . 8 kalkidevasya jyaùñhabhràtari %<kalkerjyeùñhàstrayaþ ÷åràþ kavipràj¤asumantrakàþ>% iti kalki÷abde udàhçtam . 9 caurayodhe %<vedhasthàne raõe bhaïgo durge kha¤jiþ prajàyate . kaviprave÷anaü tatra yodhàghàta÷ca tatra vai>% jyoø taø . %<kavi÷caurayoddhà>% raghuø . 10 khalãne strã mediø . và ïãp . 11 kràntadar÷ini triø . %<årõàsåtreõa kavayo vayanti>% yajuø 19, 8 . %<kavayaþ kràntada÷inaþ>% vedadãø 12 medhàvini triø %<adhyàpayàmàsapitçn ÷i÷uràïgirasaþ kaviþ>% manuþ . %<ka å te ÷àsità kaviþ>% yajuø 33, 39 . %<kavirmedhàvã>% vedadãø . 13 càkùuùamanoþ vairàjaprajàpateþ kanyàjàtasutabhede puø . %<kanyàyàü bharata÷reùñha! vairàjasya prajàpateþ . åruþ påruþ ÷atadyumnastapasvã satyavàk kaviþ>% harivaüø 2 aø . 14 stotari triø %<indramagniü kavicchadà>% çø 3, 12, 3 . %<kavicchadà kavãnàü stotrçõàmucitaphalapradànenopacchandakau>% bhàø .

#<kavika># puø kavi + svàrthe kan kvacit svàrthakapratyayasya prakçtiliïga vyatikrama iti . khalãne (làgàma) halàyudhaþ .

#<kavikalpadrama># puø vopadevakçte dhàtupàñhagranthamede %<kavikalpadrumo nàma padyairniùpàdyate'tra ca>% iti tadupodghàte .

#<kavikalpalatà># strã kàvyaracanà÷ikùopayogigranthabhede .

#<kavikà># strã kavi + svàrthe kan . (làgàma) svalãne amaraþ 2 kavikàpuùpe ràjaniø . 3 kavayãmatsye(kai)bhàvapraø . kavayã÷abde tadguõàdyuktam tatra kavayãtyatra kaviketi pàñhàntaram .

#<kavijyeùñha># puø kaviùu jyeùñhaþ . 1 vàlmãkimunau . trikàø .

#<kavità># strã kaveþ varõayiturbhàvaþ tal . kavikarmaõi kàvye kàvya÷abde vivçtiþ . %<keùàü naiùà bhavati kavitàkàminã kautukàya>% prasaø ràø . tva . kavitvamapyatra naø . %<kavitvaü durlabhaü loke ÷aktistatra sudurlabhà>% sàø daø agnipuràø . %<sa bhavati kavitvàmçtanadãnadãnaþ paryante paramapadalãnaþ prabhavati>% karpårasravaþ . %<tà å kavitvamà kavã>% çø 8, 43, %<kavitvanà kavitvena>% bhàø pçùoø sàdhu .

#<kaviputra># puø kaveþ bhçgusutasya putraþ 6 taø . 1 bhàrgave 3 ÷ukràcàrye %<bhçgoþ putraþ kavividvàn ÷ukraþ kavisuto grahaþ>% bhàrate àdiparvaõi 66 adhyàye . kavisutàdayo'pyatra .

#<kaviya># naø kaü sukhamajati aja--ka vãbhàvaþ . 1 khalãne trikàø . %<kaviyaü kavikocyate>% trikàõóe klãvatayà pàñhàt ÷abdakalpadrume pu klãvatoktiþ cintyamålà .

#<kavirahasya># naø halàyudhakçte ÷lokàtmake arthabhedena ekàkàradhàtubhedapradar÷ake granthabhede .

#<kaviràja># puø kavãnàü ràjà kaviþ ràjeva và ñac samàø . kavi÷reùñhe . %<÷rãharùaü kaviràjaràjamukuñàlaïkàra hãraþ sutam>% naiùadham . %<÷rãvi÷vanàthakaviràjakçtipraõãtaü sàhityadarpaõamamuü sthagitaprameyam>% sàø daø ñãø ràmacaraõa÷loke kaviràja÷abdasya tadarthataiva cikitsake prasiddhestu målaü na dç÷yate'to na tadarthakatà .

#<kaviràmàyaõa># puø kavinà kavitvena ràmaþ athamaü yasya õatvam . vàlmãkimunau . ÷abdaratnà0!

#<kavila># triø ku--kava varõane và vàø ilac . 1 stotari 2 ÷abdakàrake ca . tataþ pragadyàø caturarthyàm ¤ya . kàvilya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<kavivedin># triø kaviü kavitvaü vetti vida--õini . kàvyavettari kavau jañàø striyàü ïãp .

#<kavãya># naø kavi + svàrthe cha kvacit svàrthikasyàpi prakçtiliïgàtikramaþ . khalãne (làgàma) jañàdharaþ .

#<kavãyat># triø kavirivàcarati kaviü stotàram icchati và kavãya--nàmaø ÷atç . 1 kavisadç÷e 2 àtmanaþ stoturicchau ca . %<apo vçõàna pavate kavãyan vrajam>% çø 9, 514, 1 . 3 kavãyan kavirivàcaran kavayaþ stotàraþ tànicchan và bhàø . etena asyàþ ÷rute kavãyaþ ÷abdodàharaõatayopanyàsaþ pràmàdikaþ . striyàü ïãp .

#<kavãyas># triø ati÷ayena kaviþ ãyasu . kavitare striyàü ïãp kavãyasã . tarap . kavitara tatràrthe . tamap . kavitama bahånàü madhye ati÷ayastotari kàvyakàrakena ca tri0

#<kavåla># naø nãlaka÷añhatàjakokte kaüvulayoge kaüvula÷abde lakùaõàdi . %<itya÷àli kavålaü taduttarottamamucyate>% nãlaø tà0

#<kavela># naø kaü jalaü vilati stçõàti vila--stçtau aõ upaø saø . kuvalaye ÷abdacaø .

#<kavoùõa># naø kutsitamuùõaü kugatisamàsaþ koþ kavàde÷aþ . 1 ãùaduùõe spar÷e 2 tadvati triø amaraþ . %<payaþ pårvaiþ sani÷vàsaiþ kavoùõamupabhajyate>% raghuþ .

#<kavya># naø kavayaþ kràntadar÷inaþ pitarastasyedaü yat, kåyate pitçbhyaþ ku ÷abde karmaõi yatvà . pitryudde÷ena dãyamàne'nnàdau amaraþ . havyakavyadànapàtràpàtrabràhmaõànàha sma manuþ %<÷rotriyàyaiva deyàni havyakavyàni dàtçbhiþ . arhattamàya vipràya tasmai dattaü mahàphalam . ekaikamapi vidvàüsaü daive pitrye ca bhojayet . puùkalaü phalamàpnoti nàmantraj¤àn bahånapi . dåràdeva parãkùeta bràhmaõaü vedapàragam . tãrthaü taddhavyakavyànàü pradàne so'tithiþ smçtaþ . sahasraü hi sahasràõàmançcàü yatra bhu¤jate . ekastàn mantravit prãtaþ sarvànarhati dharmataþ . j¤ànotkçùñàya deyàni kavyàni ca havãüùi ca . na hi hastàvasçgdigdhau rudhireõaiva ÷udhyataþ . yavato grasate gràsàn havyakavyeùvamantravit . tàvato grasate pretya dãpta÷ålarùñyayoguóàn . j¤ànaniùñhà dvijàþ kecit taponiùñhàstathà'pare . tapaþsvàdhyàyaniùñhà÷ca karmaniùñhàstathà'pare . j¤àna niùñheùu kavyàni pratiùñhàpyàni yatnataþ . havyàni tu yathànyàyaü sarveùveva caturùvapi . a÷rotriyaþ pità yasya puttraþ syàdvedapàragaþ . a÷rotriyo và putraþ sthàt pità syàdvedapàragaþ . jyàyàüsamanayorvidyàt yasya syàcchrotriyaþ pità . mantrasampåjanàrthantu satkàramitaro'rhati . na ÷ràddhe bhojayenmitraü dhanaiþ kàryo'sya saügrahaþ . nàriü na mitraü yaü vidyàt taü ÷ràddhe bhojayeddvijam . yasya mitrapradhànàni ÷ràddhàni ca havãüùi ca . tasyapretya phalaü nàsti ÷ràddheùu ca haviþùu ca . yaþ saïgatàni kurute mohàcchràddhena mànavaþ . sa svargàccyavate lokàcchàddhamitro dvijàdhamaþ . sambhojanã sàbhihità pai÷àcã dakùiõà dvijaiþ . ihaivàste tu sà loke gaurandhevaikave÷mani . yatheriõe vãjamuptvà na vaptà labhate phalam . tathà'nçce havirdattvà na dàtà labhate phalam . dàtén pratigrahãtéü÷ca kurute phalabhàginaþ . viduùe dakùiõà dattà vidhivat pretya ceha ca . kàmaü ÷ràddhe'rcayenmitraü nàbhiråpamapi tvarim . dviùatà hi havirbhuktaü bhavati pretya niùphalam . yatnena bhojayecchràddhe bahvçcaü vedapàragam . ÷àkhàntagamathàdhvaryuü chandogantu samàptikam . eùàmanyatamo yasya bhu¤jãta ÷ràddhamarcitaþ . pitéõàü tasya tçptiþ syàcchà÷vatã sàptapauruùã . eùa vai prathamaþ kalpaþ pradàne havyakavyayoþ . anukalpastvayaü j¤eyaþ sadà sadbhiranuùñhitaþ . màtàmahaü màtula¤ca svasrãyaü ÷va÷uraü gurum . dauhitraü viñpatiü bandhumçtvigyàjyau ca bhojayet . na bràhmaõaü parãkùeta daive karmaõi dharmavit . ùitrye karmaõi tu pràpne parãkùeta prayatnataþ . ye stenapatitaklãvà ye ca nàstikravçttayaþ . tàn havyakavyayorviprànanarhànmanurabravãt . jañila¤cànadhãyànaü durbalaü kitavantathà . yàjayanti ca ye pågàüstàü÷ca ÷ràddhe na bhojayet . cikitsakàn devalakàn màüsavikrayiõastathà . vipaõena ca jãvanto varjyàþ syurhavyakavyayoþ . preùyo gràmasya ràj¤a÷ca kunakhã ÷yàvadantakaþ . pratiroddhà guro÷caiva tyaktàgnirvàrdhaùistathà . yakùmã ca pa÷upàla÷ca parivettà niràkçtiþ . brahmadviñ parivitti÷ca gaõàbhyantara eva ca . ku÷ãlavo'vakãrõã ca vçùalãpatireva ca . paunarbhava÷ca kàõa÷ca yasya copapatirgçhe . bhçtakàdhyàpako ya÷ca bhçtakàdhyàpitastathà . ÷ådra÷iùyo guru÷caiva vàgduùñaþ kuõóagolakau . akàraõaparityaktà màtàpitrorgurostathà . bràhmyairyaunai÷ca sambandhaiþ saüyogaü patitairgataþ . agàradàhã garadaþ kuõóà÷ã somavikrayã . samudrayàyã vandã ca tailikaþ kåñakàrakaþ . pitrà vivadamàna÷ca kitavo madyapastathà . pàparogyabhi÷asta÷ca dàmbhiko rasavikrayã . dhanuþ÷aràõàü kartà ca ya÷càgredidhiùåpatiþ . mitradhruk dyåtavçtti÷ca putràcàryastathaiva ca . bhràmarã gaõóamàlã ca ÷vitryatho pi÷unastathà . unmatto'ndha÷ca varjyàþ syurvedanindaka eva ca . hastigo'÷voùñradamako nakùatrairya÷ca jãvati . pakùiõàü poùako ya÷ca yuddhàcàryastathaiva ca . srotasàü bhedako ya÷ca teùà¤càvaraõe rataþ . gçhasaüve÷ako dåtã vçkùàropaka eva ca . ÷vakrãóã ÷yenajãvã ca kanyàdåùaka eva ca . hiüsro vçùalavçtti÷ca gaõànà¤caiva yàjakaþ . àcàrahãnaþ klãva÷ca nityaü yàcanakastathà . kçùijãvã ÷lãpadã ca sadbhirnindita eva ca . aurabhriko màhiùikaþ parapårvàpatistathà . pretanirhàraka÷caiva varjanãyàþ prayatnataþ . etàn vigarhitàcàrànapàïkteyàn dvijàdhamàn . dvijàtipravaro vidvànubhayatra vivarjayet . bràhmaõastvanadhãyànastçõàgniriva ÷àmyati . tasmai havyaü na dàtavyaü na hi bhasmani håyate . apàïktadàne yo dàturbhavatyårdhaü phalodayaþ . daive haviùi pitrye và taü pravakùyàmya÷eùataþ . avrataiyaüddvijairbhuktaü parivettràdibhistathà . apàïkteyaiyedanyai÷ca tadvai rakùàüsi bhu¤jate . dàràgnihãtrasayoga kurute yo'graje sthito . parivettà sa vij¤eyaþ parivittistu pårvajaþ . parivittiþ parãvettà yayà ca parividyate . sarve te narakaü yànti dàtçyàjakapa¤camàþ . bhràturmçtasya bhàryàyàü yo'nurajyeta kàmataþ . dharmeõàpi niyuktàyàü sa j¤eyo didhiùåpatiþ . paradàreùu jàyete dvau sutau kuõóagolakau . patyau jãvati kuõóaþ syànmçte bhartari golakaþ . tau tu jàtau parakùetre pràõinau pretya ceha ca . dattàni havyakavyàni nà÷ayete pradàyinàm . apàïkyo yàvataþ pàïktyàn bhu¤jànànanupa÷yati . tàvatàü na phalaü tatra dàtà pràpnoti bàli÷aþ . vãkùyàndho navateþ, kàõaþ ùaùñeþ, ÷vitrã ÷atasya tu . pàparogã sahasrasya, dàturnà÷ayate phalam . yàvataþ saüspç÷edaïgairbràhmaõàn ÷ådrayàjakaþ . tàvatàü na bhaveddàtuþ phalaü dànasya paurtikam . vedaviccàpi vipro'sya lobhàt kçtvà pratigraham . vinà÷aü vrajati kùipramàmapàtramivàmbhasi . somavikrayiõe viùñhà, bhiùaje påya÷oõitam . naùñaü devaloke dattam, apratiùñhantu vàrdhuùau . yattu bàõijake dattaü, neha nàmutra tadbhavet . bhasmanãva hutaü havyaü tathà paunarbhave dvije . itareùu tvapàïkyeùu yathoddeùñeùvasàdhaùu . medo'sçïmàüsamajjàsthi vadantyannaü manãùiõaþ . apàïkyopahatà païktiþ pàvyate yairdvijottamaiþ . tànnibodhata kàtrsnyena dvijàgryàn païktipàvanàn . agryàþ sarveùu vedeùu sarvapravacaneùu ca . ÷rotriyànvayajà÷caiva vij¤eyàþ païktipàvanàþ . triõàciketaþ pa¤càgnistrisuvarõaþ ùaóaïgavit . bràhmyadeyàtmasantàno jyeùñhasàmaga eva ca . vedàrthavit pravaktà ca brahmacàrã sahasradaþ . ÷atàyu÷caiva vij¤eyà bràhmaõàþ païktipàvanàþ>% bhàgaø 4, 18, 18 . %<vatsena pitaro'ryamõà kavyaü kùãramadhukùateti>% pçthivyàþ pitçbhiþ kavyaråpakùãradohanàt tasya tadannatvam . ku--÷abde karmaõi yat . 2 stutye %<kavyo'si kavyavàhanaþ>% tàõóyaø bràø . %<kavyaþ stutyaþ>% bhàø . kavalaü kavaþ ku--bhàve ap kave sàdhu yat . 3 stavasàdhakestotari . %<vãtã janasya divyasya kavyairadhi>% çø 9, 91, 2 . %<kavyaiþ kavanasàdhubhiþ stotçbhiþ>% bhàø .

#<kavyabàla># puø kavyaü balate dadàti atra bala--dàne àdhàre gha¤ . 1 vahnau tatra dàne hi pitéõàü dànanippattestathàtvam . kavyaü balyate dãyate bala--dàne sampradàne gha¤ . 2 pitçdevabhede trikàø kavyabàlã'nalaþ somaþ yama÷caivàryamà tathà . agniùvàttà barhiùadaþ somapàþ pitçdevatàþ vàyuø puø lasya bà óaþ kavyabàóo'pyatra .

#<kavyavàha># puø kavyaü vahati pràpayati pitén vaha--aõ upaø saø . agnau . kavyavàhana÷abde vivçtiþ .

#<kavyavàh># puø kavyaü vahati vaha--õvi . pitçbhyaþ kavyapràpake vahnau .

#<kavyavàhana># puø kavyaü vaha--vahati %<kavyapurãùapårãùyeùu ¤yuñ>% pàø vaha--¤yuñ . pitçbhyaþ kavyapràpake vahnau %<trayo và agnayo, havyavàhano devànàü, kavyavàhanaþ pitéõàü, saharakùà asuràõàm>% taittiø 2, 5, 8, 6 . %<agnaye kavyavàhanàya svàhà>% yajuø 2, 29 . %<agnaye kavyavàhanàyànuvråhãti tatsviùñakçte havyavàhano devànàü, kavyavàhanaþ pitéõàmiti>% ÷ataø bràø 3, 6, 1, 30 .

#<ka÷a># ÷abde akaø vopaø gatau ÷àsane ca sakaø pàø bhvàø paraø señ . ka÷ati aka÷ãt--akà÷ãt cakà÷a . pranika÷ati . %<antho'na÷nannabhicàka÷ãti>% ÷rutiþ . yaïluki lañoråpam . ubhayapadãtyeke .

#<ka÷a># puø ka÷ati ÷abdàyate ÷àsti tàóayati và karaõasya kçrtçvivakùayà kartari ka÷a--ac . a÷vàdestàóanasàdhane carmavastràdinirmite padàrthabhede (càvuka) %<sa ràjà taü ka÷enàtàóayat>% màø vaø 196 aø . amare asya strãtvamàha . %<jaghàna ka÷ayà mohàttadà ràkùasavanmunim>% bhàø àø 177 aø . %<samyakka÷àtrayavicàravatà niyuktaþ>% màghaþ 5, 10 ÷loø vyàø malliø .
     atra ka÷àþ ka÷àghàtàstàsàü trayamuttamamadhyamàdhameùu yathàsaïkhyaü mçdusamaniùñhuradvitriråpaü tritayantasya vicàraþ %<eteùu nimitteùu aïgeùvevantàóyaþ>% iti vimarùaþ tadvatà tajj¤ena . yathàha bhojaþ %<mçdunaikena ghàtena daõóakàleùu tàóayet . tãkùõaü madhyaü punardvàbhyà¤jaghanyanniùñhuraistribhiþ . upave÷e'tha nidràyàü skhalite duùñaceùñite . baóavàlokanautsukye bahugarvitahreùite . santràse ca durutthàne vimàrgagamane bhaye . ÷ikùàtyàgasya samaye sa¤jàte cittavibhrame . daõóaþ prayojyo vàhànàü kàleùu dvàda÷asvapi . grãvàyàmbhãtamàhanyàt trasta¤caiva ca vàjinam . vibhràntacittamadhare tyakta÷ikùa¤ca tàóayet . prahreùitaü skandhavàhvorbàóavàlokinaü tathà . upave÷e ca nidràyàü kañide÷e ca tàóayet . du÷ceùñitaü mukhe hanyàdunmàrgaprasthitaü tathà . jaghane skhalitaü hanyànnetramàrge durutthitam . yaþ kuõñhaprakçtirvàjã taü sarvatraiva tàóayet>% iti . adhikama÷va÷abde uktam . màüsarohiõyàü strã bhàvapra0

#<ka÷akçtsna># puø çùibhede tasyàpatyam ÷ivàø aõ . kà÷akçtsnavyàkaraõa÷àstrakàrake çùibhede %<indra÷candraþ kà÷akçtsnàpi÷ilãü÷àkañàyanaþ . pàõinyamarajainendràþ jayantyaùñàdi÷àbdikàþ>% vopadevaþ . tataþ upakàø gotrapratyayasya bahuùu luk . ka÷akçtsnena nirvçttam caturarthyàm arãhaõàdiø vu¤ . kà÷akçtsnaka tannirvçttàdau triø .

#<ka÷as># naø ka÷ati nãcaü ka÷a--gatau asun . jale niruø .

#<ka÷àrha># triø ka÷àmarhati arha--aõ upaø saø . ka÷àtàóanayogye duùñe a÷vàdau amaraþ .

#<ka÷ika># puø ka÷ati hinasti sarpam ka÷a--÷àsane bàø ika . nakule tasya pàdàviva pàdàvasya upamànapårvakatve'pi hastvàø pàñhàt nàntyalopaþ . ka÷ikapàdaþ .

#<ka÷ipu># puø ka÷ati duþkham ka÷yate và ka÷a--gati÷àsanayoþ mçgayvàø niø . 1 anne àcchàdane ca 2 amaraþ . eka÷aktyà 3 bhaktàcchàdanayo÷ca vi÷vaþ . puùpavantàvityatreva ayaü dvivacanàntaþ iti mediø . 4 ÷ayyàyàm . %<këptaiþ ka÷ipubhiþ kàntaü paryaïkavyajanà÷anaiþ>% bhàgaø 3, 23, 16 . %<cedasti bhåþ kiü ka÷ipoþ prayàsaiþ>% bhàø 2, 2, 5 . %<ka÷ipoþ ÷ayyàyàþ>% ÷rãdharaþ . 5 àsanabhede ca %<kvacicchaye varopasthe tçõaparõà÷mave÷mamu . kvacit pràsàdaparyaïke ka÷ipau và yathecchayà>% bhàgaø 7, 13, 37 . vede asya klãvatvamapi %<pramucyà÷vaü dakùiõena vedim hiraõmayaü ka÷ipåpastçõàti tasmin hotopavi÷ati>% %<hiraõmayayoþ ka÷ipunoþ purastàüt pratyaïïadhvaryuþ>% ÷ataø bràø 13, 4, 3, 1 . ka÷ipu àsanabhedaþ . %<hotradhvaryå hiraõmayayoþ ka÷ipunorupaviùñau>% kàtyàø 15, 6, 1 . ka÷ipu÷abdena masåraka ucyate . %<phalakamiti pitçbhåtiþ>% saüø vyàø . %<adhvaryuyajamànau kårcayoþ>% %<phalakayorvà, hotçbrahmodgàtàraþ ka÷ipuùu>% kàtyàø 20, 2, 2, 19, 20, 21 . sapàdamàsanaü kårcaþ (kurachãcaukã) %<pàdarahitaü phalakaü ka÷ipu÷abdena mçdvàsanaü masåraka ucyate>% saügraø vyàø . tena mçdvàsanaü pàdarahitaü phalakaü ca ka÷ipu÷abdàrthaþ .

#<ka÷ãkà># strã ka÷a + bàø ãkan . såtavatsàyàü nakulyàm . %<àgadhità parigadhità yà ka÷ãkeva jaïgàhe>% çø 1, 126, 6 . %<ka÷ãkà såtavatsà nakulã sà yathà patyà saha ciraü krãóati na kadàcidapi vimu¤cati>% bhà0

#<ka÷u># puø cediputre ràjabhede . %<yathà ciccaidyaþ ka÷uþ ÷atamuùñràõàm>% çø 8, 5, 37 .

#<ka÷eraka># puø yakùabhede . %<maõibhadro'tha dhanadaþ ÷vetabhadra÷ca guhyakaþ . ka÷erakogaõóakaõóuþ>% ityupakramya %<ete cànye ca bahavo yakùàþ ÷atasahasra÷aþ>% iti bhàø maø 10 aø kuverasabhàvarõane uktam .

#<ka÷eru(rå)># strã kaü jalaü vàtaü và ÷çõàti ÷é--%<ke ÷ra erakcàsya>% uõàø å u và . tçõakandabhede (ke÷ura) ujjvaø . dãrghàntaþtvaùñu÷caturda÷yàü 2 kanyàyàü sà ca narakàsureõa gajaråpeõa hçtà tatkathà harivaüø 121 aø yathà %<tvaùñurduhitaraü bhaumaþ (narakàsuraþ) ka÷eråmagamattadà . gajaråpeõa jagràha ruciràïgãü caturda÷ãm . pramathya tàü varàrohàü narakovàkyamabravãt>% upratyayàntaþ puüsi ca . %<kiü kurvatà varàheõa khàdyante hi ka÷eravaþ>% . ujjvaø candraþ . hrasvàntaü klãvamàha amaraþ . %<÷çïgàñakaü visaü dràkùà ka÷eru madhukaü sità>% su÷ruø . svàrthekan . tatràrthe naø . tadbhedaguõà bhàvapraø uktà yathà . ka÷eru dvividhaü tattu mahadràjaka÷erukam . mustàkçti laghu syàdyattaccicoñamiti smçtam . ka÷erukadvayam ÷ãtaü madhuraü tuvaraü guru . pitta÷oõitadàhaghnaü nayanàmayanà÷anam . gràhi ÷ukrànila÷leùmarucistanyakaramparam . bhàratavarùasya navakhaõóàntargate 3 khaõóabhede puø %<aindraü ka÷eru÷akalaü kila tàmraparõamanyadgabhastimadata÷ca kumàrikàkhyam . nàgaü ca saumyamiha vàruõamantyakhaõóaü gàndharvasaüj¤amiti bhàratavarùamadhye>% siø ÷iø . puràõasarvasve viùõupuràõeca %<bhàratasyàsya varùasya nava bhedànni÷àmaya . indradvãpaþ ka÷eru÷ca tàmravarõo gabhastimàn . nàgadvãpastathà saumyo gàndharvastvatha vàruõaþ . ayantu (kumàrikàkhyaþ) navamasteùàü dvãpaþ sàgarasaüvçtaþ . yojanànàü sahasrantu dvãpo'yaü dakùiõottaràt . pårve kiràtà yasyànte pa÷cime yavanàþ sthitàþ . bràhmaõàþ kùatriyàvai÷yà madhye ÷ådrà÷ca bhàga÷aþ . ijyàyuddhavaõijyàdyai rvartayantovyavasthitàþ . vedasmçtimukhà÷cànyàþ pàripàtrodbhavà mune! . narmadàsurasàdyà÷ca nadyovindhyavinirgatàþ . tàpãpayoùõãnirvindhyàkàverãpramukhà nadã . godàvarãbhãmarathãkçùõavenvàdikàstathà . sahyapàdodbhavànadyaþ smçtàþ pàpabhayàpahàþ . hçtàmalàtàmraparõãpramukhàmalayodbhavàþ . trisàmà çùikulyàdyà mahendraprabhavàþ smçtàþ . çùikulyàkumàràdyàþ ÷uktimatpàdasambhavàþ . ÷atadrucandrabhàgàdyà himavatpàdaniþsçtàþ . àsàü nadyupanadya÷ca santyanyà÷ca sahasra÷aþ . pa÷cime kurupa¤càlamadhvade÷àdayojanàþ . pårvade÷àdikà÷caiva kàmaråpanivàsinaþ . oóràþ kaliïgamagadhà dàkùiõàtyà÷ca sarva÷aþ . tathà'paràntàþ sauràùñràþ ÷uddhàbhãràstathàrbudàþ . màrukàmàlavà÷caiva pàripàtranivàsimaþ . sauvãràþ sendhavà håõàþ÷àlvàþ ÷àkalavàsinaþ . madràbhàrgàstathàmvaùñhàþ pàrasãkàdayastathà . àsàü pibantaþ salilaü vasanti sahitàþ sadà . catràri bhàrate varùe yugànyatra mahàmune! . kçtaü tretà dvàpara¤ca kali÷cànthatra na kvacit . tapastapyanti munayojuhvate càtra yajvinaþ . dànàni càtra dãyante paralãkàrthamàdaràt . puruùairyaj¤apuruùo jambudvãpe sadejyate . tatràpi bhàrataü ÷reùñhaü jambudvãpe mahàmune! . yato hi karmabhåreùà tato'nyàbhogabhåmayaþ . atra janmasahasràõàü sahasrairapi sattamaþ . kadàcillabhate janturmànuùyaü puõyasa¤cayàt . gàyanti devàþ kila gãtakàni dhanyàstu ye bhàratabhåmibhàge svargàpavargàspadahetubhåte bhavanti bhåyaþ puruùàþ suratvàt . karmàõyasaü kalpitatatphalàni sannyasya viùõau paramàtmaråpe . avàpya tàü karmamahãmanante tasmillaüyaü ye tvamalàþ prayànti . jànãma naitat kva vayaüvilãne svargaprade karmaõi dehabandham . pràpyàtha dhanthàþ khalu te manuùyà ye bhàrate cendriyasaïgahãnàþ . navavarùantu maitreya! jambudvãpamidaü mayà . lakùayojanavistàraü saükùepàt kathitaü mayà>% 4 pçùñhadaõóasthni puünaø halàø svàrthe kan . pçùñhàsthibhede strã amaraþ . tçõakaünde'pi strã ratnamàlà ka÷eruka¤càtiyuktaü ÷leùakopakaü yathàha su÷rutaþ . divàsvapnetyàdyupakrame %<ka÷eruka÷çïgàñakamadhuravallãphalasama÷anàdhya÷anaprabhçtibhiþ ÷leùmà kopamàpadyate>% . etadrasa÷ca kålacaramàüsabhojane'nupànam yathàha anupànavarge su÷rutaþ %<kålacaràõàü ÷çïgàñakaka÷erukàsavaþ>% . ida¤ca su÷rute madhuravarge uktam . tadvàkyaü madhuravarge dç÷yam . etasya ÷leùmapitta prakopakatvenakçmikàritvamuktam su÷ruø màùapiùñànnadvidalavisa÷àlåka÷erukairityupakrame %<÷leùmà pittaü ca kupyati . kçmãn bahuvidhàkàràn karoti vividhà÷rayàn>% .

#<ka÷erumat># puø yavanaràjabhede . %<indradyumnohataþ kopàd yavana÷ca ka÷erumàn>% harivaüø 16 aø . bhàø vaø 12 aø .

#<ka÷oka># triø ka÷a--tàóane bàø oka . hiüsake ràkùasàdau %<mà tvà dabhan dåre vàsaþ ka÷okàþ>% avaø 5, 2, 4 .

@<[Page 1836b]>@
#<ka÷cana># avyaø kaþ + vibhaktyantàt cana iti mugdhaø pàõinyamaramate pçthak padamiti bhedaþ . (keo) ityarthe %<damaghoùasutena ka÷cana prati÷iùñaþ pratibhànavànatha>% màghaþ . cit . ka÷cidapyatra avyaø ekapadaü dvipadaü veti bhedaþ . %<ka÷cit kàntàvivahaguruõà svàdhikàre pramattaþ>% meghaø .

#<ka÷mala># naø ka÷a--kala muñ ca . 1 mårchàyàü, 2 mohe, %<kutastvà ka÷malamidaü viùame samupasthitam>% gãtà . %<mà ràjan! ka÷malaü ùoraü pràvi÷o buddhinà÷anam>% bhàø saø 44 aø . vede pçùoø lasya ÷aþ . ka÷ma÷a tatràrthe %<vidveùa ka÷ma÷aü bhayamamitreùu nidadhmasi>% athaø 3 pàpe ca ÷abdamàø 4 maline triø hemaø .

#<ka÷mãra># puø ka÷a--ãran muñ ca . svanàmakhyà te de÷abhede . tato bhavàdau kacchàø aõ . kà÷mãra tadde÷abhave triø . ka÷mãro'bhijano'sya takùa÷ilàø a¤ . kà÷mãra pitràdikrameõa tadde÷avàsini triø striyàmubhayatra ïãp . tasya ràjanyapi tathà . bahuùu tu tasya luk . ka÷mãràþ . striyàü bhargàdiø na luk . kà÷mãrã . %<ata årdhaü janapadàn nibodha gadato mama>% ityupakrame %<ka÷mãràþ sindhusauvãràþ gàndhàrà dar÷akàstathà>% bhàø bhãø 9 aø jambukhaõóavibhàge de÷akãrtane . tadde÷asãmàdi ÷aktisaïgamatantre 7 pañale uktaü yathà--%<÷àradàmañhamàrabhya kuddhumàdritañàntakaþ . tàvat ka÷mãrade÷aþ syàt pa¤cà÷adyojanàtmakaþ>% .

#<ka÷mãrajanman># naø ka÷mãrade÷e janma yasya . kuïkumabhede . ka÷mãrajàdayo'pyatra . tadbhedaguõàdi bhàva praø uktaü yathà%<kuïkumaü masçõaü raktaü kà÷mãraü pãtakaü varam . saïkocaü pi÷unandhãraü vàhlãkaü ÷oõitàbhidham . ka÷mãrade÷ajekùetre kuïkumaü yadbhaveddhi tat . såkùmake÷aramàraktaü padmagandhi taduttamam . vàhlãkade÷asa¤jàtaü kuïkumaü pàõóurammatam . ketakãgandhayuktantat madhyarma såkùmake÷aram . kuïkunampàrasã ke yat madhugandhi tadãritam . ãùatpàõóuravarõaü tadadhamaü khalu ke÷aram . kuïkumaü kañukaü snigdhaü ÷irorugvraõajantujit . tiktaü vamiharaü vastyaü vyaïgadoùatra yàpaham>%

#<ka÷ya># naø ka÷atyanena ka÷a--÷abde bàø karaõe yat . 1 madye vaijaø . madyapànena yatheùña÷abdakaraõàt tathàtvam . ka÷àmarhati daõóàø yat . 2 ka÷àghàtayogye a÷vamadhyabhàge triø amaraþ .

#<ka÷yapa># puø ka÷yaü pivati và--ka upaø saø . brahmaõo mànasaputrasya marãceþ putre çùibhede tasya tannàmaniruktiryathà--%<brahmaõastanayo yo'bhåt marãciriti vi÷rutaþ . ka÷yapastasya putro'bhåt ka÷yapànàt sa ka÷yapaþ>% màrkaõóeø puø . tasya vaü÷àdikathà %<brahmaõo mànasàþ putrà viditàþ ùaõmaharùayaþ . marãciratryaïgirasau pulastyaþ pulahaþ kratuþ . marãceþ ka÷yapaþ putraþ ka÷yavàttu imàþ prajàþ . prajagmire mahàbhàgà dakùakanyàstrayoda÷a . aditiditirdanuþ kàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pradhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadrå÷ca manujavyàghra! dakùakanyaiva bhàrata! . etàsàü vãryasampannaü putrapautraprapautrakam>% bhàø àø 65 aø etàsàmapatyabhedàstattacchabde dç÷yàþ . %<ka÷yapàya trayoda÷aþ>% manuþ . tasya ca vaü÷àdikathà bhàgaø anyathaivoktà yathà--%<patnã marãcestu kalàsuùuve kardamàtmajà . ka÷yapaü paurõamàsaü ca ràpåritaü jagat>% bhàgaø 4, 1, 11 ÷loø ityuktvà tatpatnãnàü dakùaprajàpatikanyànàü nàmabhedaþ nàmàntareõa tàrkùyanàmakasya tasya ca anyà api catasraþ dakùa kanyàþ patnya àsan iti 6 skaø uktaü yathàø tataþ pràceta taso'siknyàmanunãtaþ svayambhuvà . ùaùñiü saüjanayà màsa duhitéþ pitçvatsalàþ . da÷a dharmasya kàyendordviùañ trinava dattavàn . bhåtàïgiràkç÷à÷vebhyo dve dve tàrkùyàya càparàþ %<nàmàdheyànyamåùàü tvaü sàpatyànà¤ca me ÷çõu>% ityupakrame (kàya ka÷yapàya dviùañ ùañdviguõàþ dvàda÷a trayoda÷atyarthaþ ÷rãdharaþ) uttaratràdityàdãnàü trayoda÷ànàü vaü÷akãrtanattathàrthaþ . %<tàrkùyàya nàmàntaraü pràptàya ka÷yapàyaiva aparà ava÷iùñhàùñatasraþ iti>% ÷rãdharaþ) %<tàrkùyasya vinatà kadråþ pataïgã yàminãsyapi . pataïgyasåta patagàn yàmino ÷alabhànatha . suparõà' (vinatà) såta garuóa sàkùàd yaj¤e÷avàhanam . såryasåtamanåru¤ca kadrårnàgànaneka÷aþ>% iti . tàrkùyanàmakaka÷yapasya patnãputrànuktvà prasiddhanàmakaka÷yapasya patnãputranàmàdikamuktaü yathà tatraiva
     %<atha ka÷yapapatnãnàü yatprasåtamidaü jagat . aditirditirdanuþ kàùñhà ariùñà surasà ilà . muniþ krodhava÷à tàmyà surabhiþ saramà timiþ . timeryàdogaõà àsan ÷vàpadàþ saramàsutàþ . surabhermahiùà gàvo ye cànye dvi÷aphà nçpa! . tàmràyàþ ÷yenagçdhràdyàmunerapsarasàü gaõàþ . danda÷åkàdayaþ sarpà ràjan! . krodhava÷àtmajàþ . ilàyàbhåruhàþ sarve jàtudhànà÷ca saurasàþ . ariùñàyàstu gandharvàþ kàùñhàyà dvi÷aphetaràþ . sutà danorekaùaùñisteùàü pràdhànikàn ÷çõu . dvimårdhà ÷ambaro'riùño hayagrãvo vibhàvasuþ . ayomukhaþ ÷aïku÷iràþ svarbhànuþ kapilo'ruõaþ . pulomà vçùaparvà ca ekacakro'nutàpanaþ . dhåmrake÷oviråpàkùo vipracitti÷ca durjayaþ . svarbhànoþ saprabhàü kanyàmuvàha namuciþ kila . vçùaparvaõastu ÷armiùñhàü yayàtirnàhuùo balã . vai÷vànarasutàyà÷ca catasra÷càrudar÷anàþ . upadànavã haya÷irà pulomà kàlakà tathà . upadànavãü hiraõyàkùaþ kraturhaya÷iràü nçpa . pulomà kàlakà ca dve vai÷vànarasute tu kaþ . upayeme'tha bhagavàn ka÷yapo brahmanoditaþ . paulamàþ kàlakeyà÷ca dànavà yuddha÷àlinaþ . tayoþ ùaùñisahasràõi yaj¤aghnàüste pituþ pità (arjunaþ) . jaghàna svargato ràjanneka indrapriyaïkaraþ . vipracittiþ siühikàyàü ÷ata¤caikamajãjanat . ràhujyeùñhaü ketu÷ataü grahatvaü ya upàgatàþ . athàtaþ ÷råyatàü vaü÷oyo'diteranupårva÷aþ . yatra nàràyaõo devaþ svàü÷enàvataradvibhuþ . vivasvànaryamà påùà tvaùñà'tha savità bhagaþ . dhàtà vidhàtà varuõo mitraþ ÷akra urukramaþ . vivasvataþ ÷ràddhadevaü saüj¤à' såyata vai manum . mithuna¤ca mahàbhàgà yamaü ca yamunàü tathà . saiba bhåtvàtha baóavà nàsatyau suùuve bhuvi . chàyà ÷anai÷caraü lebhe sàvarõi¤ca manuü tataþ . kanyàü ca tapatãü yà be vabre saüvaruõaü patim . aryamõo màtçkà patnã tayo÷carùaõayaþ sutàþ . yatra vai sànuùo jàtirbrahmaõà copakalpità . påùànapatyaþ piùñàdo bhagnadanto'bhavat purà . yo'sau dakùàya kupitaü jahàsa vivçtadvijaþ . tvaùñurdaityànujà bhàryà racanà nàma kanyakà . sannive÷astayorjaj¤e vi÷varåpa÷ca vãryavàn . taü vabrire suragaõàþ svastrãyaü dviùatàmapi . vimatena parityaktà guruõàïgirasena yat>% bhàgaø 6, 6 aø . ka÷yapasyeva tatpatnãnàmapi nàmàntarakalpanayà virothaþ pariharaõãyaþ . tasya pçthivyàþ pratigraharåpeõa pràptikathàdi bhàø harivaüø 53 . yathà %<màrgaveõa pituþ ÷ràddhe ka÷yapàya nivedità . màüsamedo'sthidurgandhà digdhà kùatriya÷oõitaiþ . rajasvaleva yuvatiþ ka÷yapaü samupasthità . sa màü brahmarùirapyàha kimurvi! tvamavàïmukhã . vãrapatnobratamidaü ghàrayantã viùãdasi . sàhaü vij¤àpitavatã ka÷yapaü lokabhàvanam . patayo me hatà brahman! bhàrgaveõa mahàtmanà . sàhaü vihãnà vikràntaiþ kùatriyaiþ ÷astravçttibhiþ . vidhavà ÷ånyanagarà na dhàrayitumutsahe . tanmahyaü dãyatàü bhartà bhagavaü statsamo nçpaþ . rakùet sagràmanagaràü yo màü sàgaramàlinãm . sa ÷rutvà bhagavàn vàkyaü vàóhamityabravãt prabhuþ . tato màü mànavendràya manave saüpradattavàn . sà manupramavaü puõyaü pràpyekùvàkukulaü mahat . vipule nàsmi kàlena pàrthivàt pàrthivaü gatà . evaü dattàsmi manave mànavendràya dhãmate . bhuktà ràjasahasraistu maharùikulasambhavaiþ . bahavaþ kùatriyàþ ÷årà màü jitvà divamà÷ritàþ>% . ayaü ca gotrapravartakaþ . àrùa÷abde gotra÷abde ca vivçtiþ . %<tryàyuùaü jamadagneþ ka÷yapasya tryàyuùam>% yajuø 3, 62 . %<ka÷yapasyaitannàmakasya prajàpateþ>% vedadãø . tasyàpatyàni vidàø a¤ bahuùu luk . ka÷yapàstadgotràpatyeùu %<ka÷yapànàü kà÷yapàvatsàràsiteti>% . %<ka÷yapàsitadevaleti và>% 8 . %<÷àõóilànàü ka÷yapa÷àõóilayoþ>% àø ÷rauø 12, 14, 7 . %<ete ka÷yapàþ . eteùàü parasparamavivàhaþ>% nàràø . kà÷yapirgaruóàgrajaþ ityatra tu bhavàrthe i¤ . 1 mçgabhede 2 matsyabhede ca mediø striyàü jàtitvàt ïàù . 4 kacchape %<apàmudro màsàü ka÷yapaþ>% yajuø 24, 27 . %<ka÷yapaþ kacchapaþ>% vedadãø . 4 ÷yàvadante triø . %<prasçptebhya÷cànyat kaõvaka÷yapayàcamànavarjam>% kàtyàø 10, 2, 35 . %<kaõva÷abdaü badhiraü manyante ka÷yapa¤ca ÷yàvadantamiti kecit>% karkaþ .

#<ka÷yapanandana># puø 6 taø . garuóe halàyuø . ka÷yapasutàdayo'pyatra

#<kaùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ badho'tra niùpãóanaü gharùaõa¤ca . kaùati akaùãt--akàùãt . kakàùa pranikaùati . %<chadahema kaùannivàlasat kaùapàùàõanibhe nabhastale>% naiùaø . asya parasmaipadiùu pàø gaø pàñhàt ÷abdakalpadrume ca tathà pàñhàt àø uktirbhràntimålà . %<pàmànaü kaùamàõam>% ityàdiprayogastu tàcchãlikacàna÷aivopapatteþ . %<nimålasamålayoþ kaùaþ>% %<kaùàdiùu yathàvidhyanuprayogaþ>% pàø õamul anuprayoga÷ca . nimålakàùaü kaùati samålakàùaü kaùati samålaü nimålaü và kaùatãtyarthaþ siø kauø %<samålakàùaü cakaùårudantaþ>% bhaññiþ . %<sarvakålàbhrakarãùeùu kaùaþ>% pàø karmaråpeùveùåpapadeùu khac . sarvaïkaùaþ kålaïkaùaþ abhraïkaùaþ karãùaïkaùaþ

#<kaùa># puø kaùa--ac . svarõaùarõaråpaj¤ànàrthe (kaùañã) pàùàõabhede itaraprastarasya svarõena gharùaõàttasyaiva tathàtvam . astràdestãkùõã karaõasàdhane ÷àõàkhye padàrthe amaraþ . %<kaùapàpàõanibhe nabhastale>% naiùaø %<suvarõarekheva kaùe nive÷ità>% mçcchaø .

#<kaùaõa># triø kaùyate kaùa--karmaõi lyuñ . 1 apakve ÷alàñau ÷abdacaø . bhàve lyuñ . 2 gharùaõe 3 càlane naø . %<kaùaõakampanirastamahàhibhiþ>% màghaþ . %<kaùaõena kampanena>% malli0

#<kaùà># strã kaùyate tàóyate'nayà kaùa--bàø karaõeac . a÷vàdestàóanasàdhane carmàdinirmite padàrthe (càvuka) ramànàthaþ . %<kçcchreõa pçùñhe kaùayà ca tàóitaþ>% bhàgaø 3, 30, 22 .

#<kaùàku># yuø kaùa--àku . agnau sårye ca uõàdikoø .

#<kaùàya># puünaø kaùati kaõñham, kaùa--àya--ardharcàdi . (kaùà) 1 rasabhede 2 tadvati triø . tasya kàraõaguõàdi su÷rute uktaü yathà--%<tatra ÷aityaraukùalàghavavai÷adyavaiùñambhyaguõalakùaõovàyustasya samànayoniþ kaùàyo rasaþ so'sya ÷aityàt ÷aityaü vardhayati, raukùyàt raukùyaü, làghavàt làghavaü, vai÷adyàt vai÷adyaü, vaiùñambhyàt vaiùñambhyamiti>% %<yovaktraü pari÷oùayati jihvàü stambhayati kaõñhaü badhnàti hçdayaü kaùati pãóayati ca sa kaùàyaþ>% . %<kaùàyaþ saügràhakoropaõaþ stambhanaþ ÷odhanàlekhanaþ ÷oùaõaþ pãóanaþ kledãpa÷oùaõa÷ceti . sa evaüguõo'tyekaevàtyarthamupasevyamànaþ pãóàsya÷oùodaràdhmànavàkyagrahamanyàstambhagàtrasphuraõacumucumàyanàku¤canakùepaõaprabhçtãn janayati>% iti ca . kaùàyavarga÷ca . %<nyagrodhàdirambaùñhàdiþ priyaïgvàdãrodhràdistriphalà÷allakãjambvàmrabakulatindukaphalinãkataka÷àkapàùàõabhedakavanaspatiphalàni sàlasàràdi÷ca pràya÷aþ kuravakakovidàrakajãvantãcillãpàlaïkyasu niùaõõakaprabhçtãni nãvàrakàdayomudgàdaya÷ca samàsena kaùàyovargaþ>% su÷ruø . asyotpattikàraõamapi tatroktaü yathà%<tasmàdàpyorasaþ parasparasaüsargàt parasparànugrahàt parasparànuprave÷àcca sarvesu sarveùàü sànnidhyamastyutkarùàpakarùàttu grahaõam . sa khalvàpyorasaþ ÷eùabhåtasaüsargàdvidagdhàþ ùoóhà vibhajyate>% ityupakramya . pçthivyanilaguõabàhulyàt kaùàyaþ iti . tatra tasya ca pittakaphaghnatvamapi tatraivoktam %<maghuràtaktakaùàyàþ pittaghnàþ kañutiktakaùàyàþ ÷leùmaghnàþ>% iti . %<kecidàhuragnãùomãyatvàjjagato rasàþ dvividhàþ saumyà àgneyà÷ca, tatra madhuratiktakaùàyàþ saumyàþ, kañvamlalavaõà àgneyàþ madhuràmlalavaõàþ snigdhàþ gurava÷ca kañutiktakaùàyà råkùà laghava÷ca . saumyàþ ÷ãtà àgneyà÷cãùõàþ>% iti su÷rute anyamatenoktvà tacca dåùayitvà pårvadar÷itamatamàdçtam bhàvapraø tadetadvivçtam yathà%<kaùàyo ropaõo gràhã stambhanaþ ÷odhanastathà . lekhanaþ pãóanaþ saumyaþ ÷oùaõo vàtakopanaþ . kapha÷oõitapittaghno råkùaþ ÷ãto laghurmataþ . tvakprasàdanamàlasya stambhano viùado mataþ . jihvàyà jàóyakçt kaõñhasrotasà¤ca vibandhakçt>% . ropaõaþ vraõasya, stambhano gàtràõàü, ÷odhano vraõasya, lekhano vraõàdyutsannamàüsasya, ÷oùaõovraõamajjàdãnàm . pãóano hçdayasya vàtakàritvàt, saumyaþ somàdutpannaþ . athàtiyuktasya kaùàyasya guõàstatroktàþ %<so'ticayukto gudàdhmànahçtpãóàkùepaõàdikçt>% . abhayàyàmatra vi÷eùaþ . %<pràya÷aþ stambhanaü proktaü kaùàyamabhayàü vinà>% . 3 ràgadveùàdidoùe . %<àhàra÷uddhau satva÷uddhiþ satva÷uddhau dhruvà smçtiþ, smçtilambhe sarvagranthãnàü vipramokùastasmai mçditakaùàyàya tamasaþ pàraü dar÷ayati>% chàø uø . %<tasmai mçditakaùàyàya vàrkùàràdiriva kaùàyo ràgadbeùàdidoùaþ, satvasya ra¤janaråpatvàt j¤ànavairàgyàbhyàsaråprakùàreõa kùàlitomçdito vinà÷ito yasya nàradasya tasmai>% bhàø . %<kaùàye karmabhiþ pakve tato j¤ànaü prajàyate>% vedàø paø karmaõàü ràgadveùàdidoùaråpakaùàyanà÷akatvamuktam . %<layavikùepàbhàve'pi cittavçtteþ ràgàdivàsanayà stakãbhàvàt akhaõóavastvanavalambanaü kaùàyaþ>% iti vedàntasàroktalakùaõe 4 nirvikalpakasamàdhivighnabhede %<sakaùàyaü vijànãyàt ÷amapràptaü na càlayet>% . %<sakaùàyaü kaluùitaü me cittamiti, vij¤àya ÷ame'dvitã yàtmani nive÷ayet>% vidvanmaø . 5 rakte anuràgànvite 6 surabhau 7 apañau ca ke÷avaþ . %<cåtàïkuràsvàdakaùàya kaõñhaþ>% kumàø . %<kaùàyaþ raktaþ>% malliø . %<nidràkaùàyitavipàñalalocaneùu>% màghaþ %<kaùàyitànyapañåkçtàni>% malliø . 8 ràge 9 kvàthabhede 10 niryàse ca %<ràge kvàthe kaùàyo'strã niryàse saurabhe rase>% vaijaø . kaùàyaþ jàto'sya tàraø itac, tatkarotãti õickarmaõi ktavà . kaùàyita jàtakaùàye kaùàyãkçte ca triø %<amunaiva kaùàyitastanã>% kumàø kaùàyitaþ ra¤jitaþ malliø . 11 vilepane 13 aïgaràge ca vi÷vaþ . %<karõàrpitolodhrakaùàyaråkùe>% kumàø %<kaùàyeõa vilepanena>% malliø . kvaùàya÷ca sarasàdikaþ pa¤cavidhaþ bhàvapraø dar÷ito yathà . %<sarasa÷ca tathà kalkaþ kvàtha÷ca himaphàõñakau . j¤eyàþ kaùàyàþ pa¤caite laghavaþ syuryathottaram>% teùàü pa¤cànàü lakùaõàni tu tattacchabde dç÷yàni . 13 ÷yonàkavçkùe puø jañàgharaþ . 14 kaliyuge amarañãkà ràgadãùahetutvàttasya tathàtvam 15 lohitavarõayukte triø mediø 16 raktapãtami÷ritavarõe amarañãkà . 17 dhavavçkùe puø ràjaniø 18 kùudraduràlabhàyàü strã ràjaniø . de÷e gamye asmàt pàna÷abdasya õatvam . kaùàyapàõode÷abhedaþ .

#<kaùàyapàka># puø su÷rutokte dravyavi÷eùàõàü kvàthabhede . tatprakàro yathà %<kecidàhustvakpatramålàdãnàü bhàgantaccaturguõajalamàvàpya, caturbhàgàva÷eùaü niþkvàthyàpaharedityeùaþ kaùàyapàkakalpaþ>% iti paramatamuktvà %<etattu na samyak>% iti tanmataü dåùayitvà dravyaparimàõabhedaü dar÷ayitvà ca %<tatrànyatamaùarimàõasammitànàü yathàyogaü tvakpatramålàdãnàmàtapapari÷oùitànàü chedyàni khaõóa÷a÷chedayitvà, bhedyàni aõu÷obhedayitvà'vakuñyàùñaguõena ùoóa÷aguõena và jalenàbhiùicya sthàlyàü caturbhàgàva÷iùñaü kvàthayitvà'paharedityeùa kaùàyapàkakalpaþ>% iti svamatenoktvà pakùàntaramapyuktam %<atha và tatrodakadroõe tvakpatramålàdãnàü tulàmàvàpyacaturbhàgàva÷iùñaü niþkvàthyàpaharedityeùa kaùàyapàkakalpaþ>% iti, . aya¤ca kalpo vi÷eùànuktaviùaye vi÷eùanirde÷e tu tathaiva gràhyaþ yathàha tatraiva %<snehabheùajatãyànàü pramàõaü yatra neritam . tatràyaü vidhiràkhyeyo nirdiùñe tattadeva tu . anuktadravyakàrye tu sarvatra salilaü matam . kalkakvàthàvanirde÷e gaõàttasmàt vinirde÷et>% .

#<kaùàyayàvanàla># puø nityakarmaø . tuvarayàvanàle dhànyabhede ràjaniø .

#<kaùàyavàsika># puø su÷rutokte kãñabhede . %<såcãmukhaþ kçùõagodhà ya÷ca kaùàyavàsikaþ>% ityupakrame trayoda÷aite saumyàþ syuþ kãñàþ ÷leùmaprakopaõàþ iti vibhajya--teùàü saumyatvaü ÷leùmaprakopakatva¤coktam tasya ÷akçnmåtraviùatva¤catatraivoktaü yathà %<cipiñapiccañakakaùàyavàsikasarùapavàsikatoñakavarcaþkãñakauõóilyakàþ ÷akçnmåtraviùàþ>% .

#<kaùàyita># triø kaùàyo raktapãtavarõàdirjàto'sya tàraø itac . jàtakaùàye tatkarotãti õic--karmaõi kta . kaùàyãkçte ca %<amunaiva kaùàyitastanã>% iti kumàø .

#<kaùàyin># puø kaùàyoniryàso'styasya ini . 1 ÷àlavçkùe jañàø 2 kharjåravçkùe 3 lakucavçkùe ca ràjaniø 4 kaùàyayukte tri0

@<[Page 1840a]>@
#<kaùi># triø kaùa--hiüsàyàü in . hiüsàkàrake uõàdikoùaþ .

#<kaùãkà># strã kaùa--hiüsane %<kaùiduùibhyàmãkan>% uõàø karmaõi ãkan . 1 pakùijàtau ujjvalaø . ÷abdakalpadrume hrasvamadhyapàñhaþ pràmàdikaþ uõàdisåtre ãkano dãrghatayà nirde÷àt . ita uttaratra pharpharãkàdaya÷cetyàdau sarvatra dãrghàderevànuvçtteþ dãrghàderevocitatvàt . kaùatyanayà karaõe ãkan . 2 khanitre strã ÷abdaciø .

#<kaùerukà># strã ka÷erukàvat . (ke÷ura) tçõakande ràyamukuñaþ .

#<kaùkaùa># puø kaùityavyaktaü ÷abdamucàrya kaùati kaùa--hiüsane ac . kçmibhede . %<yevàùàsaþ kaùkaùàsa ejatkàþ ÷ipavitnukàþ . dçùña÷ca hanyatàü kçmirutàdçùña÷ca hanyatàm>% athaø 5, 23, 7 .

#<kaùña># naø kaùa--kta %<kçcchragahanayoþ kaùaþ>% pàø neñ . 1 pãóàyàm vyathàyàm, %<kaùñaü yuddhe da÷a ÷eùàþ ÷rutà me>% bhàø àø 3 aø . %<ekasya kaùñasya na yàvadantam>% pa¤cataø 2 pãóàyukte 3 gahane 4 pãóàkàrake ca triø %<bandhanàni ca kaùñàni parapreùyatvameva ca>% manuþ . %<mohàdabhåt kaùñatamaþ prabodhaþ>% raghuø . %<÷ãtàtapàdikaùñàni sahate'nyàni sevakaþ>% pa¤cataø %<tataþ kaùñataraü nu kim>% gãtà . %<etatkaùñatamaü vidyàccatuùkaü kàmaje gaõe>% . %<krodhaje'pi gaõe vidyàt kaùñametattrikaü budhàþ>% manuþ . 5 kaùñasàdhye bahåpàyena ÷àmye ripurogàdau . %<sa hi kaùñatamo ripuþ>% %<kçtaj¤aü dhçtimanta ca kaùñamàhurariü budhàþ>% manuþ . rogàõàü kaùñatà ca bahvàyàsasàdhyatà yathoktaü su÷rute %<kevalaþ samadehàgneþ sukhasàdhyatamogadaþ . ato'nyathà tvasàdhyaþ syàt kçcchrovyàmi÷ralakùaõaþ . kriyàyàstu guõàlàbhe kriyàmanyàü prayojayet . pårvasyàü ÷àntavegàyàü na kriyàsaïkaro hitaþ . guõàlàbhe'pi sapadi yadi saiva kriyà hità . kartavyaiva tadà vyàdhiþ kçcchrasàdhyatamo yadi>% . tathà ca rogaþ trividhaþ sàdhyaþ asàdhyaþ yàpya÷ca . tatra sàdhyo'pi dvividhaþ alpàyàsasàdhyobahvàyàsasàdhya÷ca bahvàyàsasàdhyasyaiva kaùñatà . kaùñasàdhyà÷ca rogàþ su÷rute tattatsthàne uktàstata ebàyaseyàþ . kaùñasàdhane 6 pàpe ca . %<kaùñàya kramaõe>% pàø kyaï %<kaùñàyate kaùñaü pàpaü kartumutsahate ityarthaþ>% siø kauø . alaïkàrokte 7 doùabhede yatra sandhyàdinà arthasya durbodhatvaü tatra kaùñatvam %<kaùñaü tadarthàvagamoduràyattobhaved yadi>% ityaktalakùaõàt tacca sandhikçtam ataeva sàø darpaõe %<sandhau vi÷leùà÷lãlakaùñatàþ>% ityuktvodàhçtam %<urvyasàvatra càrvaïgi! marvante càrvavasthitiþ>% idantu vàkyagatam . kliùñatvamapyasyaiva nàmàntaraü %<avàcakatvaü kliùñatvamiti>% sàø daø padagatadoùe uktvà %<kùãrodajàvasati janmabhuvaþ prasannàþ>% iti atra arthapratãtervya vahitatvamiti tat lakùayitvà kùãrodajàlakùmãstasyà vaüsatiþ padmaü tasya janmabhuvo jalàni arthàvabodhe vyavadhànaü dar÷itam .

#<kaùñakàra># puø kaùñaü karoti kç--aõ upaø saø . 1 saüsàre trikàø . 2 pãóàkàrake triø .

#<kaùñaripu># puø karmaø . kaùñasàdhye ripau sa ca manunoktalakùaõo yathà %<pràj¤aü kulãnaü ÷åra¤ca dakùaü dàtàrameva ca . kçtaj¤aü dhçtimanta¤ca kaùñamàhurariü budhàþ>% iti .

#<kaùñasthàna># naø kaùñasya sthànam . duþkhadasthàne hàràø .

#<kasa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . kasati akasãt--akàsãt . cakàsa--jvalàditvàt kartari và õa . kàsaþ . yaï canãkasyate yaï luk canãkasãti--kasti . pranikasati
     ud + årdhagatau %<utkasantu hçdayànyårdhvaü pràõa udãùatu>% athaø 11, 9, 2 1 .
     nis + nir + apagatau niùkasati . õici niùkàsayati %<nirakàsayadravimapetavasum>% màghaþ .
     vi + prakà÷e . vikasati païkajakalikà %<phulla÷ca ite vikasite>% amaraþ %<sa prãtiyogàt vikasanmukha÷rãþ>% kumàø . %<kùaõadçùñipàtavikasadvadanàm>% màghaþ . %<vikasadbhiràsyakamalaiþ kamalaiþ pramadàþ>% màghaþ %<mukhaü vikasitasmitaü va÷itavakrimaprekùitam>% màlatãmàø . õici vikàsayati vyacãkasat . %<vacanena copakusumaü vyacãkasat>% màghaþ . %<vau kasala setyà0>% pàø ini vikàsã . varac . vikasvaraþ %<mudà ramante kalabhà vikasvaraiþ>% màghaþ .
     anu + vi + anuråpavikà÷e %<antarjale'nuvikasanmadhumàdhavãnàm>% bhàgaø 3, 15, 17 .
     pravi + prakarùavikà÷e pravikasati ciràyadyotità÷eùaloke màghaþ sam + samyaggatau saïkasukaþ .

#<kasa># ÷àtane gatau ca adàø idit àtmaø sakaø señ ÷àtamamiha nà÷anam . kaüste akaüsiùña . cakaüse . pranikaüste . karmaõi kaüsyate . akaüsi .

#<kasa># ÷àtane gatau ca sakaø adàø àtmaø señ . ÷àtanamatra nà÷anam . kaste akasiùña . cakase pranikaste .

#<kasa># puø kasa--ac . (kaùañãpàtara) kaùapàùàõe bharataþ .

@<[Page 1841a]>@
#<kasana># puø kasati hinasti kasa--lyu . 1 kàsaroge 2 låtàbhede strã . %<àlamåtraviùà kçùõà kasanà càùñamã smçtà>% su÷ruø låtàbhedakayane . %<picchilà kasanàdaü÷àt rudhiraü ÷ãtalaü sravet>% su÷ruø .

#<kasanotpàñana># puø kasanaü kàsarogam utpàñayati utpàñi--lyu . vàsakavçkùe, ÷abdacaø . %<yena tena prakàreõa vàsakaþ kàsanà÷akaþ>% iti vaidyoktestasya tathàtvam .

#<kasarõãra># puø sarpabhede . %<etaü kasarõãraþ kàdrayeyo mantramapa÷yat>% taittiø saüø 1, 5, 4, 1 . rasya latvamapi %<paidvo hanti kasarõãlam pedvaþ ÷vitramutàsitam>% athaø 14, 3, 5 . viùanà÷akalpe .

#<kasàmbu># naø pitçbhyaþ kavyadànakàle deye jale . %<upàsate ùitaraþ svadhàbhiþ>% ityupakrame %<idaü kasàmbu cayanena citaü tatsajàtà apa÷yatevata>% athaø 18, 4, 37 .

#<kasipu># puø ka÷ipuvat . anne jañàdharaþ .

#<kaseru># puø kasa--u erugàgamaþ . 1 ka÷erau, (ke÷ura) ÷åkarasya priye 2 jalakandabhede ca . 3 ka÷eru÷abdàrthe ca ràjaniø .

#<kaserukà># strã ka÷erukàvat . 1 pçùñhàsthni ràjaniø .

#<kaskàdi># puø pàõinyukte visarjanãyasya satvanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<kaskaþ kautaskutaþ bhràtuùputraþ ÷unaskarõaþ sadyaskàlaþ sadyaskràþ kàüskàn sarpiskuõóikà dhanuùkapàlaü barhiùpalaü yajuùpàtraü ayaskàntaþ tamaskàõóaþ ayaskàõóaþ medaspiõóaþ bhàskaraþ ahaskaraþ àkçtigaõaþ>%

#<kastambhã># strã kaü ÷iro'grabhàga stabhnàti stanbha--aõ gauràø ïãùa mugdhaø ùaõãp . ÷akañasyàdhaþpatanavàraõàrthamãùàdaõóàgrottambhnàrthàyàü methau %<atha yajjaghane kastambhãm>% ÷ataø bràø 1, 1, 2, 9 . %<÷akañasyàdhaþpatanaü vàrayitumãùàdaõóàgrottastanàrthà methiþ kastambhã>% bhàø .

#<ka(kà)stãra># naø ãùattãramatra kugatiø samàø koþ kàde÷aþ %<kàstãràjastunde nagare>% pàø sçñ . 1 nagaravi÷eùe 2 tajjàte raïge hemaø . hemacandre kastãramiti hrasvapàñhaþ pràmàdikaþ pàø såtre kàstãre dãrghapàñhadar÷anàt .

#<kastårã># strã kasati gandho'syàþ dårataþ kasa--åra--bàø tuñ ca . mçgamade mçganàbhijàte gandhadravyabhede svàrthe kan . kastårikà tatraiva tadguõaparyàyàdi màvapraø uktaü yathà-- %<mçganàbhirmçgamadaþ kathitastu sahasrabhit . kastårikà ca kaståro vedhamukhyà tu sà smçtà . kà÷mãrã kapilacchàyà kastårã trividhà smçtà . kàmaråpodbhavà ÷reùñhà naipàlã madhyamà bhavet . kàmaråpodbhavà kçùõà naipàlã nãlavarõayuk . kà÷mãrade÷asambhåtà kastårã tvadhamà matà . kastårikà kañustiktà kùàrãùõà ÷ukralà guruþ . kaphavàtaviùacchardi÷ãtadaurgandhya÷oùahçt>% . %<prasthaü himàdrermçganàbhigandhi>% kumàø ÷lokavyàø mallinàthena mçganàbhiþkastårã tadgandhi kastårãmçgàdhiùñhànàdityuktaü tena himàdràvapi tanmçgasya sa¤càro'stãti gamyate . %<kastårãtilakaü lalàñapañale>% viùõumårtivarõane . %<kastårikàjanana÷aktibhåtà mçgeõa kiü sevyate sumanasàü manasàpi gandhaþ>% rasagaø . %<kastårikàmçgavimardasugandhireti>% màghaþ . kastårikàheturmçgaþ kastårikàmçgaþ .

#<kastårã(ma)vallikà># strã kastårãgandhayuktà ma(va)llikà . (musakdànà) latàbhede ràjaniø vamadhyapàñhaþ bhàvapraø sammataþ . tadguõà bhàvapraø uktà yathà . %<latà kastårikà tiktà svàdvã vçùyà himà laghuþ . cakùuùyà bhedinã ÷leùmatçùõà vastyàsyarogahçt>% atra lateti vi÷eùyapadokteþ kastårikà valliketyevetyucitam .

#<kasmala># naø ka÷malavat . pàpàdyarthe ràyamukuñaþ .

#<kasvara># triø kasa--gatau ÷àtane ca varac . 1 gantari 2 hiüsake ca

#<kahaya># puø kasya såryasya hayaþ . såryà÷ve tasyàpatyam ÷ivàø aõ . kàhaya tadapatye puüstrã . pàõinigaõe kahveti pàñhaþ sàdhuþ .

#<kahåya># puø hve--kyap håyaþ kaþ såryo håyo yasya . såryahvàyake çùibhede . tasyàpatyaü ÷ivàø aõ . kàhåya tadapatye puüstrã .

#<kahoóa># puø çùibhede sa ca uddàlakarùi÷iùyaþ aùñàvakrasya pità . %<uddàlakasya niyataþ ÷iùya eko nàmnà kahoóa iti vi÷ruto'bhåt>% bhàø vaø 132 aø . adhikamaùñàbakra÷abde dç÷yam . và óasya laþ kaholo'pyatra . tataþ anukampàyàü nãtau ca và ñhak dvitãyàjàdeþ sandhyakùarasya ca lk . kahika anukampitakahoóe . và ila . kahila . gha . kahiya ityàdirapi tatràrthe .

#<kahlàra># naø ke jale hlàdate hlàda--ac pçùoø dasya raþ . ÷vetotpale . %<àhlàdikahlàrasamãraõàhite>% màghaþ . %<nalava¤julakahlàracandanotpalapadmakaiþ>% su÷ruø . tasya guõàdi utpala÷abde uktam .

#<kahva># puø kaü jalaü hvayati spardhate ÷uklaråpatvàt hve--ka . vake amaraþ . asyaiva ÷ivàdigaõe pàñhamate apatye aõ . kàhva tadapatye puü strã .

@<[Page 1842a]>@
#<kàü÷i># puø kaüsa bhavàrthe bàø i¤ vede pçùoø sasya ÷aþ . kaüsanirmite pàtre %<trãüstrãn kaü÷ãstriràtraü, dvau dvau triràtraü cekaikaü ùaóràtram>% kauùãø såø .

#<kàüsa># triø kaüsode÷abhedo'bhijano'sya takùa÷ilàø a¤ . kaüsàdhiùñhitabhojade÷àbhijane naràdau .

#<kàüsya># naø kaüsàya pànapàtràya hitaü kaüsãyaü tasya vikàraþ ya¤ chalãpaþ . tàmraraïgajadhàtubhede kaüsa÷abde vivçtiþ . %<na pàdau dhàvayet kàüsye kadàcidapi bhàjane>% manuþ . asya ÷odhanavidhirbhàvapraø ukto yathà--%<pattalãkçtya patràõi kàüsyasyàgnau pratàpayet . niùi¤cet taptataptàni taile takre ca kà¤jike . gomåtre ca kulatyànàü kaùàye ca tridhà tridhà . evaü kàüsyasya rãte÷ca vi÷uddhiþ samprajàyate>% . màraõavidhistatraiva %<arkakùãreõa sampiùño gandhakastena lepayet . samena kàüsyapatràõi ÷uddhànyamladravairmuhuþ . tatomåùàpuñe dhçtvà paced gajapuñena ca . evaü puñadvayàt kàüsyaü rãti÷ca mriyate dhruvam>% tasya guõàþ yathà--%<kàüsyaü kaùàyaü tãkùõoùõaü lekhanaü vi÷adaü saram . guru netrahitaü råkùaü kaphapittaharaü param>% bhàvapraø . %<kàüsyamupahitasarojasàpatat>% màghaþ .

#<kàüsyakàra># puø strã kàüsyaü tatpàtraü karoti kç--aõ upaø saø . (kàüsàri) . jàtibhede jàtitvàd striyàü ïãù . kaüsakàra÷abde vivçtiþ .

#<kàüsyanãla># puø . kàüsyena kçtaþ nãlaþ . (kãmakàjala) a¤janabhede hemacaø .

#<kàka># puüstrã kai--÷abde kan . svanàmakhyàte vihagabhede striyàü jàtitvàt ïãù aõóa÷àvakayoþ parataþ 6 taø puüvat kàkàõóaþ kàka÷àvakaþ . %<kàkàllaulyaü yamàt krauryam>% smçtiþ %<kàkamàüsaü ÷unocchiùñaü svalpaü tadapi durlabham>% udbhañaþ %<kàkaþ kàkaþ pikaþ pikaþ>% nãtimàø . %<kàkàlã kàmamadharà kà÷ãtalavàhinã gaïgà . kaüsaü jaghàna kçùõaþ kambalavantaü na bàdhate ÷ãtam>% vidagdhamuø . tanmàüsaguõà madanapàlenoktà yathà--%<kàkabhàsabhavaü màüsa cakùuùyaü dãpanaü laghu . àyuùyaü vçühaõaü balyaü kùatadoùakùayàpaham>% kàkajaïghàyàü kàkatiktatvokteþ tanmàüsasya tiktatvamapi bodhyam . ràjaniø kàkàhveti kàkajaïghàparpyàyokteþ 2 kàkajaïghàyàü puø kàkajaïghàtulyàkàratvàttathàtvam . kutsitamakati aka--ac koþ kàde÷aþ . 3 pãñhamarpiõi(khoóe) 4 kàkapradhàne dvãpabhede . kasya ÷irasaþ àka sedhanam aka--ghaï 6 taø . 5 ÷iro'vakùàlane 6 kàkapadatulyàkàre 7 tilakabhede kàkavacca¤calatvàt 8 atidhçùñe ca ÷abdaratnàø . kàkànàm saüghaþ aõ . 9 kàkasamåhe kàkapadaråpe 10 suratabandhabhede ca naø mediø . kàkapada÷abde tallakùaõaü dç÷yam . ãùat kaü koþ . kàde÷aþ . 11 ãùajjale . bahuø 12 ãùajjalayukte triø . kàkamudgà .

#<kàkakaïgu># puø kàkapriyaþ kaïguþ ãùajjalayukto và kaïguþ . (cãnà) dhànyabhede hemacaø .

#<kàkakalà># strã kàkasya kalà avayavo jaïghevàvayavo yasyàþ . kàkajaïghàvçkùejañàdhaø .

#<kàkaghnã># strã kàkaü hanti ña ñittvàt ïãp . 1 mahàkara¤je ràjaniø . tatphalasevane hi kàkasya nà÷aþ .

#<kàkaci¤cà># strã kàmavarõà ca¤cà pràntabhàgaþ phale yasyàþ . pçùoø . gu¤jàyàm amaraþ . pçùoø kàkaci¤ciþ, kàkaci¤cã, kàkaca¤càpyatra ÷abdaratnàø .

#<kàkacchada># puüstrã kàkasya cchadaþ pakùa iva chadaþ kçùõatvàt yasya . kha¤janavi÷eùe striyàü jàtitvàt ïãù . bàø ic samàø . kàkacchadirapyatra trikàø .

#<kàkajaïghà># strã kàkasya jaïghevàvayavo yasyàþ . (keoyàñeïgà) khyàte vçkùabhede . %<kàkajaïghà nadãkàntà kàkatiktà suloma÷à . pàràvatapadã dàsã kàkàhvàpi prakãrtità . kàkajaïghà himà tiktà kaùàyà kaphapittajit . nihanti jvarapittàsrajvarakaõóåviùakramãn>% bhàvapraø tatparyàyaguõàdyuktam .

#<kàkajambu># strã kàkavarõà jambuþ . bhåmijambvàm ÷abdamàø . (vaóajàma) svàrthe kan tatràrthe .

#<kàkajambå># strã kaü jalamakati utpattisthànatvena aka-- aõ upaø saø kàkà kàkavarõà và jambåþ karmaø åï . jalajàtajambåbhede ràjaniø . tasyàþ kàkanãleti jalajambuketi paryàyatokteþ tasyàþ kçùõavarõaphalakatvàjjalajàtatvàcca tathàtvam %<kùudrajambåþ såkùmapatrà nàdeyã jalajambukà . jambåþ saügràhiõã råkùà kaphapittàsradàhajit>% . màvapraø tatparyàyaguõàdyuktam .

#<kàkaõa># naø su÷rutokte mahàkuùñhabhede . %<mahàkuùñhànyauóumbararùyajihvakapàlakàkaõakapuõóarãkadadrukuùñhànãti>% vibhajya . %<kàkaõantikàphalasadç÷yànyatãva raktakçùõàni kàkaõakam>% iti, lakùitam . atra svàrthe kan . %<sarvairevolvaõairdoùaiþ pràhuþ kàkaõakaü budhàþ>% bhàvapraø tannidànamuktvà %<yat kàkaõantikàvarõamapàkaü tãvravedanam . tridoùaliïga tat kuùñhaü kàkaõaü naiva sidhyati>% kàkaõantikà gu¤jà gu¤jàvarõatvena madhye kçùõam, ante raktam athavà madhye raktam ante kçùõam . apàkaü svabhàvàt, tridoùaliïgam sarveùàü kuùñhànàü tridoùajatve'pi ulvaõadoùatrayaliïgam bhàvapraø lakùitam . ataeva pårvavàkye ulvaõairdoùairityuktam .

#<kàkaõantã># strã ãùat kaõantã nimãlantã kaõa--nimãlane ÷atç ïãpa kugatisaø koþ kàde÷aþ . gu¤jàyàm su÷ruø . tasyàþ phalakoùasyeùannimãlanàttathàtvam . %<koùñhaü gatvà kùobhayan yasya raktaü, taccàdhastàt kàkaõantãprakà÷am>% su÷ruø svàrthe kan . kàkaõantikàpyatra ratnamàø . kàkaõa÷abde udàø . %<raktajàni nyagrodhaprarohavidrumakàkaõantikàphalasadç÷àni>% su÷ruø .

#<kàkatàlãya># naø avitarkitasambhavatulye yàdçcchikanyàye tadvyutpattyàdiryathà %<samàsàcca tadviùayàditi>% pàø cha . asmàdeva j¤àpakàdivàrthe, saha supeti và samàsaþ, dvàvivàrthau kàkàgamanamiva tàlapatanamiva kàkatàlam kàkatàlamiva kàkatàlãyam vçttiviùaye kàkatàla÷abdau kàkatàlasamavetakriyàvàcinau tatra kàkàgamanaü devadattàgamanasyopamànam tàlapatanaü dasyåpanipàtasya, tàlena tu yaþ kàkasya baghaþ sa devadattasya dasyunà badhasyopamànam iti vadhàdiþ kàkatàlãyàdi÷abdavàcyaþ sampadyate . kàkatàlasamàgamasadç÷a÷corasamàgama iti samàsàrthaþ tatprayuktakàkamaraõasadç÷astu devadattavadhàdiþ chapratyayàrthaþ . %<yattayà melanaü tatra làbho me ya÷ca tadrate . tadetat kàkatàlãyamavitarkitasambhavam>% candràlokaþ . %<phalanti kàkatàlãyaü tebhyaþ pràj¤à na bibhyati>% veõãø .

#<kàkatiktà># strã kàkamàüsavat tiktà . kàkajaïghàyàü bhàvapraø kàkajaïghà÷abde vivçtiþ . (kuüca) 3 gu¤jàyàü ratnamàø . tayoþ kàkanàüsatulyatiktatvàttathàtvam .

#<kàkatinduka># puø kàkaãùajjalakastindutikendukaþ, kàkavarõo và tindukaþ kàkapriyo và tindukaþ . (kuüciliyà) (màkaóàteüdu) iti ca prasiddhe kupãlau bhàvapraø . tatparyàyaguõàdi tatroktaü yathà %<tinduko yastu kathito jalajo dãrghapatrakaþ . kupãluþ kulayaþ kàkatindukaþ kàkapãlukaþ . kupãlu ÷ãtalaü tiktaü vàtalaü madakçllaghu . pàdavyathàharaü gràhi kaphapittàsranà÷anam>% atra phalaparatvàt naø .

#<kàkatuõóa># puø kàkatuõóasya varõo'styasya ac . kàlàguruõi hemacaø .

#<kàkatuõóaphalà># strã kàkatuõóamiva phalamasyàþ . kàkanàsàyàm bhàvapraø . kàkanàsà÷abde vivçtiþ .

@<[Page 1843b]>@
#<kàkatuõóikà># strã kàkatuõóasya varõaþ ardhaphale'syàþ ñhan . gu¤jàyàm halàø .

#<kàkatuõóã># strã kàkam ãùadakaü ãùadduþkhaü tuõóate tuói ïa--badhe aõ upaø saø pàø gauràø ïãù, mugdhaø ùaõ ãp iti bhedaþ . 1 ràjarãtau nçpayogye pittale (gilñãkaràpitala) tasya svarõaråpatayà dar÷anàt duþkhanà÷akatvàt tathàtvam . kàkatuõóa ivàkàro'syàþ ac gauràø ïãùa . (keoyàñhoñà) 2 kàkanàsàvçkùe ca .

#<kàkadantagaveùaõa># puø kàkasya dantàþ santi na yeti saü÷aye tatra varõabhedasya saükhyàvi÷eùasya ca gaveùaõamiva anarthakaþ prayatnã yatra . niùprayojanànveùaõayukte nyàyabhede .

#<kàkadhvaja># puø kàkamãùajjalaü bàùpaü dhvaja ivàsya . bàóavàgnau trikàø . tasya samudràdudgacchantyà jvàlayà jàtavàùpasya tatketanatulyatvàt tasya tathàtvam .

#<kàkanàman># puø kàkenàpi nàmyate'sau nama--õickarmaõi ïvanip . vakavçkùe ratnamàlà tasya mçdu÷àkhatvena kàkàrohaõenàpi nàmitvàt tathàtvam .

#<kàkanàsa># puø kàkasya nàsà tadvarõaþ phale'sya . vikaïkatavçkùe (vaüici) ràjaniø . tasya phalasya kàkanàsàtulyakçùõatvàttathàtvam .

#<kàkanàsà># strã kàkasya nàseva phalamasyàþ . kàkajaïghàyàm (keoñheïgà) . bhàvapraø tadparyàyaguõàdyuktaü yathà%<kàkanàsà kaùàyoùõà kañukà rasapàkayoþ . kaphaghnã vamanã tiktà ÷othàr÷aþ ÷vitrakaõóunut>% . svàrthe kan . kàkanàsikà tatràrthe amaraþ . sà ca trivçti ràjaniø .

#<kàkanãlà># strã kàka iva nãlà . jambubhede . ràjamiø .

#<kàkandi(ndã)># strã de÷abhede . và ïãp . tatra bhavàdyarthe dãrdhàntàt vu¤ . kàdandaka tatra bhave triø . 2 tadde÷avàsiùåpacàràt tecàyudhajãvinaþ . saüghaparatve tataþ dàmanyàdiø svàrthe cha . kàkandãya tadde÷avàsini àyudhajãvisaüghe .

#<kàkapakùa># puø kàkasya pakùaþ tadàkàro'styasya ac . (kàõapàñà) kàõajulapã) prasiddhe ÷iro'dhaþkarõapàr÷vasthe ke÷abhede . %<sa vçttacåla÷calakàkapakùakaiþ>% %<kàkapakùadharametya yàcitaþ>% %<tau praõàmacalakàkapakùakau>% %<kàkapakùadhare'pi ràghave>% iti ca raghuþ %<kàkapakùadharo yuvà>% padmapuø ràmakavacam .

#<kàkapada># puø %<pàdau dvau skandhayugmasthau kùiptvà liïgaü bhage laghu . kàmayet kàmukàü kàmã bandhaþ kàkavado mataþ>% ratima¤jaryukte 1 ratibandhabhede . kàkasya padaü padamànam . 2 kàkapadatulyaparimàõe naø . tatparimàõena ÷irasi ÷ikhàsthàpanaü smçtau vihitam . kàkasya padàkàro 'styasya ac . 3 kàkapadatalyàkàre granthalekhanakàle årdhvamadhovàbhinnapaïktilekhane prakçtagranthatruñisåcake 3 rekhàvi÷eùe . lekhakasaüpradàyaprasiddhiþ .

#<kàkaparõã># strã kàka iva kçùõaü parõamasyàþ kàkamãùajjalaü parõe'syà và gauràø ïãù . mudgaparõyàü bhàvapraø tasyàþ kàkakçùõaparõatvàt ãùajjalayuktapatratvàcca tathàtvam .

#<kàkapãlu># puø kàkapriyaþ pãluþ . (kucilà) kupãlau . ràjaniø saüj¤àyàü kan . tatràrthe bhàvaprakà÷oktatadguõàdi kàkatinduka÷abde uktam .

#<kàkapuccha># puüstrã kàkasyeva puccho yasya . kokile ÷abdaratnàø . striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvànna ïãù . kintu %<pucchàcceti>% vàrtiø và ïãù .

#<kàkapuùña># puø kàkena puùñaþ . kokile trikàø . kokilyà hi svàõóasphoñanà÷aktatayà kàkàõóaü tannãóàt niùkàsya svàõóaü tatra sthàpayitvà kàkadvàrà svàõóajapoùaõàt kokilasya tathàtvam .

#<kàkapuùpa># naø kàkavarõaü puùpamasya . gandhaparõe ràjaniø .

#<kàkapeya># triø kàkairanatakandharaiþ pãyate pà--yat %<kçtyairadhikàrthavacane>% pàø 3 taø . pårõodakatvena pra÷asye kàkaiþ peye nadàdau . %<kàkapeyà nadã>% siø kauø .

#<kàkaphala># puø kàkapriyaü phalamasya . nimbavçkùe ràjaniø . tasya tiktatve'pi kàkasya tatphalapriyatvàttathàtvam .

#<kàkabandhyà># strã kàkãva bandhyà puüvat . kàkãvat ekamàtraputrajananena bandhyàtvapràptàyàü striyàm kàkasya sakçtprajatva¤ca kàkaruta÷abdoktapramàõàdabaseyam . %<kàkabandhyà ca yà nàrã mçtàpatyà ca yà bhavet . bahvapatyà jãvavatsà sà bhavennàtra saü÷ayaþ>% padmapuø ràmakavacam .

#<kàkabali># puø 4 taø . kàkebhyodeyeralau kàkaruta÷abde vivçtiþ

#<kàkabhàõóã># strã kàkasya ãùajjalasya mukhanisràvahetukasya bhàõóã kùudrabhàõóamiva . mahàkara¤je ràjaniø . tatphalasevanàt sukhàt ãùajjalasràvàttasyàstathàtvam .

#<kàkabhãru># puø 5 taø . pecake trikàø .

#<kàkamadgu># puø kàka iva kçùõomadguþ dàtyåhe khage trikàø %<ghçtaü hçtvà tu durburdhiþ kàkamadguþ prajàyate>% bhàø anuø 5520 ÷loø .

@<[Page 1844b]>@
#<kàkamarda># puø kàkaü mçdnàti mçda--aõ upaø saø . (màkhàla÷a÷à) iti styàte mahàkàlavçkùe ràjaniø . õvul . kàkamardako'pyatra ratnamàlà .

#<kàkamàcã># strã kàkàn ma¤cate maci--aõ pçùoø nalopaþ pàø gauràø ïãù, mugdhaø ùaõ ãp . kañphalalatàyàm . (kañheyà guókàmài) iti khyàte vçkùe bhàvapraø . tatparyàyaguõàdyuktaü tatraiva yathà--kàkamàcã dhvàïkùamàcã kàkàhvà ceva vàyasã . màkamàcã tridoùarghna snigdhoùõà svara÷ukradà . tiktà rasàyanã ÷othakuùñhà÷e jvararogajit . kañurnetrahità hikkàcchardihçdroganà÷inã %<kàkamàcijanitaü mçdu÷àkaü ve÷avàramilitaü ÷ubhavàsam . taptatailatalanena supàkaü kairavàpya na kçtaü mukhavàsam>% ityatra vaidyake asaüj¤àyàmapi %<ïyàporiti>% pàø hrasvaþ iti bodhyam . svàrthe kan kàkamàcikà'pyatra .

#<kàkamàtç># strã kàkasya màteva poùikà tasya tatphalapriyatvàt . kàkamàcyàm . ràjaniø .

#<kàkamudgà># strã kàkena ãùajjalena mudaü gacchati gama--óa . mudgaparõyàm amaraþ .

#<kàkayava># puø kàkamãùajjalamatra tàvç÷o yava iva nãrasatvàt . (àgóà) iti khyàte padàrthe %<yathà'phalàþ ùaõóatilàþ yathà carmamayà mçgàþ . tathaiva pàõóavàþ sarve yathà kàkayavà iva>% bhàø 175 aø . kàkayavà niùphalatçõadhànyàni nãlakaõñhaþ .

#<kàkaruta># naø kàkasya rutam . kàka÷abde . kàkàdiravàdeþ bhàvi÷ubhà÷umasåcakatayà ÷akunatvaü yathàha vçhaø saüø 95 aø . %<pràcyànàü dakùiõataþ ÷ubhadaþ kàkaþ karàlako vàme . viparãtamanyade÷eùvavadhirlokaprasiddhyaiva . vai÷àkhe nirupahate vakùe nãóaþ subhikùa÷ivadàtà . ninditakaõñaki÷uùkeùvasubhikùabhayàni tadde÷e . nãóaþ pràkchàkhàyàü ÷aradi bhavetprathamavçùñiraparasyàm . yàmyottarayormadhyà pradhànavçùñistarorupari . ÷ikhidi÷i maõóalavçùñirnairçtyàü ÷àradasya niùpattiþ . pari÷eùayoþ subhikùaü måùakasampattu vàyavye . ÷aradarbhagulmavallãdhànyapràsàdagehanimneùu . ÷ånyo bhavati sa de÷a÷caurà'nàvçùñirogàrtaþ . dvitricatuþ . ÷àvatvaü subhikùadaü pa¤cabhirnçpànyatvam . aõóàvakiraõamekàõóatàprasåti÷ca na ÷ivàya . caurakavarõai÷caurà÷citrairmçtyuþ sitai÷ca vahnibhayam . vikalairdurbhikùabhayaü kàkànàü nirdi÷ecchi÷ubhiþ . animittasaühatairgràmamadhyagaiþ kùudbhayaü pravà÷adbhiþ . rodha÷cakràkàrairabhighàto vargavargasthaiþ . abhayà÷ca tuõóapakùai÷caraõavighàtairjanànabhibhavantaþ . kurvanti ÷atruvçddhiü ni÷i vicaranto janavinà÷am . savyena khe bhramadbhiþ svabhayaü, viparãtamaõóalai÷ca paràt . atyàkulaü bhramadbhirvàtodbhràmo bhavati kàkaiþ . årdhvamukhà÷calapakùàþ pathi bhayadàþ kùudbhayàya dhànyamuùaþ . senàïgasthà yuddhaü parimoùaü cànyabhçtapakùàþ . bhasmàsthike÷apatràõi vinyasan patibadhàya ÷ayyàyàm . maõikusumàdyavahanena sutasya janmàïganàyà÷ca . pårõànane'rthalàbhaþ sikatàdhànyàrdramçtkusumapårvaiþ . bhayado janasaüvàsàd yadi bhàõóànyapanayetkàkaþ . vàhana÷astropànacchatracchàyàïgakuññane maraõam . tatpåjàyàü påjà viùñhàkaraõe'nnasampràptiþ . yaddravyamupanayettasya labdhirapaharati cetpraõà÷aþ syàt . pãtadravye kanakaü, vastraü kàrpàsike, site råpyam . sakùãràrjunava¤julakåladvayapulinagà ruvanta÷ca . pràvçùi vçùñiü durdinamançtau snàtà÷ca pàü÷ujàlaiþ . dàruõanàdastarukoñaropago vàyaso mahàbhayadaþ . salilamavalokya viruvan vçùñikaro 'bdànuràvã và . dãptodvigno viñape vikuññayan vahnikçdvighutapakùaþ . raktadravyaü dagdhaü tçõakàùñhaü và gçhe vidadhat . aindràdidigavalokã såryàbhimukho ruvan gçhe gçhiõaþ . ràjabhayacorabandhanakalahàþ syuþ pa÷ubhayaü ceti . ÷àntàmaindrãmavalokayan ruyàdràjapuruùamitràptiþ . bhavati ca suvarõalabdhiþ ÷àlyannaguóà÷anàpti÷ca . àgneyyàmanalàjãvikayuvatipravaradhàtulàbha÷ca . yàmye màùakulatthà bhojya gàndharvikairyogaþ . nairçtyàü dåtà÷vopakaraõadadhitailapalalabhojyàptiþ . vàruõyàü màüsasuràsavadhànyasamudraratnàptiþ . màrutyàü ÷astràyughasarãjavallãphalà÷anàpti÷ca . saumyàyàü paramànnà÷anaturaïgàmbarapràptiþ . ai÷ànyàü sampràptirghçtapårõànàü bhavedanaóuha÷ca . evaüphalaü gçhapatergçhapçùñhasamà÷rite bhavati . gamane karõasama÷cet kùemàya na kàryasiddhaye mavati . abhimukhamupaiti yàturviruvanvinivartayedyàtràm . vàme và÷itvàdau dakùiõapàr÷ve'nuvà÷ate yàtuþ . arthàpahàrakàrã tadviparãto 'rthasiddhikaraþ . yadi vàma eva viruyàn muhurmuhuryàyino 'nulomagatiþ . arthasya bhavati siddhyai pràcyànàü dakùiõa÷caivam . vàmaþ pratilomagatirvà÷an gamanasya vighnakçdbhavati . tatrasthasyaiva phalaü kathayati yadvà¤chitaü gamane . dakùiõavirutaü kçtvà vàme viruyàdyathepsitàvàptiþ . prativà÷ya puro yàyàd drutamagre'rthàgamo'timahàn . prativà÷ya pçùñhato dakùiõena yàyàd drutaü kùatajakartà . ekacaraõo 'rkamãkùan viruvaü÷ca purã rudhirahetuþ . dçùñvàrkamekapàdastuõóena likhedyadà svapicchàni . parato janasya mahato badhamabhidhatte tadà balibhuk . sasyopete kùetre viruvati ÷ànte sasasyabhålabdhiþ . àkulaceùño viruvan sãmànte kle÷akçdyàtuþ . susnigdhapatrapallavakusumaphalànamrasurabhimadhureùu . sakùãràvraõasusthitamanoj¤avçkùeùu càrthakaraþ . niùpannasasya÷àdvalabhavanapràsàdaharmyahariteùu . dhànyocchrayamaïgalyeùu caiva viruvan dhanàgamadaþ . gopucchasthe valmãkage 'thavà dar÷anaü bhujaïgasya . sadyo jvaro mahiùage viruvati gulme phalaü svalpam . kàryasya vyàghàtastçõakåñe vàmage 'sthisaüsthe và . årdhvàgnipluùñe '÷anihate ca kàke vadho bhavati . kaõñakimi÷re saumye siddhiþ kàryasya bhavati kalaha÷ca . kaõñakini bhavati kalaho vallãpariveùñite bandhaþ . chinnàgre'ïgacchedaþ kalahaþ ÷uùkadrumasthite dhvàïkùe . purata÷ca pçùñhato và gomayasaüsthe dhanapràptiþ . mçtapuruùàïgàvasthito 'bhivà÷an karoti mçtyubhayam . bha¤jannasthi ca ca¤cvà yadi và÷atyasthibhaïgàya . rajjvasthikàùñhakaõñakiniþsàra÷iroruhànane ruvati . bhujagagadadaüùñritaskara÷astràgnibhayànyanukrama÷aþ . sitakusumà÷ucimàüsànane'rthasiddhiryathepsità yàtuþ . vunvan pakùàvårdhvànane ca vighnaü muhuþ kvaõati . yadi ÷çïkhalàü varatràü vallãü vàdàya và÷ate bandhaþ . pàùàõasthe ca bhayaü kliùñàpårvàdhikayuti÷ca . anyo'nyabhakùasaïkàmitànane tuùñiruttamà bhavati . vij¤eyaþ strãlàbho dampatyorvà÷atoryugapat . pramadà÷iraupagatapårõakumbhasaüsthe'ïganàrthasampràptiþ . ghañakuññane sutavipad ghañopadahane'nnasampràptiþ . skandhàvàràdãnàü nive÷asamaye ruvaü÷calatpakùaþ . såcayate 'nyasthànaü ni÷calapakùastu mayamàtram . pravi÷adbhiþ sainyàdãn sagçdhrakaïkairvinàmiùaü dhvàïkùaiþ . aviruddhaistaiþ prãtirdviùatàü yuddhaü viruddhe÷ca bandhaþ . ÷åkarasaüsthe païkàkte ÷åkare dvike 'rthàptiþ . kùemaü kharoùñrasaüsthe kecitpràhurbadhaü tu khare . vàhanalàbho '÷vagate, viruvatyanuyàyini kùatajapàtaþ . anye 'pyanuvrajanto yàtàraü kàkavadvihagàþ . dvàtriü÷atpravibhakte dikcakre yadyathà samuddiùñam . tattattathà'bhidheyaü guõadoùaphalaü yiyàsånàm . kà iti kàkasya rutaü svanilayasaüsthasya niùphalaü proktam . kavaiti càtmaprãtyai ka iti rute snigdhamitràptiþ . kara iti kalahaü kurukuru, harùamatha kañakañeti dadhibhaktam . keke virutaü kuku và dhanalàbhaü yàyinaþ pràha . khare khare pathikàgamamàha kakhàkheti yàyino mçtyum . gamanapratiùedhakamàkhalakhala sadyo'bhivarùàya . kàketi vighàtaü kàkañãti càhàradåùaõaü pràha . prãtyàspadaü kavakaveti bandhamevaü kagàkuriti . karakau virute varùaü guóavattràsàya, vaóiti vastràptiþ . kalayeti ca saüyogaþ ÷ådrasya bràhmaõaiþ sàkam . phaóiti phalàptiþ phalavàhidar÷anaü ñaóiti prahàràþ syuþ . strãlàbhaþ strãti rute gaóiti gavàü, puóiti puùpàõàm . yuddhàya ñàkuñàkviti guhu vahnibhayaü kañekañe kalahaþ . ñàkuli ciõñici kekeketi pura¤ceti doùàya . kàkadvayasyàpi samànametat phalaü yaduktaü rutaceùñitàdyam . patattriõo 'nya 'pi yathava kàko vanyàþ ÷vavaccoparidaüùñriõo ye . sthala salilacaràõàü vyatyayo meghakàle pracurasalilavçùñyai ÷eùakàle bhayàya . madhu bhavananilãnaü tatkarotyà÷u ÷ånyaü maraõamapi nilãnàma kùikà mårghninãlà . vinikùipantyaþ salile 'õóakàni pipãlikà vçùñinirodhamàhuþ . tarusthalaü vàpi nayanti nimnàd yadà tadà tàþ kathayanti vçùñim . kàryaütu såla÷akune 'ntaraje tadahni vindyàt phalaü niyatamevamime vicintyàþ . pràrambhayànasamayeùu tathà prave÷e gràhyaü kùutaü na ÷ubhadaü kvacidapyu÷anti . ÷ubhaü da÷àpàkamavighnasiddhiü målàbhirakùàmatha và sahàyàn . iùñasya saüsiddhimanàmayatvaü vadanti te mànayiturnçpasya . kro÷àdårdhvaü ÷akunivirutaü niùphalaü pràhureke tatràniùñe prathama÷akune mànayetpa¤ca ùañ ca . pràõàyàmànnçpatira÷ubhe ùoóa÷aiva dvitãye pratyàgacchet svabhavanamato yadyaniùñastçtãyaþ>% . kàkasya varõàdibhedena vipràdibhedakathanapårbakaü kàlabhedena tadrutàdiphalamuktaü vasantaràja÷àkune yathà
     %<athocyate kàkarutaü rutànàü mårdhni sthitaü ÷àkunabhàùitànàm . acintitàveditakàryasiddhiþ pårvàdikàùñhàpraharakrameõa . ye bràhmaõakùatriyavai÷ya÷ådràþ kàkà bhavantyantyajapa¤camàste . varõàkçtibhyàü çùibhàùitàbhyàü sadàbhiyuktairupalakùaõãyàþ . vçhatpramàõo gurudãrghatuõóo dçóhasvaraþ kçùõavapuþ sa vipraþ . piïgàkùanãlàkùavimi÷ravarõaþ syàt kùatriyastãkùõaravo'ti÷åraþ . yaþ pàõóunãlaþ sitanãlaca¤curnàtyartharåóho rañita÷ca vai÷yaþ . bhasmacchavirbhårikakàra÷abdaþ ÷ådraþ kç÷àïga÷capalo niråkùaþ . viråkùasåkùmàsyatanurvi÷aïko yaþ kandharàdãptaravaü vibhàrti . sthiràravaþ sthairyasametabuddhiþ kàko'ntyajàtiþ khalu pa¤camo'tra . droõàbhidhaþ kçùõavapurdvijo yo gràhyaþ sa kàkaþ svalu mukhyavçttyà . tasmàdçte ÷yàmagalo nirãkùyaþ ÷veta÷ca nindyo'dbhutadar÷ane 'sau . vipraþ sphuñaü jalpati pçchyamàno nyånaü tataþ kùatriyajàtiràha . àkhyàti vai÷yastvadhivàsanena bravãti ÷ådro validànalobhàt . pra÷naü kçtaü jalpati kçùõavarõaþ sadà samastaü vihago'ntyajàtiþ . sadyastrisaptàhada÷àhapakùaiþ pa¤càpi kàkàþ phaladàþ krameõa . ÷ànte pradãpte ca rañan vihaïgaþ ÷ubhaprado dãptaparàïmukhaþ san . na kvàpi raudro rañitaþ pra÷astaþ sarvatra ÷asto madhura÷ca raktaþ . dãptasthito yaþ paruùasvareõa virauti dãptàbhimukhaþ sa kàryam . niùpàdya nirnà÷ayate ca samyagdãptonmukhaþ ÷àntaravo hi siddhyai . ÷àntapradãptàbhimukho vidhàya ÷abdaü pravi÷yàtha punaþ pradãptàm . yo rauti kàko madhurasvareõa hçtvà viruddhaü sa dadàti siddhim . vidhàya dãptàmimukho viràvaü tataþ pra÷àntàbhimukho virauti . yo vàyaso'sau vinihantyasamyak kàryàõi sarvàõi punaþ karoti>% . vipràdi÷a0
     såryodaye pårvadi÷i pra÷astasthàne sthito yo 'bhimukhaü virauti . nà÷aü ripo÷cintitakàryasiddhiü strãratnalàbhaü sa karoti kàkaþ . dhvàïkùaþ prabhàte yadi vahnibhàge virauti tiùñhan ramaõãyade÷e . ÷atrån praõa÷yatyaciràdvi÷aïkaþ prayàti yoùit samavàpyate tat . ruvan prabhàte di÷i dakùiõasyàü kàkaþ samàvedayate'tiduþkham . rogàrtimçtyuü paruùasvareõa ramyeõa ceùñàgamayoùidàptim . nairçtyabhàge yadi ca prabhàte karoti kàkaþ sahasà viràvam . kråraü tataþ karma samabhyapaiti dåtàgamo madhyamikà ca siddhiþ . pràtaþ pratãcyàü yadi rauti kàko dhruvaü tadà varùati vàrivàhaþ . strãvastrabhåbhçtpuruùàgama÷ca kaliþ kalatreõa samaü tadà syàt . dhvàïkùasya ÷abde pavanàlayasthe vastrànnayànàbhimatàgamàþ syuþ . pànthàgamaþ pràktanavçttinà÷aþ syàdanyade÷e gamanaü svade÷àt . di÷yucarasyàü suravaþ prabhàte nirãkùamàõo balibhug naràõàm . dadàti duþkhaü bhujagàcca bhãtiü daridratàü naùñadhaneùñalàbham . di÷ã÷avatyàü yadi rauti kàka àgacchatastadvanitàntyajàtã . vyàdhernimittaü priyavastralàbho bhavettadà rogabale'vasànam . brahmaprade÷e sthitavàyasasya prabhàtakàle madhurasvareõa . abhãpsitàrthàgamanaü dhruvaü syàt svàmiprasàdo draviõasya làbhaþ . iti såryodaye kàka÷akunam . %<pårvatra yàbhe prathame sa÷abdaþ kàko bhaveccintitakàryasiddhyai . arbhàùñalokàgamanaü tathà syànnaùñàrthalàbho niyataü naràõàm . àgneyabhàge yadi càdyayàme strãlàbhavidveùibadhau bhavetàm . kçtàntabhàge balibhugviràvaþ strãlàbhasaukhyapriyasaïgakàrã . nairçtyakoõe priyayãùidàptirmiùñà÷anaü siddhyati cintito'rthaþ . di÷i pratãcyàü virute bhavetàmabhyarthanãyàgamanàmbuvçùñã . vàyavyakoõe karañaþ ÷ubhaþ syàt nçpaprasàdo 'dhvagadar÷anaü ca . saumye ca bhãstaskara÷okavàrtà saumyà ca vàrtà dhanalàbhavàrtà . ã÷ànade÷e 'bhimatena saïgastràso hutà÷àdbahulokasaïgaþ . brahmaprade÷e sukhakàmabhogaþ sammànasampaddraviõeùñasiddhiþ>% . iti prathamaprahare kùakuø . %<pràcyàü dvitãye prahare viràvaiþ kàkasya ka÷cit pathiko'bhyupaiti . cauràdbhayaü vyàkulatà ca bahvã jàyeta kàcinmahatã ca ÷aïkà . hutà÷ade÷e niyataü kaliþ syàt priyàgamàkarõanayoùidàptiþ . yàmye tu vçùñirmahatã ca bhãtiþ priyasya ceùñasya samàgamaþ syàt . rakùodi÷i pràõabhayaü tadà syuþ strãbhojyalàbhàkhilarukpraõà÷àþ . bhavet pratãcyàü prabalà balàptiryoùàgamo vçddhi suvarùaõaü ca . samãrabhàge dhvajacaurasaïgo dåtàgamastrã pi÷itànnalàbhaþ . saumye gaõeùñàgamanaü jayaü ca ramye rave, caurabhayaü tvaraõye . mahe÷varà÷àviruta÷ca kàka÷cauràgnisaütràsaviruddhavàrtàþ . bravãti råkùairañanairaråkùaiþ sadàryagurvàgamanaü jayaü ca . brahmaprade÷e prahare dvitãye kàkaþ su÷abdo nçpatiprasàdam . miùñànnabhojyaü ca dadàti puüsàü karotyasau caurabhayaü ku÷abdaþ>% . iti dvitãyaprahara ÷aø . %<aindryàü viråkùaþ prahare tçtãye vçddhiü tathà caurabhayaü bravãti . kçùõastu ràjàgamanaü jayaü ca karoti yàtràü ÷ubhakàryasiddhim . agnervibhàge'gnibhayaü kali÷ca viruddhavàrtà viphalà ca yàtrà . bhavedviruddhairbalibhugviràvairjayàdivàrtà ca bhavedvi÷uddhaiþ . kakubhyavàcyà kurute'titårõaü rogaü tathàptàgamanaü vihaïgaþ . kùudràõi kàryàõi ca yànti siddhiü sarvàõi tanmukhyatayà naràõàm . kravyàdade÷e jaladàgamaþ syànmiùñànnalàbho ripavo na santi . ÷ådràgamaþ svàmiviruddhavàrtà bhavanti yàtràsu ca kàryanà÷aþ . syàt pa÷cime naùñadhanasya làbho dåràdhvayànaü suhçdàgama÷ca . yoùàgamo'bhãùñajayàdivàrtà yàtràsu ramye rañite'rthasiddhiþ . vàtàlaye durdinameva vàrtà cauràbhinaùñàrthasamàgama÷ca . santoùavàrtà varayoùidàptiryàtrà rave syànmadhure pra÷astà . yàme tçtãye viruvantyudãcyàü kàryàrthalàbho nçpasevakànàm . bhojyapravçddhyai ÷ubhadà ca vàrtà prayàõakaü vai÷yasamàgama÷ca . di÷yandhakàreþ kurute su÷abdo bhojyaü jayaü hàni kalã ku÷abdaþ . brahmaprade÷e tilataõóulàbhyàü bhojyaü ca tàmbålayutaü dadàti>% . iti tçtãyaprahara÷akuø . %<aindryàü turãyaprahare'rthalàbho bhåmã÷apåjà bhayavçddhirogàþ . vahnervibhàge bhayarogamçtyuþ ÷iùñàgamo vàyasavà÷itena . yàmye rave taskaravairibhãtã syàtàü vi÷iùñàgamarogamçtyuþ . syàt yàtudhànyàü mahatã pravçddhirabhãùñasiddhiþ pathi caurayuddham . di÷i pratãcyàü prahare caturthe dvijàtirabhyeti tato 'rthalàbhaþ . àyàti yoùidvijayàmbuvçùñiþ siddhiþ prayàõe nçpatervara÷ca . vàyavyabhàge karañasya ÷abdai ràyàti yoùit prayamàninã yà . dhruvaü pravàso dinasaptakena ÷ãghràgamaþ syàt gamane kçte ca . kuverabhàge pathiko 'bhyupaiti tàmbålalàbhaþ ku÷alasya vàrtà . vai÷yàddhanàptisturagàdiråóhà yàtrà viruddhe mriyate ca rogã . sthàõau sthitaþ syàdbalibhugviràvaiþ suvarõavàrtà sarujo vinà÷aþ . brahmaprade÷e prahare caturthe vàrtà bhavenmadhyamikà ca siddhiþ>% . iti caturthaprahara÷akuø . %<yadbhàùitaü ÷àkunikairvimi÷raü ÷ubhà÷ubhaü dikpraharakrameõa . tatrà÷ubhaü yacchati dãpta÷abdaþ ÷reyaùkaraþ ÷àntarava÷ca kàkaþ . ramyaü ravaü dãptadi÷i prasarpan ÷àntàü di÷aü bhåri phalaü dadàti . tadaiva tucchaü vitaratyasau vai dãptà sthitaþ pa÷yati dãptakàùñhàm . yathopadiùñaü phalamatraduùñaü tathaiva taddãptadi÷i sthitaþ san . dhvàïkùo'dhiråóho viruvan karoti nirãkùamàõaþ kakubhaü pradãptàm . kàkaþ pa÷àntàbhimukho'tituccha dãptà÷rito duùñaphalaü dadàti . ÷yàmà÷ritaþ ÷àntadigãkùaõena råkùàravo 'lpaü kathayatyaniùñam . ÷àntasvaraþ ÷àntakakupprade÷e tiùñhan pradãptàü kakubha¤ca pa÷yan . dadàtyabhãùñaü phalamevamalpaü dãptàü sa pa÷yaüstu tadeva tårõam . àkàraceùñàravabhàgavij¤à÷catvàri kàùñhàdinayoþ krameõa . sadàbhiyuktà÷ca niråpayanti yasmàcca te kàkarutaü manuùyàþ>% . iti kàkarute dikcakrabheda ÷akuø . %<varùakàlamadhikçtya ki¤cana procyate balibhajo yathàkramam . àlayàõóakavicàrasundaraü ÷àkunaü sakala÷àkunottamam . vai÷àkhamàse nirupadraveùu drumeùu kàkasya ÷ubhàya nãóam . nindyeùu ÷uùkeùu sakaõñakeùu drumeùu durbhikùamalàbhahetuþ . pra÷astavçkùe yadi pårva÷àkhàmà÷ritya kàkena kçtaþ kulàyaþ . tadvçùñiriùñà ÷akunapramodo nãrogatà syàdvijaya÷ca ràj¤aþ . àgneya÷àkhàracite ca nãóe syàdvçùñi riùñàrtibhayaü kali÷ca . durbhikùa÷atrådbhavade÷abhaïgo bhavanti rogà÷ca catuùpadànàm . yàmyàsu ÷àkhàsu ca vàyasena nãóe kçte'lpaü jalapàtamàhuþ . vyàdhiprakopaü maraõaü samantàdannakùayaü ÷atruvirodhitàü ca . nairçtya÷àkhàracite ca nãóe tasmàcchanairvarùati varùakàle . pãóà nçõàü viplavacaurabhãtidurbhikùayuddhàni bhavantyava÷yam . nãóe kçte pa÷cimavçkùa÷àkhàmà÷ritya kàkaiþ kathità ca vçùñiþ . nãrogatà kùemasubhikùavçddhiþ sampatpramodà÷ca bhavanti loke . vàyavya÷àkhàsu kçte ca nãóe prabhåtavàtàlpajalà÷ca meghàþ . syurmåùikopadrava÷asyanà÷a pakùadvayodvegamahàrirodhàþ . kauvera÷àkhàmadhikçtya nãóe kçte bhavet pràvçùi vçùñiriùñà . bhavanti ca kùemasubhikùasaukhyanãrogatàvçddhisamçddhayo'smit . ã÷àna÷àkhàsu ca vçùñiralpà vairaü prajànàmupasargadoùaþ . syàdbàndhavànàü kalahapravçtti rmaryàdayà hãyata eùa lokaþ . vçkùàgranãóe tvativarùakàle madhye punarmadhyamatoyapàtaþ . tucchàpi vçùñirna bhavatyadhastàt sphuñaü di÷oktaü na di÷aþ sphuñatvam . avçùñirogàdibhayàdivçddhiü vidyàcca bhåmau valibhuk kulàye . ÷uùke ca vçkùe óamarànnanà÷au pràkàrarandhre ca bhayaü prabhåtam . nimnaprade÷e tarukoñare và valmãkarandhre vratatiùvapãha . kàkasya nãóe rugavçùñidoùairbhavanti ÷ånyà niyamena de÷àþ>% . iti kàkanãóa÷akunam . atha kàkàõóa÷akunam . %<ekaü bhavedvàruõamagnisaüj¤aü dvitãyakaü màrutakaü tçtãyam . aindraü tathà nàma caturthameva maõóàni kàkyàþ parikãrtitàni . kàkyà bhavedvàruõamaõóakaü cet pçthvã tadà nandati sarva÷asyaiþ . mandapravarùo 'nalasaüj¤ake 'õóe bhoptasya vãjasya bhavet prarohaþ . jàtàni ÷asyàni samãraõe'õóe khàdanti kãñàþ ÷alabhàþ ÷ukàdyàþ . kùemaü subhikùaü sukhità dharitrã syàdaindraóo 'õóe'bhimatà ca siddhiþ>% . iti kàkàõóa÷aø . %<yàtrànimittàni ca kãrtayàmaþ sakçtprajànàü ÷akunàni yàni . vij¤àyatàni prajahàtyanarthànathàü÷ca sarvàna kurute'dhvanãnaþ . bhuïkùe baliü pakùiùu mantrapåtaü tvaü pràõiùu pràõiùi varùalakùam . guptena ca strãü bhajase namo'stu tubhyaü svagendràya sakçtprajàya . vilokya kàkaü vinivedya tasmai mantreõa påjàü dadhibhaktayuktàm . udãrya kàryaü nijamadhvagena vilokanãyaü ÷akunaü tadartham . vàmena ÷abdaü madhuraü vimu¤can vrajaü stvavàmena karoti kàkaþ . sarvàrthasiddhiü punaràgama¤cà÷ubhaprade÷e tu tadantharåpam . pradakùiõaü saüpravidhàya màrge vàmena kàko vinivartate'sau . yàtuþ karotãhitakàryasiddhiü kùema¤ca ÷ãghraü punaràgama¤ca . vàme kalaü rautyanulomayàyã yo vàyaso 'sau sakalàrthasiddhyai . syàtàü kramàddakùiõavàma÷abdau siddhyai, viruddhau viparãtabhåtau . pçùñhe viràvaü madhuraü vimu¤cannanuvrajaü ÷càpi mato hitàya . pràyeõa yàtàramanuvrajantaþ sarve'pi kàkaiþ kathità vihaïgàþ . kçtvà ravaü yaþ purataþ prayàti upasthito yo mudamàdadhàti . kaõóåyate yaþ sva÷iro'ïghriõà'sau puüsàü tadàbhãùñaphalaü dadàti . stambhe gajànà niyataü gajàptiü gaje'dhiruóhaþ pçthivãpatitvam . turaïgame vàhanabhåmilàbhaü karoti kàko vijayaü dhvaje ca . pranaùñalàbhaü vijayaü ca kåpe, kùipraü nadãrodhaüsi kàryasiddhim . pårõe ghañe'dbhi÷ca dhanàptivçddhiü dhvàïkùo'dhiråóhaþ kurute sa÷abdaþ . pràsàdadhànyoccayaharmyapçùñhaniù panna÷asyàvani ÷àdvalàdau . dhvàïkùo 'dhiråóho dhanasàdhanàya rauti ÷riyaü yacchati yugmaràvaþ . pçùñhe puro và yadi gomayastho tathà vañàdyeùu taruùvapãha . sthito ruvan bhojanapànamiùñaü viùñhàü ca kurvan vitaratyava÷yam . annàdyaviùñhàphalasålapuùpamatsyàdibhiþ pårõamukhaþ sadaiva . saüdçùñamàtro 'bhimatàrthasiddhyai miùñànnabhojyàya sadaiva kàkaþ . nàrã÷iraþpårõaghañasthitasya kàkasya ÷abdairvanitàdhanàptiþ . ÷ayyàdhiråóhasya ca tasya ÷abdaiþ samàgamaþ syàt svajanena sàrdham . gopçùñhadårvàtarugomayeùu tuõóàni gharùannavalokitàgraþ . àhàramanyasya tathà dadàno dadàti bhojyaü balibhukhicitram . dhànyaü yavaü và dadhiü vàpi càjyaü virauti pa÷yannidhilàbhakàrã . karoti làbhaü purataþ sa dçùño yasyàsti vaktre tçõamapya÷uùkam . vçkùeùu ramyàïkurapatrapuùpacchàyàphalàdyeùu sakçtprajasya . ÷abdena sidhyantyasakçnnaràõàü sadaiva sarvàõi samãhitàni . pra÷àntanàdaþ ÷ikhare taråõàü strãsaïgasaukhyaü karaño'sidhatte . dhànyàdikåñeùu tathànnalàbho gopçùñhago govanitàdhanàptim . kùemaü vidhatte karabhasya pçùñhe kharasya pçùñhe'ribhayaü badha¤ca . krãóasya pçùñhe badhamarthalàbhaü tasyaiva pçùñhe ghanalagnapaïke . sadyojvaraü sairibhapçùñhasaüstho mçtàïgasaüstho maraõaü karãti . kàryakùatiü riktaghañasya saüsthaþ kàkaþ kaliü kàùñhamadhiùñhita÷ca . yo dakùiõaü kåjati dakùiõaina prayàti ya÷càbhimukho'bhyupaiti . yo yàti pçùñhe pratilomagatyà kçtàravaþ pàtayate sa raktam . vàme ravo dakùiõatastato yaþ so'narthaheturbalibhojanasya . vàmaprade÷e pratilomayànaü vighnàya làbho gçha eva tena . prayàti pçùñhe yadi dakùiõena kçtàravastadrudhiraü puraþ syàt . vallãvaratràdi ca yo gçhãtvà pradakùiõaü yàti sa sarpabhãtyai . gopucchavalmãkakçtàspada÷ca ruvan bhavet sarpavilokanàya . syànmçtyave'ïgàracitàsthisaüsthaþ kàkaþ prakurvan karacarvaõaü ca . ruvan puro hànirujau karoti mçtyuü punarniùñhurapçùñha÷abdaþ . prasàrya riktaü vadanaü ya àste sarvatra nindyo balibhojano'sau . vàmo'pyasçkpàtabhayaü mçtiü và santàóayan và rasacarmakhaõóam . ca¤cvà'sthibhaïgaü dhruvamasthibhaïgabandhau badhaü jalpati yudhyamànaþ . vàmo'pi rogaü kurute vi÷uùke tikte'pi vçkùe kalikàryanà÷au . pakùau vidhunvan viruvaü÷ca råkùaü sakaõñake mçtyumupàdadhàti . badho bhavedbhåruhabhagna÷àkhe bandho latàbhiþ pariveùñite syàt . ramye tarau kaõñakayuktavçkùe sadà bhavetàü kalikàryasiddhã . channàdhiråóho na raveõa yàyàt prayàti cet syàt khalu raktapàtaþ . avaskaràmbhastçõakàùñhakåpabhasmàdisaüstho vinihanti kàryam . vallãvaratràkaca ÷uùkakàùñhacarmàsthijãrõàmbaravalkalàni . aïgàraraktotpalakarparàõi dçùñàni cet kàkamukhe tadànãm . puõyakùayaþ pàpasamàgama÷ca mahadbhayaü rogasamudbhava÷ca . bandho badhaþ sarvaghanàpahàra ityàdikaü syàt pathi mandire ca . årdhvànana÷ca¤calapakùayugmaþ kàkaþ kunàdã vidadhàti mçtyum . chàyàyudhacchatraghañàsthiyànavàditrakàùñhàdikakuññanàni . saïkocitaikàïghrirupetacinto dãptasvaro bhàskaramãkùate ca . kàùñhàdikaü kuññayate'tha và yo yuddhàdhikànarthakaraþ khago'sau . tuõóena picchaü vilikhan raveõa yo rauti tårõa¤ca nirãkùate kam . ekena pàdena tathopaviùño bråte sa bandha purato janasya . viógomayau nyasyati yasya mårdhni tasyà'nalatràsarujau bhavetàm . yasyàsthikhaõóaü visçjatyasau tu prayàti tårõaü nagarãü yamasya . brahmaprade÷e viruvan yiyàsoþ kalatradoùaü janayatyava÷yam . manuùyamàtaïgaturaïgamàõàü ÷irodhiråóho nidhanàya teùàm . nadãtañe và'tha rañannañavyàü kharasvaro vyàghrabhayàya gantuþ . naivàturaþ kvàpi mato hitàya na duùñaceùño vitanoti ÷àntim . yàtrodyame sainyabadhàya kàko dçùño rathe sà÷vançmastakeùu . àyàti yasyàbhimukho balasya yuddhodyame tasya paràjayaþ syàt . sagçdhrakaïkaiþ kañake nçpasya kàkaiþ praviùñaiþ pi÷itaü vinàpi . saüyudhyamànai raribhiþ samaü syànmahàhave sandhirayudhyamànaiþ . cihnadhvajacchatrakçtàdhirohaþ samudyataü ÷atrubalaü prapa÷yan . àjau jayaü jalpati bhåmipànàü kçtadhvaniþ kùãratarau ca kàkaþ . gatisvarau vàyasasaüprayuktau pràcyàü phalàyoditavaiparãtyàt . evaü jano'pyàcarati prabhåto yathoditaü tatra yathàgamàrtham . digyàmacakre'pi ÷ubhà÷ubhàni phalàni yàni pratipàditàni . pratiùñhamànasya bhavanti tàni tathàvidhànãti vadanti tajj¤àþ>% . iti yàtràïgakàka÷aø . %<sthànasthitibhyàü kathayanti kàkà÷ceùñàvi÷eùeõa ÷ubhà÷ubhàni . prabodhitàþ pràktanakarmabhirye tallakùaõàya kriyate prayatnaþ . niùkàraõaü saüvalità ruvanto gràme 'nnanà÷àtha bhavanti kàkàþ . rodha¤ca cakràkçtayo vadanti savyàpasavyabhramaõàdbhaya¤ca . vighàtamàhubahuvargasaüsthà ràtrau ruvanto janatàvinà÷am . loka¤ca ca¤cacaraõaprahàrairudvejayantaþ paracakravçddhim . yaþ snàti dhålyàntu vilokya rauti vçùñiü samà÷aüsati vàyaso 'sau . jalasthalapràõiviparyayeõa varùàsu vçùñiü bhayamanyadà tu . madhyaüdine ve÷mani yasya kàko virauti raudraü vidhunoti vàïgam . haranti caurà draviõàni tasya dhruvaü tathànyo bhavati pramàdaþ . ruvannadçùñastçõapårõavaktro hutà÷abhãtiü karañaþ karoti . syàt prasthitasyàpyatha và sthitasya duþkhaü prabhåtaü divasatrayeõa . chàyàsu làbhaü, bhuvi bhåmilàbhaü, vighnaü jale, gràvaõi kàryanà÷am . karoti kàko viruvannarasya prasthàyinaþ sthànagatasya vàpi . dvàraprade÷e rudhirànulipto virauti kàkaþ ÷i÷unà÷anàya . pakùau vidhunvan viruvaü÷ca råkùaü ÷ànte ca dãpte bhavane na ÷astaþ . bhåyastathordhve pravidhàya pakùau kàkaþ kunàdaü pralayaü karoti . kruddho'dhiruóhaþ karañàntara¤ca rogeõa mçtyuü kurute naràõàm . dravye hate và'pahçte khagena vinà÷alàbhàvapi tàdç÷asya . rukmasya pãte, rajatasya ÷ukle, celasya kàrpàmamaye bhavetàm . pra÷ne kçte rogavinà÷abuddhyà hantyà÷u rogaü suravaþ pradãpte . ÷ànte prade÷e karaña÷cireõa svalpàravo rogamapàkaroti . pra÷ne ÷ubhe ÷àntadigà÷rayasthaþ ÷àntasvaro yaþ ÷ubhamàdaghàti . yo vàyasastaü ÷ubhadaü vadanti tadvyatyaye vyatyayaheturuktaþ . virauti kumbhe maõike'tha và yaþ sa garbhavatyàþ sutajanmahetuþ . uóóãyate kaõñakinã¤ca ÷àkhàmàdàya ràjàgamanàya kàkaþ . annàdiviùñhàpi÷itàdibhi ryaþ pårõànano 'bhãùñaphalaprado'sau . santràdisiddhau baõijàdilàme ÷asto vivàhàdividhau ca kàkaþ . iùñàrthado'÷vàdikavàhanastha÷chattràdisa sthastadavàptakàrã . badhvàgamaü jalpati toraõastho hçdyàrthado hçdyatarusthita÷ca . vàyasaþ kulakuladhvaniü yadà vyàharedbhavanasaü mukhaü tadà . abhyupaiti pathikastadà dhvaniü sarvakàrya÷ubhadaü vadatyasau . idaü tvihotpàtayugaü pçthivyàü mahàbhayaü ÷àkunikà vadanti . yadvàyaso maithunasanniviùño dç÷yeta 1 yadvà dhavalaþ 2 kadàcit . udvegavidveùabhayapravàsaghanakùayavyàdhibhayaprahàràþ . buddhipraõà÷àkulatàpravàdà nçõàü bhavantyadbhutadar÷anena . ÷amàya tat såcitaduþkharà÷eþ snànaü bahistatkùaõameva kuryàt . àtmãya÷aktyà ca sadakùiõàni dvijàya dadyàt vasanàni tàni . nayedahaþ÷eùamapuõyahànyà ÷ayãta bhåmàvakçtànnabhakùaþ . haviùyabhojã na bhajecca nàrãü dinàni sapta triguõàni yàvat . akàkaghàtavratamàdadhãta baliü ca dadyàdbalibhojanebhyaþ . snàtvà prabhàte vidadhãta ÷àntiü dadyàt sva÷aktyà draviõaü guõibhyaþ . de÷e tu yatràdbhutametadugramàlokyate tatra samàpatanti . avçùñidurbhikùabhayopasargacauràgni÷atrådbhavadharmanà÷àþ . karmaõi tasyopa÷amàya ràjà pravartayet ÷àntikapauùñikàni . annàdyagobhåmivasåni dadyàt yuddhaü vidadhyànna ca yàvadavdam>% . iti sthànavi÷eùasthitakàkaceùñà ÷akuø . atha kàkadhvanibheda÷aø . kakàmiti kùemavidho viràvaþ kekàmitãùñà÷anapànahetuþ . karoti kåükåmiti càrthalàbhaü, kkaü kkaü dhvaniþ kà¤canalàbhamàha . keükemiti strãvarayoùidàptyai bhogàya kàükàmiti ÷abdataþ syàt . apatyalàbhaþ kuva ityanena gantuþ phalaü kekava ityanena . kauü komitãdaü ÷ubhalàbhakàri kuükuüninàdaþ priyasaïgamàya . kràü krumiti kràmiti ca trayo'mã kràü kràmiti dvau ca ravau raõàya . kràü kràmiti krau miti ca dviruktaü kråü kråmiti krau kuku kå itãdam . rutaü pradiùñaü maraõàya néõàü gantuþ praõà÷aü kurute khagàkhyaþ . krãü krãmitãùñàrthavinà ÷anàya jvalajvaletyagnibhayàya ÷abdaþ . kãkãti kokà viti yaþ katha¤cinmuhu rmuhuþ syàt sa mato badhàya syàt kà itãdaü viphalaü sadaiva mitràptaye syàt ka itã dç÷a¤ca . kàkà itãdaü tu vighàtakàri karoti kàko vadati svatuùñyai . àhàradoùàya ca kàkañãti syàdàkulaü kukkunibhaü raõàya . keke dhvaniþ kàkuñi kiü ñikãti trayaü tvidaü syàt puradåùaõàya . yat kà iti tristadanusvareõa ÷abdadvayaü syànmahate raõàya . kàmityayaü vàhananà÷ana¤ca dadàti harùaü kukukurvitãdam . yatkà itãdaü virutaü sudãrghakçtasvareõoccaritam pramàdàt . utsàhahãnaþ ÷ramadainyayuktaþ sa vàyasaþ kàryavinà÷anàya . sàmiùaü vakavaketi bhojayedvàrayet kalikalãti và÷anam . abhyupaiti svararåkùabhàùite proùitaþ ÷ava÷avàrave ÷avaþ . syàt kaliþ kavakavadhvanau nçõàü jàyate kaõakaõàdhvanau raõaþ . àvrajet kulukuludhvanau priyaþ saudanaü kañakañadhvanau dadhi . evaüprakàrà bahavo 'pare'pi pra÷àntadãptà balibhojanànàm . bhavanti ÷abdàþ khalu teùu kecidasmàbhiruktàþ khalu lakùaõãyàþ . iti kàkadhvanibheda÷akunam . hitaü narebhyo munibhiþ puràõairj¤ànaü yaduktaü balipiõóayuktyà . taducyate saüprati yena kàkà vadanti nityaü balilàbhatuùñàþ . adakùiõasyàü di÷i yatra kàkairyuto bhavet kùãrataruþ prabhåtaþ . gatvà nivçtte 'hani tatra kàkà nimaü ntraõãyà balipiõóabhojye . pràtastataþ kùãrataroradhastàdvi÷odhya lipyeta ca gomayena . bhåmiprade÷e caturasramasya madhye 'rcayet brahmamuràribhànån . indràgnivaivasvatayàtudhànajale÷avàyudraviõe÷a÷ambhån . abhyarcayedaùñasu dikùu bhaktyà krameõa càùñàvapi lokapàlàn . namoyutaiþ sapraõavai÷ca sarvànnijàbhidhànaiþ prayato manuùyaþ . arghàsanàlepanapuùpadhåpanevedyadãpàkùatadakùiõàbhiþ . àbrahma kàkàüstarusanni viùñànàdhyàya tatpràktanamantrayuktyà . tata stadarthaü balimàjyasiktaü mantreõa dadyàt dadhipiõóayuktam . %<udãryaü kàryaü svamathàvasçtya tataþ prade÷e karañasya ceùñàþ . stabdhokçtàïga÷ca ÷ubhà÷ubhàrthaü saülakùayenni÷calapàõipàdaþ . pårveõa svàdan sukhavittavçddhiü karoti vahne rdi÷i vahnibhãtim . kàko'thenà÷aü di÷i dakùiõasyàü nairçtyadiggovarakçtyadiùñaþ . jale÷ade÷e'bhimatàrthasiddhirvàyordi÷ãtiprabhavàlpavçùñiþ . saumye sukhàrogyasamãhitàrthamã÷ànade÷e vitaratyabhãùñam . balau vilupte karañaiþ samantàt kàrye vimi÷raü paribhàvanãyam . baliüvikãryàpi na bhakùayanti kàkàstadànãü bhayadà bhavanti . kùãradrumàràmacatuùpatheùu saritsamãpe trida÷àlayeùu . deyo balirbhåtadinàùñamã ùukulmàùadadhyodanataõóulàdyaiþ>% . iti kàkabalidàna÷akuø . %<piõóatrayasyàtha vidhànametadàkhyà yate yat kila nàradàdyaiþ . dçùñaü munãndraira÷ubha÷ubha¤ca yathàvadasmin kathayanti kàkàþ . gatvà ÷ubhe'hni prahare caturthe de÷eùu pårvapratipàditeùu . nareõa piõóatrayabhojanàrthaü kàkàþ prayatnena nimantraõãyàþ . tataþ prabhàte hyupalipya bhåmiü tasyà¤ca pårvoditamantrayuktyà . brahmàcyute÷àppatilokapàlàþ kàkà÷ca puüsàü kramato'rcanãyàþ . dadhyodanàdyarvihitaü nive÷ya piõóatraye maõóalakasya madhye . abhyarcayedakùatapuùadhåpairmanoharairyatnaparo manuùyaþ . teùu kùipet pràgdiganukrameõa piõóeùu hema prathame, dvitãye . råpyaü, tathà lauhalavaü tçtãye, ÷eùaü ca kuryàdvalipiõóatulyam . triþsaptakçtvo vinive÷apiõóe piõóà nive÷yà balibhojanebhyaþ . mantroktamàvàhanatoùitebhyaþ kàryaü vicàryà'pasarettata÷ca . kàkena bhukte sasuvarõapiõóe j¤eyaü nareõottamamàtmakàryam . bhukte saråpye khalu madhyamaü syàdbhukte sa lohe tvadhamaü pradiùñam . vivàdabàõijyavivàhavçùñikùemà÷vacintàkçùibhogarogàþ . saügràmasevànçpakàryade÷àþ ityàdayo'smin paribhàvanãyàþ . ceùñàþ suràmà vidadhàti yàti pradakùiõaü dakùiõapakùamuccaiþ . grãvàü tathoccàü kurute sa÷abdaþ sthànaü manoj¤aü ÷rayati druma¤ca . evavidhàü yo vidadhàti ceùñàü piõóaü samàdàya ÷ubhaü khago'sau . abhãùñakàryàdadhikaü karoti ceùñàviparyàsatayànyathàtvam . piõóa samàdàya yadi pradhànaü ÷àntàü di÷aü gacchati kàkapakùã . pårõaü phalaü tat kurute naràõàü cikãrùite vastuni yatra tatra . kàko gçhãtvà yadi mukhyapiõóaü prayàti dãptàü kakubhaü tadànãm . atyattamaü kàryaphalaü pradar÷ya tataþ samastaü vinihantyava÷yam . dvitãyakaü yadyapahçtya piõóam praóãyate ÷àntadigà÷rayeõa . phalaü tadànãü ÷ubhadaü naràõàü yàpyaü khago jalpati kàryajàtam . kàke samàdàya jaghanyapiõóaü yàte pradãptàü kakubhaü vadanti . kàryaü jaghanyàdadhikaü jaghanyaü syànmadhyamaü madhyamapiõóabhàge>% . iti validàne piõóatraya÷akunam . maharùayo vàyasa÷àkunasya vadanti sàràdapi sàramåtam . piõóàùñakaü yattada÷eùametadàkhyàyate kàryavini÷cayàrtham . ÷ubhe'hni kàkànadhivàsya sàyaü piõóàùñakaü bhoktumatha prabhàte . yatkàkabhogyàni samastavastånyàdàya yàyàd bahirapramattaþ . ekàntade÷e tarupàr÷vabhåmau mçdgomayàbhyàmupalepitàyàm . satpa¤cagavyena samukùitàyàü saumyopahàrairupa÷obhitàyàm . vidhàya påjàü kuladevatànàü madhye tato'ùñàsvapi dikùu deyam . bhaktena sarpirdadhimi÷ritena piõóàùñakaü pràgdiganukrameõa . pakùãndravahnyantakaràkùasendràn viùõuü viri¤ciü dhanadaü mahe÷am . pårvàdikàùñhàkramayojiteùu nyasyet kramàdaùñasu piõóakeùu! namoyutaistàn praõavai÷ca sarvàüstato'rcayettannijanàmantraiþ . arghàsanàlepanapuùpadhåpairnaivedyadãpàkùatadakùiõàbhiþ . abhyarcitebhyo vidhinoditena piõóàùñakaü tat vitaret dvijebhyaþ . mantreõa saümantrya nivedanàrthaü kàryaü vicintyàpasarecca ki¤cit . kàkena piõóe prathame gçhãte tiùñhan prajan vàpi bhavet kçtàrthaþ . udvega÷okau viphalaü prayàõe, hàniþ kalirvà bhavati dvitãye . yàmye rugàpadbhayamçtyavaþ syuþ piõóe caturye vijayo raõeùu . syàdvaiùõave'bhãùñamakaùñasàdhyaü bhavet pravàso viphala÷ca ùaùñhe . nàstãha tanni÷cayameva kàryaü bhukte na yat siddhyati saumyapiõóe . santàpa÷aukau viphalà ca yàtrà piõóe'ùñame vàyasabhakùite ca . piõóaü na gçhõàtyatha và na bhuïkte ca¤cånakhairvikùipati dvijo yaþ . kàryeùu sarveùu sa na pra÷asto vravãti ghoraü samaraü sa puüsàm

#<kàkaruhà># strã kàkaiva rohati antarãkùe måla÷ånyatayà jàyate . (paragàchà) vandàkavçkùe trikàø .

#<kàkaråka># puø kutsitaü karoti kç--åka koþ kàde÷aþ . 1 strãjite strãjitasya strãmatànusàreõa kutsitakaraõàttathàtvam . 2 nirdhane 3 digambare 4 bhãrau ca triø . teùà kutsitàcaraõàt tathàtvam . karaõe åka . 5 dambhe puø . dambhena dharmàcaraõasya kutsitatvàt tasya tathàtvam . kàkena låyate lå--chidi karmaõi kvip lasya raþ saüj¤àyàü kan . 6 pecake puüstrã hemacaø . tasya kàkacchedyatvàttathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàkala># naø ãùat kalo yasmàt koþ kàde÷aþ . 1 grãvàsthe unnataprade÷e (ñuüñi) trikàø . tato và kap . tatràrthe puø hemacaø . %<ekaþ kàkalake nàsàyà¤ca>% iti ÷arãrasthasandhikathane %<ekaikà kàkalakagalayoþ>% iti pe÷ãsaükhyànoktau ca su÷ruø keti kalo yasya . 2 droõakàke puü strã ÷abdaraø striyàü ïãù . ãùat kaü jalaü làti là--ka saüj¤àyàü kan . ùaùñikadhànyabhede tasyeùajjalaniùpannatvàttathàtvam . %<ùaùñikakaïgukamukandakapãtakapramodakakàkalakàsanapuùpakamahàùaùñikacårõakakuravakakedàrakaprabhçtayaþ ùaùñikàþ>% su÷ruø . %<garbhasthà eva ye pàkaü yànti te ùaùñikà matàþ>% . bhàvaprakàø ùaùñikalakùaõamuktvà tadguõà dar÷ità yathà-- %<ùaùñikàþ madhuràþ ÷ãtàþ laghavo baddhavarcasaþ . vàtapittapra÷amanàþ ÷àlibhiþ sadç÷à guõaiþ>% iti evaü su÷rute'pi .

#<kàkali(lã)># strã kala--in ãùat kaliþ koþ kàde÷aþ . kçdikàràntatvàt và ïãp . såkùmamadhuràsphuñadhvanau amaraþ %<sahakàrakisalayamakarandàsvàdanaraktakaõñhànàü madhukarakalakaõñhànàü kàkalãkalakalena>% da÷akuø . %<unmãlanmadhugandhalbdhamadhupavyàdhåtacåtàïkurakrãóakokilakàkalãkalakalairudgãrõakarõajvaràþ>% sàø daø . kàkalaü galasthonnataprade÷àkàraþ astyasya ac goràø ïãù . kàkalàkàre2 steyasàdhane padàrthe %<phaõimukhakàkalãsaüda÷akapuruùa÷ãrùakayogacårõayogavartikàmànasåtrakarkañakarajjudãpabhàjanabhramarakarabhakaprabhçtyanekopakaraõayuktogatvà kasyacilluvdhe÷varasya gçhe sandhiü chittvà>% da÷akuø . kàkaü kàkavarõamardhaphale làti là--ka gauràø ïãù . 3 gu¤jàyàm . %<kàkalãmålaü gu¤jàmålam>% jyoø taø raghuø .

#<kàkalãdràkùà># strã kàkalãva såkùmà dràkùà . avãjàyàm kùudradràkùàyàm(kis mis)ràjaniø . %<avãjànyà svalpatrà gostanãsadç÷airguõaiþ>% bhàvapraø . gostanãabde tadguõà dç÷yàþ

#<kàkalãrava># puüstrã kàkalã madhuràvyaktã ravo yasya . 1 kokile ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . karmaø . 2 kàkalãråpe rave puø . kàkalãkalàdayo'pyatra .

#<kàkavallabhà># strã 6 taø . kàkajambuke ràjaniø .

#<kàkavallarã># strã kàkapriyà vallarã ÷àkaø taø . svarõavallyàm ràjani0

#<kàka÷imyã># strã kàkapriyà ÷imbã . kàkatuõóyàm ràjani0

@<[Page 1852b]>@
#<kàka÷ãrùa># puø kàkaþ ÷ãrùe'gre'syàþ . vakavçkùe jañàdharaþ . kàkasya tadagre vàsayogyatvàttasya tathàtvam .

#<kàkastrã># caø kàkasya strãva nàmyatvàt . vakavçkùe ÷abdaciø .

#<kàkasphårja># puø kàkaþ sphårjatyatra sphårja--àdhàre gha¤ . kàkatinduke ràjaniø .

#<kàkà># strã ãùat kaü jalamatra, kàkaþ kàkàkàro'styasya ac và . 1 kàkanàsàvçkùe 2 kàkolyàü 3 kàkajaïghàyàm 4 gu¤jàyàü 5 malapvàm (kàkãdumbarikàyàm) 6 kàkamàcyà¤ca mediø .

#<kàkàkùigolakanyàya># puø kàkasyàkùigolakamiva nyàyaþ . kàkasya ekaü cakùuryathà ubhayagolake paryàyeõa cakùuþ kàryakàrakamevamekasyobhayasaübandhaj¤àpake nyàye .

#<kàkàïgã># strã kàkasyàïgaü jaïghevàkàro'syàþ và ïãù . kàkajaïghàvçkùe amaraþ . pakùe ñàp kàkàïgà tatràrthe ramànàthaþ .

#<kàkà¤cã># strã kàkaü tajjaïghàkàrama¤cati gacchati ancagatau aõ gauràø ïãù, pà0, mugdhaø ùaõ ãp . kàkajaïghàvçkùe ÷abdaratnàø .

#<kàkàõóa># puø kàkyà aõóa iva phalaü yasyàþ puüvat . 1 mahànimbe tasya guõàdi su÷rutenoktaü yathà %<màùaiþ samànaü phalamàtmaguptamukta¤ca kàkàõóaphalaü tathaiva>% . 2 kola÷imbyàm strã gauràø ïãù tadantaþ 3 mahàjyotiùmatyàü ràjaniø . 6 taø . 4 kàkyàaõóe puünaø .

#<kàkàõóolà># strã kàkàõóasya tulà upamà phale yatra pçùoø talopaþ . kola÷imbyàm ràjaniø .

#<kàkàdanã># strã kàkairadyate'sau ada--karmaõi lyuñ 6 taø ïãp 1 gu¤jàyàm ÷abdaraø . 2 ÷vetagu¤jàyàm ràjaniø 3 kulikavçkùe (kuliyàkhàóà) vçkùe ratnamàø . %<madyenà÷vamàrakagu¤jàkàkàdanãmålakalkanaü pàyayet>% sa÷ruø iya¤ca su÷rute %<kàleyakàgurutilaparõãtyàdyupakrame>% %<sumanaþ kàkàdanãlàïgalãtyàdinà>% %<samàsena ÷leùmasaü÷amano vargaþ>% iti ÷leùma÷amanatayoktà .

#<kàkàyu># puø kàkasyàyuryasmàt . svarõaballãvçkùe ÷abdaciø .

#<kàkàra># triø kaü jalamàkirati à + ké--aõ . jalasràyiõi . striyàü ñàp mugdhaø ùaõ ãp iti bhedaþ .

#<kàkàri># puø kàko'rirasya . pecake . hemacaø .

#<kàkàla># puüstrã keti ÷abdaü kalate rauti kala--aõ . droõakàke ÷abdaratnamàø striyàü jàtitvàt ïãù .

@<[Page 1853a]>@
#<kàki># puü strã kàkasyàpatyam và i¤ . kàkàpatye striyàü ïãp . pakùe vàkinàø phi¤ kuk ca . kàkakàyani tadarthe puü strã . striyàü ïãp .

#<kàkiõã># strã %<kàkiõã ca caturbhàgo màùakasya paõasya ca>% ÷uø taø nàradokte 1 màùakacaturthabhàge 2 paõacaturthabhàge ca . %<varàñakànàü da÷akadvayaü yat sà kàkinã(õã)tà÷ca paõa÷catasraþ>% iti lãlàø . %<tasmàt paõaü kàkiõãü và phalaü puùpamathàpi và . pradadyàt dakùiõàü yaj¤e yayà sa saphalo bhavet>% ÷uø taø vçhaø . svàrthe kan . kàkiõikà tatràrthe %<kkacicchilpivyavahàreõa yatki¤ciddhanamanebhyo và kàkiõikàmàtram>% bhàgaø 1, 14, 2 .

#<kàkinã># strã 1 paõapàde 2 mànapàde 3 varàñake ca mediø . mànapàdaþ nivarta napàda iti kecit (càrikàñhà) màùapàda ityevaþ pàñho nyàyyaþ kàkiõã÷abdadar÷itanàradavàkyaikavàkyatvàt

#<kàkila># puø ãùat kirati ké--ka koþ kàde÷aþ rasya laþ . galasthonnatade÷e (ñuüñi) ÷abdamàø .

#<kàkã># strã kàka + jàtitvàt striyàü ïãù . 1 kàkayoùiti kàkavarõatvàt 2 vàyasãlatàyàm 3 kàkolyà¤ca ÷abdaci0

#<kàku># strã kaka--uõ . 1 ÷okabhãtyàdibhirdhvanervikàre, alaïkàraprasiddhe 2 viruddhàrthakalpake na¤àdau ÷abdeca . %<kàmekànte sà rasikà kàkurutena>% sàø daø . %<praõijagadurakàku ÷ràvakàþsnigdhakaõñhàþ>% màghaþ . sàø daø %<vaktçboddhavya vàkyànàmanyasannidhivàcyayoþ . prastàvade÷akàlànàü kàko ÷ceùñàdikasya ca . vai÷iùñyàdanyamarthaü yà bodhayet sà'rthasambhavà>% iti vya¤janàhetån nirdi÷ya %<bhinnakaõñhadhvanirdhãraiþ kàkurityabhidhãyate>% kàkuü lakùayitvà udàø %<guruparatantratayà vata dårataraü de÷amudyato gantum . alikulakokilalalitairnaiùyati sakhi! surabhisamaye'sau>% naiùyati api tarhi aiùyatyeveti kàkvà vyajyate ityuktam .

#<kàkutstha># puüstrã kakutsthasyançpasyàpatyaü ÷ivàø aõ . kakutsthavaü÷ye striyàü ïãp . kukutstha÷abde vivçtiþ %<kàkutsthamàlokayatàü nçpàõàm>% %<taü viniùpiùya kàkustho purà dåùayati sthalom>% %<asajjanena kàkutsthaþprayuktamatha dåùaõam>% raghuþ . %<kàkutstha ãùatsmayamàna àsta>% bhaññiþ

#<kàkuda># naø kàkuü dadàti dà--ka upaø saø . tàluni amaraþ tàlunà kàkåccàraõàt tasya tathàtvam %<udvimyàü kàkudasya>% pràø bahuø asyàntyalopaþ %<utkàkutø vikàkut>% siø kauø %<pårõàdvibhàùà>% pàø bahuvrãhau và'ntyalopaþ . pårõakàkut pårõakàkudaþ .

#<kàkubha># triø kakubha idaü utsàø a¤ . 1 kakupchandaske pragàthàdau . 2 diksambandhini ca striyàü ïãp . kakubho'patyam ÷ivàø aõ . tadapatye puü strã striyàü ïãp .

#<kàkekùu># puø kàkamãùajjalamatra koþ kàde÷aþ karmadhàø . (nalakhàgóà) 1 tçõabhede trikàø 2 kà÷abhede ràjaniø .

#<kàkendu># puø kàkasya indurivàhlàdakatvàt kàkasya priyastinduþ pçùoø bà . (màkaóàkendu) kulikavçkùe amaraþ .

#<kàkeùña># puø 6 taø . nimbavçkùe ràjaniø .

#<kàkocika># puø ãùat koco saïkocã kuca--õini svàrthe kan (kuüce) matsyabhede kanabhàve kàkocin ityapi tatra hàràø puø . hàràvalyàü kàkocikastu kàkocãtyatra puüsàhacaryàt puüstvameva nyàyyam . ãkàràntatvabhrameõa ÷abdakalpadrume strãtvoktiþ pràmàdikã .

#<kàkoóu(du)mbara># puø kàkamãùajjalamatra karmaø kàkasya priyaudu(óu)mbaro và . (koñàóumara) 6 u(du)óumbarabhede ÷abdaratnàø . svàrthe kan ata ittvam svàrthikapratyayasya prakçtiliïgavyatikramaþ . kàkoóu(du)mbarikàpyatra strã amaraþ . %<tatra dadyàt pratãvàpaü kàkoóu(du)mbarikàrasam>% %<kàkoóu(du)mbarikàgojãpatrairviüsràvayedasçk>% su÷ruø . kàkodu(óu)mbarikà phalgurmalapårjaghanephalà malapåstambhakçt tiktà ÷ãtalà tuvarà jayet . kaphapitta vraõa÷vitrakuùñhapàõóvar÷aþkàmalàþ iti bhàvapraø tadguõaparyàyoktiþ .

#<kàkodara># puüstrã kutsitaü kuñilamakati aka--vakragatau ac koþ kàde÷aþ kàkamudaraü yasya . 1 sarpe amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù tasya urasà kuñilagàmitvàttathàtvam %<kàkodaroyena vinãtadarpaþ>% ràghavapàõóavãyam .

#<kàkola># puø kàkayati lolayati kaka--laulye õicbàø ola kàkena ullàya adyate'tra ud + làgha¤arthe àdhàre ka pçùoø và . 1 narakabhede %<mahà narakakàkolam saüjãvanamahàyasam>% narakabhedakãrtane manuþ, kàkolaü yatra kàkairbhakùyate pràø viø . kaü jalamàkolati à + kula--saü styàne aõ upaø saø . 2 kumbhakàre tasya ghañanirmàõena jalasaüstyànakaraõàttathàtvam . kaka--laulye svàrthe õic bàø ola . 3 droõakàke puüstrã mediø striyàü jàtitvàt ïãù . %<vaka¤caiva balàkà¤ca kàkolaü kha¤jarãñakam>% abhakùyamàüsoktau manuþ . %<kalaviïkaü sakàkolaü kuraraü rajjudànakam>% abhakùyamàüsoktau yàj¤aø . ãùat kolati kula--styàne karaõe gha¤ koþ kàde÷aþ . %<kàkolamugratejaþ syàt kçùõacchavi mahàviùam>% vaidyakoktalakùaõe 4 viùabhede amaraþ 5 sarpe 6 ÷åkarabhede puüstrã ÷abdaratnàø striyàü jàtitvàt ïãù . kàkolãnàmoùadhau puø dharaõã .

#<kàkolã># strã kàkola + gauràø ïãù . %<jãvakarùabhakau mede kàkolyau çddhivçddhike . aùñavargo'ùñabhirdravyaiþ kathita÷carakàdibhiþ>% iti bhàvaprakà÷ãktàùñavargàntargate latàbhede tadbhedalakùaõaguõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<jàyate kùãrakàkolã mahàmedodbhavasthale . yatra syàt kùãrakàkolã kàkolã tatra jàyate . pãvarãsadç÷aþ kandaþ kùãraü sravati gandhavàn . sà proktà kùãrakàkolã kàkolyapi tathà bhavet . eùà ki¤cidbhavet kçùõà bhedo'yamubhayorapi . kàkolã vàyasolã ca vãrà kàyasthikà tathà . sà ÷uklà kùãrakàkolã vayasthà kùãravallikà . kathità kùãriõã dhàrà kùãra÷uklà payasvinã . kàkolãyugalaü ÷ãtaü ÷ukralaü madhuraü guru vçhaõaü vàtadàhàsrapitta÷oùajvaràpaham>% . %<somàmçtà÷vagandhàsu kàkolyàdau gaõe tathà . kùãripraroheùvapi ca vartayoropaõàþ smçtàþ>% . %<samaïgà somasaralà somavalkà sacandanà . kàkolyàdi÷ca kalkaþsyàt pra÷astovraõaropaõe>% . %<pç÷niparõyàtmaguptà ca haridre màlatã sità . kàkolyàdi÷ca yojyaþsyàt pra÷astoropaõe ghçte>% iti ca su÷ruø .

#<kàkolåka># naø kàka÷ca ulåka÷ca ÷à÷vatikavirodhitvàt samàhàradvandvaþ . kàkolåkasamàhàre tataþ vaire vu¤ . kàkolåkikà tayorvaire strã . kàkolåkamadhikçtya kçtogranthaþ %<dvandvàcchaþ>% pàø kàkolåkãya tayoràkhyàne tacca bhàø sauø 1 aø sthitaü yathà-
     %<supteùu teùu kàkeùu vi÷rabdheùu samantataþ . so'pa÷yat sahasàyàntamålåkaü ghoradar÷anam . mahàsvanaü mahàkàya haryakùaü vabhrupiïgalam . sudãrghaghoõànakharaü suparõamiva vegitam . so'tha ÷abdaü mçduü kçtvà rlàyamàna ivàõóajaþ . nyagrodhasya tataþ ÷àkhàü pràrthayàmàsa bhàrata sannipatga tu ÷àkhàyàü nyagnoghasya vihaïgamaþ . suptàn jaghàna subahån bàyasàn vàyamàntakaþ . keùà¤cidacchinat pakùà¤chiràüsi ca cakarta ha . caraõàü÷caiva keùà¤cidbabha¤ja caraõàyudhaþ . kùaõenàhatya balavàn ye'sya dçùñipathe sthitàþ . teùàü ÷arãràvayavaiþ ÷arãrai÷ca vi÷àmpate! . nyagrodhamaõóalaü sarvaü sa¤channaü sarvato'bhavat . tàüstu hatvà tataþ kàkàn kau÷ikomudito'bhavat . pratikçtya yathàkàmaü ÷atråõàü ÷atrusådana!>% .

#<kàkolyàdi># puø su÷rutokte kàkolãprabhçtau oùadhigaõe sa ca gaõaþ %<kàkolãkùãrakàkolãjãvakarùabhakamudgaparõãmàsaparõãbhedàmahàmedàchinnaruhàkarkaña÷çïgãtugàkùãrãpadmakaprapauõóarãkardhivçddhimçdvãkàjãvantyo madhuka¤ceti>% %<kàkolyàdirayaü pitta÷oõitànilanà÷anaþ jãvano vçühaõo vçùyaþ stanya÷leùmakarastathà>% .

#<kàkoùñhaka># puø kàkasyoùñha iva kàyati kai--ka . su÷rutokte karõabandhàkçtibhede %<tatra samàsena pa¤cada÷a karõabandhàkçtayaþ>% ityupakrame . nemisandhànaka ityàdinà %<ùaùñikarõakàkoùñhaka>% ityantena vibhajya %<nirmàsasaükùiptàlpa÷oõitapàliþ kàkoùñhakapàliriti>% su÷ruø lakùitam .

#<kàkùa># kàïkùaõe idit bhvàø sakaø señ . kàókùati akàïkùãt cakàïkùa kàïkùà pranikàïkùati . %<na ÷ocati na kàïkùati>% gãtà %<kàïkùannu gatimuttamàm>% manuþ . asyàtmanepaditvamicchanti . %<na kàïkùe vijayaü kçùõa!>% gãtà %<kàïkùàvahe dvàrapatestavàj¤àm>% bhàø vaø 10623 . %<nàhaü bhåyo varaü kàïkùe>% bhàø anuø 769 bhàø saø 2135 .
     anu + ànulomyena pràrthane . %<ataþ priyaücedanukàïkùase tvam>%
     abhi + àbhimukhyena pràrthane %<atyarthamabhikàïkùàmi mçgayàü sarayåvane>% ràmàø .
     à + samyakpràrthane ràmàbhiùekamàkàïkùannàkàïkùadudayaü raveþ ràmàø . %<dhãreva kanyà pituràcakàïkùa>% raghuþ . %<àkàïkùeyaü tanugurutayà naiva gantuü samarthà>% padàïkadåtam .
     prati + à pratyà÷àyàma . %<ihaiva phalamàsãnaþ pratyàkàïkùata sarvagam>% bhàø ÷àø 487 .
     prati + pratiråpatayàbhilàùe . %<tvàmegha pratikàïkùanta parjanyamiva karùakàþ>% ràmàø .

#<kàkùa># puø kutsitamakùamatra kà prathyakùayà pràø koþ kàde÷aþ . kañàkùe trikàø . %<àj¤àlàbhonma khodåràt kàkùeõànàdarekùitaþ>% bhaññiþ .

#<kà(cchã)kùã># strã kakùe(cche) bhavaþ aõ ïãp . 1 tuvarikàyàm (arahara) 2 sauràùñratçttikàyà¤ca mediø . 3 kakùa(ccha) bhavamàtre triø .

@<[Page 1855a]>@
#<kàkùãva># puø ãùat kùãvayati kùãva--õic--ac koþ kàde÷aþ . 1 ÷obhà¤janavçkùa amaraþ 2 gautamàt ÷ådràyàmau÷ãnaryàü jàte putrapnede . %<÷ådràyàü gautamo yatra mahàtmà saü÷itavrataþ . au÷onaryàmajanayat kàkùãvàdyàn mutàn muniþ>% bhàø saø 20 aø magadhade÷avarõane . õvul . kàkùãvako'pi ÷obhà¤janavçkùe puø ÷abdacaø .

#<kàkùãvat># puø dãrghatamasa çùeþ ÷ådràyàmutpanne putrabhede tadutpattikathà %<gotamàdibhiþ putrairbaddhvà uóupena gaïgàmbhasi niþkùipaü dorghamasamupakramya>% bhàø àø 104 aø uktà yathà . tantu ràjà balirnàma sarvadharmavi÷àradaþ . apa÷yanmajjanagataþ srotasàbhyàsamàgatam . jagràha cainaü dharmàtmà baliþ satyaparàkramaþ . j¤àtvà cainaü sa vavre'tha putràrthe bharatarùabha! . santànàrthaü mahàbhàga! bhàryàsu mama mànada! . puttràn dharmàrthaku÷alànutpàdayitumarhasi . evamuktaþ sa tejasvã taü tathetyuktavànçùiþ . tasmai sa ràjà svàü bhàryàü sudeùõàü pràhiõottadà . andhaü vçddha¤ca taü matvà na sà devo jagàma ha . svàntu dhàtreyikàü tasmai vçddhàya pràhiõottadà . tasyàü kàkùãvadàdãn sa ÷ådrayonàvçùirva÷ã . janayàmàsa dharmàtmà puttrànekàda÷aiva tu . kàkùãvadàdãn putràüstàn dçùñvà marvànadhãyataþ . uvàca tamåùiü ràjà mamema iti bhàrata . netyuvàca maharùistaü mamema iti càbravãt . ÷ådrayonau mayà hãme jàtàþ kàkùãvadàdayaþ . andhaü vçddha¤ca màü dçùñvà sudeùõà mahiùãtava . avamanya dadau måóhà ÷ådràü dhàtreyikàü mama . 3 caõóakau÷ikapitari gautame munibhede . %<atha kàkùãvataþ putraü gautamasya mahàtmanaþ . su÷ràva tapasi ÷ràntamudàraü caõóakau÷ikam>% bhàø saø 16 aø . %<kàkùãvànau÷ija÷caiva nàciketo'tha gautama>% 4 aø . atra pçthagnirde÷àt kàkùãvato'nya eva gautamaþ %<tato ràjagçhaü gacchettãrthasevã naràdhipa . upaspç÷ya tatastatra kàkùovànivamodate>% bhàø vaø 84 aø . %<kàkùovàna gautamo'àtra÷ca>% màgaø 2, 9, 5 . 4 ràjabhede ca . %<suhotra ràntadava¤ca kàkùãvantaü mahàdyutim>% bhàø àø 1 aø caturvi÷ativikhyàtançpakathaüne .

#<kàkùãvata># puü strã kakùàvatãmunerapatyam aõ tasyedasityaõ và 1 kalãvañapatye 2 tatasambandhini ca striyàü ïãp . sà ca vyuùità÷vasya . bhadàkhyàyàü bhàryàyàü taditivçtta bhàø àø 121 aø yathà%<àsãt kàkùãvatã càsya bhàryà paramasammatà . bhadrà nàma manuùyendra! råpeõàsadç÷ã bhuvi . kàmayàmàsatustau ca parasparamiti ÷rutam . sa tasyàü kàmasampanno yakùmaõà samapadyata . tenàcireõa kàlena jagàmàstamivàü÷umàn . tasmin prete manuùyendre bhàryàsya bhç÷adukhità . aputrà puruùavyàghra! vilalàpeti naþ ÷rutam . bhadrà paramaduþkhàrtà tannibodha janàdhipa! . bhadrovàca . nàrã paramadharmaj¤a! sarvà bhartçvinàkçtà . patiü vinà jãvati yà na sà jãvati duþkhità . patiü vinà mçtaü ÷reyo nàryàþ kùatriyapuïgava! . tvadgatiü gantumicchàmi prasãdasva nayasva màm . tvayà hãnà kùaõamapi nàhaü jãvitumutsahe . prasàdaü kuru me ràjannitastårõaü nayasva màm . pçùñhato'nugamiùyàmi sameùu, viùameùu ca . tvàmahaü nara÷àrdåla! gacchantamanivartinam . chàyevànugatà ràjan! satataü va÷avartinã . bhaviùyàmi naravyàghra! nityaü priyahite ratà . adyaprabhçti màü ràjan! kaùñà hçdaya÷oùaõàþ . àdhayo'bhibhaviùyanti tvàmçte puùkarekùaõa! . abhàgyayà mayà nånaü viyuktàþ sahacàriõaþ . tena me viprayogo'yamupapannastvayà saha . viprayuktà tu yà patyà muhårtamapi jãvati . duþkhaü jãvati sà pàpà narakastheva pàrthiva! . saüyuktà viprayuktà÷ca pårvadehe kçtà mayà . tadidaü karmabhiþ pàpaiþ pårvadeheùu sa¤citam . duþkhaü màmanusampràptaü ràjaüstvadviprayogajam . adyaprabhçtyahaü ràjan! ku÷asaüstara÷àyinã . bhaviùyàmyasukhàviùñà tvaddar÷anaparàyaõà . dar÷ayasva naravyàghra! ÷àdhi màmasukhànvitàm . kçpaõàü nàtha! kçpaõaü vilataùantãü nare÷vara! . kuntyuvàca . evaü bahubidhaü tasyàü vilapantyàü punaþ punaþ . ta ÷avaü saüpariùåjya vàkkilàntarhità'bravãt . uttiùñha bhadre! gaccha tvaü dadànãha varaü tava . janayiùyàmyapatyàni tvayyahaü càruhàsini! . àtmakãye varàrohe! ÷ayanãye caturda÷ãm . aùñamãü vàpyçtau snàtà saüvi÷ethà mayà saha . evamuktà tu sà devo tathà cake patibratà . vathoktameva tadvàkyaü bhadrà putràrthinã tadà . sà tena suùuve devã ÷avena bharatarvabha . trãn ÷àlà÷caturo sadràna sutàn bharata sattama!>%

#<kàga># puü strã keti ÷abdaü gàyati ge--ka . kàke jañàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàgada># naø kàgaþkàkavarõomasyàdirdãyate'tra dà--dha¤arthe,ka kàgena kàgavarõena masyàdinà dàyati ÷udhyati và dai--÷odhe ka và . lekhanàdhàre patrabhedetappa ùppavarõamasyàdidànàdhàratvàt tena ÷uddhatvàcca tathàtvam . %<bhårje và vasane rakte kùaume và tàlapatrake . kàgade và'ùñagandhena pa¤cagandhena và punaþ . trigandhenaikagandhena vilikhya dhàrayennaraþ>% mantrakalpadrume hanumtkavacam .

#<kàgni># puø ãùadagniþ koþ kàde÷aþ . ãùadagnau mugdhaø .

#<kàïkùà># strã kàkùi--bhàve a . abhilàùe %<udgàra÷uddhàvapi bhakta kàïkùà>% su÷ruø .

#<kàïkùin># triø kàkùi--õini . abhilàùiõi %<devà apyasya råpasya nityaü dar÷anakàïkùiõaþ>% gãtà striyàü ïãp . tadà÷vasihi bhadraü te bhava tvaü kàlakoïkùiõã ràmàø .

#<kàïgà># strã kutsikamaïgamasyàþ . varàñikàyàm ÷abdacaø .

#<kàca># dãptau akaø bandhane sakaø idit bhvàø àtmaø señ . kà¤cate akà¤ciùña cakà¤ce pranikà¤cate .

#<kàca># naø kacyate'nena kaca bandhane karaõe gha¤ na kutvam . (moma) sikthe tasya bandhahetutvàttathàtvam . kàcaþ kùàramçttikà'styasyàkaratvena ac . kùàrançttikodbhave 3 lavaõabhede (kàlàlona) . ràjaniø . 3 tatsàdhane mçttikàbhede puø . (kùàrãmàñã) amaraþ . 4 ÷ikye (÷ikà) 5 maõibhede (kàüca) mediø . %<àkare padmaràgàõàü janma kàcamaõeþ kutaþ>% kàcaþ kàcaþ maõirmaõiþ udbhañaþ . kàca÷ca su÷rute anu÷astratayokto yathà%<anu÷astràõi tu tvaksàrasphañikakàcakuruvindajalaukàgnikùàranakhagojã÷ephàlikà÷àkapatnakarãrabàlàïgulayaþ>% iti . %<÷i÷ånàü ÷astrabhãråõàü ÷astràbhàve ca yojayet . tvaksàràdicaturvargaü chedye bhedye ca buddhimàn>% iti tadupayogaviùayastatraivoktaþ . %<pànãyaü pànakaü madyaü mçõmayeùu pradàpayet . kàcasphañikapàtreùu ÷ãtaleùu ÷ubheùu ca>% %<kàcàmlakothàn pañalàü÷ca ghoràn puùpa¤ca hantya¤jananasyayogaiþ>% su÷ruø . 6 netrarogavede tallakùmàdi su÷rute uktaü yathà%<timiràkhyaþ sa yo doùa÷caturthaü pañalaü gataþ . ruõaddhi sarvaü to dçùñiü liïganà÷a iti kvacit . asminnapi tamobhåte nàtiråóhe mahàgade . candràdityau sanakùatrau antarikùe ca vidyutaþ . nirmalàni ca tejàüsi bhràjiùõånãvapa÷yati . sa eva liïganà÷astu nãlikàkàcasaüj¤itaþ>% vyàkçtametat màvapraø yathà yo doùonetrarogaþ caturthaü pañalaü bàhyaü pañalaü gataþ sa timiràkhyaþ timiradar÷anena timiramasyàstãti timiraþ ar÷aàditvàt ac . tasya lakùaõamàha ruõaddhãtyàdi sarvataþ sarvatra . liïganà÷a iti kvacit tantràntare liïganà÷asaüj¤aþ . tasya nirukti÷ca . liïgyate j¤àyate'neneti liïgaü dçùñitejaþ tasya nà÷o'sminniti liïganà÷aþ . asminnapi timire'pi tamobhåte tamastulye atra bhåta÷abdastulyàrthaþ %<bhåtaü pràõyatãte same>% ityamaràt nàtiråóhe aprauóhe nave, candràdityau nakùatràõi ca pa÷yati antarikùe antarikùasya prakà÷amayatvena tamo'bhibhavàt tejàüsi agnyàdeþ bhràjiùõåni ratnasuvarõàdãni . asmin prauóhe ciraje candràdãnyapi na pa÷yatãtyà÷ayaþ . nãlikàkàcasaüj¤itaþ nãkikà kàceti nàmàntaràbhyàü yuktaþ . tannidànàdi dçùñiroga÷abde vakùyate . svàrthe kan kàcako'pyuktàrthe .

#<kàcana># naø kaca--bandhane svàrthe õic--bhàve lyuñ . 1 pustakàdibandhane trikàø svàrthe kan . kàcanaka tatràrthe hàràø . kà + cana mugdhaø . 2 asàkalyànvitàyàü kim÷abdàrthastriyàm avyaø . %<vyåóhà kàcana kanyakà khalu mayà tenàsmi tàtàdhikaþ>% prabodhaca0

#<kàcanakin># puø kàcanakamastyasya ini . lekhapatre jañàø tasya kàcanakaråpabandhanavattvàt tathàtvam .

#<kàcabhàjana># naø kàcamayaü bhàjanam . (kàceravàsana) kàcapàtre trikàø .

#<kàcamala># naø kàcasya kùàramçttikàyàþ mala iva . kàcabhave sauvarcale lavaõabhede ràjaniø .

#<kàcalavaõa># naø kàcaþ kàcahetukaü lavaõam . (kàlàlona) sauvarcale lavaõamede ràjaniø tasya kùàramçttikodbhavatvàttathàtvam . tadguõàdyuktaü su÷ruø . %<laghu sauyarcalaü pàke vãryoùõaü vi÷adaü kañu . gulma÷ålavibandhaghnaü hçdyaü surabhi rocanam>% .

#<kàcasambhava># naø sambhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne ap kàcaþ kùàramçttikà sambhavo'sya . kàcalavaõe sauvarcale ràjaniø . kàcodbhapamapyatra naø .

#<kàcasauvarcala># naø kàcasthànikaü sauvarcalam ÷àø taø . (kàlàlona) lavaõabhede . ràjaniø .

#<kàcasthàlã># strã kàcasya kùàrasya sthàlãva . (pàrulagàcha) 1 phaleruhàvçkùe amaraþ . 6 taø . 2 kàcapàtreca .

#<kàcàkùa># puüstrã kàca ivàkùi asya ùac samàø . vakabhede striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt na ïãù kintu ùittvàt ïãù iti bhedaþ . aya¤ca plavaþ sabacàrã ca su÷rutenoktaþ yathà haüsasàrasetyàdyupakrame kàcàkùamallikàkùetyàdãnuktvà %<plavàþ saüghacàriõa÷ca>% .

#<kàcigha># puø kaca--dãptau bàø iõ kàciü kàntiü hanti nacchati hana--gatau bàø óa pçùoø hasya ghaþ . 1 kà¤cane . 2 chemaõóe (chemaóà) 3 såcake ca mediø .

#<kàcita># triø kaca--bandhane õic karmaõi kta . ÷ikyàropite amaraþ .

#<kàcit># avyaø kà + cit mudhaø pàõinyàdimate dvipadam . asàkalyànvite kàpãtyarthe . %<gopãbharturvirahavidhurà kàcidindãvaràkùã>% padàïkadåtam . cayanaü cit cisaüpaø kvip--ãùat cit koþ kàde÷aþ . ãùaccayane . %<priyaü kàcitkaraü haviþ>% çø 1086, 13 . %<kàcit karam ãùaccayanakaram>% .

#<kàcima># puø kaca--bandhe õic--iman . devakulodbhave bha¤jakavçkùe trikàø .

#<kàcåka># puüstrã kaca--dãptau bàø åka¤ . 1 kçkavàkau tàmracåóe pãtamastake khage 2 koke cakravàke ca mediø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàjala># naø kutsitaü jalam koþ kàde÷aþ . kutsitajale mugdha0

#<kà¤cana># naø kàci--dãptau bhàve lyuñ . 1 dãptau . kàci--dãptau lyu . 2 svarõe amaraþ . %<amitràdapi sadvçttamamedhyàdapi kà¤canam>% %<vàryannagomahãvàsastilakà¤canasarpiùàm>% %<govãjakà¤canairvai÷yaü ÷ådraü sarvaistu pàtakaiþ>% manuþ . 3 padmake÷are mediø . 4 nàgake÷arapuùpe 5 dhane ràjaniø . 6 campake 7 nàgake÷aravçkùe 8 udumbare 9 dhuståre 10 svanàmakhyàte vçkùe ca puø mediø . svàrthe kan . kà¤canavçkùe . kà¤canavçkùa÷ca su÷rute vàta÷amanatayoktaþ . bhadradàrukuùñhetyàdyupakrame kà¤canakabhàrgãtyàdinà %<samàsena vàtasaü÷amanovarga>% iti . %<kà¤canàraþ kà¤canako gaõóàriþ ÷oõapuùpakaþ . kovidàra÷ca maricaþ kuddàlo yugmapatrakaþ . kuõóalã tàmrapuùpa÷cà÷mantakaþ svalpakorakaþ . kà¤canàro himagràhã tuvaraþ ÷leùmapittanut . kçmikuùñhagudabhraü÷a gaõóamàlàvraõàpahaþ . kovidàro'pi tadvat syàt tayoþ puùpaü laghu smçtam . råkùaü saügràühi pittàsrapradarakùayakàsanut>% bhàvapraø tatparyàyabhedaguõàdyuktam . kà¤canamiva kàyati kai--ka . haritàle naø ràjaniø ÷àlibhede su÷ruø %<lohitaka÷àlikalametyàdyupakrame>% dãrgha ÷åkakà¤canaketyàdi %<mahàdåùakaprabhçtayaþ ÷àlayaþ>% ityantam . kà¤canasya vikàraþ aõ . 11 kà¤canavikàre triø . %<sa kà¤cane yatra muneranuj¤ayà>% màghaþ . %<nirlepaü kà¤canaü bhàõóamadbhireva vi÷udhyati>% manuþ . striyàü ïãp . %<tanmadhye ca sphañikaphalakà kà¤canã vàsayaùñiþ>% meghaø . kimaþ dvitãyàntàt striyàü cana mugdhaø . 13 kà¤cidityarthe avyaø . %<na ca kà¤cana kà¤canasadmacitim>% bhañuþ . %<na kà¤cana pariharet>% chàø uø . dvipadamiti bahavaþ . kàci bandhane bhàve lyuñ . 12 bandhane naø .

#<kà¤canakadalã># strã kà¤canavarõà kadalã . svarõakadalyàm (càüpàkalà) ràjaniø .

#<kà¤canakàriõã># strã kà¤canaü bandhanaü karoti kç--õini 6 taø . ÷atamålyàü ÷abdacaø . tasyà bahumålatvena bandhanakàritvàt tathàtvam .

#<kà¤canakùãrã># strã kà¤canamiva kùãramasyàþ gauràø ïãù . kùãriõãlatàyàm ràjaniø .

#<kà¤canagiri># puø kà¤canamayastatpradhàno và giriþ ÷àkaø taø . 1 sumeruparvate hemacaø . 2 dànàrthakalpitasvarõàcale ca . kà¤canàcalasvarõàcalàdayo'pyatra .

#<kà¤canapuùpaka># naø kà¤canamiva pãtaü puùpamasya kap . àhulyavçkùe ràjaniø àhulya÷abde 905 pçø dç÷yam .

#<kà¤canapuùpã># strã kà¤canamiva puùpamasya ïãp . ganikàrã vçkùe ràjaniø .

#<kà¤canaprabha># puø ailavaü÷ye nçpabhede . ailaputravaü÷opakrame %<amàvasostu dàyàdo bhãmoràjàtha lagnajit . ÷rãmàn bhãmasya dàyàdo ràjàsãt kà¤canaprabhaþ>% harivaüø 27 a0

#<kà¤canàkùa># puø dànavabhede . %<kà¤canàkùaþ kapiskandho vyàghràkùaþ kùitikalpanaþ>% harivaüø 240 aø .

#<kà¤canàra># puø kà¤canaü tadvarõamçcchati puùpeõa, ç--aõ apaø saø . pãtapuùpe kovidàre kà¤canavçkùabhede bhàvapraø .

#<kà¤canàla># puø kà¤canaü tadvarõamalati ala--aõ upaø saø . pãtapuùpe kovidàre kà¤canavçkùabhede ÷abdaraø .

#<kà¤canã># strã kà¤cate dãpyate'nayà kàci--dãptau karaõe lyuñ ïãp . 1 haridràyàm mediø 2 gorocanàyàm . kà¤canaü tadvarõaþ kùãre'syàþ ïãù . 3 svarõakùãriõãvçkùe ca ràjaniø .

#<kà¤canãyà># strã kà¤canàya dãptau hità cha . 1 gorocanàyàm ràjaniø kà¤canasyedam vçddhatvàt cha . 2 kà¤canasambandhini triø . %<kà¤canãyà'pi màlà yà na sà duùyati karhicit>% bhàø anuø 104 aø .

#<kà¤ci(¤cã)># strã kàci--bandhane karmaõi in . ra÷anàyàm (candrahàra goña) ityàdau kañibandhadàmabhede . %<svakaràvalambanavimuktagalatakalakà¤ci kà¤cidaruõattaruõaþ>% màghaþ . kàci--dãptau kartari in . 2 mokùadasaptapuryantargatapurãbhede ca %<ayodhyà mathurà màyà kà÷ã kà¤ciravantikà . purã dvàravatã caiva saptaità mokùadàyikàþ>% kà¤cirabhijano'sya aõ tasya bahuùu luk . 3 pitràdikrameõa tatra vàsiùu janeùu puø baø vaø . %<måtrata÷càsçjat kà¤cãüccharabhàü÷cai vai pàr÷vataþ>% bhàø àø 175 aø . kçdikàràntatvàt và ïãp uktàrthe . %<vàrikùobhàttaritavihaga÷reõikà¤cãguõàyàþ>% meghaø . %<punaþ punaþ ke÷aradàmakà¤cãm>% %<kà¤cãguõasthànamaninditàyàþ>% kumàø . %<màhiùmatãvapranitambakà¤cãm>% raghuþ . muktisthànànànyakenãtyupakrame %<kà¤cã ca tryambakaü càpi saptagodàvarãtañam>% kà÷ãø 6 aø %<jagàma nagarãü kà¤cãü kàntàü tribhuvanàdapi . lakùmãkàntaþ svayaü sàkùàjjantåstatra nivàsinaþ . ÷rãkàntàneva kurute paratreha ca ni÷citam . dçùñvà kà¤cãü kàntimatãü kàntimadbhirniùevitàm . kàntimànabhavat so'pi nàkàntistatra kasyacit>% kà÷ãkhaø . itya¤ca dvividhà ÷ivakà¤cã viùõukà¤cã ca puø prasiddhà . kà¤cãpurã ca dakùiõasyàü vçø saø kårmavibhàge uktà . atha dakùiõena laïketyupakrame kà¤cã %<marucãpaññana ceryàryakasiü halà çùabhàþ>% iti . kà¤cã÷abdasya prastha÷abde pare àdyudàttatà . mekhalàbheda÷ca %<ekayaùñirbhavet kà¤cã mekhalà tvaùñayaùñikà . ra÷anà ùoóa÷a j¤eyà kalàpaþ pa¤caviü÷akaþ>% ityuktalakùaõaþ . abhedopacàràdanyayaùñikàyàmapi vattiriti bodhyam .

#<kà¤cika># naø kàci--bandhane in saüj¤àyàü kan . kà¤jike hemacaø .

#<kà¤ci(¤cã)pada># naø 6 taø . jaghane . hemacaø .

#<kà¤jika># naø anja--dhàtvarthanirde÷e õvul kutsità a¤jikà vyaktiryasya . àranàle (kàüji) hemacaø . tasya graõàdi sàvaø praø uktaü yathà %<kà¤jikaü rocanaü rucyaü pàcanaü vahnidãpanam . ÷ålàjãrõavibandhaghnaü koùñha÷uddhikaraü param>% anyatra vaidyake ca %<saühitaü dhànyamaõóàdi kà¤jikaü kathyate janaiþ . kà¤jikambhedi tãkùõoùõaü rocanaü pàcanaü laghu . dàhajvaraharaü spar÷àt pànàdvàtakaphàpaham . nàùàdivañakairyattu kriyate tadguõàdhikam . laghu vàtaharaü tattu rocanaü pàcanamparam . ÷ålàjorõavibandhànàü nà÷anaü vasti÷odhanam . dhànyàmlamacchataramàmanivàri hàri ÷uõñhãrajolavaõajãrakasaüskçtaü yat . àvàsitaü surabhi hiïgukaõena yatnàt tenà÷u÷ukùaõikaõo'dhikatàü prayàti . elàmahauùadhavibhàvitamàõimanthaü saüsiddhamàmalakamedakakà¤jikaü yat . mandaü vivardhayati jàñharavãtihotraü nirvàõadãpamiva gandhakacårõayogaþ . kà¤jikaü rucidaü hçdyaü svacchamagnikaraü param . vàtahçdbaladaü ÷reùñhaü gurvàhàrasya pàcakam>% . anyatra ca %<kà¤jikaü dadhitailantu balãpalitanà÷anam . gàtra÷aithilyadànàya mardanànna ca bhakùaõàt>% . bhàvapraø tadbhedatadvidhànàdyuktaü yathà--%<kulmàùadhànyamaõóena saühitaü kà¤jikaü bhavet . yanmastvàdi ÷ucau bhàõóe saguóaü kùaudrakà¤jikam . dhànyarà÷au triràtrasthaü ÷uktaü cukraü taducyate . tuùàmbusaühitam j¤eyamàmairvidalitairyavaiþ . yavestu nistuùaiþ pakvaiþ sauvãraü sàdhitaü bhavet . àranàlantu godhåmairàmaiþ syànnistuùãkçtaiþ . pakvairvà saühitai stattu sauvãrasadç÷aü guõaiþ . kalmàùadhànyamaõóàdi saühitaü kà¤jikaü viduþ . ÷iõóikà saühità j¤eyà målakaiþ sarùapàdibhiþ>% .

#<kà¤jikavañaka># puø (kàüjivaóà) prasiddhe bhàvaprakà÷okte vañakabhede tadvidhànaguõàdi tatroktaü yathà %<manthanã nåtanà dhàryà kañutailena lepità . nirmalenàmbunàpårya tasyàü cårõaü viniþkùipet . ràjikàjãralavaõahiïgu÷uõñhãni÷àkçtàn . niþkùipedvañakàüstatra bhàõóasyàsya¤ca mudrayet . tatodinatrayàdårdhamamlàþ syurvañakà dhruvam . kà¤jiko vañakorucyo vàtaghnaþ ÷leùmakàrakaþ>% . ÷ãtodàhaü ÷ålamajãrõaü harate dçgàmayeùvahitaþ .

#<kà¤jikà># strã ãùada¤jikà anja--õvul ata ittvam koþ kàde÷aþ . 1 jãvantãlatàyàü 2 palà÷ãlatàyàü ràjaniø . vaidyakãkte sàrùapakandena kçte vya¤janabhede tallakùaõaü yathà %<sàrùapãkrandalã såkùmà khaõóità snigdhabhàjane . sthàpità maõóa sahità tvatha và taõóulodake . saptaràtràt paraü cukraü tataþ samyak prajàyate . tasmàdeva samàkçùya talayedvàpralehayet . kà¤jiketi samàkhyàtà sådadharmopajãvakaiþ . sàrùapasya guõà ye hi te càsyà api kãrtitàþ>% .

#<kà¤jã># strã kaü jalamanakti anja--aõ upaø saø gauràø ïãù pà0, mugdhaø ùaõ ãp . mahàdroõãvçkùe ràjani0

#<kàña># puø kaü jalamañyate pràpyate'tra aña--àdhàre gha¤ . 1 kåpe niruø . %<indraü kutso vçtrahaõaü ÷acãpatiü kàñe nibàhlaþ>% çø 1, 106, 6, %<kåñayàsya saü÷ãryante ÷loõayà kàñamardati>% athaø 12, 4, 3, 2 vipamamàrge vedadã0

#<kàñuka># naø kañukasya bhàvaþ yuvàø aõ . kañukarase .

@<[Page 1859a]>@
#<kàñya># triø kàñe viùamamàrge kåpe và bhavaþ yat . 1 viùamamàrgabhave 2 kåpabhave ca 3 rudrabhede puø . %<namaþ kàñyàya ca nãpyàya ca>% yajuø 16, 37, namaþ kàñyàya ca gahvareùñhàya ca . %<kàñe kåpe viùamamàrge và bhavaþ>% vedadãø .

#<kàñha># puø kañhyate taïkyate kañha--taïkane karmaõi gha¤ . 1 pàùàõe trikàø . kañhasyedam aõ . 2 kañhasaübandhini triø striyàü ïãp .

#<kàñhaka># naø kañhànàü dharmaàmnàyaþ samåho và vu¤ . 1 kañha÷àkhàdhyàyidharme 3 tadàmnàye 3 tatsamåhe ca %<devasumnayoryajuùi kàñhake>% pàø kañha÷abde vyàkçtametat . %<yadarodãttadrudrasya rudratvamiti kàñhakam>% niruø .

#<kàñhinyaphala># puø kàñhinyaü phale'sya . kapitthe ràjaniø .

#<kàñheraõi># puø çùibhede . tasyedaü tatrabhavo và gahàø cha . kàñheraõãya tatsambandhini tatrabhave và triø .

#<kàõa># puü strã kaõa--nimãlane saüj¤àyàü kartari gha¤ . 1 kàke mediø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ekacakùuryukte triø . kàõatva¤ca cakùurindriya÷ånyaikagolakavattvam . %<paunarbhava÷ca kàõa÷ca yasyopapatirgçhe>% %<vãkùyàndho navateþ kàõaþ ùaùñeþ ÷vitrã ÷atasya tu>% apàïkteyakathane manuþ . %<kha¤jo và yadi và kàõo dàtuþ preùyo'pi và bhavet>% %<kàõaü vàpyathavà kha¤jamanyaü vàpi tathàvidham . tathyenàpi bruvan dàpyo daõóaü kàrùàpaõaü varam>% manuþ . asya nirukte 6 aø %<adàyikàõe vikañe>% ityçcamadhikçtya anyà'pi niruktirdar÷ità yathà-- %<adàyini kàõe vikañe vikràntadar÷ane ityaupamanyavaþ . kaõatervà syàdaõåbhàvakarmaõaþ . kaõatiþ ÷abdàõåbhàve bhàùyate'nukaõatãti màtràõåbhàvàt kaõàdar÷anàõåbhàvàt kàõaþ>% iti %<paropahàsakçt kàõo gàü dadyàt sa samauktikàm>% ÷àtàø paropahàsakarmavipàkaþ kàõatvamuktam . manunà tu dãpanirvàõakarmavipàkatvamuktam . %<dãpahartà bhavedandhaþ kàõo nirvàpako bhavet>% .

#<kàõabhåti># puø vararucinàmakàtyàyanena vçhatkathà÷ràvaõodde÷ye pi÷àcatvapràpte yakùabhede . %<vindhyàñavyàü kuverasya ÷àpàt pràptaþ pi÷àcatàm . supratãkàbhidhoyakùaþ kàõabhåtyàkhyayà sthitaþ>% %<ityàkhyàya kathàmadhye vindhyàntaþ kàõabhåtaye . punarvararucistasmai prakçtàrthamavarõayat>% iti ca vçhatkaø taditivçttaü tatraiva dç÷yam .

#<kàõuka># triø kaõa--dãptau bàø uka¤ . 1 kànte 2 krànte 3 pårõãkçte ca . %<indraþ somasya kàõukà>% çø 8, 77, 4 . %<kàõukà kàntàni kràntàni somena, kçtàni và somapårõàni>% bhàø . nirukte tu imàmçcamavikçtya 5, 11, uktaü yathà--%<kàõukà kàntakànãti và kràntakànãti và kçtakànãti và indraþ somamya kànta iti và kaõeghàta iti và kaõehataþ kàntihata iti>% . tatra pçùoø sarvatra sàdhu .

#<kàõåka># puüstrã kaõati kaõa--åkaõ . vàyase ujjvaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàõeya># puüstrã kàõàyàþ apatyam %<strãbhyo óhak>% pàø óhak . kàõàyà apatye pakùe %<kùudràbhyo và>% pàø óhrak . kàõeratatràrthe puüstrã %<kùudrà÷ca aïgahãnàþ ÷ãlahãnà÷ca>% siø kauø . kàõeyànàü viùayo de÷aþ bhairikàø vidhal . kàõeyavidha tadviùaye de÷e .

#<kàõelã># strã 1 anåóhàyàü kanyàyàm 2 asatyàü striyà¤ca . %<kàõelãmàtaþ! vàmatastasya sàrthavàhasya gçham>% mçcchaø .

#<kàõñakamardanika># triø kaõñakamardanena nirvçttam akùadyåtàø ñhak . kaõñakamardanena nirvçtte svàsthyàdau .

#<kàõñheviddhi># puüstrã kaõñhe viddhaþ 7 taø saptamyàþ aluk kaõñhe viddhaçùibhedastasyàpattham i¤ . kaõñheviddhasyàpatye striyàü tu gotrapratyayàntatvàt và ùya¤ pakùe ïãp . kàõñheviddhyà kàõñheviddhã và .

#<kàõóa># puünaø kanã--dãptau óa tasya nettvaü kicca dãrghaþ . 1 daõóe 2 vàõe 3 parvaõi kutsite 4 varge 5 avasare 6 jale ca amaø . 7 nàle (óàüñà) 8 vçkùaskandhe (guüói) 9 stamve (gulmabhede) 10 nirjane dharaõiþ 11 nàïãvçnde 12 vçkùabhede (÷aravçkùe) mediø . 13 ÷làghàyàü hemacaø . ñaõóa÷càtra ùoóa÷ahastamitaþ vaü÷aþ vaü÷àñiõóa÷ca %<kàõóàntàt kùetre>% pàø kùetre yaþ kàõóànto dvigustato na ïãp taddhitaluki sati dve kàõóe pramàõamasyàþ sà dvikàõóà kùetrabhaktiþ . %<pramàõe dçyasajiti>% pàø vihitasya màtracaþ %<pramàõe lodvigornityamiti>% vàrtiø luk . kùetre kiü dvikàõóã rajjuþ siø kauø . %<pçùatà varatràkàõóenàhanti>% kàtyàø 8, 7, 27 . varatràkàõóena vaü÷adaõóena karkaþ . vàõe %<savipa kàõóamàdàya mçgayàmàsa vai mçgam>% bhàø anuø 265 oø . varge %<kùapàtamaskàõóamalãmasaü nabhaþ>% màghaþ . %<ghçkùakàõóamito bhàti>% ràmàø . %<dårvàkàõóamiva ÷yàmà>% bhaññiþ . varga÷ca ekajàtãyasamudàyaþ %<kriyàkàõóeùu niùõàtoyogeùu ca kurådvaha!>% bhàgaø 4, 24, 9 . %<agnirmukhaü yasya tu jàtavedà jàtaþ kriyàkàõóanimittajanmà>% bhàgaø 8, 4, 24 . upacàràt 14 tatpratipàdakagranthe ca brahmakàõóaü karmakàõóam avasara÷càtra yogyakàlaþ prastàva÷ca tatra yogyakàle akàõóa÷abde 539 udàø . prastàve ayodhyàkàõóaü laïkàkàõóamityàdi . nàlamatralatàdãnàü patràdhàradaõóaþ (óàüñà)nàlàråpa¤ca . tatra nàle %<kàõóamålapatrapuùpaphalapraroharasagandhànàü sàdç÷yena pratinidhiü kuryàt sarvàbhàve yavaþ pratinidhiþ>% ÷ràø taø paiñhãø . %<kàõóaü nàlam>% raghuø . %<pucchakàõóàddakùiõe'sthani>% kàtyàø 25, 6, 5 . pucchaü kàõóamiva nàlàråpatvàt . stambe %<kàõóàt kàõóàt prarohantãþ>% yajuø 13, 14 . %<mahataþ pa¤camålasya kàõóamaùñàda÷àïgulam>% su÷ruø . skandhe %<ikùukàõóàni và kçùõasarpeõa daü÷ayitvà bhakùayet>% %<dårvendãvaranistriü÷àrdràriùña÷arakàõóànàmanyatamavarõaþ>% su÷ruø %<udbhijjàþ sthàvaràþ sarve vãjakàõóaprarohiõaþ>% %<vãjakàõóaruhàõyeva pratànàballya eva ca>% manuþ . 15 granthaparicchede . madhukàõóaü ÷ràddhakàõóam 16 sandhivicchinnaikakhaõóàsthni naø . %<bhagnaü samàsàt dvividhaü hutà÷akàõóe ca sandhau ca hi tatra sandhau . utpiùñavi÷liùñavivartita¤ca tiryaggataü kùiptamadha÷ca ùañ ca>% . rogani÷cayaþ . %<sandhivicchinnamekakhaõóemasthi kàõóam>% taññãkàkàõóasyàvayavo vikàro và vilvàø aõ . 17 kàõóàvayave 18 tadvikàre ca triø 19 aïkoñhavçkùe puø ÷abdaciø .

#<kàõóakañuka># puø kàõóe stambe'pi kañukastiktaþ . kàravelle, (karelà) ràjaniø .

#<kàõóakàõóaka># puø kàõóasya ÷aravçkùasya kàõóamiva kàõóamasya kap . kà÷atçõe ràjaniø .

#<kàõóakàra># puø kàõóaü kirati vistãrõatayà ké--õvul . 1 guvàkavçkùe ÷abdamàø . kç--õvul . 2 vàõakàrake triø .

#<kàõóakãlaka># puø kàõóe kãlamiva yasya kap samàø . lodhravçkùe ràjaniø . tasmit hi kãñasambandhàt kãlamiva skandhe jàyate .

#<kàõóaguõóa># puø kàõóena guõóayati guói--veùñane aõ . doghakàõóe guõóanàmatçõe ràjaniø .

#<kàõóagocara># puø kàõóasya bàõasya gocara iva gocaro'sya . lohanàle nàràcàkhye astrabhede trikàø .

#<kàõóatikta># puø kàõóe tiktaþ . bhånimbe (ciràtà) ràjaniø . svàrthekan . kàõóatiktaka tatraiva .

@<[Page 1860b]>@
#<kàõóadhàra># puø kàõóaü ghàrayatyatra dhç--õic àdhàre ac . 1 de÷abhede . sa abhijano'sya takùa÷ilàø a¤ . 2 kàõóadhàra pitràdikameõa tatravàsini triø .

#<kàõóanãla># caø kàõóe nolaþ kãñàkalitatvàt . lodhravçkùe ràjaniø .

#<kàõóapaña># puø kàõóa iva pañaþ . (kànàta) pañabhede, hemacaø . tasya hi saükoce kàõóaråpatà bhavati . %<tataþ svamevàgàramànãya kàõóapañaparikùipte viviktodde÷e>% da÷akuø svàrthe kan . kàõóapañaka tatraiva . %<utkùiptakàõóapañakàntaralãyamànaþ>% màghaþ .

#<kàõóapuïkhà># strã kàõóasya ÷arasya puïkho yasyàþ 5 taø . ÷arapuïkhàvçkùe ràjaniø .

#<kàõóapuùpà># strã kàõóàt puùpamasyàþ %<kàõóaprànta÷ataikebhyaþ puùpàt>% pàø ñhàp . droõavçkùe ÷abdacaø puùpe naø .

#<kàõóapçùñha># naø kàõóaü vçkùaskandhaiva sthåla pçùñhamasya . 1 sthålapçùñhe dhamuràdau . kàõóaþ pçùñhe'sya . 2 ÷astràjãvini puø . %<strãpårvàþ kàõóapçùñhà÷ca yàvanto bharatarùabha! . ajapà bràhmaõa÷caiva ÷ràddhaü nàrhanti ketanam>% bhàø anuø 23 aø . %<avratànàmupàdhyàyaþ kàõóapçùñhastathaiva ca>% bhàø anuø 10 aø apàïkteyakathane . %<cikitsakaþ kàõóapçùñhaþ puràdhyakùaþ purohitaþ>% bhàø anuø 135 aø abhojyànnakathane . pàprinàü tiryagyonitaþ kàõóapçùñhatàpràpti÷ca krama÷o yathà bhavati tathà bhàø anuø 28 aø niråpitaü yathà %<tiryagyonigataþ sarvomànuùyaü yadi gacchati . sa jàyate pukka÷o và caõóàlo và'pyasaü÷ayaþ . pukka÷aþ pàpayonirvà yaþ ka÷cidiha lakùyate . sa tasyàmeva suciraü màtaïgaþ parivartate . tatoda÷a÷ate kàle labhate ÷ådrayonitàm . ÷ådrayonàvapi tato bahu÷aþ parivartate . tatastriü÷adguõe kàle labhate vai÷yatàmapi . vai÷yatàyàü ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tataþ ùaùñitraye kàle labhate brahmabandhutàm . brahmabandhu÷ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tatastu dvi÷ate kàle labhate kàõóapçùñhatàm . kàõóapçùñha÷ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tatasta tri÷ate kàle labhate jaóatàmapi . tà¤ca pràpya ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tata÷catuþ÷ata kàle ÷rotriyo nàma jàyate>% . %<svakulaü pçùñhataþ kçtvà yovai parakulaü vrajet . tena du÷caritenàsau kàõóapçùñha iti smçtaþ>% smçtyantaroktakarmavipàkaþ kàõóapçùñhatà . 3 ve÷yàpatau ÷abdakalpadrumaþ tanmålaü mçgyam .

#<kàõóaruhà># strã kàõóàt rohati rula--ka . (kañakã) 1 kañukyàm ratnamàlà . 2 . skandharuhamàtre triø . %<vãjakàõóaruhàõyeva>% manuþ .

#<kàõóarùi># puø kàõóasya vedabhàgabhedasya çùiþ tadadhikàreõa vicàrakaþ . vedabhàgabhedamãmàüsake jaiminyàdau trikàø . tatra karmakàõóa mãmàüsako jaiminiþ tena hi %<athàto dharmajij¤àsà>% ityàdisåtrajàtena karmakàõóasya vicàraþ kçtaþ . brahmakàõóasya vicàrako vedavyàsaþ tena hi %<athàto brahmajij¤àsà>% ityàdisåtrajàte brahmakàõóasya vicàraþ kçtaþ . evaü bhaktikàõóasya vicàrakaþ ÷àõóilya iti bodhyam

#<kàõóavat># puø kàõóo'styasya praharaõatvena matup masya vaþ . ÷aradhàriõi (tãrandàja) amaraþ .

#<kàõóavàriõã># strã kàõóàn ripuvàõàn vàrayati smaraõena vç--õic--õini . durgàyàm %<mahàgajaghañàñãpasaüyuge naravàjinàm . smaraõàt vàrayet vàõàn tena sà kàõóavàriõã>% devãpuø 45 aø devãnàmabhedaniruktau .

#<kàõóalàva># triø kàõóaü lunàti lå--aõ upaø saø . 1 vçkùaskandhacchedake kàõóaü lavitum %<aõ karmaõi ca>% pàø . kriyàrthàyàü kriyàyàü karmaõyupapade'õ . 2 kàõóaü chettumityarthe . kàõóalàvo vrajati siø kauø kàõóaü chettaü vrajatãtyarthaþ .

#<kàõóavoõà># strã kàõóa iva sthålà vãõà . 1 sthålavãõàyàü càõóàlavãõàyàm . kàõóasya ÷arasya vikàraþ vilvàø aõ kàõóã vãõà karmaø . 2 ÷aramayyàü vãõàyàm 2 %<godhàvãõàþ kàõóavãõà÷ca patnyovàdayantyupagàyanti>% kàtyàø 13, 3, 17 . %<÷arakàõóamayyovãõàþ kàõóavãõàþ>% karkaþ .

#<kàõóasandhi># puø 6 taø . granthau parvaõi (pàv) (gàüña) ràjani0

#<kàõóaspçùña># puø spçùñaü gçhãtaü kàõóaü yena niùñhàntatvàt paraniø . ÷astràjãve amaraþ .

#<kàõóahãna># naø kàõóena hãnam 3 taø . bhadramustake ÷abda caø .

#<kàõóikà># strau kàõóo'styasyàþ prà÷astyena ñhan . 1 laïkànàmakadhànyabhede 2 vàlukànàmakarkañãbhede ca ràjaniø .

#<kàõóin># triø kàõóaþ gulamã'styasya prà÷astyena ini . pra÷astagulmayukte striyàü ïãp . %<a÷umatãþ kàõóinãryà vi÷àkhà hvayàmi te vãrudhaþ>% athaø 8, 7, 4 .

#<kàõóãra># puø kàõóovàõo'styasya ityarthe %<kàõóàõóàdãrannãracau pà0>% ityatvana ãran ãracvà . 1 vàõàstradhàriõi (tãrandàja) amaraþ %<kàõóãraþ khàógikaþ ÷àrïgã>% bhaññiþ vàõàkàra÷ikhàvattvàt 2 apàmàrge kàõóavela iti khyàte 3 latàbhede ca ràjaniø 4 ma¤jiùñhàyàü strã ratnamàlà atràrthe gauràditvàt ïãù .

#<kàõóekùu># puø kàõóe ikùuriva (tàlmàkhanà) iti khyàte kà÷atçõabhede ràjaniø .

#<kàõóerã># strã kàõóaü vàõàkàraü hastidantamiva puùpam ãrte ãraï--gatau aõ gauràderàkçtigaõatvàt ïãù pà0, mugdhaø ùaõ ãp . nàgadantãvçkùe ratnamàlà .

#<kàõóeruhà># strã kàõóe rohati ruha--ka 7 taø aluksaø . (kañkã) kañukãvçkùe ratnamàø .

#<kàõóola># puø kaõóola + praj¤àø svàrthe aõ . kaõóola÷abdàrthe amare pàñhàntaram .

#<kàõva># puø kàõvyasya kaõvagotràpatyasya chàtraþ kaõvàdiø aõ yalopaþ . 1 kaõvagotràpatyasya chàtre %<yajurbhirakarocchàkhà da÷apa¤ca÷aterbibhuþ . jagçhurvàjasaünyastàþ kàõvamàdhyandinàdayaþ>% bhàgaø 12, 6, 77 . 2 tadadhãta÷àkhàyàü strã ïãp . kaõvasyàpatyaü ÷ivàø aõ . 3 kaõvàpatye puü strã %<yàbhiþ kàõvasyopa bahiþ>% çø 8, 1, 8 . %<ithà dhãmantamadrivaþ kàõvaü medhyàtithim>% 8, 2, 40 . %<kàõaü kaõvasya putram>% bhàø . gotràpatye tu gargàø ya¤ . kàõvya tadgotràpatye bahuùu tasya luk . striyàü gotràntatvàt ïãp yalopa÷ca . kàõvã tadgotràpatyastriyàm . %<kàõvãputràt kàõvãputra>% vçø uø vedavaü÷avarõane . tataþ striyàü lohitàø phak . kàõvàyanã . tatoyånyapatye tu %<ya¤i¤o÷ca 4 . 1 . 101>% pàø phak . kàõvyàyana tadãyayuvàpatye puüstrã . kaõvena dçùñaü sàma aõ . 4 kaõvadçùñe sàmabhede . %<kautsaü bhavati kàõvaü bhavati>% ÷rutiþ . tacca sàma geya(ve)gàne 16 prapàñhake dç÷yam .

#<kàt># avyaø kutsitamatatyanena ata--àdhàre kvip koþ kàde÷aþ . tiraskàre tiraskàrasya kutsitapràptihetutvàttathàtvam . %<yanmayai÷caryamattena guruþ sadasi kàtkçtaþ>% bhàgaø 6, 7, 9 . %<kàtkçtastiraskçtaþ>% ÷rãdharaþ .

#<kàtantra># naø ãùattantramasya koþ kàde÷aþ . kàlàpakavyàkaraõe tacca kàrtikeyaprasàdena sarvavarmaõà kçtaü yathoktaü vçhatkathàsàre sarvavarmàbhyabhàùatetyupakrame tato'ntaþpabhaõà tena skandena mama dar÷anam . dattaü tatra praviùñà me mukhe mårtà sarasvatã . athàsau bhagavàn sàkùàt ùaóbhirànanapaïkajaiþ . %<siddhovarõasamàmnàyaþ>% iti såtramu dairayat . tacchrutvaiva manuùyatvasulabhàccàpalàt param . uttaraü såtramabhyuhya svayameva mayoditam . athàbravãt sa devo màü nàvadiùyaþ svayaü yadi . amaviùyadidaü ÷àstraü pàõirãyopamardakam . adhunà svalpatantralàt kàtantràkhyaü bhaviùyati . madvàhanakalàpasya nàmnà kàlàpakaü tathà . ityuktvà ÷abda÷àstraü tatprakà÷yàbhinavaü laghu . sàkùàdeva sa màü devaþ punarevamabhàùata

#<kàtara># triø ãùattarati svakàryasamàptiü gacchati té--ac koþ kàde÷aþ . 1 adhãre, vyasanàkule amaraþ 2 bhãte, 3 viva÷e, 4 ca¤cale ca . %<ghenvà tadadhyàsitakàtaràkùyà>% raghuþ . %<tayoþ samàpattiùu kràtaràõi>% kumàø . %<kàtaro'pi yadi codgatàrciùà>% raghuþ . %<madgehinyàþ piya iti sakhe! cetasà kàtareõa>% meghaø . %<viddhà mçgã vyàdha÷ilãmukhena mçgo'pi tatkàtaravãkùaõena>% udbhañaþ . ke jale àtarati plavate na tu vi÷eùatã majjati . 5 uóupe . (kàtalà) 6 matsyabhede puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . 7 çùibhede puø tataþ gotre naóàø phak . kàtaràyaõa tadgotràpatye puüstrã . bhàve ùya¤ . kàtarya vyàkulatàyàü naø %<kàtaryaü kevalà nãtiþ ÷auryaü ÷vàpadaceùñitam>% raghu . tal kàtaratà strã, tva kàtaratva naø tadarthe .

#<kàtala># puø kasya jalasya na talamasti spç÷yatvenàsya ac . (kàtalà) 1 matsyabhede ràjamiø . striyàü jàtitvàt ïàù . %<kàtalo madhura÷coùõogurupàkã tridoùakçt>% vaidyaø . 2 çùibhede ca tataþ gotràpatye naóàø phak . kàtalàyana tadapatye puüstrã striyàü gotratvàt ïãù .

#<kàti># strã kai--÷abde ktin . stave çõakàti÷abde udàø .

#<kàtãya># triø kàtyàyanasya chàtraþ tasyedaü và %<vçddhàcchaþ>% pàø cha tatra phako và luk . 1 kàtyàyanacchàtre 2 tatsambandhini ca triø . kàtãyaü ÷rautasåtraü gçhyasåtra mityàdi pakùe na luk . kàtyàyanãya tadarthe triø . kàtãya ÷rautasåtrapratipàdyaviùayà÷ca kàtyàyana÷abde dç÷yàþ .

#<kàtu># puø kaü jalamatati sàtatyena gacchati ata--un 6 taø . kåpe niruø tasya grãùme niþ÷eùeõa ÷oùaõàbhàvàt tathàtvam

#<kàtthakya># puø kattha--÷làghàyàm õvul katthakaþ svàrthe ùya¤ agnibhede niruø . %<yaj¤aidhma iti kàtthakyo'gniriti>% ÷àkapåõiþ . nàrà÷aüso yaj¤a iti kàtthakyaþ narà asminnàsãnàþ ÷aüsanti agniriti ÷àkapåõiþ . iti ca niruø 8, 5, 6,

#<kàtya># puü strã katasyarùeþgotràpatyam gargàø ya¤ . katarùigotràpatye .

#<kàtyàyana># puø katasya gotràpatyaü yuvà gargàø ya¤ ya¤antatvàt yani phak . katasya yuvagotràpatye çùibhede . sa ca trividhaþ vi÷vàmitravaü÷yà, gobhilaputraþ, katavaü÷yasomadatta dvijaputraþ vasudattàgarbhajaþ vararucinàmnà khyàta÷ca . tatra vi÷vàmitragotrotpannaþ harivaü 2830 uktoyathà . %<vi÷vàmitrasya ca sutà devaràtàdayaþ smçtàþ . vikhyàtàstriùu lokeùu teùàü ÷ãlàni ye ÷çõu . deva÷ravàþ kata÷caiva yataþ kàtyàyanàþ smçtàþ>% iti . aya¤ca gobhilaputrakàtyàyanàt bhinnaþ . gobhilaputrakàtyàyanena ca karmapradãpàkhyaü chandogapari÷iùñaråpaü ÷àstraü praõãtaü tasyedamàdimaü vacanam . %<athàto gobhiloktànàmanyeùà¤caiva karmaõàm . aspaùñànàü tathà samyagdar÷ayiùye pradãpavat>% . tatra 1 prapàñhake 10 khaõóàþ tatra 1 khaø yaj¤opavãtàdiparibhàùà . 2 khaø ÷ràddhadçvyàdi paribhàùà . 3 khaø akriyàditraividhyàdikathanapårvakaü ÷ràddhavidhiniråpaõam . 4 khaø piõóadànavidhànam . 5 khaø nàndãmukha÷ràddhàdikartavyatàvidhànàni . 6 khaø agnyàdhànàdikàlàdhikàridharmavidhànam . 7 khaø araõãnirmàõaprakàràdi . 8 khaø agnyuddhàraprakàràdi . 9 khaø agnihotrakàlàditadvidhànàdi . 10 khaø dantadhàvanasnànàdividhànam upàkarmotsargàdisnànàdividhàna¤ca .
     2 prapàñhake nava khaõóàþ . tatra 1 khaø sandhyopàsanakàlàditadvidhànàni . 2 khaø tarpaõaprakàràdi . 3 khaø pa¤cayaj¤avidhànaprakàràdi . 4 khaø vai÷vadevavidhànaprakàraþ . 5 khaø dakùiõàdànàdiprakàraþ . 6 khaø amàvàsyàdi÷ràddhakàlavyavasthà tadvidhànaprakàra÷ca . 7 khaø karùånirmàõaprakàraþ ÷ràddhavidhànaprakàra÷ca . 8 khaø dar÷apaurõamàsavidhànaprakàraþ . 9 khaø pravàsagamanakàle sàgnikasya kartavyavi÷eùakathanam .
     tçtãyaprapàñhake . 1 khaõóàþ . tatra 1 khaø sàgnikasya patnãmaraõe kartavyavi÷eùavidhànam . 2 khaø sàgnerdàhaprakàraþ . 3 khaø ÷avaspar÷ikarta vyabhedavidhànam sàgnikasya vide÷amaraõe dàhavidhàna¤ca . 4 khaø såtake sandhyàdityàge'pi ÷rautakarmaõàmanuùñhànavidhànam . 5 khaø puüsavanàdikriyàïgahomàhutisaükhyàvi÷aùakathanaü ÷uïgàpativratàbahmabandhu÷alàñugranthakapuùõikàkapucchalakçùaràdi÷abdaparibhàùà brahmacàrikartavyavidhàna¤ca . 6 khaø sama÷anãyacarukartavyatàviùayopadar÷anam navayaj¤akàlakathana¤ca . 7 khaø vihitakarmàtikrame pràya÷cittavi÷eùavidhànam, ançcaiõaruru÷aüvara÷abdaparibhàùà . 8 khaø varõabhedena daõóapramàõakathanam, gràhyadarbhaniråpaõa¤ca . dakùiõàyàü goþ pravaratoktiþ upàkarmaprakàra÷ca . 9 khaø yavadhànàdi÷abdànàü pàribhàùikàrthakathanam . vedotsargakathanaü tatra baliprakàraþ såtakàdinà tadakaraõe àgrahàyaõikakartavyatàvidhànam tatra balidànavarjana¤ca . traiyambakamaõóakagolakacãvara÷abdaparibhàùà . anumantraõaprakàraþ . 10 khaø . pa÷usaüskàrasthànavi÷eùakathanam . pa÷vavadàne ekàda÷asthànakathanam . pa÷vabhàve pàyasapiõóaiþ homavidhànam ÷ràddhe piõóadànapràdhànyaü gayàdau piõóamàtradànadar÷anàditi paramatamuktvà annadànasya pràghànyamiti svamatakathanam . àma÷ràddhavidhàne piõóàbhàva ityuktiþ . dvãpàrghyamadhuparkàdi÷abdaparibhàùà . anenaiva dharmasaühità kçtà . %<manvatriviùõuhàrãtayàj¤avalkyo÷ano'ïgiràþ . yamàpastambasaüvartàþ kàtyàyanavçhaspatã>% ityupakrame %<dharma÷àstraprayojakàþ>% yàj¤aø . tatra ca pràyeõàùñàda÷avivàdanirõayaþ . kàtãya÷rautagçhyasåtrasarvànukramaõikàdikamanenaiva kçtam . vararucinàmakàtyàyana÷ca puùpadantàvatàrastatkathà ca vçhatkathàyàm . supratãkayakùàvatàrakàõabhåtaye svajanmàdi ÷ràvaõaråpa÷àpàntamupavarõya svajanmakathàdi tatroktaü yathà . %<tataþ sa martyavapuùà puùpadantaþ paribhraman . nàmnà vararuciþ ki¤ca kàtyàyana iti ÷rutaþ . pàraü saüpràpya vidyànàü kçtvà nandasya mantritàm . khinnaþ samàyayau draùñuü kadàcit vindhyavàsinãm>% ityupakramya tasya kàõabhåtinà saha melane jàte kàõabhåtinà nija÷àpàdivçttànte ukte . %<itthaü me ÷àùadoùo'yaü puùpadantàgamàvadhiþ . ityuktvà virate tasmin kàõabhåtau ca tatkùaõam . smçtvà vararucirjàtiü suptotthita ivàvadat . saeva puùpadanto'haü mattastà¤ca kathàü ÷çõu . ityuüktvà granthalakùeõa sapta sapta mahàkathàþ . kàtyàyanena kathitàþ kàõabhåtistato'bravãt>% ityupakramya %<tadbråhi nijavçttàntaü janmanaþ prabhçti prabho!>% iti kàõabhåtipra÷ne %<tato vararucistasya praõatasyànurodhataþ . sarvamàjanmavçttàntaü vistaràdabravãdidam . kau÷àmbyàü somadattàkhyo nàmnà gni÷ikha ityapi . dvijo'bhåt tasya bhàryà ca vasudattàbhi dhà'bhavat . tasyàü tasmàt dvijavaràt eùa jàto'smi÷àpataþ>% iti svajanmamåmyàdikamuktam . pa÷càcca vyàóisamãpe tanmàtrà tasya janmavçttànto yathà varõitastadapyuktaü tatraiva %<tathà hi pårvaü jàte'sminnekaputre mama sphuñà . gaganàdevamudabhåda÷arãrà sarasvatã . eka÷rutidharo jàto vidyàü varùàdavàpsyati . ki¤ca vyàkaraõaü loke pratiùñhàü pràpayiùyati . nàmnà vararuci÷càyaü tattadasmai hi rocate . yad yad varaü bhavet ki¤cidityuktvà vàgupàramat>% itthaü tajjanmakathànte vyàóãndrattàbhyàü tanmàtuþ sakà÷àdabhyarthyataü gçhãtvà tena saha varùasamãpaü gatamityapyuktaü tatraiva yathà %<vyàóãndradattau tarasà nirgatau nagaràttataþ . atha krameõa varùasya gçhaü pràptà vayaü guroþ>% ityupakrame %<adhyàpayitumasmàü÷ca pravçtto'bhådasau tataþ . sakçcchrataü mayà tatra, dviþ÷rutaü vyàóinà tathà . triþ÷ruta¤cendradattena guruõoktamagçhyata>% iti svasya varùasamãpe'dhyayanaü varõitam . %<atha kàlena varùasya ÷iùyavargo mahà nabhåt . tatraikaþ pàõinirnàma jaóabuddhitaro'bhavat . sa ÷u÷råùàparikliùñaþ preùitovarùabhàryayà . agacchat tapase khinno vidyàkàmo himàlayam . tatra tãvreõa tapasà toùitàdindu÷ekharàt . sarvavidyàmukhaü tena pràptaü vyàkaraõaü navam . tatastatràvayorvàde prayàtàþ sapta vàsaràþ . aùñame'hni mayà tasmin jite tat samanantaram . namaþsthena mahàghoro huïkàraþ ÷ambhunà kçtaþ . tena pranaùñamaindraü tadasmadvyàkaraõaü bhuvi . jitàþ pàõininà sarve mårkhãbhåtà vayaü punaþ>% . %<atràntare tuùàràdrau kçtvà tãvrataraü tapaþ . àràdhito mayà devo varadaþ pàrvatãpatiþ . tadeva tena ÷àstraü me pàõinãyaü prakà÷itam . tadicchànugrahàdeva mayà pårõãkçtaü ca tat>% . anenaiva pàõinivyàkaraõatàtpayaprakà÷akaþ pari÷iùñaråpo vàrtikapàñhoniramàyi sa ca %<siddhe ÷abdàrthasambandhe lokato'rthaprayukte ÷abdeprayoge ÷abdena dharmaniyamaþ>% ityà dikaþ aùñàdhyàyyàtmakaþ . vçhatkathàyàm %<tadaivànãya dattà me yoganandena mantrità>% ityanena vararucestanmantritàkaraõaü varõitam . tena pàõinervararucinàmakàtyàyanasya ca yoganandasamakàlatà pratãyate . vçhatkathàyà idànãmapràpyatve'pi tatkathàsàrasyàdhunopalambhàt tatra ca yathàvarõitakàlatà'vagamyate vçhatkathàsàrasya càpràmàõyaü nà÷aïkanãyaü tatkathàsàre %<yathàmålaü tathaivaitanna manàgapyatikramaþ . granthavistarasaükùepamàtrabhàùà ca bhidyate>% ityuktyà vçhatkathàmålakatàyàstatkathàsàrasyokteþ . sa ca katagotràpatyatvàt kàtyàyanaþ . ataeva harivaüø %<tataþ kàtyàyanàþ smçtàþ>% iti bahutvanirda÷àt anyasyàpi tadgãtrabhavayuvàpatyasya kàtyàyanatvamiti bhåtasya bhaviùyato và syàditi såcitam iti . tataþ pràcãnena kàtyàyanena ÷uklayajurvedavihitakarmaõàmanuùñhànaj¤àpakaü ùaóviü÷atyadhyàyàtmakaü kàtãyaü ÷rautasåtraü gçhyàkhyaü såtra¤ca praõãtam . tatra ÷rautrasåtre 1 adhyàye 1 kaõóikàyàü 21 såtràõi . tatra agnyàdhyànàdiùu adhãtasàrthavedànàü dvijànàü sapatnãkànàm rathakàrasya càdhikàraþ . aïgahãnaklãvapatita÷ådràõàmanadhikàraþ . niùàdasthapatergàvedhuke caràvadhikàraþ . avakãrõina÷ca pràya÷citta råpagardabhejyàyàm . tatra gàvedhukacaruravakãrõigardabhejyà ca laukike'gnau kàryà . gardabhejyàyàü puroóà÷a ÷rapaõaü bhåmàveva na kapàle kàryam . tatra avadànahoma udake eva nàgnau, anyadàghàràdi agnàveva . prà÷itraü gardabhasya ÷i÷nàdavadeyam . ÷rautaü karma vaitànikeùu vihàràrtheùu gàrhapatyàhavanãyadakùiõàgniùu kartavyam . smàrtantu àvasathye'gnau kartavyam . gçhàrambhe màüsapàkaniùedhaþ . 2 kaø 23 såø . tatra devatodde÷ena dravyatyàgoyàga iti yàgalakùaõam dar÷apaurõamàsàdi÷abdavàcyàrthastyàgavi÷eùaþ . tasya ca pràdhànyaü, tatprakaraõapañhitàgnyànvàdhànàdibràhmaõadakùiõàntasya karmajàtasyàïgatvam . evaü prayàjàdayaþ pårbàghàràdihomà÷ca tadaïgàni . tiùñhatà homaþ vaùañkàra pradànaþ yajati÷abdàrthaþ tatra yàjyàpuro'nuvàkye ca . upaviùñena svàhàkàrapradàno homaþ juhoti÷abdàrthaþ . sarvakarmasu bràhmaõà eva çtvijaþ, na kùatriyavai÷yàþ teùà haviþ÷eùabhakùaõaniùedhàt . phalecchàsattve kàsyakarmàõi kartavyàni nàva÷yam . nityàni tu agnihotràdànyava÷yaü kartavyàni akaraõe doùa÷ravaõàt . dokùitena satyavacamàdhaþ÷ayanabrahmacaryàdiniyamàþ ava÷yaü kàryàþ . gçhadàhàdinimitta dhanahàninimittaü ca pràya÷cittamava÷yaü kàryaü na tasya icchayànuùñhànam . nityàni yathà÷aktyaïgayuktànyapi kàryàõi . kàmyàni tu sarvàïgopetànyeva . kàmanàsattve'pi yadà yathà÷rutàïgàni kartuü ÷akyante tadaiva kàmyaü kàryaü nànyadà . 3 kaø 42 såø . tatra çgyajuþsàmapraiùabhedena mantrà÷caturvidhàþ . çgàdilakùaõam (çgveda÷abde uktam) . yajuùàü yàvati padasamåhe uccarite padasamåhoniràkàïkùobhavati . tàvatparimitamekaü vàkyaü karmakàle prayoktavyam . yatra tu madhye pañhitaiþ padairyajurniràkàïakùaü na bhavati tatra padàntaraü yogyamadhyàhçtya pårbapañhitaü vànuùajya niràkàïkùãkçtya prayojyam . prayoge mantràþ karmàrambhe prayojyàþ . yajurvedamantrà÷ca upàü÷u prayojyàþ çgvedasàmavedayostu mantràuccaiþprayojyàþ . yàjuùà api praiùà uccaiþprayojyàþ . ku÷ajàtimàtraü barhiþ÷abdàrthaþ . agnyagàràdau vasordhàràhomàdau ca vi÷eùasaükhyànuktau yàvatà kàryasiddhistàvatsaükhyà gràhyà . idhmabarhirbandhàrthàni saünahanàni viùamasaükhyatçõamuùñivaddhànãti . saünahane bhedastu pràgagre saühanane udagraü bahirnidhàya saünahanena dçóhaü baddhà barhimålabhàge granthimupagåhet, udagagre saünahane tu pràgagramidhmabhàgaü nidhàyedhmamåle granthimupagåhet iti . aùñàda÷asaükhyàratnimàtrakàùñhakaþ tathàbhåtaikaviü÷atikàùñhako và pàlà÷astadabhàve vaikaïkataþ idhmaþ kàryaþ . tadabhàve ÷rãparõavçkùabhavaþ vaiõvaþ audumbaraþkhàdiro và tattadabhàve idhmastathàbhåtaþ kàryaþ . idhmàdeva trãõi kàùñhànyàdàya paridhiparidhànaü kuryàt . sàmidhenãvçddhau cedhmakàùñhavçddhiþ pitryàdau sàmidhenãhràse'pi nedhmasaükhyàhràsaþ . agnipraõayanàrtha iùma uktasaükhyàdhikakàùñhako'pi bhavati . iùñakàpa÷au aùñàviü÷atiprabhçtibhistathàbhåtakàùñhaiþ idhmaþ kàryaþ . saca tribhiþ saühananairmålabhàge baddhaþ kalpyaþ . dar÷apaurõamàsa eva vedakaraõam . såtre àï÷abdàrtho'bhividhiriti pratij¤à . sarvakarmasvanuktamapi gàrhapatyàt àhavanãyadakùiõàgnyoruddharaõaü kàryam . anyakarmàrthamuddhçtayostayoràgantukànyakàryàpàte tatkaraõaü noddharaõàntaram . yathà dar÷àdyarthamuddhçtayostayoþ pràptakàlàgnihotrahomaþ . yatkarmàrthamuddhçtau to tatsamàptau laukikàveva bhavataþ . tata årdhvaü tatràhavanãyàdivihitaü karma na kàryaü tayoþ laukikatvopade÷àt . tena yatra paurõamàsàdau pçthaktantrà bahvyaþ iùñayaþ santi tatra pratãùñi pçthagagnyuddharaõena tàþ kàryàþ . tathà ca na sakçduddhçtayoþ sarvatropayogaþ . khàdirasruvàdãnàü kvacidanuktau prakçtivat vikçtàvapi kàryatà . sruvasphyasrugjuhåprabhçtihomasàdhanapadàrthànàü lakùaõam . tàni ca tadbhàùye vivçtàni yathà (khàdiraþ sruvo'ïguùñhaparvavçttapuùkaro nàsikàvatparvàrdhakhàto bhavati . sphya÷ca khàdiraþ khaógàkçtiraratnimàtraþ sruco bàhumàtryo måladaõóàstvagbilà haüsamukhasadva÷aikapraõàlikàyuktàþ pàõimàtrapuùkaràstàvatkhàtayuktà÷ca kàryàþ . pàlà÷ã juhåþ . upabhçdà÷vatthã, vaikaïkatã dhruvà, eteùàü vçkùàõàmekasya và sarvàþ srucaþ kàrayet . agnihotrahavaõã vaikaïkatã, agnihotrasruvo vaikaïkataþ . yaiþ pàtrairhomona kriyate tàni sarvàõi vàraõàni bhavanti tàni colåkhalamåsalakårceóàpàtrãpiùñapàtrãpuroóà÷apàtrã÷amyà÷çtàvadànàbhryupaveùàntardhànakañaprà÷itraharaõaùaóavatta brahmàsanàdãni . tatrolåkhalamåsalau lokaprasiddhau . kårco bàhumàtraþ pãñhàkàraþ . ióàpàtrã piùñapàtryau aratnimàtryau madhyasaügçhãte . puroóà÷apàtrã pràde÷amàtrã samacaturasrà ùaóaïgulavçttakhàtavatã . ÷amyà pràde÷a dvàda÷àïgulà . prà÷itraharaõaü vçttamàdar÷àkàraü vaturasraü camasàkàraü và tathaiva dvitãyamapidhànapàtram . ùaóavattaü cobhayatra khàtavat . àsanàni càratnimàtradãrghàõi pràde÷amàtravipulàni . sarveùu pàtreùu målàbhij¤ànàrthaü vçntàni kàryàõi . anàda÷e somasàdhanapàtràõi vaikaïkatàni kàryàõi . ùoóa÷inaþ pàtraü khàdiraü caturasram . aü÷vadàbhyapàtramaudumbaram . vàjapeye saptada÷agrahapàtràõi varaõavçkùabhavàni . suràgrahapàtràõyapi . mçõmayàni và . iùñisu praõãtotkaràvantareõa sarveùàü gamanàgamanàrtho màrgaþ, sottaravedikeùu karmasu càtvàlotkarayorantaràlena màrgaþ .
     4 kaø 19 såø . tatra vihitadravyàbhàve kàmyaü karmanàrabdhavyam . nityantu mukhyadravyàbhàve pratinidhinàpyàrabhyam . kàmye'ïgasadbhàvaü j¤àtvà''rambhottaram mukhyadravyàpacàre pratinidhidravyeõa samàpanam . na tu asamàptasya tyàgaþ . nitye tu àrabdhe 'nàrabdhe và pratinidhyupàdànamiti bhedaþ . kàmyasyàva÷yakàryatvàbhàvàt pratinidhinà nàrambhaþ . àrabdhe càva÷ya samàpanãyatvàt samàptyarthaü pratinidhirbhavati . dãkùitasya payaàdike vrate'pi pratinidhirasti . pratinidhinà karaõapakùe mutyadravyavàcakapadaghañitamantre åho na kàrthaþ . yatra jàtyantaraü vihitaü tatra åhaþ . vikalpasthale anyatara dravyàrabdhe karmaõi daivàttasya doùevinà÷e và tatpratinidhidravyàntareõaiva samàpyaü na tu vaikalpikadravyeõa yathà vrãhyàrabdhe karmaõi vrãhinà÷adoùayoþ vrãhisadç÷anãvàràdinà samàpanaü na tu yavena, evamanyatra . vrãhyabhàve nãvàraiþ prayoge àrabdhe nãvàreùu vinaùñeùu katha¤cid vrãhipràptau vrãhibhireka apràptau vrãhisadç÷aireva karma samàpanam na nãvàrasadç÷aiþ nàpi vaikalpikairyavaiþ . mukhyadravyeõa sarvaprayojanàsiddhau tatsamarthapratinidhinaiva karmakàryam . yatra kçùõàþ vrãhayovihitàstatra kçùõavrãhyalàbhe ÷uklavrãhibhiþ karma kàryaü na tu kçùõanãvàraiþ guõasya dravyàpekùayà durbalatvàt . puüvatsatvalakùaõaü guõaü hitvà strãvatsàyàapi goþ payasà homo na tu puüvatsàyàþ meùyàþ payasà . evamàrdratvaguõàlàbhe ÷uùkapalà÷airapi karma kàryaü na tu àrdrasamidantareõa evaü sarvatra . evaü prà÷itràdisarvakarmasu pàryàptavrãhyalàme'pi avadànadvayaparyàptapu roóà÷aniùpattisamarthà vrãhaya eva gràhyà na tu prà÷itràdisarvakàryaparyàptà nãvàrà iti 5 kaø 17 såø . tatra ÷rutipàñhamantrapàñhàrthasiddhikrameõa padàrthànuùñhànam . yatra ca pàñhakramàrthasiddhikramayorvirodhaþ tatra pàñhakramamanàdçtyàrthasiddhikramogràhyaþ . yathà %<sa vai parõa÷àkhayà vatsànapàkaroti tàmàcchinatti>% ityatra pàñhakramamanàdçtya pårbaü chedanaü tato'pàkaraõam . yatra tu ÷rutipàñhakramayorvirodhaþ %<saüsthite yaj¤e bràhmaõaü tarpayitavai bråyàditi>% ÷rutiþ saüsthite yaj¤e brahmatarpaõaü vidadhàti pàñhakramastu prà÷itràvadànàt pårvam . tatra ÷rutikrameõa saüsthitaeva kàryam na pàñhakrameõa . yatra ca ÷rutipàñhamantrapàñhayorvirodhaþ tatra ÷rutipàñhakramamanàdçtya mantrapàñhakrameõa kàryam . yathà so'sàvàjyamadhi÷rayatãtyadhi÷rayaõaü vidhàya, tadanantaramevodvàsanaü vihitam mantrakramastu patnãsaühananànte iti virodhaþ tatramantrapàñhakrameõaivàjyodvàsanam . yatra bahånàü pradhànànàü saha prayogastadà sannipatyopakàrakàþ padàrthàþ sarveùàü pradhànànàü pçthaka pçthak sadç÷apadàrthànusamaye kàryàþ yathà saptada÷asu pràjàpatyeùu pa÷uùu sarveùàü prathama mupàkaraõaü tataþ sarveùàü niyojanama vataþ sarveùàü prokùaõamityàdi . àrà kàrakàstu tantreõa kàryà na teùu kramacintà . yathà dar÷àdau prayàjàdaya àràdupakàrakàstantreõa kàryàþ . caturmuùñikanirvàpaþ ekàda÷àdikapàlopadhàna¤ca ekaikasya kàryam . some caikaikasya grahasyàsàdanàntaü grahaõaü kàryam . sarvatrahaviùo'vadànaü pradànàntaü kàryam . devatà'bhede havirmàtrabhede devatàguõe và upàü÷vàdike'bhinne pradànàntamavadànaü na bhavati kintu krameõa sarùàõi huvãüùyavadàya pa÷cà ttebhyaþ pradànaü kàryam . saptada÷asu pràjàpatyapa÷uùu upàkaraõaråpe prathamapadàrthe kçte dvitãyapadàrthàdau upàkaraõakrama àdartavyaþ na kramàntaram . ayaü pràvçttikaþ kramaþ . pradhànànàmàgneyàdãnàü pàñhakrameõa tadaïgànàü nirvàpàdikramaþ . yathà prathamapañhitasyàgneyasya prathamaü nirvàpàdi . pa÷càt pañhitasyàgnãùomãyasya pa÷càt ityayaü kramo mukhyaþ . anekàhasàdhyadar÷àdau kriyamàõe madhye nityasyàgnihotràdeþ kàle pràptekàmyamadhye'pi tat kàrya meva na tu dar÷àdyanurodhena nityàgnihotràdikàlàtikramaþ kàryaþ . sautràmaõyàdivikçtimadhyaevàmàvàsyàyàü dakùiõàgnau piõóapitçyaj¤aþ kàryaþ . ùoóa÷yatiràtràdau ca ùoóa÷inoniyatakàlatve'pi daivàdukthyotkarùe tadanantarameva ùoóa÷iyàgaþ kàryaþ na tu kàlànurodhàt tataþ pårvam . agniùñomàdisatraparyantànàü pradhànànàmanuùñhàne kramà bhàvaþ . yadà yatra yasyecchà tadà tadanuùñheyam . adhyayanàrtha evaiùàü pàñhakramaþ nànuùñhànàrthaþ . 6 kaø 26 såtràõi . tatra avattahavirnà÷e'nyaddhaviþ kàryaü na sviùñakçdàdipratipattisahitaþ yàgaþ kàryaþ . navà punaþ ÷eùàdavadeyam . agnyàdidevatànàü, mantràõàü, prayàjànuyàjàdikriyàõà¤ca na pratinidhirasti . dçùñàrthànàü tu kriyàõàmavaghàtàdãnàü pratinidhirasti . pratiùiddhaü vastu ÷rutadravyasadç÷amapi na pratinidheyam . yathà maudge carau màùàdi . tyàgàdau vapanàdau saüskàrakarmaõi ca yajamànasya pratinidhirnàsti . guõakarmasu pàtràsàdanàjyàvekùaõàgnyàdhànavyåhanavedabandhanàdiùu yannamànasyàpi pratinidhirasti . patnyabhàve'pyàjyàvekùaõànvàrambhopà¤janàdau guõakarmaõi pratinidhirasti . satreùu yajamànasya pratinidhirasti . yajamànakarmaõà sambandhàt yajamànadharmà api dãkùaõàdayaþ pratinihitasya bhavanti satreùu yajamànànàmçtvikpadàrthakartçtvavidhànàt . bràhmaõasyaiva satneùu adhikàro na kùàtravai÷yànàm . bràhmaõànàmapyekakalpànàü na bhinnakalpànàm . vai÷ya kùatriyayorgçhapatitve'pi satreùu nàdhikàraþ . sahasra saüvatsarasatraü manuùyàõàmapi bhavati tatra saüvatsara÷abdasya ahaþsu lakùaõà yatastatra sahasrasaüvatsare sahasraü sautyànya hàni tàni ca dinasahasre sambhavantãti . 7 kaø 28 såtràõi . yatra ekaphalàrthaü bahåni pradhànàni eka vàkyena vidhãyante . tatra teùàü saha prayogaþ . de÷akàla phalakarmàdisàmye sati pradhànànàmàràdupakàrãõi àghàraprayàjàjyabhàgàdãni sakçdeva kàryàõi . na pratipradhànaü pçthak pçthak kàryàõi . de÷abhede kàlabhede ca tantrabhedaeva bhavati na sahakriyà . yathà dar÷apaurõamàsayoþ kàlabhede . varuõapraghàseùu ca màrutyà de÷abhede . ahargaõe subrahmaõyànigade dvàda÷àhe sutyàmupagacchedityatra kàlasaüyuktaü karma tantreõaiva sakçt prayojyam . ekadravye karmàvçttau satyàü mantravacanaü sakçdeva kàryam na pratikriyam . yathà sphyena padaü triþ parilikhedasme ramasvetyatra ekavàraü mantreõa, dviståùõomiti . havirgrahaõe barhiùolavane tasya staraõe àjyagrahaõe ca pratikriyaü mantràvçttiþ na sakçt . àjyagrahaõe tu vacanàt tridhà mantreõa grahaõam ÷eùaü tåùõãü havirgrahaõe caturthaü tåùõãm . vacanàduttame muùñau mantranivçttiþ . dãkùitasyànekaduþsvapnadar÷ane sakçdeva mantrapàñhaþ . ekanadyà anekapravàhataraõe'numantraõaü sakçdeva . avavarùaõe anekavçùtidhàràsaüyoge'pi anumantraõaü sakçdeva . yugapadanekàmedhyadar÷ane såryopasthàpanaü sakçdeva . vanãvàhane (vi÷ramya vi÷ramya punaþ punaþ prayàõe) amedhyadar÷ane mantrapàñhaþ sakçdeva . ekaràtrimadhye punapunaþsvàpàdau amedhyadar÷anàdiùu ca kàlabhede bhedenaivànumantraõaü na sakçt . apradhànakàlãnamaïgaü sakçdeva, na pratidhànamàvartate . yathà'gniùomãyasavanãyànåbandhyapa÷ånàü sàdhàraõa eva svarurapi yåpavat sarvapa÷usàdhàraõa eva . àdhànàdikarmasu puruùàeva kartàrona svayaü kevalaü yajamànaþ . tatràyaü bhedaþ devatodde÷ena dravyatyàgàtmakakarmàõi yajamànaþ svayaü kuryàt . puruùayogimantràn yajamànaþ svayaü japet vapanàbhya¤janàdayo yajamànasyaiva saüskàràþ . sati vi÷eùavacane çtvijàmapi te saüskàràþ yathà %<hiraõyamàlinovàjapeyena caranti>% . sati vacane uktàdanyadapi yajamànasya bhavati . yathà yajamànovasordhàràü juhoti . yajamànaþ pàtràõyàsàdayatãtyàdi . ÷eùaü karmaü yathàsamakhyamçtvigàdayaþ kuryuþ . yathà adhvaryuràdhvaryavaü, hotà hautram, udgàtà audgàtramityàdi . sarvàõi karmàõi yaj¤opavãtinaþ kuryaþ tàni ca pràksaüsthàni udaksaüsthàni và kuryuþ . paristaraõaparyukùaõàdau pradakùiõaü kàryam . pitrye'pasavyam . daive yatràvçttiþ paitre tatra sakçt . dakùiõà ca dik pitrye . yaddaive pràksaüsthàdi paitre tatdakùiõasaüsthaü kàryam . pradhànadravyavinà÷e sannipatyopakàrakàïgasahitasyaiva tasyàvçttiþ nàràdupakàrakasahitasya . 8 kaø 47 såø . vikalpasyale ekeneva kàryakaraõam . adçùñàrtheùu bahuùu vihiteùu samuccayaþ yathà hotçmantràõàmagnimanthanãyàdãnàm agnisthàpanamantràõà¤ca . hotçmantratve'pi yàjyànuvàkyayorna samuccayaþ . tathà ca yàjyà purãnuvàkyà ca ekaikasmin yàge ekaikaiva . ekanimittakapràya÷cittànàü samuccayaþ . yaj¤akàle mantràõàmeka÷rutyà prayogaþ, na saühitàsvareõa, nàpi bràhmaõaüsvareõa . subrahmaõyàsàmajapanyåïkhayàjamànànàü mantràõàü saühitàvadeva svareõa prayogona tveka÷rutisvareõa . àdhàne vihitadakùiõàbhedasya vikalpaþ, na samuccayaþ . aneka sàghanake karmaõi åbadhyàdãnàü samuccayaþ . sarvapa÷ånàü tàni kàryàõi . somakraye vihitagavàdidravyada÷akasya dçùñàrthatvàt na samuccayaþ . sarvatra gàrhapatyàhavanãyayoþ pradakùiõãkçtyàpasavyàvçttiþ apasavyãkçtya ca pradakùiõà vçttiþ kàryà . vihàrottarataþ sarvakarma kàryam . vihàrasya dakùiõataþ brahmayajamànayoràsane kàrye . tayormadhye yajamànasya vediü spçùñvà (vedimadhye pàdàgraü nidhàya) upave÷anam . pa÷càt brahmopave÷anam . anàde÷e'dhvaryuþ yajurvihitaü karma kuryàt àde÷e tu anyo'pi . virodhe tu anyo'pe kartà yathà peùaõe'dhvaryorvyàpçtatvena virodhàt kapàlopadhànamagnãt kuryàt . haviùpàtrasvàmçyatvijàmekatra samàve÷e yadyat pårvaü tattadantaraü, yadyaduttaraü tadbahirbhavati . haviùàmapi madhye pårbaü pårbaü havirantaraü kàryaü uttaramuttaraü bahiþ . pratàpanàdyagnisàdhyasaskàrà gàrhapatyàgnau kàryàþ . sarvakarmasu haviþ÷rapaõaü gàrhapatye àhavanãye và kàryam . saüskàrarahitaü ghçtamàtramàjya÷abdàrthogràhyaþ . ghçtaü ca gavyameva gràhyam . dravyavi÷eùànuktau sarvatra ghçtena homaþ kàryaþ vi÷eùavacane tenaivaü . càtvàlàt bahisthaü purãùaü nivapet . àhavanãye yajatayaþ, àjyabhàgopàü÷uyàjàdayaþ àjyahaviùkà dhruvàtaþ àjyaü gçhãtvà caturavadàya kàryàþ . ióàprà÷itràghàrànapyeke dhruvàtaþ kurvanti . àghàrau prà¤cau vidi÷au và hotavyau ubhayapakùe'pi çjå dãrghau santatau ca tau kàryau . anàde÷esarve homà àhavanãye eva kàryàþ . àde÷e tu yathàde÷a manyatràgnau . àde÷àbhàve sarvatra sakçdgçhãtameva hotavyam àde÷avi÷eùe'nyathà . 9 kaø 21 såø . sarvatra vrãhayoyavà và havãüùi bhavanti . vrãhyàgrayaõànantaraü yavàgrayaõàdarvàk vrãhibhireva dar÷apaurõamàsau kàryau yavàgrayaõànantaraü ca pràgvrãhyàgrayaõàt yavaireva tau kàryau . àpastambamate sarvadà vrãhibhireveti bhedaþ . dar÷apaurõamàsayorevàyaü dravyaniyamaþ na vikçtau . dviravadànavidhàne puroóà÷acarvàderma dhyade÷àdeka maïguùñhaparvamàtraü tira÷cãnam àdyamavadànam . dvitãyaü tu haviþpårvabhàgàt tathàvadànam . taccàvadànayormaryàdàbhaïgàbhàvenaiva kàryam . pa¤càrùeyàõàü jamadagnãnàü jamadagnipravaràõà¤ca haviùastriravadànam . tatràdyaü madhyàt, dvitãyaü pårbabhàgàt, tçtãyam pa÷càdbhàgàt . yatra àjyabhàgapatnãsaüyàjopàü÷uyàjàgnihotrahomàdau caturavadànaü vihitaü tatra jamadagnãnàü pa¤ca÷o'vadànam . dadhipayasãrapi sruveõàvadànagrahaõam . tadapyaïguùñhaparvamàtrameva kàryam . puroóà÷àdihaviùo'vadànàt prathamamàjyaü sakçdavadàya tato'nyaddhaviravadeyam . punarapyante àjyaü sakçdavadeyam . sviùñikçddhome tu pradhànàvadànàdekonaü haviùo'vadànam . tathà ca yeùàü pradhànayàge'vadànadvayaü vihitaü teùàü sviùñikçddhome sakçdavadànaü, yeùàü pradhàne'vadànatrayaü teùàü haviùa uttaràrdhàdeva sviùñikçti avadànadvayam . evaü catuþ pa¤ca÷o'vadàne triþ caturvà'vadànam . upastàraþ sakçt . uparyabhighàraõaü tu dvirvàraü bhavati . haviùo'vadeyàvadànayoþ pratyabhighàraõam . sviùñikçdavadànànantaram haviùo na pratyabhidhàraõam . ekakapàlaþ puroóà÷aþ sarvahutaþ kàryaþ . caturthyantena devatàpadenànuvacanapraiùà kàryà yathà agnaye'nubråhãùevaüråpà . à÷ràvaõànantaraü yatra maitràvaruõaþ praiùyate tatràpi caturthyantaü devatàpada prayojyam . agnaye preùya, somàya preùyetyevam . à÷ràvaõànantaraü yatra metràvaruõasya preùàbhàvastatra dvitãyàntaü devatàpadaü prayojyam . agniü yaja somaü yajetyevam . praiùasambandhinyanuvàcane dravyàt ùaùñhã bhavati yathà indràgnibhyàü chàgasya haviùo'nubråhãti . vapàyai dhànà somebhyaþ iti praiùadvaye tu na ùaùñhã . yatràsau yajeti vihitaü yathà nàmagràhaü yajeti pra÷àstràdãn prati . tatra devatàpadaü na prayojyam . pra÷àstaryaja poñar÷rajetyevaü prayojyam . yatra yatra mantre asàviti padaü ÷råyate tatra tatra asàviti padamapanãya tasya sthàne tatpadavàcyasya maitràdernàmoccàryaü yathà imamamuùya putramityàdau devadatasya putramityàdi . savaùañkàràsvàhutiùu vederdakùiõabhàge udakpràï itã÷ànàbhimukhastiùñhan vaùañkàrànantaraü vaùañkàreõa saha và juhuyàt . yatràjyami÷raü havirvihitaü, tatra pårbamàjyaü hutva tato madhye havirhutvà punaruparyàjyaü juhuyàt . atha và sahaiva sarvamàjyaü havi÷ca juhuyàditi pakùadvayam .
     10 kaø 14 såø . tatra àgneyo'ùñàkapàlo bhavatãtyàdau lañaþ liïparatvakalpanayà vidhiparatvam . karmasu kartavyeùu tadupakaraõadravyasamudàyànàmàdau upakalpanaü tàni cànãya karmade÷asthàne sthàpayet . carmàõyu ttaralomàni pràggrãvàõi sarvatràstaraõãyàni . haviùàü madhye yat pa÷càt pañhitaü tadde÷ataþ kàlata÷cottaraü kàryam . grahaõàdikaü pårbapañhitasya pårvam uttarapañhitasyottaram kàryam . evam adhi÷rayaõàdyapi pårbapañhitasya dakùiõataþ pa÷càtpañhitasyottarata iti . ekadravye sthàlãsruvàdau sàjye dakùahastena gçhãte sati vàmena vedasyopa grahaõaü kàryam . ekadravyaityukteþ upabhçdàdau dvitãyadravye sati vedopagrahaõàbhàvaþ . àjyàdanyadravyeõa dravyavati yàge upasthànàdau ca sphyenopagrahaõaü kàryam . asatsu vedavajradvitãyadravyeùu ku÷airupagrahaõam . yathà sphye anyakarmavyàpçte some grahahomàdau dvitãyadravyàbhàve ca ku÷opagrahaõam . srucoràdànakàle àsàditàü srucaü juhå¤ca pàõimyàü parigçhya upabhçtaupari nidadhyàt . tatra ca parasparasaüspar÷aja÷abdo na kàryaþ . vi÷vajinnyàyena sarvatra svargaþ phalatvena kalpyate . ekasmin karmaõi vaikalpikànàmaïgànàü yathà÷ruta¤ca vihitànàü madhye adhikàïgànuùñhànapakùe sarvatra phalàdhikyam . yathà paurõamàsàdau vaikalpikavaimçdhàdyadhikàïgànuùñhàne . evamanvàhàryàdidakùiõàdàne ùaódakùiõàpakùatodvàda÷acaturviü÷atidakùiõàpakùayoþ phalatàratamyam . dànànvàrambhaõavaraõavratapramàõàni yajamànasambanghãni gràhyàõi . tathàca yàni dànàdãni pramàõàni vihitàni ca tàni yàjamànànyeva vrata¤ca satyavadanàdhaþ÷ayanapayovratàdikaü yajamànasyeva, prayàõaü càgnikharavedi÷àlàsadogçhàdimànaü yajamàna hastamànenaiva kàryam . yåpàvañoparavàdau khàte, låne barhiùi, chinne yåpe, avahateùu vrãhiùu piùñeùu taõóuladhànàdiùu, dugdhepayasi, dagdheùu mahàvãreùñakàdiùu tadavayavalakùaõayà kriyàdisambhavaþ . raudramantraü rakùodaivatam asuradaivataü ÷aivyaü mantramuccàrya tattaddevatàkaü karma ca kçtvà àtmànamupaspç÷yàpàü spar÷anaü hastena kuryàt . iti sarvakàryopayogividhànàni prathamàdhyàye uktàni . eteùàü sarvakarmopayogitvàt vistareõoktiþ . anyànyàdhyàyàrthàþ saükùepaõocyante . 2 adhyàye aùñau kaõóikàþ . tatra 1 kaø paurõamàseùñikàlaþ tatràgnyànvàdhàne'dhvaryuyajamànayoradhikàraþ . tadvidhànaprakàraþ . dãkùàgrahaõe dãkùitadharmàþ . divàmaithunamàüsavarjanam a÷ikhake÷àdivàpanam . aparàhõe patnã yajamànayoratçptyà haviùà saha vratakàlayogyaü màùamàüsalavaõavarjaühaviùyaü bhojyam . tatra vratayogyaü bhojyaü bhàùye dar÷itaü yathà pulastyaþ %<sakçt parvaõi sarpiùmat haviùyaü laghu bhojanam . na sàyaü nopavàsaþ syàt tailàmiùavivarjitam>% baudhàø %<sarvamevaitadahaþ, kau÷ãdhànyaü vivarjayedanyatra tilebhyaþ>% . pari÷iùñe ca %<÷àkaü màüsaü ma÷åraü ca caõakaü koradåùakam . màùàn madhu parànna¤ca varjayedaupavastake>% . karmapradãpe %<lavaõaü madhu màüsa¤ca kùàràn ÷voyena håyate . upavàse na bhu¤jãta noruràtrau na ki¤cana>% . %<tilamudgàdçte ÷aityaü ÷asyaü godhåbhakodravau . caõakaü devadhànya¤ca sarva÷àkaü tathaikùavam (guóam) . sarjãkùàraü yavakùàraü ñaïkaõakùàrameva ca . vratastho varjayennityaü sàmudraü lavaõaü tathà>% . sàmudravi÷eùaõàt saindhavamànasayorna niùedhaþ . %<saindhavaü lavaõaü yacca yacca mànasasambhavam . pavitraü lavaõaü hyete pratyakùe api marvataþ iti smçteþ>% . satyavadana¤càtra karmàrtham upanayanottaravihitaü tu puruùàrthaþ ataþ pràya÷cittabhedaþ . ràtrau tasminneva vihàre'gnihotrahomaþ . sàyama÷anecchàyàü homànantaramàraõyauùadhãnàü nãvàràdãnàmannam àraõyavçkùàdãnàü ca phalamanatiràtrau bhu¤jãta . àhavanãyagçhe gàhapatyagçhe và'dhaþ ÷ayanaü tatràpyàstaraõaniùedhaþ, brahmacarya¤ca . eùa niyamaþ sapatnãkayajamànasyaiva . paurõamàse anvàdhànàdikarmàpavargànte dvyehe ekàhe và kàryabhedoktiþ tacca pràtareva kàryam . 2 kaø . agnihotrànantaraü brahmavaraõaü tatprakàraþ . 3 kaø 8 kaø paryante brahmasadanàdeþ àtmaspar÷aparyantasya karmakalàpasyànuùñhànaprakàramantràdikãrtanam . 3 adhyàye aùñau kaõóikàþ . tatra hotçsadanàdipaurõamàsasamàptiparyantakartavyakàryakalàpasyànuùñhànaprakàramantràdi . 4 aø 15 ka0! tatra 1 . 2 . 3 kaø dar÷ayàgàt pràkkartavyaü piõóapitçyaj¤ànuùñhànaprakàramantràdikathanam . tatra dravyadevatàyuktaþ àkhyàtapratyayàntakarma÷abdovedabodhito yàga÷abdàrthaþ ityuktiþ . sarvàsu iùñiùu agnãùomãye pa÷au ca dar÷apaurõamàsa yàgadharmàtide÷aþ . vai÷vadevavaruõapràghàsasàkamedha÷unàsãrãyaråpacatuþparvàtmakacàturmàsyasyàdye vai÷vadeve parvaõi dar÷apaurõadharmàþ . tato'tiriktatrayeùu aupade÷ikàþ pràconapravaõe tridhàbarhiþprastàràdrayodharmà bhavanti . càturmàsye varuõapraghàsàdiùu triùu tu vai÷vadevaparvadharmàþ kintu màrutyàdiùu na bhavanti . saumikàdavabhçthàt vàruõapràghàsikàvabhçthe dharmàbhavanti . kva? kuryàditi sandehe laukikàgnireva gràhyaþ . dar÷apaurõamàsayoràgneyàdayaþ ùañ pradhànayàgàþ . vaikçte karmaõyekadaikye sarvatràgneyadharmàþ . atekadaivatye tu agnãùomãyaindràgnàdeþ . tatràpi àgnàvaiùõavàdau agnãùomãyasyaiva dharmà naindràgnyàsyeti nirdhàryam . màruteùu aindràgnyasyeti nirdhàryam . dravyasàmànyenàpi dharmapravçttirbhavati yathà puroóà÷acarudhànàsaktvàdau puroóà÷asya, sànnàyye sànnàyyasya, àjye àjyasyeti . devatàguõasyopàü÷utvàdeþ sàmye dharmapravçttirbhavati . yathopàü÷uyàje upàü÷uyàgaþ . dravyadevatàsàmànyavirodhe dravyasàmànyàdeva dharmàbhavanti na devatàsàmànyàt yathà aindrapuroóà÷àdau devatà sàmànyàt puroóà÷asyaiva . payasyàyàü payasa eva dharmàbhavanti na dadhnaþ . ata÷càtursàsyàdau parivàsitayà ÷àkhayà pavitnabandhanànantaraü vatsàpàkaraõaü dohanacatuùñayàsàdana¤ca bhavati . pa÷àvapi payasa eva dharmàbhavanti na dadhnaþ . ataþsànnàyyokhàsthànàpannànàü va÷à÷rapaõã÷ålokhànà màsàdanaprokùaõe bhavataþ . dravyeùå sthànàpatterdharmàbhavanti yathà ÷yàmàkànàü vrãhivavasthànàpattestardharmà grahaõà sàdanaprokùaõakaõóanàdayo gçhyante . pràkçtasthànàpannasyàpi dravyasya ye sthànino dharmàvirudhyante sthànàpanne dravye naü te bhavanti yathà paridhau pa÷uniyojane yåpasthànàpannasyàpi paridheþ takùaõàùñà÷rãkaraõàdayodharmà na bhatanti viruddhatvàt . vikçtau yatra pràkçtadravyadevatàsthàne'nyadravyadevatàdirvihitastatra pràkçtamantrasya yathàrtha måhobhavati . yathà agnaye tvà juùñabhiõasya prakçtau mantrasya indràgnivyàü vàü juùñamityåhaþ . prakçtau mantràõàmåho na bhavati prakçterapårvatvàt . yathà patnãü saünahyetyekavacanàntamantrasya bahupatnãkayàge'pi nohaþ . kintu ekavacanànta eva prayojyaþ . tathà pavitre stha iti mantrasya pavitradvayapakùe'pi nohaþ . atràpavàdaþ . vikçtau vacanavi÷eùe pràkçtadharmà na bhavanti . arthalopàt (prayojanalopàdapi) pràkçtadharmà na bhavanti . yathà maudge carau kaõóanasya prakçtitaþ pràptasyàpi prayojanàbhàvàt nànuùñhànam . tathà virodhàdapi pràkçtadharmàõàü vikçtàvapravçttiþ . yathà carau peùaõasya dadhyupasarjanãnàmadhi÷rayaõasya ca . yacca prakçtau paràrthatayà vihitaü vikçtau paràrthàbhàvena tasyàpravçttiþ yathà prakçtau pratipattikarmaõàü paràrthà (pratipàdyadravyàrthà) utpattirasti atã vikçtau pratipàdyadravyàbhàve dravyakarmaõàmapyabhàvo bhavati . yatra tu paràrthotpannaü dravyaü kvacit karmàntarasàdhanatvena vihitaü tatra parasyàbhàve'pi paràrthotpannasya bhàvo bhavati (paràrthotpannena dravyeõa yatkàryaü tadanyenàpi yena kenacit kàryam) yathà yåpa÷akalena ÷ukraü samàrùñãtyatra yåpàrthaü takùyamàõe yåpe yat ÷akalamutpannaü yåpàbhàvena tatsambandhi÷akalàbhàve'pi grahasaümàrgasàdhanatvena vihitatvàdyena kenacicchakalena ÷uklasaümàrjanaü kàryam . sarvàsàmiùñãnàü sadyaskàlatvam . 4 kaø . prajàpa÷vannaya÷askàmakàrya dàkùàyaõayaj¤amantraprakàràdi . dar÷apaurõamàsayordevadravyabhedakathanapårbakatadvidhànaprakàraþ . 5 kaø . upàü÷u÷abdàrthakathanam . (vyaktatve codanaikatve tantraikye yatra kàmanà . tàdarthyenaiva cotpattistatraiva syàdupàü÷utà karkaþ . tatradravyadevatàdikathanam .
     6 kaø vrãhãõàü yavànàü và pàke àgrayaõasaüj¤aü karma kàryam tatra ÷aradvasantàdikàladravyadevatàdimantravidhànaprakàrà÷ca . dar÷apaurõamàseùñyanantaramevàgrayaõàdyà prakçtivat kàryàþ na pårbam . dar÷apaurõamàsotsarge kçte agnihotrameva juhvata àgrayaõavidhànaprakàraþ . dãkùite vi÷eùaþ . saüvatsaropasatkàdau yaj¤e àgrayaõavi÷eùaþ . saüvatsarasutyàdau dravyavi÷eùàþ . ÷yàmàkàgrayaõavidhàna prakàraþ . 7 kaø . agnyàdhyeyakarmakàladevatàmantravidhànaprakàràdi agnàdheya÷abde çgve davidhirukto màdhyandinànàü vi÷eùastu vistarabhayànnoktaþ paddhatau dç÷yaþ . 8 . 9 . 10 kaø . àdhànasyàïgakarmaõàü vidhànam . mantràdikathanam . 11 kaø . punaràdhàne nimittaü vittahànyàdi . tadvidhàna12 kaø . agnihotràïgasya vàtsaprasyopasthànaprakàraþ . 13 . 14 . 15 kaø . agnihotrakàladravyadevatàvidhànamantràdi . tatra kàganàbhedenàvasthàbhedayukte vahnau homaþ kàryaþ yathà prajàbhyobalenànnàdikaü jihãrùuõà samiddhe dhåmami÷re'gnau homaþ kàyaþ . prajàuparudhya tàbhyo'nnaü jihãrùuõà atibahulajvàlàyukte, ÷rãkàmaiþ ya÷askàmairbràhmaõàdibhiþ pradãpte, mitrabhàvena prajàbhyo'nnaü jighçkùuõà ràj¤à jvàlàpasaraõe jàte, brahmavarcasakàmena dedãpyamàneùvaïgàreùu satsu vahnau homaþ . kàmanàbhede hãmyadravyabhedàþ . yathà svargakàmaþ pa÷ukàmo và payasà'gnihotraü juhuyàt . evaü gràmakàmo yavàgvà, balakàmaþ vrãhi÷yàmàkanãvàrayavagodhåma÷àlãnàü taõóulaiþ, yàvanàlaiþ priyaïgubhi÷ca . indriyakàmodadhnà, tejaskàmo ghçtena . etamuktadravyàõàü pratyahaü saüvatsarahome tattatphalasiddhiþ . agnihotrahome sarvàsviùñiùu ca gàrhapatyàgàrasya dakùiõadvàreõa prave÷anam . sarvadà yajamànaþ svayaü homaþ kàryaþ, kàryava÷àt tanniyuktena adhvaryuõà và . kintu dar÷e paurõamàsyà¤ca sadà svayaü homaþ kàryaþ . pravàse såtakàdau ca vi÷eùaþ . 5 adhyàye . 1 3 kaõóikàþ tatra . 1 . 2 kaø . càturmàsyayaj¤a vai÷vadevaparvakàladravyadevatàprayogàdi . 3, 4, 5, kaø varuõapràghàsaråpatadãyaparvakàladravyadevatàmantravidhànàdi . 6 kaø . sàkamedharåpatadãyaparvakàlavidhànadravyadevatàmantràdi . 7 kaø tatra dvihaviùkakrauóinãyeùñikàlavidhànadravyadevatàmantràdikathanam . 8, 9, kaø tatra pitryeùñikàladravyadevatàmantràdikathanam . 10 kaø tatra traiyambakahomakàlavidhànadravyadevatàmantràdi 11 kaø càturmàsyaparbabheda÷unàsãrãyakàladravyadevatàmantràdikathanam . tatràyaü vi÷eùaþ . kçtavai÷vadevaparvaõa eva varuõapràghàsasàkamedhàdiparvatrayasya niyatakàlatvàt varuõapràghàsàdi kartavyameva . kçte paurõamàme dar÷eùñivat . càturmàsyànàü ùunaþpràrambhaþ såtakàdàvapi kàryaeva . càturmàsyàni trividhàni aiùñikàni, pà÷ukàni saumikàni veti teùàü dravyadevatàmantravidhànàdi . 12, 13, kaø mitravindeùñidravyadetatà mantrabidhànakathanam . 6 aø da÷abhiþ kaõóikàbhiþ niråóhapa÷ubandhayàgakàladravyadevatàmantravidhànàdikathanam . 7 aø 9 kaø . tatra jyotiùñomakàladravyadevatàmantràdi vidhànàdi . tatra somayàgaråpasyàdyasaüsthasya dravyadevatàdi vidhànàdi . 8 aø 9 kaø . tatra 1, 2, kaø àtithyakarmadravyadevatàmantràdi 3 kaø aupavasathyakàladravyadevatàmantràdikathanam . 4, 5, 6, 7, 9, kaø . àsu9 aø 14 kaõóikàtmake 1 kaõóikàyà¤ca sautyakarmakàladravyadevatàmantravidhànàdikathanam . adhyàya÷eùe samàptiparyante pràtaþsavanadravyadevatàmantravidhànoktiþ . 10 aø 9 kaø . tatra ki¤cidånàdhyàyasamàptiparyante madhyandinasavanatçtãyasavanayordravyadevatàmantravidhànakathanam . ante jyotiùñome somottarakartavyànàm atyagniùñomaþ ukthyaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtraþ àptoryàma ityevaü råpàõàü ùaõõàü somasahitànàü saptànàü yàgànàü jyotiùñomatvamuktaü tatra ca jyotiùñomasyàdhvaryavavidhànaprakàraþ . 11 aø 1 kaõóikà . tatrajyotiùñomàïgabrahmatvavidhànàdi . 12 aø 6 kaø . tatra dvàda÷àhayàgavidhànam . tatra ekàda÷àhàdiyàge ca jyotiùñomadharmàtide÷aþ . tatràgniùñuto dharmàtide÷aþ ityekasya matam . dvàda÷àho dvividhaþ satraråpaþ ahãnaråpa÷ca . tatrobhayaråpayorliïgapradar÷anam . yathà yasyàdyantayoþ atiràtrayàgastatsatraü, yatra tu anteeva atiràtroyàgaþ saþ ahãna iti tayorliïgatoktiþ . satreùu yajamànasahitànàü ùoóa÷artvijàü kartçtvàt sarveùàü yajamànatvam tena tatra dakùiõàbhàvaþ sarveùàü svàmitvayogàt phalavattvàcca yajamànatvàtide÷ena saptada÷ànàmeva yajamànadharmadãkùaõàdi . anvàrambhastu gçhapatereva . kratuniùpattyarthaü pàtràsàdanàdau karmaõi ekasyaikakartçtvaü tenaiva kçte sarvakçtatvam . gçhapatyàhavanãyãya eva aïgàrapràmanam . adhyàyasamàptiparyante tadãyadravyadevatàmantradãkùàkàlavidhànàdi . 13 aø 4 kaø . tatra 1 kaø gavàmayanamatraprakàraþ tatra dvàda÷àhadharmàtide÷aþ . 2, 3, 4 kaø tatradravyadevatàmantravidhànàdi 14 aø 3 kaø . tàsu jyotiùñomasaüsthàbhedavàjapeyakàla dravyadevatàmantravidhànàdi . 15 aø 10 kaø . tàsu ràjasåyayàga uktaþ tatra kùatriyajàterevàdhikàraþ vàjapeyeneùñvà na ràjasåyaþ kàryaþ . tatra dravyadevatàmantravidhànàdi 16 aø 8 kaø . tatra 1 kaø pa¤cacitikasthalavi÷eùasthàgnividhànaprakàraþ cayanaråpàïgakàgneþ somàïgatvoktiþ tatra ca icchayà'dhikàraþ tatràyaü bhedaþ mahàvratasaüj¤akastotrasàdhyasomayàge eva pa¤cacitikasthalasya niyamaþ anyatra icchayà vikalpaþ . 4 kaø paryante ukhànirmàõaprakàràdi . ukhà÷abde tadvidhiruktaþ 4 kaõóikànte 5 kaø ca agnicayanaprakàrastatratyadevatàmantràdikathanam . 6 kaø agnivi÷eùapa¤cakacayanaprakàraþ 7 kaø tatratyapràya÷cittihomavidhànam 8 kaø agnicayanasya pårvamuktasya prakàrabhedatatkàladravyadeva tàmantràdi . 17 aø 12 kaø . tatra pràya÷cittàntakarmottarakartavyavidhànabhedadravyadevatàmantràdikathanam . 18 aø 6 kaø tàsu ÷atarudriyahomaþ tadaïgakarmadravyaüdevatàmantràdikayanam . 6 kaø ÷eùe agnicitoniyamà uktà yathà agnicidvarùati na pañhet . pakùimàüsàbhojanam . prathamacayane dvijàtibhàryàmeva gacchet na ÷ådràm . dvitãyacayane savarõàmevopagacchet nànyavarõàü kùatriyàü vai÷yàü và . tçtãvye na kà¤cana striyaü gacchet . brahmacàryeva bhåyàt . yàvajjãvamitthaü vrataü kuryàt . saüvatsaraü veti pakùàntaram . cityà÷aktau somejyàyàü svaya màtçõõàvi÷vajyotirçtavyànàmanyatamànàmiùñakànàmupadhànam . puna÷cayanamacayanaü veti pakùàntaroktiþ . 19 aø . 7 kaø . tatra sautràmaõãyàgovihitaþ . tatra çddhikàmasya bràhmaõasyaivàdhikàraþ . sa ca agnimatà somayàjinà somayàgànte kàryaþ . sãmàtipåtasya (yasya mukhàtiriktanàsàkarõaguhyàdicchidrebhyaþ pãtaþ somaþ sravati sa somàtipåtaþ) somavàmina÷ca (mukhena yaþ pãtasãmaü vamati sa somavàmã) tasyà'tràdhikàraþ . svaràjyàt ripubhiþ pracyàvitasya ràj¤o'pi svaràjyapràptyarthamadhikàraþ . pa÷upràptiyogyasyàpi apràptapa÷oþ pa÷ukàmanayà vai÷yasyà'pyatràdhikàraþ . ayaü catåràtrasàdhyaþ . tadaïgasuràsandhàna prakàràda . tatra dravyadevatàmantràdi . 20 aø 8 kaø . tatrà÷vamedhayàgovihitaþ tatra abhiùekavataþ kùatriyajàteþ ràj¤o'dhikàraþ na vipravai÷yayoþ . sa ca triràtrasàdhyaþ sarvakàmàptiphalakaþ . tatra kàladravyadevatàmantràdi . a÷vamedha÷abde'sya vivçtiþ . 21 aø 4 kaø . tatra 1 kaø puruùamedhayaj¤ovihitaþ sarvabhåtebhyo'tiùñhotkarùakàmasyàtràdhikàraþ . sa ca pa¤caràtrasàdhyaþ ekaviü÷atidãkùaþ bràhmaõakùatriyayostatràdhikàraþ na vai÷yasya . tadãyadravyadevatàmantràdi . 2 kaø sarvakàmasya sarvamedhayàgovihitaþ sa ca da÷aràtrasàdhyaþ . 3 . 4 kaø . tatra puruùaþ a÷vaþ gauþ meùaþ ajaþ iti pa¤capa÷vàlambhanaü tadvidhànàdi proùitasya mçtasya và saüvatsaràsmçtau pitçmedho yaj¤o vihitaþ tatra nakùatràdikàladraùñavyadevatàmantravidhànàdikathanam . 22 aø 11 kaø . tatra 1 kaø yajurvedoktàdhànàdipitçmedhàntakarmàõyuktvà sàmavedavihità ekàhasàdhyayàgà vihitàþ . tatra paribhàùà . saüsyàntarànuktau agniùñomamaüsthaeva kraturbhavati . bhårnàmaikàhaþ 1 dhanumàtradakùiõaþ . jyãtirnàmaikàhaþ 2 . tau ca vi÷eùànuktau agniùñomasaüsthau . gosaüj¤akaþ 3 àyuþsaüj¤aka÷ca 4 etàvekàhau ukthyasaüsthau abhijidvi÷vajitau 56 etau agniùñomakalpau . tatràbhijiti gosahasraü ÷atà÷vaü và samuditaü và dakùiõà . vi÷vajiti sahasraü sarvasvaü và samuditaü và dakùiõà . tatra jyeùñhaputrasya vibhàgayogyadravyabhinnaü bhåmidàsavarjaü sarvasvapadàrthaþ . yato bhåmeþ dhàraõacaïkramaõadvàreõa upayogàt dàsasya ÷u÷råùàrthamupayogàt tadvarjaü hiraõyàdikaü sarvasvapadàrthaþ ityekamatam . svamate puruùamedhe garbhadàsadànadar÷anàt bhåmyekade÷aparityàge dhàraõasambhavàt tadvyatiriktaü sarvasvaü deyamiti . avabhçthasnàne vatsacchaviü paridadhàtãti÷ruteþ tadvyatiriktaviùayaü sarvasvam . evaü dãkùopayogidravyavyatiriktaviùayamapi . sahasràdadhikaü sarvasvaü dakùiõà deyeti phalitam . vi÷vajiti dvàda÷aràtràdiniyamabhedaþ . abhijiti kçte vi÷va jito'nuùñhànam abhijidvi÷vajitoryugapadanuùñhànaü và . tayoryugapatkaraõe devayajanasthànavi÷eùoktiþ tatra vçtaùoóa÷artvijàü bàhulyàt anyatamenànyatra karma sampàdyam . tatra bahirvedikàni karmàõi samànàni . antarvedikànyeva vi÷iùñàni . yugapatkaraõapakùe'pi abhijita eva pårvaü pårva maïgaü kçtvà vi÷vajitaþ uttaramuttaraü kàryam . sarvajinnàmà 7 ekàhaþ sa ca mahàvratasaüj¤asàmastavasàdhyaþ tadvidhànàdi tatra saüvatsaraü dãkùà saptàhàbhiùavaþ . tatra tisraþ ùañ và upasadaþ . tathà ca saüvatsaraü dãkùàü kçtvà tadårdhvaü saptamàhe abhiùavaü kçtvà saptàhe atãte sutyà bhavati tatra ca tisraþ ùaó và upasadaþ kàryàþ . tatra saüvatsaraü dãkùàagnicayanavadvà dãkùà kàryà . sa ca agniùñomasaüsya eva . 2 kaø sarvajiti dakùiõàbhedatadvidhànàdi . aya¤ca ukyyakalpaþ . uktànàmabhijidàdãnàü saüj¤àntaram . tatra abhijito jyotiþsaüj¤à vi÷vajitaþ vi÷vajyotiþsaüj¤à . sarvajitaþ sarvajyotiþsaüj¤à . taddakùiõàbhedavidhànàdi . ukthyasaüstha÷caturthastriràtrasammitasaüj¤aþ . sàdyaskrasaüj¤àþ 8, 9, 10, 11, 12, 13 ùañ kratavovihitàþ . te ca krameõottaratra dar÷itàþ . tatràdye 8 svargakàmapa÷ukàmabhràtçvyavatàmevàdhikàraþ . dvitãye sàdyaskre 9 dãrghavyàdhi÷amapratiùñhànnàdyakàmànàmadhikàraþ . anukrãnàma sàdyaskraþ tçtãyaþ 10 tatra karmàdinà hãnasya tannivçttikàmasyàdhikàraþ . vi÷vajicchilpàkhyaþ 11 caturthaþ . tasmin dakùiõàbhedaþ tatra sarvasvapratinidhirveti dakùiõoktà sarvasvapratinidhidravyàõyevamuktàni yathà dhetvanuóutsãradhànyapalàdimànàrhasvarõaråpyàdidàsadàsãmithunasopakaraõamahànasahayàdyàrohaõagçha÷ayyà . tena sarva svapadenaiùàmeva grahaõam . vairaniryàtanakàmasya ÷yenonàma 12 pa¤camaþ sàdyaskraþ . tatra dakùiõà'nuùñhànamantradevatàdi . ekatrikanàmà ùaùñhaþ 13 sàdyaskraþ . sarveùàmeùàü dãkùàyàþ sadyaþkriyamàõatvàt sàdyaskrasaüj¤à . vràtyastomà÷catvàra ekàhàþ 14 . 15 . 16 . 17 vihitàþ . iha tripuruùaü patitasàvitrãkà vràtyàstaddoùa÷àntyai ete kàryàstatra laukike'gnau homaþ . teùàü prathame 14 vràtyastome gànanartanakàriõàü vràtyànàmadhikàraþ . nç÷aüsatvena ninditasya dvitãye ukthyasaüsthe 15 adhikàraþ . kaniùñhasya tçtãye 16 . tathà ca kaniùñhaü gçhapatiü kçtvà sa kàryaþ . jyeùñhasya alpaprajanasya sthavirasya caturthe 17 adhikàraþ tàdç÷aü gçhapatiü kçtvà gàrhapatye sa kàryaþ . taddãkùàvidhànàdi . kçtavràtyastomasya vyavahàryatà bhavati . ante brahmavarcasavãryànnàdyapratiùñhàkàmasya àtmano'påtatvanivçttikàmasya ca kartavyaþ agniùñomasaüsthaþ agni ùñunnàmaikàhaþ 18 . 5 kaø . tatra dravyadevatàmantravidhànàdyuktam . trivçtstomakà agniùñomasa sthàþ catvàraþ kratavovihitàþ . tatra aniruktapràtaþsavanaþ prathamaþ 19 . tasya ãpsuyaj¤a iti saüj¤à . hiraõyàdikàmasya gràmakàmasya càtràdhikàraþ . tatra dravyadevatàmantravidhànàdi . vçhaspatisavaþ dvitãyaþ 20 . ràj¤à sahità bràhmaõàþ yaü bràhmaõaü dharmasthàpakatvenàïgãkurvãran tasyàtràdhikàraþ . iùusaüj¤a 21 stçtãyaþ . sa ca ÷yenavatkàryaþ kintu na sadya iti bhedaþ . sa ca maraõakàmakartavyaþ . 6 kaø sarvaüsvàra÷caturthaþ 22 ekàhaþ kratuþ jãvitukàmasya martukàmasya vàtràdhikàraþ . tatrasiddhànnadakùiõà . tasya dravyadevatàvidhànàdi . çtvigapohanãyàstrayaþ 23, 2425 kratavovihitàþ . teùu àdyaþ sarvastomaþ 23 . dvàda÷àhikacchandomatrayamadhye ukthyasaüsthe uttame ahano pçthak kçtvà dvitãyatçtãyau 24, 25, çtvigapohanãyau kàryau . vàcastomà÷catvàraþ 26, 27, 28, 29 . chàndogye caiùàü vi÷eùaþ . ante trivçtpa¤cada÷asaptada÷aikaviü÷atrinavatrayastriü÷àkhyàþ ùañ 30, 31, 32, 33, 34, 35, pçùñyastomàþ ekàhavi÷eùàvihitàþ . 7 kaø . teùàü vidhànaprakàramantradevatàdikathanam . agnyàdheyapunaràdheyàgnihotradar÷apaurõamàsadàkùàyaõàgrayaõa saüj¤àþ 36, 37, 38, 39, 40, 41, ùañ pratikarmasomàþ kratavovihitàþ . tadvidhànàdi . 8 kaø . saptada÷astomakàþ 42, 43, 44, 45, 46, pa¤ca kratabovihitàþ tatra gràmakàmasya upahavyanàmà 42 aniruktaþ . mithyàbhi÷astasyàpi tatràdhikàraþ . taddakùiõàvidhànàdi . svargakàmasya çtapeyaþ 43 . tadvidhànaprakàradevatàmantrakathanam . 9 kaø pa÷uvai÷yakàmayorvai÷yastomaþ 44 . tadvidhànàdi . tãvrasunnàmakaþ 45 ukthyasaüsthaþ kratuþ . tãvrasuti somàtide÷e'pi vi÷eùavidhànam . tatra somàtipåtasya svaràjyàt pracyàvitasya ràj¤aþ dãrghavyàdhi÷àntigràmaprajàpa÷ukàmànà¤càdhikàraþ . tadvidhànàdi . 10 kaø ràjyakàmasya ràjanyasya ràñsaüj¤akaþ kratuþ 46 tadvidhànàdi . sacàgniùtomasaüsthaþ . saaindrapariyaj¤aþ çùabhavatkàryaþ . viràóàkhyaþ 47 kratuþ annàdyakàmasya kartavyaþ saaindrapariyaj¤avat àdyantayoþ àgneyapa÷ukaþ kàryaþ . aupa÷adanàmà 48 ekàhaþ prajàtikàmasya vihitaþ . tadvidhànàdi . punastomanàmà 49 ekàha ukthyasaüsthaþ . tatra pratigrahadoùa÷àntikàmasyàdhikàraþ taddakùiõàdi . pa÷ukàmasya catuùñomanàmakau 50, 51 udbhidbalabhidau ca ekàhau 52, 53 dar÷apaurõamàsaüvat saühatàveva tau phalasàdhakau . iùuriùñiþ 54 tadvidhànàdi . udbhidà iùñvà tataeva dinàdàrabhyàrdhamàsa màsaü saüvatsaraü và pratyahaü iùuriùñirvidheyà . tadvidhànàdi . påjàkàmasya apacitinàmakau 55, 56, dvau yaj¤au vihitau . tatràràj¤astraivarõikasya vàdhikàraþ . tadvidhànàdi . tatrapårbasya pakùãtisaüj¤à 55 uttarasya jyotiþ saüj¤à 56 . tau ca sàgnicityau sarvajidvaddãkùàyuktau ca 11 kaø tayordakùiõà . çùabhagoùava u57, 58, dvau kratå vihitau tatra agniùñomasaüsthe çùabhe ràj¤o'dhikàraþ taddakùiõàbheda÷ca . goùava ukyyasaüsthaþ gavàyutadakùiõaþ tatra vai÷yasyànyeùà và adhikàra iti matadvayam . tadvidhànàdi . marutstomanàmà 59 yaj¤aþ tatra bhàtéõàü sakhãnàü và gaõabhåtànàmadhikàraþ . vai÷yastomoktadakùiõà . aindràgnakulàyonàma 60 kratuþ prajàkàmapa÷ukàmayostatràdhikàraþ . gokuladakùiõà . tatra ca dvayorbhràtroþ sakhyorvà'dhikàraþ na gaõànàm . ràjakartavyaþ ukthyasaüstha indrastomo 61 vihitaþ . purodhàkàmasya indryàgnostomaþ 62 kratuþ vihitaþ . sàyujyakàmayoþ ràjapurohita yorapyatràdhikàraþ . tayoþ pçthak và saha vàdhikàra iti vikalpaþ . pa÷ukàmasya agniùñomasaüsthau vighanau 63, 64 nàma yaj¤au vihitau . abhicàrakàmasya pa÷ukàmasya và tayoradhikàraþ tatra pa÷ukàmasya sampannà vçhatã, abhicàrakàmasya triü÷adgàvodakùiõeti bhedaþ . abhicàrakàmasya saüda÷abajrau 65, 66 dvau yaj¤au vihitau, tau ca dvandvasomau kartavyau, tatra vajraþ ùoóa÷isaüsthaþ kartavyaþ tatra vi÷eùoktiþ . sa da÷ena ràjànamevàbhicaret na janapadam . vajreõa janapadamevàbhicaret na ràjànam . vaiparãtyena veti matàntaram . abhicàreõa ràjàdyupa÷amaü kçtvà màrayitvà và àtma÷uddhyarthaü jyotiùñomena yajeteti . iti sàmaveda vihità ekàhàþ dar÷itàþ . 23 aø 5 kaø . tatra 1 kaø . ahãnasaüj¤akayàgànàü dvàda÷a upasadaþ, màsasamàpyatva¤ca . sutyopasadvi÷eùopade÷aþ dãkùàbheda÷ca ca vihitaþ . tathà ca sautyàni upasadà¤ca dinàni parigaõayya dãkùà . dviràtràvadhidvàda÷àhaparyantasàdhyà yàgàþ ahãnà ityucyate . tatra pàñhàt atiràtrasyàpyahãnasaüj¤atvam ityekãyamatam . dvyahàdiùu da÷aràtràdikàdipravçttirgauõyà ityuktiþ . dvàda÷àhakartavyada÷aràtrasya dvyahàdiùu kartavyatoktiþ . dviràtràdiùu sahasradakùiõà catåràtràdiùvadhikà dakùiõà . tatra dakùiõàdàne pratyahaü samabhàgena deyatoktiþ . antye'va÷iùñadànam . 13 trayoda÷a atiràtràþ vihitàþ . yathà tatra ùoóa÷igraharahità÷catvàraþ prathamà atiràtràþ . tatra prajàtikàmasya navasaptada÷asaüj¤aþ 1 jyeùñhabhràtçmatyàþ striyàþ jyeùñhaputrasya kartavyaþ viùuvannàmàtiràtraþ 2 . bhràtçvyavataþ gaurnàmàtiràtraþ 3 . svargakàmasyàrogyakàmasya và àyurnàmàtiràtraþ 4 . iti prathamàþ catvàraþ . çddhikàmasya jyotiùñomanàmà 5 . pa÷ukàmasya vi÷vajinnàmà 6 . brahmavarcasakàmasya trivçnnàmà 7 . vãryakàmasya pa¤cada÷anàmà 8 . annàdyakàmasya saptada÷anàmà 9 . pratiùñhàkàmasya ekaviü÷anàmà 10 iti ùañ atiràtrà vihitàþ . pràptasyapràptasyapa÷orbhraü÷e tallàbhakàmasya àptoryàmo'tiràtraþ 11 . bhràtçvyavato'bhijinnàmàtiràtraþ 12 . bhåtimicchoþ sarvasto'motiràtraþ 13 . iti trayoda÷a atiràtràþ . 2 kaø . dvisutyàstrayaþ ahãnàþ . tatra dvitãyatçtãyayoþ ùoóa÷igraharahitau dvau atiràtrau . àïgirasacaitrarathakàpivanà iti teùàü saüj¤àþ . dvitãyaü dviràtramukthya pårvakameke icchanti . pàrùñhikasyàgniùñomasya syàne ukthyaü kurvanti . saüsthànyatvamàtraü dharmàstu tadãyàeva . puõyàrho'pi yaþ puõyahãna iva syàt tasya àïgirasadviràtre'dhikàraþ . 1 . prajàkàmasya caitrarathe 2 . svarga kàmasya pa÷ukàmasya và kàpibane'dhikàraþ 3 . trisutyà ahãnàþ gargavaidacchandomàntarvasuparàkàkhyàþ pa¤ca kratavaþ . tatra vaide triràtre 1 trivçtstomayuktàþ sarve atiràtràþ tatsaüsthànyatvamàtram . tatra ràjyakàmasyàdhikàraþ . pa÷ukàmasya antarvasau 2 . svargakàmasya paràke 3 iti bhedaþ . atricaturvãürajàmadagnyava÷iùñhasaüsarpavi÷vàmitràkhyà÷catvàraþ caturahasàdhyàþkratavo vihitàþ . tatra jàmadagnye, caturahe puùñikàmo'dhikàrã . tatra viü÷atirdãkùàþ . sarveùu upasadaþ puroóà÷avatyaþ syuþ . 3 kaø teùàü vidhànàdi . 4 kaø . pa¤càhasàdhyàþ trayaþ ahãnàþ . tatra prathamaþ devapa¤càhasaüj¤akaþ pa¤ca÷àradãyaþ dvitãyaþ tadvidhànàdi vratavat saüj¤akastçtãyaþ pa¤càhaþ . tatra jyotirgaurmahàvrataü gauràyuþ ityetannàmakà pa¤ca ekàhàþ . sarvajitaivàtra dãkùà bhavati . tadvidhànadi . 5 kaø . ùaóahà ahãnàstrayaþ . çtuùaóahaþ 1 pçùñhyàvalambàkhyaþ 2 trikadrukaþ 3 iti teùàü nàma . teùu stomavidhànàdi . sapta saptàhà ahãnà vihitàþ . tatra caturõàü mahàvratamuttamaü bhavati . caturõàü madhyetçtãyaþ pa÷ukàmasya bhavati . indrasaptàhasaüj¤aþ pa¤camaþ . tatra pa¤came saptàhe dvitãyàdekàhàdàrabhya ùaóekàhàþ sutyàhàni bhavanti . tatra jyotirgauþ àyuþ abhijidvi÷vajit sarvajit ityete ùañ pratyekaü samahàvratàþ kàryàþ . eva¤ca mahàvrataü sarvàheùu bhavati . sarvastomauttamaþ ÷eùàhe jyotirgauràyurabhijit vi÷vajit sarvajit mahàvrataü sarvasmomo'tiràtraþ . janakasaptaràtraþ ùaùñhaþ saptàhaþ . tadvi dhànàdi . uttame saptame saptàhe vçhadrathantarasàmayuktavçùñyaþ te ca pçùñyastãmàkhyàþ ityevaü sapta saptàhà ahãnà uktàþ . tatra vidhànàdi . aùñasutye ahãne pàrùñhikàt ùaóahàdavasitàt mahàvratam bhavati . navaràtre trikadrukà jyotiþ gauþ àyuþ ityetannàmakàþ . navaràtre ùaóahàdårdhvaü jyotiþ gauþ àyurityete rakàhà bhavanti . tasyaiva prakàràntaram . tadvidhànàdi . da÷aràtrà÷catvàraþ . trikakup prathamaþ pratiùñhàkàmasya . tadvighànàdi . kosuruvindo nàma dvitãyaþ abhicaryamàõasya . pårda÷aràtranàmà tçtoyo da÷aràtraþ . tadvidhànàdi . pa÷ukàmasya chandomanàmà caturtho da÷aràtraþ . poõóarãkanàmà ekàda÷aràtraþ tadvidhànàdi . 24 aø 7 kaõóikàþ . tatra 1 kaø . dvàda÷aràtràdãni ekaikàharvçddhyà catvàriü÷adràtràntàni satràõi uktàni . tatra ca yena krameõa yànyahàni upadiùñàni tàni tathaivàvagamyàni . tatra àvàpikànàmanyaþ kramaþ aupade÷ikànàntu upade÷akramaeva gràhyaþ . tatropadiùñàharvyatiriktànàmahnà màvàpakramoktiþ . yathà apåryamàõe satre da÷aràtràvàpobhavatiü sa ca bhavan para eva bhavati na pårbaþ . ùañ pàrùñhikàni ahàni, catvàri chandomàni ahànãti da÷aràtraþ . pçùñyaþ ùaóahaþ traya÷chandomà avivàkyoda÷ama ityayaü và da÷aràtro bhavati . aya¤ca sarveùàmahnàmante paromavati . prakçtivihiteùu mahàvrataü da÷aràtràduttaramekàhàrthe bhavati . ekàhaü vinà satrasaükhyàpåraõe da÷aràtràt paraü mahàvrataü bhavatãtyarthaþ . mahàvratàdamyatra àvàpànantaraü da÷aràtràt pårvaü bhavati . yatra ùaóbhirahobhirvinà na påryate satrasaükhyà tatràbhiplavaþ ùaóahàthe påraõobhavati . abhiplavasyàditaþ pa¤càhàni . pa¤càhàrthe (pa¤càhana vinà (saükhyà'påraõe) . tryahàrthe (tryahema vinà satrasaükhyà'påraõe) jyotirgauràyuþ . jyotiràdãnàü trikadrukà iti saüj¤à . caturahàrthe (catårahaü vinà satrasaükhyà'påraõe) . jyotiràditrikam mahàvrata¤ca . etaccatuùkaü påraõaü bhavati . dvyahàrthe (dvyahaü vinà satrasaükhyà'påraõe) gauràyu÷ca påraõa bhavati . satrasyàdyantayoratiràtraþ kàryaþ pràyaõãyodayanãyayorantaràle . àvàpasthànam . ya÷càvàpaþ kriyate tasya tayoratiràtrayormadhye karaõaü vihitam . àvàpànàü samavàyena yatra satraü påryate tatra yadyadalpaü tattatpårbaü bhavati . yathà eko'bhiplavaþ ùaóahaþ aparastasyaiva pa¤càhaþ caturahastryahohyaho và tatra pa¤càhàdeþ pårvamàvàpaþ . iti satràvàpopayoginã paribhàùà . dvetrayoda÷aràtrasatre . tatra pçùñhyàdavasitàt sarvastomasaüj¤o'tiràtro bhavati . ayaü bhàvaþ sarveùu satreùu dvàda÷àhadharmàvihità atastrayoda÷aràtre satre sakalo'pi dvàda÷àho bhavati, ekamaharava÷iùyate . tatra pçùñhyàt paraþ sarvastãmo'tiràtraþ kàryaþ . tathàca 1 prathamadine pràyaõãyàtiràtraþ, tato dvitãyàdiùu ùañsu dineùu saptamàhànteùu pçùñyaþ ùaóahaþ, aùñame sarvastomo'tiràtraþ, navamàdiùu caturùu chandomà÷catvàraþ, trayoda÷e udayanãyàtiràtra ityevaü kramaþ, evamanyatràpi . dviyoye trayoda÷aràtre tu da÷aràtràduttaraü mahàvratamiti bhedaþ . sambhàryatçtãyatrayoda÷aràtrasya gavàmayanavat sambharaõaprakàraþ . caturda÷aràtràõi trãõisatràõi . teùàü vidhànàdi . tatràntime vivàhodakatalpasaü÷ayitànàmadhikàraþ . pa¤cada÷aràtràõi catvàri . tadvidhànàdi saptada÷aràtre aùñàda÷aràtre ekonaviü÷aràtre viü÷atiràtre ca evamevàvapanapårtiþ . 2 kaø ùoóa÷aràtràdiùu caturùu àvàpaprakàraþ . tatra ùoóa÷aràtre pràyaõãyàt trikadrukàþ da÷aràtrottaraü vrata¤ca . saptada÷aràtre pràyaõãyàt pa¤càhaþ . aùñàda÷aràtre pràyaõãyàt ùaóahaþ, ekonaviü÷aràtre pràyaõãyàt ùaóahoda÷aràtrottaraü vrata¤ca . ityevamàvàpoktyà vidhànaprakàraþ . ekaviü÷atiràtrau aùoóa÷iko dvau atiràtrau . tatràvàpaprakàraþ . tadvidhànàti . annàdyakàmasya dvàtiü÷atiràtro vihitaþ . tadvidhànàdi . pratiùñhàkàmasya trayoviü÷atiràtrovihitaþ . prajàkàmasya pa÷ukàmasya ca caturviü÷atiràtrovihitaþ . tacca dvividhaü tatra prathamasya vidhànàdi . dvitãyasya saüsadasaüj¤à . tatra vidhànàdi . annàdyakàmasya pa¤cabiü÷atiràtraü, pratiùñhàkàmasya ùaóviü÷atiràtram, çddhikàmasya saptaviü÷ati ràtram, prajàkàmasya pa÷ukàmasya và aùñàviü÷atiràtras, dvàtriü÷adràtra¤ca vihitam . teùàü krama÷o vidhànàni . ekonatriü÷adràtrasya triü÷adràtrasya ekatriü÷adràtrasya dvàtri÷adràtrasya ca vidhànàdi . trayastriü÷adràtrasya trayo bhedàsteùàü vidhànàdi . catustriü÷adràtramàrabhya à catvàriü÷adràtràt saptàni satàõi àvàpakrapteõa påryàõi . tatra ca vi÷eùaþ annàdyakàmasya catustriü÷adràtram pratiùñhàkàmasya ùañtriü÷adràtram samçddhikàmasya saptatriü÷adràtraü prajàkàmasya pa÷ukàmasya và aùñàtriü÷adràtra catvàriü÷adràtra¤ca satraü vihitam . ekànnapa¤cà÷adràtràõi sapta satràõi vihitàni . tatra prathamasya vidhçtisaüj¤à . tadvidhànàdi . dvitãyasya yamà tiràtrasaüj¤à tadvidhànàdi . a¤janàbhya¤janãyam tçtãyaü, vidvatsu madhye àtmànaü vikhyàpayitukàmasyàtràdhikàraþ . tadvidhànàdi . saüvatsaramitaü nàma caturthaü tadvidhànàdi . 3 kaø . prajàtikàmasya vihitasya ekaùaùñiràtrasya etat samànatayà vidhànàdiprasaïgàduktam . savituþ kakubhaþ pa¤camaþ tadvidhànàdi . tatra prajàtikàmasyàdhikàraþ . ùaùñhasaptamayoþ sàmànyatovidhànàdi . ÷ataràtrasya vidhànàdi . tatra vidhàne vikalpaþ . 4 kaø . tatra savanasantanyàdihomavidhànàdi . saüvatsaraprabhçtisatre gavàmayanadharmàtide÷aþ . àdityànàmayanasaüj¤akasatrasya vidhànàdi . àdityànàmayanavat aïgirasàmayanaü kàryaütatra vi÷eùaþ . dçtivàtavatorayanasaüj¤asatrasya vidhànàdi . kuõóapàyinàmayanasaüj¤asatrasya kàlavidhànàdi . tatra sutyàsthàneùu somopanahanàdivi÷eùaþ . sarpasatrasaüj¤asya satrasya bhedavidhànàdi tatra gavàmayanadharmàtide÷aþ . 5 kaø . tàpa÷citanàmasatrasya vidhànàdi . mahatàpa÷citanàmasatrasya vidhànàdi . kùullakatàpa÷citanàmasatrasya, sahasrasàvyàgnisatrasya ca vidhànàdi . trisaüvatsarasatrasya vidhànàdi . mahàsatrasaüj¤asatrasya vidhànàdi . prajàpatisatrasaüj¤asya dvàda÷asaüvatsarasàdhyasya vidhànàdi . ùañtriü÷advatsarasàdhyasya ÷aktyànàmayanàsaüj¤asatrasya vidhànàdi . ÷atasaüvatmarasàdhyasya sàdhyànàmayanasaüj¤asatrasya vidhànàdi . sahasrasaüvatsarasàdhyasya vi÷vasçjàmayananàmasatrasya vidhànàdi . tasya ca gauõyà vçttyà sahasradinasàdhyatà tena sahasrasutyametat satramityunneyam . sàrasvatasatràõàü vidhànàdi . yàtsatranàma satram . çùabhenàdhikaü garbhiõãnàü vatsatarãõàü prathamagarbhàõàü ÷ataü sahasrapåraõàyàraõye utsçjet tàsàü sahasrapåraõe idaü satraü samàpyate strãvatsànàü dohanàbhàve kùipraü vardhamànànàü tàsàü sahasrapåraõaü sampadyate ityuktiþ . sàrasvatasya dãkùàkàlade÷àdi yathà cetra÷uklasaptamyàm sarasvatãvina÷ane sthàne dãkùà . sarasvatã nàma pratyaksrotà nadã pravahati . tasyàþ pràkpa÷càdbhàgau sarvaloka pratyakùau madhyamastu bhàgaþ bhåmyantarnimagnaþ pravahati nàsau kenaciddç÷yate tatsthànaü vina÷anamucyate tacca prabhàsasthànamiti màdhavàcàryaþ . tatra dãkùàvidhànàdiprakàraþ . 6 kaø . tadãyàïgavidhànàdi . sarasvatãdçùadvatyoþ saïame tadvidhànàdi . plakùasravaõe (sarasvatyà utpattisthàne) agnaye kàmàye ùñirvihità tatra kàrapacade÷abhede yajamànàvabhçthasnànam . udavasanãyà iùñi÷cànte kàryà . pçùñha÷amanãyarahitàni svàrasvatàni trãõi satràõotyuktiþ . pårvoktasahasràpåraõe gçhapatimaraõe sarvàsàü gavàü hànau và etat satraü samàpyate ityuktiþ . tatra vakùyamàõairatiràtrairiùñvà satraü samàpyamityuktiþ . tatra sahasrapåraõe tadeva dattvà satrasamàptiþ . gçhapatimaraõe àyuþsaüj¤àtiràtraü kçtvà, sarvahànau tu vi÷vajitsatraü kçtvà samàpayet iti bhedaþ . ubhayathà'pi jyotiùñomaü kçtvà veti pakùàntaram . iti prathamasàrasvatam . dvitãya dçtivàtavatorayanavat kàryaü tadvidhànàdi . tatra tithikùayavçddhyorapyavi÷eùa vidhànam . ÷uklakçùõayorvi÷eùavidhànàdi . tçtãye sàrasvate vi÷vajidabhijitorvidhànàdi . çtvijà''càryeõa và tatra dàrùadvataü nàma satraü kàryam . tatra araõye utsçùñàgàvaþ saüvatsaraü, dvitãyasaüvatsaraü vigatodake sthàne rakùaõãyàþ . sarasvatãtãre netandhavànàma puràõà gràmàþ santi, tatràgnyàdhànamàrambhaõãyaü, kurukùetre parãõatsthale anvàrambhaõãyam . tatastçtãyavatsare parãõannàmasthale dar÷apaurõamàsàntaü kuryàt . ava÷iùñavidhànàdi . dçùadvatãtãreõàgatya yamunàyà mavabhçthasnànam tatra sthàne mantrapàñhe vi÷eùaþ . 7 kaø . caitrasya vai÷àkhasya và ÷uklapa¤camyàü turàyaõanàma sàrasvataü satraü kàryam . tasya dãkùàvidhànàdi . taccaikavarùasàdhyaü tatra varùaparyantakartavyopade÷aþ . dàrùadvatavadaniyatoke'vabhçthasnànam . bharatadvàda÷àhàdiþ dvàda÷àhabhedaþ tadvidhànàdi . utsarpiùu gavàmayanavikalpàbhidhànam . 25 aø 14 kaø . tatra aïgavaiguõyadoùopa÷amàrthaü pràya÷cittavidhànam . tatra pràya÷citta÷abdàrthastu prapårvakàyaterbhàve gha¤ pràyovinà÷aþ sa ca vidhyatikramadoùaþ tasya cittaü sandhànaü citadhàtorbhàve ktaþ cittaü dhàtånàmanekàrthatvàt sandhànamityucyate . pràyasya vidhyatikramadoùasya cittaü sandhànam %<pràyasya citicittayoþ>% iti %<pàraskaraprabhçtãnãti>% pàø vàø suñ . tacca vinà÷akàlaeva kàryamiti pårbapakùe %<àgantukànàmante nive÷aþ>% iti nyàyena sarvakàryànte kàryamiti siddhànto gauõaþ . nimittakàle eva kartavyatetimukhyasiddhàntaþ tatkàlàkaraõe'nte karaõamititasya gauõakàlatàvyapasthàpanam . anàde÷e sarvatra pràya÷cittaü mahàvyàhçtihomaþ . àde÷a vi÷eùe tu yathàdiùñaü karaõãyam . yathà %<praõãtàþ skannà abhimç÷editi>% yajuø 5, 28, praõãtàbhimar÷anameva pràya÷cittam . mahàvyàhçtihome'yaü vi÷eùaþ . hautrike (çgvedodite) karmaõi upaghàte gàrhapatye'gnau bhåþsvà heti pràø homaþ ayamagnidaivataþ . sa ca anàdiùñakartçkatvàt brahmaõà kàryaþ . brahmavaraõàt pràknimitte jàte brahmavaraõàt pràk vyàhçtihomàya brahmàntaraü vçtvà tena kàrayitavyam . abrahmavaraõake'gnihotràdau tu svayaü kàryaþ . some tu kàlàhutimirasya samuccayaþ . yajurvedoktakarmopavàte dakùiõàgnau bhuvaþsvàheti pràø homaþ kàryaþ sa ca pràgvat brahmaõaiva kàryaþ . some tu tatràpi àgnãdhrãye bhuvaþ svàheti homa iti bhedaþ . tasya vàyurdevatà . sàmavedavihitakarmopaghàte àhavanãye'gnau svaþsvàheti pràø homaþ sa ca såryadaivataþ . caturgçhãtàni sarvatra . sarvavedoktakarmopaghàte vyastaistribhiþ samastena bhårbhuvaþ svaþsvàhetyekeneti caturvàrahomaþ kàryaþ . ayà÷càgne ityàdyàbhiþ pa¤cabhiþ pratyçcamàhavanãye pa¤càhutiråpaþ sarvapràya÷cittasaüj¤akohomaþ . avij¤àte smàrtàdau karmaõi vyastasamastamahàvyàhçtihomà÷catvàraþ kàryàþ . tathà hi yatra çgvedoktatvàdinà vi÷eùagrahonàsti atha ca smçtirupalabhyate . yathà yaj¤opavãtinà vaddha÷ikhena dakùiõapàõinà pavitrapàõinà karma kartavyamityàdi smçtivihitaü yaj¤opavãtadhàraõàdi . tasya katha¤cidupaghàte vyastasamastamahàvyàhçtihomacatuùñayaü pràya÷cittaü kàryam . tadante ca yàjuùeþ pràguktaü sarvapràya÷cittasaüj¤akaü pa¤carcàhutiråpaü sarvatra j¤àte'vij¤àte nimitte và karaõãyam . atràyaü sampradàyabhedaþ . bhåriti gàrhapatye, bhuva iti dakùiõàgnau, svariti àhavànãye bhårbhuvaþ svariti, sarvapràya÷cittasaüj¤akana¤càrcàhutihoma÷ca àhavanãye iti yàj¤ika vàsudeva bhaññàþ . bhårityàdyàhutinavakamàhavanãya eveti sampradàyakàrikàkàrau . mahàpitçyaj¤e, dakùiõàgnau avabhçthe'psveva, ÷atarudriye pari÷ritsu . tryambakàsu ca catu ùa÷athàgnau iti karkaþ . atha karmavi÷eùeùu pràya÷cittabhedàþ 7 kaø 8 såø paryanteùu uktàþ . 7 kaø 9 såtràdau karmasamàptitaþ pårbaü yajamàne mçte tadaiva karmasamàptirbhavatyekaþ pakùaþ çtvigàdibhiþ ÷eùaü samàpyamityaparaþ pakùaþ . tatra karmasamàptàvapi uttarakriyàvi÷eùovihitaþ . 8 kaø upakçtapa÷upalàyanàdau pràya÷cittabhedaþ . tato'ntyeùñipaddhatiþ . 9 kaø . asthicayanaprakàràdi . 10 kaø . satravi÷eùakaraõàrthaü kçte udyame daivàttadakaraõe vi÷vajinnàmakenàtiràtreõa yajet . satràdyarthaü kçtadãkùàõàü yadi devànmànuùàdvà nimittàt sàmikçte dãkùàmàtra kçte và satre svàminaþ satraü na samàpayàmãti buddhirjàyate tadà somenopalakùitaü sàdhàraõaü dhànyaghçtàdikaü putràdibhyaþ pçthagàtmãyaü kçtvà sarvasvadakùiõena vi÷vajità'tiràtreõa yajet . sa ca some krãtaeva bhavati nàkçte iti tàõóye sthitam . krãte'krãte và some vi÷vajidbhavatãti svamatam . adhvaryuprabhçtãnàü daivàt svasvakàryàkaraõe adakùiõaü karma samàpya pçnaranyavaraõapårvakaü yàgàrambhaþ . tatra dinabhede vi÷eùaþ . dãkùitasya patnã cet rajasvalà tadà dãkùàråpàõi ÷aïkvàdãni nidhàya sikatàsu à raktasravaõàt àsãta . sutyàsu vartamànàsu sikatàsåpavi÷et . pràtaþsàya¤ca vedisamãpe sikatàsveva tiùñhet . caturthe'hani gomåtrami÷rodakena smàrtaü snànaü vidhàya vàso dhçtvà sànnipàtikaü kuryàt nàràdupakàrakam . àràdupakàrakaü ca dãkùaõãyabhåmyullekhanàdi . prasåtàyàstu da÷aràtràdårdhvaü snànàdi . garmiõãü na dãkùayediti taddãkùàniùedhaþ iti matàntaram . %<ayaj¤iyàþ garbhà>% iti ÷ruteþ anubandhyàprakaraõãyatvàt niùedhasya tadviùayatvena garmavatyà api dãkùàdhikàraþ iti svamatamuktam . dãkùitasya duþsvapnàdidar÷anàdipràya÷cittavi÷eùaþ . camasasya pãtàpãtatvaviùaye pràya÷cittam . somasyopari meghavarùaõe bhakùàbhakùanirõayapårbakaü tatra pràya÷cittam . camasadoùe droõakalasa÷oùe ca pràya÷cittam . abhribhedane homabhedaþ pràya÷cittam . somàpaharaõe, avyaktaràgapuùpàõi tçõàni somakàrye nidhàya abhiùavaü kuryàt . bahukàlãnakhàdiravçkùasya vallãråpà aïkurà jàyamànà ÷yenahçtamityucyate tat, ÷yàmakàn, somasadç÷àn latàvi÷eùàn påtãkàn, aruõadårvà avyaktaràgà dårvà haritaku÷àn a÷uùkàn darbhàn và pårvapårvàbhàve uttarottaràn pratinighàyàbhiùuõuyàt . tatra godànaü pràya÷cittaü kçtvà uktadravyeõa yàgasamàpanam . tatra ca avabhçyànte punaþ yaj¤aþ karaõãyaþ, somakalasabhede brahmasàma pàñhaþ pràya÷cittam iti vikalpaþ . abhiùavaõacarmaõi prasçtyàdimàtrasomarasalàbhe jalàdinà tasya vardhanena kalasamàpårya droõakalasapåraõaü sampàdyam . some'nulabhyamàne yatki¤cidavigatamànãya punaþ yaj¤aþ . tatra godànaü pràya÷cittam . 12 kaø . somàtireke àdyàdisavanabhede pràya÷cittabhedaþ . dãkùitasya roge droõakalase uptànàü ÷uõñhãpiùpalyàdãnàü madhye yene cchet tena bhiùak vicikitset nànyena . tasya vidhànàdi . jvaritasyàpi roga÷àntiü yàvat pràgvihitade÷a eva vàsonànyatra . pràtaþsavane ca tasya mantravi÷eùeõàbhiùekaprakàraþ . evaü dãkùitaü sarve çtvijaþ savanànteùu spç÷eyuþ . tatra yajamànasya mantrabhedena spar÷aþ . tatra maraõe tasya dàhavi÷eùaü kçtvà dãkùitasyàsthãni kçùõàjine baddhvà mçtasyaiva patnyapi svakarma patikarma ca kuryàt . patnãmaraõe'pyevam iti pakùàntaram . tasya bhràtràdikaü nediùñhinaü dãkùayitvà satrasya samàpanam iti matàntaram . khamate maraõe eva karmasamàptiþ . ubhayapakùe'pi . tatra pràya÷cittavidhànàdi . 14 kaø . ukhàbharaõadine yajamànamaraõe vi÷eùavidhànapràya÷cittàni . satradãkùàmadhye maraõe'pi uktasomàdikarmàntakaraõàya dãkùitasya tatkamephalaü bhavati dãkùitasya bhràtràdereva prakçtakratuphalapràptiriti matàntaram . tsàgninà nediùñhinà putràdinà svakãyeùvagniùu svakãyena dravyeõànuùñhitasya sàgnicityàdikakratoþ nediùñhinaeva phalaü prakçtakratuphalaü tu mçtayajamànasyeti svamatam . tatra upadãkùã sveùvagniùu nasvanikçntanàvadhi dvàda÷àntaü sànnipràtikaü kuryàt . yadyanàhitàgnirnediùñhã tadà satriõàmevàgniùu karaõaü tatra ca vai÷vànaranirvàpaþ pràya÷cittam . ekaràjakayoraparvatàntare'badyantare samànade÷e yajamànayoþ yaj¤akaraõe somasaüsavo bhavati . tathàca dvau yajamànau cet mitho vairiõau samakàle ekasmin de÷e, girinadyàdivyavadhànaü vinà yàgàrthaü somamekakàlaü sunutaþ tadà sametya savanàt saüsava ityucyate . tatra sarvaü karma satvaraü kàryam . parayaj¤àpekùayà svayaj¤e saüsthàdhikyamicchan satvaraü sarvaü kàryaü kuryàt . tadvidhànàdi . bhinnade÷akàlàdau parvatàdyantare prãtau ca na saüsava . ti bhedaþ . saüsavaviùayaeva hotràdibhisvasadç÷amaraõakàmaiþ kartavyakarmavi÷eùavidhànam . yayà hotrà hotuþ adhvaryuõà'dhvaryoþ yajamànena yajamànasyetyàdiråpeõa maraõamicchatà tatkarma kàryam . aya¤ca yaj¤aþ ekadinarathagamyade÷e parasparadveùe bhavati anyatarasya dbeùàbhàve uktade÷atodåratveca na sambhavati . uktànàmekatareõa tathànuùñhite ekatarasya maraõe . svasvayaj¤àntargatà adhvaryvàdayaþ tadãyakarma÷eùaü smaraõapårbakaü kuryuþ na varaõàntaramapekùyate . somàdidàhe pratinidhinà karma samàpayeyuþ . pa¤cagodànaü dattvà yaj¤asamàpanam . dvàda÷yà ràtreþ pràk tathàbhåte doùe punaryaj¤àrambhaþ uttarantu pa¤cagodànamàtradakùiõà pràya÷cittamiti matàntaram . brahmaõaeva vihitakarmàdhikàràt anàde÷e sarvatra pràya÷cittahome tasyevàdhikàraþ . abrahmake tu agnihotràdau yajamànàdhikàraþ ityuktaü pràk . 26 aø 6 kaø kaõóikàþ pravargyopayogimahàvãrasambharaõakarmapratipàdikàþ . yathà mçtpiõóasa¤cayaü valmãkaloùñaü ÷åkarotkhàtàü mçttikàü påtikàlatàvi÷eùaü gavedhukàþ (jalasannihitamahàtçõajàni ÷uklàni phalàni) ityetàn sambhàràn pràksaüsthàn udaksaüsthàn và kçtvà kçùõàjinam vakùyamàõalakùaõam, abhrim (kuddàlam) uttaratonidadhyàt . teùàmàdànanidhànàdimantràþ . mçccàtra aticikkaõà bhàõóàdinirmàõayogyà kumbhakàrasaüskçtaiva gçhyate . tathàbhåtamçdaþ kçùõàjine uttaratonidhànam . dakùiõata÷ca kçùõàjine valmãkaloùñasya . kçùõàjinaü parigçhya pa¤càratnipramàõaü samacaturasraü bhåbhàgaü pràgdvàraü kçtvà sapta bhåsaüskàràn kçtvà sikatopakiraõe parivçte uktasthàne kçùõàjinasthàn sambhàràn nidadhyàt . ullekhane jalairabhyukùaõe sambhàraiþ saüsarge ca mantràþ . tato'dhvaryuþ gavedhukà ajàpaya÷ca pçthak nidhàya valmãkaloùñàdibhiþ saha mçtpiõóaü mi÷rayet . tato mahàvãraü kàryam . tatsvaråpaü pràde÷amàtramårdhvamàsecanavantaü (gartavantam) madhyade÷e saïkucitamekhalam (ulåkhalavat muùñigrahaõayogyam) . mekhalàyà årdhvaü tryaïgulam (pràde÷amàtrasyoparibhàge tryaïgulam) pari÷eùya tato'dhastà mekhalà kàryà . %<makhasya ÷ira>% iti mantreõa niùpannamahàvoraspar÷anam . anenaiva mantreõa tadàdànamapãtyeke . evamitarau mahàvãrau kuryàt . abhimar÷anànantara marveùàü bhåmau nidhànam . sruómukhàkçtã pinvane (dohanapàtre) rauhiõakapàle vakùyamàõapuràóà÷akapàle vartule sarvasamãpe bhåmau nidhàya . upa÷àyàm (tadava÷iùñàü sçdam) pràya÷cittàrthaü nidadhyàt . %<makhàya tveti mantreõa>% gavedhukàbhiþ ÷lakùõãkuryàt . dakùiõàgninàdãptena a÷va purãùeõ %<a÷vasya tveti>% tasyàþ mçdodhåpanam . ukhàvatpradàhanàdi . caturasramavañaü khàtvà tatra ÷rapaõam (pàkasàdhanamindhanàdi) àstãrya tatra trãn mahàvãràn nyubjãkçtàn nidhàya pinvane (dohanapàtre) rauhiõakapàle ca nyubje nidhàya punaþ ÷rapeõàvacchàdya dakùiõàgninà dãpayet . %<çjave tveti>% mantreõa pakvàü mçdamudvaret divaiva pradàhanoddhvàrau kàryau . tatastàni ajàpayasàvasi¤cet . tåùõãü pinvanàdãnàü karaõàbhimar÷ana÷lakùaõadhåpanapradahanoddharaõàvasecanàdi kuryàt . 2 kaø mahàvãramuktvà pravargyacaraõaprakàraþ . yathà pratyahaü sàyaüpràtaþ pràgupasadaþ pravargyacaraõaü kàryam . apihitadvàre pravargyacaraõam . patnãsannidhàvapi tayà tasya dar÷anaü na kàryam . vaidika÷abdànuktistatra kàryà . prakçtyantaràbhàvàt yàvaduktaü tàvadevàtra bhavati nàdhikam . atra gharmasambandhipàtramaudumbaram mànasåtraü mau¤jaü trivçt . tatra vi÷eùaþ yajamànaskandhapramàõapàdàyà audumbaryà àsandyà vàlvajaü valvajatrayaü bandhanarajjurbhavati . gàrhapatyaü pårbeõa pràgagraku÷ànàstãrya teùu pàtràsàdanaü dvandva÷aþ kàryam . pàtràõi tu upasaüyamanãü mahàvãraü, paro÷àsau, pinvane, rauhiõakapàle, rauhiõahavanyau . anutkãrõe srucau, sthåõàmayåkham, dhçùñã, ÷atamàne, viü÷atiü mu¤japralavàn, pràde÷amàtràn vikaïkata÷akalàn, sruvaü mu¤javedam, dhavitràõi, paridhãn, rajjusandànamàsandãm kçùõàjinamabhrim, kharàrthàþ sikatà arthavacca, pàñhakrameõaivàsàdayet . tatra bàhupramàõà audumbarã upasaüyamanã . mahàmukhà pracaraõãyà sruk . parã÷àsau saüda÷àkàrau, sthåõà gorbandhànàrthaþ stambhabhedaþ . mayåkhaþ ajàbandhanàrthaþ ÷aïkuråpaþ kãlakaþ . dhçùñã upaveùau audumbarau . ekaü rajatarattikà÷atamànaü, dvitãyaü svarõarattikà÷atamànam iti dve ÷atamàne . audumbaraevàratnimàtraþ sruvaþ . vedomu¤jamayaþ . dhunotyemiriti dhavitràõi kçùõàjinakhaõóanirmitàni daõóavanti trãõi vyajanàni . sandànaü dohanakàle gopàdabandhanàrthà ajabagyanàrthà ca rajjuþ . arthavat prayojanopayogi anyadapi dvandva÷a àsàdayet . prayojanavaddravya¤ca sphyaþ pavitre, agnihotrahavanã àjyasthàlã prabhåtamàjyaü, ÷årpaü, pàtrãpiùñam, upasarjanãpàtram, upa÷ayà, itarau mahàvãrau, ca . hotçùadanaü mau¤jaü kàryam audumbarã samidityàdi dvandva÷a àsàdayet . prokùaõãþ saüskçtya utthàya brahmaõo'nuj¤àkaraõam . hotràdipreùaõa¤ca yamàya tveti, mantreõa pratimantram uktadravyàõàü pratyekaü prokùaõaü rà÷ãkçtya ca tåùõãü prokùaõa¤ca kàryam . ÷àlàyàþ pårbadvàreõa sthåõàü mayåkha ca niùkàsya, ÷àlàyà dakùiõasyàü hotuþ sandar÷ane nikhananam, (gàrhapatyasamãpe upaviùño hotà yatra nikhàtàü sthåõàü mayåkhaü ca pa÷yati tàdç÷aü sthànaü hotçsandar÷anam) . gàrhapatyàhavanãyayoruttarataþ kharanivàpaþ . dakùiõata÷ca bhittalagnamucchiùñakharanivàpaþ kàryaþ . àhavanãyaü pårbeõa samràóàsandãü paryàhçtya dakùiõataþ pràcãmàsàdayet . ràjàsandyà uttarataþ kçùõàjinamathàstçõàti tasminnabhryupa÷aye nidadhyàt mahàvãrau càcchàdayedveti . sthåõàdinirharaõàni adhvaryuranyo và kuryàt . %<devasya tve>% ti mantreõa eteùàma¤janaü hotà kuryàt . mahàvãramàjyaü ca saüskçtya %<pçthivyàþ saüspç÷a>% iti mantreõa rajata÷atarattikàmànaü sikatàmadhye prave÷ayet . 3 kaø ÷ukraü gàyeti prastotuþ preùaõam . patnã÷ira àcchàdanam . saüsãdasveti yadà''jyaü saüskçtya hotà vakti tadà mu¤japralavàn ÷areùãkàparitobhavàni ÷aratçõàni madhyamoñanena dviguõãkçtànàdãpya pratidi÷aü sikatàsu nidadhyàt . teùu mu¤japralaveùu saüskçtaü pracaraõãyaü mahàvãraü ghçta pårõam %<arcirasãti>% mantreõa nidadhyàt . mahàvãrasyopari pràde÷adhàrakaü yajamànam %<anàdhçùñeti>% mantraü vàcayet . pratidi÷aü và tathà vàcanamiti vikalpaþ . dakùiõata uttànaü pàõiü yajamànonidadhyàt . %<manora÷veti>% mantreõa mahàvãrasyottarataþ pràde÷anidhànam . mahàvãraü paritaþ bhasmakùepaü kçtvà gàrhapatyàïgàraiþ upaveùàbhyàü mahàvãraü %<marudbhiriti>% parikãrya (mahàvãrasya sarvato nirantarànaïgàràn nidhàya) . aïgàraiþ vikaïkata÷akalai÷ca pràgudagbhiþ trayoda÷abhiþ %<svàhàmarudbhiriti>% mantreõa pari÷rapayet . teùàü trayoda÷ànàü madhye pratidi÷aü trãn trãn sthàpayet tatra dvau dvau samantrakamekaü tåùõãü tayorupari ityevaü pràgàdiùu caturùu dikùu sthàpitànàü dvàda÷ànàmadhikamekaü dakùiõataþ sthàpayet sthàpanakrameõaiva ÷rapaõa¤ca . muvarõa÷atarattikàmànena %<divaþ saüspç÷a>% iti mantreõa mahàvãraü pidadhyàt . 4 kaø tatrapidhànakàle %<candraü gàyeti>% prastotuþ preùaõam . kçùõàjinakhaõóanirmitervyajanairdaõóavadbhistribhiþ mahàvãraü paritaþ prakãrõànaïgàràn dãpanàya upavãjayeyuþ . teùu vyajaneùu ekaü pratiprasthàtà, apara magnãdhà, ÷iùñamadhvaryuõà gçhãtvà dhånayadbhiþ savyàpasavyaü triþ pradakùiõaü kàryam . tatra savyàvçttau vyajana dhånanam dakùiõàvçttau vyajanànyantaþ kçtveti bhedaþ . dhånanena pradãptatvàt jàte arciùi suvarõa÷atamànaü nidhàyàjyena sruveõa mahàvãraü si¤cet . etacca suvarõa÷atamànaü mahàvãràdanyatra sugupte de÷e sthàpayitvà kàryam . adhvaryo rmahàvãraseke vyàpçtatayà pratiprasthàtà laukikapiùñànàü vrãhãõàü yavànà rauhiõau puroóà÷au pacet . rauhiõa puroóà÷ayoranyapuroóà÷adharmatvaü tena kapàlayoþ saüskàràdi kàryam . %<ãóe dyàvàpçthãvã>% iti mantreõa paridhãn paridhàya rauhiõau puroóà÷au pàtrãsthànãyayorupastãrõayoþ rauhiõahavanyoþ srucorudvàsya tatsthàveva àhavanãyadakùiõottarayoþ ekaü dakùiõato'paramuttarata÷ca sthàpayet . %<gharmasya tanvau gàyeti>% prastotçpreùaõam . yajamànasahitànàmçtvijàü parikramaõam . prastotçvyatiriktàþ pa¤cartvijaþ upatiùñheyuþ . chandogànàü mate tatsahitàþ ùañ parikrameyuþ . %<garbho devànàmiti>% sakçt, dviståùõãü parikrameyuþ . patnã÷iro'pagatàcchàdanaü kçtvà mahãvàramãkùamàõàü patnãü %<tvaùñçmanta>% ityetaü mantraü vàcayeyuþ . pràtaþ %<ahaþ ketuneti>% mantreõa dakùiõaü rauhiõaü, sàyaü %<ràtririti>% mantreõa uttaraü rauhiõaü juhuyàt . 5 kaø . gharmadhugbandhanàrthà pà÷avatã rajjuþ tasyàeva pa÷càtpàdabandhanàrthaü mandànaü taddvayamàdàya %<ióaehãti>% mantreõa upàü÷u, nàmnà ca triruccaiþ gàrhapatyaü gacchan tàmàhvayet . %<dhenuü gàyeti>% prastotçpreùaõam . %<adityai ràsnàsãti>% mantreõasamàgatàü gàü pà÷ena pratimucya (tasyàþ rajjupà÷aü ÷çïgayoþ protaü kçtvà sthåõàyàü baddhà) %<påùàsãti>% mantreõa dhenuü pa÷càtpàdayoþ sandànena (niyamanena) baddhvà %<gharmàya dãùveti>% vatsaü tato'pàkuryàt . (stanapànàt nivartayet) %<a÷vibhyàü pinvasveti>% mantreõa pinvane (pàtrabhede) duhet . %<svàhendravaditi>% mantreõa pinvane patitàvipruùo'bhimantrayet . %<yaste stana>% iti stanàlambhanam . pratiprasthàtà ajàmevaü mayåkhe tåùõãü baddhvà duhet . payogàyeti pratiprasthàtçpreùaõam . %<uttiùñha brahmaõaspate>% iti mantre hotrocyamàne adhvaryuþ goþ samãpàduttiùñhet . %<upadrava payaseti>% mantre hãtrãccàryamàõe gàrhapatyaü prati adhvaryugatiþ . %<gàyatraü chando'sãti>% pratimantraü parã÷àsàvàdadyàt . %<vasiùñha÷aphau gàyeti>% prastotçpreùaõam . %<dyàvàpçthivãbhyàü tvà parigçhõàmãti>% mantreõa parã÷àsàbhyàü mahàvãragrahaõam parã÷àsàbhyàü mahàvãramutkùipya mu¤javedenopamçjya upayamanyà antarikùeõopayacchàmãti gçhõãyàt . upayamanãü ca dugdharåpadharmasya adhastàt sthàpayet . upayamanyà gçhãtaü mahàvãramajapayasàsekena ÷ànte mahàvãre %<praitu brahmaõaspate iti>% vàkye hotrocyamàne %<indrà÷vineti>% goþ payo'panayet .
     6 kaø àhavanãyaü gacchan %<samudràya tveti>% mantreõa vàtanàma japet . upayamanyàü patitaü payoghçtaü và gharme (dugdhe) %<svàhà gharmàyeti>% àsi¤cet . %<svàhà gharmaþ pitre>% iti japitvà'tikramyà÷ràvya prastotàraü gharmasya yajetipreùayet . vaùañkàreõa %<vi÷vàà÷à iti>% mantreõa homaþ . %<divi và iti>% mantreõa mahàvãraütrirutkampayet . %<svàhà'gnaye iti>% mantreõa vaùañkàrayojitena homaþ . hutàva÷iùñadravyasya %<a÷vinã gharmamiti>% brahmànumantraõam . %<apàtàmiti>% mantreõa gharmasya yajamànànumantraõam . atitaptatvàt pàtramadhye sarvataþ itastata ucchalanto ye gharmale÷àsteùàm %<iùe pinvasveti>% mantreõànumantraõam . %<gharmàditi>% mantreõa ai÷ànyàmadhvaryurudgacchan %<amenyasme>% iti mantreõa mahàvãraü sikatàsu nidadhyàt . tacca parã÷àsagçhãtameva sthàpayet . nãcairgharmamadhye ÷akalaü prave÷ya tatsthenàjyena vikaïkata÷akalam aktvà aktvà %<svàhà påùõe ÷avasa>% iti mantreõa tadeva juhuyàt hutvà hutvà ca prathamaparidhau vikaïkata÷akalàn nidadhyàt . evaü tridhà hutvà caturthamahutaü tacchakalamãkùamàõo dakùiõato barhiùi upagåhet (prave÷ayet) . ahutaü saptamaü ca vikaïkata÷akalam dakùiõekùamàõaþ sarvalepàktaü (mahàvãrasthaghçtalepevàktam) målàgraparyantaü pratiprasthàtre dadyàt . pratisthàtà taü ÷akalamuda¤caü niyacchet . gharmasambandhi navanãtàdi %<svàhà saü jyotiùà>% iti mantreõa parã÷àsàbhyàmutpàdya upayamanyàü srucyàsi¤cati (srugmukhasyãpari adhomukhaü karotãtyarthaþ) tatodvinãyarauhiõahomaþ . madhyamaparidhau nihitàni pa¤ca vaikaïkata÷akalàni àhavanãye juhuyàt . upayamanyàü sthitaü ghamàjyamagnihotravidhànena hutvà %<madhu hutamiti>% mantreõa sarve çtvigàdayo vàjinavat bhakùayeyuþ . ucchiùñakhare prakùàlya upayamanãü nidadhyàt . atra kàle upa÷ritànàü pa¤ca÷akalànàmàhavanãye praharaõam . adhvaryurhotrà saüsàdyamànàya mahavãràyànubråhãti anuvàcayet . tato dhenave tçõodake dadyàt . sarvaü pàtrajàtamanà÷àya àsandyàü kuryàt . %<abhãmamiti>% mantreõa mahàvãramàsandyàü sthàpayet . itaràõi tu pàtràõi tåùõãmiti bhedaþ . tataþ ÷àntipàñhaþ dvàrodghàñana¤ca . kharasthåõàmayåkhakçùõàjinàbhryupa÷ayàsandãnàü sakçdàsàdana prokùaõe . àràdupakàrakatvàt prathame pravargyacaraõe eva àsàdanaprokùaõe ityekapakùaþ . asakçt, %<pratipradhànaü guõà vçttiriti>% nyàyàt iti pakùàntaram . 7 kaø . upasadante pravargyotsàdanaprakàraþ . yathà ÷àlàmadhyàt dakùiõena dvàreõa gharmasambandhi dravyaü niùkràsya antaþpàtyasamope sàditapàtrebhyo dakùiõataeva nidadhyàt . àhavanãye trãn ÷àlàkàn pradãpya pradãpya agnãdhro dhàrayet yajamàna sakteùu mukhamàtranàbhimàtrajànumàtra pramàõeùu tàn pradãptàn ÷àlàkàn nidadhyàt . adhvaryuràjyaü saüskçtya caturgçhãtaü gçhãtvà teùàü pradãptànàü ÷àlàkànàmupari %<yàte gharma! divyà ÷ugiti>% pratimantraü juhuyàt . ekameva caturgçhãtaü gçhãtvà triùvapi ÷àlàkeùu juhuyàt . tathàca ÷alàkànàü samåhaþ ÷àlàkaþ tena trisçbhiþ ÷alàkàbhiþ ekaþ ÷àlàkaþ . tàdç÷àn trãn ÷àlàkàn haste gçhãtvà teùàmekaü ÷àlàkaü ÷àlàdvàrye pradãpyàgnãdhroyajamànamukhamàtre àhavanãyasyopari dhàrayet . adhvaryu÷caturgçhãtaü tçtãyàü÷aü tasmi÷chàlàke pradãpte juhuyàt . tatastraü ÷àlàkamàhavanãyamadhyaeva kùipet . tatodvitãyaü ÷àlàkaü pradãpyàgnãdhro yajamànasya nàbhidaghne àhavanãyasyopari dhàrayet adhvaryustathaiva juhuyàt . tçtãyantu agnãdhà pradãpya yajamànajànumàtre dhçtamadhvaryuràhavanãye nikùipya tata upavi÷ya sarvaü caturgçhãtaü ÷eùaü juhuyàt . atra upavi÷ye yukteþ pårvayoþ tiùñhatà homau kàryau . tato'dhvaryuþ purastàt patnãmagre kçtvà %<kùatrasya tveti>% mantreõa ÷àlàyà niùkramet . avabhçthavat adhvaryuõà prastotuþ sàmagànàrthaü preùaõam . avabhçthavat de÷agatiþ nidhana¤ca . sàmagànàt paraü marve utsàdanade÷aü gaccheyuþ . (utsàdanade÷a÷ca mahàvãràdi pàtràdãnàü parityàgade÷aþ %<pariùyandovà anyovà de÷aþ>% iti ÷ataø bràø 14, 3, 1, 14, vihitade÷aþ) . tatra agnicityàrahite yaj¤e uttaravediü prati sarvegaccheyuþ . agnicityàyukte yaj¤e tu pariùyandaü (jalaparivçtaü dvãpam) (nirjanasthalaü và) pratyeva gamanam . tamutsàdanade÷am uttaravediü và %<acikradaditi>% triþ pariùicya uttarakàryaü kàryam . adhvaryuruttaravedau utsàdanapakùe prathamaü mahàvãraü nàbhispçùñaü %<catuþsraktiriti>% nidadhyàt . itarau mahàvãrau pràksaüsthau pràcyàü mantràvçttyà nidadhyàt . upa÷ayàm (mahàvãraghañanàvasare puri÷eùitàü mçdam) tathaiva tåùõãü nidadhyàt . mahàvãràdikamabhitaþ parã÷àsau nidadhyàt . avakçùñe (nãce vàhye) rauhiõahavanyau srucau nidadhyàt . rauhiõahavanyoruttarataþ abhrinidhànam . tayoreva dakùiõataþ àsandãm, abhreruttarataþ sarvadhavitràõi ca nidadhyàt . tathàca dakùiõataþ, pa÷càt, uttarata÷caikaikaü dhavitraü nidadhyàt . paridhãnapi nihitadravyàõyabhito nidadhyàt . nihitapràtragaõasya pa÷càt upayamanãü srucaü pràgagràü nighàya rajjusaüdànaü veda¤ca tanmadhye nidadhyàt . pinvane (dohanapàtre) upayamanãmukhasya pa÷càt abhitodaõóaü nidadhyàt . pinvanayoþ pa÷càt dakùiõataþ sthåõàm, uttarato mayåkhaü, nidadhyàt sthåõàmayåkhayoþ pa÷càt rauhiõakapàle nidadhyàt . tayoreva pa÷càt dhçùñã (upaveùau) nidadhyàt . gharmopayuktaü sruvamau¤jakårcàdi àsàditapàtràõàü madhye nidadhyàt . sarvapàtràõàmuttarataþ pracaraõãyau kharau nidadhyàt . màrjàlãyasthànasya dakùiõato vederbahirbhàge ucchiùñakharaü nidadhyàt . sagartàni sapta pàtràõi (mahàvãratrayaü dve pinvane upayamanãü sruva¤ca) etàni %<gharmaitatte>% iti pratimantraü payasà pårayet . vratami÷raü payaþ÷eùaü pårbamadattaü cet sàgnike some pràgeva sakalaü deyamiti vidhànàt . varùàhàreùñàhotrãya màmagànàrthaü prastoturadhvaryuõà preùaõam . sapatnãkàþ sarve %<sumitriyà na iti>% mantreõa càtvàlaü màrjayeyuþ . ai÷ànãü prati %<udvayamiti>% mantreõa yajamàna udgacchet . pràde÷amàtràmekàü samidhaü hastena %<anapekùametyedho'sãti>% mantreõàdàya %<samidasãti>% mantreõa àhavanãye dadyàt . gàrhapatye tu tàdç÷ãü samidhaü tåùõãü dadyàt . yajamànaþ rajatasuvarõa÷atamàne brahmaõe dadyàt . yajamànavratadughàü råpàü gharmadughàü yajamànaþ adhvaryave dadyàt . patnãvratadughàü gàmudgàtre dadyàt . ajàmagnãdhe dadyàt . gharmasya mahà vãrasya bhedane yathàkàlaü pràya÷cittaü kuryàt . tatpràya÷citta prakàràdi . abhagnena dvitãyatçtãyayormadhye dvayenànyatareõa và pravargyaü caret . tatra pårõàhutihomaprakàraþ . saübhriyamàõo mahàvãro yadi bhidyate tadà pràya÷cittahome prajàpatirdevatà . niùñhitàbhimar÷anàdàrabhya ajàpayo'vasecanàntakàle mahàvãrabhedane pràyacittamedaþ . tatra prathamadine bhedane pràø savità devatà . dvitãye'hani bhede agnirdevatà tçtãyadine bhedane vàyurdevatà . atha pravargyàdhikàriõaþ . agniùñomasyàñhyasaüsthàtiràtrasya prathame prayoge na pravargyacaraõam ityekaþ pakùaþ . vikalpena tatràpi pravargyacaraõamiti ÷àkhàntaram . sapravargye yaj¤e dadhigharmasambandhinãtikartavyatà . sapavitràyàmagnihotrahavanyàü dadhigharmagrahaõaü kuryàt . tacca yathàkatha¤cit sthàlãmukhenaiva sruci ninayet . prastaraõàbhi ghàraõe apyatra na . huta÷eùasya %<mayi tyaditi>% mantreõa bhakùaõam . tacca mahàvratãye'hni kartavyam . dadhibhakùànantaraü càtvàle màrjanam . pravargyacaraõasyàdau ante ca ÷àntikàdhyàyapàñhaþ . (÷àntikàdhyàya÷ca çcaü vàcamityàdyadhyàyaþ) . ÷àntikaraõadvayamadhye dvàrapidhànottarakàle àdimam . pàtràõàmàsandyàü nidhànànantaramantimam iti bhedaþ . kàtãyagçhyasåtrapratipàdyaviùayà÷ca vistarabhayànnàtroktàstata evàseyàþ . kàtyàyanasarvànukramaõikàpratipàdyaviùayà÷ca sarvànukramaõikà÷abde vakùyante .

#<kàtyàyanã># strã katasya gãtràpatyaü strã gargàø ya¤ lohitakatantàø ùphaþ ùittvàt ïãù . 1 katagotràpatyastriyàm . patnyàü ïãù . 2 kàtyàyanarùeþ patnyàm 3 tattulya kaùàyàdivastradhàriõyàmardhavçddhàyàü vidhavàyàü striyàü 4 kalpabhede katagotrotpannàyàü durgàyàü 5 yàj¤avalkyarùipatnãbhede ca . %<yàj¤avalkyasya dve bhàrye babhåvatuþ maitreyo kàtyàyanã ca tayorha maitreyã brahmavàdinã babhåva strãpraj¤aiva tarhi kàtyàyanã>% vçø uø .

#<kàtyàyanãtantra># naø 6 taø . kàtyàyanãpåjàmantràdividhàyake ÷ivapraõãte tantrabhede .

#<kàtyàyanãputra># puø 6 taø . kàrtikeye .

#<kàthakya># puø strã kathakasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . kathakarùergotràpatye yåni tu ya¤antatvàt phak . kàthakyàyana tadãya yuvagotràpatye . striyàü lohitakatàntàdiø ùphaþ ùittvàt ïãù . kàthakyàyanã tadgotràpatyastriyàm .

@<[Page 1881b]>@
#<kàtha¤citka># naø katha¤cit + vinayàdiø svàrthe ñhak tàntatvàt ñhasya kaþ . katha¤cidityarthe .

#<kàthika># triø kathàyàü sàdhu kayàdiø ñhak . kathàracanàsamarthe

#<kàdamba># puø strã sauø kadi--õic--ambac . (bàlihàüsa) 1 haüsabhede striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvànna ïãù kintu ñàp . tasya ca nãlavarõatvam %<kvacit khagànàü priyamànasànàü kàdambasaüsargavatãva païktiþ>% sitàsitagaïgàyamunàsaügamavarõane raghuþ . tadvyàø %<kàdambasaüsargavatã nãlahaüsasaüsçùñà>% malliø . su÷rute haüsasàrasetyupakrame kàdambasya plavatvaü saüghacàritva¤coktvà %<raktapittaharàþ ÷ãtàþ snigdhà vçùyà marujjitaþ . sçùñamåtrapurãùà÷ca madhurà rasapàkayoþ>% iti teùàü màüsaguõà uktàþ . 2 ikùau puø vi÷vaþ . 3 vàõe mediø . %<kàdambànàmekapàtairasãvyat>% màghaþ . kadambe samåhe bhavaþ aõ . 5 samåhabhave triø . kadambasyedam aõ . 6 kadambasambandhini triø %<kàdambamardhodgatake÷ara¤ca>% raghuþ . %<kàdambaü nãpakusuma>% miti malliø . vastutaþ kadamba÷abdasya puùpaparatve kadambamityeva hrasvapàñhaþ syàt dãrghapàñhe tu kadamvànàü kusumànàü samåha ityarthe'õ . iti tasya kadambasamåhaparateti bodhyam . kadamba eva svàrthe'õ . 7 kadambavçkùe puø %<vetrakàdambavalvajakarambhamahàkarambhàþ pa¤ca puùpaviùàõi>% sthàvaraviùakãrtane su÷ruø . svàrthe kan vàõe hàràø .

#<kàdambara># naø kàdambaü làti prakçtitvena là--ka lasya raþ . 1 aikùave guóàdau, tasya 2 vikàre madye ca . %<niùevya madhu màdhavàþ sarasamatra kàdambaram>% màghaþ . tadvyàkhyàyàü mallinàthenoktà vyutpattiruktà . kàdambaü kadambodbhavaü rasaü ràti rà--ka . tattulyarasayukte 3 dadhisare puø mediø .

#<kàdambarã># strã kutsitaü malinamambaraü yasya koþ kadàde÷aþ kadambaro lãlàmbarã balabhadrastasya priyà aõ . halipriyàyàm, madiràyàm . asyàniruktirbalabhadrapriyatà ca hariø 98 aø dar÷ità yathà %<atha saïkarùaõaþ myãmàn vinà kçùõena vãryavàn . cacàra tasya ÷ikhare nagasya nagasannibhaþ . praphullasya kadambasya pracchàye niùaùàda ha . vàyunà madagandhena vãjyamànaþ sukhena vai . tasya tenànilaughena sevyamànaspa tatra vai . mada saüspar÷ajo ganghaþ saüspç÷an ghràõamàgataþ . tçùõà cainaü vive÷à÷u vàruõoprabhavà tadà . ÷u÷oùa ca mukhaü tasya mattasyevàpare'hani . smàritaþ sa puràvçttamamçtaprà÷anaü vibhuþ . tçùitomadirànvevã tatastaü tarumaikùata . tasya pràvçùi phullasya yadambho jaladojjhatam . tatkoñarasthaü madirà vyajàyata manoharà . tàntu tçùõàbhibhåtàtmà pibannàrtaivàsakçt . madàcca calitàkàraþ samajàyata sa prabhuþ . tasya mattasya vadanaü ki¤ciccalitalocanam . ghårõitàkàramabhavaccharatkàlendusaprabham . kadambakoñare jàtà nàmnà kàdambarãti sà . vàruõã råpiõã tatra devànàmamçtàraõã . kàdambarãmadakalaü viditvà kçùõapårbajam . tisrastrida÷anàryastamupatasthuþ priyaüvadàþ . madirà råpiõã bhåtvà kànti÷ca ÷a÷inaþ priyà . ÷rã÷ca devã variùñhà strã svayamevàmbujadhvajà>% . %<kàdambarãmadavighårõitalocanasya yuktaü hi làïgalabhçtaþ patanaü pçthivyàm>% udbhaø . tena kàdambaü kadambakoñaramutpattisthànatvena làti là--ka lasya raþ matvarthe ra veti bodhyam . kàdambaü rasaü ràti rà--ka gauràø ïãù . 2 kokilàyàm, 3 sarasvatyàm, 4 ÷àrikàyà¤ca mediø vàõabhaññaracite 5 kathàbhede . sà ca vàõabhaññena sàmikçtà tatputreõa samàptiü nãtà .

#<kàdambarãvãja># naø 6 taø . madyasàdhane kitvàdidravyabhede ratnamàø .

#<kàdambarya># puø kàdambaryàü hitaü yat . kadambavçkùe jañàdharaþ tasya kàdambarãmadyahetutvàt tathàtvam .

#<kàdambà># strã kàdambaivàcarati kadamba + àcàre kvip ac . kadambapuùpyàü (suõóarã) latàyàü ÷abdacaø .

#<kàdambinã># strã kàdambàþ kalahaüsà anudhàvakatvena santyasyàþ ini . meghamàlàyàm amaraþ %<madãyamaticumbinã bhavatu kàpiø kàdambinã>% rasagaø .

#<kàdaleya># triø kadalena nirvçttàdi kadala + sakhyàø caturarthyàü óha¤ . kadalena nirvçttàdau .

#<kàdàcitka># triø kadàcidbhavaþ kàlavàcitvàt ñha¤ . kadàcitkàlabhave . %<tathàpi tasya kadàcitkatayà upacaritena kàryatvena kàryatvamupacaryate>% sàø daø . %<aniyatàvadhikatve ca kàdàcitkatvavyàkopaþ>% . %<anàdi÷cet kàryakàraõapravàhaþ kàdàcitkatvànyathànupapattyà kalpyaþ>% iti ca kusuø haridàsaþ . %<kùaõikatva¤ca svàdhikaraõasamayapràgabhàvakùaõànutpattikatve sati kàdàcitkatvam>% bauø ÷iø . kàdàcitkatva¤ca pràgabhàvapratiyogitvadhvaüsapratiyogitvànyataratvam . anyataratvanive÷ena ca dhvaü se pràgabhàvapratiyogitvasya, pràgabhàve ca dhvaüsapratiyotitvasya sattvànnàvyàptiþ nitye ca tadubhayàsattrànna prasaïgaþ .

@<[Page 1882b]>@
#<kàdraveya># puüstrã kadrvàþ apatyam ÷ubhàø óhak . phaõàlàïgålavati sarãsçpabhede nàge, sarpe . striyàü jàtitvàt ïãù . %<kàdraveyà÷ca balinaþ sahasramamitaujasaþ . suparõava÷agàþ nàgà jaj¤ire' nekamastakàþ>% harivaüø 3 aø kà÷yapapatnãbhedaka druputravarõane

#<kànaka># triø kanakasyedamaõ . 1 kanakasambandhini . kanakaü phalamiva ugraü phalama styasya aõ . jayapàlavoje ràjaniø .

#<kànana># naø kana--dãptau õic lyuñ lyu và . 1 vane, 2 gçhe, kasya brahmaõa ànanam . 3 brahmaõo mukhe ca mediø . channopàntaþ pariõataphalacyotibhiþ kànanàmraiþ %<÷ãtovàyuþ pariõamayità kànanaudumbaràõàm>% meghaø . %<sakànanà niùpatatãva bhåmiþ>% %<puõyagandhena kànanam>% raghuþ .

#<kànanàgni># puø 6 taø . bàóavànale

#<kànanàri># puø kànanasyàririva . ÷amãvçkùe ÷abdacaø . ÷amãgarbhasthàgninà nikhilavanadàhàttasya tadaritvam

#<kànalaka># triø kanalena nirvçttàdiø kanala + arãhaõàø caturarthyàü vu¤ . kanalanàmajananirvçttàdau .

#<kàniùñhika># naø kaniùñhikaiva kaniùñhikà + ÷arkaràø svàrthe aõ svàrthikasyàpi praütyayasya kvacilliïgàtikramokteþ klãvatà . kaniùñhàyàm .

#<kàniùñhineya># puüstrã kaniùñhàyà apatyaü kalyàõyàdiø óhak inaï ca . kaniùñhàyà apatye . %<kçte kàniùñhineyasya jyaiùñhineyovivàsitaþ>% bhaññiø striyàü ïãp .

#<kànãta># puø kanãtasyàpatyam ÷ivàø aõ . kanãtanàmançpasyàpatye pçthu÷ravasi ràj¤i . %<pçthu÷ravasi kànãte syà vyuùyàdade>% çø 8, 46, 21 .

#<kànãna># puø kanyàyà anåóhàyà apatyam aõ kanãnàde÷a÷ca . %<kànãnaþ kanyakàjàto màtàmahasuto mataþ>% iti yàj¤aø ukte putrabhede . yathà vyàsaþ karõa÷ca . yàj¤aø màtàmahasutatvamuktam . manunà tu %<pitçve÷mani kanyà tu yaü putraü janayedrahaþ . taü kànãnaü vadennàmnà voóhuþ kanyàsamudbhavam>% ityanena voóhuþ sutatvamuktam . anayorvirodhaþ abhyupagamànabhyupagamàbhyàmanyatarayoþ saputràputratvàbhyàü và samàdheyaþ . %<kànãna÷ca sahoóha÷ca krãtaþ paunarbhavastathà . svayaüdatta÷ca ÷audra÷ca ùaóadàyàdabàndhavàþ>% iti manunà tasyàdàyàda dhanahàritvamuktam . karõasya yathà kànãnatvaü tathàruõàtmaja÷abde 359 pçø uktam . %<kànãna¤càpi jànàmi savituþ prathamaü sutam . pitçùvasari karõaü vai prasåtaü såtatàü gatam>% hariø 60 aø . %<bhãùmaþ khalu pituþ priyacikãrùayà satyavatãü màtarasudavàhayat yàmàhurgandhakàlãmiti . tasyàü pårvaü kànãno garbho parà÷aràd dvaipàyano'bhavaditi>% bhàø àø 95 aø . vyàsasya kànãnatvamuktam .

#<kànta># puø kana dãptau kama--và kta . 1, patyau %<kàntavakùasthalasthità>% udbhañaþ . %<÷ivaràtrau dadàmyarghamumàkànta! gçhàõa me>% ÷ivàrghadànamantraþ . såyya pårvakaþ såryakànta÷ilàyàm, candrapårvakaþ candrakàntamaõau, ayaø pårvaþ ayaskàntamaõau (cumbakapàthara) 2 candre 3 vasante 4 hijjalavçkùe ca . 5 kuïkume, naø 6 ÷obhane, %<kàntàlakàntàlalanàþ suràõàm>% màghaþ %<nàtra kàntamupagãtayà tayà>% màghaþ . 7 abhãùñe ca triø . %<bhãmakàntairnçpaguõaiþ>% raghuþ . 8 nàryàü, 9 priyaïguvçkùe ca strã . mediø 10 vçhadelàyàü 1 1 reõuko ùadhau 12 nàgaramustàyàü strã ràjaniø . 13 sukhasyànte 14 lohabhede naø bhàvapraø tasya lakùaõaguõàdi tatroktaü yathà %<yatpàtre na prasarati jale tailavinduþ pratapte, hiïgurgandhàü styajati ca nijaü tiktatàü nimbavalkaþ . taptaü dugdhaü bhavati ÷ikharàkàrakaü, naiti bhåmiü, kçùõaü na syàt sajalakaõataþ kàntalohaü taduktam>% . màritasya cårõãkçtasya tasya sevane guõà uktàstatraiva %<gulmodaràr÷aþ÷ålàmamàmavàtaü bhagandaram . kàmalà÷othakuùñhàni kùayaü kàntamayo haret . plãhànamamlapitta¤ca yakçccàpi ÷irorujam . sarvànrogàn vijayate kàntalohaü na saü÷ayaþ . balaü vãryaü vapuþ puùñiü kurute'gniü vivardhayet>% . tatraiva sàmànyalauhamàraõavidhiguõàdi . %<÷uddhaü lohabhavaü cårõaü pàtàlagaruóãrasaiþ . mardayitvà puñedvahnau dadyàdevaü puñatrayam . puñatrayaü kumàryà÷ca kuñhàracchinnikàrasaiþ . puñaùañkaü tatodadyàdevaü tãkùõamçtirbhavet>% . anyacca . %<kùipeddvàda÷amàü÷ena daradaü tãkùõacårõataþ . mardayetkanyakàdràvairyàmayugmaü tataþ puñet . evaü saptapuñai rmçtyuü lohacårõamavàpnuyàt . satyànubhåto yogãndraiþ kramo'nyolohamàraõe . kathyate rasaràjena kautåhaladhiyà'ghunà . såtakàt dviguõaü gandhaü dattvà kuryàcca kajjalãm . dvayoþ samaü lohacårõaü mardayetkanyakàdravaiþ . yàmatrayaü tataþ piõóaü kçtvà tàmrasya pàtrake . varme dhçtvà rucåkasya patrairàcchàdayedbudhaþ . yàmadvayàdbhaveduùõaü dhànyarà÷au nyasettataþ . dattvopari ÷aràvaü tu tridinànte samuddharet . piùñvà ca gàlayedvasràdevaü vàritaraü bhavet . dàóimasya dalaü piùñvà taccaturguõavàriõà . tadrasenàyasa¤cårõaü sannãya plàvayediti . àtape ÷oùayettacca puñedevaü punaþ punaþ . ekaviü÷ativàraistanmriyate nàtra saü÷ayaþ . evaü sarvàõi lohàni svarõàdãnyapi màrayet>% . evaü màritasya lauhasya guõàþ . %<lohaü tiktaü saraü ÷ãtaü kaùàyaü madhuraü guru . råkùaü vayasyaü cakùuùyaü lekhanaü vàtalaü jayet . kaphaü pittajvaraü ÷ålaü ÷ophàr÷aþplãhapàõóutàþ . medomehakrimãn kuùñhaü tatkiññaütadvadeva hi . gu¤jàmekàü samàrabhya yàvat syurnavarattikàþ . tàvallauhaü sama÷nãyàdyathàdoùànalaü naraþ . kuùmàõóaü tilatailaü ca màùànnaü ràjikàü tathà . madyamamlarasa¤caiva varjayelloha sevakaþ . ÷ilàgandhàrkadugdhàktàþ svarõàdyàþ sarvadhàtavaþ . mriyante dvàda÷apuñaiþ satyaü guruvaco yathà>% . %<kàme kànte rasikà kàkurutena>% màghaþ . %<kàntàjanena rahasi gçhãtà .>% %<vapuùya÷eùe'khilalokakàntà sànanyakàntàhyurasãtarà tu>% . màghaþ kaü brahmàõamantayati dviparàrdhakàle . 15 vàsudeve parame÷vare puø %<kàmadevaþ kàmapàlaþ kàmã kàntaþ kçtàgamaþ>% viùõusaø . 16 patnyàü strã %<mà kànte pakùasyànte paryàkà÷e de÷e svàpsãþ>% jyoø taø %<kàntayà kàntasaüyoge kimakàri navoóhayà>% vidagdhamuø . 17 kàrtikeye puø . %<àgneya÷caiva skanda÷ca>% ityupakrame %<kàmajit kàmadaþ kàntaþ>% ityuktvà . %<nàmànyetàni divyàni kàrtikeyasya yaþ pañhet>% bhàø vanaø 231 aø . %<bhavet kàntà yugarasahayairyanau narasà lagau>% ityaktalakùaõe 18 chandobhede strã . 19 kàmadevabhede puø kàma÷abde vivçtiþ .

#<kàntapakùin># puø strã kàntomanoharaþ pakùo'styasya prà÷astyena iti . mayåre ÷abdacaø striyàü ïãp .

#<kàntapuùpa># puø kàntaü puùpamasya . kovidàravçkùe . ràjaniø .

#<kàntalaka># puø kàntaü lakyate laka--àsvàdane karmaõi gha¤arthe ka . (tuüda) tunnavçkùe amaraþ .

#<kàntaloha># puø kàntaü priyaülohaü yasya . ayaskànta . karmaø . (kàntilauha) lauhasàre . kànta÷abde tadguõàdyuktam .

#<kàntàïghrilohada># puø kàntàïghristattàóanaü dohadamasya puùpodgame . a÷okavçkùe trikàø . yathà ca tasya tathàtvaü tathà'÷oka÷abde 485 pçø uktam kàntàpàdadohadàdayo'pyatra .

#<kàntàyasa># naø nityakarmaø jàtitvàt ac sasàø . kàntalohe ràjaniø .

#<kàntàra># puø kàntà abhãùñà aràiva granthayo'sya, kasya jalasyàntaü kàntaü manoj¤aü và rasam çcchati ç--aõ upaø saø . (kàjaliyà) 1 ikùubhede bhàvapraø . tatra tadguõàdyuktam kàntarekùurgururvçùyaþ ÷leùmalovçühaõaþmaraþ . 2 kovidàravçkùe 3 vaü÷e ca ràjaniø . kasya sukhasyàntamçcchatyatra ç--àdhàre gha¤ . 6 taø . durgame pathi 4 mahàraõye ca puø naø amaø 6 chidre mediø . svàrthe kan ikùubhede amaraþ .

#<kàntàrapathika># triø kàntàrapathenàhçtam ñha¤ . kàntàrapathenàhçte .

#<kàntàrã># strã kàntàra + gauø ïãù . kàntàrekùau ràjavaø .

#<kànti># strã kama--kàme kana--dãptau và bhàve ktin . 1 dãptau 2 ÷obhàyàm 3 icchàyàm 4 strãõàü ÷çïgàraje saundarya guõabhede ca . kàntau kàraõaü ca su÷rute dar÷itaü yathà %<tejo'pyàgneyaü krama÷aþ pacyamànànàü dhàtånàmabhinirvçttamantarasthaü snehajàtaü rasàkhya strãõàü vi÷eùato bhavati tena màrdavasaukumàryamçdvalparomatotsàhadçùñisthitipaïktikànti dãptayo bhavanti>% . ghçtasya taijasatvena kàntidatvam yathoktaü tatraiva %<ghçtantu>% ityupakramyam %<smçtimatimedhàkànti svaralàvaõyasaukumàryaujastejobalakaram>% . ÷obhàkànti dãptidyutãnàü bhedastu sàø daø uktaþ %<råpayauvanalàlityaü bhogàdyairaïgabhåùaõam . ÷obhà proktà, saiva kàntirmanmathàpyàyità dyutiþ . kàntirevàtivistãrõà dãptirityabhidhãyate>% . iti bhedena lakùayitvàü manmathonmeùeõàtivistãrõà ÷obhaiva kàntirucyate iti vyàkhyàtam . teùàü ca nàyikàgatateva nàyakagatatà'pi . candràdau tu ÷obhàdãptikàntidyutãnàmabheda eva . %<kalà ca sà kànti matã kalàbhçtaþ>% kumàø . %<badhvà ivàdhvaüsitavarõakànteþ>% màghaþ . candrakalàsu madhye 7 kalàbhede . %<÷a÷inã candrikà kàntirjyotsnà>% ÷àø tiø . kalà÷abde vivçtiþ . 8 lakùmyà anucaradevãbhede %<evamuktvà tu sà devã lakùmãrdaityavçùaü tvalim . praviùñà>% ityupakrame %<÷iùñà÷ca devyaþ pravarà hrãþ kãrtidyutireva ca>% ityàdyuktvà %<÷rutiþ prãtirióà kàntiþ>% ityàdikamabhidhàya %<upatasthurmahàsatvaü valimindraü mahàratham>% ityuktam hariø 256 aø . 9 ÷a÷inaþ priyàbhede ca %<tisrastida÷anàryastam>% ityupakrame %<madirà råpiõã bhåtvà kànti÷ca ÷a÷inaþ priyà>% hariø 98 aø . 10 durgàyàü %<stutiþ siddhiriti khyàtà ÷riyà saü÷rayaõàcca yà . lakùmãrvà lananà vàpi kàmàt sà kàntirucyate>% devãpuø 45 aø . 11 kàma÷aktibhede . %<tathà kàntiþ kalakaõñhã vçkodarà>% ÷àø tiø ràghavabhaññaþ . kàma÷akti÷abde vivçtiþ .

#<kàntida># naø kàntiü dadàti dà--ka . 1 pitte dhàtau ÷abda caø tasya taijasatvàt tathàtvam . tejasa÷ca yathà kàntikaratvaü tathà kànti÷abde udàhçtasu÷rutavàkye dar÷itam . 2 ghçte ca . 3 ÷obhàdàyakamàtre triø kàntikaràdayo'pyatra . 4 somaràjyàü strã ràjaniø .

#<kàntidàyaka># naø kàntiü dadàti dà--õvul . kàlãyake gandhadravyabhede jañàdharaþ . tasya sevanena kàntipoùaõàt tasya tathàtvam . 2 kàntidàtari triø .

#<kàntinagarã># strã kà¤cinagaryàü kà÷ãø mokùapurãbhedakà¤cã nagarãvarõane kàntipurãti pàñhàntaram kà¤cã÷abde ca tadvàkyamuktam .

#<kàntibhåt># triø kàntiü bibharti bhç--kvip . 1 kàntidhàrake 2 candre puø tasya kàntinàmakalàdhàritvàt vi÷iùñakànti dhàritvàt kàntinàmadevãbhedapatitvàcca tathàtvam . kànti ÷abde ca kànti÷abdasya kalàcandrapatnãvàcakatvaü dar÷itam .

#<kàntimat># kàntirastyasya matup . 1 kàntiyukte . %<upamànamabhåt vilàsinàü karaõaü yattava kàntimattayà>% kumàø . %<÷eùaiþ puõyairhçtamiva divaþ kàntimat khaõóamekam>% meghadåø striyàü ïãp %<kalà ca sà kàntimatã kalàbhçtaþ>% kumàø . 2 apsarobhede strã %<vapuùmatã kàntimatã lãlàvatyutpalàvatã>% kà÷ãø apsaronàmakathane . 3 candre puø kàntinàmakalàvattvàt tasya tathàtvam . 4 kàmadevabhede ràghavabhaø .

#<kànthaka># triø %<varõusamãpasthà kanthà tato jàtàdau varõau vuk>% pàø vuk . varõunadasamãpasthakanthàjàtàdau . %<yathàhi jàtaü himavatsu kànthakam>% siø kau0

#<kànthakya># puø strã kanthakarùibhedasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . kanthakarùigotràpatye . yånyapatye yaïantatvàt phak . kànthakyàyanaþ bahuùu tasya luk . kanthakàþ . striyàntu lohitàø ùphaþ ùittvàt ïãù . kànthakyàyanã .

#<kànthika># triø kanthàyàü jàtàdi ñhak . kanthàbhave .

#<kànda># triø kandasyedaü tatra bhavo và aõ . 1 tatsambandhini 2 kandabhave viùàdau ca . tataþ a÷màdiø caturarthyàü ra . kàndara tannirvçttàdau triø .

#<kàndarpa># puü strã kandarpasyàpatyaü vidàdau kindarbhetyatra kandarpeti pàñhàntare a¤ . kandarpàpatye tasyedamaõ . 2 kandarpa sambandhini triø .

@<[Page 1885a]>@
#<kàndarpika># naø kandarpastadvivçddhiþ prayojanamasya ñhak . kandarpavçddhisàdhane vçø saø ukte vidhànabhede . tadvidhànaü ca tatra kàndarpikanàmakaùañsaptatitame'dhyàye uktaü yathà . %<rakte'dhike strã, puruùastu ÷ukre, napuüsakaü ÷oõita÷ukrasàmye . yasma dataþ ÷ukravivçddhidàni niùevitavyàni rasàyanàni . harmya pçùñhamuóunàthara÷mayaþ sotpalaü madhu madàlasà priyà . vallakã smarakathà rahaþ srajo varga eùa madanasya vàgurà . màkùãkadhàtumadhupàradalohacårõapathyà÷ilàjatuvióaïgaghçtàni yo'dyàt . saikàni viü÷atirahàni jarànvito'pi so '÷ãtiko'pi ramayatyabalàü yuveva . kùãraü ÷çtaü yaþ kapikacchumålaiþ pibet kùayaü strãùu na so'bhyupaiti . màùàn payaþsarpiùi và vipakvàn ùaógràsamàtràü÷ca payo'nupànàn . vidàrikàyàþ svarasena cårõaü muhurmuhurbhàvita÷oùitaü ca . ÷çtena dugdhena sa÷arkareõa pibetsa yasya pramadàþ prabhåtàþ . dhàtrãphalànàü svarasena cårõaü subhàvitaü kùaudrasitàjyayuktam . lãóhvànupàyàtha payo 'gni÷aktyà kàmaü nikàmaü puruùo niùevet . kùãreõa vastàõóayujà ÷çtena samplàvya kàmo bahu÷astilàn yaþ . su÷oùitànatti pibetpaya÷ca tasyàgrataþ kiü cañakaþ karoti . màùasåpasahitena sarpiùà ùaùñikaudanamadanti ye naràþ . kùãramapyanupibanti tàmu te ÷arvarãùu madanena ÷erate . tilà÷vagandhàkapikacchumålairvidàrikàùaùñikapiùñayogaþ . àjena piùñvà payasà ghçtena paktvà bhavecchaskalikà'tivçùyà . kùãreõa và gokùurakopayogaü vidàrikàkandakabhakùaõaü và . kurvanna sãdedyadi jãryate 'sya mandàgnità cedidamatra cårõam . sàjamodalavaõà harãtakã ÷çïgaverasahità ca pippalã . madyatakrataraloùõavàribhi÷cårõapànamudaràgnidãpanam . atyamlatiktalavaõàni kañåni vàtti sakùàra÷àkabahulàni ca bhojanàni . dçkcchukravãryarahitaþ sa karotyanekàn vyàjàn jaranniva yuvàpyabalàmavàpya>% . bhàvapraø tadupàyavidhànàdyuktaü yathà . atha vàjãkaraõàdhikàraþ . tatra vàjãkaraõasya lakùaõamàha . yaddravyaü puruùaü kuryàdvàjãva suratakùamam . tadvàjãkaramàkhyàtaü munibhirbhiùajàü varaiþ . atra prasaïgàt klaivyasya lakùaõaü saükhyàü nidànaü càha . klãvaþ syàt suratà÷aktastadbhàvaþ klaivyamucyate . tacca saptavidhaü proktaü nidànaü tasya kathyate . taistairbhàvairahçdyasistu riraüsormanasi kùate . dhvajaþ patatyato néõàü klaivyaü samupajàyate . dveùyastrãsaüprayogàcca klaivyaü tanmànasaü smçtam . taistairbhàvaiþbhaya÷okakrodhàdibhiþ,--ahçdyaiþ--hçdayàhitaiþ--duþsthatvàt kùate pãóite asvasthãkçte iti yàvat . dhvajaþ--÷i÷naþ . patati natånnamati saüprayogormathunam . kañukàmlauùõalavaõairatimàtropasevitaiþ . pittàcchukrakùayo dçùñaþ klaivyaü taspràtprajàyate . kañukàdinàtimàtreõa pravçddhena pittena ÷ukrasya dagdhatvàt klaivyaü bhavati pittajamiti dvitãyam . ativyavàya÷ãlo yo na ca vàjãkriyàrataþ . dhvajabhaïgamavàpnoti sa ÷ukrakùayahetukaþ . ÷ukrakùayeõa tçtãyam . %<mahatà meóhrarogeõa caturthã klãvatà bhavet . vãryavàhi÷iràcchedànme hanàdunnatirbhavet . balinaþ kùubdhamanaso nirodhàd brahmacaryataþ . ùaùñhaü klaivyaü smçtaü tattu ÷ukrastambhanimittakam . balinaþ puùñasya kùubdhamanasaþ kàmàtsaü calataþ manaso, brahmacaryam amaithunaü tasmànnirodhàt ÷ukrasya, klaivyaü bhavati . janmaprabhçti yatklaivyaü sahajaü taddhi saptamam . asàdhyaü klaivyamàha . asàdhyaü sahajaü klaivyaü marmacchedàcca yadbhavet . manmarmachedàdvãryavàhi÷iràcchedàt atha klaivyasya cikitsà . klaivyànàmiha sàdhyànàü kàryo hetuviparyayaþ . mukhyaü vikitsitaü yasmànnidànaparivarjanam . atha klaivyasya cikitsàyàü vàjãkaraõa vidhimàha . naro vàjãkaràn yogàn samyak ÷uddho niràmayaþ . saptatyantaü prakurvãta barùàdårdhvantu ùoóa÷àt . naca vai ùoóa÷àdarvàk saptatyàþ parato na ca . àyuùkàmo naraþ strãbhiþ saüyogaü kartumarhati . kùayavçddhyupadaü÷àdyà rogà÷càtãva durjayàþ . akàlamaraõa¤ca syàdbhajate striyamanyathà . vilàsinàmarthavatàü råpayauvana÷àlinàm . naràõàü bahubhàryàõàü vidhirvàjãkaro hitaþ . sthaviràõàü riraüsånàü strãõàü vàllabhya micchatàm . yoùitprasaïgàt kùãõànàü klãvànàmalparetasàm . hità vàjãkarà yogàþ prãõayantyabalàþ sadà . ete'pi puùñadehànàü sevyàþ kàlàdyapekùayà . vàjãkaraõànyàha . bhojanàni vicitràõi pànàni vividhàni ca . gãtaü ÷rotràbhiràmà÷ca vàcaþ spar÷asukhàstathà . yàminã sàndratilakà kàminã navayauvanà . gãtaü ÷rotramanoj¤a¤ca tàmbålaü madiràþ srajaþ . gandhà manãj¤à råpàõi citràõyupavanàni ca . manasa÷càpratãghàtaü vàjã kurvanti mànavam . màkùãkadhàtumadhupàradalohacårõam pathyà÷ilàjatuvióaïgaghçtàni lihyàt . ekàgraviü÷atidinàni gadàrdito'pi sà÷ãtiko'pi ramayetpramadàü yuveva>% . tatrauùadhabhedàstu tata evàvaseyàþ .

#<kàndava># naø kandau saüskataü bhakùyam aõ . kandusaüskçte bhakùye

#<kàndavika># triø kàndavaü paõyamasya ñhak . kandusaüskçtabhakùyadravyavikretari miùñànnapaõyake .

#<kàndigbhåta># triø kàü di÷aü yàmãtyàkulatàü bhåtaþ pràptaþ bhåpràptau kartari kta 2 taø pçùoø . kàü di÷aü yàmãtyàkulataü pràpte . %<sa katha¤cidbhayàttasmàdvimukto bràhmaõastadà . kàüdigbhåto jãvitàrthã pradudràvottaràü di÷am>% bhàø ÷àø paø 169 aø . %<kàü di÷aü yàmãtyàkulaþ kàndigbhåtaþ>% nãlakaø . %<kàndigbhåtaü chinnagàtraü visaüj¤aü duryodhanodrakùyati sarvasainyam>% bhàø udyoø 47 aø .

#<kàndi÷ãka># triø kàü di÷aü yàmãtyàha %<tadàheti mà÷abdàdibhyaþ>% upasaükhyànàt ñhak pçùoø mayåø àkçtigaõatvàt samàsaþ . kadi--vaiklavye bhàve in kandiþ vaiklavyam . ÷ãkasecane kùaraõàrthatvàda÷rupàtàrthakatà bhàve gha¤ kandi÷ca÷ãkaþ a÷rupàta÷ca vidyete asya bàø aõ ràyamukuñaþ . bhayadrute palàyite amaraþ . %<bahånàü pralayojàtaþ kàndi÷ãkamabhåjjagat>% kà÷ãø .

#<kànyakubja># puø de÷abhede kanyakubja÷abde vivaraõam . %<kànyakubje mahànàsãt pàrthivobharatarùabha! . gàdhãti vi÷ruto loke ku÷ikasyàtmasambhavaþ>% bhàø vaø 174 aø .

#<kànyajà># strã kàt jalàdanyasmin jàyate jana--óa . nalã nàmagandhadravye ÷abdacaø .

#<kàpañava># puü strã kàpañorgotràpatyam aõ . 1 kàpañugotràpatye striyàü tu gotrapratyayàntatvena jàtitve'pi na ïãù . kintu ÷àrïgaravàdiø ïãn svarebhedaþ . kàpañavã . gotràntatvàt tata àgate'rthe vu¤ . kàpañavaka tataàgate . kutsitaþ pañuþ kàpañustasya bhàvaþ karma và aõ . kàpañava 2 ninditapañutàyàü naø .

#<kàpañika># triø kapañena carati ñhak . 1 kapañavyavahàriõi %<kçtsnaü càùñavidhaü karma pa¤cavarga¤ca tattvataþ>% iti 7154 . ÷lokavyàø kàpañikodàsthitagçhapativaidehikatàpasavya¤janàtmakaü pa¤cavidhaü càravargaü pa¤cavarga÷abdavàcya tattvata÷cintayet tatra paramarmaj¤aþ pragalbha÷chàtraþ kapañavyavahàritvàt kàpañikastaü vçttyarthinamarthamànàbhyàmupagçhya ràjà bråyàt yasya durvçttaü pa÷yasi tattadànãmeva mayi vaktavyamiti kullåø ukte ràj¤aþ pa¤cavargàntargate 2 chàtraråpe càrabhede puø .

@<[Page 1886b]>@
#<kàpatha># puø kutsitaþ panthàþ ac samàø kàde÷aþ . 1 nindyevartmani amaraþ . %<àsthàtuü kàpathaü duùñaü viùamaü bahukaõñakam>% ràmàø . duùñapathavartini 2 dànavabhede ca puø . %<÷arabhaþ ÷alabha÷caiva kupathaþ kàpathaþ krathaþ>% iti hariø 263 aø dànavanàmakathane . 3 u÷ãre naø mediø . kàpathajàtatvàttasya tathàtvam .

#<kàpà># strã kam sukhamàpyate'nayà àpa--karaõe gha¤ 6 taø . pràtaþprabodhakavandivàõyàm . %<pràtarjarethejaraõeva kàpayà>% çø 10 . 40 . 3 . pràtaþprabodhakasya vandino vàõã kàpà tayà bhàø .

#<kàpàñika># naø kapàñikaiva ÷arkaràø svàrthe aõ svàrthikasyàpi kvacilliïgàtikramokteþ klãvatà . kùudrakapàñe .

#<kàpàla># naø kapàlameva tasyedaü và aõ . 1 kapàlaråpàkàre kuùñhabhede kapàla÷abde udàø . 2 kapàlasambandhini tannirmite bhåùaõàdau ca . %<tri÷ålamastraü ghora¤ca kàpàlamatha kaïkaõam>% vikramoø . (kàliyàkhaóà) 3 karkañàvçkùe puø ratnamàø . gauràø ïãù . 4 vióaïgàyàü strã ràjaniø .

#<kàpàlika># triø kapàlena nçkapàlena carati abhyavahàràdikaü karoti ñhak . 1 ÷aivàcàrabhedayukte siddhàntebhede teùàmàcàra÷ca . %<naràsthimàlàkçtabhåribhåùaõaþ ÷ma÷ànavàsã nçkapàlabhojanaþ>% . %<pa÷yàmi yogà¤jana÷uddhadar÷ano jaganmithobhinnamabhinnamã÷varàt>% . tasya dharmabhedaþ prabodhacaø varõito yathà . %<mastiùkàktavasàbhighàritamahàmàüsàhutãrjuhvatàü vahnau brahyakapàlakalpitasuràpànena naþ pàraõà . sadyaþkçttakañhorakaõñhavigalatkãlàladhàrokùaõairarcyo naþ puraùopahàrabalibhirdevo mahàbhairavaþ>% iti . %<atha tãrthakaràgraõãþ pratasthe bahukàpàlikajàlakaü vijetum>% ÷aïkaradigvijayaþ . 2 antyajajàtibhede (kapàli) puø strãø striyàü ïãù . antyaja÷abde kapàlin÷abde ca vivçtiþ . kapàlikaiva ÷arkaràø aõ . 3 kùudrakapàle naø .

#<kàpàlin># puø kàpàla kapàlaü brahmakapàlaü vrate dhàrpyatvenàstyasya ini . brahma÷iroharaõajapàpàpanuttaye vratàrthaü brahmakapàladhàriõi 1 ÷ive . %<ajaikapàcca kàpàlã tri÷aïkurajitaþ ÷ivaþ>% bhàø anuø 17 aø ÷ivasahasranàmakathane . vàsudevasya 2 putrabhede . %<kau÷ikyàü sutasomàyàü yaudhiùñhiyyàü yudhiùñhira! . kàpàlã garuóa÷caiva jaj¤àte citrayodhinau>% hariø 162 aø . (kapàli) 3 jàtisaïkare antyajabhede puü strã . striyàü ïãp . %<nañã kàpàlinã ve÷yà kulañà nàpitàïganà>% tantrasàre saptakulanàyikàkãrtane .

#<kàpika># puø kapireva aïgulyàdiø ñhak . kapi÷abdàrthe

#<kàpi¤jala># puü strã kapi¤jalasyàpatyaü ÷ivàø aõ . kapi¤jalasyàpatye striyàü ïãp .

#<kàpi¤jalàdi># puü strã kapi¤jalàn tanmàüsànyatti ada--aõ upaø saø kapi¤jalàdastasyàpatyam %<ata i¤>% pàø i¤ . kapi¤jalapakùimàüsabhakùakasyàpatye striyàü ïãp . tasyàpatyam kurvàdiø õya . kàpi¤jalàdya tadapatye puüstrã .

#<kàpittha># naø kapityasya vikàraþ anudàttàditvàt %<anudàttàde÷ca>% pàø a¤ . kapitthavikàre

#<kàpila># triø kàpilaü tadukta÷àstraü vettyadhãte và'õ . 1 kapila÷àstraj¤e 2 tadadhyetari ca hemaø . kapilena proktam aõ tasyedaü và aõ . 3 kapilaprokte 4 tatsambandhini ÷àstre naø kapila÷abde tatproktaviùayà dar÷itàþ . %<màrgaj¤àþ kàpilàþ sàükhyàþ>% bhàø ÷àø 303 . %<buddhi÷ca paramà yatra kàpilànàü mahàtmanàm>% %<pitu rniyogàjjagràha ÷uko dharmabhçtàü varaþ . yoga÷àstraü ca nikhilaü kàpila¤caiva bhàrata!>% bhàø ÷àø 327 aø . svàrthe'õ . 5 ùiïgalavarõe puø 6 tadvati triø bharataþ kapilamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . 6 kapilàdhikàreõa kçte upapuràõabhede %<anyànyupapuràõàni munibhiþ kathitàni tu>% ityupakramya %<kàpilaü mànava¤caiva tathaivo÷anaseritam>% . hemàø dàø khaø kårmapuø upapuràõagaõane uktam

#<kàpilika># puüstrã kapilikàyàþ kapilavarõàyàþ apatyam ÷ivàø aõ . kapilikàyà apatye striyàü ïãp .

#<kàpileya># puø kapilàyàþ tannàmnyà bràhmaõyà apatyam óhak . kapilànàmnyàþ stanapàyitvena tadapatye bràhmaõyàþ kapila÷iùye munibhede . tasya sambhavàdikaü bhàø ÷àø 218 aø varõitaü yathà %<tatra pa¤ca÷ikho nàma kàpileyo mahàmuniþ . paridhàvan mahãü kçtsnàü jagàma mithilàmatha . sarvasaünyàsadharmàõàü tattvaj¤ànavini÷caye . suparyavasitàrtha÷ca nirdvandvonaùñasaü÷ayaþ . çùãõàmàhurekaü tu yaü kàmànàvçtaü nçù . ÷à÷vataü sukhamatyantamanvicchantaü sudurlabham . yamàhuþ kapilaü sàükhyàþ paramarùiü prajàpatim . samanye tena råpeõa vismàpayati hi svayam . àsureþ prathamaü ÷iùyaü yamàhu÷cirajãvinam . pa¤casrotasi yaþ satramàste varùasahasrikam . yatna càsãnamàgamya kàpilaü maõóalaü mahat . pa¤casrotasi niùõàtaþ pa¤caràtravi÷àradaþ . pa¤caj¤aþ pa¤cakçt pa¤caguõaþ pa¤ca÷ikhaþ smçtaþ . puruùàvasthamavyaktaü paramàrthaü nyavedayat . iùñasatreõa saüpçùño bhåya÷ca tapasà''suriþ . kùetra kùetraj¤ayorvyaktiü bubudhe devadar÷anaþ . yattadekàkùaraü brahma nànàråpaü pradç÷yate . àsurirmaõóale tasmin pratipede tadavyayam . tamya pa¤ca÷ikhaþ ÷iùyo mànuùyà payasà bhçtaþ . bràhmaõã kapilà nàma kàcidàsãt kuñumbinã . tasyàþ putratvamàgamya striyàþ sa pibati stanau . tataþ sa kàpileyatvaü lebhe buddhiü ca naiùñhikãm . etanme bhagavànàha kàpileyasya saübhavam . tasya tat kàpileyatvaü sarvavittvamanuttamam>% . vyàkhyàta¤caitat nãlakaõñhena yathà kàpileyaþ kapilàyàþ putraþ paridhàvan ekatra vàsamakurvan . suparyavasitàrthaþ samyagni÷citaprayojanaþ . kàmairanàvçtaü kàmàdavasita mitipàñhe yadçcchayà sthitaü nçùu sukham anvicchantaü sthàpayitumiti ÷eùaþ . saþ kapilaþ, tena pa¤ca÷ikhasaüj¤ena tatprà÷aùyatvàttattulyatvam . pa¤ca srotàüsi viùayakedàra praõàóikàþ yasya tasmin manasi mànasaü satramityarthaþ . yatra yatsamãpe, kàpilaü kapilamatànusàri maõóalaü muni samåhaü prati paramàrthaü yo nyavedayadityuttareõa samvandhaþ . pa¤casrotasi manasi niùõàtaþ åhàpohako÷alavàn . pa¤caràtro nàma viùõu tvapràpakaþ kratuþ %<puruùoha vai nàràyaõo 'kàmayatàtyatiùñheyaü sarvàõi bhåtànyahamevedaü sarvaü syàmiti saetaü pa¤caràtraü puruùamedhaü yaj¤akratumapa÷ya diti>% ÷atapavoktastatra vi÷àradaþ anuùñhitàkhilakarmetyarthaþ . pa¤ca annamayapràõamayamanomayavij¤ànamayànandamayàn koùàn mitha àtmana÷ca viviktàn jànàtãti pa¤caj¤aþ ataeva pa¤cakçt pa¤ca tadviùayànyu pàsanàni bhçgurvai vàruõirityasyàmupaniùadi %<satapastaptvà'nnaü brahmeti vyajànadityàdi>% vihitàni karoti pa¤cakçt, pa¤ca ÷àntodànta uparatastitikùuþ samàhito bhåtvàtmanyevàtmànaü pa÷yatãti ÷rutàþ ÷àntàdayo guõàþ yasmin sa pa¤caguõaþ tata÷ca %<brahmavidbrahmaiva bhavatãti>% ÷ruteþ pa¤cabhyo'tiricyamànatvàt ÷ikheveti pa¤ca÷ikhaü pucchaü brahma tajj¤atvàt munirapi pa¤ca÷ikhaþ . nanu pa¤cakçt kathaü ùaùñhaj¤aþ syàditi vet? ÷çõu--yathànnamayaü vikàramupàsãnastatprakçtimannaü viràóàkhyameti evaü màyayà vikçtamànandaü tatpatimetãti na ùaùñhopàstiþ pçyagvaktavyà . ùaùñhaj¤ànàya tasya pa¤camopàstiphalatvàt tadetadàha puruùeti . puruùà annamayàdayaþ pa¤ca avasannatayà bàdhitatayà tiùñhantãtyasminniti puruùàvastham ataeva ÷iraàdyavayavarahitatvàdavyayam abàdhyatvàcca paramàrtham abodhayat . tasyàpi gurumàha iùñetyàdinà . iùñasatreõa àtmayaj¤ena hetau tçtãyà, adhyayanena vasatãtivat, samyak pçùñaü pra÷no yasya sa saüpçùñaþ, àtmaj¤ànàrthaü kçtapra÷na ityarthaþ . vyaktiü bàdhyatvàbàdhyatvena spaùñatàm devadar÷anaþ divyadçùñirityarthaþ . sàükhyasammataü guõapuruùàntaraj¤ànàt kaivalyaü pradhànaü copàdànamiti pakùaü nirasyati yattariti, akùarameva jagadupàdànatayà nànàråpaü na tu kùaraü pradhànam, avyayaü brahmaiva pratipede j¤àtavàn, na tu guõa puruùàntaram . bhagavàn màrkaõóeyaþ sanatkumàro và .

#<kàpilya># triø kapilena nirvçttàdi kapila + caturarthyàü saïkà÷àø õyaþ . kapilena nirvçttàdau .

#<kàpivana># naø dvyahasàdhye ahãne yàgabhede %<dvyahàstraya>% ityupakrame %<àïgirasacaitrarathakàpivanàþ>% kàtyàø 23 . 2 . 3 . %<caitrarathamannàdyakàmaþ kàpivanaü svargakàma iti dvyahàþ>% à÷vaø ÷rauø 10 . 2 . 3 .

#<kàpi÷a># naø kapi÷à màrdhavã tatpuùpam sàdhanatenàstyasya aõ . màdhavãlatàkusumajàte madyabhede hemacaø .

#<kàpi÷àyana># triø kapi÷eva svàrthe'õ tatra jàtaü %<kàpi÷yàþùphak>% pàø ùphak . màdhavãpuùpalatàjàte madye jañàø . %<kàpi÷àyana sugandhi vidhårõan>% màghaþ . devatàyàü puø dharaø . dràkùàyàü strã siø kauø ùittàt ïãù .

#<kàpi÷eya># puø strã kapi÷àyà apatyam óhak . kapi÷àpatye pi÷àce trikàø .

#<kàpiùñhala># puø kapiùñhalasyedam aõ . madhyade÷abhede vçhaø saø . kårmavibhàge %<audumbarakàpiùñhalagajàhvayà÷ceti madhyamidam>% ityuktestasya madhyade÷atvam .

#<kàpiùñhali># puø strã kapiùñhalasya gotràpatyam i¤ . kapiùñalagotràpatye stri yàntu krauóyàø ùya¤ . kàpiùñhilyà iti bhedaþ . yånyapatye tu %<ya¤i¤o÷ca>% pàø phak . kàpiùñhalàyana tadgotrayuvàpatye puø .

#<kàpuruùa># puø kutsitaþ puruùaþ koþ kà . 1 kutsite puruùe %<÷atrorvikhyàtavãryasya vya¤janãyasya vikramaiþ . pa÷yatoyuddhalubdho'haü kçtaþ kàpuruùastvayà>% ràmàø kàpuruùasyedamaõ . 2 kutsitapuruùasambandhini triø . %<strãùu ÷auryamanathàsu paradàrapradharùaka! . kçtvà kàpuruùaü karma ÷åro'hamiti manyase>% ràmàø . striyàü ïãp . bràhmaõàdiø bhàve karmaõi ca ùya¤ . kàpuruùya tadbhàve tatkarmaõi ca naø .

@<[Page 1888b]>@
#<kàpeya># naø kaperbhàvaþ karma và %<kapij¤àtyoróhak>% pàø óhak . 1 kaperbhàve karmaõi ca . apatye idantatvàt óhak . 2 kapigotràpatye anàïgirase puüstrã 3 ÷aunakarùau puø ÷abdaciø . striyàü gotrapratyayàntatvàt ïãù . tasyedaü óhak . kapisambandhini triø striyàntu ïãù . %<kaccinnukhalu kàpeyã saiva te calacittatà>% ràmàø .

#<kàpota># naø kapotànàü samåhaþ aõ . 1 kapotasamåhe kapotasyedam . %<anudàttàdeþ>% pàø a¤ . 2 kapotasambandhini triø striyàü ïãp . %<atithivratã kriyàvàü÷ca kàpotãü vçttimàsthitaþ>% bhàø vaø 259 aø . %<kàpotãü dçttiüsvalpasaügraharåpàm>% nãlakaõñhaþ %<stuvan vçttiüsa kàpotã duhitrà sa yayau puràt>% bhàgaø 9, 18, 15, %<kàpotã mu¤chavçttim>% ÷rãdharaþ . kapotasya yathà u¤chavçttitvamalpasaügrahatva¤ca tathà kapotalubdhakãya÷abde 1670 pçø dar÷itam . kàpotavarõo'styasya ar÷aø ac . 3 sauvãrà¤jane 4 rucake (sar¤ikàkùàre) naø mediø . 5 kapotàbhavarõe puø 6 tadvati triø hemaø . 7 oùadhibhede strã gauø ïãù . tallakùmasthànamuktaü su÷rute %<kau÷ikãü saritaü tãrtvà sa¤jayantyàstu pårvataþ . kùitiprade÷ovalmãkairàcitoyojanatrayam . vij¤eyà tatra kàpotã ÷vetà valmãkamårdhasu>% su÷ruø . oùadhilakùaõàdikathane .

#<kàpotaka># triø kapotàþ santyasyàm naóàø chaþ kuk ca kapotakãyaþ tatrabhavaþ aõ vilvakàø chasya luk . kapotakãyabhave .

#<kàpotapàkya># puø kapotànàü pàkaþ óimbaþ teùàü pågaþ õyaþ . kapotaóimbasamudàye .

#<kàpotà¤jana># naø kàpotaü ca tada¤janaü ceti karmaø . sauvãrà¤jane amaraþ .

#<kàpya># puüstrã kapergotràpatyam àïgirasaþ %<kapivodhàdàïgirase>% pàø ya¤ . 1 kapigotràpatye àïgirase . striyàntu ÷àrïgaravàdau kàvyetyatra kàpya iti pàñhàntare ïãn yalopaþ kàpã . yaïantantàt yånyapatye phak . kàpyàyanaþ kapigotrayuvàpatye, striyàntu lauhitàø ùphaþ ùittvàt ïãù . kàpyàyanã . anàïgirase tu %<ita÷càni¤aþ>% pàø óhak . kàpeya iti bhedaþ . kutsitamàpyam koþ kà . 2 pàpàdau tri0

#<kàpyakara># triø kutsitamàpyaü kàpyaü pàpaü karoti dhàtånàmanekàrthatvàt kathayati kç--tàcchãlyàdau--ña . pàpaü kçtvà parasya kathake svapàpavaktari ÷abdaraø . karmaõi aõ . kàpyakàro'pyatra triø trikàø .

@<[Page 1889a]>@
#<kàphala># puø kutsitaü phalamasya . (kañphala) vçkùabhede . ÷abdaratnà0

#<kàbara># puø kutsito bandhaþ koþ kà vede pçùoø . kutsitabandhe . %<÷ravasyuü ÷uùmaü kàbaraü badhriü kaõvantu bandhuraþ>% . %<÷unàü kapiriva dåùaõo bandharà kàbarasya ca>% duùñau hitvà bhartsyàmi dåùayiùyàmi kàbaram athaø 3 . 9 . 3 . 4 . 5 .

#<kàma># avyaø kama--gha¤ . 1 anuj¤àyàü vi÷vaþ . 2 nikàme 3 atyarthe 4 kàmye naø mediø kàmàya hitam aõ . 5 retasi naø mediø 6 vàóhamityarthe, 7 anumatau %<kàmamàmaraõàt tiùñhet gçhe kanyartumatyapi>% yamamanåþ . %<manàganabhyàvçttyà và kàmaü kùamyatu yaþ kùamã>% màghaþ . 8 icchàyàm %<kàmaþ saïkalpovicitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhatirhrãrdhãrbhãrityetat sarvaü manaeva>% ÷ruteþ tasya manodharmatvamiti vedàntinaþ sàükhyà÷ca manyante manohetukatvoktàveva ÷rutestàtparyaü manyamànà àtmadharmatvamiti naiyàyikà àhuþ . abhilàùa÷abde icchà÷abde càsya vivçtiþ . %<saïkalpamålaþ kàmo vai yaj¤àþ saïkalpasambhavàþ>% ityupakramya %<akàmasya kriyà kàcit dç÷yate neha karhicit . yadyaddhi kurute ki¤cit tattat kàmasya ceùñitam>% iti manunà sarvakriyàü prati kàmasya hetutvamuktam . %<saïkalpaþ anena karmaõà idamiùñaü phalaü sàdhyatàm>% iti buddhiþ . tathàca iùñasàdhanatàj¤ànaråpàt saïkalpàt kàma icchà bhavati, tataþ kriyàniùpattiþ . sacàpràptaviùayasya pràptisàdhane cittavçttibhedaþ kàmastu rajoguõahetukaþ . yathoktaü gãtàyàm %<kàmaeùa krodhaeùa rajoguõasamudbhavaþ>% kàma÷ca iùñaviùayàbhilàùaþ . %<puüsoü yà viùayàpekùà sa kàma iti bhaõyate>% . pumànàdau kàmamaya eva bhåtvàrthakarmakçt . yato'yaü karmaõohetuþ kàmo'to'sya pradhàtatà %<saïgàt sa¤jàyate kàmaþ kàmàt krodho 'bhijàyate>% gotà . karmaõi gha¤a . 9 kàmanàviùaye, kàmanàviùaya÷ca trividhaþ vàhyàbhyantaravàsanàmayabhedàt tatra gçhakùetràdikaü ÷abdàdiviùayà÷ca vàhyaviùayàþ ÷àrãramànasikakarmajàtam àbhyantaraþ saüghaþ svapnahetukaþ vàsanàyayaþ %<na jàtu kàmaþ kàmànàmupabhãgena ÷àmyati . haviùà kçùõavartmeva bhåyaevàbhivardhate>% manuþ . dharmàrthakàmamokùamadhye kàma÷abdena kàmyasyaiva grahaõaü tasyaiva puruùàrthatvàt puruùeõa iùyamàõatvàt icchàyàstathàtvàbhàvàt . %<apyarthakàmau tasyàstàü dharmaeva manãùiõaþ>% raghuþ . %<santàna kàmasya tatheti kàmam>% raghuþ . kàmyamànatvàt kàmaü varamityarthaþ . %<tatheti kàma prati÷u÷ruvàn raghoþ>% raghuþ . %<iti svapnopamàn matvà kàmàn mà gàstadaïgatàm>% raghuþ . kàmanàviùaya÷ca sukhasvaråpamàtmaiveti vedàntinaþ, tadeva mukhyaü prayojanam %<navà are patyuþ kàmàya patiþ priyobhavati àtmanastu kàmàya patiþ priyobhavati>% vçø upaø sukhasvaråpàtmana eva parapremàspadatvokteþ . tatsàdhanànàntu gauõaprayojanatvam . sukhamiva duþkhàbhàvo'pi mukhyaü kàmyamiti naiyàyikàdayaþ, mokùakàïkùibhiþ kàmyamàne 10 parame÷vare ca . %<kàmahà kàmakçt kàntaþ kàmaþ kàmapradaþ prabhuþ>% viùõusaø . strãpuruùayoþ upasthasàdhyànandasàdhane tayoþ parasparàliïganàdipravartake 11 anuràgabhede tatraiva loke kàma÷abdasya råóhirdç÷yate . sa ca tithivi÷eùe strãpuruùayoþ sthànavi÷eùaeva cumbanàdinà vyajyate, yathoktaü smaradãpikàyàm %<pàde gulphe tathorau ca bhage nàbhau kuce hçdi . kakùe kaõñhe tathauùñhe ca gaõóe netre ÷rutàvapi . lalàñe ÷orùake÷eùu kàmasthànaü tithikramàt . dakùe puüsàü striyà vàme ÷ukle kçùõe viparyayaþ . pàdàïguùñhe pratipadi dvitãyàyà¤ca gulphake . årude÷e tçtãyàyàü caturthyà>% bhagade÷ataþ . nàbhisthàne ca pa¤camyàü ùaùñhyàntu kucamaõóale . saptamyàü hçdaye caiva aùñamyàü kakùade÷ataþ . navamyàü kaõñhade÷e ca da÷amyàü coùñhade÷ataþ . ekàda÷yàü gaõóade÷e dvàda÷yàü nayanetathà . ÷ravaõe ca trayoda÷yàü caturda÷yàü lalàñake . paurõamàsyàü ÷ikhàyà¤ca j¤àtavya¤ca iti kramàt . yatra sthàne vaset kàmastatraiva nakhacumbanam . %<hadi kàmaþ bhruvoþ krodho lobha÷càdhoradacchadàt>% bhàgaø . tasya samaùñiråpasya viràjo brahmaõaþ hçdayajàtatvena vyaùñãnàmapyasmadàdãnàmapi manasijanyatvam . pràõinàü janmàvadhi sarvakàleùvasya vartamànatve'pi yauvane evàsya yathà pràdurbhàvastathà kàlikàø puø 19 . 22 aø varõitaü yathà %<brahmàpi tanayàü sandhyàü dçùñvà pårbamathàtmanaþ . kàmàyà÷u mana÷cakre tyaktvà buddhiü suteti vai . tasyà÷ca calitaü cittaü kàmavàõaviloóitam . çùãõàü prekùatàü teùàü mànasànàü mahàtmanàm . bhargasya vacanaü ÷rutvà sopahàsaü vidhiü prati . àtmana÷calacittatvamamaryàdamçùãn prati . kàmasya tàdç÷aü bhàvaü munimohakaraü tadà . dçùñvà sandhyà svayaü tatra trapàmàpàtiduþkhità . tatastu brahmaõà ÷apte madane tadanantaram . antarbhåte vidhau ÷ambhau gate càpi nijàspade . amarùava÷amàpannà sandhyà dhyànaparà'bhavat>% .
     tatastasyàstapasà tãùitena viùõunà tatpràrthanayà kàmapravçttikàlaniyamanaråpovarodatto yathà %<sandhyovàca . yadi deva! prasanno'sitapasà mama saüprati . vçtastadàyaü prathamaü baro mama vidhãyatàm . utpannanàtrà deve÷a! pràõino'smin bhuvastale . na bhavantu krameõaiva sakàmàþ sambhavantu vai . ÷rãbhagavànuvàca . prathamaü ÷ai÷avo bhàvaþ kaumàràkhyo dvitãyakaþ . tçtãyo yauvano bhàva÷caturthaü vàrdhakaü tathà . tçtãye tvatha saüpràpte vayobhàge ÷arãriõaþ . sakàmàþ syurdvitãyànte bhaviùyanti kvacit kvacit . tapasà tava maryàdà jagati sthàpità mayà . utpannamàtrà na yathà sakàmàþ syuþ ÷arãriõaþ>% . tathà ca kàmapravçttiheturhi ÷ukravçddhiþ bàlye ca ÷ukravçddherasambhavàt na kàmapravçttiþ . bàlànàmapi annarasapàkena caramadhàtoþ ÷ukrasyodbhavasambhave'pi tasya såkùmatvàt na prasaraõam yathàha bhàvapraø . %<bàlànàü ÷ukramastyeva kintu saukùmyànna dç÷yate . puùpàõàü mukule gandho yathà sannapi nàpyate . teùàü tadeva tàruõye puùñatvàdvyaktimeti hi . kusumànàü praphullànàü gandhaþ pràdubhavedyathà>% . tatra kàraõa¤ca anupadoktaviùõuvara eva iti na bàlye tasya pràdurbhàvaþ . 12 tàdç÷ànuràgàdhiùñhàtç devabhede sa ca pa¤cà÷advidhaþ . yathoktaü ÷àø tiø ñãø ràdhavabhaññena yathà %<kàma 1 kàmada 2 kàntà 3 ÷ca kàntimàn 4 kàmaga 5 stathà . kàmacàra÷ca 6 kàmã 7 ca kàmukaþ 8 kàmavardhanaþ 9 . ràmo 10 rama÷ca 11 ramaõo 12 ratinàtho 13 ratipriyaþ 14 . ràtri màtho 15 ramàkànto 16 ramamàõo 17 ni÷àcaraþ 18 . nandako 19 nandana ÷caiva 20 nandã 21 nandayità 22 punaþ . pa¤cavàõo 23 ratisakhaþ 24 puùpadhanvà 25 mahàdhanuþ 26 . bhràmaõo 27 bhramaõa 28 ÷caiva bhramamàõo 29 bhramottaraþ 30 . bhrànta ÷ca 31 bhramuko 32 bhçïgo 33 bhràntacàro 34 bhramàvahaþ 35 . mohano 36 mohako 37 moho 38 mohavardhana 39 eva ca . madano 40 manmatha 41 ÷caiva màtaïgo 42 bhçïganàyakaþ 43 . gàyano 44 gãtija 45 ÷caiva nartanaþ 46 khelaka 47 stathà . unmattonmattaka 48 ÷caiva vilà 49 lobhavardhanaþ 50>% .
     tena ca kàrtikeyotpattare ÷ivadhyàna bhaïgàrthamindraniyuktena ÷ivadhya nabhaïgàrthamudyuktena pànabhaïgajanitaharakopàt bhasmãbhàvamàsàdyàïgahãnatramàpta . yathàha ÷ivapuø 14 aø . %<kàmodhanuùi saüyojya puùpavàõaü tadà sute! . pàrvatã sanmukhe sthàõau moktukàmo vyavasthitaþ . harastu rdharyamàlambya kimetaditi cintayan . dadar÷a pçùñhataþ kàrmaü puùpabàõadhanurdharam . vivçddhamanyostasyàtha tçtãyanayanànmune! sphurannudarciragnistu papàta madanopari . krodhaü saühara he deva! iti yàvat vadanti khe . indràdisakalàdevàstàvadbhasmãcakàra tam>% sa ca pa÷càt vàsudevàt rukmiõyàü pràdurbhåya màyàvatãråpàü ratiü ÷ambarabhàryàtvena prathitàmupayeme . tadetat hariø varõitam . %<rukmiõyàü vàsudevasya lakùmyàü kàmodhçtavrataþ . ÷ambaràntakarojaj¤e pradyumnaþ kàmadar÷anaþ . ta saptaràtre sampårõe ni÷ãthe såtikàgçhàt . jahàra kçùõasya sutaü ÷i÷uü vai ÷ambaro nçpa! . sa mçtyanà parãtàyurmàyayà prajahàra tam . dorbhyàsutkùipya nagaraü svaüninàya mahàsuraþ . anapatyà tu tasyàsãdbhàryà råpaguõànvità . nàmnà màyàvatã nàma màyeva ÷ubhadar÷anà . dadau taü vàsudevasya puttraü puttramivàtmajam . tasyà mahiùyà nàthinyà dànavaþ kàlacoditaþ . màyàvatã tu taü dçùñvà samprahçùñatanåruhà . harùeõa mahatà yuktà punaþpunarudaikùata . atha tasyà nirãkùantyàþ smçtiþ pràdurbabhåva ha . ayaü sa mama kànto'bhåt smçtyevaü cànvacintayat . ayaü sa nàthomartà me yasyàrthe hi divàni÷am . cintà÷okahrade magnà na vindàmi ratiü kvacit . ayaü bhagavatà pårvaü devadevena ÷ålinà . kheditena kçto'naïgo dçùñojàtyantare mayà . kathamasya stanaü dàsye màtçbhàvena jànatã . bharturbhàryà tvahaü bhåtvà vakùye và putra ityuta . evaü sa¤cintya manasà dhàtryàstaü sà samarpayat . rasàyanaprayogai÷ca ÷ãghramevànvavardhayat . dhàtryàþ sakà÷àt sa ca tàü ÷çõvan rukmiõinandanaþ . màyàvatãmavij¤ànànmene svàmeva màtaram . sà ca taü vardhayàmàsa kàrùõiü kamalalocanam . màyà ÷càsmai dadau sarvà dànavãþ kàmamohità . sa yadà yauvanasthastu pradyumnaþ kàmadar÷anaþ . cikàrùitaj¤o nàrãõàü sarvàstravidhipàragaþ . taü sà màyàvatã kàntaü kàmayàmàsa kàminã>% hariø 163 aø . %<kumàra! pa÷ya màü pràptaü devagandharvanàradam . preùitaü devaràjena tava sambodhanàya vai . smara tvaü pårvakaü bhàvaü kàmadevo'si mànada! . harakopànalàddagdhastenànaïgastvihocyase . tvaü vçùõivaü÷e jàto'si rukmiõyà garbhasambhavaþ . jàto'si ke÷avena tvaü pradyumna iti kãrtyase . àhçtya ÷ambareõa tvamihànãto'si mànada! . saptaràtre tvasampårõe såtikàgàramadhyataþ . badhàrthaü ÷ambarasya tvaü hriyamàõo hyupekùitaþ . ke÷avena mahàbàho! . devakàryàrthasiddhaye . yaiùà màyàvatã nàma bhàryà vai ÷ambarasya tu . ratiü tàü viddhi kalyàõã tava bhàryàü puràtanãm . tava sà rakùaõàrthàya ÷ambarasya gçhe'vasat . màyàü ÷arãrajàü nyasya mohànàrthaü duràtmanaþ . raterutpàdanàrthàya preùayatyani÷aü tadà . evaü pradyumna! buddhvà vai tava bhàryàü pratiùñhitàm . hatvà taü ÷ambaraü vãra! vaiùõavàstreõa saüyuge . gçhya màyàvatã bhàryàü dvàrakàü gantumarhasi>% hariø 165 aø kàmaü pratinàradavàkyam . %<so'bravãt sahasà devãü rukmiõãü devatàmiva . ayaü sa devi! saüpràptaþ putra÷càpadharastava . anena ÷ambaraü hatvà màyàyà¤ca vi÷àradam . hçtà màyà÷ca tàþ sarvà yàbhirdevànabàdhata . satã ceyaü ÷ubhà sàdhvã bhàryà'pi tanayasya te . màyàvatãti vikhyàtà ÷ambarasya gçhoùità . mà ca te ÷ambarasyeyaü patnãti bhavatu vyathà . manmathe'tha gate nà÷aü gate cànaïgatàü purà . kàmapatnã, na kàntaiùà ÷ambarasya ratiþ priyà . màyàråpeõa taü daityaü mohayantyasakçcchubhà . na caiùà tasya kaumàre va÷e tiùñhati ÷obhanà . àtmamàyàmayaü kçtvà råpaü ÷ambaramàvi÷at . patnyeùà mama putrasya snuùà tava varàïganà>% hariø 167 aø . rukmiõãü prati kçùõavàkyam . tena 13 raukmiõeye puø 14 baladeve ÷abdaraø tasya kàmapàlatvàttathàtvam . 15 mahàràja cåte ràjaniø . karmapårbakàt kàmayateþ kartari aõ . tattatpadàrthakàmanàyukte yathà svargakàmo'÷vamedhena yajeta pa÷ukàmaþ prajàkàma ityàdi . gha¤ntakàma÷abde pare tumunnantasyàntalopaþ . yathà gantukàmaþ rantukàmaþ ityàdi vçùàdiø tasyàdyudàttatà . kàmanàyuktavàcakakàmàdi÷abdasamabhivyàhàre yàge tanniyojyakatvaü tatkçtisàdhyatva¤ca matabhedena pratãyate yathà svargakàmo yajetetyatra svargakàma niyojyakastatkçtisàdhyovà yàga iti bodhaþ . liïàdinà yàgàdeþ kartavyatvabodhanàt yàgàdestathàtvam . yàgajanyaphalaü ca kàmanàvatãva tattatphalakàmanodde÷ye'pi bhavati ataþ pitçsvargakàmanayà kçtapårtàdeþ phalaü pitarãti maõikçt . artha÷abdena dvande'sya và pårvaü nipàtaþ . arthakàmau kàmàrthau . tantrokte 16 vãjabhede . taduddhàro yathà tantrasàø kulàrõave %<devãü dakùiõabàhu÷akranayanaü kàmaü kalàlà¤chitam>% dakùiõabàhuþ kakàrastasya varõasya màtçkànyàse dakùabàhumåle nyasyatvàt tathàtvam ÷akrolakàraþ nayanaü vànanetraü tena ãkàraþ kalàlà¤chitaü vindubhåùitam tena klãm ityevaü råpaü kàmam ityarthaþ . prakàràntareõa taduddhàraþ tantrasàø ÷rãkrame . %<tàü vidyàü ÷çõu deve÷i! kàmamindrasamanvitam . nàdavindukalàbhedàt turãyasvarasayutam . mahà÷rãsundarã vidyà mahàtripurasundarã . kakàre sarvamutpannaü kàmekaivalyadàyakam . lakàre sakalai÷varyamãkàre sarvasaukhyadam>% kubjikàtaø . %<parà ca kamalà kàmo vàgbhavaü ÷aktireva ca>% . 17 kakàràkùare ca . ÷ivavãjaü (ha) . tathà kàmaü (ka) indram (la) devãü (sa) niyojayet . ùoóa÷ãvidyàyàü ÷aktikåñoddhàre .

#<kàmakalà># strãø kàmasya kalà priyà . tatkalàhetutvàt kàmapatnyàm 1 ratau ÷abdaratnàø . 3 taø 2 kàmahetukalàyà¤ca .

#<kàmakàti># triø kai--÷abde ktin kàmaparà kàtiryasya . kàma÷abdayukte . %<tve suputra! ÷avaso'vçttan kàmakàtayaþ>% . çø 8 . 81 . 14 .

#<kàmakàma># triø kàmaü kàmyaü kàmayate kama--õiï--aõ upaø saø . abhãùñakàme %<evaü trayãdharmamanuprapannàþ gatàgataü kàmakàmà labhante>% gãtà . õiniþ kàmakàmãtyapyatra . %<àpåryamàõamacalapratiùñhaü samudramàpaþ pravi÷anti yadvat . tadvat kàmà yaü pravi÷anti sarve, sa ÷àntimàpnoti na kàmakàmã>% gãtà . striyàü ïãp .

#<kàmakàra># triø kàmaü kàmyaü karoti kç--aõ upaø saø . 1 kàmyaniùpàdake . kàraþ karaõaü 3 taø . 2 kàmena icchayà phalàbhisandhinà karaõe puø . %<ayuktaþ kàmakàreõa phale sakto nibadhyate>% gãtà %<agnihotryapavidhyàgnãn bràhmaõaþ kàmakàrataþ>% . %<kàmakàrakçte'pyàhureke ÷rutinidar÷anàt>% manuþ . yaþ ÷àstravidhimutsçjya vartate kàmakàrataþ, gãtà . kàmacàrata iti pàñhàntaram .

#<kàmakåña># puø kàmaeva kåñaü ÷çïgaü pradhànamasya . 1 ve÷yàpriye (ùióge) (nàïa) . 6 taø . 2 ve÷yàyàvibhrame ca mediø tantrokte 3 kàmaràjàkhye ÷rãvidyàyàþ mantrabhede . %<viyaccandrastataþ pa÷càt kalau nakulivahni ca . màyàsvareõa saüyuktaü nàdavindukalànvitam . prathamaü kàmaràjasya kåñaü paramadurlabham>% (hasakalahrãm) %<viyadviùõuyutaü kàmohaüsaþ ÷akrastataþparam . mahàmàyà tataþ pa÷càt svapnavatãti kathyate>% hakasalarhrã) dvitãyam kàmakåñam . madanaü ÷ivavãjaü ca vàyuvãjaü tataþparam . indravãjaü tataþ pa÷càt mahàmàyàü masuddharet . (kahasalahràü) tçtãyaü kàmakåñam iyaü madhumatã .

#<kàmakçt># triø kàmena karoti kç--kvip 3 taø . 1 yathecchaü kàriõi . kàmaü kàmyaü karoti . 2 abhãùñadàyake triø . 3 parame÷vare puø %<kàmahà kàmakçtkàntaþ kàmaþ kàmapradaþ prabhuþ>% viùõusahaø .

#<kàmakeli># puø kàme taddhetukaratau keliryasya . 1 jàre trikàø . karmaø . 2 surate hemacaø .

#<kàmakrãóà># strã kàmena kroóà . 1 kàmahetukakrãóàyàm . %<màþ pa¤ca syuryasyàü sà kàmakrãóàsaüj¤à j¤eyà>% ityuktalakùaõe pa¤cada÷àkùarapàdake 2 chandobhede ca .

#<kàmakhaógadalà># strã kàmoddãpakaü khaógaiva dalamasyàþ . svarõaketakyàm ràjaniø .

#<kàmaga># triø kàmena vàhyasya icchayà yatheùñade÷aü gacchati gamaø óa . vàhyasya icchayà yatheùñade÷agàmini yànàdau . %<evamàdi mahàràja! vilapya divasàsthitaþ . kàmagena sa saubhena>% bhàø vaø 14 aø . kàmagena sa saubhena ÷àlvaþ punarupàgaman . vaø 16 aø . kàmagatyàdayo'pyatra . kàmena anuràgabhedena gacchati . yathecchaü puruùagàminyàü kulañàyàm strã %<pàùaõóyanà÷ritàstenàþ bhartçghnyaþ kàmagàdikàþ . suràpà àtmatyàginyã nà÷aucodakabhàjanàþ>% yàj¤aø . %<kàmagà kulañà>% mitàø . 3 yatheùñaü strã gàmini puüsi puø . 4kandarpabhede puø kàma÷abde udàø .

#<kàmagàmin># triø kàmaü yatheùñaü yonivicàramakçtvà gacchati gama--õini . anukàmãne yatheùñastrãgàmini puruùe yatheùña puruùagàminyàü striyàü strã ïãp . kàmamityavyayagarbhakaþ kàmaïgàmãtyapyatra amaraþ .

#<kàmagiri># puø kàsapradhànogiriþ . bhàratavarùasthe kàmaråpasthe parvatabhede . %<malayo maïgalaprastha ityupakrame>% %<indrakãlaþ kàmagiririti cànye ca ÷atasahasva÷aþ ÷ailàþ>% iti bhàgaø 5, 19, 17 . kàmaråpa÷abde tatsthànaü vakùyate .

#<kàmaguõaþ># puø 6 taø kàmakçto và guõaþ . 1 anuràge 2 viùaye 3 àmoge ca mediø .

#<kàmacara># triø kàmena carati cara--ña 3 taø . yathàkàmaü càriõi %<tàü nàradaþ kàmacaraþ kadàcit>% kumàø . %<ihàhamicchàmi tavànadhàntike vastuü yathàkàmacarastathà vibho!>% bhàø viø 222 ÷loø .

#<kàmacàra># triø puø kàmena svecchayà càraþ cara + gha¤ . yathecchàcaraõe %<na kàmacàromayi ÷aïkanãyaþ>% raghuþ . %<ta¤cedabhyudayàt såryaþ ÷ayànaü kàmacàrataþ>% manuþ . cara õic--ac 3 taø . kàmena gavàde÷càraõe %<pathi gràmavivãtànte kùetre doùo na vidyate . akàmataþ, kàmacàre cauravaddaõóamarhati>% yàj¤aø .

#<kàmacàrin># triø kàmena carati cara--õini . 1 kàmuke 2 yatheùñàcàravati ca %<na tvaü dçùñvà na punaralakàü j¤àsyase kàmacàrin!>% meghaø . striyàü ïãp . 3 cañake mediø . tasyàtikàmitvàt tathàtvam . striyàü ïãp 4 garuóe puø ÷abdaratnàø .

#<kàmaja># triø kàmàjjàyate jana--óa 5 taø . kàmajàte 1 vyasanàdau kàmajavyasanàni ca da÷avidhàni manunoktàni yathà %<mçgayàkùodivàsvapnaþ parãvàdaþ striyomadaþ . tauryatrikaü vçthàñyà ca kàmajoda÷akogaõaþ>% . tanmadhye caturõàm atyantakaùñatoktà tenaiva yathà %<pànamakùàstriya÷caiva mçgayà ca yathàkramam . etat kaùñatamaü vidyàt catuùkaü kàmaje gaõe>% . %<kàmajeùu prasakto hi vyasaneùu mahãpatiþ . viyujyate'rtha dharmàbhyàü tatovarjyàþ sadaiva te>% iti taddoùastenaivoktaþ . 2 kàmajàtamàtre putràdau . jyeùñhaputrasyaiva pitryarõàpàkaraõa sàdhanatvoktyà itareùàü kàmajatvamuktaü manunà yathà %<jyeùñhena jàtamàtreõa putrã mavati mànavaþ . pitéõàmançõa÷caiva sa tasmàt sarvamarhati>% . yasminnçõaü sannayati yenànantyaü sama÷nute . sa eva dharmajaþ putraþ kàmajànitaràn viduþ . %<ayuktayànyata÷caiva putriõyàpta÷ca devaràt . ubhau tau nàrhato bhàgaü jàrajàtakakàmajau>% manuþ %<yà'niyuktànyataþ putraü devaràdvàpyavàpnuyàt . taü kàmajamarikthãyaü vçthotpannaü pracakùate>% manuþ .

#<kàmajàna># puüstrã kàmajamànayati pràpayati uddãpayati dhvaninà à + nã--óa . kokile ÷abdaraø . %<candracandanarolambarutàdyuddãpanaü matam>% sàø daø kokila÷abdàdãnàü kàmoddãpakatvoktestasya tathàtvaü striyàü jàtitvàt ïãù . kàmajaniriti và pàñhaþ . tatra kàmasya uddãpakadhvanihetutvàtutpattirasmàt iti vàkyam .

#<kàmajit># puø kàmaü jayati dharùaõena ji--kvip . 1 mahàdeve tasya kàmadharùaõàt tathàtvam . kàmaü kàmadevaü råpeõa jayati kvip . 2 kàrtikeye . %<kàmajit kàmadaþ kàntaþ>% bhàø vaø 231 aø kàrtikeyanàmakathane . kàmaü kàmavyàpàraü jayati . 3 jinadeve arhati tasya strãsaïgavarjanàt tathàtvam .

#<kàmañhaka># puø dhçtaràùñranàgakulajàte sarpasatre naùñe sarpabhede %<amàñhakaþ kàmañhakaþ suùeõomalayo'vyayaþ>% iti sarpasatranaùñadhçtaràùñrakulajanàganàmakathane bhàø àø 5 0 aø .

#<kàmatàla># puüstrã kàmaü tàlayati pratiùñhàpayati tala + pratiùñhàyàü õica--aõ upaø saø . kokile trikàø . tasya dhvaninà kàmoddopakatvàt tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù

#<kàmatithi># puø strã kàmapåjàrthà tatsvàmikà và tithiþ trayoda÷yàü tasyàþ kàmapåjàïgatà kàmamaha÷abde dar÷ayiùyate .

#<kàmada># triø kàmàn dadàti dà--ka . 1 amãùñadàyake, 2 kàmadhenau strã mediø bhaktànàü kàmapårake 3 parame÷vare puø . kàmaü kàmaråpaü saundaryeõa dyati do--avakhaõóane--ka . 4 kàrtikeye . %<kàmajit kàmadaþ kàntaþ>% bhàø vaø 231 aø . kàrtikeyanàmakathane .

#<kàmadugha># triø kàmaü dogdhi duha--ka ghàde÷aþ . 1 abhãùñasampàdake %<indrasya kàmadughàþstha kàmàn dhugdhvam>% à÷vaø ÷rauø 6, 12, 4 . %<àràdhaya sapatnãkaþ prãtà kàmadughà hi sà>% %<avehi màü kàmaduvàü prasannàm>% raghuþ . 2 surabhau gavi strã .

#<kàmaduh># triø kàmaü dogdhi duha--kvip 6 taø . kàmyaniùpàdake . %<eùa (yaj¤aþ) vastviùñakàmayuk>% gãtà . %<tasyà tha kàmadhugdhenurtasiùñhasya mahàtmanaþ>% bhàø àø 175 . %<÷raddhayàrcitasatpàtre nyastaü (munyannam) kàmadhugakùayam>% . bhàgaø 7, 15, 5 . %<ekaþ ÷abdaþ suprayuktaþ samyagj¤àteþ svarge loke kàmadhugbhavati>% ÷rutiþ . ka (kàmaduho'pyatràrthe) triø taistairguõaiþ kàmaduhàtha bhåtvà naraü pradàtàramuüpaiti sà gauþ bhàø vaø 186 aø .

#<kàmadåtã># strã kàmasya dåtãva uddãpakatvàt . 1 nàgadantãvçkùe ratnamàø . 2 pàñalàvçkùe ÷abdaraø . svàrthe kan . tatràrthe .

#<kàmadeva># puø kàmaeva devaþ . kandarpe tasya dhveyaråpam hemàø dàø viùõudharmoø uktaü yathà . %<kàsadevastu kartavyaþ ÷aïkhapadmavibhåùaõaþ . càpavàõakara÷caiva madàku¤citalocanaþ . ratiþ prãtistathà ÷aktirbhàryà ÷caitàstathojvalà . catasrastasya kartavyàþ patnyoråpamanoharàþ . catvàra÷ca karàstasya kàryà bhàryàstanopagàþ . ketu÷ca makaraþ kàryaþ pa¤cavàõamukhomahàniti>% . kàmyate mokùakàïkùibhiþ kàmyastathàbhåtaþ san dãvyati dyotate . 2 parame÷vare . %<kàmadevaþ kàmapàlaþ kàmã kàntaþ kçtàgamaþ>% viùõusaø . cakradattokte 3 ghçtabhede tatpàkàdiprakàro yathà tatraiva %<÷aõasya kovidàrasya vçùasya kakubhasya ca . kalkàóhyatvak puùpaphalaprasthe palacatuùñatham . a÷vagandhà palamità tadardhaü gãkùurasya ca . ÷atàvarã vidàrã ca ÷àlaparõã balà tathà . a÷vatthasya ca ÷uïgàni padmavãjaü punarnavà . kà÷marãphalametat tu màùavãjaü tathaiva ca . pçthagda÷apalàn bhàgàü÷caturdroõe'mbhasaþ pacet . caturbhàgàva÷eùantu kaùàya mavatàrayet . mçdvãkàü padmakaü kuùñhaü pippalãü raktacandanam . bàlaka nàgapuùpa¤ca àtmaguptàphalaü tathà . nãlotpalaü ÷àrive dve jãvanãyaü vi÷eùataþ . pçthakkarùasama¤caiva ÷arka ràyàþ paladvayam . rasasya poõórakekùåõàmàóhakaü tatra dàpayet . caturguõena payasà ghçtaprasthaü vipàcayet . raktapittaü kùatakùãõaü kàmalàü vàta÷oõitam . hçllàsakaü tathà ÷othaü varõabhedaü svarakùayam . arocakaü måtrakçcchraü pàr÷va÷åla¤ca nà÷ayet . etadràj¤àü prayoktavyaü bahvantaþpuracàriõàm . strãõà¤caivànapatyànàü durbalànà¤ca dehinàm . klãvànàmalpa÷ukràõàü jãrõànàmalparetasàm . ÷reùñhaü balakaraü hçdya dçùyaü peyaü rasàyanam . ojasteja skara¤caiva àyuþpràõavivardhanam . saüvardhayati ÷ukra¤ca puruùaü durbalendriyam . sarvarogavinirmuktastoyasikto yathà drumaþ . kàmadeva iti khyàtaþ sarvarogeùu ÷asyate>% .

#<kàmadhara># puø kàmaråpasthamatsyadhvajaparvatasthite sarovarabhede kàliø 81 aø . tatsthànasnànamàhàtmyàdyuktam . %<maõikåñàcalàt pårvaü matsyadhvajakulàcalaþ . nirdagdho yatra madano haranetràgninà punaþ . ÷arãraü pràpya tapasà samàràdhya vçùaghvajam . tatra pràpya svaråpantu kàmadevena saüsthitam . adhityakàyàü tasthau sa vãkùamàõaþ samantataþ . tadà tu ÷à÷vatã nàma tatràste dakùiõasravà . saraþ kàmadharo nàma tasmit ÷aile vyavasthitaþ . à÷vinyàü vidhivat snàtvà pãtvà kàmadharàmbhasi . vimuktapàpaþ ÷uddhàtmà ÷ivaloke mahãyate>% .

#<kàmadhenu># strã kàmapratipàdikà dhenuþ . 1 abhãùñapratipàdikàyà svargadhenvàm surabhikanyàyàþ rohiõyàþ 2 kanyàyàü gavi ca tasyà utpattyàdikamuktaü kàlikàpuø 91 aø . %<dakùasya tanayà yà'bhåt surabhirnàma nàmataþ . gavà màtà mahàbhàgà sarvalokopakàriõã . tasyàntu tanayà jaj¤e ka÷yapàttu prajàpateþ . sàmrà sà rohiõã ÷ubhrà sarvakàma dughà nçõàm . tasyà jaj¤e ÷årasenànusoratitamojjvalàt (tasyàü jaj¤e ÷unaþ÷ephàn muneratitamojjvalàt và pàñhaþ kàmadhenuriti khyàtà sarvalataõasaüyutà . sà sitàbhra pratãkà÷à caturvedacatuùpadà . stanai÷caturbhirdharmàrthakàmaprasavakàriõã>% . kàmadhenukulajàtàyàü 3 nandinyàm ÷avalànàmnyàü va÷iùñhadhenau ca tasyà÷ca kàmyapadàrthasampàdakatvàttathàtvam yathà ca tasyàþ kàmaniùpàdakatvaü tathà ràmàø àdiø 51 saø varõitaü yathà %<evamuktà va÷iùñhena ÷avalà ÷atrusådanaa! . vidadhe kàmadhukkàmàn yasya yasyepsitaü yathà . ikùånmadhåüstathà làjàn maireyàü÷ca suràsavam . pànàni ca mahàrhàõi bhakùyà÷coccàvacànapi . uùõàóhyasyaudanasyàtra rà÷ayaþ parvatopamàþ . sçùñànyannàni såpà÷ca dadhikulyàstathaiva ca . nànàsvàdurasànà¤ca khàõóavànàü tathaiva ca . bhojanàni supårõàni gauóàni ca sahasra÷aþ . sarvamàsãt susantuùñaü hçùñapuùñajanàyutam . vi÷vàmitravalaü ràma! va÷iùñhena sutarpitam . vi÷vàmitro hi ràjarùirhçùñapuùñastadàbhavat . sàntaþpuracaro ràjà sabràhmaõapurohitaþ . sàmàtyo mantrisahitaþ sabhçtyaþ påjitastadà . yuktaþ paramaharùeõa va÷iùñhamidamabravãt . påjito'haü tvayà brahman! påjàrheõa susatkçtaþ . ÷råyatàmabhidhàsyàmi vàkyaü vàkyavi÷àraüda! . gavàü ÷atasahasreõa dãyatàü ÷avalà mama . ratnaühi bhagavanne tadratnahàrã ca pàrthivaþ . tasmànme ÷avalàü dehi mamaiùà dharmato dvija! . evamuktastu bhagavànva÷iùñho munipuïgavaþ . vi÷vàmitreõa dharmàtmà pratyuvàca mahãpatim . nàhaü ÷atasahasreõa nàpi kãñi÷atairgavàm . ràjan . dàsyàmi ÷avalàü rà÷ibhãrajatasya và . na parityàgamarheyaü matsakà÷àdarindama! . ÷à÷vatã ÷avalà mahyaü kãrtiràtmavato yathà . asyàü havyaü ca kavya¤ca pràõayàtrà tathaiva ca . àyattamagnihotra¤ca balirhomastathaiva ca . svàhàkàravaùañkàrau vidyà÷ca vividhàstathà . àyattamatra ràjarùe! sarvametanna saü÷ayaþ . sarvasvametat satyena mama tuùñikarã tathà . kàraõairbahubhãràjanna dàsye ÷avalàü tava>% . tenàsyà atyàge ca balàt vi÷vàmitreõa haraõo dyoge kçte dhenvà utpàditairnànàvidhaisainyaivi ÷vàmitraþ paràjitaþ ityapi tatraiva varõitaü 53 saø yathà kàmadhenuü va÷iùñho'pi yadà na tthajate muniþ . tadàsya ÷avalàü ràma! vi÷vàmitro'nvakarùata . nãyamànà tu ÷avalà ràma . ràj¤à mahàtmanà . duþkhità cintayàmàsa rudantã ÷ãkakarùità . parityaktà va÷iùñhena kimahaü sumahàtmanà . yàhaü ràjabhçtairdãnà hriyeya bhç÷aduþkhità . kiü mayàpakçtaü tasya maharùerbhàvitàtmanaþ . yanmàmanàgasaü dçùñvà bhaktàü nyajati ghàrmikaþ . iti sa¤cintayitvà tu ni÷vasya ca punaþ punaþ . jagàma vegena tadà va÷iùñhaü paramaujasam . nirdhåya tàüstadà bhçtyàn ÷ata÷aþ ÷atrusådana! . jagàmànilavegena pàdamålaü mahàtmanaþ . ÷avalà sà rudantã ca kro÷antã cedamabravãt . va÷iùñhasyàgrataþ sthitvà rudantã meghaniþsvanà . bhagavan! kiü parityaktà tvayàhaü brahmaõaþsuta! . yasmàdràjabhañà màü hi nayante tvatsakà÷ataþ . evamuktastu brahmarùiridaü vacanamabravãt . ÷okasantaptahçdayàü svasàramiva duþkhitàm . na tvàü tyajàmi ÷avale! nàpi me'pakçtaü tvayà . eùa tvàü nayate ràjà balànmatto mahàbalaþ . na hi tulya balaü mahyaü ràjà tvadya vi÷eùataþ . balã ràjà kùatriya÷ca pçthivyàþ patireva ca . iyamakùauhiõã pårõà gajavàjirathàkulà . hastidhvajasamàkãrõà tenàsau balavattamaþ . evamuktà va÷iùñhena pratyuvàca vinitavat . vacanaü vacanaj¤à sà brahmarùimatulaprabham . na balaü kùattriyasyàhurbràhmaõà balavattaràþ . brahman! . brahmabalaü divyaü kùatràcca balavattaram . aprameyabalaü tubhyaü na tvayà balavattaraþ . vi÷vàmitro mahàvãryastejastava duràsadam . niyuïkùva màü mahàtejastvadbrahmabalasambhçtàm . tasya darpaü balaü yattannà÷ayàmi duràtmanaþ . ityuktastu tayà ràma . va÷iùñhastu mahàya÷àþ . sçjasveti tadovàca bala parabalàrdanam . tasya tadvacanaü ÷rutvà suramiþ sà'sçjattadà . tasyà hambhàravotsçùñàþ pahlavàþ ÷ata÷o nçpa! nà÷ayanti balaü sarvaü vi÷vàmitrasya pa÷yataþ . sa ràjà paramakruddhaþ krodhavisphàritekùaõaþ . pahlavànnà÷ayàmàsa ÷astrairuccàvacairapi . vi÷vàmitràrditàn dçùñvà pahlavàn ÷ata÷astadà . bhåya evàsçjadghoràücchakàn yavanami÷ritàn . tairàsãt saüvçtà bhåmiþ ÷akairyavanami÷ritaiþ . prabhàvadbhirmahàvãryairhemaki¤jalkasannibhaiþ . tãkùõàsipaññi÷adharairhemavarmabhiràvçtaiþ . nirdagdhaü tadbalaü sarvaü pradãptairiva pàvakaiþ . tato'stràõi mahàtejà vi÷vàmitro mumoca ha . taiste yavanakàmbojà varvarà÷càkulãkçtàþ 54 saø . %<tatastànàkulàn dçùñvà vi÷vàmitràstra mohitàn . va÷iùñhonodayàmàsa kàmadhuk sçja yogataþ . tasyà huïkàrato jàtàþ kàmbojà ravisannibhàþ . ådhasa÷càtha sambhåtà varvarà ÷astrapàõayaþ . yonide÷àcca yavanàþ ÷akçdde÷àcchakàþ tmçtàþ . romakåpeùu mlecchà÷ca hàrãtàþ sakiràtakàþ . taistanniùåditaü sarvaü vi÷vàmitrasya tatkùaõàt . sapadàtigajaü sà÷vaü sarathaü raghunandana! . dçùñvà niùåditaü sainya va÷iùñhena mahàtmanà . vi÷vàmitrasutànàntu ÷ataü nànàvidhàyudham . abhyadhàvat susaükruddhaü va÷iùñhaü japatàü varam . håïkàreõaiva tàn sarvàn nirdadàha mahànçùiþ>% 55 saø . dànàrthakalpite svarõàdinirmite ùoóa÷amahàdànàntargate dànãye 4 dhenubhede tatprakàro yathà hemàø dàø matsyaø puø . %<athàtaþ sampravakùyàmi kàmadhenuvidhiü param . sarvakàmapradaü néõàü mahàpàtakanà÷anam . loke÷àvàhanaü tadvaddhomaþ kàryo'dhivàsanam . tulàpuruùavat kuryàt kuõóamaõóapa vedikàþ . svalpreùvekàgnimat kuryàt gurureva samàhitaþ>% . kuõóamaõóapavedikà ityupalakùaõam . iha hi de÷a--kàlavçddhi÷ràddha--÷ivàdipåjà--bràhmaõavàcanàcàryartvigvaraõamadhuparkadàna--vedikoparicakralekhana--pa¤cavarõavitànatoraõapatàkàdi sarvaü matsyapuràõokta--tulàpuruùadànavihitaü veditavyam . %<kà¤canasyàti÷uddhasya dhenuü vatsa¤ca kàrayet . uttamà palasàhasraistadardhena tu madhyamà . kanãyasã tadardhena kàmadhenuþ prakãrtità . ÷aktitastripalàdårdhvama÷akto'pãha kàrayet>% . atra yadyapi vatsaparimàõamanuktaü tathàpi kàmadhenuvidhàna këptakà¤canacaturyàü÷ena vatsaþ kalpanãyaþ, samastadhenuùu parimitadravyaniùkçùñavatsanirmàõakëptidar÷anàdihàpi dhenudànatvàvi÷eùàt tathaiva ni÷cãyate . tathà ca guóadhenvàdiùu %<caturthàü÷ena vatsaþ syàditi>% tatra tatra vakùyate . %<vedyàü kçùõàjinaü tasya guóaprasthasamanvitam . nyasedupari tàü dhenuü mahàratnairalaïkçtàm . kumbhàùñakasamopetàü nànà phalasamanvitàm>% . kalpatarudàne prastho vyàkhyàtaþ . mahàratnàni, padmaràgaprabhçtãni, vatsandakùe tu vinyasediti kvacitpàñhaþ, nànà phalàni, gogajavàjistrãpuruùaprabhçtãni, sauvarõàni, kalpatarudànoktàni . %<tathàùñàda÷adhànyàni samantàt parikalpayet . ikùumaõyaùñakaü tadvannànàphalasamanvitam . bhàjanaü càsanaü tadvat tàmradohanakaü tathà>% . %<kau÷eyavastradvayasamprayuktàü dopàtapatràbharaõàbhiràmàm . sacàmaràü kuõóalinãü saghaõñàgaõatrikàpàdukaraupyapàdàm . raüsai÷ca sarvaiþ parito'bhijuùñàü haridrayà puùpaphalairanekaiþ . ajàjikustumburu÷arkaràbhiþ vitànakaü copari pa¤cavarõam . snàtastato maïgalavedaghoùaiþ pradakùiõãkçtya sapuùpahastaþ . àvàhayettàïguóadhenumantraiþ dvijàya dadyàdatha darbhapàõiþ>% . ghaõñàgaõatrikàpàdukàbhiþ saha vartata iti saghaõñàgaõatrikàpàdukà sà càmau raupyapàdà ceti vigrahaþ . gaõanàsàdhanatvàdgaõatrikà, akùamàlà galatriketi kvacitpàñhaþ . tatra galatrikà kaõñhabhåùaõamiti kecit, kecittu galantiketi pañhitvà jalapårõà karkarãti vyàcakùate . rasàþ paribhàùàyàmuktàþ . ajàji jãrakaü, kustumburuþdhànyakam . evamupakalpitasambhàraþpårvavadadhivàsanaü vidhàya tadanyadivase pràtaþ kçtapuõyàhavàcano'gnikuõóeùu çtvigupave÷anàdipårõàhuti paryantakarma÷eùasamàptiü kçtvà sarvauùadhijalasnàtaþ ÷uklamàlyàmbaro gçhãtakusumà¤jaliryajamànastriþpradakùiõamàvçtya guóadhenumantraistàmàvàhayet . guóadhenumantràþ . %<yà lakùmãþ sarvabhåtànàm>% ityàdayaþ, tatprakaraõe draùñavyàþ . àvàhanàna ntaraü vakùyamàõamantreõàmantrayet . %<tvaü sarbadevagaõamandiramaïgabhåtà vi÷ve÷varatripathagodadhiparvatànàm . tvaddàna÷astra ÷akalãkçtapàtakaughaþ pràpto'smi nirvçtimatãva paràü namàmi . loke yathepsitaphalardhividhàyinãü tvàmàsàdya kohi bhavaduþkhamupaiti martyaþ . saüsàraduþkha÷amanàya yatasva kàmaü, tvàü kàmadhenuriti vipragaõà vadanti>% . %<àmantrya ÷ãlakularåpaguõànvitàya vipràya yaþ kanakadhenumimàü pradadyàt pràpnoti dhàma sa purandaradevajuùñaü, kanyàgaõaiþ parivçtaü padamindumauleþ .>% dànavàkyamatra tulàpuruùoktamåhanãyam . vipràyetyekavacanamekàgnividhànapakùe, anekàgnividhànapakùe tu prakçtãbhåtatulàpuruùadànavadàcàryàdãnàü vibhàgavyavasthà tadanantaraü puõyàhavàcanavedisthitadevatàpåjanavisarjanàni kuryàt . dakùiõàvicàra÷ca pårvavat . matsya puø uktavidhiþ . %<vyàsauvàca . ràjannihaikàmapi kàmadhenuü dadyàt samuddi÷ya tu ke÷avaü và . vipràya vai sarvaguõopapannàü kçtvà vrataü kçcchramanoyamaistu . mamyak pradattaistu gavàü sahasraiþ savatsavastraiþ sahitai÷ca hemnà . kàle phalaü yallabhate manuùyo na kàmadheno÷ca samaü dvijebhyaþ . ÷ataiþ sahasrai÷ca tathà hayànàü samyakpradattai÷ca mahàdvipànàm . kanyà rathairvà karivàjiyuktaiþ ÷ataiþ sahasraiþ satataü dvijebhyaþ . dattaiþ phalairyallabhate manuùyaþ, samaü tathà syànnatu kàmadhenoþ . yo jàhnavãtãragato himàdrau santapyate'tãva tapaþ sadà vai . bràhmaü padaü gantumànà dvijendro naitat phalaü tacca hi kàmadhenoþ . càndràyaõaiþ kçcchraümahàparàkaiþ saü÷uddhyate pàpayuto manuùyaþ . kàrtike kçùõapakùe tu naraþ prayatamànasaþ . ekàda÷yàmupoùyàtha naro dinacatuùñayam . ghçtena snàpayedviùõuü gavyena payasàpi và . naktà÷ã gorasairhavyaiþ påjayenmadhusådanam . gandhapuùpaiþ sunaivedyairvastràbharaõakuõóalaiþ . ÷aïkhàsicakrodyatabàhuviùõorgadà bjahastasya tu ÷àrïgapàõeþ . arghyaü prayacchàmi janàrdanasya ÷riyà yutasyàpi dharàdharasya . ÷riyaþ patiü ÷rãdharamekakàntaü ÷riyaþ sakhàyaü hi ÷riyo'nukålam . namànyahaü ÷rãdharasannivàsaü samarcito me pradadàtu kàmàn . evaü påjya vidhànena ÷riyà yuktaistu nàmabhiþ . pçthagjàgaraõaü kuryàt, ÷riyà sàrdhaü jagatpateþ . yà devã bhàrgavaü bheje kulaü sarvatra påjità . àyàtu sà gçhe nandà, suprãtà varadà mama . yà'ïgirasaü sadà devã sunandà pratyupasthità . àyàtu me gçhe sà tu suprãtà varadà satã . surabhã yà bharadvàjaü kàmadhenuþ 1 sukàmadà . sadà bhejegçhaü sàtra mamàyàtu suràrcità . su÷ãlà ka÷vapaü yà tu bheje sarvatra kàmadà . sà me bhavatu suprãtà kàmadhenurgçhe sadà . ÷avalàyà va÷iùñhantu sampràpya mumude ÷ubhà . sà me gçhaü sadàyàtu kàmadà varapåjità . evaü påjya vidhànena prabhàte vimale ÷ubhe . ÷uklàmvaradharaþ snàtaþ ÷uklamàlyànulepanaþ . kçtanityakriyo hçùñaþ kuõóalàïgadabhåùitaþ . anulipte mahãpçùñhe kçùõàjinasusaüstçte . tilaprasthena vàkãrõecaturvarõavibhåùite . kùaumavastrànvite ÷ubhre madhvàjyapàtrasaüyute . ÷ubhavastraiþ samàvçtya sarvaratnairalaïkçtàm suvarõa÷çïganakhurà¤catuùkarùàü manoramàm . kùãràbdhipayã sopetàü dhenumantraistu påjayet . yà dhanuþ sarvadevànàmçùãõàü bhàvitàtmanàm . kùãràbdhinirgatà yà ca sà me bhavatu susthirà . ghçtakùãràbhiùekaü ca kçtvà viùõoþ prayatnataþ . samabhyarcya yathàyogaü gandhapuùpàdibhiþ kramàt . gàvo mamàgrataþ santu gàvaþ pàr÷ve tu pçùñhataþ . gàvo me hçdaye nityaü gavàü madhye vasàmyaham . pràïmukhodaïamukho vàpi sitayaj¤opavãtinãm . imàü tvaü pratigçhõãùva devadeva! jagatpate! . savatsàlaïkçtàü dhenuü govinda! bhajatàmiti . evaü vipràya tàndadyàt, kçtvà caiva pradakùiõam . anuvrajecca gacchantaü padànyaùñau naràdhipa! . anena vidhinà yastu kàmadhenuü prayacchati . sarvakàmasamçddhyarthaü svargaloke sa gacchati . yaddattvà sakalàü pçthvãü ràhugraste divàkare . tat phalaü pràpyate ràjan! kàbhadhenvà na saü÷ayaþ . cintàmaõiþ kàmadhenustathà bhadraghaño nçpa! . trãõi samaphalànyàhurdànàni munisattamàþ . saptàvaràn sapta paràn àtmànaü caiva mànavaþ . ÷atajanmakçtàtpàpànmocayantyavanãpate! . padepade'÷vamedhasya phalaü pràpnoti mànavaþ dànànàmeva sarveùàmuttamaü parikãrtitam . sarvakàmapradaü dhanyaü, pàpaghnaü sarvadaü ÷ubham . sarveùàmeva pàpànàü jàtànàü mahatàmapi . pràya÷cittamidaü ÷astaü kathitaü brahmaõà nçpa! . brahmaviñ--kùatra--÷ådràõàü kartavyà yatnato nçpa! . sarvakàmaphalàrthàya kàmadhenuriyaü satàm . madhvàjyatila--homena kàmadhenuü--prayatnataþ . sakalpaü pratipàdyeha sarvapçthvoprado bhavet>% . vahnipuràõoktakàmadhenudànavidhiþ . ava÷iùñetikartavyatà ca matkçtatulàdànàdipaddhatyuktadi÷à j¤eyà . atha liïgapuràõoktastadvidhiþ . %<sanatkumàra uvàca . athàtaþ saüpravakùyàmi hemadhenuvidhiü kramàt . sarvapàpapra÷amanaü de÷adurbhikùanà÷anam . upasargavinà÷a¤ca sarvavyàdhinivàraõam . niùkàõàntu sahasreõa suvarõena tu kàrayet . tadardhenàpi và samyak tadardhàrdhena và punaþ . ÷atena và prakartavyaü sarvakàryeùu suvrata!>% . sarvakàryeùviti avyakneùu anuktamàneùu sauvarõeùu deyeùu sahasràdi÷atàvaramànatvamavadheyamiti iyaü coktiþ pràsaïgikã vàtule mànàntaramuktam . %<tripalàdisahasràntaü hemnà dhenuü prakalpathediti>% . %<÷ivàgre kàmadhenuntu palànàü pa¤cabhiþ ÷ataiþ . yo dadàti mahàsena! ràhugraste divàkare . tena dattaü bhavetsarvamàbrahmabhuvanàntikam>% iti kàlottaramatam . %<goråpaü sakhurandivyaü sarvyalakùaõasaüyutam . khuràgre vinyasedvajraü ÷çïge vai padmaràgakam . bhruvorsadhye nyaseddivyaü mauktikaü munisattama! . vedåryeõa stanàn kuryàllàïgålaü nãlanirmitam . dantasthàne prakartavyaü sarvaratravibhåùitam . pa÷uvat kàrayitvà tu vatsaü kuryàt su÷obhanam . da÷àü÷akena kartavyaü sarvaratnavibhåùitam>% . kàmike tu, %<turãyàü÷ena vatsakaþ>% ityuktam . %<pårboktavedikàmadhye maõóala¤ca prakalpayet . tanmadhye surabhiü sthàpya sarvataþ sarvaratnakàm . savatsàü surabhi>% tatra vastrayugmena veùñayet . saüpåjayettu gàyatryà savatsàü surabhiü punaþ . athaikàgnividhànena homaü kuryàt yathàvidhi . samidhantvàjyabhàgena pårvavaccheùamàcaret . ÷ivapåjà prakartavyà liïgaü snàpya ghçtàdibhiþ . gàmàlabhya ca gàyatryà vipebhyo dàpayecca tàm . dakùiõà ca pradàtavyà triü÷anniùkaü mahàmate! . gàyatryà gosàvitryàkhyastotramantreõetyarthaþ, %<gosàvitrãtimantreõa mantrayãta vicakùaõaþ>% iti vàtulokteþ, kàmike tu ghçtàdyaiþ påjayaddevaü sahasrakala÷àdibhiþ . gàmàràdhya tu gàyatryà viprebhyo dàpayecca tàm . àcàryaü påjayet pårvaü keyårakañakàdibhiþ . vastrayugma¤ca dattvà tu vij¤àpya vidhipårvakam . dakùiõà tu pradàtavyà triü÷anniùkà mahàtapaþ! . triü÷anniùkadakùiõàdànantu ekàgnipakùaviùayam, anekàgnipakùe tulàpuruùavaddakùiõà . taduktaü ÷aive . %<athaikàgnividhànaü và samidàjyaü haviùyayuk . triü÷anniùkàvarà deyà gurorekàgnikalpataþ>% iti . ekàgnipakùa÷ca svalpavittaviùayaþ . pårbavaccheùamiti, ÷eùamanuktaü ki¤cit tadakhilaü liïgapuràõoktatulàpuruùavihitamàcaredityarthaþ . kàlottare %<etasyàstu pradàtà yastena dattaü caràcaram . triþsaptakulasaüyukto vimànairdivyavarcasaiþ . ÷ivalokamavàpnoti yàvadindrà÷caturda÷a . tadante cakravartã syàt, j¤ànavàüstu ÷ivaü vrajet>% . iti nànà÷àstrãyakàmadhenudànam . vopadevadhàtupàñhavyàkhyàne 5 granthabhede .

#<kàmadhenutantra># naø ÷ivanirmite tantrabhede .

#<kàmadhvaüsin># puø kàmaü dhvaüsayati dhvansa--õic--õini . mahàdeve halàø .

#<kàmana># triø kama--õiï--lyu . 1 kàmuke amaø bhàve lyuñ . 2 abhilàùe naø . yuc abhilàùe strã halàø . %<samuccitaphalakasyàpi tattatkàmanàsahakàreõa pratyekaphaladàtçtvam>% iti vidhisvaråpe gadàdhareõoktam .

#<kàmandaki># naø kamandakasyàpatyam . vidvadbhede tenaiva nãti÷àstraü praõãtam . tasyedam %<vçddhàcchaþ>% pàø chaø . kàmandakãya tatpraõãtanãti÷àstre naø .

#<kàmandhamin># puø strã kàmaü yatheùñaü dhamati dhmà--õini bàø dhamàde÷aþ . kàüsyakàre (kàüsàri) saïkorõajàtibhede jañàø striyàü ïãp .

#<kàmanãyaka># naø kamanãyasya bhàvaþ %<yopadhàdguråpottamàdvu¤>% pàø vu¤ . ramaõãyatàyàm %<vyalokayat kànanakàmanãyakam>% naiùaø pàñhàntaram .

#<kàmapa(trã)ti># strã kàmaþ patiryasyàþ sapårvakatvàt nàntàde÷aþ ïãù ca và . kàmadevabhàryàyàü ratyàü ÷abdaratnàø .

@<[Page 1897b]>@
#<kàmapàla># puø kàmàn pàlayati pàla--aõ upaø saø 1 baladeve amaraþ . bhaktànàü kàmakhàbhãùñasya pàlake svaputrasya kàmasya và pàlake ca 2 vàsudeve . %<kàmahà kàmapàla÷ca kàmã kàntaþ kçtàgamaþ>% viùõ saø .

#<kàmapåra># triø kàmaü pårayati påra--õic--aõ upaø såø . 1 abhãùñapårake 2 parame÷vare puø . %<kàsapårosmya'haü néõàm>% bhàgaø 7 . 2 . 25 .

#<kàmapra># triø kàma piparti pé--målavibhujàø ka upaø saø . 1 abhãùñapårake . %<kàmapreõa manasà carantà>% çø 1 . 10 8 . 2 . biø ki . kàmapri tatràrthe %<marutaþ pariveùñàromaruttasyàvasangçhe . àvikùitasya kàmaprervi÷ve devàþ sabhàsadaþ>% aitareyabràhmaõam .

#<kàmaprada># triø kàmaü pradadàti pra + dà + ka upaø saø 1 abhãùñasya prakarùeõa dàtari . 2 parame÷vare puø . %<kàntaþkàmapradaþ prabhuþ>% viùõusaø . kàmaü kàmajaratibhedaü pradadàti . %<dvau pàdau skandhasaülagnau kùiptvà liïgaü bhage tathà . kàmayet kàmukaþ prãtyà bandhaþ kàmaprado hi saþ>% smaradã pikokte 3 ratibandhabhede puø .

#<kàmapravedana># naø kàmasyàbhilàùasya pravedanam àviùkaraõam . svàbhipràyaprakà÷ane %<kaccit kàmapravedane>% amaraþ . %<kàmapravedane'kacciti>% pà0

#<kàmapra÷na># puø kàmaü yatheùñam pra÷naþ . yatheùñapra÷ne %<tasmai ha yàj¤avalkyo varaü dadau sahovàca kàmapra÷naeva>% . ÷ataø bràø 11 . 6 . 2 . 10 . %<kàmapra÷naþ yathàkàmaü pra÷naþ>% bhàø %<yàj¤avalkyo varaü dadau saha kàmapra÷nameva>% ÷ataø bràø 14, 7, 1, 1,

#<kàmaprastha># puø naø kàmasya kàmagireþ prasthaþ . kàmagirisànau tatra %<màlàdãnà¤ca>% pàø vçddhapårvasyàpi pastha÷abde pare àdyudàttatà . gahàø bhavàdyarthecha . kàmaprasthãya tadbhave tri0

#<kàmaphala># puø kàmaü yatheùñaü phalamasya . mahàràjàmravçkùe . ràjaniø .

#<kàmam># avyaø kama--õiï--bàø amu . 1 anumatau, 2 prakàme, 3 paryàpte, 4 asåyàyàm, 5 akàmànumatau, 6 svaccha ndàrthe, 7 aniùñasyàgatyà svãkàre ca . amaramedinyàdayaþ .

#<kàmamaha># puø 6 taø . caitramàse kartavye kàmasya 1 mahotsave tadàdhàratvàt 2 caitrapaurõamàsyàü trikàø . kàmamahasya caitrapaurõamàsyàükartavyatoktiþ pràyikã ÷atrodevatàbhipràyà và tithitattve bhavipuø %<caitra÷uklatrayaye÷yadva damanaü madanàtmakam . kçtvà saüpåjayet kàmaü vãjayedvyajanena tu . tatra sandhukùitaþ kàmaþ putrapautrapravardhanaþ . kàmadevastrayoda÷yàü påjanãyo yathàvidhi>% . iti caitratrayoda÷yàü tatpåjanabidhànàt niø siø ràmàrcanacaø %<dvàda÷yàü caitramàsasya ÷uklàyàü madanotsavaþ . baudhàyanàdibhiþ proktaþ kartavyaþ prativatsaram>% tadãyadvàda÷yàü vidhànàt %<tatra syàt svãyatithiùu vahnyàderdamanàrpaõamiti>% pàdmokteþ vahnyàdibhaktànàü svasvatithiùvapi vidhànàt . tatra tithidevatà÷ca %<vahni 1 rviri¤ci 2 rgirijà 3 gaõe÷aþ 4 phaõã 5 vi÷àkho 6 dinakçt 7 mahe÷aþ . 8 durgà 9 'ntako 10 vi÷va 11 harã 12 smara÷ca 13 ÷arvaþ 14 ÷acã 15 ceti tithãùu påjyàþ>% ityuktà vedyàþ . etadanusàreõa ÷ivabhaktàdibhistu caturda÷yàü kàryamiti niø siø vyavasthàpitam . raghunandanena trayoda÷yàü kàryatoktiþ trayoda÷yàþ smaratithitvàdanyadevatànupàsakàbhipràyeõeti na virodhaþ . tasya nityatoktà niø siø pàdme %<årje vrataü madhau dolàm ÷ràvaõe tantupåjanam . caitre ca damanàropamakurvàõo vrajatyadhaþ>% pràguktaràmàrcanacaø vàkye ca pratisaüvatsaramityukterapi nityatà . sà ca trayoda÷ãkaraõapakùe dvàda÷ãyuktà gràhyà %<trayoda÷ã prakartavyà dvàda÷ã saüyutà vibho! . tiø taø brahmavaivartàt . dvàda÷ãkaraõapakùe vi÷eùaþ>% niø siø ràmàrcanacaø ukto yathà . %<pàraõàhe na labhyeta dvàda÷ã ghañikà'pi cet . tadà trayoda÷ã gràhyà pavitradamanàrpaõe>% . caturda÷ãkaraõapakùe pårbaviddhaiva gràhyà . %<madhoþ ÷ràvaõamàsasya yà ca ÷uklà caturda÷ã . sà ràtrivyàpinã gràhyà nànyà ÷uklà kañàcaneti>% hemàdrau baudhàyanokteþ . anyadivasakaraõe tu tantudàmanaparvaõotyuktavàkyota pårbaviddhaiva tithirgràhyà . daivàt caitre tadakaraõe gauõaþ kàla uktaþ niø siø ràmàrcanacaø . %<harau dvida÷yàü) na damanàropaþ syànmadhau vighnatoyadi . vai÷àkhe ÷ràvaõe vàpi tattithau syàttadarpaõam>% àvaõe vàpi ÷ukràste kartavyamiti iti và tatrapàñaþ . ida¤ca malamàse na kàryam %<upàkarmotsarjana¤ca pavitradamanàrpaõamiti>% kàlàdar÷e malamàsavarjyeùu parigaõanàt . upàkarma ca havya¤ca kàryaü parvotsavaü tathà . utare niyataü kuryàt pårbe tanniùphalaü bhavet kàlamàø prajàpatiyacanàcca . ÷ukràstàdau tu kàryaeva . ràmàrcanacaø pårvoktavacanàt %<upàkarmotsarjana¤ca pavitadamanàrpaõam . ã÷ànasya baliü viùõoþ ÷ayanaü parivartanam . kuryàcchukrasya ca gurormauóhye'pãti vini÷cayaþ>% vçddhagargavacanàcca . iti damanàroparåpakàmamahotsavastithibhedena dar÷itaþ . anaïgavrataråpastanmahotsavastu caitra ÷uklatrayoda÷yàmeva . hemàdrau kàlakhaõóe bhaviùye %<caitrotsave sakalalokamanovilàse kàmaü trayoda÷atithau ca vasantayuktam . patnyà sahàrcya puruùapravaro'tha yoùit saubhàgyaråpamutasaukhyayutaþ sadà syàt>% sà ca pårbayutà gràhyà %<trayãda÷atithiþ site>% iti pårbaviddhà grahaõe dãpikokteþ . evaü ca kàmamaha÷abdena lakùaõayà tadàdhàraparatve caitra÷uklatrayoda÷yeva gràhyeti tu nyàyyam .

#<kàmamudrà># strã tantrasàø %<hastau tu saüpuñau kçtvà prasçtàïgulikau tathà . tarjanyau madhyamàpçùñhe aïguùñau madhyamà÷ritau . kàmamudreyamudità sarvadevapriyaïkarã>% j¤ànàrõavokte mudràbhede .

#<kàmamåta># triø kàmena måtaþ mårchitaþ mava--kta vede niø ióabhàvaþ åñh kàmamårchite . %<kàmamåtà bahve tadrapàmi>% çø 10, 10, 11, %<kàmamåtà kàmamårchità>% bhàø .

#<kàmayamàna># triø kàma--õiï ÷ànac . kàmuke .

#<kàmayàna># triø kama--õiï ÷ànac àgama÷àstramanityamiti mugabhàvaþ . kàmuke . %<kàmayànasamavasthayà tulàm>% raghuþ . %<kàmayàna÷abdaþ siddho' nàdi÷ca>% vàmanaþ . %<àne muk>% pàø . àdau muk÷ånyatayà'nàditvena siddhaþ .

#<kàmayitç># triø kama--õiï tçc . kàmuke amaraþ . striyàü ïãp .

#<kàmaråpa># puø %<kàle÷varaü ÷vetagiriü traipuraü nãlaparvatam . (yàvadati÷eùaþ) kàmaråpàbhidhode÷o gaõe÷agirimårdhani>% ityuktakàle÷varàdigiricatuùñayamadhyavartini gaõe÷agirimårdhasthe pràgjyotiùàkhye de÷abhede . %<yonipãóe kàmagirau kàmàkhyà tatra devatà>% ityupakrame %<sarvatra viralà càhaü kàmaråpe gçhe gçhe>% tantracåóàø . kàmena råpamasya . 2 yatheùñaråpadhàriõi triø %<jànàmi tvàü prakçtipuruùaü kàmaråpaü maghonaþ>% meghaø . %<svecchàdhãnavigrahaü durgasa¤càrakùamam>% malliø . kàmaü kàmyaü sundaraü råpamasya 3 ati÷obhane triø .

#<kàmaråpin># triø kàmaü kàmyaråpamastvasya prà÷astyena ini . 1 pra÷astaråpavati . kàmena svecchayà råpaü dhàryatvenàstyasya ini . svecchayà 2 yatheùñaråpadhàriõi triø . %<sarvamà÷u nicetavyaü haribhiþ kàmaråpibhiþ>% ràmàø . 2 vidyàdhare

@<[Page 1899a]>@
#<kàmarekhà># strã kàmànàü kàmavyàpàràõàü lekhà païktiryatra lasya raþ . kàmavyàpàrarà÷iyuktàyàü ve÷yàyàm ÷abdamà0

#<kàmala># triø kama--kalac . 1 kàmuke . àdhàre kalac . 2 vasantakàle puø kasya jalasyàmalo'sambandho yatra . 3 marude÷e ca medinã . 4 rogaptede puüstrã mediø . tannidànàdi . %<pàõóurogã ca yo'tyarthaü pittalàni niùevate . tasya pittamasçïmàüsaü dagdhvà rogàya kalpate>% nidànam . %<haridranetraþ subhç÷aü hàridradçïnakhànanaþ . raktapitta÷akçnmåtro bhedakarõo hatendriyaþ . dàhàvipàkadaurbalyasadanàrucikarùitaþ . kàmalà bahupittaiùà koùñha÷àkhà÷rayà matà . kàlàntaràt kharãbhåtà kçchrà syàt kumbhakàmalà . tasya sampraptiþ . tasyàriùñalakùaõaü yathà . kçùõaprãta÷akçnmåtro bhç÷aü ÷åna÷ca bhànavaþ . sa raktàkùimukhacchardiviõmåtrã yasya tàmyati . dàhàrucitçùànàhatantràmohasamanvitaþ . na÷yati ÷vàsakà÷àrto vióbhedã kumbhakàmalã . chardyarocakahçllàsajvaraklomanipãóitaþ . naùñàgnisaüj¤aþ kùipraü hi kàmalàvàn vipadyate>% màdhavanidànam .

#<kàmalatà># strã kàmasya lateva tadguõabhåyiùñhatvàt . puücihne liïge hemaø .

#<kàmalàyana># puø kamalasyàpatyaü naóàdiø phak . kamalàpatye upakolàkhye munau . %<upakosaloha vai kàmalàyanaþ satyakàme jàvàle brahmacaryamuvàsa>% chàø uø .

#<kàmalàkùã># strã kàmaü yatheùñaü làti àkarùati là--ka tàdç÷a makùi yasyàþ ùac samàø ùittvàt ïãù . àkarùaõakàrake devãmårtibhede tantrasàø àkarùaõaprakaraõe . %<anàmàrakta mi÷reõa kàmalàkùãmanuü japet>% tanmantrastu tatraiva dç÷yaþ .

#<kàmalikà># strã kasya jalasyàmalo'sambandho'styasya ñhan . kaïkudhànye ÷abdaciø .

#<kàmalin># puø baø vaø . kamalena vai÷ampàyanàntevàsibhedena proktamadhãyate õini . vai÷amàyanàntevàsibhedakamalarùi proktàdhyàyiùu .

#<kàmavat># triø kàmo'styasya matup masya vaþ . 1 abhilàùayukte 2 maithunànuràgayukte ca striyàü ïãp %<tyàgaþ kàmavatãnàü hi strãõàü sadbhirvigarhitaþ>% bhàø àø 386 ÷loø . ïãbantaþ 3 dàruharidràyàü ràjaniø .

#<kàmavallabha># puø 6 taø . 1 àmavçkùe tanmukulaü hi kandarpapriyam . 2 jyotsnàyàü strã ràjaniø .

#<kàmavçkùa># puø kàmaü vãjàïkuranirapekùatayà yathecchaü vçkùaþ . vandàke (paragàchà) . ràjanighaõñuþ .

#<kàmavçtta># triø kàmaü yatheùñaü niraïku÷aü vçttamasya . yatheùñàcàriõi . %<yastu syàt kùatriyaþ ka÷cit kàmavçttaþ parantapa!>% %<yastu syàt kàmavçtto'pi pàrtha brahmapuraskçtaþ .>% bhàø àø 170 aø .

#<kàmavçtti># strã 6 taø . 1 kàmasya ceùñite . kàmena svecchayà vçttiþ . 2 svecchàcàre . %<na kàmavçttirvacanãyamãkùate>% kumàø kàmatovçttirasya . 3 yatheùñàcàrayukte triø .

#<kàmavçddhi># puø kàmasya vçddhiryasmàt . karõàñade÷aprasiddhe (kàmaja) itikhyàte kùupabhede ràjaniø . 6 taø . 2 kàmasya vçddhau strã

#<kàmavçntà># strã kàmato vçntaü yasyàþ . pàñalàyàm ÷abdamàø .

#<kàma÷akti># strã . kàmasya ÷aktirnàyikàbhedaþ . padàrthàdar÷e ràghavabhaññokte 1 kàmadevapatnãbhede . sà ca pa¤cà÷advidhà yathà %<ratiþ 1 prãtiþ 2 kàminã ca 3, mohinã 4 kamalapriyà 5 . vilàsinã 6 kalpalatà 7, ÷yàmalà ca 8 ÷ucismità 9 . vismitàkùã 10 vi÷àlàkùã 11, lelihànà 12 digambarà 13 . vàmà 14 kubjà 15 dharà 16 nityà 17, kalyàõã 18 mohinã 19 tathà . sulocanà 20 sulàvaõyà 21, tathaiva ca vimardinã 22 . kalahapriyà 23 cekàkùã 24, sumukhã 25 nalinã 26 tathà . jañilà 27 pàlino 28 ceva ÷ivà 29 mugdhà 30 rasà 31 bhramà 32 . càrulolà 33 ca¤calà 34 ca, dãrghajihvà 35 ratipriyà 36 . lolàkùã 37 bhçïgiõã 38 caivaø pàñalà 39 màdinã 40 tathà . màlà 43 ca haüsinã 42 vi÷vatomukhã 43 nandinã 44 tathà . rà¤janã ca tathà kàntiþ 46 . kalakaõñhã 47 vçkodarà 48 . megha÷yàmà 40 ruùonmattà 50, evaü pa¤cà÷adãritàþ . ÷aktayaþ kuïkumanibhàþ sarvàbharaõabhåùitàþ . nãlotpalakarà dhyeyàstrailokyàkarpalakùamàþ>% iti . tantrasàre kàmaratinyàse pa¤cà÷advarõàtmakamàtçkàyà ekaikavarõayogena kàma÷abadadar÷itànàü pa¤cà÷ataþ kàmànàü yogena ca etàsàü nyàso'bhihitaþ . tatranàmamàtre kvacidbhodo'sti . %<pa¤cà÷advarõaguõità pa¤cà÷advarõamàlikàm . såte tadvarõatobhinnàü tathà rudràdikàn kramàditi>% ÷àø tiø padyavyàø ràghavabhaññena àdipadena pa¤cà÷atkàmàstacchaktaya÷ca gràhyà iti kãrtaõàt pa¤cà÷adeva kàma÷aktayaþ . ataþ ÷abdakalpadrume kàma÷abde ratibhedasyaikapa¤cà÷attva yat pratij¤àtaü tatpràmàdikameva . ki¤ca ekapa¤cà÷atkàma÷aktayo rati÷abde draùñavyà ityuktiràpi pratij¤àmàtraü rati÷abde tatra tannàmànullekhanàt pa¤cà÷atkàmànàmekapa¤cà÷at ÷aktayo''nupapannà eveti bodhyam .

#<kàma÷ara># puø kàmasya ÷ara iva . 1 àmravçkùe ràjaniø . tanmukulasya kàma÷aràkàratvàttasya tathàtvam .

#<kàma÷àstra># naø kàmasya kàmyasya svargàdeþ pratipàdakaü ÷àstram . 1 kàmyapratipàdaka÷àstre . %<artha÷àstramidam prokta dharma÷àstramidaü mahata . kàma÷àstramidaü prokta vyàsenàmitabuddhinà>% bhàø àø 1 aø bhàratapra÷aüsàyàn . kàmasya tacceùñitasya pratipàdakaü ÷àstram . 2 rati÷àstre ca .

#<kàmasakha># puø 6 taø ñac samàø . vasantakàle ràjaniø . ataeva kumàre %<sahacaramadhuhastanyastacåtàïkuràstraþ>% iti %<sa màdhavenàbhimatana sakhyà>% iti %<sahàyamekaü madhumeva labdhvà>% iti ca vasantasya tatsahàyatvaü varõitam .

#<kàmasuta># puø rda taø . aniruddhe hemaø .

#<kàmaså># triø kàmamabhãùñaü såte så--kvip 6 taø . abhãùñasampàdake . %<kimatra citraü yadi kàmasårbhåþ>% raghuþ . kàmaü kàmàvatàraü kandarpaü såte . 2 rukmiõyàü strã . gabhàdhànasya såterarthatve . 3 vàsudeve puø .

#<kàmasåtra># naø kàmasya tadvyàpàrasya pratipàdakaü såtram . vàtsyàyanàdipraõãte kàmavyàpàrabodhake ÷àstrabhede .

#<kàmastuti># strã 6 taø . pratigrahadoùàpanuttaye pratigrahãtràpàñhye kàmasya stutiråpe mantrabhede sa ca mantraþ %<ko'dàt? kasmàadàt? kàmo'dàt kàmàyàdàt kàmodàtà kàmaþ pratigrahãtà kàmaitatte>% yajuø 7 . 48 . yathàcàsya pratigrahadoùàbhàvaj¤àpakatvam tathà'sya mantrasya vyàkhyànena vedadãpe dar÷itam . yathà %<dàturdànàbhimànàbhàvàya svasya pratigrahadoùàbhàvàya ca dehendriyasaghàt kàmaü vivinakti ko'dàditi . konaro'dàt? dattavàn kasmai naràyàdàt? . pra÷nadvayasyottaramàha . kàmo'dàt kàmàyaivàdàt na tvaü dàtà nàhaü pratigrahãtà . tvatkàmàbhimànã devo matkàmàbhimànine'dàt . eva¤ca kàmaeva dàtà kàmaeva pratigrahãtà nànyaþ . he kàma! etad dravyaü te tava dàtçpratigrahãtçtvàt>% . aya bhàvaþ tattat phalakàmanayava dàtrà tattaddravyàõàü dànàt svàbhãùñasiddhaye ca pratigrahãtrà teùàü grahaõàta kàmàbhimàninã devasyaiva dànapratigrahayoþ prayojakatvàt dravyasvàmitvaü kàmadevasyaiveti na pratigrahãturiti uktamantrapàñhe na pratigrahadoùaþ iti . ataeva %<pratigrahajadoùasya ÷àntyai kàmastutiü pañhet>% smçtau tatpàñhovihitaþ .

#<kàmahan># triø kàmaü hatavàn han kvip--6 taø . parame÷vare . %<kàmadvà kàmakçt kàmã>% viùõusaø . tasya ca svàtmaj¤ànena sarvakàmahantçtvàt tathàtvam %<chidyate hçdayagranthirbhidyante sarvasaü÷ayàþ . kùãyante càsya karmàõi dçùñe tasmin paràvare>% iti ÷rutyà tasya dar÷anenàvidyàgranthiråpakàmàdivibhedakatvamuktam . tathàca tattvaj¤ànena mithyàj¤ànasya nà÷e tatkàryàõàü ràgadveùàdidoùàõàü nà÷àt tasya tathàtvam tadetaduktam gauø såø tattvaj¤ànàdityanuvçttau %<duþsvajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàyàdanantaràpàyàdapadargaþ>% iti 2 mahàdeve ca .

#<kàmàkùã># strã kàmaü ÷obhanamakùi yasyàþ ùac samàø ùittvàt ïãù . 1 devãmårtibhede tantrokte 2 vãjabhede ca .

#<kàmàkhyà># strã satãdevyà 1 yonipãñharåpe sthàne 2 tadadhiùñhàtryàü devyà¤ca . tannàmanirukti 5 durbhàvàdi kàliø puø 61 aø dar÷itaü yathà ÷rãbhagavànuvàca . kàmàrùñamàgatà yasmànmayà sàrdhaü mahàgirau . kàmàkhyà procyate devã nãlakåñe rahogatà . kàmadà kaminã kàmà kàntà kàmàïgadàyinã . kàmàïganà÷inã yasmàt kàmàkhyà tena cocyate . tatpãñhakàraõamuktaü tatraiva . %<atha kàle bahutithe vyatãte pràõisarjane . agçhõàü dakùatanayàü, bhàryàrthe'haü badhåvaràm . sà me'bhåt preyasã bhàryà, pradàya samayaü pituþ . aniùñakàrã tva¤cet syàþ, pràõàüstyakùye tadà tvahaü . tato yaj¤e samastantu sa ca vabre caràcaram . na màü nàpi satãü vabre tadaniùñànmçtà tu sà . tato mohasamàpannastàmàdàya mçtànaham . pràptapãñhavaraü tantu bhramamàõa itastataþ . tasyàstvaïgàniparyàyàt patitàni yato yataþ . tattat puõyatamaü jàtaü yoganindràprabhàvataþ . tasmiüstu kubjikàpãñhe satyàstadyoni maõóalam . patitaü, tatra sà devã mahàmàyà vyalãyata . lãnàyàü yoganidràyàü mayi parvataråpiõi . sa nãlavarõaþ ÷ailo'bhåt patite yonimaõóale . sa tu ÷ailo mahàtuïgaþ pàtàlatalamàvi÷at . tasyà àkramaõàdgàóhaü tatastaü druhiõo'bhyayàt . sa tu pårvaü brahma÷akti÷ilàü dhartuü caturmukhaþ . ÷ailaråpo'bhavattena ÷ailaråpeõa màmadhàt brahmà parvataråpeõa mayi parvataråpiõi . saüsaükto'dho 'gamadgàóhamàkrànto màyayà vidhiþ . tato varàhaþ sasakto mayi màü sa tu màdhavaþ . ÷ailaråpaþ ÷ailaråpaü dhartuü samupacakrame . so'pyadho'gànmayà sàrdhaü tadà parvataråpiõà . àkramya devãü pçthivãü sthito bhuvi nikhàtakaþ . ÷ataü ÷ataü yojanànàü tuïgamàsãdgiritrayam . tadàkràntaü mahàdevyà sarvameva hyadhogatam . kro÷amàtre sthitaü tuïgaü ÷eùaü tattriyasya tu . ekà samastajagatàü prakçtiþ sà yatastataþ . brahmaviùõu÷ivaidevairdhçtà sà jagatàü prasåþ . tatra pårbo brahma÷ailaþ ÷veta ityucyate budhaiþ . madråpadhàrã ÷ailastu nãla ityucyate tathà . sa tu madhyagataþ ÷ailastrikoõodåkhalàkçtiþ . vibhràjamànaþ satataü madhye brahmavaràhayoþ . varàhaþ ÷ailaråpo yaþ sa citra iti kathyate . sa sarveùàü sthitaþ pa÷càt dãrghaþ sarvebhya eva tu . ai÷ànyàü yo'bhavat kårmaþ ÷ailaråpo mahàdyutiþ . maõikarõaþ sa nàmnà tu khyàto devaughasevitaþ . yo'nantaråpaþ ÷ailastu vàyavyàü samavasthitaþ . maõiparvatasaüj¤o'sau parvato màdhavapriyaþ . mahàmàyàgiriryastu nairçtyàü samavasthitaþ . sa gandhamàdano nàmnà sarvadà ÷aïkarapriyaþ . varàhapçùñhabhavane yatra chinnau mahàsurau (madhukaiñabhau) . hariõà tatra saüjàtaþ pràõóunàtha iti smçtaþ . brahma÷akti÷ilàyàstu pårbabhàge tu madhyataþ . yastu parvataråpo'haü sa tu bhasmàcalàhvayaþ . puõyakåñe mayà sàrdhaü devã rahasi saüsthità . satyàstu patitaü tatra vi÷ãrõaü yonimaõóalam . ÷ilàtvamagamata ÷aile kàmàkhyà tatra saüsthità . saüspç÷ya tàü ÷ilàü martyo hyamartyatvamavàpnuyàt . tasyàþ ÷ilàyà màhàtmyàt yatra kàme÷varã sthità . adbhutaü yasya guhye tu lohaü bhasma bhavedgatam . sà càpri pratyahaü putra! pa¤camårtidharà bhavet . mohàrthaü sarvalokànàü mamàpi prãtaye ÷ivà . aha pa¤camukhenà÷a pa¤cabhàge vyavasthitaþ . ã÷ànaþ pårvabhàgasthaþ kàme÷varyàþ pradhànataþ . ai÷ànyàü vai tatpuruùo hyaghorastasya sannidhau . sadyojàto'tha vàya vyàü vàmadevastu saïgataþ . devyà÷càpi sura÷reùñha! pa¤caråpàõi bhairava! . ÷çõu vetàla! guhyàni devairapi sadaiva hi . kàmàkhyà tripurà caiva tathà kàme÷varã ÷ivà . sàradà'tha mahotsàhà kàmaråpaguõairyutà . mayi liïgatvamàpanne ÷ilàyàü yonimaõóale . sarve ÷ilàtvamagaman ÷ailaråpà÷ca nirjaràþ . yathàhaü nijaråpeõa reme vai saha sàyayà . tilàråpapraticchannàstadà sarvàstu devatàþ . ÷ilàråpapraticchannàþ ÷aile ÷aive vyavasthità . ramante ca svaråpeõa nityaü rahasi saïgatàþ . brahmà viùõuraha¤càtra dikpàlàþ sarva eva te . anye'pyatra sthità devàþ sànukålàþ sadà mayi . upàsituü tadà devãü kàmàkhyàü kàmaråpiõãm . nãla÷ailastrikoõastu madhye nimnaþ sadà÷ivaþ . tanmadhye maõóalaü càru ùaùñi÷aktisamanvitam . guhà manobhavà tatra manobhavavinirmità . yonistasyàü ÷ilàyàntu ÷ilàråpà manoharà . vitastimàtravistãrõà ekaviü÷àïgulàyatà . kramasåkùmavinirmàõabhasma÷ailànugàminã . sindårakuïkumàraktà sarvakàmapradàyinã . tasyàü yonau pa¤caråpà nityaü tiùñhati kàminã . mahàmàyà jagaddhàtrã målabhåtà sanàtanã . tatràùñau yoginãrnityaü sålabhåtàþ sanàtanãþ . pårboktàþ ÷ailaputràdyàþ sthità devyàþ samantataþ . tàsàntu pãñhanàmàni ÷çõu caikatra bhairava! . guptakàmà 1 ca ÷rãkàmà 2 tathà ca vindhyavàsinã 3 . koñã÷varã 4 dhanasthà 5 tu pàdadurgà 6 tathàparà . dãrghe÷varã 7 kramàdeva prakañà bhuvane÷varã 8 svayoginyaþ poñhanàmnà khyàtà aùñau ca devatàþ . sarvatãrthàni caikatra jalaråpàõi bhairava! . sthitàni nàmnà saubhàgyà vareõyà pràõipuõyadà . viùõustu tãre tasyàþ sa nàmnà kamala ityuta . kàmukàkhyastu vañukaþ kàmàkhyàbhyarõasaüsthitaþ . lakùmãþ sarasvatã devyau devyà aïge vyavasthite . lalitàkhyà'bhavallakùmãrmàtaïgã tu sarasvatã . gaõàdhyakùaþ pårbabhàge tasya ÷ailasya saüsthitaþ . siddhaþ sa nàmnà vikhyàto dvàri devyàþ priyaþ sutaþ . kalpavçkùaþ kalpaballã tintióã càparàjità . bhåtàstasminmahà÷aile sthite devyà dhçtapriye . varàhaþ pàõóunàthàkhyaþ sthitastatra hariryataþ . jaghane ÷irasã kçtvà jaghàna madhuvaiñabhau . tasyàsanne brahmakuõóaü brahmaõà nirmitaü purà . ã÷ànàkhyaü ÷iroratnaü tat siddhe÷varasaüj¤akam . ÷ilàrålaü siddhakuõóaü madhyasthaü viddhi bhairava! . tasyàsanne gayàkùetraü kùetraü vàràõasã tathà>% . %<yonimaõóalasaïkà÷aü kuõóaü bhåtvà vyavasthitam . tatraivàmçtakuõóantu sudhàsaüghaprapåritam . mama priyàrthamindreõa sthàpitaü saha nirjaraiþ . vàmadevàhvayaü ÷ãrùaü ÷rãkàme÷varasaüj¤akam . kàmakuõóaü mahàpuõyaü tasyàsanne vyavasthitam . kedàrasaüj¤akaü kùetraü madhyasthaü siddhakàmayoþ . dãrghaü caturda÷avyàmaü chàyàcchatràhvayaü tu tat . tasyàsanne ÷ailaputrã guptakàmàhvayà tu sà . guptakuõóasya madhyamthà kàme÷agràvõi saïgatà . kàme÷vara÷ilàsaktà làmàkhyàsaj¤ità sadà . pårvabhàgeõa saüsaktà yonestu parabhàgataþ . kàmakàmàkhyayormadhye kàlaràtrirvyavasthità . pãñhe dãrghe÷varã nàmnà sãmàbhàge pracaõóikà . kàmàkhyàprastaraprànte kuùmàõóã nàma yoginã . pãñhe koñã÷varã nàmnà yoniråpeõa saüsthità . yaccàghoràhvayaü ÷ãrùaü tat kàmàyàstu dakùiõe . pãñhe bhairavanàmà tu gãyate paramarùibhiþ . càmuõóàbhairavã nàmnà bhairavàsannasaüsthità . nàyikà kàmadà bhakte, caõóamuõóavinà÷inã . kàmàbhairavayormadhye svayaü devã suràpagà . hitàya sarvajagatàü devyàstu prãtaye sthità . sadyojàtàhvayaü ÷ãrùaü pãñhe tvàmràtake÷varam . bhairavàkhye gahvare tu sthitaü devarùisevitam . viddhi tatraiva durgàkhyàü nàyikàü yogaråpiõom . siddhakàme÷varãü nàmnà khyàtàü deveùu nitya÷aþ . ajãrõapatraþ succhàyo vçkùastatra tu saüsthitaþ . àmràtakaþ kalpavçkùaþ kalpavallãsamanvitaþ . pãñhe tu siddhagaïgàkhyà svayaü gaïgà samutthità . àmràtakasya nikañe mama prãtivivçddhaye . puùkaràkhyantu tat kùetraü pãñhe tvàmràtakàhvayam . ai÷ànyàü tatpuruùàkhyaü mama ÷ãrùaü vyavasthitam . bhuvane÷varanàmnà tu pãñhe khyàta¤ca bhairava! . gahvaraü bhuvane÷asya bhuvanànandasaüj¤akam . tasyàsanne tu surabhiþ ÷ilàråpeõa saüsthità . kàmadhenuriti khyàtà pãñhe kàmapradàyinã . yo'sau sarabhamårtistu madhyakhaõóapracaõóakaþ . caõóabheravanàmà'bhåt koñiliïgàhvayastu saþ . mårtibhiþ pa¤cabhiþ pa¤cabhàgeùa samamàsthitaþ . ahaü pa÷càdatiprãtyà bhairavàkhyaþ sthito'dhare . mahàgaurã tu yà devã yoginã siddharåpiõã . sà brahmaparvate càste ÷ilàråpeõa cordhataþ . atãvaråpasampannà nàmnà sà tvaparàjità . kàmadhenoradårasthà pårbabhàge mahe÷varã . ÷rãkàmàkhyà yoniråpà caõóikà sà tu yoginã . àgneyyàü viddhi tàü saüsthàü sarvakàmapradàü ÷ubhàm . yoginã caõóaghaõñàkhyà pãñhe'bhåt vindhyavàsinã . yoginã skandamàtà tatpãñhe'bhådvanavàsinã . kàtyàyanãpãñhanàmnà pàdadurgeti gadyate . nairçtyàü nãla÷ailasya prànte sà saüsthità ÷ivà . yo'sau nandã mama tanuþ sa tu pàùàõaråpadhçk . saüsthitaþ pa÷cimadvàri hanåmàn pàñhanàmataþ>% . kùetraparatvamapyuktaü devãgãtàyàm yathà %<÷rãmat tripurabhairavyàþ kàmàkhyà yonimaõóalam . bhåmaõóale kùetraratnaü mahà màyàdhivàsitam . nàtaþparataraü sthànaü kvacidasti dharàtale . pratimàsaü bhaveddevã yatra sàkùàdrajasvalà . tatratyàþ devatàþ sarvoþ parvatàtmakatàü gatàþ . parvateùu vasantyeva mahatyo devatà api . tatratyà pçthivã sarvà devãråpà smçtà budhaiþ . nàtaþparataraü sthànaü kàmàkhyàyonimaõóalàt>% .

#<kàmàgnisandãpana># naø bhaiùajyaratnàvalãdar÷ite modakabhede %<karùorasogandhakamabhraka¤ca dvikùàracitre lavaõàni pa¤ca . ÷añhãyamànãdvayakãñahàritàlã÷apatràõyaparaü dvikarùam . jãraü caturjàtalavaïgajàtiphala¤ca karùatrayamevamanyat . savçddhadàraü kañukatraya¤ca tathà catuùkarùamitaü nibodha . dhanyàkayaùñãmadhukaü ka÷eru, karùàþ pçthak pa¤ca varã vidàrã . vãrebhakàõebhabalàtmaguptàvãjaü tathà gokùuravãjayuktam . savãjapatrendrarajaþsamànaü samà sità kùaudraghçta¤ca tulyam . karùaikamindoratha modakaü tat kàmàgnisandãpanametaduktam>% . tadguõà÷ca kàmasyàgne÷ca dãpakatàdayastatroktà draùñavyàþ .

#<kàmàïku÷a># puø kàme kàmoddãpane aïku÷aiva . 1 nakhe trikàø tasyàghàtena kàmoddãpanàt tasya tathàtvam . kàmasya ca tithibhede sthànavi÷eùe nakhàghàtena yathoddãpanaü bhavati tathà smaradãpikàyàmukaü tacca vàkyaü kàma÷abde dar÷itam . 2 puüsoliïge jañàdharaþ . kàmasyàïku÷aiva . 3 kàmapratirodhake ca .

#<kàmàïga># puø kàmaü kàmoddãpanam aïgaü mukulamasya . àmravçkùe jañàdharaþ .

#<kàmàtmaja># puø 6 taø . aniruddhe .

#<kàmàtman># puø kàmapradhànaþ ràgapradhàna àtmà manoyasya . ràgapradhànacitte . %<kàmàtmatà na pra÷astà na caivehàstyakàmatà>% manuþ . kàmaþ tadàyattaþ àtmà svaråpaü yasya . 2 kàmàyattasvaråpe kàmaprasakte 3 kàmamaye ca . %<kàmàtmànaü tadàtmànaü na ÷a÷àka niyacchitum>% bhàø àø 184 ÷loø . kàmàtmànaü kàmamayamàtmànamantaþkaraõam niyacchitumityàrùaþ niyantumityarthe .

#<kàmàdhiùñhàna># naø 6 taø . indriyamanobuddhiùu %<indriyàõi manobuddhirasyàdhiùñhànamucyate>% gãtàyàmindriyàdãnàü asya--kàmasyàdhiùñhànatvoktesteùàü tathàtvam .

#<kàmàna÷ana># naø kàmamana÷anam . yatheùñabhãjanarahite tapobhede . ràrgadveùàdirahitairindriyaiþ viùayasevane'pi yatheùñàna÷anaü bhavatyeveti bodhyam .

@<[Page 1903a]>@
#<kàmàndha># puüstrã kàmena kàmoddãpanena andhayati andha õicac . 1 kokile ràjaniø . tadudhvaninà hi kàmasyoddãpanàttasya tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù . kàmenàndhaþ 6 taø . 2 smaràndhe smaravegena kartavyatàj¤àna÷ånye triø .

#<kàmàndhà># strã kàmaü yatheùñamandhayati andha--ac . kaståryàü ràjaniø . tasyàþ kçùõaråpatvena yatheùñàndhakàratulyatvàt tathàtvam .

#<kàmàyudha># yuø kàmasyàyudhamiva mukule àkàro'styasya ac . àmravçkùe ràjaniø . 6 taø . kàmasyàstre naø .

#<kàmàyus># puø kàmaü yatheùñamàyuryasya . garuóe trikàø .

#<kàmàraõya># naø kàmaü ÷obhanamaraõyam . manoharavane ÷abdara0

#<kàmàri># puø 6 taø . 1 mahàdeve . 2 màkùikopadhàtubhede ca hemaca0

#<kàmàrta># triø kàmena çtaþ 3 taø vçddhiþ . kàmena pãóite %<kàmàrtàhi prakçticapalà÷cetanàcetaneùu>% megha0

#<kàmàlikà># strã kàmamalati bhåùayati ala--bhåùaõe õvul ñàpi ata ittvam . suràyàü hàràø .

#<kàmàlu># puø kàmaü yatheùñamalati puùpavikà÷ena ala--paryàptau uõ . raktakà¤cane ÷abdacaø . tasya puùpeõa sarvàvayavavyàpanàt tathàtvam .

#<kàmàvatàra># puø 6 taø . raukmiõeye vàsudevàtmaje .

#<kàmàva÷àyità># strã kàmena icchayà ava÷àyayati padàrthàn svacitte ava + ÷ã--õic--õini tasya bhàvaþ tal . satyasaïkalpatve yoginàmai÷varyabhede ÷abdaciø yathecchaü padàrthànàü svacitte samàve÷anàt yoginastathàtvam . anyeùàü ni÷cetavyànusàreõa padàrthani÷cayànna tayàtvam .

#<kàmàvasàyità># strã kàmena svecchayà'vasyati padàrthàn ava + so--õini tasya bhàvaþ tal . satyasaïkalpatvaråpe yoginàmai÷varyabhede . %<aõimà laghimà pràptiþ pràkàmya¤ca tathe÷ità . vyàpitva¤ca va÷itva¤ca tathà kàmàvasàyità>% . %<yathàsya saïkalpo bhavati bhåteùutathaiva bhåtàni bhavanti anyeùàü ni÷cayà ni÷cetavyamanuvidhãyante>% iti sàüø kauø .

#<kàmàsana># naø kàmasyati kùipatyanena asa--karaõe lyuñ 6 taø . rudrayàmalokte àsanabhede . tallakùaõaü yathà %<atha kàmàsanaü vakùye kàmamardanahetunà . garuóàsanamàkçtya kaniùñhàgraü spç÷edbhuvi>% . garuóàsana¤ca garuóàsana÷abdevakùyate

#<kàmi># triø kama--õiï--iõ . kàmuke . kàmapatnyàü ratyàü strã mediø .

#<kàmika># puüstrã kàmo'styasyañhan . 1 kàraõóavapakùiõi ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù . kàmena nirvçttam ñha¤ . 2 kàmena nirvçtte kàmye . %<devatàstasya tuùyanti kàmikaü tasya sidhyati>% bhàø anuø 6025 ÷loø . striyàü ïãp . %<tataiùñiü cakàrarùistasya vai putrakàmikãm>% bhàø anuø 1969 ÷loø . kàmikaü kàmyamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . 3 kàmyàdhikàreõa kçte granthe hemàdrau tatpramàõàni bhårãõi santi kàmadhenu÷abde diïmàtraü dç÷yam .

#<kàmin># triø kama--õiï--õini . 1 kàmanàyukte 2 ati÷ayasmaravegayukte ca . %<sa babhåva tataþ kàmã tayà sàrdhamakàmayà>% bhàø àø 4184 ÷loø . striyàü ïãp ïãbantaþ 3 strãsàmànye . kàma + bhåmni prà÷astye và ini ïãp . 4 atismaravegayuktàyàü striyàü 5 sundaryàü ca strã amaraþ . %<keùàü naiùà bhavatikavità kàminã kautukàya>% prasannaràø . %<madhåni vaktràõi ca kàminãnàmàmodakarma vyatihàramãyuþ>% màghaþ . 6 bhãrustriyàü 7 vandàyàü (paragàchà) mediø . 8 dàruharidràyàü sundaravarõavattvàt tasyà tathàtvam 9 suràyà¤ca strã ràjaniø . tasyàþ kàmàdhikyasampàdakatvàttathàtvam . pra÷astaþ kàmo'styasya ini . 10 satyasaïkalpe parame÷vare puø . %<kàmã kàntaþ kçtàgamaþ>% viùõusaø . 11 cakravàke 12 pàràvate ca puüstrã mediø 13 cañake puüstrã ÷abdaraø eteùàü kàmàti÷ayavattvàttathàtvam . 14 candre puø trikàø kàmoddãpakatvàttasya tathàtvam . 15 çùabhoùadhau puø sevanena kàmapoùaõàttasya tathàtvam . 16 sàrasapakùiõi ca puüstrã ràjaniø kàmukatvàttasya tathàttvam . sarvatra striyàü ïãp 17 kàma÷aktibhede strã . kàminãviràgànuràgacihnatatsevaprakàràdiþ vçø saø dar÷ito yathà %<÷astreõa veõãvinigåhitena vidårathaü (ràjabhedam) svà mahiùã jaghàna . viùapradigdhena ca nåpureõa devã viraktà kila kà÷ãràjam . evaü viraktà janayanti doùàn pràõacchido'nyairanukãrtitaiþ kim? . raktà viraktàþ puruùairato'rthàt parãkùitavyàþ pramadàþ prayatnàt . snehaü manomavakçtaü kathayanti bhàvànnàbhãbhujastanavibhåùaõadar÷anàni . vastràbhisaüyamanake÷avimokùaõàni bhråkùepakampitakañàkùanirãkùaõàni . ucceþùñhãvanamutkañaprahasitaü ÷aryàsanotsarpaõaü gàtràsphoñanajçmbhaõàni sulabhadravyàlpasampràrthanà . bàlàliïganacumbanànyamimukhe sakhyàþ samàlokanaü dçkpàta÷ca paràïnukhe guõakathà karõasya kaõóåyanam . imàü ca vindyàdanuraktaceùñàü priyàõi vakti svadhanaü dadàti . vilokya saühçùyati vãtaroùà pramàrùñi doùàn guõakãrtanena . tanmitrapåjà tadaridviùatvaü kçtasmçtiþ proùitadaurmanasyam . stanauùñhadànànyupagåhanaü ca svedo'tha cumbàprathamàbhiyogaþ . viraktaceùñà bhrukuñãmukhatvaü paràïmukhatvaü kçtavismçti÷ca . asaübhramoduùparitoùatà ca taddviùñamaitrã paruùaü ca vàkyam . spçùñvàthavàlokya dhunoti gàtra karoti garvaü na ruõaddhi yàntam . cumbàviràme vadanaü pramàrùñi pa÷càtsamuttiùñhati pårvasuptà . bhikùàõikà pravrajità dàsã dhàtrã kumàrikà rajikà . màlàkàrã duùñàïganà sakhã nàpitã dåtyaþ . kulajanavinà÷aheturdåtyo yasmàdataþ prayatnena . tàbhyaþ striyo'bhirakùyà vaü÷aya÷omànavçdyatham . ràtrãvihàrajàgararogavyapade÷aparagçhekùaõikàþ . vyasanotsavà÷ca saüketahetavasteùu rakùyà÷ca . àdau necchati nojjhati smarakathàü vrãóàvimi÷ràlasà madhye hrãparivarjitàbhyuparame lajjàvinamrànanà . bhàvairnaikavidhaiþ karotyabhinayaü bhåya÷ca yà sàdarà buddhà pumprakçtiü ca yànucarati glànetarai÷ceùñitaiþ . strãõàü guõà yauvanaråpaveùadàkùiõyavij¤ànavilàsapårvàþ . strãratnasa¤j¤à ca guõànvitàsu strãvyàdhayo 'nyà÷caturasya puüsaþ . na gràmyavarõairmaladigdhakàyà nindyàïgasambandhikathàü ca kuryàt . na cànyakàryasmaraõaü rahaþsthà mano hi målaü haradagdhamårteþ . ÷vàsaü prakampeõa samaü tyajantã bàhåpadhànastanadànadakùà . sugandhake÷à prasabhoparàgà supte 'nusuptà prathamaü vibuddhà . duùñasvabhàvàþ parivarjanãyà vimardakàleùu ca na kùamà yàþ . yàsàmamçgvà sitanãlapãtamàtàmravarõaü ca na tàþ pra÷astàþ . yà svapna÷ãlà bahuraktapittà pravàhinã vàtakaphàtiriktà . mahà÷anà svedayutàïgaduùñà yà hrasvake÷ã palitànvità ca . màüsàni yasyà÷ca calanti nàryà mahodarà khikkhiminã ca yà syàt . strãlakùaõe yàþ kathità÷ca pàpàstàbhirna kuryàtsaha kàmadharmam . ÷a÷a÷oõitasaïkà÷aü làkùàrasasannikà÷amathavà yat . prakùàlitaü virajyati yaccàsçk tadbhavecchuddham . yacchabdavedanàvarjitaü tryahàtsannivartate raktam . tat puruùasamprayogàdavicàraü garbhatàü yàti . na dinatrayaü niùevet snànaü màlyànulepanaü ca strã . snàyàccaturthadivase ÷àstroktenopade÷ena . puùpasnànauùadhayo yàþ kathitàstàbhirambumi÷ràbhiþ . snàyàttathàtramantraþ sa eva yastatra nirdiùñaþ . yugmàsu kila manuùyà ni÷àsu nàryo bhavanti viùamàsu . dãrghàyuùaþ suråpàþ sukhina÷ca vikçùña (pra÷asta) yugmàsu . dakùiõapàr÷ve puruùo, vàme nàrã, yamàvubhayasaüsthau . yadudaramadhyopagataü napuüsakaü tanniboddhavyam . kendratrikoõeùu ÷ubhasthiteùu lagne ÷a÷àïke ca ÷ubhaiþ samete . pàpaistrilàbhàrigatai÷ca yàyàt pu¤janmayogeùu ca samprayogam . na nakhada÷anavikùatàni kuryàd çtusamaye puruùaþ striyàþ katha¤cit . çturapi da÷a ùañ ca vàsaràõi prathamani÷àtritayaü na tatra gamyam>% . %<àyuþkùayabhayàdvidvànnàhni seveta kàminãm . ava÷o yadi seveta tadà grãùmavasantayoþ>% iti sàmànyata uktvà bàlàdyavasthàpannakàminãnàü sevane phalam, kàminãsevana prakàra÷ca bhàvapraø dar÷ito yathà bàleti gãyate nàrã yàvadvarùàõi ùoóa÷a . tatastu taruõã j¤eyà dvàtriü÷advatsaràvadhi . tadårdhvamadhiråóhà syàt pa¤cà÷advatsaràvadhi . vçddhà tatparato j¤eyà suratotsavavarjità . adhiråóhà prauóà . nidàgha÷aradorbàlà hità viùayiõã (bhogàrhà) matà . taruõã ÷ãtasamaye prauóhà varùàvasantayoþ . nityambàlà sevyamànà nityaü vardhayate balam . taruõã hõàsayecchaktiü prauóhodbhàvayate jaràm . sadyo màüsannava¤cànnaü bàlà strã kùãrabhojanam . ghçtamuùõodake snànaü sadyaþ pràõakaràõi ùañ . påti màüsaü striyo vçddhà bàlàrkastaruõaü dadhi . prabhàte maithunaü nidrà sadyaþ pràõaharàõi ùañ . pràõa÷abdo'tra balavàcakaþ . bàlàrkaþ kanyàrkaþ . vçddho'pi taruõãü gatvà taruõatvamavàpnuyàt . vayo'dhikàü striyaïgatvà taruõaþ sthaviràyate . àyuùmanto mandajarà vapårvarõabalànvitàþ . sthiropacita màüsà÷ca bhavanti strãùu saümatàþ . seveta kàmataþ kàmaü balàdvàjãkçto hime . prakàmantu niùeveta maithunaü ÷i÷iràgame . tryahàdvasanta÷aradoþ pakùàt vçùñinidàghayoþ . su÷rutastu %<tribhistribhirahobhirhi sameyàtpramadàü naraþ . sarveùvçtuùu gharmeùu pakùàtpakùàdvrajedbudhaþ>% . sameyàt saïgaccheta gharmeùu grãùmeùu . ÷ãte ràtrau divà grãùme vasante tu divàni÷i . varùàsu vàridadhvàne ÷aratsu sarasaþ smaraþ . upeyàt puruùo nàrãü sandhyayornaca parvasu . gosarge càrdharàtre ca tathà madhyadine'pi ca . vihàrambhàryayà kuryàdde÷e'ti÷ayasaüvçte . ramye ÷ravyàïganàgàne sugante mukhamàrute . de÷e gurujanàsanne vivçte'titrapàkare . ÷råyamàõe vyathàhetuvacane na rameta nà . snàta÷candanatiptàïgaþ sugandhaþ sumano'nvitaþ . bhuktavçùyaþ suvasanaþ suve÷aþ samalaïkçtaþ . tàmbålavadanaþ patnyàmanurakto'dhikasmaraþ . putràrthã puruùo nàrãmupeyàcchayane ÷ubhe . atyà÷ito'dhçtiþ kùudvàn savyathàïgaþ pipà sitaþ . bàlo vçddho'nyavegàrtastyajedrãgã ca maithunam . rogã maithunasaüvardhanãyarogayuktaþ . bhàryàü råpaguõopetàü tulya÷ãlàü kulodbhavàm . abhikàmo'bhikàmàntu hçùño hçùñàmalaïkçtàm . seveta pramadàü yuktyà vàjãkaraõavçhitaþ . rajasvalàmakàmà¤ca malinàmapriyàntathà . varõavçddhàü vayovçddhàü tathà vyàdhiprapãóitàm . hãnàïgãü garbhiõãü dveùyàü yonirogasamanvitàm . sagotràïgurupatnã¤ca tathà pravrajitàmapi . nàbhigacchet pumànnàrãü bhårivaiguõya÷aïkayà . rajasvalàïgatavato narasyàsaüyatàtmanaþ dçùñyàyustejasàü hàniradharma÷ca tato bhavet . liïginãü gurupatnã¤ca sagotràmatha parvasu . vçddhà¤ca sandhyayo÷càpi gacchato jãvanakùayaþ . liïginãü prabrajitàm . garbhiõyàü garbhapãóà syàdvyàdhitàyàü balakùayaþ . hãnàïgãü malinàü dveùyàü kùàmàmbandhyàmasaü vçte . de÷e'bhigacchato retaþ kùãõaü mlànaü mano bhavet . garbhiõãü garbhavàsadivasàt dvitãye màsi, garbhasthiterani÷caye yathoktanakùatràdilàbhàbhàve và tçtãye màsi puüsavane kçte nàbhigacchet . yataþ puüsavanànantaramàha vyàsaþ %<tatastyajennadãtãraü devakhàtodakaü tathà . bhartuþ ÷ayyàü mçtàpatyàü tathaivàmiùabhojanam>% . anyacca %<àmiùasyà÷anaü yatnàtpramadà parivarjayet . devàràmanadãyànaü prayogaü puruùasya ceti>% . kùudhitaþ kùubdhacitta÷ca madhyàhne tçùito'balaþ . sthitasya hàniü ÷ukrasya vàyoþ kopa¤ca vindati . vyàdhitasya rujà plãhà mårchà mçtyu÷ca jàyate . pratyåùe càrdharàtre ca vàtapitte prakupyataþ . tiryagyonàvayonau và duùñayonau tathaiva ca . upadaü÷astathà vàyoþ kopaþ ÷ukrasukhakùayaþ . uccàrite måtrite ca retasa÷ca vidhàraõe . uttàne ca bhavet ÷ãghraü ÷ukrà÷maryàstu sambhavaþ . sarvametattyajettasmàdyato loka dvayà'hitam . ÷ukrantåpasthitammohànna sandhàryaü kadàcana . snànaü sa÷arkvaraü kùãraü bhakùyamaikùavasaüyutam . vàtomàüsarasaþ svapno suratànte hità amã . ÷ålakàsajvara÷vàsa kàr÷yapàõóvàmayakùayàþ . ativyavàyàjjàyante rogà÷càkùeprakàüdayaþ .

@<[Page 1905b]>@
#<kàminã÷a># puø kàminyàþ kàminãpriyà¤janasya imakhatsàdhanatvàt . ÷obhà¤janavçkùe ÷abdacaø . tasya kàminã priyà¤janahetutvàt tathàtvam .

#<kàmãna># puø kàmamanugacchati kha . 1 ràmapåge trikàø . kàmànugate triø . kàmãla iti trikàø pàñhàntaraü pçùoø . ràmapåge .

#<kàmuka># triø kamaþ uka¤ . 1 a÷okavçkùe 2 màdhavãlatàyàm mediø . 3 cañake puüstrã ràjaniø . maithunecchàvati triø amaø . striyàü ïãp . icchàmàtrayukte triø amaø tatra striyàü na ïãp kintu ñàp iti bhedaþ %<bodhayitvà ÷ubhairvàkyaiþ kàminãmiva kàmukaþ>% ràmàø .

#<kàmukakàntà># strã 6 taø . màdhavãlatàyàm ràjaniø .

#<kàmukàyana># puø strã kàmukasyàpatyaü naóàdiø phak . kàmukàpatye striyàü ïãp .

#<kàme÷vara># puø kàmànàmã÷varaþ . 1 parame÷vare 2 bharavãbhade strã %<kàme÷varã ca rudràrõà pårvasiühàsane sthità>% tantrasàø kàmàkhyàpa¤camårtyantargate 3 mårtibhede ca strã %<devyà÷càpi nara÷reùñha! pa¤ca råpàõi bhairava! . ÷çõu vetàla! guhyàni devairapi sadaiva hi . kàmàkhyà 1 tripurà 2 caiva tathà kàme÷varã 3 ÷ivà 4 . sàradà 5 'tha mahotsàhà kàmaråpaguõairyutà>% kàlikà puø 61 aø .

#<kàmodaka># naø kàmena svecchatà pretodde÷ena dãyamànam udakam . mçtodde÷ena svecchayà dãyamàne udake . svecchayà taddàna¤capretavi÷eùàyaiva yathàha manuþ %<nàdvivarùasya kartavyà bàndhavairudakakriyà . jàtadantasya và kuryurnàmnivà'pi kçte sati>% atra và÷abdena icchayà taddànam . vyaktamàha laugàkùiþ %<tåùõãmevodakaü kàryaü tåùõãü saüskàrameva ca . sarveùàü kçtacåóànàmanyatràpãcchayà dvayam>% caulakarmànantarakàle niyamenàgnyadakaü kàryam anyatràpi nàmakaraõàdårdhvabhakçtacåóe'pi icchayà pretàbhyudayakàmanayà dvayamagnyudakadànàkhyaü tåùõãü kàryaü na niyameneti vikalpaþ mità0

#<kàmodà># strã kutsito modo yasyàþ . ràgiõãbhede halàø .

#<kàmpilya># puø 1 de÷abhede ÷abdaratnàø 2 purabhede ca . %<màkandãmatha gaïgàyàstãre janapadàyutàm . so'dhyavàtsãt dãnamanàþ kàmpilya¤ca purottamam>% . dakùiõàü÷càpi pà¤càlàn yàvat carmaõvatãü nadãm . droõena caivaü druùadaþ paribhåyà'tha pàlitaþ bhàø àø 180 . %<kàmpilye brahmadattasya tvantaþpuranivàsinã>% bhàø ÷àø 139 aø . tatra jàtàdi %<dhanvayopadhàdvu¤>% pàø va¤a . kàmpilyaka tadbhavàdau . kàmpilyade÷aþ utpattisthànatvenàstyasya ac . (guóàrocanà) 3 nàmagandhadravye asyaiva cårõam (kamalà guói) kàpilla kàmpilyaka etàvapyatra pçùoø sàdhu .

#<kàpillakà># strã de÷abhede hàràvalã .

#<kàmpãla># puø pçùoø kàmpilya÷abdàrthe %<devãü kàmpãla vàsinom>% yajuø 23 . 18 . svàrthe kan tathàrthe .

#<kàmbala># puø kambalena parivçto rathaþ aõ . kambalaparivçte rathe amaraþ .

#<kàmbavika># puø strã kambuþ ÷aïkhabhåùaõaü ÷ilpamasya ñhak . %<yeùà¤ca virodhaþ ÷à÷vatikaþ>% pàø nirde÷àt %<isusukatàntàt kaþ>% pàø ityasyànityatvena na kàde÷aþ kintu ñhasyekaþ . ÷aïkhakàre (÷àükhàrã) amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàmbukà># strãø kutsitamambu yasya koþ kàde÷aþ kap . a÷vagandhàyàm ratnamàlà .

#<kàmboja># triø kambojo'bhijano yasya sindhvàø aõ . pitràdikrameõa kambojade÷avàsini striyàü ïãp . kambojade÷e bhavaþ kacchàø aõ . kambojabhave'manuùye triø %<÷ataü yastu kàmbojàn bràhmaõebhyaþ prayacchati>% bhàø ÷àø 35 aø . 2 somabalke 3 punnàgavçkùe ca puø mediø . kambojànàü janapadànàü ràjà aõ . 4 kambojade÷ançpe %<÷akàyavanakàmbojàstàstàþ kùatriyajàtayaþ . vçùalatvaü prarigatà bràhmaõànàmadar÷anàt>% bhàø anuø 33 aø . na kevalaü teùàü ÷ådratvaü kintu sagareõa ve÷ànyatvaü dharmahãnatvaü ca kçtaü tacca harivaü 14 aø varõitaü yayà . %<tataþ ÷akàn sayavanàn kàmbojàn pàradàüstathà . pahravàü÷càtha niþ÷eùàn kartuü vyavasitaþ kila . te badhyamànà vãreõa sagareõa mahàtmanà . va÷iùñhaü ÷araõaü gatvà praõipeturmanãùiõam . vamiùñhastvatha tàn dçùñvà sabhayena mahàdyutiþ . sagaraü vàrayàmàsa teùàü dattvà'bhayaü tadà . sagarastu pratij¤àya gurorvàkyaü ni÷amya ca . dharmaü jadhàna teùàü vai ve÷ànyatvaü cakàra ha . ardhaü ÷akànàü ÷iraso muõóayitvà vyasarjayat . yavanànàü ÷iraþ sarvaü kàmbojànàü tathaiva ca . pàradà muktake÷à÷ca pahnavàþ ÷ma÷rudhàriõaþ . niþsvàdhyàyavaùañkàràþ kçtàstana mahàtmanà . ÷akà yavanakàmbojàþ pàradàþ pahnavàstathà . kolisarpàþ samahipàþ dàrvà÷colàþ sakeralàþ . sarvete kùatriyà stàta! dharmasteùàü niràkçtaþ . vasiùñhadacanàdràjan! sagareõa mahàtmanà>% . tena teùàü pràkkùatriyatve'pi pa÷càt sagareõa svadharmaniràkaraõena niþsvàdhyàyatàdikaraõena ca mnecchatvaü kçtam . kambojeùu bhavà amanuùyatatsyatvàt kacchà aõ ïãp . 5 màghaparõyàm (màùàõã) amaø . 6 ÷vetakhadire (pàpaóãkhaera) mediø . 7 gu¤jàyàü (kuüca) 8 vàkucyàm (hàkuca) ca strã ràjaniø .

#<kàmbojaka># naø kamboje bhavo manuùyastatsthovà %<manuùyatat sthayorvu¤>% pàø vu¤ . kambojade÷abhave 1 manuùye 2 tatsthe hàsyàdau ca .

#<kàmya># triø kama--õiï karmaõi yat . 1 kàmanàviùaye %<kàmyohi vedàdhigamaþ karmayoga÷ca vaidikaþ>% manuþ . %<kàmyànàü svaphalàrtha¤ca doùaghàtàrthameva ca . ataþkàmyaü naimittikaü pràya÷cittamiti sthitiþ>% pràø taø jàvàlaþ . kàmyatva¤ca tattatphalakàmanàvadadhikàrikartavyatvam . kàmyakarmaõàmapi phalàbhisandhànàbhàvenànuùñhàne mokùadatvam tadetat malaø taø nirõãtam . manuþ %<iha càmutra và kàmyaü pravçttaü karma kãrtyate . niùkàmaü j¤ànapårvantu nivçttamupradi÷yate . pravçttaü karmbha saüsevya devànàmeti sàrùñitàg . nivçttaü sevamànastu bhåtànyatyeti pa¤ca vai>% . %<kàmanàpårvakaü karma ÷arãrapravçttihetutvàt pravçttaü tadeva karma kàmanàrahitam punarbrahmaj¤ànàbhyàsapårvakaü saüsàranivçttihetutvàt nivçttamucyate . sàrùñitàü samànagatitàm çùergatyarthatvàt . pa¤ca bhåtànyatyeti atikràmati mokùaü pràpnotãtyarthaþ>% viùõupuràõam . %<vi÷iùñaphaladàþ kàmyà niùkàmàõàü vimuktidàþ>% . bhagavadgãtàpi %<yuktaþ karmaphalaü tyaktvà ÷àntimàpnoti naiùñhikãm . ayuktaþ kàmakàreõa phale saktonibavyate>% . yuktaã÷varàya karmàõi, na phalàya ityevaü samàhitaþ phalaü tyaktvà karmàõi kurvanniti ÷eùaþ ÷àntiü mokùàkhyàü naiùñhikãü niùñhàyàü bhavàm . satva÷uddhij¤ànapràptisarvakarmasannyàsaj¤ànaniùñhàkrameõeti vàkya ÷eùaþ . ayuktastadbahirmukhaþ kàmakàreõa kàmapreritatayà kàmataþ pravçtteriti yàvat . phale saktaþ mama phalàya idaü, karma karomãtyevaü phale saktoniyataü bandhaü pràpnoti tathàcàrjunaü prati bhagavaddhàkyam . %<mayi sarvàõi karmàõi sannyasyàdhyàtmacetasà . nirà÷ãrnirmamobhåtvà yudhyasva vigatajvaraþ>% . sannyasya niþkùipya samarpya iti yàvat . adhyàtmacetasà vivekabuddhyà ahaükartà ã÷varàya bhçtyavat karomãtyanayà buddhyà . nirà÷ãstyaktakàmasaïkalpaþ . ataeva nirmanomasatàrahitaþ vigatajvaraþ vigatasantàpaþ . vyaktamàha saeva %<yat karoùi yada÷nàsi yajjhoùi dadàsi yat . yat tapasyasi kaunteya! tat kuruùva madarpaõam>% . viùõupuràõe . %<karmàõyasaïkalpitatatphalàni sannyasya viùõau paramàtmaråpe . avàpya tàü karmamahomanante tasmiüllayaü te tvamalàþ pràyanti>% . tàü kamamahãü bhàravarùaråpàm . bhàgaø ekàda÷askandhe %<vedoktameva kurvàõoniþsaïgo'rpitumo÷vare . naiùkarmyàü labhate siddhiü rocanàrthà phala÷rutiþ>% . vedoktameva kurvàõo na tu niùiddham . nanu karmaõi kriyamàõe tasminnàsattistat phala¤ca syàt natu naiùkarmyaråpà phalasiddhiþ? ataàha niþsaïga iti anabhinive÷itavàn, ã÷vare'rpituü na phalodde÷ena . atha phalasya ÷rutatvàt karmaõi kçte phalaü bhavatyeva ityata àha rocanàrthà iti . karmaõi rucyutpàdànàrthà . ataeva tatraiva %<phala÷rutiriyaü néõàü na ÷reyo rocanaü param . ÷reyovivakùayà proktà yathà bhaiùajyarocanam . utpattyaiva hi kàmeùu pràõeùu svajaneùu ca . àsaktamanasomartyà àtmano'narthahetuùu . na tànaviduùaþ svàrthaü bhràmyatovçjinàdhvani . kathaü yu¤jyàt punasteùu tàüstamovi÷atobudhaþ . evaü vyavasthitaü kecidavij¤àya kubuddhayaþ . phala÷rutiü kusumitàü na vedaj¤à vadanti hi>% . iyaü phala÷rutirna ÷reyaþparamapuruùàrthaparà na bhavati kintu bahirmukhànàü mokùavivakùayà avàntarakarmaphalaiþ karmasu rucyutpàdanamàtram . yathà bhaiùajye auùadhe rucyutpàdanam . yathà %<piba ninvaü pradàsyàmi khalu te svaõóalaóóukàn . pitraivamuktaþ pibati tiktamapyatibàlakaþ>% . atra yathà tiktanimbàdipànasya na khalu khaõóalaóóukàdilàbha eva prayojanam kintvàrogyam . tathà vedo'pyavàntaraphalaiþ pralobhayan mokùàyaiva karmàõi vidhatte . nanu karmakàõóe mokùasya nàmàpi na ÷råyate kuta evaü vyàkhyàyate yathà÷rutasyaivàghañanàdityataàha utpattyeti dvàbhyàm . utpattyà svabhàvataeva kàmeùu pa÷vàdiùu pràõiùu àyurindriyabalavãryàdiùu putradàràdiùu paripàkatoduþkhahetuùu atastàn svàrthaü paramasukhamaviduùaþ ajànato ato natàn prahvãbhåtàn budhovedoyadbodhayati tadeva ÷reya iti vi÷vasitànityarthaþ tànevambhåtàn vçjinàdhvani pàpe vartmani devàdiyonau bhràmyataþ . punasta mobhåtavçkùàdiyonau vi÷ataþ pa÷ukàma iti càyurindriyàdikàma iti ca putràdikàma iti ca kathaü punasteùu svayaü budhovedoyu¤jyàt . tathàsatyanàptaþ syàditi bhàvaþ . kathaü tarhi karmamãmàüsakàþ karmaphalaparatàü vadanti tatràha evamiti vyavasthitam . vedasyàbhipràyamavij¤àya kusumitàm avàntaraphalarocanatayà ramaõoyàü paramaphala÷rutiü vadanti yataste kubuddhayaþ tadàha hi yasmàt vedaj¤à vyàsàdayaþ tathà na vadantãti . ataeva niùkàmakarmaõàtmaj¤ànamityuktam . yathà %<ayameva kriyàyogoj¤ànayogasya sàdhakaþ . karmayogaü vinà j¤ànaü kasyacinnaiva dç÷yate>% . so'pi duritakùayadvàrà na sàkùàt . tathàca j¤ànamutpadyate puüsàü kùayàt pàpasya karmaõaþ . ÷rutiþ %<tametaü vedàrthavacanena bràhmaõà vividiùanti brahmacarthyeõa tapasà dànena ÷raddhayà yaj¤enàna÷anena ceti>% tamàtmànam . ataeva yaj¤àdãnàü j¤àna÷eùatà¤càvadhàrya niùkàmeùu karmasu pravartate . paõóitenàpi mårkhaþ kàmye karmaõi na pravartayitavyaþ ityàha bhàgaø ùaùñhaskandhe svayaü niþ÷reyasaü vidvàn na vaktyaj¤àya karma hi . na ràti rogiõe'pathyaü và¤chate'pi bhiùaktamaþ . ràti dadàti . phalakàmanànindyatvamuktaü tatraiva %<akàmaþ sàtvikoloko yatki¤cidvinivedayet . tenaiva sthànamàpnoti yatra gatvà na ÷ocate . dharmabàõijikàmåóhàþ phalakàmà naràdhamàþ . arcayanti jagannàthaü te kàmànàpnuvantyatha . antavattu phalaü teùàü tadbhavatyalpamedhasàm . padbhyàü pratãcchate devaþ sakàmena niveditam . mårdhnà pratãcchate dattamakàmena dvijottamàþ>%! iti vàmanapuràø kàmyamapi dànaü viùõuprãtaye sàrvakàlikam yathà maø taø puruùottamasya tuùñyarthaü pradeyaü sàrvakàlikam ÷rãdattaþ %<sàrvakàlikaü malamàsàdàvapi viùõuprãtyarthaü deyam>% malaø taø raghuø . %<samyak saüsàdhanaü karma kartavyamadhikàriõà . niùkàmeõa sadà pàrtha! kàmyaü kàmànvitena ca>% pràø taø bhaviùyapuø . kàmya¤ca %<yàütka¤cit kurute karbhayaj¤adànajapàdikam . kriyate kàyikaü yacca tatkàmyamiti kãrtitam>% ityuktalakùaõam . kàmyàcca sarvàïgopetàt phalaniùpattiþ iti kàtyàø ÷rauø pratipàditam tacca kàtyàyana÷abde 1865 pçø pradar÷itam . 2 abhiråpe sundare ca %<nàsau na kàmyo naca veda samyak>% raghuþ . kàmàya hitaü yat . 3 kàmoddãpake triø .

#<kàmyaka># naø 1 vanabhede . tasya sthànàdi bhàø vaø 5 aø dar÷itaü yathà %<sarasvatãdçùadvatyau yamunàü ca niùevya te . yayurvanenaiva vanaü satataü pa÷cimàü di÷am>% ityupakrame %<tataþ sarasvatã kåle sameùu marudhanvasu . kàmyakaü nàma dadç÷urvanaü sunijanapriyam>% . 2 sarovarabhede ca . %<÷ailàbhànnityamattàü÷càpyabhitaþ kàmyakaü saraþ>% bhàø praø 51 aø .

#<kàmyakarman># naø karmadhàø . svargàdãùñakàmanàvadadhikàrikartavye jyotiùñomàdau %<tathaiva kàmyaü yatkarma vatsaràt prathamàdçte>% laghubaudhàø .

#<kàmyadàna># naø karmadhàø . svargàdiphalakàmanayà kartavye dàne %<apatyavijayai÷varyasvargàrthaü yatpradãyate . dànaü tatkàmyamàkhyàtamçùibhirdharmacintakaiþ>% maruóapuø . tasya bandhahetutve nàmare pràvaraõasaüj¤à kçtà .

#<kàmyaphala># naø kàmyasya phalam . kàmyakarmaõaþ abhisandhãyamàne phale . %<piténnamasye divi ye ca mårtàþ svadhàbhujaþ kàmyaphalàbhisandhau . pradàna÷aktàþ sakalepsitànàü vimuktidà ye'nabhimaühiteùu>% pràø taø rucistavaþ . kàmyànàmapi phalàbhisandhànàbhàve muktiphalakatvamuktaü kàmya÷abde . kçtrimadevànàü pitéõàü tathàtvoktyà svataþsiddhànàmàjànadevànàmindràdãnàü tathàtvasyaucityameva .

#<kàmyà># strã kama--õiï bhàve bàø kyap strãtvam . kàmanàyàm %<aùñaitànyavrataghnàni àpomålaü phalaü payaþ . havirbràhmaõakàmyà ca gurorvacanamauùadham>% pràø taø baudhàø . %<prokùitaü bhakùayenmàüsaü bràhmaõànà¤ca kàmyayà>% manuþ . %<puüsaþ kathaü syàdiha putrakàmyà>% ityàdau tu %<kàmyacca>% pàø subantàt karmaõa icchàyàü kàmyac tatobhàve a . svaputrecchà ityarthaþ .

#<kàmla># naø kugatisaø koþ kàde÷aþ . ãùadamle 1 rase 2 tadvati triø .

#<kàya># triø kaþ prajàpatiþ, kaü sukhaü và tataþ devatàdyarthe tasyedaü và aõ %<kasyet>% pàø idantàde÷e vçddhiþ . prajàpatidevatàke haviràdau %<atha kàya ekakapàlaþ puro óà÷obhavati kaü vai prajàpatiþ prajàbhyaþ kàyenaikàda÷akapàle na puroóà÷ena kurute tasmàtkàya ekakapàlaþ puroóà÷obhavati>% ÷ataø bràø 2, 5, 2, 13! striyàü ïãp kàyã va÷à . %<kàyaü kaniùñhikàmåle tãrthamuktaü karasya tu>% ÷aïkhokte 2 kaniùñhàïgulimålasthànaråpe prajàpatitãrthe naø . %<bràhmeõa viprastãrthena nityakàlamupaspç÷et . kàyatraida÷ikàbhyàü và na pitryeõa kadàcana . aïguùñha målasya tale bràhmaü tãrthaü pracakùate . kàyamaïgulimåle'gre daivaü pitryaü tayoradhaþ>% manunà pavitratàsàdhanatayà tattatsthànasya tãrthatvamuktam . yàj¤aø kaniùñhade÷inyaïguùñhamålànyagraü karasya ca . prajàpatipitçbrahmadevatãthànyanukramàt . tena kaniùñhàïgulimålasya prajàpatitãrthatvàt kàyatvaü suvyaktamuktam . etena ÷abdakalpadrume medinisthakadaivata÷abdasya bràhmatãrthaparatàvyàkhyànaü nirmåla bràhmapràjàpratyatãrthayo uktasmçtiùu bhedena nirde÷àt . kàyasambandhikàryopayogitvàt 3 manuùyatãrthe naø mediø . 4 prajàpatidevatàke vivàhabhede puø . %<ityuktvà''caratàü dharmamiti vàcànubhàùya ca . kanyàpradànamabhyarcya pràjàpatyovidhiþ smçtaþ>% iti pràjàpratyaü paribhàùya pràjàpatyakàyayoþ paryàyatvà÷ayena manunà tàrayantãtyanuvçttau %<àrùoóhàjaþ sutastrãü strãn ùañ ùañ kàyoóhajaþ sutaþ>% ityuktam . kàyoóhaja ityatra vaha bhàve kta åóhaü vivàhaþ kàyàdåóhàt vivàhàjjàyate ityarthaþ . cãyate'daþ ci--karmaõi gha¤ ceþ katvam . 5 måladhane puø . måladhanasya vçddhyà upacãyamànatvàt tathàtvam %<kàyàvirodhinã ÷a÷vat paõavçddhyà tu kàyikà>% nàradasmçtiþ . karaõe gha¤ . svabhàve 6 vastusvabhàvena pradàrthànàü cãyamànatvàt tathàtvam . cidhàtorni÷cayaparatve karmaõi gha¤ . 7 lakùyemediø lakùaõena lakùyasya ni÷cãyamànatvàttathàtvam . bhàve gha¤ . 8 saüghe puø mediø cãyate bhakùitànnàdirasaiþ karmaõi, cãyate'sthyàdikamatra àdhàre và gha¤ . 9 dehe tasya vi÷eùasvaråpaü yàj¤aø mitàkùarayordar÷itaü yathà kàyasvaråpaü vivçõvannàha %<tasya ùoóhà ÷arãràõi ùañ tvaco dhàrayanti ca . ùaóaïgàni tathàsthnà¤ca saha ùaùñyà ÷atatrayam>% yàj¤aø . tasyàtmanoyàni jaràyujàõóaja÷arãràõi tàni pratyekaü ùañprakàràõi raktàdiùaódhàtuparipàkahetubhåtaùaóagnisthànayogitvena . tathàhyannaraso jàñharàgninà pacyamàno raktatàmpratipadyate rakta¤ca svako÷asthàgninà pacyamànaü màüsatvam, màüsa¤ca svako÷ànalaparipakvaü medastvam, medo'pi svako÷avahninà pakvamasthitàm, asthyapi svako÷a÷isviparipakvaü majjàtvam, majjàpi svakã÷apàvakaparipacyamàna÷caramadhàtutayà pariõamate . caramadhàtãstu pariõatirnàstãti saevàtmanaþ prathamaþ ko÷a ityevaü ùañko÷àgniyogitvàtùañprakàratvaü ÷arãràõàm . annarasaråpasya tu prathamadhàtoraniyatatvànna tena prakàràntaratvam . tàni ca ÷arãràõi ùañ tvacodhàrayanti raktamàüsamedosthimajjà÷ukràkhyàþ ùañdhàtava eva rambhàstambhatvagiva bàhyàbhyantararåpeõa sthitàþ . tvagivàcchàdakatvàcca ùañ tvacodhàrayanti . tadidamàyurvede prasiddham . tathàïgàni ca ùaóeva . karayugmaü caraõayugalamuttamàïgaïgàtramiti . asthnàntu ùaùñisahitaü ÷atatrayamuparitanaùañ÷lokyà vakùyamàõamavagamyam . ki¤ca %<sthàlaiþ saha catuùraùñirdantà vai viü÷atirnakhàþ . pàõipàda÷alàkà÷ca tàsàü sthànacatuùñayam>% yàø . sthàlàni dantamålaprade÷asthànyasthãni dvàtriü÷at taiþ saha dvàtriü÷addantà÷catuþùaùñirbhavanti . nakhàþ kararuhà viü÷atirhasta pàdasthàni ÷alàkàkàràõyasthnãni maõibandhasyoparivartãnyaïgulimålasthàni viü÷atireva . teùàü nakhànàü ÷alàkàsthnà¤ca sthànacatuùñayaü, dvau caraõau dvau karau cetyevamasthnà¤caturuttaraü ÷atam . ki¤ca . %<ùaùñyaïgalãnàü dve pàrùõyorgulpheùu ca catuùñayam . catvàryaratnikàsthãni jaïghayostàvadeva tu>% yàø . viü÷atiraïgulayastàsàmekaikasya trãõi trãõãtyeva maïgulisambaddhànyasthãni ùaùñirbhavanti . pàdayoþ pa÷cimau bhàgau pàrùõã tayorasthinã dve ekaikasmin pàde gulphau dvàvityeva¤caturùu gulpheùu catvàryasthoni . bàhvoraratnipramàõàni catvàryasthãni . jaïghayo÷ca tàvadeva catvàrye vetyeba¤catuþ saptatiþ . ki¤ca %<dvedve jànukapoloruphalakàüsasamudbhave . akùatàlåùake ÷roõiphalake ca vinirdi÷et>% yàø . jaïghosasandhirjànuþ . kapologallaþ . åruþ sakthi tatphalakam . aüsobhuja÷iraþ . akùaþ karõanetrayormadhye ÷aïkhàdadhobhàgaþ . tàlåùakaïkàkudam . ÷roõã kakudmatã tatphalakam . teùàmekaikatràsthinã dve dve vinirdi÷edityevaü caturda÷àsthãni bhavanti . ki¤ca %<bhagàsthyekantathà pçùñhe catvàriü÷acca pa¤ca ca . grãvà pa¤cada÷àsthiþ syàjjattvrakaikantathà hanuþ>% yàø . guhyàsthyekaü, pçùñhe pa÷cimabhàge pa¤cacatvàriü÷adasthãni bhavanti . grãvà kandharà sà pa¤cada÷àsthiþsyàt bhavet . vakùo'sayoþ sandhirjatru pratijattvekaikam . hanu÷civukam . tatràpyekamasthi ityeva¤catuþùaùñiþ . ki¤ca %<tanmåle dve lalàñàkùigaõóe nàsàghanàsthikà . pàr÷vakàþ sthàlakaiþ sàrdhamarbudai÷ca dvisaptatiþ>% yàø . tasya hanormåle'sthinã dve . lalàñambhàlam . akùi cakùuþ . gaõóaþ kapolàkùayormadhyaprade÷aþ teùàü samàharolalàñàkùigaõóam . tatra pratyekamasthiyugalam . nàsàghanasaüj¤akà'sthimatã . pàr÷vakàþ kakùàdhaþprade÷asaübaddhànyasthãni . tadàdhàrabhåtàni sthàlakàni taiþ sthàlakaiþ arbudai÷càsthivi÷eùaiþ saha pàr÷vakà dvisaptatiþ . pårboktai÷ca navabhiþ sàrdhamekà÷ãtirbhavanti . ki¤ca %<dvau>% ÷aïkhakau kapàlàni catvàri ÷irasastathà . uraþsaptada÷àsthi syàt puruùasyàsthisaügrahaþ yàø . bhråkarõayormadhyaprade÷àvasthivi÷eùau ÷aïkhakau . ÷irasaþ sambandhãni catvàri kapàlàni . urovakùaþ tatsaptada÷àsthikaü ityevaü trayoviü÷atiþ . pårvoktai÷ca saha ùaùñyadhikaü ÷atatrayamityevaü puruùasyàsthisaügrahaþ kathitaþ . saviùayàõi j¤ànendriyàõyàha . %<gandharåparasaspar÷a÷abdà÷ca viùayàþ smçtàþ . nàsikàlocane jihvàtvak÷rotra¤cendriyàõi ca>% yàø . ete gandhàdayo viùayàþ puruùasya bandhanahetavaþ viùaya÷abdasya ùi¤ bandhana ityasya dhàtorvyutpannatvàt . etai÷ca gandhàdibhirbodhyatvena vyavasthitaiþ . svasvagocarasaüvitsàdhanatayà'numeyàni ghràõàdãni pa¤cendriyàõi bhavanti . karmendriyàõi dar÷ayitumàha . %<hastau pàyurupastha¤ca jihvà pàdau ca pa¤ca vai . karmendriyàõi jànãyànmana÷caivobhayàtmakam>% yàø . hastau prasiddhau . pàyurgudam . upasthaü ratisampàdyasukhasàdhanam . jihvà prasiddhà, pàdau ca etàni hastàdãni pa¤cakarmendriyàõi . àdànanirhàrànandàhàravihàràdikarmasàdhanàni jànãyàt . mano'ntaþkaraõaü yugapajj¤ànànutpapattigamyaü tacca buddhikarmendriyasahakàritayobhayàtmakam . pràõàyatanàni dar÷ayitumàha %<nàbhirojo guda ÷ukraü ÷oõitaü ÷aïkhakau tathà . mårdhàüsakaõñhahçdayaü pràõasyàyatanàni tu>% yàø . nàbhiprabhçtãni da÷a pràõasya sthànàni . samànanàmnaþ pabanasya sakalàïgacàritve'pi nàbhyàdisthànavi÷eùavàcãyuktipràcuryàbhipràyeõa . pràõàyatanàni prapa¤cayitumàha . %<vapàvasàvahananaü nàbhiþ kloma yakçt plihà . kùudràntraü bukvakau vastiþ purãùàdhànameva ca . àmà÷ayo'tha hçdayaü sthålàntraü gudaeva ca . udara¤ca gudau koùñyau vistàro'yamudàhçtaþ>% yàø . vapà prasiddhà . vasà màüsasnehaþ . nàbhiþ prasiddhà . avahananaü puppusaþ . plãhà àyurvedaprasiddhaþ . tau ca màüsapiõóàkàrau savyakukùigatau . yakçtkàlikà . kloma màüsapiõóastau ca dakùiõakukùigatau . kùadràntraü hçtsthàntram . bukvakau hçdayasamãpasthau màüsa piõóau . vastirmåtrà÷ayaþ . purãùàdhànaü purãùà÷ayaþ . àmà÷ayo'pakvànnasthànam . hçdayaü hçtpuõóarãkas . sthålàntragudodaràõi prasiddhàni . bàhyàt gudavalayadintargudavalaye dve . tau ca gudau koùñhyau koùñhe nàbheradhaþprade÷ebhavau . aya¤ca pràõàyatanasya vistàra uktaþ pårva÷loke tu saükùepaþ . ataeva pårva÷lokoktànàü keùà¤cidiha pàñhaþ . punaþ pràõàyatanaprapa¤càrthamàha . kanãnike càkùikåñe ÷aùkulã karõapatrakau . karõau ÷aïkhau bhruvau dantaveùñàvoùñhau kakundare . vaïkùaõau vçùaõau bukvau ÷leùmasaïghàtajau stanau . upajihvasphijau bàhå jaïghoruùu ca piõóikà . tàlådarasvasti÷ãrùaü civuke gala÷uõóike . avaña÷caivametàni sthànànyatra ÷arãrake . akùikarõacatuùka¤ca yaddhastahçdayàni ca . navacchidràõi tànyeva pràõasyàyatanàni tu yàø . kanãnike akùitàrake . akùikåñe akùinàsayoþsandhã, ÷aùkulã karõa÷aùkulã . karõapatrakau karõapàlyau . karõau prasiddhau . dantaveùñau dantapàlyau . oùñhau prasiddhau . kakundare jaghanakåpakau . vaïkùaõau jaghanorusandhã . bukkau pårvoktau . stanau ca ÷leùmasaüghàtajau . upajihvà ghaõñikà . sphicau kañiprothau . bàhåprasiddhau . jaïghoruùu ca tathà piõóikà . jaïghayorårvo÷ca piõóikà màüsalaprade÷aþ . gala÷uõóike hanumålagalayoþ sandhã . ÷ãrùaü ÷iraþ . avañaþ ÷arãre yaþ ka÷cinnimnode÷aþ kaõñhamålakakùàdiþ . avañuriti pàñhe kçkàñikà . tathàkùõoþ kanãnikayoþ pratyekaü ÷vetapàr÷vadvayamiti varõacatuùñayam . yadvàkùipuñacatuùñayam . ÷eùaü prasiddham . evametàni kutsite ÷arãre sthànàni . tathàkùiyugalaü karõayugmaü nàsàvivaradvayamàsyaü pàyurupasthamityetàni pårvoktàni nava chidràõi ca pràõasyàyatanànyeva . ki¤ca %<sirà÷atàni saptaiva nava snàyu ÷atàni ca>% yàø . sirà nàbhisambaddhàþ catvàriü÷atsaü khyàþ vàtapitta÷leùmavàhinyaþ sakalakalevaravyàpinyo nànà÷àkhàþ satyaþ sapta÷atasaükhyà bhavanti . tathàïgapratyaïgasandhibandhanàþsnàyavo nava ÷atàni . dhamanyo nàma nàbherudbhåtà÷caturvi ÷atisaükhyàþ pràõàdivàyuvàhinyaþ ÷àkhàbhedena dvi÷ataü bhavanti . pe÷yaþ punarmàüsalàkàrà årupiõóakàdyaïgapratyaïgasambandhinyaþ pa¤ca ÷atàni bhavanti . puna÷càsàmeva ÷iràdãnàü ÷àkhàpràcuryeõa saükhyàntaramàha . %<ekonatriü÷allakùàõi tathà nava ÷atàni ca . ùañpa¤cà÷acca jànãta ÷iràdhamani saüj¤itàþ>% yàø . ÷iràdhamanyo rmilitàþ ÷àkhopa ÷àkhàbhedena ekonatriü÷allakùàõi nava ÷atàni ùañpa¤cà÷acca bhavantãtyevaü he soma÷ravaþprabhçtayo munayaþ! jànãta . ki¤ca %<trayolakùàstu vij¤eyàþ ÷ma÷ruke÷àþ ÷arãriõàm . saptottaraü marma÷ataü dve ca sandhi÷ate tathà>% yàø . ÷arãriõàü ÷ma÷råõi ke÷à÷ca militàþ santastrayo lakùàvij¤eyàþ . marmàõi maraõakaràõi kle÷akaràõi ca sthànàni teùàü saptottaraü ÷ataü vij¤eyam . asthnàntu dve sandhi÷ate snàyu÷iràdisandhayaþ punaranantàþ . sakala÷arãramuùiràdisaükhyà màha . %<rãmõàü kãùñyastu ùa¤cà÷accatsraþ kãùñyaeva ca . saptaùaùñistathà lakùàþ sàrdhàþ svedàyanaiþ saha . vàyavãyairvigaõyante vibhaktàþ paramàõavaþ . yadyapyeko'nuvedaiùàü bhàvànà¤caiva saüsthitim>% yàø . pårvodita÷iràke÷àdisahitànàü rogõàü paramàõavaþ såkùmasåkùmatararåpàbhàgàþ svedasravaõasuùiraiþ saha catuþpa¤cà÷atkoñyaþ tathà saptottaraùaùñilakùàþ sàrdhàþ pa¤cà÷atsahasrasahitàþ vàyavãyairvibhaktàþ pavanaparamàõubhiþ pçthak kçtàvigaõyante . etacca ÷àstradçùñyà abhihitam cakùuràdikaraõapathagocaratvàbhàvàdasyàrthasya . imamatigahanamarthaü ÷iràdibhàvasaüsthànaråpaü he munayaþ! bhavatàü madhye yadi ka÷cidanuveda vetti so'pi ekomahàn agryo buddhimatàm . ato yatnato buddhimatà boddhavyà bhàvasaüsthitiþ . ÷àrãrarasàdiparimàõamàha %<rasasya nava vij¤eyà jalasyà¤jalayo da÷a . saptaiva tu purãùasya raktasyàùñau prakãrtitàþ . ùañ÷leùmà pa¤ca pittantu catvàro måtrameva ca . vasàtrayã dvau tu medo majjaiko'rdha'ntu mastake . ÷leùmaujasastàvadeva retasastàvadeva tu . ityetadasthiraü varùma yasya mokùàyakçtyasau>% yàj¤aø samyakpariõatàhàrasya sàrorasastasya parimàõaü navà¤jalayaþ . pàrthivaparamàõusaü÷leùanimittasya jalasyà¤jalayo da÷a vij¤eyàþ . purãùasya varcaskasya saptaiva . raktasya jàñharànalaparipàkàpàditalauhityasyànnarasasyàùñàva¤jalayaþ prakãrtitàþ . ÷leùmaõaþ kaphasya ùaóa¤jalayaþ . pittasya tejasaþ pa¤ca . måtrasyoccàrasya catvàraþ . vasàyàmàüsasnehasya trayaþ . medaso màüsarasasya dvàva¤jalã . majjà tvasthigatasuùiragatastasyaiko'¤jaliþ . mastake punarardhà¤jaliþ . ÷leùmaujasaþ ÷leùmasàrasya . tathà retasa÷caramadhàtostàvadevàrdhà¤jalireva . etacca samadhàtupuruùàbhipràyeõoktam . viùamadhàtostu na niyamaþ . %<vailakùaõyàccharãràõàmasthàyitvàt tathaiva ca . doùadhàtumalànàü ca parimàõaü na vidyate>% ityàyurvedasmaraõàt . itãdç÷amasthisnàyvàdyàrabdhametada÷uci nidhànaü varùmàsthiramiti yasya buddhirasau kçto paõóitomokùàya samartho bhavati vairàgyanityànityavivekayormokùopàyatvàt mitàø . su÷rute kàyotpattikàraõoktipårbakaü tatsvaråpavibhàgàdikaü dar÷itaü yathà . agni somo vàyuþ satvaü rajastamaþ pa¤cendriyàõi bhåtàtmeti pràõàþ tasya khalvevampravçttamya ÷ukra÷oõitasyàbhiparcyamànasya kùerasyeva sàntànikàþ sapta tvaco bhavanti . tàsàü prathamà'va bhàsinã nàm, yà sarvavarõànavabhàsayati pa¤cavidhà¤ca chàyàü prakà÷ayati sà vrãheraùñàda÷abhàgapramàõà sidhmapadmakaõñakàdhiùñhànà, dvitãyà lohità nàma ùoóa÷abhàgapramàõà tilakàlakanyacchavyaïgàdhiùñhàmà, tçtãyà ÷vetà nàmadvàda÷abhàgapramàõà carmadalàjagallãma÷akàdhiùñhànà, caturthãtàmrà nàmà'ùñabhàgapramàõà vividhakilàsakuùñhàdhiùñhànà, pa¤cabhã vedinã nàma vrãhipa¤cabhàgapramàõà, kuùñhavisarpàdhiùñhànà, ùaùñhã rohiõã nàma vrãhipramàõà granthyapacyarbuda÷lãpadagalagaõóàdhiùñhànà, saptamã màüsadharà nàma vrãhidvayapramàõà bhagandaravidradhyar÷ã'dhiùñhànà, yadetatpramàõam nirdiùñaü tanmàüleùvavakà÷eùu na lalàñe såkùmàïgulyàdiùa . yato vakùyatyudareùu vrãhimukhenàïguùñhodarapramàõamavagàóham vidhyediti .
     kalàþkhalvapi sapta sambhavanti dhàtvà÷ayàntaramaryàdàþ . bhavata÷càtra . yathàhi sàraþ kàùñheùu chidyamàneùu dç÷yate . tathà dhàturhi màüseùu chidyamàneùu dç÷yate . snàyubhi÷ca praticchannàn santatàü÷ca jaràyuõà . ÷leùmaõà veùñitàü÷càpi kalàbhàgàüstu tàn viduþ . tàsàü prathamà màüsadharà nàmayasyàü màüse ÷iràsnàyudhamanãsrotasàü pratànà bhavanti bhavati càtra . yathà visamçõàlàni vivardhante samantataþ . bhåmau païkodakasthàni tathà màüse ÷iràdayaþ . dvitãyà raktadharà nàma màüsasyàbhyantaratastasyàü ÷oõitaü vi÷eùata÷ca ÷iràsu yakçtplãhno÷ca bhavati . bhavati càtra vçkùàdyathàbhiprahatàt kùãriõaþ kùãramàvahet . màüsàdevaü kùatàt kùipraü ÷oõitaü samprasicyate . tçtãyà medodharà nàma, medohi sarvabhåtànàmudarasthamaõvasthiùu ca mahatsuca majjà bhavati . bhavati càtra . sthålàsthiùu vi÷eùeõa majjà tvabhyantarà÷ritaþ . athetareùu sarveùu saraktaü medaucyate . ÷uddhamàüsasya yaþ snehaþ sà vasà parikãrtità . caturthã ÷loùmadharà nàma sarvasandhiùu pràõabhçtàü bhavati . bhavati càtra . snehàbhyakte yathà tvakùe cakraü sàdhu pravartate . sandhayaþ sàdhu vartante saü÷liùñàþ ÷leùmaõà tathà . pa¤camã purãùadharà nàma, yà'ntaþkoùñhe malamabhivibhajate pakvà÷ayasthà . bhavati càtra . yakçtsamantàt koùñha¤ca tathàntràõi samà÷rità . uõóukasthaü vibhajate malaü maladharà kalà . ùaùñhã pittadharà nàma yà caturvidhamannapànamupayuktamàmà÷ayàt pracyutaü pakvà÷ayoparisthitaü dhàrayati . bhavati càtra . a÷itaü khàditaü pãtaü lãóhaükoùñhagataü nçõàm . tajjãryati yathàkàlaü ÷oùitaü pittatejasà . saptamã ÷ukradharà nàma, yà sarvapràõinàü sarva÷arãravyàpinã . bhavanti càtra yathà payasi sarpistu gåóa÷cekùau raso yathà . ÷arãreùu tathà ÷ukraü néõàü vidyàd bhiùagvaraþ . dyvaïgule dakùiõe pàr÷ve vastidvàrasya càpyadhaþ . måtrasrotaþpathàcchrukraü puruùasya pravartate . kçtsnadehà÷ritaü ÷ukraü prasannamanasastathà . strãùu vyàyacchata÷càpi harùàttat sampravartate . gçhãtagarbhàõàmàrtavavahànàü srotasàü vartmànyavarudhyante garbheõa, tasmàdgçhãtagarbhàõàmàrtavaü na dç÷yate . tatastadadhaþ pratihataþ mårdhamàgatamapara¤copacãyamànamaparetyabhidhãyate . ÷eùa¤cordhataramàgataü payodharàvabhipratipadyate tasmàdgarbhiõyaþ pãnonnatapayodharà bhavanti . garbhasya yakçtplãhànau ÷oõitajau, ÷oõitaphenaprabhavaþ ùuppusaþ ÷oõitakiññaprabhavauõóukaþ . asçjaþ ÷leùmaõa÷càpi yaþ prasàdaþ paromataþ . taü pacyamànaü pittena vàyu÷càpyanudhàvati . tato'syàntràõi jàyante gudaü vasti÷ca dehinaþ . udare pacyamànànàmàdhmànàdrukmasàravat . kapha÷oõitamàüsànàü sàro jihvà prajàyate . yathàrthamåùmaõà yukto vàyuþ srotàüsi dàrayet . anupravi÷ya pi÷itaü pe÷ãrvibhajate tathà . medasaþ snehamàdàya ÷irà snàyutvamàpnuyàt . ÷iràõàü ca mçduþ pàkaþ snàyånà¤ca tataþ svaraþ . à÷ayyà'bhyàsayogena karotyà÷ayasambhavam . raktamedaþprasàdàdbukkau màüsàsçkakaphamedaþprasàdàdvçùaõau, ÷oõitakaphaprasàdajaü hçdayaü yadà÷rayà hi dhamanyaþ pràõavahàþ . tasyàdhovàmataþ plãhà phuppusa÷ca dakùiõato yakçt kloma ca . taddhçdayaü vi÷eùeõa cetanàsthànamatastasmiüstamasà''vçte sarvapràõinaþ svapanti . bhavati càtra . puõóarãkeõa sadç÷aü hçdayaü syàdadhomukham . jàgratastadvikasati svapata÷ca nimãlati . nidràntu vaiùõavã pàpmànamupadi÷anti sà svabhàvata eva sarvapràõino'bhispç÷ati . itaþ paraü nidràvi÷eùakàraõàdikamuktaü tacca nidrà÷abde vakùyate . %<÷ukra÷oõitaü garbhà÷ayasthamàtmaprakçtivikàrasaümårchitaü garbhaü ityucyate . ta¤ca cetanàvasthitaü vàyurvibhajate teja ena pacati, àpaþ kledayanti, pçthivã saühanti, àkà÷aü vivardhayati . evaüvivardhitaþ sa yadà hastapàdajihvàghràõakarõanitambàdibhiraïgarupetastadà ÷arãramiti saüj¤àü labhate tacca ùaóaïgaü ÷àkhà÷catasro madhyaü pa¤camaü ùaùñhaü ÷ira iti .>% tataþ pratyaïgavibhàga uktaþ tacca aïga÷abde 72 pçø dar÷itam . evaü samàsata uktvà vistàrata uktaü yathà vistàro 'ta årdham . tvaco'bhihitàþ kalà dhàtavo malà doùà yakçtplãhànau puùpusa uõóuko hçdayaü bukkau ca . à÷ayàstu vàtà÷ayaþ pittà÷ayaþ ÷leùmà÷ayo raktà÷aya àmà÷ayaþ pakvà÷ayo måtrà÷ayaþ strãõàü garbhà÷ayo'ùñama iti . sàrdhatrivyàmànyantràõi puüsàü, strãõà mardhavyàmahãnàni . ÷ravaõanayanavadanaghràõagudameóhràõi nava srotàüsi naràõàü bahirmukhànyetànyeva, strãõàmaparàõi ca trãõi dvestanayoradhastàdraktavaha¤ca .
     ùoóa÷a kaõóaràþ . tàsà¤catasraþ pàdayostàvatyo hastagrãvàpçùñheùu . tatra hastapàdagatànàü kaõóaràõàü nakhàþ prarohàþ . grãvàhçdayanibandhinãnàmadhobhàgagatànàü meóhra÷roõipçùñhanibandhinãnàmadhobhàgagatànàü vimbaþ mårdhoruvakùo'kùapiõóàdãnà¤ca .
     màüsa÷iràsnàyvasthijàlàni patyekaü catvàri catvàri . tàni maõibandhagulphasaü÷ritàni parasparanibaddhàni parasvarasaü÷liùñàni parasparagavàkùitàni ceti yairgavàkùitamidaü ÷arãram .
     ùañ kårcàste hastapàdagrãvàmeóhreùu . hastayordvau pàdayordvau grãvàmeñrayorekaikaþ .
     mahatyo màüsarajjava÷catasraþ pçùñhavaü÷amubhayataþ pe÷ãnibandhanàrthaü dve bàhme àbhyantare ca dve .
     sapta sevanyaþ . ÷irasi vibhaktàþ pa¤ca, jihvà÷ephasorekaikà . tàþ parihartavyàþ ÷astreõa caturda÷àsthràü saüghàtàþ . teùàü trayogulphajànuvaïkùaõeùu etenetarasakthi 3 bàhå ca 6 vyàkhyàtau trika÷irasorekaikaþ 2 .
     caturda÷aiva sãmantàþ . tecàsthisaüghàtavadgaõanãyà yatastairyuktà asthisaïghàtàþ . ye hyuktàþ . saïghàtàstu khalvaùñàda÷aikeùàm . trãõi saùaùñãnyasthi÷atàni ve davàdino bhàùante . ÷alyatantretu trãõyeva ÷atàni . teùàü saviü÷amasthi÷ataü ÷àkhàsu . saptada÷ottaraü ÷ataü ÷roõipàr÷vapçùñhodarorassu . grãvàü pratyurdhvaü triùaùñiþ . evamasthràü trãõi ÷atàni påryante asthi÷abde 568 pçø vivçtiþ . ekaikasyàntu pàdàïgulyàü trãõi trãõi tàni pa¤cada÷a . talakårcagulphasaü÷ritàni da÷a . pàrùõyàmekam . jaïghàyàü dve . jànunyekam . ekamåràviti . triü÷adevamekasmin sakthni bhavanti . etenetarasakthi 30 bàhå 60 ca vyàkhyàtau . ÷roõyàü pa¤ca teùàü gudabhaganitambeùu catvàri . trikasaü÷ritamekam . pàr÷ve ùañtriü ÷adevamekasmin, dvitãye'pyevam 36 . pçùñhe triü÷at . aùñàvurasi . dve akùakasaüj¤e . grãkàthàü navakam . kaõñhanàóyàü catvàri . dve hanvoþ . dantà dvàtriü÷at . nàsàyàü trãõi . ekaü tàluni . gaõóakarõa÷aïkheùvekaikam . ùañ ÷irasi .
     etàni pa¤cavidhàni bhavanti . tadyathà kapàlarucakataruõa valayanalakasaüj¤àni . teùàü jànunitambàüsagaõóatàlu÷aïkha÷irassu kapàlàni . da÷anàstu rucakàni . ghràõakarõagrãvàkùiko÷eùu taruõàni . pàõipàdapàr÷vapçùñhodarorassuvalayàni, ÷eùàõi nalakasaüj¤àni . bhavanti càtra . abhyantaragataiþ sàrairyathà tiùñhanti bhåruhàþ . asthisàraistathà dehà dhriyante dehinàü dhruvam . tasmàcciravinaùñeùu tvaïmàüseùu ÷arãriõàm . asthãni na vina÷yanti sàràõyetàni dehinàm . màüsànyatra nibaddhàni ÷iràbhiþ snàyubhistathà . asthãnyàlambanaü kçtvà na ÷ãryante patanti và .
     sandhayastu dvividhà÷ceùñàvantaþ sthirà÷ca . ÷àkhàsu hanvoþ kaóhyà¤ca ceùñàvantastu sandhayaþ . ÷eùàstu sandhayaþ sarve vij¤eyà hi sthirà budhaiþ . saïkhyàtastu da÷ottare dve ÷ate teùàü ÷àkhàsvaùñaùaùñirekonaùaùñiþ koùñhe grãvàü pratyårdhvaü trya÷ãtiþ . ekaikasyàü pàdàïgulyàü trayastrayo dvàvaïguùñhe te caturda÷a . jànugulphavaïkùaõeùvekaikaþ 3 . evaü saptada÷aikasmin sakthni bhavanti . etenetarasakthi 17 bàhå 34 ca vyàkhyàtau . trayaþ kañãkapàleùu . caturviü÷atiþ pçùñhevaü÷e tàvanta eva pàr÷vayoþ . urasyaùñau tàvanta eva grãvàyàm . trayaþ kaõñhe . nàóãùu hçdayaklomanibaddhàsvaùñàda÷a . dantaparimàõà 32 dantamåleùu . ekaþ kàkalake nàsàyà¤ca . dvau vartmamaõóalajau netrà÷rayau . gaõóakarõa÷aïkheùvekaikaþ . dvau hanumandhã . dvàvupariùñàdbhruvoþ ÷aïkhayo÷ca . pa¤ca ÷iraþkapàleùu . eko mårdhni . ta ete sandhayo'ùñavidhàþ . korodåkhalasàmudgaprataratunnasevanãvàyasatuõóamaõóala÷aïkhàvartàþ . teùàmaïgulimaõibandhagulphajànukårpareùu koràþ sandhayaþ . kakùàvaïkùaõada÷aneùådåkhalàþ . aüsapãñhagudabhaganitambeùu sàmudgàþ . grãvàü pçùñhava÷aüyoþ prataràþ . ÷iraþkañãkapàleùu tunnasevanã . hanvau rubhayatastu vàyasatuõóàþ . kaõñhahçdyanetraklomanàóãùu maõóalàþ . ÷rotra÷çïgàñakeùu ÷aïkhàvartàþ . teùàü nàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtàþ . asthràntu sandhayo hyete kevalàþ parikãrtitàþ . pre÷ãsnàyu÷iràõàntu sandhisaïkhyà na vidyate .
     nava snàyu÷atàni tàsàü ÷àkhàsu ùañ ÷atàni . dve ÷ate triü÷acca koùñhe . grãvàü pratyårdhvaü saptatiþ . ekaikasyàntu pàdàïgulyàü ùañ nicitàstàstriü÷at . tàvatya 30 eva talakårcagulpheùu . tàvatya 30 eva jaïghàyàm . da÷a jànuni . catvàriü÷adårau . da÷a vaïkùaõe . ÷atamadhyardhamevamekasmin 150 sakthni bhavanti . etenetarasakthi 150 bàhå ca 300 vyàkhyàtau . ùaùñiþ kañhyàm . a÷ãtiþ pçùñhe . pàr÷vayoþ ùaùñiþ . urasi triü÷at . ùañtriü÷adgrãvàyàm . mårdhnicatustriü÷at . evaü nava snàyu÷atàni vyàkhyàtàni . bhavanti càtra . snàyu÷caturvidhà vidyàttàstu sarvà nibodha me . pratànavatyo vçttà÷ca pçthvya÷ca ÷uùiràstathà . pratànabatthaþ ÷àkhàsu sarvasandhiùu càpyatha . vçttàstu kaõóaràþ sarvà vij¤eyàþ ku÷alairiha . àmapakvà÷ayànteùu vastau ca ÷uùiràþ khalu . pàr÷vorasi tathà pçùñhe pçthulà÷ca ÷irasyatha . nauryathà phalakàstãrõà bandhanairbahubhiryutà . bhàrakùamà bhavedapsu nçyuktà susamàhità . evameva ÷arãre'smin yàvantaþ sandhayaþ smçtàþ . snàyubhirbahubhirbaóàstena bhàrasahà naràþ . nahyasthãni na và pe÷yo na ÷irà naca sandhayaþ . vyàpàditàstathà hanyuryathà snàyuþ ÷arãriõam . yaþ snàyuþ pravijànàti bàhyà÷càbhyantaràstathà . sa gåóhaü ÷alyamàhartuü dehàcchakoti dehinàm .
     pa¤ca pe÷ã÷atàni bhavanti . tàsàü catvàri ÷atàni ÷àkhàsu . koùñhe ùañùaùñiþ . grãvàü pratyårdha¤catustriü÷at . ekaikasyàntu pàdàïgulyàü tisrastisrastàþ pa¤cada÷a . da÷a prapade . pàdoparikårcasanniviùñàstàvatya eva . da÷a gulphatalayoþ . gulphajànvantarevi÷aütiþ . pa¤ca jànuni . viü÷atirårau . da÷a vaïkùaõe . ÷atamevamekasmin sakthni bhavanti . etenerasaktha 100 vàhå ca 200 vyàkhyàtau . tisraþ pàyau . ekàmeóhre . sevanyàü càparà . dve vçùaõayoþ . siphacoþ pa¤ca pa¤ca . dve vasti÷irasi . pa¤codare . nàbhyàmekà . pçùñhordhasaü niviùñàþ pa¤ca pa¤ca dãrghàþ . ùañ pàr÷vayoþ . da÷a vakùasi . akùakàüsau prati samantàt sapta . dve hçdayàmà÷ayayoþ . ùañ yakçtplãhoõóukeùu . grovàyà¤catasraþ . aùñau hanvoþ . ekaikà kàkalakagalayoþ . dve tàluni . ekà jihvàyàm . oùñhayordve . ghoõàyàü dve . dve netrayoþ . gaõóayo÷catasraþ karõayordve . catasro lalàñe . ekà ÷irasãtyevametàni pa¤ca pe÷ã÷atàni . ÷iràsnàyvasthiparvàõi sandhaya÷ca ÷arãriõàm . pe÷ãbhiþ saüvçtànyatra balavanti bhavantyataþ . strãõàntu viü÷atiradhikà . da÷a tàsàü stanayorekaikasmin pa¤ca pa¤ca yauvane tàsàü parighçddhiþ . apatyapathe catasrastàsàü prasçte abhyantarato dve mukhà÷rite bàhye ca pravçtte dve . garbhacchidrasaü÷ritàstisraþ . ÷ukràrtavaprave÷inyastisra eva . pittapakvà÷ayamadhye garbhà÷ayo yatra garbhastiùñhati . tàsàü bahalapelavasthålàõupçthuvçttahrasvadãrghasthiramçdu÷lakùõakarka÷abhàvàþ sandhyasthi÷iràsnàyupracchàdakà yathàde÷aü svabhàvata eva bhavanti . bhavanti càtra . puüsàü pe÷yaþ purastàd yàþ proktà lakùaõamuùkajàþ . strãõàmàvçtya tiùñhanti phalamantargataü hi tàþ . marma÷iràdhamanãsrotasàmanyatra pravibhàgaþ . ÷aïkhanàbhyàkçtiryonistryàvartà sà prakãrtità . tasyàstçtãye tvàvarte garbha÷ayyà pratiùñhità . yathà rohitamatsyasya mukhaü bhavati råpataþ . tatsaüsthànàü tathàråpàü garbha÷ayyàü vidurbudhàþ . àbhugno'bhimukhaþ ÷ete garbho garbhà÷aye striyàþ . sa yoniü ÷irasà yàti svabhàvàt prasavaü prati . tvakåparyantasya dehasya yo'yamaïgavini÷cayaþ . ÷alyaj¤ànàdçte naiùa rvarõyate'ïgeùu keùucit . tasmànniþsaü÷ayaü j¤ànaü hartrà ÷alyasya và¤chatà . ÷odhayitvà mçtaü samyagdraùñavyo'ïgavini÷cayaþ . pratyakùato hi yaddçùñaü ÷àstradçùña¤ca yadbhavet . samàsatastadubhayaü bhåyo j¤ànavivardhanam . tasmàtsamastagàtramaviùopahatamadãrghavyàdhipãóitamavarùa÷atika niþsçùñàntrapurãùaü puruùamapavahantyàmàpagàyàü nibaddhaü pa¤jarasthaü mu¤javalkalaku÷a÷aõàdãnàmanyatamenàveùñitàïgasaprakà÷e de÷e kothayet samyakprakuthita¤coddhçtya tato dehaü saptaràtràdu÷ãrabàlaveõuvalkalakåcãnàmanyatamena ÷anaiþ ÷ainaravagharùayaüstvagàdãn sarvàneva bàhyàmyantaràïgapratyaïgavi÷eùàn yathoktàn lakùayeccakùuùà . ÷lokau càtra bhavataþ . na ÷akya÷cakùuùà dåùñaü dehe såkùmatamo vibhuþ . dç÷yate j¤ànacakùubhirstapa÷cakùurbhireva ca . ÷arãre caiva ÷àstre ca dçùñàrthaþ syàdvi÷àradaþ . dçùña÷runàbhyàü sandehamathàpohyàcaret kriyàþ . athàtaþ pratyekamarmanirde÷aü ÷àrãraü vyàkhyàsyàmaþ . saptottaraü marma÷atam . tàni marmàõi pa¤càtmakàni . tadyathà màüsamarmàõi, ÷iràmarmàõi, snàyumarmàõi, asthimarmàõi sandhimarmàõi ceti . na khalu màüsa÷iràsnàyvàsthisandhivyatirekeõànyàni marmàõi bhavanti yasmànnopalabhyante . tatraikàda÷a màüsamarmàõi . ekacatvàriü÷at ÷iràmarmàõi . saptaviü÷aütiþ snàyumarmàõi . aùñàvasthimarmàõi . vi÷aütiþ sandhimarmàõi . tadetat saptottaraü marma÷atam . teùàmekàda÷aikasmin sakthni bhavanti . etenetarasakthi 11 bàhå 22 ca vyàkhyàtau . udarorasordvàda÷a caturda÷a và pçùñhe . grãvàü pratyårdhaü saptatriü÷at . tatra sakthimarmàõi kùipratalahçdayakårcakårca÷irogulphendravastijànvàõyurvãlohitàkùàõi viñapa¤ceti . etenetaraü sakthi vyàkhyàtam . udarorasostu gudavastinàbhihçdayastanamålastanarohitàpalàpànyapastambhau ceti . pçùñhamarmàõi tu kañãkataruõakukundaranitambapàr÷vasandhivçhatyaüsaphalakànyaüsau ceti . bàhumarmàõi tu kùipratalahçdayakårcakårca÷iromaõibandhendravastikårparàõyårvãlohitàkùàõiü kakùadhara¤ceti . etenetaro bàhurvyàkhyàtaþ . jatrårdhamarmàõi, catasro dhamanyo,'ùñau màtçkà, dvekçkàñike, dve vidhure, dvau phaõau, dvàvapàïgau dvàvàvartau dvàvutkùepau dvau ÷aïkhàvekà sthapano pa¤ca mãmantà÷catvàri ÷çïgàñakànyeko' dhipatiriti . tatra talahçdayendravastigudastanarohitàni màüsamarmàõi . nãladhamanãmàtçkà÷çïgàñakàpàïgasthapanãphaõastanamålàpalàpà pastambhahçdayanàbhipàr÷va sandhivçhatãlohitàkùorvyaþ ÷iràmarmàõi . àõiviñapakakùadharakårcakårca÷irovastikùipràüsavidhurotkùepàþ snàyumarmàõi . kañãkataruõanitambàüsaphalaka÷aïkhàstvasthimarmàõi . jànukårparasãmantàdhipatigulaphamaõibandhakukundaràvartakçkàñikà÷ceti sandhimarmàõi . tànyetàni pa¤cavikalpàni marmàõi bhavanti tadyathà, sadyaþpràõaharàõi, kàlànyarapràõaharàõi, vi÷alyaghnàni, vaikalyakaràõi, rujàkaràõãtmi . tatra sadyaþ pràõaharàõyekonavi÷aütiþ . kàlàntarapràõaharàõi trayastriü÷at . trãõi vi÷alyaghnàni . catu÷catvàriü÷advaikalyakaràõi . aùñau rujàkaràõãti . bhavanti càtra . ÷çïgàñakànyadhipatiþ ÷aïkhau kaõñha ÷iràgudam . hçdayaü vastinàbhã ca ghnanti sadyo hatàni tu . vakùomarmàõi sãmantatalakùiprendravastayaþ . kañãkataruõe sandhã pàr÷vajau vçhatã ca yà . nitambàviticaitàni kàlàntara haràõi tu . utkùepau sthapanã caiva vi÷alyaghnàni nirdi÷et . lohitàkùàõi jànårvãkårcàviñapakåprparàþ . kukundare kakùadhare vidhure sakçkàñike . aüsàüsaphalakàpàïganãle manye phaõau tathà . vaikalyakaraõànyàhuràvartau dvau tathaiva ca . gulphau dvau maõibandhau dvau dve dve kårca÷iràüsi ca . rujàkaràõi jànãyàdaùñàvetàni buddhimàn . kùipràõi viddhamàtràõi ghnanti kàlàntareõa ca .
     marmàõi nàma sàüsa÷iràsnàyvasthisandhisannipàtasteùu svabhàvata eva vi÷eùeõa pràõàstiùñhanti tasmànmarmasvabhihatàstàüstàn bhàvànàpadyante .
     tatra sadyaþpràõaharàõyàgneyànyagniguõeùvà÷ukùãõeùu kùapayanti . kàlàntarapràõaharàõi saumyàgneyànyagniguõeùvà÷u kùãõeùu krameõa ca somaguõeùu kàlàntareõa kùapayanti . vi÷alyapràõaharàõi vàyavyàni ÷alpamukhaniruddhau yàvadantarvàyustiùñhati tàvajjãvatyuddhçtamàtre tu ÷alye marmasthànà÷rito vàyurniùkràmati tasmàtsa÷alyo jãvatyuddhçta÷alyo mriyate . vaikalyakaràõi saumyàni somohi sthiratvàcchaityàcca pràõàvalambanaü karoti . rujàkaràõyagnivàyuguõabhåyiùñhàni vi÷eùata÷ca tau rujàkarau . pà¤cabhautikã¤ca rujàmàhureke . kecidàhurmàüsàdonàü pa¤cànàmapi samastànàü vivçddhànà¤ca samavàyàtsadyaþpràõaharàõi . ekahãnànàmalpànàü và kàlàntarapràõaharàõi . dvihãnànàü vi÷alyapràõaharàõi . trihãnànàü vaikalyakaràõi . ekasminneva rujàkaràõãti . yata÷caivamato'sthimarmasvapyabhihateùu ÷oõitàgamanaü bhavati .
     caturvidhà yàstu ÷iràþ ÷arãre pràyeõa tà marma su sanniviùñàþ . snàyvasthimàüsàni tathaiva sandhãn santarpya dehaü pratipàlayanti . tataþ kùate marmaõi tàþ pravçddhaþ samantato vàyurabhistçõoti . vivardhamànastu sa màtari÷và rujaþ sutãvràþ pratanoti kàye . rujàbhibhåtantu punaþ ÷arãraü pralãyate na÷yati càsya saüj¤à! atohi ÷alyaü vinihartumicchanmarmàõi yatnena parãkùya karùet . etena ÷eùaü vyàkhyàtam . tatra sadyaþ pràõaharamanteviddhaü kàlàntareõa màrayati . kàlàntarapràõaharamanteviddhaü vaikalyamàpàdayati . vi÷alyapràõaharamanteviddhaü kàlàntareõa kle÷ayati rujà¤ca karoti . rujàkaramatãvravedanaü bhavati . kàlàntarapràõaharàõi pakùànmàsàdvà . teùvapitu kùipràõi kadàcidà÷u màrayanti . vi÷alyapràõaharàõi vaikalyakaràõi ca kadàcidatyabhihatàni màrayanti . ataårdhaü pratyeka÷o bharmasthànànyanuvyàkhyàsyàmaþ . tatra pàdàïguùñhàïgulyormadhye kùipraü nàma marma tatra viddhasyàkùepakeõa maraõam . madhyamàmàïgulãsanupårveõa madhye pàdatalasya talahçdayaü nàma, tatràpi rujàbhirbharaõaü . kùiprasyopariùñàdubhayataþ kårconàma, tatra pàdasya bhramaõavepane bhavataþ . gulphasandharadhaubhayataþ kårca÷iro nàma, tatra rujà÷ophau . padajaïghayoþ sandhàne gulpho nàma, tatra rujaþ stabdhapàdatà kha¤jatà và . pàrùõiü prati jaïghàmadhye indravastirnàma, tatra ÷ãõitakùaye maraõam . jaïghorvoþ sandhàne jànu nàma, tatra kha¤jatà . jànuna årdhamubhayatastryaïgulamàõirnàma, tatra ÷ophàbhivçddhiþ stabdha sakthità ca . årumadhye årvã nàma, tatra ÷oõitakùayàt sakthi÷oùaþ . årvyà årdhvamadhovaïkùaõasandherårumåle lohitàkùaü nàma, tatra lohitakùayeõa pakùàghàtaþ . vaïkùaõavçùaõayorantare viñapaü nàma, tatra ùàõóyamalpa÷ukratà và bhavati . evametànyekàda÷a sakthimarmàõi vyàkhyàtàni . etenetarasakthi 11 bàhå 22 ca vyàkhyàtau . vi÷eùatastu yàni sakthi gulphajànuviñapàni tàni bàhau maõibandhakåprparakakùadharàõi yathà ùaïkùaõavçùaõayorantare viñapameva, vakùaþkakùayormadhye kakùadharaü, tasminviddhe taevopadravàþ . vi÷eùatastu maõibandhe kuõñhatà . kåprparàkhye kuõiþ . kakùàdhare pakùàghàtaþ . evametàni catu÷catvàriü÷acchàkhàsu marmàõi vyàkhyàtàni .
     ata årdhamudarorasormarmasthànànyanuvyàkhyàsyàmaþ . tatra vàtavarconirasanaü sthålàntrapratibaddhaü gudaü nàma marma, tatra sadyomaraõam . alpamàüsa÷oõito'bhyantarataþ kañyàü måtrà÷ayo vastirnàma, tatràpi sadyomaraõama÷marãvraõàdçte tatràpyubhayato bhinne na jãvatye katobhinne mutrasràvã vraõã bhavati sa tu yatnenopakrànto rohati . pakvàmà÷ayayorbhadhye siràprabhavà nàbhirnàma, tatràpi sadya eva maraõam . stanayormadhyamadhiùñhàyorasyàmà÷ayadvàraü satvarajastamasàmadhiùñhànaü hçdayaü nàma, tatra sadyaeva maraõam stanayoradhastàt hyaïgulamumayataþ stanamåle nàma marmaõã, tatra kaphapårõakoùñhatayà kàsa÷vàsàbhyàü mriyate . stanacåcukayo rårdhaü dvyaïgulamubhayataþ stanarohitau nàma, tatra lohitapåõakoùñhatayà kàsa÷vàsàbhyàü ya mriyate . aüsakåñayo radhastàt pàr÷voparibhàgayorapalàpau nàma, tatra raktena påyabhàvaü gatena maraõam . ubhayatrorasonàóyau vàtavahe apastambhau nàma, tatra vàtapåõakoùñhatayà kàsa÷vàsàbhyàü ca maraõam . evametànyudarorasordvàda÷a marmàõi vyàkhyàtàni .
     ata årdhvaü pçùñhamarmàõyanuvyàkhyàsyàmaþ . tatra pçùñhavaü÷amubhayataþ prati÷roõãkàõóamasthinã koñãkataruõe nàma marmaõã, tatra ÷oõitakùayàt pàõóurvivarõo hãnaråpa÷ca mriyate . pàr÷vajaghanabahirbhàge pçùñharva÷amubhayato nàtinimte kukundare nàma marmaõo, tatra spar÷àj¤ànamadhaþ kàye ceùñopaghàta÷ca . ÷roõãkàõóayoruparyà÷ayàcchàdanau pàr÷vàntarapratibaddhau nitambau nàma, tatràdhaþkàya÷oùo daurbalyàcca maraõam . adhaþpàr÷vàntarapratibaddhau jaghanapàr÷vamadhyayosiryagårdhaü ca jaghanàt pàr÷vasandhã nàma, tatra lohitapårõakoùñhatayà mriyate . stanamålàdubhayata pçùñhavaü ÷asya vçhatã nàma, tatra ÷oõitàtipravçttinimittairupadravairmriyate . pçùñheparipçùñhavaü÷amubhayatastrikasambaddhe aüsaphalake nàma, tatra ùàhvoþ svàpaþ ÷oùovà . bàhubhårdhagrãvàmadhye'saüpãñhaskandhanibandhanàvaüsau nàma, tatra svabdhabàhutà . evametàni caturda÷a pçùñhamarmàõi vyàkhyàtàni .
     ata årdhvaü jatrugatàni vyàkhyàsyàmaþ . tatra kaõñhanàóãmubhyat÷catasro dhamanyo dve nãle, dve ca manye, vyatyàsena tatra måkatà svaravaikçtabharasagràhità ca . grãvàyàmubhayata÷catasraþ siràmàtçkàþ tatra sadyomaraõam . ÷irogrovayoþ sandhàne kçkàñike nàma, tatra calamårdhatà . karõapçùñhato'dhaþ saü÷rite vidhure nàma, tatra bàdhiryam . ghràõamàrgamubhayataþ srotomàrgaü pratibaddhe abhyantarataþ phaõe nàma, tatra gandhàj¤ànam . bhråpucchàntayoradho'kùõãrbàhyato 'pàïgau nàma, tatràndhyaü dçùñhyupaghàto và . bhruvorupari nimna yoràvartau nàma, tatràndhyaü dçùñyupadhàta÷ca . bhruvoþ pucchàntayorupari karõalalàñayormadhye ÷aïghau nàma, tatra sadyo maraõam . ÷aïkhayorupari ke÷ànta utkùepau nàma, tatra sa÷alyo jãvati pàkàt patita÷alyo và noddhçta÷alyaþ . bhrubormadhye sthapanã nàma, tatrotkùevavat . pa¤ca sandhayaþ ÷irasi vibhaktàþ sãmantà nàma, tatronmàdabhayacittanà÷airmaraõam . ghràõa÷rotràkùijihvàsantarpaõãnàü siràõàü madhye siràsannipàtaþ ÷çïgàñakàni, tàni catvàri marmàõi tatràpi sadyomaraõam . mastakàbhyantaropariùñàt siràsandhisannipàto romàvarto'dhipatiþ, tatràpi sadyomaraõam . evametàni saptatriü÷adårdhajatru gatàni marmàõi vyàkhyàtàni . bhavanti càtra . årvyaþ ÷iràüsi viñape ca sakakùapàr÷ve ekaikamaïgulamitàþ stanapårbamålam . viddhyaïguladvayamitaü maõivandhagulphaü trãõyeva jànu saparaü saha kårparàbhyàm . hçdvastikårcagudanàbhi vadanti mårdhni catvàri pa¤ca ca gale da÷a yàni ca dve . tàni svapàõitalaku¤citasaümitàni ÷eùàõyavehi parivistarato'ïgulàrdham . etatpramàõamabhivokùya vadanti tajj¤àþ ÷astreõa karma karaõaü parihçtya marma . pàr÷vàbhighàtitamapãha nihanti marma tasmàddhi marmasadanaü parivarjanãyam . chinneùu pàõicaraõeùu sirà naràõàü saïkocamãyurasçgalpamato nireti . pràpyàmitavyasanamugramato manuùyàþ saüchinna÷àkhataruvannidhanaü na yànti . kùipreùu tatra sataleùu hateùuraktaü gacchatyatãva pavana÷ca rujaü karoti . evaü vinà÷amupayànti hi tatra viddhà vçkùà ivàyudhavighàtanikçttamålàþ . tasmàttayoramihatasya tu pàõipàdaü chettavyamà÷u maõibandhanagulaphade÷e . marmàõi ÷alyaviùayàrdhamudàharanti yasmàcca marmasu hatà na bhavanti sadyaþ . jãvanti tatra yadi vaidyaguõena kecitte pràpnuvanti vikalatvamasaü÷ayaü hi . sambhinnajarjaritakoùñha÷iraþkapàlà jãvanti ÷astravihatai÷ca ÷arãrade÷aiþ . chinnai÷ca sakthibhujapàdakaraira÷eùairyeùàü na marmapatità vividhàþ prahàràþ . somamàrutatejàüsi rajaþsatvatamàüsi ca marmasu pràya÷aþ puüsàü bhåtàtmà càvatiùñhate . marmasvabhihatàstasmànna jãvanti ÷arãriõaþ . indriyàrtheùvasampràptirmanobuddhiviparyayaþ . ruja÷ca vividhàstãvrà bhavantyà÷uhare hate . hate kàlàntaraghne tu dhruvo dhàtukùayo nçõàm . tato dhàtu kùayàjjanturvedanàbhi÷ca na÷yati . hate vaikalya janane kevalaü vaidyanaipuõàt . ÷arãraü kriyayà yuktaü vikalatvamavàpnuyàt . vi÷alyaghneùu vij¤eyaü pårvoktaü yacca kàraõam . rujàkaràõi marmàõi kùatàni vividhà rujaþ . kurvantyante ca kaikalyaü kuvaidyava÷ago yadi . chedabhedàbhighàtebhyo dahanàddàraõàdapi . upaghàtaü vijànãyànmarmaõàntulyalakùaõam . marmàbhighàta÷ca na ka÷cidasti yo'lpayo vàpi niratyayo pà . pràyeõa marmasvabhitàóitàstu vaiphalyamçcchantyatha và mriyante . marmàõyadhiùñhàya hi ye vikàrà mårchanti kàye vividhà naràõàma . pràyeõa te kçcchratamà bhavanti narasya yatnairapi sàdhyamànàþ . athàtaþ siràvarõanavibhakti nàma ÷àrãraü vyàkhyàsyàmaþ . sapta sirà÷atàni bhavanti . yàbhiridaü ÷arãramàràma dåùa jalapracàriõãbhiþ kedàra iva ca kulyàbhirupasnihyate'nugçhyate càku¤canaprasàraõàdibhirvi÷aiùaiþ . drumapatrasevanãnàmiva ca tàsàü pratànàstàsàü nàbhimålaü tata÷ca prasarantyårdhvamadhastiryak ca . bhavata÷càtra yàvatyastu siràþ kàye sambhavanti ÷arãriõàm . nàbhyàü sarvà nibaddhàstàþ pratanvanti samantataþ . nàbhisthàþ pràõinàü pràõàþ pràõànnàbhirvyupà÷rità . siràbhiràvçtà nàbhi÷cakranàbhirivàrakaiþ . tàsàü målasirà÷catvàriü ÷attàsàü vàtavàhinyo da÷a, pittavàhinyo da÷a, kaphavàhinyo da÷a, da÷a raktavàhinyaþ . tàsàntu vàtavà hinãnàü vàtasthànagatànàü pa¤casaptati÷avaü bhavati tàvatya 175 eva pittavàhinyaþ pittasthàne . kaphavàhinya÷ca 175 kaphasthàne raktavàhinya÷ca 175 yakçtplohnoþ, evametàni sapta sirà÷atàni . tatra vàtavàhinthaþ sirà ekasmin sakthni pa¤caviü÷atiþ . etenetarasakthi 25 bàhå 50 ca vyàkhyàtau . vi÷eùatastu koùñhe catustriü÷attàsàü gudameóhrà÷ritàþ ÷roõyàmaùñau dve dve pàr÷vayoþ, ùañ pçùñhe, tàvatya 6 eva codare, da÷avakùasi ekacatvàri÷aüjjatruõa årdhvaü, tàsàü cartuda÷a grãvàyàm . karõayo÷catasraþ . tava jihvàyàm . ùaó nàsikàyàm . aùñau tetrayoþ . evametat pa¤casaptatyadhika÷ataü vàtavahànàü siràõàü vyàkhyàtam! eùa eva vibhàgaþ ÷eùàõàmapi . vi÷eùatastu pittavàhinyo netrayorda÷a, karõayordve, evaü raktavahàþ kaphavahà÷ca . evametàni sapta ÷irà÷atàni savibhàgàni vyàkhyàtàni .
     athàto dhamanãvyàkaraõaü ÷arãraü vyàkhyàsyàmaþ . caturviü÷atirdhamanyo nàbhiprabhavà abhihitàþ . tatra kecidàhuþ siràdhamanãsrotasàmavibhàgaþ siràvikàrà eva dhamanyaþ srotàüsi ceti . tattu na samyak . anyà eva hi dhamanyaþ srotàüsi ca siràbhyaþ, kasmàt? vya¤janànyatvànmålasanniyamàt karmavai÷eùyàdàgamàcca kevalantu parasparasannikarùàt sadç÷àgamakarmatvàt saukùmyàcca vibhaktakarmaõàmapyavibhàga iva karmasu bhavati .
     tàsàntu nàbhiprabhavàõàü dhamanãnàmårdhagà da÷a, da÷a càdhogàminyaþ, catasrastiryaggàþ . årdhagàþ ÷abdaspar÷aråparasagandhapra÷vàsocchvàsajçmbhitakùuddhasitakathitaruditàdãn vi÷eùànabhivahantyaþ ÷arãraü dhàrayanti . tàstu hçdayamabhiprapannàstridhà jàyante tàstri÷at . tàsàntu vàtapittakapha÷oõitarasàn dve dve vahatastà da÷a, ÷abdaråparasagandhànaùñàbhirgçhõãte . dvàbhyàü bhàùate ca, dvàbhyàü ghoùaü kåroti, hàbhyàü svapiti, dvàbhyàü pratibudhyate . dve cà÷ruvàhinyau . dve stanyaü striyà vahataþ stanasaü÷rite . te eva ÷ukraü narasya stanàbhyàmabhivahataþ . tàstvetàstriü÷atsavibhàgà vyàkhyàtà etàbhirårdhvaü nàbherudarapàr÷vapçùñhoraþskandhagrãvàbàhavo dhàryante yàpyante ca .
     bhavati càtra . årdhvaü gatàstu kurvanti karmàõyetàni sarva÷aþ . adhogamàstu vakùyàmi karma tàsàü yathàyatham .
     adhogamàstu vàtamåtrapurãùa÷ukràrtavàdãnyadho vahanti . tàstu pittà÷ayamabhiprapannàstatrasthamevànnapànarasaü vipakvamauùõyàdvivecayantyo'bhivahantyaþ ÷arãraü tarpayantyarpayanti cordhavagatànàü tiryaggatànàü rasasthàna¤càbhipårayanti måtrapurãùasvedàü÷ca vivecayantyàmapakvà÷ayàntare ca tridhà jàyante tàstriü÷at . tàsàntu vàtapittakapha÷oõitarasàn dve dve vahatastà da÷a, dve annavàhinyàvantrà÷rite, toyavahe dve, dve måtravastimabhiprapanne måtravahe, dve ÷ukravahe, dve ÷ukrapràdurbhàvàya, dve visagàya, te eva raktamabhivahato nàrãõàmàrtavasaüj¤am . dve varconirasanyau sthålàntrapratibaddhe . aùñàvanyà stiryaggànàü dhamanãnàü svedamarpayanti . tàstvetàstri÷at savibhàgà vyàkhyàtàþ etàbhiradhonàbheþ pakvà÷ayakañãmåtrapurãùagudavastimeóhrasakthoni dhàryante yàpyante ca .
     bhavati càtra . adhogamàstu kurvanti karmàõyetàni sarva÷aþ . tiryaggàþ saüpravakùyàmi karma tàsàü yathàyatham .
     tiryaggànàntu catasçõàü dhamanãnàmaikaikà ÷atadhà sahasradhà cottarottaraü vibhajyante tàstvasaükhyeyàstàbhiridaü ÷arãraü gavàkùitaü vibaddhamàtata¤ca . tàsàü mukhàni romakåpapratibaddhàni yaiþ svedamabhivahanti rasa¤càpi santarpayantyantarbahi÷ca, taireva càbhyaïgapariùekàvagàhàlepanavãryàõyantaþ÷aroramabhipratipadyante tvaci vipakvàni, taireva spar÷asukhamasukhaü và gçhõàti . tàstvetà÷catasro dhamanyaþ sarvàïgagatàþ savibhàga vyàkhyàtàþ .
     bhavata÷càtra . yathà svabhàvataþ kharani mçõàleùu viseùu ca . dhasanãnàü tathà khàni raso yairupacãyate . pa¤càbhibhåtàstvatha pa¤cakçtvaþ pa¤cendriyaü pa¤casu bhàvayanti . pa¤cendriyaü pa¤casu bhàvayitvà pa¤catvamàyànti vinà÷akàle .
     ata årdhvaü srotasàü målaviddhalakùaõamupadekùyàmaþ . tàni tu pràõànnodakarasaraktamàü samedomåtrapuroùa÷ukràrtavavahàni, yeùvadhikàra ekeùàü bahåni . eteùàü vi÷eùà bahavaþ . tatra ghàõavahe dve, tayormålaü hçdayaü rasavàhinya÷ca dhamanyaþ . tatra viddhasya kro÷anavinamanamohanabhramaõavepanàni maraõaü và bhavati . annavahe dve, tayormålamàmà÷ayaþ annavàhinya÷ca dhamanyastatra viddhasyàdhmànaü ÷ålànnadveùau chardiþ pipàsàndhyaü maraõaü và . udakavahe dve, tayormålaü tàlu kloma ca . tatra viddhasya pipàsà sadyomaraõaü ca . rasavahe dve, tayormålaü hçdayaü, rasabàhinya÷ca dhamanyastatra viddhasya ÷oùaþ pràõavahaviddhavacca maraõaü talliïgàni ca . raktavahedve, tayormålaü yakçtplãhànau raktavàhinya÷ca dhamanyastatra viddhasya ÷yàvàïgatà jvaro dàhaþ pàõóutà ÷oõitàtigarbhamaraktanetratà ceti . màüsavahe dve, tayormålaü snàyutvacaü, raktavahà÷ca dhamanyastatra viddhasya ÷vayathurmàüsa÷oùaþ siràgranthayo maraõam . medovahe dve tayormålaü kañãbukkau ca tatra viddhasya svedàgamanaü snigdhàïgatà tàlu÷oùaþ sthåla÷ophatà pipàsà ca . måtravahe dve, tayãrmålaü vastimeóhra¤ca tatra viddhasyà''naddhavastità måtranirodhaþ stabdhameóhratà ca . purãùavahe dve, tayormålaü pakvà÷ayo guda¤ca tatra viddhasyà''nàho durgandhatà grathitàntratà ca . ÷ukravahe dve, tayormålaü stanau vçùaõau ca tatra viddhasya klãvatà ciràt praseko rakta÷ukratà ca . àrtavavahe dve, tayorsålaü garbhà÷ayaþ àrtavavàhinya÷ca dhamanyastatra viddhàyàü bandhyàtvaü maithunàsahiùõutvamàrtavanà÷a÷ca . sevanãcchedàdrujàpràdurbhàvaþ . vastigudaviddhalakùaõaü pràguktamiti . srotoviddhantu pratyàkhyàyopacareduddhçta÷alyantu kùatavidhànenopacaret . målàt syàdantaraü dehe prasçtantvabhivàhi yat . srotastaditi vij¤eyaü siràdhamanivarjitam . ÷àrãkasthàne
     etacca manuùyakàyaviùayaü tulyaprakaraõe ÷àø tiø %<pa¤cabhåtàtmakaü sarvaü caràcaramidaü jagat . acarà bahudhà bhinnà girivçkùàdibhedataþ . caràstu trividhàþ proktà svedàõóajajaràyujàþ . svedajàþ kçmikãñàdyàþ aõóajàþ pannagàdayaþ . jaràyujà manuùyàdyàsteùu néõàü nigadyate . udbhavaþ puüstriyoyorge ÷ukràcchoõitasaüyutàt . vindureko vi÷edgarbhamubhayàtmà kramàdasau . rajodhiko bhavennàrã bhavedreto'dhikaþ pumàn . pårbakarmànuråpeõa mohapà÷ena yantritaþ . ka÷cidàtmà tadà tasmin jãvabhàvaü prapadyate . atha màtràhçtairannapànàdyaiþpoùitaþ kramàt . dinàt pakùàt tato màsàdvardhate tattvadehavàn . doùadåùyaiþ sukhaü pràptovyaktiü yàti nijendriyaiþ . vàtapittakaphàþ doùàþ dåùyàþ myuþ sapta dhàtavaþ . tvagasçïmàüsamedo'sthimajja÷ukràõi tàn viduþ>% ityantena manuùyàõàmeva vi÷eùyokteþ . etadyàø padàø %<dvàviü÷atã rajobhàgàþ ÷ukramàtrà÷caturda÷a . garbhasaüjanane kàle puüstriyoþ sambhavanti hi . nàrã gjo'dhikàü÷e syànnaraþ ÷ukràdhike'÷ake . ubhayostulyasaükhvàyàü syànna puüsakasambhavaþ>% iti . kintu pa÷upakùyàdãnàmapi yathà sambhavamasthyàdisa¤cayoj¤eyaþ . ùañtvagdhàritvantu aõóa jàdãnàmapyasti %<tasya ùoóhà ÷arãràõi ùañ tvacodhàrayanti ca>% yàø vyàø %<tasyàtmanoyàni jaràyujàõóaja÷arãràõi tàni pratyekaü ùañprakàràõi raktàdiùaóghàtuparipàkahetubhåtaùaóagnisthànayogitveneti>% mitàø ukteþ . cãyate karmabhiþ karmaõi gha¤ . 10 svasvàdçùñasa¤citabhogàyatanamàtre ca . vakùyamàõacaturvidhakàyànàü karmajatvena tathàtvam .
     tata÷ca kàyodvividhaþ caro'cara÷ca . tatra caràstrividhàþ svedajàõóajajaràyujabhedàt acarà girivçkùabhedàt nànàvidhàþ pràgukta ÷àø tiø vàkyàt . eùà¤cotpattibhedàt caturvidhatvam yathoktaü padàrthàdar÷e %<deha÷caturvidhoj¤eyo jantorutpattibhedataþ . udbhijjaþ svedajo'õóotya÷caturthastu jaràyujaþ>% iti . udbhijja÷abde 1180 pçø udbhijjotpattiprakàro dar÷itaþ . careùu svedajàþ %<kçmikãñapataïgàdyàþ svedajà nàma dehinaþ>% padàdar÷oktà bodhyàþ . tadutpattiprakàrastatrevokto yathà %<svedajaü svidyamànebhyo bhåbhàgebhyaþ prajàyate>% iti . eùàü sthiràõàü càyonitvaü prayogasàre uktaü yathà %<kintvatra svedajà ye tu j¤eyàste càpyayonijàþ . sthirà iva bàyubhinnà÷catvàriü÷atsahasradhà>% . aõóajàstu aõóajàþ pakùiõaþ sarpà nakramatsyà÷ca kacchapà, iti tatroktàþ bodhyàþ . teùàdutpattiprakàro yathà . %<aõóajà vartulãbhåtàt ÷ukra÷oõitasaüyutàt . kàlena bhinnàt pårõàtmà nigarchan prakramiùyati>% . jaràyujàstu manuùyàdyàþ garbhà÷ayaråpacarmaveùñanajàtatvàt teùàü tathàtvam . te ca yonijàþ %<yonijàþ pràõinobhinnà÷catuþùaùñisahasradhà>% iti tatrokteþ . tathà'nye'pi ayonijàþ dehàþ santi te ca ayonija÷abde 347 pçø uktàþ . tatra manuùyàõàü kàyasya pà¤cabhautikatvaü tadutpattiprakàra÷cayàj¤aø mitàø dar÷itoyathà %<sargàdau sa yathà''kà÷aü vàyuü jyotirjalammahãma . sçjatyekottaraguõàüstathà''datte bhavannapi>% yàø . sçùñisamaye sa paramàtmà yathà''kà÷àdãn, ÷abdaikaguõaü gaganam, ÷abdaspar÷aguõaü pavanam, ÷abdaspar÷aråpaguõantejaþ ÷abdaspar÷aråparasaguõavadudakam, ÷abdaspar÷aråparasagandhaguõàü, jagatãmityevamekottaraguõàn sçjati . tathàtmà jãvabhàvamàpanno bhavannutpadyamàno'pi sva÷arãrasyàrambhakatvenàpi tànupàdatte gçhõàti . kathaü ÷arãràrambhakatvaü pçthivyàdonàm? ityata àha . %<àhutyà''pyàyate såryaþ såryàdvçùñirathauùadhiþ . tadannaü rasaråpeõa ÷ukratvamadhigacchati>% yàø . yajamànaiþ prakùiprayà''hutyà puroóà÷àdirasenàpyayate såryaþ såryàcca kàlava÷ena paripakàjyàdihavãrasàdvçùñirbhavati . tato vrãhyàdyoùadhiråpamannam . taccànnaü sevitaü sat rasarudhiràdikrameõa ÷ukra÷oõitabhàvabhàpadyate . tataþ kim? ityàha %<strãpuüsayo÷ca saüyoge vi÷uddhe ÷ukra÷oõite . pa¤ca dhàtån svayaü ùaùñhaàdatte yugapatprabhuþ>% yàø . çtuvelàyàü strãpuüsayoþ saüyoge ÷ukra¤ca ÷oõita¤ca ÷ukra÷oõitam tasmin parasparasaüyukte vi÷uddhe %<vàtapitta÷leùmaduùñagranthi påyakùãõamåtrapuroùagandhiretàüsya vãjànãti>% smçtyantarokta dàùarahite sthitvà pa¤ca dhàtån pçthivyàdipa¤cabhåtàni ÷arãràrambhakatayà svayaü ùaùñha÷ciddhàturàtmà prabhuþ ÷arãràrambhakàraõàdçùñakarmayogitayà samartho yugapadàdatte bhãgàyatanatvena svãkaroti . tathà ca ÷àrãrake %<stropuüsayoþ saüyoge yonau rajasàbhisaüsçùñaü ÷ukrantatkùaõameva saha bhåtàtmanà guõai÷ca satvarajastamobhiþ saha vàyunà preryamàõaü garbhà÷aye tiùñhatãti>% . ki¤ca %<indriyàõi manapràõoj¤ànamàyuþ sukhandhçtiþ . dhàraõà preraõaü duþkhamicchàhaïkàra eva ca . prayatna àkçtirvarõaþ svaradveùau bhavàbhavau . tasyaitadàtmajaü sarvamanàderàdimicchataþ>% yàø . indri yàõi j¤ànakarmondrayàõi vakùyamàõàni . bhana÷cobhayasàdhàraõam . pràõo'pànovyàna udànaþ samàna ityeva mpa¤cavçttibhedabhinnaþ ÷àrãrovàyuþ pràõaþ, j¤ànamavagamaþ, àyuþ kàlavi÷aùàvacchinna¤jãvanam, sukhaü nirvçtiþ, dhçti÷cittasya sthairyam, dhàraõà praj¤à medhà ca, preraõaü j¤ànakarmondriyàõàmadhiùñhàtçtvam, duþkhamudvegaþ, icchàspuhà ahaïkàro'haïkçtiþ prayatnaþ kçtiþ àkçtiràkàraþ, kùarõogaurimàdiþ, svaraþ ùaójagàndhàràdiþ, dveùovairam, bhavaþ putrapa÷vàdivibhavaþ, abhavastadviparyayaþ, tasyànàderàtmanonityasyàdimicchataþ ÷arãra¤jighçkùamàõasva sarvametadindriyàdikamàtmajanitaü pràgbhavãyakarmavãjajanyamityarthaþ . saüyukta÷ukra÷oõitasya kàyaråpapariõatau kramamàha %<prathame màsi sakledabhåto dhàtuvimårchitaþ . màsyarbudaü dvitãye ca tçtàye'ïgendriyairyutaþ . asau ca cetanaþ ùaùñho dhàturdhàtuvimårchitaþ>% yàø . dhàtuùu pçthivyàdiùu mårchito lolãbhåtaþ kùãranãravadekãbhåtaiti yàvat . prathame garbhamàse saükladabhåto dravaråpatàü pràptaevàvatiùñhate na kañhinatayà pariõamate . dvitãye tu màsyarbudamãùatkañhinaü màüsapiõóaråpambhavati . ayamabhipràyaþ--koùñhapravanajañharadahanàbhyàü pratidinamãùadãùacchoùyamàõaü ÷ukrasamparkasampàditadravãbhàvaü bhåtajàtaü triü÷adbhirdinaiþ kàñhinyamàpadyata iti . tathàca ÷u÷rute--%<dvitãye màsi ÷ãtoùõànilairabhipacyamàno bhåtasaüghàto ghanojàyata>% iti . tçtãye tu màsyaïgairindriyai÷ca saüyukto bhavati . ki¤ca %<àkà÷àllàghavaü saukùmyaü ÷abdaü ÷rotraü balàdikam . vàyo÷ca spar÷anaü ceùñàü vyåhanaü raukùyameva ca . pittàttu dar÷anampaktimauùõyaü råpaü prakà÷itàm . rasàttu rasana ÷aityaü snehaü kladaü samàrdavam . bhåmegandhaü tathà ghràõaü gauravaü mårtimeva ca . àtmà gçhlàtyajaþ sarvaü tçtãye spandate tataþ>% yàø . àtmà gçhõàtãti sarvatra sambadhyate . gaganàllaghimànaü laïghanakriyopayogitàm, saukùmyaü såkùmokùitvam, ÷abdaü viùayam, ÷rotraü ÷ravaõendriyam, balaü dàróhyam, àdigrahaõàt ÷uùiratvaü viviktatàü ca . %<àkà÷àcchabdaü ÷rotraü viviktatàü sarvacchidrasamåhàü÷ceti>% garbhàüpaniùaddar÷anàt . pavanàt spar÷anendriyam, ceùñàïgyanàgamanàdikàm, vyåhanam aïgànàü vividhaü prasàraõam, raukùyaü karka÷atvam, ca÷abdàt spar÷aü ca . pittàttejaso dar÷anaü cakùurindriyam, paktiü bhuktasyànnasya pacanam, auùõyam uùõaspar÷atvam, aïgànàü råpaü ÷yàmikàdi prakà÷itàü bhràjiùõutàm . tathà santàpàmarùàdi ca, %<÷auryàmarùataikùõyaü paktyauùõyaü bhràjiùõutàü santàpavarõaprakarùaråpendriyàõi taijasànãti>% garbhopaniùaddar÷anàta . evaü rasàdudakàdrasanendriyam ÷aityamaïgànàü, snehaü snigdhatàm, mçdutvasahitaü kledamàrdatàm, tayà bhåmergandhaü ghràõendriyaü garimàõaümårtiü ca . sarvametat paramàrthato janmamaraõarahito'pyàtmà tçtãye màsi gçhõàti tata÷caturye màsi spandate calati . tathàca ÷àrãrake %<tasmàccatutha màsi calanàdàvabhipràyaïkarototi>% . kiü ca %<dohadasyàpradànena marbhodoùamavàpnuyàt . vairåpyaü maraõaü vàpi tasmàtkàryaü priyaü striyàþ>% . garbhasyaikaü hçdayaü garbhiõyà÷càparamityevaü dvihçdayàyàþ striyà yadabhilaùitantaddohadam . tasyàpradànena garbhoviråpatàü maraõaråpaü và doùa pràpnoti tasmàt taddoùaparihàràrthaü garbhapuùñyarthaü ca garbhiõyàþ striyà yatpriyamabhilaùitaü tatsampàdanãyam . kiü ca %<sthairyaü caturthe tvaïgànàmpa¤came ÷oõitodbhavaþ . ùaùñhe balasya varõasya nakharomaõàü ca sambhavaþ>% yàø . tçtãye màsi pràdurbhåtasyàïgasaüghasya caturthe màsi stharyaü sthemà bhavati . pa¤came lohitasyodbhava utpattiþ . tathà ùaùñhe balavarõakararuharomõàü sambhavaþ . kiü ca %<mana÷cetanyayukto 'sau nàóãsnàyusiràyutaþ . saptame càùñame caiva tvagmàümassçtimànapi>% yàø . asau pårvokto garbhaþ saptame màsi manasà cetanayà ca yukto nàóãmirvàyuvàhinãbhiþ, snàyubhirasthibandhanaiþ siràbhirvàtapitta÷leùmavàhinobhi÷ca saüyutaþ . tathà'ùñame màsi tvacà màüsena smçtyà ca yukto bhavati . kiü ca %<punardhàtrãü punargarbhamojastasya pradhàvati . aùñame màsyatogarbhojàtaþ pràõairviyujyate>% yàø tathàùñamamàsikasya garbhasyaujaþ ka÷cana guõavi÷eùodhàtrãü garbhaü caprati punaþ punaratitaràü ca¤calatayà ÷ãghraü gacchati . ato'ùñame màsi jàto garbhaþ pràõairvibujyate . anenaujaþsthitireva jãvanaheturiti dar÷ayati . ojaþsvaråpaü ca smçtyantare dar÷itam %<hçdi tiùñhati yat ÷uddhamãùaduùõaü sapotakam . ojaþ ÷arãre saükhyàtantannà÷ànnà÷amçcchatãti>% . kiü ca %<navame da÷ame vàpi prabalaiþ såtimàrutaiþ . niþsàryate vàõaiva yantracchidreõa sajvaraþ>% yàø evaü prakàreõa caturàdiparipårõàïgendriyo navame da÷ame vàpi màse'pi÷abdàt pràgapi saptase vàùñame và atyàyàsàdidoùava÷àt, prabalasåtihetuprabha¤janapreritaþ snàyvasthicarmàdinirmitavapuryantrasya chidreõa såkùma÷uùireõa sajvaro duþsahaduþkherabhibhåyamànoniþsàryate dhanuryantreõa sudhanvapreritavàõåivàtivegena . nigamasamanantara¤ca bàhyapavanaspçùño naùñapràcãnasmçtirbhavati %<jàtaþsa vàyunà spçùño na smarativapårva janmamaraõaü karma ca ÷ubhà÷ubhamiti>% niruktasyàùñàda÷e'bhidhànàt .
     padàrthàdar÷e yogàrõave tvatra vi÷eùaukto yathà %<kalalaü caikaràtreõa pa¤caràtreõa badbudasa . ÷oõitaü da÷aràtreõa màüsape÷ã caturda÷e . ghanamàüsaü ca viü÷àhe piõóãbhàvopalakùitam . pa¤caviü÷atipårõàhe kalalamaïkuràyate . ekamàse tu sampårõe pa¤ca bhåtàni dhàrayet . màsadvaye tu saüptàpte ÷irà meda÷ca jàyate . majjàsthi ca tribhirmàsaiþ ke÷àïgulya÷caturyake . karõàkùinàsikànàü ca randhraü màse tu pa¤came . àsyarandhrodaraü ùaùñhe vàyurandhnaü tu maptame sarvàïgaü sandhisampårõaü màsairaùñabhiriùyate>% .
     tatraiva adhyàtmaviveke vi÷eùaþ . %<dravatvàt prathame màsekalalàkhyaü prajàyate . dvitãye tu dhanaþ piõóaþ pe÷yà tmà ghanamarvudam . puüstrãnapuüsakànàntu pràgavasthàþ kramàdimàþ . ghçtãye tvaïkuràþ pa¤ca karàïghri÷irasàü matàþ . aïgapratyaïgabhàgà÷ca såkùmàþ syuryugapattadà . vihàya ÷ma÷rudantàdãn janmànantarasambhravàn . eùà prakçtiranyà tu vikçtiþ sammatà satàm . caturthe vyaktatà teùàü bhàvànàmapi jàyate>% .
     su÷rute tu kàyotpattiprakàra÷cetthamuktaü yathà %<àyurveda÷àstreùvasarvagatàþ kùatrej¤à nityà÷ca tiryagyonimànuùadeveùu sa¤caranti dharmàdharmanimittaü, taete'numànagràhyàþ paramasåkùmà÷cetanàvantaþ ÷à÷vatà lohitaretasoþ sanni pàteùva'bhivyajyante yato'bhihitaü pa¤camahàbhåta÷arãrasamavàyaþ puruùa iti . saü eva karmapuruùa÷cikitsàdhikçtaþ>% . ityupakramya sàtvikaràjasatàmasaguõàn karmapuruùasyoktvà pa¤cabhåtakàryàõi ÷arore dar÷itàni yathà %<àntarãkùàstu ÷abdaþ ÷abdendriyaü sarvacchidrasamåho viviktatà ca . vàyavyàstu spar÷aþ spar÷endriyaü sarvaceùñàsamåhaþ sarva÷arãraspandanaü laghutà ca . taijasàstu råpaü råpendriyaü varõaþ pnantàpo bhràjiùõutà paktiramarùastaikùõyaü ÷aurya¤ca . àpyàstu raso rasanendriyaü sarvadravasamåho gurutà ÷aityaü sneho reta÷ca . pàrthivàstu gandho gandhendriyaü sarvamårtisamåho gurutà ceti . tatra satvatamobahulà àpaþ . tamobahulà pçthivãti . ÷lokau càtra bhavataþ . anyonyànupraviùñàni sarvàõyetàni nirdi÷et . sve sve dravye tu sarveùàü vyaktaü lakùaõamiùyate>%
     tataþ ÷ukra÷oõitayordoùaguõapradar÷anena ÷uddhayostayorgarbhahetutvamukaü yathà%<athàtaþ ÷ukra÷oõita÷uddhinàma ÷àrãraü vyàkhyàsyàmaþ . vàtapitta÷leùmakuõapagandhigranthibhåtapåtipåyakùãõamåtrapurãùagandhiretasaþ prajotpàdane na samarthàbhavanti . teùu vàtavarõavedanaü vàtena . pittavarõavedanaü pittena . ÷leùmavarõavedanaü ÷leùmaõà . ÷oõitavarpavedanaü kuõapagandhyanalpaü raktena . granthibhåtaü ÷leùmavàtàbhyàm . påtipåyanibhaü pitta÷leùmabhyàm . kùãõaü pràgukta pittamàrutàbhyàm . måtrapurãùagandhi sannipàteneti . teùu kuõapagandhi--granthibhåta--påtipåya--kùãõa retasaþ kçcchrasàdhyàþ . måtrapurãùagandhiretasassvasàdhyàþ sàdhyamanyacceti>%
     tata àrtavadoùaguõàdikamuktaü tacca àrtava÷abde pçø 808 dar÷itam . %<labdhagarbhàyà÷caiteùvahaþsu lakùaõàvaña÷uïgàsahadevàvi÷vànàmanyatamaü kùãreõàbhiùutya trãü÷caturo và vindåndadyàddakùiõe nàsàpuñe putrakàmàyai na ca tànniùñhãvet>% . dhruva¤caturõàü sànnidhyàdgarbhaþ syàdvidhipårvakaþ . çtukùetràmbuvãjànàü sàmagryàdaïkuro yathà . evaü jàtaråpavanto mahàsatvà÷ciràyuùaþ . bhavantyçõasya moktàraþ suputràþ putriõe hitàþ . tatra tejodhàtuþ sarvavarõànàü prabhavaþ sa yadà garbhotpattàvabdhàtupràyo bhavati tadà garbhaü gauraü karoti, pçthivãdhàtupràyaþ kçùõaü, pçthivyàkà÷adhàtupràyaþ kçùõa÷yàmaü, toyàkà÷adhàtupràyo gaura÷yàmam . yàdçgvarõamàhàramupasevate garbhiõã, tàdçgvarõaprasavà bhavatãtyeke bhàùante . tatra dçùñibhàgamapratipannaü tejo jàtyandhaü karoti . tadeva raktànugataü raktàkùaü, pittànugataü ÷uklàkùaü, vàtànugataü vikçtàkùamiti . bhavanti càtra . ghçtapiõóo yathaivàgnimà÷ritaþ pravilãyate . visarpatyàrtavaü nàryàstathà puüsàü samàgame . vãje'ntarvàyunà bhinne dvau jãvau kukùimàgatau . yamàvityabhidhãyete dharmetarapuraþsarau . pitroratyalpavãjatvàdàsekyaþ puruùo bhavet . sa÷ukraü prà÷ya labhate dhvajocchràyamasaü÷ayam . yaþ påtiyonau jàyeta sa saugandhikasaüj¤itaþ . sa yoni÷ephasorgandhamàghràya labhate balam . sve gude'brahmacaryàdyaþ strãùu puüvat pravartate . kumbhãkaþ sa ca vij¤eyaãrùyakaü ÷çõu càparam . dçùñvà vyavàyamanyeùàü vyavàye yaþ pravartate . ãrùyakaþ sa ca vij¤eyaþ ùaõóakaü ÷çõu pa¤camam . yo bhàryàyàmçtau mohàdaïganeva pravartate . tataþ strãceùñitàkàro jàyate ùaõóasaüj¤itaþ . çtau puruùavadvàpi pravartetàïganà yadi . tatra kanyà yadi bhavet sà bhavennaraceùñità . àsekya÷ca sugandhã ca kumbhoka÷cerùyakastathà . saretasastvamã j¤eyà a÷ukraþ ùaõóasaj¤itaþ .
     anayà viprakçtyà tu teùàü ÷ukravahàþ siràþ . harùàt sphuñatvamàyànti dhvajocchràyastato bhavet . àhàràcàraceùñàbhiryàdç÷ãbhiþ samanvitau . strãpuüsau samupeyàtà tayoþ putro'pi tàdç÷aþ . yadà nàryàvupeyàtàü vçùasyantyau katha¤cana . mu¤cantyau ÷ukramanyonyamanasthistatra jàyate . çtusnàtà tu yà nàrã svapne maithunamàvahet . àrtavaü vàyuràdàya kukùau garbhaü karoti hi . màsi màsi vivardheta garbhiõyà garbhalakùaõam . kalalaü jàyate tasyà bardhitaü paitçkairguõaiþ . sarpavç÷cikakuùmàõóadhikçtàkçtaya÷va ye . garbhàstvete striyà÷caiva j¤eyàþ pàpakçtà bhç÷am . garbho vàtaprakopeõa dohade càvamànite . bhavet kubjaþ kuõiþpaïgurmåko minmiõa eva ca . màtàpitrostu nàstikyàda÷ubhai÷ca puràkçtaiþ . vàtàdãnà¤ca kopena garbho vikçtimàpnuyàt . malàlpatvàdayogàcca vàyoþ pakvà÷ayasya ca . vàtabhåtrapårãùàõi na garbhasthaþ karoti hi . jaràyuõà mukhe cchanne kaõñhe ca kaphaveùñite . vàyormàrganirodhàcca na garbhasthaþ praroditi . ni÷vàsocchvàsasaïkùobhasvapnàn garbho'dhigacchati . màturni÷vasitocchvàsasaïkùobhasvapnasambhavàn . sannive÷aþ ÷arãràõàü dantànàü patanodbhavau . taleùvasambhavo ya÷ca romõàmetat svabhàvataþ . bhàvitàþ pårbadeheùu satataü ÷àstrabuddhayaþ . bhavanti satvabhåyiùñhàþ pårvajàtismarà naràþ . karmaõà nodito yena tadàpnoti punarbhave . abhyastàþ pårvadehe ye tàneva bhajate guõàn .
     athàto garbhàvakrànti÷àrãraü vyàkhyàsyàmaþ . maumyaü ÷ukramàrtabamàgneyamitareùàmapyatra bhåtànàü sànnidhyamastyaõunà vi÷eùeõa parasparopakàràtparasparànugrahàtparasparànuprave÷àcca . tatra strãpuüsayoþ saüyoge tejaþ ÷arãràdvàyurudãrayati . tatastejo'nilasannipàtàcchukraü cyunaü yonimabhipratipadyate saüsçjyate càrtavena . tato'gnisomasaüyogàt saüsçjyamàno garbho garbhà÷ayamanupratipadyate . kùetraj¤o vedayità spraùñà ghràtà draùñà ÷rotà rasayità puruùaþ sraùñà gantà sàkùã dhàtà vaktà yo'sàvityevamàdibhiþ paryàyavàcakai rnàmabhirabhidhãyate daivasaüyogàdakùayo'vyayo'cintyo bhåtàtmanà sahànvakùaü satvarajastamobhirdevàsurairaparai÷ca bhàvairvàyunàbhipreryamàõo garbhà÷ayamanupravi÷yàbatiùñhate tatra ÷ukravàhulyàta pumàn, àrtavabàhulyàt strã, sàmyàdumayorna puüsakamiti . çtustu dvàda÷aràtraü bhavati dçùñàrtavaþ . adçùñàrtavàpyastãtyeke bhàùante . bhavanti càtra . pãnaprasannavadanàü prasvinnàtmamukhadvijàm . narakàmàü priyakathàü srastakukùyakùimårdhajàm . sphuradbhujakuca÷roõinàbhyårujaghanasphicam . harùautsukyaparà¤càpi vidyàdçtumatãmiti . niyataü divase'tãte saïkucatyambujaü yathà . çtau vyatãte nàryàstu yoniþ saüvriyate tathà . màsenopacitaü kàle dhamanãbhyàntadàrtavam . ãùat kçùõaü vigandha¤ca vàyuryonisukhaü nayet . tadvarùàddvàda÷àtkàle vartamànamasçk punaþ . jaràpakva÷arãràõàü yàti pa¤cà÷ataþ kùayam . yugmeùu tu pumàn prokto divaseùva'nyathà'balà . puùpa kàle ÷ucistasmàdapatyàrthã striyaü vrajet . tatra sadyogçhãtagabhoyà liïgàni ÷ramo glàniþ pipàsà sakthisadanaü ÷ukra÷oõitayoranubandhaþ sphuraõa¤ca yoneþ . stanayoþkçùõamukhatà romaràjyudgamastathà . akùipakùmàõi càpyasyàþ saümolyante vi÷eùataþ . akàmata÷chardayati gandhàdudvijate ÷ubhàt . prasekaþ sadana¤càpi garbhiõyà liïgamucyate . tadà prabhçtyeva vyàyàmaü vyavàyamapatarpaõamatikarùaõam divàsvapnaü ràtrijàgaraõam ÷okaüyànàrohaõaü bhayamutkuñàsanaü caikàntataþ snehàdikriyàü ÷oõitamokùaõaü càkàle vegavidhàraõaü ca na seveta . doùàbhighàtairgarbhiõyà yo yo bhàgaþ prapãóyate . sa sa bhàgaþ ÷i÷ostasya garbhasthasya prapãóyate . tatra prathame màsi kalalaü jàyate . dvitãye ÷ãtoùmànilairabhiprapacyamànànàü mahàbhåtànàü saïghàto ghanaþ sa¤jàyate yadi piõóaþ pumàn,strã cetpe÷ã, napuüsakaü cedarbudamiti . tçtãye hastapàda÷irasàü pa¤ca piõóakà nirvartante'ïgapratyaïgavibhàgà÷ca såkùmà bhavanti . caturthe sarvàïgapratthaïgavibhàgaþ pravyaktataro bhavati garbhahçdayapravyaktabhàvàccetanàghàturabhivyakto bhavati, kasmàt? tatsthànatvàttasmàdgarbha÷caturthe màsyabhipràyamindrayàrtheùu karoti dvihçdayàü ca nàrãü dauhadinãmàcakùate . dauhadavimànanàt kubjaü kuõiü kha¤ja jaóaü yàmanaü vikçtàkùamanakùaü và nàrã sutaü janayati . tasmàt sà yadyadicchettattasyai dàpayet . labdhadohadà hi vãryavantam ciràyuùaü ca putraü janayati . bhavanti càtra . indriyàrthàüstu yàn yàn sà bhoktumicchati garbhiõã . garbhàbàdhabhayàttàüstàna bhiùagàhçtya dàpayet . sà pràptadauhadà putraü janayecca guõànvitam . alabdhadauhadà garbhe labhetàtmani và bhayam . yeùu yeùvindriyàrtheùu dauhade vai vimànanà . prajàyeta sutasyàrtistasmistasmi stathendriye . ràjasandar÷ane yasyà dauhadaü jàyata striyàþ . arthavantaü mahabhigaü kumàraü sà prasåyate . dukålapaññakau÷eyabhåùaõàdiùu dauhadàt . alaïkàraiùiõaü putraü lalitaü và prasåyate . à÷reme, saüyatàtmànaü dharma÷ãlaü prasåyate . devatàpratimàyàntu, prasåte pàrùadopamam . dar÷ane vyàlajàtãnàü hiüsà÷ãlaü prasåyate . godhàmàüsà'÷ane putra suùupsuü dhàraõàtmakam . gavàü màüse ca balinaü sarvakle÷asahantathà . màhiùedauhadàcchåraü raktàkùaü lomasaüyutam . varàhamàüsàt svapnàluü ÷åraü sa¤janayetsutam . màrbhàduvikràntajaïghàlaüsadà vanacaraü sutam . sçmaràdvignamanasaü nityabhãtaü ca taittiràt . ato'nukteùu yà nàrã samàdhyàyati dauhadam . ÷arãràcàra÷ãlaiþ sà samànaü janayiùyati . karmaõà noditaü jantorbhavitavyaü punarbhavet . yathà tathà daivayogàddauhadaü janayeddhçdi .
     pa¤came manaþ pratibuddhataraü bhavati . ùaùñhe buddhiþ . saptame sarvàïgapratyaïgavibhàgaþ pravyaktataraþ . aùñame'sthirãbhavatyojastatra jàta÷cenna jãvennairçtabhàgatvàcca tato baliü màüsaudanamasmai dàpayet . navamada÷amaikàda÷ànàmanyatame jàyate ato, 'nyathà vikàrã bhavati . màtustu khalu rasavahàyàü nàóyàü garbhanàbhinàóã pratibaddhà sàsya màturàhàrarasavãryamabhivahati . tenopasnehenàsyàbhivçddhirbhavati . asa¤jàtàïgapratyaïgapravibhàgamàniùekàtprabhçti sarva÷arãràvayavànusàriõãnàü rasavahànàü tiryaggatànàü dhamanãnàmupasneho jãvayati . garbhasya hi sambhavataþ pårvaü ÷iraþ sambhavatãtyàha ÷aunakaþ ÷iromålatvàddehendriyàõàm . hçdayamiti, kçtavãryo buddhermanasa÷ca sthàna tvàt . nàbhiriti pàrà÷aryastato hi vardhate deho dehinaþ . pàõipàdamiti màrkaõóeyastanmålatvàcceùñàyà garbhasya . madhya÷arãramiti subhåtirgautamastannibaddhatvàt sarvagàtrasambhavasya . tattu na samyak sarvàïgapratyaïgàni yugapat sambhavantãtyàha dhanvantarirgarbhasya såkùmatvànnopalabhyante vaü÷àïkuravaccåtaphalavacca . tadyathà cåtaphale paripakve ke÷arabhàüsàsthimajjànaþ pçthagdç÷yante kàlaprakarùàt, tànyeva taruõe nopalanyante såkùmatvàtteùàü såkùmàõàü ke÷aràdãnàü kàlaþ pravyaktatàü karoti . etenaiva vaü÷àïkuro'pi vyàkhyàtaþ . ebaü garbhasya tàruõye sarveùvaïgapratyaïgepu satstrapi saukùmyàdanupalabdhiþ . tànyeva kàlaprarkaùàt pravyaktàni bhavanti . tatra garbhasyapitçjamàtçjarasajàtmajasatvajasàtmyajàni ÷arãralakùaõàni vyàkhyàsyàmaþ . garbhasya ke÷a÷ma÷rulomàsthinakhadanta÷iràsnàyudhamanãretaþprabhçtãni sthiràõi pitçjàni . màüsa÷oõitamedomajjahçnàbhiyakçtplohàntragudaprabhçtãni mç dåni màtçjàni . ÷arãropacayo balaü varõaþ sthitirhàni÷ca rasajàni . indriyàõi j¤ànaü vij¤ànamàyuþ sukhaduþkhàdikànyàtmajàni . satvajànyuttaraü vakùyàmaþ . vãryamàrogya balavarõau medhà ca sàtmryajàni . tatra yasyà dakùiõe stane pràk payodar÷anaü bhavati dakùiõàkùima hattvaü ca pårvaü ca dakùiõaü sakthyutkarùati bàhulyàccapunnàmadheyeùu dravyeùu dauhadamabhidhyàyati svapneùu copalabhate padmotpa lakumudàmràtakàdãni punnàmànyeva, prasannamukhavarõà ca mavati tàü bråyàt putramiyaü janayiùyatãti . taduviparyaye kanyàm . yasyàþ pàr÷vadvayamunnatampurastànnirgatamudaraü pràgabhihitalakùaõaü ca tasyà napuüsakamiñi vidyàt . yasya madhye nimnaü droõãprabhåtamudaraü sà yugmaü prasåte iti . bhavanti càtradevatàbràhmaõaparàþ ÷aucàcàrahite ratàþ . mahàguõàn prasåyante viparãtàstu nirguõàn . aïgapratyaïganirvçttiþ svabhàvàdeva jàyate . aïgapratyaïganirvçttau ye bhabanti guõàguõàþ . te te garbhasya vij¤eyàdharmàdharmanimittajàþ .
     evaü yàj¤avalkyasu÷rutàdivàkyaiþ kàyasya pà¤cabhautikatve sthite'nye'pi bhåtavi÷eùaguõàdibhedàþ padàrthàdar÷e uktà yathà . %<asthi màüsaü tvacà snàyåroma caiva tu pa¤camam . ete pa¤cavidhà proktà pçthivã kañhinàtmikà . làlà måtraü tathà ÷ukraü ÷oõitaü majjapa¤camam . apàü pa¤ca guõà ete dravaråpàþ prakãrtitàþ . kùudhàtçùõà''mayaü nidrà àlasyaü kùàntireva ca . uùõàtmakà guõàete tejasaþ parikãrtitàþ . dhàvanaü gamanaü bhuktiràku¤canaprasàraõe . ete pa¤caguõàvàyoþ kriyàråpà vyavasthitàþ . ràgadveùau tathà lajjà bhayaü mohastathai ca . vyomnaþ pa¤ca guõà ete ÷ånyàkhye ÷uùiràtmani>% . tatràyaü vi÷eùaþ manuùyakàyasya pàrthivatvaü, candràlokasthakàyasyàpyatvaü såryàdilokasthakàyasya taijasatvaü vàyulokakàyasya vàyavyatvam bàhulyena tattatkàyeùa pçthivyàdiguõàdhikyo palabdheþ . itarabhåtànàntu upaùñambhakatàmàtraü tadetat gautaø såø bhàùyayornirõãtaü yathà . %<pàrthivaü guõàntaropalabdhe>% 3 aø 28 såø tatra mànuùaü ÷arãraü pàrthibam . kasmàt? guõàntaropalabdhe . gandhavatã pçthivã, gandhavaccharãram, avàdãnàmagandhatvàt tatprakçtyagandhaü syàt na tvidamabàdibhirasaüpçktayà athivyàrabdhaü ceùñendriyàrthà÷rayabhàvena kalpyata ityataþ pa¤cànàü saüyoge sati ÷arãraü bhavati bhåtasaüyogãhi mithaþ pa¤cànàü na niùiddha iti, àpyataijasavàyavyàni lokàntare ÷arãràõi, teùvapi bhåtasaüyogaþ puruùàrthatantra iti sthàlyàdidravyaniùpattàvapi niþsaü÷ayaü, nàbàdisaüyogamantareõa niùpattiriti . pàrthivàpyataijasaü tadguõopalabdheþ, ni÷vàsocchàsopalabdhe÷càturbhautikam, gandhakledanavyåhàvakà÷adànebhyaþ pà¤cabhautikam, ta ime sandigdhà hetava ityapekùitavàn såtrakàraþ . kathaü sandigdhàþ? sati ca prakçtibhàve bhåtànàü dharmopalabdhiþ, asati ca saüyogàpratiùedhàt sannihitànàmiti yathà sthàlyàmudakatejovàyvàkà÷ànàmiti, tadidamekabhåtaprakçti ÷arãranagandhamarasamaråpamaspar÷aü ca prakçtyanuvidhànàt syàt natvidamitthaübhåtam tasmàt pàrthivaü guõàntaropalabdheþ bhàø .
     %<÷rutipràmàõyàca>% 3 aø 29 såø %<såryaüte cakùurgacchavàt>% ityatra mantre %<pçthivãü te ÷arãramiti>% ÷råyate tadidaü prakçtau vikàrasya pralayàbhidhànamiti %<såryaü te cakùuþ stçõomi>% ityatra mantràntare %<pçthivãü te ÷aroramiti>% ÷råyate, seyaü kàraõàdvikàrasya stçtirabhidhãyata iti, sthàlyàdiùu ca tulyajàtãyànàmekakàryàrambhadar÷anàdbhinnajàtãyànàmekakàryàrambhànupapattiþ vàtsyàø bhàø sàüø såtreùu ca %<pà¤cabhautikodehaþ>% såø pa¤cànàü bhåtànàü militànàü pariõàmodeha ityekãyamatam . %<càturbhautikamityeke>% såø . àkà÷asyànàrambhakatvamabhipretyedam . etacca càrvàkàdiptate taspate bhåtacatuùñayasyaiva svãkàràt càrvàka÷abde vivçtiþ . %<aikabhautikamityapare>% såø . %<pàrghivameva ÷arãramanyàni bhåtànya, paùñambhakamàtràõi . athavà aika bhautikamaikaikabhautikamityarthaþ tata÷ca manuùyadehe pàrthivàü÷àdhikyena pàrthivatà . candràdilokeùu abàdyaü÷àdhikyena àpyatvàdi . himakarakasuvarõàdãnàmiva bhåtàntarasaüsargamàtram>% bhàø . åùmajàdidehànuktvà %<sarveùu pçthivyevopàdànam asàdhàraõyàt tadvyapade÷aþ pårbavat>% såø . sarveùa sthàvaràsthàvaradeheùu pçthivyevopàdànam asàdhàraõyàt àdhikyàdibhirutkarùàt atràpi kàye pa¤cacaturàdibhåtajatvavyapade÷aþ pårbavat indriyàõàü bhautikatva vadupaùñambhamàtreõetyarthaþ bhàø . ÷àø såø bhàùyayo÷ca chàø uø màüsàdãnàü pçthivyàdikàryatva nyoktyàkayisya traibhautikatvaü vyavasthàpita yathà %<màüsàdi bhaumaü yathà÷abdamitarayo÷ca>% såø . bhåmestrivçtkçtàyàþ puruùeõopayujyamànàyàþ màüsàdi kàryaü yathà÷abdaü niùpadyate . tathàhi (chà0) ÷rutiþ %<annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñhodhàtustatpurãùaü bhavati, yo madhyama stanmàsaü, yo'õiùñhastanmanaþ>% iti . trivçtkçtà bhåmirevaiùà vrãhiyavàdyannaråpeõàdyate ityabhipràyaþ . tasyà÷ca sthaviùñhaü råpaü purãùabhàvena bahirnirgacchati madhyamamadhyàtmaü màüsaü vardhayati aõiùñhantu manaþ . evamitaravoraptejasoryathà÷abda kàryamavagantavyam . måtraü lohitaü pràõa÷càpàü kàryam . asthi majjà vàk ca tejasa iti . atràha yadi sarvameva trivçtkçtaü bhåtabhautikam avi÷eùa÷rute %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàmakaroditi>% kikçtastarhyayaü vi÷eùavyapade÷aþ idaü tejaþ imà àpa idamannamiti tathà dhyàtmamidamannasyà÷itasya kàryaü màüsàdi, idamapàü potànàü kàryaü lohitàdi, idaü tejaso'÷itasya kàryaü majjàdi . atrocyate%<vai÷eùyàttu taduvàdastaduvàdaþ>% såø . tu÷abdena noditaü doùamapanudati . vi÷eùasya bhàvo vai÷eùyaü bhåyastvamityetat . satyapi trivçtkaraõe kvacit kasyacidbhåtadhàtorbhåyastvamupalabhyate . agnestejobhåyastvam, udakasyàbbhåyastvaü, pçthivyà annabhåyastvamiti vyavahàraprasiddhyarthaü caivaü trivçtkaraõam . vyavahàra÷ca trivçtkçtarajvuvadekatvàpattau satyàü na bhedena bhåtatrayagocarolokasya prasiddhyet . tasmàt satyapi trivçtkaraõe vai÷eùyàdeva tejobannavi÷eùavàdo bhåtabhautikaviùaya upapadyate bhàø .
     uttarapàde ca bàhuõyàt dehasva traimautikatvamuktaü yathà .
     %<tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàvyàm>% såø . tadantara pratipattau dehàddehàntarapratipattau dehavãjairbhåtasåkùmaiþ saüpariùvakto gacchatãtyavagantavyaü kutaþ? pra÷naniråpaõàbhyàm . tathàhi pra÷naþ %<vettha yathà saumya! pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavantãti>% . niråpaõaü ca prativacanaü dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsu padyasvagniùa ÷raddhàmeghavçùñyannaretoråpàþ pa¤càhutãrdar÷ayitvà %<iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavantãti>% tasmàdadbhiþ pariveùñito jãvorahtãti gamyate . nanvanyà ÷rutirjalåkàvat pårvaü dehaü na mu¤cati yàvaddehàntaraü na kràmatoti dar÷ayati %<tadyayà tçõajalàyåketi>% . vatràpyappariveùñitasyaiva jãvasya karmopasthàpitapratipattavyadeha viùayabhàvanayà dordhãbhàvamàtraü jalåkayopamãyate ityavirodhaþ evaü ÷rutyukte dehàntarapatipattiprakàre sati yàþ puruùamatiprabhavàþ kalpanàþ vyàpinàü karaõànàmàtmana÷ca dehàntarapratipattau karmava÷àdvçttilàbhastatra bhavati, kevalasyeva vàtmano vçttilàbhastatra bhavati, indriyàõi tu dehavadaminavànyeva tatra tatra bhogasthàna utpadyante, manaeva và kevadbhaü bhogasthànamabhipratiùñhate, jãvaeva và utplutya dehàdvehàntaraü pratipadyate ÷ukaiva vçkùàdvçkùàntaramityevamàdyàþ tàþ sarvàevànàdartavyàþ ÷rutivirodhàt . nanådàhçtàbhyàü pra÷naprativacanàbhyàü kevalàbhiradbhiþ sapariùvaktoraühati iti pràpnoti ap÷abda÷ravaõasàmarthyàt tatra kathaü sàmànyena pratij¤àyate? sarvaireva bhåtasåkùmaiþ saüpariùraktoraühatãtyata uttaraü pañhati .
     %<tryàtmakatvàttubhåyastvàt tadvyapade÷aþ>% såø . tu÷abdena noditàmà÷aïkàmucchinatti tryàtmikàhyàpaþ trivçtkaraõa÷ruteþ tàsvàrambhikàsvapsvabhyupagatàsvitaradapi bhåtadvayamava÷yàbhyupagantavyaü bhavati tryàtmaka÷ca dehaþtrayàõàmapi tejobannànàü tasmin kàryopalabdheþ puna÷ca tryàtmakaþ tridhàtukatvàt tribhirvàta pitta÷leùmàþ . na sa bhåtàntaràõi pratyàkhyàya kevalàbhi radbhiràrabdhuü ÷akyate . tasmàdbhåyastvàpekùo'yamàpaþ puruùavacasa iti pra÷naprativacanayorap÷abdo na kaivalyàpekùaþ . sarvadeheùu hi rasalohitàdidravabhåyastvaü dç÷yate . nanu pàrthivo dhàturbhåyiùñho deheùåpalabhyate! naiùa doùaþ itaràpekùayà apàü bàhulyaü maviùyati, dç÷yate ca ÷ukra÷oõi talakùaõe'pi dehavãje dravadravyabàhulyam . karma ca nimittaü kàraõaü dehàntarà rambhe, karmàõi càgnihotràdãni somàjyapayaþprabhçti dravadravyavyapà÷rayàõi, karmasamavàyinya÷càpaþ ÷raddhà÷abdoditàþ saha karmibhirdyulokàkhye'gnau håyanta iti vakùyati tasmàdapyapàü bàhulyaprasiddhiþ . bàhulyàccàp÷abdena sarveùàmeva dehavãjànàü bhåtasåkùmàõàmupàdànamiti niravadyam . tathà ca traibhautikatvaü bàhulyàbhipràyeõa aitareyopaniùadi pà¤cabhautikatvokteþ . yathà
     %<eùa brahmaiùa indra eùa prajàpatirete sarve devà imàni ca pa¤ca mahàbhåtàni--pçthivã vàyuràkà÷a àpo jyotãüùãtyetànomàni ca kùudrami÷ràõãva vãjànãtaràõi cetaràõi càõóajàni ca jàrujàni ca sve dajàni codbhijjàni cà÷và gàvaþ puruùà hastino--yat ki¤cedaü pràõi jaïgamaü ca patatri ca yacca sthàvaram, sarvaü tat praj¤ànetraü praj¤àne pratiùñhitaü praj¤ànetro lokaþ praj¤à pratiùñhà praj¤ànaü brahma>% upaø 3 aø .
     %<sa eùa praj¤ànaråpa àtmà brahma . aparaü sarva÷arãrasthapràõapraj¤àtmàntaþkaraõopàdhiùvanupraviùño jalabhedagatasåryaprativimbavaddhiraõyagarbhaþ pràõaþ praj¤àtmà . eùa evendra indraguõavàn devaràjo và . eùaþ prajàpatiryaþ prathamajaþ ÷arãrã, yato sukhàdinirbhedadvàreõàgnyàdayo lokapàlà jàtàþ . saprajo và eùaþ prajàpatireùa eùa ye'pyete agnyàdayaþ sarve devà eùa eva . imàni ca sarva÷arãropàdànabhåtàni--pa¤ca pçthivyàdãni mahàbhåtànyannànnahetvàdi lakùaõànyetàni . ki¤cemàni ca kùudrairalpakairmi÷ràõi sarpàdãni . iva÷abdo'narthakaþ . vãjàni kàraõàni cetaràõi cetaràõi ca dvairà÷yena calàcalatayà nirdi÷yamànàni . kàni tàni? ityucyante--aõóajàni pakùyàdãni . jàrujàni jaràyujàni manuùyàdãni . svedajàni yåkàdãni udbhijjàni ca vçkùàdãni . a÷vàþ, gàvaþ, manuùyàþ, hastinaþ . anyacca yatki¤cididaü pràõijàtam . kiü tat? jaïgamaü yaccalati padbhyàü gacchati . yacca patatri àkà÷ena patana÷ãlam . yacca sthàvaramacalaü sarvaü, tada÷eùataþ praj¤ànetram--praj¤aptiþ praj¤à, tacca brahmaiva, nãyate sattà pràpyate aneneti netraü, praj¤à netraü yasya tadidaü praj¤ànetram . praj¤àne brahmaõyutpattisthitilayakàleùu pratiùñhitaü praj¤à÷rayamityarthaþ . praj¤ànetro lokaþ pårvavat . praj¤àcakùurvà sarva eva lokaþ . praj¤à pratiùñhà sarvasya jagataþ . tasmàt praj¤ànaü brahma . tadetat pratyastamitasarvopàdhivi÷eùaü sannira¤janaü nirmalaü niùkriyaü ÷àntamekamadvayaü, neti sarvavi÷eùàpohasaüvedyaü sarva÷abdapratyayàgocaraü tadatyantavi÷uddhapraj¤opàdhi sambandhena sarvaj¤amã÷varasaüj¤aü bhavati . sarvasàdhàraõàvyàkçtajagadvãjapravartakaü niyantçtvàdantaryàmisa¤j¤aü bhavati . tadeva jagadvãjabhåtabuddhyàtmàbhimànalakùaõahiraõyagarbhasa¤j¤aü bhavati . tadevàntaraõóodbhåtaprathama÷aroropàdhimadviràñ prajàpatisa¤j¤aü bhavati . tadudbhåtàgnyàdyupàdhimaddevatàñisa¤j¤aü bhavati . tathà vi÷eùa÷arãropàdhiùvapi brahmàdistambaparyanteùa tattannàmaråpalàbho brahmaõastadevaikaü sarvopàdhibhedabhinnaü sarvaiþ pràõibhistàrkikai÷ca sarvaprakàrena j¤àyate vikalpyate cànekadhà . etameke vadantyagniü manumanye prajàpatim . indrameke'pare pràõamapare brahma ÷à÷vatabhityàdyà smçtiþ>% ÷àïkarabhàùyam .
     kaõàdasåtravçttyostu kàyasya pa¤càdibhautikatva niràkaraõena ekaikabhåtàrabdhatvaü vyavasthàpitaü yathà %<pçthivyàdi kàryadravyaü trividhaü--÷arãrendriyaviùayasaüj¤akam>% kaø såø . tatra ÷arãratvaü prayatnavadàtmasaü yogàsamavàyikàraõavatkriyàbadantyàvayavitvam upàdhibhedaþ na tu ÷arãratvaü jàtiþ pçthivyàdinà paràparabhàvànupapratteþ upaskaravçttiþ . tathà ca ÷arãratvam antyàvayavimàtravçttitve sati ceùñàvadvattijàti mattvaü . hastatvapçthivãtvadravyatvasattàdivàraõàya satyantam . ghañatvàdivàraõàya ceùñàvadvçttoti . ghaña÷arãrasaüyogàdivàraõàya jàtãti . manuùyatvacaitratvàdijàtimàdàya mànuùàdi÷arore lakùaõasamanvayaþ . vçkùàdàvapi ceùñà astyeva àdhyàtmikavàpusambandhàtu anyathà bhagnakùatasaürohaõàdikaü na syàt . kalpabhedena nçsiüha÷arãrasya nànàtvàt nçsiühatvajàtimàdàya tatra lakùaõasamanvayaþ natu ÷arãratvaü jàtiþ pçthivãtvàdinà saïkaràt nàpi ceùñà÷rayatvam mi÷ceùña÷arore'vyàpteþ .
     %<idànãü ÷arãrasya traibhautikatvacàturbhautikatvapravàdaü niràkartumàha>% upaskaravçttiþ . %<pratyakùàpratyakùàõàü sayogasyàpratyakùatvàt pa¤càtmakaü na vidyate>% såø %<yadi gandhakledapàkavyåhàvakà÷adànebhyaþ pà¤cabhautikaü ÷arãraü bhavet tadà'pratyakùaü bhavet yathà pratyakùàpratyakùàõàü vàyuvanaspatãnàü saüyogo'pratyakùastathà ÷arãramapyapratyakùaü syàditi dçùñàntadvàrakaü såtraü, pa¤càtmakaü na vidyata iti ÷arãramiti ÷eùaþ . kledapàkàdayastu upaùñambhakajalànalagatà eva, càturbhautikamapyevam . nanvastu traibhautikam, trayàõàü bhåtànàü pratyakùatvàditi cenna vijàtãyàrambhasya pratiùedhàt . ekasya guõasyàvayavini guõànàrambhakatvàt . tathà ca yadi pçthivãjalàbhyàmàrambhaþ syàt! tadà tadàrabdhamagandhamarasa¤ca syàt! evaü pçthivyanalàbhyàmagandhamaråpamarasa¤ca syàt! pçthivyanilàbhyàmagandhamarasamaråpamasõar÷a¤ca syàdityàdyåhyam>% uø vçttiþ %<guõàntaràpràdurbhàvàcca na tryàtmakam>% såø . %<pçthivyaptejasàü pratyakùàõàmevàrabdhaü ÷arãraü pratyakùaü syàdapi yadi tatra guõàntaraü kàraõaguõapårvakaü pràdurbhavet, na tvetadasti ekasya gandhàderanàrambhakatvasyoktatvàt tathàca na tryàtmakamapi ÷arãraü na råpavadbhåtatrayàrabdhamapãtyarthaþ . kathaü tarhyekasminneva ÷arãre pàkàdãnàmupalambhaþ? ityata àhaü>% vçttiþ . %<aõusaüyogastvapratiùiddhaþ>% såø mithaþ pa¤cànàü bhåtànàü parasparamupaùñambhakatayà saüyego na niùidhyate, kintu vijàtãyayoraõvordravyaü pratyasamavàyikàraõaü saüyogo neùyate . tathàca tadupaùñambhàt pàkàdãnàü ÷arãre bhavatyupalambha iti tarhi kiüprakçtikamidaü mànuùa÷arãram? ityatra gotamãyaü såtramupatiùñhate %<pàrthivaü tadvi÷eùaguõopalabdheþ>% (pàñhàntaram) pçthivãvi÷eùaguõo gandho mànuùa÷arãre ànà÷amanapàyã dç÷yate, pàkàdayastu ÷uùka÷arãre nopalabhyante iti teùàmaupàdhikatva gandhasya svàbhàvikatvamiti pàrthivatvavyavasthiteþ upaskaravçttiþ .
     vedàntinastu manuùyàdikàyasya pà¤cabhautikatvameva pratipedire . tacca prameyavivaraõopanyàse uktaü tacca 664 pçø dar÷itam . càrvàkàstu kàyasyaiva bhoktçtvaü manyante tanmataü tatraiva niràkçtaü tacca 664 pçø dar÷itam .
     atredamabhidhãyate . pràdhànyena yadyekaikabhåtàrabdhatvaü tathàpi kasya mànabadehàrambhakatvam tadvivecanãyam . pràguktasu÷rutavàkyena yàø vàkyena pratyakùeõa avaroha÷abde 440 pçø dar÷ita÷àø såtrabhàùyeõa vakùyamàõaitareya÷rutyà ca ÷ukra÷oõitayoreva yoniniùekeõa cetanàdhiùñhàne dehàrambhasyoktatvàt ÷ukra÷oõitayorupàdànatvaü yuktaü tàbhyàmeva dehà rambhaõàt ÷ukra÷oõitopàdànavatvàt dehasyàpyatvaü ÷ukrasya taijasatvàt taijasatva¤ca yuktaü, ÷rutau %<vettha yathà saumya! pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacasobhavantãti>% pra÷ne %<iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavantãti>% prativacane ca chàø uø puruùa÷abdavàcyadehendriyasaüghàtasya ammayatvamuktam ÷ukrasya ca brãhyannopàdanakatvena pàrthivatvamapi %<àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajàþ>% iti manunà pràgdar÷itena yàj¤aø vacanena ca annopàdànakatvasyoktyà ca pàrthivatvasiddheþ . tathà ca nåthastvena tryatmakatvameva mànavadehànàü yuktam ataeva %<tryàtmakatvàttubhåyastvàttadvyapade÷aþ>% ÷àø såø tryàtmakatvamevoktaü tena pà¤cabhautikatvoktiritarabhåtopaùñambhakatàmàtràbhipràyà . ÷rutyà balavadàgame÷ca virodhàt kàyasya ekabhåtàrabdhàvànumànaü nara÷iraþkapàla÷ucitvànumànavat na prasarati . 664 pçø dar÷itavivaraõopanyàsoktadi÷à pà¤cabhautikatvavat traibhautikatvasyàpyupapatteriti .
     garbhata utpattiprakàraþ aitarayopaniùadi tadbhàùye ca dar÷ito yathàpuruùe ha và ayamàdito garbho bhavati . yadetadretastadetat sarvebhyo'ïgebhyastejaþ sambhçtamàtmanye vàtmànaü bibharti . tadyadà striyàü si¤catyathaitajjanayati tadasya prathamaü janma .
     tat striyà àtmabhåyaü gacchati yathà svamaïgaü tathà . tasmàdenàü na hinasti sàsyaitamàtmànamatra gataü bhàvayati .
     sà bhàvayitrã bhàvayitavyà bhavati taü strãgarbhaü bibharti so'gra eva kumàraü janmano'gre'dhibhàvayati . sa yat kumàr janmano'gre'dhibhàvayati àtmànameva tadbhàvayatyeùàü lokànàü santatyàevaü santatà hãme lokàstadasya dvitãyaü janma . upa0
     vairàgyahetorayamevàvidyàkàmakarmavàn yaj¤àdikarma kçtvà asmàllokàddhåmàdikrameõa candramasampràpya kùãõakarmà vçùñyà dikrameõemaü lokaü pràpyànnabhåtaþ puruùe'gnau hutaþ . tasmin puruùe ha vai ayaü saüsàrã rasàdikrameõàditaþ prathamaü retoråpeõa garbho bhavatãti tadàha tadetat puruùe retastena råpeõeti . taccaitadreto'nnamayasya piõóasya sarvebhyaþ aïgebhyo rasàdilakùaõebhyastejaþ sàraråpaü ÷arãrasya, sambhçtaü pariniùpannaü tat puruùasyà''tmabhåtatvàdàtmà . tamàtmànaü retoråpeõa garbhãbhåtamàtmànamàtmanyeva sva÷arãre eva bibharti dhàrayati . tadreto yadà yasmin kàle bhàryà çtumatã tasyàü yoùà'gnau striyàü si¤cati . upagacchannatha tadaitadreta àtmano garbhabhåtaü janayati pità . tasya suruùasya sthànànnirgamanaü retaþsekakàle retoråpeõàsya saüsàriõaþ prathamaü janma prathamàvasthàbhivyaktiþ . tadetaduktaü purastàdasàvàtmà'mumàtmànamityàdinà . tadreto vasyàü striyàü siktaü sat tasyà àtmabhåyamàtmàvyatirekatàü yathà piturevaü gacchati pràpnoti yathà svamaïgaü stanàdi tathà tadvadeva . tasmàddhetorenàü màtaraü sa garbho na hinasti piñakàdivat . yasmàt stanàdi sva ïgavadàtmabhåyaü gataü tasrànna hinasti na bàdhate ityarthaþ . sà'ntarvatnã evamasya bharturàtmànamannàtmana udare praviùñaü gataü budhvà bhàvayati vardhayati paripàlayati garbhaviruddhà÷anàdiparihàramanukålà÷anàdyupayoga¤ca kurvatã . sà bhàvayitrã vardhayitrã bharturàtmano garbhabhåtasya bhàvayitavyà rakùayitavyà ca bhartrà bhavati . na hyupakàrapratyupakàramantareõa lokekasvacit kenacit sambandha upapadyate . taü garbhaü strã yathoktena garbhadhàraõavidhànena bibharti dhàrayati pràgjanmanaþ . sà pità agra eva påvameva kumàraü jàtamàtraü janmano'dhyårdgha¤janmano jàtaü kumàraü jàtakarmàdinà yadbhàvayati tadàtmànameva bhàvayati pituràtmaiva putraråpeõa jàyata . tathà hyuktaü %<patirjàyàü pravi÷ataþtyàdi>% tat kimarthamàtmànaü putraråpeõa janayitvà bhàvayati? ucyate--eùàü lokànàü santatyai avicchedàyetyarthaþ . vicchidyeran hãme lokàþ putrotpàdanàdi yadi na kuryuþ te ca putrotpàdanàdikarmà'vicchedenaiva santatà hi prabandharåpeõa vartante yasmàdime lokàstasmàttadavicchedàya tatkartavyaü na mokùàyetyarthaþ . tadasyaü saüsàriõaþ puüsaþ kumàraråpeõa màturudaràdyannirgamanaü tadretoråpàpekùayà dvitoyaü janmadvitãyàvasthàbhivyaktiþ asya pituþ ÷àïkarabhàùyam . sthàvaràõàmapi bhogàyatanadehavattvamasti . tadetadudbhijja÷abde 808 pçø uktapràyamapi sàüø såø praø bhàùyayorvyaktaü dar÷itaü yathà . %<na bàhyabuddhiniyamo vçkùagulmalatauùadhivanaspatitçõavãrudàdãnàmapi bhoktçbhogàyatanatvaü pårvavat>% såø . na bàhyaj¤ànaü yatràsti tadeva ÷arãramiti niyamaþ kintu vçkùàdãnàmantaþsaüj¤ànàmapi bhoktçbhogàyatanaü ÷arãraü mantavyam . yataþ pårvavat pårvokto yo bhoktradhiùñhànaü vinà manuùyàdi÷arãrasya påtibhàvastadvadeva vçkùàdi÷arãreùvapi ÷uùkatàdikamityarthaþ . tathà ca ÷rutiþ %<atha yadekàü ÷àkhàü jãvo jahàtyatha sà ÷uùyatãtyàdiriti>% . na bàhyabuddhiniyama itya÷asya pçthakasåtratve'pi såtradvayamekokçtyetthameva vyàkhyeyam . såtrabhedastu dairghyabhayàditi bodhyam bhàø . %<smçte÷ca>% såø . %<÷arirajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ . vàcikaiþ pakùimçgatàn mànasairantyajàtitàm>% ityàdismçterapi vçkùàdiùu bhoktçbhogàyatanatvamityarthaþ . nanu vçkùàdiùvapyevaü cetanatvena dharmàdharmotpatiprasaïgastatràha .
     %<na dehamàtrataþ karmàdhikàritvaü vai÷iùñya÷ruteþ>% såø %<na dehamàtreõa dharmàdharmotpattiyogyatvaü jãvasya, kutaþ? vai÷iùñya÷ruteþ bràhmaõàdidehavi÷iùñatvenaivàdhikàra÷ravaõàdityarthaþ>% bhàø .
     tasya kàyasya ùàóvidhyaü sàüø såø bhàø uktaü yathà . %<sthåla÷arãragataü vi÷eùaü prasaïgàdabadhàrayati>% bhàø . %<åùmajàõóajajaràyujodbhijjasàïkalpikasàüsiddhikaü ceti na niyamaþ>% såø . %<teùàü khalveùàü bhåtànàü trãõyetavãjàni bhavanti aõóajaü jãvajamudbhijjamiti>% ÷rutàvaõóajàdiråpaü ÷arãratraividhya pràyikàbhipràyeõoktaü na tu niyamaþ . yata åùmajàdiùaóvidhameva ÷arãraü bhavatãtyarthaþ . tatroùmajà dandaü÷åkàdayaþ . aõóajàþ pakùisarpàdayaþ . jaràyujà manuùyàdayaþ . udbhijjà vçkùàdayaþ . saïkalpajàþ sanakàdayaþ . sàüsiddhikà mantratapaàdisiddhijàþ . yathà raktavãja÷arãrotpanna÷arãràdayaþ iti bhàø .
     kaõàdena saükùepeõa kàyasya yonijàyonijatvabhedena dvaividhyamuktam tacca ayonija÷abde 347 pçø dar÷itam . prakàràntareõa kàyasya càturvidhyamuktaü sàüø såø bhàø yayà . %<tridhà trayàõàü vyavasthà karmadehopabhogadehobhayadehàþ>% såø trayàõa muttamàdhamamadhyamànaü sarvapràõinàü triprakàro dehavibhàgaþ, karmadehabhogadehobhayadehà ityarthaþ . tatra karmadehaþ paramarùãõàm, bhogadeha indràrdanàm, ubhaya deha÷ca ràjarùãõàmiti . atra pràdhànyena tridhà vibhàgaþ . anyathà sarvasyaiva bhogadehatvàpatteþ . caturthamapi ÷arãramàha bhàø .
     %<na ki¤cidapyanu÷ayinaþ>% såø . %<vidyàdanu÷ayaü dveùyaü pa÷càttàpànutàpayoþ>% itivàkyàdanu÷ayo vairàgyam viraktànàü ÷arãrametattrayavilakùaõamityarthaþ . yathà dattàtreyajaóabharatàdãnàmiti bhàø .
     sarveùu ca kàyeùu bhokturadhiùñhànameva tadàrambhe prayojakaü tadetat sàüø såø bhàùyayordar÷itaü yathà
     %<bhoktu radhiùñhànàdbhogàyatananirmàõamanyathà påtibhàvaprasaïgàt>% såø .
     %<bhoktuþ pràõino dhiùñhànàdvyàpàràdeva bhogàyatanasya ÷arãrasya nirmàõaü bhavati . anyathà pràõavyàpàràbhàve ÷ukra÷oõitayoþ påtibhàvaprasaïgàt mçtadehavadityayeþ . tathà ca rasasa¤càràdivyàpàravi÷eùaiþ pràõo dehasya nimittakàraõaü dhàrakatvàditi bhàvaþ . nanu pràõasyaivàdhiùñhànatvaü sambhavati vyàpàravattvàt, na pràõinaþ, kåñasthatvàt nirvyàpàrasyàdhiùñhàne prayojanàbhàvàcceti tatràha>% bhàø .
     %<bhçtyadvàrà svàmyadhiùñhitirnaikàntàt>% såø . %<dehanirmàõe vyàpàraråpamadhiùñhànaü svàmina÷cetanasyekàntàt sàkùànnàsti, kintu pràõaråpabhçtyadvàrà, yathà ràj¤aþ puranirmàõa ityarthaþ . tathà ca pràõasyàdhiùñhàtçtvaü sàkùàt, puruùasyàdhiùñhàtçtvaü pràõasaüyogamàtreõeti siddham . kulàlàdãnàü ghañàdinirmàõeùvapyevam . vi÷eùastvaya tatra cetanasya baddhyàde÷càpyupayogo'sti buddhipårvakasçùñitvàditi . yadyapi pràõàdhiùñhànàdeva dehanirmàõaü tathàpi pràõadvàrà pràõisaüyogo'pyapekùyate puruùàrthameva pràõena dehanirmàõàdityà÷ayena bhokturadhiùñhànàdityuktam>% bhàø .
     sa ca prakàràntareõa dvibidhaþ sthålasåkùmabhedàt tatrasthålakàyo'pi vyaùñisamaùñibhedàt dvividhaþ . tatra vyaùñi kàyo'smadàdãnàü, tadutpattiprakàro vistareõa dar÷itaþ . samaùñikàyastu viràñ÷abdavàcyaþ . tasyotpattiprakàraþ saükùepeõa aitareyopaniùadi tadbhàùye ca dar÷ito yathà .
     %<sa aikùateme nu lokà lokapàlàmnu sçjà iti . so'dbhya eva puruùaü samuddhçtyàmårchayat>% upaniø .
     %<sarvapràõikarma phalopàdànàdhiùñhànabhåtàn caturo lo kàn sçùñvà sa ã÷varaþ punarevaikùata--ime tvambhaþprabhçtayo mayà sçùñà lokàþ paripàlayitçvarjità vina÷yeyuþ, tasmàdeùàü rakùaõàrthaü lokapàlàn lokànàü pàlayitén sçje 'hamiti . evamãkùitvà so'dbhya evàppradhànebhyaþ pa¤cabhåtebhyo yebhyo'mbhaþprabhçtãn sçùñavàn tebhya evetyarthaþ . puruùaü puruùaprakàraü ÷iraþpàõyàdimantaü samuddhçtyàdbhyaþ samupàdàya mçtpiõóamiva kulàlaþ pçthivyà asårchayat saümårchitavàn sampiõóitavàn svàvayavasaüyojanenetyarthaþ>% ÷àïkaø bhà0
     %<tamabhyatapattasyà'bhitaptasya mukhaü nirabhidyata yathàõóam, mukhàdvàgvàco'gniþ, nàsike nirabhidyetàü, nàsikàbhyàü pràõaþ, pràõàdvàyuþ, akùiõã nirabhidyetàm, akùimyà¤cakùu÷cakùuùa àdityaþ, karõo nirabhidyetàü, karõàbhyàü ÷rotraü ÷rotràddi÷aþ, tvaïnirabhidyata, tvaco lomàni, lomabhya oùadhivanaspatayo, hçdayaü nirabhidyata, nàbhyà apànaþ, apànànmçtyuþ, ÷i÷naü nirabhidyata, ÷i÷nàdreto, retasa àpaþ>% upaø .
     taü piõóaü puruùavidhamuddi÷yàbhyatapat tadabhidhyànaü saïkalpaü kçtavànityarthaþ . %<yasya j¤ànamayaü tapaþ>% iti ÷ruteþ tasyàbhitaptasye÷varasaïkalpena tapasàbhitaptasya piõóasya mukhaü nirabhidyata mukhàkàraü suùiramajàyata . yathà pakùiõo'õóaü nirbhidyate evam . tasmànnirbhinnànmukhàdvàkkaraõamindriyaü niravartata tatovàcastadadhiùñhàtàgnirlokapàlaþ . tathà nàsike nirabhidyetàm, nàsikàbhyàü pràõaþ, pràõàdvàyuriti savva tràdhiùñhànaü karaõaü devatà ca trayaü krameõa nirbhinnamiti . akùiõã karõau tvak . hçdayamantaþkaraõàdhiùñhànam . mano'ntaþkaraõam . nàbhiþ sarvapràõanibandhanasthànam . tasmàdapànasaüyuktatvàdapàna iti pàyvindriyamucyate . tasyàdhiùñhàtrã devatà mçtyuryathànyatra tathà, ÷i÷naü nirabhidyata prajanendriyasthànamindriyaü, retovisargàrthatvàtsaha retasà ucyate retasa àpaþ iti bhàø .
     evaü sàdhidaivatendriyàdisçùñimuktvà sçùñadevatànàü yathàyatanaü prave÷o'pi tatrokto yathà
     %<tà abravãdyathàyatanaü pravi÷ateti>% upaø . %<tà devatà ã÷varo'bravãt--iùñamàsàmidamadhiùñhànamiti matvà, sarvohi svayoniùu ramante, ato yathà''yatanaü yasya yadvadanàdikriyàyogyamàyatanaü tatpravi÷eti>% bhàø .
     %<agnirvàgbhåtvà mukhaü pràyi÷advàyuþ pràõobhutvà nàsike pràvi÷adàditya÷cakùurbhåtvà'kùiõã pràvi÷addi÷aþ ÷notraü bhåtvà karõau pràvi÷annoùadhivanaspatayo lomàni bhåtvà tvacaü pràvi÷an, candramà mano bhåtvà hçdaya pràvi÷at mçtyurapàno bhåtvà nàbhiü pràvi÷at àpo reto bhåtvà ÷i÷naü pràvi÷at>% upaniø .
     %<tathàstvityanuj¤àü pratilabhya ã÷varasya nagaryàmiva balàdhikçtàþ . agnirvàgabhimànã vàgeva bhåtvà svàü yoniü mukhaü pràvi÷attathoktàrthamanyat . vàyurnàsike . àdityo'kùiõo . di÷aþ karõau . auùadhivanaspatayastvacam . candramà hçdayam . mçtyurnàbhim . àpaþ ÷i÷naü pràvi÷an>% bhàø . vistarastu bhàgaø 2 skaø 10 aø uktoyathà
     %<puruùo'õóaü vinirbhidya yadàsau sa vinirgataþ . àtmano'yanamanvicchannapo'sràkùãcchuciþ ÷uciþ>% 11 .
     uktamevàdhyàtmàdivibhàgaü prapa¤cayan %<yadutàhaü tvayà pçùño vairàjàt puruùàdidam . yathàsãttadupàkhyàsye>% iti pratij¤àtaü tadutpattiprakàramàha puruùa ityàdinà puruùo vairàjaþ aõóaü vinirbhidya pçthakkçtya vinirgataþ pçthak sthitaityarthaþ ayanaü sthànamanvicchan yataþ ÷uciþ svayaü ataþ ÷ucãþ ÷uddhàþ apaþ garbhodakasaüj¤àþ asnàkùãt sasarja 11 ÷rãdharaþ .
     %<tàsvavàtsãt svasçùñàsu sahasraü parivatsaràn . tena nàràyaõo nàma yadàpaþ puruùodbhavàþ>% 12 .
     apsu nivàsaü nàràyaõanàmaniruktyà spaùñayati tena apsuvàsena, yat yasmàt puruùo naraþ tasmàdudbhavo yàsàü tànàrà àpo'yanamasya iti nàràyaõa ityarthaþ . taduktaü %<àpo nàrà iti proktà àpo vai narasånavaþ . ayanaü tasya tàþ pårvaü tena nàràyaõaþ smçtaþ iti>% 12 ÷rãdharaþ
     %<dravyaü karma ca kàla÷ca svabhàvo jãvaeva ca . yadanugrahataþ santi na santi yadupekùayà>% 13 .
     %<tasya prabhàvamàha dravyamupàdànaü karmàdãni nimittàni, jãvo bhoktà yasyà'nugrahàt santi kàryakùamà bhavantãtyarthaþ>% 13 ÷rodharaþ .
     %<eko nànàtvamanvicchan yogatalpàt samutthitaþ . vãryaü hiraõmayaü reto màyayà vyasçjat tridhà>% 14 .
     %<yogaeva talpaü ÷ayyà tasmàt . vãryaü garmaråpaü dehaü hiraõmayamiva prakà÷abahulam>% 14 ÷rãdharaþ .
     %<adhidaivamathàdhyàtmamadhibhåtamiti prabhuþ . athaikaü pauruùaü vãrya tridhà'bhidyata tacchçõu>% 15 .
     %<tasyaiva prapa¤caþ adhãtyàdinà>% 15 ÷rãdharaþ .
     %<antaþ÷arãra àkà÷àt puruùasya viceùñataþ . ojaþ sahobalaü jaj¤e tataþ pràõo mahàna'suþ>% 16 .
     %<antaþ÷arãra yaàkà÷aþ tasmàt, kriyà÷aktyà tatra vividhaü ceñamànasya sataþ, ojaþ--indriya÷aktiþ, saho--manaþ ÷aktiþ, balaü--deha÷aktiþ, tataþ ÷aktyàtmakàt såkùmàdråpàt pràõaþ såtràkhyaþ mahàn sukhyaþ asuþ pràõaþ sarveùàm>% 16 ÷rãdharaþ .
     %<anupràõanti yaü pràõàþ pràõantaü sarvajantuùu . apànantamapànanti naradevamivà'nugàþ>% 17 .
     %<mahattvaü dar÷ayati anviti yaü pràõantaü ceùñàü kurvantaü pràõà indriyàõi anu pa÷càt pràõanti ceùñàü kurvanti apànantaü ceùñàü tyajantaü anu apànanti ceùñàü tyajanti, ràjànamanu bhçtyà iva>% 17 ÷rãdharaþ .
     %<pràõena kùipatà kùuttçóa'ntaràjàyate vibhoþ . pipàsatojakùata÷ca pràïmukhaü nirabhidyata>% 18 .
     %<kùipatà càlayatà nimittena kùuttçóàdikantu viràó jãvàbhedenopàsanàrthamuktam àjàyate sma tataþ jakùato bhakùayitumicchata ityarthaþ pràk prathamaü nirabhidyata vibhaktamabhåt>% 18 ÷rãdharaþ .
     %<mukhatastàlu nirbhinnaü jihvà tatropajàyate . tato nànàraso jaj¤e jihvayà yo'dhigamyate>% 19 .
     %<tàlu adhiùñhànaü, jihvà indriyaü mànàraso viùayaþ ùaruõa÷ca devatà j¤àtavyà evaü sarvatra adhiùñhànamindriyaü devatà viùaya ityetaccatuùñayamanuktamapyåhyam>% 19 ÷rãdharaþ .
     %<vivakùormukhato bhåmno vahnirvàgvyàhçtaü tayoþ . jale vai tasya suciranirodhaþ samajàyata>% 20 .
     %<vivakùorvaktubhicchormukhataeva vahnirdebatà vàk indriyaü vyàhçtaü bhàùaõaü tayoriti indriyadaivatàdhãnatvaü karmaõo dar÷ayati>% 20 ÷rãø .
     %<nàsike nirabhidyetàü dodhåyati mabhasvati . tatra vàyurgandhavaho ghràõonasi jighçkùataþ>% 21 .
     %<nabhasvati pràõavàyau dodhåyati dodhåyamàne atyantaü pracalati sati . tatra nasi nàsikàyàü vàyurdevatà gandhaü vahatãti tathà, anena gandho viùayo dar÷itaþ ghràõa indriyaü jighçkùataþ gandhaü gçhotumicchataþ>% 21 ÷rãdharaþ .
     %<yadàtmani niràlokamàtmàna¤ca didçkùataþ . nirbhinne akùiõã tasya jyoti÷cakùurguõagrahaþ>% 22 .
     %<niràlokaü prakà÷a÷ånyam àsãditi ÷eùaþ nirmakùikamitivadavyayãgàvaþ . tadà àtmànaü dehaü cakàràdanyacca vastu didçkùataþ akùiõã sthànaü jyotiràdityo devatà, cakùurindriyaü, tato guõasya råpasya grahograhaõam anena råpaü viùayo dar÷itaþ>% 22 ÷rãdharaþ .
     %<bodhyamànasya çùibhiràtmanastajjighçkùataþ . karõau ca nirabhidyetàü di÷aþ ÷rotraü guõagrahaþ>% 23 .
     %<çùibhiverdairbodhyamànasya tadàtmanaþ prabodhanaü grahãtumicchataþ tato guõagrahaþ ÷abdagrahaõam>% 23 . ÷rãdharaþ
     %<vastuno mçdukàñhinyalaghugurvoùõa÷ãtatàm . jighçkùatastvaï nirbhinnà tasyàü roma mahãruhàþ>% 24 .
     mçdutva¤ca kàñhinya¤ca laghutva¤ca gurutva¤ca àuùõatva¤ca ãùaduùõatvaü ÷ãtatà¤cetyarthaþ . yadyapyatyuùõatvamapatvagãndriyaviùayameva tathàpi tasya jighçkùàbhàvàt oùõatvamityuktaü gurvuùõeti pàñhe vaïàde÷a÷chàndasaþ . vastuna etàn dharmàn jighçkùatastvaïnirbhinnà tvagindriyàdhiùñhànaü carma jàtamityarthaþ . tasyàü romàõi, indrivaü, mahoruhà÷ca devatà jàtà vastuni hastenottolite laghutvagurutvayorj¤ànàttayorapi tvagindriyaviùayatvamiti pauràõikàþ 24 . ÷rãdharaþ .
     %<tatra càntarbahirvàtastvacàlabdhaguõovçtaþ>% 25 . tatra tvaci antarbahi÷ca vàto vàyurvçtaþ àvçtyasthitaþ kartari niùñhà . kathambhåtaþ? tvacà labdho guõaspar÷o yena . ayamarthaþ tvagindriyameva bahiþkaõóåtisahitaü spar÷aü gçhlatroma÷abdenocyate . tatra mahãruhàõàü devatàtvam . antarbahi÷ca spar÷aü gçhõat tadeva tvak÷abde nocyate tatra vàto devatà . tathàca tçtãye vakùyati %<tvacamasya vinirbhinnàü vivi÷urdhiùõyamoùadhãþ . aü÷ena lomabhiþ kaõóåü yairasau pratipadyate . nirbhinnànyasya marmàõi lokapàlo'nilo'vi÷at . pràõinàü÷ena saüspa÷eü yenàsau pratipadyate>% iti . tatra marmàõoti marmopalakùità tvagityatheþ pràõenàü÷eneti pràõavàyunà vyàptena tvagindriyeõetyarthaþ . bahvçca÷rutau tveka evàü÷onirdiùñaþ %<tvaïnirabhidyata tvacolomàni lomabhya oùadhivanaspataya iti>% 25 . ÷rãdharaþ
     %<hastau ruruhatustasya nànàkarmacikãrùayà . tayostu balavànindra àdànamubhayà÷rayam>% 26 .
     %<ruruhatuþ nirbhinnau balamindriyam indro devatà tadubhayà÷rayam àdànaü karma>% 26 . ÷rãdharaþ
     %<gatiü jigãùataþ pàdau ruruhàte'bhikàmikàm . padbhyàü yaj¤aþ svayaü havyaü karmabhiþ kriyate nçbhiþ>% . 27
     %<abhikàmiktàm abhãùñàü vihitàmityarthaþ . padbhyàü sahayaj¤o viùõureva svayaü tadadhiùñàtçråpeõa sthitaþ . karmabhiriti gatyàkhyakarma÷aktirindriyamuktaü havyaü kriyate iti gatipràpyaü yaj¤àrthaü dravyaü viùaya ityuktaü nçbhiriti vyaùñijãveùvapãyameva rãtiriti dar÷ayannaràdhikàritvaü yaj¤àdãnàü dar÷ayati>% 27 ÷rãdharaþ .
     %<nirabhidyata ÷i÷novai prajànandàmçtàrthinaþ . upastha àsãt kàmànàü priyaü tadubhayà÷rayam>% 28 . %<prajà apatyam ànandoratiþ amçtaü svargàdi tadarthinaþ ÷i÷no'dhiùñhànam upastha indriyaü prajàpati÷càsiditi j¤eyam . tadubhayà÷rayam indriyadevatà÷rayam . kàmànàü strãsambhogànàü mambandhi priyaü sukham>% 28 ÷rãdharaþ
     %<utsisçkùordhàtumalaü niranidyata vai gudam . tataþ pàyustato mitra utsarga ubhayà÷rayaþ>% 29 .
     %<dhàtumalaü bhuktànnàdãnàm asàràü÷aü tyaktumicchoþ gudapàyumitrotsargà adhiùñhànendriyadevatàviùayàþ>% 29 ÷rã0
     %<àsisçpsoþ puraþpuryà nàbhidvàramapànataþ . tatràpànastato mçtyuþ, pçthaktvamubhayà÷rayam>% 30 .
     %<puryà dehàt purà dehàntaràõi àsisçpsoþ sarvato gantumicchoþ, nirabhidyata ityanuùaïgaþ . apànataþ apagacchataþ pçthaktvaümaraõaü . nàbhyàdãnyadhiùñhànàdãni nàbhyàü hi pràõàpànayorbandhavi÷leùe mçtyuriti prasiddham>% 30 . ÷rã0
     %<àditsorannapànànàmàsan kukùyantranàóayaþ . nadyaþ samudà÷ca tayostuùñiþ puùñistadà÷raye>% 31 .
     %<annapànamàditsoþ saügrahecchoþ kukùi÷ca antràõi ca nàóya÷càsan . tatra kukùiradhiùñhànam . antràõi annasaügrahekaraõam indriyasthànãyaü, nàóyastu pànasaügrahe tayornàóyantravargayoþ krameõa nadyaþ samudrà÷ca devate tuùñirudarabharaõaü puùñistu rasapariõàmataþ sthaulyaü, tadà÷raye tadubhayanimitte tatrànnasaügrahecchoþ kukùyantrasamudratuùñaya iti catuùñayaü, peyasaügrahecchoþ kukùinàóãnadãpuùñaya iti vivekaþ>% 31 ÷rã0
     %<nididhyàsoràtmamàyàü hçdayaü nirabhidyata . tatomana÷candraiti saïkalpaþ kàmaeva ca>% 32 .
     %<nididhyàsornitaràü cintayitumicchoþ kàmo'bhilàùaþ hçdayamana÷candrasaïkalpà adhiùñhànàdayaþ>% 32 ÷rãdharaþ .
     %<tvakcarmamàüsarudhiramedomajjàsthidhàtavaþ . bhåmyaptejomayàþ sapta, pràõovyomàmba vàyubhiþ>% 33 .
     %<tadevam adhidaivàdibhedaü vibhajya uktvà tadaü÷abhåtànaü dhàtvàdãnàü svaråpamàha tvagiti dvàbhyàü, tvaksthålaü carma, taduparisthitaü såkùma, tvagàdayo'sthyentàdvandvaikavadbhàvena nirdiùñàþ sapta ye dhàtavaste bhåmyaptejomayàþ teùàü pà¤cabhautikatve'pi vàyvàkà÷ayoràhàraråpatvena saüvardhakatvàbhàvàdevamuktam>% 33 ÷rãdharaþ .
     %<guõàtmakànãndriyàõi bhåtàdiprabhavà guõàþ . manaþ sarvavikàràtmà buddhirvij¤ànaråpiõã>% 34 .
     %<guõàtmakàni guõeùu ÷abdàdiùu àtmà yeùàü viùayàbhimukhasvabhàvànãtyarthaþ . guõàþ ÷abdàdayaþ bhåtàdirahaïkàraþ tataþ prakarùeõa bhavatãti tathà, ahaïkàrakalpita÷obhanasvabhàvà na vastutastathetyarthaþ . atra hetuþ yato manaeva sarvavikàràõàm àtmà svaråpaü, buddhistu tathà bhåtàrthavij¤ànaråpiõã . na tu paramàrthagràhiõãti vairàgyàrthamuktam anenaiva buddhimanasoþ svaråpa¤coktam>% .
     %<etadbhagavato råpaü sthålaü te vyàhçtaü mayà . mahyàdibhi ÷càvaraõairaùñabhirbehiràvçtam>% 35 .
     %<upasaü harati etaditi prakçtyà saha aùñabhiþ>% 35 ÷rãø . vistarastu viràñ÷abde dç÷yaþ .
     såkùmo'pi dvividhaþ àdhàràdheyabhedàt . tatràdhàrabhåtasya àtivàhikatvaü tatsvaråpàdikaü ca 663 pçø dar÷itam . %<tatkùaõàdeva gçhõàti ÷arãramàtivàhikamiti>% viùõudhaø . %<àtivàhikasa j¤o'sau deho bhavati bhàrgava! . kevalaü tanmanuùyàõàü nànyeùàü pràõinàü kvacit>% viùõudhaø . %<àtivàhika eko'sti deho'nyastvàdhibhautikaþ . sarvàsàü bhåtajàtãnàü brahmaõastveka eva kim>% sàüø praø bhàø dhçtavàkyam . àdheyakàyastu tadà÷ritaü saptada÷àvayavaü såkùma÷arãram tacca àtivàhika÷abde 663 pçø dar÷itam . tacca vedàntimate %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhutotthaü såkùmàïgam bhogasàdhanam>% ityuktalakùaõam . sàïkhyamate pa¤capràõasthale pa¤cabhåtànãti bhedaþ àtivàhika÷abde 663 pçø vivçtiþ . sa ca prathamataþ hiraõyagarbhasyaivotpede tata eva karmavi÷eùàt uccàvacakàyotpattiryathoktaü sàüø såø bhàø nanu liïgaü cedekaü tarhi kathaü puruùabhedena vilakùaõà bhogàþ syuþ? tatràha . %<vyaktibhedaþ karmavi÷eùàt>% såø . yadyapi sargàdau hiraõyagarbhopàdhiråpamekameva liïgaü tathàpi tasya pa÷càdvyaktibhedo vyaktiråpeõàü÷ato tànàtvamapi bhavati yathedànãmekasya pitçliïgadehasya nànàtvama÷ato bhavati putrakanyàdiliïgadeharåpeõa . tatra kàraõamàm karmavi÷eùàditi . jãvàntaràõàü bhogahetukarmàrerityarthaþ . atra vi÷eùavacanat samaùñisçùñirjãvànàü sàdhàraõai karmabhirbhavatãtyàyàtam . ayaü ca vyaktibhedo manvàdibhirapyuktaþ . yathà manau puruùasya ùaóindriyotpattyanantaram
     %<teùàü tvavayavàn såkùmàn ùaõõàmapyamitaujasàm . sannive÷yàtmamàtràsu sarvabhåtàni nirmame>% iti ùaõõàmiti samastaliïga÷arãropalakùaõam . àtmamàtràsu cidaü÷eùu saüyojyetyarthaþ . tathà ca tatraiva vàkyàntaram
     %<taccharãrasamutpannaiþ kàryaistaiþ karaõaiþ saha . kùetraj¤àþ samajàyanta gàtrebhyastasya dhãmataþ>% .
     tasya ca sarvakàyavyàpitve'pi ÷àstre'ïguùñhamàtratayà kalpanaü yathà sàïkhyapravacanabhàùye%<aïguùñhamàtraþ puruùo'ntaràtmà sadà janànàü hçdaye sanniviùñaþ>% . %<aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùa balàdyamaþ>% iti ÷rutismçtã na hi liïga÷arãrasya sakala÷arãravyàpinaþ svato'ïguùñhamàtratvaü sambhavati . ata àdhàrasyàïguùñhamàtratvamarthàt siddhyati . yathà dãpasya sarvagçhavyàpitve'pi kalikàkàratvaü tailavartyàdisåkùmàü÷asya da÷opari sampiõóitasya pàrthivabhàgasya kalikàkàratà tatheva liïgadehasya dehavyàpitve'pyaïguùñhaparimàõatvaü så÷mabhåtasyàïguùñhaprarimàõatvenànumeyamiti .
     tathà ca bhogasàdhanatvena mogàyatanatvaü liïga÷arãrasthaiva tadà÷rayatvàt sthåla÷arãrasya tathà vyavahàra upacàràt, tadetat sàüø praø bhàùyayordar÷itaü yathà %<tadadhiùñhànà÷raye dehe tadvàdàt tadvàdaþ>% måø . %<tasya liïgasya yadadhiùñhànamà÷rayo vakùyamàõabhåtapa¤cakaü tasyà÷raye ùàñkauùikadehe tadvàdo dehavàdastadvàdàt tasyàdhiùñhàna÷abdoktasya dehavàdàdityarthaþ liïgasambandhàdadhiùñhànasya dehatvam, adhiùñhànà÷rayatvàcca sthålasya dehatvamiti paryavasito'rthaþ . adhiùñhàna÷arãraü ca såkùmaü pa¤cabhåtàtmakaü vakùyate tathà ca ÷aroratrayaü siddham>% bhàø .
     vedàntimate kàraõa÷arãramapyekamasti taccàvidyàråpaü vedàntasàre taccoktam . cãyate sa¤cãyate saüghàtaråpeõa ci--karmaõi gha¤ . àrhatamatasiddhe jovadharmàdharmà kà÷apudgalopàdhike vidyamàne 13 saüghàtabhede jãvàstikàyaþ dharmàstikàyaþ adharmàstikàyaþ àkà÷àstikàyaþ pudgalàstikàyaþ iti hi teùàü mate pa¤ca padàrthàþ . arhacchabde 384 pçø vivçtiþ . %<kàyena manasà buddhyà kevalairindriyairapi . yoginaþ karma kurvanti>% gãtà . %<pa÷càrdhena praviùñaþ ÷arapatanabhayàt bhåyasà pårvakàyam>% ÷akuø . %<paryaïkabandhasthirapårvakàyam>% kumàø .

#<kàyacikitsà># strã 6 taø aùñavidheùu àyurvedàïgeùu madhye su÷rutokte cikitsàïgabhede . %<tato'lpàyuùñvamalpamedhastva¤càvalokya naràõàü bhåyo'ùñadhà praõãtavàn--tadyathà ÷alyaü ÷àlakyaü kàyacikitsà bhåtavidyà kaumàrabhçtyamagadatantraü rasàyanatantraü vàjãkaraõatantramiti>% vibhajya su÷rute lakùitaü yathà %<kàyacikitsà nàma sarvàïgasaüsçtànàü vyàdhãnàü jvaràtisàraraktapitta÷othonmàdàpasmàrakuùñhàdãnàmupa÷amanàrtham>% .

#<kàyabandhana># naø kàyaü badhnàti bandha--lyu . cetanàdhiùñhete ÷ukra ÷oõitayoþ saüyogabhede . %<bhokturadhiraùñhànàt bhogàyatananirmàõamanyathà påtibhàvaprasaïgàt>% sàø såø cetanàdhiùñhànenaiva ÷ukra÷oõitasaüyogasya dehàrambhahetutvãktestasya tathàtvam .

#<kàyamàna># naø kàyasya mànamiva mànamasya . 2 parõakuñãre trikàø . tasya vi÷àlatvàbhàvena kàmamàtraparicchedakatvàttanmànatvam . 6 taø . 2 dehaparimàõe naø .

#<kàyaråpasaüyama># puø màtaø såtràdyukte dhyànavi÷eùaråpe saüyama bhede sa ca tatra savistaraü phalasahito dar÷ito yathà . %<kàyaråpasayamàttadgràhya÷aktistambhe cakùuprakà÷àsaüyoge'ntardhànam>% såø .
     %<kàyaråpe saüyamàdråpasya yà gràhmà ÷aktistàü pratibadhnàti gràhya÷aktistambhe sati cakùuþprakà÷àsaüyoge'ntardhànamutpadyate yoginaþ . etena ÷abdàdyantardhànamuktaü veditavyam>% vyàsabhàùyaø .
     %<pa¤càtmakaþ kàyaþ sa ca råpavattayà càkùuùo bhavati råpeõa hi kàya÷ca tadråpa¤ca cakùurgrahaõakarma÷aktimanubhavati tatra yadà råpe saüyamavi÷eùo yoginà kriyate tadà råpasya gràhya÷aktau råpavatkàyapratyakùatàhetuþ stabhyate tasmàt gràhya÷aktistambhe satyantardhànayoginastataþ parakãyacakùurjanitena prakà÷ena j¤ànenàsamprayogaþ cakùurj¤ànàviùayatvaü yoginaþ kàyasyaiveti yàvat tasmin kartavye'ntardhànaü kàraõamityarthaþ . eteneti kàya÷abdaspar÷arasagandhasaüyamàttadugràhya÷aktistambhe ÷rotratvagrasanaghràkùaprakà÷àsamprayoge'ntardhànamiti>% vivaø .

@<[Page 1931b]>@
#<kàyavalana># naø kàyovalyate àcchàdyate'nena vala--stçtau karaõe lyuñ . kavace varmaõi hàràø .

#<kàyavya># puø bhàratokte dasyuprabhubhede tadutpattikathàdi bhàø ÷àø 135 aø yathà .
     %<niùàdyàü kùatriyàjjàtaþ kùatradharmànupàlakaþ . kàyavyo nàma naiùàdirdasyutvàt siddhimàptavàn . araõye sàyaü pårbàhõe mçgayåthaprakãpità . vidhij¤o mçgajàtãnàü naiùàdànà¤ca kovidaþ . sarvakàlaprade÷aj¤aþ pàriyàtracaraþ sadà . dharbhaj¤aþ sarvabhåtànàmamogheùurdçóhàyudhaþ . apyaneka÷atà senà eka eva jigàya saþ . sa vçddhàvandhabadhirau mahàraõye'bhyapåjayat . madhumàüsairmålaphalairannairuccàvacairapi . satkçtya bhojayàmàsa mànyàn paricacàra ca . àraõyakàn pravrajitàn bràhmaõàn paripåjayan . api tebhyo mçgàn hatvà ninàya satataü vane . ye'smànna pratigçhõanti dasyuto jana÷aïkayà . teùàmàsajya geheùu kalya eva sa gacchati . bahåni ca sahasràõi gràmaõãtve'bhivavrire . nirmaryàdàni dasyånàü niranukro÷avartinàm . dasyavaþ åcuþ . muhårtade÷akàlaj¤aþ pràj¤aþ ÷åro dçóhavrataþ . gràmaõãrbhava no mukhyaþ sarveùàmeva saïgataþ . yathà yathà vakùyasi naþ kariùyàmastathà tathà . pàlayàsmàn yathànyàyaü yathà màtà yathà pità . kàyavya uvàca . sà badhàstvaü striyaü bhãruü mà ÷i÷uü mà tapasvinam . nàyudhyamàno hantavyo na ca gràhyà balàt striyaþ . sarvathà strã na hantavyà sarvasattveùu kenacit . nityantu bràhmaõe svasti yoddhavy¤ja tadarthataþ . satya¤ca nàbhihantavyaü sàrabighna¤ca mà kçthàþ . påjyate yatra devà÷ca pitaro'tithayastathà . sarvabhåteùvapi ca vai bràhmaõo mokùamarhati . kàryà copacitisteùàü sarvasvenàpi yà bhavet . yasya hyete sampraruùñà mantrayanti paràbhavam . na tasya triùu lokeùu tràtà bhavati ka÷cana . yo bràhmaõàn parivadedvinà÷a¤càpi rocayet . såryodaya iva dhvànte dhruvaü tasya paràbhavaþ . ihaiva phalamàsãnaþ pratya kàïkùeta sarva÷aþ . ye ye no na pradàsyanti tàüstàüstenàbhiyàsyati . ÷iùñhyarthaü vihito daõóo na vçddhyarthaü vini÷cayaþ . ye ca ÷iùñàn pravàdhante daõóasteùàü badhaþ smçtaþ . ye ca ràùñràparodhena vçddhiü kurvanti kecana . tadaiva te'numãyante kuõape kramayo yathà . ye punardharma÷àstreõa varteranniha dasyavaþ . api te dasyavo bhåtvà kùipra siddhimavàpnuyuþ>% .

@<[Page 1932a]>@
#<kàyavyåha># kàye vàtàdãnàü dhàtånàü saptànàü tvagàdãnà¤ca vyåho vyåhanam . kàyasthavàtàdonàü vinyàse %<nàbhicakre kàyavyåhaj¤ànam>% pàtaø såø %<nàbhicakre saüyamaü kçtvà kàyavyåhaü vijànãyàt . vàtapitta÷leùmàõastrayo doùàþ sapta santi dhàtavaþ--tvaglohitamàüsasnàyvasthimajjà÷ukràõi pårbaü pårbameùàü bàhyamityevaüvinyàsaj¤ànam>% bhàø . 6 taø . yogibhiþ karmabhogàrthaü kalpite 2 kàyasamudàye ca yathà ca bhogàrthaü kàyavyåharacanà tathà cintàmaõau muktivàñe uktaü yathà %<yattu mà'bhuktamiti smçtivirodhena kùãyantaityàdi÷ruteranyathàrthavarõanaü, tannasmçteþ pratyakùavedabàdhitatvena tadviruddhàrtha kavedànanumàpakatvàt . vàmadevasaubhariprabhçtãnàü kàyavyåha÷ravaõàttattvaj¤ànena kàyavyåhamutpàdya bhogadvàrà karmakùaya iti cenna tapaþprabhàvàdeva tattvaj¤ànànutpàde và kàyavyåhasambhavàt . bhogajananàrtha¤ca karmabhirava÷yaü tattatkàyaniùpàdanamiti na tatra tattvaj¤ànopayogaþ . yaugapadya¤ca kàyànàü tajjanakadharmasvabhàvàt tapaþpramàvàd và>% .
     ekasyaiva jauvasya cittàntaràõikàyendriyàõi ca nirmàya tattatkarmabhogàrtharacitakàyavyåhena yoga ityetat ÷àø bhàø samarthitaü yathà . %<saïkalpàdeva tu tacchruteþ>% ÷àø såø . hàrdavidyàyàü ÷råyate--%<sa yadi pitçlokakàmobhavati saïkalpàdevàsya pitaraþ samuttiùñhantãtyàdi>% . tatra saü÷ayaþ--kiü saïkalpa eva kevalaþ pitràdisamutthànahetuþ uta nimittàntarasahitaþ? iti . tatra satyapi saïkalpàdeveti ÷ravaõe lokavannimittàntaràpekùà yuktà yathà loke'smadàdãnàü saïkalpàd gatyàdibhya÷ca hetubhyaþ pitràdisampattirbhavatyevaü muktasyàpi syàt evaü dçùñaviparãtaü na kalpitaü bhaviùyati . saïkalpàdeveti tu ràj¤aiva saïkalpitàrthasiddhikarãü sàdhanàntarasàmagrãü sulabhàmapekùyocyate . na ca saïkalpamàtrasamutthànàþ pitràdayomanorathavijçmbhitavacca¤calatvàt puùkalaü bhogaü samarpayituü paryàpnuyurityevaü pràpte bråmaþ--saïkalpà deva tu kevalàt pitràdisamutthànamiti . kutaþ? tacchruteþ %<saïkalpàdevàsya pitaraþ samuttiùñhantãtyàdikà>% hi ÷ruti rnimittàntaràpekùàyàü pãddhyeta . nimittàntaramapi yadi saïkalpànuvidhàyyeva syàdbhavatu na tu prayatnàntarasampàdyaü nimittàntaramiùyate pràk tatsampatterbandhyasaïkalpatvaprasaïgàt . na ca ÷rutigamye'rthe lokavaditi sàmànyato dçùñaü kramate . saïkalpabalàdeva caiùàü yàvatprayojanaü sthairyopapattiþ, pràkçtasaïkalpavilakùaõatvànmuktasaïkalpasya bhàø . %<ataeva cànanyàdhipatiþ>% såø ataeva càbandhyasaïkalpatvàda nanyàdhipatirvidvàn bhavati nàsyànyo'dhipatirbhavatãtyathaþ . na hi pràkçto'pi saïkalpayannanyasvàmikatvamàtmanaþ satyàü gatau saïkalpayati . ÷ruti÷caitaddar÷ayati %<atha ya ihàtmàna manuvidya pravrajantyetàü÷ca satyàn kàmàn teùàü sarveùu lokeùa kàmacàrobhavatãti>% bhàø . %<abhàvaü vàdariràha hyevas>% såø %<saïkalpàdevàsya pitaraþ samuttiùñhanti>% ityataþ ÷rutermanastàvatsaïkalpasàdhanaü siddhaü ÷arãrendriyàõi punaþ pràptau÷varyasya viduùaþ santi na santãti samãkùyate tatra vàdaristàvadàcàryaþ ÷arãrasyendriyàõà¤càbhàvaü mahãyamànasya viduùo manyate . kasmàt? evaü hyàhàmnàyaþ %<manasaitànkàmàn pa÷yan ramate yatra te brahmalokaþ>% iti . yadi manasà ÷arãrendriyai÷ca viharet manaseti vi÷eùaõaü na syàt . tasmàdabhàvaþ ÷arãrendriyàõàü mokùe bhàø %<bhàvaü jaiminirvikalpàmananàt>% såø jaiminiràcàryomanovaccharãrasyàpi sendriyasya bhàvaü muktaü prati manyate, yataþ %<sa ekadhàbhavati tridhà bhavati>% ityàdinà'nekadhàbhàvakalpamàmananti nahyanekavidhatà vinà ÷arãrabhedenà¤jasã syàt . yadyapi nirguõàyàü bhåmavidyàyàmayamanekadhàbhàve vikalpaþ pañhyate, tathàpi vidyamànamevedaü saguõàvasthàyàmai÷varyaü bhåmavidyàstutatye saïkãrtyata ityataþ saguõavidyàphalabhàvenopatiùñhata ityucyate bhàø %<dvàda÷àhabadubhayavidhaü vàdaràyaõo'taþ>% såø %<vàdaràyaõaþ punaràcàryo'taevobhayaliïga÷rutidar÷anàdubhayavidhatvaü sàdhu manyate, yadà sa÷arãratàü saïkalpayati tadà sa÷arãro bhavati, yadà tva÷arãratàü tadà a÷arãra iti satyasaïkalpatvàt saïkalpavaicitryàcca, dvàda÷àhavat--yathà dvàda÷àhaþ satramahrãna÷ca bhavati ubhayaliïga÷rutidar÷anàt evamidamapãti>% bhàø %<tadabhàve sandhyavadupapadyate>% såø %<yadà tu sendriyamya ÷arãrasyàbhàvastadà yathà sandhye sthàne ÷arãrendriyaviùayeùvavidyamàneùvapyapalabdhimàtràeva pitràdikàmàbhavantyevaü mokùe'pi syuþ evaü tadupapadyate>% bhàø %<bhàve jàgradvat>% såø %<bhàve punastanoryathà jàgarite vidyamànàeva pitràdikàmàsavantyevaü muktasyàpyupapadyante>% bhàø %<pradãpavadàve÷astathàhi dar÷ayati>% såø bhàvai jaiminirvikalpàmananàdityatra sa÷arãratvaü muktasyoktaü tatra tridhà bhàvàdiùvaneka÷arãrasarge kiü niràtmakàni ÷arãràõi dàruyantravat sçjyante? kiü và sàtmakàni? asmadàdi÷arãravaditi bhavati vãkùà . tatràtmamanasorbhedànupapatterekena ÷arãreõa yogàditaràõi niràtmakànãtyevaü pràpte pratipadyate pradãpavadàve÷a iti . yathà pradãpaeko'nekapradãpabhàvamàpadyate vikàra÷aktiyogàt, evameko'pi san vidvànai÷varyayogàdanekabhàvamàpadya sarvàõi ÷arãràõyàvi÷ati . kutaþ! tathàhi dar÷ayati ÷àstramekasyànekabhàvam %<sa ekadhà bhavati tridhà bhavati pa¤cadhà saptadhetyàdi>% . naitaddàruyantropamàbhyupagame'vakalpate nàpi jãvàntaràve÷e . na ca niràtmakànàü ÷aroràõàü pravçttiþ sambhavati . yattvàtmamanasorbhedànupapatteraneka÷arãrayogàsambhava iti naiùa doùaþ ekamano'nuvçttãni samanaskànyevàparàõi ÷arãràõi satyasaïkalpatvàt srakùyati . sçùñeùu ca teùåpàdhibhedàdàtmano'pi bhedenàdhiùñhàtçtvaü yàkùyate . eùaiva ca yoga÷àstreùu yoginàmaneka÷arãrayogaprakiyà bhàø . yathà ca para÷arore cittasyàve÷astathà pàtaø såø bhàùyayoþ dar÷itaü yathà %<bandhakàraõa÷aithilyàt pracàrasaüvedanàcca cittasya para÷arãràve÷aþ>% pàtaø såø %<lolãbhåtasya manaso'pratiùñhasya ÷arãre karmà÷ayava÷àdbandhaþ pratiùñhetyarthaþ tasya karmaõobandhakàraõasya ÷aithilyaü samàdhibalàdbhavati pracàrasaüvedana¤ca cittasya samàdhijameva, karmabandhakùayàt svacittasya pracàrasaüvedanàcca yàgã cittaü sva÷arãrànniùkçùya ÷arãràntareùu niþkùipati niþkùiptaü citta¤cendriyàõyanupatanti yathà madhukararàjànaü makùikà utpatantamanutpatanti, nivi÷amànamanunivi÷ante tathendriyàõi para÷arãràve÷e cittamanuvidhãyanta>% iti vyàsabhàø .

#<kàyasampad># strã 6 taø . %<råpalàvaõyabalavajrasaühananatvàni kàyasampadaþ>% pàtaø såtrokte råpalàvaõyàdau . %<tato'õimàdipràdurbhàvaþ kàyasampaddharmànabhighàta÷ca>% pàtaø såø . vyàkhyàtamidamai÷varya ÷abde tacca 1551 pçø dç÷yam .

#<kàyastha># puø kàyeùu sarvabhåtaråpadeheùu tiùñhati antaryàmi tayà sthà--ka 7 taø . 1 paramàtmani mediø . yathà ca sarva ÷arãreùu adhiùñhàtçtayàsya sthitistathà antaryàmibràhmaõe dar÷itaü tacca vàkyaü 130 pçø dar÷itam . 2 jàtibhede kara õaråpe vràtyakùatriye karaõa÷abde tasya vivçtiþ .
     atha kàyasthànàü ÷ådratvà÷ådratvaviùaye bahudhà vipratipattirasti atastanniråpaõàya pramàõànyuddhçtya mãmàüsyate . %<evaü hatvà'rjunaü ràmaþ sandhàya ni÷itàn ÷aràn . eka eva yayau hantuü sarvànevàturàn nçpàn . kecit gahanamà÷ritya kecit pàtàlamàvi÷an . sagarbhà candrasenasya bhàryà dàlbhyà÷ramaü yayau . tato ràmaþ samàyàto dàlbhyà÷ramamanuttamam . påjito muninà sadyaþ pàdyàrdhyàcamanàdibhiþ . dadau madhyàhnasamaye tasmai bhojanamàdaràt . ràmastu yàcayàmàsa hçdisthaü svaü manoratham . yàcayàmàsa ràmàcca kàmaü dàlbhyo mahàmuniþ . tatastau paramaprãtau bhojanaü cakraturmudà . bhojanànantaraü dàlbhyaþ papraccha bhàrgavaü prati . yattvayà pràrthitaü deva! tat tvaü ÷aüsitumarhasi . ràma uvàca tavà÷rame mahàbhàga! sagarbhà strã samàgatà . candrasenasya ràjarùeþ kùatriyasya mahàtmanaþ . tanme tvaü pràrthitaü dehi hiseyaü tàü mahàmune! . tato dàlbhyaþ pratyavàca, dadàmi tava và¤chitam . dàlbhya uvàca . striyaü garbhamamuü bàlaü tanme tvaü dàtumarhasi . tato ràmo'bravãddàlbhyaü yadarthamahamàgataþ . kùatriyàntakara÷càhaü tat tvaü yàcitavànasi . pràrthita÷ca tvayà vipra! kàyastho garbha uttamaþ . tasmàt kàyastha ityàkhyà bhaviùyati ÷i÷oþ ÷ubhà . evaü ràmo mahàbàhurhitvà taü garbhamuttamam . nirjagàmà÷ramàt tasmàt kùatriyàntakaraþ prabhuþ . kàyastha eùa utpannaþ kùatràyàü kùatriyàttataþ . ràmàj¤ayà sa dàlbhyena kùatradharmàt bahiùkçtaþ . kàyasthadharmodatto'smai citraguptasya yaþ smçtaþ . tadgotrajà÷ca kàyasthà dàlbhyagotràstato'bhavan . dàlbhyopade÷ataste vai dharmiùñhàþ satyavàdinaþ . sadàcàraparànityaü ratà hariharàrcane . devaviprapitéõà¤ca atithonà¤ca påjakàþ>% iti skànde reõakàmàhàtmyam . atra kùàtradharmadbahiùkçtaþ ityanena sagareõa kàmbojàdãnàmiva tasya tadvaü÷asya ca kùatriyadharmayuddhopanayanàdiràhityapratãtàvapi citraguptadharmatvadànakathanenopanayanàdimattvaü vedàdhikàritvaü ca såcitaü tena kebalayuddhàdiràhityamàtraü citraguptadharmatvadànena lekhanàdhikàraþ såcitaþ . citraguptadharma÷ca tadutpattisahitaþ padmapuràõe sçùñikhaõóe uktoyathà-- %<kùaõaü dhyànasthitasyàsya sarvakàyàdvinirgataþ . divyaråpaþ pumàn vibhrat masãpàtra¤ca lekhanãm . citragupta iti khyàto dharmaràjasamãpataþ . pràõinàü sadasatkarmalekhàya sa niråpitaþ brahmaõà,'tãndriyaj¤ànã devàgnyoryaj¤abhuk sa vai . bhojanàcca sadà tasmàda hutirdãyate dvijaþ . brahmakàyodbhavo yasmàt kàyastho varõa ucyate . nànàgotrà÷ca tadvaü÷yàþ kàyasthà bhuvi santi vai>% . bhaviùya puràõe ca . dattàtreya uvàca . trikàlaj¤aü mahàpràj¤aü pulastyamunipuïgavam . upasaügamya papraccha bhãùmaþ ÷àstrabhçtàü varaþ . caturõàmapi varõànàmà÷ramàõàü tathaiva ca . sambhavaþ saïkaràdãnàü ÷ruto vistarato mayà . kàyasthotpattayo loke khyàtà÷caiva mahàmune! . bhåya eva mahàpràj¤a! ÷rotumicchàmi tattvataþ . vaiùõavà dàna÷ãlà÷ca pitçyaj¤aparàyaõàþ . sudhiyaþ sarva÷àstreùukàvyàlaïkàrabodhakàþ . poùñàro nijavargàõàü bràhmaõànàü vi÷eùataþ . tànahaü ÷rotumicchàmi kathayasva mahàmune etanma saü÷ayaü vipra! vaktumarhasya÷eùataþ . iti pçùño munipràj¤aþ gàïgeyaü! pràha tattvataþ . pulastya uvàca . ÷çõu gàïgeya! vakùyàmi kàyasthotpattikàraõam . na ÷rutaü yat tvayà pårvaü tanme kathayataþ ÷çõu . yenedaü sakalaü vi÷vaü sthàvaraü jaïgamaü tathà . utpàdya pàlyate bhåyo nidhanàya prakalpyate . avyaktaþ puruùaþ ÷ànto brahmà lokapitàmahaþ . yathà'sçjat purà vi÷vaü kathayàmi tava prabho! . mukhato'sya dvijà jàtà bàhubhyàü kùatriyàstathà . årubhyà¤ca tathà vai÷yàþ padbhyàü ÷ådràþ samudbhavàþ . dvicatuþùañpadàdãü÷ca plavaïgamasarãsçpàn . ekakàle'sçjat sarvaü candrasåryagrahàüstathà . evaü bahuvidhànena vi÷vamutpàdya bhàrata! . uvàca taü sutaü jyeùñhaü ka÷yapaü càtitejasam . pratiyatnena bhoþ putra! jagatpàlaya suvrata! . ityàj¤àpya sutaü jyeùñhaü çùisambhavahetukam . tatastu brahmaõà tena yat kçtaü tannibodha me %<da÷a varùasahasràõi da÷a varùa÷atàni ca . samàdhistho'bhavat pràõàn saüyamya ÷àntamànasaþ . tataþ samàhitamateyadbhåtaü tadvadàmi te . taccharãrànmahàbàhuþ ÷yàmaþ kamalalocanaþ . kambugrãvo gåóha÷iràþ pårõacandranibhànanaþ . lekhanocchedanãhasto masãbhàjanasaüyutaþ . niþsçtya dar÷ane tasthau brahmaõo'vyakta janmanaþ . uttamaþ suvicitràïgaþ dhyànastimitalocanaþ . tyaktvà samàdhiü gàïgeya! taü dadar÷a pitàmahaþ . adhaårdhaü nirãkùyàtha puruùa÷càgrataþ sthitaþ . nàmadheyaü hi me tàta! vaktumarhasyataþparam . yathocita¤ca yat kàryaü tat tvaü màmanu÷àsaya . pulastya uvàca . ityàkarõya tato brahmà puruùaü sva÷arãrajam . prahçùya pratyuvàcedamànandi tamatiþ punaþ . sthiracittaü samàdhàya dhyànasthamatisundaraþ . maccharãràt samudbhåtastasmàt kàyasthasaüj¤akaþ . citragupteti nàmnà vai khyàto bhuvi bhaviùyasi . dharmàdharmavivekàrthaü dharmaràjapure sadà . sthitirbhavatu te vatsa! mamàj¤àü pràpya ni÷calàm . kùatravarõocito dharmaþ pàlanãyo yathàvidhi . prajàþ sçjasva bho putra! bhuvi bhàvasamanvitàþ . tasmai dattvà varaü brahmà tatraivàntaradhãyata>% . %<pulastya uvàca . citraguptànvaye jàtàþ ÷çõu tàn kathayàmi te . ÷rãmadrà nàgarà gauràþ ÷rãvatsà÷caiva màthuràþ . ahiphaõàþ saurasenàþ ÷aivasenàstathaiva ca . varõà varõadvaya¤caiva ambaùñhàdyà÷ca sattama! . ÷çõu teùà¤ca karmàõi kuruvaü÷avivardhana! . putràn vai sthàpayàmàsa citragupto mahãtale . dharmàdharmavivekaj¤a÷citragupto mahàmatiþ . bhåsthànaü bodhayàmàsa sarvasàdhanamuttamam . påjanaü devatànà¤ca pitéõàü yaj¤asàdhanam . varõànàü bràhmaõànà¤ca sarvadàtithisevanam . prajàbhyaþ karamàdàya dharmàdharma vilokanam . kartavyaü hi prayatnena putràþ svargasya kàmyayà . yà màyà prakçtiþ ÷akti÷caõóã caõóapramardinã . tasyàstu påjanaü kàryaü siddhiü pràpya divaü gatàþ . svargàdhikàramàsàdya yato yaj¤abhujaþ sadà . bhavadbhiþ sà sadà påjyà dhyàtavyà maphalàdibhiþ . bhavantaü siddhidà nityaü putradà sà tu caõóikà . tantroktà na surà peyà yà na peyà dvijàtibhiþ . vaiùõavaü dharmamà÷ritya madvàkyaü pratipàlaya . kartavyaü hi prayatnena lolakadvayahitàya vai . anu÷àsya sutànevaü citragupto divaü yayau . dharmaràjasyàdhikàrã citragupto babhåva ha . svayaü bhãùma! samutpannàþ kàyasthà ye prakãrtitàþ . ye pçùñàste mayàkhyàtàþ saüvàdaü ÷çõu càparam>% .
     padmapuø pàtàlakhaõóe såtaü prati ÷aunakàdyuktiþ . %<÷rotumicchàmahe tvattaþ ÷reyasi premasaddhiyaþ . puràõasaühitàmetàü kàyasthasthitilakùaõàm . ko hetustasya cotpattau, kiüvidhaþ, karma kãdç÷am . ki varõaþ kvàstikasmaicit kàrya vàdàya ko hi saþ . kiükulonaþ kimàcàraþ kigotraþ kasya cànvayaþ . etadvistarato bråhi kàyasthakçta÷àsanam . såta uvàca . idamadbhutamàkhyànaü kàyasthasthitilakùaõam . kathayàmi mahàbhàgà bhagavadguõakãrtaye . vicitro jagatàü heturbhagavaccha÷vadà÷rayaþ . tasyodbhavo'pi vaicitro jagataþ kçtavàn vidhiþ . citrovicitra iti tat vij¤aptau tàvubhàvapi . dharmaràjasya sacivau dattàvasya tu vedhasà . asatàü daõóanetàrau nçpanãtivicakùaõau . yathàrthavàdinau syàtàü ÷àntikarmaõi tàvubhau . kàyasthasaüj¤ayà khyàtau sarvakàyasthapårvajau . lesvanaj¤ànavidhinà mukhyakàryaparàyaõau . asmin saüsàrapàthodhau ùaóvidhàþ kàyavartinaþ . tatrastha kàyavij¤ànàt kàyasthatvamihaitayoþ . dharmaràjasya sàcivyaü kurvatoþ ÷àntikarmaõi . hareranugraho'pyàste tayo÷citra vicitrayoþ . ekaviü÷atibhedena yàbhyàü kàyasthajàtayaþ . ityudãrya vidhistatra vaca÷citravicitrayoþ . tåùõãmàsa tatastàbhyàü pçùñaü svàtmaviceùñitam . asmàkaü keca saüskàrà kiü varõajà? vayaü vibho! . tatsarvaü kathayasvàvàü bhavatsevàparàyaõau . såta uvàca . iti ÷rutvà tayorvàkyamanumodya pitàmahaþ . bhaktasyottaramutkçùñamuvàca prahasanniva . brahmovàca . bhavantàvàdikalpasya prathame yuganàyake . paramàyà¤ca ÷uddhàyàmabhåtàü dvijave÷mani . dàsatàü diùñataþ pràptau paridàkùiõyavartinau . svàmisevàparàyattau mithaþ snehànuvartinau . dvijanmakiïkarau--teùàü gçhakarmaõi santatam . cakratuþ prabhubhàvena taducchiùñabhujau yuvàm . traidivaü sukhamàsàdya yàvadyugacatuùñayam . martyatàmàpya devatvaü tataevaü krameõa tu . tanmahàpralaye jàte sarvapràõihiteratau . dàsãsutau bhavantau, vàü bhagavadvapuùi sthitiþ . adhunà sçùñisamaye mattojanmàpi vàmidam . dharmàdhikàra ùapuùau svàmibàndhavajãvanàt . yatra varõebhya utkçùño bràhmaõaþ sarvasammataþ . tasyànantarejo yasmàt kùatriyaþ parirakùakaþ . vij¤ànajãvanopàyã vyavahàranayànvitaþ . vai÷yo vaõastçtãyaþ syàd varõadvitayasevakaþ . mantravarjitasaüskàro namaskàrakriyàparaþ . caturthaþ ÷ådravarõaþ syàd varõatritayasevakaþ . anekavyavahàraj¤aþ kùatriyanva yaja÷ca saþ . teùàmuttamatàü yàyàt kàyastho'kùarajãvakaþ . bhavantau kùatravarõasthau dvijanmànau mahà÷ayau . kçtopavãtinau syàtàü veda÷àstràdhikàriõau . pårvapuõyabalotkarùasàdhyasàdhanabhàvinau . sarvaj¤akalpau bhåyàtàü bhagavadgatamànasau . evamàkhyàya bhagavàn sarvàmaragaõànvitaþ . antardadhe tayorantaþ sthitaþ pratyakùavçttitaþ>% .
     %<såta uvàca . asmin jagati duþkhàni durdàntàeva bhu¤jate . tasmàddurnayakartàro nirayeùvadhivàsinaþ . durnayaü sunayaü vàpi sarveùàü nayavartinàm . anyàyinàmapi tathà likhataþ karmasåtriõàm . etallikhanamadhyasthaü karmasåtraü yathàtatham . na nyånamadhikaü vàpi dehàrambhasya karma yat . janmànantyabhavaü karma jãvànàü bhàvitàvubhau . upayogaü vinàpyetau lekhayàmàsatuþ svataþ . vilokya pràõinàmàyuþ saüpårõaü karma và yathà . samànapatitàneva nàparàbiti nirõayaþ . dharmaràjànuvacanamekavàkyamiva priyam . sammànayitvà sutaràü kùetrabhåtàviva sthitau . ùañkàyamatavij¤ànaü jànãtaþ karmayogi yat . kàyastha saüj¤ayà citravicitrau viùõuvallabhau>% . %<såta uvàca . evamàbhàùya manasà pramàõapadasiddhaye . vacasà chandayàmàsa maitrastau prãtihetave . aneke bhuvi satkãrtisambhavàya sthitiü svakàm . niråpayanti nitaràü munayo devamànavàþ . parivàravibhåtyaiva svasantànaprasiddhaye . bhavantàvapi tasmàttu kurutàü sutasaüsthitim . ityuktvà kalpayàmàsa kanye dve paramottame . marutprabhoþ samàdhe÷ca tanaye kùatrajanmanaþ . sampannakula÷ãle te kartavye gçhamedhase . kalatre vaü÷avistàrahetave tu pçthak pçthak . evamàdiùñadharmàõau praõamya svàminaü prati . devàde÷apramàõaü syàt ityuktvàstviti cakratuþ . vidhinà parinetàrau samaye bhavanocite . tataeva samàmnàyahetave kçtani÷cayau . samàdhimànasau dharmaràjasya vacaneritau . kàlikàmàdijananãü pràrthayàmàsatu stataþ . citro'pyatha bicitropi mitho ni÷citya sàmpratam . vicitra! jagataþ kàryaü tvayà tattadvidhãyatàm . kàryadvayantu kartavyamasmàbhiþ svàmivàkyajam . vyàpàro'pi prakartavyaþ kàlikàpi hi sevyate>% ityupakrame padmavaiø puø pàtàlakhaõóe %<subhàmà citraguptasya gçhasvàmitvayoginã . bhàminã tu vicitrasya sundarã sundarasthitiþ . ubhe api samàmnàte pàtivratya÷iromaõã . devadattàü puraü pràpya sukhenaivànutiùñhatàm . parerità pravçttaiùà purã sà''yatanã kçtà . citraguptena bhàmàyàü trayautpàditàþ sutàþ . udàra÷ãlàcarità dharmaràjasya vallabhàþ . ÷arãravegàþ sudçóhàþ pitçvatkàryahetavaþ . vicitrasya sutàþ pa¤ca samabhåvan bhahà÷ayàþ . kalãraþ susamaþ såkùmaþ saïgavàn karmakastvamã . màminã kukùijàstàvacchàrdålaguõa÷àlinaþ . teùàntu kalpayàmàsa ka÷yapo jàtakarma vai . tadàcarati tatpårvaü nàma garbhàdi vaidikam . tayoþ kulapatistasmàt tàvat ka÷yapasammataþ . vyàtene sakalàbhãùñamà÷ãþ÷ata samuccayaiþ . etàvete ca sarve syurgotriõaþ ka÷yapàbhidhàþ>% .
     evaü citraguptavaü÷yànàü candrasenavaü÷yànà¤ca kùatriyavadupanayanavedàdhikàre sthite kàlava÷àt tadanvajayàtànàmupanayanàdilopàt vràtyakùatniyatvam . vràtyànà¤càkçtapràya÷cittànàm upranayanàdiràhityàt ÷ådradharmatvam idànãntanànàm yadyapi vràtyakùatriyàõàü kùatriyatulyà÷aucabhàgitvamucitaü tathàpi manunà %<÷anakaistu kriyàlopàdimàþ syuþ kùatriyajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke bràhmaõàdar÷anena ca>% iti ÷ådratvapràptiü prati kriyàlopaüsya vedànadhyayanasya ca hetutàyà ukteþ idànãntanànàmubhayàsadbhàvena vçùaladharmatvapràptyà akçtapràya÷cittakùatriyàõàmupanayàdiràhityena ÷ådradharmapràptyà màsà÷aucavyavahàro nànupapannaþ . raghunandanena mahànandiprabhçtikùatriyàõàmapi kalau ÷ådratvasyokteþ ÷ådratulyatayà màsà÷aucavyavahàrasya yuktatvàt gatànugatikanyàyàdeva tathà càra ityanumãyate . bràtyapràya÷citta¤ca mitàø àpastambenoktaü yathà %<yasya prapitàmahàdernànusmaryate upayanaü tasya dvàda÷a dharùàõi traividyakaü brahmacaryam>% . eteùà¤ca bahukàlàvadhivràtyatvaü, yato manunà %<jhallomalla÷ca ràjanyàt bràtyàt nicchivireva ca . naña÷ca karaõa÷caiva khaso dravióa eva ca>% iti vràtyakùatràdeva taùàmutpatterukteþ bahukàlapatitasàvitrãkasyàpi pràguktàpastambavacanena pràya÷cittasya vidhànàt tathà pràya÷cittàcaraõe ca upanayanàdyadhikàrità bhavitumarhatyeva kintu varõasaïkarajàtibhedaråpakaraõasya na tathàtvaü tannirõaya÷ca vaü÷aparamparàsmçtyabhàve durghañaeva %<÷ådravadvarõasaïkarà>% iti smçteþ teùàü ÷ådradharmàtide÷àt, teùàü màsà÷aucàdyàcàradar÷anàt tadanyeùàmapi bràtyakùatriyaråpakaraõànàü tathaivàcàra iti gamyate . karaõa÷abde udàø . tajjàtistriyàü saüyogopadhatvàt ñàp puüyoge tu ïãù . kàyastiùñhatyanayà sthà--karaõe gha¤carthe ka 6 taø ñàp . 3 harãtakyàü mediø 4 dhàtrãvçkùe jañàø 5 kàkolyàü bharataþ 6 elàdvaye 7 tulasyà¤ca ràjaniø .

#<kàyasthairya># naø 6 taø . rasàyanàdinà dehapiõóasya sthiratàyàm kàyasya bahukàlasthàyitàyàm sàdhana¤ca sarvaø saüø . %<apare màhe÷varàþ parame÷varatàdàtmyavàdino'pi piõóasthairye sarvàbhimatà jãvanmuktiþ setsyatãtyàsthàya piõóasthairyogàvaü pàradàdipadavedanãyaü rasameva saïgirante>% ityupakrampa dar÷itaü rase÷vara÷abde vistareõa vakùyate .

#<kàyàkà÷asambandhasayama># puø pàtaø såtràdyukte saüyamabhede . sa ca pàtaø såtràdau phalasahitodar÷ito yathà %<kàyàkà÷ayoþ sambandhasaüyamàt laghutålasamàpatteràkà÷agamanam>% pàtaø såø ai÷varya÷abde 1549 pçø vivçtamidam .

#<kàyika># triø kàyena nirvçttaü ñak . dehanirvçtte puõyapàpàdau karmaõi . %<adattànàmupàdànaü hiüsà caivà'vidhànataþ . paradàropasevà ca kàyikaü trividhaü smçtam>% tiø taø da÷avidhapàpakãrtane vàlmãø . %<manasà tu kçtaü karma manasaivopabhu¤jate . vàcà vàcà kçtaü karma kàyenaiva tu kàyikam>% sàø bhàø dhçtà smçtiþ .

#<kàyikà># strã kàyena tadvyàpàreõa nirvçttà ñhak . 1 balãbardhàdikàyapari÷ramasàdhye vçddhibhede . %<dohavàhyakarmayutà kàyikà samudà hçtà>% vyàsaþ . såladhanàvirodhena pratyahamadhamarõadeyapaõapàdàdiråpàyàü 2 vçddhau ca . %<kàyàvirodhinã ÷a÷vat paõapàdàdyà tu kàyikà>% nàradaþ . çõàdàna÷abde vivçtiþ .

#<kàra># puø kç--kçtau gha¤ . 1 kriyàyàm 2 yatne %<sakàranànàra kàsà>% ityàdi màghaþ . %<sakàràþ sayatnàþ sotsàhàþ>% malliø karaõe gha¤ . 3 bale . kasya susvasyàraþ pràptiryatra . 4 ratau vi÷vaþ kç--hiüsàyàü bhàve gha¤ . 5 badhe dhàtånàmanekàrthatvàt 6 ni÷caye . karmaõi gha¤ . 7 påjopahàre balau . kaü sukhamçcchatyanena ç--karaõe 6 taø . 8 patyau kaü sukhaü nirvçtimçcchati kartari aõ . 10 yatiråpe pravrajyànvite caturthà÷rame ca ÷abdaratnàø kaü jalaü niùyandajamçcchati aõ . 11 himàthale mediø . karakàyàü bhavam aõ pçùoø kalopaþ . 12 karakàje jale naø su÷rutaþ . %<tatra tvantarãkùaü caturvidhaü tadyathà dhàraü kàraü tauùàraü haima¤ceti>% su÷rute kàramityatra kàrakamityeva pàñhaþ samucitaþ kakàralopaþ lipikarapramàdàt iti bodhyam . karmaõyupapade kç--aõ . svarõakàra kumbhakàra ityàdau tattatkarmakàrake triø . striyàü ñàp, vopadevamate karmaõi ùaõ ùittvàt ãp iti bhedaþ .

#<kàraka># naø karoti kartçtvàdivyapade÷àn kç--õvul . 1 kartçtvàdisaüj¤àprayojake karmaõi--kriyàyàm . %<kàrake>% pàø . kartçtvàdivyavade÷akàriõyàü kriyàyàmityarthaþ . karoti kriyàü niùpàdayati kç--õvul . 2 kriyàniùpàdakeùu kartçkarmàdiùu kàrakasaüj¤ànviteùu naø teùà¤ca kriyàyàmevànvayaþ %<sambodhanàntaü kçtvorthàþ kàrakaü prathamovatiþ . dhàtusambandhàdhikàravihitamasamastana¤ . tathà yasya ca màvena, ùaùñhã cetyuditaü dvayam . sambandha÷càùñakasyàsya kriyayaivàvadhàryatàm>% iti haryukteþ . vaiyàkaraõabhåùaõakàramate kàrakalakùaõàdikaü ÷abdàrtharatne'smàmirdar÷itaü yathà tatra kàrakatvaü nàma kriyàjanaka÷aktisattvaü karoti kriyàü nivartayatãti mahàbhàùyevyutpàdanàt sàdhakaü kriyàniùpàdakaü kàrakasaüj¤aü bhavatãti vàrtikokte÷ca . dravyasya svatastadhàtvàbhàve'pi ÷aktyà''viùñasyaiva tasya tathàtvam . tata÷cànvayavyatirekasa ttvàt ÷aktireva kàrakamiti matàntaraü taduktaü hariõà %<svà÷raye samavetànàü tadvadevà÷rayàntare . kriyàõàmabhiniùpattau sàmarthyaü sàdhanaü viduriti>% . ÷akti÷aktimatorabhedàcca dravyaü kàrakamiti vyavahàraityavadheyam, eva¤ca kriyàjanakatvena sarveùàü kartçtve'pi svasvàvàntaravyàpàravivakùayaiva karaõatvàdikaü yathoktaü hariõà %<niùpattimàtre kartçtvaü sarvatraivàsti kàrake . vyàpàrabhedàpekùàyàü karaõatvàdisambhavaþ>% iti . tadbheda÷ca ma¤jåùàyàü dar÷itoyathà--%<kartuþ kàrakàntarapravartanavyàpàraþ, karaõasya kriyàjanakàvyavahitavyàpàraþ, kriyàphalenodde÷yatvaråpavyàpàra÷ca karmaõaþ, kartçkarmavyavahitakriyàdhàraõavyàpàro'dhikaraõasya, preraõànumatyàdivyàpàraþ sampradànasya, avadhibhàvopagamavyàpàro'pàdànasyeti>% tatra karaõàdhàrakarmakartéõàükriyàjanakatvaüsuvyaktaü tairvinà kriyànutpatteþ phalaråpakriyàjanakatvena vi÷iùñakriyàjanakatvàcca karmaõastathàtvaü ghañaü smarati kañaü karotãtyàdau ca buddhisthaghañàderapi pårvakàlatvena smaraõàdihetutvàttathàtvam ataeva teùu kartçtvavivakùayà kàùñhaü pacati, sthàlã pacati, odanaþ pacyate ityàdi prayogaþ . apàdànasya avadhibhàvopagamena hetutvàt sampradànasya ca dàtçbuddhisthatayà pårvakàlatvena hetutvàcca kriyànirvàhakatve'pi na kartçtvavivakùà anabhidhànàt taduktaü mahàbhàùye %<paryàptaü karaõàdhikaraõakarmaõàmeva kartçtvaü nidar÷itamapàdànàdãnàü kartçtvànidar÷anàyeti>% .
     tacca kàrakaü ùaóvidham apàdanasampradànakaraõàdhikaraõakarmakartçbhedàt . eteùà¤ca ekasyà kriyàyàmubhayapràptau %<vipratiùedhe paraü kàryam>% ityukte ruttarottarapràbalyaü taduktaü hariõà--%<apànànasampradànakaraõàdhàrakarmaõàm . kartu÷cobhayasampràptau parameva pravartate>% iti . guõapradhànakriyayorekasmin dravye ubhaya÷aktiprasaïge tu %<pradhànena vyapade÷à bhavantãti>% nyàyàt kàryasya pradhànànuõodhitvàt pradhàna÷aktibodhikaiva vibhaktirjàyate guõakriyà÷aktistu tàtparyava÷àdeva tatra pratãyate taduktaü hariõà %<pradhànetarayoryatra dravyasya kriyayoþ pçthak . ÷aktirguõà÷rayà tatra prdhànamanurudhyati . pradhànaviùayà ÷aktiþ pratyayenàbhidhãyate . yathà guõetathà tadvadanuktàpi pratãyate>% iti ataþ sthitvà÷vena gacchatãtyeva prayogaþ .
     nyàyamate ghàtvarthe prakàratayà bhàsamàne 3 subarthe tanmate hi subarthasyaiva kàrakatvaü mukhyam . tadarthànvayitvàcca padàrthasya tattvaügauõam . tathàca vibhaktyarthadvàrà kriyànvayitvaü kàrakatvam iti tenàpàdànàdeþ kriyàniùpàdakatvà'bhàve'pi na kùatiþ svànvayivibhaktyarthadvàrà kriyànvayitvàt . yathà ca tasyanvayaþ tathà ÷abdaø prakàø tathà dar÷itaü yathà
     kàrakàrthetaràrthe ca sup dvidhà ca vibhajyate . dhàtvarthàü÷e prakàro yaþ subarthaþ so'tra kàrakam . vçttyà kàrakasya bodhikà tadanyasya cetyebaü dvividho'pi supo vibhàgastatra yaddhàtåpasthàpyayàdç÷àrthe'nvaye prakàrãbhåya bhàsate yaþ subarthaþ sa taddhàtåpasthàpyatàdç÷akriyàyàü kàrakam . vçkùàt patati, vyàghràdbibheti ityàdau, bràhmaõàya dadàti, putràya krudhyatãtyàdau, dàtreõa chinatti ghañatvena jànàtãtyàdau sthàlyàü pacati, ÷uktau bhàsata ityàdau, gràmaü gacchati ghañuü pa÷yatãtyàdau caitreõa pacyate ghañena bhåyata ityàdau ca pataprabhçtidhàtvarthe patanàdau pa¤camyàdyupasthito vibhàgàdiþ prakàrãbhåya bhàsate iti tattaddhàtåpasthàpitatattatkriyàyàü vibhàgàdikaü prakçte kàrakamato dhàtvarthe svàrthabodhakatayà tatratyapa¤camyàdiþ kàrakavibhaktirucyate . yàdç÷ena nàmàrthenàvacchinnasya subarthasya yàdç÷adhàtvarthe'nvayaþ sa eva tàdç÷a dhàtvarthekàrakatayà vyapadi÷yate, tena vçkùàt patatãtyàdauvçkùàderapi patanàdikriyàyàmapàdànàdikàrakatvavyavahàraþ . stokaü pacatãtyàdau kriyàyà prakàrãbhåto'pi stokàdirna kàrakaü supànupasthàpanàt, dvitãyà tu tatra klãvaliïgatvavadànu÷àsanikyeva stokapàcakaityàdikastu tatpuruùo girikàõa ityàdivadvi÷eùavidhereva . ùaùñhyarthastu sambandho na dhàtvarthe prakàrãbhåya bhàsate, taõóulasya pacatãdyaprayogàt ityataþ sambandho na kàrakaü, na và tadarthikàpi ùaùñhyàdiþ kàrakavibhaktiþ . ataeva %<kriyàprakàrãbhåto'rthaþ kàrakaü tacca ùaóvidham . kartçkarmàdibhedena, ÷eùaþ sambandha iùyata>% iti ÷àbdikàþ smaranti . %<kàrakavyapadiùñe ca ÷råyamàõakriye punaþ>% %<kàrakaü prathamovatiþ>% iti ca bhartçhariþ . 4 kartçmàtre triø mediø . %<doùairetaiþ kulaghnànàü varõasaïkarakàrakaiþ>% gãtà . jagatàü kàrakaþ kçùõaþ vopadevaþ tumarthe õvul . 5 kartumityarthe . tadyoge karmaõi na ùaùñhã atoghañaü kàrako vrajatyeva prayogaþ . %<dhàtusambandhe pratyayàþ>% pàø ityadhikàre tasya vidhànenatadarthasya kriyàyàmevànvayaþ pràguktaharivàkyàt . karakàyàidaü tatra bhavaü và aõ . 6 karakàsambandhini triø . 7 tanniùyandijale naø ràjaniø 8 apsu strã ïãp . tallakùaõaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<divyavàyvagnisaüyogàt saühatàþ khàt patanti yàþ . pàùàõakhaõóavaccàpastàþ kàrakyo'mçtopamàþ . karakàjaü jalaü råkùaü vi÷adaü guru ca sthiram . dàruõaü ÷ãtalam sàndraü pittahçt kaphavàtakçt>% .

#<kàrakadãpaka># naø dãpakabhedaråpàrthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 399 pçø vivçtiþ

#<kàrakavibhaktiþ># strã kàraka÷aktibodhikà vibhaktiþ . vyàkaraõokte karmàdibodhake vibhaktibhede kàraka÷abde vivçtiþ . %<upapadavibhakteþ kàrakavibhaktirgarãyasãti>% vyàø paø .

#<kàrakara># triø kàraü karoti kç--ña . kriyàkàrake dàsàdau .

#<kàrakukùãya># puø sàlvade÷e hemaø tatra bhavaþ aõ bahuùu tasya luk . tadde÷avàsijaneùu bahuvaø .

#<kàraja># triø . kàràt kriyàto jàyate jana--óa . 1 kriyàjanye karaje nakhe bhavaü tasyedaü và aõ . 2 nakhabhave 3 nakhasambandhini ca triø .

#<kàra¤ja># triø kara¤jasya tatphalasthedam aõ . kara¤javçkùaphalatailàdau tattailaguõàdi su÷rute uktaü yathà . nimbàtasãtyupakrame %<kara¤jeïgudã÷igrusarùapasuvarcalàvióaïgajyotiùmatãphalatailàni tãkùõàni laghånyuùõavãryàõi kañåni kañuvipàkàni saràõyanilakaphakçmikuùñhaprameha÷irorogaharàõi ceti>% .

#<kàraõa># naø kàrayati kriyànivartanàya pravartayati kç--õiclyu . 1 kriyàniùpàdake hetau 2 udde÷ye 3 dehe 4 indriye . kç--badhe svàrthe õic--bhàve lyuñ . 5 badhe mediø . 6 kara vàdyabhede . karaõaeva kàraõaþ . 7 kàyasthe puø . karaõameva svàrthe aõ . 8 sàdhane 9 karmaõi . 10 gãtabhede ratnakoùaþ . nyàyamate kàraõatvalakùaõabhedàdikaü bhàùàø muktàbalyordar÷itaü yathà . %<pàrimàõóalyabhinnànàü kàraõatvamudàhçtam>% bhàùàø .
     pàrimàõóalyeti pàrimàõóalyam aõuparimàõaü, kàraõatvaü tadbhinnànàmityarthaþ . aõuparimàõaü tu na kasyàpi kàraõaü taddhi svà÷rayàrabdhadravyaparimàõàrammakaü bhavet tacca na sambhavati parimàõasya svasamànajàtãyotkçùñaparimàõajanakatvàt mahadàrabdhasya mahattaratvavat aõujanyasyàõutaratvaprasaïgàt evaü paramamahatparimàõam atãndriyasàmànyaü vi÷eùa÷ceti bodhyam . idamapi yogipratyakùe viùayasya na kàraõatvaü, j¤àyamànasàmànyaü na pratyàsattiþ, j¤àpyamànaü liïgaü nànumitikàraõam ityabhipràyeõa . bhànasapratyakùe àtmamahattvasya kàraõatvàt mahatparisàõaü kàlàrerbodhyaü tasyàpi na kàraõatvamityàcàryàõàmà÷aya ityanye tanna j¤ànàtiriktaü prati kàraõatàyà eva àcàryairuktatvàt muktàø . %<anyathàsiddhi÷ånyasya niyatà pårbavartità . kàraõatvaü bhavet tasya traividhyaü parikãrtitam . samavàyikàraõatvaü j¤eyamathàpyasamavàyihetutvam . evaü nyàyanayaj¤aistçtãyamukta nimittahetutvam>% . yatsamavetaü kàryaü bhavati j¤eyantu samavàyijanakaü tat . tatràsannaü janakaü dvitãyamàbhyàü paraü tçtãya syàt bhàùàø .
     nanu kàraõatvaükim? ata àha anyatheti . tasya--kàraõatvasya . tatra--samavàyikàraõe, àsannaü kàraõaü dvitãyamasasavàyikàraõamityarthaþ . atra yadyapi turãtantusaüyogànàü pañàsamavàyikàraõatvaü syàt, evaü vegàdãnàmapi abhighàtàdyasamavàyikàraõatvaü syàt evaü j¤ànàdikamicchàdyasamavàyikàraõaü syàt, tathàpi pañàsamavàyikàraõalakùaõe turãtantusaüyogabhinnatvaü deyaü, turãtantusaüyogastu turãpañasaüyogaü pratyasamavàyikàraõaü bhavatyeva, evaü vegàdikaü yegaspandàdyasamavàyikàraõaü bhavatyeveti tattatkàryàsamavàyikàraõalakùaõe tattadvibhinnatvaü na deyam àtmavi÷eùaguõànàntu kutràpyasamavàyikàraõatvaü nàsti tena tadbhinnatvaü sàmànyalakùaõe deyameva . tatra samavàyikàraõe pratyàsannaü dvividhaü kàryaikàrthapratyàsattyà,kàraõaikàrthapratyàsattyà ca . àdyaü yathà ghañàdikaü prati kapàlasaüyogàdikaü, tatra kàryeõa ghañena saha kàraõasya kapàlasaüyogasya ekasmin kapàle pratyàsattirasti, dvitãyaü yathà ghañaråpaü prati kapàlaråpamasamavàyikàraõaü tatra ghañaråpaü prati kàraõaü ghañaþ tena saha kapàlaråpasya ekasmin kapàle pratyàsattirasti, tathàca kvacit samavàyasambandhena, kvacit svasamavàyisamavàyasambandheneti phalitàrthaþ . ittha¤ca kàryakàraõaikàrthànyatarapratyàsattyà kàraõaü j¤ànàdibhinnamasamavàyikàraõamiti sàmànyalakùaõaü paryavasannam àbhyàü samavàyikàraõàsamavàyikàraõàbhyàü bhinnaü kàraõaü tçtãyaü nimittakàraõamityarthaþ muktàø . kàraõatàgràhakaü pramàõaü ca sarvadar÷anasaügrahe dar÷itaü yathà
     anvayavyatirekàvavinàbhàvani÷càyakàviti nanu pakùe sàdhyasàdhanayoravyabhicàrã duravadhàraõo bhavet bhåte, bhaviùyati, vartamàne--anupalabhyasàne ca vyabhicàra÷aïkàyà anivàraõàt . nanu tathàvidhasthale tàvake'pi mate vyabhicàra÷aïkà duùparihareti cet maivaü vocaþ, vinàpi kàraõaü kàryamutpadyatàmityevaü vidhàyàþ ÷aïkàyà vyàghàtàvadhikatayà nivçttatvàt . tadeva hyà÷aïkyeta yasminnà÷aïkyamàne vyàghàtàdayo nàvatareyuþ taduktam %<vyàghàtàvadhirà÷aïketi>% tasmàttadutpattini÷cayena avinàbhàvo ni÷cãyate tadutpattini÷caya÷ca kàryahetvoþ pratyakùopalambhànupalambhapa¤cakanibandhanaþ . kàryasyotpatteþ pràganupalambhaþ 1 kàraõopalambhe 2 sati upalambhaþ 3 upalabdhasya pa÷càt kàraõànupalambhàt 4 anupalambhaþ 5 iti pa¤cakàraõyà dhåmadhåmadhvajayoþ kàryakàraõabhàvo ni÷cãyate .
     kàraõatva¤ca niyatapårbasattvaü tacca kàryàvyavahitapràkkùaõàvacchedena kàryasamànàdhikaraõàtthantàbhàvàpratiyogitvamiti naiyàyikà manyante . tacca sattvagarbhaü na beti sandehe sattvagarbhaü ÷rãharùakhaõóane niràkçtaü yathà
     nanu tadasattàvi÷eùàttatkàryasyànyadà÷i prasaïgaþ, nakàryasyàdyasattàkùaõaivànyadàpi sàmagrãsattà'vi÷eùàttavàpi kiü nànyadà kàryajanma? . atha na mama tadànãntanaü sàmagrãsattvaü tadàtanasya kàryajanmano niyàmakaü kintu tataþ pràk sàmagrãsattvaü, tathàdar÷anàt . tarhi mamàpi kàlàntarasthamapi tadasattvaü tadàtanakàrya janmanoniyàmakaü, tathàdar÷anàdeva . mama tadavyavahitottaratvaü tadà kàryajanmaniyàmakamiti cet na asamasamayatvàdàgantukatvàccàvi÷eùeõa niyamyaniyàmakavyavasthànupapatteþ tasmàdanyadàsthàyà eva sàmagyràstadà kàryaniyamo'bhyupeyaþ tathàdar÷anàdi tyeva mantavyam . tathà ca samaþ samàdhiþ . tathàpi kàryajanmakàlasya kovi÷eùaþ . anyathà yadvi÷eùàntaraü tadapi vi÷e÷àntaravataþ kàlasya syàditi aparyavasànameva paryavasyet, tatkàla ityàkalaya . tathàpi tatkàlasyànugataü kiü råpam? iti cenna råpàntaravato'pi kiü råpam? ityapi paryanuyogasyànuvçtteþ . ki¤ca %<antarbhàvitasattva¤cetkàraõaü tadasattataþ . nàntarbhàvitasattvaü cet kàraõaü tadasattataþ>% . tathàhyantarbhåtasattvaü yadi kàraõatvaü tadà svavi÷iùñe svavçttirasataþ svà÷rayatvamàpàdayati . vi÷iùñasyàrthàntaratve'pi ca svasmin svavçttivyatirekavat svavi÷iùñe svavçttivyatireka niyamadr÷anàt na saiva sattà tasminniti anyasyàstasthàvi÷iùñavçttyabhyupagame tàmasannive÷ya kàraõatvamabhyupagantuþ sarvathaiva kàraõamasatparyavasyati . aparàparasattànive÷ane càparyàvasànameva . na ca sattàbhedànantyamastyevetyapi pàdaprasàrikà nistàràya, sattàbhede hi sadbuddhivyavahàrànugamananibandhanalaïghinaþ prathamàpi sattà na syàditi sattvavçddhimiùñavato sålamapi te naùñamiti kaùñataram . na ca svaråpasattopagamàya svasti, bhinnàmapyanugatabuddhyàdyàdhànapade'bhiùi¤catà tvayà jàtimàtràya jalà¤jalirvitãryeta . mà bhådanugatiþ svaråpasattvasyeti ca vadan tadgarbhiõãü kàraõatàü kathamanugamayitàsi? . ki¤ca svaråpasattvaü svaråpàt ghañàdyàtmano nàdhikamasato'pi svaråpaü svaråpameva na hyasan ghañàdirna ghañàdiþ tathà sati ghañàdirnetyapi na syàt asato'ghañàditvàt . atha sadapi sattàmanantarbhàvya kàraõaü, tadànãmasadapi tattathàstu sattàsattayoþ kàraõakoñyaprave÷àvi÷eùàt . atha na sattàkàraõakoñiniviùñà kintu kàraõatvaü sattvaü niyatapårbasattàü hi kàraõatàmmanyeiti manyase tarhi matpakùe saiva kàraõatà'stu tarhi kàraõasattàmabhyupagatavànasãti ghaññakuñyàü prabhàtamiti cenna bhàvànavabodhàt sattàmasatãmabhyupagacchatà'pi sattà kiü mayàbhyupagataiva? anyathà kàsàvasatãti tvamapi kiü sattàntatsattàmantarbhàvya kàraõatvamicchasi? natvevaü, pårvavat kvàpi sattàtyàgo và anavasthàyàü paryavasànaü syàt asattà'vi÷eùàt . asattvàvi÷ese kàraõaniyamaþ kathaü syàt iti cenna sattàvi÷eùe'pi tulyatvàt . sattve'styanvayàdyanuvidhànaü tasya tajjàtãyasya và tvatpakùe tvasattvàvi÷eùàt vyatirekaþ paraü, so'pyaniyato yadà kàraõàbhàvastadà kàryàbhàvàva÷yambhàvàbhyupagamàt nityàsataþ kàraõasyàsattvaeva kadàcitkàryotpàdàt anvayastu na kadàcidapãti cenna tulyatvàt . anvayonàstãtyabhyupagacchatàpi anvayopagamàt . anvayasyàpi sattàntarbhàve kathitadoùàpatteþ, etena %<à÷àmodakatçptà ye ye copàrjitamodakàþ . rasavãryavipàkàdi teùàü tulyaü prasajyate>% ityasyàpi bàdhakatvamà÷àmodakàyate . sattàntarbhàvànantarmàvàbhyàü pratyàde÷àt à÷àmodakàdinàpi ca rasavãryavipàkàdijananàt tadasatkathaü kàryaü syàt? iti cenna sattàmantarbhàvyakàryatvopagamekàraõavatkàrye'pi uktadoùasyànantarbhàve và'vi÷eùasya pårvavadàvçtteþ tasmàt %<pårbasambandhaniyame hetutve tulya eva nau . hetutattvabahirbhåtasattvàsattvakathà vçthà>% . àstàü prativandigrahagrahaþ kathaü punarasataþ kàraõatvamavaseyam? pràksattvaniyamasya vi÷eùasyànabhyupamàditi cenna idamanugataniyataü pràka saditi buddhyà vi÷eùàt . bhràntyaivaübuddhigocare'tiprasaïga iti cenna yàdç÷yà hi dhiyà tricaturàdikakùànudhàvanavi÷ràntayà vastusattvani÷cayaste, tàdç÷yava viùayokçtasya mamàpi kàraõatàni÷cayaþ, kevalaü tataþ paràsvapi kakùàsu bàdhàt pårvapårvabhràntisambhavena na tata eva sattvàvadhàraõaü vayaü manyàmahe iti vi÷eùaþ .
     tatra hetau %<pa¤cemàni mahàbàho! kàraõàni nibodha me>% gãtà . %<na liïgaü dharmakàraõam>% manuþ . udde÷ye %<tasyàgamanakàraõam>% raghuþ . phalasya kàraõatva¤ca icchàdvàrà, upàyecchàü prati phalecchàyàþ kàraõatvàt sarvohi lokaþ phalamicchanneva tadupàye pravartamàno dç÷yate iti tasya tathàtvam . kàraõamastyasya ar÷aø ac . 10 uttarabhede uttara÷abde vivçtiþ . %<mithyottare pårbavàde kàraõe prativàdini>% mitàø smçtiþ . bhàve tal kàraõatà strã . tva kàraõatva naø kàraõabhàve %<ekaþ kàraõatàü gataþ>% kumàø . %<kàraõatvaü bhavettasya>% bhàùàø .

#<kàraõakàraõa># naø 6 taø . anyathàsiddhapadàrthabhede yathà kulàlaþ ghañàdãnàü kàraõaü, tatkàraõaü tajjanakaþ ghañaü pratyanyathàsiddhaþ . vyàpàradvàrà tu na kàraõakàraõasyànyathàsiddhiþ . yathà kuñhàràdãnàü, te hi chedanakriyàkàraõacchedyasaüyogajanakà api nànyathàsiddhàþ evaü vyàptij¤ànasya anumitijanakaparàmar÷aråpasya, cakùuràdãnàü pratyakùajanakaviùayasaüyogaråpasya ca kàraõasya kàraõatve'pi nànyathàsiddhiþ . %<nahi vyàpàreõa vyàpàriõo'nyathàsiddhiþ>% ityukteþ 2 parame÷vare ca sahi sarveùàü nimittopàdànakàraõànàmadhiùñhàtçtvena prayojakatvàt tathà, 3 prayojakekàraõakàraõasyàkàraõatve'pi prayojakatvamastyeveti naiyàyikàdayaþ .

#<kàraõaguõa># puø 6 taø . upàdànakàraõasya guõai %<kàraõaguõàþ kàryaguõànàrabhante>% iti nyàyapraø . yathà tantvàdiråpo pàdànaguõàþ ÷uklàdayaþ, kàryasya pañasya ÷uklaguõàrambhakà bhavanti na vaiparãtyeneti àkare sthitam .

#<kàraõaguõodbhava># puø kàraõaguõa udbhavo'sya . upàdàna kàraõaguõenopapanne guõabhede . te ca guõà bhàùàyàü dar÷ità yathà . %<apàkajàstu spar÷àntàdradhatva¤ca tathàvidham . snehavegagurutvaikapçthaktvaparimàõakam . sthitisthàpaka ityete syuþ kàraõaguõodbhavàþ>% . spar÷àntàþ . råparasagandhaspar÷àþghañàdau pàkajaråpàdãnàü kàraõaguõapårvakatvàbhàvàt apàkajà ityuktam . tathàvidhaü apàkajamiti . %<spar÷otrànuùõà÷ãto gràhyaþ . ekapçthaktvetyatra tvapratyayasya pratyekamanvayàt ekatvaü pçthaktva¤ca gràhyam pçthaktvapadena cekapçthaktvaü gràhyam>% muktàø .

#<kàraõamàlà># strã athàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 398 pçø vivçtiþ .

#<kàraõa÷arãra># naø kàraõaråpaü ÷arãram . vedàntimate aj¤ànaråpe ÷arãre . vedàntasàre tadvivçtiþ dç÷yà .

#<kàraõà># strã kç--hiüsàyà svàrthe õic--bhàve yuc . 1 tãvravedanàyàm amaraþ . kç--õic--yuc . 2 preraõàyàm

#<kàraõika># triø kàraõai÷carati ñhak . kàraõena vicàrake 1 parãkùake amaraþ . karaõasyedam kà÷yàø ùñha¤ ¤iñh và . 2 karaõasambandhini triø striyàü ùñha¤i ùittvàt ïãù ¤iñha iduccàraõàrthaþ striyàü ñàp iti bhedaþ .

#<kàraõottara># naø kàraõena uttaram . vyavahàreùu vàdyupanyastaü vastu satyatvenàïgãkçtya tatpratikålatàsàdhanakàraõakathanaråpe uttarabhede, yathà ayaü ÷ataü me dhàrayatãtyabhiyoge satyaü gçhãtaü kintuü ÷odhitam, iyaü bhåmirmadãyànena bhujyate ityabhiyoge satyametasya bhåmiþ kintu dànena krayàdinà và idànãü mametyuttaram . uttara÷abde 1090 pçø vivçtiþ .

#<kàraõóava># puüstrã rama--óa tasya nettvam raõóaþ ãùat raõóaþ kàraõóaþ taü vàti và--ka karaõóasyedaü kàraõóaü tadàkàraü vàti và--ka và . haüsabhede %<haüsakàõóavodgãtàþ sàrasàbhirutàstathà>% bhàø vaø 38 aø . striyàü jàtitvàt ïãù . asya ajiràdiø pàùñhàt matau saüj¤àyàmapi na dãrghaþ kàraõóavavatã nadãvi÷eùaþ . %<hasasàrasakrau¤cacakravàkakurarakàdambakàraõóavetyupakrame>% plavàþ sadhacàriõa÷ca iti su÷rute tasya plavatvaü sa ghacàritva¤coktam .

#<kàraõóavyåha># puø bauddhabhede trikàø 2 bauddha÷àstravi÷eùe ca .

#<kàrandhama># puø karandhamasyàpatyaü ÷ivàø aõ . 1 karandhamançpasyà patye avikùannàmni nçpe tadutpattyàdi %<etasmàt kàraõàdràjan! vi÷rutaþ sa karandhamaþ . tasya kàrandhamaþ putrastretàyugamukhe'bhavat . indràdanavaraþ ÷rãmàn devairapi mudujayaþ . tasya sarve mahãpàlàþ vartante vya va÷e tadà . sa hi samràóabhåtteùàü vçttena ca balena ca . avikùinnàma dharmàtmà vãryeõendrasamo'bhavat>% ityupakame %<tasya putro'ticakràma pitaraü guõavattayà . maruttonàma gharmaj¤a÷cakravartã mahàya÷àþ>% bhàø à÷vaø 4 aø uktam . 2 gotràpatye aõ . karandhamapautre avikùinnçpaputre 2 marutte nçpe ca . %<kathaü yaj¤e maruttasya>% ityupakrame %<yadi su÷råùase pàrtha . ÷çõu kàrandhamaü nçpam>% tatraiva 3 aø maruttasya kàrandhamamiti vi÷eùaõàt . tasyedamaõ . 3 nàrotãrthabhede naø tattãrthapràdurbhàvàdi bhàø àø 217, 18 aø . yathà
     %<tataþ samudre tãrthàni dakùiõe bharatarùabhaþ . abhyagacchat supuõyàni ÷obhanàni tapasvibhiþ . varjayanti sma tãrthàni pa¤ca tatra tu tàpasàþ . avakãrõàni yànyàsan purastàttu tapasvibhiþ . agastyatãrthaü saubhadraü pauloma¤ca supàvanam . kàrandhamaü prasanna¤ca hayamedhaphala¤ca tat . bhàradvàjasya tãrthantu pàpapra÷amana mahat . etàni pa¤ca tãrthàni dadar÷a kurusattamaþ . viviktànyupalakùyàtha tàni tãrthàni pàõóavaþ . dçùñvà ca varjyamànàni munibhirdharmabuddhibhiþ . tapasvinastato'pçcchat prà¤jaliþ kurunandanaþ . tãrthànãmàni varjyante kimarthaü brahmavàdibhiþ . tàpasà åcuþ . gràhàþ pa¤ca vasantyeùu haranti ca tapodhanàn . tata etàni varjyante tãrthàni kurunandana! . vai÷ampàyana uvàca . teùàü ÷rutvà mahàbàhurvàryamàõastapodhanaiþ . jagàma tàni tãrthàni draùñuü puruùasattamaþ . tataþ saubhadramàsàdya maharùestãrthamuttamam . vigàhya sahasà ÷åraþ snànaü cakre parantapaþ . atha taü puruùavyàghramantarjalacaro mahàn . jagràha caraõe gràhaþ kuntãùutraü dhana¤jayam . sa tamàdàtha kaunteyo visphurantaü jalecaram . udatiùñhanmahàbàhurbalena valinàü varaþ . utkçùña eva gràhastu so'rjunena ya÷asvinà . babhåva nàrã kalyàõã sarvàbharaõamåùità . dãpyamànà ÷riyà ràjan! divyaråpà manoramà . tadadbhutaü mahaddçùñvà kuntãputro dhana¤jayaþ . tàü striyàü paramaprãta idaü vacanamabravot . kà vai tvamasi kalyàõi! kuto vàsi jalecarã . kimartha¤ca mahat pàpamidaü kçtavatã purà? . bargovàca . apsaràsmi mahàvàho! devàraõyavihàriõã . iùñà dhanapaternityaü vargà nàma mahàbala! . mama sakhya÷catasro'nyàþ sarvàþ kàmagamàþ ÷ubhàþ . tàbhiþ sàrdhaü prayàtàsmi lokapàlanive÷anam . tataþ pa÷yàmahe sarvà bràhmaõaü saü÷itavratam . råpavantamadhãyànamekamekàntacàriõam . tasya vai tapasà ràjaüstadvanaü tejasà yutam . àditya iva taü de÷aü kçtsnaü sarvaü vyakà÷ayat . tasya dçùñvà tapastàdçgråpa¤càdbhutamuttamam . avatãrõàþ sma taü de÷aü tapovighnacikãrùayà . aha¤ca saurabheyo ca samãcà budbudà latà . yaugapadyena taü viprasamyagacchàma bhàrata! . gàyantyo'tha hasantya÷ca lobhayantya÷ca taü dvijam . tu ca nàmmàsu kçtavàn mano vãra! katha¤cana . nàkampata mahàtejàþ sthitastapasi nirmale . so'÷apat kupito'smàüstu bràhmaõaþ kùatriyarùabha! . gràhabhåtà jale yåyaü cariùyatha ÷ataü samàþ! . vargovàca . tato vayaü pravyathitàþ sarvà bhàratasattama! . ayàma ÷araõaü vipraü taü tapodhanamacyutam . råpeõa vayasà caiva kandarpeõa ca darpitàþ . ayuktaü kçtavatyaþ sma kùantu marhasi no dvija! . eùaeva badho'smàkaü suparyàptastapodhana! . yadvaya saü÷itàtmànaü pralobdhaü tvàmihàgatàþ . abadhyàstu striyaþ sçùñà manyante dharmacàriõaþ . tasmàddharmeõa vartasva nàsmàn hiüsitumarhasi . sarvabhåteùu dharmaj¤a! metrobràhmaõa ucyate . satyo bhavatu kalyàõa evaü vàdo manãùiõàm . ÷araõa¤ca prapannànàü ÷iùñàþ kurvanti pàlanam . ÷araõaü tvàü prapannàþ smastasmàttvaü kùantumarhasi . vai÷ampàyana uvàca . evamuktaþ sa dharmàtmà bràhmaõaþ ÷ubhakarmakçt . prasàdaü kçtavàn vãra! ravisomasamaprabhaþ . bràhmaõa uvàca . ÷ataü ÷atasahasrantu sarvamakùayyavàcakam . parimàõaü ÷ataü tvetannedamakùayyavàcakam . yadà ca vo gràhamåtà gçhõatãþ puruùàn jale . utkarùati jalàttasmàt sthalaü puruùasattamaþ . tadà yåyaü punaþ sarvàþ svaü råpaü pratipattsyatha . ançtaü noktapårvaü me hasatàpi kadàcana . tàni sarvàõi tãrthàni tataþ prabhçti caiva ha . nàrãtãrthàni nàmneha khyàtiü yàsyanti sarva÷aþ . puõyàni ca bhaviùyanti pàvanàni manãùiõàm . cargovàca . tato'bhivàdyataü vipraü kçtvà càpi pradakùiõam . acintayàmàpasçtya tasmàdde÷àt suduþ khitàþ . ka nu nàma? vayaü sarvàþ kàlenàlpena taü naram . samàgacchema yo nastadrapamàsàdayet punaþ . tà bayaü cintayitvaiva muhårtàdiva bhàrata! . dçùñavatyo mahàbhàgaü devarùimuta nàradam . saüprahçùñàþ sma taü dçùñvà devarùimamitadyutim . abhivàdya ca taü pàrtha! sthitàþ smovrãóitànanàþ . sa no'pçcchadduþkhamålamuktavatyo vaya¤ca tat . ÷rutvà tatra yathàvçttamidaü vacanamabravãt . dakùiõe sàgarànåpe pa¤ca tãrthàni santi vai . puõyàni ramaõãyàni tàni gacchata mà ciram . tatrà÷u puruùavyàghraþ pàõóaveyo dhana¤jayaþ . mokùayiùyati ÷uddhàtmà duþkhàdasmànna saü÷ayaþ . tasya sarvà vayaü vãra! ÷rutvà vàkyamihàgatàþ . tadidaü satyamevàdya mokùitvà màü tvayàkçtam . etàstu mama tàþ sakhya÷catasro'nyà jale ÷ritàþ . kuru karma ÷ubhaü vãra! etàþ ÷àpàdvimokùaya! vai÷ampàyana uvàca . tatastàþ pàõóava÷reùñhaþ sarvà eba vi÷àmpate! . tasmàcchàpàdadànàtmà mokùayàmàsa vãryavàn . utthàya ca jalàttasmàt pratilabhya vapuþ svakam . tàstadàpsaraso ràjamnadç÷yanta yathà purà . tãrthàni ÷ocayitvà tu tathànuj¤àya tàþ prabhum . citràïgadàü punardraùñuü tadà maõipuraü yayau>% .

#<kàrandhamin># puø strã karaeva kàrastaü dhamati dhmà--ini pçùoø . 1 kàüsyakàre striyàü ïãp . 2 dhàtuvàdarate ca medi0

#<kàrapacava># puø de÷abhede . %<avabhçthamalabhyavayanti yamunàü kàrapacavaü prati>% kàtyàø ÷rauø 24 . 6 . 10 kàrapacavo de÷abhedastanmadhye yamunà vartate tàü kàrapacavade÷asthàü yamunàü pràpya tatràvabhçthamabhyabayanti saügraø vyàø .

#<kàrabha># triø karabhasyedam aõ . karabhasambandhini måtràdau %<ar÷oghnaü kàrabhaü måtraü mànuùantu viùàpaham>% su÷rutaþ .

#<kàrabhå># strã karaevakàraþ tasya bhåþ . ràjagràhyakaragrahaõabhåmau .

#<kàramihikà># strã kàraü jalasambandhaü mehati miha--seke ka tataþ svàrthe ka ata ittyam . karpåre ràjaniø .

#<kàrammà># strãø ãùat rambhà koþ kàde÷aþ . priyaïguvçkùe ama0

#<kàrayiùõu># triø kç--õic--iùõuc . kàrayitari .

#<kàrava># puø strã keti ravo'sya . kàke trikàø striyàü ïãù .

#<kàravallã># strã kutsitaàro gatiryasyàþ karmaø . kàravelle (karelà) . kàravàn karmayuktaþ san lãyate lã--kvip . 2 kàõóãre kàõóadhare ràjaniø .

#<kàravã># strã kàraü vàti và kake jalopalakùitavarùàkàle ravo'sya kàravomayårastasya pucchamivàkàro'styastha ac, kç hiüsàyàü svàrtheõic--kvip kàþ tamavati aõ và gauràø ïãù . 1 ÷atapuùpàyàm, (maura) 2 rudrajañàyàm, 3 mayåra÷isvàlatàyàm . 4 kàravelle, (karelà) 5 tvakpatryàm (tejapàta) 6 kçùõajãrake ca . 7 kùudrakàravelle amaraþ ràjaniø 8 kàkayoùiti ca .

#<kàravãreya># triø karavãreõa nirvçttàdi karavãra + caturarthyàü sakhyàø óha¤ . karavãranirvçttàdau .

#<kàravella># puø kàreõa vàtagatyà vellati vella--càlane ac . ÷àtàbhede (karelà) 2 tatphale naø . %<kàravellaü himaü bhedi laghu tiktamavàtalam . jvarapittakaphàsraghnaü pàõóumeha kçmãn haret>% bhàvapraø . svàrthe ka kàravellako'pi tatraiva alpàrthe ïãù . 2 kùudrakàravelle (ucchà) . amaraþ . kàra vellamuktvà %<tadguõà kàravellã syàdvi÷eùàddãpanã laghuþ . kàravellãphalaü takre sveditaü hiïgumarditam . bharjitaü navanãtena saindhavena samanvitam>% bhàvapraø . %<vidalitamukhamãùat kàravellãkañhoraü pulakitamiva tailaiþ màdhitaü ràmaùñhena . racitamaricacårõaü saindhavenàtipårõaü sulalitarasanàgraü lolatàmàtanoti>% pàka÷àø . kàravellãphalaü bhedi laghu tiktaü mu÷ãtalam . pittàsrakàmalàpàõóukaphamedakçmãn haret vaidyakam . svàrthe ka kàravellikàpyatra strã .

#<kàraskara># kàraü badhaü karoti kç--hetvàdau ña vçkùe niø suñ . viùatindau kimpàke vçkùe ràjaniø dàsàdau na suñ .

#<kàraskaràñikà># strã kàraskara ivàñati aña--õvul . karõajalaukàyàm . trikàø .

#<kàrà># strã kç--hiüsàyàü bhidàø bhàve aïa %<çdç÷o'ïi>% pàø guõaþ %<kàràbandhane>% pàø gaø dãrghanirde÷àt dãrghaþ . 1 bandhane mediø 2 pãóàyàü trikàø pàø gaø bandhana÷abdasya bandhanàdhàraparatve 3 bandhanàgàre amaraþ . kutsitamçcchati ç--ac koþ kà . 4 dåtyàm 5 prasevake . 6 svarõakàrikàyà¤ca mediø . 7 ÷abde ca . kàràdhunã .

#<kàràgàra># naø kàràyàbandhanasyàgàraü gçham bandhanàgàre (jelakhànà) %<ripuþ kàràgàraü kalayati ca taü kelikalayà>% karpårastavaþ . kàràgçhàdayo'pyatra .

#<kàràgupta># triø kàràyàü bandhanàgàre guptaþ . (kaedã) bandhanàkàraruddhe hemacaø .

#<kàràpatha># puø de÷abhede . tatra ca lakùmaõàtmajàïgadacandraketu ràjyamàsãt %<aïgadaü candraketu¤ca lakùmaõo'pyàtmasambhavam . ÷àsanàt raghunàyasya cakre kàràpathe÷varau>% raghuþ .

#<kàràyikà># strã kaü jalamàràti pracaraõasthànatvena à + rà--õvul . balàkàyàü jañàdharaþ .

#<kàràdhunã># strã kàrà ÷abdaþ tasyàdhunã utpàdayitnã . ÷abdaniùpàdake ÷aïkhàdau . %<agastyonaràü nçùu pra÷astaþ kàràdhunãva>% çø 1, 180, 4 . %<kàrà ÷abdaþ>% bhà0

#<kàri># strã kç--bhàve pra÷nàkhyànaviùaye i¤ . pra÷nàkhyànaviùaye 1 kriyàyàm . %<kàü kàrimakàrùãþ? sarvàü kàrimakàrùam>% ityàdi . kç--kartari ÷ilpini i¤ . 2 ÷ilpini triø .

#<kàrikà># strã kç--bhàve õvul . 1 kriyàyàm . %<kàrikà÷abda syopasaükhyànam>% vàrtiø kriyàyoge'sya gatitvam tatra kàrikà kriyà, kàrikàkçtya siø kauø . tatra dàsã÷lokavà cakasya kriyà÷abdasya na grahaõaü tathàvyàkhyanàt . kàraþ rogabadhaþ sàdhyatayàstyasya ñhan, kç--hiüsàyàü õvul và . roganà÷ikàyàü 2 kaõñakàryàü ràjaniø . 3 nañayoùiñi 4 vivaraõa÷loke alpàkùareõa bahvarthaj¤àpaka÷lokabhede . 5 ÷ilpiracanãyàm mediø . 6 vçddhibhede (muda) ramànàthaþ .

#<kàrita># strã kç--õica--karmaõi ktaþ . 1 karaõàya prerite . %<viùõuþ ÷arãragrahaõamahamã÷ànaeva ca . kàritàste yato'tastvàm>% devãmàø . 2 adhamarõena svakàryasiddhaye niyatavçddheraïgãkçtàdhikavçddhau strã %<vçddhiþ sà kàrità nàma yarõikena svayaü kçtà>% mitàø nàø smçtiþ . %<çõikena tu yà vçddhiradhikà saüprakãrtità . àpatkàle kçtà nityaü sà tu syàt kàrità matà>% kàtyàø .

#<kàrã># strã kç--hiüsàyàm i¤ striyàü ïãù . kaõñakàrivçkùe ràjaniø . tasyàþ aõñakàcitatvena hiüsàsàdhanatvàt rogahiüsàkàrakatvàdvà tathàtvam .

#<kàrãra># naø karãrasyàvayavaþ kàõóaü bhasma và palà÷àø a¤ . 1 vaü÷asya kàõóe 2 vaü÷abhasmani ca .

#<kàrãrã># strã kaü jalamçcchati ç--vic kàraü sajalameghamãrayati ãra--aõ upaø saø gauø ïãù . varùahetau iùñabhede . %<varùakàmeùñiþ kàrãrã>% %<tasyàü prati tyaü càrumadhvaramãóe agniü svavasaü namobhiriti dhàrye>% à÷vaø ÷rauø 2 . 13 . 1 . 2 . %<varùakàmasya kàrãrã nàma iùñiþ kàryà . tasyàü--kàrãryàm . atra bahudaivatyàyà àmnànàt anyadà iyameva kàrorã ekadaibatyà bhavati tasyàmapi pràpaõàrthaü tasyàü grahaõamiti>% nàràø . àrabdhàyàü kàrãryàü kçtàrdhàyàü varùaõe sati sà samàpanãyà na veti sandehe kàtyàø ÷rauø 1 . 2 . 22 såø nirõãtaü yathà %<dçùñe tatparimàõam>% kçtàrdhàyàmiùñau varùaõe dçùñe sati tatparimàõameva karma kartavyaü yatparimàõamadçùñhe varùaõe kriyate . na tu vçùñau dçùñàyàü kimapyanyånaü kçtàrdhaü parityàjyamiti . na ca varùaõaü tatra tasyà iùñeþ phalaü, kintu kàlasbabhàvàt pratibandhakàpagamàcca svayaü pravçttam ityà÷ayaþ saüø vyàø . ataeva jaimininà 6, 2, 13, karmaõi àrabdhe phalecchàràhitye, katha¤cit phalapràptau ca àrabdhasya kàmyakarmaõaþ samàpyatvamuktaü yathà %<prakramàttu niyujyetàrambhasya nimittatvàditi>% vyàkhyàtaü cedaü ÷avarasvàminà yathà %<prajàkàmo yajeta, gràmakàmo yajeta>%--ityevamàdi karma samàmnàyate . tatra sandehaþ--kiü prakràntaü niyogataþ samàpanãyam, utecchayà kàryaü heyaü và?--iti kutaþ? evaü pràptaü?--niyogataþ parisamàpayitavyam--iti . kutaþ? evaü hi ÷råyate,--idaükàmo yajeta--iti, evaü tasya àkhyàtasya artham upadi÷anti, %<upakramaprabhçti apavargaparyantam àha--iti, upakramàdàrabhya yàvat parisamàptiþ--ityetàvàn vyàpàravi÷eùaþ tasya arthaþ, na yathà pàkaþ tyàgaþ--iti . tatra hi pàkasattàmàtraü nirdi÷yate na àrabhya parisamàpayitavyam . evaü ca àkhyàtàthaiü laukikà api pratipadyante, tatra na àrambhe puruùaprayatnaþ nodyate--iti gamyate . yato noditaü na niyogata àrabhante, niyogataþ punaþ parisamàpayanti, tena nobhe àrambhaparisamàptã ÷abdàrthaþ kintarhi?--parisamàptiþ ÷abdàrthaþ parisamàptyà'rthapràptatvàt àrambhasya . tasmàt parisamàptiþ ÷abdàrthaþ--óati gamyate . sà cet ÷abdàrthaþ, sà kartavyatayà nodyate, àrambhe nàsti kartavyatàvacanaü>% tena na niyogata àrambhaþ, niyogatastu parisamàptiþ . tena upakrànte karmaõi yadi vãyàt phalecchà, avàpnoti và phalaü, tasyàmapyavasthàyàü, kartavyameva upakràntasya parisamàpanam . nanu athino yo'rthaþ so'tra kartavyatayocyate . naitadevaü, vàkyàrtho hi sa bhavati, yàgasya tu kartavyatà ÷rutyà gamyate . tasmàt gràmakàmeõa yàga àrabdhaþ parisamàpanãyaþ gràmàdikàmanàvacanaü nimittatvena tadà bhavati nimitte ca utpanne yat kartavyam--ityucyate, tadvinaùñe'pi nimitte kartavyam, na hi tadvinaùñam anutpannaü bhavati, utpatti÷ca nimittaü na bhàvaþ tasmàt vãtàyàmapi phalecchàyàm upakràntaü parisamàpayitavyama . kriyàyà hi nimittam àrambhaþ so'ùi parisamàpteþ iti . kàrãrãùñiü prakçttha ÷råyate ca . %<yadi varùettàvatyeva juhuyàt>% %<kàrãrãmanuvçùñiþ>% siø kauø .

#<kàrãùa># naø karãùàõàü samåhaþ aõ . ÷uùkagomayasamåhe .

#<kàrãùagandhi># triø kàrãùasyeva gandho'sya itsamàø . ÷uùkagomayasaüghagandhayukte striyàü ùyaï càp . kàrãùagandhyà tasyàþ tatpuruùe putrapatyoþ paravoþ saüprasàø dãrgha÷ca . kàrãùagandhãputraþ kàrãùagandhãpatiþ . evaü paramakàrãùagandhãputraþ . upasarjane tu na, atikàrãùagandhyàpatiþ . bandhu÷abdepare tu vahuvrãhau tathà và, kàrãùagandhyàbandhuþ kàrãùagandhãbandhuþ . evaü kaumudagandhyà÷abdasyàpi saüprasàraõadãrghau .

#<kàru># triø kç--uõ . 1 ÷ilpini . %<iti sma sà kàrutareõa lekhitaü nalasya ca svasya ca sakhyamãkùate>% naiùaø . %<kàrayitvà tu karmàõi kàruü pa÷cànna va¤cayet>% kårmapuø %<upastutiü bharamàõasya kàroþ>% çø 1, 148, 2, . %<nityaü ÷uddhaþ kàruhastaþ paõye yacca prasàritam>% manuþ . %<kàruhastaþ ÷uciþ paõyaü bhaikùaü yoùinmukhaü tathà>% yàj¤aø %<gorakùakàn bàõijakàn tathà kàruku÷ãlavàn . preùyàn vàrdhuùikàü÷caiva vipràn ÷ådravadàcaret>% manuþ . 2 såpakàràdau %<dhànye'ùñamaü vi÷àü ÷ulka viü÷aü kàrùàpaõàvaram . karmopakaraõàþ ÷udràþ kàravaþ ÷ilpinastathà>% manunà kàru÷ilpinorbhedena nirde÷àt %<kàravaþ såpakàràdayaþ>% kullåø . eteùàü ca karmakaraõaråpa eva karo na dhanaråpàdirmanunà karmopakaraõatvena teùàü nirde÷àt . tatra karapratiråpakarmakaraõaprakàro manunàdar÷ito yathà %<kàrukàn ÷ilpina÷caivaü ÷ådràü÷càtmopajãvinaþ . ekaikaü kàrayet karma màsimàsi mahãpatiþ>% màsi màsi karma ekaikaü dinaü kàrayedityarthaþ . %<sambhåya kurvatàmardhaü sabàdhaü kàru÷ilpinàm . arghasya hràsaü vçddhiü và jànatàü dama uttamaþ>% yàj¤aø . 3 kàrake tattatkriyàniùpàdake triø mediø . %<ràghavasya tataþ kàryaü kàrurvànarapuïgabaþ>% bhaññiþ . bhàve uõ . 4 karmaõi mediø 5 ÷ilpe hemacaø 6 stotaviniruø . atredaü bodhyam uõàdãnàmavyutpattipakùe samudàya÷aktyà ÷ilpiprabhçtitattadarthavàcakatà, vyutpattipakùe avayava÷aktyà avayavàrthasyàpyupasthàpanena yogena vi÷iùñàrthaparatayà yaugikatvaü tena kàryaü kàrurityàdau karmàderanvayaþ udantakçdyogàcca tatra karmaõi na ùaùñhã asatyavayavàrthe karmaõo'nvayàsambhavàt na dvitãyàdiprasaktiþ . svàrtheka . kàruko'pi såpakàràdau . %<na sàkùã nçpatiþ kàryo na kàrukaku÷ãlavau>% manuþ . %<a÷aknuvaüstu su÷råùàü ÷ådraþ kartuü dvijanmanàm . putradàràtyayaü pràptà jãvet kàrukakarmabhiþ . yaiþ karmabhiþ pracaritaiþ ÷u÷råùyante dvijàtayaþ . tàni kàrukakarmàõi ÷ilpàni vividhàni ca>% manuþ . striyàmåï . kàrå ÷ilpinyàü rajakàdistriyàm .

#<kàrucaura># puø kàruõà ÷ilpena corayati cura--ac . sandhicaure ÷abdaci0

#<kàruja># puø kaü jalamàrujati, ãùat rujati và à + ruja--ka . 1 karabhe, 2 valmãke, 3 nàgake÷are, 4 gairike, 5 svayaüjàte dehasthe tilàdicihne ca hemacaø . kàrutojàyate jana--óa 5 taø . takùaõacitralekhanàdau naø .

#<kàruõika># triø karuõà ÷ãlamasya ñhak . dayàlau dayà÷ãle amaraþ . %<samyak kàruõikasyedaü vatsa! te vicikitsitam>% bhàgaø 2, 5, 10 . %<àcàryà vai kàruõikà÷ca>% bhàø viø 47 aø .

#<kàruõóã># strã ãùan ruõóã mårdhahãnà . jalaukàyàü÷abdacaø . svàrthe ka . kàruõóikà tatràrthe .

#<kàruõya># naø karuõaþ karuõàyuktaþ karuõàviùayo và tasya bhàvaþ, karuõaiva và ùya¤ . karuõàyàü paraduþkhapraharaõecchàyàbh amaraþ . 2 karuõàviùayatve ca %<dayàsamudre sa tadà÷aye'tithãcakàra kàruõyarasàpagàgiraþ>% naiùaø %<kàruõyavàràünidhe!>% nãlatantram .

#<kàru(rå)ùa># puø karu(rå)ùasya ràjà aõ . karu(rå)ùade÷àdhipe dantavakre %<kàru(rå)ùànmànavàdàsan kàru(rå)ùàþ kùatra jàtayaþ bhàgaø 9, 21>% karu(rå)ùo'bhijana eùàm aõ bhargàø bahuùu na tasya luk . pitràdikrameõa tadde÷avàsiùu baø vaø .

#<kàreõava># triø kareõoridamaõ . kareõusambandhidugdhàdau . %<kaùàyaü baddhaviõmåtraü tiktamagnikaraü param . sarpiþ kàreõavaü hanti kaphakuùñhaviùakrimãn>% su÷ruø .

#<kàreõupàli># puüstrã kareõupàlasyàpatyam i¤ . kareõupàlakàpatye . yubàpatye tu i¤antatvàt phak tasya taulvalàø na luk kàreõupàlàyana tadãyayuvàpatye puüstrã .

#<kàrottara># puø kàreõa suràgàlanakriyayà uttarati ud + téac . 1 suràmaõóe amaraþ svàmã tu kàrottama iti pañhitvà tatràrthe ityàha suràgàlana kriyàyàü maõóasyottamatvàttathàtvam . kàreõa ãùadgatyà uttãryate'sau ud + té--karmaõi ap . 2 kåpe halàø taddhetutvàt càlanãråpe vaü÷àdije 3 pàtrabhede . %<antara uttaravedyà råpaü kàrottarobhiùak>% yajuø 19, 16 . kàrottaraþ suràpàvanacàlanã vedadãø %<asthi majjànaü màsaraiþ kàrottareõa>% yajuø 19, 82 . susàgàlanã càlanã ca vaü÷amayã tayà yaj¤iyasuràgàlanaprakàraþ kàtyàø ÷rauø 19, 2, 7, såø dar÷itoyathà . ÷vabhraü khàtvà svaramapareõa carmàvadhàya parisrutamàsicya kàrottaramavadadhàti, kàrottaràdvà carmaõi mantraliïgàt påtàmàdatte si¤canti pariùi¤cantãti . %<tato dakùiõavedisvaramapareõa bahirvedi ÷vabhraü gartaü khàtvà tatra garte gocarmàvadhàya parisruta suràü carmaõi àsicya suràyà upari kàrottaraü vaü÷amayaü pàtra (karottara÷càlanikà) suràgàlanasarmathaü nidadhàti evaü kçte malastale tiùñhati galità surà kàrottarasyoparyàyàti eko'yaü gàlano pàyaþ . athavà pårbaü carmaõi kàrottaramavadhàya tatra suràmàsi¤cati tathà ca sati kàrottaràt carmaõi surà patati>% saüø vyàø . %<tasya lomànyeva puùpàõi, tvak tokmàni, màüsaü làjà asthi kàrottaro majjà màsaraü rasaþ parisrunnagrahurlohitaü, retaþ payaþ, såtraü surovadhyam valkasam>% ÷ataø bràø 12, 9, 1, 2 . evaü kàrottara÷abdasya càlanãparatve sthite suràmaõóasya tatsàdhyatvàt tathàtvaü bodhyam .

#<kàrka÷ya># naø karka÷asya bhàvaþ ùya¤ . kañhoraspar÷e %<à÷leùa lolupabadhåstanakàrka÷yasàkùiõã>% màghaþ .

#<kàrkaùi># puü strã karkaü syati so ka--pçùo0ùatvam karkaùaþ kàñhinyanà÷akaþ tasyàpatyam pakùe i¤ tadapatye pakùe vàkinyà . và phi¤ kuk ca . kàrkaùakàyani tatràrthe puüstrã .

#<kàrkãka># triø karkaþ ÷uklo'÷vaþ sa iva ãkak . ÷vetà÷vatulye .

#<kàrõa># puüstrã karõasyàpatyaü ÷ivàø aõ . 1 karõàpatyevçùaketau karõasyedam aõ . 2 ÷ravaõasambandhimalàdau triø .

#<kàrõàyani># triø karõena nirvçttàdi karõa + karõàø caturarthyàü phi¤ . karõena nirvçttàdau . sutaïgamàdipàñhàt pakùe i¤ . kàrõirapyatra triø .

#<kàrta># triø kçtaþ kçtpatyayasya vyàkhyànogranthaþ aõ . 1 kçt pratyayavyàkhyàne granthe . kçtasyedam aõ . 2 kçtasambandhini asya kaujapena sahadvandve kàrtakaujapàø pårvapade prakçtisvaraþ . kçtameva svàrthe aõ . 3 kçtayuge %<kiïkàraõaü kàrtayugapradhànaþ>% bhàø àø 90 aø .

#<kàrtakaujapàdi># puø pàõinyukte dvandve pårvapade prakçtisvaranimitte ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ %<kàrtakaujapau sàvarõimàõóåkeyau avantya÷makàþ paila÷yàparõeyàþ kapi÷yàparõeyàþ ÷aitikàkùapà¤càleyàþ kañåkavàdhåleyàþ ÷àkala÷unakàþ ÷àkala÷aõakàþ ÷aõakabàbhruvàþ àrcàbhimaudgalaþ kuntisuràùñràþ cintisuràùñràþ taõóavataõóàþ avimattakàmaviddhàþ bàbhrava÷àlaïkàyanàþ bàbhravadànacyatàþ kañhakàlàpàþ kañhakauthumàþ kauthumalaukàkùàþ strãkumàram maudapaippalàdàþ vatsajarantaþ sau÷rutapàrthivàþ jaràmçtyå yàjyànuvàkye>% .

#<kàrtavãrya># puø kçtavãryasyàpatyam aõ . kçtavãryançpàpatye sahasravàhau arjune . %<arjunaþkçtavãryasya saptadvãpe÷varo'bhavat . dattàtre yàddhareraü÷àt pràptayogamahàguõaþ . na nånaü kàrtavãryasya gatiü yàsyanti pàrthivàþ . yaj¤adàna tapoyogaiþ ÷rutavãryajapàdibhiþ>% bhàgaø 9, 23, 27 . tatkathàdi arjuna÷abde 366 pçø uktapràyasadhikaü bhàø ànuø 152 aø uktaü yathà . %<sahasrabhujabhçt ÷rãmàn kàrtavãryo'bhavat prabhuþ . asya lokasya sarvasya màhiùmatyàü mahàbalaþ . sa tu ratnàkaravatãü sadvãpàü sàgaràmbaràm . ÷a÷àsa pçthivãü sarvàü haihayaþ satyavikramaþ . svavittaü yena dattantu dattàtreyàya kàraõe . kùattradharmaü puraskçtya vinayaü ÷rutameva ca . àràdhayàmàsa ca taü kçtavãryàtmajo munim . nyamantrayata santuùño dvija÷cainaü varaistribhiþ . sa varai÷chanditastena nçpo vacanamabravãt . sahasravàhurbhåyàsaü camåmadhye gçhe'nyathà . mama bàhusahasrantu pa÷yantàü sainikà raõe . vikrameõa mahãü kçtsnàü jayeyaü ÷aüsitavrata! . tà¤ca dharmeõa sampràpya pàlayeyamatandritaþ . caturthaü cavaraüyàce tvàmahaü dvijasattama! taü mamànugrahakçte dàtumarhasyanindita! . anu÷àsantu màü santo mithyodvçttaü tvadà÷rayam . ityuktaþ sa dvijaþ pràha tathàstviti naràdhipam . evaü samabhavaüstasya varàste dãptatejasaþ . tataþ sa rathamàsthàya jvalanàrkasamadyutim . abravãdvãryasammohàt ko' nvasti sadç÷o mama . dhairyevãrye ya÷aþ÷aurye vikrameõauja sà'pi và . tadvàkyànte'ntarãkùe vai vàguvàcà÷arauriõã . na tvaü måóha! vijànãùe bràhmaõaü kùatriyàdvaram . sahito bràhmaõeneha kùatriyaþ ÷àsti vai prajàþ . arjuna uvàca . kuryàü bhåtàni tuùño'haü kruddho nà÷antathà naye . karmaõà manasà vàcà na matto'sti baro dvijaþ . pårbo brahmottaro vàdo dvitãyaþ kùatriyottaraþ . tvayoktau hetuyuktau tau kathaü nu bràhmaõo varaþ . sarvabhåtapradhànàüstàn bhaikùavçttãnahaü sadà . àtmasambhàvitàn vipràn sthàpayàmyàtmano va÷e . kathitaü hyanayà satyaü gàyatryà kanyayà divi . vijeùyàmyaba÷àn sarvàn bràhmaõàü÷carmavàsasaþ . na ca màü cyàvayedràùñnàttriùu lokeùu ka÷cana . devo và mànuùo vàpi tasmàjjyeùñho dvijàdaham . atha brahnottaraü lokaü kariùye kùatriyottaram . na hi me saüyuge ka÷citsoóhumutsahate balam . arjunasya vacaþ ÷rutvà vitrastà'bhånni÷àcarã . athainamantarikùasthastato vàyurabhàùata . tyajainaü kaluùaü bhàvaü bràhmaõebhyo namaskuru . eteùàü kurvataþ pàpaü ràùñrakùobho bhaviùyati . atha và tvàü mahãpàla! ÷amayiùyanti ye dvijàþ . nirasiùyanti te ràùñràddhatosàhaü mahàbalàþ . taü ràjà kastvamityàha tatastaü pràha màrutaþ . vàyurvaidevadåto'smi hitaü tvàü prabravãmyaham . arjuna uvàca . aho tvayà'dya vipreùu bhaktiràgaþ pradar÷itaþ . yàdç÷aü pçthivãbhåtaü tàdç÷aü bråhi vai dvijam . vàyorvà sadç÷aü ki¤cit bruhi tvaü bràhmaõottamam . apàü vai sadç÷o vahniþ såryasya nabhaso'pi và>% . tataþ pavanàrjunayoþ saüvàde bahukathà tatra dç÷yà . %<bhavantaü kàrtavãryoyohãnasandhimacãkarat>% bhaññiþ . %<ananyasàdhàraõaràja÷abdãbabhåva yogã kila kàrtavãryaþ>% raghuþ .

#<kàrtavãryadãpa># puø 6 taø . kàrtavãryàrjunodde÷ena dãyamàne dãpe . taddànavidhànàdi vidhànapàrijàte uóóàme÷varatantre uktaü yathà
     %<gomayenopaliptàyàü ÷uddhabhåmau samàhitaþ . tanmadhye maõóalaü kàryaü trikoõaü vindusaüyutam . ùañkoõaü tadbahiþ kàryaü madhye målaü samàlikhet . taõóulaiþ kuïkumàktairvà raktacandanami÷ritaiþ . tasyopari nyaseddàpaü ghçtapåritavartikam . taü dãpaü vidhinàyujya pa÷càtsaïkalpayettataþ . kàrtavãrya! mahàbàho! bhaktànàmabhayaprada! . gçhàõa dãpaü maddattaü kalyàõaü kuru sarvadà . anena dãpadànena kàrtavãryastu prãyatàm . pa÷cimàbhimukhaü dãpaü kàrayet ÷ubhakarmaõi . abhicàre tu tritayaü dakùiõottarapa÷cime . naùñapràptau ca kurvãta pa¤càdiviùamàn punaþ . va÷yàbhikàkùã kurvãta gurvàj¤àü pràpya sàdhakaþ . caturvargaphalàyaiva ÷atadãpàbaliü tataþ . màraõe tu sahasraü syàdda÷àsàhasrameva ca . dãpàvaliü prakuvãrta gurvàj¤àü pràpya sàdhakaþ . caturvargaphalàvàptyai kurvãta prativàsaram . anena dãpadànena kàrtavãryaþ prasãdati . evaü dãpaü sure÷àni! kurvãta guru÷àsanàt! . mahàbhaye samutpanne cintàvyàkulitekùaõe . lavaõaü svarõasaüyuktaü deyaü ràtrau vicakùaõaiþ . pårõamàsãdine kuryànnagaraikà pradakùiõà . gràme pure govraje và sàdhakaþ sarvakàlataþ . etat sàrataraü devi! na deyaü yasya kasyacit . gurubhaktàya ÷àntàya sàdhakàya prakà÷ayet . nàstikàya na dàtavyaü para÷iùyàya no vadediti>% . taddãpapàtràdivivçtiþ tatraiva
     %<ràjacoràdipãóàsu graharogabhayeùu ca . nànàdu sveùu deve÷i! sukhapràptyai tathaiva ca . dãpaü kurvãta vidhivadugurudar÷itamàrgataþ . dãpapàtraü navaü kàryaü mahàkàrye vi÷eùataþ . sauvarõaü ràjataü tàmraü kàüsyaü lauhaü ca mçõmayam . godhåmamàùamudgànàü cårõena ghañite'thavà . sauvarõe kàryasiddhiþ syàt raupye va÷ya jagat bhavet . tàmre ripobhayàbhàvaþ kàüsye vidveùaõaü bhavet . màraõe lohapàtraü ca uccàñe mçõmayaü tathà . godhåmacårõghañite vivàde vijayo ghruvam . màùe ÷atrumukhastambho mudge syàcchàntiruttamà . sandhikàrye nadãkåladvayormçtsnàü tu kàrayet . alàbhe sarvapàtràõàü tàmre kuryàdvicakùaõaþ . sapta pa¤ca tathà tisra ekà và vartikà bhavet . ayugmà bartikà gràhyà ekottara÷atàvadhiþ . gurukàrye'dhikà kàryà svalpe svalpatamà priye! . såtraü ÷vetaü tathà pãtaü mà¤jiùñha¤ca kusumbhajam . kçùõa¤ca karvura¤caiva kramato viniyojayet . sarvàbhàve sitenaiva kuryàdvartãþ pçthak bhavet . daõapa¤càdhikà÷caiva viü÷atriü÷à stathaiva ca . catvàriü÷attathà kàryàþ pa¤cà÷adapi và bhavet . aùñottarasahasraü và ÷ataü pa¤cà÷adeva ca . tattatkàryava÷àd devi! kuryàttantån samàhitaþ . ùañkarmàõi tathà kuryàt sàdhaka÷ca subuddhimàn . catvàriü÷adadhikàü÷ca nityadãpe tu kàrayet . tadardhamapi ca proktaü devi! vi÷vàrtihàriõi! . goghçtena prakartavyo dãpaþ sarvàrthasiddhaye . gomayenopaliptàyàü bhåmau yantraü samàlikhet . kapilàgomayenaiva ùañkoõa¤ca likhettataþ . màravãjaü (klàü) karõikàyàü ùañpàtre vojaùañkakam . dikùuvãjacatuùka¤ca ÷eùaiþ saüveùñayeddhi tat . tatra pratyaómukho dãpaþ sthàpyaþ sarvàïgasundrari! . pràõànàyanya vidhivanmålenàïgaü samàcaret . mantraràjaü likhitvà tu tàmrapàtre'ùñagandhakaiþ . sthàpayetpårvatastasya kuryàtsaïkalpamàdaràt>% . %<anena vidhinà devi! kàrtavãryasya gopateþ . dãpodeyaþ prayatnena sarvakàryamabhãpsatà . guroràj¤àü puraskçtya kuryàdudevi! prayatnataþ . anyathà tu kçtaü loke viparãtaphalaü bhavet . vidhànaü dãpadànasya kçtaghnapi÷unàya ca . brahmakarmavihãnàya na vaktavyaü kadàcana . subhaktàya su÷iùyàyasàdhakàya vi÷eùataþ . vaktavyaü devi! vidhinà mama prãtikaraü ÷ivam . kiü bahåktena bho devi! kalpo'yamakhilàrthadaþ . athàbhidhoyate mànamàjyasya varavarõini! . sàdhakànàü hitàrthàya sarvàrthasya ca siddhaye . palànàü pa¤caviü÷astu dãpo deyo'rthasiddhaye . pa¤cà÷atà ghora÷àntyai ÷atruva÷yàya ceùyate . pa¤casaptatirdeve÷i! ÷atråõàü syàt paràjaye . etena roganà÷aþ syàt sahasreõàkhilàþ kriyàþ . sidhyanti sàdhakànàü hi prayogà ye'tiduùkaràþ . nityadãpe na mànaü hi kàryaþ so'tra sva÷aktitaþ . yathàkatha¤ciddeve÷i! nityaü dãpaü prakalpayet . kàrtavãryàya deve÷i! sarvakalpàõa siddhaye . gurukàrye'dhikaü mànaü kartavyaü devi! sarvada÷i laghudravyaiþ prakartavyaþ laghukàrye varànane! . vinà mànaü na kurvãta kàrtavãryasya gopateþ>% . adhikaü tatra dç÷yam . mantramahodadhau 17 taraïge . kàrtavoryamantràdikamuktvà vi÷eùo dar÷ito yathà %<atha dãpavidhiü vakùye kàrtavãryapriyaïkaram . vai÷àkhe ÷ràvaõe màrge kàrtikà÷vinapauùataþ . màghaphàlgunayormàsordãpàrambha samàcaret . tithau riktàvihãnàyàü vàre ÷anikujau vinà . hastottarà÷viraudreùu 6 puùpavaiùõava 22 vàyubhe15 . dvidaivate 16 ca rohiõyàü dãpàrambho hitàrthinàm . carame 27 ca, vyatãpàte dhçtau vçddhau sukarmaõi . prãtau harùe ca saubhàgye ÷obhanàyuùmatorapi . karaõe viùñirahite grahaõe'rdhodayàdiùu . yogeùu ràtrau pårvàhõe dãpàrambhaþ kçtaþ ÷ubhaþ . kàrtike ÷uklasaptamyàü ni÷ãthe'tãva ÷obhanaþ . yadi tatra ravervàraþ ÷ravaõaü tatra durlabham . atyàva÷yakakàryaùu màsàdãnàü na ÷odhanam . àdye'hnyupoùya niyato brahmacàrã ÷ayãta kau . pràtaþ snàtvà ÷uddhabhåbhau liptàyàü gomayodakaiþ . pràõànàyamya saïkalpya nyàsàn pårboditàü÷caret . ùañkoõaü racayedbhåmau raktacandanataõóulaiþ . antaþsmaraü (klàü) samàlikhya ùañkoõeùu samàlikhet . mantraràjasya ùaóvarõàn kàmavãjavivarjitàn . sçõi padmaü varma càstraü pårvàdyà÷àstu saülikhet . navàrõairveùñayettacca trikoõaü tadbahiþ punaþ . evaü vilikhite yantre nidadhyàddãpabhàjanam . svarõajaü rajatotthaü và tàmrajaü tadabhàvataþ . kàüsyapàtraü mçõmaya¤ca kaniùñhaü lauhajaü mçtau . ÷àntaye mudgacårõotthaü sandhau godhåmacårõajam . budhneùårdhvaü samànaü tu pàtraü kuryàt prayatnataþ . arkadigvasuùañ pa¤cacatåràmàïgulairmitam . àjya palasahasre tu pàtraü ÷atapalaiþ kçtam . àjye'yutapale pàtraü palapa¤ca÷atãkçtam . pa¤casapratisaükhye tu pàtraü ùaùñipalaü matam . trisahasrãkçtapale ÷aràrka 125 palabhàjanam . dvisahasryàü ÷ara÷ivaü 115 ÷atàrdhe triü÷atà mitam . ÷añhe'kùi÷ara 55 saükhyàtamevamanyatra kalpayet . nityadãpe vahnipalaü pàtramàjye smçtaü palam . evaü pàtraü pratiùñhàpya vartãþ såtrotthitàþ kùipet . ekà tisro'tha và pa¤ca saptàdyà viùamàapi . tithi 15 màdyà ''saha srantu tantusaükhyà vinirmità . goghçtaü prakùipettatra ÷uddhavastravi÷odhitam . sahasrapalasaükhyàdi da÷àntaü kàryagauravàt . suvarõàdikçtàü ramyàü ÷alàkàü ùoóa÷àïgulàm . tadardhàü và tadardhàü và såkùmàgràü sthålamålikàm . visu¤ceddakùiõe bhàge pàtramadhye kçtàgrakàm . pàtràddakùiõadigbhàge muktvà'ïgulacatuùñayam . adho'gràü dakùiõàdhàràü nikhanecchurikàü ÷ubhàm . dãpaü prajvàlayettatra gaõe÷asmçtipårbakam . dãpàt pårbatra di gbhàge sarvato bhadramaõóale . taõóulàùñadale vàpi vidhivat sthàpayedghañam . tatràvàhya nçpàdhã÷aü pårvavat påjayet sudhãþ . làjàkùatàn samàdàya dãpaü saïkalpayettataþ . dãpasaïkalpamantro'tha kathyate dvãùu 52 bhåmitaþ>% . tatastanmantràdikamuktvà ÷eùavidhirdar÷ito yathà %<evaü dãpapradànasya kartàpnotyakhilepsitam . dãpaprabodha kàle tu varjayeda÷ubhàïgiram . viprasya dar÷anaü tatra ÷ubhadaü parikãrtitam . ÷ådràõàü madhyamaü proktaü mlecchasya badhabandhanam . àkhotvordar÷anaü duùñaü gavà÷vasya sukhàvaham . dãpajvàlà samà siddhyai, vakà nà÷avidhàyinã . kçte dãpe yadà pàtra bhagnaü dç÷yeta daivataþ . pakùàdarvàk tadà gacche duyajamànoyamàlayam . vartyantaraü yadà kuryàt kàryaü sidhyedvilambataþ . netrahãno bhavet kartà tasmin dãpàntare kçte . a÷ucispar÷ane vyàdhirdãpanà÷e tu caurabhãþ . ÷vamàrjàràkhusaüspar÷e bhavedbhåpatitobhayam . yàtràrambhe vasupaleþ kçtodãpo'khileùñadaþ . tasmàddãpaþ prayatnena rakùaõãyo'ntaràyataþ . à samàpteþ prakurvãta brahmacarya¤ca bhå÷ayaþ . strã÷ådrapatitàdãnàü sambhàùàmapi varjayet . japet sahasraü pratyahni mantraràjaü navàkùaram . strotrapàñhaü pratidinaü ni÷ãthinyàü vi÷eùataþ . ekapàdena dãpàgre sthitvà yo mantranàyakam . sahasraü prajapedràtrau so'bhãùñaü kùipramàpnuyàt . samàpya ÷obhane ghasre saübhojya dvijanàyakàn . kumbhodakena kartàramabhiùi¤enmanuü smaran . kartà tu dakùiõàü dadyàt puùkalàü toùahetave . gurau tuùñe dadàtãùñaü kçtavãryasutonçpaþ . gurvàj¤ayà svayaü kuryàdyadi và kàrayedgurum . kçtvà ratnàdidànena dãpadànaü dharàpateþ . gurvàj¤àmantarà kuryàdyo dãpaü sveùñasiddhaye . pratyutànubhavatyeùa hànimeva pade pade . dãpadànavidhiü bråyàt kçtaghnàdiùu no guruþ . duùñebhyaþ kathitomantro vaktu rduþkhàvaho bhavet . uttamaü goghçtaü, proktaü madhyamaü mahiùãbhavam . tilatailantu tàdçk syàt kanãyo'jàdijaü ghçtam . àsyaroge sugandhena dadyàttailena dãpakam . siddhàrthasambhavenàtha dviùatàü nà÷asiddhaye . sahasreõa palardãpe vihite cenna dç÷yate . kàryasiddhistadà kuryàddvivàraü dãpajaü vidhim . tadà sudurlabhaü kàryaü sidhyatyeva na saü÷ayaþ . yathà katha¤cidyaþ kuryàddãpadànaü svave÷mani . vighnàþ sarve'ribhiþ sàkaü tasya na÷yanti dvarataþ . sarvadà jayamàpnoti putràn pautràn dhanaü ya÷aþ . yathà katha¤cidyo gehe nityaü dãpaü samàcaret . kàrtavãryàrjunaprãtyai so'bhãùñaü labhate naraþ . dãpapriyaþ kàrtavãryomàrtaõóo nativallabhaþ . stutipriyo mahàviùõurgaõe÷astarpaõapriyaþ . durgà'rcanapriyà nånamabhiùekapriyaþ ÷ivaþ>% .
     kàrtavãryasya ca dattàtreyalabdhayogaprabhàvàt hare÷cakràvatàràcca upàsyatvam . yathà càsya hare÷cakràüvatàratvaü tathà tasya dhyàne varõirta yathà %<udyatsåryasahasrakàntirakhilakùauõãdhavairvandito hastànàü ÷atapa¤cakena ca dadhaccàpàniùåüstàvatà . kaõñhehàñakamàlayà parivçta÷cakràvatàro hareþ pàyàt syandanago'ruõàbhavasanaþ ÷rãkàrtavãryo nçpaþ>% . 2 subhåmàkhye jainaràjacakravartibhede hemacaø .

#<kàrtavãryàri># puø 6 taø . para÷uràme yathà ca tasya tadaritvaü tathà varõitam bhàø vaø 116 aø yathà
     athànåpapatirvãraþ kàrtavãryo'bhyavartata . tamà÷ramapadaü pràptamçùerbhàryà samàrcayat . sa yuddhamadasammatto nàbhyanandattathàrcanam . pramathya cà÷ramàttasmàddhãmadhenostato balàt . jahàra vatsaü kro÷antyà ùabha¤ja ca mahàdrumàn . àgatàya ca ràmàya tadàcaùña pità svayam . gà¤ca rorudatãü dçùñvà kopo ràmaü samàvi÷at . sa mçtyuva÷amàpannaü kàrtavoryamupàdravat . tasyàtha yudhi vikramya bhàrgavaþ paravãrahà . ciccheda ni÷itairbhallairbàhån parigha sannibhàn . sahasrasammitàn ràjan! pragçhya ruciraü dhanuþ . abhimåtaþ sa ràmeõa saüyuktaþ kàla÷adharmaõà . kàrtavãryavijetràdayotra .

#<kàrtasvara># naø kçtasvare àkarabhede bhavam aõ kçtàþ pañhitàþ svarà yena kçtasvaraþ sàmagànakartçbhedastasme dakùiõàtvena deyam ÷aiùiko'õ và . 1 svarõe tannàmanàmake 2 dhåsture ca amaraþ %<sa taptakàrta svarabhàsvaràmbaraþ>% màdhaþ . pçthukàrtasvarapàtram sàø daø .

#<kàrtàntika># triø kçtàntaü vetti ukthàderàkçtigaõatvàt ñhak . jyotirvidyàvettari amaraþ .

#<kàrtika># puø kçttikànakùatreõa yuktà paurõamàsã kçttikà + aõ ïãp kàrtikã sà'smin màse aõ pakùe ñhak . vai÷à khàvadhike saptame 1 càndremàse yanmàsãyapaurõamàsyàü kçttikànakùatrasambandhaþ sambhavati tàdç÷e màse tasya ca yathà tathà tvaü tathà såø siø raïganàthàbhyàü dar÷itaü yathà %<nakùatranàmnà màsàstu j¤eyàþparvàntayogataþ>% såø siø . %<màsasa¤j¤à mahànakùatranàmneti . parvàntayogataþ parvàntaþ pårõimàntaþ tasya yogàttatsambandhàt . nakùatrasaüj¤ayà màsàþ . tukàràccàndràmàsà j¤eyà iti tàtparyàrthaþ . tathà hi yaddar÷àntàvadhika÷càndro màsastadabhyantarasthitapårõimàntasthitacandranakùatrasa¤j¤aþ . yathàcitràsambandhàccaitraþ . vi÷àkhàsambandhàdvai÷àkhaþ . jyeùñhàsambandhàjjyaiùñhaþ . àùàóhàsambandhàdàùàóhaþ . ÷ravaõa sambandhàcchràvaõaþ . bhàdrapadàsambandhàdbhàdrapadaþ . a÷vinãsambandhàdà÷vinaþ . kçttikàsambandhàt kàrtikaþ . mçga÷ãrùasambandhànmàrga÷ãrùaþ . puùyasambandhàt pauùaþ maghàsambandhànmàghaþ . phàlgunãsambandhàt phàlguna iti . nanu pårõimànte tattannakùatràbhàve kathaü tatsa¤j¤à màsànàmucitetyata àha>% raïgaø . %<kàrtikyàdiùu saüyoge kçttikàdi dvayaü dvayam . antyopàntyau pa¤cama÷ca tridhà màsatrayaü smçtam>% såø siø . %<nakùatrasaüyogàrthamiti nimittasaptamã . kàrtikyàdiùu kàrtikamàsàdãnàü paurõamàsãùvityarthaþ . kçttikàdi dvayaü dvayaü nakùatraü kathitaü kçttikàrohiõãbhyàü kàrtikaþ . mçgàrdràbhyàü màrga÷ãrùaþ . punarvasupuùyàbhyàü pauùaþ . a÷leùàmaghàbhyàü màghaþ . citràsvàtãbhyàü caitraþ . vi÷àkhànuràdhàbhyàü vai÷àkhaþ . jyeùñhàmålàbhyàü jyaiùñhaþ . pårvottaràùàóhàbhyàmàùàóhaþ . ÷ravaõadhaniùñhàbhyàü ÷ràvaõa iti phalitam . ava÷iùñamàsànàmàha . antyopàntyàviti . atra kàrtikasyàditvena grahàdantya à÷vinaþ . upàntyo bhàdrapadaþ . etau màsau pa¤camaþ phàlagunaþ . cakàraþ samuccayaþ iti màsatrayaü tridhà sthànatraya uktam . revatya÷vinãbharaõãti nakùatratrayasambandhàdà÷vinaþ . ÷atatàràpårvottaràbhàdrapadeti nakùatratrayasambandhàdbhàdrapadaþ . pårvottaràphàlgunãhasteti nakùatratrayasambandhàt phàlguna iti siddham>% raïganàtha .
     àndrakàrtikatva¤ca tulàrà÷istharavyàrabdha÷uklapratipadàdidar÷àntatvam %<mãnàdistho raviryeùàmàrambhaprathamakùaõe . bhavette'bde càndramàsà÷caitràdyà dvàda÷a smçtàþ>% vyàsa vacanàt . 2 tulàstharavike tàdç÷e sauramàse . tallakùaõantu tulàstharavikatriü ÷addinatvaü saurakàrtikatvam . %<candramàþ kçùõapakùànte såryeõa saha yujyate . sannikarùàdathàrabhya sannikarùamathàparam . candràrkayorbudhairmàsa÷càndraityabhidhãyate . àdityarà÷ibhogena sauromàsaþ prakãrtitaþ>% iti viùõudhaø vacanàt . %<caõóàlo jàyate ràjan! kàrtike màüsabhakùaõàt>% padma puø %<÷ete viùõuþ sadàùàóhe bhàdre ca parivartate . kàrtike paribudhyeta ÷uklapakùe harerdine>% matsyapuø . tatra nànàrtha÷abdànàmekatra ÷aktiranyatra lakùaõeti siddhàntàt càndre mukhyatvam, saure gauõatvamiti raghuø . ubhayatra ÷aktiriti kàlamàdhavãye sthitam . màsa÷abde vivçtiþ . evaü màrgàdãnàü càndrasauralakùaõamåhyam . 3 kçttikànakùatrayuktapaurõamàsãghañite ardhamàsàtmake tatpakùe ca . %<nakùatreõa yuktaþ kàlaþ>% %<sàsmin paurõamàsãti saüj¤àyàm>% pàø vyàø jayàdityena asminniti da÷aràtràdivyàvçrtyarthaü màsàrdhamàsasaüvatsaràõàmiya saüj¤eti vyàkhyàya udàhçtaü pauùomàsaþ poùo'rdhamàsaþ pauùaþ saüvatsara iti . guroþ kçttikàrohiõyoranyataranakùatreõa parvàntayoge gurorastodayopalakùite 4 varùe ca yathoktaü såø siø raïganàthàbhyàm %<atha prasaïgàt kàrtikàdivçhaspativarùàõyàha>% raïgaø . %<vai÷àkhàdiùu kçùõe ca yogaþ pa¤cada÷e tithau . kàrtikàdãni varùàõi gurorastodayàt tathà>% såø siø .
     yathà paurõamàsyàü nakùatrasambandhena tatsa¤j¤o màso bhavati . tatheti samuccayàrthakam . vçhaspateþ såryasànnidhyadåratvàbhyàmastàdudayàdvà vai÷àkhàdiùu dvàda÷asu màseùu kçùõapakùe pa¤cada÷e tithau amàyàmityarthaþ . cakàraþ paurõamàsãsambandhasamuccayàrthakaþ . yoge uktanakùatramambandhe--kàrtikàdãni dvàda÷a varùàõi bhavanti . vai÷àkhakçùõapakùãyàmàyàü vçhaspaterasta udaye và jàte sati tadàdi vçhaspatirvaùaü kçttikàdinakùatrasaübandhàt kàrtikasa--¤j¤am . evaü jyaiùñhàùàóha÷ràvaõabhàdrapadà÷vinamàrga÷ãrùapauùamàghaphàlgunacaitràmàdiùu mçgapuùyamaghàpåphàcitràvi÷àkhàjyeùñhàpårvàùà÷ravaõapåbhà÷vinãdina nakùatrasambandhànmàrga ÷ãrùàdãni bhavanti . atràpi proktanakùatradvayatrayasambandhaþ pràgukto bodhyaþ . ametyàdyupalakùaõam . tena yaddine bçhaspaterudayo'sto và taddine yaccandràdhiùñhitanakùatraü tatsa¤j¤aü bàrhaspatyaü varùaü bhavatãti tàtparyam . saühitàgrantha'stodayava÷àdvarùoktiþ paramidànãmudayavarùavyavahàro gaõakairgaõyate %<yenoditejya>% ityukteriti raïgaø .
     tasya ca vivçtiþ malamàsatattve yathà
     %<yathà màsànàü paurõamàsyàü kçttikàdisambandhàt kàrtikàditvaü tathà varùàõàü vçhaspaterastodayasambandhàt kàrtikàditvam tena kçttikàrohiõyorekatarasmin vçhaspaterastodayaikataralàbhe kàrtikavarùam evaü màrga÷ãrùàdi . yatra varùadvayaghañakayonekùatrayorekatarasminnastaü gatogururanyasminnadeti tatra kà gatireti cet kàrtikottaraü màrga÷ãrùaü màrga÷ãrùottraü pauùamityàdikamàdgatiþ>%
     vàrhaspatyavarùaprayojanamuktaü såø siø %<vàrhaspatyena ùaùñhyabdaü j¤eyaü nànyaistu nitya÷aþ>% . ùaùñhyabdaü prabhavàdivarùàõi .
     yathà ca kàrtika÷abdasya kàrtikãyuktàrdhamàsaparatvaü varùabheda paratvaü ca jayàdityena dar÷itaü tathà àgrahàyaõà÷vinàùàóha ÷abdànàmapi tàdç÷apaurõamàrsàghañitapakùavatsaraparatvaü pårbamanuktamapi j¤eyam .
     kçttikàõàmayaü poùyatvena aõ . agnau niùiktarudratejojàte 5 skande deve . tasya kçttikàpoùyatvakathà ca bhàø ànuø 84 aø yathà .
     ÷ålapàõebharga vato rudrasya ca mahàtmanaþ . girau himavati ÷reùñhe tadà bhçgukulodvaha . devyà vivàhe nirvçtte rudràõyà bhçgunandana! . samàgame bhagavato devyà saha mahàtmanaþ . tataþ sarve samudvignà devaü rudramupàgaman . te mahàdevamàsãnaü devã¤ca varadàmumàm . prasàdya ÷irasà sarve rudramåcurbhçgådvaha! . ayaü samàgaso deva! devyà saha tavànagha! . tapasvinastapasvinyà tejasvinyà'titejasaþ . amoghatejàstvaü deva! devã ceyamumà tathà . apatyaü yuvayordeva! balavadbhavità vibho! . tannånaü triùu lokeùu na ka¤ciccheùayiùyati . tadebhyaþ praõatebhyastvaü devebhyaþ pçthulocana! . varaü prayaccha loke÷a! trailokyahitakàmyayà . apatyàrthaü nigçhõãùvatejaþ paramakaü vibho! . trailokyasàrau hi yuvàü, lokaü santàpayiùyathaþ . tadapatyaü hi yuvayordevànabhibhaveddhruvam . na hi te pçthivã devã naca dyaustridivaü vibho! . nedaü dhàrayituü ÷aktàþ samastà iti no matiþ . tejaþ prabhàvanirdagdhaü tasmàt sarvamidaü jagat . tasmàt prasàdaü bhagavana! kartumarhasi naþ prabho! . na devyàü sambhavetputtro bhavataþ surasattama! . dhairyàdeva nigçhlãùva tejo jvalitamuttamam . iti teùàü kathayatàü bhagavàn govçùadhvajaþ . evamastviti devàübavàn viprarùe . pratyabhàùata . ityuktvà cordhvamanayadreto vçùabhavàhanaþ . årdhvaretàþ samabhavattataþ prabhçti càpi saþ . rudràõã tu tataþ kruddhà prajocchede tathà kçte . devànathàbravãttatra strãbhàvàt paruùaü vacaþ . yasmàdapatyakàbho vai bhartà me vinivartitaþ . tasmàt savva surà yåyabhanapatyà bhaviùyathi . prajocchado mama kçto yasmàdya ùmàbhiradya vai . tasmàt prajà vaþ khagamàþ sarveùàü na bhaviùyati . pàvakastu na tatràsãcchàpakàle bhçgådvaha! . de devàvyàstathà ÷àpàdanapatyàstathà'bhavan . rudrastu tejo'pratima dhàrayàmàsa vai tadà . praskannantu tatastasmàt ki¤cittatràpatadbhuvi . utpapàta tadà vahnau vavçdhe càdbhutopamam . tejastejasi saüpçktamàtmayonitvamàgatam . ityupakramya tàrakàsureõa bàdhitànàü devànàü brahmasamãpe varapràrthanàdikamuktaü yathà
     %<devà åcuþ . asurastàrako nàma tvayà dattovaraþ prabho! . surànçùãü÷ca kli÷nàti badhastasya vidhãyatàm . tasmàdbhayaü samutpannamasmàkaü vai pitàmaha! . paritràyasva no deva! na hyanyà gatirasti naþ . brahmovàca . samo'haü sarvabhåtànàmadharmaü neha rocaye . hanyatàü tàrakaþ kùipra surarùigaõabàdhità . vedà dharmà÷ca noccheda gaccheyuþ surasattamàþ! . vihitaü pårbamevàtra mayà vai vyetu vo jvaraþ . devà åcuþ . varadànàdbhagavato daiteyobalagarvitaþ . devairna ÷akyate hantuü sa kathaü pra÷amaü vrajet . sa hi naiva sma devànàü na suràõàü na rakùasàm . badhyaþ syàmiti jagràha varaü tvattaþ pitàmaha! . devà÷ca ÷aptà rudràõyà prajocchede purà kçte . na bhaviùyati vo'patyamiti sarve jagatpate! . brahmovàca . hutà÷ano na tatràsãcchàpakàle surottamàþ! . sa utpàdayità'patya badhàya trida÷adviùàm . tadvai sarvànatikramya devadànavaràkùasàn . manuùyànatha gandharvànnàgànatha ca pakùiõaþ . astreõàmoghapàtena ÷aktyà taü ghàtayiùyati . yato vo bhayamutpannaü ye cànye sura÷atravaþ . sanàtano hi saükalpaþ kàma ityabhidhãyate . rudrasya retaþ praskannamagnau nipatita¤ca yat . tattejo'gnirmahadbhåtaü dvitãyamiva pàvakam . badhàrthaü deva÷atråõàü gaïgàyàü janayiùyati . sa tu nàvàpa taü ÷àpaü naùñaþ sa hutabhuk tadà . tasmàdvo bhayahçddevàþ! samutpatsyati pàvakiþ . anviùyatàü vai jvalanastathà càdya niyujyatàm . tàrakasya badhopàyaþ kathito vai mayà'naghàþ! . na hi tejasvinàü ÷àpàstejaþsu prabhavanti vai . balànyatibalaü pràpya durbalàni bhavanti vai . hanyàdabadhyàn varadànapi caiva tapasvinaþ . saïkalpàbhiruciþ kàmaþ sanàtanatamo'bhavat . jagatpatiranirde÷yaþ sarvagaþ sarvasàvanaþ . hçcchayaþ sarvabhåtànàü jyeùñho rudràdapi pabhuþ . anviùyatàü sa tu kùipraü tejorà÷irhutà÷anaþ . sa vo manogataü kàmaü devaþ sampàdayiùyati . etadvàkyamupa÷rutya tato devà mahàtmanaþ . jagmuþ saüsiddhasaïkalpàþ paryeùanto vibhàvasum . tatastrailokyamçùayo vicinvantaþ suraiþ saha . kàïkùanto dar÷anaü vahneþ sarve tadgatamànasàþ . pareõa tapasà yuktàþ ÷rãmanto lokavi÷rutàþ . lokànanvacaran siddhàþ sarva eva bhçgåttama! . naùñamàtmani saülãnaü nàdhijanmurhutà÷anam . tataþ sa¤jàtasantràsànagnerdar÷analàlasàn . jalecaraþ klàntamanàstejasà'gneþ pradãpitaþ . uvàca devànmaõóåko rasàtalatalotthitaþ>% ityupakramya 85 aø devairagnisamàgametato devaiþ pràrthitavaràdimuktaü yathà .
     %<agniruvàca . brata yadbhavatàü kàryaü kartà'smi tadahaü suràþ! . bhavatantu viyojyo'smi mà vo'tràsti vicàraõà . devà åcuþ . asurastàrako nàma brahmaõo varadarpitaþ . asmàn prabàdhate vãryàdbadhastasya vidhãyatàm . imàn devagaõàstàta! prajàpatigaõàüstathà . çùãü÷càpi mahàbhàga! paritràyasva pàvaka! . apatyaü tejasà yuktaü pravãraü janaya prabho! . yadbhayaü no'suràttasmànnà÷ayeddhavyavàhana! . ÷aptànàü no mahàdevyà nànyadasti paràyaõam . anyatra bhavato vãryàttasmàttràyasva naþ prabho! . ityuktaþ sa tathetyuktvà bhagavàn havyabàhanaþ . jagàmàtha duràdharùo gaïgàü bhàgãrathãü prati . tayà càpyabhavanmi÷ro garbha¤càsyà dadhe tadà . vavçdhe sa tadà garbhaþ kakùe kçùõagatiryathà . nejasà tasya devasya gaïgà vihvalacetanà . santàpamagamattãvraü sà soóhuü na ÷a÷àka ha . àhite jvalanenàtha garbhe tejaþsamanvite . gaïgàyàmasuraþ ka÷cidbhairavaü nàdamànadat . abuddhipatitenàtha nàdana vipulena sà . vitrastodbhràntanayanà gaïgà vihvalalocanà . visaj¤à nà÷akadgarmaü voóhumàtmànameva ca . sà tu tejaþparãtàïgã kampayantãva jàhnavã . uvàca jvalanaü vipra! tadà garbhabaloddhçtà . na te ÷aktà'smi bhagavaüstejaso'sya vidhàraõe . vimåóhà'smi kçtà'nena na me svàsthyaü yathà purà . vihvalà càsmi bhagavaü÷ceto naùña¤ca me'nagha! . dhàraõe nàsya ÷aktà'haü garbhasya tapatàü vara! . utsrakùye'hamimaü duþkhànna tu kàmàt katha¤cana . na tejaso'sti saümpar÷o mama deva! vibhàvaso! . àpadarthe hi sambandhaþ susåkùmo'pi mahàdyute! . tadanna guõasampannamitaradvà hutà÷ana! . tvayyeva tadahaü manyedharmàdharmau ca kevalau . tàmuvàca tato vahnirdhàryatàü dhàryatàmiti . garbho mattejasà yukto mahàguõaphalodayaþ . ÷aktà hyasi mahãm kçtsnàü voóhuü dhàrayitu tathà . na hi te ki¤cidapràpyamanyato dhàraõaóate . sà vahninà vàryamàõà deverapi saridvàrà . sasutsasarja taü garbhaü merau girivare tadà . samarthà dhàraõe càpi rudratejaþpradharùità . nà÷akattaü tadà garbhaü saüdhàrayitumojamà . sà samutsçjya taü du khàddãptavai÷vànaraprabham . dar÷ayàmàsa càgnistàü tadà gaïgàü bhçgådvaha! . papraccha saritàü ÷reùñhàü kaccidgarbhaþ sukhodayaþ . kodçgvarõo'pi và devã kãdçgråpa÷ca dç÷yate . tejasà kena và yuktaþ sarvametadbravãtu me>% .
     %<gaïgovàca . jàtaråpaþ sa garbho vai tejasàü tvamivànagha! . suvarõo vimalo doptaþ parvata¤càvabhàsayat . padmotpalavimi÷ràõàü hradànàmiva ÷ãtalaþ . gandho'sya sakadambànàü tulyo vai tapatàüvara! . tejasà tasya garbhasya bhàskarasyeva ra÷mibhiþ . yaddravyaü parisaüsçùñaü pçthivyàü parvateùu ca . tat sarvaü kà¤canãbhåtaü samantàt pratyadç÷yata . paryadhàvata ÷ailàü÷ca nadãþ prasravaõàni ca . vyàdãpayaüstejasà ca trailokyaü sacaràcaram . evaü råpaþ sa bhagavan! putraste havyavàhana! . såryavai÷vànarasamaþ kàntyà soma ivàparaþ . evamuktvà tu sà devã tatraivàntaradhãyata . pàvaka÷càpi tejasvã kçtvà kàryaü divaukasàm . jagàmeùñaü tato de÷aü tadà bhàrgavanandana! . etaiþ karmaguõairloke nàmàgneþ pariga yate . hiraõyaretà iti vai çùibhirvibudhaistathà . pçthivã ca tadà devã khyàtovasumatãti vai . sa tu garbho mahàtejà gàïgeyaþ pàvakodbhavaþ . divyaü ÷aravaõaü pràpya vavçdhe'dbhutadar÷anaþ . dadç÷uþ kçttikàstantu bàlàrkasadç÷adyutim . putra¤caità÷ca taü bàlaü pupuùustanyavisravaiþ . tataþ sa kàrtikeyatvamavàpa paramadyutiþ . skannatvàt skandatà¤càpi guhàvàsàdguho'bhavat>% . adhikaü kàrtikeya÷abde vakùyate . kàrtikasyeyam aõ ïãp . kàrtikã 6 devã÷aktibhede kaumàryàm navapatrikàntargate jayantãsthe 7 devãbhede ca kçttikànakùatreõa yuktà paurõamàsã aõ ïãp . càndrakàrtikamàsasya 8 paurõamàsyàm strã . %<kàrtikyàþ àgrahàyaõo màse>% mahàbhàø .

#<kàrtikavrata># naø kàrtike kartavyaü vratam . kàrtikamàse kartavye niyamabhede . tanmàhàtmyavratàdi pàdmaskàndayo rdar÷itaü tatràdau tasya nityatvamuktam skànde
     %<duùpràpaü pràpya mànuùyaü kàrtikoktaü carenna hi . dharmaü dharmabhçtàü ÷reùñha! sa màtçpitçdhàtakaþ . avratena kùiped yastu màsaü dàmodarapriyam . tiryagyãnimavàpnoti sarvadharmabahiskçtaþ . sa brahmahà sa goghna÷ca svarõasteyã sadà'nçtã . na karoti muni÷reùñha! yo naraþ kàrtikavratam . vidhavà ca vi÷eùeõa vrataü yadi na kàrtike . karoti muni÷àrdåla . narakaü yàti sà dhruvam . vratantu kàrtike màsi yadà na kurute gçhã . iùñàpårtaü vçthà tasya yàvadàhåtanàrakã . saüpràpte kàrtike màse dvijo vrataparàïmukhaþ . bhavanti vimukhàþ sarve tasya devàþ savàsavàþ . iùñvà ca bahubhiryaj¤aiþ kçtvà ÷ràddha÷atàni ca . svargaü nàpnoti viprendra! akçtvà kàrtike vratam . yati÷ca vidhavà caiva vi÷eùeõa vanà÷ramã . kàrtike narakaü yàti akçtvà vaiùõavaü vratam . vedairadhãtaiþ kiü tasya? puràõapañhanai÷ca kim? . kçtaü yadi na viprendra! kàrtike vaiùõavaü vratam . janmaprabhçti yat puõyaü vidhivat samupàrjitam . bhasmãbhavati tat sarvamakçtvà kàrtike vratam . yaddatta¤c paraü japtaü kçta¤ca sumahattapaþ . sarvaü viphalatàmeti akçtvà kàrtike vratam . saptajanmàrjitaü puõyaü vçthà bhavati nàrada! . akçtvà kàrtike màmi rvaùõavaü vratamuttamam . pàpabhåtàstu te j¤eyà loke martyà mahàmune! . vaiùõavàkhya vrataü yaistu na kçtaü kàrtike ÷ubham>% . ki¤ca %<akçtvà niyamaü viùõoþ kàrtikaü yaþ kùipennaraþ . janmàrjitasya puõyasya phalaü nàpnoti nàrada!>% . ki¤ca %<niyamena vinà caiva yo nayet kàrtikaü mune! . càturmàsyaü tathà caiva brahmahà sa kulàdhamaþ>% . ki¤ca %<piõóadànaü pitéõà¤ca pitçpakùe na vai kçtam . vrataü nà kàrtike màsi ÷ràvaõyàmçùitarpaõam . caitre nàndolito viùõurmàdhasnànaü na sajjale . na kçtàü majjana puùye, ÷ràva rohiõàùñamã . saïgame na kçtà yena dvàda÷ã ÷ravaõànvità . kutra yàsyanti te måóhà nàhaü vedmi kalipriya!>% . pàdme ca saunakàdimunigaõasaüvàde %<mànuùaþ karmabhåmau yaþ kàrtikaü nayate mudhà . cintàmaõiü kare pràpya kùipate kardamàmbuni . niyamena vinà vipràþ! kàrtikaü yaþ kùipennaraþ . kçùõaþ paràïmukhastasya yasmàdårjo'sya vallabhaþ . yai rna dattaü hutaü japtaü na snànaü na harervratam . na kçtaü kàrtike putra! dvijàste vai naràdhamàþ>% . ki¤ca %<yai rna dattaü hutaü japtaü kàrtiüke na vrataü kçtam . tenàtmà hàrito nånaü na pràptaü pràrthitaü phalam>% . anyatra ca %<saüpràpte kàrtike màsi ye ratà na janàrdane . teùàü sauripure vàsaþ pitçbhiþ saha nàrada!>% . ki¤ca %<kàrtike nàrcito yaistu bhaktibhàvena ke÷avaþ . narakaü te gamiùyanti yamadåtai stu yantritàþ . janmakoñisahasrastu mànuùyaü pràpya durlabham . kàrtike nàrcito dhiùõurhàritaü tena janma vai . viùõoþ påjà kathà viùõo rvaiùõavànà¤ca dar÷anam . na bhavet kàrtike yamya hanti puõyaü da÷àbdikam>% . kàrtikasàhàtmyaü skànde %<kàrtikasya tu màhàtmyaü pràk sàmànyena likhyate . tato vi÷eùatastatra karma de÷àdibhedataþ>% ityupakramya %<kàrtikasya tu màsasya kodyaü÷enàpi nàrhati . sarbatãrtheùu yat snànaüsarvadàneùu yatphalam . ekataþsarvatãrthànisarveyaj¤àþ sadakùiõàþ . ekataþpuùkare vàsaþ kurukùetre himàcale . merutulyasuvarõàni sarvadànàni cekataþ . ekataþ kàrtiko vatsa . sarvadaþ ke÷avapriyaþ . yat ki¤cit kriyate puõyaü viùõu suddi÷ya kàrtike . tadakùayaü bhavet sarvaü satyoktaü tava nàrada! . kàrtikaþ khalu vai màsaþ sarvamàseùu cottamaþ . puõyànàü parama puõyaü pàvanànà¤ca pàvanaþ . yathà nadãnàü vipendra! ÷ailànà¤caiva nàrada! . udadhãnà¤ca viprarùe! kùayo naivopapadyate . puõyaü kàrtikamàse tu yatki¤cita kriyate mune! . na tasyàsti kùayo brahmam! pàpasyàpyevameva ca . na kàrtikasamo màso na kçtena samaü yugam . na vedasadç÷aü ÷àstraü na tãrthaü gaïgayà samam . kàrtikaþ pravaro màso vaiùõavànàü priyaþ sadà . kàrtikaü sakalaü yastu bhaktyà seveta vaiùõavaþ . piténuddharate sarvàn narakasthàn mahàmune!>% . pàdme %<dvàda÷asvapi màseùu kàrtikaþ kçùõavallabhaþ! . tasmin saüpåjito viùõuralpakairapyupàyanaiþ . dadàti vaiùõavaü lokamityevaü ni÷citaü mayà . yathà dàmodaro bhaktavatsalo vidito janaiþ . tasyàyantàdç÷o màsaþ svalpamapyurukàrakaþ . durlabho mànuùo deho dehinàü kùaõabhaïguraþ . tatràpi durlabhaþ kàlaþ kàrtiko harivallabhaþ . dãpenàpi hi tatràsau prãyate harirã÷varaþ . sugati¤ca dadàtyeba paradãpaprabodhanàt .>%
     %<atha tadvratamàhàtmyaü skànde>% %<vratànàmiha sarveùàmekajanmànugaü phalam . kàrtike tu vratasyoktaü phalaü janma÷atànugam . akråratãrthe viprendra! kàrtikyàü samupoùya ca . snàtvà yat phalamàpnoti tat ÷rutvà vaiùõavaü vratam . vàràõasyàü kurukùetre naimiùe puùkare'rvude . gatvà yat phalamàpnoti vrataü kçtvà tu kàrtike . aniùñvà ca sadà yaj¤airna kçtvà pitçùu svadhàm . vratena kàrtike màsi vaiùõavantu padaü vrajet . pravçttànà¤ca bhakùyàõàü kàrtike niyame kçte . ava÷yaü kçùõaråpatvaü pràpyate muktidaü ÷ubham>% . ki¤ca %<bràhmaõaþ kùatriyo vai÷yaþ ÷ådro và munimattama! viyoniü na vrajatyeva vrataü kçtvà tu kàrtike>% . ki¤ca %<kàrtike muni÷àrdåla! sva÷aktyà vaiùõavaü vratam . yaþ karoti yathoktantu muktistasya kare sthità . supuõye kàrtike màsi devarùipitçsevite . kriyamàõe vrate néõàü svalpe'pi syànmahàphalam>% . tatra kamavi÷eùamàhàtmyaü skànde %<dànaü datta hutaü japtaü tapa÷caiva tathà kçtam . tadakùayaphalaü proktaü kàrtike ca dvijasattama!>% . ki¤ca %<yatki¤cit kàtike dattaü viùõumuddi÷ya mànavaiþ . tadakùayaü labhyate vai annadànaü vi÷eùataþ>% . ki¤ca %<ye tu savatsaraü pårõamagnihotramupàsate . kàrtike svastikaü kçtvà samametanna saü÷ayaþ . kàrtike yà karotyevaü ke÷avàlayamaõóanam . svargasthà ÷obhata sà tu kapauto pakùiõã yayà . vaþ karoti naro nityaü kàrtike patrabhojanama . na sa durgatimàpnoti yàvadindà÷caturda÷a . janmaprabhçti yat pàpaü mànavai÷ca kçtaü bhavat tat sarva nà÷amàpnoti brahma(palà÷a)patreùu bhojanàt . sarvakàmaphalaü tasya sarvatãrthaphalaü bhavet . na càpi narakaü pa÷yedbrahmapatreùu bhojanàt . brahma caiùa smçtaþ sàkùàt palà÷aþ sarvakàmadaþ . madhyamaü varjitaü patraü ÷ådrasya muni sattama! . bhu¤jannarakamàpnoti yàvadindrà÷caturda÷a . tiladànaü nadãsnànaü satkathà sàdhusevanam . bhojanaü brahma patreùu kàrtike muktidàyakam . jàgaraü kàrtike màsi yaþ karotyaruõodaye . dàmodaràgreviprendra! gosahasraphalaü labhet . jàgaraü pa÷cime yàme yaþ karoti mahàmune! . kàrtike sannidhau viùõostatpadaü karasaüsthitam . sàdhusevà gavàü gràsaþ kathà viùõorathàrcanam . jàgaraþ pa÷cime yàme durlabhaþ kàrtike kalau>% . ki¤ca %<jaladhenusahasra¤ca vçùasaüsthe divàkare . toyaü dattvà yadàpnoti snànaü kçtvà tu kàrtike . sannihatyàü kurukùetre ràhugraste divàkare . såryavàreõa yat snànaü tadekàhena kàrtike . piténudi÷ya yaddattaü kàrtike kçùõavallabhe! annodakaü muni÷reùñha . akùayaü jàyate nçõàü>% ki¤ca %<gãta÷àstravinodena kàrtikaü yo nayennaraþ . na tasya punaràvçttirmayà dçùñà kalipriya!>% . ki¤ca %<pradakùiõa¤ca yaþ kuryàt kàrtike viùõusadmani . padepade'÷vamedhasya phalabhàgã bhavennaraþ . gãtaü vàdya¤ca mçtya¤ca kàrtike purato hareþ . yaþ karoti naro bhaktyà labhate càkùayaü phalam . harernàma sahasràkhya gajendrasya ca mokùaõam . kàrtike pañhate yastu punarjanma na vidyate . kàrtike pa÷cime yàme stava gànaü karoti yaþ . vasate ÷vetadvãpe tu pitçbhiþ saha nàrada! . naivedyadànena hareþ kàrtike yavasaükhyayà . yugàni vasate svarge tàvanti munisattama! apuruntu sakarpåraü yo dehat ke÷avàgrataþ . kàrtike tu muni÷reùñha . yugànte na punarbhavaþ>% ki¤ca %<niyamena kathàü viùõorye ÷çõvanti ca bhàvitàþ . ÷lokàrdhaü ÷lokapàdaü và kàrtike go÷ataü phalam . sarvadharmàn parityajya kàrtike ke÷avàgrataþ . ÷àstrasyoccàraõaü puõyaü ÷rotavya¤ca mahàmune! . ÷reyasà lobhabuddhyà và yaþ karoti hareþ kathàm . kàrtike muni÷àrdåla! kulànàü tàrayecchatam . nityaü ÷àstravinodena kàrtikaü yaþ kùipennaraþ . nirdahet sarvapàpàni yaj¤àyutaphalaü labhet . na tathà tuùyate dànai rna yaj¤airgogajàdikaiþ . yathà ÷àstrakathàlàpaiþ kàrtike madhusådanaþ . kàrtike muni÷àrdåla! yaþ ÷çõoti hareþ kathàm . sa nistarati dårgàõi janmakoñigatàni ca . yaþ pañhet prayato nityaü ÷lokaü bhàgavataü muneþ . aùñàda÷apuràõànàü kàrtike phalamàpnuyàt>% ki¤ca %<sarvàn dharmàn parityajya iùñàpårtàdikànnaraþ . kàrtike parayà bhaktyà vaiùõavaiþsaha saüvaset>% . padme %<kàrtike måmi÷àyã yo brahmacàrãhaviùyabhuk . palà÷apattre bhu¤jàno dàmodaramaghàrcayet . sa sarvapàtakaü hitvà vaikuõñhe harisannidhau . modate viùõusadç÷o bhajanànandanirvçtaþ>% ki¤ca %<kàrtikaü sakalaü màsa pràtaþ snàyã jitendriyaþ . japan haviùyabhuk dàntaþ sarvapàpaiþ pramucyate . kàrtikantu naroþ màsaü yaþ kuryàdekabhojanam . ÷åra÷ca bahuvãrya÷ca kãrtimàü÷ca sa jàyate>% . ki¤ca %<palà÷apatrabhojã ca kàrtike puruùo naraþ . niùpàpaþ syàttu naivedyaü harerbhuktvà vimucyate . madhyasthamai÷varaü patraü varjayedvràhmaõetaraþ>% . ki¤ca %<aparàdhasahasràõi pàtakàni mahàntyapi . kùamate'sya hari rdevaþ påjitaþ kàrtike prabhuþ . naivedyaü pàyaso viùõoþ priyaü khaõóaü ghçtànvitam . vibhajya tacca bhu¤jàno yaj¤asàmyaü dine dine>% . tatraiva ÷rãkçùõasatyàsaüvàde %<snànaü jàgaraõaü dãpaü tulasãvanapàlanam . kàrtike ye prakurvanti te narà viùõumårtayaþ . itthaü dinatrayamapi kàrtike ye prakurvate . devànàmapi te vandyàþ kiü yairàjanma tat kçtam>% . skàndekàrtikavratàïgàni %<harijàgaraõaü pràtaþsnànaü tulasisevanam . udyàpanaü dãpadànaü vratànyetàni kàrtike>% . ki¤ca %<pa¤cabhirvratakairebhiþ sampårõaü kàrtike vrato . phalamàpnoti tatproktaü bhukti suktiphalapradam . viùõoþ ÷ivasya và kuryàdàlaye harijàgaram . kuryàda÷vatthamåle và tulasãnàü vaneùu ca . àpadgato yadàpyambho na labhet savanàya saþ . vyàdhito và punaþ kuryàdviùõornàmnà'ghamàrjanam . udyàpanavidhiü kartuma÷akto yo vrate sthitaþ . bràhmaõàn bhojayecchaktyà vratasampårõahetave . a÷akto dãpadànasya paradãpàn prabodhayet . teùàü và rakùaõaü kuryàdvàtàdibhyaþ prayatnataþ . abhàve tulasãnà¤ca påjayedvaiùõavaü dvijam . sarvàbhàve vratã kuryàdbràhmaõànàü gavàmapi . sevàü bà bodhivañayo rvratasampårõahetave>% . tatra dãpadànamàhàtmyam skànde
     %<kçtvà koñisahasràõi pàtakàni bahånyapi . nimeùàrdhena dãpasya vilayaü yànti kàrtike>% ki¤ca %<÷çõu dãpasya màhàtmyaü kàrtike ke÷avapriyam . dãpadànena viprendra! na punarjàyate bhuvi . ravigrahe kårukùetre narmadàyàü ÷a÷igrahe . tat phalaü koñiguõitaü dãpadànena kàrtike . ghçtena dãpako yasya tilatailen và punaþ . jvàlyate muni÷àrdåla! a÷vamedhena tasya kim? . mantrahãnaü kriyàhãnaü ÷aucahãnaü janàrdane . sarve saüpårõatàü yàti kàrtike dãpadànataþ . teneùñaü kratubhiþ sarvaiþ kçtaü tãrthàvagàhanam . dãpadànaü kçtaü yena kàrtike ke÷avàgrataþ . tàvadgarjanti puõyàni svarge martye rasàtale . yàvanna jvalate jyotiþ kàrtike ke÷avàgrataþ . ÷råyate càpi pitçbhi rgàthà gãtà purà dvija! . bhaviùyati kule'smàkaü pitçbhaktaþ suto bhuvi . kàrtike dãpadànena yastoùayati ke÷avam . muktiü pràpsyàmahe nånaü prasàdàccakrapàõinaþ>% ki¤ca %<merumandaramàtràõi kçtvà pàpànya÷evataþ . dahate nàtra sandeho dãpadànàttu kàrtike . gçhe và''yatane vàpi dãpaü dadyàcca kàrtike . puratã vàsudevasya mahàphalavidhàyinaþ . sa jàto mànuùo loke sa dhanyaþ sa ca kãrtimàn . pradattaþ kàrtike màsi dãpo vai madhhàgrataþ . nimeùàrdhàrdhamàtreõa dãpadànena kàrtike . na tat kratu÷ataiþ pràpyaü phalaü tãrtha÷atairapi . sarvànuùñhànahãno'pisarvapàparato'pi san . påyate nàtra sandeho dãpaü dattvà tu kàrtike . tannàsti pàtakaü ki¤cit triùu lokeùu nàrada! yanna ÷odhayate dãpaþ kàrtike ke÷avàgrataþ . purato vàsudevasya dãpaü dattvà tu kàrtike . pràpnoti ÷à÷vataü sthànaü sarvabàdhàvivarjitam . yaþ kuryàt kàrtike màsi karpåreõa tu dãpakam . dvàda÷yà¤ca vi÷eùeõa tasya puõyaü vadàmi te . kule tasya prasåtà ye ye bhaviùyanti nàrada! . samatãtà÷ca ye kecidyeùàü saïkhyà na vidyate . krãóitvà suciraü kàlaü devaloke yadçcchayà . te sarve mukti màyànti prasàdàcakrapàõinaþ>% ki¤ca %<dyåtavyàjena viprendra! kàrtike ke÷avàlayam . dyotayedvà mahàbhàgàþ! punàtyàsaptama kulam . kàrtike dãpadànantu kuryàdyo vaiùõavàlaye . dhana putro ya÷aþ kãrtirbhavettasya ca sarvadà . yathà ca mathanàdvahniþ sarvakàùñheùu dç÷yate . tathà ca dç÷yate dharmo dãpadàne na saü÷ayaþ>% ki¤ca %<nirdhanenàpi viprendra! kçtvà caivàtmavikrayam . kartavyaü dãpadànantu yàvat kàrtikapårõimà . vaiùõavo na sa mantavyaþ saüpràpte kàrtike mune! . yo na yacchati måóhàtmà dãpaü ke÷avasadmani>% . nàradãye ÷rãrukmàïgadamohinãsaüvàde %<ekataþ sarvadànàni dãpadànàni caikataþ . kàrtike na samaü proktaü dãpado hyadhikaþ smçtaþ>% . kàrtike %<kàrtike khaõóadãpaü yo dadàti harisannidhau . divyakàntivimànàgre ramate sa hareþ pure>% . tatra paradãpaprabodhanamàhàtmyaü skànde %<pitçpakùe'nnadànena jyaiùñhàùàóhe ca vàriõà . kàrtike tatphalaü puüsàü paradãpaprabodhanàt . bodhanàt paradãpasya vaiùõavànà¤ca sevanàt . kàrtike phalamàpnoti ràjasåyà÷vamedhayoþ . doyamànantu ye dãpaü bodhayanti harergçhe . pareõa nçpa÷àrdåla! nistãrõà yamayàtanàü . na tadbhavati viprendra! iùñairapi mahàmakhaiþ . kartike yat phalaü proktaü paradãpaprabodhanàt . ekàda÷yàü parairdattaü dãpaü prajvàlya måùikà . mànuùyaü durlabhaü pràpya paràü gatimavàpa sà>% . tatra ÷ikharadãpamàhàstryaü skànde . yadà yadà bhàsayate dopakaþ kalasopari . tadà tadà muni÷reùñha! dravate pàpasa¤cayaþ . yo dadàti dvijàtibhyo mahãmudadhimekhalàm . hareþ ÷ikharadãpasya kalàü nàrhati ùoóa÷ãm . yo dadàti gavàü koñiü savatsàü kùãrasaüyutàm . hareþ ÷ikharadopasya kalàü nàrhati ùoóa÷ãm . sarvasvadànaü kurute vaiùõvànàü mahàmune! ÷ikharopari dãpasya kalàü nàrhati ÷oóa÷ãm ki¤ca %<yaþ karoti paraü dãpaü målyenàpi mahàmune! . ÷ikharopari madhye ca kulànàü tàrayecchatam . vimànaü jyotiùà dãpraü ye nirokùanti kàrtike . ke÷avasya mahàbhaktyà kule teùàü na nàrakã . divi devà nirokùante viùõudãpapradaü naram . kadà bhaviùyatyasmàkaü saïgamaþ puõyakarmaõà . kàrtike kàrtikoü yàvat pràsàdopari dãpakam . yo dadàti muni÷reùñha! tasyendratvaü na durlabham>% . tatra dãpamàlàmàhàtmyaü skànde %<dãpapaïkte÷ca racanà sabàhyàbhyantare hareþ . viùõovimàne kurute sa naraþ ÷aïkhacakradhçk . dãpapaïkte÷ca racanàü kurute ke÷avàlaye . tasyàlaye prasåtànàü lakùàõàü narakaü na hi . viùõorvimànaü dãpàóhyaü sabàhyàbhyantare mune! . dãpoddyotakare màrge tena pràptaü paraü padam>% . bhaviùyeca %<yaþ kuryàt kàrtike màsi ÷obhanàü dãpamàlikàm . prabodhe caiva dghàda÷yàmekàda÷yàü vi÷eùataþ . såryàyataprakà÷astu tejasà bhàsayan di÷aþ . tejorà÷ivimànastho jagadududyotayaüstviùà . yàvat pradãpasaükhyà tu ghçtenàpårya bodhità . tàvadvarùasahasràõi viùõuloke mahãyate>% .
     tatra àkà÷àdidãpamàhàtmyaü pàdme %<uccaiþ pradãpamàkà÷e yo dadyàt kàrtike naraþ . sarvaü valaü samuddhçtya viùõulokamavàpnuyàt . viùõuke÷avamudç÷ya dãpaü dadyàt tu kàrtike . àkà÷astha jalastha¤ca ÷çõu tasyàpi yat phalam . dhanaü dhànyaü samçddhi÷ca putravànã÷varo gçhe! locane ca ÷ubhe tasya vidvànapi ca jàyate>% kiüca %<viprave÷mani yo dadyàt kàrtike màsi dãpakam . agniùñomaphalaü tasya pravadanti manãùiõaþ . catuùpatheùuy rathyàsu bràhmaõàvasatheùu ca . vçkùamåleùu goùñheùu kàntàre gahaneùu ca . dopadànàddhi sarvatra mahàphalamavàpnuyàt>% .
     de÷avi÷eùe kàrtikamàhàtmyavi÷eùaþ pàdme . %<yatra kutràpi de÷e'yaü kàrtikaþ snànadànataþ . agnihotra samaphalaþ påjàyà¤ca vi÷eùataþ . kurukùetre koñiguõo gaïgàyàü càpi tatsamaþ . tato'dhikaþ puùkare syàd dvàrakàyà¤ca bhàrgava . . kçùõasàlokyado màsaþ påjàsnànai÷ca kàrtikaþ . anyàþ puryastatsamànà munayo mathuràü vinà . dàmodaratvaü hi harestatraivàsãdyataþ kila . mathuràyàü tata÷corjo vaikuõñhaprãtivardhanaþ . kàrtiko mathuràyàü vai paramàvadhiriùyate . yathà màghe prayàgaþ syàdvai÷àkhejàhnavã yathà . kàrtike mathurà sevyà tathotkarùaþ paro nahi . mathuràyàü narairårje snàtvà dàmodaro'rcitaþ . kçùõaråpà hi te j¤eyà nàtra kàryà vicàraõà . durlabhaþ kàrtiko vipra! mathuràyàü nçõàmiha . yatràrcitaþ svakaü råpaü bhaktebhyaþ saüprayacchati . bhuktiü muktiü harirdadyàdarcito'nyatra sevinàm . bhakti¤ca na dadàtyeùa yato va÷yakarã hareþ . sà tva¤jasà hare rbhaktirlabhyate kàrtike naraiþ . mathuràyàü sakçdapi ÷rãdàmodarapåjanàt . mantradravyavihãna¤ca vidhihãna¤ca påjanam . manyate kàrtike devo mathåràyàü sadarcanam . yasya pàpasya yujyeta maraõàntà hi niùkçtiþ . tacchuddhyartha midaü proktaü pràya÷cittaü suni÷citam . kàrtike mathuràyàü vai ÷rãdàmodarapåjanam . kàrtike mathuràyàü vai påjanàdadar÷anaü dhruvaþ . ÷ãghraü saüpràptavàn bàlo durlabhaü yogavat paraiþ . sulabhà mathurà bhåmau pratyabdaü kàrtikastathà . tathàpi saüsarantãha narà måóhà bhavàmbudhau . kiü yaj¤aiþ kiü tapobhi÷ca tãrthairanyai÷ca sevitaiþ . kàrtike mathuràyà¤cedarcyate ràdhikàpriyaþ . yàni sarvàõi tãrthàni nadà nadyaþ saràüsi ca . kàrtike nivasantyatra màthure sarvamaõóale . kàrtike janmasadane ke÷avasya ca ye naràþ . sakçtpraviùñàþ ÷rãkçùõaü te yànti paramavyayam . paropahàsamudida÷ya kàrtike haripåjayà . mathuràyàü labhedbhaktiü kiü punaþ ÷raddhayà naraþ>% iti .
     atha kàrtikavratàrambhakàlakramau . pàdme à÷vinasya tu màsasya yà ÷uklaikàda÷ã bhavet . kàrtikasya vratànãha tasyàü kuryàdatandritaþ . nityaü jàgaraõàyàntye yàme ràtreþ samutthitaþ . ÷ucirbhåtvà prabodhyàtha stotrairnãràjayet prabhum . ni÷amya vaiùõavàn dharmàn vaiùõavaiþ saha harùitaþ . kçtvà gãtàdikaü pràtadavaü nãràjayet punaþ . nadyàdau ca tato gatvàcamya saïkalpamàcaret %<prabhuü pràrthyàtha tasmai ca dadyàdarvyaü yathàvidhi . tatra saïkalpamantraþ . kàrtike'haü kariùyàmi pràtaþsnànaü janàrdana! . prãtyarthaü tava deve÷a! dàmo dara! mayà (lakùmyà) saha>% iti . %<pràrthanàmantrastu--tava dhyànena deve÷a! jale'smin snàtumudyataþ . tvatprasàdàcca me pàpaü dàmodara! vina÷yatu>% . ardhyamantraþ--%<vratinaþ kàrtike màsi snàtasya vidhivan mama . ardhyaü gçhàõa deve÷a! tvàü namàmi sure÷vara!>% . kà÷ãsvaõóe %<vratinaþ kàrtike màsi snàtasya vidhivan mama . dàmodara! gçhàõàrdhyaü danujendranisådana! nitye naimittike kçtsne kàrtike pàpa÷oùaõe . gçhàõàrdhyaü mayà dattaü ràdhayà sahito hare!>% . iti . pàdme tilairàlipya dehaü svaü nàmoccàraõapårvakam . snàtvà tu vidhinà sandhyàmupàsya gçhamàbrajet . upalipyàtha devàgre nirmàya svastikaü prabhum . tulasãmàlatã padmàgastyapuùpàdinàrcayet . nityaü vaiùõavasaïgatyà seveta bhagavatkathàm . sarpiùàharni÷aü dãpaü tilatailena càrcayet . vi÷eùata÷ca naivedyànyarpayedàcarettathà . praõàmàü÷ca yathà÷akti ekabhaktàdikaü vratam . pàdme'nyatra %<pràtarutthàya ÷aucàdi kçtvà gatvà jalà÷ayam . kçtvà ca vidhivat snànaü tato dàmãdaràrcanam>% . ki¤ca %<maunena bhojanaü kàryaü kàrtike vratadhàriõà . ghçtena dãpadànaü syàt tilatailena và punaþ . dina¤ca kçùõakathayà vaiùõavànàü ca saïgamaiþ . nãyatàü kàrtike màsi maïkalpavratapàlanam . à÷vine ÷uklalakùasya pràrambho harivàsare . atha và paurõamàsãtaþ saükràntau và tulàgame . dãpadànamakhaõóa¤ca dadyàdvai viùõusannidhau . devàlaye tulasyàü và àkà÷e và taduttamam>% . ki¤ca %<rajataü kanakaü dãpàn maõimuktàphalàdikam . dàmodarasya prãtyarthaü pradadyàt kàrtike naraþ>% . skànde ca %<na gçhe kàrtike kuryàdve÷eùeõa tu kàrtikom . tãrthetu kàrtikãü kuryàt sarvayatnena bhàvini!>% . kàrtike varjyàni skànde brahmanàradasaüvàde %<kàrtike tu vi÷eùeõa ràjamàùàü÷ca bhakùayan . niùpàvàn muni÷àrdåla! yàvadàhåtanàrakã . kaliïgàni pañolàni vçntàkaü sandhitàni ca . na tyajet kàrtike màsi yàvadàhåtanàrakã . kàrtike màsi dharmàtmà matsyamàüsaü na bhakùayet . tatraiva yatnatastyàjya ÷à÷akaü ÷aukaraü tathà>% . ki¤ca--parànnaü para÷ayyà¤ca prarãvàdaü paràïganàm . sarvadà varjayet pràj¤o vi÷eùeõa tu kàrtike . tailàbhyaïgaü tathà ÷ayyàü parànnaü kàüsyabhojanam . kàrtike varjayedyastu paripårõabratã bhavet . saüpràptaü kàrtikaü dçùñvà parànnaü yastu varjayet . dine dine tu kçcchasya phalaü pràpnoti mànavaþ . tatraiva ÷rãrukyàïgadamohinãsaüvàde %<kàrtike varjayenmadhu . kàrtike varjayet kàüsyaü kàrtike ÷uktasandhitam . na matsyaü bhakùayenmàüsaü na kaurmaü nànyadeva hi . càõóàlaþ sa bhavet subhru! kàrtike màüsabhakùaõàt .>%

#<kàrtikika># puø kàrtikã paurõamàsã asmin màse ñhaka . 1 càndrakàrtikamàse evaü 2 kàrtikãyukta pakùe 3 kàrtikàkhye jãvavarùe ca .

@<[Page 1956a]>@
#<kàrtikeya># puø kçttikànàmapatyaü pàlyatvena óhak . agniniùiktarudratejasa utpanne kçttikàbhiþ pàlite skande deve kàrtika÷abde tatkathàdi uktam . ràmàyaõetu saükùepeõoktaü yathà %<kumàra÷càbhavat tatra taruõàrkasamadyutiþ . vahnitejobhavaþ ÷rãmàn gaïgàkukùiparicyutaþ . taü kumàraü tato jàtaü dçùñvà sendrà marudgaõàþ . tadà kùãrapradànàrthaü kçttikàþ saünyayojayan . tàþ kùãraü tasya devasya samayena dadustadà . syàdasmàkamayaü putraþ khyàto nàmnoti ràghava! . anyonyaü pibatastàsàü tanayasya mukhàni ùañ . samabhåvan mahàbàho! ùaõmukhastena vi÷rutaþ . tatastàdevatà åcuþ kàrtikeya iti prabhuþ . putro'yaü jagati khyàto bhaviùyati na saü÷ayaþ>% .

#<kàrtikeyapraså># strã kàrtikeyaü prasåte pra + så--kvip . ùàrvatyàü ÷abdaratnàø . ùàrvatyàü ÷ivavãryaniùekakàle devairvighne kçte tadretaso bhåmivahnyàdiniùekeõa tasyotpattestasyàstadãyamålakàraõatvàt tatprasåtvaü yathà brahmavaiø puø gaõe÷akhaø %<sambabhåvarahaþ krãóà pàrvatã÷ivayoþ purà . dçùñasya ca suraiþ ÷ambho rvãryaü bhåmau papàta ha . bhåmistadakùipat vahnau vahni÷ca ÷arakànane . tattvaü puùñaþ kçttikàbhiþ>% . ùañsu çùipatnãùuvahneretaso niùeke tàbhi÷ca ÷aravaõekùepàttajjanme tasyamålamagnikumàra÷abde 54 pçø bhàratavàkyaü dar÷itam tena gaïgàyàü niùekàjjanmakathanantu kalpabhedàdityavirodhaþ .

#<kàrtàyaõi># puø strã karturapatyam kurvàø õyaþ kàrtyaþ tasyàpatyam %<aõodvyacaþ>% pàø phi¤ yalopaþ . karturapatyasyàpatye .

#<kàrtikotsava># puø 7 taø . 1 kàrtikakartavye utsave upacàràt tadàdhàre kàrtikapaurõamàsãråpe 2 kàle trikàø .

#<kàrtsnya># naø kçtsnasya bhàvaþ 6 taø ùya¤ . sàkalye %<vibhàùà sàtiþ kàtrsnye>% pàø %<tannibodhata kàtrsnyena dvijàgryàn païktipàvanàn>% manuþ .

#<kàrdama(mika)># triø kardamena raktaü aõ vçttikàramate ñhak và . kardamena rakte vastràdau .

#<kàrpaña># puø karpañaeva svàrthe'õ, kàrpàñaþ sa ivàkàro'styasya, ac và . 1 jãrõavastrakhaõóe (làtà kàni) . tàdç÷a vastrayukte 2 kàryàrthini (umedàra) triø hemacaø . tadàkàrayukte jatuni (jau) hemacaø .

#<kàrpañaguptikà># strã kàrpañena khaõóavastreõa guptaiva svàrthe ka . (jhulã) (vañuyà) iti khyàte padàrthe ÷abdaciø .

#<kàrpañika># triø karpañena carati ñhak kàrpaño'styasya và ñhan kaùàyakhaõóavastreõa càriõi 1 tãrthayàtràprasakte . %<vi÷rà ntakàrpañikaprasphuñitacaraõadhålidhåsaraki÷alayalà¤cchitopakaõñaiþ>% kàdaø . %<nityaü kàrpañikàn sarvàn samaü putreõa pa÷yati>% kàrãø svaø 12 aø . 2 karmañhe trikàø .

#<kàrpaõya># naø kçpaõasya bhàvaþ ùya¤ . 1 kçpaõatve 2 dãnatve ca %<kàrpaõyadoùopahatasvabhàvaþ>% gãtà . %<kàrpaõyaü kevalà nãtiþ krauryaü ÷vàpadaceùñitam>% hitoø .

#<kàrpàsa># triø karpàsyà avayavaþ vilvàø aõ . karpàsãvikà re såtràdau . tasya phale luk . karpàsã svàrthe'õ ïãp karpàsã (kàpàsa) 2 vçkùe strã . svàrthe ka . kàrpàsikà'pyatra . svàrthikasyàpi prakçtiliïgàtikramasya kvàcitkatvàt kàrpasako'pyatra puø . %<kàrpàsako laghuþ koùõo madhuro vàtanà÷akaþ . tatpalà÷aü samãraghnaü raktakçnmåtra vardhanam . tatphalaü piõóikànàhapåyasràvavinà÷akçt . tadvãjaü stanyadaü vçùyaü snigdhaü kaphakaraü guru>% bhàvapraø . adhikaü karpàsa÷abde 1723 pçø dç÷yam .

#<kàrpàsadhenu># strã strã kàrpàsaracità dhenuþ . dànàrthaü kalpitàyàü kàrpàsavastràdinirmitàyàü dhenau . tadvidhànaü hemàø dàø khaø varàhapuràõe yathà %<ataþparaü pravakùyàmi dhenuü kàrpàsikãü ÷ubhàm . vi÷vasya guhyaguptyarthaü brahmaõà càü÷ukaïkçtam . kàrpàsamålantaccàpi tenàsàvuttamà smçtà . sà ca kàrpàsabhàreõa dhenuþ ÷reùñhà prakãrtità . madhyamà ca tadardhena kanyasã (kaniùñhà) ca tadardhataþ . pårvavadvastradhànya¤ca hiraõya¤ca tathaiva ca . vatsakantu caturthàü÷airdànamantro'bhidhãyate>% . pårvavaditi varàhapuràõoktatiladhenuvadityarthaþ . %<hemakundendudeve÷i! kùãràrõavasamudbhave! . somapriye! sudhenvàkhye! saurabheyi! namo'stu te . datteyamindunàthàya ÷a÷àïkàyàmçtàya ca . atrinetraprajàtàya somaràjàya vai namaþ>% . %<yastvevaü parayà bhaktyà bràhmaõàya prayacchati . sa yàti somalokantu somena saha modate . na rogã na jvarã kuùñhã kule tasya prajàyate . putradàrasamopeto jãvecca ÷aradàü ÷atam>% . vastra dhenvàdayopyatra

#<kàrpàsanàsikà># strã kàrpàsasya tatpåraõàrthà nàsikeva . (ñeko) tarkau ÷abdaratnàø . karpàsanàsikàpyatra .

#<kàrpàsaparvata># puø dànàrthaü kalpite dhànya÷ailàdiùu da÷asu acaleùu karpàsavastranirmite parvatabhede tadvidhànàdi hemàø dànakhaø brahmàõóapuràõe yathà bhagavànuvàca . ataþparaü pravakùyàmi kàrpàsàcalamuttasam . paramaü sarvadànànàü priyaü sarvadivaukasàm . de÷akàlau samàsàdya dhanaü ÷raddhà¤ca yatnataþ . deyametanmahàdànaü tàraõàrthaü kulasya ca . parvataü kalpayettatra kàrpàrsena vidhànataþ . pårvoktena vidhànena kçtvà sarvaü vidhànataþ . viü÷adbhàrastu kartavya uttamaþ parvato budhaiþ . madhyamo da÷abhiþkuryàjjaghanyaþ pa¤cabhistathà . sarvadhànyasamåhasya madhye hyoùadhibhirvçtaþ . rasairatnai÷ca saüyukto lokapàlàvçtastathà . brahmàdayastathà ÷çïge kà¤canena vinirmitàþ . kulàcalàü÷ca catura÷caturbhàgena kalpayet . sauvarõa÷ikharàn sarvàn sarvaratnopa÷obhitàn . nànàdhàtuvicitràïgàn bhakùyabhojyasamàvçtàn . kaõóe và sthaõóile vàpi tatra homo vidhãyate . çtvija÷ca tathà càùñau kàrayedvedavittamàn . homovyàhçtibhi÷caiva agnau taddaivatairapi . gandhena sarpiùà tatra tathà kçùõatilairapi . ayutaü homasaükhyà ca pàlà÷asamidhastathà . ÷aïkhatåryaninàdai÷ca tathà maïgalapàñhakaiþ . utsavaü kàrayettatra dinamekamatandritaþ . parvakàle tato dadyàt påjayitvà vidhànataþ . %<namaþ sarvàmaràvàsà bhåtasaïghairabhiùñutàþ . brahvàdayo me varadà bhavantu vibudhàþ sadà>% . ityuccàrya naro dadyànnàrã và vidhipårvakam . påjayitvà dvijàn samyak vàsobhirbhåùaõaistathà . anena vidhinà yastu dànametat prayacchati . sa gacchettrida÷àvàsaü vimànopari saüsthitaþ . apsarogaõasaüvãto gandharvairabhisaüstutaþ . tatra manvantaraü yàvaduùitvà vibudhàlaye . puõyakùayàdihàbhyetya mahãmbhuïakte sasàgaràm . råpavàn subhagovàgmã ÷rãmànatulavikramaþ . pa¤ca janmàni nàrã và jàyate nàtra saü÷ayaþ . bhåya÷ca ÷çõu ràjendra! divyaü kàrpàsaparvatam . ta¤ca bhàra÷atenaiva kuryàdardhena và punaþ . ÷eùaü pårvavidhànena sarvaü kuryàdyathàkramam . phalaü pårvodita¤caiva jàyate nçpasattama! . kàrpàsàcalakàrpàsa÷ailàdayo'pyatra .

#<kàrpàsasautrika># triø karpàsasåtreõa nirvçttaþ ñak anu÷atikàderàkçtigaõatvena dvipadavçddhiþ . karpàsasåtranirmite vastràdau . %<÷ate da÷apalà vçddhiraurõe kàrpàsa sautrike>% yàj¤aø .

#<kàrpàsika># tri karpàsena nirvçttaþ ñhak . karpàsasåtraniùpanne pañàdau %<÷ataü dàsãsahasràõàü kàrpàsikanivàsinàm>% bhàüø saø 50 aø . kàrpàsavastràcchàdinàm .

#<kàrma># triø karma ÷ãlamasya chatràø õaþ . %<kàrmastàcchãlye>% pàø niø ñilopaþ . phalamanapekùya karmasu pravçtte karma÷ãle striyàü ñàp .

#<kàrmaõa># naø karmaiva karman + %<tadyuktàt karmaõo'õ>% pàø aõ . 1 vàcikaü ÷rutvà kriyamàõe karmaõi siø kauø . karmaõe hitam aõ . 2 målakarmaõi mantrauùadhyàdibhirva÷yàdi karaõe amaraþ (yàdukarà) . %<kàrmaõatvamagaman ramaõeùu>% màghaþ . tataþ svàrthe'õ svàrthikapratyayasya kvacit prakçtiliïgàti krama vidhànàt kàrmaõã ttràrthe strãø . %<dhautaü nadyà kimidamathavà kàrmaõã màthurãõàm>% uddhavadåø kàrmaõamiti tu jyàyaþ . 3 mantràdiyogavidyàyàm naø karma sàdhyatvena astyasya aõ . 4 karmadakùe tri mediø . prapa¤casàroktamalatrayàntargate 5 malabhede ca . %<màyikaü nàma yoùotyaü pauruùaü kàrmaõaü malam . àlavyaü taddvayaü proktaü niùiddhaü tanmalatrayam>% %<jyotirmantreõa vidhivaddahenmalatrayaü yatã>% tantrasàø .

#<kàrmàra># puø kàrmàraeva svàrthe'õ . 1 karmakàre (kàmàra) %<kàrmàro a÷mabhirdyutibhiþ>% çø 9, 112, 2 . %<kàrmàraþ ayaskàraþ>% bhàø . karmàrasyàpatyam ÷ivàø aõ . 2 karmakàràvatye puüstrã striyàü ïãp .

#<kàrmàraka># triø karmàreõa kçtaü kulàlàø vu¤ . karmakàrakçte .

#<kàrmàryàyaõi># puüstrã karmàrasyàpatyaü phi¤ niø . karmakàràpatye striyàü và ïãp .

#<kàrmika># triø karmaõà citrakvarmaõà nirvçttaþ ñhak . niùpattyuttaraü citrasåtraiþ cakrasvastikàdicihnayuktatayà kriyamàõe prañàdau . %<kàrmike romabaddhe ca triü ÷adbhàgaþkùayomataþ>% yàj¤aø . %<kàrmikaü karmaõà citreõa nirmitam . yatra niùpanne pañe cakrasvastikàdikaü citrasåtraiþ kriyate tatkàrmika sityucyate>% mitàø . tasya bhàvaþ purohiø yak . kàrmikya tadbhàve naø .

#<kàrmuka># naø karmaõe prabhavati uka¤ . 1 dhanuùi amaraþ . %<kàrmukeõeva guõinà vàõaþ sandhànameùyati>% màùaþ . %<vihàya lakùmãpatilakùma kàrmukam>% kiràø . 2 karmakùame triø mediø . kàrmukaü sàdhyatvenàstyasya ac . . 3 vaü÷e mediø . 4 ÷vetakhadi÷e 5 hijjaladçkùe 6 mahànimbeca puø ràjaniø . meùàdiùu navame 7 rà÷au %<kàrmukaü tu parityajya çùaü (makaram>%) saükramate raviþ . prabhàte càrdharàtre ca snànaü kuryàt pare'hani kàlamàø bhaviùyapuø . kçmukasyedam aõ . 8 kçmukasaübandhini triø striyàü ïãp . %<agnàvàråóhe trayoda÷àsyàü pràde÷amàtràþ samidha àdadhàti>% %<ghçtonnàü kàrmukãü drvannaþ>% iti kàtyàø ÷rauø 16, 4, 33, 35, . atra kçmukaþ dhamanavçkùa karkaþ . ma ca ÷vetakhadiraþ . ataeva svàrthe aõantatayà ÷vetakhadiràrthatetyuktaü ràjaniø . tålasphoñane tadàkàre (àcaóà) (dhunàrà) itikhyàte 9 yantrebhede . agnipuràõe dhanurvedaprakaraõe dhanvinàü vai÷àkhàdisthànapa¤cakamuktvà dhanuþ ÷ikùàprakàralakùaõàdikamuktaü yathà
     %<kàrmukaü gçhya vàmena vàõaü dakùiõakena tu . vai÷àkhe yadi và sthàne saüsthito'pyatha và''yate . guõàóhyaü tu tataþ kçtvà kàrmukaü priyakàrmukaþ . adhaþ koñintu dhanuùaþ phalade÷antu patriõaþ . dharaõyàü sthàpayitvà tu tolayitvà tathaiva ca . bhujàbhyàü mandakubjàbhyàü prakoùñhàbhyàü dçóhavrataþ . nyasyetvàõaü dhanuþ÷reùñhe puïghade÷a¤ca patriõaþ . vinyàso dhanuùa÷caiva dvàda÷àïgulamantaram . jyayà vi÷iùñaþ kartavyo nàtihãno nacàdhikaþ . nive÷ya kàrmukaü nàbhyàü (dhanurmadhye) nitàntaü sa÷araü karam . utkùipedunnataü hastamantareõàkùikarõayoþ . pårbeõa muùñinà gràhyaü talàgre dakùiõe ÷aram . haraõantu tataþ kçtvà ÷ãghraü pårbaü prasàrayet . nàbhyantarà naiva bàhyà nordhakà nàvarà tathà . na ca kubjà na cottànà na calà nàtiveùñità . mamàsthairye guõopetà maurvã daõóaiva sthità . chàdayitvà tatolakùyaü pårbaõànena muùñinà(vàmamuùñinà) . urasà tåtthito yantà trikoõàvanatasthitaþ . stabdhàïgo ni÷cala grãvo mayårà¤citamastakaþ . lalàñanàsàvaktràüsàþ kurparo'sya samobhavet . antare dvyaïgulaü j¤eyaü civukasyàsyakasya ca . prathamaü tryaïgulaü proktaü dvitãye dvyaïgulaü tathà . tçtãye'ïgulamuddiùñamàyataü ttivukàsyayoþ . gçhãtvà sàyakaü tåõyà mayårà¤citamastakaþ . tarjanyàïguùñhakenàtha pårayet sàyakaü punaþ . anàmayà punargçhya tathà madhyamayà'pi ca . tàvadàkarùayedvegàt yàvadvàõaþprapåritaþ . evaüvidhamupakramya moktavyovidhivat khagaþ . dçùñimuùñigataü lakùyaü bhindyàdvàõena suvrataþ . tyaktvà tu pa÷cimaü hastaü kùipedvegena pçùñhataþ . etaducchedamicchanti j¤àtavyaü hi tvayà dvija! . kurparaü tadadha . kuryàdàkçùya tu dhanuùmatà . årdhvaü vai lastake (dhanurmadhye) kuryàdaïka÷liùñantu madhyamam . jyeùñhaü prakçùñaü vij¤eyaü dhanuþ ÷àstravi÷àdaiþ . jyeùñhastu sàyako j¤eyobhaveddvyada÷a muùñikaþ . ekàda÷astathà madhyaþ kanãyàn da÷amuùñikaþ . caturhastaü dhanuþ ÷reùñhaü trayaü sàrdhantu madhyamam . kanãyastu trayaü proktaü nityameva padàtinaþ . a÷ve rathe gaje jyeùñhaþ sadaiva parikãrtitaþ>%
     %<pårõàyataü dvijaþ kçtvà tato màüsairgatàyuùàm . sunirdhautaü tataþ kçtvà yaj¤abhåmau vidhànavat . tato vàõaü samàgçhya daü÷itaþ susamàhitaþ . tåõamàsàdya bandhãyàt dçóhàü kakùyà¤ca dakùiõàm . vilakùyamapi labdhà yastatra caiva susaüsthitaþ . tataþ samuddharedvàõaü tåõàddakùiõapàõinà . tenaiva sahitaü bhadhye ÷araü saügçhya dhàrayet . àkçùya tàóayettatra candrakaü (candràkàralakùyam) ùoóa÷àïgulam . yuktvà vàõaü tataþ pa÷càddhanuþ ÷ikùà tataþsmçtà . nigçhõãyànmadhyamayà tato'ïgulyà punaþ punaþ . akùilakùyàt kùipettåõàccaturasraü tu dakùiõam . caturasragataü vedhyamabhyasyeccàditaþ sthitam . tasmàdanantaraü tãkùõaü paràdçttagataü ca yat . nimramunnatavedhya¤ca abhyasyet kùiprakaü tataþ . vedhya sthàneùvathaiteùu sannyasya puñakaü dhanuþ . hastàvàpa÷atai÷citraistarjayeddurjarairapi . tasmin madhyagate vipra! dve vedhye dçóha saïgare . dve vedhye dve tathà citraduùkare dçóhaduùkare . na tu nimna¤ca tãkùõa¤ca dçóhavedhye prakãrtite . nimnaü duùkaramuddiùñaü vedhyaü murdhni ÷ata¤caret . lastakàyanamadhye tu citraduùkarasaüj¤ake . evaü vedhyagaõaü kçtvà dakùiõenetareõa ca . àrohet prathamaü vãrojitalakùyastato naraþ . eùa eva vidhiþ proktastatra dçùñaþ prayoktçbhiþ . adhikaü bhramaõaü tasya tasmàdviùvak prakãrtitam . lakùya saüyojayettatra patripatra gataü dçóham . bhràntaü pracalitaü caiva sthiraü yacca bhavediti . samantàttàóayedbhindyàcchedayed vyathayedapi . karmaõà saüvidhànaj¤o j¤àtvaiva vidhimàcaret . manasà cakùuùà dçùñvà yogasiddhiü dhruvaü vrajet>% . 10 vçttakùetrasya paridhyardhàtmake rekhàbhede 11 tadãyàü÷abhede ca tayordhanuràkàratvàttathàtvam . tadànayanaprakàraþ jãvànayanaprakàrasuktvà lãlàø dar÷itoyathà .
     %<atha càpànayanàya karaõasåtraü vçttam . vyàsà bdhighàtayutamaurviktayà vibhakto jãvàbdhipa¤caguõitaþ paridhestu vargaþ . labdhocitàtparidhivarga catuthaibhàgàdàpte pade vçtidalàtpatite dhanuþ syàt>% .
     %<udàharaõam . vihitàiha ye guõàstatovada teùà madhunà dhanurmitim . yadi te'sti dhanurguõakriyàgaõite gàõitikàtinaipuõam>% nyàsaþ . 42 . 82 . 120 . 154 . 208 . 226 . 226 . 240 . [età jãvàsaükhyà yathà bhavanti tathà jãvà÷abde vakùyate] saevàpavartitaþ paridhiþ 18 . 42 jãvàïghriõà 21/2 pa¤cabhi 5 ÷ca paridheþ 18 rvargo 324 guõitaþ . 17010 . vyàsàbdhi 240 . 4 ghàta 960 yuta 42 bhaurvikayànayà 1002 vibhaktolabdho 17 'tràïkalàghavàya caturviü÷aterdvyadhikasahasràü÷ayutogçhãto'nenonitàtparidhi 18 . 324 varga caturthabhàgàt 81 (17 unitàt) 64 pade pràpte 8 vçti 18 dalàt 9 . patite 1 jàtaü dhanuþ evaü jàtàni dhanåüùi . 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 9 . etàni paridhiùvaùñàda÷àü÷ena guõitàni syþ . evaü 82 sükhyàdau kalpyam . %<dalãkçtaü cakramu÷anti càpam>% iti siø ÷iø ukte 12 rà÷icakrasyàrdharåpe khaõóe ca tasya ca jãvàbhedenànyavidhà mitiþ yathokta tatraiva %<jptàü projjhya tattvà÷vi 225 hatàva÷eùaü yàtaiùyajãvàvivareõa bhaktam . jãvà vi÷uddhà yatamà ca tajj¤aistatvà÷vibhistat sahitaü dhanuþsyàt>% %<yasya dhanuþ sàdhyaü tasmàdyà jãùà vi÷udhyati sà ÷odhyà ÷eùàttatvà÷vi 225 guõàdgatàgàmijyàntarahatàdyallabhyate tatsthàpyaü tatoyatamà jãvà vi÷uddhà tadguõitaistattvà÷vibhiþ 225 sahitaü dhanuþ syàt>% prami0
     såø siø raïganàthàbhyà¤ca tathaivoktaü yathà . %<jyàü projjhya ÷eùaü tattvà÷vihataü tadvivaroddhatam . saïkyàtattvà÷visaüvarge saüyojya dhanurucyate>% såø siø .
     %<yasya dhanuþ kartumiùñaü tasminna÷uddhapårvaü jyàpiõóaü nyånãkçtya ÷eùaü pa¤càkçti 225 guõaü tadvivaroddhçtaü tayoþ ÷uddhà'÷uddhapiõóayorantareõa bhaktaü phalaü ÷uddhà jyà yatamà yatamasaïkhyà tattvà÷vinoþ saüvarge ghàte saüyojya siddhaü dhanuþ kathyate . atropapattiþ . jyà yatamà ÷uddhyati tatamà yà÷càpakalàstatamasaïkhyàguõitatattvà÷vinaþ . yadi jyàntareõa tattvà÷rikalàstadà ÷eùajyayà kà? ityanupàtàgataphalayutà iti vaiparãtyena sugamatarà>% . adhikaü jãvà÷abde vakùyate .

#<kàrmukàsana># naø . rudràyàmalokte àsanabhede tallakùaõaü yathà %<kàrmukàsanamàkuryàdudare pårayenmukham . tadà vàyuradhoyàti kàlena såkùmavàyunà kçtvà padmàsanaü mantrã veùñayitvà ca dhàrayet . kareõa dakùiõenaiva vàmapàdàïgulã tathà . savyàpasavyadviguõaü kàrmukàsanameva ca . kàrmukadvayayogena ÷avavadvàyumànayet>% rudrayàmale .

@<[Page 1959b]>@
#<kàrya># triø kç--karmaõi õyat . 1 kçtisàdhye 2 kartavye . %<tasmàt ÷àstraü pramàõante kàryàkàryavyavasthitau>% gãtà . %<nàsya kàryo'gnisaüskàro na ca kàryodakakriyà>% manuþ . %<÷abdànàü kàrye kàryànvite và ÷aktiriti>% mãmàüsakàþ . 3 utpàdye janye %<vyàpàrobhàvanà saivotpàdanà saiva ca kriyà . kç¤o'karmatàpatterna hi yatno'rtha iùyate>% haryukteþ kç¤obhàvanàråpavyàpàràrthakatvàt tatsàdhye %<yadi rasaþ kàryaþ syàt vibhàvàdikàraõakaþ syàd>% sàø daø . gurumate yàgàdikçtisàdhye 4 apårbe . yathà càpårbasyaiva kàryatvaü tathà'pårva ÷abde 248 pçø dar÷itam . 5 prayojane 6 udde÷ye tadicchayaiva karmasu pravçttestasya tathàttham %<upasarpati kàryàrthã kçtàrthã nopasarpati>% hitoø . aùñàda÷ànàü vivàdapadànà¤ca udde÷yatvàdeva tathàtvam . %<yasmàtkàrya samàrambha÷ciràttena vini÷citaþ>% vyaø taø kàtyàø smçtiþ . upracàràt 7 hetau ca mediø . vyàkaraõamate 8 àdi÷yamàne varõàdau . %<kàryamanubhavan hi kàryã nimittatayà nà÷royate>% mahàbhàø %<bhiùak kartàtha karaõaü rasà, doùàstu kàraõam . kàryamàrãgyamevaikam>% su÷rutokte 9 àrogye ca tatra kartçtvakaraõatvakàraõatvakàryatvàrtheùu bhiùagàdi÷abdànàü paribhàùitatvàt . bhàve õyat . 10 karmaõi vyàpàre . jyotiùokte 11 janmalagnàvadhi da÷amasthàne . %<kàryàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuto vãkùito và>% jàtakam kàryasya vyàpàraråpatvàttathàtvam .
     kàryotpattiprakàromatabhedena caturdhà tatra asataþ sajjàyate iti saugatàþ tairabhàvàdeva kàryàõàmutpatteþ svãkàràt . sato'sajjàyate iti naiyàyikàþ taiþ pràgutpatteþ ghañàdonàmasattvasya, mçdàdikàraõasya ca tadàsattvasya ca svãkàreõa asata utpatteþ svãkàràt . satovivartaþ kàryaü jagat na vastu saditi advaitavàdinaþ . sataþ sajjàyate iti sàïkhyàþ . vivçta¤caitadutpatti÷abde 1108 pçø . yathà ca liïgàdeþ kàryatvenàpårvavàcakatà tathà gurumata pradar÷ane ÷abdaciø uktaü yathà
     %<atha khargakàmoyajetetyàdau iùñasàdhanatvaü kàyyatvaü và yadvidhiþ samabhivyàhçtakriyànvayã tadanyànvayã và . tatra guravaþ nàhatya kriyà kàryatayà liïà bodhayituü ÷akyate svargakàmaniyojyànvayayogyatàj¤ànavirahàt kàmanàvi÷iùñasyahi mamedaü kàryamitiboddhçtvaü niyojyatvaü tatkàmanàyàstadbodhopayoge sati bhavati . sa ca kàmanànantaraü kàmyasàdhanatàbodhàt kàryatàbodhe sati syàt eva¤ca svargasàdhanatàbodhe sati svargakàmaniyojyànvayayogyatà . na ca kàlàntarabhàvisvarge kriyà sàkùàt paramparayà và sàdhanamiti ÷abdobodhayitumarhati à÷uvinà÷itvàt paramparàghañakànupasthitestçtãyaprakàràbhàvàt anyathà tamàdàya sàdhanatvasambhavàt kalpyamapyapårvaü na syàt iùñasàdhanatà vidhipakùe sphuñaivànupapattiþ kàryatàvidhipakùe'pi anvaya prakàratayà sàdhanatvaü ÷àbdamiti phalato na vi÷eùaþ . ataþ kriyàto'nyat khargasàdhanatàrhaü kriyàkàryatànirvàhakaü liïàdyarthaþ>% . vyàkçta¤cai tat mathurànàthena--
     %<prasaïgàdapårvasya vidhipratyayavàcyatàü prabhàkaràbhimatàü niràkartuü vicàràïgasaü÷ayaprayojikà vipratipattimàdar÷ayati athetyàdinà yadvidhiþ yadvidhipadopasthàpitàrthaþ . samabhivyàhçtakriyànvayãti etadvidhisamabhivyàhçtadhàtåpasthàpitàrthànvayã tadanyànvayã vetyarthaþ tadanvayitva¤ca tadvi÷eùyakatvàvacchinna÷àbdabodhaprakàratà÷rayatvam . atra vidhikoñiþ, vidheþ kàryatve ÷aktivàdinàü naiyàyikànàü, tannaye svargakàmakçtisàdhyo yàgaitthanvayàt, niùedhakoñistu kàryatvaråpeõàpårve ÷aktivàdinàü pràbhàkaràõàü, tannaye svargakàmasya yàgaviùayakaü kàryamiti yàgaviùayakakàryavàn svargakàma ityeva vànvayabodhàt atra viùayakatva janyatvaü tacca yàgakàryayoþ saüsargaþ . kàryatvaü kçtisàdhyatvam apårvasyàpi kvacillakùaõàdinà dhàtåpasthàpitatvàcca vidhikoñau siddhasàdhanaü niùedhakoñau bàdha iti tadvàraõàya etadvidhi samabhivyà hçteti dhàtuvi÷eùaõam . tadanyànvayitva¤ca tadanvayibhinnatvaü yathà÷rutasya virodhikoñitvàbhàvàt . iùñasàdhanatvàdinà pratyekaråpeõa pakùatve dvayorasaügrahaþ . iùñasàdhanatàvidhipakùe iùñasàdhanatvasyàpi vidhyarthakàrye'nvayàdataþ pakùe yadvidhiriti . ittha¤ca yadvidhyarthatvena dvayoranugamànnoktadeùaþ iùñasàdhanatvaü kàryatvaü veti tu svaråpakathanaü na tu tadråpeõa pakùe prave÷aþ iùñasàdhanatvamiti pràbhàkaraikade÷imate . kàryatvaükçtisàdhyatvam . na ca gurunaye kàryasya dharmiõo vidhyarthatayà kçtisàdhyatvaråpasya kàryatvasya vidhipratyayapravçttinimittatvameva kuto vidhyarthatvamiti vàcyaü kàryasya vidhyarthatve'pi avacchedakavidhayà kàryatvasyàpi vidhyarthatvàt . vastutastu tanmate kçtisàdhyatvaråpaü kàryatvaü na ÷akyatàvacchedakam api tu pràgabhàvapratiyogitvaråpaü dhvaüsapratiyogitvaråpaü dharmatvaråpaü và làghavàt . kçtisàdhyatvantu pçthageya ÷akyaü liïsàmànya÷akyaü và pacetetyàdilaukikasthalànurodhàt . anvayabodho'pi yàgaviùayakaü kàryaü svargakàmakçtisàdhyamityàkàrakaþ, kçtisàdhyayàgaviùayakakàryavàn svargakàma ityàkàrakoveti yathà÷rutaeva sàdhuþ . pakùatàvacchedakàvacchedena vidhikoñi siddherudde÷yatayà balavadaniùñànanubandhitvasya prakçtyarthe'nvayamàdàya nàü÷ataþ siddhasàdhanaü na và kçtisàdhyatveùñasàdhanatvayoranyataratràü÷ataþ sàdhyasiddhimàdàyàrthàntaratvam . pravartakaj¤ànaprakàrãbhåtatvena vidhyartho vi÷eùaõãyaþ, tena vartamànatvàdeþ kàlasya saüsyàyà÷ca tàdç÷avidhipratipàdyatve'pi na tatra vidhikoñàvaü÷ato bàdhaþ . na ceùñasàdhanatvatvàdau bidhyartha tàvacchedake'÷ato bàdhaþ, pravartakaj¤ànaprakàrãbhåtatvasya pravçttivi÷eùyàü÷e pravartakaj¤ànaprakàratvaråpatvàt . yadvà saükhyàkàlàtiriktatvena vidhyartho'pi vi÷eùaõãyaþ . vidhi÷akyatvaråpasya vidhyarthatvasya pakùatàvacchedakatvàdiùñasàdhanatvatvàdau nàü÷atobàdhaþ . kçtisàdhyatvasya pçthak ÷akyatayà naitadasaügrahaþ niùedhasiddhistu pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyena udde÷yà nàtobaladaniùñànanubandhitve'÷ato bàdhaþ . pravartakaj¤ànaprakàrãbhåtatvamàtreõa pakùatàyàm odanakàmaþ pacedityàdividhyarthe odanasàdhanatvapàkamàtraviùayakakçtisàdhyatvàdau vidhikoñàvaü÷ato bàdha iti . svargakàmo yajetetyàdisthalãya tattadvidhyarthatvena pakùatàlàbhàya svargakàmo yajetetyàdàviti vidhivi÷eùaõamiti bhàvaþ . navyàstu vij¤àtavidhitattvàrthastu tadanvayinaü pçcchati atheti na tu vipratipattiparo'yaü granthaþguruõà samaü vivàde tu kàryatvaü vidhipratyaya÷akyatàvacchedakaü naveti vipratipattiråhanãyà vidhikoñiþ pareùàm . naca kàryasya vidhipratyaya÷akyatve'pi tasya prakçtyarthayàgàdàvabhedànvaye'pi naiyàyikànàü vivakùitàrthasiddhyà'rthànvaraprasaïga iti vàcyaü dhàtvarthapratyayàrthayorabhadànvayabodhasyàvyutpannatayà tàdç÷abodhàsammavàt . anyathà vipratipattàvapi yàganiùñhakçtisàdhyatvasya niråpakatàsambandhena vidhyarthe kçtàvanvayàdapi naiyàyikànàü vivakùitàrthasiddhyà'rthàntaraprasaïgasya durvàratvàditi pràhuriti dik . atra gurava iti atra vipratipattau pra÷ne và . nàhatyeti àhatya--sàkùàt apårvakàryatvànupapattij¤ànadvàrà pa÷càtta bodhyataeveti bhàvaþ . kriyà--yàgàdiþ, kàryatayà svargakàma kçtisàdhyatayà . nacaivam anupapattij¤ànottarakàlikabodha màdàya vidhau siddhasàdhanaü niùedhe ca bàdha iti vàcyaü tadanvayitvasya ÷àbdatvaghañitatvàdeva siddhasàdhanàdiniràsàt anupapattij¤ànottarakàlikabodhasyaiva aupàdànikabodhatvena ÷àbdatvavirahàt . aupàdànikatva¤ca pratyakùatvàdivadanubhavatva vyàpyodharmavi÷eùaþ tadavacchinnaü prati ca ÷rautànupapatti j¤ànasacivaþ ÷abdaeva punaranusandhãyamànohetuþ . ataevànupapattij¤ànasacivaþ ÷abdaeva pa¤camaü pramàõamiti parasiddhànta iti bhàvaþ . svargakàmaniyojyeti svargakàmoyovidhivàkyaniyojyastadãyakçtisàdhyatvànvayabodhaprayojakãbhåtasya j¤ànasya virahàdityarthaþ . vakùyamàõayuktyà yàge svargakàmakçti sàdhyatvànvayabodhe yàganiùñheùñasàdhanatàj¤ànasya hetutvena grathamaü tadvirahàditi bhàvaþ . prayojakaj¤ànavirahamevopapàdayati kàmanàvi÷iùñasya hãti mamedaü kàryamiti yàgavi÷eùyakasvargakàmakçtisàdhyatvaprakàrakamityarthaþ boddhçtvaü ÷àbda bodhopayogitvaü tacca kàraõatàvacchedakasàdhàraõaü tena vakùyamàõakrameõa kàmanàyà api tàdç÷a÷àbdabodhopayogitvaü saïgacchate kàmanàvi÷iùñasya tàdç÷abodhopayogitvaü samavàyikàraõatayà niyojyatvaü sakalapràmàõikasiddhaniyojyavyavahàraviùayatàvacchedakaü taditi svargakàmanàvi÷iùñasya tàdç÷abodhopayogitvamityarthaþ . --tadbodhorpayoge tadbodhopayogitve satãtyarthaþ . vi÷eùyànvayinà'nvayina eva vi÷eùaõatayà vi÷eùaõasya tadupayogitvaü vinà vi÷iùñasya tadupayogitvà sambhavàt . na ca råpavati rasa ityàdivat kàmanà copalakùaõamiti vàcyaü vi÷eùaõatvasambhave upalakùaõatvasyànyàyyatvàditi bhàvaþ . sa ceti kàmanàyàstàdç÷abodhopayoga÷cetyarthaþ . kàmanànantara kàmanàprakàrakaj¤ànànantaraü yaþ kàmyasàdhanatàbodhaþ . kàmanàghañitakàmyasàdhanatàbodha iti yàvat tasmàt kàryatàbodhe sati tajjanyo yadi kàryatàbodhastadaiva syàt kàmanàyàþ kàraõatàvacchedakatvàt na hi kàmanaiva sàkùàt kàryatàbodhajanikà'sambhavàt ityarthaþ . ataþ kàmyasàdhanatàj¤ànaü svargakàmakçtisàdhyatvànvayaprayojakam iti bodhaþ . svargakàmeti svargakàmoyo niyojyastadãyakçtisàdhyatvànvayabodhaprayojakaü j¤ànamityaryaþ . nandhevaü prathamaü vedàduyàge svargasàdhanatàj¤àne sati tadanantaraü tatra svargakàmakçtisàdhyatà bodho bhaviùyati kiü kàryatvaråpeõa vidhera pårva÷aktyetyata àha naceti kriyà--yàgàdiþ . sàkùàditi avyavahitapårvatvasambandhena kàryàdhikaraõãbhåtakùaõaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakànyathàsiddhyaniråpakadharmavattvaü sàkùàt sàdhanatvaü, tàdç÷adharmàvacchinnajanakatve sati kàryaniyatapårvavartitàvacchedakànyathàsiddhyaniråpakadharmavattva¤ca paramparàsàdhanatvamiti bhàvaþ . sàkùàtsàdhanatvasyàbodhane hetumàhà÷viti yàgàdericchàvi÷eùaråpatayà tçtãyakùaõavçttibdhaüsapratiyogitvàt ityarthaþ . paramparàsàdhanatvasyàbodhane hetumàha parampareti avyavahitapårvatvasambandhena svargavi÷eùàdhikaraõãbhåtakùaõaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakànyathàsiddhyaniråpakadharmàvacchinnajanakatve sati svargavi÷eùaniyatapårvavartitàvacchedakànyathàsiddhyaniråpakadharmavattvaråpaparamparàsàdhanatvaghañakasyànupasthiterityarthaþ . nacàpårvaghañitarvi÷iùñaparamparàsàdhanatvasyaiva vidhyarthatayà tata eva vi÷iùñopasthitisambhavàt kimapårvasya pçthagupasthityà iti vàcyaü paramparàsàdhanatvànvayabodhe paramparàghañaka phalaparyantasthàyivyàpàropadhàyakatvasyànvayaprayojakaråpatvena yomyatàtvàt prathamantajj¤ànaü vinà tadanvayabodhàsambhavàditi bhàvaþ . nanvetadubhayavilakùaõameva sàdhanatvaü bodha yiùyatãtyata àha tçtãyeti anyathà--tçtãyaprakàrasattve . sàdhanatvasambhavàditi apårvaü vinàpi yàgasya svargasàdhanatva sambhavàditi bhàvaþ . kalpyamiti tava naye'pyapårvakalpanà na syàdityarthaþ à÷uvinà÷ino yàgasya kàlàntarabhàvisvarga sàdhanatvànyathànupapattyaiva tvayàpya'pårvakalpanàditi bhàvaþ . nanveùaü prathamaü paramparàsàdhanatvaråùeõa paramparàsàdhanatvànvayàsambhave'pi sàmànyataþ svargasàdhanatvaråpeõànvayaþ syàdityataàha iùñasàdhanatàvidhiprakùa iti . sàmànyata iùñasàdhanatvasya bidhyarthatvapakùe ityarthaþ . anupapatteþ sàkùàtparamparaudàsãnyena phalasàdhanatvànvaye'pi phalaparyantasthàyitvatàdç÷avyàpàropadhàyakatvànyataratvasya yogyatàtvena tajj¤ànaü vinà sàmànyato'pi sàdhanatvànvayà sambhavàt iti bhàvaþ . atraivànupadaü nanu sajàtãya iti na ca sàkùàt paramparàsàdhanatvobhayasàdhàraõaü khargasàdhanatvamanugatameva durvacamiti vàcyaü khargatvàvacchinnavijàtãyasvarganiyatapårvavartitàvacchedakànyathàsiddhyaniråpaka dharmavattvasyaiva tattvàt . nacaivamavyavadhànasyàprave÷àt svatovyàpàrato và svargàvyavahitapårvakùaõamasato'pi niyata pårbakàraõatvàpattiriti vàcyaü anyathàsiddhyaniråpakalpa vi÷eùaõenaiva tadvàraõàt vijàtãyasvarganiyatapårbavartità vacchedakatvantu yàvatyovijàtãyasvargavyaktayaþ pratyekaü tatpårbakùaõavçttiniyatatvaü vijàtãyasvargotapattyadhikaraõaniùñhasvàvacchinnottaratvasambandhàvacchinnàbhàvapratiyogitàvacchedakànyatvamiti yàvat evamagre'pi sarvatra bodhyam . kàryatvaü kàraõatva¤càtiriktapadàrtha ityabhipràyeõedamityapi ka÷cit . nanu bhavanmate'pi bidhipratyayàt kàryatva råpeõàpårvàvagame'pi tasya svargasàdhanatvaü nàvagataü tathà ca tàvanmàtraj¤ànàt kathaü pravçttyarthamuttarakàlaü paramparayà svargasàdhanatvàvagamaþ paramparàsàdhanatvasyàpårvaniùñhasàdhanatàghañitatvàt . na ca kàryavat sàkùàt sàdhanatvasyàpi vidhyarthatayà tasya ca samànapadopàttatayà kàrya evànvayàdapårvasya svargasàdhanatvàvagama iti vàcyaü tathàpi kàryamàtrasya vidhyarthatvapakùe'pratãkàràdityata àha kàryatàvidhipakùa iti . kàryatvamàtrasya vidhipravçtti nimittatvapakùe ityarthaþ màtrapadàdiùñasàdhanatvamàtrasya vyavacchedaþ tena saükhyàdervidhyarthatve'pi na kùatiþ . kçtisàdhyatvasya pçthak÷akyatvapakùe kàrya màtrasyavidhi÷akyatvapakùe'pautyarthaþ . màtrapadàdiùñasàdhanatvavyavacchedaþ . anvayaprakàratayeti kçtisàdhyatvànvayaprayojakaråpatayetyarthaþ . sàdhanatvaü padànupasthitamapi svargasàdhanatvaü ghañena jalamàharetyàdau apadàrthasyàpi cchidretaratvasya bhànavaditi bhàvaþ . yadyapi apårbe kçtisàdhyatvànvayabodhe svargasàdhanatvasyànvayaprayojakaråpatayà yogyatàtve ÷àbdabodhàt pårbamapårvetajj¤ànamasambhavi apårvasya ÷àbdabodhàt pårvamaj¤ànàt, tathàpi paranaye bodhanãyapadàrthe bodhyatàj¤ànaü na kàraõaü bodhanãyapadàrthasyàpårvatvàt kintu padàrthatàvacchedakàvacchinne kvacittasya j¤ànaü tacca prakçte'pi sambhavati kàryatva råpeõa ghañàdàveva jalàharaõaråpakàryasàdhanatàj¤àna sattvàditi nigarvaþ . svayamupasaüharati ata iti svargasàdhanatàrhamiti sàkùàtsvargasàdhanatvasyànvayayogyamityarthaþ . kriyàkàryatànirvàhakamiti kàryopasthiti riùñasàdhanatàj¤ànaü tataþ kçtiriti praõàlyà kriyàyàþ kçti sàdhyatànirvàhakatvamityarthaþ liïàdyartha iti àdipadàttavyàdiparigrahaþ>% .
     ÷abdacintàmaõau sthànàntare gurumate vaidikaliïàdeþ kàryatvenàpårvavàcakatà ÷aïkàpårbakaü dar÷ità yathà .
     nanvapårve vyutpattivirahaþ tathà hi prasiddhàrthe svargapadasamabhivyàhàrànyathànupapattyopasthite ÷aktirgrahãtavyà na ca ÷àbdànubhavàt pårvamapårvamuprasthitaü mànàbhàvàt apårvatvavyàghàtàdavàcyatvàpàtàcca . na ca liïàdinà tadupasthitiþ vyåtpattyanantaraü tatpravçttàvanyonyà÷rayàt . na ca kàryatvenopalakùite tatra ÷aktiràhaþ upalakùaõaü hi smàraõamanumàpanaü và agçhãte samba vàgrahàt a÷akyamiti? maivam kàryedharmiõikàryatvena ÷a ktagrahàt kàryatvavi÷iùña¤copasthitameva tatonvitàbhidhànada÷àyàü yàgaviùayakaü kàryamityanubhavaþ svargakàmàyogyatayà dhañàdikaü tiraskçtya kriyà bhinne yogyatàva÷àdyàgaviùayakàpårve paryavasyati, natvapårvatvena ÷aktigraho na và'pårvaü kàryamityanubhavaþ bhavati ca sàmànyataþ sambandhabuddhiþ sahakàriva÷àdvi÷eùabuddhyupàyaþ yathàtavaiva kartçmàtrasambandhagrahàt kartçvi÷eùasiddhiþ . nanu kàryatvenàpi kiü ghañàdau ÷aktigrahaþ utàpårve ubhayatra và? nàdyaþ, anyapratipattàvanya÷aktigrahànupayogàt . nàntyau, pràganupasthiteriti cet? na yenahi råpeõa ÷abdenànubhavo janyate tena råpeõa ÷aktigrahaþ padàrthasmaraõa¤ca ÷abdànubhavahetuþ . nahi prameyatvena ÷aktigrahaþ padàrthasmaraõa¤ca ghañatvena ÷àbdànubhavahetuþ . eva¤ca ghañàdàveva kàrye ÷akto liïiti ÷aktigrahaþ tataþ kàryamiti smaraõaü tato yogyatàdiva÷àt pracaraddravyaguõakarmàõi kàryàõi vihàya yàga viùayakaü kàryamityanubhavo bhavannapårvamàlambate yogyatvàcca tasya sthàyitvalàbhaþ . ataeva vàkyàrthànubhavamàtraviùayatvàttadapårvam . na ca smçtànàmàkàïkùàdiva÷àdanvayabodhaþ padena kriyate, nacàpårvaü smçtigocara iti vàcyaü? ÷aktigrahapadàrthasmaraõa÷àbdànubhavànàü samànaprakàrakatàmàtreõa hetuhetumadbhàvàvadhàraõàt làghavàdàva÷yakatvàcca . na ca kvacit sahacàramàtreõànvayapratiyogina evopasthitistathà, gauravàt gopadàdapårvagavànanubhavaprasaïgàcca, vi÷iùñavai÷iùñya bodhe sarvatra tathaiva, anyathà parvatãyavahnirvyàpakatayà nàvagata iti kathaü tadanvayo'numitau . nanu sàmànyalakùaõayà pratyàsattyà sarvàeva vyaktayo vyàptigrahe ÷aktigrahe ca viùayã bhavanti kathamanyathà parvatãyadhåmavyàptyagrahe tasma danumitaþ? iti cet na yena råpeõa vyàptigrahastena råpeõa vyàpyatvena và pakùadharmatàgraho'numitau kàraõamastu kintayà . api ca sà yadyasti mamàpi, nàsti cettavàpi . ki¤ca tava dar÷ane nàstãti sutaràmapårvavàcyatà kàryatvena hi råpeõàpårvasyàpi ÷aktigrahaviùayatvaü padàrthasmçtiviùayatva¤ca . nacaiva mapårvatvakùatiþ yàgaviùayakatvàdervi÷eùasya kàrye liïaüvinànupasthiteþ yathà parvatoyatvabhànaü vahnau, nànumitiü binànanu yadi kàrye kriyàsàdhàraõe liï ÷aktiþ kriyà càyogyeti yogyàpårvalàbhaþ tadà nityaniùedhàpårvayoralàbhaþ na hi tatràyogyatayà kriyà tyaktuü ÷akyate phalà÷ravaõàt kalpanàyà¤ca vãjàbhàvàt nacaikatra nirõãtaþ ÷àstràrthaþ paratràpi tathaiveti nyàyàttatràpyapårvameva liïàdyartha iti yuktaü nahyapårvatvena ÷aktigrahaþ kintu kàryatvavi÷iùñe dharmiõi, kriyà ca tathà bhavatyeva na ca kàryeõa samaü kriyànvayànupapattyà'pårve paryavasànamabhedasyàpyanvayatvàditi maivam na hi loka pacetetyàdau kàrye dharmiõi ÷aktiþ kalpità kintvananyalabhyakçtiråpe kàryatvamàtre . dharmiõaþ pàkàderdhàtorevopasthitisambhavàt kriyàkàyatànvayasyànvi tàbhidhànalabhyatvàt tathàca yarmiõi ÷aktirvedekalpanãyà sà ca kriyàniràsenaiva, na hi kriyàyàþ kàryatvànvayayogyatvena dharmiõi ÷aktiþ kalpayituü ÷akyate tasmàdayogyatayà kriyàniràsànantaraü tadatirikta eva ÷aktikalpanaü na hi kriyàtiriktakàryàt kàryamàtraü laghu tataþ kriyàpi ÷akyaiveti vàcyaü yato na bråmaþ kriyàtiriktakàryatvena ÷aktiþ kintvayogyatayà nirastàyàü kriyàyàü dharmiõi ÷aktikalpanasamaye yatkriyàtiriktaü tatra ÷aktiþ na tu ÷aktigrahe kriyàtiriktatvaprabe÷aþ na hi yatprayuktànupapattyà yat kalpanaü tadeba tasya viùayaþ eva¤ca kàryatvenàpi tadatirikta eva ÷aktikalpanà . nityaniùedhayorapi tadevopàsanàdyanvayayogyaü liïà'bhidhãyate na tu kàryatvamàtre dharmiõi bàdhakàbhàvàt lakùaõàprasaïgàcca . ghañàdistu liïa÷aktigraheõa tiraskriyate na và puraskriyate ubhayathàpi gauravàt anvitàbhidhàna da÷àyàü tvayogyatayà tasyàprave÷aþ . vidhipratyayasya ca tatràprayogaþ kebalasya tasyàsàdhutvàt dhàtusabhabhivyàhàre ca tadarthenànvayabodhajanananiyamena ghañàdyapratipàdakatvàt ataevàprayogàdevàprayogo'pårbatvaü và prayogopàdhiriti vadanti . ayàpratipàdyameva ghañàdivçttitayà na kàryatvaü pravçttinimittaü pratipàdyamàtravçttereva tathàtvàt anyathà prameyatvameva tathàstviti cet na, yatprakàrikà hi pratipattiþ padajanyà tadeva tatra pravçttinimittaü phalabalakalpyatvàcchakteþ natu pratipàdyamàtravçttiþ sàsnàtvàdau vyabhicàràt na ca prameyatvaü tathà, tadbodhasyàpravartakatvàt ataeva loke liï làkùaõikã, kriyàbhinne dharmiõi vede ÷aktikalpanàta . na ca laukikànàmapårve tàtparye sambhavati pårvaü pramàõàntareõà pratãteþ . kriyàsàdhàraõa÷aktàvapi loke lakùaõaiva pracetetyatra hi pàkakàryatàvagamyate tatra kàryatve liïastàvaparyaü làghavàt na dharmiõi, kriyàyà dhàdalabhyatvàt tadàhuþ %<tàtparyàddhi vçttirna vçttestàtparyamiti>% . tçtãyàyàþ karaõatvaikatvavat kàryaü kàryatva¤ca na svatantraü ÷akyaü kintu vi÷iùñaü vi÷eùyàcca vi÷eùaõamanyadeveti karyatve lakùaõà na ca kàryatvavi÷iùñadhamyupasthitàvapi dharmyaü÷amapahàya kriyayà kàryatànvayo'stu kiü lakùaõayeti vàcyaü nahãtaradharmigatatvenopasthitasya dharmyantaràkàïkùàsti ataþ svatantrakàryoprasthitaye lakùaõà yathà %<purodvà÷akapàlena tuùànupabapati>% ityatra puroóà÷àrthatayà tadanvitatve nopasthitasya kapàlasya nopavàpàkàïkùeti svatantrakapàlopasthitaye'dhiùñhàne lakùaõà . na ca vyutpattivirodhaþ na hi la ke kriyàkàryatvena ÷aktiravadhàrità yena virodhã bhavet kintu kàryatvamàtre, kriyàyà dhàtulabhyatvàt, na ca dharmyantare ÷aktàvapi tadbhaïgaþ . tasmàt prakçtyarthànitasvàrthabodhakatvaü pratyayànàü gçhãtapratyayàrghaü và'pårvamapãti na virodhaþ . càstu và loke liïaþ kriyàkàryatve ÷aktiþ tathàpi tadbhaïga vinaiva nànàrthanyàyena vede dharmyantare ÷aktiþ tàü vinà svargakàmànvayàsambhavàt . vyàkçta¤cedaü mayurànàthena yathà--
     %<vyutpattiviraha iti vidheþ ÷aktigrahàsambhava ityarthaþ samabhivyàhàrànupapattyeti taduprasthàpitasya svargakàmanàvato yàge kçtisàdhyatvànvayànupapattyetyarthaþ . grahotavyetyagreõànvayaþ . nanvanyathànupapattyà janmàntarãyasaüskàràdeva tadupasthitiþ kalpanãyetyataàha apårbatvavyàghàtàditi ÷àbdabodhàt pårvaü pramàõàntaràviùayatvasyaivàpårvaråpatvàditi bhàvaþ . nanu sannapi yogàrtho'tra tyajyate maõóapapadavadityasvarasàdàha avàcyatveti . prakàràntareõàpårvasyopasthitau tadvàcyatvaü vinàpi taddvàrà janakatvani÷cayasambhavàditi pràvaþ . tatpravçttau--liïàdinà'pårvopasthitau . apårbatvenopasthitiþ pràk nàstotyà÷ayenà÷aïkate na ceti .--upalakùite upasthite . smàraõaü lióayadinà smàraõam . gåóhàbhisandhiþ samàdhatte maivamiti . kàrye dharmiõãti kàryatà÷raye dharmiõãtyarthaþ . kàryatvavi÷iùña¤ceti ghañàdau vi÷eùaþ yàgaviùayakaü kàryamiti svargasàdhanamiti ÷eùaþ . svargakàmeti svarga sàdhanatvànvayàyogyatayetyarthaþ . vi÷eùabuddhupàya iti sàmànyaråpeõa vi÷eùabuddhyupàya ityarthaþ . sambandhagrahàt kçtsambandhagrahàt kartçvi÷eùeti paktetyàdau pàkakarkatvàdinà vi÷eùasiddhirityarthaþ . abhisandhimudghàdayituü ÷aïkate nanviti . anupasthiteriti apårbdhasya pràganupasthiterityarthaþ . yena hãti ÷aktigrahapadàrthasmaraõa÷àbdànubhavànàü samànaprakàra tvenaiva kàryakàraõabhàvaþ na tu samànadhiùayakatvenàpi gauravàdityarthaþ . nanu samànaviùayakatvenaiva kàryakàraõabhàvo na tu samànaprakàrakatvenetyataàha nahãti . padàrthasmaraõa¤ca--prameyattvena padàrthasmaraõa¤ca tathàca samàna prakàrakatvasyàva÷yakatvàttenaiva råpeõa hetutvamiti bhàvaþ . smaraõaüghañàdeþ smaraõam . nanu kàryamàtra÷aktyà kathaü svargaparyantasthàyikàryalàbhaþ? ityata àha yogyatvàcceti yàgaviùayakakàryesvargasàdhanatvànvaye svargaparyantasthàyitvasya yogyatàråpa tvàccetyarthaþ . ataeveti yataeva prathamaü na tajj¤ànamityarthaþ apårvam apårvartvavyavahàraþ . padena kriyata iti niyama iti ÷eùaþ . ÷aktigraheti tathà ca tàdç÷aniyamo'siddha iti bhàvaþ . nanvàkà÷àdipadasthale gràhyapadàrthopasthiterhetutvasya dçùñatvàdatràpi tathetyataàha naceti . kvacit--àkà÷àdipade . tathà--÷àbdadhãhetuþ . apårveti ÷aktigrahàviùayãbhåtetyarthaþ . nanu bi÷iùñavai÷iùñyabodhe vi÷e ùaõatàvacchedakaprakàrakavi÷eùaõaj¤ànasya hetutayà yàgaviùayakakàryavàn svargakàma iti vi÷iùñavai÷iùñyabodhànurodhàdapårbaj¤ànamàva÷yakamityataàha vi÷iùñeti vi÷iùñavai÷iùñyabodhe'pi vi÷eùaõatàvacchadakaprakàrakaj¤ànameva heturnatu vi÷eùaõaviùayatvamyàpi tatra prave÷a ityarthaþ . anyayà--vi÷aùaõaviùayatvasyàpi tatra prave÷e . vyàpakatayeti . j¤ànena na bhàta ityarthaþ . tadanvayaþ tadviùayatvam . tasmàt--tadãyapakùadharmatàj¤ànàt . tena råpeõeti svamate, tanmate vyàpyatàvacchedakaprakàrakapakùadharmatàj¤ànasyaivànumiti hetutvàt . vyàpyatvena veti mahànasãyadhåme gçhãtena dhåmavyàpakavahnisamànàdhikaraõadhåmatvaråpeõa vahnimadanyàpçttitvaråpeõa và vyàpyàtvenetyarthaþ . etacca nyàyanaye paranaye vahnivyàpyodhåmaþ dhåmavàn parvata iti j¤ànàdapyanumityutpatteþ vahnivyàpyavàn parvata iti j¤ànàdapyanumityutpatte÷ceti dhyeyam . sà--sàmànyapratyàsattiþ . sutaràmiti vivçõoti kàryatvena hãti . kriyàsàdhàraõena--kriyàsàdhàraõadharmaprakàreõa . ayogyà--sàkùàtphalajananàyogyà . yogyeti sàkùàtphalajananayogyetyarthaþ . nityanirùedheti sandhyàmupàsãtetyatra sandhyàvandanàpårvasya, na kala¤jaü bhakùayedityatra kala¤jabhakùaõàbhàvajanyàpårvasya vetyarthaþ . tathà ca tavàpasiddhànta iti bhàvaþ . ayogyatayà--sàkùàtphalajananàyogyatayà . phalà÷ravaõàt iti nityeniùedhasthale ca phalà÷ravaõàdityarthaþ . kalpanàyà¤cati phalakalpanàyà¤cetyarthaþ . vãjàbhàvàt pramàõàbhàvàt . kàryeõa samaü--kriyàråpakàryeõa samam . abhedasyàpãti yadyapi niùethasthale kala¤jabhakùaõàbhàvasya kàryatvàbhàvena kàryatvaråpeõa liïà na tadbodhasambhavastathàpi abhàvasyotpàdavinà÷a÷àlitvanaye'bhàvasyàpi kàryatva sambhava ityabhipràyeõedaü dharmatvaråpakàryatvàbhipràyeõa và . kecittu kàryatvaü kçtisàdhyatvaü tacca yogakùemasàdhàraõa mityabhàvasyàpi kàryatvasambhava ityàhuþ . kçtiråpa iti sàdhyatvasaüsarga iti bhàvaþ . anvitàbhidhàneti÷àbdabodhetyarthaþ . dharmiõi--kàrye . kàryatvànvayeti svargakàma kçtisàdhyatvànvayetyarthaþ ayogyatayà svargakàmakçti sàdhyatvànvayàyogyatayà . evamagre'pi . tatra ÷aktiriti tatra ÷aktigraha ityarthaþ . yatprayukteti yanniùñhasvargakàmakçtisàdhyatvànvayànupapattyetyarthaþ . ÷aktikalpanàditi vaidikaliïmàtra÷aktikalpanàdityarthaþ . upàsanàdãti sandhyopàsanàdãtyarthaþ àdipadànniùedhavidhisthale kala¤jabhakùaõàdyabhàvaparigrahaþ . lakùaõeti vaidikaliïaþ kàrye dharmiõyeva ÷aktikalpanàditi bhàvaþ . etacca lokasthale laukika liïatvaü kàryatva÷aktatàvacchedakamityabhipràyeõànthathà tatra liïtvasya ÷aktatàvacchedakatve lakùaõàyà asaïgateriti dhyeyam . etaccàpàtataþ tannaye'pårbasya ÷aktigrahàviùayatve'pi ÷àbdabodhaviùayatvavat kriyàyà api kàryatvaråpeõa vaidikaliïaþ ÷aktigrahàviùayatve'pi ÷àbdabodhaviùayatva sambhavàt na hi nyàyanayaiva tanmate gràhyapadàrtha÷akti dhãrapekùità kintu padàrthatàvacchedakaråpeõa yatra kutraciddharmiõi ÷aktigrahàdeva ÷àbdabodhe yogyavyakterbhànam . ki¤caivamapi niùedhasthale'pårbàlàbhaþ tatra kala¤jabhakùaõàbhàvasyàpi kriyàtiriktatayà kàryatvaråpeõa liïà tasyaiva bodhasambhavàt . vastutastu prakçtipratyayàrthayorabhedànvayasyàvyutpannatayà liïà kriyàderna bodhasambhavaityeva tattvam . nanu ghañàdilakùaõakàryatvasya ÷aktyatàvacchedakatve yajetetyàdau kathamapårbalàbhaþ ghañàdibhinnakàryatvasya ÷akyatàvacchedakatve' pårbasyànupasthitatvàt kutra kàrye ÷aktigraha ityataàha ghañàdistviti . ubhayathàpãti ghañàdibhinnakàryatvasya ghañàdikàryatvasya ca ÷akyatàvacchedakatve ityarthaþ . kintu kàryatvameva ÷akyatàvacchedakamiti bhàvaþ . nanu sàmànyataþ kàryatvasya ÷akyatàvacchedakatve yajetetyàdaughañàderapi ÷àbdabodhe bhànàpattirityata àhànviteti ayogyatayà--dhàtvarthànvayàyogyatayà . nanvevaü kàryatvena ghañàderapi ÷akyatvàttatràpi liïaþ kadàcit prayogaþ syàdityataàha vidhãti kevalasya--dhàtvasamabhivyàhçtasya, tasya--vidhipratyayasya, aprayogàdeveti asàdhutvàdevetyarthaþ . aprayogaþ vidhi pratyayàdghañàderaprayogaþ . prayogopàdhãti ÷aktipramàjanya ÷àbdabodhe'bhàvasambandhena pratibandhakamityarthaþ . tàdç÷abodhe'pårbatvaü kàraõamiti paryavasito'rthaþ . pratipattiþ ÷akyapratipattiþ . tadeva tatreti tadvçtti tadeveti yojanà ÷akyavçtti tadevetyaryaþ tathà ca tatpada÷akyavçttitve sati tatpadajanyopasthitiprakàratvaü tatpadapravçttinimittatvamiti lakùaõaü phalitam . àkçterapi gopadàdijanyapratãtau gavàdyaü÷e svasamavàyisamavetatvasambandhena prakàratvàttatràtivyàptivàraõàya satyantam . àkçtistu avayavasaüyogavi÷eùaråpà na gopada÷aktyavçttiþ svasamavàyisamavetatvalakùaõaparamparàsambandhasya vçttyaniyàmakatvàt . vçttyaniyàmaka sambandhena tu na kopi dharmaþ kutràpi ÷akyatàvacchedakaþ pa÷upadàderapi lomavallàïgålàdisamavetatvàdikameva ÷akyatàvacchedakaü na tu samavetatvasambandhena lomavallàïgålàdikam . tadàdipadàt kadàcit paramparàsambandhena kapàlatvàdiprakàreõa ghañàdibodhastu lakùaõayaiva, àkçterapi dravyàdipada÷akyavçttitvàt . tatpadeti na càkçterapi kàlikàdisambandhena ÷àkyagavàdivçttitvàdativyàptistadavastheti vàcyaü tatpada÷aktivi÷eùyatàvacchedakatàniyàmaka sambandhena tatpada÷aktimukhyavi÷eùyavçttitvasya vivakùitatvàt mukhyetyupàdànàt mårtàdipade parimàõatvàdeþ, ghañàdipade àkçtivçttyavàntarajàteþ ÷akyatàvacchedakatvavyudàsaþ . j¤ànaviùaya÷aktavastvàdipade j¤ànasyàpi ÷aktimukhya vi÷eùyatayà j¤ànatvasya ÷akyamukhyavçttitve'pi na yathokta sambandhena tadvçttitvam . nacàkà÷àderapi àkà÷àdipada ÷akyatàvacchedakatvàpattiriti vàcyaü navyamate ghañatvàderghañàdipada÷akyatàvacchedakatvavadàkà÷àderapyàkà÷àdipada÷akyatàvacchedakatve iùñàpatteþ . sampradàyamate càkà÷àdipada÷aktervi÷eùyàü÷e nirvikalpakaråpatayà vi÷eùyatàvacchedakatàniyàmakasambandhàprasiddhyaivàtivyàptivirahàt, avayavàvayavivàcidadhyàdipade dadhyàdeþ ÷akyatàvacchedakatvavàraõàya vi÷eùyadalam . upasthitirhi lakùaõà÷aktibhramàjanyatvena vi÷eùaõãyà tena lakùyatàvacchedake nàti prasaïgaþ . na ca samåhàlambanamàdàyàtiprasaïga iti vàcyaü yatprakàratàghañitadharmàvacchedena tatpadajanyatvaü tattvasya vivakùitatvàditi nigarvaþ . tatpada÷aktivi÷eùyatàvacchedakatvaü tatpadapravçttinimittatvaü saüsthàna¤ca gurunaye, navya naiyàyikanaye ca samamiti na tatràtivyàptiriti tu jyàyaþ . sàsnàdau sàsnàsamavetatvàdau tathà--yathokta lakùaõà÷rayaþ . tadbodhasya tatprakàrakaj¤ànasya apravartakatvàt ÷aktyà'janakatvàt ghañàdipadasyeti ÷eùaþ . nanu laukikaliïaþ kàryatve ÷aktiþ vaidikaliïaþ kàrye dharmiõi ÷aktirityabhyupagame laukikaliïatvavaidikaliïatvayoþ ÷aktatàvacchedakatve ÷aktatàvacchedakagauravamityataàha ataeveti ÷aktatàvacchedakagauravàdevetyarthaþ . làkùaõikã--kàryatve làkùaõikã vede--vedasthale . ÷aktikalpanàditi liïsàmànyasyaiva ÷aktikalpanàdityarthaþ . na ca liïmàtrasya kàryatve ÷aktiþ vede ca kàrye dharmiõi lakùaõà ityeva kiü na syàt kàryatvatvàpekùayà kàryatvatvavi÷iùñasya kàryatvasya gurutvàt binigamakàbhàvàcceti vàcyaü kçtisàdhyatvatvaråpakàryatvatvàpekùayà pràgabhàvapratiyogitvàdiråpasya dharmatvaråpasya và kàryatvasya laghutvàdityabhipràyaþ . vastutastu làghavàlliïmàtrasya kçtàveya ÷aktiþ sàdhyatvaü saüsargaþ . vede ca pràgabhàbavattvàdiråpakàryatvà÷raye dharmiõi lakùaõà'stvevetyà÷ayaþ . nanu lokasthale kàryatvaråpeõàpårvamevà'rtho'stu kiü lakùaõayetyata àha naceti pårbamiti vede tu anàdiliïpravàdàdevà dhyàpakànàmapårbàvagamàttatra tàtparyasambhava iti bhàvaþ . vastuto'pårbaü loke bàdhitaü mànàbhàvàdityeva draùñavyam . nanu liïaþ ÷aktigrahe kriyàbhinnadharmiõoviùayatve'pi kàryatvasya ÷akyatàvacchedakatayà kriyàyàü ÷aktirastyeva tathà ca loke'pi pàkaþ kàryàbhinna ityabhedànvayabodhasya ÷aktyaivopapattau kiü lakùaõayà ityatamàha kriyàsàdhàraõeti . lakùaõaiva kàryatve lakùaõaiva . pàkakàryatàvagamyate ityàdhàràdheyabhàvasambandhena pàkavi÷eùyakakçtisàdhyatvaprakàrakànvayabodhojàyate ityarthaþ . anyathà pravçttyanupapattestathà ca pravartakaj¤ànànurodhàllakùaõeti bhàvaþ . ida¤càbhyupagamavàdenoktaü vastutodhàtvarthapratyayàrthayorabhedànvayabodhasyàvyutpanna tayà kriyàsàdhàraõa÷aktàvapi ÷aktyànopapattiranyathà nityaniùedhasthale'pi tathànvayabodhasambhavàdapårvalopàpatteriti dhyeyam . nanu loke pacetetyàdau liïãlakùaõàyàü liïpradàt kàryatvaråpeõa ùàkopasthitidvàrà pàkavi÷eùyakakàrya tvaprakàrakànvayabodho jàyatàmiti vaktustàtparyamanupapannaü liïolakùaõayà kàryatvamàtropasthàpakatvàdityataàha tatreti kàryatve kàyatvopasthitau . tàtaparyàddhoti loke làghavàt kevalakàryatvopasthitau liïastàtparyàt kevalakàryatvaeva vçttirityarthaþ natu vçtteriti anyatreti ÷eùaþ idamàpàtataþ laukikatàtpayasya pumicchàniyantritatvàttatra làghavasyà ki¤citkaratvàt . vastutastu tàtparyasyàpyàkàïkùànurodhena lakùaõàyà abhyupagama ityeva tattvam . nanu tathàpi yanmate ñeñamyale kçtisàdhyatvaråpakàryatvà÷raye liïaþ ÷aktistanmate kçtisàdhyatvasapakàryatvasyàpi vi÷eùaõavidhayà ÷akyatayà loke ÷aktyaiva kàryatvopasthitisambhavàt kiü lakùaõayà ityata àha tçtãyàyà iti . na svatantraü ÷akyamiti dharmyaü÷e nirvikalpaka÷aktyàpatteriti bhàvaþ . kàryatve lakùaõeti kçtisàdhyatvaråpakàryatvaci÷iùña÷aktàdonàmapi tàdç÷akàryatve lakùaõaiva ityarthaþ . gatatvena--vi÷epaõatvena . svatantreti itarà vi÷eùaõatayetyarthaþ . tuùànupavapatãti puroóà÷àya kapàlaü puroóà÷akapàlamiti caturthãsamàse satoti ÷eùaþ puroóà÷àrthatayeti puroóà÷aprayojanakatvaråpeõetyarthaþ tadanvitatveneti puroóà÷aprayojanakaråpapuroóà÷apadàrthànvitatvena, ÷àbdànubhavaviùayasya kapàlasyetyathaþ, nopavàpàkàïkùà iti enajva jij¤àsàyogya tàkàïkùeti mate ekaprayojanakatvenàvagatasya prayojanàntare jij¤àsàyà asambhavànna kapàlasya kiü prayojanamiti jij¤àsà sambhavatãti bhàvaþ . svatantrakapàlopasyitaye iti puroóà÷aprayojanakànanvitatvena kapàla÷àbdabuddhaye icarthaþ adhiùñhànalakùaõeti puroóà÷apadasya puroóà÷àdhiùñhàne mçõmayapàtraü lakùaõetyarthaþ . eva¤ca puroóà÷àdhiùñhànàbhinnakapàlena tuùànupavapatãtyenvayabodhaþ puroóà÷asya kapàlamiùñi ùaùñhãtatpuruùaþ, puroóà÷a¤ca tatkapàla¤ceti karsadhàrayo veti bhàvaþ . upavàpaþ sphoñanaü yadyapyatra itaravi÷eùaõatayà upasthitinibandhanaü na niràkàïkùatvamapi tu prayojanàntaravattvopasthitinibandhanameveti dçùñàntadàrùñàntikayorbhahadvaiùamyameva tathàpi niràkàïkùatvaniba ndhanalakùaõàmàtre dçùñàntaþ . etaccàpàtataþ jij¤àsàyogyatàyà àkàïkùàtvàbhàvàt ghañajanakena daõóena gàma bhyàjetyatràpyevaüråpeõa niràkàïkùyatayà'nvayabodhànupapatteþ ki¤càvàntaravàkyàrthabodhapårvakamahàvàkyàrthabodhe'stvevaüråpeõa niràkàïkùatvaü tathàpi khalekapotanyàyega yugapattathànvayabodhe na kàpyanupapattiþ . vastutastu vedasthale ekapayojanakatva vi÷iùñasya prayojanàntare nànvayaþ ànupårvãmedena vyutpatti bhedàt vedànupårvãsthale tathaiva vyutpatteþ sakalavaidikaikavàkya tayà tathà nirõãtatvàdityadhiùñhànalakùaõetyeva tattvam . vyutpatti virodha iti loke liïtvàvacchedena kriyàniùñhakàryatàbodhakatvamavadhàritaü vede ca kàrye dhàrmaõi liï÷aktau tadbhaïga ityarthaþ . loke iti liïatvàvacchedeneti ÷eùaþ . kriyàkàryatve ÷aktiþ kriyàvi÷eùyakakàryatvànubhavajanakanà . kàryatvamàtre iti ÷aktiravadhàritetyanuùajyate ÷aktiranubhavajanakatà . na ceti vedasthale iti ÷eùaþ . dharyantare kàrye dharmiõi tadbhaïga iti kriyàniùñhakàryatvasyaiva liïà bodhanàditi bhàvaþ . nanu tathàpi lokasthale liïaþ kriyàniùñhakàryatàbãdhakatayà prakçtyarthànvita svàrthabodhakatvaü liïtvàvacchedena siddhaü kàrye dharmiõi ÷aktau ca tadbhaïgaþ kàrye dharmiõyeva liïarthakàryatvànvayàdityataàha tasmàditi lokasthale liïaþ kriyànvittakàryatà bodhakatvàt ityarthaþ . pratyayànàü gçhãtamiti liïpatyayatvàvacchedena gçhãtamityarthaþ . na tu prakçtyarthànvitatayà yàvat svàrthavodhakatvaptiti bhàvaþ . pratyayàtha÷ca--liïpratyayàrtha÷ca . na virodha iti apårvaråpasvàrthasyaiva prakçtyaryànvitatvàditi bhàvaþ . tuùyatu durjana iti nyàyenàha astu veti . kriyàkàryatva iti kriyàkçtistasyàþ kàryatve tatsàdhyatve ityarthaþ ÷aktatàvacchedaka¤ca liïtvameva vede'pi apårvaniùñhakçtisàdhyatvàvagamàditi bhàvaþ . nànàrthanyàyeneti haryàdi padanyàyenetyarthaþ . yathà÷rute'syàpi nànàrthatayà nànàrtha tulyatvàbhidhànasyàsaïgatatvàpatteþ . vede--vedasthale dharmyantare kàrye dharmiõi ÷aktatàvacchedakantu atràpi liïtvameveti bhàvaþ . tathàca yathà haryàdipadasthale ekameva hàrapadatvàdikaü ÷aktatàvacchedakaü viùõutvacandratvàdimedena ÷akyatàvacchedaka¤ca nànà tarthabaikameva liïtvaü ÷aktatàvacchedakaü ÷akyatàvacchedaka¤ca kàryatvatvaü kàryatva¤ca dvayamiti phalito'rthaþ . na ca liïtvàvacchadena kàrye ÷akto, loke'pyapårvalàbhàpattiriti vàcyaü pràgeva samàhitatvàt tatràpåvasya vàdhitatvàcceti bhàvaþ .>%
     maõikçtà tu etanmataü pårvapakùãkçtya dåpitam . tacca tataevàvaseyam . vistarabhayànnoktam .

#<kàryakàraõabhàva># puø kàrya¤ca kàraõa¤ca tayorbhàvaþ . ekasya svakàraõàpekùayà kàryatve tadapekùayà cànyasya kàraõatve hetuhetumadbhàve yathà ghadadaõóayoþ kàryakàraõabhàvaþ . %<kàryakàraõabhàvàdvà svabhàvàdvà niyàmakàt . avinàbhàvaniyamo dar÷anàntaradar÷anàt>% sarvadaø bauddhadar÷ane . tatra kàryabhedena kàraõabhede kàraõa÷abde 1938 pçø uktapràye'pi ki¤cidàdhikyamucyate . kàraõaü ttàvat dvividhaü mukhyamamukhya¤ca tatra ghañàdikaü prati mçdàdikaü mukhyaü, tathà pratyakùe indriyamityàdi . tadbhinna mamukhyaü tacca sahakàri kàraõam . mukhyamapi trividhaü nyàyamate samavàyi asamàyi nimittamiti bhedàt tatra ghañàdikaü pati mçdàdikaü samavàyikàraõaü, kapàlasaüyogàdi asamavàyikàraõaü, daõóàdayo nimittakàraõani . tatràdye asàdhàraõe eva kàraõe . asàdhàraõakàraõamapi kàryabhedànnànàvidham . nimittakàraõamapi dvividhaü sàdhàraõàsàdhàraõabhedàt tatra sàdhàraõanimittakàraõàni càùñavidhàni ã÷varastajj¤ànecchàkçtayaþ dikkàlau adçùñaü pràgabhàva÷ceti bhedàt . asàdhàraõanimittakàraõàni cànekavidhàni . pratibandhakàbhàvasya kàraõatvaü naiyàyikà manyante . sa ca nimittakàraõameva . vedàntina÷ca abhàvasya na kàraõatvam icchanti %<kathamasataþ sajjàyeteti>% ÷ruteþ nàsatovidyate bhàvaþ iti gãtokte÷ca . tadetannirõãtaü taittirãyopaniùadbhàùyeyathà
     nityànà¤càkaraõamabhàvastataþ pratyavàyànupapattiriti . ataþ pårvopacitaduritebhyaþ pràpyamàõàyàþ pratyavàyakriyàyà nityàkaraõaü lakùaõamiti %<akurvan vihitaü karmeti>% hi ÷aturnànupapattiþ . anyathà abhàvàdbhàvotpattiriti sarbapramàõavyàkopaþ bhàø .
     vyàkçta¤caitat ànandagiriõà yathà
     yaccoktamakaraõanimittapratyavàyaparihàràrthàni nityànãti tatràha nityànà¤ceti . àgàmi duþkhaü pratyavàya ucyate tasya bhàvaråpasya nàbhàvo nimittam %<pàpaþ pàpeneti>% ÷ruteþ . niùiddhàcaraõanimiñatvàdduþkhasyetyarthaþ . %<akurvan vihitaü karma nindita¤ca samàcaran . prasajaü÷cesdriyàrtheùu naraþ patanamçcchatãti>% ÷atçpratyayàdakaraõasyàpi pratyavàyanimittatvamavagatimityà÷aïkyàha ataþ pårveti . yadi yathàvannityanaimittikànuùñhànamabhaviùyacadà sa¤citaduritakùayo'bhaviùyat . na càyaü vihitamakàrùãdityataþ pratyavàyo bhaviùyatãti ÷iùñairlakùyate . yathà %<vicikitsan ÷rotriya>% iti . tataþ ÷atçpratthayasyànyathàvyutpannatvànna tadbalàdakaraõa hetutvamavagantuü ÷akyata ityarthaþ . %<lakùaõahetvoþ kriyàyàþ>% iti (pà0) ÷atçpratyayasthobhathatra vidhàne sati kimiti hetutvameva na gçhyate? tatràha anyatheti . abhàvaråpasya kàryasya bhàvaråpameva kàraõamiti pratyakùàdibhiravagataü ÷atçpratyayàdabhàvasya hetutvàbhidhàne sarvapramàõavirodhaþ syàdityarthaþ .
     nanu tvayàpyakaraõasya pratyavàyalakùaõatvamiùñam . bhàññai÷cànupalambhasyàbhàvapramitihetutvamiùyate . tàrkike÷ca pratibandhakàbhàvasya tattatpràgabhàvasya ca tattatkàryavyavasthàpakatvamiùyate tatkathaü bhàvasyaiva kàraõatvam taduktam . %<bhàvo yathà tathà'bhàvaþ kàraõaü kàryavanmatam>% iti ucyate . %<asmàmistàvadabhàvasya svaråpeõa kàraõatvaü neùñaü kintu tadbhànasya pratyavàyagamakatvamiùñam . tena ca råpeõa na pratyavàyajanakatvamiùyate . nityàkaraõàj¤àne pratyavàyàbhàvaprasaïgàt . bhàññànàmapi ca keùà¤cijj¤àtasya yogyànupalambhasyàbhàvapramitihetutvamiùñaü j¤ànadhvaüsatayà tu pramitihetutve'bhàvapramàyàþ pratyakùatvàpàtaþ . tàrkikàõàmapi pratibandhakàbhàvasya kàraõatve'nyonyà÷rayatvaprasaïgànna pràmàõikatvam . pràgabhàvasyàpi j¤àtaråpeõa janyaj¤àpakatvameva . yasmàdidaü pràïnàsãttasma didànãü jàtamiti . na tu janakatvaü pràgabhàvasya, niyatapràgabhàvitvena kàraõatve pràkkàlasya svavçttitàpàtaþ . pràgabhàvitvamapi cànyathàsiddhamityuktaü tattvàloke>% .
     kàryavivçti÷ca kàrya÷abde uktà . tatra samàyikàraõotpàdyaü samavetàkhyamupàdeyamityucyate tadbhinnaü kàryaü kàryotpàdyàdi÷abdena vyavahriyate iti bhedaþ .

#<kàryaku÷ala># triø 7 taø . kàryaj¤e kriyàdakùe .

#<kàryacintaka># triø kàrye cintayati cinti--õvul upaø saø . kartavyaviùaye kçtàkçtacintake . %<dharmaj¤àþ÷ucayo 'lubdhàbhaveyuþ kàryacintakàþ>% yàj¤aø .

#<kàryatà># strã kàryasyabhàvaþ tal . 1 kartavyatàyàü 2 kçtisàdhyatàyàm . tvakàryatva tatràthe naø gurumate yathà ca tajj¤ànasyaiva pravartakatvaü tathà ÷abdaciø gurumatapradar÷ane dar÷itaü yathà . kàryatvaj¤ànaü pravartakamiti guravaþ tathàhi j¤ànasya kçtau janayitavyàyàü cikãrùàtiriktaü na karta vyamasti tatsattve kçtivilambahetvantarabhàvàt . cikãrùà ca kçtisàdhyatvaprakàrikà kçtisàdhyakriyàviùayecchà pàkaü kçtyà sàdhayàmãti tadanubhavàt . sà ca svakçtisàdhyatàj¤ànasàdhyà icchàyàþ svaprakàrakadhãsàdhyatvanivamàt ataeva svakçtisàdhye pàke pravartate na tviùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà, svakçtyasàdhye cikorùàpatteþ . svakçtyasàdhyatàj¤ànaü pratibandhakamiti cet na tadabhàvasya kàraõatve gauravàt athàbhàva ubhayasiddhaþ kçtisàdhyatàdhorasiddhetyato na làghavàvasara iti cet na yatra ÷abdàdanumànàdvà daivàt sà, tatra làghavàvatàràt icchàyàþ svaprakà÷akaj¤ànasàdhyatvaniyamena kçtisàdhyatvaj¤ànasyàva÷yakatvàt janakaj¤ànaü vighañayataeva j¤ànasya pratibandhakatvàcca vyàptidhãvighañanadvàrànumitipratibandhakànaikàntaj¤ànavat anyathà svakçtyasàdhyatvàniùñasàdhanatvopekùa õoyatvaniùphalatvaj¤ànaü pratibandhakaü kriyàj¤ànameva pravartakaü kalpyeta . nanu sanodhàtvarthagocarecchàvàcitvàllàghavàcca kçtàvicchà cikorùà sà ca vçùñàviveùñasàdhanatàj¤ànàditi cet na vahninà sàdhayàmãtivat kçtyàsàdhayàmãtãcchàyàþ kçtipårvamanubhåyamànàyàþ sanantavàcyatvena gauraveõa ca pratyàkhyàtuma÷akyatvàt . ki¤ca pàkaü cikãrùatotyatra pràdhànyena pàkasyecchàviùayatvamanubhåyate na tu kçteþ, dhàtà÷ca sanpratyayàbhidhayecchàprakàravàcitvam odanaü bubhukùata ityatra bhojanaviùayatayodanasyecchàviùayatvànubhavàt iùñasàdhanatvena vçùñàviva kçtàvicchàsambhave'pi kçtãcchà na pravartikà kintu kçtisàdhyecchaiva . ghañaü janàti cikãrùati karototi j¤ànacikorùàpravçttãnàmekaviùayatvànubhavàt . atha yadi kçtyà sàdhayitumicchà sà tadà cikãrùitasya pàkasyànyataþ siddhau sà nàpagacchet nahyupàya vi÷eùasàdhyatvenecchopàyàntaràdhãnaphalalàbhena nivàryate prãtyà dhanalàbhe'pi pratigraheõa tallipsàyà anivçtteriti cat na svaviùayasiddhatvasya phalecchàvicchedasya copàyecchà virodhitvàt asti ca tatra pàkodanayoþ siddhatà . anyaudanecchàyàü pàkacikorùà bhavatyeva pratyuta asiddhanpàt kçtà vevecchà na vicchidyeta yadi kçtiviùayasiddhatpaphalecchàvicchedau na virodhinau prãtyà dhanalàbhe'pi tadadhika dhanecchà na vicchidyate tasya asiddhatvàt tatphalecchàyà÷ca sattvàt dhanamàtràrthina÷ca prãtyà tallàbhe pratigraheõa tallipsà nàstyeva dhanamàtrasya siddhatvàt ki¤cidvi÷eùasya siddhaiva hi sàmànyecchàvicchedaþ . anyathà sakalasvaviùaya siddherasambhavena tadvicchedo na syàdeva . vastutastu kriyànukålà kçtiriùñopàya iti j¤àne kriyàyàþ kçtisàdhyatvam iùñãpàyatva¤ca bhàtaü kriyàdvàraiva kçteriùñasàdhanatvàditi tadbodhàt kçtàviva kçtisàdhyatvena kriyàyàmapi saiveccheti cikãrùàyàü kçtisàdhyatàprakàranaiyayam . ataþ kçtisamànaviùayacikãrùàtvena cikãrùàyàþ kçtikàraõatvaü na tu kçtãcchàtvena bhinnaviùayatayà gauravàt tathàpi yena råpeõa yasyeùñasàdhanatvaü tena prakàreõa tatrecchà yathà svakedàravçùñitveneùñasàdhanatvàttathaivecchà tathà kçtisàdhyatvena pàkasyeùñasàdhanatvam ataþ kçtisàdhyatvena tatrecchà bhavatãti kçtau kçtiviùaye và cikãrùàyàü na vçùñãcchàvilakùaõasàmagyrantarakalpanamiti cet bhavedevaü yadi kçtisàdhyatvena pàkasyaudanasàdhanatà syàt na caivaü, gauravàt kintu pàkatvena, sà tu kçtiü vinà netyanyadetat . vahninà sàdhayàmãti vat kçtyà sàdhayàmãtãcchà iùñasàdhanatàj¤ànàdeveti cet tarhi tatra vahnisàdhyatàj¤ànavadatràpi kçtisàdhyatàj¤ànaü kàraõamàva÷yakaü kçtau cànubhavasiddhaü cikãrùàdhãnatvaü vi÷eùaþ, tena pràõapa¤cakasa¤càre jãvanayonikçtisàdhye na pravçttiþ . anyathà kçtisàdhyeùñasàdhanatàpakùe'pi tatra pravarteta nanu cikãrùàdhãnatvasya upalakùaõatve upalakùyamàtragatànatiprasaktadharmàbhàvàt kçtimàtrasya càtiprasaïgàt tattatkçtivi÷eùà upalakùyàþ tathà ca tadananugamàt pravçtte rananugamaþ vi÷eùaõatve cikãrùàyàü pravçttau ca cikãrùàj¤ànakàraõatve gauravaü pramàõàbhàva÷ca . ki¤ca cikãrùàsàdhyàvasthàyàþ kçteþ siddhàbasthasàdhana¤ca virodhena kçtisàdhyatà pàkàdau na j¤àyeteti cet na, asti hi kçtivi÷eùo mànasaprayakùasiddho jãvanayoniyatnavyàvçttaþ svacikãrùopalakùyaþ yatra cikãrùàkàraõatvagrahaþ sa ca tava jàti råpo mama tvanugatakàraõopàdhiråpaþ . eva¤ca nikãrùàdhãnatvenànugatena kçtivi÷eùàõàmupalakùyamàõànàmanugatatvamapi yathà gotvena tañasthenopalakùità mahiùyàdivyàvçttà dhàna karmavyaktivi÷eùà dhenupadenocyantye natu gotvamapi, tathà cikãrùàpi evaü jãvanayonivyàvçttakçtivi÷eùàõàü kçtitvena j¤ànaü kàraõamiti nànanugamaþ . nanu kçtisàdhye na kçtirvi÷eùaõam asattvàt sattve và kçtau satyàü j¤ànaü j¤àne ca kçtirityanyonyà÷rayaþ nopalakùaõam atiprasaïgàditi cet na kçtirhi j¤àne viùayatayà vi÷eùaõameva sàdhye ca paricàyakatayopalakùaõam anyatheùñasàdhaje'pãùñaü na vi÷eùaõam asattvànnopalakùaõam atiprasaïgàt liïgaj¤ànàdau và kàgatiþ . nanvevaü ÷rame'pi cikãrùà syàt tasyàpi cikãrùàdhãnakçtisàdhyatvàt . ÷ramastu bhojanàdikriyàmàdhyo na tatkçtisàdhyo'cikãrùitatvàt kçteþ svadhvaüsasàkùàtkàràtirikte cikãrùàviùayamàtre janakatvàt nahi bhojanàdicikãrùàdhãnakçtyà gamanaü sàdhyata iti kecit tanna gurutarabhàrottolane kçtyasàdhye bhramàt pravçttasya nigaóani÷calabaddhadehasya và kçtau satyàmuddelanacalanakriyànutpàde'pi ÷ramànubhavàt kçtereva kàraõatvàt . na tu tajjanyakriyàyàþ sukhe vyabhicàràcca na hi sukhaü kçtisàdhanacikãrùàviùayaþ upàyacikãrùàjanyà hi kçtiþ na tu sukhacikãrùàjanyà . cikãrùàjanyakçtisàdhyatvaü na ÷rame, dveùayoniyatnàdapi tadutpatterityapare tanna ÷atrubadhasyeùñasàdhanatvena cikãrùàjanyakçtisàdhyatvàt dveùasya yatràjanakatvàt dveprasiddhistu ÷atruü dveùmãtyabàdhitànubhavabalàt . yattu ÷ramaþ kçtitvena kçtisàdhyo na cikãrùàdhãnakçtitvena, yadyacikãrùite'pi ÷rame cikãrùàdhãnakçtitvena kàraõatà syàttadà cikãrùitameva bhojanaü kçtyà sàdhyate nàcikorùitaü gamanàdãti na syàt ÷ramavadgamane'pi tajjanyatvaprasaïgàt bhojanàdi÷ca cikãrùàdhãnakçtivi÷eùàt sahi kçtimàtraü vyabhicarati jãvayonikçtestadanutpàdàt . yadvà ÷ramo na bhojanakçtisàdhyaþ kintu tannirantarotpannàjjãvanayoniyatnàdeveti tanna nahi kçtitvena ÷ramajanakatvaü nàpi kçtyantaràdeva ÷ramotpattiþ jãvanayoniyatnena càpi bhàrodvahanàdi karma kurvatastàdç÷a÷ramànubhavena tasya ÷ramàjanakatvàt . tasmàdbhojanàdivat ÷ramavi÷eùàõàmapi bhojanàdikçtisàdhyatva mananyagatikatvàt . suptasya svedàdyanumitaþ ÷ramastajjanya iti cet na svedàdeþ ÷camànyahetukatvàt anyathà jàgare'pi tadanuvçttau ÷ramànuvçttiprasaïgàditi maivaü svecchàdhãnatvasya kçtivi÷eùaõatvàt . ÷rama÷ca niyamato 'nyecchàdhãnakçtisàdhyaþ ÷rame duþkhatvena icchàvirahàt . ataevànyecchàjanyakçtisàdhyatvena tramonàntarãyaka ityucyate . svacikãrùàdhãnatvantu na kçtau vi÷eùaõaü, gauravàt . anye tu kçtigatadharmàntaramevoddeùyatvaü tadvi÷iùñakçtisàdhya÷ca na ÷ramaþ acikãrùitatvàt kintu kçtimàtrasàdhyaþ ataeva kaùñaü karmetyanubhavolokànàm . evaü cikãrùàyàü mamaikaü kçtisàdhyatvaü prayojakaü tava tu kçtisàdhyatve satãùñasàdhanatvaü sukhatvaü duþkhàbhàvatva¤ceti catuùñayam icchàprayojakantu mama sukhatvaü duþkhàbhàvatva¤ceti dvayaü vçùñisàdhye sukhe hãcchà vçùñimapi viùayãkaroti . natviùñasàdhanatvena tatrecchàsàdhanatvasya icchàvirodhitvàt tava tu trayam viùabhakùaõe kçtisàdhyatve'pi balavadaniùñasàdha natvena cikãrùà nàstãti kçtau cikãrùàjanyatvaü vi÷eùaõamiti ka÷cit tattucchaü viùabhakùaõe kçtisàdhyatvameva na syàt jãvanayonikçtestasyànutpatteriti vyarthavi÷eùaõam . sthàdetat iùñasàdhanatàbhramàdviùabhakùaõe caityavandane ca cikorùàjanyakçtisàdhyatvamasti j¤ànaprayuktatvàt kàryatvasya, tathàca sa¤jàtabàdho'pi tatra kàryaj¤ànàt pravarteta tathà tçpto'pi bhojane natu kçtisàdhyatànubhavastathà, anyatheùñasàdhanatàsmaraõe viùabhakùaõe'pi pravarteta . naceùña sàdhanatàj¤ànaü vedovànumàvako'stviti cet na vastutastatra kçtisàdhyatve liïgàntareõàptabàkyana và tadanbhavàsambhavàt liïgàbhàsàcchabdabhàsàdvà pravçttiprasaïgàcca bhedàgrahavàdina statra tava tadanubhavàbhàvàt maivaü svavi÷eùaõavattàpratisandhàna janyaü hi kàryatàj¤ànaü pravartakaü tathàhi kàmye puruùavi÷eùaõaü kàmanà tataþ kàmyasàdhanàj¤ànena yàgapàkàdau kàryatàj¤ànaü nitye ca kàla÷aucàdi svavi÷eùaõaü tathàcaitatsandhyàyàmahaü kçtisàdhyasandhyàvandanaþ sandhyàsamaye ÷aucàdimattvàt pårvasandhyàyàmahamiveti, kàryatàj¤ànaü ÷aucàdisvavi÷eùaõaj¤ànajanyam . taduktaü %<sa kàryavi÷eùaþ puruùavi÷eùabhàvagataþ pravçttiheturiti>% . saüjàtabàdhasya ca viùabhakùaõe caityavandane ca bhramada÷àyàmiva neùñamàdhanatàj¤ànamasti yena tajjanyakàryatàj¤ànàt pravarteta . tçptasya ca tçptau kàmanàviraheõeùñasàdhanatàj¤ànàbhàvànna tathà bodhaþ . anye tvàtmano jãvatvapratisandhànajanyaü ÷rame kçtisàdhyatàj¤ànaü na sambhavatãti jãvanavyatiriktatvaü svavi÷eùaõe vi÷eùaõamiti, tanna ÷rame khecchàdhãnakçtisàdhyatvaj¤ànàbhàvena sàdhyatvàbhàvàt . iùñasàdhanatàliïgaü kàryatàj¤ànaü pravartakamityapare tanna nitye tadabhàvàt . nanu viùabhakùaõavyàvçttamiùñasàdhanatvameva kçtisàdhyatàj¤àne viùayatayà vi÷eùaõamastu svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyatvàpekùayà laghutvàt . ki¤copàyaviprayà cikãrùà iùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà upàyecchàvat vçùñãcchàvat . bhogacikãrùàyàü tadabhàvàdaprayojakami ùñasàdhanatvamiti cet na tavàpi svavi÷eùaõadhãjanyatvàbhàvena tatra tasyàprayojakatvàt kçtihetucikãrùàyàü tatprayojakaü na bhogacikãrùàyàü tathà, upàyacikãrùàtaeva kçtisammavàditi cet tulyamiti maivaü sàdhyatvasàdhanatvayorvirodhenaikatra j¤àtuma÷akyatvàt asiddhàvasthasya hi sàdhyatvaü, siddhatàda÷àyàü tadabhàvàt siddhatàda÷àyà¤ca sàdhanatvam asiddhàvasthàvataþ kàryànutpatteþ . tathà ca pàkàderasiddhatvasiddhatvaj¤àne sàdhyatvasàdhanatvagrahaþ nacaikamekenaikadà siddhamasiddha¤ceti j¤àyate . na ca svaråpagatatà sàdhyatvasàdhanatvayorato na virodha iti vàcyaü yadi hi svaråpanibandhanaü tadubhayaü tatsvaråpaü sadaiva siddhamasiddha¤ca syàt . bhinnaniråpitatve'pi tayo tiddhatvàsiddhatve'navagamyàj¤ànàt . tasmàt samayabhedopàdhikaeva tadubhayasambandhaþ . pàke idànoü sàdhyatvam agre ca sàdhanatvaü j¤àyata iti cet? na idànãmagrimapadàrthayornànàtvàdananugamena vyàptyagrahàt, ÷abdena tathà pratipàdayituma÷akyatvàt gauravàcca . svakçtitaþ siddhamiùñasàdhanamiti j¤ànàccikàrùà, na hi siü ki÷ciccikãrùiti, kçteþ pårbaü kçtitaþ tiddhamiti j¤ànàbhàvàcca . na ca kçtisàdhya tvana pàkàderiùñasàdhanatvàt sàdhanatvamapi sàdhyaü na hi kçtisàdhyatvena pàkasyaudanasàdhanatetyaktam . tasmàt kçti kriyamàõavilakùaõaü kçtyanantarabhaviùyattàråpaü kçtisàdhyatvaü cikorùàprayojakaü tàdç÷a¤ca sàdhanatvavirodhyeva ki¤casàdhanatvasya siddhamàtradharmatvàt sàdhanatvaj¤ànamicchàvirodhi . na hi ka÷cit siddhamicchatãtyuktam . etena vçùñyàdàviùñasàdhanatàj¤ànamupàyecchàkàraõatvena këptamiti nirastam kathaü tarhi svato'sundare vçùñyàdàvicchà? tatsàdhyeùñaj¤ànàditi gçhàõa . anyetu sukhaduþkhàbhàvatatsàdhaneùvicchàprayojakamanugatamudde÷yatvaü puruùàrcapadavedyaü dharmàntaramasti anugatakàryasyànugatakàraõagiyasyatvàt tadeva duþkhasàdhanavyàvçttasukhatatsàdhanàdau cikãrùàprayojakamiti . na ca duþkhavirodhitvameva tathà'stviti vàcyaü sahànavasthànaniyamavirodhasyàsambhavàt . badhyadhàtakabhàvasyaikasamaye sàmànàdhikaraõyàbhàvasya ca yatnàdisàdhàraõatvàditi tanna tadaj¤àne'pi mukhatvaj¤ànàdicchotpatteþ na hi sukhe j¤àte dharmàntaraj¤ànaü vinà necchà . tathàtve svataþ prayojanatvahànyàpatteþ tadeva hisvataþ prayojana--yadavagataü sat svavçttitayeùyate . ki¤cànagatadharmakalpanàpi kàraõaiþ, na ca sukhàdàvicchàkàraõatvaü anàgatatvàt kintu tadavagamaþ . tarhi sukhàdij¤àne tatsvaråpasadevecchàprayojakamastviti cet? na, yathàhyudde÷yatvaü sukhaj¤ànàdiùåtpadyate anyataratvàt tçõàraõi maõinyàyàdvà tathecchaiva jàyatàm . kçtisàdhyatva¤ca kçtau satyàmagrimakùaõe svaråpaü na kçti vinà . kùemasàdhàraõa¤caitat kçtisàdhyatvaü na tu kçteþ pårvam . nanu kçtau naùñàyàü sannapi dharmã na kàryaþ, tathà ca kathaü kàrye'pårve kàmino'nvathaþ kùaõikatvena kriyàtulyatvàditicet? na, yadvçtti kàmyasàdhanatvaü tatra kàryatàbuddheþ prayojakatvàt na tu kàryatàvi÷iùñasya kàmyasàdhanateti vyàptiþ . nanu pàkàdau kçtisàdhyatàj¤ànaü na pratyakùeõa, kçtyanantaraü pàke sati kçtisàdhyatàj¤ànaü tasmin sati kçtirityanyonya÷rayàt . kçtisàdhyatottãrõe cikãrùàkçtyorasambhavàcceti cet na pàkomatkçtisàdhyomatkçtiü vinà'satve sati madiùñasàdhanatvàt daivàdyanadhãnatve sati madiùñasàdhanatvàdvà madbhojanavat inyanumànàt svakçtisàdhyatvaj¤ànaü yasya yadiùñasàdhanaü yatkçti vinà yadà na sambhavati tattadà tatkçti sàdhyamiti vyàpteþ asiddhasyeùñasàdhanatvàbhàvàt . balavada niùñàjanakatva¤ca liïgavi÷eùaõaü tena madhuviùasampçktànna bhojane na vyabhicàraþ atãtapàke kçtisàdhyatottãrõe ca na vyabhicàraþ sàmànyatastasyà'pi kçtisàdhyatvàt . atotatàda÷àyà¤càtãtodane icchàvirahe svaùñasàdhanatvàbhàvàt ataeva nidàghadånadehorùaùati vàride toyadàttoyalàbhasambhàvanàyàü và sarovagàhane na pravartate iùñasantàpa÷àntisàdhanasya toyasambandhasya svakçtiü vinà'pi siddhipratisandhàne liïgàbhàvena svakçtisàdhyatvaj¤ànàbhàvàt . yadà ca matkçtiü vinà sa na sambhavatãti pratiptandhatte, tadà pravartate . yasya santàpa÷àntimàtramiùñaü sa sarovagàhanasyeùñasàdhanatvameva na prattisandhatte . upasthitavçùñito'pi tatsambhavàditi ka÷cit . tannatoyasambandhatvena na santàpa÷àntisàdhanatvaü tasya saro'vagàhane'pi sattvàt anyathà vçùñirapi tatsàdhanaü na syàt saro'vagàhanàdapi tatsiddheþ kintukàryabhedasàdhanatvaü kçtisàdhyatvena liïgaü pàkàdivadodanàderapi pravçtteþ pårvaü kçtisàdhyatraj¤àne hetvabhàvàt . nanvevaü liïgaj¤ànameva pravartakamastu pràthamikatvàdàva÷yakatvàcca . na ca làghavàt kçtisàdhyatàj¤ànaü tathà, kçtisàdhyatànumitau tadà mànàbhàvena yugapadupasthityabhàvàt pravçttisàmagryà anumitipratibandhàcceti cet na liïgaj¤àne kçtisàdhyatàprakà÷e tatprakàrakacikãrùàyàü tasyàhetutvàt . ataeva liïgàntaraj¤ànamapi na pravartakam . nanu pàkàdiþ kçtaþ kriyamàõovà na pakùaþ tasya kçtisàdhyatve bàdhàt nàpyanàgataþ bhàvipàke mànàbhàvenà÷rayàsiddheþ . pàkatvaü bhaviùyadvçtti sàmànyatvàt gotvavaditi mànamiti cet na mànàbhàvena gotve'pi tasyàprasiddheþ . pàkamàtraü pakùaþ iti cet na màtràryo yadi pàkatvaü tadà bàdho laïgàsiddhi÷va . sarvapàkaparatve ca tasyasiddhapàkabhàge bàdhaþ, anà gatabhaþge cà÷rayàsiddhiþ . vartamànàdyudàsãnaþ pàkaþ pakùaþ pakatàmànye ca kçtisàdhyatvaü bàdhitamityanena siddhasya pakùatvaü nàsiddhasyetyanumite÷ca siddhaviùayatve bàdhàtbhinnaviùayatve càmiddhaviùayecchàpravçttyanutpàdakatvàt . kçtakriyamàõasàdhàraõakçtisàdhyatàj¤ànàdevàsiddhaviùayà cikàrùà kçti÷cotpadyate ananyagatikatvena tathà kàraõasvabhàvakalpanàditi cet tarhi yàdç÷aü kçtisàdhyatvaü cikãrùàyàü prakàraþ tàdç÷aü j¤àne nàstãtyanyaprakàraka j¤ànàdeva vikorùà syàt . tathà ca liïgaj¤ànameva pravçttiheturastu pràthamikatvàt . yatt smçtapàkekçtisàdhyatvàsaüsargàgrahàt pravçttiþ, sacàsaüsargàgraha iùñasàdhanatàj¤ànàditi, tanna smçtapàkasya siddhatvena tatra kàryatvàsaüsargàgrahànumànabàdhàt . smçtapàkasya siddhatvaü tadà na gçhyate iti cet tahiü smçtapàkasya siddhatvagrahe odanàrthã pàkena pravarteta siddhaudano'pi pàke tçpto'pi bhojane pravarteta . nanu tatra pàkàdau siddhatvagrahàt tadasaüsargàgraha iti cet tulyam . api ca smçtapàke kàryatvàsaüsargàgrahàdvidyamànàsaüsargàgrahàdvisaüvàdinã pravçttiþ syàt . ki¤caivaü siddhapàkaj¤ànàdaj¤àne'siddhe pàka icchàpravçttãsyàtàmiti . atra bråmaþ . pàke kçtisàdhyatvaü siddhyat siddhye bàdhàdanàgataü pàkamàdàya siddhyati . pakùatàvacchedakadharmasàmànàdhikaraõyaü sàdhyamànasya siddhe na siddhyatãtyanumàne këptatvàt yathà prasiddhavahnibàdhe'pi vahnimàtraü na bàdhitamityaprasiddho'pi vahniþ sidhyati . aprasiddhayoþ pakùasàdhyayoþ siddhàvavi÷eùàt tasmàt %<asiddhasya kvacit siddheþ siddhe siddhasya ca kvacit . aprasiddhasya càsiddhe siddhistenànumà tridhà>% . anyathà kçtisàdhyeùñasàdhanatàpakùe'pi pàkàdau kçtisàdhyatvaü kathamavagamyate? . ki¤ca tavàpãùñasàdhanaütàj¤ànàt kathaü vçùñàdàvicchà? siddhatvasyecchàvirodhi tvàdanàgatasya j¤àtuma÷akyatvàt . ataeva siddhàsiddhaviùayaniràsena sukhàdij¤ànàt phale'pi neccheti na vçùñyàdàviùñasàdhanatàpi . na ca vçùñyàdisàdhyeùñaj¤ànàdvçùñyàdàvicchà icchàyàþ siddhàsiddhavçùñyàditatphalaviùayakatva vikalpagràsàt . atha sàmànyalakùaõàpratyàsattyà vçùñyàditvena sukhàditvena va siddhàsiddhavçùñyàditatphalaviùayakaj¤ànamupannaü tena siddhaü virodhinaü tyaktvà'siddhaviùayecchotpadyate . yadi ca sàmànyalakùaõà nàsti tadà yena råpeõa iùñasàdhanatàgrahastena råpeõa j¤àte'siddhe cecchotpadyate anvaya vyatirekàbhyàü tàdç÷aj¤ànasya tàdç÷ecchàjanakatvàvadhàraõàt . sukhecchàyàmapyevamiti cet tarhi mamàpi pàkatvàvacchedena kçtisàdhyatàj¤ànàdanàgate cikãrùà . tacca j¤ànaü sakalapàkaviùaya sannikçùñapàkaviùaya vetyanyadetat . bàlasya vyàptàgrahe'pyàdyà pravçttirjãvanàdçùñodvodhitajanmàntarãyasaüskàrajanyàt stanapànaü kàryamiti smaraõàt tatrà pãùñasàdhanatàsmaraõàttatra pravçttirananyagatikatvàt . na ca janmàntare'pi paryanuyogaþ, janmadhàràyà anàditvàt . pratyakùànumànamålatvàcca nàndhaparamparà . vastutastu ÷uùkakaõñhatayà bàlo duþkhamanubhavan virodhitayà sukhaü smarati tataþ sukhavçtti kàryatvaü sukhavçttitayà antaraïgatvàtmàtuþmtanapàna miùñasàdhanamiti smaraõaü sukhàvçttitvena bahiraïgatvàt . sukhakàryatva¤ca stanapànadvàrà janmàntarànubhåtamiti kàryatvasmaraõe stanapànamapi viùayaþ tena stanapàne kàryatvaj¤àünàdeva pravçttiþ iùñasàdhanatàj¤ànasya tadànãü sàmagyrabhàvàt . eva¤càdyapravçttau kàryatàj¤ànaü prayojakaü këptamityagre'pi tadeva pravartakaü këptatvàt .
     atra diïamàtraü mathurànàthavyàkhyà pradar÷yate .
     kàryatàj¤ànamiti kçtisàdhyatàj¤ànamityarthaþ, na ca kçtisàdhyatàj¤ànaü vinàpi ghañayàgapàkàdikartustadupàyakapàlahavistaõóulàdisiddhavi÷eùyakapravçttidar÷anàdvyabhicàra iti vàcyaü pravçtterhi viùayatà trayã ekà sàdhyatvàkhyaviùayatà sà ca yanniùñhakçtisàdhyatàj¤ànacikãrùàdinà pravçttistanniùñhà, taccaghañayàgapàkàdyeva na tu tajjanakãbhåtakapàlahavistaõóulàdisiddhaniùñhà adaeva ghañaü karomi yàga karomãtyàdyevànuvyavasàyo . na tu kapàla haviràdeþ siddhatàda÷àyàü kapàlaü karomi haviþ karomãtyàdyanuvyavasàyaþ vyavahàro và kçtivàcidhàtuyogidvitãyàyàþ sàdhyatàkhyaviùayatàrthakatvaniyamàt . na ca sàdhyatàkhyàyà eva viùayatàyàþ kçtivàcidhàtuyogidvitãyàrthatvaniyame kapàlatantvàdeþ siddhatàda÷àyàü kapàlaü karoti tantuü karotãtyàdi vyavahàràbhàvavat kapàlaü ghañavat karoti, tantuü pañavantaü karotãtyàdi vyavahàro'pi na syàditivàcyaü sàdhyavai÷iùñyabodhakapadàsamabhivyàhçtakçtivàcidhàtuyogidvitãyàyà eva tathàniyamàt tatra kapàlàdipadottaradvitãyàyà àdheyacamarthaþ ghañàdipada¤ca ghañatvàdiparaü dhàvàkhyàtayorvyàpàraprayatnau yathàyogyamarthaþ tathà ca kapàlavçttighañacà÷rayànukålavyàpa rajanaka yatnavàninyàdyanvayadhãþ kapàla ghañavat karomãtyàdivat kapàle ghaña karàmãtyàdiprayogo'pa ùyataevetyapi vadanti .
     aparà ca upàdànatàperanàmnã siddhatvàkhyaviùayatà sa ca siddhakapàlahavistaõóulàdyapàya naùñhà . kapàlena ghañaü karomi haviùà ya gaü karomãtyàdyanuvyacasàyàt tatra upàdànatvàkhyaviùayatàyà eva tçtãyàrthatvàt tasya ca dhàtvarthakçtàvanvayàt . na ca tatrajanyatvaü viùayatvavà tçtãyàrthastasya ca ghañayàgàdàvevànvaya iti vàcyama sarvatra tçta yàrthasya dha tvarthaevànrayamya vyutpannatvàt anyathà taõóulàbayavena taõóulaü pacatãtyapi vyavahàràpatteþ .
     anyà ca udde÷yacàkhyaviùayatà sà ca yatasàdhanatàj¤ànàdhãnà cikãrùà tanniùñhà tacca jalàharaõasvargàdanàdiråpaü jalàharaõàrthitayà ghañaü karomi svargàrthitayà yàgaü karotityanavyavasàyàt . jalàharaõamudde÷ya ghañaü kàromi svargamudvi÷ya yàgaü karomotyanuvyavasàyàcca eva¤ca tattatsàdhyatàvacchedakatattat sàdhyakapravçttitvàvacchinnaü prati kattatasàdhyatàvacchadakavi÷aùyavàvacchedakakatattatsàdhyavi÷eùyakakçtisàdhyatàj¤ànaü heturiti na vyabhicàraþ evaü cikãrùàyà api hetutvamavaseyaü tena tasyà api kapàlahavistaõóu÷càdau na vyabhicàra anyathà naiyàyikabhate'pi vyabhicàrasya durvàratvàt tairapi kçtisàdhyata j¤ànacikãrùayorhetutvopragamàditi bhàva . yattupravçtterviùayavàtraividhye mànàbhàvaþ kintu kapàlahavistaõóulàdyupàya eva pravattigùiyaþ pravattivi÷eùyatvameva copàdànatvam . nacaivaü ùañaü karoti yàgaü kàrotàtyàdivya ha rànupapàttaþ kçtibàcidhàtayo gadvavãyàyà vi÷aùyavàrthakatvàdanyathà kapàlaü karototyàdivyàhàràpattiriti vàcyam tatra ghañayàgapàkàdipadasya kapa lahavistaõóulàdau lakùaõikatvàt kçtivàcidha--tuyo gadvitãyàyà vi÷eùyatànukålatànyataràrthakatvaniyamenànukålatvaü vi÷aùyatà và tatra dvitàyàrthaþ iti prà¤conaiyàyikà badanti . tadasat lakùaõayà ÷abdaprayogaråpavyavahàrasamathatte'pi ghañàdivi÷eùyakatvàvagàhitvenànubhåyamànàyà ghañaü karomãtyàdipràtyakùikapratãteranupapàdanàt lakùaõàyàü mànàbhàvàcca . ki¤ca jalàharaõasvargàdiråpa kalasya udde÷yatàkhyaviùayatàyà ghañayàgapàkàde÷ca sàdhyàtàkhyaviùayatàyà anabhyupagame iùñasàdhanatàj¤àna kçtisàdhàtàcikãrùàõàü kàryakàraõabhàvo'pi durvaca ityuktapràyaeva vakùyamàõa÷copariùñàt iti dik . atra ca tatprakàrakatadvi÷eùyakatatsàdhanatàj¤ànatvaü tatsàdhyatàvacchedakakatatsàdhyakatadarthipravçttikàraõatàvacchedaka na và, j¤ànatadarthipravçttitvaü tatsàdhanatàj¤ànajanyavçtti navetyàdi vipratipattayaþ tena naiyàyikairapi kçttisàdhyatàj¤ànastha pravattakatvàbhyapagame'pi na kùati . tadarthitva¤ca taduda ÷yakatvaü na tu iùñasa--dhanatàj¤ànaü pravartakaü na và tatsàdhanatàj¤ànaü tadarpipravattikàraõaü navetyàdivipratipattiþ pararapi haviràdyapàdànaniùñhayàgàdiråpacikàrùàviùayasàdhanatàj¤ànasya yàgàdigocarapravçttau hetutvasyàbhyapagamàt iùñasàdhanatvakçtisàdhyatvobhayaviùayakasamåhàlambanasya pravçttihetutvàbhyupagamàcceti dhyeyam . cikãrùàtirikaü na kartavyamastãti kartavyaü dvàraü cikãrùà ava÷yaü dvàramiti samuditàrthaþ tathaiva prakçtopayogàt . nacaivaü pravartakaj¤ànatvavyàpakaü cikãrùàvyàpàrakatvamiti phalitàrthaþ taccàyuktaü upàdàna pratyakùe vyabhicàràt tasya sàkùàdeva pravçttihetutvàta upàdànecchayostasya dvàratvamate'pi cikãrùàyà advàratvàcca iti vàcyaü j¤ànasyetyasya pravçttiü prati sàkùàdasàdhanãbhåtasya j¤ànasyetyarthàt upàdànapratyakùa¤ca na sàkùàt sàdhanaü upàdànapratyakùavirahe pravçttyanudayàt upàdànecchàya staddvàratvamate'pi tasya sàkùàtsàdhanatvàva÷yakatvàt . na ca tathàpi phalaj¤àne vyabhicàraþ phalacikãrùàyàþ pravçttàvahetutvàt iti vàcyaü phalaj¤ànasya phalecchàdvàrà upàyecchàmàtrasampàdakatvanàtyathàsiddhatayà pravçttijanakatvasyaiva tatràsiddheþ . yadi ca phalaj¤ànamapi pravçttijanakaü tadà upàyacikãrùàyà eva tadvyàpàratvena cikãrùàvyàpàrakatva råpasàdhyasyàpi tatra sutaràü sattvàcca na hi svamamànavi÷eùyakacikãrùàvyàpàrakatvaparyantaü sàdhyamanupayogàditi dhyeyam . nanu cikàrùàråpavyàpàrasattve'pi kuto na kvacit kçtyutpàdaiyata àha tatsattve iti . hetvantareti hetvantara daõóakapàlàdyupàdànalaukikapratyakùaü, pratibandhakàbhàva÷cati bhàvaþ . nanu tattadupàdanatàvacchedakakatattadupàdànakapravçttitvena tattadupràdànatàvacchedakaprakàraka tattadupàdànavi÷eùyakalaukikasàkùàtkàratvenopràdànapratyakùasya hetuhetumadbhàvàt daõóakapàlàdyupàdànapratyakùàbhàve taduùàdànakapravçttirmàstu ghañàdisàdhyakapravçttiü vinàpi saüyogàdisàdhyakapravçttau daõóàdyupàdànakapradhattisattvena tadupa dànakyavçttisàmagyràþ ghañàdisàdhyakapravçttisàmagryapekùayà vi÷eùasàbhagratvicirahàt daõóopàdànaka pravçttiü vinàpi kapàlopàdànakaghañasàdhyakapravçttà ghaña sàdhyakapavçttisattvena tadupàdànakapravçttisàmagryà ghañàdi sàdhyakapravçttisàmagyrapekùayà sàmànyasàmagrãtvavivahàccati cenna sàmagryàþ sàmànyavi÷eùabhàvànàpannatve'pi daõóacaka kapa làdyanyatamopàdànakapravçttyatiriktàyà ghañàdisàdhyakapravraterala katayà tàdç÷ànthatabhopàdànakapravçtti sàmagrãvirahàdeva tàdç÷ànyatamopàda napratyakùàbhàvada÷àyàü tadanutpattastadarmàvacchinnayatki¤cidvyaktisàmagrãsahitàyà eva taddharmàvacchinnasàmagryàstaddharmàvacchinnakàryopadhàyakatvàt idameva ca kàraõasamàjàdhãnà kàryotpattiriti gãyate . etena ghañàdicika rùàvirahe'pi daõóagocarapratyakùàt daõóopàdànakapavçttyàpattistadavacchinnasya sattvàdityapi nirastaü saüyogabhramyàdyanyatamasàdhyakapravçttyatiriktàyà daõóopàdànakapravçtteralãkatayà tàdç÷ànyatamasàdhyakapavçttisàmagrãvirahàdeva tadanutpàdàt kàryotpatteþ kàraõasamàjàdhãnatvàt . navyàstu upàdànapratyakùamya hi svàtantryeõa na hetutà kintu ghañàdiniùñhacikãrùàyà daõóàdyupàdànakalaukikasàkùàtkàrasya ca sattva 'pi daõóàdau ghañasàdhanatvaj¤ànàbhàvada÷àyàü ghañasàdhyakadaõóopàdànakapravçttivàraõãya daõóopàdànaniùñhacikàrùàviùayaghañàdisàdhanatàj¤ànasyàpi ghañàdisàdhyakada õóàdyupàdànakapavçttitva vàcchanna prati nyàyanaye paranaye ca vi÷eùakàraõatvàva÷yakatvàttadeva cikorùàviùayasàdhanatàj¤àna mupàdànàü÷e laukikapratyakùàtmaka heturupeyate ka ryakàraõabhàvadçyakalpanàmapekùya làghavàt . na ca ghañasàdhyakakapàlopàdànakaghañadhvaü sasàdhyakadaõóopàdànakasamåhàlambanapravçttau daõóaniùñhaghañasàdhanatàj¤ànasyàhetucàt tatra vyabhicàravàraõàya ghañatvàvacchinnasàdhyatàniråpitadaõóatvà bacchinnopàdanatà÷àlivatttitvameva kàryatàvacchedakamupeyaü tathàca daõóatvàvacchinnopàdanatàniråpataùñhañatvàvaccchinnasàdhyatà÷àlipravçttitvamàdàya vinigamanàvirahàttavàpi gurutarakàryakàraõabhàvadvayamàva÷yakamiti vàcya daõóàdyupàdànaniùñhacikãrùàviùayaghañasadhinatàj¤ànasya ghañàdisàdhyakadaõóàdyupàdanakapravçtti prati vi÷eùakàranatvàva÷yakatayà vinigamanàvirahàt tàdç÷akàryaka raõabhàvadvayasya sarvasammatatvàt . itya¤ca vi÷aùasàmagrovirahàdeva upàdànapatyakùàbhàvada÷àyàü na ghañàdisa dhyakàvçttyutpattiprasaïgaþ . etena ghañàdiniùñhacirkàrùàvirahe'pi daõóagocarapatyakùàt daõóaniùñhaghañasàdhanatàj¤ànàtmakavi÷eùasàmagrãsahakçtàta daõóopàdànakapravattya pattistadavacchinnasàmagrãsattvàditi dvirtàyàtiprasaïgo'pi nirastaþ, kevaladaõóopàdànakàvçttitvasya kàyatànavacachedakatvàt ghañàdisàdhyakadaõóàdyapàdaþnakapavçtte÷ca ghañàdiniùñhacikãrùàlakùaõaghañàdisàdhyakapravçttasàmànyasàmagrãvirahàdevàsambhava diti pra huþ . atha pratyajaviùayakapàlavyakto idaü na kapàlamityamasargagrahasattve'pi kapàlatvapraka reõa kapàlaü ghañasàdhanabhiti kapàlatvàü÷a nirdharmitàvacchedakakatatkapàlàvaùayakalàkikapratyakùàta kapàlatvapraka reõa tatkapàlopàdanakapravçttyàpattiþ . na ca kapàlatvaprakàreõa tadvyaktau vçùñàviveùña pattirita vàcyam anubhavavirodhàdi ta cenna tadupàdanatàvacchedakàü÷e idantvadhammitàvacchedakakatadupàdànavi÷eùyakapratyakùasyedaü ghañasàdhanamityàkàrasya và tattadupàdànatàvacchedaka katadupàdànakapravçttiü prati hetutvena nirdharmitàvacchedakakaj¤ànasyàhetutvàt . nacaivamida ghañasàdhanamiti laukikapratyakùàdidantvaprakàreõetadvyaktyupàda nakàvçttirna syàt tasya idantvàü÷e nirdharmitàvacchedakakatvàditi vàcyam upàdànatàvacchedakabhadena kàryakàraõabhàvabhedàdidantva sthale nirdha rmatà cchedakakaj¤ànasyàpi pravartakatvàt idamidaü netyamaüsargàgrahàsambhavena tatràpi pramaïgavirahàdityàstàü vistaraþ . cikãrùà ceti vyàpàrãbhåta cikãrùà cetyarthaþ . anyathà--cikàrùàsàmànyamya ssakùyatve . lakùaõe phalacikãrùàyàmativyàptivàrakaü kçtisàdhyàkrayà viùayatvaü vi÷eùaõaü vyarthaü syàdityanupadameva sphuñãbhaviùyati . kçtisàdhyatvaprakàriketi . atra phalacikãrùàyàvyàpàratvàbhàvena lakùyacàttatràtivyàptivàraõàya kçti sàdhyakriyeti kriyàpadaü dharmimàtraparam kçtisa dhyatva¤ca sàdhyatvàkhyaphalãmåtaviùayatà÷àliniùñhatva nathà ca sa dhya tvàkhyaphalãbhåtakçtiviùayatà÷àlidharmiviùayiketyarthaþ phala¤ca na tàdç÷aviùayatà÷àlãti bhàvaþ . kecittu kriyàpadameva sàdhyacàkhyaphalãbhåtakçtiviùayatà÷àliparam na caiva pçthak kçtisàdhyatvaü kriyàvi÷eùaõaü vyarthamiti vàcyaü kçtisàdhyatvaprakàrakaj¤ànasya vyàpàrãbhåtà yà cikorùà sarva prakçte lakùyà sà ca saüvàdinã cikàrùaiva, visaüvàdicikãrùàyàü tatprakàrakaj¤ànasya hetutve'nyathàkhyàtyàpatteþ . tathà ca pçùthàdivisaüvàdicikãrùàyàmativyàptivàraõàya tadvi÷eùaõasyàva÷yakatvàt ityàhuþ . pàkamiti pàkaü kçtyà sàdhayàmãtyàkàrikàyàü tasyàü tadanubhavàt kçtisàdhyatvaprakàrakatvasyànubhavamiddhatvàdityarthaþ kçtisàdhyatvena pàkamicchàmãti tadanuvyavasàyasattvàditi bhàvaþ . icchàyà ityàdi . icchàyàþ svaprakàrakasaüvàdãcchàyàþ tatprakàrakasaüvàdãcchàyàstatprakàrakadhosàdhyatvaniyamàditi phalitàrthaþ . gurunaye rajatàdiprakàrakavisaüvàdãcchàyàü rajatàdiprakàrakaj¤ànàjanyàyàü vyabhicàravàraõàya saüvàditvopàdànaü kåñaliïgasthale'pyanàyattyà tadicchàyà viùayàntaraciùayakatvakalpanena visaüvàdaþ kalpyate . na caivaü saüvàdivikorùàyàü tajjanya pravçttau ca kçtisàdhyavaprakàrakaj¤ànasya hetutve'pi cikorùàsàmànye ca kçtisàdhyatvaj¤ànasya na hetutvasiddhiriti vàcyaü saüvàdicikorùàdau kçtisàdhyatàprakàrakaj¤ànasya hetutye sidve yadvi÷eùayoriti (yadvi÷eùayoþ kàrya kàraõabhàvastatsàmànyayorapãti) nyàyàt cikãrùàdimàtraü pratyeva kçtisàdhyatàviùayakaj¤ànasya hetutvaüsiddheriti bhàvaþ evamagre'pi . kecittuyà yatprakàrikecchà sà tadviùayakaj¤ànasàdhyeti niyamaþ na tu prakàratàparyanta prave÷aþ måle'pi svaprakàraketyasya svaviùayaketyarthaþ eva¤ca rajatàdivisaüvàdãcchàyàü na vyabhicàraþ tatra tannaye icchà vi÷eùyavi÷eùyakarajataprakàrakaj¤ànasyàhetutve'pi svàtantryeõa rajatopasthiterava÷yaü hetutvàt . na ca tannaye visaüvàdãcchàyàmupasthiteùñatàvacchedakàsaüsargàgrahasyaiva hetutayà raja taj¤ànaü tatra kàraõatàüvacchedakameva na tu kàraõamiti vyabhicàro durvàraeveti vàcyaü kàraõakàraõatàvacchedaka sàdhàraõaprayojyatvaråpasya sàdhyatvasya niyamaghañakatvàt . nacaivaü prakçte'pi kçtisàdhyatàj¤ànasyaikakàlàvacchinnaikàtmavçttitvasambandhena iùñasàdhanatàj¤ànaniùñhakàraõatàvacchedakatva mevàyàtu kutaþ kàraõatvam? iti vàcyaü vakùyamàõakrameõa tannaye iùñasàdhanatvaj¤ànasyecchàvirodhitayà iùñasàdhanatàj¤ànasya cikãrùàhetutvàsambhavàt pari÷eùeõa janyatàråpasyaiva kçtisàdhyatàj¤ànaprayojyatvasya cikãrùàyàü siddheþ . naceùñasàdhanatàj¤ànasyàjanakatve'pi balavadaniùñànanubandhitvaj¤ànaniùñhajanakatàvacchedakatvamevàyàtviti vàcyaü balavaddveùasyaivecchàvirodhitayà tajj¤ànasyàpi cikãrùàhetutvàsiddheþ . vastutastu vi÷eùyavi÷eùaõabhàve vinigamakàbhàvàdupasthiteùñatàvacchedakàsaüsargàgrahavaduagçhotàsaüsargakeùñatàvacchedakopasthiterapi visaüvàdãcchàjanakatayà janyatvaråpasàdhyatvameva niyamaghañakamiti na ko'pi doùa iti pràhuþ . ataeveti cikãrùàyàþ svakçtisàdhyatàj¤ànasàdhyatvàdevetyarthaþ . svakçtisàdhye--svakçtisàdhyatvena j¤àte . ida¤càpàtataþ vastuto làghavàtpàko matkçtimàn bhavatvityàkàrikà sàdhyatàsaüsargeõa kçtiprakàrikà icchaiva vyàpàro na tu kçtisàdhyatvaprakàrikà gauravàdataeva j¤ànamapi sàdhyatàsaüsargeõa kçtiprakàrakameva heturiti tattvam . yadyapyuktaniyamavalena kçtisàdhyatàj¤ànasya hetutvaü sàdhitameva tathàpi yuktyantaradànàya punaranuvadati na dviùñeti iùñasàdhanatàj¤ànasàdhyàkçtisàdhyatàj¤ànaü vinàpi iùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà yathà÷rute'grimahetvasaïgateþ . svakçthasàdhye--svakçtyasàdhyatvena ni÷cite svakçtyasàdhyatàj¤ànabhiti svakçtyasàdhyatàni÷caya ityarthaþ kçtisàdhyatàsaü÷aye'pi pravçtteranubhavàdyathà÷rutà saïgateþ . na ca kçtisàdhyatàsaü÷aye pravçttirsvakàre bahuvittavyayàyàsasàdhye'pi pravçttvàpattiriti vàcyaü balavadaniùñànubandhitvaj¤ànasya virodhitvàdeva tatrecchàpravçttyorabhàvàditi dhyeyam . tadabhàvakàraõatva iti kçtimàdhyatàj¤ànatvena kàraõatvamapekùya kçtyasàdhyatàni÷cayàbhàvatvenakàraõatve gauravàt ityarthaþ . nacàpràmàõyani÷cayànàskanditakçtisàdhyatàj¤ànatvàpekùayà'pràmàõyaj¤ànànàskandita kçtyasàdhyatàni÷cayàbhàvatvameva laghviti vàcyaü kçtisàdhyatàj¤ànasyàpràmàõyani÷caye balavadaniùñànubandhitàj¤ànodayàdeva pravçttyabhàvasambhavàttatra tadanàskanditatva syàprave÷àt svakçtatyasàdhyatàni÷cayavattadabhàvavyàpyàdinini÷cayasyàpi pratibandhakatvàva÷yakatayà bahutarakàryakàraõa bhàvakalpanàgoravàcceti bhàvaþ . kecittu nanåktaniyamabalàdastu kçtisàdhyatàj¤ànaü hetustathàpi kçtisàdhyatàj¤ànatvena tasya na hetutà api tu iùñasàdhanatàj¤ànatvena sarvatreùñasàdhanatàkçtisàdhyatobhayaviùayakasamåhàlambanàdeva cikãrùetyata àha na dviùñasàdhanatàj¤ànasàdhyeti na dviùñasàdhanatàj¤ànatvàvacchinnakçtisàdhyatàj¤ànakàraõa tàketyarthaþ . svakçtyasàdhye svakçtyasàdhyatvena ni÷cite . cikãrùàpatteþ--kevaleùñasàdhanatàj¤ànàccikãrùàpatteþ kàraõatàvacchinnasattvàdiùñàpattau coktaniyamabhaïgàditi bhàvaþ . tadabhàvakàraõatve gauravàditi . idamupalakùaõaü kçtyasàdhyatàni÷cayasya pratibandhakatve'pi yatra kàraõàntaràbhàvàdiñasàdhanatàj¤àne kçtisàdhyatvasya na bhànaü tatra kavaleùñasàdhanatàj¤ànàccikãrùàpatterdurvàrratvàcca ityapibodhyam . uktaniyamamasmçtvaiva tañasthaþ ÷aïkate athetãti . abhàvaþ--kçtyasàdhyatàni÷cayàbhàvaþ . ubhayasiddhaþ--cikãrùàpårbamubhayasiddhaþ, asiddhà--cikãrùàpårbamubhayàsiddhà . na làghavàvasaraþ iti kçtisàdhyatàj¤ànatvasya sadapi làghavaü na kàraõatàvacchedakatàyàü vinigamakam ityarthaþ laghu gurudharmadvayàvacchinnaü yadi phalapårbamubhayabàdisiddhaü tadeva làthàsya kàraõatàvacchedakatàyàü vinigamakatvàditi bhàvaþ . daivàtpratibandhakavirahàt . sà--cikãrùàpårvakçtisàdhyatàdhãþ . làdhavàvatàràditi kçtisàdhyatàj¤ànatvaråpalaghudharmàvacchinnasya cikãrùàpårvamubhayamataü sattvàdityarthaþ . icchàyà iti tatprakàrakasaüvàdãcchàyàstatprakàraka j¤ànajanyatàniyamenetyarthaþ . àva÷yakatvàt--cikãrùàhetutàva÷yakatvàt api ca kçtyasàdhyatàj¤ànapratibandhakatànyathànupapattyà kçtisàdhyatàj¤ànasya cikãrùàhetutà siddhirityàha janakaj¤ànamiti . tajjanakãbhåtaj¤ànavighañakasyaiva j¤ànasya vidhipratibandhakatvàccetyarthaþ . atra vyàptau dçùñàntamàha vyàptij¤ànavighañanadvàreti anumiti janakavyàptij¤ànavighañanenetyarthaþ . tathà ca yat yatpratibandhakaü j¤ànaü bhavati tattajjanakaj¤ànavighañakaü yathà vyabhicàraj¤ànamanumitipratibandhakaü j¤ànaü bhavat anumitijanakavyàptij¤ànavighañakamapi bhavati iti sàmànyatovyàptyà kçtyasàdhyatàni÷cayasya cikãrùàpratibandhakaj¤ànatvena hetunà cikãrùàjanakaj¤ànavighañakatvasà dhane pakùadharmatàbalàtkçtisàdhyatàj¤ànasyaiva cikãrùàjanakatvasiddhiriti bhàvaþ . na ca janakaj¤ànavighañakatvenà'nyathàsiddhatayà tadabhàvasyàhetutvàt svaråpàsiddhirdçùñàntàsiddhi÷ca iti vàcyaü pratibandhakatvaü hi na kàraõãbhåtàbhàvapratiyogitvam kintu prayojakãbhåtàbhàvapratiyogitvam . prayojakatvaü ca kàraõakàraõavyàvçttànyathàsiddhicatuùñayaràhitye sati niyatapårvavartitvam--kàraõatatkàraõasàdhàraõam . hetau j¤ànapadopàdànàdeva ca viùayàntarasa¤càràdau na vyabhicàraþ . sàdhya ca j¤ànapadaü svaråpakathanam . vighañakatva¤ca pratibandhakatvameva natvekakàlàvacchedena tadadhikaraõàvçttitvaråpavirodhitvaü gurunaye'dhikaraõaj¤ànaråpatayà kçtisàdhyatàj¤ànasyàpi kçtyasàdhyatàj¤ànàbhàvasya j¤ànàtmakasya virodhitayà siddhasàdhanàpatteþ . nacàsàdhutvaj¤àne sàdhutvaj¤ànàjanya÷àbdadhãpratibandhake vyabhicàra iti vàcyam niràkàïkùatvaråpàsàdhutvaj¤àne àkàïkùàj¤ànamàdàya sàdhyasyàpi sattvàt asàdhutvaj¤ànasya ca pratibandhakatve mànàbhàvàt . na ca tathàpi siddhau vyabhicàra iti vàcyam gurunaye siddherapratibandhakatvàt tadvyàvçttapratibandhakatàyà và hetau nive÷àt . ataevàsiddhatvaj¤ànàjanyecchàpratibandhakasiddhatvaj¤àne'pi na vyabhicàraþ tadvyàvçttapratibandhakatàyà eva hetau nive÷àt asiddhatvani÷cayasyàpi icchàhetutvàdvà . atha tathàpi bàdhasatpratipakùàdau vyabhicàraþ . na ca tadvyàvçttà'pi pratibandhakata hetau nive÷anàyeti vàcyam kçtyasàdhyatàj¤ànàbhàvavyabhicàraj¤ànàbhàvayorapi bàdhàbhàvatayaiva cikãrùànumityoþ prayojakatayà svaråpàsiddhi dçùñàntàsiddhyoràpatteþ . na ca sàkùàdavirodhitve satãtyanena heturvi÷eùaõãya iti bàcyam sàkùàdavirodhitvaü hi na gràhyàbhàvatadvyàpyàdyanavagàhitvaü, prakçte'pi tadasiddheþ kçtyasàdhyatàj¤ànasya cikãrùàprakàrãbhåtakçtisàdhyatvàbhàvàvagàhitvàt ataeva na kàraõãbhåtàbhàvapratiyogitvamapi, prakçte'pi tadasiddheþ pårvapakùiõà kçtyasàdhyatà dhiyaþ sàkùàdeva pratibandhakatvàbhyupagamàt na ca hetau pratibandhakaj¤ànatvapadena j¤ànatvàvacchinnapratibandhakatà÷àlitvaü vivakùitaü bàdhasatpratipakùàde÷ca ni÷cayatvena pratibandhakatvamiti vàcyam prakçte tadasiddheþ uktayuktyà kçtyasàdhyatàni÷caya syaiva pårvapakùimate pratibandhakatvàditi cenna hetau svagràhyavirodhàvagàhij¤ànabhinnatvena yatpadàrthavi÷eùaõàt . svapadaü pratibandhakaj¤ànaparaü cikãrùàyà÷ca j¤ànabhinnatvàdeva saügrahaþ svagràhyavirodhàvagàhitvantu svaü yatra yadabhàvatadvyàpya tadavacchedakàdyanyatamamavagàhate tatra tadavagàhitvaü saüvàditvenàpi hetau yatpadàrtho vi÷eùaõãyaþ tena iùñabhedagrahe pravçttyàdipratibandhake tannaye na vyabhicàraþ . saüvàdipravçttau vi÷iùñaj¤àvameva heturiti sàdhyasattvàdeva na tamàdàya vyabhicàraþ . na ca tathàpi kåñabhramaparàmar÷aliïgasthale liïgàsaüsargàgraheõa laiïgikàsaüsargàgrahàdhãnasaüvàdãcchàprabçttipratibandhakeùñabhedagrahe janakãbhåtavi÷iùñaj¤ànavighañakatvàbhàvàdvyabhicàra iti vàcyam vi÷iùñaj¤ànasya saüvàdãcchàpravçttihetutvenànàyatyà tatràpãcchàpravçttyorviùayàntaraviùayakatvakalpanena visaüvàditvasya taiþ svãkàràditi dik . anyathà--etàdç÷avyàptyanaïgãkàre . upekùaõãyatvamiùñasàdhanatàvacchedakaråpa÷ånyatvam . niùphalatvam iùñaphalopa dhàna÷ånyatvam, pratibandhakaü--cikàrùàpatibandhakam . kriyàj¤ànameveyokàreõa iùñasàdhanatvàdij¤ànavyavacchedaþ . sondaóaþ ÷aïkate nanviti . sana iti . vàcicàt bodhakatàt patacca cirkarùàpadasya yaugikatvapakùe cika rùàpadasyàkhaõóaråóhatvapakùe tvàhalàghavàtiti, kçtisa dhyatvaprakàrakecchàtva pej¤ayà kçtãcchàtvasya pravçttinimittasya laghu vàditharyaþ . cikãrùàcikarùàpadapratipàdyà . vçùñàviveti vçùñirbhavatvitàcchaivetyarthaþ . iùñasaþdhanatàj¤ànàt--iùñasàdhanatàj¤ànamàtràt kçtisàdhyavàj¤ànaü vinàpãùñasàdhanatàj¤ànàditi yàvat . tatra kçtisàdhyatvasyàprakàratayà kçtyasàdhyata ni÷cayasyàpratibandhaka tayà ca kçtisàdhyatàj¤ànasya hetutve mànàbhàvàditi màvaþ . atra vçùñirbhavatvita ccheveti prakçtasàdhyàïgako dçùñàntaþ gurunaye vçùñisàdhyaü sukhaü bhavatvitãcchaiva vi÷eùaõatayà sukhatvamiva vçùñimapi viùaya karoti na tu vçùñirbhavatviti svàtantryeõecchà kçtisàdhyatvaprakàrakecchàü prati sukhatvaduþkhàbhàvatvaprakàrakaj¤ànayorhetutvena kçtisàdhyatvàprakàrakopà yecchàyà alãkatvàt vçùñisàdhyaü sukhaü bhavatvitocchàyàntu sukhevçùñisàdhyatvaj¤ànameva hetu rati mantavyam . vahninà sàdhayàmãtivaditi sàdhyatvaprakàrikàyà iti ÷eùaþ . anubhåyamànàyàþ--niyamato'nubhåyamànàyaþ . sanantàvàcyadhenasanantàpratipàdyatvena . gauraveõa--pravçttinimittagauraveõa . pratyàkhyàtupta÷aktyatvàtiti kàraõatàyàþ pratyàkhyàtuma÷akyatvàdityarthaþ tathàca cikãrùàpadàpratipàdyàpi sà pravçttihetturiti bhàvaþ . pràdhànyeneti vi÷eùyavayetyarthaþ . apràdhànyena viùayatvasya tatra dvitãyàrthatve pàkatvaü cikãrùati ityapi prayogàpatteriti bhàvaþ . na tu kçteriti ato na kçtãcchà cikãùàpratipàdyeti bhàvaþ . nanu cikorùatãtyatra pàkasya vi÷aùyatayà icchàviùayatvamanubhåyate ityayuktaü satprathayasamabhivyàhçtadhàtoricchàvi÷eùavàcitayà dhàtvarthasyau vi÷eùyatvàtityataàha dhàto÷ceti . icchàprakàra vàcitvamiti na tu vi÷eùyapàcitvamiti ÷eùaþ . pakàra÷ca kçtisàdhyatvaü sàdhyatàsaüsargeõa kçtirvà . àdye tu lakùaõàdikaü ÷araõamityanyadetat . bhojanavi÷eùyatayeti bhojanaprakàrakecchàvi÷eùyavayetyarthaþ . odanavi÷eùyakabhojanaprakàrakecchà÷raya ityanvayabodhàditi bhàvaþ . nanu kçtisàdhyatvaprakàrakecchàyàniyamataþ kçtipårvamanubhavasiddhatve'pi na sà pravçtterheturavacchedakagauravàt, kintu kçtãcchaiva iùña sàdhanatà j¤ànena, tasyà api pårvaü sambhavàt . nacaivaü kriyàyà iùñàsàdhanatàdij¤àne'pi kçteriùñopàyatvàdistànàt pravçttyàpattiriti vàcyam iùñatvàt . anyathà tavàpi kçteriùñàjanakatvàdij¤ànada÷àyàmapi kriyàyà iùñajanakatvàdi j¤àna tpragttyàpattestulyatvàdataàha iùñabhàùñanatveneti iùñasàdhanatvaj¤ànenetyarthaþ . vuùñàviveti pravçttipårvamiti ÷eùaþ . karotãti tàdç÷ànuvyavasàyenetyarthaþ . j¤ànacikãrùàpravçttãnàmiti pravçttyà saha pravçttikàraõaj¤ànacikãrùàyàþ samànavi÷eùyakatvasya viùayokaraõàta ityarthaþ . idamupalakùaõam atipramaïgabhaïgàya tadvigeùyakakçtau tada kålakçtocchàyàeva hetutàyà vaktavyatvàt pàkànukålakçtãcchàtvasvakçtisàdhyatvaprakàrake cchàtvayoþ sama÷aroratvena làghavagaura mapi nàstãtyavadhayam . kçtyà sàdhayitumiti kçtisadhadatvaprakàriketyarthaþ . sà--cikorùà cikãrùatasya pàkasyaticikãrùàviùayatàcacchedakapàkatvàvacchinnasyertyathaþ . anyataþ siddhau anyataþ siddhatvagrahe, sà--pàkatvapçkarikà nàpagacchet na na jàyeta jàyeteti yàvat . upàyavi÷eùasàdhyatveneti ekopàyasàdhyatvaprakàriketyarthaþ . upàyàntaràdhoneti upàyàntaràdhonasiddhatvaj¤ànenetyarthaþ . protyeti pratyàdhanalàbhasya prãtyà siddhatvaj¤àne'pãtyarthaþ . pratigraheõeti pratigrahasàdhyatvaprakàrakadhanalàbhecchàyà ityarthaþ . anivçtterutpattyanivçtterutpatteriti yàvat . tathà ca tadupàyasàdhyatvaprakàrakecchàü prati tadupàyataþsiddhatvaj¤ànasyaiva pratibandhakatayà upàyàntaràdhãnasiddhatvaj¤àne'pi kç tasàdhyatvaj¤akàrakecchotpattau na bàdhakamiti bhàvaþ . svaviùayasiddhatvasyeti svaviùayatàvacchedakàvacchinna va÷eùyatàkasiddhatvaj¤ànasyetyarthaþ yathà ÷rute pàkaü kçtyà sàdhayàmãtãcchàyà anyataþ siddhapàkà ùiyatayà tatsiddhau tannivçtteranupapàdanàt . na ca tasyà anyataþ siddhapàko'pi viùayaþ vyadhikaraõa kàrakecchàyà abhyupagamàt iti vàcyaü tathàpi pàkatvaråpreõànyataþ siddhapàke siddhatvaj¤àne tena råpeõa siddhapàkamàtre tadàpattestàdavasthyàt bhinnaprakàrakasyàpi siddhatvaj¤ànasya pratibandhakatvàpàtàcca . siddhatva¤ca kvacidutpannatvaü, kvacidvidyabhànatvaü, kvacicca kùemasàdhyatàvirodhitvaråpaü, yathà duþkhapràgabhàvàdau pratibandhakàbhàvakåñasya hetutvàcca nànanugamodoùàya . nacaivaü siddhe gràmàdau kathamiccheti vàcyaü tatra gràmàdilàbhasyàsiddhasyaiva icchàviùayatvàt na tu gràmàderiti bhàvaþ . upàyecchàvirodhitvàt upàyecchaganutapà prayojakavàt, phalecchàvicchedasya pratibandhakatvàbhàvena yathà ÷rutàsaïgateþ . tatra--cika rùatasya pàkasyànyavaþ siddhatvaj¤àna sthale . siddhatvam--middhatvagrahaþ pàkasya siddhatvaj¤ànàt svavi ùaya saddhatvaj¤ànam odanasya siddhatvaj¤ànàt phalecchà vaccheda iti bhàvaþ . nanusvapiùayatàbacchedakàvacchinnavi÷eùyatàkasiddhatvaj¤ànatvena patibandhakatve svavàntarbhàvàt ananugamaþ na ca taddharmà÷rayavi÷eùyakecchàü prati tàdç÷asiddhatvaj¤ànaü virodhãti vàcyaü visaüvàdocchàyà asaügrahàt . atha tadarmàva cchinnavi÷eùyatàkasiddhatvaj¤ànaü virodhi nacai . ÷ådràdipàke siddhatvaj¤àne'pi bràhmaõasya pàke cika rùà na syàditi vàcyaü tadànãü svãyapàkatvàdiråpeõaiva bràhmaõasya cikãrùotpàdàt pàkatvaråpeõa tadanutpàdàt iti cenna gràme svatvaü me bhavatviya disiddhagràmàdigocarecchàyàü gràmatvàdi råpeõa siddhatvaj¤àne'pi ja yamànàyàü vyabhicàràt kapàlahaviràdiråpeõa siddhatvaj¤àne'pi kapàlahaviràdya pàdànecchàyàü vyabhicàràt siddhatvaj¤ànada÷àyàü tadanabhyupagame ta dànãü pravçtterapyapalàpaprasaïgàt upàdànecchàyàþ pravçttauhetuvàdataeva tadvarmaprakàrakacàvacchinnamukhyavi÷eùyatàkecchàü prati tadvarmàvacchinnavi÷eùyanàkasiddhatvaj¤àna virodhi nàto gràme svatvaüme bhavatviti siddhagràmàdigàcarecachàyàü vyabhicàra iti kasyacit pralapitamapàstaü, kapàlahavi ràdyupàdànecchàyàü vyabhicaràt pàkatvàdiråpeõa siddhatvaj¤ànada÷àyàü mama kçtisàdhyapàkobhavatviti cikãrùàyà anutpàdavat ghañatvàdiråpeõa siddhatvaj¤ànada÷àyàmapi nãõoghañobhavatvitãcchàyà anutpattiprasaïgàcca iti cet? maivaü taddharmedde÷yatàvacchedakakecchàü prati taddharmaprakàrakasiddhatvaj¤ànasya pratibandhakatvàt . udde÷yatva¤ca bhavatvityàdipadàbhilapyanàno viùavatàvi÷eùaþ gràme svatvame bhavatvityàdau gràmàdirnodde÷yaþ kintu svacameva evaü kapàlàdyupàdàna gocarecchàyàmapi kapàla dirnodda÷yaþ . udde÷yatàvacchadakatva¤ca tatparyàptyadhikaraõatvaü tena ghañatvàdiråpeõa siddhatvaj¤ànada÷àyàü nãloghañobhavatvitãcchotpattiþ . ataeva yasyàü pàkàdivi÷eùyakadhikãrùàyàü, pàkatvàdimàtreõodde÷yatà pàkatvàdiråpeõa siddhatvaj¤ànàdeva sàpaiti yasyàntu svakçtisàdhyapàkatvàdiråpeõa, sà tu svakçtisàdhyapàkatvàdiråpeõa siddhatvaj¤ànàdevàpaiti iti vibhàgaþ . tàdç÷avilakùaõaviùayatànaïgãkàra tu tattadvyaktitvenaiva pratibadhyatà, pratibandhakatà tu sàmànyatastaddharmàvacchinnavi÷eùyatàkasiddhatvaj¤ànatvena tattadvyaktitvena vetyanyadetat . kecitta yaddharmàvacchedeneùñasàdhanatàj¤ànàdhãnà icchà taddharmaprakàrakasiddhatva na÷cayo virodha . iùñasàdhanaùiyatva¤ca yatra pàkatvaråpeõa gçhotaü tatra pàkatvaprakàrakasiddhatvadhiyova sàpagacchati yatra matkçtisàdhyapàkatvàdinà tadavagataü, tatra tadavacchinnasiddhacadhiyaiveti vibhàgaþ . tena pratigrahasàdhyadhanalàbhatvasyeùñasàdhanatva vacchedakatvàt prakàràntareõa talla bhe'pi na tadapagamaþ . na ca siddhatvaj¤ànada÷àyàü ghañayàgadisàdhyakapravçttijanakakapàlahaviràdyupàdànecchàyàü vyabhicàra iti vàcyam gurunaye upàdànaniùñhacikorùàviùayasàdhanatàj¤à nasya sàkùàdeva pravçttihetutvena tàdç÷ecchàyàü mànàbhàvàt . tacchàgre sphañabhaviùyati evaü nyàyanaye'pi na ca tathàpi yathà pàkacaråpeõa iùñasàdhanatàj¤ànàt kçtisàdhyatvaprakàrakaj¤ànasahakçtàt pàkaþ kçtisàdhyo bhavatu itãcchàyà gràmatvàdiråpeõa siddhagràma dàviùñasàdhanatàj¤ànàt svãyasvatvapraka rakaj¤ànasahakçtàt gràmo me svatvavàn bhavatu iti siddhagràmavi÷eùyakecchàyà÷cotpattaubàdhakabhàvàt tatra vyabhicàraþ gràmatvàdiråpeõa siddhatvaj¤àne'pi tadutpatteriti vàcyam svakç tasàdhyatàtiriktasthale tatpraka rakaphalàrthã cchàyàü tatprakàrakaphalasàdhanatàj¤ànasya phalabalena hetutayà gràmatvaråpeõeùñasàdhanatàj¤àne tàdç÷ecchàyà evàsiddherityàhuþ, tadasat gurunaye nityaviùayakecchàyà asaügrahàt . ghañàdisàghyakapravçttau ghañàdicikãrùàvat kapàlàdyupàdànakapravçttau ghañàdicikãrùàvatkapàlàdyupàdànakapravçttau kapàlàdãcchàyà api he tvena kapàlàdyudànakecchàyà vyabhicàrasya durvàratvàcca, anyathà cikãrùàviùayasàdhanatà j¤ànasya laukikapratyakùasya càvi÷iùñatve'pi yatrecchà tatraivopàdànatayà pravçttiryava necchà tatra neti niyamànupapatteþ . nya yamãmàüsàsiddhàntasya ca yuktiviruddhatvenànupàdeyatvàditi saükùevaþ . adhikaü tadgranthe dç÷yam . nyàvayate tu kàryatvaj¤ànamiùñasàdhanatvaj¤ànaü balavadaniùñà nanubandhitvaj¤ànaü ceti yathàyayam pravartakamiti bhedaþ vistarastu àkare dç÷yaþ .

#<kàryapuña># puø kàryàü kartavye karmaõi na puñati puña--÷leùe ka 7 taø . 1 kùapaõake 2 unmatte 3 anarthakare triø mediø .

#<kàryapradveùa># puø kàryaü pradviùatyanena pra + dviùa--karaõe gha¤ 6 taø . àlasye ràjaniø àlasyena hi kàryadveùàttasya tathàtvam .

@<[Page 1978a]>@
#<kàrya÷abdika># triø kàryaþ ÷abda ityàha ñhak . kàryaþ ÷abda iti kathake naiyàyike tena ÷abdasyànityatvasya svãkàràttasya tathàtvam .

#<kàryasiddhi># strã kàryasyàbhãùñasya siddhiþ . 1 abhãùñasiddhau %<vittaü brahmaõi kàryasiddhiratulà ÷akre hutà÷e bhayam>% tiø taø kha¤jana÷akune . 2 kartavyakarmaniùpattau nãlaø tàjakãkte 3 sahamabhede ca tatra hi %<puõyaü gururj¤ànaya÷o'tha mitram>% ityupakrame %<syàdanyakarmasabaõik tvathakàryasiddhiþ>% ityàdinà pa¤cà÷at sahamàni vibhajya %<syàt karmasiddhiþ satataü (divàni÷oþ) vi÷odhya mandaü sitàt syàttu vivàhasadma>% ityanena tadànayanaprakàrodar÷itaþ tathà ca barùalagnakàlikasphuña ÷aniü ÷ukrasphuñàt tyaktvà lagnayoge tatsahamasphuñaü bhavati iyàüstu bhedaþ ÷odhyamanda÷uddhyà÷raya ÷ukrayormadhye yadi lagnasphuñaü na bharvattadà rà÷au ekàïka yogaþ kàrya iti . tatphale ca tatraivoktaü yathà %<kàryasiddhisahamaü yutaü ÷ubhairdçùñamåtha÷ilagam jayapradam . saïgare'tha ÷ubhapàpadçùñiyuk kle÷atojaya udãrito vudhaiþ>%

#<kàryà># strã kç--õyat . kàrovçkùe ràjaniø .

#<kàryàdhipa># puø 6 taø . jyotiùokte 1 vyàpàraråpakàryasthànàdhipe lagnàvadhikada÷amasthànàdhã÷vare . 2 kàryàdhyakùe ca . kàryàdhã÷àdayo'pyatra .

#<kàryànvita># triø kàryeõa kartavyenànvitaþ . 1 kàryayukte 2 kàrya tàbodhakapudapratipàdyàrthànvite ca . mãmàüsakanaye kàryànvite eva ÷abdasya yathà ÷aktistathà pårbapakùavidhayà ÷abdaciø nirõãtaü yathà
     nanvarthabàdànàü siddhàrthatayà na pràmàõyaü kàryànvita eva padànàü ÷aktyavadhàraõàt vçddhavyavahàràdeva hi sarveùàmàdyà vyuppattiþ upàyàntarasya ÷abdavyutpattyadhãnatvàt . tathàhi prayojakavàkyoccàraõànantaraü prayojyasya vçddhasya pravçttimupalabhamànobàlaþ prekùàvadvàkyoccàraõasya prayojanajij¤àsàyàü tadanvayavya tarekànuvidhàyitvàdupasthitatvàcca prayojyavçddhapravçttimeva prayojanamavadhàrayati nacàki¤cit kurvatastàdarthyaü sambhavatãti ca tajjanyaü pravçttyanukålaü kàryatàj¤ànameva kalpayati svapravçttau tena kàryatàj¤ànasya hetutvàvadhàraõàt nànyataþ pravçtteþ kàryatàj¤ànàvaruddhatvàt, nacaivaü ÷abdasya svàrthaj¤ànadvàrà pravçttihetutvam . svapravçttau bàlena ÷abdàhitavi÷eùasya kàryatàj¤ànasya hetutvenànadhàraõàt . j¤àne ca pratyakùàdinànopàyakatvadar÷anàt ÷abdo'pi kàryatàj¤ànaheturityavadhàrya tatraiva ÷aktiü kalpayati upasthitatvàt . pa÷càdàvàpoddhàreõa kriyàkàrakapadànàü kàryànvitatattadaryeùu ÷aktiü gçhõàti prathamagçhãtasàmànya÷aktyanurodhàt . atha yadyapi vçddhavyavahàràdau kàryànvitadhãranumità tathàpyanvatamàtra÷aktyaiva kàryavàcakapadasamabhivyàhàràdàkàïkùàdimahimnà kàryatvadhãsambhavànna kàryàü÷e'pi ÷aktiþ paramparayàpi ÷abdasya kàryànvitaj¤ànànukålatvàdarthàpattàvanyathopapattirapi . ava÷ya¤càkàïkùàdeþ kàraõatvaü kàryàü÷a÷aktàvapi . tadvyatirekàdanvitàbhidhànavyatirekaniyamàt sati càkàïkùàdau kàryatvavyatirekadar÷anàdanvitàbhidhànavyatireko na kvàpyasti . anyathà gavàdipadànàü vyaktàvapi ÷aktiþ syàt . saüskàràdeva vyaktilàbhadar÷anànna tathota yadi, tadà kàryavàcakapadàdeva kàryànvitalàbha iti kiü ÷aktyà vçddhavyavahàre niyamataþ kàryànvitaj¤ànaü dçùñamiti tatra ÷aktikalpane vçddhavyavahàre ÷abdopasthàpitenaivànvayabodhadar÷anàcchàbdasannidherapyanvayahetutvakalpane dvàramityàdau ÷abdaevàdhyàhriyeta . kvacidasaüpårõavàkye vçddhavyavahàràdyavyutpatteþ ÷abdasannidhiü vyabhicaratãti cet tarhi siddhàrthe'pyanvayapratãtidar÷anàt kàryatvamapi vyabhicàri . na ca tatra lakùaõà, bàdhakàbhàvàt . ÷aktikalpanabhiyàhyanyatra lakùaõàmatà . iha tu ladhãyasyà ubhayasàdhàraõapadàrthamàtra÷aktyà mukhyasyaivocitatvàt . ki¤ca kàryavàciliïàdãnàmà kàïkùàdyupetapadàrthànvitasvàrthabodhakatvamava÷yaü vàcyam ato'vi÷eùàt padàntaràõàmapi tathàtvamastu làghavàditi? maivaü, vyavahàürahetutayànumiti he kàrye'nvitaj¤àne'nvayavyatirekàbhyàü ÷abdasya sàkùàtkàraõatvamadhàrayati na paramparayà, sàkùàttvasyautsargikatvena tatsambhave paramparàyà anyàyyatvàditi tatraiva ÷aktiü kalpayati nànvitaj¤àne, padàrthaj¤àne và'pravartakatayà pravçttyà svakàraõatvena tayoranupasthàpanàt . na cànvitaj¤àna÷aktàvapi paramparayà kàryatvadhãþ sambhavatãtyarthàpattyà saiva kalpyatàü, làghavàt, na tu vi÷iùñaj¤àne ÷aktiranyalabhyatvàditi vàcyam arthàpatteþ sàkùàdupapàdakamàtraviùayakatvena nyånàdhikàgràhakatvàt . sàkùàdupapàdakakàryànvitaj¤àne ÷aktiþ kalpyate liïàdãnàü ÷akterakalpanàdanyalabhyatvasyàpyabhàvàt . àdyavyutpattervicàryatvàt . ki¤ca pravçttikàraõatayopasthitaü kàryànvitaj¤ànamapahàyànupasthitànvitaj¤ànamàtre ÷aktikalpanamayuktaü hetvabhàvàt upasthityantare gauravàt . atha kàryànvitaj¤ànopasthitàvàpyanvitaj¤ànamapyapasthitamiti làghavàt kàryàü÷amapahàyànvite ÷aktirgçhyatàmiti cet na j¤àne hi padànàü ÷aktiþ ÷akyatvàt, nàrthe . anyacca kàryànvite j¤ànamanyadanvitaj¤ànaü piùayabhedena j¤ànabhedàt . taduktamabhàvavàde, %<anyadubhåtalaj¤ànaü anyacca ghañavaddbhåtalaj¤ànamiti>% anvitaj¤ànamupasthàpya tata ÷aktigraha iti gauravameva laghuni ÷akye sambhavatyanyalabhyaü guru na, yugapadupasthitau tatha tvàt . na ca tasyàpyanupasthitiþ puruùavi÷eùadoùàt sarvairevàdyapravçttau tathànavagamàta . tathàpi na kàryanvite ÷aktiþ kàryavàciliïàdãnàü vyabhicàràditi cet na sarvapadànàü kàryatvavi÷iùñadhãjanakatvàt tacca kàryànvitasvàrthapratipàdakatayetarànvita svàrthakàryapratipàdakatayà veti . evaü kàryànvitavyutpattau satyàmanàkàïkùàdau vyabhicàràdàkàïkùàderupàdhitvam . tayocopajãvyaprathamabhàvikàryànvitavyutpattyanurodhena vidhya÷rutàvapi kàryàdhyàhàraþ . kvacillakùaõà kvacidasaüsargàgraha iti siddhàrthe'nvayapratitidar÷anàduttarakàlamanvitamàtre ÷aktireva kalpyatàü pràconakàryànvitaj¤ànaü bàdhyatàmityapyataeva nirastaü pårvakalpanàtaþ kalpanàntaraprasaïgàcca . uttarakàlabhàvisiddhàrthaprayogasya lakùaõàdibhirapyupapatterananyathàsiddhatvàbhàvena pràcãnaj¤ànàbàdhakatvàt upajãvyavyàghàtàcca . atha siddhàrthe'pi vyutpattiþ sambhavati tathàhi upalabdhacaitraputrajanmà bàlastàdç÷enaiva vàrtàhàreõa caitrasabhãpaü gataþ--caitra! putraste jàta, iti vàrtàhàravàkyaü ÷çõvan caitrasya mukhaprasàdaü pa÷yan ÷roturharùamanuminoti . harùàcca tatkàraõaü putrajanmaj¤ànaü kalpayati upasthitatvàt upapàdakatvàt athopasthitau gauravàcca tatra vàkyasya kàraõatàü kalpayati làghavàditi cet na harùahetånàü bahånàü sambhavàt harùeõa liïgena putrajanmaj¤ànasya bàlenànumàtuma÷akyatvàt priyàntaraj¤ànasya pari÷eùayituma÷akyatvàt . atha putrajanmaj¤ànàvyabhicàri vçddhi ÷ràddhàdikriyàvi÷eùadar÷anàt putrajanmaj¤ànànumànamiti cet tarhi putraste jàta iti vàkyaü tattatkriyàkartavyatà parameveti kàryànvitaj¤ànajanakatvameva tasya prathamato gçhyate taduttarakàlaü putrajanmaj¤ànànumànamiti na vyutpattiþ kàryaü jahàti . yatràpãha sahakàratarau pikorautãti prasiddhàrthakapadasàmànàdhikaraõyàdibhirvyutpattistatràpi vyavahàràdhãnavyutpattipårbikà kàryànvita eva yuktà pikapada÷aktiþ . pårvaü nàvadhçteti cet tatràpi pikamànayetyàdau kasyacit kàryànviva eva vyutpatteþ upajãvyàjàtãyatayà ca tasyàbalavattvam . ki¤cedamapi padaü kàryànvitaj¤àna÷aktam padatvàditi sàmànyato'vagataþ vi÷eùaþ tvàrthaþ paraü nàdhigata sa idànãü suhçdupade÷àdibhiravagamyate . ataþ siddhapravçttiparàõàü ÷abdànàü pravartakaj¤ànajanakatà tacca kvacit sàkùàt kvacit paramparayà, kàryànvayàt kàryànvitasvàrthabodhakamiti . yatra puràõabhàratàdipàñhe phala÷rutirasti tatràrthavàdakalpitavidhi÷eùãbhåtatvena pravçttiparatvena teùàmiti paramparayà kàryànvayat kàryànvitasvàrthabedhakatvaü svaråpàkhyànapagàõàntu kàvyanàñakàdãnàü padàrthàsaüsargàgraheõa saüsargavyavahàro na saüsargagraha iti .
     tadetanmataü pårbapakùatvenoktvà maõikçtà niràkçtaü yathàatrocyate ghañamànayeti vàkya÷ravaõànantaraü prayojyasya dhañànayanagocarapravçttyà ghañànayanakàryatàj¤ànamanumitaü bàlena, natu kàryànvitaj¤ànaü pravçttivi÷eùe tasyà'hetutvàt viùayàdipada÷aktigrahe tasyànupayogàcca tatra ca j¤ànavi÷eùe ghañamànayeti vàkyavi÷eùasyànàkalitapadavibhàgasya hetutvamavadhàrya ghañapadadvitãyàdhàtuvidhipratyayànàü pratyekàvàpoddhàreõa ghañakarbhatvànayanakàryatvaj¤àneùu pratyekaü kàraõatvamavagamya ÷aktiü kalpayati . pa÷càtpravçttisàmànyenànumita kàryatànvitaj¤àne vàkyamàtrasyànanyalabhyatvena kàryàü÷amapahàyànvitaj¤ànamàtre ÷aktiü kalpayati natu prathamaü vàkyamàtrasya kàryànvitaj¤ànamàtrahetutvakalpanam .
     atha ghañànayanakriyàyàþ prathamaü kriyàtvaj¤ànàtpravçtti màtrànumànaü na tu kàryànvitaj¤ànamanumàya tatra vàkyamàtrasya hetutvaü kalpayitvà ÷aktiü kalpayati taduttaraü vi÷eùayoþ kàryakàraõabhàva iti cet na prathamaü pravçttimàtrakàryànvitaj¤ànamàtrayoranumànaü bàlasya krama÷o bhavarta tyatra mànàbhàvàt ghañàdipada÷aktigrahasya tena vinàpi sambhavàt, na ca tadanumànasàmagrã tadà vçtteti vàcyam tadà vyàptyàdismçtau mànàbhàvàt sàmànyayoþ kàryakàraõabhàvagraho vi÷epayostathàtvagrahe heturiti cet na vi÷eùayoranvayavyatirekàbhyàmeva tadugrahàt yathà dhåmadhahnivi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvagrahe tatmàmànyayorapi hetuhetumadbhàvà ràsate avyayà na sakçdda÷anagamyà vyàptiþ syàt tathàtràpi . vi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvatulyavittivedya eva sàsànyayostathàbhàva iti cet na pratyakùeõa vi÷eùagrahe yogyatvàt sàmànyamapi bhàsate . prakçte ca kàryavi÷eùeõa kàraõavi÷eùo'nusito na sàmànyamiti na yugapadupasthitiþ . atha vi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvàt sàmànyayorapi tathàtvamavadhàrayatãti cet tarhi vi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvàvagamaþ pràthamika iti tanmålakaþ prathamaü kàryànvitapadavi÷eùa÷aktigraha eva syàt niùprayojanakatvenànantarànumitau mànàbhàvàt . yaccoktaü pravçttikàraõatayopasthitaü kàryànvitaj¤ànamapahàyànvitaj¤ànaü kalpayitvà tatra ÷aktikalpanamayuktam ubhayathà gauravàditi tanna kàryànvitaj¤àne'nvitaj¤ànatvasya sattvàt tadbàdhakatvàcca tasya . atastatraiva ÷aktigraho na kàryatvàü÷e'pi . ataeva ghañavadbhåtalaj¤àne bhåtalaj¤ànatvamapãti tadbhinnaü tajj¤ànamabhàva vyavahàrakàraõaü tvayà svãkçtam . astvevaü kintu tadupasthitàvapyanvitaj¤ànatvaü na viùaya iti tasyopasthityantaraü kalpya miti cet na kàryànvitaj¤àne'nvitaj¤ànatvaþ vi÷eùyamiti tadupasthitau tasyàpi viùayatvàt vi÷iùñaj¤ànasàmagrãto vi÷eùyabhànàva÷yambhàvàt . anyayànyajjàtij¤ànamanyacca jàtivi÷iùñaj¤ànamiti vyaktij¤ànamapahàya jàtij¤ànaü kvàpi noprasthitamiti na tava jàtireva padàrthaþ syàt . jàteþ kevalopasthitau ca na vyaktisamànasaüvitvedyatvam . atha jàtivi÷iùñaj¤ànopasthitervyaktij¤ànaviùayatve'pi gauravàt, vyakterananyalabhyatvàcca jàtivi÷iùñaj¤ànatvaü na ÷akyatàvacchedakaü kintu jàtij¤ànatvaü làghavàditi cet tarhi tulyam . na ca yugapadusthitau làghavàvatàraþ . nacàtra yugapadupasthitiriti vàcyam vi÷iùñaj¤ànasya vi÷eùyaviùayakatvaniyamàt . ki¤ca mamedaü kàryamiti j¤ànaü sàkùàdupapàdakaü pravçttyà svakàraõatvaü nànumitamatastatra ÷aktiü gçhõãyàt . sàkùàdupapàdakaviùayatvàt kalpanàyàþ, mamedaü kàryamiti j¤àne tasya sàkùàdupapàdakatvàt . athedaü kàryamiti j¤àna÷aktyaiva paramparayànumànadvarà mamedaü kàryamiti j¤ànasambhavàdanyalabhyatva na na tatra ÷aktikalpanamiti tarhãtarànvitaj¤àna÷aktyaiva kàryavàcakapadasamabhivyàhàreõa kàryànvitaj¤ànasambhavàdanyalabhyatvena na tatra ÷aktikalpanamiti tulyam . nanvidaü kàryamiti j¤ànaü sàkùàdeva pravartakaü kartavyavàprayojakavàtada÷aeùavi÷epaõasya svagatatvapratisandhànaü sahakàri tena nàtiprasaïgaþ na ca sahakàritilambena kàryànutpàde sàkùàtsàdhanatvaü nivartata iti cet na làghavena mamedaü kàryamiti j¤ànàdeva pravçtteþ . yathà ca bhaviùyadviùayà kàryatànumitistathoktamadhastàt . api ca yàdç÷asya puruùasyàvigãtakçtisàdhyamidaü tàdç÷o'hamiti dhãrna pravçttihetuþ kçtakriyamàõaviùayakçtisàdhyatàj¤ànasya siddhaviùayasyàsiddhaviùayecchànutpàdakatvàt icchàyàþ svaprakàrakadhãsàdhyatvena kçtyà sàdhayàmãtãcchàyàþ sva kçtyanantarabhaviùyattàråpakçtisàdhyatàdhãjanyatvàcca . api càstu prathamaü kàryànvitaj¤àne vàkyasya sàkùàtkàraõatàbodhàt tatra ÷aktigrahaþ tathàpi pa÷càdàvàpoddhàreõa padavi÷eùasyetarànvitasvàrthaj¤àne ÷aktiü kalpayati làghavàt na tu kàryatvàü÷e'pi gauravàt anyalabhyatvàcca . nacaivaü prathamaü pravçttasya sàkùàtkàraõatàbodhakasya tanmålakakàryànvita÷aktigrahasya ca bàdhaþ syàditi vàcyam iùñatvàt anyathà siddhimapaharato hi bàlasya sa (bàdhaþ) bhåta iti tasyàbalavattvàt goravànyalabhyatvatarkasahakçtapramàõajanyatvenottarasya balavattvàt nacopajãvyabàdhànna tathà pratyetãti vàcyam upajãvyatve mànàbhàvàt daivàddhi prathamaü tadvçttaü na tu padavi÷eùa÷aktigrahe tasya hetutvam tena vinàpi tatsambhavàt . na ca pràthamikatvena balavattvaü, vyabhicàràt . nàpi sarvaiþ prathamaü pratãyamànatvena balavattvam . sarveùàü ÷arãràhaüpratyaye, candratàrakàdiparimàõasya sarveralpatvagrahe ca vyabhicàràt . ataeva pårvakalpanàtaþ kalpanàntaraprasaïgaþ syàditi nirastam . yatrànanyathàsiddhatayopajãvyatayà và balavattvaü pårbakalpanàyàstatra tathàtvàt . kintu prathamaü kàryànvitaj¤àne vàkyasya sàkùàtparamparodàsãnaü kàraõatvamàtraü gçhyate na tu vi÷eùo'pi upàyasyànvayavyatirekàderubhayavi÷eùasàdhàraõatvena tatsàü÷ayikatvàt . utsargo'pi bàdhakàbhàvani÷cayasahakçtãni÷càyakaþ . nacà'nyalabhyatvasya bàdhakasyàbhàvamàpàtataþ svato dar÷anamàtreõa bàlo ni÷cetumarhati ataeva pràmàõyasyotsargikatve'pi bàdhakàbhàvani÷cayàdeva ni÷cayaþ . anyathà pramà'pramà và sàkùàtparamparàsàdhanaü veti saü÷ayaþ kvàpi na syàt . yacca harùahetånàü bahånàü sambhavàdityàdi tanna sato gçhãta harùahetustanapànàderbàdhàvatàràdanyasya harùahetoragrahàt . upasthitatvàdupapàdarkatvàcca putrajanmaj¤ànasyava harùahetutvena kalpanàt . anyapriyaj¤ànaü harùakàraõaü bhaviùyatoti ÷aïkàyàü kathamevamiti cet evantarhi kàryànvitaj¤àne'pi ÷aktirna gçhyeta prayojyaj¤ànahetånàü bahutvàt . ananyathàsiddha÷abdànuvidhànasya ca tulyatvàt anyapriyaj¤ànasyàj¤ànacca j¤àne'pi và tadupasthitiniyame mànàbhàvàt sandehàbhàvopapatteþ liïgàbhàsajanyakàkatàlãyasampannasaüvàdànumitivaddharùeõa liïgena putrajanmaj¤ànànumànasambhavàcca . nacàbhàsatvenànumitebhramatve taddhetu÷aktigraho bhramaþ, viùayasya tathàbhàvena tayoryathàrthatvàt . yathà ka÷cit såtrasa¤càràdhiùñhitaü dàruputrakaü ghañamànayeti niyuïkte sa ca tamànayati tadà cetanavyavahàràdivat taddar÷ãbàlo vyutpadyate--iyaü kriyà, kçtijanyà, sà j¤ànajanyà, j¤ànaü tadvàkyajanyamityanmitiparamparàyàþ bhramatve'pi taddhetu ÷aktigrahaþ tajjanya÷àbdabodha÷ca yathàrtha eva viùayasya tathàbhàvàditi siddhaþ siddhàrthe ÷aktigraha iti . ataeva %<yanna duþkhena sambhinnaü na ca grastamanantaram . abhilàùopapanna¤ca tat sukhaü svaþpadàspadam>% ityarthavàdopasthite sukhe vedàdevaü svargapadasya ÷aktigrahaþ .

#<kàryin># triø kàryamastyasya ini 1 kàryayukte 2 kàryàrthini (umedàra) vyàkaraõokte 3 àde÷asthànini ca %<kàryamanubhavan hi kàryã nimittatayà nà÷rãyate>% paribhàø . atra kàryãti nirde÷àt %<ekàkùaràt kçtojàteþ saptamyà¤ca na tau (iniñhanau) smçtau>% ityuktirapyanityà . tataþ matup masya vaþ . kàryavat . ñhan kàryikatatràrthe triø . tatra inau matupi ca striyàü ïãp .

#<kàr÷akeya># puü strã kç÷akasyàrrepatyaü bàø óha¤ . kç÷akarùerapatye çùibhede striyàü ïãp %<kàr÷akeyãputràt kàr÷akeyãputraþ>% ÷ataø bràø 14, 9, 4, 32, veda vaü÷avarõane .

#<kàr÷à÷vãya># triø kç÷à÷vena nirvçttàdi kç÷à÷vàø caturarthyàü chaõ . kç÷à÷vanirvçttàdau .

#<kàr÷marã># strã kç÷a--svàrthe õic--bhàve manin kàr÷matat ràti rà--ka gaurà ïãù . ÷rãparõivçkùe karkaþ 2 gàmbharãvçkùebharataþ .

#<kàr÷ya># naø kç÷asya bhàvaþ ùya¤ . 1 kç÷atve %<nirbandhasa¤jàtaruùàrtha kàr÷yam>% raghuþ . svàrthe ùya¤ . 2 kç÷e 3 ÷àlavçkùe, 4 lakuce (óeo) vçkùe 5 kaccure ca puø ràjaniø .

#<kàrùa># triø kçùiþ ÷ãlamasya chatràø õaþ . kçùi÷ãle kçùãtale bharataþ .

#<kàrùàpaõa># puünaø karùasyedam svàrùevà aõ . tena àpaõyate à + paõa--karmaõi gha . 1 a÷ãtirattike tàmrike karùe %<kàrùàpaõastu vij¤eyaþ kàrùikastàmrikaþ paõaþ>% manuþ . 2 ùoóa÷apaõàtmake puràõe (kàhana) iti khyàte mànabhede . %<màùaþ ùoóa÷abhàgastu j¤eyaþ kàrùàpaõasya tu . kàkinã (vuói) tu caturbhàgo màùasya parikàrtità . pa¤canadyàþ prade÷e tu saüj¤eyaü vyàrahàrikã . kàrùàpanapramàõantu tannibaddham (paribhàùitam) iheva tat>% kàtyàø smçø ùoóa÷etyatra hemàdrau viü÷atãti pàñhaþ . ataeva %<dvàtriü÷atpaõikàgàvo vatsaþ pauràõikobhavet>% kàtyàø smçtau puràõadvayavàcyadvàtriü÷atpaõànàü gomåtyatvenàbhidhànam . %<a÷ãtibhirvaràñakaiþ paõa ityabhidhãyate . te ùoóa÷aþ puràõaü syàt rajataü saptabhistu taiþ>% bhaviùyapuø . %<kàrùàpaõaikamålyà hi daridràõàü prakãrtità>% pràø taø . %<kàrùàpaõaü bhaveddaõóyo yatnànyaþ pràkçtojanaþ . tatra ràjà bhaveddaõóyaþ sahasramiti dhàraõà>% %<samutsçjedràjamàrge yastvamamedhyamanàpadi . sa dvau kàrùàpaõau dadyàt>% manuþ . kàrùàkpaõo dakùiõasyàü di÷i raupyaþ pravartate . paõonibaddhaþ pårvasyàü ùoóa÷aiva paõàþ palam . iti nàradokte 3 dakùiõade÷aprasiddhe pårvade÷aprasiddhapaõa parimàõe ca . kàrùàpaõena krãtaþ ñiñhan và pratiràde÷a÷ca iduccàraõàrthaþ kàrùàpaõika pakùe pratika tatkrãte triø striyàüïãp . kàrùàpaõikã pratikã adhyardhapårvàt dvigo÷ca tasya và luk . adhyardhakàrùàpaõa adhyardhakàrùàpaõikaü sàrdhakàrùàpaõakrãte evaü dvikàrùàpaõa dvikàrùàpaõikaü kàrùàpaõadvayakrãte triø . par÷vàdipàñhàt svàrthe'õ . kàrùàpaõa kàrùàpaõasaüghajãviùu triø baø vaø .

#<kàrùi># triø karùatãti karmaþ tataþ svàrthe bàø i¤ . 1 karùaõa÷ãle 2 antargatamalàpanetari . %<kàrùirasi samudrasya tvà kùityà unnayàbhi>% yaju06, 28 . karbatãtyebaü÷ãlaþ kàrùiþ antargata÷amalàpanetàsi vedadãø %<kàrùirasãtyàha ÷amalamevàsàyapaplàvayati>% taittiø .

#<kàrùika># triø karùaü nityamarhati chedàø ñha¤ . 1 nityakarùaõa rha karùeõa krãtaþ ñha¤ . 1 karùeõa krãte . tatparimàõamasya ñhak . 3 karùaparimàõayukte . karùaþ karùaõaü ÷ãlamasya ñhak . 4 kçùake hemacaø . svàrthe ñhak . 5 karùaparimàõe . %<tàmrikaþ kàrùikaþ paõaþ>% manuþ .

#<kàrùñya># naø kçùñasya bhàvaþ dçóhàø ùya¤ . kçùñatvepakùe imabhic kçùñiman tatràrthe puø . ùittvàt striyàü ïãùyalopau .

#<kàrùõa># triø kçùõasyedam aõ . 1 kçùõamçgasandhini . %<kàrùõarauravavàstàni carmàõi brahmacàriõaþ>% manuþ . 2 kçùõadvaipàyanasambandhini ca %<kàrùõaü vedamimaü vidvàn ÷ràvayitvàrthama ÷nute>% bhàø àø paø 1 aø . kçùõodevatàsya aõ . 3 kçùõàkhyaviùõu devatàke haviràdau triø . %<kàrùõeõa patriõà ÷atruþ sa bhinnahçdayaþ patan>% raghuþ . 4 ÷atàvaryàü strà ràjani0

#<kàrùõàjini># puø kçùõàjinasyarùerapatyam i¤ . kçùõàjinarùe rapatye %<kulamatrimiti kàrùõàjiniþ>% kàtyàø ÷rau01, 623

#<kàrùõàyana># puø kçùõasya vyàsasya gotràpatyam naóàø bràhmaõe vàsiùñhe ca vi÷eùye phak . kçùõasya vyàsasya gotràpatye 1 bràhmaõe 2 vàsiùñhe ca .

#<kàrùõàyasa># naø kçùõasyàyasovikàraþ aõ . kçùõàyasasya vikàre %<kàrùõàyasamalaïkàraþ parivrajyà ca nitya÷aþ>% manuþ . striyàü ïãp . %<abhriü kàùõàyasãü dadyàt>% manuþ .

#<kàrùõi># puüstrã kçùõasyàpatyaü bàhvàø i¤ . kçùõasya vyàsasyàpatye ÷ukadeve . %<yugapastçõapaþ kàrùõinandi÷citrarathastathà>% bhàø àø 122 aø çùikãrtane . 3 raukmiõeye kàmadeve ca . %<sà ca taü vardhayàmàsa kàrùõiü kamalalocanam>% hariø 163 aø . asyotpattikathà kàma÷abde uktà .

#<kàrùõya># naø kçùõasya bhàvaþ dçóhàdiø ùya¤ và . 1 kçùõatve kçùõasya gotràpatyam gargàø ya¤ . bràhmaõavàsiùñhannekçùõasya vyàmasya gotràpatye puüstrã striyàü ïãp tasya chàtraþ kaõvàø aõ . kàrùõa kçùõagotràptyacchàtre striyàü ïãp .

#<kàrùman># naø karùatyatra kçùa--svàrtheõic--àdhàre manina . 1 yuddhe tatra hãtaretaraü yodhàþ karùantãti tasya tathàtvam . %<kàrùman vàjã nyakramãt>% ç09 . 36 . 1 %<kàrùman kàrùma yuddham>% bhàø . tataþ bhàve manin . 2 karùaõe ca .

#<kàrùmarã># strã kçùa--õic--manin kàrùma karùaõaü ràti dadàti rà--ka gauràø ïãù . ÷rãparõãvçkùe tasyàþ vikàraþ yat . kàrùmarya ÷rãparõãvçkùàvayave . %<pàlà÷avaikaïgatakàrùmarya vailvàn>% kàtyàø ÷rauø 2, 8, 1 . karkabhàùye kàr÷maryeti pàñhasyàpi dçùñatvàt tàlavyamadhyo'pi tatràrthe .

#<kàrùya># puø kçùyate'sau kçùa--gha¤ svàrthe ùya¤ . ÷àlavçkùe amaraþ .

#<kàla># kàlopade÷e (iyattayà kàlani÷cayàrthoprade÷e) adaø cuø ubhaø sakaø señ . kàlayati te avakàlat--ta, kalayàm--babhåva--àsa--cakàra--cakre . kàlayiùyati--te

#<kàla># puø ãùadalati ala--ac koþ kàø . 1 kçùõabarõe tasya varõeùu ãùadbhåùakatvàt tathàtvam . astyarthe ar÷a àdyac . 2 tadvarõayukte triø . 3 lauhe naø vàcaspatiþ . dhàtuùu tasya kçùõatvàt tathàtvam . 4 kakkole naø ràjaniø 5 kàloyake gandhadravyabhede naø ÷abdacaø . tayaurgrandhadravyeùu kçùõatvàttathàtvam . 6 kokile puüstrãø ràjaniø tasya pakùiùu kçùõatvàttathàtvam striyàü ïãù . 7 ràle 8 raktacitrake 9 ka samarde (kàlaka sendà) vçkùe ca puø ràjaniø . 10 ÷anigrahe mediø kçùõatvàttasya tathàtvam . kalayatisarvaü cuø kala--ac %<kàlasamayavelàsviti>% pàø nirde÷àt niø upadhàrdardhaþ . 11 yamaràje 12 mahàkàle ÷ive mediø . 13 parame÷vare %<kàlo'smi lokakùayakçtpravçddhaþ>% %<kàlaþ kalayatàmaham>% iti ca gãtà çtuþ sudar÷anaþ kàlaþ parameùñhã parigrahaþ viùõusaø . %<trayãmayo'yaü bhagavàna kàlàtmà kàlakçdvibhuþ>% såø siø . svanàmakhyàte paratvàparatvadhãhetau nyàyàdimatasiddhe 1 4 dravyabhede . tanniråpaõaü kaõàdasåtre upaskaravçttau ca yathà
     %<aparasminnaparaü yugapat ciraü kùipramiti kàlaliïgàni>% kaø såø .
     %<iti÷abdo j¤ànaprakàraparaþ pratyekamabhimambadhyate tathàcàparamiti pratyayo yugapaditipratyayaþ ciramitipratyayaþ kùipramitipatyayaþ kàlaliïgànãtyarthaþ aparasminnaparamityanena parasmit paramityapi draùñavyaü, tenàyamarthaþ--bahutaratapanaparispandàntaritajanmani sthàpire yuvànamavadhiü kçtvà 'paratvamutpadyate taccàparatvamasamavàyikàraõasàpekùam, na ca råpàdyasamavàyikàraõaü vyabhicàràt trayàõàü gandhàdãnàü vàyau paratvàdyanutpàdakatvàt spar÷asyàpyuùõàdibhedena bhinnasya pratyekaü vyabhicàràt na càvacchinnaparimàõaü tathà tasya vijàtãyànàrambhakatvàt tapanaparispandànà¤ca vyadhikaraõatvàt tadaùacchinnadravyasaüyoga evàsamavàyikàraõaü pari÷iùyate tacca dravya piõóamàrtaõóobhayasaüyuktaü vibhu syàt àkà÷asya tatsvàbhàvyakalpane kvacidapi bheryabhidhàtàt sarvabherãùu ÷abdotpattiprasaïgaþ . tathàca kàlasyaiva màrtaõóasaüyuktasya piõóena saüyogo'paratvàsamavàyikàraõaü kàla eva màrtaõóakriyopanàyakaþ àtmana÷ca dravyàntaradharmeùu dravyàntaràvacchedàya svapratyàsattyatiriktasannikarùàpekùatvàt anyathà vàràõasãsthena mahàrajanàruõimnà pàñaliputre'pi sphañikamaõeràruõyaprasaïgàt . kàlasya tu tatsvabhàvatayaiva kalpanàdayamadoùaþ . kàlenàpi ràgasaükramaþ kathaü na iti cet niyatakriyopanàyakatvenaiva tatsiddheþ evaü sthaviramavadhiü kçtvà yåni paratotpattirniråpaõãyà . yugapaditi yugapajjàyante yugapattiùñhanti yugavat kurvanti ityàdi--pratyayànà¤ca ekasmin kàle ekasyàü såryagatau ekasmin såryagatvavacchinnakàle ityarthaþ, na càpràptà e såryagatayo vi÷eùaõatàmanubhavanti . na ca svaråpapratyayàsannàeva tàþ tasmàdetàvç÷avi÷iùñapratyayànyathànupapattyà vi÷eùaõa pràpakaü yad dravyaü sa kàlaþ>% upaskaravçttiþ .
     %<nanu sidhyatu kàlaþ, sa tu nityo dravyaü veti na pramàõamata àha>% .
     %<dravyatvamityatve vàyunà vyàkhyàte>% kaø såø .
     %<yathà vàyuparamàõorguõavattvàddravyatvam adravyadravyatvàcca nityatvaü tathà kàlasyàpãtyarthaþ>% upaø .
     %<tathàpi santu bahavaþ kàlà ityata àha>% .
     %<tattvambhàvena>% kaø såø .
     vyàkhyàtamiti bipariõatenànvayaþ . ciràdiprayayànàü kàlaliïgànàü sarvatràvi÷eùàdanekatve'pyàratmanàmiva vi÷eùaliïgàbhàvàt sattàvadekatvaü kàlasyetyarthaþ . nanvevaükùaõalavamuhårteyàmadivasàhoràtrapakùamàsartvayanasaüvatsaràdibhedena bhåyàüsaþ kàlàstat kathamekaþ iti cenna bhedabhànasya upàdhinibandhanatvàt yathà eka eva sphañikamaõirjavàtàpi¤jàdyupàdhyaparàgeõa bhinna iva bhàsate tathaika eva kàlaþ såryaspandàdyavacchedabhedenatattatkàryàvacchedakabhedena ca bhinna iva bhàsat ityayupagamàt tathàca kàlopàdhyavyàpakaþ kàlopàdhiþ, svàdheyakàdàcitkàbhàvapratiyogyanàdhàraþ kàlo và kùaõaþ pratikùaõaü kasyacidutpatteþ kasyacidvinà÷àdetadadhyavaseyam . kùaõadvaya¤ca lavaü ityàdyàgamaprasiddham . nanu tathàpyatãtànàgatavartamànabhedena kàlatrayastu, ÷radhåyate hi %<trekàlyamupàvartate>% %<traikàlyàsiddhiþ>% ityàdãti cenna traikàlyavyavahàràt yena hi vastunà yaþ kàlo'vacchidyate sa tasya vartamànaþ yatpràgabhàvena yaþ kàlo'vacchidyate sa tasya bhaviùyatkàlaþ yatpradhvaü sena yaþ kàlo'vacchidyate sa tasyàtãtakàlaþ tathàcàvacchedakatritvàdhãnaþ kàlatritvavyavahàraþ upaskaravçttiþ!
     %<idànãü sarvotpattimatàü kàlaþ kàraõamityàha>% .
     %<nityaùvabhàvàdanityeùu bhàvàt kàraõe kàlàkhyeti>% kaø såø . iti÷abdo hetau itihetoþ kàraõe--sarvotpattimatkàraõe kàlaþ ityàkhyà . hetumàha nityeùvabhàvàt anityeùu bhàvàditi nityeùu àkà÷àdiùu yugapajjàtaþ ciraüjàtaþ kùipraü jàtaþ idànãü jàtaþ divà jàtaþ ràtrau jàta ityàdipratyayasyàbhàvàt anityeùu ghañapañàdiùu yaugapadyàdipratyayànàü bhàvàt anvayavyatirekàbhyàü kàraõaü kàla ityathaþ . na kevalaü yaugapadyàdipratyayabalàt kàlasya sarvotpattimannimittakàraõatvam api tu puùpaphalàdãnàü haimantikavàsantikapràvçùeõyàdisaj¤àbalàdeva tadadhyavaseyam upaø . bhàùàmuktàvalyo÷ca saïkùepeõa tannirõayo yathà
     %<janyànàü janakaþ kàlojagatàmà÷rayomataþ .>%
     %<paràparatvadhãhetuþ kùaõàdiþ syàdupàdhitaþ>% bhàùà .
     %<kàlaü niråpayati janyànàmiti tatra pramàõaü dar÷ayitumàha jagatàmiti tathàhi idànãü ghañaityàdipratãtiþ såryaparispandàdikaü yadi viùayãkaroti tadà såryaparispandàdinà ghañàdeþ sambandhovàcyaþ sa ca saüyogàdirna sambhavatãti kàlaeva tatsambandhaghañakaþ kalpyate ittha¤ca tasyà÷rayatvamapi samyak . pramàõàntaraü dar÷ayati paràparatveti paratvàparatvabuddherasàdhàraõaü nimittaü ka laeva paratvàparatvayorasamavàyikàraõasaüyogà÷rayolàghavàdatiriktaþ kalpyataiti bhàvaþ . nanvekatya kàlasya siddhau kùaõadinamàsavarùàdisamayabhedona syàdataàha kùaõàdiriti kàlastveko'pi upàdhibhedàt kùaõàdivyàhàraviùayaþ . upàdhistu svajanyavibhàgapràgabhàvàvacchinnaü kamma, pårbasaüyogàvacchinnavibhàgovà pårbasaüyogàvacchinnauttarasaüyogapràgabhàvo và uttarasaüyàgàvacchinnaü karma và . nacottarasaüyogànantaraü kùaõavyavahàrã na syàditi vàcyaü karmàntarasattvàditi . mahàpralaye kùaõàdivyavahàroyadyapi, tadà'nàyattyà dhvaü senopapàdanàyaþ . dinàdivyavahàrastu tattatkùaõakåñaireveti>% muktàbalã .
     tàrkika÷iromaõinà raghunàtha÷iromaõinà ca padàrthaniråpaõaprakaraõe %<tatra dikkàlau ne÷varàdatiricyete>% iti vadatà vibhuråpasyaikasya kàlasya khaõóanaü kçvam . raghudevaràmabhadràbhyàü tadvivçtaü tataþ saükùipya padàrthatattvasàre ca jayanàràyaõatarkapa¤cànanena dar÷itaü yathà
     %<dikkàlau ne÷varàdatiriktau pràcyàü ghaña idànãü ghañaþ ityàdivyavahàrasya ã÷varàtmakavibhuviùayakatvenaivograpatteþ, naca tayorbhinnaviùayakatvamanubhavasiddhamiti vàcyaü tathà sati pràcyàü ghañaþ pratãcyàü ghañaþ idànãü ghañaþ tadànãü ghaña ityàderapi bhinnabhinnaviùayakatvànubhavàt kàladi÷orapi bahutvàïgokàraprasaïgàt, tathà ca upàdhibhedàdekayà di÷à ekena kàlena ca yathà bhavatàü bahånàü vyavahàràõa apaprattistathà'smàkamapi ekene÷vareõàgamànumànàpyàü siddhena sarveùàmeva tàdç÷avyavahàõàsupadhibhedàduùapatti sambhavati, suryakriyàdau svasaüyukte÷varasaüyogitapanà÷ritatvàdisambandhena ghañàdeþ sattvasambhavena tatsambandhaghañakatayà'pyati raktakàlàdyasiddheþ . ayavà kùaõà evàtiriktàþ idànàmityàdivyavahàraviùayàþ, vibhàgapràgabhàvàvacchinnakarmaõaþ kùaõatvàsambhavàt bhàbikarmàntarajanyavibhàgàntarapràgabhàvàvacchinnasya karmaõaþ kùaõacatu yàdisthàyitvena tàdç÷asyopà dhitvàmambhavàt naca vibhàge svajanyatvaü vi÷eùaõãyam, svavànanugamàdanangaptàpatteþ, vibhàgajananàdida÷àyàmupàdhyantarasya vàcyatayà tàvatàpyananugamàcca, eva¤copàdhãnàmatiriktànàü kùaõikapadàrpamvaråpàõàü kùaõànàmava÷yàbhyupeyatayà tere . tàdç÷àþ sarve vyavahàrà upapàdanãyàþ kimatiriktena kàleveti>% . sàükhyamate tasya kà÷alarbhàvaþ na pçthakatattvàntaratvaü tadetatsàükhyasåtrabhàùyayordar÷itam
     %<khaõóadikkàlayoþ sçùñimàha>% bhàø .
     %<dikkàlàbàkà÷àdibhyaþ>% sàüø såø .
     nityau yau dikkàlautàvàkà÷aprakçtibhåtau pakçterguõavi÷eùaveva . ato dikkàlayorvibhatvopapattiþ . %<àkà÷avat savagata÷ca nitya>% itya di÷rutyaktaü vibhutvaü càkà÷asyopapannam . yau tu khaõóadikkàlau tau tu tacadupàdhisayogàdàkà÷àdatpadyete ityathaþ àda÷abdenopàdhigrahaõàditi . yadyapi tattadupàdhivi÷iùñàkà÷ameba khaõóadikka lau tathàpi ùi÷iùñasyàtiriktatàbhyupagamavàdena vai÷eùikanaye ÷rotrasya kàryatàvat tatkàbhàpamatroktam praø bhàø .
     atapadaü dar÷ayiùyamàõamàdhavagranthe ca vàcaspatimatena kàlakhaõóanaü tu nityapibhukàlakhaõóanaparaü tathàhi %<upàdhibhidyate na tu tadvàniti>% sàø såø upàdhibhedeca dharmibhedàsambhavasya vyàsthàpanàt dharmiõaþ kàlasya ekatvena upàdhinà bhedàsambhavàt upàdhinà nà'nàgatàdi bhedavyavahàrasambhavaþ tathà ca kriyàdereva upàdhibhåtasyànàgatàdivyavahàropapàdakatayà tasyaiva kàlatvam . ataeva kriyaiva kàla ityabhiyuktoktiþ . kàlamàdhavãye ca màdhavena ÷aïkàpårvakaü kàla÷cetthaü nyaråpi
     nanu nàyamudyamaþ saphalaþ kàlasya gaganakusumàyamànatvàta tadetatparamarahasyamabhijànànaþ kapilamahàmunistattvàni nirvivektukàmaþ kàlamupekùyànyànyeva pa¤caviü÷atitattvàni viveca %<målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivichatayaþ sapta . ùàóa÷akastu vikàrà na prakçtina vikçtiþ puruùaþ>% iti . na caiteùveva tattveùakàlamyàntarbhàvo muninà vivajita iti ÷aïånãyam tvadabhimatamya kàlamya pa¤caviü÷atitattvànàü cànyàdç÷àni lakùaõàni . satvarajastamoguõànàü sàmyàvasthà malaprakçtirmadahaïkàrapa¤cataktàtràkhyànàü svaptànàü prakçtivikçtãnàm madhyetdhyavasàyaheturmattattvava abhimànaheturahaïkàraþ . ÷abdaspar÷aruparasagandhàtmakàni pa¤catanyàtràõi pçthivyàdipa¤camahàbhåtànàümekàda÷endiyàõà¤ca ùoóa÷avikàràõàü lakùaõàni prasiddhàni . apra kçtiravikçtiþ puruùa÷cidàtmakaþ . na hyevaülakùaõakeù tattveùu kàlamyàntarbhàvaþ sambha vyate nàpi ùaóvaü÷aü tattvàntaraü muniranubhanyate . kathaü tarhi munipraõãtàni tattvàni àryàbhiþ saügçhõàna ã÷varakçùõau bahiþkaraõàntaþkarane vicinvan kàlaü vyàjahàra? %<sàüpratakàlaü bàhya trikàlamàbhyantara karaõamiti>% . paraprasiddhyàparo bodhanãya iti nyàyenàyaü vyavahàro na tu sasiddhàntàbhipàyeõeti vadàmaþ . ata evaitadvaco vyàcakùàõà vàcaspatimi÷ràstattvakaumuhyàmevamàhuþ %<kàlastu vai÷eùikàbhibhata eko nànàgatàtãtàdi bhedaü pravartayitumarhati . tasmàdayaü yairupàdhibhedairatãtànàgatàdibhedabhàvaü pratipadyate santu taevopàdhayo vyavahàrahetavaþ kçtamantargaóunà kàleneti sàükhyàcaryàþ>% . tasvànna kàlaråpatattvàntaràbhyupagama iti . athocyeta--bhåtakàlo vartamànakàloü bhaviùyatkàla iti evaü triùvapi bhåtàdiùvanugataþ kàlapratyaya ekamanugataü kàlatvamantareõànupapanna iti tanna padàrthapratyayavadupapatteþ yathà bhavanmate dravyapadàrtho guõapadàrtha iti ùañsu bhàveùu caturùvabhàveùvanugataþ padàrthapratyaya ekamanugata padàrtha÷abdavàcyaü tattvàntaramantareõàpyupapannaþ . tathà kàlaprayogo'pi kuto nopapadyeta! . tasmànnistattvaü kàla nirõetuü mahànayamudyamaþ prekùàvacchiromaõermàdhavàcàryasya na katha¤cidapyapapanna ityevaü pràpte bråmaþ àyuùmata÷ce tasyevaü niråóhakàlatattve yaþ pradvaùaþ sa kasya hetoþ? itivaktavyam . ki kapilamahàmuninà niràkçtatvàt? 1 kiüvà sàükhya÷àstrapraõoteùutattveùu asaügçhãtatvàt? 2 uta lakùaõàbhàvàt? 3 àhosvitpramàõà bhàvàn? 4 athavà prayojanàmàvàt? 5, athavà tattvagatapa¤caviü÷atisaü khyàbhyàsapàñavenàbhyasitàt ÷raddhàjàóyàt? 6, na prathamaþ kàlaniràkaraõasåtrasya muninà praõãtasyànupalambhàt . na dvitãyaþ atiprasaïgàt çgvedaproktànà jyotiùñomàdãnàmàyurvedadhanurvedagàndharvavedaproktànàsaitradhapastrasvaràdãnàü màsaügçhãtatvena teùvapi bhàvataþ pradveùaþ phana vàryeta? . aya teùàü viùa÷aùyà'maügrahe'pi sukhaduþkhamohàtmakatvena guõatrayàntargatatvàdastyevàrthàt saügrahaiyacyate tarhi kàlasyàpyasau na daõóavàrita iti buddhiü samàdhatasva . kàlasya guõavayapariõàmatve sàvayavatvama nityatà ca ghañàderiva prasajyeteti cet? nityaniraptayava kàlatattvàbhinive÷avato vai÷eùikàdeþ patatvayaü vajraprahàraþ ÷irasi . vedavàdinàü tu na kàpi kùatiþ . kàlasyotapattisàvayatvayoþ pratyakùa÷rutàvapalabhyamànatvàta . taittiroya÷a khàyàü nàràyaõãye kàlotpattiràmnàyate %<sarve nimeùajij¤ire vidytaþ puruùàdadhi kalàmuhårtà kàùñhà÷càhoràtrà÷ca sarva÷aþ . ardhasàmà màmà çtavaþ saüvatsara÷ca kalpattàmiti>% tamyàmeva ÷àsvayàmàruõakrtukacayana bràhmaõe màvayavatvaü ÷råyate uktoveùo vàsàüsi ca ka làbayavànàmitaþ pratãcyeùiti . itosmàdanuvàkàtpranocyeù adhastaneùu anuvàkeùa kàlàvayavànàmçtnàü dhyàtavyo beùa uktaþ vastràõi coktànãtyathaþ . nityatvaniravayavatvàbhidhàyino vai÷eùikàdi÷àstrasya %<amçtà devatà>% iti badàpekùikanityatàyàmantardhàna÷aktyupetayakùaràkùasàdivat saüçr÷ayogyàvayava÷vanyatàthà ca tàtparye varõanãyam .
     atha manyase mahatà tapasà ÷ivamàràdhya tatprasàda labbasarvaj¤atvapadaþ kaõàdamunirvedavàtparyaü mamyagvettãti ved syaiva mandamatipratãtàdarthàdarthàntaraü netavyasiti . evamapi yasya prasàdàdayaü sarvaüj¤atàmalabhata saeva ÷ivo mukhyaþ sarvaj¤a iti tanmatànusàreõa kaõàdamatasyaivàtyathànayanamatyantamucitam . ÷ivo hi ÷aiveùu àgameùu ùañatriü ÷attattvàni niråpayat kàlavattvasyotpattimaïgãncakàra . nikhila÷aivàgamasàramàryàbhiþ saügçhõàno bhojaràjaþ ÷uddhàni pa¤ca tattvaþni ÷iva÷aktisadà÷ive÷varavidyàkhyàni nirdi÷yetaràõi nirdi÷anmàyàkàryatvoktipårvakameva kàlaü niradikùat %<puüso jagataþ kçtaye màyàtastattva pa¤cakaü bhavati . kàlo niyati÷ca tathà kalà ca vidyà ca ràga÷ca>% iti tàni màyàsahitànyekàda÷a tattvàni sàükhyaprasiddhapa¤caviü÷atitattvàni coddi÷ya vivçõvannidamàha %<nànàvidha÷aktimayã sà janayati kàlatattvamevàdau . bhàvi bhavadbhåtamayaü kalayati jagadeùa kàlo'taþ>% iti . taññãkàkàra itthaü vyàcakhyau . nanveùa kàlo naiyàyikàdibhinityo'bhyapagataþ ata àha màvibhavadbhåtamayamiti . bhåtàdi råpeõa trividhatvàt acetanatvenàsyànityataü siddhamiti bhàvaþ . kena ka ryeõàsya siddharataàha %<kalayavi jagadeùa kàlo'taþ>% iti . cirakùipràdipratyayopàdhidvàreõa kalayatyàkùipatatyartha'iti . ittha pratyakùa÷rutisahakçta÷aitàptamaiþ kaõàda÷àstrasya bàdhe sati uttaramàmàüsàgataóitãyàdhyàyaprathamàdhikaraõanyàyo'nugçhyate tasya ca nyàyasya saügràhakau ÷lokau %<sàükhyasmçtyaþsti saïkoco na và yedasamanvaye . dharme vedaþ sàvakà÷aþ saïkocyo'navakà÷ayà . pratyakùa÷rutimålàbhirmanvàdismçtibhi smçtiþ amålàkàpilo bàdhyà na saïkoca'nayà tataþ>% iti . ayamarthaþ . çgvedadi bharagnihotràdidharmo brahmaõo jagatkartçtvaü ca prati pàdyate . sàükhyasmçtyàdistu padhànasya jagatkàraõatva pratipàñayati tatra tayà smçtyà vedasya saïkoco'sti . veti saü÷aye smçterjagatkàraõatvamantareõànavakà÷atvàt pràbalya vedasya tu dharme'pi caritàrthacàddaurbalyam . tataþ smçtyanusàreõa vedaþ samkucita iti pårvaþ pakùaþ . pratyakùa÷rutibhirbahva bhiranugçhãtàbahvyo manvàdimçtayo brahmakàraõatàmàcakùate sàükhyasmçtistvekà målahãnà ceti durbalatvàt saiva bàdhyà ato nàsti vedasya saïkoca iti siddhànta iti . atha tàrkikatvàbhimànagrahagçhãtaþ sana parava÷a evaü bråùe bhåtàdonàmaupàdhikànàü kàlavi÷eùàõàmevotpattirna tu nirupàdhikasya mukhyasya kàlasyeti tarhi kapardikànveùaõàya pravçtta÷cintàmaõimalabhatetyevaüvàsiùñaràmàyaõa proktasyàbhàõakamya tvameva viùayo'bhåþ . yataþ sàdharyavaidharmyaj¤ànàya dravya dãnyanviùyan parabrahmatattvamavàgamaþ . vyavahàrahetånàü bhåtàdikàlavi÷eùàõàmàdhàraþ svayaü vyàhàràtãto nityo niracayavo mukhyoyaþ kàlaþ sa paramàtmaiva . tathàca ÷vetà÷vatarà àmananti . %<yaþ kàlakàlo guõã sarvavidya>% iti . àstàü nityatvànityatvasàvayavatvacintà . sarvathàpyasti sàükhyatattveùu àrthikaþ kàlasargrahaþ sàkùàtsaügrahàbhàvastu jyotiùñomàdivat prakçtipuruùavivekànupayogàdityavagantavyam . tçtãyacaturthapakùau tu bhavato vai÷eùikaparicayagandho'pi nàstãti prakañayataþ . vai÷eùika grantheùu sarveùvapi kàlaprakaraõeùu tallakùaõasya tatsàdhakànumànasya ca papa¤citvàt pramàõàntaràõi tu kàlasàdhakàni ÷rutyaivopanyastàni tathà ca taittirãyà àruõaketuke mantramàmananti %<smçtiþ pratyakùamaitihyam anumàna÷catuùñayam . etairàdityamaõóalai sarvaireva vidhàsyate>% iti . tatra smçti anumeya÷rutimålaü manvàdi÷àstraü prayakùaü ÷rotragràhyo 'kçtrimo vedàkhyo'kùararà÷iþ, yogipratyakùamaupaniùadàbhimataü sàkùipratyakùaü và . aitihyamitihàsapuràõàdike jyotiþ÷àstrasyàpyatràntarbhàvo draùñavyaþ . anumãyate svamålabhåtaü smçtivàkyamanenetyenumànaþ ÷iùñàcàrastasya ca smçtyanumàpakatvaü . bhaññàcàryarvispaùñamabhihitam . àcà ràcca smçtiü j¤àtvà smçte÷ca ÷rutikalpanamiti, tadevaü smçtyàdãnàü catuùñayaü saphalam, etai÷caturbhiþ sarvairapyàdityamaõóalaü pramãyata iti mantrasyàrthaþ . nanu smçtyàdãni maõóalasàdhakatvenàtropanyastàni na tu kàlasàdhakatveneti cet maivaü maõóalasya sàrvajanãnapratyakùasiddhatvena tatra smçtyàdyanupayogàt, kàlavivakùayevàtra kàlanirvàhakamaõóale tànyupanyastàni, tathà ca maõóaladvàrà kàlaþ pramãyate . kàlavivakùà cottaramantreùvatisphuñà tatrànantaro mantraevamàmnàyate, %<såryo marãcimàdatte sarvasmàdbhuvanàdadhi, tasyàþ pàkavi÷eùeõa smçtaü kàlavi÷eùaõamiti>% tasyàyamarthaþ . bhuvanagataü sarvabhåtajàtamadhikçtyarasavãryapàkàdibhistattadanugrahasamarthaü marãciü såryaü svãkaroti tatkçtena bhåtapàkabhedena nimeùàdiþ paràrdhaparyantaþ kàlavibhedo'smàbhiravagato bhavatãti . kàlaprati pàdakàni ca smçtyàdãtyudàharàmaþ . tatra manuþ %<kàlaü kàlavibhakti¤ceti>% sçùñiprakaraõe kàlaü vyavajahàra . yàj¤avalkyo'pi, %<÷ràddhakàlaþ prakãrtitaþ>% iti . evamanyàsvapi smçtiùådàhàryam . ÷rutiùvapi %<kçtaü svapne vicinoti kàlaþ>% iti bahvçcàþ . %<ahameva kàlonàhaü kàlasyeti>% taittirãyàþ . %<kà ca sandhyà ka÷ca sandhyàyàþ kàla>% iti sàmagàþ . yoga÷àstre'pi saüyamavi÷eùàddhàraõàdhyànasamàdhitrayaråpàdyogino'tãtàdikàlaü pratyakùataþ pa÷yantãti abhihitam tathà ca pàta¤jalabhåtram %<pariõàmatrayasaüyamàdatãtànàgatàdij¤ànamiti>% . sàükùipratakùamapi, ahamasminakàle nivasàmi, ityanubhavastàvatsàrvajanãnaþ . na càsau bàhyendriyakçtaþ kàlasya råpàdihãnatvàt . nàpi mànasastàrkikaistadanaïgãkàràt . nàpyanumànàdijanyaþ aparokùapratyayatvàt . ataþ sàmagryabhàva'pyaparokùadar÷anàtsàkùipratyakùametadityaupaniùadàmanyante . itihàse'pi mahàbhàrate %<praharau ghañikànyånau praharau ghañikàdhikau . sa kàlaþ kutapoj¤eya pitéõàü, dattamakùayamiti>% . puràõe'pi %<anàdireùa bhagavànkàlo'santà'jaraþ paraþ>% iti ÷iùñà÷ca paurõamàsyàkhyakàle svasvakalocitàn devavi÷eùebhyaþ kùãradadhyàdisamarpyaõàdikàndharmavi÷eùànbhànuvàràdikàlavi÷eùe ca samàcaranti . tadevamanekapramàõapramite kàle pramàõàbhàvaråpa÷caturthaþ pakùaþ kathamà÷aïkyeta? . nàpi prayojanàbhàvàditi pa¤camaþ pakùo yujyate . tàrkikaistàùat sarvotpattinimittakàraõatvamuddhoùitam . loke kçùyàdyupayogaþþkàlavi÷eùya kçùãvalàdibhirvyavahriyate . gçhaprave÷aprayàõàdyupayogo jyotiþ÷àstraprasiddhaþ . ÷rautasmàrtakarnopayogastu pradar÷ayiùyate . tasmàt sàükhya÷raddhàjàóyakçtasrava pradveùa ityayaü ùaùñaþ pakùaþ pari÷ipyate . tathàca pàpà tmanaþ svasya budbyaparàdhaü puõyàtmani màdhavàcàrye samàro payan kayà và ÷ikùayà na daõóyo'si . tadevaü kàlasyapratyà khyàtuma÷akyatvànnirõayodyamaþ saphala iti sthitam . nanu katarakàlo'tra nirõãyate . kiü kevalaþ kàlaþ kiü và kàlakàlaþ . nanu kimityaprasiddhabhàùayà bhãùayasi, na bhãùayàmyahaü ki¤càstyeva kalayitavyabhedàtkàladvaividhyam . yena pràõidehàdayo'tãtavartamànàdiråpeõa kalayitavyàþ sa kevalaþ kàlaþ . sa ca tattvaprakà÷avacanena pårvam udàhçtaþ %<kalayati jagadeùa kàlo'taþ>% iti . tàdç÷o'pi kàryotpattisthitivinà÷akàriõà yena kalayitavyaþ sa kàlakàla iti . sa ca vàsiùñharàmàyaõeda÷itaþ kàle pi kalyte yeneti ÷ruti÷ca bhavati sa vi÷vakçdvi÷vavidàtma yonirj¤aþ kàlakàlo guõã sarvavidyaþ pradhànakùatraj¤aþ iti %<guõã sasàramokùasthitibandhaheturiti>% ca kårmapuràõe'pi %<anàdireùa bhagavàn kàlo'nanto'jaraþ paraþ . sarvagatvàt svatantratvàt sarvàtmatvànmahe÷varaþ . brahmàõo bahavo rudrà anye nàràyaõàdayaþ . ekohi bhagavànã÷aþ kàlaþ kaviriti smçtaþ . brahmanàràyaõe÷ànàü trayàõàü pràkçtolayaþ . procyate kàlayogena punareva ca sambhavaþ . paraü brahma ca bhåtàni vàsudevo'pi ÷aïkaraþ . kàlenaiva ca sçjyante saeva grasate punaþ . tasmàt kàlatmakaü vi÷vaü sa eva parame÷varaþ>% iti . viùõudharmottare'pi . %<anàdinidhanaþ kàlo rudraþ saïkarùaõaþ smçtaü . kalanàtsarvabhutànàü sa kàlaþ parikãrtitaþ . karùaõàt sarvabhåtànàü sa tu saïkaùaõaþ smçtaþ . sarvabhåta÷amitvàcca sa rudraþ parikãrtitaþ anàdinidhanatvana sa mahàn parame÷vara>% iti jyotiþ÷a stre'pi bhåtànàmantakçtkàlaþ kàlo'nyaþ kalanàtmakà iti . tatraivaü sati dvayormadhye kàlakàlotra na nirõetaka tasya dharmànuùñhàneùvahetutvema heyatvàdanupàdeyatvàcca . yastvitaro màsapakùatithyàdiråpaþ so'pi jyotiþ÷àstre samyaïnirõãta iti kçtamanayà kàlanirõayapravçttyeti pràpte bråmaþ umayamapyatra nirõetavyaü kàlakàlasya jagadã÷varasya sarveùu karmàrambheùu anusmartavyatvàt ataeva ÷iùñàþ puõyàhavàcanàdàvã÷varamanusmaranti . %<sarveùu kàleùu samasta de÷eùva÷eùakàryeùu taye÷vare÷varaþ . sarvaiþsvaråpairbhagavànanàdimànmamàstu màïgalyavivçddhaye hariþ . yasya smçtyà ca nàmoktyà tapoyaj¤akriyàdiùu . nyånaü saüpårõatàü yàti sadyovande tamacyutamiti>% . màsàdiråpabhedasya tu svaråpeõa jyotiùe nirõãtatve'pi ÷rautasmàrtakarmavi÷eùeõa saha kàlasyàïgàïgibhàvã nirõetavyaþ . yadyapyasau hemàdiprabhçtiùu grantheùu nirõãtastathàpyanekatra viprakãrõasyaikatra saügrahàrthamatra yatnaþ kriyate . tadevaü cikãrùitasya granyasya kàlaråpo viùayaþ saügraharåpaü prayojanaü càstãti ayaü grantha àrabhyate . %<nityo janya÷ca kàlau dvau tayoràdyaþ pare÷varaþ . so'vàïamanasagamyo'pi dehã bhaktànukampayà>% nityakàlasya parame÷varatve pramàõaü pårvamevopanyastam . parame÷varasya càvàïmanasagocaratve sarve vedàntàstadanusàrismçtipuràõàni tattvavidanubhava÷ca pramàõam . bhaktànugràhimårtisvãkàra÷ca ta lavakàràkhye sàmaveda÷àkhàvi÷eùe kasyàü cidàkhyàyikàyàmàmnàyate tasyàü hyàstyàyikàyàmevamuktam--agnivàyvi ndràdayo devà ã÷varànugçhãtàþ sarvatra vijayamànàþ svakãyameva tatsàmarthyamityamimanyante sma . tàn bodhàyitumavàïmanasagamyaü parameva brahma påjyàü cakùurgamyàü kà¤cinmårtiü dhàrayitvà pràdurbabhåva . tayà saha vàdaü kçtvàpi ràjasacittàvagnivàyå tadbrahmatattvaü naiva bubudhàte indrastu sàtvika cittobubudhe iti . vàsiùñharàmàyaõe'pi ÷ukropàkhyàne ÷ukraü mçtamavalokya tatpità bhçguþ kruddho màrayitàraü kàlaü ÷apnumudyata tadànãü kàlo'nugrahãtumãdç÷ena råpeõàvirbabhåveti pañhyate %<athàkalitaråpo'sau kàlaþ kavalitaprajaþ . àdhibhautikamàsthàya vapurmunimupàyayau . bahupà÷adharaþ ÷rãmàn kuõóalã kavacànvitaþ . çtuùañkamayodàravaktraùañkasamanvitaþ . màsadvàda÷akoddàsabhujadvàda÷akodbhañaþ . svàkàrasamayà bahvyà vçtaþ kiïkarasenaya . sa upetya praõamyàdau kupitaü taü mahàmunim . kalpakùubdhàvdhigambhãraü sàntvapårvamuvàca h . tvamatyantatapà vipra! vayaü niyatipràlakà tena saüpåjyase påjya . sàdho! netaravãkùayà . mà tapaþ kùapayà'buddha! kalpakàlamahànalaiþ . yo na dagdho'smi me tasya kiü tvaü ÷apena dhakùyasi? . saüsàràvalayo grastà nigãrõàrudrakoñayaþ . bhuktàni viùõuvçndàni kena ÷aptà vayaü mune! . bhoktàro hivayaü brahman bhojanaü yuùmadàdayaþ . svayaü niyatireùà hi nàvayoretadokùitamiti>% . na ca bhaktànujighçkùayà svekçtà mårtirãdç÷yeveti ka÷cinniyamosti sarvàtmakasya parame÷varasya bhaktacittapriyàyàþ sarvasyà api mårte svakãyatvàt ataeva bhagavadgãtàyàm %<yo yo yàü yàü tanu bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati . tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàmeva vidadhàmyaham . sa tayà ÷raddhayà yuktastasyà ràdhanamãhate . labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hitàniti>% . viùõurudràdivat acetanamårtayo'pi tattatphalavi÷aùàrthibhiro÷varatvenopàsyàþ . tadetadçgvede samàmnàyate . %<etaü hyeva bahvyaca mahatyukthe mãmàüsa ntaetamagnàvadhvaryava, etaü mahàvratecchandogà, etamasyàm (pçthivyàm) etaü divyetaü vàyàvetamàkà÷a etamoùadhãùvetaü vanaspatiùvetaü chandasyetaü nakùatreùvetaü sarveùu bhåteùviti>% vàjasaneyino'pi maõóalabràhmaõe tametamagnimadhvaryava upàsata ityàramya pañhanti %<viùamiti sarpàþ, sarpa iti sarpavidaþ, urgiti devaþ, rayiriti manuùyàþ, màyetyamuràþ, svadheti pitaro, devajana iti devajanavido råpamiti gandharvà, gandhaityapsarasastaü yathàyathopàsate tadeva bhavatãti>% . taittirãyà÷ca pañhanti %<kùema iti vàci, yogakùemam iti pràõàpànayorityàdi>% . parabrahmaõyàropitaü yadyàvajjagadråpam asti tena sarveõaþpyupàsanayà parame÷varo råpavànbhavatãtihiraõmayàdhikaraõatejomayàdhikaraõayoþ prapa¤citam . evaü ca sati yo yadà yatkarmàrabhate sa tadà tatkarmopayuktàü kàlàtmakasye÷carasya mårtimiùñadevaütàråpeõànusmaret . ata eva mantra÷àstreùu nànàvidhàni dhyànànyupadiùñàni . loke'pyàvidvadàgopàlàïganaü sarvo'pi jana ekaikàü devatàü svecchayà påjayati tadetadbhagavànàha %<yajante sàtvikàdevàn yakùarakùàüsi ràjasàþ pretàn bhåtagaõàü÷cànthe yajante tàmasà janàþ>% iti tasma dàrabhyamàõakarmaphalapradonijeùñadevatàråponityaþ kàlaþ karmàrambheùu anusmartavya iti siddham .
     atha janyaü kàlaü niråpayàmaþ . nanu kàlasya janyatve sati kathaü pralaye kàlavyavahàraþ . pralayatvasya janyànadhikaraõatvaråpatvàt . pralayo'tãtaþ pralayobhàvãti kàlanityatvavàdinastavàpi samodoùaþ . nityasya kàlasya tapanaparisyandàdyupàdhibhiþ paricchede satyetàvàn kàla iti kàleyattà varõayitavyà . na ca pralaye tadupàdhayaþ santi . atastava kathaü pralayakàle iyattànirõayaþ . atha satkàryavàdàbhyupagamenopàdhayo'pi vàsanà råpeõa santi tarhi kàle'pi tatsamànaü, na caitàvatà nityatàpràptiþ upàdhiùu tadanaïgãkaràt . atha manyase iyattàrahite'pi pralayakàle sçùñikàleyattàvàsanàva÷àdiyattà vyavahriyate . tatropàdhyàyatvàdirdçùñàntaþ . yathà ka÷cinmàõavakaþ triü÷advarùavayaskàdadhyetumupakramya saüvatsaramadhãtyàsmadupàdhyàya ekatriü÷advarùavayaska ityadhyayanarahite'pyatote vayasyvapàdhyàyatvaü vyavaharati . tadvadiyattàvyavahàraþ . evaü tarhyanena nyàyena kàlarahitapralaye kàlavyavahàraþ kiü na syàt? . kàlarahitaü ca pralayàdikaü vastvastoti màõóåkyàdi÷rutayo'bhyupra gacchanti . tathà ca ÷råyate, %<yaccànyattrikàlàtãtaü tadapyoïkàra eveti>% . pràbhàkarà÷càpårvasya kàlatrayàsaüsçùñàïkà¤cidavasthàbhàhuþ . tasmàtkàlaþ sukhena janyatàü sa ca sàmànyavi÷eùàbhyàndvividhaþ . tasya cobhayavidhasye÷varàkhyànnityàtkàlàdutpattiü manuràha %<kàlaü kàlavibhakti¤ca nakùatràõi grahàüstathà . sçùñiü sasarja caivemàü sraùñumicchannimàþ prajàþ>% iti . tatra yaþ sàmànyakàlaþ sa vi÷eùànugatatvàttadapekùayà nityograhagatyàdibhiranumeyo bhåtotpattinimittakàraõamiti tàrkikajyautiùikàdayaþ pratipedire . tatra jyautiùikà evamàhuþ %<prabhavaviratibhadhyaj¤ànabandhyà nitàntaü viditaparamatattvà yatra te yogino'pi . tamahamiha nimittaü vi÷vajanmàtyayànàmanumitamabhivande bhagrahaiþ kàlamã÷am . yugavarùamàsadivasàþ samaü pravçttàstu caitra÷uklàdeþ . kàlo'yamanàdyanto graharbharanumãyate kùetra>% iti kàlavi÷eùeùu ca saüvatsaraþ pràdhànabhåtaþ . anye sarve guõabhåtàþ . tathàcàruõaketuke samàmnàyate %<nada va prabhavà kàcidakùayyà syandate yathà . tàü nadyobhisamàyanti saha, sà na nivartate . evaü nànàsamutthànàþ kàlàþ saüvatsaraü ÷ritàþ . aõu÷a÷ca mahànta÷casarvesamavayanti tam . sa taiþ sarvaiþ samàviùña åhaþ sanna nivartate>% iti . ayamarthaþ . bhàgãrathãgodàvaryàdikà nadãva kàlaþ kuta÷cidutpattisthànàdutpadyate . taccotpattisthànaü sàükhyoktaü prakçtiþ ÷ivàgamoktamàyà và ÷rutismçtyudità nityakàlàtmaka ã÷varo và bhaviùyati . yathà tàü gaïgàdikàü mahànadã manyàü svalpanadyo'bhitaþ pravi÷anti sà ca praviùñairnadyantaraiþ saha vistãrõà pravahatpravàhà satã na kadàcit ÷uùyati . evaü nànàvidharåpaiþ samutpannàþ kàlabhedàþ saüvatsaràkhyaü pradhànaü kàlamà÷ritàþ . tatra nimeùàdyà ayanaparyantàþ kàlabhedàþ saüsatsaràdaõavo, yugàdyàþ paràrdhaparyantàþ saüvatsarànmahàntaste sarve taü saüvatsaraü samyak pravi÷anti . aõå nàmavayavatvena prave÷aþ . mahatàntu saüvatsaràvçttiniùpàdyànàmadhyakùaþ saüvatsaraiti tatra prave÷o'bhidhãyate . tathàca yedàïgajyotiùagranthe pañhyate %<pa¤casaüyatsaramayaü yugàdhyakùaü prajàpatim . dinartvayanamàsàïga>% praõamya ÷irasà sthita iti . sa ca saüvatsarasteraõubhirmahadbhi÷ca sarvaiþ samàviùño'tidãrghaþ sannasmin jagati ta cchidyata iti . nanvaõutvaü nimeùe paryavasitaü mahattvotu paràrdhe tathà ca tayoranyatarasya pràdhànyamucitam . tatra kathaü saüvatsarasya pràdhànyam? iti cet ã÷vareõa prathamaü sçùñatvàditi bråmaþ . tathà ca vàjasaneyinaþ samàmananti %<so'kàmayata dvitãyoma àtmàjàyeteti sa manasà vàcà mithunaü samabhavadyattadreta àsãt sa saüvatsaro'bhavaditi>% . tasmàtsaüvatsaraþ pradhànam, ataeva vayaü saüvatsarabhàramya kàlavi÷eùaü nirõayàmaþ . tatra saüvatsaro'yanamçturmàsaþ pakùaþ tithirnakùatraü yoga ityevaü vidhàþ karmakàlàþ . yadyapi puràõaùu mçtyumàrkaõóeyàdãnàü yugàdikalpàdiparimitaü tapaþ smaryate tathàpi ÷atasaüvatsaràyuùo manuùyànadhikçtya dharma÷àstrapravçtteþ yugàdinirõayonoyayuktaþ . ÷àstràõàü manuùyàdhikàratvaü càsmàbhiþ pàrà÷arasmçtivyàkhyàne %<manuùyàõàü hitaü dharmam>% ityasminvacane prapa¤citam . yetu %<kalau pa¤ca vivarjayet>% ityàdayomanuùyadharmàsteùvapi na yugàdikaü nirõetavya saüdehàbhàvàt . na ca ÷atàyuùàmadhikàre kathaü sahasrasaüvatsarasatra÷rutiriti ÷aïkanãyam tatra saüvatsara÷abdodivasapara iti ùaùñhàdhyàye sapnamapàdenirõãtatvàt . ye'pi caturda÷asavatsaràvçttisàdhyà anantavratàdayasteùvapi na saüvatsaràdhikaþ ka÷citkàlo nirõetavyo'sti . ataþ saüvatsaramàrabhyàvàü¤ca eva nirõetavyàþ karmàïakàlàþ . na ca kàlasya karmàïgatve vivaditavyam %<sàyaü buhoti pràtarjahotãtiþ>% ÷ruteþ tattatkarmaõastàvadapårvaviùayatvàt (apårvajanakatvàt, pràdhànyamabhyugamya tathà ca kàlasya guõatvenànvayaþ pari÷iùyate ataeva gargaþ %<tithinakùatravàràdi sàdhanaü puõyapàpayoþ . pradhànaguõabhàvena svàtasthyeõa na te kùamàþ>% iti . tasmàdaïgabhåteùa nirõeyeùa kàleùvavayavitvena saüvatsarasyàbhyarhitatvàdalpavaktavyatayà såcãkañàhanyàyànusàreõa ca saeva àdau nirõãyataitisthitam . såø siø raïgaø kàlavibhàga÷cetthaü pradar÷itaþ
     %<lokànàmamakçtkàlaþ kàlo'nyaþ kalanàtmakaþ . sa dvidhà sthålasåkùmatvànmårta÷càmårta ucyate>% såø siø . kàlo dvidhà tatraikaþ kàlo'khaõóadaõóàyamànaþ ÷àstràntarapramàõasiddhaþ . lokànàü jãvànàmupalakùaõàdacetanànàmapi . antakçdvinà÷akaþ . yadyapi kàlasteùàmutpattisthitikàrakastathàpi vinà÷asyànantatvàt kàlatvapratipàdanàya càntakçdityuktam . antakçdityanenaivotpattisthitikçdityaktamanyathà nà÷akatvàsambhavàt . ataeva %<kàlaþ sçjati bhåtàni kàlaþ saüharati prajàþ ityàdyuktaü granthàntare . anyo dvitãyaþ kàlaþ khaõóakàlaþ . kalanàtmako j¤ànaviùayasvaråpaþ . j¤àtuü÷akyaityarthaþ . sa dvitãyaþ kalanàtmakaþ kàlo'pi dvidhà bhedadvayàtmakaþ . tadàha sthålasåkùmatvàditi mahattvàõutvàbhyàm . mårtaþ--iyattàvacchinnaparimàõaþ . amårtastadbhinnaþ kàlatattva vidbhiþ kathyate . cakàro hetukrameõa mårtàmårtakramàrthakaþ . tena mahàn mårtakàlo'õçramårtaþ kàla ityarthaþ . athoktaü bhedadvayaü svaråpeõa pradar÷ayan prathamabhedaü pratipipàdayiùustadavàntarabhedeùu bhedadvayamàha>% raïganàthaþ . %<pràõàdiþ kathito mårtastruñyàdyo'mårtasa¤j¤akaþ . ùaóabhiþ pràõairvinàóã syàt tatùaùñhyà nàóikà smçtà>% såø siø .
     %<pràõaþ svasthasukhàsãnasya ÷vàsocchàsàntarvartã kàlo da÷agurvakùaroccàryamàõa àdiryasyaitàdç÷aþ pràõanàntargato mårtaþ kàla uktaþ . truñiràdyà yasyaitàdç÷aþ kàla eva pràõàntargatastrañitatparàdiko'mårtasa¤j¤aþ . athàmårtasya mårtàdibhåtasya vyadhahàràyogyatvenàpradhànatayànantaroddiùñasya bheda pratipàdanamupekùya mårtakàlasya vyavahàrayogyatvena pradhànatayà prathamoddiùñabhedàn vivakùuþ prathamaü palaghañyàvàha . ùaóbhiriti . ùaóabhiþpràõairasubhiþ pànãyapalaü bhavati palànàü ùaùñhyà cañikoktà kàlatattvaj¤aiþ . atha dinamàsàdikamàha>% raïgaø .
     %<nàóãùaùñyà tu nàkùatramahoràtraü prakãrtitam . tattriü÷atà bhavenmàsaþ sàvano'rkodayaignathà>% .
     %<aindavastithibhistadvat saïkràntyà saura ucyate . màsairdvàda÷abhirvarùaü divyaü tadaharucyate>% .
     %<suràsuràõàmanyo'nyamahoràtraü viparyavàt . tatùaùñiþ ùaóguõà 360 divyaü varùamàsurame÷a ca>% .
     %<taddvàda÷a sahasràõi caturyugamudàhçttam . såryàbdasaïkhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ 4320000>% .
     %<sandhyàsandhyàü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam . kçtàdãnàü vyavastheyaü dharmapàdavyavasthàyà>% . %<yugasya da÷amo bhàga÷catustridvyekasaïguõaþ . kramàt kçtayugàdãnàü, ùaùñhàü÷àþ sandhayaþ svakàþ>% .
     %<yugànàü saptatiþ saikà manvantaramihocyate . kçtàbdasaïkhya 1728000 stasthànte sandhiþ proktojalaplavaþ>% .
     %<sasandhayaste manavaþ kalpe j¤enyà÷caturda÷a . kçtapramàõaþ kalpàdau sandhiþ pa¤cada÷aþ smçtaþ>% .
     %<ityaü yugasahasreõa bhåtasahàrakàrakaþ . kalpo bràhmamahaþ proktaü ÷arvarã tasya tàvatã>% .
     %<paramàyuþ ÷ataü tasya tayà'horàtnasaïkhyayà . àyuùordhamitaü tasya ÷eùe kalpoyamàdimaþ>% såø siø . aharàdikàlabhedàþ (ahan) ÷abde uktàþ .
     siø ÷iø tu nimeùatatparatruñiråpàþ såkùmàþ kàlàvayavàþ dar÷itàþ tasya vàkyaü 1788 pçø dar÷itam . sa ca kàlastrividhaþ vartamànabhåtabhaviùyadbhedàt tatra bhåtabhaviùyat kàlàvapi pratyekaü dvidhà adyatanànadyatanabhedàt tadbhedenaiva lakàravi÷eùaü pàõiniranu÷a÷àsa .
     so'yaü kàlaþ ùaóindriyavedyaþ iti mãmàüsakà manyante na so'sti pratyayoloke yatra kàlo na bhàsate iti teùàmukteþ . vedàntinastu tasya sàkùipratyayabhàsyatvamaïgãcakruþ tatra pramàõaü kàlamàø anupadameva dar÷itam . so'yaü kàlaþ de÷avçttaravyàpyavçttitàniyàmakaþ . tathàhi yaþ padàrthaþ svàdhikaraõavçttyabhàvapratiyogã so'vyàpyavçttiriti bhaõyate tattànirvàhaka÷ca kàlode÷a÷ca . kvacidde÷e sthitasya tàdç÷apadàrthasya kàlabhedena tatraivàdhikaraõe'bhàvastiùñhati yathà j¤ànà÷raye àtmani suùuptikàle icchàdivi÷eùaguõàntarakàle ca j¤ànàbhàvaþ . yathà và guõavati janyadravye utpattikàle guõàbhàvaþ ÷yàmale apakve ghañe raktatvàbhàvaþ raktatvasya pàkãttaraü jàyamànatvàt . kàlasattva ca de÷o'pi tathà . yathà àtmani j¤ànakàle ÷aràràvacchedena j¤ànaü, ghañàdyavacchedena tadabhàvaþ . tathà vçrkùa kapisaüyogakàle'pi måle tadabhàvaþ . kàlena kçtasambandha÷ca kàlikasambandhaþ tena sambandhena sarveùu janyabhàveùu janyabhàvànàü vçttimattà nityeùu gu kàlikasambandhena na kasyàpi sattvam nityànuyogikakàlikatambanyànupagamàt iti naiyàyikàþ . tasya ca %<pauruùaü daivasampàyà kàle phalati pàrthiva! . trayametanmanuvyasya piõóitaü syàt phalàvaham>% ityukteþ kàryamàtre nimittakàraõatà . yadyapi %<kçùervçùñisamàyoge dç÷yante phalasiddhayaþ . tàstu kàle pradç÷yante naivàkàle katha¤caneti>% ÷àstràntareõa tattatkàlànàmeva yattatkàryotpattau hetutà 'dhigatà tathàpi %<yadvi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvastatsàmànyayorapãti>% nyàyàt sàmànyataþ kàryamàtraü prati kàlasàmànyasya hetutvam . %<kàlaþ krãóati gacchatyàyustadapi na mu¤catyà÷àvàyuþ>% mohamuø . kàle bhavaþ ñha¤ . kàlika kàlabhave triø %<samàsapratyayabidhau pratiùedho vaktavyaþ>% bàø ukteþ tadantavidhiparibhàùàyàþ apravçtteþ kàlànta÷abdànnàsya pravçttiþ tena tadanta ÷abdàt khaeva sàdhuþ samànakànãnaþ pràkkàlãna ityàdi bhåriprayogàt . siø kauø samànakàlonapràkkàlona÷abdayorapràmàõikatoktiþ prauóhoktireva udàhçtavàrtikasya jàgaråkatvàt iti gauóààhuþ . pratãcyàstu kaumudãkàra÷raddhàva÷àt ñha¤vidhàyakasåte kàlasàmànyatadvi÷eùaparyàyàõàü grahaõàt samànakàlapràkkàlayorapi kàlavi÷eùatvena tataþ ñha¤eva pravçttirna khasyeti bhàùyàdiprayogastu àrùatvàt samàdheyaþ iti manyante . kàlena nirvçttaþ ñha¤ kàlika kàlasàdhye triø striyàü ïãp . kartustàtkàlikã ÷uddhiriti smçtiþ tatra tatkàla÷abdasyaiva ñha¤aþ prakçtitvàt tena na pårvoktavàrtikasaïkocaþ ataeva tatra tacchabdasyaivàdyacovçddhiþ tena nivçttamityadhikàràt prakçtimàtrasyaiva grahaõàt na kàlatvena tatraprakçtità . kàle sàdhuþ puùyan pacyamàno và aõ . kàla--kàle sàdhau kàle yika÷a màne kàle pacyamàne ca triø . atra såtre kàlavi÷eùasyaiva grahaõaü na svaråpasya tena na tato'õ ityanye . kàlaþ pràpto'sya yat . kàlya pràptakàle ÷ãtàdau triø kàlodevatà'sya %<kàlebhyobhavavat>% pàø ñha¤ . kàlika kàla devatàke haviràdau striyàü ïãp . 15 tattatkarmocitakàle %<varamekàhutiþ kàle nàkàle lakùakoñayaþ>% triø taø . %<akàle'pyatha và kàle gaïgàü pràpya saridvaràm>% pràø taø . %<kàle kàlakçto na÷yet phalabhogyo na na÷yati>% yàø smçø . ardhayàma÷abde 376 pçø dar÷ite ravyàdivàreùu kàlavelàkhye 16 divàni÷orardhayàmabhede %<yàtràyàü maraõaü kàle vaidhavyaü pàõipãóane . brate brahmabadhaþ proktaþ sarvaü karma tatastajet>% jyoø taø tasya sarvakarmasu varjyatàmàha 17 sàükhyãkte meghàsvye vivekasàkùàtakàràntaràye tuùñibhede %<yathà àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ . bàhyàviùayoparamàt pa¤ca, nava tuùñayobhavanti>% sàø kà0
     %<yà tu pravrajyàpi na sadyonirvàõadeti saiva kàlaparipàkamapekùya siddhinte vidhàsyati alamuttaptatayà tavetyapade÷e yà tuùñiþ sà kàlàkhyà megha (1) ucyate>% kauø . vivçta¤jaitadasmàbhiþ . pravrajyàmàtrasya vivekakhyàtihetutve prabrajyàgrahaõamàtreõa vivekakhyàtyàpattiråpam upade÷e asattavaprayojakaü dåùaõam sahakàryantaràpekùàkalpanàt pariharannupade÷àntaraü dar÷ayati na sadyo nirvàõadeti . sadyaþ, grahaõamàtràt na tu kàlaråpasahakàryantaràpekùaõàta na nirvàõadà vivekakhyàtijananadvàrà na muktidetyarthaþ . tathà ca %<kçùervçùñisamàyoge vç÷yante phalasiddhayaþ . tàstu kàle pradç÷yante naivàkàle katha¤cana>% iti ÷àstreõa kàryamàtraü prati kàlasya sahakàritàyà anvayavyatirekàbhyàü ca prasiddhatvàt kàlasyaiva taddhetutvamastu kçtaü dhyànàbhyasàdineti samuditàrthaþ . kàlasyasàdhanatàsàdhaka÷àstreõa kçùyàdeþ pradhàna phalahetutvaü tatra kàlasya sahakàritàmàtraü pratipàditaü na tu tanmàtrasya hetutvameva¤ca kàlasya sàdhàraõakàraõatvam asàdhàraõakàraõatvantu kçùyàdereva eva¤ca prakçte'pi vivekakhyàtiü prati dhyànàbhyàsàderevàràdpakàrakatvàt asàdhàraõahetutvaü, kàlasya sàdhàraõahetutvamityasyàsadudhade÷atva miti bodhyam iti .
     varsavàcikàla÷abdasya striyàü janapadàø niø ïãù . kàlã %<kàkàlã kàmadhurà kà÷ãtalavàhino gaïgà .>% bidagdha muø samànapra÷nottaram .
     18 hiüsake triø tataþ striyàü na ïãù . kàlàt vaõõa÷cet vàrtikokteþ . %<kàlànyà>% siø kauø . kàlasyeyam aõ ïãp kàlasya patnã ïãù và . kàlã kàla÷aktau ÷ivakàntàyà¤ca strã . adhikaü kàlã÷abde vakùyate . 19 mçtyau mediø sarvasyàgrahaõànàttasya tathàtvam . %<a÷umàü÷ca tapastepe gaïgànayanakàmyayà . kàlaü mahàntaü nà÷aknãt tataþ kàlena saüsthitaþ . dilãpastatsutastadbada÷aktaþ kàlameyikàn>% bhàgaø 9 9 2 3 1 %<kàlaü mçtyum>% ÷rãdharaþ .
     varõavàcakàt tasya bhàva ityarthe imanic kàliman puø tal kàlatà strã, tva kàlatva naø . kçùõavarõe . tatra %<yame upetya munive÷o'tha kàlaþ provàca ràghavam>% raghuþ . yamaparatve 20 dvitvasaükhyàyàü 21 tatsaükhyànvite ca bharaõyàyamadaivatatvàt tasyà÷ca a÷vinyàdinakùatracakre dvitãyatvàt lakùitalakùaõayà tatparatvam . ÷ivaparatve 22 ùañsaükhyàyàü 23 tadanvate ca ÷ivadaivatàrdràyà a÷vinyàdiùu ùaùñhatvàduktarãtyà tathàtvam . çõidhanicakra÷abde 1428 pçø dar÷itaü ùañkàlakàletyàdi vàkyam udàø %<kàlasya velà ravitaþ ÷aràkùikàlànalàgàmbudhayo gajendå>% jyoø taø .
     candràdigrahàõàü dçùñiyogyatàpràpakakàlàtmake 24 aü÷abhede ca . sa ca siø ÷iø dar÷ito yathà
     %<dasrendavaþ 12 ÷aulabhuva÷ca 17 ÷akrà 14 rudràþ 11 khacandrà 10 stithayaþ 15 krameõa . candràditaþ kàlalavà niruktàþ j¤a÷ukrayorvakragayordvihãnàþ>% siø ÷iø .
     candràdãnàmene 12 . 17 . 14 . 11 10 . 15 . kàlàü÷à j¤eyàþ . budha÷ukrayostu vakragatayordvihãnà 12 . 8 dvivarjità j¤eyàþ .
     atropapattiþ . kàlàü÷à iti kàlàtmakà aü÷àþ ùaóbhira ÷airekà ghañikà . ekasyàü÷asya da÷a pànãyapalàni . atraitaduktaü bhavati . candrasya kila dvàda÷a 12 kàlàü÷àþ . arkasyàstamayàdudayàdvà ghañikàdvayàdhike'ntare candro dçùñiyogyo bhavati . tadåne tatprabhàcchàditatvàdadç÷yaþ . atastasya dvàda÷a kàlàü÷àþ . evaü bhaumasya saptada÷a 17 ùaóaü÷onàstisro ghañikàþ 2 . 50 ityarthaþ . ebamanyeùàü yathàpañhitàsteùàü vimbasya sthålasåkùmatàva÷àt nyånàdhikatà . ata eva budha÷ukrayorvakragatayorvimbasya sthålatvàddvihãnàþ . atropalabdhireva vàsanà prami0
     %<yatrodayo vàstamayo'vagamyastaddigbhavo dçkkhacaro ravi÷ca . astodayàsannadine kadàcit sàdhyastu pa÷càt taraõiþ saùaóbhaþ>% siø ÷iø .
     %<iha kendrabhàgairgrahasyodayo'stamayo và yasmin dina àyàtastasyàsanne kasmiü÷ciddine taü grahaü raviü ca sphuñaü kçtvà yasyàü di÷i grahodayo'stamayo và taddigbhavo dçggrahaþ kàryaþ . yadi pràcyàü tadaudayikaü grahaü kçtvodayalagnaü sàdhyam . yadi ca pratãcyàü tadàstamayikaü grahaü kçtvàstalagnaü sàdhyamityarthaþ . yadà pratãcyàü, tadàraviþ saùaóbha÷ca kàryaþ . idànãmiùñakàlàü÷ànayanamàha>% pramiø .
     %<dçkkhecaràrkàntarajàtanàóyo rasàhatàþ kàlalavàþ syuriùñàþ>% siø ÷iø .
     %<dçggrahàrkayorantaraghañikàþ sàdhyàstà rasa 6 hatà iùñàþ kàlàü÷à bhavanti . atha tairudayàstayorgataiùyàþ nàóyaþ>% pramiø .
     %<uktebhya ånàbhyadhikà yadãùñàþ kheñodayo gamyagatastadà syàt . ato'nyathà và'stamayo'vagamyaþ prokteùñakàlàü÷aviyogaliptàþ . khàbhràùñabhå 1800 ghnàdyucarodayàptàþ kheñàrkabhukyantarabhàjità÷ca . vakre tu bhuktyaikyahçtà avàptàstadantaràle divasà gataiùyàþ . tàtkàlikàbhyàü ravidçggrahàbhyàü muhuþ kçtàste sphuñatàü prayànti>% siø ÷iø .
     evaü ya iùñakàlàü÷à ànãtàste proktebhyo yadi svalpà bhavanti tadà grahasyodayo gamyaþ . yadyadhikàstadà gata iti veditavyam . ato'nyathàstamaya iti . atha proktàuktebhyoyadãùñàþ svalpàstadà grahasyàstamayogatoyadyadhikastadà gamya iti . atha proktànàmiùñakàlàü÷ànàü ca yà antare kalàstà aùñàda÷a÷atai 1800 rguõyà dçggrahàkràntasya rà÷eþ svade÷odayàsubhirbhàjyàþ . phalakalànàü grahàrkabhuktyantareõa vakrage grahe bhuktiyogena bhàge gçhãte yallabdhaü te gatà eùyà vàdivasà bhavantyudaye vàstamaye và . tairdivasaistàtkàlikau dçggrahàrkau kçtvaivamasakçtkarmaõà samyak tatkàlaj¤ànaü bhavati .
     atropapattiþ . iùñakàlàü÷asàdhane lagnavàsanaiva . proktànàü kàlàü÷ànàmanantarvartã graho dç÷yo bhavati . ato yàvadiùñà nyånàstàvadadç÷yaþ . udaye vilokyamàne udeùyati . aste bilokyamàne'staü gata ityarthàjj¤àyate . iùñà yadyadhikàstadà proktebhyo vilokyamàne'staügate bahirbhåtàdgraho'dç÷ya udaye vilokyamàna uditaþ astaü yàsyatãtyarthàjj¤àyate . atha teùàü prokteùñànàü kàlàü÷ànàü ca yà antare kalàstàsàü kùetraliptãnàü karaõàyànupàtaþ . yàvatyaþ kàlakalàstàvanta evàsavo bhavanti . atha yadi dçggrahodayàsubhiraùñàda÷a÷atàni 1800 kùetraliptà labhyante tadà tadantarakalàsubhiþ kimiti . phalaü kùaitraliptàþ . tà grahàrkabhuktyantareõa bhàjyàþ . bhuktyantaraü hi kùetraliptàntaràtmakamataþ sajàtãyakaraõàya kùetraliptãkaraõam . bhuktyantareõaiko divaso labhyata iti yuktamuktam . vakre tu bhuktiyoga eva bhuktyantaram . dåràntare sthålakàlo bhavatãtyasakçtkarma såkùmàrtham . atra vi÷eùamàha . prami0
     %<pràgdçggarha÷cedadhiko raveþ syàdåno'tha và pa÷cimadçggraha÷ca . prokteùñakàlàü÷ayuteþ kalàbhiþ sàdhyastadànãü divasàgataiùyàþ . tathà yadãùñakàlàü÷àþ proktebhyo'bhyadhikàstadà . vyatyaya÷cagataiùyatve j¤eyo'hnàü sudhiyà khalu>% siø ÷i0
     yadi pràgdçggraho raveradhiko bhavati . atha và pa÷cimadçggraho nyåno bhavati tadàye iùñakàlàü÷à ànãtàsteùàü proktànàü ca yogakalàbhirdivasàþ sàdhyàþ . nàntarakalàbhiþ tathà pràgdçggrahe'rkàdadhike sati pa÷càddçggrahe và nyåne ya iùñakàlàü÷à àgatàste ca yadi proktebhyo'dhikàntaràþ tadà prokteùñakàlàü÷ayuteþ kalàbhirye divasàþ sàdhitàsteùàü divasànàü gataiùyatve viparyayoj¤eyaþ .
     atropapattiþ . yo grahaþpràcyàmudeti pratitiùñhati và asau raverånaþ san pra÷cimàyàm adhikaþ san pràcyàü di÷i proktakàlàü÷airånaþ san dç÷yatàmeti . tàvadbhireva pa÷cimà yàmadhikaþsan . ato raveþ pçùñhataþ pràcyàü proktakàlàü÷àþ pratãcyàmagrataþ . pràcyàmåne grahe ya iùñakàlàü÷àþ sàdhyante te raveþ pçùñhataþ . ataþ pçùñhagataireva proktakàlàü÷aisteùàmantaraü kartuü yujyate . atha pràcyàü raveradhike dçggrahe ya iùñakàlàü÷àþ sàdhyante te raveragrato bhavanti . ato'gragatànàü pçùñhagatànà¤ca kàlàü÷ànàü yoge kçtesatyantaraü kçtaü bhavati tathà uktebhya ånàbhyadhikà yadãùñà iti yadgatagamyalakùaõamuktaü tat sajàtãyànàmeva . yadà punareke pçùñhagatà eke'gragatàstadà tadgatagamyalakùaõaü vyatyayena bhavati . ata uktaü vyatyaya÷ca gataiùyatva ityàdi . atra sudhiyeti vi÷eùaõàdubuddhimataidadanuktamapi j¤àyate pramiø . vyavahàre vàdiprativàdinoþ pratij¤àtàrthasàghanàya ràj¤àdeye 25 avasararåpe samayabhede ca tatkàlavi÷eùaþ smçtau dar÷ito yathà %<pratyarthã labhate kàlaü tryahaü saptàhameva ca . arthã tu pràrthayan kàlaü tatkùaõàdeva hãyate>% . pratyarthino'pi kvacidviùayena kàlo deyaþ kvaciccàrthipratyarthinoricchayà kàlodeyaþ yathàha yàj¤aø %<sàhasasteyapàruùyago'bhi÷àpàtyaye striyàm . vivàdayet sadyaeva kàlo'nyatrecchayà smçtaþ>% .
     samayaråpakàlasya vai÷eùikamate saüyogavibhàgapçthaktvasaükhyàparimàõaråpà pa¤ca guõàþ . bhãmo bhãmasenavat uttarapadalopaþ . kàladaõóaråpe 26 yoge kàladaõóa÷abde udàø . vàravi÷eùe digbhedena jyotiùokte yàtràdau niùiddhe 27 yogabhede . sa ca yogaþ muø ciø uktaþ . %<kauverãto vaiparãtyena kàlo'rkàdye vàre sammukhe tasya pà÷aþ . ràtràvetau vaiparãtyena gamyau yàtrà yuddhe saümukhau varjanãyau>% . ayamaryaþ . ravàvuttarasyàü kàlaþ, some vàyavyàü, bhaume pa÷cimàyàm, budhe nairçtyàm, gurau dakùiõasyàm, ÷ukre àgneyyàü, ÷anau pårvasyàm . ravàvuttarataþ kàlaþ some vàyavyabhàgake . bhaume tu pa÷cime bhàge budhe nairçtabhàgake . jãve ca yàmyadigbhàge ÷ukre càgneyakoõake . ÷anau tu pårvadigbhàge kàlacakraü prakãrtitam . svarodaye yatrasthastatrakàlaþ syàt pà÷astasya tu sammukhaþ . dakùiõasthaþ ÷ubhaþ kàlaþ pà÷o vàmadigà÷rayaþ . yàtràyàü samare ÷reùñhastato'nyatra na ÷obhavaþ . ràtrau ca vaiparãtyena yathà ravau ràtrau dakùiõasyàü kàlaþ uttarasyàü pà÷a ityàdikrameõetyåhyam . 28 kalàye (mañara) ÷imbãbhede, vaijaø . %<vikasatkalàyakusumam>% màghavyàø kàlakusumamiti malliø dhruvanàmakavasoþ 29 putrabhede puø . %<dhruvasya putro bhagavàn kàlo lokaprakàlanaþ>% harivaüø 3 aø .

#<kàlaka># naø kàla--svàrthe ka kalayati raktatàü kala--nodane õvul và . 1 kàla÷àke bhàvapraø tasya kçùõavarõatvàt tathàtvam . 2 yakçti hemacaø . nikhiladeharaktaprerakatvàt tasya tathàtvam . yathoktaü bhàvapraø . %<yadà raso yakçt yàti tatra ra¤jakapittataþ . ràgaü pàkaüca saüpràpya sa bhavedraktasaüj¤akaþ>% . %<yakçt plãhà ca raktasya mukhyasthànaü tayoþ sthitam . anyatra saüsthitavatàü raktànàü poùakaü bhavet>% iti ca . dehasthe kçùõavarõe (jaóula) 3 cihnabhede jatuke puø amaraþ 4 alagardhe jalavyàle (kàlaóhoóà) sarpe puø strã ÷abdaraø . anitye varõe tena rakte càrthe %<kàlàcca>% paø kan . kàlaka kàlavarõena rakte 5 pañàdau triø tasya varõasyànityatvàt ràgeõa raktatayà'nityatvàcca tathàtvam . striyàü ñàp . %<kàlikà ÷àñã>% siø kauø . vãjagaõitokte 6 avyaktarà÷isaü j¤àbhede puø avyakta÷abde 467 pçø vivçtiþ .

#<kàlakacu># strã niø varmaø . kçùõavarõe kacubhede ÷abdaciø .

#<kàlaka¤ja># naø niø karmaø . 1 nãlapadme . 2 dànavabhede puø . %<paulomaiþ kàlaka¤jai÷ca hçùñapuùñairadhiùñhitam>% bhàø vaø 173 a0

#<kàlakañaïkaña># puø kàlaråpaþ kañaïkañaþ . ÷ive . %<vaiõavã pañavã tàlã khalã kàlakañaïkañaþ>% bhàø ànuø 17 aø ÷ivastave .

#<kàlakaõñaka># puø strã kàlaþ kçùõaþ kaõñako'sya . 2 kçùõakaõñakayukte triø dàtyåhe (óàka) pakùibhede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 3 pãtasàre vçkùe mediø .

#<kàlakaõñha># puø kàlaþ kaõñho'sya viùapànàt . 1 ÷ive sa hi amçtamanthanakàle utthitaviùapànàt kàlakaõñho jàtaþ tatkathà bhàgaø 8 . 7 aø yathà . %<tataþ sa kavalãkçtya vyàpi hàlàhalaü viùam . abhakùayanmahàdevaþ kçpayà bhåtabhàvanaþ . tasyàpi dar÷ayàmàsa svàbhàvyaü jalakalmaùaþ . yaccakàra gale nãlaü tacca sàdhorvibhåùaõam .>% 2 mayåre 3 dàtyåhe 4 kha¤jane ca pakùibhede trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . teùàü kçùõavarõatvàt tathàtvam . và kap . dàtyåhe puø strã

#<kàlakandaka># puüstrã kàlaþ kanda iva kàyati kai--ka . kàlaóhoóà) jalasarpe . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàlakarõã># strã kàlaþ karõo'syàþ ïãp . alakùmãbhede %<alakùmãþ kàlakarõã ca>% puràø . svàrtheka hrasvaþ . kàlakarõikà tatràrthe hemaø . alakùmã÷abde'nuktastadutpattyàdiratràbhidhãyate pàdme uttarakhaõóe devãü prati ÷ivavàkyam .
     %<màü praõamya punardevà mamanthuþ kùãrasàgaram . tasmin pramathyamàne tu mayà devai÷ca bhàvini! . jyeùñhà devã samutpannà raktasragvàsasàvçtà . utpannà sà'bravãddevàn kiükartavyaü? mayeti vai . tàmabruvaüstadà devãü sarve devagaõà stadà . yeùàü gçhàntare nityaü kalahaü saüpravartate . tatte sthànaü prayacchàmo vàsastatra ÷ubhànane! . yasya gehaü kapàlàsthibhasmake÷àdicihnitam . paruùaü bhàùate nityaü vasantyançtavàdinaþ . sandhyàkàle ca ye pàpàþ svapanti malacetasaþ . teùàü ve÷mani saütiùñha duþkhadàridryadàyinã . kapàlake÷abhasmàsthituùàïgàràõi yatra tu . tatra te satataü sthànaü bhaviùyati na saü÷ayaþ . akçtvà pàdayoþ÷aucaü yastvàcàmati durmatiþ . taü bhajasva sadà devi! kaluùeõàvçtà bhç÷am . tçõàïgàrakapàlà÷mabàlukàyasacarmabhiþ . dantadhàvana kartàro saviùyanti naràdhamàþ . ramasvakalinà devi! teùàü ve÷masu nitya÷aþ . tilapiùña¤ca nakta¤ca kàliïga÷igrugç¤janam . chatràkaü vióvaràha¤ca vilvakoùàtakãphalam . alàbåü (vartulàra) ÷rãphalaü yevai svàdayanti naràdhamàþ . teùàü gçhe tava sthàna devi! dàridryade! sadà . ityàdi÷ya suràþ sarve te jyeùñhàü kalivallabhàm>% . tasyà uddàlakamuninà saha vivàhàdikathà ca pàdme 161 aø .
     %<samudramathanàdyàni ratnànyàpuþ surottamàþ . ÷reùñha¤ca kaustubhaü teùu viùõave pradaduþ suràþ . yàvadaïgãcakàràsau lakùmãü bhàryàrthamàtmanaþ . tàvadvij¤àpayàmàsa lakùmãstaü cakrapàõinam . lakùmãruvàca . asaüskçtya kathaü jyeùñhàü kaniùñhà pariõãyate . tasmànmamàgrajàmetàmalakùmãü madhusådana! . vivàhyodvaha màü pa÷càdeùa dharmaþ sanàtanaþ tasmàt dharmavyatikràmaü na kuryà madhusådana! . iti taddacanaü ÷rutvà sa viùõurlokabhàvanaþ . uddàlakàya munaye sudãrdha tapase tadà . àptavàkyànurodhena tàmalakùmãü dadau kila . sthåloùñhãü ÷uùkavadanàü viråpàü bibhratãü tanum . sravadàraktanayanàü råkùapakva÷iroruhàm . sa munirviùõuvàkyàttàmaïgãkçtya svamà÷ramam . vedadhvanisamàyuktamànayàmàsa dharmavit . homadhåpasugandhàdyaü vedadhoùeõa nàditam . à÷ramaü taü vilokyàtha vyathità sà'bravodidam . jyaiùñhovàca . na hi vàsonuråpo'yaü vedadhvaniyuto mama . nàtràgamiùye bho brahman! nayasvànyatra màü dhruvam . uddàlaka uvàca . kathaü nàyàsi ki¤càtra? vartate svamataü tava . tavayogyà ca vasatiþ kà bhavettadvadasva màm . jyeùñhovàca . vedadhvanirbhaved yasminnatithãnà¤ca påjanam . yaj¤adànàdikaü yatra naiva, tatra vasàmyaham . parasparànuràgeõa dàmpatyaü yatra vidyate . pitçdevàrcanaü yatra tatra naiva vasàmyaham . dàna÷auce na vidyete paradravyàpahàriõaþ . paradàraratà yatra tatra sthàne ratirmama . vçddhasajjanavipràõàü yatra syàdavamànanam . niùñhuraü bhàùaõaü yatra tatra samyagvasàmyaham . såta uvàca . iti tadvacanaü ÷rutrà viùaõõa vadano'bhavat . uddàlakastatovàkyaü tàmalakùmãmuvàca ha . uddàlaka uvàca . a÷vatthavçkùamåle'smin alakùmi! ÷ramyatàü kùaõam . à÷ramasthànamàlokya yàvadàyàrmyahaü punaþ . såta uvàca . iti tàü tatra saüsthàpya jàgàmoddàlako muniþ . pratãkùantã ciraü tatra yadà na taü dadar÷a sà . tadà ruroda karuõaü bhartustyàgena duþkhità . tattasyàþ kranditaü lakùmãrvaikuõñhabhavane'÷çõot . tadà vij¤àpayàmàsa viùõumudvignamànasà . lakùmãsvavàca . svàmin! madbhaginã jyeùñhà svàmityàgena duþkhità . tàmà÷vàsayituü yàhikçpàlo! yadyahaü priyà . såta uvàca . lakùmyà sahatato viùõustatràgàt kçpayànvitaþ . à÷vàsayanna lakùmãü tàmidaü vàkyamathàbravãt . viùõuruvàca . a÷vattha vçkùamàsàdya sadà'lakùmi! sthirà bhava . mamàü÷asambhavo hyeùa àvàsaste sayà kçtaþ . mandavàre sadà nånaü lakùmã ratràgamiùyati . aspç÷yo'sau bhavettasmàt mandavàraü vinà kila>% .
     dãpànvitàmàvasyàyàü tatpåjàvidhànaü mantraliïgàt yathà %<alakùmãstvaü kuråpàsi kutsitasthànavàsini! . sukharàtrau mayà dattàü gçhõa påjà¤ca ÷à÷vatãm . dàridrya kalahapriye devi! tvaü dhananà÷inã . yàhi ÷atrogç'haü nityaü sthirà tatra bhaviùyasi . yadi tvaü me mahàbhàge! prãtà bhavasi sarvadà . putrabandhukalatreùu kadàcinnà gamiùyasi . gacchatvaü mandiraü ÷atrorgçhãtvà cà÷ubhaü mama . madà÷rayaü parityajya sthità tatra bhaviùyasi>% . ki¤ca . %<evaü gate ni÷ãthe tu nàrãbhiþ svagçhàïganàt . alakùmã÷ca vahiùkàryà amantra¤ca yathàvidhi>% iti kçtyatattvàrõavadhçta brahmapuràõam . %<evaü gate ni÷ãthe tu jane nidràrdhalocane . tàvannagaranàrãbhiþ ÷årpaóiõóimavàdanaiþ . niùkàsyate prahçùñàbhiralakùmãþ svagçhàïganàt>% iti madanaratnadhçta¤ca . %<grahakuùmàõóakheñàdyàþ kàlakarõã÷i÷ugrahàþ>% kà÷ã0

#<kàlakavçkùãya># puø kàlakovçkùo yatra de÷e tatra bhavaþ vçddhàccha pàø cha . vàyasavidyàbhij¤e çùibhede . tatkathà ca bhàø ÷àø 82 aø %<ko÷alànàmàdhipatyaü sampràptaü kùemadar÷inam . muniþ kàlakavçkùãya àjagàmeti naþ ÷rutam . sakàkaü pa¤jare baddhvà viùayaü kùemadar÷inaþ . sarvaü paryacaradyuktaþ pravçttyarthã punapunaþ . adhãdhvaü vàyasãü vidyà ÷aüsanti mama vàyasàþ . anàgatamatãta¤ca yacca samprati vartate>% ityupakramya dar÷ità . %<kùemadar÷ã nçpasutau yatra kùãõabalaþ purà . muniü kàlakavçkùãyamàjagàmeti naþ ÷rutam>% ttatraiva 104 aø . %<muniþ kàlakavçkùãya à÷ràvyo'tha hiraõmaya>% bhàø saø 7 a0

#<kàlakastårã># strã niø saø . kastårobhede ÷abdaciø .

#<kàlakà># strã kàleva ka bàø nettvam . dakùakanyàbhede jañàø . tasyà apatyaü óhak . kàlakeya asurabhede kàlakeya÷abde udàø .

#<kàlakàla># puø kàlamapi kàlayati prerayati svakarmaõi kala--nodane aõ . parame÷vare kàla÷abde dar÷itakàlamàdhavãyagranthe udàø .

#<kàlakãña># puø kàlaþ kãño'tra . 1 de÷abhede tatra bhavaþ paladyàø aõ . kàlakãña 2 tadde÷abhave triø .

#<kàlakãrti># påø candrahantrasuràü÷asambhåte bhàrataprasiddhe nçpa bhede . %<kàlakortiriti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ . candrahanteti yastve ùa kãrtitaþ pravaro'suraþ>% bhàø àø 17 a0

#<kàlakãla># puø kàlaü tajj¤ànaü kolayati kãla--aõ upaø saø . kolàhale ÷abdaratnàø kolàhalasya kàlaråpaparame÷varaj¤ànavirodhitvàttathàtvam .

#<kàlakuõñha># puø kàlena kuõñhyate kuõñha--karmaõi gha¤ . yamaràje ÷abdamàø . %<bhãùàsmàdvàtaþ pavate--mçtyurdhàvati pa¤camaþ>% iti ÷rutyukteþ ã÷varabhiyaiva yamàdibhiþ svasvakàryàõàü karaõàttasya tatkuõñhitatvàt tasya tathàtvam .

#<kàlakuùñha># naø niø karmaø . kaïkuùñhe parvatãyamçttikàbhede ràjani0

#<kàlakåña># naø . kàlaü ÷ivamapi kåñayati kåña--upatàpe aõ upaø sa0, kàlasya mçtyoþ kåñaiva và kàlabarõasya kåñaiva và . 1 viùabhede puø naø . viùabhedakàlakåñalakùaõaguõàdyuktaü bhàvaprakà÷e yathà %<viùaü tu garalaþ kùveóastasya bhedànudàhare . vatsanàbhaþ sahàridraþ saktuka÷ca pradãpanaþ . sauràùñrikaþ ÷çïgika÷ca kàlakåñastathaiva ca . hàlàhalo brahmaputro viùabhedà amã nava>% iti vibhajya %<devàsuraraõe devairhatasya pçthumàlinaþ . daityasya rudhiràjjàtastarura÷vatthasannibhaþ . niryàaþ kàlakåño'sya munibhiþ parikãrtitaþ . sahi kùetre ÷çïgavere koïkaõemalaye bhavet>% iti lakùitam .
     viùa÷odhanasya vidhànàdikaü tatraivoktaü yathà%<gomåtre tridinaü sthàpyaü viùaü tena vi÷uddhyati . rakta sarùapatailàkte tathà dhàrya¤ca vàsasi . ye guõà garale proktàste syurhãnavi÷odhanàt . tasmàdviùaüprayoge tu ÷odhayitvà prayojayet>% . ÷odhitaviùaguõàþ tatraiva .
     viùaü pràõaharaü prokta vyavàyi ca vikà÷i ca . àgneyaü vàtakaphahçt yogavàhi tamovaham . vyavàyi sakalakàyaguõavyàpanapårvakapàkasthànagamana÷ãlam . vikà÷i aojaþ÷oùaõapårvakasandhibandha÷ithilãkaraõa÷ãlam . àgneyam adhikàgnyaü÷am . yogavàhi saïgiguõagràhakam . tamovahaü tamoguõapràdhànyena buddhividhvaüsakam . %<tadeva yuktiyuktantu pràõadàyi rasàyanam . yogavàhi paraü vàta÷leùmajitsannipàtahçt>% . 2 kàke puø strã ràjaø . atikçùõatvàtmçtyordåtaråpatvàdvà tasya tathàtvam striyàü jàtitvàt ïãù . 3 viùamàtre ca . %<kàlimà kàlakåñasya nàpaiti harasaïgamàt>% . %<tatoduryodhanaþ pàpaþ tadbhakùye kàlakåñakam . kùipraü prakùepayàmàsa bhãmasenajighàüsayà>% bhàø àø 5008 ÷lokaþ .

#<kàlakåñi># triø kàlakåñe bhavaþ i¤! kàlakåñabhave .

#<kàlakçt># puø kàlaü kàlamànaü karoti svagatyà kç--kvip 6 taø . sårye tadgatyà hi kùaõadaõóàdivyavahàrasya kçtatvàttasya tathàtvam 2 parame÷vare ca %<kàlàtmà kàlakçdvibhuþ>% såø si0

@<[Page 1995a]>@
#<kàlakçta># puø kàlaþ kçtoyena . 1 sårye ÷abdaratnàø kàlo'vadhiråpaþ kçto yasya . kçtàvadhike 2 àdhibhede . %<kàle kàlakçvona÷yet phalabhogyona na÷yati>% yàj¤aø . 3 taø . 3 kàlena kçte %<sarvaü kàlakçtaü manye kàlo hi balavattaraþ>% puràø .

#<kàlakeya># puø kàlakàyàþ apatyam óhak . dànavabhede tatkathà yathà %<purà kçtayuge ghorà dànavà yuddhadurmadàþ . kàlakeyà iti khyàtà gaõàþ paramadàruõàþ>% iti bhàø vaø 101 aø ityupakramya pradhànabhåtasya vçttasya badhe teùàü samudradurgà÷rayaõaü ràtrau ca nànàmunyà÷ramahiüsà divà punaþ samudraprave÷o varõitaþ pa÷càt viùõoràde÷enàgastyamuninà teùàü samudraråpasya durgasya ÷oùaõe kçte devaiste nà÷itàstadava÷iùñà÷ca kàlekeyàye kecit hiraõyapuravàsinaste arjunena nihatàþ ityuktam harivaüø 103 aø yathà %<caturda÷a ÷atànyanyàn hiraõyapuravàsinaþ>% ityupakramya 105 aø tatraiva %<marãcirjanayàsàsa mahatà tapasànvitaþ . paulomàn kàlakeyàü÷ca dànavàste mahàbalàþ . abadhyàdevatànà¤ca hiraõyapuravàsinaþ . kçtàþ pitàmahenàjau nihatàþ savyasàcinà>% . kàlàyà apatyam óhak . kàleyo'pyatra udàø tatraiva .

#<kàlake÷ã># strã kàlaþ ke÷a iva patràdiryasyàþ gauràø ïãù . nãlyàmoùadhau ÷abdaciø 2 kçùõake÷ayuktastriyà¤ca .

#<kàlakùepa># puø kàlasyakùepaþ kùepaõam . 1 kartavyakarmakàlalaïghane 2 kàlayàpane ca .

#<kàlakha¤ja># puø dànavabhede %<saühràdo vipracitti÷ca kàlakha¤jà÷ca dànavàþ>% bhàø saø 9 aø varuõasabhyakãrtane .

#<kàlakha¤jana># naø kàlena kha¤jati khaji--lyu . yakçti hçdayasthe raktàdhàrasthàne hemacaø .

#<kàlakhaõóa># naø kàlaü kçùõaü khaõóam . dakùiõakukùisthe màüsakhaõóe amaraþ . hemàdridhçte kàlapratipàdake granthabhede ca .

#<kàlagaïgà># strã kàlo gaïgà nadã . yamunàyàü ÷abdaciø tasyà nadãùu kçùõatvàttathàtvam .

#<kàlagandha># puø kàlaþ kçùõogandho ndhavadudravyam . 1 kàlàguruõi ÷abdaciø . kàlasya gandhole÷aþ . 2 kàlale÷e kàlakalàyàü ca . 3 kàlacandane ÷abdaciø .

#<kàlagranthi># puø kàlasya granthiriva . saüvatsare hàràø .

#<kàlaghaña># puø janamejayasarpasatre àrtvijyakàrake bràhmaõavi÷eùe %<àtreyaþ kuõóajañharodvijaþ kàlaghañastathà>% bhàø àø 53 aø .

#<kàlaïkçta># puø ãùadalaïkçtaþ koþ kà . (kàlakàseüdà) vçkùabhede ratnamàø .

@<[Page 1995b]>@
#<kàlacakra># naø kàlasya kàlagate÷cakramiva . hemacaø ukte dvàda÷àre 1 kàlacakrabhede . (utsarpin) ÷abde 113 pçø vivçtiþ . kàla÷cakramivàni÷aü parivartamànatvàt . viùõupuràõàdyukte jyoti÷cakràdhiùñhite cakravatparivartamàne 2 kàle . %<yathà kulàlacakreõa bhramatà saha bhramatàü tadà÷rayàõàü pipãlikàdãnàü gatiranyaiva prade÷àntarepåpalabhyamànatvàt evaü nakùatrarà÷ibhirupalakùitena kàlacakreõa dhruvaü meru¤ca dakùiõataþ paridhàvatà saha paridhàvamànànàü tadà÷rayàõàü såryàdãnàü grahàõàü gatiranyaiva nakùatràntare rà÷yantare copalabhyamànatvàt>% . bhàgaø 5 22 9÷lo . bhàø vaø 163 aø kalàkàùñhàdivibhàgamuktà %<evameùa caran pàrtha! kàlacakramatantritaþ . vardhayan sumahàtejàþ savità parivartate>% prapa¤castu viùõupuràõe yathà
     %<parà÷ara uvàca . vyàkhyàtametadbrahmàõóasaüsthànaü tava suvrata! . tataþ pramàõasaüsthàne såryàdãnàü ÷çõuùva me . yojanànàü sahasràõi dvitãyo'kùo vivasvataþ . ã÷àdaõóastathaivàsya dviguõo munisattama! . sàrdhakoñistathà saptaniyutànyadhikàni vai . yojanànàntu tasyàkùastatra cakraü pratiùñhitam . trinàbhimati sa¤càre ùaõõeminyakùayàtmake . saüvatsaramaye kçtsnaü kàlacakraü pratiùñhitam . catvàriü÷at sahasràõi dvitãyo'kùo vivasvataþ . pa¤càpyanyàni sàrdhàni syandanasya mahàmate! . akùapramàõamubhayoþ pramàõaü taduyugàrdhayoþ . hrasvo'kùastatyugàrdha¤ca dhruvàdhàrarathasya vai . dvitãye'kùe tu taccakraü sthitaü vai mànasàcale . hayà÷ca sapta chandàüsi teùàü nàmàni me ÷çõu . gàyatrã ca vçhatyuùõigjagatã triùñubeva ca . anuùñup païktirityetà÷chandàüsi harayo raveþ . mànasottara÷aile tu pårvato vàsavã purã! dakùiõena yamasyànyà pratãcyàü varuõasya vai . uttareõa tu somasya tàsàü nàmàni me ÷çõu . vasvekasàrà ÷akrasya, yàmyà saüyamanã smçtà . purã sukhà jale÷asya, somasya tu vibhàvarã . kàùñhàïgato dakùiõataþ kùipteùuriva bhacchati . naitreya! bhagavàn bhànujyortiùàü cakrasaü yutaþ . ahoràtravyavasthànakàraõaü bhagavàn raviþ . devayànaparaþ panthàyoginàü kle÷asaükùaye . divasasya ravirbhadhye sarvakàlaü vyavasthitaþ . sarva dvãpeùu maitreya! ni÷àrdhasya ca sammukhaþ . udayàstamana¤caiva sarvakàla¤ca sammukhe . di÷àsu ÷eùàsu tathà maitreya! vidi÷àsu ca . yairyatra dç÷yate bhàsvàn sa teùàmudayaþ smçtaþ . tirobhàva¤ca yatraiti yatra ca stamanaü raveþ . naivàùtamanamarkasya nodayaþ sarvadà mataþ . udayàstamanàkhyaü hi dar÷anàdar÷anaü raveþ . ÷akràdãnàü pure tiùñhan spç÷atyeùa puratrayam . vikarõau dvau vikarõasthastrãlloükàn dve pure tathà . uditovardhamànàbhiràmadhyàhnàttapanraviþ . tataþparaü hçsantãbhirgobhirasta niyacchati . udayàstamanàbhyà¤ca smçtaü pårvàpare di÷au . yàvat purastàttapati tàvat pçùñhe ca pàr÷vataþ . çte'maràsurairmerorupari brahmaõaþ sabhà . ye ye marãcayo'rkasya prayànti brahmaõaþ sabhàm . te te nirastàstadbhàsà pratãpamyuyànti vai . tasyàü di÷yuttarasyàü vai divàràtriþ sadaiva hi . sarveùàü dvãparùàõàü meruruttarato yataþ . prabhà vivasvato ràtràvastaïgacchati bhàskare . vi÷atyagnimatoràtrau vahnirekaþ prakà÷ate . vahnipàdastathà bhànuü dineùvàvi÷ati dvija! . atãva vahnisaüyogàdataþ såryaþ prakà÷ate . tejasã bhàskaràgneye prakà÷oùõa svaråpiõã . parasparànuprave÷àdàpàyyete divàni÷am . dakùiõottarabhåmyardhe samuttiùñhati bhàskare . àtàmràhi bhavantyàponaktamahnaþ prave÷anàt . dinaü vi÷ati caivàmbho bhàskare'stamupàgate . tasmàcchuklãbhavantyàpo naktamahnaþ prave÷anàt . evaü puùkaramadhyena yadà yàti divàkaraþ . triü÷adbhàgàstu medinyàstadà mauhårtikã gatiþ . kulàla cakraparyasto bhramanneva divàkaraþ . karotyatastadà ràtriü bimu¤canmedinãü dvija! . ayanasyottrasyàdau makaraü yàti bhàskaraþ . tataþ kumbha¤ca mãna¤ca rà÷e rà÷yantaraü dvija! . teùuteùvatha bhukteùu tato vaiùuvatãü gatim . prayàti savità kurvannahoràtraü tataþ samam . tatoràtrikùayaü yàti vardhate ca dinaü dinam . tata÷ca mithunasyànte paraü kàùñhàmupàgataþ . rà÷iü karkañakaü pràpya kurute dakùiõàyanam . kulàlacakraparyasto yathà ÷ãghraü pravartate . dakùiõe prakeame såryastathà ÷ãghraü pravartate . ativegita yà kàlaü vàyuma rgava÷àccalan . tasmàt prakçùñàü bhåmi¤ca kàlenànyena gacchati . såryodvàóha÷abhiþ÷aighyrànmuhårtairdakùiõàyane . trayoda÷àrdhamçkùàõàmahnàcarati vai dvija! . muhårtaistàvadçkùàõi naktamaùñàda÷ai÷caran . kulàlacakamadhyastho yathà mandaü prasarpati . tathodagayane såryaþ sarpate mandavikramaþ . tasma ddãrgheõa kàlena såmimalpantu gacchati . aùñàda÷amuhårtaü yaduttaràyaõapa÷cimam . aharbhavati taccàbhicarate mandavikramaþ . trayoda÷àrdha mahrà tu çkùàõàü carate raviþ . muhårtaistàvadçkùàõi ràtrau dvàda÷abhi÷caran . adhomandataraü nàbhyàü cakraü bhramati vai yathà, mçtpiõóavaccakramadhye dhruvo bhavati vai tathà . kalàlacakranàbhistu yathà tatraiva vartate . dhruvastathàhi maitreya! tathaiva parivartate . ubhayoþ kàùñhayormadhye bhramatormaõóalàni tu . divà nakta¤ca såryasya mandà ÷ãghrà ca vai gatiþ . mandàhni yasminnayate ÷ãghrà naktaü tadà gatiþ . ÷ãghrà ni÷i yadà sà ca tadà mandà divà gatiþ . evaü pramàõenaivaiùa màrgaü yàti divàkaraþ . ahoràtreõa yobha'ïkte samastà rà÷ayo dvija . ùaóevarà÷ãnyo bhuïkteràtràvacyàü÷ca ùaódivà . rà÷ipramàõajanità hrasvadãrghànvità dvija! . tathà ni÷àyàü rà÷ãnàü pramàõairlaghudãrghatà . dinàderdãrghahrasvatvaü tadbhogenaia jàyate . uttame prakrame ÷arthrà ni÷i mandà gatirdivà . dakùiõe tvayane caiva viparãtà vivasvataþ .>% narapatijayacaryokte catura÷ãticakrabhadhye 3 cakrabhede tatsvaråpaü cakra÷abde vakùyate . dànàrthakalpite hemàø dàø ukte rajatamaye 4 cakramede yathà
     %<cakra raupyamayaü kçtvà muktàra÷mimayàtmakam . kçtvà mårdhni÷araccandrara÷mimadhyàntarasthitam . tvaïmàüsàni tu raupyàõi gàtreùu ca samantataþ . evaü dhyànavatastasta sa candraþ kçùõatàü vrajet . tato'pyanantaraü pa÷càt sthitvà viprapradakùiõam . taü gçhãtvà vrajeddåramadçùñatvamapi vrajet . svaya¤càmçtasaüvàghatapårõakàyasthitisthitaþ . kàlacakramidaü nàmrà dànaü mçtyuvinà÷anam . idante ràjataü cakraü ra÷mijàlasamàkulam . apançtyuvinà÷àya dadàmãti samuccaran . suvarõaü dakùiõàyuktaü bràhmaõàya nivedayet . evaü kçte vina÷yeta apamçtyurna saü÷ayaþ . tatastasmàtsadà deyamapamçtyubhayànvitaiþ . jvaràdirogagrastairvà mahàpatpatitairapi . tato gçhyoktavidhinà sthàpayejjàtavedasam . juhuyàt kàlanàmnà tu ÷atamaùñottarantilaiþ . tatastu bhojayedbhaktyà vipràn dvàda÷asaükhyayà . svayamakùàralavaõaü bhu¤jãta sakçdeva hi . evaü kçte narãnånaü ciraü jãvenna saü÷ayaþ>% ravyàdivàre nakùatrayogabhedàt 5 daõóabhede kàladaõóa÷abde vivçtiþ .

#<kàlacintaka># puø kàlaü cintayati vicàrayati cinti--õvul . jyotirvidi daivaj¤e .

#<kàlacihna># naø kàlasya mçtyorj¤àpakaü cihnam . mçtyuj¤àpake lakùaõabhede . tallakùaõamuktaü kà÷ãkhaø 41 aø yathà
     %<vadàmi kàlacihnàni jàyante yàni dehinàm . mçtyau nikañamàpanne mune! tàni ni÷àmaya . dakùanàsà puñe yasya vàyurvàti dibàni÷am . akhaõóamekaü tasyàyuþ kùayatyabdatrayeõa hi . dvyahoràtraü tryahoràtraü ravirvahati santatam . sàrdhaikadarùantasyeha jãvitàvadhirucyate . vahennàsàpuñayuge da÷àhàni nirantaram . vàta÷cet sahasaükràntistayà jãveddinatrayam . nàsàvrtmadvayaü hitvà màtari÷và mukhàdvahet . saü÷eddinatrayàdarvàk prayàõaü tasya càdhva na . sårye saptamarà÷isthe janmarkùasthe ni÷àcare . pauùõaþ sa kàlo draùñavyo yadà yàmye ravirvahet . akasmàdeva tatkàle mçtyuþ sannihito mavet . va¤canoyaþ prayatnena sa kàlo mçtyubhãruõà . akasmàdvãkùate yastu puruùaü kçùõapiïgalam . tasminneva kùaõe guptaü sajãvedvatsaradvayam . yasya vãjaü malaü måtraü, kùutam måtraü malantathà . ihaikadà patedyasya abdantasyàyuriùyate . indranãlanibhaü vyomni nàgavçndaü yaãkùate . itastataþ prasçmaraü ùaõmàsaü na sa jãvati . vyabhre'hni vàripårõàsyaþ pçùñhãkçtya divàkaram . phutkçtyàpsvindracàpa¤ca pa÷yet ùaõmàsajãvanaþ . arundhartã dhuva¤caiva viùõostrãõi padàni ca . àsannamçtyurnopa÷yeccaturthaü màtçmaõóalam . arundhatã bhavejjihvà bruvo nàsàgramucyate . viùõoþ padàni bhråmadhye netràgnau màtçmaõóalam . vetti nãlàdivarõasya kañvamlàdirasasya hi . akasma danyathàbhàvaü ùaõmàsena sa mçtyubhàk . ùaõmàsa mçtyorsatyesya kaõñhoùñharasanàradà . ÷uùyanti satataü tadvadvi cchàyàstàlupa¤camàþ . dantaþkarajanetràntà nãlimànaü bhajanti cet . sahi kãnà÷anagarãü ùaùñhe màsi vrajennaraþ . saüpravçtte nidhuvane madhyànte kùauti cennaraþ . ni÷citaü pa¤camemàsi dharmaràjàtithirbhavet . drutamàruhya sarañastrivarõo yasya mastakam . prayàti, yàti tasyàyuþ ùaõmàse sampari kùayam . susnàtasyàpi yasyà÷u hçdayaü pari÷uùyati . caraõau ca karau vàpi trimàsantasya jãvitam . prativimbe bhavedyasya padaïghaõóapadàkçti . pàü÷au và kardame vàpi pa¤camàsàn sa jãvati . chàyà prakampate yasya dehabandhe'pi ni÷cale . kçtàntadåtà badhnanti caturthe màsi tannaram . nijasya prativimbasya nãràjamukåñàdiùu . uttamàïgannayaþ pa÷yet sa màsena vina÷yati . matibhràrmyetssvaledvàõã dhanuraindraü ni÷ãkùate . ràtrau, candradvayaü vàpi divà dvau cà divàkarau . divà ca tàrakàcakraü ràtrau vyoma vitàrakam . yugapacca caturdikùu÷àkraü kodaõóamaõóalam . bhåruhe bhådharàgre và gandharvanagarodayam . divà pi÷àcançtya¤ca ete pa¤catvahetavaþ . sarveùvaiteùu cihneùu yadyekamapi vãkùate . tadà màsàvadhirmçtyuþ pratàkùeta nacàdhikam . karàvaruddha÷ravaõaþ ÷çõoti na yadà dhvanim . sthålaþ kç÷aþ kç÷aþ sthålastadà màsànnivartate . yaþ pa÷ye dàtmana÷chàyàü dakùiõà÷àsamà÷ritàm . dinàni pa¤ca jãvitvà pa¤catvamupayàti saþ . prohyate bhakùyate vàpi pi÷àcàsuravàyasaiþ . bhåtaiþ pretaiþ ÷vabhirgçdhrairgomàyukhara ÷åkaraiþ . sarabhaiþ karabhaiþ kã÷aiþ ÷yenaira÷vataraivçrkaiþ . svapnosa jovitaü tyaktvà varùànte yamamãkùate . gandhapuùpàü÷ukaiþ ÷oõaiþ svàntanuü bhåùitànnaraþ . yaþ pa÷yet svaprasamaye sau'ùñaumàsànanityaho . pà÷urà÷i¤ca valmãkaü yåpaü daõóamathàpi và . yo'dhirohati vaisvapne ùaùñhe màsi sa na÷yati . ràsabhàråóhamàtmànaü tailàbhyakta¤ca muõóitam . nãyamànaü yamà÷àü yaþ svapne pa÷yet svapårvajàn . svapaulau svatanau vàpi yaþ pa÷yet svaptatonaraþ . tçõàni ÷çùkakàùñhàni ùaùñhe màsi na tiùñhati . lohadaõóadharaü kçùõaü puruùaü kçùõa vàsasam . svayaü yo'gre sthitaü pa÷yet sa trãnmàsànna laïgha yet . kàlã kumàrã yaü svapne badhnãyàdbàhupà÷akaiþ . sa màsena samãkùeta nagarãü ÷amanoùitàm . naro yo vànaràråóhaþ prayàn pràcãü di÷aü svapan . dinaiþ sa pa¤camaireva pa÷yet saüyamarnã purãm . kçpaõo'pi vadànyaþ syàt vadànyaþ kçpaõoyadi . prakçtirvikçti÷cetsapàttadà pa¤catvamçcchati . etàni kàlacihnàni santyanyàni bahånyapi . j¤àtàbhyasyennaroyogamathavà kà÷ikàü ÷rayet . na kàlava¤canopàyaü sune'nyamavayàmyaham>% .

#<kàlajoùaka># triø kàle yathàyogyakàle juùate bhojanàdi juùa--õvul . yathàyogyakàle'lpàhàràdinà tuùñe gopabhede %<vàhãkà vàñadhànà÷ca àbhãràþ kàlajoùakàþ>% bhàø bhãø 9 aø .

#<kàlaj¤a># triø kàlaü yogyakàlaü jyotiùoktakàlàyavavaü và jànàti--j¤à--ka . ucitasamayàbhij¤e %<atyàråóhã hi nàrãõàmakàlaj¤o manobhavaþ>% raghuþ . %<tejaþ kùamà và naikàntaü kàlaj¤asya mahãpateþ>% màghaþ . ÷kàlakalàj¤ànayukte jyotiùike ca .

#<kàlaj¤àna># naø . kàlo j¤àyate'nena j¤à--karaõe lyuñ 6 taø . 1 sauràgamàdi jyotiþ÷àstre %<viditaste mayà bhàvastoùitastapasà hyaham . dadyàü kàlà÷rayaü j¤ànaü grahàõàü caritaü tathà>% ityupakramya såø siø mayanàmàsuràya svàü÷apuruùadvàrà kàlaj¤ànamuktam . bhàve lyuñ 2 yogyasamayaj¤àne ca . kàlo mçtyurj¤àyate'nena karaõe lyuñ . 3 mçtyuj¤àpake cihnabhede kàlacihna÷abde taccoktam . %<kàlaj¤ànaü tataþ proktaü divodàsasya varõanam>% kà÷ãkhaø anukramaõikàdhyàye .

#<kàla¤jara># puø kàlaü jarayati jç--õic--ac bàø mum . parvatabhede %<sapta vyàdhà da÷àrõeùu mçgàþ kàla¤jare girau>% bhàraø pitçkalpagàthà . tanmàhàtmyaü bhàø vaø 85 aø %<tatra kàla¤jaro nàma parbato lokavi÷rutaþ . tatra devahrade snàtvà gosahasraphalaü labhet . yaþ snàtastàpayettatra girau kàla¤jare nçpaþ . svargaloke mahãyeta naronàstyatra saü÷ayaþ . tato girivara÷reùñhe citrakåñe vi÷àmpate!>% . tenàsyaü citrakåñaparvatasànnidhyaü gamyate . tatra màsaü kçtastàne da÷à÷vamedhaphalaü yathoktam bhàø anuø 35 aø gaïgàyamunayostãrthe tathà kàla¤jare girau . da÷à÷vamedhànàpnoti tatra màsaü kçtodakaþ .
     aya¤ca bhåmimadhyastharekhàtaþ pràcyàü di÷i vartata yathà bhàø vaø 87 aø . %<pårvaü pràcãü di÷a ràjan! ràjarùigaõasevitàm>% ityupakramya pårvadiksthatãrthakathane %<prayàgamiti vikhyàtaü tasmàdbharatasattama! . agastyasya tu ràjendra! tatrà÷ramavaro nçpa . tattathà tàpasàraõyaü tàpasairupa÷obhitam . hiraõyavinduþ kathito girau kàla¤jare mahàn>% . ityukteþ . tãrthaparatve asya klãvatvamapi . %<kàla¤jaraü prabhàsa¤ca tathà vadarikà÷ramaþ>% iti kà÷ãø bhaumatãrthakathane 6 aø tathàprayogàt . 2 yogicakramelake . 3 bhairadhabhedemediø . 4 de÷abhede dharaø . sa ca kàla¤jaragiriråpajanapadàvadhibhåtaþ . tato bhavàdau ropadhatvàt pràgvartitvàcca vu¤ . kàlara¤jaka tadbhave triø . kàlaü mçtyuü jarayati jç--bàø khac . 5 kàlasya mçtyorjàrake triø . %<indriyàõàü hi sarveùàü va÷yàtmà calitasmçtiþ . àtmanaþ sampradànena martyomçtyumuvà÷nute . àhatya sarvasaïkalpàn satve cittaü nive÷ayet . satve cittaü samàve÷ya tataþ kàla¤jaro bhavet>% bhàø ÷àø 24 aø . kàlaü mçtyuü jarayati . mçtyu¤jaye 6 ÷ive tasya patnã ïãp kàla¤jarã 7 caõóikàyàü strã dharaø . svayaü tajjàrakatve tu ñàbeveti bhedaþ .

#<kàlatama(ra)># triø ati÷ayena kàlaþ kçùõaþ tamap (tarap) và . ati÷ayakçùõe . strãtve tu ati÷ayena kàlã itivigrahe puüvat kàlatamà(rà) iti bhedaþ .

#<kàlatàla># puø kàlatà yai alati paryàpnoti ala--ac 4 taø . tamàlavçkùe ràjaniø .

#<kàlatinduka># puø niø karmaø . kuphãlau ràjaniø .

@<[Page 1998b]>@
#<kàlatãrtha># naø ko÷alàsthe tãrthabhede . %<ko÷alàntu samàsàdya kàlatãrthamupaspra÷et . vçùabhaikàda÷aphala labhate nàtra saü÷ayaþ>% bhàø vaø 85 aø .

#<kàladaõóa># yuø kàlapràpakodaõóaþ . jyotiùokte vàràdiyogabhede sa ca vàravi÷eùanakùatrabhedayogaråpaþ yathoktaü nàradena %<ànandaþ kàladaõóo'tha dhåmro dhàtà ÷ubhàvahaþ . dhvàïkùo dhvajàkhyaü ÷rãvatsavajramudgarachatrakàþ . citramànasapadmàkhyalumbakotpàtamçtyavaþ . kàlaþ siddhiþ ÷ubhàbhçtamusalàtaïkaku¤jaràþ ràkùasàkhya÷carasthairyavardhamànàþ kramàdamã . yogàþ svasaüj¤àphaladàstvaùñàviü÷atisaükhyakàþ . ravivàre kramàdete dàsrabhàdindubhàvidhau . sàrpàdbhaume, vudhe hastànmaitrabhàddevamantriõi . vai÷vadevàdbhçgusute vàruõàdbhàskaràtmaje>% . ayamarthaþ ànandàdayaþ aùñàvaü÷atiryogà ataþ sàjitkànàma÷vinyàdãnàmaùñàviü÷ateriha grahaõam . tathà ca ravivàre a÷vinãnakùatràt yàvatsaükhyakaü nakùatamiùñadine bhavati ànandàdiùu madhye tàvatsaükhyako yogo bhavati evaü somavàre mçgàt 5 yàvatsaükhyakaü nakùatramiùñadine tàvatsaükhyako yogaþ . tathà bhaume a÷le ùàtaþ 9 ityàdi . budhe hastàt 13, gurau anuràdhàtaþ 17, ÷ukre uttaràùàóhàtaþ 21, ÷anau ÷atabhiùàtaþ 24 . eùuvarjyadaõóàdikanuktaü muhu0ciø %<dhvàïkùe vajre mudgare ceùu 5 nàóyo varjyàvedàþ 4 padmalambe gade'÷vàþ 7 . 1 dhåmre 2 kàõe mausale 3 bhårdvayaü dve rakùomçtyutpàtakàlà÷ca sarveü>% . tasyàpavàdovasiùñhenoktaþ %<såryàccaturthe da÷ame ca ùaùñhe vi÷varkùage viü÷atige ca candre . bhavanti ùaóbhànugatarkùayogàþ kuyogavidhvaüsakaràþ ÷ubheùu>% .

#<kàladantaka># puø kàlodanto'sya kap . vàsukikulaje sarpasatranaùñe 1 nàgabhede . %<hiraõyabàhuþ ÷aranaþ takùakaþ kàladantakaþ . ete vàsukijà nàgàþ praviùñà havyavàhanam>% bhàø à 457 aø . 2 kçùõadantayukte triø .

#<kàladharma># puø 6 taø . 1 mçtyauþ amaraþ apràptavati tasmiüstu yauvanaü puruùarùabhe . sa ràjà ÷àntanudhãrman kàladharmamupeyivàn bhàø àø 102 aø . kàlasya çtuvi÷eùasya dharmaþ 6 taø . 2 samayasya svabhàve çtvàdikàlasya3 dharme ca .

#<kàladharman># puø kàlasyeva hiüsà÷àlitayà dharmo'sya anic samàø . mçtyau . %<sa pàõóuþ kàladharmaõà>% bhàø àø 124 aø . età÷caità 1 prajàþ sarvàþ dakùakanyàsu jaj¤ire . ka÷yapenàvyayeneha, saüyuktàþ kàladharmaõà hariø 312 aø .

@<[Page 1999a]>@
#<kàlanara># puø anuvaü÷ye nçpabhede . 1 anoþ sabhànara÷cakùuþ parekùu÷ca trayaþ sutàþ sabhànaràt kàlanaraþ sç¤jayastatsutaþ ÷ubhaþ bhàgaø 9, 23, 2 ÷loø . kàlaþ kàlacakraü rà÷icakraü naraiva . meùàdidvàda÷arà÷iråpamastakàdyaïgayukte 2 kàlapuruùe tacchabde vivçtiþ . %<iti kàlanarasyàïge sadasadugrahayogataþ>% vçhajjàtakam .

#<kàlanàtha># puø kàlasya kàlabhairavasya nàthaþ . mahàdeve %<kàlanàthàya kalpàya kùayàyopakùayàya ca>% bhàø ÷àø 286 aø dakùaprokta÷ivasahasranàmakãrtane .

#<kàlanàbha># puø kàlaþkçùõaþ nàbhirasya saüj¤àyàm acsamàø . hiraõyàkùàsuraputrabhede %<hiraõyàkùasuràþpa¤ca vidvàüsaþ sumahàbalàþ . jharjharaþ ÷akuni÷caiva bhåtasantàpanastathà . mahànàbha÷ca vikràntaþ kàlanàbhastathaiva ca>% hariø 3 aø . 1 dànavabhede %<mahànàbha÷ca vikràntaþ kàlanàbhastathaiva ca>% hariø 3 aø . aya¤ca saihikeyaþ yathoktaü tatraiva saiühikeyà iti khyàtàstyrayoda÷a mahàbalàþ . vyaü÷aþ ÷alya÷ca balinau nabha÷caiva mahàbalaþ . pàtàpirnamuci÷aiva ilvalaþ svasçmastathà . à¤jiko naraka÷aiva kàlanàmastathaiva ca . ràhurjyeùñhastu teùàü vai såryacandrapramardanaþ .

#<kàlaniyoga># puø kàlena kçto niyogaþ kàlasya và niyogaþ àj¤à ni + yuja--gha¤ . 1 daivàj¤àyàü 2 kàlakçtaniyameca

#<kàlaniryàsa># puø niø kaø . guggulau ratnamàø tasya niryàseùu kçùõatvàttathàtvam .

#<kàlanemi># puø kàlasya mçtyornemiþ stambha iva . dànavabhede tadutpattyàdikathà hariø 470 yathà%<pårvadevabhayaü ÷rutvà màrutà'gnikçtaü mahat . kàlanemiriti khyàto dànavaþ pratthadç÷yata . bhàskàràkàramukuñaþ ÷i¤jitàïgadabhåùaõaþ . mandaràcalasaïkà÷o mahàràjatasaüvçtaþ . ÷atapraharaõodagraþ ÷atabàhuþ ÷atànanaþ . ÷ata÷ãrùaþ sthitaþ ÷romàn ÷ata÷çïga ivàcalaþ . kakùe mahati saüvçddho nidàva iva pàvakaþ . dhåmrake÷o haric ÷ma÷rurdaüùñràlauùñhapuñànanaþ . trailokyàntaravistàrã nàmayan vapuùà kùitim . bahunistulayan vyoma kùipan padbhyàü mahãgharàn . ãrayan muhaniþ÷vàsairvçùñibhàjobalàhakàn . tiryagàyataraktàkùaü mandarodagravarcasam . didhakùantamivàyàntaü sarvàn devagaõànmçdhe . tarjayantaü suragaõàn chàdayantaü di÷oda÷a . saüvartakàle tçùitaü dçptaü mçtyumivotthitam . sutalenocchràyavatà vipulàïguli parvaõà . màlyàbharaõapårõena ki¤ciccalitavarùmaõà . ucchritenàgrahastena dakùiõena vapuùmatà . dànavàn devanihatànuttiùñhadhvamiti bruvan . samare kàlanemiü taü dviùatàü kàlaneminam . vãkùante sma suràþ sarve bhayaviklava locanàþ . taü vãkùanti sma bhåtàni kramantaü kàlaneminam trivikramaü vikramantaü nàràyaõamivàpram . socchrayanprathà pàdaü màrutàghårõitàmbaraþ . pràkràmadasuroyuddhe tràsaya sarvadevatàþ . sa mayenàsurendreõa pariùvaktaþ kramanraõe kàlanemirbabhau daityaþ saviùõuriva mandaraþ . atha vivya thire devàþ sarve sendrapurogamàþ . dçùñvà kàlamivàyànta kàlanemiü bhayàvaham .>% tatstatparàkramamuktvà 49 aø %<tamapratimakarmàõaü samànaü såryavarcasà . cakramudyamya samare krãdhadãpto gadàdharaþ . sa muùõan dànavaü tejaþ samare svena tejasà . viccheda bàhuü cakreõa ÷rãdharaþ kàlaneminaþ . tacca taktra ÷ataü ghoraü sàgnicårõàññahàsi vai . tasya daityasya cakreõa pramamàtha balàddhariþ>% ityanena hariõà tasya badhakathoktà . %<kàlanemibadhàtprãtasturàùaddhiva ÷àïrgiõam>% raghuþ kàlanenibadhe yuddhe yuddhe tripuradhàtane durgàrcàpaddhatiþ .

#<kàlanemin># puø kàlasyeva nemirastyasya brãhyàderàkçtigaõatvàt ini . kàlanemidànabe tacchabade udàø .

#<kàlanemihan># puø kàlanemiü hatavàn hana--bhåte kvip 6 taø . viùõau trikàø tena tasya badhakathà kàlanemi÷abde uktà kàlanemiriputacchatruprabhçtayo'pyatra .

#<kàlapatha># puø vi÷vàmitraputrabhede . %<madhucchanda÷ca bhagavàn devaràta÷ca vãryavàn . çjãka÷ca ÷akunta÷ca babhruþ kàlapathastathà>% bhàø ànuø 4 aø vi÷vàbhitraputrakãrtane .

#<kàlaparõa># puø kàlaü kçùõaü parõamasya . tagaravçkùe ÷abdaratnàø .

#<kàlaparyaya># puø kàlasya paryayaþ vaiparãtyena gamanam 6 taø . 1 ÷ubhadàyakakàlasya a÷ubhadàyakatve a÷ubhatadàyakasya 2 ÷ubhadàyakatve ca . %<sa (karõaþ) hi teùàü mahàvãryo dvãpo'bhåt sumahàbalaþ . bhinnanaukà yathà ràjan! dvãpamàsàdvya nirvçtàþ . bhavanti puruùavyàghra! nàvikàþ kàlaparyaye . tathà karõaü samàsàdya tàrakaü puruùarùabham>% bhàø viø 77 aø . 3 kàlakrame ca .

#<kàlaparvata># puø niø kaø . trikåñaparvatanikañasthaparvatabhede %<sa (ràvaõaþ) ni÷cimya tataþ kçtyaü smçsàram (÷årpanasyàm) upasàntvya ca . årdhamàcakrame ràjan! vidhàya nagare (laïkàyàm) vidhim . trikåñaü samatikramya kàlaparvata meva ca . dadar÷a makaràvàsaü gambhãrodaü mahodadhim>% bhàø vaø 276 aø .

#<kàlapàlaka># naø kàlaü kçùõavarõaü samayaü và pàlayati pàlaõvul . 1 kaddhuùñhamçttikàyàm ràjaniø tasyàþ kçùõavarõatvàt tathàtvam . 2 samayapratãkùake triø striyàü ñàp ataittvam .

#<kàlapãlu># puø niø karmaø . pãlubhede kupãlau bhàvapraø .

#<kàlapuccha># puüstrãø kàlaþ puccho'sya . %<guõaireõasamayaþ kàlapucchomunibhirãritaþ>% kàtyàø smçtyukte mçgabhede striyàü jàtitvàt ïãù . sa ca kålacaratvena su÷rute uktaþ kålacara÷abde vivçtiþ .

#<kàlapuruùa># puø kàlaþ kàlacakraü puruùa iva . meùàdidvàda÷a rà÷isvaråpe kàlavyavahàrakàrake puruùàkàre gaganasthe 1 vàyucakrabhede . tasya ca janmàdau ÷ubhà÷ubhaj¤ànàya yathàïgàdivibhàgaþ, tathà vçhajjàtake uktaü yathà %<÷ãrùaü mukhabàhå hçdayodaràõi kañiastiguhyasaüj¤akàni . jànuårïgheca ca årå caraõàviti rà÷ayo'jàdyàþ>% tasyàrthaþ . %<meùaþ ÷irovçùovaktraü miyunaü bàhuyugyakam . karkañohçdaya¤caiba sihastådarameva ca . kanyà kañistulà vastirvç÷ciko guhyameva ca . dhanurårå mçgo jànu kumbhojaïghe prakãrtite . mãnaþ pàdadvaya¤caivàïgàni kàlanarasya tu>% . tata÷ca yadaïgarà÷irà÷ã÷au dãrghau tadaïgaü dãrghaü, tayorlaghutve laghu, rà÷irà÷ã÷ayorbhinnaråpatve madhyamam iti kalpyam . lagnadrekkàõabhedenàïgavi÷eùaþ tatddyekkàõe sadasadgrahayogena phalavi÷eùa÷ca vçhajjàø uktaþ yathà . %<kaü dçk÷rotranasàkapolahanavo vaktra¤ca horàdayaste kaõñhàüsakavàhupàr÷vahçdayakroóàni nàbhistataþ . vastiþ ÷i÷nagude tata÷ca vçùaõàvårå tato jànunã--jaïghraïghrã hyubhayatra vàmamuditaidrekkàõabhàgaistidhà>% vacanasyàyamarthaþ tribhirdrekkàõabhàgaistridhà dehavibhàga iti ÷eùaþ . tatra prathamena drekkàõena mårdhàdyaïgaü, dvitãyena kaõñhàdi, tçtãyena vastyàdi . tatràpyvaditairdç÷yabhàgasthairvàmamaïgamanuditairadç÷yabhàgasthairdakùiõàïgamityarthaþ . tathàca lagnàt dvàda÷aikàda÷ada÷amanavamàùñamasaptamàþ uditabhàgasthà dç÷yàþ . anuditabhàgastho'dç÷yaþ saca lagnàt dvitãyatçtãyacaturthapa¤camaùaùñhasaptamàü÷abhedabhàgasthaþ . tathàcàyamarthaþ prathamedrekkàõa lagnaü ÷iraþ, dvitãye dvàda÷e ca krameõa dakùavàme dç÷au, tçtãyaikàda÷ayoþ dakùavàma÷rotre, caturthapa¤camayoþ, dakùavàme nàse, pa¤camanavabhayo, dakùavàmakapolau, ùaùñhàùñamayoþ dakùavàme hanå, saptamaü mukham . lagnage dvitãye drekkàõe lagnaü kaõñhaþ, dvitãyadvàda÷ayoþ dakùavàbhaskandhau, tçtãyaikàda÷ayoþ dakùavàmau bàhå, caturthada÷amayoþ dakùavàme pàr÷ve pa¤camanavamayoþ dakùavamau hçdbhàgau, ùaùñhàùñamayoþ dakùavàmau udarabhàgau, saptamaü nàbhiþ . lagnasya tçtãye drekkàõe lagnaü vastiþ (nàbhiliïgamadhyabhàgaþ) dvitãyadvàda÷ayoþ dakùavàmau ÷i÷naguhyabhàgau, tçtãyaikàda÷ayoþ dakùavàmau årå . pa¤camanavapnayoþ dakùavàme jànunã . ùaùñhàùñhamayoþ dakùavàme jaïghe, saptamaü pàdàviti . iti mahãdharakçtavyàkhyànusàri . tatphalamàha tatraiva %<tasmin pàpayute vraõaü, ÷ubhayute saumyaü, hi lakùmàdi÷et . svarkùàü÷e sthira 2, 5, 8, 11, saüyute ca sahajaþ, syàdanyathà''gantakaþ . mande khànilajo'gni÷astraviùajo bhaume, budhe (pàpayute) bhåbhavaþ, sårye kàùñhacatuùpadàcca, himagau (hãnacandre) ÷çïgyabjajo'nye ÷ubhàþ>% . kàlapuruùaþ pratipàdyatayàstyasya ac . 2 jyotiþ÷àstre %<kintvasya kàlapuruùasya mahàrõavasya gacchet kadàcidanrùirmanasà'pi pàram>% bhaññotpalaþ . karmaø . 3 kçùõavarõapuruùe . kàlaþ puruùa iva . dànàrthaü kalpite puruùàkàre 3 kàlaråpe÷varamårtibhede puø tatprakàro hemàø dàø khaø uktobhaviùyoø puø yathà %<kàmyodànavidhiþ pàrtha! kriyamàõo yathàtatham . phalàya munibhiþ prokto viparãto bhayàya ca . j¤eyaü niùka÷ataü pàrtha! dàneùu vidhiruttamaþ . madhyamastu tadardhena tadardhenàdhamaþ smçtaþ . meùyà¤ca kàlapuruùe tathànyeùu mahatsu ca . evaü vçkùe rathe'õóe ca dhenoþ kçùõàjinasya ca . a÷aktasyàpi kliùño'yaü pa¤casauvarõikovidhiþ . ato'pyalpena yodadyàt mahàdànaü naràdhipa! . pratigçhõàti và tasya duþkha÷okàvahaü bhavet . puõyandinamathàsàdya bhåmibhàge same ÷ume . caturda÷yàü caturthyàü và viùthàü va pàõóunandana! . pumàn kçùõatilaiþ kàryoraupyadantaþ suvarõadçk>% . suvarõàdiparãmàõamatra yathà÷akti sampàdanãyam . khaógodyatakarodãrghojavàkusumakuõóalaþ . raktàmbaradharaþ sragvã ÷aïkhamàlàvibhåùitaþ . tãkùõàsiputrãbandhena visçgdàrikañãtañaþ . upànaduyuayuktàïghriþ kçùõakambalapàr÷vagaþ . gçhãtamàüsapiõóa÷ca vàme karatale tathà . evaüvidhaü naraü kçtvà gçhãtakusumà¤jaliþ . yajamànaþ prasannàtmà imaü mantramudãrayeta . sampåjya gandhakusumairnaivedyaü vinivedya ca . sarvaü kalayase yasmàt kàlastvaü tena cocyase . brahmaviùõu÷ivàdãnàü tvamàràdhyo'si suvrata! . påjitastvaü mayà bhaktyà pàrthiva÷ca tathàsukham . yadbudhyate tava vibho! tatkuruùva namonamaþ . evaü saüpåjayitvà taü bràhmaõàya nivedayet . bràhmaõaü prathamaü påjya vàsobhirbhåùaõaistathà . dakùiõàü ÷aktito dadyàt praõipatya visarjayet . dakùiõàü pårvoktàü niùkàdikàm %<anena bidhinà yastu dànametat prayacchati . na ca mçtyubhayaü tasya na ca vyàdhikçtaü bhavet . bhavatyavyàhatai÷varyaþ sarvabàdhàvivarjitaþ . dehànte såryabhavanaü bhittvà yàti paraü padam . puõyakùayàdihàgatya ràjà bhavati dhàrmikaþ . satrayàjã ÷riyà yuktaþ putrapautrasamanvitaþ . saüpåjya kàlapuruùaü bidhivaddvijàya dattvà ÷ubhà÷ubhaphalodayahetubhåtam . rogàture sakaladoùamaye'tra dehe dehã na mohamupagacchati tatprabhàvàt>% .

#<kàlapçùñha># puø kàlaü pçùñhaü yasya . 1 karõadhanuùi 2 dhanurmàtre hemacaø .

#<kàlapeùã># strã piùyate'sau piùa--karmaõi gha¤ karmaø gauràø ïãù . ÷yàmàlatàyàü ratnamàø .

#<kàlaprabhàta># naø kàlaü kçùõaü prabhàtaüyatra . ÷aradçtau trikàø .

#<kàlapravçtti># strã 6 taø . khaõóakàlasya vyavahàràrambhe . tatpravçttikàla÷ca siø ÷iø uktoyathà %<laïkànagaryàmudayàcca bhànostasyaiva vàre prathamaü babhåva . madhoþ sitàderdinamàsavarùayugàdikànàü yugapat pravçttiþ>% kàlasya vyaktãnàmapi dinamàsavarùayugàdãnàü yugapadekahelayà pravçttirbabhåva . etaduktaü bhavati . candràrkayormeùàdisthayo÷caitrasya ÷uklapakùàdiþ pratipat . ato madhoþ sitàderdinànàü sauràdimàsànàü varùàõàü yugànàü manvantaràõàü kalpasya ca tadaiva pravçttiþ . athodayàcca bhànoþ . sa codayaþ kasmit de÷e . laïkànagaryàm . tathà tasyaiva vàrocàdityavàra ityarthaþ .

#<kàlabhàõóikà># strã kàlabhàyai kçùõaprabhàyai aõóati aóiudyame õvul . ma¤jiùñhàyàü ràjaniø tasyà raktaniryàsavattve'pi klàthanàt pårbaü kçùõakàõóatvàttathàtvam .

#<kàlabhairava># puø bhãrorbhàvaþ aõ bhairavaü bhãrutvaü kàlasya bhairavaü bhayaü yasmàt . kà÷ãsthe ÷ivàü÷aje bhairava bhede saca ÷ivatattvaj¤ànavighurabrahmaõaþpa¤cama÷ira÷chedanàya ÷iyena pràdurbhàvitaþ . tatkathàdi kà÷ãkhaø 32 aø . tadvàkya¤ca kapàlamocana÷abde 1655 pçø dar÷itam . tannàmaniruktistatraiva dar÷ità yathà %<tvatto bheùyati kàlo'pi tatastu kàlabhairavaþ>% . kàlaràjo'pyatra tatraiva tannàmanirukti rdar÷ità yathà kàlavadràjase yasmàt kàlaràjastato bhavàn . tasya ca kà÷yàmàdhipatyaü tatraivoktaü yathà %<àdhipatya¤ca tasyàü te kàlaràja! sadaiva hi . tatra ye pàpakartàrasteùàü ÷àstà tvamevahi . ÷ubhà÷ubhaü na tatkarma citragupto likhiùyati .. etàn varàn pragçhyàtha tatkùaõàt kàlabhairavaþ . vàmàïgulinakhàgreõa cakarta ca ÷irãvidheþ>%

#<kàlamayåkha># puø kàlasya prakà÷akatvena mayåkhaiva . kàlasvaråpa karmàïgabhàvàdij¤àpake smçtinibandhabhede .

#<kàlamasã># strã kàlã masãva puüvat . nadobhede . %<mahã kàlamasã caiva tamasà puùpavàhinã>% hariø 236 aø .

#<kàlamàdhavãya># puø màdhavasya màdhavàcàryasyàyaü cha kàla pratipàdakomàdhavãyaþ màdhavakçtaþ granthaþ . màdhavàcàrya praõãte kàlabhedakarmàïgabhàvaniråpake smçtinibandhabhede .

#<kàlamàna># puø kàlomanyate'sau mana--karmaõi gha¤ supø saø . kçùõàrjake (kàlatulasã) ratnamàlà . 6 taø . 2 kàlaparimàõe naø . mala--màve gha¤ kàlena kçùõavarõena màlaþ sambandho'sya . kàlamàlo'pi kçùõàrjake puø ràjaniø .

#<kàlamukha># puüstrãø kàlaü mukhaü yasya . 1 kçùõamukhe vànarabhede striyàü ïãù . %<yasya ÷àkhàmçgà mitràõyçkùàþ kàlamukhàstathà>% bhàø vaø 291 aø . %<ye ca kàlabhukhànàma nararàkùasayonayaþ>% bhàø sa030 aø .

#<kàlamuùkaka># puø kàlosuùka iva kàyati kai--ka . ghaõñàpàrulivçkùe ratnamàø .

#<kàlamåla># puø kàlaü målamasya . raktacitrakavçkùe ràjaniø .

#<kàlameùã># strã kàlaüvarõaü miùati spardhvate kàõóena miùa--aõ uø saø . 1 ma¤jiùñhàyàm, 2 somàràjyàm, trivçti (teoói) ca amaraþ . svàrthe ka . kàlameùikà tatràrthe bharatastu tàlavyamadhyaü pañhitvà tadarthatàmàha .

#<kàlayavana># puø karmaø . yavanàdhipe nçpabhede . %<mithyàbhi÷asto gàrgyastu manyunàbhisamãritaþ . gopakanyàmupàdàya maithunàyopacakrame . gopàlã tvapsaràstasya gopastrãve÷adhàriõã . dhàrayàmàsa gàrgyasya garbhaü durdharamacyuta! . mànuùyàü gàrgyabhàryàyàü niyogàcchålapàõinaþ . sa kàlayavanonàma jaj¤e ràjàmahàbalaþ . vçùapårbàrdhakàyàstamavahan vàjino raõe . aputrasya sa ràj¤astu vavçdhe'ntaþpure ÷i÷uþ . yavanasya mahàràja! sa kàlayavano'bhavat . sa yoddhukàmo nçpatiþ paryapçcchaddvijottamam . vçùõyandhakakulaü tasya nàrado'kathayadvibhuþ . akùauhiõyà tu sainyasya mathuràmabhyayàttadà . dåtaü sampreùayàmàsa vçùõyandhakanive÷anam . tatovçùõyandhakàþ kçùõaü puraskçtya mahàmatim . sametàmantrayà màsuryavanasya bhayàttadà . kçtvà ca ni÷cayaü sarve palàyanamarocayan . vihàya mathuràü ramyàü mànayantaþ pinàkinam . ku÷asthalãü hàravatãü nive÷ayitumãpsavaþ>% hariø 36 aø . %<asti tasya raõe jetà yavanàdhipatirnçpaþ . sa kàlayavano nàma abadhyaþ ke÷avastha ha . tatvà sudàruõaü ghoraü tapaþ paramadu÷caram . rudramàràdhayàmàsa dvàda÷àbdàn ya÷odhanaþ . putrakàmeõa muninàtoùyarudraü suto vçtaþ . màthuràõàmamabadhyo'sau bhavediti ca ÷aïkaràt . evamastviti rudro'pi pradadau munaye sutam . evaü gàrgyasya tanayaþ ÷rãmàn rudravarodbhavaþ . màthuràõàmabadhyo'sau mathuràyàü vi÷eùataþ . kçùõo'pi balavàneùa màthuro jàtavànayam>% harivaü 111 aø . %<vàsudevastu taü dçùñvà nihataü yogamàtmanaþ . utsçjya mathuràmà÷u dvàrakàmabhijagmivàn! vairasyàntaü vidhitsaüstu vàsudevo mahàya÷àþ . nive÷ya dvàrakàü ràjan! vçùõãnà÷vàsya caiva ha . padàtiþ puruùavyàghro bàhupraharaõastadà . àjagàma mahàyogã mathuràü madhusådanaþ . taü dçùñvà niryayau hçùñaþ sakàlayavanoruùà . prekùàpårba¤ca kçùõo'pi ni÷cakràma mahàbalaþ . athànvagacchadgovindaü jighçkùuryavane÷varaþ . na cainama÷akadràjà grahãtuü yogadharmiõam . màndàtustu suto ràjà mucukundo mahàya÷àþ . purà devàsure yudve kçtakarmà mahàbalaþ . vareõa cchandito devairnidràmeva gçhãtavàn . ÷ràntasya tasya vàgevaü tadà pràdurabhåt kila . prasuptaü bodhayedyo màü taü daheyamahaü suràþ! . cakùuùà krodhadãptenetyevamàha punaþ punaþ . evamastviti taü ÷akra uvàca trida÷aiþ saha . sa surairabhyanuj¤àtatvadriràjamupàgamat . sa parvataguhàü kà¤cit pravi÷ya ÷ramakarùitaþ . suùvàpa kàlametaü vai yàvat kçùõasya dar÷anam . tat sarvaü vàsudevasya nàradena niveditam . varadàna¤ca devebhyastejastasya ca bhåpateþ . kçùõo'nugamyamàna÷ca tena mlecchena ÷atruõà . tàü guhàü mucukundasya pravive÷a vinãtavat . ÷iraþsthàne tu ràjarùermucukundasya ke÷avaþ . sandar÷anapathaü tyaktvà tasthau buddhimatàü varaþ . anupravi÷ya yavano dadar÷a pçthivãpatim . sa taü suptaü kçtàntàbhamàsasàda sudurmatiþ . vàsudevantu taü matvà ghaññayàmàsa pàrthivam . pàdena pàdamàkramya pàdasprar÷aprabodhitaþ . cukopa nidràcchedena pàdaspar÷ena tena ca . sa saüsmçtya varaü ÷akràdavaikùata tamagrataþ . sa dçùñamàtraþ kruddhena sa prajajvàla sarvataþ . dadàha pàvakastantu ÷uùkaü vçkùamivà÷aniþ . kùaõena kàla yavanaü netratejovinirgataþ>% hariø 115 aø . tadbaghakathà

#<kàlayàpana># naø kàlasya yàpanamativàhanam . kàlakùepaõe

#<kàlayukta># puø prabhavàdiùaùñisaüvatsaràntargate 1 dvàpa¤cà÷attame vatsarabhede prabhabàdivarùànayanaü jyoø taø uktaü yathà %<÷akendrakàlaþ pçthagàkçti 22 ghnaþ ÷a÷àïkanandà÷viyugaiþ 4291 samevaþ . ÷aràdrivasvindu 1875 hçtaþ sa labdhaþ ùaùñhyàva÷iùñàþ prabhavàdayo'bdàþ . varùavarjantu yaccheùaü sårthyaiþ 12 saüpårya khormibhiþ 60 . hçto vyutkramataþ khàgni 30 hçte'ü÷e màsakàdayaþ>% asyàrthaþ . ÷àkendrakàlaþ ÷akaràjàvdakàlaþ pçthak àkçtighnaþ dvàviü÷atyà påritaþ ÷a÷àïkanandà÷viyugairekanavatyadhika÷atadvayàdhikacatuþsahasraiþ sameto'ïkaþ ÷aràdrivasvinduhçtaþ pa¤casaptatyadhikàùñàda÷a÷atairyàvatsaükhyaü hartuü ÷akyate tàvatà hçtaþ kartavyaþ sa labdhaþ pårva÷akàvdaþ ÷aretyàdinà labdhasaükhyayà yutaþkàryaþ ùaùñhyàptàva÷eùe pårvavat ùaùñhyàhçtalabdhasyàva÷iùñe prabhavàdayaþ ekàva÷eùe prabhavaþ dvyàdyava÷iùñe vibhavàdiþ . varùavarjantu yaccheùaü varùàtiriktaü ÷aràdrivasvinduhçtàva÷iùñaü tat såryaiþ dvàda÷abhiþ saüpårya khormibhiþ ùaùñhyà hçte vyutkramata ityanena ùaùñihçtàva÷iùñaþ aïkàdaõóàþ ùaùñihçta labdhàü÷ake khàgnihçte triü÷atà hçtàva÷iùñà aü÷akàlabghà màsàþ syuriti . prabhavàdivarùàtyupakramya %<àdyà tu viü÷atirvràhmã dvitãyà vaiùõavã smçtà . tçtãyà rudradaivatyà iùñà madhyàdhamà bhavet>% ityuktvà tatphalamuktaü bhaviùpa puø yathà gomahiùyo vina÷yanti ye cànye nañanartakàþ . bàsavo varùate devi! ÷asya¤ca na hi kàyate . tilasarùapamàùàdikàrùàsànàü mahàrghatà . gomahiùyaþ suvarõàni kasyatàmràõya÷eùataþ . tat sarvaü debi! vikrãya kartavyodhànyasa¤cayaþ . tena dhànyena loko'yaü nistariùyati durdinam . pàrthivà moùakà dãnàþ kàlayuke prapoóitàþ 52 varùaphalakathane . 3 taø . 2 kàlena kàladharmeõa mçtyunà yukteca tri0

#<kàlayoga># puø 650 . kàlasambandhe . %<mahatà kàlayogena prakçtiü yàsyate'rõavaþ>% bhàø vaø 10 aø . karmaø jyoø ukte kàlaråpe yogabhede ca kàla÷abde vivçtiþ .

#<kàlayogin># puø triø kàlaeva yogo'styasya ini 11 ÷ive . %<kàlayogã mahànàdaþ sarvakàma÷catuùapathaþ>% bhàø ànuø 17 aø . ÷ivasahasranàmoktau . 2 kàlasambaddhe triø .

#<kàlaràtri># strã kàlo ràtririva kàlasya khaõóakàlasya ràtririva aprakà÷akatvàt . 1 pralayaràtrau 2 pralayakàle tatra sarvaceùñàràhityàt tathàtvam . %<yadà sa devo jàgarti tadedaü ceùñate jagat . yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü pralãyate>% iti manunà pralayakàle sarvaceùñàràhityoktestatkàlasya ràtriråpatvam . 3 durgàmårtibhede sà ca %<kàlaràtri mathovakùye sapatnagaõasådanãm>% ityupakramya mantra mahodacau 18 taraïge uktà, tatraiva tasyà mantrapåjàdikaü dç÷yam . %<÷aktibhiþsahità durgà kàr÷ãü rakùati sarvataþ . tàþ prayatnena saüpåjyàþ kàlaràtrimukhà naraiþ>% kà÷ãkhaø %<kàlaràtrirmahàràtrirmoharàtri÷cadàruõà>% devãmàø vyàkçta¤caitad guptavatyàü yathà kàlaràtriþ sarvajantumaraõopalakùità kalparàtriþ . mahàràtriþ brahmalayopalakùità mahàpralayaràtriþ, moharàtriþ mohàvartagartapàtinã mahàmàyàkhyà saüsçtikartrã, yadvà dainandinapralayabrahmapralayamokùaråpamahàpralayaråparàtraya iti padatrayasyàrthaþ . 4 tatpratipàdakamantrabhede ca abhedopacàràt sa ca mantraþ bahvçcagranthe ràtrisåktatvena prasiddhaþ . sàmabhede ca %<rutriü prapadye>% ityàdiþ . 5 bhãmarathyàm (ativçddhavayaske) hàràø . sarvapràõinà÷ikàyàü 6 yamabhaginyàü bhàvapraø . 7 dãpànvitàmàvasyàyàm %<dãpàvalã tu yà proktà kàlaràtri÷ca sà matà>% ityàgamokteþ .

#<kàlarudra># puø kàlaråpo rudraþ . kàlaråpapralayàgniråpe rudrabhede %<yàþ puraþ kàlarudrasya nànàstrã÷atasaïkulàþ . vicitraharmyavinyàsàþ kutastà merupçùñhataþ . tàeva kàlarudrasya tanuråpeõa saüsthitàþ . yà parà ÷ivaråpeõa paramà padadàyikà . tasyà yadduþsahaü tejo brahmàdãnàü kùayaïkaram . taü viddhi kàlarudreti saumyaråpaü sadà÷ivam . kàlàgnivyasanaü (vyàsaþ) lakùaü yojanànàü pramàõataþ . ardhenocchrayatastasva pàdaþ pàdena bhàsate . siüharåpà mahàghorà mahànakramahàbalàþ . kàlàgni rudraråpo yobahuråpasamàvçtaþ . anantapadmaråpa÷ca dhàtu÷ca kàraõe÷varaþ . dàruõàgni÷ca rudra÷ca yamahantà kùayàntakaþ>% devãpuø . kàlàgnirudro'pyatra

#<kàlala># triø kàlaþ kàlakaü cihnabhedaþ astyasya sidhmàø lac . kàlakacihnayukte trikàø .

#<kàlalavaõa># naø niø karmaø . viólavaõe ratnamàø . %<rocanaü tãkùõamuùõa¤ca vióaü vàtànulomanam>% su÷rute tadguõà uktàþ . %<vióaü pàka¤ca katakaü tathà dràvióa màsuram . vióaü sakùàramuùõa¤ca kaphavàtànulomanam>% . årdhaü kaphamadho vàtaü sa¤càrayatãtyarthaþ . %<dãpanaü laghu tãkùõoùõaü råkùaü rucyaü vyavàyi ca . vibandhànàhaviùñambhihçdruggaurava÷ålanut>% bhàvapraø tatparyàyaguõàþ

#<kàlalocana># puø 1 dànavabhede . %<pralambo narako bàlã khasçmaþ kàlalocanaþ>% harivaüø 240 aø dànavoktau . karmaø . 2 kçùõe locane naø baø vaø . 3 tadyukte tri0

#<kàlaloha># naø niø karmaø . kçùõàyase ratnamàø lohasyotpattilakùaõaguõà bhàvapraø uktà yathà %<purà lominadaityànàü nihatànàü surairyudhi . utpannàni ÷arãrebhyo lohàni vividhàni ca . loho'strã ÷astrakaü tãkùõaü piõóaü kàlàyasàyasã . gurutà dçóhatotkledaþ ka÷malaü dàhakàrità . a÷madoùaþ sudurgandho doùàþ saptàyasastu vai . lohaü tiktaü saraü ÷ãtaü madhuraü tuvaraü guru . råkùaü vayasyaü cakùuùyaü lekhanaü vàtalaü jayet . kaphaü pittaü garaü ÷ålaü ÷othàr÷aþplãhapàõóutàþ . medomehau kçmãn kuùñhaü, tatkiññaü tadvadeva hi . pàõóutvakuùñhàmayamçtyudaü bhavet hçdroga÷ålau kurute'÷marã¤ca . nànàrujànà¤ca tathà prakopaü karoti hçllàsama÷uddhaloham . jãvahàri madakàri càyasaü deha÷uddhimadasaüskçtaü dhruvam . pàñavaü na tanute ÷arãrake dàruõàü hçdi rujà¤ca yacchati . kuùmàõóa tilataila¤ca màùànnaü ràjikàü tathà . madyamamlarasa¤càpi tyajellohasya sevakaþ>% .

#<kàlavçnta># puø kàlaü kçùõaüvçntamasya . kulatthavçkùe ratnamàø gauràø ïãù . kàlavçntã pàñalàvçkùe strã ràjaniø .

#<kàlavelà># strã kàlasya ÷aneþ velà kàlamedaþ . ravyàdivàreùu divàni÷orardhayàmabhede saca ardhvayàmà÷abde 376 pçø uktaþ tatphalamàha vasiùñhaþ %<nidhanaü paharàrdhe tu niþkhatvaü yamaghaõñake . kulika sarvanà÷aþ syàt ràtràvete na doùadàþ>% . tata÷càrdhayàmaråpakàlavelàyàþ ràtràvapi sambhavena tasya ràtrau doùàbhàvoktiþ vàravi÷eùaviùayà taduktaü jyotirnibandhe %<na vàradoùàþ prabhavanti ràtrau devejyadaityendradivàkaràõàm . divà ÷a÷àïkàrkajabhåsutànàü sarvatra nindyo budhavàradoùaþ>% . tasyàþ sarvade÷e varjanãyatàmàha gargaþ %<vindhyasyottarakåle tu yàvadàtuhinàcalam . yamaghaõñhakadoùo'sti nànyade÷e tu vidyate . matsyàïgamàgadhàndhreùu yamaghaõñastu doùakçt . kà÷mãre kulikaü duùñamardhayàmastu sarvataþ>% . vindhyottarakålàdyanantargatatvàt matsyàdãnàü pçthaguktiþ .

#<kàla÷àka># naø niø karmaø . svanàmakhyàte(naricà)hindã bhàùàprasiddhe ÷ràddha÷àke bhàvapraø . %<nàóikaü kàla÷àka¤ca ÷ràddha÷àka¤ca kàlakamiti>% tatparyàyamuktvà %<kàla÷àkaü saraü råkùaü vàtakçt kapha÷othahçt . balyaü rucikaraü medhyaü raktapittaharaü himam>% tatguõàdyuktam . rucyaü rucaye dãptaye hitamityarthaþ . medhyaü ÷ràddhadeyatvena pavitram yathàha hàrãtaþ %<kàla÷àka¤ca vàståkaü målakaü kçùõanàlikàm . vetràïkuraü kalàya¤ca (mañara) pañolaü sarùapaü tathà . såryàvartaü suniùaõõaü ÷àkànyàhurmanãùiõaþ>% .

#<kàla÷àli># puø niø karmaø . kçùõavrãhau dhànyabhede ràjaniø kçùõavrãhi--÷àlàmukha--jatumukha--nandãmukha--làvàkùaka--tvaritaka--kukkuñàõóaka--pàràvatakapàñaprabhçtayo vrãhayaþ . kaùàyamadhuràþ pàke madhurà vãryato himàþ . alpàbhiùyandinastulyàþ ùaùñikairbaddhavarcasaþ . kçùõavrãhirvarasteùàü kaùàyànu raso laghuþ . tasmàdalpàntaraguõàþ krama÷o vrãhayo'pare . dagdhàyàmavanau jàtàþ ÷àlayo laghupàkinaþ . kaùàyà baddhaviõmåtrà råkùàþ ÷leùmàpakarùaõàþ su÷rutaþ . tallakùaõamuktaü bhàvapraø kçùõabrãhiþ sa vij¤eyoyaþ kçùõatuùataõóulaþ .

#<kàla÷e(se)ya># naø kala÷yàm(syàm) bhavaþ óhak . takreama0

#<kàla÷aila># puø niø karmaø . parvatabhede tatsthànàdi bhàø va0139 aø uktaü yathà %<u÷ãravãjaü mainàkaü giriü ÷veta¤ca bhàrata! . samatãto'si kaunteya . kàla÷aila¤ca pàrthiva! . eùà gaïgà saptavidhà ràjate bharatarùabha! . sthànaü virajasaü puõyaü yatràgnirnityamidhyate . etadvai mànuùeõàdya na ÷akyaü draùñumadbhutam . samàdhiü kurutàvyagràstãrthànyetàni drakùyatha . etaddç÷yati devànàmàkrãóa¤caraõàïkitam . atikrànto'si kaunteya! kàla÷aila¤ca parvatam>% .

@<[Page 2004b]>@
#<kàlasaürodhaþ># puø 6 taø . 1 cirakàlàvasthàne . %<na÷vàdheþ kàlasaürodhànnisargo'stri na vikrayaþ>% manuþ . %<kàlasaürodhaþ ciràvasthànam>% kållåø . 3 taø . 2 kàlena rodhe ca

#<kàlasaïkarùà># naø kàlena saïkçùyate'sau sam--kçùa--karmaõigha¤ . navavarùàyàü kumàryàm . %<ekavarùà bhavet sandhyà dvivarùà ca sarasvatã . trivarùà tu trimårti÷ca caturvarùà tu kàlikà . subhagà pa¤cavarùà ca ùaóvarùà ca umà bhavet . saptabhirmàlinã sàkùàdaùñavarùà ca kubjikà . navabhiþ kàlasaïkarùà da÷abhi÷càparàjità . ekàda÷e tu rudràõã dvàda÷àbde tu bhairavã . trayoda÷e mahàlakùmãrdvisaptà pãñhanàyikà . kùetraj¤à pa¤cada÷abhiþ ùoóa÷e cànnadà matà . evaü krameõa saüpujyà yàvat puùpaü na jàyate . puùpitàpi ca sampåjyà tatpuùpàdànakarmaõi>% annadàkalpaþ .

#<kàlasarpa># puüstrã niø kaø . kçùõasarpe trikàø striyàü saüyogopadhatvàt ñàp . puüyoge tu ïãù .

#<kàlasàra># puüstrãø kàlaþ kçùõavarõaþ sàraþ pradhànamasya . kçùõasàre mçge ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù . tallakùaõaü kçùõasàra÷abde dç÷yam 2 pãtacandane kàlànusàrye naø bhàvapraø . tasya guõàdi kàlànusàrya÷abde dç÷yam . %<kàlasàràjakarõakhadirakadarakàlaskandhetyàdi>% su÷ruø .

#<kàlasàhvaya># naø kàlena samànaþ àhvayoyasya . kàlasåtrà khye narakabhede %<yo manuùyaþ svakaü putraü vikrãya dhanamicchati . kanyàü và jãvitàryàya yaþ ÷uklena prayacchati . saptàvare mahàghore niraye kàlasàhvaye . svedaü måtraü purãùa¤ca tasmin måóhaþ sama÷nute>% bhàø àduø 45 aø .

#<kàlasåtra># naø kàlasya yamasya såtramiba bandhanahetutvàt . 1 narakabhede bhàgaø 5, 26 aø %<tàmisro'ndhatàmisraþ>% ityàdinarakabhedoktau %<rauravaþ kumbhãpàkaþ kàlasåtram>% ityàdinà tadbhedànuktvà %<yastviha brahmadhruk sa kàlasåtra saüj¤ake narake ayutayojanaparimaõóale tàbhramaye tapte khale uparyadhastàdagnyarkàbhyàmabhitapyamàno'bhinive÷itaþ kùutpipàsàbhyàü dahyamànàntarbahiþ÷arãra àste ceùñate abatiùñhate paridhàyati ca yovanti pa÷uromàõi tàvadvarùasahasràõi>% iti lakùitam . kàlasàhvaya÷abdadar÷itabhàratavàkye 'nyo'pi taddheturukto manunà tu %<÷ràddhaü bhuktvà ya ucchiùñaü vçùalàya prayacchati . sa måóho narakaü yàti kàlasåtramavàk÷iràþ>% ityanyo'pi taddheturvithiùyoktaþ sàmànyatastu ekaviü÷atinarakaheturanyàyavartiràjapratigraha eva manunà %<yo ràj¤aþ pratigçhõàti lubdhasyocchàstravartinaþ . sa paryàyeõa yàtãmànnarakànekaviü÷atim . tàmisramandhatàmisram>% ityupakramya %<narakaü kàlasåtra¤ca mahànarakameva ca>% ityàdinà ekaviü÷atinarakahetutvokteþ . kàlasya mçtyoþ såtramiva . 2 mçtyuhetusåtre %<vaói÷o'yaü tvayà grastaþ kàlasåtreõa lambitaþ>% bhàø vaø 11490 ÷loø .

#<kàlaskandha># puø kàlaþ kçùõaþ skandho'sya . 1 tamàlavçkùe 2 tindukavçkùe (teüda) 3 jãvakavçkùe (jiola) mediø . 4 duùkhadire 5 udumbare ca ràjaniø . 6 taø . 6 kàlàyavabhede

#<kàlahara># puø kàlaü mçtyuüharati hç--ñac . 1 ÷ive 2 kàmaråpàntargate talliïgabhede ca . %<tasmàt pårvaü bhadrakàmaþ parbatastu trikoõakaþ . yatra kàlaharonàma ÷ivaliïgaü vyavasthitam>% kàliø puø 78 aø . 3 samayahare triø striyàüïãp

#<kàlahàni># strã 6 taø . vilambe ÷abdaci0

#<kàlahãna># puø kàlena kçùõavarõena hãnaþ . lodhne ÷abdaciø .

#<kàlahorà># strã kàle kàlabhede horà . 1 ahoràtroditadvàda÷alagnàrdharåpahoràyàü 2 samayabhede ca tattadã÷iturànayanam muhårtaciø yathà
     %<vàràderghañikà dvighnàþ svàkùahçccheùavarjitàþ . saikàstaùñà nagaiþ kàlahore÷à dinapàtkramàt>% muø ciø .
     vàràderiti vàrapravçttiprakàreõa yasmin kùaõe vàrapravçttirjàtà tata iùñaghañikàdviguõàþ kàryàstà dvisthàne sthàpyàþ tatra pa¤cabhirbhakte yallabdhaü tattyàjyaü yaccheùaü tat dviguõaghañãmadhye varjitaü kàryam . evaü vidhàghañyaþsaikà ekayuktàþ kàryàstatonagaiþ saptabhistaùñàbhaktà ava÷iùñàþ kàlahoràþ syustàdinapàdvàràt kramàdgaõanãyàþ . yathà ravivàre iùñaghañikàþ ùañ 6 dviguõàþ 12 pçthagakùàpta÷eùa 2 varjitàþ 10 nagaistaùñàþ ÷eùaü 3 saikaü 4 ravivàra kramagaõanayà caturtho budhastasya horà yathàha vasiùñhaþ %<vàrapravçttergaditàdine÷àtkàlàkhyahoràpatayaþ krameõa . sàrdhena nàóãdvitayena ùaùñhaþ ùaùñha÷ca ùaùñha÷ca punaþpunaþ syàt>% tathà kçte'horàtre caturviü÷atiþ kàlahorà bhavanti atrànupàtaþ yadi ghañikànàü ùaùñyà 60 caturviü÷atirhorà 24 labhyante tadà ekayà kimiti atraikena guõe vi÷eùàbhàvàccaturviü÷atiþ chedaþ ùaùñirjàtaþ ubhayordvàda÷àpavarte iùñaghañikàdviguõàþ pa¤cabhaktàþ kàlahoràþ syuriti . tathàcoktaü ratnamàlàyàm %<vàrapravçtterghañikàdvinighnàþ kàlàkhyahoràpatayaþ ÷aràptàþ . dinàdhipàdyàravi÷ukrasaumya÷a÷àïkasaurejyakujàþ krameõa>% atha grantha kçtoktau vàsanà sàrdhaghañãdvagenaikà horà dviguõitàþ sàrdhadvighañyaþ pa¤ca bhavanti . ataevoktaü %<vàràderghañikà dvighnà>% iti ekayoge ùañ jàtà evaü ravivàrakrameõa gaõanayà dvitãyà ÷ukrasya kàlahorà pravçttà atauktaü saikà iti . bhavanmate'pi såryàt ùaùñhaþ ÷ukrastasyaiva horà iya¤ca ÷ukrahorà pa¤caghañãparyantaü svamate iùñaghañikàþ 4 dviguõàþ 8 atra pa¤cabhya àdhikyamanucitamiti dvitãyasthàne sthàpayitvà pa¤cabhaktàva÷iùñatrayeõonàþ pa¤ca jàtàþ ata uktaü svàkùahçccheùavarjità iti . ekayoge ùañ evaü sati punaþ saiva horà evamiùñaghañãbhiþ kàlahorà''nayanaü sugamam . vàràõàü saptasaükhyàtvàttadàdhikyamanucitamiti nagaistaùñà ityuktam . kramagaõanàyàntviyaü yuktiþ dvayorhoràsvàminorantaraü pa¤ca sambhavati . ekayogastu vartamànakàlahoràj¤ànàrthamato ravikramagaõanayà bhavadvivakùità saiva horà bhavati . vivàhavçndàvane tu kàlahorà udayamàrabhyoktàþ yathà %<tatkàlàrkanyånalagnàü÷apiõóobhaktàþ pa¤cakùauõibhirbhuktahoràþ . bhàsvacchukraj¤endusaurejyabhaumà saükhyàyairanvàratàste tadã÷àþ>% anayorviùayavibhàgo vasiùñhasaühitàyàm %<vàrapravçttervij¤ànaü kùaõavàràrthameva hi . akhileùyanyakàryeùu dinàdirudayàdbhavet>% . kùaõavàraþ kàlahoràråpaþ tadarthaü vàrapravçttiþ, anyakàryeùu dik÷ålàdiùu tithivàraprayukteùu nakùatravàraprayukteùu càyogeùu suyogeùu ca såryodayàdeva vàrà gràhyàþ pãø dhàø . %<vàre proktaü kàlahoràsu tasya dhiùõye proktaü svàmitithyaü÷ake'sya>% muø .
     atha kàlahoràprayojanamanyacca ÷àlinyàha . vàre proktamiti . yatkarma yasmin vàre proktaü taddinasya sadoùatve'tyàva÷yakakçtye tasya kàlahoràyàü kartavyaü yadàha nàradaþ %<yasya kheñasya yatkarma vàre proktaü vidhãyate . grahasya kùaõavàre'pi tasya tatkarma sarvadà>% . atra kecit yasya vàroyatkarmaproktaütasya balino navàü÷e sårya÷candrovà cettiùñhet tadà tatkarma kàryamityàhuþ ukta¤ca %<yasya grahadine karma yatki¤cidabhidhãyate . tasyàü÷asaüsthite sårye candre và tadvidhãyata>% iti . kaiõit pratyekaü horàphalànyuktàni %<bhànuhorà mçtiü kuryàccandrahorà sthiràsanam . kàràbandhaü bhaumahorà budhahorà ca putradà . vastràlaïkàradà jãvahorà ÷aukrã vivàhadà . jaóatvaü ÷anihoràyàü saptahoràphalantvidam>% udayakàle yadà horà tadà udayàdàrabhyahorànayanaprayojanantu %<pàdaþ svavarùe cadalaü svamàse dine svakãye caraõonaråpam . råpaü svahoràsviti kàlavãryamuktaü hi horànipuõaiþ puràõairiti>% . yuktaü caitat varùe÷àdãnà mudayàditaþ pravçttànàü sàhacaryàdvàre÷à apyudayàdeva gaõanãyàþ pãø dhàø .

#<kàlà># strã kàlovarõo'styasya--ar÷aø ac . %<kàlàt varõa÷cet>% vàrtiø kàla÷abdasyaiba varõabàcitve ïãù iha tu ar÷a àdyajantatvàt na ïãù . 1 nãlinyàm 2 kçùõatrivçtàyàü (kàlateoóã) 3 kçùõajãrake ca amaraþ phara paratve'pi harãø strã . kala--vikùepeõic--pacàdyac . 4 ma¤jiùñhàyàü mediø kulikavçkùe (kuliyàkhàóàü) ratnamàø . 6 a÷vagandhàvçkùe ràjaniø 7 pàñalàvçkùe bhàvapraø . 8 dakùaprajàpatikanyàråpe ka÷yapapatnãbhede . %<prajaj¤ira mahàbhàga! dakùakanyàstrayoda÷a .. aditirditirdanuþ kàlà danàyuþ siühikà tathà>% ityàdinà bhàø àø 65 aø tàþ uktàþ %<kàlàyàþ prathitàþ putràþ kàlakalpàþ prahàriõaþ . pravikhyàtà mahàvãryà dànavaùu parantapàþ . vinà÷ana÷ca krodha÷ca krodhahantà tathaiva ca . krodha÷atru stathaivànye kàlakeùà iti ÷rutàþ>% kàlàyà apatyam óhak . kàleya tadapatye

#<kàlàü÷a># puø kàlaråpo'ü÷aþ . grahàõàü dç÷yatàyogye kàlalavabhede kàla÷abde vivçtiþ

#<kàlàkùarika># strã kàle yathàyogyakàle akùaraü vetti ñhak . ÷ikùitàkùare trikàø .

#<kàlàguru># naø karmaø . kçùõàguruõi amaraþ tadguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<aguru pravaraü lohaü ràjàrhaü yogajaü tathà . baü÷ikaü kçmijaü càpi kçmijagdhamanàryakam . aguråùõaü kañu tvacyaü tiktaü tãkùõa¤ca pittalam . laghu karõàkùirogaghnaü ÷ãtavàtakaphapraõut . kçùõaü guõàdhikaü tattu lauhavadvàri majjati . aguruprabhavaþ snehaþ kçùõàgurusamaþ smçtaþ>% . tadutpattide÷a÷ca pràgjyotiùade÷aþ yathàha raghau %<cakambe tãrõalauhitye tasmin pràgjyotiùe÷varaþ . tadgajàlànatàü pràptaiþ saha kàlàgurudrumaiþ>% .

#<kàlàgni># puø kàlaþ sarvahiüsako'gniþ . 1 pralayàgnau . kàlànalaprabhçtayo'pyatra 2 tadadhiùñhàtari rudre 3 tatpriye pa¤ca mukhe rudràkùe . %<pa¤cavaktraþ svayaü rudraþ kàlàgninàma nàmataþ . agamyàgamanàccaiva abhakùyasya ca bhakùaõàt . mucyate sarvapàpe'bhyaþ pa¤cavaktrasya dhàraõàt>% tiø taø skandapuø rudraparatve kàlarudra÷abde udàø dç÷yam .

#<kàlàgnirudra># puø kàlàgniriva rudraþ . sarvahàrake pralayàgnitulye rudre tamadhikçtyaiva kàlàgnirudropaniùat pravçttà . abhedopacàràt tadupàsake 2 çùibhede vaidika mantràõàü bahånàü taddçùñatvàt tadàrùatvam kàtyàø sarvànukramikàyàmuktam .

#<kàlàïga># naø 6 taø . 1 kàlapuruùasyàïge . kàlapuruùa÷abde pramàõàdi . karmaø . 2 kçùõavarõadehe naø kàlamaïgaü yasya . 3 kçùõavarõàïgayukte triø %<asi¤ca kàlàïgamakoùamabraõam>% bhàø vi07 aø .

#<kàlàjina># naø kàlasya kçùõamçgasyàjinam . 1 kçùõasàramçgacarmaõi kàlamajinaü yatra . 2 kàlàjinapradhàne de÷abhede sa ca de÷o vçhaø saø kårmavibhàge dakùiõasyàmuktaþ yathà %<atha dakùiõena laïkàkàlàjinasaurikãrõatàlikañàþ>% .

#<kàlà¤jana># naø kàlama¤janam . kçùõavarõàdhikyayukte a¤janabhede (kàjala) %<na cakùuùoþ kàntivi÷eùabuddhyà kàlà¤janaü maïgalamityupàttam>% kumàø .

#<kàlà¤janã># strã ajyate anayà anja--karaõe--lyuñ ïãp kàlã a¤janã puüvadbhàvaþ . recanyàü kùupabhede ràjani0

#<kàlàõóaja># puüstrãø niø karmaø . kokile tasyàõóajeùu (pakùiùu) atikçùõatvàt tathàtvam . %<kàlàõóajakaõñharàgaraktaraktàdharàratiraõàgramannàha÷àlini>% da÷akaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàlàtireka># puø 6 taø . ucitasamayàtikrame saüvatsaràtireke ca . %<kàlàtireke dviguõam pràya÷cittaü samàcaret>% pràø taø debalaþ . kàlàtireke saüyatsaràtikrame%<saüvatsaràbhi÷astasya duùñasya dviguõodamaþ>% iti manuvacanaika vàkyatvàt daõóavatpràya÷cittàni bhavanvãti nyàyàcca kàlàtikramakàlàtyayàdikamapyatra %<kàlàtyaye ca kanyàyàþ kàladoùo na vidyate>% udvàø taø bhujabalaþ .

#<kàlàtãta># naø kàlasyàtãtamatyayaþ ati + iõa--bhàve kta 6 taø . 1 kàlàtikrame . %<kàlàtãte vçthà sandhyà bandhyastrãmaithunaü yathà>% maø taø kà÷ãø . atãtaþ kàlo'sya niùñhàntatvàt paranipàtaþ 2 atikràntakàle triø . gautamokte kàlàtyayàpadiùñàkhye bàdharåpe 3 hetvàbhàsabhede kàlàtyayàpadiùña÷abde vivçtiþ .

@<[Page 2007a]>@
#<kàlàtman># puø kàlaàtmàsya . kàlasvaråpe parame÷vare . %<kàlàtmà kàlakçdvibhuþ>% .. såø siø .. và kap . kàlàtmako'pyatra . kàlena tatkçta àtmà svaråpaü yasya và kap . 2 kàlakçtasvabhàvake sthàvarajaïgamàdau triø sàtvikà ràjasà÷caiva tàmasà ye ca kecana . bhàvà kàlàtmakàþ sarve pravartante hi jantuùu . jaïgamàþ sthàvarà÷caiva divi và yadi và bhuvi . sarve kàlàtmakàþ sarpa! kàlàtmakamidaü jagat . pravçttaya÷ca loke'smiüstathaiva ca nivçttayaþ . tàsàü vikçtatàyà÷ca sarvaü kàlàtmakaü smçtam . bhàø ànuø 1 a0

#<kàlàtyayàpadiùña># puø kàlàtyayenàpadiùñaþ 3 taø gautamãkte hetvàbhàsabhedaråpe hetudoùe tallakùaõàdikaü gauø såø bhàvyàdau dar÷itam yathà %<kàlàtyayàpadiùñaþ kàlàtãtaþ>% såø %<kàlàtyayena prayukto yasyàrthasyaikade÷o'padi÷yamànaþ sa kàlàtyayàpadiùñaþ kàlàtãta ityucyate . nidar÷anam . nityaþ÷abdaþ saüyogavyaïgyatvàt råpavat, pràgårdhva¤ca vyakteravasthitaü råpaü pradãpaghañasaüyogena vyajyate tathà ca ÷abdo'pyavasthito bherãdaõóasaüyogena vyajyate dàrupara÷usaüyogena và . tasmàt saüyogavyaïgyatvàt nityaþ÷abda ityayamahetuþ kàlàtyayàpade÷àt vya¤jakasya saüyogasya kàlaü na vyaïgyasya råpasya vyakteratyeti sati pradãpaghañasaüyoge råpasya grahaõaü bhavati na nivçtte saüyoge råpaü gçhyate, nivçtte dàrupara÷usaüyoge dårasthena ÷abdaþ÷råyate . vibhàgakàle seyaü ÷abdavyaktiþ saüyogakàlamatyetãti na saüyoganirmità bhavati . kasmàt? kàraõàbhàvàddhi kàryàbhàva iti . evamudàharaõasàdharmyasyàbhàvàdasàdhanamayaü heturhetvàbhàsa iti>% . bhàø . uktasåtraü bçttau tvevaü vyàkhyàtaü yathà . %<kramapràptamatãtakàlaü lakùayati . atãtakàlasya samànàrthakatvàt kàlàtãta÷abdenoktakàlasya sàdhanakàlasyàtyaye'bhàve'padiùñaþ prayukto hetuþ etena sàdhyàbhàvapramàlakùaõàrtha iti såcitaü sàdhyàbhàvanirõaye sàdhanàsambhavàdayameva bàdhitasàdhyaka iti gãyate . tathà vahniranuùõaþ kçtakatvàdityàdau . na ca bàdhe àva÷yakasya vyabhicàrasvaråpàsiddhyanyatarasyaiva doùatvamucitamiti vàcyaü tadapratisandhànena bàdhasya doùatvàva÷yakatvàt upàdheyasaïkare'pyupàdherasaïkaràt . utpattikàlàvacchinno ghaño gandhavàn, ÷ikharàvacchinnaþ parbatovahnimànityàdàvasaïkaràcca sàdhyàbhàvavatpratyakùatàvacchedakàvacchinnakatvasya tatra sattvàt . pare tu ghañaþ sakartçkaþ kàryatvàdityàdau yatra làghavopanãtamekamàtrakartçkatvaü bhàsate tatra tadabhàvo'maïkãrõodàharaõamiti vadanti>% .
     maõikçtà tu bàdhatvenàyaü vyavahçtaþ tallakùaõàdikaü tatroktaü yathà %<bàdho na sàdhyàbhàvavatpakùakatvaü pakùavçttyabhàvapratiyogisàdhyakatvaü và pakùe sàdhyàbhàvaj¤ànamàtrasya pramàtvaj¤ànaü vinà adhikabalatvàj¤ànena bàdhàbhàvàditi vakùyate ataeva sàdhyàbhàvavatpakùavçttitvamapi na, asiddhisaïkãrõabàdhàvyàpte÷ca . kintu sàdhyàbhàvavattvapramàviùayapakùakatvaü, pramitasàdhyàbhàvavatpakùakatvaü, pakùaniùñhapramàviùayatvaprakàràbhàvapratiyogisàdhyakatvaü veti vivakùitavivekena sàdhyàbhàvapramaiva doùaþ sà ca pramàtvena j¤àtà na svaråpasatã hetvàbhàsatvàt pramàtvaj¤ànaü vinà adhikabalatvàbhàvenàdoùatvàt apramàyàmapi pramàtvaj¤àne'numitipratibandhàcca>% . %<kàlàtyayàpadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadhà>% bhàùàø .

#<kàlàdar÷a># puø kàlaþ kàlasvaråpakarmàïgatvàdi àdar÷yate'tra à + dç÷a--õic--àdhàre ac . smçtinibandhabhede

#<kàlàdhyakùa># puø kàlànàü khaõóakàlànàmadhyakùaþsvagatyà pravartanàt . 1 sårye %<kàlàdhyakùaþ prajàdhyakùo vi÷vakarmà tamonudaþ>% bhàø vaø 30 . såryasyàùñàdhika÷atanàmakathane . sarvakàlapravartake 2 parame÷vare ca .

#<kàlànala># puø kàlaþsarvasaühàrakaþ analaþ . 1 pralayàgnau %<daüùñràkaràlàni ca te mukhàni dçùñvaiva kàlànalasannibhàni>% gãtà . 2 nçpabhede %<sabhànara÷càkùuùa÷ca parame kùustathaiva ca . sabhànarasya putrastu vidvàn kàlànalo nçpaþ . kàlànalasya dharmaj¤aþ sç¤jayonàma vi÷rutaþ . sç¤jayasyà bhavat putro vãroràjà pura¤jayaþ>% . harivaüø 31 a0

#<kàlànalacakra># naø kàlànala iva hiüsakaü cakram . narapatijayacaryokte'niùñàdij¤àpake cakrabhede tadbhedàdika¤ca cakra÷abde vakùyate .

#<kàlànunàdin># naø kalaeva kàlaþ taü, kàle varùàkàle và anunadati anu + nada--õini . 1 bhramare 2 cañake 3 kapi¤jale 4 càtake pakùiõi ca mediø . striyà jàtitvàt ïãù

#<kàlànu÷àrivà># strã kàlena varõena anukçtà ÷àrivà anu÷àrivà . 2 tagaramåle 3 ÷ãtalãjañàyà¤ca (÷iulãchopa) ratnamàø tayoþ kàlavarõatayà ÷àrivàtulyatvàttathàtvam .

@<[Page 2008a]>@
#<kàlànusàraka># naø kàlaü kçùõavarõaü mçgamadamanurasati gandhena anu + sç--õvul . 2 pãtacandane kàlànusàryake kàlãyake (kalambaka) bhàvapraø 2 samayànusàriõi tri0

#<kàlànusàrin># naø kàlaþ mçgamadaivànusarati gandhena dårato gacchati anu + sç--õini . 1 ÷ailaje gandhadravyabhede ÷abdaratnàø 2 samayànusàrake triø striyàü ïãp .

#<kàlànusàrya># naø kàlomçgamadogandhenànusàryo yasya . tagarabhede bhàvapraø (kalambaka) %<kàlànusàryaü tagaraü kuñilaü trapuùaü tathà . aparaü piõóatagaraü daõóahastã ca bàrhiõam . tagaradvayamuùõaü syàt svàdu snigdhaü laghu smçtam . viùàpasmàra÷ålàkùirogadoùatrayàpaham>% tatraiva tadguõàdikamuktam . bahuø và kap . kàlànusàryaka 2 kàlãyake ÷ailaje ràjaniø 3 ÷iü÷apàvçkùe (÷i÷u) mediø .

#<kàlàntara># naø anyaþ kàlaþ mayåø niø saø . 1 anyasmin kàle 2 utpattyuttarakàle %<kàlàntarakùamà>% ÷akuø . 3 samayàntarasthàyini ca .

#<kàlàntaraviùa># puüstrãø kàlàntare daü÷anakàlàt dãrghakàle viùaü vikàrakàri yasya . måùike hemaø tasya daü÷anàddãrghakàle viùasya vikàrakàritvàttathàtvam striyàü ïãù .

#<kàlàpa># puø kàlo mçtyuràpyate yasmàt àpa--apàdàne gha¤ 6 taø . 1 sarpabhoge 2 ràkùase puüstrãø dharaõiþ striyàü ïãù . kalàpaü vyàkaraõabhedaü vettyadhãte và aõ . 3 kalàpavyàkaraõàbhij¤e 4 tadadhyetari ca triø . kalàpinà vai÷ampàyanàntevàsibhedena proktamadhãyate %<kalàpino'õ>% pàø aõ inolopaþ . 5 kalàpinà prãktàdhyetçùu bhåmni %<udaguþ kañhakàlàpà>% siø kauø . 6 tatproktaveda÷àkhàbhede ca

#<kàlàpaka># naø kàlàpasya kalàpinà proktasya ÷àkhàbhedasya dharma àmràyo và %<caraõàddharmàmnàyayoþ>% pàø vu¤ . 1 kalàpiprokta÷àkhàbhedasya 2 dharme àmnàye ca

#<kàlàbhra># puø karmaø . sajale kçùõavarõe meghe sajalasyaiva meghasya kàlatvàt tathàtvam %<kàlàbhràbhaiþ kañàkùairarikulabhayadàm>% tantrasàø . kàlameghàdayo'pyatra . te nardamànà ivakàlameghàþ bhàø àø 193 aø .

#<kàlàmra># puø kàla àmroyatra . dvãpabhede %<kçrån yàtyuttaràn vãra! kàlàmradvãpameva ca>% hariø 151 aø .

#<kàlàyana># triø kàlena nirvçttàdi pakùàø caturarthyàü phak . kàlanirvçttàdau .

#<kàlàyasa># naø karmaø ac samàø . kçùõavarõe lohabhede . kàlalauha÷abde dç÷yam . 2 lauhamàtre hemaø . %<vahninà dràvyamàõaü kàlàyasaü niùi¤canti>% bhàgaø 5, 26, 37,

#<kàlà÷uddhi># strã kàlasya karmayogyasumayasyà÷uddhiþ . samayà÷uddhau kàlasya karmavi÷eùànarhatvaprayojake dharmabhede sà ca guru÷ukràstatvàdikçtà bhavati . %<vakràticàra vçddhàstabàlatve guru÷ukrayoþ . gurau makarasiühasthe kùaya màsadvimàsayoþ . trayoda÷adine pakùe gurvàditye tathaiva ca . luptàbde trividhotpàte kàlà÷uddhirudàhçtà>% . jyoø praø . etadupalakùaõam anyànyapi tannimittàni tattadgranthe uktàni tatra kàlasya ÷àstràdeva tattatkarmasàdhanatve'vagate ÷àstreõa ca kàlavi÷eùasya paryudastatvàda÷uddhatvam . %<dravyakriyàguõàdãnàü dharmatvaü sthàpayiùyate . teùàmaindriyakatve'pi na tàdråpyeõa dharmatà . ÷reyaþsàdhanatà hyeùàü nityaü vedàt pramãyate>% bhaññavàrtikokteþ tasya puõyatvaü tacca riktàdidoùaràhitye aùñamacandràdidoùaràhitye malamàsàdiràhitye ca bhavati atasteùàü paryudàsàt karmavi÷eùe kàlà÷uddhiþ . tannimittaj¤àpaka¤ca ratnàkaràdidhçtaü nyàyaratnavàkyam maø tattve yathà %<tacca malimluca--guru÷ukrabàlyavçddhàstamaya--siühamakarànyataragurusthiti--pårvarà÷yanàgatàticàrigurukavatasara--pårvarà÷igamiùyamàõàticàrigurukapakùatraya--vakrigurukàùñàviü÷ativàsara--kampàdyadbhutottarasaptàha--siühàditya--gurvàditya--pauùàdimàsacatuùñayànyatamaikadvitritadadhikànyatamadinavçttyàkàlikavçùñyuttaraikatrisaptàhànyatamadina--niùiddharåpasamayànyatvamiti>% . maø taø eùu pramàõaü vakùyàmaþ . atra navyavardhamànaþ %<ekadvitritadadhikànyatamadinavçttyàkàlikavçùñyuttaraikatrisaptàhetyatra uttaradinatvasya pårvadinaniråpyatvàt uttaratvapårvatvayorviruddhatayà nànàtvàt . ato'grimadinàditvapràptiriti>% jãvami÷reõàbhihitam . nacaikamekadinaü vçùñyavacchedànavacchedàbhyàü bhinnamiti vàcyaü vi÷eùyãbhåtadinasyaikatvena pratyabhij¤ànavirodhena upàdhimàtrabhedàt anyathà agràvacchinnavçkùànmålàvacchinnavçkùasyàbhedenànyonyàbhàvasyàvyàpyavçttitvaprasaïgàdityàha tanna vçùñidinottaradinasya niùedhaviùayatve vçùñidinasya karmàrhatà syàt . tasmàt vi÷eùyàyà vçùñerevottaratvam, na tu tadavacchedakadinasyàpãti . tenaikasmin dine vçùñyà taddinamàtratyàgaþ dvitãyadinàdau tu antima dinamàrabhya tryahasaptàhayostyàgaþ . tathà ca vyàsaþ %<no sandhyàgarjite pràhurvratopanayanaü budhàþ . na ca vçùñàvathàkàla vçùñàvà''saptavàsaràn>% . àsaptavàsarànityatra upasthitatvàdvçùñikàlamàdàya saptàhagaõanà àsaptabàsaràniti adhikasaükhyàvyavacchedàrtham . etena vidhyanuvàdabhiyà adhikasaükhyà nirastà . atra vçùñyuttarameva saptàhatyàgaþ etadvacanantu tçtãyàdidivasãyàkàlavçùñyabhipràyeõa . %<atodinenaikadinaü tyàjyaü dvitãyena dinatrayam . tçtãyena ca saptàhaü tyajedakàla varùaõe>% nyàyaratnaparigçhãtavàkye'pi dinena dinavçttivarùaõena evaü dvitãyenetyàdau j¤eyam . ataeva nyàyaratne'pi vçùñyattaratvamuktaü natu vçùñiyuktadinottaratvamiti . ekàdidinavçttitvavi÷eùaõaü dinàlpatvabahutvaj¤àpanàrthamiti . ÷rãpativyavahàranirõaye %<àkàlikãü vçùñimavekùya gantà padaü na gacchecchubhamàtmanãcchan . kùauraü vrata¤càpi ÷ubhàbhilàùã kadàpi naiva manasàpi kuryàt>% . atra nosandhyà garjita iti àkàlikãvçùñimavekùya ityàdi ÷ravaõàt . %<vrate'hni pårvasandhyàyàü vàridoyadi garjati . vratantatra tu naiva syàditi dharmo vyavasthitaþ>% iti vacane pårvapadamapi kàraõatàgràhakatvena parasandhyàvyàvartakam . anyathà saükràntibadbhàvinimittatvena parasandhyàyàü garjite'pi vratavaiguõyaü syàt . etena pårvadine sàyaü sandhyàgarjane'pi paradine vrataniùedha iti maithilamataü cintyamiti . saptamyarthànupapatteþ gãtàyàü %<mayaivaite nihatàþpårvameva nimittamàtraü bhava savyasàcin!>% itivat svaråpàkhyànaparaü bà pårvapadam . kàmaråpãyanibandhe'pyevam . yogã÷varaþ %<caturmàse nivçtte tu cakrapàõau samutthite . akàlavçùñiü jànãyàt yàvanna supyate hariþ>% . atra yàvadviùõumahotsava iti jãmåtavàhanaþ pañhati mahotsavaþ phàlgunã pårõimà iti vyàkhyàti ca . kçtyacintàmaõibhojaràjavyavahàrasamuccaya÷rãdharasamuccayeùu pauùàdi caturo màsàn j¤eyà vçùñirakàlajà . vratayaj¤àdikaü tatra varjayet sapta vàsaràn . màrgànmàsàt prabhçti munayovyàsabàlmãkigargà÷caitraü yàvat pravarùaõavidhau neti kàlaü vadanti . nàóãjaïghaþ suragurumunirvakti vçùñerakàlau màsàvetau na ÷ubhaphaladau pauùamàghau na ÷eùàþ . màrgàdityavadhau pa¤camã nàmividhau . vyàsavàlmãkigargà ityatra vyàsabàlmãki÷iùyà iti jãmåtavàhanaþ pañhati . pravarùaõetyatra chandobhaïga àrùatvàt soóhavyaþ . evaü pakùatraye vyavasthite yena sarvaparigrahaþ syàt tasyaiva grahaõamiti nyàyenàdyaþ pakùaþ ÷reyàn, taduttarantu pakùadvayamàpadatyantàpadviùayamevamanyatràpi . ataeva ràjamàrtaõóe %<uktàni pratiùiddhàni punaþ sambhàvitàni ca . sàpekùanirapekùàõi ÷rutivàkyàni kovidaiþ>% . iti ÷eùacaraõe mãmàüsyànãha kovidairiti kçtyacintàmaõau pàñhaþ . yadvà %<spaùñasya tu vidhernànyairupasaühàra iùyate>% iti nyàyena doùàti÷ayàrtha eva sàmànyaniùedhe vi÷eùaniùedhaþ . tatràpi vi÷eùaukto vçhaspatinà %<vçùñiþ karoti doùaü tàvannàkàlasambhavà ràj¤aþ . yàvanna bhavati yàne narapa÷ucaraõàïkità vasudhà>% . kà÷yapaþ %<ékùaikamandiragatau yadi jãbabhànå ÷ukrã'stagaþ suravaraikaguru÷ca siühe . nàrabhyate vratavivàhagçhapratiùñhà kùauràdikarma gamanàgamana¤ca dhãraiþ>% . çkùaikamandiragatàviti vi÷iùñaü na pçthak tathà ca %<ekarà÷igatau syàtàmekarkùaviùaye yadi . gurvàdityau tadà tyàjyà yaj¤odvàhàdikàþ kriyàþ>% . càturmàsyavrate tu pratiprasavamàha mahàbhàrate %<càturmàsyavratàrambhamastage'pi gurau bhçgau . khaõóe'vàpi tithau kuryàt evameva samàpanam>% . gàrgyaþ %<jãvàditye bàle ÷ukre årdhvaü da÷àhànmàïgalyaü pratiùñhàü khàta¤ca kuryàt>% . màïgalyaü vivàhàdi . khàtaü puùkariõyàdi . ràjamàrcaõóe hàrãtaþ %<yàtràü cåóàü vivàhaü ÷rutivivaravidhiü gràmasadmaprave÷aü pràsàdodyànaharmyàn suranarabhavanàrambhavidyàpradànam . mau¤jãbandhaü pratiùñhàü maõivarakanakàdhàraõaü kurvate ye mçtyusteùà¤ca siühe gurudinakarayorekarà÷isthayo÷ca>% . siühe gurudinakarayoþ--siühasthe gurau ravau ca ekarà÷isthayoryugapattayoreva %<teùà¤ca siüha>% ityatra %<teùàü harãjya>% iti pàñhàntaram . harãjye--siühe vçhaspatau . soma÷ekharàkhyanibandhe %<vàpãkåpataóàgayàgagamanakùaurapratiùñhàvrataü vidyàmandirakarõavedhanamahàdànaü vanaü sevanam . tãrthasnànavivàhadevabhavana¤cànàdidevekùaõaü dåreõaiva jijãviùuþ pariharedastaü gate bhàrgave>% . dãpikàyàm %<gurvàditye gurau siühe naùñe ÷ukre malimluce . yàmyàyane harau supte sarvakarmàõi varjayet>% . sarvakarmàõãti vacanàntaroktapràtisvikaniùiddhakarmaparaü làghavàt anyathà atiprasaïgàpatteþ . vçhadràjamàrtaõóaþ yàtràvivàhavratabandhave÷mapràsàdacåóàkaraõaü hitaiùã . naùñe bhçgau nopadi÷ennaràõàü devapratiùñhàmapi karõavedham . hitvàdyaü ÷ubhakarmàõi kuryàdastamite site . vivàhaü mekhalàbandhaü yàtrà¤ca parivarjayet . atra yàtrà¤ceti cakàraþ pårvavacanopàttamunyantaroktapràtisvikaniùiddhakarmàõi sa muccinoti . %<bàle ÷ukre, vçddhe ÷ukre, naùñe ÷ukre, jãve naùñe . bàle jãve, jãve siühe, siühàditye jãvàditye . tayà malimluce màsi suràcàrye'ticàrage . vàpãkåpataóàgàdikriyàþ pràguditàstyajet>% . eva¤ca kàlà÷uddhau vidyàrambhaü na kuryàt tadvidhàna¤ca viùõudharmottare . %<saüpràpte pa¤came varùe aprasupte janàrdane . ùaùñhãü pratipada¤caiva varjayitvà tathàùñamãm . riktàü pa¤cada÷ã¤caiva saurimaumadinantathà . evaü suni÷cite kàle vidyàrambhaþ pra÷asyate>% devalaþ %<bàle vçddhe tathaivàste kurute daityamantriõi . udvàhitàyàü kanyàyàü dampatyorekanà÷anam>% . antaka iti ÷eùaþ . ràjamàrtaõóe %<siühe gurau pariõãtà patimàtmànamàtmajàn hanti . krama÷astriùu pitràdiùu va÷iùñhagargàdayaþ pràhuþ>% . pitràdiùu--siühaghañakamaghà pårvaphàlgunyuttaraphàlgunãprathamapàdeùu . pratiprasavamàha ÷àtàtapaþ %<màghyàü yadi maghà nàsti siühaü gururakàraõam>% . tatraiva hemàdridhçtamàõóavyavacanam %<÷rutivedhajàtakànnaprà÷anacåóàdikaþ sarvaþ . ravibhavanasthe jãve kàryovarjyovivàhastu>% . màdhyàü maghàyoge tu çkùaikamandiragatàvityàdinà sarvakarmaniùedhàt . athaivaü vivàho'pi ÷råyate tathàca ràjamàrtaõóe dakùaþ %<gurau haristhe na vivàhamàhurhàrãtagargapramukhàmunãndràþ . yadà na màghã maghasaüyutà syàt tadà ca kanthodvahanaü vadanti>% . ittha¤ca màghyàü maghàyogàbhàve'pi ÷rutivedhàdi, maghàsthe'pi gurau bhavati vivàhastu gurormaùàparityàgàdeva tathàca màõóavyaþ %<maghàçkùaü parityajya yadà siühe gururbhavet . tatràbde kanyakà coóhà sumagà supriyà bhavet>% . vàtsyàyanaþ %<yàtrodvàhapratiùñhàdigçhacåóàvratàdikam . yatnato varjayeccaiva jãve vakràticàrage . kãrtibhaïgaþ pratiùñhàyàü, bhayaü cauràttathà'dhvani . cåóodvàhe bhavenmçtyurvrate hàni, rbhayaü gçhe . aticàre tripakùaþ syàt vakre pakùacatuùñayam . na kuryàttatra yàtràdi gurorvakràticàrayoþ>% gargaþ %<gurorvakràticàre ca varjayettadanantaram . yaj¤avratavivàhàdàvaùñàviü÷ativàsaràn>% . màõóavyaþ %<yadà vakràticàràbhyàü rà÷iü gacchati vàkpatiþ . dinàmi saptaviü÷àni tyaktvà karma samàcaret>% . atràpi pårvaþ pårvaþ pakùaþ ÷reyàn . rà÷iü--rà÷yantaram anyathà vyarthaü syàt . ataeva nyàyaratnenàpi pårvarà÷igamiùyamàõàticàriguruketyuktam . vçhadràjamàrtaõóe %<vakàticàropagatàþ kujàdyà yadyanyarà÷au, parivarjanãyàþ . yathàkramasthàþ svagçhasthità và na varjanãvà yavanà vadanti>% . vyavahàrasamuccaye kçtyacintàmaõau ca hàrãtaþ %<kçtvà'ticàraü yadi pårvarà÷iü nàyàti mantrã vibudhàdhipànàm . yànaü vivàhaü vratabandhagehaü sarvaü tadà hanti mataü munãnàm . aticàraü gate jãve vçùe vç÷cikakumbhayoþ . yaj¤odvàhàdikaü kuryàttatra kàlo na lupyate>% . kçtyakalpalatàyàü vàcaspatimi÷raiþ %<pårvarà÷iü yadà tyaktvà apårõe vatsare guruþ . luptaþkàlaþ sa vij¤eyaþ paragehaü gato yadà . mãne meùe vçùe caiva tathà mithunakanyayoþ . aticàrànna doùaþ syànniyataü kàlalopajaþ>% . dvaitanirõaye %<kanyàvç÷cikameùeùu manthathe ca çùe vçùe . aticàreùu kartarvyavivàhàdi ùudhaiþ sadà>% iti amålakamityuktam . varàhasaühitàyàm %<aticàraü gatojãvastatraiva kurute sthitim . tadà mahàticàraþ syàt luptasaüvatsarakriyaþ . aticàreõa yorà÷irlaïghitodevamantriõà . tadàdyo vatsaroluptoyo'narhaþ sarvakarmasu>% . tatra varùe karmaõoluptatvàt vatsarolupta iti tadàha yo'narha iti . bhujabalabhãmàdinibandheùu %<÷ubhaü bhavanamàsàdya yadàtikramate guruþ . atra saüvardhità kanyà sukhaü bhartuþ pramodate>% dãpikàyàm %<trikoõajàyàdhanalàbharà÷au vakràticàreõa guruþ prayàti . yadà, tadà pràha ÷ubhe vilagne hitàya pàõigrahaõaü va÷iùñhaþ>% . trikoõaü navapa¤camam . jàyà--saptamaü, dhanaü--dvitãyaü, làbha--ekàda÷agçham . ratnakoùe %<pakùoda÷àhàni tathà tripakùã màsatribhàgaþ khalu ùañ ca màsàþ . eùo'ticàraþ kathitograhàõàü bhaumàdikànàü paratastu càraþ>% . pratiùñhàkàõóe kalpatarau devãpuràõam %<yathà jãve sthite siühe tathaiva makarasthite . devàràmataóàgàdipurodyànagçhàõi ca . vivàhàdi mahàbhàga bhayadàni vinirdi÷et . yadà dvàda÷age jãge aùñame vàtha bhàskare . pratiùñhà kàrità viùõormahàbhayakarã matà>% . kçtyacintàmaõau devãpuràõam %<siühasaüsthaü guruü ÷ukraü sarvàrambheùu varjayet . àrabdha¤ca na siddhyeta mahàbhayakaraü bhavet . kåpàràmataóàgeùu purodyànagçheùu ca . siühasthaü makarastha¤ca guruü yatnena varjayet . kàrakovrajate nà÷aü santànaþ kùãyate'ciràt>% . guõisarvasve makarasthagurau pravartakaü narasiühapuràõam vivàhonaiva kartavyaþ siühasaüsthe gurau sadà . makarasthe ca tatkàryaü kalyàõaü sarbatobudhaiþ . tathà devãpuràõam %<makarastho yadà jãvo varjayet pa¤camàü÷akam . ÷eùeùvapi ca bhàgeùu vivàhaþ ÷obhano mataþ>% . etadvàkyaü vyavahàràparigçhãtamiti kçtyacintàmaõiþ . etenaitadanàkaraü na bhavati kintu maithilànàmanàcàraþ iti svaraso'vagamyate . ataeva ratnàvalyàdiùu nãcasthaguràveva doùa uktaþ . gurornãcasthatvamapi triü÷àü÷amakararà÷eþ pa¤camàü÷aü yàvaditi jyotistattve j¤eyam . ratnàvalyàm %<nãcasthaþ siühagovà yadi bhavati guruþ såryara÷mau ca lãnaþ saüyukto và yadi syàt da÷a÷atavçõinà kùãõaråpo'tha bàlaþ . yàtràgehaü vivàhovratamamaragçhaü yaj¤acåóàdi sarvaü vàpã codyànakåpam na bhavati ÷ubhadaü yadyadiùña¤ca loke>% . ÷rãpatiratnamàlàyàü kçtyacintàmaõau ca vàtsyaþ %<÷àkhàdhipe balini kendragate'tha vàsmin vàre'sya copanayanaü kathitaü dvijànàm . nãcasthite'rigçhage'tha paràjite và jãve bhçgau vratavidhau smçtikarmahãnaþ>% . asya÷àkhàdhipasya . tena sàmagànàü kujabàre'pyupanayanam %<sàmavedàdhipo bhaumaþ>% ityuktatvàt . kàmaråpãyanibandhe smçtisàgare devãpuràõam %<makarastho yadà jovastadà triü÷addinaü tyajet . tyaktvà tu ùaùñidivarsa kuryàt karmàõi mànavaþ>% . ràyamukuñajyotiþkàlakaumudyàm yattu %<makarasthaü guruü yatnàt siühavat parivarjayet . devàràmataóàgeùu purodyànagçheùu ca>% ityàdi devalavacanaü tadapi siühavat parivarjayedityanena yathà siühasthasya gurostyàjyatà tathà makarasthasyàpãti gamyate . siühastha gurormaghàyuktamàghyàü satyàmeva tyàjyatà ato makarasthasyàpi gurostasyàmeva tyàjyatà ityavagamyate . ataeva devãpuràõam %<yathà jãvasthite siühe tathaiva makarasthite>% ityatra yathàtathopàdànam . tadapi de÷avi÷eùa eva dåùaõam tathàhi %<gaõóakyà uttare tãre giriràjasya dakùiõe . siühasthaü makarastha¤ca guruü yatnena varjayet>% . ataevànyade÷àbhipràyeõa bhãmaparàkrame %<vàpãkåpataóàgàdi niùiddhaü siühage gurau . makarasthe tu tatkàryaü na doùaþ kàlalopajaþ . kàryaü makarage jãrva vivàhàdyakhilaü budhaiþ . na tu siühagate jãve kuryàdvipraþ katha¤cana>% . atra pårvoktanarasiühapuràõavacane makarasthamàtre vivàha uktaþ . ataeva tatsàrabhåtaü vyavahàramàtraü vibakùitaü ÷rãpatinàtmabuddhyeti pratij¤àyasamayà÷uddhau makarasthavçhaspatidoùamanabhidhàya kevalamupanayane nãcasthavçhaspatirniùiddhaþ . etena dvaitanirõaye ÷rãpatisaühitàyàü vyavahàropavçühitameva vacanaü naca vyavahàraviruddhamiti . etena yat makarasthagurvàdau vivàhàdividhàyakaü vacanaü tadàcàravirahàdanàdaraõãyam iti vàcaspatimi÷roktaü heyam makarasthagurau pratiùñhàvyatiriktakarmaniùedhaka÷rãpatigranthavirahàt . atha tanniùedhakamunivacanàni pràmàõikàntaradhçtatvàdupàdeyànãti cet tarhi pratiprasavavacanànyapi tathà . eva¤càticàre vivàhàdiniùedhakavacanàni ÷rãpatinà likhitàni natu tadapavàdakànãti tena tànyapràmàõikànãti yaduktaü tadapi heyam prakçte pårvoktayuktestaulyàt bhujabalabhãme %<jãbo'rkeõa yutaþ karoti maraõaü bàlàü÷ukobhàguriþ nakùatraikagato vadanti yavanàþ pàdasthito devalaþ . pràyogargaparà÷aràdimunayo necchanti càstaügate tasmàdastamite surendrasacive neùñaü vivàhàdikam>% ÷rãpatiratnamàlàyàm %<pràgudgataþ ÷i÷urahastritayam sitaþ syàt pa÷càdda÷àhamitapa¤cadinàni vçddhaþ . pràk pakùameva kathito'triva÷iùñhagargairjãvastu pakùamapi vçddha÷i÷urvivarjyaþ>% . vçddha÷i÷utvagantetikvacitpàñhaþ . sitaþ ÷ukraþ . iha--pa÷càddi÷i . ràjamàrtaõóe %<bhavet sandhyàgataþ pa÷càt astamaiùyan dinatrayam . dinàni pa¤ca pårveõa, tatkçte karma varjayet . bàle bçddhe ca sandhyàü÷e catuþpa¤catrivàsaràn . jãve ca bhàrgave caiva vivàhàdiùu varjayet . bàle bçddhe ca sandhyàyàü naùñe ca bhçgunandane . durbhagà càsatã bandhyà mçtyuyuktà phalaü kramàt . bàle ca durbhagà nàrã vçddhe naùñaprajà bhavet . naùñe ca mçtyumàpnoti sarvamevaü guràvapi>% . vçddhe pa¤cadinatvakãrtanamapyàpadviùayaü jyotiþparà÷areõa bhçgoþ pàdàste'pi da÷àhavidhànàt . evaü guràvapi . ratnamàlàyàü pakùavidhànàt tayormate na sandhyàyàþ pçthaïnirde÷o'pi vçddhatvenaiva tadgrahaõàt . dãpikàyàm gurvàditye, gurau siühe, naùñe ÷ukre malimluce . yàmyàyane harau supte sarbakarmàõi varjayet . tatraiva %<no ÷ukràste'ùñame'rke gurusahitaravau janmamàse'ùñamendau, viùñau, màsemalàkhye, kuja÷a÷idivase, janmatàràsu càtha . nàóãnakùatrahãne, gururavirajanãnàthatàràdi÷uddhau, pràtaþ kàryà parãkùà dvitanucaragçhàü÷odaye ÷astalagne>% . jyotiùe %<siühasthe makarasthe ca jãve càstamite tathà . siühasthe tu ravau naiva parãkùà ÷asyate budhaiþ>% . gargaþ %<dàhe di÷à¤caiva dharàprakampe, vajraprapàte'tha vidàraõe và . dhåme, tathà pàü÷ukaraprapàte na kàrayenmàïgalikàdi kàryam . ulkàpàte ca nirghàte tathaivàkàlavarùaõe . chidre sårye vinirdiùñe naü kuryànmaïgalakriyàm . dhåmaketau samutpanne, grahaõe candrasåryaryàþ . grahàõàü saïkare caiva na kuryànmaïgalakriyàm . dvisåryaü và trisåryaü và dçùñvà gaganamaõóalam . ràtrau÷akradhanu÷caiva maïgalàni vivarjayet . digdàhedinameka¤ca grahe sapta dinàni ca . bhåmikampe ca sambhåte tryahàõi parivarjayet . ulkàpàte ca tritayaü, dhåme pa¤ca dinàni ca . vajrapàte dinamekaüvarjayet sarvakarmasu>% . bhojaràjaþ %<grahe ravãndvoravaniprakampe ketådgamolkàpatanàdidorùa . vrate da÷àhàni vadanti tajj¤àntrayoda÷àhàni vadanti kecit>% . grahaõakàle bhåkampolkàpàtavajrapàtàdidoùasamàhàre trayoda÷àhama÷uddham ki¤cidånatatsamàhàre da÷àham . grahaõàdyekaikadoùe tryahamiti vàcaspatimi÷ràþ . atra smçtisàgaradhçtasàrasaügrahe %<ràjyàdikamahàsiddhau yaj¤adànatapaþsu ca . hàmakhàdhyàyayo÷caiva varjayedda÷aràtrakam . lakùahome mahàdàne varjayet somake makhe . tapaþsvàdhyàyayo÷caiva ciràrambhe trayoda÷a>% iti vyavasthà anyatra %<ulkàpàte bhuvaþ kampe akàlavarùagarjite . vajraketådgamotpàte grahaõe candrasåryayoþ . prayàõantu tyajet kùattraþ saptaràtramataþ param . bràhmaõaþ kùattriyo vai÷yastyajet karma triràtrakam . ÷ådrastyaktvà caikaràtraü sarvakarma samàcaret>% . parà÷araþ %<prayàõe saptaràtraü syàt triràtraü vratabandhane . ekaràtraü parityajya kuryàt pàõigrahaü grahe>% . bhçguþ %<kampe ràjani saptàhaü bràhmaõànàü tryahantathà . ÷ådrasyàrdhadinaü proktaü sarvakàryeùu vai bhçguþ>% . ÷ådrasyàpadviùayam . kampaityupalakùaõam . grahaõàdàvapyevamevànyatraikatra pañhitatvàt . bhojadevavyavahàrasamuccaye %<sarvaü kàryaü ga kurvãta gurau siühe'stage'pi ca . vratadãkùe na kurvãta tamoyukte vçhaspatau>% . tamoyukte ràhuyukte . vratadãkùe iti nityetarakarmopalakùaõam . tathàca smçtisàgarasàre jyotiùam %<ekarà÷au sthitau syàtàü yadi ràhuvçhaspatã . vivàhavratayaj¤àdi sarvantatra vivarjayet>% . malamàsàdyupakramya bhaviùye %<çkùabhede'pyekarà÷au samparko yadi và'nayoþ . guroràhorapi tathà tyajedvidvànna saü÷ayaþ>% . atra gurorlajjitatvaü hetuþ . tadyathà %<yatra tatra sthito jãvastamoyogena lajjate . upahàsàya kiü na syàdasatsaïgo manãùiõàm>% iti . %<aniùñe trividhotpàte siühikàsånudar÷ane . saptaràtraü na kurvãta yàtrodvàhàdimaïgalam>% . iti dopikàyàmaniùñaityabhidhànàt aniùñajanakotpàta eva sarvakarmànadhikàraþ . pårvalikhitabhojaràjavacane'pi %<ketålkàpatanàdidoùe, iti doùajanaka eva tathoparàge maõóalataþ ÷ubhe'pi yàtràniùedhàya siühikàsuta iti pçthagupàdananam . atra vivàhàdàvapi saptaràtraniùedhàt parà÷aroktasvalpakàlaniùedha àpadviùayaþ . tenàniùñàjanake bhåmikampàdau na doùaþ . ataeva vçhatsaühitàyàü varàheõa utpàtaprakaraõe pràyaþpadamabhihitam tathà ca>% yaþ prakçtiviparyàsaþ pràyaþ saükùepataþ sa utpàtaþ . kùitivyomadivyajàtoyathottaraü gurutaro bhavati pràyaiti çtvàdiprayuktaviparyàsavyàvçttyarthaü yadàha tatraiva %<ye ca na doùaü janayantyutpàtàstàn çtusvabhàvakçtàn . çùiputtraiþ kçtaiþ ÷lokairvidyàdetaiþ samàsoktaiþ>% manunàpi %<nirghàte bhåmicalane jyotiùà¤copasarpaõe . etànàkàlikàn vidyàdanadhyàyànçtàvapi>% . atrànadhyayanàrthamçtàvapotyuktam . utpàte doùabhaïgamàha ÷rãpativyavahàranibandhe %<atha divasatrayamadhye mçdujalapatanaü yadà syàt . tadotpàtadoùaü ÷amayedityàhuràcàryàþ>% vàrhaspatye %<÷amayantyàsaptàhàt kampàdikçtaü nimittamà÷veva . ativarùaõopabàsavratadokùàjapyahavanàni>% . viùõudharmottare %<÷ete'tra caturonàsàn yàvadbhavati kàrtikaþ . vi÷iùñà na pravartante tadà yaj¤àdikàþ kriyàþ . nàbhiùecyo nçpa÷caitre nàdhimàse kadàcana . na supte ca tathà kçùõe vi÷eùàt mpavçùi dvija!>% . bhaviùyottare %<supte mayi jagannàthe ke÷ave garuóadhvaje . nivartante kriyàþ sarvà÷càturvarõyasya bhàrata! . vivàhabratabandhàdicåóàsaüskàradãkùaõam . yaj¤agçhaprave÷àdidànàrcanapratiùñhanam . puõyàni yàni karmàõi varjayeddakùiõàyane>% . sarvàstattadvàkyagaõitàþ pårvapràtisvikoktàþ evaü pupayànãti anyathà vi÷eùavacanavaitharthyà dati vadanti . bhojaràjaþ %<vàpo taóàgagçhagàpuradevasadmapàsàdavàrimañhakåpavivàhacaityàt . kartuü yathàgamavighànavidhirvadhàtrà proktastathaiva kathayàmi samàsato'ham . supte harau prakaña÷eùaphaõopadhàne lakùmokaràbjaparimàrjitapàdapadme . mãne ravau dhanuùi càstamite tathejye vàstukriyàvidhirasau munibhirniùiddhaþ>% . ijyoguruþ . nàradaþ %<vàpãkåpataóàgàdipratiùñhàyaj¤akarma ca . na kuryàtmalamàse ca mahàdànavratàni ca>% . dànapadaü sàmànyadànaparamiti vadanti . tathàca smçtiþ %<aste sandhyàgate bàle bhçgau màsi malimluce . devatàdar÷anaü dànaü mahàdànaü vivarjayet>% . laùuhàrãtaþ %<bhçgàvaste gurau siühe gurvàditye malimluce . tyajet dànaü mahàdànaü vrataü devavilokanam>% . etadvacanadvayaü kàlaviveke'pi . atra dànamahàdànayorupàdànàt gaø taø . muhårtacintàmaõipãyåùadhàràdau vi÷eùa ukto vistarabhayànnokta stataevàvaseyaþ .

#<kàlika># puüstrã kàle varùàkàle carati ñha¤a, ke jale alati ala--bàø ikan 7 taø và . 1 krau¤ce vake ÷abdaratnàø striyàü ïãù . kàlovarõo'styasya ñhan kàlàt varõa bàcitve jànapadàø niø ïãù tataþ svàrthe ka hrasvaþ iti và . kàlikà 2 devãmårtibhede %<tasyàü vinirgatàyàü tu kçùõà'bhåt sà'pi pàrvatã>% devãmàø tasyàþ kçùõavarõatayàvirbhàvàttathàtvam vivçtiþ kàlikàpuràõe 60 aø yathà %<sarve suragaõàþ sendràstato gatvà himàcalam . gaïgàvatàranikañe mahàmàyàü pratuùñuvuþ . aneka saüstutà devã tadà sarvàmarotkaraiþ . màtaïgavanitàmårti rbhåtvà devànapçcchata . yuùmàbhiramarairatra ståyate kà ca bhàvinã . kimarthamàgatà yåyaü nàtaïgasyà÷ramaü prati . evaü brabatyà màtaïgyàstasyàstu kàyakoùataþ . samudbhåtà'vãddevã màü stuvanti surà iti . ÷umbho ni÷umbho hyasurau bàdhete sakalàn suràn . tasmàttayorbadhàyàhaü ståye'dya sakalaiþ suraiþ . viniþsçtàyàü devyàntu màtaïgyàþ kàyatastadà . bhinnà¤jananibhà kçùõà sà'bhåt gaurã kùaõàdapi . kàlikàkhyà'bhavat sàpi himàcalakçtà÷rayà>% . 3 vç÷cikapatravçkùe 4 kramadeyavastumålye 5 dhåsaryàm 6 jañàmàüsyàü 7 kàkyàü 8 pañola÷àkhàyàü 9 romàvalyàü 10 ÷ivàyàm 11 mevàbalyàü strã mediø . 12 kùãrakãñe hàràø 13 masyàü ÷abdaratnàø 14 kàkolyàü 15 ÷yàmàpakùiõi strã ràjaniø . 16 himàcalabhavàyàü tri÷iràyàü harãtakyàm strã mediø . 17 caturbarùa kumàrãbhede annadàkalpaþ kàlasaïkarùà÷abde vivçtiþ . kàlasya bhàvaþ vàø bà vuõ . 18 kçùõavarõe strã . 19 svarõadoùe jañàdharaþ bahninà dàhe yaddoùàt svarõasya kçùõatà bhavati sà ca tàmràdidhàtuyogaiþ . %<hemnaþ saülakùyate hyagnau vi÷uddhiþ ÷yàmikà'pi và>% raghau agnàveva kàlikàj¤ànasyoktestasyaiva tathàtvam . kàya jalàya alati paryàpnoti ala--paryàptau õvul ñàp ataittvam . 20 kujjhañikàyàü bharataþ 21 navameghe strã mediø . kàle dãyate ñhak . 22 pratimàsadeyavçddhau (suda) %<pratimàsaü sravantã yà vçddhiþ sà kàlikà matà>% nàradaþ . kaü jalamalati bhåùayati alabhåùaõe õvul ñàp ataittvam . 23 suràyàü strã hemacaø . kàlovarõo'styasya ñhan . 24 kàlãyake kçùõacandane naø ÷abdacaø . prakçùñaþ dãrghaþkàlo'sya prakçùñe ñha¤ . 25 vaire naø tasya dãrghakàlasthàyitvàttathàtvam . %<varõe cànitye>% ityadhikàre %<kàlàcca>% pàø kan . kàlaka striyàü ñàp ata ittvam . 26 kàlikà anityakçùõavarõayukta ÷àñyàdau strã %<kàlikà ÷àñã>% siø kauø . kàlena nirvçttaþ ñha¤ . kàlika 27 kàlanirvçtte kàlakçte triø . %<vi÷eùaþ kàliko'vasthà>% amaraþ . kàle bhavaþ ñha¤ . 28 kàlabhave triø . ubhayatra striyàü ïãp iti bhedaþ .

#<kàlikàpuràõa># naø kàlikàyà màhàtmyàdipratipàdakaü puràõam . upapuràõabhede upapuràõa÷abde pçø tasya tathàtvamuktaü tatpratipàdyaviùayà÷ca 1 aø brahmaõonàradàdikrameõa tatpuràõavaü÷avarõanam . çùipra÷ne màrkaõóeyoktiþ . prajàsçùñiþ--vrahmamanasaþ sandhyàsçùñiþ kandarpasçùñiþ . tasya brahmaõà strãpuraùayormelanàya nide÷aþ . 2 aø tasya manmathanàmàdiniruktiþ . tasya harùaõarocanadràvaõa÷oùaõamàraõàkhyapa¤cavàõoktiþ . sandhyàüdçùñvà brahmaõo manovikàraþ sandhyàdar÷anena jàtasàtvikaparmàt agniùvàttàdãnàmutpattiþ . tàü dçùñvà vikàrànvitadakùadharmataþ ratinàmakakanyotpattiþ . 3 aø brahmaõaþ kàmadeva÷àpaþ . ratyàþ kàmena vivàhaþ . 4 aø ÷ivamohanàya brahmaõà kàmasya niyogaþ . ÷ivamohanàya brahmaõà viùõumàyàyàþ stutiþ . dakùakanyàsatãtvena tasyàþ pràdubhàvapràrthanaþ dakùeõa mahàmàyàyàþ stutiþ . 5 aø viùõumàyàyà dakùàya varadànam . 6 taø ÷ambhordàragrahaõàya brahmaõà kàmasya niyojanam . tena saha màràdigaõa sya preraõam . 7 aø kàmena haramohanaprakàroktiþ . 8 aø dakùakçtamahàmàyàstavaþ . satãjanmatatpàlana prakàraþ tannàmaniruktiþ . nàradena satyà hararåpavarapràptyuktiþ . 9 aø satãkçta÷ivavratam . brahmaõaþ ÷ivasamãpe dàragrahaõapràrthanam . tadaïgãkàre tatpariõayayogyatayà dakùakanyàyàþ kathanam . 10 aø satyà nandãvratasamàptau ÷ivena tasyai svasya bhàryàbhavanaråpavaradànam . dakùasamãpe svena satãvivàhàrthaü ÷ivena brahmaõaþpreraõam . brahmaõodakùaü prati tayàpràrthane tena tadaïgãkàraþ . satãvivàhàrthaü brahmàdibhiþ saha ÷ivasya dakùapuragatiþ . 11 aø vivàhakàle satãråpaü dçùñvà brahmaõomanovikàraþ . tataþ saüvartàdimevàdãnàmutpattiþ . tatodakùavàkyena brahmàõaü prati ÷ivasya kopaþ . viùõunà sàntvanam . 12 aø çùipra÷ne brahmaviùõu÷ivànàmabhedoktiþ . 13 aø ÷ivàya viùõunà brahmàõóasaüsthànasya dar÷anam . tathà råpadar÷anena teùàmekatvoktyà brahmàõaü prati tasya kopaniüvçttiþ . 14 aø ÷ivasatãvihàravarõanam . 16 aø dakùayaj¤apràrambhaþ . tatra ÷ivasatãnimantraõàbhàve satyàþ pitaraü prati kopaþ . tatra dakùakopena satyà dehatyàgaþ . 17 tena kruddha÷ivena vãrabhadraü sçùñvà taü prati dakùayakùanà÷anàyàde÷aþ . tena tadyaj¤asyanà÷anam . satãvirahe ÷ivavilàpaþ . 18 aø ÷ivasya satãvirahavarõanam . ÷ivarodanàmbuno bhåmau patane tannà÷à÷aïkayà devànàü ÷aniü prati tacchoùaõapràrthane tena tasyàïgãkàraþ . tadvàùpeõa vaitaraõãnadãpràdurbhàvaþ . satãmçtadehagrahaõapårbakaü ÷ivasyabhramaõam . ÷aninà satã÷avadehàvayavànàü krama÷aþkhaõóane aïga bhedena tattatsthànànàü pãñhatvapràptiþ . krama÷aþ sarvasatãdehapatate ÷ivasya liïgatvapràptiþ . brahmaõà tasya sàntvanam . 19 candrabhàgàntike ÷iprasaraþ ÷iprànadãsamutapattiþ . candrabhàgànadyutpattiþ . candrabhàgà nàmaniruktiþ . saptaviü÷atau a÷vinyàdiùu strãùu rohiõyàmindoratyanuràge a÷vinyàdãnàü candreõa vivàdaþ . tatra 2 3 9 10 12 16 21 26 bharaõyàdibhirnavabhi÷candrasya bhartsane kçte candrasya tàþ prati yàtràyàü varjanãyatàråpa÷àpadànam . sarvàsàüdakùasamãpe gatiþ tàbhiþ candradauràtmyasyakathane dakùeõa candraü prati sarvàsutulyavartanopade÷e'pi candreõa tathànàcaraõe dakùeõa ràjayakùmàõaü gadamutpàdyacandràbhibhavàya tasya niyogaþ . tasya prave÷ena candrasya kùayaþ . candrakùaye oùadhãnàmapuùñau yaj¤àbhàvàt vçùñyabhàvena prajàkùayoktiþ . 21 tadàlokya dakùasamãpe devànàü gamane tadupade÷ena ràjayakùmaõà gãrõakalànàü jyotsnàdãnà¤ca niùkàsanam . bçhallohitànadãsnànàt candrayakùmamãkùaþ . ràjayakùmasthitisthànakathanam . tatpatnãkathanam . dakùavàkyànusàreõa candramaso màsàrdhaü hràsavçddhiprakàrakathanam . såryavimbena candrabçddhikathanam . ÷ivena candrasyaikakalàdhàraõaü tataeva jyot snàyàþ kùãõa candre prave÷ena candrabçddhikathanam . sãtànadãpràdurbhàvaþ . candrabhàgànàmapràptisamarthanam nirvirõàü sandhyàü prati viùõåpàsanàrthaü vasiùñhopade÷aþ . sandhyàü prati viùõoþ prasàde tayà tasya stutiþ . tasyai tena varasya dànam . viùõorupade÷ànmedhàtithiyaj¤àgnau tasyà dehatyàgaþ taccharãrasya viùõoràj¤ayà såryamaõóale nayanam . såryeõa tasya tridhàkaraõena sandhyàtrayakalpanam . medhàtithiyaj¤àgnaþ arundhatãsamutthànaü tannàmaniruktiþ . 23 aø candrabhàgànadãmàhàtmyam arundhatyà vasiùñhena saha vivàhaþ . 24 aø brahmàdibhiþ ÷ivavaikalyavàraõàrthaü yoganidràyàþ stutiþ . viùõunà ÷ivasya sàntvanam . nimeùàdiparàrdhaparyantakàlamànoktiþ . manvantaroktiþ . pralayaprakàraþ . sçùñiprakàraþ . 25 aø sçùñervivçtiþ . brahmàõóàdisaüsthànam . 26 aø varàhakalpe pratisargaþ . 27 aø yaj¤avaràheõa pçthvãdhàraõaprakàraþ . 28 aø jagatoniþ sàratvoktyà tattvaj¤ànena mokùopade÷aþ . 29 ÷ivagaõànà mutpattyàdi . 30 yaj¤avaràhasya dharàråpayà vàràhyà saha krãóanena tadanuràgàt taddehatyàge'nicchà . taddehatyàgàrthaü devairviùõoþ stravaþ . varàhadehanà÷àrthaü ÷ivasya ÷arabhamårtidhàraõam tena tasya yuddhe pçthivyà naùñapràyatà÷aïkayà rohitamatsyaråpeõa viùõoràvirbhàvaþ . tena pçthivãvedamunyàdãnàü dhàraõam . ÷ivena nànàvidhagaõànàü sçùñiþ . varàhamårteþ ÷arabheõa saha yuddhe tasyàü÷atonaranàràyaõayorutpattiþ . ÷ivena varàhasya badhaþ . ÷ivagaõànàü svaråpaguõàdi . 31 aø mçtavaràhadehàvayavebhyo jyotiùñomàdiyaj¤akalpanam . varàhaputratrayasya tretàgniråpeõotpattiþ . 32 aø svàyambhuvamanuü prati kapila÷àpaþ . manorbiùõåpàsanam . tatsamãpe viùõormatsyaråpeõàgatya vàsasthànapràrthanaü, kùudrapàtràdivçhatsarovaraparyante krama÷o vardhamànasya matsyadehasyàdhàratvàbhàvoktiþ . 33 aø manunà'dbhutadar÷anena taü prati tasya svaråpaj¤ànàya pra÷netasmaitena àtmasvaråpasya kathanam . kapilavàkyànusàreõàcireõa bhàvikhaõóapralayà padvàraõàrthaü matsyena vçhannaukànirmàõasya tatravãjasa¤cayasthàpanasyopade÷aþ . sva÷çïgeõa ca tannaukàyàþ samàkarùaõaü kartavyamityuktiþ . pralayànte jagatàü ÷eùaråpeõa dhàryatoktiþ . 34 aø kårmaråpeõa varàha÷arabhayuddhena naùñapràyàyàbhåmeþ samãkaraõam . naranàràyaõàbhyàü tapasà såryàdisthitikaraõam . pårvasa¤citavãjaiþ manunà punaþ ÷asyapravardhanam . 35 aø ÷ivasya pårbagçhãta÷arabhamårtityàgakàle aùñàbhiþ pàdaiþ såryàdyaùñamårtigrahaõam tena tasyàùñamårtinàmatà . ÷àrabhakàyàt kapàlibhairavapràdurbhàvaþ . tadyajanaprakàraþ . 36 aø rajasvalàyàþ pçthivãråpavaràhapatnyàþ varàheõa saïgamàt narakàsurotpattiþ . 37 aø janakançpàt sãtàdyutpattiþ . dharopade÷ena janakena narakasya pratipàlanàdi . 38 aø tasya pràgjyotiùade÷e ràjyakaraõam tadde÷asãmàdi . 39 aø dvàparayuge utpannavàõàsurasaüsargàt narakasyàtyàcàraþ . nãlakåñe sthitadevãdar÷anàrtha màgatavasiùñhadar÷ananivçttaye narakeõa taddevãdvàràcchàdàne kçte taüprati %<yena janitastvaü mànuùaråpeõa tenaiva tava badho bhaviùyatãti, vasiùñhasya ÷àpadànam . 40 aø tasya bhagadattàdiputrotpattiþ . vasiùñha÷àpànusàreõa kçùõena dvàparayuge narakasya badhaþ . 41 aø menakàyàþ mainakàdiputra÷atasya kàlãnàmaka kanyàyà÷cotpattiþ . nàradena tasyàþ ÷ivavivàhayogyatvasya taddehàãharatvasya ca himàcalasamãpe kathanam . 42 aø ÷iprasarastyàgena himavatprasthe ÷ivagatiþ . ÷iva÷u÷råùàrthaü himàdriõà svasutàkàlãniyojanam . devànàü tàrakàsurapãóanakathà . tadbadhàya devapràrthi tabrahmaõà ÷ivasya pàrvatãsaïgaptàccyuta tejojàt kumàràt tasya badho bhaviùyatãtyuktau tayà saha ÷ivasya melanàrthaü ÷akreõa kàmasya preùaõe kçte tena kàlãsannidhàne harasya manasovikàre janite ÷ivena lalàñanotrotthàpitena vahninà tasya dàhaþ tadbhasmadhàraõa¤ca . haranetrotthitàgneþ vàóavàgniråpeõa sindhuprave÷aþ . 43 taø nàradopade÷ena kàlyàþ ÷ivàràdhanàrthaü pitroþ samãpe banagamanapràrthanà . tasyàumànàmapràptikàraõoktiþ . tadàüràdhanena tuùñasya harasya brahmacàrive÷ena tadantike àgatasya tatsakhãü prati kàlãtapasyàprayojanapra÷naþ . tacchrutvà brahmacàriõà harasya nindanena anyapativaraõãyatopade÷aþ . tacchravaõe taü prati krodhàt kàlyà ÷ivasvaråpàdeþ kathanam . ÷ivasya nindà÷ravaõàparàdhamàrjanàya kàlyà tasya stutiþ, anyatra gamanodyoga÷ca svaråpagrahaõena ÷ivena tasyàþ nivàraõam varadàna¤ca . 44 aø kàlyà ÷ivaü prati kanyàyàþ pitçdeyatvoktyà pitçsamãpe pràrthanakartavyatoktiþ . kàlyàstapaþphalalàbhe sva gçhagatiþ . ÷ivena sàrundhatãkasaptarùãõàü tatkçtye niyojanam tairhimàcalaü prati kàlyàþ ÷ivena vivàhadànàrthapràrthanà tena tathàïgãkàre ÷ivena kàlãvivàhaþ . bhinnà¤jananibhàyàþ kàlyàþ gauràïgàtvapràptikathà . 45 aø ardhanàrã÷varamårtipràdurbhàvaþ tanmårtivarõanam . aø 46 kàlã÷ivayormahàmaithunànivçttau devapràrthitena hareõa anale tejasautsargaþ . tadutsargakàle'õudvayasya himaprasthe patanàt tatobhçïgimahàkàlabhairavayorutpattiþ . devairmahàmaithunavighne kçte kupitayà kàlyà devànàü svasvabhàryàsu apatyàbhàvaråpa÷àpadànam . haropade÷ena kàlãjyeùñhàbhaginyàü gaïgàyàü vahninà harotsçùñatejoniùekaþ . gaïgayàskandavi÷àkhayordvayoþ putrayoþprasavaþ tatastayorekatvoktiþ . jàtamàtrasya tasya ÷aravaõe tayà tyàgaþ . kçttikàbhiþ stanadànena tasya poùaõam . tataþ kàlyai tatputradànam . maithunàt nivçttayà galitavastrayà pårvaü dvàriniyukta yorbhçïgimahàkàlayoþ svaputrayordar÷anena lajjitayà kàlyà tayormartyajanmapràptiråpe ÷àpe datte niràgobhyàü tàbhyàmapi ÷ivà÷ivayormànuùyapràpti ÷àpasya dànam . pauùyaputratvena candra÷ekharanàmnà ÷ivajanma . 48 aø kàlyàþ kakutsthabhàryàyàü janma tasyàstàràvatãti nàma . pauùyatàràvatyorvivàhaþ . 49 aø . tàràvatyàü kàmukasya kàpotamunerva¤canàthaü citràïgadànàma svabhaginyàþ svave÷ena preraõe tena tasyàü sutadvayasyotpàdanam citràïgadotpattikathà . 50 aø pa÷càt tasyàþ khava¤canaü j¤àtvà kruddhakàpotamuninàü kapàlinà te putrau janayiùyete iti tàràvatãü prati ÷àpe datte tadanusàreõa kapàlive÷adhàriõà ÷ivena tàràvatãdehe kàlãü prave÷ya tayà saha saïgamya vetàlabhairavayorutpàdanakathà . nàradàt ÷rutavçttàntena candra÷ekharançpeõa tayoþ jyeùñhasya bhairaveti kaniùñhasya vetàleti nàmakaraõam . tayoþpårvataþ uparicaraþ damanaþ alarka iti trayaþ putràstàràvatyàü candra÷ekharasya babhåvuþ . 51 aø candra÷ekharasya aurasaputreùviva ÷ivaputrayorvetàlabhairavayoþ snehà bhàvena tayornirvedaþ . kàpotamunerupade÷àt tayoþ ÷ivàràdhanàya pravçttayostadàràdhanasthànapra÷ne kàpotena tadupàsanàsthànakathanam . tatràdau vàràõasyàþ mukhyatvamuktvà anyàni kàmaråpàdãni tãrthàni tatsthànatvena kathitàni ÷ivopàsanàprakàraþ tadupade÷ànusàreõa tàbhyàü svajanakasya ÷ivasyàràdhanam . tàbhyàü tathàcaraõe ÷ivena taddehena gàõapatyapadalàbhavaradànam . 52 aø kàlãpåjanàyai ÷ivena tayorniyogaþ . 53, 54, 55, 56, 57, aø kàlãpåjà tatpåjàsthànavi÷eùoktiþ . 58 aø kàmàkhyàdeþ vi÷eùaphaloktiþ . 59 aø tasyàaïgamantràdi . mahiùamardinãdhyànapåjàdi . tasyàþ påjàvidhiþ . mahiùàsurabçttàntakathanan! 60 aø devyàþ samãpe hananakàle mahiùàsuravarapràrthanà . mahiùasya pårbasçùñau ugracaõóàmårtyà, pa÷càt kàlãmårtyà, etatkalpe durgàmårtyà ca vinà÷anoktiþ . ÷ivavaràt rambhàsuràt mahiùyàü mahiùàsurotpattiþ . pitràràdhita÷ivavareõa tasyai÷varyapràptiþ . 61 aø aùñàda÷amujãgracaõóàyàþ pràdurbhàvaþ . tasyà eva ugratàràråpatvam . tasyàdhyànapåjàpãñha÷aktyàdi . kau÷ikãpràdurbhàvaþ tadråpamantràdi . ÷ivadåtãpràdurbhàvaþ tadråpamantrapåjàdi . 62 aø kàmàkhyànàmaniruktiþ . madhukaiñabhotpattitannàmaniruktã . viùõunà tayorbadhaprakàraþ . tanmedasolepanena pçthivyàdçóhatàkaraõàtmedinãti nàma pràptiþ . kàmàkhyàtãrthotpattiþ . nãlàdiparvatotpattiþ ÷ilàråpeõa brahmàdãnàü tatra sthitiþ . tatratyakàlakuõóà dinànàtãrthakathanam . 63 aø kàmàkhyàmantrapåjàvidhiþ . tatra jayantyàdyekàda÷amurtipåjà--ugracaõóàdinava÷aktipåjàvidhà . tripuràdhyànapåjàprakàraþ . 64 aø kàme÷varãmårtidhyànapåjàvidhà . 65 aø ÷àradãyàpåjàvi÷eùavidhiþ . 66 aø kàmàkhyàïganyàsàdividhà . 67 aø valicchadanaprakàraniråpaõam . devyai dattavalestadgaõatvapràptiþ . kàõavyaïgàdãnàü balidàne niùedhaþ . 68 aø ùoóa÷opacàràþ . tatràsanàdiùu varjyàvarjye gandhapuùpàdauvi÷eùaþ . 70 aø nevadyadravyàdi . 71 aø pradakùiõapraõàmaprakàraþ . 72 aø kàmàkhyàkavacam . 73 aø màtçkànyàsabidhà . 74 aø aùñadhà yonimudràsvaråpàõi taddar÷anaphala¤ca . mantrarahasyam . tathyantradhàraõavidhà . bàlàtripuràsantraråpapåjàvidhà . tripurabhairavyàþ påjàdi . 75 aø tripurabhairavyàþ pura÷caraõahomàdividhà . 76 aø mantra÷odhanaprakàraþ . tatra siddhasàdhyàdicakravarõacakràdikathanam . evaü ÷ivopade÷aü pràptayovetàlabhairavayorvasiùñhopade÷ena kàmàkhyàtãryagatistatra pura÷caraõàdisamàptau devyàþ prasàde tayormànuùatvatyàgena devatvapràptiþ! ÷ivà ÷ivayoþ sevakatvapràpti÷ca . 77 aø kàmaråpasthanandikuõóàdanànàtãrthamàhàtmyam . tatratyajañodakànadãnàmaniruktiþ . navatoyànadãnàmaniruktiþ>% agadanadamàhàtmyàdi . jalpã÷anàmaniruktimàhàtmyàdi . 78 aø tatratyabahurokànadã màhàtmyàdi . kçttivàsagiricandrikànadãphenilàsvamadanànadãmàhàtmyàdi . bhadrànadãsubhadrànadãmànasa vairañagiribhairavãnadã varõalànadãmàhàtmyàdi . trisrotaþ kapotakuõóavàruõakuõóatattvàcalamàhàtmyàdi . suranadãkùãrodànãlànadãcaõóikàcandrikànadãmàhàtmyàdi . antaràlakakuõóa÷çïge÷akubjapãñhamaõikåñagirilauhityabrahmaputràdimàhàtmyàdi . bhadrakàmàcalakàlaharaliïgapunarbhavakuõóahayagrãva÷ilàgokarõa÷ivaliïgakedàraliïgakamalaliïgamàhàtmyàdi . hayagrãvamantràdi . 79 aø tatratyadarpaõarohaõadarpañanadàgnimànagirivaruõakuõóakaüsakaravàyukåñàcalacandrakåñàcalasomakuõóanandanàcalabhasmakåñàcalorva÷ãkuõóasadàmçtakuõóamaõikåñamaõikarõaliïgasumaïgalànadãmatsyadhvajakulàcalastha÷vetànadãkàmadharasaraþsukàntàcalarakùaþkåñàcalapàõóunàdhamairavapàõóunàthàcalabrahmakuõóanãlakåñàcalogratàràsthànamàhàtmyapåjàdi . karpañàcalacitràcalakajjalàcala÷akràcalakapilabhaïgikànadãdamanànadãvçddhàcalàkà÷agaïgàsthàvarasarodurjayàcalakùobhakàcalakàntànadãdivyakuõóapuùkariõãherukaliïgasandhyàcalalalitànadãmàhàtmyàdi 80 aø dãpavatãnadã÷çïgàñagirisiddhatrisrotonadãgçhavedikàbhaññàrikànadãnàñakàcalasthasaraþsarittrayadikkarikànadãvçddhagaïgàsvarõanadã÷rãnadãvi÷vanàthaliïgavi÷vadevãmårtimàhàtmyàdi . somà÷anànadã sitagaïgàlalitakàntaliïgatãkùõakàntà khyogratàràmårti påjàmàhàtmyàdi . lalitakàntaliïgamaïgalacaõóikàpåjàvidhà tatra sthaviùõumårtibhedatatpåjàprakàràdi . 81 aø kàmaråpasthatattãrthasevanena sarveùàü nirvàõàdipràptau yamena svakàryàbhàvàkalane brahmàdisamãpagamanena tannivàraõopàyacintanam . brahmapràrthitena ÷ivena kàmaråpasthatãrthebhyaþ sarbalokotsàraõàrthaü gaõaiþ saha ugratàràyàniyojanam . ugratàrayà ca tatrasthavasiùñhasyotsàraõe kçte vasiùñhena tàü prati mlecchàdyupàsyatàvàmamàrgopàsyatàdiråpa÷àpadànam . kànaråpasya mlecchàvçtatva÷àpadànam kàmàkhyàtàràgamayo÷ca viralatvàdi÷àpadànam . tena ÷àpena ugratàrà sahitàgatàgaõà÷ca mlecchatàü pràptà ugratàrà'pi tadavadhi vàmamàrgaratà ÷ivasya mleccharatistadavadhi jàtà vamiùñha÷àpàcca tatratyasarvatãrthaguptiþ lauhityamàtrasya tatramàhàtmyasthitiþ . 82 aø lauhityotpattitanmàhàtmyàdi . jàmadagnyopàkhyànam . 83 aø tatkçtamàtçbadhapàpanirmocanena lauhityapra÷aüsà . pårbakalpe'njakavàõàsurayorbhçïgimahàkàlaråpagaõatvapràptikathà . 84 aø ràjanãtikathanam durgàdikaraõaprakàraþ 85 aø . prajàsu ràjàvçttiprakàraþ . nçpakartavyadurgàpåjàvi÷eùa kàlàþ . tatpåjàprakàraþ nãrajanaprakàraþ . 86 aø puùyàbhiùekaprakàraþ 87 aø ÷akradhvajotthànavidhiþ . 88 da÷aharàyàü viùõoriùñiprakàraþ . ÷rãpa¤camyàü lakùmãpåjàvidhiþ bçddhyarthakàcàravi÷eùàþ . dvàda÷avidhaputravidhiþ . dattakàdãnàü grahãtrà saüskàrakaraõe putratvapràptiþ . pitçgotreõa saüskàre gçhãtuþ putratvàbhàvaþ . grahãvçgotreõa cåóàdisaüskàràbhàve dàsatvam, pa¤camavarùàdårdhvagrahaõe na putratvasiddhiþ . pa¤camavarùãyagrahaõe tatra putreùñividhànam . dàsãputre vi÷eùaþ . ÷ådràõàü puràõàdivàcane'nadhikàraþ . varjya purohitalakùaõam . vi÷iùya nçpakartavyàcàrabhedaþ . àyuùkàmasya kartavyàcàraþ 89 aø . aputrasya gatirnàstãti nandinaupade÷àt vetàlabhairavayoþ putrotpàdanàbhilàùe jàtebhairavasya urva÷yàþ saïgame sure÷anàmaputrotpattiþ . tapasà tasyavidyàdharàdhyakùatàpràptiþ . tasya dhçtaràùñrakanyàyàü devasenanàmaputrotpattiþ . tataþ devasenàdivaü÷avarõanam . tadvaü÷yavijayena khàõóavanasya nirmàõam . arjunena vahniprãtyarthaü tasya dàhanam . 90 aø vetàlasya kàmadhenau vçùabharåpaputrotpàdanam . tasva bhçïganàmnà bhçïgitvena ÷ivavàhanatàpràptiþ . tasya vaü÷avarõanam . vetàlabaü÷odbhavà eva sarve gàvaityuktiþ tataupasaühàraþ . ityete pradhàna bhåtàþ padàrthàstatratyàþ prasaïgàgatà÷cànye'pi padàrthà abhigheyàþ santi vistarabhayànnoktàþ atreñaücintyate 89, 90 aø vetàlabhairavayorvibhinnavaü ÷akathate sthite datakacandrikàdau bhairavaputrasyaiva vetàlena dvyàmuùmàyaõaputrakaraõapratipàdakavàkyàni yànyuddhçtàni tàni nirmålànãtyavagamyate . piturgotreõetyàdivacanànàü tatra yà nirbhålatvà÷aïkà kçtà sàpi kàlikàpuràõàdar÷anamålikaiva 89 aø tadvacanànàü pratyakùata upalabhyamànatvàt iti . kàlãpuràõamapyatra naø .

@<[Page 2017b]>@
#<kàlikàvrata># naø kàlikàyàþ prãtyarthaü vratam . puràõokte vratabhede ÷acyuvàca . %<vidhànaü càsya me bråhi kàlikàyà vratasya ca . mamopadi÷yatàmeva tadvrata¤ca karomyaham . tasyàstadbacanaü ÷rutvà pratyuvàcàtha sà tadà . ÷uddhakàle samàrabhya kçùõapakùe caturda÷ãm . saükalpya vidhinà pårva mamàvàsyàü vrataü caret . samàrabhya guõaikena dviguõaü pari÷odhayet . na ràtrau bhojanaü kàryaü vàmahaste bhujikriyà . siddhamannaü ràtrikàle dagdhamãna¤ca sarvadà . varjayet piùñakaü ki¤cit rakta÷àka¤ca càmlakam . dviùañkàü viprajàyà¤ca sadhavàü bhojayettataþ . evaü krameõa kçtvà tu katikàlaü nayedvratam . tataþ ÷uddhadine pràpte bhaumàhe mandavàsare . yathà÷aktyupacàrai÷ca påjàü kuryàdvidhànataþ . tathàparàhõakàle tu sandhyopasamaye tathà . ràtrau tu kadalãkàõóe gçhaü nirmàya pràïgaõe . tasya madhye samàropya kàlikàü påjayet sadà . pàdyàrghàcamanãyai÷ca gandhapuùpàdibhistathà . dhåpaurdavyapradãpai÷ca naivedyai rvividhaistathà . piùñakaü caiva sindhànnaü vya¤janaü dagdhamãnakam . nivedya sakalaü devyai baliü dattvà praõamya ca . tadannaü vya¤janaü sarvaü naivedyàdi baliü tathà . mahàraõye pradàtavyaü kçtvaitat vratamuttamam . vaiõave kadalãmåle yà kuryàt kàlikàvratam . kàryasiddhirbhavet tasyà bhavità gati ruttamà>%!

#<kàlikà÷rama># naø 6 taø . màrataprasiddhe vipà÷ànadãtãrasthe tãrthabhede %<kàlikà÷ramamàsàdya vipà÷àyàü kçtodayaþ . brahmacàrã jitakrodhastriràtraü mucyate bhavàt>% bhàø ànuø 25 aø .

#<kàliïga># naø kena jarlanàliïgyate à + ligi--karmaõi gha¤ 3 taø . (taramuja) madhyasthajalake phalamede . %<kàlindaü kçùõavãjaü syàt kàliïgaü ca suvartulam . kàliïgaü gràhi dçkpitta÷ukrahçcchãtalaü guru . pakvaü tu soùõaü sakùàraü pittalaü kaphavàtajit>% bhàvapraø tatparthyàyasvaråpa guõàdikamuktam . kaliïge bhavaþ aõ . 2 kaliïgade÷odbhave triø striyàü ïãp . tadde÷ànàü ràjà aõ . 3 kaliïgade÷ançpe . %<pratijagràha kàliïgastamastrairgajasàdhanaþ>% raghuþ %<vargairàgneyàdyaiþ kråragrahapãóitaiþ krameõa nçpàþ . pàkalomàgadhikaþ kàliïga÷ca kùayaü yànti>% vçhatsaüø . %<nirvçtta÷atruü kàliïgaü gàndhàràdhipatiü tathà>% hariø 1117 aø . bahuùu tu aõoluk . kaliïgà ityeva tadràjeùu tadvàsiùu ca bhåmni . kvacinna luk . %<kàraskaràn màhiùakàn kàliïgàn keralàüstathà>% bhàø kaø 44 aø . %<ko÷alàþkà÷apauõórà÷ca kàliïgà magadhàstathà>% 45 aø . %<kaliïgade÷amàrabhya pa¤càùñayojanaü ÷ive! . dakùiõasyàü mahe÷àni! . kàliïgaþ parikãrtitaþ>% iti 3 uktade÷abhede etatparatayaiva pràguktabhàratavàkye lugabhàvo na kalpanãyaþ . kaü jalamàliïgati à + ligi--aõ upaø saø . 4 hastini 5 sarpe ca puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . 6 bhåmikarkàrau puø mediø . %<kàliïgoliïgavànyaþ syàddhanaþ såkùmàïgakomataþ>% iti sukhabodhokte 7 lauhamede puø . 8 ràjakarkañyàü strã gauràø ïãùa mediø . svàrthe ka ata ittvam . kàliïgikà trivçti (teoóã) ràjaniø .

#<kàlidàsa># puø 6 taø saüj¤àyàü hrasvaþ . raghuvaü÷àdikàvyakàrake mahàkavibhede tadvçttàntakàlàdikamucyate itaþ pårbaü saüvatsaranàmaka÷àkàbdapravartako bhàratavarùe màlavade÷e ujjayinãnàmaràjadhànyàmasãmaguõadhàma vikramàdityanàmà nçpatiràsãt . tasya dhanvantariprabhçtayo nava kavivaràþ sabhàsado babhåvuþ . teùu kàlidàsa eva prathitaya÷à mahàkaviràsãt . tena ca raghuvaü÷a--kumàrasambhava--mevadåtàmidhaü kàvyatrayaü, smçticandrikàbhidha utkalade÷apracalito vedoktakarmapratipàdakaprabandho jyotirvidàbharaõanàmakaü kàlaj¤àna÷àstraü ca krameõa niramàyi . anantara¤ca màlavikàgnimitra--vikramorva÷ã--÷àkuntalàbhidhàni dç÷yakàvyàti praõãtàni . etacca tatkçtajyotirvidàbharaõagranthe ÷eùàdhyàye spaùñamupalabhyate yathà%<matto'dhunà kçtiriyaü sati màlavendre ÷rãvikramàrkançparàjavare samàsãt>% iti . %<dhanvantariþ kùapaõako'marasiüha÷aïkurvetàlabhaññaghañasva[ka]rparakàlidàsàþ . khyàto varàhamihiro nçpateþ sabhàyàü ratnàni vai vararucirnava vikramasya>% . %<yadràjadhànyujjayinã mahàpurã sadà mahàkàlamahe÷ayoginã>% . %<÷aïkvàdipaõóitavaràþ kavayastvaneke jyotirvidaþ samabhavaü÷ca varàhapårvàþ . ÷rãvikramasya budhasaüsadi pràjyabuddhestairapyahaü nayamakhaþ kila kàlidàsaþ>% . %<kàvyatrayaü sumatikçd raghuvaü÷apårvaü jàtaü yato nanu kiyacchrutikarmavàdaþ . jyotirvidàbharaõakàlavidhàna÷àstraü ÷rãkàlidàsakavito hi tato babhåva>% iti %<varùe sindhuradar÷anàmbaraguõairyàte kaleþ saümite màse màdhavasaüj¤ite'tra vihito granthakriyopakramaþ .>% iti ca anena 3068 aùñaùaùñyuttaratrisahasrasaükhyake kalerabdavçnde yàte tadgranthakaraõaü suvyaktam . idànã¤ca kalergatàbdàþ 4975 teùunirdiùña 3068 saükhyayoniteùu 1907 varùàþ samàyànti . tena itaþ 1907 varùagaõàt pårvaü kàlidàsakavito jyotirvidàbharaõaü jàtaü tataþ pårbaü raghu vaü÷àdikamabhåditi pratibhàti . etat sandarbhairyadyapi dç÷yakàvyatrayakaraõaü na pratãyate tathàpi dç÷yakàvyànàü pràguktànàü jyotirvidàbharaõagranvàt pa÷càt kàle kàlidàsakçtatvena na teùàü tatra samullekhaþ kintu tattadgrantheùveva tatkçtatvaü suvyaktameva . çtusaühàranalodayayoryadi tatkàlidàsakçtatvaü tadà tataþ paràcãnatayà na tatrollekhaþ . kàlidàsa÷ca katamamanvayaü katama¤cajanapadamala¤cakàra tannàkalayàmaþ . kintu tasya caritaviùaye'smadde÷e bhåyiùñhapracàramevamaitihyamasti . tadatra sarvatra vij¤àpanàya pradar÷yate . kàcit bidvattamà kanyà vivàhàrthaü pitrànãtàn bahån pàtrabhåtàn dvijàn vàdavicàreõa paràjigye . evam àgatyàgatya tesyàþ sakà÷àt vicàre paràjayamàptvà pratinivçtteùu vareùu taduttaraü paràjayabhayenetare varà yadà naivàgantumaicchan tadà tatpitrà vicàràbhàvenaiva àgatamàtràya pàtràya kanyà deyeti pratij¤àte pårvapårbavarànayane niùphalaprayatnatayà bahudhà khinnà jàterùyà dåtàþ punarvarànayanàrthaü tatpitrà noditàþ svàvalambita÷àkhàccheditayà kàlidàsamalpabuddhimavetya tatkanyàyà varatvenàvadhàryà ninyuþ . ànãtàya ca tasmai avicàrya taddoùaguõau tatpità tàü kanyàü pràyacchat . evaü tasya vivàhe saüvçtte dampatyoþ parasparàlàpakàle kàlidàsenàpabhraü÷a÷abdamàtràbhij¤enàpabhraü÷a÷abdaþ pràyoji . tat ÷rutvà ca tadbhàryà tamatyantaü tiraskçtya gçhàt niùkàsayàmàsa . evaü patnyà niùkàsitaþ kàlidàso'tãva nirvedamàpadyàraõyaü gatvà sarasvatãmàràdhya tatprasàdàt labdhavidyaþ gçhaü prati nivavçte . àgatya ca ràtrau gçhadvàraü ruddhaü vilokya tena svapatnãü prati (anàvçtakapàñaü dvàraü dehi) ityabhihitam tat ÷rutvà ca svaravi÷eùeõa taüsvapatimavagatya kàlidàsapatnyà'nuyuktam (asti ka÷cit vàgvi÷eùaþ) iti ityevaü patnyà kçte vàgvi÷eùàstitvapra÷ne tadvàkyaü padatrayaghañitamiti kçtvà tatrasthamekaikaü padamadhikçtya tena ekaikaü kàvyaü viracitam . tatra tadvàkyastham astãti prathamaü padamadhikçtya %<astyuttarasyàm>% ityàdi saptada÷asargàtmakaü kumàrasambhavàkhyaü mahàkàvyam, ka÷ciditi dvitãyaü padamadhikçtya %<ka÷cit kàntàvirahaguruõà>% ityàdikaü meghadåtàkhyaü khaõóakàvyam, %<vàgvi÷eùaþ>% iti tçtãye pade tadekade÷aü vàgiti padamadhikçtya %<vàgarthàviva saüpçktau>% ityàdikamånaviü÷atisargàtmakaü raghuvaü÷àkhyaü mahàkàvya¤ca tena krama÷o racitam . tadracanayà ca kàlidàsaþ sarvatra prathitasukavitayà prakhyàtimupalabhya krameõa vikramàdityasya sabhàsadatàm àsasàdeti . màlavikàgnimitrasya tatkçtatvaviùaye kecit sandihànà evamàhuþ . kàlidàsàhvayàstrayaþ kavaya àsan tatra eko vikramàdityasabhyaþ, aparo bhojadevasabhyaþ aparo bhàminãvilàsakartà jagannàthami÷raþ abhinavakàlidàsàkhyaþ . teùàü madhyepràcãnakàlidàsasya naiùà kçtiþ ÷àkuntalasyeva tatra vàgvaidarbhãvirahàdityanyasyevaiùà kçtiriti . tatra màlavikàgnimitrasya pràcãnakàlidàsakçtitvàbhàve tadãyasandarbhasya bhojadevapivçvyasabhàsadadhvanikena da÷aråpake kathantaràü màlavàgnimitranàmatvena samudvàraþ saïgacchate . bhojadevàttasya pràcãnatve eva taduddhàraþ saïgacchate nànyathà bhojadevena ca sarasvatãkaõñhàbharaõe granthanàmàdattvaiva màlavàgnimitranàñakapadyasya samuddhàràcca tadgranthasya tataþ pràcãnakàlidàsakçtitvam nànyakçtiteti ni÷cetavyam . ki¤ca ÷rãharùadevançpateþ sabhyasya ratnàbalyàdikàrakasya dhàvakasyaiva tataþ pràcãnanàñakakartçtvena tadgranthopodghàte tasya nàmollekhàt pràcãnasyaiva kàlidàsasya tatkartçtvaü suvyaktam . bhojadevasabhyakàlidàsasya tatkartçtve tataþ pràcãnàbhij¤àna÷akuntalàdikartçnàmakãrtanasyaivãcitatvena kimiti tadupekùyàtiviprakçùñadhàvakàdinàmotkãrtanam? sannikçùñaü parityajya viprakçùñagrahaõasyànyàyyatvàt . pràcãnakàlidàsasya màlavikàgnigranthakartrapekùayà pràcãnatvena prathitaya÷askatvena ca tannàmollekhasyaivocitatvàt . bhojadevasabhyakàlidàsa÷ca bhojadevakàlikaþ tadetat bhojaprabandhe varõitaü yathà %<bhavannàmnà kànyakùaràõi saubhàgyàvalambitàni kasya và de÷asya bhavadvirahaþ sujanàn bàdhata iti . tataþ kavirlikhati ràj¤ãhaste kàlidàsa iti ràjà vàcayitvà pàdayoþ patati tatastatràsãnayoþ kàlidàsabhojaràjayoràsãt sandhyà>% . %<yasyà÷cora÷cikuranikaraþ kàlidàsovilàsaþ>% pra÷annaràø . %<upamà kàlidàsasya bhàraverarthagauravam . naiùadhe padalàlityaü màghe santi trayoguõàþ>% . %<kàlidàsakavità navaü vayaþ>% iti ca udbhañaþ . svàrthe ka tatraiva .

#<kàlin># puø kàlaþ kàlaråpaþ khaógo'styasya ini . 1 parànanda matasiddhe parame÷vare %<kàlin! kalimaladhvaüsin! dhvaüsayà÷u madàpadaþ>% iti tanmate ã÷varapràrthanam . kàlayati kala--nodane õini . 2 prerake triø striyàü ïãp .

#<kàlinã># strã kàlaþ ÷ivaþ adhiùñhàtçtvenàstyasyàþ kàlaþ puruùàkàraþ gaganasthaþ lubdhakaþ astyasyàþ sannikçùñatvena và, ini ïãp . àrdrànakùatre hemacaø tasyàþ taddaivatatvaü ca a÷leùà÷abde 498 pçø dar÷itam ilvalaråpasya mçga÷iro mårdhade÷asthitanakùatrasyàsannatvàttasyàstathàtvam

#<kàlinda># naø kàliü jalarà÷iü dadàti dà--ka pçùoø mum (taramuja)khyàte jalapradhànaphalake vçkùe bhàvapraø kàliïga÷abde vivçtiþ . svàrthe ka . kàlindaka tatràrthe naø ràjaniø . kalinde bhavaþ aõ . kalindaparvatabhave triø striyàü ïãp

#<kàlindã># strã kalinde parvate tatsannikçùñade÷e và bhavaþ aõ ïãp . yamunànadyàm amaraþ . %<kalindagirinandino tañasuradrumàlambinã>% rasaraïgàdhare tasyàþ kalindaparvata sutatvoktestathàtvam . %<kàlindãjalajanita÷riyaü ÷rayante>% màvaþ . 2 raktatrivçti (làlateoóã) vçkùe ràjaniø .

#<kàlindãkarùaõa># naø kàlindãü yamunàü karùati kçùa--lyu 6 taø . baladeve tatkarùaõakathà ca hari0112 aø yathà %<sa matto balinàü ÷reùñho raràjàghårõitànanaþ . ÷ai÷irãùu triyàmàsu yathà svedàlayaþ ÷a÷ã . ràmastu yamunàmàha snàtumicche mahànadi! . ehi màmabhigaccha tvaü råpiõã sàgaràïgane . saïkarpaõasya matproktàü bhàratãü paribhåya sà . nàbhyavartata taü de÷aü strãsvabhàvena mohità . tata÷cukrodha halabhçdràmo madasamãritaþ . cakàra sa halaü haste karùaõàdhomukhaü balã . tasyàmupari medinyàü petustàmarasasrajaþ . mumucuþ puùpakoùai÷ca puùpareõvaruõaü jalam . sa halenànatàgreõa kåle gçhya mahànadãm . cakarùa yamunàü ràmo vyutthitàü vanitàmiva . sà vihvalajalasrotà hradaprasthitasa¤cayà . vyàvartata nadã bhãtà halamàrgonusàriõã . làïgalàdiùñamàrgà sà vegagà vakragàmiõã . saïkarùaõabhayatrastà yoùevàkulatàïgatà . pulina÷roõivimboùñhã mçditaistoyatàóitaiþ . phenamekhalasåtrai÷ca cchinnaistãràntagàminã . taraïgaviùamàpãóà cakravàkonmukhastanã . vegaganbhãravakràïgã trastamãnavibhåùaõà . sitahaüsekùaõàpàïgã kà÷akùaumo¤jhitàmbarà . tãrajoddhçtake÷àtà jalaskhalitagàminã . làïgalollikhitàpàïgã kùubhità sàgaràïganà . matteva kuñilàpàïgã ràjamàrgeõa gacchati . kçùyate sà sma vegena srotaskhalitagàminã . unmàrgànãtamàrgà sà yena vçndàvanaü vanam . vçndàvanasya madhyena sà nãtà yamunà nadã . roråyamàõeva kharairanvità toyavàsibhiþ . sà yadà samanukràntà nadã vçndàvanaü vanam . tadà strãråpiõã bhåtvà yamunà ràmamabravãt . prasãda nàtha! bhãtà'smi pratilomena karmaõà . viparãtamidaü råpaü toya¤ca mama jàyate . asatyahaü nadãmadhye rauhiõeya! tvayà kçtà . karùaõena mahàbàho! svamàrgavyabhicàriõã . pràptàü màü sàgare nånaü sapatnyo vegagarvitàþ . phenahàsairhasiùyanti toyavyàvçttagàminãm . prasàdaü kuru me vãra! yàce tvàü kçùõapårbaja! . suprasannamanà nityaü bhavasva tvaü surottama! . karùaõàyudhakçùñà'smi roùo'yaü vinivartyatàm . gacchàmi caraõau mårdhnà tavàhaü làïgalàyudha! . màrgamàdiùñamicchàmi kva gacchàmi mahàbhuja!>% . %<praõàmàvanatàü dçùñvà yamunàü làïgalàyudhaþ . pratyuvàcàrõavabadhåü madaklàntamidaü vacaþ . làïgalàdiùñamàrgà tvamimaü me priyadar÷ane! . de÷amambupradànena plàvayasvàsvilaü ÷ubhe! . eùa te subhru! sande÷aþ kathitaþ sàgaràïgane! . ÷àntiü vraja mahàbhàye! gamyatà¤ca yathàsukham . lokà hi yàvat sthàsyanti tàvat tiùñhatu me ya÷aþ . yamunàkarùaõaü dçùñvà sarve te vrajavàsinaþ>% . kàlirndã bhinatti bhida--lyu 6 taø . kàlindãbhedano'pyatra amaraþ .

#<kàlindãså># strã kàlindãü yamunàü såte så--kvip 6 taø . såryapatnyàü saüj¤àyàm .

#<kàlindãsodara># 6 taø . yame hemacaø tatkathà aruõàtmaja÷abde 359 pçø dç÷yà

#<kàliman># puø kàlasya bhàvaþ imanic . kçùõavarõe %<svànamànamatikàlimàlayà>% màghaþ .

#<kàlimmanyà># strã àtmànaü kàlãü manyate man--kha÷--mum hrasvaþ . àtmànaü kçùõatayà manyamànàyàm striyàm .

#<kàliya># puø ke jale àlãyate à + lã--målavibhujàø ka . nàgabhede kàliyadamana÷abde vivçtiþ . %<trastena tàrkùyàt kila kàliyena maõiü visçùñaü yamunaukasà yaþ>% raghuþ . %<tolàsi kàliyakulà yamasyeva svasà svayam>% màghaþ %<kàliyaü takùaka¤caiva piïgalaü maõibhadrakam>% tiø taø garuø puø . garuóabhiyà yamunàhradajale nilãnatvàttasya tathàtvam .

#<kàliyadamana># puø kàliyaü damayati dama--õic--lyu . vàsudeve kçùõe tatkathà bhàgaø 10, 16 aø yathà %<kàlindyàü kàliyasyàsãdhradaþ ka÷cidviùàgninà . ÷rapyamàõapayà, yasmin patantyuparigàþ khagàþ . vipruùma tà viùodormimàrutenàbhimar÷itàþ . mriyante tãragà yasya pràõinaþ sthirajaïgamàþ . taü caõóavegaviùavãryamavekùyatena kçùõàü nadã¤ca khalasaüyamanàvatàraþ . kçùõaþ kadambamadhiruhya tato'tituïgàdàsphoñya gàóhavasano'bhyapatadviùode . sarpahradaþ puruùasàranipàtavegasaükùobhitoraga viùocchasitàmburà÷iþ . paryak plutoviùakaùàyita bhãùaõormirdhãman! dhanuþ÷atamanantabalasya kintat . tasmin hrade viharato bhujadaõóaghårõavàrghoùamaïga! varavàraõabikramasya . à÷rutya tatsvasadanàbhibhavaü nirãkùya cakùuþ÷ravà samasarattadamçùyamàõaþ . taü prekùaõãyasukumàraghanàvadàtaü ÷rãvatsapãtavasanaü smitasundaràsyam . krãóantamapratibhayaü kamalodaràïghriü saüda÷ya marmasu ruùà bhujaga÷cakhàda . taü nàgabhogaparipãtamadçùñaceùñamàlokya tatpriyasakhàþ pa÷upà bhç÷àrtàþ . kçùõe'rpitàtmasuhçdarthakalatrakàmà duþkhànu÷okabhayamåóhadhiyonipetuþ . gàvovçùà vatsataryaþ krandamànàþ suduþkhitàþ . kçùõe nyastekùaõà bhãtàrudantya iva tasthire>% itthaü gopàdãnàmàkulatàmupavarõya
     %<itthaü svagokulamananthagatiü nirãkùya sastrãkumàra matiduþsvitamàtmahetoþ . àj¤àya martyapadavãmanuvartamànaþ sthitvà muhårtamuüdatiùñhaduraïgabandhàt . taü prathyamànavapuùà vyathitàtmabhogastyaktvonnamayya kupitaþ svaphaõàn bhujaïgaþ . tasthau ÷vasan ÷vasanarandhraviùàmbarãùa stabdhekùaõonmukhamukhoharimãkùamàõaþ . taü jihvayà dvi÷ikhayà parilelihànaü dve sçkkaõã ativiùàlakaràladçùñim . krãóannamuü parisakùàra yathà khagendrobabhràma so'pyavasaramprasamãkùamàõaþ . evaü paribhramahataujasasunnatàüsamànamya tatpçthu÷iraþsvadhiråóha àdyaþ . tanmårdharatnanikarasphuraõàtitàmrapàdàmbujo'khilakalàdigururnanarta . tannartumudyatamavekùya tadà tadãyagangharvasiddhamunicàraõa devabadhvaþ . prãtyà mçdaïgapaõavànakavàdyagãtapuùpopahàranutibhiþ sahasopaseduþ . yadyacchiro na namate'ïga÷ataika÷ãrùõastattanmamarda khaladaõóadharo'ïghripàtaiþ . kùãõàyuùobhramata ulvaõamàsyato'sçïgastovaman paramaka÷malamàpa nàgaþ . tasyàkùibhirgaralamudvamataþ ÷iraþsu yadyat samunnamati ni÷vasato ruùoccaiþ . nutyan padà tu namayan damayàmbabhåva puùpaiþ prapåjita iveha pumàn puràõaþ>% kàlimathanàdayo'pyatra bhàve lyuñ 6 taø . kàliyasya 2 mardane na0

#<kàliyahnada># puø 6 taø . kàliyanàgàdhiùñhite vçndàvanastha yamunàntargate hradabhede kàliyadamana÷abde vivçtiþ . tasya kàliyasya tapradà÷rayaõakathàbhàgaø 10, 17 aø yathà %<nàgàlayaü ramaõakaü kathaü tatyàja kàliyaþ . kçtaü và kiü suparõasya tenaikenàsama¤jasam . vàdaràyaõiruvà ca . upahàryaþ sarpajanairmàsimàsãha yobaliþ . vànaspatyo mahàvàho . nàgànàü pràïniråpitaþ . svaü svaü bhàgaü prayacchanti nàgàþ parvaõi parvaõi . gopãthàyàtmanaþ sarve suparõàya mahàtmane . viùavãryamadàviùñaþ kàdraveyastu kàliyaþ . kadarthãkçtya garuóaü svayaü taü bubhuje balim . tat ÷rutvà kupitoràjan! bhagavàn bhagavatpriyaþ . vijighàüsurmahàvegaþ kàliyaü samupàdravat . tamàpatantaü tarasà viùàyudhaþ pratyabhyayàdutthitanaikamastakaþ! dadbhiþ suparõaü vyada÷adda÷àyudhaþ karàlajihvocchvasitogralocanaþ . taü tàrkùaputraþ sa nirasya manyumàn pracaõóavegomadhusådanàsanam . pakùeõa savyena hiraõyarociùà jaghàna kadràþ sutamugravikramaþ . suparõapakùàbhihataþ kàliyo'tãvavihvalaþ . hradaü vive÷a kàlindyàstadagamyaü duràsadam . tatraikadà jalacaraü garuóobhakùyamãpsitam . nivàritaþ saubhariõà prasahya kùudhito'harat . mãnàn suduþkhitàn dçùñvà dãnàn mãnapatauhçte . kçpayà saubhariþ pràha tatratyakùemamàcaran . atra pravi÷ya garuóo yadi matsyàn sa khàdati . sadyaþ pràõairviyujyeta satyametadbravãmyaham . tat kàliyaþ paraü veda nànyaþ ka÷cana lelihaþ . avàtsãdgaruóàdbhãtaþ kçùõena ca vivàsitaþ>% .

#<kàlã># strã kàlasya ÷ivasya patnã ïãù . 1 ÷ivapatnyàm . %<årdhvaretà bhavaþkàülaþ iti>% bhàgaø 3, 9, 2 ÷ivasya kàlanàmatoktestasyàstathàtvam . kàlavarõà strã %<kàlàtvarõa÷cet>% vàrtiø ïãù . 2 kçùõavarõàyàü striyàm kà kàlã kàmadhurà vidagdhamuø 3 himàcaladuhitari umàyàü tasyà÷ca janmataþ nãlà¤jananibhavarõatayà tathàtvam . %<sutàmanujagàmà÷u gatàü kàlãü harà÷ramam>% . %<tàü tatra kàlãü tanayàm bhaya÷okàkulàmumàm>% kàliø puø 40 aø . %<kàli! bhinnà¤jana÷yàme! urva÷yàdyapsarogaõaiþ>% . %<gauratvàsàdana¤caiva kàlikàyàstathà ÷rutam>% iti ca tatra tasyàgauratvapràptikathanam . 4 durgàmårtibhede %<kàlã karàlavadanà viniùkràntàsipà÷inã . vicitra khañvàïgadharà naramàlàvibhåùaõà . dvãpicarmaparãdhànà ÷uùkamàüsàtibhairabà>% ityàdi devãmàø tadàvirbhàvauktaþ . sà ca bahuvidhà siddhakàlã mahàkàlã guhyakàlã dakùiõàkàlã bhadrakàlã ÷ma÷ànakàlã rakùàkàlã tibhedàt tathà anye'pi tadbhedà bhairavataø dar÷ità yathà %<kàlã kapàlinã kulvà kurukulvà virodhinã . vipracittà tathogrograprabhà nãlaghanatviùaþ . nãlà ghanà balàkà ca màtrà mudrà mità tathà . etàþ sarvà asidharà muõóamàlàvibhåùitàþ>% . %<kàli! kàli mahàkàli! ÷ãdhumàüsapa÷upriye>% bhàø viø 4, aø . 5 màtçbhede %<kàlã kapàlàbharaõà cakà÷e>% kumàø 6 bhãmasenasya patnãbhede . yudhiùñhiràttupauravyàü devako'tha ghañotkacaþ . bhãmasenàddhióimbàyàü kàlyà sarvagatastataþ bhàgaø 9, 22, 24 . bhàø à095 aø tu %<bhãmaseno'pi kà÷yàü balandharàü nàmopayeme vãrya÷ulkàü, tasyàü putraü sarvagamutpàdayàmàsa>% ityuktaü tadaikavàkyàt kà÷yàmityeva pàñhaþ samucitaþ gandhakàlãtyasya pårvapadalopaþ . kàlã 7 dàsakanyàyàü gandhakàlyàü satyavatyàm ÷àntanupatnyàm . %<bhãùmaþ khalu pituþ priyacikãrùayà satyabatãü màtaramudavàhayat gandhakàlãmitiyàmàhuþ>% bhàø àø 95 aø . cuø kala--nodane ac gauràø ïãù . 8 tuvaryàm 9 trivçti 10 ràtrau 11 kàlà¤janyàm ràjaniø 12 tayoþ kçùõatvàttathàtvam agni÷ikhàbhede jañàdharaþ . agnijihva÷abde dar÷ita÷àradàtilakavàkye etasyàþ tacchikhàsu nàntarbhàva iti cintyam . 13 vç÷cikàlau (vicàti) ratnamàlà . 14 kàlaràtrau yamabhaginyàm tantroktàsu da÷amahàvidyàsu àdyàyàü 15 mahàvidyàyàm tà÷ca %<kàlã tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã, bhairavã chinnamastà ca vidyà ghåmàvatã tathà . vagalà siddhavidyà ca màtaïgã kamalàtmikà . età da÷a mahàvidyàþ siddhavidyàþ prakãrtitàþ>% tantrasàø %<kàlãpåjà ÷rutà nàtha! bhàvà÷ca vividhàþ prabho!>% bhairavataø %<tàràyà÷caiva kàlyà÷ca tripuràyà vi÷eùataþ . janane maraõe caiva na tyajeyurjapàrcane>% tantra0

#<kàlãka># puüstrãø ke jale'lãkaiva matsyaghàtàya ni÷ceùñatvàt . krau¤ce vake ÷abdaratnàø striyàü ïãù .

#<kàlãcã># strã kàlyà yamabhaginyà cãyate 'tra--cã--bàø àdhàre óa gauràø ïãù . yamavicàrabhåmau trikàø .

#<kàlãtanaya># puüstrãø kàlãmitaþ pràptonayaþ pràpaõaü yasya . mahiùe hemacaø striyàü ïãù . mahiùasya kàlyai balidànàrthaü nãyamànatvàttathàtvam .

#<kàlãya># naø kàlasthàne bhavam %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . kçùõacandane ÷abdacaø .

#<kàlãyaka># naø kàlãyamiva kàyati--kai--ka . kàlànusàrye sugandhikàùñhe (kalambaka) amaraþ .

#<kàleya># puø kàlayàpatyam óhak . 1 daityabhede, kàlakeye, kalàyai 1789 pçø dar÷itaraktadhàriõyai hitaü óhak . 2 yakçti kaü sukhamàleyamàdeyaü yasmàt . 3 kàlacandane naø %<à÷yànakàleyakçtàïgaràgàm>% kumàø . kalinà dçùñaü màsa óhak . 4 kalidçùñe sàmabhede tacca màdhyandinasavane saptamaü såktamadhikçtya geyam . tatprakàra åhagàne dç÷yaþ

#<kàleyaka># puüstrãø kalaye virodhàya sàdhu phali + óhak saüj¤àyàü ka . 1 kukkure tasyànyonyavirodhitvàt tathàtvam striyàü ïãù . kàleya + svàrthe saüj¤àyàü và ka . 2 kàlãyacandane %<madhukarakulakalaïkakàlãkçtakàleyakakusumakuñmaleùu>% kàdaø . 3 haridràyàü puø 4 dàruharidràyàü naø ràjaniø . tatràrthe puø ÷abdaraø .

#<kàle÷a># puø 6 taø . 1 sårtye tasya svagatyà kàlapavartakatvàt tathàtvam . 2 ÷ive ca . 3 makàravarõe . %<viùõuro÷astatohàntaþ kàle÷aþ pçthivã tataþ>% ÷rãvidyàmantroddhàre %<kàle÷omakàraþ>% tantrasàø . kàle÷varàdayo'pyatra .

#<kàlodaka># naø bhàrataprasidve tãrthabhede . %<kàlodakaü nandikuõóaü tathà cottaramànasam>% bhàø ànuø 38 aø .

#<kàlpa># puø kalpe vidhau bhavaþ aõ . (kàücàhalud) karcure ÷abdaraø . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ .

#<kàlpanika># niø kalpanàyàþ àgataþ ñha¤ . kalpanàbhave 1 kalpite, 2 àropite, ca . striyàü ïãp . %<iti vyutpattistu kàlpanikã>% tiø taø .

#<kàlpasåtra># triø kalpasåtraü vettyadhãte và såtràntatvàt ñhaki pràpte %<akalpàdeþ>% ityukteþ aõ . 1 kalpasåtràbhij¤e 2 tadadhyetari ca striyàü ïãp .

#<kàlpika># triø kalpagranthe uktaþ ñha¤ . vedàïgakalpagranthokte vidhànàdau .

#<kàlya># naø kalyameva svàrthe aõ . 1 pratyåùe hemacaø . kàlaþpàpto'sya yat . 2 pràptakàle ÷ãtàdau triø . kàle bhavaþ digàø yat . 3 kàlabhave triø tadantasamàse akarmadhàraye uttarapadasya àdyudàttatà . tatonaóàø pàñhàntare gotre phak . kàlyàyana kàlyagotràpatye puø strã .

#<kàlyaka># naø kàle sàdhu yat svàrthe ka . karcure (kàücàhalud) ÷abdaraø .

#<kàlyà># strã kàlaþ garbhagrahaõakàlaþ pràpto'syàþ yat . pràptagarbhagrahaõayogyakàlàyàm çtumatyàm amaraþ %<upasaryà kàlyàprajane>% pà0

#<kàlyàõaka># naø kalyàõasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . kalyàõabhàve .

#<kàva># naø kavirdevatà'sya aõ . kavidevatàke sàmabhede . tacca tçtãyasavane geyàrbhavapavamànàntargatam . %<àbhãpriyàõãti>% såkte geyam . tatprakàra÷ca åhagàne dar÷itaþ .

#<kàvacika># naø kavacinàü samåhaþ %<ñha¤ kavacina÷ca>% pàø ñha¤ inolopaþ . varmadhàriõàü samåhe .

#<kàvaña># puø karvaña + pçùoø . karvañe halàø .

#<kàvaùeya># puø yajurvedavaü÷àntargate turàkhye çùibhede . %<kàvaùeyàttu kàvaùeyaþ>% ÷ataø 10, 6, 5, 9, turoha kàvaùeyaþ kàrotyàü devebhyo'gniü cikãrùa tatraiva 9, 5, 2, 15,

#<kàvàda># puø kutsitaãùadvà vàdaþ koþ kà . vàkkalahe ÷abdaciø .

#<kàvàra># naø kaü jalamàvçõoti à + vç--aõ upaø saø . ÷aivàle tçõàdicchatre trikàø .

#<kàvã># strã kaveriyaü ùya¤ tataþ ÷àrïgaraø striyàü ïãn yalopaþ . kavisambandhinyàm striyàm .

#<kàvçka># puüstrã kutsitaþ ãùadvà vçka iva . 1 kukuñe 2 cakravàke 3 pãtavarõamastakapakùibhede ca mediø teùàü vçkatulyeùacci hnayuktatvàt tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kàvera># naø kasya såryasyeva ãùatveramaïgamasya . 1 kuïkume jañàø . tasya ÷ikhàbhiþ såryatulyaraktatvàt tathàtvam .

#<kàverã># strã kasya jalasya veraü ÷arãraü tasyedamityaõ ïãp . 1 saridbhede . kutsitamapavitraü veraü yasyàþ svàïgatvàt ïãù . 2 ve÷yàyàm 5 baø . 3 haridràyàm . %<dçùadvatã ca kàverã vaïkurmandàkinã tathà>% bhàø ànu0165 aø . %<bhàratãguptatoyà ca kàverã murmurà tathà>% bhàø va0221 . candrava÷à tàmraparõã avañodà kçtamàlàvohà masã kàverã vennetyàdi bhàgaø 5, 19, 18, bhàratavarùanadãkathane . sà ca sahyàdreþ malayàdre÷ca sànusannikçùñasthà tadetat raghau varõitam yathà %<gçhãtapratimuktasya sa dharmavijayã nçpaþ . ÷riyaü mahendra nàthasya jahàra natu medinãm . tato velàtañenaiva phalavatpågamàlinà . agastyàcaritàmà÷àm anà÷àsyajayo yayau . sa saityaparibhogeõa gajadànasugandhinà . kàverãü saritàü patyuþ ÷aïkanãyàmivàkarot . balairadhyupritàstasya vijigãùorgatàdhvanaþ . màrãcodbhràntahàrãtàþ malayàdrerupatyakàþ>% . %<kàverãtãrabhåmãruhabhujagabadhåbhuktamuktàva÷iùñaþ>% malayajavàtavarõane %<tato gaccheta kàverãü vçtàmapsarasà gaõaiþ . tatra snàtvà naro ràjan! gosahasraphalaü labhet>% bhàø vaø 85 . gaïge! ca yamune! caiva godàvari! sarasvati! narmade! sindhu! kàveri! jale'smin sannidhiü kuru, tãrthavàhana mantra

#<kàvya># puø kaveþ bhçguputrasyàpatyam ya¤ . ÷ukre amaraþ %<bhçgoþ putraþ kavirvidvàn ÷ukraþ kavisutagrahaþ>% bhàø àø 60 . %<jigãùayà tatodevàvavrire'ïgirasaü munim . paurohityena yàjyàrthe kàvyaü tå÷anasaü pare>% bhàø à075 aø . kaveridam ya¤ . 2 kavisambandhini . kava--varõane stutau ca karmaõi õyat . 3 varõanãye 4 stutye ca triø striyàü ñàp %<duryodhanasya råpeõa ÷çõu kàvyàü giraü mama>% bhàø saø 60 aø . %<bhàùyàõi tarkayuktàni dehavanti vi÷àüpate! . nàñakà vividhàþ kàvyàþ kathàkhyàyikakàrikàþ>% bhàø saø 11 aø . ÷àrïgaravàdau tu kàvya÷abdasya ya¤a ntasyaiva grahaõàt tataþ striyàü ïãn . kaveþ karma ùya¤ . kavikçtagadyapadyàtmake 5 vàkyavi÷eùe na . kàvyapraø tat karaõaprayojanamuktaü yathà-- %<kàvyaü ya÷ase'rthakçte vyavahàravide ÷ibetarakùataye . sadyaþparanirvçtaye kàntàsammitatayopade÷ayuje>% måø %<kàlidàsàdãnàmiva ya÷aþ, ÷rãharùàderdhàvakàdãnàmiva dhanaü, ràjàdigatocitàcàraparij¤ànam, àdityàdermayåràdãnàmivànarthanivàraõaü, sakalaprayojanamaulibhåtaü samagantarameva rasàsvàdanasamudbhåtaü vigalitavedyàntaramànandaü, prabhusammita÷abdapradhànavedàdi÷àstrebhyaþ suhçtsammitàrthatàtparyavatpuràõàdãtihàsebhya÷ca ÷abdàrthayorguõabhàvena rasàïgabhåtavyàpàrapravaõatayà vilakùaõaü yatkàvyaü lokottaravarõanànipuõakavikarma, tat kànteva sarasatàpàdanenàbhimukhãkçtya ràmàdivat vartitavyaü na ràvaõàdivadityupade÷a¤ca, yathàyogaü kaveþ sahçdayasya ca karotãti sarvathà tatra yatanãyam . asya kàraõamàha>% vçttiþ ÷aktirnipuõatà loka÷àstrakàvyàdyavekùaõàt . kàvyaj¤a÷ikùayàbhyàsa iti hetustadudbhave måø %<÷aktiþ kavitvavãjaråpaþ saüskàravi÷eùaþ, yàü vinà kàvya na prasaret prasçtaü và upahasanãyaü syàt, lokasya sthàvarajaïgamàtmakalokavçttasya, ÷àstràõàü chandovyàkaraõàbhidhànakoùakalàcaturvargagajaturagakhaógàdilakùaõagranthànàü, kàvyànà¤ca mahàkavisambandhinàm, àdigrahaõàditihàsàdãnà¤ca vimar÷anàdvyutpattiþ, kàvyaü kartuü vicàrayitu¤ca ye jànanti tadupade÷ena karaõe yojane ca paunaþpunyena pravçttiriti trayaþ samuditàþ na tu vyastàstasya kàvyasyodbhave nirmàõe samullàse ca heturnatu hetavaþ>% vçttiþ sàø daø anyaprakàraü kàvyasya prayojanaü muktaü yathà %<caturbargaphalapràptiþ sukhàdalpadhiyàmapi . kàvyàdeva yatastena tatsvaråpaü niråpyate>% såø . caturbargaphalapràptirhi kàvyato ràmàdivat pravartitavyaü na ràvaõàdivadityàdikçtyàkçtyapravçttinivçttyupade÷advàreõa supratãtaiva . ukta¤ca %<dharmàrthakàmamokùeùu vaicakùaõyaü kalàsu ca . karoti kãrtiü prãti¤ca sàdhukàvyaniùevaõamiti>% . ki¤ca kàvyàddharmapràptirbhagavannàràyaõacaraõàravindastavàdinà %<ekaþ ÷abdaþ suprayuktaþ samyagj¤àtaþ svarge loke ca kàmadhugbhavati>% ityàdivedavàkyebhya÷ca suprasiddhaiva . arthapràpti÷ca pratyakùasiddhà . kàmapràpti÷càrthadvàraiva . mokùapràpti÷caitajjanyadharmaphalànanusandhànàt mokùopayogivàkye vyutpattyàdhàyakatvàcca . caturvargapràptirhi veda÷àstrebhyo nãrasatayà duþkhàdeva pariõatabuddhãnàmeva jàyate . paramànandasandohajanakatayà sukhàdeva sukumàrabuddhãnànapi punaþ kàvyàdeva . nanu tarhi pariõatabuddhibhiþ satsu veda÷àstreùu kàvyeùu kimiti yatnaþ karaõãya ityapi na vaktavyam kañukauùadhopa÷amanãyasya rogasya sita÷arkaropa÷amanãyatve kasya và rogiõaþ sita÷arkaràpravçttiþ sàdhãyasã na syàt . ki¤ca . kàvyasyopàdeyatvamàgneyapuràõe'pyuktam . %<naratvaü durlabhaü loke vidyà tatra sudurlabhà . kavitvaü durlabhaü tatra ÷aktistatra sudurlabheti>% %<trivargasàdhanaü nàñyamiti>% ca . viùõupuràõe %<kàvyàlàpà÷ca ye kecidgãtakànyakhilàni ca . ÷abdamårtidharasyaite viùõoraü÷à mahàtmanaþ>% iti vçttiþ . tasya lakùaõaü tatraiva %<vàkyaü rasàtmakaü kàvyaü doùàstasyàpakarùakàþ . utkarùahetavaþ proktà guõàlaïkàra rãtayaþ>% såø . anthetu guõàlaïkàrarãtiyuktaü doùarahitaü vàkyaü kàvyamiti vadanti . ànandavi÷eùajanakavàkyaü kàvyamiti rasagaïgàdharaþ . tadbhedàþ prathamaü trividhàþ uttamamadhyamàdhamabhedàt . yathàha kàvyapraø %<idamuttamamati÷ayini vyaïge vàcyàddhvanirbudhaiþ kathitaþ . atàdç÷i guõãbhåtavyaïgye kàvyaü tu madhyamam . ÷abdacitraü vàcyacitramavyaïgyantvavaraü smçtam>% . rasagaïgàdhare tu arthacitràpekùayà ÷abdacitrasyàlpacamatkàrakàritvàttasyàdhamàdhamatvoktyà kàvyabhedacàturbidhyamuktam . màø daø mate avyaïgyasya kàvyatvàbhàvàt dhvaniguõãbhåtavyaïgyabhedena dvaividhyamiti bhedaþ . tadbhedàþ sodàharaõaü dar÷ità tatra yathà . %<kàvyaü dhvanirguõãbhåtavyaïgya¤ceti dvidhà matam>% . måø tatra . %<vàcyàti÷ayini vyaïgye dhvanistatkàvyamuttamam>% måø %<vàcyàdadhikacamatkàriõi vyaïgyàrthe dhvanyate'sminniti vyutpattyà dhvatirnàmottamaü kàvyam>% vçttiþ bhedau dhvanerapi dvàvudãritau lakùaõàbhidhàmålau . %<avivakùitabàcyo'nyovivakùitànyaparavàcya÷ca>% . måø %<tatràvivakùitavàcyo nàma lakùaõàmålo dhvaniþ . lakùaõàmålatvàdevàtra vàcyamavivakùitaü bàdhitasvaråpam . vivakùitànyaparavàcyastvabhidhàmålaþ . ata evàtra vàcyaü vivakùitam anyaparaü vyaïgyaniùñham atra hi vàcyo'rthaþ svaråpaü prakà÷ayanneva vyaïgyàrthasya prakà÷akaþ . yathà pradãpo ghañasya . abhidhàmålasya bahuviùayatayà pa÷cànnirde÷aþ . avivakùitavàcyasya bhedàvàha>% vçttiþ %<arthàntaraü saïkramite vàcye'tyantaü tiraskçte . avivakùitavàcyo'pi dhvanirdvaividhyamçcchati>% måø . avivakùitavàcyo nàma dhvanirarthàntarasaïkramitavàcyo'tyantatiraskçtavàcya÷ceti dvividhaþ . yatra svayamanupayujyamàno mukhyo'rthaþ svavi÷eùaråpe'rthàntare pariõamati tatra mukhyàrthasya svavi÷eùaråpàrthàntarasaïkramitatvàdarthàntarasaïkramitavàcyatvam yathà . %<kadalã kadalã karabhaþ karabhaþ kariràjakaraþ kariràjakaraþ . bhuvanatritaye'pi vibharti tulàmidamåruyugaü na camårudç÷aþ>% . atra dvitãyakadalyàdi÷abdàþ paunaruktyabhiyà sàmànyakadalyàdiråpe mukhyàrthe bàdhità jàóyàdi guõavi÷iùñasvàrthaparà jàóyàdyati÷aya÷ca vyaïgyaþ . yatra punaþ svàrthaü sarvathà parityajannarthàntare pariõamati tatra mukhyàrthasyàtyantatiraskçtatvàdatyantatiraskçtavàcyatvam . yathà %<niþ÷vàsàndha ivàdar÷a÷candramà na prakà÷ate>% . atràndha÷abdo mukhyàrthe bàdhito'prakà÷aråpamarthaü bodhayati aprakà÷àti÷aya÷ca vyaïgyaþ . andhatvàprakà÷atvayoþ sàmànyavi÷eùabhàvàbhàvànnàrthàntarasaïkramitavàcyatvam . yathà %<bhama dhammia! vãsattho so suõaho ajja màrio dena . golàõaãkacchakuóaïgavàsinà darãasãhena>% . atra bhrama dhàrmiketyato bhramaõasya vidhiþ prakçte'nupayujyamànatayà bhramaõaniùedhe paryavasyatãti viparãtalakùaõà÷aïkà na kàryà . yatra khalu vidhiniùedhàvutpadyamànàveva niùedhabidhyoþ paryavasyatastatraiva tadavasaraþ . yatra punaþ prakaraõàdiparyàlocanena vidhiniùedhayorniùedhavidhã avagamyete tatra dhvanitvameva . taduktam %<kvacidbàdhyatayà khyàtiþ kvacitkhyàtasya bàdhanam . pårvatra lakùaõaiva syàduttaratràbhidhaiva tu>% . atràdye mukhyàrthasyàrthàntare saïkramaõaü (prave÷aþ) na tu tirobhàvaþ ata evàtràjahatsvàrthalakùaõà . dvitãye tu svàrthasyàtyantaü tiraskçtatvàjjahatsvàrthà vçttiþ .. %<vivakùitàbhidheyo'pi dvibhedaþ prathamaü tataþ . asaülakùyakramo yatra vyaïgyo lakùyakramastathà>% måø %<vivakùitànyaparavàcyo'pi dhvanirasaülakùyakramavyaïgyaþ saülakùyakramavyaïgya÷ceti dvividhaþ>% vçttiþ . %<tatràdyo rasabhàvàdireka evàtra gaõyate . eko'pi bhedo'nantatvàt saïkheyastasya naiva yat>% måø %<uktasvaråpo rasabhàvàdirasaülakùyakramavyaïgyaþ . atra vyaïgyapratãtervibhàvàdipratãtikàraõakatvàt kramo'va÷yamasti kintu utpalapatra÷atavyatibhedavallàghavànna saülakùyate . eùu rasàdiùu ca ekasyàpi bhedasyànantatvàt saïkhyàtuma÷akyatvàdasaülakùyakramavyaïgyadhvanirnàma kàvyamekabhedamevoktam . tathàhi ekasyaiva ÷çïgàrasya eko'pi sambhogaråpo bhedaþ parasparàliïganàdharapànacumbanàdibhedàt pratyeka¤ca vibhàvàdivaicitryàt saïkhyàtuma÷akyaþ kà gaõanàtra sarveùàm>% vçttiþ .. %<÷abdàrthobhaya÷aktyutthe vyaïgye'nusvànasannibhe . dhvanirlakùyakramaüvyaïgyastrividhaþ kathito budhaiþ>% måø %<kramalakùyatvàdevànuraõanaråpo yo vyaïgyastasya ÷abda÷aktyudbhavatvena artha÷aktyudbhavatvena ÷abdàrtha÷aktyudbhavatvena ca traividhyàt saülakùyakramavyaïgyanàmno dhvaneþ kàbyasyàpi traividhyam>% vçttiþ . tatra
     %<vastvalaïkàraråpatvàcchabda÷aktyadbhavo dvidhà>% måø . %<alaïkàra÷abdasya pçthagupàdànàdanalaïkàro>% vastumàtraü gçhyate . tatra vasturåpa÷abda÷aktyudbhavo vyaïgyo yathà . %<panthia! õa ettha sattaramatthimaõaü pattharatthale gàme . uõõaapaoharaü pekkhia uõa jai vasasi tà vasasu>% . atra srastaràdi÷abda÷aktyà yadyupabhogakùamo'si tadàssveti vastu vyajyate . alaïkàraråpo tathà %<durgàlaïghitavigrahomanasijaü saümãlayaüstejasà prodyadràjakalo gçhãtagarimà viùvagvçtobhogibhiþ . nakùatre÷akçtekùaõo giri gurau gàóhàü ruciü dhàrayan gàmàkrasya vibhåtibhåùitatanå ràjatyumàvallabhaþ>% atra pràkaraõikasya umà nàmamahàdãvãvallabhabhànudevançpatervarõane dvitãyàrthasåcitamapràkaraõikasya pàrvatãvallabhasya varõanamasambaddhaü mà prasàïkùãditã÷varabhànudevayorupamànopameyabhàvaþ kalpyate . tadatra umàvallabha umàvallabha ivetyupamàlaïkàro vyaïgyaþ . yathà và %<amitaþ samitaþ pràptairutkarùairharùadaþ prabho! . ahitaþ sahitaþ sàdhurya÷obhirasatàmasi>% . atràmita ityàdàvapi÷abdàbhàvàdvirodhàbhàso vyaïgyaþ vyaïgyasyàlaïkàryatve'pi bràhmaõa÷ramaõanyàyàdalaïkàratvamupacaryate vçttiþ . %<vastu vàlaïkçtirvàpi dvidhàrthaþ sambhavã svataþ . kaveþ prauóhoktisiddho và tannibaddhasya ceti ùañ .. ùaóbhistairvyajyamànastu vastvalaïkàraråpakaþ . artha÷aktyudbhavo vyaïgyo yàti dvàda÷abhedatàm>% måø .. svataþ sambhavã aucityàdbahirapi sambhàvyamànaþ . prauóhoktyà siddho na tvaucityena . tatra krameõa yathà . %<dçùñiü he prative÷ini! kùaõamihàpyasmadgçhe dàsyasi pràyeõàsya ÷i÷oþ pità na virasàþ kaupãrapaþ pàsyati . ekàkinyapi yàmi satvaramitaþ srotastamàlàkulaü nãrandhràstanumàlikhantu jarañhacchedà nalagranthayaþ>% . anena svataþsambhavinà vastumàtreõa etatpratipàdikàyà bhàviparapuruùopabhogajanakhakùatàdigopanaråpaü vastumàtraü vyajyate . %<di÷i mandàyate tejo dakùiõasthàü raverapi . tasyàmeva raghoþ pàõóyàþ pratàpaü na viùehire>% . anena svataþ sambhavinà vastunà ravitejaso raghupratàpo'dhika iti vyatirekàlaïkàro vyajyate . %<àpatantamamuü duràdårãkçtaparàkramaþ . balo'valokayàmàsa màtaïgamiva kesarã>% . atropamàlaïkàraråpeõa svataþsambhavinà vya¤jakàrthena baladevaþ kùaõenaiva veõudàriõaþ kùayaü kariùyatãti bastu vyajyate . %<gàóhakàntada÷anakùatavyathàsaïkañàdaribadhåjanasya yaþ, . oùñhavidrumadalànyamocayannirda÷an yudhi ruùà nijàdharam>% . atra svataþ sambhavinà virodhàlaïkàreõàdharo nirdaùñaþ ÷atravo vyàpàdità÷ceti samuccayàlaïkàro vyaïgyaþ . %<sajjei surahimàso õa àpaõei juvaijaõalakkhasahe . ahiõaasahaàramuhe õaaallabapattaõe aõaïgasma sare>% . atra vasantaþ ÷arakàraþ kàmo dhanvã yuvatayo lakùyaü puùpàõi ÷arà iti kaviprauóhoktisiddhaü vastu prakà÷ãbhavanmadanavijçmbhaõaråpa vastu vyanakti . %<rajanãùu vimalabhànoþ karajàlena prakà÷itaü vãra! . ghavalayati bhuvanamaõóalamakhilaü tava kãrtisantatiþ satatam>% . atra kaviprauóhoktisiddhena vastunà kãrtisantate÷candrakarajà làdadhikakàlaprakà÷akatvena vyatirekàlaïkàro vyaïgyaþ %<da÷ànanakirãñebhyastatkùaõaü ràkùasa÷riyaþ . maõivyàjena paryastàþ pçthivyàma÷ruvindavaþ>% . atra kaviprauóhoktisiddhenàpahnutyalaïkàreõa bhaviùyadràkùasa÷rãvinà÷aråpaü vastu vyajyate . %<dhammillenavamallikàsamudayo, haste sitàmbhoruhaü, hàraþ kaõñhatañe, payodharayuge ÷rãkhaõóalepo ghanaþ . eko'pi trikaliïgabhåmitilaka! tvatkãrtirà÷iryayau nànàmaõóanatàü purandarapurãvàmabhruvàü vigrahe>% . atra kaviprauóhoktisiddhena råpakàlaïkàreõa bhåmiùñho'pi svargasthànàmupakàraü karoùãti vibhàvanàlaïkàro vyajyate %<÷ikhariõi kva nu nàma kiyacciraü kimabhidhànamasàva karottapaþ . sumukhi! yena tavàdharapàñalaü da÷ati vimbaphalaü ÷uka÷àvakaþ>% . atrànena kavinibaddhasya kasyacit kàminaþ prauóhoktisiddhena vastunà tavàdharaþ puõyàti÷ayalabhya iti vastu pratãyate . %<subhage koñisaïkhyatvamupetya madanà÷ugaiþ . vasante pa¤catà tyaktà pa¤catàsãdviyoginàm>% . atra kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhena kàma÷aràõàü koñisaïkhyatvapràptyà nikhilaviyogimaraõena vastunà ÷aràõàü pa¤catà ÷aràn vimucya viyoginaþ ÷ritetyutprekùàlaïkàro vyajyate %<mallikàmukule caõói! bhàti gu¤janmadhuvrataþ . prayàõe pa¤cavàõasya ÷aïkhamàpårayanniva>% . atra kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhena utprekùàlaïkàreõa kàmasyàyamunmàdakaþ kàlaþ pràptastratkathaü mànini! mànaü na mu¤casãtivastu vyajyate . %<mahilàsahassabharie tuha hiarasuhaa! sà amàantã . aõudiõamaõaõammà aïgaü taõuaü pi taõu ei>% . (atràmàyantãti) kavinibaddhavaktç poóhoktisiddhena kàvyaliïgàlaïkàreõa tanostanåkaraõe'pi tava hçdaye na vartata iti vi÷eùoktyalaïkàrovyajyate . na khalu kateþ kavinibaddhasyeva ràgàdyàviùñatà . ataþ kavinibaddhavaktçprauóhoktiþ kaviprauóhokteradhikaü sahçdayacamatkàriõãti pçthakpratipàdità . eùu ca alaïkçtivya¤janasthaleùu råpaõotprekùaõavyatirecanàdimàtrasya pràdhànyaü sahçdayasaüvedyaü na tu råpyàdãnàmityalaïkçtereva mukhyatvam . vçttiþ %<ekaþ ÷abdàrtha÷aktyutthe>% måø ubhaya÷aktyudbhave vyaïgye ekodhvanerbhedaþ . yathà %<himamuktacandraruciraþ sapadmako madayan dvijàn janitamãnaketanaþ>% . abhavat prasàditasuro mahotsavaþ pramadàjanasya sa ciràya màdhavaþ .. atra màdhavaþ kçùõo màdhavo vasanta ivetyupamàlaïkàro vyaïgyaþ . eva¤ca vyaïgyabhedàdeva vya¤jakànàü kàvyànàü bhedaþ . vçttiþ %<tadaùñàda÷adhà dhvaniþ>% måø . avivakùitavàcyo'rthàntarasaïkramitavàcyo'tyantatiraskçtavà÷ceti trividhaþ . vivakùitànyaparavàcyastu asaülakùyakramavyaïgyatvenaikaþ . saülakùyakramavyaïgyavàcyatvena ca ÷abdàrthàbhaya÷aktimålatayà pa¤cada÷eti aùñàda÷abhedo dhvaniþ vçttiþ eùu ca . %<vàkye ÷abdàrtha÷aktyutthastadanye padavàkyayoþ>% måø . %<tatra arthàntarasaïkramitavàcyo dhvaniþ padagato yathà . dhanthaþ sa eva taruõo nayane tasyaiva nayane ca . yuvajanamohanavidyà bhaviteyaü yasya sammukhe sumukhã>% . atra dvitãyanayana÷abdo bhàgyavattàdiguõavi÷iùñanayanaparaþ . vàkyagato yathà . %<tvàmasmi vacmi viduùàü samudàyo'tra tiùñhati . àtmãyàü matimàdàya sthitimatra vidhehi tat>% atra pratipàdyasya sammukhãnatvàdeva labdhe pratipàdyatve %<tvàmiti>% punarvacanamanyavyàvçttivi÷iùñaü tvadarthaü lakùayati . evaü vacmãtyanenaiva kartari labdhe %<asmãti>% punarvacanamanyavyàvçttivi÷iùñaü madarthaü lakùayati . tathà %<viduùàü samudàya>% ityàdivacanenaiva vaktuþ pratipàdane siddhe punaþ %<vacmãti>% vacanaü %<upadi÷àmi>% iti vacanavi÷eùaråpamarthaü lakùayati . etàni ca lakùitàni svàti÷ayaü vya¤jayanti . etena mama vacanaü tavàtyantaü hitaü tadava÷yametat kartavyamityabhipràyaþ . tadevamayaü vàkyagato'rthàntarasaïkamitavàcyo dhvaniþ . atyantatiraskçtavàcyaþ padagato yathà %<ni÷vàsàndha ivetyàdi>% . vàkyagato yathà . %<upakçtaü bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param . vidadhadãdç÷ameva sadà sakhe! sukhitasàssva tataþ ÷aradàü ÷atam>% anyeùàü vàkyagatatve udàhçtam . padagatatve yathà . %<làvaõyaü tadasau kàntistadråpaü sa vacaþkramaþ . tadà sudhàspadamabhådadhunà tu jvaro mahàn>% atra làvaõyàdãnàü tàdçganubhavaikagocaratàvya¤jakànàü tadàdi÷abdànàmevapràdhànyam . anyeùàntu tadupakàritvameveti tanmåla eva dhbanivyapade÷aþ . taduktaü dhvanikçtà %<ekàvayavasaüsthena bhåùaõeneva kàminã . padadyotyena sukaverdhvaninà bhàti bhàratã>% . evaü bhàvàdiùvapyåhyam . %<bhuktimuktikçdekàntasamàde÷anatatparaþ . kasya nànandaniùyandaü vidadhàti sadàgamaþ>% . atra sadàgama÷abdaþ sannihitamupanàyakaü prati sacchàstràrthamabhidhàya %<sataþ puruùasyàgamaþ>% iti vastu vyanakti . nanu %<sadàgamaþ sadàgama iveti>% na kathamuùamàdhvaniþ, sadàgama÷abdàrthayorupamànopameyabhàvàvivakùaõàdrahasyasaügopanàrthameva hi dvyarthapadapratipàdanaü prakaraõàdiparyàlocanena ca sacchàstràbhidhànasyàsambandhatvàt . %<ananyasàdhàraõadhãrdhçtàsvilavasundharaþ . ràjate ko'pi jagati sa ràjà puruùottamaþ>% . atra puruùa÷reùñhaþ puruùottama ivetyupamàdhvaniþ . anayoþ ÷abda÷aktimålau saülakùyakramabhedau . %<sàyaü snànamupàsitaü malayajenàïgaü samàlepitaü yàto'stàcalamaulimambaramaõirvi÷rabdhamatràgatiþ . à÷caryaü tava saukumàryamabhitaþ klàntà'si yenàdhunà netradvandvamamãlanavyatikaraü ÷aknoti tenàsitum>% . atra svataþsambhavinà vastunà kçtaparapuruùaparicayà snàtà'sãti vastu vyajyate . taccàdhunà klàntà'si na tu pårvaü kadàcidapi tavaivaübidhaþ klamo dçùña iti bodhayato'dhunàpadasyaivetarapadàrthotkarùàdadhunàpadasyaiva padàntaràpekùayà vai÷iùñyam . %<tadapràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà . taccintàvipulàhõàdakùãõapuõyacayà tathà . cintayantã jagatsåtiü paraü brahmasvaråpiõam . nirucchàrutayà muktiü gatà'nyà gopakanyakà>% . atrà÷eùacayapadaprabhàvàdanekajanmasahasrabhogyaduùkçtasukçtaphalarà÷itàdàtmyàdhyavasitatayà bhagavadvirahaduþkhacintàhõàdayoþ pratyàyanamityati÷ayoktidvayapratãtira÷eùacayapadadvayadyotyà . atra ca vya¤jakasya prauóhauktimantareõàpi sambhavàta svataþsambhavità . %<pa÷yantyasaükhyapathagàü tvaddànajalavàhinãm . deva! tripathagàtmànaü gopayatyugramårdhani>% . atra %<pa÷yantãti>% kaviprauóhoktisiddhena kàvyaliïgàlaïkàreõa na ke'pyanye dàtàrastava sadç÷à iti vyatirekàlaïkàro'saükhyapadadyotyaþ . evamanyeùvatyartha÷aktimålasaülakùyakramabhedeùådàhàryam . tadevaü dhvaneþ pårbokteùvaùñàda÷asu bhedeùu madhye ÷abdàrtha÷aktyuttho vyaïgyo vàkyamàtre bhavannekaþ . anye punaþ saptada÷a vàkye pade ceti catustiü÷aditi pa¤catriü÷adbhedàþ vçttiþ . %<prabandhe'pi mato dhãrairartha÷aktyudbhavo dhvaniþ>% måø . prabandho mahàvàkyam . anantaroktadvàda÷abhedo'rtha÷aktyutthaþ . yathà mahàbhàrate gçdhragomàyusaüvàde %<alaü sthitvà ÷ma÷àne'smin gçdhragomàyusaïkule . kaïkàlabahule ghore sarvapràõibhayaïkare . na ceha jãvitaþ ka÷cit kàladharmamupàgataþ . priyo yà yadi và dveùyaþ pràõinàü gatirãdç÷ã>% . iti divase ÷aktasya gçdhrasya ÷ma÷àne mçtaü bàlamupàdàya tiùñhatàü divase taü parityajya gamanamiùñam . %<àdityo'yaü sthito måóhàþ! snehaü kuruta sàmpratam . bahuvighno muhårto'yaü jãvedapi kadàcana . amuü kanakavarõàbhaü bàlamapràptayauvanam . gçdhravàkyàt kathaü bàlàstyajadhvamavi÷aïkitàþ>% . iti ni÷i samarthasya gomàyordivase parityàgo'nabhilaùita iti vàkyasamåhena dyotyate . atra svataþsambhavã vya¤jakaþ . evamanyeùvekàda÷abhedeùådàhàryam . evaü vàcyàrthasya vya¤jakatve udàhçtam . lakùyàrthasya yathà %<niþ÷eùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo'dharo netre dåramana¤jane pulakità tanvã taveyaü tanuþ . mithyàvàdini! dåti! bàndhavajanasyàj¤àtapãóàgame! vàpãü snàtumito gatàsi na punastasyàdhamasyàntikam>% . vyaïgyàrthasya yathà %<ua õiccala õippandobhisiõopattampi reai balàà . õimmalamaragaabhàaõapariñhñhià saükhasuttibba>% . anayoþ svataþsambhavinau lakùyavyaïgyàrthau vya¤jakau . evamanyeùvekàda÷abhedeùådàhàryam vçttiþ . %<padàü÷avarõaracanàprabandheùvasphuñakramaþ . asaülakùyakramavyaïgyo dhvanistatra padàü÷agaþ>% måø . prakçtipratyayopasarganipàtàdibhedàdanekavidhaþ . yathà %<calàpàïgàü vçùñiü spç÷asi bahu÷o vepathumatãü rahasyàkhyàyãva svanasi mçdu karõàntikacaraþ . karaü vyàdhunvatyàþ pibasi ratisarvasvamadharaü vayaü tattvànveùànmadhukara! hatàstvaü svalukçtã>% . atra %<hatàþ>% iti na punarduþkhaü pràptavanta iti hanprakçteþ . %<muhuraïgulisaüvçtàdharauùñhaü pratiùedhàkùaraviklavàbhiràmam . mukhamaüsavivartipakùmalàkùyàþ kathamapyunnamitaü na cumbitantu>% . atra %<tu>% iti nipàtasyànutàpavya¤jakatvam . %<nyakkàro hyayameva me yadarayastatràpyasau tàpasaþ, so'pyatraiva nihanti ràkùasakulaü, jãvatatyaho ràvaõaþ . dhigdhik ÷akrajitaü, prabodhitavatà kiü kummakarõena và? svargagràmañikàviluõñanavçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ>% %<arayaþ>% iti bahuvacanasya, %<tàpasaþ>% ityekavacanasya, %<atraiveti>% sarvanàmnaþ, %<nihantãti>% %<jãvatãti>% ca tiïaþ %<aho>% ityavyagasya, gràmañiketi karåpataddhitasya, %<viluõñhaneti>% vyupasargasya, %<bhujairiti>% bahuvacanasya vya¤jakatvam . %<àhàre viratiþ samastaviùayagràme nivçttiþ parà, nàsàgre nayanaü, tadetadaparaü yaccaikatànaü bhanaþ . mauna¤cedamida¤ca ÷ånyamadhunà yadvi÷vamàbhàti te tadbråyàþ sakhi! yoginã kimasi bhoþ! kiü và viyoginyasi>% . atra tu %<àhàra iti>% viùayasaptamyàþ, %<samasteti>% %<pareti>% ca vi÷eùaõadvayasya, %<maunaü cedamiti>% pratyakùaparàmar÷inaþ sarvanàmnaþ, %<àbhàtãti>% upasargasya, %<sakhãti>% praõayasmàraõasya, %<asi bho>% iti sopahàsotpràsasya, %<kiü và>% ityuttarapakùadàrñyasåcakasya và÷abdasya, %<asãti>% vartamànopade÷asya, tattadvi÷eùavya¤jakatvaü sahçdayasaüvedyam . varõaracanayorudàhariùyate . prabandhe mahàbhàrate ÷àntaþ . ràmàyaõe karuõaþ màlatãmàdhavaratnàvalyàdau ÷çïgàraþ . evamanyatra . vçttiþ . %<tadevamekapa¤cà÷adbhedàstasya dhvanermatàþ . saïkareõa triråpeõa saüsçùñyà caikaråpayà . vedakhàgni÷aràþ 5304 ÷uddhairiùuvàõàgnisàyakàþ>% 5355 måø ÷uddhaiþ ÷uddhabhedairekapa¤cà÷atà yojane ityarthaþ . diïmàtraü tådàhriyate . %<atyunnatastanayugà taralàyatàkùã dvàri sthità tadupayànamahotsavàya . sà pårõakumbhanavamãrajatoraõasvaksambhàramaïgalamayatnakçtaü vidhatte>% . atra %<stanàveva pårõakumbhau, dçùñaya eva navanãrajasraja iti>% råpakadhvànarasadhvanyorekà÷rayànuprave÷aþ saïkaraþ . %<dhrinvantyamåni madamårchadalidhvanãni dhåtàdhvanãnahçdayàni madhordinàni . nistandracandravadanàvadanàravindasaurabhyasauhçdasagarvasamãraõàni>% . atra nistandretyàdilakùaõàmåladhvanãnàü saüsçùñiþ . atha guõãbhåtavyaïgyam . vçttiþ %<aparantu guõãbhåtavyaïgyaü vàcyàdanucame vyaïgye>% måø . %<aparaü kàvyam . anuttamatvaü nyånatayà sàmyena ca sambhavati>% vçttiþ . %<tatra syàditaràïgaü kàkvàkùipta¤ca vàcyasiddhyaïgam . sandigdhapràdhànyaü tulyapràdhànyamasphuñamagåóham . vyaïgyamasundaramevaü bhedàstasyodità aùñau>% måø . itarasya rasàderaïgaü rasàdi vyaïgyaü yathà %<ayaü sa rasanotkarùã pãnastanavimardanaþ . nàbhyårujaghanaspar÷ã nãvãvisraüsanaþ karaþ>% . atra ÷çïgàraþ karuõasyàïgam . %<mànonnatàü praõayinãmanunetukàmastvatsainyasàgararavodgatakarõatàpaþ . hà! hà! kathaü nu bhavato ripuràjadhànã--pràsàdasantatiùu tiùñhati kàmilokaþ>% . atrautsukyatràsasandhisaüsçùñasya karuõasya ràjaviùayaratàvaïgabhàvaþ . %<janasthàne bhràntaü kanakamçgatçùõàndhitadhiyà vaco vaidehãti pratipadamuda÷ru pralapitam . kçtà laïkàbharturvadanaparipàñãùu ghañanà mayàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà na tvadhigatà>% . atra ràmatvaü pràptamityavacane'pi ÷abda÷aktereva ràmatvamavagamyate . vacanena tu sàdç÷yahetukatàdàtumyàropaõamàviùkurvatà tadgopanamapàkçtam tena vàcyaü sàdç÷yaü vàkyàrthànvayopapàdakatayà'ïgatàü nãtam . kàkvà kùiptaü yathà %<mathnàsi kaurava÷ataü samare na kopàd duþ÷àsanasya rudhiraü na pibàmyurastaþ . saücårõayàmi gadayà na suyodhanorå sandhiü karotu bhavatàü nçpatiþ paõena>% . atra %<mathnàmyevetyàdi>% vyaïgyaü vàcyasya niùedhasya saha bhàvenaiva sthitam . %<dãpayan rodasãrandhrameùa jvalati sarvataþ . pratàpastava ràjendra . vairivaü÷adavànalaþ>% . atrànvayasya veõutvàropaõaråpo vyaïgaþ pratàpasya davànalatvàropasiddhyaïgam . %<harastu ki¤cit parivçttadhairya÷candrodayàrambhaivàmburà÷iþ . umàmukhe vimbaphalàdharauùñhe ùyàpàrayàmàsa vilocanàni>% . atra vilocanavyàpàracumbanàbhilàùayoþ pràdhànye sandehaþ . %<bràhmaõàtikramatyàgo bhavatàmeva bhåtaye . jàmadagnya÷ca vo mitramanyathà durmanàyate>% . atra para÷uràmo rakùaþkulakùayaü kariùyatãti vyaïgyasya vàcyasya ca samaü pràdhànyam . %<sandhau sarbasvaharaõaü vigrahe pràõanigrahaþ . anvàpadãnançpatau na sandhirna ca vigrahaþ>% . atra anvàpadãnàkhye nçpatau dànasàmàdi mantareõa nànyaþ pra÷amopàyaþ vyaïgyaü vyutpannànàmapi jhañityasphuñam . anena lokaguruõà satàü dharmopadar÷inà . ahaü bratavatã svairamuktena kimataþ param atra pratãyamàno'pi ÷àkyamunestiryakyoùiti balàtkàropabhogaþ sphuñatayà vàcyàyamàna ityagåóham . %<bàõãrakuóuïguóóãõasauõikolàhalaü suõantãe . gharakammabàvaóàe bahåe sãanti aïgàim>% . atra dattasaïketaþ ka÷cillatàgçhaü praviùña iti vyaïgyàt %<sãdantyaïgàni>% iti vàcyasya camatkàraþ sahçdayasaüvedya ityasundaram . ki¤ca yo dãpakatulyayogitàdiùu upamàdyalaïkàro vyaïgyaþ sa guõãbhåtavyaïgya eva kàvyasya dãpakàdimukhenaiva camatkàravidhàyitvàt taduktaü dhvanikçtà %<alaïkàràntarasyàpi pratãtau yatra bhàsate . tatparatvaü na kàvyasya nàsau màrgo dhvanermataþ>% . yatra ca ÷abdàntaràdinà gopanakçtacàrutvasya viparyàsaþ yathà %<dçùñyà ke÷ava! goparàgahçtayà ki¤cinna dçùñaü mayà tenàtra skhalitàsmi nàtha! patitàü kiü nàma nàlambase . ekastvaü viùameùu khinnamanasàü sarvàbalànàü gatirgopyaivaügaditaþ sale÷amavatàdgoùñhe harirva÷ciram>% . atra goparàgàdi÷abdànàü gope ràga ityàdivyaïgyàrthànàü %<sale÷amiti>% padena sphuñatayàbabhàsaþ . sale÷amitipadasya parityàge dhvanireva . ki¤ca yatra vastvalaïkàrarasàdiråpavyaïgyànàü rasàbhyantare guõãbhàvaþ tatra pradhànakçta eva kàvyavyahàraþ taduktaü tenaiva %<prakàro'yaü guõãbhåtavyaïgyo'pi dhvaniråpatàm . dhatte rasàditàtparyaparyàlocanayà punariti>% . yatra ca %<yatronmadànàü pramadàjanànàmabbhraülihaþ ÷oõamaõãmayåkhaþ . sandhyàbhramaü pràpnuvatàmakàõóe'pyanaïganepathyabidhiü vyadhatta>% ityàdau rasàdãnàü nagarãvçttàdivastumàtre'ïgatvaü tatra teùàmatàtparyaviùayatve'pi taireva guõãbhåtaiþ kàvyavyavahàraþ . taduktamasmatsagotrakavipaõóitamukhya÷rãcaõóidàsapàdaiþ %<kàvyàrthasyàkhaõóabuddhivedyasya tanmayãbhàvenàsvàdada÷àyàü guõapradhànabhàvàvabhàsastàvannànubhåyate kàlàntare tu prakaraõàdiparyàlocanayà bhavannapyasau na kàvyavyapade÷aü vyàhantumã÷astasyàsvàdamàtràyattatvàditi>% . kecit citràkhyaü tçtãyaü kàvyabhedamicchanti tadàhuþ %<÷abdacitraü vàcyacitramavyaïgyaü tvavaraü smçtam>% iti tanna yadi hi avyaïgyatvena vyaïgyàbhàvastadà tasya kàvyatvamapi nàstãti pràgevoktam . ãùadvyaïgyatvamiti cet kiü nàma ãùadvyaïgyatvam àsvàdyavyaïgyatvam anàsvàdyavyaïgyatvaü và . àdye pràcãnabhedayorantaþpàtaþ . dvitãye tvakàvyatvam . yadi cànàsvàdyatvaü tadà kùudratvameva . kùudratàyàmanàsvàdyatvàt . taduktaü dhvanikçtà %<pradhànaguõabhàvàbhyàü vyaïgyasyaivaü vyavasthiteþ . ubhe kàvye tato'nyadyattaccitramabhidhãyate iti>% vçttiþ . tacca kàvyaü prakàràntareõa dvividhaü mahàkàvyakhaõóakàvya bhedàt . tallakùaõàdikaü sàø daø 6 pariø uktaü yathà %<sargabandho mahàkàvyaü tatraiko nàyakaþ suraþ . sadvaü÷aþ kùattriyo vàpi dhãrodàttaguõànvitaþ . ekavaü÷abhavà bhåpàþ kulajà bahavo'pi và . ÷çïgàravãra÷àntànàmeko'ïgã rasa iùyate . aïgàni sarve'pi rasàþ sarve nàñakasandhayaþ . iti hàsodbhavaü vçttamanyadvà sajjanà÷rayam . catvàrastasya vargàþ syusteùveka¤ca phalaü bhavet . àdau namaskriyà÷ãrvà vastunirde÷a eva và . kvacinnindà khalàdãnàü satà¤ca guõakãrtanam . ekavçttamayaiþ padyairavasàne'nyavçttakaiþ . nàtisvalpà nàtidãrghàþ sargà aùñàdhikà iha . nànàvçttamayaþ kvàpi sargaþ ka÷cana dç÷yate . sargànte bhàvisargasya kathàyàþ såcanaü bhavet . sandhyàsåryendurajanãpradoùadhvàntavàsaràþ . pràtarmadhyàhnamçgayà÷ailartuvanasàgaràþ . sambhogavipralambhau ca munisvargapuràdhvaràþ . raõaprayàõopayamamantraputrodayàdayaþ . varõanãyà yathàyogaü sàïgopàïgà amã iha . kavervçttasya và nàmnà nàyakasyetarasya và . nàmàsya sargopàdeyakathayà sarganàma tu . asminnàrùe punaþ sargà bhavantyàkhyànasa¤j¤akàþ . pràkçtairnirmite tasmin sargà à÷vàsasa¤j¤akàþ . chandasà skandakenaitat kvacidgalitakairapi . apabhraü÷anibandhe'smin sargàþ kaóavakàbhidhàþ . tathàpabhraü÷ayogyàni chandàüsi vibidhànyapi . bhàùàvibhàùàniyamàt kàvyaü sargasamujjhitam . ekàrthapravaõaiþ padyaiþ sandhisàmagryavarjitam . svaõóakàvyaü bhavet kàvyasyaikade÷ànusàri ca>% . tacca kàvyaü prakàràntareõa dvividhaü %<dç÷ya÷ravyatvabhedena punaþ kàvyaü dvidhà matam . dç÷yaü tatràbhineyaü tat råpàropàtturåpakam>% iti sàø daø ukteþ

#<kàvyacandrikà># strã kàvye kàvyalakùaõàdiprakà÷ane candrikeva . alaïkàragrandabhede

#<kàvyaprakà÷a># puø kàvyasya svaråpàdiprakà÷o yatra . kàvyasva råpàdij¤àpake mammañabhaññapraõãte alaïkàragranthabhede .

@<[Page 2029b]>@
#<kàvyapradãpa># puø kàvyasvaråpàdiprakà÷ane pradãpa iva . govindañhakkuranirmite bhaïgyà kàvyaprakà÷àrthaprakà÷ake alaïkàragranthabhede

#<kàvyacaura># puø kàvyasya cauraiva . parakãyakàvyasya svakãya tvena prakhyàpake candrareõau caurabhede trikà0

#<kàvyarasika># triø kàvyasya rasaü vetti ñhak . kàvyapratipàdyarasàbhij¤e

#<kàvyaliïga># naø arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 398 pçø vivçtiþ

#<kàvya÷àstra># naø kàvyaü ÷àstramiva upade÷akatvàt . kàvyaråpe ÷àstre %<kàntàsammitatayopade÷ayuje>% iti kàvyaprakà÷e tasya upade÷ayogitvokteþ hita÷àsaka÷àstratulyatvam . %<kàvya÷àstravinodena kàlo gacchati dhãmatàm>%

#<kàvyà># strã kava--varõane karaõe bàø õyat . buddhau tayà hi nànàvidhavarõanàt tathàtvam . 2 påtanàyàü ca mediø .

#<kàvyàrthàpatti># strã arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 398 pçø vivçtiþ .

#<kà÷a># dãptau bhvàø àtmaø akaø señ . kà÷ate akà÷iùña, kà÷àmbabhåva kà÷àmàsa kà÷à¤cakre cakà÷e . õic acakà÷at--ta . çdittvàt caïi nopadhàhrasyaþ . %<kàlã kapàlàbharaõà cakà÷e>% %<tayà duhitrà sutaràü savitrã sphuratprabhàmaõóalayà cakà÷e>% kumàø %<naünamyamànàþ phaladitsayeva cakà÷ire tatra latà vilolàþ>% bhaññiþ . kà÷ã kà÷akaþ kà÷itaþ kà÷amànaþ kà÷aþ kà÷anaü kà÷itum kà÷itvà prakà÷ya . yaï luk càkà÷ãti . vede hrasvaþ càka÷ãti
     anu + anuråpadãptau anukà÷ate
     abhi + sarvataþ prakà÷e abhikà÷ate %<anyoana÷nannabhicàka÷ãti>% ÷ataø vràø 14, 7, 1, 12, àbhimukhyena dar÷ane sakaø . %<ghçtasya dhàrà abhicàka÷ãmi>% çø 4, 58, 5, 9, %<vya¤jyamànàbhicàka÷ãmi>% 9, %<àbhicàka÷ãmi abhi pa÷yàmi>% bhà0
     ava + avakà÷e svavàsayogyatàpràptau %<ubhayato màüsaiþ saüchannaü nàvakà÷ate>% ÷ata08, 7, 4, 20, yadamutràgre'dhi÷rayati patnãü hyavakà÷ayiùyan bhavati %<atha yatputnãü nàvakà÷ayet>% ÷ata01, 3, 1, 20, avakà÷aþ %<kçtvàvakà÷e rucisaüprakëptam>% bhaññiþ avekùaõe sakaø . %<j¤àtapriyànåcànànavakà÷ayet>% kàø ÷rauø 9, 7, 16, %<avakà÷ayet avekùayet>% karkaþ .
     à + samantàtsthitau àkà÷aþ . abhij¤àpane sakaø . %<saüpratyuraþ puruùamàkà÷ya>% ÷ataø bràø 7, 4, 1, 43, %<àkà÷ya abhij¤àpya>% bhàø .
     ud + årdhvagatau årdhvaprakà÷e ca . utkà÷ate utkà÷aþ .
     ni + tulyatve nãkà÷aþ gha¤i pårvasvaradãrvaþ .
     sam + ni + niùkà÷ane . %<na sannikà÷ayeddharmam>% bhàø à÷vaø 46 aø .
     nir + niþsàraõe . %<màtrà niùkà÷ayedeùà punaþ sandhànakàïkùayà>% sàø daø . atra niþkasoråpatvena niùkàsayedityeva pàñhoyuktaþ
     praø + prakçùñadãpvau %<eùu sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate>% kañhoø . %<ubhàvapi prakà÷ete pravçddhau vaùamàviva>% bhàø viø 755 ÷lãø .
     prati + pratiråpaprakà÷e sàråpye ca pratãkà÷aþ . %<yamasya tvà gçhe'rasaü praticàka÷àna>% athaø 6, 29, 3,
     vi + mukulãbhàvàpanodanena prakà÷e . puùpaü vikà÷ate . prakà÷e ca . %<àditya iva taü de÷aü kçtsnaü sarvaü vyakà÷ayat>% bhàø àø 7456 ÷loø vãkà÷aþ .
     sam + samyakprakà÷e sàdç÷yena prakà÷e ca saïkà÷aþ %<pratisrotastçõàgràõàü sahasraü sa¤cakà÷ire>% ràmà0

#<kà÷a>#--dãptau divàø àø akaø señ . kà÷yate akà÷iùña kà÷àmbabhåva àsa cakre cakà÷e çdit õic acakà÷at ta

#<kà÷a># puø kena jalena kaphàtmakena a÷yate vyàpyate'tra a÷a--vyàptau àdhàre gha¤ . 1 kà÷aroge, bharataþ . kàsa÷abde vivçtiþ %<kà÷à÷rulàlàvilaþ>% ÷ànti÷a02 kùute (hàüci) ÷abdaraø . tayoþ jalenàkãrõatvàttathàtvam . kà÷a dãptau ac . (ke÷iyà) 3 vçõabhede %<ke÷aþ kà÷astavakavikà÷aþ>% sàø daø %<àkarõamullasitamambu vikà÷ikà÷anãkà÷amàpa samatàü sitacàmarasya>% màvaþ %<kailàsakà÷anãkà÷amårtyà>% da÷akuø %<kà÷aþ syànmadhurastiktaþ svàdupàkohimaþ saraþ . måtrakçcchrà÷madàhàsrakùayapittajarogahçt>% bhàvapraø tadguõàdyuktam tatpuùpe naø . ãùada÷nàti a÷a--ac koþ kà . 4 måùikabhede puüstrã striyàü ïãù . %<bhåmyà àkhånàlabheta>% ityupakrame %<kà÷àn digbhyaþ>% yajuø 24, 25, %<kà÷àn måùikabhedàn>% vedadãø . 5 çùibhede puø kà÷asya gotràpatyam a÷yàø pha¤ . kà÷àyana tadgotràpatye puüstrã

#<kà÷aka># puø kà÷a--õvul . 1 kà÷atçõe ÷abdaratnàø 2 suhotrasya putrabhede %<suhotrasya sutadvayam . kà÷aka÷ca mahàsatvastathà÷ubhamatirnçpaþ>% hariva032 aø . asyaiva kà÷irityapi nàma tatraiva %<kà÷estu kà÷ayoràjan!>% iti tadanantarokteþ kà÷ena nirvçttàdi kà÷àø caturarthyàm ila . kà÷ila kà÷anirvçttàdau triø kà÷e bhavaþ utkaràø cha . kà÷ãya kà÷abhavàdau triø . 3 prakà÷ànvite tri0

#<kà÷akçtsna># puø àdi÷àbdike çùibhede %<indra÷candraþ kà÷a kçtsnàpi÷ili÷àkañàyanàþ pàõinyamarajainendrà jayantyaùñàdi÷àbdikàþ>% vopadevaþ . %<avasthiteriti kà÷akçtsnaþ>% ÷àø såø . kà÷akçtsnena nirvçrtàdi arãhaõàø caturarthyàü vu¤ . kà÷akçtsnaka tannirvçttàdau tri0

#<kà÷aja># triø kà÷e jàyate janaø óa 7 taø . kà÷ajàte %<dãrgha kà÷atuùabhràùñvavañaü je>% pàø tasya àdyudàttatà

#<kà÷aparã># strã kà÷aþ paroyasyàþgauràø ïãù . kà÷àvçtanadyàm tatra bhavaþ nadyàø óhak . kà÷apareya tannadãbhave triø pçùoø pasya phaþ . kà÷apharãtyapi tatraiva nadyàdi gaõe tasya pàñhàt bhavàrthe óhak . kà÷aphareya tadbhave tri0

#<kà÷apauõóra># puø kà÷apradhànaþ pauõóraþ . de÷abhede %<ko÷alàþ kà÷apauõórà÷ca kàliïgà màgadhàstathà>% bhàø kaø 45 a0

#<kà÷amaya># triø kà÷ena pracuraþ tadvikàrovà pràcurye tadvikàre và mayañ . 1 kà÷apracure 2 tannirmite ca %<ku÷akà÷amayaü barhi ràstãrya bhagavànmanuþ>% bhàgaø 3, 2, 2, ÷loø . striyàü ïãp .

#<kà÷amarda># puø kà÷aü mçdnàti mçda--aõ upaø saø . (kàlakàsendà) vçkùe ràyamukuñaþ

#<kà÷aya># puø kà÷inçpaputre %<kà÷estu kà÷ayoràjan>% harivaüø 32 aø .

#<kà÷àdi># puø pàõinyukte caturarthyàmilapratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<kà÷a pà÷a, a÷vattha palà÷a, pãyåkùà caraõa vàsa naóa, vana, kardama, kacchåla, kaókañaguhà, visa, tçõa, karpåra, varvara, madhura, graha, kapittha, jatu, sãpàla>%

#<kà÷ànmali># strã kutsità ÷ànmaliþ koþ kà . kåña÷ànmalivçkùe jañàdharaþ

#<kà÷i># strã kà÷a--in . 1 kà÷yàm và ïãp kà÷ãtyapitatra kà÷ã÷abde vivçtiþ %<àþkà÷ivàsijanatà nanu va¤cità'bhåt>% kà÷ãkhaø . 2 kà÷ãnagaropalakùite de÷abhede puø bhåmni . %<ataþ kà÷ayo'gnãnàdatta>% %<yaj¤aü kà÷ãnàü bharataþ sàtvatàmiva>% ÷ataø bràø 3, 5, 4, 19, 21 . %<kà÷iùvapi nçpo ràjan divodàsapitàmahaþ>% harya÷va iti vikhyàtaþ bhàø ànuø 30 aø %<saudhà madrabhujiïgà÷ca kà÷ayo'parakà÷ayaþ>% bhàø saø 9 aø . 3 sårye puø ucchalaø . 4 muùñau niruø 6 . %<1 àpaiva kà÷inà saügçbhãtàþ>% çø 7, 104, 8, %<kà÷inà muùñinà>% bhàø . bhàve in 5 prakà÷e ca %<apàre yat saügçbhnà maghavan! kà÷iritte>% çø 3, 30, 5 %<kà÷irit loke prasiddhva eva yadvà kà÷irmuùñiþ>% bhàø 6 prakà÷ànvite triø kà÷eridam tasyàü bhavaü và kà÷yàø ùñha¤ ¤iñh và . kà÷ika kà÷isambandhini tatrabhaye ca triø ¤iñhait uccàraõàrthaþ striyàü ùñha¤i ïãù ¤iñhi ñhàp . sàca và manakçtàyàü pàõinivçttau svàrtheka . kà÷ikà kà÷ãpuryàü strã .

#<kà÷in># triø kà÷ate kà÷a + õini . 1 prakà÷a÷ãle . jayakà÷ã striyàü ïãp mattakà÷inã kà÷a + ini . 2 kà÷arogayukte tri0

#<kà÷ipa># puø kà÷ãn de÷àn tatsthapurãü và pàti pà--ka 1 kà÷ide÷àdhipe divodàsàdau kà÷ãnàthe 2 mahàdeve ca kà÷inàthàdayo'pyatra . %<suvarõavarmàõamupetya kà÷ipaü vapuùñamàrthaü varayàüpracakrire>%

#<kà÷ipurã># strã kà÷ãde÷e purã karmaø và . kà÷yàm svanàmakhyàtapurãbhede . %<sametaü pàrthivaü kùatraü kà÷ipuryàü svayaüvare>% bhàø ànuø 168 aø . kà÷inagaryàdayo'pyatra strã

#<kà÷iràja># puø kà÷ãnàü janapadànàü ràjà ñacsamàø . kà÷ide÷àdhipe . tadde÷àdhipà÷ca kàlabhedena yadyapi bahahavastathàpi kà÷inàmakançpeõa tadanvayena tatra kà÷ãpurãkaraõàt tadanvayajasyaiva tadadhipatvaü prathitaü tadetat harivaü 32 aø varõitaü yathà %<kà÷estu kà÷ayoràjan putro dãrghatapàstathà . vabhåba dãrghatapaso vidvàn dhanvantariþ sutaþ . dhanvantarestu tanayaþ ketumàniti vi÷rutaþ . atha ketumataþ puttro vidvàn bhãmarathaþ smçtaþ . divodàsa iti khyàtaþ sarvarakùaþ praõà÷anaþ . etasminneva kàle tu purãü vàràõasãü nçpaþ . ÷ånyàü nive÷ayàmàsa kùemako nàma ràkùasaþ . ÷aptàhi sà matimatà nikumbhena mahàtmanà . ÷ånyà varùasahasraü vai bhavatviti naràdhipa! . tasyàntu ÷aptamàtràyàü divodàsaþ praje÷varaþ . viùayànte pårãü ramyàü gomatyàü saünyave÷ayat . bhadra÷reõyasya puttràõàü ÷atamuttanadhanvinàm . hatvà nive÷ayàmàsa divodàsaþ praje÷varaþ . divodàsasya puttrastu vãro ràjà pratardanaþ . pratardanasya puttrau dvau vatso bhàrgava eva ca . alarko ràjaputtrastu ràjà sannatimàn bhuvi . haihayasya tu dàyàdyaü hatavàn vai mahãpatiþ . àjahre pitçdàyàdyaü divodàsahçtaü balàt . bhadra÷reõyasya puttreõa durdamena mahàtmanà . divodàsena bàleti ghçõayà sa visarjitaþ . aùñàratho nàma nçpaþ suto bhãmarathasya bai . tena puttreùu vàleùu prahçtaü tasya bhàrata . vairasyàntaü mahàràja! kùatriyeõa vidhitsatà . alarkaþ kà÷iràjastu brahmaõyaþ satyasaïgaraþ . ùaùñiü varùasahasràõi ùaùñi varùa÷atàni ca . tasyàsãtsumahadràjyaü råpayauvana÷àlinaþ . yuvà råpeõa sampanna àsãt kà÷ikulodvahaþ . lopàmudràprasàdena paramàyuravàpa saþ . vayaso'nte mahàbàhurhatvà kùemakaràkùasam . ramyàü nive÷ayàmàsa purãü vàràõasãü nçpaþ>% . tatràpi divodàsasyaiva tathàtvam sarvatra prathitaü sahi devàn pçthivyà niùkàsya vàràõasyàü ràjyaü cakàreti kà÷ãkhaø 43 aø varõitaü yathà %<gateùu devasaügheùu pçthivyàþ pçthivãpatiþ . cakàra ràjyaü nirdvandvaü divodàsaþ pratàpabàn . vidhàya ràjadhànãü sa vàràõasyàü suni÷calàm>% . ityupakramya tadràjyaü varõitam %<divodàsasya tasyaivaü kà÷yàü ràjyaü pra÷àsataþ . yàtamekadinapràyaü ÷aradàmayutàùñakamiti>% tatra tasya bahukàlaràjyakaraõàt tathàtvam %<kà÷iràjaü divodàsam>% su÷ruø . dvàpare tu dãrghajihvàsuràü÷a nçpabheda stannàmnà prasiddhaþ %<dãrghajihvastu kauravya! ya uktodànavarùabhaþ . kà÷iràjaþ sa vikhyàtaþ pçthivyàü pçthivãpatiþ>% bhàø àø 67 aø . tasyàsuràü÷abhavatvàt viùõuü prati dveùo yathà harivaü091 aø . %<kau÷alyaþ kà÷iràja÷ca da÷àrõàdhipatistathà>% ityupakramya %<tamanvayurjaràsandhaüvidviùantojanàrdanam>% ityuktam . sa ca ambikàdãnàü pità . %<vicitravãryo'thovàha kà÷iràjasute kramàt . svayaüvaràdupànãte hyambikàmbàlike ubhe>% bhàgaø 9, 22, 18 . sa ca nàmnà kà÷iràjatve'pi kà÷ipatiràsãt . %<atha kà÷ipaterbhãùmaþ kanyàstisro'psaropamàþ . ÷u÷ràva sahità ràjan vçõvànà vai svayaüvaram>% bhàø àø 102 aø . %<evamuktvà mahãpàlàn kà÷iràja¤ca vãryavàn>% tatraivokteþ %<dhçùñaketu÷cekitànaþ kà÷iràja÷ca vãryavàn>% gãtà . kà÷ipatyàdayo'pyatra .

#<kà÷iùõu># triø kà÷a--bàø iùõuc . prakà÷a÷ãle . %<kà÷iùõunà kanakavarõavibhåùaõena>% bhàgaø 4, 30, 6,

#<kà÷ã># strã kà÷ate kà÷a--in striyàü ïãp . kà÷aõic--ac gauràø ïãù . asivaruõayormadhyavartinyàü svanàmakhyàtàyàü ÷ivapuryàm . tanniruktyàdi kà÷ãkhaø . %<nirvàõakà÷anàdyatra kà÷ãti prathità purã . avimukte mahàkùetre na mukte ÷ambhunà kvacit . pràgeva hi mune'narghyaü jàtaü jàmbunadaü svayam . punaþ svardhunitoyena hãreõa yadi saïgatam . cakrapuùkariõãtãrthaü pràgeva ÷reyasàüpadam . tataþ ÷reùñhataraü ÷ambhormaõi÷ravaõabhåùaõàt . ànandakànane tasminnavimukte ÷ivàlave . pràgeva muktiþ saüsiddhà gaïgà--saïgàttato'dhikà . yadàprabhçti sà gaïgà maõikarõãsamàgatà . tadàprabhçti tat kùetraü duùpràpaü trida÷airapi . kçtvà karmàõyanekàni kalyàõànãtaràõi ca . tàni kùaõàt samutkùipya kà÷ãsaüstho'mçto bhavet . tasya vedàntavedyasya nididhyàsanato vinà . vinà sàïkhyena yogena kà÷yàü saüstho'mçto bhavet . karmanirmålanakçtà vinà j¤ànena kumbhaja! . ÷a÷imauliprasàdena kà÷yàü saüstho'mçtobhavet . yatnato'yatnato vàpi kàlàt tyaktvà kalevaram . tàrakasyopade÷ena kà÷ãsaüstho'mçto bhavet . anekajanmasaüsiddhairbaddho'pi pràkçtairguõaiþ . asisaübhedayogena kà÷ãsaüstho'mçto bhavet . dehatyàgo'tra vai dànaü dehatyàgo'tra vai tapaþ . dehatyàgo'tra vai yogaþ kà÷yàü nirvàõasaukhyakçt . pràpyottaravahàü kà÷yàmapi duùkçtavànapi . yàyàta svaü helayà tyaktvà tadviùõoþ paramaü padam . mahendràgnimukhà devà dçùñvà muktipathonmukhàn . sarvàn sarve÷amàlokya rakùà¤cakruþ purà puraþ . asinmahàsiråpà¤ca pàpisaïgatikhaõóinãm . duùñaprave÷aü dhunvànàü dhunãü devà vinirmamuþ . varaõà¤ca vyadhustatra kùetravighna nirvàriõãm . durvçttasya pravçtte÷ca nivçttikaraõãü suràþ . dakùiõottaradigbhàge kçtvàsiü varaõàü suràþ . kùetrasya mokùaniþkùeparakùàü nirvçtimàyayuþ . kùetrasya pa÷càddigbhàge taü dehalivinàyakam . svayaü vyàpàrayàmàsa rakùàrthaü ÷a÷i÷ekharaþ . anuj¤àtaprave÷ànàü vi÷ve÷ena kçpàvatàm . te prave÷aü prayacchanti nànyeùàü hi kadàcana>% . atràrthe pràcãnetihàsamuktvà màhàtmyàdikamuktaü yathà%<evaü kà÷yàü pravi÷yàpi pàpã dharmànuùaïgataþ . na kùetraphalamàpnoti bahirbhavati tatkùaõàt . tasmàdvi÷ve÷varàj¤aiva kà÷ãvàse'tra kàraõam . asi÷ca varaõà yatra kùetrarakùàkçtau kçte . vàràõasãti vikhyàtà tadàrabhya mahàmune! . ase÷ca varaõàyà÷ca saïgamaü pràpya kà÷ikà . vàràõasãha karuõàmayadivyamårtirutsçjya yatra tu tanuü tanubhçt sukhena . vi÷ve÷adçïmahasi yat sahasà pravi÷ya råpeõa tàü vitanutàpadavãndadhàti . jàto mçto bahuùu tãrthavareùu re tvaü janto! na jàtu tava ÷àntirabhånnimajya . vàràõasãti gadatãha mçto'mçtatvaü pràpyàdhunà mama balàt smara÷àsanaþ syàþ . anyatra tãrthasalile patito dvijanmà devàdibhàvamayate na tathà tu kà÷yàm . citraü yadatra patitaþpunarutthitaü na pràpnoti pukva÷ajano'pi kimagrajanmà . saiùà purã saüsçtiråpapàràvàrasya pàraü puruùaþ puràriþ . yasyàü paraü pauruùamarthamicchan siddhiü nayet pauraparamparàsaþ . tãrthàntaràõi manujaþ parito'pagàhya hitvà tanuü kaluùitàü, divi daivataü syàt . vàràõasãparisare tu visçjya dehaü sandehabhàgbhavati dehalavàptaye'pi . vàràõasã ÷amava÷ãkaraõàdçte'pi yogàdayogijanatà¤janatàpahantrã . tattàrakaü ÷ravaõagocaratàü nayantã tadbrahma dar÷ayati yena punarbhavo na . vàràõasãparisare tanumiùñadàtrãü dharmàrthasaukhyanilayàmaha hà visçjya . iùñaü padaü kimapi hçùñataro'bhilàùyalàbho'stu målamapi no yadavàpa ÷ånyam . àþ kà÷iràsijanatà nanu va¤citàbhådbhàlebilocanavatà vanitàrdhabhàjà . àdàya yat sukçtabhàjanamiùñadehaü nirvàõamàtramapavarjayatà'punarbhu . vàràõasã sphuradasãmaguõaikabhåmiryatra sthitàstanubhçtaþ ÷a÷ibhçtprabhàvàt . sarve galegaraliõo'kùiyujo lalàñe, vàmàrdha, vàmatanavo'tanavastato'nte . ànandakànanamidaü sukhadaü puraiva tatràpi cakrasarasã maõikarõikà'tha . svaþsindhusaïgatirathoparamàspada¤ca vi÷ne÷ituþ kimiha tanna vimuktaye yat . vàràõasãha varaõàsisaridvariùñhàsaübhedakhedadamanã dyu nadãlasacchrãþ . vi÷ràmabhåmiracalàmalabhokùalakùmyà hainàü vihàya kimu sãdati måóhajantuþ . kiü vismçtaü tvahaha garbhajamàmanasyaü kàrtàntadråtakçtabandhanatàóanaü và . ÷ambhoranugrahaparigrahalabhyakà÷ãü måóho vihàya kimu yàti karasthamuktim . tãrthàntaràõi kaluùàõi vahanti sadyaþ ÷reyodravantyapi bahu tridivaü nayanti . pànàvagàhanavidhànatanuprahàõairvàràõasã tu kurute vata målanà÷am . kà÷ãpurãparisare maõikarõikàyàü tyaktvà tanuü tanubhçta stanumàptuvanti . bhàlevilocanavatãü galanãlalakùmãü vàmàrdhabandhurabadhåü vivudhaikaràdhyàm . j¤àtvà prabhàvamatulaü maõikarõikàyà yat pudgalantyajati cà÷uci påyagandhi . svàtmàvabodhamahasà sahasà militvà kalpàntareùvapi sa naiva pçthaktvameti . ràgàdidoùaparibhåtamanohçùãkàþ kà÷ãpurãmatuladivyamahàprabhàvàm . ye kalpayanti paratãrthasamàü samantàtte pàpino na saha taiþ paribhàùaõãyam . vàràõasãü smaraharapriyaràjadhànãü tyaktvà kuto vrajasi måóha! digantareùu . pràpyàpyajàóyasulabhàü sthiramokùalakùmãü lakùmãü svabhàvacapalàü kimu kàmayethàþ? . vidyàdhanàni sadanàni gajà÷vabhåtyà snakcandanàni vanità÷ca nitàntaramyàþ . svargo'pyagamyaiha nodyamabhàji puüsi vàràõasã tvasulabhà'sulabhà vimuktiþ . dhàtrà dhçtàni tulayà tulanàmavaituü vaikuõñhamukhyabhuvanàni ca kà÷ikà ca . tànyudyayurlaghutayà nyagi yaü gurutvàt tasthau purãha puruùàrthacatuùñayasya . kà÷ãpurãmadhivasan hi naro'naro'pi hyàrãpyamàõa iha mànyaihaikarudraþ . nànopasargaja nisargajaduþkhabhàrai karmàpanutya sa vi÷et parame÷adhàmni . sthiràpàyaü kàyaü jananamaraõakle÷anilayaü vihàyàsyàü kà÷yàmahaha parigçhõãta na kutaþ . vapustejoråpaü sthiratarapadànandasadanaü vimåóho'sau jantuþ sphuñitamiva kà÷yàü vinimayan . aho lokaþ ÷okaü kimiha sahate hanta hatadhãrvipadbhàraiþ sàrairniyatanidhanairdhvaüsitadhanaiþ . kùitau satyàü kà÷yàü kathayati ÷ivo yatra nidhane ÷rutau ki¤cidbhåyaþ pravi÷ati na yenodaradarãm . kà÷ivàsini jane vanecare dvitribhujyapi samãrabhojane . svairacàriõi jitendriye'pyaho kà÷ivàsipuruùe vi÷iùñatà nàstãha duùkçtakçtàü sukçtàtmanàü và kàcidvi÷eùagatirantakçtà . hi kà÷yàm . vãjàni karmajanitàni yadåùaràyàü nàïkårayanti haradçgjvalitàni teùàm . ÷a÷akà masakà vakàþ ÷ukàþ kalaviïgà÷ca vçkàþ sajambukàþ . turagoragavànarà narà girije! kà÷imçtàþ gatàmçtàþ . arudrarudràkùaphaõãndrabhåùaõà tripuõóra candràrdhadharà dharàïgatàþ . nirantaraü kà÷inivàsino janà girãndraje! pàriùadà matà mama . yàvanta eva nivasanti ca jantavo'tra kà÷yàü jalasthalacaràjhaùajambukàdyàþ . tàvanta eva madanugraharudradehàdehàvasànamadhigamya mayi praviùñàþ . ye tu varùeùavo rudrà divi! devi! prakãrtitàþ . vàteùavo'ntarãkùe ye ye bhuvyanteùavaþ priye! . rudrà da÷a da÷a pràcyavàcãpratyagudaksthitàþ . årdhadiksthà÷ca ye rudràþ pañhyante vedavàdibhiþ . asaükhyàtàþ sahasràõi ye rudrà adhibhåtale . tatsarvebhyo'dhikàþ kà÷yàü jantavo rudraråpiõaþ . rudràvàsastataþ proktamavimuktaü ghañodbhava! . tasmàdabhyarcya kà÷ãsthàn varõàn varõetarà÷ramàn . ÷raddhaye÷varabuddhyà ca rudràrcàphalabhàk naraþ . ÷ma÷abdena ÷avaþ proktaþ ÷ànaü ÷ayanamucyate . nirvacanti ÷ma÷ànàrthaü mune! ÷abdàrthakovidàþ . mahàntyapi ca bhåtàni pralaye samupasthite . ÷erate'tra ÷avà bhåtvà ÷ma÷ànantu tato mahat . apsu bhåriha laye layaü vrajedàpaaurvavadanograkandare . màtari÷vani mahàtanånapàdvyomni saükùayati vai sadàgatiþ . vyoma càpi layametyahaïkçtau sàpi ùoóa÷avikàrasaüyutà . lãyate mahati buddhisaüj¤ake hà mahàn prakçtimadhyago bhavet . sà guõatrayamayã ca nirguõaü taü pumàüsamavaguhya tiùñhati . pa¤caviü÷atitamaþ paraþ pumàn dehagehapatireùa jãvakaþ . pràkçtaþ pralaya eùa ucyate haüsayànaharirudravarjitaþ . kàlamårtiratha ta¤ca puruùaü helayà kalayatã÷varaþ paraþ . sa vai mahàviùõuritãjyate budhaistaü vai mahàdevamudàharanti . so'ntàdi madhyaiþ parivarjitaþ ÷ivaþ sa ÷rãpatiþ so'pi hi pàrvatopatiþ . dainandine'tha pralaye tri÷ålakoñãü samutkùipya purãü haraþ svàm . bibharti saüvartamahàsthibhåùaõastato hi kà÷ã kalikàlavarjità . skanda uvàca . vàràõasãti kà÷ãti rudràvàsa iti dvija! . mahà÷ma÷àna mityevaü proktamànandakànanam . iti devãpuraþ proktaü devadevena ÷ambhunà . yathà viùõau puràkhyàtaü tathaivaca mayà ÷rutam>% . sà ca saptamokùapuryantargatà . ayodhyà mathuràmàyà kà÷ã kà¤ciravantikà . purã dvàravatã caiva saptaità mokùadàyikàþ . kà÷ãø . %<anyàni yàni tãrthàni kà÷ãpràptikaràõi ca . kà÷ãü pràpyaiva mokùante nànyathà kalpakoñibhiþ>% bhàø ñãø nãlakaõñhadhçtam %<tatra hi jantoþ pràõeùåtkramaü màõeùu rudrastàrakaü vrahma vyàcaùñe yenàsàvamçtãbhåyamokùãbhavati>% ÷rutiþ . tena kà÷ãmçtànàü jantånàü ÷ivasakà÷àttattvaj¤ànalàbhena tatkùaõàt muktiþ tattvaj¤ànasya pràrabdhetarasarvakarmanà÷akatvàt tenaiva sarvakarmanà÷aþ . sa¤citakarmaõàü kàyavyåhena bhogàt parikùapaõamityanye . itaratãrthamçtànàü tu brahmàdilokapràptau tatra ÷ravaõamananàdyapekùeti bhedaþ . %<sà kà÷ã tripuràriràjanagarã pàyàdapàyàjjagat>% . kà÷ãø kadà kà÷yàü gamiùyàmi kadà drakùyàmi ÷aïkaram . iti bruvàõaþ satataü kà÷ãvàsaphalaü labhet . 2 kà÷ãsthadevãmårtibhedeca vi÷ve÷aü màdhavaü duõóhiü daõóa pàrõi¤ca bhairavam . vandekà÷ãü guhàü gaïgàü bhavànãü maõikarõikàm . svalpàrthe ïãp . 3 khalpakà÷atçõe bharataþ

@<[Page 2034a]>@
#<kà÷ãkhaõóa># naø kà÷ãmàhàtmyapratipàdakaü khaõóam . skandapuràõàntargate kà÷ãmàhàtmyàdipratipàdake vyàsapraõãte khaõóabhede tatpratipàdyaviùayà÷ca tatrànukramaõikàdhyàye dar÷ità yathà %<vindhyanàradasaüvàdaþ prathamaü parikãrtitaþ . satyaloka prabhàva÷ca dvitãyaþ samudàhçtaþ . agasterà÷rama pade devànàmàgamastataþ . patibratàcaritraü ca prasthànaü kumbhasambhuvaþ . tãrthapra÷aüsà ca tataþ saptapåryastataþ smçtàþ . saüyaminyàþ svaråpa¤ca brahmalokastataþ param . indràgnyorlokasaüpràptistata÷ca ÷iva÷armaõaþ . agneþ samudbhavastasmàt kravyàdbaruõasambhavaþ . gandhavatyalakàpuryorã÷ayostu samudbhavaþ . candralokaparipràptiþ ÷iva÷armadvijanmanaþ . uóulokakathà tasmàttataþ ÷ukrasamudbhavaþ . mahe÷aguru÷aurãõàü lokànàü varõanaü tataþ . saptarùãõàü tatolokàdhruvasya ca tanastapaþ . tatodhruvapadapràpti rdhuvalokasthitistataþ . dar÷anaü satyalokasya tasya vai ÷iva÷armaõaþ . caturbhujàbhiùeka÷ca nirvàõaü ÷iva÷armaõaþ . skandhàgastyo÷ca saüvàdo maõikarõyàþ samudbhavaþ . tatastu gaïgàmàhàtmyaü tatoda÷aharàstavaþ . prabhàva÷càpi gaïgàyà gaïgànàmasahasrakam . vàràõasyàþ pra÷aüsà ca bhairavàvirbhavastataþ . daõóapàõeþ samudbhåtirj¤ànavàpyudbhavastataþ . àkhyàna¤ca kalàvatyàþ sadàcàrastataþ param . brahmacàriprakaraõaü tataþ strãlakùaõàni ca . kçtyàkçtyaprakaraõamavimukte÷avarõanam . tatogçhasthadharmà÷ca tatoyoganiråpaõam . kàlaj¤ànaü tataþ proktaü divodàsasya varõanam . kà÷yà÷ca varõanaü tasmàdyoginãvarõanaü tataþ . lolàrkasya samàkhyànamuttaràrkakathà tataþ . ÷àmbàdityasya mahimà drupadàditya÷aüsanam . tatastu garuóàkhyànamaruõàrkodayaþstataþ . da÷à÷vamedhikaü tãrthaü mandaràcca gaõàgamaþ . pi÷àcamocanàkhyànaü gaõe÷apreùaõaü tataþ . màyà gaõa pate÷càtha óhuõñipràdurbhavastataþ . viùõumàyàprapa¤co'tha divodàsavisarjanam . tataþ pa¤canadotpattirvindumàdhavasambhavaþ . tatovaiùõavatãrthànàü màhàtmyaparivarõanam . prayàõaü mandaràtkà÷yàü vçùabhadhvaja÷ålinaþ . jaigãùavyeõa saüvàdo jyeùñhasthàne mahe÷ituþ . tataþ kùetrarahasyasya kathanaü pàpanà÷anam . athàtaþ kanduke÷asya vyàghre÷asya samudbhavaþ . tataþ ÷aile÷varakathà ratne÷asya ca dar÷anam . kçttivàsaþsamutpattistata÷càyatanàgamaþ . devatà nàmadhiùñhànaü durgàsuraparàkramaþ . durgàyà vijaya÷càtha tata oïkàravarõanam . punaroïkàramàhàtmyaü trilocanasamudbhavaþ . trilocanaprabhàvo'tha kedàràkhyànameva ca . tato dharme÷amahimà tataþ pakùikathà ÷ubhàþ . tato vi÷vabhujàkhyànaü durdamasya kathà tataþ . tatovãre÷varàkhyànaü vãre÷amahimà punaþ . gaïgà tãrthai÷ca saüyuktà kàme÷amahimà tataþ . vi÷vakarme÷amahimà dakùayaj¤asamudbhavaþ . satyà dehavisarga÷ca tatodakùe÷varodbhavaþ . tato vai pàrbatã÷asya mahimnaþ parikãrtanam . gaïge÷asyàtha mahimà narmade÷asamudbhavaþ . satã÷varasamutpattiramçte÷àdivarõanam . vyàsasya hi bhujastambho vyàsa÷àpavimokùaõam . kùetratãrthakadambaü ca muktimaõóapasaïkathà . vi÷ve÷àvirbhava÷càtha tatoyàtrà parikramaþ . etadàkhyàna÷atakaü krameõa parikãrtitam>% .

#<kà÷ãnàtha># puø 6 taø . mahàdeve kà÷ãpatyàdayo'pyatra kàlaü nikañato j¤àtvà kà÷ãnàthaü samà÷rayet . kà÷ãnàthaü samà÷ritya kutaþkàlabhayaü nçõàm kà÷ãkhaø .

#<kà÷ãyàtrà># strã 7 taø . kà÷ãsthatãrtheùu yàtràyàm tatprakàraþ kà÷ãkhaø dar÷atoyathà . %<÷rãvedavyàsa uvàca . ni÷àmaya mahàpràj¤a! lomaharùaõa! vacmi te . yathà prathamato yàtrà kartavyà yàtrikairmudà . sacelamàdau saüsnàya cakrapuùkariõãjale . saütarpya devàn sapitén bràhmaõàü÷ca tathàrthinaþ . àdityaü draupadãü viùõuü daõóapàõiü mahe÷varam . namaskçtya tatogaccheddraùñuü óhuõóhivinàyakam . j¤ànavàpãmupaspç÷yanandike÷aü tato'rcayet . tàrake÷aü tato'bhyarcya mahàkàle÷varaü tataþ . tataþ punardaõóapàõirityeùà pa¤catãrthikà . dainandinã vidhàtavyà mahàphalamabhãpsubhiþ . tato vai÷ve÷varã yàtrà kàryà sarvàrthasiddhidà . dvisaptàyatanànà¤ca 14 kàryà yàtrà prayatnataþ . kçùõàüpratipadaü pràpya bhåtàvadhi yathàvidhi . atha và pratibhåta¤ca kùetrasiddhimabhãpsubhiþ . tattattãrthakçtasnànastattalliïgakçtàrcanaþ . maunena yàtràü kurvàõaþ phalaü pràpnoti yàtrikaþ . oïkàraü prathamaü pa÷yenmatsyodaryàü kçtodakaþ . tripiùñapaü mahàdevaü tatovai kçttivàsasam . ratne÷aü càtha candre÷aü kedàraü ca tatovrajet>% . dharme÷varaü ca vãre÷aü gacchet kàme÷varaü tataþ . vi÷vakarme÷varaü càtha maõikarõã÷varaü tataþ . avimukte÷varaüdçùñvà tatovi÷ve÷amarcayet . eùà yàtrà prayatnena kartavyàkùetravàsinà . yastu kùetramupitvà tu naitàü yàtràü samàcaret . vighnàstasyopatiùñhante kùetroccàñanasåcakàþ . aùñàyatanayàtrà'nyà kartavyà vighna÷àntaye . dakùe÷aþ pàrvatã÷a÷ca tathà pa÷upatã÷varaþ . gaïge÷o narmade÷a÷ca gabhastã÷aþ satã÷varaþ . aùñamastàrake÷a÷ca pratyaùñami vi÷eùataþ . dç÷yànyetàni liïgàni mahàpàpopa÷àntaye . aparàpi ÷ubhà yàtrà yogakùemakarã sadà . sarvavighnopahantrã ca kartavyà kùetravàsibhiþ . ÷aile÷aü prathamaü vãkùya varaõàsnànapårvakam . snànaü tu saïgame kçtvà draùñavyaþ saïgame÷varaþ . svarlãna tãrthe susnàtaþ pa÷yet svarlãnamã÷varam . stàtvà mandàkinãtãrthe draùñavyo madhyame÷varaþ . pa÷yeddhiraõyagarbhe÷aü tatra tãrye kçtodakaþ . maõikarõyàü tataþ snàtvà pa÷yedã÷ànamã÷varam . upa÷ànta÷ivaü pa÷yet tatkåpavihitodakaþ . pa¤cacåóàhrade snàtvà jyeùñhasthànaü tato'rcayet . catuþsamudrakåpe tu snàtvà devaü samarcayet . devasyàgre tu yà vàpã tatropaspar÷ane kçte . ÷ukre÷varaü tataþ pa÷yet tatkåpavihitodakaþ . daõóakhàte tataþ snàtvà vyàghre÷ampåjayettataþ . ÷aunake÷varakuõóe tu snànaü kçtvà tato'rcayet . jambuke÷aü mahàliïgaü kçtvà yàtràmimàü naraþ . kvacinna jàyate bhåyaþ saüsàre duþsvasàgare . samàrabhya pratipadaü yàvat kçùõacaturda÷ãm . etat krameõa kartavyànyetadàyatanàni vai . imàü yàtràü naraþ kçtvà na bhåyo'pyabhijàyate . anyà yàtrà prakartavyaikàda÷àyatanodbhavà . agnãdhrakuõóe susnàtaþ pa÷yedagnãdhramã÷varam . urva÷ã÷aü tato gacchettatastu nakulã÷varam . àùàóhã÷aü tato dçùñvà bhàrabhåte÷varaü tataþ . làïgalã÷amathàlokya tatastu tripuràntakam . tato manaþprakà÷e÷aü pratãke÷amatho vrajet . madàlase÷varaü tasmàttilaparõe÷varaü tataþ . tatraikàda÷aliïgànàmeùà kàryà prayatnataþ . imàü yàtràü prakurvàõo rudratvaü pràptuyànnaraþ . ataþparaü pravakùyàmi gaurãyàtràmanuttamàm . ÷ukapakùe tçtãyàyàü sà yàtrà viùvagçddhidà . goprekùyatãrthe susnàya sukhanirbhàlikàü vrajet . jyeùñhavàpyàü naraþ snàtvà jyeùñhàü gaurãü samarcayet . saubhàgyagaurã saüpåjyà j¤ànavàpyàü kçtodakaiþ . tataþ ÷çïgàragauro¤ca tatraiva ca kçtodakaþ . snàtvà vi÷àlagaïgàyàü vi÷àlàkùãü tato vrajet . susnàto lalitàtãrthe lalitàmarcayettataþ . snàtvà bhavànãtãrthe'tha bhavànãü paripåjayet . maïgalà ca tato'bhyarcyà vindutãrthakçtodakaiþ . tato gacchenmahàlakùmãü sthiralakùmãsamçddhaye . imàü yàtràü naraþ kçtvà kùetre'smin muktijanmani . na duþkhairabhibhåyeta ihàmutràpi kutracit . kuryàt praticaturthãha yàtràü vi÷ve÷ituþ sadà . vrahmaõebhyastadudde÷àddeyà vai modakà mude . bhaume bhairavayàtrà ca kàryà pàtakahàriõã . ravivàre raveryàtrà ùaùñyàü ghà ravisaüyuji . tatraiva ravisaptamyàü sarvavighnopa÷àntaye . navamyàmatha vàùñamyàü caõóãyàtrà ÷ubhàvahà . antargçhasya vai yàtrà kartavyà prativatsaram . pràtaþ snànaü vidhàyàdau natvà pa¤ca vinàyakàn . namaskçtyàtha vi÷ve÷aü sthitvà nirvàõamaõóape . antargçhasya yàtràü vai kariùye'ghaugha÷àntaye . gçhãtvà niyamaü ceti gatvàtha maõikarõikàm . snàtvà maunena càgatya maõikarõã÷amarcayet . kambalà÷vatarau natvà vàsukã÷ampraõamya ca . parvate÷aü tato dçùñvà gaïgàke÷avamapyatha . tatastu lalitàü dçùñvà jaràsandhe÷varaü tataþ . tatovai somanàtha¤ca vàràha¤ca tato vrajet . brahme÷varaü tato natvà natvàgastã÷varaü tataþ . ka÷yape÷aü namaskçtya harike÷avanaü tataþ . vaidyanàthaü tato dçùñvà dhruve÷amatha vãkùya ca . gokarõe÷varamabhyarcyahàñake÷amatho vrajet . asthikùepataóàge'tha dçùñvà vai kãkase÷varam . bhàrabhåtaü tatonatvà citragupte÷varaü tataþ . citraghaõñàü praõamyàtha tataþ pa÷upatã÷varam . candre÷a÷càtha vãre÷o vidye÷o'gnã÷a eva ca . divàmahe÷varaü natvà tatastu kalase÷varam . nàge÷varo hari÷candra÷cittàmaõivinàyakaþ . senàvinàyaka÷càtha draùñavyaþ sarvavighnahçt . va÷iùñhavàmadevau ca mårtiråpadharàvubhau . draùñavyau yatnataþ kà÷yàü mahàvighna vinà÷akau . sãmàvinàyakaü càtha karuõe÷aü tato vrajet . trisandhye÷o vi÷àlàkùã dharme÷o vi÷vabàhukà . à÷àvinàyaka÷càtha vçddhàdityastataþ punaþ . caturvaktre÷varaü liïgaü bràhmã÷a÷ca tataþ param . tato manaþprakà÷e÷aü ÷ma÷àne÷astataþ param . caõóãcaõóã÷varau dç÷yaubhavànã÷aïkarau tataþ . óhulóhiü praõamya ca tato ràjaràje÷amarcayet . làïgalã÷astato'bhyarcyastatastu nakulã÷varaþ . parànne÷amatho natvà paradravye÷varaü tataþ . pratigrahe÷varaü càpi niùkalaïke÷ameva ca . màrkaõóeye÷amabhyarcya tata àpsarase÷varam . gaïge÷o'rcyastato j¤ànavàpyàü snànaü samàcaret . nandike÷aü tàrake÷a mahàkàle÷varaü tataþ . daõóapàõiü mahe÷a¤ca mokùe÷aü praõamet tataþ . vãrabhadre÷varaü natvà avimukte÷varaü tataþ . vinàyakàüstataþ pa¤ca vi÷vanàthaü tatovrajet . tato maunaü visçjyàtha mantrametamudãrayet . antargçhasya yàtreyaü yathàvadyà kçtà mayà . nyånàtiriktayà ÷ambhuþ prãyatà manayà vibhuþ . imaü mantraü samuccàrya kùaõaü vai muktimaõóape . vi÷ramya yàyàdbhavanaü niùpàpaþ puõyavànnaraþ . saüpràpya vàsaraü viùõorviùõutãrtheùu sarvataþ . kàryà yàtrà prayatnena mahàpuõyasamçddhaye . navamyàü pa¤cada÷yàü ca kulastambhaü samarcayet . duþkharudrapi÷àcatve na labhed yasya påjanàt . ÷raddhàpårvamiyaü yàtrà kartavyà tãrthavàsibhiþ . sarvasyàpi vi÷eùeõa kàryà yàtrà÷ca sarvataþ . na bandhyaü divasaü kuryàdvinà yàtràü kvacit kçtã . yàtràdvayaü prayatnena kartavyaü prativàsaram . àdau svargataraïgiõyàstato vi÷ve÷ituþstavam . yasya bandhyaü dinaü yàtaü kà÷yàü nivasataþ sataþ . nirà÷àþ pitarastasya tasminneva dine'bhavan . sadaùñaþ kàlasarpeõa sa dçùño mçtyunàsphuñam . sa muùñastatra divase vi÷ve÷o yatra nekùitaþ . sarvatãrtheùu sasnau sa sarvayàtràü vyadhàt sa ca . maõikarõyàü tu yaþ snàto yo vi÷ve÷aü niraikùata . satyaü satyaü punaþ satyaü satyaü satyaü punaþ punaþ . dç÷yovi÷ve÷varo nityaü snàtavyà maõikarõikà .

#<kà÷ãrahasya># naø kà÷yàrahasyam . 1 kà÷ãsthaiþ kartavyàcàrabhede 2 tanmàhàtmyaprakà÷ane tacca kà÷ãkhaø dar÷itaüyathà %<yeùàü hçdi sadaivàste kà÷ã tvà÷ãviùàïgadaþ (÷ivaþ) saüsàrà÷ãviùaviùaü na teùàü prabhavet kvacit . garbharakùàmaõirmantraþ kà÷ãvarõadvayàtmakaþ . yasya kaõñhe sadà tiùñhettasyàku÷alabhãþ kutaþ . sudhàü pibati yonityaü kà÷ãvarõadbayàtmikàm . sa nairjarãü da÷àü hitvà sudhaiva parijàyate . ÷rutaü karõàmçtaü yena kà÷ãtyakùarayugmakam . na samàkarõayatyeva sa punargarbhajàü kathàm . kà÷ãrajo'pi yanmårdhni patedapyanilàhçtam . candra÷ekharatanmårdhà bhaveccandrakalàïgataþ . prasaïgato'pi yannetrapathamànandakànanam . yàtaü, te'tra na jàyante nekùeran pitçkànanam . gacchatà tiùñhatà vàpi svapatà jàgratàtha và . kà÷ãtyeùa mahàmantro yena japtaþ sa nirbhavaþ . yena vãjàkùarayugaü kà÷ãti hçdi dhàritam . avãjàni bhavantyeva karmavãjàni tasya vai . kà÷ã kà÷ãti kà÷ãti japatoyasya saüsthitiþ . anyatràpi satastasya puro muktiþ prakà÷ate . kùemamårtiriyaü kà÷ã kùemamårtimayo bhavaþ . kùemamårtistripathagà nànyat kùematrayaü kvacit . bràhmaõànàmiti vacaþ kùetrabhaktivi vçühitam . ni÷amya girijàkàntastutoùa nitaràü haraþ . provàca ca prasannàtmà ghanyà yåyaü dvijarùabhàþ! . yeùàmihedç÷ã bhaktirmamakùetre'tipàvane . jàne satvamayà jàtàþ kùetrasyàsya niùevaõàt . nãrajaskà vitamasaþ saüsàràrõavapàragàþ . vàràõasyàstu ye bhaktàste bhaktà mama ni÷citam . jãvanmuktàhi te nånaü mokùalakùmyà kañàkùitàþ . yai÷ca kà÷ãsthito janturalpako'pi virodhitaþ . tai÷ca vi÷vambharà sarvà mayà saha virodhità . vàràõasyàstu nàmàpi yo ni÷amyànumodate . api brahmàõóamakhilaü dhruvantenànumoditam . nivasanti hi ye martyà asminnànandakànanai . mamàntaþkaraõe te vai nivaseyurakalmaùàþ . nivasanti mama kùetre mama bhaktiü nakurvate . mama liïgadharàye no, na tànupadi÷àmyaham . kà÷ã nirvàõanagarã yeùàü citte prakà÷ate . te matpuraþ prakà÷ante naiþ÷reyasyà ÷riyà vçtàþ . mokùalakùmãriyaü kà÷ã na yemyaþ parirocate . svarlakùmãü kàïkùamàõebhyaþ patitàste na saü÷ayaþ . kà÷ãü saükàïkùamàõànàü puruùàrthacatuùñayam . puraþ kiïkaravattiùñhenmamànugrahato dvijàþ! . ànandakànane hyatra jvalandàvànalo'smyaham . karmavãjàni jantånàü jvàlaye, na prarohaye . vastavyaü satataü kà÷yàü yaùñavyo'haü prayatnataþ . jetavyau kalikàlau ca labdhavyà muktiraïganà . pràpyàpi kà÷ãü durbuddhiryo na màü pariùevate . tasya hastagatàpyà÷u kaiva lya÷rãþ praõa÷yati . dhanyà madbhaktilakùmàõo bràhmaõàþ kà÷ivàsinaþ . yåyaü, yaccetaso vçttau na dåre'haü na kà÷ikà . dàtavyo vo varaþ ko'tra vriyatàü sa yathàruci . preyàüso me yato yåyaü kùetrasannyàsakàriõaþ . iti pãtvà mahe÷ànamukhakùãràbdhijàü sudhàm . paritçptà dvijàþ sarbe vavrurvaramanuttamam . bràhmaõà åcuþ . umàpate mahe÷àna! sarvaj¤a! vara eùa naþ . kà÷ã kadàpi na tyàjyà bhavatà bhavatàpahçt! . vacanàdvràhmaõànàntu ÷àpo mà prabhavatviha . kadàcidapi keùàücit kà÷yàü mokùe'ntaràyakaþ . tava pàdàmbujadvandve nirdvandvà bhaktirastu naþ . àkalevarapàta¤ca kà÷ãvàso'stu no'ni÷am . kimanyena vareõe÷a deya eùa varo hi naþ . avadhehyandhakadhvaüsin! varamanyaü vçõãmahe . tava pratinidhãkçtyàsmàbhistvadbhaktibhàvitaiþ . pratiùñhiteùu liïgeùu sànnidhyaü bhavato'stviha . ÷rutveti teùàü vàkyàni tathàstviti pinàkinà . proce'nyo'pivaro datto j¤ànaü va÷ca bhaviùyati . punaþ provàca deve÷o ni÷àmayata bho dvijàþ! . hitaü vaþ kathayàmyatra tadanuùñhãyatàü dhruvam . sevyottaravahà nityaü liïgamarcyaü prayatrataþ . damodànaü dayà nityaü kartavyaü muktikàïkùibhiþ . idameva rahasya¤ca kathitaü, kùetravàsinà . matiþ parahite kàryà vàcyaü nodvegakçdvacaþ . manasà'pi na kartavyameno'tra vijãgãùuõà . atyarthamakùayaü yasmàt sukçtaü sukçtetarat . anyatra yat kçtaü pàpaü tat kà÷yàü parina÷yati . vàràõasyàü kçtaü pàpamantargehe vina÷yati . antargehe kçtaü pàpaü pai÷àcyanarakàvaham . pi÷àcanarakapràptirgacchatyeva bahiryadi . na kalpakoñibhiþ kà÷yàü kçtaü karma prabhujyate . kintu rudrapi÷àcatvaü jàyate'tràyutatrayam . vàràõasyàü sthito yo vai pàtakeùvàrataþ sadà . yoniü pràpyàpi pai÷àcãü varùàõàmayutatrayam . punaratraiva nivasan j¤ànaü pràpsyatyanuttamam . tena j¤ànena saüpràpte mokùamàpsyatyanuttamam . duùkçtàni vidhàyeha bahiþ pa¤catvamàgatàþ . teùàü gatiü pravakùyàmi ÷çõuta dvijasattamàþ! . yàmyàkhyà me gaõàþ santi ghorà vikçtamårtayaþ . måùàyàü te dhamantyàdau kùetraduùkçtakàriõaþ . nayantyanåpapràyà¤ca tataþ pràcãü duràsadàm . varùàkàle duràcàràn pàtayanti mahàjale . jalaukàbhiþ sapaïkàbhirdanda÷åkairjalodbhavaiþ . durnivàrai÷ca masakairda÷yante te divàni÷am . tato yàmyairhimartau te nãyante'drau himàlaye . a÷anàvaraõairhãnàþ kle÷yante te divàni÷am . marusthale tato grãùme vàrivçkùavivarjite . divàkarakaraistãbraiþ sthàpyante te pipàsitàþ . kle÷itàste gaõairugrairyàtanàbhiþ samantataþ . itthaü kàlamasaïkhyàta mànãyante tatastviha . nivedayanti te yàmyàþ kàlaràjàntikaü tataþ . kàlaràjo'pi tàn dçùñvà karmasaüsmàrya duùkçtam . vivastràn kùuttçùàrtàü÷ca lagnapçùñhodaratvacaþ . anyairudrapi÷àcai÷ca saha saüyojayatyapi . tato rudrapi÷àcàste bhairavànucaràþ sadà . sahante klamamatyarthaü kùuttçólagnatvasambhavam . àhàraü rudhironmi÷raü te labhante kadàcana . evaü tryayutasaükhyàtaü kàlaü tatràpi duþkhitàþ . ÷ma÷ànastambhamabhito nãyante kaõñhapà÷itàþ . pipàsità api na te'mbuspar÷amapi càpnuyuþ . atha saükùãõapàpàste kàlabhairavadar÷anàt . ihaiva dehito bhåtvà mucyante te mamàj¤ayà . tasmànna kàmayedatra vàómanaþkarmaõàpyagham . ÷ucau pathi sadà stheyaü mahàlàbhamapãpsubhiþ . nàvimukte mçtaþ ka÷cinnarakaü yàti kilviùã . mamànugrahamàsàdya gacchatyeva paràü gatim . ana÷anaü yaþ kurute madbhakta iha suvrataþ . na tasya punaràvçttiþ kalpakoñi÷atairapi . a÷à÷vatamidaü j¤àtva mànuùyaü bahukilviùam . avimuktaü sadà sevyaü saüsàra bhayamocakam . nànyat pa÷yàmi jantånàü muktvà vàràõasãü purãm . sarvapàpapra÷amanãü pràya÷cittaü kalau yuge . janmàntarasahasreùu yatpàpaü samupàrjitam . avimuktaü praviùñasya tartsavaü vrajati kùayam . janmàntarasahasreùu yu¤jan yogaü yadàpnuyàt . tadihaiva paro mokùo maraõàdadhigamyate . tiryagyonigatàþ satvà ye'vimukte kçtàlayàþ . kàlena nidhanaü pràptàste yànti paramàü gatim . avimuktaü na sevante ye måóhàstamasà vçtàþ . viõmåtraretasàü madhye te vasanti punaþ punaþ . avimuktaü samàsàdya yo liïgaü sthàpayet sudhãþ . kalpakoñi÷atairvàpi nàsti tasya punarbhavaþ . grahanakùatratàràõàü kàlena patanaü dhruvam . avimuktamçtànàntu patanaü naiva vidyate . vrahmahatyàü naraþ kçtvà pa÷càt saüyatamànasaþ . pràõàüstyajati yaþ kà÷yàü sa mukto nàtra saü÷ayaþ . striyaþ pativratà yà÷ca mama bhakti samàhitàþ . avimukte mçtà viprà! yànti tàþ paramàü gatim . atrotkramaõakàle'haü svayameva dvijottamàþ! . di÷àmi tàrakaü brahma, dehã svàdyena tanmayaþ . manmanà mama bhakta÷ca mayi sarbàrpitakriyaþ . yathà mokùamihàpnoti na tathà'nyatra kutracit . maraõaü ni÷citaü j¤àtvà gati¤càsukhadàyinãm . calamàgantukaü sarvaü, tataþ kà÷ãü samà÷rayet . kà÷ã samà÷rità yaistu manovàkvàyakarmabhiþ . tànatra nirmaladhiyo nirvàõa÷rãþ . samà÷rayet kà÷ãsthitaikamapi yaþ prãõayennyàyajairdhanaiþ . tena trailokyamakhilaü prãõitaü tu mayà saha . yaþ prãõayati puõyàtmà nirvàõanagarã÷varam . praõayena sthito nityaü bràhmaõàþ! prãõayàmi tam . divodàso'pi ràjarùiþ kà÷ãü dharmeõa pàlayan . sadeho matpadaü pràpto yato na punaràgatiþ . atra yogastathà j¤ànaü muktireke janmananà . ato vimuktamàsàdya nànyadgacchettapovanam . mokùaü sudurlabhaü j¤àtvà saüsàra¤càtibhãùaõam . a÷manà caraõau hatvà kàlamatra pratãkùayet . avimuktaü parityajya yadà yàsyanti durdhiyaþ . hasivyanti tadà bhåtànyanyonyakaratàóanaiþ . pràpya vàràõasãü puõyàü siddhikùetramanuttamam . pariniùkràntumanyatra kasya jantormatirbhavet . mahàdànena cànyatra yat phalaü labhyate naraiþ . avimukte tu kàkinyàü dattàyàü tadavàpyate . ekaþ samarcayelliïgaü tapastapyeta càparaþ . tayormadhye tu sa ÷reùñho yo liïgaü påjayediha . tãrthàntare gavàü koñiü vidhivadyaþ prayacchati . ekàhaü yo vasat kà÷yàü kà÷ãvàsã tayorvaraþ . anyatra bràhmaõànàü tu koñiü saübhojya yat phalam . vàràõasyàü tadaikena bhojitena tadàpyate . sannihityàü kurukùetre ràhugraste divàkare . tulàpuruùadànena kà÷yàü bhikùà samà bhavet . mameha paramaü jyotiràpàtàlàdvyavasthitam . atãtya satyalokàdãnanantaliïgaråpadhçk . pçthivyantaþsthitaü liïgamavimuktaü smaranti ye . kaluùaiste vimucyante mahadbhiriti ni÷citam . asmin kùetre tu yenàhaü dçùñaþ spçùñaþ samarcitaþ . sampràpya tàrakaü j¤ànaü na sa bhåyo'bhijàyate . yo màmiha samabhyarcya mriyate'nyatra kutracit . janmàttare'pi màü pràpya sa vimukto bhaviùyati . ityuktvà kùetramàhàtmyaü dvijànàmagrato haraþ . pa÷yatàmeva teùàntu tatraivàntarhito'bhavat>% .

#<kà÷ãsetu># puø tristhalãsetvantargate kà÷ãmàhàtmyayàtràdividhàyake granthabhede .

#<kà÷eya># puø kà÷yàü bhavaþ óhak kà÷ernçpatyàpatyaü và óhak . kà÷yàü bhave striyàü ïãp . %<bharataþ khalu kà÷eyãmupayeme sàrvasenãü sunandàü nàma tasyàü jaj¤e bhumanyurnàma>% . bhàø àø 95 .

#<kà÷ã÷a(sa)># naø kà÷iü prakà÷amãùñe ã÷a--ka . (hãràkasa) khyàte upadhàtubhede %<kà÷ã÷aü(saü)dhàtukà÷ã÷aü (saü)pàü÷ukà÷ã÷a(sa)mityapi . tadeva ki¤citpãtaü tu puùpakà÷ã÷a (sa)mucyate . kà÷ã÷a(sa)samlamuùõa¤ca tikta¤ca tuvaraü tathà . vàta÷leùmaharaü ke÷yaü retaþkaõóåviùapraõut . måtrakçcchrà÷marã÷vitranà÷anaü parikãrtitam>% bhàvapraø kà÷ãü dãptiü syati so--ka . dantyànto'pyatra bhàvapraø .

#<kà÷å(så)># strã ka÷a(sa) åõicca ujjvaladattãye tàlavyamadhyapàñhaþ pàø såtre dantyamavyapàñhaþ 1 ÷aktiråpàstre 2 vikalavàci ca mediø 3 buddhau roge ÷abdaciø .

#<kà÷å(så)kàra># puø kà÷åü(såü)vikalavàcaü karoti kç--aõupa--kaø . guvàke÷a båciø tatphalasevane hi jihvàjàdyàt vàco vaikalyaü jàyate iti tasya tathàtvam .

@<[Page 2038b]>@
#<kà÷å(så)taro># strãø hrasvà kà÷åþ (såþ) hrasvàrthe ùñarac ïãù . hrasve kàsånàmàstrabhede .

#<kà÷ma(÷va)rã># strã kà÷a--vanip vanoraca na÷càntàde÷aþ pçùoø và vasya maþ . gàmbhàryàm amaraþ, phale'pi harãtaø aõolupi strã . 0 %<vilvàn kapilatthàn jambå÷ca kà÷marãrvadarãstathà>% bhàø vaø 158 aø .

#<kà÷marya># puø kà÷marã + svàrthe ùya¤ . gàmbhàryàm amaraþ %<vadareïgudakà÷maryabhallàtakaphalàni ca>% bhàø ànuø 530 . aya¤ca madhuravarge piyàlavãjakà÷maryetyàdyupakrame %<samàsena saùurovargaþ>% su÷rute uktaþ .

#<kà÷mãra># naø kà÷mãre bhavaþ kacchàø aõ . 1 puùkaramåle amaø . 2 ñaïke 3 kuïkumabhede mediø %<kà÷mãrade÷age kùetre kuïkumaü yat bhaveddhi tat . såkùmake÷aramàraktaü padmagandhi taduttamam>% bhàvapraø tatsvaråpàdyuktam . kà÷mãradravasàndradigdhavapuùaþ bhartuø . %<kà÷mãràgurukastarãtrilaharãkà÷ãpuràdhã÷varã>% annadàstaø . 4 kà÷mãrade÷abhave triø striyàü ïãp . %<tena tenaivamàpannà kà÷mãrãva turaïgamã>% bhàø vi09 aø . sà ca 5 gàmbhãryàü bhàbapraø . kà÷mãrade÷ànàü ràjà aõ . 6 tadde÷aràje . %<kà÷mãrà÷ca kumàrà÷ca ghorakà haüsakàyanàþ . ÷ivitrigartayaudheyàþ ràjanyà madrakaikayàþ>% bhàø saø 52 . kà÷mãro'bhi jano'sya sindhvàø aõ . pitràdikrameõa 7 tadde÷avàsini triø %<kà÷mãràþ sindhusauvãrà gàndhàràdar÷akàstathà>% bhàø bhã09 aø . %<÷ådràbhãrà÷ca daradàþ kà÷mãràþ pattibhiþ saha>% tatraiva . %<÷àradàmañhamàrabhya kuïkumàdritañàntakaþ . tàvatkà÷mãrade÷aþ syàt pa¤cà÷adyojanàtmakaþ>% ityukte 8 de÷abhede ca . %<kà÷mãreùu saro divyaü nàmnà kùudrakamànasam>% su÷ruø . kà÷mãramaõóalatãrthàdikathà bhàø va0130 aø yathà %<eùà ramyà vipà÷à ca nadã paramapàvanã . atra vai puttra÷okena va÷iùñho bhagavànçùiþ . baddhvàtmànaü nipatito vipà÷aþ punarutthitaþ . kà÷mãramaõóala¤caitat sarvapuõyamarindama! . maharùibhi÷càdhyuùitaü pa÷yedaü bhràtçbhiþ saha . yatrottaràõàü sarveùàmçùãõàü nàhuùasya ca . agne÷caivàtra saüvàdaþ kà÷yapasya ca bhàrata! . etaddvàraü mahàràja . mànasasya prakà÷ate . varùamasya girermadhye ràmeõa ÷rãmatà kçtam . eùa vàtikakhaõóo vai prakhyàtaþ satyavikrama! . nàtyavartata yaddvàraü videhàduttara¤ca yaþ . idamà÷caryamaparaü de÷e'smin puruùarùabha! . kùãõe yuge tu kaunteya! ÷arbasya saha pàrùadaiþ . sahomayà ca bhavati dar÷anaü kàmaråpiõaþ . asmin sarasi satrairvai caitre màsi pinàkinam . yajante yàjakàþ samyak parivàra÷ubhàrthinaþ . atropaspç÷ya sarasi ÷raddaghàno jitendriyaþ . kùãõapàpaþ ÷ubhàn lokàn pràpnute nàtra saü÷ayaþ>% . %<kà÷mãramaõóale nadyo yàþ patanti mahànadam . tàþ nadãþ sindhumàsnàya ÷ãlavàn svargamàpnuyàt>% bhàø ànu025 aø . kà÷mãrade÷autpattisthànatvenàstyasyàþ ac ñàp . 8 kapiladràkùàyàü strã ràjaniø . 9 ativikàyàü strã mediø .

#<kà÷mãraka># triø kà÷mãre bhavaþ manuùyastatsthovà vu¤ . kà÷mãrade÷odbhave 1 manuùye 2 tatsthe ca . %<tataþ kà÷mãrakàn vãràn kùatriyàn kùatriyarùabhaþ>% bhàø saø 26 aø .

#<kà÷mãraja># naø kà÷mãre jàyate jana--óa 7 taø . 1 kuùñhe (kuóa) 2 kuïkuma bhede ca mediø . 3 puùkaramåle vi÷vaþ .

#<kà÷mãrajanman># naø kà÷mãre janma yasya . kuïkumabhede amaraþ .

#<kà÷mãrya># triø kà÷mãreõa nirvçttàdi saïkà÷àø caturarthyàü õya . 1 kà÷mãranirvçttàdau 2 kuïkumabhede na0

#<kà÷ya># naø kaü jalamà÷yaü yatra kutsitaü và à÷yaü a÷a--õyat ka÷ya + svàrthe'õ và . 1 madye hemacaø . kà÷yàü bhavaþyat . 2 kà÷iràje puø . svàrtheka . tatraiva . %<÷alàtmaja÷càrùñiùeõa stanayastasya kà÷yakaþ . kà÷yasya kà÷yapaþ putro ràjà dãrghatapàstathà>% harivaüø 29 aø .

#<kà÷yapa># naø kà÷yaü madyaü pibatyatra pà--gha¤arthe ka . 1 màüse hemacaø . màüsasya madyapànàvyabhicàràttathàtvam . kà÷yaü ràjabhedaü pàti narakàt pà--ka . kà÷yasya nçpasya 2 putrabhede kà÷ya÷abde udàø . ka÷yapasya gotràpatyam vidàø a¤ . 3 ka÷yapagotràpatye puüstrã . 4 kaõàde munau puø trikàø . 5 mçgabhede puüstrã mediø striyàü jàtitvàt ïãù . ka÷yapasyedam aõ . 6 ka÷yapasambandhini triø %<eùa eva ditergarbha ojaþ kà÷yapamarpitam>% bhàgaø 3, 15, 11 ÷loø . striyàü ïãp . sà ca 7 pçthivyàm strã tasyàþ tatsambandhitayà tatsutatvakathà bhàø ànuø 154 aø uktà yathà %<imàü bhåmiü dvijàtibhyo ditsurvai dakùiõàü purà . aïgo nàma nçpo ràjaüstata÷cintàü mahã yayau . dhàriõãü sarvabhåtànàmayaü pràpya baro nçpaþ . kathamicchati màü dàtuü dvijebhyo brahmaõaþ sutàm . sà'haü tyaktvà gamiùyàmi bhåmitvaü brahmaõaþ padam . ayaü saràùñro nçpatirmà bhåditi tato'gamat . tatastàü ka÷yapo dçùñvà vrajantã pçthivãü tathà . pravive÷a mahãü sadyo muktvàtmànaü samàhitaþ . çddhà sà sarvato jaj¤e tçõauùadhisamanvità . dharmottarà naùñabhayà bhåmiràsãttato nçpa! . evaü varùasahasràõi divyàni satataü nçpa! . triü÷ataþ kà÷yapo ràjan! bhåmiràsãdatandrità . athàgamya mahàràja! namaskçtya ca ka÷yapam . pçthivã kà÷yapã jaj¤e sutà tasya mahàtmanaþ>% . 8 tadgotràpatyastriyàü strã ïãp %<kà÷yapãbàlàkyamàñharã putràt kà÷yapãbàlàkyamàñharãputraþ>% ÷ataø vràø 14, 9, 4, 310 9 ka÷yapapatnyàü strã kà÷yapeyaþ . ka÷yapagotrotpanne viùacikitsàbhij¤e 10 çùibhede puø tatkathà bhàø àø 42 aø yathà %<kà÷yapo'bhyàgamadvidvàüstaü ràjànaü cikitsitum . ÷rutaü hi tena tadabhådyathà taü ràjasattamam . takùakaþ pannagaga÷reùñho neùyate yamasàdanam . taü daùñaü pannagendreõa kariùye'hamapajvaram . tatra me'rtha÷ca dharma÷ca bhaviteti vicintayan . taü dadar÷a ca nàgendrastakùakaþ kà÷yapaü pathi . gacchantamekamanasaü dvijo bhåtvà vayo'tigaþ . tamavravãt pannagendraþ kà÷yapaü munipuïgavam . kva bhavàüstvarito yàti ki¤ca kàryaü cikãrùati . kà÷yapa uvàca! nçpaü kurukulotpannaü parãkùitamarindamam! takùakaþ pannaga÷reùñhastejasàdya pradhakùyati . taü daùñaü pannagendreõa tenàgnisamatejasà . pàõóavànàü kulakaraü ràjànamamitaujasam . gacchàmi tvaritaü saumya! sadyaþ kartumapajvaram . takùaka uvàca . ahaü sa takùako vrahmaüstaü dhakùyàmi mahãpatim . nivartasva na ÷aktastvaü mayà daùñaü cikitsitum . kà÷yapa uvàva . ahaü taü nçpatiü gatvà tvayà daùñamapajvaram . kariùyàmãti me vuddhirvidyàbalasamanvitaþ . takùaka uvàca . yadi daùñaü mayeha tvaü ÷aktaþ ki¤ciccikitsitum . tato vçkùaü mayà daùñamirma jãvaya kà÷yapa! . paraü mantravalaü yatte taddar÷aya yatasva ca . nyagrodhamenaü dhakùyàmi pa÷yataste dvijottama! . kà÷yapa uvàca . da÷a nàgendra! vçkùaü tvaü yadyetadabhimanyase . ahamenaü tvayà daùñaü jãvayiùye bhujaïgama! . sautiruvàca . evamuktaþ sa nàgendraþ kà÷yapena mahàtmanà . ada÷advçkùamabhyetya nyagrodhaü pannagottamaþ . ma vçkùastena daùñastu pannagena mahàtmanà . à÷ãviùaviùopetaþ prajajvàla samantataþ . taü dagdhvà sa nagaü nàgaþ kà÷yapaü punarabravãt . kuru yatnaü dvija÷reùñha! jãvayainaü vanaspatim . sautiruvàca . bhasmãbhåtaü tato vçkùaü pannagendrasya tejasà . sarvaü bhasma samàhçtya kà÷yapo vàkyamabravãt . vidyàbalaü pannagendra! pa÷ya me'dya vanaspatau . ahaü sa¤jãvayàmyenaü pa÷yataste bhujaïgama! . tataþ sa bhagavàn vidvàn kà÷yapo dvijasattamaþ . bhasmarà÷ãkçtaü vçkùaü vidyayà samajãvayat . aïkuraü kçtavàüstatra tataþ parõadvayànvitam . palà÷inaü ÷àkhina¤ca tathà viñapinaü punaþ . taü dçùñvà jãvitaü vçkùaü kà÷yapena mahàtmanà . uvàca takùako vrahmannaitadatyadbhutaü tvayi . dvijendra! yadviùaü hanyà mama và madvidhasya và . kaü tvamarthamabhiprepsuryàsi tatra tapodhana! . yatte'bhilaùitaü pràptuü phalaü tasmànnçpottamàt . ahameva pradàsyàmi tatte yadyapi durlabham . vipra÷àpàbhibhåte ca kùãõàyuùi naràdhipe . ghañamànasya te vipra! siddhiþ sa÷ayità bhavet . tato ya÷aþ pradãptante triùu lokeùu vi÷rutam . niraü÷uriva varmàü÷urantardhànamito vrajet . kà÷yapa uvàca . dhanàrthã yàmyahaü tatra tanme dehi bhujaïgama! . tato'haü vinivartiùye svàpateyaü pragçhya vai . takùaka uvàca . yàvaddhanaü pràrthayase tasmàdràj¤astato'dhikam . ahameva pradàsyàmi nivartasva dvijottama! . sautiruvàca . takùakasya vacaþ ÷rutvà kà÷yapo dvijasattarmaþ . pradadhyau sumahàtejà ràjànaü prati buddhimàn . divyaj¤ànàt sa tejasvã j¤àtvà taü nçpatiü tadà . kùãõàyuùaü pàõóaveyamapàvartata kà÷yapaþ>% .

#<kà÷yapanandana># puø ka÷yapasyàyam aõ karmaø . 1 garuóe 2 aruõe 3 devamàtre ca . %<dadàni medinãbhàgaü bhavadbhyo'haü surarùabhàþ! . yasmin de÷e kariùyadhvaü yaj¤àn kà÷yapanandanàþ>% bhàø ànuø 66 aø . %<marãceþ ka÷yapaþ putraþ ka÷yapàttu imàþ prajàþ . prajaj¤ire mahàbhàgà dakùakanyàstrayoda÷a>% ityupakramya %<adityà dvàda÷àdityàþ sambhåtà bhuvane÷varàþ>% ityuktvà sarveùàü suràsuràdãnàü tatautpattyukteþ 4 asuràdiùu ca . ka÷yapa÷abde 1837 pçø vivçtiþ

#<kà÷yapàyana># puüstrãø ka÷yapasya gotràpatyaü naóàø phak . ka÷yapagotràpatye

#<kà÷yapi># puø ka÷yape bhavaþ i¤ . 1 aruõe 2 garuóe ca . tayoþ ka÷yapena vinatàyàmutpattikathà ca bhàø àø 31 aø yathà %<etasminneva kàle tu devã dàkùàyaõã ÷ubhà . vinatà nàma kalyàõã putrakàmà ya÷asvinã . tapastaptvà vrataparà mnàtà puüsayane ÷uciþ . upacakràma bhartàraü, tàmuvàcàtha ka÷yapaþ . àrambhaþ saphalo devi! bhavità yastvayepsitaþ . janayiùyasi puttrau dvau vãrau tribhuvane÷varau . tapasà vàlikhilyànàü mama saïkalpajau tathà . bhaviùyato mahàbhàgau puttrau trailokyapåjitau . uvàca cainàü bhagavàn ka÷yapaþ punareva ha . dhàryatàmapramàdena garbho'yaü sumahodayaþ . etau sarvapatattriõàmindratvaü kàrayiùyataþ . lokasambhàvitau vãrau kàmaråpavihaïgamau . ÷atakrutumathovàca prãyamàõaþ prajàpatiþ . tvatsahàyau mahàvãryau bhràtarau te bhaviùyataþ . naitàbhyàü bhavità doùaþ sakà÷àtte purandaraþ . vyetu te ÷akra! santàpastvamevendro bhaviùyasi . na càpyevaü tvayà bhåyaþ kùeptavyà brahmavàdinaþ . na càvamànthà darpàtte vàgvajrà bhç÷akopanàþ . evamukto jagàmendro nirvi÷aïkastripiùñapam . vinatà càpi siddhàrthà babhåva mudità tathà . janayàmàsa puttrau dvàvaruõaü garuóaü tathà . vikalàïgo'ruõastatra bhàskarasya puraþsaraþ . patattriõà¤ca garuóa indratvenàbhyaùicyata>% .

#<kà÷yapin># puø bhåmni . kà÷yapena proktamadhãyate õini . kà÷yapaprokta÷àkhàdhyetçùu .

#<kà÷yapeya># puø ka÷yapasyeyam aõ kà÷yapã ka÷yapabhàryà tatra bhavaþ óhak . 1 ka÷yapapatnãjàte suràsuràdau . %<ityete dvàda÷àdityàþ kà÷yapeyàþ prakãrtitàþ>% bhàø ànuø 150 aø garuóe ca %<nàgakùayakara÷caiva kà÷yapeyo mahàbalaþ>% bhàø à023 aø . %<kàpyapeyo'mçtàhartà>% dhvajapåjàmantraþ .

#<kà÷yàdi># puø ùñha¤¤iñhoþ pratyayayoþ prakçtibhåte pàõinyukte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ kà÷i vedi (cedi iti bà) sàüyàti saüvàha acyuta modamàna ÷akulàda hastikarùå kunàman hiraõya karaõa govàsana bhàraïgã arindama aritra devadatta da÷agràma ÷auvàvatàna yuvaràja uparàja devaràj modana sindhumitra dàsamitra yudhàmitra somamitra chàgamitra sadhamitra (àpadàdipårvapadàtkàlàntàt) àpad årdhva tat . tàtkàlikaþ .

#<kà÷yàyana># puüstrã kà÷yasya kà÷iràjasya gotràpatyam naóàø phak . kà÷iràjagotràpatye

#<kàùa># puø kaùyate'nena kaùa--karaõe gha¤ . 1 kaùaõapàùàõe (kaùñãpàtara) khyàte prastarabhede ÷abdaciø . 2 çùibhede ca

#<kàùàya># triø kaùàyeõa raktaþ aõ . kaùàyeõa rakte 1 vastràdau %<yadi vàsàüsi bamãran raktàni vasãran kàùàyaü bràhmaõo, mà¤jiùñhaü kùatriyo, hàridraü vai÷yaþ>% à÷vaø ÷rauø 1, 19, 9 . %<kàtyàyanyardhavçddhà yà kàùàyavasanà'dhavà>% amaraþ . striyàü ïãp . tadantasya raktàrthàõantatvàt ekàrthavi÷eùyastrãliïge ÷abde pare puüvat . kàùà yã kanthà yasya kàùàyakanthaþ

#<kàùàyaõa># puø a÷vàø gaõe kà÷etyatra kàùeti pàñhe gotràpatye pha¤ . 1 kàùagotràpatye ÷uklayajurvedavaü÷àntargate çùibhede . %<kàùàyaõàt kàùàyaõaþ>% ÷ata bràø 13, 7, 3, 27 .

#<kàùàyavàsika># puüstrã kàùàye vastre vàso'styasya ñhan . kãñabhede striyàü ïãù . %<såcãmukhaþ kçùõagodhà ya÷ca kàùàyavàsikaþ>% su÷ruø . kãña÷abde vivçtiþ .

#<kàùàyin># puø bhåmni . kaùàyeõa proktamadhãyate õini . kaùàyarùiprokta÷àkhàdhyàyiùu .

#<kàùñha># naø kà÷atyanena kà÷a--kthan neñ ÷asya ùa 1 analàderindhanàrthe dàruõi sasàramati÷uùkaü yat muùñimadhye sameùyati . tat kàùñhaü kàùñhamityàhuþ khadiràdisamudbhavam ityuktalakùaõayukte 2 dàrubhede ca . %<kàùñhena và nakhena và kaõóuyeta>% ÷ata0, vrà0, 3, 2, 1, %<yathà kàùñha¤ca kàùñha¤ca sameyàtàü mahodadhau . sametya ca vyapeyàtàü tadvadbhåtasamàgamaþ>% bhà0, ÷à0, 864 ÷loø %<tathà÷mànastçõakàùñha¤ca sarvaü diùñakùaye svàü prakçtiü bhajanti>% bhà0, à0, 89 aø .

#<kàùñhaka># triø kàùñhaüvidyate'sya naóàdiø cha kuk ca vilvakàdiø chamàtrasya luk . kàùñhayukte . 2 agurucandane na ÷abdamàø tasya pra÷astakàùñhavattvàt tathàtvam .

#<kàùñhakadalã># strã kàùñhamiva kañhinà kadalã . (kàñhakalà kadalãbhede ràjaniø .

#<kàùñhakãña># puü strã kàùñhekãñaþ . ghuõàkhye kãñe hemaø striyàü ïãù .

#<kàùñhakuñña># puü strãø kàùñhaü kuññati kuñña--aõ upaø saø . (kàñhañhokarà) pakùibhede trikàø striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt ñàp .

#<kàùñhakuddàla># puø kàùñhamayaþ kuddàlaþ . naukàsthamalagharùaõàrthe kàùñhamaye kuddàle avbhrau amaraþ .

#<kàùñhajambå># strã kàùñhapradhànà jambåþ . bhåmijambåvçkùe ràjani0

#<kàùñhatakùa># puø kàùñhaü takùati takùa--kvip . (chutàra) itiprasiddhe jàtibhede . õvul . kàùñhatakùako'pyatra striyàü jàtitvàt ïãù . kàùñhatakùaõakartç màtre triø . striyàü ñàp iti bhedaþ .

#<kàùñhatantu># puø kàùñhe tatturiva dorghatvenàvasthitatvàt . kàùñhastha kçmibhede hàràø .

#<kàùñhadàru># puø kàùñhapradhàno dàruþ . devadàruvçkùe ràjaniø . tasya ÷àkhàbàhulyayogena kàùñhapradhànatvàt tathàtvam .

#<kàùñhadru># puø kàùñhapradhànodrurvçkùaþ . palà÷avçkùe ràjaniø tasya kàùñhato'pi puùpodgamàttatpràdhànyàttathàtvam!

#<kàùñhadhàtrãphala># naø kàùñhamiva ÷uùkaü dhàtrãphalam . àmalake ràjaniø tatphalàbhyantare aùñeþ kàùñhasyeva ÷uùkatvàttasya tathàtvam .

#<kàùñhapàñalà># strã kàùñhamiva kañhinà pàñalà . sitapàña làyàm ràjani0

#<kàùñhamañhã># strã kùudromañhaþ mañhã kàùñhena nirmità mañhãva citàyàm trikàø . tasyàþ kvàùñhanirmitakùudramañhàkàratvàt tathàtvam .

#<kàùñhamaya># triø kàùñhàtmakaü mayañ . 1 kàùñhàtmake 2 kàùñhatulyakañhina hçdaye nirdaye ca . %<durda÷àþ kecidàmànti naràþ kàùñhamayà iva>% . bhà0, rà0, 344, .

#<kàùñhamalla># puü kàùñhaü malla iva yatra . ÷avarnihàraõe yànabhede hàrà

#<kàùñhamauna># naø kàùñhamiva maunam . iïgitenàpi svàbhipràyàprakà÷anaråpe maune ÷abdaci0

#<kàùñhalekhaka># puø kàùñhaü likhati õvul . ghuõàkhye kãñe .

#<kàùñhalauhin># puø kàùñha¤ca lauha¤ca sto'sya . lauhayukte kàùñhamaye mudgare trikà0

#<kàùñhavallikà># strã kàùñhamiva ÷uùkà vallikà . kañukàyàü (kañkã) khyàte vallãbhede vaidyakam

#<kàùñha÷àrivà># strã kàùñhamiva ÷uùkà ÷àrivà . (anantamåla) ÷arivàbhede ràjani0

#<kàùñhà># strã kà÷a--kthan neñ ÷aùyaùaþ . 1 di÷i . %<sa ràjapatrovadçdha à÷u ÷ukla ivoóuvaþ . àpårbamàõaþ piùñabhiþ kàùñhàbhiriva so'nvaham>% . 2 aùñàda÷animeùàtmake 2 kàle khaü muhårtasthitistvaü ca lava÷ca tvaü punaþ kùaõaþ %<÷uklastvaü bahulastvaü ca kalà kàùñhà tråñistathà>% bhàø à025 aø . %<kalàkàùñhàdiråpeõa pariõàma pradàyini!>% devãmàø . 3 sãmàyàm %<parà hi kàùñhà tapasastayà punaþ>% kumàø . 4 sthitau %<kàùñhàü bhagavatodhyàyet svanàmàgràvalokanaþ>% bhàgaø 1, 1, 23, ÷loø . 5 utkarùe ca amaraþ %<kàùñhàgatasneharasànuviddham>% kumàraþ . kàùñhaü pràdhànyenàstyasyàm ac . 6 dàruharidràyàü mediø . 7 ka÷yapapatnãbhede . %<atha ka÷yapapatnãnàü yatprasåtamidaü jagat . aditirditirdanuþ kàùñhà àraùñà surasà ilà . muniþ krodhava÷à tàmrà surabhiþ sarabhà tisiþ>% ityupakramya %<ariùñàyàstu gandharvàþ kàùñhàyà dvi÷aketaràþ>% bhàgaø 6, 6, 23, uktam

@<[Page 2042a]>@
#<kàùñhàgàra># naø kàùñhanirmitamàgàram . (kàñheraghara) kàùñhanirmite gçhe trikàø .

#<kàùñhàmvavàhinã># strã kàùñhanirmità'mbuvàhinã . (seoti) khyàte droõãråpe naukàjalasecanapàtrabhede amaraþ

#<kàùñhàlaka># naø kàùñhamiva kañhinamàlukam . kandabhede . %<kandàtana årdhvaü vakùyàmaþ vidàrikanda--÷atà--varã--visa--mç õàla--÷çïgàñaka--ka÷eruka--piõóàluka--madhvàluka--hastyàluka kàùñhàluka--÷aïkhàluka--raktàlukendãvarotpala--kandaprabhçtãni . raktapittaharàõyàhuþ ÷ãtàni madhuràõi ca . guråõi bahu÷ukràõi stanyavçddhikaràõi ca>% su÷rutaþ .

#<kàùñhika># triø kàùñhamastyasya ñhan . bahukàùñhayukte anale de÷àdau kùudraü kàùñhaü ïãp kàùñhã svàrthe ka hrasvaþ ñàp . kàùñhikà kùudrakàùñhakhaõóe strã . %<viü÷ati kàùñhikàþ>% bhavadevaþ

#<kàùñhin># triø kàùñhamastyasya ini . bahukàùñhayukte striyàü ïãp

#<kàùñhãla># puø kàùñhinà ilyate ila--kùepaõe karmaõi gha¤ . 1 ràjàrke ràjaniø ãùadaùñhãleva . 2 kadalãbhede (kàñhakalà) ÷abdaci0

#<kàùñhekùu># puø kàùñhamiva kañhinakàõóa ikùuþ . ikùubhede su÷ruø ikùu÷abde 909 pçø vivçtiþ . bhàvapraø kàõóekùuriti pàñhaþ .

#<kàùñhoóumbarikà># strã kàùñhapradhànà udumbarikà . kàkodumbarikàyàm ÷abdaciø .

#<kàsa># kutsita ÷abde (rogahetuka÷abdabhede) bhvàø àtmaø akaø señ . kàsate akàsiùña kàsàm--babhåba--àsa--cakre cakàse %<asãtoràvaõaþ kàsà¤cakre ÷astrerniràkulaþ>% bhaññiþ . %<kàsà¤cakre kutsita÷abdamabhihitavàn>% jayamaø . %<ataårdhvaü pravakùyàmi dhåmopahatalakùaõam . ÷vasiti kùauti càtyarthamatyàdhamati kàsate>% %<sa pårbaü kàsate ÷uùkam>% su÷ruø . %<kàsamàna÷ca tçùõàbhibhåtaþ>% su÷ruø . asva kvacit parasmaipaditvamicchanti . %<prasaktavega÷ca samãraõena kàsettu ÷uùkaü svarabhedayuktaþ>% su÷ruø kàsa÷abde udàø . kvip kàþ . %<yattvaü ÷ãto'thoråraþ saha kàsà vepayaþ>% athaø 5, 22, 10, bhàve gha¤ . kàsaþ kutsita÷abdaþ %<mu¤ca ÷ãrpaktyà uta kàsaenam>% athaø 1, 12, 3 .

#<kàsa># triø kasa hiüsane kartari õa . 1 hiüsake . kàsate'nena kàsa--karaõe gha¤ . 2 rogabhede puø %<kuruthà valàsaü kàsamudyugam>% athaø 5, 22, 11 . tallakùaõanidànàdi su÷rute uktaü yathà %<athàtaþ kàsapratiùedhamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . uktà ye hetavo néõàü rogayoþ ÷vàsahikkayoþ . kàsasyàpi ca te j¤eyàsta evotpattihetavaþ . dhåmopaghàtàdrajasastathaiva vyàyàmaråkùànnaniùevaõàcca . vimàrgagatvàdapi bhojanasya vegàvarodhàt kùavathostathaiva . pràõohyudànànugataþ praduùñaþ saübhinnakàüsyasvanatulyaghoùaþ . nireti vaktràtsahasà sadoùaþ kàsaþ sa vidvadbhirudàhçtastu . sa vàtapittaprabhavaþ kaphàcca kùatàttathànyaþ kùayajo'para÷ca . pa¤caprakàraþ kathito bhiùagbhirvivardhito yakùavikàrakçt syàt . bhaviùyatastasya tu kaõñhakaõóårbhyojyoparodho galatàlulepaþ . sva÷abdavaiùamyamarocako'gnisàda÷ca liïgàni bhavantyamåni . hçcchaïkhamårdhodarapàr÷va÷ålã kùàmànanaþ kùãõabalasvaraujàþ . prasaktavega÷ca samãraõena kàsettu ÷uùkaü svarabhedayuktaþ . urãvidàhajvaravaktra÷oùairabhyarditastiktamukhastçùàrtaþ . pittena pãtàni vametkañåni kàsetsa pàõóuþ paridahyamànaþ . vilipyamànena mukhena sãdan ÷irorugàrtaþ kaphapårõadehaþ . abhaktarug gauravasàdayuktaþ kàsedbhç÷aü sàndrakaphaþ kaphena . vakùo'timàtraü vihata¤ca yasya vyàyàmabhàràdhyayanàbhidhàkaiþ . vi÷liùñavakùàþ sa naraþ saraktaü ùñhãvatyabhãkùõaü kùatajaþsa uktaþ . ativyavàyabhàràdhvayuktà÷vagajavigrahaiþ . rahasyoraþkùataü vàyurgçhãtvà kàsamàvahet . sa pårbaü kàsate ÷uùkaü tataþ ùñhãvet sa÷oõitam . kaõñhena rujatà'tyarthaü vibhinnenaiva corasà . såcãbhiriva tãkùõàbhistudyamànena ÷ålinà . duþkhaspar÷ena ÷ålena bhedapãóàbhitàpinà . parvabhedajvara÷vàsavçùõàvaisvaryapãóitaþ . pàràvataivàkåjan kàsavegàt kùatodbhavàt . viùamà'sàtmyabhojyàtivyavàyàdveganigrahàt . vçõinàü ÷ocatàü néõàü vyàpanne'gnau trayo malàþ . kupitàþ kùayajaü kàsaü kuryurdehakùayapradam . sa gàtra÷ålajvarañàhamohàn pràõakùaya¤copalabheta kàsã . ÷uùyan viniùñhãvati durbalastu prakùãõamàüso rudhiraü sapåyam . taü sarvaliïgaü bhç÷adu÷cikitsyaü cikitsitaj¤àþ kùayajaü vadanti . vçddhatvamàsàdya bhavatyathau vai yàpyantamàhurbhiùajastu kàsam>% . bhàvapraø etadvivçtaü yathà pa¤ca kàsàþ smçtà vàtapitta÷leùmakùatakùayaiþ . kùayàyopekùitàþ sarve balina÷cottarottaram . kùayàya ràjayakùmaõe . atha pårvaråpamàha . pårvaråpaü bhaveteùàü ÷åkapårõagalàsyatà . kaõñhe kaõóå÷ca bhojyànàmavarodha÷ca jàyate . bhojyànàmavarodhaþ kavalagilane kaõñhavyathà . atha vàtikasya råpamàha hçcchaïkhapàr÷vodaramårdhva÷ålã kùàmànanaþ kùãõavalasvaraujàþ . prasaktavegastu samãraõena bhinnasvaraþ kàsati ÷uùkameva . ÷aïkho lalàñaikade÷aþ, ÷uùkaü ÷leùmàdirahitam . paittikasya råpamàha tanorbidàhajvaravaktra÷oùairabhyarditastiktamukhastçpàrtaþ . pittena pãtàni vametkañåni kàset sapàõóuþ paridahàmànaþ . sapàõóuþ, pàõóurogayuktaþ . ÷laiùmikasya råpamàha pralipyamànena mukhena sãdet ÷irorujàrtaþ kaphapårõadehaþ . abhaktaruïnãravakaõóuyuktaþ kàsedbhç÷aü sàndrakaphaþ kaphena . pralipyamànena mukhena ÷leùmaliptena mukhenopalakùitaþ . abhaktaruk na bhakte ruk ruciryasyasaþ kaõóåþ kaõñha eva . kùatakàsasya nidànapårbikàü sampràptimàha ativyavàyabhàràdhvayuddhà÷vagajanigrahaiþ . rahasyoraþkùataü vàyurgçhãtvà kàsamàvahet . a÷vagajayornigraho damanam . lakùaõamàha sa pårbaü kàsate ÷uùkaü tataþ ùñhãvet sa÷oõitam . kaõñhena kåjatyatyarthaü vibhagneneva corasà . såcãbhiriva tãkùõàbhistudyamànena ÷ålinà . duþkhaspar÷ena ÷ålena bhedapãóàbhitàpinà . parvabhedajvara÷vàsatçùõàvaisvaryapãóitaþ . pàràvata ivàkåjan kàsavegàt kùatodbhavàt . kaõñhenetyupalakùaõe tçtãyà evamuraseti . kùayakàsasya nidànapårbakàü sampràptimàha viùamà'sàtmyabhojyàtivyavàyàdveganigrahàt . vçõinàü ÷ocatàü néõàü vyàpanne'gnau trayo malàþ . kupitàþ kùayaõaü kàsaü kuryurdehakùayapradam . ghçõinàü vicikitsàyuktànàm . lakùaõamàha sagàtra÷ålajvaramohadàhapràõakùaya¤copalabhetsa kàsã . ÷uùkaü viniùñhãvati nirbalastu prakùãõamàüso rudhiraü sapåyam . taü saryaliïgaü bhçgadu÷cikitsyaü cikitsitaj¤àþ kùayajaü vadanti . asàdhyasàdhyayàpyànàha ityeùa kùayajaþ kàsaþ kùãõànàü dehanà÷anaþ . sàdhyo balavatàü và syàdyàpyastvevaü kùatotthitaþ . evaü kùatotthitaþ kùãõànàmasàdhyaþ . balavatàü sàdhyo yàpyo và syàt . na và kadàcit sidhyetàmapi pàdaguõànvitau sidhyetàü kùatajakùayajau sadvaidyaþ sadbheùajaþ satparicàrakathuktasya sadàturasya jàtau . sthaviràõàü jaràkàsaþ sarvo yàpyaþ prakãrtitaþ . sthaviràõàü jaràkàsaþ vçddhànàü yaþ kàso bhavati sa jaràkàsasaüj¤aþ sa sarvaeva vàtajàdirapi yàpyaþ . trãn pårvàn sàdhayet sàdhyàn pathyairyàpyàüstu yàpayet . svalpo'pi kàsa upekùaõãyo na bhavati . kintu ÷ãghraü pratikuraõãya ityàha jvaràrocaka hçllàsasvarabhedakùayàdayaþ . bhavantyupekùayà yasmàttasmàrta tvarayà jayet . kàsarogabhedasya hetupàpàdi karmavipàka÷abde 1764, pçø uktam kaü jalamasyate'nena asa--kùepaõe karaõe gha¤ 6 taø . 3 ÷obhà¤janavçkùe puø ÷abdacaø . tada¤janasevane netràjjalanismàraõàttasya tathàtvam .

#<kàsakanda># puø kàsahetuþ kandaþ . kàsàlau ràjani0

#<kàsaghna># triø kàsaü hanti hana--hetvàdau ñaka . kàsahare su÷rutokte 1 vidhànabhede . %<pràyogikaþ snehanovairecanaþ kàsaghnaþ vàmanãya÷ca>% ityupakrame %<vçhatãkaõñhakàrikàtrikañukakàsamardaneïgudãtvaïmanaþ÷ilàcchinnaruhàkarkaña÷çïgãprabhçtibhiþ kàsaharai÷ca kàsaghne>% (dhåme) . striyàü ïãp . sà ca 2 kaõñakàryàü strã ÷abdacaø . %<harãtako kaõà ÷uõñhã maricaü kùaudrasaüyutam . kàsaghnomodakaþ proktaståùõàrocakanà÷anaþ>% bhàvapraø ukte 3 modakabhede puø . kà÷anà÷akakà÷aharàdayo'pi . kà÷aroganivàrake triø %<yena tena prakàreõa vàsakaþ kàsanà÷akaþ>% vaidyakam kàsaharai÷ceti su÷rutaþ

#<kàsajit># strã kàsaü jayati ji--kvip . 1 bhàrgyàm (vàmanahàñã) ràjaniø . 2 kà÷anà÷ake triø .

#<kàsanà÷inã># strã kàsaü nà÷ayati na÷a--õic--õini ïãp . karkaña÷çïgãvçkùe ratnamàø .

#<kàsandãvañikà># strã ve÷avàrabhede ràjavallabhaþ .

#<kàsamarda># puø kàsaü mçdnàti mçda--aõ upaø saø . kàlakàsendà) vçkùe tadguõàdyuktaü bhàvapraø yathà %<kàsamardo'rimarda÷ca kàsàriþ karka÷astathà . kàsamardadalaü rucyaü vçùyaü kàsaviùàsranut . madhuraü kaphavàtaghnaü pàñanaü kaõñha÷odhanam . vi÷eùataþ kàsaharaü pittaghnaü gràhakaü laghu>% . su÷rute'yaü surasàdigaõe pañhitaþ surasàdi÷abde vivçtiþ . kasya jalasyàsena kùepeõa mçdyate'sau mçda--karmaõi gha¤ ve÷avàrabhede sa ca piùñajalami÷ritavastragàlitavesàvàra iti pàkaràje÷varaþ .

#<kàsamardana># puø kàsaü mçdnàti mçda--lyu 6 taø . pañole hàrà

#<kàsara># puüstrãø ke jale àsarati à + sç--ac 7 taø . mahiùe amaraþ tasya kale sarvadàsaraõàttathàtvaü striyàü ïãù .

#<kàsahan># puø kàsaü hanti hana--kvip . %<kaõñakàrãkçtaþ kvàthaþ sakçùõaþ sarvakàsahà>% ityukte kàsanà÷ake 1 kvàthabhede tasya kàsanà÷akatvàt tathàtvam 2 kàsanà÷akamàtre tri0

#<kàsàra># puø kasya jalasyàsàrã'tra . 1 sarovare viü÷atyà ragaõairacite 2 daõóakacchandobhede ca vçttaø ñãø . 3 pakvànnabhede naø bhàvapra0
     %<ghçte tapte viniþkùipya kañàhe pàcayenmanàk . tatastatra viniþkùipya khaõóaü bhàgasamaü pacet . tata÷càkçùya tat pàtre kùiptvà samyak sucikkaõe . caturasrãkçtaü hyetat bhavet kàsàrasaüj¤akam . kàsàraü rucidaü ÷reùñhaü nàtiråkùaü napicchilam . hçllàsakaphapittaghnaü virucau rucikàrakam . prakùipya màùà÷çïgàñaka÷eråõàü pçthak pçthak . ÷àlåkasya ca kartavyaü kàsàraü khaõóasarpiùà>% .

#<kàsàri># puø 6 taø . kàsamardavçkùe bhàvapraø kàsamarda÷abde vivçtiþ .

#<kàsàlu># puø kàsakàrã àluþ . koïkaõade÷aprasiddhe àlukabhede ràjani0

#<kàsãsa># naø kàsãü kùudrakàsaü syati so--ka . (hiràkas) upadhàtubhede dantyadvayavànayamityeke kà÷ãsa÷abde vivçtiþ . %<kàsãsaü trivçtà dantã haritàlaü suràùñrajà>% su÷ruø .

#<kàsçti># strãø kutsità sçtiþ saraõam . kutsitagatau %<na kàsçtyà gràmaü pravi÷et>% gobhi0

#<kàstãra># naø ãùattãramasyàsti koþkà niø suñ . ãùattãrayukte nagarabhede siø kauø .

#<kàsmarya># puø kà÷marya + pçùoø ÷asya saþ . gàmbhàryàm

#<kàhakà># strã kàhalà + pçùoø lasya kaþ . kàhalàvàdye dviråpakoùaþ .

#<kàhala># puüstrã kutsitaü halati likhati hana--ac, koþ kà . 1 vióàle 2 kukvuñe, striyàü ïãù 3 ÷abdamàtre puø 4 mahàóhakkàyàm, strã ñàpmediø 5 dhuståràkàre vàdya÷abdabhede 6 apsarobhede strã ÷abdacaø 7 adhyaktavàkye naø hemacaø . 8 ÷uùke 9 bhç÷e, 10 khale ca triø mediø .

#<kàhalàpuùpa># puø kàhaleva puùpamasya . dhuståre ÷abdamà0

#<kàhali># puø kaü sukhamàhalati dadàti à + hala + in 6 taø . 1 ÷ive mukhyo'mukhya÷ca deha÷ca kàhaliþ sarvakàmadaþ bhàø ànu01 7 aø 2 taruõyàü yuvatyàü strã ïãp mediø .

#<kàhã># strã ãùadàhanti à + hana--óa gauràø ïãù . kuñajavçkùe ràjani0

#<ki># j¤àne juhoø paraø sakaø aniñ . ciketi akaiùãt . cikàya . vaidiko'yaü dhàtuþ

#<kiüyu># triø kimicchati màntatvena niùedhe'pi vede kyac tataþ chandasi u . kimicchau %<kiüyurvipronadyojohavãti>% çø 3, 31, 4, %<kiüyuþ kimicchuþ>% bhà0

#<kiüràjan># puø kaþkutsito ràjà kùepàrthatvàt na ñacsamàø . kutsite ràjani . kimaþ pra÷nàrthakatve tu ñac . kiü ràjaityeva baø vaø . kiüràjan ninditançpayukte de÷àdau tri0

#<kiüvat># triø kiü vidyate'sya matup màntatvàt masya vaþ . kiüvi÷iùñe striyàü ïãp . kasyeva kasminniva và vati . kiütulyàrthe ùaùñhyantàrthe saptamyantàrthe ca avyaø .

#<kiüvadanti(ntã)># strã kim + vada--jhic và ïãp . jana÷rutau satye asatye và lokapravàde amaraþ . %<iti vyàdhànàü mukhàt kiüvadantã ÷råyate>% hitoø . %<asti kilaiùà kiüvadantã--asmàkaü kule kàlaràtrikalpà vidyà nàma ràkùasã samutpasyate>% prabodhaca0

#<kiüvà># avyaø ki¤ca và ca dvandvaþ . 1 vitarke 2 sambhàvanàyàü 3 pakùàntaradyotane ca mediø padadvayamityanye

#<kiü÷àru># puø kutsitaü ÷éõàti kim + ÷é--¤uõ . 1 dhànyàdyagrabhàge, amaø %<÷årpa÷odhritakaõakiü÷àrukàüstaõóulànasakadadbhiþ prakùàlya>% da÷akuø 2 vàõeø 3 kaïkapakùiõi ca mediø %<ki¤jarayoþ ÷riõaþ>% uõàø såø ÷éhiüsàyàm ityujjvaladattokteþ ÷àntamadhyo'yaü ÷abdakaø dantyamadhyapàñhaþ pràmàdikaeva . gatikàrakopadatvena tatpuø prakçtisvaraþ .

#<kiü÷uka># puø ki¤cit ÷ukaiva ÷ukatuõóàbhapuùpatvàt . 1 palà÷e amaraþ %<phalastanasthànavidãrõaràgihçdvi÷acchukàsyasmarakiü÷ukà÷ugàm>% naiùaø %<kiü÷ukàmbhojabakulacåtà÷okàdipuùpitaiþ>% su÷rutaþ %<te (daityà) hemaniùkàbharaõàþ kuõóalàïgadadhàriõaþ . nihatà bahva÷obhanta puùpità iva kiü÷ukàþ>% bhàø va0105 aø . asyaca nirgandhatvam %<vidyàhãnà na ÷obhante nirgandhàiva kiü÷ukàþ>% càõakyaþ . phalahãnatva¤ca %<avij¤àya phalaü yohi karmetyevànudhàvati . sa ÷ocet phalavelàyàü yathà kiü÷ukasecakaþ>% ràmàø 2 nandivçkùe ràjani0

#<kiü÷ulakaü># puø kiü÷uka + kiü÷ulukàdãnàm pàø niø lumadhyatà . palà÷avçkùe ÷abdaraø . asya giri÷abde pare dãrghaþ . kiü÷ulukàgiriþ (palà÷apradhànaparvataþ)

#<kiü÷ulukàdi># puø girau pare dãrghanimitte pàø ukte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ kiü÷uluka ÷àva naóa a¤jana bha¤jana lohita kukkuña .

#<kiüsa># triø kiü syati so--ka savanàdiø pårvapadasthanimittàt na ùatvam . kutsitacchedake tadgaõe kiseti pàñhàntaram pçùoø anusvàralopaþ . tadarthe

#<kiüsakhi># puø kaþ kutsitaþ sakhà kimaþkùepàrthatvàt na ñacsamàø . kutsite sakhyau %<sa kiüsakhà sàdhu na ÷àsti yo'dhipam>% kiràø pra÷nàrthe kimaþ ñacsamàø . kiüsakhaityeva .

#<kiüsvit># avyaø dvandvaþ . vitarke gaõaraø sthàõurayaü kiüsvit puruùaþ . sthàõutvapuruùatvàbhyàü vitarko'tra gamyate .

#<kiki># puø kaka in pçùoø ittvam . 1 nàrikele ràjaniø . kikãti÷abdakàrake 2 càùapakùiõi (svarõacàtaka) ÷abdamàø .

#<kikidiva># puø kikãtyavyakta÷abdena dãvyati diva--ka . càùapakùiõi . in . kikidivirapyatra ÷abdamàø .

#<kikin># puø kikãti÷abdo'styasya vãhyàø ini . kàùapakùiõi kikãdiviriti padadvayam amaravyàkhyàne kùãrasvàmã .

#<kikira># striø ké--gha¤arthe karmaõi ka vede pçùoø àdau kyàgamaþ . kãrõe %<àvi÷ya kikirà kçõu patnãnàm>% çø 6, 53, 7, %<kikirà kãrõàni>% bhàø supàü sulugityàdi nà àc . etena kikirà÷abdakalpanaü cintyam .

#<kikãdi(dã)vi># puø kikãti÷abdena dãvyati diva--in uõàø såø kikãdivãti nirde÷àt niø dãrghaþ . càùe siø kauø atra pårvottarapadayorhrasvadãrghavinimaye kikidãviri tyapi tatraiva siø kauø . %<sàkaü yakùma prapata càùeõa kikidãvinà>% ç010, 97, 13 .

#<kikkiña># triø kutsite . %<kikkiñàkàreõa gràmyàþ pa÷avobhavanti>% taittiø sa0

#<kikki÷a># puø su÷rutokte daihike kçmibhede . %<ke÷aromanakhàdà÷ca dantàdàþ kikki÷àstathà>% kçmi÷abde vivçtiþ

#<kikkisàda># puø %<ràjimantastu>% ityupakrame godhåmakaþ kikkisàda iti su÷rutokte sarpabhede . sarpa÷abde vivçtiþ

#<kikhi># puø strãø (khyàüka ÷eyàli) ÷çgàlabhede trikà0

#<kiïkaõã># strã ki¤citkaõati kaõa--÷abde in ïãp . kùudraghaõñikàyàü hemaca0

#<kiïkara># triø ki¤cit karoti ac . 1 dàse sevake striyàntu ñàp . kiïkarasya patnã ïãù . 2 kiïkarã dàsapatnyàm strã %<avehi màü kiïkaramaùñabhårteþ>% raghuþ . %<viprasya kiïkaro bhåpo vai÷yãbhåpasya bhåmipa! . sarveùàü kiïkaraþ ÷ådro bràhmaõasya vi÷eùataþ>% puràø . kiïkarasya gotràpatyaü naóàø phak . kaiïkaràyaõa tadgotràpatye puüstrã .

#<kiïkala># puø sàtvatavaü÷ye nçpabhede . %<bhajamànasya nimlociþ kiïkalomuùñireva ca>% bhàgaø 9, 24, 5, naóàdau kiïkaleti và pàñhaþ tato gotràpatye phak . kaïkilàyana tadgotràpatye puüstrã0

#<kiïkiõã># strã kiïkiõã + pçùoø ittvam . 1 kùudraghaõñikàyàm amaø . tadàkàraphale 2 vikaïkatavçkùe ràjaniø %<rathena kà¤canàïgena kalpitena yathàvidhi . ÷aivyasugrãvayuktena kiïkiõãjàlamàlinàþ>% bhàø àø 220 aø %<saubhàgyaü mahadàpnoti kiïkiõãü pradadaddhareþ>% viùõudhaø puø %<bhagnaü bhãmena marutà bhavatorathaketanam . pàtitaü kiïkiõãjàlam>% veõãø . 3 amlarasàyàü dràkùàyàü rudradharaþ jalajambåvçkùe halàyudhaþ %<kañphalaü kiïkiõã dràkùà lakucaü mocameva ca>% hàrãø . kaü÷abdaþ kiõa iva yasyàü stutau gauràø ïãùu . tantrasàrokte 5 devãstutibhede sà ca %<kiü kiü duþkhaü sakalajanani! kùãyate na smçtàyàm>% ityàdistutiþ .

#<kiïkiõãkà># strã kaõa--÷abde ãkan prakçteþ kiïkiõàde÷aþ . kùudravaõñikàyàm . %<tamuvàha vàhaþ sa÷abdacàmãra kiïkiõãkaþ>% kumàø . abhåmipàlàn bhojàn svànàtiùñhat kiïkiõãkinaþ harivaø 38 . asya puüstvamapi %<kiïkiõãkavibhåùitàn>%

#<kiïkiõãkà÷rama># puünaø bhàø prasiddhe tãrthabhede . %<vaimànika uspç÷ya kiïkiõãkà÷rame tathà nivàse'psarasàü divye kàmacàrã mahãyate>% bhàø anuø 25 aø .

#<kiïkira># puüstrã ki¤cit kirati viyoginaü ràgàya và ké--ka . 1 mramare 2 kokile 3 a÷ve ca sàrasvataþ striyàü jàtitvàt ïãù . 3 kàme puø 4 gajakumbhe naø 5 raktavarõe puø 6 tadvati tri0

#<kiïkiràta># puüø kiïkiraü raktavarõamatati ata--aõ . a÷okavçkùe jañàø bharanamita÷iraþ %<÷ekharaiþ kiïkiràtaiþ>% ratnàø .

#<kiïkiràla># puø kiïkiràya raktatàyai alati kàryànnoti ala--ac 3 taø . varvåre vaidyaø tasya niryàsayogena raktavarõasthiratvakaraõàt tasya tathàtvam .

#<kiïkirin># puø kiïkara + ini . (vaici) vikaïkatavçkùe jañà0

#<kiïkila># avyaø kim + kila + dvandvaþ . %<kiïkileti kopà÷raddhayoþ>% gaõaratnokte 1 kope 2 a÷raddhàyà¤ca . %<na marùaye na ÷raddadhe kiïkila bhavàn vçùalaü yàjayet>% bhavatkartçkaü ÷ådrayàjanaü kopaviùayaþ a÷raddhàviùaya÷ca . tadarthaka kiïkila÷abdayoge liï .

#<ki¤ca># avyaø ki¤ca ca ca dvaø . 1 àrambhe, 2 samuccaye, 3 sàkalpe, 4 sambhàvanàyà¤ca mediø 5 avàntare jañà0

#<ki¤cana># avyaø kim + cana mugdhaø padadvayamityanye . 1 asàkalye, 2 alpe ca kim + cana--ac . 3 hastikarõapalà÷e puø ÷abdaratnàø %<asàkalye tu ciccana>% ityamarokteþ caleti bhinnaü padam ataeva mayåø aki¤cana÷abdonipàtitaþ .

#<ki¤cit># avyaø kim + cit ki¤ca cicca samàø và . 1 asàkalye, 2 alpe ca ràjaniø . asya padadvayatvamate 1 aki¤citkara ityàdau saha supeti samàsa iti vodhyam . idantayà nirdeùñuma÷akyatvameva ki¤cittvam . %<kampena ki¤cit pratigçhya mårdhnaþ>% raghuþ %<ki¤cit prakà÷astimitogratàraiþ>% . %<àvarjità ki¤cidiva stanàbhyàm>% kumàø .

#<ki¤cilika># puø ki¤cit culumpati sautraþ culumpa--óu saüj¤àyàü kan . (keüco) mahãlatàkhye kãñamede amaø pçùoø ki¤ciliko'pyatra amarañãø .

#<ki¤japya># naø ki¤cijjapyaü yatra . bhàø prasiddhe tãrthabhede kindàna÷abde dç÷yam .

#<ki¤jala># naø ki¤cit jalamatra . padmàdeþ ke÷are ÷abdaraø pçùoø lalope ki¤jalamapyatra ràjaniø .

#<ki¤jalka># puø ki¤cit jalati jala--apavàraõe ka tasya nettvam . puùpàdeþ 1 ke÷are, 2 puùpareõau, 3 nàgake÷are ca mediø padmamadhyasthe ke÷àkàre padàrthe . %<kecit ki¤jalkasaïkà÷àþ kecit pãtàþ payodharàþ>% bhàø va0188 aø . %<padmodaracyutarajaþ ki¤jalkàruõatàü gataiþ>% bhàø va0158 aø %<ki¤jalkinãü dadau càrbdhimàlàmamlànapaïkajàm>% devãmà amare puüstvaü jañàdhare klãvatetyubhayaliïgatà tadguõàdikaü bhàvapraø uktaü %<ki¤jalkaþ ÷ãtaloråkùaþ kaùàyo gràhako'pi saþ . kaphapittavçùànàharaktàr÷oviùa÷othajit>% tatra puùpake÷are %<hiraõyasrajoyàjayeyuþ vajraki¤jalkàþ ÷atapuùkarà hotuþ>% àø ÷rauø 9, 4, 5 %<vajraiþkçtaki¤jalkàþ kçtake÷arà>% hotuþ srajaþkàryàþ nàrà0

#<kiña># gatau sakaø bhaye akaø bhvàø paraø señ . keñati akeñãt kikeña pranikañati .

#<kiñakiñàya># kiñakiñetyavyakta÷abdakaraõe óàc--kyac--nàmadhàtuþ kiñakiñàyate akiñakiñàyãt %<dantàt kiñakiñàyate udgatàkùojihvàü khàdati>% su÷rutaþ

#<kiñi># puø kiña--gatau in kicca . ÷åkare amaraþ striyà midantatvàt và ïãp

#<kiñibha># puø kiñiriva bhàti kçùõatvàt bhà--ka . 1 ke÷akãñe (ukuõa) hemaø . 2 sarpadaü÷anopadravabhede naø su÷ruø . %<dadravaþ karõikà÷caiva visaryàþ kiñibhàni ca . tairbhavanãha daùñànàü yathàsva¤càpyupadravàþ>% . pióakopacaya÷cogràþ visarpàþ kiñibhàni ca . parvabhedorujastãvrojvaromårchà ca dàruõàþ . daurbalyamaruci÷vàsovamathurlomaharùaõam . %<daùñaråpaü samàsoktametacca vyàsataþ ÷çõu>% su÷ruø . tallakùaõaü tatroktaü yathà . %<yat sràvi vçttaü ghanamugrakaõóu tat snigdhakçùõaü kiñibhaü vadanti>%

#<kiñña># naø kiña--kta niø ióabhàvaþ . 1 dhàtånàü male, 2 tailàdyadhobhàgasthe male ca %<pçthak kiññaü pçthaïmalam>% yogàrõavaþ . %<àhàrasya rasaþ sàra sàrahãno maladravaþ . siràmi stattalaü nãtaü vastiü måtratvamàptuyàt . ÷eùaü ki¤cit, ca yattvasya tatpurãùaü nigadyate>% bhàvapraø .

#<kiññavarjita># naø 3 taø . ÷ukre caramadhàtau yathà ca tasya pàke ki¤cit mala÷ånyatvaü tathoktaü bhàvapraø tacca asçkkara÷abde 560 pçø uktam .

#<kiññàla># puø kiññamàlàti à + là--ka . 1 tàmbakalase kiññaråpeõa alati paryànnoti ala--ac . 2 lauhamale medi0

#<kiõa># puø kaõa gatau ac pçùoø ata ittvam . (gheüñà) . (kaóà) 1 ÷uùkabraõe, 2 màüsagranthau, 3 gharùaõaje cihne ca . %<jyàghàtarekhàkiõalà¤canena>% raghuþ %<karàbhyàü kiõajàtàgyàü ÷anakaiþ saüvavàhatuþ>% bhàø vaø 144 aø .

#<kiõi># strã kiõàya tannivçttaye prabhavati bàø in . apàmàrge ÷abdara0

#<kiõihã># strã kiõa--astyarthe ini kiõino vraõàn hanti hana--óa gauø ïãù . apàmàrge amaraþ . %<iïgudã--kiõihã--dantã--saralà--devadàrubhiþ>% su÷ru0

#<kiõva># naø ulvàdiø niø . 1 suràvãje 2 pàpe ca mediø suràvãjadravyabheda÷ca nànàvidhaþ sautràmaõã÷abde vakùyate, bhàvapraø %<suràvãjantu kiõvakam>% iti paribhàùya %<suràvãjaü yavagodhåmataõóulàdi>% iti vyàkhyàtaü su÷rute tu kalvasya taõóulàditã bhinnatvena nirde÷aþ kçtaþ yathà %<vairecanikamålànàü kvàthe màùàn subhàvitàn . sudhautàüstatkaùàyeõa ÷àlãnà¤càpi taõóulàn . avakùudyaikataþ piõóàn kçtvà ÷uùkàn sucårõitàn . ÷àlitaõóula cårõa¤ca tatkaùàyoùmasàdhitam . tasya piùñasya bhàgàüstrãn kiõvabhàgavimi÷ritàn . maõóodakàrthe kvàtha¤cadadyàttatyarvamekataþ . nidadhyàtkalase tàntu suràü jàtarasàü pivet>% %<kiõvàdibhyomada÷aktivat>% sàüø såø . ayaü ÷abda puø naø iti bharataþ . tasmai hitam apåpàø yat cha và kiõvya kiõvãtya tatsàdhane dravye tri0

@<[Page 2047a]>@
#<kita># saü÷aye rogàpanayane ca càø paraø sakaø señ etadarthe svàrthesan . cikitsati a cakitsãt cikitsà cikitsitum cikitsitaþ . vàse akaø na san icchàyàü sakaø na san . ketati aketãt . ketanaü ketuþ

#<kita># j¤àne juhoø paraø sakaø señ vaidiko'yam . cikitti aketãt . %<yaü noaciket citrabhàno>% ç010, 51, 3,

#<kita># puø kita--ka .? çùibhede tasya gotràpatyam a÷vàdiø pha¤ . kaitàyana tadgotràpatye puü strã0

#<kitava># puø ki--bhàve--kta kitena vàti và--ka . 1 dyåtakàrake 2 dhuståravçkùe amaraþ 3 va¤cake, 4 khale, ca triø mediø 5 cauranàmakagandhadravye, puø ÷abdaratnàø . %<yanmà piteva kitavaü ÷a÷àsa>% çø 2, 29, 5 . ghçtakàrake %<kitavànakùairdidhyàsamaprati>% athaø 7, 5, 1, %<stenàþ màhasikàdhårtàþ kitavà yodhakà÷ca ye . asàkùiõa÷ca te dçùñàsteùu satyaü na vidyate>% nàradaþ . %<kitavàdyåtakaràþ>% raghuø . dyåte vi÷eùaþ yàø mitàø dar÷itoyatha %<draùñàrovyavahàràõàü sàkùiõa÷ca ta evahi>% yàø %<dyåtavyavahàràõàü draùñàrasta eva kitavà eva ràj¤à niyoktavyàþ na punaþ÷rutàdhyanasampannà ityàdi niyamo'sti . sàkùiõa÷ca dyåte dyåtakàrà eva kàryàþ na tatra strãbàlakitavetyàdiniùedho'sti . kvacit dyåtanniùeddhundaõóamàha>% miø %<ràj¤à sacihnannirvàsyàþ kåñàkùopadhidevinaþ>% yàø kåñairakùàdibhirupadhinà ca mativa¤canahetunà maõimantrauùadhàdinà ye dãvyantitàn ÷vapadàdinà'ïkayitvà ràjà svaràùñrànnirvàsa yet . nàradena nirvàsane vi÷eùa uktaþ %<kåñàkùadevinaþ pàpàn ràjà ràùñràdvivàsayet . kaõñhe'kùamàlàmàsajya sahye ùàü vinayaþ smçta>% iti . yàni ca manuvacanàni dyåtaniùedhaparàõi %<dyåtaü samàhvaya¤caiva yaþ kuryàtkàrayeta và . tàn sarvàn ghàtayedràjà ÷ådràü÷ca dvijaliïginaþ>% ityàdãni tànyapi kåñàkùadevanaviùayatayà ràjàdhyakùasabhikarahitadyåtaviùayatayà ca yojyàni miø ki¤ca %<dyåtamekamukhaü kàryantaskaraj¤ànakàraõàt>% yàø . %<yatpårvoktaü dyåtantadekaü mukhaü pradhànaü yasya dyåtasya tattathoktaü kàryam . ràjàdhyakùàdhiùñhitaü ràj¤à kàrayitavyamityarthaþ taskaraj¤ànakàraõàt taskaraj¤ànaråpamparyàlocya pràya÷aþ cauryàrjitadhanà eva kitavàbhavantyata÷cauravij¤ànàrtha mekamukhaükàryam>% mitàø . %<glahe ÷atikavçddhestu sabhikaþ pa¤cakaü ÷atam . gçhõãyàdghårtakitavàt itaràdda÷akaü ÷atam>% yàø . %<yadà'÷rauùaü vàsasàü tatra rà÷iü samàkùipat kitavo mandabuddhiþ>% bhàø àø 1 aø . kitavasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . kaitavàyana tadgotràpatye puüstrã . utkaràø caturarthyàü cha . kitavãya tannirvçttàdau anantaràpatyetikàø jhi¤ . kaitavàyani tadapatye puüstrãø taikàyani÷abdena dvandve phi¤o luk, bahutve . taikàyanaya÷ca kaitavàyanaya÷ca tikakitavàþ, . asya vyàghràdiø upamitasamàsaþ . kitavadhårtaþ . ÷auõóàø 7 taø . akùakitavaþ . va¤cake %<tava kitava! kimàhitairvçthà naþ>% màghaþ 6 rocananàmagandhadravye ràjaniø .

#<kintanu># puø kà kutsità tanurasya . (màkaóasà) khyàte kãñabhede trikà0

#<kintamàm># avyaø kutsitàrthe kim + bahånàü madhye ekasyàti ÷aye tamap àsu . bahuùu madhye prakçùñe kutsite

#<kintaràm># avyaø kutsitàrthe kim + dvayormadhye ekasyàti÷aye tarap àmu . dvayormadhye prakçùñe kutsite .

#<kintu># avyaø ki¤ca tu ca dvaø . 1 pårvavàkyasaïkocaj¤àpane, 2 pràguktaviruddhàrthe, 3 kiüpunarityarthe ca mediø .

#<kintughna># puø tithyardharåpakaraõabhede karaõa÷abde vivçtiþ

#<kindata># puø bhàrataprasiddhe kåpabhedaråpe tãrthe %<kindataü kåpa màsàdya tilaprastha pradàya ca . gaccheta paramàü siddhimçõai rmuktaþ kurådvaha!>% bhàø va0830 aø .

#<kindama># puø çùibhede sahi mçgaråpeõa mçgãråpadhàriõyà striyà saha saïgamakàle pàõóunà mçgabuddhyà hataþ . tatkathà bhàø àø 118 aø yathà %<ràjà pàõóurmahàraõye mçgavyàlaniùevite . caran maithunadharmasthaü dadar÷a mçgayugmakam . tatastà¤ca mçgãü ta¤ca rukmapuïkhaiþ sa patribhiþ . nirbibheda ÷araistãkùõaiþ pàõóuþ pa¤cabhirà÷ugaiþ . sa ca ràjan! mahàtejà çùiputrastapodhanaþ . bhàryayà saha tejasvã mçgaråpeõa saïgataþ>% ityupakramya pàõóuü prati taccharaviddhasya tasya ÷àpadànamuktaü tatraiva yathà %<mçga uvàca . nàhaü ghnantaü mçgàn ràjan! vigarhecàtmakàraõàt . maithunantu pratãkùyaü me tvayehàdyànç÷aüsyataþ . sarvabhåtahite kàle sarvabhåtepsite tathà . ko hi vidvàn mçgaü hanyàccarantaü maithunaü vane . asyàü mçgyà¤ca ràjendra! harùànmaithunamàcaram . puruùàrthaphalaü kartuü tattvayà viphalãkçtam . pauravàõàü mahàràja! teùàmakliùñakarmaõàm . vaü÷e jàtasya kauravya! nànuråpamidantava . nç÷aüsaü karma sumahat sarvalokavigarhitama . asvargyamaya÷asya¤càpyadharmiùñha¤ca bhàrata! . strãbhogànàü vi÷eùaj¤aþ ÷àstradharmàrthatattvavit . màrhastvaü surasaïkà÷a! kartumasvargyamãdç÷am . tvayà nç÷aüsakartàraþ pàpàcàrà÷ca mànavàþ . nigràhyàþ pàrthiva÷reùñha! trivargaparivarjitàþ . kiü kçtaü te nara÷reùñha! màmihànàgasaü ghnatà . muniü målaphalàhàraü mçgave÷adharaü nçpa! . vasamànamaraõyeùu nityaü ÷amaparàyaõam . tvayàhaü hiüsito yasmàttasmàttvàmapyahaü ÷ape . dvayornç÷aüsakartàramava÷aü kàmamohitam . jãvitàntakaro bhàva evamevàgamiùyati . ahaü kimindamo nàma tapasà bhàvito muniþ . vyapatrapanmanuùyàõàü mçgyàü maithunamàcaram . mçgo bhåtvà mçgaiþ sàrdhaü caràmi gahane vane . na tu te brahmahatyeyaü bhaviùyatyavijànataþ . mçgaråpadharaü hatvà màmevaü kàmamohitama asya tu tvaü phalaü måóha! pràpsyasãdç÷ameva hi . priyayà saha saüvàsaü pràpya kàmavimohitaþ . tvamapyasyàmavasthàyàü pretalokaü gamiùyasi . antakàle hi saüvàsaü yayà gantàsi kàntayà . pretaràjapuraü pràptaü sarvabhåtaduratyayam . bhaktyà matimatàü ÷reùñha! saiva tvànugamiùyati . vartamànaþ sukhe duþkhaü yathàhaü pràpitastvayà . tathà tvà¤ca sukhaü pràptaü duþkhamabhyàgamiùyati>% .

#<kindarbha># puø çùibhede tasyàpatyam vidàø a¤ . kaindarbha tadapatye puüstrã0

#<kindàna># naø ki¤cidapi dànamàva÷yakaü yatra . bhàrataprasiddhe sarakatãrthasthe tãrthabhede sarakamupakrasya %<kindàne ca naraþ snàtvà ki¤japye ca mahãpate! . aprameyamavàptoti dànaü japya¤ca bhàrata!>% bhà0, va0, 83 aø .

#<kindàsa># puü kaþ kutsitodàsaþ . nindite dàse tataþ anàrùatvàt apatye vidàø a¤ . kaindàsa tadapatye puüstrãø .

#<kindhin># puü kutsità dhãrastyasya vrãhyàø ini . a÷ve trikàø striyàü ïãp .

#<kinnara># puüstrã kaþ kutsito naraþ turaïgavadanatvàt . devayonibhede sa ca pulastyarùiputrabhedaþ . %<ràkùasà÷ca pulasvasya vànaràþ kinnaràstathà . yakùà÷ca manujavyàghra! putràstasya ca dhãmataþ>% bhàø àø 66 aø . %<kinnaràn vànaràn matsyàn vividhàü÷ca vihaïgamàn>% manuþ striyàü ïãù . %<çkùãùu ca tathà jàtà vànaràþ kinnarãùu ca>% ràmàø . ki¤citkvaõatkinnaramadhyuvàsa %<udgàsyatàmicchati kinnaràõàm>% kumàø . %<kimidaü kinnarakaõñhi! supyate>% raghuþ . 2 varùabhede ca kimpuru÷abde vivçtiþ 3 arhadupàsakabhede hemaø .

@<[Page 2048b]>@
#<kinnare÷a># puü 6 taø . kuvere tasya tadadhipatvakathà kà÷ãø khaø 13 aø yathà %<varaü dadàmi te vatsa! tapasà'nena toùitaþ . nidhãnàmadhinàthastvaü guhyakànàmapã÷varaþ . yakùàõàü kinnaràõà¤ca ràjà ràj¤à¤ca suvrata! . patiþ puõyajanànà¤ca sarbeùàü dhanadobhava>% kinnare÷varàdayo'pyatra

#<kinnu># avyaø ki¤ca nu ca dvaø . 1 pra÷ne, 2 vitarke 3 sàdç÷ye 4 sthàne ca jañàdharaþ padadvayamityeke .

#<kipya># puø su÷rutokte purãùaje kçmibhede . %<ayavà viyavàþ kipyà÷cipyà gaõóåpadàstathà . curavodvimukhà÷caiva saptaivaite purãùajàþ>% su÷ruø .

#<kim># triø ku--÷abde bàø óimu . 1 kutsite 2 jij¤àsite 3 vitarkaviùaye . 4 kutsàyàü 5 garhaõe 6 vitarke 7 pra÷ne 8 sàdç÷ye, (prakàre) 9 karaõe ca avyaø jañàø 10 ãùadarthe 11 ati÷aye gaõaratnam . tatra triliïgasya sarvanàmatà ke kasmai ityàdi %<ke yåyaü sthala eva saüprati vayaü pra÷novi÷eùà÷rayaþ>% sàø daø . %<kasmai nàtha! samarpya kairavakulaü vyomàntamàlambase>% udbhañaþ . %<keùàü naiùà bhavati kavità kàminã kautukàya>% prasannaràø . %<kasmiü÷cidvanodde÷e bhàsurakonàma siühaþ prativasati>% pa¤catantram . %<kasminnu khalu vij¤àte sarvaü vij¤àtaü bhavati>% muõóaka÷rutiþ . ninditàrthe kiüràjà kiïgauþ ityàdi . %<kiüràjà yo na rakùati>% %<sa kiüsasrà sàdhu na ÷àsti yo'dhipam>% kiràø ityàdi tatra ãùadarthe na kimapyasyàsti . ki¤cidapi nàstãtyarthaþ ati÷aye kimapyeùa pragalbhase ati÷ayitaü pragalbhase ityarthaþ avyayasya pra÷ne %<kimidaü kinnarakaõñhi supyate>% raghuþ tatra kiü÷abda÷aktibodhàdiprakàro gadàdhareõa ÷aktivàde dar÷ito yathà . kiüpadasya jij¤àsite ÷aktiþ etadeva svãyajij¤àsàj¤àpanàya kiüpadaghañitapra÷navàkyaü prayujyate . tatrodde÷yavàcakakiüpadasya samabhivyàhçtapadopasthàpyatàvacchedakadharmàbacchinnavidheyatàniråpitodde÷yatàvacchedakatvena vaktçjij¤àsito dharmaþ pravçttinimittaü upasthàpyatàvacchedakatvàntamupalakùaõatayànugamakaü ÷àbdabodhe tadabhànàt . eva¤ca kaþ pacatãtyataþ pàkakçtitvàvacchinnavidheyatàniråpitodde÷yatàvacchedakatvena jij¤àsito yo dharmastadvànpacatãtyàkàro'nvayabodhaþ pratipàdyate ki¤ciddharmàvacchinnodde÷yatàniråpitapàkakçtitvàbacchinnabidheyatà÷àlij¤ànaü bhabatvityàkàrikàyà jij¤àsàyàstàdç÷abodhaviùayakatayà tàdç÷ecchàviyayãbhåtaj¤ànajanakàdbràhmaõaþ pacatãtyuttaravàkyàttannivçttiriti tàdç÷apra÷nànantaraü tathaivottaraü prayujyate . na caivaü prameyaþ pacatãtyuttaravàkyameva kathaü tàdç÷apra÷nànantaraü na prayujyate tajjanyaj¤ànasyàpi tàdç÷ecchàviùayatvàditi vàcyaü jij¤àsàviùayãbhåtasvasamabhivyàhçtapadopasthàpyavidheyanyånavçttidharmàvacchinnaeva tàdç÷akiüpadasya ÷aktyabhyupagamàt . abhedena svàrthànvitodde÷yavàcakapadàntarasamabhivyàhçtakiüpadasya ÷akyatàvacchedakagarbhe ca svàrthàbhedànvayitàvacchedakatvopalakùitadharmanyånavçttitvamapi dharmàü÷e vi÷eùaõaü deyamataþ ko bràhmaõaþ pacatãtyàdipra÷nànantara¤caitraþ pacatãtyàdikamuttaravàkyaü prayujyate natu manuùyaþ pacatãtyàdikaü manuùyatvàderbràhmaõatvàdyanyånavçttitvàttadavacchinnodde÷yakatvena j¤ànaviùayecchàyàstatràpratãteþ evaü yatrodde÷yatàvacchedake kiüpadàrthasyàbhedenànvayastatra tadanvayitàvacchedakadharmàvacchinnabi÷eùaõatàpannatadanvayitàvacchedakadharmanyånavçttidharmàbacchinnodde÷yatàvacchedakatàkaprakçtaj¤ànagocarecchà kiüpadena bodhyate'taþ kati ghañàþ santãtyàdau óatipratyayàrthe saükhyàdau kiüpadàrthakha jij¤àsitadharmàvacchinnasyàbhedenànvayàt saükhyàtvanyånavçttida÷atvatvàdyavacchinnodde÷yatàvacchedakatàkabodhajanakaü da÷asaükhyakà ghañàþ santãtyuttaraü tatra prayujyate . yatrodde÷yatàvacchedakãbhåtavibhaktyàdyarthe bhedena kiüpadàrthànvayaþ kasya putraþ sundara ityàdau tatra yàdç÷asambandhena yadavacchinne yadanvayastatra tàdç÷asambandhena vi÷eùadharmàvacchinnavi÷eùitatadavacchinnaniùñhodde÷yatàvacchedakatàvacchedakatàkaprakçtabidheyaj¤ànagocarecchà pratãyate evaü vidheyavàcakakiüpadasya svasamabhivyàhçtapadopasthàpyatàvacchedakatvopalakùitadharmàvacchinnodde÷yatàniråpitavidheyatàvacchedakatayà jij¤àsito vi÷eùadharmastadavacchinne ÷aktirityayaü ka ityàdau idantvàvacchinnàü÷e bidheyatàvacchedakatvena jij¤àsitadharmavànityàkàrako'nvayabodhaþ . tena tadviùayakajij¤àsàjanakaj¤ànajanakaü càyaü bràhmaõa ityàdyuttaravàkyaü tàdç÷apra÷rànantaraü prayujyate . evaü yatra vedheye vidheyatàvacchedake và kiüpadàrthasya tadavacchedakadharmasyàbhedena vànvayaþ idaü kim idaü kiüdhanaü bhavataþ kati putràþ bhavàn kasya putra ityàdau rãtiþ pårvavadåhanãyà %<kiminduþ kiü padmaü kimu mukuravimbaü kimu mukhaü kimabje kiü mãnau kimu madanavàõau kimu dç÷au . kañau và gucchau và kanakakala÷au và kimu kucau taóidvà tàrà và kanakalatikà và kimabalà>% ityàdàvavyayakimo và÷abdasyeva vitarko'rthaþ . vitarka÷ca prayoktuþ sambhàvanàtmakaü j¤ànaü tadarthasya ca vi÷eùyatàsambandhena prathamàntapadopasthàpyavi÷eùye prakàritàsambandhena tatra ca vi÷eùaõasya candràderanvayaþ nàmàrthenàvyayàrthasya bhedànvaye'virodhàt . yatra vi÷eùaõavàcakamapi prathamàntaü tatràbhedasambandhàvacchinnaprakàritàsaüsargaþ yatra tu prakçtyarthasya vi÷eùyatayà svàrthabodhakaü vibhaktyantaü, yatra kiüpadàsattve tàdç÷avibhaktyantasamudàyàrthasya vi÷eùye yàdç÷asambandhenànvayastàdç÷asambandhàvacchinnaprakàritaiva tàdç÷àrthasya kiüpadàrthe saüsargo'taþ kimindurityàdàvabhedena candràdiprakàrikà ghanamidaü kiü caitrasyetyàdàvà÷rayatvàdisambandhena caitrasvatvàdiprakàrikà sambhàvanà niyamataþ pratãyate kimindurityàdau sambhàvanàbodhottara tatprayojakàhlàdakatvàdipratãtistvàrthã . kutsàrthakamapi kvacitkiüpadaü yathà kiïgaurityàdau .

#<kimicchaka># triø kimicchasi kimicchasãti pçcchati pçùoø . kimicchasi kimicchasãti pra÷nakàrake bhojanàdyarthamàhvànàya niyukte 1 bhçtyàdau . %<sumanomodakai ratnairhiraõyena ca bhåriõà . gobhirvastrai÷ca ràjendra! vividhai÷cakimicchakaiþ>% bhàø ÷àø 38 %<kimicchasi kimicchasãtipra÷nakàrakairbhçtyaiþ vividhairgovastràdibhirnimantrayadbhiþ>% nãlakaø . kimicchasãti pra÷cena dànàrthaü kàyati ÷abdàyate'tra pçùoø . 2 màrkaõóeyapuràõãkte vratabhede puø tadvrate hi %<purohitasya vãràyà(tannàmaràjamahiùyàþ) vadato'rthijanaü prati . kaþ kimicchati duþsàdhyam kàryaü kiüsàdhyatàmiti . karandhamasya mahiùã kimicchakamupoùità . ràjaputro'pyavikùittu ÷rutvà paurohitaü vacaþ . pratyuvàcàrthinaþ sarvàn ràjadvàramupàgatàn . mayà sàdhyaü ÷arãreõa kàryaü ki¤cit bravãtu me . mama màtà mahàbhàgà kimicchakamupoùità . ÷çõvantu me'rthinaþ sarve pratij¤àtaü mayàtra vai . kimicchatha dadàmyevaü kriyamàõe kimicchake>% arthino'bhilàùànuråpadànàrtha kecchàpra÷napårvakaü taddànaü vihitamiti tasya tathàtvam . 3 icchàviùayapra÷napårvakeùñecchànuråpadeyamàtre'pi %<prati ÷rayàn sabhàþ kåpàn prapàþ puùkariõãstathà . naityakàni ca sarvàõi kimicchakamatãva ca>% bhàø ÷à06685 ÷lo0

#<kimãdin># triø kimidànãmiti carati kim + idànãm + ini pçùoø . kimidànãmityevaü caraõa÷ãle pi÷unekhale %<dveùe dhattamanavàyaü kimãdine>% çø 7, 104, 2, %<kimãdine kimidànã maticarate pi÷unàya>% bhàø %<vilupantu yàtudhànà atriõo ye kimãdinaþ>% athaø 1, 7, 3,

#<kimu># avyaø kai--óimu . 1 pra÷ne, 2 niùedhe, 3 vitarke, 4 nindàyà¤ca mediø %<kimu bhãruraràryase>% bhaññiþ

#<kimuta># avyaø ki¤ca uta ca dvaø . 1 pra÷ne, 2 vitarke 3 vikalpe, 4 ati÷aye ca . kaimatikanyàyaþ tasya ÷abdadvayàtmakatve tanna syàditi bodhyam %<àho utàho kimuta vitarke kiü kimåta ca>% hemaø kimu--uta iti chedaþ tena kimåtetyeka÷abdakalpanaü cintyam

#<kimpaca># triø kiü pacati paca--ac . kçpaõe ràyasuø . sahi àtmodarapårtisamarthamàtraü pacati nàgantukàtithibhyodànaparyàptam . iti tasya tathàtvam .

#<kimpacàna># triø kim + pala--ànac . àtmodarapårtimàtraparyàptapàkakartari kçpaõe amaraþ .

#<kimpàka># puø kutsitaþ pàkoyasya . (màkhàla) mahàkàla latàyàü ratnamà0

#<kimpunà># strã bhàø prasiddhe nadãbhede %<kimpunà ca vi÷alyà ca tathà vaitaraõã nadã>% bhàø sa09 varuõasabhàvarõane . %<vitastà¤ca mahàbhàga! kàverã¤ca mahànadãm . ÷oõa¤ca puruùavyàghra! vi÷alyàü kimpunàmapi>% bhàø vaø 188 a0

#<kimpu(mpå)ruùa># puø kutsitaþ pu(pu)ruùaþ . devayonibhede devagàyake amaraþ . sa ca a÷vàkàrajaghanaþ naràkàramukhaþ . kinnarastu a÷vàkàravadanaþ naràkàrajaghana iti tayorbhedaþ . ataeva %<ràkùasà÷ca pulastyasya vànaràþ kinnaràstathà>% iti pulastyasya vaü÷amuktvà %<pulahasya sutàþ ràjan! ÷alabhà÷ca prakãrtitàþ . siühàþ kimpuruùà vyàghrà yakùàãhàmçgàstathà>% bhàø àø 66 aø pulahavaü÷e kimpuruùasya kãrtanam . ataeva bhàgaø 8, 20, 13, %<nedurmuhudundabhayaþ sahasra÷ogangharvakimpåruùakinnaràjaguþ>% . tayorbhedena nirde÷aþ . %<sa yaü puruùamàlabhata sa kimpuruùo'bhavat>% ÷ataø vràø 1, 2, 3, 9, kiüpuruùàvàse 2 varùabhede . kutsitapuruùatvasàmyàt parasparamabhedàbhipràyeõa ubhayorapyubhayaparatà tena kvacit kinnaravarùamityucyate kvacicca kimpuruùavarùam iti . tadadhiùñhànade÷abheda÷ca varùabhedaþ sa ca %<kiünnaravarùamato harivarùamiti vibhajya>% %<màlyavajjaladhimadhyavarti yat tattu bhadraturagaü (mukhena turagatulyam) jagurbudhàþ>% siø ÷iø uktaþ bhàgaø 5, 19, kimpuruùe varùe ityuktam . %<de÷aü kimpuruùàvàsaü drumaputreõa rakùitam>% bhàø saø 27 aø . %<drumaþ kiüpuruùe÷a÷ca upàste dhanade÷varam>% bhàø saø 10 aø . %<kà÷mãraràjo gonardaþ karåùàdhipatistathà . drumaþ kimpuruùa÷caiva parvatãyohyanàmayaþ>% harivaüø 92 aø . %<priyàmukhaü kimpuruùa÷cucumbe>% %<yadçcchayà>% kimpuruùàïganànàm kumàø .

#<kimpuruùe÷vara># puü 6 taø 1 kuvere kumpuruùavarùe÷vare 2 drumàbhidheràjani ca .

#<kimbharà># strã ki¤cit bibharti bhç--ac . nalãnàmagandhadravye ÷abdaca0

#<kiyat># triø kimu + parimàõe, vatup kimaþ kyàde÷aþ vasya yaþ . kiüparimàõe %<gantavyamasti kiyadityasakçd bruvàõà>% sà0, da0, %<madarthasande÷amçõàlamantharaþ priyaþkiyaddåramiti tvayodite>% %<bhavedamãbhiþ kamalodayaþ kiyàn>% naiùa0, striyàø ïãp %<nivi÷ate yadi ÷åka÷ikhà pade sçjati sà kiyatãmiva na vyathàm>% naiùaø .

#<kiyadetikà># strã kiyat etat àrabhyamàõaü karoti õici óidvattve ñilope õvul . udyoge utsàhe hemaø . trikàø kiyetadaketi pàñhaþ pràmàdikaþ .

#<kiyàmbu># triø kiyadambuyatra vede pçùoø tolopaþ . kiüpramàõàmbuyukte %<kiyàmbvatra rohatu pàkadårvà vyalka÷à>% çø 10, 16, 13, .

#<kiyàha># puü raktavarõe a÷ve hemacaø .

#<kiyedhàs># avyaø kiyatprakàre ityarthe niru6 20 %<vçtràya vajramã÷ànaþ kiyedhàþ>% va0, 1, 61, 12, %<kiyedhàþ kiyaddhà-- iti>% bhàø .

#<kira># puüstrã ké--ka . 1 ÷åkare amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù 2 vikùepakamàtre triø . kãryate'tra àdhàre ké--gha¤arthe ka . 3 avaskaravikùepade÷e paryantabhåmau . kiràtaþ

#<kiraka># puü svalpaþ kiraþ alpe kan . 1 vàla÷åkare 2 lekhake ca trikà0

#<kiraõa># puü kãryate paritaþ ké--karmaõi kyu . såryàdeþ ra÷mau %<svakiraõapariveùonmeùa÷ånyaþ pradãpaþ>% raghuþ %<ekohi doùo guõasannipàte nimajjatãndoþ kiraõeùvivàïkaþ>% kumàø . tataþ arãhaõàø caturarthyà vu¤ . kairaõaka tannirvçttàdau tri0

#<kiraõamàlin># puü kiraõànàü màlà'styasya ini . sårye hàràø .

#<kiràñikà># strãø kire paryanta bhåmau añati aña--õvul . varyanva bhåmicàriõyàü ÷àrikàyàü pakùiõyàm ÷abdaci0

@<[Page 2051a]>@
#<kiràta># puüstrã kiramavaskaràderniþkùepasthànaü paryantabhåmimatati ata + aõa upaø saø . 1 nãcajàtibhede sa ca avaskaraniþkùepasthànaparyantade÷à÷rayaþ vyàdhàdiþ . jàti÷abde vivçtiþ . %<taptakuõóaü samàrabhya ràmakùetràntakaü ÷ive! . kiràtade÷o vij¤eyo vindya÷aile'vatiùñhate>% iti ÷aktisaügamokte 2 de÷abhedepuø bhåmni . vçhat saø kårmavibhàge 3 ai÷ànyamukte 3 de÷abhede ca ai÷ànyàü merukanaùñaràjyeõrapakrame vanaràjyakiràtacãnakaulindàþ ityuktam tadde÷ànàü ràjà aõ . kairàta tadde÷ançpe vahuùu aõoluk . kiràtàþ . te ca krama÷o vedànadhyayanàdinà vçùalatvamàptà yathàha manuþ %<÷anakaistu kriyàlopàdimàþ syuþ kùatrajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke bràhmaõàdar÷anena ca>% . pauõórakà÷cauóradravióàþ kàmbojà yavanàþ ÷akàþ . pàradàpahnavà÷cãnà kiràtàþdaradàþ khasàþ iti . jàtau striyàü ïãù . 4 matsyabhede puüstrãø %<kiràtastathà striyàü càmaravàhinyàü matsyajàtyantare dvayoþ>% ke÷avokteþ 5 càmaravàhinyàü strã . %<nausaü÷rayàü pàr÷vagatàü kiràtãm>% raghuþ %<kiràtãü--càmaragràhiõãü dàsãm>% malliø . tapasyadarjunaprasàdàrthaü kiràtaråpeõa gatatvàt 6 ÷ive tasya patnyàü tathàråpàyàü 7 purgàyàü strã ïãù %<kiràtã ¤cãravasanàü caurasenànamaskçtàm . àjyapàü somapàü saumyàü sarvaparvatavàsinãm>% harivaüø 178 aø durgàstave . tatra vyàdhe %<muktàphalaiþ ke÷ariõàü kiràtàþ>% yadvàyuranviùñamçgaiþkiràtaiþ, kumàø . 8 bhåminimbe puüø ràjaniø 9 ghoñakarakùake sàrasvataþ . 10 alpatanau triø mediø . %<paryantà÷rayibhirnijasya sadç÷aü nàmraþ kiràtaiþ kçtam>% ratnàø . atra svanàmasadç÷atva¤ca vànarabhiyà saïkocitadehatvenàlpatanutvàt svanàmasamànupårvãkapadabodhyàlpatanutvakaraõàt paryantà÷rayitvavi÷eùaõàdvà tathàtvam tatra bhånimbaguõàdyuktaü bhàvapraø yathà kiràtaþ sàrako råkùaþ÷ãtalastiktako laghuþ . sannipàtajvara÷vàsakaphapittàsradàhanut . kàsa÷othatçùàkuùñha jvaravraõakçmipraõut . svàrthe ka . kiràtaka bhåminimbe ràjaniø . kiràtaü ÷ivamadhikçtya kçtogranthaþ aõ kairàta bhàratavanaparvàntargate'vàntara parvabhede tatratyakathà bhàø va039 aø yathà %<gateùu teùu sarveùu tapasviùu mahàtmasu . pinàkapàõirbhagavàn sarvapàpaharo haraþ . kairàtaü ve÷amàsthàya kà¤canadrumasannibham . vibhràjamàno vipulo girirmerurivàparaþ . ÷rãmaddhanurupàdàya ÷arà÷cà÷ãviùopamàn . niùpapàta mahàvego dahano dehavàniva . devyà sahomayà ÷rãmàn samànavratave÷ayà . nànàve÷adharairhçùñairbhåtairanugatastadà . kiràtave÷asaüchannaþ strãmi÷càpi sahasra÷aþ . a÷obhata tadà ràjan! sa de÷o'tãva bhàrata! . kùaõena tadvanaü sarvaü niþ÷abdamabhavattadà . nàdaþ prasravaõànà¤ca pakùiõà¤càpyupàramata . sa sannikarùamàgamya pàrthasyàkliùñakarmaõaþ . måkaü nàma danoþ putraü dadar÷àdbhutadar÷anam . vàràhaü råpamàsyàya tarjayantamivàrjunam . hantuü paramaduùñàtmà tamuvàcàtha phàlgunaþ . gàõóãvaü dhanuràdàya ÷aràü÷cà÷ãviùopamàn . sajyaü dhanurdharaü kçtvà jyàghoùeõa ninàdayan . yanmàü pràrthayase hantumanàgasamihàgatam . tasmàttvàü pårvamevàhaü netà'dya yamasàdanam . dçùñvà taü prahariùyantaü phàlgunaü dçóhadhanvinam . kiràtaråpã sahasà vàrayàmàsa ÷aïkaraþ . mayaiùa pràrthitaþ pårvamindrakãlasamapramaþ . anàdçtya ca tadvàkyaü prajahàràtha phàlgunaþ . kiràta÷ca samaü tasminnekalakùye mahàdyutiþ . pramumocà÷aniprakhyaü ÷aramagni÷ikhopamam . tau muktau sàyakau tàbhyàü samaü tatra nipetatuþ . måkasya gàtre vistãrõe ÷ailasaühanane tadà . yathà'÷anervinirghoùo vajrasyeva ca parvate . tathà tayoþ sannipàtaþ ÷arayorabhavattadà . sa viddho bahubhirvàõai rdãptàsyaiþ pannagairiva . mamàra ràkùasaü råpaü bhåyaþ kçtvà vibhãùaõam . sa dadar÷a tato jiùõuþ puruùaü kà¤canaprabham . kiràtave÷asaüchannaü strãsahàyamamitrahà . tamabravãt prãtamanàþ kaunteyaþ prahasanniva . ko bhavànañate ÷ånye vane strãgaõasaüvçtaþ . na tvamasmin vane ghore bibheùi kanakaprabha! . kimartha¤ca tvayà viddho varàho matparigrahaþ . mayà'bhipannaþ pårvaü hi ràkùaso'yamihàgataþ . kàmàt paribhavàdvà'pi na me jãvan vimokùyase . na hyeùa mçgayàdharmo yàtvayà'dya kçto mayi . tena tvàü bhraü÷ayiùyàmi jãvitàt parvatà÷rayam . ityuktaþ pàõóaveyena kiràtaþ prahasanniva . uvàca ÷lakùõayà vàcà pàõóavaü savyasàcinam . na matkçte tvayà vora! bhãþ kàryà vanamantikàt . iyaü bhåmiþ sadà'smàkamucità vasatàü vane . tvayà tu duùkaraþ kasmàdiha vàsaþ prarocitaþ? . vayantu bahusatve'sminnivasàmastapodhana! . bhavàüstu kçùõavarõàbhaþ sukumàraþ sukhocitaþ . kathaü ÷ånyamimaü de÷amekàkã vicariùyati . arjuna uvàca . gàõóãvamà÷rayaü kçtvà nàràcàücàgnisannibhàn . nivasàmi mahàraõye dvitãya iva pàvakaþ . eùa càpi mahàjanturmçgaråpaü samà÷ritaþ . ràkùaso nahato ghorã hantuü màmiha càgataþ . kiràta uvàca . mayaiùa dhanurnirmuktaistàóitaþ pårvameva hi . vàõairabhihataþ ÷ete nãta÷ca yamasàdanam . mamaiùa lakùyabhåto hi mama pårvaparigrahaþ . mamaiva ca prahàreõa jãvitàdvyaparopitaþ . doùàn svànnarhase'nyasmai vaktuü svavaladarpitaþ . avalipto'si mandàtman! na me jãvan vimokùyase . sthiro bhavasva mokùyàmi sàyakàna÷anãriva . ghañasva parayà ÷aktyà mu¤ca tvamapi sàyakàn . tasya tadvacanaü ÷rutvà kiràtasyàrjunastadà . roùamàhàrayàmàsa tàóayàmàsa ceùubhiþ . tato hçùñena manasà pratijagràha sàyakàn . bhåyobhåya iti pràha mandamandetyuvàca ha . praharasva ÷arànetànnàràcànmarmabhedinaþ . ityukto vàõavarùaü sa mumoca sahasà'rjunaþ . tatastau tatra saürabdhau ràjamànau muhurmuhuþ . ÷arairà÷ãviùàkàraistatakùàte parasparam . tato'rjunaþ ÷aravarùaü kiràte samavàsçjat . tatprasannena manasà pratijagràha ÷aïkaraþ . muhårtaü ÷aravarùaü tat pratigçhya pinàkadhçk . akùatena ÷arãreõa tasthau giririvàcalaþ . sa dçùñvà vàõavarùantu moghãbhåtaü dhana¤jayaþ . paramaü vismaya¤cakre sàdhu sàdhviti càbravãt . aho'yaü sukumàràïgo himavacchikharà÷rayaþ . gàõóãvamuktànnàràcàn pratigçhõàtyavihvalaþ . ko'yaü devo bhavet sàkùàt rudro yakùaþ suro'suraþ . vidyate hi giri÷reùñhe trida÷ànàü samàgamaþ . nahi madvàõajàlànàmutsçùñànàü sahasra÷aþ . ÷akto'nyaþ sahituü vegamçte devaü pinàkinam . devo và yadi và yakùo rudràdanyo vyavasthitaþ . ahamenaü ÷araistãkùõairnayàmi yamasàdanam . tato hçùñamanà jiùõurnàràcànmarmabhedinaþ . vyasçjacchatadhà ràjan! mayåkhàniva bhàskaraþ . tàn prasannena manasà bhagavàn lokabhàvanaþ . ÷ålapàõiþ pratyagçhõàcchrilàvarùamivàcalaþ . kùaõena kùãõavàõo'tha saüvçttaþ phàlgunastadà . bhã÷cainamàvi÷attãvrà taü dçùñvà ÷arasaükùayam . cintayàmàsa jiùõu÷ca bhagavantaü hutà÷anam . purastàdakùayau dattau tåõau yenàsya khàõóave . kiü nu mokùyàmi dhanuùà yanme vàõàþ kùayaü gatàþ . aya¤ca puruùaþ ko'pi vàõàn grasati sarva÷aþ . hatvà cainaü dhanuùkoñhyà ÷ålàgreõeva ku¤jaram . nayàmi daõóadhàrasya yamasya sadanaü prati . pragçhyàtha dhanuùkoñhyà jyàpà÷enàvakçùya ca . muùñibhi÷càpi hatavàn vajrakalpairmahàdyutiþ . saüprayuddho dhanuùkoñhyà kaunteyaþ paravãrahà . tadapyasya dhanurdivyaü jagràha girigocaraþ . tato'rjuno grastadhanuþ khaógapàõiratiùñhata . yuddhasyàntamabhãpsan vai vegenàbhijagàma tam . tasya mårdhni ÷itaü khaógamasaktaü parvateùvapi . mumoca bhujavãryeõa vikramya kurunandanaþ . tasya mårdhànamàsàdya paphàlàsivaro hi saþ . tato vçkùaiþ ÷ilàbhi÷ca yodhayàmàsa phàlgunaþ . tadà vçkùànmahàkàyaþ pratyagçhõàdatho ÷ilàþ . kiràtaråpo bhagavàüstataþ pàrtho mahàbalaþ . muùñibhirvajrasaïkà÷airdhåmamutpàdayan mukhe . prajahàra duràdharùe kiràtasamaråpiõi . tataþ ÷akrà÷anisamairmuùñibhirbhç÷adàruõaiþ . kiràtaråpã bhagavànardayàmàsa pàõóavam . tata÷cañacañà÷abdaþ sughoraþ samapadyata . pàõóavasya ca muùñãnàü kiràtasya ca yudhyataþ . sumuhårtantu tadyuddhamabhaballomaharùaõam . bhujaprahàrasaüyuktaü vçtravàsavayoriva . jaghànàtha tato jiùõuþ kiràtamurasà balã . pàõóava¤ca viceùñantaü kiràto'pyahanadbalã . tayorbhujaviniùpeùàt saïgharùeõorasostathà . samajàyata gàtreùu pàvako'ïgàradhåmavàn . tata enaü mahàdevaþ pãóya gàtraiþ supãóitam . tejasà vyakramadroùàccetastasya vimohayan . tato'bhipãóitairgàtraiþ pãõóãkçta ivàbabhau . phàlguno gàtrasaüruddho devadevena bhàrata! . nirucchvàso'bhavaccaiva sanniruddho mahàtmanà . papàta bhåmyàü ni÷ceùño gatasatva ivàbhavat . sa muhårtantathà bhåtvà sacetàþ punarutthitaþ . rudhireõàplutàïgastu pàõóavo bhç÷aduþkhitaþ . ÷araõyaü ÷araõaü gatvà bhagavantaü pinàkinam . mçõmayaü sthaõóilaü kçtvà màlyenàpåjayadbhavam . tacca màlyaü tadà pàrthaþ kiràta÷irasi sthitam . apa÷yat pàõóava÷reùñho harùeõa prakçtiïgataþ . papàta pàdayostasya tataþ prãto'bhavadbhavaþ . uvàca cainaü vacasà meghagambhãragãrharaþ . jàtavismayamàlokya tapaþkùãõàïgasaühatim . bhava uvàca . bho bho phàlguna! tuùño'smi karmaõà'pratimena te . ÷auryeõànena dhçtyà ca kùattriyo nàsti te samaþ . samaü tejasi vãrya¤ca mamàdya tava cànagha . prãtaste 'haü mahàbàho! pa÷ya mà bharatarùabha! . dadàmi te vi÷àlàkùa! cakùuþ pårva çùabhavàn . vijeùyasi raõe ÷atrånapi sarvàn divaukasaþ . proyà ca te'haü dàsyàmi yadastramanivàritam . tvaü hi ÷akto madoyaü tadastraü dhàrayituü kùaõàt . vai÷ampàyana uvàca . tato devaü mahàdevaü giri÷aü ÷ålapà õanam . dadar÷a phàlgunastatra saha devyà mahàghutim . sa jànubhyàü mahãü gatvà ÷irasà praõapatya ca . prasàdavàmàsa haraü pàrthaþ parapura¤jayaþ>% .

#<kiràtatikta># puø kiràto bhånimbaiva tiktaþ (caràtà) vçkùe amaraþ %<kiràtatiktastu himastiktaþ pittakaphàpahaþ>% bhàvapra0

#<kiràtàrjunãya># naø kiràta¤càrjuna¤càdhikçtya kçtogranthaþ %<dvandvàcchaþ>% pàø cha . bhàrabikavipraõãte aùñàda÷asargàtmake mahàkàvyabhede

#<kiràtà÷in># pu kiràtàna÷nàti a÷a--õini 6 taø . garuóe ÷abdaraø tasya kiràtà÷anakathà bhàø àø 28 aø yathà %<ityukto garuóaþ sarpaistato màtaramabravãt . gacchàmyamçtamàhartuü bhakùyamicchàmi veditum . vinatovàca . samudrakukùàvekànte niùàdàlayamuttamam . niùàdànàü sahasràõi tàn bhuktvà'mçtamànaya . na ca te bràhmaõaü hantuü kàryà vuddhiþ katha¤cana . abadhyaþ sarvabhåtànàü bràhmaõo hyanalopamaþ . agnirarko viùaü ÷astraü vipro bhavati kopitaþ . gururhi sarvabhåtànàü bràhmaõaþ parikãrtitaþ . evamàdibhãråpaistu satàü vai bràhmaõo mataþ . sa te tàta! na hantavyaþ saükruddhenàpi sarvathà . bràhmaõànàmabhidroho na kartavyaþ katha¤cana . na hyevamagnirnàdityo bhasma kuryàttathànagha! . yathà kuryàdabhikruddho bràhmaõaþ saü÷itavrataþ . tadetairvividhairliïgaistvaü vidyàstaü dvijottamam . bhåtànàmagrabhårbipro varõa÷reùñhaþ pità guruþ . garuóa uvàca . kiüråpo bràhmaõo màtaþ kiü÷ãlaþ kiüparàkramaþ . kiüsvidagninibho bhàti kiüsvit saumyapradar÷anaþ . yathàhamabhijànãyàü bràhmaõaü lakùaõaiþ ÷ubhaiþ . tanme kàraõato màtaþ! pçcchato vaktumarhasi . vinatovàca . yaste kaõñhamanupràpto nigãrõaü vaói÷aü yathà . dahedaïgàravat putra! taü vidyàbràhmaõarùabham . viprastvayà na hantavyaþ saükruddhenàpi sarvadà . provàca cainaü vinatà putrahàrdàdidaü vacaþ . jañhare na ca jãryedyastaü jànãhi dvijottamam . punaþ provàca vinatà putrahàrdàdidaü vacaþ . jànàtyapyatulaü vãryamà÷ãrbàdaparàyaõà . prãtà paramaduþkhàrtà nàgairviprakçtà satã>% . %<sautiruvàca . tataþ sa màturbacanaü ni÷amya vitatya pakùau nabha utpapàta . tato niùàdàn balavànupàgato vubhukùitaþ kàla ivàntako'paraþ . sa tànniùàdànupasaüharaüstadà rajaþ samuddhåya nabhaþ spç÷anmahat . samudrakukùau ca vi÷oùayan payaþ samãpajàn bhådharajàn vicàlayan . tataþ sa cakre mahadànanaü tadà niùàdamàrgaü pratirudhya pakùiràñ . tato niùàdàstvaritàþ pravavrajuryato mukhaü tasya bhujaïgabhojinaþ . tadànanaü vivçtamatipramàõavat samabhyayurgaganamivàrditàþ khagàþ . sahasra÷aþ pavanarajovimohità yathà'nilaþ pracalitapàdape vane . tataþ khago vadanamamitratàpanaþ samàharat paricapalo mahàbalaþ . nisådayan bahuvidhamatsyajãvino bubhukùito gaganacare÷varastadà>% .

#<kiràti># strã kireõa samantàt jalakùepeõa atati gacchati ata in 3 taø . 1 gaïgàyàü jañàø tasyà yojanaparyantajalakùepeõa himàcalàt samudraparyantagamanàttathàtvam . và ïãp . tatraiva . 2 kiràtave÷adhàriõyàü durgàyà¤ca tasyàþ kiràtave÷adhàraõaü yathà tathà, kiràta÷abde dar÷itam .

#<kiràtinã># strã kiràtade÷a utputtisthànatvenàstyasyà ini ïãp . jañàmàüsyàü ÷abdaraø .

#<kiri># puüstrã kirati bhåmim kç--kçùyàdiø ik . bhåvidàre 1 ÷åkare amarañãø bharataþ striyàü ïãp . 2 meghe ca tasya jalakùepakatvàt tathàtvaü kirikaþ

#<kirika># puø kirirmegha iva kàyati kai--ka . sajalamegha tulye rudrabhede . %<namo vaþ kirikebhyo devànàü hçdayebhyaþ>% yaju016, 46 .

#<kiriñi># naø kiriõà ÷åkareõa ñalyate viklavyate ñala viklaveói . hintàle amaraþ 2 phale trikàø .

#<kirãña># puünaø ké--ãñan kicca . 1 mukuñe 3 ÷iroveùñane (pàgaói) ca ÷abdaciø da÷ànanakirãñabhyaþ sàø daø . kirãñabaddhà¤ja yonipetuþ raghuþ

#<kirãñamàlin># puø mala--sambandhe õini 6 taø . arjune ÷abdaciø .

#<kirãñin># puø kirãño'styasya ini . arjune bhàø viø 44 aø . %<purà ÷akreõa me baddhaü yudhyato dànavarùabhaiþ . kirãñaü mårdhni såryàbhaü tenàhurmàü kirãñinam>% uttarasamãpe'rjunena svanàmabhedaniruktikathanàttasya tathàtvam . ÷akreõa tasya mårdhani kirãñayojanakathà ca %<tatomàtalisaüyuktaü mayårasamaromabhiþ . hayairupetaü pràdànme rathaü divyaü mahàprabham . babandha caiva me mårdhni kirãñamidamuttamam . svaråpasadç÷aü caiva pràdàdaïgavibhåùaõam . abhedyaü kavacaü cedaü spar÷aråpavaduttamam . nàgaràjamivà siü ca gàõóãve samayojayat>% iti bhàø va0161 aø . 2 kirãñayuktamàtre triø . %<kirãñinaü gadinaü cakrahastam>% gotà striyàü ïãp

#<kiroóàña># dhaurtye àkçtigaõatvàt kaõóvàø yaka paø señ akaø . kiroóàñyati akiroóàñãt .

#<kirmi># strã ké--ki niø muñ . 1 palàle (poyàla) 2 gçhe 3 svarõa puttalikàyà¤ca mediø . và ïãp kirmãtyapi tatràrthe

#<kirmira># triø kirmãra + pçùoø vede hasvaþ . citravarõayukte . %<nakùatrebhyaþ kirmiraü candramase kilàsam>% yajuø 30, 21 . puruùamedhe

#<kirmãra># puø ké--gambhãràø ãran niø . nàgaraïge (nàreïgã) 1 jambãrabhede . 2 ràkùasabhede . 3 citravarõe ca mediø 4 tadvati triø .

#<kirmãrajit># puø kirmãraü ràkùasabhedaüjitavàn ji--bhåtekvip . mãmasene tadvadhakathà bhàø va011 aø yathà %<pratyuvàcàtha tadrakùo dharmaràjaü yudhiùñhiram . ahaü vakasya bhràtà vai kirmãra iti vi÷rutaþ>% ityupakramya %<tato bhãmo mahàbàhuràsahya tarasà drumam . da÷avyàmamathodvidvaü niùpatramakarottadà . cakàra sajyaü gàõóãvaü vajraniùpeùagauravam . nimeùàntaramàtreõa tathaiva vijayo'rjunaþ . nivàrya bhãmo jiùõuü taü tadrakùo meghanisvanam . abhidrutyàbravãdvàkyaü tiùñha tiùñheti bhàrata! . ityuktvainamabhikruddhaþ kakùàmutpãóya pàõóavaþ . niùpiùya pàõinà pàõiü saü daùñauùñhapuño balã . tamabhyadhàvadvegena bhãmo vçkùàyudhastadà . yamadaõóapratãkà÷aü tatastaü tasya mårdhani . pàtayàmàsa vegena kuli÷aü maghavàniva . asaübhràntantu tadrakùaþ samare pratyadç÷yata . cikùepa colmukaü dãptama÷aniü jvalitàmiva . tadudastamalàtantu bhãmaþ praharatàü varaþ . padà savyena cikùepa tadrakùaþ punaràvrajat . kirmãra÷càpi sahasà vçkùamutpàñya pàõóavam . daõóapàõiriva kruddhaþ samare pratyadhàvata>% . ityupakramya tayoryuddhamupavarõya %<athainamàkùipya balàdgçhya madhye vçkodaraþ . dhånayàmàsa vegena vàyucaõóa iva drumam . sa bhãmena paràmçùño durvalo valinà raõe . vyastambhata yathàpràõaü vicakarùa ca pàõóavam . tata enaü pari÷ràntamupalabhya vçkodaraþ . yoktrayàmàsa bàhubhyàü pa÷uü ra÷anayà yathà . vinadantaü mahànàdaü bhinnabherãsvanaü balã . bhràmayàmàsa suciraü viùphuralamacetanam . taü viùãdantamàj¤àya ràkùasaü pàõóunandanaþ . pragçhya tarasà dorbhyàü pa÷umàramamàrayat . àkrabhya ca kañãde÷e jànunà ràkùasàdhamam . ùãóayàmàsa pàõibhyàü tasya kaõñhaü vçkodaraþ . atha jarjarasarbàïgaü vyàviddhanayanàmbaram . bhåtale bhràmayàmàsa vàkya¤cedamuvàca ha . hióimbavakayoþ pàpa! na tvama÷rupramàrjanam . kariùyasi gata÷càpi yamasya sadanaü prati . itye vamuktrà puruùapravãrastaü ràkùasaü krodhaparãtacetàþ . visrastavastràbharaõaü sphurantamudbhràntacittaü vyatumutsarja>% . kirmãrahàdayo'pyatra .

#<kirmãratvac># puø kirmãrà citrà tvagyasya . nàgaraïgejambãrabhede trikà0

#<kila># ÷auklye krãóàyà¤ca tudàø paraø akaø señ . kilati akelãt cikela pranikilati

#<kila># preraõe curàø saka señ . kelayati te acãkilat kelayàm babhåvaàsa cakàracakre keliþ

#<kila># avyaø kila--ka . 1 vàrtàyàm 2 anu÷ayàrthe, 3 ni÷caye, 4 saübhàvye 5 prasiddhàrthadyotane 6 hetau 7 arucau 8 alãke 9 tiraskàre ca . %<damayantã kilaki¤citaü kila>% naiùaø . %<amåü kila tvaü tridivàdavàtaraþ>% sàghaþ . %<taddaghnaü tadavayatã>% kilàtmano'pi %<tadapi na kila bàla pallavàgreti>% màghaþ, %<dhruvaü kilàvyàjamanoharaü vapuþ>% ÷akuø . 1 kiletyàgamàrucinyakkaraõasaübhàvyahetvalãkeùu gaõaratne uktvà tattadviùaye udàhçtaü yathà àgame, %<kaüsaü jaghàna kilaü vàsudevaþ>% kçùõakartçkaü kaüsahananamàgamasiddhamityarthaþ . arucau %<evaü kila kecidvadanti>% keùà¤cidevaü kathanaü vakturaruciviùaya ityarthaþ nyakkàre %<sa kila yotsvate>% tasya yãvana÷aktiràhityadyotanàt tiraskàrogamyate sambhàvanàyàm %<pàrthaþ kila vijeùyate kurån>% pàrtha kartçkakuruvijayaþ sambhavanàviùayaityarthaþ . hetau %<sa kilaivamuktavàn>% tatkathanasyànvatra hetutà dyotyate . alãke %<prasahya siühaþ kila tàü cakarùa>% raghuþ . siühakartçkaü nandinãkarùaõaü vastuto'lãkaü kàlpanikatvàt . avyayavi÷eùasya asya ÷abdàntarasahakàreõa prayogavi÷eùo niruktakàreõa niraõàyi yathà %<kiletiviùyàprakarùe evaü kiletyathàpi na nanu ityetàbhyàü saüprayujyate'nupçùñe na kilaivam . nanu kilaivam>% . iti pra÷nànantaraü tasyànabhyupagame na kilaivamiti, abhyupagame tu nanu kilaivamiti prayojyamityarthaþ tathàca tasya evaü÷abdottaratà na--nanu ityetacchrabdapårvakatà ca .

@<[Page 2055a]>@
#<kilaki¤cita># naø kila alãkena ãùat citaü racitam . %<smita÷uùkaruditahasitatràsakrodha÷ramàdonàm . sàïkaryaü kilaki¤citamabhãùñatamasaïgamàdijàddharùàt>% sàø darpaõokte strãõàü bhàvabhede yathà %<pàõirodhamavirodhitavà¤chaü bhartsanà÷ca madhurasmitagarbhàþ . kàmina÷ca kçrute karabhorurhàri ÷uùkarudita¤ca sukhe'pi>% màghaþ %<tvayi vãra! piràjate paraü damayantãkilaki¤citaü kila>% naiùaø .

#<kilakilà># strã kila--ka prakàre dvitvam ñàp . 1 harùadhvanau trikàø . %<tataþ kilakilà÷abdastasmin vadati pàrthive>% bhàø à061 a . %<jita÷àtravadarpasya pratij¤àpåraõãkçtaþ . vãrasya garjitaü siühanàdaþ kilakilà tathà>% ityukte vãrasya 2 siühanàde ca vi÷vaþ

#<kilàña># puø %<naùñadugdhasya pakvasya ùiõóaü proktaþ kilàñakaþ>% iti bhàvapraø paribhàùite vi÷rathitadugdhasya pàkena ghanobhåte piõóàkàre padàrthe . tadguõàdyuktaü tatraiva yathà %<peyåùa¤ca kilàña÷ca kùãra÷àkaü tathaiva ca . takrapiõóa imevçùyà vçühaõà balavardhanàþ . guravaþ ÷leùmalà hçdyà vàtapittavinà÷anàþ . dãptàgnau ca vinidràõàü vidradhau càtipåjitàm . guruþ kilàño'nilahà puüstvanidràpradaþ smçtaþ>% . tataþ svàrthe ka . kilàñaka tatràrthe . kårcikàyàü kùãravikàrabhede strã hemacaø gauràø ïãù .

#<kilàñin># puü kilati kila--ka, aña--õini karmaø . vaü÷a vçkùehàràø .

#<kilàta># puü kila--÷auklye ka kilamatati ata--aõ . çùibhede tasya gotràpatyam vidàø a¤ . kailàta tadgotràpatye puüstrãø %<kilàtàkulã iti hàsurabrahmàvàsatuþ>% . ÷ataø vràø 1, 1, 4, 14,

#<kilàsa># naø kila varõekakilamasyati asa + aõ . 1 sidhmaroge (chulã)tadasyàsti ac . 2 tadvi÷iùñe triø %<candramase kilàsam>% yajuø 30, 21, . %<kilàsaü sidhmarogavantam>% vedadãø . sidhma ca kùudrakuùñhabhedaþ yathàha su÷rutaþ kùudrakuùñhamata årdhvaü vakùyàma ityupakrame %<kaõóvanvitaü ÷vetamapàki sidma vidyàttanu pràya÷a årdhakàye>% iti tasya lakùaõàdikamuktvà %<kilàsamapi kuùñhavikalpaeva . tattrividhaü vàtena pittena ÷leùmaõà ceti . kuùñhakilàsayorantarantvagtameva kilàsamaparisràvi ca . tadvàtena maõóalamaruõaü paruùaü paridhvaüsi ca; pittena padmapatrapratãkà÷aü saparidàha¤ca . ÷leùmaõàpi ÷vetaü snigdhaü bahulaü kaõóåmacca . teùu sambaddhamaõóalamantejàtaü raktaroma cà'sàdhyamagnidagdha¤ca . kuùñheùu ruktvaksaïkocasvàpasveda÷ophabhedakauõyasvaropaghàtà vàtena . pàkàvadaraõàïgulipatanakarõanàsàbhaïgàkùirogasatvotpattayaþ pittena . kaõóåvarõabheda÷ophàsràvagauravàõi ÷leùmaõà>% .

#<kilàsaghna># puø kilàsaü hanti han--ñak . (kàükarola) khyàte vçkùe hemacaø .

#<kilàsanà÷ana># triø kilàsaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . sidhmaroganà÷ake auùadhàdau %<àsurã cakre prathamedaü kilàsabheùajamidaü kilàsanà÷anam>% athaø 1, 24, 2 .

#<kilàsin># triø kilàsamastyarthe ini . (chulã) rogayukte striyàü ïãp .

#<kili¤ja># naø kilyate'nena kili--in tatojàyate jana--óa pçùoø mum . 1 vãraõàdijàte kañe 2 såkùmadàruõi ca jañàø . trikàø puø . tena ubhayaliïgatà . syàrthe ka . kañe kà÷àdirajjau ca amaraþ . %<kùuõõàn yabàn niùpåtàn ràtrau gomåtraparyuùitàn>% %<mahati kili¤je÷oùayet . àstãrya kili¤je'nyasmin và tatpratiråpake ÷ayànaü pràvçtya svedayet>% su÷rutaþ

#<kilima># naø kila--iman . devadàruvçkùe ràjaniø .

#<kilvin># puø strã kila--÷auklye bhàve kvip tato'styarthe bàø vini . ghãñake trikàø striyàü nàntatvàt ïãp .

#<kilviùa># naø kila--ñiùac--vuk ca . 1 pàpe 2 aparàdhe ca amaraþ 3 roge mediø tasya pàpahetutvàt tathàtvam . %<na kilviùàdãùatte basva àkaraþ>% ç05, 35, 4, kùãraü yadasyàþ pãyate tadvai pitçùu kilviùam, athaø 5, 195 . aparàdhe . %<kome lubdhaka! doùo'tra bidyate yadi vàli÷a! . asvatantraü ca màü mçtyurviva÷aüyadacåcudat . tasyaiva vacanàddaùño na kopena na kàmyayà . tasya tat kilviùaü lubdha! vidyate yadi kilviùam>% iti lubdhakaü prati sarpoktiþ . pàpe %<yadyanyava÷agenedaü kçtaü tu pannagà÷ubham . kàraõaü vai tvamapyatra tasmàttvamapi kilviùã>% sarpaü prati lubdhakoktiþ bhàø ànu01 aø . tatra pårvavàkye doùatvena kãrtanàt apakàraparatvam . uttaratra a÷ubhatvena kãrtanàt pàpaparatvam . evaü sati na doùo me nàsti badhyo na kilviùã . kilviùaü samavàye syàt manyase yadi kilviùam tatraiva . kãrtibhedake kàyike 4 pàpe ca . %<apàghamapa kilviùam>% yajuø 35, 11, %<kilviùaü kãrtibhedakaü kàyikaü pàpam>% vedadãø . tataþ astyarthe ini . kilviùin . tadyukte triø .

#<ki÷a(sa)ra># puünaø kim + sç--(÷é)--ac pçùoø . sugandhadravyabhede . tat paõyamasya ki÷a(sa)ràø ùñhan . ki÷a(sa)rika ki÷a(sa)ravikrayakartari striyàü ùittvàt ïãù . ÷abdendu÷ekhare tàlavyamadhyatayà pañhitaþ anyatra dantyamadhyatayetyubhayaråpatà

#<ki÷arà># strãø ki¤cit ÷çõàti ÷é--ac . ÷arkaràsu . ta tomadhvàø caturarthyàü matup masya vaþ . ki÷aràvat tadvati de÷e

#<ki÷a(sa)ràdi># puü pàõinyukte ùñhanpratyayaprakçtibhåte ÷abda gaõe saca gaõaþ %<ki÷a(sa)ra narada nalada sthàsaka tagara guggulu u÷ãra haridrà haridruparõã>% .

#<ki÷ala># puü naø ki¤cit÷alati ÷ala--gatau ac pçùoø malopaþ . navapallave ÷abdaratnàø .

#<ki÷alaya># puü naø ki¤cit÷alati ÷ala--calane bà kayan pçùoø . navapallave ÷abdaratnàø .

#<ki÷ora># puü ka÷a--÷abde ki÷oràø nipàø . 1 a÷va÷i÷au 2 tailapaõyauùadhau 3 sårye ca mediø %<ki¤cicchåraþ ki÷oraþ syàt yato hi da÷amàt param . ÷åratvaü dç÷yate ki¤cidanuvçddhaü dine dine>% 3 ityuktàvasthàpanne triø . striyàü vayovàcitvàt ïãù ki÷orã . %<kaumàraü pa¤camàvdàntaü paugaõóa da÷atàvadhi . kai÷oramàpa¤cada÷àt yauvana¤caü tataþ param>% bhàgaø ñãkàkçc÷rãdharadhçtavacanàt da÷avarùottaraü pa¤cada÷àvdaparyantavayaskaþki÷ora iti bodhyam .

#<kiùka># badhe curàø àtmaø sakaø señ . kiùkayate acikiùkata

#<kiùkindha># puø kiü ki dadhàti dhà--ka pàraskaràø suñ ùatvaü malopaþ . vçhaø saø kårmavibhàge àgneyyàmukte 1 de÷abhede %<àgneyyàü di÷i ko÷alakaliïgavaïgopavaïgajañaràïgàþ>% ityupakrame %<kiùkindhakaõñakasthalaniùàdavàstràõi purikadà÷àrõàþ>% iti . tatratye 2 parvatabhede ca . 3 tatratyavàliràja dhànyàü 4 tatratyaguhàyà¤ca strã ÷abdaraø . %<tvayà saha mahàbàho! kiùkindhopavane tadà>% . %<gaccha lakùmaõa! jànãhi kiùkindhàyàü kapã÷varam>% . %<kiùkindhàdvàramàsàdya prabive÷ànivàritaþ>% bhàø vaø 281 aø . %<guhàmàsàdayàmàsa kiùkindhàü lokavi÷rutàm . tatra vànararàjàbhyàmaindena dvipadena ca . yuyudhe divasàn sapta>% bhàø maø 30 aø . dakùiõadigvijaye . kiùkindhà abhijanosya sindhvàø aõ . kaiùkindha pitràdikrameõa kiùkindhàguhàtatpurãvàsini triø striyàü ïãp .

#<kiùkindhà(ndhyà)kàõóa># naø vàlmãkiràmàyaõàntargate kiùkindhàdhikàreõa vàlisugrãbàdãnàmitivçttapratipàdake kàõóabhede .

@<[Page 2056b]>@
#<kiùkindhã># strã kiùkindha + gauràø ïãù . kiùkindhaparvataguhàyàm %<abhyetya sarve kiùkindhyàm>% bhàø vaø 279 aø .

#<kiùkindhya># puø kiùkindha + svàrthe yat . 1 kiùkindha÷abdàrthe 2 tatratyaparvataguhàyàü 3 vàliràjaghànyàü ca strã .

#<kiùkindhyà(ndhyà)dhipa># puø 6 taø . vàlinàmake vànararàje jañàø ÷abdara0

#<kiùku># puø strãø kiùka--un, kim + kai--bhu pçùoø malopaþ pàraskaø suñùatvamvà . 1 vitastau dvàdàïgulaparimàõe caturvi÷atyaïgula parimàõe 2 hastamàne mediø 2 prakãùñhe 3 kaphoõeradhomaõibandhaparthyante ca 4 kutsite triø vi÷vaþ %<da÷aviùkusahasràü tàü màpayàmàsa sarvataþ>% bhàø saø 130 aø %<da÷akiùkusahasràõi samantàdàyatà'bhavat>% bhàø saø 3 aø . %<avardhata mahàtejàþ kiùkånràjaüstrayoda÷a>% bhàø vaø 126 aø .

#<kiùkuparvan># naø kiùkumitaü vitastimitaü hastamitaü và parvàsya . 1 vaü÷e (vàü÷a) 2 ikùau 3 poñagale (naóà)ca medi0

#<kisala># puünaø kimãùat salati sala--gatau ac pçùoø malopaþ . navapallave trikaø .

#<kisalaya># puünaø kim ãùat salati--sala gatau bàø kayan pçùoø . navapallave amaraþ . %<kisalayaiþ salayairiva pàõibhiþ>% raghuþ . tàrakàø jàtàrthe itac . kisalayita navapallavite . kisalaya÷ca navapatràdiyukta÷àkhàgrasthitaþ pallavaþ .

#<kã># avyaø kutsàyàm .

#<kãkaña># puø kã + kaña--ac . caraõàdriü samàrabhya gçdhrakåñàntakaü ÷ive! . tàvat kãkañade÷aþsyàt tadantarmagadhobhavet ÷aktisaïkamãkte 1 de÷abhede . tadde÷avàsijanavàcitve'sya bhåmni %<sàdhavaþ samudàcàràste påyante'pi kãkañàþ>% bhàgaø 7, 10, 20 . upacàràt de÷e'pi bhåmni %<tataþ kalau saüpravçtte sammohàya suradviùàm . buddhonàmnà jinasutaþ kãkañeùu bhaviùyati>% bhàgaø 1, 3, 25 . 4 nirdhane 5 kçpaõe ca triø mediø . 6 voñake puü strã vi÷vaþ striyàü jàtitvàt ïãù

#<kãka÷a># puø kãti ka÷ati ka÷a--÷abde ac . caõóàle . ÷abdaciø .

#<kãkasa># puø kãti kasati kasa--gatau ac . 1 kçmijantubhede 2 asthni naø amaraþ 3 kañhine triø mediø . %<yadantarnyastakãkasam>% amaraþ . ÷abdaratnàø strãtvamapi %<tasmàdimà ubhayatra par÷avovaddhàþ kãkasàsu ca jatruùu ca>% ÷ataø vràø 8, 6, 2, 10 . kãkase÷varaþ kà÷ãkhaõóa÷abde udà0

#<kãkasàsya># puüstrãø kãkasamàsye'sya . pakùiõi hàràø striyàü jàtitve 'pi saüyogopadhatvàt ñàp . tasya ca mukhasthàsthno dçùñigocaratvàt tathàtvam . kãkasamukhàdayo'pyatra

#<kãki># puüstrãø kãti÷abdaü kàyati kai vàø ói . càùapakùiõi amarañãkà striyàü ïãp .

#<kãcaka># puø kãtyavyaktaü cakati caka--tçptyàdau ac . 1 daityabhede %<kãcakà nàma te vaü÷à ye svanantyanilàhatàþ>% ityukte 2 veõubhede (talatàrvà÷a)amaraþ . %<yaþ pårayan kãcakarandhramàgàn darãmukhotthena samãraõena>% kumàø %<saïkãrõakãcakavanaskhalitaikabàletyàdi>% màghaþ viràñaràja÷yàle 3 kekayàtmaje viràñasenàdhipabhede ca kãcakasya draupadyàmanuràgàdikathà bhàø viø aø yathà%<tasmin varùe gatapràye kãcakastu mahàbalaþ . senàpatirviràñasya dadar÷a drupadàtmajàm . tàü dçùñvà devagarbhàbhàü carantãü debatàmiva . kãcakaþ kàmayàmàsa kàmavàõaprapãóitaþ>% . ityupakramya sairindhrãråpàü dropadãü prati tatpràrthane tayà tasya pratyàkhyànamupavarõitaü yathà%<sairindhryuvàca . mà såtaputtra! muhyasva mà'dyàtyàkùãþ svajãvitam . jànãhi pa¤cabhidevairnityaü màmabhirakùitàm . na càpyahaü tvayà labhyà gandharvàþ patayo mama . te tvàü nihanyuþ kupitàþ sàdhvasån mà vyanãna÷aþ . a÷akyaråpaü puruùairadhvànaü gantumicchasi . yathà ni÷cetano bàlaþ kålasthaþ kålamuttaram . tartumicchati mandàtmà tathà tvaü tartumicchasi . antarmahãü và yadi vordhvamutpateþ samudrapàraü yadi và pradhàvasi . tathà'pi tebhyo na vimokùamarhasi pramàthino devasutà hi khecaràþ . tvaü kàlaràtrãmiva ka÷cidàturaþ kiü màü dçóhaü pràrthayase'dya kãcaka! . kiü màturaïke ÷ayito yathà ÷i÷u÷candraü jighçkùuriva manyase hi màm>% 13 aø . tayaivaü nirastena tena svabhaginãü sudeùõàü prati tasyàva÷yatàsampàdanapràrthane tayà tatropàyavidhànaü varõitaü yathà%<pratyàkhyàto ràjaputtryà sudeùõàü kãcako'bravãt . amaryàdena kàmena voreõàbhipariplutaþ . kãcakauvàca . yathà kaikeyi! serindhrã sameyàttadvidhãyatàm . yenopàyena sairindhrã bhajenmàü gajagàminã . taü sudeùõe! parãpsasva no cet pràõàn prahàsiùam . vai÷ampàyanauvàca . tasya sà bahu÷aþ ÷rutvà vàcaü vilapatastadà . viràñamahiùã devã kçpà¤cake manasvinã . svàtantryamabhisandhàya tasyàrthamanucintya ca . udyoga¤caiva kçùõàyàþ sudeùõà såtamabravãt . sudeùõovàca . parvaõi tvaü samuddi÷ya suràmanna¤ca kàraya . tatrainàü preùayiùyàmi suràhàrãü tavàntikam . tatra sampreùitàmenàü vijane niravagrahe . sàntvayethà yathàkàmaü sàntvyamànà ramedyadi . vai÷ampàyanaubàca . ityuktaþ sa viniùkramya bhaginyà vacanàttadà . suràmàhàrayàmàsa ràjàrhàü supariùkçtàm . madyàü÷ca vividhàkàràn bahåü÷coccàvacàüstadà . kàrayàmàsa ku÷alairannapànaü su÷obhanam . tasmin kçte tadà devã kãcakenopamantrità . sudeùõà preùayàmàsa sairindhrãü kãcakàlayam>% . tatpreùitàyà draupadyàþ kãcakena kathàdi %<draupadyuvàca . saüpraiùãdràjaputtrã màü suràhàrãü tavàntikam . pànamàhara me kùipraü pipàsà mayi càbravãt . kãcakauvàca . anyà bhadre! nayiùyanti ràjaputtryàþ prati÷rutam . ityenàü dakùiõe pàõau såtaputtraþ paràmç÷at . draupadyuvàca! yathaivàhaü nàbhicare kadàcit patãnmadàdvaimanasà'pi jàtu . tenaiva satyena va÷ãkçtaü tvàü drakùyàmi pàpaü parikçùyamàõam . vai÷ampàyana uvàca . sa tàmabhiprekùya vi÷àlanetràü jighçkùamàõaþ paribhatrsayantãm . jagràha tàmuttaravastrade÷e sa kãcakastàü sahasà''kùipantãm . pragçhyamàõà tu mahàjavena muhurvini÷vasya ca ràjaputtrã . cikùepa taü gàóhasamçùyamàõà pravepamànà'tiruùà ÷ubhàïgã . tayà samàkùiptatanuþ sa pàpaþ papàta ÷àkhãba nikçttamålaþ . sà gçhãtà vidhunvànà bhåmàvàkùipya kãcakam . sabhàü ÷araõamàgacchadyatra ràjà yudhiùñhiraþ . tàü kãcakaþ pradhàvantãü ke÷apà÷e paràmç÷at . athainàü pa÷yato ràj¤aþ pàtayitvà padà'badhãt . tasyà yo'sau tadà'rkeõa ràkùasaþ sanniyojitaþ . sa kãcakamapovàha vàtavegena bhàrata! . sa papàta tadà bhåmau rakùovalasamàhataþ . vighårõamàno ni÷ceùña÷chinnamåla iva drumaþ>% . bhàø viø 15 a0

#<kãcakajit># puø kãcakaü jitavàn ji--bhåte kvip . bhãmasene kãcakabhidàdayo'pyatra bhãmena tasya badhakathà ca bhàø viø 22 aø . tatràyaü saükùepaþ kãcakadharùitayà draupadyà tadbavàrthaü pràrthitena bhãmena ekàkinà nàñya÷àlàyàü tvayà ràtrau à gatena saha mamamelanaü bhaviùyatãti kãcakaü prati saïketadànàya bhãmena noditayà draupadyà tathà'nuùñhite bhãmasya nàñya÷àlàyàü ràtrau draupadãsthànãyatayàgreprave÷e tatra kãcakagatau tayoryuddhàdikamupavarõya bhãmena kãcakasya badha hoddedi karapàda--prave÷ana¤ceti varõitaü yathà %<bhãmo'tha prathama gatvà ràtrau cchanna upàvi÷at . mçgaü haririvàdç÷yaþ samàkàïkùata kãcakam . kãcaka÷càpyalaïkçtya yathàkàmamupàgamat . tàü velàü nartanàgàraü pà¤càlãsaïgamà÷ayà . manyamànaþ sa saïketamàgàraü pràvi÷attataþ . pravi÷ya ca sa tadve÷ma tamasà saüvçtaü mahat . pårvàgataü gatastatra bhãmamapratimaujasam . ekàntàvasthitaü cainamàsaüsàda sudurmatiþ . ÷ayànaü ÷ayane tatra mçtyuü såtaþ paràmç÷at . pataïgaþ pàvakaü dãptaü siühaü kùudrapa÷uryathà . jàjvalyamànaü kopena kçùõàdharùaõajena ha . upasaügamya caivenaü kãcakaþ kàmamohitaþ . harùonmathitacittàtmà smayamàno'bhyabhàùata . pràpitaü te mayà vittaü bahuråpamanantakam . tvatkçte dhanaratnàdyaü dàsã÷ataparicchadam . råpalàvaõyayuktàbhiryuvatãbhiralaïkçtam . gçhaü sàntaþpuraü subhru! krãóàrativiràjitam . tat sarvaü tvàü samuddi÷ya sahasà samupa gataþ . àbàlànmàü pra÷aüsanti sarvà gçhagatàþ striyaþ . suvàsà dar÷anãya÷ca nànyo'sti tvàdç÷aþ pumàn . bhãma uvàca . diùñyà tvaü dar÷anãyo'si diùñyàtmànaü pra÷aüsasi . ãdç÷astu tvayà spar÷aþ spçùñapårvo na karhicit . spar÷aü vetsi vidagdhastvaü kàmadharmavicakùaõaþ . strãõàü prãtikaro nànyastvatsamaþ puruùastviha . vai÷ampàyana uvàca . ityuktvà taü mahàbàhurbhãmo bhãmaparàkramaþ . sahasotpatya kaunteyaþ prahasyedamuvàca ha . adya tvàü bhaginã pàpa! kçùyamàõaü mayà bhuvi . drakùyatyadripratãkà÷aü siüheneva mahàdvipam . niràbàdhà tvayi hate sairindhrã vicariùyati . sukhamevaü cariùyanti sairindhyràþ patayastathà . tato jagràha ke÷eùu màlyavatsu mahàbalaþ . sa ke÷eùu paràmçùño balena balinàü varaþ . àkùipya ke÷àn vegena bàhvorjagràha pàõóabam . bàhuyuddhaü tayoràsãt kruddhayornarasiühayoþ . vasante vàsitàhetorbalavadgajayoriva . kãcakànàntu mukhyasya naràõàmuttamasya ca . bàlisugrãvayorbhràtroþ pureva kapisiühayoþ>% . tatastayoryuddhamupavarõyoktam %<muhårtantu sa taü vegaü sahitvà bhåriduþsaham . balàdahãyata tadà såto bhãmabalàrditaþ . taü hãyamànaü vij¤àya bhãmaseno mahàbalaþ . vakùasyànãya vegena mamaddainaü vicetasam . krodhàviùño vini÷vasya puna÷cainaü vçkodaraþ . jagràha jayatàü ÷reùñhaþ ke÷eùveva tadà bhç÷am . gçhotvà kãcakaü bhãmo viruràva mahàbalaþ . ÷àrdålaþ pi÷itàkàïkùã gçhãtveva mahàmçgam . tata enaü pari÷ràntamupalabhya vçkodaraþ . yoktrayàmàsa bàhubhyàü pa÷uü ra÷anayà yathà . nadanta¤ca mahànàdaü bhinnabherãsamasvanam . bhràmayàmàsa suciraü viùphurantamacetasam . pragçhya tarasà dorbhyàü kaõñhaü tasya vçkodaraþ . apãóayata kçùõàyàstradà kopopa÷àntaye . atha taü bhagnasarvàïgaü vyàviddhanayanàntaram . àkramya ca kañãde÷e jànunà kãcakàdhamam . apãóayata bàhubhyàü pa÷umàramamàrayat . taü viùãdantamàj¤àya kãcakaü pàõóunandanaþ . bhåtale bhràmayàmàsa vàkya¤cedamuvàca ha . adyàhamançõo bhåtvà bhràturbhàryàpahàriõam . ÷àntiü labdhàsmi paramàü hatvà sairindhrikaõñhakam . ityevamuktvà puruùa pravãrastaü kãcakaü krodhasaràganetraþ . àsrastavastràbharaõaü sphurantamudbhràntanetraü vyasumutsarja . niùpiùya pàõinà pàõiü sandaùñoùñhapuño balã . samàkramya ca saükruddho balena balinàü varaþ . tasya pàõã ca pàdau ca ÷iro grãvà¤ca sarva÷aþ . kàye prave÷ayàmàsa pa÷oriva pinàkadhçk . taü sammathitasarvàïgaü màüsapiõóopamaü kçtam . kçùõàyai dar÷ayàmàsa bhãmaseno mahàbalaþ>% .

#<kãja># triø kimasya kathaüjàta iti và pçùoø . adbhute %<yaþ ÷akro mçkùo a÷vyo yo và kãjo hiraõmayaþ>% ç08 . 66 . 30 . kãja ityadbhutamàha bhà0

#<kãña># bandhe varõe ca curàø ubhaø sakaø señ . kãñayati te acãkiñat--ta . kãñayàm babhåva àsa cakàra cakre kãñaþ .

#<kãña># puø kãña--ac . kçmibhyaþ sthåle kùudrajantubhede . svàrthe ka . tatràrthe 2 màgadhajàtau ca dharaõiþ . 3 kañhine triø mediniþ . kãñabhedalakùaõàdikaü su÷rute dar÷ita yathà%<athàtaþ kãñakalpaü vyàkhyàsyàmaþ . sarpàõàü ÷ukraviõmåtra÷avapåtyaõóasambhavàþ . vàyvagnyambuprakçtayaþ kãñàstu vividhàþ smçtàþ . sarvadoùaprakçtibhiryuktà÷càpariõàmataþ . kãñatve'pi sughoràste sarva eva caturvidhàþ . kumbhãnasastuõóikerã ÷çïgã ÷atakulãrakaþ . ucciñiïgo'gninàmà ca vicciñiïgo mayårikà . àvartakastathorabhrasàrikàmukhavaidalau . ÷aràvakurdo'bhãràjã paruùa÷citra÷ãrùakaþ . ÷atabàhu÷ca ya÷càpi raktaràjiþ prakãrtitaþ . aùñàda÷eti vàyavyàþ kãñàþ pavanakopanàþ . tairbhavantãha daùñànàü rogà vàtanimittajàþ . kauõóilyakaþ kaõabhako varañã patravç÷cikaþ . vinàsikà brahmaõikà vindulo bhramarastathà . vàhyakã picciñaþ kumbhã varcaþkãño'rimedakaþ . padmakãño dundubhiko makaraþ ÷atapàdakaþ . pa¤càlakaþ pàkamatsyaþ kçùõatuõóo'tha gardabhã . klãtaþ kçmisaràrã ca ya÷càpyutkle÷akaþ smçtaþ . ete hyagniprakçtaya÷caturviü÷àþ prakãrtitàþ . tairbhavattãha daùñànàü rogàþ pittanimittajàþ . vi÷vambharaþ pa¤ca÷uklaþ pa¤cakçùõo'tha kokilaþ . saireyakaþ pracalako balabhaþ kiñibhastathà . såcãmukhaþ kçùõagodhà ya÷ca kàùàyavàsikaþ . kãñagardabhaka÷caiva tathà troñaka eva ca . trayoda÷aite saumyàþ syuþ kãñàþ ÷leùmaprakopaõàþ . tairbhavantãha daùñànàü rogàþ kaphanimittajàþ . tuïgãnàso vicilakastàlako vàhakastathà . koùñhàgàrã krimikaro ya÷ca maõóalapucchakaþ . tuïganàbhaþ sarùapiko'valgulã ÷ambukastathà . agnikãña÷ca ghoràþ syurdvàda÷a pràõanà÷anàþ . tairbhavantãha daùñànàü vegaj¤ànàni sarùavat . tàstà÷ca vedanàstãvràrogà vai sànnipàtikàþ . kùàràgnidagdhavaddaü÷o raktapãtasitàruõaþ . jvaràïgamardaromà¤cavedanàbhiþ samanvitaþ . chardyatãsàratçùõà ca dàho mohovijçmbhikà . vepathu÷vàsahikvà÷ca dàhaþ ÷ãta¤ca dàruõam . pióakopacayaþ ÷opho granthayo maõóalàni ca . dadravaþ karõikà÷caiva visarpàþ kiñibhàni ca . tairbhavantãha daùñànàü yathàsva¤càpyupadravàþ . ye'nye teùàü vi÷eùàstu tåõaü teùàü samàdi÷et . dåùãviùaprakopàcca tathaiva viùalepanàt . liïgaü tãkùõaviùeùvetacchçõu mandaviùeùvataþ . praseko'rocaka÷chardiþ÷irogaurava÷ãtatà . pióakàkoñakaõóånàü janma doùavibhàgataþ . yogairnànàvidhaireùàü cårõàni garamàdi÷et . dåùãviùaprakàràõàü tathaivàpyanulepanàt . ekajàtãnatastårdhvaü kãñàn vakùyàmi bhedataþ . sàmànyato daùñaliïgaiþ sàdhyàsàdhyakrameõa ca . trikaõñhakaþ kuõã càpi hastikakùo'paràjitaþ . catvàra ete kaõabhà vyàkhyàtàstãvravedanàþ . tairdaùñasya ÷vayathuraïgamardo gurutà gàtràõàü daü÷aþkçùõa÷cabhavati . pratisåryaü piïgabhàsã bahuvarõo mahà÷iràþ . tathà nirupama÷càpi pa¤ca gaudherakàþ smçtàþ . tairbhavantãha daùñànàü vegaj¤ànàni sarpavat . ruja÷ca vividhàkàrà granthaya÷ca sudàruõàþ . galagolã ÷vetakçùõà raktaràjã raktamaõóalà sarva÷vetà sarùapikà ityevaü ùañ tàbhirdaùñe sarùapikàvarjaü dàha÷ophakledà bhavanti . sarùapikayà hçdatyapãóàtisàra÷ca . ÷atapadyastu paruùà kçùõà citrà kapilikà pãtikà raktà ÷vetà agniprabhà ityaùñau tàbhirdaùñe ÷opho vedanà dàha÷ca hçdaye ÷vetàgniprabhàbhyàmetadeva dàho mårchà càtimàtraü ÷vetapióakotpatti÷ca . maõóåkàþ kçùõaþ sàraþ kuhako harito rakto yavavarõàbho bhçkuñã koñika÷cetyaùñau tairdaùñasya daü÷akaõóårbhavati pãtaphenàgama÷ca vaktràt . bhçkuñãkoñikàbhyàmetadeva dàha÷chardirmårchà càtitimàtram . vi÷vambharàbhirdaùñe daü÷aþ sarùapàkàràbhiþ pióakàbhi÷cãyate ÷ãtajvaràrta÷ca puruùo bhavati . ahiõóukàbhirdaùñetodadàhakaõóå÷vayathavo moha÷ca . kaõóåmakàbhirdaùñe pãtàïga÷chardyatãsàrajvaràdibhirabhihanyate . ÷åkavçntàdibhirdaùñe kaõóåkoñhàþ pravardhante ÷åka¤càtra lakùyate . pipãlikàþ sthåla÷ãrùà saüvàhikà bràhmaõikàïgulikà kapilikà citravarõeti ùañ tàbhirdaùñe daü÷e ÷vayathuragnispar÷avaddàha÷ophau bhavataþ . makùikàþ kàntàrikà kçùõà piïgalikà madhålikà kàùàyã sthàliketyevaü ùañ tàbhirdaùñasya dàha÷ophau bhavataþ . sthàlikà kàùàyãbhyàmetadeva pióakà÷ca sopadravà bhavanti . ma÷akàþ sàmudraþ parimaõóalo hastima÷akaþ kçùõaþ pàrvatãya iti pa¤ca tairdaùñasya tãvrakaõóårdaü÷a÷opha÷ca pàrvatãyastu kãñaiþ pràõaharaistulyalakùaõaþ . nakhàvakçùñe'tyarthaü pióakàþ sadàhapàkàbhavanti . jalaukasàü daùñalakùaõamuktaü cikitsita¤ca . bhavanti càtra . godherakaþsthàlikà ca ye ca ÷vetàgnisaüprabhe . bhçkuñãkoñika÷caiva na sidhyantyekajàtiùu . ÷avamåtrapurãùaistu saviùairavamarùaõàt . syuþ kaõñadàhakoñhàruþ pióakàtodavedanàþ . prakledavàüstathàsràvo bhç÷aü sampàcayettvacam . digdhaviddhakriyàstatra yathàvadavacàrayet . nàvasannaü nacotsannamatisaürambhavedanam . daü÷àdau viparãtàrti kãñadaùñaü subàdhakam . kãñairdaùñànugraviùaiþ sarpavat samupàcaret . trividhànàntu sarpàõàü traividhyena kriyà hità . svedamàlepanaü sekaü coùõamatràvacàrayet . anyatra mårchitàddaü÷àt pàkakothaprapãóitàt . viùaghna¤ca vidhiü sarvaü kuryàt saü÷odhanàni ca>% . 2 kãñàkhyeùu rà÷iùu

#<kãñagardabhaka># puø kãñabhede kãña÷abde vivçtiø .

#<kãñaghna># puø kãñaü hanti hana--ñak . gandhake ràjaniø .

#<kãñajà># strãø kãñebhyo jàyate jana--óa . 1 jatuni làkùàyàm ratnamàlàø 2 kãñajàtamàtre triø .

#<kãñapàdikà># strã kãñàþpàde måle'syàþ kap ataittvam .

@<[Page 2060a]>@
#<kãñamaõi># puø kãñeùu maõiriva . khadyote ÷abdaciø .

#<kãñamàtç># strã kãñasya màteva måle bahulakãñaprasavàt . haüsapadãvçkùe bhàvapraø .

#<kãñamàrã># strã kãñàn màrayati sevanena mç--õic--aõ upaø saø gauràø ïãù mugdhaø mate ùaõ ãp . haüsapadãvçkùe ràjaniø .

#<kãñameùa># puø kãñomeùa iva . nadãtãre sikatàmadhye sthàyini (ucciïióà) itikhyàte kãñabhede ÷abdaciø .

#<kãñasaüj¤a># puø kãñaþ saüj¤à yasya . %<karkañavç÷cikamãnà makaràntyàrdha¤ca kãñasaj¤àþ syuþ>% jyoø ukteùu karkañàdiùu rà÷iùu kãñàkhyàdayo'pyatra . yadyapyeùàü sarveùàü kãñasaüj¤à tathàpi kvacit kãña÷abdasya vç÷cikarà÷imàtraparatà yathà %<hariþ kãñaghañena ca>% patàkãvethe vç÷cikasyaiva siühakumbhàbhyàü vedhàttasyaiva grahaõam .

#<kãóera># puø kãla--erac lasya óaþ . taõóulãya÷àke--bhàbapraø .

#<kãdçkùa># triø kasyeva dar÷anamasya kim + dç÷a--ksa kyàde÷e dãrghaþ . kimprakàre . kvin . kãdç÷ . kaï . kãdç÷a tatràrthe triø tatra kaïi striyàü ïãp, kse ñàp iti bhedaþ . %<priye! sa kãdçk bhavità tava kùaõaþ>% naiùaø . %<yadyetàni jayanti hanta paritaþ ÷astràõyamoghàni me tadbhoþ kãdçgasau vivekavibhavaþ kãdçk prabodhãdayaþ>% pravodhacaø .

#<kãnà÷a># puø kutsitaü nà÷ayati, kãcanà÷i ac kli÷nàti niø và . 1 yame %<vidhehi kãnà÷aniketanàtithim>% màghaþ . 2 vànare puüstrã abharaþ striyàü jàtitvàt ïãù . 3 pa÷ukeþ . 4 kùudre 5 karùake ca triø mediø . %<kãnà÷o govçùo yànamalaïkàra÷ca ve÷ma ca . viprasyauddhàrikaü deyamekàü÷a÷ca pradhànataþ>% manuþ %<kãnà÷aþ karùakaþ>% kullåø . %<÷unaü na phàlà vikçùantu bhåmiü ÷unaü kãnà÷à abhiyantu vàhaiþ>% ç04, 57, 8, %<kãnà÷àþ balãvardharakùakàþ>% bhàø . %<nàdriyante yathàpårvaü kãnà÷àiva gojaram>% bhàgaø 3, 30, 11 . kùudre %<ya udyatamanàdçtya kãnà÷amabhiyàcate . kùãyate tadya÷aþ sphãtaü màna÷càvaj¤ayà hataþ>% bhàgaø 322, 12

#<kãra># puüstrã kãti ãrayati ãra--õic--ac . 1 ÷uke pakùibhede amaraþ . %<khagavàgiyamityato'pi kiü na mudaü dhàsyati? kãragãriva>% naiùaø jàtitvàt striyàü ïãù . 2 kà÷mãrade÷e puø bhåmni mediø alpàrthe kan . kãraka ÷uka÷àve saüj¤àyàü kan . vçkùabhede kùapaõake ca dharaõiþ

#<kãravarõaka># naø kãrasyeva varõo'sya kap . (sthauõeyaka) nàma sugandhidravye ràjaniø .

@<[Page 2060b]>@
#<kãri># puø kãryate vikùipyate ké--bàø ye 1 stotre %<kãriõà devànnamasopa÷ikùan>% çø 5, 40, 8, %<kãriõà stotreõa>% bhàø 2 stutyàdiùu vikùipte triø . %<thasyà hçdà kãriõà manthamànaþ>% çø 5, 4, 10, %<kãriõà statyàdiùu vikùiptena hçdà>% bhàø 3 stotari triø niruø %<vasu stuvate kãraye>% çø 6, 23, 3, %<kãriritisto nàma>% bhàø %<sakhàyaü kãricodanam>% çø 6, 45, 19, %<kãrãõàü stotéõàü codanaü prerayitàram>% bhàø .

#<kãreùña># puø kãrasya iùñaþ . 1 àmravçkùe 2 àkhoñavçkùe (àkharoña) 3 jalamadhåkavçkùe ca ràjaniø .

#<kãrõa># triø kvç--kta . 1 àcchanne 2 nihite 3 vikùipte 4 hiüsite ca mediø . %<÷ramavivçtanukhabhvaü÷ibhiþ kãrõavartmà>% ÷akuø . %<kãrõaü ÷anairanukapolamanekapànàm>% màghaþ .

#<kãrõi># strãø ké--bhàve ktin niø nibhàvaþ . 1 vikùepe 2 hiüsane 3 àcchàdane ca .

#<kãrtana># naø cuø kçta--kãrtàde÷aþ sautra--kãrta--và bhàve lyuñ . kathane .

#<kãrtanà># strã cuø kçta kãrtàde÷e bhàve yuc . 1 kathane . karmaõi yuc . 2 ya÷asi ÷abdaratnàø .

#<kãrti># strã sauø kãrta--ktin . 1 prasàde medi02 ÷abde 3 dãptau 4 màtçkàvi÷eùe ca ÷abdaratnàø 5 vistare 6 kardame ca vi÷vaþ . 7 khyàtibhede amaraþ . khyàtibheda÷ca dhàrmikatvàdi pra÷astadharmavattvenanànàde÷ãya kathana j¤ànaviùaya tà . kãrti÷ca jãvatomçtasya vetyatra vi÷eùonàsti . %<yasya kãrtiþ ÷rutà loke dhanyaü tasya sujãvitam>% nãtisàre %<sambhàvitasya càkãrtirmaraõàdatiricyate>% gãtàyà¤ca jãvato'pi kãrtisattvasyokteþ . tatra dànàdiprabhàvà khyàtiþ kãrtiþ ÷auryàdiprabhavà khyàtirya÷a iti kecidya÷aþkãrtyorbhedamàhuþ %<kãrtiü svargaphalàmàhuràsaüsàraü nçõàü kila>% ityanena kãrteþ svargaphalatokteþ . jãvataþkhyàtirya÷aþ mçtasya khyàtiþ kãrtiriti vibhàgastu na samyak %<iha kãrtimavàpnoti pretya cànuttamaü sukham>% iti manunà ihaloke 'pi kãrtipràpte rukteþ . etena %<praj¤àü ya÷a÷ca kãrti¤ca brahmavarcasameva ca>% manuvàkyasya %<jãvan ya÷aþ mçta÷ca kãttimiti>% kullåø vyàkhyà cintyà pràgdar÷itamanuvàkyàntaravirodhàt kintu svargàdiphalakadànàdidharmeõaiva kãrtiþ, ÷auryàdinà ya÷a ityubhayàrbhedasambhavena manuvàkyasya tadarthaparatvamevocitam %<svakàntikãrtivrajamauktikasrajam>% naiùaø .

@<[Page 2061a]>@
#<kãrtita># triø cuø kçta--kãrtàde÷ekta . 1 kathite--2 khyàte ca .

#<kãrtibhàj># puø kãrtiü bhajate bhaja--õvi 1 droõàcàrye ÷abdaratnàø . 2 kãrtiyukte tri0

#<kãrtimat># triø kãrtirastyasya matup . 1 kãrtiyukte striyàü ïãp . vi÷vadevàntargate ÷ràddhadevabhede puø 2 vi÷vedevà÷ca bhàø ànuø 152 aø dar÷ità yathà %<vi÷ve càgnimukhà devàþ saïkhyàtàþ pårbameva te . teùàü nàmàni vakùyàmi bhàgàrhàõàü mahàtmanàm . balaü dhçtirvidhàtà ca puõyakçt pàvanastathà . pàrùõikùemã samåha÷ca divyasànustathaiva ca . vivasvàn vãryavàn hrãmàn kãrtimàn kçta eva ca . jitàtmà munivarya÷ca dãptaromà bhayaïkaraþ . anukarmà pratãta÷ca pradàtà'thàü÷umàüstathà . ÷alàbhaþ paramakrodhã ghãroùõãbhåpatistathà . ajã vajro barã caiva vi÷vedevàþ sanàtanàþ . vidyudvarcàþ somavarcàþ sårya÷rã÷ceti nàmataþ . somapaþ såryasàvitro dattàtmà puõóarãyakaþ . uùõãnàbho nabhoda÷ca vi÷vàyurdãptireva ca . camåharaþ sure÷a÷ca vyomàriþ ÷aïkaro bhavaþ . ã÷aþ kartà kçtirdakùo bhuvano divyakarmakçt . gaõitaþ pa¤cavãrya÷ca àdityo ra÷mimàüstathà . saptakçt somavarcà÷ca vi÷vakçt kavireva ca . anugoptà sugoptà ca naptà ce÷vara eva ca . kãrtitàste mahàbhàgàþ kàlasyàgatigãcaràþ>% . 3 vasudevajyeùñhaputre %<vasudevastu devakyàmaùñau putrànajãjanat . kãrtimantamityàdi>% bhàgaø 9, 21, 25 .

#<kãrti÷eùa># triø kãrtiþ÷eùoyasya . nàma÷eùe mçte ÷abdaci0

#<kãla># bandhe bhvàdiø paraø sakaø señ . kãlati akãlãt . cikãla kãlaþ . kãlitaþ kãlanam . pranikãlati

#<kãla># puø kãla--bandhe yathàyathaü bhàvakaraõàdau gha¤ . 1 vahni÷ikhàyàü 2 ÷aïkau (goüja) amaraþ . 3 stambhe (khoüñà) 3 le÷e 4 kaphoõau mediø . 5 kaphoõinimnade÷e vi÷vaþ . %<parikhà÷càpi kauravya! kãlaiþ sunicitàþ kçtàþ>% bhàø 3, 650 ÷loø 6 ratiprahàrabhede strã %<kãlà urasi, kartarã ÷irasi, viddhà kapolayoþ>% vàtsyàø bhàve a, 7 bandhe strã

#<kãlaka># puø kãlati badhnàtyanena karaõe gha¤ svàrthe ka . 1 stambhabhede (khoüñà) gavàderdohanakàle rodhanàrthe 2 kàùñhamayastambhe subhåtiþ . tantrokte devatàbhede 3 mantravi÷eùe naø . prabhavàdiùaùñivarùamadhye 4 varùabhede tatphala¤ca %<jàyante sarva÷asyàni subhikùaü nirupadravam . saumyavçùñi rbhavedràjan! kãcake ca ÷ubhaü bhavet>% jyoø taø sapta÷atãjapàïgatayà pàñhye 5 stravabhede naø sa ca %<sarvametadvinà yastu mantràõàmapi kãlakam>% ityàdi . tasya ca kãlakatvam tajj¤ànaü vinà phalàjanakatvàt taduktaü tatraiva %<kçùõàyàü ca caturda÷yàmaùñamyàü và samàhitaþ dadàti pratigçhõàti nànyathaiùà prasãdati>% itthaü råpeõa kãlena mahàdevena kãlitam . yo niùkãlàü vidhàyainàü nityaü japati sampuñàm . tatraiva tajj¤ànasyà bhàve niùkalatvokte÷ca tacca gurulaghubhedena dvividhaü guptavatyàü vivçtiþ . tena kçùõàùñamãcaturda÷yoþ nåtanàrjitadhanasya devàtithyàdibhyo yathocitàü÷adànaü tadava÷iùñasya svàyattãkaraõamàva÷yakaü tadvinà sapta÷atãjapasya na phalajanakatvamiti gamyate %<argala kãlakaü càdau pañhitvà kacam pañhet>% tatraiva

#<kãlasampar÷a># puø kãlaü tadupakàraü saüspç÷ati sam + spç÷a--aõ upaø saø . (gàva) vçkùabhede ÷abdaca0

#<kãlàla># puø kãlàya bandhàya alati paryàpnoti ala--ac 4 taø . 1 pa÷au2 bandhanayogye triø mediø . kãlàü vahni÷ikhàü kãlaü mçtyubandhaü và'lati vàrayati ala--aõ upaø saø . 3 jale kãlàü tadvarõamalati yàti 4 rudhire naø amaraþ 5 amçte 6 madhuni ca ÷abdaraø . madhunaþ ÷ãghrasaügràhakatvena bandhahetutvàt tathàtvam . %<årjaü vahantãramçtaü ghçtaü payaþ kãlàlaü parisrutam>% yajuø 2, 4, 7 . 7 rase puø . %<athoannàya kãlàlaþ upahåto gçheùu>% yajuø 3, 13, tatra rudhire %<sadyaþkçttakañhorakaõñhavigalatkãlàladhàrojjvalaiþ>% . jale %<kãlàlajaü na khàdeyaü kariùye càsuravratam>% . bhàø vaø aø %<kãlàlajaü jalajam>% .

#<kãlàladhi># puø kãlàlaü dhãyate'smin dhà--àdhàre ki 6 taø . samudre ÷abdaca0

#<kãlàlapa># puüstrã kãlàlaü rudhiraü pivati pà--ka . rudhirape ràkùase ratnamàø striyàü ïãù %<sa ca kãlàlopayastu parànnaü bhoktumicchati>% bhàø vaø 13241 .

#<kãlita># triø kãla--kta . 1 baddhe 2 jàtakãle ca bhàve--kta . 3 bandhe naø .

#<kãyat># triø kiyat + pçùoø vede niø dãrghaþ . kiyadityarthe %<àþ kãyataþ lalåkaü cakartha>% çø 3, 30, 17,

#<kã÷a># puüstrã kasya vàyorapatyam ata--i¤ kiþ hanumàn ã÷o yasya kutsitaü ÷ete ÷ã--óa và . vànare amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 2 sårye kapikapolatulyavarõa tvàt tattvaü 3 pakùiõica ÷abdaraø kutsita÷ayanàttasya tathàtvam . 4 nagne mediø . kã÷avaduvastraràhityàttasya tathàtvama .

@<[Page 2062a]>@
#<kã÷aparõa># puø kã÷aþ tallomeva parõamasya . apàmàrge ÷abdaraø . jàtitvena ïãù . kã÷aparõãtyapyatra amaraþ

#<ku># ÷abde varõe ca bhvàø àtmaø akaø aniñ kavate akoùña cukuye pranikavate

#<ku># àrtasvare tudàø àtmaø aø kaø aniñ . kuñàdi . kuvate akoùña cukàva

#<ku># ÷abde adàø paraø akaø aniñ . kauti akauùãt cukàva

#<ku># avyaø ku + óu . 1 pàpe, 2 nindàyàm, 3 ãùadarthe, 4 nivàraõe ca . 5 bhåmibhàge 6 dharàyà¤ca strã . kutsitàrthatve ãùadarthatvecàsya %<kugatipràdayaþ>% pàø samarthena nityasamàsaþ kuråpam kude÷aþ tatràyaü bhedaþ tatpuruùe ajàdau ÷abdepare koþ kat . kutsito'÷vaþ kada÷vaþ kadannamkadadhvaþ kadagniþ . %<rathavadayo÷ca>% pàø kadraghaþ kadvadaþ %<tçõe ca jàtau>% pàø kattçõam pathi÷abde kçtasamàsàntàkùa÷abde pare ca kàde÷aþ kàpathaþ kàkùaþ . ãùadarthasya koþ kà, ãùajjalaü kàjalam puruùe pare kà và ãùat puruùaþ kupuruùa kàpuruùaþ . uùõe uktatrayàde÷aþ koùõaü kavoùõaü kaduùõam gatipràdisàhacaryàt avyayasyaiveha grahaõàt na bhåmivàcasya nityasamàsaþ navà kadàde÷aþ avyayapårba katvàt prakçtisvaraþ, %<ràhuþ kubhàmaõóalagaþ ÷a÷àïkaügraste>% %<jyoø bràhmaõa iva ku÷àsanasahitaþ>% kàdaø . kudinam kujaþ avyayasya vede dãrghaþ %<kåùñhodevàva÷vinàdyàdivomanàvaså>% çø 5, 74, 1 .

#<kuüsà># strã kusi--bhàve a . 1 bhàùaõe 2 j¤àpane ca

#<kuka># àdàne bhvàø àtmaø sakaø señ . kokate . akokiùña . cukuke kokaþ pranikokate

#<kuka># triø kuka--ka . 1 samarthe 2 àdàyini ca .

#<kukabha># naø kukasya bhà yatra . madye ÷abdacaø . tatpànasya sàmarthyàghàyakatvàt tathàtvam

#<kukara># puø kutsitaþàdànàdimàndyayuktaþ karoyasmàt . karasya kriyàmàndyasampàdake kuõiroge amaraþ . baø baø 2 tadrogayukte triø . ku + kç--ña . 3 kukarmakàrake triø .

#<kukarman># naø kutsitaü karma nityasaø . 1 loka÷àstranindite karmaõi baø vaø . 2 tadyukte triø striyàü và ïãp

#<kukãla># puø koþ pçthivyà . kãlaiva . pårvate trikàø tasya bhåmau kãlaråpeõàvasthànàt tathàtvam

#<kukuña># puø kau kuñati kuña--ka, koþ kuñaiva và . (suùuõi) itikhyàte ÷àkabhede ràjaniø tasya pçthivyàþ kuñatulyatvàt tathàtvam

#<kuku(kå)da># puø koþ pçthivyàþ kuda ãùaddaþ . satkçtàlaïkçtàyàþ kanyàyà dàtari pçùoø dãrghapàñhaþ ityanye . kanyàdasya ãùadbhåmidànasamatvàttasya tathàtvam . satkçtàlaïkçtàü kanyàü dadànaþ kakudaþ smçtaþ amare pàñhàntaram atra prasiddhapadasànnidhyàt kukudapadasya uktàrthe ÷akti graha iti ÷abdaø praø . prasiddhapadasànnidhya¤ca prasiddhàrtha padasàmànàdhikaraõyam sàmànàdhikaraõya¤ca abhedenànvayabodhakatvam . nyàyamate tiïarthasyàbhedena prathamàntàrthe anvayàsambhavena yo dadàti sa kuku(kå)daþ ityamara pàñhe sthite dadàtãtisthàne dadàna iti pàñhaþ kalpitaþ . vyàkaraõamate tu tiïantàrthasya prathamàntàrthe'bhedenànvayasvãkàrànna yathà÷rutapàñhe'pi kùatiþ . vivecitaü caitadasmàbhiþ ÷abdàrtharatne tata eva tadavaseyam .

#<kukundara># puø kuü bhåmiü dàrayati antarbhåtaõyarthe dç--aõ niø kutsitaü kundaramatra, skudyate kàminà'tra skud niø và . strãõàü 1 nitambasthe àvartàkàre pçùñhavaü÷àdadhobartigartadvaye . amaraþ . (kukurasoïgà) 2 vçkùe bhàvapraø .

#<kukubhà># strã ràgiõãbhede halàyudhaþ .

#<kukura># puø kuü pçthivãø kurati tyajati svàmitvena kura--ka . yaduvaü÷ãyançpabhede teùàü yayàti÷àpàt ràjyaü nàstãti puràõakathà yadu÷abde dç÷yà . %<vidhuri tà dhuritàþ>% kukurastriya màghaþ . 2 da÷àrhe de÷abhede puø baø vaø . kukaurac kicca . 3 kukkure haóóacandraþ . 4 granthiparõyoùadhau trikàø . kukurançpa÷càndhakaputrabhedaþ . %<kukuraþ bhajamàna÷ucikambalabarhiùàstathàndhakasya putràþ>% iti viùõu puø kukuro bhajamàna÷ca ÷uciþ kambalabarhiùaþ . %<andhakàt kà÷yaduhità caturolabhatàtmajàn kukuraü bhajamànaü ca ÷amaü kambalabahiùam>% harivaüø 38 aø tadadhiùñhànade÷abheda÷ca da÷àrhaþ .

#<kukåñã># strã koþ pçthivyàþ kåño'styasyàþ ac gauràø ïãù . ÷àlmalãvçkùe ràjaniø tasyà dãrghatayà bhåmikåñatulyatvàttathàtvam .

#<kukåla># puø koþ bhåmeþ kålaü, kutsitaü và kålam ku--ålac dhàtoþ kugàgama÷ca và . 1 tuùànale 2 ÷aïkubhiþ saïkãrõe 2 garte 3 varmaõi ca amaraþ . %<÷irãùàdapi mçdvaïgã kveyamàyatalocanà . ayaü kvaca kukålàgniþ karka÷o madanà'nalaþ>% .

#<kukola># naø kutsitaü kolati kula--ac . kolivçkùe . ÷abdacaø .

#<kukkuña># puüstrãø kuka--sampaø kvip kukà àdànena kuñati kuñaka . pakùibhede caraõàyudhe 1 tàmracåóe striyàü jàtitvàt ïãù . tasya ÷ubhà÷ubhalakùaõamuktam vçhaø saüø yathà%<kuchuñastvçjutanåruhàïgulistàmravaktranakhacålikaþ sitaþ . rauti sukharamuùàtyaye ca yo vçddhidaþ sa nçparàùñravàjinàm . yavagrãvo yo và vadarasadç÷o vàpi vihago vçhanmårdhà varõairbhavati bahubhirya÷ca ruciraþ . sa ÷astaþ saïgràme madhumadhupavarõa÷ca jayakçnna ÷asto yo'to'nyaþ kç÷atanuravaþ kha¤jacaraõaþ . kukkuñã ca mçducàrubhàùiõã snigdhamårtirucirànanekùaõà . sà dadàti suciraü mahãkùitàü ÷rãya÷ovijayavãryasampadaþ>% . tanmàüsaguõà bhàvapraø uktà yathà %<kukkuño vçühaõaþ snigdho vãryoùõo'nilahçdguruþ . cakùuùyaþ ÷ukrakaphakçt valyo vçùyaþ kaùàyakaþ . vàtapittakùayavamiviùamajvaranà÷anaþ>% . abhakùyaprakaraõegràmyakukkuñasyàbhakùyatvamàha manuþ %<cha tràkaü vióvaràhaü ca lasunaü gràmyakakkuñam>% 2 tçõolkàyàü (uko) 3 kukkubhakhage ca 4 vahnikaõe skuliïge hemaø . svàrthe ka tatràrtheùu mediø . %<÷ådrajàtoniùàdyàü tu sa vai kakkuñakaþ smçtaþ>% manåkte niùàdãjàte ÷ådraputre ca

#<kukkuña(ñã)vrata># naø bhàdra÷ulkasaptamyàü kartavyavratabhede %<bhàdre màsi site pakùe saptamyàü niyamena yà . snàtvà ÷ivaü lekhayitvà maõóale ca sahàmbikam . påjayecca tadà tasyà duùpràpaü naiva vidyate>% tiø taø bhaviø puø . idaü kukkuñãvratamiti tiø taø raghunandanaþ

#<kukkuñamaõóapa># kà÷ãsthe muktimaõóape sthàne . tasya tannàma kàraõakathà ca kà÷oø 98 aø dar÷ità yathà%<kaibalyamaõóapasyàsya bhaviùyadvàvare hare! . loke khyàtirbhavitrãyameùa kukakuñamaõóapaþ>% iti ÷ivonokte tadviùaye haripra÷ne yathà tasya kukkuñamaõóapanàmapràptistathetihàso varõitaþ . tatra caõóàlataþ pratigràhakaviprasya sutadvayapatnãbhyàü sahitasya kãkañe kukkuñayonitvapràptimupavarõya tasya maraõakàle kà÷ãsmaraõajàt puõyàt kukkuñayonigatàvapi kà÷ãpràptyà muktirityuktam yathà %<na kà÷yàü maraõaü pràptaü tasmàdduùñapratigrahàt . prànte kuñumbasmaraõàttathà kà÷ãsmçterapi . caurairhato'pi sa tadà kokañe kukkuño'bhavat . sà kurkuñãsutau tau tu tàmracåóatvamàpatuþ . prànte kà÷ãsmaraõatojàtà jàtismçtiþ purà . itthaü bahutithe kàle gate kàrpàñikottamàþ . tasminnevàdhvani pràptà÷catvàro yatra kukkuñàþ . vàràõasyàþ kathàü proccaiþ kurvanto'nyonyameva hi . kà÷ãkathàü samàkarõya tadà te caraõàyudhàþ . jàtismçtiprabhàvena tatsaïgena tu nirgatàþ . tai÷ca kàrpañika÷reùñhaiþ pathi dçùñàþ kçpàlubhiþ . taõóulàdiparikùaipeþ pràpitàþ kùetramuttamam . te tu kùetraü samàsàdya catvàra÷caraõàyudhàþ . cariùyanto'tra paritomuktimaõóapamuttamam . jitàhàràn saniyamàn kàmakrodhaparàïmukhàn . ÷çõvataþ satkathàlàpàn lobhamohavivarjitàn . svardhunãsnànasaüklinnasunirmala÷iroruhàn . mannàmoccàraõaparàn matkathàrpitasu÷rutãn . maddattacittasadvçttãn dçùñvà kùetranivàsinaþ . mànayàmàsuratha tàn kukkuñàn sàghuvartmanaþ . pràktanàdvàsanàyogàt saüpradhàrya parasparam . krameõàhàramàku¤cya pràõàüstyakùyanti càtra te . pa÷yatàü sarvalokànàü viùõo! te madanugrahàt . vimànamadhiruhyà÷u kailàsaü pràpya matpadam! nirbi÷ya suciraü kàlaü divyàn bhogànanuttamàn . tato'tra j¤àninobhåtvà muktiü pràpsyanti ÷à÷vatãm . tato lokàstadàrabhya kathayiùyanti sarbataþ . muktimaõóapanàmaitadeùa kukkuñamaõóapaþ>% .

#<kukkuñamastaka># puø kukkuñasyeva mastakaü ÷ikhà yasya . cavye (cai) . ràjani0

#<kukkuña÷ikha># puø kukkuñasya ÷ikheva ÷ikhà yasya . kusumbhavçkùe ÷abdacaø tasyahi puùpàõi kukkuña÷ikhàtulyànãti tasya kukkuñatulyarakta÷ikhapuùpatvàttathàtvam

#<kukkuñàgiri># puø kukkuñapradhànogiriþ kiü÷ulukàø dãrghaþ . kukkuñapradhàne parvate

#<kukkuñàõóa># puø kukkuñyà aõóaþ puüvadbhàvaþ . kukkuñyàaõóe

#<kukkuñàbha># puüstrã kukkuña ivàbhàti à + bhà--ka . kakkuñacaraõatulye sarpabhede hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kukkuñàsana># naø %<kukkuñàsanamàvakùye nàóãnirmalahetunà . satkulàgamamàrgeõa kuryàt vàyunirodhanam . nijahastadvayaü bhåmau pàtayitvà jitendriyaþ . padbhyàü baddhaü yat karoti karparadvayamadhyagam . savyàpasavyayugalaü tatkukvuñàsanamucyate>% iti rudrayàmalokte àsanabhede

#<kukkuñàhi># puø kukkuña iva taccaraõaivàhiþ . sarpabhede hemacaø .

#<kukkuñi># strã kukkuña ivàcarati kukkuña + àcàràrthe kvip tataþ in . dambhacaryàyàm hemacaø . và ïãp . tatraiva . sà ca 2 kukkuñajàtistriyàm 3 jyeùñhyàm (ñikñikã) kãñamede ÷abdaratnàø . 4 ÷àlmalãvçkùe jañà0

#<kukkubha># puø kuk ityavyaktaü ÷abdaü kauti ku--bhak . vana kukkuñe . kukku÷abdaü bhàùate bhàùa--bàø óa . 2 kukvuñe pakùiõi . (pàtkukà) iti khyàte 3 pakùibhede amaraþ .

#<kukkura># puüstrã kokate kvip kurati ÷abdàyate kura--÷abde ka karmaø . 1 svanàmakhyàte pa÷au . tacchubhà÷ubhalakùaõamuktaü vçø saø yathà %<pàdàþ pa¤canakhàstathàgracaraõaþ ùaóbhirnakherdakùiõastàmroùñhàgranaso mçge÷varagatirjighran bhuvaü yàti ca . làïgålaü sasañaü dçgçkùasadç÷ã karõau ca lambau mçdå yasya syàt sa karoti poùñuraciràt puùñàü ÷riyaü ÷và gçhe . pàdepàde pa¤ca pa¤càgrapàde vàme yasyàþ ùaõnakhà mallikàkùàþ . vakraü pucchaü piïgalàlambakarõà yà sà ràùñraü kukkurã pàti poùñuþ>% . striyàü jàtitvàt ïãù . kukuraguõà÷càõyakyenoktàþ yathà %<bahvà÷ã svalpasantuùñaþ sunidraþ ÷ãghracetanaþ . prabhubhakta÷ca ÷åra÷ca ùaóete ca ÷unoguõàþ>% . 2 granthiparõovçkùe naø ÷abdaciø .

#<kukkuradru># puø kukkurastadgandhayuktodrurvçkùaþ . (kukurasoïgà) kçkùabhede %<kukkuradruþ kañustikto jvararaktakaphàpahaþ . tanmålamàrdraü nikùiptaü vadane mukha÷oùahçt>% màvapraø .

#<kukkuravàc># puø kukkurasyeva vàgasya . sàraïgamçge ràjani0

#<kukùa># puø kuùa--ksa . jañhare ujjvaladattaþ .

#<kukùi># puø kuùa--ksi . 1 udare %<vipulena sàgara÷ayasya kukùiõà>% màghaþ %<kumbhãnasyà÷ca kukùijaþ>% raghuþ . %<tava kukùau mahàbhàge! . aciràt saüjaniùyate>% ràmàø 2 udarasya vàmadakùiõapràr÷vayo÷ca(koüka) amaraþ . 3 madhyabhàge %<tataþ màgaramàsàdya kukùau tasya mahãrmiõaþ>% bhàø vaø 79 aø . kukùau bhavaþ aõ . kaukùa udarabhave madhyabhave ca triø striyàü ïãp . kukùau baddho'siþ óhaka¤ . kaukùeyako'siþ . kukùide÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . kaukùaka madhyade÷abhave triø .

#<kukùimbhari># triø kukùiü bibharti bhç--khi--mum ca . devàtithiva¤canenàtmodaramàtrapårake kçpaõe!

#<kukùirandhra># puø kukùau madhyamàge randhraü chidraü yasya nala ràyamuø .

#<kukùi÷åla># naø kukùau ÷ålaþ . su÷rutokte ÷ålarogabhede %<prakupyati yadà kukùau vahnimàkramya màrutaþ . tadàsya bhojanaü bhuktaü sopaùñambhaü na pacyate . ucchvasityàma÷akçtà ÷ålenàhanyate muhuþ . naivàsane na ÷ayane tiùñhanna lamate sukham . kukùi÷åla iti khyàtovàtàdàmasamudbhavaþ>% su÷ruø . tasya klãvatvamapi %<hçtkukùi÷ålaü mukhakaõñha÷oùaþ>% su÷rutaþ

#<kuïkuma># naø kukyate àdãyate kuka--àdàne--umak niø mum . kà÷mãràdide÷aje svanàmakhyàte 1 gandhadravyabhede . de÷abhedavi÷eùajàtasya tasya lakùaõàdi bhàvaprakà÷e dar÷itaü yathà%<kà÷mãrade÷aje kùetre kuïkamaü yadbhaveddhi tat . såkùmake÷aramàraktaü padmagandhi taduttamam . vàhlãkade÷asaüjàtaü kuïkumaü pàõóurammatam . ketakãgandhayuktantanmadhyamaü såkùmake÷aram . kuïkumaü pàrasãke yanmadhugandhi tadãritam . ãùatpàõóuravarõaü yadadhamaü sthålake÷aram . kuïkamaü kañukaü snigdhaü ÷irorugvraõajantujit . tiktaü vamiharaü varõyaü vyaïgadoùa÷ramàpaham>%

#<kuïkumàdri># puø kuïkumasyàkaro'driþ . kà÷mãrade÷asthe parvatabhede

#<kuïkumã># strã kuïkumavarõo'styasyàþ acgauràø ïãù . mahàjyotiùmatãlatàyàm ràjaniø . pçùoø kuïkunãti pàñhàntaram tatraivàrthe

#<kuca># rodhe, samparke lekhane ca sakaø kauñilyaü akaø tuø paraø señ kuñàdi . kucati akucãt cukoca kucaþ . pranikucati

#<kuca># puø kuca--kartari ka . stane . strãõàü kucavçddhiryauvane yathàha su÷rutaþ %<strãõàü tu biü÷atiradhikà da÷a tàsàü stanayorekaikasmin pa¤ca pa¤ca, yauvane tàsàü parivçddhiþ>% iti vivçta¤caitat bhàvapraø yathà%<puùpàõàü mukule gandho yathà sannapi nàpyate . teùàü tadeva tàruõye puùñatvàdvyaktimeti hi . kusumànàü praphullànàü gandhaþ pràdurbhavedyathà . romaràjyàdayaþ puüsàü nàrãõàmapi yauvane . jàyate'tra ca yo bhedo j¤eyo vyàkhyànataþ sa ca . vyàkhyànaü yathà puüsàü romaràjã÷ma÷ruprabhçtayaþ nàrãõàntu romaràjãstanàrtavaprabhçtayaþ>% . %<yàvannotadbhidyete stanau tàvaddeyà>% iti smçtau kucodbhedakàlàt pårvaü dànaü vihitam . sa ca kàlaþ dbhàda÷avarùàdiþ, %<sa taduccakucau bhavan prabhàjharacakrabhramimàtanoti yat>% naiùaø %<sakañhinakucacåcukapraõodam>% %<natyunnatatvàt kucamaõóalena>% %<kausumbhaü pçthukucakumbhasaïgivàsaþ>% màghaþ %<tanvi! tava kucàvetau niyataü cakravartinau>% udbhañaþ %<piturgçhe cet kucapuùpasambhavaþ>% jyoø 2 saïkucite tri0

#<kucaõóã># strã kutsità caõóã vikàrakàritvàt kopaneva . mårvàlatàyàm ÷abdaciø . svàrthe ka . kucaõóikà tatraiva .

#<kucataña># triø kucastañamiva vi÷àlatvàt . vi÷àle 1 kuce 6 taø . 2 kucaikade÷e ca .

#<kucandana># naø kutsitaü gandhahãnatvàt candanam . (vakamakàñha) 1 kàùñhabhede mediø 2 raktacandane amaraþ . idaü su÷rute pañolàdigaõe sàlasàràdigaõe coktam tattacchabde vivçtiþ 3 kuïkume ÷abdacintàø . raktacandanatulyatvàttasya tathàtvam

#<kucaphala># puø kucaiva phalamasya . dàóimbavçkùe ràjaniø .

#<kucara># triø kutsitaü carati cara--ac . 1 paradoùakathana÷ãle . hemacaø kutsite sthàne carati cara--ac . 2 durgamade÷agantari %<na bhãmaþ kucarogariùñhàþ>% ç 1, 154, 2, %<kucaraþ kutsitahiüsàkartà durgamade÷agantà và>% bhàø kau carati cara--ña . 3 bhåmicare ciø . striyàü ïãp

#<kucàgra># puø 6 taø . cåcuke kucayoragrabhàge amaraþ .

#<kucàïgerã># strã--kutsità càïgerã . (cukapàlaïga) cukre ÷àkabhede ratnamàø cukra÷abde guõàdi

#<kucika># puüstrãø kuca--vàø ikan . (kuüciyà) matsyabhede striyàü jàtitvàt ïãù . vçhaø saø kårmavibhàve ai÷ànyàmukte de÷abhede %<bhallàpalolajañàsurakunañhakhasaghoùakucikàkhyàþ>% .

#<kucita># triø kuca--kitac . parimite ujvaladattaþ .

#<kucela># triø kutsitaü cetaü vastramasya . kutsitavastradhare . kucà saïkucà ilà yasyàþ 5 taø . 2 viddhakarõñàm 3 pàñhàyàm strã mediø gauràø ïãù . (àkanàdã) 4 vçkùe strã ratnamàø .

#<kuccha># na ku + cho--ka . kumude ÷abdacaø .

#<kuja># steye bhvàø paraø sakaø señ . kojati akojãt cukoja udit kujitvà kukktvà . pranikujati

#<kuja># puø koþ pçthivyà jàyate jana--óa . maïgalagrahe yathà ca tasya tajjàtatvaü tathà àvaneya÷abde kà÷ãkhaõóavàkyena dar÷itam 2 narakàsure tasya vàràhãråpàyàþ pçthivyàutpannatvàt tathàtvam tatkathà kàlikàpuràõe 36 aø yathà %<yathà sa narakojàto dharàgarbhe mahàsuraþ . rajasvalàyà gotràyàgarge vãryeõa potriõaþ (varàhasya) . yatojàtastatobhåto debaputro'pi so'suraþ>% ityupakramya %<garbhasaüsthaü mahàvãryaü j¤àtvà brahmàdayaþ suràþ . garbhaeva tadà deva÷aktyà dadhru÷ciraü dçóham . yathàkàle'pi saüpràpte no garbhàjjàyate sa ca . tatastyakta÷arãrastu varàhastanayaiþ saha . atãva ÷okasantaptà jagaddhàtryabhavat kùitiþ . ÷okàkulà sà vyalapaccirakàlaü muhurmuhuþ . prakçtisthà kùitirbhåtà màdhavena prabodhità . tataþ kàle'pi saüpràpte deva÷aktyà yadà dhçtaþ . na garbhaþ prasavaü yàti tadà'bhåt pãóità mahã . kañhoragarbhà sà devã garbhabhàraü na cà÷akat . yadà voóhuü, tadà devaü màdhavaü ÷araõaü gatà ÷araõyaü ÷araõaü gatvà màdhavaü jagatà patim . praõamya ÷irasà devã vàkyametaduvàca ha>% . stavaprasannamàdhavoktidharàpratyuktibhyàü tretàyugàrdhe tadutpattikathà%<iti stuto hçùãke÷ojagaddhàtryà tadà hariþ . pràdurbhåtastadà pràha dharitrãü dãnamànasàm . ÷rãbhagavànuvàca . kathaü dãnamanà devi! dharitri! paridevase . tava và kiïkçtà pãóà vettumicchàmi tadaham . mukhante pari÷uùkantu ÷arãraü kàntivarjitam . àkulaü nayanadvandvaü bhråvibhramavivarjitam . ãdç÷antava råpantu dçùñapårvaü kadà ca na . råpasya tu viparyàse duþkhe vãja¤ca bhàùaya . etacchutvà vacastasya màdhavasya jagatpateþ . vinayàvanatà devã pçthvã pràhasagadgadam . pçthivyuvàca . garbhabhàraü na saüvãóhuü màdhavàhaü kùamà'dhunà . bhç÷aü nityaü viùãdàmi tasmàttvaü tràtumarhasi . tvayà varàharåpeõa malinã (çtumatã) kàmità purà . tena kàmena kukùau me smayaü garbho'yamàsthitaþ . kàle pràpte sa garbho'yaü na pracyavati màdhava! . kañhoragarbhà tenàhaü pãóitàsmi dinedine . yadi na tràsi màü deva! garbhaduþkhàjjagatapate! . na ciràdeva yàsyàmi mçtyorva÷amasaü÷ayam . kadàpi nedç÷ogarbho dhçtomàdhava! vai purà . yo'calàü càlayati màü sarasãmiva ku¤jaraþ . etacchrutvà vacastasyàþ pçthivyàþ pçthivãpatiþ . àhlàdayan pratyuvàca haristaptàü latàmiva . ÷rãmagavànuvàca . na dhare te mahàduþkhaü cirasthàyi bhaviùyati . ÷ruõu yena prakàreõa cànubhåtamidaü tvayà . malinyà saha saïgena yo garbhaþ saüvçtastvayà . so'bhådasurasatvastu vçùñeþ (varàhasya) putrastu dàruõaþ . j¤àtvà tasya ca vçttàntaügarbhasya druhiõàdayaþ . devãbhiþ ÷aktibhiþ subhråstava kukùau sutaü kharam . sargàdauyadi jàyeta bhavatyàstàdç÷aþ sutaþ . bhraü÷ayet sakalàlloükàü strãnimàn sasuràsuràn . atastasya balaü vãryaü j¤àtvà brahmàdayaþ suràþ . pràksçùñikàle te garbhaü tadà'dhurjagatàü kçte . aùñàviü÷atime pràpte àdisargàccaturyuge . tretàyugasya madhye tu sutaü tvaüjanayiùyasi . yàvat satyayugaü yàti tretàrdha¤ca varànane! . tàvadvaha mahàgarbhaü dattaþ kàlomayà tava . na yàvajjàyate dhàtri! garbhaste hyatidàruõaþ . tàvadgarmavatã duþkhaü na tvaü pràsyasi bhàvini!>% %<ye ca pralambakharadardurariùñanumimallebhakaüsayavanàþ kujapauõórakàdyàþ>% bhàgaø 27, 36 . %<tatràhçtàstà naradevakanyàþ kujena dçùñvà harimàrtabandhum>% bhàgaø 3, 3, 8 ÷loø . kuja÷ukrabudhenddarkasaumya÷ukràvanãbhuvàm %<jyo0>% maïgalagrahasya càràdikamaïgàraka÷abde 79 pçø uktam . kalpe tadãyabhagaõàdikamucyate %<yugmayugma÷aranàgalocanavyàlaùaõõavayamà÷vino'sçjaþ>% 96828522 siø ÷iø . kalpe etàvantaþ kujasya bhagaõàþ asyopattyàdikaü grahabhagaõa÷abde dar÷ayiùyate . tasya caloccabhagaõamàna¤ca tatraivoktam %<arka÷ukrabudhaparyayà vidherahni koñiguõità radàbdhayaþ 4320000000 . etaeva ÷anijãvabhåbhuvàü kãrtità÷ca gaõakai ÷caloccakàþ>% tatpàtasya bhagaõàstatraivoktàþ %<kubhçdrasà÷vinaþ>% 267, tasya mandakendrabhagaõamànaü nibandhe %<kharàmà÷vyahidvyaùñaùaógodvidasràþ>% 2296828230 . %<÷ãghrakendrabhagaõàþ>% gajàdrimanusaptendutrya÷vikhà÷vimitàþ 2023171478, . tasya kakùàmànam ÷rãpatinoktaü yathà %<aùñhyaïkaùaõmanugajàþ kùitinandanasya>% 8146915 yojanànimadhyamakujasphuñãkaraõam siø ÷iø pramiø dar÷itaü yathà %<dinagaõàrdhamatho guõasaüguõaü dyugaõasaptada÷àü÷avivarjitam . lavakalàdiphaladvayasaüyutaþ kùitisutadhruvakaþ kùitijo bhavet>% siø ÷iø . %<atropapattiþ . dinagaõàrdhaü bhàgà iti pratyahaü triü÷at kalà gçhãtàþ . tat pçthak triguõaü jàtam etàþ kalàþ pårvakalàmi÷rãkçtà jàtàþ . etat kujagateradhikamato'taþ kujagatiü vi÷odhya ÷eùam . anena saptada÷aguõenaikà kalà bhavati . ata uktaü dyugaõasaptada÷àü÷avivarjitamiti . pårvaphalena bhàgàdinà'nena ca kalàdinà bhaumadhruvaka3370 yuktaþ kujo bhavati . yato'yamahargaõo'rkàvdàntàdårdhvamatastadutthaü phalaü ravimaõóalàntike yojyamityupapannam>% pramiø kujasyadhruvakamànaü %<tatraivakhàdriràmàgnayaþ>% 3370 . tathàca kaleràrambhe rà÷icakrasthavikalàbhyo dhruvakeõa hãnatàyàü tatkàle 11 . 29 . 3 . 50 . rà÷yàdi kujadhruvakaþ tasya manda÷ãghraparidhã tatraiva uktau yathà mandoccanãcaparidhistrilavona÷akra 14 bhàgà raverjina 24 kalona 32 radà himàü÷oþ . khà÷và 70 bhujaïgadahanà 38 amarà 33 bhavà÷ca 11 pårõeùavo 50 nigaditàþ kùitijà%<dikànàm siø ÷i0>% iha grahaphalopapattyarthaü mandoccanãcavçttàni pårvaiþ kalpitàni teùàü pramàõànyetàvanto bhàgàþ . atropapattiþ grahasya yantravedhavidhinà yat paramaü phalamutpadyate tasya jyà paramà phalajyà paramaphalajyà'ntyaphalajyà cocyate . antyaphalajyàtulyavyàsàrdhena yaddçttamutpadyate tannãcoccavçttam . tatparidhistrairà÷ikena . yàda trijyavyàsàrdhe bhàü÷àþ paridhistadàntyaphalavyàsàrdhe kimiti labdhaü paridhibhàgàþ . evamarkàdãnàü trilavona÷akrà ityàdaya utpadyante . atha bhaumàdãnàü calaparidhãnàha prabhiø . %<eùàü calàþ kçtajinà 244 strilabena hãnà danteùavo 532 vasurasà 68 vasuvàõadasràþ 258 . pårõàbdhayo 40 'tha bhçgujasya tu mandakendra--doþ÷i¤jinã dviguõità triguõena bhaktà . labdhena mandaparidhãrahitaþ sphuñaþ syàt tacchrãghrakendrabhujamaurvyatha vàõanighnã . trijyoddhçtà÷uparidhiþ phalayuk sphuñaþ syàdbhaumà÷ukendrapadagamyagatàlpajãvà . tryaü÷ona÷aila 7 guõitàrva 7 yutasya rà÷ermaurvyoddhçtàptalabahãnayutaü mçdåccam . bhaumasya karkimakaràdigate svakendre labdhàü÷akairvirahitaþ paridhistu ÷aidhyraþ>% . maumasya bhåmadhyàducchritiyojanàni siø ÷iø %<gokurasa¤ca ùaõõavasåryasaükhyàþ>% 1296619 . tasya kàlàü÷àþ ÷ailabhuvaþ 17 . asya kùetraü meùavç÷cikau, uccaümakaraþ paramoccaü makarasyàùñàviü÷o'ü÷aþ . nãcaþ karkañaþ tadãyàùñàviü÷o'ü÷aþ sunãcaþ . målatrikoõaü meùasya da÷amãü'÷aþ . ravicandra jãvàmitràõi budhoripuþ, ÷ukra÷anã samau . caturthe aùñame càsya pårõadçùñiþ . viùamarà÷iùu meùamithunàdiùu prathamapa¤càü÷à asya triü÷à÷àþ samarà÷iùu vçùakarkañàdiùu ÷eùapa¤càü÷à asya triü÷à÷àþ . aùñottarãyanàkùatrikada÷àyàü tasya aùñau varùà da÷àbhoga kàlaþ . viü÷ottarãyanàkùatrikada÷àyàü tu sapta varùàþ . nakùatrakakùàyàm ayaü ÷aneradhastçtãyakakùàyàü vartate, ayaü ravitastçtãyavàre÷aþ . ayaü dakùiõà÷àdhipatiþ atastadvàre dakùiõaddiggatiþ pra÷astà . ayaü pàpagrahaþ kùatriyavarõaþ bhàradvàjagotraþ avantide÷abhavaþ meùavàhanaþ caturbhujaþ raktavarõaþ . tasya skando'dhidevatà pçthivã pratyadhidevatà . påkane raktacandanaü raktavastram javàdiraktapuùpaü sarjarasayuktasihlakaü dhåpaþ, yàvakaü naividyaü pågaü phalam prabàlaü ratnaüraktavçùabho dakùiõà . tasya dausthyopa÷amanàya vipràya raktavçùabhaü raktavastraü prabàlaü dadyàt svayaü và prabàlaü dhàrayet . anantamålaü và dhàrayet . home dhåmaketuragniþ khàdirã samit . kujavàre divà 2 yàmàrdhe vàravelà 6 ùaùñhe kàlavelà ràtrau 3 tçtãüye kàlavelà . ayaü puügrahaþ dakùiõadigbalã . ayaü rajoguõaprakçtiþ, tiktarasàpradhànaþ sàmavedàdhipaþ taruõamårtiþ paittikaþ kç÷amadhyaþ . asya rà÷ibhogakàlaþ 45 dinàni'janmarà÷itaþ ùaùñhe tçtãye ekàda÷e càyaü ÷ubhaþ . %<vikramàyaripugaþ kujaþ÷ubhaþ syàttadàntyasutadharmpagaiþ khagaiþ . cenna viddha inasçnurapyasau>% jyoø taø uktasthàneùu anyagrahàsattve ÷ubhadaþ antyasutadharmasthitã'yaü krameõa tçtãyaikàda÷aùaùñheùu anyagrahaiþ sthitairvàmavedhena ÷uddhaþ %<raktasràvaviùàstrakarmahutatukkàryaü vivàdaü raõaü kuryàddvandvavidhiü suduùñadamanam setuprabhedaü tathà . vçkùacchedanabhedanàni mçgayàü cauryaü tathà sàhasaü senànyaü kçùikarma dhàtukaraõaü bhaumasya lagne'hni và>% jyoø taø . uktakarma tadvàre tallagne ca ÷ubhadam . karkañarà÷au ràtrau varùaprave÷e'yaü trirà÷ipatiþ, vç÷cikalagne dine varùaprave÷e ayaü trirà÷ipatiþ, makararà÷au varùaprave÷e divàni÷orayaü trirà÷ipatiþ varùalagnàt ùaùñhasthànamasya harùapadam målaü nãø tàø dç÷yam . anyadgraha÷abde vakùyate

#<kujapa># puütriø kutsitaü japati--japa--ac . kutsitajapakàrake tasyedam aõ . kaujapa tatsambandhini triø kàrtena saha dvandve tasya prakçtisvaraþ pà0

#<kujambha># triø kutsito jambhodanto'sya . 1 kutsitadantayukte 2 asurabhede puø %<prahlàdasya trayaþputrà vikràntà÷ca mahàbalàþ . virocana÷ca jambha÷ca kujambha÷ceti vi÷rutàþ>% harivaø 226 aø %<virocanànuja÷caiva kujambhonàma vãryavàn>% harivaø 242 aø .

#<kujambhana># puø koþ pçthivyà jambhanamivàtra . sandhicaure hàràø tasya pçthivyàü sandhikhananakàle maithunavadàcaraõàt tathàtvam . kujambho'styasya ilac . kujambhilo'pyatra ÷abdaratnàø .

#<kujà># strã koþ pçthivyàþ jàyate jana--óa . sãtàdevyàü tasyàþ pçthivãtojanmakathà kàliø 37 aø %<tacchrutvà janako ràjà pravi÷yàntaþpuraü svakam . bhàryàbhirmantrayàmàsa yaj¤àrthaü putrajanmane . mantrayitvà tadà ràjà mahiùãpramukhaiþ svayam . catasçbhistu bhàryàbhiryaj¤àrthaü dãkùito'bhavat . tataþ purodhasaü ràjà gautamaü munisattamam . tatputra¤ca ÷atànandaü purodhàyàkaronmakham . dvau putrau tasya sa¤jàtau yaj¤abhåmau parau smçtau . ekà ca duhità sàdhvã måmyantaragatà ÷ubhà . nàradasyopade÷ena yaj¤abhåmiü tato nçpaþ . halena dàrayàmàsa yaj¤avàñàvadhi svayam . tadbhåmau jàtasãtàyàü ÷ubhàü kanyàü samutthitàm . lebhe ràjà mudà yuktaþ sarvalakùaõasaüyutàm . tasyàntu jàtamàtràyàü pçthivyantarhità svayam . jagàda vacana¤cedaü gautamaü janakaü nçpam . pçthivyuvàca . eùà sutà mayà dattà tava ràjanmanoharà . enàü gçhàõa subhagàü lokadvaya÷ubhàvahàm . anayà me mahàbhàra uddhçtau hetubhåtayà . kùayaü yàsyati bhàràrtiü mocayiùyàmi dàruõàm . ràvaõàdyà mahà vãràþ kumbhakarõàdayo'pare . nà÷aü yàsyanti durdharùàþ kçte'syà ràkùasàþ pare . tva¤ca modaü duràdharùaü yaddahitç kçtaü nçpa! . avàpsyasi suràõà¤ca pitéõàmçõa÷odhanam>% . kujàþ vçkùà à÷rayatvena santyasyàþ ac . 2 kàtyàyanãdevyàü mediø %<kadalã dàóimã dhànyaü haridrà mànakaü kacuþ . vilvo'÷oko jayantã ca vij¤eyà navapatrikà>% ityuktanavapatrikàõàm %<tava sthànamidaü martye>% iti mantraliïgena à÷rayaõãyatvoktestasyàstathàtvam .

#<kujàùñama># puø kujo maïgalagraho'ùñamoyatra . jyoø ukte janmalagnàvadhyaùñamasthànasthitamaïgalagraharåpayogabhede %<sarvaguõànnihantyà÷u vilagnàdaùñamaþ kujaþ . astage nãcage bhaume ÷atrukùetragate'pi và . kujàùñamodbhavo doùo na ki¤cidapi vidyate>% jyoø .

#<kujji÷a># puüstrãø matasyabhede kujji÷omadhurohçdyaþ kaùàyodãpanastathà . %<balyaþ snigdhogururgràhã vàtakçt rocanãmataþ>% ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kujyà># strã siø ÷iø ukte vçttàkàràkùakùetràrdhàvayabadhanuþ sàdhanàïgajyàpa¤cakàntargate jãvàbhede . jyàpa¤cakaü ca tatra dar÷itam yathà idànãü pa¤cajyàsàdhanamàha . %<yuktàyanàü÷àdapamaþ prasàdhyaþ kàlau ca kheñàt khalu bhuktabhogyau . jinàü÷amaurvyà 1397 guõitàrkadorjyà trijyo 3438 ddhçtà kràntiguõõo'sya vargam . trijyàkçteþ 11819844 prohya padaü dyujãvà kràntirbhavet kràntiguõasya càpam . akùaprabhàsaüguõitàpamajyà taddvàda÷àü÷o bhavati kùitijyà . sà trijyakàghnã vihçtà dyumaurvyà carajyakàsyà÷ca dhanu÷caraü syàt>% siø ÷iø . %<atra kheñàdityupalakùaõam yasmàt kheñàllagnàdvà'pamaþ sàdhyastasmàt sàyanàü÷àdeva . tathàyasmàdudayasambandhinau bhuktabhogyakàlau sàdhyau tasmàdapi sàyanàü÷àdeva . sàyanàrkasya dorjyà jinabhàgajyayà guõità trijyayà bhaktà kràntijyà syàdityàdi spaùñàrtham . asyopapattiþ . viùuvatkràntivçttayoryàmyãttaramantaraü kràntiþ . tayorhiþ saüpàte kràntyabhàvaþ . tatastribhe'ntare paramà jinatulyamàgàþ . atastatsaüpàtàdàrabhya kràntiþ sàdhyà . udayà÷ca tata eva . sa tu saüpàto meùàdeþ pràgayanàü÷atulye'ntare . ataþ sàyanàü÷àt kheñàt kràntirbhuktabhogyakàlau cetyuktam . yadi trijyàtulyayà bhujajyayà jinàü÷ajyàtulyà kràntijyà labhyate tadeùñajyayà kimiti . phalaü kràntijyà viùuvadvçttàt tiryagråpà bhavati . kràntijyà bhujastrijyà karõastadvargàntarapadamahoràtravçttavyàsàrdham . saiva dyujyà . atha kujyocyate . yadi dvàda÷akoñeþ palabhà bhujastadà kràntijyàkoñeþ kimiti . phalaü kùitijonmaõóalayormadhye'horàtravçtte jyàråpaü syàt . saiva kujyà . sà dhanuþkaraõàrthaü trijyavçtte pariõàmyate . yadi dyujyàvyàsàrdhe etàbatã tadà trijyàvyàsàrthe kimiti . phalaü carajyà . taddhanu÷caramityupapannam .>% pramiø akùakùetra ÷abde 42 pçø dar÷ite siø ÷iø vàkye dç÷yam

#<kujjhañi># strã ku--kvip jhaña--in karmaø . nãhàre (koyàsà) trikàø và ïãp kujjhañãtyapyatra . svàrtheka . kujjhañikàpi tatràrthe ÷abdaratnàø . %<j¤eyà kujjhañikà råkùà tamaþpràyà caü sà tathà . kaphapittakarã loke bhiùagbhiþ parikãrtità>% vaidyake tadguõà uktàþ .

#<ku¤cana># naø kunca--karasye lyuñ . %<vàtàdyà vartma saïkocya janayanti yadà malam . tadà draùñuü na ÷aknoti ku¤canaü nàma tadviduþ>% iti nidànokte 1 netrarogabhede! bhàve lyuñ . 2 saïkoce . %<kuryàt siràgataü målasiràku¤canapåraõam>% su÷rutaþ .

#<ku¤caphalà># strã ku¤caü saïkucitaü phalamasyàþ jàtitve'pi phalàntatvàt ñàp . kuùmàõóyàm ràjaniø .

#<ku¤ci># puø kunca--in . %<aùñamuùñirbhavet ku¤ciþ ku¤cayo'ùñau ca puùkalam>% ityukte aùñamuùñimàne smçtiþ

#<ku¤cikà># strãø kunca õvul--ñàp . 1 gu¤jàyàm(kuüca)÷abdaraø (kancã) 2 vaü÷a÷àkhàyàm jañàø 3 kårcikàyàü(càvikàñi) hemacaø . %<udghàñinã ku¤cikà>% prasannaràø 4 mahãlatàyàm (keüco) %<ku¤cikayainaü bhàyayati vismàyayati và>% mugdha0

#<ku¤cita># triø kunca--kta . 1 vakre 2 tagarapuùpe naø ràjani0

#<ku¤ja># puø naø ardharcàdiø kau--jàyate jana--óa pçùoø mum . parvatàdau latàdibhiràcchàdite madhya÷ånye 1 sthàne niku¤je amaraþ . %<latàku¤jaü gu¤janmadavadalipu¤jaü capalayan>% sàø daø %<cala sakhi! ku¤jaü satimirapu¤jam>% %<kåjitaku¤jakuñãre>% jayadeø %<tyaktvà gehaü jhañiti yamunàma¤juku¤jaü jagàma>% padàø 2 hastidante 3 hastihanau 4 mediø çùibhede tataþ gotràpatye ku¤jàø capha¤ . kau¤jàyana tadgotràpatyai puüstrã0

#<ku¤jara># puüstrãø ku¤jaþdanto hanurvà prà÷astyenàstyasya . 1 hastini striyàü jàtitvàt ïãù %<ku¤jarasyeva saügràme parigçhyàïku÷agraham>% bhàø va026 aø %<adrãndraku¤jacaraku¤jaragaõóakàùa--saükràntadànapayasovanapàdapasya>% màghaþ . asya samarthena vyàghràø upamitasamàsaþ ràjà ku¤jara iva ràjaku¤jaraþ . %<evamuktvà pariùyajya detyàstaü ràja ku¤jaram>% bhàø vaø 251 aø . atra ku¤jarasàdç÷yena ràj¤aþ ÷reùñhatvam gamyate . tadabhipràyeõaiva %<syuruttarapade vyàghrapuïgavarùabhaku¤jaràþ . siüha÷àrdålanàgàdyàþ puüsi ÷reùñhàrthavàcakàþ>% ityamaroktiþ . 5 de÷abhede ca mediø . màtràprastàre pa¤camàtrasya prathame 6 prastàre'' . chandogranthaþ! kùiterdakùiõadigasthite gajàkçtau 7 parvatabhede . %<kçtvà pràcãvibhàgantu dakùiõàyàmathodi÷i>% ityupakramaü %<cakàra ku¤jara¤caiva ku¤jarapratimàkçtim . parvataü kà¤canaguhaü bahuyojanavistçtam>% harivaüø 225 aø . %<çùabhaþ parvata÷cai÷a ÷rãmadçùabhasaüsthitaþ . ku¤jaraþ parvata÷caiva yatràgastyagçhaü ÷ubham>% havivaüø 236 aø . 8 hastanakùatre ca tasya hastikaràkàratvàttathàtvam . ku¤jarapippalã ÷abdasyàntyalope 9 pippalyà¤ca ÷abdaciø .

#<ku¤jarakùàramåla># puø ku¤jarasya gajapippalyà iva kùàramugraü målamasya . målake ràjaniø .

#<ku¤jaracchàya># naø ku¤jarasyachàyàyatra . %<yogomaghàtrayoda÷yàü ku¤jaracchàyasaüj¤itaþ . bhavenmaghàyàü saüsthe ca ÷a÷inyarke karasthite>% ityukte yogabhede . vivçtametat tiø taø yathà kare hastàyàü tatsthe sårye . maghàsaüsthe candre ceti maghàtrayoda÷yàü ku¤jaracchàyasaüj¤ito yogo bhavati . hastàvasthàna¤ca såryasya kanyàda÷amàü÷ottaraki¤cidadhikasapàdatrayoda÷àü÷aü 13, 20 yàvat . nacànena ku¤jaracchàyayogaþ saïketito natu gajacchàyeti vàcyaü ku¤jaracchàyasya gajacchàyàdikà saüj¤à jàtà asyetãtacpratyayena gajacchàyàyàapi saïketitatvàt (dhuståraþ kanakàhvayaþ) itivat . vyaktaü kçtyacintàmaõau . %<kçùõapakùe trayoda÷yàü maghàsvinduþ kare raviþ . yadà tadà gajacchàyà ÷ràddhe puõyairavàpyate .>% %<eva¤ca ÷ràddhe nimittàntaratvenànaïgãkàràdgauóãyamaithilàbhyàü ku¤jaracchàyayogaþ phalàti÷ayàrtha ityuktam . tà÷ca maghàtrayoda÷ã÷ràddhaü kçtvà paradine ku¤jaracchàyayoge ÷ràddhaü kartavyamiti vàcaspatimi÷roktaü heyam .>% manuvyàø kullåkabhaññena etasya tithyantare'pi sambhava uktaþ yathà %<api naþsa kule jàyàt yo no dadyàt trayoda÷ãm . pàyasaü madhusarpibhyàü pràkchàye ku¤jarasya ca>% manuvyàkhyàyàm prakçtàyàü trayoda÷yàü tathà tithyantare'pi hastinaþ pårvàü di÷aü gatàyàü chàyàyàü madhuvçtasaüyuktaü pàyasaü dadyàt . natu trayoda÷ãhasticchàyayoþ samuccayaþ yathàha viùõuþ %<api jàyeta so'smàkaü kule ka÷cinnarottamaþ . pràvçñkàle'site pakùe trayoda÷yàü samàhitaþ . madhuplutena yaþ ÷ràddhaü pàyasena samàcaret . kàrtikaü sakalaü vàpi pràkchàye ku¤jarasya ca>% . ityuktam tenàsya pçthaïinamittatà . anyetu %<ràhurve hastã bhåtvà candramasaü gçhõàtãti>% ÷ruteþ ku¤jararåpasya ràho÷chàyàyatra iti vyutpattyàgrahaõaparatàmàhuþ . gajacchàyàdayo'pyatra

#<ku¤jaradarã># strãø kårmavibhàge vçhatsaüø dakùiõasyàmukte de÷abhede atha dakùiõe nalaïketyupakrame %<kaccho'tha ku¤jaradarã satàmraparõãti vij¤eyàþ>% .

#<ku¤jarapippalã># strã ku¤ja ropapadà pippalã ÷àø taø . gajapippalyàm ràjaniø . gajapippalyàdayo'pyatra strã

#<ku¤jarà># strã ku¤jaþ hastidanta iva puùpamastyasyà ac . 1 dhàtakãdrume (dhàiphula) tasyà hastidanta÷ubhrapuùpatvàttathàtvam 2 pàñalàvçkùe ca mediø . ajàdiø ñàp . 3 hastinyàm ÷abdaciø . jàtitvàt ïãù . ku¤jarãtyeva trikà0

#<ku¤jaràràti># puø 6 taø . ÷arame aùñàpade pa÷ubhede hemacaø . 2 siühe ca

#<ku¤jaràluka># naø hastyàluke àlukabhede ÷abdacaø .

#<ku¤jarà÷ana># puø ku¤jaraira÷yate a÷a--bhakùe karmaõi lyuñ . a÷vatthavçkùe amaraþ

#<ku¤jaràsana># naø ku¤jarasyevàsanamatra . %<atha vakùye mahàkàla! ku¤jaràsanamuttamam . karadvayena pàdàbhyàü bhåmau tiùñhet ÷iraþkaraþ>% iti rudrayàmalokte àsanabhede

#<ku¤jala># naø kutsitaü jalaü yatra pçùoø . kà¤jike . (àmàni) amaraþ

#<ku¤javallarã># strã ku¤jàkàrà vallarã . niku¤jikàmlàvçkùe ràjaniø .

#<ku¤jàdi># puø gotre caka¤pratyayaprakçtibhåte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ ku¤ja vradhna ÷aïkha bhasman gaõa loman ÷añha ÷àka ÷uõóà ÷ubhavipà÷a skanda skandha .

#<kuña># kauñilye tudàø paraø sakaø señ kuñàdi kuñati akuñãt cukoña . kuñità kuñituü kuñitavyam . kuñilaþ pranikuñati ud + utthitau akaø vi + kutsane sakaø . vikuñitaþ kutsitaþ .

@<[Page 2069b]>@
#<kuña># pratàpane curàø àtmaø sakaø seña . koñayate acåkuñata .

#<kuña># vaikalye bhvàø idit paø akaø seña . kuõñati akuõñãt .

#<kuña># kuññane (koñà) divàø akaø señ . kuñyati akoñãt %<jovanaü kuñyatãva>% . %<bhakùayanti smamàüsàni prakuñya vidhivattathà>% bhàø àø 2642 ÷lo0

#<kuña># puø kuña--ka . 1 koñe (gaóa) mediø 2 ÷ilàkuññe (pàthara bhàïgàhàtuóã) 3 vçkùe ca hemaø 4 parvate hàràø 5 kala÷e puø naø amaø 6 çùimede puø tataþ gotràpatye a÷vàø pha¤ . kauñàyana tadgotràpatye puüstrã anantaràpatye tu kurvàø õya . kauñya tadapatye puüstrãø %<haviùà jàro arpàsi parti papurirnarà pità kuñasya carùaõiþ>% aø 1, 46, 4

#<kuñaka># puø dakùiõasthade÷abhede, %<caïkramamàõaþ koïkaveïkañakuñakàn dakùiõakarõàñàn yadçcchayopagataþ kuñakàcalopavane>% bhàgaø 5, 6, 8, %<yasya (çùabhadevasya) kilànucaritamupàkarõya koïkaveïkakuñakànàü ràjàrhannàmopa÷ikùya kalàvadharma utkçùyamàõe bhavitavyena vimohitaþ svadharmapatha makutobhayamapahàya kupathapàùaõóamasa¤jasaü nijamanãùayà mandaþ saüpravartayiùyati>% tatraiva 10 ÷lo0, . tadde÷àdhipati rjinàcàryaþ . kuñakade÷astho'calaþ kuñakàcalaþ tatratyaparyata bhedaþ . 2 phàle naø ÷abdaci0

#<kuñaïka># puø kurgçhabhåmiþ ñaïkya'te àcchàte'nena ñaki--àcchàdane karaõe gha¤ 6 taø . gçhàcchàdane tçõàdau (càla) ÷abdamà0

#<kuñaïgaka># puø kuñasyàïgamiva ÷akaø ivàrthe ka . 1 chadiùi pañale (càla) hemacaø patràdicchàdite 2 gçhabhede (kuüóe) ràya0

#<kuñaca># puø kuñaiva ñhãyate ci--óa . kuñajavçkùe(kuracã)÷abdacandri0

#<kuñaja># puø kuñe parvate jàyate jana--óa . (kuracã) 1 vçkùabhede amaraþ . %<kuñajaþ kañuko råkùo dãpanastuvarohimaþ . ar÷o'tãsàrapittàsrakaphatçùõàmakuùñhanut>% bhàvapraø tatguõàdyuktam . %<kuñajaþ kåñajaþ kauño vatsakogirimallikà . kàliïgaþ ÷akra÷àkhà ca mallikàpuùpa ityapi . indrayavaphalaþ prokto vçkùakaþ pàõóuradrumaþ>% iti bhàvapraø tadparyàye indrayavaphalatvokteþ tatphalasya indrayavanàmatà %<kuñajapuùpaparàgakaõàþ sphuñam>% màdhaþ %<alirasau nalinovanavàllabhaþ kumudinãkulakelikalàlasaþ . vidhiva÷ena vide÷amupàgataþ kuñajapuùparasaü bahu manyate>% kuñe ghañe jàyate . 2 agastyamunau 3 droõàcàryeca mediø tayostadutpattikathà kumbhaja÷abde vakùyate .

@<[Page 2070a]>@
#<kuñajagati># strã %<kuñajagatirnajaustastatastau guruþ>% vçø raø ñãø ukte chandobhede

#<kuñajapuñapàka># puø cakradattokte atisàraroganà÷ake auùadha bhede yathà %<snigdhaü ghanaü kuñajavalkamajantujagdhamàdàya tatkùaõamatãva ca pàcayitvà . jambåpalà÷apuñataõóulatoyasiktaü baddha ku÷ena ca bahirùanapaïkaliptam . susvinnametadavapãóya rasaü gçhãtvà kùaudreõa yuktamatisàravate pradadyàt . kçùõàtriputtramatapåjita eùa yogaþ sarvàtisàraharaõeùvayameva ràjà>% .

#<kuñajarasa># puø cakraø ukte ar÷onà÷ake rasabhede yathà%<kuñajatvaco vipàcya ÷atapalamàrdraü mahendrasalilena . yàvat syàdarasaü taddravyaü svarasastato gràhyaþ . mocarasaþ samaïgà phalinã palà÷ibhistribhistai÷ca . vatsakabãjaü tulyaü cårõãkçtamatra dàtavyam . påtotkvàthitaþ sàndraþ sarasã darvãpralepano gràhyaþ . màtràkàlopahità rasakriyaiùà jayatyasçksràvam . chàgalãpayasà yuktà peyà maõóenàthavà yathàgnibalam . jãrõauùadha÷ca ÷àlãn payasà chàgenabhu¤jãta . raktaü gudajàtãsàraü ÷ålaü sàsçgrujo nihantyà÷u . balavacca raktapittaü rasakriyaiùà hyubhayabhàgam>% .

#<kuñajaleha># puø cakradattokte atisàranà÷ake lehabhede yathà %<÷ataü kuñajamålasya kùuõõaü toyàrpaõaiþ pacet . kvàthe pàdàva÷eùe'smin lehaü påte punaþ pacet . sauvarcalayavakùàravióasaindhavapippalãm . dhàtakãndrayavàjàjãcårõaü dattvà paladvayam . lihyàdvadaramàtraü tat ÷ãtaü kùaudreõa saüyutam . pakvàpakvamatãsàraü nànàvarõaü savedanam . durvàraü grahaõãrogaü jayeccaiva pravàhikàm>% . ar÷oroganà÷ake tatrokte 2 lehabhede ca yathà%<kuñajatvakpala÷ataü jaladroõe vipàcayet . aùñabhàgàva÷iùñantu kaùàyamavatàrayat . vastrapåtaü punaþ kkàthaü pacellehatvamàgatam . bhallàtakavióaïgàni trikañutriphalàntathà . rasà¤janaü citraka¤ca kuñajasya phalàni ca . vacàmativiùàü vilvaü pratyeka¤ca palaü palam . triü÷atpalàni guóasya cårõã kçtya nidhàpayet . madhunaþ kuóavaü dadyàt ghçtasya kuóavantathà . eùa lehaþ ÷amayati càr÷oraktasamudbhavam . vàtikaü paittika¤caiva ÷laiùmikaü sànnipàtikam . ye ca durnàmajà rogàstàn sarvàn nà÷ayatyapi . amlapittamatãsàraü pàõóurogamarocakam . grahaõãmàrdavaü kàr÷yaü ÷vayathuü kàmalàmapi . anupànaü ghçtaü dadyàt madhu takraü jalaü payaþ . rogànãkavinà÷àya kauñajo leha ucyate>% .

#<kuñajavãja># naø 6 taø . indrayave bhàvapraø .

#<kuñajà># strã sajasà bhavediha sagau kuñajàkhyam vçø raø uktalakùaõe chandobhede

#<kuñajàdyaghçta># naø cakrodattokte ÷ålàdiroganà÷ake ghçtabhede yathà %<kuñajaphalavalkalake÷aranãlotpalalodhradhàtakãkalkaiþ . siddha ghçtaü vidheyaü ÷ålaraktàr÷asàü bhiùajà>% .

#<kuñajàùñaka># puø cakradattokte atisàràdiroganà÷ake auùadhabhede yathà tulàmathàrdràü girimallikàyàþ saükùudya paktrà rasamàdadãta . tasmin supåte palasàmbhatàni ÷lakùõàni piùñvà saha ÷àlmalena . pàñhàü samaïgàtiviùàü samustàü vilvaü ca puùpàõi ca dhàtakãnàm . prakùipya bhåyo vipacet tu tàvat darvãpralepaþ svarasastu yàvat . pãtastvasau kàlavidà jalena maõóena và'jàpayasà'thavà'pi . nihanti sarvaü tvatisàramugram kçùõaü sitaü lohitapãtakaü và . doùaü grahaõyà vividhaü ca raktaü ÷ålaü tathàr÷àüsi sa÷oõitàni . asçgdara¤caivamasàdhyaråpaü nihantyava÷yaü kuñajàùñako'yam .

#<kuñannaña># puø kuñan san nañati naña--ac . 1 ÷yonàkavçkùe (÷onà) amaraþ 2 kaivartãmustake (ke÷ara) naø amaraþ atrakuñannaka iti pàñhàntaram

#<kuñapa># puø kuña--kapan . 1 munau 2 gçhasamãpasthopavane, 3 kuóavaråpamànabhede ca . 4 padme naø hema0

#<kuñara># puø kuña--karan . manthànadaõóastharajjubandhanastambhe amarañãkà

#<kuñaru># puø kuña--aru . vastragçhe (kànàt) ujjvalaø tasya kauñilyakaraõayogyatvàttathàtvam .

#<kuñaruõà># strã kuñeùu vçkùeùvaruõà ÷akaø . trivitàyàm (teoói) ratnamà0

#<kuñala># naø kuña--kalac . (càla) chadiùi pañale hàràø .

#<kuñahàrikà># strã kuñaü ghañaü harati hç--õvul ata ittvam . dàsyàü hemaø . 1 vañasya hàrakamàtre triø . kuñahàrakaþ

#<kuñi># strã kuñha--in . gçhe %<brahmahà dvàda÷a samàþ kuñiü kçtvà vane vaset>% manuþ và ïãp . %<vaññakuñyàü prabhàtavçttàntamanuharati>% khaõóaø kuñãcakaþ kuñãcaraþ . bhàve in . 2 kauñilye strã và ïãp %<bhrukuñãkuñilàttasyàþ>% devãmà0! 3 vçkùe puø ÷abda ratnàø 4 dehe puø siø kauø . alpàrthe ka kuñikà kùudragçhe(kuóe) strã ÷irasomuõóanàdvàpi na sthànakuñikàsanàt . bhà0, va0, 13454, 5 kartari in . 5 kauñilyàtvite triø .

@<[Page 2071a]>@
#<kuñicara># puüstrãø kuñi kuñilaü jale carati cara--ac . jala÷åkare (÷u÷uka)÷abdaratnàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kuñita># triø kuña--itac . kuñile ujjvaladattaþ .

#<kuñira># naø kuña--iran kicca . (kuüóe) svalpagçhe bharataþ

#<kuñila># triø kuña--ilac . 1 vakre amaraþ %<bhrukuñãkuñilàttasyàþ>% devãmàø . 2 tagarapuùpe naø ràjaniø %<yugadigbhiþ kuñilamiti mataü smau nyau gau>% vçø raø ñãø ukte 3 chandobhede naø 4 nadãbhede (vàükà) 5 sarasvatyàü strã mediø 6 spçchànàma gandhadravye strã ràjaniø .

#<kuñã># strã kuña--in ïãp . 1 gçhe 2 kuñinyàü 3 murànàmagandhadravye ca mediø .

#<kuñãkuña># naø kuñã ca kuña÷ca gavàø niø samàø dvaø . kuñã kuñayoþ samàhàre .

#<kuñãkçta># naø kuñi + cvi--kç--kta . gçhãkçte vastre %<aurõa¤ca ràïgava¤caiva kãñajaü paññajaü tathà . kuñãkçtaü tathaivàtra kamalàbhaü sahasra÷aþ>% bhàø saø 1847 ÷loø .

#<kuñãcaka># puø kuñyàü cakate tçpnoti caka--tçptau ac . saünyàsibhede %<caturvidhà bhikùavaste kuñãcakabahådakau . haüsaþ paramahaüsa÷ca yo'tra pa÷càt sauttamaþ>% bhàø ànuø 14 aø . kuñãcakalakùaõàdikam à÷rama÷abde 841 pçø dar÷itam %<nyàse kuñãcakaþ pårbaü bahvodo haüsaniùkriyau>% bhàgaø 3, 12, 27

#<kuñãmaya># triø kuñyà vikàro'vayabo và ÷aràø mayañ . 1 kuñyavayave tadvikàre ca striyàü ïãp .

#<kuñãmukha># puø kuñãva mukhamasya . ÷ivapàriùadabhede . %<÷aïkukarõamukhàþ sarve ÷aivàþ pàriùadàstathà . kàùñhaþ kuñãmukho dantã vijayà ca tapo'dhikà>% bhàø sa010 a0, .

#<kuñãya># kuñyàmivàcarati kyac nàmadhàø paraø akaø señ kuñãyati pràsàde siø kauø .

#<kuñãra># puø hrasvà kuñã hratvàrthe raþ svàrthikapratyayasya kvacit prakçtiliïgàtikramasyokteþ puüstvam . 1 hrasvàyàü kuñyàm %<kåjitaku¤jakuñãre>% jayadeø tasyàvayavaþ vilvàø aõ . kauñãra kuñãràvayave tadvikàre và triø . striyàü ïãp 2 kevale 3 rate ca hemaø .

#<kuñãcara># puø kuñyàü carati cara--ña . kuñãcake bhikùubhede svàrthe ka . tatraiva .

#<kuñuïgaka># puø kuñaïga--pçùoø . 1 pañale chadiùi bharataþ 2 gçhabhede 3 piñe (óola) vaü÷àdinirmite dhànyàdyàvàre pàtre

#<kuñunã># strã kuña--una gauràø ïãù . kuññinyàm amarañãkà .

@<[Page 2071b]>@
#<kuñumba># dhçtau curàø àtmaø akaø señ . kuñambayate acuku ñumbata . kuñumbaþ pranikuñumbayate .

#<kuñumba># puø naø kuñumba--ac . 1 poùyavarge amaraþ 2 bàndhave 3 santatau 4 nàmani ÷abdaratnàø . %<kuñumbaü bibhåyàt mràtu ryovidyàmadhigacchataþ . bhàgoyavãyasa tatra yadi vidyànupàlinaþ>% dàø bhàø smçtiþ %<tasya bhçtyajanaü j¤àtvà kuñumbàü÷ca mahãpatiþ . ÷ruta÷ãle ca vij¤àya vçttiü dharmyàü prakalpayet>% %<na nirhàraü striyaþ kuryuþ kuñumbàdbahumadhyagàt>% %<vai÷ya÷ådràvapi pràptau kuñumbe'tithidharmiõau>% manuþ svàrtho ka . tatraiva puünaø %<ayaü nijaþ paroveti gaõanà laghucetasàm . udàracaritànàü tu vasudhaiva kuñumbakam>% hitoø .

#<kuñumbavyàpçta># triø kuñumbe tadbharaõe vyàpçtaþ . kuñumbabharaõàsakte .

#<kuñumbika># triø kuñumbo'styasya ñhan . kuñumbayukte gçhasthà÷rame %<muni÷ca syàt sadà vipro vedàü÷caiva sadà japet . kuñumbikodharmakàmaþ sadà'svapna÷ca mànavaþ>% bhàø ànuø 93 aø . ini . kuñumbin api tatràrthe . %<à÷àsate kuñambibhyastebhyaþ kàryaü vijanatà>% %<pràyeõa gçhiõãnetrà kanyàrtheùu kuñumbinaþ>% kumàø . 3 karùake triø ÷abdacaø .

#<kuñumbinã># kuñumbo'styàsyà ini ïãp . 1 bhàryàyàü pà putravatyàü 2 striyàü %<÷aucaü tu ca yàvat kurute bhàjane kuñambinã>% bhàø vaø 205 aø . kuñumbànàü samå khalàø ini . 3 kuñumbasamåhe strã . 4 kùãriõyàü kùu ràjaniø .

#<kuñña># chedane, nindane ca adaø caràø ubhaø sakaø señ . kuñña . ti te acukuññat ta . pranikuññayati kàùñhakuññaþ ÷ilàkuññaþ

#<kuñña># pratàpane adaø curàø àtmaø sakaø señ . kuññayate acukuññata .

#<kuññaka># triø kuñña--õvul . chedake dantolåkhalikaþ kàlapakvà÷ã và÷makuññakaþ . 1 lãlàvatyàdau prasiddhe 2 gaõitopayogikriyàbhede kuññakavidhi÷ca lãlàvatyàü saükùepeõoktaþ vãjagaõite kuññakàdhyàyaü vi÷eùeõokto yathà %<bhàjyohàraþ kùepaka÷càpavartyaþ kenàpyàdau sambhave kuññakàrtham . yena cchinnau bhàjyahàrau na tena kùepa÷caitaddaùñamuddiùñameva . parasparaü bhàjitayoryayoryaþ ÷eùastayoþ syàdapavartanaü saþ . tenàpavartena vibhàjitau yau tau bhàjyahàrau dçóhasaüj¤itau staþ . mithobhajettau dçóhabhàjyahàrau yàvadgibhàjye bhavatãha råpam . phalànya dho'dhastadadhonive÷yaþ kùepastathànte khamupàntimena . svordhvehate'ntyena yute tadantyaü tyajyenmuhuþ syàditi rà÷iyugmam . årdhvovibhàjyena dçóhena taùñaþ phalaü guõaþ syàdaparo hareõa . evaü tadaivàtra yadà samastàþ syurlabdhaya÷cedviùamàstadànãm . yadàgatau labdhiguõau vi÷odhyau svatakùaõàccheùamitau tu tau staþ . bhavati kuññavidheryuti bhàjyayosmamapavartitayoratha và guõaþ . bhavati yo yutimàjakayoþ punaþ saca bhavedapavartanasaïguõaþ . guõalabdhyosramaü gràhyaü dhãmatà takùaõe phalam . harataùñe dhanakùepe guõalabdhã tu pårvavat . yogaje takùaõàcchuddhe guõàptã stoviyogaje . dhanabhàjyodbhave tadvadbhavetàmçõabhàjyaje . kùepatakùaõalàbhàóhyà labdhiþ ÷uddhau tu varjità . atha và bhàgahàreõa taùñayoþ kùepabhàjyayoþ . guõaþ pràgvattatolabdhirbhàjyàddhatayutoddhçtàt . kùepàbhàvo'tha và yatra kùepaþ ÷udhyeddharoddhçtaþ . j¤eyaþ ÷ånyaü guõastatra kùepohàrahçtaþ phalam . iùñàhatasvasvahareõa yukte te và bhave tàü bahudhà guõàptã . udàharaõam . ekaviü÷atiyutaü ÷atadvayaü yadguõaügaõaka! pa¤caùaùñiyuk . pa¤cavarjita÷atadvayoddhçtaü ÷uddhimeti guõakaü vadà÷u tam . nyàsaþ bhà 221 hà 195 kùepaþ 65 atra parasparaü bhàjitayorbhàjyabhàjakayoþ÷eùam 13 anena bhàjyahàrakùepàapavartitàjàtà dçóhàþ bhà 17 hà 15 kùepaþ 5 anayordçóhabhàjyahàrayoþ parasparaü bhaktayorlabdhamaghodhastadadhaþ kùepastadadhaþ ÷ånyaü nive÷yamiti nyaste jàtà vallã 1 . 7 . 5 . 0 upàntimena svordhve hataityàdikaraõena jàtaü rà÷idvayam . 40 . 35 etau dçóhabhàjyahàràbhyàmàbhyàü 17 . 15 taùñau ÷eùamitau labdhiguõau anayoþsvatakùaõamiùñaguõaü kùepaiti . atha và labdhiguõau 23 . 20 và40 . 35 ityàdãni udàharaõam . ÷ataü hataü yena yutaü navatyà vivarjitaü và vihçtaü tripaùñhyà . niragrakaü syàdvada me guõaü taü spaùñaü pañãyànyadi kuññake'si . nyàsaþ bhà 100 hà 63 kùepaþ 90 atra ballã 1 . 1 . 1 . 2 . 2 . 1 . 9 . 0 upàntimenetyàdinà jàtaü rà÷idvayaü 2430 . 1530 pårbavallabdhigu÷au 30 . 18 atha và bhàjyakùepau da÷abhirapavartitau bhà 10 hà 63 kùepaþ 9 ebhyo'pi pårbavadballã 0 . 6 . 3 9 . 0 upàntimenetyàdinà rà÷idvayam 27 . 171 pårbavajjàtau labdhiguõau 7 . 45 . atra sabdhayoviùamà iti svatakùaõàbhyàmàbhyàü 10 . 63 ÷odhitau jàtau babdhiguõau 3 . 18 atra labdhirna gràhyà guõaghnabhàjye kùepayute hara bhakte labdhi÷ca 30 . atha và bhàjyakùepàpavartanena 10 pårbànãtà labdhi 3 rguõità jàtà saiva labdhiþ 30 . atha và hàrakùepau navabhirapavartitau bhà 100 hà 7 kùe 30 pårbavadballã 14 . 3 . 10 . 0 jàtaü rà÷idvayam 430 . 30 takùaõe jàtaü 30 . 2 hàrakùepàpavartanena 9 guõaü saïguõya jàtau labdhi guõau tàveva 30 . 18 . atha và màjyakùepau hàrakùepau càpavartya nyàsaþ bhà 10 hà 7 kùe 1 atra jàtà vallã 1 . 2 . 1 . 0 pårbavajjàtaü rà÷idvayam 3, 2 takùaõàjjàtaü tadeva 3 . 2 bhàjyakùepahàrakùepàpavartanena krameõa labdhiguõau guõitau jàtau tàveva 30 . 18 guõaladdhyãþ svahàrau kùepàviti atha và labdhiguõau 130 18 và 230144 ityàdi . yogaje guõàptã 18 . 30 svatakùaõàbhyàmàbhyàü 63 . 100 ÷uddhe jàte navati÷uddhau guõàptã 45 . 70 và 108 . 170 và . 171 . 270 . ityàdi . udàharaõam . yadguõàkùayagaùaùñiranvità varjità ca yadi và tribhistataþ . syàttrayoda÷ahçtà niragrakà taü guõaü gaõaka! me pçthagvada . nyàsaþ bhà 60 hà 13 kùe 3 . pràgvajjàte dhanabhàjye dhanakùepe guõàptã 11 . 51 ete svasvatakùaõàbhyàmàbhyàü 13 . 60 ÷uddhe jàte çõabhàjye dhanakùepe 2 . 9 . atra bhàjyabhàjakayorvijàtãyayo rbhàgahàre'pi caivaü niruktamityuktatvàllabdheþ çõatvaü j¤eyam 2 9 punarete svatakùaõàbhyàmàbhyàü 13 . 60 ÷uddhe jàte çõabhàjye çõakùepe guõàptã 11 . 51 . çõabhàjye çõakùepe dhanabhàjyavidhirbhavet . tadçtkùepe çõagate vyastaü syàdçõabhàjyake . dhanabhàåyodbhave tadvadbhavetàmçõabhàjyaje . mandàvabodhàrthaü mayoktam . anyathà yogaje takùaõàcchaddhe ityàdinaiva siddhaü yataþ çõadhanayãgo viyogaeva . ataeva bhàjyabhàjakakùepàõàü dhanatvameva prakalpya guõàptã sàdhye . ye yogaje bhavataþ te svatakùaõàbhyàü ÷uddhe viyogaje kàrye . bhàjye bhàjake và çõagate parasparabhajanàllabdhayaþ éõagatàþ sthàpyàiti kiü tena prayàsena tathàkçte sati bhàjyabhàjakayorekasmin çõagate guõàptã dvau rà÷ã kùipettatretyàdinà paroktasåtreõa labdhau vyabhicàraþ syàt . udàharaõam . aùñàda÷a hatàþ kena da÷àóhyà và da÷onitàþ . ÷uddhaü bhàgaü prayacchanti kùayagaikà da÷oddhçtàþ . nyàsaþ bhà 18 hà 11 kùe 10 atra bhàjakasya dhanatvaü pakalya sàdhitau labdhiguõau 14 . 8 etàveva çõabhàjake . kiü tu labdheþ pårba dhavadçõatvaü j¤eyaü tathàükçte jàtau labdhiguõau 14 . 8 çõakùepe tu yogaje takùaõàcchruddhe ityàdinà labdhiguõau 4 . 3 bhàjakasya dhanatve çõatve và labdhiguõàvetàveva . parantu bhàjake bhàjye và çõagate labdheþ çõatvaü sarvatra j¤eyam . udàhaõam . yena saïguõitàþ pa¤ca trayoviü ÷atisaüyutàþ . varjità và tribhirbhaktàniragràþsyuþ sa koguõaþ . nyàsaþ bhà 5 hà 3 kùe 23 atra vallã 1 . 1 . 23 . 0 . pårvavajjàtaü rà÷idvayam 46 . 23 atra takùaõe'dhorà÷au sapta labhyante, årdhvarà÷au tu nava labhyante te nava na gràhyàþ guõalabdhyoþ samaü gràhyaü dhãmatà takùaõe phalamityataþsaptaiva gràhyàiti jàtau labdhiguõau 11 2 viyogaje etau svasvatakùaõàbhyàü ÷odhitau jàtau çõakùepe 6 . 1 iùñàhatasvasvahareõa yuktàviti dviguõitau svasvahàrau kùepyau yathà dhanalabdhiþ syàditi kçte jàtau labdhiguõau 4 . 7 evaü sarvatra j¤eyam . atha và harataùñe dhanakùepaiti nyàsaþ bhà 5 hà 3 kùe 2 pårbavajjàtaulabdhiguõau yogajau 4 . 2 etau svatakùaõàbhyàü ÷uddhau 1 . 1 jàtau viyogajau . kùepatakùaõalàbhàóhyà labdhiriti kùepatakùaõalàbhena 7 yogajalabdhiryutà 11 jàtà yogajà labdhiþ ÷uddhau tu varjiteti takùaõalàbhena 7 labdhiriyaü 1 varjità 6 dhanalabdhyarthaü dviguõe hare kùipte jàtau tàveva labdhiguõau 4 . 7 . athavà bhàgahàreõa taùñayoriti nyàsaþ bhà 2 hà 3 kùe 2 atràpi jàtaü rà÷idvaya 2 . 2 takùaõàjjàtaü 2 . 2 . atràpi jàtaþ pårbaeva guõaþ 2 labdhistu bhàjyàddhatayutoddhçtàditi guõa 2 guõitobhàjyaþ 10 kùepa 23 yuto 33 harabhaktolabdhiþsaiva 11 . udàharaõam yena pa¤ca guõitàþ khasaüyutàþ pa¤caùaùñisahità ÷cate'tha và . syustrayoda÷ahçtàniragrakàstaü guõaü gaõaka! kãrtayà÷u me . nyàsaþ bhà 5 hà 13 kùeø kùepàbhàve guõàptã 0 . 0 . evaü pa¤caùaùñikùepe 0 . 5 và 13 . 10 ityàdi . atha sthirakuññake såtraü vçttam . kùepaü vi÷uddhiü parikalpya råpaü pçthak tayorye guõakàralabdhã . abhãpsitakùepavi÷uddhinighne svahàrataùñe bhavatastayoste . prathamodàharaõe ññaóhabhàjyahàrayoþ råpakùepasya ca nyàsaþ bhà 17 hà 15 kùe 1 atrãktavadguõàptã 7 . 8 ete abhoùñapa¤caguõe svahàrataùñe jàte 5 . 6 te eva . atha råpa÷uddhau guõàptã 8 . 9 ete pa¤cakaguõe svahàrataùñe jàte 10 . 11 te eva evaü sarvatra . asya gaõitasya grahagaõite mahànupa yogaþ . tadarthaü ki¤ciducyate . kalyyàvi÷uddhirvikalàva÷eùaü ùaùñi÷ca bhàjyaþ kudinàni hàraþ . tajjaü phalaü syurvikalà guõastu liptàgramasmàcca kalà lavàgram . evaü tadårdhaü ca tathà'dhimàsàvamàgrakàbhyàü divasà ravãndvoþ . grahasya vikalàva÷eùàdgrahàhargaõayorànayanam . tadyathà . ùaùñirbhàjyaþ . kudinàni hàraþ . vikalàva÷eùaü÷uddhiriti prakalyya sàdhye guõàptã . tatra labdhirvikalàþ syurguõastu kalàva÷eùam . evaü kalàva÷eùaü ÷uddhiþ . ùaùñirbhàjyaþ . kudinàni hàraþ phalaü kalàþ guõo'ü÷a÷eùam . evamaü÷a÷eùaü ÷uddhistriü÷adbhàjyaþ . kudinàni hàraþ . phalaü bhàgàþ guõorà÷i÷eùam . evaü rà÷i÷eùaü ÷uddhirdvàda÷a bhàjyaþ . kudinàni hàraþ . phalaü gatarà÷ayoguõobhagaõa÷eùam . evaü kalpabhagaõàbhàjyaþ . kudinàni hàraþ . bhagaõa÷eùaü ÷uddhiþ phalaü gatabhagaõàþ guõo'hargaõaþ syàditi . asyodàharaõàni tripra÷nàdhyàye . evaü kalpàdhimàsàbhàjyo, ravidinàni hàro, 'dhimàsa÷eùaü ÷uddhiþ . phalaü gatàdhimàsàþ, guõo gataravidivasàþ . evaü yugàvamàni bhàjya÷candradibasàhàro'vama÷eùaü ÷uddhiþ . phalaü gatàvamàni . guõogatacandradivasàiti . atha saü÷liùñakuññake karaõasåtraü vçttam . ekohara÷cedguõakau vibhinnau tadà guõaikyaü parikalpya bhàjyam . agraikyamagraü kçtauktavadyaþ saü÷liùñasaüj¤aþ sphuñakuññako'sau . udàharaõam . kaþ pa¤canidhnovihçtastriùaùñyà saptàva÷eùo'tha saeva rà÷iþ . da÷àhataþ syàdvihçtastriùaùñyà caturda÷àgrovada rà÷imenam . atra guõaikyaü bhàjyaþ ayameva rà÷iþ agraikyaü ÷uddhiriti nyàsaþ bhà 15 hà 63 kùepaþ 21 pårbavajjàtoguõaþ 1 labdhiþ 3>% .

#<kuññanã># strã kuñña--lyuñ ïãp . (kuñnã) parapuruùeõa saha parastriyàþ samàgamakàrayitryàü striyàm . %<tadàliïganamavalokya samãpavartinã kuññanyacintayat akasmàdiyamenamupagåóhavatãti tatastayà kuññanyà tatkàraõaü parij¤àya sà lãlàvatã guptena daõóità>% hitoø . õini kuññinyapyatra

#<kuññamita># naø %<ke÷astanàdharàdãnàü grahe harùe'pi sambhramàt . pràhuþ kññamitaü nàma ÷iraþkaravidhånanam>% iti sàø daø ukte strãõàü vilàsabhede . udàø yathà %<pallavopamitisàmyasapakùaü daùñavatyadharavimbamabhãùñe . paryakåji sarujeva taruõyàntàralolavalayena kareõa>% .

#<kuññàka># triø kuñña--ùàkat . chedake striyàü ïãù .

#<kuññàparànta># puø bhåmni . janapadabhede %<ata årdhvaü jana padànnibodha gadatomama>% ityupakrame %<kuññàparàntàmàheyà kakùàþ sàmudraniùkuñàþ>% bhàø bhãø 9 aø .

#<kuññàra># puø kuñña--karmabhàvàdau bàø àran . 1 parvate 2 kevale 3 ramaõe naø mediø 4 kambale naø vi÷vaþ .

#<kuññita># triø kuñña--kta . 1 chedite khaõóãkçte . tàdç÷e 2 pakva màüsabhede naø . %<màüsamasnàyu saügçhya såkùmaü kçtvà sukuññitam . ve÷avàrasugagdhàóhyam sveditaü pàcita bhavet . kuññitaü pàcitaü màüsaü susvàdu laghu dãpanam . tatràpi jàïgalaü ÷reùñhaü jàïgaleùvapi pakùiõàm>% bhàvapraø .

#<kuññima># puünaø ardharcàdi kuñña--bhàve ghaj tena nirvçttaþ imap . 1 ratnamayabhåmau bharataþ 2 sudhàliptabhåtale subhåtiþ 3 kuñãre svalpagçhe mathurànàthaþ . 4 dàóimbavçkùe ràjaniø (chàta) iti khyàte baddhabhåmibhàge 5 saudhaprade÷abhede halàø . %<kàntendukàntopalakçññimeùu pratikùaõaü harmyataleùu yatra>% màghaþ %<÷àdvalopacitàü bhåmiü yathàkà¤canakuññimàm>% bhàø ànu054 aø . %<pràsàdajàtasambàdhaü maõipravarakuññimam>% bhàø à÷vaø 85 aø .

#<kuññimita># naø kuñña--bhàve ghaj tena nirvçttaþ imap tataþ tàraø itac . kuññamita÷abdàrthe ÷abdaciø tanmate sàø daø kuññimitamiti pàñhaþ %<ke÷àdharàdigrahaõe modamàne'pi mànase . duþkhiteva bahiþ kuryàdyatra kuññimitaü matam . tatra strãõàmeùa svabhàvaþ yadiùñamapyaniùñatayà nivàrayantya eva suratasukhamupabhu¤jate iti tena gàóhaparipãóane ke÷astanàdigrahaõe ca harùàt sukhe'pi duþkhàviùkaraõaü duþkhe'pi sukhàviùkakaraõam>% iti

#<kuññihàrikà># strãø kuñña--in kuññiü kuññitadravyaü màüsàdi harati hç--õvul ñhàp ataittvam . dàsyàü halàyudhaþ .

#<kuññãra># puø kuñña--ãran . 1 kùudraparvate hàràø . 2 chedake triø .

#<kuññãraka># triø kuññãraþkùudraparvata iva kàyati kai--ka . kùudraparvatavatståpãkçte %<dvitãyena tasyàsthãni tadbhasma ca ÷ma÷àne kuññãrakaü kçtvà rakùitàni>% vetàlaþ .

#<kuñmala># puü naø kuña--kamalac . 1 mukule vikà÷onmukhapuùpakalikàyàm . %<dyotitàntaþsabhaiþ kunda--kudmalàgradataþ smitaiþ>% màghaþ . agràntatvàt dantasya và dattràde÷aþ . 2 narakabhede naø yatra rajjubhiryantraõà nàrakibhyo dãyate tatra . tàmisramagdhatàmisramityekaviü÷atinarakakathane %<saüghàta¤ca sakàkàlaü kudmalaü påtimçttikam>% manuþ %<kuñmalaü yatra bahubhiþ pãóanam>% pràø viø . mudritapuø kuóyalamiti pàñhaþ . kuómalamapi narakabhede . 3 kudmalàkàre vàõàgramàge phalake ca %<viùõuü somaü hutà÷aü ca tasyeùuü samakalpayan . ÷çïganagnirbabhåvàsya bhallaþ somovi÷àmpate! . kudmala÷càbhava dviùõustasminniùuvare tadà>% bhàø kaø 36 a0,

#<kuñha># chedane sautraþ paraø sakaø señ . koñhati akoñãt . pranikoñhati .

#<kuñha># vaikalye (gatipratighàte) àlasye akaø mocane sakaø idit mbàø paø señ . kuõñhati akuõñhãt . pranikuõñhati kuõñhanam kuõñhà .

#<kuñha># puø kuñha--chedane va¤arthe karmaõi ka . vçkùe amaraþ .

#<kuñhara># puø kuñha--vàø karan . manthànadaõóàkarùaõarajjuyuktastambhe amaraþ .

#<kuñhàku># puø kuñha--àkun kicca . (kàñha ñhàükarà) pakùibhede ujvaladattaþ

#<kuñhàñaïga># puüstrã kañhàraråpaþñaïgaþ pçùoø . kuñhàre astre jañà0

#<kuñhàra># puüstrãø kuñha--karaõe àran . svanàmakhyàte kàùñhacchedanasàdhane astrabhede strãtve gauràø ïãù . %<ràjanyoccàüsakåñakrathanapañurañadghoradhàraþ kuñhàraþ>% prabãdhaø . %<màtuþ kevalameva yauvanavanacchede kuñhàràvayam>% bhartçø . %<taü tvà gatàhaü ÷araõa ÷araõyaü sabhçtyasaüsàrataroþ kuñhàram>% bhàgaø 3, 25, 12, tallakùaõaü hemàø pariø khaø lakùaõasamuccaye yathàjamadagniü prati ÷ukraþ provàca yathopade÷aü ÷u÷råùo! nibodha para÷orutpattiü dravyakramayogaü pramàõaü cottamamadhyamàdhamànàü naràõàü sapàõiþ pàõimuktaiti dvikarmà para÷urbhavati . tatra pa¤cà÷atpalikaþ ÷reùñha÷catvàriü÷atpalikomadhyamastriü÷atpalikaþ kaniùñha iti . jàtapràõasya puruùasya sarvàyasamayastrividhaþ para÷urbhavati sàrdhapa¤càïgulaü ÷reùñhasya, sàrdhacaturaïgulaü madhyamasya, sàrdhatryaïgulaü nikçùñasya, målaü visçtambhavati . tathà madhye sàrdhapa¤càïgulaü visçtaü cottamamadhyamakaniùñhànàü bhavati . tathàïgamapi pa¤cada÷oïgalamuttamasya, sàrdhatrayoda÷àïgulaü madhyamasya, dvàda÷àïgulaü nikçùñasyeti para÷oþphalam . tathottamaü dvàda÷àïgulàyàmaü, madhyamaü da÷àïgulàyàmamadhamama ùñàïgulàyàmamityevamapi trividhaü bhavati . kuõapeùviva daõóapramàõamuttamamadhyamakaniùñhabhedàtrividhaü ÷àlakadhabadhanvana÷àkàjunà÷arãùa÷iü÷apàsanaràjavçddhendravçddhatinda kasomavalka÷vetakàrjunaprabhçtãnàü hrasvapramàõo daõóagranthirbhavet . yastu sapàõiþ para÷uþ sa yathàkàmaü prayojyaþ . kuõapalakùaõaü tu kuõapa÷abde dç÷yaü . 2 vçkùe puø ÷abdaratnàø . tasyedam ÷ivàø aõ . kauñhàra tatsambandhini triø striyàü ïãp . alpàrthe ka . kuñhàraka kùudrakuñhàre puüstrãø striyàü kuñhàrikà .

#<kuñhàru># puø kuñha--àru . 1 vçkùe 2 vànare puüstrãø mediø . 3 ÷astrakàre puø ÷abdaratnàø .

#<kuñhi># puø kuñhi--in kicca . 1 parvate 2 vçkùe ca uõàø koø .

#<kuñhika># puø kuñha--ikan kicca . (kuóa) kuùñhe hàràø .

#<kuñhera># puø kuñhi--eran bàø numabhàvaþ . 1 parõàse ujjvaø . 2 vahnau ÷abdamàø . 3 ÷vetatulasyàm (vàvuitulasã) ràjaniø .

#<kuñheraka># puø kuñhera iva kàyati kai--ka . nàndãvçkùe ràjaniø . svàrthe ka . 2 ÷vetatulasyàü (vàvuitulasã) ÷abdacaø .

#<kuñheraja># puø kuñheraiva jàyate jana--óa %<saha mupà>% pàø saø . ÷vetatulasyàm ÷abdaratnàø .

#<kuñheru># puø kuñha--eruk . càmaravàte trikàø .

#<kuóa># vaikalye mbàø idit paraø akaø señ . kuõóati akuõóãt pranikuõóati kuõóaþ .

#<kuóa># dàhe bhvàø idit àtmaø sakaø señ . kuõóate akuõóiùña pranikuõóate . kuõóam .

#<kuóa># rakùaõe curàø idit ubhaø sakaø señ . kuõóayati te acukuõóat ta . pranikuõóayati te .

#<kuóa># adane sakaø bàlye akaø tudàø paraø señ kuñàdi . kuóati akuóãt cukoóa . pranikuóati kuóapaþ kuóavaþ

#<kuóapa(va)># puø kuóa--kapan (kavan)và . prasthacaturthàü÷aråpe parimàõabhede amaraþ ardharcàdi . karùa÷abde vivçtiþ kùãrasvàmimate pàntaþ . %<droõastu khàryàþ khalu ùoóa÷o'ü÷aþ syàdàóhakodroõacaturthabhàgaþ . prastha÷caturthàü÷a ihàóhakasya prasthàïghriràdyaiþ kuóavaþ pradiùñaþ>% lãlàø tena ùoóa÷akarùamitaþ kuóavaþ àrdradravàõàü tu dvàtriü÷atkarùamita ityàha su÷rutaþ %<palakuóavàdãnàmato mànantu vyàkhyàsyàmaþ . tatra dvàda÷adhànyamàùà madhyamàþ suvarõamàùakaþ . te ùoóa÷a suvarõam . atha madhyamaniùpàvà và ekonaviü÷atirdharaõam . tànyardhatçtãyàni karùaþ . tata÷coddhaü caturguõamabhivardhayantaþ palakuóavaprasthàóhakadroõà ityabhiniùpadyante tulà pala÷ataü tàni viü÷atirbhàraþ ÷uùkàõàmidaü mànamàrdradravàõà¤ca dviguõamiti>% . %<atha ùaùñhe gate kàle yavaprasthamupàrjayan . yavaprastha tu taü saktånakurvanta tapasvinaþ . kçtajapyàhnikàste tu hutvà càgniü yathàvidhi . kuóavaü kuóavam sarve (catvàraþ) vyabhajatta tapasvinaþ>% %<ityuktaþ pratigçhyàtha saktanà kuóavaü dvijaþ>% bhàø à÷vaø 90, .

#<kuói># puø kuõóyate dahyate kuói--dàhe in nalopa÷ca . dehe siø kauø %<kuñhikampyornalopa÷ceti>% uõàø ujjvaladattena kuñhi gatiprativàte iti vyàkhyàtam kaumudãkçtà tu kuói-- dàhe iti vyàkhyàtam . ataþ matabhedena uõàdisåtre pàñhadåyam .

#<kuói÷a># puüstrãø kuóyate kuóa--adane bàø ÷a iñ . (kuóacã) khyàte matsyabhede ràjaniø . %<kuói÷o madhurobalyaþ kaùàyo vahnidãpanaþ . laghuþ snigdho vàtaroge pathya÷ca rocanastathà . balakàrã koùñhabandhakàrã ca bhiùajàü mataþ>% ràjaniø .

#<kuóihu¤cã># strãø kùudrakàllàvellavçkùe(choña ucchiyà) ràjaniø .

#<kuómala># kuóa--bàlye bàø kmalac . 1 mukule vikà÷onmukhe kusume siø kauø . 2 narakabhede naø kuñmala÷abde udàhçta manuvacane kuómalamiti và pàñhaþ %<dalitakomalapàñala kuómale>% màghaþ tàrakàø itac . kuómalita jàtamukukule triø .

#<kuóya># naø kudóa kàrka÷ye õyat kauteraghnyàø yak óugàgama÷va ityujjvaladattaþ . 1 bhittau (bhita) amaraþ 2 vilepane mediø 3 kautåhale ÷abdaratnàø . vaidyaü sambhàùamàõo'ïgaü kuóyamàstaraõàni và . %<candanarasairupaliptakuóye>% su÷ruø . %<vaidårthyakuóyeùu ÷a÷idyutibhyaþ>% màghaþ . svàrthe ka . bhittau ÷abdaraø .

#<kuóyacchedin># puø chida--õini 6 taø . caurabhede yena gçhabhittiü vidàrya cauryaü kriyate tatra ÷abdaratnaø .

#<kuóyacchedya># puø kuóyaü cchedyaü yasya . 1 khanakeü . kuóyasya tannirmàõàya tadarthe cchedyam caturthyarthe 6 taø . bhittinirmàõàya svàte 2 garte trikàø .

#<kuóyamatsya># puüstrãø kuóye matsya iba . gçhagodhikàyàü hemaø jàtitvàt striyàü ïãù yalopaþ . kuóyamatsã tatraiva ÷abdaraø .

#<kuõa># àbhàùaõe, mantraõe ca adaø cuø ubhaø sakaø señ . kuõayati te acukuõat ta . pranikuõayati

#<kuõa># upakaraõe ÷abde ca tudàø paraø sakaø señ . kuõati akoõãt . pranikuõati upakaraõaü dànàdinà poùaõam .

#<kuõaka># puø kuõyate upakriyate kuõa--karmaõi gha¤arthe ka tata anukampàyàü kan . bàlake ÷i÷au . %<taü tvaüõakuõakaü kçpaõaü srotasànuvàhyamànamabhãkùya>% %<tasya havà eõa kuõake uccaistaràmetasmin kçtanijàbhimànasyàharaha statpoùaõapàlanaprãõanalàlanànudhyànena>% %<aho vatàyaü hariõakuõakaþ kçpaõaþ>% iti ca bhàgaø 5, 8, 7, 8, 9, %<eõakuõakaü hariõabàlakam>% ÷rãdharaþ .

#<kuõa¤ja># puüstrãø kuõaü ÷abdakàrakaü svarabhedaü jarayati antarbhåtaõyarthe jébàø óa pçùoø mum . vanavàståke ÷àkabhede (vanavethuyà) %<kuõa¤jo madhurorucyo dãpanaþ pàcanohitaþ . tacchàkaü tu tridoùaghnaü madhuraü rucikàrakam . ãùatkaùàyaü saügràhi pitta÷leùmaharaü laghu>% ràjaniø . strãtvamapyatra .

#<kuõa¤jara># puø kuõaü jarayati hç--bàø khac . vanavàståke ràjani0

#<kuõapa># puø kaõa--kapan saüpraø . tyaktapràõe mçtadehe ÷ave amaraþ %<vàràõasyàü mahàràja . dar÷anepsurmahe÷varam . tasyà dvàraü samàsàdya nyasethàþ kuõapaü kvacit . taü dçùñvà yo nivarteta sa saüvarto mahãpate!>% . nàradoktau %<kuõapaü sthàpayàmàsa nàradasya vacaþ smaran . yaugagadyena vipra÷ca purãdvàramathàvi÷at>% %<tataþ sa kuõapaü dçùñvà sahasà saünyavartata>% bhàø à÷va06 aø . %<÷oõitavarõavedanaü kuõapagandhyanalpaü raktena>% su÷ruø ardhar¤càø pàø . 2 påtigandhe puø 3 tadati triø sediø . %<kuõapaü mastulàïgàbhaü sugandhaü kvathitaü bahu>% màdhavaniø %<tasya devà yàvanmàtramiva gandhasyàpajaghnustaü pa÷uùvadadhuþ sa eva pa÷uùu kuõapagandhastasmàt kuõapagandhànnapigçhõãta>% ÷ataø bràø 4, 1, 3, 8, . (vaóa÷à) 4 astrabhede . %<÷aktibhiþ kavacai÷citraiþ kuõapai raïku ÷arapi>% bhàø bhãø 57 aø . kuõapalakùaõantu hemàø paø khaø lakùaõasamuccaye dar÷itaü yathà %<jamadagniü prati u÷anàþ provàca sàdhu pçùñaü kuõapà nàü vidhànaü yathàpçùñaü kathayàmi ÷çõu viü÷atyaïgulo'ùñàda÷àïgulaþ ùoóa÷àüïgula÷ceti ÷reùñhamadhyàdhamatvena kuõapo'ïgulamàne trividhobhavedevaü palapramàõe viü÷atipalaþ ùoóa÷apalodvàda÷apala÷ceti . bàlayogyànàmetat pramàõamuktamabàlànàü tu kuõapastriü÷atpalaþ ÷reùñhaþ pa¤caviü÷atipalomadhyamaþ viü÷atipalastu nikçùñaþ, ÷reùñha÷caturviü÷atyaïgulo dvàviü÷atyaïgulomadhyamaþ kaniùñhastu viü÷atyaüïgulo bhavet>% kaõapeti pàñhàntaram . 5 ÷avatulye ni÷caitanye jaóe dehàdau %<à÷caryametat yadasatsu sarvadà mahadvinindà kuõapàtmavàdiùu>% bhàgaø 4, 4, 14, %<kuõapaü jaóaü ÷arãraü tadevàtmeti vadanti ye teùu>% ÷rãdharaþ . gauràø ïãù . 6 viñ÷àrikàyàü (guiyà÷àlika) strãø medi0

#<kuõàru># triø kvaõa--÷abde bàø àru saüpraø . kvaõana÷ãle %<sahadànuü puruhåta kùiyantamahastamindra! saüpinakkuõàrum>% çø 3, 30, 8, %<kuõàruü kvaõana÷ãlam>% màø .

#<kuõàla># puø kvaõa--kàlan saüpraø . de÷abhede siø kauø .

#<kuõi># puø kuõa--in . 1 tundavçkùe mediø . 2 àdànàdikriyà mandakarànvite triø amaø . %<dauhadavimànanàt kubjaü kuõiü kha¤jaü jaóaü vàmanaü vikçtàkùamanakùaü và nàrã sutaü janayati, su÷ru0>% garbho vàtaprakopeõa dauhade càvamànite . bhavetkubjaþ kuõiþ païguþ måko minmiõa eva ca su÷ruø kuõerbhàvaþ ùya¤ . kauõya hastasyàdànàdivighàtaråpe doùe %<ekàda÷endriyabadhàþ>% sàø kàø vyàkhyàyàü kaumudyàü %<bàdhiryaü kuùñhitàndhatvam jaóatà'jidhratà tathà . måkatà kauõvapaïgutvaklaivyodàvartamandatàþ>% indriyabhedena kriyàvighàtabhedo dar÷itaþ .

#<kuõinda># puø kvaõa--bhàve kindac saüpraø . ÷abde ujjvalada0

#<kuõipadã># strã kuõiriva kuõñhita÷aktiþ pàdo'syàþ kumbhapadyàø ïãù padbhàva÷ca . kriyàmandapàdayuktastriyàm .

#<kuõñaka># triø kuñi--õvul . sthåle ÷abdaratnàø .

#<kuõñha># triø kuñhi--vaikalye ac . 1 kriyàsu mande akarmaõye amaraþ %<pårvaü tapovãrùyamahasu kuõñham>% kumàø %<vibhàvasostulyamakuõñhamaõóalam>% (sudar÷anam) bhàø à019 aø . 2 mårkhe mediø . kartari kta kuõñhita tatràrthe . %<vçtrasya hantuþ kuli÷aü kuõñhitàsrãva lakùyate>% kumàø .

#<kuõñhaka># triø kuñhi--õvul . 1 saïgucite kriyàmande . 2 sårkhe puø ÷abdamàø 3 tatpraghànade÷abhede puø bhåmni . %<màlavà vallavà ÷caiva tathaivàparavallavàþ . kulindàþ kàlakà÷caiva kuõñhakàþ karañàstathà>% bhàø bhãø 9 janapadakathane .

#<kuõóa># naø kuõóyate rakùyate jalaü vahnirvà'tra kuói--rakùaõe àdhàre--acõilopaþ . jalàdhàre vçttàkàre 1 pàtrabhede(kuõóà) %<bhuvaü koùõena kuõóodhnã>% raghuþ %<atsarukà kuõóaprati råpà÷camasàþ>% kàtyàø ÷rauø 24, 4, 4, %<atsarukàþ avçntakàþ kuõóapratiråpà vçttàkàràþ>% karkaþ . 2 devàdikhàtajalà÷aye agastyakuõóaü saptarùikuõóaü somakuõóam 3 kamuõóalau strã gauràø ïãùmediø . homàrthamagnyàdhàre 4 sthànabhede . tallakùaõàdikaü hemàø dàø khaø dar÷itaü tathà . bhaviùyatpuràõe vedipàdàntaraütyaktvà kuõóàni nava pa¤ca và . vedàsràõyeva tàni syurvartulànyatha và kvacit . vedàsràõi, caturasràõi . àmnàyarahasye %<kuõóàni caturasràõi vçttanàlàkçtãni và . nava pa¤càtha và caikaü kartavyaü lakùaõànvitam . navakuõóavidhàne tu dikùu kuõóàùñhake sthite . navamaü kàrayet kuõóaü pårve÷ànadigantare . vidhàne pa¤ca kuõóànàmã÷àne pa¤camaü bhavet>% . j¤ànaratnàvalyàm %<dikùu vedàsravçttàni pa¤camaü tvã÷agocare>% . nàradãye'pi %<yatropadi÷yate kuõóacatuùkantatra karmaõi . vedàsramardhacandra¤ca vçttaü padmanibhaü tathà . kuryàt kuõóàni catvàri pràcyàdiùu vicakùaõaþ . kuõóavedyantara¤caiva sapàdakarasammitam . pãñhabaddhantu yatkuõóaü supramàõaü sugartakam>% . bahvçcapari÷iùñe %<bhuktau muktau tathà puùñau jãrõoddhàre vi÷eùataþ . sadà home tathà ÷àntau vçttaü varuõadiggatam>% . kàmike tu tattaddikùu tattatphalàrthaü kuõóoktiryathà aindyràü--stambhe catuùkoõamagnau bhàge bhagàkçti . candràrdhaü màraõe yàmye, nairçte hi trikoõakam . vàruõyàü ÷àntike vçttaü, ùaóasryuccàñane'nile . udãvyàü pauùñike padmaü raudryàmaùñàsramuktidam . sarveùu caiteùu homànusàreõa hastàdimànaü kùetraphalamupakalpanãyam . taduktaü bhaviùyapuràõe %<muùñimànaü ÷atàrdhe tu ÷ate càratnimàtrikam . sahasre tvatha hotavye kuryàtkuõóaü karàtmakam . dvihastamayute tacca lakùahome catuþkaram . aùñahastàtmakaü kuõóaü koñihomeùu nàghikam>% . muùñimànamiti, baddhamuùñihastamàtramityarthaþ . idànãü caturasràdikuõóànàmuddhàrakramo'bhidhãyate . caturasraü tàvadàha vi÷vakarmà %<kçtvà pràk såtramardhàïkaü dakùiõottaramatsyayoþ . nyasya såtraü tataþ koõairaïkitai÷caturasrakam>% . pårvaïkenàpyupàyena pràcãü ni÷citya pràkpa÷cimàyàtàü rekhàmàlikhya tàmardhabhàge là¤chayitvà dakùiõottaradi÷orsmatsyadvayaü kuryàt såtropari såtràntaranipàtanàt svastikamadhyàkçtiþ ÷ilpa÷àstreùu matsya ityucyate . matsyadvayaniùpatti÷càtraivaü kàryà . pårvoktarekhàparimitasya såtrasyàdiü tasyàeva rekhàyà måle nidhàya tatsåtràntaraü paribhràmya vçttaü racayet tasyà evarekhàyà aparaprànte tasyaiva såtrasyàdiü nidhàya tatsåtrà ntaü paribhràmya dvitãyàntaü kuryàt evaü vçttadvaye kçte dakùiõottaradi÷ormatsyadvayaü niùpadyate atha matsyadvaye pårvoktarekhàlà¤chane caikaü såtraü niùpàtya dakùiõottaràyatàü rekhàü likhet . evaü dikùa sàdhitàsu vidiksàdhanàrthaü koõàn là¤chayet . tatràyaü prakàraþ--pårvaniùpannaresvàpràntacatuùñayasya pratyekaü pàr÷vadvaye cikãrùitaparimàõasyàrdhamardhaü nidhàya tatsandhau koõalà¤chanàni kuryàt tataþ koõalà¤chaneùu såtracatuùñayanipàtanàt pårvadi÷yudaïmukhayonikaü caturasraü kuõóaü kuryàt . yonyàkàràdãnàmuddhàra÷caturasraprakçtikastu kàmika÷àstràt %<pa¤camàü÷aü puronyasya madhye vedàü÷amànataþ . bhramàda÷vatthapatràmaü kuõóamàgneyamucyate>% . kùetrasya pa¤camabhàgaü puraþpràcyàü di÷i vinyasya madhye koõasåtrasyeti ÷eùaþ . vedàü÷aþ, turãyàü÷aþ . bhramàt, såtràntaparibhramaõena a÷vatthapatràkàraü kuõóamàgneyadi÷i kuryàditi . tatràyaü nirmàõaprakàraþ pårvoktanyàyena samacaturasrãkçtasya kùetrasya pa÷cimarekhàmadhyàt pårvarekhàmadhyabhedinãü kùetrasåtrapa¤camàü÷àdhikàü garbharekhàmàlikhya nairçtyade÷e koõasåtranturãyàü÷e là¤chayitvà tallà¤chanopari vinyastàdeþ såtrasya pårvoktagarbharekhàmålavinyastaü pràntaü paribhràmya bahirvçttàrdhaü niùpàdya vàyavyakoõe'pyevameva vçttàrdhaü racayet . tato garbharekhàpràntàt vçttadvayapràntaspar÷i såtradvayaü nipàtya piùpalapatràkàramàgneyadi÷yudaïmukhayonikaü yonikuõóaü vidadhyàt . %<caturasre grahairbhakte tyaktvàdyantau tadaü ÷akau . madhyasaptàü÷amàne tu kuõóaü khaõóenduvat kramàt>% . caturasre kùetre grahairnavabhirvibhakte àdyantau tyaktvà ava÷iùñasaptamàü÷amànena såtrabhràmaõàt khaõóendusadç÷aü kuõóaü kuryàt . atraivaü kçtiþ--caturasraü kùetraü navadhà vibhajya tatra prayamo'ntima÷ceti bhàgadvayaü parimçjya ava÷iùñasaptabhàgàdimarekhàgarbhade÷e såtràdiü nidhàya tasyaiva bhàgasaptakasyàntimarekhàgarbhade÷e såtràntaü nive÷ya tatsåtraparibhràmaõena prathamarekhàtulyaü vi÷ràntapràntavçttàrdhaü viracayet . atha prathamarekhàpràntadvayamapi vçttàrdhe saüyojya dakùiõadigavasthitamuttarà÷àbhimukhayo nikaü kuõóaü candrakhaõóaü vidadhyàt . %<tribhàgavçddhito matsyaistribhirnai÷àcaraü bhavet>% . sthànatraye tçtãyàü÷atrayaü vçddhyà matsyatrayeõa nai÷àcaraü nairçtyadiksambandhi kuõóaü kuryàt . ihàyaü sampradàyaþ . pårvavatsamacaturasraü kùetraü nirmàya tattira÷cãnapa÷cimarekhàmadhyàt tiryagavasthitapårvarekhàmadhyabhedinãü kùetrasåtratçtãyabhàgàdhikàü garbharekhàmàlikhya pårvoktapa÷cimarekhàpràntadvayamapi kùetrasåtravaùãyabhàgàdhikaü kuryàt tato garbharekhàpràntàt pårvoktapa÷cimarekhàpràntadvayamapi kùetrasåtra tçtãyabhàgàdhikaü kuryàt . tato garbharekhàpràntàt pårvoktapa÷cimarekhàpràntadvayaspar÷isåtradvayaü nipàtya nairçtyadi÷i pårvàbhimukhayonikaü trikoõaü kuõóamutpàdayet . eva¤ca vidhãyamàne syànatraye tçtãyàü÷atrayavçddhistatraiva matsyatrayamapi niùpadyata iti . karmàrdhàùñàü÷asaünyàsàdvçttaü kuõóamihoditam . karmasåtràrdhasya yo'ùñamàü÷astasya saünyàsàt samyak nyàsàt vçttaü kuõóaü syàditi . atraivaü racanàprakàraþ caturasre kùetre koõàt koõàntaragàminaþ såtrasyàrdhaü koõàrdha÷abdavàcyamaùñadhà vibhajya yàvànaùñamo bhàgastàvantaü bhàgaü caturdikùu bahirvinyaset . tataþ kùetragarbhade÷e såtràdiü nidhàya vahiþsthitàùñamabhàgavinyastaü tasyaiva såtrasya pràntaü sarvataþ paribhràmya pa÷cimadi÷i pårvàbhimukhayonikaü vçttakuõóaü kuryàt . %<ùaóbhàgavçddhito matsyai÷caturbhiþ syàt ùaóasrakam>% kùetrapàr÷vayoþ pratyekaü ùaùñhabhàgavçddhaü kçtvà ava÷iùñadi÷ormatmyacaùñayamutpàdya såtraùaókupàtàt ùaóasrakuõóaniùpattiriti . atraivaü sampradàyaþ--samacaturasraü kùetraü ùoóhà vibhajya yàvàn ùaùñhobhàgastàvatà mànena kùetrasya dakùiõottarapàr÷ve samantàdvardhayitvà tadeva kùetramàyatacaturasraü sampàdayet . athànantaroktapàr÷vadvayarekhàspar÷inãü dakùiõottaràyatàü garbharekhàü racayet . tataþ kùetramadhyàduttarapàür÷varekhàmadhyàcca pårvoktagarmarekhàrdhaparimitamekaikaü såtraü nipàtya pårvo÷ànadi÷orantaràle matsyamutpàdya tenaiva prakàreõa pa÷cimavàyavyayorantaràle matsyaü kuryàt . atha bhåyo'pi kùetramadhyàddakùiõapàr÷varekhàmadhyàcca pràguktagarbharekhàpràntadvayàt là¤chanacatuùñayaspar÷isåtracatuùñayaü nipàtayet . evaü là¤chanànantaràlasthitasåtradvayena saha såtraùañkayogàdvàyavyadi÷i pràïmukhayonikaü ùañkoõakuõóaü kuryàt . %<caturasràùñabhàgena karõikà syàdvibhàga÷aþ . tadbahistyekabhàgena kesaràõi prakalpayet . tçtãye dalamadhyàni turãye dalakoñayaþ . bhràmaõàt padmadalaü syàddalàgraü dar÷ayedbahiþ>% . caturasrasya aùñadhà vibhaktasya madhye aùñamabhàgena karõikà syàt karõikàyà bahiþ paridhisthe dvitãye aùñamabhàge vinyàse kesaràõi syaþ . kesaràdvahiþ paridhisthite tçtãye aùñamabhàge vinyàse dalamadhyàni kalpayitvà caturthe dalakoñãü vidhàya caturasràdbahirdalàgràõi dar÷ayet . atràpyaùñamabhàgeneti sambadhyate . vibhàga÷aø vibhàge vibhàge sarvadigbhàgeùvityarthaþ . bhràmaõàt,såtrasyeti ÷eùaþ etacca padmadalaü sarvatra yojanãyam . ayamarthaþ--caturasraü kùetraü pràgagràbhirudagagràbhi÷ca rekhàbhiraùñadhà vibhajya madhyade÷e là¤chayitvà kùetràdbahi÷caturdikùu samantàdaparamaùñabhàgaü vinyaset satyevaü là¤chanàt paritaþ pratidi÷aü pa¤capa¤càùñamabhàgàvadhirekhà bhavanti . tataþ pårvoktalà¤chanopari vinyastàdestattadrekhàvinyastapràntasya ca såtrasya paribhràmaõàt pa¤ca vçttàni sampàdya vçttàtiriktarekhàþ parimàrjayet . tataþ prathame vçtte karõikà dvitãye kesaràõi tçtãye dalamadhyàni caturthe dalakoñayaþ pa¤came dalàgrànoti kçtvà aùñadala pårvàbhimukhayonikaü padmakuõóamuttaradi÷i kuryàt . idànãmetadeva kuõóaü prakàràntareõocyate %<vçttakuõóaü samaü cànyadathavànyaprakàrataþ . vçttakuõóaü purà kçtvà caturdhà''mekhalaü bhajet . utsedha¤ca tathà kçtvà karõikà sàrdhakà bhavet . ava÷iùñaü dalaü vedadalamaùñadalantu và>% yathà pratãcyàü di÷i vçttakuõóamabhihitamihàpi tatheva kçtvà tanmadhye yathàvibhàgaü padmakuõóaü kuryàditi . athavetyàdinà tçtãyaþ prakàra ucyate pårvaü vçttakuõóameva àmekhalaü prekhalamavadhãkçtya anta÷caturdhà bhajet . vçttakuõóamadhye anyasyà pi samabhàgasya vçttatrayasya karaõàccaturthakùetravibhàgaþ kàryaityarthaþ . tataþ kùetramadhye sàrdhabhàgena vistçtà karõikà vidheyà . utsedha¤ca tathà kçtveti, karõikàyà ucchrayamapi sàrdhabhàgena kçtvetyarthaþ . ava÷iùñena sàrdhabhàgadvayena kesaravyatiriktàni dalànyeva kuryàt . eva¤caturdalamaùñadalaü và padmakuõóaü kuryàt . %<kùetràt dvàda÷amaü bhàgaü caturdikùu tadantare . vinyasya tatpramàõena turyàü÷amaparaü nayet . tasya karõapramàõena tadbhujàsvapi là¤chayet . tatràùñasåtrasaüyogàdaùñàsraü kuõóamucyate>% . dvàda÷adhà vibhaktasya kùetrasya yàvàn dvàda÷o bhàgastàvantaü bhàga caturdikùuvinyasya, tadantare, tasya kùetrasya antare bahiþprade÷e %<antaraü bahiryogoparsavyànayoriti>% j¤àpakàdantara÷abdo'tra bahirvacanaþ . tat pramàõeneti tasya vahirvinyastadvàda÷abhàgasya parimàõena aparaü dvitãyaü turyàsraü caturasraü nayet praõayet kuryàta iti yàvat . turyàsramiti, svàrthiko'tra påraõapratyayaþ . tasya karõapramàõeneti . koõàt koõàntaraspar÷isåtraü ÷ilpa÷àstreùu karõa iti prasiddham . iha tu kùetragarbhàdàrabhya catuùkoõagàminaþ pçthageva catvàraþ karõà ityabhipràyeõa karõàrdhamapi karõa÷abdenoktam tenàyamarthaþ . bàhyasthitacaturasrasya garbhade÷àvaghiryàvàn karõastàvatà mànena tadbhujàsu tasya karõasya bhujàsu là¤chayet . atra bàhyacaturasra såtràõyeva karõobhayapàr÷vavartãni nijabhujàkàratayà bhujà÷abdenocyante . ayamà÷ayaþ--bàhyacaturasrasambandhinyekasmin koõe karõàrdhaparimitasya såtrasyàdiü vidhàya tatsåtraü caturasrarekhopari prasàrya såtraprànte là¤chayet . evaü pratikoõaü såtràdiü nidhàya pràtilomyànulomyena såtra prasàraõàt tattatprànte làcchayan pratidi÷aü là¤chanadvayakaraõàddikcatuùñayena là¤chaneùu såtràùñakanipàtanàdaùñàsrakuõóaü kuryàditi . ayamiha nirmàõaprakàraþ--pårvavaccaturasrãkçtasya kùetrasya bahi÷caturdikùa dvàda÷amaü bhàgaü vinyasya tatparimàõena aparaü caturasraü kuryàt . atha tadãyakarõàrdhaparimitasya såtrasya pratikoõamàdiü vidhàya caturasrarekhopari prasàraõàt tattatprànteùu là¤chayan dikcatuùñayena làcchanàùñakaü kçtvà tallàcchanopari såtràùñakanipàtanàdai÷ànadi÷i pårvàbhimukhayonikamaùñàsrakuõóaü kuryàt . idànãü digniyamamantareõaiva tattatkarmopayogitayà vij¤ànalalitopadiùñaü kuõóamucyate . %<saptamàü÷aübahirnyasya kçtvà vçttamiha bhramàt . caturthabhàgànnyånena pårvakùetreõa sambhitaiþ . ghanurjyàkçtibhiþ pa¤casåtraiþ pa¤càsrakuõóakam . home pra÷asyate bhåta÷àkinãgrahanigrahe>% . caturasrasya kùetra÷ya bahiþprade÷e caturdikùu kùetrasaptamàü÷aü vi nyaset . tataþ kùetragarbhavinyastàdeþ bàhyasthitasaptamàü÷opari vinthastapràntasya såtrasya sarvataþ paribhràmaõàt vçttaü niùpàdayet . pårvakùetreõeti, bahisthitavçttàpekùayà, pårvakùetra÷abdena àntara¤caturasrakùetramevocyate . tata÷càyamarthaþ àntaracaturasrasya yaddairghyaü tataþ svakãyacaturthabhàgànnyånaü kçtvà yanmànaü bhavati tàvatà mànena parimitaü såtraü nidhàya tàdç÷àni pa¤ca såtràõi bàhyavçttasyàntarvinyasya såtrasandhau koõaü kuryàt . tàni ca pa¤ca såtràõi pratyekaü pràntadvayasaüspçùñavçttatvàt dhanurjyàkçtãni dhanuràråóhamaurvãsadç÷àni syuþ . tataþ pa¤casåtràtiriktaü sarvaü parimçjya pa¤càsrakuõóaü racayet . tacca grahanigrahàdihome prayojyam . %<da÷amàü÷aü bahirnyasya kçtvà vçttamiha bhramàt . bhaktvà kùetraü catuþùaùñhyà tadbhàgaiþ triü÷atà tribhiþ . samànasåtraü tàdçkùàt saptàsraü såtrasaptakàt . abhicàropa÷àntyarthaü homakuõóamiti smçtam>% . ihàpi caturasrasya kùevasya da÷amabhàgaü caturdikùu vahirvinyasya pårvavat vçttaü kuryàt . atha pårvakùetraü catuþùaùñyà vibhajya teùàü catuþùaùñisaükhyànàü bhàgànàü madhye trayastriü÷atsaükhyairbhàgaiþ parimitaü såtraü kçtvà tàdç÷àni sapta såtràõi vçttasyànte vinyasya saptàsraü kuõóaü kuryàt . atràpi såtràõàü dhanurjyàkàratvaü såtrasandhau koõanirmàõaü saptasåtràtiriktaparimàrjanaü ceti pårvavadeva veditavyam . etacca kuõóamabhicàradoùopa÷amanahomeùu prayojyam . àha vi÷vakarmà %<yàvanmàtraþ kuõóavistàra uktastàvat khàtasyàpi mànaü pradiùñam . yàdçk kuõóasyàkçtiþ saüpradiùñà tàdçgråpaü mekhalàyà vidadhyàt . sthàpane sarvakuõóànàü dhvaüjàyaþ sarvasiddhidaþ>% . sarveùu caiteùu proktamànàdvçddhàïgulayavàdi nyånamatiriktaü và vidhàya dhvajàyaþ sàdhanãyaþ . vistàre dairdhyaguõite aùñabhirvibhakte yadyekaþ pari÷iùyate tadà dhvajàya iti . %<khàte'dhike bhavedrogo hãne dhenudhanakùayaþ . vakrakuõóe tu santàpo maraõaü bhinnamekhale . mekhalàrahite ÷oko'bhyadhike vittasaükùayaþ . bhàryàvinà÷anaü proktaü kuõóe yonyà vinà kçte . apatyadhvaüsanaü proktaü kuõóaü yat kaõñhavarjitam>% . khàtahãne bhavedrogaþ ityàdinà khàtàdilakùaõarahitasya kuõóasyàniùñaphalatvadar÷anàdidànãü khàtàdãnàmeva lakùaõamabhidhãyate . tadyathà mohacåóottara÷àstre %<caturviü÷atimaü bhàgamaïgulaü parikalpya tu . caturviü÷àïgulaü hastaü kuõóànàü parikalpayet . hastamàtraü khanettiryagårdhaü mekhalayà saha>% . muùñimànaü ÷atàrdhe tvityàdinà prasiddhenaiva hastàïgulavyavahàreõa homànusàràt kuõóamànamuktam . iyantu khàtàdimàna kathanàrthaü paribhàùà kriyate . cikãrùitakuõóakùetraü caturviü÷atidhà vibhajya yàvàn caturviü÷atimo bhàgastàvatparimàõamaïgulaü parikalpya caturviü÷atyà aïgulairhastaü parikalpayet . tatastena hastena parimitaü sarvakuõóànàü tiryakkhàtamànaü vidhàya mekhalàsahitasya khàtasya tenaiva hastena parimitamårdhvamànaüvididhyàt . prathame uktam %<kuõóaü jinàïgulam . tiryagårdhvamekhalayà saha>% jinàïgulaü caturviü÷atyaïgulam . pratiùñhàsàrasaügrahe'pi %<pa¤ca--trimekhalocchràyàü j¤àtvà ÷eùamadhaþ khanet>% . vi÷vakarmaõàpyu ktam %<vyàsàt khàtaþ karaþ prokto nimnastithyaïgulena tu>% . tithyaïgulàni--pa¤cada÷àïgulàni khàrtasya nityatvam . unnatà sà navàïgulairiti, vakùyamàõatvànmekhalàtrayapakùe navàïgulaü prathamamekhalayotsedha ityubhayo÷caturviü÷atyaïgulatvam . kaõñhamànamuktaü kàlottare %<khàtàdbàhye'ïgulaþ kaõñhaþ sarvakuõóeùvayaü vidhiþ>% . khàtamekhalayo rantaràle aïgulamànena kaõñhamoùñhàparaparyàyaü kuryàt . sàrasamuccaye %<khàtàdbàhyàïgulaþ kaõñhastadvàhye mekhalà kramàt . mekhalàlakùaõamuktaü kàmike>% %<kùetràrkàü÷ena tasyauùñhaþ syàttadvedarnubhàgataþ . mekhalàpçthutocchràyaþ kuõóàkàrà tu mekhalà . sarveùàntu prakartavyà mekhalaikàtra làghavàt>% . kùetrasya arkàü÷ena--dvàda÷àü÷ena kuõóasyauùñhaþ kaõñha÷abdavàcyaþ syàt tadvedabhàgataþ kuõóacaturthàü÷ato mekhalàyàþ pçthutà vistàraþ . tathà çtubhàgataþ ùaùñhabhàgena mekhalocchràyaþ kàryaþ . piïgalàmate'pi %<khàtàdekàïgulaü tyaktvà mekhalànàü sthitirbhavet . mekhalaikàthavà tisro bhåtasaükhyàthavà priye>% . bhåtasaükhyàþ--pa¤casaükhyàþ . ukta¤ca prathame %<kaõñhàïgulàdbahiþ kàryà mekhalaikà paóaïgulà . catustrióyaïgulà yadvà tisnaþ sarvatra ÷obhanàþ>% . yadà ekà mekhalà tadà sà vistàrotsedhàbhyàü ùaóaïgulà vidheyà ekà ùaóaïgulotsedhavistàrà mekhalà mateti piïgalokteþ . yadà tu gekhalàtrayapakùastadà krameõa catustridvyaïgulamànàþ kartavyàþ . mohacåóottare mekhalàtritayaü kàryaü koõaràmayamàïgulaiþ . koõàþ--catvàraþ . ràmàþ--trayaþ . yamau--dvau . tatra sarvàntimà, dvyaïgulà . madhyasthà tryaïgulàþ . kuõóakaõñhasannihità caturaïgulà iti . satyevaü prathamamekhalàthàþ kuõóakaõñhàdàrabhya navàïgula utsedhaþsyàt . lakùaõasaügrahe'pi %<prathamàùñàïgulà vyàsàdunnatà sà navàïgulaiþ . madhyà tu tryaïgulà bàhye tçtãyà tu yamàïgulà . mekhalàþ pa¤ca và kàryàþ ùañpa¤càbdhitripakùakaiþ>% prathamà kuõóasannihità àntarotsedhanavàïgulà vàhye tu caturaïgulaiva . abdhyàïgulà--caturaïgulà . abdhayaþcatvàraþ . pakùau--dvau . yonilakùaõamuktaü svàyambhuve mekhalàmadhyato yoniþ kuõóàrdhà tryaü÷avistçtà . aïguùñhamànoùñhakaõñhà kàryà÷vatthadalàkçtiþ . pràgagniyàmyakuõóànàü proktà yonirudaïmukhà . pårvamukhàþ smçtàþ÷eùà yathà÷obhaü samanvitàþ . mekhalàyà garbhade÷e kuõóàrdhadãrghà kuõóaùñatãyàü÷avistçtà yoniþkàryà . atrauùñha÷abdena yonyagramucyate . kaõñha÷abdena ca yonimekhalà aïgaùñha÷abdaþ, aïgulaparyàyaþ . ekàïgulaparimàõena yoneragraü mekhalà¤ca kuryàdityarthaþ %<vistàro'ùñàïgalo yoneragramaïgulasaü mitamiti>% piïgalokteþ . nàradãye kuõóatryaü÷apravistàrà yonirucchrayatàïgulam . kuõóàrdhena tu dãrghà syàt kuõóoùñhã bodhipatravat . kuõóoùñhãti yathà kuõóe dvàda÷àü÷ena oùñho vihita evaü yonerapi dvàda÷abhàgena oùñhaþ kàrya ityarthaþ . tathà kuõóe praviùñaoùñho yasyà iti . bodhipatram, a÷vatthapatram . trailokyasàre %<dãrghàt såryàïgulà nàbhistryaü÷onà vistareõa tu . ekàïgulocchrità sà tu praviùñàbhyantare tathà . kumbhadvayasamàyuktà cà÷vatthadalavanmatà . aïguùñhamekhalàyuktà madhye tvàjyadhçtistathà . dakùasthà pårvayàmye tu vàmasthà pa÷cimottare . navamasyàpi kuõóasya yonirdakùadalasthità>% . såryàïgulà--dvàda÷àïgulà . tryaü÷onetidairghyatçtãyàü÷anyånavistàrà . ekenàïgulenocchrità tathà, ekenàïgulena kuõóamadhye praviùñà . kumbhadvayasamàyuktetipårvoktàgneyakuõóasya tulyàkçteryonertudhnade÷asthitaü vçttadvayameva gajakumbhàkçtitvàt kumbha÷abdenoktam . tenàtra kuõóasthalàkçtirvañadvayaü mçtpiõóadvayaü và sthàpyamiti tadgràham . aïguùñhamekhaleti, ekàïgulamànayà mekhalayà pariveùñitetyarthaþ . madhye tviti, yathà ÷ruci ghçtadhàraõayà bilaü kriyate tathà yonimadhye'pi bilaü kartavyamityabhipràyaþ . dakùastheti, pårvàgneyayàpyakuõóeùu dakùiõabhàge uttaràbhi mukhà yoniþ kàryà nairçtyàdikuõóeùu tu pa÷cimabhàge pràï mukhà vidheyà . navama iti, aùñadikùu kuõóàùñakaü vidhàya pårvo÷ànadi÷orantaràle yannavamaü kuõóaü caturdikùu và kuõóhacatuùñayaü kçtvà ã÷ànadi÷i yat pa¤camaü kuõóaü tayorapi dakùiõabhàge'pi yoniþ kàryetyarthaþ .
     tatra vi÷eùakùetraphalàdikaü kuõóoddyote uktaüyathà ÷àradàtilake %<aùñàsvà÷àsu ramyàõi kuõóànyetà nyanukramàt . caturasraü yonirardhacandraü tryasra¤ca vartulam . ùaóasraü païkajàkàramaùñàsrantàni nàmataþ . àcàryakuõóaümadhyesyàdgaurãpatimahendrayoriti>% siddhànta÷ekhare %<purandare÷ayormadhye vçttaü và caturasrakam . tadàcàryaü vinirdiùñamiti>% ayamuttamaþ pakùaþ . atha pa¤cakuõóyekakuõóanive÷anaü yathà %<à÷e÷akuõóairiha pa¤cakuõóã caikaü yadà pa÷cimasoma÷aive . vedyàþ sapàdena kareõa yadvà pàdàntareõàkhilakuõóasaüsthà>% à÷à--dik tatra kuõóàni caturasravçttàrdhavçttapadmàni ã÷adi÷i kuõóaü caturasraü vçttaü và taiþ pa¤cakuõóãnive÷anaü syàt yadà caikameva kuõóaü tadà pa÷cime uttare và ai÷ànyàü và syàt parantu caturasraü, vedyàþ sakà÷àttàni sarvàõi kuõóàni sapàdena kareõa triü÷adaïgulàntareõa và pàdàntareõa dvàda÷àïgulàntareõa và vedãpàdàntareõa vedyà÷caturthàü÷ena và maõóape navakoùñhe kçte'ùñasu bhàgeùu madhye bhavattãti vyàkhyà nàradãye %<yatropadi÷yate kuõóacatukaü tatra karmaõi . vedàsramardhacandraü ca vçttaü padmanibhaü tathà>% . catuþkuõóapakùe khàtonàstãtyuktaü bhàradãye %<pãñhavadvartayetkuõóaü supramàõamagartakam kuryàt kuõóàni catvàri pràcyàdiùu vicakùaõaþ . pa¤camaü kàrayet kuõóanã÷adiggocaraü dvijeti>% ayaü madhyamaþ pakùaþ . kai÷citpårve÷ayoriti likhitantadasat soma÷ambhau evaü và ÷ivakàùñhàyàü pratãcyàïkàrayedbudhaþ àcàryà api %<athavà di÷i kuõóamuttarasyàü pravidadhyàccaturasramekameva>% iyaü kaniùñaþ pakùaþ . navagrahàdhikàre vasiùñhasaühitàyàm %<kuõóantanmadhyabhàge tu kàrayeccaturasrakam . vitastidvayakhàtaü tat kuõóaü tu caturaïgulamiti . vedãpàdàntarantyaktvà kuõóàni navapa¤ca veti>% . nàradãye %<kuõóapedyantara¤caiva sapàdakarasaümitamiti>% kai÷cittrayoda÷àïgulamapyantaramuktaü tatra maõóapànusàreõa vyapasthà . atha varõavi÷eùasya strãõà¤ca kuõóavi÷eùamàha vipràcchrutyasraü ca vçttaü ca vçttàürdhaü tryasraü syàdvedakoõàni vàpi . sarvasyàhurvçttaråpàõi cànye yonyàkàràõyaïganànàü matàni vipràdàrabhya viprakùatriyaviñ÷ådràõàü catuþkoõavçttavçrtàrdhatrikoõàni bhavanti . athavà vipràdi varõeùu catuþkoõàni vartulàni và sarvàõi kuõóàni bhavanti yadà strã yajamànà tadà yonyàkàràõyeva kuõóàni bhavantãti vyàkhyà . ÷àradàyàm %<vipràõàü caturasraü syàdràj¤àü vartulamiùyate . vai÷yànàmardhacandràbhaü ÷ådràõàü tryasramãritam caturasrantu sarveùàü kecidicchanti tàntrikàþ>% . pa¤caràtre %<sarvàõi tàni vçttàni caturasràõi và sadà>% sanatkumàraþ %<strãõàü kuõóàni viprendra! yonyàkàràõi kàrayediti>% . atha pràcyàdikuõóeùu phalavi÷eùamàha %<siddhiþ putràþ ÷ubhaü ÷atrunà÷aþ ÷àntirmçticchide vçùñimàrogyasuktaü hi phalaü pràcyàdikuõóake>% pràcyàdikuõóeùvaùñasvaùñau phalàni syuþ . ÷àradàyàm %<sarvasiddhikaraü kuõóaücaturasramudàhçtam . putrapradaü yonikuõóamardhendvàbhaü ÷ubhapradam . ÷atrukùayakarantryasraü vartulaü ÷àntikarmaõichedamàraõayoþ ùaùñhaü ùaóasraü padmasannibham . vçùñidaü roga÷amanaü kuõóamaùñàsramãritam>% . kàmike tu phalàntaram %<aindryàü stambhe catuþkoõamagnau bhãge bhagàkçti . candràrdhaü màraõe yàmye, dveùe tryasrantu nairçte . vàruõyàü ÷àntikevçttaü, ùaóasnyu ccañine'nile . udãcyàü pauùñike padmaü raudyràmaùñàsri bhuktidamiti>% atha homasaükhyayà kuõóamànam . %<÷atàrdheratniþ syàcchataparimite'ratnivitataþ sahasre hastaþsyàdayutahavane hastayugalam . caturhastaü lakùe prayutahavane ùañkaramibhaiþ 8 kakububhirvà 10 koõairnçpakaramapi pràhurapare>% ÷atàrdhamite pa¤cà÷anmite home ratnimitaü kuõóaü, ÷atamite aratrimitaü, sahasramite home hastamitaü, da÷asahasramite dvihastaü, lakùahome caturhastamita da÷alakùahome ùaóóhastamitaü, koñihome'ùñahastamitaü da÷ahastamitaü và . kecit ùoóa÷akaramapi pràühuritivyàkhyà bhaviùyapuràõe %<muùñimànaü ÷atàrdhetu ÷ate càratnimàtrakam . sahasre tvatha hotavye kuõóaïkuryàtkaràtmakam . dvihastramayute tacca lakùamàne catuþkaram . da÷alakùamite home ùañkaraü sampracakùate . aùñahastàtmakaü kuõóaü koñihomeùu nàdhikam>% ÷àradàyàm %<da÷ahastamitaü kuõóaü koñihome'pi ÷asyate>% skànde %<koñihome caturhastaü caturhastaü samantataþ yonivaktradvayopetantadapyàhustrimekhalamiti>% idaü pràya sthålahavyaviùayam atha keùàücinmate kuõóamànà %<lakùaikavçddhyàda÷alakùakàntaïkaraikavçddhyàda÷ahastaka¤ca . koñyardhadigviü÷atilakùalakùadale munãùvartukç÷ànuhastam>% lakùasyaikavçddhyà da÷alakùakàõàmantaü samàptãkçtyàda÷a lakùakàntam ekalakùamàrabhya lakùavçddhyà da÷alakùaparyantamityarthaþ karasya ekavçddhyàda÷ahastakamparyàdãkçtyetyàda÷ahastakam ekakaramàramya ekakaravçddhyà da÷ahastaü yàvatkuõóaü pràhuriti pårveõànvayaþ koñerardhe pa¤cà÷allakùe da÷aviü÷atilakùe lakùadale pa¤cà÷atsahasre kramàt saptapa¤caùañtrikaraü kuõóamiti vyàkhyàþ ÷àradàyàm %<ekahastamitaü kuõóaü lakùahome vidhãyate . lakùàõàü da÷akaü yàvattàvaddhastena vardvayet>% siddhànta÷ekhare %<lakùàrdhe trikaraü kuõóaülakùahome catuþkaram . kuõóaü pa¤cakaramproktaü da÷alakùàhutau kramàt . ùaóóhastaü lakùaviü÷atyàü, koñyardhe saptahastakamiti>% . idameva kuõóamànaïkàmikàdimataü siddhànta ÷ekhara÷àradàhemàdripramukhaiþ pràcãnaiþ ràghavabhadçràmavàjape yikuõóaratnàkarakuõóakaumudãkàràdibhirnavãnai÷ca likhitaü kutracidanyathàpi kuõóamànànyuktàni tàni tattatprakaraõava÷àttatkarmavi÷eùe draùñavyàni . athaikahastàdda÷ahastàntaü yàvatkuõóeùu bhujakoñimànam %<vedàkùoõi yugàgnayaþ÷a÷iyugànyaùñàbdhayastrãùavo'ùñàkùàvahnirasàrasàïgakamità netrarùayo'kùasvaràþ . aïgulyo,'tha yavàþ svamabhramiùavaþ khaü pa¤caùañ sàgaràþ saptàbhraü munayastvamã nigadità vedàsrake bàhavaþ>% . ekahaste kuõóe caturviü÷atyaïgulànyàyàmavistàrau, dvihaste catustriü÷adaïgulàni . imàni pàdona likùàcatuùñayanyunàni alpàntaratvàt pårõànyeva dhçtàni . trihaste ekacatvàriü÷adaïgulàni . caturhaste aùñacatvàriü÷adaïgulàni . pa¤cahaste pa¤cayavàdhikàni tripa¤cà÷adaïgulàni . ùaóóhaste tripadonaikonaùaùñiþ, saptahaste sàrdhatriùaùñiþ . aùñahaste yavonà saptaùaùñiþ . navahaste dvisaptatiþ da÷ahaste yavonà 1 ùañsaptatiriti ùoóa÷ahaste ùaõõavatiþ caturbhuje kuõóe mujàuktà iti vyàkhyà . atropapattiþ ekahastasya caturviü÷atyaïgulàtmakasya bhujakoñighàtaþ kùetraphalaü tacca ùañsaptatyadhikapa¤ca÷atã 576 . etatpadamekahastakùetràïgulàni caturviü÷atiþ . evaü kùetraphalasya dvyàdiguõasya målaü catustriü÷adàdyaïgulàni bhavanti . atha yoninive÷anam %<kuõóatrayã dakùiõayoniraindryàþ saumyàgrakà syàditaràõi pa¤ca . pa÷càdbhagànãndradigagrakàõi yonirna koõe na ca yonikuõóe>% aindryàþ pràcyà àrabhya kuõóatrayã caturasrayonivçttàrdharåpà dakùiõõayoniþ syàt uttaràgrà arthàddhotà udaïmukhaþ . itaràõi pa¤ca kuõóàni tryasrivçttaùaóasripadmàùñàsràõi pratyagyonãni pràgagràõi arthàddhotà pràïmukhaþ . navamamapi kuõóaü dakùiõayonyudagagram . yoniþ koõe yonikuõóe ca na kàryeti vyàkhyà . svàyambhuve %<pràgagniyàmpakuõóànàü proktà yonirudaïmukhã . pårvamukhà sthitàþ ÷eùàþ yathà÷obhaü vyavasthitàþ>% iti . trailokyasàgare %<navabhasyàpi kuõóasya yonirdakùadale sthiteti>% anyatra %<nàrpayet kuõóakoõeùu yoniü tàntantravittamaþ>% iti %<yonikuõóe tathà yãniü, padme nàbhiü vivarjayediti>% . atha sarveùàü kuõóànàü prakçtibhåtaü caturasramàha %<dvighnavyàsantåryacihnaü mapà÷aü måtraü ÷aïkau pa÷cime pårbage'pi . dattvàkarpet koõayoþ pà÷aturyaü syàdevaü và vedakoõe samànam>% . iùñavyàsàd dviguõitaü vyàsaü caturthàü÷akçtacihnaü sapà÷aü måtraü pårvapa÷cimasthayoþ ÷aïkvordattvà dakùiõottarasåtramadhye yathàmadhyacihnaü bhavati tathà koõayoþ pà÷àccaturthàü÷e àkarpet evamanyato'pi . evaü kçte samacaturasraü syàt idameva sarveùàü kuõóànàü målamiti vyàkhyà . uktaü ca %<caturasramidaü proktaü sarvakuõóeùu kàraõamiti>% atra %<sama÷rutau tulya caturbhuje ca tathà''yate tadbhujakoñighàtaþ>% kùetraphalaü ùañsaptatyadhikapa¤ca÷atã 576 etàvadeva yonyàdikuõóeùu ekahasteùu yathà kùetraphalaü sampadyate tathà yatitavyamiti . atha yonikuõóamàha %<kùetre jinàü÷e tu puraþ÷aràü÷àn saüvardhya ca svãyaradàü÷a 32 yuktàn . karõàïghrimànena likhendukhaõóe pratyakpuro'ïkàdguõatobhagàbham>% . caturasrekùetre caturviü÷atidhà bhakte sati pa¤càü÷àn svãyadvàtriü÷adaü ÷ayuktàn agre saüvardhya tata÷caturdhà vibhaktasya kùetrasya pa÷cimacaturasradvayamadhyàïkàt karõasåtrasya caturthàü÷ena pratyakpa÷cimabhàge indukhaõóe vçttàrdhadvayaü vidvan . likha . tataþ pårvàïkàddakùiõottarasaülagnaü vçttàrdhaü yàbannãyamànaguõadvayato bhagàkàraü yonikuõóaüsyàditi vyàkhyà . atha kùetraphalànayanam atra kùetra trayaü pårbàïkàddakùiõottarasåtràgraü yàvannãyamànasåtradvayaü trikoõamekaü, tathà dakùiõottarasåtràgràtpårvàparasåtrànvaü yàvannãyamànasåtradvayàdaparaü trikoõam ubhayavçttàrdhe militvà ekaü vçttamiti tçtãyaü, kùetratrayaphalayoge pårõaphalam tatra prathamasya kùetraphalaü yathà atra lambaþ aïgulàni 17 yavaþ 1 yåkà 2 . bhåþ 24 %<lambenanighnaü kumukhaikyakhaõóamiti>% . atra mukhàbhàvàdbhåmadhyameva lambena guõitaü sajjàtaü prathamaü kùetraphalam aïgulàni 205 yavàþ 7 . athàparasya lambaþ 12 bhåþsaiva atràpi tayaiva rãtyà kùetraphalaü 144 . atha vçttàrdhayorekaü vçttaü tatphalaü yathà tatra vçttavyàsaþ 16, 7, 4, 1 %<vyàsasya varge bhanavàgninighne såkùmaü phalaü pa¤casahasrabhakte>% iti vyàsavargaþ 288 0 . 0 . 2 . ayambhanavàgni 3927 nighnaþ pa¤casa-- 5000 bhaktojàtaü kùetraphalaüvçttasya 116 . 1 . 4 . 5 . trayàõàü yoge kùetraphalaü pårõaü 576 . 0 . 4 . 5 . atra likùà pa¤cakaü yåkàcatuùñaya¤càdhikam alpàntaratvàdadoùaþ . dhvajàyasiddhi÷cànyannoktà . %<sthàpane sarvakuõóànàü dhvajàyaþ sarvasiddhidaþ . ÷atàü÷ovàdhikaü hãnaü hràsavçddhã na dåùayet . àyadoùavi÷uddhyarthaü kriyate ÷àstrakovidairiti>% . etatkùetrasyottaràgratvàt udãcãpràcãvadvyavahartavyà evamanyayorapi . padàrthàdar÷e %<caturviü÷atidhà madhya såtraü bhaktvà puronyaset . pa¤càü÷àn vaikakasya trãnviü÷à÷àn koõapàdataþ . vçttàrdhesto madhyatiryak såtrànta¤ca tato'rpathet . puro vardhitasåtràntaü, såtre dve syàdbhagàkçtiriti>% imàni kuõóàni kàdigrathaviruddhànãyatàdaraõãyàni . tànivacanàni tu tadàkàratvamàtrasampàdakàni na kùetraphalapårtipharàõi tatra ÷ivyakle÷omà bhåditi sthålamàrgeõa yonyàdyàkàramàtraü pratipàdyate . yogaõitànabhij¤astena caturasrakaõóaü taõóulàdinà pårayitvà tàneva taõóulàn yonyàdikuõóe dhçtvà tatpårtau toùñavyamiti . aïgalayavayåkàlikùàþ kçtvà gomåtrikàrãtyà gaõayitvà aùñabhirbhàge gçhãte phale uparyupari ca yojyamàne phalàyutapadyate aü÷asavarõanàdi kuõóamàtreùviti j¤eyam . vçttàrdhakuõóamàha %<sva÷atàü÷ayuteùubhàgahãna svadharitrãmitakarkañena madhyàt . kçtavçttadale'grata÷ca jãvàü vidadhàtãndudalasya sàdhu siddhyai>% . svãya÷atàü÷ena yutoya iùubhàgaþ pa¤camàü÷aþ arthàt kùetrasyaiva, tena hãnà càsau svabhåmiþ kùetrantanmitena karkañena såtreõa và madhyàïgàt kçtaü yadvçttàrdhantasminpårvàparàü rekhà¤jãvàråpàü vçttàrdhasya siddhyai sàdhu syàdyathà, tathà karotu vidvàniti vyàkhyà . atra kùetraphalam kùetrasya pa¤càü÷o'ïgulàdyaþ 4 . 6 . 3 . 1 . 5 . tasya ÷atàü÷o'ïgulàdyaþ 0 . 0 . 3 . 0 . 4 . anenànvitaþ pa¤càü÷aþ 4 . 6 . 6 . 2 . 1 anenonà kùetrabhåmiþ 19 . 1 . 1 . 5 . 7 etadvyàsàrdhaüdviguõaü vyàsaþ 38 . 2 . 3 . 3 . 6 . atràpi vyàsasya vargaþ 1444 . 5 . 2 . 5 . 4 . bhanavogninivne 3927 . pa¤casahasrabhakte ityàdi rãtyà kùetraphalam 1152 . 2 . 2 . 6 . 2 . etadvçttasya phalam asyàrdhaü vçttàrdhakùetraphalam 576 . 1 . 3 . 1 atràpi dhvajàyasiddhiþ . atha tryasnivçttakaõóamàha %<vahnya÷aü puratonidhàya ca punaþ ÷roõyo÷caturthàü÷aka¤cihneùu triùu såtradànataidaü syàtatryasri kathojjhitam . vi÷vàü÷aiþ svajinàü÷akena sahitaiþ kùetre jinàü÷e kçte vyàsàrdhena mitena maõóalamidaüsyàdvçttasaüj¤aü ÷ubham>% atra pårvàrtvoktaü kuõóaü vyàkhyàyate kùetrasya tçtãyàü÷ampårvatonidhàya tataubhaya÷roõyo÷caturthàü÷aü nidhàya dakùiõata uttarata÷ca dattvà tricihneùu såtradànàt kaùñarahitaü tryasri jàyate iti tçtãyàü÷o'ùñàïgulàni madhyasåtre yojitàni jàtolambaþ pa÷cimabhaja ubhata÷caturthàü÷aþ ùaóaïgulàni yojitàni jàtàni bhåþ 36 atra mukhàbhàvàt bhåmerardhaü kçtam 18 idaü lambenànena nighna¤jàtaü atra kùetraphalam 576 samabhuje kùetraphala¤ca siddhyatãti kaùñojjhitamityuktam ki¤cidbhujavaiùamyaü na doùàya atràpi dhvajàya eveti . athottaràrdhena vçttamàha kùetre caturviü÷atibhakte sati trayoda÷àü÷aiþ saha caturviü÷atyaü÷ayutaiþ mitena vyàsàrdhena maõóalaü yadvçttaü tat vçttasaüj¤aü kuõóaü sundaraü syàt . atha kùetraphalànayanam atra trayoda÷ànà¤caturviü÷àü÷o'ïghulàdyaþø 4 . 2 . 5 . 3 . anena yutàstrayoda÷a 13 . 4 . 2 . 5 . 2 . idaü vyàsàrdhabhetaddviguõaü vyàsaþ 27 . 0 . 5 . 2 . 4 atraø vyàsasya varge'smin 739 . 0 . 3 . 1 . 2 bhanavàgninighneø pa¤casahasrabhakte ityàdinà kùetraphalam 576 . 0 . 6 . 0 . atràpi dhvajàya eveti . atha ùaóasramàha %<bhakte kùetre jinàü÷airdhçtimitalavakaiþ svàkùi÷ailàü÷ayuktairvyàsàrdhaü maõóale tanmitadhçtaguõake karkañe sendudiktaþ . ùañcihneùu pradadyàdrasamitaguõakànekamekantu hitvà nà÷e sandhyaü÷adoùàmapi ca dhçtikçte netraramyaü ùaóasram>% . kùetrecatuviü÷atidhà vibhakte sati aùñàda÷àü÷aiþ svadvàsaptatitamàü÷ayuktaistàvatà vyàsàrdhena vçtte kçte sati tenaivavyàsàrdhena mite guõake såtre sati karkañe và uttaradikto dhçte sati paràvartanena ùañcihnàni bhavanti teùu ùañsu cihneùu ùañsåtràõi ekàntareõa parasparalagnàni dadyàt tataþ sandhau ye aïgadoùàþ ùaóbhujàsteùàü nà÷edhçtikçte maõóalasya vinà÷e ùaóasni ramaõãya¤jàyata iti vyàkhyà asmin ùaóasre vyàsaþ 36 . 4 . 0 atrottaràgraü trikoõamekaü mahat tadbhujamànaü tridvyaïkàgri nabha÷candrairvçttavyàse samàhate . khakhakhàbhràrka 120000 saübhakte labhyante krama÷obhujàþ iti trayàõàü bhujànàü mànaü 31 . 4 . 3 . 0 uttaràgràt pårbàparabhujamavyaü yàvannãyamànaü såtraü labdha÷caturthàü÷ovyàsaeva 27 . 6 . 0 bhujàþ, evaü bhåþ mukhàrbhàvadbhåmyardhaü 15 . 6 . 3 . 4 lambena nighnamityàdinà jàtaü kùetraphalaü 432 . 5 . 3 athàsya mahatasyibhujasya triùvapi bhujeùu trãõi tryasràõi samànyeva luynàni bhavanti tatraikasya phalamànãya triguõaü kçtvà pårbaphale yojitaü sat pårõaü kùetraphalaü syàt . tatra dakùiõakoõàgràt pårvàparabhujamadhyaünãyamànaü såtraü lambaþ 9 . 1 . 0 ayaü vyàsacaturthàü÷aþ bhujatthaü÷obhåmiþ 10 . 4 . 2 . 3 sarvatratryaü÷a eva bhujasampàtàt atra mukhàbhàkàdbhåmerardhaü 5 . 2 . 1 . 1 . idaü lambena guõitaü kùetraphalaü 48 . 0 . 4 . 2 . 1 . jàtaü idaü triyuõaü tryastàõàmapi phalaü 144 . 1 . 4 . 6 . 3 . idaü pårvakùetraphale'smin 432 . 5 . 3 yojitaü 576 . 7 . 1 . 4 . 6 . idapaki¤cidadhikaikayukàdhikaü saptayavàdhikaü alpàntaratvàdadoùaþ . aya và vyàsoyåkayà nyånaþ kàryaþ . dhvajàyasiddhi÷ca . atha và kimetàvatà prayàsena laghutrikoõaü kuõóaükùetraü dvàda÷àü÷aþ tatkùetraphalaü syàt dvàda÷aguõitaü pårõaükùetraphalam . athedaïkuõóaü svabuddhi vilàsamàtraracitamiti nopekùaõãyaü yataþ ùañkoõatà samabhujatàphalaü ca sampadyate eva %<mànàdhikye bhavedrogomàna hãne daridratà>% ityàdidoùàpattirapi nàsti . atha vaktavyaü pràcãnakçtakuõóaviruddhantarhi dç÷yate ca pràcãnakçtakuõóeùu parasparaviruddhatà idameva kuõóaü ràmavàjapeyibhi rviùamabhujaü mçdaïgàkàraü kçtaü ràghavabhaññàdibhiþ samabhujameva kàritaü lakùmaõàcàryàdayo'pyanyathaivocuþ tasmàdasma dukte netrarabhaõãye samabhuje kùetraphalasaüvàdini ùañ--koõe vidvadbhirnànàdaraibhàvyamiti . atha ye pràcãnakçtàvevàgrahiõasteùàntoùàyàpi samabhujamàha %<atha và jinabhaktakuõóapànàttithibhàgaiþ svakhabhåpabhàgahãnaiþ . mitakarkañakodbhave tu vçtte vidhudiktaþ samaùaóbhujaiþ ùaóastam>% athavà caturviü÷atibhakte kuõóamàne sati svãyaùaùñhyadhika÷atabhàgena hãnaiþ pa¤cada÷abhàgairmitoyaþ karkañastadudbhave vçtte uttaradikaþ sakà÷àt samaiþ ùadbhirmujairdattaiþ parasparalagnaiþ ùaóasraü vçttamàrjamena bhavatãti vyàkhyà . atha kùetra phalànayanaü tatra %<vçttavyàse dvisaübhàge ùaóasre syurbhujàþ sphuñà>% iti bhujamànam 14 . 7 . 2 . 2 kùetramadhye dakùiõottaràü rekhàndattvà årdhvaü bhujasaüpàtataþ pårbàparaü rekhàdvayam adhobhujasaüpàtàvadhi dadyàt evaü kçte caturasradvayaü parasparalagnaü bhavati pårbàpararekhayordakùiõottararekhayà sahasampàta÷caturthàü÷e eva bhavati saivàbàdhà tanmànaü 7 . 3 . 5 bhujaþ 14 . 7 . 2 %<svàvàdhàbhujakçtyorantaramålaü prajàyate lambaþ>% iti sàdhitolambaþ 12 . 7 . 1 . ayameva madhyalambaþ %<lambena nighnaü ku 29 . 6 . 4 mukhai 14 . 7 . 5 . 2 kya 44 . 5 . 6 khaõóam>% 22 . 2 . 7 . iti jàtaü kùetraphalaü 288 . 1 . 1 . 6 evamaparasyà pi khaõóasya . ubhayayoge dhvajàyasiddhi÷ceti . atha padmakuõóamàha %<aùñàü÷àcca yuta÷ca vçtta÷arake tatràdibhe karõikàyugme ùoóa÷a ke÷aràõi carame svàùñatribhàgonite . bhakte ùoóa÷a ke÷aràõi ca dhçte syuþ karkañe'ùñau chadàþ sarvàüstàn khana karõikàü tyaja nijàyàmauccyakaü syàt kajam>% . kùetrasyàùñamàü÷àdaùñàü÷avçddhyà ca vçttapa¤cake kçte sati tatra pa¤cakamadhye prathamaü tatkarõikà, dvinãye ùoóa÷a ke÷aràõi, dvitãyaü ke÷arasthànamityarthaþ . antime pa¤came vçtte svasya aïgulatrayàtmakasyàùñatriü÷adaü ÷onitasya ùoóa÷asu sthàneùu dikùu vidikùu tadantaràle ca samatayà bhàjite tasminvçtte pa¤cacihnàntare di÷i vidi÷i ca karkañake dhçte sati paràvartanenàùñau patràõi jàyante sarvàüstràn ke÷aràdãn ke÷aravçttatçtãyacaturthavçttàni patràõi ca he vidban! khana karõikàü tyaja mà khana . kãdç÷ãünijaþ svakãya÷càyàmo vistàrastattulyamauccyaü yasyàstàü, kajaüpadmakuõóam vahirvçttamàrjanena syàditi vyàkhyà . atha kùetraphalànayanam atropàntimasya caturviü÷atyaïgulasya pårbavat kùetraü 45 . 2 . 3 . 1 antimavçttasyàsya 29 . 3 . 4 . kùetraphalaü 699 . 4 . 5 . 0 . anayorantaràrdham 123 . 4 . 6 . 0 idaü pårbakùetraphale yojitaü và antimavçttakùetraphalam . pravartitaüsajjàtaü pårõaü phalaü 576 . 0 . 1 yåkonaü phalamàyàtyato'doùaþ . antimavçtte likùàmàtravardhanena dhvajàyasiddhi÷ceti . atràntimavçtte patràntaràrdhabhåsaügrahordhabhåtyàga÷ca buddhimatà pratyakùataevopalabdhavyaþ . athàùñàsrikuõóamàha %<kùetre jinàü÷e gajacandrabhàgaiþ svàùñà÷vi--28 bhàgena yutaistu vçtte . vidigdi÷orantarato'ùñasåtraistçtãya muktairidagaùñakoõam>% . kùetnacaturviü÷atibhàge kçte satyaùñàda÷abhàmaiþ svãthàùñàviü÷ena yutaiþ karkañakena vçtte kçte sati vidigdi÷orbhadhye kçtàùñacihnebhyaþ aùñabhujebhyastçtãyàü÷amilitaiþ cihnadvayaü vidhàya tçtãyacihnena yojitairaùñakoõaü vçttamàrjanànmadhyasthàùñadoþkhaõóamàjenàcca bhavatãti vyàkhyà . atha kùetraphalànayanaü vyàsàdviü 18 . 5 . 1 . 0 . vyàsaþ 37 . 2 . 2 . atha %<dvidvinandeùusàgarairvçttavyàse samàhate . khakhakhàmnàrkasaübhakte labhyante krama÷o bhujàþ>% iti 14 . 2 etadvçhadbhujamànaü dakùiõottararekhà koñiþ àyate kùetrebhujakoñighàtaþ kùetraphalam . bhujakoñij¤ànaü tu vçhadbhujatulyaü madhye'ntaram 14 . 2 . 2 yàbhyottararekhobhayapràntavartirekhà khaõóamàne yojitaü satkoñiþ syàt yathà dakùiõottarapårbàpararekhà khaõóayogàdårdhvarekhàtiryagrekhe bhujakoñiråpe tadagrànnãyamàno mahàmujaeva karõaþ 14 . 2 . 2 . 5 . 0 . asya vargàrdhamålaü tiryagraråpabhujakoñimànaü laghuþ 10 . 0 . 6 . 2 . yato'tra bhujakoñiyargayogaþ karõavargo bhavati idaü koñimànaü dvighnaü sat pårbabhuje yojitaü jàtà koñiþ dakùiõottararekhàråpà 34 . 3 . 5 . 4 . etadvçhadbhujapàtaphale 492 1 . 1 . 2 . atha koõakùelayoþ phalaü laghubhuja--vargeõa tulyametat 101 . 7 . 6 . pårbaphalàdasmà 492 . 1 . 1 . 2 . cchodhitaü sajjàtaü phalam 390 . 1 . 3 . 2 . asmin pårbàparakoõànàü caturõàü phalaü yojitaü satpårõaü phalaü syàt . tatra pårbakoõayoþ phalaü yathà vçhadbhujobhujaþ 14 . 22 . pårvàpararekhàkhaõóaü koñiþ 10 . 0 . 6 . 2 . anayorghàtaþ 144 . 1 . 5 . 62 asmàtkoõakùetraphalametat 50 . 7 . 7 ÷odhitaü sajjàtaü pårvakoõayoþ phalam 93 . 1 . 6 . etadevàparakoõayoþ, atodvighnametat 186 . 3 . 4 . pårvakùetraphale'smin 390 . 1 . 3 . 2 . yojitaü sajjàtaü kùetraphalaü 576 . 5 . 0 . 0 . alpàntaratvàdadoùaþ dhvajàyasiddhi÷ca . idaü sarvathà netraramaõãyamityaïgãkartavyam . atha prakàràntareõa samàùñabhujàùñàsra kuõóamàha %<màdhye guõe vedayamairvibhakte ÷akrairnijàdryabdhilavena yuktaiþ . vçtte kçte digvidi÷o'ntaràle gajairbhujaiþ syàdathavàùñakoõam>% . màdhye guõe--såtre caturviü÷atibhakte svasaptacatvàriü÷adaü÷asahitai÷caturda÷abhirvyàsàrdhena maõóale kçte tatra digvidi÷ormadhye kçtàùñasåtraiþ parasparasaülagnairaùñakoõam prakàràntareõa pràcãnakçtirasikàbhimataü kuõóaü vçttamàrjanàdbhavatãti vyàkhyà . atha kùetraphalànayanam %<candrartunandàkçtibhi 22961 rvyàsàrdhe tu samàhate . khakhakhàbhràgnisaübhakte 30000 labhyante krama÷obhujàþ>% iti bhujamànaü 10 . 7 . 4 . 3 . 4 . %<tataþjyàvyàsayogàntaraghàtamålaü vyàsastadåto dalitaþ ÷araþ syàditi>% . jàtaþ ÷araþ 1 . 0 . 7 . 2 . 6 . atha yàmyabhujasyobhayàntàt samukhàpara bhujapràntadvayaü yàvat såtradvayaü kuryàt . evaïkçte tiryagdãrghacaturasraü pàr÷vayorviùamabhujacaturasradvaya¤casyàt tatra vyàsàdasmàt 28 . 4 . 6 . sakà÷àddviguõaü ÷araü vihàya ÷eùodãrvacaturasrasya bhujaþ . atha và jyàvyàsavargàttaramålaü bhujaþ kiü ÷arakaraõaprayàsena 26 . 3 . 0 . aùñàsribhujaeva koñiþ àyate bhujakoñighàtaþ kùetraphalam 288 . 4 . 4 . atha viùamabhujacaturbhujakùetraphalam jãvàrdha÷aronavyàsàrdhaüviùamacaturbhuje lambaþ 7 . 5 . 5 . 0 . jyaiva mukhaü dãrghacaturasrabhuja eva bhåþ lambena niynaüku 26 . 3 . 0 mukhai 10 . 7 . 4 . 3 . kya 37 khaõóam 18 . 5 . 2 . 1 kùetraphalam 144 . 3 . 6 . 4 evamaparasyàpi trayàõàü yogaþ 576 . 1 . 4 dhvajàyasiddhi÷ca . athavàùñadhanuùàü phalamànãya vçttaphalàt saü÷odhyàpi kùetraphalaü syàditi asminsamàùñabhuje ràghavabhaññàdibhirukte ÷àradàtilakà divàkyaiþ saha mahànvirodhastasmàdasmaduktamaùñàsri netra ramyaükùetraphalasaüvàdisamabhujamevàdaraõãyamiti . athakhàtalakùaõaü kaõñhalakùaõa¤càha . %<khàtaü kùetrasamaü pràhuranye tu mekhalàü vinà . kaõñhojinàü÷amànaþ syàdarkàü' ÷a iti càpare>% . kuõóakhananaü kùetrasama kuõóasya yà vànvistàra àyàma÷ca tàvatkhananamàdyamekhalayà sahitaü kuõóe kàryam yonyàdikuõóeùu vistàràyàmayo rnànàtvàccaturasrasyaivàyàmavistàrau gràhyau . anye tu mekhalàü varjayitvà bhåmàveva tàvatkhananaü kàryamityàhuþ . kaõñho'pi kùetracatuviü÷atyaü÷amànaþ khàtàdbahiþ kàryaþ samantàdekàïgulamitaþ . anye kùetradvàda÷àü÷aparimina iti pràhuriti vyàkhyà . siddhànta÷ekhare %<khàtaü kuõóapramàõaü syàdårdhamekhalayà saha>% pratiùñhàsàrasaügrahe %<pa¤catrimekhalocchràyaü j¤àtvà'÷eùamadhaþ khanet>% mohamålottare %<hastamàtra khanettiryagåddhvaü mekhalayà saheti>% . atha pakùàntare ÷àradàtilake %<yàvàn kuõóasya vistàraþ khananaü tàvadãritamiti>% . prayogasàre %<caturasra¤catuþkoùñhe såtraiþ kçtvà yathà purà . hastamàtreõa tanmadhye tàvannimnàyataü khanet>% . gaõe÷avi mar÷inyàm %<caturviü÷àïgulàyàmaü tàvatkhàtasamanvita miti>% pakùadvaidhe vayantu %<smçtidvaidhe tu viùayaþ kalyanãyaþ pçthak pçthagiti>% vacanàt homàlpatvabahutvayoranthatara pakùàvà÷rayaõãyàviti yuktamutpaõyàmaþ . %<aucityàdarthàt parimàõamiti>% kàtyàyanoktiþ . lokàntare %<khàtàdbàhye'ïgulaþ kaõñhaþ sarvakuõóeùvayaü vidhiþ . caturvi÷atamobhàgaþ kuõóànàmaïgulaü smçtàümati>% . etatpàribhàùikamaïgalaü sarvatra boddhavyam . sãma÷ambhau %<bahirekàïgulaþ kaõñhodvyaïgulaþ kvacidàgamaþ>% iti tenàdyaþ pakùaeva ÷reyàn bahusaübhatatvàt . atha mekhalànàmadhamatàdipakùamàha %<adhamà mekhalaikà syànmadhyamaü mekhalàdvayam . ÷reùñhà stasro' thavà dvitripa¤casvadhamatàdikam>% . ekamekhalàpakùo'dhamo dvimekhalo madhyaþ, trimekhalaþ ÷reùñhaþ . atha pakùàntare dvimekhalo'dhamaþ trimekhalomadhyaþ pa¤camekhalaþ ÷reyàn ekamekhalo'dhamàdhama iti vyàkhyà . kriyàsàre %<nàmiyonisamàyuktaü kuõóaü ÷reùñhaü trimekhalam . kuõóaü dvimekhalaü madhyannãcaü syàdekamekhalamiti>% lakùaõasaügrahe %<mukhya stu pa¤catàþ proktàmadhyamàstisrà eva ca . dve syàtàmavame pakùeekà sà tvadhamàdhameti>% soma÷ambhunà tu vi÷eùa uktaþ %<trimekhalaü dvije kuõóaü kùatriyasya dvimekhalam . mekhalaikà tu vai÷yasyeti>% atha khàtaü samekhalaü kùetrasamaniti spaùñaüvadanmekhalàlakùaõamàha aùñadhà vihitakuõóa÷aràü÷aiþsaïkhanedbhuvamuparyanalàü÷aiþ . mekhalàviracayedapi tikhaþùaógajàrkalavavistçtipiõóàþ aùñadhà bhaktasya kùetrasya yaþ tryaïga làtmakobhàgastàóa÷aiþ pa¤cabhirbhàrgarbhuvaü khanet uparitrimistàdç÷airbhàgaistisromekhalà racayet kãdç÷ãþ ùaóaùñadvàda÷àü÷àþ catustridvyaïgulamitàstaistulyavistàrauccyaü yàsàntà iti vyàkhyà . vi÷vakarmà %<vyàsàtkhàtaþ karaþ proktonimnantithyaïgulena tu . kaõñhàt paraü mekhalà tu unnatà sà navàïgulairiti>% . kriyàsàre %<pradhànamekhalotsedhauktamatra navàïgulam . tadvàhyamekhalotsevamaïguladvitayaükramàt . catustridbyaïgulavyàsãmekhalàtritayasya tu>% yoginãhçdaye'pi %<mekhalàþ ÷çõu me devi! hastàdiùu vi÷eùataþ . ùaõõàgàrkàü÷asambhàgairmitàþ syurbhopitàþ ÷ubhàþ>% iti . atha prakàràntareõa mekhalàlakùaõaü nàbhilakùaõaü càha %<rasàü÷akàdunnatavistçtà÷ca tisro'thavaikà yugabhàgatulyà . pa¤càthavà ùañ÷aravedaràmadvyaü÷aistatàþ syurnavabhàgapiõóàþ . àdyàparàstaccharabhàgahãnà jinàü÷akaõñhàdbahireva sarvàþ . kuõóànusàrà api mekhalàþ syurarkàïgabhàgauccyatatistu nàbhiþ . kuõóàkàronàbhirambhojasàmyovàbje'yaü nenàü÷ahànirdalàgre . ÷eùakùetre vahnivçttaiþ same te syurvai karõaiþ ke÷aràþ patrakàõi>% athavà kùetraùaóaü÷àdunnatàþ ùaóaü÷enaiva vistçtàstisro mekhalà bhavanti athaikayekhalàpakùamàha ekaivamekhalà kùetracaturthàü÷occà tattçtãyàü÷avistçtà ca syàt . pa¤camekhalàpakùamàha . atha pa¤ca mekhalàþ kàryàþ ùañpa¤cacatustridbyaïgulaiþ pàribhàùikairvistçtàþ . athapa¤camekhalànàmuccatà màha tatràdimà navabhàgaþ piõóaþauccyaü yasyàþ sà pàribhàùikanavàïguloccà syàt aparà mekhalàstasyà àdyàyà yaþ ÷aràü÷aþ pa¤càü÷astena hãnà bhavanti yathà ekahaste kuõóe prathamamekhalà navàïguloccà asyàþ pa¤camàügaþ 1 . 6 . 3 . 1 . 5 eùa ekadvitricaturguõaþ prathamamekhalàmàne nyånaþ kçtaþ san tadadhaþsthànàü mekhalànàmauccyaü syàt yathedaü dvitãyamekhalauccyam 7 . 1 . 4 6 . 3 evamaparàsàmapi draùñavyam . tàþ mekhalàþ sarvàþkùetra caturviü÷atibhàgamitàt kaõñhàdbahireva bhavanti kãdç÷yaþ kuõóànukàràþ yonyàdikuõóeùu yonyàdyàkàràeva svuþ apirevàrthe . atha nàbhilakùaõamàha nàbhirdvàda÷àü÷enoccaþ ùaóaü÷ena vistçtaþ kuõóànukàraþ yàóa÷a¤caturasràdyàkàraü kuõóaü tàdç÷onàbhiþ . athavà nàmirambhojasamaþ kamalàkàraþ kàryaþ ayaü nàbhiravje padmakuõóem bhavati tatra nàbhiråpàyàþ karõikàyàþ samatvàt . atha padmàvàrakaraõaü nàbherucyate dalàgre dalàgranimittaü dvyaïgulocce caturaïgulavistàràyàme nàbhau inàü÷ahànirdvàda÷àü÷atyàgaþ kàryaþ ÷eùamava÷iùñaü kùetraü tasmin vçttatrayaü samabhàgena kàryam . tatra madhyacihnàt prathamaü vçttaü karõikà dvitãyaü vçttaïke÷arasthànaü tçtãyaü patràõi tadbahirava÷iùña dvàda÷àü÷ena dalàgràõi racayediti vyàkhyà . và÷iùñhyàm %<prathamaü mekhalà tatra dvàda÷àïgulavistçtiþ . caturbhiraïgulaistasyà÷connati÷ca samantataþ . tata÷coparivapraþ syàccaturaïgulamunnataþ . aùñàbhiraïgulaiþ samyagvistãrõa÷connatasta thà>% . piïgalàmate %<ekà ùaóaïgulotsedhavistàrà mekhalà mateti>% lakùaõasaügrahe tu vi÷eùa uktaþ . %<caturaïgulavistàrotsedhà caikaiva mekhaleti>% tantràntare ùaùñhàü÷enàùñamàü÷ena mekhalàdvitayaü viduritiþ ayaü pakùo' bahusaümatatvàdupekùita eva . sidvànta÷ekhare %<ùaóvàõàbdhivahninetramitàþ syuþ pa¤ca mekhalàþ>% iti lakùaõa saügrahe %<pa¤ca và mekhalàþ kàryàþ ùañpa¤càbdhitripakùakaiþ . prathamà kuõóasahitottarotsedhanavàïguleti>% piïgalàmate %<khàtàdekàïgulantyaktvà mekhalànàü sthitirbhavediti>% ÷àradàyàm %<kuõóànàü yàdç÷aü råpaü mekhalànà¤ca tàdç÷am>% iti tatraiva %<kuõóànàü kalpayedantarnàbhimambujasannibham . tattatkuõóànuråpaü và mànamasya nigadyate>% muùñyaratniratnihastà nàbherutsedhatà matà . netravedàïgulopeteti padmenàbhiü vivarjayediti pràgeva likhitam . ambujàkàrakaraõaü tatraiva %<padmakuõóetu kùetrasya dvàda÷àü÷aü bahiþ sudhãþ . tanmadhyevibhajed vçttaistribhiþ samavibhàgataþ . àdyaü syàt karõikàsthànaü ke÷aràõàü dvitãyakam . tçtãyantatra patràõàü muktvàü÷ena dalàgrakamiti>% atha yonilakùaõamàha %<yonirvyàsàrdhadãrghà vitataguõalavàdàyatàbdhidvibhàgàttuïgàtàvat samantàt paridhiruùarigastàvadagreõa ramyam . nimnaü kuõóaü vi÷antã balayadalayugenànvitàdho vi÷àlà, målàt sacchidranàlàntaravañarucirà÷vattha patràkçtiþ syàt>% yonirvyàsàrdhena dãrghà vistàratçtãyàü ÷ena vistãrõà caturvi÷àü÷enoccà caturviü÷àü÷ena paridhi rmekhalà yasvàþ sà tàvataivàgreõa caturvi÷àü÷ena nimnaü yathà tathà kuõóaü prati vi÷antã balayadala yugena vçttàrdhadvayena yutà adho vi÷àlà arthàduparikhalpasaükocanavatãmålàtsthalàtsakà÷àt madhye sacchidraü bàlaü yasthàþsà padmanàlàkàratvànnàloktiþ . antarmadhye avañogartaþ sruci dhçtadhàraõàrthaü yadvattena rucirà sundarà sà a÷vatthapatràkçtiþ syyàditi vyàkhyà . vàyavãye %<mekhalàü madhyataþ kuryàt pa÷cime dakùiõe'pi và . ÷obhanàü madhyataþ ki¤cinnimnàmunmãlitàü ÷anairiti>% yonimiti ÷eùaþ . trailokyasàre %<dãrghà såryàïgulà yonistryaü ÷onà vistareõa tu . ekàïgulocchrità sà tu praviùñà'bhyantare tathà . kumbhadvayàrdhasaüyuktà sà÷vatthadalavanmatà . aïguùñhamekhalàyuktà madhye vàjyadhçtistatheti>% pa¤caràtre %<arkàïgulocchritàü yoniü vidadhyàttàvadàyatàm>% tàvaddãrghàm ekàïgulocchrità ityasya vivaraõam aïguùñhamekhalàyuktetyatra aïguladvayamucchràyaþ kutraciduktaþ aïgulaü paridhiriti dvàda÷àïgulocchràyaþ ayaü na pràyobahusaümatapakùaþ ato'smadukta ekàïgulocchràyapakùobahusaümataþkàryaþ . ÷àradàyàm %<målàdàrabhya nàlaü syàdyonyà madhye sarandhraka miti>% dvàda÷àïgulamekhalàpakùeyonilakùaõa màha %<athàrkàïgulapakùe tu mekhalànànda÷àïgulaiþ . vistçtà tithibhirdãrvàïgulibhiryoniriùyate>% mekhalànàü da÷àïgulairvistçtà tithyaïgulairdãrghà yoniþ syàditi vyàkhyà . prayogasàre %<sthitàü pratãcyàmàyàme samyak pa¤cada÷àïgulàm . dvipa¤càïgulavistàràü ùañ caturdvyaïgulàþ kramàt . trayoda÷àïgulotsedhàü boniü kuõóasya kàrayet>% . kecit yonikùetrasya dãrghacaturasraråpa sya yatphalaü tasya målamànãya tàvatsamacaturasraü saü÷odhya yonikuõóavadyoniü sàdhayedityàhuþ . adhikaü kuõóàrkàñau dç÷yam . %<rasaü pibet kumàro'yaü tvatprasàdàt mahàbalaþ . balaü nàgasahasrasya yasmin kuõóepratiùñhitam . yàvat pibati bàlo'yaü tàvadasmai pradãyatàm>% . %<ekocchvàsàttatra kuõóe pibati sma mahàbalaþ . evamaùñau sa kuõóàni hyapibat pàõóunandanaþ>% bhàø àø 128 aø . %<sàdhubhirgarhitaü karma caõóàlasya vidhãyate . tasmàt gorajasà dhvastamapàü kuõóe niùi¤cati>% bhàø ànuø 101 aø . kaõóyate kulamanena kuói--dàhe karaõe gha¤ . amçte bhartari 5 jàrajàte striyàü ñàù . %<paradàreùu jàyete dvau sutau kuõóagolakau . patyau jãvati kuõóaþsyàt mçte bhartari golakaþ . tau tu jàtau parakùetre pràõinau pretya ce ha ca . dattàni havyakavyàni nà÷ayete pradàyinàm>% manuþ . %<bràhmaõà eva saüpåjyà puõya svargamabhãpsatà . ÷ràddhakàle tu yatnena bhoktavyàhyajugupsatà . durvacàþ kunakhã kuùñhã màyàvã kuõóagolakau . varjanãyàþ prayatnena kàõóapçùñhà÷ca dehinaþ>% bhàø vaø 199 aø . dvijàt dvijàtibhàryàyàü savarõàyàmutpànnakuõóagolakayoþ saüskàràrhatà yathàha prayogapàrijàte bràhme %<bràhmaõyàü bràhmaõàjjàto bràhmaõaþ sa iti ÷rutiþ . tasmàcca ùaõóabadhirakubjavàmanapaïguùu . jaóagadgadarogàrta÷uùkàïgavikalàïghriùu . mattonmatteùu måkeùu ÷ayanasthe nirindriye . dhvastapuüstveùu caiteùu saüskàràþ syuryathocitam . mattonmattau na maüskàryàviti kecit pracakùate . karmasvanadhikàràcca pàtityaü nàsti caitayoþ . tadapatya¤ca saüskàryamapare pràhuranyathà . saüskàramantrahomàdãn karotyàcàryaeva tu . upaneyà÷ca vidhivadàryasya samãpataþ . ànãyàgnisamãpaü và sàvitrãü spç÷ya vàcayet . kanyàsvãkaraõàdanyat sarvaü vipreõa kàrayet . evameva dvijairjàtau saüskàryau kuõóagolakau>% atastasya bràhmaõatve'pi ÷ràddhe'nnadànaniùedha iti vi÷eùaþ . atredaü bodhyam . %<a÷ulkopahçtàyàü tu piõóadà voóhureva te>% smçtyukteþ ÷ulkadànaü vinà upagataparastriyàü jàtasya voñureva putratvaü ÷ulkadàne tu utpàdayitureveti . ataeva %<yanme màtà pralulobha retaþ>% ityàdi ÷rutyà kùetriõaeva piõóadatvaü bhaïgyoktam . asya prasthena saha samàse àdyudàttatà . tena nirvçttàdyarthe caturarthyàü a÷màø ra . kuõóara tannirvçttàdau triø kuói--dàhe bhàve a . 6 dàhe strã .

#<kuõóaka># puø dhçtaràùñraputrabhede . %<kuõóaka÷citrasena÷ca suvarcàþ kanakadhvajaþ>% bhàø àø 186 a0, kuõóa + svàrthe ka . 2 kuõóàrthe,

#<kuõóakãña># puø kuõóe yonikuõóe kãñaiva vicàra÷ånyatvàt . 1 patitabràhmaõaputre 2 jàrajàtabràhmaõaputre 3 dàsãkàmuke 4 càrbàkavacanàbhij¤e puruùe ca mediø .

#<kuõóagolaka># naø kuõóe golaü golàkàraü kaü jalamatra . 1 kà¤jike hemacaø . saø dvandvaþ . 2 kuõóagolakayoþ samà hàre ca .

#<kuõóaïga># puø kuõóaü tadàkàraü gacchati gama--bàø kha óicca . niku¤jikàvçkùe hemaø tasya latàdinà'pidhànena kuõóàkàratvàttathàtvam

#<kuõóaja># puø dhçtaràùñraputrabhede %<kuõóaja÷citraka÷caiva duþ÷alà ca ÷atàdhikà>% bhàø àø 67 aø .

#<kuõóajañhara># puø kuõóaiva jañharamasya . 1 kuõóàkàrodare 2 ç ùibhede puø %<àtreyaþ kuõóajañharodvijaþ kàlaghañastathà>% bhàø àø 53 a0,

#<kuõóadhàra># triø kuõóaü kuõóàkàraü dhàrayati dhàri--aõ u paø saø . nàgabhede, %<maõimàn kuõóadhàra÷ca karkoñakadhana¤jayau>% bhàø saø 9 a0,

#<kuõóapàyin># puø bhåmni kuõóena kuõóàkàracamasena pibanti somam pà--õini . kuõóena somapàyiùu sayajamàna ùoóa÷artviksàdhyasatrabhedakàriùu

#<kuõóapàyinàmayana># naø 6 taø aluk saø . satrabhede taditikartavyatàdikam à÷vaø ÷rauø 12 . 2 . 3--såtràdau uktaü yathà %<kuõóapàyinàmayanam>% såø . %<etannàmakamidaü satramadhikçtaü veditavyam>% vçø . %<màsandãkùità bhavanti>% såø . %<ayaü màsa÷abda ekànnaviü÷atiràtre upacaritaþ, ekànnaviü÷atiràtràdikaü sàvanavadbhavatãtyarthaþ>% vçø . %<te màsi somaü krãõanti>% såø . %<ayamapyupacàra eva dãkùàkàle . màsyatãte dãkùitàþ somaü krãõantãtyarthaþ>% vçø . %<teùàü dvàda÷opasado bhavanti>% såø . %<sàtrikàõàndãkùàõàmapavàdo dãkùàvidhiþ, tathà sàtrikàõàmupasadàmapavàdo'yamupasadvidhiþ>% vçø . %<somamupanahya pravargyapàtràõyutsàdyopanahya và màsamagnihotraü juhvati>% såø . %<upatsasvatãtàsu pravargya pàtràõyutsàdyopanahya và tàni tàni, te ekaü màsam agnihotraü juhvati sàyaü pràtaþ>% vçø . %<pràtarupakramaþ sàyamapavargaþ>% såø %<pràtaþkàlasya prathamapràptatvàt upasatkàle dvàda÷àhe'tãte'gni hotrasya pràtaràrambhànnaimittikàdagnihotràt karmàttarametaditi nyàyavidàü prasiddham>% vçø . %<màsaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajante>% såø . %<agnihotramàse'tãte tataþ anantaramekaü màsaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajante>% vçø . %<kçùõapakùe'harahaþ paurõamàsyà, ÷uklapakùe'haraharamàvàsyayà, mitràvaruõayorayane tathà dçùñatvàt>% såø . %<evamatra sampàdanãyam--yathà kçùõapakùàdau paurõamàsyà'haþ sambhavati, tatra dãkùàrambhaþ kartavya iti>% vçø . %<màsaü vai÷vadevena>% såø . %<aharaharanena yaùñavyam . vai÷vànarapàrjanyà tu na bhavati àrambhàrthatvàttasyàþ, sa càrambhaþsatre na prasakta iti>% vçø . %<bhàsaü varuõapraghàmaiþ màsaü ÷àkamedhaiþ etairaharaharyajeran>% måø %<ekàhenàpavçjya prakçterdvyahasamàpanãyatvàddvyahena và kuryàt . adhvaryupratyayàtsamàpanamiti sthitiþ>% vçø . %<màsaü ÷unàsãroùeõa>% måø . %<anenàpyaharahareva>% vçø . %<yadaharmàsaþ påryate tadahariùñiü samàpyàgnipraõayanàdidharmotsàdanàdi vaupavasathikaü karmaø kçtvà ÷vobhåte prasunuyuþ>% såø . %<yasminnahani màsaþ påryate tasminnahani ÷unàsãrãyeùñiü samàpya tadanantaraü yadi pårvameva pravargyapàtràõyutsàditàni tadàgnipraõayanàdyaupavasathikaükarma kçtvà sutyàrambhaþ>% vçø . %<taddhaika upasadbhya evànantaraü kurvanti tathàdçùñatvàt sautyànmàsànagnihotràdãn vadantaþ>% såø . tadidamagnipraõayanàdyaupavasathikaü karma kuõóapàyinàmayane agnihotràdimàsebhyaþ kartavyamityuktam tatraika àhuþ tatkarmàgnihotràdimàsebhyaþ pràgupasadbhyo'nantaraü kartavyamiti . tatra hetumàhuþ prakçtau tathàdçùñatvàditi . na tvagnihotràdimàsebhya upariùñàt, kriyamàrõe và aupavasathike sutyànantarasya vidyamànatvàditi . tathàdçùñatvàtsàdhàraõamiti, tatparihàràrthamagnihotràdimàsàn sautyàniti . katham? asya satrasya gavàmayanaprakçtikatvàttasya sàüvatsarikatvàt kuõóapàyinàmayane trivçdàdayaþ ùaõmàsà ekaþ pakùaþ, agnihotràdayaþ ùaõmàsà aparaþ pakùa iti manyamànàþ . evaü ca upasadà¤ca sutyà¤ca sutye aupavasathikasya kçtatvànna ka÷ciddhetudoùa iti vadanto'gnihotràdimàsebhyaþ pràgupasadbhyaþ årdhvamaupavasathikaü kurvanti . etaduktam bhavati . agnihotràdimàsàn sutyàniti manyamànàþ tebhyaþ purastàdupasadbhya årdhvaü aupavasathikaü karma kecit kurvanti prakçtau tathàdçùñatvàditi . yadetadagnihotràdimàsàn sautyàniti vadanti tadanupapannam . kutaþ? somayàgasvaråpatvàt sutyànàm agnihotràdãnàü tu haviryaj¤asvaråpatvàdasutyatvamiti . yatpunaridamuktaü gavàmayanaprakçtikatvàdagnihotràdimàsaiþ pårvapakùasiddhiriti . tadayuktam somayàgànàmeva gavàmayanaprakçtikatvaü pårvapakùastvamuttarapakùastva¤ceti . agnihotràdayo'smin satre apràkçtà àgantavaþ karmavi÷eùàþ atasteùàntatsthànàpannatvamapi na sa mbhavati . atasteùàü sutyatvanna sambhavati . sutyatvàsambhave tathàdçùñatvàdityasya hetoþ sàdhàraõyàdasàdhakatvàdityanenàbhipràyeõoktaü bhagavatàcàryeõa %<tadanupapannam iti>% vçø %<pa÷varthaüddhyagnipraõayanantasya ca ÷vaþsutyànimittam>% såø . %<paroktasya hetorasàdhakatvamuktvà svapakùaü samarthayati . aupavasatheùu karmasu yaþ pa÷ubhàgaþ saþ ÷vaþsutyànimittamiti pratyakùaü ÷råyate %<agnãùomàbhyàmindro vçtramahaüstàvenamabråtàm>% ityàdinà . ato vacanàt pa÷oþ sutyànantaryameva sampàdanãyam . tatra yadagnipraõayanantat somayàgàrthameba pa÷orapyupakaroti prasaïgàditi pa÷varthamityuktam . ato'gnipraõayanasya pa÷oþ ÷vaþsutyànantaryameva kartuü yuktam>% vçø . %<atipraõãtacaryàyàü ca vaiguõyaü dar÷apårõamàsayoþ tathàgnihotrasya>% såø %<evaü tàvadaupavasathikasya agnipraõayanàderagnihotràdimàsebhya årdhvameva kartavyatàü pratipàdyedànãmagnipraõayanasyàgnihotràdimàsebhyaþ purastàt kriyàyàü dar÷apårõamàsayoragnihotrasya ca vaiguõyaü bhavatãti pratipàdayati . kutaþ? iti cet, prakçtau naiyamike'tipraõãte uttaravedyàntayoryàgàdidar÷anàt . ato vaiguõyakaratvàdagnipraõayanantàvat purastànna kartavyamityasya vi÷eùo'nyebhya ityuktam>% vçø . %<sado havirdhànànyàgnãdhrãyàgniùomapraõayanavasatãvarãgrahaõàni pa÷varthàni bhabanti sutyàrthànyeke>% såø . %<evaütàvadaupavasathikeùuyaþ, saþ÷vaþsutyànimittatvàdagnihotràdimàsebhya årdhvaü kartavyaityuktam . agnipraõayana¤ca sutyàrthatvàt pa÷orapyupakàrakatvàcca purastàt kriyàyà¤càgnihotràdãnàü vaiguõyakaratvàttadvadityuktam . idànãü yeùàü ÷vaþsutyàvacanaü nàsti ÷rutyàdibhistu sutyàïgabhàvo'styeva aïgabhàva÷ca sannipatyopakàradvàreõa, teùàü sutyàkarmaõodde÷àdisàdhana ityakalparåpàõàü sadaàdãnàmagnihotràdimàsebhyaþ purastàt karaõe ki¤cidadçùñaü dçùñaü và prayojanaü nàsti . teùàü purastàt karaõe pramàõaü ca nàsti, kutaþ?>% vçø . %<tatkàlà÷caiva tadguõàþ>% såø . yasya pradhànasya yaþ kàlaþ sa eva kàlastadguõànàü pradhànakàla eva aïgànàü mukhyakàla ityarthaþ . tadetannyàyavidàü prasiddhvam . ata eva prasiddhavadupadiùñavànàcàryaþ tatkàlà÷caiva tadguõàþ, iti . etaduktaü bhavati yasmàt pradhànakàlà eva pradhànaguõàþ tasmàt sadaàdãnàmagnihotràdimàsebhyaþ purastàdakriyaiva . tatkàlà÷caiva tadguõà iti ca÷abdo'tra pañhitaþ pradhànakàle ca guõàþ kartavyà ityarthaþ . sadaàdãnàmpa÷varthatàvacanam abhyupagamya sadaàdoni pa÷varthàni và bhavantu, sutyàrthàni và, sarvathà tàvadagnihotràdibhyaþ purastàt kriyà na syàdityayamabhipràyaþ . aïgànàü pradhànakàlatvamukta %<tatkàlà÷caiva tadguõàþ, iti . yàni punaraïgàni bradhànakàlàdviprakçùñàni, yathà agnimàrutàdårdhvamanuyàjai÷varanti>% iti teùàü pa÷varthatà nàsti saumikaiþ padàrthairvyavadhànàditi . ato'nuyàjasadç÷àni karmàntaràõi somàïgatvenaiva vidhãyanta iti pràpte ucyate vçø . %<siddhasvabhàvànàü na vyavadhànàdanyatvaü yathà pçùñhyàbhiplavayoþ>% såø . %<prakçtau siddhasvabhàvànàü padàrthànàü vikçtau padàrthàntaravyavadhànamàtreõa teùàmanyatvaü na syàt . ananyatve ca pràkçtoùakàratvenàïgatvamapi syàt . pràkçtànàü vikçtàvupakàradvàreõa hi padàrthànàü pràptànànàmanupakàrakatvamityayuktaü yadi paraü vyavadhànàdanyatvaü bhavati . ato viprakçùñakàlà api padàrthàstadguõà eva bhavanti, taddhyanapagamàditi karmàntaratvapakùe vàkyabhedàditi prasajyeta . yathà pçùñhyàbhiplavayoriti vyavadhànàdanyatvàbhàve dçùñàntaþ . yathà pçùñhyasya vàbhiplavasya vànyasya và saïghàte råpavi÷eùasya madhye yajamànamaraõasya nimittena naimittikamaharantaramupajàyate tatra tena vyavadhànamasti, tathà pçùñhyàdisaïghàtavi÷eùabuddhirnàpaiti tadvadatràpãti . yasmàdvyavadhànàt padàrthànyatvaü nàsti, ata evaupavasathikasyàgnihotràdimàsebhyaþ purastàt kriyà÷aïkàniràkaraõàrthamidaü prakaraõamàrabdham . kànicidaïgàni tatkàlàni kànicidviprakçùñakàlànãtyevamubhayathà vyavahàro'sti . sarvathà tàvadagrihotràdimàsebhyaþ purastàdaupavasathikaü na kartavyamiti prakaraõàrthaþ>% vçø . %<saguõànàü hyeva karmaõàmuddhàra upajano và>% såø %<ayamapyagnihotràdimàsebhyaþ upariùñàdaupavasathikakriyàyàü hetuþ . yasmàt pradhànakarmaõàmuddhàre upajane--utkarùe ca saguõànàmeva sarvatroddhàràdirdçùñaþ yathà snànabhojanavihàràõàmaharahaþ kàryàõàïkasyaciduddhàre saguõasyaivoddhàro dçùñaþ, utkarùe ca saguõa evotkçùyate, eteùàü nityakàryàõàmantaràle anyannaimittikamupajàyamànaü saguõamevopajàyate, evamatràpi vai÷eùikairagnihotràdibhirutkçùyamàõa, sautyaü karma àtmano guõabhåtena aupavasathikena sahotkçùyate . hi÷abdaþ prasiddhau . yasmàt sarvatra uddhàropajanotkarùàþ saguõànàmeva dçùñàþ tasmàdatràpi saguõasya sautyasya utkarùo yukta iti såtràrthaþ>% vçø . %<subrahmaõyà tvatyantam>% såø . %<pràsaïgiko'yaü subrahmaõyàvicàraþ prakçtàvupasatsutyàkàlatvàt . subrahmaõyàyàþ agnihotràdimàsànà¤ca sutyopasadabhàvàt subrahmaõyàyà abhàva÷aïkà syàt, tata idamucyate . subrahmaõyàyà ayaü vi÷eùaþ . atyantaü--nityaü kartavyà, agnihotràdimàseùvapi apràkçto'yaïkàla iti notsraùñavyà . anavadhçtehakàlasaü÷ayatvàt . prakçtàvupasatsutyàkàlà satã subrahmaõyà takàlavi÷eùavi÷iùñà''håyate . iha punarapràkçtatvàtkàlasya tenopalakùaõaü prakçtyà subrahmaõyàyà ayuktamiti manyamànenànavadhçtà kàlasaïkhyàvi÷eùaõà''hvàtavyà . sutyàmàgaccheti kàlasaü÷ayatvàdityasyàyamarthaþ . prakçtau dvàda÷àhe sutyànãtyàdayaþsaïkhyàvi÷eùàþ kimupasadahaþsaïkhyàvi÷eùaprayuktàþ àhosvitpràksutyàbantyahàni . tatra tadahaþsaïkhyàprayuktà ityevaïkàlasaü÷ayatvàdityarthaþ>% vçø . %<utsargameke sutyopasadguõatvàt>% såø . %<subrahmaõyàyà utsargameke icchanti sutyopasadguõatvàt . kimidaü sutyopasadguõatvamiti? sutyànàmevàyaïguõo nopasadàü kramàlliïgaü balãya iti . ato'yamupasadàïguõa upasatkàlavartitvàt upasadguõatvopacàraþ agnihotràdimàsànàmasutyatvàt upasatkàlatvàt suvrahmaõyotsargameka àhurityarthaþ>% vçø . %<kriyà tveva pravçtte hyantamagatvà'vasthàne doùaþ>% såø . %<asyàþ kriyaiva ni÷cãyate somayàgasàdhanasaüskàratvàt mantrasya, prakçtau somayàgàdårdhvaü yàvatsutyàkàlastàvadàhåyate . tadvadatràpyàhvàtavyà . tàvataþkàlasyopasatsvevaitatsambandhàdasyà upasatsambandhaþ tadabhàvànnàsyàstyàgo yuktaþ . atràyamapi vi÷eùo'sti . aucityàdapi na tyàjyà . àditaàrabhya sarveùvevàhaþsvàhvayanti kathamidànãü nàhvayanti . nånamayaü somo'smabhyanna dàsyata iti devatàyàþ ÷aïkà syàt tannivçttyarthamàhvàtavyà . pràrabdhasya madhye tyàgasya kàraõàbhàvàt tyàge doùa eva syàdityabhipràyaþ . paravadarthavicàro'tra svapadàrthaparij¤ànàrtha eva . atipraiùaþ ÷vaþsutyaråpohyata iti>% vçø . %<trivçtà màsa pa¤cada÷ena màsam saptada÷ena màsam ekaviü÷ena màsam triõavena màsam aùñàda÷atrayastriü÷àni dvàda÷àhasya da÷àhàni . mahàvrata¤càtiràtra÷ca>% såø . %<atra pçùñhyasya pa¤cabhirahobhiþ pa¤ca màsàþ kartavyàþ . ùaùñhenàùñàda÷àhàni da÷aràtro mahàvratamudayanãyaþ . kçtsnoktatvànnàtra pràyaõãyaþ>% vçø . %<sarveõa yaj¤ena yajante ya etadupayanti>% såø . %<stutivàdo'yaü bahånàmatra sambhavàdçtviksamàso'nena såtrakàreõa na såtritaþ . sa kartavya÷cet parapratyayàdeva kartavyaþ>% nàràyaõavçttiþ kàtyàø ÷rauø 24, 4, 2, såtràdau vi÷eùa ukto yathà %<kaõóapàyinàmayanaü paurõamàsãdãkùam>% såø . kuõóapàvinàmayanamiti satrasya saüj¤à tasya paurõamàsyàü dãkùà bhavati karkaþ . %<caturyo và'parapakùasya>% såø . iti vikalpaþ phàlgunàparapakùasya và caitryàü paurõamàsyàmiti karkaþ %<màsaü dãkùàþ>% såø . %<tasya bhavanti>% karkaþ . %<somamupanahya sutyàsthàneùu màsamagnihotraü juhvati>% såø . somopanahanaü kçtvà yàni sutyàsthànàni teùvagnihotrahomaþ . agnihotraü ca sàyàrambhaü pràtarapavargam tatra dvàvapi homau kàlaikyàttantreõopakramitavyau . pradhànasya tu bhedaþ caturgçhãtenàgneyãü sàyamàhutiü hutvà puna÷caturgçhãtena saurãmàhutiü juhoti tantreõottaràü juhoti . gàrhapatyakàryaü tatra pràgabhihiteeva na ÷àlàdvàrthye, jyotiùñome hi tacchrutam na càgnihotraü jyotiùñomaþ na ca tadaïgatvamiti àhavanãyastvatipraõãta eva karkaþ %<somabandhanapårvakam atràgnihotra÷abdonityàgnihotradharmàtide÷àrthaþ tata÷ca taddharmakaü karmàntaraü màsapårtiparyantaü pratyahaü bhavati>% saüø vyàø . %<dar÷apårõamàsàbhyàü màsam>% såø . %<nayeyuþ>% karkaþ . %<pakùàdau yadyaddhavistatsarvasmin>% såø . %<pakùasyàdau pratipadi yadyaddhavistadeva sarvasmin pakùe bhavati sakale ÷ukle dar÷eùñiþ, sakale kçùõe paurõamàseùñiþ>% saüø vyàø . %<sàrasvate ca prathame>% såø . %<evameva>% karkaþ %<tantreõa và samastacoditatvàt>% såø . và÷abdaþ pakùavyàvçttau tantreõaiva dar÷apårõamàsau kartavyau samastayorhi codanà %<dar÷apaurõamàsàbhyàü màsamiti>% nahyatra kàlabhedakaþ tasmàdagnihotravadatràpi tantrameva karkaþ %<nadar÷apaurõamàsasya pakùabhedenànuùñhànam kiü tarhi tantreõa kartavyau>% kutaþ? samasta coditatvàt samastayoreva dar÷apaurõamàsayoþ pratyahaü màsa paryantaü vihitatvàt sàrasvate tu pakùabhedenaiva, tatra tathaiva vidhànàt saüø vyàø . agnihotraü ca såø . %<asya såtrasya pårvamevàbhihito nyàyaþ>% karkaþ tantreõa na tu nityàgnihotravatsàyampràtaþ pçthakpçthagiti ato divase eva sàyampràtastanamagnihotraü tantreõaiva hotavyam ekakàlatvàdaïgàni tantreõa pradhànàhutayastu bhinnàþ saüø vyàø . %<pçthaïmàsà÷càturmàsyaparvabhiþ>% såø %<nãyanve vai÷vadevena màsam>% %<varuõapraghàsairmàsam sàkamedhairmàsam ÷unàsãrãyeõa màsamiti tàõóyaø ÷ruteþ>% karkaþ . %<pçthak pçthakcatvàro màsà neyàþ>% saüø vyàø . %<sàkamedhà dar÷apårõamàsavat>% såø . %<tantreõetyukto nyàyaþ>% karkaþ . %<somà và sàmànvàt>% såø . %<ete agnihotràdayaþ somà và bhavanti kutaþ sàmànyàt satraü hi somayàgaiþ påraõãyam>% saüø vyàø . %<na juhoti÷abdàt>% såø . naitadevam somà iti kutaþ? etat? juhoti÷abdàt %<màsamagnihotraü juhotãti>% ju hoti÷abdo'tra bhavati na càsau somayàgeùu prasiddhaþ tasmànna somà iti saüø vyàø . %<kàmamitare>% såø . %<itare tarhi dar÷apårõamàsàdayo bhavantu somàþ na hi tatra juhoti÷abda iti netyucyate dar÷apårõamàsàdayaþ ÷abdà nirupapadà eva dar÷apaurõamàsàdon somàn pratthàyayanti somopapadàþ nirupapadà÷caite màsaü dar÷apaurõamàsàbhyàmiti tasmàddar÷apaurõamàsàdayo'pi na somà ete>% saüø vyàø . dar÷apãrõamàsàdayaþ kàmaü somà bhavantu yatastatra juhoti÷abdonàsti paramàrthatastu te'pyatra somà na bhavanti yato dar÷apårõamàsàdayaþ ÷abdà nirupapadà atra ÷råyante na càturmàsyasomà dar÷apårõamàsasomà ityevaü somopapadàþ ataste'pi na somà iti siddhàntaþ . evaü ùaõmàsàþ paripårõàþ màsa÷càtra sarvatra sàvanastriü÷addinàtmakaþ athottareùu ùañsu màseùvahànyàha karkaþ . %<dçtivàtavatorayanapårvapakùeõa ùaõmàsàn>% såø . %<dçtivàtavatorayanasya pårvapårvapakùeõa ùaõmàsàn nayeyuþ . tatra vi÷eùamàha>% karkaþ %<uttame trayo'bhiplavà da÷aràtro mahàvratam>% såø . %<uttame dvàda÷e màse etànyahàni bhavanti>% saüø vyàø . %<upariùñàdatiràtraü bhavati>% såø . %<anugraha÷ruteþ yadanyatarato'tiràtrastenàhãna iti>% devaø %<ante eka udayanãyàtiràtra eva bhavati na pràyaõãya ityarthaþ>% karkaþ . %<ubhayato và>% såø %<atiràtro bhavati satratvàt anugraha÷rutistu ahãnatvena saüstauti tatkatham? haviryaj¤airvyavahitatvàt>% devaø %<athavobhayato'tiràtraü bhavati pràyaõãya÷codayanãya÷càtra dvàvapi bhavata ityarthaþ>% saüø vyàø . %<haviryaj¤ebhyo'tiràtrameke somànantaryàt>% saø haviryaj¤ebhyo'vasitebhyaþ eke pràyaõãyamatiràtramicchanti evaü somànantaryaü bhavatie ke tannecchanti agnãùomãyottarakàlatà hi tasya prakçtau dçùñà ihàpi tadvadeva tasmàt pràgeva haviryaj¤ebhyaþ pràyaõãyaþ karkaþ ubhayato 'tiràtrapakùe pràyaõãyamatiràtrameke àcàryàþ haviryaj¤e bhyo'gnihotradar÷apårõamàsacàturmàsyaparvabhyaþ paraü kurvanti evaü hi sarveùàü somayàgànàmànantaryamavyavadhànaü kçtaü bhavati itarathà havirvaj¤airvyavadhànaü syàt eke etanna và¤chanti yataþ prakçtau pràyaõãyasyàgnãùomãyottarakàlatà dçùñà ihàpi ca tadvadevànuùñhànaü yuktam tasmàddhaviryaj¤ebhyaþ pårva eva pràyaõãyo bhavati . anyebhyaþ satrebhyo'tra vi÷eùamàha saüø vyàø . %<atsarukàþ kuõóapratiråpà÷camasàþ>% såø . atsarukàþ avçntakà kuõóapratiråpàþ vçttàkàràþ karkaþ . %<atra atsarukà avçntà målaj¤àpakacihnadaõóarahitàþ kuõóapratiråpàþ kuõóàkàrà vçttà÷ca bhavanti>% saüø vyàø . %<pa¤cartvijastrãõi trãõi karmàõi kuryuþ>% såø . %<atra kuõóapàyinàmayane vakùyamàõàþ pa¤cartvijastrãõitrãõi karmàõi kurvanti trayàõàütrayàõàmçtvijàü karmàõi ekaikaþ karoti>% saø vyàø %<hotàdhvaryavapotrãye ca>% såø . %<ca÷abdàddhautraü ca>% karkaþ . %<udgàtà naiùñràcchàvàkãye>% såø . %<maitràvaruõo brahmatvapràtihartre>% . %<prastotà bràhmaõàcchaüsigràvastotroye>% såø . %<sarvatra prathamàntaþ kartà>% saüø vyàø %<pratiprasthàtàgnãdhraunnetre>% såø . %<cakàraþsa rvatrànuvartate>% karkaþ . %<mukhyàsanebhyo'nusaüsarpamitaràõi>% såø . %<àsana÷abdaþ sthànavàcã mukhyasthànebhyaþ anu sçptvà--sçptvà parakãyàõi karmàõi kuryuþ svakarmakartçkasya caritàrthatvàt>% karkaþ .

#<kuõóapàyinàmayananyàya># puø jaiminyukte kuõóapàyinàmayananàmakasanne 'gnihotrapadasya prakçtàgnihotràt karmànta ratvapratipàdake nyàyabhede sa ca nyàyo jaiø såø dar÷itoyathà %<prakaraõàntare prayãjanànyatvam>% jaiø såø . %<kuõóapàyinàmayane ÷råyate--sàyam agnihotraü juhoti, màsaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajate>% ityevamàdi . tatra sandihyate,--kiü niyate agnihotre niyatayo÷ca dar÷apårõamàsayormàso vidhãyate kàlaþ? atha kiü niyatàgnihotràt niyatàbhyà¤ca dar÷apårõamàsàbhyàü karmàntaravidhànam?--iti . kiü tàvat pràptaü?--niyateùu kàlavidhiþ iti kutaþ? kàlavidhisaråpa eùa ÷abdomàsamiti . kathaü kàlavidhisaråpatà? . yat agnihotraüjuhoti--iti viditaü, màsamityaviditam . evaü ca agnihotra÷abdo dar÷apårõamàsa÷abda÷ca na arthàntaravçttãbhaviùyataþ tasmàt kàlavidhiþ . nanu kuõóapàyinàmayanaprakaraõaü bàdhyetaivam . kàmaü bàdhyatàü, vàkyaü hi balavattaram . evaü pràpte bråmaþ,--prakaraõàntare ÷råyamàõaü vàkyaü yasya prakaraõe tasya vàcakaü bhavitumarhati . nanu pratyakùo'gnihotrasya dar÷apårõamàsayo÷ca guõavidhiþ . na,--ityucyate . katham? . upasadbhi÷caritveti hyuktvà idamabhidhãyate, na ca, upasado'gnihotrasya dar÷apårõamàsayo÷ca santi . tasmàt a÷akyaþ tatra màsavidhiþ %<atha ucyeta,--upasado'pi vidhãyante>%--iti . tathà guõabidhànàrthe'smin vàkye anekaguõavidhànàt vàkyam bhidyeta! asmin pakùe punaratantram agnihotra÷abdo na karma vi÷ekùyati tena vàkyamedo na bhaviùyati . tasmàt karmàlaram iti siddham bhàvyam . tattvavodhinyàü vivçtametat yathà %<upasadbhi÷caritvà màsamagnihãtraü juhoti dar÷apaurõamàsàbhyàü màsaü yajeteti>% ÷råyate . upasada÷ca jyotiùñomayàge dãkùàdivasàdårdhvaü somàbhiùavadivasàt pårbakartavyà homavi÷eùà iti màdhavàcàryaprabhçtiyàj¤ikamãmàüsakàþ tatparipàñã ca(óàvakà) ityasmadde÷aprasiddhajalapàtrasadç÷àkàrakambugrãvàdivadanekarekhàvi÷iùñàgrabhàgamahàvãràkhyapàtrabi÷eùaþ tatsaüsthànaü yathà tasmin pàtre yavàgåsahitaü dadhi kçtvà saüdaü÷àkàrakàùñhadvayena tasya grãvàü dhçtvà dakùiõàvartena paràvçtya ekavàraü tatra sthitaü prataptaü yavàgådadhi juhoti vàmàvartenàparavàramiti vàradvayahomenaikopasaùadbhavatãti yàj¤ikaprasiddhiþ . upasadbhirityabhede tçtãyà÷vamedhenetyàdivat tathàca upasadyàgàcaraõaü kçtvetyarthaþ etena upasatkathyate tvatra satilairvrãhibhi÷caruriti mãmàüsànabhij¤asya kalpanaü nirastaü mãmàüsàsannibandhrà kenàpi tathànabhidhànàt . atra %<yàvajjãvamagnihotra juhotãti>% ÷rutipràptàgnihotramanådya upasadànantaryaü màsasàdhyatva¤ceti guõadvayaü vidhãyate kiü và vi÷iùñakarmàntaramiti saü÷aüye nàyaü karmàntaravidhi rgauravàt kintu këptàgnihotre guõadvayavidhirlàghavàt naca prakaraõàntarapañhitatvenàgnihotrapadànukëptasyopasthitiriti vàcyam agnihotra÷abdasya tatraiva ÷akternànàrthatvàbhàvàcca prakaraõàntare'÷umpasthitisambhavàt na ca kathaü traùñaivàgnihotrapada÷aktiþ kauõóapàyinàmayane'pi tacchakti sambhavàdi te vàcyaü %<yàvajjãvamagnihotraü juhotãti>% ÷rutyuktàgnihotrasya %<yadagnaye ca prajàpataye ca sàyaü pràtarjuhotãti>% ÷ratyà devatàkàïkùàniràsenàgnihotrapadasya yàganàmaparatvena tatra råóhatyàt iha tu devatàkàïkùàniràsàrtham agnerhãtramiti vyutpattikalpanenàgnidevatà katvaråpopàdhihotraguõayogàdgauõatvasvàpi j¤àpitatvàt nànà÷aktikalpane gauravàditi pràpre ucyate pràpte karmaõi guõadvayavidhàne vàkyabhedàpatteþ tathàhi kiü màsa eva vidhãyate utaupasadbhi÷caritveti upasadapi, nàdyaþ nityàgnihotre upasado'sattvena tasyàpi vidhàtavyatvàdityubhayaguõavidhau vàkyabhedàpatteþ pradhànànuvàdena guõapakàrakàïgatayà ekaguõavidhànenàkàïkùànivçttau vidheyàntaraü prati àkàïkùàmutthàyya vàkyàntarakalpanenàgnihotraü màsaü kuryàn agnihotramupasadanantaraü kuryàditi vidhidvaye paryavasànàt apårbadvayaü vidheyaü syàt tatra pratyekaguõànuùñhàne pratyekamapårbamityapårbadvayaü militànuùñhàne ca pratyekajanyàpårvadvayam ubhàbhyàü vilakùaõamapårvaü và janyata iti gauravaü vi÷iùñaikakarmavidhàne guõànàü pradhànasvaråpanirbàhakàïgatayà sàïgapradhànajanyamekamevàpårbaüvidheyaü svàdityapårbaikyàdekavidhiþ . ataevoktaü %<pràptekarmaõi nànekovidhàtuü ÷akyate guõaþ . apràpte tu vidhãyante bahavo'pyekayatnataþ>% . vidhyantarapràpte pradhàne anekaguõovidhàtuü na ÷akyate vàkyabhedàpatteriti ÷eùaþ apràpte tu pradhàne bahavo'pi guõà ekayatnata ekavàkyàt vidhãyante nànàguõavi÷iùñaikapradhànavidhisambhavenàpårbaikyàdityarthaþ . nacaikaguõaviviùñàparaguõovidheyaþ yathàgnihotramupasadanantaraümàsaükuryàditi na vàkyabheda iti vàcyam guõànàü parasparaü vi÷eùaõavi÷iùyabhàvenànvayavodhe niràkàïkùatvàt tathàca jaiminisåtraü %<guõànà¤ca paràrthatvàdasambandhaþ samatvàt>% . guõànàü vi÷eùaõànàü aïgànà¤ca parasparamasambhandhaþ vi÷eùyavi÷eùaõabhàvena nànvayaþ paràrthatvàt dvayorapi vi÷eùyànvayitvàt tathàsatyeva kathaü nànvayastatràha samatvàt dvayoreva parasàkàïkùatayà tulyaråpatvàt na parasparaü guõapradhànabhàvaþ . yattu parasparavai÷iùñyena guõadvayaikavidhitve vinigamakàbhàvàdubhayorapi vi÷eùyatvena vi÷eùaõatvena ca vidheyatvena vàkyabhede iti, tanna vinigamakàbhàvena vàkyasya dvaividhye'pi nàpårbabhedakalpanà kintu kàraõatàvacchedakabhedena kàraõabhedamàtram anyathà ãdç÷avàkyabhedasya vi÷iùñaikapradhànavidhipakùe'pi sambhavàt . kimupasadànantaryavi÷iùñe màsasàdhyatvavai÷iùñyaü màsasàdhyatvavi÷iùñe và upasadànantaryavai÷iùñyamiti vinigamakàbhàvàt . nacaikatra dvayamiti nyàyena vi÷eùye yugapa dvi÷eùaõadvayamiti vàcyaü vede vi÷iùñavai÷iùñyabodhasyautsargikatvàt . ki¤ca vi÷eùyavi÷eùaõa bhàvasya dvaividhye'pi bi÷iùñasyànatiriktatayà kàraõaikyàt kàryaikyàcca na kàryakàraõabhàvamaido'pi ekàïgàpårvaü pratyeva parasparasàpekùatayà ubhayorhetutvàditi vàkyàrthaikyànnoktibhedaråpavàkyabhedodoùàya kàraõatàvacchedakagauratathàcaitàdç÷alàghavavçühitakauõóapàyinàmayanaprakaraõapàñha eva karmà taratve pramàõaü tathàca siddhàntasåtram %<prakaraõànyatve prayojanànyatvamiti>% ataeva prakaraõàdvàkyasya balãyastvàt ÷aktyà nityàgnihotrasyopasthityà guõavidhirityapi nirastaü tasyoktagauravaparàhatatvàt . eva¤ca gauõyàgnihotrapadaprayogastaddharmàtide÷àrthaþ ataeva %<deva÷ràddhàdau ÷ràddha÷abdogauõastaddharmapràptyarthaþ kauõóapàyinàmayana ivàgnihotra÷abda iti>% ÷ràddhavivekaþ .

#<kuõóapàyya># puø kuõóena kuõóàkàreõa camasena pãyate somo'tra àdhàre yat--pàø yugàgama÷ca . kuõóapàyinàmayamayananàmake satrabhede %<yaste ÷çïgavçùo napàt praõapàt kuõóapàyyaþ>% çø 8, 17, 13

#<kuõóabhedin># puø dhçtaràùñraputrabhede, %<anàdhçùyaþ kuõóabhedã viràvã dãrghalocanaþ>% bhàø àø 67 a0

#<kuõóala># puünaø ardharcàø . kuõóate kuõóayate kuói--dàhe kuóirakùàyàü và kartari karmaõi và vçùàø kalac, kuõóaü kuõóàkàraü làti là--ka kuõóastadàkàro'styasya sidhmàditvàllac và . 1 karõabhåùaõabhede %<kanakakuõóalavàn kiriñã>% viùõudhyàø 2 balaye 3 veùñane mediø %<maõóalàni patàkà÷ca marãcãþ kuõóalàni ca>% su÷ruø %<athaitànyupakalpayãta samàvartyamàne maõikuõóale vastrayugamityàdi>% à÷vaø gçø kuõóale àbadhnãta tatraiva te ca sauvarõe eva yathàha manuþ %<yaj¤opavãtaü veda¤ca ubhe raukme ca kuõóale>% %<tàóakàcalakapàlakuõóalà>% raghuþ

#<kuõóalanà># strã kuõóalaü veùñanaü karoti kuõóala + õic--bhàve yuc . veùñanakaraõe (veóà deoyà) %<phaõibhàùitabhàùyaphakkikà viùamàü kuõóalamàmavàpità>% naiùaø .

#<kuõóalikà># strã màtràvçttabhede tallakùaõaü yathà %<kuõóalikà sà kathyate prathamaü dohà yatra . volàcaraõacatuùñayaü prabhavati vimalaü tatra . prabhavati vimala tatra padamatisulalitayamakam . aùñapadã sà bhavati vimalakavikau÷alagamakam . aùñapadã sà bhavati sukhitapalitamaõóalikà kuõóalinàyakabhaõità vibudhakarõe kuõóaliketi>%

#<kuõóalin># puüstrã kuõóalaü pà÷àkàraü veùñanaü và styasya ini . 1 sarpe striyàü ïãp 2 varuõe tasya pà÷àstravattvàt tathàtvam . 3 mayåre puüstrã mediø 4 citramçge 5 veùñanayukte triø striyàü ïãù . sà ca (jilepã) itikhyàte pakvànnabhede bhàvapraø tatpàkaprakàro dar÷ito yathà %<nåtanaü ghañamànãyaü tasyàntaþ ku÷alojanaþ . prasthàrdhvapari màõena dadhnà'mlena pralepayet . dviprasthàü samitàü tatra dadhyamlaü prasthasammitam . vçtamardha÷aràva¤ca gholayitvà ghañe kùipet . àtape sthàpayettàvadyàvadyàti tadamlatàm . tatastatprakùipetpàtre sacchidre bhàjane tu tat . paribhràmya paribhràmpa tat santapte ghçte kùipet . punaþ punastadàvçttyà vidadhyànmaõóalàkçtim . tàü supakvàü ghçtànnãtvà sitàpàke tanudraye . karpåràditugandhena snapayitvoddharettataþ . eùà kuõóalinã nàmnà puùñikàntibalapradà . dhàtuvçddhikarã vçùyà rucyà ca kùipratarpaõã>% . tantrasàraprasiddhe målàdhàrasthite ùañcakramadhyavartisthe devãbhede yathà %<dhyàyet kuõóalinãü såkùmàü målàdhàra nivàsinãm . tàmiùñadevatàråpàü sàrdhatribalayànvitàm . koñisaudàmanãbhàsàü svayambhåliïgaveùñinãm . tàmutthàpya mahàdevãü pràõamantreõa sàdhakaþ . udyaddinakaroddyotàü yàvacchvàsaü dçóhàsanaþ . a÷eùà÷ubha÷àntyarthaü samàhitamanà÷ciram . tatprabhàpañalavyàptaü ÷arãramapi cintayet>% iti

#<kuõóa÷àyin># puø dhçtaràùñrançpaputrabhede %<aparàjitaþ kuõóa ÷àyã vi÷àlàkùo dçóhàdharaþ>% bhàø àø 17 a0

#<kuõóà÷in># puø dhçtaràùñrançpaputrabhede . %<kuõóà÷ã virajà÷caiva duþ÷alà ca ÷atàdhikà>% bhàø àø 117 aø . %<amçte jàrajaþ kuõóomçte bhartari golakaþ . yastayo rannama÷nàti sa kuõóà÷ãti kayyate>% devalokte 2 kuõóagola kayorannabhakùake triø striyàü ïãp %<agàradàhã garadaþ kuõóà÷ã somavikrayã>% manuþ %<avratã vçpalãbhartà kuõóà÷ã somavikrayã>% bhàø ànuø 143 a0

#<kuõóika># puø kaurave ràjabhede . %<dhçtaràùñro'tha ràjàsãt tasya putro'tha kuõóikaþ . hastãvitarkaþ kuõóàkùaþ kuõóina÷càpi pa¤camaþ>% bhàø àø 94 aya¤ca dhçtaràùñraþ duryobanapiturbhinnaþ kuruvaü÷yaþ tatraiva vistaraþ .

#<kuõóikà># strã kuói--õvul . 1 kamaõóalau hemacaø . 2 piñhare (kuüói) ÷abdacaø .

#<kuõóin># triø kuói--õini--kuõóa + astyarthe inirvà . 1 kuõóayukte striyàü ïãp %<ràvaõastu yatirbhåtvà muõóaþkuõóã tridaõóadhçk>% bhàø vaø 277 aø %<daõóã chatrã ca kuõóã ca dvijànàü ghàraõastathà>% bhàø vaø 14 aø ityukte 2 ÷ive puø ratnabhàõóabhede strã %<santi niùkasahasràõi kuõóinyo bharitàþ ÷ubhàþ>% bhàø saø 59 aø kuõóinyaþ pàtrabhedàþ %<bhàõóinya iti và pàñhaþ>% nãlakaø . kuõóina iti pàñhastu pràmàdikaþ

#<kuõóina># puø kuruvaüsye nçpabhede . 1 kuõóika÷abde udàø 2 bhojade÷asthe purabhede naø %<kuõóine puõóarãkàkùa! bhojaputrasya ÷àsanàt>% harivaüø 104 aø tacca dakùiõade÷astham . %<ràjarùeryàdavasyàsãdvidarbho nàma vai sutaþ . vindhyasya dakùiõe pàr÷ve vidarbhàü yo nyave÷ayat . krathakau÷ikamukhyà÷ca puttràstasya mahàtmanaþ . babhåvurvãryasampannàþ pçthagvaü÷akarà nçpàþ . tasyànvavàye bhãmasya jaj¤ire vçùõayo nçùa! . krathasya tvaü÷umàn vaü÷e kai÷ikasya tu bhãùmakaþ . hiraõyarometyàhuryaü dàkùiõàtye÷varaü janàþ . agastyaguptàmà÷àü yaþ kuõóinastho'nva÷ànnçpaþ>% . %<vilàsinaþ kuõóinamaõóanàyitam>% naiùaø . %<tasmàda pàvartata kuõóine÷varaþ>% raghuþ 3 çùibhede puø . tasya gotràpatyam gargàø ya¤ . kauõóinya tadgotràpatye puüstrã bràhmaõebhyo dadhi dãyatàü kauõóinyàya takram . bahuùu tasya luk . kuõóinàstadgotràpatyeùu bhåmni . %<kuõóinànàü vàsiùñhamaitràvaruõakauõóinyeti>% à÷vaø ÷rauø 12, 15, 2,

#<kuõóãra># puü kuói--ãran . 1 manuùye 2 valavati triø dharaõã .

#<kuõóçõàcã># strã kuñilagatau . %<patàti kuõóçõàcyà>% çø 1 . 29 . 60 %<kuõóçõàcyà--vakrayà gatyà>% bhàø .

#<kuõóoda># puø bhàrataprasiddhe parbatabhede %<kuõóodaþparbatoramyo bahumålaphalodakaþ naiùadhastçùitoyatra jalaü ÷arma ca labdhavàn>% bhàø vaø 87 aø .

#<kuõóodara># puø kuõóa iva udaramasya . 1 nàgabhede . karkaràkarkarau nàgau kuõóodaramahodarau bhàø àø 35 aø . 2 apra÷astodarayukte triø . tataþkùepe %<udarà÷veùu>% pàø pareùu pårvamantodàttam .

#<kuta># àstaraõe sauø paø sakaø señ . kotati akotãt . cukota .

#<kutanu># puü kutsità tanurasya . 1 kuvere trikàø kuvera÷abde vivçtiþ 2 kutsitadehànvite triø . kugatisaø . 3 kutsitadehe strã .

#<kutantrã># strã kugatisaø . kutsitàyàü vãõàyàm . seva . 3kùudradaõóe strã . %<sa dadar÷a ÷vamàüsasya kutantrãü vitatàü muniþ>% (vi÷vàmitraþ) bhàø ÷àø 14 aø %<kutantrãü daõóikàm>% nãlakaõñhaþ .

@<[Page 2094b]>@
#<kutapa># puø kutsitaü pàpaü tapati kuü bhåmiü tapati--tapa--ac kutakapan và . 1 sårye 2 vahnau 3 atithau 4 gavi 5 bhàgineye 6 dvijàtau ca 7 dauhitre 8 vàdyabhede 9 nepàlakambale 10 ku÷atçõe ca naø mediø . pa¤cada÷adhà vibhaktadinasyàùñame 11 bhàge amaraþ ardharcàdi %<madhyàhnaþ khaógapàtra¤ca tathà nepàlakambalam . raupya darbhàstrilàþ ÷àkaü dauhitra÷càùñamaþ smçtaþ>% iti smçtyukteùu aùñasu padàrtheùu . %<kutsitaü pàpamityàhustrasya santàpakàriõaþ . aùñàveteyastasmàt kutapà iti vi÷rutàþ>% iti smçtyuktesteùàü tathàtvam . ahnomuhårtà vikhyàtà da÷a pa¤ca ca sarvadà . tatràùñamo muhårto÷aþ sa kàlaþ kutapaþsmçtaþ smçtiþ . sa ca ekoddviùña÷ràddhàrambhakàlaþ %<kutapaprathame bhàge ekodiùñamupakramet . àvartanasamãpe và tatraiva niyatàtmavàn>% kàlamàø vyàsokteþ . %<àvartanaü pa÷cimadigavasthitacchàyàyàþ pårvapadiggatikàlaþ kutapa÷eùapadaõóa ityarthaþ>% raghuø . %<àrabhya kutape ÷ràddhaü kuryàdàrohiõaü budhaþ . vidhij¤o vidhimàsthàya rãhiõaü tu na laïghayet>% gautamaþ . %<divasasyàùñame bhàge sandãbhavati bhàskaraþ . sa kàlaþ kutapoj¤eyaþ pitéõàü dattamakùayam>% matø puø %<trãõi ÷ràddhe pra÷asyante dauhitraþ kutapastilàþ>% manåktau dauhitratilànàü pçthaïmirde÷àtuktakàlaparatà . tathàca tatraiva mukhyatvam dauhitràdau paribhàùikatvamiti vivekaþ . jyotsnàdiø caturarthyàm aõ . kautapa tannirvçttàdau triø .

#<kutas># avyaø kasmàt kim + tasil kimaþ kuþ . 1 kasmàdi tihetuviùaye 1 pra÷ne 2 nihnave ca vi÷vaþ . 3 àkùepaviùaye hetau %<madamåóhavçddhiùu vivekità kutaþ?>% màghaþ %<kutastvà ka÷malamidaü viùame samupasthitam>% gãtà . %<kutastu khalu bhomyaivaü syàt kathamasataþ sajjàyeta>% ÷rutiþ . tataþ àkùe pati÷ayàrthe tarap tamap và àmuø caø kutastaràm kutastamàm àkùepaviùayahetvati÷aye avyaø tatobhavàrthe tyap . kutastya kutobhave triø . %<kutastyaü bhãru! yattebhyo druhyadbhyo'pi kùamàmahe>% bhaññiþ .

#<kutuka># naø kuta bàø ukaï . 1 kautåhale phalanirapekùatayà kartumautsukye amaraþ . %<kramavigalitapucchairabhimatamàstàü badhena kiü ÷ikhinaþ . kutukini! punarna làbho viùadharaviùamaü vanaü bhavità>% udbhañaþ . tato yuvàø svàrthe aõ . kautuka kautåhale naø .

@<[Page 2095a]>@
#<kutupa># puü naø kutasa + pçùoø . 1 pa¤cada÷adhà vibhaktadivasasyàùñamàü÷e ÷abdaratnàø . hçsvà kutåþ óupac . (choñakupà) carma maye hrasve 2 snehapàtre puø amaraþ .

#<kutumburu># naø kugatisaø . kutsitatindukãphale ÷abdaci0

#<kutå># strã kuta--bàø kå . carmamaya snehapàtre (kupo) amaraþ

#<kutå(kå)õaka># puø %<kutå(kå)õakaþ kùãradoùàcchi÷ånàmeva vartmani . jàyate tena tannetraü kaõóåraü ca sravenmahuþ . ÷i÷uþ kuryàllalàkùikåñanàsàvagharùaõam . ÷akto nàrkaprabhàü draùñuü na vartmonmãlanakùamaþ>% iti màdhavanidànokte bàlànàü netravartmarogabhede (kutuyà)

#<kutåhala># naø kutåü carmamayaü snehapàtramiva hçdayaü halati hala--ac . apårbavastudidçkùàti÷ayajanye ceùñàbhede phalanirapekùatayà cikãrùite 1 kautuke amaraþ %<priyàviyogàdvidhuro'pi nirbharaü kutåhalàkràntamanà manàgabhåt>% naiùaø . %<kutåhalàccàru÷ilopave÷am>% bhaññiþ . %<athasti me ÷akuntalàdar÷anaü prati kutåhalam>% ÷akuø 2 pra÷aste 3 adbhute ca triø hemacaø . %<ramyavastusamàloke lolatà syàt kutåhalam>% sàø ñaø ukte 4 nàyakayorbhàvabhede naø . tàrakàø itac . kutåhalita jàtakautuke triø . svàrthe yuvàø aõ . kautåhala kautuke naø amaraþ .

#<kutçõa># naø . kugatisaø . (pànà) kumbhyàm ÷abdaraø .

#<kutonimitta># triø kutaþ kiü nimittaü yasya kim + prathamàrthe tasil baø vaø . kinnimitte kiühetuke . %<kutonimittaþ ÷okaste>% ràmàø .

#<kutra># avyaø kim + saptamyàþ tral--kimaþ kuþ . kasminnityarthe pra÷naviùaye àkùepaviùaye ca adhikaraõe %<hà sãtà kena nãtà mama hçdayagatà kena và kutra dçùño>% mahànàñaø %<kutrà÷iùaþ ÷rutisukhà mçgatçùõiråpàþ>% bhàgaø 7 . 9 . 25 . tato bhavàrthetyap . kutratya kasminbhave triø %<kasyàpi kutratya ihàpi kasmàt>% bhàgaø 5 . 10 . 20 .

#<kutracit># avyaø kutra + cit mugdhaø . kvacidityarthe asàkalyena kasmit de÷e kàle vetyarthe . %<asurebhyobhayaü nàsti yuùmàkaü kutracit kvacit>% bhàø vaø 142 aø . kutracit de÷e kvacit kàle ityarthaþ . pàø amaramate padadvayamiti bhedaþ . %<vi÷iùñaü kutracidvãjaü strãyonistveva tu kutracit>% manuþ . cana . kutracana tatràrthe avyaø .

#<kutsa># nindane curàø àtmaø sakaø señ . kutsayate acukutsata kutsayàm babhåva àsa cakre . katasayamànaþ kutsayitvà saü kutsya . kutsyaþ kutsitaþ kutsanaü kutsà kutsaþ . kutsanà . karmaõi kutsyate akutsi akutsiùàtàmakutsayiùàtàm %<vahatkutsamàrjanena ÷atakratuþ>% çø 1 . 63 . 3 . kutsàya÷uùmama÷åùam çø 4 . 16 . 42 %<kutsitàni kutsanaiþ>% pàø . kutsakaþ . %<parivittiþ parãvettà brahmaghnoya÷ca kutsakaþ>% bhàø ÷àø 340 aø . %<yadà'÷rauùaü karõa màsàdya muktaü nàvaghãtbhãmaü kutsayitvà vacobhiþ>% bhàø àø aø %<nàstikyam vedanindà¤ca devatànà¤ca kusanam>% manuþ . %<naitacchatacchakyaü tvayà veddhuü lakùyamityeva kutsayan>% bhàø àø 5286 ÷loø . atra parasmaipadamàrùam

#<kutsa># puø kutsayate saüsàraü kutsa--ac . 1 çùibhede tasyàpatyam çùyaõ . kautsa tadapatye puüstrã %<kautsaþ prapede varatantu÷iùyaþ>% raghuþ . vahuùu tasya %<atribhçgu kutmeti>% pàø luk . kutsàþ tadapatyeùu . kç--bàø sa pçùoø . 2 kurvati triø . %<kutsàete harya÷vàya>% çø 7 . 25 . 5 . %<kutsàþ kurbàõàþ . karoteþ kutsa÷abdaniùpattiþ>% bhàø . tataþ pakùàø caturarthyàü phak . kautsàyana tannirvçttàdau triø .

#<kutsaku÷ikikà># strã kutsànàü ku÷ikànàü ca maithunam %<dvandvàdvunvairamaithunayoþ>% pàø maithune vun . kutsagotràõàü ku÷ikagotràõà¤ca strãpuüsàü maithune .

#<kutsana># naø kutsa--bhàve lyuñ . 1 nindane %<devatànà¤ca kutsanam>% manuþ . kutsyate 'nena karaõe lyuñ . 2 nindàsàdhanadharme upacàràt 3 tadyukte triø . %<kutsitàni kutsanaiþ>% pàø . vaiyàkaraõakhasåciþ . pra÷navismaraõàrthakhasåcitvena dharmeõa vaiyàkaraõasya nindanàttàdç÷adharmasya kutsanatvam tadvattvàcca khasåcakasya tathàtvam .

#<kutsalà># strã kutsa--karmaõi bàø kalac kutsaü nindàü làti là--ka và . nãlãvçkùe ÷abdacaø . tasya krayavikrayayoþ ninditatvàt tathàtvam nãlã÷abde vivçtiþ .

#<kutsà># strã kutsa--bhàve a . nindàyàm amaraþ . %<gurukutsàmati÷ca yà>% bhàø anuø 6589 ÷lokaþ .

#<kutsita># naø kutsa--karmaõi kta . 1 kuùñhanàmauùadhau (kuóa) ràjaniø 2 nindite triø %<kutsitàni kutsanaiþ>% pàø . bhàve kta 3 nindàyàm na0

#<kutha># kle÷e (koüthapàóà)idit bhvodiø akaø señ . kunyati akunthãt cukuntha kunthyàt

#<kutha># påtigandhe divàø paraø akaø paø señ . kuthyati akothãt . pranikuthyati õici kothayati (poüthà) nikhanane . tasya påtibhàvasàdhanatvàttathàtvam . %<aprakà÷e de÷e kothayet>% su÷rutaþ .

#<kutha># puüstrãø kutha--påtãbhàve ka kuntha--niùkarùe--ka nalopovà . kuthà 1 kanthà samàkhyàtà kuthaþ syàt 2 karikambalam . kuthaþ 3 kugaþ kuthaþ 4 kãñaþ 5 pràtaþsnàyã dvijaþ kuthaþ, ityukte ùvarthabhedeùu liïgabhedastu råpabhedàdunnevaþ . %<kuthena nàgendramivendravàhanam>% . %<àkùiptaketukuthasainyagajacchalena>% màghaþ . %<÷ata÷a÷ca kuthàüstatra siühalàþ samupàharan>% bhàø saø 51 aø . hastikambale puüstrã amaraþ . %<mahatyà kuthayàstãrõàü pçthivãlakùaõàïkayà>% ràmàø . tatra ku÷e %<÷àdvaleùu yadà÷i÷ye vanànte vanagocarà . kuthàstaraõatalpeùu kiü syàt sukhataraü tataþ>% ràmàø .

#<kuthuma># puø sàmaveda÷àkhàbhede . taü vetti ini . kuthumin aõ và . kauthuma tacchàkhàùyàyini . sàmaveda÷abde vivçtiþ . kuthuminà proktamadhãyate aõ nàntasya ñilope sabrahmacàripãñhasarpisamàpikuthumãtyàdi vàø ñilopaþ . kauthuma tatproktàdhyàyiùu bhåmni triø .

#<kuthodarã># strã kumbhakarõapautryàü nikumbhaduhitari . sà ca kalkinà hatà yathàha kalkipuø 16 a0
     %<munaya åcuþ . ÷çõu viùõuya÷aþputra! kumbhakarõàtmajàtmajà . kuthodarãti vikhyàtà gaganàrdhasamutthità .. kãlaka¤jasya mahiùã nika¤jajananã ca sà . himàlaye ÷iraþ kçtvà pàdau ca niùadhàcale .. ÷ete stanaü pàyayantã nika¤jaü prasnutastanã . tasyà ni÷vàsavàtena viva÷à vayamàgatàþ .. daivenaiva samànãtàþ pràptàstava padàmbujam . munayo rakùaõãyàste rakùaþsu ca vipatsu ca .. iti teùàü vacaþ ÷rutvà kalkiþ parapura¤jayaþ . menàgaõaiþ parivçto jagàma himavadgirim>% . ityupakramya tayà saha yuddhe sasainyakalkestadudarave÷amupavarõyya %<kalkiþ kamalapatràkùaþ suràràtinisådanaþ . vàõàgnicelacarmabhyàü kambalairyànadàrubhiþ . prajvàlyodaramadhyena karavàlaü samàdade .. tena khaógena mahatà kukùiü nirbhidya bandhubhiþ . balibhirbhràùñabhirvàhairvétaþ ÷astràstrapàõibhiþ . vahirvabhåva sarve÷aþ kalikaþ kalkavinà÷anaþ . sahasràkùo yathà vçttakukùiü dambholineminà .. yonirandhràdgajarathàsturagà÷càbhavat bahiþ . nàsikàkarõavivaràt ke'pi tasyà vinirgatàþ . te nirgatà statastasyàþ sainikà rudhirokùitàþ . tàü vivyadhurniþkùipantãü tarasà caraõau karau .. mamàra sà bhinnadehà bhinnakukùi÷irodharà>% .

#<kuda># mithyoktau cuø sakaø ubhaø señ . kodayati te . acåkudat . dhàtupàñhaþ .

#<kudàla># puø kuübhåmiü dalati dala--bhedane aõ upaø saø . kuddàle (kodàla) ramànàthaþ .

#<kudina># naø koþ pçthivyàþ bhramaõena dinam . 1 sàvanadine . taduktaü såø siø . %<odayàdodayaü bhànoþ sàvanaü tat prakãrtitam . sàvanàni syuretena yaj¤akàlavidhistu taiþ>% %<såryasyodayàdudayakàlamàrabhyàvyavahitodayakàlaparyantaü yat kàlàtmakaü tat sàvanaü mànaj¤airuktam . etenodayadbayàntaràtmakakàlasya gaõanayà sàvanàni vasudvyaùñàdrãtyàdinà madhyamàdhikàroktàni bhavanti . tadvyavahàramàha . yaj¤akàlavidhiriti yaj¤asya yaþ kàlastasya gaõanà taiþ sàvanaiþ . tukàro'nyamànaniràsàrthakaivakàraparaþ>% raïganàø . nirupapadasàvanadinasya såryasaüvandhisàvanadinaparatvaü yuge tatsaükhyà ca tatraiva dar÷ità yathà %<odayàdodayaü bhànorbhåmisàvanavàsaràþ>% .. %<nanu bhodayà bhagaõairityàdinà pårbaü sarveùàü sàvanadivasà uktà ityatra kasya gràhyà ityataþ såryasàvanasvaråpakathanacchalenottaramàha . odayàditi . såryasyodayakàlamàrabhyàvyavahitatadudayakàlaparyantaü yaþ kàlaþ sa eko divasaþ . iti ye divasàste bhåmisàvanavàsaràþ . bhådivasà udayasya bhåsambandhenàvagamàt sàvanadivasà÷cetyarthaþ . tathà ca nirupapadasàvanabhåmi÷abdàbhyàü såryasya vàsarà eva nànyeùàü sopapadatvàbhàvàditi bhàvaþ>% raïganàø . te kiyanta ityatastatpramàõamàha %<vasudvyaùñàdriråpàïka saptàdritithayoyuge>% såø siø . %<aùñà÷vigajasaptabhågonagasaptapa¤cabhåmità 1577917828 yuge såryasàvanadivasàþ>% raïganàø . siø ÷iø anyathoktaü yathà %<bhådinàni ÷aravedabhåpagosaptasaptatithayo'yutàhatàþ 1577919450000 . bhabhramàstu bhagaõairvivarjità yasya tasya kudinàni tàni và>% siø ÷iø . %<eùàmupapattiþ pràgevoktà . ekasmin ravivarùe yàvanto bhabhramàþ syustàvanta evaikonà ravisàvanadivasà bhavanti . yato raviþ pràggatyà ekaü paryàyaü gataþ . ato bhagaõasaü khyayonà bhabhramàþ kvahà bhavanti . evamanyeùàmapi grahàõàü kudinàni syurityupapannam>% pramiø . %<inodayadvayàntaraü tadarkasàvanaü dinam . tadeva medinãdinaü bhavàsarastu bhabhramaþ>% iti siddhànta÷iromaõiþ . %<inodayadvayàntaramiti . arkodayayorantaraü yat tadarkasàvanaü dinam . tadeva kuñinasaüj¤aü j¤eyam . ato'pi pårvavanmàsavarùàdikalpanà . atràrkagrahaõamupalakùaõa tenànyeùàmapi grahàõàü tadudayadvayàntaraü tatsàvanamiti>% pramiø .
     taddivasasya kàryavi÷eùe àdartavyatàmàha såø si0%<såtakàdiparicchedo dinamàsàbdapàstathà . madhyamà grahabhuktistu sàvanenaiva gçhyate>% . %<såtakaü janmamaraõasambandhi . àdipadagràhyaü cikitsitacàndràyaõàdi tasya paricchedo nirõayaþ . dinàghipamàse÷varavarùe÷varàþ . tathà--samuccaye . grahàõàü gatirmadhyamà . tukàràt sphuñagaterniràsaþ tasyàþ pratikùaõaü vailakùaõyàddinasambandhasyàbhàvàt . etena spaùñagatyà spaùñagrahasya càlanaü nirastaü sthålatvàditi såcitam . sàvanamànena . evakàràdanyamànaniràsaþ>% pramiø . %<pràya÷cittaü såtakàdyaü cikitsà yaj¤àdyevaü karma vàràdikaü ca . ÷àstre tvasmin khecaràõàü ca càrà vij¤àtavyàþ sàvanàt bhàskarãyàt>% ÷rãpatiþ .. kuvàsarabhåmidinàdayo'pyatra . 2 jyotiùaniùiddhe dine ca

#<kudçùñi># strã kutsità dçùñiþ j¤ànam . vedabàhyatàrkika kalpanàyàm . %<yà vedavàhyàþ smçtayo yà÷ca kà÷ca kudçùñayaþ>% manuþ .

#<kudeha># puø kutsitodeho'sya . 1 kavere 2 kutsitadehayukte triø . kugatisaø 3 kutsite dehe puø . kudehamànàhividaùñadçùñeþ bhàga05 . 12 . 3 .

#<kuddàra># puø kuüpçthvãü dàrayati dç--vidàre aõ pçùoø . 1 kuddàlebhåmividàraõàjjàte 2 kovidàravçkùe amarañãkà .

#<kuddàla># puø kuü bhåbhiü dalati dala--aõ upaø saø pçùoø . covidàre vçkùe amarañãø 2 bhåbhidàraõàstre (kodàla) mediø . %<samàsàdya bilaü taccàpyakhanan sàgaràtmajàþ . kuddàlai rhreùukai÷caiva samudraü yatnamàsthitàþ>% bhàø vaø 107 aø . %<kuddàlaü dàtrapiñakaü prakãrõaü kàüsyabhàjanam>% bhàø ÷àø 228 aø . hastyàdiø bahuvrãhau etatpårvasya pàdasya nàntyalovaþ kuddàlapàdaþ . svàrthe ka . kuddàlaka tatràrthe .

#<kudmala># naø kudmala + pçùoø . vikà÷onmukhe puùpamukule amarañã0

#<kudya># na kuda--kyap . bhittau amarañãkà .

#<kudra># mithyoktau idit cuø ubhaø sakaø señ . kundrayati acukundrat . pranikundrayati nopadhakaraõenaiveùñasiddhau iditkaraõaü svaràrthama .

@<[Page 2097b]>@
#<kudraïka># puø kutsitaþ raïka÷cihnamasya pçùoø . ma¤coparisthe maõóape trikàø .

#<kudraïga># puø kutsitoraïgoyatra pçùoø . ma¤cakoparisthe maõóape hàrà0

#<kudrava># puø kuü bhåmiü dravati dràvayati dru--antarbhåtaõyarthe--ac . kodrave dhànyabhede (kodo) bharataþ .

#<kudri># puø çùibhede tasyàpatyaü gçùñyàø óha¤ . kaudreya tadapatye puüstrãø .

#<kudhànya># saø kutsitaü dhànyaü kugatisaø . kutsite dhànyabhede sa ca su÷rute guõasahitodar÷itoyathà %<koradåùaka÷yàmàkanãvàra÷àntanutuvarakoddàlakapriyaïgumadhå likànàndãmukhakuruvindagavedhukàvarukatãnaparõãmukundakaveõuyavaprabhçtayaþ kudhànyavi÷eùàþ>% .. uùõàþ kaùàyamadhurà råkùàþ kañuvipàkinaþ . ÷leùmaghnà baddhaniùyandà vàtapittaprakopaõàþ . kaùàyamadhuràsteùàü ÷ãtapittàpahàþ smçtàþ . kodrava÷ca sanãvàraþ÷yàmàka÷ca sa÷àntanuþ . kçùõà raktà÷ca pãtà÷ca ÷vetà÷caiva priyaïgavaþ . yathottaraü pradhànàþ syåråkùàþ kaphaharàþ smçtàþ . madhålã madhurà ÷ãtà snigdhà nàndãmukhã tathà . vi÷oùã tatra bhåyiùñhaü varakaþ samukundakaþ . råkùà veõuyavà j¤eyà vãryoùõàþ kañupàkinaþ . baddhamåtràþ kaphaharàþ kaùàyà vàtakopanàþ

#<kudhra># puø kuü pçthivãü dhàrayati dhç--målavibhujàdiø ka 6 taø . mahãdhre parvate halàø .

#<kunaka># puüstrã karañe striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kunakha># puø kutmito nakho'tra . su÷rutokte rogabhede (kuni) tallakùaõaü tatraivoktaü yathà . %<abhighàtàt praduùño yonakhoü råkùo'sitaþ kharaþ . bhavettu kunakhaü vidyàt kulãnamiti saüj¤itam>% . kunakhe vidhirapyeùa su÷ruø . 6 vaø . kutsitanakhayukte triø striyàü svàïgatvàt và ïãù .

#<kunakhin># triø kunakho rogo'styasya ini . kunakharogayukte saca rogo bhuktàva÷iùñasuvarõasteyaråpajanmàntarãõa mahàpàtakacihnaü yathàha viùõuþ %<atha narakànubhåtaduþkhànàü tiryaktvamuttãrõànàü mànuùye lakùaõàni bhavanti kuùñhyatipàtakã, brahmahà yakùmã, suràpaþ ÷yàvadantakaþ, suvarõahàrã kunakhã gurutalpagodu÷carmà>% . %<kunakhã ÷yàvadanta÷ca dvàda÷aràtraü caritvà taddantanakhàvuddhareyàtàm>% viùõuþ . striyàü ïãp . saca rogaþ garbhàvasthàyàü màturdoùabhedàjjàyate tadukte su÷rute divàsvapantyàþ svàpa÷ãlo'¤janàdandho rodanàt vikçtadçùñiþ snànànulepanàt duþkha÷ãlastailàbhyaïgàt kuùñhã nakhàvakartanàt kunakhãtyàdi . kunakhã ca ÷ràddhakàle varjanãyaþ yathàha manuþ %<varjyàþsyurhavyakavyayoþ . preùyo gràmasya ràj¤a÷ca kunakhã ÷yàvadantakaþ>% . %<durvarõaþ kunakhã kuùñhã màyàvã kuõóagolakau, varjanãyàþ prayatnena>% bhàø vaø 199 . ÷ràddhe varjanãyoktau .

#<kunaña># puø kutsitaü nañati--naña--ac . 1 ÷yonàkabhede ràjaniø gauràø ïãù . kunañã 2 manaþ÷ilàyàm amaraþ 3 vanyàke ràjaniø . kutsitonañaþ kugaø saø . 4 kutsite nañe puø .

#<kunalin># puø ãùat nalo'styasya ini . vakavçkùe trikàø . tasya phaleùu ãùannalàkàratvàttathàtvam .

#<kunaha(ña)># puø kårmavibhàge vçhaø saüø ai÷ànyàmukte 1 de÷abhede ai÷ànyàü merukanaùñaràjyetyupakrame %<bhallopanãlajañàsurakunaha(ña)khasakucikàkhyàþ>% iti tatroktatvàt . ku + naha--ac . 2 kutàsatabagdhake triø .

#<kunàtha># puø kutsitonàthaþ . 1 kutsitapàlake . %<kunàthasyàjitàtmano yathà sàrthasya>% bhàgaø 5 . 14 . 4 . %<hatàsmyahaü kunàthena napuüsà vãramàninà>% bhàgaø 9 . 14 . 4 . kupàlakakupatyàdayo'pyatra . kornàthaþ . 2 mahãnàthe ràjani puø .

#<kunàbhi># puø ãùat nàbhiriva àvartavattvàt . 1 vàtamaõóalyàm (ghurõàvàtàsa) trikàø . 2 nidhibhede hemacaø .

#<kunàmat># triø kutsitaü pràtarasmaraõãyaü nàmàsya . atikçpaõe striyàü và óàp ïãp . tasyàpatyaü bàhvàø i¤ . kaunàmi tadapatye puüstrãø . tasyedam kà÷yàø ùñha¤¤iñhau . kaunàmika tatsambandhini triø ùñha¤i striyàü ïãù ¤iñhi ñàp iduccàraõàrthaþ iti bhedaþ .

#<kunà÷aka># puø ãùat nà÷ayati spar÷anàt na÷a--õicõvul . duràlabhàyàm yavàse (àlkusã) amaraþ .

#<kuniùa¤ja># puø da÷amamanoþ putrabhede . %<da÷ame tvatha paryàye dvitãyasyàntare manoþ>% ityupakrame %<manoþ sutauttamàjà÷ca kunipa¤ja÷ca vãryavàn>% harivaüø 7 aø .

#<kunca># vakraõe anàdare ca bhvàø paraø sakaø señ . ku¤cati aku¤cãt cuku¤ca cukuca(¤ca)tuþ . ku¤canam à + saïkocane àku¤cati maükocayati . vi prasàraõe . viku¤cati prasàrayati saïkucitaþ õic àku¤citaþ %<àku¤citasavyapàdam>% bhaññiþ .

#<kunta># puø kuü bhåmittimunatti unda--bàø ta ÷akandhvàø . gabedhu kàyàü (gaóagaóe) 1 dhànyabhede . 2 pràsàstre ca mediø . 3 kùudrakãñabhede (ukun) kuntalaþ . 4 caõóabhàve vi÷vaþ . kuntàstralakùaõaü hemàø parikhaø lakùaõasamuccaye uktaü yathà uktà kuntotpattiranantaraü kuntadravyaü vakùyate veõurvetraü vilva÷candano vardvanaü ÷i÷aüpà khadirodevadàrurghaõñàroha÷ceti kuntasya daõóadravyàõi tatra saptahastapramàõaþ ÷reùñhaþ . ùaóbhirhastairmadhyamaþ . pa¤cahasta÷ca nikçùño bhavati lohasyàkàrau dvau bhavataþ ekaü puùkalàvartakaü dvitãyaü cãnotthitaü tattu tãkùõaü, yattu puùkalàvartakaü tallohaü mçdu . tayostviyaü parãkùà yattàóitaü nadati tattãkùõaü yanniþ÷abdaü tatmudu, nipàte yadbhidyate tattãkùõaü, yannamati tatpuùkalàvartaü mçdu . tatra cãnodbhavaü bhavatyapra÷astaü puùphanàvartakameva pra÷asyate . kuntasya phalaü ca mçdunà lohena kartavyaü tãkùõena lohena dhàrà kàryà tayoralàbhe ÷eùàõi làhàni ÷odhayitvà kuntaphalaü taiþ kàrayet . tatra sapraparõa÷àkakharjårãvetrakaravãravesthånàü tàlaphalakayoþ ketakyàþ sruhyà và patràkàraþ ku÷àgrasya sannibha÷ca . tathà karõasaüsthànaü và kartavya tacca nirvraõaü manodçùñiharantokùõaü ÷ubha¤ca ÷reùñhaü ùoóa÷àïgulàyàmaü, madhyamaü caturda÷àïgulàyàmamadhamaü dvàda÷àïgulaü bhavati . aïgalavistàraü sàrdhàïgulavistàraü dvyaïgulavistàra¤ca kramàdbhavati . dviyavavaipulyaü sàrdvaikayavavaipulyamekayavavaipulya¤ca . tatra ÷lokàþ . veõvàdidumajàtãnàü kàryo daõóaþ saca tridhà . saptaùañpahala÷ca uttamo madhyamo'dhamaþ . tasyàkàrau ca dvau syàtàü sacãnaü puùkalaü tathà . tatraikatãkùõaü lohasya dvitãyaü mçdunastathà . tat phalaü mçdulohena dhàrà tãkùõena kàrayet . saptaparõàdipratràõàü samàkàraü phalaü bhavet . ùoóa÷àïgulamàyàmodvyaïgula¤càpi vistçtam . yavadvitayavaipulyaü ÷reùñhaü kuntaphalaü bhavet . madhvamàdhamayorhànirdvyaïgulàrdhàïgulaü kramàt . àyàne vistçte vatsa . vaipulye ca yathàkramam . su÷abdatvaü mçdugandhatvaüsupãtatvaü varõapajitatva¤ceti phalaguõàþ . campakotpalacandanàgurupadmo÷ãrapatrarasànàü sugandhidànàm bhavati phalasya gandhasaüpat . tayà yuktaü phalamatikramyàpi råpaü påjitaü bhavati vasàgandhi matsyagandhi gomåtragandhi durgandhi ca ninditaü bhavati . madhuraü yadyayavàmlaü yatkaùàyaü bhavati tallakùmãpravardhanaü, yallavaõaü kañukaü tiktaü vàpi råkùaü kùayàvahaü tannirdi÷et . ÷abdastu hiraõyasthàlã÷abdavat ghaõñà÷abdavacca pra÷asto, jharjharãbhinnapàtra÷abdavadbherãþ ÷abdavacca ÷abdo nindito bhavati . vaidåryanibhaü candrasamàna varõakasammitotphalasadç÷avarõaü nirmalàkà÷asavarõamatasã puùpanibhaü và kuntaphalaü ÷riyaü bharturdadàti, madhuko÷asamànavarõaü ÷yàmalohavarõaü makùikàsavarõaü ninditaü bhavati . haüsa÷ukamayåratàmracåóaghañanandyàvartakårmamatsya saritprabhà anye ca maïgala÷aüsinaþ padàrthàþ kuntavraõeùu yadi dç÷yante tadà te dharmakàmàrthasàdhakàvinirdiùñàþ .
     pàdukãlåkapàdapavàyasa÷cagçdhrajambåkanigalakçkalàsà÷cetyevaü ninditàþ padàrthà dç÷yante vraõeùu te dçùñàþ ÷riyamapaharanti vatseti vraõalakùaõam . chàyà vakùyate dhvajapatàkàcàmaracchatratoraõa÷ivikàve÷màïku÷avardvamànabhçïgàragajaturaïgàyasmin kuntaphale dç÷yante dhautacchàyàntaragatàstaü kuntamapuõyakçtona labhante nakularkùavçkasåkaramahiùavàyasolåkavalmãkàdayo ye ninditàyadi kunte syurdhautavyakte tadà sa kuntaþ ÷riyaü bhujyamànàmapi vinà÷ayedyastàdç÷aïguntaü bibhçyàt . sa badhaü bandhaü sadyolabheta tasya mahiüùã và . cålikayorvyàghranakhasya ÷uklàni cårõàni samabhàgàni kàrayet . tat cårõitaü kçtvà tena cårõena phale gharùopagharùitaü kuntaphalaü nirmalaü bhavati durgandhaü na bhavettathà malena na lipyate . tacca varmakoùasamandvitaü samàhitaü kàrayennàlikàbannirvraõaü sudçóhà yàmena anubandhena su÷liùñai÷chàdairvalakùakaiþ suvarõamaye rajata maye và varmaõi ratnàlaïkçtairnalikà ÷liùñà kartavyà . skandhedçóhaparigraha÷ca tathàcoktaü kuntasya kartavyaü nalikàsahajaü và . nalikà càtra pramàõataþ ÷riùñà kàryà harãtakãsadç÷antàlaphalasamànaü vilvaphalàkàraü kakubhakapitthaphalasadç÷aü và vçttamaùñàsraü và kala÷àmalakàkàraü và bhavati sarvopaska rànvitaü kuntàyudhaü ùaùñipalaü ÷reùñhaüpa¤cà÷atpalaü madhyamaü catvàriü÷atpalaü nikçùñamiti prabalaripuvinà÷akaü kriyànvita¤ca kuntaü kàrayennatu syapramàõàdadhigauravaü, yo hi kàyasàrasya balamaviditvà kuntamàyudhamàvahet sàdikastasyàjãrõamajànataþ puruùaüsyevàti bhuktama÷anaü kuntàyudhaü viùãbhavati . ityau÷anase kuntalakùaõam kuntàþ pravi÷antãtyatra kuntadhàrisi lakùaõetyàlaïkàrikàþ . %<÷aktikuntadhvajarathàvàjivàraõagodçùàþ>% su÷ruø . %<÷akti kuntàdyàyudhànãti>% mu÷rutaþ .

#<kuntala># puø kuntaü kùudrakãñaü (ukuõa) làti là--ka . 1 ke÷e %<kàpi kuntalasaüvyànasaüyamavyapade÷ataþ . bàhumålaü stanau nàbhipaïkajaü dar÷ayet skuñam>% sàø daø . tadàva kàratvàt 2 hrãvere ca amaraþ . kuttalàkàraü ke÷àgràkàraü làti là--ka . 3 yave 4 caùake pànapàtre 5 làïgale ca vi÷vaþ . 6 dhruvakabhede %<varõaiþ ùoóa÷abhiþ kàryaþ kuntalo laghu÷ekharaiþ . ÷çïgàre ca rase prokta ànandaphaladàyakaþ>% iti saügãtadàmoø . %<kàmagiriü samàrabhya dvàrakàntaü mahe÷vari! . ÷rãkuntalàbhidhode÷aþ kathitaþ pårbasåribhiþ>% ÷aktisaïgamatantrokte 7 de÷abhede puø bhåmni%<snàtà tiùñhati kuntale÷varasutà vàro'ïgaràjasvasuþ>% sàø daø . %<athàpare janapadà dakùiõà bharatarùabha>% ityupakrame %<jillikàþ kuntalà÷caiva sauhçdà nalakànanàþ>% bhàø bhãø 9 aø dakùiõàtyajanapadoktau . teùàü ràjà aõ . kauntala tadde÷ançpe . bahuùu tasya luk . kvacit ekatve'pi luk . %<àkarùaþ kuntala÷caica màlavà÷càndhrakàstathà . dràvióàþ siühalà÷caiva ràjà kà÷mãrakastathà>% bhàø saø 1 aø . te abhijano'sya aõ . kauntala pitràdikrameõa tadde÷avàsini . bahuùu tasya luk .

#<kuntalavardhana># puø kuntalàn vardhayati vçdha--õic--lyu . bhçïgaràje (bhãmaràja) ràjaniø . tadrasasevanena hi ke÷avçddhiriyi vaidyakaprasiddhiþ .

#<kuntalikà># strã kuntalàgràkàro vidyate'syàþ ñhan ata ittvam . dadhyàdicchedatyàü 1 churikàbhede pàlikàyàma hàràø . 2 bàlànàmauùadhau (bàlà) strã su÷rutaþ . yathà kuntalikàkuraõñikàprabhçtànãtyupakrame %<svàdupàkarasàþ÷ãtàþ kaphaghnà÷càtipittalàþ . lavaõàrdrarasàråkùàþ sakùàràþ vàtalàþ saràþ . svàdutiktà kuntalikà>% .

#<kuntalo÷ãra># naø kuntala ivo÷ãram . (vàlà) nàmoùadhau ràjaniø .

#<kuntàpa># puø . 1 vaidike çcàü pàñhaprakàrabhede tatprakàraþ à÷vaø ÷rauø 8 . 3 . 7 . 8 . 9 . såø dar÷itoyathà %<tasmàdårdhvaü kuntàpam>% såø %<tasmàdvçpàkaperårdhvaü kuntàpaü ÷aüset . tasmàdårdhvamiti vacanàt màdhyandine vçùàkapau praviùñe tadanantaraü kuntàpaþ syàdasati prave÷e tçtãyasavane'pi tasya prave÷o nàstãti gamyate>% nàràø vçø . %<tasyàdita÷caturda÷avigràhaü ninardya ÷aüseta>% såø . %<tasya kuttàpasyàdita÷caturda÷a çco vigçhya ninardo'yamapårva iti tasyàþ svaråpanidar÷anamàha>% vçø . %<tçtãyeùu pàdeùådàttamanudàttaparaü yat prathamaü tannimardet>% måø %<tçtãyeùu pàdeùvàdito yadakùaraü tadanudàttãkçtya bråyàt . etaduktaü bhavati tçtãyeùu prathamamàdita ityarthaþ . àdito ye dve akùare tayoþ pårbamanudàttaü, tasmàt praraü dvitãyam udàttaü yathà bhavet tathà ninardet, nitaràü bråyàdityarthaþ . tadevamuccàraõaü ninarda÷abdenocyata ityarthaþ>% nàràyaõavçttiþ . udaràbhyantarasthite 2 antrabhede naø . %<udaramekaviü÷aü viü÷atirvà antarudare kuntàpànyudaramekaviü÷aü tasmàdudaramekabiü÷aþ>% ÷ataø vràø 12 . 2 . 4 . 12 . %<atha yatkuntàpamàsãt yo majjà sa sàrdhaü samabhavat>% tatraiva 13 . 4 . 4 . 8 .

#<kunti># puø bhåmni kama--jhic pçùoø . 1 de÷abhede %<kuntayo'vanta ya÷caiva tathaivàparakuntayaþ>% bhàø bhãø 9 aø janapadoktau teùàü ràjà aõ . kaunta tadde÷ançpe puø bahuùu tasya luk . kuntayaþ tannçpeùu bhåmni . %<susthalà÷ca mukuññà÷ca kulindàþ kuntibhiþ saha . sàlvàyanà÷ca ràjànaþ>% bhàø saø 13 aø . vidarbhavaü÷aje krathasya putre 3 nçpabhede %<tasyàü vidarmo'janayat putrau nàmnà ku÷akrathau>% ityupakrame %<krathasya kuntiþ putro'bhådrucistasyàtha nirvçtiþ>% bhàgaø 9 . 3 . 2 . %<kunteþ sakhyuþ pità ÷årohyaputrasya pçthàmadàt>% tatraiva 24 aø 19 ÷loø . kàrtakauø suràùñreõa sahadvaø prakçtisvaraþ

#<kuntibhoja># puø kuntisaüj¤ako bhojaþ bhojade÷àdhipaþ . pçthàpitari kuntisaüj¤ake bhejaràje nçpabhede %<pçthàü duhitaraü vavre kuntistàü kurunandana! . ÷åraþpåjyàya vçddhàya kuntibhojàya tàü dadau>% harivaüø 35 aø .

#<kuntisutà># strã 6 taø . vasudevabhaginyàü kuntibhojàya pitrà ÷åreõa dattakatvena dattàyàü pçthàyàm . kuntã÷abde vivçtiþ kuntitanayàdayo'pyatra strã .

#<kuntã># strã vasudevabhaginyàü kuntibhojadattakasutàyàü pçthà yàm yudhiùñhiràdimàtari tatkathà yathà %<mahiùyàü jaj¤ire ÷åràdbhojyàyàü puruùà da÷a>% ityupakrame vasudevàdyutpattimuktvà %<pa¤ca càsya varàïganàþ . pçthukãrtiþ pçthà caiva ÷rutadevã ÷ruta÷navàþ . ràjàdhidevã ca tathà pa¤caità vãramàtaraþ . pçthàü duhitaraü vavre kuntistàü kurunandana! . ÷åraþ påjyàya vçddhàya kuntibhojàya tàü dadau . tasmàt kuntãti vikhyàtà kuntibhojàtmajà pçthà>% harivaüø 35 . ityuktvà %<pçthàü duhitaraü cakre kuntistàü pàõóuràvahat>% harivaüø 35 aø uktam .

#<kuntãtanaya># puø 6 taø . kuntyàü dharmàdito jàteùu 3 yudhiùñhiràdiùu triùu såryà jàte 4 karõe ca . tatkathà yathà %<yasyàü (kuntyàm) sa dharmavidràjà dharmàjjaj¤e yudhiùñhiraþ . bhãmasenastathà vàtàdindràccàpi dhana¤jayaþ>% harivaüø 35 aø . karõotpattikathà bhàø àø 111 aø yathà %<÷åro nàma yadu÷reùñho vasudevapità'bhavat . tasya kanyà pçthà nàma råpeõàpratimà bhuvi . pitçsvasrãyàya sutàmanapatyàya bhàrata! . agryamagre pratij¤àya khasyàpatyaü sa satyavàk . agrajàmatha tàü kanyàü ÷åro'nugrahakàïkùiõe . pradadau kuntibhojàya sastà sakhye mahàtmane . niyuktà sà piturgehe bràhmaõàtithipåjane . ugraü paryacarattatra bràhmaõaü ÷aüsitavratam . nigåóhani÷cayaü dharme yaü taü durvàsasaü viduþ . tamugraü ÷aüsitàtmànaü sarvayatnairatoùayat . tasyai sa pradadau mantramàpaddharmànvavekùayà . abhicàràdibhiryuktamabravãccaiva tàü muniþ . yaü yaü devaü tvametena mantreõàvàhayiùyasi . tasya tasya prasàdena tava putro bhaviùyati . tathoktà sà tu vipreõa kuntã kautåhalànvità . kanyà satã devamarkamàjuhàva ya÷asvinã . sà dadar÷a tamàyàntaü bhàskaraü lokabhàvanam . vismità cànavàdyàïgã dçùñvà tanmahadadbhutam . tàü samàsàdya devastu vivasvànidamabravãt . ayamasmyasitàpàïgi . bråhi kiü karavàõi te . kuntyuvàca . ka÷cinme bràhmaõaþ pràdàdvaraü vidyà¤ca ÷atruhan! . tadvijij¤àsayàhvànaü kçtavatyasmi te vibho! . etasminnaparàdhe tvàü ÷irasàhaü prasàdaye . yoùito hi sadà rakùyàþ svaparàdhe'pi nitya÷aþ . sårya uvàca . vedàhaü sarvamevaitat yaddurvàsà varaü dadau . saütyajya bhayameveha kriyatàü saïgamo mama . amoghaü dar÷anaü mahyamàhåta÷càsmi te ÷ubhe! . vçthàhvàne'pi te bhãru! doùaþ syànnàtra saü÷aya . vai÷ampàyana uvàca . evamuktà bahuvidhaü sàntvapårbaü bivasvatà . sà tu naicchadvaràrohà kanyàhamiti bhàrata! . bandhupakùabhayàdbhãtà lajjayà ca ya÷asvinã . tàmarkaþ punarevedamavravãdbharatarùabha! . matprasàdànna te ràj¤i! bhavità doùa ityuta . evamuktvà sa bhagavàn kuntiràjasutàü tadà . prakà÷akartà tapanaþ sambabhåva tayà saha . tatra vãraþ samabhavat sarva÷astrabhçtàüvaraþ! àmuktakavacaþ ÷rãmàn devagarbhaþ ÷riyànvitaþ . sahajaü kavacaü bibhrat kuõóaloddyotitànanaþ . ajàyata sutaþ karõaþ sarvalokeùu vi÷rutaþ . pràdàcca tasya kanyàtva punaþ sa paramadyutiþ . dattvà ca tapatàü ÷reùñho divamàcakrame tataþ . dçùñvà kumàraü jàtaü sà vàrùõeyã dãnamànasà . ekàgraü cintayàmàsa kiü kçtvà sukçtaü bhavet . gåhamànàpacàraü sà bandhupakùabhayàttadà . utsasarjakumàraü taü jale kuntã mahàbalam>% . yudhiùñhiràdutpattistatraiva 122 . 123 aø yathà %<evamuktà tataþ kuntã pàõóuü parapura¤jayam . pratyuvàca varàrohà bhartuþ priyahite ratà . pitçve÷manyahaü bàlà niyuktà'tithipåjane . ugraü paryacarantatra bràhmaõaü ÷aüsitavratam . nigåóhani÷cayaü dharme yantaü durvàsasaü viduþ . tamahaü ÷aüsitàtmànaü sarva yatnairatoùayam . sa me'bhicàrasaüyuktamàcaùña bhagavàn varam . mantrantvima¤ca me pràdàdabravãccaiva màmidam . yaü yaü devaü tvametena mantreõàvàhayiùyasi . akàmo và sakàmo và va÷aü te samupaivyati . tasya tasya prasàdàtte ràj¤i! putro bhaviùyati . ityuktàhaü tadà tena pitçve÷mani bhàrata! . bràhmaõasya vacastathyaü tasya kàlo'yamàgataþ . anuj¤àtà tvayà devamàhvayeyamahaü nçpa! . tena mantreõa ràjarùe! yathà syànnau prajà hità . àvàhayàmi kaü devaü bråhi satyavatàüvara! . tvatto'nuj¤àpratãkùàü màü bidvyasmin karmaõi sthitàm . pàõóuruvàca . adyaiva tvaü varàrohe! prayatasva yathàvidhi . dharma màvàhaya ÷ubhe! sa hi deveùu puõyabhàk . adharmeõa na no dharmaþ saüyujyeta katha¤cana . loka÷càyaü varàrohe! dharmo'yamiti manyate . dhàrmika÷ca kuråõàü sa bhaviùyati na saü÷ayaþ . dharmeõa càpi dattasya nàdharme raüsyate manaþ . tasmàddharmaü puraskçtya niyatà tvaü ÷ucismite! . upacàràbhicàràbhyàü dharmamàvàhayasva vai . vai÷ampàyana uvàca . sà tathoktà tathetyuktvà tena bhartrà varàïganà . abhivàdyàbhyanuj¤àtà pradakùiõamavartataü>% . %<saüvatsaradhçte garvbhe gàndhàryà janamejaya . àhvayàmàsa vai kuntã gavrbhàrthe dharmamacyutam . sà baliü tvarità devã dharmàyopajahàva ha . jajàpa vidhivajjapyaü dattaü durvàsasà purà . àjagàma tato devo dharmo mantrabalàttataþ . vimàne såryasaïkà÷e kuntã yatra japasthità . vihasya tàü tato bråyàþ kunti! kinte dadàmyaham . sà taü vihasyamànàpi putraü dehyabravãdidam . saüyuktà sà hi dharmeõa yogamårti dhareõa ha . lebhe putraü varàrohà sarvapràõabhçtàü hitam . aindre (jyeùñhàbhe) candrasamàyukte suhårte'bhijite'ùñame . divàmadhyagate sårye tithau pårõe'tipåjite . samçddhaya÷asaü kuntã suùàva pravaraü sutam . jàtamàtre sute tasmin vàguvàcà÷arãriõã . eùa dharmabhçtàü ÷reùñho bhaviùyati narottamaþ . vikràntaþ satyavàk caiva ràjà pçthvyàü bhaviùyati . yudhiùñhira iti khyàtaþ pàõóoþ prathamajaþ sutaþ . bhavità prathito ràjà triùu lokeùu vi÷rutaþ . ya÷asà tejasà caiva vçttena ca samanvitaþ . dhàrmikaü taü sutaü labdhvà pàõóustàü punarabravãt . pràhuþ kùatraü balajyeùñhaü bala÷reùñhaü sutaü vçõu . tatastathoktà bhartrà tu vàyumevàjuhàva sà . tatastàmàgato vàyurmçgàråóho mahàbalaþ . kinte kunti! dadàmyadya bråhi yatte hçdi sthitam . sà salajjà vihasyàha putraü dehi surottama! . balabantaü mahàkàyaü sarvadarùaprabha¤janam . tasmàjjaj¤e mahàbàhurbhãmo bhãmaparàkramaþ . tamapyatibalaü jàtaü vàguvàcà÷arãriõã . sarbeùàü balinàü ÷reùñho jàto'yamiti bhàrata . idamatyadbhutaü càsãjjàtamàtre vçkodare . yadaïkàt patito màtuþ ÷ilàü gàtrairacårõayat . kuntã vyàghrabhayodvignà sahasotpatità kila . nànvabudhyata saüsuptamutsaïge sve vçkodaram . tataþ sa vajrasaïghàtaþ kumàro nyapatadgirau . patatà tena ÷atadhà ÷ilà gàtrairvicårõità . tàü ÷ilàü cårõitàü dçùñvà pàõóurvismayamàgataþ . yasminnahani bhãmastu jaj¤e bharatasattama! . duryodhano'pi tatraiva prajaj¤e vasudhàdhipa! . jàte vçkodare pàõóuridaü bhåyoü'nvacintayat . kathaü nu me varaþ putro loka÷reùñho bhavediti . daive puruùakàre ca loko'yaü sampratiùñhitaþ . tatra daivantu vidhinà kàlayuktena labhyate . indro hi ràjà devànàü pradhàna iti naþ ÷rutam . aprameyabalotsàho vãryavànamitadyutiþ . santoùayitvà tapasà putraü lapsye mahàbalam . yaü dàsyati sa me putraü sa varãyàn bhaviùyati . amànuùànmànuùàü÷ca saügràme sa haniùyati . karmaõà manasà vàcà tasmàttapsye mahattapaþ . tataþ pàõóurmahàràjomantrayitvà maharùibhiþ . dide÷a kuntyàþ kauravyo vrataü saüvatsaraü ÷ubham . àtmanà ca mahàbàhurekapàdasthito'bhavat . ugraü sa tapa àsthàya parameõa samàdhinà . àriràdhayiùurdevaü trida÷ànàü tamã÷varam . bhàryayà saha dharmàtmà paryatapyata bhàrata! . tantu kàlena mahatà vàsavaþ pratyapadyata . ÷akra uvàca . putraü tava pradàsyàmi triùu lokeùu vi÷rutam . bràhmaõànàü gavà¤caiva suhçdà¤càrthasàdhakam . durhçdàü ÷okajananaü sarvabàndhavanandanam . sutaü te'gryaü pradàsyàmi sarvàmitravinà÷anam . ityuktaþ kauravo ràjà vàsavena mahàtmanà . uvàca kuntãü dharmàtmà devaràjavacaþ smaran . udarkastava kalyàõi! tuùño devagaõe÷varaþ . dàtumicchati te putraü yathà saïkalpitaü tvayà . atimànuùakarmàõaü ya÷asvinamarindamam . nãtimantaü mahàtmànamàdityasamatejasam . duràdharùaü kriyàvantamatãvàdbhutadar÷anam . putraü janaya su÷roõi! dhàma kùatriyatejasàm . labdhaþ prasàdo debendràt tamàhvaya ÷ucismite! . vai÷ampàyana ughàca . evamuktà tataþ ÷akramàjuhàva ya÷asminã . athàjagàma devendro janayàmàsa càrjunam>% . kuntyà apatyaü óhak . kaunteya tadapatye %<kaunteya pratijànãhi>% gãtà .

#<kuntha># kle÷e ÷leùe ca kryàdiø paø akaø señ . kuthnàti akunthãt cukuntha pranikuthyàt .

#<kunthu># puø kuntha--un . bauddhabhede hemacaø kunthuraveti pàñhàntaram .

#<kunda># puø kunda iva ÷vetatvàt, kåü pçthivãü ka÷yapàya dadàti dà--ka và . 1 viùõau tasya kundopamàïgatvàt svacchatayà sphakavannirmalatvàt %<÷vetàraktastathà pãta idànãü kçùõatàü gataþ>% ityukteþ yugàvatàre satyayuge ÷vetatvàdvà, para÷uràmàyatàre ka÷yapàya bhåmidànàdvà tathàtvam . yathàha harivaü÷e %<sarvapàpavi÷uddhyarthaü vàjimedhena ceùñavàn . tasminyaj¤e mahàdàne dakùiõàü bhçgunandanaþ . màrãcàya dadau prãtaþ ka÷yapàya vasundharàm>% . kuü bhåmibhunatti undaaõ ÷aka0, kauteþ avdàø dan mumac và . 2 kundarunàmagandhadravye 3 bhramiyantrabhede (kuüda) 4 kuverasya nidhibhede ca puø mediø 5 karavãravçkùe puø ràjaniø svanàmakhyàte khyàte 6 puùpapradhànavçkùe puünaø puùpe naø amaraþ . %<kundaü ÷ãtaü laghu ÷leùma÷irorugvàtapittahçt>% bhàvapraø . %<kundakudmalà gradataþ smitaiþ>% màghaþ . %<kundendusundararuciþ>% sàø daø . %<÷aïkaràya na dàtavyàþ kunda÷ephàlikàjavàþ>% puràø . 7 padme ca kundinã trikàø . ÷àlmaladvãprasthe 8 varùa parvatabhede . ÷àlmaladvãpavarõane bhàgaø 5, 20 aø . %<teùu varùeùvadrayo nadya÷ca saptaivàbhij¤àtàþ surasaþ ÷ata÷çïgo vàmadevaþ kundaþ kumudaþ puùpavarùaþ sahasrasrutiriti>% . viùõpuø tu eùàü nàsàntaràõi dç÷yante %<kumuda÷connata÷caiva tçtãya÷ca valàhakaþ . droõoyatra mahauùadhyaþ sa caturtho mahãdharaþ . kundastu pa¤camaþ ùaùñho mahiùaþ saptamastathà . kumudvàn parvatavaraþ>% anayoþ kalpabhedàdavirodhaþ .

#<kundaka># puø kunda + saüj¤àyàü kan . 1 kundaruvçkùe ràjaniø svàrthe ka . 2 kunda÷abdàrthe

#<kundama># puüstrãø kundena mãyate ÷ubhravarõatvàt mà--gha¤arthe ka . vióàle trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . tasya ca pàõibhinnaùaùñhyantàt parasya cårõàüø tatpuruùe àdyudàttatàtatra gaõe mukunda iti pàñhàntaram . tena saha ÷reõyàditvàt tatpuruùaþ .

#<kundamàlà># strã granthabhede sàø daø .

#<kundara># puø kundavat ÷uddhàni dharmànubandhãni phalàni ràti dadàti rà--ka, kuü dharàü dàrayati hiraõyàkùajighàüsayà varàharåpàvatàre dç--ac pçùoø sum . 1 viùõau . %<kumudaþ kundaraþ kundaþ>% viùõusaø . kuü bhåmiü dàrayati antarbhåtaõyarthe dç--ac pçùoø . kaliïgeùu (kundarà) vikhyàte 2 tçõabhede puø ràjaniø . tasya paryàyoktidvàrà lakùaõaü ràjaniø dar÷itam . %<kaõóuro dãrghapatraþ kharacchadaþ rasàlakùetrasaübhåtaþ mçgavallabhaþ>% . %<j¤eyaü kundaramålantu sthaulya÷aityopakàrakam . pittàtisàranà÷i syàt godhanànàü pra÷asyate . balapçùñikara¤caiva>% ràjaniø tadguõà uktàþ .

#<kundinã># strã kundànàü padmànàü samåhaþ khalàø ini . padmasamåhe trikàø .

#<kundu># puø kuü bhåmiü dçõàti dç bàø óu . 1 måùike ÷abdaratnàø . 2 kundurunàma gandhadravye strã .

#<kundura># puø kuü bhåmiü dàrayati dç--vidàre uran pçùoø . kundurunàmagandhadravye bharataþ .

#<kunduru># puüstrã kuü bhåmimunatti unda--jatrvàø niø . svanàmakhyàte gandhadravyabhede amaraþ . %<kundururmadhurastãkùõastikta stvacyaþ kañurharet . jvarasvedagrahàlakùmãmukharogakaphànilàn>% bhàvapraø . svàrthe ka . tatraiva puüstrã ràjaniø . sa ca tu÷rute elàdigaõe pañhitaþ . sa ca gaõo yathà
     %<elàtagarakuùñhamàüsãdhyàmakatvakpatranàgapuùpapriyaïguhareõukà vyàghranakha÷ukticaõóàsthauõeyaka÷rãveùñakacocacorakabàlakaguggulusarjarasaturaùkrakunda rukà'guruspçkko ÷ãrabhadradàrukuïkumàni punnàgake÷ara¤ceti . elàdiko vàtakaphau nihanyàdviùameva ca . varõaprasàdanaþ kaõóåpiñakàkoñhanà÷anaþ>% .

@<[Page 2103a]>@
#<kupa># àcchàdane idit và curàø ubhaø pakùe bhvàdiø paraø sakaø señ . kumpayati te kumpati acukumpat ta akumpãt . kumpayàm babhåva àsa cakàra--cakre . cukumpa . prani kumpyàt

#<kupa># dyutau curàø ubhaø akaø señ . kopayati te acåkupat ta . kopayàm babhåva àsa cakàra cakre . kupitaþ kopaþ kopanam kupitvà prakupya . %<procuþ prà¤jalayo vipràþ prahçùñàþ kupitatvacaþ>% bhàgaø 3, 16,

#<kupa># roùe divàø sakaø paø señ . kupyati irit akupat akopãt cukopa . %<yasmin yasmin çtau ye ye doùàþ kupyanti dehinàm>% su÷ruø . %<tasya tadvavanaü ÷rutvà råkùaü råkùàkùaraü bahu . cukopa balinàü ÷reùñhaþ>% bhàø saø 41 aø . kupitakapikapolakràóatàmrastamàüsi . udbhañaþ %<druhya kupyasi yàcake>% bhàø àø 78 aø asya àrùe padavyatyayo'pi dç÷yate . %<nandate kupyate càpi tathà huïgàrayatyapi>% bhàø ànuø 14 aø . %<na ca kupye mahàsarpa! na càtmànaü vigarhaye>% bhàø baø 179 aø . upasargapårbakasya tattadupasargadyotyàrthaparatvam yathà prakopaþ saükopaþ atikoùaþ ityàdi . %<krudhadruherùyàsåyàrthànàü yaü prati kopaþ>% pàø karmaõaþ sampradànatà .

#<kupatha># puø kutsitaþ panthàþ kugatisamàø ac samàø . 1 kutsite pathi ÷abdaratnàø . %<svadharma pathamakutobhayam vihàya kupathapàùaõóamasama¤jasaü saüpravartayiùyati>% bhàgaø 5, 6, 10 ÷lo . sa sevyatve nàstyasya ar÷aø ac . 2 asurabhede %<pramado maya÷ca kupathohayagrãva÷ca vãryavàn>% hariø 3 aø %<tathà nikumbhaþ kupatha÷ca dànavaþ>% hariø 241 aø . saeva supàr÷vançparåpeõa dvàpare àvirbhåtaþ %<kupathastu mahàvãryaþ ÷rãmàn ràjan! mahàsuraþ . supàr÷va iti vikhyàtaþ kùitau jaj¤e mahãpatiþ>% bhàø àø 67 aø .

#<kupana># puø kupa--kyu . hiraõyàkùasainyasthe asurabhede %<÷arabhaþ ÷alabha÷caiva kupanaþ kopanaþ krathaþ>% harivaüø 42 aø .

#<kupaya># triø gupa--kyap pçùoø . gopaünãye . %<à sàcyaü kupayaü vardhanaü pituþ>% çø 1, 140, 3, %<kupayaü gopanãyam>% bhà0

#<kupàõi># triø kutsitaþ pàõirasya . vakrahaste bàhukuõñhe (kopà) . jañà0

#<kupi¤jala># puüstrã kutsitaþ pi¤jala iva puccho'sya . pakùibhede striyàü ïãù tataþ ÷ivàø aõ . kaupi¤jala tadapatye puüstrãø .

#<kupinin># puø kupinã matsyadhànã astyasya vrãhyàø ini . matsyadhàrake kaivarte trikàø .

@<[Page 2103b]>@
#<kupinã># strã gupyate matsyo'tra gupa--vàø ini kicca ïãp pçùoø . (màcherakhàlui) matsyàdhàre pàtrabhede ÷abdaratnàø .

#<kupinda># puüstrã kupa--kindac . tantuvàye uõàdikoø .

#<kupãlu># puø kutsitaþ pãluþ kugatisaø . (màkaóàtendu) kàkenduvçkùe màvapraø . yasya phalaü (kucilà) itikhyàtam . tatparyàyaguõàdi màvapraø uktaü yathà %<tinda ko yastu kathito jalado dãrghapatrakaþ . kupãluþ kulakaþ kàlastindukaþ kàlapãlukaþ . kàkendurviùatindu÷ca tathà markañatindukaþ . kupãlu ÷ãtalaü tiktaü vàtalaü madakçllaghu . pàdavyathàharaügràhi kaphapittàsranà÷anam>% .

#<kuputra># puø kutsitaþ putraþ kugatisaø . kutsite putre 1 %<tàdç÷aü phalamàpnoti kuputraiþ santaraüstamaþ>% manuþ . baø vrãø . 2 kutsita putrayukte triø . bhàve karmaõi ca tato manoj¤àø vu¤ . kauputrikà tadbhàve strã . koþ pçthivyàþ putraþ . 3 maïgalagrahe 4 narakàsure ca .

#<kupåya># triø kutktitaü påyate påya--visaraõe ac . jàtyàcàràdinindite amaraþ

#<kupya># naø gupa--kyap niø . svarõaråpyàbhyàmanyasmin 1 tejasàdau dhàtau, amaraþ (dastã) iti khyàte 2 dhàtau ca

#<kupya÷àlà># strã kupyasya tatpàtràdinirmàõasya ÷àlà . (kàüsàrira dokàna) kàüsyàdipàtranirmàõagçhe hemacaø .

#<kupriya># triø ku + prã--ka . jaghanyehalàø .

#<kuplava># puø kugatisaø . tçõàdinirmite uóape ÷abdaciø . %<yàdç÷aü phatamàpnoti kuplavaiþ santaran jalam>% manuþ

#<kuba># stçtau (àcchàdane) idit và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . kumbayati te kumbati acukumbat ta akumbãt . kumbayàm--babhåva àsa cakàra cakre cukumba . kumbà

#<kubala># triø kutsitaü balamasya . ninditabalayukte .

#<kubalà÷va># triø kubalo'÷vo'sya . 1 durvalà÷vayukte såryavaü÷ye 2 nçpabhede tasyadhundhumàrasaüj¤àpràptiþ bhàø vaø 201 aø uktà yathà %<màrkaõóeya uvàca . ikùvàkau saüsthyite ràjan! ÷a÷àdaþ pçthivãmimàm . pràptaþ paramadharmàtmà so'yodhyàyàü nçpo'bhavat . ÷a÷àdasya tu dàyàdaþ kakutstho nàma vãryavàn . anenà÷càpi kàkutsthaþ pçdhu÷cànenasaþ sutaþ . viùvaga÷vaþ pçthoþ putrastasmàdadri÷ca jaj¤ivàn . adre÷ca yuvanà÷vastu ÷ràvastasyàtmajo'bhavat . tasya ÷ràvastakoj¤eyaþ ÷ràvastã yena nirmità . ÷ràvastasya tu dàyàdo vçhada÷vo mahàbalaþ . vçhada÷vasya dàyàdaþ kubalà÷va iti smçtaþ . kubalaþ÷vasya putràõàü sahasràõyekaviü÷atiþ . sarve vidyàsu niùõàtà balavantaþ sudàruõàþ . kubalà÷va÷ca pitçto guõairabhyadhiko'bhavat . samaye taü pità ràjye vçhada÷vo'bhyaùecayat . kubalà÷vaü mahàràja . ÷åramuttamadhàrmikam . putrasaükràmita÷rãstu vçhada÷vo mahãpatiþ . jagàma tapase dhãmàüstapovanamamitrahà>% . ityupakramya madhukaiñabhayoþsamutpattibadhakathànte 203 aø %<màrkaõóeyauvàca . dhundhurnàma mahàràja! tayoþ putroþmahàdyutiþ . sa tapo'tapyata mahat mahàvãryaparàkramaþ . atiùñhadekapàdena kç÷o dhamanisantataþ . tasmai brahmà dadau prãto varaü vavre sa ca prabhum . devadànavayakùàõàü sarpagandharvarakùasàm . abadhyo'haü bhaveyaü vai vara eùa vçto mayà . evaü bhavatu gaccheti tamuvàca pitàmahaþ . sa evamuktastatpàdau mårdhnà''spç÷ya jagàma ha . sa tu dhundhurvaraü labdhvà mahàvãryaparàkramaþ . anusmaran pitçbadhaü drutaü viùõumupàgamat . sa tu devàn sagandharvàn jitvà dhundhuramarùaõaþ . babàdhe sarvànasakçdviùõuü devàü÷ca vai bhç÷am . samudre bàlukàpårõe ujjàlaka iti smçte . àgamya ca sa duùñàtmà taü de÷aü bharatar÷abha! . vàdhate sma paraü ÷aktyà tamutaïkà÷ramaü vibho! . antarbhå migatastatra bàlukàntarhitastathà . madhukaiñabhayoþ putro dhundhurbhãmaparàkramaþ . ÷ete lokavinà÷àya tapobalamupà÷ritaþ . utaïkasyà÷ramàbhyàse niþ÷vasan pàvakàrciùaþ . etasminneva kàle tu ràjà savalavàhanaþ . utaïkaviprasahitaþ kubalà÷vo mahãpatiþ . putraiþ saha mahãpàlaþ . prayayau bharatarùabha! . sahasrairekaviü÷atyà putràõàmarimardanaþ . kubalà÷vo narapatiranvito bala÷àlinàm . tamàvi÷attato viùõurbhagavàüstejasà prabhuþ . utaïkasya niyo gena lokànàü hitakàsyavà . tasmin prayàte durdharùe divi ÷abdo mahànabhåt . eùa ÷romànabadhyo'dya dhundhumàro bhaviùyati . divyai÷ca puùpaistaü devàþ samantàt paryavàkiran . devadundumaya÷càpi neduþ svayamanãritàþ . ÷ãta÷ca vàyuþ pravavau prayàõe tasya dhãmataþ . vipàü÷ulàü mahãü kurvan vavarùa ca sure÷varaþ . antarãkùe vimànàni devatànàü yudhimira! . tatraiva samavç÷yanta dhundhuryatra mahàsuraþ . kubalà÷vasya dhundho÷ca yuddhaü kautåhalànvitàþ . devagandhavasahitàþ samavaikùatmaharùayaþ . nàràyaõena kauravya! tejasàpyàyitastadà . sa gato nrapatiþ kùipraü putraistaiþ sarvato di÷am . arõavaü khànayàmàsa kubalà÷vomahãpatiþ . kubalà÷vasya putrai÷ca tasmin vai bàlukàrõave . saptabhirdivasaiþ khàtvà dçùño dhundhurmahàbalaþ . àsãdghoraü vapustasya bàlukàntarhitaü mahat . dãpyamàno yathà såryastejasà bharatarùabha! . tato dhundhurmahàràja! di÷amàvçtya pa÷cimàm . supto'bhådràja÷àrdåla! kàlànalasamadyutiþ . kubalà÷vasya putraistu sarvataþ parivàritaþ . abhidrutaþ ÷araistãkùõairgadàbhirmusalairapi . paññi÷aiþ parighaiþ pràsaiþ khaógai÷ca vimalaiþ ÷itaiþ . sa badhyamànaþ saükruddhaþ samuttasthau mahàbalaþ . kruddha÷càbhakùayatteùàü ÷astràõi vividhàni ca . àsyàdvaman pàvakaü sa saüvartakasamaü tadà . tàn sarvànnçpateþ putrànadahat svena tejasà . mukhajenàgninà kruddho lokànudvartayanniva . kùaõena ràja÷àrdåla! pureva kapilaþ prabhuþ . sagarasyàtmajàn kruddhastadadbhutamivàbhavat . teùu krodhàgnidagdheùu tadà bharatasattama! . taü prabuddhaü mahàtmànaü kumbhakarõa mivàparam . àsasàda mahàtejàþ kubalà÷vo mahãpatiþ . tasya vàri mahàràja! susràva bahu dehataþ . tadàpãyata tattejo ràjà vàrimayaü nçpa! . yogã yogena vahni¤ca ÷amayàmàsa vàriõà . brahmàstreõa ca ràjendra! daityaü kråraparàkramam . dadàha bharata÷reùñha! sarvalokàbhayàya vai . so'streõa dagdhvà ràjarùiþ kubalà÷vo mahàsuram . sura÷atrumamitraghnaü trailokye÷aivàparaþ . dhundhorbadhàttadà ràjà kubalà÷vo mahàmanàþ . dhundhumàra iti khyàto nàmnà'pratiratho'bhavat>% .

#<kuve(be)ra># puø kumbati dhanam kubi--erak niø nalopa÷ca kutsitaü veramasya iti và . 1 dhanade yakùaràje amaraþ %<kutsàyàü kviti÷abdo'yaü ÷arãraü veramucyate . kuveraþ ku÷arãratvàt nàmnà tenaiva so'ïkitaþ>% vàyupuø . %<kuverobhava nàmnà tvaümama råpervyayà suta!>% kà÷ãkhaø devã÷àpoktestasya tathàtvam . %<kuverasya manaþ÷alyaü ÷aüsatãva paràbhavam>% kumàø . tasyedamaõ . tatsambandhini triø striyàü ïãp %<kauveradigbhagamapàsya màrgam>% màvaþ . kùubhnàø pàñhàt kuveravanamityàdau na õatvam vàkap . kuverako'pyatràrthe kugatisaø . 2 ninditadehe naø .

#<kuberàkùã># strã kuverasyàkùãva piïgalaü puùpamasyàþ ùac samàø ïãù . 1 pàñalavikùe 2 latàkara¤je ca ràjaniø .

#<kube(ve)ràcala># puø 6 taø . kailàsaparvate jañàø tasya kuveràvàsatvàttathàtvam . kuve (ve) ràdriprabhçtayo'pyatra .

#<kubja># puø ãùat ubjamàrjàvaü yatra ÷akaø . 1 apàmàrge ràjaniø 2 khaóge ÷abdamàø . (kuja) 3 hçdayapçùñharoge puø %<hçdayaü yadi và pçùñhamunnataü krama÷aþ saruk . kruddho vàyuryadà kuryàt tadà taü kubjamàdi÷et>% màdhavoktaü tallakùaõam . 4 tadyukte (kujo) triø . %<kubjà nãcatayaiva yànti ÷anakairàtmekùaõà÷aïkinaþ>% ratnàø . saca ràj¤àmantaþ purasahàyabhedo yathàha sàø daø tadvadavarodhe ityupakrame %<vàmanaùaõóakiràtamlecchàbhãràþ ÷akàrakubjàdyàþ>% avarodhàdhikàrikubjalakùaõamuktaü vçhaø saø 69 aø %<pa¤càpare vàmanako jaghanyaþ kubjo'paro maõóalako'tha sàmã . pårvoktabhåpànucarà bhavanti saïkãrõasaüj¤àþ ÷çõu lakùaõaistàn>% . %<kubjo nàmnà yaþ sa ÷uddho hyadhastàt kùãõaþ ki¤cit pårbakàye nata÷ca . haüsàsevã nàstiko 'rthairupeto vidvàn ÷åraþ såcakaþ syàt kçtaj¤aþ . kalàsvabhij¤aþ kalahapriya÷ca prabhåtabhçtyaþ pramadàjita÷ca . sampåjya lokaü prajahàtyakasmàt kubjo'yamuktaþ satatodyata÷ca>% .

#<kubjaka># puø kau ubjati ubja--õvula ÷akaø . atisurabhipuùpe vçkùabhede %<campakàt puùpa÷atakàda÷okaü puùpamuttamam . a÷okapuùpasàhasràt sevatãpuùpamuttamam . sevatãpuùpasàhasràt kubjakaü puùpamuttamam>% ÷abdaciø . narasiø puràø %<kubjakaþ surabhiþ svàduþ kaùàyànurasaþ saraþ . tridoùa÷amano vçùyaþ ÷ãtahartà ca sa smçtaþ>% iti bhàvapraø .

#<kubja kaõñaka># puø kubjaþ kaõñako'sya . ÷vetakhadire ràjani0

#<kubjà># strã kaüsabhavanasthe sairindhrãbhede yàü padbhyàmàkramya kçùõaþ suråpàü cakàra tatkathà bhàgaø 10 skaø 41 aø yathà %<atha vrajan ràjapathena màdhavaþ striyaü gçhãtàïgavilesabhàjanàm . vilokya kubjàü yuvatãü varànanàü papracchayàntãü prahasanrasapradaþ . kà tvaü varorve! taduhànulepanaü kasyàïgane! và kathayasva sàdhu naþ . dehàvayoraïgavilepamuttamaü ÷reya stataste naciràdbhaviùyati . svairindhryuvàca . dàsyasmyahaü sundara! kaüsasammatà trivakranàmà hyanulepakarmaõi . madbhàvitaübhojapateratipriyaü vinà yuvàü konyatamastada rhati . råpape÷alamàdhuryairhasitàlàpavãkùità . dharùitàtmà dadau sàndramubhayoranulepanam . tatastàvaïgaràgeõa suvarõetara÷obhinà . saüpràptaparabhàgeõa ÷u÷ubhàte sura¤jitaiþ . prasannobhagavàn kubjàü trivakràü rucirànanàm . çjvãü kartuü mana÷cakre dar÷ayan dar÷ane phalam . padbhyàmàkramya prapade dvyaïgulottànapàõinà . pragçhya civuke'dhyàtmamudanãnamadacyutaþ . sà tadarjusamànàïgã vçhacchroõipayodharà . mukundaspar÷anàt sadyobabhåva pramadottamà>% .

#<kubjàmraka># naø bhàrataprasiddhe tãrthabhede %<tataþ kubjàmrake gacchet tãrthasevã naràdhipa! . gosahasramavàpnoti svargalokaü ca gacchati>% bhàø vaø 84 aø . tacca tãrthaü brahmàvartasamãpasthaü tatraiva vivçtiþ .

#<kubjikà># strã 1 aùñavarùàmàü kanyàyàm . %<aùñavarùà ca kubjikà>% annadàkalpaþ kàlasaïkarùà÷abde 2004 pçø vivçtiþ . 2 devãbhårtibhede tasyàþ påjàdividhàyakaü tantraü kubjikà tantratvena prasiddham tantrasàre tatpramàõaü dç÷yam .

#<kubra># naø kubi--àcchàdane ran çjrendretyàdinà niø . araõye ujjvaladattaþ . 2 kuõóe 3 kuõóale 4 tantau 5 ÷araõe 6 ÷akañe ca saükùiptasàravçttiþ .

#<kubra(vra)hma># puø kutsito bra(vra)hmà và ñac . kutsite bra(vra)hmaõi ñajabhàvapakùe kubra(bra)hman÷abdo'pyatra .

#<kubha># undane bhvàø paraø sakaø señ . kobhati akobhãt cukobha . çø bhàø màdhavasaümato'yam .

#<kubha># naø kubha--ka . udake çø bhàø màdhavaþ . kubhanyu÷abde vivçtiþ .

#<kubhanyu># triø kubha--karmaõi gha¤arthe ka kubhamudakamicchati kyac vàø anaï chandasi u . àtmanaþ sekamicchati udakasya sektari %<chandastubhaþ kubhanyavaþ çø 5, 52, 12, kubhanyavaþ kubhirundanakarmà>% bhàø .

#<kubhà># strã koþ pçthivyàþ bhà . pçthivãcchàyàyàm %<ràhuþ kubhàmaõóalagaþ ÷a÷àïkam>% jyotiø . uparàga÷abde 1285 pçø vivçtiþ . kugatisaø . 2 kutsitadãptau . %<mà vorasànitabhà kubhà>% çø 5, 53, 9, %<kubhà kutsita dãptiþ>% bhàø . 3 tadyukte triø .

#<kubhçt># puø kuü pçthivãü bibharti bhç--kvip . 1 bhådhare ÷aile 2 saptasaükhyàyàm . ekàdi÷abde 1508 pçø vivçtiþ kubhçdresrikaü sapta÷àlàkacakram jyotiø .

#<kumàra># kelau adaø curàø ubhaø akaø señ . kumàrayati te acukumàrat ta . kumarayàm babhåva àsa cakàra cakre .

#<kumàra># puø kumàrayati krãóota, kutsito màro yasmàt, kaumàrayati duùñàn mç--õic--ac và . 1 kàrtikeye, nàñyãktau 2 yuvaràje, amaø 3 ÷uke pakùiõi 4 a÷vavàrake, 5 varuõavçkùe 6 pa¤cavarùãye, bàlake ca mediø . %<kaunàraü pa¤camàbdàntaü paugaõóaü da÷amàvadhi>% bhàgaø 10 ÷rãdhara dhçtavacanam . striyàü vayovàcitvàt ïãù . %<trãõi varùàõyudãkùeta kumàryutumatã satã>% manuþ . 7 sindhunade ÷abdaraø . 8 arhadupàsakabhede hemacaø . 9 ÷àkadvãpe÷varaputrabhede 10 tadãyavarùabhede ca viùõupuø %<÷àkadvãpe÷varasyàpi bhavasya sumahàtmanaþ . saptaiva tanayàsteùàü dadau varùàõi sapta ca . jalada÷ca kumàra÷ca sukumàro maõãvakaþ . kumudodaþ, samodàkiþ saptama÷ca mahàdrumaþ . tatsaüj¤ànyapi tànyeva saptavarùàõyanukramàt>% . 11 ÷uktimatparvatodbhave çùikulyàbhede %<çùikulyàþ kumàràdyàþ ÷uktimatpàdasambhavàþ>% viùõupuø . 12 sundare triø . 13 avivàhitàvasthàyàmupacàràt . %<kaumàrà pårbabacane>% pàø . %<anekàni sahasràõi kumàravrahmacàriõàm . dibaü gatàni vipràõàmakçtvà kulasantatim>% manuþ . ataeva annadàkalpe ekavarùà bhayetsandhyà ityàdinà ùoóa÷avarùàntàyà api kumàrãtva muktam . tatra bàlake %<kumàraü màtà bibharti>% çø 5, 2, 1, kumàrasya retaþ siktaü na sambhavati ÷ataø bràø 1, 4, 5, 7, %<kanyànàü saüpradàna¤ca kumàràõà¤ca rakùaõam>% manuþ nàñyoktiü vinàpi kàvye ràjadàrake kumàra÷abdaþ prayujyate . %<àptaþ kumàrànayanotsukena bhojena dåtoraghave visçùñaþ>% . %<kumàrasainyaü sapadi sthitaü ca tat>% raghuþ %<tadànujagmatuþ sthàõuü kumàràviva pàcakã>% ràmàø . vi÷vasàrokte 15 mantramede puø 16 vidyàyàü strã ïãp . mantravi÷eùàõàü saüj¤àbhedà÷ca tantrasàre dar÷ità yathà
     vi÷vasàre nibandhe ca . %<chinnoruddhaþ ÷aktihãnaþ paràïmukha udãritaþ . badhironetrahãna÷ca kãlitaþ stambhitastathà . dagdhaþsrasta÷ca bhãta÷ca malina÷ca tiraskçtaþ . bhedita÷ca suùupta÷ca madonmatta÷ca mårchitaþ . hçtavãrya÷ca bhãma÷ca pradhvastobàlakaþ punaþ . kumàra÷ca yuvà prauóhovçddho nistriü÷akastathà . nirvãjaþ siddhihãna÷ca mandaþ kåñastathà punaþ . niraü÷akaþ satvahãnaþ kekarojãvahãnakaþ . dhåmitàliïgitau syàtàü mohita÷ca kùudhàrtakaþ . atidãpto'ïgahãnaþ syàdatikruddhaþ samãritaþ . atikråra÷ca subrãóaþ ÷àntamànasa eva ca . sthànabhraùña÷ca vikaloniþsnehaþ parikãrtitaþ . ativçddhaþ pãóita÷ca vakùyàmyeùantu lakùaõam . manoryasvàdimadhyànteùvànilaü vãjamucyate . saüyuktaü và viyuktaü và puràkràntastridhà punaþ . caturdhà pa¤cadhà vàpi sa mantra÷chinnasaüj¤akaþ . àdimadhyàvasàneùu bhåvãjadvayalà¤chitaþ . ruddhamantraþ sa vij¤eyobhaktimuktivivarjitaþ . màyàtritaya÷rãvãjaràkàhãnastu yomanuþ . ÷aktihãnaþ sa kathito yasya madhye na vidyate . kàmavãjaü mukhe màyà ÷irasyaïku÷ameva ca . asau paràïmukhaþ proktohakàro vindulà¤chitaþ . àdyantamadhye vindurvà na bhavedbadhiraþ smçtaþ . pa¤cavarõomanuryaþsyàdrephàrkenduvivarjitaþ . netrahãnaþ sa vij¤eyo duþkha÷okàmayapradaþ . àdimadhyàvasàneùu haüsapràsàdavàgbhavau . hakàrovindumàn jãvo vàva÷càpi catuþkalaþ . màyà namàmi ca padaü nàsti yasmit sa kãlitaþ . ekaü madhye dvayaü måddhni yasminnastrapurandarau . na vidyete sa mantrastu stambhitaþ siddhivarjitaþ . vahnirvàyusamàyukto yasya mantrasya mårdhani . saptadhà dç÷yate tantu dagdhamantraü pracakùate . astraüdvàbhyàü tribhiþ ùaóbhiraùñabhirdç÷yate'kùaraiþ . srastaþ so'bhihito yasya mukhe na praõava smçtaþ . ÷ivovà ÷aktiratha và bhãtàkhyaþ sa prakãrtitaþ . àdau madhye tathà cànte yasya màrõacatuùñayam . saeva malino mantraþ sarvavighnasamanvitaþ . yasya madhye dakàro'sti kavacaü mårdhani dvidhà . astraü tiùñati mantraþ sa tiraskçta udàhçtaþ . dyodvayaü hçdaye ÷ãrùe vaùañvauùañ tu madhyame . saeva bheditomantraþ sarva÷àstravivarjitaþ . trivarõo haüsahãnoyaþ sa suùuptaudàhçtaþ . mantrovàpyatha và vidyà saptàdhikada÷àkùarà . phañkàrapa¤cakàdiryomadonmatta udàhçtaþ . tadvadastraü sthitaü madhye yasya mantraþ sa mårchitaþ . viràme'ïgasya yo mantro hçtavãryaþ sa ucyate . àdau madhye tathà cànte caturasrayutomanuþ . j¤àtavyobhãma ityeùa yaþsyàdaùñàda÷àkùaraþ . ekonaviü÷atyarõo và yomantrastàrasaüyutaþ . hçllekhàïku÷avãjàóhyaü pradhvastaü taü pracakùate . saptavarõo bhavedbàlaþ kumàro'ùñàkùaraþsmçtaþ . poóa÷àrõo yuvà prauóha÷catvàriüsallipirmanuþ . triü÷adarõa÷catuþùaùñivarõomantraþ ÷atàkùaraþ . catuþ÷atàkùara÷càpi vçddhaþ sa parikãrtitaþ . navàkùaro dhruvayuto manurnistriü÷a ãritaþ . yasyàvasàne hçdayaü ÷iromantrau ca madhyataþ . ÷ikhà varma ca na syàtàü vauùañphañkàra eva và . ÷iba÷aktyarõahãno và sa nirvãjaþ udàhçtaþ . eùu sthàneùu phañkàraþ ùoóhà yasmin pradç÷yate . sa mantraþ siddhihãnaþsyà nmandaþpaïktyakùaromanuþ . kåña ekàkùaro mantraþ sa evoktoniraü÷akaþ . dvivarõaþ satvahãnaþ syàccutarvarõastu kekaraþ . ùaóakùarojãvahãnaþ sàrdhasaptàkùaromanuþ . sàrdhadvàda÷avarõo và dhåmitaþ sa tu ninditaþ . sàrdhavãjatrayastadvadekaviü÷ativarõakaþ . viü÷adarõastri÷adarõovaþsyàdàliïgitaþ smçtaþ . dvàviü÷atyakùaro mantro mohitaþ parikãrtitaþ . dvàtriü÷adarõo mantroyaþ saptaviü÷ativarõakaþ . kùudhàrtaþ sa tu vij¤eya÷vaturviü÷ativarõakaþ . ekàda÷àkùarovà'pi pa¤caviü÷atisaükhyakaþ . trayoviüetivarõo và mantro'tidãptaãritaþ . ùaóviü÷atyakùaromantraþ ùañtriü÷adarõakastathà . triü÷adekonavarõo và tvaïgahãnaþ sa eva hi . aùñàviü÷atyakùaroya ekatriü÷adathàpi và . atikruddhaþ sa vij¤eyo ninditaþ sarvakarmasu . triüda÷adakùarakomantrastrayastriü÷adathàpi và . atikråraþ sa sij¤eyo ninditaþ sarvakarmasu . catvàriü÷attamà vidyà triùaùñiryàvatà bhavet . tàvatsaükhyà nigadità ma ntràþ sadasaüj¤akàþ . pa¤caùaóakùarà ye syurmantràste ÷àntamànasàþ . ekona÷ataparyantaü pa¤caùaùñhyakùaràditi . te sarve kathitàmantràþ sthànabhraùñà na ÷obhanàþ . trayoda÷àkùarà ye syurmantràþ pa¤cada÷àkùaràþ . vikalàste'bhidhãyante ÷ataüsàrdha÷ataütathà . ÷atadvayaüdvinayatirekahãnà tathàpi và . yàvacchatatrayaü saükhyà niþsnehàste prakãrtitàþ . catuþ÷atamathàrabhya yàvadvarõasahasrakam . ativçddhaþ sa mantrastu sarva÷àstravivarjitaþ . sahasràrõàdhikà mantrà daõóakàþ pãóitàhvayàþ . dvisahasràkùaràmantràþ khaõóa÷aþsaptadhà kçtàþ . j¤àtavyàstotraråpàste mantràete yathàsthitàþ . tathà vidyà÷ca voddhavyà mantrimiþ sarvakarmasu . doùànimànavij¤àya yomanraü bhajate budhaþ . siddhirna jàyate tasya kalpakoñi÷atairapi>% atha mantràõàü doùa÷àntiþ taduktaü tatraiva %<chinnàdiduùñàye mantràstantretantreniråpitàþ . te sarve siddhimàyànti màvçkàrõaprabhàghataþ . màrakàrõaiþ puñãkçtya mantraü vidyàü vi÷eùataþ . ÷atamaùñottaraü pårvaü prajapet phalasiddhaye . tadà mantromahàvidyà yathokaphaladà bhavet . màtçkàpuñitaü kçtvà madhye varõànnidhàya ca . mattravarõàüstataþ kuryàcchodhanantatra sammatam . baddhvà tu yonimudràü tàü saüïkocyàdhàrapaïkajam . tadutpannàn mattravarõàn kurvata÷ca gatàgatàn . brahmarandhràvadhi dhyàtvà vàyumàpårya kumbhayet . sahasraü prajapenmantraü matradoùopa÷àttaye>% . tathà . %<eùu doùeùu pràpteùu màyàü kàmamathàpi và . kùipvà càdau ÷riyaü caiva taddåùaõavimuktaye>% . tathà . %<tàrasaüpuñitovàpi duùñamantro'pi sidhyati . yasya yatra bhavedbhaktiþ so'pi mantro'sya sidhyati>% tathà . %<praõavomàvçkà devã hçllekhetyamçtatrayam . amçtatrayasaüyogàdduùñamantro'pi sidhyati>% tatra vidyàyàü %<kumàrã yà ca vidyeyaü tvayà ÷aptà pativrate! . kevalaü ÷ivaråpeõa ÷aktiråpeõa kebalam>% muõóamàø . 17 svarodayekte bàlàdicakrasthe svarabhede puø cakra÷abdasthabàlàdicakre vivçtiþ . tatra skande %<agne putraþ kumàrastu ÷rãmàn ÷aravaõàlayaþ>% bhàø àø 66 aø . %<kumàramabhigamyàya vãrà÷ramanivàsinam . a÷vamedhamavàpnoti naro nàstyatra na saü÷ayaþ>% bhàø vaø 84 aø . tasya kandarpàpekùayàdhikasaukumàryàttathàtvam . 18 vàlopadràvakagrahabhede %<skandaþ sçùño bhagavatà devena tripuràriõà . bibharti càparàü saüj¤àü kumàraþ iti sa grahaþ>% su÷rutaþ . 19 ÷uddhasuvarõe naø mediø . saüj¤àyàü kan . varuõavçkùe tikta÷àke . svàrthe ka . bàlake hemacaø . tasyedaü tasya bhàvo và aõ . kaumàra ÷i÷utve bàlyàvasthàyàü %<dehino'smin yathà dehe kaumàraü yauvanaü jarà>% gãtà .

#<kumàrakalyàõa># naø . cakradattokte ghçtabhede tallakùaõaü yathà %<÷aïkhapuùpã vacà bràhmã kuùñhaü triphalayà saha . dràkùà sa÷arkarà ÷uõñhã jãvantã jãrakaü balà . ÷añhã duràlabhà vilvaü dàóimaü surasaþ sthirà . mustaü puùkaramåla¤ca såkùmailà gajapippalã . eùàü karùasamairbhàgairdhçtaprasthaü vipàcayet . kaùàye kaõñakàryà÷ca kùãre tasmiü÷caturbhuõe . etat kumàrakalyàõaü ghutaratnaü sukhapradam . balavarõakaraü dhanyaü puñyagnibalavardhanam . chàyàsarvagrahàlakùmãkrimidantagadàpaham . sarvabàlàmayaharaü dantodbhedaü vi÷eùataþ>% .

#<kumàraghàtin># triø kumàraü hanti hana--õini . ÷i÷umàrake .

#<kumàrajãva># puø kumàraü jãvayati jãva--õic aõ upaø saø . (jiyàpotà) jãvaputravçkùe ratnamàø .

#<kumàradeùõa># puø kumàràõàü dàtà dà--bàø iùõac . kumàra dàtari %<kumàradeùõàþ jayataþ punarhaõaþ>% çø 10, 34, 7, kumàradeùõàþ kumàràõàü dàtàraþ, bhà0

#<kumàradhàrà># strã bhàratokte tãrthabhede . %<pitàmahasarogatvà ÷ailaràjasamãpataþ . tatràbhiùekaü kurvàõohyagniùñomamavàptuyàt . pitàmahasya sarasaþ prasrutà loka pàvanã . kumàradhàrà tatraiva triùu lokeùu vi÷rutà . yatra snàtvà kçtàrtho'smãtyàtmànamavagacchati . ùaùñhakàlopavàsena mucyate bhråõahatyayà>% bhàø vaø 81 adhyàye sthitam

#<kumàrapàlana># puø kumàreõa pàlyate karmaõi pàli--lyuñ . ÷àlivàhane 1 nçpe hemacaø . kumàraü pàlayati pàli + lyu upaø saø . 2 bàlakapàlake triø .

#<kumàrabhçtyà># strã bhç--kyap bhçtyà bharaõam 6 taø . kumàrarakùaõopàyabhåte su÷rutokte kaumàrabhçtyàkhye kaumàratantre . kumàrabhçtyà adhikçtyam pravçttaü tantram aõ . kaumàrabhçtya kumàrarakùaõopàyaj¤àpake tacchàstràü÷e . ÷alyaü ÷àlakyaü kàyacikitsà bhåtavidyà kaumàrabhçtye tyàdinà aùñadhà÷àstraü vibhajya tallakùaõamuktaü tatraiva yathà kaumàrabhçtyaü nàma kumàrabharaõadhàtrãkùãradoùasaü÷odhanàrthaü duùñastanyagrahasamutthànà¤ca vyàdhãnàmupa÷amanàrtham .
     vivçtamuttaratra tatraiva yathà %<navagrahàkçtij¤ànaü skandasya ca niùedhanam . apasmàra÷akunyo¤ca revatyà÷ca punaþpçthak . påtanàyàstathàndhàyà maõóikà ÷ãtapåtanà . naigameyacikitsà ca grahotpattiþ sayonijà . kaumàratantramityetacchàrãreùu ca kãrtitam>% .
     tatprakàrastatraiva uttaratantre dar÷ito yathà %<athàto navagrahàkçtivij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . vàlagrahàõàü vij¤àna sàdhana¤càpyanataram . åtpattiü kàraõa¤caiva su÷rutaikamanàþ ÷çõu . 1 skandagrahastu prathamaþ 2 skandàpasmàra evaca . 3 ÷akunã 4 revatã caiva 5 påtanà càndhapåtanà 6 . påtanà 7 ÷ãtanàmà ca tathaiva 8 mukhamaõóikà . navaso 9 naigameya÷ca yaþ piùñagrahasaüj¤itaþ . dhàtrãmàtroþpràk pradiùñàpacàràcchaucabhraùñànmaïgalàcàrahãnàn . trastàn hçùñàüstarjitàn kranditànvà påjàhetorhiüsyurete kumàràt . ai÷varyasthàste na ÷akyà vi÷anto dehaü duùñaü mànuùairvi÷varåpàþ . àptaü vàkyaü tatsamãkùyàbhidhàsye liïgànyeùàü yàni dehe bhavanti . ÷ånàkùaþ kùatajasagandhikaþ stanadvióvakràsyo hatacalitaikapakùmanetraþ . udvignaþ sululitacakùuralparodã skandàrto bhavati ca gàóhamuùñivarcàþ 1 . niþsaüj¤o bhavati punarbhavedvisaüj¤aþ saürabdhaþ karacaraõai÷ca nçtyatãva . viõmutre sçjati vinadya jçmbhamàõaþ phena¤ca prasçjati tatsakhàbhipannaþ 2 . srastàïgo bhayacakito vihaïgagandhiþ saüsràvivraõaparipãóitaþ samantàt . sphoñai÷ca pratatatanuþ sadàhapàkairvij¤eyo bhavati ÷i÷uþ kùataþ ÷akunyà 3 . raktàsyo haritamalo'tipàõóudehaþ ÷yàvo và jvaramukhapàkavedanàrtaþ . revatyà 4 vyaüthatatanu÷ca karõanàsaü mçdnàti ghruvamabhipãóitaþ kumàraþ . srastàïgaþ svapiti sukhaü divà na ràtrau vióaminnaü sçjati ca kàkatulyagandhiþ . chardyàrto hçùitatanåruhaþ kumàrastçùõàlurbhavati ca påtanàgçhãtaþ 5 . yo dveùñi stanamatisàrakàsahikkàcchardãbhirjvarasahitàbhirardyamànaþ . durvarõaþ satatamadhaþ÷ayo'mlagandhistaü bråyurvarabhiùajo'ndhapåtanàrtam 6 . udvigno bhç÷ama tavepate prarudyàt saülãnaþ svapiti ca yasya càntrakåjaþ . visràïgo bhç÷amatisàryate ca yastaü jànãyàdbhiùagiha ÷ãtapåtanàrtam 7 . mlànàïgaþ surucirapàõipàdavaktro bahnà÷ã kaluùàsaràvçtodaro yaþ . sodvego bhavati ca måtratulyagandhiþ sa j¤eyaþ ÷i÷uratha vaktramaõóikàrtaþ 8 . yaþ phenaü vamati vinamyate ca madhye sodvegaü bilapati cordhvamãkùamàõaþ . jãryeta pratatamatho vasàsagandhi rniþsaüj¤o bhavati hi naigameyajuùñaþ 9 . prastabdho yaþ stanadveùã muhyate càvi÷anmuhuþ . taü bàlaü na ciràddhanti grahaþ sa mpårõalakùaõaþ . virãtamataþsàdhyaü cikatsedaciràrditam . gçhe puràõahaviùàbhyajya bàlaü ÷ucau ÷uciþ . sarùapàn prakiretteùàü tailairdãpra¤ca kàrayet . sadà sannihita¤càpi juhuyàddhvavyavàhanam . sarvagandhauùadhãvãjairgandhamàlyairalaïkçtam . agnaye kçttikàbhya÷ca svàhà svàheti saüsmaran . namaþ skandàya devàya grahàdhipataye namaþ . ÷irasà tvàbhivande'haü pratigçhõãùva me balim . nãrujo nirvikàra÷ca ÷i÷urme jàyatàü dhruvam . athàtaþ skandagrahapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . skandagrahopasçùñànàü kumàràõà¤ca ÷asyate . vàtaghnadrumapatràõàüniþkvàthaþ pariùecane . teùàü måleùu siddha¤ca tailamabhya¤jane hitam . sarvagandhasuràmaõóakaiñaryàvàpamiùyate . devadàruõi ràsnàyàü madhureùu drumeùu ca . siddhaü sarpi÷ca sakùãraü pànamasmai prayojayet . sarùapà sarpanirmoko vacà kàkàdanã ghçtam . uùñràjàvigavà¤caiva romàõyuddhåpanaü ÷i÷oþ . somavallãmindravallãü ÷amãü vilvasya kaõñakàn . mçgàdanyà÷ca målàni grathitànyeva dhàrayet . raktàni màlyàni tathà patàkà raktà÷ca gandhà bividhà÷ca bhakùyàþ . ghaõñà ca devàya balirnivedyaþ sakukkuñaþ skandagçhe hitàya . snànaü triràtraü ni÷i catvareùu kuryàtpunaþ ÷àliyavairnavaistu . adbhi÷ca gàyatryabhimantritàbhiþ prajvàlanaü càhutibhi÷ca vahneþ . rakùàmataþ pravakùyàmi bàlànàü phàpanà÷inãm . ahanyahani kartavyà yà bhiùagmiratandritaiþ . tapasàü tejasàü caiva ya÷asàü vapuùàü tathà . nidhànaü yo'vyayo devaþ sa te skandaþ prasãdatu . graha senàpatirdevo devasenàpatirbibhuþ . devasenàparipuharaþ pàtu tvàü bhagavàn guhaþ . deva devasya mahataþ pàvakasya ca yaþ sutaþ . gaïgomàkçttikànà¤ca sa te ÷arma prayacchatu . raktamàlyàmbaraþ ÷rãmàn raktacandanabhåùitaþ . raktadibyavapurdevaþ pàtu tvàü krau¤casådanaþ>% 1 . %<athàtaþ skandàpasmàrapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . vilvaþ ÷irãùo golomã surasàdi÷ca yo gaõaþ . pariùeke prayoktavyaþ skandàpasmàra÷àntaye . sarvagandhavipakvantu tailamabhya¤jane hitam . kùãravçkùakaùàye ca kàkolyàdau gaõe tathà . vipaktavyaü ghçte vàpi pànãyaü payasànvitam . utsàdanaü vacàhiïguyuktaü skandagrahe hitam . gçdhrolåkapurãùàõi ke÷àhastinakhà ghçtam . vçùabhasya ca romàõi yojyànyuddhåpane'pi ca . anantàü kukkuñãü vimbãü markañã¤càpi dhàrayet . pakkàpakkàni màüsàni prasannaü rudhiraü payaþ . ghçtodano nivedya÷ca skandàpasmàriõo'vañe . catuþpathe ca kartavyaü snànamasya yatàtmanà . skandàpasmàrasaüj¤oyaþ skandasya dayitaþ sakhà . vi÷àkhasaüj¤a÷ca ÷i÷oþ ÷ivo'stu vikçtànanaþ>% 2 . %<athàtaþ ÷akunãpratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . ÷akunyabhiparãtasya kàryo vaidyena jànatà . vetasàmrakapitthànàü niþkvàthaþ pariùecane . kaùàyamadhuraistailaü kàryamagtha¤jane ÷i÷oþ . madhuko÷ãrahrãvera÷àrivotpalapadmakaiþ . rodhrapriyaïguma¤jiùñhàgairikaiþ pradihecchi÷um . vraõeùåktàni cårõàni pathyàni vividhàni ca . skandagrahe dhåpanàni tànãhàpi prayojayet . ÷atàvarãmçgairvàrunàgadattãnidigdhikàþ . lakùmaõàü sahadevã¤ca vçhatã¤càpi dhàrayet . tilataõóulakaü màlyaü haritàlaü manaþ÷ilà . balireùa kara¤jeùu nivedyo niyatàtmanà . niku¤ce ca prayoktavyaü snànamasya yathàvidhi . skandagrahopa÷amanaü ghçtaü tacceha påjitam . kuryàcca vividhàü påjàü ÷akunyàþ kusumaiþ ÷ubhaiþ . antarikùacarà devã sarvàlaïkàrabhåùità . avomukhã tãkùõatuõóà ÷akunãte prasãdatu . durdar÷anà mahàkàyà piïgàkùã bhairavasvanà . lambodarã ÷aïkukarõã ÷akunã te prasãdatu>% 3 . %<athàto revatãpratiùedhaü vyàkhyàsvàmaþ . a÷vaganndhàja÷çïgã ca ÷àrivà sapunarnavà . suhe vidàrã ca tathà kaùàyàþ secane hitàþ . tailamabhya¤jane kàryaü kuùñhe sarjarase'pi và . dhavà÷vakarõakakubhadhàtakãtinda kãùu ca . kàkolyàdigaõe caivaü pànãyaü sarpiriùyate . kulatthàþ ÷aïkhacårõa¤ca pradehàþ sarvagandhikàþ . gçdhrolåkapårãùàõi yavà yavaphakhã ghçtam . sandhyayorubhayoþ kàryametaduddhvåparne ÷i÷oþ . varuõàriùñakamayaü råcakaü sendukaü tathà! satataü dhàrayeccàpi kçtaü và pautrajãvikam . ÷uklàþ sumanaso làjàþ payaþ ÷àlyodanaü tathà . balirnivedyo gotãrthe revatyai prayatàtmanà . saïgame ca bhiùaksnànaü kuryàdvàtrãkumàrayoþ . nànàvastradharà devã citramàlyànulepanà . calatkuõóalinã ÷yàmà revatã te prasãdatu . lambà karàlà vinatà tathaiva bahuputrikà . revatã satataü màtà sà te devã prasãdatu>% 4 . %<athàtaþ påtanàpratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . kapotavaïkà'raluko varuõaþ pàribhadrakaþ . àsphotà caiva yejyàþ syurvàlànàü pariùecane . vacà vyasthà golomã haritàlaü manaþ ÷ilà . kuùñhaü sarjarasa÷cavi tailàrthe varga iùyate . hitaü ghçtaü tugàkùãryàü siddhaü madhurakeùu ca . kuùñhatàlã÷akhadiraü candanasyandane tathà . devadàruvacàhiïgukuùñhaü girikadambakaþ . elàhareõava÷càpi yojyà uddhåpane sadà . gandhanàkulikumbhãkàmajjàno vadarasya . karkañàsthi ghçta¤caiva dhåpanaü sarùapaiþ saha . kàkàdanãü citraphalàü vimbãü gu¤jà¤ca dhàrayet . matsyaudana¤ca kurvãta kç÷araü palalaü tathà . ÷aràvasampuñe kçtvà baliü ÷ånyagçhe haret . ucchiùñenàbhiùekeõa ÷irasi snànamiùvate . påjyà ca påtanà devã balibhiþ sopahàrakaiþ . malinàmbarasaüvãtà malinà råkùamårdhajà . ÷ånyàgàrà÷rità devã dàrakaü pàütu påtanà . durdar÷anà sudurgandhà karàlà meghakà likà . bhinnàgàrà÷rayà devã dàrakaü pàtu påtanà>% 5 .
     %<athàto'ndhapåtanàpratisedhaü vyàsthàsyàmaþ . tiktakadru mapatràõàü kàryaüþ kvàtho'vasecane . suràsauvãrakaü kuùñhaü haritàlaü manaþ÷ilà . tathà sarjarasa÷caiva tailàrthamupadi÷yate . pippalaþ pippalãmålaü vargo madhurako madhu . ÷àlaparõã vçhatyau ca ghçtàrthamupadi÷yate . sarvagandhaiþ pradeha÷ca gàtreùvakùõo÷ca ÷ãtalaiþ . pårãùaü kaukkuñaü ke÷àü÷carma sarpatvacantathà . jãrõà¤ca bhikùusaïghàñãü dhåpanàyopakalpayet . kukkuñãü markañãü ÷imbãmanantà¤càpi dhàrayet . màüsamàmaü tathà pakvaü ÷oõita¤ca catuþpathe . nivedyamanta÷ca mçhe ÷i÷orakùànimittataþ . ÷i÷o÷ca snapanaü kuryàt sarva gandhàdikaiþ ÷ubhaiþ . karàlà piïgalà muõóà kaùàyàmbarabàsinã . devã bàlamimaü prãtà saürakùatvandhapatanà>% 6 . %<athàtaþ ÷ãtapåtanàpratiùemaü vyàkhyàsyàmaþ . kapitthaü suvahàü vimbãntathà vilvaü pracãbalam . nandãü bhallàtakã¤càpi pariùeke prayojayet . vastamåtraü gavàü måtraü susta¤ca suradàru ca . kuùñha¤ca sarvagandha¤ca tailàrthamavacàrayet . rohiõãsarjakhadirapalà÷akakubhatvacaþ . niþkvàthya tasminniþkvàthe sakùãraü vipacettataþ . gçdhrolåkapårãùàõi vastagandhàmahestvacaþ . nimbapatràõi madhukaü dhåpanàrthe prayojayet . dhàrayedapi lambà¤ca gu¤jàü kàkàdanãü tathà . nadyàü mudgakçtai÷cànnaistarpayecchãtapåtanàm . devyai deya÷copahàro vàruõãrudhiraü tathà . jalà÷ayànte bàlasya snapanaü copadi÷yate . mudgaudanà÷anà devã surà÷oõitapàyinã . jalà÷ayàlayà devã pàtu tvàü ÷ãtapåtanà>% 7 .
     %<athàtomukhamaõóikàpratiùedhaü vyàkhyàsyàmaüþ . kapitthavilvatarkàrãmàüsãgandharvahastakàþ . kuveràkùã ca yojyàþ syurbàlànàü pariùecane . sarasairbhçïgavçkùàõàü tathàjaharigandhayoþ . tailaü vasà¤ca saüyojya pacedabhya¤jane ÷i÷oþ . madhålikàyàü payasi tugàkùãryàïgaõe tathà . madhure pa¤camåle ca kanãyasi vçtaü pacet . vacàsarjarasaþ kuùñhaü sarpi÷coddhåpane hitam . dhàrayedapi jihvà÷ca càùacãrallisarpajàþ . varõakaü cårõakaü màlyama¤janaü pàradaü tathà . manaþ÷ilà¤copaharedgoùñhamadhye baliü tathà . pàyasaü sapuroóà÷aü balyartha mupahàrayet . mantrapåtàbhiradbhi÷ca tatraiva snapanaü hitam . alaïkçtà råpavatã subhagà kàmaråpiõã . goùñamadhyàlayaratà pàtu tvàü mukhamaõóikà>% 8 . %<athàto naigameyapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . vilvàgninthipåtãkàþ kàryàþ syuþ pariùecane . suràsauvãradhàtyàmlaiþ pariùeka÷ca ÷asyate . priyaïgusaralànantà÷atapuùphàkuñannañaiþ . pacettailaü sagomåtrairdadhimantvamlakà¤jikaiþ . pa¤camåladvayakvàthe kùãre madhurakeùu ca . pacedghçta¤ca medhàvã kharjårãmastake'pi ca . vacàü vayasthàü golobhoü jañilàü càpi dhàrayet . utsàdanaü hitaü càtra skandàpasmàranà÷anam . siddhàrtha kavacàhiïgukuùñha¤ceüvàkùataiþ saha . bhallàtakàjamodà÷ca hitamuddhåpanaü ÷i÷oþ . markañolåkagçdhràõàü pårãùàõi navagrahe . dhåpaþ supte jane kàryobàlasyahitamicchatà . tilataõóulakaü màlyaü bhakùyàü÷ca vividhànapi . kumàrapitçmedhàya vçkùamåle nivedayet . adhastàdvañavçkùasya snapanaü copadi÷yate . baliü nyagrodhavçkùeùu tithau ùaùñhyàü nivedayet . ajànana÷calàkùibhråþ kàmaråpã mahàya÷àþ . bàlaü pàlayità devo naigameyo'bhirakùatu>% 9 . %<athàtograhotpattimadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . nava skandàdayaþ proktà bàlànàü ya ime grahàþ . ÷rãmanto divyavapuùo nàrãpuruùavigrahàþ . ete guhasva rakùàrthaü kçttikomàgni÷ålibhiþ . sçùñàþ ÷aravaõasthasya rakùitasyàtmatejasà . strãvigrahà grahà ve tu nànàråpà mayeritàþ . gaïgomàkçttikànà¤ca te bhàgà ràjasà matàþ . naigameyastu pàrvatyà sçùño meùànano grahaþ . kumàradhàro devasya guhasyàtmasamaþ sakhà . skandàpasmàrasaüj¤o yaþ so'gninàgnisamadyutiþ . sa ca skandasakho nàma vi÷àkha iti cocyate . skandaþsçùño bhagavatà devena tripuràriõà . bibharti càparàü saüj¤àü kumàra iti sa grahaþ . bàlalãlàdharo yo'yaü devo rudràgnisambhavaþ . mithyàcàreùu bhagavàn svayaü naiùa pravartate . kumàraþ skandasàmànyàdatra kecidapaõóitàþ . gçhlantãtyalpavij¤ànà bruvate dehacintakàþ . tato bhagavati skande surasenàpatau kçte . upatasthurgrahàþ sarve dãpta÷aktidharaü guham . ucuþ prà¤jalaya÷cainaü vçttiü naþ saüvidhatsva vai . teùàmarthe tataþ skandaþ ÷ivaü devamacodayat . tato grahàüstànuvàca bhagavàn bhaganetrahçt . tiryagyorni mànuùa¤ca daiva¤ca tritayaü jagat . parasparopakàreõa vartate dhàryate'pi ca . devà manuùyàn prãõanti tairyagyonãüstathaiva ca . vartamànairyathàkàlaü ÷ãtavarùoùõamàrutaiþ . ijyà¤jalinamaskàrajapahomavratàdibhiþ . naràþ samyak prayuktai÷ca prãõanti tridive÷varàn . bhàgadheyaü vibhakta¤ca ÷eùaü ki¤cinna vidyate . tadyuùmàkaü ÷ubhà vçttirbàleùveba bhaviùyati . kuleùu yeùu nejyante devàþ pitara eva ca . vràhmaõàþ sàdhava÷caiva guravo'tithayastathà . nivçttàcàra÷auceùu parapàkopabhojiùu . ucchannabalibhikùeùu bhinnakàüsyopamojiùu . gçheùu teùu ye bàlàstàn gçhõãdhvama÷aïgitàþ . tatra vo vipulà vçttiþ påjà caiva bhaviùyati . evaü grahàþ samutpannà bàlàn gçhõanti càpyataþ . grahopasçùñà bàlàstu du÷cikatsyatamà matàþ . vaikalyaü maraõaü cà÷u dhruvaü skandagrahe matam . skandagrahotya gratamaþ sarveùveva yataþsmçtaþ . anyovà sarvaråpastu na sàdhyo graha ucyate>% . %<kumàrabhçtyàku÷alairanuùñhite bhiùagvaràptairatha garbhabharmaõi>% raghuþ .

#<kumàrayu># puø kumàraü kaumàraü yàti yà--ku mitrayvàdiø niø . yuvaràje ujjvaladattaþ

#<kumàralalità># strã %<kumàralalità jsgàþ>% vçttaø raø ukte 1 saptàkùàrapàdake chandobhede . kumàraü sundaraü lalitaü ceùñitaü, tàdç÷aü lalitaü, và yasya . 2 sukumàraceùñàyàü naø . 3 tadyukte triø .

#<kumàravàhin># puø kumàraü skandaü vahati vaha--õini . mayåre ÷abdaratnàø . kumàravàhanatvàttasya tathàtvam . baha--svàrthe õic lyuñ 6 taø . kumàravàhanamapyatra naø .

#<kumàrasambhava># naø kumàrasya kàrtikeyasya sambhavamadhikçtya kçtogranthaþ aõ àkhyàyikàyàü tasya luk . kàlidàsa praõãte mahàkàvyabhede .

#<kumàraså># strã kumàraü skandaü såte så--kvip 6 taø . 1 gaïgàyàm 2 haimavatyà¤ca hemacaø . tayostadutpattisthànatvàt tathàtvam kumàrajananyàdayo'pyatra

#<kumàrahàrita># puø yajurvedasampràyapravartake çùibhede %<kumàrahàritàt kumàrahàritaþ>% ÷ataø bràø 14, 5, 5, 22,

#<kumàrikà># strã kumàrã--svàrthe ka saüj¤àyàü kan, kumàraõvul và . 1 anåóhakanyàyàm 2 navamallikàyàü 3 sthålailàyàü ratnamàø . 4 ghçtakumàryàü 5 kumàrã÷abdàrthe . bhàratavarùasya navasu khaõóeùu 6 khaõóabhede yathàha siø ÷iø . %<aindraü ka÷eru÷akalaü kila tàmraparõamanyadgabhastimadana÷ca kumàrikàkhyam . nàga¤ca saumyamiha vàruõamantyakhaõóaü gàndharvasaüj¤amiti bhàratavarùamadhye . varõavyavasthitirihaiva kumàrikàkhye ÷eùeùu càntyajajanàþ nivasanti sarve>% ka÷eru÷abde 1835 pçø vivçtiþ

#<kumàrin># triø kumàrovidyate'sya ini . kumàrayukte putriõà tà kumàriõàþ çø 8, 31, 8 kumàriõau dampatã ityarthaþ supàü subityàdinà pàø austhàne àc .

#<kumàrila># puø mãmàüsakabhede %<sàdhu kumàrila svàmin! sàdhu>% prabodhaca0

#<kumàrã># strã kumàra + prayamavayovacanatvàt striyàü ïãù . 1 anåóhakanyàyàü varùabhedena tannàmabhedàþ kàlasaïkharùà÷abde uktàþ tantrasàre tatpåjàphalasahitànàmamedà anyathà uktà yayà %<homàdikantu sakalaü kumàrãpåjanaü vinà . paripårõaphalaü na syàt påjayà tatdbhaveddhuvam . kumàrãpujayà devi! phala koñiguõaü bhavet . puùpaü kumàryai yaddattaü tanmerusadç÷aü bhavet . kumàrã bhojità yena trailokyaü tena bhojitam>% . tatra kumàrãnirõayaþ jàmale ekavarùà bhavet sandhyà dvivarùà ca sarakhatã . trivarùà trividhà mårti÷caturvarùà ca kàlikà . subhagà pa¤cavarùà tu . ùaóvarùà ca umàbhavet . saptabhirmàlinã sàkùàdaùñavarùà ca kubjikà . navabhiþ kàlasaïkarùà da÷abhi÷càparàjità . ekàda÷e ca rudràõã dvàda÷àbde tu bhairavã . trayoda÷e mahàlakùmã dvisaptà pãñhanàyikàþ . kùetraj¤à pa¤cada÷abhiþ ùoóa÷e càmbikà smçtà . ebaü krameõa saüpåjyà yàvatpuùpaü na dç÷yate . pratipadàdipårõimàntaü vçddhibhedena påjayet . mahàparvasu sarveùu vi÷eùàcca pavitrake . mahànavamyàü deke÷i! kumàrã¤ca prapåjayet . %<kumàrikà hyahaü nàtha! sadà tvaühi kumàrikà . aùñottara÷ataü vàpi ekàü vàpi prapåjayet . påjitàþ pratipåjyante nirdahantyavamànitàþ . kumàrã yoginã sàkùàt kumàrã paradevatà . asurà duùñanàgà÷ca ye ca duùñagrahà api . bhåtavetàlagandharva óàkinãyakùaràkùasàþ . yà÷cànyàþ devatàþ sarvà bhårbhuvaþkhaþsthabhairavàþ . pçthivyàdãni sarvàõi vrahmàõóaü sacaràcaõam . brahmà viùõu÷ca rudra÷ca ã÷vara÷ca sadà÷ivaþ . te tuùñà sarvadevà÷ca yastu kanyàü prapåjayet . vidhiyuktaü kumàrã÷ca bhojayeccaiva bhairavãm . pàdyamarghyantathà dhåpaü kuïguma¤candanaü ÷ubham . bhaktibhàvena saüpåjya kumàrãbhyonivedayet . pradakùiõatrayaü kuryàdàdau madhye tathàntataþ . pa÷càcca dakùiõà deyà rajataükharõamauktikaiþ . dakùiõà÷ca kumàrãbhyodadyàt prakramatastataþ . vivàhayedyastu kanyàü brahmahatyàü vina÷yati . gohatyà ca strãhatyà ca sarkapàpaü praõa÷yati . yo yacca puõyakàle ca kanyàdànaü prakalpayet . vàlukàsàgaraü j¤eyaü tàvadvada sahasrakam . ekaikaü kulamuddi÷ya rudraloke mahãyate>% kanyàdànantu tattadevatàprãtaye iti sampradàyaþ . vastutastu tattadvarùàyàþ kanyàyàstattaddevatàbuddhyà ÷ivaråpatvaü sampadànãye vibhàvya dadyàditi rahasmàrthaþ kçùõànandaþ . saü pràpte dvàda÷e varùe kumàrãtyabhidhobate iti smçtyuktàyàü 2 dvàda÷avarùã yakatyàyàm 3 pàrvatyàm 4 navamallikàyàü 5 nadãbhede 6 ghçtakumàryàm tatparyàyaguõàdi bhàvaprakà÷e uktaü yathà %<kumàrã gçhakanyà ca kanyà vçtakumàrikà kumàrã bhedinã ÷ãtà tiktà netryà rasàyanã . madhurà vçühaõã balyà vçùyà vàtaviùapraõut . gulmaplãhayakçdvçddhikaphajvaraharã, haret . granthyagnidagdhavisphoñapalitatvatvagàmayàn>% . 7 aparàjitàyàü 8 jambudvãpàü÷abhede kumàrikàkhaõóe 9 sahàyàü mediø . 10 sãtàyàü hemacaø 11 bandhyàkarkañyàm 12 sthålailàyàü 13 modinãpuùpe . 14 taruõãpuùpe 15 ÷yàmàpakùiõi ràjaniø .

#<kumàrãkrãóanaka># naø kumàrãbhiþ krãóyate'nena krãóa--karaõe lyuñ tataþ yàvàdiø svàrthe ka . kumàrãkrãóàsàdhane dravye

#<kumàrãputra># puø . 1 kànãne kanyàkàlotpanne putre sa ca màtàmahaputraþ kànãna÷abde vivçtiþ . tataþ prakàravacane sthålàdiø kan . kumàrãputraka tatsadç÷e tri0

#<kumàrã÷va÷ura># puø 6 taø . vivàhàt pårbaü dharùitakanyàyàþ bhartuþ pitari . tataþ prakàre sthålàø kan . tatsadç÷e tri0

#<kumàla># kelau adaø curàø ubhaø akaø señ . kumàlayati te acukumàlat ta . kumàlayàü babhåva àsa cakàra cakre

#<kumàlaka># puø kumàla--õvul . sauvãrade÷e hemacaø .

#<kumud># naø kau modate muda--kvip 7 taø . 1 kairave mediø 2 raktotpale trikàø . kutsità mudasya . 3 kçpaõe triø mediø . 4 aprãte ca triø ÷abdaraø . kugatisaø . 5 kutsitamode strã

#<kumuda># naø kau modate kuda--ka 7 taø . (suüdi) kairave amaraþ . %<kumudànyeva ÷a÷àïkaþ savità bodhayati païkajànyeva>% pa¤cataø . %<kumudaü picchilaü snigdhaü madhuraü hràdi ÷ãtalam>% bhàvaø praø tadguõà uktàþ . 2 raktapadme mediø 3 råpye hemacaø . 4 karpåre puø ràjaniø ayamardhacàdi 5 ÷àlmalidvãpasthe varùaparvatabhede . kunda÷abde udàø . 6 dakùiõadiggaje amaraþ tasya ÷vetotpalanibhatvàttathàtvam . ku bhåmi modayati muda--antarbhåtaõyartheka . 7 viùõau %<kumudaþ kundaraþ kundaþ parjanyaþ pàvako'nilaþ>% viùõusaø . 8 padme naø trikàø . %<yasya bàlà bahuvyàsà dãrghalàïgålamà÷ritàþ . tàmràþ pãtà ÷ãtà÷caiva prakãrõà ghorakarmaõaþ>% ràmàø ukta lakùaõe 9 vànarabhede . %<muùeõamaindadvividaiþ kumudenàïgadena ca>% bhàø vaø 288 aø . 10 viùõupàriùadabhede . %<prahasyànucarà viùõoþ pratyapedhannudàyudhàþ>% ityupakrame kumudaþ kumudàkùa÷ca viùyaksenaþ patattriràñ bhàgaø 8, 21, 10 . 11 merorupaùñambhagiribhede puø . %<mandaromerumandaraþ supàr÷vaþ kumuda ityayutayojanavistàronnatàmero÷caturdi÷amavaùñambhagiraya upaklaptàþ>% bhàø 5, 16, 1 %<evaü kumudaniråóhoyaþ ÷atavallonàma vañastasya skandhebhyonãcànàþ payodadhimadhuguóànnàdyambaramadyàsanàbharaõàdayaþ sarvaeva kàmaduvà nadàþ kumudàgràt patantastaduttareõàvçtamupayojayanti>% tatraiva 12 sarpabhede kumudghatã÷abde raghuvàkyam . kumudaþ kumudàkùa÷ca tittiraþ ilikastathàø bhàø à 35 aø 13 daityabhede ca . tataþ kumudàø caturarthyàü ùñhak . kaumudika tatsannikçùñàdau triø . tatràrthe ùñhac . kumudika tatràrthe tri0

#<kumudakhaõóa># naø kumudànàü samåhaþ kamalàø khaõóac . 1 kairavasamåhe . 6 taø . 2 kumudasya bhàge

#<kumudagandhyà># strã kumudasyeva gandhamarhati ùyaï . kumudagandhayuktàyàü striyàü tataþ karãùagandhyà÷abdadar÷itaü kàryam .

#<kumudaghnã># strã su÷rutokte kùãraviùavçkùabhede . yathà %<kumudaghnã sruhã jàlakùãryàõi trãõi kùãraviùàõi>% .

#<kumudanàtha># puø 6 taø . candre tasya prakà÷ena kumudasya prakà÷àttasya tathàtvam . kumudapatyàdayo'pyatra

#<kumudabandhu># puø 6 taø . candre tatprapà÷akatvàttasya tathàtvam kumudasuhçtkumudabàndhavàdayo'pyatra .

#<kumudavatã># strã kumudàni santyasyàü matup masya vaþ . kumudinyàm bharataþ .

#<kumudà># strã kutsitaü mãdate muda--ka ñàp . 1 kumbhikàyàü (pànà) 2 gàmbhàrãvçkùe mediø . 3 ÷àlaparõãvçkùe 4 kañphale ràjaniø . saüj¤àyàü kan . kañkale amaraþ . gauràø ïãù . kumudã kañphale strã ÷abdaratnàø .

#<kumudàkara># puø 6 taø . kumudasthàne hradàdau %<kumudvatãnàü kumudàkarairiva>% màvaþ

#<kumudàkùa># pu 1 nàgabhede 2 viùõupàriùadabhede ca kumuda÷abde udà0

#<kumudàdi># puø pàõinyukte caturarthyàü ùñhacpratyayanimitte ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ %<kumuda ÷arkarà nyagrodha ikkaña saïkaña kaïkaña garta vãja parivàpa niryàsa ÷akaña kaca madhu ÷irãùa a÷va a÷vattha valvaja yavàsa kåpa vikaïkaña da÷agràma>% . kumudika kumudasannikçùñade÷àdau triø striryà ùittvàt ïãù . tatraivokte tadarthe ùñhakpratyayanimitte 2 ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ . %<kumuda gomaya rathakàra da÷agràma a÷vattha ÷àlmali ÷irãùa munisthala kuõóala kuña madhukarõa ghàsa kunda ÷ucikarõa>% . kaumudika tatsanni kçùñade÷àdau triø striyàü ùittvàt ïãù .

@<[Page 2113a]>@
#<kumudàbhikhya># naø kumudasyevàbhikhyà ÷obhà yasya ÷vetatvàt . raupye rajate dhàtau ÷abdaci0

#<kumudàvàsa># puø kumudànàmàvàsaþ . 1 kumudapràye de÷e hemacaø 2 kumudàdhàrasthàne ca

#<kumudikà># strã kau modate muda--harùe ka 7 taø . kañphale amaraþ

#<kumudinã># strã kumudàni santyatra de÷e puùkaø ini . 1 kumudayuktade÷e puùkariõyàdau 2 kumudalatàyàü bharataþ . %<kumudinãkulakelikalàlasaþ>% bhramaràùñakam . %<padminyàü ye guõàþ proktàþ kumudinyà¤ca te smçtàþ . sà tu målàdi sarvàïgaiþ raktà samuñità budhaiþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ kumudànàü samåhaþ khalàderàkçtigaõatvàt ini . 3 kumu dasabhåhe ca . %<vãkùante'nyamitaþ sphuñatkumudinãphullo llasallocanàþ>% pa¤cata0

#<kumudinãnàyaka># puø 6 taø . candre tadudaye kumudasaüghapra kà÷àttasya tathàtvaü kumudinãpatyàdayo'pyatra pu0

#<kumude÷a># puø 6 taø . candre kumude÷varàdayo'pyatra pu0

#<kumudvat># triø kumuda + caturarthyàü ómatup jhaya iti masya vaþ . 1 kumudayuktade÷àdau %<haüsa÷reõãùu tàràsu kumudvatsu ca vàriùu>% raghuþ striyàü ïãp . sàca 2 kumudalatàyàm . %<glapayati yathà ÷a÷àïkaü kumudvatãü na tathàhi divasaþ>% ÷akuø %<kumudvatã bhànumatãva bhàvam>% raghuþ %<vàpye vaidåryasopànapadmotpalakumudvatãþ>% bhàø 4 . 9 . 64 kumudasyàsti matup . 2 kuprãtiyukte triø striyàü ïãp %<prabhàtavàtàhatikampitàkçtiþ kumudvatãreõupi÷aïga vigraham . niràsa bhçïgaü kupiteva padminã na màninã÷aü sahate'nyasaïgamam>% bhaññiþ màninãpakùe kumudyukta strãparatvam . 3 kumudanàgasya bhaginyàü imà svasàra¤ca yavãyasãü me kumudvatãü nàrhasi nànumantum . ityupa krame %<saüyojayàü vidhivadàsa sametabandhaþkanyàmayena kumudaþ kulabhåùaõena>% . %<atithiü nàma kàkutasthàt putramà pa kumudvatã>% raghuþ

#<kumudvatã÷a># puø 6 taø . candre kumudvatãnàthatadã÷àdayo'pyatra pu0

#<kumudvatãvãja># naø 6 taø . (verà) itikhyàte kumudinãvãje %<bhavet kumudvatãvãjaü svàdu råkùahimaü guru>% bhàvapra0

#<kumodaka># puø modayati muda--õic--õvul 6 taø . 1 viùõau hemacaø sahi tràõena bhàràvatàraõena ca pçthivyà modaka iti tasya tathàtvam . tasyedamaõ ïãp . kaumodakã tadgadàyàm strã

@<[Page 2113b]>@
#<kumba># triø kuvi--ac . bàhukuõñhe (kopà) jañàø %<kurãra masya ÷ãrùaõi kumbaü càdhinidadhmasi>% athaø 6, 138, 3

#<kumbà># strã kubi--bhàve aï . 1 sugahanàyàmàvçtau dçóha veùñane amedhyàdidçùñivàraõàya vaidike 2 veùñanabhede ca %<tasminnudãcãnakumbàü ÷amyàü nidadhàti>% traittiø . kumbayati àcchàyati ac . 3 sthåla÷àñake strã trikà0

#<kumbyà># strã kubi--yat . ekàrthapratipàdake vidhyarthavàdàtmake vedaikade÷abràhmaõavàkya bhede màdhavaþ . %<tasmàdçttaü và yajurvà sàma và gàthàü và kumbyàü và'bhivyàhàred vratasvàdhyàyàvyavacchedàya>% ÷ataø bràø 11 . 5 . 7 . 10 .

#<kumbha># puø kuü bhåmiü kutsitaü và umbhati unbha--påraõe ac ÷akaø . 1 ghañe, 2 hradogabhede, 3 hasti÷iraþsthamàüsapiõóadvaye, %<taiþ kiü mattakarãndrakumbhakuhare nàropaõãyàþ karàþ>% prasannaràghavam . 4 kumbhakarõasya putre, 5 ve÷yàpatau, mediø 6 pràõàyàmàïge ÷vàsarodhake ceùñàbhede, da÷adroõà bhavet khàrã kumbhastu droõaviü÷atirityukte 7 parimàõabhede %<dhànyaü da÷abhyaþ kumbhebhyoharato'bhyadhikaü badhaþ>% manuþ . jyotiùaprasiddhe meùàvadhike 8 ekàda÷arà÷au ca . 9 guggulau, 10 trivçti ca naø . tatraghañàrthakakumbhalakùaõamuktaü hemàø dàø paribhàùàpraø viùõudharmottare %<haimaràjatatàmrà và mçõmayà lakùaõànvitàþ . yàtrodvàhapratiùñhàdau kumbhàþ syurabhiùecane . pa¤cà÷àïgulavaipulyà utsedhaùoóa÷àïgulàþ . dvàda÷àïgulakaü målaü mukhamaùñàïgulaü bhavet>% . %<pa¤cà÷àïguleti à÷à di÷aþ, tà÷ca, da÷asaükhyàvàcakatvena jyotiþ÷àstràdau prasiddhàþ pa¤ca ca à÷à÷ca pa¤cà÷àþ tàvanti aïgulàni vaipulyaü yeùàü te tathàbhåtàþ . madhyaprade÷e tiryagmànena pa¤cada÷àïgulà ityarthaþ . athavà bàhyaprade÷e balayàkçtinà såtreõa nãyamànà madhyasthàne pa¤cà÷adaïgulà ityarthaþ . asmin pakùe pa¤cà÷àïguleti chàndasaþ prayogaþ>% hemàø . tàntrikamànantu tantrasàø gautamãye %<haimaü raupya tathà tàmraü màrtikyaü và sva÷aktitaþ . vitta÷àñhyaü na kurvãta kçte niùphalamàpnuyàt . ùañtriü÷adaïgulaü kumbhaü vistàro nnati÷àlinam . ùoóa÷aü dvàda÷aü vàpi tatonyånaü na kàrayet>% . pràõàyàmàïgakumbhakaparakumbhaprakàraþ vidhàø pàø uktoyathà %<kumbhakaþ pårakorecaþ pràõàyàmastrilakùaõaþ . pårakaü påraõaü vàyoþ, kumbhakaþ sthàpanaü kvacit . bahirniþsàraõaü tasya recakaþ parikãrtitaþ . dakùiõe recayedvàyuü vàmena påritodaraþ . kumbhena dhàrayennityaü pràõàyàmaü vidurbudhàþ . aïgaùñhena puñaü gràhyaü nàsàyà dakùiõaü punaþ . kaniùñhànàmikàbhyà¤ca vàsaü pràõasya saügrahe . aïguùñhatarjanãbhyàntu çgvedã sàmagàyanaþ . aïguùñhànàmikàbhyàü tu gràhyaü sarvairatharvabhiþ>% yàj¤aø %<dakùiõe recakaü kuryàt vàmenàpårya codaram . kumbhakena japaü kuryàt pràõàyàmasya lakùaõam>% ÷aïkhyaþ . vivçtametat pàtaø såø bhàùyavivaraõeùu yathà %<tasmin sati ÷vàsapra÷vàsayorgativicchedaþ pràõàyàmaþ>% såø %<satyàsanajaye bàhyasya bàyoràcamanaü ÷vàsaþ . koùñhasya vàyorniþsàraõaü pra÷vàsaþ tayorgativiccheda ubhayàbhàvaþ pràõàyàmaþ>% bhàùyam %<àsanànantaraü tatpårbakatàü pràõàyàmasya dar÷ayan tallakùaõamàha recakapårakakumbhakeùvasti ÷vàsapra÷vàsayorgativiccheda iti pràõàyàmasàmànyalakùaõametaditi tathàhi yatra bàhyavàyuràcamyàntardhàryate pårake . tatràpi ÷vàsapra÷vàsayãrgativicchedaþ yatràpi koùñhovàyurvirecya vahirdhàryate recake tatràsti ÷vàsapra÷vàsayorgativicchedaþ evaü kummake'pi iti tadetadbhàùye õãcyate . satyàsa neti>% vàcaspativivaraõam .
     %<vàhyàbhyantarastammavçttirde÷akàlasaüïkhyàbhiþ paridçùñodãrghasåkùmaþ>% så0
     %<yatra pra÷vàsapårbako gatyabhàvaþ sa àbhyantaraþ tçtãyastambhavçttiryatrobhayàbhàvaþ sakçtprayatnàd bhavati yathà tapte nyastamupale jalaü sarvataþ saïgocamàpadyate . tathà dvayoryugapadgatyabhàvaiti trayo'pyete de÷ena paridçùñàþ, iyànasya viùayo de÷a iti kàlena paridçùñàþ kùaõànàmiyattàvadhàraõenàvacchinnà ityarthaþ . saïkhyàbhiþ paridçùñàþ etàpadbhiþ ÷vàsapra÷vàsaiþ prathama udghàta stadvannigçhãtasyaitàvadbhiþ dvitãya udghàtaþ>% evaü tçtãya evaü mçdurevaü madhya evaü tãvra iti saïkhyàparidçùñaþ sa khatvayamevamabhyasto dãrghasåkùmaþ bhàùyam
     %<pràõàyàmavi÷eùatrayalakùaõaparaü såtramavatàrayati yatreti . vçtti÷abdaþ pratyekaü saübadhyate . recakamàha yatra pa÷vàseti . pårakamàha yatra ÷vàseti . kumbhakamàha tçtãya iti . tadeva sphuñayati yatrobhayoþ ÷vàsapra÷vàsayoþ sakçdeva vidhàrakàt prayatnàdabhàvo bhavati na punaþ pårbavadàpåraõaprayatnaudhapravidhàrakaprayatno nàpi recakaprayatnauvavidhàraõaprayatno'pekùyate kintu yathà tapte upale nihitaü jalaü pari÷uùyat sarvataþ saükocamàpadyate evamayamapi màruto vahana÷ãlo balavadvidhàrakaprayatnaniruddhakriyaþ ÷arãraeva såkùmãbhåto'vatiùñhate na tu pårayati yena pårakaþ, na tu recayati yena recaka iti . iyànasya de÷o viùayaþ prade÷aþ . vitastihastàdiparimito nivàte prade÷e ã÷ãkàtålàdikriyànumito bàhya eva nàntarã'pyàpàdatalamàmastakaü pipãlikàspar÷asadç÷enànumitaþ spar÷ananimeùakriyàvacchinnasya kàlasya caturtho bhàgaþ kùaõasteùàmiyattàvadhàraõenàvacchinnà svajànumaõóalaü pàõinà triþ paràmç÷ya choñikàvacchinnaþ kàlomàtrà . tàbhiþ ùañ triü÷anmàtràbhiþ parimitaþ prathama udghàto mandaþ . sa eva dviguõãkçto dvitoyomadhyamaþ sa eva triguõãkçtastatãya stãvraþ tamamimaü saïkhyàparidçùñaü pràõàyàmamàha saïkhyàbhiriti . svasthasya hi puüsaþ ÷vàsapra÷vàsakriyàvacchinnena kàlena yathoktaü choñikàkàlasamànaþ prathamodghàtakarmatàü nãtaþ udghàto vijito va÷ãkçto nigçhãtaþ kùaõànàmiyattàkàlo vivakùitaþ ÷vàsa pra÷vàseyattàsaü khyeti katha¤cidbhedaþ . sa khalvayaü pratyahamabhyasto divasapakùamàsàdikrameõa de÷akàlapracayavyàpitayà dãrghaþ paramanaipuõyaü samadhigamanãyaþ tayà ca såkùmo natu mandatayà>% vivaø %<bàhyàbhyantaraviùayàkùepã caturthaþ>% såtram %<de÷akàlasaïkyàbhirvàhyaviùayaþ paridçùña àkùiptaþ . tathàbhyantaraviùayaþ paridçùña àkùiptaþ . ubhayathà dãrghasåkùma tatpårvako bhåmijayàt . krameõobhayorgatyabhàva÷caturthaþ pràõàyàmaþ . tçtãyastu viùayonàlocito gatyabhàvaþ sakçdàrabdha eva de÷akàlasaùñyàbhiþ paridçdo dãrghasåkùma÷caturthastu ÷vàsapra÷vàsayorviùayàvadhàraõàt kraseõa bhåmijayàdubhayàkùepapårbako gatyabhàvacaturthaþ pràõàyàmaþ ityayaü vi÷eùaiti>% bhàùyam %<evaü trayovi÷eùà lakùitàþ caturthaü lakùayati bàhyeti vyàcaùñe de÷akàlasaïkhyàmiriti àkùiptotbhyàsava÷ãkçtàdåpàdavaropitaþ so'pi dãrghasåkùma evaü tatpårvako bàhyàbhyantaraviùayaþ pràõàyàmo de÷akàlasaükhyàdar÷ana pårbakaþ, na càsau caturthaþ tçtãyaiva sakçtprayatnàdahnàya jàyate kintvabhyasyamànastàü tàmavasthàmàpannaþ tattadavasthà vijayànukrameõa bhavatãtyàha bhåmijayàditi>% . %<nanåbhayorgatyabhàvastambhavçttàvapyastãti ko'smàdasya vi÷eùa ityata àha . tçtãya iti anàlocanapårva sakçtprayatnanirvarti tastçtãya÷caturthastvàlocanapårvobahuprayatnanirvartanãya iti vi÷eùaþ . tayoþ pårakarecakayorviùayo nàlocito'ya tu de÷akàlasaïkhyàbhiràlocita ityarthaþ>% vivaraõam %<tataþ kùãyate prakà÷àvaraõan>% såø pràõàyàmamabhyasyato'sya yoginaþ kùãyate vivekaj¤ànàvaraõãyaü karma yattadàcakùate . mahàmohabhayena indrajàlena prakà÷a÷ãlaü satvamàvçtya tadevàkàrye niyuïkte iti tadasya prakà÷àvaraõaü karma saüsàranibandhanaü pràõàyàmàbhyàsàt durbalaü bhavati pratikùaõaü ca kùãyate . tathàcoktam %<tapo na paraü pràõàyàmàttato vi÷uddhirmalànàü dãpti÷ca j¤ànasyeti>% ki¤ca dhàraõàsu ca yogyatà manasaþ pràõàyàmàbhyàsàdeva . %<pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõasyeti>% vacanàt bhàùyam pràõàyàmasyàvàntaraprayojanamàha tataiti . àvriyate'nena buddhisatvaprakà÷aityàvaraõaü kle÷aþ pàpmà ca . vyàcaùñe pràõàyàmamiti . j¤àyate'neneti j¤ànaü buddhisatvaprakà÷aþ vivekasya j¤ànaü vivekaj¤ànamàvçõotãti vivekaj¤ànàvaraõãyaü bhavyoyapravacanãyàdãnàü kartari nipàtanasya pradar÷anàrthatvàt kopanãyara¤janãyavat atràpi kartari kçtyapratyayaþ . karma÷abdena tajjanyamapuõyaü tatkàraõaü kle÷aü lakùayati atraivàgaminàmanumatimàha yattadàcakùata iti . mahàmohoràgaþ tadavinirbhàgavartinyavidyà'pi tadgrahaõena gçhyate . akàryamavarmaþ . nanu pràõàyàma÷cet pàùmànaü kùiõoti kçtaü tarhi taprasetyataàha durbalaü bhavatãti na tu sarvathà kùãyate atastatprakùayàya tapo'pekùyàte iti atràpyàgaminàmanumatimàha tathà coktamiti . manurapyàha %<pràõàyàmairdaheddoùàniti>% pràõàyàmasya yogàïgatà viùõupuràõoktà %<pràõàkhyamanilaü va÷yamabhyàsàt kurute tu yaþ . praõàyàmaþ sa vij¤eyaþ savãjo'vãjaeva ca . paraspareõàbhibhavaü pràõàpànau yadà'nilau . kurutastadvidhànena tçtãyaü saüyamàttayoþ>% iti ki¤ca vyàsaþ %<pràõàyàmohi manaþ sthirãkurvan dhàraõàsu yogyaü karoti>% vivaraõam pràõàyàma÷abde vivçtiþ kumbhamànamuktaü hemàø dàø khaø paribhàùàprakaraõe bhaviùyapuràõe %<paladvayaütu prasçtaü dviguõaü kuóavo mataþ . caturmiþkuóavaiþ prasthaþ prasthà÷catvàra àóhakaþ . àóhakaistai÷caturbhi÷ca droõastu kathitobudhaiþ . kumbho droõadvayaü ÷årpaþ khàrã droõàstu ùoóa÷a>% . viùõu dharmottare %<pala¤ca kuóavaþ prastha àóhako droõa eva ca . dhànyamàneùu boddhavyàþ krama÷o'mã caturguõàþ . droõaiþ ùoóa÷abhiþ khàrã viü÷atyà kumbhaucyate . kumbhaistu da÷abhirvàdho dhànyasaükhyàþ prakãrtitàþ>% . vaidyakaparibhàùàyàü karùa÷abde dar÷itaü %<caturbhiràóhakairdroõaþ kalasonulvaõo'rmaõaþ . unmàna¤ca ghañorà÷irdroõaparyàya saüj¤itaþ . droõàbhyàü ÷årpakumbhau ca catuþùaùñi÷aràvakaþ>% bhàvaø praø vàkyam . kumbharà÷istu dhaniùñhà÷eùàrdha÷atabhiùàpårvabhàdrapadàtripàdàdmakaþ sa ca 360 aü÷airvibhaktasya rà÷icakrasya 300 tri÷atottaratriü÷adaü÷àtmakaþ . tasya svaråpàdikamuktaü nãlaø tàø %<kumbho'pado nà dinamadhyasaïgaprasåþ sthiraþ karvåravarõavàyuþ . sigdhoùõakhaõóa svaratulyadhàtuþ ÷ådraþ pratãcã viùamodaya÷ca>% . tasya svàmã ÷aniþ . sa ca sthirarà÷iþ %<carasthiradvyàtmakanàmadheyà meùàdayo'mã krama÷aþ pradiùñà>% ityukteþ . sa ca puùkaràkhyaþ %<puõya÷ca puùkara÷caiva àdhànàkhyastathaiva ca . ÷ruthàvçttyà bhavantyete nityaü dvàda÷a rà÷ayaþ>% jyoø taø . sa ca dvipadarà÷iþ . %<mithunatulàghañakanyà dvipadàkhyà÷càpapårvabhàga÷ca>% tatrokteþ %<dvipadava÷agàþ sarve sihaü vihàya catuùpadàþ, salilanilayà va÷yà bhakùyàþ sarosçpajàtayaþ>% tatraivokteþ tadrà÷eþ siühaü vinà sarve rà÷ayova÷yà jalajarà bhakùyàþ . sa ca ràhormålatrikoõam . %<uccaü nçyugmaü ghañabhaü trikoõam>% ityukteþ . tatra tulàdito navàüõà gràhàþ %<caràõàü satrikoõànàü taccaràdyà navàü÷akà>% ityukteþ kumbhàpekùayà tulàrà÷ernavamatvàttasya caratvàcca tathàtvam tasya laïkàyàmudayamànaü udaya÷abde 1130 pçø dar÷itam . de÷abhede tu bhinnakàleneti lagnakàla÷abde vivçtiþ . 11 prahlàdaputrabhede %<prahlàdasya trayaþ putràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata! . vi÷eùata÷ca kumbha÷ca nikumbhaiti nàmataþ>% bhàø àø 65 aø %<prahlàdo'÷va÷iràþ kumbhaþ saühràdoga ganapriyaþ>% harivaüø 42 a0

#<kumbhaka># puø kumbha + svàrthe kaø kumbha iva kàyati prakà÷ate ni÷calatvàt kai--ka và . pràõayàmàïge vàyurodhana dhyàpàrabhede kumbha÷abdaü vivçtiþ . %<kumbhakoni÷cala ÷vàsaþ>% yàø smçø .

@<[Page 2116a]>@
#<kumbhakarõa># puø kumbha iva karõàvasya . ràvaõànuje ràkùasabhede sa ca vi÷ravasaþ kekasyàü jàtaþ tadutpattikathà ràmàø uttaø kàø sumàlikanyayà kekasyà agnihotrakàle sandhyàsamaye putramabhilaùyantyà pràrthitena vi÷ravasà ràkùasa yoniputrapràpti råpo varodattaþ . yathà %<dàruõàyàü tu velà yàü yasmàttvaü màmupasthità . ÷çõu tasmàt sutàn bhadre! yàdç÷àn janayiùyasi . dàruõàn dàruõàkàràn dàruõà bhijanapriyàn . prasaviùyasi su÷roõi! ràkùasàn krårakarmaõa>% ityupakrame %<evamuktà tu sà kanyà ràma! kàlena kenacit . janayàyàsa bãbhatsaü rakùoråpaü sudàruõam . da÷agrãvaü mahàdaüùñram nãlà¤jana vayopamam . tàmroùñhaü viü÷atibhujaü mahàsyaü dãptamårdhajam>% iti ràvaõotpattimuktrà %<tasya tvanantaraü jàtaþ kumbhakarõo mahàbalaþ . pramàõàt yasya vipulaü pramàõaü neha vidyate . tataþ ÷årpanakhà nàma saüjaj¤e vikçtànanà . vibhãùaõastu dharmàtmà kekasyàþ pa÷cimaþ sutaþ>% iti . bhàø vaø 174 aø tu puùpot kañàtastasyotpattiruktà yathà %<pulastyasya tu yaþ krodhàdardhadeho'bhavanmuniþ . vi÷ravà nàma sakrodhaþ sa vai÷raõamaikùata . bubudhe tantu sakrodhaü pitaraü ràkùase÷varaþ . kuverastatprasàdàrthaü yatate sma sadà nçpa! . sa ràjaràjo laïkàyàü nivasannaravàhanaþ . ràkùasãþ pradadau tisraþ piturvai paricàrikàþ . tàþ sadà taü mahàtmànaü santoùayitumudyatàþ . éùiü bharata÷àrdåla! nçtyagãtavi÷àradàþ . puùpotkañà ca ràkà ca màlinã ca vi÷àmpate! . anyonyaspardhayà ràjan! ÷reyaskàmàþ sumadhyamàþ . tàsàü sa bhagavàüstuùño mahàtmà pradadau varàn . lokapàlopamàn putrànekaikasyà yathepsitàn . puùpotkañàyàü jaj¤àte dvau putrau ràkùase÷varau . kumbhakarõada÷agrãvau valenàpratimau bhuvi . màlinã janayàmàsa putramekaü vibhãùaõam . ràkàyàü mithunaü jaj¤e kharaþ ÷årpaõakhà tathà . vibhãùaõastu råpeõa sarvebhyo'bhyadhiko'bhavat . sa babhåva mahàbhàgo dharma goptà kriyàratiþ . da÷agrãvastu sarveùàü ÷raùñho ràkùasapuïgabaþ . mahotsàho mahàvãryo mahàsatvaparàkramaþ . kumbhakarõo balenàsãt sarvebhyo'bhyadhiko yudhi . màyàvã raõa÷auõóa÷ca raudra÷va rajanãcaraþ>% . tasya brahmatovarapràptiruktà ràmàø uø kàø 10 sarge yathà %<ityuktvà kumbhakarõàya varaüdàtumavasthitam . jàpapratiü suràþsarve vàkyaüprà¤jalayo'bruvan . na tàvat kumbhakarõàya pradàtavyovarastvayà . jànauùe hi yathà lokàüstràsayatyeùa durmanàþ . nandane'psarasaþ sapta mahendrànucarà da÷a . anena màkùità brahmannçùayomànuùàstathà . alabdhavarapårõena yat kçtaü ràkùasena tu . yadyeùa varalabdhaþsyàdbhakùayedbhuvanatrayam . varavyàjena moho'smaidãyatàmamitaprabha! . lokànàü svasti caivaü syàdbhavedasya ca saümatiþ . evamuktaþ surairbrahmà'cintayatpadmasambhavaþ . cintità copatasthe'sya pàr÷ve devã sarasvatã . prà¤jaliþ sà tu pàr÷vasthà pràha vàkyaü sarasvatã . iyamasmyàgatà deva! kiü kàryaükaravàõyaham . prajàpatistu tàü pràptàü pràha vàkyaü sarasvatãm . vàõi! tvaü ràkùasendrasya bhava vàg devatepsità . tathetyuktà prasthità sà prajàpatirathàbravãt . kumbhakarõa! mahàbàho! varaüvaraya yomataþ . kumbhakarõastu tadvàkyaü ÷rutvàvacanamabravãt . svaptuüvarùàõyamekàni devadeva! mamepsitam . evamastviti ta¤coktvà pràyàt brahmàsuraiþ samam . devã sarasvatã caiva ràkùasaü taü jahau punaþ . brahmaõà saha deveùu gateùu ca nabhastalam . vimukto'sau sarasvatyà svàü saüj¤àü ca tatogataþ . kumbhakarõastu duùñàtmà cinvayàmàsa duþkhitaþ . ãdç÷aü kimidaü vàkyaü mamàdya vadanàccyutam . ahaü vyàmohito devairiti manye tadàgataiþ>% sa ca ràmeõa hata iti ràmàø sthitam bhàrate tu lakùmaõena nihata iti sthitam yathà bhàø vanaø 286 aø %<kumbhakarõo maheùvàsaþ pragçhãta÷ilàyudhaþ . abhidudràva saumitrimudyamya mahatãü ÷ilàm . tasyàpi patatastårõaü kùuràbhyàmucchritau karau . ciccheda ni÷itàgràbhyàü sa babhåva caturbhujaþ . tànapyasya bhåjàn sarvàn pragçhãta÷inàyudhàn . kùurai÷ciccheda laghvustnaü saumitriþ pratidar÷ayan . sa babhåvàtikàya÷ca bahupàda÷irobhujaþ . taü brahmàstreõa saumitrirdadàràdricayopamam . sa papàta mahàvãryo divyàstràbhihato raõe . mahà÷anivinirdagdhaþ pàdapo'ïkuravàniva . taü dçùñvà vçtrasaïkà÷aü kumbhakarõaü tarasvinam . gatàsuü patitaü bhåmau ràkùasàþ pràdravan bhayàt>% . utpattau badhe ca virodhastu kalpabhedàt samàdheyaþ . sa ca viùõupàriùadavijayàvatàraþ sanatkumàràdimuni÷àpàt àsurabhàvamàpede tatkathà bhàgaø anusandheyà .

#<kumbhakàmalà># strã kumbhàkhyà kàmalà . bhàvapraø ukte kàmalàrogabhede . %<kàmalà bahupittaiùà koùñha÷àkhà grayà matà>% tatra koùñhà÷rayàü kàmalàmàha %<kàlàntaràt kharãbhåtà kçcchrà syàt kumbhakàmalà>% adhikaü kàmalà÷abde 1899 pçø uktam . su÷rute tu kumbhàhvayamityuktaü yathà %<makàmalàpàlakipàõóurogakumbhàhvayo làgharako'lasàkhyaþ>% ityupakramya %<vakùyàmi liïgànyatha kàmalàyàþ>% ityuktvà kàmalàlakùaõàdikamuktrà ca %<bhedàüstu tasyàþ ÷çõu kumbhasàhvaü ÷oko mahàüstatra ca parvabhedaiþ>% tena kambhaityeva tasyà nàmàntaram .

#<kumbhakàra># puüstrã kumbhaü karoti kç--aõ upaø saø . (kumàra) 1 jàtibhede amaraþ . sà ca jàtiþ %<vai÷yàyàü viprata÷cauràt kumbhakàraþ saucyate>% usanasoktà brahmavaivartetu %<màlàkàràt carmakàryàü kumbhakàrovyajàyata>% iti %<paññikàràcca tailikyàü kumbhakàro babhåvaha>% iti puràõàntaraü tena uttamàdhamavarõasaïkaratvàt jàti bhedastu de÷abhedena vyavasthàpyaþ . jàtitvàt striyàü ïãù . 2 kumbhakàrake triø striyàü ñàp siø kauø mugdhabodhamate tato'pi ãp tanmate ùaõpratyayavidhànàt . %<yat kumbhakàrapayanoparipaïkalepastàpàya kebalamaho na ca tàpa÷àntyai>% udbhañaþ 3 kukkubhavihage puüstrãø hemaø striyàü ïãù .

#<kumbhakàrikà># strã kumbhasyeva kàra àkàroyasyàþ kap ataittvam . 1 kulatthàyàm (kurathi kalài) ràjaniø tasyàstadàkàratvàt tathàtvam . kumbhaükaroti kç--lvul . kumbhakàraka kumbhakartari triø striyàü ñàp ataittvam .

#<kumbhakàrã># strã kumbhasyeva kàra àkàro'syàþ gauràø ïãù . 1 kulatthàyàm ràjaniø 2 manaþ÷ilàyàü jañàdhaø kumbhakàrasya kulàlasya patrã ïãù 3 kulàlabhàryàyà¤ca .

#<kumbhaketu># puø kumbhaþ ketau dhvaje yasya . ÷ambaràsurasenàpatibhede %<kumbhaketuþ sudaüùñra÷ca ke÷irityevamàdavaþ>% hariø 163 a0

#<kumbhacakra># naø naraø jaø ukte cakrabhede . cakra÷abde vivçtiþ .

#<kumbhaja># puø kumbhàjjàyate jana--óa 5 taø . 1 agastye munau kumbhayoni÷abde vivçtiþ . 2 va÷iùñhe munau 3 droõàcàrye ca 4 ghañajàte triø kumbhajanmakumbhajàtàdayo'pyatra .

#<kumbhatumbã># strã kumbha iva tumbã . alàbåbhede ràjaniø tadguõàstatraivoktàyathà %<madhurà kumbhatumbã tu ÷ãtà pittaharà matà . rasyà jvaràpahà proktà ÷vàsakàsakaphàsramut>%

#<kumbhadàsã># strã kumbhikàyàü (pànà) ÷abdaratnà0

#<kumbhanàbha># puø kumbhaiva nàbhirasya acsamàø . balidaityaputrabhede %<baleþ putra÷ataü tvàsãt vàõajyeùñhaü naràdhipa! . dhçtaràùñra ÷ca sårya÷ca candramà÷cendratàpanaþ . kumbhanàbho gardabhàkùaþ kukùiriyevamàdayaþ>% harivaø 2 a0

#<kumbhapadyàdi># bahubrãhau pàda÷abdàntyalopaïãùnipàtana nimitte ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ %<kumbhapadã ekapadã jalapadã ÷ålapadã munipadã guõapado ÷atapadã såtrapadã godhàpadã kala÷ãpadã vipadã tçõapadã dvipadã tripadã ùañpadã dàsãpadã ÷itapadã viùõupadã supadã niùpadã àrdrapadã kunipadã kçùõapadã ÷ucipadã drupadã såkarapadã ÷akçtpadã aùñapadã sthåõapadã apadã såcãpadã>% .

#<kumbhapàda># triø kumbha iva sphãtaþ pàdo'sya kumbhapadyàø strãtvena vi÷eùokternàntyalopaþ . ghañatulyapàdayukte ÷lãpadarogayute striyàü kumbhapadyàø antyalopaþ ïãù ca . kumbhapadã itibhedaþ .

#<kumbhamaõóåka># puø kumbhe maõóåka iva . kumbhamàtragamyade÷atayà nindye . pàtresamitàditvàt kùepe'sya samàsaþ tena nàsya samàsàntaraghañakatà . yuktyàrohyàditvàt àdyudàtto'yam

#<kumbhamudrà># strã %<dakùàïguùñhaü paràïguùñhe kùitvà hastadvayena tu . sàvakà÷àmekamuùñiü kuryàt>% kumbhamudrikà sà tantra sàrokte mudràbhede kalasamudràdayo'pyatra strã

#<kumbhayoni># puø kumbhaþ yonirutpattisthànamasya . 1 agastye munau %<prasasàdodayàdambhaþ kumbhayonermahaujasaþ>% raghuþ . 2 va÷iùñhe munau . tayoþ yathà ca tatautpattistathàha ràmàø uø kàø 93 aø %<a÷arãraþ ÷arãrasya kçte nyasya mahàmuniþ . vasiùñhastu mahàtejà jagàma piturantikam . so'bhivàdya tataþ pàdau devadevasya dharmavit . pitàmahamathovàca vàyubhåtaidaü vacaþ . bhagavannimi÷àpena videhatvamupàgamam . devadeva! mahàdeva! vàyubhåto'hamaõóaja! . sarveùàü dehahãnànàü mahadduþkhaü bhaviùyati . lupyante sarvakàryàõi hãnadeha sya vai prabho! . dehasyànthasya sadbhàve prasàdaü kartumarhasi . tamuvàca tatovrahmà svayaübhåramitaprabhaþ . mitràvaruõajanteja àvi÷atvaü mahàya÷aþ! . ayonijastvaü bhavitàtatràpi dvijasattama! . dharmeõa mahatà yuktaþ punareùyasi me va÷am . evamuktastu devena abhivàdya pradakùiõam . kçtvà pitàmahaü tårõaü prayayau varuõàlayam . tameva kàlaü mitrã'pi varuõatvamakàrayat . kùãrodena sahopetaþ påjyamànaþ sure÷varaiþ . etasminneva kàle tu urva÷ã paramàpsaràþ . yadracchayà tamudde÷amàgatà sakhobhirvçtà . tàü dçùñvà råpasapannàü krãóantãü varuõàlaye . tadà''vi÷atparo harùo varuõaü corva÷ãkçte . sa tàü padmapalà÷àkùãü pårõacandranibhànanàm . varuõovarayàmàsa maithunàyàpsarovaràm . pratyuvàca tataþ sà tu varuõaü prà¤jaliþ sthità . mitreõàhaü vçtà sàkùàtpårva meva sure÷vara! . varuõastvavravãdvàkyaü kandarpa÷arapãóitaþ . idaü tejaþ samutsrakùye kumbhe'smindeknirmite . eva mutsçjya su÷roõi! tvayyahaü varavarõini! . kçtakàmobhaviùyàmi yadi necchasi sa gamam . tasya tallokanàthasya varuõasya subhàùitam . urva÷ã paramaprãtà ÷rutvà vàkyamuvàca ha . kàmametadbhavatvevaü hçdayaü me tvayi sthitam . bhàva÷càpyadhikaü tubhyandeho mitrasya tu prabho! . urva÷yà evamuktastu retastanmahadadbhutam . jvaladagnisamaprakhyaü tasmin kumbhe nyavàsçjat . urva÷ã tvagamat tatra mitrovai yatra devatà . tàntu mitraþ susaükruddhaurva÷ãmidamabravãt . mayà'bhimantrità pårvaü kasmàttvamavasarjità . patimanyaü vçtavatã kimarthaü duùñacàriõi! . anena duùkçtena tvaü matkrodhakaluùãkçtà . manuùyalokamàsthàya ka¤citkàla÷rivatsyisi>% iti tasya tasyàü ÷àpamuktvà %<yaþ sa kumbho raghu÷reùñha! tejaþpårõomahàtmanoþ . tasmiüstejomayau biprau sambhåtàghçùisattamau . pårvaü samabhavattatra agastyobhagavànçùiþ . nàhaü sutastavetyuktvà mitraü tasmàdapàkramat . taddhi tejastu mitrasya urva÷yàþ pårvamàhitam . tasmin samabhavatkumbhe tattajoyatra vàruõam . kasyacittvaya kàlasya mi tràvarunasaübhavaþ . vasiùñhastejasà yukto jaj¤e ikùvàkudaivatam>% . atraivamàkhyàyikà prathamamurva÷ãü mitro dçùñvà tàmàgantritavàn tayàca tvannivàsamàgamiùyàmãtyuktastadà varuõalokastha eva mitrastaddar÷anàddhañaskhalitaü nijatejaþ kumbhe utsçjya svannivàsa jagàma pa÷càdvaruõo'pi tàü dçùñvà skhalitaü tejaþ kumbhe vyasçjat tatomitranivàsaügatà mitreõa ÷aptà ceti . ràmàø ÷lokasyàyamarthaþ nàhaü sutastaveti yadyapi mitreõàpi kumbhe reta utsçùñaü tathàpi tavaikasya putro na bhavàmãtyuktvà'pàkràmat . evamuktau vãjamàha taddhi tejaiti agastyotpattihetubhåtaü mitrasva tejaþ pårvamurva÷ãnimittavaruõavãryavisargàtpårba màhitaü yasmin kumbhe tasminneva kumbhe vàruõaü tejaþ samabhavat saügatamabhavat yatra kumbhe mitrasva teja àsãt atastejontarasaügamàdutpatternaikasya tava suta ityuktamagastyena mitraü prati . %<agastya÷ca va÷iùñha÷ca mitràvaruõayorçùã . rataþ suùicatoþ kumbhe urva÷yàþ sannidhau tathà>% bhàgaø 6 . 18 . 5 . 3 apsarobhedestrã %<gopàlã sahajanyà ca kumbhayoniþ prajàgarà>% bhàø vaø 43 aø . 4 droõàcàrye puø tadupattikathà droõa÷abde vakùyate 5 droõapuùpãvçkùe puø ràjani0

#<kumbharetas># puø agnibhede . %<haviùà yo dvitãyena somena saha yujyate . rathaprabhårathàdhvà ca kumbharetàþ saucyate>% bhàø vaø 218 aø agnivaü÷avarõane . kumbhasthitaü retaþ kàraõamasya . 2 agastye 3 vasiùñhe munau tayoryathà tathàtvaü tathà kumbhayoni÷abde uktam

#<kumbhalà># strã kumbhaü kumbhàkàraü làti là--ka . (muõóirã) muõóãrikàlatàyàm ratnamà0

#<kumbhabi(ba)la># naø 6 taø . kumbhasthe garte antodànto'yam

#<kumbhavãja># puø kumbha iva vãjasasya (roñhà) kara¤ja bhede ràjani0

#<kumbha÷àlà># strã kumbhapàkàrthaü ÷àlà . (poyàna) (kumàra÷àlà) kalasapàkàrthe gçhe hemaca0

#<kumbhasandhi># puø kumbhayorhasti÷ãrùasthamàüsapiõóayoþ sandhiþ . àrakùàkhye hastikumbhamadhyasthàne trikà0

#<kumbhasambhava># puø saübhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne'p kambhaþ sambhavo'sya . 1 amastye 2 vasiùñhe 3 droõàcaryeca tatràgastyava÷iùñhayostatautpattikathà kumbhayoni÷abde uktà

#<kumbhasarpis># naø su÷rutokte kalase ekàda÷a÷atava saroùite ghçtabhede %<puràõaü timira÷vàsapãnasajvarakàsanut . mårchàkuùñhaviùonmàdagrahàpasmàranà÷anam . ekàda÷a÷ata¤caiva vat sarànuùitaü ghçtam . rakùoghnaü kumbhasarpiþ syàt paratastu mahàghçtam>% .

#<kumbhà># strã kutsita vçttyà umbhà pårtirasyàþ ÷akaø . ve÷yàyàü ÷abdabhà0

#<kumbhàõóa># puø kumbhaivàõóo'sya . vàõàsurasya mantribhede %<ityevamuktaþ prahasan kumbhàõóamidamabravãt>% harivaø 175 aø %<etasminnantare tatra kumbhàõóàya mahàtmane kumbhàõóa! mantriõàü ÷reùñha . prãto'smi tava suvrata! . etaddattvà'bhayaü tasmai kumbhàõóàya mahàtmane . vivàhamakarot tatra so'niruddhasya vãryavàn>% harivaø 188 aø . svàrthe ka . tatraiva . saca kuùmàõóe naø gaurakuùmàõóyàm strã ràjani0

#<kumbhàdhipa># puø 6 taø . ÷anigrahe tasya tadadhipatvàt kumbhàtã÷àdayo'pyatra pu0

#<kumbhikà># strã kumbhastadàkàro'styasyàþ ñhan . (pànà) jalo rejàte tçõabhede amaraþ . tatparyàyàdi bhàvapraø uktaü yathà %<vàriparõã kummikà syàcchaivàlaü ÷aivala¤ca tat . vàriparõo himà niktà laghvã svàdvã sarà kañuþ . do÷atrayaharã råkùà ÷oõitaü jvara÷oùahçt>% . 2 pàñalàvçkùe 3 droõapuùpyà¤ca ràjaniø . %<vartmànte pióakà dhmàtà bhidyante ca svavanti ca . kumbhikàvãjasadç÷à kumbhikàþ sannipàtajàþ>% màdhavokte 4 netravartmastharogabhede su÷rute dãrghamadhyatvenàyaü pañhitaþ yathà %<pçthagdoùàþ samastà÷ca yadà vartmavyapà÷rayàþ . sirà vyàpyàvatiùñhante vartmasvadhikamårchitàþ . vivardhya màüsaü rakta¤ca tadà vartmavyapà÷rayàn . vikàràn jayantyà÷u nàmatastànnibodhata . utsaïginyatha kumbhãkà pothakyo vartma÷arkarà>% ityupakramya kumbhãkavãjapratimàþ pióakàþ pakùmavartmanoþ . àdhmàyante tu bhinnà yàþ kumbhãkapióakàstu tàþ . tena màdhavagranthe dãrghamadhyapàñhaþ samucitaþ . kumbhãka pióaketyatra puüvadbhàvaàrùaþ . kumbhà--svàrthe ka . 5 ve÷yàyàm ÷abdamàlà 6 kañphale bhàvapraø kañphala÷abde tadvàkyàdi

#<kumbhin># puüstrãø kumbho'styasya ini . 1 hastini 2 kumbhãre hemacaø striyàü ïãp . 3 guggulau jañàø . 4 kala saradhàriõi triø striyàü ïãp %<udakaü kumbhinãriva>% çø 1 . 191 . 14 . ïãvantaþ . 5 jayapàlavçkùe ràjaniø kumbhivãjaü jayapàlavãjamityukteþ 6 pçthivyàü %<gaurilàkambhinã kùapreti>% màø 20, 54 ÷loø vyàø mallinàthadhçtakoùàt .

#<kumbhipàkã># strã kumbhinà pàkoyasyàþ gauràø ïãù . kañphale bhàvapraø ÷abdakalpadrumaþ bhàvapraø kañphalaparyàye kañphala÷abde dar÷ite tadvàkye kumbhikà'picetyeva pàñhaþ kvacit kumbhipàkyapãti pàñhaþ tanmålaü mçgyam .

#<kumbhimada># kumbhinaþ gajasya madaþ . hastimade gandhadravyabhede ràjani0

#<kumbhila># puø ku--umbha--ilac ÷akaø . 1 caure 2 ÷lokàürthacaure 3 ÷àlamatsye 5 ÷yàle ca hemaca0

#<kumbhã># strã kumbha + alpàrthe ïãù . 1 kùudre kumbhe tadàkçtitvàt 2 ukhàyàü 3 pàñalàvçkùe 4 kumbhikàyàü variparõyàm (pànà) 5 kañphale ca hemacaø koïkaõe prasiddhe kumbhãpuùpe 6 parpañavçkùe . asya ÷uõàþ %<kumbhã vàtakaphaharã>% ràjaniø 7 dantãvçkùe ràjaniø . tatra jàtàdi katryàø óhaka¤ . kaumbheyaka tatra jàtàdau triø . karõàdiø caturarthyàü phi¤ . 5 kaumbhàyani tatsannikçùñade÷àdau triø .

@<[Page 2119b]>@
#<kumbhãka># puø kumbhãva kàyati kai--ka . 1 punnàgavçkùe . ratnamàø 2 kumbhikàyàü (pànà) kumbhãkavãjapratimàþ su÷rutaþ su÷rute ayaü priyaïgvàdigaõe uktaþ yathà %<priyaïgusamaïgàghàtakãpunnàgaraktacandanacandananocarasarasà¤janakumbhãkasroto'¤janapadmakesarayojanavallyo dãrghamålà ceti>% . tatra punnàgasya pçthakkãrtanàt kumbhikàparatvam . su÷rute netrarartmasthe 3 rogabhede kumbhikà÷abde tadvàkyamudàhçtam tatrokte 4 ÷åkarogopadravabhede ca yathà %<athàtaþ ÷åkadoùanidànaü vyàkhyàsyàmaþ . liïgavçddhimicchatàmakramapravçttànàü ÷åkadoùanimittà da÷a càùñau ca vyàdhayo jàyante . tadyathà sarùapikà, aùñhãlikà, grathitam, kumbhãkà, alajã, mçditam, sammåóhapióakà, avamanthaþ, puùkarãkà, spar÷ahàniþ, uttamà, ÷ataponakaþ, tvakpàkaþ, ÷oõitàrvudam, màüsàrvudam, màüsapàkaþ, vidradhiþ, tilakàlaka÷ceti>% iti vibhajya tallakùaõamuktaü yathà %<kumbhãkà taktapittotthà jàmbavàsthinibhà'÷ubhà>% kumbhikà raktapittàbhyàmiti bhàvapraø hrasvamadhyapàñhastu lipikarapramàdyat . tataþ samåhe khalàdiø ini . tadrogasamåhe strã %<kumbhãkinãü ÷arkarà¤ca tayaivotsaïginãmapi>% %<kumbhãkinã saha ÷arkarayà lekhyà>% su÷rutaþ su÷rutokte klãvabhede puø %<sve gude brahmacaryàdyaþ strãùu puüvat pravartate kumbhãkaþ saca vij¤eyaþ . ityuktvà>% %<àsekya÷ca sugandhã ca kumbhãkaþ serùyakastathà . aretasaipe j¤eyà a÷ukraþ paõóasaüj¤itaþ>% tallakùaõaü tatroktam .

#<kumbhãdhànya(ka)># kumbhãmitaü dhànyamasya và kap . varùabhogyasa¤citadhànye gçhasthamede %<ku÷åladhànyako và syàt kumbhãdhànyaka eva và .>% manuþ %<varùanirvàhocitadhànyàdidhanaþ kumbhãdhànyaþ>% %<pràk somikãþ kriyàþ kuryàt yasyànnaü vàrùikaü bhavediti>% yàj¤abalkyena gçhasthasya vàrùikasa¤cayàbhyanuj¤ànàt . manurapi yadà vànaprasthasyaiva %<samànicayaeva và>% ityanena samàsa¤cayaü vakùyati tadapekùayà bahupoùyavargasya gçhiõaþ samucitaþ saüvatsarasa¤cayaþ kullåø . medhàtithistu yàvatà dhànyàdidhanena bahubhçtyadàràdimataþ trisaüvatsarasthitirbhavati tàvat suvarõàdidhanavànapi ku÷åladhànyaka ityabhidhàya kumbhã uùñrikà ùàõmàsikadhànyàdinicayaþ kambhãdhànyaka iti vyàkhyàtavàn . govindaràjastu ku÷åladhànyaka ityetadvyàcakùàõaþ dhànyakoùñhasa¤cayo và syàt dvàda÷àhamàtraparyàptadhanaþ iti kumbhãdhànyaka ityetadvyàcaùñe . uùñrikàpramàõadhànyàdisa¤cayovà ùaóahamàtraparyàdhanaþ iti . tena 2 tadarthayorapi

#<kumbhãnasa># puø kumbhãva nasà nàsàyasyà . 1 kråra sarpe mediø 2 ràvaõa màtçùvasreyyàü lavaõàsurajananyàü strã ïãù . tadutpatteþ tasyà madhudaityena haraõasya ca kathà ràmàø uttaraø kàø 25 aø vibhãùaõastu saükraddho bhràtaraü vàkyamabravãt . ÷råyatàmasya pàpasya karmaõaþ phalamàgatam . màtàmahasya yo'smàkaü jyeùñhobhràtà sumàlinaþ . màlyavàniti vikhyàtovçddhaþ pràj¤oni÷àcaraþ . pitçjyeùñho jananyà nohyasmàkaü càrya ko'bhavat . tasya kumbhãnasã nàma duhiturduhità'bhavat . màtçùvasurathàsmàkaü sà ca kanyà'nalodbhavà . bhavatyasmàkamevaiùà bhràtéõàü dharmataþsvasà . sà hçtà madhunà ràjannasureõa balãyasà . yaj¤apravçtte putre tu mayi càntarjaloùite . kumbhakarõe mahàràja! nidràmanubhavatyatha . nihatya ràkùasa÷reùñhànamàtyàniha saümatàn . dharùayitvà hçtà ràjan! guptàpyantaþ pure tava . ÷rutvàpi tanmahàràja! kùàntameva hatona saþ . yasmàdava÷yaü dàtavyà kanyà bhartre hi bhràtçbhiþ . tadetatkarmaõo hyasya phalaü pàpasya durmateþ . asminnevàbhisaüpràptaü loke viditamastu te . vibhãùaõavacaþ ÷rutvà ràkùasendraþ sa ràvaõaþ . dauràtmyenàtmanoddhåtastaptàmbhà iva sàgaraþ . tato'bravãdda÷agrãvaþ kruddhaþ saüraktalocanaþ . kalpyatàü me rathaþ ÷ãghraü ÷åràþ sajjãbhavantunaþ . bhràtà me kumbhakarõa÷ca ye ca mukhyà ni÷àcaràþ . vàhanànyadhirohantu nànàpraharaõàyudhàþ . adya taü samare hatvà madhuü ràvaõanirbhayam . suralokaü gamiùyàmi yuddhàkàïkùã suhçdvçtaþ . akùohiõãsahasràõi catvàryagyràõi rakùasàm . nànàpaharaõànthà÷u niryayuryuddhakàïkùiõàm . indra jittvagrataþ sainyàtsainikàn parigçhya ca . jagàma ràvaõo madhye kumbhakarõa÷va pçùñhataþ . vibhãùaõa÷ca dharmàtmà laïkàyàü dharmamàcarat . ÷eùàþ sarve mahàbhàgà yayurmadhupuraü prati . kharairuùñrairhayairdçptaiþ ÷i÷umàrairmahoragaiþ . ràkùasàþ prayayuþ sarve kçtvà'' kà÷aü nirantaram . daityà÷ca ÷ata÷astatra kçtavairà÷ca daivatai . ràvaõaü prekùya gacchantamanvagacchan hi pçùñhataþ . sa tu gatvà madhupuraü pravi÷ya ca da÷ànanaþ . na dadar÷a madhuü tatra bhaginãü tatra dçùñavàn . sà ca prahvà¤jalirbhåtvà ÷irasà caraõau gatà . tasya ràkùasaràjasya trastà kumbhãnaso tadà . tàü samutthàpayàmàsa na bhetavyamiti bruvan . ràvaõo ràkùasa÷reùñhaþ kiü càpi karavàõi te . sà'bravãdyadi me ràjan! prasannastvaü mahàbhuja! . bhartàraü na mamehàdya hantumarhasi mànada! . nahãdç÷aü bhaya kiü citkulastrãõàmihocyate . bhayànàmapi sarveùàü vaidhavyaü vyasanaü mahat . satyavàgbhava ràjendra! màmavekùasva yàcatãm . tvayàpyukta %<mahàràja! na bhetavyamiti svayam . ràvaõastvabravãddhçùñaþ svasàraü tatra saüsthitàm . kva càsau tava bhartà vai mama ÷ãghraü nitevyatàm . saha tena gamiùyàmi suralokaü jayàya hi . tava kàruõyasauhàrdànnivçtto'smi madhorbadhàt>% tasyàþ patiputrayo÷caritavarõanaü ràmàø uttaø 61 aø yathà %<pårvaü kçtayuge ràjandaiteyaþsumahàmatiþ . lolàputro'bhavajjyeùñho madhurnàma mahàsuraþ . brahmaõya÷ca ÷araraõya÷ca buddhyà ca pariniùñhitaþ . surai÷ca paramodàraiþ prãtistasyà'tulà'bhavat . sa madhurvãryasaüpanno dharme ca susamàhitaþ . bahumànàcca rudreõa dattastasyàdbhutovaraþ . ÷ålaü ÷ålàdviniùkçùya mahàvãryaü mahàprabham . dadau mahàtmà suprãto vàkyaücaitaduvàca ha . tvayà'yamatulo dharmomatprasàdakaraþ ÷rubhaþ . prãtyà paramayà yuktodadàmyàyudhamuttamam . yàvat surai÷ca viprai÷ca na virudhyermahàsura! . tàvacchålaü tavedaü syàdanyathà nà÷ameùyati . ya÷ca tvàmabhiyu¤jãta yuddhàya vigatajvaraþ . taü ÷ålobhasmasàtkçtvà punareùyati te karam . evaü rudràdvaraü labdhvà bhåyaeva mahàsuraþ . praõipatya mahàdevaü vàkyametaduvàca ha . bhagavan! mama vaü÷asya ÷ålametadanuttamam . bhavettu satataü deva . suràõàmã÷varohyasi . taü bruvàõaü madhu devaþ sarvabhåtapatiþ ÷ivaþ . pratyuvàca mahàdevonaitadevaü bhaviùyati . mà bhåtte viphalà vàõã matprasàdakçtà ÷ubhà . bhavataþ putramekaü tu ÷ålametad gamiùyati . yàvat karasthaþ ÷ålo'yaü bhaviùyati sutasya te . abadhyaþ sarvabhåtànàü ÷ålahasto bhaviùyati . evaü madhurvaraü labdhvà devàt sumahadadbhutam . bhavanaüso' sura÷reùñhaþ kàrayàmàsa suprabham . tasya patnã mahàbhàgà priyà kummãnasãti yà . vi÷vàvasorapatyaü sàpyana làyàü mahàprabhà . tasyàþ putro mahàvãryolavaõonàma dàruõaþ . bàlyàt prabhçti duùñàtmà pàpànyeva samàcarat . taü påtraü durvinãtaü tu dçùñvà kodhasamanvitaþ . madhuþsa ÷okamà pede na cainaü ki¤cidabravàt . saüvihàya imaü lokaü praviùñovaruõàlayam . ÷ålaü nive÷ya lavaõe varaü tasmai nyavedayat . sa prabhàveõa ÷ålasya dauràtmye nàtmanastathà . santàpayati lokàstrãnvi÷eùeõa ca tàpasàn>% . sacàsuraþ ÷atrughnena hataþ tatkathà ràmàø uttaø . 63 aø . sa (÷atrutnaþ) mumoca mahàvàõaü lavaõasya mahorasi . urastasya vidàryà÷u pravive÷a rasàtalam .

#<kumbhãnasi># puø balidànave %<÷ambarasya ca yà màyà yà màyà namucerapi . baleþ kumbhãnase÷caiva sarvàstàyoùitoviduþ>% bhàø àø 2238 a

#<kumbhãpàka># puø narakabhede kàraõasahitaü tatsvaråpamuktaü bhàgaø 5 26 16 mahàrauravaþ kumbhãpàkaþ kàlasåtra ¤cetyàdinà narakàn vibhajya %<yastviha và ugraþ pa÷ån pakùiõo và pràõe uparandhayati tamapakaruõaü puruùàdairapi garhitamamutra yamànucaràþ kumbhãpàke taptatailai uparandhayanti>% %<karambhavàlukàtàpàn kumbhã pàkàü÷ca dàruõàn>% manuþ . %<stutivàdamipaü matvà kumbhãpàke mahãyate>% pràø taø .

#<kumbhãra># puüstrãø kumbhinaü hastinamaporayati ãra--aõ . jalajantubhede nakre amaraþ striyàü ïãù . %<saüvatsagntu kumbhã rastatojàyeta mànavaþ>% bhàø ànuø 111 aø . karmavipàka÷abde vivçtiþ .

#<kumbhãramakùikà># strã kumbhãropapadà makùikà ÷àkaø taø . (kumãre pokà) kãñabhede hàràø .

#<kumbhãràsana># naø %<atha vakùye mahàdeva! kumbhãràsanamuttamam . pàdopari padaü dattvà ÷ãrùopari karadvayam . tiùñheddaõóàkçtirbhåmau kumbhãràsanamucyate>% rudrayàø ukte àsanabhede

#<kumbhãla># puüstrã kumbhãra + rasya laþ . kumbhãre amarama là striyàü ïãù . saüj¤àyàü ka . caurabhede kumbhila÷abdàrthe

#<kumbhãvãja># naø 6 taø . jayapàlavçkùavãje ràjaniø .

#<kumbhodara># puø ÷ivapàriùadabhede . %<kumbhodaraü nàma nikumbhamitram>% raghuþ . kumbhatulyamudaramasya . tathodare triø striyàü ïãù

#<kuyava># puø kutsitena yauti yu--ac . asurabhede %<kutsàya ÷uùõaü ni barhãþ prapitve ahnaþ kuyavaü sahasrà>% çø 4 .16 . 12 . %<kuyavaü kuyavanàmàsuram>% bhàø %<÷ruùõaü pipruü kuyavaü vçttamindra . yadàbadhãþ>% çø 1, 103, 8 . kugatisaø . 2 kutsite dhànye %<kùãreõa snàtaþ kuyavasya yoùe>% çø 1 . 104 . 3 . %<pårõatara¤ca me kuyava¤ca me>% yajuø 18 . 11 %<kuyavaü kudhànyam>% vedadã pa0

@<[Page 2121b]>@
#<kuyavàc># puø asurabhede %<ni duryoõe kuyavàcamçdhi ÷ret>% çø 1 . 174 . 7 . %<kuyavàgityetannàmànamasuram>% bhà0

#<kura># ÷abde tudàø paraø akaø señ . kurati akorãt . cukora kurañaþ .

#<kurakà># strã kura--ka saiva kàyati kai--ka . sallakãvçkùe ràjaniø .

#<kuraïkura># puüstrã kuraü ÷abdaü karoti kç--ac pçø mum . sàrasapakùiõi hemacaø striyàü ïãù .

#<kuraïkura># puüstrãø kuramityavyaktaü ÷abdaü kurati kura--ka . sàrasakhage hàràø striyàü ïãù .

#<kuraïga># puüstrãø kau raïgati--ac . %<kuraïga ãùattàmraþ syàddhariõàkçtiko mahàn>% ityuktacihne 1 mçgabhede 2 mçgamàtre amaraþ striyàü ïãù . %<kuraïgamàtaïgapataïgabhçïgamãnà hatàþ pa¤cabhireva pa¤ca . ekaþ pramàdã sa kathaü na hanyate yaþ sevate pa¤cabhireva pa¤ca>% bhàgaø vyàø ÷rãdharaþ tanmàüsaguõà bhàvapraø yathà %<kuraïgo vçühaõobalyaþ ÷ãtalaþ pittahçdguruþ . madhurovàtahçt gràhã ki¤cit kaphakaromataþ . hariõasya guõaistulyaþ kuraïgaþ kathitobudhaiþ>% 2 tàralohe 3 tãrthabhede naø karatoyàü kuraïge ca triràtre poùitonaraþ . a÷vamedhamavàpnoti vigàhya prayataþ ÷uciþ bhàø ànuø 25 aø . syàrthe ka . kuraïgaka tatràrthe

#<kuraïganayanà># strã kuraïgasyeva nayanamasyàþ . sundaranetràya striyàü %<kintvekà yamunà kuraïganayanànetràmbu bhirvardhate>% udbhañaþ . kuraïgàkùyàdayopyatra %<kuraïgàkùãvçndaü tamanusarati prema taralam>% karpårastavaþ .

#<kuraïganàbhi># puø 6 taø . mçgamade gandhadravye ràjaniø tasya tannàbherjàtatvàdabhedopacàràttathàtvam kastårã÷abde guõàdyuktam .

#<kuraïgama># puüstrãø kau raïgaü mimãte mà--óa . hariõamede kuraïge mçge trikàø striyàü ïãù .

#<kuraïgikà># strã kau--raïgo'styasya ñhan . mudgaparõyàm ràjani0

#<kuracilla># puüstrãø kure ÷abde cillati cilla--÷aithilye ac . karkañe hemacaø striyàü ñàp .

#<kuraña># puüstrãø kura--añan kicca . carmakàre trikàø striyàü jàtitvàt ïãù

#<kuraõña(ka)># puø kuryate ÷abdyate kura--karmaõi aõñak . potajhiõñàm svàrthe ka . tatràrthe amaraþ .

#<kuraõóa># puø kura--aõóak 1 sàkaruõóavçkùe ràjaniø . 2 aõóavçddhiroge hemacaø tannidànàdi màdhavanidànoktaü yathà%<kruddho'nårdhagatirvàyuþ ÷otha÷ålakara÷carana . muùkau --vaïkùaõataþ pràpya phalakopàbhivàhinoþ . prapãóya dhamanã rvçddhiü karãti phalakoùayoþ . doùàsramedomåtràmbhobhirvçddhaþ saptadhà gadaþ . måtràndrajàtàvanilàddhetubheda÷ca kevalam . vàtapårõàïgataspar÷e råkùovàtàdaheturuk . pakvoóumbarasaïkà÷aþ pittàddàhoùmapàkavàn . kaphàcchãto guruþ snigdhaþ kaõóåmàn kañhino'lparuk . kçùõaspoñàvçtaþ pittavçttiliïga÷ca raktajaþ . kaphavanmedasà vçttirmçdustàlaphalopamaþ . måtravàraõa÷ãlasya måtrajaþ sa tu gacchataþ . ambhobhiþ pårõadçtivat kùobhaü yàti saruïmçduþ . måtrakçcchramadhaþ syàcca càlayan phalakoùayoþ . vàtakopibhiràhàrai, ÷ãtatoyàvagàhanaiþ . dhàraõe raõa bhàràdhvaviùamàïgapravartanaiþ . kùobhaõaiþ kùubhita÷cànyaiþ kùudràntràvayavaü yadà . pavano viguõãkutya svanive÷àdadhonayet . kuryàdvaïkùaõasandhistho granthyàbhaü ÷vayathuü tathà . upekùamàõasya ca muùkavçddhimàdhmànaruk stamamavatãü sa vàyuþ . prapãóito'ntaþsvanavàn prayàti pradhmàpayanneti puna÷ca muktaþ . antravçddhirasàdhyo'yaü vàtavçddhisamàkçtiþ>%

#<kuraõóaka># puø kuraõñaka + pçùoø . kuraõñakavçkùe ràyamukuñaþ

#<kurara># puüstrãø kuó ÷abde krarana . (kurala) vihage amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . %<tatra màmanayadrakùaþ kro÷antãü kuraromiva>% bhàø vaø aø 9108 %<devãü roråyamàõàü kurarãmivàrtàm>% bhàø saø 2351 ïãùantaþ 2 meùyàü hemacaø .

#<kuraràïghri># puø kurarasyàïghririva . devasarùape ràjani0

#<kurarorutà># strãø %<kurarorutà najabhajairlagayuk>% ityukta lakùaõe caturda÷àkùarapàdake varõavçttabhede . %<anaticirojjhitasya jaladena cira sthitabahubudbudasya payaso'nukçtim>% màvaþ .

#<kurala># puüstrãø kurara + rasya laþ . svanàmakhyàte pakùibhede striyàü jàtitvàt ïãù . 2 cårõakuntale puø dharaõiþ .

#<kurava># puø alpamakarandavattvàdalãnàmãùad ravo yatra . 1 raktabhiõñyàm, 2 kuravake, ÷abdaraø 3 sitamandàre ca . kugatisaø . 4 kutsita÷abde . bahuø . 5 tathà÷abdayukte triø . tataþ svàrthe ka . teùvevàrtheùu(kuóaci) iti khyàte 6 puùpavçkùe . %<kuravakastavakavyatiùaïgiõãti>% màghaþ .

#<kurasa># puø kutsitoraso'tra . 1 madyabhede bahuø . 2 kutsitarasayukte triø . 3 gojihvàlatàyàü strã ñàp . kugatisaø . 2 kutsite rame puø .

@<[Page 2122b]>@
#<kuràha># puüstrãø kulàha + lasya raþ . ãùatpàõóuvarõe kçùõajaïghe a÷vabhede hemacaø .

#<kurã># strã kuü bhåmiü ràti rà--ka gauràø ïãù . tçõadhànyabhede ràjaniø .

#<kurãra># naø %<ku¤a ucca>% uõàø kãran ucca . 1 maithune ujjvadattaþ . 2 ÷ãrùàvayavamede ca . %<kurãramasya ÷ãrùaõi>% athaø 6, 138, 3, stomà àsan pratidhayaþ kurãraü chanda o pasaþ çø 10, 85, 8,

#<kuru># puø kç--ka ucca . 1 candravaü÷ye àjamãóhançpaprapautre 1 ràjabhede %<yo'jamãóhasutastvanya çkùaþ saüvaraõastataþ . tapatyàü såryakanyàyàü kurukùetrapatiþ kuruþ . parãkùit sadhamurjahnurniùadha÷ca kuroþ sutàþ>% bhàgaø 9, 22, 3, yathà ca tasya tapatyàmudbhayaþ tathoktaü bhàø àø 134 aø %<evamàsãn mahàbhàgà tapatã nàma paurvikã . tava vaivasvatã pàrtha! tàpatyastvaü yayà mataþ . tasyàü sa¤janayàmàsa kuru saüvaraõo nçpaþ . tapatyàü tapatàü ÷reùñha! tàpatyastvaü>% tato'rjuna! . kurornivàsaþ janapade aõolup lupi vyaktivadvacanatà . 2 tadãyanivàsade÷abhede puø bhåmni . %<kurån svapiti>% siø kauø . sa ca de÷aþ vçhaø saø 14 aø kårmavibhàge %<sàketakurukàlakoñikukurà÷ca pàripàtranagaþ . audumbarakàpiùñhalagajàhvayà÷ceti madhyamidam>% madhyasthatayoktaü tatsãmàdi ca hastinàpuramàrabhya kurukùetrasya dakùiõe . pa¤càlapårbabhàge tu kurude÷aþ prakãrtitaþ, iti ÷aktisaïkamatantre uktam . %<à matsyebhyakurupà¤càlade÷yàþ>% bhàø kaø 208 ÷lokaþ . teùàü ràjani aõa bahuùu tasya luk . 3 tadde÷aràje puø bhçsni %<kuråõàü sç¤jayànà¤ca purohita àsa>% ÷ataø vràø 2, 5, %<uvàca pàrtha . pa÷yaitàn samavetàn kuråniti>% gãtà . %<÷riyaþ kuråõàmadhipasya pàlanãm>% kiràø tasyedam aõ . kaurava tadapatye puüstrã %<çkùàt sa varaõo jaj¤e kuruþ saüvaraõàttathà . yaþ prayàgamatikrasya kurukùetra¤cakàra ha . puõya¤ca ramaõoya¤ca puõyakçdbhirniùevitam . tasyànvavàyaþ sumahàn yasya nàmnà stha kauravàþ>% harivaü 033 aø kuryàø apatyeõya . kauravya tadapatye puüstrã bahuùu tasya luk . kvacinna %<kauravyàþ pa÷avaþ priyàparibhavakle ÷opa÷àntiþ phalam>% veõãsaüø . kauravye sàdhavaþ aõ . kauravyà iti tu màdhavaþ . %<striyàmavantikuntikurubhyaþ>% iti striyàü luki nçjatitvàdçï kuråþ . 4 odane mediø . 5 kaõñhakàrikàyàü ÷abdacaø piyavrataràjapautre 6 àgnãdhraràjaputrabhede %<tasyàsuha và àtmajàn sa ràjavara àgnãdhronàbhikiüpuruùaharivarùe làvçtaramyakahiraõmayakurubhadrà÷vaketumàlasaüj¤ànnava putrànajanayat>% bhàgaø 5 skaø 28 aø 19 ÷loø tatputrakururàjyatvena 7 uttarakurunàmake tadvarùe ca . tatpramàõa¤ca uttarakuru÷abde 10 94 pçø dar÷itam . puràõasarvasve viùõupuø %<nàbhi¤ca prathamaü barùaü tataþ kiüpuruùaü sthitam . harivarùaü tathaivànyat merordakùiõataþ sthitam . ramyaka¤cottaraü varùaü tathaivànu hiraõmayam . uttaràþ kuruva÷caiva yathà vai bhàrataü tathà . ilàvçta¤ca tanmadhye sauvarõomeruttamaþ>% iti . atastatputranavakanàmnà navànàü varùàõàü khyàtiriti . tatsannive÷àdikaü tatraivoktaü yathà %<bhadrà tathottaragirãnuttaràü÷ca tathà kurån . atãtyottarasambhodhiü samabhyeti mahàmune! . vaïkùu÷ca pa÷cimagirãnatãtya sakalàüstataþ . pa÷cimaü ketumàlàkhyaü varùamabhyeti sàrõavam . tathà càlakanandàpi dakùiõenetya bhàratam . prayàti sàgaraü bhçtvà saptabhedà mahàmune . ànãla niùadhàyàmau màlyavadgandhamàdanau . tayornadhyagato meruþ karõikàkàrasàüsthitaþ . bhàratàþ ketumàlà÷ca bhadrà÷vàþ kuravastathà . padmàni lokapadmasya maryàdà÷caiva bàhyataþ . jañharodevakåña÷ca maryàdàparvàtàtubhau . tau dakùiõottaràyàmàvànãlaniùadhàyatau . meroþ pa÷cimadigbhàge yathàpårvau tathà sthitau . tri÷çïgojàrudhi÷caiva uttare varùaparvatau . pårva pa÷càyatàvetàvarõavàntavyavasthitau . ityete munivaryoktà maryàdàparvatàstavaþ . jañharàdyàþ sthitàmeroryeùàü dvau dvau caturdi÷am . mero÷caturdi÷aü ye tu proktàþ ke÷araparvatàþ . ÷ãtàntyàdyà mune! teùàmatãpeha manoramàþ . ÷ailànàmantaradroõyaþ siddhacàraõasevitàþ . suramyàõi tathà teùu kànanàni puràõi ca . lakùmoviùõågnisåryàdi devànàü munisattama! . tànyàyatanaramyàõi juùñàni varakinnaraiþ . gandharvayakùarakùàüsi tathà daiteyadànavàþ . krãóanti tàsu ramyàsu ÷ailadroõãùvaharni÷am . bhaumàhyete smçtàþ svargà dharmiõàmàlayà mune! . naiteùu pàpakarmàõo yànti janma÷atairapi . bhadrà÷ve bhagavàn viùõuràsta haya÷irà dvija! . varàhaþ ketumàle tu bhàrate kårmaråpadhçk . matsyaråpa÷ca govindaþ kuruùvàste sanàtanaþ . vi÷varåpeõa sarvatra sarvaþ sarve÷varohariþ . sarvasyàdhàrabhåto'sau maitreyàste'khilàtmakaþ . yàni kiüpuruùàdyàni varùàsyaùñau mahàmune! . na teùu ÷okononoho nodvegaþ kùudbhayàdikam . susthàþprajà niràtaïkàþ sarvaduþ khavivarjitàþ . da÷advàda÷avarùàõàü sahasràõi sthiràyuùaþ . na teùu varùavaryeùu bhaumànyambhàüsi teùu vai . kçtatretàdikà naiva teùu sthàneùu kalpanà . sarvaùveteùu varùeùu sapta sapta kulàcalàþ . nadya÷ca ÷ata÷astebhyaþ prasåtà yà dvijottama!>% . vijitya yaþ pràjyamayacchaduttaràn kurånakupyaü vasu vàsavopamamaþ kiràø 8 yaj¤àdikartari triø kuru÷ravaõa÷abdeudàø .

#<kurukandaka># puünaø kurava iva vistãrõaþ kando'sya kap . målake (målo) ÷abdamàlà .

#<kurukullà># strã ÷yàmà÷aktibhede %<kàlã kapàlinã kullà kurukullà virodhinã>% ÷yàmàkavacam

#<kurukùetra># naø kuruõà candravaü÷yançpabhedena kçùñaü kùetram, karude÷àntaragataü và kùetram ÷àkaø madhyapadalopaþ . tãrthabhede tadvivçtiþ bhàø ÷alyaø 53 aø çùaya åcuþ . prajàpateruttaravedirucyate sanàtanã ràma! samantapa¤cakam . samãjire tatra purà divaukaso vareõa satreõa mahàvarapradàþ . purà ca ràjarùivareõa dhãmatà bahåni varùàõyamitena tejasà . prakçùñametat kuruõà mahàtmanà tataþ kurukùetramitãha paprathe . ràma uvàca . kimarthaü kuruõà kçùñaü kùetrametanmahàtmanà . etadicchàmyahaü ÷rotuü kathyamànaü tapodhanàþ! . çùaya åcuþ . purà kila kuruü nàma karùantaü satatotthitam . abhyetya ÷akrastridivàt paryapçcchata kàraõam . indra uvàca . kimidaü vartame ràjan! prayatnena pareõa ca . ràjarùe . kimabhirmataü yeneyaü kçtyate kùitiþ . kururuvàca . iha ye puruùàþ kùetre mariùyanti ÷atakrato! . te gamiùyanti sukçtàn lokàn pàpavivarjitàn . avahasya tataþ ÷akro jagàma tridivaü punaþ . ràjarùirapyanirviõõaþ karùatyeva vasundharàm . àràbhyàgamya caivainaü bhåyo bhåyo'vahasya ca . ÷atakraturanirviõõaþ pçùñvà pçùñvà jagàma ha . yadà tu tapasogreõa cakarùa vasudhàü nçpaþ . tataþ ÷akro'bravãddevànràjarùeyaccikãrùitam . etacchrutvà'bruvandevàþ sahasràkùamidaü vacaþ . vareõa cchandyatàü ÷akra! ràjarùiryadi ÷akyate . yadi hyatra pramãtà vai svargaü gacchanti mànavàþ . asmànamiùñvà kratubhirbhàgo no na bhaviùyati . àgamya ca tataþ ÷akrastadà ràjarùimabravãt . alaü khedena bhavataþ kriyatàü vacanaü mama . mànavà ye niràhàrà dehaü tyakùyantyatandritàþ . yudhi và nihatàþ samyagapi tiryaggatà nçpa! . te svargabhàjo ràjendra! bhaviùyanti mahàmate! . tathà'stviti tato ràjà kuruþ ÷akramuvàca ha . tatastamabhyanuj¤àpya prahçùñenàntaràtmanà . jagàma tridivaü bhåyaþ kùipraü balanisådanaþ . evametadyadu÷reùñha! kçùñaü ràjarùiõà purà . ÷akreõa càbhyanuj¤àtaü brahmàdyai÷ca suraistathà . nàtaþ parataraü puõyaü bhåmeþ sthànaü bhaviùyati . iha tapsyanti ye kecit tapaþ paramakaü naràþ . dehatyàgena te sarve yàsyanti brahmaõaþ kùayam . ye punaþ puõyabhàjo vai dànaü dàsyanti mànavàþ . teùàü sahasraguõitaü bhaviùyatyacireõa vai . ye ceha nityaü manujà nivatsyanti ÷ubhaiùiõaþ . yamasya viùayaü te tu na drakùyanti kadàcana . yakùyanti ye ca kratubhirmahadbhirmanuje÷varàþ . teùàü triviùñape vàso yàvadbhåmirdhariùyati . api càtra svayaü ÷akro jagau gàthàü suràdhipaþ . kurukùetranibaddhàü vai tàü ÷çõuùva halàyudha! . pàü÷avo'pi kurukùetràdvàyunà samudãritàþ . api duùkçtakarmàõaü nayanti paramàü gatim . surarùabhà vràhmaõasattamà÷ca tathà nçgàdyà naradevamukhyàþ . iùñvà mahàrhaiþ kratubhirnçsiüha! saütyajya dehàn sugatiü prapannàþ . tarantukàrantukayoryadantaraü ràmahradànàntu macakrakasya . etat kurukùetrasamantapa¤cakaü prajàpateruttaravedirucyate . ÷ivaü mahàpuõyamidaü divaukasàü susaümataü sarvaguõaiþ samanvitam . ata÷ca sarve nihatà nçpà raõe yàsyanti puõyàü gatimakùayàü sadà . ityuvàca svayaü ÷akraþ saha brahmàdibhistathà! taccànumoditaü sarvaü brahmaviùõumahe÷varaiþ . %<kurukùetre parãõahi sthale'pyagnyàdheyamanvàrambhaõãyàntaü bhavati>% kàtyàø 24 . 6 . 34 . kurukùetraü ca brahmarùide÷aþ . %<kurukùetra¤ca matsyà÷ca pa¤càlàþ ÷årasenakàþ . eùa brahmarùide÷o vai brahmàvartàdanantaraþ>% manåkteþ . idaü saüvarasutakurunçparàjyàntargatamata stannàmnà pathitam ataeva kuru÷abdadar÷ite bhàgaø vàkye kurukùetrapatiü kurumityuktam . bhàø àø 94 aø . %<tataþ saüvaraõàddevã tapatã suùuve kurum . ràjannetaü prajàþ sarvà dharmaj¤a iti menire . tasya nàmnà'bhi vikhyàtaü pçthivyàü kurujàïgalam . kurukùetraü ca tapasà puõyaü cakre mahàtapàþ>% iti . kurukùetrasthatãrthamahàtmyaü bhàø vaø 83 aø uktaü yathà %<tato gaccheta ràjendra! kurukùetramabhiùñutam . pàpebhyo yatra mucyante dar÷anàt sarvajantavaþ . kurukùetraü gamiùyàmi kurukùetre vasàmyaham . ya ebaü satataü bråyàt so'pi pàpaiþ pramucyate . pàü÷avo'pi kurukùetre vàyunà samudãritàþ . api duùkçtakarmàõaü nayanti paramàü gatim . dakùiõena sarasvatyàdçùadvatyuttareõa ca . ye vasanti kurukùetre te vasanti tripiùñape . tatra màsaü vasedvãra! sarasvatyàü yudhiùñhira! . yatra vrahmàdayo devà çùayaþ siddhacàraõàþ . gandharvàpsaraso yakùàþ pannagà÷ca mahãpate! . brahmakùetraü mahàpuõyamabhigacchanti bhàrata! . manasàpyabhikàmasya kurukùatraü yudhiùñhira! . pàpàni vipraõa÷yanti brahmaloka¤ca gacchati . gatvà hi ÷raddhayà yuktaþ kurukùatraü kurådvaha! . phalaü pràpnoti ca tadà ràjasåyà÷vamedhayoþ . tato maïkaõakaü nàma dvàrapàlaü mahàbalam . yakùaü samabhivàdyaiva gosahasraphalaü labhet . tato gaccheta dharmaj¤o viùõoþ sthànamanuttamam . satataü nàma ràjendra! yatra sannihito hariþ . tatra snàtvà ca natvà ca trilokaprabhavaü harim . a÷vamedhamayàpnoti viùõuloka¤ca gacchati . tataþ pariplavaü gacchettorthaü trailokyavi÷rutam . agniùñomàtiràtràbhyàü phalaü pràpnoti bhàrata! . pçthivãtãrthamàsàdya gosahasraphalaü labhet . tataþ ÷àlåkinãü gatvà tãrthasevã naràdhipa! . da÷à÷vamedhe snàtvà ca tadeva phalamàpnuyàt . sarpadevãü samàsàdya nàgànàü tãrthamuttamam . agniùñomamavàpnoti nàgaloka¤ca vindati . tato gaccheta dharmaj¤o dvàrapàlaü tarantukam . tatroùya rajanãmekàü gosahasraphalaü labhet . tataþ pa¤canadaü gatvà niyato niyatà÷anaþ . koñitãrthamupaspç÷ya hayamedhaphalaü labhet . a÷vinostãrthamàsàdya råpavànabhijàyate . tato gaccheta dharmaj¤o vàràhaü tãrthamuttamam . viùõurvaràharåpeõa pårvaü yatra sthito'bhavat . tatra snàtvà nara÷reùñha! agniùñomaphalaü labhet . tato jayantyàü ràjendra somatãrthaü samàvi÷et . snàtvà phalamavàpnoti ràjasåyasya mànavaþ . ekahaüse naraþ snàtvà gosahasraphalaü labhet . kçta÷aucaü samàsàdya tãrthasevã naràdhipa . puõóarãkamayàpnoti kçta÷auco bhavecca saþ . tato mu¤javañaü nàma sthàõoþ sthànaü mahàtmanaþ . upoùya rajanãmekàü gàõapatyamavàpnuyàt . tatraiva ca mahàràja! yakùiõãü lokavi÷rutàm . snàtvàbhigamya ràjendra! sarvàn kàmànavàpnuyàt . kurukùetrasya taddvàraü vi÷rutaü bharatarùabha! . pradakùiõamupàvçtya tãrthasevã samàhitaþ . sammitaü puùkaràõà¤ca snàtvàccarya pitçdevatàþ . jàmadagnyena ràmeõa kçtantat sumahàtmanà . kçtakçtyo bhavedràjanna÷vamedha¤ca vindati . tato ràmahradàt gacchet tãrthasevã samàhitaþ . tatra ràmeõa ràjendra! tarasà dãptatejasà . kùàttramutsàdya vãreõa hradàþ pa¤ca nive÷itàþ . pårayitvà naravyàghra! rudhireõeti vi÷rutam . pitarastarùitàþ sarve tathaiva prapitàmahàþ . tataste pitaraþ prãtà ràmamåcurnaràdhipa! . pitara åcuþ . ràma! ràma! mahàbhàga! prãtàþ sma tava bhàrgava! . anayà pitçbhaktyà ca vikrameõa ca te prabho! . varaü vçõãùva bhadraü te kimicchasi mahàdyute . evamuktaþ sa ràjendra . ràmaþ praharatàü varaþ . abravãt prà¤jalirvàkyaü pitén sa gaganesthitàn . bhavanto yadi me prãtà yadyanugràhyatà mayi . pitçprasàdamiccheyaü tapa àpyàyanaü punaþ . yacca roùàbhibhåtena kùattramatsàditaü mayà . tata÷ca pàpànmucyeyaü yuùmàkaü tejasàpyaham . hradà÷ca tãrthãbhåtà me bhaveyurbhuvi vi÷rutàþ . etacchrutvà ÷ubhaü vàkyaü ràmasya pitarastadà . pratyåcuþ paramaprãtà ràmaü harùasamanvitàþ . tapaste vardhatàü bhåyaþ pitçbhaktyà vi÷eùataþ . yacca roùàbhibhåtena kùattramutsàditaü tvayà . tata÷ca pàpànmuktaratvaü nihatàste svakarmabhiþ . hradà÷ca tava tãrthatvaü gamiùyanti na saü÷ayaþ . hradeùveteùu yaþ snàtvà pitén santarpayiùyati . pitarastasya vai prãta dàsyanti bhuvi durlabham . ãpsita¤ca manaþkàmaü svargaloka¤ca ÷à÷vatam . evaü dattvà varànràjan! ràmasya pitarastadà . àmantrya bhàrgavaü prãtyà tatraivàntarhitàstataþ . evaü ràmahradàþ puõyà bhàrgavasya mahàtmanaþ . snàtvà hradeùu ràmasya brahmacàrã ÷ubhavrataþ . ràmamabhyarcya ràjendra! labhedbahu suvarõakam . vaü÷amålakamàsàdyatãrthasevã kurådvaha! . svave÷amuddharedràjan! snàtvà vai vaü÷amålake . kàya÷odhanamàsàdya tãrthaü bharatasattama! . ÷arãra÷uddhiþ snàtasya tasmiü stãrthe na saü÷ayaþ . ÷uddhadeha÷ca saüyàti ÷ubhàllo kànanuttamàn . tato gaccheta dharmaj¤a! tãrthaü trailokyavi÷rutam . lokà yatroddhçtàþ pårbaü viùõunà prabhaviùõunà . lokoddhàraü samàsàdya tãrthaü trailokyapåjitam . snàtvà tãrtha vareràjan! lokànuddharate svakàn . ÷rãtortha¤ca samàsàdya snàtvà niyatamànasaþ . arcayitvà pitén devàn vindate ÷riyamuttamàm . kapilàtãrthamàsàdya brahmacàrã samàhitaþ . tatra snàtvàrca yitvà ca pitén svàn daivatànyapi . kapilànàü sahasrasya phalaü vindàta mànavaþ . såryatãrthaü samàsàdya snàtvà niyatamànasaþ . arcayitvà pitén devànupayàsaparàyaõaþ . agniùñomamavàpnoti såryaloka¤ca gacchati . gavàü bhayanamàsàdya tãrthasevã yathàkramam . tatràbhiùekaü kurvàõo gosahasraphalaü labhet . ÷aïkhinãtãrtha màsàdya tãrthasevã kurådvaha! . devyàstãrthe naraþ snàtvà labhate vãryamuttamam . tato gaccheta ràjendra! dvàrapàlaü karantukam . tacca tãryaü sarasvatyàü yakùendrasya mahàtmanaþ . tatra snàtvà naro ràjannagniùñomaphalaü labhet ..>% %<dharmakùetraü kurukùetraü dvàda÷ayojanàvadhi>% hàràø 2 devayajanasthàne %<kurukùetre'mã devà yaj¤aü tanvate>% ÷ataø vràø 4 . 1 . 5 . 13 . %<teùàü kurukùetraü devayajanaü yasmàdàhuþ kurukùetraü devànàü devayajanaü tasmàdyatra kva ca kurukùetrasya nigacchati tadeva manyate idaü devayajanamiti taddhi devànàü devayajanam>% ÷ataø vràø 14 . 1 . 1 . 2 asmin pakùe ca kuru devayaj¤àdhàrabhåtaü kùetram àdhàre kartçtvopacàràt kartari kupratyaya iti mantravyam . 3 avimukte kùetre ca . devayajanaparatà'vimuktaparatà càsya %<dharmakùetre kurukùetre>% iti gãtàvyàø nãlakaõñhena samarthità yathà %<tatra vede teùàü kurukùetraü devayajanamàseti>% karbhakàõóaprasiddhaü kurukùetramanyat %<avimuktaü vai kurukùetraü devànàü devayajanaü sarveùàü bhåtànàü brahma sadanam>% ityavimuktàkhyaü brahmapràptisthànabhåtaü kurukùetramanyat brahmasadanatvaü càsya %<atra hi jantoþ pràõeùåtkramamàõeùu rudrastàrakaü brahma vyàcaùñe yenàsàvamçtã bhåtvà mokùã bhavatãti>% vàkya÷eùeõa vyutpàditam etadvyàvçttyarthaü dharmakùetre iti vi÷eùaõaü kurude÷àntaragataü hi kurukùetraü dharmakùetrameva na tu tat brahmasadanaü pravargyakàõóe tasya dharmakùetratvamàtra÷ravaõàt

#<kurukùetrãyoga># puø ekasmin sàvane tithinakùatrayogànà kùayaråpe jyoø ukte 1 yogabhede . 2 kurukùetre mçtyusåcake grahayogabhede ca . %<pa¤cagrahayute mçtyau lagnasaüsthe vçhaspatau . saumyakùetragate lagne kurukùetre mçtirbhavet>% jàtakàmçte yogàdhyàyaþ .

#<kurujàïgala># naø jaïgalameva jàïgalaü kuruùu jàïgalam . 1 kurukùetre %<tasya nàmnà'bhivikhyàtaü pçdhivyàü kurujàïkalam . kurukùetraü sa(kuruþ) tapasà puõyaü cakre mahàtapàþ>% bhàø àø 94 aø %<yadà parãkùit kurujàïgale vasan>% bhàgaø 1, 16, 11, kurava÷ca jàïgalà÷ca dvaø . kurude÷e jàïgalade÷e ca puü bhåmni %<kathamàlakùitaþ pauraiþ saüpràptaþ kurujàïgulàn>% bhàgaø 1, 4, 7, kuravo jàïgalà÷ca de÷abhedàþ ÷rãdharaþ . kurava÷ca làïgala¤ca %<vi÷iùñaliïgo nadãde÷o'gràmataþ>% pàø samàø ekavadbhàve kurujàïgalam . 3 tatsamàhàre na0

#<kuruña># puø kutsitaü roñati ruña--dãptipratiùàte ka . sitàvaraka÷àke ràjaniø .

#<kuruõña># puø kutsitaü ruõñati ruñi--steye ac . pãtajhiõñyàm pãtàmlàne mediø . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ

#<kuruõñã># strã ku + ruñi--steye ac gauràø ïãù . 1 dàru puttalikàyàü mediø . 2 bràhmaõyàü jañà0

#<kuruta># puø kura--bàø utak . vaü÷anirmite vçhadàkàre pàtrabhede saiva pàdo'sya hastyàø nàntyalopaþ . kurutapàdaityeva .

#<kurutãrtha># naø bhàrataprasiddhe tãrthabhede tacca tãrthaü %<yatra brahmàdibhirdevairçùibhi÷ca tapodhanaiþ . saimàpatyena devànàmabhiùikto guhastadà . taijasasya ca pårveõa kurutãrthaü kurådvaha! kurutãrthe naraþ sràtvà brahmacàrã jitendriyaþ . sarvapàpavi÷uddhàtmà brahmalokaü prapadyate>% bhàø vaø 68 aø uktam .

#<kurunadikà># strã yathàlpikà nadã kurunadiketyucyate ityuktàyàmalpàyàü nadyàm .

#<kurupi÷aïgilà># strã kuru ityanukaraõa÷abdakaraõena målàvayavabhakùikàyàü godhàyàm %<kaãbhare pi÷aïgilà kaãü kurupi÷aïgilà>% iti pra÷ne %<ajàre pi÷aïgilà ÷vàvit kurupi÷aïgilà>% yajuø 23 . 55 . 56 . uttaram %<÷vàvit godhà kurupi÷aïgilà . kuru÷abdà'nukaraõe pi÷a--avayave iti dhàtorigupadheti kapratyayaþ kuru iti ÷abdànukurvàõà pi÷àn målàdyavayacàn gilati . pi÷aïgilà målàni ÷ataü kukùau sthàpayati ÷ata¤ca bhakùayatãti godhàyàþ svabhàvaþ>% vedadãpaþ .

#<kurumba># naø kura--bàø umbaca . (kamalàleùu) 1 kulapàlake jambãrabhede ÷abdacaø . 2 droõapuùpyàü strãø ñhàp ràjaniø gauràø ïãù . saiühalãvçkùe ràjaniø . svàrthe va tatràrthe

#<kururàj># puø kuruùu ràjate ràja--kvip . duryodhane trikàø kuråõàü ràjà ñacsamàø . kururàjo'pyatra

#<kurula># puø kura + ulak . lalàñasthe cårõa kuntale hemaca0

#<kuruvaka># puø ku + ru--ka--kutsitaü ruvobhramaro yatra kaù . 1 raktajhiõñyàm amaraþ 2 pãtajhiõñyàü hema0

#<kuruvarùa># naø kurusaüj¤akaü varùam . jambudvãpasthe uttarakurusaüj¤ake varùabheda uttakuru÷abde 1094 pçø vivçtiþ

#<kuruvinda># puø kurån målakàraõatvena vindati vida--÷a mucàø mum . 1 mustàyàm amaraþ 2 màùe ràjaniø 3 kàcalavaõe 4 màõikyaratne naø ràjaniø . 5 kuruvilvaratne 6 kuùmàùe brãhibhede mediø 7 darpaõe 8 hiïgule ca naø ÷abdaci0

#<kuruvilva># puø kuruùu vilvaiva . 1 padmaràgamaõau trikàø saüj¤àyàü ka . kuruvilvaka kulmàùe (vanakurathi) ratnamà0

#<kuruvista># puø kuruùu vikhyàtaþ vistaþ . svarõapale amaraþ

#<kuruvçddha># puø kuråõà janapadànàü ràjànaþ tadràjasya taddhitasya bahuùu luk teùu kuruùu vçddhaþ . bhãùme . %<tasya saüjanayan harùaü kuruvçddhaþ pitàmahaþ>% gãtà .

#<kuru÷ravaõa># triø kuravaþ yaj¤akartàraþ teùàü ÷ravaõaþ stotéõàü ÷rotà ÷ru--nandyà lyu . çtvijàü stuti÷rotari kuru÷rabaõa màvçõi ràjànaü tràsadasyavam çø 10, 33 aø %<kuru÷ravaõa! dadatomavàni>% çø 10 . 32 . 9 . he kuru÷ravaõa! kuravaþ çtvijaþ teùàü stutãnàü ÷rotaþ! bhà0

#<kuråñinã># strã kirãñinã + vede pçùoø . kirãñayuktàyàü senàyàm bàhinã vi÷varåpà kuråñinã athaø 10, 1, 15

#<kuråpya># naø ãùat råpyaü ÷ubhratvena sàdç÷yàt . 1 raïganàmake dhàtau ràjaniø koþ pçthivyàþ kusthànàt và àgataø råpyap . pçthivyàþ kusthànàdvà 2 àmate tri0

#<kurkuña># puüstrãø kurityavyaktaü ÷abdaü kuñati kuña--ka . kukkuñe hàràø %<÷vànaþ kurkuñacaõóàlàþ samaspar÷àþ prakãrtitàþ . ràsabhoùñrau vi÷eùeõa taspàttànnaiva saüspç÷et>% pa¤cataø striyàü jàtitvàt ïãù

#<kurkuñàhi># puø kurkuñatulyamahati aha--in . kurkuñà bhe khage striyàü ïãù

#<kurkura># puüstrãø kurityavyaktaü÷abdaü korati kura--ka . kukkure ràyamukuñaþ %<kurkuràviva kåjantau>% athaø 7, 95, 2, %<upakartumapi pràptaü niþsva manvanti kurkuram>% pa¤cataø .

#<kurcikà># strã kårcikà pçùoø . kårcikà÷abdàrthe amarañãkà

#<kurõaja># puø kula¤janavçkùe gandhamåle ràjaniø .

#<ku(kå)rda># krãóàyàü bhvàø àtmaø akaø señ . ku(kå)rdvate aku(kå)rdaùña cuku(kå)rde . arthavatparibhàùayà nakurachuràmiti niùedhàpravçttàvapi dãrghamadhyàntarapàñhasàmarthyàt rephe pare na dãrghaþ iti såcitam . tena kurdanamityàdau na dãrghaþ .

#<ku(kå)rdana># naø ku(kå)rda--bhàve lyuñ . krãóàyàü (kodà) amaraþ .

#<ku(kå)rpara># puø kura--kvip kuþ piparti ac paraþ karmaø . 1 jànuni, 2 kaphoõau ca . bhediø dãrghamadhyapàñhàntare niø dãrghaþ

#<ku(kå)rpàsa># puünaø kurpare asyate àste kà gha¤ pçø . strãõàü ka¤culikàyàü (kàüculã) svàrthe ka . tatraivàrthe . %<prasvedavàrisavi÷eùaviùaktamaïge ku(kå)rpàsakaü kùatanakhakùatamutkùipantã>% màghaþ . %<manoj¤aku(kå)rpàsakapãóitastanà>% ratnà0

#<kurvat># puüstrã ku--÷atç . 1 carmakàre 2 bhçtye triø vi÷vaþ 3 kartari triø . striyàü ïãp .

#<kurvadråpa># puø kurvat phalonmukhaü råpaü yasya . bauddhamatasiddhe phalajananàya yogye dhànyàdau vãje . sa ca vauddhamate ati÷ayàtnà sahakàribhiràdhãyate iti sthitam yathà %<atha bhàvàdabhinno'ti÷ayaþ sahakàribhiràdhãyate ityubhyupagamyate tarhi pràcãnabhàvo'nati÷ayàtmà nivçttaþ amya÷càti÷ayàtmà kurvadråpàdipadavedanãyo jàyata iti>% sarvadar÷anasaüø . kùaõika÷abde bauddha÷abde ca vivçtiþ .

#<kurvàõa># triø kç--÷ànac . 1 bhçtye 2 kàrake ca ÷abdaciø .

#<kurvàdi># puø apatye õyapratyayanimitte pàõinyukte ÷abdagaõabhede saca gaõaþ kuru gargara maïguùa ajamàra rathakàra vàvadåka (samràjaþ kùatriye) kavi vimati kàpi¤jalàdi vàk vàmaratha pitçmat indralàjã eji vàtaki dàbhoùõãùi gaõakàri kai÷ori kuña ÷alàkà mura pura erakà ÷ubhra abhra darbha ke÷inã (veõà chandasi) ÷årpa õàya ÷yàvanàya ÷yàvaratha ÷yàvaputra satyaïkàra vaóabhãkàra pathikàra måóha ÷akandhu ÷aïu ÷àkam ÷àkin ÷àlãna kartç hartç ina piõóã (vàmarathasya kaõvàdivat kharavarjam) kauravya

#<kula># bandhe saühatau ca bhvàø paraø akaø señ . kolati akolãt cakola . kulam . vaü÷eevàsya prayoga iti vadan durgàdàsaþ àkulaþ saïgulaityàdiprayogamapa÷yan paràstaþ . à + vyagratàyàm ca¤calatàyàm . àkolati %<kimetadityàkulamãkùitaü janeþ>% màùaþ %<udapataddivamàkula locanaiþ>% bhaññiþ . sam + saïkãrõatàyàm saïkula yuddham bhàø droø paø . %<alikulasaükulakusumaniràkuletyàdi>% jayadevaþ . %<÷aïkhakulàkulena>% màghaþ .

#<kula># naø kula--ka, kuï ÷abde karmaõi bàø lak, kuübhåmiü làti là--ka, kau bhåmau lãyate %<anyebhyo'pi>% pàø óaø yathàyatham vyutpattiþ . 1 janapade de÷e . madhyamahaladvayena yàvatã bhåmiþ kçùyate tàvatyàü 2 bhåmau %<da÷ã kulantu bhu¤jãta>% manuþ . %<aùñàgavaü dharmahalaü ùaógavaü jãvitàrthinàm . caturgavaü gçhasthànàü dvigavaü brahmaghàtinàm>% hàrãtasmaraõàt ùaógavaü madhyamaü halamiti tathàviùahaladvayena yàvatã bhåmiþ kçùyate tàvadbhåmiþ kulamityucyate kullåø . 3 gotre 4 vaü÷e . 5 sajàtigaõe viprakulam pakùikulam . svagakulàya kulàyanilàyitàm màghaþ tatra satkuladharmà÷ca %<àcàro vinayo vidyà pratiùñhàtãrthadar÷anam . niùñhà vçttistapodànaü navadhà kulalakùaõam>% . abhiyuktoktàþ tasya nà÷akadharmà÷ca kårma puø 15 aø uktà yathà %<gobhi÷ca ghoñakairvipra! kçùyà ràjopasevayà . kulànyakulatàü yànti yàni hãnàni vçttataþ . kuvivàhaiþ kriyà lopairvedànadhyayanena ca . kulànyakulavàü yànti bràhmaõà tikrameõa vai . ançtàt pàradàryàcca tathà'bhakùyasya bhakùaõàt . a÷rautadharmàcaraõàt kùipraü na÷yati vai kulam . a÷rotriyeùu vedànàü vçùaleùu tathaiva ca . vihitàcàrahãneùu kùipraü na÷yati vai kulam>% .
     manunà tu kulanàsavçddhyoþ kàraõamuktaü yathà %<÷ocanti jàmayo yatra vina÷yatyà÷u tat kulam . na ÷ocanti tu yatraità vardhate taddhi sarvadà . jàmayo yàni gehàni ÷apantyapatipåjitàþ . tàni kçtyàhatànãva vina÷yanti samantataþ . tasmàdetàþ sadà påjyà bhåùaõàcchàdanà÷anaiþ . bhåtikàmairnarairnityaü satkàreùåtsaveùu ca . santuùño bhàryayà bhartà bhartrà bhàryà tathaiva ca . yasminneva kule nityaü kalyàõaü tatra vai dhruvam . yadi hi strã na roceta pumàüsaü na pramodayet . apramodàt punaþ puüsaþ prajana na pravartate . striyàntu rocamànàyàü sarvaü tadrocate kulam . tasyàntvarocamànàyàü sarvameva na rocate . kuvivàhaiþ kriyàlopairvedànadhyayanena ca . kulànyakulatàü yànti bràhmaõàtikrameõa ca . ÷ilpena vyavahàreõa ÷ådràpatyai÷ca kebalaiþ . gobhira÷vai÷ca yànai÷ca kçùyà ràjopasevayà . ayàjyayàjanai÷caiva nàstikyena ca karmaõàm . kulànyà÷u vina÷yanti yàni hãnàni mantrataþ . mantratastu samçddhàni kulànyalpadhanànyapi . kulasaïkhyà¤ca gacchanti karùanti ca mahad ya÷aþ>% . kularakùàrthaüvivàha viùaye tyàjyakulàni manunoktàni yathà %<mahàntyapi samçddhàni go'jàvidhanadhànyataþ . strãsambandhe da÷aitàni kulàni parivarjayet . hãna kriyaü niùpuruùaü ni÷chandoroma÷àr÷asam . kùayyàmayàvyapasmàri÷vitri kuùñhikulàni ca>% . 6 gçhe 7 dehe ca 8 ÷reùñhe triø mediø . %<jãvaprakçtitattva¤ca dikkàlàkà÷ameva ca . kùityaptejo vàyava÷ca kulamityabhidhãyate>% tantrokteùu 9 jãvàdiùu 10 kulike ÷ilpikulapradhàne puø bharataþ . kule bhavaþ yat kulya kha . kulona, dçka¤ . kauleyaka kulodbhave triø a÷vàdiø caturarthyà yaþ . kulyakulasannikçùñade÷àdau triø balàdiø de÷e matpa masya vaþ . kulavat kulayukte triø striyàü ïãp kulavatã tatra sajàtãyasaüghe %<yasyà÷caladvàridhivàrivãcicchañocchalacchaïkhakulàkulena>% màghaþ alikulasaïkuletyàdi jayadevaþ pçthivyàdhàre målàdhàre lãyate--lã + óa . 11 kulakuõóalyàü strã upacàràt tadupàsake tantrokte 12 àcàravi÷eùayukte kulàcàràdhikàreõaiva kulacandrikà kulakramadãpikà kulacåóàmaõikulàrõavàdayavastantragranthàþ 13 bhåmilagne ca triø . 14 tantrokte tithinakùatravàrabhede triø kulatithikulanakùatrakulavàra÷abde kulàcàra÷abde ca vivçtiþ .

#<kulaka># naø kula--ka kau lãyate lã--óa và tataþ saüj¤àyàü kan . 1 pañolalatàyàü 2 parasparasaüvaddha÷lokapa¤cake ca mediø %<kalàpakaü caturbhi÷ca pa¤cabhiþ kulakaü matam>% sàø daø . 3 kàkendau puø amaraþ 4 valmãke puø 5 kula÷reùñhe triø mediø 6 maruvakavçkùe puø ratnamàø . 7 haritasarthe puüstrãø ràjaniø . 8 kupãlau puø màvapraø . 9 ÷ilpikulapradhàne triø bharataþ .

#<kulakarkañã># strã nityakarmaø . cãnakarkañyàü ràjaniø .

#<kulakuõóalinã># strã kau pçthivãtattvàdhàre målàdhàre lãyate lã--óa karmaø . tantrokte målàdhàre sarpãvadavasthite ÷iva÷aktibhede kulakuõóalãtyapyatra strã . tatsvaråpàdikaü ÷àradàyàmuktam yathà %<tata÷caitanyaråpà sà sarvagà vi÷varåpiõã . ÷ivasannidhimàsàdya nityànandaguõodayà . dikkàlàdyanavacchinnà sarvavedàrthagà ÷ubhà . paràparavibhàgena para÷aktiriyaü smçtà . yoginàü hçdayàmbhoje nçtyantã nityama¤jasà . àdhàre sarvabhåtànàü sphurantã vidyudàkçtiþ . ÷aïkhàvartakramàddevã sarvamàvçtya tiùñhati . kuõóalobhåtasarpàõàmaïga÷riyamupeyuùã . guõità sarvagàtreùu kuõóalã paradevatà . vi÷vàtmanà prabuddhà sà såte mantramayaü jagat . sarvadevamayã devã sarva mantramayã ÷ivà . sarvatattvamayã sàlàt såkùmà såkùmatarà vibhuþ . tridhàmajananã devã somasåryàgniråpiõã . tribhedanejasàü kartrã ÷abdabrahmasvaråpiõã . dvicatvàriü÷advarõàmà pa¤cà÷advarõaråpiõã>% . vivçtametat padàrthàdar÷e ràghavabhaññena yathà kuõóalinota utpattimàha tata÷caitatyeti . taduktaü %<målàdhàràt prathamamuditoyastu ÷abdaþ paràkhyaþ pa÷càt pa÷yantyagha hçñayagobuddhiyug madhyamàkhyaþ . vaktre vaikhararyatha rurudiùorasya jantoþ suùumõàbaddhastasmàdbhavati pavanapraritovarõasaüghaþ>% . tataþ ÷arãrotpattyanantaraü caitanyaråpà ataeva ÷abdabrahmayã sà devã kuõóalã paradevatà sarvagàtreõa guõità ataeva vi÷vàtmanà sarvàtmanà prabuddhà jàtaprabodhà mantramayaü jagat såta iti dåreõa sambandhaþ . tatra målàdhàre kuõóalãbhåtasarpavannàóãvartate tanmadhye vàyuva÷àdasyàþ saïkaraõameva guõanam . caitanyaråpeti svaråpàkhyànaü sà prasiddhà sarvamàvçtya tiùñhatãtyanena kartçvyàptirdar÷ità vi÷varåpiõãtyanena viùayavyàptiþ . ÷ivasannidhimàsàdya sthiteti ÷eùaþ anena ÷aivasiddhànte ÷akti÷abdavàcyeyamityuktaü sannidhi÷abdo'pyaupacàrivaþ tanmate ÷iva÷aktyorabhedàt taduktamabhinavaguptapàdàcàryaiþ ÷akte÷ca ÷aktimadråpàdvyatirekaüna vàcchati . tàdàtmyamanayornityaü vahni %<hanayoriva>% . yadvà sampasyaïnidhisvaråpaü ÷ivasvaråpaü pràpyetyarthaþ vakùyati ca %<piõóambhavet kuõóalinã ÷ivàtmeti>% guõànàü satvarajastamasàmudayoyasyàþ sà nityànandà càsau guõodayà ca sà nityànandaguõodayà tena kuõóalinãsvaråpamukta guõodayetyanena sàïkhyamate prakçti vàcyeyamityuktaü yadàhuþ %<pradhànamiti yàmàhuryà ÷aktiriti kathyate>% iti idànãmadhyàtmàdhibhåtàdhidaivàdi viùayàdijyotiùakrameõa tasyà vyàptimàha dikvàleti sarvadehànugeti dehavyàptiþ paràparavibhàgena kàcana parà ÷aktiþ kàcanàparà tadvibhàgenàpãyaü para÷aktireva yadàhuþ %<bhåmiràpo'nalovàyuþ khaümanobuddhire va ca . ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtiraùñadhà . apareyamitastvanyàü prakçtiü vidvi me paràm jãvabhåtàü mahàvàho . yayedaü dhàrpyate jagat>% (gãtà) . yadvà paraþ sthålaþ aparaþ mahàsthålaþ mahadàdiþ tadvibhàgena para÷aktiþ sthålà ÷aktiþ sthålàtsthåletyukteþ . anena mahadàdivyàptiþ yadvà savva dehànugetyanena pràkçta÷abdatortha ta÷va puüstrãnapuü sakaliïgavyàptirdar÷ita ÷abdato yathà ÷iva ityucyate kaõóalinãtyucyate pradhànamiti evaübhåtàpi sà strãtvenaiva nirdi÷yata ivyàha paràpareti parà puüprakçtiþ aparaü napuüsakaprakçtistadvibhàgena iyaü para÷aktiþsmçtà ayamarthaþ yadyapi liïgatrayavàcyà tathàpi tårõamevàcalabhaktibhàrapari÷ràntamaktajanasamastàkàïkùàkalpaballã para÷aktiùabdavàcyeti . ata eva ÷ubhà ramaõãyà yadàhuràcàryàþ puünapuüsakayostulyàpyaïganàyàü vi÷iùyata iti nityaklinnàmnàye'pi %<sarvatràvacchitàpyeùà kàminãùu vi÷eùataþ . prakà÷ate tatastàsàmativçttiü na kàrayediti>% a¤jasà tattvaü na yoginàü hçdayàmbhoje nçtyantãtyasya taireva guråpade÷ena j¤àyate ityarthaþ . dç÷yà taireva sà devã sadà de÷akade÷itairityukteþ sarvabhåtànàm àdhàre målàdhàracakre sphurantã anena sthànanirde÷aþ vidyudàkçtirityanena dhyànamuktaü yadàhuþ %<taóitkoñiprakhyàü svarucijitakàlànalarucimiti>% atha bànena aneka÷abdotpattihetutvenànekadhà bhavatãtyuktaü ïkhamadhye ya àvartaþ sa yathà ÷aïkhamadhyamàvçtya tiùñhati tadvadiyamapi devãtyarthaþ . idamavàntaravàkyaü bhinnameva ÷aïkheti kuõóalãtyanayorhe tuhetumadbhàvena yojanà . kuõóalãbhåtà kuõóalàkàratàü pràptà ye sarpà tathàbhåtà . kecana kuõóalãti bhinnaü padaü varõayanti bhåtàni sarpà÷ca te yathà kuñilagatayastadvadiyamapãtyarthaþ iti tatra kuõóalã paradevatetyanena punaruktiþ . sarvadevamayãti devavyàptiþ dãvyatãti devã tejoråpetyarthaþ anena tejovyàptiþ . sarvamantramayãti mantravyàptiþ . ÷ivà ÷ivaråpetyarthaþ yadvà ÷ivà kalyàõaråpà . sàkùàt sarvatattvamayãti tattvavyàptiþ . såkùmà såkùmatarà vimuriti virodhaþ parihàrastu såkùmà svaråpataþ såkùmatarà durj¤ànà yadvà såkùmàt trasareõorapi såkùmatarà aõutarà anenà õvàdivyàptirdar÷ità taduktaü %<bàlàgrasya sahasradhà vidalitasyaikena bhàgena yà såkùmatvàt sadç÷ã trilo jana nãti>% vibhuþ iyattayà j¤àtuma÷akyà . tridhàmeti såryasomàgniråpà . yadvà tridhàmeti sthànatrayaü pàtàlabhåkhargaråpà anena sthànavyàptirdar÷ità dvicatvàriü÷advarõàtmà bhåtali pimantramayã pa¤cà÷advarõaråpiõãti màtçkàmayã . tasyà dhyànàdikamuktaü prayogasàre yathà målàdhàre kuõóalinãü dhyàtvà saüpåjayennaraþ . dhyànaü tasyàþ pravakùyàmi yena yogã prajàyate . prasuptabhujagàkàràü svayambhåliïgamà÷ritàm . vidyutkoñiprabhàü devãü vicitravasanànvitàm . ÷çïgàràdirasollàsàü sarvadà kàraõapriyàm . evaüdhyàtvà kuõóalinãü tatoyajet samàhitaþ . manasà gandhapuùpàdyaiþ saüpåjya vàgbhavaü japet . tatovai toùayettà¤ca stavenànena sàdhakaþ . %<rudrajàmale>% atha pràtaþ samutthàya pa÷uruttamapaõóitaþ . guråõàü caraõàmbhojaü maïgalaü ÷ãrùapaïkaje . vibhàvya punarevaü hi ÷rãpadaü bhàvayedhçdi . påjayitvà ca vividhairupacàrairnamet stavaiþ . trailokyaü tejasà vyàptàü maõóalasthàü mahàtsavàm . taóitkoñiprabhàdã ptiücandrakoñisu÷ãtalàm . sàrdhatribalayàkàràü svayambhåliïgaveùñitàm . utthàpayenmahàdevãü mahàvaktràü manonmanãm . ÷vàsocchvàsàdudgacchantãü dvàda÷àïgularåpiõãm . yoginãü khecarã vàyuråpàü målàmbujasthitàm . caturvarõasvaråpàü tàü vakàràdikasàntakàm . koñikoñisahasràrkakiraõojjvalamohinãm . mahàsåkùmapathapràntarantaràntaragàminãm . trailokyarakùitàü vàkya devatàü ÷abdaråpiõãm . mahàbuddhipradàü devãü sahasradala gàminãm . mahàsåkùmapathetejomayãü mçtyusvaråpiõãm . kàlaråpàü brahmaråpàü sarvatra sarvacinmayãm . dhyàtvà punaþpunaþ ÷ãrùe sudhàbdhau vinive÷itàm . sudhàpànaükàrayitvà punaþsthàne samànayet . samànayanakàle tu suùuõmàmadhyamadhyake . amçtàbhiplutàü kçtvà punaþsthàneùu påjayet . årdhvodgamanakàle tu mahàtejomayãüsmaret . pratiprayàõa kàle tu sudhàdhàràbhiràpltàm . kulakuõóalinãü devã mamçtànandavigrahàm . dhyàtvà dhyàtvà punardhyàtvà sarvasiddhã÷vàrobhavet . tasmin sthàne mahàdevau vibhàvya kiraõojjvalàm . amçtànandamårtiü tàü påjayitvà ÷ubhàü mudà . mànasoccàravãjena màyàü và kàmavãjakam . pa¤cà÷advarõamàlàbhirjatvànulomatastathà . vilomena punarjatveti

#<kulakka># puø ku + lakka--àptau bhàve gha¤ . karatàlyàm hàràø .

#<kulakùayà># strã kulasya kùayoyasyàþ . 1 ÷åka÷imbyà ÷abdaciø 6 taø . 2 kulanà÷e puø . %<kulakùayakçtaü doùaü mitradrohe ca pàtakam>% . %<kulakùaye praõa÷yanti kuladharmàþ sanàtanàþ>% gãtà .

#<kulaghna># triø kulaü hanti hana--ñak . vaü÷adhàtake . %<saïkaronarakàyaiva kulaghnànàü kulasya ca . patanti pitarohyeùàü luptapiõóodakàkrayàþ . doùarataþ kulaghnànàü varõasaïkara kàrakaiþ . utsàdyante jàtidharmàþ kuladharmà÷ca ÷à÷vatàþ . utsannakuladharmàõàü manuùyàõàü janàrdana! . narake niyataü vàsobhavatãtyanu÷u÷rumaþ>% gãtà . tatra yathottaraükàrya muktaü tatraiva %<kulakùaye praõa÷yanti kuladharmàþ sanàtanàþ . dharme naùñe kulaü kçtsnamadharmo'bhimavatyuta . adharmàbhi bhavàt kçùõa! praduùyanti kulastriyaþ . strãùu duùñàsu vàrùõeya! jàyate varõasaïkaraþ . saïka÷enarakàyaiva kulaghnànàü kulakha ca>% etaduttaraü kulaghna÷abde dar÷itam

@<[Page 2130a]>@
#<kulaja># triø kule satkule jàyate jana--óa . 1 satkulodbhave . 2 kulapàlikàyàü strã ñàp ÷abdaratnà0

#<kula¤ja># puø kuü pçthivãü ra¤jayati ra¤ja--õic aõ rasya laþ . kula¤janavçkùe ràjaniø nandyàø lyu . kula¤jano'pyatra %<kula¤janaþ kuñustiktaþ uùõa÷ca dopanastathà . måtradoùavinà÷ã ca>% ràjaniø tadguõà uktàþ

#<kulañà># strãø kulàt kulàntaraü vyabhicàràrthamañati aña--ac ÷akaø . vyabhicàriõyàü striyàm . yà tu bhikùàrthaü kulamañati sà kulàñà iti tatra na ÷akaø . iti bhedaþ

#<kulañã># strã kutsitaü rañyate raña--bhàùaõe gha¤arthe ka gauràø ïãù rasya laþ . manaþ÷ilàyàü ratnamàþ

#<kulatantu># puø kulasya tanturiva . kulàvalambane %<mayà ca satyavatyà ca kçùõena ca mahàtmanà . samavasthàpitaü bhåyoyusmàhu kulatantuùu>% bhàø àø 110 a0

#<kulatithi># strã dvitãyàùaùñhãda÷amãbhinnàsu samatithiùu caturthyaùñamãdvàda÷ãcaturda÷ãùu yathoktaü tantrasàø %<dvitãyà da÷amã ùaùñhã kulàkulamudàhçtam . viùamà÷càkulàþ sarvàþ ÷eùà÷ca tithayaþ kalàþ>%

#<kulattha># puø kulaü bhålagnaü sat tiùñhati sthà--ka pçùoø . 1 kalàyabheda (kulatthakalài) 2 vanakulatthe strã ñàp ratnamàø . tatparyàyàdi bhàvapraø uktaü %<kulatthikà kulattha÷ca kathyante tadguõà atha . kulatthaþ kañukaþ pàke kaùàyaþ raktapittakçt . laghurvidàhã vãryoùõaþ ÷vàsakàsakaphànilàn . hanti hikkà÷marã÷ukradàhànàhàn sapãnasàn . svedasaügràhako medojvarakçmi haraþ paraþ .>% bhàvapraø kulatthiketi nirde÷àt strãtvamapi sà ca upacàràt 3 tadutthà¤jane 4 vanakulatthàyàü ca strã ràjaniø %<kulàlã locanahità cakùuùyà kumbhakàrikà lulatthiketi>% ràjaniø vanakulatthàparyaye ukteþ . svàrthe ka . tatraivàrthe ràjaniø kulatthe bhàvapraø saüj¤àyàü kan . kulatthà¤janàkàraprastarabhede amaraþ .

#<kulatthà¤jana># naø kulatthayà kçtama¤janam . a¤janabhede %<pralàpahàri cakùuùyaü kaùàyaü kañukaü himam . viùaviùphoñakaõóånàü nà÷akaü vraõadoùahçt>% ràjànaø tadguõà uktàþ

#<kuladãpa># puø kule kulàcàre vihitodãpaþ tantrasàrokte kulàcàràïge 1 dãpabhede %<arkendusitavàñyàlatåla nirmi tavartikam . pradãpaü tatra saüsthàpya astraistatra prapåjayet . hate tasmin kuladãpe vighnau÷ca paribhåyate . tadaca÷càstramantreõa nikhanet kuladãpakam>% kulaü dãpayati aõ upaø saø . 2 kulaprakà÷ake kula÷reùñhe tri0

#<kuladevatà># strãø kule påjyà devatà . 1 kulakrameõopàsya devatàyàm gauryàdiùu ùoóa÷asu màtçùu madhye 2 màtçbhede ca . tà÷ca gçhyapari÷iùñe uktàyathà %<gaurã padmà ÷acã medhà sàvitrã vijayà jayà . devasenà svadhà svàhà màtaro lokamàtaraþ . ÷àntiþ puùñirdhçtistuùñiràtmadevatayà saha . àdau vinàyakaþ påjyo ante ca kuladevatà>%

#<kuladevã># strã kulaiþ kulàcàrairupàsyà devã . 1 tantrokte devãbhede kuladevatà÷ca tantraràø uktàyathà %<tripurà tripure÷ã ca sundarã purasundarã . ÷rãmàlinã ca siddhàtmà mahàtripurasundarã . prakañàsyà tathà guptà tathà guptatarà parà . sampradàyàkulà kolà rahasyàtirahasyagà . paraspararahasyà ca tathà kàme÷varã ÷ubhà . bhagamàlã nityaklinnà bhairavã vahnisundarã . mahàvidye÷carã dåtã tvarità kulasundarã . nityà nãlapatàkà ca vijayà sarvamaïgalà . jvàlàü÷umàlinã citrà va÷inã ÷ubhagàkulà . pårõàkhyà ca tathà vatsà kàme÷ã mohinã tathà . vimalà varuõà devã jayinã kålabhairavã . sarve÷varã tathà kaulã vàgi÷ã sarvakàminã . siddhe÷varã tathà cogrà durgà mahiùamardinã . svapnàvatã ÷ålinã ca màtaïgã surasundarã . mahàkàlã mahogràca citraråpà mahodarã . pràõavidyà tathaikàkùã caikapàdà mahàïku÷à . vàmà ÷ivà tathà jyeùñhà suråpà càruhàsinã . trikhaõóà tri÷irà gauro vindhyàcalanivàsinã . kùobhiõã modinã bhadrà lalità bahuråpikà . sarvasampatkarã tàrà bhavànã vi÷vahàriõã . kule÷varã mahàvidyà kathità tava bhairava!>% . kulaiþ kulajairupàsyà devã 2 vaü÷aparamparayà upàsye devãbhede ca

#<kuladruma># puø %<÷meùmàntakaþ kara¤ja÷ca vilvà÷vatthakadambakàþ . nimbo vañoóumbarau ca dhàtrã ci¤cà da÷a smçtàþ>% ityukteùu ÷meùmàntakàdiùu da÷asu

#<kuladhàraka># puø kulaü dhàrayati sthirãkaroti dhç--õic--õvul . vaü÷arakùake putre trikà0

#<kuladhurya># triø kuleùu dhuryaþ agryaþ . kula÷reùñhe

#<kulanakùatra># naø %<vàruõàrdràbhijinmålaü kulàkulamudàhatam . kulàni samadhiùõyàni ÷eùàõi càkulàni vai>% tantrasàø ukteùu sàbhijitkàùñàviü÷atinakùatramadhye àrdràbhinnasamasaükhyakreùu nakùatreùu tatphalamuktaü tatraiva %<tithivàre ca nakùatre akule sthàyinobhayam . kulàkhye jayino nityam sàmya¤caiva kulàkule>%

#<kulanàyikà># strãø tantrokte kulaiþ sevye nàyikàmede . ÷aktisàdhanatantre 1 pañale tadbhedàdikamuktaü yayà %<nañã kàpàlakã ve÷yà rajakã nàpitàïganà . bràhmaõã ÷ådrakanyà ca tathà gopàlakanyakà . màlàkàrasyakanyàca nava kanyàþ prakãrtitàþ . vi÷eùavaidagdhyayutàþ sarvàeva kulàïganàþ . råpayauvanasampannà ÷ãlasaubhàgya÷àlinã . påjanãyà prayatnena tataþ siddhirbhaveddhruvà>% . atra vi÷eùayati niruktatantre 14 pañale . %<nañã kàpàlikã ve÷yà rajakã nàpitàïganà . yoginã ÷vapacã ÷uõóã bhåmãndratanayà tathà . gopinã màlyakàrasya kanyà kàryavibhedataþ . caturvarõodbhavà ramyà kàpàlã sà prakãrtità . påjàdravyaü samàlokya ve÷àcaraõamicchati . caturvarõodbhavà ramyà sà ve÷yà parikãrtità . påjàdravyaü samàlokya rajo'vasthàü prakà÷ayet . sarvavarõodbhavà ramyà rajakã sà prakãrtità . påjàdravyaü samàlokya kulajà vãramà÷rayet . saütyajya pa÷ubhartàraü karma càõóàlinã smçtà . viparãtaratà patyau pàtraü yà paripçcchati . sarvavarõodbhavà ramyà sà ÷auõóã parikãrtità . sarbadà yantrasaüskàro yasyà÷ca parijàyate . bhåmãndrajà tu ramyà'sau sarvavarõotbhavà prithe! . àtmànaü gopayedyà ca sarvadà pa÷usaïkañe . sarvavarõodbhavà ramyà gominã sà prakãrtità . påjàdravyaü samàlokya yà màlàü parikãrtayet . sarvavarõodbhavà ramyà màlinã sà prakãrtità>% . ve÷yàyàvi÷eùastu tatraivoktaþ . %<guptave÷yà mahàve÷yà kulave÷yàmahodayà . ràjave÷yà devave÷yà brahmave÷yà ca saptadhà . kulajà guptave÷yà syàt nirlajà madanàturà . pa÷ubhartrà÷rità loke guptave÷yà prakãrtità . kulajà kulave÷yà syàt mahàve÷yà prakãrtità . bhagaliïgakalàbhi÷ca cumbayecca punaþ punaþ . evaüvidhà kulãnà cet brahmave÷yà prakãrtità . divya÷aktirvãra÷aktistàsàü saïge prakãrtità . caturvarõodbhavànà¤ca ÷aïgitàþ paribhàùitàþ . ve÷yàvadbhramate yasmàt tasmàdve÷yà prakãrtità . varõasaïkarato jàtà sarvave÷yà prakãrtità>% . kulakàminyàdayo'pyatra

#<kulanà÷a># puø 6 taø . 1 kulardhvase tatkàraõaü kula÷abde uktam tadabhàvakàraõa¤ca yàvacca vedadharmàþ syuryàvat svàcchaïkaràrcanam . yàvat syàcchuci kçtya¤ca tàvanna kulanà÷anam . kulaü bhålagnaü nà÷ràti na + a÷a + ac sup supeti samàsaþ . 2 uùñre puüstrãø hemacaø tasyonnatakandharatayà unnata prade÷asthakaõñhakàrdebhåkùaõàdbhålagnàderabhakùarõana tathàtvam striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kulanà÷ana># naø kulaü nà÷ayatyanena na÷a--õic--karaõe lyuñ . vaü÷adhvaüsasàdhane . musalaü kulanà÷anam . yathà ca musalena vçùõiprabhçtikulanà÷anaü tathà bhàø sauø 1 aø uktaü yathà %<vi÷ràmitra¤ca kaõva¤ca nàrada¤ca tapodhanam . sàraõapramukhà vãrà dadç÷urdvàrakàü gatàn . te tàn ÷àmbaü puraskçtya bhåùayitvà striyaü yathà . avruvannupasaïgamya daivadaõóanipãóitàþ . iyaü strã putrakàmasya babhroramitatejasaþ . çùayaþ sàdhu jànãta kimayaü janayiùyati . ityuktàste tadà ràjan vipralambhapradharùitàþ . pratyubruvastànmunayo yattacchçõu naràdhipa! . vçùõyandhakavinà÷àya musalaü voramàyasam . vàsudevasya dàyàdaþ ÷àmbo'yaü janayiùyati . yena yåyaü sudurvçttà nç÷aüsà jàtamanyavaþ . ucchettàraþ kulaü kçtsnamçte ràmajanàrdanau . samudraü yàsyati ÷rãmàüstyaktvà dehaü halàyudhaþ . jarà kçùõaü mahàtmànaü ÷ayànaü bhuvi bhetsyati . ityabruvaüstato ràjan! pralabdhàstairduràtmabhiþ . munayaþ krodharaktàkùàþ sabhãkùyàtha parasparam . tathoktvà munayaste tu tataþ ke÷avamabhyayuþ . athàbravãttadà vçùõãn ÷rutvaivaü madhusådanaþ . antaj¤o matimàüstasya bhavitavyaü tatheti tàn . evamuktvà hçùãke÷aþ pravive÷a purantadà . kçtàntamanyathà naicchat kartuü sa jagataþ prabhuþ . ÷vobhåte'tha tataþ ÷àmbo musalaü tadasåta vai . yena vçùõyandhakakule puruùà bhasmabhàtkçtàþ . vçùõyandhakavinà÷àya kiïkarapratimaü mahat . asåta ÷àpajaü ghoraü tacca ràj¤e nyavedayan . viùaõõaråpastadràjà såkùmaü cårõamakàrayat . taccårõaü sàgare càpi pràkùipan puruùà nçpa!>%
     cårõãkçtasya tarsyasamudre erakàbhàvamuktvà erakàbhåtena susalena 3 aø parasparanà÷ovarõitaþ yathà %<te tu pànamadàviùñà÷coditàþ kàladharmaõà . yuyudhànamathàbhyaghnannucchiùñairbhàjanaistadà . hanyamàne tu ÷aineye kruddho rukmiõinandanaþ . tadanantaramàgacchanmokùayiùyata ÷ineþ sutam . sa bhojaiþ saha saüyuktaþ sàtyaki÷càndhalaiþ saha . vyàyacchamànau tau vãrau bàhudraviõa÷àlinau . bahutvànnihatau tatra ubhau kçùõasya pa÷yataþ . hataü dçùñvà tu ÷aineyaü putra¤ca yadunandanaþ . erakàõàntadà muùñi kopàjjagràha ke÷avaþ . tadabhånmusalaü ghoraü vajrakalpamayomayam . jaghàna kçùõastàüstena ye ye pramukhato'bhavan . tato'ndhakà÷ca bhojà÷ca ÷aineyà vçùõayastathà . jaghnuranyonyamàkrande musalaiþ kàlacoditàþ . yasteùàmerakàü ka÷cijjagràha kupito nçùa! . vajrabhåteva sà ràjannadç÷yata tadà vibho . tçõa¤ca musalãbhåtamapi tatra vyadç÷yata . brahmadaõóakçtaü sarvamiti tadviddhi pàrthiva! . avidhyan vidhyate ràjan! prakùipanti sma yattçõam . tadvajrabhåtaü musalaü vyadç÷yata tadà dçóham . abadhãt pitaraü putraþ pità putra¤ca bhàrata! . mattàþ paripatanti sma yodhayantaþ parasparam . pataïgà iva càgnau te nipetuþ kukuràndhakàþ . nàsãt palàyane buddhirbadhyamànasya kasyacit . tatràpa÷yanmahàbàhurjànan kàlasya paryayam . musalaü mabhavaùñabhya tasthau sa madhusådanaþ . ÷àmba¤ca nihataü dçùñvà càrudeùõa¤ca sànvayam . pradyumna¤càniruddha¤ca tata÷cukrodha màdhavaþ . gadaü vãkùya ÷ayàna¤ca bhç÷aü kopasamanvitaþ . sa niþ÷eùaü tadà cakre ÷àrïgacakragadàdharaþ . taü nighnantaü mahàtejà babhruþ parapura¤jayaþ . dàruka÷caiva dà÷àrhamåcaturyannibodha tat . bhagavannihatàþ sarve tvayà bhåyiùñha÷o naràþ . ràmasya padamanviccha tatra gacchàma yatra saþ .>% bhàve lyuñ . 2 vaü÷anà÷ane ca .

#<kulandhara># puø kulaü vaü÷aü dhàrayati dhç--bàø khac mum ca . vaü÷a dhare %<yudhiùñhirolabdharàjyodçùñvà pautraü kulandharam>% bhàø 1, 13, 14,

#<kulapati># puø %<munãnàü da÷asàhasraü yo'nnadànàdipoùaõàt . adhyàpayati viprarùirasau kulapatiþ smçtaþ>% puràõokta lakùaõe 1 munibhede . %<lomaharùaõaputra ugra÷ravàþ sautiþ pauràõiko naimiùàraõye . ÷aunakasya kulapaterdvàda÷avàrùike satre>% bhàø àø 1 aø 1 ÷loø . %<tato'bravãt kulapatiü pàdau saügçhya bhàrata!>% bhàø ànuø 9 aø 330 . 2 vaü÷a÷reùñhe ca kulanàyakàdayo'pyatra . a÷vapatyàø apatyàdiùu pràgdãvyatãyeùu artheùu aõ . kaulapata tadapatyàdyartheùu .

#<kulapatra(ka)># puø kulaü bhåmilagnaü patramasya . damanakavçkùe ràjaniø . và kap . tatràrthe . bhàvapraø kulaputraka iti kvacitpàñhe pçùoø .

#<kulaparvata># %<puø màhendromalayaþ sahyaþ ÷aktimànçkùaparvataþ . vindhya÷ca pàriyàtra÷ca saptàtra kulaparvatàþ>% viùõupuø ukteùu 1 jambudvãpasthavarùasãmàkàrakeùu màhendràdiùu saptasu varùàcaleùu parvateùu . eteùàü yathà varùamaryàdàkàritvaü tathà ilàvçta÷abde 984 pçø ÷iø siø vàkyenoktam . plakùàdidvãpeùu kulàcalà÷ca viùõupuø dar÷ità yathà tatra 2 plakùadvãpe %<maryàdàkàrakàsteùàü tathànye varùaparvatàþ . saptaiva teùàü nàmàni ÷çõuùva munisattama! gomeda÷caiva candra÷ca nàrado dundumistathà . somakaþ sumanàþ ÷ailo vaibhràja÷caiva saptamaþ>% ÷àlmale . 3 %<varùàcaleùu ramyeùu sarveùveteùu cànagha! . tatràpi parvatàþsapta vij¤eyà ratnayonayaþ . rasàbhivya¤jakàsteùu tathà saptaika nimnagàþ . kumuda÷connata÷caiva tçtãya÷ca valàhakaþ . droõoyatra mahauùadhyaþ sa caturtho mahãdharaþ . kaïga÷ca pa¤camaþ ùaùñho mahiùaþ saptamastathà . kusudvàn parvatavaraþ>% . 4 ku÷advãpe %<vidrumàhvaya÷aila÷ca dyutimàn puùpavàüstathà . ku÷e÷ayo hari÷caiva saptamo mandaràcalaþ . varùàcalàstu saptaiva tatra dvãpe mahàmune>%! 5 krau¤cadvãpe tatràpi devagandharvasevitàþ sumanoharàþ . varùàcalà mahà buddhe! teùàü nàmàni me ÷çõu . krau¤ca÷ca vàmana÷caiva tçtãya÷càndhakàrakaþ . caturtho hara÷aila÷ca svabhàbhirbhàsava nnabhaþ . devàvçt pa¤cama÷caiva tathà÷vaþ puõóarãkabhàj . 6 ÷àkadvãpe . %<tatràpi parvatàþ sapta varùavicchedakàrakàþ . pårbastatrodayagirirjalàdhàrastastathà'paraþ . tathà raivatakaþ ÷yàmastathaivàstagirirdvijaþ! . àmbikeyastathà ramyaþ ke÷arã parvatottamaþ>% . tattaddvãpastheùu ukteùvapi saptasu varùàcaleùu 7 puùkaradvãpe tu ekaeva mànasottara÷ailastàdçk yathàktaü bhàø 50, 20, 21, taddvãpamadhye eka evàrvàcãnavarùayormaryàdàkàrako' yutayojanocchràyàyàmaþ . viùõupuø . bhàgavatayosteùàü nàmabhedaþ kalpabhedàdaviruddhaþ . kulagirikulàcalavarùàcalàdayo'pyatra . màhendra÷uktimalayarkùakapàriyàtràþ . sahyaþ savindhya iha sapta kulàcalàkhyàþ ÷iø siø iha jambudvãpe .

#<kulapàlaka># triø kulaü pàlayati pàli--õvul (kamalà nevu) 1 kurumbe puø ÷abdacaø 2 vaü÷apàlake triø striyàü ñàp atahattvam . sà ca kulastriyà¤ca

#<kulapàli># strã kulaü pàlayati pàli--in . kulavatyàü striyàü và ïãp .

#<kulaputra># puø kularakùakaþ putraþ . vaü÷adhare putre tataþ bhàve karmaõi ca manoj¤àø vu¤ . kaulaputraka tadbhàve tatkarmaõi ca na0

#<kulaprasåta># triø kule satkule prasåtaþ . satkulajàte

#<kulabadhå># strã kule gehe eva sthità badhåþ . gçhamàtrasthitàyàü yoùiti . %<bråte bråtàü vrajakulabadhåþ kàpi sàdhvã mamàgre>% udbhañaþ kulayoùidàdadayo'pyatra asaüskçtapramãtànàü tyàginàü kulayoùitàm manuþ

#<kulabhçtyà># strã kulaiþ vaü÷abhavaiþ bhçtyà bharaõam bhç--bhàve kyap 6 taø . garbhiõyà dãhadàdidànaråpàyàü paricaryàyàm jañàø . kulasya bhçtyà . 2 vaü÷abharaõe ca .

#<kulampuna># naø kulaü punàti på--bàø kha÷ mum ca . bhàratokte tãrthabhede kulalpune naraþ snàtvà punàti svakulàni ca bhàø vaø 83 a0

#<kulambhara(la)># puø kau bhåmau rambhe sandhikaraõàdivyapàre lãyate àsaktaþ lã--bàø óa lasya raþ antasthasyaü tu và raþ . caure hàràø .

#<kulara># triø kula + a÷màdiø caturarthyàü ra . kulasannikçùña de÷àdau .

#<kulavat># triø kulaü prahastakulamastyasya balàø và matup masya vaþ . pra÷astakulaje striyàü ïãù . sà ca kulastriyàü gçhamàtràvasthitàyàü striyàm .

#<kulavarõà># strãø kulaiþ vaidyakulaiþ varõo guõotkãrtanaü yasyàþ varõa--bhàve gha¤ 3 taø . raktatrivçti (làlateoói) ràjaniø .

#<kulavàra># puø ravi÷candro guruþ sauri÷catvàra÷càkulà ime . %<bhauma÷ukrau kulàkhyau tu budhavàraþ kulàkulaþ>% tantrasàø uktayoþ kuja÷ukravàrayoþ .

#<kulavidyà># strã kulakramàgatà vidyà . 1 vaü÷akramàgatavidyàyàm . kulaiþ svakulaiþ ÷ikùaõãyà vidyà . 2 ànvãkùikãtrayãprabhçtividyàyàm %<tamàdau kulavidyànàmarthamarthavidàü varaþ>% raghuþ

#<kulavipra># puø kulakramàgataþ vipraþ . vaü÷akramàgate purohite kùãrasvàmo kulapurohitàdayo'pyatra

#<kulavrata># naø kule caryaü vratam . kulakrameõa kartavye vrate %<galitavayasàmikùvàkåõàmidaü hi kulavratam>% raghuþ .

#<kula÷reùñhin># triø kuleùu ÷reùñhã . ÷ilvakulapradhàne amaraþ

#<kulasaükhyà># strã kule saükhyà kãrtiþ . vaü÷amadhye gaõanàyàm vaü÷a÷reùñhatàyàm %<mantratastu samçddhàni kulànyalpadhanàni ca . kulasaükhyà¤ca gacchanti karùanti ca maha dya÷aþ>% manuþ

#<kulasatra># naø kulaiþ kulajairanuùñheyaü satram . pitràdikrameõànuùñhaye sahasravarùasàùye kàrùõàjinimatasiddhe satrabhede tacca kàtyàø ÷rauø 1, 6, 23, dar÷itaü yathà %<kulasatramiti kàrùõàjiniþ>% såø . %<kàrùõàjini rmunirityàha evaü kathayati yat kulasatrametat sahasrasaüvatsaraü bhavati kulasya pitçputrapautraprapautratatputràdiråpasya vaü÷asyetatbhavati na tvekasya kasyacit asambhavàt . manuùyàdhikàraü caitat pràrabdhaü càva÷yaü samàpanãyaü nacaikaþ ÷aknoti samàpayitumiti yathà ÷akyate tathà samàpanãya miti gamyamàne ye vahavaste ÷aknuvanti tena tatkulãnàþ krameõa kai÷cidàrabdhaü kai÷cinmadhye'nuùñhitaü kecit samàpayiùyantãtyevaü kulasatraü kàrùõàginimanyate>% karkaþ varùa ÷abdasya dinaparatva kalpanena kàtyàyanenedaü dåùitam .

#<kulasambhavaþ># kulaü sambhavo'sya . vãjye kulajàte amaraþ .

#<kulasàdhaka># triø kulena kulàcàreõa sàdhakaþ . tantrokte kulàcàreõa sàdhakabhedeùu teüca tantrasàre dar÷itàþ yathà %<upàsakànmahàdeva! ÷çõu caikamanàþ khayam . manu÷candraþ kuvera÷ca manmathastadanantaram . lopàmudràmunirnandã ÷akraþ skandaþ ÷ivastathà . krodhabhañño ruru÷caiva pa¤cama÷ca prakãrtitaþ . durvàsà vyàsasåryau ca va÷iùñha÷ca parà÷araþ . aurvovahniryama÷caiva nirçrtovaruõastathà . vàyurviùõuþ svayambhå÷ca bhairavo dànavastathà . aniruddho bharadvàjo dakùiõàmårtireva ca . gaõapàþ kulapà÷caiva lakùmãrgaïgà sarasvatã . ràtrãdevaþ pramatta÷ca unmattaþ kulabhairavaþ . kùetrapàlo hanåmàü÷ca dakùo garuóa eva ca . kà÷yapaþ kau÷akuntau ca jamadagnirbhçrgustathà . vçhaspatiryadu÷reùñho dattàtreyo yudhiùñhiraþ . arjuno bhãmasena÷ca droõàcàryo vçùàkapiþ . duryodhanastathà kuntã sãtà ca rukmiõã tathà . satyabhàmà dropadã ca urva÷ã ca tilottamà . puùpadanto mahàbuddho vàõaþ kàla÷ca mandaraþ . kailàsaþ kùãrasindhu÷ca udadhirhimavàüstathà . nàrada÷ca mahàvãràþ kàmato vãrasàdhakàþ . mahàvidyàprasàdena svasvakarmasamanvitàþ . eteùàü vatsa! nàmàni vidyà vidyopasevinàm . pràtaþkàle ÷ucirbhåtvà yaþ pañhet prayatàtmavàn . påjàyàü và ÷ucirbhåtvà prasãdàmi kulànvaye . a÷ucirvàniràlambyamàlambya ca kulàntike . nitya påjàphalaü tasya dadàmi varamãpsãtam .>% kulavãrakulopàsakàdayo'pyatra

#<kulasaurabha># naø kulaü ÷reùñhaü saurabhamasya . maruvakavçkùe ÷abdamà0

#<kulastrã># strã kule gçhe sthità strã . kulapàlikàyàm amaraþ

#<kulahuõóaka># puø kulàya saüghàya huõóate huói--saüghe õvul . àvarte hàràø kulahuõóako'pyatra triø pçùoø .

#<kulàkula># triø tantrokteùu tatsaüj¤akatithivàranakùatreùu . kulàcàra÷abde vivçtiþ

@<[Page 2134a]>@
#<kulàkulacakra># naø kula¤ca akulaü kulàkulam taryovicàràrthaü cakram . tantrokte gràhyamantrasya ÷ubhà÷ubhatàj¤ànàrthe cakrabhede tadvivçtiþ tantrasàre %<kulàkulasya bhedaü hi vakùyàmi mantriõàmiha>% . ityukramya nibandhe %<vàyvagnibhåjalàkà÷apa¤cà÷allipayaþ kramàt . pa¤ca hrasvàþ pa¤ca dãrghà vindvantàþ sandhisambhavàþ (yàdayà) . kàdayaþ pa¤ca÷aþ ùakùalasahàntàþ samãritàþ>% . a à ekacañatapayaùà màrutàþ . i ã ai kha cha ña tha pha rakùà àgneyàþ . u å o ga ja óa da balalàþ pàrthivàþ . ç é au gha jha óha dha bha vasà vàruõàþ . ë í aü ïa ¤a õa nama÷ahà nàbhasàþ . %<sàdhakasyàkùaraü pårbaü mantrasyàpi tadakùaram . yadyekabhåtadaivatyaü jànãyàt svakulaü hi tat . bhaumasya vàruõaü mitramàgneyasyàpi màrutam . màrutaü pàrthivànà¤ca ÷atruràgneyamambhasàm>% . cakàràdàgneyaü pàrthivànàü ÷atruþ . tathàca rudrayàmale %<pàrthive vàruõaü mitraü taijasaü ÷atrurãritaþ . aindravàruõayoþ ÷atrurmàrutaü sa prakãrtitaþ . nàbhasaü sarvamitraü syàt viruddhe naiva ÷ãlayet . mitre siddhiþ samàkhyàtà udàsãne na ki¤cana . mçtyurvyàdhiramitre ca svakule siddhiruttamà>% .

#<kulàïgàra># naø kulasyàïgàramiva upamitasaø . kulàdhame vaü÷adçùake %<dhaïkùyati sma kulàïgàraü codito me tatadruham>% bhàgaø 1 . 14 . 37 .

#<kulàcàra># puø 6 taø . kulocite dharme %<jãvaþ prakçtitattva¤ca dikkàlàkà÷ameva ca . kùityaptejãvàyava÷ca kulamityabhidhãyate . brahmabuddhyà nirvikalpameteùva caraõa¤ca yat . kulàcàraþ sa evokto dharmakàmàrthamokùada>% ityuktaråpe sarvatra brahmadçùñisàdhake 2 j¤ànabhede tantrokte 3 àcàra bhede ca tantrasàre tadàcàraprakàro dar÷ito yathà kàlãtantre %<athàcàraü pravakùyàmi yatkçte'mçtama÷nute . sarvabhåtahite yuktaþ samayàcàrapàlakaþ . anityakarmasaütyàgã nityànuùñhànatatparaþ . mantràràdhana màtreõa ÷ivabhàvena tatparaþ . parasyàndevatàyàntu sarvakarmanivedakaþ . anyamantràrcana÷raddhà anyamantraprapåjanam . kulastrãvãranindà¤ca taddravyasyàpahàraõam . strãùu roùaü prahàra¤ca varjayenmatimàn sadà . strãmaya¤ca jagat sarvaü svayaübhåvat tathà bhavet . peya¤carvyaü tathà coùyaü bhakùyaü lehyaü gçhaü sukham . sarva¤ca yuvatãråpaü bhàvayenmatimàt sadà . kulajàü yuvatãü vãkùya namaskuryàt samàhitaþ . yadi bhàgyava÷àddevi! kuladçùñiþ prajàyate . tadaiva mànasãü påjàü tatra tàsàü prakalpayet>% . tàsàü bhagàdidevãnàm . tàstu %<bhaginãü bhagacintà¤ca bhagàsyàü bhagamàlinãm . bhagadattàü bhagàïgà¤ca bhagakarõàü bhagatvacàm . bhaganàsàü bhagastanãü bhagasthàü bhagasarpiõãm . saüpåjya tàbhyogandhàdyai rmànasairgurumeva ca . namaskçtya pumànevaü kùamakheti tataþ sudhãþ . vàlàü và yauvanonmattàü vçddhàü và sundarãü tathà . kutsitàü và mahàduùñàü namaskçtya vibhàvayet . tàsàü prahàraü nindà¤ca kauñilyamapriyantathà! sarvathà na ca kuryàttu cànyathàsiddhirodhakçt . striyodevàþ striyaþ pràõàstriya÷caiva vibhåùaõam . strãsaïginà sadà bhàvyamanyathà svastriyà api . viparãtaratà sà tu bhavità hçdayopari . taddhastàracitaü puùpaü taddhastàracitaü jalam . taddhastàracitaü dravyaü devatàbhyo nivedayet . strãdveùo naiva kartavyo vi÷eùàt påjanaü mahat . japasthàne mahà÷aïkhaü nive÷yordhaü japa¤caret . striyaü gacchan spç÷an pa÷yan vi÷eùàt kulajàü ÷ubhàm . bhakùyaü tàmbålamanyacca bhakùadravyaü yathàruci . bhaktyàpya÷eùabhakùyàõi bhuktvà ÷eùaü japa¤caret>% . kàlãtantre %<dikkàlaniyamotàtra sthityàdiniyamona ca . jape na kàlaniyamonàrcàdiùu valiùvapi . svecchàniyama ukta÷ca mahàmantrasva sàdhane . vastràstarasthàna dehàgàrapuùpàdivàriõaþ . ÷uddhiü nacàcarettatra nirvikampaü mana÷caret>% . kulàrõave %<kulàcàragçhaïgatvà bhaktyà pàpavi÷uddhaye . yàcayedamçtaü kaulaü tadabhàve jalaü pibet . kulàcàreõa yaddattaü kçtvà pàtreõa bhaktitaþ . mamaskçtya ca gçhõãùàdanyathà narakaü vrajet>% . anyatràpi %<na vçthà gamayet kàlaü dyåtakrãóàdinà sudhãþ . gamayeddevatàpåjàjapayàmastavàdinà . vãràõàü japayaj¤astu sarvakàle pra÷asyate . sarvade÷e sarvapãñhe kartavyo nàtra saü÷ayaþ>% . ÷ivàgame %<÷aktiþ ÷ivaþ ÷ivaþ ÷aktiþ ÷aktirbrahmà janàrdanaþ . ÷aktirindro raviþ ÷aktiþ ÷akti÷candro grahà dhruvam . ÷aktiråpaü jagat sarvaü yona jànàti nàrakã>% . vãratantre %<snànàdi mànasaü ÷aucaü mànasaü pravarojapaþ . mànasaü påjanaü divyaü mànasantarpaõàdikam . sarva eva ÷ubhaþ kàlo nà÷ubhovidyate kvacit . na vi÷eùodivà ràtrau na sandhyàyàntathà ni÷i . sarvadà påjayeddevãmasnàtaþ kçtabhojanaþ . mahàni÷ya÷ucau de÷e valiü mantreõa dàpayet>% . yattu %<ràtràyeva mahàpåjà kartavyàvãrandivate! . na dine sarvathà kàryà ÷àsanànmama subrate>%! tat punaþ kuladevatàviùaye . mahàni÷à tu tatraiva %<ardharàtràt paraü yacca muhårtadvayameva ca . sà mahàràtrirudiùñà taddattamakùayantu vai>% gàndharve, %<pçthvãmutumatãü vãkùya sahasraü yadi nitya÷aþ . tadà vàdã svasiddhàntahataþ kùititalaü vi÷et>% . %<parvate hastamàropya nirbhayoyatamànasaþ . kavitàü labhate so'pi amçtatva¤ca gacchati>% . atràpi sahasramiti sambandhaþ . pçthvãü striyaü, nitya÷a iti ÷oóa÷adinaü yàvat . parvataü stanam . anyacca nãlatantre %<padmaü dçùñvà tathà vimbaü kha¤janaü ÷ikharantathà . càmaraü ravivimba¤ca tilapuùpaü saroruham . tri÷ålaü vãkùya japtvà ca ÷ata÷aþ ÷uddhabhàvataþ . susukhaü prasàdaü sukhaü sulocanaü suhàsyakam . suve÷aü sugatiü gandhaü sugandhaü sukhame va ca . labhate ca yathàsaükhyaü ÷çõu pàrvati! sàdaram>% . padmaü mukhaü, vimbamadharaü, kha¤jana¤cakùuþ, ÷ikharaü mastakaü, càmaraü ke÷aü, ravivimbaü sindåraü, tilapuùpaü nàsikàü, saroruhaü nàbhiü, tri÷ålaü triveõãm, sàdç÷yatvàt . bhàvacåóàmaõau %<ekàkã nirjane de÷e ÷ma÷àne vijane vane . ÷ånyàgàre nadãtãre niþ÷aïkoviharet sadà . mahàcãnadrume devãü dhyàtvà tatra prapåjayet . taddrumodbhavapuùpeõa påjayedbhaktibhàvataþ . sa bhavet kuladeva÷ca kuladrumagataþ ÷uciþ . brahmatarormahàpãñhe devãü dhyàtvà yathàvidhi . tatsudhàrasadhàreõa tarpayenmàpçkànanam . mahàcãnadrumalatàveùñitaþ sàdhakottamaþ . ràtrau yadi japenmantraü savai kalpa dru mobhavet . tithikrameõa saükhyàbhirlatàbhirveùñito yadi . tadà màsena siddhiþ syàt sahasrajapamànataþ . aùñamyà¤ca caturda÷yàü dviguõaü yadi dç÷yate . tatraiva mahatã siddhirdevatànàü sudurlabhà>% . kulacåóàmaõau %<÷çõu putra! rahasyaü me samayàcàrasambhavam . yena hãnà na sidhyanti janmakoñisahasrataþ . mànavaþ kula÷àstràõàü kulacaryànucàriõàm . udàracittaþ sarvatra vaiùõavàcàratatparaþ . paranindàsahiùõuþ syàdupakàrarataþ sadà . parvate vipine vàpi nirjane ÷ånyamaõóape . catuùpathe kalà(strã)madhye yadi daivàdgatirbhavet . kùaõaü sthitvà manuüjaptvà natvà gacchedyathàsukham . gçdhraü vokùya mahàkàlãü namaïkuryàdalakùitam . kùemaïkarãü tathà vãkùya jambukãü yamadåtikàm . kusvara÷yenabhåkàkau kçùõamàrjàrameva ca>% . dçùñvà namaïkuryàditi ÷eùaþ . mantrastu %<kç÷odari! mahàcaõóe! muktake÷i! valipriye! . kulàcàraprasannàsye! namaste ÷aïkarapriye! . ÷ma÷àna¤ca ÷avaü dçùñvà pradakùiõamanuvrajan . praõamyànena manunà mantrã sukhamavàpnuyàt . ghoradaüùñre! karalàsye! kiñi÷abdaninàdini! . ghoraghoravàsphàle! namaste! citivàsini! . raktavastraü tathà puùpaü vilokya tripuràü tathà . praõamed daõóavadbhåmau imaü mantraü pañhennaraþ . bandhåkapuùpasaïkà÷e tripure! bhayanà÷ini! . bhàgyodayasamutpanne! namaste varavarõini! . kçùõavarõaü tathà puùpaü ràjànaü ràjapåruùam . hastya÷varatha÷astràõi phalakàn vãrapåruùàn . mahiùaü kuladeva¤ca dçùñvà mahiùamardinãm . praõamya jayadurgàü và sa ca vighnairnalipyate . jaya! devi! jagaddhàtri0! trivuràdye! tridaivate! bhaktebhyovarade! devi! mahiùaghni! namo'stu te . madyabhàõóaü mamàlokya matsyaü màüsaü varastriyam . dçùñvà ca bhairavãü devãü praõamya vimçùenmanum . ghoravighnavinà÷àya kulàcàrasamudbhaye! . namàmi! varade! devi! kuõóalàbhyàü vibhåùite! . raktadhàràsamàkãrõa vadane! tvàü namàmyaham . sarvavighnahare! devi! namaste haravallabhe! . eteùàü dar÷ane caiva yadi naivaü prakurvate . ÷aktimantraü ùuraskçtya tasya siddhirna jàyate>% tathà kulacåóàmaõau kulavàre kulàùñamyàü caturda÷yàü vi÷eùataþ . yoginãpåjanantatra pradhànaü kulapåjanam . yathà viùõutithau viùõuþ påjito và÷chitapradaþ . tathà kulatithau durgà påjità varadàyinã . kulavàràdiniyamojàmale %<vari÷candro guruþ sauri÷catvàra÷càkulàime . bhauma÷ukrau kulàkhyau hi budhavàraþ kulàkulaþ . dvitãyà dvàda÷ã ùaùñhã kulàkulamudàhçtam . viùamà ÷càkulàþ sarvàþ ÷eùà÷ca tithayaþ kulàþ>% viùamàþ pratipat tçtãyà pa¤camã saptamã navamã ekàda÷ã trayoda÷ã pa¤cada÷ã cakulàkhyà tadbhinnàþ sarvàþ ÷eùà÷ca tithayaþ kulàþ . vàruõàrdràbhijinmålaü kulàkulamudàhçtam . kulàni samadhiùõyàni ÷eùàõi ca kulàni ca . tatphalamàha tatraiva %<tithivàre ca nakùatre càkule sthàyino bhayam . kulàkhye jayino nityaü sàmya¤caiva kulàkule>% . evaü kulavàràdikaü j¤àtvà sàdhakaþ karmakuryàt . vivçti÷ca àgame dç÷yà .

#<kulàcàrya># puø kulakramàgataþ àcàryaþ . 1 kulagurau kulasya vaü÷asya vyàkhyàyàmàcàryaþ . àdhunikakulakhyàpake viprabhede . (ghañaka)

#<kulàña># puüstrã kulena saüdhenàñati aña--ac 3 taø . kùudramatsya bhede ÷abdamàø striyàü jàtitvàt ïãù

#<kulàya># puø kulaü pakùisaüghàto'yate'tra aya--va¤ . 1 pakùinilaye noóe, amaraþ %<khagakulàya kulàyanilàyitàm>% màghaþ vede tvasya klãvatvamapi kulàyinã÷abde tà--vràø vàkye udàø dç÷yam . 2 sthànamàtre mediø kau làyogatirasmàt . 3 dehe naø .

#<kulàyastha># puüstrã kulàye nãóe tiùñhati sthà--ka 7 taø . nãóasthe pakùimàtre ÷abdacaø striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt ñàp . kulàyavàsãtyàdayo'pyatra striyàü ïãp

#<kulàyikà># strã kulàyaþ pakùivàsasthànaü vidyate'syàm ñhan . pakùi÷àlàyàü (cióiyàkhànà) . trikàø .

#<kulàyinã># strã vyutpattiþ màø bhàùyoktà . trivçtstomasya viùñutibhede tatprakàràdikaü tàõóyaø bràø 3 aø dar÷itaü yathà . %<atha kulàyinãü viùñutindar÷ayati>% màdhavabhàùyam %<tisçbhyo hiïkaroti sa paràcãbhistisçbhyo hiïkaroti yà madhyamà sà prathamà, yottamà sà madhyamà, yà prathamà sottamà, tisçbhyo hiïkaroti yottamà sà prathamà, yà prathamà sà madhyamà, yà madhyamà sottamà, kulàyinã trivçto viùñutiþ>% bràø %<parivartinyàiva prathamaþ paryàyaþ paràcãbhiþ . dvitãye paryàye tçcasya yà madhyamà çk sà prathamà kàryà . yottamà sà madhyamà kàryà . yà prathamà sottamà kàryà . tçtãyaþ paryàyaþ nigadasiddhaþ . kulàyinã kulàyo nãóaü pakùiõàü nivàsasthànaü tadyathà vyastatçõàdinirmitam evaü vyatyàsayuktà çcaþ kulàyàstaistadvatã kulàyinã etatsaüj¤à trivçtstomasya viùñutiriyam>% %<asyàü viùñutau ko'dhikàrãtyata àha>% bhàø %<prajàkàmo và pa÷ukàmo và stuvãta prajà vai kulàyampa÷avaþ kulàyaïkulàyameva bhavati>% bràø %<prajànàmpa÷ånà¤ca kulàyavadavasthitihetutvàt kulàyatvena stutiþ . kulàyinyà stuvàno'pi prajànàü pa÷ånà¤ca kulàyameva à÷rayabhåto bhavatyeva>% . %<punarapyadhikàrivi÷eùaü dar÷ayati>% bhàø %<etàmevànujàvaràya kuryàdeva tàsàmevàgraü pariyatãnàü prajànàmagramparyeti>% bràø %<anu pa÷càjjàyata ityanujaþ kanãyàn sahi nikçùñaþ tasmàdapyavaro nikçùñaþ anujàvarastàdç÷àya yajamànàyeti . agraü pariyatãnàü loke yàþ prajàþ agraü vayoguõàdibhiþ ÷reùñhapadaü pariyanti parito gacchanti etàsàmeva ÷raiùñyaü parigacchantãnàü prajànàmmadhye sa yajamànaþ agraü ÷reùñhaü padaü paryeti parigacchati sarvotkçùño bhavatãtyarthaþ>% %<satreùvahãneùu ca bahånàü yajamànànàü phalasàmyàt kulàyinãü vidhatte>% bhàø %<etàmeva bahubhyo yajamànebhyaþ kuryàt yatsarvà agriyà bhavanti sarvà madhyà sarvà uttamàþ . sarvànevainàn samàvadbhàjaþ karoti nànyonyamapaghnate sarve samàvadindriyà bhavanti>% bràø %<etàmeva kulàyinãntrivçto viùñutiü bahubhyo yajamànebhyaþ udgàtà kuryàt yat yasmàddhetoþ tçcagatàþ sarvà çcaþ agriyà mukhyàþ prathamà bhavanti sarvàsu madhye vartamànà bhavanti sarvà÷cottamà bhavanti tadyathà prathame paryàye prathamaiva prathamà bhavati . madhyame tu madhyamà prathamà bhavati . uttare uttamà prathamà bhavati . evaü sarvàsàü pràthamyaü jàtam . tathà prathamaparyàye madhyamaiva madhyamà dvitãye paryàye uttamaiva madhyamà tçtãye paryàye prathamaiva madhyamà . evaü sati tisro'pi madhyamàþ sampannàþ . tathà prathame paryàye uttamottamà bhavati . dvitãye paryàye prathamaivottamà bhavati . tçtãye paryàye madhyamaivottamà bhavati . evaü sarvà apyuttamàþ sampannàþ . yasmàdetàþ sarvà çcaþ samànaråpàþ tato hetoranayà viùñutyà sarvànevainàn yajamànànudgàtà samàvadbhàjaþ samàvacchabdaþ samaparyàyaþ samaü phalaü bhajanta iti samàvadbhàjaþ sàmyena phalabhàjaþ karoti . ataeva nànyonyamapaghnate parasparanna hiüsanti . tathà sarve yajamànàþ samàvadindriyàþ samàvadvãryàþ samànasàmarthyà bhavanti>% . %<phalàntaramàha>% bhàø %<varùukaþ parjanyã bhavatãme hi lokàstç castàn hiïkàreõa vyatiùajati>% bràø %<lokasthànãyànàü tisçõàmçcàmàdau prayuktenaikenaiva hiïkàreõa vyatiùa¤janàt saüyojanàt trayàõàü lokànàü parasparamupakàryopakàrakabhàvo na vàdhita iti parjanyo varùaõa÷ãlo bhavatãtyarthaþ>% . %<asyàmapi viùñutau bahudoùàþ sambhavantãtyàha>% bhàø %<pàpavasãyasantu bhavati>% bràø tu÷abdaþ phalavailakùaõyadyotanàrthaþ . pàpaü prasiddhaü vasãyaþ puõyaü tadubhayamekà÷rayaü bhavati . itarat udyatãvàkya÷aùavat vyàkhyeyam . na¤aþ bhàvotra vi÷eùaþ . itthaü viùñutayastisro vihitàþ, tisçùvapi tàsu phalavi÷eùa÷ravaõànnindàdar÷anàcca samànaphalatvàtsarvànityàþ, yatra vi÷eùàde÷aþ kriyate nimittaü và kàmo và ÷råyate tato'nyaþ nityaþ . prayoge àdyàbhiretàbhireva stutibhiþ stomasampàdanaü kàryaü, tadàha sånnakçt . %<prathamàbhirviùñutibhiþ stomavidhànamanàde÷e tàþ pakùàþ sarvàbhipràyà÷ceti>% . punarapi yathà÷iùaü và vidadhyàdityàdinà khaõóa÷eùeõa bahavaþ pakùàþ såtrakçtopanyastàþ te tatraiva boddhavyàþ . nanvetàsvapi pratyekaü nindàdar÷anàt kathamàsàü nityatvam . naiùa doùaþ, udyatyàntàvat yo doùa uktaþ avarùukaþ parjanyo bhavatãti, sa kulàyinãparigrahe parihriyate . yatra hi varùukaþ parjanyo bhavatãtyàmnàtam . yattu kulàyinyàü doùadar÷anaü pàpavasãyasantu bhavatyadharottaramityàdi tadudyatãprayogeõa vihçtaü tatra hi pàpavasãyaso vidhçtiriti sà ÷råyate ÷lakùõeva tu pàpavasãyasantu bhavati . %<adharottaramapàvagato rudhyatevagacchatyaparuddhaþ pàpãyà cchreyàüsamabhyàrohati janatà janatàmabhyetyanyonyasya prajà àdadate na yathà kùetraü kalpante>% bràø %<prathamàyà madhyamàyà÷cànte prayoga iti yadasti tadetadadharottaramanuùñhànaü yasmin de÷e kriyate tatra và ã÷varà pa÷ånnirmçja iti parivartinyàü yadapa÷ulakùaõaü doùadar÷anaü tadudyatyàü parihçtaü bhavati . eùà vai pratiùñhità viùñutiriti, tatra hi vàkya÷eùaþ prajàpa÷usamçddhyà hi pratiùñhito bhavatãti>% . etatsàmayoniþ såktavi÷eùaþ . tatpàñhaprakàraþ sàma saühitàbhàùya uktoyathà sàmagànàmuttaràgranthe tçcàtmakàni såktànyàmnàtàni yathà %<upànmai gàyatà nara>% ityàdyaü såktaü %<davidyatatyà çcà>% iti dvitãyaü %<pavamànasya te kava>% iti tçtãyam tacca udyatã÷abde 1183 pçø dar÷itam . evamudyatã viùñutimuktvà evaü parivartinã kulàyinãti dve viùñutã bhavataþ iti ityuktvà parivartinyà viùñuteþ prakàramuktvà kulàyivyàþ prakàrakathanàya pràguktaü tàø vràø vàkyamudàhçtya vyàkhyàtam . atra prathamasåkte %<paràcãbhiþ anukrameõàmnàtàbhiþ . tena pàñhakramaeva . dvitãye paryàye mavyamottamaprathamàþ . tçtãyetåttamàprathamàmadhyamà ityevaü vyatyàsena>% mantràþ (pårvoktàþ) bodhyàþ 2 kulàyayukte triø %<årõàvantaü prathamaþ sãda yonim . kulàyinaü ghçtavantam savitre>% çø 6 . 15 . 16 . kulàyinaü guggulvàdisaübharaõopetam tathà ca ÷råyate %<kulàyamiva hyetadyaj¤e kriyate yat paitadàravàþ paridhayo guggulårõàstukàsugandhitejanàni>% aitaø bràø bhàø .

#<kulàla># puüstrã kula--kàlana, kulamalati ala--aõ, kulamàlàti à + là--ka--và . 1 kumbhakàre, (kumàra) amaraþ kulàlajanakã'paraþ bhàùàø %<namaþ kulàlebhyaþ karmbhàrebhya÷ca>% yajuø 16 . 27 . 2 kukkubhapakùiõi mediø jàtitvàt striyàü ïãù . tataþ tena kçtamityarthe saüj¤àyàü kulàlàø vu¤ . kaulàlaka tatkçte ÷aràvàdau tri0

#<kulàlàdi># puø saüj¤àyàü tena kçtamityarthe vu¤pratyayanimitte pàõinyukte ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ %<kulàla varuóa caõóàla niùàda karmàra senà sirindhra sairindhra devaràja pariùat badhå madhu ruru rudra anaóuh brahman kumbhakàra ÷vapàka>% kaulàlakaü vàruóakam ityàdi

#<kulàlã># strã kulamalati ala--aõ ïãp . 1 nãlopalabhede, kapitthà¤janaprastarabhede, amaraþ 2 àraõyakulatthikàyàm, ràjamiø 3 kumbhakàrabhàryàyàü¤ca . svàrthe ka hrasvaþ . kulàlikàpyatra hemaca0

#<kulàha># puüstrãø kulamàhanti à + hana--óa . ãùatpãtavarõe kçùõajànau a÷ve hemacaø tataþ saüj¤àyàü kan . 2 kçkalàse, (ràïgàkulekhàóà) iti khyàte 3 ÷àkabhede ÷abdamàlà . %<àmavàtaraktavàtaroganà÷ã kulàlakaþ>% ràjavallabhaþ

#<kulàhala># puø kulamàhalati spardhate ac . (kukurasoïgà) vçkùabhede ratnamàlà

#<kuli># puø kula--in kicca . 1 haste trikàø . 2 kaõñakàri kàyàü strã ÷abdaratnàø kçdikàràntatvàt và ïãp .

#<kulika># triø kulamadhãnatvena prà÷astyena vàstyasya ñhan . 1 kula÷reùñhe mediø 2 ÷ilpikula, pradhàne amaraþ . (kulekhàóà) iti prasiddhe 3 ÷àkabhede puø mediø mahànàgàntargate 4 nàgabhede puø %<÷eùaþ padmo mahàpàdmaþ kulikaþ ÷aïkhapàlakaþ . vàsukistakùaka÷caiva bàliyomaõibhadrakaþ . aivàvato dhçtaràùñraþ karkoñakadhana¤jayau>% tithitaø puø %<tato'dhastàt pàtàle nàgalokapatayo vàsukipramukhàþ ÷aïkhakulikamahà÷aïkha ÷vetadhana¤jayadhçtaràùñra÷aïkhacåóakambalà÷vataradevadattàdayo mahàbhogino mahàmarùà nivasanti>% bhàgaø 5 . 24 . 3 . %<kuliko'rdhacandramaulirjvàlàdhåmasamaprabhaþ>% hemàø tadråpamuktam . tantre tu tasya pàñalatoktà . ugratàrà÷abde 1056 pçø tadvàkyamuktamþ %<bhujeùu nàgaþ kuliko'ïgadomataþ>% . tasya ugratàràïgadabhåùaõatvamuktam . ravyàdivàreùu divàràtryoþ 5 duùñamuø hårtabhede yathàha muhuø ciø %<÷akràrkadigvasurasàbdhya÷vinyaþ kulikà raveþ . ràtrau nirekàstithyaü÷àþ ÷anau càntyo'pi ninditaþþ>% . ravimàrabhya sarvavàreùu kramàduktasaükhyàstithyaü ÷àmuhårtàþ kuülikàþ syuþ . yathà ravau dine 14, muhårtaþ candre 12, maïgale 10, budhe 8, gurau 6, ÷ukre 4, ÷anau 2 kulikaþ ràtràvete nirekàþ kàryàþ . yathà ravau 13, candre 11, bhaume 9, budhe 7, gurau 5, ÷ukre 3, ÷anau 1, ÷anau tu antyaþ pa¤cada÷ada÷amuhårto'pi kulikaþ . ete ninditàþ . asyàpavàdamàha guruþ %<vàre÷e sabale càpi balàñye lagnage ÷ubhe . kulikodbhavadoùastu vina÷yati na saü÷ayaþ . ÷ubhe kendragate candre ÷ubhàü÷e và ÷ubhekùite . lagnage sabale vàpi kalikastu vilãyate>% anyatra doùamàha va÷iùñhaþ %<nidhanaü praharàrdhe tu niþsvatvaü yamavaõñake . kulike sarvanà÷aþ syàt ràtràyete na doùadàþ>% ràtràvete na doùadà ityasyàpavàdo ratnakoùe %<tamasvinãgandhamupetya vàradoùàstathà ÷aktimanàpnuvantaþ . alvaü samàsàdya vilàsinãnàü kañàkùavàõàiva niùphalàþ syuþ>% na vàradoùàþ prabhavanti ràtrau devejyadaityejyadivàkaràõàm . divà ÷a÷àïkàrkajabhåsutànàü sarvatra nindyo budhaø vàradoùaþ . ÷ubhakçtyànàmàva÷yakatve de÷abhedenàpavàdamàha gargaþ . %<vindhasyottarakåle tu yàvadàtuhinàcalam . yamaghaõñakadopo'sti nànyade÷eùu vidyate . matsyàïgamagadhàndhreùu yamavaõñastu doùakçt . kà÷mãre kulikaü duùñamardhayàmastu sarvataþ>% . kulikasya vi÷eùaprayojanantu %<japitvà sitagu¤jànàü kuóakaü kulikodaye>% ÷àradàyàm navadurgàbhicàrakarmàïgatayoktam . taññãkàyàü ràghavabhaññena ca %<manvarkadigvasvçtuvedapakùairarkànmuhårtaiþ kulikà bhavanti . divà nirekairatha yàminãùu te garhitàþ karmasu ÷obhaneùu>% ityuktam nirekaiþ pårvoktamanvàdimuhårtairekonairityarthaþ %<nyånàdhimàsakulikapraharàrdhapàtaviùkumbhavajraghañikàtrayameva varjyam>% muhuø ciø tasya sarvakarmaõi varjanãyatàmàha

#<kuliïga># puø kau pçthivyàü liïgati caraõàrthaü gacchati ac . 1 cañake, ÷abdaciø 2 dhåmyàñe, (phiïgà) amaraþ bhåmipratyàsannatayà dhànyàdisthalacàriõi 3 khagamàtre ca . 4 kutsitaliïge naø . baø . 5 tadvati triø . 6 karkaña÷çïgyàm strã gauràø ïãù . svàrthe ka . kuliïgaka cañake hemacaø .

#<kuliïgàkùã># strãø kuliïgaü kutsitaliïgamakùã vaphalamasyàþ ùac samàø ïãù . (peñàrã) pañikàvçkùe ratnamàlà

#<kulija># triø kulau haste kaõñakàrikàyàü và jàyate jana--óa 7 taø . 1 hastajàte nakhàdau %<kulijakçùñe dakùiõato'gne sambhàramàharati>% gçhyam 2 kaõñakàrãjàte ca tataþ %<kulajàt lukkhau ca>% pàø tadantàt dvigoþ sambhavati avaharati pacati vetyartheùu ñha¤ tasya luk và ùñha¤a kha và . dvikulaja dvaikulajika dvikulajika dvikulajãna . tatra sambhavati, (kulijaü svasmin samàve÷ayati) tadapahàrake tatpàcake ca triø . ùñha¤i striyàü ïãù anyataþ ñàp .

#<kulin># puø kula + astyarthe balàø pakùe ini . 1 parvate ÷abdaciø . 2 satkulavati triø striyàü ïãp .

#<kulinda># puø bhåmni 1 de÷abhede %<kulindàþ kàlavà÷caiva kuõñhakàþ karañàstathà>% bhàø bhãø 9 aø janapadakathane . 2 tadràjeùu ca %<÷årasenàþ bhadrakàrà bodhàþ ÷àlvàþ pañaccaràþ . susthalà÷ca mukuññà÷ca kulindàþ kuntibhiþ saha>% bhàø saø 13 aø . %<pårbaü kulindaviùaye va÷ecakre mahãpatãn . dhana¤jayo mahàbàhurnàtitãvreõa karmaõà>% . %<ànartàn kàlakåñàü÷ca kulindàü÷ca vijitya saþ>% bhàø saø 13 . 25 aø aya¤ca de÷aþ vçhasaüø kårmavibhàge 14 aø ai÷ànyàmuktaþ %<vanaràjakiràtaconakaulindàþ>% kulinda + svàrthe aõ kaulindàþ .

#<kulira># puø kula--vàø iran + kicca . 1 karkañe ÷abdaratnàø . meùàdiùu 2 caturthe rà÷au ca

#<kuli÷a># puünaø kulau haste ÷ete ÷ã--óa, kulinaþ parvatàn ÷yati ÷o--óa và ãùat li÷ati ku + li÷a--ka--kau li÷ati li÷a--ka và yathàyathaü vyutpattiþ . 1 indràyudhe vajre a÷ani÷abde 574 pçø tadutpattyàdikamuktaü tatsvaråpàdikaü hemàø pariø khaø lakùaõasamuccaye au÷ana sadhanurvedoktavaktaü tasya tatraiva dç÷yam vistarabhayànnoktam %<asayaþ ÷aktikuli÷apà÷arùñi kaõaùàþ ÷aràþ>% bhàø vaø 20 aø . %<avedanàj¤aü kuli÷akùatànàm>% kumàø 2 matsyabhede puø trikàø . 3 asthisaühàravçkùe ratnamàø .

#<kuli÷adruma># puø kuli÷a iva drumaþ . snuhãvçkùe ÷abda ci0

#<kuli÷adhara># puø kuli÷aü dharati dhç--ac . vajradhare indre kuli÷abhçdàdayo'pyatra pu0

#<kuli÷anàyaka># puø %<stropàdadvayamàkçùya vimumukùitaliïgakaþ . yoni¤ca pãóayet kàmã bandhaþ kuli÷anàyakaþ>% ratima¤jaryukte ÷çïgàrabandhabhede . kuli÷anàmaka iti pàñhaþ sàdhuþ

#<kuli÷apàõi># puø kuli÷aþ pàõàvasya . indre devaràje

#<kuli÷àïga÷à># strã bauddhànàü vidyàdevãbhede hemaca0

#<kuli÷àsana># puø kuli÷amiba dçóhamàsanamasya . ÷àkyamunau trikà0

#<kulã># strã kula--ka gauràø ïãù . 1 kaõñakàrikàyàm amaraþ 2 vçhatyàü ràjaniø . 3 patnãjyeùñhabhaginyàm (vaóa÷àlã) hemaca0

#<kulãka># puüstrãø kula--bàø ãkan kicca . pakùimàtre striyàü jàtitve'pi ñàp . %<somàya lavànàlabhate tvaùñre kaulãkàn goùàdãrdevànàü patnãbhyaþ kulãkà devajàmibhyaþ>% yajuø 24 24 kulãka + svàrthe'õ kaulãkàn pakùiõaþ tisraþ kulãkàþ pakùiõãrdevàjàmibhya devabadhåbhyaþ veda dãø .

#<kulãna># puüstrãø kule jàtaþ kha . 1 satkulaje haye striyàü ïãù . tantrokte 2 kulàcàrayukte 3 uttamakulajàte triø . kau pçthivyàü lãnaþ . 4 bhåmilagne triø . saüj¤àyàü kan . kulãnaka vanamudge puø hemaca0

#<kulãnasa># naø kulilãnaü bhålagnaü syati so--antakarmaõi ka . jale hemaø .

#<kulãpaya># triø jalacarajantubhede %<mitràya kulãpayàn, varuõàya nakràn>% yajuø 24, 21 . %<kulãpayàn jalajàn mitràya>% vedadãø . nàkromakaraþþ kulãpayaste'kåpàrasya yajuø 24 . 35 %<nàkraþ makaraþ kulãpayaste trayaþ jalacara vi÷eùàþ>% vedadã0

#<kulãra># puüstrãø kula--saüstyàne ãran kicca . 1 karkañe(keükaóà) jalacarajantubhede amaraþ striyàü ïãù . 2 karkañarà÷au ca . karkaña÷abde vivçtiþ .

#<kulãra÷çïgã># strã kulãraþ kulãràvayava iva ÷çïgamasyàþ gauràø ïãù . (kàükaóà ÷iïgà) vçkùe ratnamàø kulãraviùàõãtyapyatra strã

#<kulãràd># puø kulãramatti ad--kvip . kakarña÷i÷au tasyot pattyaiva svaprasåtigarbhavinà÷anena tadbhakùakatvàttathàtvam

#<kulã÷a># puünaø kuli÷a + pçùoø . vajre--sàramundarã

@<[Page 2139b]>@
#<kuluka># naø kula--bàø ulac kicca . jihvàmale hemaca0

#<kulukkagu¤jà># strã kau bhåmau lukkà guptà gu¤jeva . ulkàmmau hàràø .

#<kuluïga># puüstrã kuraïga + pçùoø . hariõabhede striyàü ñàpa . %<somàya kuluïga àraõyo'jo nakulaþ ÷akàþ>% yajuø 24 32 . %<kuluïgaþ kuraïgaþ hariõaþ>% vedadãø %<sàdhyebhyaþ kuluïgàn>% yajuø 24 . 27

#<kulu¤ca># triø kuü bhåmiü kùetragçhàdiråpàü lu¤cati harati, kutsitaü lu¤cati và lunca--aõ . caurabhede %<uùõãùiõe giricaràya kulu¤cànàü pataye namaþ>% yajuø 16 . 22 .

#<kulåta># puø bhåmni de÷abhede saca de÷aþ vçüø saüø kårmavibhàge vàyavyàmai÷anyà¤ca uktaþ yathà %<di÷i pa÷cimottarasyàm>% ityupakrame %<a÷makakulåtalahaóastrãràjyançsiühavanasthà÷ca>% ai÷ànyàü merukanaùñaràjyamityupakrame %<abhisàradaradataïgaõakulåtasairindhravanaràùñràþ>% . tena kulåtade÷odvidhà . tatra bhavaþ aõ . kaulåta tatra bhave triø bahuùu tasya luk kulåtàþ . teùàü ràjà aõ . kaulåta tadràje vahuùu tasya luk . kulåtà tadràjàþ .

#<kulecara># puø kule jalasamãpe carati cara--ac aluksaø . udbhide ÷àkabhede %<kùavakakulecaravaü÷akarãraprabhçtãni kaphaharàõi sçùñamåtrapåroùàõi>% su÷rutaþ .

#<kule÷vara># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 vaü÷apatau ca ÷abdamà0

#<kuleya># triø kule bhavaþ vàø óha . kulajàte %<babhåva tat kuleyànàü dravyakàryamupasthitam>% bhàø àø 178 a0

#<kulotkaña># puüstrãø kulena utkañaþ . 1 kulãnà÷ve ÷abdacaø 2 utkçùñakulajàte tri0

#<kulodvaha># triø kulaü vaü÷abhàraü rakùaõàdikamudvahati ud + vaha--ac . kulapàlake kulasreùñhe %<putromamànuråpa÷ca ÷åra÷ceti kulodvahaþ>% bhàø viø 35 a0

#<kulpha># puünaø . kala--saükhyàüne phak asya ucca . 1 rogabhede 2 gulke ca ujjvaladaø . %<aùñhãvantau pari kulphau ca dehat>% çø 7, 50, 2, %<ayamevàdakùiõa årurvaruõapràghàsa>% ityupakrame %<kulphàvevaindràgnaü haviþ>% ÷ataø vràø 11 . 5 . 2 . 3 . ayamevottaraårurityupakrame %<kulphàvevaindràgnaü haviþ tasmàdimau dvau kulphàviti ca>% 11 . 5 . 2 . 5 . %<jànudaghnodvitãyaþ kulphadaghnastçtãyaþ>% ÷ataø vràø 12 . 2 . 1 . 30 .

#<kulmala># naø ku÷a--kmalac la÷càntàde÷aþ . 1 pàpe ujjvaladaø . %<tatra me gacchatàddhavaü ÷alya iva kulmalaü yathà>% athaø 2 30, 30 . 2 tadvati triø %<apàùñhàcchçïgàt kulmalànniravocamahaü viùam>% çø 4, 6, 5, jihvà jyà bhavati kulmalam 5, 18, 8,

#<kulmàùa># puø kolati kula--kvip kul bhàùo'smin 7 baø . ardhasvinnà÷ca godhåmà anyeca caõakàdayaþ . kulmàùà iti kavante ityukteùu 1 ardhasvinnagodhåmàdiùu vaidyakam %<kulmàùà guravo råkùà vàtalà bhinnavarcasaþ>% bhàvapraø %<saktån vilepãü kulmàùaü jala¤càpi ÷ubhaü pibet>% su÷ruø . %<valàkàü vàruõãkulmàùàbhyàm>% (nà÷nãyàt) . su÷ruø . %<kaõapinyàkaphalãkaraõakulmàùasthàlãpurãùàdãnyamçtabadavyavaharati>% bhàgaø 5, 9, 10, . kutsità màùàþ pçùoø . 2 ninditamàùe ca %<sa hebhyaü kulmàùàn khàdantaü bibhikùe>% chàndaø uø %<kulmàùàn kutsitàn màùàn>% ÷àø bhàùyam . 3 såryasya pàripàr÷vikabhede 4 ÷åkadhànye yavàdau ca ÷abdaciø . 5 kà¤jike 6 masãpariõàme ca naø ÷abdaciø . %<kulamàùàþ kuleùu sãdantãti>% niruktokte 7 kutsitàrthe triø %<kulmàùàü÷cidàhavetyavakutsite>% niruktakàraþ . kulmàùàþ pràyeõànnamasyàþ a¤ striyàü ïãp . kaulmàùã pårõimà . 8 màùàdimi÷ràrdhabhraùñabhakte (khecaóã) bharataþ . 9 rogabhede ÷abdaratnàø 10 vanakulatthe ratnamàø .

#<kulmàùàbhiùuta># naø 3 taø . kà¤cike kùãrasvàmã .

#<kulmàsa># naø kulmàùa + pçùoø . kulmàùa÷abdàrthe bharataþ .

#<kulya># naø kula--kyap . 1 asthni amaraþ . 2 aùñadroõaparimàõe ÷årpe 3 àmiùe ca mediø . kule bhavaþ yat . 4 kulajàte 5 mànyeca triø mediø . kula + caturarthyà balàø ya . 5 kulasannikçùñade÷àdau triø . kulàya hitaü yat . 6 kulahite triø %<vçttã÷ca kulyàþ pa÷ubhåtavargàn>% bhàgaø 7 . 6 . 13 . kulyàyàü bhavaþ yat yalopaþ . 9 kulyàbhave triø %<namaþ kulyàya tva sarasyàya ca>% yajuø 16, 37 kçtrime'lpe 10 saridbhede strã amaraþ 11 payaþpraõàlyàm 12 jãvantyàmauùadhau 12 nadãmàtre ca strãø mediø %<maindhavàraõyamàsàdya kulyànàü kuru dar÷anam>% bhàø vaø 10408 ÷loø . %<ghçtakulyà÷ca daghna÷ca nadyo bahu÷atàstathà>% bhàø vaø 8530 ÷loø . çùikulyà ghçtakulyà dadhikulyà madhukulyà ityàdi .

#<kulyàsana># naø kulàya kulàcàràyahitaü yat kulyamàsanam . %<athakulyàsanaü vakùye yat kçtvà kuliko bhuvi . ekahasto màstakastho'dhaþ÷ãrùà nàbhige kare>% iti rudrayàmalokte àsanabhede

@<[Page 2140b]>@
#<kullåka># puø manvarthamuktàbalãnàmañãkàkàrakavidvadbhede %<÷rãmadbhaññadivàkarasya tanayaþ kullåkabhañño'bhavat>% taññãkopakramaþ .

#<kulva># kula--ulvàø niø 1 lãmaràhityaråpe . (ñàka) rogabhede 2 tadyukte triø %<athaitànaùñau viråpànàlamate atidãrghaü càtihrasvaü càtisthålaü càtikç÷aü càti÷uklaü càtikçùõaü càtikulvaü càtiloma÷aü ca a÷ådrà abràhmaõàste pràjàpatyàþ>% yajuø 30 . 22 . %<atikulvaü romarahitam>% vedadã0

#<kuva># naø kuü bhåmiü vàti gacchati và--ka, kuï ÷abde kåuva¤ và . 1 jalaje, puùpamàtre, 2 utpale ca hemacaø .

#<kuvakàlukà># strã kuvamiva kàyati kai--ka àlukà . gholã÷àke . ràjani0

#<kuvaïga># naø ãùad vaïgaü guõena . sãsake ràjaniø .

#<kuvacas># triø kutsitaü vaco'sya . 1 kutsitavàdakathake amaraþ kugatisaø . 2 parãvàdakathane naø . kuvàkmàdayopyatra naø .

#<kuvajra># naø kutsitaü vajraü hãrakamiva kàyati kai--ka . vaikràntamaõau ràjaniø .

#<kuvama># puø kau pçthivyàü vamati varùati jalaü vama--ac . 1 sårye %<kulaü kula¤ca kuvamaþ kuvamaþ ka÷yapodvijaþ>% bhàø ànuø 93 aø kuþ pçthivã tasyàü vamati varùatãti kuvamaàdityaþ %<àdityàd jàyate vçùñiriti>% ÷ruteþ sarvo'pyàdityo'hameva mattaeva sarveùàmàdityànàmutpatteþ nãlakaõñhaþ . kupapãþ iti pàñhàntare såryaevàrthaþ . kutsitaü vamati . 2 ninditavamanakàrake tri0

#<kuvara># puø kutsitaü vriyate vç--ap . 1 tuvare 2 kaùàye 2 tadvati triø ràyamukuñaþ

#<kuvala># naø kau valati vala--ac . 1 utpale 2 muktàphale ca mediø 3 vadaryàü strãø gauràø ïãù . tasyàþ phalam aõ luk . 4 vadarãphale naø . kau valanàt . 5 jale . 6 sarpodare ca naø kubale÷ayaþ . prasthe pare samàse karkyàdiø asya nàdudàttatà . tasya pàkaþ pãlvàdiø kuõac . kuvalakuõa tatpàke puø .

#<kuvalaya># naø korvalayamiva ÷obhàhetutvàt . 1 utpale, amarà 2 ÷vetotpalenãlotpale ràjaniø kastvaü sàdho! kuvalayadala÷yàmavistãrõadçùñe! ityuddhavadåtam . tataþ tàrakàø itac . kuvalayita jàtakuvalaye triø . %<kuvalayita gavàkùàlocanairaïganànàm>% raghuþ . korvalayam 6 taø . 4 bhåmaõóale naø %<yato bhåvalayaü sarvaü ÷rànto'yaü vicariùyati . ataþ kuvalayo nàmnà khyàtiü loke prayàsyati>% ityukta niruktiyute 5 asurabhede puø .

#<kuvalayànanda># puø kuvalayaü bhåmaõóalasànandayati à + nanda--aõa upaø saø . candràlokasyàlaïkàramayåkhavyàkhyàne apyadãkùitakçte granthabhede 6 taø . 2 kumudasyànande ca . %<amuü kuvalayànandamakarodappadãkùitaþ . niyogàdveïkañapaternirupàdhikçpànidheþ . candràlokovijayatàü ÷aradàgamasambhavaþ . hçdyaþ kuvalayànandoyatprasàdàdabhådayam>% . tadgranthasamàptau %<tasmàcca kuvalayànandaþ svagrantho'bhåt kuvalayasyakumudasyànandaiti ca ÷leùaiti>% candrikà

#<kuvalayàpãóa># triø kuvalayamàpãóaþ bhåùaõaü yasya . nãlotpalabhåùaõavati 1 jane kaüsàsurasya hastiråpadhàriõi 2 daityabhede puø . %<nàgaü kuvalayàpãóaü càõåraü muùñikaü tathà . kaüsa¤ca balinàü ÷reùñhaü sagaõaü devakãsutaþ . nyahanat gopave÷ena krãóàsaktohi ke÷avaþ>% harivaüø 106 aø %<ràjà kuvalayàpãóaþ samàjadvàri ku¤jaraþ . tiùñhatviti samàj¤àpya prekùàgàramupàyayau>% hariø 86 a0

#<kuvalayà÷va># puø kuba(va)là÷vanàmake dhundhumàre nçpabhede . svàrthe ka tatràrthe %<vçhada÷vastu ÷ràvantistataþ kuvalayà÷vakaþ . yaþ priyàrthasutaïkasya dhundhunàmàsuraü balã . sutànàmekaviü÷atyà sahasrairahanadyutaþ . dhundhumàra iti khyàtastatsutàste ca jajvaluþ . dhundhurmukhàgninà sarve trayaevàva÷eùitàþ>% bhàgaø 9 . 6 . 18 . 19 . kubalà÷va÷abde taccaritàdi .

#<kuvalayinã># strã kuvalayànàü saüvaþ khalàdiø ini . utpalinyàm ràjaniø .

#<kuvalà÷va># puø kau pçthivyàü valate vala ac tàdç÷o'÷vo'sya . kuvalayà÷ve dhundhumàre nçpabhede .

#<kuvale÷aya># puø kuvale jale ÷ete ÷ã--ac 7 taø aluksaø . viùõau %<kumudaþ kuvale÷ayaþ>% viùõusaø . %<kùitau valanàt sa¤calanàt kuvalaü jalaü tasmin ÷eùodare ÷ete iti kuvale÷ayaþ, kubalaü vadarãphalaü tanmadhye ÷ete kuvale÷ayaþ takùakaþ so'pi bhagavatovibhåtiriti và hariþ kuvale÷ayaþ . kau bhåmau valati saüvrãyate sarpàõàmudaraü kuvalaü tasmin ÷eùodare ÷ete iti kuvale÷aya iti>% bhàùyam .

#<kuvàda># triø kutsita vadati aõ . aparadoùakathana÷ole . amaraþ . bhàve gha¤ kugatisaø . 2 kutsitavàde .

#<kubàhula># puüstrã vahati ku + vaha--vàø ula¤ . uùñre ÷abdacandraø striyàü ïãù .

#<kuvi(ci)ka># puø bhåmni de÷abhede aya¤ca de÷aþ vçhaø saüø kårmavibhàge ai÷ànyàmuktaþ . %<ai÷ànyàmityupakrame kunañakhaùadhoùakuci(vi) kàkhyàþ>% iti

@<[Page 2141b]>@
#<kuvid># avyaø kuþ bhåmiriva vidyate j¤àyate bàhulyàt vida--bhàve kvip 6 taø . 1 bàhulye 3 pra÷aüsàyà¤ca . càdigaõa vyàkhyàne manoramà . uccairvat 3 tadvabhi ca %<kuvitsasya prahi vrajam>% çø 6 . 45 . 24 . %<kuvidvahu÷aþ syati hinasti>% bhàø %<kuvinno asya vacasaþ>% çø 2 . 16 . 7 kuvidvahu bhàø . %<sa tvaùñà cukrodha kuvinme putra mabadhãt>% ÷ataø vràø 1 . 63 . 6 . %<kuvidaïga namasà vçdhàsaþ>% çø 7 . 91 . 1 . kuviditi bahunàma . aïgeti kùipranàsa kuvidbahu÷o'ïga kùipraü kçtena namasà bhàø . %<kuvid aïga>% iti padagranthepadadvayatayà vibhàgaþ . etena kuvidaïgeti eka÷abdakalpanaü cintyam . kutsitaü betti vida--j¤àne kartari kvip . 4 kuj¤ànavati triø .

#<kuvidyà># strã kugatisaø . 1 nindyavidàyàm . baø . 2 tadvati tri0

#<kuvidyàsa># triø kuvidyàü syati hinasti so--ka . kuvidyà niràsake . tataþ kç÷à÷vàdiùu vikuñyàsetyatra pàñhàntare 'sya pàñhàt caturarthyàü chaõ . kauvidyàsãya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<kuvinda># puüstrã kuü bhåü kutsitaü và vindati vida--÷a . tantuvàye ÷ådràgarbhe vi÷vakarmaõo jàte jàtisaïkarabhade amaraþ

#<kuvimba># puø naø . korvimbaü kutsitaü vimbaü và . 1 bhåmaõóale 2 ninditamaõóale ca trikà0

#<kuvivàha># puø . kugatisaø varõabhedena nindanãyavivàhe manunà varõabhedena bràhmàdyaùñavivàheùu nindyànindyatvamuktaü yathà
     %<caturõàmapi varõànàü pretya ceha hitàhitàn . aùñàvimàn samàsena strãvivàhànnibodhata>% måø %<caturõàmiti . caturõàmapi varõànàü vràhmaõàdãnàü paraloke iha loke ca kàü÷cit hitàn kàü÷cidahitàn imàn abhidhàsyamànàn aùña saükùepeõa bhàryàpràptihetån vivàhàn ÷çõuta>% kullåkabhaññañãkà
     %<bràhmo daivastathaivàrùaþ pràjàpatyastathà''suraþ . gàndharvo ràkùasa÷vaiva pai÷àca÷càùñamo'dhamaþ>% måø %<ta ete nàmato nirdi÷yante bràhma iti . bràhmaràkùasàdisaüj¤à ceyaü ÷àstràdau saüvyavahàràrthà stutinindàpradar÷anàrthà ca . brahmaõa ivàyaü bràhmaþ rakùasa ivàyaü ràkùasaþ natu brahmàdridevatàkatvaü vivàhànàü sambhavati . pai÷àcasyàdhamatvàbhidhàna nindàti÷ayàrtham>% ñã0
     %<yo yasya dharmyo varõasya guõadoùau ca yasya yau . tadvaþ sarvaü pravakùyàmi prasave ca muõàguõàn>% måø %<ya iti . dharmàdanopeto dharmyaþ yo vivàho yasya varõasya dharmyoyasya vivàhasya yau guõadoùau iùñàniùñaphale tattadvivàhotpannàpatyeùu ye guõàguõàstat sarvaü yuùmàkaü prakarùeõàmidhàsyàmi . vakùyamàõànukortanamidaü ÷ityàõàü sukhagrahaõàtham>% ñãø %<ùaóànupårvyà viprasya kùattrasya caturo'varàn . viñ÷ådrayostu tàneva vidyàddharmyànna ràkùasàn>% måø %<ùaóiti . bràhmaõasya bràhmàdikrameõa ùañ . kùatriyasya, avarànuparitanànàsuràdãü÷caturaþ, biñ÷ådrayostu tàneva ràkùasavarjitànàsuragàndharvapai÷àcàn dharmàdanapetàn jànãyàt>% ñã0
     %<caturo bràhmaõasyàdyàn pra÷astàn kavayo viduþ . ràkùasaü kùatriyasyaikamàsuraü vai÷ya÷ådrayoþ>% måø %<catura iti . bràhmaõasya prathamapañhitàn bràhmàdãü÷caturaþ, kùattriyasya ràkùasamekameva, vai÷ya÷ådrayoràsurametàn ÷reùñhàn j¤àtàro jànanti . ataeva bràhmaõàdiùvàsuràdãnàü pårbavihitànàmapyatrànupàdànaü jaghanyatvaj¤àpanàrthaü tena pra÷astavivàhàsambhave jaghanyasyàpi parigraha iti dar÷itam . evamuttaratràpi vigarhitaparityàgo boddhavyaþ>% ñã0
     %<pa¤cànàntu trayo dharmyà dvàvadharmyau smçtàviha . pai÷àca÷càsura÷caiva na kartavyau kadàcana>% måø %<pa¤cànàmiti . iha pai÷àcapratiùedhàduparitanànàü pràjàpatyàdãnàü grahaõam . teùu madhye pràjàpatyagàndharvaràkùasàstrayo dharmàdanapetà . tatra pràjàpatyaþ kùattriyàdãnàmapràpto vidhãyate vràhmaõasya vihitatvàdanådyate . gàndharvasya ca caturõàmeva pràptatvàdanuvàdaþ . ràkùaso'pi vai÷ya÷ådrayorvidhãyate bràhmaõasya kùattriyavçttyavasthitasyàpi, àsurapai÷àcau na kartavyau . kadàcanetyavi÷eùàccaturõàmava niùidhyate . atra yaü varõaü prati yasya vivàhasya vidhiniùedhau tasya taü prati vikalpaþ saca vihitàsambhave boddhavyaþ>% ñã0
     %<pçthak pçthagvà mi÷rau và vivàhau pårvacoditau . gàndharvo ràkùasa÷caiva dharmyau kùattrasya tau smçtau>% måø %<pçthigiti . pçthakpçthagiti pràptatvàdanådyate . mi÷ràviti vidhãyate . pçthakpçthak mi÷rau và pårvavihitau gàndharvaràkùasau kùattrasya dharmyau manvàdibhiþ smçtau . yadà strãpuüsaüyoranyonyànuràgapårba kasaüvàdena pariõetà yuddhàdinà vijitya tàmudvahettadà gandharvaràkùasau mi÷rau bhavataþ>% dãø %<kuvivàhaiþ kriyàlopairvedànadhyayanena ca . kulànya kulatàü yànti bràhmaõàtikrameõa ca>% manuþ durvivàhà datho'pyatra %<jàyante durvivàheùu brahmadharmadviùaþ sutàþ . aninditaiþ strãvivàhairanindyà bhavati prajà>% manuþ .

#<kuvçtti># strãø kugatisamàø . 1 ninditàcaraõe 2 ãyaccaraõe ca baø baø . 3 tadyukte tri0

#<kuvçttikçt># puø kuvçttimãùadàvaraõaråpaü caraõaü karoti kç--kvip (kàüñàkaramcà) 1 kara¤jabhede ÷abdaciø . 2 ninditaceùñàkàrake triø ÷abdaci0

#<kuveõi(õã)># strã ãùat veõante matsyà asyàm veõa--in, và ïãp) matsyadhànyàm (khàlui) amaraþ

#<kuvera># naø kutsitaü veramasya . dhanade uttaradikpàle devabhede kubera÷abde vivçtiþ kuverotpatyàdikaü ràmàø uø kàø 3 saø varõitaü yathà %<j¤àtvà tasya tu tadvçttaü bharadvàjo mahàmaniþ . dadau vi÷ravase bhàryàü svasutàü devayarõinãm . pratigçhya tu dharmeõa bharadvàjasutàntadà . prajànvãkùikayà buddhyà ÷reyohyasya vicintayan . mudà paramayà yukto vi÷ravà muni puïgavaþ . sa tasyàü vãryasampannamapatyaü paramàdbhutam . janayàmàsa dharmaj¤aþ sarvairbrahmaguõairvçtam . tasmin jàte tu saühçùñaþ sa babhåva pitàmahaþ . dçùñvà ÷reyaskarãü buddhiü dhanàdhyakùo bhaviùyati . nàma càsyàkarot prãtaþ sàrdhaü devarùibhistadà . yasmàdvi÷ravaso'patyaü sàdç÷yà dvi÷ravà iva . tasmàdghai÷ravaõo nàma bhaviùyatyeùa vi÷rutaþ . sa tu vai÷ravaõastatra tapovanagatastadà . avardhatàhuti huto mahàtejà yathà'nalaþ . tasyà÷ramapadasthasya buddhirjaj¤e mahàtmanaþ . cariùye paramaü dharmaü dharmo hi paramà gatiþ . sa tu varùasahasràõi tapastaptvà mahàvane . yantrito niyamairugrai÷cakàra sumahattapaþ . pårõe varùasahasrànte taü taü vidhimakalpayat . jalà÷ã màrutàhàro niràhàrastathaiva ca . evaü varùasahasràõi jagmustànyekavarùavat . atha prãto mahàtejàþ sendraiþ suragaõaiþ saha . gatvà tasyà÷ramapadaü brahmedaü vàkyamabravãt . parituùño'smite vatsa! karmaõà'nena suvrata! . varaü vçõãùva bhadrante varàrhastvaü mahàmate! . athàbravãdvai÷ravaõaþ pitàmahamupasthitam . bhagavan! lokapàlatvamiccheyaü lokarakùaõam . athàbravãdvai÷ravaõaü parituùñena cetasà . brahmà suragaõaiþ sàrdhaü bàóhamityeva hçùñavat . ahaü vai lokapàlànàü caturthaü sraùñumudyataþ . yamendravaruõànà¤ca padaü yattava cepsitam . tadgaccha vatsa! dharmaj¤a! nidhã÷atvamavàpnuhi . ÷akràmbupayamànà¤ca caturthastvaü bhaviùyasi . etacca puùpakaü nàma vimànaü såryasannibham . pratigçhõãùva yànàrthaü trida÷aiþ samatàü vraja . svasti te'stu gamiùyàmaþ sarva eva yathàgatam . kçtakçtyà vayaü tàta! dattvà tava varadvayam . ityuktvà sa gato brahmà svasthànaü trida÷aiþ saha . gateùu brahmapårbeùu deveùvatha nabhastalam . dhane÷aþ pitaraü pràha prà¤jaliþ prayatàtmavàn . bhagavan! labdhavànasmi varamiùñaü pitàmahàt . nivàsanaü na me devo vidadhe sa prajàpatiþ . taü pa÷ya bhagavan! ka¤cinnivàsaü sàdhu me prabho! . na ca pãóà bhavedyatra pràõinoyasya kasya cit . evamuktastu putreõa vi÷ravà muni puïgavaþ . vacanaü pràha dharmaj¤aþ ÷råyatàmiti sattama! . dakùiõasyodadhestãre trikåùño nàma parvataþ . tasyàgre tu vi÷àlà sà mahendrasya purã yathà . laïkà nàma purã ramyà nirmità vi÷vakarmaõà . ràkùasànàü nivàsàrthaü yathendrasyàmaràvatã . tatra tvaü vasa bhadrante laïkàyàü nàtra saü÷ayaþ . hemapràkàraparikhàyantra÷astrasamàvçtà . ramaõãyà purã sà hi rukmavaidåryatoraõà . ràkùasaiþ sà parityaktà purà viùõubhayàrditaiþ . ÷ånyà rakùogaõaiþ sarvai rasàtalatalaïgataiþ . ÷ånyà saüprati laïkà sà prabhustasyà na vidyate . sa tvaü tatra nivàsàya gacchaputra! yathàsukham . nirdoùastatra te vàso na bàdhastatra kasya cit . etacchrutvà sa dharmàtmà dharmiùñhaü vacana pituþ . nivàsayàmàsa tadà laïkàü parvatamårdhani . nairçtànàü sahasraistu hçùñaiþ pramuditaiþ sadà . acireõaiva kàlena saüpårõà tasya ÷àsanàt . sa tu tatràvasat prãto dharmàtmà nairçtarùabhaþ . samudraparikhàyàü sa laïkàyàü vi÷ravàtmajaþ . kàle kàle tu dharmàtmà puùpakeõa dhane÷varaþ . abhyàgacchadvinãtàtmà pitaraü màtara¤ca ha .>%

#<kuveraka># puø kuvera iva kàyati kai--ka . 1 nandovçkùe amaraþ svàrthe ka . 2 dhanade 3 nandãvçkùe mediø 4 arhadupàsakamede hema0

#<kuveràkùã># strãø kuverasyàkùãva piïgapuùpatvàt ùac samàø ïãù . 1 pàñalàvçkùe amaraþ 2 latàkara¤jo ràjani0

@<[Page 2143b]>@
#<kuveràcala># puø 6 taø . kailàsaparvate trikàø kuveraparvatàdayo'pyatra pu0

#<kuvela># naø kuveùu jalajapuùpeùu madhye ãü ÷obhàü làtilà--ka . utpale hemaca0

#<kuvaidya># puø kugatisaø . su÷rutàdyuktakriyollaïghanena svecchayà viparãtàcàriõi vaidyetallakùaõadoùàdikaü su÷rute uktaü yathà %<yastu kevala÷àstraj¤aþ karma svapariniùñhitaþ . sa muhyatyàturampràpya pràpyaü bhãrurivàhavam . yastu karmasu niùõàto dhàrùñyàcchàstrabahiùkçtaþ . sa satsu påjàü nàpnoti badhaü càrhati ràjataþ . ubhàvetàvanipuõàvasamarthau svakarmaõi . ardhavedadharàvetàvekapakùàviva dvijau . oùadhyo'mçtakalpàste ÷astrà÷aniviùopamàþ . bhavantyaj¤airupahatàstasmàdetau vivarjayet . chedyàdiùvanabhij¤o yaþ snehàdiùu ca karmasu . sa nihanti janaü lobhàt kuvaidyo nçpadoùataþ . yaståbhayaj¤o matimàn sa samartho'rthasàdhane . àhave karma nirvoóhuü dvicakraþ syandano yathà>% %<kuvaidye kitave ÷añhe . càñacàraõadàseùu dattaü bhavati niùphalam>% smçtiþ

#<ku÷a># dyutau idit và curàø pakùe bhvàdiø paraø saka 0 señ . kuü÷ayati te kuü÷ati acukuü÷at--ta akuü÷ãt . kuü÷ayàü babhåva àsa cakàra cakre cukuü÷a . pranikuü÷ati

#<ku÷a># ÷leùe diø paraø sakaø señ . ku÷yati . aku÷at--ako÷ãt . cuko÷a . kukùiþ ko÷aþ

#<ku÷a># puø naø kau ÷ete ÷ã--ka, kuü pàpaü ÷yati ÷o--óa và . 1 svanàmakhyàte tçõe amaraþ . ku÷onmçùñagarbhakledavati 2 ràmasute %<ripunàgàïku÷aü ku÷amiti>% raghuþ . 3 yottre, ca puø mediø ghçtasamudreõàvçte 4 dvãpabhede puø . 5 jale naø mediø . ku÷e÷ayaþ . 6 sarpodare ÷aïkaràcàryaþ %<kau÷aü barhiþ>% kàtyàø 1 . 2 . 12 tasyàsaüskçtaku÷àrthatàmàha %<barhiþkau÷aü ku÷à darbhàþ tasyedaü kau÷aü ku÷amàtrameva barhiþ÷abdenocyate na saüskàràþ, kutaþ? anvayavyatirekàbhyàü jàtivàcitvàdvarhiþ÷abdasya, yatra yatra barhiþ÷abdaprayogastatratatra jàtirityasyà vyàpte rloke bede ca nàsti vyabhicàraþ, saüskàravyàptestu laukika prayoge vyàbhicàro dç÷yate kkacidde÷avi÷eùe laukikavyavahàre jàtimàtramupajãvya vinà saüskàraü barhiþ÷abdaþ prayujyate barhiràdàya gàvo gatà iti tasmàjjàti vàcã barhiþ÷abdaþ . asaüskçtaü ku÷amàtraü barhiþ÷abdenocyata ityarthaþ . prayojanaü barhiùi prà¤cyuda¤ci ca pràsyatã tyàdau saüskàrà na kartavyàþ . smçtau ku÷àbhàve tu kà÷àþ syuþ kà÷àþ ku÷asamàþ smçtàþ . kà÷àbhàve grahãtavyà anye darbhà yathocitàþ . darbhàbhàve svarõaråpyatàmraiþ karmakriyàþ sadà . ku÷akà÷a÷arà dårvàyavagodhåmavàlvajàþ . suvarõaü rajataü tàmraü da÷a darbhàþ prakãrtitàþ . snàne home tathà dàne svàdhyàye pitçtarpaõe . sapavitrau sadarbhau và karau kurvãta nànyathà . sarveùàü và bhaveddvàbhyàü pavitraü grathitaü na và . sapavitraþ sadarbho và karmàïgàcamanaü caret . nocchiùñaü tat sadarbhaü ca darbhocchiùñaü tu varjayediti>% karkaþ karmàïgaku÷alakùaõàdikaü ÷ràø taø àha yathà
     brahmapuràõe %<sapi¤jalà÷ca haritàþ puùñàþ snigdhàþ samàhitàþ . gokarõamàtrà÷ca ku÷àþ sakçcchinnàþ samålakàþ . pitçtãrthena deyàþ syurdårvà ÷yàmàka eva ca . kà÷àþ ku÷à balvajà÷ca tathànye tãkùõaroma÷àþ . mau¤jà÷ca ÷àdvalà÷caiva ùaódarbhàþ parikãrtitàþ>% . tãkùõaroma÷à iti valvajànàü vi÷eùaõaü tena teùàmalàbhe %<÷åkatçõa÷ara÷ãrùayuttavalvajolapa÷uõñhavarjaü sarvatçõànãti>% gomilena tadvyatiriktavalvajànàü niùedhoboddhavyaþ . sapi¤jalàþ sàgràþ snigdhà akarkar÷àþ puùñà na såkùmàþ samàhità nirdoùàþ ÷àdvalà iti mau¤jasya vi÷eùaõam . ÷åkàni phalapuùpama¤jarya stàyeùàü tçõànàü santi tàni ÷åkatçõànãti bhaññanàràyaõacaraõàþ . gokarõamàtrà vistçtàïguùñhànàmikàparimitàþ . viùõuþ %<ku÷asthàne kà÷aü dårvàü và dadyàditi>% kçtamuùñihastaparimitàþ ku÷àþ prastaraõàrthàþ tathàca vàyupuràõam %<ratnipramàõàþ ÷astà cai pitçtãrtheta saüskçtàþ . upamåle tathà lånàþ prastaràrthe ku÷ottaràþ>% . varjyaku÷ànàha hàrãtaþ %<citau darbhàþ pathi darbhàþ ye darmà yaj¤abhåmiùu . staraõàsanapiõóeùu ùaódarbhàn parivarjayet . piõóàrthaü ye stçtà darbhà yaiþ kçtaü pivçtarpaõam . måtrocchiùñapralepe tu tyàgasteùàü vidhãyate>% . chandogapari÷iùñam dhçtaiþ kçte ca viõmåtre tyàgasteùàü vidhãyate . nãvãmadhye ca ye darbhà vrahmasåtre ca ye dhçtàþ . pavitràüstàn vijànãyàdghathà kàya stathà ku÷àþ . àcamya prayato nityaü pavitreõa dvijottamaþ . nocchiùñantu bhavettatra bhukta÷eùaü vivarjayet . atra vi÷eùaþ nirõayasindhau pçthvãcandrodaye tadgrahaõakàlamàha dakùaþ samitpuùyaku÷àdãnàü dvitãyaþ parikãrtitaþ . aùñadhà vibhaktadinasya dvitãyobhàga ityarthaþ . tatraiva yamaþ %<samålastu bhaveddarbhaþ pitéõàü ÷ràddhakarmaõi . målena lokàn jayati ÷akrasya sumahàtmanaþ>% vyàsaþ %<tarpaõàdãni kàryàõi pitéõàü yàni kàni cit . tàni syurdviguõairdarbhaiþ saptapatrairvi÷eùataþ>% ÷àlaïkàyanaþ %<sapiõóãkaraõaü yàvadçjudarbhaiþ pitçkriyà . sapiõóãkaraõàdårdhvaü dviguõairvidhivadbhavet>% ÷aïkhaþ %<anantargarbhiõaü sàgraïkau÷aü dvidalameva ca . pràde÷amàtraü vij¤eyaü pavitraü yatra kutricit>% hàrãtaþ %<pavitraü bràhmaõasyaiva caturbhirdarbhapi¤jalaiþ . ekaikaü nyånamuddiùñaü varõebarõe yathàkramam>% . smçtyarthasàre %<sarveùàü và bhavedvàbhyàü pavitraü grathitaü navam>% ratnàvalyàm %<dvayostu parvaõormadhye pavitraü dhàrayedbudhaþ>% hemàdrau skànde %<anàmikàdhçtà darbhàhyekànàmikayàpi và . dvàbhyàmanàmikàbhyàü tu dhàrye darbhapavitrake>% pavitràbhàve tu tatraiva sumantuþ %<samålàgrau vigarbhau tu ku÷au drau dakùiõe kare . savye caiva tathà trãnvai bibhçyàt sarvakarmasu>% . baudhàyanaþ %<hastayorubhayordvaudvàvàsane'pi tathaiva ca>% darbhagrahaõe mantramàha ÷aïkhaþ %<viri¤cinà sahotpanna! parameùñhinisargaja! . nuda sarvàõi pàpàni darbha! svastikarobhava>% . smçtyarthasàre %<humphañkàreõa mantreõa sakçcchittvà samuddharet>% bharadvàjaþ %<pretakriyàrthaü pitrarthamabhicàràrthameva ca . dakùiõàbhimukha÷chindyàt pràcãnàvãtikodvijaþ>% . ku÷àbhàve aparàrke sumantuþ %<ku÷àþ kà÷àþ÷aro gundroyavà dårvà'tha valvajàþ . goke÷amu¤jakundà÷ca pårvàbhàve paraþ paraþ>% . kà÷àdau vi÷eùamàha ÷aïkhaþ %<kà÷ahastastu nàcàmetkadàcidvidhi÷aïkayà . pràya÷cittena yujyeta dårvàhastastuthaiva ca>% pçthvãcandrodaye yamaþ %<màsi màsyutddhçtà darbhà màsi màsyeva coditàþ>% . ùaótriü÷anmate %<màsemàsetvamàvàsyàü darmo gràddhyonavaþ smçtaþ>% gçhyapari÷iùñe %<ye ca piõóà ÷rità darbhà yaiþ kçtaü pitçtarpaõam . amedhyà'÷uciliptà ye teùàü tyàgo vidhãyate>% laghuhàrãtaþ %<pathi darbhà÷citau darbhàye darbhàyaj¤abhåmiùu . staraõàsanapiõóeùu ùañ ku÷àn parivarjayet . brahmayaj¤e ca ye darbhà ye darbhàþ pitçtarpaõe . hatàmåtrapurãùàbhyànteùàü vyàgo vidhãyate>% hemàdrau %<anyàni ca pavitràõi ku÷adårvàtmakàni ca . hemàtmakapavitrasya hyekàü nàrhanti vai kalàm>% bhàdràmàvàsyàgçhãtadarbhasyàyàtayàmatàmàha hemàø ÷ràø khaø hàrãtaþ %<màse nabhasyamàvàsyà tasyà darbhoccayo mataþ . ayàtayàmàste darbhàü viniyojyàþ punaþ punaþ>% tasyotpattiruktà bhàgaø 3, 20 aø %<barhiùmatã nàma purã sarvasampatsamanvità . nyapatan yatra romàõi yaj¤asyàïgaü vidhunvataþ . ku÷akà÷àstatra càsan ÷a÷vaddharitavarcasaþ . çùayoyaiþ paràbhàvya yaj¤aghnàn yaj¤amãjire>% . påjàdau tasya tatpratinidhervà dhàraõamàva÷yakam yathàha varadàtantre 1 paø %<påjàkàle sarvadaiva ku÷ahasto bhavecchuciþ . tarjanyà rajataü dhàryaü svarõaü dhàryamanàmayà . ku÷akàryakaraü yasmànnatu vanyàþ ku÷àþ ku÷àþ . ku÷ena rahità påjà viphalà kathità mayà>% sadhavàyàstaddhàraõaniùedhamàha bràhmaõasarvasve smçtiþ . %<na spç÷et tiladarbhàü÷ca sadhavà tu katha¤cana>% . tatparyàyabhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<ku÷odarbhastathà barhiþ såcyagroyaj¤abhåùaõam . tato'nyodãrghapatraþsyàt kùura patrastathaiva ca . darbhadvayaü tridoùaghnaü madhuraü tuvaraü himam . måtrakçcchrà÷marãtçùõàvastirukpradaràsrajit>% . %<ete låna÷ikhàstasya da÷anairacirodgataiþ . ku÷akà÷àviràjante vañavaþ sàmagàiva>% . ràmaputraku÷asya nàmaniruktisahitot pattikathà ràmàø uttaø kàø 66 saø yathà %<yàmeva ràtriü ÷atrughnaþ parõa÷àlàü samàvi÷at . tàmeva ràtriüsãtàpi prasåtà dàrakadvayam . tato'rdharàtrasamaye bàlakà munidàrakàþ . vàlmãkeþ priyamàcakhyuþ sãtàyàþ prasavaü ÷ubham . bhanavan! ràmapatnãsà prasåtà dà rakadvayam . tatorakùàü mahàtejaþ! kuru bhåtavinà÷inãm . teùàü tadvacanaü ÷rutvà maharùiþ samupàgamat . bàlacandra pratãkà÷au devaputrau mahaujasau . jagàma tatra hçùñàtmà dadar÷a ca kumàrakau . bhåtaghnã¤càkarottàbhyàü rakùàü rakùovinà÷inãm . ku÷amuùñimupàdàya lava¤caiva tu sa dvijaþ . vàlmãkiþ pradadau tàbhyàü rakùàü bhåtavinà÷inãm . yastayoþ pårbajojàtaþ sa ku÷airmantrasatkçtaiþ . nirmàrja nãyastu tadà ku÷a ityasyanàma tat . ya÷càvaro bhavettàbhyàü lavena sa samàhitaþ . nirmàjanãyovçddhàbhirlaveti ca sa nàmataþ . evaü ku÷alavau nàmnà tàbubhau yamajàtakau . matkçtàbhyàü ca nàmabhyàü khyàtiyuktau bhaviùyataþ . tà rakùà¤jagçhustàü ca munihastàt samàhità! . akurvaü÷ca tatorakùàntayorvigatakalmaùàþ . tathà tàü kriyamàõàü ca vçddhàbhirgotranàma ca . saïkãrtana¤ca ràmasya mãtàyàþ prasavau ÷ubhau>% . %<mayàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà natvavigatà>% sàø daø . ku÷advãpamànasthànàdyuktaü viùõuø puø yathà
     %<surodakaþ parivçtaþ ku÷advãpena sarvataþ . ÷àlmalasya tu vistàràddviguõena samantataþ . jyotiùmataþ ku÷advãpe sapta putràþ ÷çõuùva tàn . udbhidoreõumàü÷caiva suratholambano dhçtiþ . prabhàkaro'tha kapilastannàmnà varùavi÷rutiþ . tasmin vasanti manujàþ saha daiteyadànavaiþ . tathaiva devagandharvayakùakimpuruùàdibhiþ . varõàstatrà 'pi catvàro nijànuùñhànatatparàþ . daminaþ ÷uùmiõaþ snehà mandehà÷ca mahàmune! . bràhmaõàþ kùatriyàþ vai÷yàþ ÷ådrà÷cànukramoditàþ . yathoktakarmakartçtvàt svàdhikàrakùayàya te . tatra yattat ku÷advãpe brahmaråpaü janàrdanam . yajantaþ kùapayannagryamadhikàraphalapradam . vidrumo hema÷aila÷ca dyutimàn puùpavàüstathà . ku÷e÷ayo hari÷caiva saptamo mandaràcalaþ . varùàcalàstu saptaiva tatra dvãpe mahàmune! . nadyo'pi sapta tàsà¤ca ÷çõu nàmànyanukramàt . dhåtapàpà ÷ivà caiva pavitrà sammatistathà . vidyuddhastà mahã caiva sarvapàpaharàstvimàþ . anyàþ saha sra÷astatra kùudranadyastathàcalàþ . ku÷advãpe ku÷astambaþ saüj¤ayà tasya tat smçtam . tatpramàõena sa dvãpo vçtodena samàvçtaþ>% . bhàgaø 5, 20 aø anyathaivàyaü varõitaþ yathà
     %<evaü surodàdbahistaddviguõaþ samànenàvçto ghçtodena yathà pårvaþ ku÷advãpo yasmin ku÷astambo devakçtastaddvãpàkhyàpano jvalana ivàparaþ su÷asparociùastà di÷oviràjayati . taddvãpapatiþ priyabrato ràjan! hiraõyaretà nàma svaüdvãpaü saptabhyaþ svaputrebhyo yathàbhàgaü vibhajya svayaü tapa àtiùñhat! vasuvasudànadçóharucinàbhiguptasatyavratavipranàma devanàmabhyaþ teùàü varùeùu sãmàgirayonadya÷càbhij¤àtàþ saptaiva . babhru÷catuþ÷çïgakapila÷citrakåñodevànãka årdharomà draviõa iti . rasakulyà madhukulyà mitravindà ÷rutivindà devagarbhà ghçtacyutà mandramàleni yàsàü payobhiþ ku÷advãpaukasaþ ku÷alakovidàbhiyuktakulaka saüj¤à bhagavantaü jàtavedasaråpiõaü karmakau÷alena yajante>% . kalpabhedànnàmabhedaþ samàdheyaþ . ku÷advãpo'pyatra puø %<ku÷o'bhåt kà¤canaþ kau÷e svayambhå÷citimarhati>% . kutsite àcaraõe ÷ete ÷ã--óa . 7 pàpiùñhe 8 matte ca triø bhediø . 9 nçpabhede puø %<ajakasya tu dàyàdo valàkà÷vo mahãpatiþ . babhåva mçgayà÷ãlaþ ku÷astasyàtmajo'bhavat>% hariø 27 a0

#<ku÷akaõóikà># strã ku÷aiþ kaõóikeva . vaidikàgnisaüskàrabhede sa ca vedibhedena bhinnaþ tatprakàra÷ca çgvidinàm kàle÷ãkçte, yajurvedinàm pa÷upatikçte, sàmavedinàü bhayadevabhaññakçte granthe uktaþ saükùepeõa tulàdànàdipaddhatau tadanusàriprakàro'smàbhirdar÷itaþ . pçùoø kasya lope ku÷aõóikà'pyatra strã %<sarveùàmàhutiyuktakarmaõàm ku÷aõóikàsaüskçtàgnisàdhyatvàt saiva prathamasabhidhãyate>% bhavadevaþ

#<ku÷akà÷a># naø nityaþ samàhàradvaø . ku÷akà÷ànàü samàhàre kvacit itaretarasamàsa àrùaprayoge dç÷yate yathà %<ime låna÷ikhàstasya da÷anairacirodgataiþ . ku÷akà÷à viràjante vañavaþ sàmagàiva>% viùõupuø iti kecit . ku÷asahitàþ kà÷à ityeva tatra vàkyamityanye

#<ku÷adhàrà># strãø nadãbhede

#<ku÷adhvaja># puø janakasya nçpasyànuje bhràtari . %<tasya putradvayaü jaj¤e dharmaj¤asya mahàtmanaþ . jyeùñho'hamanujovãromama bhràtà ku÷adhvajaþ>% ràmàø àø kàø 71 saø janakoktiþ . tasya ràjya¤ca sàïkà÷yanagaraàsãt yathoktaü tatraiva %<sàïkà÷ye bhràtaraü ÷åramabhyaùi¤caü ku÷adhvajam>% . %<bhràtà yavãyàn dharmaj¤a aiùaràjà ku÷adhvajaþ>% saca bharata÷atrughnayoþ ÷va÷uraþ tatkathà tatraiva 72 sarge dç÷yàü nimivaü÷aja janakasyàtmaje nçpabhede %<svarõaromà sutastasya hrasvaromà vyajàyata . tataþ sãradhvajojaj¤e yaj¤àrthaü karùato mahãm . sãtà sãràgratojàtà yasmàt sãradhvajaþ smçtaþ . ku÷adhvajastasya putrastato dharmadhvajo nçpaþ>% iti bhàgaø 9 . 13 . 12 . anayorvirodhaþ kalpabhedàt samàdheyaþ %<pàrthivãmudvahadraghådvaho lakùmaõastadanujàmathormilàm . yau tayoravarajau varaujasau tau ku÷adhvajasute sumadhyame>% raghuþ

#<ku÷anàbha># puø ku÷aiva nàbhirasya ac samàø . valàkà÷va pautre ku÷aputre nçpabhede %<ajakasya tu dàyàdo valàkà÷vo mahãpatiþ . babhåva mçgayà÷ãlaþ ku÷astasyàtmajo'bhavat . ku÷aputrà babhåburhi catvàrodevavarcasaþ . ku÷ikaþ ku÷anàbha÷ca ku÷à÷vo mårtimàüstathà>% harivaü 27 aø . kanyàkubja÷abde taccaritàni dar÷itàni tasya ràjadhànã mahodayanàmapuraü yathà ràmàø àdiø 32 saø %<ku÷anàbhastu dharmàtmà puràü cako mahodayam>% .

@<[Page 2146b]>@
#<ku÷anetra># puø màrãciputrabhede asure %<÷u÷råùu÷caõóa÷akti÷ca ku÷anetraþ ÷a÷idhvajaþ . yathàmati mayà proktàþ màrãceþ kãrtivardhanàþ>% harivaüø 240 a0

#<ku÷apa># naø ku÷a--bàø kapan . pànapàtre uõàdikoùaþ

#<ku÷apuùpa># naø ku÷àkàraü puùpamasya . 1 granthiparõe vçkùe ratnamàø . ku÷à÷ca puùpàõi ca samàø dvaø . 2 ku÷apuùpàõàü samàhàre %<ku÷apuùpaü samidvàri bràhmaõaþ svayamàharet>% smçtiþ

#<ku÷aplavana># naø bhàrataprasiddhe tãrthabhede %<ku÷aplavanamàsàdya brahmacàrã samàhitaþ . triràtramuùitaþ snàtvà a÷vamedhaphalaü labhet>% bhàø vaø 85 a0

#<ku÷ara># puø kutsitaþ ÷araþ . ÷arasadç÷e anta÷chidre tçõabhede çø bhàø màdhavaþ %<÷aràsaþ ku÷aràsa>% aø 6 . 191 . 31 .

#<ku÷ala># naø ku÷a--kalan . 1 kalyàõe . 2 tadvati triø . ku÷àn làti là--ka . 3 ku÷agràhake triø . kau pçthivyàü ÷alati calayati karyàõi ÷ala--ac . 4 kàryacature triø . asya ca ku÷agràhakatve yaugikatvam cature làkùaõikatvamiti kàvyaprakà÷akàraàha tadetanmataü sàø daø niràkçtya dakùatàyàü råóhatvamasya vyavasthàpitaü yathà kecit tu %<karmaõi ku÷alaþ>% iti råóhàvudàharanti . teùàmayamabhipràyaþ . %<ku÷aü làti>% iti vyutpattilabhyaþ ku÷agràhiråpro mukhyo'rthaþ prakçte'sambhavan vivecakatvasàdharmyasambandhasambandhinaü dakùaråpamarthaü bodhayati . tadanye na manyante . ku÷agràhiråpàrthasya vyutpattilabhyatve'pri dakùaråpasyaiva mukhyàrthatvàt . anyaddhi ÷abdànàü vyutpattinimittamanyacca pravçttinimittam . vyutpattilabhyasya mukhyàrthatve %<gauþ ÷ete>% ityatràpi lakùaõà syàt . %<gameróoþ>% iti gamadhàtãróopratyayena vyutpàditasya go÷abdasya ÷ayanakàle'pi prayogàt . atredamabhidadhmahe . gaseróoriti auõàdikaóopratyayàntasya go÷abdasya %<uõàdayo'vyutpannàþ pràtipadikàni>% pàø uktatvàt na yaugikatàsambhavaþ avayavalabhyàrthàbhàvàt atastasya gavàdau råóhataiva! %<àto'nupasarge kaþ>% pàø uktekapratyayasya kçttvena vyutpannatvàt avayavàrthalabhyàrthasattvànna go÷abdatulyatà ki¤ca uõàdãnàü vyutpannatvapakùe'pi go÷abdasyàvayavàrthayogàt païkajàdipadavat arthavi÷eùe yogaråóhatvaü go÷abde vakùyate . ataeva go÷abdasya råóhatyakalpanamatyutpannatvapakùamà÷rityaiveti vivevyamiti . maõóapa÷abdasya maõóapànakartçtàtpàryakatve yaugikatà janà÷rayaparatve råóhatvamiva ku÷ala ÷abdasya råóhayaugikatvameva yuktam %<papraccha ku÷alaü ràjye>% raghuþ . %<mayàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà na tvadhigatà>% sàø daø . %<prasàrayanti ku÷alà÷citràü vàcaü pañãmiva>% màghaþ . %<tadanuprave÷amatha và ku÷alaþ>% màghaþ . ku÷a + astyarthe sidhmàø lac . 5 ku÷ayukte triø . tataþ astyarthe ini . ku÷alin tadyukte triø striyàü ïãp . %<ku÷alinã vatsasya vàrtà'pi na>% sàø daø . %<mà¤ca ku÷alinã bråyàþ>% bhàø uø 136 aø . ÷auõóàø etasya 7 taø . karma ku÷alaþ . ÷reõyàdiø abhåtatadbhàvàrthe samàø . ku÷alakçtaþ ku÷alabhåtaþ . anena saha kumàra÷abdasya samàse kumàrasya vi÷eùyatve'pi ÷ramaõàdiø paranipàtaþ . kumàra ku÷alaþ . tataþ bràhmaõàdiø karmaõi bhàve ca ùya¤ . kau÷alya dakùatàyàm naø . yuvàø tadarthe aõ . kau÷ala tadarthe %<yogaþ karmasu kau÷alam>% gãtà .

#<ku÷alata># puø dviø . puùpavatoriva eka÷aktyà ràmasutayoþ hemaca0

#<ku÷alin># triø ku÷ala + astyarthe ini . kalyàõavati . %<ku÷alinã vatsasya vàrtàpi na>% sàø daø .

#<ku÷alã># strã ku÷aiva lãyate lã--óa gauràø ïãù . a÷mantakavçkùe vaidyaø .

#<ku÷avindu># puø bhåmni de÷abhede . %<vàtàyanà da÷àrõà÷ca romakàþ ku÷avindavaþ>% bhàø bhãø 9 aø janapadakathane .

#<ku÷asthala># naø ku÷apradhànaü sthalam . 1 kànyakubjade÷e hemacaø . %<ku÷asthalaü vçkasthalaü màkandaü vàraõàvatam . dehime catu gràmàn ka¤cideka¤ca pa¤camam>% veõãsaüø 2 purãbhede strã ïãù jañàdharaþ sà ca pràk revatançpeõa nirmità pa÷càta yadubhiþ saüskçtà yathà harivaüø 133 aø iti sa¤citya sarve ca pratãcãü di÷amà÷ritàþ . ku÷asthalãü purãü ramyàü revatenopa÷obhitàm %<vihàya mathuràü ramyàü mànayantaþ pinàkinam . ku÷asthalãü dvàravatãü nive÷ayitumãpsavaþ>% harivaüø 36 aø . %<ànartaviùaya÷càsãt purã tasya ku÷asthalã>% harivaüø 10 aø .

#<ku÷à># strã ku÷a--ka . 1 rajjvàü mediø 2 madhukarkañyàm ÷abdacaø 3 valgàyàü hemacaø . ku÷à÷abde pare ayasaþ satvam ayamsahità ku÷à ayasku÷à siø kauø . sàmagànàü stotrãyagaõanàrthe audumbare 4 ÷aïkau ca ÷abdaciø .

#<ku÷àkara># puø ku÷airàkãryate samantàdagreõa målàcchàdanena veùñyate'tra à + ké--àdhàre ap . yaj¤àgnã . sa hi ku÷akaõóikàyàü ku÷airàvriyate .

@<[Page 2147b]>@
#<ku÷àkùa># puüstrã ku÷aiva såkùmàgramakùi asya ùac samàø . vànare ÷abdamàlà

#<ku÷àgra># naø 6 taø . ku÷asyàgre . %<ku÷àgreõàpi kaunteya! na spraùñavyo mahodadhiþ>% bhàø vaø 110 23 ÷loø . ku÷asyà gramiva såkùmatvàt . 2 ku÷àgratulyasåkùme 3 atidurbodhagràhake %<ku÷àgrabuddhe . ku÷alã guruste>% raghuþ . ku÷àgramiva ivàrthe cha . ku÷àgrãya ku÷àgratulye triø %<kuru buddhiü ku÷àgrãyàmanukàmãnatàü tyaja>% bhaññiþ .

#<ku÷àdika># màvaprakà÷okte tailabhede yathà ku÷àgnimantha÷airãyanaladarbhekùugokùuràþ . kapotavaïkàvasukavasirendãvarã÷aràþ . dhàtakyaraluvandàkàþ karõapårà÷mabhedakàþ . eùàü kalkakaùàyàbhyàü siddhaü tailaü prayojayet . pànàbhya¤janayogena vastinottaravastinà . ÷arkarà÷marirogeùu måtrakçcchre ca dàruõe . pradare yoni÷åle ca ÷ukradoùe tathaiva ca . vandhyàgarbhakaraü proktaü tailametat ku÷àdikam .

#<ku÷àmba># puø nimivaü÷ye nçpabhede ku÷ançpasute . %<ku÷anàbha÷abde harivaüø vàkyam>% ràmàø uø 32 saø %<brahmayonirmahànàsãt ku÷onàma mahàtapàþ>% ityupakrame %<sa mahàtmà kulãnàbàü yuktàyàü sumahàrathàn . vaidarbhyàü janayàmàsa caturaþ sadç÷àn sutàn . ku÷àmbaü ku÷anàbha¤ca asårtarajasaü vasum>% nàmabhedaþ kalpabhedàt aviruddhaþ . %<pratyagrayaþ ku÷àmba÷ca yamàhurmaõivàhanam>% bhàø àø 63 aø ku÷àmbena nirvçttà aõ ïãp . tatkçtapurãbhede %<ku÷àmbastu mahàtejàþ kau÷àmbãmakarot purãm>% ràmàø uø 32 saø nirgataþ kau÷àmbyàþ niùkau÷àmbiþ siø kauø . ku÷àmbasyàpatyaü ÷ubhràø óhak . kau÷àmbeya tadapatye puüstrãø .

#<ku÷àraõi># puø ku÷aü jalaü ÷àpàrthamudakamaraõirivàsya . durvàsasi munau trikàø tasya ÷àpajalenaiva sarvanà÷akatvàt tathàtvam .

#<ku÷àlmali># puø kutsitaþ ÷àlamaliþ . rohitakavçkùe . ràjani0

#<ku÷àvatã># strã ku÷a--astyarthe matup masya vaþ saüj¤àyàü dãrghaþ . ràmàtmajaku÷asya ràjadhànyàm puryàm . %<sa nive÷ya ku÷àvatyàü ripunàgàïu÷aü ku÷am>% . %<ku÷àvatãü ÷rotriyasàt sa kçtvà>% raghuþ . ràmàø uø kàø tu ko÷aleùve vaitadabhiùekovarõitaþ . %<ko÷aleùu ku÷aü vãramuttareùu tathà savam . abhiùicya mahàtmànàbubhau ràmaþ ku÷ãlavau>% . atoraghuvàkyaü puràõàntarànusàrãti vivecyam .

#<ku÷àvarta># puø ku÷asya jalasyàvartoyatra . gaïgàvatàratãrthe %<gaïgà dvàre ku÷àvarte vilvake nãlaparvate . tathà kaõakhale sàtvà dhåtapàpmà divaü vrajet>% bhàø ànuø 1700 ÷loø . %<upagamya ku÷àvarta àsãnaü tattvavittamam>% bhàgaø 3 . 20 . 5 . %<ku÷àvarte gaïgàdvàre>% ÷rãdharaþ . 2 bharatançpaputrabhede . %<tamanu kur÷àvarta ilàvarto brahmàvarto malayaþ keturbhadrasena indraspçgvidarbhaþ kãkaña iti nava navatipradhànàþ>% bhàgaø 5 . 4 . 10 . tadràjyatvàt ku÷àvartasya tatsaüj¤atvam .

#<ku÷à÷va># puø såryavaü÷ye nçpabhede %<sçja¤jayasya sutaþ ÷rãmàn sahadevaþ pratàpavàm . ku÷à÷vaþ sahadevasya putraþ paramadhàrmikaþ>% ràmàø à0

#<ku÷àsana># naø ku÷airnirmitamàsanam . ku÷anirmite àsane %<ku÷àsanamanantaram>% ÷ràddhakramaþ . tatsvaråpàdi ÷ràø taø atha ku÷àsanam tatra gobhilaþ %<pitrye dviguõàüstu darbhàn pavitrapàõirdadyàdàsãnaþ sarvatra pra÷neùu païktimårdhanyaü pçcchati sarvàn và sarvatràsaneùu darvbhànàstãryeti>% pitrye pitrarthadàne tatràdau jalagaõóåùaprakùepaþ . tatodvi guõabhugnaku÷apatratrayaü pitéõàmàsanàrthaü dadyàt etacca àdau vi÷vadevapakùe kçtvà pitçpakùe kartavyaü tathà ca yàj¤avalkyaþ %<pàõiprakùàlanaü dattvà uùantastvetyçcà pitén>% . prakùàlyate'neneti prakùàlanaü jalaü tena tåùõãü bràhmaõapàõau jalaüdattvà viùñaràrthamàsanàrthamiti dãpakalikà . ku÷àn çjåna dadyàt . vyaktamàhà÷valàyanaþ %<apaþ pradàya darbhàn dviguõabhugnànàsanaü pradàya>% iti àsanamityanenopave÷anãyatvapratãte rhastaü tadadànaü pratãyate . tathàca kàrùõàjiniþ %<darbhàü÷caivàsane dadyànna tu pàõau kadà cana . pitçdevamanuùyàõàmevaü tçptirhi ÷à÷vatã>% . atra pitçdevamanuùyebhyo'pi ku÷àsanadànaü pra tãyate . atra daivikatvena ku÷ànàü çjutvamiti vi÷eùaþ . devapitçvipravordakùiõavàmayoþ ku÷àsanasyàpanamàha ÷rà ddhasåtrabhàùyadhçtavacanam . %<pitéõàmàsanaü dadyàdvàmapàr÷ve ku÷àn sudhãþ . dakùiõe caiva devànàü sarvatra ÷ràddhakarmasu>% . koþ pçthivyà 2 ÷àsane ca . abràhmaõo'pi ku÷àsanasahitaþ

#<ku÷iü÷apà># strã kutsità ÷iü÷apà . kapila÷iü÷apàyàü ràjani0

#<ku÷ika># puø ku÷aþ ku÷anàmà nçpaþ janakatvenàstyasya ñhan . gàdhi nçpajanake vi÷vàmitrapitàmahe nçpabhede tat kathà yathà kànyakubje mahànàsãt pàrthivo bharatarùabha! ! . gàdhãti vi÷ruto loke ku÷ikasyàtmasambhavaþ . tasya dharmàtmanaþ putraþ samçddhabalavàhanaþ . vi÷vàmitra iti khyàto babhåva ripumardanaþ . bhàø àø 174 aø %<ku÷avaü÷aprasuto'smi kau÷iko raghunandana!>% ràmàø àø ku÷ikasyàtmajaþ ÷rãmàn gàdhirnàma jane÷varaþ . bhàø àø 4 aø %<ku÷aputrà babhåbårhi catvàrodevavarcasaþ . ku÷ikaþ ku÷anàbha÷ca ku÷à÷vo mårtimàüstathà>% ku÷ikastu tapastepe ityupakrame %<sa gàdhirabhavadràjà bhagavàn kau÷ikaþ svayam>% harivaüø 27 . aø ku÷ikacaritaü ca bhàø ànuø 52 adhyàyàbadhi 56 aø paryante atràpyudoharantãmamitihàsaü puràtanam . cyavanasya ca saüvàdaü ku÷ikasya ca bhàrata! . etaü doùaü purà dçùñvà bhàrgava÷cyavanastadà . àgàminaü mahàbuddhiþ svavaü÷e munisattamaþ . ni÷citya manasà sarvaü guõadoùaü balàbalam . dagdhukàmaþ kulaü sarvaü ku÷ikànàü tapodhanaþ . cyavanaþ samanupràpya ku÷ikaü vàkyamabravãt . vastumicchà samutpannà tvayà saha mamànadha! .
     ku÷ika uvàca . bhagavan saha dharmo'yaü paõóitairiha dhàryate . pradànakàle kanyànàmucyate ca sadà budhaiþ . yattu tàvadatikràntaü dharmadvàraü tapodhanam . tat kàryaü prakariùyàmi tadanuj¤àtumarhasi . bhãùma uvàca . athàsanamupàdàya cyavanasya mahàmune! . ku÷iko bhàryayà sàrdhamàjagàma yato muniþ . pragçhya ràjà bhçïgàraü pàdyamasmai nyavedayat . kàrayàmàsa sarvà÷ca kriyàstasya mahàtmanaþ . tataþ sa ràjà cyavanaü madhuparkaü yathàvidhi . gràhayàmàsa càvyagro mahàtmà niyatavrataþ . satkçtya taü tathà vipramidaü punarathàbravãt . bhagavan! paravantau svo bråhi kiü karavàvahai . yadi ràjyaü yadi dhanaü yadi gàþ saü÷itavrata! . yaj¤adànàni ca tathà bråhi sarvaü dadàmi te . idaü gçhamidaü ràjyamidaü dharmàsana¤ca te . ràjà tvamapi ÷àdhyurvãü yo'haü sa paravàüstvayi . evamukte tato vàkye cyavano bhàrgavastadà . ku÷ikaü pratyuvàcedaü mudà paramayà punaþ . na ràjyaü kàmaye ràjanna dhanaü na ca yoùitaþ . na ca gà na ca vai de÷ànna yaj¤aü ÷råyatàmidam . niyamaü ka¤cidàrapsye yuvayoryadi rocate . paricaryo'smi yattàbhyàü yuvàbhyàmavi÷aïkayà . evamukte tadà tena dampatã tau jaharùatuþ . pratyabråtà¤ca tamçùimevamastviti bhàrata . . atha taü ku÷iko hçùña pràve÷ayadanuttamam . gçhodde÷aü tatastasya dar÷anãyamadar÷ayat . iyaü ÷ayyà bhagavato yathàkàmamihoùyatàm . prayatiùyàvahe prãtimàhartuü te tapoùana! . atha såryo'ticakràma teùàü saüvadatàü tathà . atharùirnodayàmàsa pànamannaü tathaiva ca . tamapçcchattato ràjà ku÷ikaþ praõatastadà . kimannajàtamiùñante kimupasthà payàmyaham . tataþ sa parayà prãtyà pratyuvàca naràdhipam . aupapattikamàhàraü prayacchasveti bhàrata! . tadvacaþ påjayitvà tu tathetyàha sa pàrthivaþ . yathopapannamàhàraü tasmai pràdàjjanàdhipa! . tataþ sa bhuktvà bhagavàn dampatã pràha dharmavit . saptumicchàmyahaü nidrà bàdhate màmiti prabho! . tataþ ÷ayyàgçhaü pràrthya bhagavànçùisattamaþ . saüvive÷a nare÷asta sapatnãkaþ sthito'bhavat . na prabodhyo'smi saüsupta ityuvàcàtha bhàrgavaþ . saüvàhitavyau me pàdau jàgçtavya¤ca te'ni÷am . avi÷aïkastu ku÷ikastathetyevàha dharmavit . na prabodhayatàntau ca taü tathà rajanãkùaye . yathà tathà maharùestu ÷u÷råùàparamau tadà . babhåvaturmahàràja! prayatàvatha dampatã . tataþ sa bhagavàn vipraþ samàdi÷ya naràdhipam . suùvàpaikena pàr÷vena divasànekavi÷atim . sa tu ràjà niràhàraþ sabhàryaþ kurunandana! . paryupàsata taü hçùña÷cyavanàràdhane rataþ . bhàrgavastu samuttasthau svayameva tapodhanaþ . aki¤ciduktvà tu gçhànni÷cakràma mahàtapàþ . tamanvagacchatàü tau tu kùudhitau ÷ramakarùidau . bhàryàpatã muni÷reùñhastàvetau nàvalokayan . tayostu prekùatoreva yàrgavàõàü kulodvahaþ . antarhito'bhåñhràjendra! tato ràjà'patat kùitau . sa muhårtaü sanà÷vàsya saha devyà mahàdyutiþ . punaranveùaõe yatnamakarot paramaü tadà 52 aø yudhiùñhira uvàca . taùminnattarhite vipre ràjà kimakarottadà . bhàryà càsya mahàbhàgà tanme bråhi pitàmaha! . bhãùma uvàca . adçùñvà sa mahãpàlastamçùiü saha bhàryayà . pari÷rànto nivavçte vrãóito naùñacetanaþ . sa pravi÷ya purãü dãno nàbhyabhàùata ki¤cana . tadeva cintavàmàsa cyavanasya viceùñitam . atha ÷ånyena manasà pravi÷ya svagçhaü nçpaþ . dadar÷a ÷ayane tasmicchayànaü bhçgunandanam . vismitau tàvçùiü dçùñvà tadà÷caryaü vicintya ca . dar÷anàttasya tu tadà vi÷ràntau sambabhåbatuþ . yathàsyànantu tau sthitvà bhåyastaü saüvavàhatuþ . athàpareõa pàr÷vena suùvàpa sa mahàmuniþ . tenaiva ca sa kàlena pratyabudhyat sa vãryavàn . na ca tau cakratuþ ki¤cidvikàraü bhaya÷aïkità . pratibuddhastu sa munistau provàca vi÷àüpate! . tailàbhyaïgo dãyatàü me snàsye'hamiti bhàrata! . tau tatheti prati ÷rutya kùudhitau ÷ramakarùitau . ÷atapàkena tailena mahàrheõopatasthatuþ . tataþ sukhàsãnamçùiü dampatã saüvavàhatuþ . na ca paryàptamityàha bhàrgavaþ sumahàtapàþ . yadà tau nirvikàrau tu lakùayàmàsa bhàrgavaþ . tata utthàtha sahasà snàna÷àlàü vive÷a ha . këptameva tu tatràsãt snà nãyaü pàrthivocitam . asatkçtya ca tat sarvaü tatraivàntara dhãyata . sa muniþpunarevàtha nçpateþ pa÷yatastadà . nàsåyà¤cakratustau ca dampatã bharatarùabha! . atha snàtaþ sa bhagavàn siühàsanagataþ prabhuþ . dar÷ayàmàsa ku÷ikaü sabhàryaü kurunandrana! . sa hçùñavadano ràjà sabhàryaþ ku÷iko munim . siddhamannamiti pràj¤à nirvikàro nyavedayat . ànãyatàmiti munista¤covàca naràdhipam . sa ràjà samupàjahre tadannaü saha bhàryayà . màüsaprakàràn vividhàü¤chàkàni vividhàni ca . rasàlàpåpakàü÷citrànmodakànatha khàõóakàn . rasàn nànàprakàràü÷ca vatya¤ca munibhojanam . phalàni ca vicitràõi ràjabhogyàni bhåri÷aþ . vadareïgudakà÷maryabhallàtakaphalàni ca . gçhasthànà¤ca yadbhogyaü yaccàpi vanavàsinàm . sarvamàhàrayàmàsa ràjà ÷àpabhayàttataþ . atha sarvamupanyastamagrata÷cyavanasya tat . tataþ sarvaü sabhànãya tacca ÷ayyàsanaü muniþ . vastraiþ ÷ubhairavacchàdya bhojanopaskaraiþ saha . sarvamàdãpayàmàsa cyayano bhçgunandanaþ . na ca tau cakratu kraudhaü dampatã sumahàmatã . tayoþ samprekùatoreva punarantarhito'bhavat . tathaiva ca sa ràjarùistasthau tàü rajanãü tadà . sabhàryo vàgyataþ ÷rãmànna kopaü sa samàvi÷at . nityaü saüskçtamannantu vividhaü ràjave÷mani . ÷ayanàni ca mukhyàni pariùekà÷ca puùkalàþ . vasta¤ca vividhàkàramabhavat samupàrjitam . na ÷a÷àka tato draghumantaraü cyavanastadà . punareva ca viprarùiþ provàca ku÷ikaü nçpam . sabhàryo màü rathenà÷u vaha yatra bravãmyaham tatheti ca pràha nçpo nirvi÷aïkasàpodhanam . krãóàratho'stu bhagavannuta sàügràmiko rathaþ . ityuktaþ sa munã ràj¤à tena hçùñena tadvacaþ . cyavanaþ pratyuvàcedaü hçùñaþ parapura¤jaya! . sajjãkuru rathaü kùipraü yaste sàügràmiko rathaþ . sàyughaþ sapatàka÷ca ÷aktãkanakayaùñimàn . kiïkiõãsvananirghoùo yuktastoraõakalpanaiþ . jàmbånadanibaddhai÷ca parameùu÷atànvitaþ . tataþ sa tattathetyuktvà kalpayitvà mahàratham . bhàryàü vàme dhuri tadà càtmànaü dakùiõe tathà . tridaõóaü vajrasåcyagraü pratodaü tatra càdadhat . sarvametattato dattvà nçpo vàkyamathàbravãt bhagavan! kva rathoyàtu bravãtu bhçgunandana! . yatra vakùyasi viprarùe! tatra yàsyati te rathaþ . evamuktastu bhagavàn pratyuvàcàtha taü nçpam . itaþ prabhçti yàtavyaü padakaü padakaü ÷anaiþ . ÷ramo mama yayà na syàttathà me cchandacàriõau . susukha¤caiva voóhavyo janaþ sarva÷ca pa÷yatu . notsàryàþ pathikàþ kecittebhyo dàsye vasu hyaham . bràhmaõebhya÷ca ye kàmànarthayiùyanti màü pathi . sarvandàsyàmya÷eùeõa dhanaü ratnàni caiva hi . kriyatàü nikhilenaitanmà vicàraya pàrthiva! . tasya tadvacanaü ÷rutvà ràjà bhçtyànathàbravãt . yadyadbråyànmunistattat sarvaü deyama÷aïkitaiþ . tatoratnànyanekàni striyo yugyamajàvikam . kçtàkçta¤ca kanakaü gajendrà÷càcalopamàþ . anvagacchanta tamçùiü ràjàmàtyà÷ca sarva÷aþ . hàhàkçta¤ca tat sarvamàsãnnagaramàrtavat . tau tãkùõàpeõa sahasà pratodena pratoditau . pçùñhe viddhau kañe caiva nirvikàrau tamåhatuþ . vepamànau niràhàrau pa¤cà÷adràtrikarùitau . katha¤cidåhaturvãrau dampatã tau rathottamam . vahu÷o bhç÷aviddhau ca vahantau ca kùatodbhavam . dadç÷àte mahàràja! puùpitàviva kiü÷ukau . tau dçùñvà pauravargastu bhç÷aü ÷okasamàkulaþ . abhi÷àpabhayatrasto na ca ki¤ciduvàca ha . dvandva÷a÷càbruvan sarve pa÷yadhvaü tapaso balam . kruddhà api muni÷reùñhaü vokùituü neha ÷aknumaþ . aho bhagavato vãryaü maharùerbhàvitàtmanaþ . ràj¤a÷càpi mabhàryasya dhairyaü pa÷yata yàdç÷am . ÷ràntàvapi hi kçcchreõa rathametaü samåhatuþ . na caitayorvikàraü vai dadar÷a bhçgunandanaþ . %<bhãùma uvàca . tataþ sa nirvikàrau tu dçùñvà bhçgukulodbhahaþ . bahu vi÷ràõayàmàsa yathà vai÷ravaõastathà . tatràpi ràjà prãtàtmà yathàdiùñamathàkarot . tato'sya bhagavàn prãto babhåva munisattamaþ . avatãrya ratha÷reùñhàt dampatã tau mumoca ha . vimocya caitau vidhivattato vàkyamuvàca ha . snigdhagambhorayà vàcà bhàrgavaþ suprasannayà . dadàni vàü varaü ÷reùñhaü taü bråtàmiti bhàrata! . sukumàrau ca tau viddhau karàbhyàü manisattamaþ . paspar÷àmçtakalpàbhyàü snehàdbharatasattama! . athàbravãnnçpo vàkyaü ÷ramo nàstyàvayoriha . vi÷ràntau ca prabhàvàtte åcatustau ca bhàrgavam . atha tau bhagavàn pràha prahçùña÷cyavanastadà . na vçthà vyàhçtaü pårvaü yanmayà tadbhaviùyati . ramaõãyaþ samudde÷o gaïgàtãramidaü ÷ubham . ki¤citkàlaü vrataparo nivatsyàmãha pàrthiva! . gamyatàü svapuraü puttra! vi÷ràntaþ punareùyasi . ihasthaü mà sabhàryastvaü draùñàsi ÷vo naràdhiùa! . na ca manyustvayà kàryaþ ÷reyaste samupasthitam . yat kàïkùitaü hçdisthaü te tat sarvaü hi bhaviùyati . ityevamuktaþ ku÷ikaþ prahçùñenàntaràtmanà . provàca muni÷àrdålamidaü vacanamarthavat . na me manyurmahàbhàga! påtau svo bhagavaüstvayà . saüvçttau yauvanasthau svo vapuùmantau balànvitau . pratodena vraõà ye me sabhàryasya tvayà kçtàþ . tànna pa÷yàmi gàtreùu svastho'smi saha bhàryayà . imàü ca devãü pa÷yàbhi vapuùà'psarasopamàm . ÷riyà paramayà yuktàü yathà dçùñà purà mayà . tava prasàdàtsaü vçttamidaü sarvaü mahàmune! . naitaccitrantu bhagavaüstvayi satyaparàkrama! . ityuktaþ pratyuvàcainaü ku÷ikaü cyavanastadà . àgacchethàþ sabhàrya÷ca tvamiheti naràdhipa . ityuktaþ samanuj¤àto ràjarùirabhivàdya tam . prayayau vapuùà yukto nagarãü devaràjavat . tata enamupàjagmuramàtyàþ sapurohitàþ . balasthà gaõikàyuktàþ sarvàþ prakçtayastathà . tairvçtaþ ku÷iko ràjà ÷riyà paramayà jvalan . pravive÷a puraü hçùñaþ påjyamàno'tha vandibhiþ . tataþ pravi÷ya nagaraü kçtvà pårbàhõikãþ kriyàþ . bhuktvà sabhàryo rajanãmuvàsa sa mahàdyutiþ . tatastu tau navamabhivãkùya yauvanaü parasparaü vigatarujàvivàmarau . nanandatuþ ÷ayanagatau vapurdharau ÷riyà yutau dvijavaradattayà tadà . athàpyçùirbhçgukulakãrtibardhanastapodhano vanamabhiràmamçddhimat . manãùayà bahuvidharatnabhåùitaü sasarja yanno nagare ÷atakratoþ>% iti 53 aø bhãùma uvàca . tataþ sa ràjà ràtryante patibuddho mahàmanàþ . kçtapårbàhõikaþ pràyàt sabhàryastadvanaü prati . tato dadar÷a nçpatiü pràsàdaü sarvakà¤canam . maõistambhasahasràdyaü gandharvanagaropamam . tatra divyànamipràyàn dadar÷a ku÷ikastadà . parvatàn råpyasànåü÷ca nalinã÷ca sapaïkajàþ . tatra ÷àlà÷ca vividhàstoraõàni ca bhàrata! . ÷àdvalopacitàü bhåmiü yathàkà¤canakuññimàm . sahakàràn praphullàü÷ca ketakoddàlakàn dhavàn . a÷okàn sahakundàü÷ca phullàü÷caivàtimuktakàn . campakàüstilakàn bhavyàn panasàn va¤julànapi . puùpitàn karõikàràü÷ca tatra tatra dadar÷a ha . ÷yàmàn vàraõapuùpàü÷ca tathà'ùñapàdikà latàþ . tatra tatra parikëptà dadar÷a sa mahãpatiþ . vçkùàn padmotpaladharàn sarvartukusumàüstathà . vimànapratimàü÷càpi pràsàdà¤chailasannibhàn . ÷ãtalàni ca toyàni kaciduùõàni bhàrata! . àsanàni vicitràõi ÷ayanapravaràõi ca . paryaïkàn ratnasauvarõàn paràrdhyàstaraõàvçtàn . bhakùyabhojyamananta¤ca tatra tatropakalpitam . vãõànàdà¤chukàü÷caiva sàrikàn bhçïgaràjakàn . kokilà¤chatapatràü÷ca sakoyaùñikakukkubhàn . mayåràn kåkkuñàü÷càpi dàtyåhàna jãvajãvakàn . cakoràn vànaràn haüsàn sàrasàü÷cakrasàhvayàn . samantataþ pramuditàn dadar÷a sumanoharàn . kkacidapsarasàü saüghàn gandharvàõà¤ca pàrthiva! . kàntàbhiraparàüstatra pariùvaktàn dadar÷a ha . na dadar÷a ca tàm bhåyo dadar÷a ca punarnçpaþ . gãtadhvaniü sumadhuraü tathaivàdhyàpanadhvanim . haüsàn sumadhuràü÷càpi tatra ÷u÷ràva pàrthivaþ . taü dçùñvà'tyadbhutaü ràjà manasà'cintayattadà . khapno'yaü cittavibhraü÷a utàho satyameva tu . aho saha ÷arãreõa pràpto'smi paramàïgatim . uttaràn và kurån puõyànaya và'pyamaràvatãm . ki¤cedaü mahadà÷caryaü saüpa÷yàmãtyacintayat . evaü sa¤cintayanneva dadar÷a munipuïgavam . tasmin vimàne sauvarõe maõistambhasamàkule . mahàrhe ÷ayane divye ÷ayànaü bhçgunandanam . tamapyayàt praharùeõa narendraþ saha màryayà . antarhitastato bhåya÷cyavanaþ ÷ayana¤ca tat . tato'nyasmin vanodde÷e punareva dadar÷a tam . kau÷yàü vçùyàü samàsãnaü japamànaü mahàvratam . evaü yogabalàdvipro mohayàmàsa pàrthivam . kùaõena tadvana¤caiva te vai càpsarasàü gaõàþ . gandharvàþ pàdapà÷caiva sarvamantaradhãyata . niþ÷abdamabhavaccàpri gaïgàkålaü punarnçpa! . ku÷abalmãkabhåyiùñhaü babhåva ca yathà purà . tataþ sa ràjà ku÷ikaþ sabhàryastena karmaõà . vismayaü paramaü pràpya taddçùñvà mahadaóutam . tataþ provàca ku÷iko bhàryàü harùasamanvitaþ . pa÷ya bhadre! yathà màvà ÷citrà dçùñàþ sudurlabhàþ . prasàdàdbhçgumukhyasya kimanyatra tapobalàt . tapasà tadavàpyaü hi yattu ÷akyaü manorathaiþ . trailokyaràjyàdapi hi tapa eva vi÷iùyate . tapasà hi sutaptena ÷akyo mokùastapovalàt . aho prabhàvo brahmarùe÷cyavanasya mahàtmanaþ . icchayaiùa tapovãryàdanyàn lokàn sçjedapi . bràhmaõà eva jàyeran puõyavàgbuddhikarmaõaþ . utsahediha kçtvaiva ko'nyo vai cyavanàdçte . bràhmaõyaü durlabhaü loke ràjyaü hi sulabhaü naraiþ . bràhmaõasya prabhàvàddhi rathe yuktau sva dhuryavat . ityevaü cintayànaþ sa vidita÷cyavanasya vai . samprekùyovàca nçpatiü kùipramàgamyatàmiti . ityuktaþ sahabhàryastu so'bhyagacchanmahàmunim . ÷irasà vandanãyantamavandata ca pàrthivaþ . tasyà÷iùaþ prayujyàtha sa munistaü naràdhipam . niùãdetyabravãddhãmàn sàntvayan puruùarùabha! . tataþ prakçtimàpanno bhàrgavo nçpaternçpa! . uvàca ÷lakùõayà vàcà tarpayanniva bhàrata! . ràjan! samyag jitànãha pa¤ca pa¤casvayaü tvayà . manaþùaùñhànãndriyàõi kçcchànmukto'si tena vai . samyagàràdhitaþ puttra! tvayà pravadatàü vara . . na hi te vçjinaü ki¤cit susåkùmamapi vidyate . anujànãhi màü ràjan! gamiùyàbhi yathàgatam . prãto'smi tava ràjendra! vara÷ca pratigçhyatàm . ku÷ika uvàca . agnimadhyagateneva bhagavan sannidhau mayà . vartitaü bhçgu÷àrdåla! yanna dagvo'smi tadvahu . eùa eva varo mukhyaþ pràpto me bhçgunandana! . yatprãto'si mayà brahman! kulaü tràta¤ca me'nagha! . eùa me'nugraho vipra! jãvite ca prayojanam . etadràjyaphala¤caiva tapasa÷ca phalaü mama . yadi tvaü prãtimàn vipra! mayi vai bhçgunandana! . asti me saü÷ayaþ ka÷cittanme vyàkhyàtumarhasi . 54 aø %<cyavana uvàca . vara÷ca gçhyaütàü matto ya÷ca te saü÷ayo hçdi . taü prabråhi nara÷reùñha . sarvaü sampàdayàmi te . ku÷ika uvàca . yadi prãto'si bhagavaüstato me vada bhàrgava! . kàraõaü ÷rotumicchàmi madgçhe vàsakàritam . ÷ayana¤caikapàr÷vena divasànekaviü÷atim . aki¤ciduktvà gamanaü bahi÷ca munipuïgava! . antardhànamakasmàcca punareva ca dar÷anam . puna÷ca ÷ayanaü vipra! divasànekaviü÷atim . tailàbhyaktasya gamanaü bhojana¤ca gçhe mama . samupànãya vividhaü yaddagdhaü jàtavedasà . niryàõa¤ca rathenà÷u sahasà yat kçtaü tvayà . dhanànà¤ca visarga÷ca vanasyàpi ca dar÷anam . pràsàdànàü bahånà¤ca kà¤canànàü mahàmune! . maõividrumapàdànàü paryaïkànà¤ca dar÷anam . puna÷càdar÷anaü tasya ÷rotumicchàmi kàraõam . atãva hvyatra suhyàmi cintayàno bhçgådvaha! . nacaivàtràdhigacchàmisarvasyàsya vini÷cayam . etadicchàmi kàtrsnyena satyaü ÷rotuü tapodhana! cyavana uvàca . ÷çõu sarvama÷eùeõa yadidaü yena hetunà . na hi ÷akyamanàkhyàtumevaü pçùñena pàrthiva! . pitàmahasya vadataþ purà devasamàgame . ÷rutavànasmi yadràjaüstanme nigadataþ ÷çõu . brahmakùattravirodhena bhavità kulasaïkaraþ . pauttraste bhavità ràjastejovãryasamanvitaþ . tataste kulanà÷àrtha mahaü tvàü samupàgataþ . cikãrùan ku÷ikocchedaü sandidhakùuþ kulantava . tato'hamàgamya pure tvàmavocaü mahãpate! . niyamaü ka¤cidàrapsye ÷u÷råùà kriyatàmiti . na ca te duùkçtaü ki¤cidahamàsàdayaü gçhe . tena jãvasi ràjarùe . na bhavethàstvamanyathà . evaü buddhiü samàsthàya divasànekaviü÷atim . supto'smi yadi màü ka÷cidbodhayediti pàrthiva! . yadà tvayà sabhàryeõa saüsupto na pravãdhitaþ . ahantadaiva te prãto manasà ràjasattama! . utthàya càsmi niùkrànto yadi màü tvaü mahãpate! . pçccheþ ka yàsyasãtyevaü ÷apeyaü tvàmiti prabho! . antarhitaþ puna÷càsmi punareva ca te gçhe . yogamàsthàya saüsupto divasànekaviü÷atim . kùudhito màmasåyethàþ ÷ramàdveti naràdhipa! . evaü buddhiü samàsthàya karùitau vàü kùudhà mayà . na ca te'bhåt susåkùmo'pi manyurmanasi pàrthiva! . sabhàrùyasya nara÷reùñha! tena te prãtimàna ham . bhojana¤ca samànàyya yattadà dãpisaü mayà . krudhyethà yadi màtsaryàditi tanmarùita¤ca me . tato'haü rathamàruhya tvàmavocaü naràdhipa! . sabharyo màü bahasveti tacca tvaü kçtavàüstathà . avi÷aïko narapate . prãto'ha¤càpi tena ha . dhanotsarge'pi ca kçte na tvàü krodhaþ pradharùayet . tataþ prãtena te ràjan! putaretat kçtaü tava . sabhàryasya vanaü bhåyastadviddhi manujàdhip! prãtyaryaü tava caitanme svargasandar÷anaü kçtam . yatte vane'sminnapate! dçùñaü divyaü nidar÷anam . svargodde÷astvayà ràjan! sva÷arãreõa pàrthika . . muhårtamanubhåto'sau sabhàryeõa nçùottama! . nidar÷atàrthaü tapaso dharmasya ca naràdhipa! . tattavàsot spçhà ràjaü staccàpi viditaü mayà . brahmaõyaü kàïkùase hi tvaü vapa÷ca pçthivãpate! . avamanya narendratvaü devendratvaü naràdhipa! . evametadyathàttha tvaü bràhmaõyaü tàta! durlabham . bràhmaõe sati carpitvaü çùitve ca tapakhità . bhaviùyatyeùa te kàmaþ kau÷ikàt kau÷iko dvijaþ . tçtãyaü puruùaü tubhyaü bràhmaõatvaü gamiùyati . vaü÷aste pàrthiva÷reùñha! bhçgåõàmeva tejasà . pauttraste bhavità viprastapasvã pàvakadyutiþ . yaþ sadevamanuùyàõàü bhayamutpàdayigyati . trayàõàmeba lokànàü satyametadvravãmi te . varaü gçhàõa ràjarùe! yatte manasi vartate . tãrthayàtràü gamiùyàmi purà kàlo'bhivartate . ku÷ika uvàca . eùa eva varo me'dya yamtvaü prãto mahàmune! . bhavatvetat yathàttha tvaü bhavet pauttro mamànatha! . bràhmaõyaü me kulasyàstu bhagavanneùa me varaþ . puna÷càkhyàtumicchàmi bhagavan! vistareõa vai . kathameùyati bipratyaü kulaü me bhçgunandana . kathàsau bhavità bandhurmam ka÷càpi sammataþ . 55 aø cyavana uvàca . ava÷yaü kathanãyaü me tavaitannarapuïgava! . yadarthaü tvàhamucchettuü saüpràpto manujàdhipa! . bhçgåõàü kùattriyà yàjyà nityametajjamàdhipa! . te ca bhedaü gamiùyanti daivayuktena hetunà . kùattriyà÷ca bhçgån sarvàn vadhiùyanti naràdhipa! . à garbhàdanukçntanto daivadaõóanipãóitàþ . tata utpatsyate'smàkaü kulagotravivardhanaþ . jaryo nàma mahàtejà jvalanàrkasamadyutiþ . sa trailokyavinà÷àya kopàgniü janayiùyati . mahãü saparvatavanàü yaþ kariùyati bhasmasàt . ka¤cit kàlantu vahni¤ca sa eva ÷amayiùyati . samudre vaóavàvaktre prakùipya sumisattamaþ . puttraü tasya mahàràja! çcãkaü bhçmunandanam . sàkùàt kçtsno dhanurvedaþ samupasthàsyate'nava! . kùattriyàyàõàmabhàvàya daivayuktena hetunà . sa tu taü pratimçhyaiva puttre saükràmayiùyati . jamadagnau mahàbhàge tapasà bhàvitàtmani . sa càpi bhçgu÷àrdålastaüvedaü dhàrayiùyati . kulàttu tava dharmàtman kanyàü so'dhigamiùyati . udbhàvanàrthaü bhavato vaü÷astra bharatarùabha! . gàdherduhitaraü pràpya pautrãü tava mahàtapàþ . bràhmaõaü kùatradharmàõaü putramutpàdayiùyati . kùatriyaü viprakarmàõa vçhatpatimivaujasà . vi÷vàmitraü tava kute gàdheþ puttraü sudhàrmikam . tapasà mahatà yuktaü pradàsyati mahàdyute! . striyau tu kàraõa tatra parivarte bhaviùyataþ . pitàmahaniyogàdvai nànthathaitadbhaviùyati . tçtoye puruùe tubhyaü bràhmaõatvamupaiùyati>% . %<bhãùma uvàca .. ku÷ikastu munervàkyaü cyavanasya mahàtmanaþ . ÷rutvà hçùño'bhavadràjà vàkya¤cedamuvàca ha evamastviti dharmàtmà tadà bharatasattama! . cyavanastu mahàtejàþ punareva naràdhipam . varàrthaü nodayàmàsa tamuvàca sa pàrthivaþ . vàóhamevaü kariùyàmi kàmaü tvatto mahàmune! . brahmabhåtaü kulaü me'stu dharme càsya mano bhavet . evamuktastathetyevaü pratyuktvà cyavano muniþ . abhyanuj¤àya nçpatiü tãrthayàtràü yayau tadà . etatte kathitaü sarvama÷eùeõa mayà nçpa! . bhçgåõàü ku÷ikànà¤ca abhisambandhakàraõam . yathoktamçùiõà càpi tadà tadabhavannépa!>% 56 aø . ku÷ikasthàpatyam aõ . ko÷ika tadapatye puüstrãø striyàü ïãp hemacaø munibhedàrthakatàmàlokya jamadagnipitrarthakatoktiþ kalpadra me tanmålànyatrokti÷ca cintyà . 2 sarjavçkùe hemacaø . 3 vibhãtakavçkùe puø vi÷vaþ 4 kekare triø 5 a÷vakvarõavçkùe ràjaniø 6 taila÷eùe puø ÷abdamàø ku÷ã + svàrthe ka . ku÷ikà 7 phàle strã

#<ku÷ita># triø ku÷a--itac . jalami÷rite uõà0

#<ku÷in># triø ku÷o'styasya ini . ku÷ayukte %<dine'ùñame tu vipreõa dãkùito'haü yathàvidhi . daõóã muõóã ku÷ã cãrã ghçtàktomekhalãkçtaþ>% bhàø ànuø 14 aø 2 vàlmãke munau hemacaø .

#<ku÷imbi(mbã)># strã kutsità ÷imbã pçùoø và hrasvaþ . ÷imbãbhede su÷ruø . sahàdvayaü målakajà÷ca ÷imbà ku÷imbivallãprabhavà÷ca ÷imbàþ . j¤eyà vipàke madhurà rase ca balapradàþ pittaniùarhaõà÷ca su÷ca .

#<ku÷ã># strã ku÷a--ayovikàre'rthe ïãp niø . lauhavikàre phàle mediø .

#<ku÷ã(sã)da># naø ku + sada--÷a pçùoø và sasya ÷aþ . vçddhyarthaü dhanaprayoge amaraþ %<ku÷ã(sã)davçddhirdhaiguõyaü nàtyeti sakçdàhçtà>% yàø smçtiþ . 2 raktacandase tantrasàø . %<sàkùà ku÷ã(sã)dasindåraü gomaya¤ca karãùakam . viloóya grañikàü kçtvà japarsakhyà¤ca kàrayet>%

#<ku÷ã(sã)raka># puø kutsitaþ ÷ã(sãroyatra karùaõe và kap . karùaõena kuõñhitahalake kùetràdau . tataþ caturarthyàü sakhyàø óha¤ . kau÷ã(sã)rakeya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<ku÷ãlava># puø kutsitaü ÷ãlaü kugatiø astyarthe va, ku÷ãlaü vàti và--ka--và . 1 kãrtisa¤càrake nañe, 2 càraõe, 3 gàyake ca . ku÷ãlavavçttyarthaü nàñyapracàrakatvàt 4 vàlmãkau munau . ÷abdaciø 5 nañamàtre amaraþ . %<yannàñyavastunaþpårbaü raïgavighnopa÷àntaye>% ku÷ãlavàþ prakurvanti sàø daø . ku÷a÷ca lava÷ca pç÷oø . 6 ku÷alavayoþ dviø hemacaø . %<abhiùicya mahàtmànàvubhau ràmaþ ku÷ãlavau>% ràmàø suø 107 saø . trikàõóa÷eùe ku÷ãva÷aþ iti vàlmãkyarthe pàñhaþ lipikarapramàdakçtaþ .

#<ku÷umbha># puø ku + ÷umbha ac . kusumbha÷abdàrthe hàrà0

#<ku÷åla># puø ku÷a--kålac . 1 tuùàgnau, jañàdharaþ 2 annakoùñhake, iùñakàdinirmite dhànyàdisthàpanàrhe 3 sthàne ca . hemacaø %<ku÷ålapåraõàóhakaiþ>% smçtiþ

#<ku÷åladhànyaka># puø ku÷ålaparimitaü dhànyaü yasya . yàvatàdhànthena varùatrayaü svasya svakuñumbasya srakçtyasya nirvàho bhavati tàbanmàtrasa¤citadhànye 1 vipre . kumbhãdhànya÷abde vivçtiþ .

#<ku÷e÷aya># naø ku÷e jale ÷ete ÷ã--ac aluk saø . 1 padme, %<ku÷e÷ayairatra jalà÷ayoùitàm>% màghaþ . 2 sàrasapakùiõi, amaraþ . 3 karõikàravçkùe ÷abdacintàø . ku÷advãpasthe 4 parvatabhede puø ku÷a÷abde vivçtiþ

#<ku÷odaka># naø ku÷asaüsçùñamudakam ÷àkataø . dànàrthe ku÷asahite jale

#<kuùa># niùkarùe kryàdiø paraø sakaø señ . kuùõàti akoùãt . nirastu veñ nirakoùãt nirakukùat . cukoùa . niùkarùa÷ceha iyattàparicchedaþ, madhyasthitasya, vastuno bahirniþsàraõa¤ca . %<÷ivàþ kuùõànti màüsàni>% %<tato'kuùõàt da÷agrãvaþ kruddhaþ pràõàn vanaukasàm>% bhaññiþ . ktvà señ kit . %<kuùitvà jagatàü sàram>% bhaññiþ karmakartari sàrva dhàtuke ÷yan và paø . kuùyati te và pàdaþ . àrdhadhàtuke tu na paraismapadam ÷yansanniyoma÷iùñatvàt koùiùãùña pàdaþ .
     anu + sàdç÷yena barnismàraõe tålenànukuùõàti
     abhi + àbhimukhyena niþsàraõe %<na bàlakarõanàsàsroto da÷anavivaràõyabhikuùõoyàt>% su÷rutaþ
     ava + adhoniþsàraõe tålairavakuùõàti siø kauø .
     nir + niùkàsane . nirakukùat nirakoùãt niùkroùñà niùkoùità . %<niùkoùitavyànniùkoùñu pràõàn da÷amukhàtmajàt . àdàya paridhaü tasthau balànniùkuùitadrumaþ>% bhaññiþ %<kãñaniùkuùitaü dhanuþ>% bhaññiþ %<upàntayo rniùkuùitaü vihaïgaiþ>% raghuþ . àrùe tu gaõavyatyayo'pi kvacit dç÷yate %<yamapuruùà ayasmayairagnitaptaiþ saüdaü÷aüstvaci niùkuùanti>% bhàgaø 5 . 26 . 19 .

#<kuùala># triø kuùa--bàø kalac . dakùe pañau bharataþ

#<kuùàku># puø kuùa--àku . 1 kapau 2 vahnau 3 sårye ca uõàø koùa

@<[Page 2154a]>@
#<kuùit># avyaø kuvid + pçùoø . 1 bàhulye 2 pra÷aüsàyà¤ca manoramà

#<kuùita># triø kuùa--kta . jalami÷rite uõàdiø .

#<kuùãda># naø ku + sada--÷a pçùoø ùatvam . vçddhyartha dhanaprayoge bharataþ

#<kuùãtaka># puø çùibhede . tasyàpatyam kà÷yapaþ ñha¤ . kauùãtakeya tadapatye kà÷yape . anyatràrthe ata i¤ . kauùãtaki tadapatye'kà÷yape . tataþ upakàdiø dvanye'dvanye ca gotrapratyayasya luk .

#<kuùubha># kùepe kaõóvàø paø sakaø señ . kuùubhyati akuùu(bhã)bhyãt . %<bhinadmi te kuùubhyaü yaste viùadhànaþ>% athaø 2 . 32 . 6 .

#<kuùumbhaka># puü strã kuùuma--õùul vede pçùoø mum yalopa÷ca . nakule %<kukumbhakastadabravãdgireþ pravartamànakaþ>% çø 191 . 16 . %<kuùummakonakulaþ>% bhà0

#<kuùñha># puünaø kuùõàti rogam kùa--kthan . (kuóa) prasiddhe vçkùabhede %<kuùñhamuùõaü kañu svàdu ÷ukralaü tiktakaü laghu . hanti vàtà sravãsarpakàsakuùñhamarutkaphàn>% bhàvapraø . tadbhedàstatraivoktàyathà %<uktaü puùkaramålaü tu pauùkaraü puùkaraü ca tat . padmapatra¤ca kà÷mãraü kuùñhabhedamimaü jaguþ>% . aya¤ca su÷rute elàdikagaõe elàtagarakuùñhetyàdinà, mustakàdikagaõe ca mustàharidretyupakrame vibhãtakakuùñhetyàdinà uktaþ . rogabhede tatsvaråpanidànabhedàdi bhàvapraø dar÷itaü yathà %<virodhãnyannapànàni dravasnigdhaguråõi ca . bhajatàmàgatà¤chardivegàü÷cànyàn pratighnatàm . vyàyàmamagnitàpa¤càpyatibhuktvàniùeviõàm . ÷ãtoùõalaïghanàhàràn kramaü bhuktvà niùeviõàm . varma ÷ramamayàrtànàü drutaü ÷ãtàmbusevinàm . ajãrõàdhyà÷inàü càpi pa¤ca karmàpacàriõàm . navànnadadhimatsyàdilavaõàmlaniveviõàm . màùamålakapiùñànnatilakùãraguóà÷inàm . vyavàyaü càpyajãrõe'tne divà nidràniùeviõàm . vipràn gurån dharùayatàü pàpaü karma ca kurvatàm . vàtàdayastrayo doùàstvagraknaü màüsamambuca . dåùayanti sa kuùñhànàü saptako dravyasaügrahaþ . ataþ kuùñhàni jàyante saptadhaikàda÷aiva ca>% . virodhãnyannapànàni kùãramatsyàdãni vyàyàmamityàdi . atibhuktvà vyàyàmam, agnisantàpam agnirupalakùaõaü såryàdisantàpa¤ca niùeviõàmiti . kçdattasya yoge ùaùñhã pràptà dvitãyà tu munivacagàt . evabhagre'pi ÷ãtoùõaü laïghànàhàrànityàdiùvapi dvitãyà . kramaü--vidhiü, varmetyàdi . gharmàrtatve sati drutamavi÷ramya pàne snàne ÷ãtàmbu mevinàm . ajãrõàdhyà÷inàü bhukte'jãrõe bhuktavatàm . pa¤cakarmàpacàriõàü pa¤cakarmàõi vamanavireka÷alyaniruhànuvàsanàni teùu kçteùu apacàriõàm . navànnadadhimatsyàdi àhàràdi sevinàm . vyavàyamityàdi . anne ajãrõa vidagdhàdiråpe sati . vyavàyaümaithunaü niùeviõàm . dipànidràniùeviõõàmiti bhinno hetuþ . gharùayartàm abhibhavatàm . doùaduùyasaügrahàrthamàha . vàtàdaya iyàdi÷andena triùvapi pratãteùu traya iti padaü sarveùu kuùñheùu trayàõàmapi vàtàdonàü duùñatvabodhanàrtham . tvak, rasa, ambu, lasãkà . atha saükhyàmàha . ataþ kuùñhànàmityàdi . ataþ pårvoktadoùadåùyasamudàyàt . saptadhaikàda÷adheti saükhyàvicchedapàñhena saptànàü mahàkuùñhatvamekàda÷ànàü kùudrakuùñhatvaü bodhayati . tatra mahàkuùñhànyàha %<pårvaü trikaü tathà sidhmaü tataþ kàkaõakaü tathà . puõóarãkarkùajihvàke mahàkuùñhàni sapta ca>% . pårvatrikaü kapàlaudumbaramaõóalàkhyam . sidhma÷abdo'kàrànto napuüsakaþ . nanu kathaü sidhmasya mahàkuùñheùu guõanà su÷rutena kùudrakuùñheùu uktatvàt ghàtupraviùñaü sidhmaü tu syànmahàkuùñhaneva ca . evaü vidhakha sidhmasya carakeõa mahàkuùñheùu dar÷itatvàt . eùàü mahàkuùñhatva¤ca ÷ãghramuttarottaradhàtyavagàhanàt ulvaõadoùajanyatvàt cikitsàvàhulyàcca . atha kùudrakuùñhànvàha %<ekakuùñhaü smçtaü pårbaügajacarma tataþ smçtam . tata÷carmadalaü proktaü tata÷càpi vicarcikà . vipàdikàbhidhà saiva pàmàkacchåstataþ param . dadråvisphoñakiñibhàlasakàni ca veùñitam . kùådrakuùñhàni caitàni kathitàni bhiùagvaraiþ>% . namu dadråþ kathaü kùudrakuùñheùu gaõità? su÷rutena mahàkuùñheùåktatvàt . ucyate asitàvagàóhamålà dadråþ su÷rutena mahàkuùñheùu uktà . asinetarà'navagàóhamålà dadåþ kùudrakuùñhameva . evaü vidhàyà dadravà÷carakeõa kùudrakuùñheùu dar÷itatvàt . kuùñhànàü tridoùajatvenaikatve'pi doùasyolvaõatayà saptadhàtvamàha . %<kuùñhàni saptadhà doùaiþ pçthagdvandvaiþ samàgataiþ . sarveùu ca tridoùeùu vyapade÷o'dhikastataþ>% . sarveùvapi tridoùeùu vyapade÷aþ kaùàlàdisaüj¤àsveùàmaùñàda÷aråpaü yadadhikatvaü tataþ kuùñhàni saptadhà, doùaiþ kathaübhåtaiþ pçthagdvandvaiþ samàgataiþsaïgataiþ saümilitairiti yàvat . asyàyamarthaþ . kimapi kuùñhaü vàtolvaõaü, kimapi pittolvaõaü, kimapi kapholvaõaü, kimapi vàta÷ceùmolvaõaü, kimapi pitta÷leùmolvaõam, kimapi vàtapittolvalaü, kimapi tredoùolvaõamiti . pårbaråpamàha %<ati÷lakùõaþ svaraspar÷aþ svedàsvedavivarõatà . dàhaþ kaõóåstvacisvàpastodaþ koñhonnatiþ klamaþ . vraõànàmadhikaü ÷ålaü ÷ãvrotpatti÷cirasthitiþ . råóhànàmatiråkùatvaü nimitte'lpe'pi kopanam . romaharùo'sçjaþ kàrsnyaü kuùñhalakùaõamagrajam>% . ati÷lakùõaþ atimçduþ . athavà gharmàdiprasaïre'pi svedàbhàvaþ . tvacisvàpaþ spar÷àj¤atà . ÷ãghrotpattiþ vraõànàm . %<dåùayanti ÷lathãkçtya ni÷calatvàditastataþ . tvacaþ kurvanti vaivarõyaü doùàþ kuùñhamu÷anti tam>% . yenolvaõena yatkuùñhamutpadyate tadàha . %<vàtena kuùñhaü kàpàlaü pittenaudumbaraü kaphàt . maõóalàkhyaü vicarcã ca çkùàkhyaü vàtapittataþ . carmaikakuùñhakiñibhaü sidhmàlasavipàdikàþ . vàta÷leùmodbhavàþ pittakaphàddadrå÷atàruùã . sapuõóarãkavisphodapàmàcarmadalaü tathà . sarvairevolvaõairdoùairàhuþ kàkaõakaü budhàþ>% . vicarcã ca kaphàdityanvayaþ . puõóarãkaü savisphoñaü pàmà carmadalaü tathà pittakaphàdityanvayaþ . atha mahàkuùñhànàü madhye kapàlasya lakùaõamàha . %<kçùõàruõaü kapàlàbhaü yadråkùaü paruùaü tanu . kapàlaü todabahulaü tat kuùñhaü viùamaü smçtam>% . ki¤citkçùõàþ ki¤cidaruõàþ ye kapàlàþ sphuñitamçtpàtrakhaõóàþ %<khaparà>% iti yàvat tadvarõaü, paruùaü kharaspar÷am . tanu tanutvak kapàlam kapàlasaüj¤aü, viùamaü du÷cikitsyam . audumbaramàha %<udumbaraphalàbhàsaü kuùamaudumbaraü vadet . rugdàharàgakaõóåbhiþ parãtaü romapi¤jaram>% . audumbaraphalàkàram . maõóalamàha ÷vetaraktaü sthiraü styànaü snigdhamutsannamaõóalam . kçcchramanyonyasaüsaktaü kaùñhaü maõóalamucyate . ÷vetaraktaü ki¤cicchetaü ki¤cidraktam . sthiraü cikitsàü vinà avinà÷i, snyànam àrdraü snigdhaü sasvedam . utsannamaõóalam udgatamaõóalam . kçcchraü kaùñasàdhyam . anyonyasaüsaktaü parasparamilitam . atha sidhmamàha %<÷vetatàmna¤ca tanu yat rajoghçùñaü vimu¤cati . pràyeõorasi tat sidhmamalàbåkasumopamam>% . ÷vetatàmraü ÷vetaü tàmram . tanu tanutvak . pràyeõorasi pràya÷abdàdanyatràpi boddhyavyam kàkaõamàha yatkàkaõantikàvarõamapàkaü tãvravedanam . tridoùaliïgaü tat kuùñhaü kàkaõaü naiva sivyati . kàkaõa ntikà gu¤jà . gu¤jàvarõatvena madhye kçùõamanteraktam . athavà madhyeraktaü madhyànte kçùõam . apàkaü svabhàvàt . tridoùaliïgam--sarveùàü kuùñhànàü tridoùajatve'pi ulvaõadoùatrayaliïgam . puõóarãkamàha %<tat ÷vetaü raktaparyantaü puõóarãkadalopamam . saràga¤caiva sotsedhaü puõóarãkaü kapholvaõam>% puõóarãkadalopamaü puõóarãkaü ÷vetakamalaü tatpatropamam saràga¤caiva . ata eva ÷vetaü, raktaparyantaü anteraktam . saràgamiti ante lohityàdhikya bodhanàrtham . sotsedham udgatam . çkùajihvakamàha %<karka÷aü raktaparyantamantaþ÷yàvaü savedanam . yadçkùajihvàsaüsthànamçkùajihvaü taducyate>% . raktaparyantaü anteraktam antaþ÷yàvaü madhyedhåvavarõam . çkùajihvàsaüsthànam çkùo bhallåkastasya jihvàkçti . atha kùudrakuùñhànàü madhye ekakuùñhagajacarmaõorlakùaõamàha %<asvedanaü mahàvàsaü yanmatsya÷akalopamam . tadekakuùñhaü carmàkhyaü bahulaïgajacarmavat>% . mahàvàsaü mahàsthànam . matsya÷akalopamam atra ÷akala÷abdena lakùaõayà tvagucyate . tena cakràkàramabhrakapatrasadç÷aü bhavati . ekakuùñhamiti kùudrakuùñheùu mukhyatvàt . carmàkhyaü gajacarmàkhvam bahulaü sthålam gajacarmavat råkùaü kçùõaü ca . atha carmadalamàha %<raktaü sa÷ålaü kaõóåmat sasphoñaü dalayatyapi . taccarmadalamàkhyàtaü spar÷asyàsahana¤ca yat>% . dalayatyapi vidàrayatyapi carmeti ÷eùaþ . vicarcikàmàha %<sakaõóåþ pióakà ÷yàvà bahustàvà vicarcikà>% . pióakà kùudrapióakà . nanu kùudrakuùñhànàü kathamekàda÷atnaü vipàdikàyàdvàda÷atvasambhavàt ucyate . vicarcikaiva pàdayorbhavantã vipàdikà tena saükhyànabirekaþ . ataeva bhojaþ %<dàlyate tvak varà råkùapàõyorj¤eyà vicarcikà . pàde vipàdikà kùeyà sthàmanedàdvicar¤cikà>% . dàlyate vidàryate . kecidvicarcikàto vipàdikàü bhinnàmàhuþ . vipàdikàmàha %<vaipàdikaü pàõipàdasphuñanaü tãvravedanam>% . pàõipàdasphuñanaü pàõyoþ pàdayo÷ca sphuñanaü vidàraõaü yena tat . pàmàmàha %<såkùmà bàhyàþ sràvayantyaþ pradàhàþ pàmetyuktàþ pióakàþ kaõóumatyaþ>% . pióakàþ pãóayantãti pióakà iti kùivakàditvàt nipàtyateþ kacchumàha %<saitra sphoñaijãvadàhairupetà j¤eyà pàõyoþ kacchurugràsphico÷ca>% . saiva pàmà sphoñaiþ mahadbhiþ, sphicau--prothau . dadåmàha %<sakaõóuràgapióakaü dadråmaõóalamudgatam>% . dadåmaõóalaråpeõotpattimat, udgatam ucchrånam . visphoñamàha %<sphoñàþ ÷yàvàruõàbhàsà visphoñàþ syustanutvacaþ>% . kiñibhamàha ÷yàmaü kiõasparaspar÷aparuùaü kiñibhaüsmçtam . kiõakharaspar÷am kiõaþ ÷uùkavraõasthànaü tadvat karka÷aspar÷am . paruùaü råkùam . alasakamàha %<kaõóåmadbhiþ saràgai÷ca gaõóairalasakaü citam>% gaõóaiþ mahàpióakàbhiþ citaü veùñitam . ÷atàruràha %<rakta÷yàvaü sadàhàrti ÷atàruþ syàt bahuvraõam>% . atha saptadhàtugatànàü kuùñànàü lakùaõànyàha tatra rasagatasya lakùaõamàha %<tvaksthe vaivarõyamaïgeùu kuùñhe raukùya¤ca jàyate . tvaksvàpo romaharùa÷ca svedasyàtipravartanam>% . tvak÷abdenàtra rasa ucyate dhàtuprastàvàt . tvaksthatvàcca tvaksvàpaþ spar÷àj¤atvam . tvaksvàùa ityàdikaü kecidraktagatasya liïgaü manyante . rudhiragatamàha %<kaõóårbipåyaka÷caiva kuùñhe ÷oõitasambhave>% . vipåyakaþ vi÷eùeõa påyaþ . atha màüsagatamàha %<bàhulyaü vakra÷oùa÷ca kàrka÷yaü pióakodgamaþ . todaþ sphoñaþ sthiratva¤ca kuùñhe màüsasamà÷rite>% . bàhulyaü kuùñhasya puùñiþ . pióakodgamaþ kùudrapióakodgamaþ sphoñaþ vçhatpióakà . sthiratvam asa¤càritvam . medogatamàha %<kauõyaïgatikùayo'ïgànàü sambhedaþ kùatasarpaõam . kùataprasàro liïgàni pårvamuktàni yàni ca . medaþsthàna gate liïgaü pràguktàni tathaiva ca>% . kauõyaü hastanà÷aþ . aïgànàü sambhedaþ aïgabhaïgaþ, kùatasarpaõaü kùataprasaraõaü, pårvoktàni raktamàüsagataliïgàni . asthimajjàgatamàha %<nàsàbhaïgo'kùiràga÷ca kùateùu krimisambhavaþ . svaropaghàtaþ pãóà ca bhavet kuùñhe'sthimajjage>% . ÷ukragatamàha %<dampatyoþ kuùñhabàhulyàd duùña÷oõita÷ukrayoþ . yadapatyaü tayorjàtaü j¤eyaü tadapi kuùñhitam>% . nanu ÷uddha÷oõita÷ukrayoreva dampatyorgarbhasambhavaþ duùña÷oõita÷ukrayoþ katham apatyotpattiþ? yata àha ÷u÷rutaþ %<kàmànmithunasaüyoge ÷uddha÷oõita÷ukrajaþ . garmaþ sa¤jàyate nàryàþ sa jàto bàla ucyate>% athànyacca %<vàtàdiduùñaretaso'patyotpàdane'samarthàþ>% iti . ucyate . garbho'tra ÷uddho boddhavyaþ . a÷uddhagarbho'pi duùña÷oõita÷ukrayorapi bhavati gatakarõàndhabadhiràdãnàü sambhavàt . ÷oõitamàrtavam . kuùñhitaü kuùñhaü sa¤jàtamasyeti tàrakàditvàditac . ÷ukràrtavagataü kuùñhamapatyena vyajyate iti tàtparyam . kuùñheùu ulvaõavàtàdidoùaliïgamàha %<svaraü ÷yàvàruõaüråkùaü vàtàt kuùñhaü savedanam . pittàt prakupitaü dàharàgasràvànvitaü matam . kaphàt kledaü ghanaü srigdhaü sakaõóå÷aityagauravam . dviliïgaü dvandvajaü kuùñhaü triliïgaü sànnipàtikam>% . svaraü karka÷am . ÷yàvàruõaü ÷yàvaü và aruõaü và . prakupitaü påtikledabahulam . kledam àrdratàyuktam ghanaü puùñam . sàdhyatvàdikamàha %<sàdhyaü tvagraktamàüsasthaü vàta÷leùmàdhika¤ca yat . medogaü dvandvajaü jàpyaü varjyaü majjàsvisaü÷ritam . krimikvaddàhamandàgnisaüyuktaü yat tridoùajam>% . vàta÷leùmàdhika¤ca yat etena sidhmaikakuùñhagajacarmavipàdikàkiñibhàlasakàni sàdhyàni . majjàgataü ÷ukragatamapyasàdhyas . kçmirbàhyo'pi varjya ityanvayaþ . athàriùñamàha %<prabhinnaü prasrutàïga¤ca raktanetraü hatasvaram . pa¤cakarmaguõàtãtaü kuùñhaü hantãha kuùñhinam>% . prabhinnaü vidãrõam . hatasvaraü ghargharasvaram . pa¤cakarmaguõàtãtam asa¤jàtavamanàdipa¤cakarmaguõam . atha tvagduùñisàmyàt kuùñhamedatvàccàtraiva ÷vitramàha %<kuùñhaikasambhavaü ÷vitraü kilàsaü càruõaü bhavet . nirdiùñamaparisràvi tridhàtådbhavasaü÷rayam>% . kuùñhaikasambhavaü kuùñhena sahaikaþ samànaþ sambhavo nidànaü yasva tat . atha ÷vitrasya bhedamàha kilàsa¤càruõaü bhavet . ÷vitrameva raktamàüsà÷rayàtkilàsamaruõa¤ca bhavedityarthaþ . nanu kuùñhasya ÷vitrasya ca ko bheda ityata àha nirdiùñamaparisvàvãti ÷vitramaparisràvi bhavati kuùñhantu sràvi atha ca tridhàtådbhavasaü÷rayamiti . trayodhàtavo vàtapittakaphàstebhyaþpçthagbhåtebhya udbhavo yasya tat ÷vitram . atha và trayodhàtavo raktamàüsamedàüsi saü÷rayo'dhiùñhànaü yasya tat . kuùñhantu sànnipàtikaü sarvadhàtugataü bhavatãti bhedaþ . doùabhedena lakùaõabhedànàha %<vàtàdråkùàruõaü, pittàt tànaü kamalapatravat . sadàhaü romavidhvaüsi, kaphàt ÷vetaü ghanaü guru . sakaõóåkaü kramàdraktamàüsamedaþsu càdi÷et . varõenaivedçgubhayaü kuùñhaü taccottarottaram>% . aruõamãùallohitam . kamalapatravadityanena bhadhye ÷vetamantelohitaü bodhayati . ghanaü pusam . kramàdraktamàüsamedaþsu càdi÷et . tathà ca carakaþ %<aruõaü raktamevànte tàmraü pitte palaïgate . ÷vetaü ÷leùmaõi medaþsthe ÷vitraü kuùñhaü paràparamiti>% ubhayaü dvividhamapi ÷vitraü varõena ãññageva . aruõaü tàmraü ÷veta¤ca doùabhedàt . dvividhaü doùajaü vraõajaü ca . tathà ca bhojaþ %<÷vitraü tu dvividhaü vidyàddoùajaü vraõajaü tatheti>% . ÷vitraü sàdhyamasàdhya¤càha %<a÷uklaromabahulamasçgyuktamatho navam . anagnidagdhajaü sàdhyaü ÷vitraü varjyamato'nyathà>% . abahulaü tanu . anyacca %<guhyapàõitalauùñheùu jàtamapyacirantanam . varjanãyaü vi÷eùeõa kilàsaü siddhimicchatà>% . guhyaü mehanam bhaga¤ca talamatra padatalaü, tatra jàtaü su÷rutenàntejàtamiti sàmànyato nirdiùñatvàt . apyacirantanam navamapi . kuùñhasya saüsargajatvaprasaïgenànyànapi saüsargajàn rogànàha %<prasaïgàdgàtrasaüspar÷ànniþ÷vàsàt saha bhojanàt>% . prasaïgomaithunam . %<eka÷ayyà÷anàccàpi vastramàlyànulepanàt . kaõóåkuùñhopadaü÷a÷ca bhåtonmàdavraõajvaràþ . aupasargikarogà÷ca saükràmanti narànnaram . mriyate yadi kuùñhena punarjàtasya tadbhavet . ato ninditarogo'yaü kuùñhaü kaùñaü prakãrtitam>% . etàvatà kuùñhinàü kuùñha sarvathà pratãkaraõãyaü na tu upekùaõãyam . aiteùàü madhye keùà¤cit mahàpàtakacihnatvaü keùà¤cidatipàtakacihnatvaü keùàüciccopapàtakacihnatvaü spçtyàdau prasiddham . aùñàda÷ànàü madhye aùñànàmeva pàparogatayà smçtau tadyuktasyàdàhyatvàdikamuktaü tacca ÷uø taø nirõàrtaü yathà bhaviùyapuràõãyamadhyatantrasya ùaùñhàdhyàye %<÷çõu kuùñhagaõaü vipra! uttarottaratogurum . vicarcikà tu du÷carmà carcarãyasta tãyakaþ . vikarcurvraõatàmrau ca kçùõa÷vete tathàùñakam . eùàü madhye tu yaþ kuùñhã garhitaþ sarvakarmasu . vraõavat sarvagàtreùu gaõóe bhàle tathà nasi>% . tathà %<mçte ca prothathettãrthe atha và tarumålake . na piõóaü nodakaü kuryànnaca dàhakriyà¤caret . ùaõbhàsãyastrimàsãyomçtaþ kuùñhã kadà cana . yadi snehàccareddàha yaticàndràyaõaü caret>% . yaticàndràyà÷aktau pàdonadhenucatuùñayaü deyam . atipàtaka÷eùaphalatvàdapyevaü yuktaü yathàha viùõuþ atha narakànubhåtaduþkhànàü tiryaktvamuttãrõànàü mànuùye lakùaõàni bhavanti kudhyatipàtakã, brahmahà yakùmà, suràpaþ ÷yàbadantakaþ, suvarõahàrã kunakhã, gurutalpagodu÷carmà, ityàdi . ÷yàvadantakaþ svabhàvakçùõadantakaþ pradhànadantadvayamadhyavartikùudradantaþ . pradhànadantopari dantàntaramiti kecit . kunakhã saïkucitanakhaþ, du÷carmà svabhàvataþ anàvçtamedraþ, . ata eva mahàrogiõoyàvajjãvama÷aucamàha kårmapuràõam %<kridhàhãnakha mårspasya mahàrogiõa eva ca . yatheùñàcaraõasyàhurmaraõàntama÷aucakam>% . kriyàhãnasya nityanaimittikakriyànanuùñhàyinaþ . mårkhasya gàyatrãrahitasya . sàrthagàyatrãrahitasyeti rudradharaþ . mahàrogiõaþ pàparogàùñakànyatamarogavataþ te ca unmàdastvagadoùo ràjayakùmà÷vàsomadhumehobhagandaraþ udaro'÷marã ityaùñau pàparogànàradoktàþ . yatheùñàcàraõasya dyåtave÷yàdyàsaktasya . eva¤ca bhaviùyapuràõoktaü yaticàndràyaõapràya÷cittamakçtapràya÷cittànàü kuùñhyàdãnàü dàhe boddhavyam anyathaiùàü pràya÷cittopade÷oviphalaþsyàd . yathàha viùõuþ %<kunakhã ÷yàvadanta÷ca dvàda÷aràtraü kçcchraü caritvoddhareyàtàü taddantanakhau>% iti atra dvàda÷aràtraü paràkaråpaü tatra pa¤ca dhenavaþ natu pràjàpatyaü taddàhakarcuryaticàndràyaõena viùama÷iùñatvàt atra bahånàùekagharmàõàmiti vacanàdàkàïkùitatvàcca kuùñhyàdãnàmapi pràya÷cittam . ataeva pràya÷cittaviveke'pyuktamevaü du÷carmàdiùvapyåhyamiti . mahàpàtakàdatipàtakasya gurutvàt taccheùe'pi pràya÷cittaü dviguõam . karmavipàke ÷àtàtapaþ %<mahàpàtakajaü cihnaü saptajanmasu jàyate . bàdhate vyàdhiråpeõa tasya kçcchràdibhiþ ÷amaþ . kuùñha¤ca ràjayakùmà ca pramehograhaõã tathà>% . atra kuùñhapadamalpakuùñhaparamiti pårveõàvirodhaþ .

#<kuùñhaketu># puø kuùñhaü tannà÷anaþ ketu÷cihnaü yasva . màrkaõóikàyàü (bhåü ikhakhasà) vçkùe ràjani0

#<kuùñhagaõa># puø 6 taø . ÷uø taø ukte kuùñha÷abde dar÷ite adàhyatvàdi prayojake kuùñhabhedasamåhe sa ca kuùñha÷abde bhàvapraø aùñàda÷avidhau varõitaþ sa ca kuùñha÷abde dar÷itaþ

#<kuùñhagandhi># naø kuùñhasyeva gandho'sya ic samàø . elavàluke ràjani0

#<kuùñhagandhinã># strãø kuùñhasyeva gandho'syàþ ini ïãp . a÷vagandhàyàü ÷abdaci0

#<kuùñhaghna># triø kuùñhaü hanti hana--ñak . kuùñhanà÷ake auùadhe %<masårikàyàü kuùñhaghnalepanàdikriyà hità>% tu÷ruø . 2 hitàvalyàü puø ràjaniø 3 kàkodumbarikàyàü 4 vàkucyàü ca strã ïãp ràjani0

#<kuùñhanà÷ana># puø kuùñhaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . 1 vàràhã kande 2 ÷vetasarùape ca ràjaniø 3 kùãrã÷adçkùe ratramàø 4 kuùñhanà÷ake auùadhàdau tri0

#<kuùñhanà÷in># triø kuùñhaü nà÷ayati na÷a--õic--õini . kuùñhanà÷ake striyàü ïãp . sà ca 2 somaràjyàü ratnamà0

#<kuùñhala># naø kutsitaü sthalam ambaùñhàditvàt ùatvam . kutsitasthale

#<kuùñhavid># strã kuùñhasya tatsvaråpàdeþ vid vidyà vida--sampaø bhàve kvip . kuùñhasvaråpàdividyàyàü tatra sàdhuþ kathàdiø ñhak . kauùñhavidika tatra sàdhau triø kuùñhaü tetti kartari kvip . 2 kuùñhasvaråpavettari triø .

#<kuùñhasådana># puø kuùñhaü sådayati sådi--lyu . 1 àragvaùe (sondàla) ràjaniø . 2 kuùñhanà÷ake tri0

@<[Page 2158a]>@
#<kuùñhahantç># puø kuùñhaü hanti hana--tçc . 1 hastikande (hàtikàndà) ràjaniø 2 kuùñhanà÷ake triø 3 vàkucràü strãø ïãp ràjani0

#<kuùñhahçt># puø kuùñhaü harati hç--kvip tuk ca . 1 viñkhadire trikàø 2 kuùñhanà÷ake tri0

#<kuùñhàri># puø 6 taø . 1 viñakhadire ÷abdacaø . 2 pañole 3 àdityapatre 4 khadiramàtre 5 gandhake ca ràjaniø 6 kuùñhanà÷ake

#<kuùñhikà># strã kuùñhãva kàyati kai--ka . pàdàvayavabhede %<yàste jaïghàþ yàþ kuùñhikà çccharà ye ca te ÷aphàþ>% athaø 10923

#<kuùñhin># triø kuùñha + astyarthe ini . kuùñharogayukte . kuùñha÷abdeudàø striyàü ïãp

#<kuùñhita># triø kuùñhaü jàtamasya tàraø itac . jàtakuùñhe %<strãpuüsayoþ kuùñhadoùàdduùña÷oõita÷ukrayoþ . yadapatyaü tayo rjàtaü j¤eyaü tadapi kuùñhitam>% su÷rutaþ

#<kuùmala># naø kuùa--kmalan . 1 chedane 2 chàdane 3 vikasite ca uõà0

#<kuùmàõóa># puø ãùat uùmà pittahetutvàt aõóeùu vãjeùu yasya ÷akaø (kumaóà) khyàte 1 vçkùe, 2 ÷ivasya pàriùadabhede ca tasya kuùmàõóàkçtitvàttathàtvam jàtitvàt striyà ïãp kuùmàõóãtyapyatra 3 latàbhede strã bhàvapraø çgvedàdi prasiddheùu 4 çgvi÷eùeùu strã 5 yaddevà devaheóanamityapadimantrapa¤cakàtmake'nuvàke puø %<mçtasva ña÷aràtreõa pràya÷cittàni dàpayet . sàdhitàü revatãmiùñi kuùmàõóamaghamarùaõam>% bhàø àtuø 136 aø vyàkhyàne nãlakaõñhaþ . yaddevà ityàdyanuvàka÷ca yajuø 20 . 14 . 17 .. yathà %<yaddevà devaheóamaü devàsa÷cakçmà vayam . agnirmà tasmàdenaso vi÷vànmu¤catvaühasaþ>% yajuø 20 . 14 . yadi divà yadi naktamenàüsi cakçnà vayam . vàyurmà tasmàdenaso vi÷vànmu¤catvaühasaþ 15 . yadi jàgradyadi svapna enàüsi cakçmà vayam . såryomà tasmàdenasovi÷vànmu¤catvaühasaþ 16 . yadgràme yadaraõye yatsaübhàyàü yadindriye . yacchadre yadarye yadena÷cakçmà vayam . yadekasyàdhidharmaõi tasyàvathajanamasi 17 . yadàpo avnyà iti varuõonomu¤catva hasaþ 17 .. iti sàrdhacatuùñhayamantràtmako'nuvàkaþ tatràdyàstrisraþ kuùmàõóãsaüj¤à yayàha vedadãø %<ita uttaramayabhçthaþ màsarakumbhaü pnàvayati yaddevà iti>% kàø 1 . 5 . 13 . avamçtheùñi kçtvà yaddevà ityàdinà varuõo mo mu¤catvityantena sàrdhakaõóikàcatuùkàtmakena mantreõa màsarakumà jale tàrayati . agnivàyusåryadevatyàstilo'nuùñhubhaþ kuùmàõóãsaüj¤àþ iti . tenàva÷iùñasàrdhamantrasahito'nuvàkaþ kuùmàõóasaüj¤aka iti vivecyam pràguktabhàratavyàkhyàne nãlakaõñhena mantrapa¤càtmakasya tathàtvoktiþ ardhamantrasya mantratvakalpanayeti bodhyam . svàrthe ka kuùmàõóako'pi (kumaóà) vçkùe oùadhibhede, umàyàü, (masinà) karkàrau ca . kuùmàõóasya guõapàkaprakàràdi bhàvagraø uktaü kuùmàõóaü vçühaõaü vçùyaü guru pittàsravàtanut . bàlaü pittàpahaü ÷ãtaü madhyamaü kaphakàrakam . vçddhaü nàtihitaü svàdu sakùàraü dãpanaü laghu . vasti÷uddhikaraü cetoroga hçt sarvadoùajit . asya pàkaprakàràþ yathà %<ghçte tapte viniþkùipya khaõóàn kuùmàõóasambhavàn . vàrtàkuvidhinà kuryàt pralehatalanàdikam . vesavàràmlatakreõa ghçte talanapårbakam . kuùmàõóakaü phalaü siddhaü viduþ sukhàdu sundaram>% . %<ghçtena guóayuktega golakuùmàõóakhaõóakàn . randhitàn jãramaricairimàn sugulikàü viduþ>% %<caturasràyatàn sthålàn svinnàn kùãreõa kùoditàn . supàcyàn khaõóasarpirbhyàü maricailàdivàsitàn>% . %<kuùmàõóakhaõóàni sasaindhavàni tanåni sammarditapiõóitàni . jambãranãrà÷rita÷çïgaverairbhavanti vahnerapi poùaõàya>% . %<kuùmàõóasambhavàþ khaõóàþ susvinnà÷caõakànvitàþ . vesavàrayute taile talayedvà pralehayet . khaõóaü kaniùñhikàkàraü kauùmàõóaü svedyapiõóitam . ràjikàdadhisindhåtthai rmi÷ritaü kàstårãyakam . evaü vahuvidhàþ kàryàþ kauùmàõóà hi vicakùaõaiþ . pralehatalanasvàdakùàrasandhànaràjikàþ>% . %<amçtaü pakvakuùmàõóaü kuùmàõóaü taruõam viùam>% vaidyaø %<kuùmàõóe càrthahàniþ syàt>% tithitaø . alàbåü caiva kuùmàõóaü kàrtike parivarjayet, kàrtikavrate puràø . 6 yàgakriyàvi÷eùe ÷abdaratnàø tanmålaü mçgyam

#<kuùmàõóakarasàyana># naø cakradasokte kuùmàõóasya dravyàntara mi÷ritasva pàkavi÷eùeõa jàte auùadhabhede yathà %<kuùmàõóakàt pala÷ataü susvinnaü niùkulãkçtam . pacet tapte ghçtaprasthe ÷anaistàmramaye dçóhe . yadà madhunibhaþ pàkastadà kha÷a÷ataü nyaset . pippalã÷çïgaveràbhyàü dve pale jãrakasya ca . tvagelàpatramaricadhànyakànàü palàrdhakam . nyase÷årõãkçtaü tatra darvyà saïghadçyenmuhuþ . tat pakkaü sthàpayadbhàõóe dattvà kùaudraü ghçtàrdhakam . tadyathàgnibalaü khàdedraktapittã kùatakùayã . kàsa÷vàmatama÷charditçùõàjvaraniüpoóitaþ . vçùyaü punarnavakaraü balavarõaprasàdanam . uraþsandhànakaraõaü vçühaõaü svarabodhanam . a÷cibhyàü nirmitaü siddhaü kuùmàõóakarasàyyanam . khaõóàmalakamànànusàràt kuùmàõóakadravàt . pàtraü pàkàya dàtavyaü yàvàn vàtra raso bhavet . atràpi mudrayà pàko nistvacaü niùkulãkçtam>% .

#<kuùmàõóakhaõóa># puünaø cakradattokte auùadhabhede
     %<pa¤cà÷atkaü palaü svinnaü kuùmàõóàt prasthamàjyataþ . gràhyaü pala÷ataü khaõóavàsàkvàthàóhake pacet . mustàdhàtrã ÷ubhàbhàrgãtrisugandhai÷ca kàrùikaiþ . aileyavi÷vadhanyàkamaricai÷ca palàü÷akeþ . pippalãkuóava¤caiva madhumànãü pradàpayet . kàsaü ÷vàsaü kùayaü hikkàü raktapittaü halãsakam . hçdrogamamlapitta¤ca pãnasa¤ca vyapohati>% .

#<kusa># ÷leùe diø paø sakaø señ . kusyati irit akusat--akosãt cukosa . kusalaþ

#<kusala># na kusa--kalac . 1 maïgale 2 tadvani triø amarañãkà

#<kusita># puø kusa--ita niø guõàbhàvaþ . 1 janapade uõàdirkàùaþ . 2 vçddhijãvini triø tasya patnã ïãp aidàda÷aþ . kusitàyã tatpatnyàü strã siø kauø . ku + si bandhane kta . 3 ãùadbaddhe triø .

#<kusida># triø kusa--ida niø na guõaþ . 1 vçddhyarthaþ dhanaprayoge 2 vçddhijãvini triø . tasya patnã ïãp aidantàde÷aþ . kusidàyã tatpatnyàü strã siø kau0

#<kusindha># naø kabandhe . %<yà vaitàþ ÷riyaþ etàni tàni pa÷u÷ãrùàõyatha yàni tàni kusindhànyetàstàþ pa¤ca citayaþ>% ÷ataø bràø 7, 5, 2, 3, %<kusindhàni kabandhàni>% bhàø . %<yàbhyàü kusindhaü sudçdaü babandha>% . %<taddevaþ kusindhe adhyàdanau>% athaø 10, 2, 3, 5,

#<kusimbã># strã ku÷imbã + pçùoø . ÷imbyàm (sima) ràjaniø .

#<kusãda># triø kusa--ãda niø na guõaþ %<kuserumbhomedetà>% uõàø såtre tçtãyapratyayaþ hrasvàdirdãrghàdi÷ceti vçttikàraharadattàdayaþ . 1 vçddhyarthaü dhanaprayoge (sudakhàoyà) 2 punargràhyatvena prayukte dhanavi÷eùe . tatsvaråpaü nàradenoktaü yathà %<sthànalàbhanimittaü yaddànagrahaõamiùyate . tat kusãdamiti j¤eyam tena vçddhiþ kusãdinàm>% asyàrthaþ sthànaü måladhanà'vasthànam làbhovçddhiþ dànagrahaõapade karmaõi lyuñà sàdhye tena måladhanà'vasthàne sartyapa yolàbhastadarthaü yaddànaü dhanikena dãyamànaü målànam adhamarõena ca grahaõaü tayàsvãkçtya gçhyamàõaü yat tañaõamiti ava÷yàpàkaraõãyatvaråpaguõayogàd gauõaprayogaþ . ataeva vàõijyàrthaprayuktasya na çõatvam iti mi÷ràþ . tasyàvayavàrthamàha vçhaspatiþ %<kutsitàt sãdata÷caiva nirvi÷aïkaiþ pragçhyate . caturguõaü vàùñaguõaü kusãdàkhyamçõantataþ>% iti asyàrthaþ kutsitàt sãdata÷càdhamarõàt sakaladhanaü yat gçhyate nirvi÷aïkairuttamarõeþ caturguõaü veti vàkàro'nàsthàyàm tenadvaiguõyàdilàbhaþ iti . kusãde vi÷eùo gàruóe 215 adhyàye uktaþ yathà %<kusãdakçùivàõijyaü prakurvãtàsvayaükçtam . àpatkàle svayaü kurban nainasà yujyate dvijaþ . bahavovartanopàyà çùibhiþ parikãrtitàþ . sarveùàmapi caivaiùàü kusãdamadhikaü viduþ . anàvçùñyàràjabhayànmåùikàdyairupadravaiþ . kçùyàdike bhavedbàdhà sà kusãde na vidyate . ÷uklapakùe tathà kçùõe rajanyàü divase'pi và . uùõe varùati ÷ãte và vardhanaü na nivartate . de÷aügatànàü yà vçddhirnànàpaõyopajãvinàm . kusãdaü sarvataþ samyak saüsthitasyaiva jàyate . labdhalàbhaþ pitén devàn bràhmaõàü÷caiva påjayet . te tçptàstasya taddoùaü ÷amayanti na saü÷ayaþ . baõik kusãdã dadyàttu vastnaü gàü kà¤canàdikam . kçùovalo'nnapànàmi yàna÷ayyàsanàni ca . paõyebhyo viü÷atiü dattvà pa÷usvarõàdikaü ÷atam . pàdenàyasya pàrakyaü kuryàt sa¤cayamàtmavàn . ardhena càtmabharaõaü nityanaimittikànvitam . pàda¤ca pràrghamànasya måla bhåtaü vivardhayet . vidyà÷ilpaü bhçtiþ sevà gorakùà vipaõiþ kçùiþ . vçttirbhaikùyaü kusãda¤ca da÷a jovanahetavaþ>% . tasya vipràdibhiþ svayaükartavyatà nirõãtà àhniø taø tatra gautamaþ
     %<kçùigorakùavàõijye asvathaükçte kusãda¤ceti>% kusãdasya pçthaggrahaõa svayaü kçtasyàbhyanuj¤ànàrthaü kusãda vçddhikarma prade÷àntare'bhidhànàditi kalpataruþ . vçhaspatiþ %<kusãdakçùibàõijya prakurvãtàsvayaükçtam . àpatkàle svayaü kurvan nainasà pujyate dvijaþ labdhalàbhaþ pitén devàn vràhmaõàü÷caiva bhojayet . te tçptà stasya taü doùaü ÷amayanti na saü÷ayaþ . baõik kusãdã dadyàttu vastragokà¤canàdikam . kçùãbalo'nnapànàni yàna÷ayyàsanàni ca . paõyebhyo viü÷akaü dattvà pa÷usvarõàdikaü ÷atam . vaõik kuùãdyadoùaþ syàt vràhmaõànà¤ca påjanàt . ràj¤e dattvà tu ùaóabhàgaü devatànà¤ca viü÷akam . triü÷adbhàga¤ca vipràõàü kçùiü kçtvà na doùabhàk>% . vçddhibhedaþ çõàdàna÷abde 1419 pçø uktaþ . 2 tadvati triø tasya patnã ïãp aiïc sugvabodhaþ . kusãdàyã vçddhyàjãvipatnyàm . pàõinyàdimate kusitakusida÷abdàbhyàü hçsvamadhyàgyàmeva ïãp aicca iti bhedaþ . kusãdavçddhyarthadravyaü prayacchati ùñhanùñhacau . kusãdika vçddhyarthadhanadàyini triø striyàmubhayatra ùittvàt ïãù . svàrthe ka . kusãdaka, tatràrthe astvarthe ini . kusãdin vçddhyarthaü dhanaprayoktari uttamarõe triø striyàü ïãp

#<kusãdavçddhi># strã kusãdaråpà vçddhiþ . kusãdaråpàyàü vçddhau (suda) %<kusãdavçddhirdvaiguõyaü nàtyeti sakçdàhçtà>% yàø smçtiþ . baø vrãø . kusãdaråpavçddhiyukte tri0

#<kusuma># naø kusa--uma niø guõàbhàvaþ . 1 puùpe, %<kusumasantatisantatasaïgibhiþ>% màghaþ . %<kusumàyojitakàrmukomadhuþ>% kumàø . %<vipinavihàre kusumavicitrà>% chandomaø . 2 phale, 3 stvãrajasi, %<yadà nàryàþ piturgehe kusumastanasambhavaþ>% jyoø 4 netrarogabhede ca mediniþ . pa¤camàtraprastàve . ' .. ùaùñhe 5 prabhede . phalakusumavi÷eùàõàü dravyàntarasulabhatvàdisåcakatvaü vçø saø 29 aø dar÷itaü yathà %<phalakusumasampravçddhiü vanaspatãnàü vilokya vij¤eyam . sulabhatvaü dravyàõàü niùpatti÷càpi ÷asvànàm . ÷àlena kalama÷àtã raktà÷okena rakta÷àli÷ca . pàõóåkaþ kùãrikathà nãlà÷okena masårakaþ . nyagrodhena tu yavakastindukavçddhyà ca ùaùñiko bhavati . a÷vatthena j¤eyà niùàttiþ sarva÷avyànàm . jambåbhistilamàùàþ ÷irãùavçddhyà ca kaïguniùpattiþ . godhåmà÷ca madhukairyavavçddhiþ saptaparõena . animuktakakundàbhyàü karpàsaü sarpapàt vadedasanaiþ . vadaràbhi÷ca kulatyàü÷ciravilvenàdi÷enbhudgàn . atasã vetasapuùpaiþ palà÷akusumai÷ca kodravà j¤eyàþ . tilakena ÷aïkhamauktikarajanàtyaya ceïgudena ÷aõaþ . kariõa÷ca hastikarõairàde÷và vàjino'÷vakarõena . gàva÷ca pàñalàbhiþ kadalãbhirajàvikaü bhavati . campaphakusumaiþ kanakaü vidrumasampacca bandhujãvena . kuruvakavçddhyà vajraü vaidåryaü nandikàvartaiþ . vidyàcca sindhuvàreõa mauktikaü kuïkumaü kusumbhena . raktotpalena ràjà mantrã nãlotpalenoktaþ . ÷reùñhã suvarõapårpaþ padmairvipràþ purohitàþ kumudaiþþ . saugandhikena balapatirarkeõa hiraõyaparivçddhiþ . àmraiþ kùemaü bhallàtakairbhayaü pãlu bhistathàrogyam . khadira÷amãbhyàü durbhikùamarjunaiþ ÷obhanà vçùñiþ . picumardanàgakusumaiþ subhikùamatha màrutaþ kapitthena . niculenàvçùñibhayaü vyàdhibhayaü bhavati kuñajena . dårvàku÷akusumàbhyàü bhikùurvahni÷ca kovidàreõa . ÷yàmàlatàbhivçddhyà bandhakyo vçddhimàyànti>% . kusumavi÷eùaprakà÷ane dohadabhedaþ . %<sacåpuraraveõa strãcaraõenàbhitàóanam . dohadaü yada÷okasya tataþ puùpodgamobhavet . bakulo sukha÷ãdhusiktaþ . àlokitaþ kuruvakaþ kurute vikà÷amàloóitastilaka utkaliko vibhàti>% kumàø ñãø malliø . tadasya saüjàtaü tàraø itac . kusumita saüjàtakusume triø .

#<kusumakàrmuka># puø kusumaü kàrmukamasya . kandarpe %<kusumakàrmukakàrmukasaühitetyàdi màghaþ . kusumacàpàdayopyatra>% puø %<kusumacàpamatejayadaü÷ubhiþ>% màghaþ .

#<kusumapa¤caka># naø kusumànàü pa¤cakam . kàmadevavàõaråpe aravindàdipa¤cake %<manasi÷ayamahàstra manyayà'mã na kusumapa¤cakapyalaü visodum>% màvaþ . kusumavàõa÷abde vivçtiþ .

#<kusumapura># naø (pàñanà) iti khyàte pàñaliputre nagare %<tataþ pitçvadhaparitràsàdapakrànte kusumapuràt kumàre malayaketau>% %<càràkyahatakena àhåyàbhihitàþ kusuma puravàsinaþ>% iti ca mudràràø . kusumanagara puùpapuràdayo'pyatra naø . antalope kusumamapyatra .

#<kusumamadhya># puø kusumaü madhye phalamadhye yasya . (càladà) vçkùabhede . ÷abdaca0

#<kusumamaya># triø kusumàtmakaü kusumapracuraü và kusuma + mayañ . 1 puùyamaye 2 puùpapracure ca striyàü ïãp .

#<kusumavàõa># puø kusumàni aravindàdãni pa¤ca puùpàõi vàõàþ yasya . kandarpe . %<aravindama÷oka¤ca cåta¤ca navamallikà . nãlotpala¤ca pa¤caite pa¤cavàõasya sàyakàþ>% màdhavyàø malliø ghçtavàkyam kasuma÷aràdayo'tra puø .

#<kusumavicitrà># strã %<nayasahitau nyau kusumavicitrà>% vçø raø ukte 1 dvàda÷àkùarapàdake varõavçttabhede . kusumena vicitraþ . 2 puùpairvicitre triø . %<vipinavihàre kusumavicitrà>% (muraripumårtiþ) chandoma¤jarã .

#<kusumàkara># puø 6 taø . vasante çtau . %<màsànàü màrga÷ãrùo'smi çtånàü kusumàkaraþ>% gãtà . puùpàkaràdayo'pyatra puø .

#<kusumàgama># puø kusumànàmàgamoyatra . vasante çtau

#<kusumà¤jana># naø kusumàkàrama¤janaü ÷àkaø . paittalamalajàte puùpàkàre a¤janabhede amaraþ .

@<[Page 2161a]>@
#<kusumà¤jali># puø kusumapårõo'¤jaliþ . 1 puùpapårõe'¤jalau kusumànàma¤jaliriva . udayavàcàryapraõãte pa¤castavakàtmake paramàtmaniråpake granthabhede %<ityeùa nãtikusumà¤jalirujjvala÷rãþ>% iti tadgranthopasaühàre nyàyaprasånà¤jalirityupakrame ca kãrtanàt tasya nyàyakusumà¤jalinàmatve'pi devadattasya pårvapadalope datta padavàcyatàvat pårva padalopena tannàmatà lokaprasiddheti . puùpà¤jalyàdayo'pyatra pu0

#<kusumàtmaka># naø kusumamevàtmà svaråpaü yasya kap . 1 kuïkume hàràø tasya sarvàtmanaiva puùpàkàratvàttathàtvam .

#<kusumàdhipa># puø kusumeùu kusumapradhàneùu vçkùeùu adhipaþ ÷reùñhaþ sugandhitvàt . campakavçkùe ÷abdaraø .

#<kusumàdhiràj># puø kusumeùu adhiràjate sugandhitvàt ràja--kvip . campake trikàø .

#<kusumàyudha># puø kusumàni àyughànyasya . kàmadeve %<kumumàyudhapatni! durlabhaþ>% %<tava prasàdàt kusumàyudho'pi>% kumàø puùpàstrakusumàstràdayo'pyatra pu0

#<kusumàla># puø koþ pçthivyàþ sumàlaþ sambandhanabhedo'sya . caure hàràø . tasya bhåmisandhikàritvena tatsambandhitvàt tathàtvam .

#<kusumàsava># naø kusumasya tadrasasyàsavam . 1 pauùyemadhuni, tajjàte, 2 madye ca ràjaniø . àsava÷abde vivçtiþ .

#<kusumeùu># puø kusumàni iùavo'sya . kàmadeve amaraþ kusumavàõa÷abde vivçtiþ .

#<kusumoccaya># puø kusumànàmuccayaþ samåho yatra . 1 stavake . 6 taø . 2 puùpasamåhe .

#<kusumbha># puø kusa--umbha niø guõàbhàvaþ . (kusuma) puùpapradhàne vçkùa amaraþ . puùpàdiprasavaparatve naø . %<kusumbhaü nàlikà÷àkaü vçntàkaü påtikàü tathà . bhakùayan patitastusyàdapi vedàntagodvijaþ>% tithitaø u÷anàþ . %<kusumbha vàtalaü råkùaü raktapittakaphàpaham>% bhàvapraø . %<kañurvipàke kañukaþ kaphaghnovidàhibhàvàdahitaþ kusumbhaþ>% su÷ruø . tasya tailaguõàþ %<kusumbhatailamalpoùõaü guru svàdu viñàhi ca . cakùurbhyàmahitaü balyaü raktapittakaphapradam>% bhàvapraø . su÷rute tu tattailaguõàþ sàmanyata uktà yathà %<nimbàtasokusumbhamålakajãmåtakavçkùakakçtavedhanàrkakampillakahastikarõapçthvãkàpãlukara¤jeïgudã÷igrusarùapasuvarcalàvióaïgajyohiùmatãphalatailàni tãkùõàni laghånyuùõavãryàõi kañåni kañuvipàkàni saràõyanilakaphakçmikuùñhaprameha÷irorogaharàõi ceti>% . %<kusumbha÷àkasya saevaü>% (triphalàsavaþ) su÷rute tasyànupànamuktam . 2 kamaõóalau amaraþ . %<klaptakesa÷ma÷ruþ pàtrã daõóã kusumbhavàn>% manuþ . 3 svarõe naø mediø .

#<kusumbharàga># puø 6 taø . kusumbhasya tatpuùpasya ràgaþ, kusumbha stadrasa iva ràgaþ iti và . kusumbha puùpasya 1 kvàthajaràge 2 dampatyo ràgabhede ca . sa ca sàø da 3 paø dar÷itaþ yathà %<nãlãkusumbhama¤jiùñhàþ pårvaràgo'pi ca tridhà . na càti÷obhate yannàpaiti prema manogatam . tannãlãràgamàkhyànti yathà ÷rãràmasãtayoþ . kusumbharàgaü taü pràhuryadapaiti ca ÷obhate . ma¤jiùñhàràgamàhustaü yannàpaityati÷obhate>% .

#<kusumbhavãja># naø 6 taø . (varaóà) pà÷càttyabhàùàprasiddhe varañàkhye vãje . yasya tailaü kusumbhatailam .

#<kusuruvindu># puø çùibhede yena %<àjighra kaõa÷a>% ityàdi mantro dçùñaþ . yajuø 8 . 42 vedadãø dç÷yaþ .

#<kuså># puø kusa--kå . gaõóåpade (keüco) hemacaø .

#<kusåla># puø kusa bàø kålacu . ku÷åla÷abdàrthe bharataþ .

#<kusçti># strã kutsità sçtiþ sç--gatau bhàve ktin . 1 ÷àñhye amaraþ 2 indrajàle hemacaø . kutsità sçtiràcàro'sya . 3 durghçtte triø %<kàmàdamã kusçtayaþkhalayonayaste>% bhàgaø 8 . 23 . 6

#<kustubha># puø kuü pçthivãü stubhnoti stunbha målaø ka . 1 viùõau bharataþ . 2 samudre ca ÷abdaciø . tasyedam aõ . kaustubha maõibhede tasya viùõusambandhitvàt samudrotpanvatvàttathàtvam . kaustubha÷abde vivçtiþ .

#<kustumbarã># strãø kutsità tumbarã pçùoø . dhanyàke bharataþ

#<kustumburu># naø kutsitaü tumbaru tuvi--mardane bàø uru . jàtitve suñ . dhanyàke siø kauø .

#<kustrã># strã kugatisaø . kutsitàyà striyàü . tasyà bhàvaþkarma và yubàø aõ . kraustra tadbhàve tatkarmaõi ca na0

#<kusma># buddhipårvakadar÷ane curàø àtmaø sakaø ãùaddhàsye akaø señ . kusmayate acukusmatamårdhanyamadhya ityeke .

#<kuha># vismàyane adaø àtmaø sakaø señ . kuhayate acu kuhata, kuhayàü babhåva àsa cakre kuhakam kuhanam .

#<kuha># avyaø kim + chandami ha kimaþ kuþ . kasminnityarthe %<yasmà pçcchanti kuha seti ghorama>% çø 2 . 12 . 5 . %<svaü vavriü kuha dhitsathaþ>% çø 1 . 56 . 9 . chandasyevàsya prayogaþ na loke . kuhayati vismàyayati ai÷varyeõa kuha--ac . 2 kuvere puø hemacaø . 3 vismàpake triø .

#<kuhaka># naø kuha--bàø kvun . 1 indrajàle asadvastunaþ sattvena bodhake vyàpàrabhede . %<dveùyairapakùairahitai÷ca tasya bhidyasva nityaü kuhakodyatai÷ca>% bhàø vaø 233 aø . %<dhàmnà svena sadà nirastakuhakaü satyaü paraü dhãmahi>% bhàgaø 1, 1, 1, 2 va¤canàyàü strã kùipakàø nettvam . indrajàlaü ca màyà va kuhakà vàpi bhãùaõà bhàø uø 5461 ÷loø . 3 nàgabhede puø . %<tato'dhastànmahàtale kàdraveyàõàü sarpàõàü naika÷irasàü krodhava÷onàma gaõaþ kuhakatakùakakàliyasuùeõàdipradhànà mahàbhogavantaþ>% bhàgaø 5 . 24 . 39 . %<dvijopasçùñaþ kuhakastakùako và (màü) da÷atvalaü namata viùõugàthàþ>% bhàgaø 1 . 19 . 141 parãkùiduktiþ

#<kuhakasvana># puüstrãø kuhakaþ vismàpakaþ svano'sya . kukkuñavihage hemacaø striyàü ïãù .

#<kuhakasvara># puüstrã kuhakasvanavat . kukkuñe hàràø striyàü ïãù .

#<kuhakka># puø %<drutadvandvaü laghudvandvaü tàle kuhakkasaüj¤ake>% iti saïgã tadàmodarokte tàlabhede .

#<kuhana># naø ãùat prayatnena hanyate hana--karmaõi bà ap . 1 mudbhàõóe 2 kàcapàtre ca mediø tayorãùatprayatnena hanyamànatvàttathàtvam kutsitàcàreõa hanti hana--ac . 3 ãrùàlau triø mediø . kuü pçthvãü hanti hana--ac . 4 måùike 5 sarpe ca puüstrã striyàü ïãù .

#<kuhanà># strã kuha--yuc . 1 dambhacaryàyàü mediø 2 lobhàt mithyejyàpathakalpanàyàm anaraþ (dammena kçtadhyàna maunàdau bhànudãkùitaþ) bhàve lyuñ vismàyane naø svàrthe ka ata ittvam . kuhanikà tatràrthe ÷abdaratnà .

#<kuhara># puø kuüharati hç--ac kuha--vismàyane ka taü ràti rà--ka và . 1 nàgabhede mediø . 2 gahvare 2 chidre naø mediø %<taiþ kiü mattakarãndrakumbhakuhare nàropaõãyàþ karàþ>% prasannaràø . 4 karõe 5 kaõñha÷abde 6 gale 7 samãpe ca naø ajayapàlaþ .

#<kuharita># naø kuharayati kaõñha÷abdaü karoti kuhara + kçtau õic--bhàve kta . 1 pikàlàpe mediø 2 ratadhvanau ca mediø 3 ÷abdamàtre vi÷vaþ

#<kuhali># puø ku + hali--in . 1 pågapuùpikàyàü (pàn) trikà0

#<kuhà># strã kuha--ka . 1 kujjhañikàyàm 2 kañukyàü ca (kañkã) ÷abdacaø .

@<[Page 2162b]>@
#<kuhu># strã kuha--mçgaø ku . kuhå÷abdàrtha hemacaø . %<kokilànàü kuhuravaiþ sukhaiþ ÷rutimanoharaiþ>% bhàø à÷raø 724 ÷loø . kuhukuhàyate kuhu÷abde vakùyamàõa bhàratavàkyam kuhu + óàc dvi÷ca kuhukuhàyate .

#<kuhå># strã kuha--kå . naùñendukalàyàmàvàsyàyàm . %<dve ha và amàvàsyà yà pårbà'màvàsyà sà sinãvàlã yottarà sà kuhåriti>% ÷rutiþ . vyaktamàha kàlamàø vyàsaþ %<dçùñacandrà sinãvàlã naùñacandrà kuhårmatà>% smçtyantare %<tithikùaye sinãvàlã naùñacandrà kuhårmatà . yàhulye'pi kuhårj¤eyà vedavedàïgavedibhiþ>% . tatra ÷ràddhàdhikàribhedamàha tatraiva jàvàliþ %<aparàhvadvayàvyàpã yadi dar÷astithikùaye . àhitàgneþ sinãvàlã niragnyàdeþ kuhårmatà>% . àdi÷abdàt stvã÷ådrayorapi grahaõam yathàha tatraiva logàkùiþ %<sinãvàlã dvijaiþ kàryà sàgnikaiþ pitçkarmaõi . strãmiþ ÷ådraiþ kuhåþ kàryà tathà cànagnikairdvijaiþ>% . atra vi÷eùàdiþkàlamàdhavãyàdauj¤eyaþ . 2 tadadhiùñhàtryàü devapatnyàm %<sinãvàlã kuhå riti devapatnyàviti>% nairuktàþ . sà ca aïgirasaþ sutà yathàha bhàgaø 4, 1, 29 . %<÷raddhà tvaïirasaþ patnã catasro 'såta kanyakàþ . sinãvàlã kuhåràkà caturthyanumatistathà>% bhàø vaø 117 aø tu anyà api tatkanyà àha yathà %<devã bhànumatã nàma prathamàïgirasaþ sutà . bhåtànàmeva sarveùàü yasyàü ràgastadà'bhavat . ràgàdràgeti yàmàhurdvitãyàïgirasaþ sutà . yàü kapardisutàmàhurdç÷yàdç÷yeti dehinaþ . tanutvàt sà silãvàlã tçtãyàïgirasaþ sutà . pa÷yatyarciùmatã bhàbhirhavirbhi÷ca haviùmatã . ùaùñhãmaïgirasaþ kanyàü puõyàmàhurmahiùmatãm . mahàmakheùvàïgirasãdãptimatsu mahàmatã . mahàmatãti vikhyàtà saptamã kathyate sutà . yàü tu dçùñvà bhagavatãü janaþ kuhukuhàyate . ekànaü÷eti tàmàhuþ kuhåmaïgirasaþ sutàm .>% vivçtametat nãlakaõñhena bhànumatã måryayuktà divasàbhimàninãtyarthaþ . ràtrimàha bhåtànàmiti suùuptikàlatvena ÷ramanà÷akatvàttasyàü ràgo'bhavat ràgàt ràgahetutvàt sandhyàdvaye ràgopetatvàdvà . kapardino rudrasya sutàmiva sutàü candrakalàü lalàñe dhçtatvàt dç÷yàdç÷yaråpàü tatra hetuþ tanutvàditi tena såkùmacandrayuktatvaü lakùyate caturda÷ãyuktàmàvàsyà sinãvàlã %<yà pårbàmàvàsyà sà sinãbàlã yottarà sà kuhåriti>% ÷ruteþ . arciùmatã pårõacandropetà ÷uddhapaurõamàsã yasyàü bhàbhirjanoràtràvapi pa÷yati råpàdikamiti ÷eùaþ . sà caturthã yasyàü havibhirdevatà ijyante sà haviùmatã . pratipadyuktà paurõamàsã ràkà nàma pa¤camã . puõyàü vratàrhàü mahiùmatãü nàma caturda÷ãyuktàü paurõamàsãm anumatãü nàma %<yà pårbà paurõamàsã sà'numatiryottarà sà ràketi>% ÷ruteþ . ÷uddhàmamàvàsyàmàha mahàmakhesviti kpmayàgàdiùu dãptimatã amàvàsyàyàü hi dãkùàkarturvardhamàna÷candro'gre dç÷yate paurõamàsyàntu kùãyamàõaþ ato dãptimatsu dineùu eùà mahàmatãtyucyate . yato'tra mahàn mahasvàn va . antarhito vidyate'syàmiti yogàn pårbapadasyàkàrontàde÷a àrùaþ . kuhukuhàyate vismito bhavati ekà kalà anaü÷à alpàü÷avatã atavaõà yavàgåriti vadalpàrthe na¤ . %<yottarà sà kuhåriti>% sruteþ pratipadyuktà amàvàsyà kuhåriti prasiddham . %<kuhåüdevãü sukçtaü vidmanà>% athaø 747 . 1 . %<kuhårdevànàmamçtasya patnã>% athaø 747 . 2 . %<taü sinã ca kuhå÷caiva dyutiþ puùñiþ pratàvasuþ . kãrtidhçti÷ca lakùmã÷ca nava devyaþ siùevire>% hariø vaüø 25 aø . %<asamaye matirunmiùati dhruvaü, karagataiva gatà yadiyaü kuhåþ>% %<kuhårutà''håyata candravairiõã>% naiùadham 3 kokila÷abde tasya ÷abdena vismàyakatvàttayàtvam . %<uhåriti kuhåravadhvanibhiyà'patanmårchità>% %<tvamapi candravirodhikuhåravaþ>% udbhañaþ .

#<kuhåkaõñha># puüstrã kuhåriti ÷abdaþ kaõñe yasya . kokile . ÷abdaratnàø striyàü ïãù .

#<kuhåmukha># puüstrã kuhåriti ÷abdomukhe thasya . kokile trikàø striyàü ïãù . 6 taø . pratipadyuktàvàsvàyà mukhe naø .

#<kuhårava># puüstrã kuhåriti ravo yasya, 1 kokile . kuhå÷abdàdayopyatra ràjaniø striyàü ïãù . kargna 0 . 2 kuhåråpe ÷abde puø .

#<kuhåla># naø kuha--ålak . sa÷alyabhåmicchidre jañàdha0

#<kuheóo(lo)># strã ãùat heóati veùñate netrasa¤càro'tra heóaveùñe in ïãp . kujjhañikàyàü ÷abdamàlà óasya và laþ . kuhelãtyapyatra trikàø svàrthe ka . kuheói(li) kà'pi tatràrthe .

#<kuhvàna># naø hve--bhàve lyuñ kugatisaø . kutsita÷abde %<pratyanåka÷ca kuhvànairvai÷vaü vai ÷ånyamicchataþ>% bhàgaø 1, 13, 14,

@<[Page 2163b]>@
#<kå># àrtasvare tudàø akaø señ kuñàdi . kuvate akuviùña cukuve .

#<kå># ÷abde kryàdiø ubhaø akaø señ pvàdiø . kunàti kunãte akavãt akaviùña . kukàva cukuve . pranikunàti

#<kå># strã kå--kvip . pi÷àcyàm ÷abdamàø .

#<kåkuda># puø kå ÷abde bhàte kvip tasyàþ kãrteþ kuümåmiüdadàti dà--ka . %<satkçtàlaïkçtàü kanyàü yodadàti sa kåkudaþ>% ityukte kanyàdàtari amaraþ . kukuda÷abde vivçtiþ

#<kåca># puø ku--cañ dãrgha÷ca . 1 state ñittvàt ïãù . kåcã 2 tålikàyàü citralekhanasàdhanadravye strã uõàdiø . svàrthe ka . kåcikàpyatra strã .

#<kåcavàra># puø kåcaü vçõotyatra de÷e vç--àdhàre gha¤ . 1 gràmamade tataþ so'bhijano'sya yak . kaucavàrya pitràdi krameõa tatra vàsini . 2 çùimede puø tasyàpatyaü vidàø a¤ . kaucavàra tadapatye puüstrã striyàü ïãp .

#<kåja># avyakta÷abde bhvàø paø akaø señ . kåjati akåjãt . %<kåjantaü ràmaràmeti madhuraü madhuràkùaram>% ràmàø %<puüskokiloyanmadhuraü cukåja>% kumàø %<cukåja kåle kalahaüsamaõóalã>% naiùaø . %<kåjitaü ràjahaüsena nedaü nåpåra÷i¤jitam>% vikraø . %<samo'kujane>% pàø .

#<kåjita># naø kåja--kta . 1 pakùi÷abde 2 avyakta÷abde ca %<madhukaranikarakarambitakåjitaku¤jakuñãre>% iti jayadevaþ .

#<kåña># apavàde dànàbhàve ca curàø àtmaø sakaø señ . kåñayate acukåñat--ta . kåñayàü--babhåva àsa cakàra cakre .

#<kåña># dàhe mantraõe pracchàdane ca añaø curàø ubhayaø sakaø señ . kåñayati te acukåñat--ta . kåñayàü babhåva àsa cakàra cakre

#<kåña># puø kåña--ac yathàyathaü karmàdau gha¤ và . 1 agastyamunau ÷abdaratnàø . 2 gçhe puüstrã ÷abdaratnàø 3 ni÷cale rà÷au (óherã) %<annakåñà÷ca dç÷yante vahavaþ parvatopamàþ>% ràmàø . 4 lauhamudgare 5 dambhe 6 màyàyàm %<naiva dharmeõa tadràjyaü nàrjavena nacaujasà . akùakåtapadhiùñhàya hutaü duryodhanena tai>% bhàø vaø 1266 . 7 parvata÷çïge citrakåñaþ trikåñaþ . %<adrãõàmiva kåñàni dhàturaktàõi ÷erate>% bhàø vyàø 19 aø . 8 tukke 9 halàvayavabhede phàlàdhàre 10 yantrabhede (kàüda) %<vàguràpi÷ca pà÷ai÷ca kåñai÷ca vividhaistathà>% ràbhàø . 11 asatye kçtribhe ca puünaø mediø . %<tulà÷àsanamànànàü kåñakçnnàõakasya ca>% manuþ . 12 kaita %<vàcaþ kåñantu devarùeþ svayaü vibhamç÷urdhiyà>% bhàgaø 6, 5, 10, 13 tadvati triø %<mantroduryodhanasya ca kåñapyadhàrtaràùñreõa preùaõaü pàõóavàn prati>% bhàø àø 1 aø . %<na kåñairàyudhairhanyàt yudhyamàno raõe vipån>% manuþ . 14 bhagna÷çïge puø hemaø yathàrthasya vastunaþ svaråpapracchàdanena 15 ayathàrthavastuprakà÷ane %<brahmànu÷aptamavadhãnmahadvai kåñe yuktaü musalaü lubdhakasya>% bhàø mauø 11 aø . 16 puradvàri ÷abdaciø %<iyaü kåñe manuùyendra! gahanà mahatã ÷amã>% bhàø viø 154 ÷loø . 17 agramàtre %<kirãñakåñarjvalitam ÷çïgàraü dãptakuõóalam>% ràmàø . %<vajrakåñàïganipàtanega vi÷ãrõakukùiþ>% bhàgaø 3, 1329, 18 mithyàbhåte triø dviguõà và'nyathà vråyuþ kåñàþ syuþ pårvasàkùiõaþ yàø smçø . 19 ni÷cale triø kåñasthaþ .

#<kåñaka># puø kåña--õvula . 1 murànàmagandhadravye ÷abdamàø 2 kavaryàü trikàø 2 phàle naø amaraþ . kåña--saüj¤àyàü kan 4 parbatabhede puø . %<trikåñaçùabhaþ kåñakaþ krau¤caþ mahyaþ>% ityàdi bhàø 5, 19, 17,

#<kåñakçt># triø kåñaü karoti kç--kvip . 1 kçtrimamànàdikàrake 2 kitave ca tulà÷àsanamànànàü kåñakçnnàõakasya ca manuþ 3 kàyasthe puø 4 ÷ive puø trikàø .

#<kåñaja># puø kåñàjjàyate jana--óa . kåñaja vçkùe (kuóacã) ràjani0

#<kåñakàrùàpaõa># puø karmaø . miyyàbhåtaraupyàdimudràyàm

#<kåñapårva># puø hastinàü tridoùaje jvare trikàø .

#<kåñapàlaka># puø kåñaü mçtstomaü pàlayati pàli--õvul . 1 kulàle abhedopacàràt tatmàdhane 2 kala÷àdipàkasthàne (poyàna)

#<kåñayantra># naø karmaø (phànda) àmiùàdidravyam dattvàmçgàdi bandhanàrthe yantrabhede amaraþ .

#<kåña÷àlmali># niø karmaø . 1 ÷àlmalibhede amaø . 2 kçùõa÷àlmalau . %<kåña÷àlmalikastiktaþ kaphavàtajvarapraõat . bhedyuùõaþ plãhajañharayakçdgulmaviùàpahaþ . bhåtànàhavibandhàsramedaþ÷ålakaphàpahaþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<kåñasaükrànti># strã kåñà mithyàbhåtà taddivasasnànàdyanaïgatvàt saükràntiþ . %<ardharàtre vyatãte tu yadà saükramate raviþ . sà j¤eyà kåñasaükràntirmunibhiþ parikãrtità>% jyoø ukte raverardharàtrãparirà÷yantarasa¤càre tasyàþ kåñatva¤ca taddine snànadànàdyanaïgatvàt . yathà %<ardharàtre vyatãte tu saükràntiryadaharbharvet . pårbe vratàdikaü kuryàt paredyuþ snànadànayoþ>% bhujabalabhãmaþ . paradivasãyasnànàdyarthaü pårvadine upavàsaþ kàrya ityarthaþ ekàø taø raghuø .

#<kåñasàkùin># triø karmaø . mithyàbhidhàyini sàkùiõi %<na dadàti tu yaþ sàkùyaü jànannapi naràdhamaþ . sa kåñasàkùiõàü pàpaistulyo daõóena caiva hi>% yàø smçø . tasya bhàvaþ ùya¤ . kauñasàkùya mithyàsàkùyadàne . taccopapàtakaü %<kauñasàkùyaü suhçdbadhaþ>% iti manunopàtakamadhye tasya gaõitatvàt

#<kåñastha># triø kåño'yodhanavat ni÷calaü yathà tathà và tiùñhati sthà--ka . 1 ekaråpatayà sarvakàlasthàyini pariõàmàdi÷ånye %<adhiùñhànatayà dehadvayàvacchinnacetanaþ . kåñavannirvikàratvàt sthitaþ kåñasthaiùyate>% ityuktalakùaõe 2 paramàtmani puø . 3 vyàghranakhàkhye gandhadravye naø ràjaniø .

#<kåñàgàra># naø karmaø . 1 mçùàgàre, 2 candra÷àlikàyàm, ca(lighira) 3 krãóàgçhe ca trikà0

#<kåñàyus># kåñamàyurasya . gugguluvçkùe trikàø .

#<kåñàyudha># naø karmaø . antarguptanihita÷alye vahiþkàùñhàdimaye astrabhede ÷abdaci0

#<kåñàrthabhàùà># strã kåñàrthasya kalpitàrthasya bhàùà kathà . prabandhakalpanàråpàyàü kathàyàm ÷abdaratnàø . bhàùaõini . kåñàrthabhàùin kalpitàrthakathake striyàü ïãp

#<kåóa># ghanãbhàve akaø bhakùaõe sakaø paraø tudàdiø señ . kåóati akåóãt . cukåóa . pranikåóati

#<kåóya># naø kåóa--õyat . kuóya÷abdàrthe ÷abdaratnàø .

#<kåõa># àbhàùe mantraõe ca adaø curàø ubhaø sakaø señ . kåõayati--te acukåõat ta . kåõayàm--babhåva àsa cakàra cakre .

#<kåõa># saïkoce curàø àtmaø akaø señ . kåõayate acåkuõata . kåõitam kåõiþ pranikåõayati

#<kåõi># tri kåõa--in . rogàdinà saïkucitanakharàdau jane

#<kåõikà># strã kåõa--õvul . vãõàmadhyasthavaü÷a÷alàkàyàü hemaca

#<kådara># puüstrã %<bràhmaõyàmçùivãryeõa çtoþ prathamavàsare . kutsite codare jàtaþ kådarastena kãrtitaþ>% brahmabaiø ukte 1 jàtibhede striyàü ïãù %<tada÷aucaü vipratulyaü patitohyçtu doùataþ . sadyaþkoñakasaüsargàdadhamojagatãtale>%

#<kåddàla># puø kuddàla + pçùoø uddàlavçkùe ramànàthaþ .

#<kå(ku)pa># daurbalye adaø curàø ubhaø akaø señ . kå(ku)payati--te acukå(ku)pat ta . kå(ku)payàü babhåpa àsa cakàra cakre .

#<kåpa># puø ãùat àpo yatra ac samà0, kuvanti maõóåkàþ asmin kå--paka dãrgha÷ca và . 1 khanàmakhyàte jalàdhàra, amaraþ tallakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà . %<bhåmau khàto'lpavistàro gambhãro maõóalàkçtiþ . baddho'baddhaþ sa kåpaþ syàt tadambhaþ kaupamucyate . kaupaü payoyadi svàdu tridoùaghnaü hitaü laghu . tat kùàraü kaphavàtaghnaü dãvanaü pittakçt param>% . kåpasyedam aõ . kaupa tatsambandhini triø striyàü ïãp . %<pràyeõàsya ÷i÷oþ pità na virasàþ kaupãrapaþ pàsyati>% sàø daø . kåpàdikaraõaphalàdikam jalà÷aø taø %<setubandharatà ye ca tãrtha÷aucaratà÷ca ye . taóàgakåpakartàromucyante te tçùàbhayàt>% àditya puø . %<atha kåpakartustatpravçtte prànãye duùkçtàrdhaü vina÷yati>% viùõuþ . tatpravçtte kçtakåpàdutthite . %<taóàgakåpakartàrastathà kanyàpradàyinaþ . chatropànahadàtàraste naràþ svargagàminaþ>% viùõudhaø . %<yo vàpãmatha và kåpaü de÷e toyavivarjite . khànayet sa divaü yàti vindau vindau ÷ataü samàþ>% nandi puüø %<kåpàràmataóàgeùu devatàyataneùu ca . punaþ saüskàra kartà ca lamate maulikaü phalam>% viùõuþ saüskàravidhau ajale jalamu'pàdya iti vacanàt jala÷ånyade÷akhanana eva pratiùñhà na tu païkoddhàramàtre . %<pràsàde'pyevamevaü syàt kåpavàpãùu gamyate>% jalà÷aø taø dhçta vacanàcca tatra vàstuyàgaþ kàryaþ . tajjala¤ca %<÷ãtakàle bhaveduùõaü groùmakàle su ÷ãtalam . vasante tu pra÷astaü syàt kàlabhedàt guõatrayam>% ràjavallabhaþ prekùàdiø caturarthyaü ini . kåpin tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp . 2 garte uõàdikoùaþ .

#<kåpaka># puø kåpe garte kàyati kai--ka . 1 naukàyàm guõàkarùaõayantraråpe vçkùe (màstula) 2 nadãmadhyasthavçkùe 3 tathàbhåtaparvate ca uõàø . kåpa + svàrthe ka . 4 mçdbhàõóe mediø . 5 tailàdisnehàdhàrapàtrabhede (kåpà) 6 kukundare 7 udapàne 8 citàyà¤ca mediø . tataþ prekùàdiø caturarthyàm ini . kåpakin tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp .

#<kåpakacchapa># puø kåpe evànyatra sa¤càra÷ånyaþ kacchapa iva pàtresamiø saø . alpaviùayàbhij¤atayà nindanãye kåpamaõóåkakåpadardaràvapyatra . yuktàrohyàø striyàü jàtitvàt ïãù . %<yadyasau kåpamaõóåki! tavaitàvati kaþ smayaþ>% bhaññiþ .

#<kåpakhà># triø kåpaü khanati khana--vede viñ ïà ca . kapakhanake .

@<[Page 2165b]>@
#<kåpaja># puø kåpaiva jàyate jana--óa . romakåpe ÷abdaci0

#<kåpad># avyaø kåpa--bàø adi . pra÷ne pra÷aüsàyà¤ca mano0

#<kåpàïka(ïga)># puø kåpàkàroïka÷cihnaü kåpàkàramaïgaü vàsmit . romà¤ce ÷abdaratnàø .

#<kåpàra># puø kaü pçthivãü piparti pårayati aõ pårvadãrghaþ . samudre amarañãkà pçùoø kåvàro'pyatra .

#<kåpã># strã kåpa--in ïãp . (kåpo) snehapàtrabhede ÷abdaci0

#<kåpya># triø kåpe bhavàdi yat . kåpabhavàdau . %<÷annaþ samudriyà àpaþ ÷amanaþ santu kåpyàþ>% snànamantraþ . %<kåtyàþ>% kàtyàø 15, 4, 30,

#<kåma># naø koþ pçthvyàumà kàntiþ yataþ . sarovare jañàdharaþ .

#<kåmanas># triø kutsitaü mano'sya %<çci tunughetyàdinà>% pàø çci pårvadãrghaþ! kutsitamanaske . loke tu hrasvàdiþ kumanà ityeva

#<kåra># puünaø ve¤a--bhàve kvip åþ kau bhåmau uvaü vayanaü làti là--ka lasya raþ . anne halàyudhaþ

#<kårca># puünaø kuryate kura--cañ niø dãrghaþ! 1 bhruvormadhye sthite lomoccaye, amaraþ 2 ÷ma÷ruõi, 3 kaitale, mediø 4 dambhe 5 mayårapucche 6 ku÷amuùñau 7 aïguùñhàïgulibhadhyasyoparibhàge 8 ÷ãrùe, ÷abdaciø 9 àsanabhede, tantrokte 10 vãjabhede (håm) ca . kårcavãjantu håmityeva . %<ã÷ànaþ senduvàma÷ravaõaparigato vãjamanyanmahe÷i! dvandvaü te mandacetà yadi japati jano vàramekaü kadàcit>% iti karpårastave taduddhàraþ . %<vargàdyaü vahnisaüsthaü vidhurativalitaü tattrayaü kårcayugmam>% tatreva! bhairavatantre %<kàlãvãjadvayaü devi! dãrghaü håïkàrameva ca . tryakùarã sà mahàvidyà càmuõóà kàlikà smçtà>% . 11 kañhine triø . 12 vikatthane hemacaø . 13 malàpakarùanàrthe(kurci)khyàte padàrthe %<tataþsamarpayet kårca mu÷ãràdivinirmitam . malàpakarùaõàdyarthaü ÷rãmanmårtyaïgasandhitaþ>% %<u÷ãrakårcakaü dattvà sarvapàpaiþ pramucyate . dattvà gobàlajaü kårcaü sarvàn tàpàn vyapohati . dattvà càmarakaü kårcaü ÷riyamàpnotyanuttamàm>% narasiüø puø . tatràsanabhede %<kiü srucaü paribhçjya kårce nyamàrjãt>% ÷ataø bràø %<tadyat srucaü parimçjya kårce nyamàrjiùam>% ÷ataø bràø 11, 3, 5, 3, mu¤jànà¤ca kårcamadhvaryave saüsphurvanti sàükhyàø ÷rauø såø %<sphya÷ca kårca÷ca sauvarõaþ>% bhàø à÷vaø 2092 ÷loø svàrtheka . tatràrthe %<mçdunà và dantadhàvana kårtakenàpanayet>% su÷ruø astyarthe ini . kårcakin såcyagràkàrayukte triø . %<kårcakino'bhyantaramupariùñàdvà>% su÷ruø cåóàø lackårcalaþ . ÷ma÷ruyukte triø . 14 pa¤cagavye kçcchra÷abde vivçtiþ

#<kårca÷iras># naø 6 taø . pàdaskandhe (guóamuóà) %<bàhurmarmàõi tu kùipratalahçdayakårcakårca÷iromaõibandhendravastikårparàõi>% su÷ruø .

#<kårca÷ãrùa># naø kårcaü ÷ma÷ru tadvacchãrùamasya và kap . 1 nàrikele ÷abdaciø . 2 jãvake aùñavargàntargate oùadhibhede ràjaniø .

#<kårca÷ekhara># puø kårcaü ÷ma÷ru iva ÷ekharamasya . nàrikele ràjani0

#<kårcàmukha># puø vi÷vàmitravaü÷aje çùibhede . %<lãlàñyo nàrada÷caiva tathà kårcàmukhaþ smçtaþ>% bhàø ànuø 4 aø . tadvaü÷oktau

#<kårcikà># strã kårcastadàkàro'styasyàþ ñhan . kùãravikçtibhede sà ca dvividhà dadhikårcikà takrakårcikà ca . %<dadhnà saha ca yat pakvaü kùãraüsà dadhikårcikà . takreõa pakvaü yat kùãraü sà bhavet takrakårcikà>% bharataþ . %<dadhitakrakårcikàmastusauviraketyàdi>% . %<gràhiõã vàtalà råkùà durjarà takrakårcikà . takràllaghutaromaõóaþ kårcikà dadhitakrajaþ>% su÷rute tadguõà uktàþ . %<kårcikà vikçtà bhakùyà guravo nàtipittalàþ . vidàhotkle÷ajananà råkùà dçùñi pradåùaõà>% su÷ruø .

#<kårda># krãóàyàü kurdavat .

#<kårdana># naø kårda--nàve lyuñ khelàyàm (koüdà) amaraþ

#<kårdanã># strã kårdyate'tra àdhàre lyuñ ïãp . caitrapårõimàyàü trikàø . tatrahi janàþ kårdanotsavaü kurvanti

#<kårpa># puø kuraü pàti pà--ka dãrghaþ . bhravormadhye hemà0

#<kårpara># puø kurparavat . tadarthe .

#<kårpàsa># puø kurpàsavat . tadarthe . svàrthe ka . tatràrthe

#<kårma># puüstrãø kutsitaþ kau và årmirvego yasya pçùoø . 1 kaccha pe, amaraþ striyàü ñàp . tallakùaõaü vçhaø saüø 64 aø yathà %<sphañikarajatavarõo nãlaràjãvacitraþ kala÷asadç÷amårti÷càruvaü ÷a÷ca kårmaþ . aruõasamavapuryà sarùapàkàracitraþ sakalançpamahatvaü mandirasthaþ karoti . a¤janabhçïga÷yànavapurvà vinduvicitro'vyaïga÷arãraþ . sarpa÷irà và sthålagalo yaþ so'pi nçpàõàü ràùñravivçddhyai . vaidåryatviñasthålakaõñhastrikoõo gåóhacchidra÷càruvaü÷a÷ca ÷astaþ . krãóàvàpyàü toyapårõe maõau và kàryaþ kårmo bhaïgalà rthaü narendraiþ>% . %<unmãlane smçtaþ kårmo bhinnà¤janasamaprabhaþ>% ÷àø tiø ñãø ukte 2 dehasthe vàyubhede . 3 bhagavadatàrabhede kamañha÷abde 1680 pçø vivçtiþ . 4 mudràbhede tatsvaråsaü tantrasàre yathà %<vàmahastasya tarjanyàü dakùiõasya kaniùñhayà . tathà dakùiõatarjanyàü vàmàïguùñhena yojayet . unnataþ dakùiõàïguùñaþ vàmasya madhyamàdigaþ . aïgurlã yojayet pçùñhe dakùiõasya karasya ca . vàmasya pitçtãrthena madhyamànàmike tathà . adhomukhe ca te kuryàddakùiõasya karasya ca . kårmapçùñhasamaükuryàddakùapàõi¤ca sarvataþ . kårmamudreyamàkhyàtà devatàdhyànakarmaõi>% .

#<kårmacakra># naø kårmàkàraü cakram . 1 tantrokte gràhyamantra ÷ubhàdisåcake kårmàkàre cakrabhede . tatsvaråpàdi rudrayàmale uktaü yathà %<kårmacakraü pravakùyàmi ÷ubhà÷ubhaphalàtmakam . yaj j¤àtvà sarva÷àstràrthaü jànàti paõóitottamaþ . abhedyaü bhedakaü cakraü ÷çõuùvàdarapårvakam . kårmàkàraü mahàcakraü catuùpàdasamàvçtam . tuõóe svaràn, dakùapàde kavargaü, vàmapàdake . cavargaü, kãrtitaü pa÷càt adhaþpàde ñavargakam . tadadhastu tavargaþ syàdudare ca pavargakam . yavàntaü hçdaye proktaü ÷ahàntaü pçùñhamadhyake . làïgåle ÷akravãja¤ca(laü) kùakàraü liïgamadhyake . lisvitvà gaõayeõmantrã cakràkaraü malàpaham . svare làbhaþ kavarge ÷rã÷cavarga÷ca vivekadaþ . ñavarge ràjapadavã tavarge dhanavàn bhavet . udare sarvanà÷aþ syàt hçdaye bahuduþkhabhàk . pçùñhe ca sarvasantàpaþ làïgåle maraõaü dhruvam . vaiùõave pçùñhade÷e tu duþsya¤ca vàmapàdake . viruddhadvayalàbhe tu na kåryàccakracintanam . viruddhaike dharmanà÷o yugmadoùe ca màraõam . yatra devàkùara¤càsti tatra cennijavarõakam . viruddha¤ca tyajeccakramanyamantraü vicàrayet . pçthak home yadi bhavet varõamàlà mahe÷vara! ! yadi tat saukhyabhàùaþ syàt tat saukhyaü nàpi varjayet . vibhinnagehe doùa÷cet ÷ubhamantra¤ca saütyajet . iti te kathitaüdeva! dçùñàdçùñaphalapradam . ye ÷odhayanti cakrendraü mantrasiddhipradaü ÷ubham>% . 2 japàïgade÷abhedasåcake cakrabhede tatsvaråpaü tantrasàre uktaü yadhà %<dãpasthànaü samà÷ritya kçtaü karma phalapradam . dãpyate puruùo yatra dãpasthànaü taducyate . caturasràü bhuvaübhittvà koùñhànàü navakaü likhet . pårbakoùñhàdi vilikhet saptavargànanukramàt . lakùamã÷e madhyakoùñhe svaràn yugmakramàllikhet . dikùu pårvàdito yatra kùetràdyakùarasaüsthitiþ . mukhaü tattasya jànãyàt hastàvubhayataþ sthitau . koùñhe kukùã ubhe pàdau dve ÷iùñe pucchamãritam . krameõànena vibhajet madhyasthamapi bhàgataþ . mukhastho labhate siddhiü karasthaþ svalpajãvanaþ . udàsãnaþ kukùisaüsthaþ pàdastho duþsvamàpnuyàt . pucchasthaþ pãóyate mantrã bandhanoccàñanàdibhiþ . kårmacakramidaü proktaü mantriõàü siddhidàyakam>% piïgalàyàm %<kårmacakramavij¤àya yaþ kuryàjjapayaj¤akam . tasya yaj¤aphalaü nàsti sarvànarthàya kalpate>% . 3 jyotiùokte nakùatrabhedena de÷abhedànàü ÷ubhà÷ubhaj¤àpake kårmàkàre cakre ca tanniråpam jyoø taø yathà %<pràïmukho bhagavàn devaþ kårmaråpã vyavasthitaþ . àkramya bhàrataü varùaü navabhedaüyathàkramam>% . tatra nakhatranyàsakramaþ %<madhyapràgagniyàmyàdi kçttikàditrayatrayaiþ . kråravedhayutaistaistu pãóyante tannivàsinaþ>% . tatra vedho yathà %<pårvàpare bhavedvedho vedha÷cottaradakùiõe . ã÷ànaràkùa se vedho vedha àgneyamàrute . tàràtrayànvitaü tatra sauriü yatnena cintayet>% . tatra vedhàdijanyadoùàþ ativçùñignàvçùñiþ ÷alabhà måùikàþ khagàþ . svacakraü paracakra¤ca saptaite sambhavanti ca . evaü de÷agçhagràmakùetranàmarkùato vadet . tayàca yatra nakùatre divyapàrthivanàbhasàþ . dç÷ya nte sumahotpàtàþ svàü di÷aü tatra pãóayet . sauri rbalàdhiko duùñaþ, svalpavãryaþ ÷ubhàvahaþ . ekadà pãóayedyatra bhànujaþ kårmacakrake . tatra sthàne mahàvighvo jàyate nàtra saü÷ayaþ . duùñasthàne gate candre kartavyaü ÷àntipauùñikam . dåùyade÷abhedà÷ca kåmmavibhàga÷abde dç÷yàþ

#<kårmapuràõa># naø kårmeõa bhàùitaü puràõam . vyàsapraõãteùu aùñhàda÷asu mahàpuràõeùu pa¤cada÷e puràõe tatpratipàdya viùathà÷ca vçhannàø dar÷ità yathà
     %<÷rãbrahmovàca . ÷çõu vatsa! marãce! 'dya puràõaü kårmasaüj¤itam . lakùmãkalpànucaritaü yatra kårmavapurhariþ . dharmàryakàmamokùàõàü màhàtmya¤ca pçthak pçyak . indradyumnyasaïgena pràharùibhyo dayàdhikam . tat saptada÷asàhasraü sacatuþsaühitaü ÷ubham . yatra vràhmyà (saühitayà) purà proktà dharmà nànàvidhà mune! . nànàkathaprasaïgena néõàü sadgatidàyakàþ>% . tatpårvabhàge %<tatra pårbavibhàge tu puràõopakramaþ purà . lakùmãpradyumçsevàdaþ kårmarùigaõasaïgatho . varõà÷ramàcàrakathà jagadutprattikãrtanam . kàlasaïkhyà samàsena layànte stavanaü vibhoþ . tataþ saïkùepataþ sargaþ ÷àïkaraü caritaü tathà . sahasranàma pàrvatyà yogasya ca niråpaõam . bhçguvaü÷asamàkhyànaü tataþ svàyambhuvasya ca . devàdãnàü samutpattirdakùayaj¤àhatistataþ . dakùasçùñikathà pa÷càt ka÷yapànvayakãrtanam . àtreyavaü÷akathanaü kçùõasya caritaü ÷ubham . màrkaõóakçùõasaüvàdo vyàsapàõóavasaükathà . yugacarmànukathanaü vyàsajaiminikã kathà . vàràõasyà÷ca mahàtmyaü prayàgasya tataþ param . trailokyavarõana¤caiva veda÷àkhàniråpaõam>% tadattarabhàge %<uttare'sya vibhàge tu purà gãtai÷varã tataþ . vyàsagãtà tataþ proktà nànàdharmaprabodhanã . nànàvidhànàü tãrthànàü mahàtmya¤ca pçthak tataþ . nànàdharmaprakathanaü 1 bràhmãyaü saühità smatà . ataþ paraü 2 bhagavatã saühitàrthaniråpaõe . kathità yatra varõànàü pçthagvatti rudàhçtà>% . taduttarabhàge bhagavatyàkhyadvitãyasaühitàyàþ pa¤casu pàdeùu %<pàde'syàþ prathame proktà bràhmaõànàü vyavasthitiþ . sadàcàràtmikà vatsa! bhogasaukhyavivardhanã . dvitãye kùatriyàõàntu vçttiþ samyak prakãrtità . yayà tvà÷ritayà pàpaü vidhåyeha vrajeddivam . tçtãye vai÷yaüjàtãnàü vçttiruktà caturvidhà . yayà caritayà samyak labhate gatimuttamàm . caturthe'syàstathà pàde ÷ådravçttirudàhçtà . yayà santuùyati ÷rã÷o néõàü ÷reyovivardhanaþ . pa¤came'syàstataþ pàde vçttiþ saïkarajanmanàm . yayà caritayàpnoti bhàvinãmuttamàü janim . ityeùà pa¤capàdyuktà dvitãyà saühità mune! . tçtãyàtrodità 3 saurã nçõàü kàmavidhàyinã . ùoóhà ùañkarmasiddhiü sà vodhayantã ca kàminàm . caturthã 4 vaiùõavã nàma mokùadà parikãrtità . catuùpadã dvijàdãnàü sàkùàt brahmasvaråpiõã . tàþ kramàt ùañcaturdvãùusàhasràþ parikãrtitàþ>% . tatphala÷rutiþ %<etat kårmapuràõantu caturvargaphalapradam . pañhatàü ÷çõvatàü néõàü sarvotkçùñagatipradam . likhitvaitattu yo bhaktyà hemakårmasamanvitam . bràhmaõàyàyane dadyàt sa yàti paramàü gàtam>% . tacca puràõam tàmasaü %<màtsyaü kaurmaü tathà laiïgaü ÷aivaü skàndaü tathaiva ca . agneya¤ca ùaóetàni tàmasàni nibodhata>% pàdmottarakhaø 43 aø .

#<kårmavibhàga># puø kårmasya tadrupa bhagavadavayavasya vibhàgo'tna . varàha mihirokte nakùatrabhedena de÷avi÷eùàõàü ÷ubhà÷ubhabodhake granthabhede sa ca vçø saüø 14 adhyàyaþ . yathà
     %<nakùatratrayavargeràgneyàdyairvya vasthitairnavadhà . bhàratavarùe madhyàt pràgàdi vibhàjità de÷àþ . 1 bhadràrimedamàõóavà màlvanãpojjihànasaïkhyàtàþ . maruvatsavoùayàmunasàrasvatamatsyamàdhyamikàþ . màthurakopajyotiùa dharmàraõyàni ÷årasenà÷ca . gauragrãvoddehika pàõóuguóà'÷vatthapà¤càlàþ . sàketakaïkakurukàlakoñikukurà÷ca pàriyàtranagaþ . audumbarakàpiùñhalagajàhvayà÷ceti madhyamidam 3 . 4 . 5 . atha 2 pårbasyàma¤janavçùabhadhvajapadmamàlyavadgirayaþ . vyàghramukhasuhmakarvañacàndrapuràþ ÷årpakarõà÷ca . khasamagadha÷iùiragirimithilasamatañoórà÷vavadanadanturakàþ . pràgjyotiùalauhityakùãrodasamudrapuruùàdàþ . udayagiribhadragauóakapauõórautkalakà÷imekalàmbaùñhàþ . ekapadatàmraliptikako÷alakà vardhamàna÷ca 6 . 7 . 8 . àgneyyàü 3 di÷i ko÷alakaliïgavaïgopavaïgajañharàïgàþ . ÷aulikavidarbhavatsàndhnacedikà÷cordhvakaõñhà÷ca . vçùanàlikeracarmadvãùà vindhyàntavàsinastripurà . ÷ma÷rudharahemakåñavyàlagrãvà mahàgrãvàþ . kiùkindhakaõñakasthalaniùàdaràùñràõi purikadà÷àrõà . sahanagnaparõa÷avaraira÷leùàdye 9 . 10 . 11 . trike de÷àþ . atha dakùiõena 4 laïkà kàlàjinasaurikãrõa tàlikañàþ . girinagaramalayadarduramahendramàlindyabharukacchàþ . kaïkañañaïkaõavanavàsi÷ivikaphaõikàrakoïkaõàbhãràþ . àkaraveõàvallakada÷apuragonardakeralakàþ . karõàñamahàñavicitrakåñanàsikyakollagiricolàþ . krau¤cadvãpajañàdharakàveryoriùyamåka÷ca . vaidårya÷aïkhamuktàtrivàricaradharmapaññanadvãpàþ . gaõaràjyakçùõavellurapi÷ika÷årpàdrikusumanagàþ . tumbavara kàrmaõeyakayàmyodadhitàpasà÷ramà éùikàþ . kà¤cãmarucãpaññanaceryàryakasiühalà çùabhàþ . baladevapaññanaü daõóakàvanatimiïgilà÷anà bhadràþ . kaccho'tha ku¤jaradarã satàmraparõãti vij¤eyàþ 12 . 13 . 14 . nairçtyàü di÷i 5 de÷àþ pahnavakàmbojasindhusovãràþ . baóavàmukhàravàmbaùñhakapilanàrãmukhànartàþ . phenagiriyavanamàkarakarõapràyeyapàrasava÷ådràþ . va rvarakiràtakhaõóakravyàdàbhãraca¤cåkàþ . hemagirisindhukàlakaraivatakrasuràùñrabàdaradravióàþ . svàtyàdo bhatritaye 15 . 16 . 17 . j¤eya÷ca mahàrõavo'traiva . aparasyàü 6 maõimàn meghavàn vanaughaþ kùuràpeõã'stagiriþ . aparàntaka÷àntikaddaihayapra÷astàdivokvàõàþ . pa¤canadaramañhapàratatàrakùitijçïgvai÷yakanaka÷akàþ . nirmaryàdà mlecchà ye pa÷cimadiksthitàste ca 18 . 19 . 20 . di÷i 7 pa÷cimottarasyàü màõóavyatuùàratàlahalamadràþ . a÷makakulåtalahaóastrãràjyançsiühavanakhasthàþ . veõumatã phalgulukà guruhà marukårcacarmaraïgàkhyàþ . ekavilocana÷ålikadãrghagrãvàsyakå÷à÷ca 21 . 22 . 23 . uttarataþ 8 kailàso himavànvasumàn girirdhanuùmàü÷ca . krau¤co meruþ kuravastathottaràþ kùudramãnà÷ca . kaikayavasàtiyàmunabhogasthàrjunàyanàgnãdhràþ . àdar÷àntadvãpitrigartaturagànanà÷vamukhàþ . ke÷adharacipiñanàsikadàserakavàñadhàna÷aradhànàþ . takùa÷ilàpuùkalàvatakailàvatakaõñhadhànà÷ca . ambaramadrakamàlavapauravakacchàradaõóapiïgalakàþ . màõahalahåõakohala÷ãtakamàõóavyabhåtapuràþ . gàndhàraya÷ovatihematàlaràjanyakhacaragavyà÷ca . yaudheyadàsameyàþ ÷yàmàrkàþ kùemadhårtà÷ca 24, 25, 26, . ai÷ànyàü 9 merukanaùñaràjyapa÷upàlakãrakà÷mãràþ . abhisàradaradataïgaõakulåtasairindhravanaràùñràþ . brahmapuradàrvaóàmaravanaràjyakiràtacãmakaulindàþ . bhallàpalolajañàsura kunañhakhaùaghoùakuci(vi)kàkhyàþ . ekacaraõànuvi÷vàþ suvarõabhårvasuvanaü diviùñhà÷ca . pauravacãranivasanatrinetramu¤jàdrigandharvàþ 27 . 1 . 2 . vargairàgneyàdyaiþ kråragrahapãóitaiþ krameõa nçpàþ . pà¤càlo màgadhikaþ kàliïga÷cakùayaü yànti . àvanto'thànarto mçtyuü càyàti sindhusauvãraþ . ràjà ca hàrahauro madra÷o'nya÷ca kaulindaþ>% .

#<kårmapçùñha># naø kårmasya pçùñhamiva . 1 ÷aràve 2 amlànavçkùe ca puø ÷abdacaø . 6 taø . kårmasya pçùñhe na0

#<kårmaràja># puø kårmàõàü ràjà ÷reùñhatvàt ñac samà0, kårmaråpeõa ràjate ràja--ac và . kårmaråpe bhagavadavatàre jañàø . %<pçthvi! sthirà bhava bhujaïgama . dhàrayainàü tvaü kårmaràja! tadidaü dvitayaü dadhãthàþ>% mahanàø . 2 kårmàõàü ÷reùñhe ca

#<kåla># àvçtau bhvàø paraø sakaø señ . kålati akålãt cukåla pranikålati kålam . %<tàsàü pràjamàno yonimakålayat>% ñataø vràø 49 .

#<kåla># naø kålati àvçõoti jalapravàham kåla--ac . nadyàdestãre . %<nadãkålaü yathà vçkùaþ>% manuþ %<nadãvobhayakålabhàk>% raghuþ . %<kukåja kåle kalahaüsamaõóalã>% naiùaø . karmaõi gha¤arthe ka . 2 ståpe 3 taóàge 4 sainyapçùñhe ca vi÷vaþ 6 antike %<kulàyakåleùu viluñya te sutàþ>% naiùaø . %<kålàya kåleùu nãóàntikeùu>% malliø . balàdiø astyarthe và matup masya vaþ . kulavat pakùe iniþ kålin . tadyukte triø striyàü ïãp . tataþ dhåmàø sauvãre sambandhinyarthe vu¤ . kaulaka kålasambandhini sauvãre triø .

#<kålaka># naø kåla + õvul . 1 tãre vi÷vaþ . kåla + svàrthe ka . 2 ståpe mediø .

#<kålaïkaùa># triø kålaü kaùati vyàpnoti kaùa--kha÷ mum ca . kålavyàpake . %<kålaïkaùaughàþ saritastathà'paràþ>% màvaþ . %<kålaïkaùeva sindhuþ prasannamambhastañataru¤ca>% ÷akuntalà .

#<kålavatã># strã kåla + astyarthe balàdiø matup masya vaþ . ïãp . nadyàü ràjaniø .

#<kålacara># triø kåle nadãkåle carati cara--ña . gajàdijantuùu . kålacarà÷ca jantavaþ samàüsaguõàþ su÷rute dar÷ità yathà %<tatra gajagavayamahiùarurucamarasçmararohiùavaràhakhaïgigokarõakàlapucchakondranyaïkvaraõyagavayaprabhçtayaþ kålacaràþ pa÷avaþ . vàtapittaharà vçùyà madhurà rasapàkayoþ . ÷ãtalà balinaþ srigdhà bhåtralàþ kaphavardhanàþ>% .

#<kålandhaya># triø kålaü dhayati dhe--khas mum ca mugdhaboø . kåla spar÷ini vanàdau striyàü ïãp .

#<kålabhå># strã 6 taø . tãrabhåmau hemacaø . kålabhåmitãrabhåmyàdayo'pi kàverãtãrabhåmãruhabhujagavadhåbhukta muktàva÷iùñaþ . (vàyuþ) udbhañaþ .

#<kålamudruja># triø kålamudrujati ud + ruja kha÷ mum ca . kålabhedake . %<àsàditau kathaü bråtaü na gajaiþ kålamudujaiþ>% bhaññiþ . %<madodagràþ kskudmantaþ saritàü kålamudrujàþ>% raghuþ

#<kålamudvaha># triø kålamàpårya vahati ud + vaha--kha÷ mum ca . kålamàpåryavàhinadyàdau %<uttãrõau và kathaü bhãmàþ saritaþ kålamudvahàþ>% maññiþ .

#<kålahu(ha)õóaka># puø kåle huõóate saüghãbhavati huói--saüghe õvul pçùoø và ulopaþ . jalàvarte trikà0

#<kålàsa># triø kålamasyati kùipati asa--aõ . kålakùepake tataþ saïkalàø caturarthyàm aõ . kaulàsa tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp .

#<kålecara># triø kåle carati cara aluksaø . nadyàdestãracareùu mahiùàdipa÷uùu . te ca %<camarãvàraõàdayaþ . ete kålecaràþ proktàþ yataþ kåle carantyapàm>% bhàvapraø uktàþ àdipadàt kålacara÷abde su÷rutenoktà gràhyàþ . %<kåle carà marutpittaharà vçùyà balàvahàþ . madhuràþ ÷ãtalàþ snigdhà måtralàþ ÷leùmavardhanàþ>% tadguõà statroktàþ .

#<kålya># triø kåle bhavaþ yat . 1 tãrabhave 2 rudrabhede puø %<namastãrthyàya ca kulyàya ca>% yajuø 16, 42, rudràdhyàyaþ .

#<kåvara># puø kå--÷abde kuñàdi--varac . 1 kubjake vçkùabhede (kujà) 2 kubje triø 3 manohare triø ÷abdaciø 4 yugandhare yatra yugakàùñhamàsajyate tatra rathàvayavabhede puünaø amaraþ %<vaidåryamaõõikåvaram>% ràmàø . %<rathaü càmitakåvaram>% bhàø ànuø 4269 ÷loø . %<pàdaiþ puraþ kåvariõàü vidàritàþ>% màghaþ . 5 rathikasthàne goyuktaü rathamupakramya %<pakùasã kåvaravàkåràvabhimçùet>% gobhiø såø . kåvaraü rathikasthànam saüø taø raghunandanaþ . 6 kambalàcchàditarathe strã halàø gauràø ïãù .

#<kåvàra># puø kuü tãrabhåmiü vçõoti vç--aõ upaø saø pçùoø dãrghaþ . kåpàra÷abdàrthe amarañãkà

#<kå÷ma># puø havanãyadevabhede . %<pradaràn pàyunà kå÷màü÷chakapittaiþ>% yajuø 257 %<kå÷màn devàn prãõayàmi>% vedadãø .

#<kåùmàõóa># puø ãùadåùmàõóeùu vãjeùyasya . 1 kuùmàõóa÷abdàrthe 2 ÷ivapàriùadabhede hemacaø %<anye ca ye pretapi÷àcabhåta kåùmàõóayàdomçgapakùyadhã÷àþ>% bhàgaø 2, 6, 45 . 3 çùibhede puø %<kåùmàõóoràjaputra÷cetyante svàhàsamanvitaiþ>% yàø smçø taddçùñatvàt yaddevà devaheóanamityàdyàsu 4 çkùu strã ïãp %<triràtropoùitobhåtvà kåùmàõóãbhirghçtaü ÷uciþ . suràpaþ svarõahàrã ca rudrajàpã jalesthitaþ>% yàj¤aø smçø . triràtramupoùitaþ kåùmàõóãbhiryaddevàdevaheóanamityàdyàbhiþ kåùmàõóadçùñàbhiranuùñubbhirmantraliïgadevatàbhirçgbhi÷catvàriü÷advçtàhutãrhutvà ÷ucirbhavet . tathà baudhàyanenàpyuktam %<atha kåùmàõóãbhirjuhuyàdyo'påtamivàtmànaü manyeta yadarvàcãnameno bhråõahatyàyàstasmànmucyàü ayonau và retaþ siktvà anyatra svapnàditi>% . mitàø %<sarvavedapavitràõi vakùyàmyahamataþ param . yeùà¤japai÷ca homai÷ca påyante nàtra saü÷ayaþ . aghamarùaõandevakçtaþ ÷uddhavatyastaratsamàþ . kåùmàõóyaþ pàvamànya÷ca durgàsàvityathaiva ca>% mitàkùaràyàü va÷iùñhasmçþ . svàrthe ka . tatràrthe

#<kåùmàõóavañikà># strã kuùmàõóakhaõóami÷rità màùàdi vañikà ÷àø taø . (kumóàvaóã) khyàte padàrthe %<kåùmàõóavañikà j¤eyà pårvoktavañikàguõà . vi÷eùàt raktapittaghnã larghva ca kathità budhaiþ>% bhàvapraø . pårvoktavañikà màùavañikà

#<kåùmàõóã># strã ãùadåùmà'õóeùñhvasyàþ gauràø ïãù . 1 oùadhibhede 2 karkàrau 3 durgàyà¤ca hemacaø . durgàyà÷ca kåùmàõóa balipriyatvàttathàtvam . %<kuùmàõóã tu bhç÷aü laghvã karkàruþ parikãrtità>% bhàvapraø . caçgvi÷eùe ca

#<kåhà># strã ãùat åhyate'tra åha--vitarke àdhàre gha¤arthe ka . kujjhañikàyàm ÷abdaratnàø .

#<kç># kçtau bhvàø ubhaø sakaø aniñ kavikalpaø . karati te akàrùãt akçta . cakàra . bhauvàdikasyàsyàpàõinãyatà

#<kç># kçtau tanàø ubhaø sakaø aniñ . karoti kurute kuryàt . karotu kuru akarot akàrùãt akçta . cakàra kartà kariùyatite kriyàt kçùãùña . karmaõi kriyate akàriakàriùàtàmkàrayiùàtàm . kàraka kartà kàrã kurvan kurùvàõaþ cakrivàn cakràõaþ . óu--kçtrimaþ kçtaþ kçtavàn karaõaü kçtiþ kriyà kçtyà kçtvà prakçtya . kçtyaü kàryaþ kartavyaþ karaõãyaþ . õici kàrayati te acãkarattasani cikãrùati te yaïi cekriyate yaï luki cari(rã)karãti cari(rã) karti carkarãti carkarti
     %<kç¤o hetutàcchãlyànulomyeùu>% pàø %<eùu dyotyeùu karoteùñaþ syàt . ataþ kåkamãti saþ . ya÷askarã vidyà . ÷ràddhakaraþ vacanakaraþ>% siø kau0
     %<divàvibhàni÷àprabhàbhàskàràntànantàdibahunàndãkimlipilibibalibhaktikartçcitrakùetrasaükhyàjaïghàbàhvaharyattaddhanuraruùùu>% pàø .
     eùu kç¤aùñaþ syàt . ahetvàdàvapi . divàkaraþ vibhàkaraþ ni÷àkaraþ kaskàditvàsaþ . bhàskaraþ bahukaraþ bahu÷abdasya vaipulyàrthe saükhyàpekùayà pçthaggrahaõam lipilibi÷abdau paryàyau . saükhyà--ekakaraþ . dvikaraþ . kaskàditvàtsaþ . ahaskaraþ . nityam samàme'nuttarapadasthasyeti ùatvam . dhanuùkaraþ . aruùkaraþ . %<kiüyattadbahuùu kç¤o'jvidhànamiti>% vàrtikam kiïkarà . tatkarà . hetvàdau ñambàdhitvà paratvàdac . puüyoge ïãp . kiïkarã . %<karmaõi bhçtau>% pà0
     %<karma÷abde upapade karoteùñaþ syàt bhçtau . karmakaro bhçtakaþ . karmakàro'nyaþ>% siø kau0
     %<na ÷abda÷lokakalahagàthàvairacàñusåtramantrapadeùu>% pàø .
     %<eùu ku¤aùño na . hetvàdiùu pràptaþ pratipidhyate . ÷abdakàra ityàdi>% . %<stamba÷akçtorin>% pàø %<vrãhivatsayoriti vaktavyam>% vàrtiø . strambakarivrãhiþ . ÷akçtkarirùvatsaþ . vãhivatsayo kim stambhakàraþ . ÷akçtkàraþ . siø kau0
     %<sukarmapàpamantrapuõyeùu kç¤aþ>% pàø %<sau karmàdiùu ca kç¤aþ kvipsyàt . trividho'tra niyama iti kà÷ikà . sakçt karmakçt pàpakçt mantrakçt puõyakçt . kvibeveti niyamàtkarma kçtavàni tiniùñhà na . kç¤a eveti niyamànmantramadhãtavànmantràdhyàyaþ atra na kvip . bhåta eveti niyamàt mantraïkaroti kariùyati veti vivakùàyànna kvip . svàdiùveveti niyamàbhàvàdanyasminnapyupapade kvip . ÷àstrakçt . bhàùyakçt>% . siø kau0
     adhi + adhikàre àrambhe sakaø adhikaroti adhikçtya
     anu + sadç÷ãkaraõe anukaroti . %<÷ailàdhipasyànucakàra lakùmãm>%
     apa + apakàre aniùñàcaraõe apakaroti %<ripau sàntvamapakriyà>% màghaþ
     apa + à nivàrakhe sakaø . apàkaroti . %<ayaü pra÷naþ pràdhànyenàvàkriyate>% vçø uø bhà0
     à + àkàre avayavasaüsthàne àkçtiþ àkàraþ
     ud + à + utkàlane sakaø udàkaroti utkàlayati %<yàj¤akalakyaþ svameva brahmacàriõamuvàcaitàþ saumyodaja soma÷ravàþ! iti tàhodàcakàra>% vçø uø . %<tàgàþ ha udàcakàra utkàlitavànàcàryagçham>% bhàø .
     upa + upakàre sakaø upakaroti %<upakçtaü bahu tatra kimucyate>% sàø daø . saüskàre sakaø suñ ca . upaskaroti
     upa + à + àrambhe upàkaroti upàkçtya %<÷ràvaõyàü proùñha pardyà và upàkçtya yathàvidhi>% manuþ pa÷vàdisaüskàre ca upàkarma÷abde udàø .
     dur--duùñàcaraõe duùkçtaü duùkçtiþ .
     ni + paràbhave sakaø nikaroti (paràbhavati) nãkaraþ
     nis + nira + ÷uddhau akaø niùkaroti niùkçtiþ (÷uddhiþ)
     nir à + nivàraõe sakaø niràkaroti %<niràkariùõå vardhiùõå vartiùõå paritoraõam>% bhaññiþ! %<niràkariùõorvçjinàdçte'pi>% raghuþ
     parà + niràkaraõe sakaø . paràkaroti
     pari + pariùkàre satoguõàntaràdhàne bhåùaõe ca sakaø suñ ca pariùkaroti
     pra + prastàve sakaø prakaroti prakçtya . àrambhe ca %<prakçta japavidhãnàmàsyamudra÷midantam>% màghaþ .
     prati + pratikàre atiùñanivàraõe pratikålàcaraõe ca sakaø pratikaroti pratãkàraþ pratikriyà .
     vi + vibhàge vikaroti %<sa tredhàtmànaü vyakuruta>% chàø uø . %<vyakuruta vyabhajad>% bhàø . vikàre (atyathàsthitasya vastuno'nyathàbhàke) akaø àø vàyurvikurute siø kauø .
     vi + à + prakà÷ane vyàkaroti %<anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyakaravàõi>% ÷rutiþ . vyàkhyàne vyàkçtam pàõinyàdyukta÷abdasàdhutvàdhàyakasaüskàrabhede ca %<÷ikùà kalpovyàkaraõaü niruktaü chandasàü citiþ>% vedàïgoktau %<vyàkriyàvya¤janãyà và jàtiþ kàpãha sà dhutà>% bhartç hariþ .
     vi + pra + upadrave sakaø viprakaroti %<tasmin viprakçtàþ kàle>% kumàø . %<kamaparamava÷aü na viprakuryuþ>% kumàø .
     sam + saüskàre satoguõàntaràdhàne sakaø suñ ca . saüskaroti pàtram .
     sam + pari upa + bhåùaõe arthe suñ . saüskaroti pariùkaroti upaskaroti alaïkarotãtyarthaþ . tatpårvakàþ samavàye'rtheca akaø suñ saüskaroti upaskaroti pariskaroti saüghãbhavatãtyarthaþ upa + satoguõàntaràdhàne vikàre àkàïkùitavàkyasya påraõe ca suñ . upaskçtaü bhuïktevikçtaü bhuïkte . upaskçtaü bråte vàkyamadhyàhçtya bråte siø kau0
     atha matabhedena kç¤o'rthoniråpyate tatra vaiyàkaraõàþ tasya yatnàrthakatàniràkaraõena vyàpàràrthakatàmàhuþ yathà vaiø bhåø sàre %<vyàpàrobhàvanà saivotpàdanà saiva ca kriyà . kç¤o'karmakatàpatterna hi yatno'rtha iùyate>% måø . %<pacati pàkamutpàdayati pàkànukålà bhàvanà tàdç÷yutpàdanetyàdiviraõàdvivriyamàõasyàpi tadvàcakateti bhàvaþ . vyàpàrapadaü phåkàràdãnàmayatnànàmapi phåtkàratvàdiråpeõa vàcyatàü dhvanathitumuktam . ataeva pacatãtyatràghaþsantàpanatvaphåtkàratvacållyuparidhàraõatvayatnatvàdibhirbodhaþ sarvasiddhaþ . nacaibameùàü ÷akyatàvacchedakatve gauravàpattyà kçtitvameva tadavacchedakaü vàcyam ratho gacchati jànàtãtyàdau ca vyàpàratvàdiprakàrakabodholakùaõayeti naiyàyikarãtiþ sàdhvã, ÷akyatàvacchedakatvasyàpi lakùyatàvacchedakatvavadguruõi sambhavàt tayorvaiùamye vãjàbhàvàt . naca pacati pàkaü karotãti yatnàrthakarotinà vivaraõàdyatnaevàkhyàtàrtha iti vàcyam . rathogamanaü karoti vãjàdinà aïkuraþ kçta iti dar÷anàt kç¤oyatnàrthakatàyà asidveþ . ki¤ca bhàvanàyà avàcyatve ghañaü bhàvayatã yatreva ghañobhavatãtyatràpi dvitãyà syàt nacàtra ghañasya kartçtvena tatsaüj¤ayà karmàsaüj¤àyàtàdhànna dvitãyeti vàcyam anugatakartçtvasya tvanmate durvacatvena ghañasyàkartçtvàt . kçtyà÷rayatvasya kàrakacakraprayoktçtvasya và ghañàdàvabhàvàt . dhàtvarthànukånavyàpàrà÷rayatvasya ca kàrakamàtràtivyàpakatvàt . api ca bhàvanàyà avàcyatve dhàtånà sakarmakatvàkarmakatvavibhàga ucchinnaþ syàt . svàrthaphalavyadhikaraõavyàpàravàcitvaü svàrthavyàpàravyadhikaraõaphalavàcakatvaü và sakarmakatvaü bhàniyivàcyatvamantareõàsambhavi . anyatamatvaü tattvamiti cenna ekasyaivàrthabhedenàkarmakatvasakarmakatvadar÷anàt tadetadabhisandhàyàha kç¤a iti . ayaü bhàvaþ vyàpàràvàcyatvapakùe phalamàtra marthaiti phalitam . tathà ca karotãtyàdau yatnapratãtestanmàtraü vàcyamabhyupeyam . tathà ca yatã prayatnaitivat phalasthànãyayatnavàcakatvàvi÷eùàdakarmakatàpattiþ uktarãtyà durvàreti . tathà ca nahi yatnaþ ityatra phalasthànãyatveneti ÷eùaþ kç¤aþ iti dhàtumàtropalakùaõaü sarveùàmapyakarmakatà sakarmakatà và na syàditi bhàvaþ . atha và vyàpàrobhàvanà ityardhena vyàpàrasya bàcyatvaü prasàdhya phalàü÷asyàpi tatsàdhayan naiyàyikàbhyupagata jànàtikç¤àdeþ kevalaj¤ànayatnàdikriyàõàtravàcitvaü dåùayati ku¤aþ iti . ayaü bhàvaþ phalàü÷asyàvàcyatve vyàpàraeva dhàtvarthaþ syàt . tathà ca svàrthaphalavyadhikaraõavyàpàravàcitvàdiråpasakarmakatvocchedàpattiþ . naca kç¤àdau sakarmakatvavyavahàrobhàktaiti naiyàyikoktaü yuktam vyavahàrasya bhàktatve'pi karmaõi lakàràsambhavàt . na hi tãre gaïgàpadasya bhàktatve'pi tena snànàdikàryaü kartuü ÷akyam . eva¤ca nahi yatna ityatra yatnamàtramityarthaþ>% . ataevàha . %<kintåtpàdanamevàtaþ karmavatsyàt yagàdyapi . karmakartaryanyathà tu na bhavet taddç÷eriva>% måø utpàdanam utpatiråpaphalasahitaü yatnàdikç¤arthaityarthaþ . phalasya vàcyatve yuktyantaramàha ataityàdi . yataþ kç¤oyatnamàtràrthoneùyate ataþ karmavat syàditi padena %<karmavatkarmaõà tulyakriyaþ>% iti(pà0)såtraü lakùyate . avamarthaþ yataevàsyotpàdanàrthakatà ataþ pacyate odanaþ õayanevetivat kriyate ghañaþ svayameveti yagàdayo'pyupapadyante . anyathà yatnasya karmaniùñhatvàbhàvàttanna syàt dç÷ivat . yathà dç÷yate ghañaþ svayameveti na, dar÷anasya ghañàvçttitvàttathà yatnasthàpãti, tathà prayogàmupapatteriti . naiyàyikàstu vyàpàràrthakatàniràkaraõena yatnàrthakatàmàhuþ thathà ÷abdacintàmaõau %<àkhyàtasya yatnavàcakatvàdacetane rathogacchatãtyàdau càkhyàte vyàpàralakùaõà tathàhyàkhyàtasya pacatãtyàdau yatnovàcyaþ pacati pàkaü karotãtyàdiyatnàrthakakarotinà sarvàkhyàtavivaraõàdvçddhavyavahàràdiva bàdhakaü vinà vivaràõàdapi vyutpatteþ . dvandvàdisamàsasya vigraheõa vivaraõàdapi vigrahàrthe na ÷aktigrahaþ anyalabhyatvàt kiükarãtãti yatnapra÷ne pacatãtyuttarasya yatnàrthatvaü vinànupapatterityàcàryàþ . atra vadanti--àkhyàtasya karote÷ca na yatnàrthakatvaü rathogacchati jànàti yatate nidràtãtyatra dhàtvarthànukålayatnàbhàve'pyàkhyàtapadaprayogàt gamanaü karotãti karotinà tatràkhyàtavivaraõàcca atra vyàpàrasya karotyarthatve cetane'pi tathà . na ca tatràkhyàtakarotyorgauõatvaü mukhye bàdhakàbhàvàt . ataeva pra÷nottarayorna yatnàrthatvaü kintu kriyàvàcakatvameva kç¤aþ, tena kiü karotãti kriyàmàtrapra÷ne pacati gacchatãti kriyàvi÷eùeõottaramapi sama¤jasambhavati>% . tataþ parogranthaþ kartç÷abde 1717 dar÷itodç÷yaþ . tatparastu%<nanu prakçtestadarthatve'pi pratyayasya na tadarthatvaü doùaþ ekodvaubahavaþeùiùatãtyatreva tatsambhavàt . yattu tatra dvitãyasaükhyecchàdikalpanàvadihàpi dvitãyayatnakalpanamiti tanna dvitãyayatnecchàdà vicchàyatnà'bhàvàt . vastutastu pratyekasàmarthyàvadhçtau sambhede ubhayopasthiteràva÷yekatvena kasyàpyananvaye'pyadoùàt pàkàya yateta pàkaü kuryàdityatra kçtyarthakàkhyàte'pi tathaivànvayàditi cet na eko dvau bahava ityatra nàmàrthasya vibhaktyupanãtasaükhyànvayàvagamàyogyatvàt laóàderyatnasàmarthyànavadhàraõàt liïaþ pacetetyatra kçtau sàmarthyàvadhàraõàcca . athàyatnàrthakadhàtuparàkhyàtasya yatnàrthatvaü tena yatata iti nànanvayaþ acetane càkhyàtaprayogo gauõaeva . na ca vçttyantareõàpi prayogasambhave ÷aktikalpanà yuktà . yadvà'nukålayatne pravçttaü padaü tadekade÷e'nukålamàtre pravartate vi÷uddhimàtraü puraskçtya vràhmaõe ÷rotriyapadavat . acetane tu madhyamottama puruùau na bhavataeva upapadayoryuùmadasmado÷cetanàrthatvàt . bhavatu và gauõa eva lokasyàparyanuyojyatvàditi cet na acetane àkhyàtasya mukhyatve bàdhakàbhàvena gauõa tvàbhàvàt tasmàdàkhyàtamyànukålatvena vyàpàro vàcyaþ>% iti màññàþ . tena cetanàcetanayordhàtvarthànukålavyàpàrasya sattvàdàkhyàtaprayogomukhyaeva . pathi ÷rama÷ayàne'pi pacatãti syàt ÷rama÷àntidvàrà ÷ayanasya pàkànukålavyàpàratvàt tava yatnavi÷eùasyevànukålavyàpàravi÷eùasya vàcyatvàt anyathà yatnavàcyatve'pi taõóulànukålayatnavati pacatãti syàt evamacetane'pi karotinàkhyàtavivaraõàt karotyartho'pi vyàpàravi÷eùaþ . kathantarhi caitraþpacatãtyatra pàkànukålatàpratãtiþ àkùepàditi cenna àkhyàtàrthena vyàpàreõa saükhyayà và yatnànapekùaõàt tayoþ prayatnaü vinàpi sattvàt nàpi kartrà, dravyamàtrasya kartçtvàt yatnavata÷ca kartçtve àkhyàtena tadabhidhàne yatnasyàpyabhidhànàt . nàpi dhàtvarthamàtreõa, tasya yatnaü vinàpi sattvàt nàpi yatnodhàtvarthaþ kriyàyàstatphalasya và dhàtuvàcyatvàt anyathà pàka ityatràpi yatnànubhavaprasaïgà diti cet na dhàtvarthavi÷eùeõa pàkàdinà yatnàkùepàt tasya yatnaü vinànupapatteþ . atha pacatãtyatra pàkayatnavàniti vivaraõàt yatnàrthateti cet tarhi kartrarthatàpi syàt na hi pàkayatnaityeva vivaraõaü pacatãtyasya, tatpàryavivaraõantat taccàkùepeõàpi nirvahatãti cet tulyaü yatne'pi kathantarhi rathogacchati, vidyate vyometi bhàvanànubhavaiti cet na katha¤cit, bhàvanàyàdhàtvarthànvayàyogyatvena tvayàpi tatra gauõatvàbhyupagamàditi . ucyate . caitraþ pacatãtyatra pàkànukålayatnànubhavàvàdyatna evàkhyàtàrtholàghavàt natvanukålo vyàpàraþ yatnatvàpekùayà vyàpàratvasyopàdhitvena gurutvàt nacàcetana àkhyàtàrthe musyatvàrthamanuguõovyàpàra evàkhyàtavàcyaþ mukhyatvasambhave tyàgàyogàditi vàcyaü ÷aktigràhakeõa laghuni ÷akti paricchedàt acetane prayogasya ghçttyantareõàpi sambhavàt . mukhyatvàrthaü ÷aktikalpane ca vçttyantarocchedaþ . etana vyàpàravàcakasyàkhyàtasya yatnasàdhyàrtharåpapacyàdidhàtåpasandhànena vyàpàravi÷eùayatnopasthàpanamiti nirastaü làghavena yatnasyaiva ÷akyatvàt nanu yatnonàkhyàtàrthaþ pàkatvena pàkasya yatnasàdhyatvànumityà yatnalàbhàdityuktamiti cenna caitro yatnaü katãtyataþ pàkànukålavartamànayatnavàn pratãyate . naca pàkasya vartamànayatnena vyàptirasti atãtànàgatayorvyabhicàràt . na ca dhàtvarthenànumite yatne àkhyàtena vartamànatànvayaþ sambhavati yatnasyàpadàrthatvàt svàrthavyàpàrasya vartamànatvabodhanenàkhyàtasya paryavasitatvàcca . atha caitraþ pàkànukålavartamànavyàpàravàniti ÷àbdabodhànantaraü caitraþ pàkànukålavartamànayatnavàn cetanatve sati pàkànukålavartamànavyàpàravattvàt maitravat . anumànaü vinà ca pàkayatne vartamànatàbhànamàkhyàtasya yatne ÷aktibhramàditi cenna yatnàbhàvakàle'pi tajjanya vyàpàrasya vartamànatayà vyabhicàràt ki¤ca . vyàpàrasya vàcyatvaü talliïgaka¤ca vartamànayatnànumànamiti kalpa nàdvayamapekùya yatna vàcyatve làghavàt . nacàcetane àkhyà tasya vyàpàravàcakatvàbadhàraõàdeva kalpaneti yuktaü gauõatayà ÷aktibhrameõa và tatràkhyàtàdvyàpàràvagamopa patteþ . yatnavigamada÷àyàü tajjanyavyàpàrakàle pacatã tyatra vartamànavyàpàràbhidhànamàkhyàtena lakùaõayà . yathà rathogacchatãtyatra, ato'nyalabhyatvànna tadanurodhena vyàpàre ÷aktiþ . anyathà tavàpi yatnakàle pacatãti nasyàt tasmànna laóàkhyàtaü yatnàvàcakaü àkhyàtatvàt liïàkhyàtavat tarka÷cokta eva . etena phalànukålovyàpà rodhàtvarthaþ àkhyàtavàcyà saükhyaiva tena caitraþ pacati ratho gacchatãtyatra caitrarathayordhàtvarthànukålavyàpàravattva pratãte rmukhya eva prayogaþ . pacatãtyatra yatnalàbhodhàrtvenà kùepàt vikëttyanakålavyàpàrasya yatnaü vinànupapatte riti gurumatamapàstaü pacatãtyatra pàkànukålayatnavartamàna tvasyàkùepàdalàbhenàkhyàtàrthatvàt . ratnakoùakçtastu dhàtvartho vyàpàraþ àkhyàtàrtha utpàdanà sà cotpàdakatà saiva bhàvanà pacatãtyàdàvàkhyàtasya pàkamutpàdayatãti vivaraõàt dhàtvarthotpàdakatà ca cetanàcetanayoriti sarvatràkhyàtaprayogo mukhyaeva . yatate jànàtãtyàdàvapi yatnaü j¤ànamutpàdayatãtyarthàt natu vyàpàro yatnovàkhyàtàrthaþ yatata ityàdau mukhyatve sati gauõatvasyànyàyyatvàt àkhyàtàrthavivaraõakarotyartho'pyutpàdakataiva pàkaü karotãtyàdau karotãtyasyotpàdayatãti vivaraõàt ghañaü karotãtyàdau kç¤artha utpattireva gamyate . ataeva kiü karotãtiü sàmànyotpàdanàprà÷ne pacatãti pàkotpàdanàvi÷eùeõottaramàtramapi sama¤jasam . caitra utpàdayatãtyatra dhàtvartha evotpàdanà caitreõànveti àkhyàtàrthotpàdanà tvananvitaiva utpatterutpattyabhàvàt . vastutaståtpàdayatãtyatra dhàtvartha evotpàdanà ato'nutpàdanàrthadhàtåttaravartina àkhyàtasyànanyalabhyatayotpàdanà vàcyà tanmata¤ca ÷abdaciø dåùitaü vistarabhayànnoddhçtam . evaü dar÷iteùu mateùu yuktàyuktatvaü sughãbhirbhàvyam . tataþ svàrthe--õic kàrayati karotãtyarthaþ . %<da÷a varùasahasràõi ràmo ràjyamakàrayadityàdi>% ràmà0

#<kç># badhe svàdi ubhaø sakaø señ . kçõoti kçõute akàrùãt akçta . cakàra . asya na suñ suóvidhau tànàdikasyaiva grahaõàt .

#<kçka># puø kç--kak . gale kaõñhe hemaca0

#<kçkaõa># puø kç iti kaõati kaõa--÷abde ac . (kayàra) 1 krakara pakùiõi, amaraþ striyàü ïãp . kùutakàrake 2 dehasthe vàyubhede pàñhàntaram 3 kçmau hàràø .

#<kçkara># puø kç iti ÷abdaü karoti . kùutakàrake dehasthe 1 vàyau . %<kçkara(õa)stu kùute caiva javàkusumasannibhaþ>% padàrthàdar÷e yogàrõavaþ . 2 ÷ive trikàø 3 kçkaõavihage ÷abdaratnàø 4 cavye (cai) 5 karavãrevçkùe ca ràjaniø .

#<kçkalà># strã kçkaü kçkàkàraü làti là--ka . pippalyàm ràjani0

#<kçkalàsa># puüstrã kçkaü kaõñhaü làsayati lasa--õic ac . sarañe (kàükalàsa) pakùiõi amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . kçkalàsasyàniùñasåcakatvaü tacchànti÷ca ÷ànti÷abde dç÷yà trikàø tàlavyàntaþ pàñhaþ pçùoø . %<dadç÷uste mahàkàyaü kçkalàsamavasthitam>% . %<khamàvçtyodapànasya kçkalàsaþ sthitomahàn>% bhàø ànuø 70 aø . svàrthe ka tatràrthe . striyàü ïãù . pçùoø kçkulàso'pyatra amarañãkà .

#<kçkavàku># puüstrã kçkeõa vakti vaca--paribhàùaõe ¤uõ ka÷ca . 1 kukkuñe amaraþ . 2 mayåre, 3 sarañe ca medinã . %<kçkavàkordhvanimàkarõya kalye>% màghaþ .

#<kçkavàkudhvaja># puø kçkavàkurmayåraþ dhvajo'sva . kàrtikeye trikàø .

#<kçkàña># naø kçkaü kaõñhamañati aõ upaø saø . ghàñàyàm %<indraþ ÷iro, 'gnirlalàñaü, yamaþ kçkàñam>% athaø 9, 7, 1,

#<kçkàñikà># strã kçkaü kaõñhamañati aña--õvul ñàp kàpiata ittvam . grãvàyàmunnatade÷e amaraþ %<jatrårdhvaü marmàõi catasrodhamanyo'ùñau màtçkà dve kçkàñike>% . jànu kårparasãmantàdhipatigulphamaõibandhakukundaràvartakçkàñikà÷ceti sandhimarmàõi . %<kukundare kakùadhare vidhure sakçkàñike>% iti ca su÷ruø . %<÷irogrãvayoþ sandhàne kçkàñike nàma tatra calamårdhatà>% su÷rute tatsthànamuktam . %<kçkàñikànte chinne tu gacchatyapi samãraõe>% su÷ruø .

#<kçcchra># puø naø kçta--rak cho'ntàde÷aþ uõàø . 1 sàntàpanàdivrate kçcchra÷ca nànàvidhaþ mitàø dar÷itaþ yathà %<gomåtraü gomayaü kùãrandadhi sarpiþ ku÷odakam . jagdhvàpare'hnyupavaset kçcchraü sàntapana¤caran>% yàø . pårvedyuràhàràntaraparityàgena gomåtràdãni gavyàni pa¤ca dravyàõi ku÷odakasahitàni saüyujya pãtvà aparedyuruùavasediti dvairàtrikaþ sàntapanaþ kçcchraþ sàntapana¤cottara÷loke pçthagvidhànàdavagamyate . kçcchra iti cànvarthasaüj¤eyam taporåpatvena kle÷asàdhyatvàt . gomåtràdãnàmparimàõaü vakùyate . yadà punaþ pårbedyurupoùyàparedyuþ samantrakaü saüyujya samantrakameva pa¤cagavyampãyate tadà brahmakårca ityàkhyàyate yathàha parà÷araþ %<gomåtraïgonayaü kùãrandadhi sarpiþ ku÷odakam . nirdiùñampa¤cagavyantu pavitraü kàya÷odhanam . gomåtrantàmravarõàyàþ, ÷vetàyà÷càpi gomayam . pavaþ kà¤canavarõàyà, nãlàyà÷ca tathà dadhi . ghçta¤ca kçùõavarõàyàþsarvaü kàpilameva và . alàbhe sarvavarõànàmpa¤cagavyeùvayaü vidhiþ . gomåtramàùakàstvaùñau gomayasya tu ùoóa÷a . kùãrasya dvàda÷a proktà dadhnastu da÷a kãrtitàþ . gomåtravadvçtasyeùñàstadardhantu ku÷odakam . gàyatryàdàya gomåtraü, gandhadvàreti gomayam . àpyàyasveti ca kùãrandadhikràvõeti vai dadhi . tejo'si ÷ukramityàjyandevasya tvà ku÷odakam . pa¤cagavyamçcà påtaü homayedagnisannidhau . saptapatràstu ye darbhà acchinnàgràþ ÷ukatviùaþ . etairuddhçtya hotavyampa¤cagavyaü yathàvidhi . iràvatã idaüviùõurmànastoke ca ÷aüvatãþ . etàbhi÷caiva hotavyaü hutvà ÷eùaü pibeddvijaþ . praõavena samàloùñya pranavenàbhimantrya ca . praõavena samuddhçtya pibettat praõavena tu . madhyamena palà÷asya padmapatreõa và pibet . svarõapàtreõa raupyeõa brahmatãrthena và punaþ . yattvagasthigatampàpaü dehe tiùñhati mànave . brahmakårcopavàsastu dahatyagnirivendhanamiti>% . yadàtye tadeva vimi÷ritampa¤cagavyaü triràtramabhyasyate tadà yatisàntapanasaüj¤àü labhate %<etadeva tryahàbhyastaü yatisàntapanaü smçtamiti>% ÷aïkhasmaraõàt . jàvàlena tu saptàhasàdhyaü sàntapanamuktam %<gomåtraïgomayaü kùãrandadhi sarpiþ ku÷odakam . ekaikaü pratyahampãtvà tvahoràtramabhojanam . kçcchraþ sàntapano nàma sarvapàpapraõà÷anaþ>% iti . eùà¤ca gurulaghukçcchràõàü ÷aktyàdyapekùayà vyavasthà vij¤eyà . evamuttaratràpi vyavasthà boddhavyà . mahàsàntapanàkhyaü kçcchramàha %<pçthak sàntapanadravyaiþ ùaóahaþ sopavàsakaþ . saptàhena tu kçcchro'yaü mahàsàntapanaþ smçtaþ>% yàø saptàhenàpavartito mahàsàntapanàkhyaþ kçcchro vij¤eyaþ kathamityapekùàyàmuktam pçthagbhåtaiþ ùaóbhirgomåtràdibhirekaikenaikaikamaharativàhayetsaptama¤copavàseneti . yamena tu pa¤cada÷àhasampàdyo mahàsàntapano'bhihitaþ %<tryahampibettu gomåtrantryahaü vai gomayampibet . tryahandadhi tryahaü kùãrantryahaü sarpistataþ ÷uciþ . mahàsàttapanaü hyetatsarvapàpapraõà÷anamiti>% . jàvàlena tvekaviü÷atiràtranirvartyo mahàsàntapana uktaþ . %<ùaõõàmekaikameteùàü triràtramupayojayet . tryaha¤cãpavasedantyaü mahàsàntapanaü viduriti>% . yadà tu ùaõõàü sàntapanadravyàõàmekaikasya dvyahamupayogastadàtisàntapanam yathàha manuþ %<etànyeva tathà peyànyekaikantu dvyahaü dvyaham . atisàntapanannàma ÷vapàkamapi ÷odhayediti>% . ÷vapàkamapi ÷odhayedityarthavàdaþ . iti mahàsàntapanàti sàntapane . parõakçcchràkhyaü vratamàha %<parõodumbararàjãvavilvapatraku÷odakaiþ . pratyekaspratyahampãtaiþ parõakçcchra udàhçtaþ>% yàø . palà÷odumbaràràvanda÷rãvçkùaparõànàmekaikena kvàthitamudakampratyahampibet ku÷odaka¤caikasminnahanãti pa¤càhasàdhyaþ parõakçcchra . yadà tu parõàdãnàmekãkçtànàü kvàthastriràtrànte pãyate tadà parõakårcaþ yathàha yamaþ %<etànyeva samastàni triràtropovitaþ ÷uciþ . kvàthayitvà pibedadbhiþ prarõakårco'bhidhãyate>% iti . yadà tu vilvàdiphalàni pratyekaü kvathitàni bhàsampãyante tadà phalakçcchàdivyapade÷aü labhate yathàha màrkaõóeyaþ %<phalairmàsena kathitaþ phalakçccho manãùibhiþ . ÷rãkçcchraþ ÷rãphalaiþ proktaþ padmàkùairaparastathà . màsenàmalakairevaü ÷rãkçcchramaparaü smçtam . patrairmataþ patrakçcchraþ puùpaistatkçcchra ucyate . målakçcchaþ smçto målaistoyakçcchrà jalena tu>% iti parõakçcchramekàda÷avidham . atha taptakçcchraü vratamàha %<taptakùãraghçtàmbånàmekaikaü pratyahampibet . ekaràtropavàsa÷ca taptakçcchra udàhçtaþ>% yàø . dugdhasarpisadakànàntaptànàmekaikampratidivasamprà÷yàparedyurupavasedevaüdivasacatuùñayasampàdyo mahàtaptakçcchraþ . ebhireva samastaiþ sopavàsairdviràtrasampàdyaþ sàntapanavattapakçcchraþ . manunà tu dvàda÷aràtranivartyo'bhihitaþ %<taptakçcchraü caran vipro jalakùãraghçtànilàn . pratitryahampibeduùõàn sakçt snàyã samàhitaþ>% iti . kùãràdiparimàõantu parà÷areõoktandraùñavyam %<apàmpibettu tripalaü dvipalantu payaþ pibet . palamekampibetsarpistriràtraü coùõamàrutamiti>% . triràtraü coùõamàrutamiti triràtramàsyapåraõamuùõodakavàùpaü pibedityarthaþ . yadà tu ÷ãtaü kùãràdi pãyate tadà ÷ãtakçcchraþ %<tryahaü ÷ãtaü pibettoyantryahaü ÷ãtaü payaþ pibet . tràhaü ÷ãtaü ghçtampãtvà vàyubhakùaþ parantryahamiti>% yamasmaraõàt . iti taptakçcchra÷caturvidhaþ . ùàdakçcchramàha %<ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca . upavàsena caikena pàdakçcchraþ prakãrtitaþ>% yàø . ekabhaktena sakçdbhojanena divaiva, nakteneti pçthagupàdànàt . ata÷ca divaiva ekavàrameva bhojanenaivaikamahoràtramativàhayediti . tatra diveti ràtrivyudàsaþ ekavàramiti dvivàràdivyudàsaþ . bhojanenetyabhojanavyudàsaþ . etacca kçcchràdãnàü brataråpatvàt puruùàrthabhojanaparyudàsena kçcchràïgabhåtambhojanaü vidhãyate . tathà càpastambaþ %<tryahamanaktà÷yadivà÷ã ca tatastryaham . tryahamayàcitavratastryahaü nà÷nàti ki¤ciditi>% . atra cànaktà÷ãtyanena vrate vihitaõini bratyayena naktapayudàsena divàbhojananiyamaü dar÷ayati . gautamenàpãdameva spaùñãkçtam %<haviùyàn pràtarà÷àn bhaktvà tisro ràtrãrnà÷nãyàditi>% . evaü naktabhojanavidhàvapi . na vidyate yàcitaü yasmin bhojane tadayàcitam tena kàlavi÷eùànupànàddivàràtrau và sakçdityeva taporåpatvàt kçcchràõàü, dvitãyabhojane tadanupapatteþ . ayàcitamiti na kevalaü parakãyànnayàcanapratiùedho'pi tu svãyamapi paricàrakabhàryàdibhyo na yàcitavyam preùaõàdhyeùaõayoþ sàdhàraõatvàdyàc¤àyàþ . ataþ svagçhe'pi bhçtyabhàryàdayo'nàj¤àptà eva yadi bhojanamupaharanti tarhi bhoktavyaü nànyathà . amunaivàbhipràyeõoktaïgautamena %<athàparatryahaü na ka¤cana yàceteti>% . atra ca gràsasaükhyàniyamaþ parà÷areõa dar÷itaþ %<sàyantu dvàda÷a gràsàþ pràtaþ pa¤cada÷a smçtàþ . caturviü÷atiràyàcyàþ parannira÷anaü smçtamiti>% . àpastambena tvatyathoktam %<sàyaü dvàviü÷atirgràsàþ pràtaþ ùaóviü÷atiþ smçtàþ . caturviü÷atiràyàcyàþ pare nira÷anàyastraþ . kukkuñàõóa pramàõàstu yathà và saüvi÷enmukhamiti>% . anayo÷ca kalpayoþ÷aktyapekùo vikalpaþ . àpastambena tu pràjàpatyaü caturdhà vibhajya caturaþ pàdakçcchràn uktvya varõànuråpeõa vyavasthà kçtà %<tryaha nira÷anaü pàdaþ pàda÷càyàcitaütryaham . sàyaü tryahantathà pàdaþ pràtaþ pàdastathàtryaham . pràtaþ pàdaü carecchådraþ sàyaü vai÷ye tu dàpayet . ayàcitantu ràjanye triràtraübràhmaõe smçtamiti>% . yadà tu yàcitopavàsàtmakatryahadvayànuùñhànaü tadàrdhakçcchraþ sàyavyatiriktàparatryahatrayànuùñhànantu pàdonamiti vij¤eyam %<sàyaüpràtarvinàrdhaþ syàtpàdonaü naktavarjitamiti>% tenaivoktatvàt . ardhakçcchrasya prakàràntaramapi tenaiva dar÷itam %<sàyaüpràtastathaikaikandinadvayamayàcitam . dinadvaya¤ca nà÷rãyàtkçcchràrdhaü tadvidhãyate>% pràjàpatyakçcchramàha %<yathà katha¤cittriguõaþ pràjàpatyo'ya mucyate>% yàø . ayameva pàdakçcchraþ . yathàkatha¤ciddaõóakalitavadàvçttyà svasthànavivçddhyà và . tatràpyànulomyena pràtilomyena và . tathà vakùyamàõajapàdiyuktaü tadrahita và trirabhyastaþ pràjàpatyo'bhidhãyate . tatra daõóakalitavadàvçttipakùova÷iùñhena dar÷itaþ %<ahaþ pràtaraharnaktamaharakamayàcitam . ahaþ paràkantatraikameva¤caturaho'paraþ . anugrahàrthaü vipràõàü manurdharmabhçtàü varaþ . bàlavçddhàtureùveva ÷i÷ukçcchramuvàca heti>% . ànulomyena svasthàna vivçddhipakùastu manunà dar÷itaþ %<tryahaü pràtaþ tryahaüsàyaütryahamadyàdayàcitam . tryahampara¤ca nà÷nãyàt pràjàpatyaü caran dvijaþ>% iti . pràtilomyàvçttistu va÷iùñhena dar÷ità . %<pratiloma¤caretpuùña kçcchraü càndràyaõottaramiti>% . japàdirahitapakùastu srã÷ådràdiviùayo'ïgirasà dar÷itaþ %<tasmàcchådraü samàsàdya sadà dharma pathe sthitam . pràya÷cittaü pradàtavyaü japahomavivarjitamiti>% . japàdiyuktapakùastu pàri÷eùyàdyogyatayà ca traivarõikaviùayaþ sa ca gautamena dar÷itaþ . %<athàtaþ kçcchràn vyàkhyàsyàmohaviùyàn pràtarà÷àn bhuktvà tisroràtrãrnà÷nãyàdathàparantyrahaü naktambhu¤jãtàthàparantryahaü na ka¤cana yàcetàthàparantryahamupabasettiùñhedahani ràtràvàsãta kùiprakàmaþ satyaüvadedanàryairna sambhàùeta rauravayaudhàjapennityaü prayu¤jãtànusavanamudakopaspar÷anamàpohiùñheti tisçbhiþ pavitravatãbhirmàrjayãta hiraõyavarõàþ ÷uciyaþ pàvakà ityaùñàbhirathodakatarpaõaü namohanàya namomohanàya namodhanvane tàpasàya punarvasave namaþ mau¤jyàyormyàya vasuvindàya sarvavindàya namaþ . pàràya supàràya mahàpàràya pàrañàya pàrapàràya pàrayiùõave namaþ . rudràya pra÷upataye mahate devàya tryambakàyaikacaràyàdhipataye haràya ÷arvàyàghanà÷àyogràya vajriõe ghçõine kapardine namaþ . såryàyàdityàya namaþ . nãlagrãvàya ÷itikaõñhàya namaþ . kçùõàyàpiïgalàya namaþ . jyeùñhàya ÷reùñhàya vçddhàyendràya harike÷àyordharetase namaþ . satyàya pàvakàya pàvakavarõàyai kavarõàya kàmàya kàmaråpiõe namaþ . dãptàya dãptaråpiõe namaþ . tãkùõàya tãkùõaråpiõe namaþ . saumyàya supuruùàya mahàpuruùàya madhyamapuruùàyottamapuruùàya brahmacàriõe namaþ . candralalàñàya kçttivàsase namaþ iti etadevodityopasthànametà evàjyàhutayo dvàda÷aràtrasyànte caruü ÷rapayitvaitàbhyo devatàbhyo juhuyàdagnaye svàhà . somàya svàhà . agnãùomàbhyàmindràya vi÷vebhyo devebhyo vrahmaõe prajàpataye'gnaye sviùñakçta iti . ante bràhmaõabhojanamiti>% . tatra %<tiùñhedahaniràtràvàsãta kùiprakàmaþ>% ityasyàyamarthaþ yastu mahato'pyenasaþ kùipramekenaiva kçcchreõa mucye yamityevaü kàmayate asàvahani karmàviruddheùu kàleùu tiùñhedràtràvàsãta . evaü rauravayaudhàjapasàmajapau namohanàyetyàdibhista rpaõàdityopasthànàdika¤caru÷rapaõàdika¤ca yogã÷varàdyanuktaükùiprakàmaþ kurvãta . ata÷ca yogã÷varàdyuktapàjàpatyadvayasthàne gautamãyamaneketikartavyatàsahitandraùñavyam . evamanyanyàpi ca smçtyantatarato vi÷eùàntaràõyanveùaõãyàni . atikçcchramàha %<ayamevàti kçcchraþsvàtpàõipårànnabhojanaþ>% yàø . etaddharmaka eva ekabhaktàdipràjàpatyadharmayuktã'tikçcchraþsyàt . iyàü stu vi÷eùaþ àdye tryahatraye pàõipåraõamàtramannaübhu¤jãta na punardvàviü÷atigràsàn . atra ca pràptabhojanànuvàdena pàõipårànnabhojanavidhànàdantyatryahe'tide÷apràpta upavàso'pratipakùaeva . atràpi pàda÷o vyavasthàpårvavadeva draùñavyà . yattumanunoktam %<ekaikaü gràsama÷nãyàttryahàni trãõi pårvavat . tryahaü copavasedantyamatikçcchraücaran dvijaþ>% iti tatpàõipåraõaparimitàdalpatvàcchaktaviùayam . chacchràtikçcchramàha %<kçcchràtikçcchraþ payasàdivasànekaviü÷atim>% yàø ekaviü÷atiràtraü payasà vartanaü kçcchràtikçcchràkhyaü vrataü vij¤eyam . gautamena tu dvàda÷aràtramudakena vartanaü kçcchràtikçcchrauktaþ %<ambhakùasmçtãyaþ ma kçcchràtikçcchra>% iti . ata÷ca ÷aktyapekùayà'nayorvya vasthà . paràkamàha %<dvàda÷àhopavàsena paràkaþ parikãrtitaþ>% yàø çjvartho'yamardha÷lokaþ . saumyakçcchramàha %<piõyàkàcàmatakràmbusaktånàü prativàsaram . ekaràtropavàsa÷ca kçcchraþ saumyo'yamucyate>% . piõyàkoniþsçtataila stilastasyaudananisràvodasvidudakasaktånà¤ca pa¤cànàmekaikaü pratidivasamupabhujya ùaùñhe'hni upabasedevaü saumyàkhyaþ kçcchro'bhidhãyate . dravyaparimàõantu pràõayàtràmàtranibandhanamadhigantavyam . jàvàlena caturahavyàpã saumyakçcchrauktaþ %<piõyàkaü saktavastakra¤caturthe'hanyabhojanam . vàsovaidakùiõàü dadyàtsaumyo'yaü kçcchraucyata>% iti . tulàpuruùàkhyaü kçcchramàha %<eùàntriràtramabhyàsàdekaikasya yathàvidhi . tulàpuruùa ityeùa j¤eyaþ pà¤cada÷àhikaþ>% yàø eùàü piõyàkàdãnàmpa¤cànàü krameõaikaikasya triràtràbhyàsena pa¤cada÷àhavyàpã tulàpuruùàkhyaþ kçcchroveditavyaþ . atra pà¤cada÷àhikatvavidhànàdupavàsasya nivçttiþ . yamena tvekaviü÷atiràtrikastulàpuruùauktaþ %<àcàmamatha piõyàkaü takra¤codakasaktukàn . tryahantryahamprayu¤jànovàyubhakùastryahadvayam . ekaviü÷atiràtrastu tulàpuruùa ucyate>% iti . atra hàrãtàdyuktetikartavyatà granthagauravabhayànna likhyate mitàø . càndràyaõakçcchrastu càndràyaõaùabde vakùyate . 2 kaùñe duþkhe %<amantrayata kçcchva¤ca tasyàþ sarvaþ sabhàjanaþ>% ràmàø . %<mahat khalu kçcchramanubhåtaü tatrabhavatyà>% màlavàø . 3 kaùñasàdhane 4 kaùñayukte ca triø amaraþ %<ittha¤ca de÷ànanusa¤caràmaþ banàni kçcchràõi ca kçccharåpàþ>% bhàø vaø 34 aø . %<kçcchràü pràpa sa àpadam>% ràmàø . 5 kaùñasàdhye triø %<amantrayitvà sacivaiþ yo'rthaü kçcchaü nçpa÷caret>% ràmàø . %<ato'tyathà tvasàdhyaþ syàt kçcchro'yaü mi÷ralakùaõaþ>% su÷ruø . 6 prajàpatyavrate %<vipradaõóodyame kçcchamatikçcchraü nipàtane>% manuþ . %<tàü÷càrayitvà trãn kçcchràn yathàvidhyupayanàyayet>% manuþ . %<ekavarùe gavi hate kçcchrapàdovidhãyate . abuddhipårbaü puüsaþ syàddvipàdastu dvihàyane . trihàyaõe tripàdastu pràjàpatyamataþ param>% pràø taø vçddhapracetàþ . %<caturhàyaõàdau pràjàpatyavidhànàt kçcchrapadaü pràjàpatyaparam>% pràø taø raghuø . 7 pàpe naø mediø 8 måtrakçcchraroge puø ràjaniø kçcchraü vedayate sukhàø kyaï pàpacikãrùàyàm . kçcchràyate pàpaü cikãrùati . sukhàø astyarthe và matup masya vaþ . kçcchravat pakùe ini . kicchrin tadyukte triø %<saha kçcchrã babhåva>% chàø uø . striyàü ïãp . asatvaparatvetatohetau pa¤camã kçcchrànmuktaþ satvaparatve tçtãyà kçccheõa viùeõaü muktaþ . etatpa¤camyà aluksaø .

#<kçcchrasàntapana># puø naø samyak tapanamatra praj¤àdyaõ karmaø . vratabhede kçcchra÷abde vivçtiþ .

#<kçcchràtikçcchra># puø kçcchràdapi atikçcchraþ atikaùñasàdhyatvàt . vratabhede kçcchra÷abde vivçtiþ .

#<kçcchràri># puø 6 taø . vilvabhede ràjaniø . kaùñanivàrakatvàttasya tathàtvam .

#<kçcchràrdha># puø vratabhede kçcchra÷abde vivçtiþ .

#<kçõa¤ja># puø kuõa¤ja + pçùoø . kuõa¤jaya÷abdàrthe ràjaniø .

#<kçõu># puø kç--bàø nu õatvam . citrakarajàtau trikà0

#<kçta># saü÷abde curàø ubhaø sakaø señ . kãrtayati te acikãrtat ta kãrtayàü babhåva àsa cakàra cakre . kãrtiþ kãrtanam kãrtitaþ kãrtyan . kãrtyate kãttyamànaþ

#<kçta># chede tudàø paraø sakaø señ mucàdi . kçntati akartãt kartiùyati--kartsyati ãdit kçttaþ kçttiþ . %<na vi÷vasedavi÷vaste vi÷vaste nàtivi÷vaset . vi÷vàsàd bhayamutpannaü målànyapi nikçntati>% hitoø . pranikçntati õici kartayati te acãkçtat--ta acakartat--ta sani . cikartiùati %<÷iro'tiràgàdda÷amaü cikãrtiùuþ>% màghaþ . kartanaü kartanã kçntanam .

#<kçta># veùñe rudhàø paraø sakaø señ . kçõatti kçntaþ akartãt . cakarta

#<kçt># puø karoti pràtipadikasaüj¤àü kç--kvip . 1 pratyayabhede kçttvaüca dhàtuprakçtikatve sati pràtipadika saüj¤ànimittapratyayatvam . dhàtorityadhikàreõa tadvidhànàt dhàtuprakçtikatvam %<kçttaddhitasamàsà÷ceti>% pàø tasya pràtipàdakasaüj¤àvattvam . ataevoktamabhiyuktaiþ %<uõàdyantaü kçdanta¤ca taddhitàntaü samàsajam . nàmasaüj¤à bhavetteùàü svàdyutpattistataþ param>% taddhitavyudàsàya dhàtuprakçtikatvavi÷eùaõam tiï vyudàsàya pràtipadika saüj¤ànimittatvamiti %<kartari kçt>% pàø . %<gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ samàsavacanaü pràk subutpatteþ>% vàrtiø . %<kçdabhihitobhàvodravyavat prakà÷ate>% mahàbhàùyam %<saptamyàþ kçti bahulam>% pàø . 2 kartari tri0

#<kçta># triø kç + karmaõi kta . 1 sampàdite 2 janite 3 abhyaste ca . %<kçtamodanasaktvàdi taõóulàdi kçtàkçtam . brãhyàdi càkçtaü proktamiti dravyaü tridhà budhaiþ>% kàtyàø ukte 4 odànàdau haviùi naø . %<kçtamanumataü dçùñaü và yai ridaü guru pàtakam>% veõãsaüø 5 vihite triø . 6 phale naø . 7 satyayuge naø tanmànàdyuktaü manunà %<catvàryàhuþ sahasràõi varùàõàntu kçtaü yugam . tasya tàvacchatã sandhyà sandhyà÷a÷ca tathàvidhaþ>% . tena 4800 divyavarùàstanmànam vyaktamuktaü såø siø yathà %<taddvàda÷asahasràõi caturyugamudàhçtam . såryàvdasaïkhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ . sandhyàsandhyàü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam . kçtàdãnàü vyavastheyaü dharmapàdavyavasthayà yugasya da÷amo bhàga÷catustridvyekasaïguõaþ . kramàt kçtayugàdãnàü ùaùñhoü÷aþ sandhyayoþ svakaþ>% . tata÷ca mànuùamànena 1728000 varùàstanmànaü . tadetaduktaü siø ÷iø %<khakhàbhradantasàgarairyugàgniyugmamåguõaiþ . krameõa såryavatsaraiþ kçtàdayo yugàïghrayaþ . svasandhyakàtadaü÷akairnijàrka 12 bhàgasaümitaiþ . yutà÷ca tadyutau yugaü radàbdhayo'yutàhatàþ>% måø %<khakhà'bhradantasàgarairiti . ravivarùàõàü lakùacatuùñayena dvàtriütsahasràdhikena caturguõena kçtaü nàma prathamo yugacaraõaþ 1728000 . triguõena tretàsaüj¤o dvitãyo yugacaraõaþ 1296000 . dviguõena dvàparàkhyastçtãyaþ 86400 . ekaguõena kali÷caturthaþ 432000 . kiüvi÷iùñà ete yugacaraõàþ . svasandhyakàtadaü÷akairnijàrkabhàgasomatairyutà÷ca . yugacaraõapramàõasya yo dvàda÷àü÷astatpramàõà tasya caraõasya sandhyà . sà caraõàdau bhavati . tàvàü÷ca sandhyàü÷aþ . sa caraõasyànte . evaü svasandhyàsandhyàü÷aiþ saha ete yugacaraõàþ kathità ityarthaþ . tata÷ca kçtàdau sandhyàvarùàõi 144000 . kçtànte sandhyàü÷aþ 144000 . tretàdau sandhyà 108000 . tretànte sandhyàü÷aþ 108000 . dvàparàdau sandhyà 72000 . dvàparànte sandhyàü÷aþ 72000, kaleràdau 3600 sandhyà tadante 3600 sandhyàü÷aþ>% pramiø %<padai÷caturbhiþ sukçtaiþsthirãkçte kçte'munà ke na tapaþ prapedire>% naiùaø . 334 pçø aya÷abdadar÷ite 9 caturaïkayukte pà÷akabhede 10 stomabhede ca tatraivodàø 11 paryàpte triø mediø . bhàve kta! 12 kriyàyàü naø kçtapårbã kañam kçtapårvi÷abde vivçtiþ . 13 dàsabhede puø kçtadàsa÷abde vivçtiþ 14 catuþsaükhyàyàü %<yugmàgnã kçtabhåtàni>% tiø taø nigamaþ . 15 sàdhite pakve triø kçtànnam .

#<kçtaka># triø kçtaü karaõaü bhàve kta tata àgataþ kan kçtameva khàrthe ka kçntati svaråpaü kçta--kvun và . 1 kçtrime karaõàjjàte . kçtrimasya svaråpàcchàdakatvàt tathàtvam . yadyat kçtakaü tadanityamiti nyàyaþ . %<÷abdo'nityaþ kçtakatvàt>% muktàø %<etena vidhinà channaþ kçtakena yathà'nalaþ>% bhàø viø 2 aø . %<àryaråpasamàcàraü carantaü kçtake pathi>% bhàø ànuø 2607 ÷loø %<kaccinna kçtakairdåtairityàdi>% kaccidadhyàya÷abde dar÷itam . %<kçtakaü kàmini cukùuve mçgàkùyà>% màghaþ . 2 viólavaõe naø amaraþ .

#<kçtakarman># triø kçtaü karma yena . 1 dakùe cature kàryakùame hemaø . 2 kçtasvakàrye ca %<yàvadastaü na yàtyeùa kçtakarmà divàkaraþ>% ràmàø . kartavyatà÷ånye 3 parame÷vare puø . %<indrakarmà mahàkarmà kçtakarmà kçtàgamaþ>% viùõu saø %<kçtameva na kartavyaü ki¤cit karmàsya vidyate dharmàtmakaü karma kçtaü và kçtakarmà>% bhàø . kçtakàryakçtakç tyàdayo'pyatra triø %<samåhakàryaàyatàn kçtakàryàn visarjayet>% yàø smçø . %<yatheùñaü gamyatàü tatra kçtakàryàvayaü tvayà>% bhàø ànuø 3862 ÷loø . %<kçtakçtyovidhirmanye na vardhayati tasya tàm>% màghaþ . 5 çõatrayàdvimukte saünyàsini . %<j¤ànàmçtena tçptasya kçtakçtyasya yoginaþ . vaikàsti ki¤cit kartavyamasti cenna sa tattvavit>% ityuktyà tasya samàptakçtyatvàttathàtvam %<kçtakçtyastu saünyasya svàtmamàtraratirbhavet>% . akçtakçtyohi mçtyorbibheti yathàha %<pràyeõàkçtyakçtatvànmçtyorudvijate janaþ>% iti .

#<kçtakàla># triø kçtaþ kàlaþ samayoyena . 1 kçtàvadhau ÷iùyàdau . karmaø . 2 kçte samaye puø %<kçta÷ilpo'pi nivaset kçtakàlaü gurorgçhe>% yàø . kçtasamayàdayo'pyatra

#<kçtakoñi># puø kçtà korñiyena . 1 kà÷yapamunau 2 upavarùamunau

#<kçtakriya># triø kçtà kriyà yena . kçtanityàdikàrye %<vipraþ ÷udhyatyapaþ spçùñvà kùatriyo vàhanàyudham . vai÷yaþ pratodaü ra÷mãn và yaùñiü ÷ådraþ kçtakriyaþ>% manuþ .

#<kçtakùaõa># triø kçtaþ kùaõaþ samayo yena . labdhàvakà÷e . %<tamutaïkaþ pratyuvàca kçtakùaõa evàsmi ÷ãghramicchàni yathodhapannamannamupaskçtam>% bhàø àø 3 aø . kçtasamayàdayo'pyatra

#<kçtaghna># triø kçtaü hanti hana--ñak . kçtopakàrasyàpakàrake %<÷araõà÷atadãnastrãhiüsakàn saüvasenna tu . cãrõavratànapi sadà kçtaghnasahitànimàn>% yàø smçø %<vàlaghnàü÷ca kçtatnàü÷ca vi÷uddhànapi dharmataþ . ÷araõàgatahantéü÷ca strãhantéü÷ca na saüvaset>% manuþ kçtaghnànàha skandapuràõam %<bhartçpiõóàpahartà ca pitçpiõóàpahàrakaþ . tasmàdgçhãtvà vidyà¤ca dàkùaõàü na prayacchati . putràn striya÷ca yodveùñi ya÷caitàn ghàtayennaraþ . kçtasya doùaü vadati sakàmànna karoti yaþ . na smarecca kçtaü ya÷ca à÷ramàn yastu dåùayet . sarvàüstànçùibhiþ sàrdhaü kçtaghnànabravãnmanuþ>% %<brahmaghne ca suràpe ca caure ca gurutalpage . niùkçtirvihità sadbhiþ kçtaghne nàsti niùkçtiþ>% . %<tasmàt pitràdiguroþ kçtasya sat karmaõaiti ÷eùaþ . sakàmànna karoti upakarténiti ÷eùaþ>% pràø taø raghunandanaþ .

#<kçtaghnopàkhyàna># naø kçtaghnavi÷eùasyopàkhyànam . bhàrata÷ànti parvàntargate 168 adhyàyamàrabhya 173 adhyàyaparyante granthe nàóãjaïgha÷abde vivçtiþ . %<kutaþ kçtaghnasya ya÷aþ kutaþ sthànaü kutaþ sukham . a÷raddheyaþ kçtaghnohi kçtaghne nàsti niùkçtiþ . mitradroho na kartavyaþ puruùeõa vi÷eùataþ . mitradhruk narakaü ghoramanantaü patipadyate . kçtaj¤ena sadà bhàvyaü mitrakàryeõa caivaha . mitràcca labhate sarvaü mitràt påjàü labheta ca . mitràdbhogàü÷ca bhu¤jãta mitreõàpatsu mucyate . satkàrairuttamairmitraü påjayeta vicakùaõaþ . parityàjyo budhaiþ pàpaþ kçtaghno nirapatrapaþ . mitradrohã kulàïgàraþ pàpakarmà naràdhamaþ . eùa dharmabhçtàü ÷reùñha! proktaþ pàpo mayà tava . mitradrohã kçtaghnovai kiübhåyaþ ÷rotumicchasi>% . bhàø àø 173 a0

#<kçtacchidrà># strã kçtaü chidraü yasyàm . koùàtakãlatàyàm . ràjaniø .

#<kçtaj¤a># triø kçtaü kçtopakàraü jànàti j¤à--ka . 1 kçtopakàra j¤àtari 2 tatpratyupakàrake . %<kçtaj¤ena sadà bhàvyam>% bhàø ÷àø 173 aø . 3 kukkure puø mediø striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt ñàp . kçtaü kàryaü jagat jànàti j¤à--ka, kçtaü kàryaü j¤aàtmà yasya và . 4 parame÷vare puø %<maharùiþ kapilàcàryaþ kçtaj¤omedinopatiþ>% viùõu saø %<kçtaj¤atàmasya vadanti sampadaþ>% kiràø .

#<kçtatrà># strã kçtaü tràyate trai--ka . tràyamàõàlatàyàü ràjani0

#<kçtadàsa># puø karmaø . etàvatkàlaü tvaddàsa ityabhyu gamite pa¤cadàsadàsàntargate dàsabhede dàsà÷ca pa¤cada÷avidhàþ mitàø dar÷ità yathà %<gçhajàtastathà krãtolabdhodàyàdupàgataþ . anàkàlabhçtastadvadàhitaþ svàminà ca yaþ . mokùitomahata÷carõàdyuddhapràptaþ paõejitaþ . tavàhamityupagataþ pravrajyàvasitaþ kçtaþ . bhaktadàsa¤ca vij¤eyastathaiva baóabàhçtaþ . vikretà càtmanaþ ÷àstre dàsàþ pa¤cada÷a smçtàþ>% yàø . %<gçhe dàsyàü jàto gçhajàtaþ 1 krãto målyena 2 . labdhaþ 3 pratigrahàdinà . dàyàdupàgataþ pitràdidàsaþ 4 . anàkàlabhçto durbhikùe yodàsatvàya maraõàdrakùitaþ 5 . àhitaþ svàminà dhanagrahaõenàdhitàü nãtaþ 6 . çõamocanena dàsatvamabhyupagataþ çõadàsaþ 7 . yuddhapràptaþ samarevijitya gçhãtaþ 8 . paõejitaþ yadyasmin vivàde paràjito' hantadà tvaddàso bhavàmãti paribhàùya jitaþ 9 . tavàhamityupagataþ tavàhandàsa ini svayampratipannaþ 10 . pravrajyàvasitaþ pravrajyàta÷cyutaþ 11 . kçtaþ etàvatkàlaü tvaddàsa ityabhyupagamitaþ 12 . bhaktadàsaþ sarvakàlambhaktàrthameva dàsatvamabhyupagamya yaþ praviùñaþ 13 . baóavàhçtaþ baóavà gçhadàsã tayà hçtastallobhena tàmudvàhya dàsatvena praviùñaþ 14 . ya àtmànaü vikrãõãte sa àtmavikretà>% 15 . ityevampa¤cada÷a prakàrà þ .

#<kçtadhã># triø kçtà sampàdità dhãryena . ÷àstràbhyàsasaüskçtatàntaþkaraõe, sthiracitte, %<kçtadhãþ kiü pabhàùeteti>% %<kçtadhãrmunirucyate>% gãtà .

#<kçtadhvaja># puø nçpabhede %<ku÷adhvajastasya putrastato dharmadhvajonçpaþ dharmadhvajasya dvau patrau kçtadhvajamçtadhvajau>% bhàgaø 9, 10, 13,

#<kçtapuïkha># puø kçtaþ abhyastaþ puïkhaþ tadyuktovàõo yena . ÷aràbhyàsanipuõe amaraþ .

#<kçtapårvã># triø kçtaü pårvamanena %<sapårbàcca>% pàø ini . kçtapårvakarmake tadbodhaprakàraþ saralàyàmasmàbhinirråpato yathà
     kçtapårbã kañaü bhuktapårbã odanamityàdimahàbhàùyakàraprayogà dç÷yante tatra ca kçtaü pårbamaneneti vigrahe %<saha supà>% iti pàø samàse pårvàdiniritãneranuvçttimatà %<sapårbàcceti>% pàø såtreõa inirvihitaþ tatra yadi kçtamiti karmaõi ktaþ syàt tadà tasya kañàdikarmaråpavi÷eùaõatayà sàpekùatvena pårvàdipadena samàso na syàt ekatra vi÷eùaõatayopasthitasyànyatra vi÷eùaõatayànvayàyogàt na vçttisambhavaþ . bhàùyapràmàõyàcca tatra vçttau satyàmeùà rãtiràkalanãyà tayàhi prathamaü karmàvivakùayà'karmakatvena bhàve ktapratyaye vihite tadantena pårvasya %<saha supeti>% pàø samàse kçta tatpårvakàt pårba÷abdàdinipratyayo bhavati . pa÷càcca kartçkçtakriyàyàþ karmàkàïkùàyàü kañàdikarmaõo'nvayaþ etadeva hariõà dar÷ita yathà %<akarmakatve satyeva ktànte bhàvàbhidhàyini . pa÷càt kriyàvatà kartrà yogo bhavati karmaõà . avigrahà gatàdisthà yathà gràmàdikarmabhiþ . kriyà sambadhyate tadvat kçtapårvyàdiùu sthiteti>% . gamanakartçvàcakagatàdimadhyapàtinã gamanakriyà kartçvi÷eùaõatvenopasthità yathà avigrahà asubodhà tathà kçtapårvakartçvodhakakçtapårvimadhyapàtinyapãti tadarthaþ .

#<kçtapraõà÷a># puø kçtayoþ puõyàpuõyayorbhogamantareõa praõà÷o nà÷aþ . kçtahànau doùabhede . sa ca doùavi÷eùaþ kçtapraõà÷àkçtàbhyàgamau doùau jãvasyànityatve prasaktau ÷àø såø bhàø dar÷itau

#<kçtaphala># naø kçtaü phalamasya . 1 kakvole 2 kola÷imbyàü ñàp strã ràjani0

#<kçtabrahman># triø kçtaü brahma stotraü yena . kçtastotre %<vanavadvanuùmataþ kçtabrahmà>% çø 2, 25, 1,

#<kçtam># avyaø kçta--bàø kamu . alamarthe, niùedhe ca .

#<kçtamàla># puø kçtà màlàsya . 1 àragbadhe, (sondàla) 2 karõikàre ca amaraþ . 3 karõikàravçkùe 4 nadãbhede strã ràjaniø . 5 kçtamàlye màlàkare triø .

#<kçtamukha># triø kçtaü saüskçtaü mukhaü yasya . pàõóate amaraþ

#<kçtaraya># puø 1 nimivaü÷ye nçpabhede %<meroþ pratãpastasmàcca jàtaþ kçtaratho yataþ>% màgaø 9, 13, 1, ÷loø . 3 sampàditarathe rathakàre tri0

#<kçtalakùaõa># triø kçtàni lakùaõànyasya . 1 guõairvikhyàte amaraþ . 2 kçtacihne ca %<j¤àtisambandhibhistvete tyakta vyàþ kçtalakùaõàþ>% manuþ .

#<kçtavarman># puø kçtavãryabhràtari kanakançpàtmaje . %<kanakasya tu dàyàdà÷catvaro lokavi÷rutàþ . kçtavãryaþ kçtau jà÷ca kçtavarmà tathaivaca . kçtàgnistu caturtho'bhåt kçtavãryàdathàrjunaþ>% harivaü 31 aø . yaduvaü÷ye 2 kùatriyabhede %<samãputraþ pratikùataþ pratikùatrasya càtmajaþ . svayaübhojaþ, svayaübhojàd hçdikaþ sababhåva ha . tasya putrà babhåburhi sarve bhãmaparàkramàþ . kçtavarmàgrajasteùàü ÷atadhanvà tu madhyamaþ>% hariø vaüø 39 aø %<ràme bhàraü samàsajya yuyudhàne ca vãryavàn . akråre vipçthau càpi gade ca kçtavarmaõi>% harivaüø 113 a0

#<kçtavidya># triø kçtà abhyastà vidyà yena . abhyastavidye trikà0

#<kçtavãrya># puø kçtaü vãryamanena . 1 candravaü÷ye kàrtavãryàrjunajanake nçpabhede . %<kanakasya tu dàyàdà÷catvàro lokavi÷rutàþ . kçtavãryaþ kçtaujà÷ca kçtavarmà tathaiva ca . kçtàgnistu caturtho'bhåt kçtavãryàdathàrjunaþ>% harivaüø 31 aø tasyàpatyam aõ . kàrtavãrya tadapatye kàrtavãrya÷abde vivçtiþ %<garbhasya sambhavataþ pårvaü ÷iraþ sambhavatãtyàha ÷aunakaþ ÷iromålatvàddehendriyàõàü, hçdayamiti kçtavãryaþ buddhermanasa÷ca sthànatvàt>% su÷rutaþ . 2 vãryànvite triø .

#<kçtavetana># triø kçtaü vetanaü yasya . %<yoyàvat kurute kàryaü tàvattasyeha vetanam>% yàø uktarãtyà kçtabhçtike dàse . %<pramàdaduùñanaùñàü÷ca pradàpyaþ kçtavetanaþ>% yàø smç0

#<kçtavedin># triø kçtaü vetti vida--õini . kçtopakàrasyopa kàrake striyàü ïãp

#<kçtavedha(ka)># puø kçto vedho'sya và kap . ÷vetakoùàtakyàü ratnamà0

#<kçtavedhanà># strã kçtaü vedhanaü yasyàþ . koùàtakãlatayàm ràjani0

#<kçta÷ilpa># puø kçtamabhyastaü ÷ilpaü yena . abhyasta÷ilpe %<kçta÷ilpo'pi nivaset kçtakàlaü gurorgçhe>% yà0

#<kçta÷rama># triø kçtaþ ÷ramo yena . mahotsàhànvite . %<pauràõikaþ puràõe kçta÷ramaþ>% bhàø àø 85 ÷loø . 2 dharma ràjasabhye çùibhede %<valãvàkaþ ÷ilãvàkaþ satyapàlaþ kçta÷ramaþ>%, bhàø saø 4 aø yabhasabhyoktau

#<kçtasaüj¤a># triø kçtà saüj¤à saüïketo yasmai . kçtasaïkete dàsàdau %<gulmàü÷ca sthàpayedàptàn kçtasaüj¤àn samantataþ>% manuþ 2 kçtacatanye nareõàkçtasaüj¤ena vi÷uddhenàntaràtmanà bhàø à÷vaø 5 aø . kçtasaüïketàdayo'myatra %<nàmagçhãtaü kçtasaïketam>% jayadevaþ

#<kçtasàpatnikà># strã kçtaü sàpatnyaü yasyàþ kap ñàpi ata ittve yalopaþ . adhyåóhàyàü striyàü yasyà vivàhàt pa÷càt tatpratinà vivàhàntaraü kçtaü tasyàm amaraþ

#<kçtasvara># puø kçtaþ svaraþ ÷abda upatàpo và yena yatra và . svarõotpattisthàne svarõàkare kàrtasvaraþ 2 kçta÷abde tri0

#<kçtahasta># triø kçtaþ abhyastaþ hasto vàõàdityàgamokùaõalàvavaråpà hasta÷ikùà yena . su÷ikùita÷aravidye jane amaraþ %<apràptàü÷caiva tàn (÷aràn) pàrtha÷ciccheda kçta hastavat>% bhàø viø 1976 ÷loø %<apràptàü÷caiva tàn vàõàn ciccheda kçtahastavad>% haribaüø 19305 ÷lo0

#<kçtàkçta># naø kçtaü kàrya¤ca akçtaü kàraõaü ca samàø dvaø . 1 kàryakàraõayoþ . %<ktena na¤avi÷iùñenàna¤>% pàø karmaø . kçte akçte ca 2 homàdau . çtvigvi÷eùasya brahmaõaþ kçtàkçtàvekùaõàya homàdau varaõam kriyate iti yàj¤ikasampradàyaþ . 3 kçta÷abdokte kàtyàyanaparibhàùite taõóulàdau kàryakàraõaråpe 4 parame÷vare puø %<lokàdhyakùaþ suràdhyakùaþ gçhadharmà kçtàkçtaþ>% viùõusaüø %<kçta÷ca kàryaråpeõa, akçta÷ca kàraõaråpeõeti kçtàkçtaþ>% bhàø . bhàve kta kçtaü karaõam akçtamakaraõaü dvandvaø . 5 karaõàkaraõayoþ naø dvivaø . %<nainaü kçtàkçte tapataþ>% ÷ataø bràø 14 . 7 . 2 . 27 . kçta¤càkçta¤ca . 6 ki¤citkçte ki¤cidakçte ca %<kçtàkçta¤ca kanakaü hastina÷càcalopamàþ>% bhàø ànuø 53 aø %<kçtàkçtàüstaõóulàü÷ca palalaudanameva ca>% yàø smç0

#<kçtàgama># puø kçta àgamoyena . 1 parame÷vare veda÷àstra kartçtvàttasya tathàtvam . %<kçtakarmà kçtàgamaþ>% viùõusaüø kçtovedàtmakaàgamoyeneti kçtàgamaþ %<asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedo yajurvedaþ sàmaveda÷ca>% iti ÷ruteþ bhàø %<kàmaþ kàntaþ kçtàgamaþ>% viùõusaü0

#<kçtàgni># puø kçtavãryànujabhràtari . kçtavãrya÷abde vivçtiþ

#<kçtàïka># puø kçtasaükhyaka÷catuþsaükhyako'ïkoyatra . catuþsaükhyànvite pà÷akabhede

#<kçtà¤jali># puø kçto'¤jaliriva patrasaïkoco yena . 1 lajjàluvçkùe 2 saüpuñãkçtahaste triø dharaõiþ

#<kçtàtman># puø kçtaþ ÷ikùitaþ saüskçto và àtmà'ntaþkaraõaü yasya . 1 ÷ikùitacitte, 2 ÷uddhàntaþkaraõe ca . %<gçhe gçhavatàü nityamàgacchanti kçtàtmanàm>% %<uccàvaceùu bhåteùu durj¤eyàmakçtàtmabhiþ>% manuþ %<paryàptakàmasya kçtàtmanastu ihaiva sarve pravilãyanti kàmàþ>%

#<kçtàtyaya># puø kçtasya karmajanyabhogasyàtyayo'vasànam . bhogaü vinà kçtakarmanà÷e %<kçtàtyaye'nu÷ayavàn>% ÷àø så0

#<kçtànukçta># naø kçtasyànukçtamanukaraõam . kçtapratikçtau kçtatàóanàdestàóane %<tau jaghnatustadànyonyaü kçtànukçtakàriõau>% ràmàø kçtànukàrakçtapratikçtyàdayo'pyatra

#<kçtànta># puø kçtaþ anto viparyayanà÷o--ni÷cayo viùayaparicchedo và yena . 1 siddhànte . kçto nà÷o yena . 2 daivamàtre 3 pàpe 4 yame ca . 5 pårvadehajanye phalonmukhe 6 daive amaraþ 7 ÷anau 8 tadvàre ca ÷abdaciø %<kçtàntakujayorvàre yasya janmadinaübhavet>% tiø taø jyoø 9 yamadaivatye bharaõãnakùatre lakùitalakùaõayà 10 dvitvasaükhyayà¤ca

#<kçtàntajanaka># puø 6 taø . sårye hemacaø kçtànto janakoyasyàþ kàlàguruõi reõukàgandhadravye strã ÷abdaca0

#<kçtànna># naø kçtaü pakvaü tadanna¤ca . laóóukàdau pakvànne, %<kçtànnamudakaü striyaþ>% iti avibhàjye smatiþ . pà÷càttya bhàùànàmakàþ kçtànnabhedàstatsàdhanaprakàrà÷ca bhàvapraø dar÷ità yathà
     atha kçtànnavargaþ tatrànnànà sàdhanaprakàraþ siddhànàü guõà÷ca tatra paribhàùà . samavàyini hetau ye munibhirbhaõità guõàþ . kàrye'pi te'khilà j¤eyàþ paribhàùeti bhàùità . kvacitsaüskàrabhedena guõabhedo bhavedyataþ . bhaktaü laghu puràõasya ÷àlestaccipiño guruþ . kvacidyogaprabhàvena guõàntaramapekùate . kadannaü guru sarpi÷calaghåktaüsuhitaü bhavet .
     atha bhaktasya nàmàni sàdhanaü guõà÷ca . bhaktamannaü tathàndha÷ca kvacitkåra¤ca kãrtitam . odano'strã striyàü bhitsàdodivaþ puüsi bhàùitaþ . sudhautàstaõóulàþ sphãtàstoye pa¤caguõe pacet . tadbhaktaü prastutaü coùõaü vi÷adaü guõavanmatam . bhaktaü vahnikaraü pathyaü tarpaõaü rocanaü laghu . adhautama÷çtaü ÷ãtaü gurvarucyaü kaphapradam .
     atha (dàli) . dalitantu ÷amãdhànyaü dàlirdàlã striyàmubhe . dàlã tu salile siddhà lavaõàrdrakahiïgubhiþ . saüyuktà såpanàmnã syàt kathyante tadgaõà atha . såpo viùñambhako råkùaþ ÷ãtastu sa vi÷eùataþ . nistuùo bhçùñasaüsiddhaþ làghavaü sutaràü vrajet .
     atha (khicióã) . taõóulà dàlisaümi÷rà lavaõàrdrakahiïgubhiþ . saüyuktà salile siddhà kç÷arà kathità budhaiþ . kç÷arà ÷ukralà balyà guruþ pittakaphapradà . durjarà buddhiviùñambhamalamåtrakarã smçtà .
     atha tàpaharã (tàtàharãti) loke . ghçte haridràsaüyukte màùajàmbhajjayedvañãm . taõóulàü÷càpi nirdhautàn sahaiva paribhajayet . siddhiyogyaü jalaü tatra prakùipya ku÷alaþ pacet . lavarõàrdrakahiïgåni màtrayà tatra niþkùipet . eùà siddhiþ samànaj¤à proktà tàpaharã budhaiþ . eùà tàpaharo balyà vçùyà ÷leùmàõamàharet . vçühaõã tarpaõã rucyà gurvã pittaharã smçtà .
     atha kùãrikà . pàyasaþ paramànnaü syàt kùãrikàpi taducyate . ÷uddhe'rdhapakve dugdhe tu ghçtàktàüstaõóulàn pacet . te siddhà kùãrikà khyàtà sasitàjyayutottamà . kùãrikà durjarà proktà vçühaõã balavardhinã . nàlikelantanåkçtya cchinnaü payasi goþ kùipet . sitàgavyàjyasaüyukte tatpace nmçdunà'gninà . nàrãkelodbhavà kùãrã snigdhà ÷ãtàtipuùñidà . gurvã sumadhurà vçùyà raktapittànilàpahà .
     atha (sevai) . samitàü vartikàü kçtvà såkùmàü tu yavasannibhàm . ÷uùkà kùãreõa saüsàdhyà bhojyà ghçtasitànvità . sevikà tarpaõã balyà gurvã pittànilàpahà . gràhiõã sandhikçdrucyà tàü khàdennàtimàtrayà .
     atha (maõóà) . godhåmà dhavalà dhautàþ kuññitàþ ÷odhitàstataþ . prokùità yantraniùiùñà÷càlitàþ samitàþ (mayadà) smétàþ . vàriõà komalàü kçtvà samitàü sàdhu mardayet . hastalàlanayà tasyà loptrãü samyaka prasàrayet . adhomukhaghañasyaitat vistçtaü prakùipedbahiþ . mçdunà vahninà sàdhyaþ siddho maõóaka ucyate . lopatrã (lài) . dugdhena sàjyakhaõóena maõóakaü bhakùayennaraþ . atha và siddhamàüsena satakravañakena và . maõóako vçühaõo vçùyo balyo rucikaro bhç÷am . pàke'pi madhuro gràhã laghurdoùatrayàpahaþ .
     atha (porã) kutràpi (dunaurã) iti ca . kuryàtsamitayà'tãva tanvã parpañikà tataþ . svedayettaptake (tàoyà) tàntu polikàü jagadurbudhàþ . tàü khàdellapsikàyuktàü tasyà maõóakavadguõàþ .
     atha prasaïgàllapsã . samitàü sarpiùà bhçùñàü ÷arkaràü payasi kùipet . tasmin dhanãkçte nyasyellavaïgaü maricàdikam . lapsikà vçühaõã vçùyà balyà pittànilàpahà . snigdhà ÷leùmakarã gurvã rocanã tarpaõã param .
     (roñi) . ÷uùkagodhåmacårõena ki¤citpuùñà¤ca polikàm . taptake (tàoyà) . svedayetkçtvà bhåryaïgàre'pi tàü pacet . siddhaiùà roñikà proktà guõaü tasyàþ pracakùmahe . roñikà balakçdrucyà vçühaõã dhàtuvardhanã . vàtaghnã kaphakçdgurvã dãptàgnãnàü prapåjità .
     atha (liññã) ÷uùkagodhåmacårõantu sàmbu gàóhaü vimardayet . vidhàya vañakàkàraü nirdhåme'gnau ÷anaiþ pacet . aïgàrakarkañã hyeùà vçühaõo ÷ukralà laghuþ . dãpanã kaphakçdbalyà pãnasa÷vàsakàsajit . atha (yavaroñãü) . yavajà roñikà rucyà madhurà vi÷adà laghaþ . mala÷ukrànilakarã balyà hanti kaphàmayàn .
     atha màùaroñikà . màùàõàü dàlayastoye sthàpitàstyaktaka¤cukàþ . àtape ÷oùità yantre piùñàstà dhåmasã smçtà . dhåmasã racità caiva proktà jharjharikà budhaiþ . jharjharã kaphapittaghnã ki¤cidvàtakarã smçtà .
     atha canakaroñikà . canakyàroñikà rukùà ÷leùmapittàsranukuruþ . viùñambhinã na cakùuùyà tadguõà càti÷aùkulã .
     atha piùñikà . dàliþ saüsthàpità toye tato'pahçtaka¤cukà . ÷ilàyàü sàdhu sampiùñà piùñikà kathità budhaiþ
     atha (veñhai) . màùapiùñikayà pårõagarbhà godhåmacårõataþ . racità roñikà saiva proktà veñamikà budhaiþ . bhavedveñamikà valyà vçùyà rucyà'nilàpahà . åùmasantarpaõã gurvã vçühaõã ÷ukralà param . bhinnamåtramalà stanyamedaþpittakaphapradà . gudakãlàrdita÷vàsapaïkti÷ålàni nà÷ayet .
     atha (pàpara) dhåmasã racità hiïguharidràlavaõairyutà . jãrakasvarjikàbhyà¤ca tanåkçtya ca vellità . parpyañàste sadàïgàrabhçùñàþ paramarocakàþ . dãpanàþ pàcanà råkùà guravaþ ki¤cidãritàþ . maudgà÷ca tadguõàþ proktà vi÷eùàllaghavo hitàþ . canakasya guõairyuktàþ parpañà÷canakodbhavàþ . snehabhçùñàstu te sarve bhaveyurmadhyamà guõaiþ .
     atha (pårã) . màùàõàü piùñikà påryà lavaõàrdrakahiïgubhiþ . tayà piùñikayà pårõà samitàkçtapolikà . tatastailena pakvà sà pårãkà kathità budhaiþ . rucyà svàdvã guruþ snigdhà balyà pittàsradåùikà . cakùustejoharã coùõà pàke vàtavinà÷inã . tathaiva ghçtapakvàpi cakùuùyà raktapittahçt .
     atha (varà) . màùàõàü piùñikà yuktaþ lavaõàrdrakahiïgubhiþ . kçtvà vidadhyàdvañakàstàstaileùu paca cchanaiþ . vi÷uùkà vañakà balyà vçühaõã vãryavardhanã . vàtàmayaharà rucyà vi÷eùàdarditàpahà . vibandhabhedinã ÷leùmakàriõo'tyagnipåjità . saücårõya nikùipettakreübhçùñaü jãrakahiïgubhiþ . lavaõaü tatra vañakàn sakalànàpa majjayet . ÷ukralastatra vañako balakçdrocano guruþ . vibandhahçdvidàhã ca ÷leùmalaþ pavanàpahaþ . ràjyaktapàtino vànyàn pàcanàüstàüstu bhakùayet ràjyaktà (ràità) iti loke .
     atha (kà¤jãvarà) . manthanã nåtanà dhàryà kañutailena lepità . nirmalenàmbunàpårya tasyàü cårõaü viniþkùipet . ràjikà¤jãralavaõahiïgu÷uõñhãni÷àkçtam . niþkùipedvañakàüstatra bhàõóasyàsya¤ca mudrayet . tato dinatrayàdårdhvamamlàþ syurvañakà dhruvam . kà¤jiko vañako rucyo vàtaghnaþ ÷leùmakàrakaþ . ÷ãto dàhaü ÷ålamajãrõaü harate dçgàmayeùvahitaþ .
     (urãdavaóà) . amlikàü svedayitvà tu jalena saha mardayet . tannãre kçtasaüskàre vañakànmajjayejjanaþ . amlikà vañakàste tu rucyà bahnipradãpanàþ . vañakasya guõaiþ pårvai reùo'pi ca samanvitaþ .
     atha (sagavaóà) mudgànàü vañakàstapte (tàoyà) bharjità laghavo himàþ . saüskàrajaprabhàvena tridoùa÷amanà hitàþ .
     atha (màùavaóà) màùàõàü piùñikà hiïgulavaõàrdrakasaüskçtà . tayà viracità vastre vañikàþ sàdhu÷oùitàþ . bharjitàstaptatailaistà athavàndhuprayogataþ . vañakasya guõairyuktà j¤àtavyà rucidà bhç÷am .
     atha (koühaóàvaóã) . kåùmàõóakavañã j¤eyà pårvoktavañikàguõàþ . vi÷eùàtpittaraktaghnã laghvã ca kathità budhaiþ .
     atha (mudgavañã) mudgànàü vañikà tadvadracità sàdhità tathà . pathyà rucyà tathà laghvã mudgasåpaguõà smçtà .
     (kùarikavaccha) . màùàpaùñikayà liptaü nàgavallãdalaü mahat . tattu saüsvedayet yuktyà sthàlyàmàstàrakopari . tato niùkàsya taü khaõóantatastailena bharjayet . khaõóyaü khaõóena yogyamiti yàvat . alãkamatsya ukto'yaü prakàraþ pàkapaõóitaiþ . taü vçntàkabhañitreõa vàståkena ca bhakùayet .
     atha (kaóã) . sthàlyàü ghçte và taile và haridràhiïgu bharjayet . avalehanasaüyuktaü takrantatraiva niþkùipet . eùà siddhà samarãcà kvathità kathità budhaiþ . avalehanam . (arihana) iti loke . kvathità pàcanã rucyà laghvã vahnipradãpanã . kaphànilavibandhaghnã ki¤citpittaprakopiõã . alãkamatsyàþ ÷uùkà và kiü và kvathitayà punaþ . vçühaõà rocanà vçùyà balyà vàtagadàpahàþ . koùñha÷uddhikaràþ ÷ukryàþ ki¤citpittaprakopanàþ . ardite sahanustambhe vi÷eùeõa hitàþ smçtàþ .
     atha (àdavarà) . mudgapiùñàviracitàn vañàüstailena pàcitàn . hastena cårõayetsamyak tasmiü÷cårõe viniþkùipet . bhçùñaü hiïgvàrdrakaü såkùmaü marãcaü jãrakaü tathà . nimbårasaü yavànãü ca yuktyà sarvaü vimi÷ravet . mudgapiùñiü pacetsamyak sthàlyàmàstàrakopari . tasyàstu golakaü kuryàt tanmadhye påraõaü kùipet . taile tàn golakàn paktrà kvathitàyàü nimajjayet . golakàþ pàcakàþ proktàste tvàrdrakavañà api . mudgàrdrakavañà rucyàþ laghavo balakàrakàþ . dãpanàstarpaõàþ pathyàstriùu doùeùu påjatàþ .
     (pakaurã) dàlaya÷canakànàntu nistuùà yantrapeùitàþ . taccåõaü ve÷anaü proktaü pàka÷àstravi÷àradaiþ . vañikà ve÷anasyàpi kvathitàyàü nimajjitàþ . rucyà viùñambhajananã balyà puùñikarã smçtà . evamanye'pi ve÷anabhavàþ prakàràþ khaõóanakhaõóaprabhçtayo boddhavyàþ .
     atha màüsasya prakàràþ . tatra ÷uddhamàüsam . (sudharmàsa) iti loke . pàkapàtre ghçtaü dadyàt taila¤ca tadabhàvataþ . tatra hiïgu haridràü ca bharjayettadanantaram . chàgàderasthirahitaü màüsaü tatsvaõóitaü dhruvam . dhautaü nirgàlitaü tasmin ghçte tadbharjayecchanaiþ . siddhiyogyaü jalaü dattvà lavaõantu pacettataþ . siddhe jalena sampiùya ve÷avàraü parikùipet . ve÷avàraþ (ve÷ama) iti loke . dravyàõi ve÷avàrasya nàgavallãdalàni ca . taõóulà÷ca lavaïgàni marãcàni samàsataþ . anena vidhinà siddhaü ÷uddhamàüsamiti smçtam . ÷uddhamàüsaü paraü vçùyaü balyaü rucya¤ca vçühaõam . tridoùa÷amanaü ÷reùñhaü dãpanaü dhàtuvardhanàt .
     atha sahàrdrakam (saharamàüsa) iti loke . chàgàderbhàüsamårvàdeþ kuññitaü khaõóitaü punaþ . ÷uddhamàüsavidhànena pacedetatsahàrdrakam . sahàrdrakaü guõagranthe ÷uddhasàüsaguõaü smçtam .
     atha takramàüsam (akhanã) pàkapàtre ghçtaü dattvà haridrà hiïgu bharjayet . chàgàdeþ sakalasyàpi khaõóànyapi ca bharjayet . siddhiyogyaü jalaü dattvà pacenmçdutaraü yathà . jãrakàdiyute takre màüsakhaõóàni tàrayet . takramàüsantu vàtaghnaü laghu rucyaü balapradam . kaphaghnaü pittalaü ki¤cit sarvàhàrasya pàcanam .
     atha harãsà (àsa) . pàkapàtre tu vçhati màüsakhaõóàni niþkùepet . pànãyaü pracuraü sarpiþ prabhåtaü hiïgu jãrakam . haridràmàrdrakaü ÷uõñhãü labaõaü maricàni ca . taõóulàü÷càpi godhåmàt jambãràõàü rasàn bahån . yathà sarvàõi vaståni supakvàni bhavanti hi . tathà pacaüt tu nipuõo bahumàüsasthitiryathà . eùà harãsà bakùakçt vàtapittàpahà guruþ . ÷ãtoùõà ÷ukradà snigdhà sarà sandhànakàriõã .
     talitamàüsam . ÷uddhamàüsavidhànena màüsaü samyakpasàdhitam . punastadàjye sambhçùñaü talitaü procyate budhaiþ . talitaü balamedhàgnimàüsaujaþ÷ukravçddhikçt . tarpaõaü laghu susnigdhaü rocanaü dçóhatàkaram .
     atha ÷ålyam (sãkha) kàlakhaõóàdimàüsàni grathitàni ÷alàkayà . tailaü salavaõaü dattvà nirdhåme dahane pacet . tattu ÷ålyamidaü proktaü pàkakarmavicakùaõaiþ . ÷ålyaü palaü sudhàtulyaü rucyaü vahnikaraü laghu . kaphavàtaharaü balyaü ki¤citpittakaraü hi tat . (idameva ÷ålàkçtaü bhaññitra¤cetyucyate) màüsa÷çïgàñikam . siddhamàüsaü tanåkçtya kartitaü sveditaü jale . lavaïkahiïgulavaõamaricàrdrakasaüyutam . elàjirakadhanyàkanimbårasasamanvitam . ghçte sugandhe tadbhraùñaü màüsa÷çïgàñikocyate . màüsa÷çïgàñakaü rucyaü vçühaõaü balakçdguru . vàtapittaharaü vçùyaü kaphaghnaü vãryavardhanam .
     atha màüsarasà . siddhamàüsaraso rucyaþ ÷rama÷vàsakùayàpahaþ . prãõano vàtapittaghnaþ kùãõànàmalparetasàm . vi÷liùñabhagnasandhãnàü kç÷ànàü ÷uddhikàïkùiõàm . smçtyojobalahãnànàü jvarakùãõakùatorasàm . ÷asyate svarahãnànàü dçùñyàyuþ÷ravaõàrthinàm . prakàràþ kathitàþ santi bahavo màüsasambhavàþ . granthavistàrabhãteste mayà nàtra prakãrtitàþ . (te ca su÷rutektaguõakathàna'nupadaü vakùyantye)
     ÷àkapàkavidhiþ . hiïgu jãrayute taile kùipecchàkaü sukhaõóitam . lavaõaü càmlacårõàdi siddhe hiïgådakaü kùipet . ityevaü sarva÷àkànàü sàdhano'bhihito vidhiþ .
     atha mañhakaþ (màñha) iti loke . samitàmardayedanyajalenàpi ca sannayet . tasyàstu vañikàü kçtvà pacetsarpiùi nãrasam . elàlavaïgakarpåramarãcàdyairalaïkçte . majjayitvà sitàpàke tatasta¤ca samuddharet . ayaü prakàraþ saüsidvau mañha ityabhidhãyate . sannayet mardayet . mañhastu vçühaõo vçùyo balyaþ sumadhuro guruþ . pittànilaharo rucyo dãptàgnãnàü supåjitaþ . samitàþ ÷arkaràsarpirnirmità apare'pi ye . prakàrà amunà tulyàste'pi cettadguõàþ smçtàþ .
     atha sampàvaþ (peràkã) parpañyaþ sàjyasamità nirmità ghçtamarjitàþ . kuññità÷càlitàþ ÷uddha÷arkaràbhirvimarditàþ . tatra cårõeü kùipedelàlavaïgamaricàni ca . nàlikelaü sakarpåra¤càravãjànyanekadhà . ghçtàktasamità puùñaroñikà racità tataþ . tadantaþ påraõaü tasyàþ kuryànmudràü dçóhàü sudhãþ . sarpiùi pracure tàntu supacennipuõo janaþ . prakàraj¤aiþ prakàro'yaü sampàva iti kãrtitaþ .
     atha karpåranàlikà . ghçtàñyayà samitayà lambaü kçtvà puñaü tataþ . lavaïgolvaõakarpårayutayà sitayà'nvitam . pacedàjyena siddhaiùà j¤eyà karpåranàlikà . sampàvasadç÷ã j¤eyà guõaiþ karpåranàlikà .
     phenikà (phenã) samitàyà ghçtàdyàyà varti dãrghà samà caret . tàstu sannihità dãrghàþ pãñhasyopari dhàrayet vellayedvellatenaità yathaikà parpañã bhavet . tata÷churikayà tàntu salagnàmeva kartayet . tatastu vellayedbhåyaþ ÷aññakena ca lepayet . ÷àlicårõaü vçtaü toyaü mi÷ritaü ÷aññakaü vadet . tataþ saüvçtya talloptrãü vidadhãta pçthak pçthak . punastàü vellayellopatrãü yathà syànmaõóalàkçtiþ . tatastàü supacedàjye bhaveyu÷ca puñàþ spuñàþ . sugandhayà ÷arkarayà taduddhålanamàcaret . siddhaiùà phenikà nàmnà maõóakena samà guõaiþ . tataþ ki¤cillaghuriyaü vi÷eùo'yamudàhçtaþ . vellayet prasàrayet vellanam (velana) iti loke . parpyañã roñã . lopatrã (lài) iti loke .
     atha ÷aùkulã (sohàlã) iti loke . samitàyà ghçtàktàyà loptrãü kçtvà ca vellayet . àjye tàü bharjayetsiddhàü ÷aùkulã phenikàguõà
     atha modakaþ (làóå) . ghçyàdyayà samitayà kçtvà såtràõi tàni tu . nipuõo bharjayedàjye khaõóapàkena yojayet . yuktena modakàn kuryàt te guõairmaõóakà yathà .
     atha mudgamodakaþ (moticuralàóå) . mudgànàü dhåmasã samyak gholayennirmalà'mbunà . kañàhasya vçterårdhvaü jharjharaü sthàpayettataþ . dhåmasãntudravãbhåtàü prakùipet jharjharopari . patanti vindavastasmàt tàn supakkàn samuddharet . sitàpàkena saüyojya kuryàddhastena modakàn . jharjharaü (jhàjharà) iti loke . laghurgràhã tridoùaghnaþ svàduþ ÷ãto rucipradaþ . cakùuùyo jvarahçdvalyastarpaõo mudgamodakaþ .
     atha sevanamodakaþ (seokàlaóuà) . evameva prakàreõa kàyyàüþ sevanamodakàþ . te balyà laghavaþ ÷ãtà ki¤cidvàtakaràstathà . viùñammino jvaraghnà÷ca pittaraktakaphàpahàþ
     dugdhakåpikà . taõóulacårõavimi÷ritanaùñakùãreõa sàndrapiùñena . dçóhakåpikàü vidadhyàttà¤ca pacetsarpiùà samyak . atha tàü påritamadhyàü ghanapayasà pårõagarbhà¤ca . ÷aññakamuditavadanàü sarpiùi supakvabadanà¤ca . atha pàõóukhaõóapàke snàpayet karpåravàsite ku÷alaþ . atha dugdhakåpikà sà balyà pittànilàpahà kathità . vçùyà ÷ãtà gurvã ÷ukrakarã bçühaõã rucyà . vidavàti kàyapuùñiü dçùñiü dåraprasàriõãü suciram .
     kuõóalinã (jilevã) nåtanaü ghañamànãya tasyàntaþ ka÷alo janaþ . prasthànnacårõadamànena dhnà'mlena pralepayet . dviprasthàü samitàü tatra dadhyamlaü prasthasammitam . ghçtamardhva ÷aràvacca gholayitvà vçte kùipet . àtape sthàpayettàvadyàbadyàti tadamlatàm . tatastatprakùipetpàtre sacchidrebhàjane tu tat . paribhràmya paribhràmya tatsantapte ghçte kùipret . punaþ punastadàvçttyà vidadhyànmaõóalàkçtim . tàü supakvàü ghçtànnãtvà sitàpàke tanudrave . karpåràdi sugandha¤ca snàpayitvoddharettataþ . eùà kuõóalinã nàmnà pçùñikànti balapradà . dhàtuvçddhikarã vçùyà rucyà ca kùipratarpaõã .
     atha pa÷càtparive÷yà rasàlà . (÷ikhariõã) àdau màhiùamamlamamburahitaü dadhyàóhakaü ÷arkaràü ÷ubhràü prasthayugonmitàü ÷ucipañe ki¤cicca ki¤cit kùipet . dugdhenàrdhva ghañena mçõmayanavasthàlyà dçóhaü sàdhayet ailàvãjalavaïgacandramaricairyogyai÷ca tadyojayet . bhãmena priyabhojanena racità nàmnà rasàlà svayam ÷rãkçùõena purà punaþ punariyaü prãtyà samàsvàdità . eùà yena vasantavarjitadine saüsevyate nitya÷aþ tasya syàdativãryavçddhirani÷aü sarvendriyàõàü balam . grãùme tathà ÷aradi ye ravi÷oùitàïgàþ ye ca pramattavanitàsuratàtikhinnàþ . ye càpi màrgaparisarpaõa÷ãrõagàtràsteùàmiyaü vapuùi poùaõamà÷u kuryàt . rasàlà ÷ukralà balyà rocanã vàtapittajit . dãpanã vçühaõã snigdhà madhurà ÷i÷irà sarà . raktapittaü tçùàdàhaü prati÷yàyaü vinà÷ayet .
     atha ÷arkarodakam (saravat) jalena ÷ãtalenaiva gholità ÷ubhra÷arkarà . elà lavaïgakarpåramaricai÷ca samanvità . ÷arkvarodakanàmnà tat prasiddhaü viduùàü mukhe . ÷arkarodakamàkhyàtaü ÷ukralaü ÷i÷iraü maram . balyaü rucyaü laghu svàdu vàtapittapraõà÷anam . mårchàccharditçùàdàhajvara÷àntikaraü param .
     atha prapànakam (pannà) . tatra àmraphalaprapànakam . à÷ramàmaü jale svinnaü marditaü dçóhapàõinà . sità÷ãtàmbusaüyuktaü karpåramaricànvitam . prapànakamidaü ÷reùñhaü bhãmasenena nirmitam . sadyo rucikaraü balyaü ÷ãghramindriyatarpaõam .
     athàmlikàphalapànakam . amlikàyàþ phalaü pakvaü mardayet bàriõà dçóham . ÷arkaràmaricai rmi÷raü lavaïgendusuvàsitam . amlikàphalasambhåtaü pànakaü vàtanà÷anam . pitta÷leùmakaraü ki¤cit surucyaü vahnibodhanam .
     nimbåkaphalapànakam . bhàgaikaü nimbujaü toyaü ùaóbhàgaü ÷arkarodakam . lavaïgamaricairmi÷raü pànaü pànakamuttamam . nimbåphalabhavaü pànamatyamlaü vàtanà÷anam . bahnidãptikaþ rucyaü samastàhàrapàcakam
     dhànyàkapànakam . ÷ilàyàü sàdhu sampiùñaü dhànyakaü vastragàlitam . ÷arkvarodakasaüyuktaü karpåràdisusaüskçtam . nåtane mçõmaye pàtre sthitaü pittaharaü param .
     atha kà¤jã . kà¤jãvivirvañakàvasare likhitaþ . kà¤jãkaü rocanaü rucyaü pàcanaü vahnidãpanam . ÷ålajãrõavibandhaghnaü koùñha÷uddhikaraü param . na bhavet kà¤jikaü yatra tatra jàliþ pradoyate .
     atha jàliþ . àmamàmraphalaü piùñaü ràjãkàlavaõànvitam . bhçùñahiïguyutaü påtaü gholitaü jàlirucyate . jàlirharati jihvàyàþ kuõñhatvaü kaõñha÷odhanã . mandamandantu pãtà sà rocanã bahnibedhinã .
     atha takram . tåryàü÷ena jalena saüyutamatisthålaü sadamlaü dadhi pràyo màhiùamambukena vimale mçdbhàjane gholayet . bhçùñaü hiïgu ca jãraka¤ca lavaõaü ràjã¤ca ki¤citmitàm piùñàntatra vimi÷rayedbhavati tattakraü na kasya priyam . takraü rucikaraü vahnidãpanaü pàcanaü param . udare ye gadàsteùàü nà÷anaü tçptikàrakam .
     atha dugdham . vidàhãnyannapànàni yàni bhuïkte hi mànavaþ . tadvidàhapra÷àntyarthaü bhojanànte payaþ pivet . dugdhasyàpare guõà uktà eva dugdhavarge .
     atha saktavaþ . dhànyàni bhràùñrabhçùñàni yantrapiùñàni saktavaþ .
     tatra yavasaktavaþ . yavajàþ saktavaþ ÷ãtà dãpanà laghavaþ suràþ . kaphapittaharà råkùà lekhanà÷ca prakãrtitàþ . tai pãtà baladà dçùyà vçühaõà bhedanàstathà . tarpaõà madhurà rucyàþ pariõàme balàbahàþ . kaphapitta÷ramakùuttçóbuddhinetràmayàpahàþ . pra÷astà gharmadàhàóhyavyàyàmàrta÷arãriõàm .
     camakayabasaktavaþ . nistuùai÷canakairbhçùñaisturyàü÷ena yavaiþ kçtàþ . saktavaþ ÷arkvaràsarpiryuktà grãùme'tipåjitàþ .
     ÷àlisaktavaþ . saktavaþ ÷àlisambhåtà vahnidà laghavo himàþ . madhurà gràhiõo rucyàþ pathyà÷ca bala÷ukradàþ . na bhuktvà na radai÷chittvà na ni÷àyàü na và bahån . na jasàntaritàn taddhi saktånadyànna kevalàn . pçthak pàna punàrdànaü àmiùaü payasà ni÷i . dantacchedanamusra¤ca sapta saktuùu varjayet .
     atha dhànà (bahurã) yavàstu nistuùà bhçùñàþ smçtà dhànà iti striyàm . dhànàþ syurdurjarà råkùàstçñpradà gurava÷ca tàþ . tathà mehakaphacchardinà÷inyaþ samprakãrtitàþ .
     aya làjàþ . yeùàü syu staõóulàstàniüghànyàni satuùàõi ca . bhçùñàni sphuñitànyàhurlàjà iti manãùiõaþ . làjàþ syurmadhuràþ ÷ãtà laghavo dãpanà÷ca te . svalpamåtramalà råkùà balyàþ pittakaphacchidaþ . chardyatãsàradàhàsramehamedastçùàpahàþ .
     atha pçthukàþ (cióuà) . ÷àlayaþ satuùà àrdrà bhçùñà asphuñità÷ca te . kuññità÷cipiñàþ proktàste smçtàþ pçthukà api . pçthukà guravo vàtanà÷anàþ ÷leùmalà api . sakùãrà vçühaõà vçùyà balyà bhinnamalà÷ca te .
     atha holakaþ (horahà) . ardhapakvaiþ ÷amãdhànyaistçõabhçùñai÷ca holakaþ . holako'lpànilomedaþkaphadoùatrayàpahaþ . bhavedyo holakoyasya saca tattaduguõo bhavet .
     atha åcã . ma¤jarã tvardhvapakvà yà yavagodhåmayorbhavet . tçõànalena saübhçùñà budhairåcãti sà smçtà . (umiyà) iti loke . åcã kaphapadà balyà laghvã pittànilàpahà .
     atha kulmàùàþ (yuvunã) ardhvasvinnàstu godhåmà anye'pi canakàdayaþ . kulmàùà iti kathyante ÷abda÷àstreùu paõóitaiþ . kulmàùà guravo råkùà vàtalà bhinnavarcasaþ .
     atha palalam (tilakuña) palalantu samàkhyàtaü saikùavantilapiùñakam . palalaü malakçdvçùyaü vàtaghraü kaphapittakçt . vçühaõa¤ca guru snigdhaü måtràdhikyanivartakam .
     atha pinyàkaþ (pãnà) . tilakuññantu pinyàkastathà tilasvilaþ smçtaþ . pinyàko lekhano råkùo viùñambhã dçùñidçùaõaþ .
     atha (càura) taõóulo mehajantughnaþ sa navastvatidurjaraþ . anye'pi kçtànnaprakaràþ pàka÷àstre dç÷yàþ kçtànnavi÷eùaguõà÷ca su÷rute dar÷ità yathà %<ataþ paraü pravakùyàmi kçtànnaguõavistaram . làjamaõóo vi÷uddhvànàü pathyaþ pàcanadãpanaþ . vàtànulomano hçdyaþ pippalãnàgaràyutaþ . svedàgnijananã ladhvã dãpanã vasti÷odhanã . kùuttçñ÷ramaglàniharã peyà vàtànulomanã . vilepã tarpaõã hçdyà gràhiõã balavardhano . pathyà svàdurasà ladhvã dãpanã kùuttçùàpahà . hçdyà santarpaõã vçùyà vçühaõã balavardhano . ÷àkamàüsaphalairyuktà yavàgvastà÷ca durjaràþ . sikthairvirahito maõóaþ, peyà sikathasamanvità . vilepã bahumikthà syàdyavàgårviraladravà . viùñambhã pàyaso balyo medaþkaphakaro guruþ . kaphapittalarã balyà kç÷arà'nilanà÷anã . dhautastu vimalaþ ÷uddho manoj¤aþ surabhiþ samaþ . svinnaþ suprasruta ståùõau vi÷adastvodano laghuþ . adhauto'prasruto'svinnaþ ÷ãta÷càpyodano guruþ . laghuþ sugandhiþ kaphahà vij¤eyo bhçùñataõóulaþ . snehairmàüsaiþ phalaiþ kandairvaidalàmlai÷ca saüyutàþ . guravo vçühaõà balyà ye ca kùãropasàdhitàþ . susvinno nistuùo bhçùña ãùatsåpo laghurhitaþ . svinnaü niþpãóitaü ÷àkaü hitaü syàt snehasaüskçtam . asvinnaü sneharahitatamapãóitamato'nyathà . màüsaü svabhàvato vçùyaü snehanaü balavardhanam . snehagorasadhànyàmlaphalàmlakañukaiþ saha . siddhaü màüsaü hitaü balyaü rocanaü vçühaõaü guru . tadeva gorasàdànaü surabhidravyasaüskçtam . vidyàtpittakaphodreki balamàüsàgnibardhanam . pari÷uùkaü sthiraü snigdhaü harùaõaü prãõanaü guru . rocanaü balamedhàgnimàüsaujaþ÷ukravardhanam . tadevolluptapiùñatvàdullaptamiti pàcakàþ . pari÷uùkaguõairyuktaü vahneþ pakvamato laghu . tadeva ÷ålikàprotamaïgàre paripàcitam . j¤eyaü gurutaraü ki¤cit pradigdhaü gurupàkataþ . ulluptaü bharjitaü piùñaü prataptaü kandupàcitam . pari÷uùkaü pradagdha¤ca ÷ålyaü yaccàmyadãdç÷am . màüsaü yattalasiddhantu vãryonaü pittakçdguru . ladhvagnidãpanaü hçdyaü rucyaü dçùñiprasàdanam . anuùõavãryaü pittaghnaü manoj¤aü ghçtasàdhitam . prãõanaþ pràõajananaþ ÷vàsakàsakùayàpahaþ . vàtapitta÷ramaharo hçdyo màüsarasaþ smçtaþ . smçtyojaþsvarahãnànàü jvarakùãõakùatorasàm . bhagnavi÷liùñasandhãnàü kç÷ànàmalparetasàm . àpyàyanaþ saühananaþ ÷rukraujobalavardhanaþ . sadàóimayuto vçùyaþ saüskçto doùanà÷anaþ . yanmàüsamuddhçtarasaü na tatpuùñibalàham . viùñambhi durjaraü råkùaü virasaü màrutàvaham . dãptàgnãnàü sadà pathyaþ khàlikastu paraü guruþ . màüsaü nirasthi susvinnaü punardçùadi cçrõitam . pippalã÷uõñhimaricaguóasarpiþsamanvitam . ekadhyaü pàcayetsamyak ve÷avàra iti smçtaþ . ve÷avàro guruþ snigdho balyo vàtarujàpahaþ . prãõanaþ sarvadhàtånàü vi÷eùànmukha÷oùiõàm . kùuttçñtàpaharaþ ÷reùñhaþ sauràvaþ svàdu÷ãtalaþ . kaphaghno dãpano hçdyaþ ÷uddhànàü pràõinàmapi . j¤eyaþ pathyatama÷càpi mudgayåùaþ kçtàkçtaþ . sa tu dàóimamçdvãkàyuktaþ syàdràgaùàóavaþ . ruciùyo laghupàka÷ca doùàõàmavirodhakçt . masåramudgagodhåmakulatthalavaõaiþ kçtaþ . kaphapittàvirodhã syàdvàtavyàdhau ca ÷usyate . mçdvãkàdàdvibhairyuktaþ sa evokto'nilàrdite . rocano dãpano hçdyo laghupàkyupadi÷yate . pañolanimbayåùau tu kaphamedovi÷oùiõau . pittaghnau dãpanau hçdyau kçmikuùñhajvaràpahau . ÷vàsakàsaprati÷yàyaprasekàrocakajvaràn . hanti målakayåùastu kaphamedogalàmayàn . kulatthayåùo'nilahà ÷vàsapãnasanà÷anaþ . tåõãpratåõãkàsàr÷ogulmodàvartanà÷anaþ . dàóimàmalakairyåùo hçdyaþ saü÷amano laghuþ . pràõàgnijanano mårchàmedoghnaþ pittavàtajit . mudgàmalakayåùastu gràhã pittakaphe hitaþ . yavakolakulatthànàü yåùaþ kaõñhyo'nilàpahaþ . sarvadhànyakçtastadvadvçhaõaþ pràõavardhanaþ . khalakàmbalikau hçdyau tathà vàtakaphe hitau . balyaþ kaphànilau hanti dàóimàmlo'gnidãpanaþ . dadhyamlaþ kaphakçdbalyaþ snigdho vàtaharo guruþ . takràmlapittakçt prokto viùaraktapradåùaõaþ . khaóàþ khaïa yavàgva÷ca ùàóavàþ pànakàni ca . evamàdãni cànyàni kriyante vaidyavàkyataþ . asnehalavaõaü sarvamakçtaü kañukairvinà . vij¤eyaü lavaõasnehakañukairhi yutaü kçtam . atha gorasadhànyàmlaphalàmlairanvita¤ca yat . yathottaraü laghu hitaü saüskçtàsaüskçtaü rase . dadhimastvamlasiddhastu yåùaþ kàmbalikaþ smçtaþ . tilapinyàkavikçtiþ ÷uùka÷àkaü viråóhakam . siõóàkã ca guråõi syuþ kaphapittakaràõi ca . tadvacca vañakànyàhurvidàhãni guråõi ca . laghavo vçühaõà vçùyà hçdyà rocanadãpanàþ . tçùõàmårchàbhramacchardi÷ramaghnà ràgaùàóavàþ . rasàlà vçühaõã balyà snigdhà vçùyà ca rocanã . snehanaü guóasaüyuktaü hçdyaü dadhyanilàpaham . saktavaþ sarpiùàbhyaktàþ ÷ãtavàripariplutàþ . nàtidravà nàtisàndrà mantha ityupadi÷yate . manthaþ sadyobalakaraþ pipàsà÷ramanà÷anaþ . sàmlasnehaguóo måtrakçcchrodàvartanà÷anaþ . ÷arkarekùurabhadràkùàyuktaþ pittavikàranut . dràkùàmadhåkasaüyuktaþ kapharoganivarhaõaþ . vargatrayeõopahito maladoùànulomanaþ . gauóamamlamanamlaü và pànakaü guru måtralam . tadeva khaõóamçdvãkà÷arkaràsahitaü punaþ . sàmla sutaukùõaü suhimaü pànakaü syànniratyayam . màrdvãkaü tu ÷ramaharaü mårchàdàhatçùàpaham . paråùakàõàü kolànàü hçdyaü viùñambhi pànakam . dravyasaüyogasaüskàraü j¤àtvà bhàtrà¤ca sarvataþ . pànakànàü yathàyogaü gurulàghavamàdi÷et>% . 2 kçtaü sàdhitamanna yena . sàdhitànne pàcake tri0

#<kçtàya># puø kçtasaüj¤ako'yaþ . dyåtakrãóàprasiddhe caturaïkànvita pà÷akabhede %<kçtàye tretàdayaste'ntarbhavanti>% aya÷abde 335 pçø dar÷ite ànandagiriþ

#<kçtàrtha># triø kçtaþ arthaþ prayojanaü yena . kçtakàrye . %<÷aradaþ kçtàrthatàm>% kiràø %<kçtaþ kçtàrtho'smi nivarhitàühasà>% màghaþ

#<kçtàlaya># triø kçta àlayoyena . 1 kçtavàse %<yatra te dayità bhàryà tanayà÷ca kçtàlayàþ>% ràmàø . 2 bheke puüstrãø trikàø . striyàü yopadhatvàt ñàp .

#<kçtàvadàna># triø kçtamavadànaü khyàtakarma yena . vikhyàta karmayukte ÷abdaciø .

#<kçtàvasakthika># triø kçtà'vasakthikà yena . vastràdinà jànujaïkhàpçùñhabandhayukte %<prauóhapàdona kurvãta svàdhyàyapitçtarpaõam . àsanàråóhapàdastu jànunorjaïghayostathà . kçtàvasakthiko yastu prauóhapàdaþ saucyate>% àø taø kàtyàø %<kçtàvasakthikaþ kçtapçùñhajànujaïghàbandhaþ>% àø taø raghu0

#<kçtàstra># triø kçtaü ÷ikùitamastraü yena . ÷ikùitàstre . %<yeùàü yoddhà savyasàcã kçtàstraþ>% bhàø vaø 4 a0

#<kçti># strã kç--ktin . 1 puruùaprayatne, 2 kartçvyàpàre, %<vçthà jàtistadàyuùman! kçtiryàvanna vidyate>% bhàø vaø 12483 ÷loø 3 viü÷atyakùarapàdake chandobhede %<kçtiþ prakçtiràkçtiþ>% vçø raø . 3 kriyàyàm mediø %<÷rã÷rãharùakaveþ kçtiþ kçtimude tasyàbhyudiyàdiyam>% vaiùaø 4 nçpabhede puø %<saptà÷vamedhànàhçtya ràjasåyaü ca pàrthivaþ . kçtirnàmà'cyavat svargàdasatyavacanàt sakçt>% màrkaø puø . sa ca janakavaü÷yaþ %<bahulà÷voghçtestasya kçtirasya mahàbalaþ>% bhàgaø 9 . 13 . 16 maithilavaü÷yançpoktau . kç baùe--ktin . 5 hiüsàyàü mediø 6 viü÷atisaükhyàyàm kçtikaraþ . kçta--bàø karaõe ik . 7 kartanyàü stro %<hanteùu khàdi÷ca kçti÷ca saüdaghe>% çø 1 . 164 . 3 %<kçtiþ kartanã>% bhà0

#<kçtikara># puø kçtisaükhyàtulyà viü÷atisaükhyàþ karà yasya . ràvaõe ÷abdamàø . tasya viü÷atihastatvàt tathàtvaü kçti hastàdayo'pyatra pu0

#<kçtin># triø kçtamanena kçta--iùñàø ini 1 kçtakriye kartari amaraþ, 2 puõyavati ÷abdamàø %<kçtã ÷rutã vçddhamateùu dhãmàn>% bhaññiþ %<na svanvanirjitya raghuü kçtã bhavàn>% raghuþ . %<tavaiva nàmàstragatiþ kçtã tvam>% %<yasya cetasi vartethàþ sa tàvat kçtinàü varaþ>% kumàø %<kàntavaktrasadç÷àkçtiü kçtã>% màghaþ %<kçtiþ kçtimude>% kçti÷abde naiùa0

#<kçtiràta># puø nçpabhede %<bahulà÷vo dhçtestasya kçtiràto mahàvalaþ>% bhàgaø 9 . 13 . 17 pàñhàntaram

#<kçte># avyaø kç--kvip niø edantatvam . nimittàrthe %<devàtithyarcanakçte>% yà

#<kçteyuka># puø paurave nçpabhede . %<çteyustasya kakùeyuþ sthaõóileyuþ kçteyukaþ>% bhàgaø 9 . 203 . raudrà÷vasya ghçtàcyàmap sara syutpannada÷aputroktau

#<kçtodaka># triø kçtamudakamudakakàryaü srànatarpaõàdi yena . kçtasnànàdau . %<evaü kçtodakà bhàryàþ pravekùyanti gajàhvayam>% bhàø saø 78 a0

#<kçtaujas># puø 1 kçtavãryabhràtari . kçtavãrya÷abde vivçtiþ . kçtamojoyena . 2 kçtatejaske kçtaparàkrame triø .

#<kçtta># triø kçta + kta . 1 chinne, 2 ceùñite ca hema0

#<kçtti># strã kçtyate kçta--karmaõi--ktin . 1 mçgàdicarmaõi kçttivàsàþ . 2 tvaci bhårjapatre 4 kçttikànakùatre ca mediø 5 gçhe niru0

#<kçttikà># strã kçntati ugratvàt kçta--tikan kicca . a÷vinyàdiùu tçtãye nakùatre tasyàþ kùuratulyàkàratvaü ùañtà ràtmakatva¤ca a÷leùà÷abde 497 pçø dar÷itam anyetu ÷akañàkàratvamàhuþ . sà ca 360 aü÷àtmake rà÷icakre 26 . 40 aü÷akalottaram 13 . 20 aü÷akalàtmikà meùa vçùobhayarà÷ighañikà . tathà ca tasyà àdyacaraõaþ meùarà÷ighañakaþ antyacaraõatrayaü vçùarà÷ighañakam . a÷vinyàdaya÷ca saptaviü÷atiþ dakùasutà candrapatnyaþ . tatra bharaõã kçttikàdyàþ 2 . 3 . 6 . 9 . 10 . 12 . 16 . 21 . 26 saükhyakàþ sapatnãürohiõãü prati candrasyàti÷ayànuràgadar÷anena candrasya bhartsanàü kçtavatyaþ . tataþ candreõa tàþ prati gamanàpra÷astatàdi÷àpadànaü kàlikàpuø 20 adhyàye ukta tacce kàlikàpuràõa÷abde 2014 pçø dç÷yam . dakùasutànàü ca cetanatvàt kçttikàmiþ ùaóbhiþ kàrtikeyasya poùaõaü kçtaü kàrtikeya÷abde vivçtiþ . tasyà agniradhiùñhàtç devaþ sà ca mi÷ragaõàntargatà %<mi÷ro'gniþ savi÷àkhabhaþ, ÷ubhakaràþ sarve svakçtye gaõàþ>% jyoø ta0! kçttikànakùatrayuktà paurõamàsã aõ ïãp, kàrtikã sàsmin màse punaraõ . kàrtika kàrtikyàyukte càndre màsabhede pu0

#<kçttikà¤ji># puø kçttikà ÷akañàkàrà a¤jistilakàñhi cihnamasya . a÷vamedhãye ÷akañàkàratilakacihnayukte a÷vabhede %<triråpa eùo'÷vaþ>% ityupakrame %<kçttikà¤jiþ purastàt>% ÷ataø bràø . 12 . 4 %<3 kçttikà ÷akañàkàrà a¤jiryaüsya>% bhà0

@<[Page 2188a]>@
#<kçttikàtanaya># puø 6 taø . kàrtikeye tasya yathà tathàtvaütathà kàrtikeya÷abde 1956 pçø uktam . kçttikàputràdayo'pyatra pu0

#<kçttikàbhava># puø kçttikàyàü nakùatre bhavaþ . candre ÷abdaca0

#<kçttivàsa># puø kçttiü gajàsuracarma vaste vasa--àcchàdane aõ upaø saø . mahàdeve kçttivàse÷varaþ

#<kçttivàsas># puø kçttirgajàsuracarma vàsoyasya . mahàdeve yathàca tasya tadvasanatvaü tathà kà÷ãø 68 aø varõitaü yathà %<kolàhalo mahànàsãt tràta tràteti sarvataþ . mahiùàsuraputro'sau samàyàti gajàsuraþ . pramathnan pramathàn sarvàn nijavãryamadoddhataþ . yatra yatra dharàyàü sa caraõaü pramiõoti hi . acalàn dolayà¤cakre tatra tatràsya bhàrataþ . uruvegena taravaþ patanti ÷ikharaiþ saha . tasya dordaõóavàtena cårõàþ syu÷ca ÷iloccayàþ . yasya maulijasaüdhardhàt vanà vyoma tyajantyalam . nãlimànaü na càdyàpi jahustatke÷asaïgajam . yasya niþ÷vàsasambhàrairuttaraïgà mahàbdhayaþ . nàdyàpyamandakallolà bhavanti timibhiþ saha . yojanànàü sahasràõi nava yasya samucchrayaþ . tàvàneva hi vistàrastanormàyàvino'sya hi . yannetrayoþ piïgalimà tathà taralimà punaþ . vidyutà nohyate 'dyàpi so'yamàyati satvaraþ . yàü yàü di÷aü samabhyeti so'yaü duþsaha dànavaþ . nàdya ÷amãbhavedasya sàdhvasàdiva digbhayam . brahmalabdhavara÷càyaü tçõãkçtajagattrayaþ . abadhyo'haü bhavàmãti strãpuübhiþ kàmanirjitaiþ . tatastri÷ålaheti stamàyàntaü daityapuïgavam! vij¤àyàbadhyamanyena ÷ålenàbhijavàna tam . protastena tri÷ålena sa ca daityaþ gajàsuraþ . chatrãkçtamivàtmànaü manyamàno jagau haram . gajàsurauvà ca . tri÷ålapàõe! deve÷a! jàne tvàü smarahàriõam . tava haste mama badhaþ ÷reyàneva puràntaka! . ki¤cidvij¤aptu micchàmi avadhehi mameritam . satyaü bravãmi nàsatyaü mçtyu¤jaya! vicàraya . tvameko jagatãbandho! vi÷vasyopari saüsthitaþ . ahaü tadupariùñàcca sthito'smãti jitaü mayà . dhanyo'smyanugçhãto'smitvattri÷ålàgrasaüsthitaþ . kàlena sarvairmartavyaü ÷reyase mçtyurãdç÷aþ . iti tasya vacaþ ÷rutvà devadeva kçpànidhiþ . provàca prahasan ÷ambhurvañodbhava! gajàsuram . ã÷vara uvàca . gajàsura . prasanno'smimahàpauruùa÷ebadhe! . svànukålaü paraü bråhi dadàmi sumate'sura!>% ityàkarõya sa daityendraþ pratyuvàca mahe÷varam . gajàsura uvàca . yadi prasannodigvàsastadà nityaü vasàna me . imàü kçttiü viråpàkùa! tvatri÷ålàgnipàvitàm . supramàõàü sukhaspar÷àü raõàïgaõapaõãkçtàm . iùñagandhiþ sadaivàstu sadaivàstvatikomalà . sadaiva nirmalà càstu sadaivàstvatisaïgalam . mahàtapànalajvàlàü pràpyàpi suciraü vibho! . na dugdhà kçttireùà me puõyagandhanidhistataþ . yadi puõyavatã naiùà nama kçttirdigambara . tadà tvadaïgasaïgã'syàþ kathaü jàto raõàïgaõe . anya¤ca mevaraü dehi yadi tuùño'si ÷aïkara! . nàmàstu kçttivàsàste pràrabhyàdyatanaü dinam itaårdhvaü kãttivàsa÷vara÷abde dç÷yam .

#<kçttivàse÷vara># naø kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede kçttivàsa÷abde dar÷itàt kà÷ãkhaø vàkyàduttaragranthetatkathà yathà %<iti tasya vacaþ ÷rutvà tathetyuktvà ca ÷aïkaraþ . vunaþ provàca taü daityaü bhaktinirmalamànasam . ã÷vara uvàca . ÷çõu puõyanidhe! daitya! varamanyaü sudurlabham . avimukte mahàkùetre raõatyaktakalevara! . idaü puõya÷arãraü te kùetre 'smin muktisàghane . mama liïgaü bhavatvatra sarveùàü mukti dàyakam . kçttivàse÷varaü nàma mahàpàtakanà÷anam . sarveùàmeva liïgànàü ÷irobhåtabhidaü varam . yàvanti santi liïgàni vàràõasyàü mahàntyapi . uttamaü tàvatàmetaduttamàïgavaduttamam . mànavànàü hitàyàtra sthàsye'haü saparigrahaþ . dçùñenànena liïgena påjitena stutena ca . kçtakçtyobhavenmartyaþ saüsàraü na vi÷et punaþ . rudràþ pà÷upatàþ siddhà çùayastvattvacintakàþ . ÷àntà dàntà jitakrodhà nirdvandvà niùparigrahàþ . avimukte sthità ye tu mama bhaktà mumukùavaþ . mànàpamànayostulyàþ samaloùñà÷makà¤canàþ . kçttivàse÷vare liïge sthàsye'haü tadanugrahàt . da÷akoñisahasràõi tãrthàni prativàsaram . trikàlamàgamiùyanti kçttivàse na saü÷ayaþ . kalidvàparasambhåtà naràþ kalmaùavuddhayaþ . sadàcàra vinirmuktàþ satya÷aucaparàïmukhàþ . màyayà dambhalobhàbhyàü mohàhaïkçtisaüyutàþ . ÷ådrànnasevino viprà jihvàlà ratilàlasàþ . sandhyàsnànajapejyàsu dårãkçtamanodhiyaþ . kçttivàse÷varaü pràpya sarvapàpa vivarjitàþ . sukhena mokùameùyanti yathà sukçtinastathà . kçttivàse÷varaü liïgaü sevyaü kà÷yàü tatonaraiþ . janmàntara mahasreùu mokùo'nyatra sudurlabhaþ . kçttivàse÷vare liïge labhyastvekena janmanà . pårbajanma kçtaü pàpaü tapodànàdibhiþ ÷ataiþ . na÷yet, sadyo vina÷yettu kçttivàse÷varekùaõàt . kçttivàse÷varaü liïgaü ye'rcayiùyanti mànavàþ . praviùñàste ÷arãre me teùàü nàsti punarbhavaþ . avimukte nivastavyaü japtavyaü ÷atarudriyam . kçttivàse÷varodevo draùñavya÷ca punaþ punaþ . saptakoñimahàrudraiþ sujaptairyat phalaü labhet . tat phalaü labhyate kà÷yàü påjanàt kçttivàsasaþ . màghakçùõacaturda÷yàmupoùya ni÷i jàgaràt . kçttivàse÷amabhyarcedyaþ sa yàyàt paràü gatim . ÷uklàyàü pa¤cada÷yàü ya÷caitryàü kartà mahotsavam . kçttivàse÷vare liïgena sa garbhaü pravekùyati . kathayitvà tu deve÷astatkçttiü pari gçhya ca . gajàsurasya mahatãü pràvçõottàü ddigambaraþ . yatra chatrãkçto daityaþ ÷ålamàropya bhåtala! tacchåla pàñanàjjàtaü tatra kuõóaü mahattaram . tasmin kuõóe naraþ snàtvà kçtvà ca pitçtarpaõam . kçttivàse÷varaü dçùñvà kçtakçtyatarobhavet>% ! .

#<kçtnu># triø kç--ktnu . kàrau ÷ilpini uõàø bahukarmakare ca . %<kçùvà kçtno! akçtam>% çø 6 . 18 . 15 . %<kçtno! bahulakarmaõàü kartaþ>% bhà0

#<kçtya># naø kç--kyap tukca . 1 kàrye, vyàkaraõaprasiddhe pàõinyàdiparibhàùite 2 tavyàdau õyatkyaptavyànãyaryatkelimàkhye pratyaye . 3 kartavye triø hemacaø %<kçtakçtyo vidhirmanye>% màghaþ . 4 vidviùñe triø . mediø 5 dhanàdibhedye triø jañàø kçtyàþ pàø %<tayoreva kçtyaktakhalarthàþ>% %<kçtyairadhikàrthacate>% pàø . %<kçtyàþ ùañ te samàkhyàtàþ kyavõyatau bhàvakarmaõãþ . tavyànãyàvalantàt yat kelimaþ karmakartari>% supadmaø . kçtyàþ ityadhikàre teùàü vihitatvàt teùàü tatsaüj¤atvam . kçtyapratyayastu dhàtuvi÷eùàt karmabhàvàdau vihitaþ . kçtya¤ca vedàdivihitàva÷yakartavyàcàravi÷eùaþ . tadadhikàreõaiva kçtyacintàmaõi kçtyatattvakçtyaratnàkaràdayograntha vi÷eùàþ pravçttàþ

#<kçtyavida># triø kçtyaü kartavyaü vetti vida--kvip . kàryaj¤e vidhij¤e, %<kçtyavidityuvàceti>% raghuþ .

#<kçtyà># strãø kç--kyap ñàp . 1 kriyàyàü 2 abhicàrakriyàjanye abhicàrodde÷yanà÷ake 2 devàdimårtibhede ca sà ca vaidikàdyabhicàrakriyàjanyà adçùñavi÷eùanirvartyà devàdimårtiråpatayotpadya abhicàrodde÷yaü puruùaü nihatya na÷yatauti athavevade pràsaddham . %<pa¤cakalpamatharvàõaü kçtyàbhiþ parivçhitam>% bhàø ÷àø 344 aø . kçtyàvi÷eùotpàdanakathà bhàø ànuø 90 aø yathà
     %<ityuktaþ sa tu bhçtyaistairvçùàdarbhi÷cukopa ha . teùàü vai pratikartu¤ca sarveùàmagamadgçham . sa gatvà havanãye'gnau tãvraü niyamamàsthitaþ . juhàva saüskçtairmantrairekaikàmàhutiü nçpaþ . tasmàdagneþ samuttasyau kçtyà lokabhayaïkarã . tasyà nàma vçùàdarbhiryàtudhànãtyathàkarot . sà kçtyà kàlaràtrãva kçtà¤jalirupasthità . vçùàdarbhiü narapatiü kiïkaromãti sà'bravãt . vçùàdarbhiruvàca . çùãõàü gaccha saptànàmarundhatyàstrathaiva ca . dàsãbhartu÷ca dàsyà÷ca manasà nàma dhàraya . j¤àtvà nàmàni caivaiùàü sarvnetàn vinà÷aya . vinaùñeùu tathà svairaü gaccha yatrepsitaü tava . sà tatheti pati÷rutya yàtudhànãsvaråpiõã . jagàma tadvanaü yatra viceruste maharùayaþ>% indreõa ca sà nà÷iteti tatraivànte uktam yathà %<rakùaõàrtha¤ca sarveùàü bhavatàmahamàgataþ . yàtudhànã hyutikrårà kçtyaiùà vo badhaiùiõã . vçùàdarbhiprayuktaiùà nihatà me tapodhanàþ! . duùñà hiüsyàdiyaü pàpà yuùmàn pratyagnisambhavà>% . kçtyànivàraõopàyamantrà÷ca athaø 5, 13, 14, uktà yathà %<suparõastvànvavindatsåkarastvàkhananna sà . dipsauùadhe! tvaü dipsantamava kçtyàkçtaü jahi . ava jahi yàtudhànànava kçtyàkçtaü jahi . atho yo asmàndipsati tamu tvaü jahyoùadhe! . ri÷yasyeva parã÷àüsa parikçtya pari tvacaþ . kçtyàü kçtyàkçte devà niùkamiva prati mu¤cata . punaþ kçtyàü kçtyàkçte hastegçhya paràõaya . samakùamasmà à dhehi yathà kçtyàkçtaü hanat . kçtyàþ santukçtyàkçte ÷apathaþ ÷apathoyate . sukho ratha iva vartatàü kçtyà kçtyàkçtaü punaþ . yadi strã yadi và pumàn kçtyàü cakàra pàpmane . tàmu tasmai nayàmasya÷vamivà÷vàbhidhànyà . yadi vàsi devakçtà yadi và puruùaiþ kçtà . taü tvà punarõayàmasondreõa sayujà vayam . agne pçtanàùàñ pçtanàþ sahasva . punaþ kçtyàü kçtyàkçte pratiharaõena haràmasi . kçtavyadhani! vidhya taü ya÷cakàra tamijjahi . na tvàmacakruùe vayaü badhàya saü ÷i÷ãmahi . putra iva pitaraü gaccha svaja ivàbhiùñhito da÷a . bandhamivàvakràmã gaccha kçtye! kçtyàkçtaü punaþ . udeõãva vàraõyàbhiskandaü mçgãva . kçtyà kartàramçcchatu iùvà çjãyaþ patatu dyàvàpçthivã taü prati . sà taü mçga miva gçhõàtu kçtyà kçtyàkçtaü punaþ . agnirivaitu pratikålamanukålamivodakam . sukho ratha iva vartatàü kçtyà kçtyàkçtaü punaþ>% .
     su÷rute cànyaprakàro'tra sàmànyato dar÷itaþ yathà %<kçtyànàü pratighàtàrthaü tathà rakùobhayasya ca . rakùàkarma kariùyàmi brahmà tadanumanyatàm . nàgàþ pi÷àcà gandharvàþ pitaro yakùaràkùasàþ . abhidravanti ye ye tvàü brahmàdyà ghnantu tàn sadà . pçthivyàmantarãkùe ca ye caranti ni÷àcaràþ . dikùu vàstunivàsà÷ca pàntu tvàü te namaskçtàþ . pàntu tvàü munayo bràhmyà divyà ràjarùayastathà . parvatà÷caiva nadya÷ca sarvàþ sarve'pi sàgaràþ . agnãrakùatu te jihvàü pràõàn vàyustathaiva ca . somo vyàna, mapànaüte parjanyaþ parirakùatu . udànaü vidyutaþ pàntu, samànaü stanayitnavaþ . balamindro balapati rmanurmanye matiü tathà . kàmàüste pàntu gandharvàþ, satvamindro'bhirakùatu . praj¤àü te varuõo ràjà, samudro nàbhimaõóalam . cakùuþ såryo, di÷aþ ÷rotre, candramàþ pàtu te manaþ . nakùatràõi sadà råpaü, chàyàü pàntu ni÷àstava . retastvàpyàyayantvàpo, romàõyoùadhayastathà . àkà÷aü khàni te pàtu, dehaü tava vasundharà . vai÷vànaraþ ÷iraþ pàtu, viùõustava paràkramam . pauruùaü puruùa÷reùñho, brahmàtmànaü, dhruvo bhruvau . età dehe vi÷eùeõa tava nityà hi davatàþ . etàstvàü satataü pàntu dãrghamàyuravàpnuhi . svasti te bhagavàn brahmà svasti devà÷ca kurvatàm . svasti te candrasåryau ca svasti nàradaparvatau . svastyagni÷caiva vàyu÷ca svasti devàþ sahendragàþ . pitàmahakçtà rakùà svastyàyurvardhatàü tava . ãtatayaste pra÷àmyantu sadà bhava gatavyathaþ . iti svàhà . etai rvedàtmakairmantraiþ kçtyàvyàdhivinà÷anaiþ . mayaivaü kçtarakùastvaü dãrghamàyuravàpnuhi>% . tato'surà eùu lokeùu kçtyàü valagànnicakhurutaivaü ciddevànamibhavemeti, %<tadvai devà aspçõvata . taetaiþ kçtyàü valagànudakhanan, yadà vai kçtyàmutkhananti>% atra ka÷ciddviùana bhràtçtyaþ kçthàü valagànnikhanati iti ca ÷ataø bràø 3, 5, 4, 2, 3, %<yàmayo yàni gehàni ÷apantyapratipåjitàþ . tàni kçtyàhatànãva vina÷yanti na saü÷ayaþ>% manuþ

#<kçtyàkçtya># naø dviø dvandvaø 1 kartavyàkartavyayoþ . su÷rutokte 2 vraõacikitsàïge kartavyàkartavyavi÷eùe ca te ca kçtyàkçtye su÷rutena dar÷ite yathà
     athàtaþ kçtyàkçtyavidhimadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . tatra vayasthànàü dçóhànàü pràõavatàü satvavatà¤ca sucikitsyà vraõà ekasmin và puruùe yatraitadguõacatuùñayaü tasya sukhasàdhanãyatamàþ . tatra vayasthànàü pratyagradhàtutvàdà÷u vraõàrohanti . dçóhànàü sthirabahumàüsatvàcchastramavacàryamàõaü siràsnàyvàdivi÷eùànna pràpnoti . pràõavatàü vedanàbhighàtàhàrayantraõàdibhirna glànirutpadyate . satvavatàü dàruõairapi kriyàvi÷eùairna vyathà bhavati . tasmàdeteùàü sukhasàdhanãyatamàþ . taeva viparãtaguõà vçddhakç÷àlpapràõabhãruùu draùñavyàþ . sphikpàyuprajananalalàñagaõóauùñhapçùñhakarõaphalakoùodarajatru mukhàbhyantarasaüsthàþ sukharopaõãyà vraõàþ . akùidantanàsàpàïga÷rotranàbhijañharasevanãnitambapàr÷vakukùivakùaþkakùàstanasandhibhàgagatàþ saphenapåyaraktànilavàhino'ntaþ÷alyà÷ca du÷citkisyàþ . adhobhàgà÷cordhvabhàganirvàhino romàntropanakhamarmajaïghàsthisaü÷rità÷ca . bhagandaramapi càntarmukhaü sevanãkuñakàsthisaü÷ritam .
     bhavati càtra . kuùñhinàü viùajuùñànàü ÷oùiõàü madhumehinàm . vraõàþ kçcchreõa sidhyanti yeùàü càpi vraõe vraõàþ . avapàñikàniruddhaprakà÷asanniruddhagudajañharagranthikùatakrimayaþ prati÷yàyajàþ koùñhajà÷ca tvagdoùiõàü pramehinàü và ye parikùateùu dç÷yante ÷arkaràsikatàmehavàtakuõóalikàùñhãlàdanta÷arkaropaku÷akaõñha÷àlåkaniùkoùaõadåùità÷ca dantaveùñàvisarpàsthikùatoraþkùatavraõagranthiprabhçtaya÷ca yàpyàþ . sàdhyà yàpyatvamàyànti yàpyà÷càsàdhyatàü tathà . ghnanti pràõànasàdhyàstu naràõàmakriyàvatàm . yàpanãyaü vijànãyàt kriyà dhàrayate tu yam . kriyàyàntu nivçttàyàü sadya eva vina÷yati . pràptà kriyà dhàrayati yàpyavyàdhitamàturam . prapatiùyadivàgàraü viùkrambhaþ sàdhuyojitaþ . ataårdhvamasàdhyàn vakùyàmaþ . màüsapiõóavadudgatàþ prasekino'ntaþpåyavedanàvanto'÷vàpànavaduddhçtauùñhàþ . kecitkañhinà go÷çïgavadunnatamçdumàüsaprarohàþ . apare duùñarudhiràsràviõastanupicchilà sràviõo và madhyonnatàþ . kecidavasanna÷uùiraparyantàþ . ÷aõatålavatsnàyujàlavanto durdar÷à vasàmedomajjamastuluïgasràviõa÷ca doùasamutthàþ . pãtà'sitamåtrapurãùavàtavàhina÷ca koùñhasthàþ kùãõamàüsànà¤ca sarvatogataya÷càõumukhà màüsabudbuüdavantaþ sa÷abdavàtavàhina÷ca ÷iraþkaõñhasyàþ . kùãõamàüsànà¤ca påyaraktanirvàhiõo'rocakàvipàkakàsa÷vàsopadravayuktàþ . bhiünne và ÷iraþ kapàle yatra mastuluïgadar÷anaü tridoùaliïgapràdurbhàvaþ kàsa÷vàsauvà yatreti .
     bhavanti càtra . vasàü medo'tha majjànaü mastuluïga¤ca yaþ sravet . àgantustu vraõaþ sidhyenna sidhyeddoùasambhavaþ . sa marmopahite de÷e siràsandhyasthivarjite . vikàro yo'nuparyeti tadasàdhyasya lakùaõam . krameõopacayaü pràpya dhàtånanugataþ ÷anaiþ . na ÷akyaóanmålayituü vçddho vçkùa ivàmayaþ . sa sthiratvànmahattvàcca dhàtvanukramaõena ca . nihantyauùadhavãryàõi mantràn duùñagraho yathà . ato yo viparãtaþ syàtsukhasàdhyaþ sa ucyate . abaddhamålaþ kùupako yadvadutpàñane sukhaþ . tribhirdoùairanàkràntaþ ÷yàvauùñhaþ pióakãsamaþ . avedano niràsràvo vraõaþ ÷uddha ihocyate . kapotavarõapatimà yasyàntàþ kledavarjitàþ . sthirà÷cipiñikàvanto rohantãti tamàdi÷et . råóhavartmànamagranthima÷ånamarujaü vraõam . tvaksavarõaü samatalaü samyagråóhaü vinirdi÷et . doùaprakopàdvyàyàmàdabhivàtàdajãrõataþ . harùàtkrodhàdbhayàdvàpi vraõo råóho'pi dãryati .

#<kçtyàdåùaõã># strã kçtyà dåùate'nayà dåùi--lyuñ ïãp . 1 oùadhibhede . %<atho valàsanà÷anàþ kçtyàdåùaõã÷ca yàstvà ihàyàntvoùadhãþ>% athaø 8, 7, 10 %<anayà'hamoùadhyà sarvàþ kçtyà adåduùam>% 10, 1, 4, . àïgirase 2 jaïgióe çùibhede puø . %<aïgirà asi jaïgióa! rakùitàsi jaïgióa!>% ityupakrame %<akùakçtyàstripa¤cà÷ãþ ÷ataü kçtyàkçta÷ca ye . sarvàn vinaùñatejaso'rasàü jaïgióaskarat>% ityàdyuktvà %<kçtyàdåùaõa evàyamato aràtidåùaõaþ>% ityuktam . athaø 19, 34, 1,

#<kçtyàdåùi># puø kçtyàü parakçtàbhicàrajà dåùayati dåùi--in . kçtyànà÷ake jaïgióe maõibhede . araõyàdanya àbhçtaþ kçvyà anyorasebhyaþ . kçtyàdåùirayaü maõiratho aràtidåùiþ athaø 2, 4, 5, 6,

#<kçtrima># naø kç--ktri trermap ca . 1 viólavaõe, mediø 2 kàcalavaõe, 3 turaùkanàmagandhagravye, 4 rasà¤jane ca ràjaniø . 5 sihlake puø mediø 7 kriyayà niùpannamàtre triø . %<sakhà garãyàn ÷atru÷ca kçtrimastau hi kàryataþ>% %<cikraüsayà kçtrimapatripaïkteþ kapotapàlãùu niketànànàm . màrjàramapyàyatani÷calàïgaü yasyàü janaþ kçtrimameva mene>% màghaþ . %<kçtrimàkçtrimayoþ kçtrise kàryasaüpratyayaþ>% vyàø paø . dvàda÷aputramadhye svayaükçte %<sadç÷aü tu prakuryàdyaü guõadoùavicakùaõam . putraü putraguõopetaü sa vij¤eya÷ca kçtrimaþ>% iti manåkte 8 putrabhede puø . sadç÷aü svajàtãyaü %<sajàtãyeùvayaü proktastanayeùu mayà vidhiþ>% upasaühàràt . %<kçtrimaþ syàt svayaü kçtaþ>% yàø . %<kçtrimastu putraþ svayaü putràrthinà dhanakùetrapradar÷anàdilobhanenaiva putrãkçtaþ màtàpitçvihãnastatsadbhàve tatparatantratvàt>% mitàø . kalau tu %<dattaurasetareùàü ca putratvena parigrahaþ>% iti àdityapuø dattaurasabhinnànàü putratàkaraõaniùedhàt na tasya kartavyatà eva¤ca %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca>% kalidharma pratipàdaka parà÷aravacane kùetrajapadasya aurasavi÷eùaõatvaü kçtrimapadapadasya ca dattakavi÷eùaõatvaü kalpanãyamiti dattacandrikà gauóade÷ãyànàü tathàcàra÷ca . parà÷aravacanasthakçtrimapadaü na yaugikaü kintu paribhàùikasvayaükçtaviùayameva anyathà dattakasya kçtrimatvavi÷eùaõaü vyathaü syàt ataþ àdityapuràõavacanasthadattapadasya kçtrimopalakùaõaparatà yukteti kalau kçtrimaputrasyàpi gràhyateti dattaka mãmàüsàdayaþ . pà÷càttyàdivahude÷eùvasya pracàraþ . anayoryuktatvàyuktatvasadbhàve'pi àcàrasya balvattvàdvyavasthà . aya¤ca %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca . gåóhotpanno'paviddhaþsyu rdàyàdàbàndhavà÷ca ùañ>% manunà bandhudàyaharatvenoktaþ . svàrthe ka . tatràrthe . sihlake puø jañàdharaþ, . turaùkanàmagandhadravye ràjaniø .

#<kçttrimadhåpa># puø karmaø nànàsugandhidravyasaüyogajàte da÷àïgaùoóa÷àïgàdau dhåpe amaraþ .

#<kçtrimaputra># puø karmaø . 1 kçtrime putrabhede . kçtrimasutàdayo'pyatra . svàrthe ka . tatràrthe vastràdiracitaputtalikàyà¤ca . %<sà kandukaiþ kçtrimaputrakai÷ca>% kumà0

#<kçtvan># triø kç--ïvanip tuk ca . kartari . %<tadindràva à bhara yenà daü÷iùñha kçtvane>% çø 8, 25, 24, striyàü ïãp ra÷càntàde÷aþ . %<mahàsivemnaþ sahakçtvarã bahum--ya÷aþpañaü tadbhañacàturãturã>% naiùaø .

#<kçtvà># avyaø kç--kçtau hiüsàyàü và ktvà . 1 vidhàyetyarthe %<kçtvàvakà÷e rucisaüprakëptam>% bhaññiþ . 2 hiüsitvetyarthe ca .

#<kçtvã># strã vyàsaputra÷ukadevasya 1 kanyàyàm . %<parà÷ara kulodbhåtaþ ÷ukonàma mahàtapàþ . bhaviùyati yuge tasmin (dvàpare) mahàyogã dvijarùabhaþ . vyàsàdaraõyàü sambhåto vidhåmo'gniriva jvalan . sa tasyàü pitçkanyàyàü (pulastyakanyàyàm) pãvaryàü janayiùyati . kanyàü putràü÷ca caturo yogadharmàn mahàbalàn . kçùõaü gauraü prabhuü ÷ambhuü kçtvãü kanyàü tathaiva ca . brahmadattasya jananãü mahiùãü tvaõuhasya ca>% harivaüø 18 aø . %<aõuhonàma tasyàsãt putraþ paramadhàrmikaþ . pràdàt kanyàü ÷uka stasmai kçtvãü påjitalakùaõàm . satva÷ãlaguõopetàü yogadharmaratàü sadà>% harivaüø 23 aø vede svàtvyàdiø àtaãttvam . 2 kçtvetyarthe ca . %<apàgåhannamçtàü martyebhyaþ kçtvã>% çø 10 . 17 . 2 . %<kçtvã kçtvà>% bhàø %<jàtavedo'vàóóhavyàni surabhãõi kçtvã>% 10 . 15 . 12 . 3 karmaõi strãø niruø %<bhràtaranu vaþ kçtvyemasi>% çø 1 . 161 . 3 . %<kçtvà karõaõà emasi ema>% bhà0

#<kçtvya># triø kçtvãü karma arhati yat . karmàrhe karmakàrake %<ajyase'gne ràjã na kçtvyaþ>% çø 6 . 2 . 8 %<kçtvyaþ havirvahanàdãnàü karmaõàü kartà>% bhà0

#<kçtsa># naø kçntati kçõatti và kçta--chedane veùñane và saþ kicca . jale 2 samudàye 3 pàpe puø siø kau0

#<kçtsna># naø kçta--ksna . 1 sakale 2 jale 3 kukùau puø . 2 a÷eùe triø mediø %<tànakçtsnavido mandàn kçtsnavinna vicàlayet>% gãtà . kçtsnasya bhàva ùya¤ . kàrtsnyanaø tal . kçtsnatà strã tva kçtsnatva . naø sàkalye . kàrtsnyàyattyoþ sampadyamàne sàtiþ . jalasàt sampadyate

#<kçdara># puø kç--aran %<kçdaràdaya÷ca>% uõàø niø . kusåle annakoùñhe ujjvalaø . 2 di÷auttara ca naø niruø . 3 gçhe puø niruø .

#<kçdhu># triø kçta--un bàø kit pçùoø . hrasve niruø . %<yadasyà aühurbhedyàþ kçdhusthålamupàtasat>% yajuø 23, 28, %<pratãtyena kçdhunà tçpàsaþ>% çø 4, 5, 14, kçdhunà hrasvena bhàø %<mama svanàt kçdhukarõo bhayàtte>% çø 10, 27, 3 svàrthe ka . tatràrthe . tataþ ati÷àyane iùñhan çtoraþ . kradhiùñha . ãyasun . kçdhãyas ati÷ayenahrasvetriø ãyasuni striyàü ïãp . bhàve imanic kradhimana puø aõ rkàrdhava naø hrasvatve

#<kçntatra># naø kçta--ktran mum ca . làïgale siø kauø .

#<kçntana># naø kçta--lyuñ bàø mum ca . 1 chedane kartane %<kçntanaü nasvake÷ànàü chedana¤ca vanaspateþ . ÷àvà÷auce na kartavyaü pañhanaü pàñhanaü tathà>% nàradaþ . kartari lyu mum ca . 2 chedake triø karaõe lyuñ . bàø mum ca . 3 chedanasàdhane %<nàtaþ paraü karmanibandhakçntanam>% bhàgaø 6, 2, 4, striyàü ïãp . nakhanikçntanã

#<kçntavicakùaõà># strã kçnta (chindhi) vicakùaõa! ityucyate yasyàü kriyàyàü mayåø saø . vicakùaõasambodhanakakartanàrthanide÷akriyàyàm .

#<kçpa># kalpane (samprattau) bhvàø àtmaø luïi luñi ëñi ëïi ca ubhaø vçtàdi akaø veñ . asya çtaþ rakàrasthàne laþ . kalpate . akalpat--akalpiùña--akëpta . kalptàsi kalpitàse kalpsyati kalpsyate--kalpiùyate . kalpitavyaþ--kalptvyaþ kalpanam kalpaþ . këptaþ këptiþ . õici . kalpayati te acakalpat ta--acãkëpat ta . kalpitaþ kalpanà kalpayità . %<këpi sampadyamàne>% vàrtiø . etadyoge sampadyamàne kartari caturthã . bhaktirj¤ànàya kalpate . %<kalpavit kalpayàmàsa vanyàmevàsya saüvidhàm>% %<këptena sopànapathena>% raghuþ . %<rucisaüprakëptam>% bhaññiþ %<prajàpatikalpitayaj¤abhàgam>% kumàüø . chedane ca sakaø %<këptake÷anakha÷ma÷ruþ>% manuþ %<kalpanaü chedanam>% kullåø .
     anu + prathamavidhànapratinidhãkaraõe sakaø %<÷aktaþ prathamakalpasya yo'nukalpe pravartate>% smçtiþ .
     ava + avadhàraõe %<anavakëptàvevaþ>% siø kauø .
     à + bhåùaõe sakaø àkalpaþ bhåùà
     vi + kalpi--saü÷aye vikalpayati saü÷ete ityarthaþ .
     sam--kalpi idaü kariùyàmãtyebaüråpe mànasavyàpàrabhede . %<kàmaþ sakalpovicitsetyàdi>% ÷rutiþ %<manasà saükalpayati vàcà'bhilapati>% smçtiþ . mànasakarmàbhilàpane %<saükalpena vinà ràjan! yatki¤cit karute naraþ>% tiø taø .

#<kçpa># daurbalye adaø curàø ubhaø akaø señ . kçpayati te acikçpatta

#<kçpa># yutau citrãkaraõe và curàø pakùe bhvàø paraø señ . kalpayati te kalpati acakalpaacãkëpat--ta akalpãt .

#<kçpa># puø cuø kçpa--ac . ràjarùibhede %<yathà ru÷amaü ÷yàvakaü kçpamindra! pràvaþ>% çø 8, 3, 12, %<ru÷amaü ÷yàvakaü kçpaü caitannàmakàüstrãn ràjarùãn>% yathà pràvaþ bhàø . kçpà astyasya pàlanasàdhanatvena ar÷aø ac . ÷aradvato gàtamasya 2 putre 3 tatsutàyàü strã ïãp . yathà ca tayorutpattistannàmatà ca tathà bhàø àø 130 aø uktaü yathà %<kçpasyàpi mama brahman! sambhavaü vaktumarhasi . ÷arastambàt katha jaj¤a katha và'stràõyavàptavàn . vai÷ampàyana uvàca . maharùergotamasyàsoccharadvànnàma gautamaþ . putraþ kila mahàràja! jàtaþ saha ÷arairvibho! . na tasya vedàdhyayane tathà vuddhirajàyata . yathà'sya buddhirabhabaddhanurvede parantapa! . adhijammuryathà vedàüstapasà brahmacàriõaþ . tathà sa tapasopetaþ sarvàõyastràõyavàpa ha . dhanurvedaparatvàcca tapasà vipulena ca . bhç÷aü santàpayàmàsa devaràja sa gautamaþ . tato jànapadãü nàma devakanyàü sure÷varaþ . pràhiõottapaso vighnaü kuru tasyeti kaurava! . sà hi gatvà÷ramaü tasya ramaõãyaü ÷aradvataþ . dhanurvàõadharaü bàlà lobhayàmàsa gautamam . tàmekavasanàü dçùñvàgautamo'psarasaü vane . loke'pratimasaüsthànàü protphullanayano'bhavat . sadhanu÷ca ÷arastasya karàbhyàmapatadbhuvi . vepathu÷càpi tàü dçùñvà ÷arãre samajàyata . sa tu j¤ànagarãyastvàttapasa÷ca samarthanàt . avatasthe mahàpràj¤o dhairyeõa parameõa ha . yastasya sahasà ràjan! vikàraþ samadç÷yata . tena susràva reto'sya sa ca tannàvabudhyata . dhanu÷ca sa÷araü tyaktvà tathà kçùõàjinàni ca . sa vihàyà÷ramanta¤ca tà¤caivàpsarasaü muniþ . jagàma retastattasya ÷arastambe papàta ca . ÷arastambe ca patitaü dvidhà tadabhavannçpa! . tasyàtha mithunaü jaj¤e gautamasya ÷aradvajaþ . mçgayà¤carato ràj¤aþ ÷àntanostu yadçcchayà . ka÷cit senàcaro'raõye mithunaü tadapa÷yata . dhanu÷ca sa÷araü dçùñvà tathà kçùõàjinàni ca . j¤àtvà dvijasya càpatye dhanurvedàntagasya ha . sa ràj¤e dar÷ayàmàsa mithunaü sa÷araü dhanuþ . sa tadàdàya mithunaü ràjà ca kçpayànvitaþ . àjagàma gçhàneva mama puttràviti bruvan . tataþ saüvardhayàmàsa saüskàrai÷càpyayojayat . pràtãpeyo nara÷reùñho mithunaü gautamasya tat . gautamo'pi tato'bhyetya dhanurvedaparo'bhavat . kçpayà yanmayà bàlàvimau saüvardhitàviti . tasmàttayornàma cakre tadeva sa mahopatiþ . gopitau gautamastatra tapasà samavindata . àgatya tasmai gotràdi sarvamàkhyàtavàstadà . caturvidhaü dhanurvedaü ÷àstràõi vividhàni ca . nikhilenàsya tatsarvaü puhyamàkhyàtavàüstadà . so'cireõeva kàlena paramàcàryatàü gataþ . tato'dhijagmuþ sarve te dhanurvedaü mahàrathàþ . dhçtaràùñràtmajà÷caiva pàõóavàþ saha yàdavaiþ . vçùõaya÷ca nçpà÷cànye nànàde÷asamàgatàþ>% . %<ahalyà kanyakà yasyàü ÷atànandastu gotamàta . tasya nçtyadhçtiþ putro dhanurvedavi÷àradaþ . ÷aradvàüstatasutoyasya svarve÷yàdar÷anàt kila . ÷arastambe'patadreto mithunaü tadabhåt ÷rutam . taddçùñvà kçpayà'gçhõàcchàntanurmçgayàü caran . kçpaþ kumàraþ kanyà ca droõapatnyabhavat kçpã>% bhàgaø 9, 210 . sa ca rudràü÷asambhåtaþ yathàha %<yastu ràjan . kçponàma brahmarùirabhavat kùitau . rudràõàntu gaõàdviddhi saübhåtamatipauruùam>% bhàø àø 67 aø . ma ca cirajãvã . %<a÷vatthàmà balirvyàso hanåmàü÷ca vibhãùaõaþ . kçpaþ para÷uràma÷ca saptaite cirajãvinaþ>% puràø . %<tato dãrghàyuyaü vyàsaü ràmaü drauõiü kçpaü balim . prahlàda¤ca hanåmantaü vibhãùaõamathàrcayet>% tiø taø gargaþ . 4 karmaõi ca %<yamàsà kçpanãóaü bhàsà ketum vardhayanti>% çø 10, 20, 3, %<kçpanãóaü karmasthànam>% bhàø .

#<kçpaõa># triø kçpa--kyun na latvam . adàtari kadarye amaraþ %<kçpaõena samodàtà na ka÷cidbhuvi vidyate . anannanneva vittàni yat parebhyaþ prayacchati>% vyàsaþ . %<dàtàraü kçpaõaü manye mçto'pyarthaü na mu¤cati>% vyàsaþ . 2 mande triø mediø %<kåpaõàþ phalahetavaþ>% gãtà . 3 mahàvyasanapràpte dãne . %<mahadvà vyasanaü pràptodãnaþ kçpaõa ucyate>% . ràmàø . ÷reõyàø abhåtatadbhàve'rthe'sya kçtàdibhiþ saø . kçpaõakçtaþ . kçpaõasya bhàvaþ vya¤ . kàrpyaõya dãnatàyàü naø %<kàrpaõyadoùopahatasvabhàvaþ>% gãtà . tal . kçpaõatà strã, tva kçpaõatva naø tatràrthe . 4 dainye naø . %<vaktuü na tvahamutsahe sakçpaõaü dehãti dãnaü vacaþ>% ÷ànti÷aø . sukhàø vedanàyàm kyaï . kçpaõàyate dainyamanubhavatãtyarthaþ . sukhàø astyarthe ini . kçpaõin dainyayukte triø striyàü ïãp . 5 krimau puø mediø . kçtaþ paõoyasya vede niø talopaþ . 6 kçtapaõe paõakrãte dàsàdau %<etadakùaraü gàrgyaviditvà'smàllokàt praiti sa kçpaõaþ>% vçø uø . %<kçpaõaþ paõakrãta iva dàsàdiþ>% . bhà0

#<kçpà># strã krapa--bhidàø aï %<kçpeþ saüprasàraõa¤ca>% gaõasåø saüpraø . anugrahecchàyàü pratyupakàrànapekùayà paraduþkhapraharaõecchàyàm amaraþ %<mithune kçpàvatã>% kumàø .

#<kçpàõa># puø kçpàü nudati nuda--óa saüj¤àyàü õatvam . 1 khaïge amaraþ . gauràø ïãù . 2 kartaryàm strã amaraþ . 3 churikàyàm strã meñiø . svàrthe ka . kçpàõaka . khaóagepuø ñàp ata ittvam . kçpàõikà churikàyàü strã hemaca0

#<kçpàdvaita># puø bauddhabhede hemaø .

#<kçpàlu># triø kapàü làti là--àdàne mitaø óu . dayàlau kapàyukte amaraþ .

@<[Page 2194a]>@
#<kçpãña># naø kçpa--kãñan . 1 udare 2 jale ca mediø . 3 vane 4 indhane ca ÷abdaratnàø . kçpãñayoniþ .

#<kçpãñapàla># puø kçpãñaü pàlayati pàli--aõ upaø daø . 1 samudre . 2 kenipàte naukàïge kàùñhabhede ca mediø 3 vàyau ÷abdaratnàø tasya udaravanayoþpàlakatvàt tathàtvam .

#<kçpãñayoni># puø kçpãñasya jalasya yoniþ kçpãñaü kàùñhaü yoni rasya và . bahnau amaraþ agneràpaþ iti ÷rutestasya jala hetutvàt kàùñhodbhåtatvàcca tathàtvam . tatpuruùe strã iti bhedaþ

#<kçpãpati># puø 6 taø . droõàcàrye ÷abdamàlà . tasyàstatpatitvakathà kçpa÷abde dç÷yà .

#<kçpãsuta># puø 6 taø . bhàrataprasiddhe a÷vatthàmni trikàø kçpãtanayàdayo'pyatra

#<kç(kri)mi># puø krama--in ataittvam %<bhrameþ samprasàraõa¤ca>% uø ityataþ samprasàraõànuvçttau sampravà . 1 kùudrajantubhede ujjvalaø . %<lumpanti kãñakçmayaþ paritastathaite>% nàgàrjanãye çkàrayuktapàñhaþ . 2 lakùàyàü 3 kçmiyukte 4 khare gardabhe ca mediø . 5 rogabhede puø . tannidànàdi su÷rute uktaü yathà %<athàtaþ kçmirogamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . ajãrõàdhya÷anàsàtmyairviruddhamalinà÷anaiþ . avyàyàmadivàsvapnagurvatisnigdha÷ãtalaiþ . màùapiùñànnavidalavisa÷àlåkaùerukaiþ . parõa÷àkasurà÷uktadadhikùãraguóekùubhiþ . palalànåpapi÷itapinyàkapçthukàdibhiþ . svàdvamladravapànai÷ca ÷leùmà pitta¤ca kupyati . kçmãn bahuvidhàkàràn karoti vividhà÷rayàn . àmapakvà÷ayasteùàü prasavaþ pràya÷aþ smçtaþ . viü÷ateþ kçmijàtãnàü trividhaþ sambhavaþ smçtaþ . purãùakapharaktàni teùà vakùyàmi lakùaõam . ayavà viyavàþ kippà ÷cipyàgaõóåpadàstathà . cåravo dvimukhà÷caiva saptaivaite purãùajàþ . ÷vetàþ såkùmàstudantyete gudaü pratisaranti ca . teùàmevàpare pucchaiþ pçthava÷ca bhavanti hi . ÷ålàgnimàndyapàõóutvaviùñambhabalasaïkùayàþ . prasekàrucihçdrogavióbhedàstu purãùajaiþ . raktà gaõóåpadà dorghà gudakaõóånipàtinaþ . ÷ålàñopa÷akçdbhedapaktinà÷akarà÷cate . darbhapuùpàþ 1 mahàpuùpàþ 2 pralånà 3 ñipiñà 4 stathà . pipãlikà 3 dàruõà÷ca 6 kaphakopasamudbhavàþ . roma÷à romamårdhànaþ sapucchàþ ÷yàvamaõóalàþ . måóhadhànyàïguràkàràþ ÷uklàste tanavastathà . majjàdà 1 netraleóhàra 2 stàlu÷rotabhuja 3 stathà . ÷irohçdrogavamathuprati÷yàyakarà÷cate . ke÷aromanakhàdà÷ca 4 dantàdàþ 5 kikki÷à 6 stathà . kuùñhajà÷ra parãmarpà 7 j¤eyàþ ÷oõitasambhavàþ . te saraktà÷ra kçùõàya srigdhà÷ca pçthayastathà . raktàdhiùñhànajàn pràyovikàràn janayanti te . màùapiùñànnalavaõaguóa÷àkaiþ purãùajàþ . màüsamàùaguóakùãradadhi÷uktaiþ kaphodbhavàþ . viruddhàjãrõa÷àkàdyeþ ÷oõitotthà bhavanti hi . jvaro vivarõatà ÷ålaü hçdrogaþ madasaübhramaþ . bhaktadveùo'tisàra÷ca sa¤jàtakçmilakùaõam . dç÷yàstrayoda÷àdyàstu kçmãõàü parikãrtitàþ . ke÷àdàdyàstvadç÷yàste dvàvàdyau parivarjayet . eùàmanyatamaü j¤àtvà jighàüsuþ mnigvamàturam>% . %<tudantyàmatvacaü rda÷à ma÷akàmatkuõàdayaþ . rudantaü vigataj¤ànaü krimayaþ krimilaü yathà>% bhàga0, 3, 31, 28, svàrthe ka tatràrthe %<tato bhakùayatastasya phalàt kçmirabhådaõuþ . satyavàgastu sa muniþ kçmirmàü da÷atàmayam>% . %<evamuktvà sa ràjendro grãvàyàü sannive÷ya tam . kçmikaü pràhasattårõaü mumårùurnaùñacetanaþ>% bhàø àø 43 aø .

#<kçmikaõñaka># naø kçmau kçmiroge kaõñakamiva tannà÷aka tvàt . 1 vióaïge 2 citràïge (cità) 3 udumbare ca mediø teùàü tannà÷akatvàt tathàtvam .

#<kçmikara># puø kçmiü karoti kç--tàcchãlyàdau ñaca . kãñabhede %<koùñhàgàrã kç(kri)mikaroyasya maõóalapucchakaþ>% su÷ruø pràõanà÷anakãñoktau

#<kçmikarõa(ka)># puø kçmiyuktaþ karõoyatra và kap . su÷rutokte karõarogabhede . %<yadà tu mårchantyathavàpi jantavaþ sçjantyapatyànyathavàpi makùikàþ . tada¤janatvàt ÷ravaõo nirucyate bhiùagbhiràdyaiþ kçmikarõakastu saþ>% . %<kçmikarõapratãnàhau vidradhirdvividhastathà>% . %<kçmikarõakanà÷àrthaü kçmighnaü yojayedvidhim>% iti ca su÷ruø .

#<kçmikoùottha># naø kçmeþ koùàduttiùñhati ud + sthà--ka 5 taø . kauùeye (re÷mã kàpaóa) vastre amaraþ .

#<kçmigranthi># puø su÷rutokte sandhigatarogabhede . tadvivçtiryathà %<athàtaþ sandhigatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ påyàlamaþ sopanàhaþ sràvaþ parvaõikàlajã . kri(kç) mi granthi÷ca vij¤eyà rogàþ sandhigatà naveti>% vibhajya kri (kç)migranthirvartmanaþ pakùmaõa÷ca kaõóå kuryuþ kçmayaþ sandhi jàtàþ . mu÷ru0

#<kçmighna># puø kçmiü hanti hana--tàcchàlyàdau óhak %<hanteratpårbasya>% pàø niyamàt na õatvam . 1 vióaïge amaraþ 2 palàõóau (peyàja) 3 kolakande 5 pàribhadre (pàlidàmàü dàra) 6 bhallàtake (bhelà) ca ràjaniø teùàü kçmighàtitayà tathàtvam 7 haridràyàü strãø bhàvapraø ajàø ñàp . 8 vióaïge strãø ïãp ràjani0

#<kçmija># naø kçmibhirjanyate kçmerjàyate và jana--óa . 1 aguruõi amaraþ . 2 kçmijàtamàtre triø 3 làkùàyàü strãø ràjani0

#<kçmijagdha># naø kçmibhirjagdham . upacàràt tajjàte agurucandane ràjani0

#<kçmijalaja># puø kçmiriva jalajaþ . kçmi÷aïkhe ràjani0

#<kçmiõa># triø kçmirastyasya pàmàø na õatva¤ca . kçmiyukte

#<kçmidantaka># puø kçmiyuktodanto'tra . dantarogabhede %<kçùõacchidra÷calaþ sràvã sasaürambho mahàrujaþ . animitta rujovàtàt sa j¤eyaþ kamidantakaþ>% tallakùaõam %<÷auùiro gala÷àlåkaü kaõñakà kçmidantakaþ>% kùudrarogagaõanàyàm su÷ru0

#<kçmiphala># puø kçmayaþ phale'sya . udumbare ÷abdacintà0

#<kçmibhojana># puø kçmimirbhujyate'tra bhuja--àdhàre lyuñ 6 taø . narakabhede tàmisràndhatàmisràdyupakrame andhakåpakçmibho jana ityàdinà vibhajya bhàgaø 5 . 26 . 24 tatsvaråpàdyuktaü yathà %<yastviha và asaüpibhajyà÷nàti yat ki¤canopanamata nirmitapa¤cayaj¤ovàyamasaüstutaþ sa paratra kçmibhojane narakàdhame nipatati . tatra ÷atasahasrayojane kçmikuõóe kçmibhåtaþ svayaü kçmibhireva bhakùyamàõaþ kçmibhojanoyàvattadaprattàprahutàdo'nirve÷amàtmànaü yàtayate>% . kçmibhakùàdayo'pyatra viùõupuø tannàmatayaiva kãrtanàt

#<kçmimat># triø kçmi + astyarthe matup mopadhatve'pi yavàdiø na masyavaþ . kçmiyukte striyàü ïãp .

#<kçmiripu># 6 taø . vióaïge ÷abdaratnàø . kçmi÷atruprabhçtayo'pyatra

#<kçmila># triø kçbhiü làti là--ka . kçbhiyukte bahuprasavàyàü striyàü strãø hemaca0

#<kçmilà÷va># puø àjamãóhavaü÷ye nçpabhede %<àjamãóhàttu nãlinyàü su÷àntirudapadyata . purujàtiþ su÷ànte÷ca vàhyà÷vaþ purujàtitaþ . vàhyà÷vatanayàþ pa¤ca babhåturamaropamàþ . mudgalaþ sç¤jaya÷caiva ràjà vçhadipustathà . yavãnara÷ca vikràntaþ kçmilà÷va÷ca pa¤camaþ>% harivaüø 32 a0

#<kçmilodara># triø kçmiü làti là--ka tàdç÷arudaramasya . kçmiyuktodararogabhedayukte . %<bhuktvà'spçsaüsyasaüspçùñojàyate kçmilodaraþ>% ÷àtàø .

#<kçmivàriruha># puø kçmiriva vàriruhaþ . kçmi÷aïkhe ràjani0

@<[Page 2195b]>@
#<kçmivçkùa># puø kçmipradhàno vçkùaþ . koùàmre pràvaprakà÷aþ .

#<kçmi÷aïkha># puø kçmiriva ÷aïkhaþ . ÷aïkhabhede ràjani0

#<kçmi÷ukti># strã kçmiriva ÷uktiþ . jala÷uktau ràjani0

#<kçmi÷aila># puø kçmãõàü ÷aila iva . balmãke . kçmiparvatàdayo'pyatra pu0

#<kçmãlaka># puø kçmãt ãrayati janayati ãra--õvul rasya laþ . vanamudge ràjaniø .

#<kçmuka># puø kramuka + pçùoø . guvàkavçkùe tasyotpattikathà ÷ataø bràø 6 . 6 . 2 . 11 %<sà kàrmukã syàt . devà÷càsurà÷cobhaye pràjàpatyà aspardhanta te devà agnimanãkaü kçtvà surànabhyàyaü stasyàrciùaþ pragçhãtasyàsurà agraü pràvç÷caüstadasyàü pratyatiùñhatsa kçmuko'bhavattasmàt sasvàdu rasohi tasmàdu lohito cirhi sa eùo'gnireva yat kumuko'gnimevàsminna tat sambhåtiü dadhàti>% . kçmukasyeyam aõ ïãp . kàrmukã kumukasambandhinyàü samidhi strã

#<kçva># kçtau hiüse ca idit svàø paø sakaø señ ÷rau kç ityàde÷aþ . kçõoti--akçõot akçõvãt . idittvàt kuõvyate ityatra na nalopaþ .

#<kçvi># puø karotyanena kç--vi kicca . tantuvayanasàdhanadravye tantre (tàüta) siø kauø .

#<kç÷a># tanåkaraõe divàø paraø sakaø señ . kç÷yati irit akç÷at akar÷ãt . õici kar÷ayati te acãkç÷at--ta acakar÷atta . kar÷ayàm babhåva àsa cakàra cakre . kç÷aþ .

#<kç÷a># triø kç÷a--kta niø . 1 alpe, 2 såkùme ca . %<àkà÷e÷àstu vij¤eyà bàlavçddhakç÷àturàþ>% ùñhapavàsakç÷aü tantu %<kùatriya¤caiva sarpa¤cabràhmaõaü và bahu÷rutam . nàvamanyeta vai bhåyaþ kç÷ànapi kadàcana>% manuþ %<bràhmaõasya sura÷reùñha! kç÷a vçtteþ kadàcana>% bhàø ànuø 62 aø . såkùme kç÷odarã . kç÷asya bhàvaþ imanic kra÷imat tadbhàve puø . ùya¤ . kàr÷ya naø . tal . kç÷atà strã, tva kç÷atva naø tadbhàve %<tvayyevaü kç÷atà kutaþ>% sàø daø . ati÷ayena kç÷aþ iùñhan kra÷iùñha ãyasun kra÷ãyas . ati÷ayakç÷e triø ãyasau striyàü ïãp .

#<kç÷ara># puø kç÷amalpamàtràü ràti rà--ka . %<tilataõóula saümi÷raþ kç÷araþ parikãrtitaþ>% smçtyukte 1 pakvànnabhede hemacaø . (khicaóã) khyàte 2 pakvànnabhede ratrã ñàp bhàvapraø kçtànna÷abde lakùaõàdi dç÷yam . kç÷ara÷ca ÷anai÷caràya gçhayaj¤e balitvena deyaþ yathàha matsyapuràø %<radanaü raverdadyàt somàya ghçtapàyasam . saüyàvakaü kuje dadyàt kùãrànnaü somasånave . dadhyodana¤ca jãvasya ÷ukràya tu ghçtaudanam . ÷anai÷caràya kç÷aramàjamàüsa¤ca ràhave . citraudana¤ca ketubhyaþ sarvabhakùyaiþ samarceyet>% .

#<kç÷alà># strã kç÷aü kàr÷ya làti là--ka ñàp . ke÷e ÷abdaca0

#<kç÷a÷àkha># puø kç÷à ÷àkhà yasya . 1 parpañe (pàpaóã) ràjaniø 2 hrasva÷àkhànvite triø .

#<kç÷àïgã># strã kçõmaïgaü yasyàþ ïãù . 1 priyaïguvçkùe ÷abdacandrikà 2 såkùmàïgayukte triø striyàü ïãù .

#<kç÷ànu># puø kç÷a--ànuk . 1 vahnau 2 citrakavçkùe ca amaraþ . tasya tannàmakatvàt %<tasmin kç÷ànusàdbhåte>% bhaññiþ . 3 somapàlake . %<itkç÷ànorasturmanasàha bibhyuùà>% çø 9, 77, 2, %<kç÷ànoþ somapàlasyaþ>% %<kç÷ànuþ somapàlaþ savyasya padaþ>% aitaø bràø 3, 26, bhàø . %<kç÷ànurastà manasà bhuraõyan>% çø 4, 27, 3, %<kç÷ànuretannàmakaþ somapàlaþ>% bhàø . 4 savyapàr÷vasyara÷midhàrake ca . %<kç÷àno! savyànàyaccha>% tàø vràø %<kç÷ànurnàma savyapàr÷vasthànàü ra÷mãnàü dhàrayiteti>% bhàø . tataþ matvarthe goùadàø ñan . kç÷ànuka vahniyukte triø tadgaõe kç÷ànusthàne kç÷àku iti và pàñhaþ kç÷àko÷ca vahnirevà'rthaþ .

#<kç÷ànuretas># puø kç÷ànau pavitaü reto'sya . 1 mahàdeve ama raþ . tasya yathà vahnau tejoniùekaþ tathà kàlikàpuø 47 aø uktaü kàlikàpuø ÷abde 2055 puø tatkathàmàtraü dç÷yaü vistarastu kàlikàpuràõe dç÷yaþ . 6 taø . 2 vahne stejasi naø .

#<kç÷à÷va># triø kç÷o'÷vo'sya . 1 hrasvà÷vasvàmini . tçõavinduvaü÷ye 2 ràjarùibhede puø . %<tat putràt saüyamàdàsãt kç÷à÷vaþ sahadevajaþ . kç÷à÷vàt somadatto'bhåt>% bhàgaø 9, 2, 22, ÷loø . 3 dakùajàmàvçbhede puø %<kç÷à÷vo'rciùi bharyàyàü dhåmake÷amajãjanat . dhiùaõàyàü veda÷iraü devalaü vayunaü manum>% bhàgaø 66, 18, ÷loø . ràmàø tu anyanàmikavordakùakanyayoþ tadbhàryàtvamuktaü yathà %<marvàstràõi kç÷à÷vasya putràþ paramadhàrmikàþ . kau÷ikàya purà dattà yadà ràjyaü pra÷àsati . te'pi putràþ kç÷ànusya prajàpatisutàsutàþ . naikaråpà mahàvãryà dãpti malo jayàvahàþ . jayà ca suprabhà caiva dakùakanye sumadhyame . asuvàtàü ca ÷astràõi ÷ataü paramabhàkharam . pa¤cà÷ataü sutàn lebhe jayà landhavarà varàna . badhàyàsurasainyànàmaprameyànuråpiõaþ . suprabhà'janayaccyapi putràn pa¤cà÷ataü punaþ . saühàrànnàma durdharùànduràkràmànbalãyasaþ . tàni càstràõi vettyeùa yathàvatku÷ikàtmajaþ . apårvàõàü ca janane ÷akto bhaya÷ca dharmavit>% . %<devi etàni sarahasyàni jçmbhakàstràõi yàni bhagavataþ kç÷à÷vàt kau÷ikamçùimupasaükràntàni tena ca tàóakàbadhe prasàdokçtàrnyàyyasya>% uttararàmaø . %<vya÷vaþ sà÷vaþ kç÷à÷va÷ca ÷a÷avindu÷ca pàrthivaþ>% bhàø saø 8 aø yamasabhyoktau %<dhaundhumàrirdçóhà÷va÷ca>% ityupakrame %<saühatà÷vonikumbhasya putroraõavi÷àradaþ . akç÷à÷vakç÷à÷vau ca saühatà÷va÷ca tau nçpa>% harivaø 12 aø ukte dhundhuùàravaü÷ye 3 nçpabhede ca . tataþ tena proktamadhãyate nañasåtram ini . kç÷à÷vin tatproktanañasåtràdhyàyiùu baø vaø .

#<kç÷ikà># strã kç÷aiva svàrthe ka . àkhukarõãlatàyàü (undurakàõã) ràjaniø .

#<kçùa># vilekhane àkarùaõe ca tudàø àø sakaø aniñ . kçùate . akçkùata--akçùña . cakçùe cakçùiùe . kraùñà krakùãùña krakùyate . karùaõam . pranikçùate .

#<kçùa># vilekhane àkarùaõe ca bhvàø paraø sakaø aniñ . karùati akràkùãt--akàrkùãt--akçkùat . cakarùa cakarùitha cakçùiva . kraùñà kçùvàt krakùyati . karmaõi kçùyate akarùi akçkùàtàm akçùàtàm . kçùyaþ karùaõãyaþ kraùñavyaþ . kraùñà karùakaþ karùã karùan kçùyamàõaþ . krakùyan krakùyamàõaþ . kçùñaþ kçùñiþ kçùñvà anukçùya . karùaþ karùaõam .
     anu + pårvasthitasya padàdeþ uttaravàkye yojanàrthe anusandhàne anuùaïge sakaø anukarùati . anukarùa÷abde vivçtiþ
     apa + hãnatàkaraõe svakàlàt pårbatra kàle karaõe ca sakaø apakarùati apakarùasapiõóanam . apakçùñaþ . apakarùa÷abde vivçtiþ
     apa + à + nivartane sakaø . %<tama÷akyamapàkraùñuü nide÷àt svargiõaþ pituþ>% raùuþ .
     abhi + àbhimukhyena karùaõe sakaø abhikarùati .
     ava + adhaþsthatayà karùaõe sakaø . avakarùati
     à + viùayàntaratonayane sakaø . àkarùati
     ud + ati÷àyane pràdhànyapràpaõe svakàlàt uttarakàlakaraõe àkarùaõe ca sakaø . utkarùantyàü ca ra÷anàü kruddhàyàü mayi pakùiõe ràmàø laø 38, 14 . utkarùa÷abde vivçtiþ
     nis + nir + nismàraõe ni÷caye ca sakaø . niùkarùati %<nikraùñumarthaü cakame kuberàt>% raghuþ . tadayaü niùvarùaþ
     pra + ati÷ayena karùaõe uttamatàvàne sakaø prakarùati prakçùñaþ prakarùaþ pàdhànthabhavane akaø %<idaü tu mama dãnasya manobhåyaþ prakarùati>% ràmàø suø 1, 1,
     sam + samyakrùaõe sakaø saïkarùaõam .
     sam + à + samyaktayà dåraparyantanayane sakaø . samàkarùati samàkarùã . kçùadhàturnyàdipàñhàt dvikarmakaþ . karùaõa¤ca bhåmisaüyojanena balena de÷àntarasaüyogànukålavyàpàrànukålavyàpàraþ tenàsya dvivyàpàrabodhakatayà dvikarmakatvam . gràmamajàü karùati ityàdau akathita¤cetyàdi pàø ajàdeþ karmatvam . atra pradhàne karmaõyeva vàcye lakàràdayaþ . %<pradhàne nãkçùvahàm>% bhartçharyukteþ . ajà gràmaü kçùyate . vilekhana¤ca vidàraõaü tatràrthe na dvikarmakateti bhedaþ

#<kçùaka># triø kçùa--kvun! 1 karùake kçùi÷abde udàø . 2 phàle naø mediø . 2 vçùe puø hemaø .

#<kçùara># naø kçùa--karan . kç÷ara÷abdàrthe pçùoø kçsaro'pyatra kecit

#<kçùàõa># triø kçùa--vàø ànak . karùake kçùi÷abde udà0

#<kçùi># strã kçùa--ik . ÷asyotpàdatàrthaü bhåmikarùaõaråpevai÷yavçttibhede amaraþ kçùikamma prakàràdi kçùiparà÷are dar÷itaü yathà tatràdau kçùipra÷aüsà %<caturvedàlayo brahmà vravãti kçùaõaü vacaþ . alakùmyà yujyate so'pi pràrthamàlàyavànvitaþ . ekayaiva punaþ kçùyà pràrthako naiva jàyate . kçùyànvito hi loke'smin bhåyàdeka÷ca bhåpatiþ . suvarõaraupyamàõikyavasanairapi påritàþ . tathàpa pràrthayantyeva kçùakàn bhaktatçùõayà . kaõñhe haste ca karõo ca suvarõaü yadi vidyate . upavàsastathàpi syàdannàbhàvena dehinàm . annaü pràõà bala¤cànnabhannaü sarvàrthasàdhakam . devàsuramanuùyà÷ca sarve cànnopajãvinaþ . annantu dhànyasambhåtaü dhànyaü kçùyà vinà na ca . tasmàt sarvaü--parityajya kçùiü yatnena kàrayet . kçùirdhanyà kçùirmodhyà jantånàü jãvanaü kçùiþ . hiüsàdidoùayukto'pi mucyate'tithipåjanàt . tevàrcitaü jagat sarvamatithi ryeta påjinaþ . arcitàstena devà÷ca saeva puruùottamaþ>% .
     atha kçùeþ svayamavekùyatoktiþ %<phalatthavekùità svarõaü, dainyaü saivànavekùità . kçùiþ kçùipuràõaj¤a ityuvàca parà÷araþ>% . atha cànye munayaàhuþ %<piturantaþpuraü dadyànmàturdadyànmahànasam . goùu càtmasamaü davyàt svayameva kçùiü vrajet . kçùirgàvo vàõavidyàþ striyo ràjakulàni ca . kùaõenevàvasodatti muhårtamanavekùaõàt . samarthaiya kçùiþ kàryà lãkàmàü hitakàmyayà asamartho hi kçùako mikùàmañati nocayat . gohitaþ kùetragàmã ca kàlaj¤o vãjatatparaþ . vitandraþ sarva÷asyàñyaþ ùakako nàvasãdati>% .
     atha vàhapoùaõàdiprakàraþ . %<kçùi¤ca tàdç÷ãü kuryàt yathà vàhànna pãóayet . vàhapãóàrjitaü ÷asyaü garhitaü sarvakarmasu . vàhapãóàrjitaü ÷asyaü phalita¤ca caturguõam . vàhani÷vàsaviphalaþ kçùako niþ svatàü vrajet . guõóakairyavasairdhåmai stadhànyairapi poùaõaiþ . vàhàþ kvacinna sãdanti sàyaü pràta÷ca càraõàt>% .
     atha go÷àlàvidhànam . go÷àlà sudçóhà yasya ÷ucirgomayavarjità . tasya vàhà vivardhante poùaõairapi varjitàþ . ÷akçnmåtraviliptàïgà vàhà yatra dite dine . niþsaranti gavàü sthànàt tatra kiü poùaõàdibhiþ . pa¤capa¤càyatà ÷àlà gavàü vçddhikarã matà . siühasyàne kçtà saiva gonà÷aü kurute dhruvam . siühagehe'rùitàü caiva go÷àlàü kurute yadi . pramàdànmandabuddhitvàt gavàü nà÷obhavettadà . taõóulànàü jala¤caiva taptamaõóaü jhaùodakam . kàrpàsàsthituùa¤caiva gosthàne govinà÷akçt . sammàrjanã¤ca musalamucchiùñaü goniketane . kçtvà gonà÷amàpnoti tathà tatràjabandhane . gomåtrajàlakenaiva tatràvaskarabhocanam . kurvanti gçhamedhibhyastatra kà vàhavàsanà . vilabdhiü gomayasyàpi ravibhauma÷anerdine . na kàrayet bhrameõàpi govçddhiü yadi và¤chati . vàratrayaü parityajya dadyàdanyeùu gomayam . vilabhya ÷anibhaumeùu gavàü hànikaraþ smçtaþ . ÷leùmamåtramrãùàõi païkàni ca rajàüsi ca . na patanti gavàü yatra tatra lakùmãþ sthirà bhavet . sandhyàkàle ca gosthàne dãpo yatra na dãyate . sthànaü tat kamalàhãnaü vãkùya krandanti gogaõàþ . halamaùñagavaü dharmyaü ùaógavaü vyavasàyinàm . caturgavaü nç÷aüsànàü dvigava¤ca gavà÷inàm . nityaü da÷ahale lakùmãrnityaü pa¤cahale dhanam . nitya¤ca trihale bhaktaü nityamekahale çõam . àtmapoùaõamàtrantu dvihalena ca sarvadà . pitudevàtithãnà¤ca puùñyarthaü so' kùabho bhavet .
     atha goparvakathanam %<gopåjàü kàrtike kuryàt laguóapati pattithau . baddhvà ÷yàmalatàü skandhe litvà tailaharidrayà . kuïkumai÷candanai÷càpi kçtyà càïge vilepanam . udyamya lamuóaü haste gopàlàþ kçtabhåùaõàþ . tato vàdyaica nçtyai÷ca maõóayitvà'mbaràdibhiþ . bhràmayeùurvçùaü mukhyaü gràme govinna÷àntaye . gavàmaïge tadà dadyàt kàrtikaprathame dine . tailaü haridrayà yuktaü militvà kuïkumaiþ saha . tasalohàdikaü tatra gavàmaïge pradàpayet . chedana¤ca prakurvãta làïgåle kacakarõayoþ . sarvà gojàtayaþ susthà bhavantyetena tadgçhe . nànàvyàdhinirmuktà varùamekaü na saü÷ayaþ>% .
     atha gavàü yàtràprave÷akàlàdi . pårvàtrayaü dhaniùñhàca indràgnisaumyavàruõàþ . ete ÷ubhapradà nityaü gavàü yàtràprave÷ayoþ . uttaràtrayarohiõyàü ÷inãvàlã caturda÷ã . puùya÷ravaõahasteùu citràyàmaùñamãùu ca . gavàü yàtràü na kurvãta prasthànaü và prave÷anam . pa÷avastasya na÷yanti ye cànye tçõacàriõaþ . arkàrkikujavàreùu navàü yàtràprave÷ayoþ . gamane govinà÷aþ syàt prave÷e gçhiõo badhaþ .
     atha gomayakåñoddhàraþ %<màghe gomayakåñantu saüpåjya ÷raddhayànvitaþ . sàraü ÷ubhadinaü pràpya kuddàlaistãlayettataþ . raudre saü÷oùya tat sarvaü kçtvà guõóakaråpiõam . phàlgune pratikedàre gartaü kçtvà nidhàpayet . tato vapanakàle tu kuryàt sàravimocanam . vinà sàreõa yaddhànyaü vardhate na phalatyapi>% .
     atha halasàmagrãkathanam %<ã÷à yugo halasthàõurõiryola stasya pà÷ikà . aóóacalla÷ca ÷aula÷ca paccanã ca halàùñakam . pa¤cahastà bhavedã÷à sthàõuþ pa¤cavitastikaþ . sàrdvahastastu niryolo yugaþ karõasamànakaþ . niryolapà÷ikà caiva aóóacallastathaiva ca . dvàda÷àïgulamàno hi ÷aulo'ratnipramàõakaþ . sàrdhadvàda÷amuùñirvà kàryà và navamuùñikà . haóhà paccanikà j¤eyà lauhàgrà vaü÷asambhavà . àbandho maõóalàkàraþ smçta pa¤cada÷àïgulaþ . yoktraü hastacatuùka¤ca rajjuþ pa¤cakaràtmikà . pa¤càïgulàviko hasto hasto và phàlakaþ smçtaþ . arkasya patrasaña÷ã pà÷ikà ca navàïgulà . ekaviü÷ati÷alyastu viddhakaþ parikãrtitaþ . navahastà tu madikà(mai)pra÷astà kçùikarmasu . iyaü hi halasàmagrã parà÷aramunermatà . sudçóhà karùakaiþ kàryà ÷ubhadà kçùikarmaõi . aóaóhà yujyamànà sà sàmagrã vàhanasya ca . vighnaü pade pade kuryàt karùakàle na saü÷ayaþ>% .
     atha halaprasàraõakàlàdi %<anilottararohiõyàü mçgamålapunarvasau . puùya÷ravaõahasteùu kuryàdvalipasàraõam . halaprasàraõaü kàryaü karùakaiþ ÷asyavçddhaye . ÷ukrendujãvavàreùu ÷a÷ijasya vi÷eùataþ . bhaumàrkadisase caiva tathaiva ÷anivàsare . kçùikarmasamàrambho ràjyopadravamàdi÷et . da÷amyekàda÷ã caiva dvitãyà pa¤camã tathà . trayoda÷ã tçtãyà ca saptamã ca ÷ubhàvahà . ÷asyakùayaþ pratipadi dvàda÷yàü badhabandhanam . bahuvighnakarã ùaùñhã kuhåþ kçùakanà÷inã . hantyaùñamã balãvardàt navamã ÷asyaghàtinã . caturthã kãñajananã sarvaü hanti caturda÷ã . vçùe mãne ca kanyàyàü yugme dhanuùi vç÷cike . eteùu ÷ubhalagneùu kuryàdvalaprasàraõam . meùalagne pa÷uü hanyàt karkañe jalajàt bhayam . siühe caurabhaya¤caiva kumbhe sarpabhayaü tathà . makare ÷asyanà÷aþ syàt tulàyàü pràõasaü÷ayaþ . tasmàllagnaü prayatnena kçùyàrambhe vicàrayet . ÷ubhe'rke candrasaüyukte ÷uklayugmena vàsasà . ÷uklapuùpai÷ca gandhai÷ca påjayitvà yathàvidhi . pçthivãü halasaüyuktàü pçthu¤caiva prajàpatim . agneþ pradakùiõaü kçtvà bhåri dattvà ca dakùiõàm . phàlàgraü svarõasaüyuktaü kçtvà ca madhulepanam . aheþ kroóe vàmapàr÷ve kuryàdvalaprasàraõam . smartavyo vàsavo vyàsaþ pçthåràmaþ parà÷araþ . sampåjyàgnaü dvijaü devaü kuryàdvaliprasàraõam . kçùõau vçùau hale ÷làghyau raktau và kçùõalohitau . mukhapàr÷vau tayoþsnàpyau navanyà ca ghçtena ca . uttaràbhimukho bhåtvà indràyàrghyaü nivedayet . ÷uklapuùpasamàyuktaü dadhikùãrasamanvitam . suvçùñiü kuru deve÷a! gçhàõàryaü ÷acãpate! . niviùño viùñare bhaktaþ sasthàpya jànunã kùitau . praõamedvàsavaü devaü mantreõànena karùakaþ . vçùo mahàkañirvarjya÷chinnalàïgålakarõakaþ . sarva÷uklastathà varjyaþ kçùakairhalakarmaõi . halaprasàraõaü kàryaü nãrugabhirvçùakarùakaiþ . chignarekhà na kartavyà yathà pràha parà÷araþ . ekà tisrastathà pa¤ca halarekhàþ prakãrtitàþ . ekà jayakarã rekhà tçtãyà càrthasiddhidà . pa¤camàkhyà ta yà rekhà bahu÷asyapradàyinã . halaprabàhakàle tu kårmamutpàñayedghadi . gçhiõã mriyate tasya tathà càgnibhayaü bhavet . phàlotpàñe ca maïge ca de÷atyàgo bhaveddhruvam . làïgalo bhidyate vàpi prabhustasya vina÷yati . ã÷àbhaïgobhavedvàpi kçùako jãvanàkùamaþ . bhràtçnà÷o yuge bhagne ÷aule ca mriyate vçùaþ . yoktracchede ca rogaþ syàt ÷asyahàni÷ca jàyate . nipàte karùakasyàpi kaùñaü syàt ràjamandire . halaprabàhakàle tu gaurekaþ prapatedvadi . jvaràtisàrarogeõa mànuùo mriyate tadà . hale pravahamàne tu vçùo dhàvan yadi vrajet . kçùibhaïgo bhavettasya pãóà càpi ÷arãrajà . halapravàhamàtrantu gaureko nardate yadi . nàsàlãóhaü prakurvãta tadà ÷asyaü caturguõam . pravàhànmuktamàtrantu gaurekaþ svanate yadi . anyasya lehanaü kuryàt tadà ÷asyaü caturguõam . hale pravahamàne tu ÷akanmåtraü yadà sravet . ÷asyavçvçiþ ÷akçtpàte måtre vanyà prajàyate . halaprasàraõaü yena na kçtaü mçgakumbhayoþ . kutastasya kçùàõasya phalà÷à kçùikarmaõi . halaprasàraõaü naivaü kçtvà yaþ karùaõaü caret . kebalaü baladarpeõa sa karoti kçùiü vçthà . mçt suvarõasamà màghe kumbhe rajatasannibhà . cetre tàmrasamà khyàtà dhànyatulyà ca màdhave . jyaiùñhe mçdeva vij¤eyà àùàóhe kardamàhvayà . niùphalà karkañe caiva halairutpàñità tu yà>% . tathàca parà÷araþ . %<hemante kçùyate hema . vasante tàmraraupyakam . dhànyaü nidàghakàle tu dàridryantu ghanàgame>% .
     atha vãjasthàpanavidhiþ %<màghe và phàlgune vàpi sarvavãjasya saïgrahaþ . ÷oùayedàtape samyak nãhàre vinidhàpayet . vãjasya puñikàü kçtvà nidhànaü tatra ÷odhayet . vãjaü nidhànasaümi÷raü phalahànikaraü param . ekaråpantu yadvãjaü phalaü phalati nirbharam . ekaråpa prayatnena tasmàdvãjaü samàharet . sudçóhaü puñakaü baddhà tçõaü chindyàt vinigatam . acchinnatçõaka hyasmin kçùiþ syàttçõapårità . na valmãke na gosthàne na prasåtàniketane . na ca bandhyàvati gehe vãjasthàpanamàcaret . nocchiùñaþ saüspç÷edvãjaü na ca nàrã rajasvalà . na bandhyà gurviõã caiva na ca sadyaþprasåtikà . ghçtaü taila¤ca takra¤ca pradãpaü lavaõaü tathà . vãjopari bhrameõàpi kçùako naiva kàrayet>% . tathàca gàrgyaþ %<dãpàgnidhåpasaüsçùñaü vçùñyà copahata¤ca yat . varjanãyaü sadà vãja yadgarteùu pidhàpitam . prothitaü vãjasaümi÷raü bhràntyà na nivapet kvacit . nidhànaü guõóasaümi÷raü tadvãjaü bandhyatàü vrajet . kçùàõasàra kedàravçùalàïgalakàdayaþ . sarve te bandhyatàü yànti vãje bandhyatvamàgate . tiladhànyayavàdãnàü vidhireùa prakãrtitaþ . vãjeyatnamataþ kuryàt vãjamålàþ phalàdayaþ>% .
     atha vãjavapanavidhiþ %<vai÷àkhe vapanaü ÷reùñhaü jyaiùñhe tu madhyamaü smçtam . àùàóhe càdhamaü pràhuþ ÷ràvaõe càdhamàdhamam . ropaõàrthantu vãjànàü ÷ucau vapanamuttamam . ÷ràvaõe càdhamaü proktaü bhàdre caivàdhamàdhamam . uttaràtrayamålendramaitrapaitrendudhàtçùu . hastà yàmatha revatyàü vãjavàpanamuttamam . viùõupårvavi÷à khàsu yamaraudrànilàhiùu . vãjànàü vapanaü kçtvà vãjaü pràpnoti mànavaþ . vapane ropaõe caiva vàrayugmaü vivarjayet . måùikàõàü bhayaü bhaume mande ÷alabhakãñayoþ . na vàpayettithau rikte kùãõe some vi÷eùataþ . evaü samyak prayu¤jànaþ ÷asyavçddhimavàpnuyàt . jyaiùñhànte tridinaü sàrdhamàùàóhàdau tathaiva ca . vapanaü sarva÷asyànàü phalàrthã kçùakastyajet>% . tathàca varàhaþ %<vçùànte mithunàdau ca trãõyahàni rajasvalà . vãjaü na vàpayettatra janaþ pàpàdvina÷yati . mçga÷irasi nivçtte raudrapàda'mbuvàcã bhavati çtumatã kùmà bhàskare trãõyahàni . yadi vapati kçùàõaþ kùetramàsàdya vãjaü na bhavati phalalàbho dàruõa÷càtra kàlaþ . himena vàriõà siktaü vãjaü ÷àntamanàþ ÷uciþ . indraü citte samàdhàya svayaü muùñitrayaü vapet . kçtvà dhànyasya puõyàha kçùakà hçùñamànasàþ . pràïmukhàþ kalasaü kçtvà pañheyurmantramuttamam . oü vasudhe! hemagarbhàsi bahu÷asyaphalaprade! . vasupåjye! namastubhyaü vasupårõàstu me kçùiþ . ropayiùyàmi dhànyànàü vçkùavãjàni pràvçùi . susthà bhavantu kçùakà dhanadhànyasamçddhibhiþ . vàsavo nityavarùã syànnityavarùàstu toyadàþ . ÷asyasampattayaþ sarvàþ saphalàþ santu nãrujaþ . iti praõamya vasudhàü kçùakàn ghçtapàyasaiþ . bhojayitvà gçhã bhåri nirvighnàü kurute kçùima>% .
     atha madikàdànam . %<vãjasya vapanaü kçtvà madikàü tatra dàpayet . vinà madi(mai)pradànena sasyajanma na jàyate>% .
     atha dhànyaropaõavidhiþ %<vapana ropaõa¤caiva vãjaü syàdubhayàtmakam . vapanaü gadanirmuktaü ropaõaü sagadaü viduþ . na vçkùaråpadhànyànàü vãjàkarùaõamàcaret . na phalanti dçóhavãjà vçkùàþ kedàrasaüsthitàþ . hastàntaraü karkañe ca siühe hastàrdhameva ca . roùaõaü savadhànyànàü kanyàyàü caturaïgulam>% .
     atha dhànyakaññanam %<àùàóhe ÷ràvaõe caiva dhànyamàkaññayedbudhaþ . anàkçùñantu yaddhànyaü yathà vãjaü tathaiva hi . bhàdreca kaññayeddhànyamavçùñau kçùitatparaþ . bhàdre càrdhaphalapràptiþ phalà÷à naiva cà÷vine . na bilabhåmau dhànyànàü kuryàt kaññanaropaõe . na ca sàrapradànantu tçõamàtrantu ÷odhayet>% .
     atha dhànyanistçõãkaraõam %<niùpannamapi yaddhànyamakçtvà tçõavarjitam . na samyak phalamàptoti tçõakùãõa kçùirbhavet . kulãrabhàdrayormadhye yaddhànyaü nistçõaü bhavet . tçõairapi tu sampårõaü taddhànyaü dviguõaü bhavet . dvivàramà÷vine màsi kçtvà dhànyantu nistçõam . atha pàkavikãnaü hi dhànyaü phalati màùavat . tasmàt sarvaprayatrena nistçõàü kàrayet kçùim . nistçõà hi kçùàõànàü kçùiþ kàmadughà bhavet>% .
     atha bhàdre jalamãcanam %<nairutyàrthaü hi dhànyànàü jalaü bhàdre vimocayet . målamàtrantu saüsthàpya kàrayejjajamokùaõam . bhàdre ca jalasampårõaü dhànyaü vividhabàdhakaiþ . prapãóitaü kçùàõànàü na dhatte phalamuttamam>% .
     atha dhànyavyàdhikhaõóanamantraþ %<oü siddhiþ, gurupàdebhyo namaþ . svasti, himagiri÷ikharàt ÷aïkhakundendudhabala÷ikharatañàt nandanavanasaïkà÷àt parame÷varaparamabhaññàraka mahàràjàdhiràja÷rãmadràmabhadrapàdà vijayinaü samudratañàvasthitanànàde÷àgatavànarakoñilakùàgragaõyaü kharataranakharàtitãkùõahastamårdhalàïgålaü lãlàgamanasamuddhåtavàtavegàbadhåtaparvata÷ataü paracakrapramathanaü pavanasutaü ÷rãhanåmantamàj¤àpavanti asukagràme amukagotrasya ÷rãmato'nukasya akhaõóakùetre ràtà bhommà udà gàndhiyà bhombhã gàndhã droóhã pàõóaramukhã mahiùàmuõóã dhåli÷çïgà maõóåkà ityàdayaþ tàlajaïghàþ cañaka÷uka÷åkaramçgamahiùamåùikavaràhapataïgàdayaþ sarve ÷asyopapàtino yadi tvadãyavacanenå na tyajanti tadà tàn vajralàïgålena tàóayiùyasãti . oü àü ÷rãü ùrãü namaþ>% .
     matàntare dhànyavyàghikhaõóanamantraþ %<oü siddhiþ, gurupàdebhyo namaþ . ÷rãràmacandracaraõebhyo namaþ . svasti, himagiri÷ikharàt ÷aïkhakundendudhabala÷ilàtañàt nandanavanasaïkà÷àt parame÷varaparamabhaññàrakamahàràjàviràja÷rãmadràmabhadrapàdàþ ku÷alinaþ samudratañàvasthitanànàde÷àgatavànarakoñilakùàgragaõyaü kharataranakharàtitãkùõahastamårdhvalàïgålaü lãlàgamanasamuddhåtavàtavegàbadhåtaparvata÷ataü paracakrapramathanaü pavanasutaü ÷rãmanta>% hanåmantamàj¤àpantvadaþ, amukagràme amukagotrasya ÷rã amukasya akhaõóakùetre bhombhà--bhombhã--pàõóaramukhã--gàndhã--dhåli÷çïgyàdiràgacchalena tripuñã nàma ràkùasã sapta putrànàdàya vividhavighnaü samàcarantyavatiùñhate, idaü madãya÷àsanalikhanamavagamya tàü pàparàkùasãü saputrabàndhavàü vajradaõóàdhikalàïgåladaõóaiþ kharataranakharai÷ca vidàrya dakùiõasamudre lavaõàmbudhau khaõóa÷aþ praõivehi, yadyatra tvayà kùaõamapi vilambyate tarhi tvaü ke÷ariõà pitrà pavanena màtrà cà¤janayà ÷aptavyo'sãtyanyathà nàhaü prabhurna tvaü bhçkùa iti oü ghràü ghrãü ghraþ . imaü mantraü vilvakaõñakena ketakãdale likhitvà muktake÷enàdityavàre kùemasyai÷ànyàü ÷asyamadhye ma¤jarãùu bandhayet . pàñàntara¤ca likhitvà'laktakenaitanmantraü ÷asyeùu bandhayet . na vyàdhikãñahiüsràõàü bhayaü tatra bhavet kacit .
     atha jalarakùaõam . à÷vine kàrtike caiva dhànyasya jalarakùaõam . na kçtaü yena mårkheõa tasya kà ÷asyavàsanà . yathà kulàryã kurute kulastrãparirakùaõam . tathà saürakùayet vàri ÷aratkàle samàgate .
     atha kàrtikasaükràntyàü nalaropaõam %<ghañaprave÷asaükràntyàü ropayettu nalaü tathà . kedàrai÷ànakoõe ca sapatraü kçùakaþ ÷uciþ . gandhaiþ puùpai÷ca dhåpai÷ca ÷uklavastrairvi÷eùataþ . påjayitvà nalaü tatra påjayeddhànyavçkùakàn . davibhakta¤canai vedyaü pàyasa¤ca vi÷eùataþ . tato dadyàt prayatnena tàlàùñi÷asyameva ca>% . tatra mantraþ . %<bàlakàstaruõà vçddhàþ santi ye dhànyavçkùakàþ . jyeùñhà÷càpi kaniùñhà và sagadà nirgadà÷ca ye . àj¤ayà bhãmasenasya ràmasya ca pçthopari . tàóità naladaõóena sarve syuþ samapuùpitàþ . samapuùpatvamàsàdya phalantrà÷u ca nirbharam . susthà bhavantu kçùakà dhanadhànyasamanvitàþ . ropayitvà nalaü kùetre mantreõànena ca kramàt . dhànyavçddhiü paràü pràpya nandanti kçùakà janàþ . nalantu ghañasaükràntyàü kùetre nàropayanti ye . vipamà bandhyapuùpà÷ca teùàü strurdhànyajàtayaþ>% .
     atha màrge muùñigrahaõam . %<tato màrge tu sampràse kedàre ÷ubhavàsare . dhànyasya lavanaü kuryàt sàrdhamuùñidvayaü ÷uciþ . gandhaiþ pupyai÷ca dhåpai÷ca naivedaurdhànyavçkùakàn . påjayitvà yathànyàyamã÷àne lavanaü caret . tatastanmastake kçtvà sammukhaü ÷ãrùakànvitam . na spçùñvà kamapi kvàpi vrajenmaunena mandiram . saptapadyàü tataþ pàdaü dattvà mukhyaniketane . pravi÷ya sthàpayettattu puùpagandhàdipåjitam . na muùñigrahaõaü kuryàt kadàciddhañapauùayoþ . ÷reùñho muùñigraho màrge dhanaghànyaphalapradaþ . sàrdhaü muùñidvayaü màrge yo'cchittvà lavana¤caret . pade pade viphalatà tasya dhànyaü kuto gçhe . raudre maghe tathà saumye puùye hastànilottare . dhànyacchedaü pra÷aüsanti måla÷ravaõayorapi . vyatãpàte ca bhadràyàü riktàyàü vaidhçtau tathà . bhaumàrkibudhavàreùu muùñisaügrahaõaü tyajet>% .
     atha màrge medhiropaõam %<kçtvà tu khalakaü màrge samaü gomayalepitam . roùaõãyà prayatnena tatra medhiþ ÷ubhe'hani . strãnàmnà kçùakaiþ kàryà medhirvç÷cikabhàskare . medherguõena kçùakaþ ÷asyavçddhimavàpnuyàt . nyagrodhaþ saptaparõo và gàmbhàrã ÷àlmalistathà . audumbaro vi÷eùeõa anyovà kùãravàüstaruþ . vañàdãnàmabhàve tu kàryà strã nàmadhàrikà . vaijayantãyutà medhirnimvasarùaparakùità . dhànyake÷arasaüyuktà tçõamarkañakànvità . arcità gandha puùpàbhyàü medhiþ ÷asyasukhapradà . pauùe medhirna càropyà kråràhe ÷ravaõe tathà . ÷asyavçddhikarã màrge pauùe ÷asyakùayaïkarã . kapitthavilvavaü÷ànàü tçõaràj¤àü tathaiva ca . medhiþ kàryà narairnaiva yadocchedàtmanaþ ÷ubham>% .
     atha pauùe puùyayàtràkathanam %<akhaõóite tato dhànye pauùe màsi ÷ubhe dine . puùyayàtràü janàþ kuryuranyonyaü kùetrasannidhau . paramànna¤ca tatraiva vya¤janairmatsyamàüsajaiþ . niràmiùaistathà divyairhiïgumàrãcasaüyutaiþ . dadhibhi÷ca tathà dugdhairàjyapàyasami÷ritaiþ . nànàphalai÷ca målai÷ca miùñapiùñakayistaraiþ . ebhiþ suóhaukitaü kçtvà tadannaü kadalãdale . bhojayeyurjanàþ sarve yathàvçddhapuraþsaràþ . àcamya ca tatastatra candanai÷ca catuþsamaiþ . anyonyaü lepanaü kuryustailaiþ pakvaiþ sugandhibhiþ . karpåravàsitaü divyaü tàmbålaü gandhadhåpitam . bhakùayethuþ praùåryàsyaü paridhàya navàmbaram . puùpairàbharaõaü kçtvà namaskçtya ÷acãpatim . gãtairvàdyai÷ca nçtyai÷ca kuryustatra mahotsavam . tatastu harùitàþ sarve mantraü ÷lokacatuùñayam . hastasaüpuñakaü kçtvà pañheyurvãkùya bhàskaram . kùetre càkhaõóite dhànye tava deva! prasàdataþ . puùyantu militàþ sarve ÷asyàni ÷ubhakàrakàþ . manasà karmaõà vàcà ye càsmàkaü virodhinaþ . te sarve pa÷amaü yàntu puùyayàtràprabhàvataþ . dhànyavçddhirya÷ovçddhiþ pravçddhiþ putradàrayoþ . ràjasammànavçddhi÷ca gavàü vçddhistathaiva ca . mantra÷àsanavçddhi÷ca lakùmãvçddhiraharni÷am . asmàkamastu satataü yàvat påõã na vatsaraþ . tataþ pramuditàþ sarve vrajeyuþ svaniketanam . na bhojarna punaþ kuryustasminnahani mànavàþ . hitàya sartalokànàü puùyayàtrà manoharà . purà parà÷areõeyaü kçtà sarvàthasà dhinã . tasmàdiyaü prayatnena puùyayàtrà vidhànataþ . sarvavighnapra÷àntyarthaü kàryà ÷asyasya vçddhaye . puùyayàtràü na kurvanti ye janà dhanagarvitàþ . na vighnopa÷amasteùàü kutastadvatsare sukham . pauùe màsi tataþ kuryàddhànyacchedaü vicakùaõaþ . mardayitvà yathàyogamàóhakena pramàpayet . supramàpya ca taddhànyaü yathàlàbhaü prabandhayet . pramàdenàpi pauùe ta vyayaü tasya na kàrayet . màpanaü sarva÷asyànàü vàmàvartena kãrtitam . dhànyanàü dakùiõàvartaü màpanaü kùayakàrakam . vàmàvartena sukhadaü dhànyavçddhikaraü param>% .
     àóhakalakùaõam %<dvàda÷àïgulakairmànairàóhakaþ parikãrtitaþ . ÷leùmàtakàmrapunnàgakçtamàóhakamuttamam . kapitthaparkañãnimbajanitaü dainyavardhanam>% .
     atha dhànyasthàpanam . haste svàtau ca puùyàyàü revatyà¤ca prajàpatau . yamamålottare saumye maghàyà¤ca punarvasau . jãve some bhçgorvàre nidhane kråravarjite . mãnalagne ÷ubhe çkùe dhànyasthàpanamuttamam . kçùikartavyatàyàü vi÷eùo vçhatparà÷arasaüø dar÷itoyathà
     ataþpuraü gçhasthasya karmàcàraü kalau yuge . dharmaü sàdhàraõaü sàkùàccaturvarõakramàgatam . yuùmàkaü sampravakùyàmi pàrà÷arapracoditam . ùañkarmasahitovipraþ kçùivçttiü samà÷rayet . hãnàïgaü vyàdhisaüyuktaü pràõahãna¤ca durbalam . kùudyuktaü tçùitaü ÷ràntamanaóvàhaü na vàhayet . sthiràïgaü nãrujaü tçptaü ÷àntaü ùaõóavivarjitam . adhçùñaü sabalapràõamanaóvàhaü tu vàhayet . vàhayeddivasasyàrdhaü pa÷càt snànaü samàcaret . kugavairna kçùiü kuryàtsarvathà dhenusaügraham . bandhanaü pàlanaü rakùà dvijaþ kuryàtgçhã gavàm . vatsà÷ca yatnato rakùyà vardhante te yathàkramam . na dåre tàstu mo ktavyà÷caraõàya kadàcana . dåre gàva÷carantyo vai na bhavani ÷ubhàyanàþ . pràtareva hi dogdhavyà duhàþ sàyaü tathà gçhã . dogdhurviùaryaye naiva vardhante tàþ kadàcana . anàdeyatçõaü bhuktvà sravantyanudinaü payaþ . tuùñikçddevatàdãnàü påjyà gàvaþ kathanna tàþ . yasyàþ ÷irasi brahmàste skandhade÷e ÷ivaþ smçtaþ . pçùñhe viùõustathà tasthau ÷rutaya÷caraõeùu tu . yà anyà devatàþ kà÷cittasyà lomasu tàþ sthitàþ . sarvadevamayã gaustu tuùyettadbhaktito hariþ . haratti spar÷anàtpàpaü payasà poùayanti yàþ . pràpayanti divaü dattàþ påjyà gàvaþ kathanna tàþ . yacchaphàhatabhåmestu udyataþ pàü÷usaücayaþ . prothayet puruùasyeno vandyà gàvaþ kathanna tàþ . ÷akçnmåtraü hi yasyàstu pituþ punàti pàtakam . kimapåjyaü hi tasyà goriti pàrà÷aro' bravãt . gauravatsà na dogdhavyà nacaiva garbhasandhinã . prasåtà ca da÷àhàrvàgdogdhà cennarakaü brajet . durbalà vyàdhisaüyuktà puùpità yà dvivatsabhåþ . sà sàdhubhirna dogdhavyà varõibhiþ sukhamãpsubhiþ . kulànte puùpità gàvaþ kulànte bahavastilàþ . kulànte calacittàstrã kulànte vandhuvigrahaþ . ekatra pçthivã sarvà sa÷ailavanakànanà . tathà gaurjyàyasã sàkùàdekatrobhayatomukhã . yathoktavidhinà yastà varõaiþ pàlyàstu påjitàþ . pàlayet påjayannetàþ sa pretyeha ca modate . dakùiõàbhimukhà gàva uttaràbhimukhà api . bandhanãyàstathaitàstu na ca pràkpa÷cimàmukhàþ . govçùavàji÷àlàyàü sutãkùõaü lohadàtrakam . sthàpyantu sarvadà tasyàü gavi luptavimokùaõàt . nàvo deyàþ sadà rakùyàþ poùyàþ pàlyà÷ca sarvadà . tàóayanti ca ye pàpà ye càkarùanti tà naràþ . narake pacyante'ïgàni ÷vàseva ca prapãóitàþ . visarpantãü na daõóena pàlakastàü nivartayet . gaccha gaccheti tàü bråyànmà màbhairiti vàrayet . saüspç÷an gàü namaskçtya kuryàttàntu pradakùiõam . pradakùiõãkçtà tena saptadvãpà vasundharà . traõodakàdisaüyuktaü yaþ pradadyàdgavàhnikam . so'÷vamedhasamaü puõyaü labhate nàtra saü÷ayaþ . pçthivyàü yàni tãrthàni samudrà÷ca saràüsi ca . gavàü ÷çïodakasnàne kalàü nàrhanti ùoóa÷om . kutasteùàü hi pàpàni yeùàü gçhamalaïkçtam . satataü bàlavatsàbhirgobhiþ strãbhiriva svayam . bràhmaõà÷caiva gàva÷ca kulamekaü dvidhà kçtam . tiùñhantyekatra mantràõã havirekatra tiùñhati . gobhiryaj¤àþ pravartante gobhiryevàþ pratiùñhitàþ . gobhirvedàþ samudgãrõàþ saùaóaïgapadakramàþ . saurabheyàstu tasyàgre pçùñhato'pyasya tàþ sthinàþ . vasanti hçdaye nityantàsàü madhye vasanti ye . te puõyapurupàþ kùauõvàü nàke'pi durlabhà÷ca te . ÷çïgamåle sthito prahmà ÷çïgamadhye tu ke÷avaþ . ÷çïgàgre ÷aïkaraü vidyàstrayodevàþ pratiùñhitàþ . ÷çïgàgre sarvatãrthàni syàvaràõi caràõi ca . sarve devàþ sthità dehe sarvadevamayã hi gauþ . lalàñàgre sthità devã nàsàmadhye tu ùaõmukhaþ . kambalà÷vatarau nàgau tatkarõe tu vyavasthitau . sthitau tasyà÷ca saurabhyà÷cakùuùoþ ÷a÷ibhàskarau . danteùu vasava÷càùñau jihvàyàü varuõaþ sthitaþ . sarasvatã ca huïkàre yamayakùau ca gaõóayoþ . çùayo romakåpeùra prasnàve jàhnavãjalam . kàlindã gomaye tasyà aparà devatàstathà . aùñàviü÷atidevànàü koñyà lomasu tàþ sthitàþ . udare gàrhapatyo'gnirhçdde÷e dakùiõastathà . mukhe càhavanãyastu càvasathyastu ca kukùiùu . evaü yo vartate goùu tàóane krodhavarjitaþ . mahatãü ÷riyamàptoti svargaloke mahãyate . kulyaü tasyà na laïgheta påtigandhaü na varjayet . yàvajijaghrati tadgandhaü tàvatpuõyaü pravardhate . yo gàü payasvinãü dadyàttaruõãü vatsasaüyutàm . ÷ivasyàyatanaü dattaü dattantena ca vi÷vakam . ukùà gaurvedhasà sçùñà tasya hyutpàdanàya ca . tairutpàdita÷asyena sarbametaddhi dhàryate . ya÷caitàn pàlayet yatnàt vardhayeccaiva yatnataþ . jaganti tena sarvàõi sàkùàt syuþ pàlitàni ca . yàvadgopàlane puõyamukta pårvamanãùibhiþ . ukùõo'pi pàlane teùàü phalaü da÷aguõaü bhavet . jagadetaddhçtaü sarvamanaóudbhi÷caràcaram . vçùa eùa hyatorakùyaþ pàlanãyastu sarvadà . dharmo'yaü bhåtale sàkùàdbrahmaõà hitakàriõà . trailokyadhàraõàyàlamannànà¤ca prasåtaye . anàdeyàni ghàsàni vidhvaüsanti sakàmataþ . bhramità bhåtalaü dåramukùàõaïko na påjayet . utpàdayanti ÷asyàni mardayanti vahanti ca . ànayanti davãyaþsthanukùõovà ko'dhiko bhuvi . skandhena dåràcca vahanti màramannàdikànàü na ca bhakùayanti . svãyena jãvena parasya jãvaü rakùanti puùõanti vivardhayanti . puõyàstu gàvo vasudhàtale màü vibhratyalaü pçùñhagagarbhabhàram . bhàraþ pçthivyà da÷atàóitàyà ekasya càùõo hyapi sàdhuvàcaþ . ekena dattena vçùega yena dattà bhaveyurda÷a saurabheyàþ . dàne hyapãyaü dharaõã samà no tasmàdvçùàt påjitamasti nànyat . utpàdya ÷asyàni tçõa¤caranti tadeva bhåyaþ sakalaü vahanti . ma bhàrakhinnàþ pravadanti ki¤cidahovçùàddhàryati jãvalokaþ . tçtãye'hni caturthe và yadevokùà dçóhobhavet . tadà nasà na bhettavyà naiva pràgdurbalasya ca . nàsàvedhanakãlantu khàdiraü vàtha ÷aiü÷apam . dvàda÷àïgulakaïkàryantajj¤aistrãõi same ca và . ÷àlà dvipànàü vçùagohayànàü tàü yàmyadigdvàravatãü vidadhyàt . saumyàü kakubdvàravatãü su÷ãbhànteùàü ÷amicchan hitamàtmana÷ca . gàvo vçùo và hayahastino rvà anye 'pi sarve pa÷avo dvijendràþ . yàmyàmukhà naiva tu uttaràdiïmukhàüsakàste khalu bandhanãyàþ . ÷àlàprave÷e vçùagopa÷ånà ràjàpi yatnàddhayaku¤jaràõàm . homa¤ca saptàrciùi÷àstrayuktaü kuryàdvidhij¤o dvijapåjana¤ca .
     làïgalaü tat pravakùyàmi yatkàùñhaü yatpramàõataþ . halã÷àyàstathà mànaü pratodasya yugasya ca . catvàriü÷attathàcàùñàvaïgulàni kuhaþ (halaþ) smçtaþ . athàpàmo'ïgulairbhàjyo halã÷àvedhata÷ca yaþ . ùoóa÷aiva tu tasyàdhaþ ùaóviü÷ati rathopari . vedhastathà ca kartavyaþ pramàõena ùaóaïgulaþ . aùñàïgulamurastasya vedhàdårdhvaü prakalpayet . grãvà da÷àïgulà cordhvaü hastagràho tataþ smçtaþ . aïgulai÷càùñabhistat syàdvedhaþ syàt pratihàrakaþ . tasyàvastàdyaccatvàri sa vedha÷caturaïgulaþ . pratihàrã ÷ubhà kàryà tadvedhastryaïgulo bhavet . pa¤càïgulamurastasyàþ sãrasyeti vibhàjanam . pçthutvaü ÷irasodhàryaü hastatalapramàõakam . aïgulàni tayà càùñau urasaþ pçthutà smçtà . bandha dbahiþ pratãhàrã ùaótriü÷adaïgulà bhavet . sutãkùõà lohapàlyasya uktà dàmàdidàrakçt . na sãraü kùãravçkùasya na vilvapicumardayoþ . ityàdãnàü hi kurvàõo na nandati ciraü gçhã . prà¤jalà saptahastà tu halã÷à viduùàü matà . tasyàþ(ã÷àyàþ)vedhaþ savarõàyàþ kàryonavavitastibhiþ . plakùàkùayorna tatkuryàt kãrtighnau tau prakãrtitau . pramàdatastu tàþ kurvan sa÷asyo na÷yate gçhã . nãcoccavçùamànena tajaj¤àstàü pravadanti hi . caturhastaü yugaü kàryaü skandhasthàne'rdhacandravat . meùa÷çïgyàþ kadambasya sàladhavadrumasya ca . samyà (sàüpi)vedhàdbahiþ kàryà da÷àïgulapramàõikà . tanmàne ca prabàlã ca tadantarada÷àïgulam . pratodaviùamagranthi rvaiõava÷ca catuþkaraþ . tadagre tu prakartavyà yavàkàrà tu lohavat . hãnàtiriktaü kartavyaü naiva ki¤citpramàõataþ . kuryàdanaóuhàü dainyàdadainyànnarakaü vrajet . yathà'bhãùñaü yathà÷obhaü bàhakasya pramàõataþ . bhåme÷ca karùaõàyàlaü tajj¤àþ sarvaü vadanti hi . yojana tu halasyàtha pravakùyàmi yathà tathà . ÷reùñhanakùatrasaüyukte puõye'hni tadvidhãyate . yatra dine tu budhyeta tatra kàryaü vijànatà . yatra kçtyaü hitaü càpi puõyaü và manasi smaret . tatra vidvàn dvija÷reùñhaþ puõye'hni tadvidhãyate . màtç÷ràddhaü dvijaþ kçtvà yathoktavidhinà gçhã . dravyakàlànusàreõa kurvato dharmataþ kçùim . prollikhan maõóalaü puùpadhåpadãpaiþ samarcayet . indràya ca tathà÷vibhyàü marudbhya÷ca tathà dvijaþ . kuryàdbalihçtiü vidvàn udakasa¤cayàya ca . tathà kumàryai sãtàyai anumatyai tathà balim . namaþ svàheti mantreõa saüvà¤channàtmanaþ ÷ubham . dadhigandhàkùataiþ puùpaiþ ÷amãpatraistilaistathà . dadyàdbaliü vçùàõà¤ca tathàjyaprà÷anaü tataþ . saüghçùya sãraphàlàgre hemnà và ràjatena và . pralipya madhusarpibhyàü kuryàccaiva pradakùiõam . agnyukùõormaõóalaü kuryàt kçtvà sãrapravàhaõam . puùpaü làïgalakalyàõaü kalyàõàya namo'stviti . sãtàyàþ sthàpanaü kuryàt pàrà÷aramçùiü smaran . sãtàü yu¤jata ityàdyairmantraiþ sãraü pravàhayet . dadhidårvàkùataiþ puùpaiþ ÷amãpatrai÷ca puõyadaiþ . sãtàü påjya va÷ã bhaktairaktavastrairviùàõake . sapta dhànyàni càdàya prokùya pårvàmukho halã . tàni dattvokùaõaþ kùetre kiran bhåmãü kçùedvijaþ . na yavairna tilairhãnaü dvijaþ kuryàcca karùaõam . tadvihãnantu kurvàõaü na pra÷aüsanti devatàþ . tilamàtracyutaü toyaü dakùiõasyàmpaterdi÷i . tena tçpyanti pitaro yàvanna tilavikrayaþ . vikrãõãte tilàn yastu tarpayennarùidevatàþ . vimucya pitarastantu prayàntãva tilaiþ saha . åùàjalaü yavastambapatrebhyo bhåtale patat . payodadhighçtàdyaistu tarpayet sarvadevatàþ . devaparjyanyabhåsãrayogàt kçùiþ prajàyate . vyàpàràt puruùasyàpi tasmàttatrodyato bhavet . ÷àlãn sa÷aõakàrpàsaü vàrtàkuprabhçtãni ca . vàpayetsarvavãjàni sarvavàpã na sãdati . candrakùaye patirvipro yo yunakti vçùàn kvacit . tatpa¤cada÷avarùàõi tyajanti pitaro hi tam . candrakùaye dvijo vidvàn yo bhuïkte tu parà÷anam . bhokturmàsàrjitaü puõyaü bhaveda÷anamasya tat . candràrkayostu saüyoge kuryàdyaþ strãniùevaõam . saretobhojinastasya ùaõmàsaü pitaro'hitàþ . candrakùaye ca yaþ kuryànnarastarunikçntanam . tatparõasaïkhyayà tasya bhavanti bhråõahatyakàþ . vanaspatigate some yo'pyadhvànaü vrajennaraþ . prabhraùñadvijakarmàõaü taü tthajantyamaràdayaþ . vàsàüsãndupraõà÷oyo rajakasyàmatiþ kùipet . pibanti pitarastasya màsaü vastrajalantu tat . somakùaye dvijo yàti yatkàlastu hutà÷anam . tadeva pitç÷àpàgnidagdho narakamàvi÷et . aùñamã kàmabhogena, ùaùñhã tailopabhogataþ . kuhåstu dantakàùñhena hinastyàsaptamaü kulam . candràpratãtauþ puruùastu daivàdadyàdagatyà yadi dantakàùñham . naràdhiràjaiþ sahitastu tena ghàtaþ kçtaþ syàtpitçdevatànàm . tatràbhyajya viùàõàni gàva÷caiva vçùàstathà . caraõàya visçjyante àgatànni÷i bhojayen . ya utpàdyeha ÷asyàni sarvàõi tçõacàriõaþ . jagatsarvaü dhçtaü yaistu påjyante kinna te vçùàþ . yenaikena pradattena dattaü goda÷akambhavet . yadråpeõa sthito dharmaþ påjyante kinna te vçùàþ . pàlyàhi yatnataste vai vàhanãyà yathàvidhi . sa yàti narakaü ghoraü yo vàhayatyapàlayan . nàdhikàïgo na hãnàïgaþ puùpitàïgo na dåùitaþ . vàhanãyo hi ÷ådreõa vàhayan kùayamàpnuyàt . varjayedduùñadoùàü÷ca gàvo vai dohane naraþ . pàlyà vai yatnataþ sarve pàlayan ÷ubhamàpnuyàt . annàrthametànukùàõaþ sasarja parame÷varaþ . annenàpyàyate sarvaü trailãkyaü sacaràcaram . agnirjvalati cànnàrthaü vàti cànnàya màrutaþ . gçhõàti càmbhasàü såryo rasànannàya ra÷mibhiþ . annaü pràõo balaü cànna mannàjjãvitamucyate . annaü sarvasya càdhàraþ sarva manne pratiùñhitam . suràdãnàü hi sarveùàmannaü vãjaü paraü sthitam . tasmàdannàtparaü tattvaü na bhåtaü na bhaviùyati . ñyauþ pumàn, dharaõã nàrã, ammovãjandiva÷cyutam . dyudhàtrãtoyasaüyogàdannàdãnàü hi sambhavaþ . àpomålaü hi sarvasya sarvamapa su pratiùñhitam . ato'mçtarasà hyàpa àpaþ ÷ukraü balaü mahaþ . sarvasya vãjamàpo vai sarva madbhiþ samàvçtam . sadya àpyàyanà hyàpaþ àpo jyeùñhatarà hyataþ . ki¤citkàlaü vinà'nnàdyairjãvanti manujàdayaþ . na jãvanti vinà tàstu tasmàdàpã'mçtaü smçtam . dattàni càdbhiretasyàü kiü na dattaü kùitau bhavet . tathànnena pradattena sarvaü dattaü bhavediha . ato'pyannàrthabhàvena kartavyaü karùaõaü dvijaþ . yathoktena vidhànena làïgalàdiprayojanam . sãte! saumye! kumàri! tvaü devi! devàrcite! ÷riye . satkçtà hi yathà siddhà yathà me siddhidà bhava . marutsånorvinà nàmnà sãtàyàþ sthàpanaü vinà . vinàbhyukùaõarakùàrthaü sarvaü harati ràkùasaþ . vàpane lavane kùetre khale gantrãpravàhaõe . aiùa eva vidhirj¤eyo dhànyànà¤ca prave÷ane . devatàyatanodyànanipàtasthànagovrajàn . sãmà÷ma÷ànabhåmi¤ca ghçkùacchàyàkùitiü tathà . bhåmiü nikhàtayåpà¤ca ayanasthànameva ca . anyàmapi hi càvàhyàü na karùet kçùikçt dharàm . noùaràü vàhayedbhåmiü varcà÷makarkarãvçtàm . vàhayannapramatta÷ca na nadãpulinaü tathà . yadyasau vàhayellobhàt dveùàdvàpi hi mànavaþ . kùãyate so' ciràtpàpàt saputrapa÷ubàndhavaþ . narakaü ghoratàmisraü pàpãyàn yàti cainasà . parakãyàü yo'pahçtya kçùikçdvàhayeddharàm . sa bhåmisthena pàpena hyanantanarakaü vaset . na dåre vàhayet kùetraü nacaivàtyantike tathà . vàhayenna pathi kùetraü vàhayanduþkhabhàg bhavet . kùetreùvevaü vçtiü kuryàt yàmuùñro nàvalokayet . na laïghayetpa÷uryàü và nàbhãyàdyà¤ca ÷åkaraþ . bandha÷ca yatnataþ kàryo mçgayutràsanàya ca . atràpyupadravaü ràjataskaràdisamudbhavam . saürakùetsarvato yatnàdyasmàt gçhõàtyasau karàt . kçùikçnmànavastvevaü matvà dharmaü kçùerdhruvam . anavadyàü ÷ubhàü snigdhàü jalàvagàhanakùamàm . nimnàü hi vàhayedbhåmiü yatra vi÷ramate jalam . vàhayettu jalàbhyarõe puùñe sasekasambhave . ÷àradamuccakaiþsthàne kalambaü vàpayeddhalã . ardhàptakàsu kàrpàsaü tadanyatra tu haimanam . vasantagrãùmakàlãyamapsu snigdheùu tadvidaþ . kedàreùu tathà ÷àlãn jalopànteùu cekùavaþ . vçntàka÷àkamålàni kandàni ca jalàntike . vçùñivi÷ràntapànãyakùetreùu ca yavàdikàn . godhåmàü÷ca masåràü÷ca khalvàn khalu kulatthakàþ . samasnigdheùu copyàni bhåmãjãvàn nijànatà . tilà bahuvidhà÷copyà atasã÷aõameva ca . mçdambujaü jagatsarvaü vàpayetkçùikçnnaraþ . saüpa÷yeccarataþ sarvàn govçùàdãn svayaïgçhã . cintayetsarvamàtmànaü svayameva kçùiü vrajet . prathamaü kçùibàõijyaü dvitãyaü yoniùoùaõam . tçtãyaü vikrayaþ prokta÷caturthaü ràjasevanam . nakhairvilikhane yasyàþ bråyurdoùaü manãùiõaþ . tasyàþ sãravidàreõa kinna pàpaü kùiterbhavet . tçõaikacchedamàtreõa procyate kùayamàyuùaþ . asaïkhyakandanirvàsàdasaïkhyàtambhavedagham . yatsecanàt kãñavadha stathà saïkarùaõàdapi . aühaþ kukvuñikànà¤ca tadaühaþ kçùijãvinàm . badhakànà¤ca yatpàpaü yatpàpaü mçgayorapi . kadaryàõà¤ca tatpàpaü tatpàpaü kçùijãvinàm . varõànà¤ca gçhasthànàü kçùivçttyupajãvinàm . tadenaso vi÷uddhyarthaü pràha satyavatãpatiþ . dvàda÷o navamo vàpi saptamaþ pa¤camo'pi và . dhànyabhàgaþ pradàtavyo dehinaþ kùetriõà dhruvam . a÷maryadyåtabhåmau ca viñpatiþ kùetrabhugbhavet . ekaikàü÷àpakarma syàdyàvadda÷amasaptamau . gràme÷asya nçpasyàpi varõibhiþ kçùijãvibhiþ . sa sa bhàgaþ pradàtavyo yatastau kçùibhàginau . vyåóhau tva ÷vyaryamàtràyà deyoü'÷aþ syàccaturda÷aþ . ekaikàü÷àpa karma syàt yàvadda÷amasaptamau . bràhmaõastu kçùiü kurvanvàhayedicchayà dharàm . na ki¤cit kasyaciddadyàtsa sarvasya prabhuryataþ . brahmà vai bràhmaõànàü syàtprabhustvasçjadàditaþ . tadrakùaõàya bàhubhyàmasçjat kùatriyànapi . pa÷upàlyà÷anotpattyai årubhyà¤ca tathà vi÷aþ . dvijadàsyàya paõyàya padbhyàü ÷ådramakalpapat . yatki¤cijjagatãsasthaü bhågehà÷ca gajàdikam . svabhàveneha vipràõàü brahmà svayamakalpayat . bràhmaõa÷caiva ràjà ca dvàvapyetau dhçtavratau . na tayorantaraü ki¤citprajà dharmeõa rakùayet . tasmànna bràhmaõo dadyàt kurvàõo dharmataþ kçùim . gràme÷asya nçpasyàpi ki¤cinmàtramasau balim . athànyatsampravakùyàmi kçùikçcchuddhikàraõam . saü÷uddhaþ karùakoyena svargalokamavàpnuyàt . sarvasatvopakàràya sarvatra kçùikçnnaraþ . kuryàt kçùiü prayatnena sarvasatvopajãvyakçt . sarvasya sthitikàruõyàtsa devapitçbhiþ punaþ . manuùyàõàntu povyàya kçùiü kuryàt kçùãbalaþ . vayàüsi cànyasatvàni kùuttçùõàto vimocayan . vimuktaþ sarvapàpebhyaþ skarlokastamavàpnuyàt . caturdikùu khale kuryàtpràcyàmatighanàvçtim . saikadvàrapidhàna¤ca pidadhyàccaiva sarvataþ . kharoùñràjoraõàdoüstu vi÷atastu nivàrayet . ÷åkaràn ÷va÷çgàlàdikàkolåkakapotakàn . trisandhyaü prokùaõaü kuryàt dànãyàbhyukùaõàmbubhiþ . rakùà ca bhasmanà kuryàjjaladhàràbhirakùaõam . trisandhyamarcayetsãtàü parà÷aramçùiü smaran . pretabhåtàdinàmàni na vadecca tadagrataþ . såtikàgçhavattatra kartavyaü parirakùaõam . harantyarakùitaü yasmàt rakùàüsi sarvameva hi . pra÷astodinapårvàhõo nàparàhõena sandhyayoþ . dhànyonmànaü sadà kuryàtsãtàpåjanapårvakam . yajeta khalabhikùàbhiþ khalerohiõyaeva hi . bhaktyà sarvaü pradattaü hi tatsamastamihàkùayam . khalayaj¤àþ pakùiõàü vai brahmaõà nirmitàþ purà . bhàgadheyamatho kçtvà tàü gçhlantãha màtrikàm . ÷atakçtvàdayo devàþ pitaraþ somapàdayaþ . sanakàdimanuùyà÷ca yecànye dakùiõà÷anàþ . tànuddi÷ya ca viprebhyo dadyàcca prathamaü halã . vivàhe svalayaj¤e ca saükràntau grahaõeùu ca . putre jàte vyatãpàte dattaü bhavati càkùayam . anyeùàmarthinàü pa÷vàtkàrukàõà punaþ punaþ . dãnànàmapyanàthànàü kuùñhinàü ku÷arãriõàm . klãvàndhavadhiràdãnàü sarveùàmapi dãyate . varõànàü patitànà¤ca dyudçgbhåtàni tarpayet . càõóàlànàü ÷vapàkànàü prãtyàtthuccàvacà dadat . ye kecidàgatàstatra påjyàste vidhivaddvijàþ . stoka÷aþ sãrimiþ sarve varõibhirgçhamedhibhiþ . dattvà tvançtayà vàcà krameõàtha visarjayet . tatkçtvà svagçhaü gacchecchràddhamabhyudayaü caret . ÷araddhemantavasantanavànnaiþ ÷ràddhamàcaret . nàkçtvà tattada÷nãyàda÷naüstadaghama÷nute . kçùyà tåtpàdya dhànyàni khalayaj¤aü samàpya ca . sarvasatvahitodyukta ihàmutra sukhã bhavet . kçùeranyotta dharmaü na labhet kçùito'nyataþ . na sukhaü kçùito'nyatra yadi dharmeõa karùati . avastratvaü nirannatvaü kçùito naiva jàyate . anàtithya¤ca duþkhitvaü durmano na kadàcana . nirdhanatvamasabhyatvaü vidyàyuktasya karhicit . asthànitvamabhàgyatvaü na su÷ãlasya karhicit . vadanti kavayaþ kecit kçùyàdãnàü vi÷uddhaye . làbhasyàü÷apradàna¤ca sarveùàü ÷uddhikçdbhavet . pratigrahacaturthàü÷aü baõiglàbhaü tçtãyakam . kçùito viü÷ati¤caiva dadato nàsti pàtakam . ràj¤o dattvà ca ùaóbhàgaü devatànàü ca viü÷akam . trayastriü÷a¤ca vipràõàü kçùikarmà na lipyate . kçùyà samutpàdya yadikàni ghànyàni bhåyàüsi, makhaü vidhàya . mukto gçhastho'pi parà÷areõa tasyàmayaþ ka÷cidavàdi doùaþ . devà manuùyàþ pitara÷ca sarve sàdhyà÷cayakùà÷ca sakinnarà÷ca . gàvo dvijendràþ saha sarvasatvaiþ kçùàü na tçptàni manàg dureti . ya÷caitadàlocya kçùiü vidadhyàt lipyeta pàpairna sa bhåbhavai÷ca . sãreõa tasyàpi vidàritàpi syàdbhåtadhàtrã varadànadàtrã . ùañ karmàõi kçùiü ye tu kuryurj¤ànavidhiü dvijàþ . te suràdivarapràptàþ svargalokamavàpnuyuþ . ùañkarmabhiþ kçùiþ prokto dvijànàü gçhamedhinàm . kçùikàrmàrambhamuhårtàdi muø ciø pãø dhàø dar÷itaü yathà %<måladvã÷amaghàcaradhruvamçdukùiprairvinàrkaü ÷aniü pàpairhãna balairvidhau jalagçhe ÷ukre vidhau màüsale . lagne devagurauhalapravahaõaü ÷astaü na siühe ghañe karkàjaiõadhañe tanau kùayakaraü riktàsu ùaùñyàntathà . eteùu ÷rutivàruõàditivi÷à khoóåni bhaumaü vinà bãjoptirgadità ÷ubhà tvagubhato'ùñàgnãnduràmendavaþ . ràmendvagniyuga nyasacchubhakaràõyuptau hale'rkojjhitàdbhàdràmàùñanavàùñabhàni munibhiþ proktànyasatsanti ca>% måø målavi÷àkhàmaghàbhiþ caradhruvamçdukùiprai÷ca ekonaviü÷atinakùatrairhalapravahaõaü halapravçttiü kuryàt yadàha nàradaþ %<mçdudhruvakùipracaravi÷àkhàpitçbheùu ca . halapravàhaü prathamaü vidadhyànmålabhe vçùaiþ>% . vi÷eùamàha ÷rãpatiþ %<mçdudhruvakùipracareùu måle maghàvi÷àkhàsahiteùu bheùu . halapravàhaü prathamaü vidadhyànnãrogamuùkànvita saurabheyaiþ>% . nãrogàþ ùãóàrahità muùkà vçùaõàstairanvità ye saurabheyà vçùàstairvidadhyàdityarthaþ . ukta¤caitat vçùàõàü vçùaõàstu phalaråpà atastàdç÷airvçùaiþ kçtaü karùaõaü saphalaü syàt cårõitavçùaõairvçùaiþ kçtaü karùaõaü niùphalameva bhavati . tathà'rkaü såryavàraü ÷anivàraü vinà tyaktvànyavàreùu candramaïgalabudha vçhaspati÷ukravàreùu halapravahaõaü ÷ubham . ukta¤ca vyavahàratattve %<pårvàdvã÷ayamàgnibhe'rkayamayoriktàsu neùñà kçùiriti>% . atha sàmànyatolagna÷uddhiþ tatra pàpagrahairhãnabalairnirbalairupalakùite lagne vidhau candre ÷ukre màüsale balini puùñe udita ityarthaþ . tatra vidhau candre jalagçhe jalarà÷isthe sati devagurau lagnasthe ca sati halapravahaõaü ÷ubham . ukta¤ca raktamàlàyàm %<÷akti÷àlini site'tha ÷ãtagau durbalairasitabhaumabhàskaraiþ . à÷rite ÷a÷ini vàribhodaye lagnavartini gurau kçùikriyà>% . ka÷yapo'pi %<gurau lagnagate ÷ukre balinyàpodaye vidhau . ÷astà kçùikriyà tatra durbalaiþ krårakhecaraiþ>% . atha vi÷eùato lagna÷uddhiþ tatra siühe dhañe kumbhe karke aje meùe eõe makare dhañe tulàyàm eùu lagneùu kçùikarma na ÷astaü yatastatkùayakaraü pãóàkaraü tathà riktàsu caturthãnavamãcaturda÷ãùu ùaùñhyà¤ca kùayakaraü tathà÷abdo'nuktasamuccayàrthastenàùñamyàmapi na ÷astaü kçùikarma . ukta¤ca jyotiþsàrasàgare %<meùalagne pa÷ån hanti karkañe jalajanbhayam . siühe sasyabhayaü j¤eyaü tulàyàü halasaükùayaþ . makare sasyanà÷aþ syàtkumbhe caurabhayantathà . hantyaùñamã balãvardàn navamã sasyaghàtinã . ùaùñhã ca kãñajananã pa÷ån hanti caturda÷ã>% . caturthyàmapãdaü phalaü dhyeyam . atha vãjoptimuhårtaphaõicakrahalacakràõi ÷àrdålavikrãóitenàha eteùviti . ÷rutiþ ÷ravaõaþ bàruõaü ÷atatàrakà aditiþ punarvasuþ vi÷àkhà prasiddhà etairuóubhirnakùatrairvinaiteùu pårvoktananakùatreùu målamavàdhruvamçdukùipradhaniùñhàsvàtãùu pa¤cada÷anakùatreùu bãjoptirvãjavapanaü ÷ubham . uktaü ca ratnamàlàyàm %<hastà÷vipuùyottararohiõãùu citrànu ràdhàmçgarevatãùu . svàtãdhaniùñhàsu maghàsu måle vãjoptirutkçùñaphalà pradiùñà>% . vasiùñhenàpyetàvantyeva nakùatràõyuktàni %<dhàtçvvaye kauõapapaitrapuùye hastatraye tryuttaramaitrabheùu . pauùõe dhaniùñhàsvatha và÷vinãùu vãjoptirutkçùñaphalapradà syàditi>% . kauõapomålam nàradenàpyuktàni %<mçdudhruvakùiprabheùu pitçvàyuvasåóuùu . samålabheùu bãjoptiratyutkçùñaphalapradà>% . ka÷yapenàpi vasuvàyubhanairçtyakùipradhruvamçdåóuùu . sãtàü smçtvàtha vãjoptiratyutkçùñaphalapradà . atra mavà noktà atra bhaumomaïgalavàroniùiddhaþ arthàt såryacandravudhaguru÷ukra÷anãnàü vàreùu bãjoptiþ÷ubhà . neùñà kçùirityatã nakàro'trànuvartate tena bãjoptirneùñetyarthaþ . atra kàlavi÷eùaniùedhoràja màrtaõóe %<ravau raudràdyapàdasthebhåmeþ saüjàyata rajaþ . tasmàddinatraya tatra vãjavàpaü parityajediti . atha vãjãptau phaõicakramucyate . agubhato na vidyante gàvaþ kiraõàyasyàsàvaguþ yasya svaråpàbhàvaþ . tasya kutastaràü kiraõàþ tàdç÷o'gåràhustasyabhaü nakùatra tasmàdityarthaþ ràhvadhiùñhitanakùatràdaùñau bhàni asantyasamãcãnàni, tatastrãõi ÷ubhàni, tata ekama÷ubhaü tatastrãõi ÷ubhàni tatopyekama÷ubhaü tatastrãõi ÷ubhàni tato'pyekama÷ubhaü tatastrãõi ÷ubhàni tata÷catvàrya÷ubhàni . evaü vãjoptau saptaviü÷ati nakùatràõàü ÷ubhà÷ubhatvabhuktaü ukta¤ca nàradena bhavedbhatritayaü mårdhnidhànyanà÷àya ràhubhàt . gale trayaü kajjalàya vçddhaye dvàda÷odare . nistaõóulatvaü làïgåle bhacatuùñayamãritam . nà÷obahiþpa¤cake syàdbãjoptàviti cintayediti>% . ràhuryasminnçkùe'sti tasmànnakùatratrayaü mårdhnimastake sthàpyaü dhànyanà÷akaraü bhavati . tatastrayaü gale sthàpyaü kajjalàya ÷yàmikàsampàdakaüsyàt . tato dvàda÷a bhàni bahirnakùatrarahitàni udare sthàpyàni tàni dhànyavçddhaye syuþ tato nakùatracatuùñayaü pucche nistandulatvakaraü syàt tato' va÷iùñaü bahirnakùatrapa¤cakaü dhànyanà÷akaraü syàt . ratnamàlàyàbhapi %<mårdhni trãõi gale traya¤ca åñhare dhiùõyani ca dvàda÷a syàtpucche ca catuùñayaü bahiratobhànàü sthitaü pa¤cakam . kùveóaü kajjalamannavçddhiradhikà nistaõóulatvaü kramàt syàdãtiprabhavaü bhaya¤ca phaõibhàdvãjoptikàle sphuñam>% . atrakecit . phaõibhàt såryanakùatràditivyàcakhyustatra yuktiþ %<såryabhàduragaþsthàpyaþ>% iti svarodayavàkyaika vàkyatvàt, tanna nàradavàkye sàkùàdràhubhàdityuktatvàt %<ràhordhiùõyàtsamàrabhya dhiùõyeùvaùñasu niùphalamiti>% ka÷yapokte÷ca . %<såryabhàduragaþ syàpyaþ>% iti tu svarodayavacanaü vãjaropaõaviùayam . tatra lagna÷uddhimàha vasiùñhaþ %<bhavaripusahaje pàpaistrikoõakendrasthitai÷ca ÷ubhaiþ . kathiteùu ca dhiùõye ùvapi ÷ubhalagne vãjavàpanaü kàryamiti>% atha halapravahaõe cakramucyate haleiti hale halacakre'rkojjhitàtsåryabhuktànnakùatràtkrameõa trãõi nakùatràõi asanti a÷ubhaphalàni . tato'ùña bhàni santi ÷ubhaphaladàni tato nava bhànyasanti tato'ùñau bhàni santi yathà sårya ardràyàü bhuktabhaü mçgaþ tata àrabhya trãõi mçgàrdràpunarvasubhànya÷ubhàni . tataþ puùpà÷leùàmaghàpårvaphàglunãhastacitràsvàtãnakùatràõi ÷ubhàni . tato vi÷àkhànuràdhàjyeùñhàmåla pårvàùàóhottaraùàóhàbhijicchavaõadhaniùñhànakùatràõi a÷ubhàni . tataþ ÷atatàrakàpårvabhàdrapadottarabhàdrapadàrevatya÷vinãbharaõãkçttikàrohiõãnakùatràõi ÷ubhàni . evamaùñàviü÷atirbhàni bhavanti yadàha vasiùñhaþ %<akagatàgatasaüsthabhatritayaü neùñamubhayatastviùñam . ùoóa÷a dhiùõya navakaü ÷iùñamaniùñaü ca làïgale cakre>% iti . arkeõa gataü bhuktam àgaraü bhãgyaü sasthamàkràntam etadbhatritayaü neùñaü tatta ubhayataþùoóa÷adhiùõyaü iùñaü yathà såryabhuktabhàt pràktanànyaùñau ÷abhàni såryabhogyabhàdagretanàni ÷ubhàni syurityarthaþ . ÷iùñamurvaritaü madhyagatanakùatranavakamaniùñam eva matràpyaùñàviü÷atirbhàni . nàrado'pi %<halàdau vçùanà ÷àya bhatrayaü såryabhuktabhàt agre çkùatrayaü lakùmau saukhya>% pàr÷vasthapa¤cakam . ÷ålatraye'pi navakaü maraõàyànyapa¤cakam . ÷riyai pucche trayaü ÷reùñhaüsyàccakre làïgale ÷ubham iti . amyàrthaþ halapravahaõasamaye såryamuktanakùatrànnakùatratrayaü vçùanà÷àya syàt . tadagre nakùatrayaü lakùmyai syàt tadagre pàr÷vanakùatrapa¤cakaü saukhyàya syàt tadagre ÷ålatrayagataü nakùatranavakaü maraõàya syàt tadagre'nyat pàr÷vasthapa¤cakaü ÷riyai syàt tadagre pucchagataü nakùatratrayaü ÷reùñhaü ÷ubhaphalamiti . anenàpi prakàreõa mçgàdãni tànyevà÷ubhà÷ubhàniü sambhavanti . tatra halacakràkçtirlikhyate tatra ka÷yapaþ %<triùvaùñasu navarkùeùç saptasvarkavimuktabhàt . hànirvçddhiþ kartçmçtyurlakùmã÷caiva yathàkramamiti, halanakùatroktyanantaramuktavàn asyàyamarthaþ arkavimuktabhàttriùu bheùu hàniþ tato'ùñasu bheùu vçddhiþ tatonavasu bheùu karturnà÷aþ, tataþ saptasu bheùu lakùmãpràptiriti yathàkramaü phalaü j¤eyam . atra saptaviü÷atinakùatrokterabhijidgaõanànàsti . nanvatra pa¤canakùatratyàge koheturityata àha tadantaragata iti tacchabdena halordhvadaõóa÷ålordhvadaõóàvucyete tayorantaragate madhye vidyamàne pa¤cakapa¤cake ÷riyai sthàpye nakùatrada÷akamiti yàvat taccànyadbhatritayaü haladaõóordhvabhàge ÷ubhaphaladaü lekhyam>% pãø dhàø atra vi÷eùaþ jyoø taø tatra kårmacakra÷abde dar÷itàt jyoø taø vàkyàt paragrantho yathà kårmàïgasthade÷ànàha . %<madhye sàrasvatàmatsyàþ ÷årasenàþ samàthuràþ . pa¤càla÷àlvamàõóavyakurukùetragajàhvayàþ . marunaimiùabindhyàdripàõóyaghoùàþ sayàmunàþ . kà÷yayodhyà prayàga÷ca gayàvaidehakàdayaþ . pàcyàü màgadha÷oõau ca vàrendrogauóaràóhakàþ . vardhamànatamoliptapràgjyotiùodayàdrayaþ . àgneyyàmaïgavaïgopavaïgatraipurako÷alàþ . kaliïgoóràndhrakiùkindhàvidarbha÷avaràdayaþ . dakùiõe'vantimàhendramalayà çùyamåkakàþ . citrakåñamahàraõyakà¤cãsiühalakoïkaõàþ . kàverã tàmraparõã ca laïkàtrikåñakàdayaþ . nairçte dravióànartamahàràùñrà÷ca raivataþ . javanaþ pahlavaþ sindhuþ pàrasikàdayo matàþ . pa÷cime haihayàstàdrimlecchavàsa÷akàdayaþ . vàyavye gujjaràña÷ca nàñajàlandharàdayaþ . uttare cãnanepàlahånakaikeyanandaràþ . gàndhàrahimavatkrau¤cagandhamàdanamàlavàþ . kailàsamadrakà÷mãramlecchade÷àþ khasàdayaþ . ã÷àne svarõabhauma÷ca gaïgàdvàra¤ca ñaïkanaþ . kà÷mãrabrahmapurakakiràtàdaradàdayaþ>% . devalaþ . %<sindhusauvãrasauràùñràstathà pratyantavàsinaþ . aïgavaïgakaliïgoónàn gatvà saüskàramarhati>% tãrthayàtràvyatikeõeti draùñavyamiti mitàkùarà . vyàsaþ %<uùarà bahulà bhåbhiþ panthànastaskaràhatàþ . sarve bàõijikà÷caiva bhaviùyanti kalau yuge . ÷asyàniùpattiraphalà taruõà vçddhi÷àlinaþ . bhaviùyatyaphaloharùaþ krodha÷ca saphalonçõàm . puruùàlpaü vahustrãkàü tadyugàntasya lakùaõam>% . tatra gràmàdiùu svanàmaphalam . jyotiùe %<avarge'ùñàviùuþ ke ca, ùañ ce, vedàþ ñavargake . evaü te sapta, pe varge, ye dvayaü, ÷e ca vahnayaþ . itthamaùñasu vargeùu yàþ saükhyàþ kathitàþ kramàt . nàmni vargàt svaràccaiva pratyekaü tàü prakalpayet . ekãkçtyàùñabhirbhakte ÷eùasaükhyàdhvajàdayaþ . dhvajodhåmra÷ca siühaþ ÷và vçùabhoràsabhogajaþ . dhvàïkùa÷ca kramato j¤eyaþ phalaü tatra balakramàt . dhvàïkùa÷vadhåmravçùabhàgajaþ siühodhvajaþ kharaþ . yathottarabalà ete j¤àtavyàþ svarapàragaiþ . prabhau yodhe pure de÷e mitranàrãgçheùu ca . balàt pràyobhavellàbho na làbhobalavarjitàt . a garuóaþ ka màrjàra÷ca siühaþ ña ÷unãsutaþ . ta bhujaïgaþ pa àkhuþ syàt ya vargebhaþ, ÷a meùakaþ . nàmàdivarõatoj¤eyà aùñau vargàþ kramàdamã . yadvargabhakùyo yaþ proktastasmàttasya bhavet kùayaþ . gràmavargasya ye bhakùyàstyajyàstadgràmavàsinaþ . evaü durge raõe tyajyà na kartavyà gaóàdhipàþ . avargàdyaùñakaü j¤eyaü pràgàdyaùñade÷àü kramàt . svavarmàt pa¤came sthàne khaõóirbhaïga÷ca jàyate>% . vyàsaþ %<dhaninaþ ÷rotriyoràjà nadã vaidya÷ca pa¤camaþ . pa¤ca yatra na vidyante tatra na divasaü vaset>% . matsyapuràõe %<phàlakçùñe tathà de÷e sarvavãjàni ropayet . tripa¤casaptaràtreõa yatra rohanti tànya pi . jyeùñhà madhyà kaniùñhà bhårvarjanãyetarà matà>%! atha làïgalacakraü svarodaye %<làïgalaü daõóikàyåpaü yoktradvayasamanvitam . daõóikàdi lakhedbhàni dine÷àkràntabhàditaþ . daõóikàhalayåpànàü dvidvisthàne trikaü trikam . yoktrayo÷ca trika¤caiva madhye ma¤càprake dvayam . daõóasthe ca gavàü hàniryåpasthe svàminobhayam . lakùmãrlàïgalayoktràdau kùetràrambhadinarkùake>% . atha vãjopticakram . %<såryabhàduragaþ sthàpyastrinàóyekàntarakramàt . mukhe trãõi gale trãõi bhàni dvàda÷atådare . pucche caturbahiþ pa¤ca dinabhàcca phalaü vadet . vadane cocakaü vidyàt galake'ïgàrakastathà . udare dhànyavçddhiþ syàt pucche dhànyakùayo bhavet . ãtirogabhayaü ràjye cakre vãjoptisambhave>% . såryabhàt såryabhujyamànanakùatràt trinàóyekàntarakramàditi yadya÷vinyàü ravistadà tàmàrabhya gaõayet . trinàóãùu a÷vinãbharaõãkçttikà dattvà rohiõã bahiþ kàryà mçgàrdràpunarvasumàni trinàóãùu dattvà puùyovahiþ kàryaþ evaü krameõànyà lekhyàþ . cocakaü ÷asya÷ånyatàm . ãtayaþ . %<ativçùñiranàvçùñiþ ÷alabhà måùikàþ khagàþ . pratyàsannà÷ca ràjànaþ ùaóete ãtayaþ smçtàþ>% vãjoptiþ sambhavaþ kàraõamasyeti vyutpattibhà÷ritya vãjaropaviùayamiti pãø vàø sthitam .
     %<vçùacakraü vçùàkàraü sarvàvayavasaüyutam . likhitvà vinyamedbhàni vçùanàmarkùapårvakam . mukhàkùikarõa÷ãrùepu ÷çïge skandhe dvikaü dvikam . trãõi pçùñhe dvayaü pucche'ùñaupàde tådare trikam . halapravàhavãjoptipràrambhàdidina rkùakam . yadaïgeùu sthitaü tasmàdvakùye sarvaü ÷ubhà÷ubham . àsye hàniþ sukhaü netre karõe bhikùàñanaü tathà . ÷ãrùe dhçtistathà ÷çïge saukhye skandhe ca maïgalam . pçùñhe kaùñaü ÷ubhaü pucche bhramaþ pàde sukhaü hçdi . candrayogàdidaü proktaü vçùacakraphalaü budhaiþ>% . dãpikàyàm %<pårvàgniyàmyaphaõipitra÷ivànyabheùu viktàùñamãvigatacandratithiü vihàya . dvyaïgàligosamudaye vikujàrkivàre ÷astenduyogakaraõeùu halapravàhaþ . halaprabàhavadvãjapanasya vidhiþ smçtaþ . citràyà¤ca ÷ubhe kendre sthirasvamanujodaye>% . bhãmaparàkrame %<vàme kçùõaü valãvardaü dakùiõe lohitaü nyaset . uttaràbhimukhobhåtvà karùakaþ kçùimàrabhet . hale tu yojite yatra kùetre gràmaü karoti gauþ . tatra syàddviguõaü ÷asyamava÷yaü gargabhàùitam>% . kçtyacintàmaõau balabhadraþ %<sukhadà pratipaccaiva dvitãyà kàryasàdhinã . àrogyadà tçtãyà ca caturthãkoñakçtsadà . pa¤camã ÷rãpradà nånaü ùaùñhã ca kalahapriyà . saptamã sthànadà bhogyà vçùaü hanti tathàùñamã . navamã ÷asyanà÷ày da÷amã bhånidà sadà . ekàda÷ã tathà kuryàddhanaü dhànyaü manoratham . dvàda÷ã pràõasandehà sarvasiddhà trayoda÷ã . caturda÷ã patiü hanti pa¤ca da÷yeva niùphalà . amàvàsyàùñamãü ùaùñhãü riktàü ca parivarjayet . sauribhaumadine caiva kçùyàrambhe dhanakùayaþ . pràje÷aviùõutiùyeùu pitrakarottareùu ca . a÷vinãvàtapauùõeùu målàditãndubhe tathà . vàre bhànuja÷ukre ca jãve ÷ãtakare tathà . lagne strãgomãnayugme ca kçùyàrambhaü ÷ubhaü viduþ . ai÷ànya puùpanaivedyaiþ kùetrapàla¤ca påjayet . sàlaïkàrohaladhara sragbhi÷ca påjitaü halam . dadhyàjyamadhubhiþ ÷reùñhaü phàlàgra¤ca pralepitam . karùaü pràvartayet pràj¤onåtanena halena ca . hastà÷vitiùyacandreùu brahmendraviùõuvàruõe . vàyavyendràgnibhe caiva rohiõyàmuttaràsu ca . vàre jãvaj¤a÷ukre ca some dinakare tathà . yugme yuvatigobhãne ÷astaü syàdvãjavàpanam>% . ràjamàrtaõóe %<pràje÷a÷ravaõottaràditimaghàmàrtaõóatiùyà÷vinãpauùõànuùõamarãcayaþ ÷atabhiùàsvàtirvi÷àkhà tathà . jãvàrkendusitendunandanadine vàre sthirasyodaye ÷asyànàü vapane bhavanti lavane ÷aste tithau ropaõe>% . devalaþ gurusomasårya÷ukràþkùemyàþ sampatkaràþ ÷ubhàþ . budhàrkibhåmiputtrà÷ca na bhavanti phalapradàþ . hanti meùaþ pa÷ån sarvàn svabhàvenàtha vç÷cikaþ . karkañe na bhavet saukhyaü tulàyàü na prarohati . ke÷arã ÷asyaghàtã syàt pàrthivopadravaü dhanuþ . makare caiva kumbhe ca bhayameva vinirdi÷et . gostrãmanmathamãneùu ÷asyaü sampadyate mahat . pra÷aste candratàre ca ÷uciþ ÷uklena vàsasà . snàtvà gandhai÷ca puùpai÷ca påjayitvà vidhànataþ . pçthvã¤ca grahasaüyuktàü påjayitvà prajàpatim . agniü pradakùiõãkçtya dãyate bhåridakùiõà . kçùõau vçùau niyoktavyau navanãtairghçtena và . mukhapàr÷vaü tayorlipyàt phàlàgraü kanakaiþ spç÷et . uttaràbhimukhobhåtvà kùãreõàrghyaü pradàpayet . tataþ ÷ubhakaraþ ÷rãmàn kçùikarma samàcaret . varjayedbhagna÷çïga¤ca kùurabhagna¤ca varjayet . vikalaü chinnalàïgålaü kapilaü vçùabhaü tathà . halapravàhaõaü kàryaü nãrugbhiþ kçùikarmakaiþ . halàdibhirdçóhaiþ kùemaü kudçóhairna ÷ubhaü vadet . vçùabhàyadi muhyanti tasya vighnapradà bhavet . kçùiriti ÷eùaþ . %<tasmàt sarvaprayatnena nirvighnaü kàrayet sadà . ekà jayakarã rekhà tçtãyà càrthadàyikà . pa¤camã yà bhavedrekhà bahu÷asyaphalà hi sà . ataårdhvaü na kartavyaü mahàdoùastatobhavet . saüpåjyàgniü dvijaü devaü kuryàddhalapravartanam . hemanighçùñaü phàlàgraü chinnarekhàü na kàrayet . smartavyà vasava÷cendraþ pçthràmaþ sacandramàþ . parà÷arobalabhadraþ sarvavighnapra÷àntathe . hale pràvàhyamàõe . tu kårmautpadyate yadi . gçhiõã mriyate tasya tato'gne÷ca bhayaü bhavet . làïgalaü bhidyate càpi prabhustatra vina÷yati . ã÷àbhaïgãyadà kartuþ saü÷ayojãvitasya ca . sutanà÷oyugàbhaïge samãne mriyate sutaþ>% . samãne yoktrabandhanakàùñhadvaye . %<yottnàcchede tu vyàsaïgaþ ÷asyahàni÷ca jàyate . hale pravàhyamàõe tu gaurekaþ prapatedyadi . prapatenmuktamàtrastu bandhanaü sa prapadyate . jvaràtisàrarogeõa kçùibhaïgaü vinirdi÷et . pravàhamuktamàtrastu tatogauþ prapatet yadi . vatsànãóhena nardettu tadà ÷asyaü caturguõam . hemavàriviliptasya vãjasyonnayataþ ÷uciþ . indraü citte nidhàyàtha svaya muùñitrayaü vapet . kçtvàcànyonyaprotsàhaü karùakohçùñamànasaþ . pràïmukhaþ kalasaü gçhya imaü mantramudãrayet . tvaü vai vasundhare sãte! bahupuùpaphalaprade! . namaste me ÷ubhaü nityaü kçùiü medhàü÷ubhe! kuru . rohantu sarva÷asyàni kàle devaþ pravarùatu . karùakàstu bhavantyagryà dhànyena ca dhanena ca svàhà>% . kçtyaratnàkare brahmapuràõam %<caitre ca kçùõapa¤camyàü kà÷mãrà ca rajasvalà . nityaü bhavati tasmàttàü kçtvà ÷ailamayãü striyam . abhyaïgavastranaivedyaiþ påjayecca dinatrayam . puùpàkaïkàradhåpai÷ca gorasaü varjayanti ca>% . kà÷mãrà pçthvã . %<aùñamyà¤ca tataþ snàpya tàbhireva gçhegçhe . susnàtàbhiþ prahçùñàbhirjãvapatnãbhireva ca . anantaraü dvijaiþ snàpya sarvauùadhiyutairjalaiþ . gandhairvãjaistathà ratnai phalaiþ siddhàrthakaistathà . snàpayitvà ca tàü devãü gandhairmàlyai÷ca påjayet . tannivedita÷iùñantu prà÷itavyaü gçhe gçhe . ataþparaü snàtà garbhaü gçhõàti çtumedinã>% . tathà %<brahmà viùõu÷ca rudra÷ca kà÷yapaþ surabhã gçhe . indraþ pracetàþ parjanyaþ ÷eùacandràrkavahnayaþ . valadevo halaü bhåmirvçùabho ràmalakùmaõau . rakùoghnau, jànakã sãtà yugaü gaganameva ca>% sãtà làïgalapaddhatiþ . yugaü yugakàùñham . %<ete dvàviü÷atiþ proktà prajànàü patayaþ ÷ubhàþ . gomaïgale tu saüpåjyàþ kçùyàrambhe mahotsave . arghyeþ puùpai÷ca dhåpai÷ca màlyai ratneþ pçthakpçthak . halena vàhayedbhåmiü svayaü snàtaþ svalaïkçtaþ>% . tathà . %<utpvà vaujantu tatraiva bhoktavyaü vàndhavaiþ saha>% . vãjavapanaü pràjàpatyatãrthena yathàha hàrãtaþ %<kaniùñhàyàþ pa÷càt pràjàpatyamàvapanaü homatarpaõe pràjàpatyena kuryàt>% iti . homatarpaõe làjahomasanakàditarpaõe . ràjamàrtaõóe parà÷araþ %<nityaü da÷ahale lakùmãrnityaü pa¤cahale dhanam . nitya¤ca trihale bhaktaü nityamekahale çõam>% . %<vai÷àkhe vapanaü ÷reùñhaü madhyamaü rohiõãravau . ataþparasminnadhamaü na jàtu ÷ràvaõe ÷ubham>% . jyotiùe %<pårvabhàdrapadà målaü rohiõyuttaraphalgunã . vi÷àkhà ÷atabhiùà và ghà nyànàü ropaõe varà . sadoptvà rajanãü nãlãü putravittairviyujyate . svayaü jàte punaste dve pàlayannaiva duùyati . àràme gçhamavye và mohàt sarùapamàvapat . paràbhavaü riporyàti sasàdhanadhanakùayam . ni÷à nãlã palà÷a÷ca ci¤cà ÷vetàparàjità . kovidàra÷ca sarvatra sarvaü nighnanti maïgalam>% . ni÷à haridrà . kovidàrakoraktakà¤canaþ . %<hemàmbhasà vçkùavãjaü snàtomantreõa ropayet . vasudheti susãteti puõyadeti dhareti ca . namaste ÷ubhage! nityaü drumo'yaü vardhatàmiti . ariùñà÷okapunnàgabakulàmrapriyaïgavaþ . màïgalyàþ pårbamàràme ropaõãyà gçheùu ca . a÷vatthamekaü picumardamekaü dvau campako trãõyatha ke÷aràõi . tàlàùñakaü ÷rãphalasaptaka¤ca pa¤càmravàpã narakaü na pa÷yet>% . dànaratnàkare devãpuràõam ye ca pàpà duràcàràþ ÷rãtarucchedakàriõaþ . te'pyavãcyàdinarake pacyante brahmaõodinam . mçtàste jãvyamànàstu brahmaghnàþ kãrtità bhuvi . tasmin de÷e bhayaü nityaü ràjànona ciràyuùaþ . naca nandatyayaü loko yatra ÷rãphalabhedinaþ . ÷rãtarurvilvaþ . likhitvà laktakenàpi mantraü ÷asyeùu bandhayet . na vyàvikãñahiüsràõàü bhayaü tatra bhavet kvacit . %<siddhiþ pracalataraïgataralitamçdutarasamãraõavanodde÷e ÷rãmadràmabhadrapàdàþ ku÷alinaþ samudratañe nànà÷atasahasravànaràõàü madhye kharanakharapa÷càrdhalàïgålaü pavanasutaü vàyuvegaü paracakrapramathanaü ÷rãmaddhanåmantamàj¤àpayanti amukasyàkhaõóakùetre vàtàbhombhogàndhãrutãpàõóaramuõóãdhålã÷çïgàratalpàkç÷aràïgatàphaóiïgailàvànaràgaruóàmaóakamahiùàdirogam khaõóayata kùaõamapi vilambaü mà carata yadi vilambaü kàrayata tadà yuùmàn÷atakhaõóaü kàrayàmãti . ghràü ghrãü ghroü ÷rãràmàya namaþ>% . iti ÷asyeùu bandhayet %<kçùervçùñisamàyogàt dç÷yante phalasiddhayaþ>% ÷uø taø puø . và ïãp kçpãtyapyatra . svàrthe ka kçùikàpyatra strã . àdhàre ki . bhuvi 2 . kçùirbhåvàcakaþ ÷abda bhàø . kçùõa÷abde dç÷yam

#<kçùika># puø kçùa--kikan . phàle amaø karùake triø .

#<kçùijãvin># triø kçtyà jãvati jova--õini . svayamakhayaü và kçtayà kçùivçttyà jãvini striyàü ïãp .

#<kçùiparà÷ara># puø kçùikartavyatàvidhàyakaparà÷aramatànumàrinibandhamede .

@<[Page 2210b]>@
#<kçùãvala># triø kçùirastyasya vçttitvena valac dãrghaþ . karùake kçùijãvini . %<kaccittuùñàþ kçùãvalàþ>% bhàø saø 5 a0

#<kçùkara># puø avyutpannaü pràtipadikam . ÷ive trikàõóa÷eùaþ

#<kçùña># triø kçùa--karmaõi kta . 1 kçtakarùaõe kùetràdau %<kçùñajànàmoùadhãnàü jàtànàü ca svayaü vane>% manuþ kçùñapacyaþ bhàve kta . 2 karùaõe naø %<na pradàpyaþ kçùñaphalaü kùetramanyena kàrayet>% yàø . tataþ dçóhàø bhàve imanic étoraþ . kraùñiman kçùñatve karùaõe pu0

#<kçùñapacya># triø kçùñe kùetre svayameva pacyate paca--karmakartari kyap . kçùñakùetre--svayameva pacyamàne dhànyàdau %<na kçùñapacyama÷nãyàdakçùña¤càpyakàlataþ>% bhàgaø 7 . 12 . 17 . vànaprasthadharmoktau . ÷uddhakarspaõitu õyadeva %<kçùñapàkya iti>% siø kau0

#<kçùñi># puø kçùa--kartari ktic bhàve ktin và . 1 paõóite amaraþ 2 janamàtre niruø %<mànuùãõàmekaþ kçùñãnàmabhavat sahàvà>% çø 6 . 18 . 2 %<vi÷vànamatta kçùñayaþ>% çø 8 . 6 . 4 .. %<kçùñayaþ prajàþ>% bhàø %<kçùñãnàü vicarùaõiþ>% çø 6 . 45 . 16 3 karùaõe strãø trikàø 4 àkarùaõe ca

#<kçùñopta># triø kçùñe kùetre uptaþ . kçtakarùaõakùetre--kçtavapane oùadhyàdau %<ghanyà gràmyà÷ceha tathà kçùñoptàþ partatà÷rayàþ . akaõñakàþ kaõñakino gandharåparasànvitàþ>% bhàø àø 98 aø .

#<kçùõa># puø kçùa--nak . bhagavato'vatàrabhede vàsudeve 1 devakãnandane . %<kçùirbhåvàcakaþ ÷abdaþ õa÷ca nirvçtivàcakaþ . tayoraikyaü paraü brahma kçùõaityabhidhãyate>% ityukte 2 parabrahmaõi, 3 vedavyàse, 4 arjune madhyamapàõóave ca . kçùõavarõatvàt 5 kokile, vi÷vaþ 6 kàke, mediø karamardake (karamacà) 7 vçkùe, ÷abdaraø 8 nãle, varõe 9 tadvati triø amaraþ 10 kàlàguruõi ràjaniø . 11 a÷ubhakarmaõi ca naø . kçùõakarmà amaraþ 12 draupadyàü, 13 nãlãvçkùe, 14 pippalyàü, 15 dràkùàyàü, strã mediø 16 nãlapunarnavàyàm, 17 kçùõajãrake, 18 gàmmàryà 19 kañukàyàm, 20 sàviràbhede 21 ràjasarùape, ràjaniø 22 parpañyàü, bhàvapraø . 23 kàkolyàü, 24 somaràjyà¤ca strã ñàp jañàø kçùõavarõatvàcca tàsàü tathàtvam 25 dhanamede naø kçùõadhana÷abdã vivçtiþ . 26 nãlà¤jane, 27 lauhe, 28 marice ca puø jañàdharaþ . tatra bhagavadavatàravi÷eùaþ %<atha bhàdrapade màsi kçùõàùñamyàü kalau yuge . aùñàviü÷atime jàtaþ kçùõo'sau devakãsutaþ>% brahmapuø . vasudevadevakyau ca ka÷yapàditã . tau ca varuõasya goharaõàt brahmaõaþ ÷àpena gopàlatvamàpatuþ . yathàha harivaüø 56 aø %<ityambupatinà prokto varuõenàhamacyuta! . gavàü kàraõatattvaj¤aþ ka÷yape ÷àpamutsçjam . yenàü÷ena hçtà gàvaþ ka÷yapena mahàtmanà . sa tenàü÷ena jagatãü gatvà gopatvameùyati . yà ca sà surabhirnàma aditi÷ca suràraõã . ubhe te tasya vai bhàrye saha tenaiva yàsyataþ . tàbhyàü saha sa gopatve ka÷yapo bhuvi raüsyate . tadasya ka÷yapasyàü÷astejasà ka÷yapopamaþ vasudeva iti khyàto goùu tiùñhati bhåtale . girirgovardhano nàma mathuràyàstvadårataþ . tatràsau goùvabhirataþ kaüsasya karadàyakaþ . tasyabhàryàdvaya¤caiva aditiþ surabhistathà . devakã rohiõã caiva vasudevasya dhãmataþ . tatràvatara lokànàü bhavàya madhusådana! . jayà÷ãrvacanaistvete vardhayanti divaukasaþ . àtmànamàtmanà hi tvamavatàrya mahãtale . devakãü rohiõã¤caiva garbhàbhyàü paritoùaya . tatratvaü ÷i÷urevàdau gopàlakçtalakùaõaþ . vardhayasva mahàbàho! purà traivikrame yathà .. chàdayitvàtmanàtmànaü màyayà goparåpayà . gopakanyàsahasràõi ramayaü÷cara medinãm . gà÷ca te rakùità viùõo! vanàni paridhàvataþ . vanamàlàparikùiptaü dhanyà drakùyanti te vapuþ . viùõo! padmapalà÷àkùa! gopàlavasatiïgate . bàle tvayi mahàbàho . loko bàlatvameùyati . tvadbhaktàþ puõóarãkàkùa! tava cittava÷ànugàþ . goùu gopà bhaviùyanti sahàyàþ satatantava . vane càrayato gàstu goùñheùu paridhàvataþ . majjato yamunàyàntu ratimàpsyanti te bhç÷am . jãvitaü vasudevasya bhaviùyati sujãvitam . yastvayà tàta ityuktaþ sa putra iti vakùyati . atha và kasyaü putratvaü gacchethàþ ka÷yapàdçte . kà và dhàrayituü ÷aktà viùõo! tvàmaditiü vinà . yogenàtmasamutthena gacchatva vijayàya vai>% iti viùõuü prati brahmoktiþ . tàbhyàü tasyotpattikathà ca tatra 60 aø yathà %<yadarthaü sapta te garbhàþ kaüsena vinipàtitàþ . tantu garbhaü prayatnena rarakùustasya rakùiõaþ . sa tatra garbhavasatau vasatyàtmecchayà hariþ . samadhatta ya÷odà'pi garbhaü tadahareva tu . viùõoþ ÷arãrajàü nidràü viùõornirde÷akàriõãm garbhakàle tvasaüpårõe aùñame màsi te striyau . devakã ca ya÷odà ca suùuvàte samaü tadà . yàmeva rajanãü viùõurjaj¤e vçùõikulaü prabhuþ . tàmeva rajanãü kanyà ya÷odàto vyajàyata . nandagopasya bhàryaikà vasudevasya càparà . tulyakàlaü hi garbhiõyau ya÷odà devakã tathà . devakyajanayadviùõuü ya÷odà tàntu kanyakàm . muhårte'bhijite pràpte sàrdharàtre vibhåùite . sàgaràþ samakampanta celu÷ca dharaõãdharàþ . jajvalu÷càgnayaþ ÷àntà jàyamàne janàrdane . ÷ivàþ saüpravavurvàtàþ pra÷àntamabhavadrajaþ . jyotãüùi vyatyakà÷anta jàyamàne janàrdane . abhijinnàma nakùatraü jayantã nàma ÷arvarã . muhårto vijayo nàma yatra jàto janàrdanaþ . avyaktaþ ÷à÷vataþ kçùõo harirnàràyaõaþ prabhuþ . jàyate bhagavàüstatra nayanairmohayan jagat>% . tato'natidåre %<vasudevastu taü ràtrau jàtaü puttramadhokùajam . ÷rãvatsalakùaõaü dçùñvà yutaü divyai÷ca lakùaõaiþ . uvàca vasudevastaü råpaü saühara vai prabho! . bhãto'haü deva! kaüsasya tasmàdevaü vadàmyaham . mama puttrà hatàstena tava jyeùñhà'mbujekùaõa! . vai÷ampàyana upàca . vasudevavacaþ ÷rutvà råpaü saüharadacyutaþ . anuj¤àpya pitçtvena nandagopagçhaü naya . vasudevastu saügçhya dàrakaü kùiprameva ca . ya÷odàyà gçhaü ràtrau vive÷a sutavatsalaþ . ya÷odàyàstvavij¤àtastatra nikùipya dàrakam . gçhãtvà dàrikàü tà¤ca devakã÷ayane nyasat . parivarte kçte tàbhyàü garbhàbhyàü bhayaviklavaþ . vasudevaþ kçtàrtho vai nirjagàma nive÷anàt>% . yathà råpeõa tasyàvirbhàvastathà råpaü bhàgaø 103 aø vaõõitam
     %<devakyàü devaråpiõyàü viùõuþ sarvaguhà÷ayaþ . àviràsãdyathà pràcyàü di÷ãnduriva puùkalaþ . tamadbhutaü bàlakamambujekùaõaü caturbhujaü ÷aïkhagadàdyudàyudham . ÷rãvatsalakùmaügala÷obhikaustubhaü pãtàmbaraü sàndrapayodasaubhagam . mahàrghavaidåryakirãñakuõóalatviùà pariùvaktasahasrakuntalam . uhçàmakà¤cyaïgadakaïkaõàdibhirvirocamànaü vasudeva aikùata . savismayãtphullavilocano hariü sutaü vilokyànakadundubhistadà . kçùõàvatàrotsavasambhramo'spç÷anmudà dvijebhyo'yutamàplutogavàm>% . ityàvirbhàrva varõayitvà
     %<janma te mayyasau pàpomà vidyànmadhusådana! . samudvije bhavaddhetoþ kaüsàdahamadhãradhãþ . upasaühara vi÷vàtma nnadoråpamalaukikam . ÷aïkhacakragadàpadma÷riyà juùñaü caturbhujam . vi÷vaü yadetat svatanau ni÷ànte yathàvakà÷aü puruùaþ paro bhavàn . vibharti, so'yaü mama garbhajo'bhå daho nçlokasya vióambanaü tat>% . itthaü devakyàþ pràrthane tàü sàntvayitvà tasya pràkçtaråpadhàraõaü tatraivoktaü yathà ityuktvà tàü hariståùõõãü bhagavànàtmamàyayà . pitroþ saüpa÷yatoreva babhåva pràkçtaþ ÷i÷uþ . eva¤ca caturbhujaråpeõotpattàvapi pràkçtaråpatvoktyà tasmàdanantaraü dvibhujatvamiti vaiùõavà manyante . gãtàyàntu %<tenaiva råpeõa caturbhujena sahasrabàho! bhava vi÷vamårte!>% iti bhàratayuddhakàle tasya caturbhujatvakãrtanàt caturbhujatva mevàsãt ÷aïkhacakràdyàyudha÷ånyatvena pràkçtatvamiti tu yuktamutpa÷yàmaþ . tasyedànãü janmasamayoniråpyate pràguktabrahmapuø kalau jàtatvàbhidhànàt kaliyugaevàsya pràdurbhàvaþ . yadi ca ekaikamanvantare bahavaþ kalayaþ sambhavanti tathàpi vartamànavaivasvatamanvantare aùñàviü÷atime mahàyuge yaþ kalistatraivàbhirmåtaþ . tatràpi jyotirnibandhe %<uccasthàþ ÷a÷ibhaumacàndri÷anayo lagnaü vçùolàbhago jãvaþ siühatulàliùu kramava÷àt påùo÷anoràhavaþ . nai÷ãthaþ samayà'ùñamã budhadinaü bàhmarkùamatra kùaõe ÷rãkçùõàbhidhamambujekùaõamabhådàviþ paraü brahma tat>% grahàõàü vi÷eùarà÷yavasthànakàle tasyàvirbhàvokteþ tàdç÷asamayasya ca kaleþ 647 varùeùu gataùu sambhavaþ kalau tataþ pårvaü tàdç÷asamayàsambhavàt . ràjataraüïgiõyàü ca %<÷ateùu ùañsu sàrdheùu tryadhikeùu ca bhåtale . kalergateùu varùàõàma bhayan kurupàõóavàþ>% ityanena kaleþ 653 varùeùu gateùu tatsamakàlãnayoþ kurupàõóavayorutpattiruktà atastasyàpi tatkàlotpattikatvam . tadavatàracaritaü ca harivaüø 42 aø varõitaü yathà
     %<aparaþ ke÷avasyàyaü pràdurbhàvo mahàtmanaþ . vikhyàto màthure kalpe sarvalokahitàya vai . yatra ÷àlva¤ca mainda¤ca kaüsaü dvividameva ca . ariùñaü vçùabhaü ke÷iü påtanàü daityadàrikàm . nàgaü kubalayàpãóaü cànåraü muùñikaü tathà . daityànmànuùadehasthàn sådayàmàma vãryavàn . chinnaü bàhusahasra¤ca vàõasyàdbhutakarmaõaþ . naraka÷ca hataþ saïkhye yavana÷ca sahàbalaþ . hçtàni ca mahãpànàü sarvaratnàni tejasà . duràccàrà÷ca nihatàþ pàrthivà ye mahãtale>% . tasya ca kçùõanàmatà gargeõa tathà nàmakaraõàt yathàha bhàgaø 10 . 8 . 9 %<àsan vaõõàstrayohyasya grahõato'nuyugaü tanåþ . ÷ukloraktastathà'pãta idànãü kçùõatàü gataþ>% iti apãtaþ ÷yàma ityarthaþ bhàgaø 11 aø yugàvatàre dvàpare ÷yàmamårtitvokteþ yathà %<kçte ÷ukla÷caturbàhurjañilo balkalàmbaraþ . kçùõàjinopavãtàkùàn bibhraddaõóakamaõóalå . tretàyàü raktavarõo'sau caturbàhustrimekhalaþ . hiraõyake÷astrayyàtmà sruksruvàdyu palakùaõaþ . dvàpare bhagavàn ÷yàmaþ pãtavàsà nijàyudhaþ . ÷rãvatsàdibhiraïkai÷ca lakùaõairupalakùitaþ . nànàtantravidhànena kalàvapi yathà ÷çõu . kçùõavarõaü tviùà'kçùõaü sàïgopàïgàstrapàrùadaþ . yaj¤ai saükãrtanapràyairyajantãha sumedhasaþ>% . asya tannàmanirbacanaü ca bhàø uø 69 aø %<kçùirbhåvàcakaþ ÷abdoõa÷ca nirvçtivàcakaþ . viùõustadbhàvayogàcca kçùõobhavati sàtvataþ>% kalpabhede'pi vaivasvatamanoraùñàviü÷atime yuge yuge tasyàbhi bhàüvaþ ataeva chàø uø kalpabhedàdipràyeõaiva %<taddhaitat ghora àïgirasaþ kçùõàya devakãputràyoktvovàca>% ityuktam . vastutastasya bhagavadavatàràt bhinnatvameva tasya ghoràïgirasa÷iùyatvokteþ . parame÷varasya tathàtvàsambhavàt . atastannàmni 29 aparasninneva kçùõa÷abdasya vçttiþ . %<kçùõeti maïgalaü nàma yasya vàci pravartate . masmãbhavanti ràjendra! mahàpàtakakoñayaþ>% puràø . arjunasya tannàmanirvacanaü bhàø viø 44 aø . %<kçùõa ityeva da÷amaü nàma cakre pità mama . kçùõàvadàtasya sataþ priyatvàt bàlakasya>% ca . vyàsasya kàrùõyàttathàtvam %<yovyasya vedàü÷caturastapasà bhagavànçùiþ . loke vyàsatvamàpade kàrùõyàt kçùõatvameva ca>% bhàø àø 105 aø . kçùõasyedam aõ kàrùõa tatsambandhini triø %<kàrùõaü vedamimaü vidvàn ÷ràvayitvàrthama÷nute>% bhàø àø 1 aø ukte . apatye tu i¤ . kàrùõi tadapatye puüstrã . candrahràsakaraprathamàdipa¤cada÷akalàkriyàråpe pratipadàdidar÷àntàtmakapa¤cada÷atithyàtmake 30 kàlabhede ardhamàse %<candravçddhikaraþ ÷uklaþ kçùõa÷candrakùayàtmakaþ>% tiø taø ùañtriø . indukalàkùayaprakàraþ indu÷abde 611 pçø uktaþ . tadupalakùite 31 pitçyàne %<÷uklakçùõe gatã hyete jagatàü ÷à÷vate mate . ekayà yàtyanàvçttimanyayà vartate punaþ>% gãtà . pitçyàne ca yathà kçùõapakùasaübandhastathà àtivàhika÷abde 651 pçø dar÷itam . %<dhåmoràtristathà kçùõaþ ùaõmàsà dakùiõàyanam>% gãtà . kçùõapakùàbhimànini pitçyànasthe karmiõàmativàhake ã÷varaniyojite 32 devabhede àtivàhika÷abda vivçtiþ . 33 dyåtàdyupàrjite dhane naø kçùõadhana÷abde artha÷abde ca vivçtiþ . kçùõasya bhàvaþ ùya¤ . kàrùõya tadbhàve naø %<kàrùõyàt kçùõatvameva ca>% bhàø àø 105 aø . imanic . kçùõiman tadbhàve puø %<kçùõimànaü dadhànena>% . tal, kçùõatà strã, tva kçùõala, na0, kçùõavarõe . %<kçùõà'pi ÷uddheradhikaü vidhàtçbhiþ>% màvaþ . %<abhivçùya marucchasyàn kçùõameghastirodadhe>% raghuþ . 34 netragate'÷abhede akùi÷abde vivçtiþ . 35 kçùõasàramçge puüstrãø %<eõaþ kçùõaþ sa kãrtitaþ>% chandoø paø . kçùõàjinam

#<kçùõaka># puø kçùõaprakàraþ sthålàø kan . 1 kçùõasarùape anukampitaü kçùõàjinam kan ajinàntatvàdattarapadalopaþ . anukampite 2 kçùõàjine na0

#<kçùõakanda># naø kçùõaþ kando'sya . raktotpale trikà0

#<kçùõakarkañaka># puüstrã nityakarmaø . karkañabhede su÷rutaþ . %<kårmakumbhãrakarkañakçùõakarkaña÷i÷umàraprabhçtayaþ pàdinaþ>% su÷rute pàdijalacaroktau

#<kçùõakarman># naø karmaø . 1 hiüsàdiniùiddhakarmaõi . baø vaø . 2 tadyukte pàpàcàriõi triø amaraþ 3 vraõasya kçùõatàsampàdake kriyàbhede sa ca su÷rutena dar÷ito yathà atha vraõasyopa÷aprakramàbhavantãtyupakrame %<dàruõakarmakùàrakarmàgnikarmakçùõakarmapàõóukarma>% ityàdyuktvà . %<duråóhatvàttu÷uklànàü kçùõakarma hitaü punaþ iti>% tasyopayogodar÷itaþ . kçùõe'rpitaü kçùõàrpitaü karmaø . 3 parame÷varàrpite karmaõinaø . baø vaø . 4 tadyukte triø striyàü và ïãp .

#<kçùõakali># puø kçùõa iva cåóàlà kaliþ kalikà'sya . svanàmakhyàte puùpapradhàne vçkùe .

#<kçùõakàka># puüstro nityakarmaø . (dàóakàka) kàkabhede hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kçùõakàpotã># strã oùadhibhede su÷ruø . %<athoùadhãrvyàkhyàsyàmaþ>% ityupakrame %<÷vetakàpotã kçùõakàpotã>% ityàdinà vibhajya tadupayogaprakàrodar÷ito yayà . %<gonasyajagarokçùõakàpotãnàü sanakhamuùñi khaõóayitvà kùãreõa vipàcyàbhisràvya>% ityàdyuktaü su÷ruø tasyà lakùaõamoùadhi÷abde 1563 pçø uktam .

#<kçùõakàya># puüstrã kçùõaþkàyo'sya mahiùe ÷abdaciø . jàtitve'pi yopadhatvàt striyàü na ïãù kintu ñàp .

#<kçùõakàùñha># naø kçùõaü kàùñhamasya . kàlàguruõi ràjani0

#<kçùõakohala># puø kçùõakasya kçùõakarmaõaþ åhaü vitarkaü làti là--ka . dyåtakàriõi trikàø .

@<[Page 2213b]>@
#<kçùõagaïgà># strã nityaø . kçùõaveõàyàü nadãbhede ràjaniø .

#<kçùõagataroga># puø netràvayavabhedakçùõagatarogabhede . tadvij¤ànàdi su÷rute uktaüyathà . %<athàtaþ kçùõagatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . yatsavraõaü ÷ukramathàvraõaü và pàkàtyaya÷càyajakà tathaiva . catvàra ete'bhihitàþ vikàràþ kçùõà÷rayàþ saügrahataþ purastàt . nimagnaråpaü hi bhavettu kçùõe såcyeva viddhaü pratibhàti yadvai . sràvaü sraveduùõamatãva ruk ca tatsavraõaü ÷ukramudàharanti . dçùñeþ samãpe na bhavettu yacca na càvagàóhaü na ca saüsraveddhi . avedanàvanna ca yugma÷ukraü tatsiddhimàpnoti kadàcideva . sitaü yadà bhàtyasitaprade÷e syandàtmakaü nàtiruga÷ruyuktam . vihàyasãvàbhradalànukàri tadavraõaü sàdhyatamaü vadanti . gambhãrajàtaü bahala¤ca ÷uklaü cirotthita¤càpi vadanti kçcchram . vicchinnamadhyaü pi÷itàvçtaü và calaü siràsaktamadçùñikçcca . dvitvaggataü lohitamantata÷ca cirotthita¤càpi vivarjanãyam . uùõà÷rupàtaþ pióakà ca kçùõe yasmin bhavenmudganibha¤ca ÷uklam . tadapyasàdhyaü pravadanti kecidanyacca yattittiripakùatulyam . saüchàdyate ÷vetanibhena sarvadoùeõa yasyàsitamaõóalantu . ajàpurãùapratimo rujàvàn salohito lohitapicchilàsraþ . vidàrya kçùõaü pracayo'bhyupaiti ta¤càjakàjàtamiti vyavasyet>% .

#<kçùõagati># puø kçùõà gatirgatisthànamasya . kçùõavartmani vahnau tasya gamanasthànasya tadgatyà kçùõatàpràptestasya tathàtvam . %<vavçdhe sa tadà garbhaþ kakùe kçùõagatiryathà>% bhàø ànuø 85 aø .

#<kçùõagandha># puø kçùõa ugro gandho'sya . ÷obhà¤canavçkùe ràjani0

#<kçùõagarbha># puø kçùõavarõogarbho'sya . kañphale ràjaniø .

#<kçùõagiri># puø nityakarmaø . nãlagirau

#<kçùõagodhà># kçùõaþ godheva . kãñabhede . %<såcomukhaþ kçùõagodhà ya÷ca kàùàyavàsikaþ>% su÷ruø kãña÷abde vivçtiþ .

#<kçùõagrãva># triø kçùõà grãvà yasya . kçùõavarõagale'jàdau %<kçùõagrãva àgneyaþ>% yajuø 24, 2, %<kçùõagrãvaþ sitikakùo'¤jisakthaste aindràgnàþ>% ityàdi a÷vamedhãyapa÷uvi÷eùoktau . %<÷vetalohitaparyantaþ kçùõagrãvastaóiddyutaþ . trivarõaparighobhànuþ sandhyàràgamathàvçõot>% hariø 175 aø . 2 nãlakaõñhe bhahàdeve puø .

#<kçùõaca¤cuka># puø kçùõà ca¤cårasya kap . caõake ràjaniø .

@<[Page 2214a]>@
#<kçùõacandana># naø kçùõapriyaü candanam ÷àø taø . haricandana ÷vetacandane ÷abdaci0

#<kçùõacandra># puø kçùõa÷candra iva . vàsudeve tasya candravat bhaktànà màhõàdakatvàttathàtvam .

#<kçùõacara># puø kçùõasya bhåtapårvaþ carañ . bhåtapårbakçùõasambandhini gavàdau

#<kçùõacåóà># strã kçùõasya cåóà iva cåóà'sya . svanàmakhyàte puùpavçkùe . svàrthe ka ata ittvam . tatràrthe ràjaniø .

#<kçùõacåóikà># strã kçùõàcåóà'graü yasyàþ kap ata ittvam . gu¤jàyàü ràjamiø .

#<kçùõacårõa># naø kçùõaü tadvarõaü cårõam . lauhamale (lohàra gu) ràjaniø .

#<kçùõajañà># strã kçùõà jañà yasyàþ . jañàmàüsyàm ratnamà0

#<kçùõajãraka># puø nityakarmaø . kàlaparõajãrake (kàlajãre) amaraþ %<kañåùõaþ kapha÷othaghno jãrõajvaravinà÷anaþ . cakùuùyo rucikçdgràhã kçùõajãraka ãritaþ>% ràjani0

#<kçùõataõóulà># strã kçùõastaõóuloyasyàþ . karõasphoñalatàyàü ràjaniø .

#<kçùõatàmra># naø %<varõovarõena>% pàø karmaø . go÷ãrùacandane ÷abdamàø .

#<kçùõatàra># puüstrã kçùõatàmçcchati ç--aõ upaø saø . 1 kçùõasàramçge 2 hariõamàtrecaràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kçùõatrivçtà># strã nitya karmaø . (kàlateoóã) trivçtàbhede jañàø .

#<kçùõadanta># triø kçùõà dantàyasya . 1 kàlavarõadantayukte 2 kà÷marãvçkùe strã ràjaniø ñàp .

#<kçùõadeha># puüstrã kçùõodeho'sya . 1 bhramare sàrasvataþ striyàü ïãù 2 kàlavarõadehànvite triø . karmaø . kàlavarõe 3 dehe pu0

#<kçùõadvaipàyana># puø dvãpe yamunàdvãpe bhaùaþ phak dvãpo'yanaü janmabhåmirvàsya praj¤àdyaõ karmaø . vedavyàse tasya yamunàdvãpotpattikathà bhàø àø 105 aø . %<dharmayuktasya dharmàrthaü pituràsãttarã mama . sà kadàcidahaü tatra gatà prathamayauvanà . atha dharmavidà ÷reùñhaþ paramarùiþ parà÷araþ . àjagàma tarãü dhãmàüstariùyanyamunàü nadãm . sa tàryamàõo yamunàü màmupetyàbravãttadà . sàntvapårvaü muni÷reùñhaþ kàmàrto madhuraü vacaþ . tamahaü ÷àpabhãtà ca piturbhãtà ca bhàrata! . varairasulabhairuktà na pratyàkhyàtusutsahe . abhibhåya sa màü bàlàü tejasà va÷amànayat . tamasà (kujjhañikayà) lokamàvçtya naugatàmeba bhàrata! . matsvagandho mahànàsãtpurà mama jugupsitaþ . tamapàsya ÷ubhaü gandhamimaü pràdàt sa me muniþ . tato màmàha sa munirgarbhamutsçjya màmakam . dvope'syà eva saritaþ kanyaiva tvaü bhaviùyasi . pàrà÷aryo mahà yogã sa babhåva mahànçùiþ . kanyàputro mama purà dvaipàyana iti ÷rutaþ . yovyasya vedàü÷caturastapasà bhagavànçùiþ . loke vyàsatvamàpede kàrùõyàt kçùõatvameva ca . satyavàdã ÷amaparastapasvã dagdhakilviùaþ . sadyotpannaþ sa tu mahàn saha pitrà tato gataþ>% . %<÷rutvà tu sarpasatràya dãkùitaü janamejayam . abhyagacchadçùirvidvàn kçùõadvaipàyanastadà . janayàmàsa yaü kàlã ÷aktreþ putràtparà÷aràt . kanyaiya yamunàdvãpe pàõóavànàü pitàmaham . jàtamàtra÷ca yaþ sadya iùñaü dehamavãvçdhat . vedàü÷càdhijage sàïgàn setihàsànmahàya÷àþ . yannaiti tapasà ka÷cinna vedàdhyayanena ca . na vratairnopavàsai÷ca na prasåtyà na manyunà . vivyàsaikaü caturdhà yo vedaü vedavidàüvaraþ . paràvaraj¤o brahmaùiþ kaviþ satyavrataþ ÷uciþ . yaþ pàõóuü dhçtaràùñra¤ca viduraü càpyajãjanat . ÷àntanoþ santatiü tanvan puõyakãrtirmahàya÷àþ>% . %<màturniyogàddharmàtmà gàïgeyasya ca dhãmataþ . kùetre vici travãryasya kçùõadvaipàyanaþ purà . trãnagnãniva kauravyàn janayàmàsa vãryavàn . utpàdya dhçtaràùñra¤ca pàõóuü vidurameva ca . jagàma tapase dhãmàn punarevà÷ramaü prati>% . %<kçùõadvaipàyanàjjaj¤e dhçtaràùñro jane÷varaþ . vicitravãrya kùetre ca pàõóu÷caiva mahàbalaþ . dharmàrthaku÷alo dhãmànmedhàvã dhåtakalmaùaþ . viduraþ ÷ådrayonau tu jaj¤e dvaipàyanàdapi>% . bhàrate nànàsthàna %<kçùõadvaipàyanaü vyàsaü viddhi nàràyaõaü vibhum . kohyanyaþ puõóarãkùàt mahàbhàratakçt bhavet>% biùõupuø . tasya viùõo rabaratàratvakathà bhàgaø %<tataþ saptada÷e jàtaþ satyabatyàü parà÷aràt . cakre vedataroþ ÷àkhà dvàpare so'lpamedhasaþ>% . avatàra÷abde 422 pçø vivçtiþ . kçùõeti dvaipàyanoti ca tasya nàmadvayam karmaø kvacidekanàmatà'pi . %<dvaipàyanena kçùõena nagare vàraõàvate>% bhàø saø 76 aø . %<kàrùõyàt kçùõatvameva ca>% %<kàrùõaü vedamimaü ÷çõu>% iti ca byastaprayogaþ . %<tamahamaràgamatçùõaü kçùõadvaipàyanaü vandai>% veõãsaø . pràguktabhàrate ca samastaprayogaþ

#<kçùõadhattå(dhåstå)ra># puø karmaø (kanakadhutarà) vçkùabhede . %<sitanãlakçùõalohitapãtadhåsarà÷ca santi dhattåràþ . sàmànyaguõopetàsteùu guõàóhyastu kçùõakusumaþ syàt>% ràjaniø . dhattåra÷abde tatsàmànyaguõà bhàvapraø uktàyathà %<dhattåro madavarõàgnivàtakçjjvarakuùñhanut . kaùàyo madhurastikto yåkàlikùàvinà÷akaþ . uùõo gururvarõa÷leùma kaõóåkçmi viùàpahaþ>% .

#<kçùõadhana># naø karmaø . dyåtàdibhirarjite dhane . artha÷abde 367 pçø vivçtiþ . %<pàr÷vikadyåtacauryàptaü pratiråpakasàhasaiþ . chalenopàrjitaü yacca tatkçùõaü svamudàhçtam>% viùõasaüø . %<pàr÷vikaþ apàtrasya pàtratàkhyàpanam>% pràø vi0

#<kçùõapakùa># puø karmaø . candrasya kalàhràsakare pratipadàdidar÷ànte pa¤cada÷atithyàtmake kàle . tatra (càndre) pakùà vubhau màse ÷uklakçùõau krameõa hi . candravçddhikaraþ ÷uklaþ kçùõa÷candrakùayàtmakaþ . pakùatyàdyàstu tithayaþ kramàt pa¤cada÷a smçtàþ . dar÷àttàþ kçùõapakùe tàþ pårõimàntà÷ca ÷uklake tiø taø ùañtriü÷anmatam . %<ràvaõena hçtà sãtà kçùõapakùe sitàùñamã>% mahànà0

#<kçùõapadã># strã kçùõau pàdau yasyàþ kumbhapaø ïãù antyalopaþ padbhàva÷ca . kàlapàdayuktàyàü striyàm .

#<kçùõaparõã># strã kçùõaü parõamasyàþ . kàlatulasyàm . ratnamà0

#<kçùõapavi># puø påyate på--÷odhe in paviþ panthàþ %<panthà vàtena ÷udhyati>% ityukteþ pathovàtabhinna÷uddhihetvanapekùaõàt tathàtvam kçùõaþ panthà yasya . vahnau %<pçthivyàü kçùõapaviroùadhãbhirvavakùe>% çø 7, 8, 2 . kçùõapaviþ kçùõavartmà'gniþ bhà0

#<kçùõapàka># puø pacyate iti pàkaþ phalaü kçùõaþ kçùõavarõaþ pàkaþ phaõamasya . karamarde ratnà0

#<kçùõapàkaphala># puø kçùõapàkaråpaü phalamasya . karamarde amaraþ

#<kçùõapiïgala># triø %<barõovarõena>% pàø karmaø . kàlapiïgalavarõa yukte %<çtaü satyaü paraü brahma puruùaü kàlapiïgalam>% rudro pasthànamantraþ . tasyàpatyam i¤ . kàùrõapiïgali tadapa tye bahutve upakàø anya÷abdena dvandve advandve ca và tasya luka . kçùõapiïgalàstadapatyaùu . 2 durgàyàü strãø trikà0

#<kçùõapiõóãtaka># puø nityakammaø . kçùõapiõóãrabhede ratnamàlà kçùõapiõóãro'pyatra .

#<kçùõapippilã># strã nityakarmaø . pipolikàbhede vçkùàrohipirpa likàyàü (kàñhapipióà) ràjani0

#<kçùõapuùpa># puø kçùõaü puùpamasya . 1 kçùõadhattåre ràjaniø 2 pri yaïgavçkùe strã ïãp ÷abdaca0

#<kçùõaphala># puø kçùõaü phalamasya . 1 karamarde(karamacà)vçkùe 2 somaràjyàü strã ñàpa amarañãkàyàübharata

#<kçùõaphalapàka># puø kçùõaþ phalasåpaþ pàkoyasya . karamarde dviråpako0

@<[Page 2215b]>@
#<kçùõa(va)balakùa># puø %<varõovarõena>% pàø saø . 1 kàla÷vetavarõe 2 tadyukte triø %<ajine pàr÷vasahite kçùõaba(va)lakùe àvike>% kàtyàø 22, 4, 17, kçùõadhavalàdayo'pyatra .

#<kçùõabhåma># puø kçùõa måmiryatra ac samàø . kàlavarõamçttikàyukte de÷e hema0

#<kçùõabhåmija># triø kçùõàyà bhåmerjàyate jana--óa 1 kàlavarõa mçttikàta utpanne 2 gomåtrikàtçõe strã ràjani0

#<kçùõabhedà(dã)># strã kçùõovarõena bheda . khaõóo'syàþ ïãp kañukàyàü (kañkã) vçkùe ràjaniø . và gauràø ïãù . tatràrthe amaraþ

#<kçùõamaõóala># naø karmaø . %<netràvayavabhede . netràyàmatribhàgàttu kçùõamaõóalamucyate . kçùõàt saptamabhàgàü tu dçùñiü dçùñivi÷àradàþ>% su÷ruø . bhãmasenàdivat uttarapadalope kçùõamapyatra tadabhipràyeõaiva kçùõàditi su÷rutoktiþ

#<kçùõamallikà># strã kçùõà kçùõapriyà mallikeya . kçùõàrjake (kàlatulasã) vçkùe ràjaniø .

#<kçùõamatsya># puüstrã nityakarmaø (kàlavasa) iti khyàte matsya bhede %<pàñhãnapàñalàràjãvavarmigomatsyakçùõamatsya vàgu¤jàrasurala sahasra daüùñri prabhçtayo nàdeyà>% su÷rutaþ striyàü ïãp

#<kçùõamukha># triø kçùõaü sukhamàsvamagraüvà yasya striyàü và ïãp 1 kçùõavarõa mukhayukte 2 kàlàgre ca %<stanayoþ kçùõamukhatà romaràjyadgamastathà>% garbhalakùaõe su÷rutaþ 3 vànarabhede puüstrãø striyàü jàtitvàt ïãù . 4 dànavabhede %<sahasrapàt kçùõamukhaþ kçùõa÷caiva mahodaraþ>% harivaüø 240 aø dànavoktau . kçùõavadanàdayo'pi pårvoktàrthe tri0

#<kçùõamudga># puø nityakarmaø . mudgabhede tadbhedaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<mudgamasårayoràdhmànàkàritvamanyavaidalàpekùeyà natu sarvathà etayorapi ki¤cidàdhmànakàritvàt tatra mudgasya guõàþ mudgoråkùo laghurgràhã kaphapittaraso himaþ . svàduralpànilo netryo jvaraghno vanajastathà . mudgo bahuvidhaþ ÷yàmo haritaþ pãtakastathà . ÷veto rakta÷ca teùàntu pårvaþ pårvo laghuþ smçtaþ . su÷rutena punaþ prokto haritaþ pravaro guõaiþ . carakàdibhirapyukta eùa eva guõàdhikaþ>% . màdhavavàsantasuràùñajeti ràjaniø tasya parvyàyadar÷anàt vasantakàle caitramàse suràùñrade÷e'syotpattiravaseyà tatode÷àdà nãyànyatra de÷e'pi tasyotpàdanà evamanyatra kàle'pi .

#<kçùõamålã># strãø kçùõaümålamasyàþ ïãp . ÷àrivàbhede . ràjani

@<[Page 2216a]>@
#<kçùõamçga># puüstrã nityakarmaø . (kàlasàra) kçùõasàramçge %<rurån kçùõamçgàü÷caiva medhyàdanyàn vanecaràn>% bhàø vaø 53 aø . striyàü jàtitvàt ïãù kçùõahariõàdayo'pyatra puüstrã0

#<kçùõamçd># strãø karmaø . 1 kçùõavarõe mçttikàbhede 2 ÷lakùõabhåmau hemacaø . %<kçùõamçt kùatadàhàsrapradara÷leùmapittanut>% ràjaniø kçùõamçttikà'pyatra . baø vaø . 3 tadyukte triø hemaca0

#<kçùõayajurveda># puø taittãrãyaråpayajurvedabhede . tasya kçùõatva¤ca tasya pàñhe pratipadàyuktapårõimàyàgràhyatvat . yajurvedasya dvau bhedau ÷uklakçùõabhedàt tadavàntarabhedà÷ca caraõavyåhabhàùyayo dar÷itàþ yathà yajurvedasya ùaóa÷ãtirbhedà bhabanti . tatra carakà nàma dvàda÷abhedà bhavanti %<carakà àhvarakàþ kañhàþ pràcyakañhàþ kapiùñhalakañhà÷càràyaõãyà vàrtàntarãyàþ ÷yetà÷vatarà vàràhà aupamanyava÷chàgaleyà maitràyaõãyà÷ceti . maitràyaõãyànàma saptabhedà bhavanti mànavàmaitràyaõãyà dundubhà÷caikeyà hàridraveyàþ ÷yàmàþ ÷yàmàyanãyà÷ceti . teùàmadhyayanamaùña÷ataü yajuþsahasràõyadhãtya ÷àkhàpàro bhavati tànyeva dviguõànyadhãtya padapàro bhavati tànyeva triguõànyadhãtya kramapàro bhavati ùaóaïgànyadhãtya ùaóaïgavidbhavati ÷ikùàkalpo vyàkaraõaü niruktaü chando jyotiùamityaïgàni bhavanti tatra pràcya udãcyàü, nairçtyàü nirçtyastatra vàjasaneyànàü pa¤cada÷a bhedà bhavanti kàõvà màdhyandinàþ ÷àvãyàþ ÷yàmàyanãyàþ kàpolàþ pauõóravatsà àvañikàþ paramàvañikàþ pàrà÷aryàþ vaidheyà vaineyà audheyà gàlayà vaijapàþ kàtyàyanãyà÷ceti pratipadamanupadaü chando bhàùà dharmomãmàüsà nyàyastarka ityupàïgàni upajyotiùaü sàïgalakùaõaü pratij¤ànuvàkyaþ parisaükhyà caraõa vyåhaþ ÷ràddhakalpaþ pravaràdhyàya÷ca ÷àstrakratusaükhyànugamayaj¤apàr÷vàõi hautrikampà÷avokthàni kårmalakùaõam ityaùñàda÷a pari÷iùñàni bhavanti . dghe sahasre ÷ate nyåne mantre vàjasaneyake . ityuktametatsakalaü sa ÷ukriya¤ca kãrtitam . granthà÷ca parisaükhyàtà bràhmaõa¤ca caturguõam . tatra taittirãyakànàma dvibhedà bhavanti . aukhyàþ kàõóikeyà÷ceti . kàõóikeyànàma pa¤cabhedà bhavanti . àpastambã baudhàyanã satyàrùàóhã hiraõyake÷ã audheyã ceti tatra kañhànàü tu pramçthacatuþ÷catvàriü÷adupagranthàþ mantrabràhmaõayorvedastriguõaü yatra pañyate . yañhurbedaþ sa vij¤eyo'nye ÷àkhàntaràþ smçtàþ . teùàmadhyayanaü pravacanãyà÷ceti>% måø . vivçtametadbhàùye yathà %<yajurvedasya ùaóa÷ãtirbhedà bhavanti>% atra ÷àkhàbhedo gràhyaþ . ùaóuttarà÷ãtibhedà ityarthaþ . %<tatracarakànàma dvàda÷abhedà bhavanti>% itispaùñàrthaþ . te ke bhedà ityàha carakà ityàdi maitràyaõãyànàma saptabhedà mavanti . maitràyaõãyà mànavà ityàdi . maitràyaõãya÷àkhàgaõa ityarthaþ . maitràyaõãyastu vàjasanãyavedàdhyàyã . mànavaü kalpasåtram . teùàmadhyayanamaùñottara÷ataü yajuþsahasràõyadhãtya ÷àkhàpàro bhavati teùàmadhyayane dvicatvàriü÷adadhyàyàþ aùña÷atàdhikasahasramantrà ityarthaþ . tànyeva dviguõànyadhãtya padapàrobhavati dvivàrapañhanàtpadapàràyaõaphalaü bhavati ityarthaþ . tànyeva triguõànyadhãtya kramapàro bhavati trivàrapañhanàt kramapàràyaõaphalaü bhavatãtyarthaþ . padakramàdhyayanaphalaü bha vatãtyarthaþ . tatra pràcya udãcyàü, nairçtyàü nirçtyastatra và jasaneyànàü pa¤cada÷a bhedà bhavanti pràcya udãcyanairçtya iti tisçùu di÷àsu . vàjasaneyavedotpattimagre vakùyàmaþ itarade÷eùu veda÷àkhayorvibhàga ucyate tacca màhàrõave uktam %<pçthivyàmadhyarekhàyàü narmadà parikãrtità . dakùiõottarayorbhàge ÷àkhàveda÷ca ucyate . narmadàdakùiõe bhàge àpastambà ÷valàyanã . ràõàyanã piùpalà ca yaj¤akanyàvibhàginaþ . màndhyandinã ÷àïkhàyanã kauthumã ÷aunakã tathà narmadottarabhàge ca yaj¤akanyàvibhàginaþ . tuïgakçùõà tathà godà sahyàdri÷ikharàvadhi . ààndhrade÷aparyantam bahvç ca÷cà÷valàyanã . uttare gurjare de÷e vedo bahvçca iritaþ . kauùãtakibràhmaõaü ca ÷àkhà ÷àïkhàyanã sthità . àndhràdidakùi õàgneyyàü godàsàgarakàbadhi . yajurbhedasya taittiryà àpastambã pratiùñhità . sahyàdriparvatàdàràddi÷àm nairçtyasàgaràt . hiraõyake÷ã ÷àkhà ca par÷uràmasya sanni dhau . mayåraparvatàccaiva yàvadgurjarade÷ataþ . vyàptà vàyavyade÷àttu maitràyaõã pratiùñhità . aïgavaïgakaliïgà÷ca kànãnã gurjarastathà . vàjasaneyã ÷àkhà ca màdhyandinã pratiùñhità . çùiõà yàj¤avalkena sarvade÷eùu vistçtà . vàjasaneyavedasya prathamà kàõvasaüj¤akàþ>% iti vyàsa÷iùyovai÷a mpàyanonigadàkhyayajurvedampañhitvà ÷iùyàn cakàra . taccàha bhàgavate 12 . 6 aø %<vai÷ampàyana÷iùyavai carakàrdhvaryavo'bhavan . yaccerurbrahmahatyàühaþkùapaõaü svagurorvratam . yàj¤avalkya÷ca tacchiùya àhàühobhagavan! kiyat . caritenàlpasàràõàü cariùye'haü sudu÷caram . ityukto gururapyàha kupitoyàhyalaü tvayà . vipràvamantrà ÷iùyeõa madadhãtaü tyajatviti . de ràtaþ sutaþ so'pi charditvà yajåùàügaõam . tato'gato'tha sutayo dadar÷ustàn yajurgaõàn . yajåüùi tittirãbhåtvà tallolupatayà''daduþ . taittirãyà iti yajuþ÷àkhà àsan supe÷alàþ>% . yàj¤avalkyaþ %<oü namo bhagavate>% ityàdinà såryaü tuùñàva . %<evamuktaþ ma bhagavàn vàjiråpadharohariþ . yajåüùyyàtayàmàni munaye'dàt prasàditaþ>% (ajãrõabhukte ucchiùñavànte yàtayàma÷abda iti nighaõñuþ tadanyat ayàtayàmam) %<yajurbhirakarocchàkhàda÷a pa¤ca ÷anairvibhuþ . jagçhurvàjasanyastàþ kàõvà màdhyandinàdayaþ>% ityàdi granthaparyàlocanapà yajurvedatyàgànantaraü devaràtaþ sutenàbràhmaõatvabhiyà prasàditaþ såryo vàjiråpeõa tasmai dattà vàjebhyaþ kesarebhyaþ vàjena vegena và saünyastàþ ÷àkhà vàjasaneya saüj¤à . tasya ÷àkhàraõóatvaparihàràrthaü càturvedyatvasaürakùaõàrthaü ca vàjiråpeõa såryeõàyàtayàmàni yàni yajåüùi munaye dattàni tairyajurbhirarkàpitaiþ sa munistàþ vàjasanyaþ pa¤cada÷a ÷àkhà akarot . tasmàcca muneþ kàõvamà dhyandinàdayaþ adhyayanaü cakruþ . te pa¤cada÷a bhavanti tathà ca viùõupuràõe yajurvedasya vistàravibhàgamàha %<yajurvedataroþ ÷àkhàþ saptaviü÷anmahàmune! . vai÷ampàyana nàmàsau vyàsa÷iùya÷cakàra vai . ÷iùyebhyaþ pradadau tà÷ca jagçhuste'pyanukramàt . yàj¤avalkyastu tasyàbhådbrahmaràtaþ sutodvijaþ . ÷iùyaþ paramadharmaj¤o guruvçttirataþ sadà . çùirya÷ca mahàmeroþsamàjeùvàgamiùyati . tasya vai sapta ràtrantu vrahmahatyà bhaviùyati . pårvamevaü munigaõaiþ samayo'yaü kçtodvija! . vai÷agpàyana ekastu taü vyatikrànta vàüstadà . svasriyaü taü ca haüso'tha padaghçùñamavàtayat . ÷iùyànàha ca bho ÷iùyà brahmahatyàparaü vratam . caradhvaü matkçte sarve na vicàryamidantathà . athàha yàj¤avalkyastaïkimetairbahubhirdvijaiþ . kle÷itairalpatejobhi÷cariùye'hamidaü vratam . tataþ krudvo guruþ pràha yàj¤avalkyaü mahàmunim . mucyatàü yat tvayà'dhãtaü yato vipràyamànakaþ . nistajasovadasyetàn yastvaü brahmaõapuïgavàn . tena ÷iùyeõa nàrtho'sti mamàj¤àbhaïgakàriõà . yàj¤avalkyastataþ pràha bhaktyaitatte mayoditam . mamàpyalantvayà tvattoyadadhãtaü dvija! tvidam . ÷roparà÷ara uvàca ityuktvà rudhiràktàni saråpàõi yajåüvyatha . chardayitvà dadau tasmai yayau ca svecchapà muniþ . yajåüùyatha visçùñàni yàj¤avalkyena vai dvija! . jagçhustittirãbhåtàstittiryàstu ca te tataþ . brahmahatyàvrataü cãrõaü guruõà noditaistu yaiþ . carakàdhvayavaste tu caraõõànmunisattama! . yàj¤avalkyo'pi maitreùa! pràõàyàmaparàyaõaþ . tuùñàva praõataþ såryaü yajåüùyabhilaùaü stataþ . yàj¤avalkya uvàca . namaþ savitre dvàràya mukteramitatejase . çgyajuþsàmaråpàya trayãdhàmàtmane namaþ>% ityàdi . parà÷ara uvàca . ityevamàdibhistena ståyamànaþ savai raviþ . vàjiråpadharaþ pràha prãyamàõo'bhivà¤chitam . yàj¤avalkyastathà pràha praõipatya divàkaram . yajåüùi tàni me dehi yàni santi na me gurau . parà÷arauvàca . evamukto dadau tasmai yajåüùi bhagavàn raviþ . ayàtayàmasaüj¤àni yàni no vetti tadguruþ . yajåüùi yairadhãtàni tàni viprairdvijottama! . vàjinaste samàkhyàtà såryà÷vodbhava yogataþ . ÷àkhàbhedàstu teùàü vai da÷a pa¤ca ca vàjinàm kàõvàdyàstu mahàbhàga! yàj¤avalkyapravartitàþ kàõvà màdhyandinàþ ÷àvãyà ÷yàmàyanãyà kàpolàþ pauõóravatsàþàvañikàþparamàvañikàþ pàra÷aryà vaidheyà vaineyà ogheyà gàlavà vaijapàþ kàtyàyanãyà÷ceti pa¤cada÷a ÷àkhà ityarthaþ . pratipada manupadam pratipade anupadam alpapadaü kartavyamityarthaþ . chandaþ chandoratnàkàràdi . bhàùà ÷abdaparibhàùà, dharmaþ dharma÷àstraü manvàdi, mãmàüsà prasiddhà nyàyaþ tarkaþ iti ùaóupàïgàni . upajyotiùaü jyotiþ÷àstram sàïgalakùaõaü sàmudrikàdi pratij¤ànuvàkyaþ anena vàkyena ayaü siddhàntaþ . parisaükhyà sågolàdi . ayaü raõavyåhaþ . àddhakalpaþ pravaràdhyàya÷ca ÷àstraü kratusaüsyàkalpàdiùu j¤àtavyam . anugamayaj¤à yaj¤akriyàpàr÷vàni hautrikabhedàþ . hautraü yaj¤akriyàþ . pà÷avokthàni pa÷uyaj¤àþ kårmalakùaõaü yaj¤e prasiddham . iti aùñàda÷a pari÷iùñàni bhavanti . dve sahasre÷atanyåne mantre vàjasaneyake ityukteþ sakalaü sa÷ukriyaü granthà÷ca parisaükhyàta mityarthaþ . vàjasaneyavede ca nava÷atàvikasahasramantrà ityarthaþ . etatsakalaü sa÷ukliyaü madhyàhne ÷uklavarõena såryeõadattaü sa÷ukriya saüj¤aüparisaükhyàtamityarthaþ . vedopakramaõe caturda÷ãyuktapårõimàgrahaõàt ÷uklayajuþ prathitamityarthaþ . pratipadàyuklapårõimàgrahaõàt kçùõayajuriti ca . bràhmaõa¤ca caturguõaü bràhmaõamityarthaþ, yajurvedataroràsan ÷àkhà hyekottaraü ÷atam . tatràpi ca ÷ivàkàrà da÷a pa¤ca ca vàjinàm . %<tatràpi prathamà mukhyà ÷àkheyaü kàõvasaüj¤ikà>% iti granthàntare . taittirãyànàma dvibhedà bhavanti aukhyàþ kàõóikeyà÷ceti . kàõóikeyànàü pa¤ca bhedà bhavanti àpastambã baudhàyanã satyàùàóhã hiraõyake÷ã audheyã ceti teùàmadhyayanaü parimàõam . %<kàõóàstu sapta vij¤eyà pra÷nà÷ca caturuttaràþ . catvàriü÷attu vij¤eyà anuvàkàþ ÷atàni ùañ . ekapa¤cà÷adadhikà saükhyà pa¤cà÷yathocyate . dvisahasra¤caika÷atamaùñànavatikàdhikan . lakùaikantu dvinavatiþ sahahràõi prakãrtitam . padàni navati÷caiva tathàkùarantaducyate . lakùadvayaü tripa¤cà÷at sahasràõi ÷atàùñakam . aùñaùaùñyadhikaü ceva yajurvedapramàõakam>% . kàõóàþ 7 . pra÷nàþ 144 . anuvàkàþ 651 . pa¤cà÷ã 2198 . padàni 192090 . akùarasaükhyà 253868 . iti ÷àkhàvàkyànyayutàni sahasràõi navàni ca . catuþ÷atànya÷ãti÷ca aùñau vàkyàni gaõyate tatra iti bràhmaõe vàkyasaükhyà 19480 taittirãyanigadavedàkhyasaükhyà uktà ityarthaþ . tatra kañhànàü tu pragàthacatu÷catvàriü÷adupagranthàþ . mantrabràhmaõayorvedastriguõaü yatra pañhyate . yajurvedaþ sa vij¤eyo anye ÷àsvàntaràþ smçtàþ catu÷catvàriü÷adupagranthàþ mantrabràhmaõayorvedasya adhyàya samãpe uktàþ catu÷catvàriü÷at . mantra÷ca bràhmaõaü ca mantrabràhmaõe tayoþ mantrabràhmaõayoþ tayo÷ca veda iti saüj¤à taduktaü %<mantrabràkùaõayorveda>% iti nàmadheyamityçk÷àkhãyapràti÷àkhyàbhàùyakàreõa, àpastambasànànyasåtrabhàùyakàrakapardinà dhårtakhàminà ca . tathàca sati mantronàma saühitàmantrastàdçïmantraråpasaühitàyàþ madhye eva tadagre bràhmaõatvena pañhanamityubhayayàpi saühitàtvena padatva na kramatvena ca pañhanaü triguõapañhana miti samantrabràhmaõayo rvedastrimuõo yatra pañhyate ityarthaþ etàdç÷aü pañhanaü ÷àkhàyà adhyayanaü sa yajurvedastacca taittirã ya÷àkhàyàmevàsti bhàkam . ayamatra ÷àkhàbhedasaüsvyànirõayaþ . carakàdikànàü dvàda÷ànàü pratyekaü mànavàdi sapta bhedairmuõitànàü 84 saükhyà sampadyate taittirãyasya dvau bhedau evaü paóa÷ãtisaükhyà vàjasaneyasaükhyà pa¤cada÷eti ekottara÷atasaükhyà . ataevamuktikopaniùadi %<ekottara ÷ataü caiva yajuþ÷àkhàþ prakãrtitàþ>% ityuktam dar÷itaviùõupuø saptaviü÷atibhedoktiþ carakàdidvàda÷abhedàþ kàõvàdi pa¤cada÷abhedà÷ceti mukhyabhedàbhipràyeõeti na virodhaþ . kçùõayajurvedagatopaniùada÷ca upaniùacacchabde dar÷itàþ

#<kçùõayàma># puø kçùõoyàmovartma yasya . vahnau . %<vç÷cadvanaü kçùõayàmam>% çø 6, 6, 1, %<kçùõayàmaü kçùõavartmànam>% bhà0

#<kçùõarakta># puø varõovarõeneti pàø saø . 1 kàlalohitavarõe (vemugãraï) 2 tadvati triø .

#<kçùõaruhà># strã kçùõà satã rohati ruha--ka . jatukàyàü ràjani0

#<kçùõaråpya># triø kçùõasya bhåtapårvaþråpya . tadãyabhåtapårvasambandhini . kçùõàyà ityarthe na puüvat . kçùõàråpya iti bhedaþ

#<kçùõala># puø kçùõovarõo'styasyàrdhaphale sidhmàø lac . gu¤jàvçkùe ÷abdaciø tatràrthe strã amaraþ 2 tatphale naø . %<dve kçùõale paladhçte vij¤eyomadhyamoyavaþ>% manuþ . %<triyavaü tvekakçùõalam>% . %<sa daõóyaþ kçùõalànyaùñau>% manuþ . %<jàlasåryamarãcisthaü trasareõu rajaþ smçtam . te'ùñau likùà, tu tàstisroràjasarùapa ucyate . gaurastu te tvayaþ, ùañ te yavomadhyastu, te trayaþ . kçùõalaþ, pa¤ca te màùaþ>% iti yàj¤aø paribhàùite 3 varimàõabhede puø svàrthe ka . tatràrthe %<pa¤cakçgõalakomàùaþ>% manuþ atra pa¤ca kçùõalàþparibhàõamajyasyeti kan . iti tu nyàyyam

#<kçùõalavaõa># naø nityakarmaø . sauvarcalalavaõe (kàlàlona) ràjaniø kàcalavaõa÷abde 1856 pçø vivçtiþ .

#<kçùõaloha># nityakaø . ayaskànte lauhasede ràjaniø .

#<kçùõalohita># puø kçùõaþ san lohitaþ %<varõovarõeneti>% pàø saø . 1 raktakàlami÷ritavarõe dhåmale (vegunãraïa) . 2 tadvati triø amaraþ .

#<kçùõavaktra># puüstrãø kçùõaü vaktramasya . vànare halàyudhaþ saüyogopadhatvàt jàtitve'pi striyàü ñàp . kçùõavadanàdayo'pyatra

#<kçùõavarõa># puø kçùõo varõo'sya . 1 ràhau grahe . ràhoþ chàyàråpatvena tamoråpatyàt tathàtvàropàt tathàtvam kçùõaþ a÷uddhã varõaþ . 2 ÷ådre puø . karmaø . kàle varõe puø kçùõavarõavati triø . %<kçùõavarõaü tvipà'kçùõam>% bhàgavaø 11 skaø .

#<kçùõavartman># puø kçùõaü vartma dhåmaprasàraråpagatisthànamasya . 1 vahnau, %<haviùà kçùõavartmeva bhåya evàbhivardhate>% manu pàtayàmàma vihagàn pradãpte kçùõavartmani bhàø àø 226 aø . 2 citrakavçkùe amaraþ 3 ràhau grahe, mediø . kçùõamapavitraü vartmàcaraõaü yasya . 4 duùñakarmakàrake triø amaraþ kçùõaeva vartma . 5 vàsudevaråpagatau . %<kçùõavartmani guõàna gaõayantã jãvaneùu laghayantyanuràgam . àmatà vata jareva himànã sevyatàü surataraïgiõã>% udbhañaþ . kçùõavartanyàdayo'pi vahnau . %<pàvakaü kçùõavartanim>% çø 8, 23, 19, citrakavçkùe ca

#<kçùõavarvara># puø niø karmaø . varvarabhede (kàlatulasã) ràjaniø .

#<kçùõavallikà># strã karmaø . jatukàlatàyàm ràjani0

#<kçùõavallã># strã karmaø . 1 kçùõatulasyàm, 2 karkañyà¤ca ÷abdacaø 3 ÷àrivàbhede ràjaniø .

#<kçùõavànara># puüstrã nityakarmaø . vànarabhede golàïgåle ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù

#<kçùõaviùàõà># strã kçùõasya mçgasya viùàõà viùàõayuktà . yajamànakaõóåyanasàdhanadravyabhede . tatsvaråpàdi kàtyàø 7, 3, uktaü yathà %<kçùõaviùàõàü trivaliü pa¤cavaliü vottànàü da÷àyàü badhnãta>% 29 såø kçùõasya mçgasya viùàõayuktàü badhnãta àtmanepadàdyajamànaþ, kãdç÷ãü trivaliü granthitrayayuktàü pa¤cavaliü pa¤cagranthiyuktàü và . sà ca pràde÷amàtrã pari÷iùña uktà tasyàdakùiõàvartena bandhanamàmnàtamàpastambena %<trivaliþ pa¤cavalirvà dakùiõàvçdbhavati savyàvçdityeka iti>% karkaþ . %<tayà kaõóåyanam>% såø 30 %<dãkùitena kartavyam>% karkaþ . kçùõomçgaþ viùàõaü yoniryasya . dãkùitadhàrye mçgacarmabhede strãü . yaj¤o hi kçùõaþ (kçùõamçgaþ) sa yaj¤astatkçùõàjinaü yà sà yoniþ sà kçùõaviùàõà ÷ataø bràø 3, 2, 1, 28,

#<kçùõavãja># puø kçùõaü vãjamasya . 1 rakta÷igrau, jañàdharaþ 2 kàliïge vçkùe naø ràjaniø .

#<kçùõavçntà># strã kçùõaü vçntamasyàþ 1 pàñalàvçkùe mediø 2 màùaparõyàm amaraþ . saüj¤àyàü kan kàpi ata ittvam . kçùõavçntikà gàmbhàryàm . ratnamà0

#<kçùõaveõà># strã bhàrataprasiddhe nadãbhedaråpe tãrthabhede . %<tatodevahrade'raõye kçùõàveõàjalodbhave . jàtismarahrade snàtvà bhavejjàtismaronaraþ>% bhàø vaø 85 aø . %<suneõàü kçùõayeõà¤ca ãràmà¤ca mahàrasàm>% bhàø vaø 188 aø . kçùõabeõvàpyatra %<godàvarã kçùõaveõvà kàverã ca saridvarà>% bhàø saø 9 a0

#<kçùõavrãhi># puø nityakarmaø . (keledhàna) vrãhibhede . kçùõabrãhi÷àlàmukhetyàdinà vrãhãn vibhajya su÷rute tadguõà uktà yathà %<kçùõavrãhirvarasteùàü kaùàyànuraso laghuþ>% . %<nairçtaþ parivçttyai kçùõavrãhãõàü nakhanirbhinnànàm>% kàtyàø 15, 3, 14,

#<kçùõa÷a># naø kçùõada÷a + pçùoø . svayamakçùõe kçùõada÷àyukte vàsasi . %<vàsaþ kçùõa÷aü kadru>% %<akçùõaü kçùõada÷aü và tadàkhyam>% kàtyàø 22, 4, 12, 13, . %<svayamakçùõaü sat kçùõada÷aü vàsaþ tadàkhyaü kçùõa÷amityarthaþ>% saüø vyà0

#<kçùõa÷akuni># puüstrã nityakarmaø . kàke . %<strã÷ådra÷avakçùõa÷akuni÷unakàdar÷anam>% pàraø gçø .

#<kçùõa÷à(sà)ra># puüstrã kçùõa÷càsau ÷àraþ (sàraþ) ÷avala÷ca varõo varõeneti pàø saø . (kàlasàra) mçgabhede ramànàthaþ %<kçùõa(÷à)sàrastu carati mçgoyatra svabhàvataþ>% manuþ . %<kçùõa(÷à)sàre dadaccakùustvayi càdhijyakàrmuke>% ÷akuø . striyàü ïãù

#<kçùõa÷àli># puø karmaø . (keledhàna) dhànyabhede . ràjaniø . %<kçùõa÷àlistridoùaghnomadhuro dçùñikçddhitaþ . puùñivãryavardhana÷ca varõakàntibalapradaþ>% ràjani0

#<kçùõa÷igru># puø karmaø . kçùõa÷obhà¤jane(kàlasajanà) . ràjani0

#<kçùõa÷imbikà># strãø karmaø . kàkàõóyàm . (kàla÷im) ratnamà0

#<kçùõa÷çïga># pu strãø kçùõaü ÷çïgamasya . 1 mahiùe hemacaø . striyàü svàïgatvàt ïãù .

#<kçùõasakha># puø kçùõasya sakhà ñaca samàø . 1 arjune tannàmake 2 arjunavçkùe ca ÷abdaciø . vàsudevatulyavarõatvàt 3 kàlajãrake strã ÷abdaca0

#<kçùõasamudbhavà># strã kçùõà satã samudbhavati sam + bhå--ac . kçùõagaïgàyàm . kçùõaþsamudbhavoyasya kçùõaputre 2 kàmadevàdau

#<kçùõasarpa># puüstrãø nityakaø . su÷rutokte kçcchrakare kàlaråpe (keuñà) sarpabhede ahi÷abde vivçtiþ %<à÷ãviùaiþ kçùõasarpaiþ suptaü cainamadaü÷ayat>% bhàø àø 61 aø striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt ñàp . 2 oùadhibhede strã %<vasante kçùõasarpàkhyà gonasã pràpyate kvacit>% su÷ru0

#<kçùõasarùapa># puü strãø nityakarmaø . kàlasarùape (ràisariùà) ràjaniø .

#<kçùõasàra># puø kçùõa÷àravad vigrahàdi . 1 mçgabhede %<eõaþ kçùõaþ prakãrtitaþ iti>% bhàvapraø mçgabhedànabhidhàya %<jàïgalàþ pràya÷aþ sarve pitta÷leùmakaràþ smçtàþ . ki¤cidvàtakarà ÷càpi laghavobalavardhanàþ>% iti tanmàüguõàùñhaktà %<eõaþ kçùõamçgaþ smçtaþ>% chandoø paø . striyàü ïãù . kçùõaþsàro'sya . 2 snuhãvçkùe 3 ÷iü÷apàvçkùe ca mediø . 4 khadiravçkùe ÷abdaratnàø . ÷iü÷apàvçkùe strã ÷abdaci0

#<kçùõasàraïga># puø karmaø . mçgabhede %<kçùõasàraïgaü medhyamabhàve lohitasàraïgam>% kàtyàø ÷rauø 7 . 9 . 21 . %<kçùõaþ÷yàmaþ sàraïgaþ sàraïgavarõànuviddhaþ>% karkaþ %<kçùõasàraïgaþ syàdityàhuryadi kçùõasàraïgaü na vindeta atho api lohitasàraïgam>% ÷ataø bràø 3 . 3 . 4 . 13 %<kçùõasàraïgaþ ÷yàma÷avalaþ>% bhà0

#<kçùõasàrathi># puø kçùõaþ sàrathirasya . 1 arjune madhyamapàõóave yathà ca tasya tatsàrathitvaü tathà bhàø uø 6 aø varõitaü yathà %<arjuna uvàca . mavàn samarthastàn sarvànnihantuü nàtra saü÷ayaþ . nihantumahamapyekaþ samarthaþ puruùarùama! . bhavàüstu kãrtimàlloüke tadya÷astvàü gamiùyati . ya÷asà càhamapyarthã tasmàdasi mayà vçtaþ . sàrathyantu tvayà kàryamiti me mànasaü sadà . ciraràtrepsitaü kàmaü tadbhavàn kartumarhati . vàsudeva uvàca . upapannamidaü pàrtha! yat spardhasi mayà saha . sàrathyaü te kariùyàmi kàmaþ sampadyatàü tava>% . tannàsake 2 arjunavçkùe ca ràjani0

#<kçùõasundara># triø kçùõavarõo'pi sundaraþ . ÷rãkçùõe . tasyàpatyam i¤ . kàrùõasundari tadapatye puüstrãø striyàü ïãp bahutve tu tikakitavàditvàt dvandve advandve ca i¤o luk .

#<kçùõaskandha># puø kçùõaþ skandho'sya . tamàlavçkùe bharataþ

#<kçùõàguru># naø karmaø . kàlàguruõi, %<kçùõaü guõàdhikaü tattu lohavat vàri majjati>% ityuktalakùaõe gandhadravyabhede ràjaniø %<vilipya kçùõàguruõà vàjapeyaphalaü labhet>% àø taø bhaviø puø %<candanàccàgurau j¤eyaü puõyamaùñaguõaü nçpa! . kçùõàgurau vi÷eùeõa dviguõaü phalamàdi÷et>% tatraiva ÷ivapåjàdhikàre bhaviùyapuràõam

#<kçùõàcala># puø kçùõapriyaþ acalaþ ÷àø taø . 1 raivatakaparvate jañàdharaþ . tasya dvàrakàmannikçùñatvena tadãyàkrãóaparvatatvàt tatpriyatatvaü tacca màghe 4 sarge varõitam . karmaø . 2 nãlaparvate .

#<kçùõàjina># naø 6 taø . kçùõasàramçgasya carmaõi eõeye %<kçùõàjinaü colåkhalamåùale>% ÷ataø vràø 1, 1, 1, 22, %<kçùõàjinottarãyà÷ca>% bhàø ànuø 14 a0

#<kçùõà¤janã># strã ajyate'nayà anja--karaõe lyuñ ïãp karmaø . kàlà¤janãvçkùa ràjaniø .

#<kçùõàdyataila># naø cakradattokte telabhede %<kçùõàvióaïgamadhuyaùñikasindhujanmavi÷vauùadhaiþ payami siddhamidaü chagalyàþ . tailaü nçõàü timira÷ukra÷iro'kùi÷ålapàkàtyayàn jayati nasyavidhau prayuktam>% .

#<kçùõànadã># strã karmaø bàø naø puüvadbhàvaþ . kçùõagaïgàyàü ràjani0

@<[Page 2220b]>@
#<kçùõàdhvan># puø kçùõaþ adhvà yasya . kçùõavartmani vahnau . %<kçùõàdhvà tapåraõya÷ciketa>% çø 2, 4, 6,

#<kçùõànanda># puø tantrasàranàmakatantranibandhakàrake tàntrike vidvadbhede .

#<kçùõàbhà># strã kçùõà satã àbhàti à + bhà--ka . kàlà¤janãvçkùe ràjaniø .

#<kçùõàmiùa># naø kçùõaü vàsudevasàmiyati spardhate varõenaà + miùa--ka . kàlàyase hemaø .

#<kçùõàyasa># naø karmaø jàtau ac samàø . lauhabhede ratnamà0

#<kçùõàrcis># puø kçùõaþ kàlavarõo'rcirbhyo yasya . kçùõatàkàraka÷ikhe vahnau .

#<kçùõàrjaka># puø karmaø . viùaghne (kàlatulasã) vanavarvare . %<kçùõàrjakaþ kañåùõa÷ca kaphavàtàmayàpahaþ . netrarogavinà÷ã ca rucyaþ suprasave hitaþ>% ÷àjani0

#<kçùõàlu># puø karmaø . kàlàlau àlubhede ràjani0

#<kçùõàvàsa># puø àvasatyasmin à + vasa--àdhàre ca¤ 6 taø . a÷vatthavçkùe . tasya tadàvàsatvama÷vattha÷abde 506 pçø uktam

#<kçùõàùñamã># strã kçùõà aùñamã . 1 kçùõapakùàùñamyàm kçùõasya vàsudevasya janmadinamaùñamã . gauõabhàdrapadamàsãyakçùõapakùasyàùñamyàü janmàùñamyàm tasyà÷ca %<atha bhàdrapade màsi kçùõàùñamyàü kalau yuge . aùñàviü÷atime jàtaþ kçùõo'sau devakãsutaþ>% brahmapuø tajjanmadinatvoktestathàtvam tatra kartavyavratakàlanirõayaþ kàlamàø dar÷ito yathà atha janmàùñamã vicàryate . sà kiü pakùabhedena nirõetavyà uta vratavi÷eùeõàhosvidyogavi÷eùeõetiþ . atraivedamaparaü cintyate kiü janmàùñamãvratameva jayantãvra tamuta tayormeda iti . tathànyadapi cintanãyaü kiü tithya ntaravadatràharvedha uta madhyaràtravedha iti . prathamaü vratasvaråpe ni÷cite pa÷càdasmit vrate kãdç÷ã tithirityàkàïkùodeti . tithau ca pårvaviddhatvena paraviddhatvena và ni÷citàyàü pa÷càtkã dç÷ovedha ityàkàïkùà . tasmàdàdau vrataü ni÷cãyate . tatra janmàùñamãjayantã÷abdàbhyàü vyavahiyamàõaü vratamekamevetitàvat pràptam . kutaþ? råpabhedàmàvàt . yathà yàgastha dravyadevata råpaü yathà vopàsanaspa guõavi÷eùairyuktà daüvatà yathà ca tattvavidyàyàü vedyantattvaü råpam . tathà vrate niyama vi÷eùoråpam niyama÷càtropavàso jàgaraõaü kçùõapåjà candràrghadànamityàdilakùaõaþ . sacobhayatra na midyate . athocyeta råpàbhede'pi nityakàmyatvàbhyàü bhedo bhaviùyati nityà janmàùñamà akaraõe pratyavàyasmaraõàt . tathà ca smaryate %<gçdhramàüsaü khagaü kàkaü ÷yenaü ca munisattama! . màüsaü và dvipadàü bhuïkte bhuktvà janmàùñamã dine . janmàùñamãdine pràpte yena bhuktaü dvijottama! . trailokyasambhavaü pàpaü tena muktaü dvijottameti>% . bhaviùyatpuràõe %<÷ràvaõe bahule pakùe kçùõajanmàùñamãvratam . na karoti naro yastu bhavati brahmaràkùasaþ . kçùõajanmàùñamãü tyaktvà yo'nyadvatamupàsate . nàpnoti sukçtaü ki¤cidiùñàpårtamathàpi và . varùevarùe tu yànàrã kçùõajanmàùñamãvratam . na karoti mahàpràj¤a! vyàlã bhavati kànane>% iti . skandapuràõe'pi %<ye na kurvanti jànantaþ kçùõajanmàùñamãvratam . te bhavanti naràþ pràj¤a! vyàlà vyàghrà÷ca kànane! rañantãha puràõàni bhåyobhåyo mahàmune! . atãtànàgatantena kulamekottaraü ÷atam . pàtitaü narake ghore bhu¤jatà kçùõavàsare>% iti . jayantã ca kàmyà phalavi÷eùasmaraõàt viùõudharmottare hi jayantãü prakçtya pañyate %<yadbàlye yacca kaumàre yauvane vàrdhake tathà . bahujanmakçtaü pàpaü hanti sopoùità tithiriti>% . bahni puràõe'pi %<saptajanmakçtaü pàpaü ràjan! yattrividhaü nçõàm . tat kùapayati govindastithau tasyàü samarcitaþ . upavàsa÷ca tatrokto mahàpàpapraõà÷anaþ . jayantyàü jagatãpàla! vidhinà nàtra saü÷ayaþ>% iti . padmapuràõe'pi %<pretayonigatànàü tu pretatvaü nà÷itaü naraiþ . yaiþ kçtà ÷ràvaõe màsi aùñamã rohiõãyutà . kiü punarbudhavàreõa somenàpi vi÷eùataþ>% iti . skandapuràõe'pi %<mahàjayàrthaü kurutàü jayantã muktaye'nagha! . dharmamarthaü ca kàma¤ca mokùa¤ca munipuïgava! . dadàti và¤chitànarthànatyarthànatidurlabhàniti>% . bhaviùyottare jayantãkalpe %<prativarùaü vidhànena madbhaktodharmanandana! naro và yadi và nàrã yathoktaphalamàpnuyàt . ùutraü saubhàgyamàrogyaü santoùamatulaü labhet . ihadharmaratirbhåtvà mçtovaikuõñhamàpnuyàditi>% . evaü janmàùñamyà akaraõe pratyavàyàjjayantyàþ phalavi÷eùàcco bhayoþkrameõa nityatvaü kàmyatva¤càbhyupagantavyamiti maivaü guõa phalàdhikatvàbhyupame'pi jayantyàþ phalavi÷eùopapatteþ godohanaüdadhyàdi tatra dçùñàntaþ yathà %<camasenàpaþ praõayedgodohanena pa÷ukàmasyeti>% nityayordar÷apaurõamàsayorapàü praõayanaü vidhàya tadevà÷ritya pa÷uphalàya godohana màtraü vihitam . %<dadhrendriyakàmasya>% ityatra ca pårvaprakçte nityàgnihotre phalàya guõo vidhãyate . atràdipadàt %<khàdiraü vãryakàmasya>% ityudàhàryam . evaü nityàü janmàùñamãmà÷ritya phalavi÷eùàya jayantãnàmakorãhiõãyogo vidhãyatàm . na ca rohiõãlakùaõasya kàlavi÷eùasyànupàdeyatvàdavidheyatvaü ÷aïkanãyam . kàlavi÷eùasya svaråpeõa puruùairanupàdeyatve'pi anuùñhànàïgatvaü ÷àstreõàvagatyànuùñhànàya tatpratãkùàyàþ kartuü ÷akyatvàt . anyathà %<vasantevasantejyotiùà yajeta>% ityàdiþ sarvo'pi kàlavidhirlupyeta . rohiõãyogasya ca jayantãnàmakatvaü jayantãlakùaõapradipàdakaiþ smçtivàkyairadhyavaseyam . tàni ca vàkyànyudàharàmaþ viùõudhare %<rohiõã ca yadà kçùõapakùe'ùñamyàü dvijottama! . jayantã nàma sà proktà sarvapàpaharà tithiriti>% sanatkumàrasaühitàm %<÷çõuùvàbahito ràjan! kathyamànaü mayànagha! . ÷ràvaõasya camàsa sya kçùõàùñamyàü naràdhipa! . rohiõã yadi labhyeta jayantã nàma sà tithiriti>% skànde %<pràjapatyena saüyuktà aùñamã tu yadà bhavet . ÷ràvaõe bahule sà tu sarvapàpapraõà ÷inã . jayaü puõyaü ca kurute jayàü puõyàü ca tàü vidu riti>% . viùõurahasye %<aùñamã kçùõapakùasya rohiõãçkùasaüyutà . bhavet proùñhapade màsi jayantã nàma sà smçtà>% paurõamàsyanteùu màseùu svãkçteùu ÷ràvaõyàü pårõimàyàü ÷ràvaõamàsasya samàptatvàt uparitanãü pratipadamàrabhya bhàdrapadamàsa ityabhipretya proùñhapada ityuktam . viùõudharmottare %<pràjàpatyarkùasaüyuktà kçùõà nabhasi càùñamã . sopavàsohareþ kçtvà tatra påjàü na sãdatãti>% . va÷iùñhasaühitàyàm ÷ràvaõe và nabhasye và rohiõãsahità'ùñamã . yadà kçùõà narairlabdhà sà jayantãti kãrtità . %<÷ràvaõe na bhavedyogo nabhasye tu bhaveddhruvam . tayorabhàve yogasya tasminvarùe na sambhavaþ>% iti . atra ÷ràvaõa iti mukhyaþ kalpaþ . nabhasyaityanukalpaþ . yadi và ÷ràvaõe yadi và nabhasye, sarvathà'pi rohiõãkçùõàùñamãyogo jayantãtyetadavivàdam . puràõàntare %<rohiõã ca yadà pakùe kçùõe'ùñamyàü dvijottama! . jayantã nàma sà proktà sarvapàpaharà tithiriti>% . tadevametaiþ smçtivàkyairjayantyàþ kçùõàùñamãrohiõãyogasvaråpe sati pårvodàhçtaphalakàminastàdç÷o yego godohana dadhyàdivadguõatvena vidhãyate . kàmye tu jyotiùñome guõavi÷eùo na ko'pi phalàya vihitaþ . ataþ kàmya jyotiùñomavaiùamyàdgodohanadadhyàdisàmyàcca pårvodàhçta phalavàkyàni prakçte nitye janmàùñamãvrate guõaphalapratipàdakatvenopapadyante . tathà sati yathà dar÷apaurõamàsàbhyà manyaþ ka÷citpa÷uphalako godohanasaüj¤ako yàgonàsti kintu guõaeva kevalaü godohanam . tathà na janmàùñamãvratàdanyajjayantãvrataü kintu prakçtaeva vrate'yaü phalàya guõavidhirityevaü pràpte bråmaþ . vratadvayamidaü bhavitumarhati kutaþ? nàmabhedàt 1 nimittabhedàt 2 råpabhedàt 3 ÷uddhami÷ritatvabhedàt 4 nirde÷abhedàcca 5 tathàhi pårvodàhçteùvakaraõe pratyavàyapratipàdakasmçtivàkyeùu janmàùñamãvratamityeva nàma vyavahçtam . tathà pårvodàhçteùu jayantãvratamiti nàma vyavahàraþ . nàmabhedàcca karmabhedojyotiradhikaraõe vyavasthitaþ . tasya càdhikaraõasya saügràhakàvetau ÷lãkau bhavataþ . %<athaiùa jyotirityatra guõo và karma và pçthak . guõaþ sahasra dànàtmà jyotiùñome hyanådite . atheti prakçte cchinna etacchabdo'gragaü vadet . saükhyayevànyakarmatvamutpattigatasaüj¤ayeti>% . ayamarthaþ %<athaiùa jyotirathaiùa vi÷vajyoti rathaiùa sarvajyoti rhetena sahasradakùiõena yajeteti>% ÷rutam . tatra saü÷ayaþ . kiü prakçtaeva jyotiùtome sahasra dakùiõàguõavidhiþ uta yàgàntaravidhiriti . eùa jyotiretenetyetàbhyàü etacchabdàbhyàü prakçtaü jyotiùñomamanådya tatra guõavidhiriti pårbaþ pakùaþ . arthàntaradyotakenàtha÷abdena prakçtasya jyatiùñomasya vicchedaþ kriyate . etacchabda÷ca pratyàsannaü bråte pratyàsatti÷ca dvividhà atãtà àgàminã ceti . tatràtãtàyàþ pratyàsattervicchede sati àgàmipratyàsattiparatvenaitacchabdàvupapanno . tathàpyekakarmatvaü mà bhåt karmabhede tu kiü pramàõamiti cet . apårvasaüj¤eti vadàmaþ . eùa jyotirityasminnutpattivàkye pårbaprakçtakarmaviùayàyà jyotiùñomasaüj¤àyà anyà jyotirityeùà saüj¤à ÷råyate . tatra yathà pårbàdhikaraõe %<saptada÷a pràjàpatyàn pa÷ånàlabheta>% ityatrotpattivàkyagatayà saükhyayà karmabhodo niråpitaþ tathàtràpyutpattigatayà nåta nasaüj¤ayà karmabhedo'bhyupagantavya iti evaü ca sati prakçte'pyanena nyàyenotpattivàkyagatàbhyàü janmàùñamãvrata jayantãvratasaüj¤àbhyàü vçtabhedo'myupagantavyaþ .. 1 .. tathà nimittabhedàdapi vratabhedaþ . janmàùñamãvrate tithireva nimittaü jayantãvrate tu rohiõãyogaþ . nanu janmàùñamãtyasminnapi vyavahàre yoga eva vivakùitavya nakùatra yuktàyàmeva tithau devakãnandanasyotpatteþ, maivam tajjanmanyaùñamyàeva pradhànaprayojakatvàt rohiõã tadyogayorvidhãmànayorapi budhavàràdivadupalakùaõatvàt . ataeva ÷àstreùu janmàùñamãtyeva samàkhyàyate . anyathà janmarohiõãti janmayoga iti và samàkhyàyeta kvacitsadbhàvamàtreõa prayojakatve budhavàro'pi prayojakaþ syàt . astviti cet atiprasaïgàt . tajjanmakàle dvàparàvasànasya saübatsaravi÷eùasya ca sadbhàvena tayorapi prayojakatvaü kena vàryeta . tasmàjjanmanyaüùñamyàeva pràdhànyam . tatpràdhànye ca ÷rutiliïgàdiùu ùañsu samàkhyàråpaü ùaùñhaü pramàõamupanyastaü veditavyam . tathà pratyakùàdiùu sambhavaitihyànteùvaùñasu pramàõeùvaitihyaråpamàgama råpaü và pramàõamuktaü bhavati . nanu nirarthako'yaü pa¤cavàdalakùaõaþ kolàhalaþ . yadyekaü vrataü yadi nàma vratadvayaü tathàpyanuùñhàne kovi÷eùaþ syàt . astyeva mahànati÷ayaþ . yasmin saüvatsare ÷ràvaõabahulàùñamãü parityajyànyasminnavamyàdau rohiõã bhavati tasmin saüvatsare jayantãsvaråpameva nàsti ato jayantãvratasya tatra luptatvàttasyaiva janmàùñamãvratatve tadapi na pràpnuyàt . bhedapakùe tvasatyàmapi jayantyàü janmàùñamãvrataü tatra pravartate ityayamanuùñhàne'ti÷ayaþ . bhavatvevantathàpi nopanyasto nimittabhedo vratabhedamàvahati . karmabhedahetuùu ÷abdàntaràbhyàsasaüj¤àguõaprakriyànàmadheyeùu ùañsu pramàõeùu nimittasyànantarbhàvàditi cet, maivam tathàhi pårboktasaüj¤à bheda sampàditaü vratabhedaü nimittabheda upodvalayati . tasmàdatra nimittabhedàdvratabhedaþ 2
     tathà råpabhedàdapi bratabhedo'vagantavyaþ . råpabhedasya karmabhedahetutvamàmikùàdhikaraõe niråpitam tasya càdhikaraõasya saügràhakà vetau ÷lokau bhavataþ %<guõaþ karmàntaraü và syàdvàjibhyo vàjinantviti . guõodevànanådyoktaþ samuccayavikalpane . àmikùotpatti÷iùñatvàt prabalà, tatra vajinam . guõo'pravi÷ya karmànyat kalpayadvàjidevakamiti>% . %<taptepayasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjinamiti>% ÷rutam . amladadhisambandhàt kùãranãrayorvibhede sati yoghanãbhåtaþ kùãrabhàgaþ sà''mikùà tasyà÷ca vi÷ve devà devatàþ tatra yatpçthagbhåtaü nãraü tadvàjinam tasya ca vàjino devatàþ . taccàmikùàdravyakaü vi÷vadevadevatàkamekaü karma, tathà sati kimuparitanena vàjibhyo vàjinamityanena vàkyena, pårvasminneva karmaõi vàjinaü guõovidhãyate uta karmàntaramiti saü÷ayaþ . tatra vàjo'nnamàmikùà sà yeùàü devànàmasti te vàjina iti vyutpattyà prakçtàn devànanådya vàjinaïguõo vidhãyate sa càmikùayà saha vikalpyate samuccãyate veti pårvaþpakùaþ . utpatti÷iùñàmikùàguõàvaruddhvasya karmaõo guõàntaràkàïkùà'bhàvàdvàjinasya tatra prave÷àsambhave satyanyathànupapannoyàjinaguõo vàji÷abdàrthasya prakçtadevatàvyatirikta devatàkatvaü kalpayitvà karmabhede paryavasyatãti siddhàntaþ . atra yathà dravyadevatàlakùaõasya yàgaråpasya bhinnatvàt karma bhedastathà prakçte'pi råpabhodo'bhyupagamyatàm . upavàsamàtraü janmàùñamãvratasvaråpaü tadutpattivàkye tanmàtrasya pratãyamànatvàt . nanu jayantãvrataevopavàsaü kuryàdityutpattivàkyaü smaryate na tu janmàùñamãvrate, vàóham . tathà pyatra vidhirunnetavyaþ annabhojane pratyavàyasmaraõànupapatteþ . sa connãyamàno vidhirupavàsamàtraü vidhatte na tu maõóapanirmàõajàgaraõapratimàdànàdikaü, vidhe runnayane hetuùvakaraõe pratyabàyabodhakavàkyeùu bhojananiùedhamàtrasmaraõàt . na hi tatra nidràyàü dànàbhàve và pratyavàyaþ smaryate . ata upavàsamàtraü tasya svaråpaü na tu dànàdikam . ataevàkaraõe pratyavàyavàkya÷eùe jayantãprayuktadànàdi÷aïkàvyàvçttaye kevala÷abdaupavàsavi÷eùaõatvena pañhyate %<kevalenopavàsena tasminjanmadine mama . ÷atajanmakçtàt pàpànmucyate nàtra saü÷ayaþ>% iti . tasmàjjanmàùñamãvratasyopavàsamàtraü svaråpaü, yadi ÷iùñàstatra jàgaraõadànàdikamanutiùñhantyanutiùñhantu nàmàviruddhaiþ puõyavi÷eùairvratasyopodvalanasambhavàt . ÷àstreõa tu pràpitamupavàsamàtram . jayantãvratasya tu dànàdisahita upavàsaþ svaråpaü tadvidhàyakeùu ÷àstreùu tathà vidhànàt . tathà ca vahnipuràõe %<tuùñhyarthaü devakãsånorjayantãsambhavaü vratam . kartavyaü vidhinànena bhaktyà bhaktajanairapãti>% . bhaviùyottare'pi %<màsi bhàdrapade'ùñamyàü ni÷ãthe kçùõapakùa ge . ÷a÷àïke vçùarà÷istheçkùe rohiõãsaüj¤ake . yoge'smin vasudevàddhi devakã màmajãnat . tasmànmàü påjayettatra ÷uciþ samyagupoùitaþ . bràhmaõàn bhojayedbhaktyà tatodadyà cca dakùiõàm . hiraõyaü medinãü gà÷ca vàsàüsi kusumàni ca . yadyadiùñatamantattat kçùõo me prãyatàmiti>% . bhaviùya dviùõudharmottarayoþ %<jayantyàmupavàsa÷ca mahàpàtakanà÷anaþ . sarvaiþ kàryo mahàbhaktyà påjanãya÷ca ke÷avaþ>% iti . vahni puràõe %<kçùõàùñamyàü bhavedyatra kalaikà rohiõã yadi . jayantã nàma sà proktàupoùyà sà prayatnataþ>% iti . smçtyantare'pi %<pràjàpatyarkùasaüyuktà ÷ràvaõasyàsitàùñamã . varùevarùe tu kartavyà tuùñhyarthaü cakrapàõinaþ>% iti . nàradãyasaühitàyàm jayantãü prakçtya smaryate %<upoùya janmacihnàni kuryàjjàgaraõaü punaþ . ardharàtrayutàùñamyàü so'÷vamedhaphalaü labhediti>% . evameteùu vidhivàkyeùu dànàdiyukta upavàsojayantãbrataråpatvena pratãyate . atoråpabhedàdvratabhedaþ 3 .
     tathà ÷uddhami÷ratvabhedàdapi draùñavyaþ akaraõe pratyavàyamàtra÷ravaõàcchuddhaü nityaü janmàùñamãvratam . karaõe phalavi÷eùa÷ravaõadakaraõe pratyavàya÷ravaõàcca nityatvena kàmyatvena ca mi÷raråpaü jayantãvratam . tatra phala vàkyàni pårvapakùaeva prasaïgàdudàhçtàni . akaraõe pratyavàya÷ca jayantãü prakçtya kasmiü÷citpuràõe smaryate %<akurvan yàti narakaü yàvadindrà÷caturda÷eti>% . skandapuràõe'pi %<÷ådànnena tu yatpàpaü ÷avahastasya bhojane . tatpàpaü labhate kunti! jayantãvimukho naraþ>% . %<brahmaghnasya suràpasya gobadhe strãbadhe'pi và . na lokoyadu÷àrdåla! jayantãvimukhasya ca . kriyàhãnasya mårkhasya parànnaü bhu¤jatã'pi và . na kçtaghnasya loko'sti jayantãvimusvasya ca . na karoti yadà viùõorjayantãsambhavaü vratam . yamasya va÷amàpannaþ sahate nàrakãü vyathàm . jayantãvàsare pràpte karotyudarapåraõam . saüpãóyate'timàtraü tu yamadåtaiþ sudàruõaiþ . kàkolà àyasaistuõóaiþ kuùantyasya kalevaram . yobhu¤jãta vimåóhàtmà jayantãvàsare nçpeti>% . tairetairakaraõe pratyavàyavàkyairniùyatvaü jayantyàþ . nanvevamuktairakaraõe pratyavàyavàkyaiþ kevalenopavàseneti pàpakùayavàkyàt janmàùñamãvratamapi nityakàmyaü syàt maivam pàpakùayaphalatvamàtreõa kàmyatve sandhyàvandanàderapi kàmyatvaprasaïgàt . ataþ satyapi pàpakùaye phalàntaràsmaraõena kevalanityatvaü janmàùñamãvràsya yuktam . tataþ ÷uddhami÷rabhedàdbratayorbhedaþ 4 .
     tathà nirde÷abhedàdapi vratabhedo draùñavyaþ nirde÷abheda÷ca bhçguvàkye dç÷yate %<janmàùñamã jayantã ca ÷ivaràtristathaiva ca . pårvaviddhaiva kartavyà tithibhànte ca pàraõamiti>% yatra janmàùñamã rohiõã ceti pàñhaþ tatràpi rohiõã÷abdena tadyuktà tithirvivakùità na tu kevalarohiõã, tasminvàkye nirdiùñayoþ pårvottarayorjanmàùñamã÷ivaràtryostithitvàt . yadyokameva vrataü syàttarhi rnide÷abhedonopapadyate . nanu vratabhede'pyastri doùaþ yadàü dinadvaye'ùñamã vartate rohiõã tåttaraeva tadà pårvadine janmàùñamyupavàsaþ paredyurjayantyupavàsa iti nairantaryeõopavàsadvayaü prasajyate prasajyatàü nàma pramàõavattvàditi cet na paradine bhojanopavàsalakùaõaviruddhadharmadvayaprasaïgàt . upavàsasyàïgaü pàraõamiti hi vakùyate . tathà ca janmàùñamyupavàsàïgasya pàraõasya jayantyupavàsasya caikatra pràptiþ so'yamekodoùaþ . vyatirekànupalambha÷càparo doùaþ . tathàhi yathà jayantãvyatiriktà janmàùñamyupalabhyate tathà janmàùñamãvyatiriktàpi jayantã kkàpi vatsaraupalabhyeta na tvevamupalabhyate atovrata medo'pi duùñaeva . atrocyate na tàvatpàraõopavàsasàïkaryalakùaõodoùo'sti àghràõodakapànàdinà pàraõe sampàdite'pyupavàsasambhavàt anyathà dvàda÷ãpàraõatrayoda÷ãvratayoþ kvacitsàïkaryaü kena vàryeta . nàpyupavàsadvayanai rantaryam rohiõãsaüyogasambhave janmàùñamyà api tatraiva kartavyatvàt sarvatra tiyinakùatrayogasya kevalatitherutkçùñatrena kebalàyàstithestatropekùaõãyatvàt . ataeva vyatirekànupalambho'pyalaïkàràya natu doùàya janmàùñamyà rohiõãnirapekùatvena vyatireka upalabhyatàü nàma . jayantyàstu yogaråpatvena rohiõyàmivàùñamyàapi sàpekùatven kathaü vyatirekà÷aïkàvakà÷aþ . tasmàdvratadvayapakùe na ko'pyasti doùaþ . kiü ca yadà rohiõãyogo'sti tadà janmàùñamãjayantyoþ sahayogasyàva÷yammàvitvena jayantãvrataeva janmàùñamãvratamantarbhavati . tasmàdapi nopa vàsadvayaprasaïgaþ 5
     tadevaü vratabhede doùàbhàvàttatsàdhakànà¤ca nàmabhedàñãnàü pa¤cànàü sadbhàvàdvratabhedaevàva÷yamabhyupyeþ . vrataikyabhramastu tayoruktayuktyanusandhànàbhàvàdaùñampupavàsasàdç÷yàcca keùàücidudeti . sàdç÷yaü ca guõavikçtitvàdà÷rayà÷rayibhàvàcca sambhàvyate . yathà dar÷ayàgasya guõavikçtiþ sàkaprasthàpãyoyàgaþ . tatra dar÷ayàge yàvanto'ïgàïgiviùayàþ prayogàþ, te sarve'pi sàkaüprasthàpãye vidyante bhedastu svalpaeva bhavati . dar÷ayàge sànnàyyahaviùordadhipayasoþ pçthagavadànam . sàkaprasthàpãye sahaiva tu prasthàpanam etàvatà bhedena guõavikçtirityabhidhãyate . tathàgniùñomasya guõavikçtirukthaþ . agniùñeme dvàda÷a stotràõi ukthe ca dvàda÷abhyo'dhikàni trãõi, tato guõàdhi kyàdga õavikçtitram . evamatràpi janmàùñamyàmapavàso'nuùñheyaþ jayantyàü tu dànàdiradhikoguõaþ . ataþ sà guõa vikçtiþ . à÷rayà÷rayibhàva÷ca jyotiùñome tadaïgàva ruddhopàsane dçùñaþ . tatra jyotiùñoma à÷rayaþ tasyà ïgànyukthàdãni à÷nitàni . tatrokthaü nàma vahçcàdhyàyinà hotrà ÷asyamànaü marutvatãyaniùkaivalyàdinàmakaü ÷astram . taccokthamà÷ritya vahvçcabràhmaõopaniùatsåpàsanàni vihitàni . tathàca ÷rutiþ %<ukthamukthamiti vai prajà vadanti tadidamevokthamiyameva pçthivãti ahamukthamasmãti vidyàditi ca>% udgãtho nàma sàmavedinodgàtràgãyamànaþ sàmno bhàgavi÷eùaþ . ta¤codgãthramà÷ritya chàndogyopaniùatsåpàsanàni vihitàni %<omityeta dakùaramudgãthamupàsãteti>% . evaü prakçte'pi janmàùñamã vrate yeyaü ÷ràvaõakçùõàùñamã tàmà÷ritya rohiõãyoganimittaü drànàdikaü jayantãvrate vidhãyate . atoguõavikçti tvenà÷rayà÷rayibhàvena ca sàdç÷yasambhavàdanayorvrataikya bhramo mandabuddhãnàü jàyatàü nàma pramàõanyàyadar÷ibhistu sarvathaiva vratabhedo'ïgãkàrya iti siddham .
     yadetadvicàratrayaü pårvamupakùiptaü vratabhede tithiniõaüyevedhe ceti tatra vratabhedo nirõãtaþ . atha tithirnirõetavyà . tannirõaya÷ca vedhàdhãnaþ atovedhaþ pårvamabhidhãyate . tithyantareùvahna eva pràyeõa karmakàlatvàdudrayàstamayavelàyàü trimuhårtavedhaþ sàmànyena niråpitaþ . pa¤camyàü tu vi÷eùataþ ùaõmuhurtavedhodar÷itaþ janbhàùñasyà jayantyà÷ca ràtripradhànatvàdràtriyogo'tra pra÷astaþ . etacca jàbàlivçddhagautamàbhyàü dar÷itam %<ahaþsu tithayaþ puõyàþ karmànuùñhànatodivà . naktàdivratayogeùu ràtriyogo vi÷iùyata>% iti . yadyapyupavàsasya vratatvàdahani ràtrau ca mukhyatvaü yuktitaþ sàmarthyasiddhaü tathàpyardharàtrasya mukhyakàlatvamuktaü va÷iùñhasaühitàyàm %<aùñamã rohiõãyuktà ni÷yardhe dç÷yateyadi . mukhyakàla iti khyàtastatra jàtohariþ svayamiti>% . evaü satyardharàtravyàptirevàtra karmakàlavyàptirityabhidhãyate . etadevàbhipretya viùõurahasye pañhyate %<rohiõyàmardharà tre tu yadà kçùõàùñamã bhavet . tasyàmabhyarcanaü ÷aurerhanti pàpaü trijanmajamiti>% . tasminnardharàtre kiyatparimàõama pekùitamityapekùàyàmàdityapuràõe dar÷itam %<ardharàtràdadha÷cordhvaü kalayàpi yadà bhavet . jayantã nàma sà proktàsarvapàpapraõà÷inãti>% . varàhasaühitàyàmapi %<siühe'rke rohiõãyaktà nabhaþkçùõàùñamã yadi . ràtryardhapårbàparagà jayantã kalayàpi ceti>% . pårbaü càpara¤ca pårbàpare ràtryardhe ca te pårvàpare ca ràtryardhapårvàpare tayorgacchati vartata iti ràtryardhapårvàparagà . ghañikàyà a÷ãtyadhika÷atamobhàgaþ 180 kalà tàvatà parimàõena pårvàrdhàvasàne uttaràrdhàdau ca vartamànà grahãtavyà . khaõóatithiråpà kçùõàùñamã dvividhà pårvedyuþ saptamãyuktà paredyurnavamãyuktà ceti . tatra saptamãyuktàyàü ràtripårvàrdhàvasàne kalàsadbhàvovidhãyate . uttaràrdhàdau svataþ sidvatvenàvidheyatvàttadviparyayeõa navamãyuktàyàmuttaràrdhàdau kalàsadbhàvo vidhãyate tadà pårvàrdhàvasàne svataþ siddhatvàdanuvàdaþ pårvàrdhàvasànakalàyàþ saptamãyuta viùayatvaü, viùõudharmottare spaùñamabhihitam %<rohiõã sahità kçùõà màsi bhàdrapade'ùñamã . saptamyàmardharàtràdhaþ kalayàpi yadà bhavet . tatra jàto jagannàthaþ kaustubhã harirã÷varaþ . tamevopavaset kàlaü kuryàttatraiva ntàgaramiti>% . iyamaùñamã kçùõapakùàdimàsavivakùayà bhàdrapade bhavati saivàùñamã ÷uklapakùàdimàsavivakùayà ÷ràvaõe bhavati . ataeva yogã÷varaþ %<rohiõãsahità kçùõà màse ca ÷ràvaõe'ùñamã . ardharàtràdadha÷cordhvaü kalayàpi yadà bhavet . jayantã nàma sà proktà sarvapàpa praõà÷inãti>% . kalàyà atisåkùmatvena durlakùyatvàt sa eva pakùàntaramàha . %<ardharàtràdadha÷cordhvamekàrdhaghañikàcità . rohiõã càùñamã gràhyà upavàsavratàdiùviti>% . ekà càrdhaghañikà caikàrdhaghañike tàbhyàmàcità . kalàmapekùyàrdhaghañikà sthålà . tàmapekùya ghañikà sthålà . tatràyamarthaþ saüpadyate pårvabhàgàvasàne ekà ghañikà uttarabhàgàdau caikà militvà tanni÷ãtha÷abdavàcyaü muhårtaü tàvatparimàõaü sarvairapi sulakùyatvànmukhyaþ kalpaþ . tadasambhave'rdhavañikànveùñavyà . tasyàpyasambhave kaleti tatra mukhyaü pakùamabhipretya bhaviùyottare %<ni÷ãthe kçùõapakùage>% ityuktaü tacca vacanaü sàkalyena pårvamudàhçtam . atra jayantyàü candràrùyadànasyàva÷yakartavyatvàttasya ca candrodayakàlãnatvànni÷ãthe yogaþ pra÷astaþ . etadeva viùõudharmottare'bhihitam %<÷rdharàtre tu yogo'yantàràpatyudaye tathà . nithatàtmà ÷uciþ snàtaþ påjàü tatra pravartayediti>% . so'yamardharàtrayogo mukhyaþ kalpaþ . yastu kçtsnàhoràtrayogaþ so'yaü mukhyataraþ . ya÷ca yadà kadàcidãùadyogaþ so'nukalpaþ . sa ca va÷iùñhasaühitàùayàü dar÷itaþ %<ahoràtraü tayoryogohyasaüpårõobhavedyadi muhårtamapyahoràtre yoga÷cettàmupoùayediti>% . so'ya jayantãvrate yoganirõayaþ . sa eva janmàùñamãvrate'pi draùñavyaþ . yasminvarùe yogonàsti tasminvarùe janmàùñamãvratamekameva pravartate tatràpi netaràùñamãvaddivasavedhaþ kiü tvardharàtravedhaþ . tathà ca puràõàntare %<divà và yadi và ràtrau nàsti cedrohiõãkalà . ràtriyuktàü prakurvãta vi÷eùeõendusaüyutàm>% . anyatràpi %<aùñamã ÷ivaràtri÷ca hyardharàtràdadhoyadi . dç÷yate ghañhikàyà sà pårvaviddhà prakãrtiteti>% . iti vedhãniråpitaþ . atha gràhyatithirniråpyate sà ca saüvatsarabhedena dvidhà bhavati rohiõãrahità rohiõãyuktà ceti . tatra yà rohiõãrahitàùñamã sàpidvividhà ÷uddhà saptamãviddhà ceti . såryodayamàrabhya pravartamànàùñamã ÷uddhà ni÷ãthàsarvàk sapnamyà kiyatyàpi yuktà viddhà . ÷uddhà punarni÷ãthavyàptyavyàpnibhyàü dvividhà tatra ni÷ãthavyàpinã janmàùñamãvrate mukhyà . %<vi÷eùeõendusaüyutàmiti>% vacanàt . ni÷ãthavyàpnirahitàpi %<ràtriyuktàü prakurvãteti>% vacanena grahãtavyà bhavati . nanu pårvedyurni÷ãthàdårdhvamàrabhya paredyurni÷ãthàdarvàk samàpyate tasyà ubhayatra ràtrisaübaddhatvàt kutropravàsa iti cet paredyuriti vråmaþ ubhayatra ni÷ãthañhyàptyabhàvasya ràtrisambandhasya ca tulyatve'pi paredyuþ pràtaþsaükalpakàlamàrabhya vartamànatapà prà÷astyaü draùñavyam . saptamãviddhàpi trividhà . pårvedyureva ni÷ãthavyapinã paredyureva ni÷ãthavyàpinã ubhayatra ni÷ãthavyàpinã ceti . tatra prathamadvitãyayoþ pakùayoþ ni÷ãthavyàpteþ prayojakatvena yà ni÷ãthavyàpinã sà %<vi÷eùeõendusaüyutàmiti>% vacanena grahãtavyà bhavati . yà tu dinadvaye ni÷ãthañhyàpinã tasyàm ubhayatra ni÷ãthayogasya ràtriyogasya ca tulpatvànnànena vacanena nirõayaþ sambhavati nàpi %<kçùõapakùe'ùñamã>% ityàdibhiraùñamãmàtramupajãvya pravçttaiþ nirõetuü ÷akyate teùàmaharvedhaviùayatvàt . anyathà vratàntareùvapi ni÷ãthavedhaþ prasajyeta tasmànnyàyaþ pari÷iùyate . nyàya÷ca paredyurupavàsaü pràpayati, saükalpakàlamàrabhya tithisadbhàvàüt . na ca sàkalyàbhidhàyivacanena pårvedyurapi saükalpakàle tithirastãti ÷aïkanãyam . tasyàmukhyatithitvàbhàvàt . ki¤ca %<sà tithiþ sakalà j¤eyà yasyàmastamitoravi riti>% vacanaü ni÷ãthavyàpinãmaùñamãü na viùayã roti tasmàtparedyurevopavàsaþ . tadevaü caturvidhà rohiõãrahitàùñamã nirõãtà . atha rohiõãsahitàùñamã nirõãyate sàpi caturvidhà ÷uddhà viddhà ÷uddhàdhikà viddhàdhikà ceti . tatra ÷uddhàyàü saüpårõayogo ni÷ãthayogoyat ki¤cinmuhårtayoga÷ceti traividhyaü bhavati . evaü viddhà yàmapi draùñavyam . eteùu ùañsu bhedeùu dinàntare yogàbhàvàdupàvàse sandeho nàsti kiütu kevalaü yogagatatàrata myàtprà÷astyatàratamyaü bhavati . yatki¤cinmuhårte yogaþ pra÷astaþ ardharàtrayogaþ pra÷astataraþ sampårõayogaþ pra÷astatamaþ . sarveùvapi yogeùu yogamupajãvya upavàso vihitaþ viùõudharmottare %<pràjapatyarkùasaüyuktà kçùõà nabhasi càùñamã . muhårtamapi labhyeta sopeùyà sumahàphalà . muhårtamapyahoratre yasmin vyaktaü hi labhyate . aùñamyàü rohiõãçkùaü tàü puõyàü samupàvasediti>% . ÷uddhàdhikà tu pårvedyuþ såryodayamàrabhya pravçttà paredyuþ såryodiyamatikramyeùadvartate sà ca trividhà pårvedyureva rohiõãyuktà paredyureva rohiõãyuktà dinadvaye'pi rohiõãyuktà ceti tatràdyayordvayoþ pakùayornàstyupavàsa sandehaþ rohiõãyuktàyà dvitãyàyàþ koñerabhàvàt . tçtãyapakùe tu rohiõãyogasyobhayatra samànatve'pi guõàdhikyàt pårvaivopàsyà guõàdhikyaü ca dar÷ayiyyate . yeyamatropoùyatvenoktà pårvà tithiþ sàpi rohiõãyogabhedàttridhà bhidyate aùñamãvatsåryodayamàrabhya pravçttà rohiõã kadàcitparedyurapi kiyatã vartate, kadàcitpårbedyurni÷ãthamàrabhya rohiõã pravartate . kadàcinni÷ãthàdårdhvamàrabhya pravartate . tatra prathamapakùe saüpårõatvamekoguõaþ . saükalpakàlamàrabhya kçtsnakarmakàlavyàptiraparoguõaþ . ni÷ãthavyàptistçtãyoguõaþ . nacaite trayoguõàþ paredyuþ sambhavanti . dvitãyapakùe ni÷ãthe jayantãsadbhàvoguõa, . na ca paredyuþ so'sti . tçtãyapakùe dinadvaye'pi ni÷ãthayogo nàsti pårbedyuþ kevalàùñamã paredyuþ kevalà rohiõã . tatràùñamyàþ pràdhànyàtpràbalyamàstheyam . sarvatra hi jayantãvàkyepu rohiõãsahitàùñamãti vyavahàràdaùñamãsahità rohiõãti vyavahàràbhàvàcca tithinakùatrayoþ krameõa pradhànopasarjanabhàvo'vagantavyaþ . atã guõàdhikyàcchuddhàdhikà pårvaivorpàùyà . ni÷ãthàdarvàk saptamyà yuktà paredyurapi vidyamànà viddhàdhikà . nanvatra ni÷ãtha vedho gràhya ityuktam . vàóhaü vedhyàyà aùñamyà ni÷ãtha sadbhàvo'tra ni÷ãthavedhaþ na tu vedhikàyà saptamyàþ ni÷ãthasamaye sadbhàvaþ . viddhàdhikàyàmapi pakùatrayam . dvayoþ pakùayo÷ca sandehàbhàvaþ pårbavadyojanãyaþ . tatra yà pårbedyureva rohiõãyuktà viddhàdhikà tasyàmupavàsa àdityapuràõe smaryate %<vinàçkùaü na kartavyà navamã saüyutàùñamã . kàryà viddhàpi saptamyà rohiõãsahitàùñamãti>% . viùõudharmottare'pi %<jayantã ÷ivaràtri÷ca kàrye bhadràjayànvite . kçtvopavàsaü tithyante tathà kuryàttu pàraõamiti>% . gàruóapuràõe'pi %<jayantyàü pårbaviddhàyàmupavàsaü samàcaret . tithyante votsavànte và vratã kurvãta pàraõamiti>% . yà paredyureva rohiõãyuktà viddhàdhikà tatropavàsaþ pårbatithau na yuktaþ, rohiõãyogà bhàvàt paredyuþ tatsadbhàvàtpårbodàhçtena pràjàpatyetyàdinà viùõurahasyavacanenopavàsovidhãyate . yà tåbhayatra rohiõãyuktà viddhàdhikà sàpi ni÷ãthe jayantãyogamapekùya caturdhà bhidyate . pårbedureva ni÷ãthayogavatã . paredyureva tàdç÷ã, ubhayatràpi ni÷ãthayogasahità tadrahità ceti . tatra yà pårbedyureva ni÷ãthayogavatã sà pårbaivopoùyà taduktaü padmapuràõe %<kàryà viddhàpi saptamyà rohiõã sahitàùñamã . tatropavàsaü kurvãta tithibhànte vya pàraõaciti>% atràvi÷iùñeùu triùu pakùeùu paradina evopavàsaþ . tatra dinadvaye ni÷ãthayogamupalakùya brahmavaivarte pañhyate varjanãyà prayatnena saptamãsaüyutàùñamã! sà sarkùàpi na kartavyà saptamãsahitàùñamã . %<aviddhàyàntu markùàyàü jàto devakãnandanaþ>% iti . yadà dinadvaye'pi ni÷ãthayoge paratropavàsastadà kimu vaktavyaü paredyureva ni÷ãthayoge . dinadvaye'pi ni÷ãthayogaràhityaü bahuvà jàyate . tadyathà pårvedyurni÷ãthàdårdhvaü tithinakùatradvayaü pravçttaü tacca paredyu rni÷ãthàdarvàgeva samàptamityekaþ prakàraþ! pårbedyurni÷ãthàdarvàgeva nakùatraü pravçttam aùñamã tu ni÷ãthàdårdhvaü pravçttà paredyurni÷ãthàdarvàg nakùatraü nivçttamityaparaþ . aùñamã ni÷ãthàdarvàk pravçttà çkùaü ca ni÷ãthàdårdhvaü pravçttam aùñamyàþparedyurni÷ãthàdarvàgeva samàptiriti tçtãyaþ . tripvapyeteùu prakàreùu paraivopoùyà dinadvaye'pyardharàtrayogaviùaye pårvodàhçtasya %<varjanãyà prayatnena>% ityàdivacanasyàtrà'pi càrayituü ÷akyatvàt . ki¤ca prathamaprakàre nyàvo'pyudvalako bhavati . saïkalpakàlamàrabhya tithinakùatrayogasya bahukàlavyàpitvàt pra÷astatvaü draùñavyam . dvitãyaprakàre paredyuraùñamãbàhulye'pi nakùatrayogasyàlpatvàdanupàdeyatvamityà÷aïkà na kartavyà . ataeva skandapuràõe pañhyate %<sapramãsahitàùñamyàü bhåtvà çkùaü dvijottama! . pràjàpatyaü dvitãpe'hni muhårtàrdhaü mavedyadi . tadàùñayàmikaü j¤eyaü proktaü vyàsàdibhiþ pureti>% . tçtãyaprakàre paredyurnakùatrabàhulye'pi aùñanãyogasyàlpatvàdanupàdeyatva mityà÷aïkà bhavati sà ca padmapuràõena nivartyate %<pårvaviddhàùñamã yà tu udaye navamãdine . muhårtamapi saüyuktà saüpårõà sàùñamã bhavet . kalà kàùñhà muhårtà'pi yadà kçùõà ùñamã tiyiþ . navamyàü saiva gràhyà syàt saptamãsaüyutà na hãti>% . tadevaü janmàùñamãbhedà jayantãbhedà÷ca niråpitàþ . tatra jayantãbhedepåpavàsadine yadi budhavàraþ somavàsarovà bhavati tadà phalàdhikyaü bhavati taduktaü padmapuràõe %<pretayonigatànàü tu pretatvaü nà÷itaü naraiþ . yaiþ kçtà ÷ràvaõe màsi aùñamã rohiõãyutà . kiü punarbudhavàreõa somenàpi vi÷eùataþ . kiü punarnavamãyuktà kulakoñyàstu muktideti>% . skandapuràõe'pi %<udaye càùñamã kiücinnavamã sakalà yadi . bhavettu budhasaüyuktà pràjàpatya kùesayutà . api varùa÷atenàpi labhyate yadi và naveti>% . viùõudharmottare'pi %<aùñamã budhavàreõa rohiõãsahità yadà . bhavetu muni÷àrdåla! kiü kçtairvratakoñiriti>% .
     yathãktarãtyà vihitatithàvupavàsaü kçtvà paredyuþ pàraõenopavàsaü samàpayet pàra tãra-karmasamàtnàkityasmàddhàtoþ niùpannaþ pàraõa÷abdaþ . yadyapyasau samàptimàtramabhidhatte tathàpyupavàsasamapnàveva loka÷àstrayoþ prayogàt païkajàdi÷abdavadyogaråóhodraùñavyaþ . tayà ca yogarådyopavàsasya caramàïgaü bhojanamabhidhatte . aïgatva¤copavàsavidhivàkyeùu %<vithibhànte ca pàraõamiti>% vidhànàdavagantavyam . na ca ràgapràptasya bhojanasyànena vacanenopavàsàïgatithi nakùatrayonipredhaþ kriyate na tu pàraõanàmakaü ki¤cidaïgaü vidhoyata iti ÷aïkanãyam tathàsati pàraõa÷abda pragrogànuyapatteþ ràgapràpte hyabhyavaharaõe bhojana÷abdaþ . tatra pàraõa÷abdena ràgapràptamojanavivakùàyàü mukhyàrdho pàdhitaþ syàt . ki¤cayadi pàraõamaïgaü na syàttadà pratinidhividhànaü nopapadyeta . tadvidhàna¤ca dvàda÷ãprastàve devalena smaryate %<saükañe viùame pràpte dvàda÷yàü pàrayat katham? . adbhistu pàraõàü kuryàt punarbhuktaü na doùakçditi>% . ataþ pàraõa÷abdabalàt pratinidhividhibalàcca pàraõasyàïgatvaü draùñavyam . ataevàdityapuràõe %<pàraõàntaü vrataü j¤eyaü vratànte na dvibhojanam . asamàpte vrate pårvaü naiva kuryàdvratàntara miti>% tacca pàraõamupavàsadinàt paradinapårvàhõe kartavyam %<upavàseùu sarveùu pårvàhõe pàraõaü mavediti>% devala smaraõàt . evaü sàmànyataþ pårvàhõe pàraõapràptau kvacidapavàdàya %<tithimànte ca pàraõam>% ityabhidhãyate . ÷uddhàdhikàyàü pårvedyureva jayantãyogaþ ubhayatràpi và jayantãyoga ityanayoþ pakùayoþ pårvedyurevopavàsavidhànàt paredyuþ kevalatithestithinakùatrayorvà sadbhàvàttadante pàraõavidhiþ . tathà ÷uddhàdhikayorviddhàdhikayorubhayorapi yadà paredyureva jayantãyogastadà paratithàvupavàsavidhànàtpàraõadine tithyabhàve'pi kadàcinnakùatràva÷eùasambhavàttadante pàraõaü vidhãyate tithervà nakùatrasya vàva÷eùakàle pàraõaü brahmavaivarte pratiùidhyate . %<aùñamyàmatha rohiõyàü na kuryàtpàraõaü kvacit . hanyàtpurà kçtaü karma upavàsàrjitaü phalam . tithiraùñaguõaü hanti nakùatra¤ca caturguõam . tasmàt prayatnataþ kuryàttithibhànte ca pàraõamiti>% . skandaràõe'pi %<tithinakùatraniyame tithibhànteca pàraõam . ato'nyathà pàraõe tu vratabhaïgamavàpnuyàditi>% . tithibhànta÷ca dvividha ubhayànta ekatarànta÷ceti . dinadvaye jayantãyogavatyàü ÷uddhàdhikàyàü paradine aùñamã muhårtatrayaü nàtikràmati rohiõã tu pårvedyurni÷ãthàdarvàg yadà kadàcit pravçttà tadanusàreõa paredyuþ samàpyeta . tatra yadi divaiva samàpyeta tadà tàmativàhyaiva pàraõaü kuryàt ubhayàntasya mukhyatvàt . yadi ràtrau samàptistadà tatsamàptarna pratãkùaõãyà ràtripàraõasya niùiddhatvàt . tathà ca brahmavaivarte %<sarveùvevopavàsepu divà pàraõamiùyate . anyathà puõyahàniþ syàdçte dhàraõapàraõamiti . anyatithyàgamoràtrau tàmasastaijaõo divà . tàmase pàraõaü kurvaüstàmasãü gatima÷nute>% iti . divàpàraõaü kurvannàpa nàùñamãvelàyàü kuryàt ekataràntasyàbhàvàt aùñamãmativàhya rohiõyàü vartanàyàbhapi pàraõaü kàryam . ataeva nàradãye %<tiyinakùatrasaüyoga upavàsoyadà bhavet . pàraõaü tu na kartavyaü yàvannaikasva rukùayaþ>% . sàüyogike vrate pràpte yatraiko'pi viyujyate . tatraiva pàraõa kuryàdevaü vedapidoviduriti . pårvedyureva ni÷ãthe jayantãyoga vatyàü viddhàdhikàyàü pàraõadine tithibhànto bahudhà saübhàvyate . ahanyumayàntaekataràntovà, ràtràvekatarànta ubhayàntoveti . teùu caturùu bhedeùu nirõayaþ smaryate %<tithiçkùayoryadà cchedonakùatràntamathàpi và . ardha ràtre'pi và kuryàt pàraõa¤ca pare'hanãti>% . divase yadyubhayàntastadà pàraõamiti mukhyaþ kalpaþ . nakùatràntasityanenaikataràntatvaü vivakùitam . so'yamanukalpaþ . yadi ràtrau ni÷ãthàdarvàgubhayànta ekatarànto và bhavati tadà divase mukhyànukalpayorubhayorapyasaübhàvàdràtrau pàraõasya niùiddhatvàccàrthàttatràpyuùavàsapràptau pàraõasya pratiprasavaþ kriyate %<ardharàtre'pi và kuryàditi>% . nanu pàraõe'ùñamyantasya pratãkùaõãyatve'pi rohiõyanto na pratãkùaõãyaþ %<yàþ kà÷cittithayaþ proktàþ puõyà nakùatrasaüyutàþ . çkùànte pàraõaü kuryàdvinà ÷ravaõarohiõãm>% iti smaraõàt . maivam . %<nakùatra¤ca caturguõamiti>% pratyavà yasyodàhçtatvàt . tasmàt vinà ÷ravaõarohiõãmiti vacanaü kevalanakùatropavàsaviùayaü pårvoktànukalpaviùayaü vetyavagalavyam . a÷aktasya tu tithinakùatnayorubhayoranuvartamànayorapi pràtardevaü saüpåjya kriyamàõaü pàraõaü na duùyati . %<tithyante votsavànte và vratã kurvãta pàraõamiti>% smaraõàt .
     tatra niùkçùñàrthastu tenaiva kàrikàmirnibaddhoyathà %<jayantyàkhyaü vrataü bhinnaü kçùõajanmàùñamãvratàt . ÷uddhà ca saptamoviddhetyevaü janmàùñhamã dvidhà . saptamã cenni÷ãthàt pràgviddhà ÷uddhà'nyathà bhavet . ÷uddhàyàü nàsti sandeho viddhà ca trividheùyate . ni÷ãthayãgaþ pårvedyuruttaredyurdvayoruta . pårvaiva prathame pakùe paraivottarapakùayoþ . aùñamã rohiõãyuktà jayantã sà caturvidhà . ÷uddhà ÷uddhàdhiketyevaü viddhà viddhàdhiketi ca . ÷uddhàyàmapi viddhàyàü na saübhàvyottarà tithiþ . ÷uddhàdhikàyàü yogaþ syàdekasminvà dinadvaye . naikayoge'sti sandeho dviyoge prathamandinam . yadà ni÷ãthe pa÷càdvetyuttamo madhyamo'dhamaþ . yogastridhàpi pårvedyuþ saüpårõatvàdupoùaõam . biddhàdhikàyàü pratyekadinayoge sa gçhyatàm . dvayoryogastridhàminno ni÷ãthavçttibhedataþ . tadyuktirdina ekasminnu bhayornobhayoriti . ekasmiü÷cettaddinaü syàt pakùayorantyayoþ marà . vudhe some jayantã cedvàre sà'tiphalapradà . tithyçkùayordvayorante uttamaü kàraõaü bhavet . ekasyànta madhyamaü syàdutsavànte'dhamaü smçtam . yasminvarùe jayantyàkhyo yogo janmàùñamã tadà . antarbhåtà jayantyàü syàdçkùayogapra÷astitaþ . nopavàsadvayaü kàryamupoùyantu paraü dinam>% . raghunandanamate tu tadvyavasthà yathà %<yatraikadine jayantãlàbhastatraivãpavàsaþ . ubhayadine cettadà paradine . jayantyalàbhe ca rohiõãüyuktàùñamyàm . ubhayadine rohiõãyuktàùñamãlàbhe paradine . rohiõyalàbhe tu ni÷ãthasambandhinyàmaùñamyàm . ubhayadine ni÷ãthasambandhe tadasambandhe và paradina iti . upavàsaparadine tithinakùatrayoravasàne pàraõam . yadà tu mahàni÷àyàþ pårvamekatarasyàvasànamanyatarasya mahàni÷àyàü tadanantaraü và tadaikataràvasàne pàraõam . yadà mahàni÷àyàmubhayasthitistadotsavànte pràtaþpàraõõamati>% . tatpramàõavàkyàni tiø taø janmàùñamãtattve'nusandheyàni màvavaraghunandanamatayoryuktatvàyuktatve satyapi de÷avi÷eùa vàsibhistattadvyavasthe àdartabye ete ca vyavasthe smàrtairevàdartavye . vaiùõavaistu haribhaktivilàsàdyanusàriõã vyavasthàdartavyà sà ca janmàùñamã÷abde dç÷yà . kçùõajanmàùñamã÷abdo'pyatra dar÷itakàlamàdhavãyagranthe udàø dç÷yam .

#<kçùõikà># strã kçùõovarõo såmnà'styasya ñhan kçùõaiva saüj¤àyàü kanvà . (ràisariùrà) ràjasarùape hemaca0

#<kçùõekùu># puø karmaø . (kàjalà) ikùubhede kàntàrekùau ràjaniø . tadguõàþ ikùu÷abde 909 pçø uktàþ

#<kçùõodara># puüstrãø kçùõamudaramasya . darvãkarasarpabhede %<kçùõasarpo bhahàsarpaþ kçùõodaraþ>% ityàdi darvãkarasarpabhedauktau su÷ruø . ahi÷abde vivçtiþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kçùõodumbarikà># strã kçùõasyakàkasya priyà udumbarikà . kàkodumbarikàyàm ràjani0

#<kçùya># triø kçùa--karmaõi arhàrthe kyaù . karùaõàrhe kùetràdau %<kçùyàü dahannapi nanu kùitimindhaneddhaþ>% raghuþ

#<kçsara># puø kç--sara kicca bàø na ùatvam . %<tilataõóula sampakvaþ kçsaraþ so'bhidhãyate>% chaø paø ukte tilakhaõóa mi÷rite pakve taõóule (khecaóã) kçtànnabhede strã bhàvapraø kçtànna÷abde dç÷yam

#<ké># vikùepe tudàø paraø sakaø señ . kirati akàrãt . akàriùñàm cakàra cakaratuþ cakariva . karãtà . ka(ri)rãùyati karã(ri)tavyaþ kàryaþ . karmaõi kãryate akàri akàriùàtàm akàri(ka(ri)rã) sàtràm kiran kãryamàõaþ . kãrõaþkãrõiþ karã(ri)tubh
     anu + pa÷càt kùepe anukirati anukãrõaþ
     apa + harpavàsabhakùaõàrthatayà khanane tatra catuùpàjantu--pakùi kartçke àø suñ ca . apaskirate hçùño vçùaþ bhakùàrthã kukkuñaþ . vàsàrthã ÷và và . harùàbhàve tu na sçñ na và taïa . apakirati kusumam .
     ava + adhaþkùepaõe dårataþprakùepe ca sakaø avakirati malàrthe suñ avaskaraþ . vratàt patane akaø . avakãõõãü
     à + samantàt kùepaõe vistàre ca sakaø %<àkãrõamçùipatnãnà muñajadvàrarodhibhiþ>% raghuþ
     ud + utkhanane (gàóà) utkãrõa÷abde udà0
     sam + ud + chedane vidàraõe hiüsàyàü ca sakaø %<maõau vajrasamutkãrõe>% raghuþ
     upa + chedane suñ ca . upaùkirati
     parà + samyaka kùepe vyàptau ca sakaø paràkãrõaþ
     pra + prakùepe sakaø nànàjàtãyairmelane . prakãrõam
     prati + hiüsàyàm suñ ca . %<urovidàraü praticaskare nakhaiþ>% màghaþ
     vi + vikùepe sakaø vyavãryata tryambakapàdamåleþ kumà0
     sam + mi÷raõe . saïkaraþ saïkãrõaþ

#<ké># hiüsane kyràdiø ubhaø sakaø señ . kçõàti akàrãt . cakàra cakare karãtà karo(ri)ùyati te . kãrõaþ kãrõiþ

#<ké># vij¤àne curàø àtmaø sakaø señ . kàrayate acãkarata .

#<kéta># saü÷aye sa÷abde cuø ubhaø sakaø señ . kãrtayati--te acakãrtat--ta kavikalpadrumaþ .

#<këpta># triø kçpa--kta . 1 racite, 2 niyate, %<këptena sopànaparthaneti>% raghuþ . 3 chinne ca . %<këptake÷anakha÷ma÷ruþ>% manuþ

#<këptakãla># strã këptaü kãlayati kãli--aõ . vyavasthàli pau trikà0

#<këptadhåpa># puø këptodhåpoyenaü . sihõake jañà0

#<këpti># strã kçpa--bhàve ktin . 1 kalpane 2 avadhàraõe 3 naiyatyeca . %<teùàü këptimanvitare kalpante>% ÷ataø bràø 12 . 1 . 1 . 7 %<saüj¤àmårtikëptistrivçtkurvataþ>% ÷àø så0

#<këptika># triø këptaü målyadànena svatvaü deyatvenàstyasya ñhan tataþ àgataþ kan và . 2 krãte halàø tasya målyadànena svatvanaiyatyàpàdakatayà tathàtvam .

#<kekaya># puø baø vaø de÷abhede . %<ataårdhvaü janapadànnibodha gadato mama>% ityupakrame %<upàvçttànupàvçttàþ suràùñràþ kekayàstathà>% bhàø uø 9 aø . %<ubhau bharata÷atrughnau kekayeùu parantapau>% ràø aø 67 aø %<kekayàüste gamiùyantohayànàruhya sanmatàn>% ràmàø aø 60 aø %<tathà kekayaràjànaü vçddhaü paramadhàrmikam . ÷va÷uraü ràjasiha¤ca saputraü tamihànaya>% ràmàø àø 13 . 14 %<ayaü kekayaràjasya putrovasati putraka! tvàü netumàgato vãro yudhàjit màtulastava>% ràmoø 11 . 16 . sa ca de÷aþ vçø saø kårmavibhàge uttarasyàmuktaþ . uttarataþ kailàsaþ ityupakrame %<kekayavasàtiyàmunabhoga prasthàrjunàyanàgnãdhràþ>% iti . kekayànàü ràjà aõa yàderiyàde÷aþ . kaikeya tadde÷ançpe . bahuùu tasya luk . kekayàþ tadde÷ançpeùu baø vaø . so'bhijano'sya aõ . kaikeya tadde÷avàsini bahuùu tasya luk . upacàràt 2 kekayançpe puø %<satkçtya kekayãputraü kekayodhanamàdi÷at>% %<satkçtya kekayo ràjà bharatasya dadau dhanam>% ràø aø 7 . 21 . 19 . tasyàpatyam aõ . tadapatye puüstrãø striyàü tu bhargàø na luk . kaikeyã %<gacchatàtànujàne tvàü kaikeyã suprajàstvayà>% ràmàø aø 70 . 17 . kekayàt janyajanakabhàvaråpapuüyoge ïãp kekayã . 3 kekayançpakanyàyàm strã dvàparayugãye 4 nçpabhede puø %<yadà tu pa¤càlapatirmahàtmà sakekaya÷cedipatirvaya¤ca>% bhàø bhãø 120 aø yudhiùñhiraü prati ÷rãkçùõoktiþ

#<kekara># triø ke sårdhni karãtuü netratàràü ÷ãlamasya ké--ac aluk saø . nimnonnatàkùiyukte 1 puruùe (ñyerà) amaraþ %<pitràvivadamàna÷ca kekaro madyapastathà>% manuþ pàñhàntare . upacàràt 2 tathàcakùuùi naø %<tarakùau nihate caiva jàyate kekarekùaõaþ>% ÷àtàø . taddhetutayà tarakùubadhauktaþ %<caturvarõastu kekaraþ>% vi÷vasàratantrokte catuvarõàtmake 3 mantre puø kamàra÷abde 2106 pçø vivçtiþ

#<kekà># strã ke mårdhni kàyate karmaõi óa aluksaø . mayårarave amaraþ %<ùaójasaüvàdinãþ kekàþ>% raghuþ . tataþ astyarthe iniñhanau . kekin kekika tadyukte mayåre puüstrã inau striyàü ïãp ñhani ñàp

#<kekàvala># puüstrãø kekàü ravabhedaü valate stçõàti vala--ac kekà + bàø astyarthe valac và . mayåre ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù

#<kecana># avyaø kimaþ + puüjasiråpaü tata÷vana mugdhaø . kecidityarthe evaü cit--kecidityapyatra . %<ye nàma kecidiha naþ prathayantyavaj¤àm>% màlatãmàø . pàõinimate dvipadam ataeva ciccana÷abdaghañitamantràn padakàràþ dvipadatayà peñhuþ

#<kecuka># naø kacu + svàrthe ka pçùoø . kacupadàrthe trikàø .

#<keõikà># strã ke mårdhni kutsitaþ aõakaþ strãtvaü lokàt . pañakuñyàm (tàvu) pañamaõóape hemacaø .

#<keta># mantraõe niþ÷ràvaõe (yathocitabhàùaõe) ca adaø cuø uø sakaø señ . ketayati te aciketat ta ketayàm babhåva àsa cakàra cakre . ketitaþ saïketaþ %<kùatradharmàõamapyàjau ketayet kulajaü dvijam>% bhàø ànuø 15 95 %<ketitastu yathànyàyaü havyakavye dvijottamaþ>% nanuþ . sam + icchàbhede ÷abdasyàrthabodhakavyàpàre . %<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca>% kàvyapraø %<sàkùàt saïketitaü yo'rtham>% sàø daø abhipràyasåcake ceùñàbhede (isàrà) sakaø %<nàmagçhãtaü kçtasaïketam>% jayaø %<kàntàrthinã tu yà yàti saïketaü sà'bhisàrikà>% amaraþ

#<keta># puø kita--àdhàre gha¤ . 1 nivàse %<abjakuli÷àïku÷a ketuketaiþ>% bhàgaø 1, 16, 26, bhàve gha¤ . 2 vàse ca %<avàï mukhàþ pakùigaõàþ vi÷anti ketàrthamivà÷u vçkùam>% bhàø kaø 4338 . 3 praj¤àyàü niruktaø 4 saükalpe %<devàso anu ketamàyan>% çø 4, 26, 2, . %<ketaü saükalpam>% bhàø . 5 mantraõe ca . %<àviùñanà paijavanasya ketam>% çø 7, 18, 25, %<ketaü mantraõam>% bhàø 6 j¤àtari triø . %<praketo'si rudrebhyaþ>% tàõóyaø bràø 1, 19, 10, praketaþ prakçùñaü j¤àtàsi bhàø . 7 dhvaje pu0

#<ketaka># puø kita--nivàse õvul . %<ketakaþ såcikàpuùpojambukaþ krakacacchadaþ>% ityuktalakùaõe 1 vçkùe . 2 tatpuùpe naø . %<sphuritabhçïgamçgacchavi ketakam>% màghaþ . gauràdiø ïãù . 3 ketakãtyapi tadvçkùe strã . %<suvarõaketakã tulyà laghupuùpà sugandhinã>% bhàvapraø . %<ketakaþ kañukaþ svàdurlaghustiktaþ kaphàpahaþ>% bhàvapraø . ketakyàþ puùpam aõ tasya bahulaü luk luki strãpratyayasyàpi luk . ketaka 4 tatpuùpe naø . bahulagrahaõàt pàñalàdivat strãpratyayasya kvacit na luk . %<ketakãpatragarbhà>% arcayedityamuvçttau %<na ketakyà sadà÷ivam>% naiùaø ñãø mallinàthadhçtavàkyam . àø taø ÷ivapåjanàdhikàre bhaviùyapuø %<ketakã càti mukta¤ca kundo yåthã madallikà . ÷irãùasarjabandhåkakusumàni vivarjayet>% . evaü ÷ivapåjane tatpuùpasya niùedhàt ràjaniø ÷ivadviùñamiti tatparyàye uktam . ataeva naiùadhe %<vinidrapatràligatàlikaitavànmçgàïkacåóàmaõivarjanàrjitam . dadhànamà÷àsu cariùõu durya÷aþ sa kautukã tatra dadar÷a ketakam>% naiùaø varõitam varõita¤ca tasyàþ krakacàkàrapatràvçtatvàdi yathà %<viyogabhàjàü hçdi kaõñakaiþ kañurnidhãyase karõi÷araþ smareõa yat . tatoduràkarùatayà tadantakçdvigãyase manmathadehadàhinà . tvadagrasåcãsacivaþ sa kàmino rmanobhavaþ sãvyati durya÷aþpañau . sphuña¤ca patraiþ karapatramårtibhirviyogihçddàruõi dàruõàyase . dhanurmadhusvinnakaro'pi bhãmajàparaü paràgaistava dhålihastayan . prasånadhanvà ÷arasàtkaroti màmiti krudhà''kru÷yata tena kaitakam>% . kaitakamityatra aõo na luk . puùpaphalabhinne tu nàõo luk . %<agamat kaitakaü rajaþ>% raghuþ . keta + svàrthe ka . 5 dhvaje puø . %<sàrohàyudhaketakàn>% bhàø kaø 24 aø atra bahubrãhau--kap iti tu jyàyaþ

#<ketana># naø kita--bhàvàdhikaraõakarmakaraõeùu yathàyathaü lyuñ . 1 nimantraõe, 2 dhvaje, 3 amaø . 4 cihne, 5 gçhe hemacaø . 6 sthàne ÷abdaratnàø . 7 kçtye mediø . tatra nimantraõe %<pratigçhya dvijovidvànekoddiùñasya ketanam>% manuþ . %<yàvantaþ patitàviprà jaþóonmattàstathaiva ca . daive vàpyatha và pitrye tàvannà rhanti ketanam>% . manuþ vàse %<na tatra vçkùacchàyà và pànãyaü ketanàni ca>% bhàø vaø 13369 . dhvaje . %<bhagnaü bhãmena marutà bhavato rathaketanam>% veõãø %<samàlalambe vçùaràjaketanaþ>% kumàø %<vyadravanta raõe bhãtà vikãrõàyudhaketanàþ>% bhàø vaø 14300 .

#<ketu># puø càya--tu kyàde÷aþ . 1 praj¤àyàü niruø 2 ràhorardhadehàtmake grahabhede jyoø 3 dãptau hemacaø 4 patàkàyàü cihne 5 jyotiùe prasiddhe 6 utpàtabhede ca và baø vaø mediø tadbheda÷ca vçø saüø 11 aø ukto yathà %<gàrgãyaü ÷ikhicàraü pàrà÷aramasitadevalakçtaü ca . anyàü÷ca bahåndçùñvà kriyate'yamanàkula÷càraþ . dar÷anamastamayo và na gaõitavidhirnàsya ÷akyate j¤àtum . divyàntarikùabhaumàstrividhàþ syuþ ketavo yasmàt . ahutà÷e'nalaråpaü yasmiüstat keturåpamevoktam . khadyotapi÷àcàlaya maõiratnàdãn parityajya . dhvaja÷astrabhavanataruturagaku¤jaràdyeùvathàntarikùàste . divyà nakùatrotthà bhaumàþ syurato'nyathà ÷ikhinaþ . ÷atamekàdhikameke sahasramapare vadanti ketånàm . bahuråpamekameva pràha munirnàradaþ ketum yadyeko yadi bahavaþ kimanena phalaü tu sarvathà vàcyam udayàstamayaiþ sthànaiþ spar÷airàdhåmalairvarõaiþ . yàvantyahàni dç÷yo màsàstàvanta eva phalapàkàþ . màsairavdàü÷ca vadet prathamàtpakùatrayàt parataþ . hrasvastanuþ prasannaþ snigdhastvçjuracirasaüsthitaþ ÷uklaþ . udito và'pyabhidçùñaþ subhikùasaukhyàvahaþ ketuþ . uktaviparãtaråpo na ÷ubhakaro dhåmaketurutpannaþ . indràyudhànukàrã vi÷eùato dvitricålo và . hàramaõihemaråpàþ kiraõàkhyàþ pa¤caviü÷atiþ sa÷ikhàþ . pràgaparadi÷ordç÷yà nçpativirodhàvahà ravijàþ . ÷ukadahanabandhujãvakalàkùàkùatajopamà hutà÷asutàþ . àgneyyàü dç÷yante tàvantaste'pi ÷ikhibhayadàþ . vakra÷ikhà mçtyusutà råkùà kçùõà÷ca te'pi tàvantaþ . dç÷yante yàmyàyàü janamarakàvedinaste ca . darpaõavçttàkàrà bi÷ikhàþ kiraõànvità dharàtatanayàþ . kùudbhayadà dvàviü÷atirai÷ànyàmambutailanibhàþ . ÷a÷ikiraõarajatahimakumudakandakusumopamàþ sutàþ ÷a÷inaþ . uttarato dç÷yante trayaþ subhikùàvahàþ ÷ikhinaþ . brahmasuta eka eva tri÷ikho varõaistribhiryugàntakaraþ . aniyatadiksamprabhavo vij¤eyo brahmadaõóàkhyaþ . ÷atamabhihatamekasametametadekena virahitànyasmàt . kathayiùye ketånàü ÷atàni nava lakùaõaiþ spaùñaiþ . saumyai÷ànyorudayaü ÷ukrasutà yànti catura÷ãtyàkhyàþ . vipulasitatàrakàste snigdhà÷ca bhavanti tãvraphalàþ . snigdhàþ prabhàsametà dvi÷ikhàþ ùaùñiþ ÷anai÷caràïgabhavàþ . atikaùñaphalà dç÷yàþ sarvatraite kanakasaüj¤àþ . vikacà nàma gurusutàþ sitakatàüràþ ÷ikhàparityaktàþ . ùaùñiþ pa¤cabhiradhikà snigdhà yàmyà÷ritàþ pàpàþ . nàtivyaktàþ såkùmà dãrvàþ ÷uklà yarthaùñadikprabhavàþ . budhajàstaskarasa¤j¤àþ pàpaphalàstvekapa¤ca÷àt . kùatajànalànuråpàstricålatàràþ kujàtmajàþ ùaùñiþ . nàmnà ca kauïkumàste saumyà÷àsaüsthitàþ pàpàþ . triü÷attyradhikà ràhoste tàmasakãlakà iti khyàtàþ . ravi÷a÷igà dç÷yante teùàü phalamarkacàroktam . viü÷atyàdhikamanyacchatamagnervi÷varåpasa¤j¤ànàm . tãvrànalabhayadànàü jvàlàmàlàkulatanånàm . ÷yàmàruõà vitàrà÷càmararåpà vikãrõadãdhitayaþ . aruõàkhyà vàyoþ saptasaptatiþ pàpadàþ paruùàþ . tàràpu¤janikà÷à gaõakà nàma prajàpateraùñau . dve ca ÷ate caturadhike caturamrà brahmasantànàþ . kaïkà nàma varuõajà dvàtriü÷advaü÷agulmasaüsthànàþ . ÷a÷ivat prabhàsametàstãvraphalàþ ketavaþ proktàþ . paõõavatiþ kàlasutàþ kabandhasa¤j¤àþ kavandhasaüsthànàþ . caõóà bhayapradàþ syurviråpatàrà÷ca te ÷ikhinaþ . ÷ukla vipulaikatàrà nava vidi÷àü ketavaþ samutpannàþ . evaü ketusahasraü vi÷eùameùàmato vakùye . udagàyato mahàn snigdhamårtiraparodayã vasàketuþ . sadyaþ karoti marakaü subhikùamapyuttamaü kurute . tallakùaõo'sthiketuþ sa tu råkùaþ kùudbhayàvahaþ proktaþ . snigdhastàdçk pràcyàü ÷astràkhyo óamaramarakàya . dç÷yo'màvàsyàyàü kapàlaketuþ sadhåmrara÷mi÷ikhaþ . pràgnabhaso'rdhavicàrã kùunmarakàvçùñirogakaraþ . pràgvai÷vànaramàrge ÷ålàgraþ ÷yàvaråkùatàmràrciþ . nabhasastribhàgagàmã raudra iti kapàlatulyaphalaþ . aparasyàü calaketuþ ÷ikhayà yàmyàgrayàïgulocchritayà . gacchedyathà yathodak tathà tathà dairghyamàyàti . sapta munãn saüspç÷ya dhruvamabhijitameva ca pratinivçttaþ . nabhaso'rdhamàtramitvà yàmyenàstaü samupayàti . hanyàt prayàgakålàd yàvadavantãü ca puùkaràraõyam . udagapi ca devikàmapi bhåyiùñhaü madhyade÷àkhyam . anyànapi ca sa de÷àn kvacit kvaciddhanti rogadurbhikùeþ . da÷a màsàn phalapàko 'sya kai÷cidaùñàda÷a prãktaþ . pràgardharàtradç÷yo yàmyàgraþ ÷vetaketuranya÷ca . ka iti yugàkçtirapare yugapattau saptadinadç÷yau . snigdhau subhikùa÷ivadàvathàdhiko dç÷yate kanàmà yaþ . da÷a varùàõyupatàpaü janayati ÷astraprakopakçtam . ÷veta iti jañàkàro råkùaþ ÷yàvo viyattribhàgagataþ . vinivartate'pa savyaü tribhàga÷eùàþ prajàþ kurute . àdhåmrayà tu ÷ikhayà dar÷anamàyàti kçttikàsaüsthaþ . j¤eyaþ sa ra÷miketuþ ÷vetasamànaü phalaü dhatte . dhruvaketuraniyatagati pramàõavarõàkçtirbhavati viùvak . divyàntarikùabhaumo bhavatyayaü snigdha iùñaphalaþ . senàïgeùu nçpàõàü gçhataru÷aileùu càpi de÷ànàm . gçhiõàmupaskareùu ca vinà÷inàü dar÷arna yàti . kumuda iti kumudakàntirvàruõyàü pràkchikho ni÷àmekàm . dçùñaþ sabhikùamatulaüda÷a kila varùàõisa karoti . sakçdekayàmadç÷yaþ susåkùmatàro'pareõa maõiketuþ çjvã ÷ikhàsya ÷uklà stanodgatà kùãradhàreva . udayanneva subhikùaü caturomàsàn karotyasau sàrdhàn . pràdurbhàvaü pràyaþ karoti ca kùudrajantånàm . jalaketurapi ca pa÷càt snigdhaþ ÷ikhayà'pareõa connatayà . nava màsàn sa subhikùaü karoti ÷àntiü ca lokasya . bhavaketurekaràtraü dç÷yaþ pràk såkùmatàkaraþ snigdhaþ . harilàïgålopamayà pradakùiõàvartayà ÷ikhayà . yàvata eva muhårtàn dar÷anamàyàti nirde÷enmàsàn . tàvadatulaü subhikùaü råkùe pràõàntikàn rogàn . apareõa padmaketurmçõàlagauro bhavenni÷àmekàm . sapta karoti subhikùaü varùàõyatiharùayuktàni . àvarta iti ni÷àrdhe savya÷ikho'ruõanibho'pare snigdhaþ . yàvatkùaõàn sa dç÷yastàvanmàsàn subhikùakaraþ . pa÷càt sandhyàkàle rsavarto nàma dhåmratàmra÷ikhaþ . àkramya viyattyraü÷aü ÷ålàgràvasthito raudraþ . yàvata eva muhårtàn dç÷yo varùàõi hanti tàvanti . bhåpàü÷chastranipàtairudayarkùaü càpi pãóayati . ye ÷astàstàn hitvà ketubhiràdhåmite 'thavà spçùñe . nakùatre bhavati badho yeùàü ràj¤àü pravakùye tàn . a÷vinyàma÷makapaü bharaõãùu kiràtapàrthivaü hanyàt . bahulàsu kaliïge÷aü rohiõyàü ÷årasenapatim . au÷ãnaramapi saumye 5 jalajàjãvàdhipaü tathàrdràsu . àditye 7 '÷makanàthaü puùye magadhàdhipaü hanti . asike÷aü bhaujaïge 9 pitrye 10 'aïgaü pàõóyanàthamapi bhàgye 11 . aujjayanikamàryamõe 12 sàvitre 13 daõóakàdhipatim . citràsu kurukùetràdhipasya maraõaü samàdi÷a tta¤aj¤aþ . kà÷mãrakakàmbojau nçpatã pràbhajjane 15 na staþ . ikùvàkuralakanàtho hanyete yadi bhavedvi÷àkhàsu . maitre 17 puõóràdhipatirjyeùñhàsvatha sàrvabhaumavadhaþ . måle'ndhramadrakapatã jaladeve 20 kà÷ipo maraõameti . yaudheyakàrjunàyana÷ivicaidyàn vai÷vadeve 21 ca . naimiùançpaü 22 hanyàt kekayanàthaü 23 pà¤canadam 24 . siühalàdhipaü 25 vàïgam 26 kiràtaü 27 ÷ravaõàdiùu ùañkhimàn krama÷aþ . ulkàbhitàóita÷isvaþ ÷ivaþ ÷ivataro 'bhivçùño yaþ . a÷ubhaþ sa eva colàvagàõasitahåõacãnànàm . namrà yataþ ÷ikhi÷ikhàbhisçtà yato và çkùaü ca yat spç÷ati tatkathitàü÷ca da÷àn . divyaprabhàvanihatàn sa yayà garutmàn bhuïkte gato narapatiþ parabhogibhogàn>% . ketuvi÷eùàõàü kàlavi÷eùàdanantaramudayaþ parà÷aravàkyàdiùu j¤eyastàni yathà
     #<kapàlaketuþ># %<athàdityajànàü kapàlaketurudayate amàvàsyàyàü pårbasyàü di÷i sadhåmràrci÷ikho nabhaso viùayàrdhacaro dç÷yate . pa¤caviü÷avarùa÷ataü proùya trãü÷ca pakùàn tçtiryasya kumudaketo÷càrànte sa dçùñaeva . durbhikùànàvçùñivyàdhibhayaü pratyupadravàn sçjati . yàvato divasàn dç÷yate tàvanmàsànmàsaiþ saüvatsaràn pa¤caprasthaü varùàdhànyasyàrghaü kçtvà prajànàmekamupayuïkte>% paràø .
     #<kàlaketuþ># %<athadakùayaj¤e rudrakrodhodbhavaþ kàlaketu strãõi varùa÷atàni nava ca màsàn proùya udayate . pårveõa vai÷vànaramàrge ityamçtamayasya maõiketo÷càrànte ÷yàvaråkùaü tàmràruõàü ÷ålàkàrasadç÷ãü ÷ikhàü kçtvà nabhasastribhàgacàrã sa ÷astrabhayarogadurbhikùàvçùñimarakaiþ yàvanmàsàn dç÷yate tàvadvarùàõi tribhàga÷eùàü prajàü kçtvà ÷àradadhànyasyàóhakamardheü kçtvà càstaü brajati>% paràø . tathà ca vçddhagargaþ %<jyeùñhà målamanuràdhà yà vãthã saüprakãrtità . tà¤ca vãthãü samàruhya ketu÷cet krãóate bhç÷am . dakùiõàbhinatàü kçtvà ÷ikhàü ghoràü bhayaïkaràm . ÷ålàgrasadç÷ãü tãkùõàü ÷yàvatàmràruõaprabhàm . pårveõa udita ÷caiva nakùatràõyupadhåpayet . ghoraü prajàsåtsçjati phalaü màse trayoda÷e . tribhàgaü nabhaso natvà tato gacchatyadar÷anam . yàvato divasàüstiùñhet tàvadgarùàõi tadbhayam . ÷astràgnibhayarogai÷ca durbhikùamarakairhatàþ . ùårõamànàþ prajàþ sarvà vidravanti di÷o da÷a>% .
     #<calaketuþ># %<atha paitàmaha÷calaketuþ pa¤cada÷avarùa÷ataü proùya uditaþ pa÷cimenàïguliparvamàtràü ÷ikhàü dakùiõàbhinatàü kçtvà kàlaketo÷càrànte nabhasastribhàgamanucaran yathà yathottaràü vrajati tathà tathà ÷ålàgràkàràü ÷ikhàü dar÷ayan bràhmaü nakùatramupasçtya manàk dhruvaü vrajan rà÷iü saptaùãün saüspç÷ya nabhaso'rdhamàtraü dakùiõamanu parikramya astaü brajati . sa svarge dàruõakarmà svargapràptitvàdeva vakràstamabhinihanti lokamapi ca . bhåmiü kampayitvà da÷a màsàn madhyade÷e bhåyiùñhaü janapadamava÷epaü kurute . teùvapi ca kvacit kvacit ÷astradurbhikùamarakavyàdhibhayaiþ kliùõàtyaùñàda÷amàsàniti>% paràø tathà gargaþ . %<kùucchastramarakavyàdhibhayaiþ saüpãóayet prajàþ . màsàn da÷a tathàùñau ca calaketuþ sudàruõaþ>% .
     #<uddàlaka÷vetaketuþ># gçhaketu÷ca %<athoddàlakaþ ÷vetaketurda÷ãttaraü varùa÷ataü proùya bhadraketo÷càrànte pårvasyàü dakùiõàbhinata÷ikho'rdharàtrakàle dç÷yastenaiva saha dvitãyaþ kaþ prajàpatiputtraþ pa÷cimakena gçhaketuryåpasaüsthàyã yugapaddç÷yeta . tatastàvubhau saptaràtradç÷yau da÷avarùàõi prajàþ pãóayete . kaþ prajàpatiputtro yadyadhikaü dç÷yate tadà . dàruõataraü prajànàü ÷astrakopaü kuryàt . tathaiva snehavarõayuktau kùemàrogyasubhikùadau bhavataþ>% paràø .
     #<kà÷yapa÷vetaketuþ># %<atha kà÷yapaþ ÷vetaketuþ pa¤cada÷a varùa÷ataü proùyograþ somasahajasya vapraketo÷càrànte ÷yàvaråkùo nabhasastribhàgamàkramyàpasavyaü nivçtyordhvaü pradakùiõajañàkàra÷ikhaþ sa yàvanmàsàn dç÷yate tàvadvarùàõi subhikùamàvahati . madhyade÷e àryagaõànàmadonàmodãcyai rbhåyiùñhastribhàga÷eùàü prajàmava÷eùayati>% paràø .
     #<ra÷miketuþ># %<atha ra÷miketurvibhàvasujaþ proùya varùa÷atamàvartaketo÷càrànte uditaþ kçttikàsu dhåmraketuþ . athàniyatadikkàlaråpavarõapramàõasaüsthàno dhåmaketuþ paràbhaviùyatàü de÷ànàü ràj¤àü janapadànà¤ca vçkùa paraparbatave÷madhvajapatàkà÷astravarmàyudhàvaraõarathanàgoùñrapuruùa÷ayanàsanabhàõóeùu ca dç÷yate . sa eva divi mnigdho nirmalaþ pradakùiõa÷ikho gajaünàgavãthãnàmuttareõa vrajan subhikùakùemàrogyaü càvahati . da÷aikaviü÷atidviùaùñi÷atadhà và dar÷anamicchanti munatho dhåmaketostasya ca pràgudayànnimittànyarvàcãnacalanamagneþ prabhà matsyapradhåpanaü di÷àü ÷ãtoùõaviparyaya iti vyakùibàhusambhava÷ca>% paràø .
     #<jalaketuþ># %<atha jalaketuþ paitàmahaþ ya÷ca calaketornavamàsàva÷iùñe karmaõi kçte pravartayati . pa÷cimenoditaþ snigdhaþ sujàto'nupa÷cimàbhinataþ . sa ca ÷ikhã nava màsàn kùemasubhikùàrogyàõi prajàbhyo dhatte anyagrahakçtànàü cà÷ubhànàü vyàghàtàyeti>% . parà0
     #<bhavaketuþ># %<atha jalaketoþ karmasamàptau dhåmràdayaþ ÷ãtàntàþaùñau pràdurbhavanti tatra trayoda÷a caturda÷àùñàda÷a varùàntàt dç÷yante subhikùàkùemyàviparyayà viparãtàþ kùudrajantånà¤ca badhàya, teùàmaùñànàü karmaõyatãte bhavaketurdç÷yate . pårveõaikaràtraü yàvat kçttikànàmantarato và tatpramàõayà snigdhapàruùyàbhayà siühalàïgålasaüsthànayà pradakùiõatàmrayà ÷ikhayoditaþ . sa yàvanmåhårtàn dç÷yate tàvanmàsàn bhavatyatãva subhikùàya . råkùaþ pràõaharàõà¤ca rogàõàü pràdurbhàvàyeti>% parà0
     #<àvartaketuþ># %<athàvartaketuþ ÷vetaketoþ karmaõyatãte'pare'rdharàtre'savyoditàruõàbhayà pradakùiõena tàmrayà ÷ikhayoditaþ . sa yàvanmuhårtàn dç÷yate tàvanmàsàn atãva subhikùaü nityayaj¤otsavaü jagat>% parà0
     saüvartakaketuþ %<atha saüvartako varùasahasramaùñottaraü proùya pa÷cimenàstaü gate savitari sandhyàyàü dç÷yate tanvãü tàmraråpàü ÷ålàbhàü dhåma vimu¤cantãü dàruõàü ÷ikhàü kçtvà nabhastribhàga màkramya yàvanmåhårtàn ni÷i tiùñhati tàvadvarùàõi hanti parasparaü ÷astraughamapi pàrthivàþ . yàni nakùatràõi samà÷rayati yatra vodeti tàni dàruõataraü pãóayati tadà÷ritàü÷ca de÷àniti>% . paràø . tathà gargaþ %<yeùàü nakùatraviùaye råkùaþ sajvàlalohitaþ . dç÷yate bahumårti÷ca teùàü vidyàt mahàbhayam . avarùa÷astrapàruùyakopaü durbhikùameva ca . kuryànnçpatipãóà¤ca sacakraparacakrataþ . yatra tiùñhati nakùatre pravàsaü yatra gacchati . dhåpayedvà spç÷edvàpi hanyàdde÷àüstadà÷rayàn . yasyàbhiùekanakùatraü janmabhaü karmabhaü tathà . de÷arkùaü pãóayedvàpi sa ÷àntiparamo bhavet . srigdhaþ prasanno vimalaþ pradakùiõa÷ikhastathà . dç÷yate yeùu de÷eùu ÷ivaü teùu vinirdi÷et>% parà0
     sarva÷eùaþ . %<yasyàü di÷i samuttiùñhet tàü di÷aü nàbhi yojayet . yataþ ÷ikhà yato dhåmastato yàvànnaràdhipaþ . pratilomoyataþ keturyathà dhyàyati pàrthivaþ . sàmànyavàhanabalastannà÷amadhigacchati>% paràø atha màsavi÷eùeùu nàmavi÷eùàstatphalanyàha samayàmçte %<caitravai÷àkhayormadhye kauveràüstu vinirdi÷et . ucchitairyåpavedãbhirucchitairdhvajatoraõaiþ . havirdhåmàkulà tatra dç÷yate ca vasundharà . jyaiùñhe caiva tathàùàóhe vàyuputtràü÷ca nirdi÷et . vànti caiva tathà vàtà mahàyuddhaü mahàbhayam . ÷ràvaõaprauùñhapadayorvàruõàüstu vinirdi÷et . àrohayanti te meghàn pårõàü kuryurvasundharàm . dhànyaü sabhàrghatàü yàti ãtayo na bhavanti ca . à÷vine kàrtike caiva såryaputtràn vinirdi÷et . tato dahati tãvràü÷uþ sarvànnàni divàkaraþ . mriyante ca tadà gàvaþ ÷vàpadà÷ca vi÷eùataþ . màrga÷ãrùe ca pauùe ca vahniputtràn vinirdi÷et . ÷ãghraü bhavati durbhikùaü hàhàbhåtamacetanam . màghe ca phàlgune caiva yamaputtràn vinirdi÷et . chardirjvaràtisàra÷ca glàni ÷caivàkùivedanà>% .
     nakùatrabhedena de÷abhede tadupadravàdi tatraivoktaü yathà %<kçttikà rohiõã saumya pçthivyà madhyamucyate . ketavo hyatra dç÷yante àgneyà da÷a pa¤ca ca . àgneyeùu ca dçùñeùu lokànàü saükùayo bhavet . nityodvignàþ prajàþ sarvà bhavanti hi na saü÷ayaþ . punarvasustathà puùyaþ pçthivyàþ pårbamucyate . ketavo hyatra dç÷yante raudrà ste'pyekaviü÷atiþ . yadà raudràþ pradç÷yante durbhikùaü nirdi÷ettadà . ghårõante ca prajàþ sarvà mçtyukùudrogapãóitàþ . a÷leùà pitya 10 bhàgyàni 11 vidyàddakùiõapårvataþ . ketavo hyatra dç÷yante auddàlakisutà da÷a . subhikùaü kùemamàrogyaü suvçùñiþ ÷asyasampadaþ . àryamõàdãni 12 . 13 . 14 ca trãõi vidyàddakùiõabhàgataþ . ketavo hyatra dç÷yante kà÷yapeyà÷caturda÷a . anàvçùñibhayaü ghoraü prajànàmatidàruõam . svàtã vi÷àkhà mitra¤ca 17 bhàgo dakùiõa pa÷cimaþ . ketavo hyatra dç÷yante catvàro mçtyusambhavàþ . durmikùaü marakaü ghoramanàvçùñistathaiva ca . upadrava÷ca bhåtànàü tadà bhavati dàruõaþ . jyeùñhà målamathàùàóhà bhàga uttarapa÷cimaþ . ketavo hyatra dç÷yante traya ste somasambhavàþ . subhikùa÷ca suvçùñi¤ca mahã yaj¤otsavàkulà . uttarà 21 ÷ravaõà caiva nakùatraü vasudaivatam 23 . ketavo hyatra dç÷yante màheyàþ pa¤caviü÷atiþ . màheyeùu ca dçùñeùu lokànàü saükùayo dhruvam . tadà ràjasahasràõàü mahã pibati ÷oõitam . vàruõa¤caiva 24 nakùatraü tathà bhàdrapadadvayam . ketavo hyatra dç÷yante vàruõàstrayaeva te . årmiketuþ ÷vetaketurdhåmaketustçtãyakaþ . årmiketuryadà dç÷yettadà'pyudakajaü bhayam . ÷vaitaketu ryadà dç÷yet ÷vetàsthiü kurute mahãm . tadà mànuùamàü sàni bhakùayantãha mànuùàþ . kùudbhayàrtaü jagat kçtsnaü cakravadbhramate tadà . dhåmaketuryadà dç÷yettasya vakùyàmi kakùaõam . sa hanti ÷ikhayà yodhàn ràjànaü mantriõaü janàn . revatyà÷vayuja 1 ¤caiva nakùatraü yamadaivatam 2 . ketavo hyatra dç÷yante yamaputtràstrayoda÷a . yamaputtreùu dçùñeùu lokànàü saükùayo dhruvam . caturvidhànàü bhåtànàü saü÷ayo jàyate mahàn>% . teùàü ÷àntistatraivoktà yathà %<ketåtpàte tu sarvasmin sabhaye samupasthite . mahà÷àntiü prakurvãta vividhàü bhåridakùiõàm . dhanaü và sarva mutsçjya mçtyormucyeta bandhanàt . dadyàdvà pçthivãü sarvàü ràjà ÷àntiü niyacchati . akasmàddç÷yate ketu rudaye'stamaye'pi và . nihantyantaþpure ràj¤o jvaraþ pittodbhavo bhavet . dadhimadhughçtàktànàü puùpàõàmayutaü tataþ . juhuyàdindranãlasya ketuü dadyàddvijàtaye . bhåùitaü hemaratnàdyaistataþ sampadyate ÷ubham>% . %<grahe ravãndvoravanãprakampe ketådgame>% ityàdinà jyoø taø tadudgame'kàla uktaþ . %<vyomnãva bhrakuñãcchalena vadane ketu÷cakàràmpedam>% màvaþ navagrahamadhye tasya grahatva¤ca pãø dhàø vyavasthàpitaü yathà kiü ràhuketvorgrahatvàbhàvàt kråragrahatvàbhàvàdvà dç÷yagrahatvàbhàvàdvà kartarã nàsti nàdyaþ . ràhorgrahatvaü ÷rutismçtipràmàõyasiddham . tathà hi . %<svarbhànurhavà àsuriþ såryantamasà vivyàdheti>% màdhyandinã ÷rutiþ . ka÷yapa÷ca %<chinno'pi viùõu cakreõa sudhàmaya÷iràstamaþ . ke÷avasya vareõàsau tathàpi grahatàïgataþ>% iti . nàrado'pi %<amçtà svàdanàdràhuþ ÷ira÷chinno'pi so'mçtaþ . viùõunà tena cakreõa tathàpi grahatàïgataþ>% iti . yadyapi %<adç÷yaråpàþ kàlasya mårtayo bhagaõà÷ritàþ . ÷ãghramandocca pàtàkhyà grahàõàïgatihetavaþ>% iti såryasiddhànte pàtànàmadç÷yatoktà tathàpi candrapàtasya grahatvaü vàcanikameva . svadhruve kumudinãpatipàtaü ràhumàhuriha ke'pi tameveti, bhàskaràcàryokte÷ca . ataeva ràhornaiçtadiksvàmitvaü dàna¤ca saühitàkartyabhiruktam . ràhorardha÷arãrabhàgaþ ketusaüj¤a iti puràõaprasiddham . na dvitãyaþ . nanu kena vacanena ràhuketvoþ kråratvamucyate . na ca %<kùãõendvarkayamàràþ pàpàstaiþ saüyutaþ saumyaþ>% iti varàheõoktam tadupàdànàbhàvàt . ki¤ca pàpagrahatvànabhidhànàcchubhagrahatvamevàvasãyate . na ca %<gurubudha÷ukràþ saumyàþ saurikujàrkà nisargataþ pàpàþ . ÷a÷ijo'÷ubhasaüyuktaþ kùãõo'pi ni÷àkaraþ pàpaþ>% iti kalyàõavarmavàkye ÷ubhagrahamadhye gaõanàbhàvàt kråratvamiti vàcyam . pàpagraha madhye'pi gaõanà nàstãti ÷ubhagrahatvasyàpi suvacatvàt . ubhayabhraùñatvena và narasiühavajjàtyantarasyàpi vaktuü ÷akyatvàditi cet . satyam %<såryabhauma÷aniràhuketavaþ pàpasaüj¤akhacaràþ kùayicandraþ . pårõacandraguru÷ukrasomajàþ sarvakarmasu hi saumyakhecaràþ>% iti vasiùñhena kaõñhataþ kråratvàbhidhànàdasti kråratvam . svarodaye'pi %<budha÷ukrendujãvà÷ca sadà saumyagrahàmatàþ . ÷anyarkaràhumàheyàþ ketuþ kråragrahà matàþ>% iti . na tçtãyaþ nanu svayama÷aktaþ kathaü paràn sàdhayiùyatãti nyàyàt sadà càkùupadar÷anàbhàvamitasya ràhoþ ketorvà phaladàtçtvà sàmaryàditicenna amàvàsyàyàü pratipadi votpannasya lagnàdiduùñasthànasthitacandrasyàriùñama÷umaphalajanakaü bhavanmate nirarthakamàpadyeta . nanu %<ùaùñhe'ùñame candraþ sadyomaraõàya pàpasaüdçùñaþ . aùñàbhiþ ÷ubhadçùñomi÷rairvarùaistadardheneti>% varàhokterbhaviùyatãti cet ihàpi %<svacchandatvaü kada÷anaratirvallabhatvaü vi÷ãlyaü vyàdhiþ su÷rãrmatiratha sukhaü garbhapàtapravçttiþ . dyåtàsaktirbhavati ravije vaibhave vaktrarogaþ svarbhànau vàpyatha ÷ikhini và lagnabhàvàdisaüsthe>% iti vasiùñhapadye ÷anivadàhuketvoþ ÷ubhà÷ubhaphaladàvçtvavacanaü kiü vàyasairbhakùitam . sàràvalyà¤ca %<ràhu÷catuùñayastho nidhanàya nirãkùito bhavati pàpaiþ . varùairvadanti da÷abhiþ ùoóa÷abhiþ kecidàcàryàþ . ajavçùakarkañalagne rakùati ràhuþ samasta pãóàbhyaþ . pçthvãpatiþ prasannaþ kçtàparàdhaü yathà puruùamiti>% ràhoþ ÷ubhà÷ubhaphalàbhidhànamasti . nanu varàheõa ràhoþ phalaü kutràpi noktamiti cenna %<sopaplave ÷a÷àïke sakråre lagnage kuje'ùñamage . màtrà sàrdhaü mriyate candravadarkeõa ÷astreõeti>% varàhapadye'pi ràhu ketvoranyataràbhidhànamasti! tathà hi kimidaü candragrahaõaü ràhusàhityakçtamuta ketusàhityakçtamiti tatra grahaõãyaü, candre lagnage sakråre krårasàhitya mabhihitam kråràstu såryabhauma÷anaya eva vivakùità iti cet såryasya tàvadyogàbhàva÷candragrahaõe hi saptamarà÷isthatvàt . bhaumasyàpi yogaþ, kuje'ùñamaga ityukternàsti . pàri÷eùyàcchanereva yogovàcyaþ . tatra spaùñatvàrthaü ÷anigrahaõameva kasmànnàkàri . ataþ sàmànyavàcinaþ kråra÷abdasya prayogàdràhuketvoranyatarayogo'pi vivakùito'parasya (såryasya) saptamarà÷isthatvàt . yoga ekarà÷isthatve syànna tu bhinnarà÷isthatve iti . evaü grahaõasambandhilagnasthasåryàriùñe'pi ràhuketvoranyatara yogo vyàkhyeyaþ . ataeva ràhustamo'gurasura÷ca ÷ikhãti keturiti paryàyàbhidhànaü kçtam . vivàhapañale'pi %<maraõaü lattà ràhoþ kàryavinà÷aü mçgorvadantãti>% kaõñhato ràhulattà'pyuktà . tasmàdvaràhamate'pi ràhuketuyogo vivakùita eva . evaü sati jàtake yathà ràhoþ ÷ubhà÷ubhaphaladàtçtvaü vacanàdbodhyate . tathà vivàhe'pi pràguktavasiùñhavàkyàdapi tatra tulyanyàyatvàt kartarãdoùe satyapyadç÷yatve phaladàtçtà tvayàpi vaktavyaiva . nanu %<pàpayoþ kartarãkartroþ ÷atrunãcagçhasthayoþ . yadà tyastagayorvàpi kartarã naiva doùadeti>% ka÷yapàdyukte rastaïgatatvena ràhuketvoþ kartarãdoùo nàstãti cet bhrànto'si ÷çõu . %<sambhave vyabhicàre ca syàdvi÷eùaõamarthavaditi>% nyàyàdastaïgatatvavi÷eùeõaü bhaumasya krårayuktabudhasya ÷anerveti trayàõàmeva sambhavati na sambhavati ca . såryastu nityodita eva ràhuketå nityàstamitàviti vyabhicàràbhàvàttrayàõàmeva vi÷eùaõam . ki¤ca kimasta gatvaü kùitijasannidhikçtamuta såryasàghnidhyakçtaü veti . tatra kùitijasannidhikçtaü yattat såryàdisakalagrahasàdhàraõam . tathà satyastagatatvavi÷eùaõavaiyarthyaü pràguktanyàyàt . ràhostu nàradàdivàkyàcchiroråpamaõóalàvagateþ %<indvarkamaõóalàkçtirasitatvàt kila na dç÷yate gagane>% iti varàhoktestamoråpatvàttàdçksvaråpànupalabdheragocaratvaparam . sthànamapyasya candravilamaõóakràntimaõóalasvastike, yadàha ke÷avàkeþ %<ve÷ma càsya ÷a÷abhçdvimaõóalakràntimaõóalamilaccatuþpathaþ>% iti . ataeva na vidyante gàvaþ kiraõàyasyetyaguranvarthatàpyavasãyate . atha yadi såryasannidhikçtamityucyeteti cet na itaragrahavadràhorapyudayàstaprasiddhyabhàvàt . ki¤ca kàlàü÷ànabhidhànàt kadoditaþ kadàstamita÷ceti nirõetuma÷akyatvàt . evaü ketorapyetat draùñavyam . manu ketådayohyutpàtàdau pratyakùatodç÷yata iti cenna tasyàniyatadikprabhavatvàt aniyatanakùatraprabhavatvàcca . ki¤ca ketåtpàto hi loke duradçùñasåcakaþ aniyatenaü bahunà svalpenàpi và kàlena bhavet . såryasànnidhyakçtodayàstau tu niyatakàlàveveti tayoþ ketvorbhedaþ svãkartavyaþ
     ketukùetràdikaü jyoø taø uktam %<siühastrikoõaü dhanuruccasaüj¤aü mãnãgçhaü ÷ukra÷anã vipakùau . såryàracandràþ suhçdaþ samànau jãvendujau ùañ ÷ikhinaþ paràü÷àþ>% . tadvyànavarõagotrade÷àdi grahayaj¤a÷abde vakùyate . viü÷ottarãya da÷àyàü tadda÷àmànaü 7 varùàþ tacca da÷à÷abde vakùyate . tasya rà÷ibhogakàla÷ca 18 màsàþ . %<ketåpaplavabhaumandagatayaþ ùaùñhe tçtãye ÷ubhàþ>% jyoø taø . 7 dànavabhede puø ketuvãrya ÷abde udàø dç÷yam

#<ketukuõóalã># strã pa¤casvarokte janmanakùatrabhedava÷ena janmàvadhyekaikavarùe ekaikagrahavi÷eùasvàmitvàj¤àpake cakrabhede sà ca tatraiva dar÷ità yathà %<arko budhaþ kujojãvaþ somaþ ÷ukrastathaiva ca . ràhuþ ÷anai÷cara÷caiva j¤àtavyà ketukuõóalã . arkasaumyàntare ketuþ kujajãvàntare'pi ca . soma÷ukràntare ketåràhusãràntare tathà . dadyàduttarabhàdràdi aùñàviü÷atiçkùakam . trãõi trãõi ca ravyàdau ekaikam ketuùu smçtam . janmarkùàt pratinakùatraü janmàdyavde prakãrtitàþ>% . ayamarthaþ yadi 26 . 27 . 1 nakùatreùu janma tadà såryaþ prathamaü varùe÷aþ . taduttaraüketuprabhçtayaþ ÷anthantàþ 2 . bharaõyàü janmani ketuþ prathamaü varùe÷astataþ budhàdayaþ såryàntàþ . 3 . 4 . 5 çkùeùu vudhaþ prathamavarùe÷aþ tataþ kujàdayaþ ketvantàþ . 6 . 7 . 8 . kujaþ prathamaü tataþ ketvàdayaþ budhàntàþ . 9 çkùe ketuþ tatojãvàdayaþ kujàntàþ 10 . 11 . 22 çkùeùu jãvaþ tataþ sãmàdayaþ ketvantàþ . 13 . 14 . 15 . somaþ tataþ ketvàdayaþ jãvàntàþ . 16 çkùe ketuþ tataþ ÷ukràdayaþ somàntàþ . 27 . 18 . 19 . çkùeùu ÷ukraþ tataþ ràhuprabhçtayaþ ketvantàþ . 20 . 21 . 0 . 22 çkùeùu ràhuþ tataþ ketvàdayaþ ÷ukràntàþ 23 ketuþ tataþ ÷anyàdayaþràhvantàþ . 24 . 25 . 26 çkùeùu÷aniþ tataþ såryàdayaþ ketvantàþ . sarvatra àrohakramànantaramavarohakramo gràhyaþ . evaü dvàda÷asu varùeùu teùu punaþ såryàdãnàü varùàþ . grahàõàü phalavi÷eùastu ketupatàkàcakroktadi÷onneyaþ . atra ca bahuùu sthàneùu ketoravasthànena ketupràdhànyàt ketukuõóalãtvam .

#<ketudharman># puø trigarte÷varasåryavarmànuje nçpabhede %<ketudharmà tu tejasvã tasyaivàvarajoyuvà . yuyudhe bhràturarthàya pàõóavena ya÷asvinà>% bhàø à÷vaø 74 a0

#<ketupatàkà># ketoþ patàkeva . janmanakùatrabhedena janmàvadhyekaikevarùe÷agrahavi÷eùaj¤àpake cakrabhede sà ca pa¤casvaràyàü dar÷ità yathà %<arkendå kujasaumyàrkiguravaþ syuryathàkramam . ràhuþ sarpo bhçgu÷ceti patàkaprabhavà grahàþ . vàmaü ketupatàkàyàü kçttikàdiparibhramàt . janmarkùaü khecare yatra janmàdyabdàstataþ kramàt . àdityasaurayorvedho vedha÷candrasurejyayoþ . kujaràhvorj¤abhçgvo÷ca ketuþ ki¤cinnavidhyati>% phalamàha . %<raverabde manuùyàõàü bhavet sarvatra niùphalam . ÷iraþ÷ålaü jvarogehadàho vighnaþ padepade>% . raø . %<candrasyàvde labhedraupyaü suvarõàbharaõàni caø . kçùiþ phalavatã siddhiþ sarvatrànyai÷ca påjyate>% caø . %<saüvatsare mahãjasya kàlàdiva bibheti ca . gçhadàho'rthahàni÷ca caurato ràjato'pi và>% maø . %<budhasyàvde su÷ayyaþ syànnànàdevàdhipo bhavet . buø svarõaraupyadhanaü dànaü puõyakarmaõi mànasam>% buø . mandasyàvde bhavedàho bandhanàdi prapãóanam . dhanahàniþ prahàra÷ca kaliþ svajanabandhubhiþ ÷a . %<nàkanàthaguroravde bahulotpattisampadaþ . kçùõalohitachatneõa stuto bhavati bhåtale>% . vçø . ràhuketvoþ sadà bandho naukà viplavate jale . vrarõa haste pade dehe sthànaü kartuü kùemona ca . ràø keø . %<dànavendraguroravde mahadbhirvibhavairvçtaþ . gajà÷vavàhanairyukta utsàha÷ca dine dine>% ÷uø . anyetu pañhanti %<ravirbhràmayate de÷aü naraü dåþkhasamanvitamþ santàparogaü ÷oka¤ca karoti kç÷atàü tanoþ>% raø %<bahuvittasukhaü nityaü bandhumitrasamàgamam . samastàspadasaü pårõaü candraþ kuryàt dinedine>% caø . %<maïgalohanti sadbhàvaü krårakarmaõi yojayet . vraõaü roga¤ca duþkha¤ca santàpa¤ca muhurmuhuþ>% maø . %<arthalàbhaü jayaü saukhyaü ràjapåjà¤ca sampadam . dadàti vipulàü lakùmãü budho vidyàü vara÷ri yam>% . buø . %<roga¤càrthavinà÷a¤ca kalahaü bhujagàdbhayam . sthànatyàgaü ÷aniþ kuryà jjãvanaü prati saü÷ayam>% ÷aø . %<suvarõamaõimàõikyaratnàdivipulaüdhanam . kanyàratnasamàyogaü guruþ kuryàd dine dine>% vçø . %<ràhuþ÷oõitasaüsràvaü roga÷okàdisaükulam . vide÷agamanaü kuryàt vahnivàribhayànvitam>% ràø . %<vigrahaü bandhubhiþ sàrdhaü roga÷okàdisaïkalam . vyàdhipãóàü karotyuccaiþ keturvittavinà÷anaþ>% keø . %<gajà÷vavàhanairyuktaü mahadbhirvibhavairvçtam . varàïganàsamàyuktaü bhçguþ kuryàddine dine>% ÷uø . %<khayugmaü>% 20 ÷ånyavàõau 50 ca vasuyugma¤ca 28 ùañ÷arau 56 . ràmàgnã 33 ràmaùañke 63 . ca viü÷a¤ca saptatistathà . viü÷amete 'ntardivasàþ ketàvarkàdiùu kramàt . ÷ubhànàü ÷obhanà j¤eyà a÷ubhànàma÷obhanà . ÷ubhànàma÷ubhànà¤ca yat phalaü vatsare kçtam . tatphalaü nirdi÷et sarvaü teùàmantardineùvapi . varùe varùe raveþ svãyaü prathamaü dinaviü÷akam . tata÷candrasya pa¤cà÷adevaü ÷ukràntamàdi÷et . vidhorvarùe vidhoþ svãyaü prathamaü vatsare dinam . tato bhaumasya vasvakùi evaü ravyantamàdi÷et . kujasyàvde kujasyàntaraùñàviü÷aü nijaü dinam . tato budhasya ùañpa¤cà÷adevaü candràntamàdi÷et . budhàdãnà¤ca sarveùàmevameva krameõa tu . kuryàdantarda÷àbhàgaü proktayà dinasaükhyayà . jyoø taø tallekhanaprakàro dar÷ito yathà
     %<ravi÷candraþ kujaþ saumyaþ ÷anijãüvastamobhçguþ . indre÷àdyaùñarekhàsu madhye keturime'vdapàþ . kçttikàdi trirà vçttiryathà kaitã maghà bhavet>% yathà 3 raø . 4 caø . 5 maø . 6 buø . 7 ÷aø . 8 vçø . 9 ràø . 10 ketuþ . 11 ÷uø . 12 raø . 13 caø . 14 maø 15 vuø 16 ÷aø 17 vçø 18 ràø 19 ketuþ 20 ÷uø . 21 raø 22 caø 23 maø 24 buø 25 ÷aø 26 vçø 27 ràø 1 ketuþ 2 ÷uø . evaü janmanakùatrànusàreõa prathamàdivarùe÷à ravyàdayaþ ÷ukràntàü da÷amàdiùu punaþ ravyàdayaþ ÷ukràntàþ . evaü candrasya prathamàvdàdhã÷atve ravyantàþ evaü krameõa sarvatra yojyam
     %<patàkà kuõóalã ketoþ kuõóalã ca vçhaspateþ . sarvatra pàpasaüpoge saü÷ayo jàyate mahàn>% pa¤casvarà

#<ketumat># triø keturastyasya matus . 1 cihnàdiyukte 2 praj¤ànayukte %<ketumaddundhubhirvàvadãti>% çø 6, 47, 30, %<ketumat praj¤ànavat>% bhàø striyàü ïãp . 3 kà÷ãràjadivodàsavaü÷ye nçpabhede puø . %<kùemasya ketumàn putraþ suketurasya càtmajaþ>% harivaüø 2 aø divodàsavaü÷oktau . vàsudevasahiùyàþ munandàyà nivàsaråpe 4 pràsàdabhede puø %<sunandàyà nivàso'sau pra÷astaþ sarvadevataiþ . mahiùyà vàsudevasya ketumàniti vi÷rutaþ>% harivaüø 157 aø 5 dhanvantariputrabhede %<dhaõvantarirdãrghatamasa àyurveda pravartakaþ . yaj¤abhugvàsudevàü÷aþ smçtimàtràrtinà÷akaþ . tatputraþ ketumànasya jaj¤e bhãmarayastathà>% bhàgaø 917 . 5 6 dànavabhede . %<tathà gaganamårdhà ca vegavàn ketumàü÷càyaþ>% bhàø àø 7 dànavoktau . sumàlino ràkùamasya bhàryàyàü strã %<sumàlino'pi bhàryàsãt pårõacandranibhànanà . nàmnà ketumatã ràma!>% ràmàø uø 4 saø . %<asame sajau saguruyuktà ketumatã same bharanagàdgaþ>% vçø raø uktalakùaõe 8 viùamavçtte chandobhede strã .

#<ketumàla># puø . 1 àgnãdhrançpaputrabhede 2 tannàmake jamvudvãpasthe varùabhede . tadvivçtiþ uttarakuru÷abde 1094 pçø . kuru÷abde ca 2122 pçø dç÷yam . %<merostu pa÷cime pàr÷ve ketumàlo mahãpate! . jambukhaõóe ca tatraiva mahàjana padonçpa .>% bhàø bhãø 6 aø . 3 avantide÷asye nadãbhede strã %<avantiùu pratãcyàü vai kãrtayiùyàmi te di÷aþ>% ityupakrame %<ketumàlà ca medhyà ca gaïgàdvàra¤ca bhåmipa!>% bhàø vaø 89 aø .

#<ketumàli(lin)># puø ÷ambaradaityasya senàdhipabhede . %<durdharaþ ketumàlã ca ÷atruhattà pramardanaþ>% ityupakrame %<etaiþ parivçto yodhaiþ ÷ambaraþ prayayau tadà>% . %<tenaiva tasya ciccheda ketumàleþ ÷irastadà>% harivaüø 164 aø .

#<keturatna># naø ketãþ ratnam . vaidåryamaõau (la÷uniyà) ràjaniø tasya tatsvàmikatvàt tathàtvam .

#<ketuvãrya># puø dànavamede . %<vikùobhaõa÷ca ketu÷ca ketuvãryaþ ÷atahradaþ>% harivaüø 3 aø dànavoktau .

#<ketuvçkùa># puø ketubhåtovçkùaþ . mero÷caturdikùu vartamànaviùkrambhaparvatamandaràdãnàü cihnaråpe vçkùabheda . %<viùkambha÷ailàþ kila mandaro'sya (meroþ) sugandha÷ailaþ (gandhamàdanaþ) vipulaþ supàr÷vaþ . teùu kramàt santi ca ketuvçkùàþ kadamba jambåvañapippalàkhyàþ>% siø ÷iø . %<viùkambhàracità meroryojanàyatamucchritàþ . pårvaõa mandaronàma dakùiõe gandhamàdanaþ . vipulaþ pa÷vime bhàge supàr÷va÷cottare smçtaþ . kadambasteùu jamba÷ca pippalovaña eva ca . ekapada÷a÷atàyàmàþ pàdapàþ giriketavaþ>% viùõupu0

#<ketu÷çïga># puø paurave nçpabhede . %<balabandhurniràmardaþ ketu÷çïgo vçhadbalaþ>% bhàø àø 1 a0

#<kedara># puø ke dçõàti dç--ac kairvidãryatedé--ap và . 1 vçkùabhede asarañãkàyàü bhànudãkùitaþ . 2 ñerake kekare ÷abdaci0

#<kedàra># puø ke ÷irasi dàro'sya kena jalena dàro'sya và niø ettvam . himàlayasthe parvatabhede tatsthe 2 ÷ivaliïgabhede naø tanmàhàtmyàdi skandapuø kedàrakhaõóe dç÷yaü tasyaiva kà÷ãkùetre àvirbhàvàt kà÷ãsthe 3 liïgabhede ca naø tatkathà kà÷ãkhaø 77 aø yathà ÷rãpàrvathuvàca . %<namaste devadeve÷a! praõamatkaruõànidhe! . vada kedàramàhàtmyaü bhaktànàmanukampayà . tasmin liïge sadà prãtistava kà÷yàmanuttamà . tadbhaktà÷ca janà nityaü devadeva . mahàdhiyaþ . ÷rãdevadeva uvàca . ÷çõvaparõe! 'bhidhàsyàni kedàre÷varasaükathàm . samàkarõyàpi yàü pàpo'pyapàùojàyate kùaõàt . kedàraü yàtukàmasva puüsoni÷citacetasaþ . àjanmasa¤citaü pàpaü tatkùaõõàdeva na÷yati . gçhàdvinirgate puüsi kedàragatini÷cite . janmadvayàrjitaü pàpaü ÷arãràdapi nirvrajet . madhyamàrgaü prapannasya trijanmajanita tvagham . gehàdviniþ sçtasyàpi nirà÷aü yàti ni÷vasat . sàyaü kedàrakedàra kedàreti triruccan . gehe'pi nivasannånaü yàtràphalamavà pnuyàt . dçùñvà kedàra÷ikharaü pãtvà tatratyamanyu ca janmajanmakçtàt pàpànmucyate nàtrasaü÷ayaþ harabhyà . hrade snàtvà kedàre÷aü prapåjya ca . koñijanmàrjitaiþ pàpai rmucyate nàtra saü÷ayaþ . sakçt praõamya kedàraü harampàpakçtodakaþ . sthàpya liïgaü hçdambhoje prànte mokùaü gamipyati . harampàpahrade ÷ràddhaü ÷raddhayà yaþ kariùyati . uddhçtya sapta puruùàn svargalokaü gamiùyati . purà rathantare kalpe yadabhådatra tat ÷çõu . aparõe! dattakarõà tvaü varõayàmi tavàgrataþ . ekobràhmaõadàyàda ujjayinyàihàgataþ . kçtopanayanaþ pitrà brahmacaryavrate sthitaþ . sthalãü pà÷upatãü kà÷ãü sa vilokya samantataþ . dvijaiþ pà÷upataiþ kãrõàü jañàmukuñamaõóitaiþ . kçtaliïgasamàrcai÷ca bhåtibhåùitavarùmabhiþ . bhikùàkçtànnasaütuùñaiþ plutai rgaïgodakàmçtaiþ . babhåvànanditamanà vrataü jagràha cottamam . hiraõyagarbhàdàcàryànmahat pà÷upatàbhidham . sa ca ÷iùyova÷iùñho'bhåt sarvapà÷upatottamaþ . snàtvà hrade harampàpe nityaü pràtaþ samutthitaþ . vibhåtyà'harahaþ snàti trikàlaü liïgamarcayan . nàntaraü sa vijànàti ÷ivaliïge gurau tathà . sa dvàda÷àvdade÷ãyova÷iùñho guruõà saha . yayau kedàrayàtràrthaü giriü gaurãgurorgurum . yatra gatvà na ÷ocanti ki¤cit saüsàri õaþ kvacit . prà÷yodakaü liïgaråpaü liïgaråpatthamàgatàþ . asidhàraü giriü pràpya va÷iùñhasya tapasvinaþ . gururhiraõyagarbhàkhyaþ pa¤catvamagamattadà . pa÷yatàü tàpasànàü ca vimàne sàrvakàmike . àropya taü pàriùadàþ kailàsamanayan mudà . yastu kedàramuddi÷ya gehàdardhapathe'pyaho . akàtarastyajet pràõàn kailàse sa ciraü vaset . tadà÷caryaüsamàlokya sa va÷iùñhastapodhanaþ . kedàrameva liïgeùu bahvamaüsta suni÷citam . atha kçtvà sa kaidàrãü yàtràü vàràõasãmagàt . agrahãnniyamaü càpi yathàrthaü càkarot punaþ . praticaitraü sadà caitryàü yàvajjãvamahaü dhruvam . vilokayiùyekedàraü vasan vàràõasãü purãm . tena yàtràþ kçtàþ samyavùaùñirekàdhikà mudà . ànandakànane nityaü vasatà brahmacàriõà . punaryàtràü sa vai cakre madhau nikañavartmani . paramotsàhasaütuùñaþ palitàkalito'pyalam . tapodhanaistannighanaü ÷aïkamànairnivàritaþ . kàruõyapårõahçdayairanyairapi ca saïgibhiþ . tato'pi na tadutsàhabhaïgobhåddçóhacetasaþ . madhye màrgaü mçtasyàpi guroriva gatirmama . iti ni÷citacetaske va÷iùñhe tàpasa ÷ucau . a÷ådànnaparipuùñe tuùño'haü caõóike! 'bhavam . svapne mayà sasaüprokto va÷iùñhastàpasottamaþ . dçóhavrata! prasanno'smi kedàraü viddhi màmiha . abhãùñaü ca varaü mattaþ pràrthayasvàvicàritam . ityuktavatyapi mayi svapno mithyeti so'bravãt . tato'pi sa mayà proktaþ svapnomithyà ÷ucismite! . bhavàdç÷àmamithyaiva svàdhyàyava÷avartinàm . varaü bråhi prasanno'smi svapna÷aïkàü tyaja dvija! . tava satvavataþ ki¤cinmamàdeyaü na ki¤cana . ityuktaü me samàkarõya varayàmàsa màmiti . ÷iùyo hiraõyagarbhasya tapasvijanasattamaþ . yadi prasanno deve÷a! tadà me ye'nugàime . sarve ÷ålinnanugràhyà eùa eva varomama . devi! tasyedamàkarõya paropakçti÷àlinaþ . vacanaü nitaràü pãtastatheti tasuvàca ha . punaþ paropakaraõaü tattapodviguõã kçtam . tena puõyena sa mayà punaþ proktovaraü vçõu . sava÷iùñho mahàpràj¤o dçóhapà÷upatasthitaþ . devi . me pràrthayàmàsa hima÷ailàdiha sthitim . tatastattapasà tuùñaþ kalàmàtreõa tatra hi . hima÷aile sthita÷càtra sarvabhàvena saüsthitaþ . tataþ prabhàte saüjàte sarveùàü pa÷yatàmaham . himàdreþ prasthitaþ pràptaþ ståyamànaþ surarùibhiþ . va÷iùñhaü purataþ kçtvà sarvasàrthasamàyutam . harampàpa hrade tãrthe sthito'haü tadanugrahàt . matparigrahataþ sarve harampàpe kçtodakàþ . àràdhya màmaneneva puruùàþ siddhimàgatàþ . tadà prabhçti liïge'smin sthitaþ sàdhakasiddhaye . avimukte pare kùetre kalikàle vi÷eùataþ . tuùàràdriüsamàruhya kedàraü vãkùyayat phalam . tat phalaü saptaguõitaü kà÷yàü kedàradar÷ane . gaurãkuõóaü yathà tatra haüsatãrtha¤ca nirmalam . tathà madhusravà gaïgà kà÷yàü tadakhilaü tathà . idaü tãrthaü harampàpaü saptajanmàghanà÷anam . gaïgàyàü militaü pa÷càjjanmakoñi÷atàghaham . atra pårbaü tu kàkolau yudhyantau khànnipetatuþ . pa÷yatàü tatra saüsthànàü haüsau bhåtvà vinirgatau . gauri! tvayà kçtaü pårbaü snànamatra mahàhrade . gaurãtãrtha tataþ khyàtaü sarvatãrthottamottamam . atràmçtasravà gaïgà mahàmohàndhakàrahçt . anekajanmajanitaü jàóyadhvaüsavidhàyinã . sarasà mànasenàtra pårbantaptaü mahattapaþ . atastanmànasaü tãrthaü jane khyàtimidaü gatam . atra parbaü janaþ snànamàtreõaiva pramucyate . pa÷càt prasàdita÷càhaü trida÷ai rmuktidurdç÷aiþ . sarve muktiü gamiùyanti yadi deveha mànavàþ . kedàrakuõóe susnàtàstanna÷chittirbhaviùyati . sarveùàmeva varõànàmà÷ramàõàü ca dharmiõàm . tasmàttanuvisargeõa mokùaü dàsyasi nànyathà . tatastaduparodhena tatheti ca mayoditam . tadàrabhya mahàdevi! snànàt, kedàrakuõóataþ . samarcanàcca bhaktyà vai mama nàmajapàdapi . naiþ÷reyasãü ÷riyaü dadyàmanyatràpi tanutyajàm . kedàratãrthe yaþ snàtvà piõóàn dàsyati càtvaraþ . ekottara÷ataü vaü÷yàstasya tãrõà bhavàmbudheþ . bhaumavàre yadà dar÷astadà yaþ ÷ràdvadonaraþ . kedàrakuõóamàsàdya gayà÷ràddhena kiü? tataþ . kedàraü gantukàmasya buddhirdeyà narairiyam . kà÷yàü spç÷a tvaü kedàraü kçtakçtyo bhaviùyasi . caitrakçùõacaturda÷yàmupavàsaü vidhàya ca . trigaõóraùãü piban pràtarmalliïgamadhitiùñhati . kedàrodakapàne tu yathà tatra phalaü bhavet . tathà'tra jàyate puüsàü strãõàü càpi na saü÷ayaþ . kedàrabhaktaü saüpåjya vàso'nnadraviõàdibhiþ . àjanmajanitaü pàpaü tyaktvà yàti mamàlayam . àùaõmàsaü trikàlaü yaþ kedàre÷aü namasyati . taü namasyanti satataü lokapàlà yamàdayaþ . kalau kedàramàhàtmya yo'pi ko'pi na vetsyati . yovetsyati ca puõyàtmà sarvaü vetsyati sa dhruvam . kedàre÷aü sakçt dçùñvà devi! me'nucaro bhavet . tasmàt kà÷yàü prayatnena kedàre÷aü vilokayet . citràïgade÷varaü liïgaü kedàràduttare ÷ubham . tasyàrcanànnaronityaü svargabhogànupà÷nute . kedàràddakùiõe bhàge nãlakaõñhavilokanàt . saüsàroragadaùñasya tasya nàsti viùàdbhayam . tadvàyavye'mbarãùe÷o narastadavalokanàt . garbhavàsaü na càpnoti saüsàre duþkhasaïkule . indradyumne÷varaü liïgaü tatsamipe samarcya ca . tejomayena yànena sasvargabhuvi modate . taddakùiõe narodçùñvà liïgaü kàla¤jare÷varam . jaràkàlaü vinirjitya mama loke vasecciram . dçùñvà kàme÷varaü liïgamudak citràïgade÷varàt . sarvatra kùemamàpnoti loke'tra ca paraü divi . ÷rãskandauvàca . devadevena! vinvyàre! kedàramahimà mahàn . ityàkhyàyi purà'mbàyai mayà te 'pi niråpitaþ . kedàre÷varaliïgasya ÷rutvotpattiü kçtã naraþ . ÷ivalokasavàpnoti niùpàpojàyate kùaõàt>% . liïgaparatve naø kedàre÷akedàre÷varàdayopyatra puø . vadarvyà÷ramasyà'ntikasthe 3 kùetrabhede %<kedàràkhye mahàkùetre devã sà màrgadàyinã>% devãgãtà 4 bhåmiprade÷abhede amaraþ %<mataïgasya ca kedàrastatraiva kurunandana!>% bhàø vaø 84 aø . %<kedàre ceva ràjendra! kapilasya mahàtmanaþ>% bhàø 83 aø . jalanivàraõàrthe catuþpàr÷ve setubandhayukte 5 kùetre 6 àlavàle ca mediø yathà %<taóàgodakaü chidrànnirgatya kulyàtmanà kedàràn pravi÷ya tadvadeva catuùkoõàdyàkàraü bhavati>% vedàø paø . %<bhåmàvapyekakedàre kàloptàni kçùãvalaiþ . nànàråpàõi jàyante vãjànãha svabhàvataþ>% manuþ %<sthànachedasya kedàramàhuþ ÷alyabatomçgaþ>% manuþ . kedàraõàü samåhaþ %<kedàràdya¤ ca>% %<ñha¤ kavacina÷ca>% pàø ya¤ vu¤ ñha¤ ca . kedàrarya kaidàraka kaidàrika tat samåhe naø %<kaidàrikàõàmabhita samàkulàþ>% màghaþ . atra kedàràditi nirde÷àt niø ettvam . tasyedamaõ . kaidàra tatsambandhijalataõóulàdau triø tadguõàþ %<kedàraü kùetramuddiùñaü kaidàraü tajjalaü smçtam . kaidàraü vàryabhiùyandi madhuraü guru doùakçt>% bhàvapraø . %<kaidàrà vàtavitapittaghnàþ guravaþ kapha÷ukralàþ . kaùàyà alpavarcaskàþ medhyà÷caiva balàvahàþ>% bhàvapraø kedàra÷àlyàdiguõà uktàþ

#<kedàraka># puø kedàre bhavaþ kan . kçùñakùetrajàte brãhi bhede ùaùñikakaïguketyupakrame %<kuravakakedàrakaprabhçtayaþ ùaùñikàþ>% su÷rutaþ . kedàra÷abde guõàuktàþ

#<kedàrakañukà># strã kedàrasya kañukeva . kañukàbhede ràjani0

#<kedàrakhaõóa># puø vyàsapraõãte skandapuràõàntarargate avantikhaõóasthakedàramàhàtmyapratipàdake granthabhede .

#<kedàraja># triø kedàràt jàyate jana--óa . 1 kçùñabhåmijàte brãhibhede kedàra÷abde tadguõà uktàþ . 2 padmakàùñhe naø ràjaniø kedàrajàtàdayo'pyatra

#<kena># naø kenetyuprapakramya pravçttam . talavakàropaniùadråpe keneùitamityàdike upaniùadbhede %<ã÷à kena kañha pra÷na muõóamàõóåkyatittiriþ>% muktikoø upaniùacchabde vivçtiþ

#<kenatã># strã ke sukhàrthaü natiþ bàø ïãp aluksaø . smaralãlàyàü trikàø .

#<kenàra># puø ke mårdhni nàraþ nç--va¤ aluksaø . 1 kambhinàmanarake hemaø . 2 ÷irasi 3 kapole 4 sandhau ca mediø .

#<kenipa># puø ke sukhe nipatati ni + pata--óa aluksaø . medhàvini nivaõñuþ %<yathà kenipànàmino vçdhe>% çø 10, 44, 4, %<kenipànà medhàvinàm>% bhàø . nighaõñau akenipa iti và pàñhaþ . tatràrthe .

#<kenipàta># puø ke jale nipàtyate ni + pata--õic--karmaõi ac . (hàla)naukàttàlanaü kàùñhanirmite padàrthà aritraü ÷abdamàø taü hi jale pàtayitvà càlanena naukàü càlatãti tasya tathàtvam . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ .

#<kendu># puø ãùat induriva koþ kàde÷aþ . 1 tindukavçkùe ÷abdaratnàø . saüj¤àyàü kan . (gàva) gàlavavçkùe . %<laghudvayaü viràmàntaü tàle kendukasaüj¤ake>% iti saügãø dàø ukte 2 tàlabhede pu0

#<kenduvàla># puø kejale indoriba ardhendoriva vàla÷calanamasya . aritre (hàla) iti khyàte naukàcàlane kàùñhabhede . %<aritra÷abdaþ kendu vàlavàcakaþ>% yajurvedadãpaþ

#<kenduvilva># puø gãtagovindagranthakàrakajayadevanivàse gràmabhede (kendalã) %<kenduvilvasamudrasambhavarohiõãramaõena>% (jayadevena) gãtagoø .

#<kendra># naø %<vçttasya madhyaü kila kendramuktam . kendraü grahoccà ntaramucyate'taþ . yato'ntare tàvati tuïgade÷ànnãcocca vçttasya sadaiva kendram>% ÷iø siø golàdhyàyokte 1 vçttakùetrasya madhyasthàne 2 grahàõàmuccasthànàntare ca . tadànayanaprakàraþ tasya samaviùamàdisaüj¤àbhedau ca såø siø raïganàthàmyàü dar÷itau yathà %<grahaü saü÷odhya mandoccàt tathà ÷ãghràdvi÷odhya ca . ÷eùaü kendrapadaü tasmàdbhujajyà koñireva ca>% måø . %<grahaü rà÷yàdikaü mandoccàt pràgànãtasvakãyarà÷yàdikaü mandoccabhàgàt saü÷odhyonãkçtya ÷ãghràt pràgànãtarà÷yàdi ÷ãghroccàt, caþ samuccaye ånãkçtya ÷eùaü rà÷yàtmakaü tathoccasambandhena kendraü mandoccàddhãno graho mandakendram . ÷ãghroccàddhãno grahaþ ÷ãghrakendraü bhavatãtyarthaþ . tasmàt kendràt padaü rà÷itrayàtmakaü viùamaü samaü padaü j¤eyam . trirà÷yantargataü cet prathamaü viùamaü padam . tataþùaórà÷yantargataü cet tryunaü kendraü dvitãyaü samaü padam . tato navarà÷yantargataü cet ùaóånaü tçtãyaü viùamaü padam . tato navonaü caturthaü padaü samamityarthaþ . tasmàt padàdbhujasya jyà koñiþ koñerjyà . caþ samuccaye . evakàràttadàkàradvayaü sàdhyamityarthaþ . atropapattiþ . uccasthànàbhimukhamuccadaivatairgrahàõàmàkarùaõokteruccàdgrahaþ kiyadantareõeti j¤ànàrthasuccahãno grahaþ kendramuccagrahaõava÷àt tadàkhyam . tatra bhagavatà specchayà grahàduccaü yadantareõa tat kendraü kçtam . ubhayathà bhujakoñyostulyatvàt . dvàda÷arà÷yaïkite vçtte uccasthànàccaturvibhàgàtmaka ekaiko bhàgo rà÷itrayàtmakaþ padasaüj¤aþ . athoccasthànàdgrahaþ kasmin pade'stãti ÷ånyatriùaõõavonaü kendraü kçtaü, jyànàü padàntargatatvàt . grahàdhiùñhitapadàdbhujajyàkoñijyayorj¤ànam . tacca grahàõàü rà÷yaü÷akalàvikalàdisthitij¤ànàrthaüspaùñatàkaraõasàdhanaü tatraiva prasiddham>% raïgaø . etatsàmyàt lagnàvadhikadvàda÷arà÷iùu trirà÷yantarasthànaråpe lagnacaturthasaptamada÷amasthànaråpe 2 sthànacatuùke . %<lagnàmbudyånakarmàõi kendramukta¤ca kaõñakam . catuùñaya¤càtra kheño balã lagne vi÷eùataþ>% jyoø taø . kendragatagrahabala¤ca bala÷abde vakùyate . kendragatagrahava÷àdàyustu kendràyurityabhidhãyate taccàkare dç÷yam . %<àpnoklimagate candre kendrasthe surapåjite . yogaþ kendra iti khyàto yàturiùñàrthasiddhidaþ>% jyotiùokte 3 yàtrà÷ubhayogabhede puø . kendraü sthànatvenàstyasya ini . kendrin tatsthe grahe

#<kepa># càlane bhvàø àtmaø sakaø seña . kepate akepiùña . çdit kepayati te acakepat--ta . pranikepate

#<kepi># triø ku + på--in pçùoø . %<punàti karma kutsitaü duùpåyaü bhavatãti>% niruktokte ninditakarmaõi . %<na ye ÷ekuryaj¤iyàü nàvamàruhamãrmaiva te nyavi÷anta kepayaþ>% çø 10, 44, 6, %<kepayaþ kutsitapåyakarmàõaþ>% bhàø .

#<kemadruma># puø jyotiùokte yogabhede . sa ca yogaþ jàtakapaddhatau phala÷naïgabhyàü sahitodar÷itoyathà . %<÷ãtàü÷ordhanagairbhaveddhi sunaphà ripphasthitaiþ sà'naphà . yugmasthairavivarjitairduradharà kemadrumo'to'nyathà>% . tatphalam %<nçpartye÷ajàto'pi kemadrumabhavonaraþ . malino duþkhito nãco niþsvodàsaþ khalobhavet>% tadbhaïgastu tatraiva %<candre kendragate'thavà grahayute sarvai÷ca dçùñe vighau sarvaiþ kaõñakasaüj¤itairgrahayutaiþ kemadrumoneùyate . lagnàdvidhorvà vçddhisthaiþ ÷ubhaiþ sarvaü ÷ubhaü phalam . dvàbhyàü madhyaü tathaikenàlpaü cennàsti daridratà>%

#<kemuka># puø ke mårdhni amayati ama--roge uka aluksaø . (keüu) 1 vçkùabhede . 2 kanda÷àkabhede naø bhàvapraø . %<kemukaü kuñakaü pàke tiktaü gràhi himaü laghu . dãpanaü pàcanaü hçdyaü kaphapittajvaràpaham . kuùñhakàsapramehàsranà÷anaü vàtalaü kañu>% . tatra tadguõàuktàþ tatphalantu haviùye varjyam %<phalaü kemukavarjitam>% smçteþ .

#<keyåra># puø ke bàhu÷irasi yàti yà--åra kicca aluk samàø . (vàju) (tàóa) 1 bàhubhåùaõe amaraþ . %<vidåre keyåre kuru karayuge ratnavalayam>% sàø daø %<keyårabandhocchrasitairnunoda>% raghaþ . 2 ratibandhabhede puø sa ca dvidhà . %<strojaïghe caiva saüpãóya dorbhyàmàliïgya sundarãm . kàrayet sthàpanaü kàmã bandhaþ keyårasaüj¤itaþ>% smaradãpikà . %<strãõàü jaïghàntaràviùño gàóhamàliïgya sundarãm . kàmayedvipulaü kàmã bandhaþ keyårasaüj¤itaþ>% . ratima¤jarã .

#<keraka># puø baø vaø . de÷abhede . %<ekapàdàü÷ca puruùàn kerakàn vanavàsinaþ>% bhàø sabhàø 20 aø . sahadevadakùiõadigvijaye . ataþ tadde÷asya dakùiõavibhàgasthatvam .

#<kerala># puø sagareõa mlecchatàü pràpite 1 kùatriyabhede . tatkathà harivaüø 14 a0
     %<tataþ ÷akàn sayavanàn kàmbojàn pàradàüstathà . pahnavàü÷caiva niþ÷eùàn kartuü vyavasitaþ kila . te badhyamànà vãreõa sagareõa mahàtmanà . va÷iùñhaü ÷araõaü gatvàpraõipeturmanãùiõam . va÷iùñhastvatha tàn dçùñvà samayena mahàdyatiþ . sagaraü vàrayàmàsa teùàü dattvà'bhayantadà . sagaraþ svàmpratij¤à¤ca gurorvàkyaü ni÷amya ca . dhammaü jaghàna teùàü vai ve÷ànyatvaü cakàra ha . ardhaü ÷akànàü ÷iraso muõóayitvà vyasarjayat . yavanànàü ÷iraþ sarvaü kàmbojànàü tathaiva ca . pàradà muktake÷à÷ca pahnavàþ ÷ma÷rudhàriõaþ . niþsvàdhyàyavaùañkàràþ kçtàstena mahàtmanà . ÷akà yavanakàmbojàþ pàradàþ pahnavàstathà . kolisarpàþ samahiùà dàrvà÷colàþ sakeralàþ . sarve te kùattriyàstàta! dharmasteùàü niràkçtaþ . va÷iùñhavacanàdràjan! sagareõaü mahàtmanà>% . 3 tadadhiùñhànade÷abhede baø vaø . sa ca dakùiõasthaþ vçø saüø kårmavibhàge 14 aø . %<da÷apuragonardakeralakàþ>% dakùiõa syàmuktam tatratya parvatanadyàdi rargho varõitaü yathà %<tasyànãkairvisarpadbhiraparàntajayodyataiþ . ràmàstrotsàrito'pyàsãt sahyalagna ivàrõavaþ . bhayotsçùñavibhåùàõàü tena keralayoùitàma . alakeùu camåreõuþ cårõapratinidhãkçtaþ . muralàmàrutoddhåtamagamat katakaü rajaþ>% . 3 horàyàü 4 jyotirgranthavi÷eùe ca strã gauràø ïãù ÷abdaratnàø . keralajyotividyàyà¤ca saïketavi÷eùodigmàtraü dar÷yate . %<vargavarõapramàõa¤ca sasvaraü tàóitaü mithaþ . piõóasaükhyà bhavettasya yathàbhàgaistu kalpanà>% gargasaühità . ayamarthaþ . a ka ca ña ta pa ya ÷à ityaùñau vargàsteùàmekàdisaükhyà yathà avarge 1 . kavarge 2 . cavarge 3 . ñavarge 4 . tavarge 5 . pavarge 6 . yavarge 7 . ÷avarge 8 . varõasaükhyà ca prativargaü bhinnà yathà avarge 16 varõà yathà a 1 à 2 i 3 ã 4 u 5 å 6 ityàdi . kàdau pànte varge ca pa¤ca pa¤casakhyà . yavarge 4 ÷avarge ca 4 . evaü ca dàóimaphalanàmapra÷ne dakàrasya tavargatvàt vargasaükhyà 5 varõasaükhyà 3 militvà 8 . óasya vargasaükhyà 4 varõasaükhyà 3 militvà 7 . masya vargasaükhyà 6 varõasaükhyà 5 militvà 11 evaü vargavarõasaükhyà 26 . dàóimapade à i a iti svaratrayayukte avargasaükhyà 1 àråpasaükhyà 2 militvà 3 evaü i 4 a 2 . militvà navasaükhyà tathà samaùñau 35 . pa÷càt yathoktakriyà kàryà . pra÷na÷abde tadgaõanàdi phalaü ca vakùyate . kvacit svarasaükhyàmanàdàya anyathà saïketo dar÷ito yathà . %<kàdayaùñàdayo'ïkàþ syuþ pàdyàþ pa¤ca tathà matàþ . yàdayo'ùñau ïanàü ÷ånyaü gaõakaiþ parikãrtitam>% ityuktimanurudhya kàlamàø %<sauravàrhaspatyasàvana÷a÷adharanàkùatrikàþ krameõa . màtulapàtàlàtulavitulavimalavaradà÷ca saüvatsàràþ ùa¤ca>% àyurvedavàkye %<gaõakaprasiddhayàkùarasaükhyayà màtula÷abdaþ pa¤caùaùñyadhika÷atatrayamàcaùñe tàvaddivasaparimitaþ kàlaþ sauraþ . pàtàla÷abda ekaùaùñhyadhika÷atatrayamàcaùñe tàvaddivasaparimitaþ vàrhaspatyaþ . atula÷abdaþ ùaùñyadhika ÷atatrayamàcaùñe tàvaddivasaparimitaþ sàvanaþ . vimala÷abdaþ ÷ratuþpa¤cà÷adadhima÷atatrayamàcaùñe tàvaddinaparimita÷càndraþ, varada÷abda÷caturviü÷atyadhika÷atatrayamàha tàvaddivasaparimito nàkùatrikaþ saüvatsaraþ>% ityukram . asyàyamarthaþ . màtula÷abdasya svaratyàge masya pakàràt pa¤camatva tena 5 saükhyà gçhyate . takàrasya ñàditaþ ùaùñhatvena 6 saükhyà lasya yàdo tçtãyatvena 3 saükhyà aïkasya vàmàgatyà teùàü yathàkramayojane màtula÷abde 365 saükhyà niùpadyate . eva pàtàla÷abde pasya àdyatvàt 1 saükhyà takàrasya ñàditaþ ùaùñhatvàt 6 sa khyà lasya pràgvat 3 saükhyà . tena pàtàla÷abda 361 saükhyà . atula÷abdasya na¤àda÷àkàrasya ÷ånyavàcitvàtø . takàrasya 6 saükhyà lasya 3 saükhyà . tena 360 saükhyà . vimala÷abde ca vasya yàdau caturthatvàt 4 saükhyà sasya pràgvat 5 saükhyà lasya 3 saükhyà yathà sthànayojane 354 saükhyà . varada÷abda va 4 ra 2 da 3 yathàkramayojana 324 saükhyà . ãdç÷akeralasaïgetamabhipretyaiva mantravi÷eùapuñitasapta÷atàjapasya ekasmindine karaõõàsàmarthye 3 màhàtmyàtmakasapta÷atyà dinàvar÷aùeùu màhàtmyàsaükhyàvi÷eùapàñhàrthaü tadãkàyàü nàgojãü maddena %<pàñho'yaü viphakàraþ>% ityuktam . tasyàyamà÷ayaþ pasya pàdàvekatvàt 1 saükhyà tena prathamadine 1 màhàtmyaü pàñhyama . ñhasya ñàditaþ dvitãyatvàt 2 saükhyà tena dvitãyadine dve màhyatmye . yasya yàdàvàdyatvàt 1 saükhyà tena tçtãyadine 1 màhàtmyaü pàñhyam . vakàrasya yàdau caturthatvàt 4 saükhyà tena caturthadine 4 màhàtmyàni . phasya pàdau dvitãyatvàt 2 saükhyà tena pa¤camadine 2 dvemàhàtmye . kasya kàdàvàdyasaükhyàtvàt 1 saükhyà tena ùaùñhe dine ekamàhàtmyam rasya yàdau dvitãyatvàt 2 saükhyà tena saptamadine 2 màhàtmyepàñye . evaü saptabhirdinaiþ trayoda÷a màhàtmyàni japyànãti . keraloktada÷à tu da÷à÷abde vakùyate

#<kerava># puüstrã haühe ÷abdaciø . kairava÷abde vyutpattirdç÷yà .

#<kela># càlane bhvàø paraø sakaø señ . kelati akelãt . cikela . keliþ . çdit õici acikelat--ta .

#<kelaka># puø kela--õvul . khaógadhàràdinartake trikàø .

#<kelà># vilàse kaõóvàø àø aø señ . kelàyate akelàyiùña kelàyàü babhåva àsa cakre . kelàyamànaþ

#<kelàsa># puø kelà vilàsaþ sãdatyasmin sada--àdhàre bàø óa . sphañike ÷abdaciø tattulyavarõatvàt . kailàsaþ

#<keli># puüstrãø kela--in . 1 parãhàse, amaraþ 2 krãóàyàü 3 pçthivyàü ÷abdamàlà . %<vihàre saha kàntena krãóitaü kelirucyate>% sàø daø uktalakùaõe strãõàü kàntena saha 4 vihàrakrãóanaråpe yauvanajàlaïkàre . evaü puruùasya kàntayà saha 5 vihàrakrãóane ca . %<upacàraþ kriyà keliþ spar÷o bhåùaõavàsasàm . sahakhadvàsana¤caiva sarvaü saügrahaõaü smçtam>% manuþ strãtve và ïãp . tatra puüstve %<gopàlànanva÷àt kelãn>% mugdhaboø strãtve %<màlatyàþ kusumeùu yena satataü kelã kçtà helayà>% bhramaràø %<màdyantaþ kalayantu cåta÷ikhare kelãpikàþ pa¤camam>% sàø daø . ubhayatra kumudinãkulakelikalàlasaþ bhramarà0

#<kelika># puø keliþ prayojanamasya ñhan . a÷okavçkùe ràjani0

#<kelikadamva># puø keleþ kelyarthaþ kadambaþ . svanàmakhyàte kadambavçkùabhede .

#<kelikalà># stro keliråpà kalà . 1 keliråpàyàü kalàyàü kelinà kalà yatra . 2 sarasvatãvãõàyàü ÷abdaratnà0

#<kelikila># puø kelinà kilati kila--krãóàyàü ka . 2 vidåùakaråpe nàñye ÷çïgàravayamye . 2 ÷ivasyànucarabhede kudmàõóake ca hemacaø . 3 kàmadevapatnyàü ratau strà trikàø 4 parihàsakàrake triø %<satu kelikalo viprobheda÷ãla÷ca nàradaþ>% harivaüø 3209 ÷lo0

#<kelikilàvatã># strã smarabhàryàyàü trikà0

#<kelikãrõa># puüstrãø kelinà kãrõoghålimiþ . 1 uùñre hemaø striyàü ñàp

#<keliku¤jikà># strãø kelãnàü ku¤jikeva . ÷yàlikàyàü bhàryà bhàginyàü trikàø tayà saha kelipràdurbhàvàt tathàtvam

#<kelikoùa># puø kelãnàü koùaiva . nañe ÷abdaratnà0

#<keligçha># naø 6 taø . 1 kelimandire 2 ratyàdigçhe ca kelimandiràdayo'pyatra .

#<kelinàgara># puø kelipradhàno nàgaraþ ÷àø taø . bhoga pradhàne nàgare nàyakabhede jañàdharaþ

#<kelimukha># puø keliþ mukhamatra . parãhàse trikà0

#<keliraivataka># naø hallã÷alamaõayukte nàñakabhede . hallãlakùaõamuktvà %<keliraitakam>% sàø daø udàhçtam

#<kelivçkùa># naø keleþ krãóàrthaü vçkùaþ . 1 kelikadambavçkùe ÷abdaratnàø . kelervçkùaivà÷ravatvàt . 2 vidåùake ÷abdamà0

#<keli÷uùi># strã kelinà ÷uùyati ÷uùa bàø ki . dharitryà ÷abdamà0

#<kelisaciva># puø kelau sacivaþ sahàyaþ . narmasacive krãóàviùaye mantriõi vidåùakàdau ÷abdamàø .

#<keva># sevane bhvàø àtmaø sakaø señ . kevate akeviùña, cikeve çdit õici acikevat ta .

#<kevaña># puø ke jalàrthamavañaþ aluksaø . jalàdhàràrthe gartaråpe kåpe nighaø %<mà kãü saü ÷àri kevañe>% çø 6 . 54 . 7 %<kevañekåpe>% bhà0

#<kevarta># puüstrãø ke jale vartate vçta--ac aluksaø . kaivarte jàtibhede striyàü ñàp dviråpakoùaþ %<avaràya kevartam>% yajuø 30 . 16 puruùamedhe badhyakathane

#<kevala># triø keva--sevane vçùàø kala, ÷irasi balayati curàø vala--pràpaõe ac và . 1 advitãye asahàye ekamàtre striyà %<saj¤àchandasoreva nityam>% ïãp . %<athota indraþ kevalãrvi÷ã balihçtaskarat>% çø 10 . 173 . 6 %<yathaiva tàþ puraþ kebalãropadhãra÷nanti kebalãrapaþ pibanti>% kevalameva payo duhre ÷aø bràø 1 . 6 . 17 . 15 %<yathà purà amàvàsyàtaþ pårvadivase tà gàvaþ kebalã÷candrànuprave÷arahi tà oùadhãrapa÷càhàraü kçtvà kebalaü candrarahitameva payo dvahre duhate>% bhàø . loke asaüj¤àyàü ca ñàp . %<sà svakànanabhuvaü na kevalàm>% raghuþ %<kiü tayà kriyate lakùmyà yà badhåriva kevalà>% pa¤cataø %<namastrimårtaye tubhyaü pràk sçùñeþ kevalàtmane>% kumàø %<niùeduùã sthaõóila eva kebale>% kumàø %<aviparyayàdvi÷uddhaü kebalamutapadyate j¤ànam>% sàø kà0, kriyàvi÷eùaõatve naø %<ananyagurvàstava kena kevalam>% màghaþ 3 nirõaye j¤ànabhede 4 avadhàraõe naø mediø %<na kebalaü sadmani màgadhãpateþ>% raghuþ sadmanyevetyarthaþ evaü sarvatra kevalàrthànvitàvadhàraõaü bodhyam . j¤ànabheda÷ca pràgukta sàø kàø vàkyoktaþ . 5 kuhane puø medi0

#<kevalaj¤ànin># puø kebala ÷uddhaü j¤ànamastyasya bhåmni ini . arhadvi÷aùe hema0

#<kevaladravya># naø niø kaø . marice ÷abdaci0

#<kevalavyatirekin># naø anumànabhede kebalànvayi÷abde vivçtiþ

#<kevalànvayin># triø kevalamanvayostyasya iti 1 kutràpi abhàvarahite vçttimato'tyantàbhàvàpratiyogini yathà prameyatvàdi tasya na kutràpyabhàvo'sti . tathàca %<sàdhyavadanyàvçttitvaü và kevalànvayinyabhàvàt>% anumàø ciø %<tathaibànupa saühàrã kebalànvayipakùakaþ>% bhàùàø %<kebalànvayidharmàvacchinnakapakùaka ityarthaþ . sarvamabhidheyaü prameyatvàdityàdau sarvasyaiva pakùatvàt sàmànàdhikaraõyagrahasthalàntaràbhàvànnànumitiþ>% %<kebalànvayisàdhyakatvaü tattvamiti tu yuktamiti>% muktàø . kevalo'nvayavyàptirastyasya ini . 2 anumànabhede . tadvivçtiþ anuø ciø yathà %<taccànumànaü trividha kevalànbayikevalavyatirekyanvayavyatirekibhedàt . tatràsadvipakùaü kevalànvayi tathàhi kevalànvayino'bhidheyatvasya na vipakùaþ abhighàne'nabhidhàne ca vipakùavyàghàtàt . atha yathà àkà÷a÷abdàcchabdà÷rayatvamanabhidheyamapyupatiùñhate tathàbhidheyamapyupatiùñhate tathà bhidheyatvavipakùasyànabhidheyatve'pi padàdupasthitiþ syàt eva¤càbhidheyatvaü kuto'pi vyàvçttaü dharmatvàt gotvavaditi cenna vyàvçttatvasyàvyàvçttatve vyàvçttatvameva kevalànvayi, vyàvçttatve yata eva vyàvçttaü vyàvçttatvaü tadeva kevalànvayãti dharmatvasyànaikàntikatvàt . evamatyantàbhàvapratiyogitvatvàtyantàbhàvàpratiyogitve atyantàbhàvapratiyogitvameva kevalànvayi, atyantàbhàvapratiyogitve yanniùñhàtyantàbhàvapratiyogyatyantàbhàvapratiyogitvaü tadeva kevalànvayi . nacàyantàbhàvapratiyogitvaü vyàvçttatva¤ca nàneti vàcyam apugatapratãtibalena gotvavattayoþ siddheþ . tatra na tàvadavyàyavçttyatya nàbhàvaþ kevalànvayã tasya pratiyogyavacchinne 'pyatyantàbhàvàt atyantàbhàvàpratiyogina÷ca kevalànvayitvàt nàpyà÷rayanà÷ajanyaguõanà÷àtyantàbhàvaþ, tasya nà÷asya sarvatràtyantàbhàvàditi vàcyaü yatra hi pratiyogipràgabhàvo vartate tatra nà÷apratiyogisamànade÷e vartate tatra na tadatyantàbhàvo vartate tathàca nà÷asya pràgabhàvo yatra nà÷apratiyogisamànade÷e vartate tatra kathaü nà÷àtyantàbhàvo vartatàü tarhi nà÷asya tatra vçttiþ syàditi cenna pårvaü tatra nà÷apràgabhàvasyaiva sattvàduttarakàle à÷rasyaivàbhàvàt . nàpyàkà÷àtyantàbhàvaþ kevalànvayã tasyàpi pratiyogiråpàtyantàbhàvapratiyogitvàt abhàvàtyantàbhàvasya bhàvatvàt . athàbhàvàtya ntàbhàvo na pratiyogiråpastathàsatyanyo'nyàbhàvàtyantàbhàvaþ pratiyogiråpa iti pratiyogisamànade÷e'nyo'nyàbhàvo na syàditi cenna atyantàbhàvastu pratiyogivçttirasàdhàraõo dharmaiti . ucyate vçttimadatyantàbhàvàpratiyogitvaü kevalànvayitvam àkà÷àtyantàbhàvo yadyapi pratiyogiråpàtyantàbhàvapratiyogo tathàpi sa na vçttibhànityàkà÷àtyantàbhàvaeva keva lànvayã tathà prameyatvàbhidheyatvàdi kevalànvayi vçttimato'tyantàbhàvasyàpratiyogitvàt . nanu prameyatvaü pramàviùayatvaü tacca na kevalànvayi pramàyàviùayatvasya cànanugamàditi vàcyaü pramàtvameva hi paramparàsambandhàt vañàdau prameyatvamanugataü pramàjàtãyaviùayatvaü và . tathàpi kevalànvayini saü÷ayàbhàvàt kvathamanumitiþ prameyatvamatra vartate na veti saü÷aya÷ca na prameyapakùakaþ kintu prameyatvapakùako bhinnaviùayakaþ prameyatvapakùake càstitvasàdhyasyànvayavyatirekitvaü tathàca ghañaþ prameyo na veti saü÷ayo mçgyate sa ca nàstyeva . atha pakùaþ sàdhyavànna và pakùe sàdhyamasti na veti saü÷ayau samànaviùayakàveva tadasyàstyasminniti matupovidhànàditi cenna vi÷eùaõavi÷eùyabhàvabhadenàrthabhedàt, maivaü ya eva hi saü÷ayaþ pakùe sàdhyasiddhivirodhã sa evànumànàïgamàva÷yakatvàt làghavàcca na tu samànaviùayakatvamapi tatra tantraü gauravàt prameyatvaü ghañaniùñhàtyantàbhàvapratiyogi na veti saü÷aya÷ca ghañaþ prameya iti sàdhyasiddhivirodhã bhavatyeva yadvà saü÷ayayogyataivànumànàïgaü saü÷ayasya tadànãü vinà÷àt na ca sàpi sàdhakavàdhakapramàõàbhàvaþ prameyatvàbhàvàsiddhau tatpramàõàsiddhe stadabhàvàsiddhiriti bàcyaü pakùaniùñhàtthantàbhàvàpratiyogitvaj¤ànasyaiva sàvyasàdhakatvena tadabhàvasyeva yogyatàtvàt . prameyatvamatyantàbhàvapratiyogãti bhràmyataþ sa÷ayaþ ityanye . natvekaråpavikalamidaü kathaü gamakaü tattva và vyatirekavikalavat råpàntaravikalamapi gamakaü syàditi cenna anvayavyatirekavyàptyoranyatarani÷cayenànumityanubhavàt yugapadubhayavyàptyupasthitau vinigamaka bhàvena ubhayorapi prayojakatve vyatirekopàsanà vyatireka÷ca vipakùavçttitva÷aïkànivçttidvàrà vyatirekavyàptàvupayujyate atra tu vipakùàbhàvena ÷aïkaiva nodeti . kevalavyatirekã tvasatsapakùo yatra vyatirekasahacàreõa vyàptigrahaþ . nanu vyatireki nànumànaü vyàptipakùadharmatàj¤ànànasya tatkàraõatvàt yatra vyatirekasahacàraþ tatra vyàptviranvayasya pakùadharmatà na ca vyàptapakùadharmatvaü sàdhyàbhà vavyàpakàbhàvapratiyogitvamubhayamapyanumitiprayojakamiti vàcyaü ananugamàt nacànyataratvaü tathà ekapramàõapari÷eùàpatteþ na ca tçõàraõimaõinyàyenànumitivi÷eùe taddhetutvamiti vàcya vyatirekisàdhye'numititvàsiddheþ ubhayasiddhakëptatatkàraõasyàbhàvàt . na ca sàdhyàbhàvavyàpakàbhàvapratiyogitvamevànumitiprayojakamiti vàcyaü gau ravàt kevalànvayinyabhàvàcca . atha sàdhyàbhàvavyàpakàbhàvapratiyogitvena sàdhyavyàpyatvamanumeyam evaü vyatirekavyàptyanvayavyàptimanumàya yatrànumitiþ saeva vyatãrekãtyucyate tanna anvayavyàptergamakatve vyatirekavyàptyupanyàsasyàrthàntaratàpatteþ anvayavyàptyanukålatayà ca tadupanyàse anvayavyàptimanupanyasya tadupanyàsasyàpràptakàlatvamiti . ucyate nirupàdhivyatirekasahacàreõànvayavyàptireva gçhyate pratiyogyanuyogibhàvasya niyàmakatvàt anvayavyatirekavat . nanvevaü vyàptigrahaeva pçthivãtarabhinnamapi bhàsitaü niyatasàmànàdhikàraõyaråpatvàdvyàpteriti satyaü gandhavattvàvacchedenetarabhedasya sàdhyatvàt . ataevàcàryaþ pakùatàvacchedakasya na hetutvamanumene . pçthivãtvamitarabhedavyàpyamiti pratãtàvapi sarvapçthivãtarabhinno'pi pçthivãvi÷eùyakabuddhervyatirekisàdhyatvàcca>% . atra digbhàtraü dãdhitirupanyasyate . %<kevalànvayãtyàdi kevalànvayisàdhyakàdãtyarthaþ . tatrateùu madhye, asidvipakùam atyantàbhàvàpratiyogisàdhyakaü kevalànvayi, evamagçhãtànvayavyatirekisàdhyakaü kevalavyatireki, gçhãtànvayavyatirekisàdhyakànvayavyatireki, vyàptigràhakasahacàrabhedàdbhede tvanvayasaühacàramàtnagçhãtavyàptikatvaü kevalànvayitvaü tacca prakçtavyàptigràhakaj¤ànaviùayasahacàratvavyàpakànvayasahacàratvakatvaü tàdç÷asahacàratvavyàpakaprakçtavyàptighañakasahacàratvakatva và gçhãtavyàptibhedàdbhede tu prakçtahetukaprakçtasàdhyànumitihetuj¤ànaviùayavyàptitvavyàpakaprakçtasàdhyavya ptitvakatvaü tattvam . jalaü nirgandhaü pçthivãtvavyàpakàbhàvapratiyogimattvàdityàdau hetutàvacchedikà ca vyàptirna prakçtasàdhyànumityaupayikã tadvi÷iùñapakùadharmatàj¤àne'pi vyàptyantarabodhaü vinà nirgandhatvànumityanudayàditi bàvyàptiþ . vahnyabhàvavàn vahnivyàpakàbhàvapratiyogimattvàdityàdàvanvayavyàpteravacchedikà vyatirekavyàptirna tu saiveti nàprasaïgaþ . ataevetaravyàpakà màvapratiyogitvenàbhàvapratiyogitvena và yalliïgaj¤ànaü naprakçtasàdhyànumitihetustatkevalànvayãtyapi vadanti . evaü kevalavyatirekitvàdikamapi nirvàcyam>% . vedàntibhistu anumànatraividhyaü nàïgãkriyate yathoktaü vedàø paø %<taccànumànamanvayiråpamekameva na tu kevalànvayi, sarvasyàpi dharmasyàsmanmate brahmaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvenàtyantàbhàvàpratiyogisàdhyakatvaråpakevalànvayitvasyàsiddheþ nàpyanumànasya vyatirekiråpatvaü sàdhyàbhàve sàdhanàbhàvaniråpitavyàptij¤ànasya sàdhanena sàdhyàmumitàvanupayogàt . kathaü tarhi dhåmàdàvanvayavyàptimaviduùo'pi vyatirekavyàptij¤ànàdanumitiþ arthàpattipramàõàditi vakùyàmaþ ataevànumànasya nànvayavyatirekiråpatvaü vyatirekavyàptij¤ànasyànumityahetutvàt>% .

#<kevalin># puø kevalaü ÷uddhaj¤ànamastyasya ini . jainabhede halà0

#<kevalã># strã kevala--gauràø ïãù . 1 j¤ànabhede mediø . 2 keralã÷abdàrthe hemaø tatra ramadhyapàñhaþ sàdhuþ

#<kevàlã># avyaø . uryàdi . 1 hiüsàyàü gaõaratnam . kebàlãkçtya hiüsitvetyarthaþ 2 hiüsake triø striyàü gauràø ïãù . kevàlã

#<kevikà># strã keva--õvul ñàp . (kevera) koïkaõaprasiddhe puùpabhede sadgandhàüyàü ràjani0

#<ke÷a># puø kli÷yate kli÷nàti và kli÷a--ac lalopa÷ca kasya jalasya brahmaõo và ã÷ovà . 1 varuõe, vi÷vaþ . 2 hrãvere(vàlà) 3 daityabhede, ke÷ini 4 viùõau, hemaø kà÷ate kà÷a ac pçpoø . 5 såryàgniprabhçtira÷mau (ke÷in) ÷abde vivçtiþ %<brahmaviùõurudrasaüj¤àþ÷aktayaþ ke÷asaüj¤itàþ>% ityukte brahmàdau 6 parabrahma÷aktibhede ke÷ava÷abde vivçtiþ . ke ÷irasi ÷ete ÷ã--óa aluksaø . 7 cikuraü ca . asthivàtujàtopadhàtuvi÷eùo'yaü ke÷aþ . asmàt paravartinaþ pà÷àdi÷abdàþ ke÷abhåyastvavàcinaþ . %<vàlàstu tatparàþ pà÷o racanà bhàrauccayaþ . hastaþ pakùaþ kalàpa÷ca ke÷abhåyastvavàcakàþ>% hemacandrokteþ . ke÷astu pitçtojàyate yathàha su÷rutaþ %<garbhasya ke÷a÷ma÷rulomàsthinakhadasiràsnàyudhamanãretaþprabhçtãni sthiràõi pipçjàni>% %<ke÷àþ ÷ma÷ru ca lomàni nakhà dantàþ siràstathà . dhamanyaþ snàyavaþ ÷ukrametàni pitçjàni hi>% bhàvapaø . tasya sarvadà vçddhimattvamàha tatraiva %<÷arãre kùãyamàõe'pi bardhete dvàvimau sadà . svabhàvaü prakçtiü kçtyà nakhake÷àviti sthitiþ>% cetanànàmadhiùñhànaü manodeha÷ca sendriyaþ ke÷alomanakhàgràntarmaladravyaguõairvinà tasyotpattiprakàraþ bhàvapraø dar÷ito yathà %<tato'sthyagninà punaþ pacyamànaü pa¤càhoràtràt sàrdhaü daõóa¤ca yàvadasthiveva tiùñhati . tataþ pacyamànàt tasmàt malo rnigacchati . sa ca vyànavàyunà preritaþ siràmiþ màrgeõàgatyàïguliùu nakhàþ tanau lomàni ca bhabhantãti>% atra lãmasàmyàt ke÷asyàpi tanau prarohàdasthidhàtujatvamunneyam . evaü garbhe ùaùñhe màsi tasya lomasàmyàt pràdurbhàvaþ %<ùaùñhe balasya varõasya nakhalomnàü ca sambhavaþ>% yàø ukteþ . janànàü ke÷avattve kàraõam ÷ataø bràhmaõe uktaü tadvàkya¤ca (ke÷in) ÷abde vakùyate . ke÷anà÷akàraõa¤ca indralupta÷abde dar÷itam ke÷akauklyahetustu %<krodha÷oka÷ramakçtaþ ÷arãroùmà ÷irogataþ . pittaü ca ke÷àn pacati palitaü tena jàyate>% su÷rutenoktaþ %<latàpratànodgrathitaiþ sa ke÷aiþ>% . raghuø %<alaktakàïkàni padàni pàdayoþ>% %<vikãrõake÷àsu pareta bhåmiùu>% kumàø %<ke÷aþ kà÷astavakavikà÷aþ>% sàø daø %<ke÷eùu camarãü hanti>% siø kauø . %<kluptake÷anakha÷ma÷ruþ>% manuþ %<ke÷a÷ma÷ru ghàrayatàmagryà bhavati santatiþ>% ÷uø taø dànadharme . ke÷a÷ma÷ru ityatra ÷ma÷ru÷abdasya ghyantatve'pi ràjadaø paranipàtaþ . tasya målaü karõàø jàhac . ke÷ajàha tanmåle naø . asya svàïgatvàt upasarjanatve atike÷ã suke÷ãtyàdau striyàü và ïãù . ke÷eùu prasitaþ(tatparaþ) kan . ke÷aka tadracanàtatpare triø .

#<ke÷akarman># naø ke÷ànàü karmaracanàdi . ke÷ànàü racanàdikaraõena saüskàraråpe vyàpàrabhede . %<sàhaü brubàõà tairindhrã ku÷alà ke÷akarmaõi>% bhàø viø 3 aø . 2 ke ÷àntakarmaråpe saüskàrabhede ca ke÷ànta÷abde vivçtiþ

#<ke÷akalàpa># puø 6 taø . ke÷asamåhe hemacaø .

#<ke÷akàra># puø ke÷aü ke÷àkàraü karoti kç--aõ upaø saø . ikùubhede bhàvapraø ikùu÷abde yat ko÷akçta iti tada÷uddham ke÷akçta ityeva ÷uddham

#<ke÷akàrin># triø ke÷aü tadracanàü karoti kç--õini . ke÷aracanàkàrake striyàü ïãp . %<nihãnavarõàü sairindhrãü bãbhatsàü ke÷akàriõãm>% bhàø viø 14 aø .

#<ke÷akãña># puø 6 taø . yåkàkhye 1 ke÷akãñe . (ukuõa) ÷abdaciø . taddhetu÷ca %<aråüùi bahuvaktràõi bahukledàni mårdhani . kaphàsçkkçmikopena nçõàü vidyàdaråüùikàm>% su÷rutoktaþ . ke÷a÷ca kãña÷ca dvaø . 2 ke÷e kãñe ca . %<ke÷akãñàvapanna¤ca padà spçùña¤ca kàmataþ>% manuþ

#<ke÷agarbha(ka)># puø ke÷aþ garbhe'sya và kap . kavarãråpe padàrthe trikà0

#<ke÷agraha># puø 6 taø . 1 balàtkàreõa kacagrahaõe suratakrãóàïge 2 tadgrahaõe ca . %<ke÷agrahàn prahàràü÷ca ÷irasyetàn vivarjayet>% manuþ %<kopena ke÷agrahaõaprahàrau ÷irasi varjayet kopanimittatvàdàtmanaþ parasya ca pratiùedhaþ . ataeva suratasamaye kàminãke÷agrahasyàniùedhaþ>% kullåø . %<rateùu ke÷agrahàþ>% kàdambarã surateùu natu yuddheùu ityarthaþ . kacagrahàdayo'pyatra . lyuñ ke÷agrahaõamapyatra naø . %<÷ambhoþ ke÷agrahaõamakarot>% meghadåtam

#<ke÷agràham># avyaø . ke÷àn gçhãtvà %<svàïge'dhruve>% pàø graha--õamul upaø saø . ke÷àn gçhãtvetyarthe yena vinà na jãvanaü taddhruvaü tadbhinne ityarthaþ . ke÷aü vinàpi jãvanasya sambhavàt tasyàdhruvatvàt svàïgatvàcca tatra õamul .

#<ke÷aghna># naø ke÷ànhanti hana--hetvàdau ñak . indraluptakaroge (ñàka) hemacaø indralupta÷abde 950 pçø vivçtiþ

#<ke÷acchid># triø ke÷àn chinatti chida--kvip 6 taø . 1 ke÷acchedake 3 nàpite puø ÷abdamàø ka . ke÷acchido'pyatra

#<ke÷aña># puø ke÷eùu ke÷àn và añati aña--ac ÷akaø . (ukuõa) 1 matkuõe . 2 viùõau 3 chàge ca mediø . 4 bhràtari ÷abdaraø . 5 kàmadevasya ÷oùaõàkhya vàõe vi÷vaþ . 6 ÷onakavçkùa (÷onà) trikàø .

#<ke÷adhara># triø ke÷àn dharati dhç--ac . 1 ke÷avapanàkartari vatpràye 2 de÷abhede puø baø baø . sa ca de÷aþ vçø saüø kårmavibhàge uttarasyàmuktaþ . %<ke÷adharacipiñanàsika dàseraka vàña÷aradhànàþ>%

@<[Page 2246a]>@
#<ke÷adhçt># puø ke÷amiva dharati dhç--kvip . bhåtake÷àkhye tçõabhede ÷abdaci0

#<ke÷anàman># naø ke÷asya nàmeva nàma yasya . (bàlà) iti gandhadravyabhede hrãvere amaraþ

#<ke÷apakùa># puø ke÷ànàü samåhaþ bàø pakùàde÷aþ ke÷aþ pakùa iva và . ke÷asamåhe amaraþ %<ke÷apakùe paràmçùñà pàpena hatabuddhinà>% bhàø àø 17 aø %<abhidrutya su÷armàõaü ke÷apakùe paràmç÷at>% bhàø viø 33 aø ke÷abhàro'pyatra pu0

#<ke÷aparõã># strã ke÷a iva parõamasyàþ jàtitvàt ïãù . apàmàrge ÷abdaratnà0

#<ke÷apà÷a># puø ke÷ànàü samåhaþ bàø pà÷àde÷aþ ke÷aþ pà÷aiva và . ke÷asamåhe amaraþ %<kareõa ruddho'pi ca ke÷apà÷aþ>% kumàø raghu÷ca . %<tàü kàcana pradhàvantãü ke÷apà÷e paràmç÷at>% bhàø vaø 461 evaü

#<ke÷aprasàdhanã># strã ke÷aþ prasàdhyate saüskiyate'nayà pra + sàdha--karaõe lyuñ ïãp . (kàükui) (ciruõi) khyàte padàrthe %<ke÷aprasàdhanã ke÷yà rajojantumalàpahà>% su÷rute tatsevanaguõà uktàþ .

#<ke÷abhå># strã ke÷ànàü bhårutpattisthànam . ÷irasi ràjaniø ke÷abhåmyàdayo'pyatra strã %<dàruõà kaõóurà råkùà ke÷abhåmiþ prajàyate . kaphavàtaprakopena>% su÷ru0

#<ke÷amathanã># strã ke÷omathyate'nayà matha--karaõe lyuñ ïãp . ÷amãvçkùe ràjaniø tasyàþ kaõñakena tadantikayàtuþ ke÷adharùaõàttathàtvam

#<ke÷amàrjaka># naø ke÷àn màrùñi mçja--õvul . (rkàkui) (ciruõi) khyàtàyàü ke÷aprasàdhanyàü kaïkatikàyàü jañà0

#<ke÷amàrjana># naø ke÷o mçjyate'nena mçja--karaõe lyuñ vçddhiþ 6 taø . 1 kaïkatikàyàü (ciruõi) hemacaø . bhàve lyuñ . 2 ke÷asaüskàrabhede (cula àcaóàna)

#<ka÷amuùñi># puø ke÷ànàü muùñiriva . mahànimbavçkùe ràjani0

#<ke÷a(sa)ra># puünaø ke jale ÷irasi và ÷ãryati ÷é ac sarati sç--ac aluksaø ke÷aþke÷àkàro'styasyara và . 1 ki¤jake padmàdipuùpamadhyasthe ke÷àkàrapadàrthabhede (cumari) amaraþ . sake÷a(sa)rapuùpavattvàt 2 nàgake÷are 3 bakulavçkùe 4 punnàgavçkùe 5 siühàdiskandhasthajañàyàü puø mediø 6 hiïguvçkùe naø bharataþ %<mçgapatiriva skandhàvalambitake÷aramàlaþ>% kàdaø %<vyàkãrõake÷arakaràlamukhàþ mçgendràþ>% pa¤cataø %<punaþ punaþ ke÷aradàmakà¤cãm>% kumàø %<nãpaü dçùñvà haritakapi÷aü ke÷arairaïgaråóhaiþ>% meghaø %<da÷anàü÷uke÷arabharaiþ>% paritaþ màghaþ %<dudhuburvàjinaþ skandhàn lagnakuïgumakai÷aràn>% raghuþ bakule %<surabhigandhaparàjitake÷aram>% raghuþ %<raktà÷oka÷calakisalayaþ ke÷ara÷càtra kàntaþ>% meghaø . 7 kuïgume ca tasya ki¤jalkàkàravattvena jàyamànatvàt tathàtvaü eteùu udàharaõeùu dantyamadhyo'pi và pàñhaþ . dantyamadhyastu turagaskandhasthalomapu¤jaråpajañàyàü hemacaø kàsãse vãjapårake puø svarõe naø ràjaniø %<arthà÷và÷vaiþ 4, 7, 7, rmabhanayarayugairvçttaü mataü kesaram>% vçø raø ukte chandobhede naø .

#<ke÷aracanà># strã 6 taø . 1 ke÷ànàü kavaryàdivinyàsabhede %<kurvanti ke÷aracanàmaparàstaruõyaþ>% ratnàvaø . 2 ke÷asamåhe hemaca0

#<ke÷ara¤jana># puø ke÷àn ra¤jayati ranja--õic--lyu . bhçïgaràjavçkùe (bhãmaràja) ràjaniø .

#<ke÷aràja># puø ke÷à ràjante'nena ràja--karaõe gha¤ . bhçïgaràje (bhãmaràja) %<bhçïgàrakaþ ke÷aràjo bhçïgàraþ ke÷ara¤janaþ . bhçïgaràjaþ kañustikto råkùoùõo kaphavàtanut . ke÷yastvacyaþ kçmi÷vàsakàsa÷othàmayàpahçt . dantyorasàyanobalyaþ kuùñhanetra÷iro'rtinut>% bhàvapraø .

#<ke÷a(sa)ràmlaþ># puø ke÷a(sa)re tadavacchede'mlaþ . dhåtture jañà0

#<ke÷a(sa)rin># puüstrã ke÷a(sa)ràþ santyasya ini . 1 siühe, 2 a÷ve ca amaraþ striyàü ïãp . 3 punnàgavçkùe 4 nàgake÷aravçkùe, puø mediø 5 vãjapårakavçkùe puø jañàdharaþ . 6 hanumatpitari vànarabhede puø . %<pità hanumataþ ÷rãmàn ke÷a(sa)rã pratyadç÷yata>% ràmà0

#<ke÷a(sa)risuta># puø 6 taø . hanumati ke÷arikùetre a¤janàyàü pavanàt tasyotpattestathàtvam yathà %<ahaü ke(sa)÷ariõaþ kùetre vàyunà jagadàyunà . jàtaþ kamalapatràkùa! hanåmànnàma vànaraþ>% bhàø vaø 147 aø . %<såryadattavaraþ svarõaþ sumerurnàma parvataþ . tatra ràjyaü pra÷àstyasya ke÷a(sa)rã nàma vaipità . tasya bhàryà babhåveùñà hya¤janeti pari÷rutà . janayàmàsa tasyàü vai vàyuràtmajamuttamam . ÷àli÷åkanibhàbhàsaü pràsåtemantadà¤janà>% ràmàø uø 6 sa0

#<ke÷aruhà># strã ke÷a iva rohati ruha--ka . bhadradantikàvçkùe ràjani0

#<ke÷aråpà># strã ke÷asyeva råpamasyàþ . vandàkavçkùe (paragàchà) ràjaniø .

#<ke÷alu¤ca># puø ke÷àn lu¤cati lu¤ca--apanayane aõ upaø saø . ke÷ànàmapanetari muõóitamuõóe jainarùibhede ke÷ollu¤cako'pyatra %<àþ pàpaþ pàùaõóàpasada! caõóàlave÷a! ke÷ollu¤caka>% prabodhacandrodayanàñakam .

#<ke÷ava># triø . ke÷àþ pra÷astàþ santyasya %<ke÷àdvo'nyatarasmàm>% pàø vaø . 1 pra÷astake÷ayukte . ke÷aü--ke÷inaü vàti hanti và--ka . 2 viùõau %<yasmàt tvayà hataþ ke÷ã tasmànmacchàsanaü ÷çõu . ke÷avonàma nàmnà tvaü khyàto loke bhaviùyasi>% harivaüø 81 aø . ka÷ca a÷ca ã÷a÷ca ke÷à brahmaviùõurudrà niyamyatayà santyasya ka÷ca ã÷a÷ca ke÷au putrapautratvena sto'sya và va, tàn tau và vàti gacchati tathàtva na và--ka và . 3 parame÷vare . %<÷ambhoþ pitàmaho brahmapità ÷akràdyadhã÷varaþ>% iti pàdme tasya tathàtvokteþ . tadabhedàdapi vàsudeve'sya vçttiþ . ataeva viùõusaø %<nàrasiühavapuþ ÷rãmàn ke÷avaþ puruùottamaþ>% %<trilokàtmà triloke÷aþ ke÷avaþ ke÷ihà hariþ>% ityuktaü tadbhàùye ca ke÷ava÷abdasya niruktidvayamà÷ritya nàmadvayaü samarthitam tatràdyavàkye abhiråpàþ ke÷àyasya sa ke÷avaþ ka÷ca a÷ca ã÷a÷ca ke÷àstrimårtayaste va÷e vartante yasya sa ke÷avaþ . ke÷ibadhàdvà ke÷avaþ %<yasmàttvayaiva duùñàtmà hataþ ke÷ã janàrdana! tasmàt ke÷avanàmnà tvaü loke j¤aiyobhaviùyasãti>% viùõu puø bhàø . dvitãyavàkye ke÷asaüj¤itàþ såryàdisaükràntàþ aü÷avastadvattayà ke÷avaþ %<aü÷avoye prakà÷ante mama te ke÷asaüj¤itàþ sarvaj¤àþ . ke÷avaü tasmàt pràhurmàü dvijasattamàþ>% bhàratam . %<trayaþ ke÷inaþ>% iti÷ruteþ brahmaviùõu÷ivàkhyà hi ÷aktayaþ ke÷asaüj¤itàþmatke÷à vasudhàtale iti smçte÷ca . àdau ke÷a÷abdaþ ÷aktiparyayatvena prayuktaþ . kovrahmaiti samàkhyàta ã÷o'haü sarvadehinàm . àvàü tavàü÷asaübhåtau tasmàt ke÷avanàmavàn harivaü÷okteþ bhàø . tenàsya bahudhà niruktiþ . jyotirvidbhede yasya jàtakàdinà nànagranthàþ santi . caturviü÷ativiùõumårtimadhye 5 viùõumårtibhede tasya dhyànaü dhyàna÷abde vakùyate . aluksaø . 6 jalasthe ÷ave ca %<ke÷avaü patitaü dçùñvà droõo harùamupàgataþ . rudanti pàõóavàþ sarvehàhà ke÷ava ke÷ava>% vidagdhamuø (bhedeyathà tantrasàre

#<ke÷avakãrtinyàsa># tantrasàrokte viùõupåjàïge nyàsa aü ke÷avàya kãrtyai namo lalàñhe . àü nàràyaõàya kàntyai namo mukhe . iü màdhavàya tuùñyai namo dakùanetre . ãü govindàya puùñyai namo vàmanetre . namaþ sarvatra . uü viùõave dhçtyai dakùakarõe . åü madhusådanàya ÷àntyaivàmakarõe . çü trivikramàya kriyàyai dakùanàsàpuñe . éü vàmanàya dayàyai vàmanàsàpuñe . ëü ÷rãdharàya medhàyai dakùagaõóe . íü hçùãke÷àya harùàyai vàmagaõóe . eü padmanàbhàya ÷raddhàyai oùñhe . aiü dàmodaràya lajjàyai adhare . oü vàsudevàya lakùmyai årdhadantapaïktau . auü saïkarùaõàya sarasvatyai adhodantapaïktau . aü pradyumnàya prãtyai mastake . aþ aniruddhàya ratyai mukhe . ka cakriõe jayàyai . khaü gadine durgàyai . gaü ÷àrïgiõe prabhàyai . ghaü khaïgine satyàyai . ïaü ÷aïkhine caõóàyai dakùavàhukaramålasandhyagreùu . caü haline vàõyai . chaü musaline vilàsinyai . jaü ÷åline vijayàyai . jhaü pà÷ine virajàyai . ¤aü aïku÷ine vi÷vàyai, vàmabàhukaramålasandhyagreùu . ñaü mukundàya vinadàyai . ñhaü nandajàya sunandàyai . óaü nandine smçtyai . óhaü naràya çddhyai . õaü naraka jite samçddhyai dakùapàdamålasandhyagreùu . taü såraye ÷uddhyai thaü kçùõàya buddhyai . daü satyàya dhçtyai . dhaü satvàya matyai . naü sauràya kùamàyai vàmapàdamålasandhyagreùu . paü ÷åràya ramàyai dakùapàr÷ve . phaü janàrdanàya umàyai vàmapàr÷ve . baü bhådharàya kledinyai pçùñhe . bhaü vi÷vamårtaye klinnàyai nàbhau . maü vaikuõñhàya vasudàyai udare . yaü tvagàtmane puruùottamàya vamudhàyai hçdi . raü asçgàtmane baline paràyai dakùàü÷e . laü màüsàtmane balànujàya paràyaõàyai kakudi . vaü medaàtmane balàya såkùmàyai vàmàüse . ÷aü asthyàtmane vçùaghnàya sandhyàyai hçdàdidakùakare . ùaü sajjàtmane vçùàya praj¤àyai hçdàdivàmakare . saü ÷ukràtmane haüsàya prabhàyai hçdàdidakùapàde . haü pràõàtmane varàhàya ni÷àyai hçdàdivàmapàde . laü jãvàtmane vimalàya amoghàyai hçdàdyudare . kùaü krodhàtmane nçsiühàya vidyutàyai hçdàdimukhe . tathà ca gautamãye %<ke÷avàdirayaü nyàsonyàsamàtreõa dehinàm . acyutatvam dadàtyeva satyaü satyaü na saü÷ayaþ>% . màtçkàrõaü samuccàrya ke÷avàya iti smaret . kãrtyai ca namasà yukta mityàdinyàsamàcaret . ke÷avàya tataþ kãrtyai kàntyai nàràyaõàya ca ityagastyasaühitàvacanàccàyaü kramaþ . na tu ke÷avakãrtibhyàü nama iti . tathà bhaktimukti micchatà'yaü nyàsaþ ÷rãvãjàdiþ kartavyaþ . yathà ÷rãü aü ke÷avàya kãrtyai namaityàdi . tathà ca %<evaü pravinya sennyàsaü lakùmãvãjapuraþsaram . smçtidhçtimahàlakùmãü pràpyànte haritàü vrajet>% .

#<ke÷avapanãya># puø atiràtrayàgamede tatkaraõaprakàràdi kàtyàø ÷rauø 15 . 9 . 20 dar÷itaþ yathà %<tadante ke÷avapanãyo'tiràtraþ paurõamàsãsutyaþ>% såø . %<tayoþ pa÷ubandhayorante ke÷avapanãyasaüj¤aþ atiràtrasaüsthaþ somayàgo bhavati sa ca paurõamàsãsutyaþ . jyaiùñhyàü paurõamàsyàü tasya sutyà bhavatãtyarthaþ>% saüø vyàø . ÷ataø vràø 5, 5, 3, 1, vi÷eùodar÷itaþ etau pa÷ubandhau ityupakrame %<abhiùecanãyeneùñà . ke÷ànna vapate tadyat ke÷ànna vapate vãryaü và etadapàü rasaþ sambhçto bhavati yenainametadabhiùi¤cati tasyàbhiùiktasya ke÷àn prathamàn pràpnoti sa yat ke÷àn vapetaitàü ÷riyaü jihmàü vinà÷ayedvyuduhyàttasmàt ke÷ànna vapate saüvatsaram . saüvatsarasamità vai vratacaryà tasmàt saüvatsaraü na vapate sa eùa vratavisarjanãyopayogo nàma stomo bhavati ke÷avapanãyaþ . tasyaikaviü÷aü pràtaþsavanam . saptada÷aü màdhyandinaü savanaü, pa¤cada÷aü tçtãyasavanaü sahokthaiþ saha ùoóa÷inà saha ràtryà trivçdrathantaraþ sandhirbhavati eùa evaikaviü÷o ya eùa tapati sa etasmàdekaviü÷àdapayuïkte sa saptada÷amabhipratyavaiti saptada÷àt pa¤cada÷aü pa¤cada÷àdasyàmeva trivçti pratiùñhàyàü pratitiùñhati tasya rathantaraü pçùñhaü bhavati iyaü vai rathantaramasyàmevaitat pratiùñhàyàü pratitiùñhatyatiràtro bhavati pratiùñhà và atiràtrastasmàdatiràtro bhavati . sa vai nyeva vartayate . ke÷ànna vapate vãryaü và etadapàü rasaþ sambhçto bhavati yenainametadabhipi¤cati tasyàbhiùiktasya ke÷àn prathamàn pràpnoti sa yat ke÷àn vapetaitàü ÷riyaüjihmàü vinà÷ayedvyuduhyàdatha yannivartayate tadàtmanyavaitàü ÷riyaü niyunakti tasmànnyeva vartayate ke÷ànna vapate tasyaiùaiva vratacaryà bhavati yàvajjãvaü nàsyàü pratitiùñhati . àsandyà upànahà'upamu¤cate . upànadbhyàmadhi yadasya yànaü bhavati ratho và ki¤cidvà sarvaü và eùa idamuparyupari bhavatyarvàgevàsmàdidaü sarvaü bhavati yo ràjasåyena yajate tasmàdasyeva vratacaryà bhavati yàvajjãvaü nàsyàü pratitiùñati>% måø . %<tçtãye ke÷apanãyàtiràtrasya vai÷eùikà dharmàucyante . pa÷ubandhadvayàdanantaraü ke÷avanãyàtiràtrayàgaþ kartavyaþ . abhiùecanãyasomayàgaü kçtvà saüvatsaraparyantaü ke÷avapanàkaraõalakùaõaü vratamàcaryam tatastadvratavisarjanàrthamekaþ somayàgaþ paurõamàsãsutyaþ kàryaþ sa eva ke÷avapanãyàtiràtraucyate ràtrimatãtya vartata ityatiràtraþ atiràtrasaüsthayà kàrya ityarthaþ . viduhyàt gatasàro'pi bhavet . ke÷avapanàrthamupayujyamànaþ kriyamàõaþ stomaþ ekaviü÷àdistomavàn yàgaþ ke÷avapanãyaþ . tatra sàmagairgãyamàneùu stotreùu codakena pràtaþsavanàdiùu trivçdàdistomapràptau tànapavadituü vi÷eùaü dar÷ayati tasyaikaviü÷amiti . pràtaþsavanamekaviü÷astomayuktaü kartavyam màùyandinaü saptada÷astomakam asya somayàgasyàtiràtrasaüsthàni tçtãyasavane'gniùñomavad dvàda÷a stotràõi tata uttaraü trãõyukthastotràõi ekaü ùoóa÷istotraü ràtriparyàyastotràõi dvàda÷a tàni sarvàõyapi pa¤cada÷astomakàni kartavyàni . stomatrivçtpracàrastu pràcãmàrohetyatra diksamàrohaõamantravyàkhyàvasare dar÷itaþ . kiü ca pårvadivasaràtri÷eùe uttaradivasasyoùaþkàle yaj¤asaüsthàpakamekaü caramaü stotraü tçtãyaparyàyasyànte rathantarasàmnà gàtavyam tat sandhistotramityucyate tat stotraü trivçtstotrayuktaü kàryam . ekaviü÷àdavarohaõaü trivçtparyantaü yat stomakaraõamuktaü tat såryalokàdikramàd bhåmyavasthànàtmanà pra÷aüsati eùa evaikaviü÷a iti ya eùa tapati sa ekaviü÷aþ sårya ityarthaþ tasmàdapayuïkte avarohatãtyarthaþ so'varuhyàvaruhya trivçdråpàyàmasyàü bhåmilakùakùaõàyàü pratiùñhàyàü pratiùñhitavàn bhavati sàdhyandina savane rathantaraü vçhatsàma và pçùñhastotraü prakçtau vikalpitaü atraikaü niyamayati tasya rathantaramiti . asya somakàlasyàtiràtrasaüsthàtvaü pratiùñhàtmanà pra÷aüsati atiràtra iti . atiràtrasaüsthàtmanà kçtaeùa kratuþ pratiùñhàråpaþ . asya kratoþ ke÷àvàpavratavisarjanàrthaü kriyamàõatvàttadante ke÷avàpaþ kàryaþ tatra ka¤cidvi÷eùaü vidhatte savai nyeveti sa yajamàno nivartayate ke÷ànnikçntedeva na vapet vapanaü nàma muõóanaü tanna kuryàt nivartanaü kartanaü tatkuryàt eùà ke÷akartanalakùaõà vratacaryà yàvajjãvanaü kartavyà na ke÷amuõóanaü kàryam kadàcidapyanupànatko'pàdukaþ kasyàü cidapi bhåmau upànahau pàduke na prati tiùñhati avasthàpanaü na kuryàt . àsandyà avarohaõasamaye'pi upànahau pàduke upasu¤cate itastataþ saücaraõasamaye rathaü và yànaü vàrohet>% . bhà0

#<ke÷avardhanã># strã ke÷àvardhante'nayà vçdha--karaõe lyuñ ïãp . sahadevãlatàyàm %<uta stha ke÷adçü haõãratho ha ke÷abardhanãþ>% athaø 6 . 21 . 3

@<[Page 2249a]>@
#<ke÷avardhinã># strã ke÷àn vardhayati vçdha--õic--õini . sahadevãlatàyàm ràjani0

#<ke÷avàditya># puø kà÷ãsthe àdityabhede tatkathà kà÷ãkhaø 51 aø yathà %<ataþ paraü÷çõu mune! ke÷avàdityamuttamam . yathà tu ke÷avaü pràpya savità j¤ànamàptavàn . vyomni sa¤caramàõena saptà÷venàdike÷avaþ . ekadà'dar÷i bhàvena påjayan snigdhamã÷varam . kautukàddiva uttãrya hareravirupàvi÷at . niþ÷abdoni÷calaþ susthomahà÷caryasamanvitaþ . pratãkùya màõo'vasaraü ki¤cit praùñumanà raviþ . hariü visarjitàrgha¤ca praõanàma kçtà¤jaliþ . svàgatante hariþ pràha bahumànapuraþsaram . svàbhyàsamàsayàmàsa bhàsvantannatakandharam . athàvasaramàlokya lokacakùuradhokùajam . natvà vij¤àpayàmàsa kçtànuj¤o saràriõà . raviruvàca . antaràtmàsi jagatàü vi÷vambhara! jamatpate! . tavàpi påjyaþ ko'pyasti jagatpåjyàtra màdhava! . tvatta÷càvirbhavedetattvayi sarvaü pralãyate . tvameva pàtà sarvasya jagatojagatàü nidhe! . ityà÷caryaü samàlokya pràptohyatra tavàntikam . kimidaü påjyate nàtha! bhavatà bhavatàpahçt! . iti ÷rutvà hçùãke÷aþ sahasràü÷orudãritam . uccairmàttha ca saptà÷vaü vàrayan karasaüj¤ayà . viùõuruvàca . devadevomahàdevo nãlakaõñhaumàpatiþ . eka eva hi påjyo'tra sarveùàü sarvakàraõam . atra trilocanàdanyaü samarcayati mohadhãþ . salocano'pi sa j¤eyo locanàbhyàü vivarjitaþ . ekomçtyu¤jayaþ påjyojanmamçtyujaràharaþ . mçtyu¤jayaü kilàbhyarcya loko mçtyu¤jayobhavet . kàlakàlaü samàràdhya bhçïgã kàlaü jigàya vai . ÷ilàdimapi tatyàja mçtyurmçrtyu¤jayàrcakam . vijigme tripuraü yastu helayaikeùumokùaõàt . taü samabhyarcya bhåte÷aü ko na påjya tamobhavet . trijagajjayinastràtustryakùasyàràdhanaü param . ko nàràdhayati vçdhna! harasya smaravidviùaþ . yasyàkùipakùma saïkocàjjagat saïkocametyadaþ . vikasvaraü vikà÷àcca katha påjyatamona saþ . ÷ambhorliïgaü samabhyarcya puruùàrthacatuùñayam . pràpnotyatra pumàn sadyonàtra kàryà vicàraõà . samarcya ÷àmbhavaü liïgamadhijanma÷atàrjitam . pàpapu¤jaü jahàtyeva pumànatra kùaõàddhruvam . kiü kiü na sambhavedatra ÷ivaliïgasamarcanàt . putràþ kalatraü kùetràõi svargomokùo'pyasaü÷ayam . trailokyai÷varyasampattirmayà pràptà sahasrago! . ÷ivaliïgàrcanàdekàt satyaü satyaü punaþ punaþ . ayameva paroyogastvidameva paraü tapaþ . idameva paraü j¤ànaü sthàõuliïgaü yadarcyate . yairliïgaü sakçdapyatra påjitaü pàrvatãpateþ . kutojanmabhayaü teùàü saüsàre duþkhabhàjane . sarvaü parityajya rave! talliïgaü ÷araõaü gataþ . na taü pàpàni bàdhante mahàntyapi divàkara! . liïgàrcane bhavecchuddhisteùàmevàtra bhàskara! . yeùàü punarbhavacchedaü cikãrùati mahe÷varaþ . na liïgà ràdhanàt puõyaü triùu lãkeùu càparam . sarvatãrthàbhiùekaþ syàlliïgasnànàmbusevanàt . tasmàlliïgaü tvamapyarka! samarcaya mahe÷ituþ . saüpràptuü paramàü lakùmãü mahàtejovijçmbhiõãm . iti ÷rutvà harervàkya tadàrabhya sahasraguþ . vidhàya sphàñikaü liïgaü mune'dyàpi samarcayat . gurutvana tadàkalpya vivasvànàdi ke÷avam . tatropatiùñhate'dyàpi uttareõàdike÷avàt . ataþ sa ke÷avàdityaþ kà÷yàü bhaktatamonudaþ . samarcitaþ sadà deyànmanasovà¤chitaü phalam . ke÷avàdityasàràdhya vàràõasyàü narottamaþ . paramaü j¤ànamàpnoti yena nirvàõabhàgbhavet . tatra pàdodake tãrthe kçtasarvodakakriyaþ . vilokya ke÷avàdityaü mucyate sarvapàtakaiþ . agaste! rathasaptamyàü ravivàro yadàpyate . tatra pàdodake tãrthe àdike÷avasannidhau . snàtvoùa si naromaunã ke÷avàdityapåjanàt . saptajanmàrjitàt pàpàt mukto bhavati tatkùaõàt . yadyajjanma kçtaü pàpaü mayà saptasu janmasu . tanme roga¤ca ÷oka¤ca màkarã hantu saptamã . etajjanmakçtaü pàpaü yacca janmàntaràrjitam . manovàkvàyajaü yacca j¤àtàj¤àta¤ca yat puna . iti saptavidhaü pàpaü snànànme saptasaptiko saüptavyàdhisamàyuktaü hara màkari! saptami! . etanmantra trayaü japtvà snàtvà pàdãdake naraþ . ke÷avàdityamàlokya kùaõànniùkalmaùo bhavet . ke÷avàdityamahàtmyaü ÷çõvan ÷raddhàsamanvitaþ . narona lipyate pàpaiþ ÷ivabhakti¤ca vindati>% .

#<ke÷avàyudha># naø 6 taø . 1 viùõorastre . ke÷avasyàyudhaü tadàkàrã'styasya ac . 2 àmravçkùe puø ÷abdamàlà

#<ke÷avàrka># puø jyotiùanibandhakàrake vidvadbhede

#<ke÷avàlaya># puø 6 taø . 1 a÷vatthavçkùe trikàø a÷vattha÷abde vivçtiþ . 2 tasya mandire ca . ke÷avàvàsàdayo'pyatra puø jañà0

#<ke÷ave÷a># puø ke÷asya ve÷aþ . 1 kavarãbandhane amaraþ . 2 ke÷ànàü racanàvi÷eùe ca %<yathàkuladharmaü ke÷ave÷àn kàrayet>% à÷vaø gçø 1, 17, 17, %<eka÷ikhastri÷ikhaþ pa¤ca÷ikho và>% iti baudhàyanaþ pårba÷ikhaþ para÷ikhaþ iti kuladharmàþ teùu yoyasya kuladharmaþ tena tasya ke÷asannive÷àn kàrayet nàràø vçø .

#<ke÷ahantçphalà># strã ke÷ahantç phalamasyàþ . ÷amãvçkùe ÷abdaca0

#<ke÷ahantrã># strã ke÷àn hanti hana--tçc ïãp . ÷amãvçkùe ràjani0

#<ke÷ahasta># puø ke÷ohasta iva . ke÷asamåhe amaraþ %<lakùmãvàn sarasi raràja ke÷ahastaþ>% màghaþ . %<ke÷ahastena lalanà jàgàmàtha viràjatã>% bhàø vaø 46 a0

#<ke÷àki÷i># avyaø ke÷eùu ke÷eùu gçhãtvà pravçttaü yuddhaü %<tatra tenedamiti saråpe>% pàø saø karmavyatihàre ic samàø pårbadãrghaþ tiùñhadguprabhçtitvàdavyayatvam . anyonyake÷agrahaõapårbakapravçttayuddhe . evaü kacàkacyàdayo'pyatra avyaø . asaråpe tu nedaü pravartate . %<àrchatàü bahusaürambhàt ke÷àke÷i rathàrathi>% bhàø viø 3 aø %<ke÷àke÷yabhavadyuddhaü rakùasàü vànaraiþ saha>% bhàø vaø 283 a0

#<ke÷ànta># puø ke÷ànantayati chedanàt hanti anti (nàmadhàtuþ) aõ . dvijàtãnàü ùoóa÷àdiùu varùeùu kartavye ke÷acchedanàkhyegodànakarmaõi . ke÷àntàkhya godànakarmaprakàràdi à÷vaø gçø 1 . 18 . 1 . såtràdau dar÷itaü yathà %<etena gãdànam>% såø vyàkhyàtamiti ÷eùaþ eteneti kçtsnopade÷aþ tatravi÷eùamàha . nàø dçø . %<ùoóa÷e varùe>% såø . tçtãyasyàpavàdaþ atra màturupa sthopave÷anaü na bhavati ayuktatvàt nàø vçø . %<ke÷a÷abde tu ÷ma÷ru÷abdàn kàrayet>% såø . ke÷a÷abde tviti jàtàvekavacanaü ÷ma÷ru÷abdàniti vyaktiparonirde÷aþ tena yatra ÷ma÷ru÷abdàþ tatra %<aditiþ ke÷àn vapatu>% . %<vaptà ke÷àn>% %<dakùiõe ke÷apakùa iti>% triùu te kàryàþ . tantragatasya tçtãyasya ke÷a÷abdasyàbhàvàdvidhigatasya grahaõaü tena dakùiõe ÷ma÷rupakùa iti sàdhitaü bhavati vçø . %<÷ma÷ruõãhondati>% såø . %<÷irasyundanasyàpavàdaþ>% . vçø . %<÷undhi ÷iromukhaü màsyàyu pramoùãriti>% såø . %<kùuranimàrjane'yaü vi÷eùaþ>% vçø . %<ke÷a÷ma÷rulomanakhànyudaksaüsthàni saüpravyati>% såø . %<÷ãtoùõàbhiradbhirabarthaü kurvàõo'kùuõvan ku÷alã ke÷a÷ma÷rulomanakhànyudaksaüsthàni kurviti nàpita÷àsanam>% nàø vçø . %<kàlputya vàgyataþ sthitvà'haþ÷eùamàcàryasakà÷evàcaü visçjet varaü dadàmãti>% såø . %<tata àlputya snàtvetyarthaþ . vàgyata ityamantrayamàõaþ . sthitvetyupave÷ana pratiùedhaþ . evamahaþ÷eùaü sthitvà'stamite àcàryasamãpe varaü dadàmãti vàcaü visçjet . varadravyamàha>% nàø vçø . %<gomithunaü dakùiõà>% såø . nanu bhikùurayaü kathamasya gomithunasambhavaþ ucyate yathàsya pràvaraõàdi sambhavastathàsyàpi vçø . saüvatsaramàdi÷et såø . evaü godànaü kçtvà saüvatsaraü vratamàdi÷et vakùyamàõena vidhinà caret . ràtrau vratàde÷à'nupapatteþ aparedyuþ kàryam nàø vçø . etenetyanena cåóàvihitanakùatràdigrahaõàtide÷aþ yathàha måø ciø %<ke÷àntaü ùoóa÷e varùe cauloktadivase ÷ubham>% %<ùoóa÷e varùe cauloktadivase cåóàvarùatçtãyàt prabhavatãtyàdinà kathita÷ubhadivase godànaparyàyaü ke÷ànta saüj¤aü karma ÷ubhaü syàt>% gàvaþ ke÷à dãyante khaõóyante yasminnitivyutpattiþ yadàh %<ke÷àntaü ùoóa÷e varùe kuryàccauloktabhàdike>% iti . mahe÷varo'pi %<karma ke÷ànta saüj¤aü hi smçtaü varùe tu ùoóa÷e . caulakarmoktadhiùõyàdau>% ùoóa÷a ityetadbràhmaõaviùayaü draùñavyaü kùatriyavi÷ostu dvàghiü÷aticaturviü÷atitamavarùayoþ ke÷àntamityarthaþ taduktaü manunà %<ke÷àntaþ ùoóa÷e varùe bràhmaõasya vidhãyate . ràjanyabandhordvàviü÷e vai÷yasya dvyadhike tataþ>% pãø dhàø . cåóoktanakùatràdi ca cåóà÷abde vakùyate . atra karmapara tayà klãvatà . manuvacane tu saüskàraparatayà puüstvamiti bodhyam . etasmàt pårvaü mahànàbhryàdivratatrayaü varùatraye kartavyaü tacca upaniùacchabde sapramàõaü dar÷itam . ke÷asyàntaþ . 2 ke÷asva råpe 3 ke÷àgre ca . %<ke÷àntamantaþ kusumaü tadãyam>% kumàø .

#<ke÷àntika># triø ke÷àntaþ ke÷aparyantaþ parimàõamasya ñhan . ke÷àntapramàõake %<ke÷àntiko bràhmaõasya daõóaþ kàryaþ pramàõataþ . lalàñasaümitoràj¤aþ syàttu nàsàntiko vi÷aþ>% manuþ .

#<ke÷àruhà># strã ke÷à àruhanti anayà à + ruha gha¤arthe karaõe ka . sahadevãlatàyàü ràjaniø .

#<ke÷àrhà># strã ke÷a ke÷avarõamarhati arha--aõ upaø saø . mahànãlãvçkùe ràjaniø .

#<ke÷i># puø 1 dànavabhede . khasçmaþ kàlavadanaþ karàlaþ ke÷ireva ca hari vaü 263 aø . 2 ke÷ini dànave ca %<ariùñaü vçùabhaü ke÷iü påtanàü daityadàrikàm>% harivaø 42 aø .

#<ke÷ika># triø pra÷astaþ ke÷o'styasya ñan . pra÷astake÷ayukte jane

@<[Page 2251a]>@
#<ke÷ikà># strã ke÷ãva kàyati kai--ka . ÷atàvarãvçkùe ràjani0

#<ke÷idhvaja># puø nimivaü÷ye nçpabhede %<ku÷adhvajastasya putrastato dharmadhvajonçpaþ . dharmadhvajasya dvau putrau kçtadhvajasutadhvajau . kçtadhvajàt ke÷idhvajaþ>% bhàgaø 9 . 13 . 12 .

#<ke÷in># triø ke÷a + prà÷àstye bhåmnivà ini . 1 pra÷astabahuke÷ayukte %<vahatàmindra ke÷inà>% çø 3 . 41 . 9 striyàü ïãp . ke÷inaidaükha rthe và aõ . %<gàthividathikà÷ãtyàdinà>% pàø prakçtibhàvaþ . kai÷ina tatsabbandhini ke÷ayukte ca striyàü ïãp . %<kai÷inãrevemà apyetarhi prajàþ prajàyante>% ÷ataø vràø 11 . 8 . 4 . 6 . 2 ke÷atulyakàrùõyayukte triø striyàü ïãp . %<tamagruvaþ ke÷ivãþ saü hi rebhire>% çø 1, 140, 8, %<ke÷inãþ ke÷aspànãyordhabhàvikàrùõyopetàþ jvàlà>% bhàø . ke÷ividyàprakà÷ake 2 gçhapatisvàmibhede puø . ke÷ãgçhapatãnàmuha samràó dughà ÷àrdålojaghàna ityàdi ÷ataø bràø 11, 8, 4, uktam . tatsambanghàcca prajànàü ke÷ayuktatvam upasaühàre %<tatohaiva sa utsasàda kai÷inãrevemà apyetarhiprajàþjàyante>% ityuktatvàt . %<evamupadiùñaþ sa ke÷ã tatode÷àt utsasàda vinaùño'bhåttasmàdetarhi idànãmapi vartamànàþ prajà kai÷inãreva ke÷avatyaeva atha và ke÷isambandhitvo jàyante ke÷inà vçddhikaravidyayà labdhatvàt>% bhàø 4 dvàparayugãye kçùõanihate'surabhede ke÷inisådana÷abde vivçtiþ

#<ke÷inisådana># naø ke÷inaü nisådayati ni + såda--lyu . vàsudeve kçùõe tannisådanakathà ca harivaø 81 aø yathà %<pràgeva tu narendreõa màthureõaugraseninà . ka ÷inaþ preùito dåto badhàyopendrakàraõàt . sa tu dåtavacaþ ÷rutvà ke÷ã kle÷akaro nçõàm . vçndàvanagato gopàn vàdhate sma duràsadaþ . mànuùaü màüsama÷nànaþ kruddho duùñaparàkramaþ . durdànto vàjidaityo'sàvakarot kadanaü mahat . nighnan gà vai sagopàlàn gavà pi÷itabhojanaþ . uddàma kàmacàrã ca sa ke÷ã niravagrahaþ . tadaraõyaü ÷ma÷ànàbhaü nçõàmasthibhiràvçtam . yatràste sa hi duùñàtmà ke÷ã turagadànavaþ . khurairdàrayate bhåmiü vegenàrujate drumàn . hreùitaiþ spardhate vàyuü plutairlambayate nabhaþ . atipravçddho matta÷ca duùñà÷vo vanagocaraþ . prakampita÷año raudraþ kaüsasya caritànugaþ . iriõaü tadvanaü sarvaü tenàsãt pàpakàriõà . kçtaü turagadaityena sarvàn gopàn jiùàüsatà . tena duùñapracàreõa dåùitaü tadvanaü mahat . na nçbhirgovanai÷càpi sevyate vanavçttibhiþ . niþsampàtaþ kçtaþ panthàstena tadviùayà÷ritaþ . madà¤calitavçttena nçmàüsànya÷natà bhç÷am . nç÷abdànusaraþ kruddhaþ sa kadàciddinàgame . jagàma ghoùasaüvàsaü coditaþ kàladharmaõà . taü dçùñvà dudruvurgopàþ striya÷ca ÷i÷ubhiþ saha . krandamànà jagannàthe kçùõaü nàthamupà÷ritàþ . tàsàü rudita÷abdena gopànàü kranditena ca . dattvà'bhayantu kçùõo vai ke÷inaü so'bhidudruve . ke÷ã càpyuddhatagrãvaþ prakà÷ada÷anekùaõaþ . hreùamàõo javodagro govindàbhimukho yayau . tamàpatantaü samprekùya ke÷inaü hayadànavam . pratyujjagàma govindastoyadaþ ÷a÷inaü yathà . ke÷inastu tamabhyàse dçùñvà kçùõamavasthitam . manuùyabuddhayo gãpàþ kçùõamåcurhitaiùiõaþ . kçùõa! tàta! na khalveùa sahasà te hayàdhamaþ . upasaryo bhavàn bàlaþ pàpa÷cairùa duràsadaþ . eùa kaüsasya sahajaþ pràõastàta! bahi÷caraþ . uttama÷ca hayendràõàü dànavo'pratimo yudhi . tràsanaþ parasainyànàü turagàõàü mahàbalaþ . abadhyaþ sarvabhåtànàü prathamaþ pàpakarmaõàm . gopànàü tadgacaþ ÷rutvà vadatàü madhusådanaþ . ke÷inà saha yuddhàya mati¤cake'risådanaþ . tataþ savyaü dakùiõa¤ca maõóalàni paribhraman . padbhyàmubhàbhyàü sa haüyaþ krodhenàrujate drumàn . mukhe lamba÷añe càsya skandhe ke÷aghanàvçte . balayo bhråtaraüïgàbhàþ susruvuþ krodhajaü jalam . saphenaü vaktraja¤caiva vavarùa rajasàvçtam . himakàle yathà vyomni nãhàramiva candramàþ . govindamaravindàkùaü hreùitodgàra÷ãkaraiþ . saphenairvaktvanirgãrõaiþ prokùayàmàsa bhàrata! . khuroddhåtàsaktena madhukakùodapàõóunà . rajasà sa hayaþ kçùõaü cakàràruõamårdhajam . plutavalgitapàdastu takùamàõo dharàü khuraiþ . dantàn nirda÷amànastu ke÷ã kçùõamupàdravat . sa saüsaktastu kçùõena ke÷ã turagasattamaþ . pårbàbhyà¤caraõàbhyàü vai kçùõaü vakùasyatàóayat . punaþ puna÷ca sa valã pràhiõotpàr÷vataþ khuràn . kçùõakha dànavo voraü prahàramamitaujasaþ . vaktreõa càsva ghoreõa tãkùõadaüùñràyudhena vai . ada÷adbàhu÷ikharaü kçùõasya ruùito hayaþ . saü lambake÷ara÷añaþ kçùõana saha saïgata . raràja ke÷ã meghena saüyuktaþ khaü ivà÷umàn ura÷càsyorasà hantumiyeùa balavàn hayaþ . vegena vàsudevasya krodhàddviguõavikramaþ . tasyotsiktasya balavàn kçùõo'pyamitavikrabhaþ . bàhumàbhoginaü kçtvà mukhe kruddhaþ samàdadhat . sa taü bàhuma÷akto vai khàdituü bhettumeva và . da÷anairmålanirmuktaiþ saphenaü rudhiraü vaman . vipàñitàbhyàmoùñhàbhyàü kañàbhyàü vidalãkçtaþ . akùiõã vikçte cakre visçte muktabandhane . nirastahanuràviùñaþ ÷oõitàktavilocanaþ . utkarõo naùñacetàstu sa ke÷ã bahvaceùñata . utpatannasakçt pàdaiþ ÷akçnmåtraü samutsçjan . svinnàrdraromà ÷ràntastu niryatnacaraõo'bhavat . ke÷i÷akthivilagnastu kçùõabàhura÷obhata . vyàbhugna iva gharmànte candràrdhakiraõairghanaþ . ke÷ã ca kçùõasaüsaktaþ ÷ràntagàtro vyarocata . prabhàtàvanata÷candraþ ÷rànto merumivà÷ritaþ . tasya kçùõabhujoddhåtàþ ke÷ino da÷anà mukhàt . petuþ ÷aradi nistoyàþ sitàbhràvayavà iva . sa tu ke÷ã bhç÷aü ÷ràntaþ kçùõenàkliùñakarmaõà . svabhujaü svàyataü kçtvà pàñito balavattadà . sa pàñito bhujenàjau kçùõena vikçtànanaþ . ke÷ã nadanmahànàdaü dànavo vyathitastadà . vighårõamànaþ sraþstàïgo bhukhàdrudhiramudvaman . bhç÷aü vyaïgãkçtavapurnikçttàrdha ivàcalaþ . vyàditàsyo mahàraudraþ so'suraþ kçùõabàhunà . nipapàta yathà kçtto nàgo dvividalãkçtaþ . bàhunà kçttadehasya ke÷ino råpamàbabhau . pa÷oriva mahàghoraü nihatasya pinàkinà . dvipàdapucchakçùñàrdhe ÷ravaõaikàkùinàsike . ke÷inaste dvighà bhåte dve tvardhe rejatuþ kùitau . kejidantakùata÷càpi kçùõasya ÷u÷ubhe bhujaþ . kçttastàla ivàraõye gajendrada÷anàïkitaþ . taü hatvà ke÷inaü yuddhe kalpayitvà ca bhàga÷aþ . kçùõaþ padmapalà÷àkùo hasaüstatraiva tasthivàn . taü hataü ke÷inaü dçùñvà gopà gopastriyastathà . babhåvurmruditàþ sarve hatavighnà hataklamàþ dàmodarantu ÷rãmantaü yathàsthànaü yathàvayaþ . abhyanandan priyairvàkyaiþpåjayantaþ punaþ punaþ>% %<vai÷ampàyana uvàca athàhàntarhito vipro nàradaþ khagamo muniþ . prãto'smi viùõo! deveti kçùõa! kçùõeto càvravãt . yadidaü duùkaraü karma kçtaü ke÷ijighàüsayà . tvayyeva kevalaü yuktaü tridive tryambake'pi và . ahaü tvatena govinda! karmaõà paritoùitaþ . hayàdasmànmahendro'pi vibheti balasådanaþ . kurvàùõasya vapurghoraü ke÷ino duùñacetasaþ . yattvayà pàñitaü deha bhujanàyataparvaõà . eùo'sya mçtyurantàya vihito vi÷vayoninà . yasmàttvayà hataþ ke÷ã tasmànmacchàsanaü ÷çõu . ke÷avo nàma tasmàt tvaü khyàtiü loke gamiùyasi>% . ke÷ihan ityàdayo'pyatra . %<trilokàtmà triloke÷aþ ke÷avaþ ke÷ihà hariþ>% viùõusaø . prakà÷anàt ke÷àþ ra÷mayastataþ astyarthe ini . 5 parame÷vare 6 såryàditraye ca . %<ke ÷ã ke÷à ra÷mayastadvàn bhavati kà÷anàdvà prakà÷anàdveti>% 12 . 36 . niruø nirucya %<ke÷yagniü ke÷ã viùaü ke÷ã bibharti rodasã . ke÷ã vi÷vaü svarda÷e ke÷ãdaü jyotirucyate>% çø 10 . 136 . 1 çcasudàhçtya vyàkçtaü yathà %<ke÷ã agni¤ca viùa¤ca viùamityudakanàma viùõàteþ vipårbasya snàteþ ÷uóyarthasya vipårbasya và sacateþ . dyàvà pçthivyau dhàrayati ke÷ãdaü sarvamidamabhirohati ke÷ãdaü jyotirucyate ityàdityamàha athàpyete itare jyotiùã ke÷inã ucyete dhåmenàgniþ rajasà ca madhyamaþ>% ityuktvà ca teùàmeùà sàradhàõàbhavatãtyuktvà ca . %<trayaþ ke÷ina çtudhà vicakùate saüvatsare vapata ekaeùàm . vi÷vameko abhicaùñe ÷acãbhirvràjirekasya dadç÷e na råpam>% éø 1 . 164 . 44 . çgudàhçtà . vyàkhyàtàcaiùà bhàùye
     %<ke÷asthàrnàyaprakçùñara÷miyuktàstrayo'gnyàdityavàyavaþ te ca çtudhà kàle kàle vicakùate vividhalakùàõàü bhåmiü pa÷yanti teùàü pçthak pçthak kàryamàha eùàü madhya eko'gniþ saüvatsare'tãte sati saüvatsaraü vapate dàhena ke÷a sthànãyoùadhivanaspatyàdikacchedanena nàpitakàryaü karoti ekaþ anyaþ àdityo vi÷vaü sarvaü jagat ÷acãbhiþ svakãyaiþ prakà÷avçùñyàdikarmabhirabhicaùñe sarvataþ pa÷yatiü ekasya vàyorvràjirgatirdadç÷e dç÷yate sarvaiþ na råpaü apratyakùatvàt spar÷a÷abdadhçtikampaliïkairgamyata iti hi nyàyavidovadanti>% bhà0

#<ke÷inã># strã ke÷àþ tadàkàrà jañàþ santyasya ini ïãp . 1 jañàmàsyàü ràjaniø 2 corapuùpãvçkùe (corarkàcakã) amaraþ . 3 pra÷astake÷ayuktàthàü striyàü, channaråpanalaü prati damayantãprerite 4 taddåtãbhede %<gaccha ke÷ini . jànãhi>% %<evamuktasya ke÷inyà nalasya kurunandana!>% . %<tataþ sà ke÷inã gatvà damayantyai nyavedayat>% iti ca bhàø vaø 74 aø . ka÷yapapatnãpradhàyàþ 5 kanyàråpe apasarobhede . %<pradhà'såta mahàbhàgà devã devarùitaþ purà>% ityupakrame %<ke÷inã ca subàhu÷ca suratà surajà tathà>% bhàø àø 65 aø . 6 pàrvatãsahacarãbhede %<gaurã vidyà'tha gàndhàrã ke÷inã mitrasàhvayà . sàvitryà saha sarvàstàþ pàrvatyà yànti pçùñhataþ>% bhàø vaø 230 aø 7 ajamãóhançpapatnãbhede . %<ajamãóhovarasteùàü tasmin vaü÷aþ pratiùñhitaþ . ùañ putràn so'pyajanayat tisçùu strãùu . bhàrata! . çkùaü dhåminyatho nãlã duùmantaparameùñhinau . ke÷inyajanayajjahnuü sutau vrajanaråpiõau>% bhàø àø 94 aø . %<ajamãóhasya ke÷inyàü jaj¤e jahnuþ pratàpavàn>% harivaü 32 aø . 8 suhotrançpabhàryàyàm %<mauhotrirabhavajjahnuþ ke÷anyà garbhasambhavaþ>% harivaüø 27 aø . 9 sagarabhàryàbhede %<dve bhàrye sagarasyàstàü tapasà dagdhakilviùe . jyeùñhà vidarbhaduhità ke÷inã nàma vi÷rutà . ke÷inyasåta sagaràdasama¤jasamàtmajam>% harivaüø 160 . 10 ràvaõamàtari kaikasyàm %<tatastau ràkùasau jàtau ke÷inyàü vi÷ravaþsutau . ràvaõaþ kumbhakarõa÷ca sarvalokopatàpanau>% bhàgaø 7 . 1 . 4 . 2 . kaikasyà nàmàntaramidam

#<ke÷ã># strã ke÷a--gauràø ïãù . 1 nãlãvçkùe ràjaniø 2 bhåtake÷ãvçkùe 3 ajalomàvçkùe ratnamà0

#<ke÷occaya># puø 6 taø . ke÷asamåhe hemaca0

#<ke÷ya># triø ke÷àya hitaþ yat . 1 ke÷ahitakàraketatkàrùõyàpàdake 2 padàrthe . %<tilohi pàke madhurobaliùñhaþ>% ityupakrame %<stanyo'tha ke÷yo'nilahà guru÷ca>% %<ke÷yaürasàyanaü medhyaü kà÷maryaü phalamucyate>% %<ke÷aprasàdanã (kàüki) ke÷yà rajojantumalàpahà>% su÷ruø . madhurarasasevanasya ke÷yatvaü tatroktaü tadupakrame %<cakùuùyaþ ke÷yovarõya>% iti su÷ruø 2 kçùõàguruõi naø 3 bhçïgaràje puø ràjaniø tayoþ ke÷ahitatvàt tathàtvam .

#<kesara># naø ke jale sarati sç--ac . ke÷ara÷abdàrthe tatra vivçtiþ

#<kesaravara># naø kesareõa ki¤jakena vçõàti vç--ac . kuïkume . ràjaniø .

#<ke(÷a)saràcala># puø bhåpadmasya kesare sthitaþ ke÷aràkaratayà và sthitaþ . sumeruparvate . tasya ca bhåråpapadmasya karõikàråpeõa madhyasthitatvàt tathàtvaü yathoktaü viùõu puø %<jambudvãpaþ samastànàü dvãpànàü madhyataþ sthitaþ . tasyàpi merurmaitreya! madhye kanakaparvataþ>% ityupa krame %<bhåpadmasyàsya÷ailo'sau karõikàsaümitaþ sthitaþ . tayormadhyagato meruþ karõikàkàrasaüsthitaþ . bhàratàþ ketumàlà÷caþ bhadrà÷vàþ kuravastathà . padmàni lokapadmasya marvyàdà÷caiva vàhyataþ>% iti ca viùõupuø . %<sãtà (nadã) tu brahmasadanàt kesaràcalàdri÷ikharebhyo'dho'dhaþ svavantã>% bhàgaø 5 . 7 . 8 .

@<[Page 2253b]>@
#<kesaràmla># puø ke jalanimittaü sarati amlo ramo'sya . vãjapårakejambãrabhede jañàø . dar÷anenàpi jihvàyà rasaniþsràvakatvàttasya tathàtvam .

#<kesarikà># strã ke jale sarati sàdhukàritayà sç--vun aluksaø ñàp ataittvam . sahadevãlatàyàü ràjaniø .

#<kesarin># puüstrã kesaro'styasya ini . 1 siühe 2 ghãñake ca amaraþ %<dhanurdharaü kesariõaü dadar÷a>% raghuþ . striyàü ïãp . 3 punnàge 4 nàgakesare puø mediø . 5 rakta÷obhà¤jane ràjaniø . 6 hanåmatpitari puø (ke÷arin)÷abde dç÷yam

#<kesarisuta># puø 6 taø . hanåmati tatkathà ke÷arisuta÷abde uktà kesaritanayàdayo'pi tatràrthe puø .

#<kai># ÷abde bhvàø paraø akaø aniñ . kàyati akàsãt . cakau .

#<kaiü÷uka># naø kiü÷ukasyedam %<puùpaphale bahulam>% pàø bahula grahaõàt tasya naluk . kiü÷ukapuùpe %<yoùit stanyaü ÷àta kummaü vighçùñaü kùaudropetaü kaiü÷uka¤càpi puùpam>% su÷ruø lupi tu kiü÷ukamityeva tatràrthe na0

#<kaikaya># puø taø svàrthe'õ bàø na yàderiyàde÷aþ . kekaya÷abdàrthe tacchabde udàø dç÷yam

#<kaikasa># puø kãkasamasthi sàratayà'styasya praj¤àø aõ . 1 ràkùase striyàü ÷àrïgaravàø ïãn kaikasã . sà ca 2 sumàlikanyàbhede %<ràkà puùpotkañà caiva kaikasã ca ÷ucismità kumbhãnasã ca ityetàþ sumàleþ prasavàþ sutàþ>% ràmàø uø 6 saø . sà ca ràvaõàdimàtà tatkathà ràmàø uø 9 saø %<kiü tu màü viddhi brahmarùe! ÷àsanàt pituràgatàm . kaikasã nàma nàmràhaü ÷eùaü tvaü j¤àtumarhasi . sa tu gatvà munirdhyànaü vàkyametaduvàca ha . vij¤àtaü te mayà bhadre! kàraõaü yanmanogatam . sutàbhilàùo mattaste mattamàtaïgagàmini! . dàruõàyàü tu velàyàü yasmàt tvaü màsu pasthità . ÷çõu tasmàt sutàn bhadre! yàdç÷àn janayiùyasi . dàruõàndàruõàkàràndàruõàbhijanapriyàn . prasaviùyasi su÷roõi! ràkùasàn krårakarmaõaþ . sà tu tadvacanaü ÷rutvà praõipatyàbravãdvacaþ . bhagavan nedç÷àn putràüstvatto'haü brahmavàdinaþ . necchàmi suduràcàràn pasàdaü kartumarhasi . kanyayà tvevamuktastu vi÷ravà muni puïgavaþ . uvàca kaikasãü bhåyaþ pårõenduriva rohiõãm . pa÷cimo yastava suto bhaviùyati ÷ubhànane! . mama vaü÷ànu råpaþ sa gharmàtmà ca na saü÷ayaþ . evamuktà tu sàkanyà ràma . kàlena kenacit . janayàmàsa vãbhatsaü rakùoråpaü sudàruõam . da÷agrãvaü mahàdaüùñraü nãlà¤janacayopagam . tàmroùñhaü viü÷atibhujaü mahàsyaü dãptamårdhajam . tasmin jàte tatastasmin sajvàlàkavalàþ ÷ivàþ . kravyàdà÷càpasavyàni maõóalàni pracakramuþ . vavarùa rudhiraü devo meghà÷ca kharaniþsvanàþ . prababhau na ca såryovai maholkà÷càpatan bhuvi . cakampe jagatã caiva vavurvàtàþ sudàruõàþ . akùobhyaþ kùubhita÷caiva samudraþ saritàü patiþ . atha nàmàkarot tasya pitàmahasamaþ pità . da÷agrãvaþ prasåto'yaü da÷agrãpo bhaviùyati . tasya tvanantaraü jàtaþ kumbhakarõomahàbalaþ . pramàõàdyasya vipulaü pramàõaü neha vidyate . tataþ ÷årpaõakhà nàma saüjaj¤e vikçtànananà . vibhãùaõa÷ca dharmàtmà kaikasyàþ pa÷cimaþ sutaþ>% .

#<kaikeya># puø kekayànàü ràjà aõ yàderiyàde÷aþ . 1 kekayade÷ançpe kekaya÷abde udàharaõàdi . tasyàpatyam aõ ïãp . 2 bharatamàtari strã %<kaikeyã÷aïkayevàha palitacchadmanà jarà>% dåùayàmàsa kaikoyã ÷okeùõaiþ pàrthivà÷ruübhiþ %<÷rutvà tathàvidhaü mçtyuü kaikeyãtanayaþ pituþ>% raghuþ

#<kaiñaja># puø kuñaja + pçùoø . kuñhajavçkùe bhàvaprakà÷a iti ÷abdakalpadrumaþ bhàvaprakà÷e tu kuñajaþ kuñaja ityeva pàñhaþ kåñaja÷abde dç÷yaþ

#<kaiñabha># puø asurabhede tatkathà harivaüø 53 aø %<ahamàdau puràõena saükùiptà padmayoninà . mà¤ca kçtvà kçtau pårbaü mçõmayau dvau mahàsurau . karõasrotobhavau dvau hi viùõorasya mahàbalauþ . mahàrõave prasvapataþ kàùñhakuóyasamau sthitau . tau vive÷a svayaü vàyurbrahmaõàsàdhucoditaþ . tau divaü chàdayantau tu vavçdhàte mahàsurau . vàyupràõau tu tau gçhya brahmà parimç÷acchanaiþ . ekaü mçdutaraü mene kañhinaü veda càparam . nàmanã tu tayo÷cakre savituþ kamalodbhavaþ . mçdustvayaü madhurnàma kañhinaþ kaiñabho'bhavat . tau daityau kçtanàmànau ceraturbaladarpitau . sarvamekàrõavaü lokaü yoddhukàmau sunirbhayau . tàvàgatau samàlokya brahmà lokapritàmahaþ . ekàrõavàmbunicaye tatraivàntaradhãyata . sa padme padmanàbhasya nàbhimadhyàt samutthite . rocayàmàsa vasatiü guhyaü brahmà caturmukhaþ . tàtubhau jalagarbhasthau nàràyaõapitàmahau . bahån varùàgaõànapsu ÷ayànau na cakampatuþ . atha dãrghasya kàlasya tàvubhau madhukaiñabhau . àjaj¤atustamudde÷aü yatra brahmà vyavasthitaþ . dçùñvà tàvasurau ghorau mahàkàyau duràsadau . brahmaõà tàóito viùõuþ padmanàlena bai purà . utpapàtà÷u ÷ayanàt padmanàbho mahàdutiþ . tadyuddhamabhavadghoraü tayostasya ca vai tadà . ekàrõave tadà loke trailokye jalatàü gate . tadàbhåttumulaü yuddhaü varùasaïghyàsahasra÷aþ . na ca tàvasurau yuddhe tadà ÷ramatavàpatuþ . atha dãrghasya kàlasya tau daityau yuddhadurmadau . åcatuþ prãtamanasau devaü nàràyaõaü prabhum . prãtau svastava yuddhena ÷làghyastvaü mçtyuràvayoþ . àvàü jahi na yatrorvã salilena pariplutà . hatau ca tava puttratvaü pràpnuyàva surottama! . yo hyàvàü yudhi nirjetà tasyàvàü vihitau sutau! sa tu gçhya mçdhe dorbhyàü daityau samapãóayat . jagmaturnidhana¤càpi tàvubhau madhukaiñàbhau . tau hatau càplutau toye vapurbhyàmekatàïgatau . medo sumucaturdaityau mathyamànau jalormibhiþ . medasà tajjalaü vyàptaü tàbhyàmarntardadhe tataþ . nàràyaõasya bhabhavànasçjat sa punaþ prajàþ . daityayormbhedasà dçnnà medinãti tataþ smçtà . prabhàvàt padmanàbhasya ÷à÷vatã jagato kçtà>% .

#<kaiñabhajit># puø kaiñabhaü jitavàn ji--bhåte kvip . viùõau amaraþ tadvadhakathà ca kaiñabha÷abde uktà %<udamajji kaiñabhajitaþ ÷ayanàt>% kaiñabhadviù ityàdayo'pyatra %<tanau masustatra na kaiñabhadviùaþ>% màvaþ 6 taø . kaiñabhàri tatràrthe amaraþ . kaiñabha÷atru prabhçtayo'pyatra pu0

#<kaiñabhã># strã kaiñabhe kaiñabhanà÷akàle stutyà aõ ïãp . mahàkàlyàm yoganidràyàm . %<yàmastaucchayite harau kamalajohantuü madhukaiñabhau>% mahàkàlãdhyàne tadarthaü tasyàþ stutiruktà . tatstuti÷ca yoganidràü yadà viùõu rjagatyekàrõavãkçte àstãrya ÷eùa÷ayanaü kalpànte bhagavànprabhuritityupakramya devãmàhàtmye dar÷ità .

#<kaiñabhe÷varã># strã kaiñabhaü nihata kçtvà gçhãtà tatpurã yataþ . tena sà gãyate devã puràõe kaiñabhe÷varãtidevãpuø 45 aø uktaniruktiyuktàyàü durgàyàm

#<kaiñarya># puø kiña--tràse gha¤keñaü ràti atitiktatvàt rà + ka svàrthe ùya¤ . 1 bhånimve, amaraþ 2 kañphale, ratnamàø 3 påtikara¤je 4 mañanavçkùe ca ràjani0

#<kaióarya># puø kaiñarya + pçùoø . kaiñarya÷abdàrthe ràjani0

#<kaitava># naø kitavasya bhàvaþ karma và yuvàø aõ . 1 ÷àñhye 2 dyåte 3 vaidåryamaõau ràjaniø . svàrthe aõ . 4 kitave 5 ÷añhe 6 dyåtakàrake 7 dhacåre ca puø %<kaitavenàkùavatyàü và yuddhe và nàmyatàü dhanuþ>% bhàø vaø 78 aø . %<dãvya yat kaitavaü pàõóava! te'va÷iùñam>% bhàø saø 63 aø . %<yadavocastadavaimi kaitavam>% kumà0

#<kaitaveya># puø kitavàyàþ apatyaü óhak . aü÷umannçpasute ulåke kùatriyabhede %<ulåkaþ kaitaveya÷ca vãra÷càü÷umataþ sutaþ>% harivaüø 99 aø . bàø ¤ya . kaitayo'pyatra %<ulåkaþ gaccha kvaitavya! pàõóavàn sahasomakàn>% bhàø u05 9 aø .

#<kaindàsàyana># puüstrãø kindàsasya yuvàpatyam haritàø phak . ninditadàsasya yånyapatye

#<kainnara># triø kinnaraþ tannàmavarùamabhijano'sya takùa÷ilàø a¤ . pitràdikrameõa 1 kinnaravarùavàsini . kinnarasyedam aõ . 2 kiüpuruùasambandhini triø ubhayatra striyàü ïãp .

#<kaimutika># puø kimuta ityarthàt àgataþ ñhak . kimutetyarthataþ pràpte nyàyabhede . yathà vahvàyàsasàdhyakarmasamarthasya alpàyàsasàdhyakarmasàmarthyaü tannyàyasiddhamevanyadapyåhyam .

#<kairaleya># triø keralànàü ràjà bàø óhak . keralade÷ançpe %<uttamojàstathà ÷àlvaþ kairaleya÷ca kau÷ikaþ>% harivaø 99 a0

#<kairava># naø ke jale rauti ru--ac aluk saø keravo haüsastasya priyam aõ . 1 kumude, ÷uklotpale, amaraþ 2 ÷atrau puø kaitave naø mediø . %<jàgratkalaü kairavadhvaüsaü hastayate ca yà sumanasàmullàsinã mànase>% candràloø . %<kasmai nàtha! samarpya kairavakulaü vyomàntamàlambase>% udbhañaþ . tataþ puùkaràø ini ïãp . kairaviõã kumudayuktalatàyàü tatsamåhe ca strã .

#<kairaviõãkhaõóa># puø samåhe kamalàø khaõóa . kumudalatàsamåhe

#<kairaviõãphala># naø 6 taø . (verà) iti khyàte kumudinãvãje

#<kairavin># puø kairavaü prakà÷yata'lyasya iti candre ÷abdamà0

#<kairavã># strã kairavasya priyà aõ ïãp . 1 candrikàyàü mediø . 2 methikàyàü ràjani0

#<kairàñaka># puø kiraü paryantabhåmimañati aña--õvul 6 taø tataþ svàrthe aõ . sthàvaraviùabhede hemaø .

#<kairàta># puø kiràta iva ÷åraþ ivàrthe aõ . 1 balavatpuruùe, kiràtade÷e (paryantade÷e) mavaþ aõ . 2 bhånimbe ÷abdacaø 3 ÷ambaracandane naø ràjaniø 4 bhånimbe puø ràjaniø . kiràtasyedam aõ . 5 kiràtasambandhini triø %<kairàtaü ve÷amàsthàya>% bhàø vaø 392 aø .

#<kairàla># naø kiraü paryantabhåmimalati ala--aõ upaø saø tataþ svàrthe aõ . 1 vióaïge vaidyakam . gauràø ïãù . 2 kairàlã tatràrthe strã ràjaniø .

@<[Page 2255b]>@
#<kailàsa># puø ke jale làso lasanaü dãptirasya aluksaø kelasa sphañikastasyeva ÷ubhraþ aõ, kelãnàü samåhaþ aõ-- kailaü tenàsyate'tra àsa--àdhàre gha¤ và . ÷ivakaverayoþ sthàne parvatabhede . sa ca vçhaø saüø kårmavibhàge uttarasyàmuktaþ %<uttarataþ kailàsohimavàn girirdhanuùmàü÷ca>% . sa ca alakàsamãpasthitaþ %<alakàü samayà caiùa kailàsaþ ÷aïkaràlayaþ>% kà÷ãø 13 aø . tatsvaråpa¤ca harivaø 217 aø varõitaü yathà %<mandara÷cogra÷ikharaþ, sphàñikairmaõibhi÷citaþ . vajragarmairniràlambai svargopama ivàbabhau . saha ÷çïgai÷ca kailàsaþ ÷ilàdhàtuvibhåùitaþ . toraõai÷caiva nivióaiþ prà÷ubhi÷caiva pàdapaiþ . pravàdayadbhirgandharbaiþ kinnarai÷ca pragàyibhiþ . devakanyàïgahàvai÷ca prakãóita ivàbabhau . madhurairvàdyagãtai÷ca nçtyai÷càbhinayodgataiþ . ÷çïgàraiþ suprahàvai÷ca kailàso madanàyata>% . tasya viùõunàbhipadmasya garbhàïvuraråpatvaü harivaüø 202 aø varõita yathà %<tasmin hiraõmaye padme bahuyojanavistçte . sarvatejoguõamaye pàrthivairlakùaõairyute . tacca padmaü puràõaj¤àþ pçthivãruhamuttamam . nàràyaõàt samutpannaü pravadanti maharùayaþ . yà tu padmàsanà devã tàü pçthvãü paricakùate . ye tu garbhàïkuràþ sàràstàn divyàn parvatàn viduþ . himavanta¤ca meru¤ca nãlaü niùadhameva ca . kailàsaü krau¤cavanta¤ca tathà'driü gandhamàdanam . puõyaü tri÷ikharaü caiva kànta mandarameva ca . udaya¤ca giri÷reùñhaü vindhyamasta¤ca parvatam . ete devagaõànà¤ca siddhànà¤ca mahàtmanàm . à÷rayàþ sarvabhåtànàü puõyàþ kàmayujo'drayaþ . eteùàmantaro de÷o jambudvãpa iti smçtaþ>% . kailàsapramàõa¤ca bhàgaø 5, 16, 23, uktaü yathà %<jañharadeyakåñau meruü pårveõa dvàda÷ayojanasahasramudagàyatau dvisahasrapçthutuïgau mavataþ evamapareõa pavanapàripàtrau>% dakùiõena kailàsakaravãrau pràgàyatau . %<÷ubhraü pàõóarameghàbhaü kailàsa¤ca nagottamam>% hariø 226 aø . %<kailàsasya trida÷avanitàdarpaõasyàtithiþ syàþ>% medha0

#<kailàsanàtha># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 kuvere ca %<kailàsanàthaü tarasà jigãùuþ>% raghuþ . kailàsapatyàdayo'pyatra .

#<kailàsayàtrà># strã kailàsayàtràmadhikçtya kçtograntho aõ àkhyàyikàyàü tasya luk . harivaü÷ànargate %<kimarthaü magavàn viùõurdevadevo janàrdanaþ . gataþ kailàsa÷ikharamàlayaü ÷aïkarasya ca>% 264 saø adhyàyàvadhike 281 adhyàyaparyante granthe . upasaühàre anukramaõikàdhyàye %<kailàsayàtrà kçùõasya pauõórakasya badhastathà>% ityuktaü tena gauóapustake kailàsayàtràgranthàbhàvaþ pràmàdika eva

#<kailàsàkas># puø kailàsaokoyasya . 1 ÷ive 2 kuvere ca hemaca0

#<kaivarta># puü strã ke jale vartate vçta--ac aluksaø tataþ svàrthe aõ . %<niùàdo màrgavaü såte dà÷aü naukarmajãvinam . kaivartamiti yaü pràhuràryàvartanivàsinaþ>% manaktàyaü(jele)dhãvarajàtau . %<bràhmaõena ÷ådràyàü jàto niùàdaþ pràguktaþ prakçtàyàmàyogavyàü màrgavaü dà÷àparanàmànaü nauvyavahàrajãvinaü janayati . àryàvartade÷avàsinaþ taü kaivarta÷abdena kãrtayanti>% kullå0

#<kaivartamusta># naø ke jale vartate vçta--ac aluksaø svàrthe aõ karmaø . mustakamede (kesuriyà) ÷abdaraø svàrthe ka . tatràrthe bharataþ

#<kaivartikà># strã kaivartãva ivàrthe kan hrasyaþ . màlavade÷a prasiddhe latàbhede vastraraïgàyàm ràjani0

#<kaivartimustaka># naø . kaivartyàþ kaivartapatnyàþ priyaü mustakaü saüj¤àyàü %<ïyàpoþ>% pàø và hrasvaþ . kaivartamustake hrasvàbhàve kaivartãmustakamapyatra (kesuruyà) khyàte mustakabhede bharataþ

#<kaivartã># strã ke jale vartate vçta--ac alukasaø ke vartàjalasthàsava svàrthe aõ ïãp . (kesuriyà) 1 mustakabhede vaidyakam puüyoge ïãp . 2 kaivartapatnyà¤ca

#<kaivala># naø ke valate vala--ac aluksaø svàrthe aõ . vióaïge ratnamà0

#<kaivalya># naø kevalasya bhàvaþ ùya¤ . 1 àtyantikadukhavigamaråpe muktibhede tatsvaråpasattvàdikàraõàni ca sàø kàø tattvakaumudyordar÷itàni yathà puruùo'sti bhoktç bhàvàt kaivalyàrthaü pravçte÷ca %<ita÷càsti puruùa ityàha kaivalyàrthaü pravçtte÷ca ÷àstrakàràõàü maharùãõà¤ca divyalocanànàü kaivalya¤càtyalikaduþkhatrayapra÷amalakùaõaü na buddhyàdãnàü sambhavati te hi duþkhàdyàtmakàþ kathaü svabhàbàdviyojayituü ÷akyante tadatiriktasya tvatadàtmana àtmanastato viyogaþ ÷akyasampàdaþ tasmàtkaivalyàrthaü pravçtteràgamànàü maharùãõà¤càsti buddhyàdyatirikta àtmeti siddham>% tattvakaumudã %<kaivalyaü màdhyasthyaü dralvatvamakartçbhàva÷ca>% sàø kàø %<àtyantikaduþkhatrayàbhàvaþ kaivalyaü tacca svabhàvàdeva atraiguõñàt sukhaduþkhamoharahitatvàt siddham>% kauø %<puruùasya dar÷anàürthaü kaivalyàrthaü tathà pradhànasya>% kàø %<ùuraùasyàpekùàü dar÷ayati puruùasya kaivalyàrtham . tathà hi pradhànena samminnaþ puruùastadgataü duþkhatrayaü svàtmanyabhimanyamànaþ kaivalyaü pràrthayate tacca satvapuruùànyatàkhyàtinibandhanam . na ca satvapuruùànyatàkhyàtiþ pradhànamantareõeti kaivalyàrthaü puruùaþ pradhànamapekùate . anàditvàcca saüyogagaparamparàyàþ bhogàya saüyukto'pi kaivalyàya punaþ saüyujyate iti yuktam>% taø kauø vivçta¤caitadasmàbhiþ %<vyavahitamapi puruùasyeti padaü kaivalyà rthamityatrànvetoyàkhyàtuü puruùasyàpekùàmutthàpayati puruùasyàpekùamiti prakçseriti ÷eùaþ . kaivalyaü kevalãbhàvaþ sa ca atubhåyamànasya buddhidharmasya duþsvatrayasya vinà÷aeva, tadarthaü tadudde÷ena puruùasya prakçtyapekùà . tathà hi iùñaviùavecchayà iùñasàdhanàya pravartamàno dçùñaþ . puruùa÷ca àtmanyanubhåyamànaü duþkhatrayaü jihàsustatparihàrasàdhanamarthayate duþkhatrayàbhighàta÷ca prakçtipuruùavivekàdhãna iti prakçtiü vinà kathaïkàraü puruùastadbhedamàtmani pratãyàditi duþkhatrayàbhidhàtàthemapekùaõãyaj¤ànasàdhanatvena puruùasya prakçtyapekùà>% . %<samyagj¤ànàdhigamàddharma, dãnàmakàraõapràptau . tiùñhati saüskàrava÷àccakramramivaddhçta÷arãraþ>% sàø kàø tattvasàkùàtkàrodayàdevànàdirapyaniyatavipàkakàlo'pi karmà÷ayapracayodagdhavãjabhàvatayà na jàtyàdyupagogalakùaõàya phalàya kalpate . kle÷asalilàvasiktàyàü hi buddhibhåmau karmavãjànyaïguraü prasuvata tattvaj¤ànanidàvanipãtasakalakle÷asalilàyàmåùaràyàü kutaþ karmavãjànàmaïguraprasavaþ . tadidamuktaü dharmàdãnàmakàraõapràptàviti akàraõatvyàptàvityarthaþ . utpanna tattvaj¤àne'pi ca saüskàrava÷àttiùñhati yathoparate'pi kulàlavyàpàre cakraü vegàkhyasaüskàrava÷àdbhramattiùñhati kàlapa rapàkava÷àttåparate saüskàre niùkriyaü bhavati . ÷arãrasthitau ca pràrabdhaparipàkau dharmàdharmau saüskàrau . tathàcànu÷råyate %<bhegena tvitare kùapayitvàtha sampadyate>% iti %<tàvadevàsya ciraü yàvanna vimokùye'tha sampatsye>% iti . prakùãyamàõàvidyàvi÷eùa÷ca saüskàrastadva÷àttatsàmarthyàddhçta÷arãrastiùñhati taø kauø vivçtametadammàbhiþ%<itare utpannavivekaj¤ànàþ bhogena pràrabdhakarmàõãti ÷eùaþ kùapayitvà nà÷ayitvà samàpyeti yàvat atha--pràrabdhakarmakùayànantaraü sampadyate bandha÷ånyatayà kaivalyabhàjanatàråpeõa sampadyate . asya--utpannabivekaj¤ànasya tàvadeva ciraü kaivalyapràptau vilambaþ, yàvat vimokùye pràrabdhakarmabhiriti ÷eùaþ vimokùye tatomuktiü pràpasyatãtyarthaþ . atha pràrabdhakarmamocanànantaraü sampatsye kaivalyaråpeõa sampanno bhaviùyatãtyarthaþ>% . %<pràpte ÷arãrabhede caritàrthatvàt pradhànavinivçtteþ . ekàntikamàtyantikamubhayaü kaivalyamàpnoti>% sàø kàø . %<anàrabdhavipàkànàü tàvatkarmà÷ayànàü tattvaj¤ànàgninà vãjabhàvodagdhaþ pràrabdhavipàkànàü tåpabhogena kùaye sati pràpte ÷arãrabhede vinà÷e caritàrthatvàtkçtaprayojanatvàtpradhànasya taü puruùaü prati nivçttàvaikàntikamava÷yambhàvi àtyantikamapinà÷ãtyubhayaü kaivalyaü duþkhatrayavigamaü pràproti puruùaþ>% taø kauø vivçta¤caitadasmàbhiþ %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rjuna!>% iti %<mà bhuktaü kùãvate karma kalpakoñi÷atairapãti>% ÷àstrayoþ pràrabdhàpràrabdhakarmaviùayakatvena kùayàkùayau vyavasthàpitàvityà÷ayenàha tattvaj¤ànàgninetyàdi . pàta¤jale kaivalyapàde kaivalyakàraõamuktvà tatsvaråpamuktaü yathà %<vi÷eùadar÷inaàtmabhàvabhàvanànivçttiþ>% såø . %<yathà pràvçùi tçõàïkurasyodbhedena tadvãjasattànumãyate tathà mokùamàrga ÷ravaõena yasya romaharùà÷rupàtau dç÷yete tatràpyasti vi÷eùadar÷anavãjamapavargabhàgãyaü karmàbhinirvattitamityanubhãyate tasyàtmabhàvabhàvana svàbhàvikã pravartatate yasyà bhàvàdidamuktaü svabhàvaü muktvà doùàdyeùàü pårbapakùe rucirbhavatyaruci÷ca nirõave bhavati tatràtmabhàvabhàvanà ko'hamàsaü, kathamahamàsaü kiü svididaüme, kathaü khidahaü, ke bhaviùyàma, iti>% sà tu vi÷eùadar÷ino nivartate kutaþ cittasyevaiùa vicitraþ pariõàmaþ puruùastvasatyàmavidyàyàü ÷uddha÷cittadharmairaparàmçùña iti tato'syàtmabhàvabhàvanà ku÷alasya nivartate iti bhàùyam . %<tadà vivekanimnaü kaivalyapràgbhàra¤cittam>% såø . %<tadànãü yadasya cittaü viùayapràgabhàramaj¤ànanimnamàsãttadasyànyathà bhavati kavalyapràgabhàraü vivekajaj¤ànanimnamiti>% bhàùyam . %<prasaükhyàne'pyakusãdasya sarvathà vivekakhyàterdharmaneghaþ samàdhiþ>% såø . %<yadàyaü bràhmaõaþ prasaükhyàne'pyakusãdastato'pi na kiücit pràrthayate tatràpi viraktasya sarvathà vivekakhyàtireva bhavatãti saüskàravãjakùayànnàsya pratyayàntaràõyutpadyante tadàsya dharmameghonàma samàdhirbhavati>% bhàø . %<tataþ kle÷akarmanivçttiþ>% såø . %<tallàbhàdavidyàdayaþ kle÷àþ samålakàùa kaùità bhavanti ku÷alàku÷alà÷ca karmà÷ayàþ samålavàtaü hatàbhavanti kle÷akarmanivçttau jãvanneva vidvàn bimukto bhavati kasmàt? yasmàdviparyayo bhavasya kàraõaü na hi kùoõaviparyayaþ ka÷citkenacit kvacijjàto dç÷yate>% bhàø . %<tadà sarvàvaraõamalàpetasya j¤ànasyànantyaü j¤eyamalpam>% såø sarvaiþ kle÷akarmàvaraõairvimuktasya j¤ànasyànantya bhavati tamasàbhibhåtamàvçtaj¤ànasatvaü kvacideva rajasà pravartitamuddvàñitaü grahaõasamarthaü bhavati tatra yadà sarvairàvaraõamalairapagatamalambhavati tadà bhavatyasyànantyaü j¤ànasyà nantyà¤j¤eyamalpaü sampadyate yathàkà÷e khadyotaþ, yatredamuktam %<andhomaõimaghyavidhyattamanaïguliràvayat . agrãvastaü pratyamu¤cattamajihvobhyapåjayaditi>% bhàø . %<tataþ kçtàrthànàü pariõàmakramasamàptirguõànàm>% såø . %<tasya dharmamevasyodayàtkçtàrthànàü guõànàü pariõàmakramaþ parisamàpyate na hi kçtabhogàpavargàþ parisamàptakramàþ kùaõamapyavasthàtumutsahante>% bhàø %<guõàdhikàrakramasamàptau kaivalyamuktantatsvaråpamavadhàryate>% bhàø %<puruùàrtha÷ånyànàü guõànàü pratiprasavaþ kavalyaü svaråpa pratiùñhà và citi÷aktiriti>% såø . kçtabhogàpayargàõàü puruùàrtha÷ånyànàü yaþ pratiprasavaþ kàryakàraõàtmanà guõànàntatkaivalyaü svaråpapratiùñhà punarbuddhisatvànabhisambandhàtpuruùasya citi÷aktireva kevalà tasyàþ sadà tathaivàvasthànaü kaivalyamiti bhàø . %<kaivalyaråpàvadhàraõaparasya såtrasyàvàntarasaïgatimàha guõàdhikàreti puruùàrtha÷ånyànàü guõànàü pratiprasavaþ kelyaü svaråpapratiùñhà và citi÷aktiriti . kutaþ karaõãyatayà puruùàrtha÷ånyànàü yaþ pratiprasavaþ svakàraõe pradhàne layaþ, teùàü kàryakàraõàtmanàü guõànàü vyutthànasamàdhinirodhasaüskàrà manasi lãyante mano'smitàyàm, asmità liïge, liïgamaliïge>% iti yo'yaü guõànàü kàryakàraõàtmakànàü pratisargaþ tat kaivalyaü, yaü ka¤cit puruùaü prati pradhànasya mokùaþ svaråpapratiùñhà puruùasya và mokùa ityàha . svaråpeti . asti hi mahàpralaye'pi svaråpa pratiùñhà citi÷aktirna càsau mokùa ityata àha puna riti sautra iti÷abdaþ ÷àstraparisamàptau vàø vivaraõam kedàntimate avidyàkalpitadehàdiprapa¤canivçttau 2 advitãyabrahmabhàvàpattiråpe kevalatve ca . tacca kaivalyaü dvividhaü jãvanmuktirvidahakaivalya¤ca . tatra jãvanmuktilakùaõam vistareõa jãvanmukta÷abde vakùyate digmàtra matràbhidhãyate tatra vivekacåóàmaõau jãvansuktalakùaõa muktvoktaü yathà %<vij¤àtabrahmatattvasya yathàpårbaü na saüsçtiþ . asti cenna sa vij¤àtabrahmabhàvo bahirmukhaþ . pràcãnavàsanàvegàdasau saüsaratãti cet . na sadekatvavij¤ànàmmandãbhavati vàsanà . atyantakàmukasyàpi vçttiþ kuõñhati mà tari . tathaiva brahmaõi j¤àte pårõànande manãùiõaþ . nididhyàsanahãnasya bàhyapratyayaiùyate . bravãti ÷rutiretasya pràrabdhaphaladar÷anàt . sukhàdyanubhavo yàvattàvat pràrabdhamiùyate . phalodayaþ kriyàpårbo niùkriyo na hi kutracit? . ahaübrahmeti vij¤ànàt kalpakoñi÷atàrjitam . sa¤citaü vilayaü yàti prabodhàt svapnakarmavat . yat kçtaü svapnavelàyàü puõyaü và pàpamulvaõam . suptotthitasya kiü tat syàt? svargàya narakàya và . svamasaïgamudàsãnaü parij¤àya nabho yathà . na ÷liùyati ca yatki¤cit kadàcidbhàvikarmabhiþ . na nabho ghañayogena suràgandhena lipyate . tathàtmopàdhiyogena taddharmairnaiva lipya te . j¤ànodayàt purà''rabdhaü karma j¤ànànna na÷yati . a dattvà svaphalaü lakùyamuddi÷yotsçùñavàõavat . vyàghrabuddhyà vinirmukto vàõaþ pa÷càttu gomatau . na tiùñhati chinattyeva lakùyaü begena nirbharam . pràrabdhaü balavattaraü khalu vidàü bhogena tasya kùayaþ samyagj¤ànahutà÷anena vilayaþ pràksa¤citàgàminàm . brahmàtmaikyamavekùya tanmayatayà ye sarvadà saüsthitàsteùàü tattritayaü nahi kvacidapi brahmaiva te nirguõam . upàdhitàdàtmyavihãnakevalabrahmàtmanaivàtmani tiùñhatomuneþ . pràrabdhasaddhàvakathà na yuktà svapnàrtha sasvaddhakatheva jàgrataþ . na hi prabuddhaþ pratibhàsadehe dehopayoginyapi ca prapa¤ce . karotyahantàü mamatàmidantàü kintu svayaü tiùñhati jàgareõa . tadà'sya mithyàrthamamarthanecchà na saügrahastajjagato'pi dçùñaþ .. tatrànuvçttiryadi cenmçùàrthe na nidrayà mukta itãùyate dhruvam . tadvat pare brahmaõi vartamànaþ sadàtmanà tiùñhati nànyadãkùate . smçtiyaithà svapnavilokitàrthe tathà vidaþ prà÷anamocanàdau . karmaõà nirmitodehaþ pràrabdhaü tasya kalpatàm . nànàderàtmano yuktaü naivàtmà karmanirmitaþ . ajãnityaþ ÷à÷vata÷ca bråte ÷rutiramoghavàk . yadàtmanà tiùñhato'sya kutaþ pràrabdhakalpanà . pràrabdhaü sidhyati tadà sadà dehàtmanà sthitiþ . dehàtmabhàvo vaiveùñaþ pràrabdhaü tyajyatàmataþ . ÷arãrasyàpi pràrabdhakalpanàbhràntireva hi . adhyastasya kutaþ sattvam? asatyasya kutojaniþ? . ajàtasya kutonà÷aþ? pràrabdhamasataþ kutaþ? . j¤ànenàj¤ànakàryasya samålasya layo yadi . tiùñhatyayaü kathaü deha! iti ÷aïkàvato jaóàn . samàdhàtuü bàhyadçùñyà pràrabdhaü vadati ÷rutiþ . na tu dehàdisatyatvavodhanàya vipa÷citàm . paripårõamanàdyantamaprameyamavikriyam . ekamevàdvayaü brahma neha nànàsti ki¤cana . sadghanaü cidghanaü nityamànandaghanamakriyam . ekamevàdvayaü brahma neha nànàsti ki¤cana . pratyagekarasaü pårõamanantaü sarvatomukham . ekamevàdvayamityàdi . aheyamanupàdeyamanàdeyamanà÷rayam . ekamevàdvayamityàdi . nirguõaü niùkalaü såkùmaü nirvikalpaü nira¤janam . ekamevàdvayamityàdi . aniråpyasvaråpaü yanmanovàcàmagocaram . ekamevàdvayamityàdi . satsamçddhaü svataþ siddhaü ÷uddhaü buddhamanãdç÷am . ekamevàdvayamityàdi . nirastaràgà÷ca nirastabhogàþ ÷àntàþ sudàntà yatayo mahàntaþ . vij¤àya tattvaü paramaü tadante pràptàþ paràü nirvçtimàtmayogàt . bhavànapãdaü paratattvamàtmanaþ svaråpamànandaghanaü vicàrya . vidhåya mohaü svamanaþprakalpitaü muktaþ kçtàrtho bhavatu prabuddhaþ . samàdhinà sàdhuvini÷calàtmanà pa÷yàtmatattvaü sphuñabodhacakùuùà . niþsaü÷ayaü samyagavekùita÷cecchrutaþ padàrtho na punarvikalpate . svasyàvidyàbandhasambandhamokùàt satyaj¤ànànandaråpàtmalabdhau . ÷àstraü yuktirdau÷akoktiþ pramàõaü càntaþsiddhàþ svànubhåtiþ pramàõam . bandhomokùa÷ca tçpti÷ca cintàrogyasukhàdayaþ . svenaiva vedyà yajj¤ànaü pareùàmànumànikam . tañasthità bodhayanti guravaþ ÷rutayo yathà . praj¤ayaiva taredvidvànã÷varànugçhãtayà . svànubhåtyà svayaü j¤àtvà svamàtmànamakhaõóitam . saüsiddhaþ sanmukhaü tiùñhet nirvikalpàtmanàtmani . vedàntasiddhàntaniruktireùà brahmaiva jãvaþ sakalaü jagacca . akhaõóaråpasthitireba mokùo brahmàdvitãye ÷rutayaþ pramàõam>% . tadãyaj¤ànàkàro'pi tatra dar÷ito yathà %<akartàhamabhoktàhamavikàro'hamakriyaþ . ÷uddhabodhasvaråpo'haü kevalo'haü sadà÷ivaþ . draùñuþ ÷roturvaktuþ karturbhokturvibhinnaevàham . nityanirantaraniùkriyo niþsãmà'saïgapårõabodhàtmà . nàhamidaü nàhamado'pyubhayoravabhàsakaü paraü ÷uddham . bàhyàbhyantara÷ånyaü pårõaü vrahmàdvitãyamevàham . nirupamamanàditattvaü tvamahamidamadaiti kalpanàdåram . nityànandaikarasaü satyaü brahmàdvitãyamevàham . nàràyaõo'haü narakànto'haü puràntako'haü puruùo'hamã÷aþ . akhaõóabodho'hama÷eùasàkùã nirã÷varo'haü niraha¤ca nirmamaþ . sarveùu bhåteùvahameva saüsthito j¤ànàtmanàntarbahirà÷rayaþ san . bhoktà ca bhogthaü svayameva sarvaü yadyat pçthak dçùñamidantayà purà . mayyakhaõóasukhàmbhodhau bahudhà vi÷vavãcayaþ . utpadyante vilãyante màyàmàrutavibhramàt . sthålàdibhàvà mayi kalpità bhramàdàropitànusphuraõetaloke . kàle yathà kalpakayatsaràyanartvàdayo niùkalanirvikalpe . àropitaü nà÷rayadåùakaü bhavet kadàpi måóhairatidoùadåùitaiþ . nàrdrãkarotyåùarabhåmibhàgaü marãcikàvàrimahàpravàhaþ . àkà÷avat kalpavidårago'hamàdityavadbhàsvaralakùaõo'ham . àhàryavannityavini÷calo'hamambhodhivat pàravivarjito'ham . na me dehena sambandho megheneva vihàyasaþ . ataþ kuto me taddharmà jàgratsvaptasuùuptayaþ . upàviràyàti sa eva gacchati sa eva karmàõa karoti bhuïakte . sa eva jãryan mriyate sadàhaü kulàdrivanni÷cala eva saüsthitaþ . na me pravçttirna ca me nivçttiþ sadaikaråpasya niraü÷akasya . ekàtmako yo nivióo nirantaro vyomeva pårõaþ sa kathaü nu ceùñate? . puõyàni pàpàni nirindriyasya ni÷cetaso nirvikçterniràkçteþ . kutomamàkhaõóasukhànubhåteþ? bråte hmananvàgatamityapi ÷rutiþ . chàyayà spçùñamuùõaü và ÷ãtaü và suùñhu duùñhu và . na spç÷atyeva yat ki¤cit puruùaü tadvilakùaõam . na sàkùiõaü sàkùyadharmàþ saüspç÷anti vilakùaõam . avikàramudàsãnaü gçhadharmàþ pradãpavat . radheryathà karmaõi sàkùibhàvo vahneryathà dàhaniyàmakatvam . rajjoryathàropitavastusaïgastathaiva kåñasthacidàtmanome . kartàpi và kàrayita, pi nàhaü bhoktàpi và bhojayitàpi nàham . draùñhàpi và dar÷ayitàpi nàhaü so'haü, svayaüjyotiranãdçgàtmà . calatyupàdhau prativimbalaulyamaupàdhika . måóhadhiyo namanti . svapimvabhåtaü ravivadviniùkriyaü kartàsmi bhoktàsmi hato'smi hantà . jale vàpi sthale vàpi luñhatveùa jaóàtmakaþ . nàhaü vilipye taddharmairghañadharmairnabho yathà . kartçtvabhoktçtvakhalatvamattatàjaóatvabaddhatvavimuktatàdayaþ . buddhervikalpà na tu santi vastutaþ svasmin pare brahmaõi kevale'dvaye . santu vikàràþ prakçterda÷adhà ÷atadhà sahasradhà vàpi . kiü me saïgibhirebhirna hyambudà varamambaraü spç÷anti . avyaktàdisthålaparyantametadvi÷vaü yatràbhàsamàtraü pratãtam . vyomaprakhyaü såkùmamàdyantahãnaü brahmàdvaitaü yattadevàhamasmi . sarvàdhàraü sarvavastuprakà÷aü sarvàkàraü sarvagaü sarva÷ånyam . nityaü ÷uddhaü ni÷calaü nirvikalpaü brahmàdvaitaü yattadevàhamasmi . yasminnastà÷eùamàyàvi÷eùaü pratyagråpaü pratyayàgamyamànam . satyaj¤ànànandamànandaråpaü brahmàdvaitaü yattadevàhamasmi . niùkriyo'smyavikàro'smi niùkalo'smi niràkçtiþ . nirvikalpo'smi nityo'smi niràlambo'smi nirdvayaþ . sarvàtmako'haü sarvo'haü sarvàtãto'hamadvayaþ . kevalàkhaõóabodho'hamànando'haü nirantaram . svàràjyasàmràjyavibhåtireùà bhavatkçpà÷rãmahimaprasàdàt . pràptà mayà ÷rãgurave mahàtmane namo namaste'stu punarnamo'stu>% . punastallakùaõaü tatraivoktaü yathà %<kùudhàü dehavyathàü tyaktvà bàlaþ krãóati vastuni . tathaiva vidvàn ramate nirmamã nirahaü sukhã . cintà÷ånyamadainyabhaikùyama÷anaü, pànaü saridvàriùu, svàtantryeõa niraïgu÷à sthitiraso nidrà ÷ma÷àne vane . vastraü kùàlana÷oùaõàdirahitaü digvàstu ÷ayyà mahã sa¤càro nigamànta vãthiùu vidàü krãóà pare brahmaõi . vimànamàlamvya ÷arãrametad bhunaktya÷eùàn viùayànupasthitàn . parecchayà bàlavadàtmavettà yovyakaliïgonanu saktabàhyaþ . digambaro vàpi ca sàmbaro và tvagambaro vàpi cidambarasthaþ . unmattavad vàpi ca bàlavad và pi÷àcavad vàpi caratyavanyàm . kàbhànniùõàmaråpã saü÷caratyekacaromuniþ . svàtmanaiva sadà tuùñaþ svaya sarvàtmanà sthitaþ . kvacinmåóho vidvàn kvacidapi mahàràjavibhavaþ kvacidbhràntaþ saumyaþ kvacidajagaràcàrakalitaþ . kkacit pàtrãbhåtaþ kvacidavamataþ kvàpyavidita÷caratyevaü pràj¤aþ satataparamànandasukhitaþ . nirdhano'pi sadà taùño'pyasahàyo mahàbalaþ . nityatçpto'pyabhu¤jàno'pyasamaþ samadar÷àþ . api krarvannakurvàõa÷càbhoktà phalagogyapi . ÷arãrthappa÷arãryeùa paricchinno'pi sarvagaþ . a÷arãraü sadà santamimaü brahmavidaü kvacit . priyàpriye na smç÷atastathaiva ca ÷ubhà÷ubhe . sthålàdisambandhavato'bhimàninaþ sukha¤ca duþkha¤ca ÷ubhà÷ubhe ca vidhvastabandhasya sadàtmanã muneþ kutaþ ÷ubhaü vàpya÷ubhaü phala và . tamasà grastavadbhànàdagrarato'pi ravirjanaiþ . grasta ityucyate bhràntyà hyaj¤àtvà vastulakùaõam . tadvaddehàdibandhenyo vimuktabrahmavittamam . pasyanti dehavanmåóhàþ ÷arãràbhàsadar÷anàt . ahinirõayanãvàyaü mukadehastu tiùñhati . itastata÷càlyamàno yat ke¤cit pràõavàyunà . srotasà noyate dàru yathà nimnonnatasthalam . daivena noyate deho yathàkàlopabhuktiùu . pràrabdhakarmaparikalpitavàsanàbhiþ saüsàrivaccarati bhukiùu mukadehaþ . siddhaþ svayaü vasati sàkùivadatra tåùõãü cakrasya målamiva kalpavikalpa÷ånyaþ . naivendriyàõi vipayeùu niyuïkta eùa naivàpayuïkta upadar÷analakùaõasthaþ . naiva kriyàphalamapoùadavekùate sa sànandasàndrarasavànasuptatta cataþ . lakùyàlakùyaga ta tyaktvà yastiùñhet kevalàtmanaø . ÷ivaeva svayaü sàkùàdaya brahmaviduttamaþ . jãvanneva sadà muktaþ kçtàrtho brahmavittamaþ>% . videhakaivatyamapi tatra dar÷itaü yathà %<upàdhinà÷àd brahmaiva san brahmàveti nirdvayam . ÷ailåùavaü÷asa dbhàvàbhàvayo÷ca yathà pumàn . tathaiva brahmaviccheùñhaþ sadà brahmaiva nàparaþ . yatra kvàpi vi÷orõaü sat parõamiva tarorvapuùaþ patanàt . brahmobhåtasya yateþ pràgeva taccidagnimà dagdham . sadàtmani brahmaõi tiùñhato muneþ pårõàdvayànandamayàtmanà sadà . na de÷akàlàdyucitapratãkùà tvaïmàü saviñpiõóavisarjanàya . dehasya mãkùo mokùona na daõóasya kamaõóaloþ . avidyàhçdayagranthinokùomokùo yatàtataþ . kulyàyàmatha nadyàü và ÷ivakùetre'pi catthare . paõe patati cettena taroþ kiü nu ÷umà÷ubham? . patrasya puùpasya phalasya nà÷abad dehendrayapràõadhiyàü vinà÷aþ . naivatmanaþ svasya sadàtmakatyànandàkçtervçkùavadasti caivaþ . praj¤ànaùanaityàtmalakùaõaü satyasåcakam . avidyopàdhikasyaiva kathayali vinà÷anam . avinà÷ã và are'thamàtmeti ÷rutiràtmanaþ . pravavãtyavinà÷itva vina÷yatsu vikàriùu . kàùàõavçkùatçõadhànyakañàmbaràdyà dagdhà bhavanti hi nçdeva yathà tathaiva . dehendriyàsumanaàdi samakùadç÷yaü j¤ànàgnidagdhamupayàti paràtmabhàvam . vilakùaõaü yathà dhvàntaü lãyate bhànutejasi . tathaiva sakalaü dç÷yaü brahmaõi pravilãyate . ghañenaùñe yathà vyoma vyomaiva bhavati sphuñam . tathaivopàdhivilaye brahmaiva brahmavat svayam . kùãraü kùãre yathà kùiptaü tailaü taile jalaü jale . saüyuktamekatàü yàti tathàtmanyàtmavinmuniþ>% . evaü videhakaivalyaü sanmàtratvamakhaõóitam . brahmamàvaü prapadyaiùa yatirnàvartate punaþ . sadàtmaikatvavij¤ànadàdhàvidyàdivarùmaõaþ . amuùya vrahmabhåtatvàdvrahmaõaþ kuta udbhavaþ? . màyàkëptau bandhamekùo na staþ svàtmani vastutaþ . yathà rajvau niùkriyàyà sarpàbhàsavinirgamau . àvçteþ sadasattvàbhyàü vaktavye bandhamokùaõe . nàvçtirbrahmaõaþ kàcidanyàbhàvàdanàvçtam . yadyastyadvaitahàniþ syàt dvaitaü na sahate ÷rutiþ . bandha÷ca mokùa÷ca mçùaiva måóhà buddherguõaü vastuni kalpayanti . dçgàvçtiü mevakçtàü yathà ravau yato'dvayàsaïgacidekamakùaram . astãti pratyayo ya÷ca ya÷ca nàstãti vastuni . buddhereva guõàvetau na tu nityasya vastunaþ . atastau màyayà klçmau bandhamokùau na càtmani . niùkale niùkriye ÷ànte niravadye nira¤jane . advitãye pare tattve vyomavat kalpanà kutaþ? . na nirodho na cotpattirna bandho na ca sàdhakaþ . na mumukùurna vai mukta ityeùà paramàrthatà . sakalabhigabhacåóàsvàntasiddhàntaguhyaü paramidamatiguhyaü dar÷ita te mayàdya . apagatakalidoùaü kàmanirbhuktabuddhiü tvamanuvada sakçttvaü bhàvayitvà munukùum . kaivalyaü svaråpatvenàstyasya ar÷aø ac . 3 kaivalyasvaråpe triø %<j¤ànavij¤ànayuktànàü nirupàkhyà nira¤janà . kaivalyà yà gatirbrahmasadane sà gatirbhavàm>% bhàø anuø 16 aø . %<kaivalyà mokùàkhyà gatiþ>% nãlakaø . kevala eva svàrthe ùya¤ . 4 advitãye vastuni naø %<dhàtàramajamavyaktaü yamàhuþ paramavyayam . kaivalyaü nirguõaü vi÷vamanàdimajamakùaram>% bhàø aø 63 a0

#<kai÷ika># naø ke÷ànàü samåhaþ ñhak . 1 ke÷asamåhe . 2 nàñakapasiddhe vçttibhede strã ïãp hemacaø sàø daø sarasvatãkaõñhàbharaõe ca kau÷ikãttheva pàñhaþ . vyalaïkàra÷abde 388 pçø tallakùaõamuktam . 3 ÷çïgàre puø jañàø tasya ke÷ave÷apårvakatvena tadadhãnatvàt tathàtvam . 5 nçpabhede puø %<àhçtiþ kai÷ika÷caiva bhãùmaka÷ca naràdhipaþ>% harivaüø 96 a0

#<kai÷ãra># naø ki÷orasya bhàvaþ karmavà pràõabhçdvaye vàcitvàt a¤a . %<kaumàraü pa¤camàvdàntaü paugaõóaü da÷amàvadhi . kai÷oramà pa¤cada÷àt yauvanaü tu tataþ paramiti>% ÷rãdharadar÷ite ekàda÷àvadhipa¤cada÷aparyantavarùapayami %<mantaü vayasi kai÷ore bhçyànugrahakàrakam>% bhàgaø 3128 . 18 svàrthe ka . tatràrthe %<kai÷orakaü mànayan vai saha tàbhirmumoda ha>% harivaüø 77

#<kai÷orikeya># puüstrãø ka÷orã + svàrthe ka tataþ ÷ubhràø apatye óhak . ki÷oryà apatye

#<koka># puüstrã kuka--àdàne ac . 1 cakravàke %<haüsàravaiþ kokaravai÷ca>% bhàø ànuø 26 aø %<virahavidhurakokadvandva÷okaü vibhindan>% udbhañaþ . 2 vçke %<vaneyåthaparibhraùñà mçgã kokai (vçkaiþ) rivàrdità>% ràmàø . 3 bheke ca striyàü ïãp . 4 jyeùñhyàm (ñikañikã) 5 kharjårã vçkùe ca puø mediø 6 viùõau puø trikà0

#<kokaóa># puüstrã kokaü tadravaü làti là--ka lasya óaþ . vile÷ayamçgabhede camaramçge ràjaniø striyàü ïãù .

#<kokadeva># puü strã kokaiva dovyati diva--ac . kapite ràjani0

#<kokanada># naø kokàn cakravàkàn nadati nàdayati antarbhåtaõyarthe nada--ac . 1 raktakanude, 2 raktapadme ca . %<vyàko÷akokanadatàü dadhate nalinyaþ>% màghaþ . %<sarasaþ kokanadabhramàdiva>% naipa0

#<kokatadacchavi># puø kokanadasya chaviriva chavirdã ptaryasya . 1 rakravarõe 2 tadvati triø amaraþ .

#<kokabandhu># puø kokayo÷cakravàkayomerlanakàritvàt bandhuriva . sårye ÷abdacaø .

#<kokaraka># puø baø vaø de÷abhede . %<vakàþ kokarakàþ proùñhàþ samavegava÷àstayà>% bhàø bhãø 9 de÷akathate .

#<kokavàca># puüstrã kokasya vàceva vàcà vàk ravoyasya . vile÷ayamçgabhede ràjani0

#<kokàgra># puø kokasyevàgramasya . samaùñhinakùupabhede ràjani0

#<kokàmukha># naø bhàrataptasite tãryabhede %<kokàmukhamupaspç÷ya brahmacàro yatavrataþ . jàtismaratvamàpnoti dçùñametat puràtanaiþ>% bhàø vaø 84 aø %<kokàmukhe vigàhyàtha>% bhàø ànuø . 25 a0

#<kokàha># puø kokaivàhanti à + hana--óa . ÷vetà÷ve hemaca0

#<kokila># puüstrã kuka--ilac . svanàmakhyàte pakùiõi amaraþ . %<puskokilo yanmadhuraü cukåja>% kumaø striyàm jàtitva'pi--ajàø ñàp . %<kokilàkalaravo vanevane nånamala nigaóo bhaviùyati>% udbhañaþ . %<avakruùñaþ kokiti>% siø kãø %<ra tadåtipadepu kokilàm>% kumàø %<kokilàma¤juvàdinãm>% raghuþ . aïgàre puø trikàø saüj¤àyàü kan . %<hayada÷abhirnajau bhajajalà guru naddañakam . muniguhakàrõavaiþ kçtayati vada kokilakam>% vçø raø ukte 2 chandobhede naø .

#<kokilanayana># puø kokilasya nayanamiva raktaü puùpamasya . atiraktapuùpe (tàlamàkhanà) (kulekhàóà) vçkùabhede ramànàthaþ

#<kokilàkùa># puø kokilasyàkùãva raktaü puùpamasya ùacsamàø . (tàlamàkhanà) vçkùabhede amaraþ

#<kokilàvàsa># puø 6 taø . àmravçkùa ràjani0

#<kokilàsana># naø rudrayàmalokte àsanabhede tallakùaõam yathà %<athànyadàsanaü vakùye yena siddho bhavennaraþ . nirundhyàdvàyusa¤càraü kokilàkhyàsanena ca . årdhaü hastadvayaü kçtvà tadagre pàdayoþ sudhãþ . baddhvàïguùñhadvayaü nàtha . ÷anaiþ sanaiþ prakàrayet . padmàsanaü samàkçtya kurparopari saüsthitaþ>%

#<kokilekùu># puø kokila iva kçùõaþ ikùuþ . (kàjalà)ikùubhede . ràjani0

#<kokileùñà># strãø 6 taø . mahàjambåvçkùe ràjani0

#<kokilotsava># puø kokilànàmutsavo'tra . àmravçkùe ràjani0

#<koïka># puø baø vaø . de÷abhede . %<cakramàõaü koïkaveïkañakàn>% (de÷àn) bhàgaø 5 . 6 . 8

#<koïkaõa># puø baø vaø . de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saüø kårmavibhàge dakùiõasyàmuktaþ %<÷ivikaphaõikàrakoïkaõàmãràþ>% . %<athàpare janapadà dakùiõà maratarùabha! . kaukuññakàstathà colàþ koïkaõà malavànarà>% bhàø bhãø 9 aø . kvacidekatvam %<nàyaü varjyaþ koïkaõe màgadhe ca>% muø ciø %<màlave gauóade÷e ca sindhade÷e ca koïkaõe . vrataü cåóàü vivàha÷ca varjayenmakare gurau>% pãø dhàø . teùàü ràjà aõ . kauïkaõa tadde÷ançpe vahuùu tasya luk . tatràrye svàrthe ka kuntalàü÷ca tathà vaïgàn ÷àlvàn koïgaõakàüstathà (vijitha) harivaüø 14 a0

#<koïkaõàsuta># puø koïkaõade÷odbhavà aõ tasya luk koïkaõà reõukà 6 taø . para÷uràme ÷abdamà0

#<koca># triø kuca--jvalàø kartari õa . 1 saïkocake, . bhàve va¤ . 2 saïkoce %<ekaikasya tvakvocabhadasvapanàïgasàdàþ kuùñhe mahatpårvayute bhavanti>% su÷ruø brahmaveø puø ukte 3 jàtibhede(koüca)tãvarasyaiva sa putraþ màüsacchedisasadbhavaþ . kocajàtiriti iti tatrokteþ . striyà ïãù . 4 tatapradhàne de÷e puø . so'bhijava sya aõ . koca tadve÷avàsini bahuùu tasya aõoluk .

@<[Page 2262a]>@
#<kojànara># puø kojàgarti iti lakùmyàuktiratra kàle pçùoø . à÷vinapaurõapàsyàm . tatkçtyavyavasthàdi tiø taø kalpatarau brahmapuràõam %<à÷vayujyàü paurõamàsyàü bhikumbhovàlukàrõavàt . àyàti senayà sàrdhaü kçtvà yuddhaü sudàruõam . tasmàttatra narairmàrgàþ svagehasya samãpataþ . ÷odhitavyàþ prayatnena bhåùitavyà÷ca maõóanaiþ . puùpàrghyaphalamålànnasarùapaprakaraistathà . ve÷màni bhåùitavyàni nà nàvarõairvi÷eùataþ . susnàtairanuliptai÷ca narairbhàvyaü savàndhavaiþ . divà tatra na bhãktavyaü manuùyai÷ca vivekebhiþ . strãvàlamårkhavçddhai÷ca bhoktavyaü påjitaiþ suraiþ>% . påjitaiþ suraiþ påjitasurairityarthaþ . %<påjyà÷ca saphalaiþ puùpaistathàdvàrordhabhittayaþ . dvàropànte sudãptastu saüpajyohavyavàhanaþ . yavàkùataghatopetaistaõóulai÷ca sutarpitaþ . saüpåjitavyaþ pårõenduþ payasà pàyasena ca . skandaþ sabhàryarudra÷ca tathà nandã÷varomuniþ . gomadbhiþ surabhiþ påjyà chàgavadbhirhutà÷anaþ . urabhravadbhirvaruõogajavadbhirvinàyakaþ . påjyaþ sà÷vai÷ca revanto yathàvibhavavistaraiþ . tataþ påjyonikumbho'pi samàüsaistilataõóulaiþ . sugandhibhirghçtopetaiþ kç÷aràkhyai÷ca bhåribhiþ . bràhmaõàn bhojayitvà tu bhoktavyaü màüsavarjitam . vahnipàr÷vagatairneyà dçùñvà krãóàþ pçthagvidhàþ>% . tata÷ca dvàrordhvabhittihavyavàhapårõendusabhàryarudraskandanandã÷varamunayaþ sarva påjyàþ . dvàrordhvabhitti÷abdo'tra bahuvacanàntaþ . nandã÷varomunirekaþ . gomatà surabhiþ, chàgavatà hutà÷anaþ meùavatà varuõaþ, hastimatà vinàyakaþ, a÷vavatà revantaþ sarvairava nikumbhaþ påjyaþ, mahàrõave miïgapuràõam . %<à÷vine paurõamàsyàntu carejjàgaraõaü ni÷i . kaumudã sà samàkhyàtà kàryà lokavibhåtaye . kaumadyàü påjayellakùmãmindramairàvate sthitam . sugandhirni÷i sadve÷o akùairjàgaraõaü caret>% . tathà %<ni÷ãthe varadà lakùmãþ kojàgartãta bhàùiõã . tasmai vittaü prayacchàmi akùaiþ krãóàü karoti yaþ . nàrikelai÷cipiñakaiþ pitan devàn samarcayet . bandhåü÷ca prãõayettena svayaü tada÷anobhavet>% . atra ni÷ãti ni÷ãtha iti càbhidhànàt ràtrikçtyamidam . tata÷ca %<pradãùavyàpinã gràhyà tithirnaktavrate sadà . pradoùo'stamayàdårdhvaü ghañikàdvayamidhyate>% iti vatsavacanàt yaddine pradoùani÷ãthobhayavyàpinã paurõamàsã taddine kojàgarakçtyam ubhayavmàptyanurodhàt . yadà tu pårbadine ni÷ãthavyàptiþ paradine pradoùavyàptistadà paredyustatkçtyam . pradhànapåjàkàlavyàptyanurodhàt . yadà tu pårbadine ni÷ãthavyàptiþ paradine na pradoùavyàptistadà sutarà pårbedyustatkçtyam %<ahaþsu tithayaþ puõyàþ karmànuùñhànatodivà . naktàdivratayoge tu ràtriyogovi÷iùyate>% iti vacanàt . %<nàrikelodakaü pãtvà akùairjàgaraõaü ni÷i . tasmai vittaü prayacchàmi kojàgarti mahãtale>% kçtyakaumudã . tatràkùakrãóà kàryà . akùakrãóàvi÷eùa÷ca caturaïga÷abde vakùyate . %<yà tu kojàgare yàte>% tiø taø ràjamàrtaõóaþ .

#<koña># puø kuña--ghaj . 1 kauñilye . àdhàre gha¤ . dårge(gaóa) mediø . tataþ caturarthyàm a÷màø ra koñara koñasannikçùñade÷àdau tri0

#<koñaka># puü strã kuña--lvul jàtibhede brahmavaiø jàti÷abde vivçtiþ striyàü ïãù .

#<koñacakra># naø koñasya durgasya ÷ubhà÷ubhaj¤àpanàrthe aùñavidha cakrabhede cakra÷abde vivçtiþ . koñacakramaùñavidhaü caturasràdibhedataþ iti narapatijayacaryà

#<koñara># puünaø koñaü kauñilyaü ràti rà--ka . vçkùaskandhàdisthagahvare . %<calatphaõàdharamiva koñaraü taruþ>% màghaþ . %<mahàhaïkàraviñapaindriyàïkurakoñaraþ>% bhàø à÷vaø 47 aø ra durgasannikçùñade÷àdauü triø vyutpattiþ loña÷abde dç÷yà . koñara durgasannikçùñaü vanam tathàbhåtavçkùàõàü và vanam koñaràø pårbapadadãrghaþ õatva¤ca . koñaràvaõam vanabhede naø .

#<koñaràdi># puø vana÷abde pare pårbasvaradãrghanimitte pàø gaø sçtrokte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ . %<koñara mi÷raka sidhraka puraga ÷àrika>% .

#<koñarã># strã koñaü kauñilyaü rãõàti rã--badhe gatau ca kvip 1 nagnàyàü striyàü 2 durgàyà¤ca amarañãkà .

#<koñavã># strã koñaü kauñilyaü durgaü và vàti và--gatau hiüsane ka gauràø ïãù . 1 durgàyàm dharaõiþ . 2 nagnàyàü striyàü amarañãkà .

#<koñi># strã kuña--i¤ . 1 dhanuùo'grabhàge amaraþ 2 vastumàtrasyàgrabhàge, 3 astràõàü koõe 4 utkarùe 5 ÷atalakùàmatasaükhyàyàü, 6 tatsaükhyeye ca mediø . 7 pçkkàyàm (pióiïga÷àka) amaraþ 8 saü÷ayasyàlambane, vàde nirõayàrthaü kçte 9 pårvapakùe, và ïãp koñãtyapyatra . %<dhanuùkoñyàtudya karõena vãram>% bhàø àø 1 aø . %<tena måminihitaikakoñi tat>% (kàrmukam) raghuþ . %<àvarjitajañàmaulivilambi÷a÷ikoñayaþ>% kumàø %<mårdhniskhalattuhinadãdhitikoñimenam>% màghaþ %<vipratipattivàkyajanyakoñyupasthitiþ>% saü÷ayahetåktau gadàdharaþ . %<iùñàdvàhoryaþ syàttatspardhinyàü di÷ãtarobàhuþ . tryasre caturasre và sà koñiþ kãrtità tajj¤aiþ>% 10 lãlàvatyukte trikoõàdikùetràvayavarekhàbhede strã %<tathàyate tadbhujakoñi vàtaþ>% lãlàø %<trinirmaiþ padaü tàni catvàri cakre kramàt syàdayugyugmasaüj¤à ca teùàm . ayugye pade yàtam eùyantu yugme bhujobàhuhãnaü trimaü koñiruktà>% siø ÷iø ukte rà÷icakrasya 11 vçtãyàü÷e 12 tatrokte chàyàniråpaõàrthe kalpyamànakùetràvayavaresvàbhede yathà %<diksåtrasampàtagatasya ÷aïko÷chàyàgrapårvàparasåtramadhyam . dordoþprabhàvargaviyonamålaü koñirnaràt prànaparà tataþ syàt>% siø ÷iø %<diksaüpàtasthasya ÷aïkorbhàgraü yatra patati tasya parbàparasåtrasya ca yadantaraü sa dorityucyate de÷chàyayorvargàntarapadaü pårbàparà koñiriti>% pramiø 13 candrasya ÷çïgonnatij¤ànàrthaü tatraiva dar÷ite kùetràvayavabhede ca yathà %<yo'dho naro dinakçtaþ sa vidhorudagra÷aïkvanvito mama matà khalu saiva koñiþ>% siø ÷iø %<yo raveradhaþ ÷aïkurasau vidhorårdhva÷aïkunà yutaþ saiva koñirmama matà atropapattiþ . ihàrkendvoryàmyottarabhàvena yadantaraü sa bhujaþ . årdhvàdharabhàvena yadantaraü mà koñiþ . sà caivaü bhavati . udaye'ste và yadi ÷çïgonnatistadà ravi÷aïkorabhàvàccha÷ivaïkureva koñiþ . yadà ni÷i raveradhaþ ÷aïkustadà sa ÷aïku rvadhorudaya÷aïkunà yuto yàvàüstàvat tayoryatrasthayàrårdhàvaramantaraü saiva koñirucità . yato draùñrà puruùeõàtmano'vasthànava÷ena ÷a÷inaþ ÷çïgamu nnatamavalokyam . ataþ svàvasthànasamasåtràdådhveråpiõyà koñyà bhavitavyam . bhujakoñikarõakçtaü tryasraü dçùñeragrata àdar÷avat saümukhaü yathà bhavati tathà kalpyam>% pramiø tatraivokte 14 udayàstasåtrakalpitakùetràvayavabhede yathà %<såtràddivà÷aprutalaü yamaü÷aü yàmyàü gataü hi dyuni÷aü kujordhe . adha÷ca saumyàü ni÷i saumyamasmàt sadyuktiyuktaü nçtala niruktam . saunyàgrakàgrànnçtalaü hi yàmyaü yàmyàgrakàgràt punareva yàmyam . tadantaraikyaü samavçttakheñamadhyàü÷ajãvàü bhuvi bàhumàhuþ . dçgjyàü ÷rutiü càtha tayostu koñiü pårvàparàü vargaviyogamålam>% siø ÷iø %<kùitijasyàhoràtravçttasaüpàtayorbaddhaü såtramudayàstasåtram . grahasthànàllambaþ ÷aïkuþ! tasya talamudayàstasåtràddakùiõato bhavati . yataþ kùitijàdupari dakùiõato'horàtravçttaü gatam . adhaståttarato gatam . ato ni÷yuttaraü nçtalam . atha bhuja ucyate . uttaragole'grãttarà nçtala yàmyamatastenonàgrà bàhubhevati . bàhurnàma ÷aïkupràcyaparasåtrayorantaram . yadà'grà ÷aïkutalàdånà tadà tayontaraü dakùiõaü ÷aïkutalaü bàhuþ syàt . evaü samavçttaprave÷àdupari dakùiõagole tvagrà yàmyà ÷aïkutalaü ca yàmyaü tayoryoge kçte bàhuþ syàt . ravisamasaõóalayorantaràü÷ànàü jyà bàhuþ . tatra yà dçgjyà sç karõaþ . tayorvargàntarapadaü pårvàparà koñiþ>% pramiø %<÷ataü ÷atasahakhàõàü keñimàhurmanãùiõaþ>% ràmàø . tatra saükhyàyàm %<yonikoñisahasreùu sçtiü càsyàhuràtmanaþ>% manuþ . %<koñikoñiguõitaü divi dàyi>% naiùaø . saükhyànvite %<koñã÷catasroda÷a càhareti>% raghuþ . tato vàre kçtvasuc . koñikçtvas koñivàràrthe avyaø . kàrakàrthavçttestataþ vãpsàyàü ÷am . koñi÷as vãpsànvitakàrakaråpe tadarthe avyaø koñi÷odadàti .

#<koñika># puø koñyà bahudhà kàyati prakà÷ate kai--ka . indragopakãñe jañàdharaþ

#<koñikàsya># puø koñikasyevàsyamasya . ÷ividhaü÷ye surathaputre nçpabhede %<ahantu ràj¤aþ surathasya putraþ yaü koñikàsyeti vidurmanuùyàþ>% bhàø vaø 264 aø . draupadãü prati taduktiþ

#<koñijit># puø koñiü kavikoñiü, paõe keñimitaü dravyaü và jitavàn ji--bhåte kvip . raghuvaü÷àdikàvyakàre kàlidàme trikàø .

#<koñijyà># strã såø tiø ukte ahaspañatàsàdhanàïge càpàvayavabhede tadànayanaü yathà %<gatàdbhujajyà viùame gamyàt koñiþ pade bhavet . yugme tu gamyàdvàhujyà koñijyà tu matàdbhavet>% såø siø . %<viùame pade gatàdgrahasya padàdito yadgataü rà÷itribhàgàtmakaüpràg j¤àtaü tasmàdityarthaþ bhu¤ajyà syàt . gamyàdgatonaü tribhaü grahàt padàntàvadhikametyam . tasmàt koñiþ keñijyà syàt . yugme same tukàràt pade evyàdbhujajyà, gatàt koñijyà syàt tukàro vi÷eùadyotakaþ . ekasmàdevoktarãtyà dvayaü sàdhitamityarthaþ . atropapattiþ viùamapade grahoccordhvàdhararekhàntarànusàreõa phalamutpadyate tato vçttàttastadataramardhajyà bhåjaråpà tadardhacàpa tadantaràü÷à vçttabhàgasthà gatàþ . årdhvàdhararekhàmatsyasampannatiryagrekhàgrahayorantarasåtramardhajyàpadàntaþ koñijyà bhujotkramajyonavyàsàrdharekhàråpakoñitulyatvàt . tadaddhacàpaü bhujàü÷onaü tribhamitri gamyàt koñhijyà . samapade grahordhvàdhararekhàntara tiryagardhajyà bhujajyeti tadardhaü càpaü yadyeùyaü tiryagrekhàgrahàntaraü tiryagardhajyàkoñitulyatvàt koñistaccàpaü padagatamityupapannaü gatàdityàdi>% raïganàthaþ

#<koñitãrya># naø koñiþ tãrthànyatra . 1 avantike÷amahàkàlasannidhiraye tãrthabhede . %<mahàkàlaü tatogacchet niyato nitayà÷anaþ . koñitãrthamupaspç÷ya hayamedhaphalaü labhet>% bhàø vaø 82 aø . 2 pa¤canadàtargate tãrthabhede ca . %<tataþ pa¤catadaü gatvà niyatoniyatà÷anaþ . koñitãrthamupaspç÷ya hayamedhaphalaü labhet>% bhàø 83 a0

#<koñipàtra># naø koñiragraü pàtre jalà÷aye'sya . kenipàtake hemacaø tadagrasya jale pàtanena naucàlanàttasya tathàvam . ÷abdakalpadrume puükhvoktiþ pràmàdikã %<kenipàtaþ koñipàtramaritra¤coóupaþ plava>% iti hemacandre klãvatvanirde÷àt .

#<koñiphala># naø 6 taø . trikoõàdikùetràvayavasya koñeþ phale . siø ÷iø tadàyanaprakàrodar÷atoyathà . %<svenàhate paridhinà bhujakoñijãve bhàü÷ai 360 rhçte ca bhujakoñiphalàhvaye staþ>% måø . %<atropapattiþ . yàvat kendrapratimaõóale tàvadeva nãcoccavçtte syàt . ataþ pratimaõóaladoþkoñijye anupàtena nãcoccavçtte pariõàmyete yadibhàü÷avçtte 360 ete doþ koñijye tadà paridhyaü÷avçtte kimiti . athavà trijyàvyàsàrdhe ete doþkoñijye tadàntyaphalajyàvyàsàrdhe kimiti . phalaü tuülyameva>% pramiø . ukta¤ca såø siø raïganàthàmyàü yathà %<tadguõe bhujakoñijyebhagaõàü÷avibhàjite . tadbhujajyàphaladhanurmàndaü liptàdikaü phalam>% måø %<bhujakoñijye manda÷ãghrànyatarasambandhena kendrabhujakoñijye tadguõe svãyasphuñaparidhinà guõite magaõàü÷aiþ ùaùñyatika÷atatrayeõa bhakte bhujaphatakoñiphale bhavataþ . mandakendrabhujajyotpannaphalasya dhanuþphalàdikaü màndaü phalaü bhavadi . atropapattiþ . kakùàsthoccasthànasthitadevatayà svahastasthitasåtrapotaü grahavivvaü svàbhimukhàkarpaõena kakùàsthamadhyagrahasthànàt paramaphalajyàntaritasthàne àkarùaõasåtramàrgaråpatiryakkarõamàrgeõàkçyate . tena madhyagrahasthànãyakakùàprade÷àdantyaphalajyàvyàsàrdhenotpannavçtte bhagaõàü÷àïkite bhåmadhyagrahaspçgresvàsaktatadvç ttaprade÷aråpoccasthànàt kendràntareõa kakùàviparãtamàrge tadvçttaparidhau graho bhavati . tasminnãcoccavçtte årdhvarekhàgrahayostiryagantarasåtramardhajyàkàraü paramaphalajyànuruddhaü bhujaphalam . tasminneva vçtte vyàsamitatiryagnekhàgrahayorantaramårdhvàdharamardhajyàkàraü paramaphalajyànuruddhaü koñiphalam . ete tatra kakùàsthabhujajyàkoñijyàvadbhujakoñisçpe iti . kakùàsthabhagaõà÷apramàõenaite bhujajyàkãñijyàråpe bhujakoñã tadà kakùàsthabhàgapramàõànuraddhapràguktanãcoccaparidhibhàgaiþ keityanupàtena phalavçttasthatvàdbhujaphalakoñiphale>% raïganàthaþ

#<koñira># puø kàñiü ràti rà--ka . 1 indre, 2 nakule, 3 indragopakãñe ca medi0

#<koñi(ñã)varùà># strãø koñibhiragrervarùati madhu vçùa--aõ . (pióiïga) 1 ÷àkabhede . amaraþ dãrghamadhyastadarthe ÷abdacaø 2 vàõàmurapure naø ÷abdara0

#<koñi(ñã)÷a># puø koñyà agreõa ÷yati ÷o--ka . 1 loùñabhedane'stra (mai)(nugara)iti và khyàte padàrthe ratnakoø hrasvamadhyaþ vàsukivaü÷ye 2 nàgabhede puø %<koñi÷omànasaþ purõaþ ÷alaþ pàlohalãmakaþ>% bhàø àø 57 aø kàsukivaü÷yoktau

#<koñã># strãø kuña--in ïãp . (pióiïga) 1 ÷àkabhede ÷abdaratnàø 2 koñi÷abdàrthe ca %<pratodai÷càpi koñãbhirhuïkàraiþ sàdhuvàhitaþ>% bhàø droø 89 a0

#<koñãra># puø koñimãrayati ãra--aõ . 1 kirãñe, hemacaø 2 jañàyàü trikàø %<koñãrabandhanadhanurguõayogapaññeti>% naiùa0

#<koñña># puø kuñña--gha¤ niø guõaþ . durge (gaóa) amaraþ 2 purabhede (koñakàïgaóà) 3 ràjadhànãbhede ca naø hemaca0

#<koññavã># strãø koññaü vàti và--ka gauràø ïãù . 1 nagnàyàü muktake÷yàü striyàm 2 durgàyà¤ca jañàø 3 vàõàsuramàtari ca tatra durgàyàm haribaüø 185 aø %<kumàrarakùaõàrthàya vimratã sutanuü tadà . dimvàsà devavacanàt pràtiùñadatha koññavã . lambà nàbha mahàbhàgà bhàgo devyàstathàùñamaþ . citrà kanaka÷aktistu sà ca lagnà sthitàntare . athàntarà kumàrasya devãü dçùñà mahàbhujaþ . paràómukhastato vàkyamuvàca madhusådanaþ . bhagavànuvàca apamacchàvagaccha tvaü dhik tàmiti ca so'bravãt . kimevaü kuruùe vighnaü ni÷citasya badhamprati . vai÷ampàyana uvàca . ÷rutvaiva vacanaü tasya koñçvã tu tadàvibhauþ . naiba vàsaþ samàdhatte kumàra rirakùaõàt>% . 185 aø vàõamàtari bhàgaø 10 . 6 . 39 %<tanmàtà koññavã nàma nagnà mukta÷iroruhà . puro'vatasthe kçùõasya putrapràõavirakùayà>% ubhayatra nagnatvamukrake÷atvavi÷eùaõaü tatkàle tathàbhåtatvaj¤àpanàya atastayostadà lagnatvamuktake÷ayuktatvàttathàtvatvam

#<koññavãpura># naø 6 taø vàõàsurapure tanmàtustatra pradhànatvàt tayaiva vàõàsurasya rakùaõàt tatpurasya tannàmatvam .

#<koññàra># puø kuñña--àrak pçùoø . 1 kåpe 2 nàgare 3 puùkariõyàþ pàñake ca . (pàóa) medi0

#<koñha># puø kuñhi--ac niø nalopaþ . maõóalàkàre kuùñharoge . tallakùaõamuktaü nidàne %<asamyàvamano dãrõapitta÷leùmànna nigrahaiþ maõóalàni>% sanaõóåni ràgavati bahåni ca . utkoñhaþ sànuvandha÷ca koñhaityabhidhãyate iti màdhavakaraþ . rakùitena cànyathokvam %<varañãdaùñanikà÷aþ kaõóåmàn lohito'srakaphapitàt . kùaõikotpàdavinà÷aþ koñhaiti nigathyate tajj¤aiþ>% %<uddharùaõantu vij¤eyaü kaõóåkoñhànilàpaham>% %<kaõóåkoñha nilastambhamalarogàpaha÷ca saþ>% %<udgharùaõa ntviùñikayà kaõóåkoñhavinà÷anam>% iti ca su÷rutaþ

#<koñhara># puø kuñhi--ara pçùoø . aïkoñhakavçkùe ràjani0

#<koñharapuùpo># strã koñharasya puùpamiva puùpamasyà ïãp . vçddhakàrake ràjani0

#<koõa># puø kuõa--karaõe ghaj kartari ac và . yena dhanuràkçtinà kàùñhena vãõàdayovàdyante tasmin vàüdanasàdhane 1 kàùñhabhede 2 a÷rau, amaraþ . 3 gçhàdonàmekade÷e, 4 astràõàmagrabhàge, 5 laguóe, mediø 6 maïgalagrahe hemaø 7 ÷anigrahe vi÷vaþ . dvayo rda÷ormadhyabhàge 8 vidi÷i ràjaniø %<kanakakoõairabhihanyamànaþ>% kàdaø %<bherãmçdaïgavãõànàü koõasaüghañitaþ punaþ>% ràmàø %<svagçhasyàïgaõe tena catvàraþ svarõapåritàþ . kumbhà÷caturùu koõeùu nigåóhàþ sthàpità bhuvi>% kathàsaø . %<suvarõakãõàbhihataþ pràõadadvàmadundubhiþ>% ràmàø %<vindutrikoõavasukoõada÷àrayugmam>% tantraõaø . samakoõaü viùamakoõam kùetram

#<koõakuõa># puø koõe mastakaikade÷e kuõati calati kuõa--ka . matkuõe (ukuõa) hemaca0

#<koõàghàta># puø %<óhakkà÷atasahasràõi bherã÷ata÷atàni ca . ekadà yatra hanyante koõàdhàtaþ saucyate>% iti bharatokte vàdyasaüghàte 3 taø . kàùñhena vãõàdestàóane ca . %<koõàghàteùu garjatpralayaghanaghañànyenyasaüdha ññacaõóaþ>% veõã0

#<koõi># triø kuõ--in . àdàna÷aktihãnahastayukte (kopà) amaraþ

#<kotha># puø kutha--pàtitye va¤ . 1 netrarogamede (keütho) . kartari ac . 2 galite triø mediø %<måóhena màüsalubdhena yadasthi÷alyamannena sahàbhyavahçtaü yadàvagàóhapurãùonmi÷ramapànenàdhaþ preritamasamyagàgataü gudaü kùiõoti tatra kùatanimittaþ kotha upajàyate>% iti su÷rutokte guhyakùayakàrake 3 bhagandara rogopadravamede . bhàve gha¤ . 4 galane %<tasmin kùate påyarudhiràvakãrõamàüsakothe bhåmàviva jalasiktàyàü kçmayo jàyante>% su÷rutaþ %<tatra saviùamatsyakãñadarduramåtrapurãùakotha jàtàþ>% su÷ruø %<kãñamåtrapurãùàõóa÷avakothapradåùitam>% (jalam) su÷ruø %<go÷akçtkoyajà mandà, madhyàþ kàrùñhaùñikodbhavàþ>% su÷ru0

#<kodaõóa># naø ku--÷abde vic kauþ÷abditodaõóo'sya . 1 dhanuùi, %<visphurjaccaõóa kodaõóaþ>% bhàgaø 3 . 21 . 51 . tattulyatvàt 2 bhrålatàyàü, 3 de÷abhede ca . amaraþ 4 dhanårà÷au ca .

#<kodàra># puø ãùadudàraþ koþkàde÷aþ . dhàvyabhede %<na gràhyaü sarvathà màghavarakodàrakodravam>% kàtyàø 1, 6, 8, såtra bhàùye karkadhçtavàkyam

#<kodrava># puø ku--vic kauþ san dravati dru--ac karmaø . (kodo) dhànyabhede amaraþ %<kodravovàtalo gràhã himaþ pittakaphàpahaþ>% bhàvapraø tadguõàuktàþ . %<ayaj¤iyà vai kodravàþ>% ÷rutiþ . %<ato'nyadapi saügràhyaü sadç÷aü dhànyamàtrakam . na gràhyaü sarvathà màùavarakàdàrakodravam>% kàtyàø ÷rauø 1, 6, 8, såø bhàø karkadhçtavàkyam . tasya vai÷vadeve agràhyatà %<pacanàgniü samujjvàlya vai÷vadevaü samàcaret . niùpàvàn kodravàn màùàn kalàyàü÷canakàüstryajet>% kà÷ãø 35 aø . tasyà÷ràddhãyatà bhàø anuø 4363 ÷loke uktà yathà %<a÷ràddhãyàni dhànyàni kodravàþ pulakàstathà>%

#<konàlaka># puüstrã kone jalone alati aparyàptoti ala-- õvul . saüghracàriõi plave kçùõapuccha ÷vetedare jalacarapakùibhede haüsasàrasetyupakrame konàlakaü pañhitvà %<plavàþ saüvacàriõaþ>% su÷ruø . in konàli apyatra . %<kunàvãkonàliprabhçtãn seveta>% su÷ruø striyàü ïãp .

#<konva÷ira># puø bràhmaõa÷àpena ÷ådatvapràptekùatriyabhede bhàø anuø 35 aø %<santi cà÷ãviùasamàþ santi mandàstathà'pare . vividhànãha vçttàni bràhmaõànàü yudhiùñhira! . mekalà dravióà làñàþ pauõóràþ konva÷iràstathà . ÷auõóãkà daradà dàrvà÷colàþ ÷avaravarvaràþ . kiràtà yavanà÷caiva tàstàþ kùattrayajàtayaþ . vçùalatvamanupràptà bràhmaõànàmamarùaõàt>% .

#<kopa># puø kupa--bhàve gha¤ . 1 krodhe kàmànàptije cittavçttibhede amaraþ . %<krådhadra herùyàsåyàrthànàü yaü prati kopaþ>% pàø badhàdyanukåla÷cittakçtibhedaþ kopaþ . amarùa÷abde vivçtiþ . %<pàdena praharan kopàt>% manuþ . %<mànaþ kopaþ satu dvedhà praõayerùyàsamudbhavaþ . dvayoþ praõayama naþ syàt pramode sumahatyapi . premõaþ kuñilagàmitvàt kopo yaþ kàraõaü vinà>% sàø daø ukte ÷çïgàrarasàïge 2 praõayakope ca %<apakahrariõi cet kopaþ kope kopaþ kathaü nahi . dharmàrthakàmamokùàõàü prasahya paripanthini>% nãtisàø . %<ripau bandhau svadehe ca samaikàtmyaü prapa÷yataþ . vivekinaþ kutaþ kopaþ svadehàvayaveùviveti>% 3 dhàtuvaiùamyakàridoùàõàü vikàrabhede su÷ruø %<tatra ete svabhàvata eva doùàõàü sa¤cayaprakopapra÷amapratãkàrahetavaþ>% ÷àrãràõàü vikàràõàmeùa varga÷caturvidhaþ . caye kope ÷ame caiva heturukta÷cikitsane su÷ruø %<svade÷e nicità doùà anyasmin kopamàgatàþ>% su÷ru0

#<kopakrama># naø upakramyate karmaõi gha¤ 6 taø upakramàntatvàt klãvatà . kasya brahmaõa upakrame--upakramyamàõe 1 brahmaõà àdau j¤àtvà upakramyamàõàyàü jagataþ sçùñau amaraþ . koùaj¤amapyatra naø . 6 taø . 2 kopasya krame pu0

#<kopana># triø kupa--tàcchãlye yuc . kopa÷ãle jañàdhaø %<caõóastvatyantakopanaþ>% amaraþ . %<àsãdvibhàvasurnàma maharùiþ kopano bhç÷am>% bhàø àø 29 aø . %<tapasvã kopano bhç÷am>% bhàø vaø 11 0 aø %<pàdànataþ kopanayà'vadhåtaþ>% kumàø 2 asurabhede puø %<÷arabhaþ ÷alabha÷caidha kupanaþ kopanaþ krathaþ>% hariø 42 aø kupa--õic--bhàve lyuñ . 3 kopaniùpàdane 4 doùavikàrakàrakavyàpàrabhede naø %<svadoùakopanàdrogaü labhate maraõàntikam>% bhàø à÷vaø 17 aø . %<yathoüktaiþ kopanairdoùàþ kupitàþ koùñhamàgatàþ>% su÷ruø kupa--õic kartari lyu . 5 kopasàdhake triø %<kopanaü kaphavàtànàþ durnàmràü càvikaü dadhi>% su÷rutaþ

@<[Page 2266b]>@
#<kopanaka># puø kopanaþ kopa÷ãla iva kàyati kai--ka . 1 cãranàmakagandhadravye ràjaniø svàrtheka . 2 kopane tri0

#<kopanãya># triø kupa--karmaõi anãyar . dveùaviùaye %<te ca ÷abdàdayaupasthitàþ paraspareõàbhihanyamànàstadu pàyà÷càõimàdayaþ svaråpeõaiva kopanãyà bhavantãti>% sàø taø kau0

#<kopayiùõu># triø kupa--õic bàø iùõuc . parasya kopakàrake vairàyaiva tadà nyastaü kùatriyàn kopayiùõubhiþ bhàø àø 179 a0

#<kopalatà># strã kopaheturlatà . karõaskotalatàyàü ràjani0

#<kopin># puü strãø ava÷yaü kupyati õini . 1 jalapàràvate 2 ava÷yakopa÷àlini triø ràjaniø striyàü ïãù . kopayati õijantàt õini . 3 kopasampàdake triø %<siddhàrthakaþ ÷oõitapittakopã>% su÷rutaþ striyàü ïãp .

#<komala># naø ku--kalac muñ ca niø guõaþ . 1 jale . 2 mçdau, akañhine, ca triø mediø 3 kùãrikàyàü strãø ñàp ÷abdacaø . 4 manohare triø ÷abdaraø . %<ni÷à ca ÷ayyà ca ÷a÷àïkakomalà>% naiùaø . ÷a÷asyàïkavanmçdulà ÷ayyà . ÷a÷àïkena manoharà ni÷à ca ityarthaþ . %<anta÷cutaþ komalaratnarà÷ãn>% màghaþ .

#<komalaka># triø syàrthe ka . 1 komala÷abdàrthe . saüj¤àyàü ka . 2 mçõàle ÷abdacaø .

#<komalavalkalã># strã komalaü balkalaü yasyàþ . lavalãlatàyàü (noyàóa) ÷abdacintàø .

#<komalàsana># naø àsana÷abdadar÷itamçnàdicarmanirmite àsanabhede %<idànãü ÷çõu deva÷a! rahasyaü komalàsanam . yogasiddhipràcàràya siddhyai carmàsanaü tu tat>% rudrayàø .

#<komàsikà># strã ãùadumeva atasãvçkùaiva àste àsaõvul ñàp ataittvam . jàlikàyàm (phalera jàli) hàràvalã .

#<komya># triø kama--karmaõi õyat pçùoø . kàmye . %<årdhà naþ santu komyà>% çø 1 . 171 . 3 . %<komyà kàmyàni>% bhà0

#<koyaùñi># puø kaü jalaü yaùñirivàsya pçùoø ata ottvam . jalakukvubhe pakùiõi . %<pratudàn jàlapàdàü÷ca koyaùñinakhaviùkiràn>% . manuþ saüj¤àyàü kan koyaùñika (ñiñira) ñiññibhapakùiõi kapotapàràvatabhçïgaràjaparabhçtetyàdiþ pratudapakùigaõe koyaùñikamuktvà %<kaùàyà madhuràråkùàþ phalàhàràþ marutkaràþ . pitta÷leùmaharàþ ÷ãtà vaddhamåtràlpavarcasaþ>% su÷rute tanmàüsaguõàü uktàþ .

@<[Page 2267a]>@
#<kora># puø kula--saüstyàne ac lasya raþ . 1 saüstyànavati korakà kàre su÷rutãkte dehasthasandhibhede yathà %<ta ete sandhayo'ùñavidhàþ . korodåkhalasàmudgaprataratunnasevanãvàyasatuõóamaõóala÷aïkhàvartàþ . teùàmaïgulimaõibandhagulaphajànukårpareùu koràþ sandhayaþ>% . %<nàmamirevàkçtayaþ vyàkhyàtàþ>% . kula--gha¤ . 2 saüstyàne pu0

#<koraka># puünaø kula--saüstyàne õvul lasya raþ . kalikàyàm . kalikà korakaþ pumànityamaroktiþ pràyikàbhipràyà %<korakaü kudmale'pi syàt kakkolakamçõàlayoþ>% vi÷vokteþ tena %<samupaharan vicakàra korakàõi>% mmargha klãva prayogaþ %<korako'strã kudmale syàt>% mediø . 2 kakkole 3 mçõàle ca vi÷vaþ . 4 coranàmapandhadravye jañàdhaø . tataþ tàrakàø saüjàte'rthe itac . korakita jàtamukule tri0

#<koraïgã># strãø kura--aïgac goràø ïãù . 1 såkùmailàyàm (choñaelàic) amaraþ 2 pippalyàü ràjani0

#<koradåùa># puø koraü saüstyànaü dåùayati dåùerõyantàt aõ upaø saø . (koüdo) khyàte vrãhibhede amaraþ . %<ni÷àùaùñika yavagãdhåmakoradåùetyàdi>% su÷ruø %<÷yàmàkakoradåùànnaü takraü pityàkasaktubhiþ>% su÷ruø . õvul . koradåùako'pyatràrthe . %<ãdç÷obhavità loko yugànte paryupasthite . vastràõàü pravarà ÷àõã dhànyànàü koradåùarkaþ>% bhàø vaø 190 a0

#<kola># puø kula--saüstyàne ac . 1 ÷åkare 2 plave(bhelà) amaraþ 3 kroóe 4 ÷anigrahe 5 citrake (cità) 6 aïkapàlau 7 àliïgane mediø . 8 de÷abhede puø baø vaø ÷abdaratnàø 9 . astrabhede puø dharaø neñàt dhãvarakatthàjàte 10 jàtibhede brahmavaiø puø . 11 nçpabhede %<karutthàmàdathàkrãóa÷catvàrastasya càtmajàþ . pàõóya÷ca kerala÷caiva kola÷cola÷ca pàrthivaþ . teùàü janapadàþsphãtàþ pàõóyàþ kolàþ sakeralàþ>% harivaüø 33 aø . 12 marice naø ràjaniø 13 cavye(cai)vaidyaø . 14 tolaka parimàõe vaidyakam . 15 karkandhåvçkùe strãø gauràø ïãù . tasyàþ phalam aõ tasya luk . 16 vadarãphale naø . karkandhå÷abde vivçtiþ %<vadarãsaóa÷àkàrovçkùaþ såkùmaphalobhavet . añavyàmeva sà ghoõñà kolavoõñeti yocyate>% såbhåtiþ %<hastikolirgopaghoõñà ghoõñà ca vadarãcchadà . ÷çmàlakoliþ karkandhåþ>% ratnakoùaþ %<àdyakolatulitaprakà÷anaiþ>% . %<yaþ kolatàü ballavatà¤ca bibhrat>% màvaþ . kolavçkùa÷ca su÷rute amlavarge uktaþ . tacca vàkyaü 333 pçø dç÷yam

#<kolaka># puø kula--õvula . 1 aïkoñhavçkùa, ràjaniø 2 bahuvàravçkùe jañàdharaþ (kàükalà)ca 3 gandhadravyabhede, 4 marice, 5 kakkole ca naø amaraþ .

#<kolakanda># puø kolaiva kando'sya . mahàkandabhede ràjaniø %<kolakandaþ kañåùõa÷ca kçmi÷oyavinà÷anaþ . vasticchardipra÷amanaþ viùadoùànilàpahaþ>% ràjani0

#<kolakarkañikà># strãø kolaiva karkañikà . madhukharjårikàyàü ràjani0

#<kolaghoõñà># strã . vadarãbhede subhåtiþ .

#<koladala># naø kolaü vadarãphalamiva dalamasya . nakhãnàmagandhadravye amaraþ .

#<kolagiri># puø dakùiõadiksthe parvatabhede %<kçtsnaü kolagiri¤caiva surabhãpaññanaü tathà>% bhàø saø 30 aø saradevadakùiõadigvijaye . kolàcalàdayo'pyatra . kolàcalamallinàtheti tasya vi÷eùaõaü tatparvatasthitatvàt

#<kolanàsikà># strãø kolasya ÷åkarasya nàsikeva . raïkiõãvçkùe hàrà0

#<kolapuccha># puø kolasya ÷åkarasyeva puccho'sya . kaïkapakùiõi hàràø .

#<kolamåla># naø kolaü vadarãphalamiva målamasya . pippalãmåle ràjani0

#<kolambaka># puø kula--ambac oùñhabamadhyaþ saüj¤àyàü kan . tantrãbhinne alàbåprabhçtisamudàye vãõàyàþ avayave bharataþ

#<kolavallã># strãø kolovaràha iva vallã tallomatulya÷uïgàvattvàt . gajapippalyàm ràjaniø . 2 ÷åkarapàdikàyàü ràjani0

#<kola÷imbi># strã kolapàdàkàrà ÷imbirasyàþ . (àlka÷ãti) khyàtàyàü ÷åkarapàdikàyàü latàyàm . và ïãp . %<kola÷ibhvã smãradhnã guråùõà kaphavàtahçt . ÷ukràgnisàdaladvalyà rucikçt baddhavió guruþ>% iti bhàvapra0

#<kolà># strã kula--jvalàø õa ñàp . 1 pippalyàm, 2 cavye(cai) diø 3 kolivçkùe ÷abdaratnàø . 4 kolàpure ca

#<kolà¤ca># puø baø vaø . de÷abhede ÷abdaratnà0

#<kolàpura># naø dakùiõade÷aprasiddhe lakùmãdevyàþ sthàbhe purabhede

#<kolàvidhvaüsin># triø kolàü purabhede vidhvaüsituü vastuü ÷ãlamasya vi÷abdena dhàbhoranyàrthaparatvam . parvatavàsini mlecchabhede, %<evaü pàlayatastasya mlecchàþ parvatavàsinaþ . kolàvidhvaüsinaþ pràptàþ>% iti devãbhàgavatam . %<kolàvidhvaüsinastatheti>% devãmàhàø . kolà÷abdaþ kolàhalavàcakastathà ca kolàhalenaiva ràjyavidhvaüsaü ye kurvanti . 2 teùu ca .

#<kolàhala># puø kula--ma¤ tamàhalati ac . bahuvidhe dåra gàminyavyakte ÷abde amaraþ %<÷ãghaü bherãninàdena sphuñakolàhalena vai>% ràmà0

@<[Page 2268a]>@
#<koli># strã kula--in . vadaryàm pakùe và ïãù amaraþ

#<kolisarpaþ># puø sagareõa mlecchatàü pràpite kùatriyabhede . udàø kerala÷abde harivaüø vàkyamuktam %<kolisarpàmàhiùakàstàstàþ kùatriyajàtayaþ . vçùalatvaü parigatà bràhmaõànàmadar÷anàt>% bhàø ànuø 66 a0

#<ko(kau)låta># puø kulåta÷abdàrthe vçø saø pàñhàntaram . tasya ràjà aõ kaulåta tannçpe

#<kolyà># strã kolamarhati yat . pippalyàü ratnamà0

#<kolla># puø bhàratavarùasthe parvatabhede %<bhàrate'pyasmin varùe sari cchailàþ santi bahavaþ>% ityupakrame %<çùabhaþ kåñakaþ kollaþ sahyagiriþ>% ityàdi bhàgaø 5 . 19 . 10 . uktam . sa ca giriþ vçø saüø kårmavibhàge %<atha dakùiõena laïkà>% ityukrame %<karõàñakamahàñavicitrakåñanàsikakollagiricolàþ>% iti dakùiõasyàmuktaþ . kollagiryàdayopyatra . tatra bhavaþ tasya ràjà và bàø óhak . kaullagireya tatrabhave tannçpe ca . %<arcitaþ prayayau bhåyo dakùiõaü salilàrõavam . tatràpi dvàvióairàndhrairaudrairmàhiùakairapi . tathà kaullagireyai÷ca yuddhamàsãt kirãñinaþ>% àø à÷vaø 83 aø .

#<kovida># puø kuï ÷abde--vic korvedastaü vetti vida--ka . 1 paõóate 2 viduùi amaraþ %<samãkùyakàriõaü pràj¤aü dharma kàmàrthakãvidam>% manuþ . %<àtmanaiva guõadoùakovidaþ>% . %<÷raubhamàrgasukhagànakovideti ca>% màghaþ .

#<kovidàra># puø kuü bhåmiü vidçõàti--vi + dé--aõ pçùoø . 1 raktakà¤canàre (raktakà¤cana) . amaraþ . %<kovidàra kalikà'tikomalà takrasiddhatilatailapàcità . hiïguvàsakasuvàsavàsità vesavàralulità'tilobhadà>% pàka÷àstram . kà¤canàra÷abde guõàdyuktam . %<ka÷eru kovidàra÷ca tàlakandastathà viùam>% . ÷ràddhedeyakathane vàyupuø . %<÷vetakà¤canasavç÷aþ kovidàraþ>% iti ÷ràddhavivekaþ . 2 pàrijàte ca . harivaüø 126 aø taóyutpattirdar÷ità yathà %<ko'pyayaü dàrurityàhurajànantoyatojanàþ . kovidàra iti khyàtastattvataþ sa mahàtaruþ . sandàraþ kovidàra÷ca pàrijàta÷ca nàmabhiþ . sa vçkùo j¤àyate divyo yasyaitat kusumottamam>% pàrijàtaharaõe . %<pàrijàtàn kovidàràn devadàradumàstathà>% bhàø vaø 155 aø . atra pàrijàtàdbhinnatvena nirde÷àta raktakà¤canaparatà svàrthe kaü . raktakà¤vanavçkùe %<amandaiþ picumardai÷ca mandàraiþ kovidàrakaiþ>% kà÷ãø .

#<ko÷a(ùaü)># puünaø addhaccàdi ku÷(ùa)--àdhàràdau gha¤ kartari ac và . 1 aõóe ÷abdaraø . kçtàkçtayoþ 2 hemaråpyayoþ amaraþ . 3 kuñmale mukule 4 khaïgapidhàne . (khàpa) 5 samåhe 6 divyabhede amaraþ . mårdhanyamadhyastu abhidhànaråpe 7 ÷abdaparyàyaj¤àpakagranthe mediø 8 dhanàdyàgàre 9 pànapàtre caùake 10 ÷imbàyàü hemacaø . ùanasàdimadhyasthe (koyà) khyàte 11 padàrthe dharaø . ÷abdàntarapårvastu golakàkàre 12 padàrthe yathà %<netrakoùaþ>% kùãrasvàmã . tatra khaïgapidhàne %<vaiyàghrakoùe nihito hemacitratsarurmahàn>% . %<pçthula÷citrako÷a÷ca>% tasya hemamaye koùe sutapte ùàvakaprabhe bhàø viø 42 aø . bahu÷aþ prayogaþ . dhanàgàre %<niþ÷eùavi÷ràõitakoùajàtam>% mukule %<màmakùiõod yatra vibhinnako÷aiþ>% %<bhinnàdrigairikatañà iva dantako÷àþ>% raghuþ 13 tvagàdyàvaraõe koùavadàvarakatvàt %<÷arãrako÷àdyattasyàþ pàrvatyàniþsçtàmbikà . kau÷ikãti samàkhyàtà tatolokeùu gãyate>% devãmàø . 14 pidhànamàtre %<sujàtayoþ païkajako÷ayoþ ÷riyam>% raghu . %<ko÷amaïguùñhàïguliparvasu vidadhyàt>% su÷ruø %<yovà ayaü dvãpaþ kuvalayakamalakoùàbhyantarako÷aþ:>% bhàgaø 5 . 16 . 6 . ko÷a(ùa)pànadivya¤ca vãramiø dar÷itoyathà atha ko÷a(ùa)vidhiþ . tatra %<ataþ paü pravakùyàmi ko÷a(ùa)sya vidhimuttamam . ÷àstravidbhiryathà proktaü sarvakàlàvirodhinam . purvàhõe sopavàsasya snàtasyàrdrapañasya ca . sa÷aïkasyà'vyasaninaþ ko÷apànaü vidhãyate . icchataþ ÷raddadhànasya devavràhmaõasannidhàviti>% . sa÷aïkasya asatyena divyakaraõe'niùña÷aïkàyuktasya ko÷apànam . ugradevatàsnànodakaùànaü devatàsnànodaka¤ca prasçtitrarya gràhyamityàha ciùõuþ %<ugràn devàn samabhyarcya tatsnànodakàtprasçtitrayaü pibedidammayà na kçtamiti vyàharan devatàmimukhaþ>% iti . yà÷avaklyo'pi %<devànugràn samabhyarcya tatsnànodakamàharet . saü÷ràvya pàyayettasmàjjalàttu prasçtitrayamiti>% . ugràndevàndurgàdityàdãn . teùàmanyatamaü devaü pràóvivàkaþ sopavàso gandhapuùpàdibhiþ sampråjya snàpayitvà tatsnànodakaü divyade÷annayedityarthaþ . nãtvà ca tatra nidhàya dharmàvàhanàdi ÷odhya÷irasi patràropaõàrntaü sarvadivyasàdhàraõavidhiü vidhàya devatàyatanasamãpe maõóala¤ca vidhàya tatra ÷odhyaü pràïamukhaü sthàpayitvà tamasatyenaitaddivyakaraõe'niùñaü saü÷ràvya jalavidhànoktena %<toya! tvaüpràõinàü pràõaþ>% ityàdinà mantreõàbhimantrya pårvanihitodavàt pra sçtitrayaü pàyayet . ÷odhya÷ca jalavidhànoktena %<satyànçtavibhàgasya>% ityàdinà mantreõàbhimantrya pivet . tathà ca nàradaþ %<tamàhåyàbhi÷astantu maõóalàbhyantare sthitam . àdityàbhimukhaü kçtvà pàyayet prasçtitrayamiti>% . pitàmaho'pi %<pràïmukhaü kàriõaü kçtvà pàyayet prasçtitrayam . pårvoktena vidhànena snànamàtrocitaü ÷ucimiti>% . kàriõaü divyakàriõaü ÷odhyamiti yàvat . pårvoktena lakaladivyasàdhàraõatayà pràguktenetyarthaþ . nàrado'pi %<arcayitvà tu taü devaü prakùàlya salilena tu . ena÷ca ÷ràvayitvà tu pàyayet prasçtitrayamiti>% . enaþ pàpam . tacca tatpralàpàbhidhànamukhena tenaiva dar÷itam . %<svecchayà yaþ pibetko÷anna kvaciddåùito naraþ . na saüvadennaro lobhàt kùavã bhavati durmatiþ . jànànaþ kàmakàreõa ko÷ampotvà visaüvadet . daridro vyàdhito mårkhaþ saptajanmani jàyate>% iti . sa÷iraske'bhiyoge abhiyoktuþ ÷ràvyamaniùñamapyàha saeba %<balàtkor÷a hi yo dattvà hitamiccheta càtmanaþ . sa vinà÷o bhavettasya tacca kàryaüna sihyatãti>% . evaü yasya kasyacidugradevasya snànodakamàhçtha ko÷ànuùñhàne pràpne niyamàrthamàha pitàmahaþ %<bhakto yo yasya devasya pàyayettasya tajjalam . samabhàve tu devànàmàdityasya tu pàyayet . durgàyàþ pàyayeccauràn ye ca ÷astropajãvinaþ . bhàskarasya tu yatoyaü bràhmaõaü tanna pàyayediti>% . ugradevatàyudhàni snàpayitvà tadudakaü svalpe'paràdhe ùàyayet . tathà ca kàtyàyanaþ svalpe'paràdhe devànàü pàyayisvà''yudhãdakam . pàyyovikàre cà÷uddho niyamyaþ ÷uciranyatheti . pàyyaþ pàyayitatyaþ . niyamyo daõóyaþ . àyudhagrahaõaü tàmràdinirmitàdityamaõóalasyàpyupalakùaõam ataeva vçhaspatiþ %<yadbhaktaþ so'bhiyuktaþ syàttadevàyudhamaõóalam . prakùàlya pàyayettasmàjjalàttu prasçtitrayamiti>% atra vi÷eùamàha pitàmahaþ %<durgàyàþ pàyayecchålamàdivyasya tu maõóalam . anyeùàgapi devànàü snàpayedàyudhàni tviti>% . kçtako÷apànasya kiü tatkàlameva ÷uddhirnetyàha kàtyàyanaþ %<atha daivavisaüvàdastisaptàhàttu dàpayet . abhiyuktaü prayatnena tamarthaü daõóamevaceti>% . daivavisaüvàdaþ daivikavyàdhyudbhavaþ . daivikavyàdhyàdãnapi sa eva dar÷ayati %<jvaràtisàravisphoñàþ ÷ålàsthiparipãóanam . netrarugbhàlaroga÷ca tathonmàdaþ prajàyate . sirorubhujabhaïga÷ca daivikà vyàdhayonçõàmiti>% . ÷uddhikàlàvadhiü viùõurapyàha %<yasya pa÷yeddvisaptàhàt trisaptàhàdayàpi và . rogo'gnirj¤àtimaraõaü ràjadaõóamayàpi và . tama÷uddhaü vijànãyàt tathà ÷uddhaü vivardhayet . divye ca ÷uddhaü puruùaü satkuryàddhàrmiko nçpaþ>% iti . pitàmaho'pi %<triràtràtsaptaràtràdvà dvisaptàhàdathàpi và . vaikçtaü yasya dç÷yeta pàpakçtsa tu mànavaþ . tasyaikasya na sarvasya janasya yadi tadbhavet . rogo'gnirj¤àtimaraõaü saiva tasya vibhàvaneti>% . tadogavaikçtaü kçtako÷apànasyaikasya yadi bhavet tadaiva sa pàpakçditi na, kintu tadãyasarvasya janasya madhye'pi yadi kasyacidbhavet tadàpãtyarthaþ . ataeva vç haspatiþ %<saptàhàdvà dvisaptàhàdyasyàrtirna prajàyate putradàradhanànà¤ca sa ÷uddhaþ syànna saü÷ayaþ>% iti . yàj¤avalkyo'pi %<arvàkcaturda÷àdaïgo yasya no ràjadaivikam . vyasana¤jàyate ghoraü sa ÷uddhaþ syànna saü÷ayaþ>% iti . eteùà¤ca triràtràdãnàü pakùàõàm abhiyãgàlpatvamahattvàbhyàü vyavasthà j¤àtavyà . avadherårdhantu rogàdyudbhave'pi na paràjayaþ tathà ca nàradaþ %<årdhvaü yasya dvisaptàhàdvaikçtantu mahadbhavet . nàbhiyojyastu vidupà kçtakàlavyatikramàditi>% . atra dvisaptàha ityavatbikàlamàtropalakùaõam kçtakàlavyatikramahetorabhidhànàt . tenaikaviü÷atiràtrasyàvadhikàlatvà÷rayaõe caturda÷aràtràdårdhamapi vaikçtotpattau paràjayaþ evaü triràtrasaptaràtràt pràgapi vaikçtotpattauparàjaya iti siddham 15 koùavadàrakeùu vedànta prasiddheùu annamayàdiùu pa¤casu padàrthevu annamaya pràõamayaþ manomayaþ vij¤ànamayaþ ànandamayaþ ityete pa¤ca padàrthà anàtmakàþ teùàptàtmatovivekàrthaü vedàntibhiþ kalpitàþ . tatra pa¤cakoùavivçtiþ vivekacåóàmaõau %<deho'yamannamavano'nnamayastu koùa÷cànnena jãvati vina÷yati tadvihãnaþ . tvakcarmamàüsarudhiràsthipurãùarà÷i rnàyaü svayaü bhavitumarhati nitya÷uddhaþ . pårvaü janerapi mçteradhunàyamasti jàtakùaõaþ kùaõaguõã'niyatasvabhàvaþ . naikojaóa÷ca ghañavatparidç÷yamànaþ svàtmà kathaü bhavati bhàvavikàravettà . pàõipàdàdimàn deho nàtmà vyaïgyo'pi jãvanàt . tattacchakteranà÷àcca na niyamyoniyàmakaþ . dehataddharmatatkarmatadavasthàdisàkùiõaþ . svataeva svataþ siddhaü tadvailakùaõyamàtmanaþ . ÷alyarà÷irmàüsalipto malapårõo'tika÷malaþ . kathaü bhavedayaü vettà svayametadvilakùaõaþ . tvaïmàüsamedo'sthipurãùarà÷àvahaümatiü måóhajanaþ karoti . vilakùaõaü vetti vicàra÷ãlã nijasvaråpaü paramàrthabhåtam . deho'hamityeva jaóasya buddhirdehe ca jãvà'viduùastvahaüdhãþ . vivekavij¤ànavatomahàtmano vrahmàhamityeva matiþ sadàtmani . atràtmabuddhiü tyaja måóhavuddhe! tvaïmàsamedosthipurãùarà÷au . sarvàtmani brahmaõi nirvikalpe kuruùva ÷àntiü paramàü bhajasva . dehendriyàdàvasati bhramoditàü vidvànahantàü na jahàti yàvat . tàvanna tasyàsti vimuktivàrtàpyastyeùa vedàntanayàntadar÷aþ . chàyà÷arãre prativimbagàtre yat svapnadehe hçdi kalpitàïge . yathàtmabuddhistava nàsti kàcit jãvaccharãre ca ta thaiva màstu . dehàtmavãreva nçõàmasaddhiyàü janmàdiduþkhaprabhavasya vãjam . yatastatastvaü jahi tàü prayatnàt tyakte tu citte na punarbhavà÷à . karmendriyaiþ pa¤cabhiranvito'yaü pràõo bhavet pràõamayastu koùaþ . yenàtmavànannamayo'nna pårõàt pravarta te'sau sakalakriyàsu . naivàtmàpi pràõamayo vàyuvikàro gantà gantà vàyuvadantarvdhahireùaþ . yasmàt ki¤cit kvàpi na vettãùñamaniùñaü svaü vànyaü và ki¤cana nityaü paratantraþ . j¤ànendriyàõi ca mana÷ca manomayaþ syàt koùomamàhamiti vastuvikalpahetuþ . saüj¤àdibhedakalanàkalito balãyàüstatpårbakoùamabhipåryaü vijçmbhate yaþ . pa¤cendriyaiþ pa¤cabhireva hotçbhiþ pracãyamànoviùayàjyadhàrayà . jàjvalyamàno bahuvàsanendhanairmanomayàgnirdahati prapa¤cam . na hyastyavidyà manaso'tiriktà manohyavidyà bhavabandhahetuþ . tasmin vinaùñe sakalaü vinaùñaü vijçmbhite'smit sakalaü vijçmbhate . svapne'rtha÷ånye sçjati sva÷aktyà bhoktràdi vi÷vaü manaeva sarvam . tathaiva jàgratyapi no vi÷eùastatsarvametnmanaso vijçmbhaõam . suùuptikàle manasi pralãne naivàsti ki¤cit sakalaprasiddheþ . ato manaþkalpitaeva puüsaþ saüsàra etasya na vastuto'sti . vàyunà cãyate meghaþ punastevaiva lãyate . manasà kalpyate bandhomokùastenaiva kalpyate . dehàdisarvaviùaye parikalapya ràgaü badhnàti tena puruùaü pa÷uvadguõena . vairasyamatra viùavat suvidhàya pa÷càdenaü vimocayati tanmana eva bandhàt . tasmànmana kàraõamasya jantorbandhasya mokùasya ca và vidhàne . bandhasya heturmalinaü rajoguõairmokùasya ÷uddhaü virajastamaskam . vivekavairàgyaguõàtirekàcchuddhatvamàsàdya manovimuktyai . bhavatyatovuddhimato mumukùostàbhyàü dçóhàbhyàü bhavitavyamagre . mano nàma mahàvyàghro viùayàraõyabhåmiùu . caratyatra na gacchantu sàdhavo ye musukùavaþ . manaþ prasåte viùayàna÷eùàn sthålàtmanà såkùmatayà ca bhoktuþ . ÷arãravarõà÷ramajàtibhedàn guõakriyàhetuphalàni nityam . asaïgacidråpamamuü vimohya dehendriyapràõaguõairnibadhya . ahaümameti bhramayatyajasraü manaþ svakçtyeùu phalopabhuktiùu . adhyàsadoùàt puruùasya saüsçtiradhyàsabandhastvamunaiva kalpitaþ . rajastamodoùavato'vivekino janmàdiduþkhasya nidànametat . ataþ pràhurbhano'vidyàü paõóitàstattvadar÷inaþ . yenaiva bhràmyate vi÷vaü vàyunevàbbhramaõóalam . tanmanaþ ÷odhanaü kàryaü prayatnena mumukùuõà . vi÷uddhe sati caitasmin muktiþ karaphalàyate . mokùaikasaktyà viùayeùu ràgaü nirmålya saünyasya ca sarvakarma . sacchraddhayà yaþ ÷ravaõàdiniùñho rajaþsvabhàvaü sa dhunoti buddheþ . manomayo nàpi bhavet paràtmà hyàdyantavattvàt pariõàmibhàvàt . duþkhàtmakatvàdviùayatvahetordraùñà hi dç÷yàtmatayà na dçùñaþ . buddhivuddhãndriyaiþ sàrdhaü savçttiþ kartçlakùaõaþ . vij¤ànamayakoùaþ syàt puüsaþ saüsàrakàraõam . anuvrajeccitprativimba÷aktirvij¤ànasaüj¤aþ prakçtervikàraþ . j¤ànakriyàvànahamityajasraü dehendriyàdiùvabhimanyate bhç÷am . anàdikàlo'yamahaüsvabhàvo jãvaþ samastavyavahàravoóhà . karoti karmàõyatha pårvavàsanaþ puõyànyapuõyàni ca tatphalàni . bhuïkte vicitràskapi yoniùu vrajannàyàti niryàtyadha årdhvameùaþ . asyaiva vij¤ànamayasya jàgratsvapnàdyavasthàsukhaduþkhabhogàþ . dehàdiniùñhà÷ramadharmakarma guõàbhimànaþ satataü mameti . vij¤ànakoùo'thamatiprakà÷aþ prakçùñasànnidhyava÷àt paràtmanaþ . atobhavatyeva upàdhirasya yadàtmadhãþ saüsarati bhramànna . yo'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdi sphuratyayaü jyotiþ . kåñasthaþ sannàtmà kartà bhoktà bhavatyupàdhisthaþ . svayaü paricchedamupetya buddhestàdàtmyadoùeõa paraü mçùàtmanaþ . sarvàtmakaþ sannapi vãkùate svayaü svataþ pçthaktvena mçdoghañàniva . upàdhisambandhava÷àt paràtmà hyupàdhidharmànanuyàti tadguõaþ . ayovikàrànavikàribahnivat sañaikaråpo'pi paraþ svabhàvàt . ÷iùya uvàca . bhrameõàpyanyathà và'stu jãvabhàvaþ paràtmanaþ . tadupàdheranàditvànnànàdernà÷aiùyate . ato'sya jãvabhàve'pi nityà bhavati saüsçtiþ .. na nivarteta, tanmokùaþ kathaü? bhe ÷rãguro! vada .. ÷rãgururuvàca . samyak pçùñaü tvayà vidvat! sàvadhànena tat ÷çõu . pràmàõikã ma bhavati bhràntyà mohitakalpanà . bhràntiüvinà tvasaïgasya niùkri yasya niràkçteþ . na vañetàrthasambandho nabhaso nãlatàdivat . svasya draùñurnirguõasyàkriyasya pratyagabodhànandaråpasya buddheþ . bhràntyà pràpto jãvamàvo na satyo mohàpàye nàstyavastu svabhàvaþ . yàvadbhràntistàvadevàsya sattà mithyàj¤ànojjçmmitasya pramàdàt . rajjvàü sarpobhràntikàlãnaeva bhrànternà÷e naiva sarpo'pi tadvat . anàditvamavidyàyàþ kàryasyàpi tatheùyate . upannàyàntu vidyàyàmàvidyikamanàdyapi . prabodhe svapnavat sarvaü sahamålaü vina÷yati . anàdyapãdaü no nityaü pràmabhàva iva sphuñam . anàderapi vidhvaüsaþ pràgabhàvasya vãkùitaþ . yadbuddhyupàdhisanbandhàt parikalpitamàtmani . jãvatvaü na tato'nyastatsvaråpeõa vilakùaõaþ . sambandhaþ svàtmano buddhyà miyyàj¤ànapuraþsaraþ . vinivçttirbhavettasya saümyagj¤ànena nànyathà . brahmàtmaikatvavij¤ànaü samyak j¤ànaü ÷rutermatam . tadàtmànàmanoþ samyagvivekenaiva sidhyati . tatovivekaþ kartavyaþ pratyagàtmasadàtmanoþ . jalaü païkavadatyantaü païkàpàye jalaü sphuñam . yathà bhàti, tathàtmàpi doùàbhàve sphuñaprabhaþ . asannivçttau tu sadàtmanà sphuñaü pratãtiretasya bhavet pratãcaþ . tato niràsaþ karaõãya eva sadàtmanaþ sàdhvahamàdivastunaþ . atãnàyaü paràtmà syàdvij¤ànamaya÷abdabhàk . vikàritvàjjaóatvàcca paricchinnatvahetutaþ . dç÷yatvàt vyabhicàritvàt nànityonitya iùyate>% . ànandamayakoùastu ànandamayakoùa÷abde 726 pçø uktaþ dhananicayàtmakakoùasya ràjyàïgatàmàha %<svàmyamàtyau puraü ràùñraü koùadaõóau suhçttathà . sapta prakçtayohyetàþ saptàïgaü ràjyamucyate . saptànàü prakçtãnàü tu ràjyasyàsàü yathàkramam . pårvaü pårvaü gurutaraü jànãyàdvyasanaü mahat>% manuþ %<svàmã ràjà amàtyomantryàdiþ . puraü ràj¤aþ kçtadurganivàsanagaraü, ràùñraü de÷aþ, koùovittanicayaþ, daõóo hastya÷varathapàdàtaü, mitraü trividhaü saptamàdhyàyoktamityete sapta prakçtayo'ïgàni saptàïgamidaü ràjyamityucyate . tataþ kimataàha saptànàmiti . àsàü ràjyasya prakçtãnàü saptànàü kramikoktànàmuttarasyàvinà÷amapekùya pårvasvàvinà÷aråpaü vyasanaü garãyojànãyàt . tathàhi mitravyasanàt svabalavyasanaü garãyaþ sampannabalasyaiva mitrànugrahe sàmarthyàt . evaü valàt koùogarãyàn koùanà÷e balasyàpi nà÷àt . koùàdràùñraü garãyaþ ràùñranà÷e kutaþ koùotpattiþ . evaü ràùñràddurgaü garãyaþ durgàdeva yavasendhanàdisampannàdràjyarakùàsidveþ . durgàdamàtyo garãyàn pradhànàmàtyanà÷e sarvàïgavaikalyàt . amàtyàdapi àtmà sarvasyàtmàrthatvàt>% kullåø koùasa¤cayasyàva÷yakatà yuktikalpatarau dar÷ità yathà %<koùo mahãpaterjãvo na tu pràõàþkatha¤cana . dravyaü hi deho bhåpasya na ÷arãrabhiti sthitiþ . dharmahetoþ sukhàrthàya bhçtyànàü bharaõàya ca . àpadartha¤ca saürakùyaþ koùaþ koùavatà sadà . dhanàt kulaü prabhavati dhanàddharmaþ pravartate . nàdhanasya bhaveddharmaþ kàma÷caiva katha¤cana . adharmànnidhanaü kuryàtaddhanaü gçhyate paraiþ . svayaü pàpasya pàtra syàtsiüho hastibadhàdiva . tàdàtmiko målaharaþ kadaryastribidho 'rjakaþ . utpannàrthavyayakaro yo maviùyaddhanà÷ayà . sa tàdàtmika àkhyàtaþ kalyàõã tasya nàyatiþ . yaþ pitràvyarjitaü vittamanyàyena tu bhakùayet . sa målahara àkhyàtastadudarko 'pi cà÷ubhaþ . sa kadaryastu bhçtyàtmapãóanairarthasa¤cayã . tadvanaü ràjadàyàdataskaràõàü nidhirbhavet . bhikùà ca ràjakoùa÷ca stokastovena vardhate . a¤jana¤ca dhana¤caiva stokastokena hãyate . koùasya sàdhanopàyo mukhyaü ràùñramiti smçtam . bhåguõairvardhate ràùñraü tadvçddhirnçpavçttatà . ràj¤opàyena saürakùyà gràme gràme kçùãvalàþ . tebhyaþ kçùistata÷càrthà arthebhyaþ sarvasampadaþ . ÷arãrakarùaõàt pràõàþ kùãyante pràõinàü yathà . tathà varùeùu varùeùu karùaõàt bhåguõakùayaþ . ekasyàü guõahãnàyàü kçùimanyatra kàrayet>% . tatsa¤cayopàyà÷ca bhàø ÷àø 88 aø dar÷itàþ yathà %<yadà ràjàsamartho'pi koùàrthe syànmahàmate! .>% ityàdi yudhiùñhirapra÷ne bhãùmoktiþ %<yathàde÷aü yathàkàlaü yathàbuddhi yathàbalam anu÷iùyàt prajà ràjà dharmàrthã taddhite rataþ . yathà tàsà¤ca manyeta ÷reya àtmana eva ca . tathà karmàõi sarvàõi ràjà ràùñreùu vartayet>% ityupakrame %<madudohamityàdyuktaü>% tacca kara÷abde 1687 pçø dar÷itam . tatra 90 aø ityuktiþ pràmàdikã 88 aø ityeva sàdhu . tataþ paraü kiyadantare %<prayogaü kàrayeyustàn yathà balikaràüstathà . kçùigorakùabàõijyaü yaccànyat ki¤cidãdç÷am . puruùaiþ kàrayet karma bahubhiþ karmabhedataþ . nara÷cet kçùigorakùàbàõijya¤càpyanuùñhitau . saü÷ayaü labhate ki¤cittena ràjà vigarhyate . dhaninaþ påjayennityaü pànàcchàdanabhojanaiþ . baktavyà÷cànugçhõãdhvaü prajàþ saha mayeti vai . aïgametanmahadràjye dhanino nàma bhàrata! . kakudaü sarvabhåtànàü dhanastho nàtra saü÷ayaþ . pràj¤aþ ÷åro dhanastha÷ca svàmã dhàmmi ka eva ca . tapasvã satyavàdã ca buddhimàü÷càpi rakùati . tasmàt sarveùu bhåteùu prãtimàn bhava pàrthiva! . sayamàrjavamakrodhamànç÷aüsya¤ca pàlaya . evaü daõóa¤ca koùa¤ca mitraü bhåmi¤ca lapsyase . satyàrjavaparo ràjanmitrakoùabalànvitaþ>% . 16 tadàdhàre gçhe jañàø (khàjanàghara) %<tasmàtdvijendhodattvàrdhamardhaü koùe nive÷ayet>% manuþ . 17 bheghe nighaø .

#<ko÷a(ùa)kàra># puø ko÷aü(ùaü)karoti kç--õvul upaø saø . 1 khaógàdyàvaraõakàrake striyàü ñàp siø kauø tasya patnã ïãù . mugdhabodhamate ãp . %<nerçtyai koùakàrãm>% yajuø 30 . 14 . %<khaógàvaraõako÷a(ùa)kàriõãm striyam>% vedadãø . 2 ikùubhede ÷abdaratnàø . koùaü svaveùñanaü tantubhiþ karoti kç--aõ . 3 kãüñabhede (guñipokà) . %<saüveùñamànaü bahubhiþ mohàttantubhiràtmajaiþ . koùakàramivàtmànaü veùñayannàvavaghyate>% bhàø ÷àø 331 aø .

#<ko÷a(ùa)kçt># triø koùaü khaïgàdyàvaraõaü veùñanaü và karoti kç--kip 6 taø . 1 koùakàràrthe . 2 ikùubhede su÷rutaþ %<naipàlo dãrghapatra÷ca nãlaporo'tha koùakçt>% su÷ruø ikùubhedoktau

#<ko÷a(ùa)ca¤cu># puø ko÷aþ ca¤cau yasya . sàrasapakùiõi ÷abdaca0

#<ko÷a(ùa)pàla># puø koùaü ràjyàïgaghanasaücayaü pàlayati pàliaõ upaø saø . koùarakùake tallaõasuktaü hemàø pariø khaø lakùaõasamuccape . %<ghàtuvastràjinàdãnàü ratnànàü pravibhàgavit . vij¤àtà phalgusàràõàmasaühàrsyaþ ÷uciþ sadà . nipuõa÷càpramatta÷ca dhanàdhyakùaþ prakãttitaþ . àyadvàreùu sarveùu ghanàdhyakùasamànaràþ . vyayadvàreùu ca tathà kartavyàþ pçthivãkùità . àyavyayaj¤o lokaj¤o de÷otpattivi÷àradaþ . kçtàkçtakùo bhçtyànàü j¤eyaþ syàdartharakùakaþ>% . %<niryàntu ko÷a(pa)pàlà÷ca kurukùetrà÷ramaü prati>% bhàø à÷raø 22 aø . õvul ko÷a(ùa)pàlako'pyatra .

#<ko÷a(ùa)phala># naø ko÷e(ùe)phalamasya . kakkole amaraþ 2 mahàkoùàtakyàm strã ajàø ñàp . 3 trapuvyàü ca strã ràjaniø gauràø ïãp .

@<[Page 2272b]>@
#<ko÷ayã># puø ku÷a--vàø ayã . svarõàdipårõe . %<ko÷ayãrda÷a vàjino'dàt>% çø 6 . 47 . 22 . chàndasaþ prayogaþ

#<ko÷a(sa)là># strã ku÷a(sa) vçùàø kala niø guõaþ . 1 sarayåtañasthàyàmayodhyayàü puryàü 2 tadyukta de÷e puø baø vaø . %<kuntalàþ kà÷iko÷a(sa)làþ>% bhàø bhãø 9 aø janapadakathane . pårvadiksthade÷abhedeùu pràcyako÷aleùu puø baø vaø te ca ko÷alakàvardhamàna÷ca vçø vaø karmavibhàge pårvasyàmuktàþ . kvaci dekatvamapi . %<ko÷a(sa)lonàma muditaþ sphãtojanapadomahàn . niviùñaþ sarayåtãre pa÷udhànyasamçddhimàn>% ràmàø 1 . 5 . 5 . ko÷alade÷odvividhaþ pràcyottarabhedàd tatra ayodhyàyuktade÷asyottarako÷alatvam %<pituranantaramuttarako÷alàn>% %<tasmai visçjyottarako÷a(sa)lànàm>% %<priyàsakhãruttarako÷ale÷varaþ>% raghuþ pràcyako÷alàstu kosala÷abde vakùyate . tadde÷asya ràjà¤ya . kausa(÷a)lya ko÷alade÷ançpe . %<kau(÷a)salyavçtyuttarako(÷a)salànàm>% raghuþ striyàü ñàp kausalyà . %<kausalyànandivardhanoràmaþ>% ràmà0

#<ko÷a(ma)làtmajà># strã ko÷a(sa)làþ pårvako÷a(sa)lade÷aþ lakùaõayà tadadhipaþ tasyàtmajà . pràcyakosalàdhipançpasutàyàm ràmamàtari ÷abdara0

#<ko÷alika># naø ku÷alàya karmaõe dãyate ñhak pçùoø ottvam . nijakàryasàdhanàrthaü ràjàdikàryakarebhyodãyamàne utkoce (ghusa) hemaø kau÷alikamiti pàñhàntaraü sàdhu

#<ko÷a(ùa)vat># triø koùaþ(÷aþ)astyasya matup masya vaþ . 1 ko÷a(ùa)yukte . %<dharmàtmà koùavàü÷càpi devaràja ivàparaþ>% bhàø ànuø 2 aø . striyàü ïãp ko÷a(ùa)vatã sà ca 2 koùàtakãdçkùe %<dantãyutaü và magadhodbhavànàü kalkaü pibet koùavatãrasena>% %<÷ukàkhyàkoùavatyo÷ca målaü madana eva ca>% %<jãmåtakaiþ ko÷avatãphalai÷ca dantãdravantãtrivçtàsu caiva>% iti ca su÷ru0

#<ko÷a(ùa)vàsin># puø ko÷e(ùe)vattati vasa--õini 7 taø . koùàbhyantarasthe jantubhede %<ko÷avàsinàü pàdinàü ca tadeva>% (anupànam) su÷ruø ko÷astha÷abde vivçtiþ

#<ko÷a(ùa)vçddhi># puø koùasya mukulasya vçddhiryatra . 1 kuraõóaka vçkùe . 6 taø . 2 aõóakoùavçddhau rogabhede 3 dhanasa¤cayavçddhau ca strã

#<ko÷a(ùa)÷àyikà># strã koùe(÷e) pidhànamadhye ÷ete ÷ã õvul 7 taø ataittvam . churikàyàü jañàdharaþ

#<ko÷a(ùa)skçt># puø ko÷aü(ùaü)karoti kç--kvipniø suñ . koùakàrake jantubhede (guñipokà) %<tyajet ko÷a(ùa)skadiveha mànaþ>% bhàgaø 7 . 4 . 11 %<ko÷a(ùa)skà ko÷akàraþ>% ÷rãdharaþ

#<ko÷a(ùa)stha># puø ko÷e(ùe)tiùñhati sthà--ka 7 taø . su÷rutokte ÷aïghàdike jantubhede . %<ànåpavargastu pa¤cavidhaþ>% ityupakramya ko÷asthà ityudi÷ya %<÷aïkha ÷aïkhanakha ÷ukti÷ambåkabhallåkaprabhçtayaþ ko÷asthàþ pàdina÷ca>% ityuktvà kårmàdãü÷coktvà tanmàüsaguõàuktà yathà %<÷aïkhakårmàdayaþ svàdurasagandhà marunnudaþ . ÷ãtàþsnigdhà hitàþ pitte varcasyàþ ÷meùmavardhanàþ>%

#<ko÷à(ùà)gàraü># naø 6 taø . dhanàgàre (khàjanàghara) %<koùàgàramàyudhàgàrama÷va÷àlàü hasti÷àlà¤ca kruddhaþ>% bhàø vaø 197 ko÷a(ùa)gçhàdayo'pyatra na0

#<ko÷à(ùà)ïga># naø ko÷aþ(ùaþ)ivàïgamasya . bahumåle itkañau(okaóà)kùupamede hàrà0

#<ko÷à(ùà)taka># puø ko÷a(ùa)matati ata--kvun . 1 kañhe veda÷àkhàbhede 2 pañolyàm ghoùake (tarui) (jhãóaga) khyàte ÷àkabhede strã mediø gauràø ïãù . bhàvapraø iyaü ràjasevyatvàt mahattvàdvà ràjopapadà nirdiùñà %<dhàmàrgavaþ pãtapuùpà jàlinã kçtavedhanà . ràjako÷àtakã ceti tathoktà ràjimatphalà . ràjako÷àtakã ÷ãtà madhurà kaphavàtalà . pittaghnã dãpanã ÷vàsajvarakàsakçmipraõut>% %<koùàtakãvallibhavà'grapallavàstakreõa yuktàþ sughçtena saüskçtàþ . sambharjitàþ saindhavahiïgusàdhite taile'tirucyà bahupuùñidàyakàþ>% tasyàþ phalam aõ harãtakyàø lup . tatphale strã %<ko÷àtakãptaùpagu lucchakàntibhiþ>% màghaþ

#<ko÷à(ùà)mra># puø ko(÷e)ùe àmra iva . 1 phalapradhànavçkùamede (ko÷àma) %<ko÷àmraþ kuùñha÷othàsrapittavraõakaphàpahaþ . tatphalaü gràhi vàtaghnamamloùõaü guru pittalam . pakvaü tu dãpanaü rucya laghåùõaü kaphavàtahçt>% bhàvapraø . (keoóa) 2 phalavçkùe ràjavallabhaþ

#<ko÷i(ùi)n># triø ko÷a(ùa) + astyartha ini . 1 ko÷a(ùa)yukte àmopapadako÷ã tu su÷rutokte karõanandhanaje rogabhede %<baddhamàtrastu yaþ karõaü sahasaivàbhivardhayet . àmako÷ã samàkhyàtaþ kùiprameva vimuvyate>% . 2 àmravçkùe puø ÷abdamàlà .

#<ko÷i(ùi)là># strã ko÷a + astyarthe picchàditvàd ilac . mudgaparõyàm ràjani0

#<ko÷ã(ùã)># strã ku÷a--(kuùa) ac gauràø ïãù . 1 carmapàdukàyàm 2 dhànyàdyagrabhàge ca (÷uïgà) hema0

#<ko÷ya(ùya)># triø ko÷e hçdayako÷e(ùe)bhavaþ yat . hçdayako÷a màüsapiõóe %<÷iïgàni ko÷yàbhyàm>% yajuø 3928 %<ko÷yàbhyàü hçdayastha màüsapiõóàbhyàm>% vedadã0

#<koùa># puø naø . kuùa--pacàdiø ac . 1 ko÷a÷abdàrthe ko÷a÷abde vivçtiþ . 2 çùibhede . athoha koùà dhàvayantaþ ÷ataø bràø 10 . 5 . 5 . 8 %<koùànàma çùayaþ>% bhàø .

#<koùaka># puø koùa--svàrthe ka . aõóakoùe ÷abdara0

#<koùalà># strãø koùa--alac . ayodhyàyàü puryàü ÷abdaratnà0

#<koùñha># puø kuùa--than . 1 gçhamadhye, 2 udaramadhye, 3 dhànyàdisthàpane 4 ku÷åle ca (kuñhã) 5 àtmãüye triø mediø %<sthànànyàmàgnipakvànàü måtrasya rudhirasya ca . hçduõóukaþ puppuùa÷ca koùñhaityabhidhãyate>% 6 su÷rutokte àmàgnipakvamåtra rudhirasthàne %<pravàhikà ÷iraþ ÷ålaü koùñha÷åla¤ca dàruõam>% %<cale doùe mçdau koùñhe nekùetàtra balaü nçõàm>% su÷ruø %<bhuktaü bhuktamidaþ koùñhe kathamannaü vipacyate>% bhàø à÷raø 57 ÷loø %<patiü bhàryopatiùñheta dhyàyet koùñhagataü yathà>% bhàø bhãø 6 . 18 . 52 . akathahàdicakracatuþpàr÷vastharekhàcatuùkànvite 7 sthànabhede akathaha÷abde 38 pçø udàø . 8 pade sthànamàtre %<pa¤càràmaü navadvàramekapàlaü trikoùñhakam . yat pa¤cavipaõam kùetraü pa¤caprakçtistrãdharam . pa¤cendriyàrthà àràmà dvàraþ pràõà nava pramo! . tejo'bannàni koùñhàni kulamindriyasaügrahaþ . vipaõastu kriyà÷aktirbhåtaprakçtiravyayà>% bhàgaø 4 . 28 . 51 . 52 . 52 . ku÷åle %<jaratkoùñhàdvrãhã¤charkaràbhimi÷rànàharati>% kauùãtakibrà0

#<koùñhàgàra># naø koùñhamagàramiva . dhànyadhanàdeþsthàpane gçhe (kuñhã) %<koùñhàgàràyudhàgàradevatàgàrabhedakàn>% manuþ %<koùñhàgàraü tu te nityaü sphãtaü dhànyaiþ susaüvçtam . sadàstu satsu saünyastaü dhanadhànyaparobhava>% bhàø àø 119 a0

#<koùñhàgàrika># triø koùñàgare bhavaþ tatra niyuktovà bàø ñhan . 1 koùñhàgàrabhaye . %<atyarthaü sravati rakte koùñhàgàrikàïgàra mçtpiõóetyàdi>% su÷ruø 2 koùñhàgàre niyukte ca .

#<koùñhàgàrin># puø koùñharåpamàgàramivàstyasya ini . kãñabhede %<koùñhàgàrã kçmikara÷ca maõóalapçthukaþ>% su÷rute pràõanà÷akakãñoktau

#<koùõa># naø ãùaduùõam koþ kàde÷aþ . 1 ãùaduùõaspar÷e 2 tadvati triø amaraþ . %<bhuvaü koùõe na pãnodhrã ÷edhneghàvabhçthà dapi>% raghuþ %<ghçtena sà ÷àntisupaiti jihvà koùõena yaùñãmadhukànvitena>% %<÷othaü satodaü koùñhena sarpiùà pariùecayet>% su÷ru0

@<[Page 2274a]>@
#<kosala># puø baø vaø . kusa--alac . de÷abhede . te'bhijano'sya teùàü ràjà và ùya¤ . kausalya pitràdikrameõa tadde÷avàsini bahuùu tasya luk kosalàþ . ko÷ala÷abde vivçtiþ . kosalade÷a÷ca dvividhaþ pårvottarabhedàt %<kosalàdhipatiü caiva tathà veõvàtañàdhipam . kàntàrakàü÷ca samare tathà pràkkosalànnçpàn>% màø saø 30 aø %<dakùiõàye ca pà¤càlàþ pårvàþ kuntiùu kosalàþ>% 13 aø uttarakosalàstu ko÷ala÷abde . rnitàþ

#<kohala># puø kau halati spardhate ac pçùoø . 1 vàdyabhede mediø 2 madyabhede ca hemaø 3 nàñaka÷àstakarpçmunibhede tasyàpatyam ÷ivàø aõ . kauhala tadapatye puüstrãø óalayoraikyàt kohaóo'pvatra

#<kohanãya># puø çùibhede %<upayàtàyàrghyamiti kohanãyàþ>% gãbhiø gçø såø . upayàtàyàca ryaüsamãpaü gatàyàrghyaü deyamiti kohanãyà àcàryà àhuþ saüø taø raghunandanaþ

#<kohita># puø . çvibhede . tato'patye ÷ivàø aõ . kauhita tadapatye puüstrã0

#<kaukilã># strã kokilena dçùñà aõ . kokilarùidçùñàyàü sautràmaõyàm . %<dve sautràmaõyau kokilã carakasautràmaõã ca>% làgyàø ÷rauø såø .

#<kaukuññaka># puø vaø baø . de÷abhede sa ca dakùiõasthaþ . %<athàpare janapadà dakùiõà bharatarùabha!>% ityupakrame %<kaukuññakàstathà kolàþ kauïkaõàþ màlavànavàþ>% bhàø bhãø 9 aø .

#<kaukuntaka># puø baø vaø . janapadabhede .

#<kaukura># puø baø vaø . kukuràõàü de÷aþ aõ . 1 de÷abhede . %<ambaùñhàþ kaukuràstàrkùyà vastrapàþ pahlavaiþ saha>% bhàø sabhàø 51 aø . kukuràþ yàdavabhedàeva svàrthe aõ . kukuravaü÷ye 2 nçprabhede . %<÷rutvà vinaùñàn vàrùõeyàn sabhojàndhakakaukuràn>% bhàø mauø 5 aø .

#<kaukçtya># naø kutsitaü kçtyaü svàrthe aõ . 1 ayuktakaraõe 2 aünutàpapivaye ca mediø .

#<kaukkuñika># puø kukuñãü màyàü, pàdapatanade÷a¤ca pa÷yati ñhak . 1 dàmbhike, kãñàdibadhabhãtyà pàdakùegrasthànamàtradraùñari saünyàmini ca mediø . sanyàsã hi hiüsàbhayàt pàdanyàsa prade÷aparyantameva pa÷yan dåràt cakùuþ saüyamya yàtãti tathàtvam .

#<kaukkuñikandala># puü strã kukkañasyàyam i¤ kaukuññiþ sa iva kandalaþ . (veóàsàpa) sarpabhede trikàø striyàü ïãù .

#<kaukùa># triø kukùau baddhaþ asibhinnaþ . kukùivaddhe alaïkàràdau

@<[Page 2274b]>@
#<kaukùaka># triø kukùau de÷abhede bhavaþ dhåmàø vu¤ . kukùide÷abhave

#<kaukùeya># triø kukùau bhavaþ %<vçtikukùãtyàdinà>% pàø óha¤ . kukùau bhave . %<asiü kaukùeyamudyamya cakàràpanasaü mukham>% bhaññiþ

#<kaukùeyaka># puø kukùau vaddhaþ asiþ óhaka¤ . kukùibaddhe khaïge %<kaukùeyakeõa sannihitaviùadhareõeva candanalatà>% kàdaø . %<baddhatãkùõakaukùeyaka>% da÷akumàø .

#<kauïka># puø koïkaeva svàrthe aõ . koïkaõade÷e ÷abdaratnà0

#<kauïkaõa># puø baø vaø . koïkaõa + svàrthe aõ . 1 koïkaõade÷e %<kauïkaõàþ màlavànapàþ>% bhàø bhãø 9 aø . tasya ràjà aõ 2 tadde÷ançpe ca .

#<kauïkiõa># naø baø vaø . koïkaõa + pçùoø . koïkaõade÷e ÷abdaraø .

#<kau¤ca># puø kru¤caeva svàrthe aõ pçùoø . krau¤caparvate trikàø .

#<kau¤jàyanya># puø ku¤jàø gotràpatye capha¤ tataþ svàrthe ¤ya . 1 ku¤jarùigotràpatye striyàntu na ¤ya kintu gotrapratyayàntatvàt ïãù kau¤jàyinã sà ca 2 bràhmaõyàm jañàdharaþ .

#<kau¤ji># puüstrãø ku¤jasyarùeranantaràpatyam atai¤ . ku¤jarùeranantaràpatye striyàü và ïãp .

#<kauña># triø kåñe adri÷çïge bhavaþ utsàø a¤ . 1 kuñajavçkùe (kuracã) bhàvapraø kuñyàü pràyabhavaþ aõ . 2 svatantre triø . kåñasya bhàvaþ aõ . 3 mithyàkathane 4 mithyàsàkùye ca

#<kauñakika># triø kåñameva kåñakaü màüsakåñaü tatpaõñhamasya ñha¤ . màüsavikretari ÷abdaratnà0

#<kauñaja># puø kuñameva kauñaü tatra jàtaþ . kuñajavçkùe ràyamukuñaþ

#<kauñajabhàrika># triø kuñajasya bhàraü harati vahatyàvahati và vaü÷àø ñha¤ . 1 kuñajabhàrahàriõi 2 tadvàhake 3 tadàvahake ca

#<kauñajika># triø kuñajaü bhàrabhåtaü harati vahati àvahati và ñha¤ . bhàrabhåtakuñajasya 1 hàrake 2 vàhake 3 àvàhake ca

#<kauñatakùa># puø koñaþ svatantraþ takùà ñac samàø . svatantre takùaõi

#<kauñalya># naø kuña--kalac svàrthe ùya¤ . kauñilya÷abdàrthe hemaca0

#<kauñasàkùya># naø kåñasàkùiõobhàvaþ karma và ùya¤ . mithyàsàkùye %<kauñasàkùyaü suhçdbadhaþ>% manunà suràpàõasamànatoktyà tasyànupàtakamà . kauñasàkùyadaõóa÷ca manunà dar÷ito yaghà %<yasmin yasmin vivàde tu kauñasàkùyaü kçtaü bhavet . tattat kàryaü nivarteta kçta¤càpyakçtaü bhavet . lobhànmohàdbhayànmaitràt kàmàt krodhàttathaiva ca . aj¤ànàdbàlabhàvàcca sàkùyaü vitathamucyate . eùàmanyatame sthàne yaþ sàkùyamançtaü vadet . tasya daõóavi÷eùàü÷ca pravakùyàmyanupårva÷aþ . lobhàt sahasra daõóya÷ca mohàt pårvantu sàhasam . bhayàdvai madhyamaü daõóyo maitràt pårvaü caturguõam . kàmàdda÷aguõaü pårvaü krodhàttu triguõaü param . aj¤ànàd dve ÷ate pårõe bàli÷yàcchatameva tu . etànàhuþ kauñasàkùye proktàn daõóànmanãùimiþ . dharmasyàvyabhicàràrthamadharmaniyamàya ca . kauñasàkùyantu kurvàõàüstrãn varõàn dhàrmiko nçpaþ . pravàsayeddaõóayitvà bràhmaõantu vivàsayet>% .

#<kauñi># puüstrã kåñasyàpatyam i¤ . kåñasya mithyà÷aüsino'patye striyàü tu krauóyàdiø ùyaï . kauñyà

#<kauñika># triø kåñena mçgabandhanayantreõa carati ñhak . màüsavikrayopajãvini amaraþ . kåña + caturarthyàü kumuø ñhak . kåñasannikçùñade÷àdau triø .

#<kauñilika># triø kuñilikà vyàdhànàü gatibhedaþ karmàropa kara÷abhåtaü lauha¤ca tayà harati mçgàn aïgàràn và . %<aõ kuñilikàyàþ>% pàø aõ . 1 vyàdhe 2 karmakàre ca siø kauø .

#<kauñilya># naø kuñilasya bhàvaþ ùya¤ . 1 vakrãbhàve %<nityaü kauñilye gatau>% pàø . %<kauñilyaü kacanicaye karacaraõàdharata leùu ràgaste>% kàø praø taccopapàtakam %<kanyàpradànaü tasyaiva kauñilyaü vratalopanam>% yàø smçteþ . upapàtaka÷abde vivçtiþ . svàrthe ùya¤ . 2 càõakyamunau puø ràjaniø %<àkarõya àþj¤àtam . kauñidhvaþ--kuñilamatiþ sa eùa yena krodhàgnau prasabhamadàhi nandavaü÷aþ>% mudàràkùasam

#<kauñãgavya># puüstrã kuñãgorçùibhedasya gotrànyam gargàø ya¤ . kuñãgorçùergotràpatye . tasya chàtraþ kaõvàdiø aõa yalopaþ . kauñãgava, tacchàtre .

#<kauñãya># triø kåña + caturarthyàü kç÷à÷vàø chaõu . kåñasannikçùñade÷àdau

#<kauñãrya># triø kuñãraþ kevala eva svàrthe ùya¤a . kevale asahàye . koñirãryà yasyàþ . 2 durgàyàm strã %<kauñãryàü madiràü caõóàmilàü malayavàsinãm>% harivaüø 178 a0

#<kauñumba># triø kuñambaü tadbharaõaü prayojanamasya aõ . kuñumba bharaõopayogidravye . àharedityanuvçttau %<anyathà kauñumbam>% à÷vaø gçø såø 2, 6, 10,

#<kauñumbika># triø kuñambe tadbharaõe prasçtaþ ñhak . kuñumbabharaõevyàpçte %<kauñumbikaþ krudhyati vai janàya>% bhàgaø 55, 13, 9, . kuñumbe bhavaþ ñhak . 2 kuñumbamadhyapàtini . %<yatra kauñumbikà dàràpatyàdayonàmnà, karmaõà vçka÷çgàlà eva>% bhàgaø 5, 14, 5,

@<[Page 2275b]>@
#<kauñyà># strã kåñasyàpatyam i¤ strã kauñiþ saiva krauóyà ùyaï 1 kåñàpatyastriyàm kåña + caturarthyàm . saüïkà÷àø õya . 2 kauñya kåñasannikçùñade÷àdau tri0

#<kauñhàrikeya># triø svalpà kuñhàrã kuñhàrikà tasyàþ idam ÷ubhràø óhak . svalpakuñhàrasambandhini

#<kauóavika># triø kuóavasya vàpaþ ñha¤ . kuóavavàpayogye kùetràdau kuóavaü tatparimitamannaü sambhavati pacati avaharati và ñhak . 2 svasmin kuóavamitànnasamàve÷ake kañàhàdau 3 tatpàcake sådàdau 4 tadavahàrake ca striyàü ïãp . kuóavaþ parimàõamasya ñha¤ . 5 kuóavaparimite . saükhyàpårbakatve pårbapadasya na vçddhiþ dvikauóavekaþ . addhapårbakasya tu và vçddhiþ à(a)rdhakauóavikaþ . asaüj¤àyàntu ñha¤oluk . dvikuóavam ardhakuóavam ityàdi .

#<kauóeyaka># triø kudóa--kàkar÷ye õyat saüyogàdilopaþ kuóyà tatra jàtàdi kattryàø óhaka¤ %<kuóyàyà yalopa÷ca>% pàø gaø yalopaþ . kàrkar÷yakaraõàrhàyàü bhåmau jàtàdau

#<kauõakutsya># puø çùibhede . %<bharadvàjaþ kauõakutsya àrùõiùeõo'tha gautamaþ>% màø àø 8 aø .

#<kauõapa># puø kuõapaþ ÷avaþ bhakùyatvena vidyate'sya, aõkuõapastadbhakùaõaü ÷ãlamasya õa và . ràkùase amaraþ %<na kauùõapàþ ÷çïgiõo và na devà naca bhàø àø 170 aø mànuùàþ>% striyàü ïãù

#<kauõapadanta># puø kauõapasya dantàiva dantà asya . bhãùme trikà0

#<kauõapà÷ana># puø kauõapànàma÷anamivà÷anamasya . sarpabhede %<hastipiõóaþ piñharakaþ sumukhaþ kauõapà÷anaþ>% bhàø àø 35 aø nàganàmokau

#<kauõóapàyin># puø baø vaø kuõóameva kauõóaü tena pibatti somaü pà--õini . somayàgakàriyajamànabhedeùu .

#<kauõóapàyina># naø kuõóapàyinàmidam aõ niø prakçtibhàbaþ . kuõóapàyinàü (kuõóena somapàyinàm)sambandhini ayanaråpe satrabhede kuõóapàyinàmayana÷abde vivçtiþ .

#<kauõóala># triø kuõóalamastyasya jyotsnàø aõ . kuõóala yukte triø striyàü ïãù .

#<kauõóalika># triø kuõóala + caturarthyà kumuø ñhak . kuõóala sannikçùñade÷àdau

#<kauõóàgnaka># triø kuõóasyedamaõ kauõóe agnau bhavaþ vçddhàdyagnyuttarapadatvàt vu¤ . kuõóasambandhibahnibhave

#<kauõóàyana># triø kuõóasyàdårade÷àdi pakùàø caturarthyàü phak . kuõóasannikçùñàde÷àdau

#<kauõóineyaka># triø kuõóine jàtàdi kattryàø óhaka¤ . kuõóinanagarajàtàdau

@<[Page 2276a]>@
#<kauõóinya># puü strã kuõóinasyarùe rgotràpatyaü gargàø ya¤ . kuõóina gotràpatye . %<kauõóinyàt kauõóinya>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 5 . 20 . striyàü tu ïãpi yalopaþ %<pàrà÷arakauõóinãputràt pàrà÷arakauõóanãputraþ>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 30 vaü÷abràhmaõe . kuõóinasya yuvàpatyam gargàø ya¤i ya¤antàt phak . kauõóinyàyana kuõóinasya yuvàpatye puüstrã %<kauõóinyàyanàcca kauõóinyàyanaþ>% ÷ataø bràø 14 . 55 . 20 . kauõóinyasya chàtraþ kaõvàø aõ yalopa÷ca . kauõóina kauõóinyasyachàtre . bahuùu aõoluk kuõóinàde÷a÷ca kuõóinaþ . striyàü tu na luk kintu gotratvàt ïãùyalopau kauõóinã .

#<kauõóilyaka># puø 1 su÷rutokte ÷akçnmutraviùe jantubhede viùa÷abde vivçtiþ . 2 tatrokte kãñamede ca kãña÷abde vivçtiþ

#<kauõóoparatha># puø . àyudhajàtisaüghe tataþ svàrthe cha . kauõóoparathãya tadarthe . %<àhustrigartaùaùñhàstu kauõóoparathadàõóikàþ kroùñukirjàlamàli÷ca brahmagupto'tha jàlakiþ>% siø kauø .

#<kautaskuta># triø kutaþ kutobhavaþ aõ ñilopaþ kaskàø . kutaskutobhave .

#<kautasta># triø kutastyebhavaþ aõ niø vede yalopaþ . kutastyabhave . %<kautastàvadhvaryå arimejaya÷ca janameåya÷ca>% pàràø bràhmaø .

#<kautuka># naø kutukasya bhàvaþ yuvàdiø aõ praj¤àø svàrthe aõ và . 1 kutåhale amaraþ . tacca adbhutajij¤àsàti÷ayaþ . %<kautukàgàramàgàt>% kumàø . 2 maïgalàrthahastasåtre ÷à÷vataþ %<vaivàhikaiþ kautukaptaüvidhànaiþ>% kumàø . 3 utsave 4 abhilàùe 5 narmaõi 6 harùe 7 paramparàyàtamaïgale 8 gãtàdibhoge 9 bhogakàle ca hemaø .

#<kautåhala># naø kåtåhalasya tadanvitasya bhàvaþ karma và yuvàø aõ praj¤àdiø svàrthe aõ và . kutåhale %<vistara÷ravaõe jàtaü kautåhalamatãva me>% bhàø àø 62 aø . %<mahat kautåhalaü me'sti hari÷candrakathàü prati>% màrkaø 8 . 1 .

#<kautåhalya># naø kutåhala + bràhmaõàø svàrthe ùya¤ . kutåhale

#<kautomata># puø kutomatasyàpatyam çùyaõ . çùibhede . %<sahasravàhurgopatya iti kautomatena>% gopathabràhmaõam .

#<kautsa># puü strã kutsasya çùerapatyam çùyaõ . kutsàpatye %<bhårbhuvaþ svariti japittvà kautasohiïkaroti>% à÷vaø ÷rauø såø 1 . 2 . 5 . %<kautsàya dattvà kanyàntu haüsãü nàma ya÷asvinãm>% bhàø ànuø 137 aø . %<kautsaþ prapede varatantu÷iùyaþ>% raghuþ . bahuùu tasya luk . kutsàþ tadapatyeùu . kutsena dçùñaü sàma aõ . kutsarùidçùñe vikçtiyàge geye sàmabhede . tacca sàma vegàbe 16 praø 2 ardhe 10 gànam . %<kautsaü bhavati kàõvaü bhavati>% ÷rutiþ .

#<kauthuma># triø kuthumaü veda÷àkhàbhedamadhãte veda và aõ . 1 kuthuma÷àkhàdhyàyini tadvettari ca . tasya kàrtakaujapàditvàt dvandve pårvapadaü prakçtyà . kañhakauthumàþ ityàdi . %<anuvàde caraõànàm>% pàø dvandve ekavat pratyaùñhàt kañhakauthumam . %<stheõorluïi>% vàrtiø sthàdhàtoriõdhàto÷ca luïprayoga eva tasya tathàtvaü niyamitam

#<kaudàlãka># puüstrãø rajakyàü tãvaràjjàte saükãrõavarõabhede brahmavaiø jàti÷abdevivçtiþ

#<kaudravika># naø kodravo nimittamasya ñha¤ . sauvarcalalavaõe ràjani0

#<kaudravãõa># naø kodravasya bhavamaü kùetraü kodrava + kha¤ . kodrava dhànyabhavanayogye kùetre amaraþ

#<kaudrà(ndrà)yaõa># puü strãø kudra(ndra)sya çùeryuvàpatyam i¤a kau driþ(ndriþ) i¤ntatvàt yånyapatye phak . kudri(ndri) nàmarùeryuvàpatye tataþ arãhaø caturarthyàü vu¤ . kaundràyaõaka tatsannikçùñade÷àdau tri0

#<kaunakhya># naø kunakhinobhàvaþ ùya¤ ñilopaþ . kutsitanakharåpe rogabhede tacca suvarõasteyamahàpàtakajacihnam %<suvarõacauraþ kaunakhyam>% manåkteþ .

#<kauntàyani># triø kuntã + caturarthyàü karõàø phi¤ . kuntãnirvçttàdau

#<kauntika># kuntaþ praharaõamasya ñha¤ . kuntàstreõa yuddhakàrake amaraþ .

#<kauntã># strã kuntiùu de÷eùu bhavà aõ ïãp . bhasmagandhinyoùadhau amaraþ

#<kaunteya># puø kuntyà apatyam óhak . 1 yudhiùñhiràdiùu triùu . %<kaunteya! pratijànãhi na me karmaphale spçhà>% gãtà 2 arjunavçkùe ràjaniø tasya tattulyanàmatvàttathàtvam .

#<kaupa># triø kåpasyedamaõ . kåpasambandhini jalàdau %<sakùàra pittalaü kaupaü ÷leùmaghnaü dãpanaü laghu>% su÷rute tadguõà uktàþ . %<vasante kaupaü pràsravaõaü và grãùmeùvevam>% su÷rutoktakàle tasya sevyatà . striyàü ïãp .

#<kaupãna># naø kåpe patanamarhati kha¤ akàrye niø . 1 akàrye 2 pàpe 3 guhyaprade÷e amaraþ 4 cãre trikàø 5 mekhalàbaddhe vastrakhaõóe (kapnã) mediø taddhàraõena kåpe patanàt tasya tathàtvam . akàryavadàcchàdyatvàt 6 puruùaliïge ÷abdaciø . tadàvarakatayà vastrakhaõóasya kaupãnatvam . %<kaupãnavantaþ khalu bhàgyavantaþ>% puràø %<kaupãnàcchàdanaü yàvattàdicchecãvaram>% bhàø àø 91 aø . %<abalàsvalpakaupãnàþ suhçdaþ satyajiùõavaþ>% bhàø anuø 46 aø .

#<kaupodakã># strã kaumodakã pçùoø . viùõugadàyàü dviråpakoùaþ .

#<kaumàra># puø apårbapatikàü kumàrãmupapannaþ patiþ %<kaumàrà ràpårbavacane>% pàø niø . apårbapatikàyàþ kumàryà 1 voóhari . kumàrasya bhàvaþ pràõabhçdvayo vacanatvàt a¤ . %<jàtaþ kuü pçthivãü padbhyàü màrayet sa kumàrakaþ . iti pradhànato viddhi kaumàraü pràgbhavàvadataþ>% ityuktàvadhike %<kaumàraü pa¤camàvadhi>% ityante 2 vayovasthàbhede naø . %<dehino'smin yathà dehe kaumàraü yauvanaü jarà>% gãtà . %<pità rakùati kaumàre bhartà rakùati yauvane>% manuþ . kumàra eva svàrthe aõ . 3 kumàre ÷abdacintàø . kumàrasya sanatkumàrasyedam aõ . 4 sargabhede puø sa ca sargaþ sanat kumàràdisarjanapårbakatvàt tannàmakaþ . %<kaumàra àrùaþ pràjapatyomànava ityàdisarganàmàni>% ÷rãdharaþ . %<saeva prathamaü devaþ kaumàraü sargamà÷ritaþ . cacàra du÷caraü brahmà brahmacaryamakhaõóitam>% bhànaø 1, 3, 7, vaikàrikastu yaþ proktaþ %<kaumàraståbhavàtmakaþ>% bhàgaø 3, 1, 20, 5, 5 kumàrasambandhini triø %<tatra vidyàvratasnàtaþ kaumàraü vratamàsthitaþ>% bhàø vaø 95 a0

#<kaumàràyaõa># puüstrãø kuptàrasya gotràpatyaü naóàø phak . kumàranàmakarùigotràpatye .

#<kaumàrikeya># puüstrãø kumàrikàyà apatyaü ÷ubhràø óhak . kànãne

#<kaumàrã># strã apatnãkaü kumàraü patimupapannà strã %<kaumàràpårvavacane>% pàø niø ïãp . 1 agçhãtadàràntarasya patyuþ 1 bhàryàyàm . kumàrasyeyamaõ ïãp . 2 kumàra sambandhiceùñàdau %<kaumàrãü dar÷aye÷ceùñàm>% bhàgaø 3, 2, 28, kumàrasya kàrtikeyasyeyam aõ ïãp . 3 kàrtikeya÷aktau . %<kaumàrã ÷aktihastà ca mayåravarabàhanà . yoddhu mabhyàyayau kruddhaü raktavãjaü mahàsuram>% kaumàrã÷akti nirbhinnàþ kecinne÷urmahàsuràþ devãmàhàtmyam

#<kaumuda># puø %<kau modante janàyasmin kaumudastena kãrtitaþ>% iktuktalakùaõe 1 kàrtikamàse . %<etairanyai÷ca ràjendraiþ purà màüsaü na bhakùitam . ÷àradaü kaumudaü màsaü tataste svargamàpluyuþ . kaumudaü tu vi÷eùeõa ÷uklapakùaü naràdhipa! . varjayet sarvamàüsàni dharmohyatra vidhãyate>% maø taø bhàra0

#<kaumudã># strã kumadasyeyaü prakà÷akatvàt priyà aõ ïãp . 1 nyotlàyàm amaraþ . %<÷a÷inà saha yàti kaumudã>% kumàø 1 tadvatprakà÷ikàyàm %<tvamasya lokasya ca netrakaumudã>% kumàø kaumudasyevam aõ ïãp . %<ku÷abdena mahã j¤eyà muda harùeø tatodvayam . dhàtuj¤airniyamai÷caiva tena sàü kaumudã smçtà>% ityuktàyàü 2 kàrtikapaurõamàsyàü %<kau modante janàyasyànnànàbhàvaiþ parasparam . hçùñàstuùñàþ sukhàpannàstena sà kaumudã matà>% ityuktàyàm 3 à÷vina ùaurõamàsyàm %<à÷vine ùaurõagàsyàntu carejjàgaraõaü ni÷i kaumudã sà samàkhyàtà kàryà lokavibhåtaye>% tiø taø lauïgokteþ . 4 dãpotmavatithau dãpotvatithiü prakçtya bhaviùyottare %<kaumodante janàyasyàü tena sà kaumudã matà>% %<sakhãjanodvãkùaõakaumudãmukham>% raghuþ kaumudã dãpot vàtithiþ iti malliø 5 utsave dharaõiþ 6 kàrtikotsave trikàø . svàrthe ka . hrasve kaumudikà jyotsnàyàm . saüj¤àyàü kan . umàsakhãbhede ÷abdaratnàø kumuda + caturarthyàü kumudàø ñhak . kaumudika kumudasannikçùñade÷àdau tri0

#<kaumudãcàra># puü naø kaumudyà jyotsnàyà càraþ prà÷astyamatra kàle . à÷vinapaurõamàsvàm trikà0

#<kaumudãpati># puø 6 taø . candre hàràø kaumudãnàthàdayà'pyatra

#<kaumudãvçkùa># puø kaumudyàþ prakà÷ikàyàþ dãpa÷ikhàyà vçkùa ivàdhàraþ . dãpavçkùe (pitutalasuj) hàrà0

#<kaumodakã># strã koþ pçthivyàþ pàlakatvàt modakaþ kumodako viùõuþ tasyeyam aõ . viùõugadàyàm amaraþ %<kaumodakã modayati sma cetaþ>% màghaþ . %<devairanàdivãryasya gadà tasyàpare kare . nikùiptà kumudàkùasya nàmnà kaumudakãti sà>% hariø 92 a0

#<kaumodã># strã kuü modayati aõ kumodaþ viùõu stasye yamaõa ïãp . viùõugadàyàm ÷abdaratnà0

#<kaumbhakàri># puü strãø kumbhakàrasyàpatyaü ÷ilpitvàt pakùe i¤ . kumbhakàràpatye striyàü và ïãp . pakùe ¤ya . kaumbhakàrya tatràrthe .

#<kaumbhàyana># triø kumbhasya sannikçùñade÷àdi pakùàø phak . kummasannikçùñade÷àdau

#<kaumbhàyani># triø kumbha + caturarthyàü karõàø phi¤ . tatsannikçùñade÷àdau

#<kaumbheyaka># triø kumbhyàü jàtàdi kattryàø óhaka¤ . kumbhãjàtàdau

#<kaumbhya># triø kumbha + caturarthyà . saïkà÷àø õya . kumbhasannikçùñade÷àdau

#<kaurayàõa># puø kurayàõasya (÷atruü prati kçtayànasya) ayam aõ vede pçùoø . ÷atra prati kçtayànasya sambandhini tatputràdau pàkastha mà kaurayàõaþ çø 8 . 3 . 21 tadbhàùye tathàrthokteþ

#<kaurava># puüstrãø kurorapatyàdi utsàø a¤ tadde÷asya rà jà aõ teùu bhavo và aõ . 1 kuruvaü÷ye %<tasyànvavàyaþ sumahàn yasya nàmnà stha kauravàþ . kurostu putrà÷catvàraþ>% harivaü 62 aø . 2 tadde÷ançpe puø 3 kurusambandhini 4 tadde÷abhave ca triø . striyàü ïãp . %<drupadaþ kauravàn dçùñvà pràdhàvata samantataþ . ÷arajàlena mahatà mohayan kauravãü camåm>% bhàø àø 138 aø %<kùetraü kùatrapradhanapi÷unaü kauravaü tadbhajethàþ>% meghadåtam .

#<kauravaka># triø kurau tadvaü÷e jàtàdi vibhàùà kuruyugeti pàø và vu¤ . 1 kuruvaü÷odbhaye . kuvavakasyedamaõ . 2 kuravakasambandhini

#<kauravàyaõi># puüstrã kurorapatyam tikàø phi¤ . kuruvaü÷ye

#<kauraveya># puüstrã kuropatyaü bàø óhak . kuruvaü÷ye . %<samà hi kauraveyàõàü vayaü te caiva putraka!>% bhàø àø 142 aø . %<vimokùyanti viùaü kruddhàþ kauraveyeùu bhàrata!>% màø vaø 8 aø .

#<kauravya># puüstrãø kurovapatyam kurbàdiø õya . 1 kuruvaü÷ye . %<kauravyàþ pa÷avaþ priyàparibhavakle÷opa÷àntiþ phalam>% veõãsaø . tasyàpatyaü tikàø phi¤a . kauravyàyaõi kurukulotpanne bràhmaõàdàvapatye puü strã kuråõàü ràjà õya . 2 kauravya kurude÷aràje . striyàü ïãp kauravã strã . õyàntatvàt yånyapatye phi¤o luk . kauravyaþ pità putra÷ca siø kauø .

#<kaurukatya># puü strã kurukatasyarùerapatyam gargàø ya¤ . kurukatasyarùerapatye yuvàpatye phi¤ . kaurukatyàyani tadãya yuvàpatye puüstrã

#<kauruja(jà)ïgala># triø kurujaïgale jàtàdi aõ uttarapadasya và vçddhiþ . kurujaïgalamave

#<kaurupà¤càla># triø kurupa¤càlade÷e prasiddhaþ aõ ubhayapada vçddhiþ . kuruùu pa¤càleùu ca prasiddhe . %<praj¤àtaü kaurupà¤càlaü yaccaturavattam>% ÷ataø bràø 1, 7, 2, 8, kaurupà¤càlo và ayaü brahmà 11 . 4 . 1 . 2 .

#<kaurpya># puø %<kriyatàvurijittamakulãraleyapàtheyayåkakaurpàkhyàþ . taukùikaàkokero hçdroga÷càntyabhaü cettham>% rãpikokte vç÷cikarà÷au .

#<kaurma># naø kårmamadhidåtya kçto granthoþ aõ, kårmasvedam aõ và . 1 kårmaduràõe 2 kårmasambani niø .

@<[Page 2278b]>@
#<kaula># triø kule bhavaþ ÷vabhinnaþ aõ . satkulabhave 1 kulãne ÷uni tu kauleyaka ityeva . kule kulàcàre rataþ taü vetti và aõ . 2 tantroktakulàcàrarate 3 tadàcàravedini ca . %<divyabhàvarataþ kaulaþ sarvatra samadar÷anaþ>% kulàrõavaþ . %<pa÷orvaktràllabdhamantraþ pa÷ureva na saü÷ayaþ . vãràllabdhamanuvãreþ kaulàcca brahmavidbhavet>% mahànãlatantram . kula kulàcàramadhikçtya kçto granthaþ aõ . 4 kulàcàrapravarcake granthe kaulopaniùadàdau .

#<kaulaka># triø kåle bhavaþ sauvãraþ dhåmàø vu¤ . kålabhave sauvãre

#<kaulakeya># triø kule satkule bhavaþ bàø ñhak kuk ca . 1 satkulodbhave . kaulañeya + pçùoø . 2 asatãputre puüstrã ÷abdaratnàø .

#<kaulañineya># puüstrã bhikùukyàþ satyà apatyam óhak inàde÷a÷ca . satyà bhikùukyàþ apatye amaraþ striyàü ïãp

#<kaulañeya># puüstrã kulañàyàþ satyàþ asatyà và apatyam óhak . satyàþ asatyà÷ca bhikùukyàþ apatye amaraþ . striyàü ïãp .

#<kaulañera># puüstrã kulañàyàþ asatyà apatyam àcàreõa kùudratvàt(%<kùudràbhyaþ>%)pàø óhrak . bandhakyàþ apatye amaraþ .

#<kaulattha># triø kulatthena saüskçtam aõ . kulatthasaüskçte %<pàyayeccàmlakaulatthasuràsauvãrakàdibhiþ>% su÷ruø .

#<kaulatthãna># naø kulatthasya bhavanaü kùetram kha¤ . kulatthotpattiyogye kùetre

#<kaulaputraka># naø kulaputrasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . kulaputrabhàve

#<kaulava># puø vavàddiùu tçtãye tithyardharåpe carakaraõabhede . karaõa÷abde 1690 pçø vivçtiþ

#<kaulàlaka># triø kulàlena kçtaü saüj¤àyàü vu¤ . kulàlakçte ÷aràvàdau asaüj¤àyàntu aõ kaulàla tatkçte . tasyedamaõ kaulàla tadsambandhini triø %<rathacakraü và kaulàlacakraü và>% ÷ataø vràø 11 . 8 . 4 . 1

#<kaulika># triø kulàdàgataþ ñhak . 1 kulaparamparàgate àcàràdau . kule kulàgame siddhaþ ñhak . tantrokte 2 kulàcare . kaulaü kuladharmaü pravartayati ñhak . 3 kuladharmapravartake ÷ive . ÷abdamàø . 4 pàùaõóe trikàø . kulaü tadàcàraþ prayojanamasyañhak . 5 kaule brahmavidi %<÷annaþ kaulikaþ>% ÷rutiþ

#<kaulitara># puø kulitarasyàpatyam çùyaõ . ÷ambaràsure %<u ta dàsaü kaulitaraü vçhataþ parvatàdadhi . avàhànnindra>% ÷ambaram çø 4 . 3 . 014 kulitaranàmno'patyaü ÷ambaramasuram mà0

#<kauli÷àyani># triø kuli÷a + caturarthyàü karõàø phi¤ kuli÷a sannikçùñade÷àdau

@<[Page 2279a]>@
#<kauli÷ika># triø kuli÷a + aïgulyàø ivàrthe ñhak . kuli÷asadç÷e

#<kaulãna># triø kau pçthivyàü lãnaþ 7 taø aluka saø . 1 bhåmilagne . kulàdàgataþ kha¤ . 2 kulakramàgate %<sada÷va ivamaryàdàü kaulãnàü nàyavartata>% ràmàø àø 87 aø . lã bhàve kta ko lãnaü layã yasyàt, kulãnaü bhåmilayamarhati aõ và . bhåmilagnatàsàdhane 3 apavàde %<kaulãnamàtmà÷rayamàcacakùe>% %<kaulãnarmàtena gçhànnirastà>% raghuþ %<mà kaulãnàdasitanayane! mayyavi÷vàsinã bhåþ>% mevaþ apavàde hi bhåmilagnaiva lokobhavatãti tasya tathàtvam . 4 guhye 5 janye (yuddhe) 6 kukàrye 7 pa÷usarpàõàü yuddhe ca naø mediø teùàü bhåmilagnatàsàdhanatvàttathàtvam .

#<kaulãrà># strã kulãraþ tacchçïgàkàro'styasyàþ ac . karkaña÷çïgyàm (kàükaóà÷iïà) ràjani0

#<kauleya># triø kule + bhavaþ bàø óhak . satkulãtpanne bharataþ

#<kauleyaka># puø kule bhavaþ ÷và óhaka¤ . 1 kulàgate kukkure . amaraþ 2 satkulãne mediø .

#<kaule÷abharavã># strã tripuràbhairavãbhede . %<sampatpradàbhairavãvat viddhi kaule÷abhairavãm . hasàdyàþ saiva deve÷i! triùu vãjeùu pàrvati!>% j¤ànàrõavaþ . %<trikåñe hasàdyà÷cet tadà kaule÷abheravã bhavati>% tantrasàraþ

#<kaulmàùika># triø kulmàùe sàdhu ñha¤ . kulamàùasàdhane

#<kaulmàùãõa># naø kulmàùàõàü bhavanaü kùetram kha¤ . kulmàùa dhànthotpattiyogye kùetre

#<kaulya># triø kule bhavaþ ùya¤ . satkulãne dviråpakoùaþ .

#<kauvala># naø kuvalameva praj¤àø svàrthe õa . koliphale dviråpakoø .

#<kauvidàrùya># triø kovidàra + caturarthyàü pragadyàø ¤ya . kovidàrasannikçùñada÷àdau .

#<kauvera># triø kuverasyedam kunerodevatà'sya và aõ . 1 kuvera saüvandhini 2 taddevatàke ca %<kauveramatha yàmya¤ca cakràte varuõasya ca>% devãmàø . %<yànaü sasmàra kauveram>% raghaþ . %<kauveradigbhàgamapàsya màrgam>% màghaþ . striyàü ïãp . %<digvimàge tu kauverã dik ÷ivàprãtidàyinã>% tiø taø puø . %<tataþ pratasthe kauverãm>% raghuþ . 3 kuùñhavçkùe (kuóa) naø ÷abdaratnàø .

#<kauverikeya># puü strãø kuverikàyà apatyam ÷ubhràø óhak . kuverikàyà apatye .

#<kau÷a># naø ku÷àþ måmnà santyatra aõ . 1 kànyakabjade÷e hemacaø . svàrye'õ . 2 ku÷a÷ãpe %<÷àkaü tataþ ÷àlmalamatra kau÷am>% siø ÷iø . ka÷a÷abde 2145 pçø vivçtiþ . ku÷asyedaü tadvikàro và aõ . 3 ku÷asambandhini 4 tanmaye pavitràdau . %<tatra vàsàya ÷ayane kau÷e sukhamuvàsa ha>% bhàø anuø 19 aø . striyàü ïãp . %<kau÷yàü vçùyàü samàsãnam>% bhàø anuø 54 a0

#<kau÷ala># naø ku÷alasya bhàvaþ yuvàø aõ . dakùatàyàm %<sãmeva padmàsanakau÷alasya>% bhaññiþ . %<ànvãkùikã kau÷alànàm>% %<dhogaþ karmagu kau÷alam>% gãtà . %<hàvahàri hasitaü vacanànàü kau÷alaü dç÷i vikàravi÷eùaþ>% màghaþ .

#<kau÷ali># puüstrãø ku÷alàyà apatyaü bàhvàø i¤ . ku÷alàyà apatye striyàü và ïãp . yånyapatye pha¤ . kaula÷àyanatadãyayuvàpatye puüstrã

#<kau÷alikà># strã ku÷alasya pçcchà ñhak . 1 ku÷alapra÷ne . ku÷alàya maïgalàva dãyate óhak . 2 upàyane upaóhaukane . trikàø .

#<kau÷alã># strã ku÷alàya dãyate tasya pçcchà và aõ . 1 upaóhaukane 2 ku÷alapra÷ne ca trikàø .

#<kau÷a(sa)leya># strã ko÷a(sa)lyàyà apatyaü óhak yalopaþ . ÷rãràme da÷arathaputre

#<kau÷alya># naø ku÷alameva vràhmaø ùya¤ . 1 ku÷ale . bhàve bràhmaø ùya¤ . 2 dakùatàyàm . %<dçùñvà kau÷alyamanyonyaü rathaùveyàvatasthire>% bhàø vaø 244 a0

#<kau÷a(sa)lyà># strã ko÷a(sa)lade÷e bhavà ¤yu . ko÷a(sa)lade÷a bhavàyàü ÷roràmamàtari da÷arathapatnãbhede .

#<kau÷a(sa)lyàtanaya># puø 6 taø . sãtàpatau ÷rãràme tabsutàdayo'yatra .

#<kau÷a(sa)lyàyani># puø kau÷a(sa)lyàyàapatyam phi¤ . ÷rãràme trikàø %<mriyàmahe na gacchàmaþ kau÷a(sa)lyàyanivallabhàm>% bhaññiþ . kau÷a(sa)lya patyàrthakatà jayamaïgalayàmuktà .

#<kau÷àmba># triø ku÷àmbena nirvçttaþ aõ . 1 kau÷àmbaràjakçte 2 tatkçte purãbhede strã ïãp . %<kç÷àmbastu mahàtejàþ kau÷àmvomakrarot purãm>% ràmàø . sàca puro gauóade÷àntargatavatsabhåmigatà . %<asti vatsa iti khyàtode÷a ityupakrame>% kau÷àmbã nàma tatràsti madhyabhàte mahàpurã kathàsaritsàgaraþ . %<asti gau óaviùaye kau÷àmbà nàma nagaro>% hitàø . %<niùkau÷ambiþ>% siø kau0

#<kau÷àmbeya># puüstrã ku÷àmbasya gotràpatyam ÷ubhràø óhak . ku÷àmbançpava÷ye

#<kau÷ika># naø ku÷ikasyàpatyaü çùyaõ ku÷ena dçtaþ adhyàø ñha¤ . ku÷ike tadvaü÷e bhavaþ aõ và . 1 indre 2 bhecake puüstrãø umayatra %<aõakuvat soóhutadhãralocataþ sahalara÷meriva yasya dar÷anam . pravi÷ya hemàdriguhàgçhàntaraü ninàva bibhyaddivasàni kau÷ikaþ>% màghaþ . indrasya ku÷ikaputratvapràptikathà %<ku÷ikastu tapastepe putramindrasamaprabham . labheyamiti taü ÷akrastràsàdabhyetya jagmivàn . sa gàdhirabhavadràjà maghavàn kau÷ikaþ svayam>% harivaüø 1 aø . %<ku÷ikastu tapastepe>% ityapakramya %<atyugnatapasaü dçùñvà sahasràkùaþpurandaraþ . samarthaü putrajanane svamevàü÷amavàsayat . putratve kalpayàmàsa sa devendraþ surottamaþ . sa gàdhirabhavadàjà maghavàn kau÷ikaþ svayam>% harivaüø 27 aø . ku÷airvçtatvàdvà kau÷ikatvamasya yathàha tatrai %<jàta màtrastu bhagavànadityàü sa(÷akraþ)ku÷airvçtaþ . tadà prabhçti deve÷aþ kau÷ikatvamupàgataþ>% hariø 227 aø . 3 guggulau 4 vyàlagràhiõi (sàpuóe) amaraþ . 6 nakule 7 koùàdhyakùe mediø . 8 koùakàre ÷abdaratnàø 9 ÷çïgàrarase trikàø 10 majjani hemaø 11 a÷vakarõavçkùe ràjaniø . ku÷ikrasya gotràpatyam vidàø a¤ . 12 vi÷vàmitramunau sa hi ku÷ikaputrasya gàdherapatyam . ku÷ika÷abde tanmålaü dç÷yam . %<apibacca tataþ somamindreõa saha kau÷ikaþ>% bhàø àø 175 aø . 13 pauravavaü÷ye nçpabhede . %<pàrãkùitasya dvau putrau>% ityupakrame %<pratiùñhàyà÷ca dvau putrau paippalàdi÷ca kau÷ikaþ>% hariva 191 aø . jaràsandhançpasya haüsanàmake 14 senàpatibhede %<sa tç(jaràsandhaþ)senàpatã! ràjà sasmàra bharatarùabha! . kau÷ikaü citrasena¤ca tasmin yuddhe upasthite . yayosto nàmanã ràjan haüseti óimbaketi ca>% bhàø saø 21 aø . tasya ca kau÷ikavaü÷yatvàt tathàtvam . 15 asurabhede %<khasçmaþ ÷àlavadanaþ karàlaþ kau÷ikaþ ÷araþ>% harivaø 42 aø . ku÷ikavaü÷odbhavatvàt 16 nadãbhede strã tasyà utpattikathà ràmàø àø 34 aø %<ku÷ava÷aprasåto'smi kau÷iko raghunandana! . pårvajà bhaginã càpi mama ràghava! subratà . nàmnà satyavatã nàma çcoke pratipàdità . sa÷arãrà gatà svargaü bhartàramanuvartinã . kau÷ikã paramodàrà pavçttà ca mahànadã . divyapuùpodakà ramyà himavantamupà÷rità . lokasya hitakàryàrthaü pravçttà bhaginã mama . tato'haü himavatpàr÷va vasàni niyataþ sukham . bhaginyàü snehasaüyaktaþ kau÷ikyàü raghunandana! . sà tu satyavatã puõyà satye dharme pratiùñhità . pativratà mahàbhàgà kau÷ikã sarità varà>% %<tatra màsaü vàmedvãra! kau÷ikyàü bharatarùabha! . a÷vame dhasya yat puõyaü tanmàsenàdhigacchati>% bhàø vaø 81 aø . %<ku÷ikasyà÷ramaü gacchet sarvapàpapramocanam . kau÷ikãü tatra gaccheta mahàpàpapraõà÷inãm . ràjasåyasya yaj¤asya phalaü pràpnoti mànavaþ>% tatraivàdhyàye . iya¤ca nadã himavataþ niþsçtà campànagarasannikçùñe uttarapàre gaïgàyàü saïgato . %<tatogaccheta ràjendra! . campakàraõyasuttamam>% tataityuktestasyàstatsannikçùñatvam . 18 ya÷odàkanyàtvenotpannàyàü yogamàyàyàm . kau÷ikendreõa bhaginãtvena kalpanena viùõunà tasyàstannàmakaraõàttathàtvaü yathoktam %<tatra tvàü ÷atadçk ÷akromatpradiùñena karmaõà . abhiùekeõà divyena daivataiþ saha yokùyase . tatraiva tvàü bhaginyarthe grahãùyati sa vàsavaþ . ku÷ikasya tu gotreõa kau÷ikã tvaü bhaviùyasi>% harivaø 58 aø yogamàyàü prati viùõåktiþ . %<àryà kàtyàyanã devã kau÷ikã brahmacàriõã>% bhàø hariø 59 aø . pàrvatyàþ ÷arãrakã÷a(ùà)tniþsçtaü 19 devãmårtibhede tasya ca mårdhanyamadhyatàpãti bhedaþ tanmålaü devãmàhàtmyavàkyaü tacca ko÷a÷abde dar÷itaü nàñhye 20 vçttibhede alaïkàra÷abde lakùaõàdikaü dç÷yam

#<kau÷ikapriya># puø 6 taø . ÷rãràme vi÷vàmitrapriyàtvaraõàttasyaø tathàtvam

#<kau÷ikaphala># kau÷ika ko÷asthaü phalamasya . nàrikele ÷abdarà0

#<kau÷ikà># strã ko÷aeva svàrthe ka ataittvam . pànapàtre caùake hema0

#<kau÷ikàtmaja># puø 6 taø . 1 indraputne jayante 2 arjune ca ÷abdamàlà 3 vi÷vàmitaputre ca

#<kau÷ikàyani># puø ku÷ikasyàpatyam bàø phi¤a . yajurvedavaü÷abràhmaõasthe çùibhede %<kau÷ikàyaneþ kau÷ikàyaniþ>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 5 . 21

#<kau÷ikàyudha># naø 6 yaø . indracàpe ÷aratnà0

#<kau÷ikàràti># puø 6 taø . 1 kàke ràjaniø tasya pecakàràtitvaü ca tena saha nityavirodhitvàt . tatkathà kàkolåka÷abde dç÷yà kau÷ikàriprabhçtayo'pyatra pu0

#<kau÷ikin># puø baø vaø kau÷ikena proktamadhãyate õini vi÷vàmitraproktàdhyàyiùu

#<kau÷ikyoja># puø kau÷ikyà iva ojoyasya pçùoø salopaþ ÷àsvoñavçkùe (seoóà) ràjani0

@<[Page 2281a]>@
#<kau÷ija># puø baø vaø de÷abhede %<pa¤càlàþ kau÷ijà÷caiva naikapçùñhàþ dhurandharàþ>% bhàø bhãø 9 aø janapadakathane

#<kau÷ã(ùã)dhànya># naø ko÷e(ùe)bhavà kau÷ã(ùã) karmadhàø . ko÷a(ùa)jàte dhànye tilàdau . %<sarvamevaitadahaþ ko÷ã(ùã)dhànyaü vivarjayet>% kà yàø ÷rauø 2 . 1 . 10

#<kau÷e(ùe)ya># naø ko÷à(ùà)dutthitam óhak . kçmikoùàdijàte vastre amaraþ %<nirnàrbhi kau÷e(ùe)yamupàttaràgam>% kumàø %<kau÷eyaü vrajadapi gàóhatàmajasram>% màghaþ %<làkùàlohitakau÷e(ùe)yaparidhànam>% kàdaø %<kauùeyàvikayoråùau>% manunà tacchodhanadravyasuktam

#<kau÷ya># triø ku÷asyedam ùya¤ . 1 ku÷asaümbandhini ÷ayanàdau %<pràskandacchayane kau÷ye vçùñyàü ÷asyamiva plavam>% bhàø anuø 71 aø . ku÷asya gotràpayaü bàø ùya¤ . 2 ku÷agotraje çùibhede puø %<taü hovàca su÷radàþ kau÷yaþ>% ÷ataø vràø 10 . 5 . 5 . 4 %<kau÷yaþ ku÷agotrajaþ>% bhàø . tena bràhmaõe kauùya iti mårdhanyayuktapa ñhastu pràmàdikaþ .

#<kau÷à(sà)rava># puø ka÷à(ùà)roraphayam çùyaõ . ku÷à(ùà) rormunerapaye maityeye %<yàvataþ kçtavàn pra÷ràn kùattà kau÷àravàgrataþ>% màgaø 1 . 13 . 3 %<kau÷àravasya maitreyasyàgrataþ>% ÷rãdharaþ %<nanu te tattvamaüràdhya çõiþ kau÷àravo'ntime>% bhàgaø 2 . 4 . 3 vàhvàø i¤ . kau÷àravirapyatra %<yatra kau÷àravestasya saüvàdo'dhyàtmasaü÷ritaþ>% bhàgaø 2 . 10 . 52

#<kauùika># triø kau÷ika + pçùoø . 1 kau÷ika÷abdàrthe mediø 2 durgà mårtibhede strã %<÷arãrakoùàdyattasyàþ pàrvatyàþ niþsçtàmvikà . kaugrikãti samàkhyàtà tatolokeùu gãyate>% devãmàø %<kàyakopànniþsåtà yà kàlikàyàstu bherava! . sà kauùikãti vikhya tà càruråpà manoharà>% kàlikàø puø 60 a0

#<kauùãtaka># puø kuùãtakatthàpatyam çùyaõ . kuùãtakarùiputre bahvçcàü pratyahaü tarpaõãye çùibhede kahoóe %<kahoóaü kauùãtakamityàdi>% à÷vaø gçø 3 . 4 . 4 . 23 çùitarpaõe . kuùãtakasyàpatyam i¤ . kauùãtakirapi kahoóe çùau %<taduhovàca kahoóaþ kauùitakiþ>% ÷ataø vràø 2 . 4 . 2 . 1 . tatsamvandhitvàt kauùitakibràhmaõaü kauùãtakã upaniùacca çgvedàtargatà .

#<kauùãtakin># puø baø vaø . kauùãtakena proktamadhãyate õini . kauùãtakena proktàdhyàyiùu . sadasya saptada÷aü kauùãtaktivaþ samàmananti à÷vaø gçø 1 . 23 . 5 .

@<[Page 2281b]>@
#<kau(ùã)takã># kuùãtakasyàùatyam çùyaõ ïãp . agastya patnyàü trikà0

#<kauùãtakeya># puüstrã kuùãtaka + bàø apatye óhak . kuùãtakasyàpatye kahoóe %<atha hainaü kahoóaþ kauùãtakeyaþ papraccha>% ÷ataø bràø 14 . 6 . 4 . 1 .

#<kauùñhavitaka># triø kuùñhavidi tadvidyàyàü sàdhu kalyàø ñhak dasya carartvena tàntatayàñhasya kaityeke . kuùñhavidyàsàdhau . dasya cartvàbhàvamà÷ritya tàntatvàbhàvena kauùñhavidika ityanye tanmatenaiva tathàråpaü 2154 pçø uktam

#<kausãdya># naø kutsitaü sãdatyasmin sãda + vàø àdhàre ÷a svàrthe ùya¤ . 1 àkasye 2 tantràyà¤ca hemaø . kusãdasya bhàvaþ ùya¤ . 3 vçddhiråpakusãdavçttau ÷abdaci0

#<kausuma># naø kusumena nirvçttamaõ . 1 puùpà¤jane amaraþ . tasyedamaõ . 2 puùmasambandhini triø %<vinayati sudç÷o dç÷oþ paràgaü praõayini kausumamànavànilena>% màghaþ

#<kausumbha># puø kusumbha + svàrthe ÷caõ . 1 aracyakusumbhe 2 ÷àkabhede ràjaniø . kusumbhena raktam aõ . 3 kusumbhàràgara¤jite vastràdau triø %<kausumbha pçthu kucakumbhasaïgi vàsaþ>% ma ghaþ . tasyedamaõ . kusumbhasamba ndhani triø %<dinakarakarasaïgavyakta kausumbharàgam>% màghaþ . ubhayataþ striyàü ïãp .

#<kausuruvinda># puø da÷aràtrasàdhyayàgabhede %<kausuruvindaþ>% kàtyàø ÷rauø såø 23 . 5 . 18 . %<dvitãyo da÷aràtra etatasaüj¤aþ>% saüø vyàø . pràyaõãyayàgànantaraü kausuruvindada÷aràtrasya 2 prathame tryahe ca %<kausuruvindaþ prathabantryahaþ>% kàtyàø 24 . 3 . 1

#<kausuruvindi># puø kusurubindasyàpatyam i¤ . tadapatye uddàlake sunau %<kausuruvindiruddàlaka àruõau brahmacaryamuvàsa>% ÷ataø bràø 12 . 2 . 2 . 13 .

#<kausçtika># triø kusçtyà carati ñhak . màyàkàrake ÷àñhyayukte jañàdha0

#<kaustubha># puø ku bhåmiü stumnàti kustubhojaladhiþ tatra bhavaþ aõ . viùõorvakùaþsthe %<kaustubhastu mahàtejàþ koñisåryasamaprabhaþ>% ityuktalakùaõe maõibhede . tasya samudràdutpattikathà harivaüø 22 aø %<suràsuragaõàþ sarve sahità lavaõàmbhasaþ . mandaraüpuùkaraü kçtvà netraü vàsukimeva ca . samàþ sahasnaü mathitaü jaga moùadhibhiþ saha . kùãrabhåtaü samàyogàdamçtaü samapadyata! tajjahrurasuràþ pårvamàkràntà lobhamanthunà . tadà pa÷càjja hrurdevàþ kàmatejobalànvitàþ . dhanvantaristathà madyaü ÷rãrdevãkaustubhomaõiþ . ÷a÷àïko vimala÷càpi samuttastha vamantataþ>% . %<tataþ ÷atasahasràü÷urmathyamànàttu sàgaràt . prasannàtmà samutpannaþ somaþ ÷ãtàü÷urujjvalaþ . ÷rãranantara mutpannà ghçtàt pàõóura vàsino . surà devã samutpannà turagaþ pàõóarastathà . kaustubhastu maõirdivyautpanno ghçtasambhavaþ . marãcivikacaþ ÷rãmàn nàràyaõa urogataþ>% bhàø àø 18 aø %<uccaiþ ÷ravàhaya÷reùñho maõiratna¤ca kaustubham>% ràmàø ukteþ krãvatvamapi %<kaustubhàkhyamapàüsàraü bibhràõaü vçhatorasà>% %<sakaustubhaü hrepayatãva vakùaþ>% raghuþ . 2 tailabhede naø %<vçtàrthe goghçtaü gràhyaü tadabha be tu màhiùam . àjyaü, và tadabhàve tu sàkùàttailaü grahãùyate . tailàbhàve grahãtavyaü tailaü jartilasambhavam . tadabhàve'tasosnehaü kaustubhaü sarùapodbhavam . vçkùasneho'thavà gràhyaþ pårvàbhàve paraþparaþ>% karkadhçtaü maõóanavàkyam . kaustubhamityatra kausumbhamiti pàñastu samyak . 3 tantrokte mudràbhede %<anàmàïguùñhasaülagnà dakùiõasya kaniùñhikà . kaniùñhayànyayà baddhà tarjanyà dakùayà tathà . vàmànàmà¤ca badhnãyàt dakùiõàïguùñhamålake . aïguùñhamadhyake bhåyaþ saüyejya saralàþ paràþ . catasro'pyatra saülagnà mudrà kaustubhasaüj¤ikà>% tantrasàraþ .

#<kaustubhavakùas># puø kaustubhovakùa sa yasya . viùõau hàràø kaustubhahçdayàdayo'pyatra puø . evaü kaustubhalakùaõàdayopyatra .

#<knatha># badhe vàø cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ ghañàdi . knathayati--te knathati aciknathat--ta aknathãt--aknàthãt . knathayàü--babhåva àsa cakàra--cakre--caknàtha .

#<knasa># dãptau kauñilye ca divàø paraø akaø señ . krasyati aknasãt--aknàsãt caknàsa . ghañàø knasayati--te . acikrasatta udit knasitvà--knastvà .

#<knasa># dãptau vàø cuø ubhaø pakùe bhvàø akaø señ ghañàdi knasayati--te . knasati . aciknasat--ta aknasãt--aknàsãt knamayàü babhåva àsacakàra cakrecakràsàudit krasitvà--knastvà . %<my hvçtau knas kusiki ca bhàsane kusya ir÷liùi>% vopadevavyàkhyàne %<paro'nuvandhaþ pårveùàmekavàkyasthadhàtuùu>% iti taduktimà÷ritya bhràntyà durgàdàsena knasa idittvamuktam taccintyam . pàø dhàtupràñhe curàdiùu trasipisi kusi da÷i kusãtyàdinàü kuserevetvamukteþ divàdiùu ca knusu hvaraõadãptyorityukteþ vañàdau ca janãjçùa knasu ra¤ja iti pàñhà¤ca idit knasadhàtoradar÷anàt . ataþ parànubandhasya ko syevàtra pravçtti danàtva và curàditvam anyathà kusivat knasãtyeva målakçt pañhet . na ca tathà'pàñhi atastasya nedittvam .

#<knåya># durgadhe àrdrãmàve ÷abde ca bhvàø àtmaø akaø señ . kåyate aknåyiùña cuknåya . õici knopayati te . asya celàrthakakarmaõvupapade õamul celaïgopam vastraknopam . %<yåni gàóhaparirambhiõi vastraknopamambu vavçdhe madanena>% màghaþ . %<vastraü knopayitvà pariùicyetyarthaþ>% malliø . abhi + ativyàptyà àrdãbhàvakaraõe patãbhàvakaraõe ca sakaø %<àpo vai sarvamannaü tàbhirhãdamabhikråyamivàdanti>% ÷ataø bràø 14 . 1 . 1 . 14 . yàntatvàt tàcchãlye nàtoyuc kintu tçc . knåyità ityeva .

#<kmara># koñilye màø paraø akaø señ . kmarati akmà(kma)rãt cakmàra .

#<kya># triø kaþ prajàpatistasmai hitaþ yat . prajàpatihite . %<vettha catvàri kyànàü kyànãti>% pra÷ne %<etànyeva catvàri kyànàü kyàni>% ÷ataø bràø 10 . 3 . 4 . 2 . 4 . bhàø tathàrthatoktà

#<kyàmbå># strã kyaü prajàpatihitamastuyatra åï . dårvàbhede %<kyàmbåratrarohatu ÷àõóadårvà vyalka÷à>% athaø 18 . 3 . 6 .

#<kraü÷a># prakà÷ane bhvàø sakaø señ kraü÷ati akraü÷ãt cakràü÷a . kraü÷atervà prakà÷ayatikarmaõaþ . niruktakàraþ 2 . 25 .

#<krakaca># puø kra iti kacati ÷abdàyate kaca--÷abde aca . 1 granthilàkhye vçkùe mediø . 2 dàrudàraõàstre karapatre (karàta) puø naø amaraþ . jyotiùokte 3 yogabhede ca . tallakùaõa¤ca %<ùaùñhyàditithayo mandàt vilomaü krakacaþ smçtaþ>% iti yathà ÷anau ùaùñhã, ÷ukre saptamã, guràvaùñamã, budhe navamã, bhau me da÷amã, some ekàda÷ã, ravau dvàda÷ã, ete yogàþ krakacakhyà j¤eyàþ pãyåø dhàø . yadàha nàradaþ %<trayoda÷a myurmilane saükhyayostithivàrayoþ>% krakaco nàma yogo'yaü maïgaleùvatigarhinaþ

#<krakacacchada># puø krakaca iva chado yasya . ketakãvçkùe trikàø krakacadalàdayopyatra

#<krakacapatra># puø krakaca iva patramasya . 1 sàkavçkùabhede ràjaniø 2 ketakãvçkùe ca .

#<krakacapàda(ñ)># puø krakacamipa pàdo yasya và antyalopaþ . kçkalàse hàrà0

#<krakacapçùñhã># strã krakaca iva pçùñhaü yasyàþ ïãù . (kai) matsyabhede . trikàø .

#<krakacavyayadvàra># puø lãlàvatyukte krakacacchedyavastunovetana j¤ànàrthe tatphalaj¤àpake gaõitabhede yathà %<krakacavyavahàre karaõasåtraü vçttam . piõóayogadalamagramålayordairghyasaïguõitagaïgulàplakam . dàrudàraõapathaiþ samàhataü ùañsvareùuvihçtaü karàtmakam . udàharaõam . måle nakhà(20)ïgulamito'tha nçpà(16)ïgulo'gre piõóaþ ÷atàïgulamitaü kila yasya dairghyam . taddàrudàraõapatheùu caturùu kiü syàdvastàtmakaü vada sakhe! gaõitaü drutaü me . (tadàkàradar÷anacitram) 20 kràkaaüdàruviùamam 26, 100 nyàsaþ piõóayoga 36 dalaü . 18 . dairghyeõa 100 saïguõitaü 1800 . dàrudàraõapathai÷caturbhiguõitaü 7200 . ùañasvareùu 576 vihçta jàtaü karàtmakaügaõitaü 25/2 . krakacàntare karaõasåtraü sàrdhavçttam . chidyate tu yadi tiyyapuktavatpiõóavistçtihateþ phalaü tadà . iùñikàcitidçùaccitikhàtakràkacavyavahçtau khalu målyam . karmakàrajanasampratipattyà tanmçdutvakañhinatvava÷ena . udàharaõam . yadvistçtirdanta 32 mitàïgulàni piõóistathà ùoóa÷a yatra kàùñhe . chedeùu tiryaïgavasu pracakùvakiü syàt phalaü tatra karàtmakaü me .. nyàsaþ vistàraþ 32 piõóaþ . 16 . piõóavistçtihatiþ (tadàkàracitram .) 32 16 kà ka vyaü kà ùñhi sa na n 16 32 512 . dàrudàraõamàrgairnavabhirhatà 4608 . ùañsvareùu 576 vihçtà jàtaü phalaü hastàþ . 8 .>%

#<krakacà># strã krakacastadàkàro'styasyàþ ar÷aø ac ñàp . ketakãvçkùe ratnamàø .

#<krakaõa># puø kra iti kaõati ÷abdàyate kaõa--ac . (kayàra) pakùibhede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<krakara># puø kra iti ÷abdaü kartuü ÷ãlamasya tàcchãlye ña . krakaõa (kayàra) 1 pakùiõi amaraþ striyàü ïãù . 2 karãravçkùe 3 karapatràstre ca puø 4 dãne triø mediø %<corayitvà tu patrorõaü krakaratvaü niyacchati>% bhàø anuø 111 aø . cakorakalaviïkamayårakrakaretyàdyupakrame %<viùkaràladhavaþ ÷ãtamadhuràþ kaùàyà doùa÷amanà÷ca>% iti sàmànyata uktvà %<vàtapittaharà vçùyà medhàgnivala vardhanàþ . laghavaþ krakaràþ hçdyàstathà caivopacakrakàþ>% su÷ruø tanmàüsaguõà uktàþ .

#<kratu># puø kç--katu . 1 yåpasahite, somasàdhye yaj¤e, 2 saükalpe, brahmaõomànase putre 3 çùibhede, 4 dhai÷vadevabhede, 5 indri yeùu ca . 6 viùõau tasya sarvayaj¤amayatvena sayåpayaj¤a råpatvamapãùñaü yathàha %<yaj¤aãjyo mahejya÷ca kratuþ satraü satàü gatiþ>% viùõusaø . %<sarvayaj¤asvaråpatvàt yaj¤aþ yåpasahitoyaj¤aþ kraturiti>% bhàùyam . tena kratu÷abdasya yåpasahitayaj¤abodhakatà . ataeva tattadyàge yåpavi÷eùàþ ÷atapathavràhmaõàdau uktàþ . tatra somasàdhyayàgà÷ca traya kratavaþ %<trãn kratånanvàhàgneyamuùasyamà÷vinam>% ÷rutau %<itya gneyaþ kratuþ athoùasyaþ>% %<athà÷vinaþ>% à÷vaø sauø 4 . 13 . 8 . 14 . 1 . 15 . 1 . såtreùu dar÷itàþ . anye'pi kratadãvedeùu dar÷itàstataevà vagamyàþ . saükalpa÷ca kàmanàdhãnaþ cittavçttibhedaþ yathoktam %<kàmaþ kratuþ karma janmetyevameùàü kramobhavet . puüsoyà viùayàpekùà sa kàma iti bhaõyate . saeva vardhamàna÷cet kratutvaü pratipadyate>% . %<sacerati÷ayaþ kàmye viùaye kraturãryate>% ityukte 7 ruceràdhikye ca . 8 praj¤àyàü nighaø . 9 stavanàdikarmaõi ca . %<puruùñuta! kratvà naþ sasti>% çø 4 . 21 . 10 . %<kratvà karmaõà stutyàdihetunà>% bhàø . kratunàmà muni÷ca %<brahmaõomànasàþ putrà viditàþ ùaõmaharùayaþ . marãciratryaïgiràrasau pulastyaþ pulahaþ kratuþ>% bhàø àø 65 aø uktaþ . %<kratorapi kriyàbhàryà vàlikhilyànasåyata . çùãn ùaùñisahasràõi jvalato brahmatejasà>% bhàgaø 4 . 1 . 32 . tadvaü÷àdyuktam %<sasarja sçùñiü tadråpàü sraùñumicchan prajàpatãn marãcimatryaïgirasau pulasvyaü pulahaü kratum . vasiùñha¤ca mahàtejàþ so'sçjat sapta mànasàn>% harivaüø 1 aø . vi÷vedevà÷ca trayoda÷a yathà %<àtmàrthe càsçjat puttràn lokakartén pitàmahaþ . vi÷ve prajànàü patayo yebhyo lokà viniþsçtàþ . vi÷ve÷aü prathamaü nàma mahàtapasamàtmajam . sarvà÷ramapadaü puõya nàmnà dharmaüsa sçùñavàn . dakùaü marãcimatri¤ca pulastyaü pulahaü kratum . va÷iùñhaü gautama¤caiba bhçgumaïgirasaü manum . athartabhåtà ityete khyàtà÷caiva maharùayaþ . trayoda÷a sutà yeùàü vaü÷à vai saüpratiùñhitàþ>% . harivaüø 304 aø jañàdhareõa tu %<vi÷vedevà da÷a smçtà>% ityuktam . gaõadevatà ÷abde tanmålaü vakùyate . kalpabhedàdaviruddham tatra praj¤à ni÷cayaþ adhyavasàyaþ yathàha %<atha khalu kratumayaþ puruùo yathàkraturasmiülloke puruùo bhavati tathetaþ pretya bhavati sa kratuü kurvãta>% chàø uø . kathamupàsãta . sa kratuü kurvãta kraturni÷cayo'dhyavasàya÷ca evameva nànyatheti avicalaþ pratyayastaü kratuü kurvãtopàsã tetyanena vyavahitena sambandhaþ . kiü punaþ kratukaraõena kartavyaü prayojanam? kathaü và kratuþ kartavyaþ? kratukaraõaü dhàbhipretàrthasàdhanaü katham? ityasyàrthasya pratipàdanàrthamathetyàdigranthaþ . atha khalviti hetvarthaþ . yasmàt kratumayaþ kratupàyo'dhyavasàyàtmakaþ puruùo jãvaþ . yathàkraturyàdç÷aþ kraturasya so'yaü yathàkraturyathàdhyavasàyo yàdçïni÷cayo'smiülloke jãvanniha puruùo bhavati . tatheto'smàddehàt pretya mçtvà bhavati . kratvanuråpaphalàtmako bhavatãtyarthaþ evaü hyetacchàstrato dçùñam . %<yaü yaü vàpi smaran bhàvaü tyajatyante kalevaramityàdi>% yata evaü vyavasthà ÷àstradçùñà'taþ sa evaü jànan kratuü kurvãta yàdç÷aü kratuü vakùyàmastam . yata evaü ÷àstrapràmàõyàdupapadyate kratvanuråpaü phalamataþ sa kattevyaþ kratuþ bhàø . 10 àùàóhamàse càturmàsyàdiyàgàrambhakatvàt tasya tathàtvam %<vàjàya svàhà prasavàya svàhà'pijàya svàhà kratape svàhà vasave svàhà'harpataye svàhàhne mugdhàya svàhà mugdhàya vainaü÷inàya svàhà, vinaü÷ina àntyàyanàya svàhàntyàya bhauvanàya svàhà bhuvanasya pataye svàhàghipataye svàhà prajàpataye svàhà>% yajuø 18 . 28 . %<vàjàdãni caitràdimàsànàü nàmàni tannàma gçhãtvà hotavyamityarthaþ annapràcurdyàccaitro'nnaråpaþ, prasavàyànuj¤àråpàya jalakrãóàdau abhyanuj¤àdànàt prasavo vai÷àkhaþ . apijàya apsu jàyata ityapijaþ saptabhyà aluk jalakrãóàratatvàdapijo jyaiùñhaþ . kratave yàgaråpàya càturmàsyàdi yàgapràcuryàt kraturaùàóhaþ>% vedadoø .

#<kratudoùanud># puø kratånàmindriyàñhàü doùaü nudati kvip . pràõàyàme ÷abdaciø %<dahyante dhmàyamànànàü dhàtånà¤ca yathà malàþ . pràõàyàmaistathà doùàþ ÷àmyantãndriyago caràþ>% manåktestasyendriyadoùanà÷akatvam

#<kratudruh># puø kratave druhyati druha--kvip . 1 asure jañàdharaþ nàstike ca

#<kratudviù># puø kratavedveùñi dviùa--kvip . 1 asure trikàø 2 nàstike ca .

#<kratudhvaüsin># puø kratuü daj¤ayaj¤aü dhvaüsayati dhvansa--õicõini . ÷ive amaraþ . vãrabhadradvàrà tadyaj¤adhvaüsaünàttasya tathàtvam tatkathà kà÷ãø 89 aø yathà %<mahàvãro'si re bhadra! mama sarvagaõeùviha . vãrabhadràkhyayà tvaü hi prathitiü paramàü vraja . kuru me satvara kàryaü dakùa yaj¤aü kùayaü naya . ye tvàü tatràvamanyante tatsàhàyyavidhàyinaþ . te tvayàpyavapamantavyà vraja puttra! ÷ubhodaya! . ityàj¤àü mårdhnicàdhàya sa tataþ pàrame÷varãm . haraü pradakùiõãkçtya jagmivànatiraühasà . tatastadanugàn ÷ammuþ svani÷vàsasamudbhavàn . ÷atakoñimitànugràn gaõànanyànavàsçjat . te gaõà vãrabhadraü taü yàntaü kecit purogatàþ . kecittadanugà yàtàþ kecittatpà÷vetoyayuþ . ambaraü taiþ samàkràntaü tejàvijitabhàskaraiþ . ÷çïgàgràõi girãõàü ca kai÷cidutpàñitàni vai . àcåóamålàþ kai÷cicca vidhçtà vai ÷iloccayàþ . utpàñya mahato vçkùàn kecit pràptàmakha ïgaõam . kai÷cidutpàñitàyåpàþ kecitkuõóànyapårayan . maõóapaü dhvaüsayàmàsuþ kecit krodhaparà gaõàþ . acãkhagan yaj¤avedãþ kecidvai ÷ålapàõayaþ . abhakùayan havãüùyanye pçùadàjyaü papuþ pare . dadhvaüsurannarà÷ãü÷ca kecit parvatasannibhàn . kecidvai pàyasàhàràþ kecidvai kùãrapàyiõaþ . kecit pakvànnapuùñàïgà yaj¤aùàtrànyacårõayan . amocayan srucàü daõóàn keciddordaõóa÷à linaþ . vyabha¤jan ÷akañàn kecit pa÷ån kecidalolupana . agniü nirvàpayàmàsuþ kecidatyagnitejasaþ . svayaü paridadhu÷cànye dukålàni mudà yutàþ . jagçhuþ kecana punàratnànàü parvataü kçtam . ekena ca mago devaþ pa÷yaü÷cakre vilocanaþ . puùõodantàbahãsanthaþ pàtayàmàsa kopanaþ . yaj¤aþ palàyito dçùñvà kenacinmçgaråpaghçk . ÷irovirahita÷cakre tena cakreõa dårataþ>% .

#<kratupuruùa># puø kratuþ puruùa iva . puruùàkàre kratumaye yaj¤avaràhe . tadråpavarõana¤ca harivaüø 224 aø %<vedapàdo yåpadaüùñraþ kratuhasta÷citãmukhaþ . agnijihvo darbharomà brahma÷ãrùo mahàtapàþ . aharàtrekùaõadharo vedàïga÷rutibhåùaõaþ . àjyanàsaþ sruvatuõóaþ sàmaùoùasvano mahàn . satyadharmamayaþ ÷rãmàn kramavikramasatkçtaþ . kriyàsatramahàvoõaþ pu÷ujànurmakhàkçtiþ . udgàtrantro homaliïgo vãjauùadhimahàphalaþ . vàyvantaràtmà satrasphik vikçtaþ soma÷oõitaþ . vediskandho havirgandho havyakavyàtivegavàn . pràgvaü÷akàyo dyutimànnànàdãkùàbhiranvitaþ . dakùiõàhçdayo yogã mahàsatramayo mahàn . upàkarmauùñharucakaþ pravargyàvartabhåùaõaþ . nànàcchandogatipatho guhyopaniùadàsanaþ . chàyàpatnãsahàyo vai maõi÷çïga ivocchritaþ . bhåtvà yaj¤aparàho'sau dràgadhaþ pàvi÷adguruþ>% . %<råpaü tavaitannanu duùkçtàtmagàü durdar÷anaü deva! yadadhvaràtmakam . chandàüsi yasya tvaci barhiromasvàjyaü dç÷i tvaïghriùu càturhotram . sruktuõóa àsãt sruva ã÷a! nàsayorióo dare camasàþ karõaranghre . prà÷itramàsye grasate grahàstu te yaccarvaõante bhagavannagnitotram . dãkùànujanmopasadaþ ÷iro dharaü tepràyaõãyodayanãyadaüùñra! . jihlàpravargyastava ÷ãrùakaü kratoþ sabhyàvasathyaü citayo'savo hi te . somastu retaþ savanànyavasthitiþ saüsthàvibhedàstava deva! dhàtavaþ! satràõi sarvàõi ÷arãrasandhayastvaü sarvayaj¤akraturiùñibandhanaþ>% . bhàgaø 3 . 13 aø . %<yaj¤àtmatàü prapa¤cayantaþ stuvanti råpamityàdi caturbhiþ chandàüsi gàyatryàdãni yaj¤àïgabhåtachandaàdyanuvàdena bhagavadavayavatà vidhãyate barhiþ÷abde dãrghàbhàva àrùaþ dç÷i cakùuùi càturhotraü hautràdicatuùñayaü karma . sruk juhåþ . tuõóe mukhàgre . sruvonàsikayoþ . ióàbhakùaõa pàtraü camasà grahà÷ca somapàtràõi . prà÷itraü brahmabhàga pàtraü grasyate'neneti grasanaü mukhàntarvarti cchidraü carvaõaü bhakùaõam . dãkùà dãkùaõãyeùñiþ . anujanma vàraü bàram abhivyàptiþ . upasadastisra iùñayaþ ÷irodharaü grãvà . pràyaõãyà dãkùànantareùñiþ udayanãyà samàptãùñiþ te eva daüùñre yasya . pravargyo mahàvãraþ pratyupasadaþ pårbaü kriyate . sabhyohoma rahito'gniþ àsabathyaþ aupàsanàgniþ tato dvandvaikyaü tava kraturåpasya ÷ãrùakaü ÷iraþ . citayaþ iùñakàcayanàni pa¤ca asavaþ pràõàþ . pràtaþsavanàdãni avasthitiràsanaü bàlyàdyavasthà và . agniùñomo'tyagniùñomaþ ukthaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtraþ àptoryàmaþ iti sapta saüsthàvibhedàþ sapta tvaóamàüsàdidhàtavaþ . satràõi dvàda÷àhàdãni vahuyàgasaïghàtaråpàõi, asomà--yaj¤àþ sasomàþ kratavastadråpastvaü iùñiryajanaü anuùñhàna¤ca tadeva bandhanaü yasya saþ>% ÷rãdharaþ .

#<kratupa÷u># puø kratoraïgaü pa÷uþ . a÷ve hàràø tasya a÷vamedhe prà÷astyàt tathàtvam .

#<kratuprà># puø kratån karmàõi pràti prà--pårtau kvip . karmapårake %<maha÷carkarmyarvataþ kratupràþ>% çø 4 . 39 . 2 . %<kratupràþ karmaõàü pårakaþ>% bhàø .

#<kratubhuj># puø kratuü kratudeyaü havirbhuïkte bhuja--kvip . deve kratudeyadravyatyàgodde÷yatvàtteùàmacetanatve'pi tadbhogitvaü bodhyam cetanatve tu teùàü manuùyàdãnàmiva bhogonàsti kintu dçùñimàtreõa yathàha %<na vai devà a÷nanti pibanti etadevàmçtaü dçùñvà tçpyanti>% chàø uø .

#<kraturàj># puø kratuùu ràjate ràja--kvip . 1 a÷vamedheyaj¤e tasya sarvayaj¤ànàü ÷reùñhatvàt tathàtvam . %<yathà÷vabhedhaþ kraturàñ sarvapàpàpanodanaþ>% manuþ 2 ràjasåye ca ÷abdaci0

#<kratuvikrayin># triø kratuü tatphalaü vikrãõàti vi + krãõini . svakãyakratuphalasya anyadãyatvakhthàpanena tatodhanagràhake . %<pi÷unànçtino÷càpi kratuvikrayiõastathà>% manuþ .

#<kratusthalà># strã apsarobhede %<pu¤jikasthalà ca kratusthalà càpsarasau>% yajuø 15 . 15 .

#<kratuspç÷># triø kratumindriyaü spç÷ati kvin . indriyaspar÷ini %<apa÷yan hçdispçk kratuspçk>% à÷vaø ÷rauø 5 . 105

#<kratåttama># puø katuùåttamaþ . ràjasåyayaj¤e trikàø .

#<kratvartha># puø kratave'yam arthena saha nityasaø vi÷eùyatiïgatà ca, kraturarthoyasya và . kratåpakàrake . tallakùaõàdika¤ca jaiø såø bhàùyayordar÷itaü yathà %<athàtaþ kratvarthapuruùàrthayorjij¤àsà>% 1 såø . tçtãye'dhyàye ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànaiþ ÷eùaviniyogalakùaõamuktam . iha idànãü kratvaryapuruùàrthau jij¤àsyete, --kaþ kratvarthaþ? kaþ puruùàrthaþ? iti, yàpi prayojakàprayojakaphalavidhyarthavàdàïgapradhànacintà, sàpi kratvarthapuruùàrthajij¤àsaiva . katham? . aïgaü kratvarthaþ, pradhànaü puruùàrthaþ, phalavidhiþ puruùàrthaþ, arthavàdaþ kratvarthaþ, prayojakaþ ka÷cit puruùàrtho, 'prayojakaþ kratvarthaþ . tasmàt %<kratvarthapuruùàrthayorjij¤àsà>%--iti såtritam . tatra athàtaþ÷abdau prathame evàdhyàye prathamasçtre varõitau . atheti prakçtaü ÷eùaviniyogalakùaõamapekùate . ataþ--iti kratvarthapuruùàrthajij¤àsàvi÷eùaü prakurute . krataye yaþ, sa kratvarthaþ, puruùàya yaþ, sa puruùàrthaþ . jij¤àsà÷abdo'pi tata eva samadhigataþ,--j¤àtumicchà jij¤àsà--iti . tadetat pratij¤àsåtram,--%<kratvarthapuruùàrthayorjij¤àsà>%-- iti . (4 . 1 . 1) ÷avarabhàùyam %<yasmin prãtiþ puruùasya tasya lipsà'rthalakùaõà'vibhaktatvàt>% såø 2 . %<atha kiülakùaõaþ kratvarthaþ, kiülakùaõaþ puruùàthaþ iti lakùaõaü vàcyaü, tathà hi lavãyasã pratipattiþ, upade÷e garãyasã taducyate,--yasmin prãtiþ puruùasyaü, (yasminkçte padàrthe puruùasya prãtirbhavati) sa puruùàrthaþ padàrthaþ . kutaþ? . tasya lipsà arthena ca bhavati, na ÷àstreõa, kratvartho hi ÷àstràt avagamyate, na anyathà, avibhakto hi puruùàrthaþ prãtyà, yo yaþ prãtisàdhanaþ sa puruùàrthaþ . puruùàrthaü lakùite tadviparãtaþ kratvarthaþ--iti kratvarthasya lakùaõaü siddham (1 varõakam) . evaü và såtraü varõyate,--dar÷apårõamàsayoràmnàyate,--%<anatidç÷yaü stçõàti anatidç÷yamevainaü prajayà pa÷ubhiþ karo tiø iti tathà àhàryapurãùàü pa÷ukàmasya vediü kuryàt, vatsajànum pa÷ukàmasya vediü kuryàt, godã hanena pa÷ukàmasya praõayet>%--ityevamàdãti . tatra saü÷ayaþ,--kim eva¤jàtãyakàþ kratvarthàþ uta puruùàrthàþ--iti . kiü pràptam-- kratvarthàþ iti . kutaþ? pratyakùa upakàrastebhyo dç÷yate kratoþ, purãùaharaõaü vedistaraõaü ca, taduktaü, (2 . 1 . 3 så0) dravyaguõasaüskàreùu vàdariþ>%--iti . tasmàt kratvarthàþevaü pràpte bråmaþ, yasmina prãtiþ puruùasya sa puruùàrtha eva iti, pãtistebhyo nirvartyate, tasmàt ete puruùàrthàþ--iti . %<nanu pratyakùaþ upakàraþ kratordç÷yate--ityuktam>% . ucyatesatyaü dç÷yate, na tu kratorupakàràya ebhyaþ saïkãrtitebhyaþ, phalebhya ete ÷råyante, na ca ya upakaroti sa ÷eùaþ, yastu yadarthaþ ÷råyate, sa tasya ÷eùaþ--ityuktaü(3 . 1 . 2 så0)%<÷eùaþ paràrthatvàt>%--iti . (2 varõakam) evaü và, dravyàrjanam udàharaõam, iha dravyàrjanaütaistai rniyabhaiþ ÷råyate, bràhmaõasya pratigrahàdinà, ràjanyasya jayàdinà, vai÷yasya kçùyàdinà . tatra sandehaþ,--kiü kratvartho dravyaparigrahaþ uta puruùàrtha iti . kiü pràptam kratvartho niyamàt, yadyeùa puruùàrthaþ syàt, niyamo'narthako bhavet, pratyakùeõa etat avagamyate,--niyamàdaniyamàccàrjitaü dravyaü puruùaü prãõayati--iti, tasmàt kratvathuþ kàma÷rutibhi÷càsya sahaikavàkyatà dçùñà, itarathà, anumeyena phalavàkyena sahaikavàkyatàü yàyàt . liïgaü càpi bhavati,--agnaye kùàmavate puroóà÷amaùñàkapàlaü nirvapet, yasyàhitàgneþ sato'gnirgç hàn dahet, yasya hiraõyaü na÷yedàgneyàdãni nirvapet--ityevamàdi taddhi dravyopaghàte codyate yadi dravyaparigrahaþ karmàrthaþ tata etadapi sati sambandhe karmàrtham--ityucyate itarathà asati sambandhe karmàryam--ityanumãyate phalaü ca asya kalpyeta . tasmàt yajati÷rutigçhãtaü dravyàrjanaü yena binà yàgo na nirvartyate, sa yàgasya ÷rutyà parigçhãtaþ--iti gamyate . tasmàt kratvarthaþ--iti . evaü pràpte bråmaþ,--puruùàrthaþ--iti . yasmin kçte padàrthe prãtiþ puruùasya bhavati tasmàt asya lipsà arthalakùaõà ÷arãradhàraõàrthà yasya ÷arãraü dhriyate vyaktaü tasyàsti dravyaü ÷arãriõàü yàgaþ ÷råyate tasmàt vidyamànadravyasya viniyoga ucyate . na dravyàr¤anaü ÷rutigçhãtaü vinàpi hi dravyàrjanavacanatvena ÷abdasya yàgo nirvartyata eva, tasmàt puruùàrtho dravyaparigrahaþ . api ca, yadi ÷àstràt karmàrthaü dravyàrjanaü, tannànyatra viniyujyeta tayàrjitam, tatra sarvatantraparilopaþ syàt . api ca upakràntàni sarvakarmàõi dravyàrjanena bhaveyuþ, tatra etannopapadyate,--api và eùa suvargàllokàcchidyate, yo dar÷apårõamàsayàjã sannamàvàsyàü và paurõamàsãü và atipàtayet--iti eva¤ca sati prayogakàlàdbahiretadaïgaü sadanupakàrakaü syàt . na ca àdhànavat bhavitumarhati, tatra hi vacanaü--vasante'gnimàdadhãta--iti na caitat aïgam atha yuduktaü--niyamavacanam anarthakaü puruùàrthe dravyaparigrahe sati--iti . ucyate, naitàvatà puruùàrthatà vyàvartyatepratyakùà hi sà, tvayà ca parokùayà yuktibuddhyà vyapadi ÷yate, na ca parokùaü pratyakùasya bàdhakaü bhavati, tasmàt niyamavacanàt kàmamaparamadçùñaü kalpyeta na tu dçùñahànam tasmàt yat puruùasya prayojanaü prãtiþ tadarthaü dhanasya arjanam--ityevaü ca sati vrãhiõà yàgaþ kartavyaþ prãtyarthamarjitena và kratvarthamarjitena và na atra ka÷cit vi÷eùaþ prãtyartham upàrjito'pi vrãhiþ vrãhireva, karmàrtham upàrjito'pi vrãhiþ vrãhireva . tasmàt na prayogacodanàgçhãtaü dravyàrjanam . atha yaduktam--anumeyenàprakçtena và ÷avdena yuùmatpakùe niyamakha ekavàkyatà, asmatpakùe tu dçùñena prayogapacanena--iti naiùa doùaþ asmatpakùe'pi dçùñena bhujinà na phalavacanena . %<kathaü tarhi--niyamàdadçùña bhavati--iti gamyate>% . yathaiva bhavadãye pakùe . àha asmatpakùe phalavata ekavàkyabhàvàt phalavata upakaroti iti gamyate . ucyate asmatpakùe'pi phalavata evaikavàkyabhàvaþ, etàvàüstu vi÷eùaþ--tava ÷rutaü phalaü mama tu dçùñam . atha yat liïgam uktaü--gçhadàhàdiùu karma ÷råyate--iti . tatra ucyate yadyapi na kratvarthaü dravyàrjanaü tathàpi dàhe nimitte phalàya và karmàïgabhàvàya và kùàmavatyàdãnàü vidhànam upapadyata eva . tasmàt puruùàrthaü dravyàrjanaü prãtyà hi tadavibhaktam bhàùyam tata àrabhya kratvarthàþ padàrthàstatra dar÷itàþ tataevàvagamyàþ

#<kratvàdi># puø pàõinyukte soþ parataþ sthitasya àdyudàttatànimitte ÷abdagaõe . sa ca gaõaþ %<kratu dç÷ãka pratãka pratårti havya bhaga>% .

#<kratvã÷vara># naø kratutà sthàpitamã÷varaliïgam . kà÷yàm kratunà muninà sthàpite ÷ivaliïgamede %<varaõàyàstañe ramye kratvã÷varamanuttamam . và÷iùñhamã÷vara¤caiva labhate vasatiütviha>% kà÷ãø 18 a0

#<kratha># badhe bhàø paraø sakaø señ ghañàø . krathati akrathãt--akrà thãt . cakràtha, õic--krathayati--te . acikrayat ta

#<kratha># pratiharùe cuø ubhayaø sakaø señ ghañàø . kràthayati--te acikrathat--ta . krathayàü--babhåva àsa cakàra cakre

#<krathana># naø kratha--badhe lyuñ . 1 màraõe 2 chedane ca %<ràjanyoccàüsakåña krathanapañuriti>% pravãdhacandrodayaþ . 3 dànavabhede puø . %<krathana÷ca mahàvãryaþ>% bhàø àø 67 aø .

#<krathanaka># puüstrã krathane dantakaraõakakaõñakacchedane prasçtaþ kan . uùñre amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<krathakai÷i(÷ã)ka># puø baø vaø de÷abhede %<sapàõóyàn krathakai÷ãkàn>% bhàø saø 130 ÷loø %<athe÷vareõa krathakai÷ikànàm>% %<pratyujjagàma krathakai÷ikastam>% raghuþ . hrasvamadhyàt saüj¤àyàü kan . sitàguruõi naø ÷abdacaø .

#<krada># rodane vaikalye akaø àhvàne sakaø bhvàø paraø idit señ . krandati akrandãt cakranda . bhàve krandyate kranditam . avyakta÷abdakaraõe %<akrandadàgnaþ stanayanniva dyauþ>% yajuø 12 . 6 . akrandat krandati visphårjati vedadãø . %<yadakrandaþ prathamaü jàyamànaþ>% yajuø 29, 12 .
     anu + krandanenànugamane sakaø anukrandati putram krandanenànuyàti
     abhi + àbhimukhyena ÷atruprabhçteràhvàne sakaø . %<abhikrandan vçùàyase>% çø 10 . 21 . 8 . %<abhikrandan àbhimukhyena yuddhàrthaü ÷atrånàhvan>% bhàø . àbhimukhyena ÷abdakaraõe akaø . %<abhikranda stanaya garbham>% çø 5 . 83 . 7 . %<abhikranda bhåmyabhimukhaü kranda ÷abdàya>% màø .
     à + àhvànapårbdhakarodane sakaø . %<àkrandat bhãmasenaü vai>% bhàø vaø 157 aø . samyakkrandane ca %<àkrandiùuþ sakhãnahvan>% bhaññiþ . %<tadãyamàkranditamàrtasàdhoþ>% raghuþ .
     sam + à + samyagàhvànapårbakakrandane %<hà tàta! dharmaràjeti samàkrandanmahàbhaye>% màø à÷raø 1073 ÷lo0
     ni + yathànàma÷abdoccàraõe . %<nyakandãjjanma prabruvàõo yathàsya ÷abdastathà nàmerayati vàcam>% niruø 9 . 4 .
     pra + stavane %<pra vaþ spaóakrant suvità yaþ>% çø 5 . 59 . 1 . %<akran stauti>% bhàø vede gaõavyatyayàt ÷apãluk .
     vi + vi÷eùeõa krandane . sam samyak krandane .

#<krada># vaikalye mvàø àtmaø akaø seña ghañàdiø . kradate akradiùña cakrade õic kradayati . yaï vede kanikradyate yaïa luki kanikratti kanikradãti %<upasthe vçùabhaþ kanikradat>% çø 9 . 77 . 5 . %<kanikradat ÷abdaü kurvan>% màø .
     anu + anugamane sakaø . %<saüna÷eyaü kùauõãranucakrade>% çø 8 . 3 . 10 . %<anacakrade anugacchati>% bhàø .

#<kranda># nirantara÷abdakaraõe curàø akaø ubhaø señ . pràyeõàïpårbaþ àkrandayati te àcakrandat ta . àkrandayàm babhåva àsa cakàra cake .

#<krandana># naø kradi--bhàve lyuñ . 1 ÷okàdinà'÷rupàtahetuvyàpàre rodane ÷abdaratnàø yodhavãràdeþ 2 àhvàne ca amaraþ 3 vióàle puüstrã ÷abdamàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<krandita># naø kradi--bhàve kta . rodane amaraþ . àhvàne mediø yodhànàü cãtkàra÷abdakaraõe ÷abdaratnàø .

#<krapa># kçpàyàm bhvàø akaø àtmaø señ ghañàdi . krapate akrapiùña cakape õici krapayati te . %<utastàsurmadhavannakrapiùña>% çø 7 . 20 . 9 . vede'sya kvacit saprasàõam . %<uto dyapanta dhãtayo devànàü nàma vibhratãþ>% çø 9 . 99 . 4 . %<vindanta jyoti÷ca kçpanta dhãbhiþ>% çø 4 . 1 . 14 . %<martànàü cidurva÷ãrakçpan>% çø 4 . 2 . 18 . %<vi÷ve devà akçpanta samãcyorniùpatantyaþ>% çø 10 . 24 . 5 . %<kàviü kçpamàõamakçõutaü vicakùe>% çø 1 . 116 . 14 .

#<krama># pàdavikùepaõena gatau bhvàø paraø sakaø sañ . asya sàrvadhàtuke và ÷yan seóamantatvàt atiïi õiti ¤iti ciõi pare na vçddhiþ . kartari kramyati kràmati . kramyet--kràmet . kramyatu kràmatu . akramyat akràmat . akramãt . cakràma . kramità kamyàt kramiùyati . akramiùyat . karmaõi kramyate . akrami . õici iõõa mulo rvà vçddhiþ . kramayati--te . acikramat--ta . karmaõi kramyate . akra(krà)mi . kra(krà) mitàse kramayitàse . kçtsu kramaõãyam . kramitavyam kramyam kramaõam . kramakaþ . kramã . kramità . kràntiþ . kramitum . udit kramitvà kràntvà . saükramya . kramaü kramam . õicoõamuli và vçddhiþ kra(krà)maü kra(krà)mam . kramyan kràman . kramiùyan kramiùyamàõaþ . õyantasya kramayità kramitaþ . kramayitum . kramayitavyam . ktinnàsti yuc kramaõà . krama--yan màõaþ kramayiùyan . karmaõi kramyamàõaþ . kra(krà)miùyamàõaþ . kramayiùyamàõaþ . sani cikramiùati àtmaø cikraüsate . %<samudràt pa÷cime pårvaü dakùiõàdapi cauttarà . kràmatyanudite sårye vàlã vyapagataklamaþ>% ràmàø kiø 80 aø . %<devà imàlloükànakramanta>% ÷ataø vràø 6 . 7 . 2 . 10 %<viùõustvà kramatàm>% yajuø 1 . 9 . %<pàdenàkramyàrohatu>% vedadãø . %<hatvà rakùàüsi lavitumakramãnmàrutiþ punaþ>% bhaññiþ %<vçtodvijàgryairabhipåjyamànaþ cakràma vajrãva diteþ suteùu>% bhàø àø 193 aø . %<kramaü vabandha kramituü sakopaþ>% %<krantvà krantvà sthitaü kvacit>% bhaññiþ . paropakramavat aprativandhàdau àtmaø . %<na tatra kramate mçtyurnajarà na ca pàvakaþ>% bhàø ànuø 83 aø . %<hareryadakràmi padaikakena kham>% naiùadhe akràmãtyasàdhu . svàrtheõicikatha¤cit sàdhu ityanye . niùñhàyàü neñ krànta ityàdi kauñilye yaï caükramyate nàgaþ . %<so'pi caükramyamàõaþ kåpe papàta>% bhàø àø 700 ÷loø .
     ati + atikramaõe ullaïghane sakaø . %<sa nadãþ parvatàü÷càpi salilàni saràüsi ca . acireõàticakràma khecaraþ khe carannipa>% bhàø àø 4652 ÷loø . %<atyakràmamimàn màsàü stadbadhaü paricintayan>% ràmàø yuddhaø 88 aø .
     abhi + ati + àbhimukhyenàtikramaõe sakaø . %<na diùñamabhçtikràntuü ÷akyaü buddhyà balena ca>% bhàø saø 1051 ÷loø .
     vi + ati + vaiparãtyena kramaõe . %<tadantaþ puramàsàdya vyaticakràma taü janam>% ràmàø bàlaø 70 aø . vi÷eùeõa atikrame ca . %<sa lokànàhitàgnãnàmçùãõàü puõyakarmaõàga . devànà¤ca vyatikramya brahmalokamavàpa ha>% ràmàø àraø 9 aø . %<evaü hi sumahàn kàlovyatyakràmata tasya vai>% bhàø anuø 455 ÷loø . %<vivàhe ca vyatikramaþ>% udvàø ta0
     sam + ati + samyagatikramaõe . %<avantãmçkùavanta¤ca samatikramya parvatam>% bhàø vaø 231 ÷lo0
     adhi + àdhikyena kramaõe
     anu + paripàñyà kramaõe . %<÷raddhà ratirbhaktiranukramiùyati>% bhàø 3 . 25 . 255 . %<maharùibhiranukràntaü dharmapanthànamàsthitaþ>% ràmàø uø 47 aø . %<paripàñã hyanukramaþ>% amaraþ .
     apa + apasaraõe akaø %<hitvà senàmapacakràma càpi>% bhàø àø 1 . 177 ÷loø .
     abhi + àbhimukhyena gamane sakaø %<tamabhikramya sarve'dya vayaü và'rthàmahe vasu>% bhàø vaø 831 aø . %<pradakùiõamabhikramya sarve prà¤jalayaþ sthitàþ>% bhàø anuø 60470 àrambhe ca %<nehàbhikramanà÷o'sti>% gãtà abhikramaþ àrabhyamàõaþ .
     ava + apasaraõe hiüsane ca sakaø . %<avakràmantaþ prapadairamitràn>% çø 6 . 75 . 7 . %<aùakràmantaþ hiüsantaþ>% bhàø .
     anu + ava + anugamane prave÷e ca sakaø . %<etàstejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayamevànvavakràmati>% ÷ataø vràø 14 . 7 . 2 . 1 . %<mçtikàle hçdayasthàü buddhimevànvàgacchati>% bhàø .
     à + balapårvakàskandane . %<àkàmannàgabhavane tadà nàgaku, màrakàn>% bhàø àø 5018 ÷loø . %<àrohaõe ca àkràntisammànitapàdapãñham>% kumàø . udgame akaø tatra dãptyànvitasyodgame àtmaø . %<bhàdrakçùõacaturda÷yàü yàvadàkramate jalam . tàvadgarbhaü vijànãyàttadårdhvaü tãramucyate>% pràø taø dànadharmaþ . evaü sårya àkramate ityàdi . anyatra àkràmati . atyàdipårvakasyàïastu tattadarthavi÷iùñàrohaõàdidyotakatà . %<samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà>% raghuþ
     ut + udaye akaø . %<yaj¤asya ÷ãürùàcchinnasya udakràmat>% ÷ataø vràø 14 . 1 . 2 . 13 . årdhvakramaõe ca %<na tasya pràõà utkràmanti ihaiva samavalãyante>% ÷rutiþ . %<kasminnutkrànte sarvamidamutkràntam>% ÷rutiþ . %<tàn kçtvà pataga÷reùñhaþ sarvànutkràntajãvitàn>% bhàø àø 32 aø . %<viùvaïïanyà utkramaõe bhavanti>% chàø upaø . ullaïghane sakaø . utkramaþ . --vepairãtyena kramaõe akaø %<kramotkramànmeùatulàdimànam>% jyoø ta0
     anu + ud + utkramaõànusaraõe sakaø . %<pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti>% ÷ataø bràø 7 . 2 . 3 .
     vi + ud + vaiparãtyena vi÷eùeõa ca làïghane sakaø årdhvaü gatau akaø %<indriyàõi vãryàõi vyudakràman>% ÷ataø vràø 12 . 7 . 1 . 9 . %<vyutkràntarajaso'malàþ>% bhàø anuø 1319 ÷loø . %<vyutkramàt preta÷ràddhàni yomohàt dharmamohitaþ>% tiø taø devalaþ .
     upa + àrambhe sakaø àtmaø . upakramate àrabhate ityarthaþ . %<upakramasva pururåpamàbhara vàjam>% çø 8 . 1 . 14 . %<upakramopasaühàrau>% vedàntasàø . %<yoyasya vihitaþ kàlaþ karmaõastadupakrame . tithiryà'bhimatà sà tu kàryà nopa kramojjhità>% baudhàø . gatyarthamàtradyotakatve nàtmanepadam %<màgadheùåpacakràma bhagavàü÷caõóakau÷ikaþ>% bhàø saø 18 aø . apratibandhe utsàhe vçddhau ca àtmaø . çci upakramate buddhiþ na pratihanyate ityarthaþ adhyayanàya upakramate utsahate . upakramante ÷àstràõi sphãtàni bhavanti ityarthaþ . evaüparàpårvakasya kevalasya ca eùvartheùu akarmakatà àtmanepada¤ca . anyopasargapårvakatve tattadartheùu, paropapårvasyàrthàttare ca na taï . upasargaràhitye anyàrthe'pi và taï . kàmati kramate iti . àïi tu jyotirudgamane àtmanepadamiti bhedaþ . vipårvakasya vi÷eùo vakùyate samàdipårvakopa÷abdasya tattadarthavi÷iùñàrambadyo takatà . vaktuü samupacakrame .
     ni + nitaràü kramaõe ava÷yakramaõe . %<karman vàjã nyakramãt>% çø 9 . 36 . 1 . %<nyakramãt nitaràmakramãt>% bhà0
     anu + ni + anukramaõe . %<saptapadànyanunikràmati>% ÷ataø bràø 3 . 3 . 1 . 1 .
     nir(s) + nimmaraõe %<jigãùayà mahãü pàõóurnirakràmat puràt prabho!>% bhàø àø 113 aø . asya kvacidàtmanepaditvam %<vàtàpe! niùknamasveti punaþ punaruvàca ha>% bhàø vaø 99 aø .
     abhi + nir(s) + àbhimukhyena niþsaraõe . %<abhiniùkràmati dvàram>% pàø . %<srughnamabhiniùkràmati sraughnaü kànyakubjadvàram>% siø kauø %<pravi÷ya càbhiniùkràntaü sugrãvaü vànararùabhàþ>% ràmàø kiùkiø 25 a0
     vi + nir(s) + vi÷eùeõa niþsaraõe %<yathà pravi÷yàntaramantakasya ko vai manuùyohi viniùkrameta>% bhàø vaø 10273 aø .
     parà + valenàkramaõe àtmaø sakaø . %<yatra tapaþ paràkramya vrataü dhàrayatyuttaram>% athaø 10 . 7 . 11 . apratibandhàdau upopasargavat . tatrotsàhe %<pànãyàrthe paràkràntà yatra te bhràtarohatàþ>% bhàø mahàø 91 ÷loø . paràkranaþ .
     pari + bhranaõe akaø . %<parikràmati saüsàre cakravat bahuvedanaþ>% bhàø vaø 208 aø . paritogamane sakaø . %<parikràmati yaþ sarvàlloükàn saütràsayan balàt>% bhàø 86 . 13 . 30 .
     sam + pari + samyak veùñanàkàreõa parito gamane sakaø %<bahåni saüparikramya tãrthànyàyatanàni ca>% bhàø àø 12 ÷loø paryañane aka0
     pra + àrambhe àtmaø . %<pracakrame vaktumanujbhitakramaþ>% raghuþ . anàrambhe tu na àtmaø %<viùõoryatparamaü padaü pradakùiõaü prakrànanti>% bhàgaø 5 22 . 17 ÷loø .
     prati + pratiråpakrame sakaø %<yaü sruveõa pratikràmati>% ÷ataø vràø 3 . 4 . 4 . 9 . pratikålakramaõe nivçttau akaø . %<bhadre! pratikràma niyaccha vàcam>% bhàø vaø 268 aø .
     vi + pàdaviharaõe akaø àtmaø . %<sàdhu vikramate vàjã>% siø kauø %<tredhà viùõururugàyovittakrame>% taittiø . pàdàkaraõake tu na taï . vàjinà vikràmati . %<te vikramantaþ sphuratà dçóhena vikùipyamàõà dhanuùà narendràþ>% bhàø àø 18 aø . ityatra na taï %<tataenaü mahàdevaþ pãóya gàtraiþ supãóitam . tejasà vyakramadroùàt cetastasya vimohayan>% bhàø vaø 39 aø . dãrghàbhàva àrùaþ . vãryàti÷ayena paràkrame akaø . %<te yåyaü tvaritàþ sarve vikramadhvaü plavaïgamàþ>% ràmàø kiùkiø 58 aø . taï àrùaþ . evaü %<tà¤ca vikramase jetum>% bhàø saø 196 ÷loø taï àrùaþ . %<veþ pàdaviharaõe>% pàø yogavibhàgàdvà kvacidanyatràpi taï ityanye .
     adhi + vi + àdhikyena paràkrame %<yajamànàyàvivikramasva>% kàtyàø 23 . 3 . 1 .
     nir + vi + vi÷eùeõa niþsaraõe . %<bhittvà kukùiü nirvicakàma vipraþ>% bhàø àø 76 a0
     sam + ekatrasthitasyànyatra saücaraõe sakaø %<kàrmukaü tu parityajya jhaùaü (mçgam) saükramate raviþ>% tiø taø bhaviø puø . %<ravisaükràntireva ca>% tatraiva . %<jãvaþ saüknamate'nyatra karmabandhanibandhanaþ>% bhàø vaø 20 8 aø . taïàrùaþ . %<aupasargikarogàþ sakràmanti narànnaram>% su÷ruø . %<saükràmanti hi pàpàni tailavindurivàmbhasi>% parà÷araþ %<kàlohyayaü saükramituü dvitãyam>% raghuþ . samyak kramaõe sakaø %<saükràmantau bahån de÷àn ÷ailàcchailaü vanàdvanam>% ràmàø àraø 76 aø .
     anu + sam + ànuråpyeõa ànupårvyeõa ca saükramaõe . %<iùñàpårta manusaükràma vidvan!>% athaø 18 . 2 . 5 .
     upa + sam + sàmãpyena saükrasaõe sakaø %<savi÷eùaõe hi vidhiniùedhau vi÷eùaõamupasaükràmataþ sati vi÷eùye bàdhe>% dãdhitau nyàyavàkyam %<etamannamayàtmànamupasaükràmati>% taitti0
     prati + sam + pratikålasaïkramaõe nivçttau %<tàvanna saüsçtirasau pratisaükrameta>% bhàgaø 3 . 9 . 10 ÷loø . %<pratisaükràmayadvi÷vam>% 4 . 24 . 49 ÷loø pratisaükràmayat nivartayat .

#<krama># puø krama--bhàvakaraõàdau yathàyathaü gha¤ màntatvàdavçddhiþ . 1 pàdavikùepe 2 pàde hemacaø arthànàü naiyatyena 3 pårvàparàvasthàne . 4 kalpe anuùñhàne amaraþ 5 sàmarthye (sàmarthyahetukavyàpàre) 6 àkramaõe ca mediø . 7 vedasaühitànusàripàñhatadvilomaråpe pàñhabhede . çgveda÷abde tatsvaråpabhedàdikaü 1411 pçø caraõavyåhavàkyatadbhàùyàbhyàü dar÷itam . 8 viùõau %<ã÷varovikramã dhanvã medhàvã vikramaþ kramaþ>% viùõusaø . kramaõàt pràõaråpeõa gaganàt . kramaõahetutayà . (pràõigamanasàdhanapàdavinyàsahetubhåtarathyàdiprakà÷anàdhiùñhàtçsåryàdidevaråpatayà) và kramaþ bhàø 9 paripàñyàü yathocita sannive÷e mediø . ÷eùa÷eùibhàve adhikçtàdhikàre và satyeva vaidikakarmaõoranuùñhàne paurvàparyaråpakrama grahaõamiti ÷àø bhàø sthitam tanniyàmaka÷ca ÷rutyarthapàñhapravçttikàõóamukhyabhedàt ùaóvidhaþ tasya ca karmavi÷eùe vi÷eùeõa gràhyatà tadvivçtiþ mãmàüsà 5 aø . 1 pàø bhàùyayordar÷ità yathà %<÷rutilakùaõamànupårvyaü tatpramàõatvàt>% jaiø 1 såø caturthe'dhyàye prayojakàprayojakalakùaõaü vçttaü, tanna vismartavyam, iha idànãü kramaniyamalakùaõam ucyate, tat ÷rutyartha pàñhapravçttikàõóamukhyairvakùyate, ÷rutyàdãnàm ca balàbalam . àditastu ÷rutikrasa÷cintyate,--kiü yathà÷ruti padàrthànàm kramaàstheyaþ, uta aniyamena?--iti . kiü pàptam?--ekatvàt kartuþ, anekatvàcca padàrthànàm, ava÷yambhàvini krame làghavàt prayoga à÷rubhàvàcca animaþ--ityevaü pràpte bråmaþ
     ÷rutilakùaõam ànupårvyaü tatpramàõatvàt--iti ÷rutirgrahaõam akùaràõàü, tannimittaü yasya kramasya, sa sàdhu kramaþ . ÷utigamàõakà hi vaidikà arthàþ naiùàmanyat pramàõamasti (1 . 1 . 2 så0)--ityuktam . kim iha udàharaõam? . satre dãkùàkramaü vidhatte, adhvaryurgçhapatiü dãkùayitvà brahmàõaü dãkùayati, tata udgàtàraü, tato hotàraü tatastaü pratiprasthàtà dãkùayitvà ardhino dãkùayati, bràhmaõàcchaüsinaü brahmaõaþ, prastotàram udgàtuþ, maitràvaruõaü hotuþ, tatastaü neùñà dãkùayitvà tçtãyino dãkùayati, agnãdhraü brahmaõaþ, pratihartàram udgàtuþ, acchàvàkaü hotuþ tatastamunnetà dãkùayitvà pàdino dokùayati, potàraü brahmaõaþ, subrahmaõyamudgàtuþ, gràvastutaü hotuþ, tatastamanyo bràhmaõo subrahmasyodãkùayati, brahmacàrã và àcàrya preùitaþ--iti . aniyamena kramaþ kartavyo, yathà pårvaþ pakùaþ, yathà tarhi siddhàntaþ, eùa eva kramaþ kartavyaþ--iti . tatra àha, anyàyyaü ÷rutivacanam--iti . ucyate, --kimayaü na sàdhuþ? na na sàdhuþ--iti bråmaþ . nyàyyaü tarhi na bråmaþ,--na sàdhuþ kramaþ--iti, kiü tarhi?--uktasya punarvacanamanyàyyam--iti . ucyate,--sàdhorvacanaü bahu÷o'ùyucyamànaü nyàyyameva, asàdhostu sakçdapyanyàyyam . àha sakçdvacanena j¤àtasya punarvacane na prayojanam iti, ucyate bhavati avismaraõamapi prayojanam ityuktam . vçttikàreõa tat kàryam--iti cet . såtrakàrasyàpyavi÷eùo vçttikàreõa . (1 ma varõakam)
     athavà arthàntarameva idam tatra hi anya eva saü÷ayo vicàro nirõaya÷ca,--÷rutipramàõakodharmaþ anyapranàlakovà? iti saü÷ayaþ . pratyakùàdãnàm adhigamyanimittatvàt na tatpramàõakaþ, atãndriyatvàccodanàlakùaõaþ--iti vicàraþ . codanàlakùaõaþ eva--iti nirõayaþ . iha tu siddhe tatpramàõye vyavahàrakramasya sàdhutvàvadhàraõam(. 2 ya varõakam)
     atha và ÷rutivicàro'yaü--kiü padàrthàþ kartavyàþ? iti vidhànam? kiü và kramo vidhãyate?--iti . anekàrthavidhànànupavatteþ krame anuvàdaþ, padàrthànàü vidhiþ, avadànavàkyeùviva pàdàrthavidhànaü ÷rutyà, kramavidhànaü vàkyena, tasmàt na kramo vidhãyate--iyi pårvaþ pakùaþ . nanu avadànavàkyeùu kramo vidhãyate satyaü vidhãyate, pàñhena, na ÷rutyà, ye çtvijaste yajamànàþ %<iti tu dãkùàyàþ pràptatvàt kramavidhànàrthà ÷rutiþ--iti siddhàntaþ . tasmàt apunaruktam--iti>% (3 ma varõakam) . bhàùyam %<arthàcca>% 2 såø kim eùa eva utsargaþ? uta na, sarvatra ÷rutiva÷enaiva bhavitumarhati--iti uktaü hi,--%<codanàlakùaõo'rthodharmaþ>%
     evaü pràpte bråmaþ--arthàcca (sàmarthyàcca) kramo vidhãyateiti, guõabhåvohi padàrthànàü kramobhavati, yacca yasya nirvartyamànasya upakaroti, sa tasya guõabhåtaþ, yasmiü÷cà÷rãyamàõe padàrthaþ eva na sampadyate, na sa guõabhåtaþ vinàpi tena, na vaiguõyam . evaü prayakùakramasya guõabhàvo yatra, tatra arthena sa evà÷rayitavyaþ . yathà %<jàte varaü dadàti, jàtama¤jalinà gçhõàti jàtamabhipràõiti>%--iti arthàt pårvamabhipràõitavyam tataþ a¤jalità gçhãtavyaþ, tato varodeyaþ,--iti, tathà vimokaþ pårvamàmnàtaþ, pa÷càttadyogaþ, arthàt viparãtaþ kàryaþ . yàjyànuvàkye tu viparyayeõa àmnàte, viparyayeõa kartavye, na atra pàñhakramomãyate, yato devatepalakùaõàrthà'nuvàkyà, pradànàrthà yàjyà, %<agnihotram juhoti>% --iti pårvamàmnàtam, %<odanaü pacati>%--iti pa÷càt, asambhavàt pårvamàdanaþpaktavyaþ . praiùapreùàrthautu viparyayeõa àmnàtau, tau ca viparyayeõa kartavyau màùyam %<aniyamo'nyatra>% 3 såø anyasmin viùaye kramasya niyamo nàsti, yathàdar÷apurõamàsayoryàjamànànàü prayàjànumantraõàdãnàm nànà÷àkhàntarasamàmnàtànàm %<vasantamçtånàm prãõàmi>%--ityevamàdãnàm, %<eko dharma,--ityevamàdãnà¤ca>% bhàø %<krameõa và niyàmakatà kratvekatve tadguõatvàt>% 4 såø %<dar÷apurõamàsayoràmnàtam>%--%<samidho yajati tanånapàtaü yajati ióo yajati barhiryajati svàhàkàraü yajati>%--iti . tatra saü÷ayaþ--kim aniyatenaiva krameõa eùàm aùñaùñhànam? uta yaþ pàñhakramaþ sa eva niyamyeta?--iti . kiüpràptam?--niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàt aniyamaþ--iti . evaü pràpte bråmaþ--krameõa, eva niyamyeta ekasmin kratau--iti . kutaþ? . tadguõatvàt, tadguõatvaü hi gamyate padàrthànàm, yathà, snàyàt anulimpeta, bhu¤jota--iti ca krameõa anuùñhànam avagamyate, vàkyàt padàrthànàm, yathà càdçùñàrtheùu upadi÷yamàneùu, ka÷cit bråyàt,--%<devàya dhåpo deyaþ puùpàõyavakaritavyàni candanenànuleptavyaþ upahàro'smai upahartavyaþ>% evaü kçte devastuùyati,--iti, tamanyaþ pratibråte, naitadevaü, na prathamaü dhåpo dàtavyaþ, prathamaü puùpàõi avakaritavyàni--iti, evaü manyate--dhåpadànasya pràthamyam anena uktam--iti . tasmàt vàcanika eùàm eùa kramaþ--iti bhàø a÷àbda iti cet, syàdvàkya÷abdatvàt . 5 så0
     iti cet, pa÷yasi, athaivaü gamyamàne a÷àbdaþ eva kramaþ . kathaü? padàrthapårvako vàkyàrthaþ padebhya÷ca padàrthà eva avaganyante na kramaþ . syàt etadevaü, yadi padàrthànàm samåhasya ÷rakaõaü pratyàyakam arthasya syàt, na tu samudàyaþ pratyàyakaþ, --ityuktaü %<tadbhåtànàü kiyàrthena samàmnàyaþ>% (1 . 1 . 25 a0) ityatra . tasmàt kramasya vàcaka÷abadàbhàvàt vyàmoha eùa kramo'vagamyate . evaü càpårvàsattiranugrahãùyate, itarathà sàpi viprakçùyeta vañãyantra iva . dar÷ayiùyati ca--%<hçdayamyàgre'vadyati, atha jihvàyàþ, atha vakùasaþ,--iti . yadi niyàmakaþ pàñhakramaþ tato na vidhàtavyanetata niyàmake hi pàñhakame pàñhakramàt eva pràpnuyàt>% bhàø %<arthakçte vànumànaü syàt, kratvekatve pararthatvàt svena tvarthena sambandhaþ, tasmàtsva÷avadamucyeta>% 6 såø %<ekasmin kratàvekatvàt kartuþ, anekanmin padàrthe'rthakçtatvàt kramasya, tatra eùa eva kramo niyamyetànumànena . kutaþ? paràrthatvàt vedasya, paràrtho hi vedo yadyat anena ÷akyate kartum, tasmai--tasmai prayojanàya eùa samàmnàyate, ÷akyate ca anena padàrtho vidhàtum, ÷akyate ca kriyàkàle pratipattum . tasmàt vedaþ padàrthàü÷ca vidhàtum upàdeyaþ, kriyàkàle ca pratipacum, na ÷akyate vi÷eùaþ--vidhàtumayaü samàmnàyate, na pratipattum--iti, avamyamàne vi÷eùe ubhayàrtham upàdãyate--iti gamyate . pratipattuü ca anena krameõa ÷akyate, nànyena, ata eva ca kçtvà pàñhakramàpacàre, vinaùña--ityucyate, itarathà hi yat yasya prayojanaü, tasmin nirvartyamàne eva kiü naùñaü syàt, adçùña kalpyeta, tacca . anyàyyaü dçùñe sati . tasmàt sva÷abdaþ kramaþ--ya eva padàrthànàü vàcakaþ ÷abdaþ sa eva kramasyàpi>% bhàø %<tathà cànyàrthardar÷anam>% 7 såø %<evaü ca anyàrthaü dar÷ayati>%--%<vyatyastamçtavyà upadadhàti>% . %<vyatyastaü ùoóa÷inaü ÷aüsati>% . %<à÷vino da÷amo gçhate taü tçtãyaü juhoti>%--iti, yadi aniyamena upadhànaü ÷aüsanaü ca, vyatyastavacanam anaryakaü syàt, na hi katha¤cit avyatyàsaþ--iti . tathà à÷vinasya tçtãyasya homànuvàdo na avakalpeta, yadi pàñhakrameõa niyamaþ--iti . tathà%<abhicaratà pratilomaü hotavyam>% pràõàneva asya pratãcaþ pratiyaiti--iti kvacit pratilomaü vidavadanulobhaü dar÷ayati, tadupapadyate, yadi pàñhakrameõa prayogaþ, itarathàþ sarvamanulomaü syàt pratilomadar÷anaü nopapadyeta! tathà %<caturthotagayoþ pratisamànayati>%--iti, ukta sati, %<atihàyeóovarhiþ pratisamànayati,--iti ucyate tena varhiùaþ caturthatàü dar÷ayati, sà pàñhakrame niyàmake'va kalpate>% bhàø %<pravçttyà tulyakàlànàü guõànàü tadupakramàt>% 8 såø vàjapeye %<saptada÷a pràjàpatyàn pa÷ån àlabhate>%--iti ÷råyate . teùu pa÷uùu codakapràptàþprokùaõàdayo dharmàþ, tatra prathamaþ padàrtho yataþ kuta÷cidàrabdhavyaþ dvitãyàdiùu bhavati saü÷ayaþ,--kiü tata eva dvitãyo'pi padàrtha àrabdhavyaþ? uta dvitãyàdiùu aniyamaþ?--iti . kiü tàvat pràptam? niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàt aniyamaþ--iti . evaü pràpte, bråmaþ,--yataþ pårva àrabdhaþ, tataeva dvitãyàdayo'pi padàrthà àrabdhavyàþ--iti . kutaþ etat? . %<tadupakramàt>% sarve hi padàrthà pradhànakàlàt na viprakraùñavyàþ, pradhànaü hi cikãrùitaü, kçtaü và teùàü nimitta, sahavacanaü hi bhavati--%<padàrthaiþ saha pradhànaü kartavyam>%-- iti . vahupadàrthasamàmnànàttu ava÷yambhàvã vipakarùaþ, tathàpi tu yàvadbhirnàvyavahitaþ ÷akyaþ padàrthaþ kartum, tàvadbhirvyavadhànam ava÷yaü kartavyam . tato'bhyavikena na vyavadhàtavyam--iti, yadi dvitãyaü padàrthamanyata àrabheta, tato'dhikairapi vyavadadhyàt, tathà prayogavacanaü bàdheta! . %<nanu tathà sati ka÷cidalapairvyavahito bhaviùyati>% . ucyate,--anumatànàü vyavadhàyakànàü tyàgena ka÷cit abhyadhiko guõo bhavati--iti tasmàt yataþ pårvayadàrtha àrabdhaþ tata eva uttara àrambhaõãyaþ--iti bhàø %<marvamiti cet>% 9 såø %<iti cet pa÷yasi, pradhànàviprakarùeõa prayogavacanànugrahaþ--iti, sarvaü tarhi--guõakàõóam ekasmin apavarjayitavyaü, yathà sauryàdiùu>% bhàø . %<nàkçtatvàt>% 10 såø . %<naitadevam, sahaprayoge evahi ga anuùñhitaþ syàt>% bhàø . %<kratvantaravaditi cet>% . 11 såø %<atha yaduktaü,--yathà kratvantareùu sauryàdiùu--iti, tat parihartavyam>% bhàø %<nàsamavàyàt>% 12 såø %<na teùàmarthàt kramaþ pràpnoti, yo niyamyeta, aïgà÷rayo hi niyamo bhavitumarhati, anaïgàsamà÷rayasya svayamaïgatà kalpyeta>% bhàø %<sthànàccotpattisayogàt>% 13 såø %<ekaviü÷ena katiràtreõa prajàkàmaü yàjayet, triõavenàjaskàmaü, trayastriü÷ena pratiùñhàkàmam>% ityevamàdi ÷råyate . tatra àgamena saïkhyàpåraõam--iti vakùyate . tatra àgame kriyamàõe, kim aniyamajakramàþ saürvà çca àgamayitavyàþ? uta kàõóakramebhyaþ? iti . kiü pràptam?aniyamena--iti . kutaþ? atiràtre triõavàdi ÷abdàrthenaitàþ pràpnuvanti, tatra etàsàü pràpnuvatãnàm pràñhakramo nàsti--iti . evaü pràpte ucyate,--yadàsàü sàmàmnàye sthànaü, tenaità atra niyamyante yàþ pårvaü sàmàmnàtàþ, tàþ pårvameva prayoktavyàþ, ànupårvyasya hi dçùñametat prayojanam, yaduttarasphuraõaü, tadapi cikãrùitameva--iti . triõavàdi÷abdaiþ atiràtre yaugapadyena àsàü prapteþ pàñhakramasya aviùayaþ--iti adhikaraõàntaram --iti bhavati matiþ . samàmnàyapàñhakramàdeva atra niyamaþ--iti punaruktatàgamyate--iti anyathà varõyate 1 mavaø %<sàdyaskre ÷råyate,--saha pra÷ånàlamate,--iti atra eùo'rthaþ samadhigataþ>%--savanãyakàle trayàõàm àlambhaþ --iti . atha atra pàñhakramàt, kim agnãùomãyaþ pårvam àlabdhavyaþ? uta sthànakramàt pårvaü savanãyaþ iti . kutaþ? . pàñhakramàt . evaü pràpte bråmaþ,--savanãyaþ pårvaü, sthànàt, yadi pårvam agniùomãyaþ syàt, savanãya sthànaü vyàhanyeta! %<à÷vinaü gçhãtvà trivçtà yåpaü parivãya>% iti . %<nanu itarathàpi pàñhakramobàdhyeta, bàdhyatàü, tasya hi pratiùedhàrthaþ saha÷abdaþ samàmnàtaþ, apratiùiddhaü ca à÷vinagrahasthànam, tanna bàdhitavyam>% (2 varõakam) bhàø %<mukhyakrameõa vàïgànàü tadarthatvàt>% 14 såø %<svàrasvatau bhavataþ etat vai dvidaivatyaü mithunam>%--iti ÷råyate . tatra sandehaþ,--kiü strãdaivatyasya prathamaü dharmàþ? uta puüdaivatyasya?--iti . niyamakàriõaþ ÷àstrasya abhàvàt aniyamaþ,--iti pràpte bråmaþ,--mukhyakrameõa và niyamaþ syàt--iti strãdaivatyasya hi pårvaü yàjyànuvàkyayoþ samàmnànaü, %<praõo devã sarasvatã>%--iti . tasmàt strãdaivatyasya pårvaü pradànena mavitavyam, tasmàt strãdaivatyasya pårvaü dharmàþ kàryàþ, tathà hi pradhànakàlatà bhavati aïgànàm, itarathà, yaiþ pàdarthairvyavadhànaü sàmarthyàt anuj¤àtaü tebhyo'dhikairapi vyavadhànaü syàt . bhàø %<prakçtau tu sva÷abdatvàt yathàkramaü pratãyeta>% 15 så0
     dar÷apårõamàsayoþ pårvamauùadhadharmàþ samàmnàtàþ, tataþ àjyasya . tatra sandehaþ,--kim agnãùomãyadharmàõàm, mukhyakrameõa pårvam àjyasya dharmàþ kartavyàþ! uta yathàpa ñham?--iti . mukhyakramànugraheõa àjyasya pårvam,--iti pràpte bråmaþ,--prakçtau yathàpàñhaü pratãyeta, sva÷abdo hi teùàü pàñhakramaþ, saþ anyathà kriyamàõo bàdhitaþ syàt, sahatvasya punarupasaïgràhakaþ prayogavacanaþ khakrameõa padàrthe sannikçvyakàrõa na bàdhito bhaviùyati . api ca pàñhakrame sva÷abdaþ,--%<svàdhyàyo'dhyetavyaþ>% mukhyakrameõa prayogavacanaikavàkyatà såkùmà bhà0
     %<mantratastu virodhe syàt prayogaråpasàmarthyàt tasmàt utpattide÷aþ saþ>% 16 må0
     dar÷apårõamàsayoþ, àgneyasya pårvaü mantrapàñhaþ, uttaro bràhmaõasya . tatra sandehaþ--katamaþ pàñho balãyàn?--iti . ucyate,--aniyamaþ, niyamakàriõaþ ÷àstrasya abhàvàt--iti .
     evaü pràpte bråmaþ,--mantrapàñho balãyàn . kutaþ? payogaråpasàmarthyàt--prayogàya mantrasya råpasàmarthyaü, tadasya sàmarthyaü yena mantraþ prayujyate, tasya ca prayujyamànasya kramo dçùñàya bhavati . nanu ca bràhmaõapàñhasya api tadeva prayojanam . ucyate--utpattide÷aþ saþ--aparamapi tasya prayojanaü karmotpattyarthaü maviùyati bhàø %<tadvacanàdvikçtau yathàpradhànaü syàt>% 17 såø asti adhvarakalpà nàmeùñiþ,--%<àgnàvaiùõavam ekàda÷akapàlaü nirvapet, sarasvatã àjyabhàgà syàt vàrhaspatya÷caruþ>%--iti . tatra sandehaþ--kim àgneyavikàrasya vàrhaspatyasya pårvaü dharmàþ kàryàþ, codako balavattaraþ, prayogavacanàt, uta upàü÷rayàgavikàrasya prayogavacano balavattaraþ, codakàt?--iti . kim pràpnam?%<vikçtau>% asyàü %<yathàpradhànaü syàt>% %<tadvacanàt>%--teùàü sàkùàdvacanakramo vikçtau, tena sannihitànàm upasaühàrakaþ prayogavacano hi pratyakùaþ, tadbharmàõàü ca ànumànikaþ codakena hi sa pràptaþ . tasmàt pratyakùaþ prayogavacano balavattaraþ, tena codaka ànumàniko bàdhyate bhàø %<vipratipattau và prakçtyanvayàdyathàprakçti>% 18 såø mukhyàïgakrama--vipratipattau và yathà prakçtau, tathaiva vikçtau bhavitumarhati--iti . kutaþ? . %<prakçtyanvayàt>% yàdç÷àþ prakçtau ùarmàþ, tàdç÷à eva vikçtau bhavitumarhanti--iti, mukhyakrameõa kriyamàõà na prakçtivat kutaþ syuþ? . codako hi prayogavacanàt balattaraþ, sa hi utpàdayati pràpayati ca . pràpitàn abhisamokùya prayogavacana upasaüharati, sa pràpteùu utpannaþ pràptinimittaka uttarakàlaü pårvapràptaü na bàdhitumarhati codakaü, pratya, kùo'pi san, bahiraïgatvàt, yathàpràptànevopasaühariùyati . tasmàt pårvaü bàrhaspatyasya dharmàþ, tata àjyasya bhàø . etacca spaùñatayà tattvavodhinyàü dar÷itaü yathà
     agnihotraü juhoti yavàgåü pacatãtyàdau anuùñheyànàmanuùñhànakramaniyamo'sti naveti . tatra na kramaniyamaþ tatpràpakapramàõàbhàvàditi pràpte kramaniyamapràpakàõyàha ÷rutyarthapañhanasthànamukhyapràvartikàþ kramàþ . 1 ÷rutirànantaryabodhakamatha÷abdaktvàpratyayàdikam . 2 arthaþ prayojanaü, 3 pañhanaü pàñhakramaþ 4 sthànaü svasthànasthitiþ, yathà à÷vinakratvahasàmãpyaü savanãyapa÷oþ, . sthànaü svotpattivàkyamiti kecit . 5 mukhyaü pradhànaü karma . 6 pravçttiþ pravartanakramaþ . pràvartiketi taddhitena pravçttigamyatvàbhidhàyakena ÷rutyàdipadànàü ÷rutigamyatvàdiparatvaü såcitaü tathà ca ÷rutyàdãni kramapràpakàõãti . atra ÷rutyàdãnàü kramapràpakatàbodhakasåtràõi bahåni uktànitàni ca granthagauravabhayàt nikhivyamàõasåtràrthavivecanena vyaktãbhaviùyattvàcca na likhitàni . tatra ÷rutitoya thà dvàda÷àhasatrayàge %<adhvaryurgçhapatiü dãkùayitva brahmàõaü dãkùayati tataudgàtàraü tato hotàramiti>% ànantaryàrthakaktvàpratyayena kramobodhyate . yathà và %<hçdaye syàgre'vadyati, atha jihvàyaþ atha vakùasaþ>% iti atha÷abdena . ayaü ca kramo'nyebhyo balavàn ÷abdalabhyatvàt . evameùàü pårvata uttarottaraü durbalaü bodhyam . nanvathàdi ÷abdàdupasthitasyàpi kramasya dhàtvartharåpakriyàtvà'bhàvena kathaü vidheyatvaü tadidamuktaü pràpakapramàõàbhàvàditi ceducyate yathà dadhnà juhotãtyàdau akriyàråpaü dadhidravyaü kriyàvi÷eùaõaü sadvidhoyate dadhisàdhanakaü homaü kuryàditi tathà idamanena krameõa kartavyamiti kriyàvi÷eùaõatayà kramovidhãyate . tathà ca såtram %<÷rutilakùaõyamànupårvaütatpradhànatvàt>% ànupårvyaü ÷rutigamyaü vidhigamyaü tasya kramasya pradhànatvàt dadhyàdivat kriyàvi÷eùaõatvena vidheyatvàta . tacca kvacit ÷ruta÷abdàdathàditaþ kvaciccàrthàdito'numànàditi vi÷eùaþ . ittha¤ca ÷rutigamyaü ÷ruti ÷abdalabhyamityarthaþ såtrabaudhya iti bhàvaþ . ÷rutigamyaü ÷rutilabhyamànupårvyaü gràhyamiti ÷eùaþ . %<atha adhvaryurgçhapatiü dãkùayitvà brahmàõaü dãkùayati>% ityàdau dãkùaiva vidhãyate ÷rutitastadvidhyavagamàt kramastu vàkyàrtho na vidheya iti . tadvidhyavagamàbhàvàt taduktaü %<vàkyàrtho vidhiranyàyyaþ ÷rutyarthavidhisambhave . tasmàddãkùàvidhiþ pàñhàddãkùàõàü pràpyate kramaþ>% . ucyate . dvàda÷àhasatre ya eva yajamànàstaeva çtvijaþ iti vrahmàdãnàü sarveùàmçtvijàü yajamànatvena yajamànadãkùàü vidhipràptàmanådya anenàpràptakramaeva vidhãyate . taduktaü %<sarveùàü yajamànatvàt dãkùapràpteracodanàt . kramastu nànyataþ pràpta iti so'tra vidhãyate>% .
     %<arthàcceti>% såtram . 2 arthàt yathàgnihotraü juhoti yavàguü pacatãtyatra yavàgåpàkasya homaþ prayojanaü tacca homànantarapàke sati na sambhavati homo'pica yavàgåü vinà na niùpadyata iti pàkànantaraü homaþ . ataeva gçhapatyàdidãkùàsu pàñhapràptakramasyaivàdçtatvàt iühàpi homapàkayoþ pàñhapràptakramogràhya iti nirastaü pàñhakramagrahaõe vihitàrthàniùpatteþ . na ca juhotãtyasya sàmànyapràptàjyàdidravyakatvamiti dravyàntareõa homaþ yavàgåpàkasya ca çtvigbhakùàdiråpaprayojanàntaraü kalpanãyam athavà yavàgåmityasya juhotãtyanenànvayàt pacatãtyasya karmàntaramadhyàhàryamiti vàcyaü tatkalpakàbhàvàt gauravàt vilambopasthiteþ . dvitãye yavàgvàhomadravyatvàïgãkàreõàrthakramasyàbhyupagamàcca yavàgåü juhotãtyanvaye pàkaü vinà yavàgvàasambhavena pàkasyàva÷yakatvàcca . ata evàrthakramaþ pàñhakramàdbalavàn juhotãtyanenàkàïkùitadravyàntarasàdhyahaviràdinà homani÷cayàt tatra pravçttiþ yavàgåpàkasya ca prayojanàntaramavagavya tadarthaü pàke pravçttiriti tàdç÷àvagamasya kalpanàsàpekùatvena vilambitatvàt àsattiva÷àt yavàgåmityanena juhotãtyasyànvayàt yavàgåpàkasya homaprayojanakatvàttasya jhañityavagamàt . arthàt yukteriti ka÷cit tanna . pañhana sthànàdãnàmapi yuktilabhyatvena vibhàgànupapatteþ . ataeva prayojanava÷àttu niyama iti ÷àstradãpikà . màdhavàcàryastu yavàgåü pacati yavàgvàgnihotraü juhotãti ÷rutimabhidhàya tçtãyayà yavàgvàhomasàdhanatvamavagamyata ityàha .
     3 pañhanàdyathà samidhoyajati tanånapàtaü yajatãtyàdiùu dar÷apaurõamàsàïgaprayàjàdiùu kramapañhitànàü krameõànuùñhànam . nanvatra gçhapatyàdidãkùàyàmiva kramabodhaka÷abdàbhàvàt yavàgåpàkasyeva sàdhyàbhàvàcca kathaü kramaniyama iti cet na, tathaiva lokapratipatteþ . tathà ca såtraü %<krameõa vàniyamyeta kratvetve tadguõatvàt>% . taduktaü %<yathàpàñhamanuùñhànaü tathaiva pratipattitaþ . smçtiprayogavelàyàü vàkyaireva ca karmaõàm>% . àsanaü svàgatamityàdiùu kramapàñhastheùu àsanàdiùu gandhapuùpàdiùu tathaivànuùñhànaü laukikàþ pratipadyante . ayaü sthànàdikramatobalavàn tadapekùayà ÷ãghropasthiteþ .
     4 sthànàdyathà . sàdyaskranàmakaþ ka÷cidyàgavi÷eùaþ jyotiùñomavikçtiþ . tatra ÷råyate %<saha pa÷ånàlabhate>% iti tatra ca prakçtiyàgajyotiùñhose agnãüùomãyapa÷uràvasathyapårbadine àlabhyate, savanãyaþ pa÷uþ såtyàdine pràtaþsavane à÷vinagrahagrahaõàdårdhvamàlabhyate tathà ca ÷rutiþ %<à÷vinagrahaü gçhãtvà trivçtà yåpaü parivãya savanãyasàgneyaü pa÷umupàkarotãti>% anubandhyapa÷uràvasathyàdårdhvamàlabhyate vikçtau sàyaskre trayo'pi pa÷avaþ sahàlabhyante sahàlabhanamekasmin savanãyasthàne såtyàdine àlabhanaü tatra ca prakçtau jyotiùñome agnãùomãyasya prathamamupàkaraõaü tatovikçtàvapi agnãùomãyasya prathamamupàkaraõaniti pràpte %<sthànàccotpattisaüyogàt>% utpattisaüyogàt . utpattivàkyàt pràptàt sthànàt upàkaraõasthàne prathamaü savanãyapa÷oràlabhanãyatvena savanãyapa÷oþ sthànapràthamyàt . tathàcoktaü saha pa÷unà àdçtaparipàñyà pa÷unà saha kàryaþ ayambhàvaþ savanãyapa÷oþ sthànamapi grahasamãpam anyayostu anyat, tatra prakçtau %<à÷vinagrahaü gçhãtvà trivçtà yåpaü parivãyàgneyaü savanãyapa÷umupàkarotãti>% ÷råyate trivçtà ku÷amekhalayà triràvçttyà parivãya saüveùñya ityarthaþ . atra prakçtau tathà ÷rutestadatide÷àt vikçtàvapi savanãya pa÷åpàka õàt pårvamà÷vinagraho gràhyaþ . tata÷ca gçhãte tasmin samope svasthànasthitasya savanãyapa÷oreva prathamamupasthitistasmaiva prathamamupàkaraõaü na tu prakçtau prathama mupàkaraõamagnãùomãyapa÷oþ, tasya prathamamanupasthiteþ itarayoþ sahopàkaraõànurodhàt svasthànàt savanãyapa ÷oþ sthànàditarayorapi svasthànabhraùñayoþ tatoþ prathamamupasthàpakàmàvàt prakçtidçùñakrameõàlabhanam . taduktam %<à÷vinagrahaõenàsau paryupàsthàpyate yataþ . itara÷calitaþ syànànnopasthàpyeta kenacit . tayostu prakçtau dçùñaþ kramogràhyomanãùibhiþ>% . yattusthànakrabho yathà ekoddiùñe pàrvaõadharmàtide÷àt ku÷àsanadànàdya nuùñhànaü tatra pàrvaõe yasmin sthàne yat kriyate tasya ekoddiùña'pi tathetyudãcyenoktaü tanna ÷àstradãpikàdi mãmàüsànibandhànanàdçtya svakapolaracitatvàt sthàna ùadàrthamukhyàrthatyàgàt mukhyàrthatve sthànasyaiva làbhena kramàlàbhàt prakçtivadvikçtiriti nyàyenaiva tallàbhàt sthànakramànupayogàccetyalamàgraheõa . mukhyakramàdayaü balavàn . 5 mukhyàdyathà . citrayàge saptahaviùàü madhye caturthapa¤camàvitthamàmnàyete %<sàrasvatau bhavataþ>% iti etadvidaivatyaü mithunamiti vàkya÷eùàt strãpuüdaivatyaü yàgadvayaü vihitaü tacca sarasvatã ca savasvàü÷ceti samàse %<pumàn striyà>% iti såtreõaika÷eùàt devatàrthena pratyayàllabhyate tayo÷ca yàgayornirvàpàdayo dharmàvidhipràptàþ tatra strãyàgamya puüyàgasya và prathamaü nirvàpaþ kàrya iti saü÷ayaþ . atra÷rutyarthapañhanaüsthànapravçttãnàü anyatamasyàpi prakramàbhàvà daniyamàt svecchayà kartavya iti pràpte àha %<mukhyakrameõa vàïgànàü tadarthatvàt>% såø . mukhyasya pradhànasya krameõàïgànàü kramogràhyaþ tadarthatvàt aïgànàü pradhànàrthatvàt pradhànodde÷yakapravçttisàbhatvàditi yàvat hautrakàõóe yàjyànuvàkye %<praõodevã sarasvatãti>% pårvamàmnàtaü %<pàrthivàü÷aþ sarasvataþ>% iti pa÷càdàmnàtamiti yàjyànuvàkyàpàñhakramàt strãdevatàkasya homasya prathamamanuùñhànaü pa÷càcca puüdevatàkasyànuùñhànaü pratãyate atastadaïganirvàpàdãnàmapi tathaiva paurvàparyaü yuktamiti bhàvaþ . nanvatrayena krameõa yàjyànuvàkyayoþ pravçttistelaika nirvàpàdãnàmapãti pràvartikaniyamasambhave kiniti mukhyakramàdapi niyamaþ sanmavatãti ceducyate dar÷apaurõamàsayoþ sànnàyyasya dadhiråpahaviùodharmàþ ÷àkhàpraharaõàdayaþ pårvaü pravartante tatràgneyasya dharmànirvàpàdayaþ yàjyànuvàkyayostu pàñhaya÷àt prathamamàgneyahomaþ pa÷càt sànnàvyasyeti viparãtà pradçttiþ tatra kiümukhyakramàt prathamamàgnaüyasyàbhighàraõàditrayàõàü madhye àgneyasya prathamaü pravçttiþ? kiüvà bhåtabhàvipravçttidvayava÷àdanimama iti pràpte mukhyakramàbhidhànam . tasmàttatra mukhyakramàdàgneyasya prathamamabhighàraõam eva¤ca sati aïgapradhànayoryàvadanuj¤àtameva vyàdhànaü syàditarathà tu pa÷càd bhàvipradhànasya prathamaü kriyamàõamaïgaü pradhànenàtyantavyavahitaü syànmukhya krameõa niyame . iyàü÷ca vi÷eùaþ sukhyakrame pradhànapravçttiraïgànàü niyamakàraõaü, pravçtti krame tvaïgànàü mithaþ pratyàsattiriti .
     6 pravçtteryathà vàjapeye %<saptada÷a pràjàpatyàn pa÷ånàlabheteti>% ÷råyate teùà¤copàkaraõaniyojanàdayaþ saüskàrà vihità upàkaraõaü prokùaõaü niyojanaü yåpebandhana tatra cedç÷e pa÷àvupakrasaþ ãdç÷e ca samàptiriti niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàt aicchikena krameõopàkaraõasaüskàraþ uta upakçtànà¤cayåpe niyojanasaüskàraþ pa÷càt kartavyaþ? iti tatràpi niyama kàriõàü ÷rutyarthapañhanàdãnàmabhàvànnàsti kramaniyamaþ aicchika eva krama iti pràpte àha %<pravçttyà tulyakàlànàü guõànàü tadupakramàt>% såø tulyakàlànàmekakàla pravçttànàü guõànàmaïgànàmupàkaraõàdãnàü pravçttyà upà karaõaprathamasaüskàre svecchàtaþ pravçtteþ tatkrameõa tavupakramàt prathamopàkçtapa÷ukramàt pravçttikramogràhyaþ . atrabråmaþ svecchàtoyasya pa÷oþ prathamamupàkaraõaü kriyate tasyaiva prathamaniyojanàdi kàryaü, tadanantaraü taduttaropàkçtasya niyojanamevetyaparàparasyàpãtyarthaþ . prathamaguõàrambhatyàge kàraõàbhàvàt . ayamabhipràyaþ pràvartikakramasvãkàre prathamapa÷àvupàkaraõaniyojanayoþ prathamadvitãyasaüskàrayormadhye pa÷vantareùvanuùñhitairupàkaraõaiþ ùoóa÷abhireva vyavadhànaü bhavati taccàbhyanuj¤àtaü saptada÷e vidhànàt pràvartikaü kamaü parityajya pa÷vantaràõàü pårbaü niyojanaü kçtvà pa÷càt prathamapa÷or÷iyojaùaü yadi kriyate tadà dvàtriü÷adbhiþ padàthairvyavadhànaü syàt tacca nàbhyanuj¤àtam taduktam, %<pravçttyà và niyamyeta pratyàsatteranugrahàt . anyathà vyavadhànaü syàdanuj¤àtàdhikaira pãti>% . kàtyàyana÷rautamåtra 1 . 5 . 1 såtràdau tadbhàvye ca kramavi÷eùà steùàü balàbala¤cãktaü yathà
     %<karmaõàmànupårvyaü na yugapadbhàvàt>% 1 såø . ànupårvyaü pauvàparyaü krama ityanarthàntaram karmaõàmiti agnyanvadhànàdãnàmaïgakarmaõàmanuùñhàne ànupårvyaü na bhavati kramaniyamo na bhavati . kutaþ? yugapadbhàvàt atastànyaïgàni yadà pradhànenàpekùyante tadà yugapadbhàvenaiva yaugapadyenaiva sahaiva samvandhaü pràpnuvanti na krameõa . tata÷caiùàü niyamena krameõàmuùñhàne kàraõàbhàvàt karturekatvàdava÷yambhàvini krame yena kenacidaniyatena krameõànuùñhànam bhà0
     %<arthanirvçtte÷ca>% 2 såø . %<yena kenacitakrameõàïgànuùñhàne kriyamàõe arthanirvçttiraïgakalàpaniùpattiþ sukhenaiva bhavati niyatakrameõa kriyamàõe tu niyatakramasyànàgatasya vastutaþ pratãkùaõena bilambàdbahunà kàlena syàt tathà sati prayege prà÷ubhàvo na syàt pradhànapratyàsattyà kàlo hyaïgànàü vihitaþ aïgànàü niyatakrameõànuùñhàne ca so'pi atikràntaþ syàditi tasmàdaïgànuùñhàne kramaniyamo neti pårvaþ pakùaþ . siddhàntamàha>% bhàø %<syàdvànupårvyaniyamaþ ÷rutyarthakramebhyaþ>% 3 såø . và÷abdaþ pårbapakùaniràsàrthaþ . agnyanvàdhànàdãnàmaïgakarmaõàmànupårvyaniyamaþ syàt anu ùñhàne kramaniyamobhavet nàniyamaþ . kebhyaþ pramàõebhyaþ ÷rutyarthakramebhyaþ ÷ruteþ arthàtkramàcca . 1 ÷rutestàvat yathà dvàda÷àhe sanne %<teùàü gçhapatiþ prathamo dãkùate>% (÷ataø bràø 12 . 1 . 1 . 1) %<atha brahmàõaü dãkùayati athodgàtàram atha hotàramityàdi>% nàtra brahmàdãnàü dãkùà vidhãyate yajamànatvàdeva tasyàþ pràpteþ kramasya tvanyataþ pàptyabhàvàt sa evàtra vidhãyate . tathà %<tasmàdepa da÷amo graho gçhyate tçtãya eva vaùañkriyate>% iti ÷ataø bràø (4 . 1 . 5 . 16) ayamapi ÷rutikrama eva . 2 arthàdapi kramo'vagamyate tadyathà peùaõasaüyavanayoravaghàtapeùaõayo÷ca %<agnihotraü juhoti yavàgåü pacatãti>% krameõa ÷rute'pi arthàt pårvaü pàkastatohoma iti homadravyaü hi yavàgåþ tadutpattyarthaþ ÷rutyà liïgena ca pàkaþ . sa ca pa÷càt kriyamàõo'varthakaþ syàt homo'pyasati dravye na nirvartetàtaþ paktvà homaþ kàryaþ . 3 krama 4 pàñhakramaþ . sa ca dvipidhaþ ÷rutipàñhakramo mantrapàñhakrama÷ca, ubhayavidho'pi kramaniyame kàraõaü bhavati, niyatena hi krameõa padàrthavidhipàñho mantrapàñha÷ca vartete . tatraivamavagamyate yena krameõa padàrthavidhipàñho mantrapàñha÷ca tenaiva krameõànuùñhànamiti kramàntareõànaùñhàne tvavagatasya kramasya tyàgaþ anavagatasya kramasyopàdànamityasaügataü syàt tasmàt pàñhakramàdapi kramaniyamo'ïgakarmaõàü bhavatãti karkabhàpyam %<pràkçtaü ca vikçtau>% 4 såø . ato'pi kàraõàt pàñhakmeõàïgakarmaõàmanuyanaü bhavati yato vikçtau pràkçtamevakramaü ÷rutiranuvadati yathà mahàpitçyaj¤e %<sa tata eva pràkgçhõàti stambayajurharati>% ityàdinà %<sa yaj¤opavãtã bhåtvàjyàni gçhõàtãtyevamantena>% (÷ataø bràø 2 . 6 . 1 . 12) atràjyagrahaõe yaj¤opavãtitvavidhipare vàkye pràkçtaü kramaü dar÷ayati yadi pàñhakrameõànuùñhànaü na syàt tadànenaiva krameõànuvàdo na syàt . apare tvanyathà vyàcakùate pràkçtaü ca vikçtau, vikçtau pràkçtavaikçtayoþ karmaõoþ saünipàte pràkçtaü pårvaü kartavyam pa÷càt vaikçtamiti . tadyathà %<prakçtau pràsyatçõaü cakùuùpà>% ityàtmànamàlabheta iti (kàtyàø 3 . 6 . 15) prastaratçõànupaharaõànantaramàtmàlambha uktaþ vikçtau ca %<prahçtya tçõaü tena caratãti>% kàtyàø (4 . 4 . 11) tçõànupraharaõànantaraü vàjinayàga uktaþ tatra pårbaü pràkçtamàtmàlambhodakaspar÷aråpaü kçtvà pa÷càdvàjinayàgaþ kartavyaþ . tathà prakçtau haviràsàdabottara kàlaü haviràlambhàtmàlambhodakàlambhàþ vihitàþ vikçtau ca %<àsàdya harvãùyagniü manthati>% ityagnimanthanam, (÷ataø bràø 3 . 4 . 19) haviràsàdanottarakàlaü vihitam tatra pårvaü pràkçtà haviràlambhàtmàlammodakàlambhàþ, pa÷càdvaikçtamagnimanthanam . evam %<athàsàdya sruco'pa upaspç÷ya ràjànaü prapàdayati>% (÷ataø bràø 2 . 6 . 3 . 17) ityetadapyådàhàryam, atràpi pårvaü pràkçtàhaviràlambhàtmàlambhodakàlambhàþ pa÷càdvaikçtaü somaprapàdanàdi . tathà pitçyaj¤e pariùekàt pràgióàbhakùaõamàrjanapavitrapratipattidakùiõàdànànyata eva siddhàni . sutyàyàü ca savanãyapuroóà÷ànàü nirvapanàdårdhvabhàvitaþ pràgalaïkaraõàd ye padàrthàþ teùàü pràkpracaraõãyahomàdataevànuùñhànaü siddham . ataeva pa÷o pràkçtaü pårvamityasya bàdhanàya yatnaü karoti %<uttaràghàramàghàryaü pa÷uü pårvaü samanaktãti>% (kàtyàø 6 . 4 . 2 så0) atra pårvamityanena pràkçtadhruvàsama¤janàt pårvaü pa÷usama¤janaü vidadhàti . tasmàtsamã cãnametadvyàkhyànam . atha kramapramàõànàü virodhe balàbalaü nirõãyate . yatra pàñhakramàrthakramayorvirodho bhavati tadyathà . sa vai %<parõa÷àsvayà vatsànapàkaroti tàmàcchinattãti>% (÷ataø vràø 1 . 7 . 1 . 1 . 2) pàñhakramaþ arthastvanena krameõa na sidhyati na hyacchinnayà vçkùasthayà ÷àkhayà vatsàpàkaraõaü kartuü ÷akyate vatsàkàparaõàyaiva ca chedanamiti tatra kiü pàñhakramàdhyavasànam? utàrthakramàditi? saü÷aye àha karkamàùyam
     %<virodhe'rthastatparatvàt>% 5 såø pàñhakramàrthakramayorvirodhe arthakramaeva balãyàn na pàñhakramaþ . kutaþ? tatparatvàt pàñhasyàrthaparatvàt arthàrthatvàt kàryasiddhyarthatvàdityarthaþ . tena pårvaü chedanam pa÷càttayà chinnayà ÷àkhayà vatsàpàkaraõamiti . atha yatra ÷ruteþ ÷rutipàñhakramasya ca virodho bhavati tadyathà %<saüsthite yaj¤e bràhmaõaü tarpayitavai bråyàditi>% (÷ataø bràø 1 . 7 . 3 . 28) ÷rutiþ karmaõi samàpte praiùaü vidadhàti pàñhakramàttu sviùñakçtaþ pa÷càt prà÷itràvadànàcca pårvamiti tatra kena krameõànuùñhànamiti? saü÷aye satyàha bhàø %<÷rutiþ kramàdànumànikatvàt>% 6 såø kramàditi ÷rutipàñha kramàcchrutirbalãyasã tena ÷rutipratãtakrameõaiva saüsthite karmaõi praiùoccàraõam na pàñhakrameõa . kutaþ ànumànikatvàt pàñhakramaõya arthàcchruteþ pratyakùatvàditi j¤eyam, pratyakùà hi ÷rutiþ saüsthite yaj¤e iti . pàñhakrame tvanumànam, ato'nena krameõa padàrthà anuùñheyàþ yato'nenaiva krameõa pàñha iti . durvalaü ca pratyakùàdanumànam . ataþ ÷rutikrameõànuùñhànamiti siddham . evam %<tasmàdeùa da÷amo graho gçhyate tçtãya eva vaùañkriyate>% (÷aø bràø 4 . 1 . 5 . 16) ityetadapyatrodàhayaõam kiü ÷rutimantrapàñhàttçtãyasthàne gçhyate? uta ÷rutibalàdda÷ame? iti tatra ÷rutibalàttu da÷ameiti sidhyati . atha yatra codanàpàñhakramasya mantrapàñhakramasya ca parasparaü virodho bhavati . yathàjyàdhi÷rayaõe %<so'sàvàjyamadhi÷rayatãùe tveti>% dhi÷rayaõaü vidhàya tadanantarameva %<tatpunarudvàsayatyårje tveti>% (÷ataø bràø 1 . 2 . 2 . 6 ) codanàpàñhakramaþ . mantrapàñe àjyàdhi÷rayaõamantrànantaraü gharmo'si vi÷vàyurityàdim (yajuø 1 . 22) patnãsana hanamantràntaü mantragaõaü pañhitvà àjyodvàsanamantra %<årje tvota>% pañhitaþ . pårvàdhikaraõe hi kramàcchuteþ pratyakùatvàdvalãyastvamuktam atrobhayoþ pratyakùatvàtkiü codanàpàñhakrameõàjyodvàsanaü kartavyamutamantrapàñhakrameõeti saü÷aye satyàha bhàø %<mantracodanayormantrabalaü prayogitvàt>% 7 såø . %<mantracodanayoriti mantrapàñhacodanàpàñhayorvirodhe mantrabalam mantrapàñhaeva calavànityarthaþ . kutaþ? prayogitvàt mantràõàm, mantrà hi karmakàle prayujyante pañhyante na codanà vàkyàni ato mantrapàñhaþ padàrthànàü sannikçùñaþ codanàpàñhastuviprakçùñaþ . tathà hi samidho yajati>% (÷ataø bràø 1 . 5 . 3 . 9 .) ityanena padàrtho vihitaþ so'nuùñhànavelàyàü yena vàkyena vihitastadvàkyaü smàrayati tena vàkyena smçtenànuùñhànavelàyà svapadàrthaþ smàritaþ sannanuùñhãyate, itãtaretarà÷rayaü sthàt arthena vàkyaü smàryate vàkyena càrtha iti naiùa doùaþ sàmànyavi÷eùabhedàt sàmànyena hi dàr÷ikamaïgaü kartavyamityavagamyate vi÷eùasmaraõàrthaü vidhàyakaü vàkyamàlocayati tena càlocitena pa÷càttadarthavi÷eùaþ smàrito'nuùñhãyate anuùñhita÷càsau jhañityeva dvitãyaü padàrtha na smàrayati arthànàü granthànapekùeõa råpeõa paurvàparyasyànavakëptatvàt kiü tarhyanuùñhànottarakàlaü yo'sau kçtastamàlocayati samidyàgo'yaü kçta iti sa càlocyamàno yena samidho yajatãtyanena (÷atapatha) 1 . 5 . 3 . 9 . bràhmaõavàkyena vihitastatsmàrayati tacca smçtaü svàduttaram %<tanånapàtaü yajatãtyetat smàrayati kutaþ? pàñhàt tataþ paraü hi tatpañhitamiti tadbràhmaõaü punaþ padàrthaü vidadhàti vidhireva tasya kàryam na smçtiþ anuùñhànavelàyàü tadeva bràhmaõaü vidhivyàpàraü kçtvà ciranivçttavyàpàraü prayogakàlàdbahirmåtaü smàrakamapekùitam . ayaü mantrapàñhàdbràhmaõapàñhe viprakarùaþ . mantraþ punarantaþkratu prayujyamànaþ parisamàpyamàna uttaraü mantraü paryupasthàpayati . sa cottaro mantraþ paryupasthàpya uttaraü padàrthaü paryupasthàpayanneva paryupatiùñhate . tasmàttatràlocanàntaràpekùàbhàvànnàsti viprakarùaþ . etaduktaü bhavati smàrakakrameõa tàvadanuùñhànakramaþ na ca mantre ananyàrthe sati bràhmaõasya smàrakatvam aprayujyamànatayà sàmarthyàbhàvàt . na hi nirvapàmãtivannirvapediti padamuccàritamanuùñhànaupayikamanuùñheyaprakà÷anaü karoti kiü tu sambandhimàtratayà prayogabahirbhåtaü sat anena vàkyenedaü vihitamata etatkaromãtyevamàlocanena smàrakaü bhavati . mantrastu prayujyamàna evàbhidhànata eva smàraka iti sannikçghçþ . viprakçùñàcca sannikçùña balavadityevaü pràpteàha>% màùyam %<na samatvàt>% 8 såø . %<mantrapàñha eva balavàn yaduktaü tanna kutaþ? samatvàt mantrapàñhacodanàpàñhayoþ . kathamubhayoþ samatà ucyate mantraþ karmaõi kariùyamàõasya karmaõaþ smaraõàrthaü prayujyate, codanà tu karmaõo vidhàyikà ata eva codanàyàþ pravçttiþ pårvam yataþ padàrthe vihite sati pa÷càttatsmaraõàrthe mantraþ prayujyate ataþ samamevaitaditi pràpte siddhàntamàha>% bhàø %<guõànàü tu bhåyastvàt>% 9 såø . tu÷abdaþ pårvapakùaniràsàrthaþ . naitadubhayaü samam kintu mantrapàñha eva balavàn . kutaþ? mantreùu guõànàü bhåyastvàt guõànàü bàhulyàt yataþ codanàpàñhàpekùayà mantreùu bahavo guõàvidyante . tadyathà karmakàle uccàraõe padàrthasmàrake yato mantrà arthavàdàdikçtavyavadhànarahitàþ krameõa pañhyante tenottaramuttaraü padàrthaü jhañiti smàrayituü ÷aknuvanti naivaü codanàpàñhaþ vidheyàrthastàvakavàkyasaüdarbhavyavahitatvena mantravatsmàrayituma÷aktatvàt . na ca karmakàle tasyoccàraõaü vihitaü mantravat . ÷rutirapi mantràõàü guõabhåyastvamàha %<tasmàdetadçùiõàbhyanåktamityàdinà(÷ataø bràø 1 . 7 . 4 . 4 .)yo hi svapratipàditasyàrthasya pràmàõyàrthamanyasyoktiü pradar÷ayati sa àtmàpekùayà utkçùñasyaiva dar÷ayati nànikçùñasya tena gåõabhåyastvaü mantreùu ato mantrapàñha eva balavàniti siddham . padàrthànàü kramaniyame ÷ruyàdãni trãõi pramàõànyuktàni teùàü virodhe balàbalaü coktam athedaü cintyate . yatra bahåni pradhànàni saha kriyante yathà dar÷apårõamàsayoràgneyopàü÷uyàjàgnãùomãyaindràmnàdãni yathà càturmàsyaparvasu vàjapeye'tiràtrapa÷uva÷àpç÷nisaptada÷apràjàpatyeùu ca tatràràdupakàrakàõyaïgàni sarveùàü tantreõa kriyanteiti . vakùyati karmaõàü yugapadbhàvastantramityatra(kàtyàø 1 . 7 . 1 .) tena na teùu kramanvintà saünipatyopakàrakàõi tu dravyasaüskàraråpàõi pratipradhànabhedena kartavyàni tatra cintyate tàni ki kaikasya sarvàõi kçtvàparasya kartavyàni? kiü và samàna ekaikaþ padàrthaþ sarveùàü kartavyaþ? iti . tatraikaikaü pradhànamatyavahitàni svàïgànyapekùate tatràïgànàü pradhànakàlatvasya nyàyyatvàdekaikasmin guõakàõóamapavç¤jyàta itarathà hi padàrthànusamaye sati svapradhànàdviprakçùyeran yadyekasyàsàdanaü kçtvàparasya tadeva kriyate tadà pårvasyàsàdanayorvyavàyaþ svàt sahavacanaü tvàràdupakàrakasàhityamàtreõàpyupapadyate tasmàtkàõóànusamayaeveti pràpteàha>% bhàø %<tulyasamapàpe, sàmànyapårvamànupårvyayogàt>% 10 såø . tulyasamavàye tulyànàü pradhànànàü saha prayoge dravyasaskàraråpàõi sanipatyopakàrakàõyaïgàni sàmànyapårvaü kartavyàni pårvaþ pårvaþ padàrthaþ sarveùàü samànaþ saóa÷aþ kartavyaþ . tadyathà bahuùu haviþùu prathabhaü sarveùàü vibhasmãkaraõam tataþ sarveùàü pàtrãsthàpanà tataþ sarveùàü tatra vyabhidhàraþ tataþ sarveùàü pàtrãpåpastàraþ tataþ sarveùàmudvàsanam tataþ sarveùàü vedyàmàsàdanam tataþ sarveùàmàlambhaþ ityevaü padàrthà samavaþ kartavyaþ . yadyekaikasmin guõakàõàmapavçjyate tathà sati krameõa prayogàt prayogavàkyàvagatasya sàhityasya bàdhaþ syàt na hi vacanenàvi÷epataþ sàhityamavagamyamànaü kàlpanikena pradhànàsattimàtreõàràdupakàrakaviùayamàtraü kalpayituü ÷akyate . tasmàtpadàrthànusamayaþ . kutaþ? ànupårvyayogàt padàrthànàü tanmantràõàü ca evaü kriyamàõe padàrthà ànupårvyeõa anakraneõa yujyante tanmantrà÷ca anyathottarapadàrthakaraõànantara pårveùu kriyamàõeùu ànupårvyayogo na syàt . %<paurõamàsyàü paurõamàsyà yajeta>% ityanena vàkyena paurõamàsã÷abda bodhyànàü tatsagbaddhànàü trayàõàü yàgànàü sàïgànàmekakàlaprayogo'vagamyate ato yasminneva kùaõe ekasyàdhi÷rayaõaü kartavyamàpatati tasminnevàparasyàdhi÷rayaõaü kartavyaü sada÷avyatayà kevalaü na kriyate dvitãye tu kùaõe na ka÷ciddheturyena påroóà÷àntaraü nàdhi÷riyeta ataþ prathamaü padàrthaü sarveùàü kçtvà tatodvitãyàdiþ padàrthaþ sarveùàü kartavyaþ . evaü bahuùu padhàneùu sarvatra padàrthànusamaya eva nyàyyona kàõóànusamayo iti sthitam . yatra tu pradhànavirodho bhavati padàrthànusamaye kriyamàõe . tatra kàõóànusamaya e veti vàcanikena sàhityena padàrthànusamayaþ pràpto'pi pradhànavirodhàttyaktavyaþ . puroóà÷àïgaü hyadhi÷rayaõàdayaþ tadaïgaü ca kramaþ padàrthànusamayaråpaþ tadà÷rayaõe ca sutapta kapàlasaüyogàt puroóà÷a÷oùaprasaïgaþ . na càïgànu rodhena pradhànabàdhoyuktaþ . tenàtibahuùu haviþùvekaikasya puroóà÷asyàdhi÷rayaõaü prathanamadbhirabhimar÷anaü cetyantaü kàõóànusamayaþ kàryaþ . yatra tu nàsti pradhànabàghaþ dvitricaturàdihaviþùu, tatra bhavatu padàrthànusamayaþ . dàha sambhava÷aïkàyàü tu udvàsanamapi vyutkrameõa kàryam yaduktam pårvasya padàryekçte tasminneva dvitãyasya kriyamàõe pårvasya vyavadhànamiti tat sahatvavidhibalàt parihriyate . evaü ca sati vàjapeye àgneyaindràgnasàrasvatã va÷àpç÷nisaptada÷aprajàpatyepu dvàviü÷atisaükhyeùu pa÷uùvekaviü÷atyà padàrtheþ samànàsamànajàtãyairvyavadhànamiùyate na nyånàdhikeþ . anye tvasamànajàtãyaireva . anenaiva mukhyakramapràvçttikakramàvuktau bhavataþ . tathàhi yatra bahåni pradhànàni bhavanti tatra yo mukhyànàü pradhànànàü krama stenaiva krameõa tadaïgànàü kramobhavati yathà paurõamàseùñhyàü prathamamàgneyayàgaþ tato'gnãùomãyayàgaþ ata àgnepasya prathamaü grahaõam tato'gnãùomãyasya, evaü prokùaõàdàvapi . ayaü mukhyakramaþ anena krameõa yadyaïgà nyanuùñhãtante tadàïgànà niyatà pradhànapratyàsatti ranugçhãtà bhavati evaü hyaïgapradhànayoryàvadanuj¤àtameva vyavadhànaü bhavati itarathà tu pa÷càdbhàvinaþ pradhànasya prathamàïgaü kriyamàõaü pradhànenàtyantaü vyavahitaü svàt .
     atha pravçttikrama ucyate yatra bahåni havãüùi bhavanti samànadaivatàni yathà vàjapeye pa÷avaþ tatra copà karaõàdayaþ saünipàtinaþ pratipa÷vàvartanãyàþ . teùàü càvçttirnaikasya pa÷oþ kàrtsnyena kçtvà parasyàpi tathaiva kriyanta ityevam . kiü tarhi? sarveùàmupàkaraõaü yataþ kuta÷cit pa÷oràrabhya kçtvà tataþ sarveùàü niyojana mityuktam . tatra prathame padàrthe upàkaraõe aniyama eva yataþ kuta÷cit pa÷oràrabhya kartavyaþ . dvitãya÷ca padàrtho niyojanaråpaþ kiü prathamo yata àrabdhaþ tata evàrambhaõãyaþ? uta tatràpyaniyama eveti? tatra kramaniyamakàraõànàü ÷rutyarthapàñhànàmabhàvadaniyame pràpte ucyate pravçttyaiva niyamaþ . prathamaþ padàrtho yena krameõa kçtaþ saeva krama uttareùvapi niyojanàdiùu niyamyate . kutaþ? padàrthaiþ saha pradhànaü kartavyamiti vacanàt sarvepadàrthàþ pradhànakàlànna viprakraùñavyàþ kathaü? padàrthaiþ saha pradhànasya vacanam yàvatà %<dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta pràjàpatyai÷carantaþ>% ityàdiùu praghànamàtraü ÷råyate ucyate, samãhitaü bhàvayedyàgenetthamiti hi yajetetyasyàrthaþ . tatra yasyàmeva velàyàü svargo bhàvane kartçtvaü pratipadyate tasmin kùaõe karaõetikartavyate api vyàpriyete . ayamarthaþ nàtra pradhànaü kartavyaü ÷råyate kiütu pradhànena svargaþ kàrya iti karaõavibhaktinirde÷àdyàgeneùñaü kàryamasminkàle kuryàditi tena svakàryaü setikartavyatàkena kartuü ÷akyate nànyathà . tasmàttritayasya phalakaraõetikartavyatvasya yugapadyajetetmanena kartavyatayocyate . tato' nyathà karaõetikartavyatàkatvameva na syàt na hi pa÷càdbhàvi karaõaü bhavati . tathà bhaviùyati bhàvye bhåte ca karaõe asàveva doùaþ na hi vinaùñaü karaõaü bhavatãti . tathà karaõetikartavyatayorapi mitho viprakarùe ayameva doùaþ . na hi vinaùñamanàgataü vànugràhakaü bhavati . tena ÷abdavastu bhyàmekakàlataiùàü tayàõàm . tataþ pradhàne setikartavyatàke ekasmin kùaõe saha kartavye pràpte sati ekaþ kartà bahåni pradhànàni itikartavyato và asamarthaþ kartu, yaugapadyenetyava÷yammàvã kiyànapi viprakarùaþ . ãdç÷enàpi viprakarùeõa sahaiva padàrthàþ kçtà bhavanti . prayogavacano hi yàvataþ padàrthàtanuùñhàpayati tàvadbhiravarjanãvatayà yàvàn kàlo vyàpyate tàvànekaþ kàlaþ tàvati ca kàle sarveùàü kàlo vidhãyate na tvekasmin kùaõe a÷akyàrthavidhiprasaïgàt . tena pratyàsattireteùàü sàhityam naikakùaõavartitvam . yadyevam prayogavacanenaiva kramasya siddhatvàt ÷rutyàdibhiþ kiü kriyate? aniyatakrameõànuùñhànaü pràpnotãti kramaniyame teùàü vyàpàraþ . yasmàtprayogavidhirnaikakùaõavartitvaü vidhatte pratyàsattimàtram . tasmàt pradhànaü cikãrùitagamanàgataü kçtaü và teùàü pradhànàrthànàmanuùñhàpakam! kariùyamàõena kçtena và pradhànena pratyàsattimàtramaïgànàü tatsàhityam naikakùaõavartitvam . tatràgnyanvàdhànàdãnàü kariùyamàõaü pradhànaü nimittam sviùñakçdàdãnàü tu kçtam . tenaivamavasyambhàvini viprakarùe kecitpadàrthàþ kùaõavyavahitàþ pradhànenàpekùyante keciddvàbhyàü kùaõàbhyàü vyavahitàþ kecidbahubhiriti . evaü vàjapeyapa÷uùvapi agnyambàdhànàdi pràgupàkaraõàt sàdhàraõyaü sarvapa÷ånàü saha anubhåtam . upàkaraõàdayo'pi saünipatyopakàrakàstantreõàvibhavàdàvartayitavyà api sàhityenaiva pa÷ubhiranubhavitavyàþ . yadaikasyopàkaraõam tadaivetareùàmapi kutaþ? sahacoditatvàtpa÷ånàü sàïgànàm . tatraiva sahànubhavitavye sati yasya pa÷oþ prathamamupàkaraõaü kriyate tasya pràkçtena pàñena yadyapi dvitãyaþ padàrtho niyojanaråpaþ sthàpyate tathàpi sahavacanàdeva ekaviü÷atikùaõavyavahitaü dvitãyaü padàrthamàkàïakùati . dvitãyastu pa÷urviü÷atyopàkaraõakùaõairvyavahitamekena prathamasya pa÷orniyojanakùaõena ca vyavahitaü svãyaü dvitãyaü padàrthamàkàïkùati . evaü tçtãyàdayo'pi pa÷avaþ sajàtãyavijàtãyavyavahitànàtmãyàn padàrthànapekùate . antyastuvijàtãyaiþ pårvopàkçtànàmekaviü÷ateþ pa÷ånàü niyojanakùaõairvyavahitameva dvitãyaü padàrthamapekùate . tadevaü saünipatyopakàrakàgàlocya ãdç÷ã ekaviü÷atikùaõavyavadhànàpekùà pradhànànàü navati . tata÷ca yàvadbhirnàvyavahitaþ ÷akyaþ padàrthaþ kartuü tàvadbhirvyabadhànamagatyàva÷yaü kartavyam ato'bhyadhikaistu na vyavadhàtavyam . yadyekaü padàrthamekasya kçtvà dvitãyo'pi padàrthastasyaiva kriyate tataþ sahavadhanaü nopapadyeta . evaü sarvatra tçtã yàdiùvapi padàrtheùu yojyan . prathamapadàrthakrama eva dvitãyàdiùvapi samà÷rayitavyaþ itarathà keùàü cana bahåtyapyadhikairapi kùaõairvyavahitàni syuþ . na ca tadyuktam . na caivaü keùàücidalpairvyavadhànaü guõo bhaviùyatãti vàcyam yathàdhikairvyavadhàne'÷rutakaraõam evaü nyånairapi vyavadhàne a÷rutakaraõameva . tasmàdekaviü÷ateþ pa÷ånàü sàhi tyasampattaye prayegavidhinàyaü kramaþ padàrthànàü mitha ekaviü÷atikùaõavyavadhànàtmako'pekùitaþ . sa nyåneradhikai÷ca vyavavàne bàdhyeta . ataþ sarveùàü tulyapratyàsattisiddhaye prathamapadàrthakrama eva dvitãyàdiùvà÷rayaõãya iti siddham . atràïgànàü mithaþ pratyàsattirniyamakàraõam mukhyakrame tu aïgànàü pradhànapratyàsattiriti vi÷eùaþ . mukhyakramapravçttikramayorvirodhe ca mukhyakramo balãyàn . tadyathà dar÷apårõamàsayoþ sàünàyyadharmàþ ÷àkhàcchedanàdayaþ pårvaü pravartante pa÷càdàgneyadharmàþ, pradànaü tvàgneyasya prathamam pa÷càtsàünàyyasya tataþ sviùñakçdavadànaü prayàja÷eùàbhighàraõaü pràõadànaü vedyàmàsàdanàdikaü ca ki prakçttikramàt sàüntàyyasya pårvaü mavati? uta mukhyakramàdàgneyasye ti? saüdehàdaniyame pràpte mukhyakramo balãyànityucyate . asminhi à÷rãyamàõe alpãyàüsaþ prathamapadàrthàþ pradhànàdviprakçdhyante anye sarve saünikçùñà bhavanti pravçttikrame tu bahånàü viprakarùaþ . pårvaü tu mukha pravçttibhyàü balãyasà pàñakrameõa mukhyakramo bàdhyate pràõadànàdiùu pàñhakramàbhàvàt pravçttikramo mukhyakrameõa bàdhyate . atha sthànapramàõanucyate . sàdyaskre %<saha pa÷ånàlabheta>% iti (÷ataø 22, 3, 28,) ÷råyate sàhityaü ca savanãyasya sthàne . tatra kimupàkaraõàdau aniyamaþ? athavàgnãùomãyasya prathamamupàkaraõam? athavà savanãyasyeti? . tatra niyamakàraõàbhàvàdaniyame pràpte prakçtivadvàgnãpomãyasya pràthamye pràpte ucyate savanoyasvava prathamamupàkaraõam . agnãùomapraõayanànantaramagnãùomãyasyopasthànam . sa tenopasthito'pi sahàlabhyavacanena tatsthànàccalitatvàdananuùñhito'tra tu na tasya kiücidusasthàpakamasti . savanãyastu svasthànàdapracalitaþ sannà÷vinagrahaõàdupasthitatvàttadanantaramupàkriyate . tataþ sàhityavacanàditaropàkaraõam . ataþ savanoyasyaiva pràthamyama . itarayostu kathaü kramaþ? anipama eva tayorupasthàne vi÷eùàbhàvàt . athavà prakçtidçùña paurvàparyamasati bàdhe'nugrahãtavyamityagnãùomãyamupàkçtyànåbandhyopàkaraõamiti . tadevaü ÷rutyathapañhanasthànamukhyapravçttisaüj¤àni ùaña pramàõàni ka maniyamakàrãõyaktàni teùàü parasparavirodhe ca pårvaü--pårvaü balavat uttaramuttaraü ca durbalamiti . taduktam %<÷rutyarthapañhanasthànamukhyàsattipravçttibhiþ . ekàkhyàtagçhãtànàü niyataþ karmaõàü kramaþ . virodhe pàradaurbalyameteùàmapi pårvavaditi>% bhàø (pårvavat ÷rutiliïgàdivat) kramasya viniyogasàdhanatà jaiø såø bhàùyayordar÷ità yathà %<krama÷ca de÷asàmànyàt>% 3 . 3 . 12 såø atha kimetàvantyeva viniyogakàraõàni? . na,--itya cyate . kiü ca krama÷ca de÷asàmànyàt, kramavatàmànupårvyeõopadi÷yamànànàü yasya paryàye yaü dharmamàmanati tasya taü prati àkàïkùà anumãyate, satyàmàkàïkùàyàmekavàkyabhàvaþ, tasmàt tato viniyogaþ--iti . kimihodàharaõam? kiü ca prayojanam? . ànupårvyavatàü yàgànàmanumantraõeùvàmnàteùu upàü÷uyàjasya krame %<dabdhirnàmàsãti>% samàmnàtaþ, tasya àkàïkùàmutpàdya tena ekavàkyatàü yàtvà tata eva viniyogamarhati--iti, tathà ca aindràgnaü karma viyàtasajàtasya asti bhràvçvyavataþ, tasya yàjyànuvàkyàyugalamapyàmnàyate aindràgnam, %<indràgnã rocanàdivaþ pravarùaõibhyaþ>%--ityekam, aparaü %<indràgnã navatiü puraþ ÷lathadvçttam>%--iti . tatra liïgàdviniyoge siddhe vi÷eùaviniyogo bhavati, pårvaü yugalaü pårvasya aindràgnàsya, uttaramuttarasya--iti, etat udàharaõam prayojana¤ca bhàø kramaprakaraõayorekatra samavàye prakaraõaü balãyaþ . kramasamàkhyayostu kramo valãyayàn %<÷ruti--liïga vàkya--prakaraõa--sthàna--samàkhyànàü pàradaurbalyamarthaviprakarùàt>% såø . %<÷rutirdvitãyà kùamatà ca liïgaü vàkyaü padànyeva tu saühatàni . sà prakriyà yàø kathamityapekùà sthànaü kramo yogabalaü samàkhyà>% pàrthasàrathimi÷rairviniyogasàdhakànàü ÷rutyàdãnàü lakùaõoktyà sthàna÷abdasya kramavàcakatàvagateþ . vivçtametat tattvabodhinyàü yathà %<yogabalaü prasiddhàvayava÷akti--samàkhyà yogàrthena pravçttaü padam . yathà hautramàdhvaryavamaudgàtramiti . dar÷apaurõamàsàdiùu yàjyayàjakapàñhàdayogharmà çgvedoktàhautra saüj¤akàþ, dohananirvàpàdayo yajurvyedoktà, àdhvaryava saüj¤akàþ, stotrapàñhàdayaþ sàmavedoktà audgàtrasaüj¤akàþ padàrthà uktàþ . tatràsyaite dharmà iti niyàmakàbhàvàt svecchayà sarveùàü sarvakaraõaprasaktau hoturidaü hautramiti prakçtipratyayaråpàvayava÷aktilabhyàrtha yogavalaråpasamàkhyayà hautràdikartavyatvaü pratãyate . evaü, hautraü juhoti audgàtraü juhotãtyàdau>% hautràderhomakarvçtvaü pratãyate . hotà çgvedã adhvarthuryajurvedà udgàtà sàmavedã %<adhvartyådgàvçhotàroyajuþsàmargvidaþ kramàditi>% koùàt . na ca samudàye ÷aktiþ pramàõàbhàvàt ataevoktaü bhaññapàdaiþ %<pàkantu pacirevàha kartàraü pratyayo'pyakaþ . pàka÷iùñaþ punaþ kartà vàcyonànyasya kasyacit>% . pàka÷iùñaþ pàkavi÷iùñaþ
     ÷avarabhàùye udàø yathà %<atha prakaraõasya kramasya ca virodhe kimudàharaõam . ràjasåyaprakaraõe'bhiùecanã yakname ÷aunaþ÷ephàkhyànàdi àmnàtaü, yadi prakaraõaü balavat sarveùàü, tadaïgam, yadi kramaþ, abhiùecanãyasyaiva . kiü tàvatpràptam?--tulyabale ete kàraõe--iti . kutaþ? . na tàvat vi÷eùamupalabhàmahe, nàvagacchàma idaü valãyaþ--iti . tasmàt tulyavale ete kàraõe--iti . api ca prakaraõaü vàkyena bàdhitaü, tasmàt bàdhyeta krameõàpi--iti>% . %<evaü pràpte bråmaþ,--prakaraõaü knamàt balãyaþ . kutaþ! . arthaviprakarùàt . ko'tràrthaviprakarùaþ! . prakaraõavataþ sàkàïkùatvàt tatsannidhànàmnàtena paripårõenàpyavakalpeta ekavàkyatvam, na tu kramavataþ, krameõa àmnàtena, anekasyàmnàyamànasya sannidhivi÷eùàmnànamàtraü hi kramaþ tatra sannidhivi÷eùàmnànasàmarthyàt kramavataþ sannidhàvàmnàtasyànupalabhyamànameva àkàïkùàvattvamasti --ityavagantavyam . prakaraõe tu prakaraõavataþ pratyakùam, na ca prakaraõavatà kramavatà ca yaugapadyena ekavàkyatà sambhavatyàmnàtasya--iti virodhaþ . tatra prakaraõe pratyakùaü sàkàïkùatvaü, kramaànumàniko bàdhitumarhati . sàkàïkùatvàt ekavàkyatvam, ekavàkyatvàdabhidhànasàmarthyaü, sàmarthyàt ÷rutyarthaþ--iti sannikçùñaþ prakaraõasya ÷rutyartho, viprakçùñaþ, kramasya . tasmàt kramaprakaraõayoþ prakaraõaü balavattaram--iti>% . %<atha yaduktaü,--vàkyenàpi hi tat bàdhitam, ato'myenàpi tat bàdhitavyam--iti, naitat, bàdhitasyànugraho nyàyyo, na bàdhitaü bàdhitavyam--iti>% .
     atha kramasamàkhyayorvirodhe kimudàharaõaü! kiü balavantaram!--iti . poroóà÷ikam--iti samàkhyàte kàõóe sànnàthyakrame %<÷undhadhvaü daivàjyàya karmaõe>%--iti ÷undhanàrtho mantraþ samàmnàtaþ . tatra sandihate, kiü samàkhyànasya balãyastvàt puroóà÷apàtràõàü ÷undhane viniyoktavyaþ, (mantraþ) uta kramasya balãyastvàt sànnàyyapàtràõàm?--iti . kiü tàvatpràptam?--tulyabale ete kàraõe syàtàm . kutaþ? avi÷eùàt, yadi và samàkhyaiva balãyasã, bàdhito hi kramaþ prakaraõenàpi iti . %<evaü pràpte bråmaþ,--kramo balãyàt . kutaþ? . arthaviprakarùàt . kaþ punaratràrthaviprakarùaþ? . nirj¤àte prakaraõene kenàpi sahaikavàkyatve yat sannidhàvàmnàyate, tatra àkàïkùà parikalpyate, naikavàkyatetyavagamyate, laukika÷ca ÷abdaþ samàkhyà, na ca, loka evaüvidheùu artheùu pranàõam . tasmàt kramo balãyàn>%
     vivçtametat tattvabodhinyàü yathà
     sthànaprakaraõayoryathà . pa÷viùñisosayàgàbahavaþ parasparanirapekùeõàpi pratyekaü phalavantaþ samapràdhànyàþ . te ca milità ràjasåyaþ . tanmadhye'bhiùecanãyàkhyaþ ka÷cit somayàgavi÷eùaþ tatsannidhau akùadevanàdikaü ÷råyate . yathà %<akùairdãvyati ràjanyaü jinàti ÷aunaþ÷ephamàkhyàpayatãti>% jinàti jayati . ÷aunaþ÷ephaü vahvçca bràhmaõe àmnàtaü ÷unaþ÷ephamuniviùayamupàkhyànamiti màdhavàcàryaþ . etena ÷unaþ ÷ephamune÷caritraü puràõaprasiddhamityudãcyavyàkhyànaü nirastaü, vaidike karmaõi vaidikopàkhyànasyaivocitatvàcca %<÷aunaþ ÷ephaü ÷çõotãti>% pàñhakalpanamapi kalpanameva màdhavacàryàdibhirvedaj¤airàkhyàpayatãtyasya likhitatvàt . tatra ca sànnidhyaråpasthànabalàt akùadevanàderabhiùecanãyàïgatvaü labhyate prakaraõàttu sarvayàgàtmakaràjasåyasya iti kartavyatàkàïkùayà akùadevanàdayovihità iti . prakaraõabalàt ràjasåyàïgatvamakùadevanàdeþ ràjasåya÷ca bahuyàgàtmaka iti tatra sarveùàmaïgatvaü, sarvàïgatva¤ca ràjasåyaghañakãbhåtasarvayàgajanyaphala÷iraskà pårbopakàradvàrà sarvopakàrakatvam . atra càkàïkùàyàþ këptatvàdvàkyaliïga÷rutiråpatritayakalpanaü vyavadhànam abhiùecanãyasyàkùadevanàderàkàïkùà nàsti tasya jyotiùñomavikçtitvena prakçtivadvihnatimyàyàt atidiùñaiþ prakçtãbhåta jyotiùñomàïgairevetikartavyatàkàïkùànivçtteriti sannidhipàñhabalàt àkàïkùàmutthàpya taddvàrà vàkyaliïga ÷rutãnàü kalpanãyatayà caturbhirvyavahitamaïgatvaj¤ànamiti prakaraõàdvilambena j¤àpakaü sthànaü durvakamiti . tasvàt prakaraõàt sarvayàgàtmakaràjasåyàïgamakùadevanàdikamiti . nanu sarvàïgamabhiùecanãyàïgameva và ubhayathàpi ràjasåye teùàü kartavyatvàdvicàro'yamanupayukta iti . na ca pratyekaràjasåye pratyekayàgakàle teùàmanuùñhànàrthaü vicàra iti vàcyaü tathà sati pratyekàïgatvena pratyekajanyakalikàpårbopakàrakatayà phala÷iraskàpårbànupakàrakatvàt ràjasåyàïgatvànupapatteþ . na ca kalikàpårba dvàraiva phala÷iraskàpårbopakàrakatvamiti vàcyaü tattadaïgà pårvàõàü pratyekaü ùañtvasya toùà¤ca ùañkalikàpårbaü pratikàraõatvasya kalpanàyàü mahàgauravàt . tasmàdràjasåyàïgatvenàkùadevanàdãnàü sakçdenuùñhànaü tattadaïgàpårbadvàrà phala ÷iraskàpårvopakàrakatvaü làghavàditicet satyaü akùadevanàdãnàbhabhiùecanãyàïgatve yatra pradhànatayà svatantreõàbhiùecanãyànuùñhànaü tatràpyakùadevanàdikaraõàpattervàraõàrthaü vicàràrambhàt . ataevàkàïkùàyàþ kalpyatvaü sthànapràptau doùa iti saïgacchate anyathà ràjasåyàïgatvenà bhiùecanãye'pi tasyàþ klaptatvàt . eva¤càbhiùecanãya sannidhau pàñhastatkàle kartavyatàj¤àpanàrthamiti dhyeyam . sthànasamàkhyayoryathà . bahumantrànuktvà %<etat pauroóà÷ikaü kàõóam>% ityuktaü puroóà÷amantrakàõóe ca %<÷undhadhvaü daivàjyàya karmaõe devayàjyayai>% iti mantraþ pañhitaþ tatra ca ÷undhadhvamiti mantraliïgàt pàtra÷odhane mantrasya viniyoga pratãyate sa ca puroóà÷asyedaü paurãóà÷ikamiti prakçti pratyayàrtharåpasamàkhyàbalàt puroóà÷akàõóoktànàmucchçïkhalayaj¤àdãnàmapi kçtsna puroóà÷apàtra÷odhane pratãyate atha ca sànnàyyahosasannidhàne mantraþ ÷råyate yathà %<sànnàyyàn grahàn gçhõàti>% ÷undhadhvaü daivàjyàya karmaõe devayàjyàyai sànnàyyena juhoti ityàdidadhyodanaråpasannidhànapàñhàt sthànabalàt sànnàyyapàtra÷odhanàïgatvam . tathàhi pauroóà÷ikamityatra prakçtyà puroóà÷a ucyate taddhitena ca mantràdikalàparåpaü kàõóamucyate taddhitavàcyakàõóapadàrthamantràdeþ puroóà÷asambandhitva tu na kasyàpi padasyàrthaþ, kintu samabhivyàhàralabhyam . taduktam %<naitadevaü samàkhyà hi na sambandhàbhidhàyinã . pàkaü hi pacirevàha kartàraü pratyayo'pyakaþ . pàkayuktaþ punaþ . kartà vàcyonaikasya kasyacit>% . tathà ca pauraóà÷ikapadasya tanmamantrasànnidhyaü vinà taddhitavàcyakàõóapadàrthe mantre puroóà÷asambàndhatva na labhyataü samàkhyànyathànupapattyà pauroóà÷ikapadasya mantrasànnidhyaü kalpanãyamanyathà samàkhyàyà aki¤citkaratvam . sàünàyyahomasyàpi puroóà÷akàõóapàtitayà tatsambandhe'pi samàkhyàsambhavàcceti sànnàyyena mantrasya sànnidhyaü kalpyamiti prakaraõàdikalpanàcatuùñayamàtravyavahitamiti siddhaü samàkhyàtaþ sthànaü balavaditi . taduktam . %<ekadvitricatuþpa¤cavastvantaraprakà÷anam . liïgàdãnà¤ca vaiùamyaü ÷rutyapekùaü vidhãyate . bàdhikaiva ÷rutirnityaü samàkhyà bàdhyate sadà . madhyamànàntu bàdhyatvaü bàdhakatvantvapekùayà>% . sthànasamàkhyayorvirodhe pàrthasàrathimi÷ramàdhavàcàüryadevanàthaprabhçtibhirevaü vyàkhyàtam . paurvàparyaråpakramodvividhaþ kàlikodai÷ika÷ca tatra vaidikakarmànuùñhàne ÷rutyàdibhiþ yaþ kramoniyamitaþ sa sarvo'pi kàlikaþ . dai÷ikastu %<kramànmeùàdayaþ, smçtàþ>% eva ityàdau rà÷icakrapårvàparade÷asthitatvàtteùàü dai÷ikakramavattvam . %<vçttànupårvye ca nacàtidãrghe>% kumàø ityatràpi dai÷ikakramaþ . kvacit upade÷akrameõa padàrthànàü kramavattvam yathà %<varõakramàcchataü dvitricatuþpa¤cakamanyathà>% yàø smçø . atra bràhmaõàdãnàü varõànàü caturõàü krameõopade÷àt tatkrameõa bràhmaõàdãnàm kramikatvam . evaü %<tàsàü varõakrameõaiva jyaiùñhyaü påjà ca ve÷ma ca>% manuvàkye %<adhvaryådgàtçhotàro yajuþsàmargvidaþ kramàt>% ityamaravàkyeca upade÷akramàt kramavattvam . garbhàdhànàdãnàü saüskàràõàsapade÷akrameõaiva kramikatvam kvacit padàrthagatot pattyàdikrameõàpi padàrthakramo'bhi dhãyate ityàdyåhyam . saü evam lakùakramavyaïgya asaülakùyakramavyaïgya ityàdàvapi tathàtvam . atra kramaõe %<sàgaraþ plavagendreõa krameõaikena laïghitaþ>% bhàø vaø 1187 ÷loø . %<nyavarti tairardhanabhaþkçtakramaiþ>% naiùaø . pàde %<padàni trãõi daityaindra! sammitàni padà mama>% ityupakrame %<tribhiþ kramairasantuùñodvãpenàpi na påryate>% bhàgaø 8 . 19 . 19 . baliü prativàmanoktiþ . %<api kramairimàllokàn vi÷vakàyaþ kramiùyati>% tatraiva 26 ÷lo baliü prati ÷ukroktiþ . sàmarthye %<krarbha babandha kramituü sakoùa>% bhaññiþ kramaü sàmarthyaü babandha cakàra kramitaü kramaü yatsàmarthyaü taccakàretyarthaþ jayamaø . sànathyahatuvyàpàravi÷eùa eva krama÷abdàrtha iti tu nyàyyam . ataeva na kramaþ sajjãkçta àsãt %<tvayà sajjãkçtakrameõa sthàtavyam>% %<tadgrahaõàrthaü mayà kramaþ sajjãkçtaþ>% %<siüho'pi kramaü kçtvà niþ sçtaþ>% iti ca pa¤cataø tatparataiva . paripàñyàm %<pracakrame vaktumanujjhitakramaþ>% raghuþ %<netrakrameõoparurodha såryam>% raghuþ . netrakrameõàü÷uparipàñyà malliø . ànupårvye %<kramàccatasra÷caturorõavopamàþ>% %<raghuþ kramàdyauvanabhinna÷ai÷avaþ>% raghuþ . ànupårbã ca vastubhedàt bhinnà tatra ÷abdasyànupårvã avyavahitottaroccàryamàõatvam itarasya tu avyavahito ttarakàlavartitvam yathà prathamaü ÷ai÷avaü tatoyauvanaü tato jareti vayovi÷eùàõàü, vidyànàntu vedapårbakatvamitaravidyànàü tathàtvàt . evaü padàrthagatànupårvyavi÷eùaþ yathàyathamåhyaþ . saca ayugapadbhàvaþ . %<arthakriyàkàritvaü ca kramàkramàbhyàü vyàptaü na ca kramàkramàbhyàmanyaþ prakàraþ samasti>% sarvaø saø bauø daø . %<kramaj¤ànaü kramàbhidhànavyàptam>% dàyabhàgaþ . anuùñhàne . %<itthamasya vitatakrame kratau>% màghaþ %<vitatakrame vitatànuùñhàne>% malliø . 10 vinyàse %<utkràntavarõakramadhåsaràõàm>% raghuþ . %<utkràntavarõakramàþ ÷ãrõavarõavinyàsàþ>% malliø . 11 païke ca naø kramaþ ÷aktau parãpàñyàü kramaü caraõapaïkayoritivi÷vokteþ pàde klãvatàpi .

#<kramaka># triø kramaü vedapàñhabhedamadhãte veda và kramàø vun . 1 vedapàñhavi÷eùaråpakramàdhyàyini 2 tadvettari ca .

#<kramajit># puø nçpabhede %<anåparàjodurdharùaþ kramajicca sudar÷anaþ>% bhàø saø 4 aø .

#<kramajyà># strã grahàõàü spaùñàdhikàre siø ÷iø ukte ghaturviü÷atyardhajãvàbhede tanmànaü tatroktaü yathà %<tattvà÷vino nandasamudravedà÷candràdriùañkà gaganàïkanàgàþ pa¤càbhrarudràstithivi÷vatulyà àdyairniruktà nakhavàõacandràþ . nandàvanã÷ailabhuvo digaïkacandrà hutà÷agrahapårõadasràþ . turaïgaùañkàkçtayaþ kuràmasiddhàþ ÷aràùñeùuyamàþ krameõa . gajà÷vibhànyaïka÷aràùñadasràsturaïgasaptagrahalocanàni . ambhodhikumbhyabhraguõàsturaïga÷ailenduràmà rasabhåtadantàþ . kudantalokà dvituraïgadevà go'bhràbdhilokàþ kuguõàbdhiràmàþ . bhujaïgalokàbdhiguõàþ kramajyà>% måø %<iha hi spaùñãkaraõaprabhçti sarvakarmàrghajyàbhiþ pratipàdyate . yato grahavalaye ko'pyavadhibhåtaþ prade÷omadhya÷abdenocyate . tasmànmadhyasåtràt tiryaksthograho valaye'rdhajyàgre bhavati . ato'rdhajyàbhiþ sarvaü karma . tatra bhagaõakalàïkitavçttacaturthàü÷e ãdç÷ànyeva caturviü÷atirjyàrdhàni bhavanti>% pramitàø . 24 kramajyàïkà÷ca yathà 225 . 449 . 671 . 890 . 1105 . 1315 . 1520 . 1719 . 1910 . 2093 . 2267 . 2431 . 2585 . 2728 . 2859 . 2977 . 3084 . 3177 . 3256 . 3321 . 3372 . 3409 . 3431 . 3438 . tàsàü tathàmànaü samarthitaü såø siø raïganàthàbhyàü yathà %<rà÷iliptàùñamo bhàgaþ prathamaü jyàrdhamucyate . tattadvibhaktalabdhonami÷ritaü tad dvitãyakam . àdonaivaü kramàt piõóàn bhaktvà labdhonasaüyutàþ . khaõóakàþ syu÷caturviü÷ajjyàrdhapiõóàþ kramàdamã>% såø siø . ekarà÷ikalànàmaùñàda÷a÷atànàmaùñamoü'÷astattvà÷vimitaþ 225 prathamamàdyaü jyàrdhaü sampårõajãvàrdhapiõóakaþ kathyate tadabhij¤aiþ . tataþ prathamajyàrdhàt tena prathamajyàrdhena bhaktàllabdhena hãnamanyasyàprasaïgàt prathamajyàrdhamanena yuktaü tat prathamajyàrdhaü dvitãyakaü jyàrdhaü bhavati dviguõaprathamamekonam . tçtãyàdãnàmànayanàrthamuktaprakàramatidi÷ati àdyeneti . prathamajyàrdhapiõóena . evamuktarãtyà kramàt siddhapiõóàn bhaktvà labdhairånamàdyaü khaõóamanena yutàþ khaõóakà asiddhàvyavahitasiddhajyàrdhapiõóà asiddhapiõóà bhavanti . yathà prathamakhaõóaü 225 prathamabhaktaü phalaü 1 tena hãmaü khaõóaü 224 tena yuktaü dvitãyakhaõóaü 449 . tacca prathamabhaktaü phalam 2 ardhàdhikàvayavasyaikàdhikatvena grahaõasya sàmpradàyikatvàt . phalaikyena 3 rãnaü prathamam 222 anena dvitãyakhaõóo 449 yutastçtãyam 671 . evamidaü prathamakhaõóabhaktaü phalam 3 anena pårvaphalaikyena 3 yutaü jàtaü sarvaphalaikyam 6 anena prathamaü khaõóaü hãnam 219 anena tçtãya 671 yutaü caturtham 890 . evamidaü prathamakhaõóabhaktaü phalaü 4 pårvalabdhaikyena 5 rãnaü prathamakhaõóaråpaü 219 jyàntararåpakhaõóakamatena 4 hãnaü 215 caturtha 890 yutaü pa¤camaü 1105 evamagre'pi . athoktarotyà'saïkhyakhaõóànàü sambhavàt khaõóaniyamamàha syuriti . evaü caturvaü÷atsaïkhyàkà jyàrdhapiõóàþ kàryà na tadadhikàþ . %<ekaviü÷àcca viü÷àcca ùaùñhàt pa¤cada÷àdapi . saptamàddvàda÷àt saptada÷ànnàrdhottaraü matam>% iti brahmasiddhàntoktasthale'rdhàdhikàvayavasyaikàdhikatvena na grahaõam itidhyeyam . gaõitasyàvikçtatvàt siddhàþ piõóàþ kathaü noktàþ? ityata àha kramàditi . amã siddhàþ piõóàþ kramàt samanantaramevocyante . atropapattiþ . samàyàü bhåmau vçttaü bhagaõakalàïkitaü tiryagårdhvàdharavyàsamitarekhàbhyàü caturbhàgaü kàryaü tatrordhvarekhàsaktaparidhiprade÷àdubhayatra samavibhàgaü vigaõaya tadagrayorbaddhaü såtraü vçtte dviguõavibhàgamitasampårõacàpasya sampårõajyà . atra gaõite årdhvarekhàto 'rdhajyàyà eva prayojanàt tadarghacàpasyajyàrdhamardhajyà . evaü vçttacaturthàü÷a årdhvarekhàto'bhãùñàü÷ànàü càpàrdhàkàràõàmardhajyà amãùñà gaõyàþ . tatra bhagavatà svecchayà vçttacaturdhàü÷e trirà÷imite caturviü÷ajjyàþ kalpitàstajj¤ànaü tu vçtte cakrakalànàmaïkitatvàt tatparidhivyàsàrdhaü trirà÷ijyàntimà 3438 . yadà bhanandàgnimitaparidhau 3927 khavàõasårya 1250 mito vyàsastadà cakrakalàparidhau ka ityanupàtena vyàsànayanam . yathà cakrakalàþ 21600 khavàõasårya 1250 puõàþ 27000000 bhanandàgni 3927 bhaktà vyàsaþ 6876 etadardhamantimà jyà 3438 . atha vçtte càpajyayorviveke tayoratulyatvamapi bhagavatà ko'pi vçttabhàgaþ samo'styanyathàmalakàdau sarùapàdyavasthànaü na syàditi matvà tadbhàgasyajyà tattulyaivetyuktam . %<vçttasya ùaõõavatyaü÷o daõóavaddç÷yate tu saþ>% iti ÷àkalyokteþ prathamajyà cakrakalàdvàda÷àü÷aråpaikarà÷ikalànàmaùñamo'ü÷astattvà÷vimitaþ 225 etanmitameva prathamacàpamata etadantareõàbhãùñà jyà÷caturvaü÷at . atha caturviü÷ati jãvànàü yathottaramupacayàt tadantararåpakhaõóànàü yathottaramapacayasya vçtte jyàïkanena pratyakùatvàjjyàntararåpakhaõóànàmantaraü yathottaramupacitamiti dvàviü÷atitrayoviü÷aticaturviü÷atijyànàmantarayorantaramidaü paramaü khaõóàntaraü såkùmajyotpattiprakàreõàvagataü 15 . 16 . 48 . atha yadi trijyayedaü khaõóakàntaraü tadà prathamajyayà kimitya nupàtena phalapramàõayoþ phalenàpavartya pramàõasthàne tattvà÷vino'nena bhaktaþ prathamarjyà phalaü pårvadvitãyakhaõóayorantaram . anena pårbakhaõóaü hãnaü dvitãyaü khaõóaü bhavati . tatra pårbakhaõóaü prathamajyàtulyameva . dvitãyakhaõóaü prathamajyàyàü yutaü dvitãyajyà . evamasyàstatvà÷vibhàgalandhaü dvitãyatçtãyakhaõóakayorantaramanena dvitãyakhaõóamånaü tçtãyakhaõóamityanena dvitãyajyà yutà tçtãyajyà . evaü caturthyàdyàþ . tatra pårbamardhàbhyadhikagrahaõenottaratràdhikàntarapàtasambhàvanayà kvacit kvacidardhàbhyadhikàvayavasyaikàdhikatvena grahaõam ityupapannaü ÷lokadvayam raïgaø . utkramajyàïkàstu jyà÷abde vakùyante

#<kramaõa># puø kràmatyanena karaõe lyuñ . 1 caraõe hemaø . 2 yaduvaü÷ye nçpabhede %<kçmi÷ca kramaõa÷caiva dhçùõaþ ÷åraþ pura¤jayaþ>% harivaüø 38 aø . bhàve lyuñ . 3 pàdanyàse naø . %<pçùñhe tvadharmaü kramaõeùu yaj¤am>% bhàgaø 8, 10, 21, %<padai÷caturbhiþ kramaõe'pi tasya naþ>% naiùaø .

#<kramajañà># strã çgveda÷abde 1 11 pçø dar÷ite vedapàñhaprakàrabhede .

#<kramadaõóaka># puø çgveda÷abde 1411 pçø dar÷ite vedapàñhaprakàrabhede

#<kramadã÷vara># puø saükùiptasàravyàraõakàrake vidvadbhede %<saükùiptasàramàcaùñe paõóitaþ kramadã÷varaþ>% saükùiprasàravyàø .

#<kramapada># puø çgveda÷abde 1411 pçø dar÷ite kramapàraþ kramapadaþ kramajañà kramadaõóaka÷ceti catuùpàràyaõamityukte vedapàñhaprakàrabhede .

#<kramapàra># puø çgveda÷abde 1411 pçø dar÷ite vedapàñhaprakàrabhede

#<kramapåraka># puø krameõa pårayati vãjam påri--õvul . vakavçkùe ràjaniø tasya puùpavçnte krameõa vãjapårakatvàttathàtvam .

#<krama÷as># avyaø kàrakàrthavçtteþ kramàt + vopsàyàü ÷as . kramaü kramam, krameõa krameõetyàdike'rthe %<kàmatastu pravçttànàmimàþsyu krama÷ovaràþ>% manuþ .

#<kramasaügraha># puø ÷rãkçùõatarkàlaïkàrakçte dàyàdhikàrikrama j¤àpake granthabhede .

#<kramasandarbha># puø anuùñhànaj¤ànaj¤àpake granthabhede .

#<kramàgata># triø krameõàgataþ . 1 kulàdiparamparayà àgate %<tasmin de÷e ya àcàraþ pàràmparyakramàgataþ>% manuþ %<asvatantràþ striyaþ sarvàþ putradàsaparigrahàþ . asvatantrastatra gçhã yattu tasya kramàgatamiti>% vyavaø taø nàradaþ . 2 pitràdikrameõa pràpte ca %<àgamo'bhyadhiko bhogàdvinà pårbakramàgatàt>% smçtiþ . kramàyàtàdayo'pyatra

#<kramàdi># puø vettyadhãte vetyarthe vun pratyayaprakçtibhåte pàø ukte ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ %<krama pada ÷ikùà mãmàüsà>%

#<krami># puø krama--in . kçmipadàrthe . dviråpakoø %<àmàñopàpacã÷leùma÷ålakramivikàriõàm>% su÷ru0

#<kramika># triø kramàdàgataþ ñhan . kulakramàgate . %<àptairalubdhaiþ kramikaiste ca (karmantàþ) kaccidanuùñhitàþ>% bhàø sa05 aø . kramovidyate'sya ñhan . 2 kramavartini . %<kramikaü yannàmayugamekàrthe'nyàrthabodhakam>% ÷abda÷aø pra0

#<kramikaõñaka># naø kramau kaõñakamiva tannà÷akatvàt . vióaïge 2 citràïge (cità) 3 udumbare ca medi0

@<[Page 2305a]>@
#<kramighna># naø kramiü hanti hana--ña 1 vióaïge ratnamàø . 2 kçminà÷akamàtre triø striyàü ïãp .

#<kramija># naø kramibhyojàyate jana--óa 1 agurucandane amaraþ 2 làkùàyàü strã ratnamàlà0

#<krami÷atru># puø krameþ ÷atruriva . vióaïge ratnamàlà

#<kramu># puø krama un . guvàke dviråpakoùaþ

#<kramuka># puø krama--un saüj¤àyàü kan . 1 paññikàlodhre 2 guvàka vçkùe 3 brahmadàruvçkùe ca amaraþ 4 bhadramustake 5 kàrpàsikàphale naø mediø ayaü sàlasàdigaõe su÷rute uktaþ sàlasàràjakarõakhadirakadarakàlaskandakramuketyàdyukrame %<sàlasàràdirityepaþ gulkuùñhavinà÷anaþ . mehapàõóvàmayaharaþ kaphamedovi÷oùaõaþ>% su÷ruø tadguõà uktà %<àsvàditàrdrakamukàþ samudràt>% màghaþ gauràø ïãù . 6 guvàke strã ÷abdaratnamàlà

#<krametara># triø 5 taø . kramàt vedapàñhaprakàrabhedàt bhinne . tataþ ukthàø tadvettyaradhãte và ñhak . kràmetaraka tadvettari tadadhyetari ca tri0

#<kramela># puüstrãø kràmati krama--vic elati ac karmaø . uùñre svàrthe ka . tatràrthe . ubhayatra jàtitvàt ïãù .

#<kraya># puø krã--bhàve ac . paõapåraõàdimålyadànena vikretuþ svatvàpanayanena svatvàpàdanavyàpàre (kenà) . pratiråpadravyadànena tathàcaraõe tu na krayavyavahàraþ ityataþ dravyapadamanåktvà paõapåraõetyuktam . krayasya svatvahetutva¤ca pårbasvàmisvatvanà÷àdeva bhavati sati tatsvatve sajàtãyasvatvaü prati saüjàtãyasvatvasya pratibandhakatvena kretuþ khatotpattya bhàvàt atomålyadànena tatsvatvàpàkaraõam . tasya ca svatvahetutvam %<sapta vittàgamà dharmyàþ dàyolàbhaþ krayojayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigrahaeva ca>% smçteþ %<syàmã ékthakrayasaüvibhàgaparigrahàdhigameùu>% gotama smaraõàcca . krayàdiråpàgamasahitabhogasyaiva svatve pràmàõyaü vãramiø vyavasthàpitaü yathà %<sapta sthàvaràgamopàyàn pradar÷ayaü statra bhukteþ pràmàõyamàha vçhaspatiþ . vidyayà krayabandhena ÷auryabhàryànvayàgatam . sapiõóasyàprajasyàü÷aü sthàvaraü saptadhà matam . pitryalabdhakrayàdhàne riktha÷auryapravedanàt . pràpte saptavidhe bhogaþ sàgamaþ siddhimàpnuyàt>% . vidyayà pràtagrahàdikaprayojikayà, khatvopàthaþkrayaþprasiddhaþ bandho bandhakaü sopàdhikasvatvahetunaùñàvadhau càtyantikasvatvahetustadapyuttaratra vivecanãyam . krayabandheneti samàhàradvandva ekatvam . ÷auryàgataü yuddhàrjitam . bhàryàgataü vivàhakàle pràptam . atvayàgataü pi tràdikramopàttam . aprajasya sapiõóasyàü÷aü rikthaharàntaràbhàve piõóadànàdyadhikàritayà pràptam . pitryetyàdinà pràguktàneva saptasthàvaràgamopàyànanådya tatra bhogasya pràmàõyaü vidhãyate . tatra pravedanaü vivàhaþ . sa eva %<kramàgataþ ÷àsanikaþ krayàdhànàgamànvitaþ . evaü vidhastu yo bhogaþ sa tu siddhibhavàpnuyàt . saüvibhàgakrayapràptaü pivçlabdha¤ca ràjataþ . sthàvaraü siddhimàpnoti bhuktyà hànimupekùayà . pràptamàtraü yena bhuktaü svãkçtyàparipanthinam . tasya tatsiddhimàpnoti hàni÷copekùayà tathà . adhyàsanàt samàrabhya bhuktiryasyàvighàtinã . triü÷advarùàõyavicchinnà tasya tàü na vicàlayet>% . målyaü dàsyàmãti miyamaü kçtvà'pi grahaõàdapi krayasiddhiþ yathàha vivàdaciø kàtyàø %<paõyaü gçhãtvà yomålyamadattvaiva di÷aü vrajet . çtutrayasyopariùñàttaddhanaü vçddhi vàpluyàt>% atra viùaye lekhyapatrakaraõamàha vçhaspatiþ %<gçhakùetràdikaü krãtvà tulyamålyàkùarànvitam . patraü kàyate yattukrayalekhyaü taducyate>% . tasyànu÷ayakàla÷ca anu÷aya ÷abdedar÷itaþ . vaidikakarmàïgaparikrayàdau pràyeõa yajamànasyaivàdhikàraþ yathàha krayàdhikaraõe jaiø såø bhà0
     %<svàmikarma parikrayaþ karmaõastadarthatvàt>% 3 . 8 . 1 såø .
     asti parikrayaþ jyotiùñome %<dvàda÷a÷ataü dar÷apårõamàsayoþ anvàhàryam>% . tatra sandehaþ kim adhvaryuõà parikretavyà çtvijaþ, uta svàminà? iti . kiü pràptam? samàkhyànàt adhvaryuõà, iti pràpte bråmaþ,--%<svàmikarma parikrayaþ>% kasmàt? karmaõaþ tadarthatvàt, phalakàmo hi yajamànaþ ya÷ca phalakàmaþ, tena svayaü kartavyam, sa yadi parikrãõãte, tataþ svayaü sarvaü karoti iti gamyate, atha na parikrãõãte, na sarvaü kuryàt . tasmàt svàmã parikrãõãte iti ÷avarabhàùyam
     %<vacanàditareùàü syàt>% 2 så0
     %<kim eùa ebotsargaþ? na--ityucyate,--%<vacanàt itareùàü syàt>% . yatra bacanaü bhavati, tatra bacanapràmàõyàt bhabati parikrayaþ,--%<ya etàmiùñakàm upadadhyàt sa trãn varàn dadyàt>%--iti>% bhàø . somàdikrayasya dravyasàdhyatayà strãõàü pitrà vikrãtatvàt svàminà ca krãtatvàt dravyasvàmitvàbhàve yaj¤àdhikàritvaü nàstãtyà÷aïkàyàü sahapatyà'dhikàra ityetat jaiø 6 . 1 . 10 såtràdau bhàùyeca vyavasthàpitaü yathà
     %<dravyavattvàttu puüsàü syàt, dravyasaüyuktaü, krayavikrayàbhyàm adravyatvaü strãõàü dravyaiþ samànayogitvàt>% 10 såø (på0)
     puüsàü tu syàt adhikàraþ, dravyavattvàt, dravyavanto hi pumàüso na striyaþ, dravyasaüyukta, ca etat karma %<vrãhihiryajeta, yavairyajetaü>%--ityevamàdi . katham? adravyatvaü strãõàü krayavikrayàbhyàü krayavikrayasaüyuktà hi striyaþ, pitrà vikrãyante, bhartrà ca--krãyante, vikrãtatvàcca pitçdhanànàmanã÷inyaþ krãtatvàcca bhartçdhanànàm . vikrayo hi ÷råyate, ÷atamadhirathaü duhitçmate dadyàt, %<àrùe gomithunam>%--iti ca . na ca, etat dçùñàrthe--sati ànamane'dçùñàrthaü bhavitumarhati . evaü dravyaiþ samàna yogitvaü strãõàm bhàø %<tathàca anyàrthadar÷anam>% 11 så0
     yà patyà krãtà satã %<athànyai÷caratiü--iti krãtatàü dar÷ayati>% bhà0
     %<tàdarthyàt karmatàdarthyam>% 12 såø (àø ni0) %<àha, yadanayà bhaktopasarpaõena và kartanena và dhanam upàrjitaü, tena yakùyate,--iti . ucyate,--tadapyasvà na svaü, yadà hi sà anyasya svabhåtà, tadà yat tadãyaü, tadapi nasyaiva . apica, svàminastayà karma kartavyaü na taü parityajya svakarmàrhati kartum . yat tayà anyena prakàreõa upàrjyate, tat patyureba svaü bhavitumarhati--iti . evaü ca smarati, %<bhàryà dàsa÷ca putra÷ca nirdhanàþ sarva eva te . yatte samadhigacchanti, yasya te tasya taddhanam>% iti>% bhà0
     %<phaletsàhàvi÷eùattu>% (13 såø si0) tu÷abdaþpakùaü vyàvartayati . na ca etadasti,--nirdhanà strã--iti, dravyavanã hi sà, phalotsàhàvi÷eùàt, smçtipramàõyàt asvayà tayà bhavitavyaü phalàrthinyàpi, ÷rutivi÷eùàt phalàrthinyà yaùñavyam, yadi smçtimanurudhyamànà parava÷à nirdhanà ca syàt, %<yajetaü--ityukte sati na yajeta, tatra smçtyà ÷rutirbàdhyeta . na ca etat--nyàyyam . tasmàt phalàrthinã satã smçtimapragàõãkçtya dravyaü parigçhõãyàt yajeta ca--iti>% bhà0
     %<arthena ca samavetatvàt>% 14 så0
     arthena ca asyàþ samavetatraü bhavati, evaü dànakàle saüvàdaþ kriyate,--%<dharme ca arthe ca kàme ca na ati caritavyaþ--iti . yattu ucyate,--%<bhàryàdayo nirdhanàþ>%iti smaryamàõamapi nirdhanatvam anyàyyameva, ÷rutivirodhàt . tasmàt asvàtantryam anena prakàreõa ucyate, saüvyavahàraprasiddhyartham>% bhà0
     %<krayasya dharmamàtratvam>% 15 såø . (àø ni0) yattukrayaþ ÷råyate,--dharmamàtraü tu tat, nàsau krayaþ--iti, krayo hi uccanãcapaõyapaõo bhavati . niyataü tvidaü dànaü ÷atamadhirathaü, ÷obhanàm a÷obhanà¤ca kanyàü prati . smàrtaü ca ÷rutiviruddhaü vikrayaü nànumanyante . tasmàt avikrayo'yam--iti bhà0
     %<svavatàmapi dar÷ayati>% 16 såø patnã vai pàriõayyasya ãùñe--patyaiva gatamanumataü kriyate . tathà %<bhasadà patnãþ sayàjayanti, bhasadvãryà hi patnayaþ bhasadàvà etàþ paragçhàõàm ai÷varyamavarundhate>% bhàø . %<svavatostu vacanàdaikakarmyaü syàt>% 17 såø svavantàvubhàvapi dampatã--ityevaü tàvat sthitam . tatra sandehaþ,--kiü pçthak patnã yajeta, pçthak yajamànaþ utasambhåya yajeyàtàm! --iti . kiü pràptam?--pçthaktvena . kutaþ? . ekavacanasya vivakùitatyàt, upàdeyatvena kartà %<yajeta>%--iti ÷råyate tasmàt ekavacanaü vivakùyate,--yathà na dvau puruùau sambhåya yajeyàtàm, tathà atràpi draùñavyam . evaü pràpte vråmaþ,--svavatostu vacanàttayoþ sahakriyà evaü smaranti,--%<dharme càrthe ca kàme ca nàticaritavyaþ>%--iti, tathà %<saha dharma÷caritavyaþ, sahàpatyam ut pàdayitavyam>%--ityucyate,--smçtivacanena ÷rutivacanaü yuktaü bàdhitum . na--iti vråmaþ,--iha ki¤cit karma, strãpuüsavartçkameva, yathà dar÷apårõamàsau--jyotiùñomaþ--iti, yatra patnyavekùitena yajamànàvekùitena ca çtajyena homa ucyate, tatra anyataràbhàve vaiguõyam . nanu puüso yajamànasya yajamànàvekùitamàjyaü, striyà yajamànàyàþ patnyavekùitaü bhaviùyati--iti . na--iti àha,--nàyam ãkùitçsaüskàraþ, ãkùituþ saüskàro yadi, tadaivaü syàt, àjyasaüskàra÷ca ayaü, guõabhåtau ãkùitàrau, tatra anyataràpàye niyataü vaiguõyaü, sarvàïgopa saühàrã ca prayogavacanaþ . tatra etat syàt,--strãyajamànà pumàüsaü parakreùyàta àjyasya ãkùitàraü pumàü÷ca striyantvavekùitrãm--iti . tacca na, patnãti hi yaj¤asya svàminã ityucyate, na krãtà patnã--iti sambandhi ÷abdo'yaü yajamànaþ--iti ca svàmã, krãtaþ . tasmàt strãpuüsayorekam eva¤jàtãyakaü karma--iti .
     %<tatra ÷rutisàmarthyàt--%<yaþ--ka÷cit, yayà kayàcit saha sambhåya yajeta>%--iti pràpte idam ucyate,--yastvayà ka÷cit dharmaþ kayàcit saha kartavyaþ, sã'nayà saha-- iti, tena na ÷rutivirodhaþ smçteþ--iti gamyate . atha yaduktaü,--kebalasya puüso'dhikàraþ kevalàyà÷ca striyàþ, yajetaü--ityekavacanasya vivakùitatvàt--iti, tat parihartavyam . idaü tàvadayaü praùñavyaþ--%<yajeta>%--ityekavacane vivakùite, ùoóa÷abhirçtvigbhiþ sahayàgo bhavati ityevam ucyate, pratikàrakaü kriyàbhedaþ, yàjamànàneva padàrthàn parikrayàdãn kurvan %<yajate>% ityucyate yajamànaþ, àdhvaryavàneva kurvan adhvaryuryajati--ityevam ucyate, yathà sambharaõameva kurvatã sthàlã paktiü karoti-- ityucyate, yasya ca kàrakasya ya àtmãyovyàpàraþ, sa ekavacane vivakùite ekena kartavyo bhavati--iti . evaü cet yàvàn vyàpàro yajamànasya, sa tàvàn na sambhåya kartavyaþ, ekenaiko yàjamàne'pareõàparaþ . dvàda÷e và ÷ate ekena ùañpa¤cà÷at, apareõàpi ùañpa¤cà÷at--iti . iha tu patnãvyàpàraþ antha eva, na tatra patnã pravartamànà yajamànasya ekatvaü vihanti, yathà adhvaryuràdhvaryaveùu pravartamànaþ . ava÷yaü ca saha patnyà yaùñavyaü, madhyagaü hi idaü dampatyordhanaü tatra yàgo'va÷yaü saha pannyà kartavyaþ, itarathà anyatarànicchayàü tyàga eva na saüvarteta, tathàhi dvitãyayà patnyà vinà tyàgaunaivàvakalpate, yasya dvitãyà patnyasti, tatra kratvarthàn ekà kariùyati . karùñasaüskàràrtheùu naiva doùaþ, sambhavanti hi tàni sarvatra--iti>% bhà0
     %<liïgadar÷anàcca>% 18 såø . %<liïgaü khalvapi dç÷yate, yoktreõa patnãü sannahyati mekhalayà yajamànaü nithunatvàya>%--iti . yadi strãpuüsàyekaba, yoktrasya mekhalàyà÷ca vibhàgo vàkyàt gamyate, miyunasambhaùa÷ca, tadetat strãpuüsasàdhanake karmaõyupapadyate, na anyathà bhà0
     %<krãtatvàttu bhaktyà svàmitvamucyate>% 19 såø %<sthitàduttaranucyate . tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati . naitadasti, yadukaü svavatã strã--iti, krãtà hi sà, dçùñàrthatvàt adhiratha÷atadànasya, ato yadasyàþ svàmitvam ucyate, tat bhaktyà yathà pårõako'smàkaü valãbardàtàm ãùñe--iti, evaü patnyapi pàriõayyasya ãùñe--iti>% bhàø %<phalàrthitvàtu svàmitvenàbhisambandhaþ>% 20 så0
     %<naitadasti, krayo mukhyaþ, gauõaü svàmitvam iti, phalàrthinã hi sà, smçtirnàdariùyate, smçtyanurodhàt asvà syàt, svavatã ÷rutyanurodhàt>% bhà0
     %<phalavattàü ca dar÷ayati>% 21 så0
     %<saü patnã panyà sukçtena gacchatàü yaj¤asya dhuryàyuktàvabhåtàm, sa¤jànànau vijahatàm aràtãrdivi jyatirajaramàrabhetàm>% iti dampatyoþ phalaü dar÷ayati . tasmàt apyubhàvadhikçtau--iti siddham ÷avarabhàùyam . %<÷ådrànãpaiþ krayakrãtaiþ karma kurvan patatyadhaþ>% smçtiþ . krayanakùapàõi muø ciø pãø dhàø vardhitàni yathà . %<krayarkùe vikrayo neùño vikrayarkùa krayo'pi na . pauùõà mbupà÷vinãvàta÷rava÷citràþ kraye ÷ubhàþ>% muø ciø . atha krayavikrayanakùatreùu parasparaniùedhaü vadankrayavikrayanakùatràõyanuùñabhàha krayarkùeiti . krayanakùatre vikrayo na kàryaþ, tathà vikrayarkùe krayo'pi na kàryaþ, nanvidamayuktaü vikrayonàma maulyaü gçhãtvà vastudànaü krayonàma maulyaü dattvà svagrahaõaü yadà yena krayaþ kartavyaþ tadànyega vikrayo'pi kartavyastatra krayavikrayanakùatràõàü mahàbhedàdubhayavidhamuhårtànupapattiþ ucyate vikretrà yadà muhårtovikrayàrthaü gçhyate tadà krayiõo'nuj¤àü labdhvà yàvadiùñaü vastu svagçhàtpçthak kriyate, tatkarbha vikraya÷abdavàcyaü yadà tu krayiõà krayamuhårtaüpràpyate tadà vikretremålyadravyaüdattvà pçthak kçtavikretçvasta gçhyate tartkamakra ya÷abdavàcyamiti matvàtra samàdhiþ . athavà krayivikretroranyatarasya kadàcitmuhårtasambhavoduyovanàva÷yakatve . àva÷yakatve tu muhårtagaveùaõàyàü kàlavila mbaniùpattàvanyena tçtãyena muhårtavicàramanaïgãkçtya samavastupràptyà vastugrahaõasiddhisambhavàt tadà vivretureva muhårtavicàraþ . evaü ca kreturapyava÷yavikretavyasya vastuto yadà gçhãtà sambhavetadaiva mukùårtamanàlocya vastudànamàva÷yakam muhårtavicàrataþ kàlavilambe tàvadravyapàpyanupapatteþ . tadà tu krayaõa eva muhårtavicàraþ . manvenamapi krayavikrayanakùatràõàü pàrthakyenàbhidhànàttayoþ parasparagataniùedho na yujyate yathà ràjadar÷ana vihitanakùatrebhyo'nyanakùatreùu ràjadar÷anaü niùiddhamityarthàdgamyate, sarvaü %<vàkyaü sàvadhàraõaü bhavatãti>% nyàyàt ucyate . krayanakùatre krayaþ kàrya ityukteþ bikrayasya svatantra karmatvàt tatra krayarkùeniùedhàbhàvaþ evaü vikrayarkùeùvapi krayaniùedhàbhàvaþ tatra niùedhe satyanyanakùatràõàü madhyamatvàvagateþ kadàcit krayanakùatràõàü madhyamatvamaïgãkçtya vikrayasya vihitamuhårtànupalabdhau tatra muhårtomadhyamo'pigràhyastadathemapi vàcanikastanniùedhaþ ataþ . krayavikrayana kùatrebhyobhinnanakùatreùu krayavikrayau madhyamàvitya numimaþ niùedhasya vàcanikatvamuktaü dãpikàyàm %<yamàdi÷akràdihutà÷apårvàveùñàþ kraye vikrayaõe'ti÷astàþ . pauùõà'÷vicitràmbuùavàtakarõàþ ÷astàþ kraye vikrayaõe niùiddhàþ>% iti atha krayamuhårta ucyate . tatra pauùõaürevatã ambupaþ ÷atatàrakà a÷vinã vàtaþ svàtã ÷ravaõaþ citrà etàni bhànikraye ÷ubhàni vikraye niùiddhàni ca sammatiratroktaiva .

#<krayaõa># naø krã--bhàve lyuñh . kraye %<vai÷yaràjanyayoþ some nyagrodhastibhãnupanahyecchan bhakùàya krayaõaprabhçtyanusomam>% kàtyàø ÷rauø 10, 9, 30, krayaõaprabhçti (soma) krayaõàdà rabhya karkaþ . krayaõasyedam cha . krayaõãya krayaõasambandhidine . %<apsåkhyabhasmàvàpanaü krayaõãyàdau>% kàtyàø ÷rauø 16, 6, 23, àdau kayaõãyasyàhnaþ saüø vyàø .

#<krayaniyama># puø krave niyamaþ . kreùñavikretrorniyamabhede . sa ca niyamaþ %<bhåyasà vasnamacarat kanãyo'vikrãto akàniùaü punaryan . sa bhåyasà kanãyo nàrirecãddãnà dakùà vi duhanti prabàõam>% çø 4, 24, 9, bhàùye dar÷ito yathàatra çgdveye saüpradàyavidbhiþ pårvàcàryaiþ kecit ÷lokàþ pañhyante taeva likhyante . %<alpaü yaþ patigçhõàti målyaü paõyena bhåyasà . sa kretàraü punargacchannavikrãtastvayaü mayà . iti bruvan kàmayate punarmålyasya påraõam . sa vikretà punarmålyaü bhåyasà na prapårayet . hãnaü na labhate vasnaüyadà vikrãtavàn purà . yathàsamayameva syàttayorna punaranyathà . ayaü vikraya eveti samaya÷cet kçtobhavet . atha målyàrthametat syàdvicàryaiva tu nirõayaþ . ityevaü samayo 'kàri tadà målyaü prapåryate . tatmàdàdau mayà kàryaþ . sabhayo'treti cintayat . vàmadevo va÷ãkçtha ÷akraü stotreõa bhåyasà . vikrãõan samayaü cakraindraü ka imamityçvvà . ata÷ca dvyçca ekàrtho bhåyasà vasnamityayamiti . ayamarthaþ pratipàdyate ka÷cit bhåyasà bhåmnà paõyena dravyeõa kanoyo'lpataraü vasnaü pasu målpaü dhanamacarata pràpnoti punaryan kretàraü punargacchan sa vikretàyamartho mayàna vikrãta iti bruvan na kàniùaü målyapårtiü kàmayate vyatyayenottama puruùaþ . sa vikretà bhåyasà dhanena kanãyo'lpataraü målyaü nàrirecãt kretuþ sakà÷ànna riktãkaroti na labhata ityarthaþ . dãnà asamarthà dakùàþ samarthà÷ca vàõaü vacanaü vipraduhanti yathoktaü krayakàle tathaiva labhante>% %<kaimaü da÷abhirmabhendraü krãõàti ghenubhiþ yadà vçttràõi jaüghanadathainaü me punardadat>% çø 4, 24, 10, %<mama madãyamidaü svabhåtamindraü dhenubhiþ prãõayitrãbhirda÷abhirda÷asaükhyàkàbhiþ stutibhiþ kaþ krãõati krayaü karoti he tadànãükretàroyuùmàkaü madhya evamapi samayaþ kriyate yadà'yamindro vçttràõi tvadãyàn ÷atrån jaüghanat hanyàt athànantaramevainamindraü me mahyaü punardadat punardadyàt>% bhàø . %<ni÷citya vasta tanmålyamubhayoþ sammatau ÷ive! . parasparàj¤àkaraõaü krayasiddhistato bhavediti>% . %<krayasiddhiraduùñànàü guõa÷ravaõato bhavet . viparyaye tadguõànànanthathà bhavati krayaþ>% mahàø niø ta0

#<krayalekhya># naø 6 taø . gçhaü kùetràdikaü krãtvà tulyamålyàkùarà nvitam . patraü kàrayate yattu krayalekhyaü taducyate vçhaspatyuktalakùaõe krayasåcakapatre (kavàlà) .

#<krayavikraya># puø dviø vaø . dvandvaþ 1 kraye vikraye ca . %<àgama nirgamasthànaü tathà vçddhikùayàvubhau . vicàrya sarvapaõyanàü kàrayet krayavikrayau . pa¤caràtre padmaràtre pakùe pakùe'thavà gate . kurvãta caiùàü pratyakùamarghasaüsthàpanaü nçpaþ>% manuþ . %<àgamaniyamopayogàdeþ paõyànàmaniyatatvàt asthiràrghàõàü pa¤caràtre pa¤caràtre gate, sthirataràrvàõàü pakùe pakùe gate baõijàmarghavidàü pratyakùaü nçpatiràptapuruùeõa vyabasthàü (målyasya) kuryàt>% kullåø . %<krayavikrayànu÷aya÷ca vibàdaþ syàyipàlayoþ>% manuþ . krayasahitovikrayaþ ÷àø taø . 2 krayasahitavikraye . %<devadànavagandharvayakùaràkùasapannagàþ . nàsan kutayuge tàta! tadà na krayavikrayaþ>% bhàø vaø 149 aø . 3 tadyukte bàõijye %<çõadànaü tathà''dànaü vastånàü krayavikrayam . na kuryàdguruõà sàrdhaü ÷iùyobhåtvà katha¤cana>% tantrasàø .

#<krayavikrayànu÷aya># puø kraye vikraye cànu÷ayaþ pa÷càttàpaþ . manåkte aùñhàdavivàdàntargate vivàdabhede . sa ca dvividhaþ krãtànu÷ayo vikrãtànu÷aya÷ca . anu÷aya÷abde 186 pçùñhe tadvivçtiþ dç÷yà . adhikaü kãtànu÷ama÷abde vakùyate .

@<[Page 2309a]>@
#<krayavikrayika># puø krayavikrayàbhyàü jãvati ñhat . baõigjane %<vasnakrayavikrayàñ ñhan>% pàø krayavikrayagrahaõaü vyastasamasta viùayam tena vyastàdapi ñhan . krayika vikrayika tena jãvini triø .

#<kraya÷ãrùa># naø kapi÷ãrùa + pçùoø . kapi÷ãrùe trikàø .

#<krayàkrayikà># krayasahitaþ akrayaþ ÷àkaø svàrthe ka ataittvam . kraye akraye ca .

#<krayàroha># puø krayasya krayàrthamàrohatyatra à + ruha àdhàre gha¤ caturyarthe 6 taø . haññe (hàña) hàràø .

#<krayika># triø krayeõa jãvati krayàt vya tàdapi ñhan . baõigjane %<paryàpatat krayikalokamagaõyapaõyetityàdi>% màghaþ kraya + prayojamamastyasya ñhan . 2 kretari %<dhanena krayiko hanti khàdaka÷copabhogataþ . ghàtako badhabandhàbhyàbhityeùa trividho badhaþ>% bhàø ànuø 115 a0

#<krayya># triø krayàya krotàraþ kraõãyuritibuddhyà prasàritam krà--yat %<krayyastadarthe>% pàø niø . krayanimittaü haññe prasàrite dravye %<krayyaste somo ràjà iti krayya ityàha somavikrayã>% ÷ataø vràø 3, 3, 3, 1,

#<kravaõa># triø kruïa--÷abde lyu . 1 stutikartari %<atrà na hàrdi kravaõasya rejate>% çø 5, 44, 9, %<kravaõasya stutikartuþ>% bhàø bhàve lyuñ . 2 ÷abdakaraõe na0

#<kraviùõa,># triø kru--bàø iùõuc . kravyàde ràkùasàdau %<kravyàt kraviùõurvivinotu vçkõam>% çø 1, 87, 4,

#<kravis># naø klaba--isunlasyaraþ . màüse kravye . %<yada÷vasya kraviùo gandhoasti>% çø 1, 062, 9, 12, %<kraviùaþ màüsasya>% bhà0

#<kravya># naø klava--yat lasya raþ . àmamàüse amaraþ . %<sthapañagatamapi kravyamavyagramati>% màlatãø . %<kravyàdàþ pràõinàü kravyaü duduhuþ svakalevaràt>% bhàgaø 4, 18, 23, . màüsabhedàstadguõà÷ca su÷rute uktà yathà %<ata årdhvaü màüsavargànupadekùyàmaþ tadyathà--jale÷ayà ànåpà gràmyàþ kravyabhuja eka÷aphà jàïgalà÷ceti ùaõmàüsavargàsteùàü vargàõàmutarottaraü pradhànatamàþ . te punardvividhà jàïgalà ànåpà÷ceti . tatra jàïgalavargo'ùñavidhaþ tadyathà--jàïgalà viùkiràþ pratudà guhà÷ayàþ pasahàþ paõemçgà vile÷ayà gràmyà÷ceti . teùàü jàïgalaviùkirau pradhànatamau tàveõahariõarùyakuraïgakaràlakçtamàla÷arabha÷vadaüùñràpçùatacàruùkaramçgamàtçkàprabhçtayojàïgàlà mçgàþ kaùàyà madhurà laghavo vàtapittaharàstãkùõà hçdyà vasti÷odhanà÷ca . kaùàyo madhuro hçdyaþ pittàsçkkapharogahà . saügràhã rocako balyasteùàmeõo jvaràpahaþ . madhuro madhuraþ pàke doùaghno'naladãpanaþ . ÷ãtalã baddhaviõmåtraþ sugandhirhariõo laghuþ . eõaþ kçùõastayorj¤eyo hariõastàmra ucyate . na kçùõo naca tàmra÷ca kuraïgaþ so'bhidhãyate . ÷ãtàsçkpitta÷amanã vij¤eyà mçgamàtçkà . sannipàtakùaya÷vàsakà sahikkà'rucipraõut . làvatittirikapi¤jalavartãravartikàvartakanaptçkàvàrtãkacakorakalaviïkamayårakrakaropacakrakukkuñasàraïga÷atapatrakakutittirikuraràhukayavalakaprabhçtayastyàhaõà viùkirà laghavaþ ÷ãtamadhuràþ kaùàyà dogha÷amanà÷ca . saügràhã dãpana÷caiva kaùàyamadhuro laghuþ . làvaþ kañuvipàka÷ca sannipàte ca påjitaþ . ãùadguråùõamadhuro vçùyo medhàgnivardhanaþ . tittiriþ sarvadoùaghno gràhã varõaprasàdanaþ . hikkà÷vàsànilaharo vi÷eùàdgauratittiriþ . raktapittaharaþ ÷ãto laghu÷càpi kapi¤jalaþ . kaphottheùu ca rogeùu mandavàte ca ÷asyate . vàtapittaharà vçùyà medhàgnibalavardhanàþ . laghavaþ krakarà hçdyàstathà caivopacakrakàþ . kaùàyaþ svàdulavaõastvacyaþ ke÷yo rucipradaþ . mayåraþ svaramedhàgnidçk÷rotrendriyakàr÷yakçt . snigdhoùõo'nilahà vçùyaþ svedasvarabalàvahaþ . vçühaõaþ kukkuño vanyastadvadgràmyo gurustu saþ . vàtarogakùayavamãviùamajvaranà÷anaþ . kapotapàràvatabhçïgaràjaparabhçtakoyaùñikakuliïgagçhakuliïgagokùoóakaóióimàõaka÷atapatrakamàtçnindakabhedà÷i÷ukasàrikàvalgulãgiri÷àlahvàladåùakasugçhãkha¤jarãñakahàrãtadàtyåhaprabhçtayaþ pratudàþ . kaùàyamadhurà råkùàþ phalàhàrà marutkaràþ . pitta÷leùmaharàþ ÷ãtà baddhamåtràlpavarcasaþ . sarvadoùakarasteùàü bhedà÷ã maladåùakaþ . kaùàyasvàdulavaõo guruþ kàlakapotakaþ . raktapittapra÷amanaþ kaùàyavi÷ado'pi ca . vipàke madhura÷càpi guruþ pàràvataþ smçtaþ . kuliïgo madhuraþsnigdhaþ kapha÷ukravivardhanaþ . raktapittaharo ve÷makuliïgastvati÷ukralaþ . siühavyàvravçkatarakùvçkùadvãpimàrjàra÷çgàlamçgervàrukaprabhçtayo guhà÷ayàþ . madhurà guravaþ snigdhà balyà màrutanà÷anàþ . uùõavãryà himà nityaü netraguhyavikàriõàm . kàkakaïkakuraracàùabhàsa÷a÷aghàtyulåkacilli÷yenagçdhraprabhçtayaþ prasahàþ . ete siühàdibhiþ sarve samànà vàyasàdayaþ . rasavãryavipàkeùu vi÷eùàcchoùiõe hitàþ madgumåùikavçkùa÷àyikàvaku÷apåtighàsavànaraprabhçtayaþ parõamçgàþ . madhurà guravo vçùyà÷cakùuùyàþ ÷oùiõe hitàþ . sçùñamåtrapurãùà÷ca kàsàr÷aþ÷vàsanà÷anàþ . ÷vàvicchalyakagodhà÷a÷avçùadaü÷alopàkaloma÷akarõakadalãmçgapriyakà'jagarasarpamåùikanakulamahàbabhruprabhçtayo vile÷ayàþ . varcomåtraü saühataü kuryurete vãrye coùõàþ pårba vat svàdupàkàþ . vàtaü hanyuþ ÷leùmapitte ca kuryuþ snigdhàþ kàsa÷vàsakàr÷yàpahà÷ca . kaùàyamadhurasteùàü ÷a÷aþ pittakaphàpahaþ . nàti÷ãtalavãryatvàdvàte sàdhàraõo mataþ . godhà vipàke madhurà kaùàyakañukà smçtà . vàtapittapra÷amanã vçühaõã balavardhinã . ÷alyakaþ svàdupittaghno laghuþ ÷ãto viùàpahaþ . priyako màrute pathyo'jagarastvar÷asàü hitaþ . durnàmàniladoùaghnàþ kçmidåùãviùàpahàþ . cakùuùyà madhuràþ pàke sarpà medhàgnivardhanàþ . darvãkarà dãpakà÷ca teùåùõàþ kañupàkinaþ . madhurà÷càticakùuùyàþ sçùñaviõmåtramàrutàþ . a÷và÷vataragokharoùñravasterabhramedaþpucchakaprabhçtayo gràmyàþ . gràmyà vàtaharàþ sarve vçühaõàþ kaphapittalàþ . madhurà rasapàkàbhyàü dãpanà balavardhanàþ . nàti÷ãto guruþ snigdho mandapittakaphaþ smçtaþ . chagalastva nabhisyandã teùàü pãnasanà÷anaþ . vçühaõaü màüsamaurabhraü ùitta÷leùmàvahaü guru . medaþpucchodbhavaü vçùyamaurabhraüsadç÷aü guõaiþ . ÷vàsakàsaprati÷yàyaviùamajvaranà÷anam . ÷ramà tyagnihitaü gavyaü pavitramanilàpaham . aurabhravatsalavaõaü màüsameka÷aphodbhavam . alpàbhisyandyayaü vargo jàïgalaþ samudàhçtaþ . dåre janàntanilayà dåre pànãyagocaràþ . ye mçgà÷ca vihaïgà÷ca te 'lpàbhisyandino matàþ . atãvàsannanilayàþ sabhãpedakagocaràþ . ye mçgà÷ca vihaïgà÷ca mahàbhisyandinastu teü . ànåpavargastu pa¤cavidhaþ tadyathà kålacaràþ plavàþ ko÷asthàþ pàdino matsyà÷ceti . tatra gajagapayamahiùarurucamarasçmararohita varàhakhaïgigokarõakàlapucchakondranyaïkvaraõyagavayaprabhçtayaþ kålacaràþ pa÷avaþ . vàtapittaharà vçùyàmadharà rasapàkayoþ . ÷ãtalà balinaþ snigdhà måtralàþ kaphavardhanàþ . viråkùaõã leõana÷ca vãryoùõaþ pittadåùaõaþ . khàdvamlalavaõasteùàü gajaþ ÷ledmànilàpahaþ . gavayasya tu màüsaü hi snigdhaü madhurakàmajit . vipàke madhuraü càpi vyavàyasya tu vardhanam . snigdhoùõamadhuro vçùyo mahiùastarpaõo guruþ . nidràpuüstvabalastanyavardhano màüsadàróhyakçt . rurumàüsaü samadhuraü kaùàyànurasaü smçtam . vàtapittopa÷amanaü guru ÷ukrapavardhanam . tathà camaramàüsantu snigdhaü madhurakàsajit . vipàke madhuraü càpi vàtapittapraõà÷anam . sçmarasya tu màüsa¤ca kaùàyànurasaü smçtam . vàtapittopa÷amanaü guru ÷ukravivardhanam . svedanaü vçühaõaü vçùyaü ÷ãtalaü tapaõaü guru . snigdhaü ÷ramànilaharaü vàràhaü valavardhanam . kaphaghnaü khaïgipi÷itaü kaùàyamanilàpaham . pitryaü pavitramàyuùyaü baddhamåtraü viråkùaõam . gokarõamàüsaü madhuraü snigdhaü mçdu kaphàvaham . vipàke madhura¤càpi raktapittavinà÷anam . haüsasàrasakrau¤cacakravàkakurarakàdambakàraõóavajãva¤jãvakavakabalàkàpuõóarãkaplava÷aràrãmukhanandãmukhamadgåtkro÷akàcàkùamallikàkùa÷uklàkùapuùkara÷àyikàkonàlakàmbukakukkuñikàmegharàva÷vetacaraõaprabhçtayaþ plavàþ saüghàtacàriõaþ . raktapittaharàþ ÷ãtà snigdhà vçùyà marujjitaþ . sçùñamåtrapurãùà÷ca madhurà rasapàkayoþ . guråùõamadhuraþ snigdhaþ svaravarõabalapradaþ . vçühaõaþ ÷ukralasteùàü haüso màrutanà÷anaþ . ÷aïkha÷aïkhanakha÷ukti÷ambåkabhallåkaprabhçtayaþ ko÷asthàþ . kårmakumbhãrakarkañakakçùõakarkañaka÷i÷umàraprabhçtayaþ pàdinaþ . ÷aïkhakårmàdayaþ svàdurasapàkà marunnudaþ . ÷ãtàþ snigdhà hitàþ pitte varcasyàþ ÷leùmavardhanàþ . kçùõakarkañakasteùàü balyaþ koùõo'nilàpahaþ . ÷uklaþ sandhànakçt sçùñaviõmåtro'nilapittahà . matasyàstu dvividhà nàdeyàþ sàmudrà÷ca tatra nàdeyàþ . rahitapàñhãnapàñalàràjãvavarbhigomatsyakçùõamatsyavàgu¤jàramuralasahasradaüùñràprabhçtayo nàdeyàþ . nàdeyà madhurà matsyà guravomàrutàpahàþ . raktapittakarà÷coùõà vçùyàþ snigdhàlpavarcasaþ . kaùàyànurastepàü ÷aùpa÷aivàlabhojanaþ . rohito màrutaharo nàtyarthaü pittakopanaþ . pàñhãnaþ ÷leùmalo vçùyo nidràluþ pi÷ità÷anaþ . dåùayedamlapittantu kuùñharogaü karàtyasau . muralo vçühaõo vçùyaþ stanya÷leùmakarastathà . sarastaóàgasammçtàþ snigdhàþ svàdurasàþ smçtàþ . mahàhradeùu balinaþ svalpe'mmasyabalàþ smçtàþ . timimiïgilakuli÷apàkamatsyaniràlakamandivàralakamakaragargarakacandrakamahàmãnaràjãvaprabhçtayaþ sàmudràþ . sàmudrà guravaþ mnigdhà madhurà nàtipittalàþ . uùõà vàtaharà vçùyà varcasyàþ ÷leùmavardhanàþ . balàvahà vi÷eùeõa màüsà÷itvàtsamudrajàþ . teùàmapyanilaghnatvàccauõñyakaupyau guõottarau . snigdhatvàt svàdupàkatvàt tayorvàpyà guõottaràþ . nàdeyà guravo madhye yasmàtpucchàsyacàriõaþ . sarastaóàgajànàntu vi÷eùeõa ÷irolaghu . adåragocarà yasmàttasmàdutsodapànajàþ . ki¤cinmuktvà ÷irode÷amatyarthaü guravastu te . adhastàdguravo j¤eyà satsyàþ sarasijàþ smçtàþ . urovicaraõàtteùàü pårvamaïgaü laghu smçtam . ityànåpo mahàbhisyandimàüsavargo vyàkhyàtaþ . tatra ÷uùkapåtivyàdhitaviùasarpahatadigdhaviddhajãrõakç÷abàlànàmasàtmyacàriõàü màüsànyabhakùyàõi yasmàdvigatavyàpannàpahatapariõatàlpàsaüpårõavãryatvàddoùakaràõi bhavanti . arocakaü prati÷yàyaü guru ÷uùkaü prakãrtitam . viùavyàdhihataü mçtyuü, bàlaü chardi¤ca kopayet . kàsa÷vàsakaraü vçddhaü tridoùaü vyàdhidåùitam . klinnamutkle÷ajananaü kç÷aü vàtaprakopaõam . ebhyo'nyeùàmupàdeyaü màüsamiti . striya÷catuùpàdeùu pumàüso vihaïgeùu mahà÷arãreùvalpa÷arãrà alpa÷arãreùu mahà÷arãràþ pradhànatamà evamekajàtãyànàü mahà÷arãràþ pradhànatamàþ . sthànàdikçtaü màüsasya gurulàghavamupade kùyàmaþ tadyathà--raktàdiùu ÷ukrànteùu ghàtuùåttarottareùu gurutaràstathà sakthiskandhakroóa÷iraþpàdakarakañãpçùñhacarmakàleyakayakçdantràõi . ÷iraþskandhaü kañãpçùñhaü sakthinã càtmapakùayoþ . gurupårvaü vijànãyàddhàtavastu yathottaram . sarvasya pràõino dehe madhyo gururudàhçtaþ . pårvabhàgo guruþ puüsàmadhomàgastu yoùitàm . urogrãvaü vihaïgànàü vi÷eùeõa guru smçtam . pakùotkùepàtsamo diùño madhyabhàgastu pakùiõàbh . atãva råkùaü màüsantu vihaïgànàü phalà÷inàm . vçühaõaü màüsamatyarthaü khagànàü pi÷ità÷inàm . matsyà÷inàü pittakaraüvàtaghnaü dhànyacàriõàm . jalajànåpajà gràmyàþ kravyàdeka÷aphàstathà . prasahàvilavàsà÷ca ye ca jàïgalasaüj¤itàþ . pratudà viùkarà÷vaiva laghavaþ syuryathottaram . alpàbhisyandina÷caiva yathàpårvamato'nyathà . pramàõàdhikàstu svajàtau càlpasàrà gurava÷ca . sarvapràõinàü sarva÷arãrebhyoye pradhànatamà bhavanti yakçtprade÷avartinastànàdadãta pradhànalàbhàbhàve madhyamavayaskaü sàdyaskamakliùñamupàdeyaü màsamiti . bhavati cotra . vayaþ ÷arãràvayavàþ svabhàvo dhàtavaþ kriyàþ . liïga pamàõaü saüskàro màtrà càsmin parãkùità>% .

@<[Page 2311b]>@
#<kravyaghàtana># puø kravyasya kravyàrtha ghàtyate'sau hana--svàrthe õic--karmaõi lyuñ caturthyarthe 6 taø . 1 mçgamàtre ÷abdacaø . kravyàrthaü ghàtayanti ghàti--lyu . màüsàrthaghàtake rururåpe mçgabhede %<yatra nipatitaü puruùaü kravyàdà nàma ruravastaü kravyeõa ghàtayanti>% bhàgaø 5 . 26 . 15 tasya tathàtvokteþ %<kravyeõa nimittena màüsàrtham>% ÷rãdharaþ

#<kravyabhuj># puø kravyaü bhuïkte bhuja--kvin . 1 kvyàde ràkùase 2 kravyàde rururåpe mçgabhede ca %<sasaindhavaþ kravyabhugeõamàüsa yorhitaþ sasarpiþ samadhuþ puñàhvayaþ>% su÷ruø . 3 màüsabhoktçmàtre triø .

#<kravyàd># puø kravyaü màüsamatti ada--kvip . 1 ràkùase 2 màüsà÷ini triø mediø %<kravyàdgaõaparãvàra÷citàgniriva jaïgamaþ . raghuþ>% kravyàdaþ gçdhràdayaþ malliø %<kravyàdbhi÷ca hatasyànyaiþ>% manuþ %<kravyàdbhiþ vyàghràdibhiþ>% kullåø %<÷va÷çgàlakharairdaùño gràmyaiþ kravyàdbhireva>% manuø ca 3 ÷avadàhake agnibhede %<apàgne agnimàmàdaü jahi niùkravyàdaü sedhaityayaü và àmàd yenedaü manuùyàþ paktvà'÷nanti atha yena puruùaü dahanti sa kravyàd etavivaitadubhàvato'pahanti>% ÷ataø bràø 1 . 2 . 1 . 4 . %<he agne! gàrhapatya . àmàdamagnimapajahi parityaja tathà kravyàdamagniü niþsedha niþ÷eùaü dåre gamaya>% vedadãø %<yo'gniü kravyàt pravive÷a yo gçham>% çø 10 . 16 . 10 kravyàdyonipràpti÷ca gurutalpagamanamahàpàtakàva÷eùavatàü manåktà yathà %<tçõagulmalatànà¤ca kravyàdàü daüùñriõàü tathà . krårakarmakçtà¤caiva ÷ata÷o gurutalpagaþ>%

#<kravyàda># puø kravyamatti ada--aõ upaø saø . 1 ràkùase 2 màüsabhojimàtre triø striyàü ñàp siø kãø . %<kravyàdaþ ÷avabhakùaõe>% vidhànapàø 50pçø ukte 3 bahnibhede . vahne÷ca kravyàdatvaü bhàø à07 aø bhuguõà sarvabhakùatve÷àpe agnaye datte tatparihàràrthaü ÷avaråpakravyàdanàduktam %<kathaü devamukho bhåtvà yaj¤abhàgàgrabhuk tathà . hutabhuk sarvalokeùu sarvabhakùatvameùyati>% ityupakrame %<lokànàmiha sarveùàütvaü kartà cànta eva ca . tvaü dhàrayasi lokàüstrãn kriyàõà¤ca pavartakaþ . sa tathàkuru loke÷a . nocchidyeran yathà kriyàþ . kasmàdevaü vimåóhastvamã÷varaþ san hutà÷ana! . tvaü pavitraü sadà loke sarvabhåtagati÷ca ha . sa tvaü sarva÷arãreõa sarvabhakùatvameùyasi . apàne hyarciùoyàste sarvaü bhokùyanti tàþ ÷ikhin! . kanyàdà ca tanuryà te sa sarvaü bhakùayiùyati . yathà såryàü÷ubhiþ spçùñaü sarvaü ÷uci vibhàvyate . tathà tvadarcirbhirdagdhaü sarvaü ÷uci bhaviùyati . tvamagne! paramaü tejaþ svaprabhàvàdvinirgatam . svatejasaiva taü ÷àpaü kuru satyamçùervibho! . devànàü càtmano bhàgaü gçhàõa tva mukhe hutam>% . kravyàcchabdadar÷ite ÷ataø vràø vàkyena çgvedavàkyena ca tasya karmàdàvapasàraõamuktam . %<kravyàdamagniü prahiõomi dåraü yamaràj¤o gacchatu ripravàhaþ . ihaivàyamitaro jàtavedà devebhyohavyaü vahatu prajànan>% çø 10, 16, 9, bhà0
     àhitàgnimaraõe etadàdike dve çcau aupàsanodvàsane viniyukte tatra prathamàyàþ pårbàrdhana dakùiõasyàü di÷i catuùpathàdàvaupàsanàgniü nirasyati uttare ÷àntikarmàrthamàdatte . %<kravyàdaü kravyamàmiùaü tadattãti tãvramagniü dåraü viprakçùñe de÷e prahiõomi pragamayàmi . ripraü pàpaü tasya voóhà so'gniþ yamaràj¤o yamo ràjà yeùàü tàn yamaràjakàn prade÷àn gacchatu pràpnotu atha ÷àntikarmàrthamupàsane itaraþ kravyàdàdanyo jàtavedà agnirihaiva de÷e devebhyo devàrthaü havyaü vahatu>% bhàùye dakùiõapa÷cimade÷e tasyàgneþ prakùepaõokteþ . 4 màüsabhakùake mçgabhede %<yatra nipatitaü puruùaü kravyàdà nàma ruravastaü kravyeõa ghàtayanti>% bhàgaø 5, 26, 15, .
     kravyàdà÷ca vyàghradayastadyonipràpti÷ca abhakùyabhakùaõapàpàt bhavatãti manunoktaü %<hiüsrà bhavanti kravyàdàþ kçmayo'bhakùyabhakùaõàt>% kravyàdà vyàghràdayaþ kullåø kravyàdinpabhçtayo'pyatra striyàü ïãp .

#<kra÷i># nàmadhàtuþ kç÷aü karoti õic çtoraþ . kra÷ayati te acakra÷at ta . kta kra÷itaþ . %<kra÷itaü ÷arãrama÷arãra÷araiþ>% màghaþ . kra÷itaü kç÷ãkçtam .

#<kra÷iman># puø kç÷asya bhàvaþ dçóhàø imanic çtoraþ . kàr÷ye %<subhruvàü kra÷ima÷àlini madhye>% màghaþ .

#<kra÷iùñha># triø ati÷ayena kç÷aþ iùñhan çtoraþ . ati÷aya kç÷e . ãyasun . kra÷ãyas tatràrthe triø . striyàü ïãp .

#<krà># triø kram--viñ masyàt . kràntari udadhikràþ .

#<kràkacika># triø krakacaþ karapatraü tatkriyayà jãvati ñhak . karapatrakriyopajãvini (karàti) . %<màyårakàþ kràkacikàþ vevakàrucakàstathà>% ràmàø ayodhyàkàõóe 83 a0

#<kràtha># puø krathade÷ànàü ràjà aõ . 1 ràhugrahàvatàre dakùiõàpathe÷vare nçpabhede %<grahantu suùuye yantu siühikàrkendu mardanam . sa kràtha iti vikhyàtà babhåva manujàdhipaþ>% bhàø àø 67 aø . %<tamanvayurnçpà÷caiva dakùiõàpathavàsinaþ . kràtho'ü÷umàn ÷rutarvà ca veõudàri÷ca vãryavàn>% harivaüø 118 aø . 2 ràmasenàpativànaramede ca %<nalanãlàïgadakràthamaindadvividapàlità . yayau sumahatã senà ràghavasyàrthasiddhaye>% bhàø vaø 283 aø . 3 nàgabhede %<hlàdaþ kràthaþ ÷itikaõñhogryatejàstathà nàgau cakramandàticaõóau>% bhàø mauø 4 aø . kratha--bhàve gha¤ . 4 màraõe puø hema0

#<krànta># puüstrã krama--kartari kta . 1 voñake striyàü jàtitve'pi saüyogopadhatvàt ñàp . karmaõi--kta . 2 àkrànte 3 àråóhe ca triø %<kràntaü rucà kà¤canavaprabhàjà>% màghaþ a÷vakrànte! %<rathakrànte! viùõukrànte! vasundhare!>% snànamantraþ . 4 pàdendriye naø . %<manasãnduü di÷aþ ÷rotre krànte viùõuü bale haram>% manuþ %<krànte pàdendriye>% kullåø . bhàve--kta . 5 kramaõe naø . kçdabhihito bhàvodravyavat prakà÷ate ityukteþ 6 kramaõakarmaõi naø %<viùõoþ kràntamasãtãme lokàþ viùõorvikamaõaü viùõorvikràntaü viùõoþ kràntam>% ÷aütaø bràø 5 . 4 . 2 . 6 . kartarikta . 7 vçhatyàü strã ràjaniø 8 atãte triø kràntadar÷ã

#<kràntadar÷in># triø kràntamasmadbàhyendriyaviùatàmatikràntaü vastu bhåtàdi sarvavastu draùñaü ÷ãlamasya dç÷a--õini . 1 atãtàdi vastudraùñari 2 sarvaj¤e brahmaõi naø kavi÷abde 1831 pçø dç÷yam .

#<krànti># strãø krama--bhàve ktin . 1 pàdavikùepe 2 gatau ca hemaø ayana÷abde 229 pçø dar÷ite jyotiùaprasiddhe apama÷abdàrthetatrànuktamavikaü såø siø raïganàthàbhyàü dar÷itaü yathà %<nanu gole vçtte dvàda÷arà÷ãnàü sattvàdanyathà cakrakalànupapatterityatraikavçttàbhàvàt kathaü rà÷yaïkanaü? rà÷ivibhàgànupapatti÷ca antaràlabhàgasyàkà÷àtmakatvàdityato vçttakathanacchalena pårvoktaü spaùñayan såryastadvçtte bhagaõabhogaü karotãtyàha>% raïgaø . %<ayanàdayanaü caiva kakùà tirbak tathà'parà . kràntisa¤j¤à tayà såryaþ sadà paryeti bhàsayan>% såø siø . %<ayanasthànamàrabhyàyanaü parivartanaü tadayanasthànaparyantam . cakàra àrambhasamàpatyorbhinnàthanasthànamiràsàrthakaþ . aparà gole àdhàravçttapramàõà vçttaråpà kakùà tathà rà÷yaïkamàrgeõa . evakàro'nyamàrgaùyavacchedàrthakaþ . tiryak uktavçttànukàravilakùaõànukàrà kràntisa¤j¤à kramaõa kràntiþ grahagamanabhogaj¤ànàrthaü vçttaü tatsa¤aj¤amupakalpitam . ayanaviùuvaddvayasaüj¤aü kàntivçtta dvàda÷arà÷yaïkita gole nibandhayediti tàtparyàrthaþ . bhàsayan bhuvanàni prakà÷ayan san saþ såryaþ . etena candràdãnàü niràsaþ . sadà nirantaraü tayà kràntisa¤j¤ayà kakùayà paryeti sva÷aktyà gacchan bhagaõaparipårtibhogaü karoti . såryagatyanurodhena niyataü kràntivçttaü kalpitamiti bhàvaþ . nanu candràdyàþ kràntivçttekutona gacchantãtyata àha>% raïgaø %<candràdyà÷ca svakaiþ pàtairapamaõóalamà÷ritaiþ . tato'pakçùñà dç÷yante vikùepànteùvapakramàt>% såø %<candràdayo'rkavyatiriktà grahàþ svakaiþsvakãyaiþ pàtaiþ pàtàkhyadaivatairapamaõóalaü kràntivçttamà÷ritaiþ svasvagolasthàne'dhiùñhitaistataþ kràntivçttàntargatagrahabhogasthànàdityarthaþ . cakàràdvikùepàntareõàprakçùñà dakùiõata uttarato và karùità bhavanti . ataþ kàraõàdapakramàt kràntivçttàntargatasvabhogasthànàdityarthaþ . dakùiõata uttarato và vikùepànteùu gaõitàgatavikùepakalàgrasthàneùu bhåsthajanairdç÷yante . tathà ca kràntivçttaü yathà viùuvanmaõóale'vasthitaü tathà kràntivçtte pàtasthàne tatùaóbhàntarasthàne ca lagnamuktaparamavikùepakalàbhistattribhàntarasthànàdårdhvàdhaþkrameõa dakùiõottarato lagnaü ca vçttaü vikùepavçttaü candràdigatyanurodhena khaü svaü bhinnaü kalpitaü tatra gacchantãti bhàvaþ>% raïgaø kràntispaùñatàprakàra÷ca såø siø raïganàthàbhyàü dar÷ito yathà %<atha dinaràtrimànaj¤ànàrthaü carànayanaü vivakùuþ prathamaü tadupayuktàü spaùñakràntimàha>% raïganàø %<vikùepàpakramaikatve kràntirvikùepasaüyutà . digbhede viyutà spaùñà bhàskarasya yathà gatà>% såø siø %<yasya grahasya spaùñakràntirabhãùñà tasya grahasyàyanàü÷asaüskçtasya bhujajyàtaþ paramàpakramajyetyàdinà kràntirayanàü÷asaüskçtagrahagoladikkà j¤eyà . tasya vikùepo'pi pårvoktaprakàreõa pàtonagãladikko j¤eyaþ . golastu meùàdivañ kamuttarastulàdiùañkaü dakùiõaþ . atha ÷arakràntyorekadiktvena kràntiþ kalàdyà kalàdyà kalàtmakanikùepeõa yutà tayordiganyatve kràntirvikùepeõa viyutà'ntarità ÷eùadikkà spaùñà kràntiþ syàt . nanu såryasya vikùepàbhàvàt kathaü spaùñà kràntirj¤eyetyata àha bhàskarasyeti . såryasya yathàgatà pårvàgatà kràntireva spaùñà kràntiþ . atropapattiþ . viùuvadvçttàdgrahavimbakendraparyantaü yàmyamuttaraü vàntaraü spaùñakàntariti tayorekadiktve tadyogatulyamantaraü, bhinnadiktve tadantaramitamantaramiti . atra ÷arasya kràntisaüskàrayogyatvasampàdikà kriyà loka÷ramabhayàt svalpàntaratvàccopekùità bhagavatà kçpàvatà . anyathà ÷arasya dhruvàbhimukhatve bhagavaduktamàyanaññakkarma kathamavyàhataü syàdityalam>% raïganàthaþ . raverde÷akràntiva÷ena dinaràtribhedaþ såø siø raïganàthàbhyàm %<hànivçddhã sadà vàmaü suràsuravibhàgayoþ>% iti dinaràtryorhànivçddhã suràsuravibhàgayorbhavata ityupakramya vi÷adãkçtya dar÷ito yathà %<meùàdau tu sadà vçddhirudaguttarato'dhikà . devàü÷e ca kùapàhànirviparãtaü tathà''sure . tulàdau dyuni÷orvàma kùayavçddhã tayorubhe . de÷akràntiva÷ànnityaü tadvij¤ànaü puroditam>% såø meùàdau ùaóbhe udaguttaragole sårye sati uttarato yathottaraü sadà yàvaduttaragole devàü÷e jambådvãpe'dhikà yathottaramadhikà vçddhirnirakùade÷ãyadine . tukàràdyathottaraü såryasyottaragamane yathottaraü dine vçddhiþ paramottaragamanàt paràvartate . yathottaraü nyånà vçddhirityarthaþ . kùapàhànã ràtrerapacayaþ . caþ samuccaye . àsure samudràdidakùiõabhàge tathà dinaràtryoþ kùayavçddhã viparãtaü vyastam . dine hànãràtrau vçddhirityarthaþ . tulàdau ùaóbhedakùiõagole sårye sati tayorjambådvãpasamudrà didakùiõabhàgayordinaràtryorubhe dve kùayavçddhã ubhacayàpacayau vàmaü vyastam . ayamarthaþ jambådvãpe dinaràtryoruttaragolasthavçddhikùayakrameõa kùayavçddhã staþ . samudràdi dakùiõabhàge dinaràtryorvçddhikùayau sta iti . manu kùayavçddhyoþ kiyanmitatvamityataþ pårboktaü smàrayati de÷akràntiva÷àditi . tadvij¤ànaü tayoþ kùayavçddhyorj¤ànaü saïkhyàj¤ànaü nityaü pratyahaü de÷akràntiva÷àt . de÷apalabhà kràntiretadubhayànurodhàt purà pårbakhaõóaspaùñàdhikàre %<kràntijyà viùuvadbhaghnã kùitijyà dvàda÷oddhçtà . trijyàguõàhoràtràrdhakarõàptà carajàsavaþ>% . tatkàrmukamityanena dinaràtryorardha uktam taddviguõaü dinaràtryorityarthasiddham . atropapattiþ . nirakùade÷e dhruvadvayalagnakùitijavçttaü tata uttarabhàge svasthànakùitijaü svabhågolamadhyasthamuttaradhruvàdadho dakùiõadhruvàccoccamityata uttaragole nirakùakùitijàdadho dakùiõagola årdhvamiti pa¤cada÷aghañikà nirakùade÷adinàrdhaü kùitijàntararåpacareõa golakrameõa yutahãnaü dinàrdhaü ràtryardhaü ca viparãtam . evaü dikùiõabhàge'bhãùñade÷e kùitijamuttaraghruvàdunnataü dakùiõadhruvànnatamiti nirakùakùitijànnirakùakùitijaü golakrameõordhvàdha ityuttarabhàgàdvyastam . athoktasyàvadhide÷aü vivakùuþ prathabhaü tadupayuktàni kràntyaü÷ayojanànyàha raïgaø %<bhåvçttaü kràntibhàgaghnaü bhagaõàü÷avibhàjitam . avàptayojanairarko vyakùàdyàtyuparisthitaþ>% såø siø . %<bhåvçttaü bhåparidhiyojanamànaü pràguktamabhãùñakràntyaü÷airguõitaü dvàda÷arà÷ibhàgaiþ ùaùñyadhika÷atatrayamitairbhaktaü labdhayojanaiþ kçtvà sårya upari àkà÷e sthito vartamàno dakùiõata uttarato và yàti gacchati . kràntyabhàve tu nirakùade÷oparyeva paribhramati . atropapattiþ . nirakùade÷ànmeroruttaradakùiõàgràbhimukhaü såryaþ kràntyaü÷airgacchati . tadyojanaj¤ànaü tu bhagaõàü÷airmervagradvayanirakùade÷aspçùñabhåparidhiyojanàni tadà kràntyaü÷aiþ kànãtyanupàtenetyupapanna m . atha dinamànànayanagaõitasyàvaghide÷aj¤ànaü ÷lokàbhyàmàha>% raïgaø . %<paramàpakramàdevaü yojanàni vi÷odhayet bhåvçttapàdàccheùàõi yàni syuryojanàni taiþ . ayanànte vilomena devàsuravibhàgayoþ . nàóãùaùñyà sakçdaharni÷àpyasmin sakçt tathà>% såø siø %<paramakràntibhàgàccaturviü÷anmitàt evaü pårvoktarãtyà yojanàni jàtàni . bhåparidheþ pårvoktasya caturthàü÷àt parivarjayet . ava÷iùñàni yàni yatsaïkhyàmitàni yojanàni bhavanti tairyo janairdevàsuravibhàgayornirakùade÷àduttaradakùiõaprade÷ayoryau de÷au tayorityarthaþ . anayànta uttaradakùiõàyanasandhau karkàdisthe sårye dakùiõottaràyanasandhau makaràdisthe sårye vilomena vyatyàsena sakçdekavàraü nàóãùaùñyà ghañãùaùñyàhardinamàna bhavati . asminnetàñña÷e de÷e tasminnevàyanasandhyàsanne sakçdekavàraü tathà ùaùñighañãmità vilomena ràtrirbhavati . api÷abdo dinena samuccayàrthaþ . etaduktaü bhavati--karkàdisthe sårùe nirakùade÷àdattaratadyojanàntaritade÷e ùaùñighañãmitadinaü tadaiva nirakùade÷àddakùiõatadyojanàntaritade÷e ùaùñighañãmità ràtriþ . makaràdisthe sårye tàdç÷otarabhàge ùaùñighañãmità ràtrirdakùiõabhàge tàdç÷e ùaùñimitaü dinamiti . atropapattiþ--paramakràntiyojanàni bhåvçttacaturthàü÷ayojanebhyo hãnàni . nirakùadai÷àt tanmitayojanàntarito yo dakùiõottarade÷astasmànmerodakùiõottaràgraü krameõa paramakràntiyojanàntaritam . atastatra lambàü÷à÷caturviü÷atiþ palàü÷à÷ca ùañ ùaùñiriti . tadde÷ai kràntivçttànukàraü kùitijamityayanànte pa¤cada÷aghañãmitamahoràtravçttacaturbhàgakhaõóaü nirakùatadde÷akùitijayorantaràlaråpaü caramata uktarãtyà dinàrghaü ràtryardhaü voktarotyà yathàyogyaü triü÷at taddviguõaü ùaùñighañãmitatanmànaü gaõitarãtyopapannam . yuktaü caitat ayanàntàhoràtravçttasyaikasya tatkùitijaprade÷a ekatraiva saülagnatvàddvidhà saülagnatvàbhàvàt pravahabhramitasåryaparivartapårtiþ ùaùñighañãbhirdar÷anamadar÷anaü yathàyogyaü tadgolasthityà pratyakùasiddhameveti . athoktadinaràtrimànagaõitaü tadavadhide÷aparyantaü dakùiõottarabhàgayornàgreityàha>% raïgaø %<tadantare'pi ùaùñyante kùayavçddhã aharni÷oþ . parato viparãto'yaü bhagolaþ parivartate>% såø %<tadantare nirakùade÷oktàvadhide÷ayorantaràladakùiõottaravibhàgade÷e ùaùñyante ùaùñivañãmadhye kùayavçddhã apacayopacayàvuktarãtyà dinaràtryoryathàyogyaü bhavataþ . parato'vadhide÷àdagrimade÷e dakùiõottare daityadevasthànanikañe'yaü pratyakùo bhagolo nakùatràdyadhiùñhito mårtã golo viparãto'vadhide÷àntargatade÷asambandhã gaõitasiddhà parivartate bhramati . tatroktarãtyà dinaràtryorvçddhikùayo na bhavata ityarthaþ . trijyàdhikàràccarànayanànupapatteþ carasvaråpàsambhavàcca tathà viparãtagolasthitiü ÷lokàbhyàü pradar÷ayati>% raïgaø %<åne bhåvçttapàde tu dvijyàpakramayojanaiþ . ghanurmçgasthaþ savità devabhàge na dç÷yate . tathà ca surabhàge tu mithune karkañe sthitaþ . naùñacchàyàmahãvçttapàde dar÷anamàdi÷et>% såø dvirà÷ijyà ye kràntyaü÷àsteùàü yojanaiþ pårvàvagatairbhåparidhicaturthàü÷e hãne kçte sati . tukàrànnirakùade÷àt tadyojanàntarite de÷e devabhàga uttarabhàge dhamurbhakararà÷istho'rkastadde÷avàsibhirna dç÷yate . dhanurmakarasye'rke teùàü ràtriþ sadà syàdityarthaþ . asurabhàge nirakùade÷àddakùiõaprade÷e . caþ samuccayàrthaþ . tukàràt tadyojanàntaritaprade÷e mithune karke karkarà÷au sthito'rkastathà taddevavàsibhirna dç÷yate . naùñacchàyàmahãvçttapàde abhàvaü pràptà mahãcchàyà bhåcchàyà yatra tàdç÷e bhåparidhicaturthàü÷e såryasya dar÷anaü sadà kathayet . yatra bhåcchàyàtmikà ràtrirnàsti tatra dinanityarthaþ . tathà ca nirakùade÷àt nadyojanàntaritottaraprade÷e karkamithunastho'rko dç÷yate tadyojanàntaritadakùiõaprade÷e dhanurmakarastho'rko dç÷yate iti phalitàrthaþ . ataeva %<tryaü÷ayuïnavarasàþ palàü÷akà yatrà tatra viùaye kadàcana . dç÷yate na makaro na kàrmukàü ki¤ca karkimithunau sadoditau>% iti bhàskaràcàrthoktaü naïgacchate raïganàthaþ .

#<kràntikùetra># naø kràntij¤ànàrthaü kùetram . siø ÷iø ukte apamakùetràkàre padàrthe yathà %<kùetràõi vakùye'pamasaübhavàni saükùepato'kùaprabhavàõi càtaþ . bhujo'pamaþ koñiguõo dyujãvà karõastribhajyà tribhuje'pamotthe . meùàdijãvàþ ÷rutito'pavçtte tadbhåmije kràntiguõà bhajàþ syuþ . tatkoñayaþ svadyuni÷àkhyavçtte vyàsàrdhavçtte pariõà matànàm . càpeùu tàsàmasavastatã ye te'dho vi÷uddhà udayà nirakùe>% siø ÷i0

#<kràntijyà># strã kràntivçttakùetrasthe siø ÷iø ukte akùakùetràvayavabhede . akùakùetra÷abde 42 pçø akùakùetràõi uktàni . tanmànànayanam . yuktàyanàü÷àdapamaþ prasàdhyaþ kàlau ca kheñàt khalu bhuktabhogyau . jinàü÷amaurvyà 1397 guõitàrkadorjyà trijyã 3438 ddhçtà kràntiguõo'sya vargam . trijyàkçteþ 11819844 projjhya padaü dyujãvà kràntirbhabet kràntiguõasya càpam . akùaprabhàsaüguõitàpamajyà taddvàda÷àü÷o bhavati kùitijyà siø ÷iø . %<atra kheñàdityupalakùaõam . yasmàt kheñàllagnàdvà'pamaþ sàdhyastasmàt sàyanàü÷àdeva . tathà yasmàdudayasambandhinau bhuktabhogyakàlau sàdhyau tasmàdapi sàyanàü÷àdeva . sàyanàrkasya dorjyà jinabhàgajyavà guõità trijyayà bhaktà kràntijyà syàdityàdi spaùñàrtham . asyopapattiþ . viùuvatkràntivçttayoryàmyottaramantaraü krà ntiþ . tayoþ saüpàte kràntyabhàvaþ . tatastribhe'ntare paramà jina 24 tulyabhàgàþ . atastatsaüpàtàdàrabhya kràntiþ sàdhyà . udayà÷ca tata eva . sa tu saüpàto meùàdeþ pràgapranàü÷atulye'ntare . ataþ sàyanàü÷àt kheñàt kràntirbhuktabhogyakàlau cetyuktam . yadi trijyàtulyayà bhujajyayà jinàü÷ajyàtulyà kràntijyà labhyate tadeùñajyayàkimiti . phalaü kràntijyà viùuvadvçttàt tiryagråpà bhavati . kràntijyà bhujastrijyà karõastadghargàntarapadamahoràtravçttavyàsàrdham . saiva dyujyà>% pramiø . de÷abhede kàlabhedena raveþ kràntijyàj¤ànàrthaü pra÷napårvakaü siø ÷iø nirõãtaü yathà
     %<màrtaõóaþ samamaõóalaü kila yadà dçùñaþ praviùñaþ sakhe! kàle pa¤caghañomite dinagate yadvà nate tàvati . kenàpyu jjayinãgatena taraõeþ krànti tadà vetsi cenmanye tvàü ni÷itaü sagarvagaõakonmattebhakumbhàïgu÷am>% .
     %<he gaõaka! kenacit kilojjayinãgatena yadà dinagate pa¤caghañãmite kàle màrtaõóaþ samamaõóalaü praviùño dçùñastadà kiyatã kràntijyetyekaþ pra÷naþ . athànyaþ tàvati pa¤caghañãmite nate và kàle samaõóalaü praviùño dçùñastadà ca yà kràntijyà tàü tvaü cedvetsi tadà sagarvagaõa konmattebhakumbhàïku÷aü ni÷àõoddhçtaü tvàmahaü manye>% prani0
     %<yà syàdraverunnatakàlajãvàbhãùñà hçtiþ sà prathamaü prakalpyà . arkà12 kùabhàvàtahatàkùakarõakçtyoddhçtà syàdapamajyakà'syàþ . caràdikeneùñahçtiþ prasàdhyà kùuõõastayà kràntiguõo'sakçcca . tadàdyahçtyà vihçtaþ sphuñaþ syàt sahasrara÷mau samamaõóalasthe>% siø ÷iø .
     raveþ samaõóalaprave÷e ya unnatakàla uddiùñastasya jãvà sà tàvat prathamamiùñahçtiþ kalapyà . tato dvàda÷aguõayàkùayà guõyà palakarõavargeõa bhàjyà . sà kila sthålà kràntijyà bhavati . tasyàþ kràntijyàyà dyujyàü kujyàü carajyàü caraü ca kçtvà %<athonnatàdånayutàccareõa>% ityàdimeùñahçtiþ sàdhyà . tayà pårvamàgatà kràntijyà guõyà . àdyahçtyà kalpitayà bhàjyà . phalaü sphuñàsannà kràntijyà bhavati . atropapattiþ . atronnatavàlajãvàtulyà prathamaü taddhçtiþ kalpità . tasyà anupàtena ÷aïkuþ . yadi palakarõena dvàda÷akoñistadà taddhçtikarõena kimiti . atra taddhçterdvàda÷aguõaþ palakarõo haraþ . phalaü samamaõóala÷aïkuþ . punaranyo'nupàtaþ . yadi palakarõenàkùabhà bhujo labhyate tadà samamaõóala÷aïkutulyena karõena kimiti . phalaü kràntijyà sthålà . asyàþ kràntijyàyà÷caràdikena %<athonnatàdånayutàccareõa>% ityàdineùñahçtiþ sàdhyà . tàü taddhçtiü prakalpya punaþ kràntijyà sàdhyà . evamasakçdyàvadavi÷eùaþ . tatràsakçtkarmaõi trairà÷ikena kriyopamaühàraþ kçtaþ . yadi kalpitayà hçtyeyaü kràntijyà labhyate tadedànãmànãtayà kimiti . evaü kràntijyà sphuñà syàdityupapannam . idànãü dvitãyapra÷nasyottaramàha prami0
     %<tadà natajyàtribhajãvayoryadvargàntaraü tat palamàkçtighnam . tenoddhçto vyàsadalasya vargo vedendra 144 nighno'tha saråpalabdhyà . vyàsàrdhavargàdvihçtàt padaü syàt kràntijyakà sà tribha÷i¤jinãghnã . jinàü÷amaurvyà vihçtà'thacàpàdagre pravakùye ca yathà raviþ syàt>% siø ÷iø .
     %<yadà samamaõóalaü praviùño dçùñastadà yà nataghañikàstàsàü jãvà tasyà vargeõa trijyàvargo rahitaþ . tataþ palabhàvargeõa guõyaþ . tena bhàjyastrijyàvargaþ . kiüvi÷iùñaþ vedendra 144 guõitaþ . tatra yat phalaü labhyate tana saikena trijyàvargàdbhaktàdyanmålaü labhyate sà kràntijyà syàt . sà kràntijyà trijyàguõà jinàü÷ajyathà bhaktà yat phalaü tasya càpàdyathà ravirbhavati tathàgre vakùye>% pramiø . kràntijyàvi÷eùeõa ravyàdij¤ànàdikamapi tatroktaü vistara bhayàt noktam . kramajyà÷abde 2303 pçø dar÷ite 2 kramajyàråpe padàrthe ca .

#<kràntipàta># puø kràntyarthaü pàtaþ viùuvatkràntivalayayoþ a÷vadhàtàdivat caturthyarthe 6 taø . siø ÷iø ukte kràntinimitte viùuvatkràntivçttayoþ saüpàte . siø ÷iø tadvivçtiryathà viùuvatkràntivalayayoþ saüpàtaþ kràntipàtaþ syàt . tadbhagaõàþ sauroktà vyastà ayutatrayaü kalpe . ayanacalanaü yaduktaü mu¤jàlàdyaiþ sa evàyam . tatpakùe tadbhagaõàþ kalpe go'ïgartunandagocandràþ . tatsaüjàtaü pàtaü kùitpvà kheñe'pamaþ sàdhyaþ . kràntiva÷àccaramudayà÷caradalalagnàgame tata kùepyaþ siø ÷iø . %<kràntyarthaü pàtaþ kràntipàtaþ . pàto nàma sapàtaþ . kayoþ viùuvatkràntivalayayoþ . nahi tayormeùàdàveva saüpàtaþ . kiütu tasyàpi calanamasti ye'yanacalanabhàgàþ prasiddhàsta eva vilomagasya krànti pàtasya bhàgàþ . meùàdeþ pçùñhatastàvadbhàgàntare kràntivçtte viùuvadvçttaü lambamityarthaþ . nahi kràntipàto nàstãti vaktuü ÷akyate pratyakùeõa tasyopalabdhatvàt . upalabdhiprakàramagre vakùyati . tat kathaü brahmaguptàdibhirnipuõairapi noktaþ? iti cet . tadà khalpatvàt tairnopalabdhaþ . idànãü bahutvàt sàmpratairupalabdhaþ . ata eva tasya gatirastãtyavagatam . yadyevamanupalabdho'pi saurasiddhàntoktatvàdàgamapràmàõyena bhagaõaparidhyàdivat kathaü tairnoktaþ? satyam atra gaõitaskandha upapattimànevàgamaþ pramàõam . tarhi mandoccapàtabhagaõà àgamapràmàõyenaiva kathaü tairuktàþ? iti naca vaktavyam . yato grahàõàü mandaphalàbhàvasthànàni pratyakùeõaivopalabhyante . tànyeva mandãccasthànàni . yànyeva vikùepàbhàvasthànàni nànyeva pàtasthànàni . kiü tu teùàü gatirasti nàsti veti sandigdham . tatra mandoccapàtànàü gatirasti candramandoccapàtavadityanumànena siddhà . sà ca kiyatã taducyate . yairmagaõairupalabdhisthànàni tàni gaõitenàgacchanti tadbhagaõasaübhavà vàrùikã dainandinã và gatirj¤eyà . nanvevaü yadyanyairapi bhagaõaistànyeva sthànànyàgacchanti tadà katarasyà gateþ pràmàõyam . satyam tarhi sàmpratopalabdhyanusà raõã kàpi gatiraïgãkartavyà . yadà punarmahatà kàlena mahadantaraü bhaviùyati tadà mahàmatimanto brahmaguptàdãnàü samànadharmàõa evotpatsyante . te tadupalabdhyanusàriõãü gatimurarãkçtya ÷àstràõi kariùyanti . ata evàyaü gaõitaskandho mahàmatimadbhirdhçtaþ sannanàdyante'pi kàle khilatvaü na yàti . ato'sya kràntipàtasya bhagaõàþ kalpe'yutatrayaü tàvat såryasiddhàntoktàþ . tathà mu¤jàlàdyairyadayanacalanamuktaü sa evàyaü kràntipàtaþ . te go'ïgartunandagocandrà 199669 utpadyante . atha ca the và te và bhagaõà bhavantu . yadà ye'ü÷à nipuõairulabhyante tadà sa eva kràntipàta ityarthaþ . taü tilomagaü kràntipàtaü grahe prakùipya kràntiþ sàdhyà>% pramitàø .

#<kràntivçtta># naø siø ÷iø ukte--kràntivalayàkàre vçtakùetre . tannive÷anaprakàràdi ca golabandhe tatroktaü yathà %<yàgyottarakùitijavat sudçóhaü vidadhyàdàdhàravçttayugalaü dhruvayaùñibaddham . ùaùñyaïkamatra samamaõóalavat tçtãyaü nàóyàhvayaü ca viùubadvalayaü tadeva>% siø ÷iø yathà khagole kùitijaü yàmyottaraü ca tadàkàramaparamàdhàravçttadvayaü dhruvayaùñisthaü kçtvà taduparyanyat tçtãyaü samamaõóalàkàraü ghañãùaùñyà càïkitaü kàryam . tannàóãvçttaü viùuvadvçttasaüj¤aü ca %<idànãü kràstivçttamàha>% pramiø . %<kràntivçttaü vidheyaü gçhàïkaü mramatyatra bhànu÷ca bhàrdhe kubhà bhànutaþ . kràntipàtaþ pratãpaü tathà prasphuñàþ kùepapàtà÷ca tatsthànakànyaïkayet>% siø ÷iø %<athànyat tatpramàõameva vçttaü kçtvà tatra meùàdiü prakalpya dvàda÷arà÷ayo'ïkyàþ . tat kràntivçttasaüj¤am . tasmin vçtte ravirbhramati . tathà raverbhàrdhàntare bhåbhà ca . tathà tatra kràntipàto meùàdervilomaü bhramati . tathà grahàõàü vikùepapàtàþ prasthuñà vilomaü bhramanti . ataþ kràntipàtàdãnàü sthànàni tatràïkyàni . idànãü kràntivçttasya nive÷anamàha>% prami0
     %<kràntipàte ca pàtàdbhaùañkàntare nàóikàvçttalagnaü vidadhyàdidam . pàtataþ pràk tribhe siddhabhàgairudagdakùiõe tai÷ca bhàgairvibhàge'pare>% siø ÷iø %<kràntipàtacihnàt ùaóbhe'ntare'nyaccihnaü kàryam . te cihne nàóãvçttena saüsakte kçtvà pàtacihnàdagratastribhe'ntare nàóãvçttàdbhàgacaturviü÷atyottarato yathà bhavatyaparavibhàge tribhe'ntare dakùiõata÷ca tairbhàgairyathà bhavati tathà badhnãyàt>% . pramiø avikaükrànti÷abde dç÷yam . kràntibalayakràntimaõóalàdayo'pyatra .

#<kràntisàmya># naø 6 taø . grahàõàü tulyakràntau . yadyapi sarva grahàõàü kràntisàmyamasti tathàpi candràrkayoþ kràntisàmyasya maïgalakàrye varjanãyatà 1865 pçø upayama÷abde vistareõa dar÷ità . kràntisàmye ca grahàõàmavanatyabhàvaþ såø siø dar÷itoyathà %<akùodagmadhyabhakrànteþ sàmye nàvanaterapi>% såø si0
     %<akùàü÷à uttarà ye madhyabhasya madhyalagnasya kràntyaü÷àþ . atra madhyalagna÷abdena da÷amabhàvastribhonalagnaü và gràhyamubhayapakùe'pyadoùaþ . anayostulyatve'vanaternateþ api÷abdàd sambhavo na abhàva ityarthaþ>% raïganàthaþ .

#<kràntisåtra># naø siø ÷iø ukte dhruvaspar÷ini kràntãnàü såtràkàre yogabhede . %<sarvataþ kràntisåtràõàü dhruve yogobhavedyataþ . viùuvanmaõóalapràcyà dhruve yàgyà tathottarà>% siø ÷iø .

#<kràntu># puüstrã krama--tun vçddhi÷ca . pakùiõi ujjvaladaø .

#<kràyaka># triø krã õvul . 1 kretari amaraþ 2 krayajãvini bharataþ taccintyaü tatra krayika ityeva sàdhu jãvatãtyarthe vyastàdapi kraya÷abdàt ñhanvidhànàt .

#<kràvan># triø krama--vanip %<vióvanoranunàsikasyàt>% pàø sasyàt kràntari %<dadhikràvaõo'kàriùaü jiùõora÷vasya vàjinaþ>% yajuø 23 . 32 . striyàü ïãp ra÷càntàde÷aþ kràvarã .

#<krimi># puø krama--in ataicca . 1 kçmau kùudrajantau ujjvalaø 2 rogabhede kçmi÷abde 2194 pçø vivçtiþ . %<kramayastu dvidhàproktàþ vàhyàbhyantarabhedataþ . bahirmalakaphàsçgviójanmabhedàccaturvadhàþ . nàmato viü÷atividhà bàhyàstatra malodbhavàþ>% %<tilapramàõasaüsthànavarõàþ ke÷àmbarà÷rayàþ . bahupàdà÷ca såkùmà÷ca yåkà likùà÷ca nàmataþ>% màdhavaþ . %<krimayaþ krabhilaü yathà>% bhàgaø 3, 31, 28,

#<krimikaõñaka># naø krimau kaõñakamiva . kçmikaõñaka÷abdàrthe medi0

#<krimigha># puø krimiü hanti hana--ñak . 1 vióaïge ramànàthaþ . 2 kraminà÷ake triø striyàü ïãp . sà ca 3 somaràjyàü strã ÷abdacaø .

@<[Page 2317b]>@
#<krimija># naø krimerjàyate jana--óa 5 taø . 1 agurucandane amaraþ 2 làkùàyàü strã ratnamàlà .

#<krimi÷atru># puø krimeþ ÷atruriva nà÷akatvàt . raktapuùpake (pàladàbhàüdàra) ÷abdacaø .

#<krimi÷àtrava># puø krimeþ ÷àtravaiva nà÷akatvàt . viñ khadire ÷abdacaø .

#<krimi÷aila># påø kriminirmitaþ ÷ailaþ . valmãke (ruióipi) trikàõóa0

#<kriya># puø kriyà grahàõàmàdyagatikriyà vidyate'tra ac . meùarà÷au dãpikà kaurpa÷abde 2278 pçø pramàõaü dç÷yam . %<kriyaiõataulãndubhatonavàü÷àþ>% nãlaø tàø .

#<kriyà># strã kç--bhàve karaõàdau và yathàyathaü ÷a . 1 àrambhe 2 niùkçtau (pràya÷citte) 3 ÷ikùàyàü 4 påjàyàü 5 saüpradhàraõe (vivàdavicàràïge sàdhane) 6 sàmàdyupàye . 7 nyàyàdimatasiddhe utkùapaõàdã karmaõi vyàkaraõamatasiddhe 8 dhàtvarthe 9 ceùñàyàü (parispande) 10 cikitsàyàü ca amaraþ . 11 karaõe (anuùñhàne) hemaø . 12 ÷ràddhe kùãrasvàmã . 13 ÷auce ÷abdaratnàø . 14 prayoge ca tatra nyàyamatasiddhà kriyà karma÷abde 1755 pçø dar÷ità . karmatvalakùaõantu aulåkya÷abde sarvaø daø vàkye 1586 pçø uktam tatra anityamàtrasamavetatve satãti÷uddham nityamàtrasamavetatvàbhàvàditya÷uddham anityamàtrasamavetatvàbhàvàditi ÷uddham . vaiyàkaraõamate tu dhàtvarthaþ kriyà tatsvaråpa÷àbdabodhaprakàràdi ÷abdàrtharatne'smàbhirniråpitaü yathà kriyà ca bhàvanà utpàdayiturvyàpàraråpà sàdhyatvenàbhidhãyamàneti bodhyam . %<vyàpàro bhàvanà saivautpàdanà saiva ca kriyeti>% haryukteþ %<yàvatsiddhamasiddhaü và sàdhyatvanàbhidhãyate . à÷ritakramaråpatvàt sà kriyetyabhidhãyate>% iti %<sàdhyatvena kriyà tatra tiïpadairabhidhãyate>% iti ca vàkyapadãyàcca . yàvaditi sarvamityarthaþ tadeva vivçõãti siddhamasiddhaü veti . siddhaü vartamànadhvaüsapratiyogi, tadbhinnamasiddhaü tacca vartamànaü bhaviùyacceti dvividhaü tenàpacat pakùyati pacatãtyàdau sarvatra sàdhyatvena asatvaråpatvenàbhidhãyamànà kriyeti kriyà÷abdasya råóhiranena dar÷iteti bhàvaþ . yaugikatvamapyàha à÷ritakramaråpatvàditi . à÷ritaþkramo råpaü yasyàstattvàt pårvàparãbhåtàvayavakatvàdityarthaþ . tadãyàvayavànàmadhi÷rayaõàdyadhaþ÷rayaõaparyantànàü krameõotapatteþ kriyàpadena tatsamudàyo 'bhidhãyate yatra ca na kramiko vyàpàro'sti tatra råóhiràdaraõãyeti paurvàparyàropeõa và sarvatra phalasya svajanakavyàpàragatapaurvàparyàropavat yaugikatvam . ataeva phalamàtrabodhakasyàpi kvacit dhàtutvasiddhiriti phalitàrthaþ . iyàüstu vi÷eùaþ pàkaityàdau dhàtunà sàdhyatveno pasthàpyàyàþ kriyàyàþsiddhakriyàråpe gha¤arthe vi÷eùaõatvaü pacatãtyàdau tu naivamiti . ataeva %<sàdhyatvena kriyà tatra tiïpadairabhidhãyate>% iti vàkyapadãyakàrikàvyàkhyàyàü bhåùaõasàradarpaõe tiïpadairityatadaguõasaüvij¤ànabahuvrãhiõà tiïantapadairdhàtubhirityabhiritam . tena sarvatra dhàtoþ sàdhyaråpakiyàbodhakatvam . ki¤cakramikàvayavànàmekadà' sattve'pi yatki¤cidavayavasattvakàle vartamànatvavyavahàraþ avayavàvayavinorabhedàropàt . bhåtabhaviùyattvavyavahàrastu sarveùàmavayavànàü bhåtabhavipyattvayoreva natu yatki¤citkriyàvyaktibhåtatvàdau . ukta¤ca vàkyapadãye %<guõabhåtairavayavaiþ samåhaþ kramajanmanàm . buddhyà prakalpitàbhedaþ kripeti vyapadi÷yate>% iti . asyàrthaþ kramikatattadvyàpàraü prati guõabhåtairguõabhàvena bhàsamànairavayavairupalakùitaþ buddhyà ekatvabuddhyaþ prakalpito'bhedo yasmin tadråpaþ kramajanmanàü vyàpàràõàü samåhaþ kriyeti . atra kùaõana÷varàõàü vyàpàràõàü melanàsiddhyà buddhyetyuktam tathà ca vuddhijanyasaüskàradvàrà teùàü melanasambhavaitiü bhàvaþ . ataeva bhàùye %<kriyà hi nàmeyamatyantàparidçùñà pårvàparãbhåtàvayavà na ÷akyate piõóãbhåtà nidar÷ayitumiti>% vyàpàrasamudàyàtmikàyàþ ki yàyàdar÷anàyogyatvoktyà tadavayavànàü tadviùayatvaü vyatirekamukhena dar÷itam . tasyà÷càbhinnaikabuddhiviùayatayà ekatvavyavahàraityapi bodhyam . athapà'nekavyàpàravyakivçttirjàtireva kriyeti siddhàntavalpa àdaraõãyaþ . tasyà÷ca vyaktidvàraiva sàdhyatvam asti ca pacitvàdikaü jàtiþ pacatãtyàdyanugatavyavahàràt tajjàte÷caikyàdekatvavyavahàra iti mantavyam . taduktaü vàkya padãye %<jàtimanye kriyàmàhuranekavyaktivartinãm . asàdhyàü, vyaktiråpeõa sà sàdhyetyabhidhãyate>% iti . yukta¤caitat savetraiva làghavàjjàti÷aktisvãkàreõa pacyàdidhàtånàmapi tatraiva ÷aktiruciteti dik . sà ca kriyà dhàtuvàcyà phalavyàpàrobhayaråpà, tadvi ÷aùñasyapà và %<phalavyàphàrayordhàtuþ>% ityagrimavacanàt . vyavasthàpayiùyate ca matabhedeva phalavyàpàrayoþ pçthak÷aktyà vi÷iùña÷aktyà và dhàtuvàcyatà . atra phalàü÷asya karturudde÷yatve'pi pràdhànyàbhàvàt vyàpàrasyaivaü pàdhànyaü samucitaü tasya ca sàdhyatayà karmàtiriktasarvakàrakàõàü tatraiva svasvavyàpà radvàrà sàdhakatvenànvayaþ karmaõastu phala eva, kriyàjanyaphalà÷rayatayaiva tasyodde÷yatvàditi vivekaþ . ukta¤ca vàkyapadãye %<pràdhànyàttu kriyà pårvamarthasya pravibhajyate . sàdhyaprayuktànyaïgàni phalaü tasyàþ prayojakamiti>% . arthasya phalasya tadapekùayetyarthaþ . pràdhànyàt vi÷eùyatvàt sàdhyaü prayuktaü yaiþ tàni sàdhyasàdhakàni aïgàni kàrakàõãtyarthaþ . atra phalasya kriyàprayojakatvàbhidhànaü tadudde÷enaiva kriyàyàü pravçttirityeva sindhàya . tathà ca sarvo lokaþ svàbhãùñaphalamabhiprepsustatsàdhànàya yatate labhate ca tatastattatphalamupàyasaüsàdhanena . evaü ca kriyàphalaü viklittyàdikamabhãpsuþ pàkàya yatamàno janaþ pàkasaüsàdhanena phalaü labhate . tata÷ca phalasàdhanatayà pàkàderapãùñatvàt sàdhyatvam . phalàva÷iùñakriyàyàdhàtvarthatvamate tu vi÷iùñatvenaiveùñatvàt vi÷iùñasyaiva sàdhyatvamiti vi÷eùaþ . kàrakànvayastvetanmate pårvoktadi÷àvaseyaþ ekade÷ànvayasvãkàràcca na karmaõo'nanvaya iti bodhyam . tathàcaivaü rãtyà sàdhyatvena kriyàü jànatà janena tasyàþ pràdhànyabubodhayiùayaivàkhyàtàntataya dhàtuþ prayujyate anyathà kçdantatayeti . eva¤ca màvakçdantasthale dhàtunà sàdhyaråpakriyàvabodhane'pi tasyàþ pratyayàryasiddharåpa kriyàvi÷eùaõatvena na pràdhànyam %<bhàvapradhànamàkhyàtamityàdi>% niruktavacanasya, %<prakçtipratyayàrthayoþ pratyayàrthapràdhànyamiti>% nyàyasya ca parasparaü virodhaparãhàràya nyàyasya àkhyàta tiriktaviùayatvavyavasthàpanam . hariõàpi dhàtubhàvakçtoþ kriyàvàcitvàvi÷eùe'pi dhàtunà sàdhyatvena, kçtà tu siddhatvena kriyàyà bodhanamiti vyavasthàpitaü yathà %<sàdhyatvena kriyà tatra dhàturåpanibandhanà . siddhabhàvastu yastasyàþ sa gha¤àdinibandhanaþ>% iti %<àkhyàta÷abde bhàgàbhyàü sàdhyasàdhanavartità . prakalpità yaghà ÷àstre sa gha¤àdiùvapi kramaþ>% ityetàbhyàm . bhàgàbhyàü pa÷ya mçgodhàvatãtyàdau tiïantàmyàü sàdhyasàdhanavartiteti mçgodhàvatãtyetasya sàdhanatvamaparasya sàdhyatvaü kriyàkàrakabhàvena tayoranvayàt gha¤arthakriyàyàstu itarakriyàyàmeva sàdhanatvasiti vivekaþ . sàdhyatva¤ca liïgasaükhyànanvayitvaü tadviparãtaü siddhatvaü tathàca gha¤àdyupasthàpyakriyàyàþ liïgasaükhyànvayitvenàparakriyàyàü sàdhanatvam . yukta¤caitat yat gha¤antàdau dvividhakriyàyàbhànaü kàrakàõàü sàdhyakriyàyàmevànvayopagamàt kçdantasthale kàrakavibhaktiprayogasya sarvajanãtayà sàdhyatvena tadupasthitàveva kàrakànvayopapattiþ . %<sàdhyasya sàdhanàkàïkùeti>% %<niyataü sàdhane sàdhyaü kriyà niyatasàdhaneti>% %<sàdhyatvena nimittàni kriyà paramapekùate>% iti càbhiyuktokteþ . ataeva stokaü pàka ityàdau dvitãyàntatopapadyate sàdhyakriyàphalasya vi÷eùaõe'pi dvitãyànu÷àsanàt . gha¤àdyupasthàpyakriyàvi÷eùaõasya tu vi÷iùyaliïgatayà prathamàdyantatà %<kçdabhihito bhàvo dravyavat prakà÷ata>% itibhàvyokteþ . kçdabhihitaþ kçtà bodhitaþ . bhàvo bhàvanà dhàtvarthasvaråpamiti yàvat dravyeõa tulyaü prakà÷ate dravyadharmàn liïgasaükhyàkàrakatvàni bhajate iti yàvat . atra dravyatvaü liïgasaükhyànvayitvameva yogyatvàt na tu pçthivyàdyàtmakatvaü j¤ànapàkàdau tadabhàvàt . nàpi %<vaståpalakùaõa yatra sarvanàma prayujyate . dravyamityucyate so'rtho bhedyatvena vivakùitaþ>% iti pàribhàùikasarvanàmaparàmar÷ayo gyatvàdiråpaü, sàdhyakriyàyà api tathàtvenàvi÷eùàpatteþ . kintu satvapadhànàni nàmànãtyekavàkyatayà satvadravyayoþ paryàyatvasya bahuùusthaleùu da÷anàt satvabhåtatvameva dravyatvamiti phalitàrthaþ %<kriyà na yujyate>% ityàdinà liïgàdyayogasyàsatvalakùaõatvàbhidhànàt tadyogasyaiva satvalakùaõatvaucityàditi tu tattvam . vaiyàkaraõàdimate cala ityàdau kriyàyàü ÷aktiþ %<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca>% kàvyapaø ukteþ . %<asampàdayataþ ka¤cijjàtidravyakriyàguõaiþ>% màghaþ . prayoge %<tasminnu pàyàþ sarve naþ kråre pratiprahatakriyàþ>% kamàø %<pratihatakriyàþ viphalaprayogàþ>% malliø karaõe (anuùñhàne) %<vacasastasya sapadi kriyà kevalamuttaram>% màvaþ . %<yathàkramaü puüsatanàdikàþ kriyàþ>% raghuþ . %<àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm>% %<tadbhåtànàü kriyàrthena samàmnàyaþ>% jaiø såø . ÷ikùàyàm %<kriyà hi vaståpahità prasãdati>% raghuþ cikitsàyà %<kriyàþ (moghàþ) sarvà gatàyuùaþ>% su÷ruø . karmaõi (spande) %<kùitirjalaü tathà tejaþ pavanãmana eva ca . paràparatvamårtatvakriyàvegà÷rayà amã>% bhàùàø . %<yadà÷rayà kriyà tamavikurvatã naivàtmànaü labhate>% ÷àø bhàø . %<kriyaiva kàlaþ iti mate sutaràü nàdhikaraõatà>% tiø taø raghuø . saüyoga vibhàgayorasamavàyikàraõatàvacchedakatayà kriyàtvajàtisiddhiþ . %<kriyàü jàtiü yogyavçtti samavàyaü ca tàdç÷am . gçhõàti cakùuþsambandhàdàloko dbhåtaråpayoþ>% bhàùàø tena yogyavçttestasyàþ pratyakùatà dhàtvarthe vyàpàre %<tena tulyaü kriyà cedvatiþ>% kriyàsamabhihàre yaï %<svarita¤itaþ kartçbhipràye kriyàphale>% pàø . %<kriyayà yamabhipraiti>% vàrtiø %<kriyàyàþ pariniùpattiryadvyàpàràdanantaram . vivakùyate yadà yatra karaõaü tattadà smçtam>% %<kartçkarmavyavahitàmasàkùàddhàrayat kriyàm . upakurvat kriyàsiddhau ÷àstre 'dhikaraõaü smçtam>% %<kriyàkçtavi÷eùàõàü siddhiryatra na vidyate . dar÷anàdanumànàdvà tat pràpyamiha kathyate>% . %<nirdiùñaviùayaü ki¤cidupàttaviùayaü tathà . apekùitakriya¤ceti tridhà'pàdànamiùyate>% %<dhàtåpàttakriye nityaü kàrake kartçteùyate>% iti ca bhartçhariþ . %<kriyàsamabhihàreõa viràdhyantaü kùameta kaþ>% màghaþ . dhàtvarthe phale . %<karmavat karmaõà tulyakriyaþ>% pàø karmaõà karmasthakriyayà tulyakriyaþ samànàdhikaraõakriyaþ karmasthamàtrasthakriyàråpaphalakaityarthaþ . kriyàvi÷eùaõam . atra ca yathà phalasya vi÷eùaõatve'pi dvitãyà tathà kriyàvi÷eùaõa÷abde vakùyate . kriyànvayina÷ca hariõà dar÷ità yathà
     %<saübodhanàntaü kçtvo'rthaþ kàrakaü prathamovatiþ . dhàtusambandhàdhikàravihitamasamastana¤ . tathà yasya ca bhàvena ùaùñhã cetyuditaü dvayam . saümbandha÷càùñakasyàsya kriyayaivàvadhàryatàm>% . vyavahàràïgakriyàyàm udàø kriyàpàda÷abde vakùyate . ÷ràddhe %<caturda÷yàü kriyàþ kàryà anyeùàntuvigarhitàþ>% maø taø marãciþ . %<mçte pitari putreõa kriyà kàryà vidhànataþ>% ÷uø taø marãciþ . %<sapiõóasantatirvàpi kriyàrhà nçpa! jàyate>% tatraiva viùõupuø . %<ye sapiõóãkçtàþ pretà na teùàü ca pçthakkriyà>% tiø taø ÷àtà0

#<kriyàkalpa># puø kriyàyàü cikitsàyàü kalpovidhiþ . su÷rutokte uttaratantre aùñàda÷àdhyàyapratipàdye kriyàbhede . %<athàtaþ kriyàkalpaü vyàkhyàmaþ>% ityupakramàt tasyoktestathàtvam

#<kriyàkàra># puø kriyàü ÷ikùàrambhaü karoti kç--aõ upaø saø . 1 navacchàtre trikàø 2 kàryakàrakamàtre triø striyàü ñàp siø kauø . mugdhaø mate ãp iti bhedaþ .

#<kriyàdveùin># triø kriyà vyavahàràïgasàdhana sàkùilekhyàdikaü dveùñi dviùa--õini 6 taø . vivàde--pa¤cabidhahãnàrgatahãnapratibàdini %<anyavàdã kriyàdveùã nopasthàtà niruttaraþ . àhåtaprapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% mitàø nàradaþ tallakùaõaü yathà %<lekhyaü ca sàkùiõa÷caiva kriyà j¤eyà manãùibhiþ . tàü kriyàü dveùñi yomohàt kriyàdveùã sa ucyate>% vãramiø kàtyàø .

#<kriyàpàda># puø kriyà vivàdasàdhanaü pàdaiva . catuùpàdavyavahàre sàdhyàrthasàdhanaråpe tçtãye pàde . 1 pårvapakùaþ smçtaþ pàdodvitãyo÷cottaraþ smçtaþ . 3 kriyàpàdastathànya÷ca tçtãyo 4 nirõayastataþ vçhaø . tasya vyavahàrapàdatvaü tadvi÷eùàdi vãramitrodaye nirõãtaü yathà atha kriyàpàdaþ . tatra tadupayogipratyàkalitaü prathamaü niråpyate . vij¤ànayoginà tasya vyavahàrapàdatvànabhyupa game'pi kriyàdànopayogitvàbhyupagamàt . anyaistu vyavahàrapàdatvasyaiva khãkàràt kriyàpàdapràgabhàvaståbhayasammataþ . pratyàkalitannàma bhàùottarayorarthipratyarthibhyàü likhitayoþ kriyopanyasanamanayormadhye kasya syàtkà càsmin vàde kriyà syàddhãnavàdã vànayormadhyeka ityàdiþ sasabhyapràóvivàkasya sabhàpateþ sabhyasya pràóvivàkasya và paràmar÷a ucyate . tathà ca vçhaspatiþ %<ye tu tiùñhanti karaõe teùàü sabhyairvibhàvanà . kalayitvottaraü sabhyairdàtavyaikasya vàdinaþ>% . karaõe dharmàdhikaraõe ye tiùñhanti vàdinaþ prativàdina÷ca teùàmuttaraü mithyàdicaturbhedaü kalayitvà vicàrya etaduttare kasya kriyopanyàsa ucita iti nirdhàrya vibhàvyate sàdhyamanayeti vibhàbanà kriyàpramàõamiti yàvat . ekasya vàdino'rthipratyarthyanyatarasya sabhyairdàtavyà upanyasanãyatvenàj¤àpayitavyetyarthaþ . kàtyàyano'pi %<likhite ÷odhite samyak sati nirdoùa uttare . arthipratyarthinorvàpi kriyàkaraõamiùyate>% . kriyàkaraõaü kriyopanyàsaþ . pçnarvçkùaspatiþ %<÷rutvà pårvottaraü sabhyairnirdiùñà yasya bhàvanà . vibhàvayet pratij¤àtaü so'khilaü likhitàdinà>% . vibhàvyate sàdhyate sàdhyamanayeti vibhàvanà kriyaiva . pårvottaraü pårvapakùamuttara¤cetyarthaþ . dvandvaikabadbhàvaþ . nirdiùñà bråhãtyupadiùñà . kasminnuttare kasya kriyà kriyàrahiüta¤ca kimuttaramityapekùayàmàha vyàsaþ %<pràïnyàyakàraõoktau tu pratyarthã nirdi÷et kriyàm . mithyoktau pårvavàdã tu pratipattau na sà bhavet>% . pràïgyàyakàraõottarayoþ pràïgyàye kàraõe ca sàdhite'rthisàdhyasya grahaõasya dhàraõàsàdhakatvàdvyarthaü sàdhanaü grayarthinà'vya pagamàcceti tatraiva sàdhyatvàvirbhàvàttadupanyàsakàriõa eva pratyarthinaþ pramàõopanyàsastatsàdhanàyocitaþ . arthisambandhavirahapratyarthisambandhayordvayoraùi tenaiva nirõayàt . mithyottare tu vàdinaþ pramàõamapekùyaü yadi pratij¤àte'rthe pramàõàbhàva eva pratyarthyabhimato'rthipratij¤àtasàdhyahaitvabhàvaþ sidhyatãti tatparihàràya bhàvàbhàvayorbhàvasyaiva sàdhyatvaucityàccàrthina eva kriyà . sampratipattau tu naikasyàpi sàdhyamastãti nirarthakatvàt kriyaiva nàstãtyarthaþ . vçhaspatiþ %<pratij¤àmbhàvayedvàdã pratyarthã kàraõantathà . pràgvçttaü vàdavijayaü jayapatreõa bhàvayet>% pratij¤àmpratij¤àtàrtham . ida¤ca pari÷eùànmithyottaraviùayam . pràgvçttaü pràïgyàyaü jayapatreõeti pràïgyàyadar÷i bhçtyopalakùaõam . manuþ %<apahnave'ghamarõasya dehãtyuktasya saüsadi . abhiyoktà di÷edde÷aü kàraõaü vànyaduddi÷et>% . di÷ati kathayati yathàdçùñamarthamiti de÷a sàkùã . medhàtithistu çõàdiprayogade÷avartinaþ sàkùiõo de÷a÷abdena lakùyanva ityàha . anyatkàraõaü pramàõaü sàkùibhinnaü lekhyàdi . medhàtidhinà tu %<karaõaü và samuddi÷editi>% pañhitvà karaõa÷abdaþ pramàõasàmànyavàcako'pi gàvalovardanyàyena sàkùibhinnakaraõamàcaùñe pçthagupàdànàt . kàraõaü và samuddi÷editi pàñhe'pyayamevàrthaþ ityuktam .. yatra mithyàpratyavaskandanayoþ kçtsnapakùavyàpità . yathà ka÷cicchçïgagràhikayà ka¤cidabhiyukte madãyeyaïgauramukasmin kàle naùñàsya gçhe dçùñà yataþ . tatràbhiyukta uttarayati mithyaitat . etatpradar÷itanà÷akàlàta pràgevàsyà madgçhe'vasthitatvàditi . idantàvatpakùapatikùepakùamatamamityanuttaratvànarham . kàraõopanyàsànna ÷uddhaü mithyottaram . ekade÷àbhyupagamàbhàvàccàrthinà likhito'rtha ityàdi pràguktapratyavaskandanalakùaõaü nàskandati . sàdhyabhedàya pratij¤àbhedàpàdakatvàbhàvàcca na pakùaikaderam yatsatyamityuttaraü yugapadvyavahàràsambhavakçtaü yugapadanuttaram . tasmàtsakàraõaü mithyottaramevedam anyatarasàdhanenàpi vivàdaparyavasànàt . atra %<mithyàkriyàpårvavàde>% iti vacanàt %<kàraõe prativàdinãti>% vacanàccànyatarasya yathàrucikriyopanyàsa iti bhàti yadyapi, tathàpi mithyàkriyetyàdeþ ÷uddhamithyàviùayatvenaitadviùayatvàbhàvàt %<kàraõe prativàdinãti>% vacanàt prativàdina evàtra kriyà . nacàsyàpi ÷uddhapratyavaskandanaviùayatvàdetadviùayutvà'bhàvaprasaïgena na kasyàpi kriyà pràpnotãtinirõayamatibandha eùeti vàcyam . yataþ prasiddhapratyavaskandane'pi grahaõàdyabhyupagamena pratida nàdikàraõottarataivàsyàsambhàbinãti vàcyam ekade÷àbhyupagamasya pràyikatvàt . kàra õopanyàsasyaivottaràntaràsaïkãrõatayà tallakùaõatvàva÷yambhàvàt . evaü ca kçtsnapakùavyàpi sapràïgyàyaü mithyottaramapi draùñavyam . yathà pràktanàbhiyoga eva . yadyevaü pratipadati mithyaitat . yataþ pràgayamasminnabhiyoge mayà vyavahàramàrgeõa paràjita iti . atràpi pràïgyàyakàraõoktrau ityàdipràk pradar÷itavacanàt pratyarthina eva kriyopanyàsaþ . pràïgyàyasiddhau pratij¤àyàþ prakañameva mithyàtvaparyavasànàdasya ÷uddhapràïgyàyaviùayatvàsambhavàdetàdç÷apràïgyàyaviùayatàyà apyavarjanãyatvàt . pakùapratikùepakùamasyàsya pràgvadevànuttaratvànarhatvàt . yatra tu kvàraõapràïgyàyayoþ kçtsnapakùavyàpitayaikottaratvantatra patyarthinà pràïgyàya eva sàdhanãyaþ . kàraõasàdhanasya tadantarbhåtatvàt . yathà råpaka÷atamanena màmakaü gçhãtamityabhiyuktaþ prativadati satyaü gçhãtaü pratidattatvàdidànãmasmai na dhàrayàmi . asminnevàrthe pràgamunàhamabhiyukta÷catuùpàddhyavahàrarãtyàmumparàjitavàniti . idànãü hãnaparij¤ànopàyaþ tatra manuþ . %<bàhyairvibhàvayelliïgairbhàvamantargataü nçõàm . svaravarõeïgitàkàrai÷cakùuùà ceùñitena ha>% . svaro vikçto gadgadatvàdiþ . varõo'pyasvàbhàvikaþ kçùõatvàdiþ . iïgitaü svedavepathuromà¤càdi . àkàro vikçto bhruvaþ kriyàdiþ . cakùuþ kàtaram . tveùñitaü vçthàsthànàt sthànàntaragamanàdi . yàj¤avalkyaþ %<de÷àdde÷àntaraü yàti sçkvaõã parileóhi ca . lalàñaü svidyate càsya mukhaü vaibarõyameti ca . pari÷uùyatskhaladvàkyo viruddhambahu bhàùate . vàkcakùuþ påjayati no tayoùñhau nirbhujatyapi . svabhàvàdvikçtiü gacchenmano vàkkàyakarmabhiþ . abhiyoge'tha sàkùye và duùñaþ sa parikãrtitaþ .>% manovàkkàyakarmabhiryaþ svabhàvàdvikçtiïgacchet na bhayà dinimittamasàvabhiyoge sàkùye và duùñaþ parikãrtitaþ . mana àdi vikçtãreva vivicya dar÷ayati . de÷àntaraü yàti nacaikatràvatiùñhate . sçkvaõã oùñhapràntau parileóhi jihvayà punaþ punaþ parighañayatãti . karmaõo vikçtiþ . asya lalàñaü svidyate svedavinduvçndàïkitambhavati . sukhaü vaivarõyaü varõànyatvaü pàõóutvakçùõatvàdi eni pràpnotãti kàyasya . pari÷uùyatskhaladvàkyaþ pari÷uùyatsagadgadaü skhaladvyatyastapadavarõaü vàkyaü yasya saþ . bahu anupayuktaü viruddhaü pårvàparavirodhavadbhàùate . paroktàü vàcamprativacanadànena, iti bàcaþ . cakùu÷ca parasya prativãkùaõena na påjayati nàbhinandatãti cakùuùaþ . manovikçterliïgamparakãyamanovikçterapratyakùatvàt . tathà oùñhau nirbhujati vakrayatyuparyadho bhàvena càlayatãti kàyasyaiva vikçtiþ . manureva %<àkàrairiïgitairgatyà ceùñayà bhàùitena ca . netravaktravikàrai÷ca j¤àyate'ntargataü manaþ>% kàtyàyanaþ %<àkàreïgitaceùñàbhistasya bhàvaü vibhàvayet . prativàdã bhaveddhãnaþ so'numànena lakùyate . kampaþ svedo'tha vaivarõyamoùñha÷oùàbhimarùaõam . bhålekhanaü sthànahànistiryagårdhvanirãkùaõam . svarabheda÷ca duùñasya cihnapràhurmanãùiõaþ>% . prativàdi÷abdena parasparapratipakùavàditvàdubhayorgrahaõam . abhimarùaõa¤jihvayoùñhapràntàvalehanaü dvandvaikavadbhàvaþ . ÷rãràmàyaõe %<àkàraü chàdyamàno'pi na ÷akyo vinigåhitum . balàddhi vivçõotyeùa bhàvamantargataü nçõàm>% . anena ca paràjasambhàvanàmàtrampratipàdyate tasya ca phalaü kriyàdiparàmar÷e sabhyàdãnàmatyavadhànena vyavahàra÷eùavicàraþ . natvetàvatà paràjayani÷cayo sàkùyanirõayo và, naisarmikanaimittikavikàrayorvailakùaõyasya vivektuma÷akyatvàt . yadyapi ko'pi nipuõatamamatirvivektuü ÷aknuyàt tathàpi na paràjayanimittamasàkùitvanibandhanaü và daõóàdikàryaü sambhavati . na hi nipuõabhiùagabhiyogamålakamaraõani÷caye'pi mçtakàryamàryàþ samàcaranti . yogã÷varaþ %<sandigdhàrthaü svatantro yaþ sàdhayedya÷ca niùpatet . nacàhåto vadetki¤ciddhãno daõóya÷ca sa smçtaþ>% . sandigdhamadhamarõàdibhiranabhyupagatamevàrthaü yaþ svatantraþ pramàõanirapekùa eva sàdhayedàsedhàdinà ràjàdibhyo 'nivedyaiva tasmàjjighçkùati tadupari daõóàdyàpàdayati và sa hãno daõóyobhavati . na paraü prakçtàrthahànimàpto ta pratyuta svàtantryamibandhanaü ràjadaõóamapi dàtumarhati . ya÷ca svayamabhyupe netaüsàdhana và sàdhitaüyàcyamàno niùpatet palàyeta . so'pi tathà daõóyaþ sàdhitaü dhana¤ca dàpyaþ . ya÷càhåto'bhiyuktoràj¤à càhåtaþ sadasi na ki¤cidvadati sa prakçtàrthahàniü daõóa¤ca pràpnoti . prakaraõàt duùñaparij¤ànameva mà mådini daõóagrahaõaü daõóyo'pi ÷àsyo' yarthànna hãyata iti svàrthànna hãyata ityarthàdahãnatvadar÷a nàdatra tanmàbhaditi hãna brahaõam nàrado'pi . %<anyavàdã kriyàdveùã nopasthàtà niruttaraþ . àhåtaprapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ . anyavàdã tathà hãnaþ sa eva vikçtànanaþ . pårvavàdaü parityajya yo'nyamàlambate punaþ . vàdasaükramaõàjj¤eyo hãnavàdã sa vai naraþ>% . kàtyà yanenàpi %<÷ràvathitvà yadà kàryaü tyajedanyadvadedasau . anyapakùà÷rayastena kçto vàdã sa hãyate>% . ya÷ca ka¤cidabhiyujya nàhamenamabhiyu¤je ityevaüviruddhamabhidadhãta so' pyanyavàdã tathà hãna ityàha sa eva %<na mayàbhihitaü kàryamabhiyujya paraü vadet . vibruvaü÷ca bhavedeva hãnantamapi nirdi÷et>% . tathà patre likhitaü pårvapakùamapyanyathà kurvannanyavàdã tathà hãna ityàha sa eva %<lekhayitvà tu yo vàkyamånaü và'bhyadhikaü punaþ . vadedvàdã sa hãyeta nàbhiyogantu so'rhati>% . abhiyogaü parvapakùaü nàrhati vàditvayogyo na bhavatãtyarthaþ . kriyàdveùiõo'nupasthàtu÷ca hãnatàyàstenaiva vivaraõaü kçtam %<lekhyaü ca sàkùiõa÷caiva kriyà j¤eyà manãùibhiþ . tàü kriyàü dveùñi yo mohàt kriyàdveùã sa ucyate . àhvànàdanupasthànàt sadya eva sa hãyate>% . niruttaratayàü hãnamapyàha sa eva %<bråhãtyukto'pi na bråyàt sadyastaddhanamarhati . dvitãye'hani durùuddhervidyàttasya paràjayam>% . paràjayaü taccihnaü hãnatàm . ataeva hàrãtaþ %<sàpade÷aü haretkàlamabruvaü÷càpisaüsadi . uktvà vacã vibruvaü÷ca hãyamànasya lakùaõam>% . màpade÷aü savyàjam . yathàha kàtyàyanaþ %<vyàjenaiva tu yatràsau dãrghakàlamatikramet . sàpade÷aü tu tadvidyàdvàdahàtikaraü smçtamiti>% . àhåtaprapalàyã abhiyogaparihàràrthamàhvànabuddhyà pracchannacàrã . eteùàmuttarottarasya hãnatà gurpã ta j¤àpayituü %<hãnaþ pa¤cavidha>% ityuktaü na parisaükhyàrthamanyepàmapi hãnatvasmaraõàt . hãnatàgurutvaj¤àpanaüdaõóabhåyastvàrtham . yathoktaïkàtyàyanena %<anyavàdã paõàn pa¤ca kriyàdveùã paõànda÷a . nopasthàtà da÷a dve ca poóa÷aiva niruttaraþ . àhåtaprapalàyã ca paõàndàpyastu viü÷atim>% . atràpi vi÷eùa uktastenaiva %<triràhåtamanàyàtamàhåtaprapalàyinam . pa¤caràtrama takràntaü vinayettaü mahãpatiþ>% kàtyàyanenaiva prakàràntareõàpi hãnaþ uktaþ . %<÷ràvitavyavahàràõàmekaü yatra prabhedayet . vàdinaü lobhayeccaiva hãnantamapi nirdi÷et>% . ÷ràvitavyavahàràõàü sabhyàdãnàü madhye ekamapi ÷aþ prabhedavet anyadvàrànurodhàdyutpàdanenetyartha . vçhaspatirapi %<mayaü karoti bhedaü và bhãùaõaü và nirodhanam . etàni vàdino yasya vyavahàre sa hãyate>% . bhayàdãni vyastasamastàni yena kçtàni sa hãyata ityarthaþ . bhayaü karoti bhãùaõàmanyamukhena bhayottpàdanamiti ÷eùaþ . manurapi %<ade÷yaü ya÷ca di÷ati nirdi÷yàpahnute ca yaþ . ya÷càdharottarànarthàn vigatànnàvabudhyate . apadi÷yàpade÷a¤ca punaryastvapadhàvati . samyak praõihita¤càrthaü pçùñaþ sannàbhinandati . asambhàùye sàkùibhi÷ca de÷e sambhàùate mithaþ nirucyamànaü pra÷na¤ca necchedya÷càpi niùyatet . vråhãtyukta÷ca na bråyàt ukta¤ca na vibhàvayet . na ca pårvàparaü vidyattasmàdarthàt sa hãyate . j¤àtàraþ santi metyuktvà di÷etyukto di÷enna yaþ . dharmasthakàraõairetairhãnantamapi nirdi÷et>% . ade÷yamanupayogàsatyatvàdinà nirde÷ànarhaü di÷ati kathayati yaþ . ya÷ca kathitamapi na mayedamuktamityapalapati . ya÷càdharottarànarthàn pårbàparàbhihitànvigãtànviruddhàüstattvena nàvabudhyate . ya÷càpade÷aü vyàjaü poóàdikamapadi÷yodbhyavyàpadhàvati apasarati sabhàtaþ . ya÷ca samyak praõihitaü samyak praõidhànenàkalitamapi paroktamarthaü pçùñaþ sannàbhinandati anuvàdapratyuttaradànàdinà nà drayate . medhàtithistvade÷amiti pañhitvà bhàùàvàdilikhitade÷abhinnamasambhàvipaü và de÷am . yadvà'bhiyoktà di÷edde÷amityatreva de÷a÷abdena sàkùiõo vyàkhyàya sàkùinirde÷aþ . akàle sambhàvitasàkùiõo nirdi÷atã ta vyàcakhyau . ya÷ca j¤àtàraþ sàkùiõo mamokterthe santãti sabhàyàmuktvà ke te vadetyukto na vadettàn . atra mà màü j¤àtàraþ . yathàrthavàdyahamiti jànànàþ sàkùiõa iti yàvat . dvitãyaikavacanàntasyàsmacchabdasya dvitãyàyà ityanena màm ityasya mà ityàde÷aþ . natu me iti ùaùñhyantametat . %<khalarthatçnàmiti>% tanniùedhàt . tena meti sandhirapi samàhita iti medhàtithiþ . àcàryàstu vyàkaraõàdhikaraõe sandhikaraõamatràpa÷abda iti pårvapakùaprasaïgena vadantaþ ùaùñhyantatàmevàsya manyante me santãti sambandhànna tçtãyàsambandhaprayuktaùaùñhãpratiùedhàvakà÷a iti teùàmabhisandhiþ . santi j¤àtàra ityuktveti kalpatarulikhitapàñhastvanàkara evàcàryamedhàtithibhyàmavçtatvàdati dhyeyam . siddhànte tvàcàryàõàü chàndasatvamatra samàdhirabhimataþ . etaiþ kàraõairvyastaiþ samastairvà bàdiprativàdinoranyataraü hãnannirdi÷edityarthaþ hãnavàditayà daõóàrhatàmàtranna prakçtàrthahàniriti pramàdaparihàràrthamevàyaü prapa¤caþ %<chalannirasyetyàdi>% vacanàt . ataeva nàrado'pi %<sarveùvarthavivàdeùu vàkchale nàvasãdati . parastrãbhåmyçõàdàne ÷àsyo'pyarthànna hãyate>% . asyàrthaþ arthavivàdeùu sarveùu vàkchale pramàdàbhidhàne pårvaprapa¤cite'pi nàvasãdati prakçtàdayonna hãyate . atrodàharaõamàtraü parastrãtyàdi . eteùu pramàdàbhidhàne'pi ÷àsyodaõóyo'pi yathà na prakçtàrthàddhãyate iti evaü sarveùvarthavivàdeùvityarthaþ . anyathà parastrãtyàderànarthakyameva bhavet . arthavivàdopàdanànmanyukçteùu prakçtàrthàdapi hãyataityarthàduktaü bhavati . yathà'hamanena ÷irasi tàóita ityàvedya bhàùàdisamaye hastena pàde tàóita iti vadan daõóyaþ paràjita÷ca bhavati . manyukçtàve÷àdasadeva tàóanàdikamayamasminnàropyàveditavàn dharmàdhikaraõa iti pratãteþ . ataeva %<doùànuråpaü saügràhyaþ punarvàdo na vidyate>% iti vàrhaspatyaþ punarvàdanivedho'pi manyukçtavyavahàraviùaya eva . saügràhyodaõóamityarthàt . asambhàvye sambhàùaõànarhe bijana iti yàvat . necchet ÷rutamapya÷rutavatkuryàt . ràjakàryàdivyàjamutpàdya gràmàntaraïgacchet . bråhãtyàdi gatàrtham . anyàde÷amityàdau vråhãtyàdau ca bahukçtvo'pi tathyaü vaditavyamiti ÷àvarabhàùyoktarãtyàsmin prakaraõe punarukti rnadoùa iti bhagavànmedhàtithiràha . kvacidarthavivàde'pyarthahàniþ sandigdhàrthamityanena dar÷ità . nàrado'pyàha %<anivedya tu yo ràj¤e sandigadhe'rthe pravartate . prasahya sa vineyaþ syàtsa càpyarthe na sidhyati>% . pravartate sàdhayati balàdinetyarthaþ . vçhaspatirapi %<àhåtaprapalàyã ca maunã sàkùiparàjitaþ . svavàkyapratipanna÷ca hãnavàdã caturvidhaþ>% . sàkùiparàjitaþ sàkùivacanàdyaþ paràjitaþ, svavàkyapratipannaþ saüpratipattyuttaradàtà, anayordçùñàntatvenopàdànam . yathà'nayoravipratipannàrthahàni stathànyayorapãtyarthaþ . atràpyuttarottarahãnatàdhikya tipàdanàrthaü caturvighagrahaõanna partisaïkhyàrthamanyathànyeùàntatkathanaü virudhyeta . kasmin kadà hãnakàryamityatra kàlàvadhiruktastenaiva %<prapalàyã tripakùeõa maunakçt saptabhi rdinaiþ . sàkùibhinnastatkùaõena pratipanna÷ca hãyate>% iti sàkùibhinnastatparàjitaþ ya÷ca sàmànyàn sàkùiõo virdi÷ya pa÷càdvi÷iùya nirdi÷et manunà j¤àtàraþ ityanena hãnatayokteþ tatràpi kàlàbadhiü vçhaspatirevàha %<sàkùiõastu samuddi÷ya yastu tànna vivàdayet . triü÷adràtràttripakùàdvà tasya hàniþ prajàyate>% iti . daivikaràjikàntaràye tvavadhyatikrame'pi na doùa ityapyàha sa eva %<àcàrakaraõe divye kçtvopasthànanirõayam . nopasthito yadà ka÷cicchalantatra na kàrayet . daivaràjakçto doùastasmin kàle yadà bhavet . avaghityàgamàtreõa na bhavet sa paràjitaþ>% . iti àcàrakaraõe vyavahàrakaraõe . chala ntatrana kàrayediti vadatà yatra vacanenàrthahàniþ pratipàdità tatraiva punarvivàdàbhàvo'nyatra tu hãnatànimittaü daõóaü kçtvà punarvàdaþ pravartanãya eveti såcitam . yata àha kàtyàyanaþ %<palàyanànuttaratvàdanyapakùà÷rayeõa và . hãnasya gçhyate vàdo na svabàkyajitasya ca>% . svavàkyajitasyeti prakçtàrthahàninimittopalakùaõantenaiva vivçtamidam %<yo hãnacihnena jita tasyoddhàraü vidarbudhàþ . svavàkyahãnoyastu syàt tasyoddhàro na vidyate>% iti . uddhàraþ punarvyabahàraþ . atràpi svavàkyahãna iti prakçtàrthahàninimittopalakùaõam . vivàdamupakramya ràjànaü va¤cayitvà'nyonyaü yau vàdipativàdinau svayameva vivàdànnivartete tayorubhayorapi daõóyatvamàha vçhaspatiþ %<pårvottare sanniviùñe vicàre sampravartite . pra÷amaü ye mitho yànti dàpyàste dviguõandamam>% . mitha ityanena ràj¤o nivedanamakçtvaibà'nyonya÷amayànokteþ ràj¤e'nivedanamavagamyate . kàtyàyanastu spaùñamàha %<àvedyàpragçhãtàj¤aü pra÷amaü yànti ye mithaþ . sarve dviguõadaõóàþ syurvipralambhànnçpasya te>% iti . dviguõo daõóastu paràjayanimittadaõóàpekùayà na tu vivàdàspadãbhåtadravyàpekùayà adravyavivàdeùyavyàpteþ . ràj¤e nivedyà'nyonyarucyà ràjànurodhenaiva và sandhikaraõe tu na daõóaityarthasiddhaü spuñãkçtaü vçhaspatinà %<pårbottare'bhilikhite prakrànto kàryanirõaye . dvayoruttarayoþ sandhiþ syàd duþkhaõóayoriva . sàkùisamabhavikalpastu bhavettatrobhayorapi . dolàyamànau yau sandhiü karyàtàntau vicakùaõau . pramàõasamatà yatra bhedaþ ÷àstracaritrayàþ . tatra ràjàj¤ayà sandhirubhayorapi ÷asyate . dharmàrthopagrahaþ kãrtirbhavetsàmyena bhåbhçtaþ . na kli÷yante sàkùisabhyà vaira¤ca vinivartate . nigrahànugrahaü daõóaü dharmaü pràpya ya÷o'ya÷aþ . vigrahàjjàyate nçõàü punardoùastathaiva ca . tasmàtkulagaõàdhyakùadharmaj¤àþ samadçùñayaþ . adveùalobhàdyadbråyustatkartavyaü vijànateti>% . sàkùisabhyavikalpa iti ubhayorapyarthipratyarthinoþ kimete vakùyantãti sàkùisabhyaviùayako vikalpo bhavet tatra kàryanirõaye dolàyamànau sandehadolàråóhau yàvarthipratyarthinau sandhiü kuryàtàntau vicakùaõau caturau paràjayajanità'pratiùñhàditirodhànàdityartha iti kalpataruþ . ratnàkarastu %<sàkùiõàü sabhyànà¤ca vikalpaþ parasparavirodhaþ ityàha . pramàõasamateti . yatra sabhyànàü vàdidvayapakùe pramàõaü sàmyaü pratibhàti . yatra ca ÷àstracaritrayorbhedaþ ÷àstre ÷àstràntareõa caritre vyavahàre caritràntareõa bhedo vipratipattirnatu ÷àstravyavàhàrayoþ parasparambhedaþ dharma÷àstràvirodhe vyavahàrasyàrtha÷àstratvena durbalatvàt>% iti vyàcakhyau . tatra ràjàj¤ayà sandhiþ kàryatvena pra÷asyate dharmàrthopagrahàdihetutvàt nigrahànugrahàdyavyavasthànivartakatvà¤ca . tasmàdityàdinà ràjàj¤aiva kevalaü na sandhihetuþ kulagaõàdhyakùàdivaco'pi ràjavacanasamamiti pratipàdyate . etacca pratyàkalitaü sabhyairava÷yamàdartavyamityàha nàradaþ %<pramàõàni pramàõaj¤aiþ paripàlyàni yatnataþ . sãdanti hi pramàõàni pramàõairavyavasthitaiþ>% . asyàrthaþ smçticandrikàkàreõaivamuktaþ %<abdhavasthitaiþ pramàõeþ pramàõàni pramàõakartàraþ pramàõa÷abdena lakùyante . te sãdanti vina÷yanti nirõayaü nàpnuvanti . ataþ pratyàkalanakau÷alena pramàõaj¤aiþ sabhyairyatnatastàni pramàõàni paripàlyàni yathà vyavasthàduþsthitàni na bhavanti tathà vivecanãyànãtyartha iti>% . vayantuavyavasthitairmåla÷aithilyàdinà duþsthitaiþ pramàõaiþ pramàõànugràhakaistarkaiþ pramàõàni sàkùyàdãni sodanti nirõayàkùamàõi bhavanti, hi yato'taþ pramàõaj¤aiþ pramàõàni yatnataþ paripàlyàni sattarkapari÷uddhyanugraheõa tattvanirõayaphalàni kàryàõãti vyàcakùmahe . anayo÷ca vyàkhyànayostàratamyantattvavidbhi rdhavecanãyam . ida¤ca pratyàkalitaü vyavahartçsambandhàbhàvàt vyavahàradar÷imàtrakartçkatvàcca vyavahàrapàdacatuùñàyànturbhåtamiti mitàkùaràkàrasya sambhatam natvanupàdeyam, etadantareõa tçtãyakriyàpàdànava tàràt . tathàhi uttaràbhidhànànantaramarthipratyarthinoþ kasya kriyà kà và kriyeti paràmar÷alakùaõasya pratyàkalitasya yogã÷vareõa vyavahàrapàdatvenànabhidhànàdvyavahartçsambandhàbhàvàcca na vyavahàrapàdatvamiti . aparàrkastu %<sàdhyasiddhipadena jayaparàjayàvadhàraõalakùaõaü pratyàkalitaü yogã÷varavacane lakùaõayà gçhyata iti vadan kriyopanyàsottarakàlãnavicàrasya sabhyaiþ kriyamàõasya pratyàkalitaråpatàmabhipraiti>% . %<sampratipattyuttareõa kriyàpàde nàpi jayaparajayàvadhàraõalakùaõapratyàkalitapàda iti dvipà ttvameveti>% vruvàõo vàcaspatirapi tadevànubadhnàti . kalpatarusmçticandrikàkàrau mitàkùaràkàravadevottaralekhanàntarabhàvitànàü hãnaparij¤ànasandhikaraõakriyàdànànàü kriyàpàda pràgbhàvinàü pratyàkalitatvamabhihitavantau . vyavahàropayogitvàd vçhaspatyàdivacanànàü pràgasmallikhitànàmanurodhàcca vyavahàrapàdatvaü parantadanabhyupagatavantau kriyàpàdapràgbhàvitatvameva tu tasya yuktam . yai tu tiùñhanti karaõa ityàdivacanàt vyavahàrapàdatvamastu navetyanyadetat . yattu sàdhyasiddhervyavahàraphalatvànna vyavahàrapàdatvaü yuktamiti tanna vyavahàrabhàvanayà phalàpavargiõyàþ phalaniråpyatvena phalasya tadaü÷atvena tatpàdatve bàdhakàbhàvàt . ataeva tryaü ÷à bhàvaneti mãmàüsakànàmudghoùaþ . tàtparyapari÷uddhàvudayanàcàryastu pramàõopanyàsameva pratyàkalitamabhimanyate yathàha %<yadyapi parãkùàyàü na vàdiprativàdinau staþ . pçcchopakramamàtreõa dvitoyopayogàt . sambhave'pi tayorviùayopasthàpanamàtraparyavasànàt stheyasyaiva parãkùakatvam . tathàpi pårvapakùottarapakùapratyàkalitaniùkarùabhedena catuùpàdvyavahàrapravartanàt phalato na ka÷cidvi÷eùaþ . ekakartç katve'pi tàbata eva vya pàrakalàpasya vicàre vidyamànatvàt tasmàdapyanipuõo de÷akastathàùi de÷yaü sàvagamamevaü ti>% . vastutastu na pramàõopanyàsastasya pratyàkalitatvenàbhiprotaþ . kintu sabhikakçtaþ pramàõopaùñambhakakçttarkàdiparàmar÷a eva . yato na ÷àstrãyakathàyàü vyavahàravatpårvapakùottarapakùau svàmimatasahetukasàdhyanirde÷amàtraparau . kintu pårvapakùiõà kaõñakoddhàrottarapakùadåùaõapuraþsaraü svapakùe sthirãkçte siddhàntavàdinà tadubhayapratikùepeõa svapakùasàdhakapramàõaprakhyàpana prathamaü kriyate . tataþ stheyaistadubhayavivekàkhyapratyàkalitena niùkarùa ekatarapakùanirdhàraõaråpaþ kriyate . tàvatà kathàsamàptirvàde, jalpavitaõóayostu sabhikàdãnàmuttaro'pi vyàpàro vidyata ityàdi lakùaõamàkare . atra tu sàkùyàdivilakùaõaü mànamuttarabhedena niyata pràgupanyàsànarhamiti na pårvottarapàdàntarargatistasya . ataeva pratyàkalitasyàtrottare kasya kriyetyàdivimar÷asya stheyakçtasya patyàkalitasya pràcyatvaü pramàõopanyàsàttatra tu pratãcyatvameva stheyakçtapramàõasàdhvasàdhutàü vinaikaråpatà cetyastu vistaraþ . evaü pratyàkalitamàkalitam . adhunà kriyàpàdo vivicyate . tatra kàtyàyanaþ . vàdinà yadabhipretaü svayaü sàdhayituü sphuñam . tatsàdhyaü sàdhanaü yena tatsàvyaü sàdhyate'khilam . sàrabhåtaü padaü muktvà niþsàràõi bahånyapi . saüsàdhayet kriyàyàntu tà¤jahyàt sàravarjitàm . pakùadvayaü sàdhayedyà tà¤jajyàddårataþ kriyàm . kriyàü balavatãmuktvà durbalàü yo'valambate . sa jaye'vadhçte sabhyaiþ punastànnàpnuyàt kriyàmiti . tàmbalavatãm . tena pràgeva prabalaü pramàõa mudbhàvyaü durbalapramàõàlambanena paràjitasya pa÷càtprabala pramàõopanyàsàvasaro nàstãtyarthaþ . ataevàha nàradaþ %<nirõikte vyavahàre tu pramàõamaphalaü bhavet . likhitaü sàkùiõo vàpi pårvamàveditaü naceti>% . nirõikte ÷odhite anyatarajayaparàjayànyataràvadhàraõaü pràpita iti yàvat . pårvameva durbalaprabalasakalapramàõopanyàse kçte tu sarvapramàõànusàreõa chalaü nirasyetyabhidhànàt nirõayaþ . pa÷càdudbhàvitantu kçtrima vàdi÷aïkàkalaïkitamityanupàdeyamevetyarthaþ . ataeva pårvavàkye'pi muktveti punariti coktam . saeva %<yathà pakvesu dhànyeùu niùphalàþ pràvçùo guõàþ . nirõiktavyavahàràõàü pramàõamaphalaü tathati>% . uttare patranive÷ite sàdhyasiddheþ sàdhanàya tatsàdhananirde÷aïkaþ kuryàdityapekùite yàj¤avalkya àha %<tato'rthã lekhayetsadyaþ prati j¤àtàrthamàdhanam>% . tata uttaralikhanànantaramarthã arthyata ityarthaþ sàdhyaü so'syà'stãtyarthã sàdhyavàn sadya evàvilambena pratij¤àtasya pratij¤àviùayasyàrthasya sàdhyasya sàdhanam sàdhyate'neneti sàdhanaü pramàõam . sàdhanàdi laukikamalaukikaü và lekhayet lekhakadvàrà . svayaü và likhedityapi draùñavyam dçùñàrthatvàt atra sadya iti vadannu ttaràbhidhàne kàlabimbanamapyanumanyate . tacca vi÷eùaparibhàùàyàü vivakùyate . arthã lekhayedityanena sampratipattau na kasyàpyarthitvamiti na ko'pi sàdhanaü lekhayediti pàdadvayenaiva vyavahàranirvàhaþ tathàcoktam dvipàtsampratipattistiùñhati mithyottare pårvavàdina evàrthitvàt saeva sàdhanaü lekhayet . kàraõottarapràïgyàyottarayostuü pratyarthyeva sàdhyavàn kàraõapràïnyàyayostasyaiva sàdhyatvàditi sa eva lekhayedityuktaü bhavati . tena %<pràïgyàyakàraõoktau tu pratyarthã nirdi÷et kriyàm . mithyoktau pårvavàdã tu pratipattau na sà bhavet . mithyà kriyà pårvavàde kàraõe prativàdini . pràïgyàye'pi tathaiva syàt pratipattau na sà bhavediti>% vyàsàdismutyukto'rthipadena saïkùepataþ sarva evokto bhavati . atra caõóe÷varaþ %<sàhasasteyapàruùyago'bhi÷àpàtyaye striyàm . vivàdayetsadya eva kàlo'nyatrecchayà smçtaþ>% . ityatra sadyo vivàdayeduttarandàpayedityanena pratyarthipakùasya likhane vilambapràptau sàhasàdiùu tatpakùamapi sadya eva lekhayediti yo'pavàdaþ sa yadi pràgbhàùàvàdipakùalikhane vilamboktyàrthapràptaþ pratyarthipakùalikhanavilambaþ syàt tadaiva ghañate nànyathetyetadvà kyavyàkhyàne yadarthipadena pratyavaskandanapràïgyàyayoþ pratyarthyevà'rthã jàta iti sa eva sàdhanaü lekhayediti . pratyarthino'pi grahaõamiti mitàkùaràkàravyàkhyànaü tatpårvàparavirodhànmandamityàha . tadatisàhasam bhàùottaravàdipakùamàtralesvanaparatvaü yadyanayorvàkyayostarhi sàdhanapadànvaye samàsànupapatteþ sandarbhavirodhàcca sàdhanalekhanasyaivottaralikhanottaramàkàïkùitatvàt sàhasàdiùvapyuttarabhedavyavasthayà dvayorapi pårvavàkyopàttasàdhanalekhane sadyastvarthàkùiptottaralekhanavilambàpavàdopapatteþ . nacottaralekhanaü sarvatra pratyarthina eveti tadvilambànumativimatyostaü pratyeva pratipàdanàrhamiti vàcyam etàvatàpi kriyopanyàsapratipàlavacanasyàrthipadena bhàùàvàdimàtragrahaõàgrahe niyàmakàbhàvàt . pratyuta mithyàkriyetyàdivacanàrthasaügrahàya dvayorapi grahaõamarthipadenetyasyaiva yuktatvàt . evaü sati mitàkùaràyàü pårvàparavirodhàpàdanamaj¤ànavilasitamevetyàstàü tàvat . vçhaspatiþ %<dviprakàrà kriyà proktà mànuùã daivikã tathà . ekaikànekadhà bhinnà munibhistattvavàdibhiþ . sàkùilekhyànumàna¤ca trividhà mànuùã kriyà>% . sàkùilekhyànumànamiti dvandvaikavadbhàvaþ . %<sàkùã dvàda÷abhedastu likhitaü da÷adhà smçtam . anumànantu dvividhannavadhà daivikã kriyà>% . idaü saükhyàbhidhànanna niyamàya bhedàntaràõàmapi pramàõaprakaraõe vakùyamàõatvàt . kàtyàyanaþ %<likhitaü sàkùiõobhuktiþ pramàõantrividhaü viduþ . le÷odde÷astu yuktiþ syàddivyànãha viùàdayaþ>% . le÷o'nyathànupapanno dharmastasyodde÷ovimar÷o yuktirityarthaþ . %<pårvavàde'pi likhite yathà'kùarama÷eùataþ . arthã tçtãyapàde tu kriyayà pratipàdayet>% . pårvavàdo bhàùàlikhitaü pårvapakùatayà likhitaü uttaramiti yàvat . tçtãyapàdaþ pratyàkalitàkhyaþ tasmin sati kriyayà pramàõena pratipàdayet sàdhyamiti ÷eùaþ . bhàùottarapratyàkalitàkhyapàdatraye sati kriyayà svakàryamarthã sàdhayediti tàtparthyàrthaþ . kàryakriyà÷abdau vyàcaùñe vyàsaþ %<kàryaü hi sàdhyamityuktaü sàdhanantu kriyocyate . dvibhedà sà punarj¤eyà mànuùã daivikã tatheti>% . sàdhanaü pramàõaü pratyàkalitasya tçtãyavyavahàrapàdatvamabhyupagacchatà smçticandrikàkàreõaivamidaü vaco vyàkhyàtam . mitàkùaràkàramate tu tçtãyapàdakriyayeti sa evàrthaþ . sàkùãdvàda÷abheda ityàdipramàõaprakaraõe prapa¤cayiùyàmaþ . yàj¤avalkyaþ %<pramàõaü likhitaü bhuktiþ sàkùiõa÷ceti kãrtitam . eùàmanyatamàbhàve divyànyatamamucyate>% iti . divyeùvanyatamamityarthaþ . kàtyàyanaþ %<yadyekã mànuùãü bråyàdanyo bråyàttu daivikãm . mànuùãü tatra gçhõãyà nnatu daivãü kriyàü nçpaþ . yadyekade÷apràptàpi kriyà vidyeta mànuùã . sà gràhyà natu pårõàpi daivikã vadatàü nçõàm>% . ekade÷apràptà sàdhyaikade÷aviùayà . atra yadyeko vàdã mànuùãü sàkùyàdyanyatamàü kriyàü svapakùasàdhakatayopanyasatyanyastu tatpratipakùatayà daivikãntadarthàditaravàdi--pakùasidhyasidhyoþ sulabhatvena na divyàpekùeti prathamavacanàrthaþ . evameko'pi vàdã sàdhyànekatve sàdhyaikade÷amapi yadi pramàõena sàdhayati tadaikade÷avibhàvitanyàyenaikade÷àntarasyàpi siddhervakùyamàõatvànna divyàvasara iti dvitãyayàkyàrthaþ . divyasvaråpapramàõayoràgamaikagamyatvànmànuùa pramàõasambhava eva divyasya pràmàõyamiti munivacananicayaparyàlocanayàvagamyate . anyànyapi kvacit kvacitkeùà¤cit pramàõànàü pràdhànyàmipràyeõa vyavasthàpakàni vacanànyçùãõàü yathà %<kriyà na daivikã proktà vidyamàneùu sàkùiùu . lekhye ca sati vàdeùu na syàddivyaü na sàkùiõaþ>% iti kàtyàyanaþ . pitàmahaþ %<syàvareùu vivàdeùu divyàni parivarjayet . sàkùibhirlikhitenàtha bhuktyà caitàn prasàdhayet>% . idamapi sàkùyàdisamakùaü sthàvaraviùayavivàdeùu sulabhamatastatsambhavànveùaõameva kàryamityevamparanna sarvathà divyaparihàraparam . sarvathà sàkùàdyasambhave'pi divyàgrahaõe nirõayàbhàvaprasaïgàt . kàtyàyanaþ %<dattàdatteùu bhçtyànàü svàminàü nirõaye sati . vikrãyàdànasambandhe krãtyà dhanamanicchati . dyåte samàhvaye caiva vivàde samupasthite . sàkùiõaþ sàdhanaü proktanna divyaü naca lekhyakam . påga÷reõãgaõàdãnàü yà sthitiþ parikãrtità . tasyàstu sàdhanaü lekhyanna divyanna ca sàkùiõaþ . dvàramàrgakriyàbhoga jalavàhàdiùu kriyà . bhuktireva tu gurvã syànna divyaü naca sàkùiõaþ>% . dattàdatte prati÷rutyàpradàne dattvà punaþ pratyàvçtya grahaõe và dattàpradànike vivàdapada iti yàvat . bhçtyànàmityàdinà vetanàdàne . vikrãyàdànetyàdinà krayavikrayànu÷aye itaradvyaktam . dattàdattàdiùu vçddhànàü likhitakaraõàprasiddherbhukte÷càsambhavàt sàkùiõa÷ca tàdç÷aviùaye sulabhatvànmànuùapramàõasambhave ca divyàsambhavànna divyaü naca lekhyakamityuktam . pågàdãnàü saüvidi tu bahukartçkàyàü likhitaü vinà na nirvàhaþ sarveùàü vyavahartçtvànnodàsãnasàkùisambhavo mànuùasattve ca divyànavakà÷a ityabhisandhàyàmihitanna divyaü ca sàkùiõa iti . dvàranàrgàdiùvapi gamanàgamanàdiråpabhogasyaiva paraü bhàvàllekhyasya càprasiddhermànuùàbhàva eva ca divyàvakà÷ànna divyamityàdi bhuktireva tu gurvã ta coktam . evaü sarvavacanàni vivecanãyàni . ataeva %<araõye nirjane ràtràvantarve÷mani sàhase . nyàsàpahnavane caiva divyà sambhavati kriyeti>% nàradena sambhavatãtyuktam . sa eva %<yadà sàkùã na vidyeta vivàde vadatàü nçõàm . tadà dibyaiþ parãkùeta ÷apathai÷ca vçthagvidhaiþ . strãõàü ÷ãlàmiyoge ca steyasàhasayorapi . eùa eva vidhirdçùñaþ sarvàrthàpahnaveùu ceti>% . kàtyàyanaþ %<gåóhasàhasikànàntu pràptaü divyaiþ parãkùaõam . yuktile÷eïgitàkàravàkcakùu÷ceùñitairnçõàm . alekhyasàkùike daivãü vyavahàre vinirdi÷et . daivasàdhye pauruùeyãü na lekhyaü và prayojayet>% . vçhaspatiþ %<maõimuktaprabàlànàü kåñakçnnyàsahàrakaþ . hiüsako'nyàïganàsevã parãkùyaþ ÷apathaiþ sadà . mahàpàpàbhi÷àpeùu niþkùepaharaõe tathà . divyaiþ kàryaü parãkùeta ràjà satsvapi sàkùiùu . cirantanopàü÷ukçtaciranaùñeùu sàkùiùu . paduùñeùu samàneùu divyaiþ kàryaü vi÷odhayet>% . atra satsvapi sàkùiùvityanenaitàdç÷i viùaye sàkùiõa eva tàvanna sambhavanti . sambhavanto'pi và katha¤citkåñatayà pràyaþ praduùñà iti vivakùitaü na tu yathà÷rutam . cirantanakçte upàü÷ukçte rahasi kçte ityanena lekhyàdyasambhavamevopalakùayati . ataevàgre ciranaùñaùu praduùñeùu samàneùvityanenàsàkùivannimittànyupalakùitavàn . vyàsaþ %<prathame yatra bhidyante sàkùiõa÷ca tathà'pare . parevya÷ca tathàcànye taü vàdaü ÷apathairnayet>% . bhidyante prabhedaü pratipadyante . kàtyàyanaþ %<samatvaü sàkùiõàü yatra divyaistatràpi ÷odhayet . pràõàntikavivàdeùu vidyamàneùu sàkùiùu . divyamàlambate vàdã na pçcchettatra sàkùiõaþ>% . sàkùiùu vidyamàneùvapi tatra doùàvaùñambhena divyamàlambata ityarthaþ . samatvaü sàkùiõàü yatreti . yatrobhàmyàü bhàùàvàdibhyàmupanyastànàü sàkùiõàü guõataþ saïkhyàta÷ca tulyatvamityarthaþ . vyàsaþ %<na mayaitatkçtaü lekhyaü kåñametena kàritam . adharãkçtya tatpatramarthe divyena nirõayaþ>% . lekhyadoùodbhàvane lekhye nirõayàkùame tadàråóhasàkùiùu sutaràü daõóàpåpakanyàyena doùodbhàvanànmànuùàsambhave divyena nirõayaþ kàrya ityarthaþ . prajàpatiþ %<yannàmagotrairyallekhyaü tulyaü lekhyaü kvacidbhavet . agçhãtadhane tatra kàryo divyena nirõayaþ>% . målalekhyena nàmagotraistulyaü lekhyàntaraviparãtàrthaü yadà tadà tadapramàõãkçtya divyena nirõayaþ kàrya ityarthaþ . kàtyàyanaþ %<yatra syàtsopadhaü lekhyaü tadràj¤e ÷ràvitaü yadi . ÷odhayettattu divyena ràjà dharmàsanasthitaþ>% . sopadhaü yatra chalakçtaü yacca mithyottare pårbavàdinaþ kriyàdànaü nottaravàvàdina iti pràguktaü tatra bhàùàvàdino mànuùapramàõasambhavàduttaravàdina÷ca tadasambhavànmànuùasambhave ca divyànavasaràditi nyàyamålamiti . yadi tatràpi bhàùàvàdino divyabhinnapramàõàbhàvastadà %<na ka÷cidabhiyoktàraü divyeùu viniyojayet . abhiyuktàya dàtavyaü divyaü divyavi÷àradairiti>% kàtyàyanãyàduttaravàdina eva divyaü deyam . pårvàrdhenàrthino divyaniùedhàt pratyarthino'rthàtsiddhau punaþ paràrdhena tadvidhàne siddhe satyàrambho niyamàyeti nyàyena niùedhadàróhyàrthatvam . pràïgyàyakàraõottarayoþ kriyàpadamubhayakriyàparamapi mithyottare mànuùamàtraparaü kàtyàyanãyànurodhàt . nacaivamanuùaïgànupapattiþ tadarthakatayobhayànvayasyànuùaïgahetutvanna yàvadarthakatvasya viruddhàrthakatve vyavàyavatsannidhibàdhenànuùaïgasya tulyayogitànibandhanasya bhaïgaþ ki¤cidarthànanvaye'pi tulyayogyatàyàþ sattvàttadabhaïgàt . thadà tu pratyarthã sandihàna stadà tasyàdhikàrani÷cayàbhàvànmànuùapramàõàbhàve'pi na divyaü kintvarthino'dhikàrani÷cayàditi dhyevam . naca %<na ka÷ciditi>% kàtyàyanavacanavirodhaþ adhikàràni÷caye tatpravçttyasambhavàt . %<dhanaü dhanã sàdhayatãti>% lokapravàdo'pãdçgviùayàbhipràyaka eva . yatra vivàdaviùaye pratyarthã sa ndihànastatra tasyottarànarhatayeti vyavahàratattvalikhanantvatattvameva aj¤ànaråpamiyyottaràrhatvàt . aj¤ànasya ni÷cayàbhàvaråpasya sandehe'pi sambhavàt pratyarthina eva sarvatrottarakartçtvàcca . yadà tu dvayorapi mànuùapramàõàbhàvo divyànadhyavasàya÷ca tadà nirõayopàyamàha pitàmahaþ %<lekhyaü yatra na vidyeta na bhuktirna ca sàkùiõaþ . na ca divyàvatàro'sti pramàõaü tatra pàrthivaþ . ni÷cetuü yena ÷akyàþ syurvàdàþ sandigdharåpiõaþ . teùàü nçpaþ pramàõaü syàtsarvasya prabhuriùyate>% iti . tàdçgvyavahàre nçpeõaivobhayàpãóayà svecchayà kà¤cana vyavasthàü kçtvà deyà sobhàbhyànnàtikramarõàyetyarthaþ . divyàvàntarabhedàdi sarvadivyaprakaraõe vakùyàmaþ .

#<kriyàphala># naø 6 taø . %<utpattiràptirvikçtiþ saüskçti÷ca caturvidham . kriyàphalaü pràhuràryà>% kaivalye tanna vidyate vedàø praø ukte 1 karmaphake utpattyàdau, 2 yàgàdijanye puõyàpuõyàdau ca . kriyàjanye tçptisvargàdiråpe prayojanàparaparyàyaråpe 3 phale %<svarita¤itaþ kartrabhipràye kriyàphale>% pàø . vivçtta¤caitadasmàbhiþ ÷abdàrtharatne yathà svarita¤iddhàtåttarataïaþ kartçgàminyeva sati kriyàphale kartçvàcakatvaü nànyathà tatra phala¤ca na dhàtåpasthàpyaü, jànàtyàdãnàü j¤ànaråpaphalasya samavàyena kartçniùñhatayà sarvadaiva jànãte'tyeva prayogàpatteþ jànàtãtyàderapalàpàpatte÷ca neùyate tu tathà ÷àstrakàraiþ . nàpi kriyàjanyavetanadakùiõàråpalàbhàdi gauõaü phalamiha vivakùitaü tathà sati sådàdestàdç÷aphalavattvena sådaþ pacate çtvijoyajante ityàdiprayogàpatteþ . kintu phalatãti vyutpattyà prayojanàparanàma kriyàjanyaü tçptisvargàdiråpameva mukhyaü phalaü gràhyaü yathoktaü hariõà %<yasyàrthasya prasiddhyarthamàrabhyante pacàdayaþ . tat pradhànaü phalaü tàsàü na làbhàdi prayojanamiti>% . prasiddhyarthaü niùpattyarthaü pacàdayaþ pàkàdayaþ . tat tàsàü pacàdãnàü pradhànaü phalamityarthaþ . phalasya pràdhànya¤cetaràpekùayà bodhyaü tena itarecchànadhãnecchàviùayatvasya tasya sukhàdiùveva sattve'pi kvacitsàkùàtsukhàdiråpa prayojanàlàbhe tatsàdhanaråpeparaphakhsyàpi grahaõamiti draùñavyam . tena apàdvadaityàdisåtravihitataïaþ sukhàdiråpamukhyaprayojanàbhàve'pi kartçvàcakatvam . kriyodde÷ye saüyogavibhàgàdiråpe phalavi÷iùñaùyàpàrasya dhàtvarthatàvàdimate dhàtvarthatàvacchedakaråpe 4 phale pçthak÷aktivàdimate kartràkhyàtasthale taddhàtåpasthàpye dhàtvarthà'ü÷e vi÷eùaõatayà bhàsamàne taddhàtujanye 5 saüyogàdike phale ca . itthameva ÷abdàrtharatne'smàbhirdar÷itaü yathà %<tatra phalatãtivyutpattyà phalaü nàma taddhàtvarthajanyaü saüyoga vibhàgàdi, gamyàdau vibhàgasya phalatvavàraõàya taddhvàtåpasthàpyatvena vi÷eùaõe'pi vibhàgàjanyasaüyogasya patanaphalatvamate vibhàgasya taddhàtvarthajanyatvàt taddhàtåpasthàpyatvàdativyàptiratastaddhàtvarthe vi÷eùaõatayà bhàsamànatvenaiba vi÷eùaõãyaü gamyàdau ca vibhàsya taddhàtvarthe vi÷eùaõatayà bhàsamànatvàbhàvàt na phalatvaprasaïgaþ . ma¤jåùàkçnmate tu kartçpratyayasthale tathàbhàsamànatvamiti vivekaþ . kriyàvi÷eùaõàderdhàtvarthe vi÷eùaõatve'pi tajjanyatvàbhàvànna phalatvaprasaïgaþ . vi÷eùaõatva¤ca sàkùàdeva vivakùitaü tena ghañaü karotãtyàdau ghañàdeþ dhàtvarthakriyàjanyasya vibhaktyarthadvàrà tadvi÷eùaõatve'pi na phalatvàpattiþ>% iti .

#<kriyàbhyupagama># puø kriyàyàþ karùaõàdikriyàrthamabhyupagamaþ caturthyarthe 6 taø . atra kùetre utpannasya ÷asyasya ubhayoþ phalabhàgitetiniyamena karùaõàdyarthamanyakùetrasvãkàre . %<kriyàbhyupagamàttvetadvãjàrthaü yat padãyate . tasyeha bhàginau dçùñau vãjã kùetrika eva ca>% manuþ .

#<kriyàbhyàvçtti># strã kriyàyà abhyàvçttiþ . kriyàyàþ paunapunye . %<kriyàbhyàvçttigaõane kçtvasuc>% pàø . vivçtametadasmàbhiþ ÷abdàrtharatne yathà kriyàyàeva paunaþpunyasambhavenàbhyàvçttipadenaiva kriyàpràptau punaþ kriyàgrahaõena itarà÷e vi÷eùaõatànàpannasàdhyakriyàyà evàbhyàvçttau teùàü sàdhutvaj¤àpanàt pa¤cakçtvaþpacatãtyeva prayogaþ natu pa¤cakçtvaþpàkaityapi . kecittu %<dvirbacane'cãti>% pàø nirde÷àt sàdhyaråpakiyànvaye eva teùàü sàdhutvaü tena bhàvagha¤attàdàvapi dhàtunà sàdhyakriyàyà abhidhànàt pa¤cakçtvaþ pàka ityapi bhavatyeva . siddharåpakriyàyàü tadanvayavivakùàyàü tu naivaü tena tatra pa¤ca ityeva syàditi pràhuþ

#<kriyàyoga># puø kriyaiva yogaþ yogopàyaþ . %<tapaþsvàdhyàye÷vara praõidhànàni kriyàyogàþ>% iti pàta¤jalasåtramàùyàdyukte yogopàyabhåte kriyàbhede . tasya yogopàyatvàdidar÷akaü tadvàkyaü karmayoga÷abde 4711 pçø dar÷itam . %<j¤ànayogastu yogasya yastu sàdhanamàtmanà . yastu bàhyàrthasaüyogaþ kriyàyogaþ sa ucyate . pradhànaü kàraõaü yogomuktermunivarottama! . kriyàyogastu yogasya paramaü tacca sàdhanam>% agnipuø . matsyapuø 52 aø vistareõoktaü yathà
     %<karmayoga¤ca vakùyàmi yathà viùõuvibhàùitam . j¤ànayogasahasràddhi karmayogaþ pra÷asyate . karmayogodbhavaü j¤ànaü tasmàttatparamampadam . karmaj¤ànodbhavaü brahma na ca j¤ànamakarmaõaþ . tasmàta karmaõi yuktàtmà tattvamàpnoti ÷à÷vatam . vedo'khilo dharmamålamàcàra÷caiva tadvidàm . aùñàvàtmaguõàstasmin pradhànatvena saüsthitàþ . dayà sarveùu bhåteùu kùàntãrakùà''ratusya tu . anasåyà tathà loke ÷aucamantarbahirdvijàþ! . anàyàseùu kàryeùu màïgalyàcàsasevanam . na ca dravyeùu kàrpaõyamàrteùåpàrjiteùu ca . tathà'spçhà paradravye parastrãùu ca sarvadà . aùñhàvàtmaguõàþ proktàþ puràõasya tu kovidaiþ . ayameva kriyàyogo j¤ànayogasya sàdhakaþ . karmayogaü vinà j¤ànaü vasyacinneha dç÷yate . ÷rutismçtyuditaü dharmamupatiùñhet prayatnataþ . devatànàü pitéõà¤ca manuùyàõà¤ca sarvadà . kuryàdaharaharyaj¤airbhåtarùigaõatarpaõam . svàdhyàyairarcayeccarùãn homairvidvàn yathàvidhi . pitén ÷ràddhairannadànairbhåtàni valikarmabhiþ . pa¤caite vihità yaj¤àþ pa¤casånàpanuttaye . kaõóanã peùaõã cållã jalakumbhã pramàrjanã . pa¤ca sånà gçhasthasya tena svarge na gacchati . tatpàpanà÷anàyàmã pa¤caü yaj¤àþ prakãrtitàþ . dvàviü÷ati stathàùñau ca ye saüskàràþ prakãrtitàþ . tadyukto'pi na mokùàya yastvàtmaguõavarjitaþ . tasmàdàtmaguõopetaþ ÷rutikarma samàcaret . gobràhmaõànàü vittena sarvadà bhadramàcaret . gobhåhiraõyavàsobhirgandhamàlyodakena ca . påjayed brahmaviùõvarkarudravasvàtmakaü ÷ivam . vratopavàsai rvidhivat ÷raddhayà ca vimatsaraþ . yo'sàvatãndriyaþ ÷àntaþ såkùmo'vyaktaþ sanàtanaþ . vàsudevo jaganmårtistasya sambhåtayo hyamo . brahmà viùõu÷ca bhagavàn màrtaõóo vçùavàhanaþ . aùñau ca vasavastadvadekàda÷agaõàdhipàþ . lokapàlàdhipà÷caiva pitaro màtarastathà . imà vibhåtayaþ proktà÷caràcarasamanvitàþ . brahmàdyà÷caturo målamavyaktàdhipatiþ smçtaþ . brahmaõà càrtha såryeõa viùõunàtha ÷ivena và . abhedàt påjitena syàt påjitaü sacaràcarama . brahmàdãnàü parandhàma trayàõàmapi saüsthitiþ . vedamårtàvataþ påùà påjanãyaþ prayatnataþ . tasmàdagnidvijamukhàn kçtvà sapåjayedimàn . dànairvratopavàsai÷ca japahomàdinà naraþ . iti kriyàyogaparàyaõasya vedànta÷àstrasmçtivatsalasya . vikarmabhãtasya sadà na ki¤cit pràptavyamastãha pare ca loke>% . 2 kriyàsambandhe %<upasargàþ kriyàyoge>% pàø padmapuràõe kriyàyogasàre vivçtiþ .

#<kriyàrtha># triø kriyà anuùñhànamartho'bhidheyoyasya . kartavyavidhibodhake vedàdivàkyabhede tàdç÷avàkyakhauva pràmàõyam mãmàüsàyàü sthàpitaü yathà %<àmnàyasya kriyàrthatvàdànàrthakyamatadàrthànàm>% jaiø såø . %<kriyà kathamanuùñheyà iti tàü vadituü samàmnàtàro vàkyàni samàsananti yàni kriyàü nàvagamayanti kriyàsambaddhaü và ki¤cit tànyeva bhåtamarthamanvàcakùate>% %<atasteùàmànarthakyam (apràmàõyam)>% iti ca ÷avaramàø . %<codanàlakùaõo'rtho dharmaþ>% jaiø såø . %<codaneti kriyàyàþ pravartakaü vacanamàhuþ . codanà hi bhåtaü bhavantaü bhaviùyantaü såkùmaü vyavahitaü viprakçùñamityevraüjàtãyakamarthaü ÷aknotyavagamayituü nànyat ki¤canendriyamiti>% bhàø . tena kriyàpravartakavedabhàgànàmeva pràmàõyam arthavàdànàü bhåtàrthànàü tu kriyàrthena sahaika vàkyatvàd pràmàõyaü yathàha tatraiva %<vidhinà tvekavàkyatvàt stutyarthena vidhãnàü syuþ>% jaiø såø . %<vàyavyaü ÷vetamàlabheta bhåtikàmaþ>% %<vàyurvai kùepiùñhà devatà vàyumeva svena bhàgenopadhàvatãti saevainaü nåtiü gamayatãti>% vàyurvaikùepiùñhà devatetyatra yadyapi kriyà nàvagamyate kriyàsambaddhaü ki¤cit, tathàpi vidhyudde÷ainaikavàkyatvàt pramàõaü bhåtikàmaityevamantovidhyudde÷aþ tenaikavàkyabhåto vàyurvai kùepiùñhà devatetyevamàdiþ . %<padànàü sàkàïkùatvàt vidheþ stute÷caikavàkyatvaü bhavati bhåtikàma àlabheta, kasmàt? yato vàyuþkùepiùñheti>% . %<stutyarthema vidhãnàü syuþ stuti÷abdàþ stuvantaþ kriyàü, prarocayamànàþ anuùñhàtéõàmupakariùyanti kriyàyàþ>% iti ca bhàø . %<tadbhåtàrthànàü tu kriyàrthena samàmnàyaþ>% jaiø såø tena sahaikavàkyàt pràmàõyamiti sthitam . tadetanmataü vi÷adãkçtya pårbapakùãkçtya ÷àø såø bhàùyàbhyàü niràkçtaü yathà %<kathaü punarbrahmaõaþ ÷àstrapramàõakatvamucyate? yàvatà àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm>% iti kriyàbaratvaü ÷àstrasya pradar÷itam, atovedàntànàmànarthakyam, akriyàrthatvàt . kartçdevatàdiprakà÷anàrthatvena và kriyàvidhi÷eùatvamupàsanàdikriyàntaravidhànàrthatvaü và . na hi pariniùñhitavastusvaråpapratipàdanaü sambhavati pratyakùàdivi ùayatvàt pariniùñhitavastunaþ . tatpratipàdane ca heyopàdeyarahite puruùàrthàbhàvàt . ata eva %<sã'rodãt>% ityàdãnàmànarthakyaü mà bhåditi %<vidhinà tvekavàkyatvàt stutyarthena vidhãnàü syuþ>% iti stàvakatvenàrthavattvamuktam . mantràõà¤ca %<iùe tvà>% ityàdãnàü kriyàtatsàdhanàbhidhàyitvena karmamamabàyitvamuktam . na kvacidapi vedavàkyànàü vidhisaüspar÷amantareõàrthavattà dçùñà upapannà và . na ca pariniùñhite vastusvaråpe vidhiþ sambhavati, kriyàviùayatvàdvidheþ . tasmàt karmàpekùitakartçdevatàdisvaråpaprakà÷anena kriyàvidhi÷eùatvaü vedàntànàm . atha prakaraõàntarabhayànnaitadabhyupagamyate tathàpi svavàkyagatopàsanàdikarmaparatvam . tasmànna brahmaõaþ ÷àstrayonitvamiti pràpte ucyate bhàùyam . %<tattu samanvayàt>% ÷àrãrakasåtram . tu÷abdaþ pårvapakùavyàvçttyarthaþ . tad brahma sarvaj¤aü sarva÷akti jagadutpattisthitilayakàraõaü vedànta÷àstràdavagamyate . katham? samanvayàt . sarveùu hi vedànteùu vàkyàni tàtryeõaiva tasyàrthasya pratipàdakatvena samanugatàni %<sadeva saumyedamagra àsãt>% %<ekamevàdvitãyaü brahma>% %<àtmà và idameka evàgra àsãt>% %<tadetad brahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam>% %<ayamàtmà brahma sarvànubhåþ>% %<brahmavedamçtaü purastàd>% ityàdãniü . na ca tadgatànàü padànàü brahmasvaråpaviùaye ni÷cite samanvaye'vagamyamàne'rthàntarakalpanà yuktà, ÷rutahànya÷rutakalpanàprasaïgàt . na ca teùàü kartçdevatàdisvaråpapratipàdanaparatàvasãyate . %<tat kena kaü pa÷yed>% ityàdikriyàkàrakaphalaniràkaraõa÷ruteþ . na ca pariniùñhitavastusvaråpatve'pi pratyakùàdiviùayatvam . %<tattvamasi>% iti brahmàtmabhàvasya ÷àstramantareõànavagamyamànatvàt . yattu heyopàdeyarahitatvàdupade÷ànarthakyamiti naiùa doùaþ heyopàdeya÷ånyabrahmàtmàvagamàdeva sarvakle÷aprahàõàt puru÷àrthasiddheþ . tatraiva såtre vyàkhyàna÷eùe yadapi ÷àstratàtparyabidàmanukramaõam . %<dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanamityevamàdiþ>% taddharmajij¤àmàviùayatvàdvidhipratiùedha÷àstràbhipràyaü draùñhavyam . api ca àmràyasya kriyàrthatvàdànàthakyamatadarthànàm ityetadekàntenàmyupagacchatàü bhåtopade÷ànarthakyaprasaïgaþ pravçttinivçttividhitaccheùavyatirekeõa bhåta¤cedvaståpadi÷ati bhavyàrthatvena kåñasthanityaü bhåtaü nopadi÷atãtyatra ko hetuþ . na hi bhåtamupadi÷yamànaü kriyà bhavati . akriyàtve'pi bhåtasya kriyàsàdhanatvàt kriyàrtha eva bhåtopade÷a iti cet, naiùa doùaþ kriyàrthatve'pi kriyànirvartana÷aktimadvaståpadiùñameva . kriyàrthantu prayojanaü tasya . na caitàvatà vastvanupadiùñaü bhavati . yadi nàmopadiùñaü kiü tavaü tena syàditi? ucyate, anavagatàtmavaståpade÷a÷ca tathaiva bhavitumarkùati, tadavagatyà mithyàj¤ànasya saüsàrahetornivçttiþ prayojana kriyata ityavi÷iùñamarthavattvaü kriyàsàdhanavaståpade÷ena . api ca %<bràhmaõo na hantavyaþ>% iti caivamàdyà nivçttirupadi÷yate . na ca sà kriyà nàpi kriyàsàdhanam . akriyàrthànàmupade÷o'narthaka÷cet bràhmaõo na hantavyaþ ityàdinivçttyupade÷ànàmànarthakyaü pràptaü, taccàniùñam . na ca svabhàvapràptahantyarthànuràgeõa na¤aþ ÷akyamapràptakriyàrthatvaü kalpayituü hananakriyànivçttyaudàsãnavyatirekeõa . na¤a÷caiùa svabhàvã yat svasambandhino'bhàvaü bodhayati, abhàvabuddhi÷caudàsãnyakàraõaü sà ca dagdhendhanàgnivat svayamevopa÷àmyati, tasmàt prasaktakriyàyà nivçttyaudàsãnyageva %<bràhmaõo na hantavyaþ>% ityàdiùu pratiùedhàrthaü manyàmahe anyatra prajàpativratàdibhyaþ . tasmàt puruùàrthànupayogyupàkhyànàdibhåtàrthavàkyànàmànarthakyàbhidhànaü draùñavyam . yadapyuktaü kartavyavidhyanuprave÷amantareõa vastumàtramucyamànamanarthakaü syàt (saptadvãpà vasumatãtyàdivaditi) tat parihçtaü rajjuriyaü nàyaü sarpa iti vastumàtrakathane'pi prayojanasya dçùñatvàt bhàø . kriyà arthaþ prayojanaü yasya . 2 kriyànimitte triø . %<tumuõõvulau kriyàrthàyàü kriyàyàm>% pàø .

#<kriyàvat># triø kriyà'styasya matup masya vaþ . 1 kriyàvi÷iùñe 2 kriyànirate amaraþ %<yaþ kriyàvàn sapaõóitaþ>% càõaø . %<tvaü yoniþ sarvabhåtànàü tvamàcàraþ kriyàvatàm>% bhàø vaø 3 aø . 3 kriyà÷raye kartari ca %<pa÷càt kriyàvatà kartrà yogobhavati karmaõà>% hariþ . kçtapårvi÷abde dç÷yam .

#<kriyàvasanna># triø kriyayà'vasannaþ . sàkùyàdipramàõenàvasanne paràjite vàdini prativàdini ca . %<yasyocuþ sàkùiõaþ satyàü pratij¤àü sa jayo bhavet>% ityupakramya %<svayamabhyupanno'pi svacaryàvasito'pi san . kriyàvasanni'pyarheta paraü sabhyàvadhàraõam>% vyaø taø nàradaþ . kriyàvasannaþ sàkùyàdinà pràptaparàjayaþ raghunandanaþ .

#<kriyàvàdin># triø kriyàü kriyàsàdhyaü vadati vada--õini . vyavahàre sàkùyàdipramàõaråpakriyàsàdhyayukte vàdini (phairàdã) mitàø .

#<kriyàvi÷eùaõa># naø 6 taø . dhàtvarthasàdhyaråpakriyàyàþ ÷àbdabodhe vi÷eùaõatvena bhàsamàne padàrthe . ÷abdàrtharatne vivçtiþ %<àkhyàtaü sakàrakavi÷eùaõamiti>% bhàùyoktavàkyalakùaõe vi÷eùaõapadasya kàrakavi÷eùaõakriyàvi÷eùaõobhayaparatayà kàrakavi÷eùaõànàü kriyàvi÷eùaõànàü kàrakabhinnasambodhanàdãnàü ca vàkyaghañakatvam . tàni ca vàkyapadãye katicit saügçhya pradar÷itàni yathà %<saübodhanàntaü kçtvo'rthaþ kàrakaü prathamovatiþ . dhàtusambandhàdhikàraniùpannamanamastana¤ . tathà yasya ca bhàvena ùaùñhã cetyu ditaü dvayam . sambandha÷càùñakasyàsya kriyayaivàvadhàryatàm>% . atra yadyapi sambodhanasya sarvatra prakçtakriyànvayitvaü na sambhavati tathàpi jànãhãtyadhyàhçtakriyànvayitayà tasyà÷ca prakçtakriyàyàmanvayàt paramparayà bhavatyeva prakçtakriyànvayitvam . tathàhi %<siddhasyàbhimukhãbhàvamàtraü sambodhanaü viduþ . pràptàbhimukhyaþ sambodhyaþ kriyàsu viniyujyate>% iti vàkyapadãye kriyàsu niyojyasyaiva saübodhyatoktyà viniyogaviùayakriyàyàmeva tasya màdhutvàt brajàni devadattetyàdau tu devadattasya gamanakriyàyàü viniyogàbhàvenàdhyàhartavyàyàü jànãhãtyàdikriyàyàmevànvayaucityàt tatkriyàyà¤ca vrajànãtyàdikriyàyà viùayatpàdisambandhena vi÷eùaõatvàdekavàkyatvam . anyathà vrajàni devadattetyanayorubhayavàkyaghañakatve tayo÷ca parasparananvayenaikavàkyatvàbhàvena samànavàkyamàtraviùayanighàtànupapatteþ . tathàhi padàdityadhikçtya sarvamanudàttamapadàdàviti copakramya àmantritasya ceti såtreõa aùñamàdhyàye padàduttaravartino 'pàdàdisthitasyàmantritasya ùaùñhàdhyàyavihitàdyudàttatvaü nihatya sarvàmudàttatvaü vihitaü vàrtikakàreõa ca %<samànavàkye nighàtayuùmadasmadàde÷àþ>% ityanena àdyudàttatvanivàtaþ ekavàkyaeva dhyavasthàpito'taþ brajàni devadattetyanayoruktarãtyekavàkyatvaeva nighàto nànyatheti . ukta¤ja vàkyapadãye %<saübodhanapadaü yacca tat kriyàyàvi÷eùaõam . vrajàni devadatteti nighàto'tra tathàsatãti>% . atredaü bodhyam vi÷eùyate'neneti vyutpattyà vi÷eùaõapadaü bhedàbhedànyatarasambandhenànvayivi÷eùaõaparaü tatra kàrakàdãnàü bhedasambandhena kriyàyàmanvayàt bhedavi÷eùaõatvam strokaü pacatãtyàdau tu vikrittiråpadhàtvarthaphale, drutaü gacchatãtyàdau dhatvarthavyàpàre gatyàdau ca abhedenànvayàtstovàderabhedavi÷aùaõatvam . atràyaü bhedaþ sàdhyaråpakriyàyà vi÷eùaõatve tasyà÷ca liïgasaükhyànvayitvàbhàvena tadvi÷eùaõasya sàmamànyatvàt klãvatà utsargatobhàvàkhyàtavadekavacanàntatà ca tena stokaü pacyate ityàdi sàdhu . gha¤adyànte tu sàùyasiddhobhayakriyayordhàtupratyayàbhyàü bodhanasya kriyà÷abde dar÷itatvena dhàtubodhyasàdhyaråpakriyàvi÷eùaõatvavivakùàyàmekavacanaklãvatà gha¤vàcyasiddhakriyànvayavivakùàyàü tu vi÷eùyasya liïgasaükhyànvayitvena tadvi÷eùaõasya dvivacanapuüstvatvàdi . ataeva %<sa¤càro ratimandiràvadhi sakhã karõàvadhi vyàhçtamiti>% %<àgamãniùphalastatrabhuktiþ stokàpi yatra no>% iti ca prayogaþ saügacchate . phalavi÷iùñasya karmaõaþ karmasaüj¤àvidhànena vyapade÷ivadbhàvaparibhàùayà sàdhyakriyàvi÷eùaõasya karmatvam tena stokabhã÷abdasya kàrakaparbakatvàt yaõ . tatra padasàdhutàmàtràrthaü dvitãyàmàtravidhàne tanna syàt iti bodhyam . asya ca ekavacanàntatetyuktirapyautsargikã kvacit dvivacanàdiprayogobhavatyeva ukta¤ca hariõà %<ekatve'pi kriyàkhyàte sàdhanà÷rayasaükhyayà . bhidyate na tu liïgàkhyo bhedastatra tadà÷raya iti>% . utsargataekatve satyapi sàdhanà÷rayasaükhyayàkhyàte kriyà bhidyate ityarthaþ . atràkhyàta ityupàdànàt àkhyàtàrthà÷rayasaükhyayaiva kriyàbhedo natu tçtãyàdyupasthàpyà÷rayasaükhyayàpi tena caitràbhyàü supyate ityàdau na dvivacanàdi navà nàmàrthaliïgena kriyàbhedo liïgasye tarapadopàttatvàt . eva¤ca liïgasaükhyànanvayitvaråpàsatvalakùaõe saükhyàvi÷eùasya sàkùàdananvayitvayivakùaõàlliïgamàtrasya và tathàtvavivakùaõànna doùaityanusandheyam . uùñràsikà àsyante hata÷àyikàþ ÷ayyante ityàdi bhàvyodàharaõe ca upamànoùñràsanàdibàhulyenopameyàsanàderbàhu tyasya vivakùaõàùñrave'pi bahuvacanàdãtyàkare spaùñam . uùñràsikàpada¤ca dvitãyàbahuvacanàntaü kriyàvi÷eùaõatayà dvitoyotpatterbàhutyenaivopamànavivakùaõàt bahubavacanam atra matabhedena ÷abda÷akti praø vi÷eùodar÷ito yathà bhàvavihitànàmapi gha¤àdãnàmuktaiva gatiþ tatràpi bhàvapadasya dhatvarthasvaråpaparatyàt . anyathà pàkaü pa÷yetyàdau dhatvarthasya pacanàdeþ karmatvàdàvanvayàpatteþ subarye dhàtvarthasyànvayasyàvyutpannatvàt ityameva ca stokaþ pàka ityàdiprayogasya pari÷iùñàdyuktasya pràmàõyam anyathà stokàdãnàü dhatvarthe vi÷eùaõatve niyamato dvitãyàpatteþ ataeva %<sa¤càroratimandiràvadhi sakhãkarõàvadhivyàhçtam>% ityàdikaü kàvyam %<àgamoniùphalastatra bhuktiþ stokàpi yatra no>% ityàdiþ smati÷ca saïgacchataiti navyàþ . svottarapratyayàrthasàkàïkùasyaiva dhàtorarthe vi÷eùaõatàpannasya bodhane tadarthakanàmnodvitãyàdyapekùà natu dhàtumàtrasya tathàca stokaþ pàka ityàdireva pramàõaü natu stokaü pàkaityàdiþ . pçthagråpakriyàyà vi÷eùaõaü karmetyàdyanu÷iùñerapi tatraiva tàtparyàt . ataeva stokaü sthãyate sàdhu gataü cakitaü draùñavyamityàdau dhàtvarthasya tiïàdyarthakàlàdisàkàïkùatvànna tadvi÷eùaõasya dvitãyàdyanupapattiriti tu ÷àbdikasampradàyaþ . bhedasambandhena kriyàyàmanvayivi÷eùaõe tu paunaþpunyena gacchati ati÷ayena pacati samenaiti viùamenaitãtyàdiùu prakçtyàdiø tçtãyà . kvacit dhàtvarthasya karaõatvenànvaye tadvi÷eùaõobhåtàt tçtãyàdi yathà svargakàmo'÷vamedhena yajeta ityàdau yàgeneùñaü bhàvayediti bhàññamate yàgasya karaõatayà bhàvanàyàmanvayàt a÷vamedhasya tatràbhedavi÷eùaõatvena tadvadvibhaktikatvam . anyamate tu nàmnà ÷iva ityàdivat abhede tçtãyeti bhedaþ . mugdhabodhe %<karmakriyàvi÷eùaõetyàdi>% karmasaüj¤àdvitoyàvidhàna¤ca abhedànvayivi÷eùaõaparam . bhedavi÷eùaõe tu tçtãyaiùa . tatràyaü vi÷eùaþ kriyàyàm abhedasambandhenànvayavivakùàyàü dvitãyà . abhedaprakàrakànvayavivakùayàü tu tçtãyà .

#<kriyà÷akti># strã kriyaiva ÷aktiþ . jagadutpapattisàdhane parama÷verasya ÷aktibhede . sà ca bràhmãråpà yathoktaü ÷àø tiø padàrthàdar÷e ca %<saccidànandavibhavàt sakalàt parame÷varàt . àsãcchaktistatonàdonàdàdvindusamudbhavaþ . para÷aktimayaþ sàkùàt tridhà'sau bhidyate punaþ . vinda rnàdovãjamiti tasya bhedàþ samãritàþ . vinduþ ÷ivàtmako vãjaü ÷aktirnàdastayormithaþ . samavàyaþ samàkhyàtaþ sarvàgamavi÷àradaiþ . raudrã vindostatonàdàjjyeùñhà vãjàdajàyata . vàmà, tàbhyaþ samutpannà rudrabrahmaramàdhipàþ . te j¤ànecchàkrivàtmàno vahnãndvarkanvasvaråpiõaþ>% ÷àø tiø . vyàkhyàtametat padàrthàdar÷e avidyà÷avalitatyena jaóatve kathaü tasya såùñikartçtvamiti? ÷aïkàü vàrayati saccidànandavibhavàditi anenàvidyopahitatve'pi tasya na svaråpahànirityarthaþ . sakalàcchaktiràsãditi yojanà . ÷aktisahitodevaþ punaþ ÷aktistasmàt sà kathamàsãditi? cet satyaü yà anàdiråpà caitanyàdhyàsena mahàpralaye såkùmà sthità tasyàguõavaiùamyànuguõatayà sàtvikaràjasatàmasasraùñavyaprapa¤cakàryasàdhane ucchånaråpatvamevopacàràdutpattiþ . idaü sàükhyamatenoktam . prayogasàre %<tasmàdvinirgatà ÷aktiþ sarvagà vi÷vasambhavà>% . vàyusahiø %<÷ivecchayà parà ÷aktiþ ÷ivatattvaikatàü gatà . tataþ parisphuratyàdau sarge tailaü tinàdiveti>% . pa¤caràtre'pi %<evamàlocya sargàdau saccidànandaråpiõãm . samastatattvasaübandhatvàt sphartyadhi ùñhàtçråpiõãm . vyaktàü karoti tàü nityàü prakçtiü paramaþ pumàn>% tasyà eva nàdavindå sçùñya payomyavasthà råpau taduktaü prayogasàre %<nàdàtmanà pabuddhà sà niràmaya padonmukhã . ÷ivonmukhã yadà ÷aktiþ puüråpà sà tadà smçtà . saiva sargakùamà>% anyatràpi %<abhivyaktà parà ÷akti ravinàbhàvalakùaõà . akhaõóà paracicchaktirmatà cidrupiõã vibhuþ . samastatattvabhàvena vivartecchàsamanvità . prayàti vindubhàvaü ca kriyàpràdhànyalakùaõam>% . icchà÷aktyàdiråpatayà vindãstraividhyamàha pareti sàkùàt para÷aktimayaþ ataþ pa÷càttadavasthàtmakatvamevoktam amau tridhà bhidyate . etau nàdabindå prathamoktanàdavindabhyàmanyau taduktaü %<sa vindurbhavati tridhà>% . vindvàderbhedatrayasvaråpamàha vinduriti . tatastasmàt vindoþ raudrã yatastasyàþ ÷ivamayatvam ato'nvarthatà'pi . nàdàjjyeùñheti . sarva÷reùñhatvenàvasthitatvenàrnvarthatà j¤eyà . vãjàdvàmà ajàyateti sambandhaþ tasyàþ sundaratvàdanvarthatvam . taduktaü prayogasàre %<vinduþ ÷ivàtmakastatra vãjaü ÷aktyàtmakaü smçtam . tayoryoge bhavennàdastebhyo jàtàstri÷aktayaþ . raudrã vindoþ samudbhåtà jyeùñhà nàdàdajàyata . vàmà vãjàdabhåcchaktistàbhyo devàstrayo 'bhavan>% . te iti j¤ànamicchà kriyà ca tadàtmànaste rudrabrahmaramàdhipàþ krameõacchà÷aktikriyà÷aktij¤àna÷aktisvaråpàþ . ataeva rudràdayaþ nirodhakàle vahnãndvarka svaråpiõaþ ÷akterevàvasthàvi÷eùà j¤eyàþ eùàmicchàkriyàj¤ànitmaka÷aktita utpanna tvàt . vakùyate ca %<icchàj¤ànakriyàtmànaþ>% iti . ã÷varapratyabhij¤àyàm %<yataicchati tajj¤àtuü kartuü và svecchayà kriyàm . anantaraü hi tat kàryaj¤ànaü dar÷ana÷aktitaþ . j¤àna÷aktistayà j¤eyoyo'sau sthålasamudyamaþ . sà kriyà÷aktirudità yataþ sarvaü jagat sçjet>% gorakùasaühitàyàm %<icchà kriyà tathà j¤ànaü raudrã vràhmã tu vaiùõavã . tridhà ÷aktiþ sthità yatra tatparaü jyotiromiti>%

#<kriyàsamabhihàra># puø sam + abhi + hç--va¤ 6 taø . kriyàyàþ paunaþpunye . %<kriyàsamabhihàre gha¤>% pàø %<kriyàsamabhihàreõa viràùyantaü kùameta kaþ?>% iti màghaþ .

#<kriyàsnàna># naø kriyàïgaü snànam . ÷aïkhokte snànavidhibhede tatprakàro yathà %<kriyàsnànaü pravakùyàmi yathàvadvidhipårvakam . mçdbhiradbhi÷ca kartavyaü ÷aicamàdau yathàvidhi . jale nimajya unmajya upaspç÷ya yathàvidhi . tãrthasyàvàhanaü kuryàtat pravakùyàmya÷eùataþ . prapadye varuõaü devamambhasàü patimarcitam . yàceta dehi me tãrthaü sarvapàpàpanuttaye . tãrthamàvàhayisyàmi sarvàdhavinisådanam . sànnidhyamasmin tove ca kriyatàü madanugrahàt . rudràn prapadye varadàn sarvànapsu sadastathà . sarvànapsusada÷caiva prapadye prayataþ sthitaþ . devamaü÷usadaü vahniü prapadye'ghanisådanam . àpaþ puõyàþ pavitrà÷ca prapadye ÷araõaü tathà . rudrà÷càgni÷ca sarpa÷ca varuõastvàpa eva ca . ÷amayantyà÷u me pàpaü mà¤ca rakùantu sarva÷aþ . hiraõyavarõàtisçbhirjagatãti catasçbhiþ . ÷annodevãti ca tathà ÷annaàpastathaiva ca . idamàpaþ pravahate dvçpraca¤ca samudãrayet . evaü sammàrjanaü kçtvà cchandaàrùa¤ca devatàþ . aghamarùaõasåkta¤ca prapañhet prayataþ sadà . chando'nuùñup ca tasyaiva çùi÷caivàghamarùaõaþ . devatà bhàvavçtta÷ca pàpakùave prakãrtitaþ . tato'mbhasi nimagnaþ syàntriþ pañhedaghamarùaõam . pradadyànmårdhani tathà mahàvyàhçtibhirjalam . yathà÷vameghaþ kraturàñ sarvapàpàpanodanaþ . tathàghamarùaõaü såktaü sarvapàpapraõà÷anam . anena vidhinà snàtvà snàtavàn dhautavàsasà . parivartitavàsàstu tãrthanàmàni saüjapet . udakasyàpadànàttu snàna÷àñãü na pãóayet . anena vidhinà snàtastãrthasya phalama÷nute>% .

#<kriyendriya># naø kriyàyàþ sàdhanamindriyam . vàkpàdàdau karmondriye hemaø .

#<krivi># puø kçvi--in niø . 1 kåpe nighaõñuþ 2 kartari 3 hiüsake triø %<rudra! yatte kriviparaü nàma>% yajuø 10 . 20 . 4 asurabhede %<abhyojasà kriviü yudhàþ>% çø 2, 23, 2, %<kriviü nàmàsuram>% bhàø . 5 pa¤càlade÷e puø vaø vaø . %<àptoryàmo'tiràtrastena haitena kraiyyaþ pa¤càlo ràjà>% %<krivaya iti ha vai purà pa¤càlànàcakùate>% ÷ataø vràø 13, 5, 4, 7,

#<krivis># triø kçvi--isu niø . hiüsake %<yatrà vodidyudradati krivirdatã>% çø 1, 166, 6,

#<krã># kraye (målyadànena dravyagrahaõe) kyràø ubhaø sakaø aniñ . krãõàti krauõãte akraiùãt akreùña . cikràya cikriye kretavyaþ krayaõãyaþ kreyaþ krayàrthe prasàrite kravyaþ kràyakaü kretà krãõan krãõànaþ . krãtaþ krãtvà vikrãya . kretum . karmaõi krãyate akràyi àkrayiùàtàm--akreùàtàm . cikriye . %<kaimaü da÷abhirmamendraü, krãõàti dhenubhiþ>% çø 4, 24, 10, %<÷ukraü tvà ÷ukreõa krãõàmi>% yajuø 4, 26, . %<krãõãyàdyastvapatyàrthaü màtràpitroryamanvikàt>% manuþ %<kaccit sahasrairmårkhàõàmekaü krãõàsi paõóitam>% bhàø saø kaccidadhyàyaþ . %<somaü ràjànamakrãõaüstasmàt pràcyàü di÷i krãyate>% aitaø 1, 12, %<÷ådrànãtaiþ krayakrãtaiþ (jalaiþ) karma kurvan patatyadhaþ>% smçtiþ . anu÷aya÷abde udàø .
     apra + målyàdidànena va÷anayane . %<sà cedasmai na dadyàt kàmamenàmapakrãõãyàt>% ÷ataø bràø 14, 9, 4, 7, %<tadà enàü svapatnãü vastràbharaõabhogyàdidànena kàmaü yathà÷aktivaibhavamapakrãõãyàt va÷aü nayet>% bhàø .
     abhi + abhilakùyãkçtya vikraye saüskàravi÷eùe ca . %<ekaü và eùa krãyayàõo'bhikrãyate chandasàmeva ràjyàya>% ÷ataø bràø 3, 3, 2, 3, %<eùaþ krãyamàõaþ krayeõa sampàdyamàgaþ somaþ ekaü vai ekaü khalu prayojanamabhilakùya vikrãyate abhiùabàdinà svàtmanà saüskriyate và>% bhàø .
     ava + dhanàdinà va÷anayane . %<bràhmaõaü kùatriya và sahasreõa ÷atà÷vebhàvakrãya>% sàüïkhaø ÷rauø såø 15, 10, 10,
     à + ivatkraye . %<bhàryàü ÷ulkàkrãtàm>% da÷akumà0
     upa + sàmãpyena kraye . %<ghañàdãnupakrãya>% hitoø .
     nis + (r) vikraye krayànuråpamålyadàne ca . %<na niùkrayavisargàbhyàü bharturbhàryà vimucyate>% manuþ . %<niùkrayovikrayaþ>% uø taø raghuø . %<bhoþ ke÷ava! madãyastvamadbhirdatto'si satyayà . sa tvaü màmanugacchasva kuruùva yadvravãmyaham . prathamaþ kalpa ityevamabravãn madhusådanaþ . vrajantamanuvavràja nàrada¤ca janàrdanaþ . parihàsàn bahuvidhàn kçtvà muni varastataþ . tiùñhasya gacchàmãtyuktà parihàsavicakùaõaþ . apanãya tataþ kaõñhàt puùpadàmainamavravãt . kapilàü gàü savatsàü me niùkrayàrthaü pravaccha me . tilaü kçùõàjibhaü ÷årpaü prayaccha taptakà¤canam . eùo'tra niùkrayaþ kçùõa! vihito vçùaketunà>% hariø 135 aø 3 niùkçtau . %<tapodànopahàreùu vrateùu niyameùu ca . ijyàdhyàyanadharmeùu yonà''saktaþ sa niùkrayaþ>% vasiùñhaþ
     pari + niyatakàlaü bhçtyà svãkàre aniyatakàlasvatvotpàdakàt krayàt tasya niyatakàlatvena nyånatà . tadyoge karaõasya và sampradànasaüj¤à . ÷atena ÷atàya và parikrãtaþ siø kauø . %<sambhogàya parikrãtaþ kartà'smi tava nàpriyam>% bhaññiþ %<bhaktyai muktiþ parikrãtà sadbhirùiùõoruùà'ribhiþ>% mugdhaø . %<kçtenopakçtaü vàyoþ parikrãõànamutthitam>% bhaññiþ . kraya÷abde 2305 pçø dar÷itam jaiø såtravàkyàdi udàø .
     vi + målyagrahaõena svasvatvadhvaüsaparasvatvàpàdakavyàpàre %<vasneva vikrãõàvahà iùamårjaü ÷atakrato!>% yajuø 3, 49, vikrãõãte parasya svaü yo'svàmã svàmyasammataþ manuþ anu÷aya÷abde bhåri udàø .
     sam + samyak kraye %<na ca me vidyate vittaü saükretuü puruùaü kvacit>% bhàø àø 160 aø . %<parivyavebhyaþ kriyaþ>% pàø akartçpàminyapi kriyàphale taï .

#<krã># triø krã--kvip . kretari kàrakopadatve'pi saüyogopadhatvàt nayaõ, kintu iyaï . yavakriyau yavakriya ityàdi .

#<krãóa># khelane bhvàø paraø akaø señ . krãóati akrãóãt . cikrãóa krãóità . krãóitavyaþ krãóyaþ krãóakaþ krãóità . krãóaþ . krãóà . krãóitaþ . krãóanaü krãóitum . krãóitvà vikrãdvya . %<eùa somo adhitvaci gavàü krãóatyadribhiþ>% çø 9, 66, 26, %<màtà ca pità ca te'gre vçkùasya krãóataþ>% yajuø 23, 25, cikrãóa caiva prajahàsa caiva bhàø vaø 1042 ÷loø %<krãóàrasaü nirvi÷atãva nàlye>% kumà . asmàdarùe prayoge taïapi dç÷yate . brahma÷aïkara÷akràdyairdevavçndaiþ punaþ punaþ . krãóame tvaü maravyàghra . bàlaþ krãóanakairiva bhàø vaø 504 ÷loø anvàdyupasarge tatadvyotyàrthavi÷iùñe krãóane tatra %<krãóo'nusaüparibhya÷ca>% pàø emyaþ cakàràt àïa÷ca taï sàdhvanukrãóamànàni pasya vçndàni pakùiõàm bhaññiþ . àkrãóamànohçùñàtma ÷rãmàn vàyusutoyayau bhàø vaø 146 aø . %<phalànyàdatsva citràõi parikrãóakha sànuùu>% bhaññiþ . %<marutastamabhitaþ paricikrãóuþ>% ÷ataø vràø 2, 5, 2, 20, àrùastaïabhàvaþ . samastu akåjane avyakta÷abdàmàve eva taïa . %<samo'kåjane>% vàrtikakçtà niyamàt %<haraþ saükrãóamàna÷ca umayà saha parvate>% ràmàø àø 47, 10, tenàsya kåjanàrthatà'pi kintu tatra na taï %<saükrãóati cakram>% siø kauø . %<taistairvihàrairbahubhirdaityànàü kàmaråpiõàm . samàþ saükrãóatàü teùàm>% bhàø àø 209 aø . atra àrùaþ taïabhàvaþ .

#<krãóa># puø krãóa--gha¤ . parãhàse ÷abdaratnàø .

#<krãóaka># naø krãóa--õvul . 1 krãóàkàrake . 2 dvàþsthe sevake trikàø .

#<krãóacakra># naø %<idaü krãóacakraü sadãrghaü samastairyakàraiþ sametam>% vçø raø ukte chandobhede .

#<krãóana># naø krãóa--bhàve--lyuñ . 1 khelàyàm %<udakakrãóanaü nàma kàrayàmàsa bhàrata!>% màø àø 128 aø . %<bàlakrãóanamindu÷ekharadhanurbhaïgàvadhi>% mahànàø . karaõe lyuñ . 2 kràóàsàdhane . %<yathà hiraõyàkùa udàravikramomahàmçdhe krãóanavanniràkçtaþ>% bhàgaø 3, 19, 14, svàrthe ka . tatràrthe %<krãóase tvaü naravyàghra! bàlaþ krãóanakairiva>% bhàø vaø 12 aø .

#<krãóanãya># triø krãóa--karaõe vàø anãyar krãóanàya sàdhu cha và . krãóasàdhane . %<krãóataþ kãóanãyàni daduþ pakùigaõàü÷ca ha>% bhàø anuø 86 aø .

#<krãóà># strã krãóa--bhàve a . 1 parãhàse 2 khelane ca %<krãóàrasaü nirvi÷atãva bàlye>% kumàø . àtmaratiràtmakrãóaàtmamithuna àtmànanda chàø upaø . %<toyakrãóànirata yuvatisnànatiktairmarudbhiþ>% meghaø %<krãóàyàsa÷rama÷amapañavaþ>% màghaþ . krãóàgçha, krãóà÷aila, krãóodyànàdayaþ krãóàrtha gçhàdau . krãóàsaciva narmasacive

#<krãóàtàla># puø %<ekaeva plutoyatra krãóàtàlaþ sa kathyate>% iti saügãtadàmodarokte tàlabhede .

#<krãóànàrã># strã krãóàyàþ krãóàrthaü nàrã a÷vavàsàdivat caturthyarthe 6 taø . krãóàrthàyàü ve÷yàråpàyàü nàryàm . %<ve÷yà nive÷ità vãra! dvàravatyàü sahasra÷aþ . sàmànyàstàþ kumàpàõàü krãóànàryo mahàtmaünàm>% hariø 147 aø .

#<krãóàyàna># naø krãóàrthaü ya nam caturthyarthe 6 taø . puùparathe ÷abdaci0

#<krãóàratna># naø krãóàyà ratnamiva . ratau trikà0

@<[Page 2334b]>@
#<krãóàratha># puø krãóàyàþ krãóàrtho rathaþ caturthyarthe 6 taø . puùparathe %<krãóàratho'stu bhagavannuta sàügràmiko rathaþ>% bhàø àø 53 a0

#<krãóàrasàtala># naø ÷rãgaditalakùaõayute uparåpakamede yathà %<prakhyàtavçttamekàïkaü prakhyàtodàttanàyakam . prasiddhanàyakaü garbhavimarùàbhyàü vivarjitam . bhàratã vçttibahulaü ÷rãti÷abdena saüyutam . mataü ÷rãgaditaü nàma vidvadbhiruparåpakam yathà krãóàrasàtalam>% sàø da0

#<krãói># triø krãóa--in . krãóake . %<à krãóayo na màtaraü tudantaþ>% çø 10 . 94 . 14 .

#<krãóin># triø krãóa--bàø tàcchãlye ini . 1 krãóà÷ãle 2 vàyubhede puø %<krãóibhyaþ saüsçùñàn marudbhyaþ>% yajuø 24 . 26 %<krãóã ca ÷àkã càjjeùã>% yajuø 17 . 85 %<krãóã sadàkrãóà÷ãlomarut>% vedadãø .

#<krãóu># triø krãóa un . krãóàkàrake . %<krãóurmakho na maühayuþ pavitraü soma! gacchasi>% çø 9 . 20 . 7

#<krãta># triø krã--karmaõi kta . 1 målyadànena svatvàspadãbhåte kçte . %<÷ådrànãtaiþ krayakrãtaiþ (jalaiþ) karma kurvan patatyadhaþ>% smçtiþ . 2 gauõaputrabhede puø . %<krãta÷ca navamaþ sayena krãtaþ>% viùõu üsaüø . bhàve kta . 3 kraye naø krãtànu÷ayaþ . putrabhedàstallakùaõàni ca yogã÷vareõa dar÷itàni yathà %<auraso dharmapatnãjastatsamaþ putrikàsutah . kùetrajaþ kùetrajàtastu sagotreõetareõa và . gçhe pracchanna utpanno gåóhajastu sutaþ smçtaþ . kànãnaþ kanyakàjàto màtàmahasutomataþ . akùatàyàü kùatàyàü và jàtaþ pauna rbhavaþ sutaþ . dadyànmàtà pità và yaü sa putrodattako bhavet . krãta÷ca tàbhyàü vikrãtaþ, kçtrimaþ syàt svayaükçtaþ . dattàtmà tu svayandattã garbhe vinnaþ sahoóajaþ . ut sçùño gçhyate yastu so'paviddhobhavet sutaþ>% . adårabàndhavamiti de÷abhàùàviprakçùñasya pratiùedhaþ evaü krãtasvayandattakçtrimeùvapi yojyaü samànanyàyatvàt . krãtastu vikrãtaþ màtàpitçbhyàü pårvavat tathaikaü putraü jyeùñha¤ca varjayitvà àpadi . savarõa ityeva yattu manunoktam %<krãõãyàdyastvapatyàrthaü màtàpitroryamantikàt . sa krãtakaþ sutastasya sadç÷o'sadç÷opi'veti>% tadguõaiþ sadç÷o'sadç÷o veti vyàkhyeyaü na ¤àtyà %<sajàtãyeùvayamproktastanayeùu maryà vidhiþ>% ityupa saühàràt mitàø . svàrthe ka . tatràrthe . %<kànãna÷ca sahoóha÷ca krãtaþ paunarbhavastathà . svayaü datta÷ca ÷audra÷ca ùaóadàyàdabàndhavàþ>% iti manåkteþ tasya pivçmàvçbhinnadàyànadhikàritvam . dattakarmàmàüsàmate %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima ca>% parà÷areõa kalidharmaprastàve caturõàmeva gràhyatàyà ukteþ dattakacakàmate %<dattaurasetareùà¤ca putratvena parigrahaþ>% ityàdi puràõe dattaurasabhinnànàü kalau varjyatvokte÷ca krãtaputrasya na kalau kartavyatà .

#<krãtànu÷aya># puø krãte kraye anu÷ayaþ . %<krayavikrayànu÷aya÷ca>% iti manukte aùñàda÷avivàdàntargate vivàdabhede anu÷aya÷aya÷abda 186 pçø tadvivçtirdç÷yà . adhikaü vãramitrodaye dar÷itaü yathà
     atha krãtànu÷ayovyavahàrapadam . tatsvaråpamàha nàradaþ %<krãtvà målyena yat paõyaü kretà na bahu manyate . krãtànu÷aya ityetadvivàdapadasucyate>% iti . na bahu manyate--samyagasamyagiti pårbaü na vicàrya gçhãta mityarthaþ . krãtaü parãkùaõãyamityàha vçhaspatiþ %<parãkùeta svayaü krãtamanyeùà¤ca pradar÷ayet . parãkùitaü bahumataü grahãtà na punastyajediti>% . anyeùàü paõyaguõadoùavidàmiti ÷eùaþ . nàrado'pi %<kretà paõyaü parãkùeta pràk svayaü guõadoùataþ . parãkùyàbhimataü krãtaü vikreturna bhavetpunariti>% . carmàdãnàü parãkùà sadyaþ kàryà tathà ca vyàsaþ %<carmakàùñheùñakàsåtradhànyàsavarasasya ca . vasukupyahiraõyànàü sadya eva parãkùaõamiti>% . atra vasu÷abdena råpyaü gçhyate . kupyaü råpyahemavyatiriktaü trapusãsàdikam . tathà ca hemaråpye prastutyàhàmarasiühaþ %<tàbhyàü yadanyattatkupyamiti>% . krãtapaõyadravyavi÷eùeõa parãkùaõakàlàvadhimàha bhàradaþ %<tryahàddohyaü parãkùeta pa¤càhàdvàhyameva tu . muktàvajraprabàlànàü saptàhaü syàtparãkùaõam . dvipadàmardhvanàsantu puüsàntaddviguõaü striyàþ . da÷àhaü sarvavãjànàmekàhaü lohavàsasàm . ato'rvàkpaõyadoùastu yadi sa¤jàyate kvacit . vikretuþ pratideyaü tat kretà målyamavàpnuyàditi>% . tryahàt krayadinàdàrabhyeti ÷eùaþ . pa¤càhàdityàdàvapyevameva ÷eùo'vagantamyaþ . tryahaü vikretçpratideyamityàdividhidar÷anàt tryahàddohyamityàdi parãkùaõaü prãtidohyàdidavyaviùayamiti gamyate iti smçti candrikà . dohyaü mahiùyàdikam vàhyaü balãvardàdikam . muktàgrahaõaü ratnopalakùaõam . dvipadàmpuüsàndàsànàmityarthaþ . taddviguõaü màsàdityarthaþ striyàdàsyàityarthaþ . pårbodàhçtacarmakàùñhetyàdivyàsavacanena bhakùaõàdyarthaü gçhãtànàü dhànyàdãnàü sadyaþparãkùaõàbhidhànàt sarvavãjànàmityatra vãja÷abdovçddhyarthaü gçhãtadhànyaparaþ . anyathà sadyaþparãkùyatvapratipàdakavyàsavacanavirodhaþ syàt . ato'rvàk tryahàderabhyantara ityarthaþ . kàtyàyano'pi %<bhåmerda÷àho'nu÷ayaþ kreturvikretureva ceti>% . bhåmergçhakùetràdiråpàyà anu÷ayaþ paràvartanayogyaþ kàlaþ parãkùàkàla iti yàvat . yathoktaparãkùàkàlàtikrame doùa dar÷ane na pratidànamityàha sa eva %<avij¤àtantu yat krãtaü duùñaü pa÷càdvibhàvitam . krãtantat svàmine deyampaõyaü kàle'nyathà na tviti>% . avij¤àtaü parãkùà÷aithilyàttattvato'parij¤àtam . duùñaü vibhàbitaü doùavattayà j¤àtamityarthaþ . kàle parãkùàkàle . anyathà tatkàlàtyaye duùñatayà paribhàvitamapi tat svàmine na deyam . avij¤àtantu yatkrãtamityanena yat krayàt pràk aparãkùya krãtantat parãkùàsamaye doùadar÷ane paràvartanãyam . yattuparokùya gçhãtaü tanna paràvartanãyamiti . dar÷itamarthaü nàradaàha %<krãtvà nànu÷ayaü kuryàdbaõikpaõyavicakùaõaþ . kùayaü vçddhi¤ca jànãyàt paõyànàmàgamantathà . kretà paõyaü parãkùeta pràk svayaü guõadoùataþ . parãkùyàbhimataü krãtaü vikreturna bhavet punariti>% . anu÷ayaü pa÷càttàpam . paõyànàü a÷vàdãnàü asminde÷e målyahànirasminde÷e tadàdhikyamiti kùayavçddhã etadde÷asambhavamityàgama¤ca krayàt pràgeva jànãyàdityarthaþ . doùadar÷anamantareõa parãkùàkàla eva pratyarpaõe vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<krãtvà cànu÷ayaü pa÷càt tyajeddoùàdçte naraþ . ajuùñameva kàle tu sa målyàdda÷amaü bahet . krãtvà gacchannanu÷ayaü krayã hastamupàgate . ùadbhàgantasya målyasya dattvà krãtaü tyajennaraþ>% iti . ajuùñamanabhibhuktam . kàle parãkùàkàle atra målyada÷amabhàgadànaü yadupabhujyamànamapi na na÷yati bhåmyàdikaü tadviùayam upabhogavina÷varavãjàdiviùayaü ùaó bhàgadànamiti vyavasthà j¤eyà . nanu vijànatà'pyanu÷ayo na kàryaþ %<krãtvà nànu÷ayam kuryàditi>% niùedhasadbhàvàditi cetsatyaü apavàdasya sattvàt sa càpavàdodar÷ito nàradena %<krãtvà målyena yatpaõyaü duùkrãtaü manyate krayã . vikretuþ pratideyaü tattasminnevàhnyavikùatamiti>% . manyata ityanena vastuto doùàbhàva uktaþ . dvitãyàdidivase pratyarpaõe vi÷eùamàha sa eva %<dvitãye'hni dadat kretà målyàttriü÷àü÷amàharet . dviguõaü tu tçtãye'hni parataþ ketureva taditi>% . parataþ tçtãyàhàt parataþ kretureva tat krãtvà anu÷ayàdikaü na kuryàdityarthaþ . yattu manuvacanam %<krãtvà vikrãya và ki¤cidyasyehànu÷ayo bhavet . so'ntardar÷àhàttaddravyaü dadyàccaivàdadãta veti>% tadupabhoge na÷varachatragçhayàna÷ayanàdiviùayam . yattå pabhogena vikàrapràpitaü sadoùasapi tat parãkùàkàlamadhye'pi na pratideyamityàha nàradaþ %<paribhuktantu tadvàsaþ kçùõaråpaü malãmasam . sadoùamapi tat krãtaü vikreturna bhavetpunariti>% . vàsograhaõamupalakùaõamiti madanaratne . vàsoviùayataivàsyoti màdhavãye . paõyànàü de÷akàle upacayàpacayau j¤àtavyàvityàha nàradaþ %<kùayaü vçddhi¤ca jànãyàtpaõyànàmàgamantatheti>% . a÷vàdipaõyànàmasmin kàle'sminde÷e ca kùayaü vçddhiü và jànãyàttathàgamaü kulãnatvàdij¤ànàrtham utpàdakajanmabhåmyàdika¤ca jànãyàdityarthaþ . krayakàle målyakùayavçddhidoùadar÷anamantareõa krotavikrãtayoþ patyarpaõe punargrahaõe daõóamàha yàj¤avalkàþ %<vçddhiü kùayaü và baõijà paõyànàmavijànatà . krãtvà nànu÷ayaþ kàryaþ kurvat ùañbhàgadaõóabhàgiti>% . vçddhiü målyavçddhim avijànatà kretrà evaü målyakùayamavijànatà vikretretyarthaþ . parãkùàkàlàtikrameõa pratyarpaõe daõóamàha manuþ %<grahaõe tu da÷àhasya na dadyànnàpi dàpayet . àdadàno dadaccaiva ràj¤à daõñhyaþ ÷atàni ùaóiti>% . da÷àhagrahaõaü parãkùàkàlasya pårboktasyopalakùaõam . sarvametatparibhàùaõamçte paribhàùaõa tu tadanusàreõaiva pratidànaü tadabhàvàdikaü mantavyam . krayànu÷ayo'pyatra .

#<kru¤c># puüstrãø krunca--kvin %<dadhçgityàdi0>% pàø niø nalopàbhàvaþ (koücaghaka) 1 vakabhede amaraþ striyàü ñàp . 2 haüse ca %<adbhyaþ kùãraü vyàpibat kruïïàïgirasodhiyà . çtena satyamindriyam>% yajuø 19 . 73 %<àïgirasaþ aïgànàü rasaþ pràõoyathà kruï haüsobhåtvà dhiyà praj¤ayà adbhyaþ sakà÷àt kùoraü dugdhamapibat pibati saüsçùñàbhyàü kùãrodakàbhyàü kùãrameba haüsaþ pibatãti jàtisvabhàvaþ>% vedadãø .

#<kru¤ca># puüstrãø krunca--ac . (koücavaka) vakabhede amaraþ %<vàyave balàkà indràgnibhyàü kru¤càn>% yajuø 24 . 22 %<kalaviïko lohitàhiþ puùkarasàdaste tvàùñrà, vàce kru¤caþ>% yajuø 24 . 31 strithàü saüyogopadhatvàt ñàp . puüyoge tu ajàø ñàp . ñàvantaþ . 2 vãõàbhede strã ÷abdaratnàø . tataþ caturarthyàü naóàdiø cha kukhrasva÷ca . kru¤cakãya tatsannikçùñade÷àdau . kru¤cà vãõàstyasya kru¤càvakã astyatra và matup yavàdiø na masya vaþ . kru¤càmat tadyukte triø 3 krau¤caparvate puø hemacaø . svàrthe aõ . krau¤ca svanàmakhyàte parvatekrau¤cadàraõaþ . vakabhede ca %<dadar÷a bhagavàüstatra krau¤cayo÷càrudar÷anam>% %<yat kau¤camithunàdebamabadhãþ kàmamohitam>% ràmàø àø 2 saø . striyàü tu aõantatvàt ïãp . %<ni÷amya rudartã krau¤cãmidaü vacanamabravãt>% ràmàø àø 2 sa0

#<kruóa># nimajjane ghamãbhàve ca tuø kuñàø paø akaø señ . kruóati akruóãta cukroóa--kroóaþ .

#<krutha># hiüsane kyràø paø sakaø señ càndràþ . kruthnàti akrothãt cukrotha . krothaþ .

#<krudha># kope divàø paraø akaø sopasargaþ sakaø aniñ . krudhyati mçtyabhabhikrudhyati ëdit akrudhat . cukrodha--kroddhà krãtsyati . kroddhavyam krodhyam krodhanãyam kroddhà krodhã kruddhaþ . krudhyan krodhaþ . kruddhvà saükrudhya %<cukrodha puruùàdakaþ>% bhàø àø 153 aø %<drumebhyaþ krudhyamànàste tapodãpitamanyavaþ>% bhàgaø 6, 4, 5, atra taï àrùaþ ÷aktyàdaucàna÷ và . %<krudhyan kulaü dhakùyati vipravahniþ>% bhaññiþ %<krodhaü vibho! saühara saühareti>% kumàø . %<krudhadruheryàsåyàrthànàü yaü prati kopaþ>% pàø kopaviùayasya saüpadànatà . araye krudhyati . %<krudhadruhorupasçùñayoþ karma>% pàø sopasargasya tasya sampradànasya karmatà %<kudhyantaü na pratikrudhyet>% manuþ . %<bhçtyamabhikrudhyati>% siø kauø anvàdyupasargàt parastu tattadupasargadyotyàrthayuktakrodhe saka0
     prati + vaiparãtyena krodhane sakaø %<krudhyantaü na pratikrudhyet>% manuþ

#<krudh># strã krudha--sampaø bhàve kvip . kope kàmavyàghàta hetuke cittavçttibhede amaraþ %<itikrudhà''kru÷yata tena ketakam>% naiùaø . halantatvàt và ñàp krudhà

#<krudhmin># triø krudha--bàø mini kicca . krodhayukte %<÷ubhro vaþ ÷uùmaþ krudhmã manàüsi>% çø 7 . 56 . 8

#<krunca(¤ca)># kauñilye, alpãbhàve ca akaø paraø señ . kru¤cati akru¤cãt cukro¤ca . kru¤caþ kvin kruó atra %<coþ kuþ>% pàø cavargàntatvena kutvapràptau dadhçgivyàdinà kvinaü vidhàya %<kvin pratyayasya kuþ>% pàø kvinantasya pçthak krutvavidhànàt saüyogàntalopàt pràk kuþ . bhàve kracyate akru¤ci . kecittudadhçgàdisåtre kru¤càmiti nirde÷at kru¤ceti ¤opadhe sautraü dhàtumàhuþ tanmate bhàve kru¤cyate ityeva . etanmate krvaï ityatra kvini nalopàbhàve na nipàtakalpanà

#<kruntha># kle÷e ÷leùe ca kyràø paraø akaø señ halàyudhaþ . kruthnàti akrunthãt kukruntha ayamapàõinãyaþ

#<krumu># triø krama--un vede pçùoø . sarvatra kramaõaü÷ãle %<krumurmà vaþ sindhurnirãramat>% çø 5 . 53 . 9 . %<krumuþ sarvatra kramaõa÷ãlaþ>% bhà0

#<krumuka># puø krama--uka vede pçùoø . guvàke %<krumukamapi kuryàt eùà và agneþ priyà tanuþ yatkrumukaþ>% taittiø 5 . 109 . 5

#<kru÷a># rodane akaø àhvàne àkro÷e ca sakaø bhvàø paø anid . kro÷ati akrukùat . cukro÷a krokùyati . kroùñà kruùñaþ kro÷an kro÷aþ kro÷anaþ kroùñuþ . %<rasannaraõyànyàü sàyamakrukùaditi manyate>% çø 10 . 146 . 4 %<vçhadvadanti madireõa mandinendraü kro÷anto'vidannanà madhu>% ç10 . 94 4 %<eùa kro÷ati dàtyåhastaü ÷ikhã pratikåjati>% ràmàø ayoø 56 aø . karmaõi kru÷yate akro÷i %<itikrudhàkru÷yata tena ketakam>% naiùaø atyàdyupadargàt parastu tattaddyotyàrthayukte rodanàdau
     anu + dayàyàm anurodane ca sakaø . anukro÷à (dayà) %<na tàyumanukro÷anti kùitayobhareùu>% çø 4 . 38 . 5 %<kimanukru÷ya vaikalyamutpàdayasi me'nagha!>% bhàø anuø 5 a0
     à + apriyakathane sakaø . %<÷ataü bràhmaõamàkru÷ya kùatriyodaõóamarhati>% manuþ . %<pratyàkro÷edihàkruùñaþ>% bhàø anuø 4562 ÷loø . %<àkruùñaþ puruùaþ sarvaü pratyàkro÷edanantaram>% bhàø vaø 191 ÷loø . %<hà priye! kvàsi naùñàsi vyàkro÷annyapatat kùitau>% ràmàø àø 86 a0
     ud + uccaràhvàne sakaø %<udakro÷an sa pàõóavàn>% bhàø àø 748 ÷loø . uccairodane ca aka0

#<kru÷van># puüstrã kru÷a--kvanip . ÷çgàle ujjvalaø striyàü ïãp ra÷càntàde÷aþ kru÷varã .

#<kruùña># naø kru÷a--bhàve kta . 1 rodanarave . karmaõi kta . 2 kathitàpriye 3 àhåte ca triø .

#<kråóa># kruóavat . kråóati akråóãt cukroóa %<tasya retaþ paràpatat tadagniryoninopàgçhõàdayasà tadakråóayattatkråóyamànaü gavi nyadadhat tadida payaþ>% ÷rutiþ .

#<kråra># triø kçta--rak dhàtoþ kråþ . 1 nirdaye 2 kañhine amaraþ 3 hiüsake 4 ugre ca mediø . %<tasyàbhiùekasaübhàraü kalpitaü krårani÷cayà>% raghuþ . %<tasminnupàyàþ sarvenaþ kråre pratihatakriyàþ>% kumàø . %<dçóhakàrã mçdurdàntaþ kråràcàrairasaüvasat>% manuþ . tasya bhàvaþ ùya¤ kraurya na0, tal kråratà strã, tvakråratva na0, nirdayatve hiüsane kàñhinye ugratve ca . %<ojo'tha yugmaü viùamaþ sama÷ca kråro'tha saumyaþ puruùo'ïganà ca . carasthiradvyàtmakanàmadheyà meùàdayo'mã krama÷aþ pradiùñàþ>% dopikokte meùàdiùu madhye 5 viùamarà÷au puø %<ardhonendvarkasauràràþ pàpàþ saumyàstathà pare . pàpayuktobudhaþ pàporàhuketå ca pàpadau>% jyotiø ukte 6 grahabhedeca %<yathà dçùñaphalà kråràstathà saumyàþ ÷umapradàþ . krårayuktaþ punaþ saumyoj¤eyaþ kråraphalapradaþ>% %<ida¤ca saumyakråràõàü phalaü sthànava÷àt samam . etadeva phalaü viddhi saumyaiþ krårairviparyayàt>% %<grahàþ saumyàstathà krårà vakràþ ÷ãghrocanãcagàþ>% iti %<tithirà÷yaü÷anakùatraü viddhaü kråragraheõa yat . sarveùu ÷ubhakàryeùu varjayettat prayatnataþ . na nandati vivàhe ca yàtràyàü na nivartate . rogàdvimucyate rogã vedhavelàkçtodyamaþ . rogakàle bhavedvedhaþ krårakhecarasambhavaþ>% kråràvakrà mahàkrårà iti ca jyoø taø pàpagrahàrtha paratayà kråra÷abdaprayogàt . kråravedhaprakàrastu cakra÷abde sarvatobhadracakre vakùyate . 7 raktakaravãre puø 8 ÷yenapakùiõi 9 kaïkapakùiõi ca puüstrãø ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãp . 10 raktapunarõavàyàü strã ràjani0

#<krårakarman># triø kråraü hiüsakaü karma yasya . 1 hiüsàkarmakàriõi %<krårakarmakçtà¤caiva ÷ata÷ogurutalpagaþ>% manuþ . 2 kañutumbinãvçkùe puø ràjaniø .

#<krårakoùñha># triø kråraü kañhinaü koùñhaü yasya . dhàtuvaiùambakçte baddhakoùñhà÷aye . %<krårakoùñhasyàvitãkùõàgneralpanauùadhamalpaguõaü và bhaktavat pàkamupaiti tatra samudãrõadoùà yathàkàlamanirhriyamàõà vyàdhiü balabibhrama¤càpàdayanti>% su÷ruø .

#<kråragandha># puø kråra ugrogandho'sya . 1 gandhake ràjaniø 2 tãkùõagandhamàtre triø kråraþ gandhaekade÷o'syàþ ñàp . kanthàrãkçkùa tãkùõakaõñakàyàm ràjaniø .

#<kråradç÷># triø krårà dçg yasya, kråraü pa÷yati dç÷a--kvin 2 taø saø và . 1 pi÷une khale 2 ÷anai÷caragrahe puø mediø . 3maïgalagrahe %<àrovakraþ kråradçk càvaneyaþ>% jyoø taø . karmaø . nãlaø tàø ukte sthànavi÷eùasthitànàü grahàõàü sthànavi÷eùe 4 kùutàkhyadçùñau ripudçùñau strã . 355 pçø ari÷abde vivçtiþ . krårasya grahavi÷eùasya dçka . 5 pàpagrahadçùñau strã .

@<[Page 2338a]>@
#<kråradhårta># puø kråraþ kçùõatvàt tatsadç÷aþ dhårtaþ . kçùõadhattårake ràjani0

#<kråraprasàdana># triø kråramapi prasàdayati pra + sada + õic--lyu . bhakte sevake ÷abdaciø .

#<kråraràvin># puüstrãø kråramugraü rauti ru--õini . droõakàke ràjaniø striyàü ïãp .

#<kråralocana># puø kråraü locanamasya . ÷anigrahe hàràø taddçùñyàhiüsakatvàt tasya tathàtvam . yathà ca taddçùñyà ghàtakatvaü tathà ibhànana÷abde 981 pçø uktam

#<kråràkçti># triø krårà àkçtiryasya . 1 kañhinamårtike 2 ràvaõe puø ÷abdamàø . karmaø . 3 kañhinàyàü mårtau strã

#<kreïkita># naø kreïketyavyaktaü ÷abdaü karoti õic--bhàve kta . kreïketyavyakta÷abdabhàùaõe %<nirudhyamànà cakreõa cakrã kreïkitabhàùaõaiþ>% kà÷ãkha0

#<kreõi># triø krã--ni . kretari--÷asyakreõiþ ujjvalada0

#<kreya># triø krã--karmaõi yat . kretavye amaraþ

#<kraióina># triø krãóã marut devatà'sya aõ vede niø nalopàbhàvaþ . krãóidaivatye sàkamedhãye tçtãyàhe pràtaþsavanike aõóadvaya÷i÷naråpe haviùi . %<÷i÷nànyevàsya kraióinaü haviþ ÷i÷nairhi krãóatãvàyamevàvàï pràõaþ>% ÷ataø 11, 5, 2, 4 %<aõóau liïgaü ceti trãõi ÷i÷nàni>% bhàø %<tçtãye'hanyupàü÷vantaryàmau hutvà paurõàdarvaü pràtaþ savanikeùu kraióinam>% à÷vaø ÷rauø 9 . 2 . 15 taddravyamadhikçtya iùñiþ cha . kraióinãyà iùñibhede sà ca iùñiþ dyàtyàø ÷rauø 5, 7, 1 såtràdau dar÷ità . tasyàþ paddhati÷ca saükùepeõa karkabhàùye dar÷ità yathà %<atha kraióinãyà dvihaviùkeùñirucyate tatra marudbhyaþ krãóimyaþ saptakapàlaþ, adityai caruþ, ime haviùã samànatantre bhavataþ pratãùñyuddharaõapakùe kraióinyàdityeùñyarthamiùñyaddharaõe kraióinyàdityeùñibhyàmahaü yakùye iti . varaõe ùàtràsàdane saptakapàlàni ekà carusthàlã, dakùiõà anvàhàryaþ ÷atàvadànànantaram, mekùaõam viü÷atiridhmakàùñhàni puroóà÷apàtryekà anyatsarvaü prakçtivat . grahaõe marudbhyaþ krãóibhyo juùñam, adityai juùñam . prokùaõe marudbhyaþ krãóibhyastvà juùñam adityai tvà juùñam . nànàvãjapakùe taddbharmà uktàþ ekavãjapakùe karaõànte vibhajyàlambhaþ idaü marutà krãóinàm; idamadityàþ . pràõadàne marutaþ krãóino gaccha, adi tiü gaccha, saptada÷ena vajreõetyavabàdhane . uttamaprayàje idamagnaye somàya marunnyaþ krãóibhyo'dityai devebhya ityàdi . pradhànayàge marudbhyaþ krãóibhyo'nubråhi marutaþ krãóino yaja idaü marudbhyaþ krãóibhyaþ, adityàanughråhi aditiü yaja idamadityai, mekùaõena caroravadànam . syiùñakçdàdi puroóà÷asya prà÷itreóàvyatiriktaü na bhavati carostu sarvaü bhavatyeva . vyåhane marutàü krãóinàmadityà ujjhitim marutaþ krãóino'ditistamapanudantu . prastarahome idamagnaye somàya marudbhyaþ krãóibhyo'dityai devebhya iti . anyatkarmàpavargàntaü prakçtivat iti>%

#<kraivya># puø krivãõàü pa¤càlànàü ràjà bàø ¤ya . krivide÷a ràjabhede krivi÷abde udà0

#<kro¤ca># puø kru¤ca ac vàø guõaþ . %<kailàse dhanadàvàse krau¤caþ kro¤co'bhidãyate>% iti vçhaddhàràvalyukte krau¤caparvate kro¤cadàraõaþ kàrtikeyaþ iti ràyamukuñaþ

#<kroóa># puüstrãø kruóa--ghanãbhàve saüj¤àyàü gha¤ . 1 ÷åkare %<kroóakulada÷yamànabhadramustàrasàmodaþ>% kàdaø %<nadã saibàladigdhàïgaü hari÷ma÷rujañàdharam . lagnau ÷aïkhanakhairgàtraiþ kroóai÷citrairivàrpi tam>% bhàø anuø 50 aø . 2 bhujayorantare (kola) naø strãø amaraþ %<kupitakapikapolakroóatàmrastamàüsi>% udbhañaþ 3 vçkùakoñare %<hà hà hanta tathàpi janmaviñapikroóe manodhàvati>% udbhañaþ . ghanãbhåte 4 vakùomadhyabhàge puø %<indrasya kroóo'dityai pàjasyam>% yajuø 25, 8 kroóasya ghanãbhåtavakùomadhyabhàgaparatà vedadãpe uktà . kroóaü tu vakùobhujàntare dehà÷abhedaþ . %<hçdayaü jihvàü kroóaü savyasakitha pårvanaóakaü pàr÷ve yakçt vçkkaugudamadhyaü dakùiõà ÷roõiriti jauhavàni>% kàtyàø ÷rautasåø 6, 7, 6 %<kroóaü bakùobhujàntaram>% karka %<÷eùamióàpàtryàmàsicya kroóamanasthãni ca pràsyati ÷roõi varjam>% kàtyàø ÷rautasåø 6, 8, 13, . 5 a÷vànàmurasi 6 uttarasthagràmabhedai ÷abdaciø 7 vàràhãkande puø ràjaniø 8 ÷anigrahe puø mediniþ

#<kroóakanyà># kroóasya ÷åkarasya kanyeva priyatvàt . vàràhãkande ràjaniø .

#<kroóacåóà># strã kroóe cåóà yasyàþ . sahà÷ràvaõikàvçkùe (vaóa thulakuói) ràjani0

#<kroóapatra># naø kroóe upacàràt madhye sthitaü patram 7 taø . granthalekhane bhramàt kruñitagrandhasya paripåraõàya granyasthapatrayormadhye cihnavi÷eùeõa likhitvà sthàpite patre .

#<kroóaparõã># kroóe kaõñakamadhye parõaü yasyàþ gauràø ïãù . kaõñakàrikàyàm ÷abdaca0

@<[Page 2339a]>@
#<kroóapàda># puüstrã kroóe pàdo'sya . kacchape hemaø kroóàïghri prabhçtayo'pyatra .

#<kroóàdi># puø pàõinyukte upasarjanasvàïge ïãùniùedha nimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<kroóa nakha khura ÷àkhà ukhà ÷ikhà bàla ÷apha ÷åka>% kroóàdiràkçtigaõaþ tena bhaga gala ghoõa ityàdayo'pi gràhyàþ

#<kroóã># strã kroóa + jàtau, gauràø và ïãù . 1 varàhajàtistriyàü 2 vàràhãkande ca ràjaniø .

#<kroóãkaraõa># naø krãóa + cvi + kç--bhàve lyuñ . àliïgane halà0

#<kroóãmukha># puüstrã kroóyàþ ÷åkaryàmukhamiva mukhamasya . gaõóake (gàõóàra) ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kroóeùñà># strã kroóasya iùñà priyà . mustake (muthà) ràjani0

#<krotha># puø krutha--hiüsane bhàve gha¤ . hanane hemaca0

#<krodha># puø krudha--bhàve gha¤ . 1 paràpakàràya cittavçttibhede, paràniùñàbhilàùeõa aniùñaviùayadveùahetuke cittavçttibhede . krodha÷ca raudrarasasya sthàyibhàvaþ %<raudraþ krodhasthàyibhàvo rakto rudràdhidaivataþ>% sàø daø kàmaeva kuta÷cit paràhataþ kroråpeõa pariõamate sa ca rajoguõakàryaþ %<kàmaeùa krodhaeùa rajoguõasasudbhavaþ . mahà÷ano mahàpàpmà viddhyenamiha vairiõam>% gãtokteþ yastvayà pçùñohetureùa kàma eva . nanu krodho'pi pårvaü tvayoktaþ %<indriyasyendriyasyàrthe>% ityatra, satyaü nàsau tataþ pçthak kintu krodho'pyeùaeva, kàmaeva hi kenacit pratihataþ krodhàtmanà pariõamate . pårvaü pçthaktvenokto'pi krodhaþ kàmaja evetyabhipràyeõaikãkçtyocyate joguraõàt samudbhavatãti tathà ÷rãdharaþ . tasya kàmajatvamapi %<saïgàt saüjàyate kàmaþ kàmàt krodho'mijàyate>% gãtàyàmaktam . tatkàryàõi uktàni %<na karma krodhàndhaþ prabhavati vighàtuü raõamçte>% %<andhãkaroti bhubanaü badhirãkaroti dhãraü sacetanamacatanatàü nayet krut . kçtyaü na pa÷yati nacàtmahitaü ÷çõoti dhãmànadhãtamapi na pratisandadhàti>% nãti÷àø %<kùamaiva krodhavijaye samartheti vivekinaþ . krodhaþ kàryavibhaïgàya tasmàttaü kùamayà jayet>% ÷akuna÷àø sa ca mçdumadhyàdhimàtrabhedena tridheti pàø sàdhana pàde 34 såø bhàø sthitam %<krodhaü vibho! saühara saühareti>% kumàø . %<krodhe kùatragaõaþ ÷are da÷amukhaþ pàõau pralambàsuraþ>% sàø daø . %<krodhàndhastasya tasya svayamiha jagatàmantakasyàntako'ham>% veõãø . %<viùamasthaü jagatsarvaü vyàkulaü samudàhçtam . janànàü jàyate bhadre! krodhe krodhaþ parasparam>% ityuktalakùaõe ùaùñivarùàntargate aùñatriü÷attame 2 barùabhede puø .

#<krodhakçt># triø krodhaü karoti kç--kvip . krodhakàriõi 2 parame÷vare puø %<krodhahà krodhakçt kartà vi÷vabàhurmahãdharaþ>% viùõusaüø asàdhån prati krodhakartçtvàt tasya tathàtvam %<÷ruti smçtã mamaivàj¤e yaste ullaïghya vartate . àj¤àcchedã mama dveùã narake prativartate>% iti ÷rutismçtyuditakarmànà caraõe ã÷varadviùñatvokteþ tasya tàdç÷àn prati krodhakartçtvam . tacca pràõinàü svàdçùñavi÷eùàt bhavati

#<krodhaja># triø krodhàt jàyate jana--óa 5 taø . 1 krodhajàte 2 mohe puø mohasya krodhajatvaü gãtàyàmuktaü yathà %<krodhàt bhavati sammohaþ sammohàt smçtivibhramaþ>% krodhajàte dvividhavyasanàntargate vyasanàùñake ca yathàha manuþ %<pai÷unya sàhasa drohaãrùyàsåyàrthadåùaõam . và gadaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajo'pi gaõo'ùñakaþ>%

#<krodhana># krudha--yuc . 1 krodha÷ole amaraþ %<yadràmeõa kçtaü tadeva kurute drauõàyaniþ krodhanaþ>% veõãø %<vàgaduùñaþ krodhano hiüsraþ pi÷unaþ kavireva ca . svasåmaþ pitçvartã ca nàmabhiþ karmabhistathà . kau÷ikasya sutà àsan ÷iùyàþ gargasya bhàrata!>% hariø 213 aø ukte garga÷iùye 2 kau÷ikaputrabhede . %<rogomaraõadurbhikùaü virodhottarasaïkulam . krodhane viùamaü sarvaü samàkhyàtaü harapriye!>% ityuktalakùaõe ùaùñisaütsaràntargate unaùaùñitame 3 varùabhede . %<asitàïgoruru÷caõóa ulmattaþkrodhanastathà>% iti tantrokte 4 bhairavabhede ca puø .

#<krodhamårchita># triø krodhomårchito bahulãbhåto'sya 3 taø và . 1 atikopane %<evamuktà tu pàrthena urva÷ã krodhamårchità>% bhàø vaø 46 aø 5 taø . 2 coranàmagandhadravye puø ÷abdara0

#<krodhavardhana># triø krodhaü vardhayati vçdha--õic lyu 6 taø . 1 kopasya vardhake aniùñasåcakavàkyàdau 2 asurabhede puø %<candrahantà krodhahantà krodhabardhana eva ca>% hariø 263 aø asurakathane . sa eva bhàratayuddhakàle daõóadhàrançpatvenàvirbhåtaþ yathà %<krodhabardhana ityeva yastvanyaþ parikãrtitaþ . daõóadhàraiti khyàtaþ so'bhavanmanujarùabhaþ>% bhàø àø 67 aø a÷àvatàre

#<krodhahan># puø krodhaü hanti han--kvip . 1 viùõau %<krodhahà krodhakçt kartà vi÷vabàhurmahãdharaþ>% viùõusaüø %<sàdhånàü krodhaü hantãti krodhahà>% bhàø . 2 kopaghàtake tri0

#<krodhahantç># triø krodhaü hanti hana--tçc 6 taø . 1 kopaghàtake 2 asurabhede puø saca vçttàsurasyàvarajaþ . %<krodhahanteti yastasya (vçttasya) babhåvàvarajo'suraþ . daõóa ityabhivikhyàtaþ sa àsãnnçpatiþ kùitau>% bhàø àø 670 . 3 asurabhede puø krodhavardhana÷abde dç÷yam

#<krodhasambhava># triø sambhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne ap krodhaþ sambhavo'sya . kopajàte %<krodhàt bhavati saümohaþ>% gãtàø bhàve ap 6 taø . 2 kopotpattau %<màrjàramåùikàspar÷e àkruùñe krodhasambhave>% krodhasambhave kopotpattau ÷ràø taø raghunandanaþ .

#<krodhàlu># triø krudha--bàø àluc . kopa÷ãle %<krodhàlurvipulabalo ni÷àghihàrã>% su÷rutaþ

#<krodhin># triø krudha--õini . kopayukte màrutaprakçtereva tathàtvaü bhavati yathàha su÷rutaþ %<sapta prakçtayo bhavanti . doùaiþ pçthak3 dvi÷aþ 3 samastai÷ca? . ÷ukra÷oõitasaüyoge yo bhaveddoùa utkañaþ . prakçtirjàthate tena tasyà me lakùaõaü ÷çõu . tatra jàgaråkaþ ÷ãtadveùã durbhagaþ steno matsaryanàryo àndharvacittaþ sphuñitakaracaraõo'ti såkùa÷ma÷runakhake÷aþ krodhã dantanakhakhàdã ca bhavati . adhçtiradçóhasauhçdaþ kçtaghnaþ kç÷aùaruùo dhamanãtataþ pralàpã . drutagatirañano'navasthitàtmà viyadapi gacchati sambhrameõa suptaþ . avyavasthitamati÷caladçùñirmanda ratnadhanasa¤cayamitraþ . ki¤cideva vilapatyanibaddhaü màrutaprakçtireùa manuùyaþ>% .

#<kro÷a># puø kru÷a--bhàve gha¤ . 1 rodane 2 àhràne ca . kro÷ati yataþ apàdàne gha¤ . %<haste÷caturbhirbhavatãha daõóaþ kro÷aþ sahasradvitãyena teùàm>% lãlàø vaø ukte8000 sahasrakaramite adhvaparimàõe %<caturhastodhanurdaõóo nàlikà tadyugena ca . kro÷odhanuþ sahasreõa gavyåti÷ca caturguõà>% hemàø dàø màrkaø puø ukteþ, %<gavyåtiþ strã kro÷ayugam>% amarokte÷ca tasya gavyåterardhamànatà pratãyate hemàdriø dàø àditya puràõe ca %<dhanuþsahasre dvecàpi gavyåtirupadi÷yate>% ityuktyà tu gavyåterdvisahasradhanurmitatvàt tadardhatvena catuþsahasrahastamitatvamapi kro÷asya kàryavi÷eùe gçhyate iti bhedaþ . 3 muhårte %<da÷adaõóe tu yà påjà tatsarvamakùayaü bhavet . ùaùñhe kro÷e mahe÷àni! tatsarvamamçtopamam . saptame kro÷ake devi! dravyatulyaü na saü÷ayaþ . ataþparaü mahe÷àni . vipatulyaü na saü÷ayaþ>% iti ÷aktisaø taø 6 pañale . %<kro÷àrdhaü prakçtipurassareõa gatvà>% raghuþ

#<kro÷atàla># puø kro÷aü vyàpya tàlaþ ÷abdo'sya . óhakkàyàü hàrà0

@<[Page 2340b]>@
#<kro÷adhvani># puø kro÷aü vyàpya dhvanirasya . óhakkàyàü hàrà0

#<kro÷ayuga># naø 6 taø . kro÷advayamite gavyåtau amaraþ

#<kro÷in># triø kru÷a--õini . ÷abdakàrake upamànapårvakatayà samàse kro÷ini pare pårvapadasyàdyudàttatà . uùñrako÷ã

#<kroùñu># puüstrã kru÷a--tun . 1 ÷çgàle amaraþ asya asa buddhau sarvanàmasthàne pare nityaü tçtãyàdàvaci và, striyàü tu nityaü tçjvat . kroùñà kroùñràrau he ktoùño! . kroùñån . kroùñrà kroùñunà kroùñubhyàmityàdi striyàü ïãp kroùñrã . %<kroùñà màyorindrasya gauramçgaþ>% yajuø 24, 32 %<÷àrdålasya guhàü ÷aånyàü nãcaþ kroùñà'bhimardati>% bhàø àø 213 aø 2 yaduvaü÷ye nçpabhede puø . %<kroùñostu ÷çõu ràjendra! vaü÷amuttamamavyayam . yadorvaü÷adharasyàya yajvanaþ puõyakarmiõaþ . kroùñorvaü÷aü hi ÷rutvemaü sarvapàpaiþ pramucyate . yasyànvavàyajo viùõurharirvçùõikulodvahaþ>% %<gàndhàrã caiva màdrã ca kroùñorbhàrye babhåvatuþ>% hariø 35 aø svàrthe ka . ÷çgàle %<kroùñukadvãpivadanairçkùarùabhamukhaistathà>% bhàø àø 140 aø . kroùñukapucchikà . kroùñurgotràpatyam ku¤jàø cpha¤ kroùñuþ kroùña¤ca . krauùñàyana tataþ svàrthe astriyàü ¤yaþ . krauùñàyanya tadgotràpatye puüsi striyàntu na ¤yaþ . jàtitvàt ïãù krauùñàyanã .

#<kroùñukapucchikà># strã kroùñukasya ÷çgàlasya pucchamiva puùpa mastyasya ñhan . 1 pç÷niparõyàm (càkuliyà) (ràmavàsak) ityamarañãkàyàü svàmã 2 golomikàyàm ràjani0

#<kroùñukamekhalà># strã kroùñukasya mekhalevàstyasyàþ ac . pç÷niparõyàü (càkuliyà) ratnamà0

#<kroùñakarõa># puø . gràmabhede so'bhijano'sya takùa÷ilàø a¤ . krauùñhukarõa pitràdikrameõa tadgràmavàsini striyàü ïãp

#<kroùñuka÷iras># naø %<vàta÷oõitajaþ÷ophaþ jànumadhye mahàrujaþ . ÷iraþkroùñukapårvantu sthålaü kroùñukamårdhavat>% su÷rutokte vàtaje rogabhede . kroùñuka÷iraþkha¤japaïgulavàtavedanàsu ityàdi gçdhrasãvi÷càcã kroùñhuka÷iraþkha¤jetyàdi su÷ru0

#<kroùñupàda># puø çùibhede tasya gotràpatyam i¤ . krauùñupàdi tadgotràpatye astriyàü bahutve yaskàø tasya luk . kroùñupàdàþ striyàntu krauùñrapàdyaþ . evaü kroùñumàna, kroùñumàya÷abdau çùibhedayoþ tadapatye i¤ bahuùu astriyàm yaskàdiø tasya luk .

#<kroùñupucchikà># strã kroùñuþpucchamivàstyasyàþ ñhan . pç÷niparõyàm (càkuliyà) ratnamà0

@<[Page 2341a]>@
#<kroùñupucchã># strã kroùñoþ pucchamiva pucchamasyàþ ïãù . pç÷niparõyàm (càkuliyà) ÷abdaratnà0

#<kroùñuphala># puø kroùñoþ priyaü phalamasya . iïgudãvçkùe ràjani0

#<kroùñuvinnà># strã kroùñunà vinnà pràptà puùpàkàreõa 3 taø . pç÷niparõyàm (càkuliyà) amaraþ . (viràlachà¤i) 2 vçkùe bharataþ .

#<kroùñekùu># puø kroùñuþ priyaü ikùuþ pçùoø . ÷vetekùau ràjani0

#<kroùñrã># strã kroùñujàtistrã kroùñustvajvat çdantatvàt ïãp . 2 ÷çgàlajàtistriyàm tatpriyatvàt 2 ÷vetabhåmikuùmàõóe amaraþ . 3 kçùõavidàryàü 4 làïgalyàm ca medi0

#<krau¤ca># puüstrãø kudç + vàrthe praj¤àø aõ . (koücavaka) vakabhede striyàm aõantatvàt ïãp . %<ni÷amya rudatãü krau¤cãm>% ràmàø bàø 2 aø . striyàü ñàp iti vadan bharata÷cintyaþ . ajàdiùu kru¤ca÷abdasyaiva pàñhàt tadapravçtteþ . 2 himavataþ pautre parvatabhede %<ghanurvikçùya vyasçjadvàõàn ÷vete mahàgirau . bibheda sa (kàrtikeyaþ) ÷araiþ ÷ailaü krau¤caü himavataþ sutam>% bhàø vaø 224 aø . tasya himavatpautratve'pi santànàbhipràyeõa sutatvoktiþ . tasya himavatputramainàkaputratva harivaüø 18 aø uktaü yathà %<eteùàü mànasã kanyà menà nàma mahàgireþ . patnã himavataþ ÷reùñhà yasyàü mainàka ucyate . mainàkasya sutaþ ÷rãmàn krau¤conàma mahàgiriþ . parvatapravaraþ putro nànàratnasamanvitaþ>% . 3 dvãpabhede 4 asurabhede . %<krau¤ce (dvãpe) krau¤cohatodaityaþ krau¤càdrau hemakandare . skandena yuddhvà suciraü citramàyã sumàyinà . sa ÷ailastasya daityasya khyàta÷citreõa karmaõà . ketutàmagamattasya nàmnà krau¤caþ sa ucyate>% mçgendrasaühità . krau¤cadaitya÷ca mayadànavaputraþ yathàha hariø 47 aø %<mayo dadar÷a màyàvã dànavàndivi dànavaþ . sa ÷ilàjàlavitatàü gaõóa÷ailàdçhàsinãm . pàdapotkçùñakåñàgràü kandaràkãrõakànanàm siühavyàghragaõàkãrõàü nadantãü daityayåthapaiþ . ãkùàrmçgagaõàkãrõàü pavanà ghårõitadrumàm . nirmitàü svena puttreõa krau¤cenadivi kàmagàm . prathitàü pàrvatãü màyàü sasçje sa samantataþ>% . ùaõmukhacaritamiva ÷råyamàõakrau¤cavanitàpralàpam, kàdaø 5 kurarãkhageràjaniø . 6 arhatàü dhvajabhede 7 ràkùasamede ca puø hemaø . krau¤cadvãpasthàna¤ca %<bhåmerardhaü kùàrasindhorudakasthaü jambudvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañakasya yàmye kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ>% ityupakramejambudvãpamuktvà . %<÷àkaü tataþ ÷àlmamamatra kau÷aü krau¤caü ca gomedakapuùkare ca . dvayordvayorantaramekamekaü samudrayordvãpamudàharanti>% siø ÷iø uktam . tadvivçtiþ viùõupuø %<ghçtoda÷ca samudrovai krau¤cadvãpena saüvçtaþ . krau¤cadvãpo mahàbhàga . ÷råyatà¤càparo mahàn . ku÷advãpasya vistàràd dviguõo yasya vistaraþ . krau¤cadvãpe dyutimataþ putràþ sapta mahàtmanaþ . tamnàmàni ca varùàõi teùà¤cakre mahãpatiþ . ku÷alo mandaga÷coùõaþ pãvaro'thàndhakàrakaþ . muni÷ca dundubhi÷caiva saptaite tatsutà mune! . tatràpi devagandharvasevitàþ sumanoramàþ . varùàcalà mahàbuddhe! teùàü nàmàni me ÷çõu . krau¤ca÷ca vàmana÷caiva tçtãya÷càndhakàrakaþ . caturthohara÷aila÷ca svabhàbhirbhàsayannabhaþ . devàvçt pa¤cama÷caiva tathànyaþ puõóarãkavàn . dundubhi÷ca mahàkrau¤co dviguõaste parasparam . dvãpà dvãpeùu ye ÷ailà yathà dvãpàni te tathà . varùeùveteùu ramyeùu varùa÷ailavareùu ca . nivasanti niràtaïkàþ saha devagaõaiþ prajàþ . puùkaràþ puùkalà dhanyàstiùyàkhyà÷ca mahàmune! . bràhmaõàþ kùattriyà bai÷yà ÷ådrà÷cànukramoditàþ . taistatra nadyo maitreya! yà pãyante ÷çõuùva tàþ . sapta pradhànà ÷ata÷astathànyàþ kùudra nimnagàþ . gaurã kumudvatã caiva sandhyà ràtrirmanojavà . khyàti÷ca puõóarãkà ca saptaità varùanimnagàþ . tatràpi varõairbhagavàn puùkaràdyairjanàrdanaþ . yogã rudrasvaråpastu ijyate yaj¤asannidhau . krau¤cadvãpaþ samudreõa dadhimaõóodakena ca . àvçtaþ sarvataþ krau¤cadvãpatulyena mànataþ . dadhimaõóodaka÷càpi ÷àkadvãpena saüvçtaþ . krau¤cadvãpasya vistàràddviguõena mahàmate!>% . %<tathà vahiþ krau¤cadvãpo dviguõõaþ svamanena kùãrodena parita upakëptaþ . vçto yathà ku÷advãpo ghçtodena . yasmin krau¤co nàma parvataràjodvãpanàmanirvartaka àste . yo'sau guhapraharaõonmathitasvaku¤jo'pi kùãrodrenàbhiùicyamàno bhagavatà varuõenàbhiguptovibhayo vabhåva . tasminnapi praiyavrato ghçtapçùñhenàmàdhipatiþ sve dvãpre varùàõi sapta vibhajya teùu putranàmasu sapta rikthàdàn varùapànnive÷ya svayaü bhagabataþ paramakalyàõaya÷asa àtmabhåtasya hare÷caraõàravindamupajagàma . àmromadhuruho meghapçùñhaþ sudhàmà bhràjiùñho lohitàrõo vanaspatiriti vçtapçùñhasutàþ . teùàü varùagirayaþ sapta saptaiva nadya÷càbhikhyàtàþ . ÷uklo vardhamàno bhojana upavarhaõo nandonandanaþ sarvatobhadra iti . abhayà amçtaughà àryakà tãrthavatã pavitravatã ÷ukleti . yàsàmambhaþ pavitramamalamupayu¤jànàþ puruùarùabhadraviõadevakasaj¤àvarùapuruùà àpomayaü devamapàüpårõenà¤jalinà yajante>% bhàgaø 5, 20, 13, anyathoktaü kalpabhedàdaviruddham . 8 sàmabhede naø %<krau¤càni bhavanti>% ÷rutiþ tacca sàma geyagàne 15 praø 2 yàrdhe 8, 9 gànam . krau¤caparvata÷ca dvividhaþ viùõupuràõoktakrau¤cadvãpàntargataþ ÷vetagireþ sannikçùñasthaþ himavatpautraråpa÷ca tameva prakçtya %<pràleyàdrerupatañamatikramya tàüstàn vi÷eùàn haüsadvàraü bhçgupatiya÷ovartma yat krau¤carandhram>% meghadåte varõitam . krau¤càdiva haüsanivaho nirjagàma guõaguõaþ kàda0

#<krau¤cadàraõa># puø krau¤caü parvataü dàrayati dç--õic lyu . 1 kàrtikeye amaraþ taddàraõakathà krau¤ca÷abde bhàø vaø 224 aø vàkyasthà . 2 para÷uràme ca tatkathà krau¤carandhraü ÷abdedç÷yà

#<krau¤capadà># %<krau¤capadà bhmau sbhau nananà ngàviùu÷aravasumuni viratiriha bhavet>% vçø raø ukte pa¤caviü÷atyakùarapàdake chandobhede

#<krau¤capadã># strã bhàratokte tãrthabhede %<a÷mapçùñhe payasyà¤ca niravinde ca parvate . tçtãyàü krau¤capadyà¤ca vrahmahatyàü vi÷udhyati>% bhàø ànuø 25 a0

#<krau¤capura># naø yaduvaü÷yasàramançpanirmite purabhede sàrasenàpi vihitaü ramyaü krau¤capuraü mahat . campakà÷okabahulaü vi pulaü tàmramçttikam . vanavàsãti vikhyàtaþ sphãtojana pado mahàn . purasya tasya tu ÷rãmàn drumaiþ sarvartukairvçtaþ . hariø 95 aø %<tataþ sahyàcalayutaü sahàryeõàhamakùayam . àtmadvitãyaþ ÷rãmantaü pravekùye dakùiõàpatham . karavãra pura¤caiva ramyaü krau¤capuraü tathà>% 96 aø %<tàü (khañvàïgãm) tãrtvà nimragàü tatra tàü÷ca dçùñvà tapodhanàn . ramyaü krau¤capuraü nàma gamiùyàmaþ purottamam>% 06 a0

#<krau¤cabandham># avyaø krau¤camiva baddhvà %<bandhaþ saüj¤àyàyàm>% pàø õamul kasàdiùu yathàvidhyanuprayogaþ . krau¤camiva baddhvà baddha ityarthe

#<krau¤carandhra># naø krau¤casya randhram . mànasasthahaüsanirgamamàrge krau¤caparvatasthe randhre %<haüsadvàraü bhçgupatiya÷ovartma yat krau¤carandhram>% meghaø . %<mànasasthàyinohasàþ krau¤carandhreõa sa¤carante ityàgamaþ>% malliø krau¤càdiva haüsanivaho nirjagàma guõagaõaþ kàdaø . tacca randhraü para÷uràmeõa kçtaü gathà meghadåtavyàkhyàne mallinàthaàha %<purà kila bhagavato devàt dhårjañeþ dhanurupaniùadam adhãyànena bhçgunandanena skandasya spardhayà krau¤caü ÷ikhariõam atini÷itavi÷ikhamukhena helayà mçtpiõóa bhedaü bhittvà tataþ krau¤cabhedàdeva sadyaþsamujjçmmite kasminnapi ya÷aþkùãranidhau nikhilamapi jagajjàlam àplàvitamiti>% kathà ÷råyate .

#<krau¤casådana># puø krau¤caü mayadaityasutaü sudayati sçda--õica--lyu . kàrtikeye tasya tathàtvaü krau¤ca÷abde mçgendrasaühitàvà kyàt j¤eyam %<sa te skandaþ prasãdatu>% ityupakrame %<ramyadrivyavapurdevaþ pàtu tvàü krau¤jasådanaþ>% su÷rute uktam . krau¤canisådakàdayo'pyatra %<çùabhadvãpamàsàdya sevyaü krau¤canisådakam . sarasvatyàmupaspç÷ya vimànastho viràjate>% bhàø vaø 84 a0

#<krau¤cavat># puø krau¤càþ vakabhedà bàhulyena santyatra matup masya vaþ . parvatabhede %<kailàsaü krau¤cavantaü ca tathàdriü gandhamàdanam>% hariø 202 aø . krau¤cayuktamàtre triø striyàü ïãp .

#<krau¤càdana># naø adyate karmaõi lyuñ 6 taø . mçõàle 2 ci¤coñake (ceücako) 3 ghe¤culikàyàü (gheücu) mediniø 4 pippalyàü ÷abdaratnàø padmavãje strãø ràjaniø ïãp .

#<krau¤càràti># puø krau¤casya daityabhedasyàràtiþ . 1 kàrtikeye halàø 2 para÷uràme ca ÷abdamàlà krau¤caripuprabhçtayo'pyatra .

#<krau¤càraõya># naø janasthànàt kro÷atrayàntare daõóakàraõya pàr÷vavartini vanabhede %<tataþ paraü janasthànàt trikro÷aü gamya ràghavau . krau¤càraõyaü vivi÷aturgahanaü tau mahaujasau>% ràmàø àraø 69 aø . %<tataþ pårveõa gatvà ca trikro÷aü bhràtaràvubhau . krau¤càraõyamatikramya mataïgà÷ramamantike>% tatraivokteþ tasya mataïgà÷ramàt trikro÷àntaritapa÷cimasthatvam .

#<krau÷a÷atika># triø kro÷a÷atàdabhigamanamarhati ñha¤ . 1 kro÷a÷atàdàgantari bhikùau . kro÷a÷ataü gacchati ñha¤ . 2 kro÷a÷atagantari triø . ubhataþ striyàü ïãp .

#<krauùñràyaõya># puüstrãø prakçtigrahaõe liïgavi÷iùñasyàpi grahaõàt kroùtryà gotràpatyam ku¤jàø cpha¤ tataþ svàrthe astriyàm ¤ya . krauùñràyaõyaþ kroùñu gotrotpannastriyàgotràpatye . bahuùu yaskàø luka . krauùñràyaõàþ tadgotràpatyeùu . tataþ arãhaõàø caturarthyàm vu¤ . krauùñràyaõaka tannivçttàtau triø .

#<krauùñuki># puüstrãø kroùñeva svàrthe ka tasyàpatyam i¤ . 1 kroùñukarùerapatye striyàü ïãp . 2 çùibhede puø . %<tatko draviõodàþ? indra iti krauùñukiþ>% niruktaø 8, 2

#<klatha># badhe và curàø ubhaø pakùe mbàø paø seña ghañàdiø . klathayati te klathati, aciklathat aklàthãt aklathãt . klathayàübabhåvaü àsa cakàra cakre caklàtha . madhye dhçtasyàpavartane ca . %<pauùõo viùpandamàne màrutaþ klathan>% yajuø 39, 5, %<klathanaü madhye dhçtasyàpavartanam>% vedadãpaþ

#<klada># rodane akaø àhvàne sakaø idit bhvàø paraø señ . klandati aklandãt . caklanda . krandyate

#<klada># vaikalye diø àtmaø akaø señ ghañàdiø . kladyate aklàdaùña caklade . kladayati ta acikladat ta .

#<klada># rodane bhvàø ubhaø idit akaø señ . klandati te aklandãt aklandiùña . caklanda caklanda . klandyate %<yàþ klandàstamiùãcayo 'kùakàmàmano muhaþ tàbhyo gandharvapatnãbhyo'psaràbhyo'karaü namaþ>% athaø 2, 2, 5

#<klapa># avyaktavàkye curàø ubhaø akaø señ ghañàø . klapayatite aciklapat--ta . klapayàü babhåva àsa cakàra cakre

#<klama># glànau divàø paraø akaø señ ÷amàø . klàmyati aklamãt caklàma . udit klamitvà--klàntvà . klàntaþ . gha¤ na vçddhiþ klamaþ . klamyate aklami . %<klamaü yayau kandukalãlayà'pi yà>% %<ahnàya sà niyamajaü klalamutsasarja>% kumàø %<na caklàma na vivyathe>% bhaññiþ %<tapaþ klamaü sàdhayituü ya icchati>% ÷aku0

#<klama># glànau bhvàø paraø akaø señ . klamati irit aklamat aklamãt caklàma . klamitvà . klamitaþ .

#<klama># puø klama--bhàve gha¤ avçddhiþ . %<yo'nàya saþ ÷ramodehe pravçddhaþ ÷vàsasaïgataþ . klamaþ sa iti vij¤eya indriyàrtha pravàdhakaþ>% . bhàvapraø ukte ÷ramabhede .

#<klamatha># puø klama--athac . àyàse amaraþ .

#<klamin># triø klama--ghinuõ avçddhiþ . klàntiyukte .

#<klava># bhaye divàø àtmaø akaø señ ghañàdiø . klaüvyate aklaviùña . caklave . klavayati . vi--vaikalye viklavaþ .

#<klànta># triø klama--kta . ÷ramàrte .

#<klànti># strã klama--ktin . pari÷rame %<klànticchidovanavanaspatayastadànãm>% màvaþ .

#<klida># àrdrãbhàve divàø paraø akaø veñ . klidyati . irit . aklidat--akledãt--aklaitsãt . caklàda . kledaþ . klidyan kledã . kledayati te . aciklidat ta . %<tena klidyati vraõaþ>% su÷ruø . %<suve÷aü puruùaü dçùñvà bhràtara yadi và sutam . yoniþ klidyati nàrãõàm>% hitoø . %<luñyanti bhåmau klidyanti bàndhavà me svapanti ca>% bhaññiþ . %<kuntyàþ prasravasaüyuktairasraiþ klinnamuro'bhavat>% bhàø à0135 . %<nacainaü kledayantyàpo na ÷oùayati màrutaþ . acchedyo'yamadàhyo'yamakledyo'÷oùya eva ca>% gãtà . %<raktairaciklidadbhåmim sainyai÷càtastaraddhataiþ>% bhaññiþ . upasargavi÷eùapår÷akastu tattadupasargadyotyàrthavi÷iùñe klede .

#<klida># rodane idit bhvàø ubhaø akaø señ . klindati te aklindãt aklindiùña . ciklinda ciklinde . klinditaþ . paridevane ÷oke sakaø àtmaø . klindate caitram siø kauø .

#<klinna># triø klida--kartari kta . àrdre (bhije) klidadhàtau udà0

#<klinnavartman># naø %<arujaü bàhyataþ ÷ånamantaþklinnaü sravatyapi . kaõóånistodabhåyiùñhaü klinnavartma taducyate>% su÷rutãkte netràvayavabhedavartmà÷raye rogabhade .

#<kliba># puø klap kvip pçùoø . loke . %<oü krato! smara klivesmara kçtaü smara>% yajuø 40, 15, %<klave këptàya lokàyasmara>% màdhavaþ . %<kalpate bhogàya klap lokaþ tasmai smara ja÷àde÷a àrùaþ chandasyubhayatheti>% pàø %<padàntatvàt>% vedadã0

#<kli÷a># upatàpe divàø àø akaø upataptãkaraõe sakaø señ pàø . ki÷yate akle÷iùña . kli÷itvà kliùñvà . kli÷itaþ kliùñaþ . kavikalpamate ayamubhayapado tena %<kli÷yannapi hi medhàvã>% pratyàsannatuùàradãdhitikarakli÷yattamovallavãti nçpàtmajau cikni÷atuþ samãtau bhaññiþ sàdhuþ sakarmakatve %<indriyaiþ kàmavçttaistu kli÷yase pràkçtoyathà>% ràmàø tiø 16, 27, akarmakatve %<. kla÷yate hi janaþ sarvaþ taramàõaþ punaþ punaþ>% bhàø vaø 135 aø . %<cira kli÷itvà marmàvit>% bhaññiþ parasmaipaditve %<trayaþ paràrthe kli÷yanti sàkùiõaþ pratibhåþ kulam>% manuþ . %<himakliùñaprabhàvàni jyotãüùãva mukhàni vaþ>% kumàø . %<kle÷aþ phalena hi punarnavatàü nidhatte>% kumàø . upasargapårbakastu tattadupasargavi÷eùyadyotyàrthopatàpe

#<kli÷a># bàdhane sakaø kryàø ådit veñ . kli÷nàti akle÷ãt aklikùat cikle÷a . kliùñaþ . kle÷aþ li÷itvà kliùñvà . kli÷itaþ kli ùñaþ %<itthamàràdhyamàno'pi kli÷nàti bhuvanatrayam>% kumàø . %<ayaü màü sudçóha kùudraþ kauravàõàü ya÷oharaþ . kli÷nàti nàhaü tat soóhuü ciraü ÷akùyàmi kaurava!>% bhàø saø 67 . %<asurastàrakonàma tvayà dattavaraþ prabho! . surànçùãü÷ca kli÷nàti kadhastasya vidhãyatàm>% bhàø ànuø 85 aø %<ki÷nannivàsya bhujamadhyamuraþsthalena>% raghuþ . atra mallinàthaþ kli÷nanniti pañhitvà kli÷nàtirayaü sakarmakaþ kli÷nàtibhuvanatrayamiti dar÷anàditi vyàcakhyau . tena ñãkàpustake kli÷yanniti pàñhaþ pràmàdikaeva . upasargavi÷eùàttu tattadupasargadyotyàrthayukte bàdhane . pari + sarvatobàdhane . %<parikli÷yamàne>% pàø .

#<kli÷ita># triø kli÷a--kta và iñ . 1 kle÷ayukte 2 upatàpite ca

#<kliùña># triø kli÷a--kta và ióabhàvaþ . 1 ke÷ayukte 2 pãóite ca . 3 pårbàparaviruddhàrthake vàkye naø amaraþ

#<kliùñà># strã kliùñaü kle÷aþ astyasyàm ac . pàta¤jalokte cittavçttibhede yathà %<vçttayaþ pa¤catayyaþ kliùñà'kliùñàþ>% såø %<kle÷ahetukàþ karmà÷ayapracayakùetrãbhåtàþ kliùñàþ . khyàtiviùayà guõàdhikàravirodhinyo'kliùñàþ kliùñapravàhapatità apyakliùñàþ . kliùñacchidreùvapyakliùñà bhavanti . akliùñacchidreùu kliùñà iti . tathàjàtãyakàþ saüskàràþ vçttibhireva kli÷yante saüskàrai÷ca vçttaya iti eva vçttisaskàra cakramani÷amàvartate tadevambhåtaü cittamavasitàdhikàramàtma kalpenàvatiùñhate pralayaü và gacchatãti . tàþ kliùñà÷ca pa¤cadhà vçttayaþ>% bhàø %<syàdetat puruùo hi ÷akye, upadi÷yate . na ca vçttinirodho vçttãravij¤àya ÷akyo, na ca sahasreõàpi puruùàyuùairalamimàþ kai÷cit parigaõayiütumasakhyàtà÷ca katha nirodhavyà ityà÷aïkya tàsàmiyattàsvaråpapratipàdanapara såtramavatàrayati tàþ punarniroddhavyà bahutve sati cittasya vrtayaþ pa¤catayyaþ kliùñà'kliùñàþ . vçttiråpo'vayavyekaþ . tasya pramàõàdayo'vayavàþ pa¤ca tatastadavayavàþ pa¤catayyaþ pa¤càvayavà vçttirbhavati tà÷ca vçttaya÷caitramaitràdi citta--bhedàt bahvya iti bahuvacanamupapannam etaduktaü bhavati caitro và maitro va kà÷citsarveùàmeva teùàü vçttayaþ pa¤catayyaþ eva nàdhikaiti! cittasyeti caikavacanaü jàtyabhipràyaü cittànàmiti tu draùñavyam . tàsàmavàntaravi÷eùamanuùñhànopayoginaü dar÷ayati . kliùñà'kliùñà iti . akliùñà upàdeyàþ kliùñà niroddhavyàstà api pareõa vairàgyeõeti . asya vyàkhyànam . kle÷ahetukà iti . kle÷àþ asmitàdayo hetavaþ pravçttikàraõaü yàsàü vçttãnàntàstathoktàþ . yadvà puruùàrthaü pradhànasya rajastamomayãnàü hi vçttãnàü kle÷akàritvena kle÷yaiva pravçttiþ kle÷aþ kliùñam tadàsàmastãti kliùñà iti . yata eva kle÷opàrjanàrthamamåùàü pravçttirataeva karmà÷ayapracayakùetrãbhåtàþ pramàõàdikàþ . khalvayaü pratipattyarthamavasàya tatra saktodviùño và karmà÷ayamàcinotãti bhavanti dharmàdharmapracayaprasavabhåmayo vçttayaþ kliùñà iti akliùñà vyàcaùñe khyàtiviùayà iti . vidhåtarajastamaso buddhisatvasya pra÷àntavàhinaþ praj¤àprasàdaþ khyàtistayà viùayiõyà tadviùayaü satvapuruùavivekamupalakùayati tena satvapuruùavivekaviùayà yataþ ataeva guõàvikàra virodhinyaþ kàryakaraõaü hi guõànàmadhikàro vivekakhyàtiparyavasàna¤ca ta dati caritàdhikàràõàü tu guõànàmadhikàraü virundhati iti atastà akliùñàþ pramàõaprabhçtayo vçttayaþ . syàdetat vãtaràgajanmàdar÷anàt kliùñavçttaya eva sarvapràõabhçtàü na ca kliùñavçttipravàhe bhavitumarhantyakliùñavçttayaþ . nacàmåùàü bhàve'pi kàryakàrità virodhimadhyapàtitvàt . tasmàt kliùñànàmakliùñàbhirniredhastàsàü ca vairàgyeõa pareõeti manorathamàtramityata àha . kliùñapravàheti . àgamànumànàcàryopade÷apari÷ãlanalabdhajanmanã abhyàsavairàgye kliùñacchidràntare tatra patitàþ svayamakliùñàeva yadyapi kliùñapravàhapatitàþ . na svalu vi÷àlagràme kiràta÷atasaïkãrõe prativasannapi vràhmaõaþ kiràto bhavati . akliùñacchidreùviti nirda÷anam . kliùñàntarvartitayà ca kliùñàbhiranabhibhåtà akliùñàþ sva saüskàraparipàkakrameõa kliùñà eva tàvadabhibhavantãtyà ha tathàjàtãyakà iti . akliùñàbhirvçttibhirakliùñàþ saüskàrà ityarthaþ . tadidaü vçttisaüskàra, akramani÷a màvartate ànirodhasamàdheþ tadevaübhåta¤cittaü nirodhàvasthaü saüskàra÷eùaü bhåtvàtmakalpenàbatiùñhata ityàpàtataþ . pralayaü và gacchatãti paramàrthataþ . piõóãkçtya såtràrthamàha . tà iti ùa¤cadhetyarthakathanamàrthaüna tu ÷abdavçttivyàkhyànaü tayapaþ prakàre'smaraõàt . tàþ svasaüj¤àbhiruddi÷ati>% vivaø %<pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayaþ>% såø %<nirde÷e yathàvacanaü vigraha÷càrthe dvandvasamàsa itaretarayogaþ . yathà'nityà'÷uciduþkhànàtmasu nitya÷ucisukhàtmakhyàtiravidyetyukte'pi na diïmohàlàtacakràdivibhrama vyudasyante . evamihàpi pramàõàdyabhidhàne'pi vçttyantarasadbhàva÷aïkàna vyudasyeti tanniràsàya vaktavyaü pa¤catasya iti etàvatya eva vçttayonàparàþ santãti dar÷itaü bhavati>% viva0

#<kliùñi># strã kli÷a--ktin . 1 kle÷e 2 sevàyàü ca dharaõiþ .

@<[Page 2345a]>@
#<klãta># puø su÷rutokte agniprakçtike kãñabhede . %<klãtaþ kçmisaràrã ca>% su÷rutaþ kãña÷abda vivçtiþ

#<klãtaka># naø klãva--kvip niø valopaþ kiyaü takati hasate ac . madhåke (yaùñimadhu) . amaraþ . %<tatra klãtakà÷vamàragu¤jà sugandhagargarakakaraghàñavidyudighàvijayànãtyaùñau målaviùàõi>% su÷rutaþ . 2 kara¤javãja %<àtmani mantràn saünamayet>% %<ekaklãtakena>% à÷vaø gçø 3, 8, 7, 8, %<kara¤javãjasya yatraikaü vãjaü tadekaklãtakam>% nàràø vçø .

#<klãtakikà># strã krãtàdàgataþ kan krãtakaþ vikrayaþ nindàyàü ñhan rasya laþ . nãlyàmoùadhau amaraþ . nãlyàþ vikrayasya nininditatvamàha mitàø àpastambaþ %<romakåpe yadà gacchedraso nãlyàstu kasyacit . trivarõeùu ca sàmànyàttaptakçcchra vi÷odhanam . pàlanaüvikraya÷caiva tadvçttyà copajãvanama . patana¤ca bhavedvipre tribhiþ kçcchrai rvyapohati>%

#<klãtanaka># naø klãtaü kãñabhedaü nudati nuda--bàø óa saüj¤àyàü kan . madhålikàyàm atirasàyàm ràjaniø .

#<klãba(va)># vaikalye apràgalbhye ca bhvàø àtmaø akaø señ . klãba (va)te aklãbi(vi)ùña . ciklãbe(ve)klãbi(vi)tvà . pàø mate ayaü pavargyàntyaþ kavikaø mate antyasthàntyaþ . çdit caïi aciklãba(va)t ta .

#<klãba(va)># puø naø . klãba(va)--ka . puüstrãbhinne tçtãyapravçtau ùaõóe . sa ca %<na måtraü phenilaü yasya viùñhà càpsu nimajjati . meóhraü conmàda÷ukràbhyàü hãnaþ klãvaþsa ucyate>% iti kàtyàyanoktalakùaõaþ . sa ca caturda÷avidhaþ nàradena dar÷itoyathà . %<caturda÷avidhaþ ÷àstre ùaõóo dçùño manãùibhiþ . cikitsya÷càcikitsya÷ca teùàmukto vidhiþ kramàt . nisargaùaõóo1 'naõóa÷ca 2 pakùaùaõóa 3 stathaiva ca . abhi÷àpàt guro 4 rogàt 5 devakrodhat 6 tathaiva ca . ãrùyàùaõóya 7 stathà''sekyo 8 vàtaretà 9 mukhebhagaþ 10 . àkùeptà 11 moghavãja÷ca 12 ÷àlãno 13 'nyàpati 14 stathà . tatràdyàvapratãkàryau pakùàkhyaü màsamàcaret . anukramàttrayasyàtha kàlaþ saüvatsaraþ smçtaþ . ãrùyà ùaõóàdayoye'nye catvàraþ samudàhçtàþ . tyaktavyàste patitavat kùatayonyà api striyàþ . àkùeptçmoghavãjàbhyàü kçte'pi patikarmaõi . patiranyaþ smçtonàryà vatsaràrdhaü pratãkùya tu . ÷àlãnasyàpi dçùñastrãsaüyogàducchrayet dhvajaþ . taü hãnavegamanyastrãbàlàdyàbhirupàcaret . anyasyàü yo manuùyaþ syàdamanuùyaþ svayoùiti . labheta svàmyaü bhartànoetakàryaü prajàkçte . apatyàrthaü striyaþ sçùñàþ strã kùetraü vãjino naràþ . kùetraü vãjavate deyaü savãjã kùetramarhati>% atra %<naùñe mçte pravrajite klãve và patite patau . pa¤casvàpatsu nàrãõàü patiranyo vidhãyate>% iti klãvapatiparityàge pràpte klãvasya cikitsyàcikitsyatvabhedena dvaividhyamuktvà cikitsyasya kàlavi÷eùa paryantaü su÷rutàdyuktavàjãkaraõàdinà upacaryatà acikitsyasya tu sarvathà tyàjyatà dar÷ità . tatra nisargaùaõóaþ manåkto màtàpitroþ samavãryajàtaþ . anaõóaþ aõóahãnaþ chinnàõóaþ kçtaklãva÷ca tau dvau apratãkàryau acikitsyau . pakùàkhya pakùavyàpakaùaõóa màsamàcaret cikitset . trayasya gurorabhi÷àparogadaivakopakçtakaklaivyasya savatsara cikitsyatvam . ãrùyàùaõóàdayastu catvàraþ acikitsyatvàt patitatulyatvena sarvathà tyàjyàþ na tatra kàlapratãkùà . àkùaptà vãjasya ãùatkùeptà dar÷anamàtràdinà skhalitavãryaþ moghavãryaþ apatyotpàdanàyogyavãjaþ etau dvau ùaõmàsaü cikitsyau ÷àlãnasya tu cikitsyatvena atyàjyatà . anyapatestu sarvathà tyàjyatà . atra kùatayonyà iti vi÷eùaõàt klãvapatityàgavacanaü vàgadattàviùayamiti kalpanaü nirastam . naùñe mçteityàdivacanaü yugàntaraviùayam %<dattàyà÷caiva kanyàyàþ punardànaü varasya ca>% ityàdityapuràõe kalivarjyadharmeùvabhidhànàt iti màdhavàcàryaþ . anye tu kalidharmaprakaraõe parà÷areõa tathavidhànàt smçteþ puràõàt balavattvena kalàvapi tatpravçttirityàhuþ . sàmpradàyikàstu vedàrthà nubhavajanyamunipraõãtavàkyasya va smçtitvena puràõàntargatadharmavidhàyakaniùedhavàkyayorapi smçtitvàt %<dvaidhe bahånàü vacanamiti>% nyàyena bahånàü tayàsammatyabhàvàt ÷iùñàcàravirodhàcca parà÷aravàkyamanàdçtya bahusammata eva pakùa àdaraõãya ityàhuþ . irùyàùaõóàdilakùaõaü su÷rutoktam . su÷rute tu napuüsakotpattikàraõasahitàstadbhedà anyathà dar÷ità yathà %<pitroratyalpavãjatvàdàsekyaþ puruùo bhavet . sa ÷ukraü prà÷ya labhate dhvajocchràyamasaü÷ayam . yaþ påtiyonau jàyeta sa saugandhikasaüj¤itaþ . sa yoni÷ephasorgandhamàghràya labhate balam . sve gude'brahmacaryàdyaþ strãùu puüvat pravartate . kumbhãkaþ sa ca vij¤eya ãrùyakaü ÷çõu càparam . dçùñvà vyavàyamanyeùàü vyavàye yaþ pravartate . ãrvyakaþ sa ca vij¤ayaþ ùaõóakaü ÷çõu pa¤camam . yo bhàryàyàmçtau mohàdaïganeva pravartate . tataþ strãceùñitàkàro jàyate ùaõóasaüj¤itaþ . çtau puruùavadvàpi pravartetàïganà yadi . tatra kanyà yadi bhavet sà bhavennaraceùñità . àsekya÷ca sugandhã ca kumbhãka÷cerùyakastathà . saretasastvamã j¤eyà a÷ukraþ ùaõóasaüj¤itaþ . anayà viprakçtyà tu teùàü ÷ukravahàþ siràþ . harùàt spuñatvamàyànti dhvajocchràyastato bhavet>% . tasya dàyànadhikàrità anaü÷a÷abde 143 pçø uktà . tatràya vi÷eùaþ . %<klãvo'tha patitastajjaþ païgurunmattako jaóaþ . andho'cikitsyarogàdyàbhartavyàþ syurniraü÷akàþ>% yàø vyàkhyà mitàø eteùàü vibhàgàt pràgeva doùapràptàvanaü÷atvatvaü na punarvibhaktànàü, vibhàgottarakàlamapyauùadhàdinà doùanirharaõe bhàgapràptirastyeva %<vibhakteùu sutojàtaþ savarõàyàü vibhàgabhàk>% ityasya samànanyàyàt . klãvàndhau yadi janmata àrabhya tadà vibhàgànarhàveva yadi tvattarà tadà, tadapagama÷cedauùadhàdinà, tarhi %<dç÷yàdvà tadvibhàgaþ syàdàyavyayavi÷odhitàditi>% rãtyà vibhàgàrhàvevetyuktam . atravi÷aùaþ klãvàdãnàmanaü÷atvàttatputràõàmapyanaü÷atve pràpta idamàha mitàø %<aurasàþ kùetrajàstveùàü nirdoùà bhàgahàriõaþ>% . yàø %<eteùàü klãvàdãnàmaurasàþ kùetrajà và putrà nirdoùà aü÷agrahaõavirodhiklevyàdidoùarahità bhàgahàriõaþ, aü÷agràhiõo bhavanti . tatra klãvasya kùetrajaþ putraþ sambhavatyanyeùàmaurasà api . aurasakùetrajayorgrahaõaü itaraputravyudàsàtham . klãvàdiduhitéõàü vi÷eùamàha nità0>% . %<sutà÷caiùàü prabhartavyà yàvadvai bhartçsàtkçtàþ>% . yàø eteùàü klãvàdãnàü sutà duhitaro yàvadvivàha saüskçtà na bhavanti tàvadbharaõãyàþ . ca÷abdàtsaüskàryà÷ca . klãvàdipatnãnàü vi÷eùamàha mitàø %<aputràyàùita÷caiùàü bhartavyàþ sàdhuvçttayaþ . nirvàsyà vyabhicàriõyaþ pratikålàstathaiva ca>% yàø . %<eùàü klãvàdãnàmaputràþ patnyaþ sàdhuvçttayaþ sadàcàrà÷cedbhartavyà bharaõãyàþ . vyabhicàriõyastu nirvàtyàþ . pratikålàstathaivaca nirvàsyàbhavanti bharaõãyà÷càvyabhica riõya÷cet . na punaþ pràtikålyamàtreõa bharaõamapi na kartavyam>% mitàø vãramitrodaye vi÷eùa klãvàdãnàmapi dàraparigraheõa putrasa mbhava uktã manunà %<yadyarthità tu dàraiþ syàt klãvàdãnàü katha¤cana . teùàmutpannatantånàmapatyaü dàyamarhati>% . tanturapatyam . naca klãvàderupanayanàbhàvena patitatvàt kathaü dàrasambandha iti vàcyam . upanayanànarhatayà anupanãtatve ÷ådravadapatitatvàt . etaccintyaü %<mukhebhagà÷ca ye kecit klãvapràyà napuüsakàþ . vrahmadaõóahatà ye ca ye ca vai bràhmaõairhatàþ . mahàpàtakino ye ca patitàste prakãrtità>% ÷uø taø brahmapuø klãvasya patitatvokteþ . kecittu tatra uttaràrdhe %<patitànàü na dàhaþsyànnàntyeùñirnàsthisa¤cayaþ pàtaþ kartavyo nacà÷ru nà÷au ca mudakakriyà>% ityuktera÷aucàdyabhàvàïgamidaü pàtityaünànyatra . ataeva anaü÷igaõanàyàü yàj¤avalkyàdibhiþ patitàt pçthak klãvasya kãrtanaü saïgacchate ityàhuþ . manunà'syàpàïkteyatvamuktam %<àcàrahãnaþ klãva÷ca nityayàcanakastathà>% ityupakrame %<etàn vigarhitàcàrànapàïkteyàndvijàdhamàn>% iti . asyotpattau kàraõamuktaü manunà . %<pumàn puüso'dhike ÷ukre strã bhavatyadhika striyàþ . sàmye'pumàn puüstriyau và kùãõàlpe ca viparyayaþ>% %<puüsovoje adhike'yugmàsvapi putro jàyate strãvãje'dhike yugmàsvapi duhitaiva . atovçùyàhàràdinà nijavãjàdhikyaü bhàryàyà÷càhàralàghavàdinà vijàlpa tvamavagamyàyugmàsvapi putràrthinà gantavyamiti dar÷itaü strãpuüsàyostu vãjasàmye'pumàn naüpusakaü jàyate puüstriyàviti yamau niþsàre'lpe cobhayoreva vãje garbhasyàsambhavaþ>% kullåø . kartavyakarmasu 2 nirudsàhe 3 adhãre 4 vikramahãne amaraþ tasya bhàvaþ ùya¤ . klevya naø . tal klãvatà strã . tva klãvatva naø tadbhàve %<mà klevyaü gaccha kaunteya! naitattvayyupapadyate>% gãtà . %<punaraklàvatayà prakà÷yatàm>% raghuþ . %<aklãvatayà dhairyeõa>% malliø . %<kohi dharmo'sti te bhãùma! brahmacaryamida vçthà . yaddhàrayasi mohàdbhà klãvatvàdvà na saü÷ayaþ>% bhàø saø 40 aø . klaivya¤ca puüstvendriyopaghàtaþ a÷akti÷abde 473 pçø udàø . jàtasya klãvatàkàraõaü ca su÷rutedar÷itaü yathà %<÷ukravahedve dhamanyau tayortålaü stanau vçùaõau ca tatra viddhasya klãvatà ciràt praseko rakta÷ukratà ca>% . %<klãvaråpàüstirãñinaþ>% athaø 8, 6, 7, klãvaivàcarati ïyaþ kvip và . klãvàyate . kvàvapi àtmaø klãbate mugdhaø . 4 ÷abdaniùñhadharmabhede tadvivçtiþ ÷abdàrtharatne yathà liïgatva¤ca pràkçtaguõagatàvasthàtmakodharmaeva tadvi÷eùa÷ca puünapuüsakatvàdiþ . tathà hi sarveùàü triguõaprakçtikàryatayà ÷abdànàmapi tathàtve na guõagatavi÷eùàcchabdeùu liïgavi÷eùa iti kalpyate sa ca vi÷eùaþ ÷àstre itthamabhya dhàyi . vikçtasatvàdãnàü tulyaråpeõàvasthànàt napusaükatvaü satvasyàdhikye puüstvam, rajaàdhyikye strãtvamiti . eva¤ca liïgasya ÷abdadharmatve'pi ÷abdena sahàrthàbhedàropàt asati vàdhake arthe'pi sàkùàt tatpàratantryeõa và sarvatra tasya vi÷eùaõatvam ÷àbdavodhe ÷abdabhànasyeùñatvàcca ÷abdasya nàmàrthatàvat tadgataliïgasyàpi nàmàrthataucityàt %<na so'sti pratyayãloke yaþ ÷abdànugamàdçte>% itipràgukteþ %<÷abdo'pi yadi bhedena vivakùà syàttadà tathà . no cet ÷rotràdibhiþ siddho'pyasàvarthe'vabhàsate>% itiharyukta÷ca ÷abdànà nàmàrthatàvagateþ . tathà pràtipadikàrthaþ . abhedavivakùàyàü tu ÷roltràdibhireva siddhaþ j¤àtaþ sat arthe prakàratayà bhàsate iti tadarthaþ . yukta¤caitat puüliïgaþ ÷abdaitivyavahàràt %<svamornapuüsakàditi>% pàø såtre ÷abdasyaiva napuüsakatvavyapade÷àt dàrànityàdau puüstvànvayabàdhàcca liïgasya ÷abdadharmatvamanyathaiteùu liïgàdyananvayàpattervyavahàrasåtranirde÷àsaïgatyàpatte÷ca . tathà arthabhedàcchabdabhedavat liïgabhedàdapi ÷abdabhedaiti kalpyate pràguktadharma vi÷eùaråpabhedakasadbhàvàt . ukta¤ca bhàùye %<ekàrthe ÷abdànyatvà ddçùñaü liïgànyatvamiti>% . eva¤ca tañàdi÷abdànàmagekaliïgatvavyavahàraþ samànànupårvãkatvenaiva vastutastaùàü bhinnànàmava bhinnaliïgatvamiti dik . %<akàràdi kùakàràntàn klãvahãnàn likhettataþ . éçvarõadvayaü ëí dvayaü klãbaü pracakùate>% akaóamacakre tantrasàrokte çkàràdivarõacatuùke ca

#<kë># gatau àø bhvàø saka0aniñ . klavate akloùña cukëve

#<këpta># triø kçpa--kta . 1 racite 2 kalpite 3 vihite 4 nirmite ca ÷abdacaø %<patiüvarà këptavivàhaveùà>% këptena sopàna pathena ma¤cam raghuþ . 5 vàpite ca %<këptake÷anakha÷ma÷rurdàntaþ ÷uklàmbaraþ ÷uciþ>% manuþ .

#<këptakãlà># strã këptaü kãlamatra . (pàññà) itikhyàte . nirdiùñakaragrahaõàrthaü dattabhåmi÷asyagrahaõopayogisvatvaj¤àpake patrabhede triø .

@<[Page 2347b]>@
#<kleda># puø klida--bhàve gha¤ . 1 àrdratàyàm . sà ca jalavi kàrabhedaþ yathàha yàø %<rasàttu rasanaü ÷aityaü snehaü kledaü samàrdavam>% . %<rasàdudakàt rasamendriyaü ÷aityamaïgànàü, snehaü snigvatàm sçdutàsahitaü kledamàrdratàm>% mitàø . dehasthaþ kleda÷ca ÷leùmakàryaþ kledana÷abde vivçtiþ . %<tada¤janakledasamàkulàkùam>% %<sa tau ku÷alavonmçùñagarbhakledau tadàkhyayà>% raghuþ . 2 påtãbhàve ÷abdaciø %<padasthitasya padmasya bandhå varuõamàskarau . padàccyutasya tasyaiva kledakle÷akaràbubhau>%

#<kledaka># triø kledayati klida õic õvul . 1 kledakàrake dehasthakaphe kledana÷abde vivçtiþ . 2 kledakàrake jalàdau triø . dehasthada÷avahnimadhye 3 vahnibhede agni÷abde 50 pçø padàrthàdar÷avàkyam dç÷yam . jalasya kledakatve'pi tatra agneþ sàhacaryàdeva tathàtvam .

#<kledan># puø kledayati klida--õic--kanin (candre uõà0)

#<kledana># puø kledayati klida--õic lyu . kledakàrake dehasthe ÷leùmabhede tadvivçtiþ bhàvaprakà÷e kaphasyaitàni nàmàni kledana÷càvalambanaþ . rasanaþ snehana÷càpi ÷leùmaõaþ sthànabhedataþ . atha kledanàdãnàü sthànànyàha %<àmà÷aye'tha hçdaye kaõñhe ÷irasi sandhiùu . sthàneùveùu manuùyàõàü ÷leùmà tiùñatyanukramàt>% . rdàùàõàü sakala÷arãravyàpinàmapi pa¤ca pa¤ca sthànànãti bàhulyàbhipràyeõektàni . tathàca vàgabhañaþ %<iti pràyeõa doùàõàü sthànànyekãkçtàtmanàma . vyàpinàmapi jànãyàt karmàõi ca pçthak pçthak>% . caraka÷ca %<te vyàpino'üpa hçnnàbhyoradhomadhyordhvasaü÷rayàþ>% iti . atha tattatsthànagatasya ÷leùmaõaþ karmàõyàha %<kledanaþ kledayatyannamàtma÷aktyàparàõyapi . anugçhõàti ca ÷naùmasthànànyadaka karmaõà>% . ayamarthaþ kledano'nnaü kledayati tena saühatamannaü bhedaü pràpnoti . aparàõyapi ÷leùmasthànàni hçdayàdãni màrgeõa gatvà tatra tatra hçdayàlambanasandhà raõarasagrahaõasamastendriyatarpaõasandhisaü÷leùaõàdyudaka karmabhiranugçhõàni upakaroti . tathà ca %<rasayaktàtmavãryeõa sçdayasthàvalambanam . trikasandhàraõaü càpi vidadhàtyavalambanaþ>% . trikaü ÷irobàhudvayasandhiþ . ubhàvapi tataþ saumyau tiùñhata÷càntike yataþ . tato %<rasànvijànãyàt rasanàrasanau samau>% . rasanà rarunendriyaü õsanaþ kaõñhasthakaphaþ . %<snehanaþ snehadànena samastandriyatarpaõaþ . ÷leùmaõaþ sarvasandhãnàü saü÷leùaü vidadhàtyasau>% . 2 kledakàraka jalàdau triø .

#<kledu># puø klida--un . 1 candre ujjvalaø 2 sannipàte trikà0

#<kle÷a># puø kli÷a bhàve gha¤ . upatàpe duþkha kli÷nanti kli÷abàdhate kartari aca . pàta¤janokteùu avidyàdiùu pa¤caùu . %<kle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùavi÷eùa ã÷varaþ>% pàtaø såø . %<avidyàdayaþ kle÷àþ>% bhàø . %<klipnanti khalvamã puõyaü sàüsàrikaü vividhaduþkhaprahàreõeti>% vivaraõam . avidyàdãnàü yathàkle÷ahetutvàt tacchabdavàcyatvam tayà teùàü nirodhopàya÷ca tatreva sàdhanapàde dar÷ito yathà %<atha ke kla÷àþ kiyanoveti>% màø %<avidyà'smitàràgadveùà'bhinive÷àþ pa¤ca kle÷àþ>% såø .
     %<iti pa¤ca viparyayà ityarthaþ . te spandamànà guõàdhikàraü dçóhayanti pariõàmamavasthàpayanti kàryakàraõasrotaunnamayanti parasparànugrahatantrãmåtvà karmavipàkaü càbhinirharanti>% bhàùyam .
     %<pçcchati atheti . avidyeti såtreõa parihàraþ . avidyàdayaþ kle÷àþ . vyàcaùña pa¤ca viparyayà iti . avidyà tàvàdvaparyaya eva asmitàdayo'pyavidyopàdànàstadavinirbhàgavartina iti vipayyayàþ . tata÷càvidyàsamucchede teùàmapi samucchedoyukta iti bhàvaþ . teùàmucchetavyatàhetuü saüsàrakàraõatvamàha te spandamànàþ . samudàcaranto guõànàmadhikàraü dçóhayanti balabantaü kurvanti ataeva pariõàmamavasthàpayati avyaktamaóadahaïkàraparamparayà hi kàryakàraõatrota unnamayanti dvadbhàvayanti . yadarthaü sarvametat kurvanti tadvar÷aø ti paraspareti . karmaõàü vipàko jàtyàyurbhogalakùaõaþ puruùàrtha tamamã kle÷à abhinirharanti nippàdapanti . kiü pratyekaü? netyàha parasparànugraheti karmabhiþ klaràþ kle÷ai÷ca karmàõãti>% vàcaspativivaraõam .
     %<avidyàkùatramuttareùàü prasuptatanuvicchinnodàràõàm>% såø %<atrà'vidyà kùetraü prasavabhåmiruttarepàmasmitàdãnàü caturvidhakalpitànàü prasuptatanupicchinnodàràõàm . tatra kà pramuptiþ? cetasi ÷aktamàtrapatiùñhànàü vãjabhàvopagamaþ tasya prabodha àlambane saümukhãbhàvaþ prasaükhyànavato dagdhakle ÷avãjasya saümukhãbhåte'pyàlambatenà'sau punarasti dagdhavãjasya kataþ prarohç iti . ataþ kùãõakle÷aþ ku÷ala÷caramadeha ityucyate tatraiva sà dagdhavãjabhàvà pa¤camã kle÷àvasthà nànyatreti satàü kle÷ànàü tadà vãjasàmarthyaü dagdhamiti viùayasya saümukhãbhàve'pi sati na bhavatyeùàü prabodha ityuktà prasuptirdagdhavãjànàm aprarãha÷ca . tanutvamuvyate pratipakùabhàvanopahatàþ kle÷àstanavo bhavanti . tathà vicchidya vicchidya tena tenàtmanà punaþ punaþ samudàcarantoti vicchinnàþ kathaü? ràgakàle krodhasyàdar÷anàt . na hi ràgakàle krodhaþ samudàcara ta ràga÷ca kvacit dç÷yamàno viùayàntare nàsti, naikasyàü striyàü caitrorakta iti anyàsu strãùu viraktaþ, kintu tatra ràgolabdhavçttiþ, anyatra bhaviùyadvçttiriti sa hi tadà prasuptatanurvicchinnobhavati . viùaye yo labdhavçttiþ sa udàraþ . sarvaevai te kle÷aviùayatvaü nàtikràmatti . kastarhi vicchinnaþ prasuptastanurudàrovà kle÷aþ? iti, ucyate satyamevaitat kintu vi÷iùñànàmevaiteùàü vicchinnàditvaü yathaiva pratipakùabhàvamàtonivçttaü tathaiva svavya¤jakà¤janenàbhivyaktam iti sarve evàmã kle÷à avidyàbhedàþ kasmàt? sarveùu avidyaivàbhiplavate yadavidyayà vastvàkàryate tadevànu÷erate kle÷àþ viparyàsapratyayakàle upalabhyante kùãyamàõàü càvidyàmanukùãyanta iti>% bhàø .
     heyànàü kle÷ànàmavidyàmålatvaü dar÷ayati avidyàkùetramityàdi . tatra kà prasupti rati svocitàmarthakriyàmakuva tàü kle÷ànàü sadbhàve na pramàõasastãtyabhipràyaþ pçcchataþ . uttaraü cetasãti . mà nàmàrthakriyàü kàrùuþ kle÷àþ videhaprakçtilayànàü vãjabhàva pràptàstu te ÷aktimàtraõa santi kùora iva dadhino'vivekakhyàteranyadasti kàraõaü tadbandhyatàyàm atovidehaprakçtilayà vivekakhyàti virahiõaþ prasuptakle÷à na yàvadavadhikàlaü pràpnuvanti, tataþ pràptau tu punaràvçttàþ santaþ kle÷àsteùuteùu viùayeùu saümutrãbhavanti . ÷aktimàtreõa pratiùñhà yeùàü te tathoktàþ . tadanenotpatti÷aktiruktà vãjabhàbopagama iti ca kàrya÷aktiriti . nanu vivekakhyàtimato'pi kle÷àþ kasmànna prasuptàþ? ityata àha prasaükhyànavata iti . caramadeho na tasya dehàntarasutpatsyate yadapekùayàsya dehaþ pårva ityarthaþ . videhàdiùvityarthaþ nànyatra nanu sato nàtyantavinà÷a iti kimiti tadãyayogardhibalena viùayasaümukhãbhàvena kle÷àþ prabudhyante ityata àha satàmiti . santu kle÷àþ dagdhasteùàü prasaïkhyànàgninà vãjabhàva ityarthaþ . kle÷apratipakùaþ kriyàyogastasya bhàvanamanuùñhànaü tenopahavàstanavaþ ayavà sa yagaj¤ànamavidyàyàþ pratipakùaþ, bhedadar÷anamasmimàyà màdhyasthya ràgadveùayoþ, anuvandhavuddhinivçttirabhinive÷asyeti . vicchittimàha tatheti . kle÷ànàmanyatamena samudàcaratà'bhibhavàdvà'tyantaviùayasevayà và vicchidyavicchidya tena tenàtmanà samudàcaranti àvirbhavanti vãjãkaraõàdyu payogena vàbhibhàvakadaurbalyet veti . vãpasayà ca vicchadamamudàcàrayoþ pãnaþpunyaü dar÷ayatà yathàktàt pratuptàt bheda uktaþ . ràgeõa và samudàcaratà vijàtãyaþ krodhã'bhibhayate sajàtãyena và viùayàntaravartinà ràgeõaiva viùayàntaravartã ràgo'bhibhåyata ityàha ràgeti bhaviùyadvalestrayã gatiþ yathàyogaveditavyetyàha . sahãti bhaviùyadvçttikle÷amàtraparàmar÷i sarvanàma . na caitraràgaparàmar÷i tasya vicchinnatvàdeveti . udàramàha viùaya iti . nanu udàra eva puruùàn kli÷nàtãti bhavatu kle÷o anyetvaki ÷nanaþ kayaü kle÷à? ityata àha . sarva evaiteiti kle÷aviùadhatvaü kle÷apadavàcyatvaü nàtikràmanti udàratàmàpa dyamànàþ ataeva te'pi heyàiti bhàvaþ . kle÷atvenaikatàü sanyamàna÷codayati kastàrha? iti . kle÷atvena samànatve'pi yathoktàvasthàbhedàdvi÷eùa iti pariharati ucyate satyamiti syàdetadavidyato bhavantu kle÷àþ, tathàpyavidyànivçttau kasmànnivartante? na khalupañaþ kuvindanivçttau nivartate ityata àha marvaeveti bhedàiva bhedàstadavinirbhàgavartina iti yàvat kasmàt? iti pra÷naþ . uttaraü sarve ùvati tadeva sphuñayati yaditi àkàryate samàropyate ÷eùaü sugamam %<prasuptàstattvalãnànàü tanvavasthà÷ca yoginàm . vicchinnodàråpà÷cakle÷àviùayasaïginàmiti>% saügrahaþ vivaø . %<kle÷aprahàõamiha labdhasavãjayogàþ>% %<kle÷akarmaphala bhogavarjitam>% màghaþ . %<dà÷arathyoþ kùaõakle÷aþ>% raghuþ %<kle÷aþ phalena hi punarnavatàü nidhate>% kumàø %<yanmàtàpitarau kle÷aü sahete sambhave nçõàm>% manuþ . %<tatyàjananirevàstu jananãkle÷akàriõaþ>% màghaþ 2 kope 3 vyavasàye mediø . tayorapi taddhetutvàttathàtvam . %<athe kle÷atamasoþ>% pàø hanteþóa . kle÷àpahaþ putra

#<kle÷aka># triø kli÷a--vu¤ . kle÷a÷ãle õvulà siddhe vu¤vidhànaü tàcchãlyàdiùu vàsaråpanyàyena tçjàdayo na siø kauø . tena kle÷itetyàdi asàdhu . kartari õinistu bhavatyava . %<niþ÷vàsenàdharakisalapakla÷inà vikùipantãm>% màghaþ tàcchãlye ityukte kartari tçc bhavatyeva tena %<vidvàüstatheva yaþ ÷aktaþ kli÷yamàno na kupyati . anà÷ayitvà kleùñàraü paraloke ca nandati>% bhàø vaø 39 a0

#<klaitakika># naø klãtakena nirvçttama ñha¤ . madye ÷abdacandrikà .

#<kloman># naø klugatau manin . hçdayasyàùobhàge dakùiõa kukùisthe màüsapiõóàkàre padàrthe %<tasyàdhovàmataþ plãhà phupphusa÷ca dakùiõato yakçt kloma>% su÷rutaþ . %<vapàvasàvahananaü nàbhiþ klàma yakçt plihà>% yàø . avahanana phupphuùaþ plãhà àyurvedaprasiddhaþ tau ca màüsapiõóàkàrau savyakakùigatau . yakçt kàlakaü, klàma màüsapiõóastau ca dakùiõakukùigatau mitàø . %<vçkkayoþ plãhni yakçti hçdaya klomni và tathà . ÷vàso yakçti tçùõà ca pipàsà klomaje'dhikà . nàmãùñahçdaya klomanivaddhàstvaùñàda÷a>% kaõñhahçdayanetraklemanàóãùu maõóalàþ ÷uùkaklomagalànanaþ iti ca su÷rutaþ . sarve nàntà adantàþ syurityukte klomamapyatra bharataþ . kloma ca pipàsàsthànamiti vaidyakam . ataeva su÷rute pipàsà klomaje'dhikà ityuktam %<niùkutãtya kloma>% da÷akumàø %<valmãkàn klomabhiþ>% yajuø 25, 8, asya puüstvamapi . %<yakçt klomànaü varuõobhiùajyan>% yajuø 19, 85

#<klo÷a># puø kro÷a + rasyalaþ . bhaye . %<sindhåriva pravaõa à÷uyà yato yadi klo÷amanuùvani>% çø 6, 46, 14, kle÷eti bhayanàma bhà0

#<kva># aø kim + a kimaþ kuþ . kasminityarthe %<ke drumàste kva và gràme santi kena praropitàþ>% sàø daø %<sthàyaü sthàyaü kvacidyàntaü kràntvà ca krantvàsthitaü kvacit>% bhaññiþ kva÷abdau svàrthànvitayormahadantaraü såcayataþ . %<kvasåryapramavo vaü÷aþ kva càlpaviùayà matiþ>% raghuþ . såryavaü÷akavi praj¤ayorviùayaviùayibhàvo'tyantamasambhavãti gamyate . evamanya tràpi yathàyathamåóam . tato bhavàrthe tyap tyak và kçtya kasmin bhadhe arthe triø . tataþ svàrthe ka ñàpi . kvatyikà . mugdhavodhamate asmàt ciccanau kvacit kvacana . %<kvacit kvacit vivaraõe gåóhabhàvaþ prakà÷yate>% vivaraõañãkà . %<kvacana patanayogyaü de÷amanviùyatàdhaþ>% naiùaø . amaramate dve pade iti bhedaþ tayoþ samàse kàdàcitakapadasiddhiþ

#<kvaïgu># puø ku + agi un . kaïgau (kàïnã) dhànyabhede hemaca0

#<kvaõa># avyakta÷abde bhvàø paraø akaø señ . kvaõati akvàõãtakvaõãt cakvàõa . jvalàø kvaõaþ kvàõaþ . kaõitam . vilolaghaõñàkvaõitena nàgàþ raghuþ %<duþsahà hi parikùiptaþ kvaõadbhiraligàthakaiþ>% akvàõiùu÷cyutotsàhàþ cakvaõà÷aïkitoyoddham %<vibhåùaõànàü kvaõita¤ca ùañpadaþ>% bhaññiþ %<ki¤citkaõàkinnaramadhyuva sa>% kumàø ugapràdipårvaþ vãõàyàþ ÷abde amaraþ . õic kvaõayati .

#<kvaõa># puø kvaõa--ap . 1 vãõàyàþ ÷abde, amaraþ 2 dhvanimàtre hemacaø . kartari ac . 3 ÷abdakàrake tri0

#<kvaõana># naø kvaõa--bhàve lyuñ . 1 vãõàyàþ ÷abde (kanakana) iti 2 ÷abdabhede . kartari lyu . 3 kùudrahaõóikàyàü (choñahàói) trikàø .

#<kvatha># niùpacane (kvàtha÷abdoktapàkabhede) bhvàø paraø sakaø señ . kvathati edit akvathãt cakvàtha kvàthaþ . kvathyamànaþ . õic kvàthayati %<jalà÷ayeùu tapteùu kvathyamàteùu vahninà>% bhàø àø 326 aø %<pakùàntayorvàpya÷nãyàt yavàgåü kvathitàü sakçt>% manuþ

#<kvathita># triø kvatha--kta . 1 ati÷ayapakve vya¤janàdau, 2 da÷amålapà canàdau ca hemacaø . bhàvapraø kvathitajalaguõà uktàyathà kvathitasya jalasya ÷ãtalãkçtasya vi÷eùamàha su÷rutaþ . %<÷çtàmbu tat tridoùaghnaü yadantarvàpya÷ãtalam . aråkùamanabhiùyandi kçmivçñ jvarahçllavu . dhàràpàtena viùñambhi durjaraü pavanàhatam . bhinatti ÷laùmasaüghàtaü màruta¤capakarùati . ajãrõaü jarayatyà÷u pãtamuùõodakaü ni÷iþ>% antarvàùpa÷ãtalam pihitameva ÷ãtalam

#<kvathità># strã bhàvapraø ukte (kaóã) itikhyàte padàrthe sthàlyàü ghçte và taile và haridràhiïgu bharjayet . avalehanasaüyuktaü takrantatraiva niþkùipet . eùà siddhà samarãcà kathità kathità budhaiþ . avalehanam . (arihana) iti loke . %<kvathità pàcanã rucyà laghvã vahnipadãpanã . kaphànilavibandhapnã ki¤citpittaprakopiõã . alãkamatsyàþ ÷uùkà và kiü và kvathitayà punaþ . vçühaõà rocanà vçùyà valyà vàtagadàpahà . koùñha÷uddhikarã ÷uktà ki¤citpittapakopanã . ardite sahanustambhe vi÷eùeõa hità smçtau>% .

#<kvala># puø ku + ala--ac . prauóhavadaraphale %<kuvalaü yat påtãkai rvà parõavalkairvàta¤cyàt saumyaü tadyat kvaleràkùasaü tat tadyat taõóularvai÷cadevaü tadyadàta¤canena mànuùaü tadyaddadhnà yat mendradadhnàtanakti sandratvàya>% iti taittiø 2 . 5 . 3 . 5 %<somavallãsamànàyà latàyàþ khaõóàþ påtãkàþ . palà÷akàùñha syàü÷àþ parõavalkàþ . prauóhabadaraphalàni kvalàþ . ãùadamlatakrama ta¤canaü påtãkàdibhirà¤canaü somapriyam>% bhàø .

#<kvàõa># puø kvaõa bhàve gha¤ . 1 ÷abde upanipràdipårbakatu vãõàyàþ÷abde amaraþ . jvalàø kartari õa . 2 ÷abdakartari tri0

#<kvàtha># puø kvatha--karaõe gha¤ . 1 atiduþkhe hemaø . duþkhena hi cittaü kvayyamànamiva bhavatãti tasya tathàtvam vaidyakokte jalàdeþ pàkabhede yathà bhàvaprakà÷e pànãyaü ùoóa÷aguõaü kùuõõaü dravyapale kùipet . mçtpàtre kvàthayed gràhyamaùñamàü÷àva÷eùitam . karùàdau tu palaü yàvaddadyàt ùoóa÷ikaü jalam . tatastu kuóavaü yàvattoyamaùñaguõaü bhavet . caturguõamata÷cordhaü yàvatprasthàdikaü jalam . ùoóa÷ikaü ùoóa÷aguõam . %<tajjalaü pàyayeddhãmàn koùõaü mçdvagnisàdhitam . ÷çtaþ kvàthaþ kaùàya÷ca niryåhaþ sa vigadyate>% . kvàthapànamàtràmàha màtrottamà pale tat syàt tribhirakùaistu madhyamà . jaghanyà ca palàrdhena snehakàthauùadheùu ca . tantràntare %<kvàthyadravyapale vàri dviraùñaguõamivyate . caturbhàgàva÷iùñantu peyaü palacatuùñayam . dãptànalaü mahàkàyaü pàyayeda¤jaliü jalam . anye tvardhaü parityajya prasçtiü tu citkisakàþ . kkàthatyàgamanicchantastvaùñabhàgàva÷eùitam . pàramparyopade÷ena vçddhavaidyàþ paladvayam>% . aùñabhàgàva÷eùitasya caturbhàgàva÷iùñàpekùayà gurutvàt dãptànalaü mahàkàyaü paladvayaü pàyayenmadhyamàgni malpakàyaü palamàtraü pàyayet màtrottamà palenasyàdityàdi vacanàt . %<kàthe kùipet sità÷càü ÷ai÷caturthàùñamaùoóa÷aiþ . vàtapittakaphàtaïke viparãtaü madhu smçtam . jãrakaü gugguluü kùàraü lavaõaü ca ÷ilàjatu . hiïgu trikañukaü caiva kvàthe ÷àõonmitaü kùipet . kùãraü ghçtaü guóaü tailaü måtraü cànyat drayaü tathà . kalka cårõà dakaü kvàthe niþkùipet karùasaümitam . tatropavi÷ya vi÷ràntaþ prasannavadanekùaõaþ . auùadhaü hemarajatamçdbhàjanaparisthitam . pivet prasannahçdayaþ pãtvà pàtramadhomukham . bidhàyàcamya salilaü tàmbålàdyupayojayet>% . kvàthasevanaprakàràdi bhàvapraø dar÷itaü yathà %<tatrànukte prabhàtaü syàtkaùàyeùu vi÷eùataþ . mukhayabhaiùajyasambandho niùiddhastaruõajvare . toyapeyàdisaüskàre tvadoùaü tatra bheùajam>% . mukhyabheùajaü kvàthaþ tasya sambandhaþ pànam . yataàha %<na kaùàyaü pra÷aüsanti naràõàü taruõe jvaraü . kaùàyeõàkulãbhatà doùà jetuü sudustaràþ>% . àkulãbhåtàþ pravçddhàþ svamàrgaü parinyajya itastategatàþ . atra kaùàya÷abdena kvàtho gçhyate . uktà÷ca kvàthasya paryàyàþ . ÷çtaü kàthaþkaùàya÷ca niryåhaþ sa nigadyata, iti . %<toyapeyàdisaüskàre nirdoùaü tatra bheùajamiti>% . tatra taruõajvare bheùajam mukhyabheùajaü kvàtharåpaü na tu kalkanamuddi÷ya kaùàyaþ pratiùidhyata iti kalkanaü toyapeyàyavàgvàdikam . nanu %<svarasa÷ca tathà kalkaþ kàtha÷ca himaphàõñakau . j¤eyà kaùàyàþ pa¤caite laghavaþ syuryathottaram>% iti vacanàt svarasàdayo'pi kathaü na niùidhyatte . tatràha %<tatra yastu kaùàyaþ syàtsa varjyastaruõajvare>% iti . caturthamàgàva÷eùakaraõenàùñamabhàga÷eùakaraõe ca kaùàyavarõaþ kaùàyarasa÷ca syàt . sa kaùàyaþ kvàthaþ sa taruõajvare niùiddhaþ . kaùàyasya lakùaõamàha, %<pàda÷iùñaþ kaùàyaþ syàt>% . ataþ ùaóaïgàdistaruõajvare na niùiddhaþ pàkàdårdhapàke coktalakùaõàbhàvena kaùàyatvàbhàbàt . atha taruõajvare kaùàyasya doùamàha %<doùà vçddhàþkaùàyeõa stambhitàstaruõajvare . stabhyante na vipacyante kurvanti viùamajvaram>% . kaùàyeõa stambhità pravçttaye nivàritàþ . yata àha kaùàvarasaguõàt %<kaùàyaþ stambhanaþ ÷ãtoråkùaþ pittakaphàpahaþ>% ityàdi . stabhyante àdhmànaü kurvanti na vipacyante sukhena na vipacyante duþkhaü dattvàvilambena vipacyante iti yàvat .

#<kvàthodbhavaþ># naø kvàthàdudbhavati ud + bhå--ac . tulyà¤jane amaraþ .

#<kvela># kampe akaø gatau sakaø paø señ kabiø . kvelati akvelãt çdit caïi acikvelat ta .

#<kùa># puø kùi--bàø óa . 1 saüvarte 2 ràkùase 3 narasiühe 4 vidyati 5 kùetre 6 kùetrapàle 7 nà÷e ca mediø . tasya vàcaka÷abdàþ tantra÷àstre varõàbhidhàne uktà yathà %<kùaþ kopastumbukaþ kàloråkùaþ saüvartakaþ paraþ . nçsiühovidyutà màyà mahàtejà yugàntakaþ . paràtmà krodhasaühàrau varõàtto meruvàcakaþ . sarvàïgaþ sàgaraþ kàmaþ saüyogàntastripårakaþ . kùetrapàlo mahàkùobhã màtçkànto'nalaþ kùayaþ . mukhaü kavyavahànantà kàlajihvà gaõe÷varaþ . chàyàputra÷ca saüghàtomalaya÷rãrlalàñagaþ>% atra saüyogànta ityukteþ ÷abdakalpadrumekùakàrasya varõàntaratvakalpanam loka÷àstraviruddhatvàdatãva pràmàdikam . tathàhi asya kaùayàþ saüyàgajatvena kàditvama . pçthagvarõatve cakùame cukùoda cikùepetyàdikapadaü na siddhyet asaüyaktatayà halàdi÷eùàprasaktau kavargàditvàbhàvena cutvàprasakteþ . ki¤ca saüyuktavarõàt pårbasya gurutvena %<nipãya yasya kùitirakùiõaþ kathàm>% naiùadhe làïgålavikùapa visarpi÷obhaiþ kumàràdau kàvye ca %<gajàråóhoyàtikùitipatirityàdau>% %<dakùiõe kàliketi>% ca bhaivaratantrokta kàlãstave ca sarvatra tatpårbasya gurutve satyeva chandonuguõatà asaüyuktavarõatve sarbatra chandobhaïgaþ syàt . na ca tasyàsaüyuktatayà kvacidapi tatpårbasya laghutvaü dçùñam . ataeva kavikalpadrame %<svadàdyantàdimakramaþ>% iti pratij¤àya kàdiùveva kùakàràdidhàtupàñhaþ medinyàdau koùe'ni tathaiva kàdiùu tasya pàñhaþ . tantretu kaùayoþ saüyogajatve'pi màtçkàvarõànàmekapa¤cà÷atsaükhyàparipårtyai lakàravat pçthaka kãrtanaü nyàsàdikàryàrthaü %<pa¤cà÷allipibhirmàlà vidità sarvakarmasu . akàràdikùakàràntà varõamàlà prakãrtità . kùarõaü merumukhaü tatra kalpayenamunisattama! . anayà sartramantràõàü japaþ sarvasamçddhidaþ>% iti gotamatantroktajapàïgamàlàkalpanàrtha¤ca na varõàntaratvàrtham . evaü sarvasàma¤jasye varõàntaratvakalpanaü loka÷àstraviruddhatvàdupekùyam . %<vi÷eùaü kathayàmyadya proccàryàþ kaõñhataþ svaràþ . çdvayaü jihvayà mårdhnà ëdvayaü dattajihvayà . mukhasthànàddhalovàcyàþ kùakàraþ kaõñhaghàtajaþ>% iti varadàtantre 10 pañale tasya kaõñhasthànoccaryatvãktirapi àdyakakàràbhipràyeõa draùñavyà . %<ataeva ùàntàþ syuryadi và kùàntà varõànàmanurodhataþ . pçthak krameõa vakùyante tathà'pyete samanvayàt>% vi÷vaprakà÷e tasya ubhayaråpatàsamanvaya uktaþ . tatsamanvaya÷cauktarãtyà bodhyaþ . etena vaïgànàü khatulyatvena maithilànàü ca tasya chakàratvenoccàraõaü pràmàdikameva .

#<kùaja># kçcchrajãvane idit curàø ubhaø akaø señ . kùa¤jayati te acakùa¤jat ta . kùa¤jayàü babhåva àsa cakàra cakre .

#<kùaja># badhe bhvàø àø sakaø sañ ghañàø . kùajate akùajiùña . cakùaje ùit kùajà . kùajayati te acikùajat ta .

#<kùaja># gatau dàne ca bhvàø àtmaø idit sakaø señ . kùa¤jate akùa¤jiùña cakùa¤je . karmaõi kùa¤jyate ghañàø kùa¤jayati iõi akùa(kùà)¤ji õamuli kùa¤jaü kùa¤jaü kùà¤jaü kùà¤jam anupadhàyà api dãrghaþ

#<kùaõa># vaghe tanàø ubhaø sakaø señ . kùaõoti kùaõute . akùa õãt akùaõiùña . cakùàõa cakùaõe . udit kùaõitvà kùatvà . kùatiþ kùataþ . kùaõaþ . nàntatvamate'pi råpaü tulyam vici kùan iti bhedaþ .

#<kùaõa># puø kùaõoti dukhaü kùaõa--ac . 1 utsave 2 murhårtàtmaka kàlasya dvàda÷àü÷e triü÷atkalàråpe kàlàü÷abhede amaraþ 3 pra÷asta muhårte dãpikà %<dhruvamçducaravarge vàjihastà sametaiþ kùaõamudayamathaiùàü satsu kendrasthiteùu>% nàóãdvayà tmake 4 muhårtaråpe kàlàü÷e siø ÷iø tadvàkyaü 1788 pçùñha dar÷itam . 5 nimeùakriyàbacchinnakàlasya caturthabhàge ÷abdaciø tàdç÷àrthàbhipràyeõa %<kùaõàdiþ syàdupàdhitaþ>% bhàùàø vyàø muktàvalãvàkyaü tacca kàla÷abde 1985 pçø dar÷itam . 6 nirvyàpàrasthitau amaraþ 7 avasare 8 madhye 9 paràdhãünatàyàü hemacaø . tatra utsavakàlabhedayoþ %<kùaõaü kùaõotkùiptagajendrakçttinà>% màghaþ . utsave %<gàrhasthyamucitaü tvekaü ÷ådrasya kùaõamàcaret>% uø taø brahmapuø . %<kùaõamutasavam>% uø taø raghuø . kàlàü÷e %<kva nu màü kùaõabhinnasauhçdaþ>% %<sthitàþ kùaõaü pakùmasu tàóitàdharàþ>% kumàø . avasare %<sthànaü nàsti kùaõonàsti nàsti pràrthayità naraþ . tena nàrada! nàrãõàü satãtvamupajàyate>% %<dãyate sma ÷ayituü ÷ayanãye na kùaõaþ kùaõadayà'pi badhåbhyaþ>% màghaþ . atra kùaõadayàpi na kùaõo dattaiti utsavàrthatvena virodhasya kàlavi÷eùàrthatvena parihàràt virodhabhàsaþ . %<nãtà ràtriþ kùaõaiva mayà sàrdhamicchàratairyà>% meghaþ

#<kùaõakùaõa># avyaø bàø prakàre--dvitvam . kùaõamàtre trikà0

#<kùaõatu># puø kùaõa--bhàve bàø atu . kùate vidaraõàdau hema0

#<kùaõada># puø kùaõaü yàtràdimarhåttaü utasavaü và dadàti dà--ka . 1 mauhårtike gaõake mediø 2 jale naø hemaø . 3 ràtrau 4 haridràyà¤ca strã amaraþ %<kùaõadàpàya÷a÷àïkadar÷anaþ>% raghuþ %<na kùaõaþ kùaõadayàpi badhåbhyaþ>% màghaþ

#<kùaõadàkara># puø kùaõadàü karoti hetau ña . ni÷àcare candre %<àruhya nàryaþ kùaõadàsu yatra>% màghaþ

#<kùaõadàcara># puø strã kùaõadàyàü carati cara--ña . ni÷àcare ràkùase %<sàntvità dharmaràjena praseduþ kùaõadàcaràþ>% bhàø vaø 55 aø . %<sànuplavaþ prabhurapi kùaõadàcaraõàm>% raghuþ . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ni÷àcare khagàdau triø striyàü ïãp .

#<kùaõadàndhya># naø kùaõadàyàmàndhyam . ràtrikàõatve . %<mro tojaü saindhavaü kçùõàü reõukà¤càpi peùayet . ajamåtraiõa tà vartyaþ kùaõadàndhyà¤jane hitàþ>% su÷rutaþ

#<kùaõadyuti># strã kùaõaü dyutirasyàþ . kùaõaprabhàyàü vidyuti .

#<kùaõana># naø kùaõa--bhàve lyuña . badhe hanane amaraþ

#<kùaõaniþ÷vàsa># puüstrãø kùaõàt muhårtàt niþ÷vàso'sya . ÷i÷umàre (÷o÷aka) ÷abdaratnàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kùaõaprabhà># strã kùaõaü prabhà'syàþ . vidyuti ca¤calàyàm amaraþ

#<kùaõabhaïga># puø kùaõàtparaþ bhaïgaþ 5 taø . sarvaùàü bhàvànàü kùaõikatve kùaõana÷varatve . sa ca sarvaø daø dar÷igoyathà .
     tatra kùaõikatvaü nãlàdikùaõànàü sattvenànumàtavyaü yat sat tat kùaõikaü yathà jaladharapañalaü santa÷càmã bhàvà iti . na cayamasiddho hetuþ arthakriyàkàritvalakùaõa sattvasya nãlàdikùaõànàü pratyakùasiddhatvàt vyàpakavyàvçttyà vyàpyavyàvçttinyàyena vyàpakakramàkramavyàvçttàvakùaõikàt sattvavyàvçtteþ siddhatvàcca . taccàrthakriyàkàritvaü kramàkramàbhyàü vyàptaü na ca kramàkramàbhyàmanyaþ prakàraþ samasti parasparaviradhe hi na prakàràntarasthitiþ . naikatàpi viruddhànàmuktimàtravirodhataþ iti nyàyena vyàghàtasyodbhañatvàt . tau ca kramàkramau sthàyinaþ sakà÷àdvyàvartamànau arthakriyàmapi vyàvartayantau kùaõikatvapakùa eva sattvaü vyavasthàpayata iti siddham . nanvakùa õakasyàrthakriyàkaritvaü kiü na syàt? iti cet tadayuktaü vikalpàsahatvàt tathà hi vartamànàrthakriyàkaraõakàle atãtànàgatayoþ kimarthakriyayoþ sthàyinaþ sàmarthyamasti? na và? . àdye tayoraniràkaraõaprasaïgaþ samarthasya kùepàyogàt yat yadà yatkaraõasamarthaü tat tadà tatkarotyeva yathà sàmagrã svakàryaü samartha÷càyaü bhàva iti prasaïgànumànàcca . dvitãye'pi kadàpi na kuryàt sàmarthyamàtrànubandhitvàdarthakriyàkàritvasya, yat yadà yanna karoti tat tadà tatràsamarthaü yathà ÷ilà÷akalamaïkure, na caivaü vartamànàrthakriyàkaraõakàle vçttavartiùyamàõe arthakriyekarotãti tadviparyayàcca . nanu kramavatsahakàrilàbhàt sthàyinaþ atãtànàsatayoþ krameõa kramaõamupapadyate iti cet tatredaü bhavàn pçùño vyàcaùñàü, sahakàriõaþ kiü bhàvasyopakurvanti? na và? . no cet nàpekùaõãyàste aki¤citkurvatàü teùàü tàdàrthyàyogàt . upakàrakatva÷akùe so'yamupakàraþ kiü bhàvàdbhidyate? na và? . bhedapakùeàgantukasyaiva tasya kàraõatva syàt na bhàvasyàkùaõikasya àgantukàti÷ayànkvayavyatirekànuvidhàyitvàt kàryasya . taduktam %<varùàtapàbhyàü kiü vyomna÷carmaõyasti tayoþ phalam? . carmopama÷cet so'nityaþ khatulya÷ceñasatphalaþ>% iti . 0atha bhàvastaiþ sahakàribhiþ sahaiva kàryaü karotãti svabhàva iti cet aïga tarhi sahakàriõo na jahyàt pratyuta palàyamànànapi gale pà÷ena baddhvà kçtyaü kàryaü kuryàt svabhàvasvànapàyàt . ki¤ca sahakàrijanyo'ti÷ayo'ti÷ayàntaramàrabhate? na và? ubhayathàpi pràguktadåùaõapàùàõavarùaõaprasaïgaþ . ati÷ayàntaràrambhapakùe bahumukhànavasthàdausthyamapi syàt . ati÷aye janayitavye sahakàryantaràpekùàyàü tatparamparàpàtaityekànavasthà ''stheyà . tathàhi sahakàribhiþ salilapavanàdibhiþ padàrthasàrthairàdhãyamàne vãjasyàti÷aye vãjamutpàdakamabhyupeyam aparathà tadabhàve'vyati÷ayaþ pràdurbhavet, voja¤càti÷ayamàdadhànaü sahakàrisàpekùamevàdhatte anyathà sarvadopakàràpattau aïkurasyàpi sadodayaþ prasajyeta . tasmàdati÷ayàrthamapekùyamàõaiþsahakàribhirati÷ayàntaramàdheyaü vãje, tasminnapyupakàre pårvanyàyena sahakàrisàpekùasya vãjasya janakatve sahakàrisampàdyavãjagatàti÷ayànavasthà prathamà vyavasthità . athopakoraþ kàryàrthamapekùyamàõo'pi vãjàdinirapekùaþ kàryaü janayati tatsàpekùo và . prathame vãjàderahetutvamàpatet . dvitãye apekùyamàõena vãjàdinà upakàre ati÷aya àdheya evaü tatra tatràpoti vãjàdijanyàti÷ayaniràti÷ayaparamparàpàta iti dvitãyànavasthà sthirà bhave . evamapekùyamàõenopakàreõa vãjàdau dharmiõyupakàràntaramàdheyamityu pakàràdheyavãjàti÷ayà÷rayàti÷ayapa ramparàpàtaiti tçtãyànavasthà duravasthà syàt . atha bhàvàdbhinno'ti÷ayaþ sahakàribhiràdhãyata ityabhyupagamyate tarhi pràcãno bhàvo 'nati÷ayàtmà nivçttaþ anya÷càti÷ayàtmà kurvadråpàdipadavedanãyo jàyata iti phalitaü mamàpi manorathadrumeõa . tasmàdakùaõikasyàrthakriyà durghañà . nàpyakrameõa ghañate vikalpàsahatvàt . tathàhi yugapatsakalakàryakaraõasamarthaþ sa bhàvastaduttarakàlamanuvartate na bà . prathame tatkàlavat kàlàntare'pi tàvatkàryakaraõamàpatet . dvitãye sthàyitvapatyà÷à måùikabhakùitavãjàdàvaïkuràdijananapràrthanàmanuharet . yat viruddhadharmàdhyasta tannàmà yathà ÷ãtoùõe viruddharmàdhyasta÷càyamiti jaladhare pratibandhasiddhiþ . na càyamasiddho hetuþ sthàyini kàlabhedena sàmarthyàsàmarthyayoþ prasaïgatadvipaparyaya siddhatvàt . tatràsàmarthyasàdhakau prasaïgatadviryayau pràguktau sàmarthyasàdhakàvabhidhãyete yadyadà yajjananàsamarthaü tattadà tanna karoti yathà ÷ilà÷akalamaïkuram asamarya÷càyaü vartamànàrthakriyàkaraõakàle atãtànàgatayorarthakiyayo riti prasaïgaþ yadyadà yat karoti tattadà tatra samarthaü yathà sàmagrã svakàrye, karoti càyamatãtànàgatakàle tatkàlavartinyàvarthakriye bhàva iti prasaïgavyatyayaþ viparyayaþ . tasmàdviparkùa kramayaugapadyavyàvçttyà vyàpakànu palambhenàdhigatavyatirekavyàptikaü prasaïgatadviparyayabalàt gçhãtànvayavyàptikaü sattvaü kùaõikatvapakùa eva vyavasthàsyatãti siddham . taduktaü j¤àna÷riyà %<yat sattat kùaõikaü yathà jaladharaþ santa÷ca bhàvà amã sattà÷aktirihàrthakarmaõi mite siddheùu siddhà na sà . nàpyekaiva vidhànyathà paramatenàpi kriyàdirbhavet dvedhàpi kùaõabhaïgasaïgatirataþ sàdhye ca vi÷ràmyatãti>% . na ca kaõabhakùàdipakùakakùã kàreõa sattàsàmànyayogitvameva sattvamiti mantavyaü, sàmànyavi÷eùasamavàyànàmasattvaprasaïgàt . na ca tatra svaråpasattànibandhanaþ sadvyavahàraþ, prayojakagauravàpatteþ anugatatvànanugatatvavikalpaparàhate÷ca sarùapamahãdharàdiùu vilakùaõeùu kùaõeùvanugatasyàkàrasya maõiùu såtravadbhåtagaõeùu guõavaccàpratibhàsanàcca . ki¤ca sàmànyaü sarvagataü, svà÷rayasarvagataü và? prathame sarvavastusaïkaraprasaïgaþ apasiddhàntàpatti÷ca yataþ prokta pra÷astapàdena %<svaviùayasarvagatasiti>% ki¤ca vidyamàne vañe vartamànaü sàmànyamanyatra jàyamànena sambadhyamànaü tasmàdàgacchat sambadhyate anàgacchadvà àdye dravyatvàpattiþ dvitãye sambandhànupapattiþ . ki¤ca vinaùñe ghañe sàmànyamavatiùñhate? vina÷yati? sthànàntaraü gacchati? và prathame niràdhàratvàpattiþ, dvitãye nityatvavàcoyuktyayuktiþ, tçtãye dravyatvaprasaktiþ ityàdi dåùaõagrahagrastatvàt sàmànyamapràmàõikam . taduktam %<anyatra vartamànasya tato'nyasthànajanmani . tasmàdacalataþ sthanàdghçttirityatiyuktatà . yatràsau vartate bhàvastena sambadhyate na tu . tadde÷ina¤ca vyàpnoti kimapyetanmahàdbhutam . na yàti na ca tatràsãdasti pa÷cànnacàü÷avat . jahàti pårvaü nàdhàramaho vyasanasantatiriti>% . anuvçtta pratyayaþ kimàlambana iti cet aïga anyàpohàlambana eveti santoùñavyamàyuùmateti alamatiprasaïgena . vivaraõepanyàse càyaü pakùaþ pårbapakùãkçtya dåùito yathà %<athaivaü vañàdiùu kùaõikatvaü sàdhyeta vimatàþ upàntyàdayo ghañasattàkùaõàþ svasvànantarakùaõabhàvighañanà÷avyàptàþ ghañasattàkùaõatvàdantyaghañakùaõavaditi>% tanna vimato ghañanà÷akùaõo ghañasattàvàn kàlatvàt sammatavadityàbhàsamànatvàt . atra ghañàbhàvànubhavavirodha iti cet tarhi kùaõikatvànumàne'pi so'yaü ghaña iti pratyabhij¤àvirodho'styeva . nanu sarve bhàvàþ kùaõikàþ arthakriyà kàritvàt vyatirekeõa ÷a÷aviùàõavat vipakùe sthàyino'rtha kriyànupapattirbàdhikà . na ca sthàyinaeva padàrthasya nimittasaüyogàdanyathàbhåtasyàrthakriyàpårbakaü kàryamutpàdayituü sàmarthyaü na kùaõikasyeti kàvyam kimasau sthàyã padàrtha ekameva kàryamutpàdayet? uta yugapadanekàni? athavà krameõànekàni?, tatra prathamadvitãyayoþ kçtaü sthà yitvenàsatkàryotpàdanasya kùaõikenaiva siddheþ . na tçtãyaþ samarthasya kùepàyogàt . atobhàvànàmekasminneva kùaõe'rthakriyàkàritvaü sattvamiti, naitadyuktaü tvanmate artha kriyàyàdurniråpatvàt . kimarthakriyà nàma saüvidàü svagocaraj¤ànajananaü? kiüvà kùaõàntarotpàdanam? àdo'pi svasantàne tajjananaü? puruùàntasantàne và? sarvaj¤asantàne và? nàdyaþ saüvidàü svaprakà÷atvena tadasambhavàt, astu tarhi dvitãyaþ, devadattasavedanaü hi svaprakà÷amapi yaj¤adattasaüvedanasya viùayatvàjjanakaü bhaviùyatãti, tadasat na tàvat pratyakùaj¤ànasya vipayatayà janakamiti ÷akyaü vaktåü, na hi puruùàntaraj¤ànaü pratyakùatayà kvaciddçùñaü . nàpyanumànaj¤ànaviùayatayà janakaü tvayà puruùàntarapratyakùaj¤ànameva viùayajanyamityaïgãkàràt . nanu tarhi tçtãyo'stu sarvaj¤asya hi pratyakùaj¤ànaü sarvapuruùagatasaüvedanàni viùayãkurvat tairjanyate, maivaü tathàsati sopaplavaiþ sàüsàrikasaüvedanairã÷varasaüvedanamapyupaplutaü syàt tanmate j¤ànaj¤eyayoraseñàt . atha ã÷varaj¤ànamupaplutamapi nopaplavadopaü bhajate tattvaj¤ànenopaplavasya bàdhàditi cet maivaü na tadeva j¤ànaü sopaplavaü bàdhate upaplavasyekasmineva kùaõe pràptibàdhayorasambhavàt nàpi j¤ànàntaramutpàdya upaplavaü bàdhituü kùamate pårbaj¤ànopaplavasya j¤ànàntarà viùayatvàt viùayatve pårvaj¤ànàntarampyupaplutaü sat kathaü vàdhakaü svàt? nacopaplavàü÷aü vihàya saüvedanàü÷asyaive÷varaj¤àmaü prati vipayatayà janakatvaü, tasmin satyupaplavànamij¤aþ kathamã÷vara upadi÷et . nàpi kùaõàntrotpàdanamarthakriyeti dvitãyaþ pakùaþ, tvatprakriyayà caramakùaõasyàsattvaprasaïgàt tathà hi vij¤ànàni sthàyitvakalpanayà dravyaguõàdidoùairviùayai÷copaplutàni pårbapårbasajàtãyavij¤ànalakùaõebhyaþ saüskàrebhya uttarottaràõyutpadyante tatra sarvamidaü kùaõikamiti bhàvanayà sthàyitvakalpanà nivartate svalakùaõamiti bhàvanayà dravyaguõàdikalpanà na÷yati duþkhamiti bhàvanayà ràgàdidoùapravçttisukhaduþkhopaplavàþ kùãyante, ÷ånyamiti bhàvanayà viùayoplavavigamaþ . tata÷ca bhàvanàbhedai÷caturvidhai÷caturvidhasaüskàravirodhibhi÷caturvidhopaplave krameõa mandãkçte bhàvanàprakarùasyàntyabhåtàdupàntya pratyayàt sarvopaplavavirahi vij¤ànamutpadyata tacca saüskàra santànàntyàccaramakùaõa iti gãyate, tasya ca kàryàbhàvàdasattvàpattau tathaiva krameõa pårba pårbaj¤ànànàmapyasattvaü prapnuyàt . caramakùaõa ã÷varaj¤ànasya janakastadviyatvàditicet tarhi caramakùaõasarvaj¤aj¤ànayorvi÷uddhatayà tulyasvabhàvayorekasantànatvaü syàt talyasvabhàvayoþ kàryakàraõabhàvasyaikasantànalakùaõatvàt tata÷ca santànàvicchedàdanirmokùaþ syàt . sarvaj¤asantànaprave÷aeva mokùa iti cet evamapi caramakùaõasya ã÷varaj¤ànaviùayatvaü durniråpamiti, tajjanakatvaü dåràpàstaü, bhede hi sati saüvido rvaùayaviùayibhàvaþ naceta bhedo'sti . na tàvat saüvit saüvidantaràt saüvidàkàreõa bhidyate tathàsati vailakùaõyasiddhaye pratiyogino'saüvittva prasaïgàt nàpyasaüvidàkàreõa dharmiõorasaüvittvaprasaïgàt tasmàccaramakùaõasya sarvaj¤aj¤ànotpa danalakùaõayà'rthakriyayà sattvaü duþsampàdam . yadyasyarthakriyà kalpyeta tadàpi sà kiü kàraõasya sattvaü sampàdayati? uta pratãtim? nàdyaþ kàryàta pårvameva kàraõasya sattvàta anyathà kàraõa tvàyogàt . dvitãye tat kàryaü svakàryeõa pratibhàsitaü sat kàraõapratyàyakaü tadapi tathaivetyanavasthà syàt . saüvit svayameva svàtmàna prakà÷ayatãti nànavastheti cet tarhyarthakriyà pratãtiheturiti pakùohãyeta . svayameva syàrthakriyeti vadana àtmà÷rayaüdunirvàram . tadevaü na sattvenàrthakriyàkàritvaü kintu svàbhàvikaþ ka÷ciddharmaþ, tathà caikasmin kùaõe'rthakriyàü kçtvà punaståùõãübhåtasyàpi sthàyinaþ sattvaü na virudhyate . yaduktaü sthàyinaþ krameõànekakàryotpàda katvaü nàsti samarthasya kùepàyogàt iti tadasata ÷aktasyà pi sahakàrisannidhànavi÷eùavramàpekùayà kàryakramaupapannaþ loke tathaivànubhakàt . atha matam ÷aktasya sahakàryapekùàyà apyayuktatvàt a÷aktà eva sarve padàrthàþ parasparàpekùayà sàmagrãü janayanti sà ca ÷aktà kàryamutpàdayati, tadapyayuktaü sàmagrãü pratyapi ÷aktatve padàrthànàmanyonyàpekùà na yuktà a÷aktatve ca tadajanakatvàt niùphalà'nyonyàpekùeti anapekùaiva sarvatra syàt . mà bhåttarhi kasyàpi sahakàryapekùati cet na anubhavavirodhàt . nacànubhavobhràntaþ, bàdhàbhàvàt, . yadyapi ÷aktasyà÷aktasya và' pekùà na yuktetyuktaü tathàpi ÷aktatvà÷aktatvavinirmuktavastu màtrasya sahakàryapekùà syàt nyàyasyàsya tvayàpyaïgã kàryatvat . tathà hi kàryasattve'sattvahàniþ asattve càsaübaddhatà kàraõabi÷eùeõa kàryavi÷eùasya samavàyàniråpaõàt sarvaü sarvasmàdatpadyeteti pareõa codite sattvàsattvasambaddhatvàsaübaddhatvavi÷eùaü vimucya niyatapårbabhàbi kàraõaü niyato ttarabhàvi kàryamiti tvayà niråpaõãyam anvayavyatirekau tatra niråpakau sta iti cet sahakàriõyapi tau sta eva tasmàdastyeva sahakàryapekùà tatkçtasyopakàrabi÷eùa÷cintyatàm . yattvatrekade÷ã manyate anvayavyatirekasidvà bhåmyudakàdisaha kàriõo vãjàkhye kàraõe vi÷eùamucchånatàkhyaü janayanti tatastadvãjamuïkuràkhye kàrye ÷aktam anyathàmupakàrã bhåmyàdirvãjena nàpekùyeteti, tadasat vãjaü svagatavi÷eùotpattau ÷aktaü na cet sahasrasannidhànamapi na taü janayet tatonàïkurotpàdane'pi ÷akùyati . atha ÷aktaü tadàpi yadi sahakàrisahakçtaþ vi÷eùàntaraü pràpyocchånatàyàü ÷aknuyàt tadà'navasthà syàt . atha tadapràpyaiva tatra ÷aktaü tadàïkure'pi vi÷eùamantareõaiva ÷aktaü syàt . atha matam aïkurotpatti rucchånatvajanmapårbikà ucchånatotpattistu sahakàri sannidhimàtrasàdhyà tathaiva dçùñatvàditi cet na tathàsati ÷aktimatà kàraõena svàtmanyanupakurvannapi sahakàryapekùyata iti tvayaiva svamatavyàghàta àpàditaþ syàt . tasmànnaika de÷ipakùo yuktisahaþ . nanvata evàsmanmatamàdaraõãyaü na hi vayaü tadvatkàraõasvaråpe sahakàryupakàraü bråmaþ kiü tarhi kùaõikànmålakàraõàdutpadyamànaü kàryaü sahakàriõa mapekùate kàryasya bahukàraõasàdhyatvàditi bråmaþ . yadyapi sthàyikàraõamate'pyetàvat samànaü tathàpi tanmate thàvat kàraõasattvaü nairantaryeõa kàryotpattirdurvàrà niyàmakàbhàvàt . na ca sahakàrisambandho niyàmakaþ sambandhasyàpi yàvatsambandhisattvaü bhavitavyatvàt . na ca tasya sambandhàntaraü niyàmakam anavasthàpàtàt . na ca vàcyaü kùaõikapakùe'pi na kàraõasattvakùaõe kàryaüjàyate tayoryauga padyaprasaïgàt anyadà janmàïgãkàre càniyamàpattiriti, kàraõàntarakùaõasya kàryaniyàmakatvàt ataþ kùaõikatvapakùaeva ÷reyàn, maivaü sarvatra hi kàryakàraõabhàvo vyàpti balena ni÷cetavyaþ tatra kiü tvanmate kàryakàraõavyàpti rdhåmàgnivyaktyoþ? uta tatsantànayoþ? . nàdyaþ kùaõikayora nvayavyatirekabuddhidvayakàlàvasthànàyogàt . dvitãye'ïgàràvasthàdapyagnerdhåmojàyeta tatsantànapàtitvàvi÷eùàt kàùñhàbhàvàttadà janmaneti cet tasyàpi svasantàne vidyamànatvàt nacàgnikàùñhayoþ sambandhàbhàvaþ santànadvayanityatvena tasyàpyanirvàvyatvàt . sambandhaþ sambandhàntarapårbaka tvàt na sadàtana iti cet na anavasthàpatteþ tricaturakakùàvi÷ràntyabhyupamena nànavasthà iti cet tarhi sthàyikàraõàbhyupagame'pyanavasthàyà . supariharatvànnoktadoùaþ . nanu sthirakàraõa upakàrakatvàïgãkàre yadi sthàyitvavàdã svamatamapi samãkuryàt tarhi tannàïgãkurma iti cet dhåmakàùñhayoþ kàryasahakàriõorupakàryopakàrakabhàvasyànvayavyatirekasiddhasyàvarjanãyatvàdanvayavyatirekayo÷copakàryopakàrakabhàvasàdhakatvaü målakàraõatatkàryayoragnidhåmayordçùñaü tasmàdupakàrake sahakàriõi matadvaye'pyapekùà samànà . tathà ca kùaõikapakùaü yathaikasya vahneþ sahakàribhedàt de÷abhedàcca yugapadanekakàryamamabhyupeyate vahniþ svade÷e vahnyantaraü janayati upariùñàddhåmam, adhastàdbhasma, puruùe vij¤àna¤ceti tathà sthàyipakùe'pyekasya kàraõasya kàlabhedàt sahakàribhedàccànekakàryajanakatvat tatra kramakàritvaü kiü na syàt . nacetàbatà kùaõikasthà yivàdinormatasàïkaryaü ÷aïkanãpaü pårvasya pratikarmavyavasthavàdasyànte niràkçtatvàt . tadevamatiduùñaü kùaõika vij¤ànavàdimatamupekùya kåñasthanityacaitanye sarvamadhyastatayà pratãyata ityayameva vedàntavàdo'tinirdoùatvàdàdaraõãya iti . àtmatattvaviveke ca %<atha bàdhakaü bhavadàtmàni kùaõabhaïgovetyàdinà>% pa¤cavipratipattãnàdbhàvitànàü madhye prathamaviprapratiniràse'sya vivçtirdç÷yà

#<kùaõabhaïgura># triø kùaõaü pràpya bhaïguraþ . kùaõamàtreõa vinà÷a÷àlini %<yadi punaramã kimapi nàhamàbhpadamasti ki¤cidapi vastu sthiraü, vi÷vameva kùaõabhaïguram, alãkaüvetyavadhàra yeran na ki¤cidapi kàmayeran, na càkàmayamànàþ keciñapi pravartante>% àtmataø ÷iromaõiþ

#<kùaõaràmina># puüstrãø kùaõekùaõe ramate rama--õini . pàràvate ÷abdamà0

#<kùaõika># triø kùaõaþ svasattà vyàpyatayà'styasya ñhan . kùaõamàtra sthàyini . tallakùaõa¤ca àtmatattvavivekavyàkhyàne raghunàtha ÷iramaõyuktam yathà %<kùaõikatva¤ca svàdhikaraõasamayapràgabhàvàdhikaraõakùaõànutpattikatve sati kàdàcitkatvam utpattimattvaüvà . utpatti÷ca svàdhikaraõakùaõàvçttipràgabhàvapratiyogikùaõa sambandhaþ . kùaõa÷ca svàdheyapadàrthapràgabhàvànàdhàraþ samayaþ vasiddhistu vidhernairyàyikànàü pràgabhàve caramadhvaü se ca, niùedhasya bauddhànàmalãke, svàdhikaraõasamayapràgambhàvàdhikaraõakùaõàvçttitvaü kùaõikatvamiti tu jyàyaþ>% . atra gadàdharavyàkhyà kàdàcitka÷abde 1882 pçø dar÷ità atra kàdàcitkatvaü sattve sati ki¤citkàlavçttyabhàbapratiyogitvam . %<kùaõikatva¤ca tçtãyakùaõavçttidhvaüsa pratiyogitvam>% muktàvaø . 2 vidyuti strã hema0

#<kùaõita># triø kùaõaþ saüjàto'sya tàraø itac . jàtakùaõe

#<kùaõin># triø kùaõaþ vi÷ràntikàlaþ utsavovà'styasya ini . kùaõàt 1 vi÷rànte 2 utsavànvite ca . %<taü vi÷ràntaü ÷ubhe de÷e kùaõinaü kalyamacyutam>% bhàø saø 12 aø . striyàü ïãp sà ca 3 ràtrau ÷abdara0

#<kùaõepàka># puø kùaõe pacyate paca--karmaõi gha¤ nyaïkvà ku aluksaø . kùaõena pacyamàne padàrthe .

#<kùat># strãø kùaõa--bhàve sapaø kvipa . hanane 2 vidàraõe 3 pãóane ca kùattram .

#<kùata># triø kùaõa--kta . 1 vidàrite 2 pãóite 3 gharùite ca . %<ravoravaùñambhamayena patriõà hçdi kùatogotrabhidapyamarùaõaþ>% raghuþ . 4 kùatiyukte %<rudràõàmapamårdhànaþ kùatahuïkàra ÷aüsinaþ>% kumàø %<kùatatimireùu digbadhåmukheùu>% bhaññiþ kùatayonyà api striyàþ %<kanyaivàkùatayoniryà pàõigrahaõadåùità>% iti ca nàradaþ . vidàraõa¤ca ÷astràdibhiravayavavimàgaþ, %<aïgulãvoragakùatà>% raghuþ . sarpeõa da÷anenàïgulyàvidàraõàttathàtvam . bhàve kta . 5 vidàraõe naø %<nakhakùatànãva vanasthalãnàm>% kumàø %<analaïkçto'pi sundara! harasi manome yataþ prasabham kiü punaralaïkçtastvaü nakharakùataistasyàþ>% sàø daø . 6 gharùaõe %<kùatojjvalàïguùñhanakhàü÷ubhinnayà>% màghaþ . upacàràt tatkàrye 7 duþkhàdau %<kùatàt kila tràyata ityudagraþ kùatrasya ÷abdobhuvaneùu råóhaþ>% raghaþ upacàràt (ghà) iti prasiddhe sravadrakta påyàdau 8 braõe hemacaø %<prakupitàstu doùàmeóhramamipannàmàüsa÷oõite pradåùya kaõóåü janayanti tatra kaõóåyanàt kùataü samapajàyate kùate duùñamàüsajàþ prarohàþ picchila rudhirasràviõo jàyante kårcakiõo'bhyantaramupariùñàdvà>% su÷ruø %<yastu kùateùåpayujyate sa bhåyaþkalka iti saüj¤àü la bhate>% su÷ruø vraõa÷abde vivçtiþ kùatanimittamaraõe'÷aucabhedamàha ÷uø taø vyàghraþ %<kùatena mriyate yastu tasyà÷aucaü bhaveddvidhà . à saptàhàttriràtra syàt da÷aràtramataþ param . ÷astraghàte tryahàdårdhvaü yadi ka÷cit pramãyate . a÷aucaü pràkçtaü tatra sarvavarõeùu nitya÷aþ>% . atra ÷astraghàtapadaü kùatetara÷astraghàtaparaü pàribhàdhika÷astraghàtaparamapi . yathà devãpuø %<pakùimatsyamçgairye tu daüùñri÷çïginakhairhatàþ . patanàna÷anapràyairvajràgniviùabandhanaiþ . mçtà jalaprave÷ena te vai ÷astrahatàþ smçtàþ>% . anyathà kùataü vinà patanàdibhivilambamçtànàü dinagrahaõe'nadhyavasàyaþ syàt . na ca ÷àstrãye vyavahàse'ntaraïgatvena pàribhàùikagrahaõasyaiva yuktatvamiti vàcyam ÷ràddhe pàribhàùikàpàribhàùika÷astraghàtagrahaõavadatràpi tathà yuktatvàt pàribhàpikatvàdeva na prakaraõaniyamaþ ÷uø ta0

#<kùatakàsa># puø 5 taø . kùatajàte kàsabhede %<pa¤ca kàsàþ smçtà vàtapitta÷leùmakùatakùayaiþ>% bhàvapraø . kàsa÷abde 2042 pçø vivçtiþ

#<kùataghna># puø kùataü hanti hana hetau--ka . (kukurasoügà) 1 kùupabhede . ÷abdacaø . 2 làkùàyàü strã hemaø .

#<kùataja># naø kùatàt jàyate jana--óa . 1 rudhire %<amaraþ sa cchinnamalaþ kùatajena reõuþ>% raghuþ %<kùatajakaõavarùababhruõà ca bhramatà>% kàdaø 2 påye hemaø . 3 kùatajàtamàtre triø . su÷rutokte 4 kàmabhede kàsa÷abde tadvistàra uktapràyo'pi spaùñàrthaü su÷rutavàkyamatrodàhriyate yathà %<uktà ye hetavo néõàü rogayoþ ÷vàsahikkayoþ . kàsasyàpi ca vij¤eyàsta evotpattihetavaþ . dhåmopaghàtàdrajasastatheva vyàyàmaråkùànnaniùevaõàcca . vimàrgagatvàdapi bhojanasya vegàvarodhàt kùavathostatheva . pràõohyudànànugataþ praduùñaþ saübhinnakàüsyasvanatulyakoùaþ . nireti vaktràtsahasà sadoùaþ kàsaþ sa vidvadbhirudàhçtastu . sa vàtapittaprabhavaþ kaphàcca kùatàttathànyaþ kùayajo'para÷ca . pa¤caprakàraþ kathitobhiùagbhirvivardhito yakùavikàrakçt syàt . bhaviùyatastasya tu kaõñhakaõóårbhojyoparodho galatàlulepaþ . sva÷abdavaiùamyamarocako'gnisàda÷ca liïgàni bhavantyamåni . hçcchaïkhamårdhodarapàr÷va÷ålã kùàmànanaþ kùãõabalasvaraujàþ . prasaktavega÷ca samãraõena kàsettu ÷uùkaü svarabhedayuktaþ . urovidàhajvaravaktra÷eùaürabhyarditastiktamukhastçùàrtaþ . pittena pãtàni vametkañåni kàsetsa pàõóuþ paridahyamànaþ . vilipyamànena mukhena sãdan ÷irorugàrtaþ kaphapårõadehaþ . abhaktanagagauravasàdayuktaþ kàsedbhç÷aü sàndrakaphaþ kaphena . vakùo'timàtraü vihata¤ca yasya vyàyàmabhàràdhyayanàbhighàtaiþ . vi÷liùñavakùàþ sa naraþ saraktaü ùñhãvatyabhãkùõaü kùatajaþsa uktaþ . ativyavàyabhàràdhbayuktà÷vagajavigrahaiþ . råkùasyoraþ kùataü vàyurgçhãtvà kàsamàvahet . sa pårvaü kàsate ÷uùkaü tataþ ùñhãvet sa÷oõitam . kaõñhena rujatàtyarthaü vibhinnenaiva corasà . såcãbhiriva nãkùõàbhistudyamànena ÷ålinà . duþkhaspar÷ena ÷ålena medapãóàbhita pinà . parvabhedajvara÷vàsatçùõàvaisvaryapãóitaþ . pàràvataivàkåjan kàsavegàt kùatodbhavàt>% .

#<kùatajavraõa># puø bhàvapraø ukte vraõabhede pçthak samastadoùotyà raktajàgantujau tathà . vraõa÷othàþ ùaóete syuþsaüyuktàþ ÷othalakùaõaiþ . (÷othalakùaõaiþ pårvoktaiþ) vi÷iùñaü råpamàha . %<viùamaü pacyate vàtàta pittottha÷càcira¤ciram . kaphajaþ pittavacchvotho raktàgantu samudbhavau>% . atra raktajetyukteþ kùatajavraõaityeva ÷abdasyaucityàt ÷abdakalpadrume kùatavraõa÷abdakalapanaü pràmàdikam bhàvapraø ukte 5 pipàsàbhede strã yathà
     %<bhaya÷ramàbhyàü balasaükùyàdvà årdhvaü cita pittavivardhanai÷ca . pittaü savàtaü kupitaü naràõàü tàlu prapannaü janayet pipàsàm . srotaþsvapàüvàhiùu dåùiteùu doùai÷ca tçñ sambhavatãha jantoþ . tisraþ smçtàstàþ kùatajà caturthã kùayàttathànyà''masamudbhavà ca . bhaktodbhavà saptamiketi tàsàü nibodha liïgànyanupårba÷astu>% . naràõàü citaü svasthàna eva sa¤citaü pittaü savàtaü pittavivardhanaiþ kaùñvamloùõàdibhriþ kupitaü bhaya÷ramàbhyàü balasaükùayàdupavàsàde÷ca vàtaþ kupitaþ . taddvayas årdhvaü prasarat tàlu prapannaü sat pipàsàü janayet . na kevalaü tàlunyeva dåùite tçùõà bhavati . kintu jalavàhisrotaþsvapi ata àha srotaþsvityàdi . nanvatra bahuvacanaü na yuktam . yato jalavahe dve srotasã su÷rutenokte . ucyate . tayorevàjekapratànayogànna doùaþ . apàüvàhiùu srotaþsviti jihvàderapyupalakùaõam yata àha carakaþ rasavàhi nã÷ca ghamanãrjihvà hçdayagalatàlu kloma ca . saü÷oùya nçõàü deheùu kurutastçùõàmatiprabalau pittànilàviti . saükhyàmàha tisra ityàdi . tçùõàyàþ sàmànyalakùaõamàha . %<satataü yaþ pibettoyaü na tçpti mavigacchati . muhuþ kàïkùati toyantu taü tçùõarj¤itanà di÷et>% . kùatajàmàha %<kùatasya ruk÷oõitanirgamàbhyàü tçùõà caturthã kùatajà matà tu>% . kùatasya ÷astràdikùatayuktasya ruk pãóà .

#<kùatavidhvaüsin># puø kùavaü vidhvaüsayati vi + dhvansa--õic--õini 6 taø . vçddhadàrakavçkùe ÷abda ca0

#<kùatavrata># puø kùataü bratamasya . gçhãtavratatyàgini avakãrõini amaraþ tatpràya÷cittamàha pràyacittaviveke athàvakãrõipràya÷cittam athàvakãrõã maithunena kùatavrataþ yathàha yàj¤avalkyaþ %<avakãrõã bhavedgarutà brahmacàrã tu yogitamiti>% pràya÷cittamàhàïgiràþ %<avakãrõàmitta¤ca brahmahatyàvrata¤caret . svaracarmavàsàþ ùaõmàsàüstathà mucyeta kilviùàt>% . avakããrõamavakãrõatàbhàve ktaþ . atra sàrdhasaptadhenvaþ . idaü pramàdasampanne etadviùaya eva yàj¤avalkyaþ %<avakãrõã bhavedgàtvà brahmacàrã tu yoùitam . gardhabhaü pa÷umàlabhya nairçtaü sa vi÷uddhyati>% . prayatnàt striyamutsàhya pravçtte tu manuþ %<eta sminneva saüpràpte vasitvà gardabhàjinam . saptàhànàcaredbhaikùyaü svakarma parikãrtayan . tebhyo labdhana bhaikùyeõa vartayannaikakàlikam . upaspç÷aüstriùavaõamvadena sa vi÷uddhyati>% . etadviùayaevàbhyàse ÷àtàtapaþ %<athàto-->% vakãrõipràya÷cittaü vyàkhyàsyàmaþ brahacàrã yadyavakãryeta caturthakàlamabdaü bhaikùyaü caredevaüpåtobhavatãtitathà paiñhãnasirapi %<avakãrõã gardhabhàjinaü vaset saüvatsaraü pràjàpatyaü caret>% ÷aïkhalikhitàbhyàntu vikalpa evoktaþ . tadyathà %<saptaràtreõàvakãryeta bhaikùàgnikàryekurvan sadyaþ kàmàdutasarge retaso'nyatra svapnàt tatra pràya÷cittaü mahàvyàhçtibhirjuhuyàt oïkakàrapårvikàbhiþ saüvatsaraü và naktaü bhaikùa¤caret caturthakàle mitabhuggàyatrãü taratsamànugà¤japediti>% . gàyatrãmapi saüvatsaraü japedityarthaþ . mahàvyàhçtihoma÷ca laghutvàdàtide÷ikàvakãrõitvena bhaikùàgnityàge striyaü vinà kàmàt sakçdretastyàge vyavatiùñhate, striyaü vinàpi kàmàdretasa utsarge pramàdagamane ca va÷iùñhaþ %<brahmacàrã cet striyamupeyàdaraõye catuùpathe laukike'gnaurakùodaivataü gardhabhaü pa÷umàlabheta nairçtaü và caruü nirvapet tasya juhuyàt kàmàya svàhà kàmakàmàya svàhà . nairçtyai svàhà rakùodevatàbhyaþ svàhà iti etadeva retasaþ prayatrotsarge divà svapne vratàntareùu ca>% . àsamàvartanàdreto visarge divàsvapnecàbhyàse j¤eyam . pa÷orabhàve nairçtaü caruü nirvapedityarthaþ . etaccàmàvàsyàyàü kartavyamityàha baudhàyanaþ . %<athàvakãrõyamàvasyàyàü ni÷yagnimupasamàdhàya saüparistãrya dàrvãü haumikãü pariceùñàü kçtvà dve àjyàhutã juhuyàt>% . atra ca vratàntareùvityabhidadhatà va÷iùñhena dvàda÷àhàdikavrateùu puõyàrthacàndràyaõàdiùu ca yathàtidiùñaü tathàcaitadatidiùñamavi÷eùàt . ataeva %<kàmato retasaþ sekaü vratasthasya dvijanmanaþ . atikramaü vratasyàhurdharmaj¤à brahmavàdinaþ>% iti manunà sàmànyenaivàvakãrõilakùaõamanvakàri akàmato retasaþ sràve manuþ %<svapne siktvà brahmacàrã dvijaþ ÷ukramakàmataþ . snàtvàrkamarcayitvàtu punarbhvamityçcaü japet>% . brahmacàriõogurudàragamane tu tadgamanoktapràya÷cittenaiva guruõà laghvavakãrõipràya÷cittaü kçtambhavet . yathà daõóanipàtapràya÷cittenaiva guruõà tannàntarãyakàvagoraõa pràya÷cittaü sampadyata .

#<kùatahara># naø kùataü harati hç--hetau ña . kùataharaõahetau 1 agurucandane ÷abdacaø . 2 kùatahàrakamàtre tri0

#<kùatà÷auca># naø kùatanimittama÷aucam . vraõàdikùatakçte smçtyukte a÷auce . %<savraõaþ såtakã såyã mattonmattarajatvalàþ . mçtabandhurabandhu÷ca varjyànyaùñau svakàlataþ>% pràø taø devalaþ . a÷ucitvamapyàha tatraiva saeva . dantalagnamasaühàryaü lepaü manyeta dantavat . na tatra bahu÷aþ kuryàt yatnamuddharaõe punaþ . bhaveda÷aucamatyantaü tçõavedhàt vraõe kçta . tçõavedhàdityupalakùaõaü vraõahetukùatamàtrasya . asyàpavàdaþ %<candrasåryagrahe caiva mçtànàü piõóakarmaõi . mahàtãrthe tu saüpràpte kùatadoùo na vidyate>% pràø taø pulastyaþ . mçtànàü piõóakarmaõi niravakà÷atvàt citàpiõóodakadànàdau . saüpràpte niyatavàsàdinà samyakpràpte .

#<kùati># strã kùaõa--ktin . 1 hànau, 2 apacaye 3 kùaye ca . %<hayànàü na kùatiþ kàcinna rathasya na màtaleþ>% bhàø vaø 172 aø . %<dviùàü kùatãryà prathame ÷ilãmukhàþ>% kirà0

#<kùatodara># kùatajàte udararogabhede udara÷abde 1150 pçø vivçtiþ . ÷alyamityàdi tatratyaü su÷rutavàkyaü bhàvapraø vyàkhyàya carakamuni sammatipradar÷anena vi÷eùa ukto yathà %<÷alyaü kaõñakakarkaràdi . annopa hataü bhuktaü yat annaü bhinatti tathà anyathà àgataü bhojanaü vinà àgataü, ÷arka ràbhiritarathàpi yadannaü minatti tat . upalakùaõam . jambhaõamatya÷anaü và yadantrambhinatti . yataukta¤carakeõa ÷arkaràtçõakàùñhàsthikaõñakairannasaüyutaiþ . bhidyetàntraü yadà bhuktaü jçmbhayàtya÷anena cet>% . tasmàt bhinnàdantràt . gudatastu bhåyaþ antràtsaüsrutya punargudataþ sravedityarthaþ . dàlyati vidàryata eva . padasiddhiràrùatvàt . etat kùatodarantantràntare parisràvyudarampradiùñam

#<kùattç># puø sauø kùada--saübhçtau saüj¤àyàm tçc aniñ . 1 sàrathau 2 dvàþsthe 3 kùatriyàyàü ÷ådreõa jàte varõasaïkare puüstrãø amaraþ striyàü ïãp . 4 dàsãputre 5 niyukte 6 vedhasi puø mediø 7 matsye saükùiptasàø . upadhàdãrghavidhau kùattç÷abdasya pçthaggrahaõàt auõàdikatçjantasyànyasya niùedhe'pi dãrghaþ kùattàrau %<kùattàrau te prajàpate . tàvihàvatàü sphàtim>% 3, 24, 7, %<yat kùattàraü hvayatyà>% athaø 9, 6, 49, àvikùitasyàgniþ kùattà vi÷vedevàþ sabhàsadaþ ÷ataø vràø 13, 5, 4, 6, %<viviktyai kùattàram>% yajuø 30, 13, . %<kùatriyà màgadhaü vai÷yàt ÷ådràt kùattàrameva ca>% yàø ukteþ %<÷ådràdàyogavaþ kùattà caõóàla÷càdhamonçõàm . vai÷ya ràjanyavipràsu jàyante varõasaïkaràþ . ekàntare tvànulomyàdambaùñhograu yathà smçtau . kùattçvaidehakau tadvat pràtilomye'pi janmani>% manåkte÷ca kùatriyàyàü vipràjjàta iti amaramatatvena ÷abdakaø uktiþ pràmàdikã . %<kùattà syàt sàrathau dvàþsthe, kùatriyàyà¤ca ÷ådraje>% iti nànàrthe'marokteþ manuyàj¤avalvàkyàdisaüvàdàcca %<màhiùyo'ryakùatriyayoþ kùattàryà÷ådrayoþ sutaþ>% ityamaroktau aryà÷ådrajàtasya kùattçtvoktàvapi tatra aryà svàminã yogyatvàttatra kùatriyà, tena na pårvàparavirodha iti bhànudãkùitavyàkhyà . ataeva medinyàm %<kùattà ÷ådrakùatriyàje pratãhàre ca sàrathau . bhujiùyàtanaye'pi syànniyuktavedhasoþ pumàn>% . tasya vçttimàha manuþ %<kùattrugra pukvasànàü tu bilaukobadhabandhanam>% . tatra dàsãputre %<tataþ prãtamanàþ kùattà (viduraþ) dhçtaràùñraü vi÷àmpate! . uvàca diùñyà kuravovardhanta iti vismitaþ . vaicitravãryastu nçpo ni÷amya bidurasya tat>% bhàø àø 200 aø . vidurasya dàsãputratvaü vidura÷abde vakùyate %<tato'pa÷yat viduraü tårõamàràdabhyàyàntaü satyasandhaþ sa ràjà . athàbrapãt bhràtaraü bhãmasenaü kiü nu kùattà vakùyate na sametya?>% bhàø vaø 5 aø . dvaþsthe . tata dvàsthaþ pravi÷yaivetyupakrame %<tato hçùño matsyaràjaþ kùattàramidamavravit>% %<kùattràraü kururàjastu ÷anaiþ karõamupàjapat>% iti ca bhàø viø 68 aø . sàrathu %<jànayutirhapautràyaõa upa÷u÷ràva saha saüjihàna eva kùattàramuvàca>% %<saha kùatànvicya nàvidamiti>% %<saha kùattà'vidamiti>% ca chàø upaø . 8 koùàdhyakùe ca %<atha kùattà pàlàgalãmabhimethati>% ÷ataø vràø 13 . 5 . 2 . 8 %<kùatàsannidhitaþ koùàdhyakùaþ>% bhà0

#<kùattra># puünaø . kùatastràyate trai--ka 5 taø kùada--saübhçtau kartari tra và ardharcàø . 1 kùatriye %<yasya vrahma ca kùattraü ca ume bhavati odanaþ>% ÷rutiþ %<yatra brahma ca kùattra¤ca samya¤cau carataþ saha>% yaju020 . 25 . %<kùattraü kùatayajàtiþ>% vedadãø %<kùatàt kila tràyate ityugraþ kùattrasya ÷abdobhuvaneùu råóhaþ>% raghuþ . atra malliø %<kùaõu hiüsàyàmiti dhàtoþ sampadàditvàt kvip gamàdãnàmiti vaktavyàdanunàsikalope tugàgame ca kùaditi råpaü siddham kùataþ na ÷àt tràyate iti kùattraþ supãti yogavibhàgàt kaþ . tàmetàü vyutpattiü kavirarthato'nukràmati kùatàdityàdinà . udagraþ unnataþ kùattrasya kùattravarõasya vàcakaþ ÷abdaþ kùattra÷abda ityarthaþ kùatàt tràvate iti vyutpattyà bhuvaneùu råóhaþ kila prasiddhaþ khalu nà÷vakarõàdivat kevalaråóhaþ kintu païkajàdivat yogaråóhaþ>% . %<nàbrahma kùattramçdhnoti nàkùattraü brahma bardhate . brahmakùattra¤ca saüyuktamihàmutra ca vardhate>% manuþ . kùadyate saübhriyate ràj¤à, kùada--karmaõi tra . 2 ràùñre %<kùattraü và eùa prapadyate yoràùñraü prapadyate kùattraü ràùñram>% ÷ataø vràø . 22 . kùattrasya karma aõ . tatkarmaõi, %<kùàttraü dvijatva¤caparasparàrtham>% bhaññiþ tasyedamaõ . kùàttra tatsambandhini triø %<kùàttraü karma svabhàvajam>% gãtà 3 udake 4 dhane ca nighaø 5 dehe uõàdikoø 6 tagare naø ràjani0

#<kùattrakarman># naø 6 taø . %<÷auryaü tojodhçtirdàkùyam yuddhe càpyapalàyanam . dànamã÷varabhàva÷ca kùatrakarma svabhàvajam>% gãtãkte karmabhede . atra kùàttraü karmeti và pàñhaþ

#<kùattradharma># puø 6 taø . smçtyàdyukte kùattriyasya dharmabhade . yathàha hàrãtaþ %<ràjyasthaþ kùattriya÷càpi prajà dharmeõa pàlayan . kuryà dadhyayanaü sa yagyajedyaj¤àn yathàvidhi . dadyàddànaü dvijàtibhyodharmabuddhisamanvitaþ . svabhàryàniratenityaü ùaóbhàgàrhaþ sadà nçpaþ . nã ta÷àstràrthaku÷alaþ sandhivigrahatattvavit . devabràhmaõabhakta÷ca pitçkàryaparastathà . dharmeõa yajanaü kàryamadharmaparivarjanam . uttamàü gatimàpnoti kùattriyo'pyevamàcarat>% .
     %<trãõi ràjanyasyàdhyayanaü ÷astreõa ca prajàpàlanaü svadharmastena jãvet>% va÷iùñhaþ . padmapuø svargakhaõóe 26 aø %<kùattriyasyàpi yo dharmastaü te vakùyàmi pàrthiva! . dadyàdràjà na yàceta yajeta na ca yàjayet . nàdhyàpayedadhãyãta prajà÷ca paripàlayet . nityodyukto dasyuvadhe raõe kuryàt paràkramam . ye tu kratubhirãjànàþ ÷rutavana÷ca pàrthivàþ . ye tu yuddhe vijetàraste tu lokajito nçpàþ . avikùata÷arãro hi saügaràdyo nivartate . kùattriyasya tu tat karma nobhayatra ya÷aþpradam . kùattriyàõàmayaü dharmo nirõãto munibhiþ paraþ . nàsya kçtyatamaü ki¤cidràj¤o dasyuvinigrahàt . dànamadhyayanaü yaj¤o ràj¤àü ÷reyo'bhidhãyate . tasmàdràj¤à mahàràja! yoddhavyaü dharma÷ãlinà . prajàþ sveùu ca dharmeùu sthàpaveta mahãpatiþ . dharmyàsyeva hi karmàõi kàrayet sapataü prajàþ . paramàü sitimàpnoti nçpatiþ paripàlanàt . kuryàdanyanna và kuryànmaitro ràjanya ucyate . ràjanyànàü karàdànaü vinà vaivàhika¤ca yaþ . pratigrahaþ sa nindyo'tra paratra càsukhapradaþ . yuddhe palàyana¤caiva tathà kàtaratà'rthiùu . apàlanaü prajànà¤ca dàne dharme viraktatà . anavekùà svaràùñrasya bràhmaõànàmanàdaraþ . amàtyànàmasammànasteùàü karmànavekùaõam . bhçtyànà¤ca parãhàso niùiddhaü kùattrajanmanàm . ràjanyastu mahàràja! yathà kùemamavàpnuyàt . tat ÷çõuùva tavàkhyàsye dharmasaügrahatatparaþ . vedànadhãtya dharmeõa ràja÷àstràõi cànagha! . sattànàdãni karmàõa kçtvà sobhaü niùevya ca . pàlayitvà prajàþ sarvà dharmeõa jayatàü para . ràjasåyà÷vamedhàdãn makhànanyàüstathaiva ca . àhçtya ca yathà pàñhaü viprebhyo dattadakùiõaþ . saügràme vijayaü pràpya tathàlpaü yadi và bahu . sthàpayitvà prajàpàlaü puttraü ràjye ca pàrthivaþ . atyagotraü pra÷astaü và kùattriyaü kùattriyarùabha! . arcayitvà pitén samyak pitçyaj¤e yathàvivi . devàn yaj¤airçùãn vedairarcayitvà prayatnataþ . antakàle ca sampràpteya icchedà÷ramàntaram . so'nupårvyà÷ramànaràjan! gatvà siddhimavàpna yàt . ràjarùitvena rànnenda . bhaikùacaryàdhvasevayà . apetagçhadharmo'pi carejjãvitakàmyayà . na canannàùñhakaü karma trayàõàü bhåridakùiõam . caturõàü ràja÷àrdåla! pràhurà÷ramavàsinàm . bàhvàyattaü kùattriyairmànavànàü loka÷reùñhaü dharmamàsevamànaiþ . sarve dharmàþ sopadharmàstrayàõàü ràj¤o dharmà dati vedàt ÷çõomi . evaü dharmàtràjadharmeùu sarvàn sarvàvasthaü saüpralãnànnibodha . anya÷ramànalpaphalàt vadanti dharmànanyàn vedavidomanukyàþ . mahà÷ramaþ bahukalyàõaråpaü kùàttraü dharmaü netaraü pràhuràryàþ . sarve dharmàþ ràjadharmapradhànàþ sarve dharmàþ pàlyamànà÷carunti . satyaü tyàgo ràjadharmeùu ràjaüstyàgaü dharma¤càhuragryaü puràõam . majjettrayãdaõóanãtau kùatàyàü, sarve dharmàþ prakùayeyurviruddhàþ . sarve dharmà÷cà÷ramàõàü kùatàþ svuþ kùàttre tyakte ràjadharme puràõe . sarve tyàgà ràjagharmeùu cãktàþ sarvà vidyà ràjadharmeùu yuktàþ . sarve lokà ràjadharmo praviùñà yathà jãvàþ pràkçtairbadhyamànàþ . dharma÷rutànàmupapãóanàya evaü dharmà ràjadharmairvimuktàþ . càturà÷ramyadharmà÷ca yatidharmà÷ca pràrthiva! . lokavedottara÷caiva kùàttre dharme samàhitàþ . sarvàõyetàni dharmàõa kùàttre ràjanyasattama! . apratyakùaü bahudvàraü dharmamà÷ramavàsinàm . kùàtreõaiva hi dharmeõa pratyakùaü kriyate nçpa! . dvijàrcanaü kùattriyàõàü tathà nàràyaõàccanam . ràjyànàü pàlana¤caiva raõe nirbhayatà tathà . nityaü dànaü bràhmaõebhyaþ ÷araõàgatarakùaõam . puttratulyaü prajànà¤ca duþkhinàü paripàlanam . ÷astràstràõà¤ca naipuõyaü raõe ÷auryaü tayaiva ca . tapa÷ca dharmakçtya¤ca yatnataþ kurute mudà . paõóitaü noti÷àstraj¤aü nitya¤ca paripàlayet . samàmadhye vàsayecca nityaü sadbhi÷ca saüyutaþ . hastya÷varathapàdàtaü senàïga¤ca catuùñayam . pàlayet yatnato nityaü ya÷asvã ca pratàpavàn . raõe'rimantrita÷caiva dànenàbhimukho bhavet . raõe yo và tyajet pràõàn tasya svargo ya÷askaraþ>% . vistarastu bhàø ÷àø ràjadharme

#<kùattradharman># puø nahuùamràturanenasãvaü÷ye saükçteþ putre 1 nçpanede . %<saükçterapi dharmàtmà kùattradharmà mahàya÷àþ . anenasaþ samàkhyàtàþ kùattravçddhasya me ÷çõu>% harivaüø 29 aø kùartrasya . dharmà . 2 kùattriyasya dharmaõi yuddhàdau . kùattraü tatsambandhã dharmo yasya anic samàø . 3 kùattriyadharmayute . %<÷àstreõàbhimukhoyastu vadhyate kùatradharmaõà>% manuþ

#<kùattradhçti># puø kratubhede %<kùattradhçtiþ>% %<tadubhayata eke triùñomajyotiùñomau>% kàtyàø ÷rauø 15 . 91 . 24 . 25 . %<tatomàsànte ÷ràvaõyàm kùattradhçtisaüj¤aþ kraturbhavati . kurbanti eke upariùñàt . atra ca vai÷àkhàmàvàsyayàü pa÷ubandhau, jyaiùñhamàsapaurõamàsyàü ke÷abapanãyaþ, àùàóhyàü vyuùñidviràtraþ, ÷ràvaõyàü kùatradhçtiþ>% bhàdrapadà÷vayujayostriùñomajyautiùñhomau, kàrtikyàü sautràmaõãti karkaþ .

#<kùattrabandhu># puø kùattraü ràùñraü bandhurivàsya . 1 kùatriye %<bràhmaõaü ku÷alaü pçchet kùattrabandhumanàmayam>% . %<à dvàviü÷àt kùattrabandhoõa catuviü÷atervi÷aþ>% manuþ . kùattrasya bandhuriva . 2 kùattriyatulye apakçùñakùattriye . %<kùattrabandhuþ sacànàryo ràmaþ paramadurmatiþ>% ràmàø laø 33 a0

#<kùattrabhçt># puø kùattraü bibharti bhç--kvip . kùattriyabharaõakartari agnibhede . %<agnirbràhmaõvànagniþ kùattvabhçt>% à÷vaø ÷rauø 4 . 1 . 22 . %<viràóagne kùattrabhçdà dihãha>% yajuø 27 . 7 . kùattraü bhartavyatvenàstyasya matup masya vaþ . kùattravat tatraiva .

#<kùattravani># suø kùattraü vanati %<chandasi vanasanarakùimanthàm>% pàø karmaõyupa padye in . 1 kùattrajàtibhàgini . %<brahma vani tvà kùatravani ràmastoùavani>% yajuø 27 . supàü su lugiti pàø sarvatra amo luk . kvacit karmaõi vàcye'pi ini . 2 kùattrasyevya %<dhruvamasi pçvivãü dçüha brahmavani tvà kùattravaniþ>% yajuø 1 . 17 . %<kùatreõa vanyate puroóà÷aniùpattyarthaü kùatravani>% vedadã0

#<kùattravidyà># strã 6 taø . dhanurvede . tasya vyàkhyànaþ çgayanàø aõ . kùàttravidya 1 tasyàvyàkhyàne granthe tàü vetti adhãte và aõ . vidyàlakùaõakalpàntàcceti vaktavyamu vàrtiø vidyàntatvena ñha¤i pràpte %<aïgakùattradharmatripårva vidyàntànneti>% vàrtiø ñha¤o tiùedhàt na ñha¤ . kùàttavedya tadvidyàdhyetari tadvettari ca triø .

#<kùattravçkùa># puø kùatraþ kùatravi÷eùanàmà vçkùaþ . mucakundàkhye vçkùe ràjaniø tasya mucakundakùattranàmakattàttathàtvam .

#<kùattravçddha># puø àyuvaü÷ye vçddha÷armanàmàntarake nçpabhede kùattradharman ÷abde dç÷yam . %<anenasaþ samàkhyàtà kùattravçddhasya me ÷çõu . kùatravçddhàtmajastatra suhotro'tha mahàya÷àþ>% harivaüø 29 aø kùatravçdh apyatra . %<yaþ puråravasaþ putra àyustasyàbhavan sutàþ . nahuùaþ kùattravçddha÷ca ajiràbha÷ca vãryavàn . anenà iti ràjendra! ÷çõu kùattravçddhonvayam . kùattravçddha sutasyàsan suhotrasyàtmajàstrayaþ>% bhàgaø 9 . 17 3 kùatreùu vçddhaþ . 2 ÷reùñhakùattrive trayoda÷aysa rucinàmakasya manoþ 3 putrabhede %<trayoda÷asya putràste vij¤eyàstu ruceþ sutàþ . citrasenovicitra÷ca nàbhodharmabhçtodhçtiþ . sunetraþ kùattravçddha÷ca sutapànirbhayo dçóhaþ>% harivaüø 7 a0

#<kùattrasava># puø 6 taø . kùattriyakartavye yaj¤abhede

#<kùattràntaka># puø 6 taø . para÷uràme %<kùattràntakasyàbhibhavena caiva>% bhaññiþ 6 taø . kùattràntakàrin apyatra %<mahànandasutaþ ÷udràgarbhodbhavo'tilubdhaþ para÷uràma iva aparo'khilakùattàntakàrã bhavità tataþ prabhçti ÷udrà bhåpàlà bhaviùyanti>% ÷uø taø viùõupu0

#<kùattriya># puüstrãø kùattre ràùñre sàdhu tasyàpatyaü jàtau và ghaþ . 1 bràhmaõànantaravarõe amaraþ ñhàp . %<nçpàyàü nçpasaüsargàt pracchannàt gåóhajàtakaþ . so'pi kùattriya eva syàdabhiùeke ca varjitaþ>% u÷anasokte nçpàt aparaõãtàyàü kùattriyajàtistriyàü gåóhotpanne putre ca . pàø uktoghastu jàtàveva apatyamàtre i¤ . kùàttri kùattrajàterapatyamàtre puüstrã striyàü và ïãp . svàrthe ka . tatràrthe striyàü ñàpi yapårvatvàt và ata ittvam . kùattriyikà kùattriyakà . tato bhàve tva kùattriyatva naø tal kùattriyatà strã tadbhàve . bràhmaõatvavat kùattriyatvasya jàtivi÷eùatve'pi guõavi÷eùeõa ÷ådrasyàpi kùattriyatvàdi bhavati . %<÷ådrayonau hi jàtasya sadguõànanutiùñhataþ . vai÷vatvaü labhate brahmana . kùattriyatvaü tathaiva ca . àrjave vartamànasya bràhmaõyamabhijàyate>% bhàø vaø 211 aø . sadguõà÷ca tatraivoktàþ . %<÷ådrasyeti karmaõi ùaùñhã vai÷yatvàdi kartç sadguõavantaü vai÷yatvàdayaþ svayamàyàntãti guõakçta eva varõavibhàgo na jàtikçta iti bhàvaþ>% nãlakaø . tasya patnã ïãù và ànuk . kùattriyàõã kùattriyã amaraþ . %<aryakùattriyàbhyàm>% vàsvàrthe ànuka ïãùa ceti siø kauø . patnyàntu ïãùevetyuktam . jàtau tu yopadhatvàt na ïãù kintu ñàp . kùatripà kùattç÷abde udàø .

@<[Page 2361b]>@
#<kùattriyahaõa># puø kùattriyaü hanti ac õatvam . par÷uràme . %<kiü na vai kùattriyahaõo haratulyaparàkramaþ . viditaþ putra! ràmaste yatastvaü yoddhumicchasi>% bhàø uø 179 a0

#<kùattriyàsana># naø %<kùattriyàsanamàvakùye yatkçtvà dhanavàn bhavet . ke÷ena pàdayunalaü baddhà tiùñhedadhosukhaþ>% rudrayàmalokte àsanabhede

#<kùada># saübhåtau peùaõe bhakùaõe ca sauø àø sakaø señ . kùadate akùadiùña kùattraþ . %<tadyathaivàdo manuùyaràja àgate'nyasmin vàrhatyukùàõaü và vehataü và kùadanta evamevàsmà etat>% aitaø bràø 1 . 15 %<÷ataü meùàn vçkye cakùadànam>% çø 1 . 116 . 16 . %<tasmai vçtaü suràü madhbannamannaü kùadàmahe>% athaø . 10 . 6 . 5

#<kùadman># naø kùada--bhakùaõe--manin . 1 udake 2 anneca nighaø %<dàdçhàõo vajramindro gabhastyoþkùadmeva tigmamasanàya saü÷yat>% çø 1 . 130 . 4 %<kùadmevàrtheùu tartarãtha ugrà>% çø 10 . 106 . 17

#<kùantç># triø kùama--tçc . kùamà÷ãle sahiùõau amaraþ %<ye kùantàro nàbhijalpanti cànyàn>% bhàø aø . 102 aø .

#<kùantavya># triø kùama--tavya . 1 soóhavye %<tadetat kùantavyaü na khalu pa÷uroùaþ sasucitaþ>% karpårastavaþ, bhàve kta kartavya 2 kùamàyàü naø %<kùantavyaü prabhuõà nityaü kùipatàü kàryiõàü nçõàm>% . manuþ %<sarvathà vartamànasya ràj¤ohyasmadvidhaiþ sadà . kùantavyaü putra!>% bhàø aø 41 a0

#<kùapa># kùape adaø curàø ubhaø sakaø señ . kùapayati te acikùapat ta . kùapayàm babhåva àsa cakàra cakre . %<araõye kàùñhavat tyaktvà kùapayeyustryahaü tataþ>% manuþ

#<kùapa># sahane curàø idit ubhaø sakaø señ . kùampayati te acakùampat ta . kùampayàm babhåva àsa cakàra cakre . ayaü mit %<tena iõi akùampi--akùàmpi . õamuli kùampaü kùampaü--kùàmpaü kùàmpam>% anupadhàyà api và dãrghaþ .

#<kùap># strã cuø kùapa--kvip . ràtrau %<sa kùapaþ pari ùasvaje>% çø 8 . 41 . 3 . kùaporàtrãþ bhàø %<kùapa usrà varivasyantu devàþ>% 6 . 52 . 15 .

#<kùapa># puø cuø kùapa--karmaõi ac . udake nigha0

#<kùapaõa># puø kùapayati viùayaràgaü kùapa--lyu . bauddhasaünyàsini digambare svàrthe ka . tathàrthe %<ekaþ kùapaõaka . ÷àkàhartà tatra kùapaõaka . da÷a ÷àkà÷àþ . yatra apaõaka! da÷a ÷àkà÷àstatra kùapaõaka . kà ÷àkà÷à>% udbhaø sa pathi nagnaü kùapaõakamapa÷yat bhàø àø 789 ÷loø %<nagnakùapaõakede÷erajakaþ kiü kariùyati>% pa¤cataø bhàve lyuñ . 2 kùepaõe savrahmacàriõyekàhamatãte kùapaõaü smçtam %<bhuktvàto'nyatamasyànnamamatyà kùayaõaü tryaham>% manuþ kartari lyu . 3 kùapake triø %<caritàni yatra gàyanti loka÷amalakùapaõàni bhaktàþ>% bhàgaø 3 . 15 . 70 ÷lo0

#<kùapaõã># strã kùapa--karmaõi lyuñ ïãp . kùepaõyàm amarañã0

#<kùapaõyu># kùapa--bàø anyu . aparàdhe ÷abdamàø .

#<kùapà># strã kùapayati ceùñàm kùapa--ac . 1 ràtrau 2 haridràyàü ha amaraþ %<kùapàtamaskàõóamalãmasaü nabhaþ>% . %<pratikùapaü harmyataleùu yatra>% màghaþ %<dinakùapàmadhyagateva sandhyà>% raghuþ .

#<kùapàkara># puø kùapàü karoti kç--ña . 1 candre 2 karpåre ca amaraþ kvip kùapàkçdayatra . %<vi÷adà÷makåñaghañitàþ kùapàkçtaþ>% màghaþ

#<kùapàcara># puüstrãø kùapàyàü carati cara--ña . 1 ràkùase %<niryàõe ca matiü kçtvà nidhàyàsiü kùapàcaraþ>% bhàø vaø 288 aø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ràtri caramàtre tri0

#<kùapàña># puø strãø kùapàyàsañati aña--pacàø ac . 1 ràkùase %<tataþ kùapàñhaiþ pçthupiïgalàkùaiþ>% bhaññiþ striyàü ïãù .

#<kùapànàtha># puø 6 taø . 1 candra 2 karpåre ca %<kùipraü kùapànàtha ivàdhiråóhaþ>% màghaþ kùapàpatyàdayo'pyatra .

#<kùama># sahane bhvàdiø àtmaø sakaø veñ . kùamate akùamiùña akùaüsta cakùame kùàntaþ kùàttiþ . kùamità kùantà . %<indra tvà yaj¤aþ kùamamàõa mànañ>% çø 10 . 103 . 6 . yonityaü kùamate tàta! bahån lokàn sa vindati bhàø vaø 1035 ÷loø . %<kàrpaõyàt sàdhubhàvàcca kuntã ràjanna cakùape>% bhàø àø 157 aø . %<çte raveþ kùàlayituü kùameta kaþ>% màghaþ %<kurusthyaü bhãru! yattebhyodruhadbho'pi kùamàmahe>% ññiþ . ùit kùamà %<tejaþ kùamà vànaikàntam>% màghaþ paidike tu niø kùamati kùamiti . iti pà .

#<kùama># sahane divàø paraø sakaø señ ÷amàdiø irit . kùàmyati akùamat akùanãt . cakùàma %<kàmaü kùàmyatu yaþ kùamã>% màghaþ .

#<kùama># naø kùama--aca . 1 yuddhe . 2 ÷akte, %<ruùituü sahituü raõe--kàkutsthaü bhãru! kaþ kùamaþ>% bhaññiþ àtmakarbha kùayaü dehas raghuþ %<priyàsu bàlàsu ratakùamàsu>% ca naipraø 4 kùamàvati triø %<ato'tra 3 hite, ki¤cit bhavatãü bahukùamàm>% kumàø .

#<kùamatà># strãø kùamasya bhàvaþ tal . 1 yogyatàyàü, ÷abdaniùñhe 2 arthyakà÷anasàmarthye ca %<÷rutirdvitãyà ca kùamatà ca liïgam>% bhaññakàrikà .

@<[Page 2362b]>@
#<kùamà># strã kùama aï . %<bàhye vàdhyàtmike caiva duþkhe cautpàtike kvacit . na kupyati na và hanti sà kùamà parikãrtità>% %<àkruùño'bhihato vàpi nàkro÷enna ca hanti và . aduùñairvàïmanaþkàyaistitikùoþ sà kùamà matetiü>% cokta lakùaõàyàm titikùàyàm cittavçttibhede, %<àkruùño'bhihato yastunàkro÷enna hanedapi . aduùñairvàóamanokàryai stitikùu÷ca kùamà smçtà>% màtspe 120 aø . vibhàga÷ãlaþ satataü kùamàyuktodayànvitaþ gçhasthaþ syàt kùamàyukto na gçheõa gçhã bhavet %<kùamà dayà ca vij¤ànaü satya¤caiva damaþ ÷amaþ . adhyàtmaniùñhatà pij¤ànaü j¤ànametad vràhmanalakùaõam . vigarhàtikramo hiüsàbandhabadhàtmanàm . anyamanyusamutthànàü doùàõàü varjanaü kùamà>% kårma puø 14 aø . 2 bhåmau ca . amaraþ . kùàntau avyaø kùasvaràø . pçpoø kùàm kùmà kùà kùami kùàmà ityàdayo'pi nighaø kùamàyàü dhavàyàü %<kùàmaü tubhyaü hakùà aõu kùattraü mahanà manyata dyauþ>% çø 4 . 17 . 1 %<dyaurçùvàjjanimantrejatkùàþ>% 4 . 22 . 4 %<ajona kùàü dàdhàra pçthivãm>% çø 4 . 67 . 5 %<kùàüdàsàyopavarhaõãü kaþ>% 1 . 174 . 6 %<suvçdratho vartate yannabhi kùàm>% 1 . 183 . 2 %<divi kùamà ca>% 5 . 52 . 3 . %<kùamà manmahe rapo vi÷vaü no astu bheùajam>% athaø 6 . 57 . 3 %<adhikùami viùuråpaü yadasti>% çø 7 . 27 . 3 %<agniryadrodhati kùami>% çø 4 . 43 . 6 . %<sa prarikvà tvakùasà kùmo diva÷ca>% 1 . 100 . 15 %<dyàvàkùàmà>% çø 1 . 96 . 5 %<turagarasayati rnautataugaþ kùamà>% vçø raø ukte 3 trayoda÷àkùarapàdake chandobhede strã %<durgà ÷ivà kùamà dhàtrã svàhà svadhà>% namo'stu te 4 ityukte durgà÷aktibhede 5 ràdhikàsahacarãbhede %<mayà pårvantu tvaü dçùño gopyà ca kùamayà saha>% %<kùamà dehaü parityajya lajjayà pçthivãü gatà>% brahmavaipuø prakçtikhaüø 9 aø . 6 khadire ràjani0

#<kùamàja># puø kùamàtojàyate jana + óa 5 taø . 1 maïkale 2 narakàture 3 påjàtamàne triø kùamàjàtàdayo'tyatra

#<kùamàdaü÷a># puø kùamàyàþ daü÷a iva . ÷ignupakùe ràjani0

#<kùamàpi># kùamaü kùanànvitaü karoti kùama--õica sa yàø puk dã rgha÷ca . kùamàpayati te aci(ca)kùamàpat ta kùamàpayàm-- babhåva àsa cakàra cakre . %<tannimittaü bràhmaõaü kùamàpayati hetuvacanoktyà>% chàø uø bhàø . %<kùamàpaya mahàbhàgaü tataþ ÷àntirbhavaùyati>% bhàgaø 9 . 4 . 52 ÷lo0

@<[Page 2363a]>@
#<kùamàbhuj># puø kùamàü bhunakti bhuja--avane kvip . nçpe %<muravairivakùa urasi kùamàbhujaþ>% màghaþ . ka . kùamàbhujo'pyatra

#<kùamàvat># triø kùamà + astyarthe matup masya vaþ . kùamàyukte . %<ekaþ kùamàvatàü doùo dvitãyonopapadyate . yadenaü kùamavà yuktama÷aktaü manthate janaþ>% garuø puø 114 aø striyàü ïãp

#<kùamitç># triø kùama--tçc . sàóhari sahana÷ãle amaraþ

#<kùamin># triø kùama--tàcchãlye ghinuõa . kùamà÷ãle %<kàmaü kùàmyatu yaþ kùamã>% màghaþ %<akråraþ pe÷alo dakùodakùiõaþ kùamiõàü varaþ>% viùõusaø striyàü ïãp .

#<kùaya># puø kùi--kùaye kùi--nivàsagatyorvà bhàvàdo yathàyatham ac . trivargàttargate nãtivedinàü ràj¤àm 1 aùñavargà pacaye . aùñavarga÷ca . %<çùirvaõikpathodurgaü setuku¤jara bandhanam . dhàtvàkaraþ karàdànaü sainyànà¤ca nive÷anam . aùñavargaþ smçto ràj¤àm>% bharataþ . %<kùayasthànaü ca vçddhi÷ca trivargo nãtivedinàm>% amaraþ . kùayaþ aùñavargasyàpacayaþ tasyaivopacayaþ vçddhiþ, sthànaü tasya upacayàpacayahãnatayà sthitiþ 2 pralaye tasmin sarveùàü kùayàttathàtvam . 3 apacaye saca bhàvavikàrabhedaþ yàskoktaþ yathà %<ùaó bhàvavikàrà bhavantãti kàrùõàyaõiþ jàyate'sti vipariõamate vardhate'pakùãyate vina÷yatãti . jàyata iti pårvabhàvasyàdimàcaùñe nàparabhàvamàcaùñe na pratiùedhati, astãtyutpannasya sattvasyàvadhàraõaü, vipariõamata ityapracyavamànasya tattvàdvikàraü, vardhata iti svàïgàbhyuccayaü, sàüyaugikànàü kammaõà vardhate vijayeneti và vardhate ÷a rãraõeti và, apakùãyata ityanenaiva vyàkhyàtaþ pratilomaü, vina÷yatãtyaparabhàvasyàdimàcaùñe na pårvabhàvamàcaùñe na pratiùedhati>% . 4 gçhe amaraþ 5 yakùmaroge yakùmarogasya kùayasaüj¤àkàraõaü yathà %<kriyàkùayakaratvàcca kùaya ityucyatebudhaiþ . ràj¤ayandramaso yasmàdabhådeùa mahàmayaþ . tasmàttaü ràjayakùmati kecidàhurmanãùiõaþ>% su÷ruø . %<raktapittàtbhavet kàsaþ kàsàt saüjàyate kùayaþ>% vaidyakam %<ràjayakùmaparihàõimàyayau>% ityupakrame %<ràj¤i tat kùaõamabhåt kùayàture>% raghuþ . 6 rogamàtre ràjaniø . ùaùñivarùantargate ùaùñitame 7 varùe tallakùaõaü jyoø taø . bhaviø puø %<medinã labhate devi! sarvabhåtaü caràcaram . de÷abhaïga¤ca durbhiü kùaye saükùãyate prajà . sauràùñre màlave de÷e dakùiõe koïkaõe tathà . durbhikùaü jàyate voraü kùaye saüvatsare priye! . kaumudãnarmadàdyà÷ca yamunànarmadàtañam . vindhyàyàü saindhava÷càpi vina÷yati na saü÷ayaþ . siühalo madhyade÷a÷ca kàla¤jarastathaiva ca . kùaye kùayanti sarvàõi nànyathà varavarõini .>% . tàø bràhmaõokte 8 stotrasaüghe 8 devasaüghe ca yathà %<ra÷mirasi kùayàya tvà kùayaü jinva savitçprasåtà vçhaspataye stuta>% tàø vràø taitãrãyàõàü pa¤camakàõóoktabràhmaõe ra÷miriti mantra õàmàdityàdisçùñi hetutvàbhidhànàdàdityàdiparatayà ra÷myàdi÷abdàvyàkhyayàþ tattu bràhmaõamuttaratrodàhariùyate . he àditya! tvaü ra÷mirasi ra÷miyukto'si devà yasmin kùiyanti nivasanti iti stotrasaüghaþ kùayaþ tasmai kùayàya tatsaïghàya tatpràptyarthaü he àditya! tvàü smaràmãti ÷eùaþ . tataþ kùaüyaü devasaïgha¤jinva prãõaya kùaya÷abdasya devaviùayatvaü taittirãyàstçtãyakàõóoktabràhmaõe samàmananti %<ra÷mirasi kùayàya tvà kùayaü jinvetyàha deve kùaya iti>% bhàø . jyotiùokte 9 dvisaükràntiyukte ÷uklapratipadàdyamàvasyànte càndre màse yathàha siø ÷iø %<asaükràntimàso'dhimàsaþ sphuñaü syàddvisaükràntimàsaþ kùayàkhyaþ kadàcit . kùayaþ kàrtikàditraye nànyataþ syàt tadà varùamadhye'dhimàsadvayaü ca>% .
     %<yasmin ÷a÷imàse'rkasaükràntirnàsti so'dhimàsa iti prasiddham . tathà yatra màse saükràntidvayaü bhavati sa kùayamàso j¤eyaþ . yataþ saükràntyupalakùità màsàþ . ata ekasmin màse saükràntidvaye jàte sati màsayugalaü jàtam . sa kùayamàsaþ kadàcit kàlàntare bhavati . yadà bhavati tadà kàrtikàditraya eva . tadà kùayamàsàt pårvaü màsatrayàntara eko'dhimàso'grata÷ca màsatrayàntarito'nya÷càsaükràntimàsaþ syàt . atropapattiþ . candramàsapramàõamekonatriü÷at sàvanadinànyekatriü÷at ghañikàþ pa¤cà÷at palàni 29 . 31 . 50 . tathàrkamàsastyiü÷addinàni ùaóviü÷atirghañikàþ saptada÷apalàni 30 . 26 . 7 . etàvadbhirdivasairavirmadhyagatyà rà÷iü gacchati . yadàrkagatirekaùaùñiþ kalàstadà sàrdhaikonatriü÷atà dinai 29 . 30 rà÷iü gacchati . ata ÷càndramàsàdalpo'rkamàsastadà syàt . evaü ravimàsasya paramàlpatà 29 . 20 . 40 . sà caikaùaùñirgatirvç÷cikàditraye'rkasya . sa ãdç÷o'lpo'rkamàso yadà candramàsasyànalpasyàntaþpàtã bhavati tadaikasmin màse saükramaõadvayasupapadyo . ata uktaü kùayaþ kàrtikàditraya iti . pårvaü kila bhàdrapade'rkasaükràntirjàtà tato'rkagateradhikatvànmàrga÷ãrùo dvisaükràntiþ . tataþ punargateralpatvàccaitro'pyasaükràntirbhavati . tato varùamadhye'dhimàsadvayamityupapannam>% pramitàø . meùàdiùu såryasya gatibhedàt bhogakàlasàvanadinàdika mucyate

| me | vç | mi | ka | si | ka | tu | vç | dha | ma | ku | mã
| 30 | 31 | 31 | 31 | 30 | 29 | 29 | 29 | 29 | 29 | 29 | 30
| 55 | 24 | 37 | 28 | 2 | 29 | 57 | 27 | 15 | 24 | 49 | 21
| 33 | 56 | 32 | 35 | 52 | 4 | 2 | 39 | 3 | 0 | 43 | 31
 %<idànãü gaõakànàü pratãtyarthaü kùayamàsakàlàn gatàgatàn katiciddar÷ayati sma>% pramitàø . gato'bdhyadrinandai 974 rmite ÷àvakàle tithã÷ai 1115 rbhaviùyatyathàïgàkùasåryaiþ 1256 . gajàdryagnibhåmi 1378 stathà pràya÷o'yaü kuvedendu 141 varùaiþ kvacidgokubhi÷ca 19 .
     %<spaùñam . atroùapattiþ . yadà kilaikaviü÷atiþ ÷uddhistadà bhàdrapado'dhimàsaþ . tasmin jàte kàrtikàditraye kùayamàsaþ saübhàvyate . sà ca tathavidhà ÷uddhiþ kuvedendu 141 varùàntare kàle punarbhavati . kintu satribhàgàbhiþ ùaóbhirghañikàbhiradhikà bhavati . kadàcidekonaviü÷atyà varùaistàdç÷ã bhavati . tatra tribhàgonàbhi÷caturda÷aghañikàbhiradhikà bhavati . kuvedenduvarùebhyastathakonayiü÷ativarùebhyodvidhàvdà dviràmaiþ kharàmai÷ca bhaktà ityàdinà labdheùvadhimàseùu ÷eùatithiùu ÷ånyaü pathamasthàne satryaü÷àþ ùaóghañikàþ syuþ 6 . 20 . dvitãye vitryaü÷à÷caturda÷a 13 . 40 . ata uktaü pràya÷o'yaü kuvedenduvarùaiþ kvacidgokubhi÷ceti . pràgàyata÷cetyarthàduktaü syàt>% pramitàø . kàlamàø uktaü siø ÷iø vàkyaü vyàkhyàyavi÷eùo'bhihitaþ sphuñamànena yo'yamasakràntaþ saþ sphuño'dhimàsaþ tenaiva mànena yo dvisaükràntiyuktaþ sa kùayàkhyaþ sa ca kàrtikamàrga÷ãrùapauùeùveva triùvanyatamobhavati nànyeùu màghàdiùu navasu evaüvidhakùayamàsayukte varùe kùayamàsàt pårveùu triùu màseùu madhye ka÷cidadhimàso bhavati kùayamàsàdårdhvamapi màsatrayamadhye'paro'dhimàsaþ . tadevaüvidhamekavarùasthaü mala màsadvayaü cireõa kàlena yadà kadàcidàyàti natvekàdhi màsavat punaþ punaþ kùayasàsaþ samàyàti tattritayàgamana kàlaþ siddhànta÷iromaõau dar÷itaþ . gato'bdhyadrãtyàdi (bàkyaü pràgudàhçtam) asyàyamarthaþ . catuþsaptatyadhikanava÷atasaükhyàkairvarùaiþ parimite ÷àkakàle ka÷ciduktamàsatrayopeto vatsarogataþ . yathoktasaükhyà càbdhyadrinandairityanena padena vivakùità . abdhaya÷catvàraþ adrayaþ sapta nandà nava . etatsaükhyàtrayagamakà aïkà gaõakaprasiddhyà pràtilomyena likhità yathoktasaükhyàyàü paryavasyanti . tithã÷airityatràpi tithayaþ pa¤cada÷a ã÷à ekàda÷a tatra gaõakairaïkeùu prakùipteùu pa¤cada÷àdhika÷atayuktasahasrasaükhyà sampadyate . tàvadbhiþ÷akavarùairmite kàle, ka÷ciduktamàsatrayayutaþ saüvatsaraþ . aïgàkùasåryairityatràïgàni ùañ akùàõãndriyàõi pa¤ca såryà dvàda÷a tatràïkaprakùepe ùañpa¤cà÷adadhika÷atadvayopetasahasrasaükhyà sampadyate . tàvadbhirvatsarairmite ÷akakàle yathoktamàsatrayopetaþ ka÷citsaüvatsaraþ . tasya codàharaõam . pårbodàhçta ãdç÷a saüvatsaraþ pràcãnobhàvã và saüvatsaraþ . tatra bhàdrapadavahulàmàvàsyàyàü kanyàsaükràntistata årdhvam asaükràntamekamàsa matãtya uttarayãrmàsayoþ krameõa tulàvç÷cikasaükràntã tata årdhvamekasminneva màse ÷uklapratipadi dhanuþsaükrànviþ tataårdhvaü dar÷e makarasaükràntiþ . tata årdhvaü kumbhasaükràntiþ samanantare màse dar÷e . tata årdhvaü sasaükràntimàsamatãtyottarasyàü ÷uklaprati padi mãnasaükràntirevaü ca ekasminnevavatsare dvàvasaükràntau màsau ekodvisaükràntimàsa iti yathoktamàsatrayaü sampadyate . gajàdyagnibhåmirityatràpi gajà aùñau, adrayaþ sapta, agnavastrayaþ bhårekà tatràïkaprakùepe satyaùñasapnatyadhika÷atatrayopetasahasrasaükhyà sampadyate . tàvardbhirvatsarairmite ÷àkakàle ka÷ciduktavidhaþ sampatsyate vatsaraþ . kuvedenduvarùairityatra kurekaþ vedà÷catvàraindurekastatràïkaprakùepeõaikacatvàriü÷adadhika÷atasaükhyà bhavati etàvadbhirvarùeþ kvacitpårvottarakùayamàsayorvyavadhànaü bhavati gokubhi÷cetyatra napuüsakavarjiteùu svarànteùu gaõyamàneùvokàro navamaþ sampadyate . kurekà tatràïkaprakùeye sati ekonaviü÷atirbhavati tàvadbhirvatsaraiþ kvacitpårvottarayoþ kùayamàsayorvyavadhànamiti . atra dvisaükràntiyuktasya kùaya saüj¤àyàmupapattirucyate . yadà dhanuþsthe ravau dar÷apårtistadà tasya meùàdisthavacanena màrga÷ãrùatvaü pràptam . tathà sati pårvodàhçte dvisaükrànte màse dhanuþsthe ravau dar÷o na samàptaþ makarasthe tu ravau samàptaþ . ataþ pauùamàsatvaü tasya sampannam . tathà ca màrga÷ãrùasya tatra lupnatvàt tasya kùayasaüj¤à yuktà . ata evaikamàsagràsitvàdaühasaþ pàpasya patiriti vyutpattyà sa evàühaspatisaüj¤ayàpi vyavahriyate . sa ca vyavahàro vàrhaspatyajyotirgranthe dç÷yate %<yasmit màse na saükràntiþ saükràntidvayameva và . saüsarpàühaspatã màsàvadhimàsa÷ca ninditaþ>% iti tatra kùayamàsàtpràcãnoyo'saükràntaþ sa saüsarpastasyàsaükràntatvenetaràdhimàsavat karmànarhaþ san samyak sarpatãti saüsarpaþ . tasya karmànarhatvapràpti revaü smaryate %<sinãvàlãmatikramya yadà saükramate raviþ . raviõà laïghito màsohyanarhaþ sarvakarmasviti>% . tadapavàda÷caivaü smaryate . %<màsadvaye'vdamadhye tu saükràntirna yadàbhavet . pràkçtastatraü pårvaþ syàdadhimàsastathottaraþ>% iti saükràntirahitayordvayormàsayoryaþ pårvo'saükràntaþ sa pràkçtaþ ÷uddhvaþ . karmàrha ityarthaþ . asminnevàrthe jàvàliþ %<ekasminneva varùe ceddvau màsàvadhimàsakau . pràkçtastatra pårvaþ syàduttarastu malimlucaþ>% iti . ataþ saüsarpatvaü tasyopapannam . asaükràntamàsadvayamadhyavartinaþ kùayamàsasyàühaspatitvaniruktiþ pårvameva dar÷ità . taduttarabhàvino' saükràntasya kàlàdhikyàdadhimàsatvam . ta ete trayo'pi jyotiþ÷àstraprasiddhà vivàhàdau ninditàþ . yathokta prakàreõàühaspatinàmnaþ kùayamàsasya dvitãyasaükràntiprayuktanàmasambhave sati ÷uddhamàsavat svàtantryànna pårvottaramàsa÷eùatva÷aïkàvakà÷aþ . muhuø ciø pãø tàdç÷amàsatrayasya màïgalyakarmasu vajyatoktà yathà %<gçhaprave÷agodànasthànàsanamahotsavam . na kuryàt malamàse tu saüsarpe'ühaspatau tathà>% marãciþ %<yadà kùayamàsã bhavati tadà pårbottaràvadhimàsau bhavataþ tatra pårvaþ saüsarpaþ dvitãyo'ühaspatiþ màsaþ>% vàpyàdiùu varjanãye %<÷i÷utvaijyasitayornyånàdhinàse tathà>% muhuø ciø . apacaye . %<sarvapàrthiva dhanànyapi kùayam>% màghaþ kùayaü vçddhi¤ca baõijà paõyànàmavijànatà yàø smçø gçhe %<dadhato'sulabhakùayàgamàþ>% màvaþ %<avekùya niraye caiva yàtanà÷ca yamakùaye>% manuþ . 10 nà÷e %<kàlo'smi lokakùayakçt pravçttaþ>% . %<kulakùaye vina÷yanti kuladharmà÷ca ÷à÷vatàþ>% gotà . %<anvaùñakàsu vçddhau ca gayàyàü ca kùayàhani>% uø taø bhaviø pu0

#<kùayaïkara># triø kùayaü karoti kç--kha . kùayakàrake . %<÷atrupakùakùayaïkaraþ>% . bhàø àø 2660 ÷lo0

@<[Page 2365b]>@
#<kùayaja># puø kùayàt jàyate jana--óa . kàsabhede . yathà
     %<viùamàsàtmyabhojyàtivyavàyàdveganigrahàt . ghçõinàü ÷ocatàü néõàü vyàpanne'gnau trayo malàþ . kupitàþ kùayajaü kàsaü kuryurdehakùayapradam . sa gàtra÷ålajvaradàhamohàn pràõakùaya¤copalabheta kàsã . ÷uùyan vini ùñhãvati durbalastu prakùãõamàüso rudhiraü sapåyam . taü sarva liïgaü bhç÷adu÷cikitsyaü cikitsitaj¤àþ kùayajaü vadanti . vçddhatvamàsàdya bhavatyathovai yàpyantamàhurbhiùajastu kàsam>% %<kùayaje kùayamàsàdya kartavyo vçühaõovidhiþ>% iti ca su÷rutaþ . kùayàt kàsaþ . kùayakàso'pyatra .

#<kùayataru># puø kùayasya kùayahetustaruþ a÷vaghàsàdivat caturthya rthe 6 taø . sthàlãvçkùe ràjani0

#<kùayathu># puø kùi--athuc . kàsaroge hemaø .

#<kùayanà÷inã># strã kùayaü rogaü nà÷ayati na÷a--õic--õini ïãù . 1 jãvantãvçkùe ÷abdamàlà . 2 kùayaroganà÷ake triø .

#<kùayapakùa># puø kùãyate candro'smin kùi àdhàre ac karmaø . kçùõapakùe . %<candravçddhikaraþ ÷uklaþ kçùõa÷candrakùayàtmakaþ>% jyoø uktestasya tathàtvam .

#<kùayamàsa># puø karmaø . dvisaükrànte càndreø màse kùaya÷abde dç÷yam .

#<kùayaroga># puø kùayahetuþ rogaþ . yakùmaroge %<kriyàkùayakaratvàcca kùaya ityabhidhãyate>% su÷rutaþ sa vidyate'sya ini . tadrogayukte triø %<ràjahà kùayarogã syàdeùà tasya ca niùkçtiþ . gobhåhiraõyamiùñànnajalavastrapradànataþ . ghçtadhenupradànena tiladhenupradànataþ . ityàdinà krameõaiva kùayarogaþ pra÷àmyati>% ÷àtàø .

#<kùayavàyu># puø kùayasya pralayasya vàyuþ . pralayavàyau %<yuùmànacetan kùayavàyukalpàn iti>% bhaññiþ

#<kùayin># triø kùayo ràjayakùmà'styasya ini . 1 ràjayakùmayukta 2 candramasi puø candrasya yakùmaroga÷ca kà÷yapa÷àpàt tat kathà ràjayakùma÷abde dç÷yà . ràj¤a÷candramamoyasmàdabhådeùa mahàmayaþ . tasmàttaü ràjayakùmeti kecidàhurmanãùiõaþ su÷ruø %<kùayyàmayàvyapasmàri÷vitrikuùñhikulàni ca>% manu, %<÷vitrikuùñi kule jàtàü kùaviõàü manuje÷vara!>%! bhàø ànuø 104 aø . kùi--tàcchãlye ini, 3 kùaya÷ãle triø %<sa tu tatsamavçddhi÷ca na càbhåt tàviva kùayã>% raghuþ

#<kùayiùõu># triø kùi--bàø iùõuc . kùaya÷ole %<svasvedakùayiùõu màyàmaya÷åkarasya>% bhàgaø 6 . 13 . 24 antarbhåtaõyartho'tra .

@<[Page 2366a]>@
#<kùayya># triø kùetuü ÷aükyaþ kùa--÷akyàrthe yat kùayyajayyau ÷akyàrthe pàø niø . kùatuü ÷akye . ÷abdakaø klãvoktiþ pràmàdikã

#<kùara># sa¤calane bhvàø paraø akaø señ . kùarati akùàrãt . cakùàra kùaritaþ kùaran kùàraþ . %<iyaü ta indra! ràti kùarati sunvataþ>% çø 8, 13, 4 . %<madhu kùaranti sindhabaþ>% madhusåktam . %<yaj¤o'nçtena kùarati tapaþ kùarati kãrtanàt>% %<indriyàõàü hi ca sarveùàü yadyekaü kùaratãndriyam . tenàsya kùarati praj¤à>% manuþ . %<tvatprasàdànmahàdeva! tapome na kùareta vai>% bhàø vaø 7011 ÷loø . àrùatvàt padavyatyayaþ . %<akùàriùuþ ÷aràstràõi tasmin rakùaþpayodharàþ>% bhaññiþ jvalàø kùaraþ kùàraþ . upasargapårvastu tadupasargadyãtyàrthayukte calane . àïpårkakaþ õijantastu àkùàraõe 602 pçø dç÷yam . sa¤canana¤ca mocanaü sravaõaü calanaü syandana¤ca tatra mocane sakaø anyatra akaø . tatra mocane %<madhu kùaranti sindhabaþ>% . %<srotobhistrida÷agajà madaü kùarantaþ>% kiràø . sravaõe tapaþ kùaratãtyàdi pràguktam . vede niø tipi kùariti .

#<kùara># naø kùarati syandate mu¤cati và kùara--jalàø và ac . 1 jale 2 meghe puø mediø . 3 cale triø 4 dehe %<dvàvimau puruùau loke kùara÷càkùara eva ca . kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñastho'kùara ucyate>% gãtokteùu 5 sarvapràõiùu teùàü svopàdhyantaþkaraõacalanena aupàdhikacalanavattvàttathàtvam bhàø anuø 17 aø jãvànàü kùaraõaprakàra ukto yathà %<àyuþkãrtikaràõãha yàni kçtyàni sevate . ÷arãragrahaõe yasmiüsteùu kùãõeùu sarva÷aþ . àyuþkùayaparãtàtmà viparãtàni sevate . buddhirvyàvartate càsya vinà÷e pratyupariyate . satvaü bala¤ca kàla¤ca viditvà càtmanastathà . ativelamupà÷nàti svaviruddhànyanàtmavàt . yadà'yamatikaùñàni sarvàpayupaniùevate . atyarthamapi và bhuïkte na và bhuïkte kadàcana . duùñànnàmiùapàna¤ca yadanyonyavirodhi ca . guru càpyabhitaü bhuïkte nàtijãrõe'pi và punaþ . vyàyàmamatimàtra¤ca vyavàya¤copasevate . satataü karmalobhàdvà pràptaü vegaü vidhàrayet . rasàbhiyuktamannaü bà divàsvapta¤ca sevate . apakvànnàgate kàle svayaü doùàn prakopayet . svadoùakopanàdrogaü labhate maraõàntikam . api vodbandhanàdãni parãtàni vyavasyati . tasya taiþ kàraõairjantoþ ÷arãraü cyavate tadà . jãvitaü cyavamànaü tadyathàvadupadhàraya . åùmà prakupitaþ kàye tãvravàyusamãritaþ . ÷arãramanuparyetya sarvàt pràõàn ruõaddhi vai . atyarthaü balavànåùmà ÷arãre parikopitaþ . bhinatti jãvasthànàni karmàõi viddhi tattvataþ . tataþ savedano jãvaþ sadyaþ pracyavate kùaràt (dehàt) . ÷arãraü tyajate jantu÷chidyamàneùu marmasu . vedanàbhiþ parãtàtmà tadviddhi dvijasattama! . jàtà maraõasaüvignàþ satataü sarvajantavaþ . dç÷yante santyajanta÷ca ÷arãràõi dvijarùabha! garbhasaükramaõe càpi karmaõàmatisarpaõe . tàdç÷ãmeva labhate vedanàü mànavaþ punaþ . bhinnasandhiratha kledamadbhiþ sa labhate naraþ . yathà pa¤casu bhåteùu sambhåtatvaü niyacchati . ÷aityàt prakupitaþ kàye tãvravàyusamãritaþ . yaþ sa pa¤casu bhåteùu pràõàpàne vyavasthitaþ . sa gacchatyårdhvago vàyuþ kçcchànmuktvà ÷arãriõam . ÷arãra¤ca jahàtyevaü nirucchàsa÷ca dç÷yate . sa niråùmà nirucchàso niþ÷rãko hatacetanaþ . brahmaõà sampariùvakto mçta ityucyate naraþ . srotobhiryairvijànàti indriyàrthàn ÷arãrabhçt . taireva ca vijànàti pràõànàhàrasambhavàn . tatraiva kurute kàye yaþ sa jãvaþ sanàtanaþ . tathà yadyadbhavedyuktaü sannipàte kvacit kvacit . tattanmarma vijànãhi ÷àstradçùñaü hi tattathà . teùu marmaùu bhinneùu tataþ sa samudorayan . àvi÷ya hçdayaü jantoþ sattva¤càsya ruõaddhi vai . tataþ sacetano janturnàbhijànàti ki¤cana . tarasà saüvçtaj¤ànaþ saüvçteùveva marmasu . sajãvo niradhiùñhàna÷càlyate màtari÷vanà . tataþ sa taü mahãcchàsaü bhç÷amucchasya dàruõam . niùkràman kampayatyà÷u taccharãramacetanam . sa jãvaþ pracyutaþ kàyàt karmabhiþ svaiþ samàvçtaþ . abhitaþ svaiþ ÷ubhaiþ puõyaiþ pàpairvà'pyupapadyate . bràhmaõà j¤ànasampannà yathàvacchrutani÷cayàþ . itaraü kçtapuõyaü và taü vijànanti lakùaõaiþ . yathà'ndhakàre khadyotaü lãyamànaü tatastataþ . cakùuùmantaþ prapa÷yanti tathà ca j¤ànacakùuùaþ . pa÷yantyevaüvidhaü siddhà jãvaü divyena cakùuùà . cyavantaü jàyamàna¤ca yoni¤cànupave÷itama . tasya sthànàni dçùñàni trividhànãha ÷àstrataþ . karmabhåmiriyaü bhåmiryatra tiùñhanti jantavaþ . tataþ ÷ubhà÷ubhaü kçtvà labhate sarvadehinaþ . ihaivoccàvacàn bhogàn pràpnuvanti khakarmabhiþ . ihaivà÷ubhakarmàõaþ karmabhirnirayaü gatàþ . arvàggatiriyaü kaùñà yatra pacyanti mànavàþ . tasmàt sudurlabho mokùe rakùya÷càtmà tatobhç÷am . årdhvantu jantavo gatvà ye tu sthàneùvavasthitàþ . kortyamànàni tànãha tattvataþ sannivodha me . tacchrutvà naiùñhikãü buddhiü vindethàþ karmani÷cayam . tàràråpàõi sarvàõi yatraitaccandramaõóalam . yatra vibhràjate loke svabhàsà såryamaõóalam . sthànànyetàni jànãhi janànàü puõyakarmaõàm . karmakùayàcca te sarve cyavante vai punaþ punaþ . tatràpi ca vi÷eùo'sti divi nãcoccamadhyamaþ . na ca tatràpi santoùo dçùñvà dãptataràü ÷riyam . ityetà gatayaþ sarvàþ pçthak te samudãritàþ . upapattintu vakùyanti garbhasyàhamataþ param . tathà tanme nigadataþ ÷çõuùvàvahito dvija!>% . 11 aj¤àne ca %<kùaraü tvavidyà ca smçtaü tu vidyà>% ÷vetà÷vaø uø . 12 parame÷vare %<sadasatkùaramakùaram>% viùõusaø . %<sarvaü khalvidaü brahmeti>% ÷rutestasya sarvabhåtamayatvàttatha tvam . %<kàryakàraõaråpaü tu na÷varaü kùaramucyate>% ityuktayoþ 13 kàryakàraõayoþ .

#<kùare(ra)ja># triø kùare jàyate jana--óa và saptamyà luk . meghajàte

#<kùaraõa># naø kùara--bhàve lyuñ . 1 sravaõe 2 mocane ca %<kùaraõàt kùaõanàdvà kùàraþ>% su÷rutaþ aïgulãkùaraõasannavirtakaþ . kartari lyu . 3 kùaraõa÷ãle triø .

#<kùarin># puø kùara--ini . 1 varùàkàle hemacaø . 2 kùaraõayukte triø striyàü ïãp .

#<kùala># ÷odhane và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . kùàlayati te kùalati acikùalat ta akùàlãt . kùàlayàm babhåva àsa cakàra cakre cakùàla . jvalàø kùalaþ kùàlaþ . %<çte raveþ kùàlayituü kùameta kaþ>% màghaþ . %<kùàlita mapi hçdayaü malinaü ÷okormibhãþ kriyate>% praboø . kùàlayannapi vçkùàïghrãnnadãveno nikçntati hitoø . bhvàdistu càle cayane kaviø iti bhedaþ . pràdyuparga pårvastattadupasargadyotyàrthayukta÷odhane . %<gàtràõi vàsasã caiva prakùàlya salilena sà>% bhàø viø 17 aø . %<sukhaü prakùàlayettataþ>% smçtiþ .

#<kùava># puø kùu--bhàvàdau ap . 1 kùute (hàüci) 2 ràjikàyàü (ràisarùà) . amaraþ . 3 kàse ÷abdaratnàø .

#<kùavaka># puø kùu--karaõe ap saüj¤àyàü ka . 1 ràjikàyàm 2 apàmàrge 3 bhåtàkà÷e ca ràjaniø .

#<kùavakçt># puø kùavaü karoti kç--kvip . kùupabhade (chikanã) bhàvapraø .

#<kùavathu># puø kùu--athuc . 1 kùute (hàüci) . 2 kàse ca mediø . kùutalakùaõaü su÷rute uktaü %<ghràõà÷rite marmaõi saüpraduùñe yasyànilonàsikayà nireti . kaphànuyàto bahu÷aþ sa÷abda staü rogamàhuþ kùavathuüvidhij¤àþ>% . %<udghàtatoyaþ kùavathurnireti>% su÷rutaþ . kùataja÷abde 2356 pçø udà0

#<kùavapatrà># strã kùavaþ kùutahetuþ patraü yasyàþ . droõapuùpyàm ràjaniø tatpatràghràõe hi kùutaü jàyate . kùarapattreti và pàñhaþ .

#<kùavikà># strã kùavaþ kùutaü sàdhyatayà'styasya ñhan . vçhatãbhede ràjaniø .

#<kùàttra># naø kùatrasya karma bhàvo và--aõ . %<÷auryaü tejo dhçtirdàkùyaü yuddhe càpyapalàyanam . dànamã÷varabhàva÷ca kùàtraü karma svabhàvajam>% gãtokte 1 kùatriyakarmaõi . tasyedamaõ . 2 tatsambandhini triø %<àtmakarmakùamaü dehaü kùàtrodharma iva ÷ritaþ>% raghuþ . kùattéõàü samåhaþ aõ . 3 tatsamåhe naø %<÷ataü kùàttra saügçhãtànàm putràþ>% ÷ataø bràø 13, 4, 2, 5, %<kùattàraþ koùàdhyakùàþ teùàü samåhaþ kùàttram>% bhàø .

#<kùàttri># triø kùattrasyàyaü jàtibhinna i¤ . kùattrasambandhini jàtau tu kùattriya ityeva .

#<kùànta># triø kùama--kartari kta . 1 sahiùõau kenacitpãóane'pi sàmarthye sati tatpratãkàraparàïmukhe . karmaõi kta . 2 soóhe . 3 nirvairo nirvçtiþ kùànto nirmanyuþ kçtireva ca . vighaso màtçvartã ca vyàdhàþ paramadhàrmikàþ harivaø 21 aø ukte saptavyàdhamadhye 3 vyàdhabhede . te ca gurorgoharaõàt krameõa mçgacakravàkàdiyonimàptàþ tatraiva tatkathà . kùàntà÷abde pare priyàø karmadhàraye na puüvat . paramàkùàntà . utkaràø caturarthyàü cha . kùàntãya tannirvçttàdau triø . 4 çùibhede puø . kùàntasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . kùàntàyana tadçùigotràpatye puüstrã0

#<kùànti># strã kùama--bhàve ktin . kùamàyàm sàmarthye satyapyapakàriõã'pyapakàràcikãrùàyàm . %<kùàntyà ÷udhyanti vidvàüsaþ>% manuþ . %<÷amodamastapaþ ÷aucaü kùàntiràrjavameva ca . j¤ànaü vij¤ànamàstikyaü brahmakarma svabhàvajam>% gãtà %<÷amodamastapaþ ÷aucaü santoùaþ kùàntiràrjavam . j¤ànaü dayàcyutàtmatvaü satya¤ca brahma lakùaõam>% bhàgaø 7 . 11 . 22

#<kùàntu># puø kùama--tun vçddhi÷ca . 1 kùamà÷ãle uõàdikoùaþ 2 pitari puø saükùiptasà0

#<kùàma># triø kùai--kartarikta . 1 kùãõe 2 alpe ÷abdaratnàø %<kùàmovivarõavaktra÷ca nakhaiþki¤cicchinattyapi>% . %<kùàmeõa mçdukoùñhena mandàgninà>% su÷rutaþ %<kùàmacchàyaü bhavanamadhunà yadviyogena nånam>% %<madhyekùàmà cakitahariõãprekùaõà nimnanàbhiþ>% meghaø . atisåkùmatvàt 3 parame÷vare %<nakùatranemirnakùatrã kùamaþ kùàmaþ samãhanaþ>% viùõusaø . %<kùàmà bhindanto aruõãrapavran>% çø 4 . 2 . 16 . 3 dharàyàü strã nighaø . bhàve kta 1 kùave na0

#<kùàman># triø kùai--manin . 1 kùaya÷ãle 2 pçyivyàü nighaø . %<kç÷à kùàman ruruca uùaso na bhànunà>% yajuø 17, 10, %<tena indraþ pçthivã kùàma vardhan>% ç05, 51, 11 . hiraõyayaü ÷akunaü kùàmaõi sthàm 9, 85, 11

#<kùàmavat># triø kùàmaü doùakùayaþ sàdhyatayà'styasya matup masya vaþ . 1 agnibhede . %<gçhadàhe'gnaye kùàmavate puroóà÷aþ>% kàtyàø ÷rauø . 2 iùñibhede strã . %<kùàmavatyàdinà yadvatkarmaõà pçtanàpate! . daivadoùàdakaraõe jàte doùakadambake . homenaikena doùàõàü sarveùàü kùayamàdi÷et>% . eva¤caikapràya÷cittenànekadoùakùaye kùàmavatãùñiþ sarvatra dçùñàntaþ pràø taø .

#<kùàmàsya># naø kùàmasya kùayasyàsyaü sthànam . kupathye %<apathya sahitaü rogyaü kùàmàsyaü parikãrtitam>% ÷abdacaø . kùamasyamiti và pàñha pçùoø .

#<kùàra># triø kùara--jvalàø bà õa . 1 kùaraõa÷ãle . 2 lavaõarase 3 dhårte 4 lavaõe 5 bhasmani ca puø mediø 5 puóe hemaø 6 ñaïkaõe 7 sarjikàkùàre puø ràjaniø . 7 vióalavaõe 8 yavakùàre ca naø trikàø . cakradattokte 9 bhasmabhedajàte auùadhabhede yathà %<praõaste'hani nakùatre kçtamaïgatapårbakam . kàlamuùkakamàhçtya dagdhvà bhasma samàharet . àóhakantvekamàdàva jaladroõe pacedbhiùak . caturbhàgàva÷iùñena vastrapåtena vàriõà . ÷aïkhacårõasya kuóavaü prakùipya vipacat punaþ . ÷anaiþ÷anairmçdàvagnau yàvat sàndratanurbhavet . sarjikàyava÷åkàbhyàü ÷uõñhã maricapippalã . vacà càtiviùà caiva hiïgucitrakayostayà . eùàü cårõàni nikùipya pçthaktvenàùñamàü÷akam . darvyà saüghaññita¤capi sthàpayedàyase ghañe . eùa vahnisamaþ kùàraþ kãrtidaþ kà÷yapàdibhiþ . toye kàlakamuùkakasya vipacedbhasmàóhakaü ùaóguõe pàtre lohamaye dçóhe vipuladhãrdarvyà ÷anairghaññayan . dagdhvàgnau bahu÷aïkhanàbhi÷akalàn påtàpa÷eùe kùipet yadyeraõóajanàlamepa dahati kùàro varo vàk÷atàt . pràyastribhàga÷iùñe'sminnacchaùaicchilyaraktatà . saüjàyate tadà sràvyaü kùàràmbho gràhyamiùyate . turyeõàùñamakena ùãóa÷abhavenàü÷ena saüvyåhito madhyaþ ÷reùañh iti krameõa vihitaþ kùàrodakàcchaïkhakaþ . yo'tisàndro nàtitanuþ kùàrapàka udàhçtaþ . durnàmakàdau nirdiùñaþ kùàro'yaü pratisàraõaþ . pànãyo yastu gulmàdau taü vàrànekaviü÷atim . sràvayet ùaóguõe toye kecidàhu÷caturguõe>% . yavakùàràdivi÷eùaguõàþ su÷rute uktà yathà yavakùàrasarjikàkùàrapàkimañaókaõakùàràþ . gulmàr÷ograhaõãdoùa÷arkarà÷mavinà÷anàþ . kùàràstu pàcànàþ sarve raktapittakaràþ smçtàþ . j¤eyau vahnisamau kùàrau sarjikàyàva÷åkajau . ÷ukra÷leùmavibandhàr÷ogul maplãhavinà÷anau . uùõo'nilaghnaþ prakledã åùakùàro balàpahaþ . medoghnaþ pàkimaþ kùàro måtravastivi÷odhanaþ . viråkùaõo'nilakaraþ ÷leùmaghnaþ pittadåùaõaþ . agnidãptikarastãkùõaùñaïkaõaþ kùàra ucyate . medi nyuktaü bhasma ca ÷uùkakadalãtvagàdibhasma tacca rajakasya vastra÷odhakadravyam . %<yathà kùàrodacaõóanirnodanàbhirvàsàüsi ÷uddhimupayanti>% pràø taø hàrãtaþ . kàlabhede vastre kùàrayojananiùedhamàha smçtiþ %<dvàda÷yàü pakùayorante saükràntyàü ÷ràddhavàsare . vastraü na pãóayettatra na ca kùàreõa yojayet>% . tataþ utkaràø caturarthyàü cha . kùàrãya tatsannikçùñade÷àdau tri0

#<kùàraka># puø kùara--õvul . 1 acirajàte phale (uli) amaraþ . 2 pakùimãnàdipiñhake (svàcà) mediø . kùàràya tadyojanàya sàdhu kan . 3 rajake ÷abdamàø .

#<kùàraguóa># puø kùareõa pakvaþ guóaþ ÷àø taø . caø daø ukte kùàrapakve guóabhede yathà %<pa¤camålaü ca triphalàmarkamålaü ÷atàvarãm . dantãü citrakamàsphotàü ràsnàü pàñhàü sudhàü ÷añhãm . pçthagda÷apalàn bhàgàn dagdhvà bhasma samàvapet . triþsaptakçtvastadbhasma jaladroõena gàlayet . tadrasaü sàdhayedaranau caturbhàgàva÷eùitam . tato guóatulàü dattvà sàdhayenmçdunàgninà . siddhaü guóantu vij¤àya cårõànãmàni dàpayet . vç÷cikàlãü dvikàkalyau yavakùàraü samàü ghacàm . etat pa¤capalà màgàþ pçthak pa¤ca palàni ca . harãtakãü trikañuka sarjikàü citrakàü vacàm . hiïgvamlavetasàbhyà¤ca dve pale tatra dàpayet . akùapramàõàü guñikàü kçtvà khàdedyathàbalam . ajãrõaü jarayatyeùa jãrõe sandãpayatyapi . bhuktaü bhukta¤ca jãryeta pàõóutvamapakarùati . plãhàr÷aþ÷vayatha¤caiva ÷leùmakàsamarocakam . mandàgniviùamàgnãnàü kaphe kaõñhorasi sthite . kuùañhàni ca prameha÷càü gulama¤cà÷u niyacchati . khyàtaþ kùàraguóo hyeùa rogayukte prayojayet>% .

#<kùàrataila># naø cakraø ukte karõa÷ålanivàrake 1 pakvatailabhede yathà %<bàlamålaka÷uõñhãnàü kùàrã hiïgu sanàgaram . ÷atapuùpavacàmuùkaü dàru÷igrurasà¤janam . sauvarcalaü yavakùàraþ sarjikodbhidasaindhavam . bhårjagranthivióaü mustaü madhu÷uktaü caturguõam . màtuluïgarasa÷caiva kadalyà rasa eva ca . tailamebhirvipaktavyaü karõa÷ålaharaü param . bàdhiryaü karõanàda÷ca påyasràva÷ca dàruõaþ . påraõàdasya tailasya krimayaþ karõamaü÷ritàþ . kùipaü vinà÷aü gacchanti kçùõàtreyasya ÷àsanàt . kùàratailamidaü ÷reùñhaü mukhadantàmayàpaham . madhupradhànaü ÷uktantu madhu÷uktaü tathoùaram . jambãrasya phalarasaü pippalãmålasaüyutam . madhubhàõóe vinikùipya dhànyarà÷au nidhàpayet . màsena tajjàtarasaü madhu÷uktamudàhçtam>% . gàruóe 1980 aø itthameva . tatrokte nirlomatàdisàdhane 2 tailabhede ca yathà %<÷ukti÷ambå ka÷aïkhànàü dãrghavçntàt samuskakàt . dagdhvà kùàraü samàdàya kharamåtreõa gàlayet . kùàràùñabhàgaü vipracet taila¤ca sàrùapaü budhaþ . idamantaþpure deyaü tailamàtreùu påjitam . vindurekaþ patedyatra tatra romàpunarbhavaþ . madanàdivraõe deyama÷vibhyà¤ca vinirmitam . ar÷asàü kuùñharogàõàü pàmàdadruvicarcikàm . kùàratailamidaü ÷reùñhaü sarvakledaharaü param .>%

#<kùàratraya># naø 6 taø %<sàrjika÷ca yavakùàraþ ñaïkaõakùàraeva ca kùàratraya¤ca trikùàram kùàratritayameva ca>% ràjaniø . ukte ÷àradravyatraye

#<kùàradalà># strã kùàrodale'syàþ . cillã÷àke kùudravàstuke ràjani0

#<kùàrada÷aka># naø 6 taø . %<÷igrumålakapalà÷acåkrikà citrakàrdraka sanimbasambhavaiþ . ikùu÷aikharikamocikodbhavaiþ kùàrapårvada÷akaü praklãrtitam>% ràjaniø ukte da÷avidhakùàradravye

#<kùàrade÷a># puø kùàrapradhànode÷aþ ÷àø taø . kùàrapradhàne de÷e %<jãvanaü jãvanaü hanti pràõàn hantiü samãraõaþ . kimà÷caryaü kùàrade÷e pràõadà yamadåtikà>% udbhañaþ

#<kùàradra># puø kùàrapradhànodruþ . ghaõñàpàrulivçkùe ratnamà0

#<kùàranadã># strã kùàrapradhànà nadã . narakavi÷eùasthe nadãbhede

#<kùàrapatra># puø kùàraþ patre'sya . vàståka÷àke ràjaniø và kap . tatràrthe hemaca0

#<kùàrapàka># puø su÷rutokte kùàradravyasya pàkamede tatra kùàra bhedasya guõaprayogàdikamuktvà tatpàkavidhirukto yathà %<athàtaþ kùàrapàkavidhimadhyàya vyàkhyàsyàmaþ . ÷astrànu÷astrebhyaþ kùàraþ pradhànatama÷chedyabhedyalekhakaraõàttridoùaghnatvàdvi÷eùakriyàvacàraõàcca . tatra kùaraõàt kùaõanàdvà kùàraþ . nànauùadhisamavàyàttridoùannaþ ÷uklatvàtsaumyastasya saumyasyàpi sato dahanapacanadàraõàdi÷aktiraviruddhà sa khalvàgneyauùadhigaõabhåyiùñhatvàt kañuka uùõastãkùraþ pàcano vilayanaþ ÷odhano ropaõaþ ÷oùaõaþ stambhano lekhanaþ kçmyàmayakaphakuùñhaviùamedasa mupahantàpuüstvasya càtisevitaþ . sa dvividhaþ pratisàraõãyaþ pànãya÷ca . tatra pratisàraõãyaþ kuùñhakiñibhadadrukilàsamaõóalabhagandaràrbudaduùñavraõanàóãcarmakãlatilakàlakavyaïgama÷akavàdvyavidradhikçbhiviùàr÷aþsåpadi÷yate saptasu ca mukharogepåpajihvàdhijihvopaku÷adantavaidarbheùu tisçùu ca rohiõãùveteùu caivànu÷astrapraõidhànamuktam . pànãyastu garagulmodaràgni÷ålàjãrõàrocakànàha÷arkarà÷maryàbhyantaravidravikçmiviùàr÷aþsåpayujyate . ahitastu raktapittajvaritapittaprakçtivàlavçddhadurbalabhramamadamårdvyàtimiraparãtebhyo'nyebhya÷caivaübidhebhyaþ . ta¤cetarakùàravadçdhvà parisràvayettasya vistàro'nyatra . saca trividhomçdurmadhyastãkùõa÷ca . taü cikãrùuþ ÷aradi girisànujaü ÷ucirupoùya pra÷aste'hani pra÷astade÷ajàtamanupahataü madhyamavayasaü mahàntamasitamuùkakamadhivàsyàparedyuþ pàñayitvàbhimantyrànena mantreõa . agnivãrya! mahàvãrya! mà te vãryaü praõa÷yatu . ihaiva tiùñha kalyàõa! mama kàryaü kariùyasi . mama kàrye kçte pa÷vàt svargalokaü gamiùyasi . ÷vetapuùparaktapuùpasahasraü jrahuyàt . khaõóa÷aþ prakalpyàtha nirvàte de÷e nicitaü kçtvà sudhà÷arkarà÷ca prakùipya tilanàlairàdãpayedathopa÷ànte'gnau tadbhatma pçthaggçhlãyàdbhasma÷akarrà÷ca . athànenaiva vidhànena kuùñajapalà÷à÷vakarõapàribhadrakavibhãtakàragbadhavilvakàrkasnuhyapàmàrgapàñalànaktamàlavçùakadalãcitrakapåtãkendradçkùàsphotà÷vamàrakasaptacchadàgnimanthàn gu¤jàthatasra÷ca ko÷àtakãþ sa målaphalapatra÷àkhà dahet . tataþ kùàradroõamudakadroõaiþ ùaóbhiràloóya måtrairvà yathoktairekaviü÷ativàràn visràvyamahati kañàhe ÷anairdarvyà vivaññayan bipacet . sa yadà bhavatyaccho raktastãkùõaþ picchila÷ca tamàdàya mahati vastre parisràvyetaraü visçjya ca pusaragnàvadhi÷rayet . tata eva ca kùàrodakàt kuóavamadhyardhaü và'panayet . tataþ kaña÷arkaràbhasma÷arkaràkùãrapàka÷aïkhanàbhãra gnavarõà . kçtyà''yase pàtre tasminneva kùàrodake niùicya piùñvà tenaiva dvidroõe 'ùñapalasaümitaü ÷aïkhanàbhyàdãnàü pramàõaü prativàpya satatamapramatta÷cainamavaghaññayan vipacet . sa yathà nàtisàndrã nàtidrava÷ca bhavati tathà prayatena . athainamavagatapàkamavatàryànuguptamàyase kumme saüvçtamukhe nidadhyàdeùa madhyamaþ . eùa evàpratãvàpaþ pakvaþ saüvyåhito mçduþ . prativàpe yathàlàbhaü dantãdravantãcitrakalàïgalakãpåtikàprabàlatàlapatrã vióamuvarcikàkanakakùãrãhiïguvacàviùàþ samàþ ÷lakùõacårõàþ ÷uktipramàõàþ prativàpaþ . sa eva saprativàpaþ pakvaþ pàkyastãkùõasteùàü yathàvyàdhivalamupayogaþ . kùãõabale tu kùàrodakamàvapeddhalarakùaõàrthaü . bhavata÷càtra . naivàtitãkùõo na mçduþ ÷uklaþ ÷lakùõo'tha picchilaþ . abhighyandã ÷ivaþ ÷ãghraþ kùàro hyaùñaguõaþ smçtaþ . atimàrdava÷aityauùõyataikùõyapaicchilyasarpitàþ . sàndratà'pakvatà hãnadravyatà doùa ucyate . tatra kùarasàdhyavyàdhivyàdhitamupave÷ya nirvà te de÷e'sambàdhe 'gropaharaõãyoktena vidhànenopasambhçtasambhàraü tato'sya tamavakà÷aü nirãkùyàvaghçùyàvalikhya picchalayità ÷alàkayà kùàraü pàtayitvà vàk ÷atamàtra mupakùipet . tasminnipatite vyàdhau kçùõatà dagdhalakùaõam . tatràmlavargaþ ÷amanaþ sarpirmadhukasaüyutaþ . atha cet sthiramålatvàt kùàraü dagdhaü na ÷ãryate . idamàlepanaü tatra samagramavacàrayet . amlakà¤jikavãjàni tilànmadhukameva ca . prapiùya samabhàgàni tenaivamanulepavet . tilakalkaþ samadhåko ghçtàkto vraõaropaõaþ . rasenàmlena tãkùõena vãryoùõena ca yojitaþ . àgneyenàgninà tulyaþ kathaü kùàraþ pra÷àmyati . evaü cetmanyase vatsa! procyamànaü nibodha me . amlavarjàn rasàn kùàre sarvàneva vibhàvayet . kañukastatra bhåyiùñho lavaõànurasastathà . amlena saha saüyuktaþ sa tãkùõalavaõã rasaþ . màdhuryaü bhajate'tyarthaü tãkùõabhàvaü vimu¤cati . màdhuryàcchamamàpnoti vahniradbhirivàplutaþ . tatra samyagdagdhe vikàropa÷amo làghavamanàmràba÷ca . hãnadagdhe todakaõóåjàddhyàni vyàdhivçddhi÷ca . atidagdhe dàhapàkaràgasàvàïgamardaklamapipàsàmårchà durmaraõaü và . kùàradagdhavraõantu yathàdoùaü yathàvyàdhi copakramet . tathà naiteùu kùàrakçtyàþ . tadyathà durbalabà lasthavirabhãgasarvàïga÷ånodariraktapittigarbhiõyçtumatãpravçddhajvaripramehãraþkùatakùãõatçùõàmårchopadrutaklãvàpavçttodvçttaphalayonayaþ . tathàü marma÷iràsnàyudhamanãsandhitaruõàsthisevanãgalanàbhãnakhàntara÷ophasrotaþsvalpamàüsepuca prade÷eùvakùõo÷ca na dadyàdanyatra vartmarogàt . tatra kùàrasàdhyeùvapi vyàdhiùu ÷ånagàtrabhasthi÷ålinamannadveùiõaü hçdayasandhipãóopadrutaü kùàro na sàdhayati>% .

#<kùàrabhåmi># strã kùàrayuktà bhåmiþ . kùàràmbudhisamãpasthabhåma

#<kùàramadhya># puø kùàromadhye'sya . apamàrge ratnà0

#<kùàramçttikà># strã kùàrasaüyuktà mçttikà . uùarasthàne . amaraþ .

#<kùàramelaka># puø kùàràõàü melaþsaüghaþ svàrtheka . kùàrasamåhe ràjani0

#<kùàrameha># puø mu÷rutokte pittaje mehabhede %<pittànnãlaharidràmlakùàrama¤jiùñhà÷oõitamehàþ ùañ yàpyàþ>% su÷ruø %<kùàramehinaü triphalàkaùàyam>% su÷rutaþ

#<kùàravçkùa># puø kùàrapradhànovçkùaþ . muùkakavçkùe ràjani0

#<kùàra÷reùñha># naø kùàraþ ÷reùñho'tra . 1 palà÷e 2 muùkake ca ràjani0

#<kùàraùañka># naø 6 taø . dhàvàpàmàrgakuñajalàïgalãtila muùkakaiþ . kùàrairetaistu militaiþ kùàraùañ kàdikogaõaþ . ràjaniø ukte kùàradravyaùañke .

#<kùàrasamudra># puø kùàrapradhànaþ samudraþ . lavaõasamudre %<sãtà tu vrahmasadanàt ke÷aràcalàdi÷ikharebhyo'dhodhaþ prasravantã gandhamàdanamårdhamu patitvà'ntareõa bhadrà÷vaü varùaü pràcyàü di÷i kùàrasamudramabhi pravi÷ati>% bhàgaø 5, 178, . kùàrasindhu kùàràmbudhiprabhçtayo'pyatra %<bhåmerardhaü kùàrasindhorudaksthaü jambudvãpaü pràhuràcàrthyavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ>% siø ÷iø .

#<kùàrasåtra># naø cakraø daø ukte kùàrabhàvite såtrabhede %<bhàvitaü rajanãcarõaiþ snuhãkùãre punaþ punaþ . bandhanàt sudçóhaü såtraü bhinattyar÷obhagandaram>% .

#<kùàràgada># puø su÷rutokte auùadhabhede yathà %<dhavà÷vakarõatini÷apalà÷apicumardapàñalipàribhadrakàmroóumbarakarahàñakàrjunakakubhasarjakaphãtana÷leùmàtakàïkoñhàmalakapragrahakuñaja÷amãkapitthà÷mantakàrkaciravilvamahàvçkùàruùkaràralumadhukamadhu÷igru÷àkagojãmårvàtilvakekùurakagopaghaõóàrimedànàü bhasmànyàhçtya gavàü måtreõa kùàrakalpena parisràvya vipaceddadyàccàtra pippalãmålataõóulãyakavaràïgacocakama¤jiùñhàkara¤jikàhastipippalãmaricotpalasàrivàvióaïgagçhadhåmànantàsomasaralàvàhlãkaguhàko÷àmna÷vetasarùapalavaõaplakùaniculakavardhamànava¤julaputtra÷reõãsaptaparõadaõóakailabàlukanàgadantyativiùàbhayàbhadradàrukuùñhaharidràvacàcårõàni lohànà¤ca samabhàgàni tataþ kùàravadàgatapàkamavatàrya lohakumbhe nidadhyàt . anena dundubhiü limpet patàkàtoraõàni ca . ÷ravaõàddar÷anàt spar÷àt viùàt sampratimucyute . eùa kùàràgado nàma ÷arkaràsva÷marãùu ca . ar÷aþsu vàtagulmeùu kàsa÷ålodareùu ca . ajãrõe grahaõãdoùe bhaktadveùe ca dàruõe . ÷ophe sarvasare càpi deyaþ ÷vàse ca dàruõe . eùa sarvaviùàrtànàü sarvathaivopayujyate . tathà takùakamukhyànàmayaü darpàïgu÷o'gadaþ>% .

#<kùàràccha># naø kùàreõàccham . sàmudralavaõe hàràø .

#<kùàrikà># strã kùara--õvula ñàp ataittvam . kùudhàyàü hàrà0

#<kùàrita># triø kùara--õic--kta . 1 apavàdagraste, pràptadoùe, amaraþ 2 sràvite medi0

#<kùàroda(ka)># puø kùàraudake'sya và udàde÷aþ . lavaõasasadre %<kùàrodekùurasodasurodavçtodakùãrodadadhimaõóoda÷uddhodàþ sapta jaladhayaþ>% bhàgaø 5 . 10 . 25 ÷loø kùàrodadhirapyatra %<jambudvãpo'yaü yàyatpramàõavistàrastàvatà kùàrodadhiþ>% bhàgaø 5 . 20 . 2 ÷lo0

#<kùàla># triø kùala--÷odhane jvalàø 1 kartariõa . ÷odhanakartari

#<kùàlana># naø kùala--bhàve lyuñ . ÷odhane %<strã÷ådrau prayatau nityaü kùàlanàcca karauùñhayoþ>% àø taø brahmapuø %<prakùàlanàddhi païkasya dåràdaspar÷anaü varam>% nãtisà0

#<kùàlita># triø kùala--kta . 1 ÷odhite kçtaprakùàlane ca . %<kùàlitaü nu ÷amitannu badhånàü dràvituü nu hçdayaü madhuvàraiþ>% màvaþ

#<kùi># kùaye akaø ai÷varye sakaø bhvàø paraø aniñ . kùayati akùeyãt cikùàya kùãyàt . kùãõaþ kùitiþ . kùayaþ . kùayan kùetum bhàve dainye àko÷e ca niùñhàtasya và naþ dãrgho và . tatra dainye kùitaü kùãõaü và tapasvinà . àkro÷e kùitàyuþ kùãõàyuþ bhåyàt . %<kùayantamasya rajasaþ paràke>% çø 7, 100, 15, %<yasmin kùayanti ùaóurvãþ>% athaø 13, 3, 1, %<tàhi madhyaü bharàõàmindràgnã adhikùitaþ>% çø 8, 40, 3, karmakartari kùãyate %<apakùãyate na÷yati>% yàskaþ %<kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare>% kañhoø . %<÷arãrakarùaõàtpràõàþ kùãyante pràõinàü yathà . tathà ràj¤àmapi pràõàþ kùãyante ràùñrakarùaõàt>% manuþ

#<kùi># hiüsàyàü svàø paraø sakaø aniñ . kùiõoti, kùiõutaþ kùiõvaþ--kùiõuvaþ . akùaiùãt . cikùàya . %<khañinã kùiõoti>% naiùaø . %<yanmàü tudanvàkya÷alyaiþ kùiõoùi>% bhàø vaø 34 aø . %<siühãvainaü bhåtvàkùiõoti>% ÷ataø vràø 3 . 5 . 1 . 25 . ayaü kràdirapi tatràrthe . %<kùiõàmi brahmaõàmitràn>% athaø 3 . 19 . 3 .

#<kùi># vàse akaø gatau sakaø tuø paø aniñ . kùiyati . akùaiùãt cikùàya . %<antarãkùaü pçthivãü kùiyanti>% taittiø 3, 1, 1, 7, %<matsyaü na dãna udani kùiyantam>% çø 10, 68, 8, vede gaõavyatyayàt kvacit ÷apãluk . %<jayati kùeti puùyati>% çø 7 . 32 . 9 . %<kùeti kùemobhiþ sàdhubhiþ>% 8 . 73 . 9 .

#<kùi># triø kùi--bàø ói . 1 nivàse 2 gatau 3 kùaye ca mediø .

#<kùiõa># hiüsàyàü tanàø ubhaø sakaø señ . kùiõoti kùiõute akùaõãt akùaõiùña . cikùaõacikùiõe .

#<kùita># triø kùi--hiüsàyàü karmaõi kta . 1 hiüsite . bhàvekta 2 hiüsàyàü na0

#<kùiti># strã kùi--nivàse àdhàre ktin . 1 bhåmau, %<nipãya yasya kùitirakùiõaþ kathàm>% naiùaø . bhàve ktin . 2 nivàse kùi--kùaye bhàve--ktin . 3 kùaye, kartari ktic . 4 rocanàkhyogandhadravye ÷abdaca05manuùye nighaø .. indra! praràjasi kùitãþ çø 8, 6, 26 %<kùitormanuùyàn>% bhà0! %<prajàsu tà naþ kùitãþ karatamårjayantãm>% çø 7, 66, 2, %<dhruvàsu kùitiùu kùiyantaþ>% çø 7, 88, 7, %<pa¤ca kùitãrmànuùãrvodhayantã>% 7, 79, 1 . %<kùitãrhi sà>% athaø 12, 5, 16 . kùi kùaye àdhàre ktin . 6 pralayakàle mediø . kùiti÷abdaniruktiþ brahmavaiø puø pràø khaø 7 aø . %<mahàlaye kùayaü yàti kùitistena prakãrtità>% . asminpakùe kartari ktic iti bhedaþ .

#<kùitikaõa># puø 6 taø . dhålau trikàø .

#<kùitikampa># puø 6 taø kùitidharàõàü calananimitte bhåmeþ kampe tatra vi÷eùaþ adbhutasàgare, %<meùe vç÷cikabhe gajaþ pracalati vyàsàdibhiþ kathyate, càpe mãnakulãrabhe ca vçùabhe satyaü calet kacchapaþ . yåke kumbhadhare mçgendramithune kanyàmçge pannagasteùàmekatamo yadi pracalati kùauõã tadà kampte . kacchape maraõaü j¤eyaü maraõa¤càpi pannago . sarvatra sukhada¤caiva pçthivyàü calite gaje . prathitanare÷varamaraõaü vyasanànyàgneyamàrutayoþ . kùadbhayamativçùñibhirupapãóyante janà÷càpi . tricaturthapa¤camadine màse pakùe tripa¤cake . bhavati yadà bhåkampaþ pradhànançpanà÷anaü kurute>% . %<kùitibhçdiva kùitikampakãrõa÷çïgaþ>% bhaññiþ .

#<kùitikùama># puø kùitau kùamate kùama--ac . svadiravçkùe ràjani0

#<kùitikùit># puø kùitimãùñe kùi ai÷varye kvip . bhåmã÷vareràjani . %<apadàntara¤ca paritaþ kùitikùitàm>% màghaþ . mahã kùadàdayo'pyatra .

#<kùitija># puø kùiterjàyate jana--óa . 1 maïgale %<kùitijàntarda÷àü gataþ>% jyoø . 2 narakàsure . 3 bhånàge uparasabhade ra janiø . 4 mahãruhe vçkùe ca . 5 bhåmijàte triø siø ÷iø golabandhàdhikàrokte 6 vçttakùetrabhede yathà pårvàparaü viracayet samamaõóalàkhyaü yàmyottaraü ca vidi÷orvalayadvayaü ca . årdhvàdha evamiha vçttacatuùkametadàveùñya tiryagaparaü kùitijaü tadardhe siø ÷iø . %<ekaü pårvàparamanyadyàmyettaraü tathà koõavçttadvayamevaü vçttacatuùñayamårdhàdhoråpamàveùñya tañhardhe vçttaü kùitijàkhyaü nive÷ayet . atra yàmyottaravçtta uttarakùitijàdupari palàü÷àntara ekaü dhruvacihnaü kàryam . dakùiõakùitijàdadho'nyat . idànãmunmaõóalamàha>% prasiø . %<pårvàparakùitijasaügamayorvilagnaü yàsye dhruve palalavaiþ kùitijàdadhaþsthe . saumye kujàdupa ra càkùalavairdhruve tadunmaõóalaü dinani÷oþ kùayavçddhikàri>% siø ÷iø . %<samavçttakùitijayoryau pårvàparau saüpàtau tayorghruvacittayo÷ca saktaü yannibadhyate tadunmaõóatasaü¤cam . dinaràtryorvçddhikùayau tadva÷ena bhavataþ>% prariø .

#<kùitijantu># puø kùiterjanariva . bhåbhàge uparasabhede ràjaniø .

#<kùitideva># puø kùitau devaiva påjyatvàt . bràhmaõe kùitidevatàpayo'pi tatràrthe . %<acchidramiti yadvàkyaü vadanti kùitidevatàþ>% àø taø parà÷araþ .

#<kùitidhara># puø kùitiü dhàrayati dhç--õic ac hrasvaþ . 1 parvate %<kùitidharapatikanyàmàdadànaþ kareõa>% kumàø . 2 kårmavàsukidiggajeùu ca halàø .

#<kùitinàga># puø kùitijàto nàgaþ . uparasabhede bhånàge ràjaniø .

#<kùitinàtha># puø 6 taø . bhåmipàle ràjani kùi tapatyàdayo'pyatra . %<kùitipatimaõóalamanyato vitànam>% raghuþ .

#<kùitipa># puø kùitiü pàti pà--ka . bhåpàle ràjani %<kùitipaþ kùayitoddhçtàndhakaþ>% màghaþ . %<kùitipasamàjamagàt svayaüvarastham>% raghuþ . %<ahaüyunà'yutha kùitipaþ ÷ubhaüyuþ>% bhaññiþ .

#<kùitipàla># puø kùitiü pàlayati pàli--aõ upaø saø . mahãpàlake ràjani %<÷iloccayo'pi kùitipàlamuccaiþ>% raghuþ . õvula . kùitipàlako'pyatra . kçtàkçtebhyaþ kùitipàlabhàgbhyaþ bhaññi . %<kùatipàlaü bhajante yàni dåtapreùaõàdãni tebhyaþ kùitipàlabhàgabhyaþ>% jayaraø . atra ÷abdakaø kùitipàlabhàk÷abdasya ràjàrthakatvakalpanamatãva pràmàdikam .

#<kùitiputra># puø 6 taø . 1 maïgalagrahe 2 narakàsure ca tayostatputratvakathà àvaneya÷abde 826 pçø kuja÷abde 206 0pçø dar÷itàü %<sa mànuùeõa mànena kùitiputraþ (narakàsuraþ) ÷ataü samàþ>% kàlikàpuø 38 aø . kùititanayàdayo'pyatra .

#<kùitimçt># puø kùitiü bibharti dhàrayati pàlayati bhç dhàraõa poùaõayoþ kvipa . bhådhare 1 parvate %<kùitibhçdiva kùitikampakãrõaïkaïgaþ>% bhaññiþ . 2 mahãpàle ràjani . %<adhunà dhanaiþ kùitibhçte'tibhçtàþ>% kiràø bhåbhçdàdayo'pyatra . %<pramathitabhåmçtaþ pratipadaü mathitasya bhç÷aü mahãbhçtà>% màghaþ .

#<kùitirandhra># naø 6 taø . garte ÷abdaciø .

#<kùitiruha># puø rohati ruha--ka 7 taø . dçkùe hemaø . %<kùitiruhapallapapuùpakarõapåre>% màghaþ .

#<kùitivadarã># strã kùitau saktà vadarã . bhåvadaryàm ràjani0

#<kùitivardhana># triø kùitiü vardhayati vçgha--õic lyu . mçte ÷ave trikàø . %<karomi kùitivardhanam>% bhaññiþ .

#<kùitivyudàsa># puø kùitiü vyudasyati vi + ud + asa--aõ upaø saø . gartasthagçhe ÷abdaci0

#<kùitã÷a># puø kùitimãùñã ã÷a--aõ . bhåmã÷care nçpe %<àsamudrakùitã÷ànàm>% raghuþ %<pa÷yadhvaü me vãryamadya kùitã÷àþ>% bhàø vaø 192 aø . 1 viùõo ca %<devakonandanaþ svaùñàkùitã÷aþ pàpanà÷anaþ>% viùõusaø .

#<kùitã÷vara># puø 6 taø . bhåmã÷vare nçpe %<tadànanaü mçtasurabhi kùitã÷varaþ>% %<kau÷ikena sa kila kùitã÷varaþ>% raghuþ .

#<kùityaditi># strã kùitau smaditiþ . kùitau aditeravatàre devakyàü vasudevapatnyàma . tatkathà ca harivaø 56 aø . yà ca sà surabhinàma aditi÷ca suràraõã . ubhe te tasya vai bhàrye saha tenaüva yàsyataþ . tàbhyàü saha sa gopatve ka÷yapo bhuvi raüsyata . tadasya ka÷yapasyàü÷astejasà ka÷yapopamaþ . vasudeva iti khyàto goùu tiùñhati bhåtale . girirgovardhano nàma mathuràyàstvadårataþ . tatràsau goùvabhirataþ kaüsasya paradàyakaþ . tasya bhàryàdvaya¤caiva aditiþ surabhistathà devakã rohiõã caivapasudevasya dhãmataþ . tatràvatara lokànàü bhàvàtha madhusådana! . viùõuø prati brahmoktiþ .

#<kùitvan># puø kùi--kvanip tuk ca . bhayau ujjvatadattaþ

#<kùidra># puø kùida--rak . 1 roge'sårye 2 viùàõe ca saükùiptasàø .

#<kùipa># proraõe tuvàø ubhaø sàø aniña . kùipati--te akùaipasãt akùipta . cikùepa cikùipe . kùiptaþ kùepakaþ . kùeptà kùiptvà kùipaþ kùipan . %<kùipatyekena vegena pa¤cavàõa÷atàni ca>% bhàø vaø 1018 ÷loø . %<su÷armà sàyakàüstãkùõàn kùipate ca punaþ punaþ>% bhàø viø 33 aø . %<padàïguùñhena cikùepa saüpårõaü da÷ayojana>% ràmàø 1 . 11 aø %<yaõin kùapsyasi ÷akti¤ca sa ekona bhaviùyati>% bhàø àø 67 aø %<sa yat kàùñhaü tçõaü vàpi ÷ilàü và kùepsyate mayi>% bhàø vaø 281 aø %<cikùepa màrãcorasi>% ràsàø vàø 32 saø . àkùepe ca %<cikùepa ca sa taü dhãmàn vàgbhirugràmiracyutam>% bhàø à÷vaø 35 aø . preraõe kvacit svàrthe ca õic kùepayati te acikùipat ta
     ati + atyantakùepe . %<sandhimuktamutpiùñaü ÷liùñaü vivartita mavakùiptamatikùiptaü tiryak kùiptamiti ùaóvidham>% %<atikùipte dvayoþsandhyoratikràntatà vedanà>% su÷rutaþ .
     adhi--tiraskàre %<tasmàdetairadhikùiptaþ saühetàsaüjvaraþ sadà>% manuþ . %<tvaü nàdhikùeptu marhasi>% bhàø vaø 99 aø . adhikùepa÷abde vivçtiþ .
     ava + adhaþkùepaõe %<avakùipa divo a÷mànamuccàþ>% çø 2, 53, 5 avakùepaõa÷abde vivçtiþ
     à + àkarùaõe %<àkùipya ke÷àn vegena vàhvorjagràha pàõóavam>% bhàø viø 750 ÷loø . bhatrsane . àkùepa÷abde 603 pçø vivçtiþ . %<àkùipantaü prabhàü bhànoþ>% bhàø àø 1103 . %<àkùiptattomiva prabhàü ÷a÷inaþ svena tejasà>% bhàø vaø 2147 ÷loø .
     pari + à + àkçùya tandhane . %<paryàkùipat kàcidudàrabandham>% kumàø .
     ud + årdvakùepaõe . %<valimàkà÷a utkùipet>% manuþ %<÷ira utkùipya nàgasya punaþ punaravàkùipat>% bhàø àø 1126 ÷loø utkùepaõa÷abde 1086 pçø vivçtiþ
     ni + nitaràü kùepaõe nidhàne ca . %<annaü bhåmau ÷vacàõóàla vàyasebhya÷ca nikùepet>% yàj¤aø . gàtràõi kàntàsu ca nikùipantaþ ràmàø 5 . 11 nikùepa÷abde vivçtiþ
     nis + ni÷eùeõa kùepe . %<makùikàvraõajàtasya niþkùipanti yadà kçmãn>% su÷rutaþ .
     pari + paritaþ kùepe . %<gaïgàsrotaþparikùiptam>% kumàø .
     pa + praükarùeõa kùepe %<nàmedhyaü prakùipedagnau>% manuþ
     prati + pratiråpakùepe . %<antaþ siràõàü ÷vasanaþ sthitodçùñiü pratikùipan>% su÷ruø . adhikùape nivàraõe preraõe ca
     vi + vi÷eùeõa kùepe %<vikùipyamàõàþ dhanuùà narendràþ>% bhàø àø 7022 ÷làø . vàyukçte uõàde, vikùiptacittaþ . yogàntaràyakaraõe cittavçtteranyatra sa¤càre ca %<asvaõóavastvanavalambanena cittavçtteranyàlambanaü kùipaþ>% vedàntasàø %<laye saübodhayet cittaü vikùiptaü ÷amayet punaþ>% tatrasthà kàrikà
     sam + samyakakùepe vistãrõasya saïkocàpàdane vyàpàre %<àtapàtyayasaükùiptanãvàràsu niùàdibhiþ>% raghuþ . %<saükùiptaiþ pratisaüskçtaiþ>% amaraþ . %<saükùiptasàramàcaùñe>% saükùiptasà0

#<kùipa># preraõe divàø paø sakaø aniñ . kùipayati--te akùepsãt . cikùepa . %<÷atrughnàn yudhi hastignogirãn kùipyannakçtrimàn>% %<vàruõaü lakùmaõo'kùipyadakùipadraudramindrajit>% bhaññiþ . upasargabhedenàrthavi÷eùaþ taudàdikavat .

#<kùip># strã kùipa--kvip . aïgulau niruø . %<da÷a kùipaþ pårbaü sãmajãjanan>% çø 3, 23, 3, halantatvàt và ñàp . hinvanti dhãràþ da÷abhiþ kùipàbhiþ çø 9, 97, 57,

#<kùipa># triø kùipa--ka . 1 kùepake . bhàve bhidàø aï ñàp . kùipà . 2 kùepaõe strã .

#<kùipaka># triø kùipa--ka kùipaþ tataþ aj¤àtàdau kan . kùepake striyàü ñàpi kùipakàø nàta ittvam . tataþ nirvçttàdau prekùàdiø caturarthyàm ini . kùipakin tannirvçttàdau triø striyàü ïãp .

#<kùipakàdi># puø pàø ukte kàpi ittvaniùedhanimitte ÷abda gaõabhede sa ca gaõaþ . kùipakà dhuvakà carakà sevakà karakà cañakà avakà lahakà alakà kanyakà dhruvakà eóakà àkçtigaõaþ .

#<kùipaõa># naø kùipa--bhàve bàø kyun . kùepaõe jañà0

#<kùipa(õi)õã># strã kùipyate'nayà kùipa--ani kicca và ïãp . 1 naukàdaõóe (dàüóa) amarañãkà . karmaõi aniü . 2 jàlabhede 3 àyudhe ca ujjvala 4 vaói÷e ÷abdaciø . 5 adhvaryauþ saükùiptàsàø . bhàve ani . 6 kùapaõe %<u tasya vàjã kùipaõi turaõyati>% çø 4 . 40 . 4 . imàmudàhçtya %<kùipaõiü kùepaõam>% iti 2 . 28 . niruktoktam

#<kùipaõu># puø kùipa--anuï 1 vàte trikàø 2 vyàdhe %<mçgàiva kùipaõorãyamànàþ>% yajuø 17 . 94 . %<kùipaõeþ kùipati hinasti kùipaõurvyàdhaþ>% vedadã0

#<kùipaõyu># puø kùipa--kanyuc . 1 vasante ujjalaø 2 dehe puø 3 surabhigandhe puø 3 tadvati triø medi0

#<kùipati(sti)># puø kùipa--vàø karaõe ati(sti) . làhau niva0

@<[Page 2374a]>@
#<kùipta># triø kùipa--kta . 1 prerite, 2 tyakte, 3 vikãrõe 4 avaj¤àte, 5 ràgadveùàdiva÷àdviùayàsakte citte, 6 bàyurogagraste ca . 7nihite nidhànaråpeõa sthàpite %<kùiptaþ samãraiþ saritàü puraþ patat>% %<ke÷arã niùñurakùiptamçgayåtho mçgàdhipaþ>% màghaþ %<tiraskçtà vipralabdhàþ ÷apnàþ kùiptà hatà api>% bhàgaø 2 . 18 . 48 . %<kùiptà avaj¤àtàþ>% ÷rãdharaþ . %<àlasyaü kùiptacittatàma>% bhàø saø 5 aø . %<kçtasya bheùajamatho kùiptasya bheùajãm>% athaø 6 . 109 . 3 . 8 ràtrau strã halà0

#<kùiptakukkura># puüstrã karmaø . alarke (kùepà kukura) striyàü ïãù .

#<kùiptayoni># triø kùiptà yonirmàtçråpotsthànamasya . kùiptamàpçke svabhartranàsaktamàtçke . %<kùiptayoniriti caike>% à÷vaø gçø såø 1, 23, 18 %<kùiptayonirnàma yasya màtà svabhartari nàvatiùñhate>% nàràø vçttiþ . tasya (tatkartçkam) àrtvijyaü na kàryamityanuùaïgaþ

#<kùipnu># triø kùipa--knu kùubhràø na õatvam . kùepaõa÷ãle tri0

#<kùipra># naø kùipa--rak . 1 ÷ãghre kriyàvi÷eùaõatve klãvatà %<kùipraü tato'dhvanyaturaïgayàyã>% bhaññiþ . 2 tadvati triø . %<ati kùipreva vidhyati>% çø 4 . 8 . 8 . %<puùyà÷vinyabhijiddhastà laghu kùipraü gurustathà>% jyoø ukte puùyàdiùu 3 nakùatreùu %<riktàbhaumaghañàn vinà ca vipaõã mitradhruvakùiprabhe>% muhuø ciø 4 ÷ãghrage triø %<çtajyena kùipreõa dhanvanà>% çø 2 . 24 . 5 . tataþ ati÷àyane iùñhan ãyasun ralope guõaþ . kùepiùñha kùepãyas ati÷aya÷ãghre triø %<vàyurvai kùepiùñhà devatà>% ÷rutiþ iyasuni striyàü ïãp . kùepãyasã .

#<kùiprakàrin># triø kùipraü karoti kç--õini . (càlàka) ÷ãghrakriyàkàrake .

#<kùiprapàkin># puø kùipraü ÷ãghraü pacyate paca--bàø ghiõun . (gandhabhàdiliyà) 1 drumabhede ratnamàø . 2 ÷ãghrapàkavati tri0

#<kùiprahoma># puø kùipraü håyate hu--man . sàyaü pràtaþkartavye home tadvivçtiþ saüø taø %<dvividhà homà yàj¤ikaprasiddhàþ kùiprahomàstantrahomà÷ca . tatra kùiprahomàþ kùipraü håyanta iti vyutpattyà sàyaüpràtarhomàdayaþ . tantrahomà÷ca parisamåhanabarhiràstaraõàdyaïgavistàrayuktàþ . atra ye samiddhaviskàstantrahomàþ ya÷ca sukhaprasavàrthaü soùyantãhomasteùu yeùà¤ca vai÷vadevasàyaüpràtarhomàdãnàmetadidhmàkhyaü dravyaü upari pa÷càt atha idhmànukalpayeta ityanena såtreõoktaü teùu và tatsadç÷eùu kùiprahomeùu idhmasya nivçttirbhavediti>% . tatra vi÷eùamàha vyàsaþ %<dagdhe gçhe na kurvãta kùiprahome tvidaü dvayam>% dvayaü parisamåhanamàstaraõaü ceti . viråpakùa ca na japet praõava¤ca bivarjayet %<kùiprahomeùu avràhmaõeùu sàyaü pràtaþ÷eùyantãhomàdiùu bràhmaõam>% imaü stomamarhate ityàdimantrakaraõaü và parisamåhanaü na kuryàt .

#<kùiyà># strã kùi--kùaye bhàve bhidàø aï . 1 apacaye amaraþ 2 dharmavyatikrame siø kauø . %<heti kùiyàyàm>% %<kùiyà÷ãþ prayogeùu tiïàkàïkùam>% pàø kùayàyàü dharmavyatikrame siø kauø yathà %<svayaü ha rathena yàti 3 upàdhyàpaü padàtiü gamayati>% udàø atràdyatiï plutaþ .

#<kùiva># nirasane bhvàø paraø sakaø señ . kùevati akùevãt . cikùeva udit . kùivitvà kùyåtvà kùyåtaþ kùyåtiþ . nirasanaü phåtkàra iti bhaññamallaþ mukhena ÷meùmàdervamanamityanye

#<kùiva># nirasane divàø paraø sakaø señ . kùãvyati akùevãt cikùeva . udit kùebitvà kùyåtvà .

#<kùã># hiüsàyàü bhvàø ubhaø sakaø aniñ . kùayati te akùeùãt akùeùña . cikùàya cikùiye

#<kùãja># avyakta÷abde bhvàø paraø akaø señ . kùãjati akùãjit cikùãja

#<kùãjana># naø kùãja--bhàve lyuñ . kãcakavaü÷a÷abde hemaø .

#<kùãõa># triø kùi--kta . 1 durbale, 2 kùàme ca %<aùñamàü÷e caturda÷yàþ kùãõobhavati candramàþ>% chandoø . %<kùãõe puõye martyalokaü vi÷anti>% ÷rutiþ bhàvapraø vàtàdikùayabhedena kùãõabhedàstallakùaõàdikamuktam vàtakùaye'lpaceùñatvaü mandavàkyaü visaüj¤atà . pittakùaye'dhikaþ ÷leùmà vahnimàndyaü prabhàkùayaþ . sandhayaþ ÷ithilamårchà raukùmandàhaþ kaphakùaye . hçtpãóà kaõñha÷otho'tha tvak ÷ånyà tçó rasakùaye . siràþ ÷lathà himàmlecchà tvakpàruùyaü kùaye'sçjaþ . gaõóauùñhakandharàskandhavakùojauraþ sandhiùu . upastha÷othapiõóãùu ÷uùkatà gàtraråkùatà . medãdhamanyaþ ÷ithilàþ bhaveyurmàsasaükùaye . plãhàbhivçddhiþ sandhãnàü ÷ånyatà tanuråkùatà . pràrthanà snigdhamàüsasya liïgaü syànmedasaþ kùaye . asthi÷ålantanau raukùyaü nakhadantatruñistathà . asthikùaye liïgametadvaidyaiþ sarvairudàhçtam . ÷ukràlpatyaü pårvabhedastodaþ ÷ånyaü tvanasthini . liïgànyetàni jàyante naràõàü majjasaükùaye . ÷ukrakùaye rate'÷aktirvyathà ÷ephasi suùkayoþ . cireõa ÷ukrasekaþ syàtseke raktàlpa÷ukratà . athaujaþkùayasya nidànamàha grojaþ saükùãyate kopàccintà÷oka÷ramàdibhiþ . råkùatã kùõoùõakañukaiþ karùaõairaparairapi . atha kùãõauja àdãnàü lakùaõamàha . %<bibheti durbalo'bhãkùõaücintayedvyathitendriyaþ . abhyutthànonmanà råkùaþ kùàmaþ syàdojasaþ kùaye . purãùasya kùaye pàr÷ve hçdaye ca vyathà bhavet . sa÷abdasyànilasyãrdhagamanaü kukùisaüvçtiþ>% . kukùisaüvçtiþ udarasaïkocaþ %<måtrakùaye'lpamåtratvaü vastau toda÷ca jàyate . svedanà÷e tvaco raukùya¤cakùuùorapi råkùatà . stabdhà÷ca romakåpàþ syurliïgaü svedakùaye bhavet . àrtavasya svakàle càbhàvastasyàlpatàtha và . jàyate vedanà yonau liïgaü syàdàrtavakùaye . abhàvaþ svalpatà và syàt svapnasya bhavatastathà . mlànau payodharàvetallakùaõaü stanyasaükùaye . anunnato bhavetkukùirgarbhasyàspandanantathà . iti garbhakùaye pràj¤airlakùaõaü samudàhçtam>% . atha kùãõànàü dhàtudoùamalànàü vardhanamàha . %<tattatsaüvardhanàhàravihàràtiniùevaõàt . tattat pràpya naraþ ÷ãghraü tattatkùayamapohati . ojastu vardhate néõàü susnigdhasvàdubhistathà . vçùyairanyairvi÷eùàttu kùãramàüsarasàdibhiþ>% . anyacca %<doùadhàtumalakùãõo balakùãõo'pi mànavaþ . tattatsaüvardhanaü yattadannapànaü prakàj¤ati . yadyadàhàrajàtantu kùãõaþ pràrthayate naraþ . tasya tasya sa làbhena tattatkùayamapohati>% . tatra kena kùãõaþ kiïkhàïkùatãtyàkàïkùàyàmàha %<kaùàyakañutiktàni råkùa÷ãtalaghåni ca . yavamudgapriyaïgåü÷ca vàtakùãõo'bhikàïkùati>% . pittakùãõaþ kiü kàïkhatãtyàkàïkùàyàmàha %<tilamàùakulatthàdipiùñànnavikçtintathà . mastu÷uklàmlatakràõi kà¤jika¤ca tathà dadhi . kañvamlalavaõoùõàni tãkùõaü krodhaü vidàhi ca . samayaü de÷amuùõa¤ca pittakùãõo'bhikàïkùàti . madhurasnigdha÷ãtàni lavaõàmlaguråõi ca . dadhi kùãraü divàsvapnaü kaphakùãõobhikàïkùati . rasakùãõo naraþ kàïkùatyambho'ti÷i÷iraü muhuþ . ràtri nidràü himaü candraü bhoktu¤ca madhuraü rasam . ikùuü màüsa rasaü manthaü madhusarpirguóaudanam . dràkùàdàóima÷uktàni sasnehalavaõàni ca . raktasiddhàni màüsàni raktakùãõo'bhikàïkùati . annàni dadhisiddhàni ùàóavàü÷ca bahånapi . sthålakravyàdamàüsàni màüsakùãõo'bhikàïkùati>% . ùàóavà madhuràmlàdirasasaüyogapàcitàþ guóa prabhçtayaþ . %<medaþsiddhàni màüsàni gràmyànåpaudakàni ca . sakùàràõi vi÷eùeõa medaþkùãõo'bhikàïkùati . asthikùãõastathà màüsaü majjàsthisnehasaüyutam . svàdvamlasaüyutaü dravyaü majjàkùãõo'bhikàïkùati . ÷ikhinaþ kukvuñasyàõóaü haüsasàrasayostathà . gràmyànåpaudakànà¤ca ÷ukrakùãõo'bhikàïkùati . yavànnaü yàvakànna¤ca ÷àkàni vividhàni ca . masåramàùayåùa¤ca malakùãõo'bhikàïkùati . peyamikùurasaü kùãraü samuóaü vadarodakam . måtrakùãõo'bhilaùati trapuservàrukàõi ca . abhyaïgodvartane madyaü nivàta÷ayanàsane . guru pràvaraõaü caiva svedakùãõo'bhikàïkùati . kañvamlalavaõoùõàni vidàhãni guråõi ca . phala÷àkàni pànàni strã kàïkhatyàrtavakùaye . surà÷àlyannamàüsàni gokùãraü ÷arkaràntathà . àsavaü dadhi hçdyàni stanyakùãõà'bhivà¤chati . mçgàjàvivaràhàõàü garbhànvà¤chati saüskatàn . vasà÷ålyaprakàràdãn bhoktu garbhaparikùaye>% .

#<kùãõacandra># puø karmaø . ubhayapakùayoraùñamãmadhyasthe candre %<kçùñàùñamãdalàdårdhvaü yàvacchuklàùñamãdalam . tàvatkàlaü ÷a÷ã kùãõaþ pårõastatropari smçtaþ>% jyoø .

#<kùãõàùñakarman># puø kùãõànyaùña karmàõyasya . jine hemaø arhacchabde 386 pçø vivçtiþ %<aùñakarmakùayànmokùaþ>% %<kùãõàùñakarmaõomuktiþ>% iti tatratyavàkyam

#<kùãba(va)># made bhvàø àtmaø akaø señ kùãba(va)ti akùãbã(vã)t . cikùãba(va)

#<kùãba(va)># triø kùãba(va)--kta niø . matte . %<kùãbàþ(vàþ) kurvanti hàsya¤ca kalahaü ca tathà'pare>% ràmàø suø 60 saø .

#<kùãra># puø naø kùi--kran dãrgha÷ca, dhasa--adane ãran kicca upadhàlope car và ardharcàø . 1 dugdhe 2 jale amaraþ 3 saraladravye ÷abdacaø . %<àsaptaràtraü prasavàt kùãraü peyåùamucyate . parato morañaü vidyàdaprasannaü kaphàtmakam>% ratnamàø . kùãravarga÷abde vivçtiþ %<÷àkàmlapalapiõyàkaükulatthalavaõà miùaiþ . karãradadhimàùai÷ca pràyaþ kùãraü virudhyate . snigdhaü ÷ãtaü guru kùãraü savekàlaü na sevayet . dãptàgniü kurute mandaü mandàgniü naùñameva ca . kùãraü na bhu¤jãta kadàpyataptaü tapta¤ca naitallavaõena sàrdham . piùñànnasandhàyakamàùamudgakoùàtakãkandaphalàdikai÷ca>% . %<matsyamàüsaguóamudgamålakaiþ kuùñhitàü vahati sevitaü payaþ . ÷àkajàmbavarasàdisevitaü màrayatyabudhamà÷u sarpavat>% vaidyake dravyàntarasaüyoge tasyavarjyatoktà . %<dhenustanàdviniùkràntàü dhàràü kùãrasya yonaraþ . ÷irasà pratigçhlàti sa pàpebhyaþ pramucyate>% varàø puø %<yeùu kùãravahà nadyohradàþ pàyasakardamàþ . tàn lokàn puruùà yànti kùãrasnapanakà hareþ . àhlàdaü nirvçtiü svàmyamàrogyaü cànuråpatàm . saptajanmasvavàpnoti kùãrasnànaparohareþ . dadhyàdãnàü vikàràõàü kùãrataþ sambhavo yathà . tathaivà÷eùakàmànàü kùãrasnapanamuttamam . yathà ca vimalaü kùãraü yathà nirvçtikàrakam . tayàsya vimalaü j¤ànaü bhaviùyati phalapadam . grahànukålatàü puùñiü priyatva¤càkhile jane . karoti bhagavàn viùõuþ kùãrasnapanatoùitaþ . sar÷o'sya srigdhatàmeti dçùñimàtre prasãdati . ÷çtakùãreõa deve÷e snapite madhusådane>% . vahniø puø kriyàyoganàmàdhyàye . tatpàkavidhiþ bhàvapraø . %<kùãramaùñaguõa dravyàt kùãrànnãraü caturguõam . kùãràva÷eùaü tatpãtaü ÷ålamàmodbhavaü jayet>%

#<kùãraka># puø kùãramiva kàyati kai--ka . kùãramorañalatàyàm ratnamàø .

#<kùãraka¤cukã># strã kùãraü ka¤cuka miva tvagasya . kùãrã÷a vçkùe ratnamàø .

#<kùãrakaõñha># puø kùãraü kaõñhe yasya . stanandhaye bàlake .

#<kùãrakanda># puø kùãramiva kandoyasya . 1 kùãravidàryàm, jañàdharaþ 2 kùãravallyàü strã ràjaniø . %<kùãrakandodvidhà prokto vinàla÷ca sanàlakaþ>% ràjaniø .

#<kùãrakàkolikà># kùã kùãramiva ÷ubhrà kàkolã . kùãravidàryàü bhàvapraø kàkolã÷abde 1854 dç÷yam .

#<kùãrakàõóaka># puø kùãrànvitaü kàõóaü yasya kap . 1 snuhãvçkùe, 2 arkavçkùa ca amaraþ .

#<kùãrakàùñhà># strã kùãrapradhànaü kàùñhamasyàþ . vañãvçkùa ràjani0

#<kùãrakãña># puø 6 taø . dugdhajàte kãñabhede hàrà0

#<kùãrakùava># puø kùãraü kùavati kùu--ac . dugdhapàùàõe ràjani0

#<kùãrakharjåra># puø kùãravat svàduþ khajrjåraþ . piõóakhajrjåre

#<kùãraghçta># naø kùãràvasthàta uóbhåta ghçtam . mathitadugdhajàte ghçte %<kùãraghçtaü punaþ saügràhi raktapittabhramamårchàpra÷amanaü netrarogahita¤ca>% su÷rute tadguõà uktàþ %<dràkùàrasaü kùãravçtaü pibedvà>% su÷rutaþ

#<kùãraja># naø kùãràjjàyate jana--óa . 1 dadhni hemaø 2 dugdhajàtamàtre tri0

#<kùãratela># naø kùãrapakvaü tailam . su÷rutokte tailabhede %<droõenakvàthya pàdàü÷a÷iùñamavatàrya parisràvya tailenonmi÷rya punaragnàvadhi÷rayet tatastailaü kùãrànugatamavatàyya ÷ãtãbhåtamabhimathanã yàttatra yaþ mneha uttiùñhettamàdàya madhurauùadhasahàkùãrayuktaü vipacedetat kùãratailamarditàturàgàü pànàbhyaïgàdiùåpayojyam . tailahãnaü và kùãrasapira kùatarpaõamiti>% .

@<[Page 2376b]>@
#<kùãradala># puø kùãraü dale yasya . arkavçkùe (àkanda) ràjani0

#<kùãradruma># puø kùãrapradhànodrumaþ ÷àø taø . a÷vatyavçkùe ràjani0

#<kùãradhi># puø kùãraü dhãyate'smin dhà--àdhàre ki . kùãrasamudre kùãranidhirapyatra . %<induþ kùãranidhàviva>% raghuþ

#<kùãradhenu># strã kùãranirmità dhenuþ . dànàrthakalpitakùãravihitadhenvàm tadvidhànàdi hemàø dàø khaø ska puø yathà %<kùãradhenuü pravakùyàmi tàü nibodha naràdhiya! . anulipte mahãpçùñhe gomayena narottama! . gocarmamàtramànena ku÷ànàstãrya sarvataþ . tatropari mahàràja! nyaset kçùõàjinaü budhaþ . tatropari kuõóalãkàü gomayena kçtàmapi . kùãrakumbhaü tataþ sthàpya canurthàü÷ena vatsakam . suvarõamukha÷çïgàõi candanàmurukàõi ca . pra÷astapatra÷ravaõàü tilapàtropari nyaset . mukhaü guóamayaü tasyà jihvà ÷arkarayà tathà . phalapa÷astadantà¤ca muktàphalamayekùaõàm . ikùupàdàü darbharomàü sitakambalakambalàm . tàmrapçùñhàü kàüsyadohàü paññasåtramayaü tathà . puccha¤ca, nçpa÷àrdåla! navanãtamayastanãm . svarõa÷çïgãü raupyakhuràü pa¤caratnamayãü bhuvi . catvàri tilapàtràõi caturdikùapi sthàpayet . saptavrãhisamàyuktàü dikùu sarvàsu prakùipet . evaü lakùaõasaüyuktàü kùãradhenuü prakalpayet . àcchàdya vastrayugmena gandhapuùpaiþ samarcayet . dhåpandãpàdikaü kçtvà bràhmaõàya nivedayet . àcchàdyàlaïkçtaü kçtvà mudrikàkarõapatrakaiþ . pàdukopànahaü chatraü dattvà dànaü samarpayet . anenaiva tu mantreõa kùãradhenuü prakalpayet . yà lakùmãþ sarvabhåtànàmityàdi narapuïkava! . àpyàyasveti mantreõa kùãradhenuü pradàpayet . gçhõàmi tvàü devi! bhaktyàgràhako mantramuccaret . evaü dhenuü pràdàyàtha kùãràhàrodinaü caret . triràtrantu payobhakùo bràhmaõo ràjasattama! . dãyamànàü prapa÷yanti te yànti paramàü gatim . etàü hemasahasreõa ÷atenàtha sva÷aktitaþ . ÷atàrdhamatha vàpyardhaü, tathaivàrdhaü yathecchayà . dattvà dhanu mahàràja! ÷çõu tasyàpi tatphalam . divyaü varùasahasrantu rudraloke mahãyate . pitçpitàmahaiþ sàrdhaü brahmaõobhavanaü vrajet . divyaü vimànamàråóho divyagandhànulepanaþ . krãóitvà suciraü kàlaü viùõulokaü sa gacchati . dvàda÷àdityasaïkà÷airvimànairvaramaõóitaiþ . gãtavàditranirghoùairapsarogaõamevitaiþ . tatropaviùño'sau ràjà viùõusàyujyatàü vrajet . ya idaü ÷çõuyàdràjan . pañhedvà bhaktibhà vitaþ . sarvapàpavinirmukto viùõulokaü sa gacchati>%

@<[Page 2377a]>@
#<kùãranà÷a># puø kùãraü nà÷ayati na÷a--õic aõ upaø saø . ÷àkhoñakavçkùa ràjaniø . taddaladugdhayogàdanyadugdhasya ÷ranthanaü lokasiddham .

#<kùãranãra># naø kùãràktaü nãramiva . 1 àliïgane ÷abdamàø àliïgane hi kùãranãrayoviva saüsargobhavati . samàø dvaø . 2 kùãranãrasamàhàre naø %<kùãranãrasamaümitraü pra÷aüsanti vicakùaõàþ . tatra nãraü kùãrayati>% vetàø . kùãramiva nãram . 3 kùãratulye jale naø kùãranãraü dhãyate'tra dhà--àdhàre ki . kùãradhi dugdhasamudre puø .

#<kùãrapa># triø kùãraü ùibati pà--ka . dugdhapàyini bàlaka bhede puø %<tatronaùoóa÷avarùà vàlàste'pi trividhàþ kùãrapàþ kùãrànnàdà annàdà iti teùu samvatsaraparàþ kùãrapàþ dvisaüvatsaraparàþ kùãrànnàdàþ parato'nnàdàþ>% su÷ruø %<kùãraü tu bàlavatsànàü ye pibantãha mànavàþ . na teùàü kùãrapàþ kecit bhavanti kulavardhanàþ>% bhàø ànuø 125 a0

#<kùãraparõin># puø kùãrayuktaü parõamastyasya ini . arkavçkùe ràjani0

#<kùãraparõã># strã kùãraü parõe'syà gauø ïãù . arkavçkùe ÷abdaci0

#<kùãrapalàõóu># puø sthiramiva ÷ubhraþ palàõóuþ . ÷vetapalàõóau snigdhoruciùyaþ sthiradhàtukartà valyo'sramedhàkara puùñida÷ca . svàdurguruþ svàditapitta÷astaþ sapicchalaþ kùãrapalàõóuruktaþ su÷rute tadguõà uktàþ .

#<kùãrapàõa># puø pãyate pà--karmaõi lyuñ kùãraü pànaüyasya %<pànaü de÷e>% pàõatvam atra de÷aþ de÷asthàyijanaparaþ . 1 u÷ãnaravàsijane siø kauø %<và bhàvakaraõayoþ>% pàø bhàve karaõe ca lyuñi và õatvam 6 taø . 2 tatpànakaraõe triø . 3 tatpànapàtryàü strã ïãù . 4 dugdhasya pàne naø .

#<kùãrabhçta># puø kùãreõa bhçtaþ . dugdhamàtrabhçtike gopàle bhçytabhede . %<gopaþ kùãrabhçtoyastu sa duhyàdda÷ato varàm . gosvàmyanumate bhçtyaþ sà syàt pàle'bhçte bhçtiþ>% manuþ %<yo gopàlakhyo bhçtyaþ kùãreõa bhçto na bhaktàdinà sa svàmyanuj¤ayà da÷abhyogobhyaþ ÷reùñhàmekàü gàü bhçtyarthaü duhyàt sà praktàdirahite gopàle bhçtiþ syàt . eva¤caikagavãkùãradànena da÷a gàþ pàlayedityuktam>% kullå0

#<kùãravarga># puø 6 taø su÷rutokte kùãrabhedasaüghe yathà %<gavyamàjantathà cauùñramàvikaü màhiùa¤ca yat . a÷vàyà÷caiva naryà÷ca kareõånà¤ca yatpayaþ . tattvanekauùadhirasaprasàdaü pràõadaü guru . madhuraü picchvilaü ÷ãtaü snigdhaü ÷lakùõaü saraü mçdu . sarvapràõabhçtàü tasmàtsyatmyaü kùãramihocyate . tatra sarvameva kùãraü pràõinàmapratiùiddhaü jàtisàtmyàt . vàtapitta÷oõitamànasavikàreùvaviruddham . jãrõajvarakàsa÷vàsa÷oùakùayagulmonmàdodaramårchàbhramamadadàhapipàsàhçdvastipàõóurogagrahaõãdoùàr÷aþ÷ålodàvartàtisàrapravàhikàyonirogagarbhàsràvaraktapitta÷ramaklamaharaü pàpmàpahaü balyaü vçùyaü vàjãkaraõaü rasàyanaü medhyaü sandhànamàsthàpanaü vayaþsthàpanamàyuùyaü jãvanaü vçühaõaüvamanaü virecana¤ca tulyaguõatvàccaujaso vardhanamiti bàlavçddhakùatakùãõànàü kùudvyavàyavyàyàmakar÷itànà¤ca pathyatamam . gokùãramanabhisyandi snigdhaü guru rasàyanam . raktapittaharaü ÷ãtaü madhuraü rasapàkayoþ . jãvanãyaü tathà vàtapittaghnaü paramaü smçtam . gavyatulyaguõaü tvàjaü vi÷eùàcchoùiõàü hitam . dãpanaü laghu saügràhi ÷vàsakàsàsrapittanut . ajànàmalpakàyatvàt kañutiktaniùevaõàt . nàtyambupànàdvyàyàmàtsarvavyàdhiharaü payaþ . råkùoùõaü lavaõaü ki¤cidauùñraü svàdurasaü laghu . ÷ophagulmodaràr÷oghnaü kçmikuùñhaviùàpaham . àvikaü madhuraü snigdhaü guru pittakaphàvaham . pathyaü kevalavàteùu kàse cànilasambhave . mahàbhisyandi madhuraü màhiùaü vahninà÷anam . nidràkaraü ÷ãtakaraü gavyàt snigdhataraüguru . uùõaü caika÷aphaü balyaü ÷àkhàvàtaharaü laghu . nàryàstu madhuraü stanyaü kaùàyànurasaü himam . nasyà÷cyetanayoþ pathyaüjãvanaülaghu dãpanam . hastinyà madhuraü vçùyaü kaùàyànurasaü guru . snigdhaü sthairyakaraü ÷ãtaücakùuùyaü balavardhanam . pràyaþ pràbhàtikaü kùãraü guru viùñambhi ÷ãtalam . ràtrau somaguõatvà¤ca vyàyàmàbhàvatastathà . divàkaràbhitaptànàü vyàyàmànilasevanàt . vàtànulomi ÷ràntighnaü cakùuùyaücàparàhõikam . payo'bhisyandi gurvàmaüpràya÷aþ parikãrtitam . tadevoktaü laghutaramanabhisyanti vai ÷çtam . varjayitvà striyàþ stanyamàmameva hi taddhitam . dhàroùõaü guõavat kùãraü viparãtamato'nyathà . tadevàti÷çtaüsarvaü guru vçühaõamucyate . aniùñagandhamamla¤ca vivarõaü virasa¤ca yat . varjyaü salavaõaü kùãraü yacca vi÷rathitaü bhavet>% . bhàvapraø atravi÷eùa uktastatraiva dç÷ya .

#<kùãramoraña># puø kùãravat svàduþ morañaþ . morañabhede moraña÷abde vivçtiþ . %<kùãramorañamadhålikàkuùmàõóaprabhçtãni samàseva madhurovargaþ>% su÷ruø sà ca pãluparõãtyeke .

#<kùãralatà># strã kùãrapradhànà latà . kùãravidàryàma ràlani0

@<[Page 2378a]>@
#<kùãravat># puø kùãramiva niryàso'styasya matap masya vaþ 1 a÷vatthàdau ÷vetaniryàsayukte vçkùe . 2 dugdhayukte triø %<apåpavàn kùãracàü÷carumehasàdatu>% athaø 18 . 4 . 16 striyàü ïãp . sà ca 7 nadãbhede %<tataþ kùãravatãü gacchet puõyàü puõyatamairvçtàm . pitçdevàrcanaparo vàjapeyamavàpnuyàt>% bhàø vaø 84 a0

#<kùãravallã># strã kùãrà kùãravatã vallã . kùãravidàryàm ràjani0

#<kùãravàri># puø kùãramiva vàri yasya . kùãrasamudre

#<kùãravàridhi># puø kùãramiva vàri dhãyate'smin dhà--àghàre ki! kùãrasamudre kùãrasindhupabhçtayo'pyatra

#<kùãravikçti># strã 6 taø (kùãrasà) kårcikàyàm amaraþ

#<kùãravidàrã># strã kùãramiva ÷ubhrà vidàrã . 1 ÷vetabhåmikuùmàõóe ÷abdàciø . kùãrapradhànà vidàrã . 2 ÷uklakçùõayorbhåmikuùmàõóayoþ ràjani0

#<kùãraviùàõikà># strã kùãramiva viùàõamagramastyasya ñhan . 1 vç÷cikàlãvçkùe (vichàñi) jañàdhaø . 2 kùãrakàkolyàm ràjani0

#<kùãravçkùa># puø kùãrapradhànovçkùaþ . 1 udumbare jañàø 2 kùãrikàyàü bharataþ . 3 ràjàdanyàm ràjaniø 4 nyagrodhe 5 a÷vatthe 6 madhåke (maula) ca su÷rutaþ . %<caturõàü và kùãravçkùàõàü nyagrodhodumbarà÷vatthamadhåkànàm>% su÷ruø %<patràõi kùãravçkùàõàm>% su÷ruø .

#<kùãra÷ara># puø kùãraü ÷ãryate'tra ÷é--àdhàre aõ . àbhikùàyàü hemacaø dadhiyogàttaptoùõapayasaþ ÷ranthanena jàyamànatvàt tathàtvam .

#<kùãra÷àka># naø %<pakvameva hi yannaùñaü kùãra÷àkaü hi tat payaþ>% bhàvapraø ukte naùñe dugdhe (cheüóà dudha)

#<kùãra÷ãrùa># puø kùãramiva ÷ãrùamasya . ÷rãvàse candanabhede ràjani0

#<kùãra÷ukla># puø kùãramiva ÷uklaþ . ïgàñake (pa nãyaphala) ÷abdacaø . 2 ràjàdanyàü ràjaniø . 3 ÷uklabhåkuùmàõóe strã ama0

#<kùãra÷ukrà># strã kùãravat ÷ukrà . kùãrakàkalyàü ràjani0

#<kùãra÷rã># triø kùãreõa ÷rãyate mi÷rãkriyate ÷rã--karmaõi kvip . kùãrami÷rite sãmàdau %<÷ukraþ kùãra÷rãþ>% yajuø 8 . 57 . %<kùãrami÷ritaþ somaþ ÷ukra eva bhavati>% vedadãø kùãrasya ÷rãriva ÷rãrasya . 2 dugadhatulya÷obhàke triø . 6 taø . 3 dugdha÷obhàyàü strã

#<kùãraùañpalaka># naø kùãreõa ùaõõàü pa¤cakolànàü palamatra kap . cakraø ukte pakve ghçte %<pa¤cakolaiþ sasindhåtthaiþ palikaiþ payasà samam . sarpiþ prasthaü ÷çtaü plãhaviùamajvaragulmanut>%

#<kùãraùaùñika># naø kùãreõa pakvaü ùaùñikam . kùãrapakve ùaùñika dhànyànne . tacca grahayaj¤e budhabalau deyaü yathàha yàj¤aø %<guóaudanaü pàyasa¤ca haviùyaü kùãraùaùñikam . dadhyodanaü havi÷cårõaü màüsaü citrànnameva ca . dadyàt grahakra taü tat>% .

#<kùãrasa># puø kùãraü syati so--ka . kùãra÷are ràjani0

#<kùãrasantànikà># strãø kùãrasya santàno'styasya ñhan . àmikùàyàü (chànà) ràjaniø %<kùãrasantànikà vçùyà snigdhà pittànilàpahà>% ràjani0

#<kùãrasamudra># puø kùãratulyaþ svàdurasaþ samudraþ . kùãràmbudhau kùãrasàgaràdayo'pyatra . %<mathitaþkùãrasàgaraþ>% bhàgaø 8 . 8 . 4

#<kùãrasarpis># naø kùãreõa pakvaü sarpiþ . su÷rutãkte kùãratailapàkavidhinà kùãreõa pakve ghçtabhede . kùãratailapàkavidhiþ kùãrataila÷abde uktaþ . %<tailahãnaü và kùãrasarpirakùitarpaõam>% su÷ruø . %<kùãrasarpiùà cainamanuvàsayet>% su÷ru0

#<kùãrasàra># puø kùãraü sarati gacchati kàraõatvena sç--aõ . kùãrajàte ÷çïgàñakàdicårõami÷raõena (pàlajàta) khyàte 1 padàrthe! 6 taø . 2 navanãte ca %<kùãrasàramapanãya ÷aïkayà svãkçtaü yadi palàyanaü tvayà>% udbhañaþ .

#<kùãrasphañika># puø kùãramiva ÷ubhraþ sphañikaþ . kùãravarõe sphañikamaõibhede hemaø .

#<kùãrasvàmin># puø amarañãkàkàre ÷àbdike paõóitabhede

#<kùãrahiõóãra># puø 6 taø . dugdhaphene ÷abdacintàø .

#<kùãrahrada># puø kùãrapårõohradaþ . kùãrapårõe hrade . tatrabhavàdau ÷ivà0--aõ . kùairahrada tadbhavàdau tri0

#<kùãrà># strã kùãraü tadvarõo'styasya ac . kàkolyàm ràjani0

#<kùãràbdhi># puø kùãrasya dugdharasasyàbdhiþ . kùãrasamudre evaü kùãrasàgaràdrayo'pyatra .

#<kùãràbdhija># puø kùãràbdhau jàyate jana--óa . 1 candre . 2 lakùmyàü strã 3 amçtàdau yathàyogyaliïgatà . 4 mauktike 5 sàmudralavaõe naø mediø . %<yathà bhagavatà vrahman! mathitaþ kùãrasàgaraþ>% ityupakrame bhàgaø 8, 8, aø teùàmumpattirdar÷ità yathà %<tannàgà jagçhuþ sarve taccheùaü ÷aïkaro 'grahãt . nàràyaõàj¤ayà tena nàlakaõñhatvamàpnuvàn . airàvata÷ca nàgendro haya÷co¤caiþ÷ravàþ punaþ . dvitãyàvartanàdràjannutpannàviti naþ ÷rutam . tçtãyàvartane'psarogaõo jàtaþ su÷obhanaþ . caturthàt pàrijàta÷ca utpannaþ sa mahàtaruþ . pa¤camàt himagustasmàt utthitaþ kùãrasàgaràt . taü bhavaþ ÷irasà dhatte nàrãva svastikaü nçpa! . nànànàvidhàni ratnàni divyànyàbharaõàni ca . kùãrodadheståtthitàni gandharvà÷ca sahasra÷aþ . etàn dçùñvà tadotpannà natyà÷caryasamanvitàþ . abhavan jàtaharùàste tatra sarve suràsuràþ . daivapakùe tato meghàþ samyagvarùanti saüsthitàþ . kçùõàj¤ayà tu vàyustu sukhaü vàti suràn prati . viùa niþ÷vàsavàtena vàsuke÷càrkatàpanàt . nistejaso'bhavan daityànirvãryà÷ca mahàmate! . tataþ÷rãrutyità tasmàt kùãrodàddhçtapaïkajà . vibhràjamànà ràjendra di÷aþ sarvàþ svatejasà . tatastãrthodakaiþsnàtà divyava trairalaïkçtà . divyagagdhànulepaistu sumanobhiþ supajità . devapakùaü samàsàdya sthità kùaõamarindama! . harivakùa thalaü pràptàtataþ sà kamalàlayà . tato'mçtadhañaü pårõaü gçhãtvà payasonidheþ . dhanvantariþ samuttasthau>% .

#<kùãràbdhitanaya># strã 6 taø . lakùmyàü 1 tasyàstajjàtatvàttathàtvam 2 candre puø kùãràbdhija÷abde dç÷yam .

#<kùãràvã># strã kùãramavati ava--aõ ïãp . dugdhikàyàm (dudhã) amaraþ svàrthe ka . tatràrthe . asyàþ patracchedane dugdhavanniryàsabahirbhàvàttathàtvam . sà ca %<vakulatulyapatrà>% subhåtiþ .

#<kùãràhva># puø kùãramàhvayate spardhate à + hve--ka . saraladrume trikà0

#<kùãrikà># strã kùãraü tattulyasvàdo'styasya ñhan . 1 ràjàdane 2 piõóakharjåre amaraþ . %<kùãrikàyàþ phalaü pakvaü guru viùñhambhi ÷ãtalam>% ràjaniø . %<kùãrikàyàþ phalaü vçùyaü balyaü snigdhaü himaü guru . tçùõàmårchàmadabhràntikùayado yatrayàsrajit>% bhàvapraø . 3 paramànne bhàvapraø kçtànna÷abde 2180 pçø dç÷yam

#<kùãridramàdya># naø %<kùãridrumàdyottharase vipakvaü tajjai÷ca kalkaiþ payasà ca sarpiþ . sitopalàrdhaü madhupàdayuktaü raktàtisàraü ÷amayatyudãrõam>% cakradattokte ghçtabhede

#<kùãrin># puø kùãraü tattulyaniryàso'styasya ini . kùãratulya niryàsayukte 1 vçkùabhede sa ca bhàvapaø ukto yathà %<nyagrãdhodumbarà÷vatthapàrãùaplakùapàdapàþ . pa¤caite kùãriõo vçkùàsteùàü tvak pa¤cavalkalam . kecittu pàrãùasthàne ÷irãùaü vetasaü pare>% vadantãti ÷eùaþ . %<kùãravçkùà himà vaõyà yonirogavraõàpahàþ . råkùàþ kaùàyàmedoghna visarpàmayanà÷anàþ . ÷othapittakaphàsraghnàþ stanyàbhagnàtyiyojakàþ . tvakpa¤cakaü himaü gràhi vraõa÷otha visarpajit teùàü patraü himaü gràhi kaphavàtàsranullaghu . viùñambhàdhmànajit tiktaü kaùàyaü laghulekhanam>% tadguõàþ . 2 himajàyàü tiktadugdhàyàü pãtadugdhàyàü kùãrikàyàü strã ïãp jañàø %<kùãriõã tiktapãtà ca recanà ÷okatàpanut . kramidoùakaphaghnã ca pittajvaraharã parà>% ràjaniø . 3 varàhakràntàyàü ÷abdaciø 4 kuñumbinyàü 5 kà÷maryàü 6 dugdhikàyàü ca ràjaniø dugdhikàyàü puüstrã ÷abdacaø 7 snuhãvçkùe 8 arkavçkùa 9 ràjàdanyàm 10 dugdhapàùàõe 11 plakùe 12 somalatàyàü 13 sthàlãvçkùe ca puø ràjani0

#<kùãrã># strãø kùãra + astyarthe ac gauràø ïãù . (÷irakholà) khyàte vçkùabhede ÷abdaraø .

#<kùãrã÷a># puø kùãriõàü vçkùàõàmã÷aþ pradhànatvàt . varaparõe srukchade målakàkàramåle khasagandhe vçkùabhede ratnamàø .

#<kùãreyã># strãø kùãreõa ãü ÷obhàü yàti yà--ka gauø ïãù, kùãra + vàø bhavàrthe óha¤ và ïãp . paramànne halà0

#<kùãroda># puø kùãramiva svàdu udakaü yasya udàde÷aþ . dugdhasamude %<tataþ ÷rãrutthità tasmàt kùãrodàt dhçtapaïkajà>% nçsiühapuø . kùãrodamanthanakathà yathà %<manthànaü mandaraü kçtvà netraü kçtvà tu vàsukim . dànavaiþ sahità bhåtvà mathadhvaü kùãrasàgaram . aha¤ca tatra sàhàyyaü kariùyàmi divaukasaþ! . bhaviùyatyamçtaü tatra tatpànàdbalavattaràþ . bhaviùyatha kùaõàdeva amçtasya pramàvataþ . yåyaü sarve mahàbãryà bhu¤jiùñhà raõavikramàþ . indràdyàstu mahotsàhàþ sthànalabdhisahànarãn . tato hi dànavàn jetuü samarthà nàtra saü÷ayaþ . ityuktà devadevena devàþ sarve jagatpatim . praõamyàgatya nilayaü sandhiü kçtvàtha dànavaiþ . kùãràbdhimathane sarve cakrurudyogamuttamam . balinà coddhçto ràjan! mandaràkhyo mahàgiriþ . kùãràbdhau kùepita÷caiva tenaikena nçpottama! . sarvauùadhi÷ca prakùiptà devairdaityaiþ payodadhau . vàsuki÷ca tatastatra ràjan . nàràyaõàj¤ayà . sarvadevahitàrthàya vi ùõu÷ca svayamàgataþ . tatã viùõusamàde÷àttatra sarve suràsuràþ . sametya mitrabhàvena kùãràbdhestañamà÷ritàþ . manthànaü mandaraü kçtvà netraü kçtvà'tha vàsukim . tato mathitumàrabdhà nçpate! tarasà'mçtam . viùõunà mukhabhàge tu vàsukerdànavàþ kçtàþ . devà÷ca pucchabhàge tu manthanàrthaü niyojitàþ . evantu manthanàttatra mandaràdhaþ pravi÷ya vai . àdhàreõa vinà ràjaüstaü dçùñvà sahasà hariþ . sarvalokahitàrthàya kårmaråpamadhàrayat . àtmànaü saüprave÷yàtha mandarasya gireradhaþ . pravi÷ya dhçtavàn ÷ailaü pçthagråpeõa ke÷avaþ . uparyàkràntavàn ÷ailaü pçthagråpeõa ke÷avaþ . cakarùa nàgaràjànaü devaiþ sàrdhaü janàrdanaþ . asuràdç÷yaråpeõa daityamadhye ca ke÷avaþ . tataste tu tvaràyuktà mamanthuþ kùãrasàgaram . yàvacchaktyà nçpa÷reùñha! balavantaþ suràsuràþ . mayyamàne tatastasmàt kùãràbdhe rabhavannapa! . kàlakåñamiti khyàtaü viùabhatyantataþsaham>%

#<kùãrodatanaya># puø 6 taø . 1 candre 2 lakùmyàü strã kùãrodasutàdayo'pyatra puüstrã .

#<kùãraudana># puø kùãreõopasikta odanaþ %<annena vya¤janam>% pàø saø . dugdhãpasikte bhakte %<kùãraudanaü bhuktamathànuvàsãt>% su÷ru0

#<kùãva># niràse bhvàø paø sakaø señ . kùãvati akùãvãt cikùãva . niràsaþ phutkàraþ tatra akaø . mukhena ÷leùmàdervamana¤ca tatra sakaø iti bhedaþ .

#<kùu># kùutau pu0(hàüci) adàø akaø señ . kùauti kùutaþ kùuvanti akùàvãt cukùàya kùaviùyati . ugantatvàt kiti kçti aniñkùutam . kùutiþ kùutvà . kùayathuþ %<puràücukùàva cà÷ubham>% bhaññiþ . %<kçtakaü kàmini cukùuve mçgàkùyà>% màghaþ %<suptvà kùutvà ca bhuktvà ca niùñhãvyoktvà'nçtaü vacaþ . pãtvàpo'dhyeùyamàõa÷ca àcàmet prayato'pi san>% . %<kùuvatãü jçmbhamàõàü và>% manuþ . %<kùatotpatanajçmbhasu>% tiø taø puràø . %<ràtrau mayi kùutavati kùitipàlaputryà>% corapaø .
     ava + adhaþsthasya kùavathunà dåùaõe %<avakùutaü ke÷apataïgakãñaiþ>% yamaþ . avakùutaü uparikçtakùutena dåùitam . %<patitànnamavakùutam>% manuþ %<avakùutam uparikçvakùutam>% kullåø anyopasargapårvastu tattaddyotyàrthayuktakùutau .

#<kùu># puø kùuda--bàø óu . 1 anne nighaõñuþ %<takùadyadã manasovenatà vàgjyeùñhàya va dharmaõi kùoranãke>% çø 9 . 5 . 7 . 22 kùaõa--hiüsàyàü óu . 2 siühe ekàkùa rakoùaþ 3 stavàdi÷abde kùumat

#<kùuõa># puø kùu--nak . ariùñavçkùe ÷abdaca0

#<kùuõõa># triø kùuda--kta . 1 abhyaste, 2 vihate 3 cårõãkçte ca jañàø . %<abhãkùõamakùuõõatayà'tidurgamam>% %<kùuõõaü yadantaþkaraõena vçkùàþ>% %<kùuõõaü kùaõaü yadubalairdivamàtitàüsuþ>% iti ca màghaþ . %<rekhàmàtramapi kùuõõàt>% raghuþ . %<kùuõõabhinnavipannakaiþ>% bhaññiþ

#<kùut># strã kùu--saüpaø bhàve kvip . kùute (hàüci) amaraþ .

#<kùuta># naø kùu--bhàvekta . kùavathau (hàüci) amaraþ kùavathu÷abde vivçtiþ . kùutasya ÷ubhà÷ubhasåcakatvaü, vasattaràja÷àkune 3 praø %<atha kùutàkhyaü ÷akunaü krameõa mahàprabhàvaü pravibhàvayàmaþ . na÷yanti yasmàcchakunàþ samastà mçgàdhinàthàdiva vanyasatvàþ . sarvasya sarvatra ca sarvakàlaü kùutaü na kàryaü kvacideva ÷astam . yàtuþ kùute tena na ki¤cideva kuryàt kùutaü pràõahara¤ca gantuþ . niùedhamagre'kùiõi dakùi÷e ca dhanakùayaü dakùiõakarõade÷e . tatpçùñhabhàge kurute 'rthavçddhiü kùataü kadàcit ÷ubhamàdadha ni . bhogàya vàma÷ravaõasya, pçùñhe karõe ca vàme kathitaü jayàya . sarvàrthalàbhàya ca vàmanetre jàtaü kùutaü syàt krama÷o'ùñadhaiva . kramànniùedhaü gamanasya vighnaü kaliü samçddhiü kùutamugrarogam . kareti rogakùayamarthanàbhaü dãptyàdinà÷a¤ca kùutaü kareti . pràgàsyapuüsaþ parato 'parà syàt punaþ punarvàtata eva jàtam . vçddhàcchi÷orvà kaphato hañhàdvà jàtaü kùutaü ke'pi vadanti ÷astam . àdyalayorna svajane pra÷astaü kùutaü pra÷aüsanti na bhojanàdau . bhavet katha¤cidyadi bhojanànte bhavettadàgre na hi bhojyalàbhaþ . àdau kùuta¤cet ÷akunaistataþ kiü jàtànajàtàn ÷akunànnihanti . kùutaü kùaõenàtra na saü÷ayo'smin prayojane yatnakçte'pi jàtam . kùutaü kùaõàttadvinihantyava÷yaü vàryàtmakenàpi manàgadoùam . tasmàdapekùyaü na vicakùaõena kùutaü yata÷cà÷u phalaü vidhatte>% . iti . %<chikkàyà lakùaõaü vakùye labhet pårve mahàphalam . àgneùe ÷okasantàpau, dakùiõe hànimàpnuyàt . nairçte ÷okasantàpau, miùñànna¤caiva pa÷cime . annaü pràpnoti vàyavye, uttare kalaho bhavet . ã÷àne maraõaü proktaü, proktaü chikkàphalàphalam>% gàruóapuø 60 aø tithitaø varùakçtyavàkyama %<vittaü brahmaõi, kàryasiddhiratulà ÷akre, hutà÷e bhayaü, yàmyàmagnibhayaü, suradviùi kali, rlàbhaþ samudàlaye . vàyavyàü varavastragandhasalilaü divyàïganà cottare, e÷ànyàü maraõaü dhruvaü nigaditaü dig lakùaõaü kha¤jane . jyeùñhãrute kùute'pyevamåcuþ kecicca kovidàþ>% iti . kvacittasya ÷ubhasåcakatà yathà %<àsane ÷ayane dàne bhojane va trasaügrahe . vivàhe ca vivàhe ca kùutaü saptasu ÷obhanam>% kùatanimittaü ÷uddhyarthamàcamanaü kartavyam yathàha yàj¤aø %<snàtvà pãtvà kùute supte bhuktvà vastropasarpaõe . àcàntaþ punaràcàmet vàsoviparidhàya ca>% . a÷aktau smçtiþ %<kùute niùñhãvite supte paridhàne'÷rupàtane . karmastha eùu nàcàmet dakùiõaü ÷ravaõaü spç÷et>% . anyakùute jãva÷badaþ prayojyaþ yathà madanaparijàtadhçtam %<jãveti kùavato bråyàt jãvetyukte tvayà saheti>% %<kùutotpatanajçmbhàsu jãvottiùñhàkùulidhvaniþ . ÷atrorapi ca kartavyohyanyathà brahmahà bhavet>% tiø taø . %<dãrghàyuùkçt kùutaü dãrghaü yugapaddvi tripiõóitam>% kà÷ãkhaø strãlakùaõe . asaüyutamukhasya kùutakaraõaüniùiddhaü yathà viùõudhaø %<nàsaüvçttamukhaþ kuryàddhàsyaü jçmbhàü tathà kùutam>% . %<svanitaü pratikùutamivopa÷u÷ruve>% màghaþ tàjakoktàyàm 2 aridçùñau ari÷abde 355 pçø vivçtiþ %<kùutàkhyadçùñyà na ÷ubhaütadàpi>% . %<kùutadçùñyà riporbhayam>% nãlakaø .

#<kùutaka># puø kùutàya sàdhu kan . ràjikàyàm ràjaniø .

#<kùutàbhijanana># puø kùutamabhijanayati abhi + jana--õic--lyu . (rài) kçùõasarùapabhede amarañãkàyàü svàmã

#<kùutkarã># strã kùutaü karoti kç--ña ïãp . sarpàkùã kùa ÷abdaca0

#<kùuda># gatau nighaø bhvàø paø sakaø señ . kùodati akùodãt cukùoda . %<uta kùodanti rodasã mahitvà>% 7, 85, 1, kùodanta àpo riõate, vanàni ç05, 58, 60

#<kùuda># peùaõe rudhàø ubhaø sakaø aniñ irit . kùuõasti ca kùudat akùautsãt akùutta . cukùoda cukùude . kùuõõakùundan kùundànaþ . kùodaþ . %<kùuõõabhinnavipannakaiþ>% kùunadmi sarpàna pàtàle bhaññiþ . %<te ta vyà÷iùurakùautsuþ>% %<akùuõadvàjiku¤jaram>% bhaññiþ %<ùaùñhaþ khaõóanakhaõóakhàdyasahajakùodakùame>% naiùadhak . upasargapårbastu tattaddhotyàrtha yukte preùaõe .

#<kùudra># strã kùudra--sampaø bhàve kvip . cårõane %<kùudira kùadi>% kavika0

#<kùudra># triø kùuda--kartari rak . 1 kçpaõe 2 adhame 3 kråre 4 alpe ca mediø . 5 daridre hemaø . 6 taõóulãya÷àke puø saükùiptasàø . %<kùudre'pi nånaü ÷araõaü prapanna>% kumàø %<kùudràþ saütràsamete vijahatu harayaþ>% sàø daø . %<kàmàtmà viùayaþ kùudraþ>% manuþ . tataþ ati÷àyane iùñhan ãyasun ralope guõaþ . kùodiùñha kùodãyas ati÷ayakçpaõàdau triø . %<vçhatsahàyaþ kàryàntaü kùodãyànapi gacchati>% màghaþ

#<kùudrakaõñakàrã># strã niø kaø . agnidamanã kùe ràjani0

#<kùudrakaõñakã># strã kùudraü kaõñhakaü yasyàþ gauø ïãù . 1 vçhatyàm bhàvapraø kùudrabhaõñàkãti và pàñhaþ

#<kùudrakaõñhikà># kùudraü kaõñakaü yasyàþ ñàp ata ittvam . kaõñakàrikàyàm ÷abdaciø .

@<[Page 2381b]>@
#<kùudrakamànasa># naø kà÷mãrade÷asthe kuïkumotpattisthànabhede . %<kà÷mãreùu saronàmnà divyaü kùudrakamànasam>% su÷ru0

#<kùudrakambu># puø karmaø . ÷ambåke (÷àmuka) . hemaca0

#<kùudrakàravellã># strã karmaø . vanakàravellãbhede ràjaniø pçùoø kùudrakàralikàpyatra ràjani0

#<kùudrakuli÷a># puø niø karmaø . vaikràntamaõau ràjani0

#<kùudrakuùñha># naø karmaø su÷rutàdyukteùu ekakuùñhàdiùu ekàda÷a kuùñhabhedeùu kuùñha÷abde vivçtiþ

#<kùudrakùura># puø kùudrakùurasyevàkàro'styasya ac . kùudragokùuraü ràjani0

#<kùudragokùuraka># kùudragokùuramiva kàyati ke--ka (choñagokùurã) gokùurabhede ràjani0

#<kùudraghaõñikà># strãø ghaõñà + alpàrthe kan ghaõñikà karmaø . kiókiõyàm (ghuïura) amaraþ

#<kùudragholã># strã niø karmaø . 1 cirillikàkùupe ràjani0

#<kùudraca¤cu># puø kùudra ca¤curivàkàro'sya . kùupabhede ràjani0

#<kùudracandana># puø nitya karmaø . raktacandane ràjani0

#<kùudracirbhañã># strã niø karmaø . gopàlakarkañyàü ràjani0

#<kùudracåóa># puüstrã kùudrà cåóà yasya (guesàlika) khagabhede ÷abdaca0

#<kùudrajantu># puø karmaø . %<kùudrajanturanasthiþ syàdatha và kùudraeva và . ÷ataü và prasçtau yeùàü kecidàna kulàdapi>% ityukte svalpe 1 jantau . 2 ÷atapadyàü ÷abdamàlà

#<kùudrajambå># strã karmaø . bhåmijambyàm ÷abdaciø .

#<kùudrajàtãphala># puø karmaø . amalake ràjani0

#<kùudrajãraka># naø karmaø . kaõajãrake, sugandhe ÷abdaca0

#<kùudrajãvà># strã karmaø . jãvantãvçkùe ràjani0

#<kùudratulasã># strã niø karmaø . varvarãbhede ràjani0

#<kùudradaü÷ikà># strã niø karmaø . (choñaóàü÷a) daü÷abhede jañàø .

#<kùudraduràlabhà># strã niø karmaø . svalpaduràlabhàbhede ràjani0

#<kùudraduspar÷à># strã niø karmaø . agnidamanãvçkùe ràjani0

#<kùudradhàtrã># strã nitya karmaø . karkañavçkùe ràjaniø .

#<kùudradhànya># naø karmaø . tçõadhànye kaïkuprabhçtau bhàvapraø %<kùudradhànyaü kudhànya¤ca õadhànyamiti smçtam . kùudradhànya manuùõaü myàt kaùàya laghu lekhanam . madhuraü kañukaü pàke råkùa¤ca kleda÷oùakam vàtakçt baddhaviñka¤ca pritarakta kaphàpaham>% tadguõà uktàþ .

#<kùudranàsika># triø kùu sikà'sya . hrasvanàsike (khàüdà)

#<kùudrapatrà># strã kùudraü patraü yasyàþ ñàp . càïgeryà¤ca (cuko pàlaïga) . hàràø . 2 khalpapatrànvite triø . gauràø ïãù . 3 vacàyàü strã ràjaniø .

@<[Page 2382a]>@
#<kùudrapanasa># puø niø karmaø . nakuce (màüdàra) ràjaniø .

#<kùudraparõa># puø kùudraü parõamasya . 1 arjake varvarãbhede ràjaniø . 2 svalpapatrayukte triø .

#<kùudrapàùàõabhedà># strã niø karmaø . giribhave kandarotthe kùupabhede ràjaniø .

#<kùudrapippalã># strã nityaø karmaø . vanapippalyàm ràjani0

#<kùudrapçùatã># strã nityaü karmaø . såkùmavicitravinda yuktàyàü pç ùatyàü mçgãbhede %<pçùatã kùudrapçùatã sthålapçùato maitràvaruõyaþ>% yajuø 24, 2, atratyavedadãpe uktàrthakatà dç÷yà

#<kùudrapotikà># strã niø karmaø . målapotikàyàü ràntaniø .

#<kùudraphala(ka)># kùudraü phalamasya và kap . 1 jãvanavçkùe ÷abdacaø . 2 bhåmijambudçkùe ÷abdamàø . kababhàve . 3 indravàruõyàü 4 gopàlakarkañyàm 5 agnidamanyàü 6 kaõñakàrikàyàü ca strã ràjaniø ñàp .

#<kùudrabhaõóàkã># strã niø karmaø . vçhatyàm ràjaniø .

#<kùudramatsya># puø karmaø . svalpamatsye (choñabhàücha) %<kùadramatsyàþ svàdurasà doùatrayavinà÷anàþ . laghupàkà rucikaràþ sarvadà te hità matàþ . atisåkùmàþ puüstvaharàþ rucyàþ kàsànilàpahàþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<kùudramusta># strã niø karmaø . kaserukùupe ràjaniø .

#<kùudraroga># puø karmaø . su÷rutokte catu÷catvàüriü÷atsvalparogabhede yathà athàtaþ kùudrarogàõàü nidànaü vyàkhyàsyàmaþ . samàsena catu÷catvàriü÷at kùudrarogà bhavanti . tadyathà ajagallikà yavaprakhyà'ndhàlajã vivçtà kacchapikà valmãka mindravçddhà panasikà pàùàõagardabho jàlagardabhaþ kakùà visphoñako'gnirohiõã cippaü kunakho'nu÷ayã vidàrikà ÷arkarà'rbudaü pàmà vicarcikà rakasà pàdadàrikà kadaramalasendralupte dàruõako'saüùikà palitaü masårikà yauvanapióakà padminãkaõñako jatumaõirma÷aka÷carma kãlastilakàlako nyacchaü vyaïgaþ parivartikà'vapàñikà niruddhaprakaso niruddhagudo'hipåtanaü vçùaõakacchårgudabhraü÷a÷ceti . smigdhà savarõà grathità nãrujà mudgasannibhà . kaphavàtotthità j¤eyà bàlànàmajagallikà 1 . yabàkàrà sukañhinà grathità màüsasaübhçtà . pióakà ÷leùmavàtàbhyàü yavaprakhyeti 2 socyate . vanàmavaktràü pióakàmunnatàü parimaõóalàm andhàlajã3 malpapåyàü tàü vidyàt kaphavàtajàm . vivçtàsyàü mahàdàhàü pakvoóumbarasannibhàm . vivçtàmiti4 tàü vidyàtpittotthàü parimaõóalàm . granthayaþ pa¤ca và ùaóavà dàruõàþ kacchaponnatàþ . kaphànilàbhyàmudbhåtàü vidyàttàü kacchapã 5 miti . pàõipàdatale sandhau grãvàyàmårdhajatruõi . granthirvalmãkavadyastu ÷anaiþ samupacãyate . todalledaparãdàhakaõóåmadbhirvraõairvçtaþ . vyàdhirvalmãka 6 ityeva kaphapittànilãdbhavaþ . padmapuùkaravanmadhye pióakàbhiþ samàsitàm . indravçddhàntu 7 tàü vidyàdvàta pattotthitàü bhiùak . karõopari samantàdvà pçùñhe và pióakograruk . ÷àlåkavatpanasikàü 8 tàü vidyàt ÷leùmavàtajàm . hanusandhau samudbhåtaü ÷ophamalparujaü sthiram . pàùàõagardabhaü 9 vidyàdbalàsapavanàtmakam . visaprpavatmarpati yo dàhajvarakarastanuþ . apàkaþ ÷vayathuþ pittàtsa j¤eyo jàlagardabhaþ 10 . vàhupàr÷vàüsakakùàsu kçùõasphoñàü savedanàm . pittaprakopàtsambhåtàü kakùàmiti 11 vinirdi÷et . agnidagdhanibhàþ sphoñàþ sajvarà raktapittataþ . kvacitsarvatra và dehe smçtà visphoñakà12 iti . kakùàbhàgeùu ye sphoñà jàyante màüsadàraõàþ . antardàhajvarakarà dãptapàvakasannibhàþ . saptàhàddvàda÷àhàdvà pakùàdvà ghnanti mànavam . tàmagnirohiõãü 13 vidyàdasàdhyàü sannipàtataþ . nakhamàüsamadhiùñhàya pittaü vàyu÷ca vedanàm . karoti dàhapàkau ca taü vyàdhiü cippa 14 màdi÷et . tadeva kùatarogàkhyaü tathopanakhamityapi . abhighàtàtpraduùño yo nakhã råkùo'sitaþ kharaþ . bhavettu kunakhaü 15 vidyàtkulãnamiti saüj¤itam . gambhãràmalyasaürambhàü savarõàmuparisthitàm . kaphàdantaþprapàkàntàü vidyàdanu÷ayãü 16 bhiùak . vidàrãkandavadvçttàü kakùàvaïkùaõasandhiùu . raktàü vidàrikàü 17 vidyàt sarvajàü sarvalakùaõàm . pràpya màüsasiràsnàyu÷leùma medastathà'nilaþ . granthiü kurvanti bhinno'sau madhusarpi rvasànibham . sravatyàsràvamatyarthaü tatra vçddhiü gato'nilaþ . màüsaü vi÷oùya grathitàü ÷arkaràü janayetpunaþ . durgandhaü klinnamatyarthaü nànàvarõaü tataþ siràþ . sravanti sahasà raktaü tadvidyàccharkvaràrtrudam 18 . pàmàvicarcyau 19 20 kuùñheùu rakasà 21 ca prakãrtità . parikramaõa÷ãlasya vàyuratyartharåkùayoþ . pàdayoþ kurute dàrãü 22 sarujàü talasaü÷ritàm . ÷arkaronmathite pàde kùate và kaõñakàdibhiþ . medoraktànugai÷caiva doùairvà jàyate nçõàm . sa kãlaþ kañhino granthirnimnamadhyonnato'pi và . kolamàtraþ saruksràvo jàyate kadarastu 23 saþ . klinnàïgulyantarau pàdau kaõóådàharuganvitau . duùñakardamasaüspar÷àdalasaü 24 taü vinirdi÷et . romakåpànagaü pittaü vàtena saha mårchitam . pracyàvayati romàõi tataþ ÷leùmà sa÷oõitaþ . ruõaddhi romakåpàüstu tato'nyeùàmasambhavaþ . tadindraluptaü 25 khàlityaü rujyeti ca vibhàvyate . dàruõà kaõóurà råkùà ke÷abhåmiþ prajàyate . kaphavàtaprakopeõa vidyàddàruõakantu 26 tam . aråüùi bahuvaktràõi bahukledàni mårdani . kaphàsçkkçmikopena nçõàü vidyàdaruüùikàm 27 . krodha÷oka÷ramakçtaþ ÷arãroùmà ÷irogataþ . pitta¤ca ke÷àn pacati palitaü 28 tena jàyate . dàhajvararujàvantastàmràþ sphoñàþ sapãtakàþ . gàtreùu vadavecàntarvij¤eyàstà masårikàþ 29 . ÷àlmalãkaõñakaprakhyàþ kaphamàruta÷oõitaiþ . jàyante pióakà yånàü 30 vaktre yà mukhadåùikàþ . kaõñakairàcitaü vçttaü kaõóu matpàõóumaõóalam . padminãkaõñakaprakhyaistadàkhyaü 31 kaphavàtajam . nãrujaü samamutpannaü maõóalaü kapharaktajam . sahajaü raktamãùacca ÷lakùõaü jatumaõiü 32 viduþ . avedanaü sthira¤caiva yasya gàtreùu dç÷yate . màùavatkçùõamutpannamanilànma÷akaü 33 diõet . samutthànatidànàbhyàü carmakãla 34 prakãrtitam . kçùõàni tilamàtràõi nãrujàni samàni ca . vàtapittakaphodrekàttànvidyàttilakàlakàn 36 . maõólaü mahadalpaü và ÷yàmaü và yadi và sitam . sahajaü nãrujaü gàtre nyaccha35 mityabhidhãyate . krodhàyàsaprakupito vàyuþ pittena saüyutaþ . sahasà mukhamàgamya maõóalaü visçjettataþ . nãrujaü tanukaü ÷yàvaü mukhe vyaïgaü 37 tamàdi÷et . mardanàtpãóanàccàpi tathaivàtyabhighàtataþ . meóhracarma yadà vàyurbhajate sarvata÷caraþ . tadà vàtopasçùñantu carma pratinivartate . maõeradhastàtko÷a÷ca granthiråpeõa lambate . savedanaþ sadàha÷ca pàka¤ca vrajati kvacit . màrutàgantusambhåtàü vidyàttàü parivartikàm 38 . sakaõóåþ kañhinà caiva saiva ÷leùmasamutthità . alpãyasãü yadà harùàdvàlàü gacchetstriyaü naraþ . hastàbhighàtàdatha và carmaõyudvartite balàt . mardanàtpãóanàdvàpi ÷ukravegadhevàtataþ . yasyàvapàñyate carma tàü vidyàdavapàñikàm 39 . vàtopasçùñamevantu carma saü÷rayate maõim . maõi÷carmopanaddhastu måtrasrotoruõaddhi ca . niruddhaprakame tasminmandadhàramavedanam . måtraü pravartate jantormaõirnaca vidãrthate . niruddhaprakasaü 40 vidyàdaråóhàü càvapàñikàm . vegasandhàraõàdvàyurvihato guñasà÷ritaþ . niruõaddhi mahatsrotaþ såkùmadvàraü karoti ca . màrgasya saukùmyàt kçcchreõa purãùaü tasya gacchati . sanniruddhagudaü 41 vyàdhimenaü vidyàtsu dustaram . ÷akçnmåtrasamàyukte'dhaute'pàne ÷i÷orbhavet . sninnasya snàpyamànasya kaõóåraktakaphodbhavà . kaõóåyanàttataþ kùipraü sphoñàsràba÷ca jàyate . ekãbhåtaü vraõerghoraü taü vidyàdahipånanam 42 . snànotsàdanahãnasya malo vçùaõasaü÷ritaþ . praklidyate yadà svedàtsa kaõóå janayettadà . tatra kaõóåyanàt kùipraü sphoñàsràva÷ca jàyate . pràhurvçùaõakacchåü 43 tàü ÷leùmaraktaprakopajàm . pravàhaõàtisàràbhyàü nirgacchati gudaü vahiþ . råkùadurbaladehasya taü gudabhraü÷amàdi÷et .

#<kùudrala># triø kùudràþkùudrarogàþ santyasya sidhmàø lac . kùudrarogayukte

#<kùudravarvarà># strã nityakarmaø . varañàyàü ràjani0

#<kùudravallã># strã nityakarmaø . målapotikàyàm ràjani0

#<kùudravàrtàkinã># strã niø karmaø . ÷vetakaõñhakàryàü ràjani0

#<kùudravàrtàkã># strã niø karmaø . vçhatyàm amaraþ

#<kùudra÷aïkha># puø nitya karmaø . ÷aïkhanakhe(joïaóà) amarañãkà

#<kùudra÷arkarà># strã niø karmaø . yàvanàla÷arkaràyàm ràjani0

#<kùudra÷àrdåla># puüstrã niø karmaø . kùudravyàghre (citàvàga) ràjani0

#<kùudra÷ãrùa># puø kùudraü ÷ãrùamasya . 1 mayåra÷ikhàvçkùe, 2 svalpa÷ãrùavati tri0

#<kùudra÷ukti># strã niø karmaø . jala÷uktikàyàm . svàrthe ka tatraivàrthe ràjani0

#<kùudra÷yàmà># strã niø karmaø . kañabhãvçkùe ràjani0

#<kùudra÷leùmàtaka># puø niø karmaø . bhåkarvudàrakavçkùe ràjani0

#<kùudra÷vàsa># puø karmaø . ÷vàsarogabhede %<kùudrakastamaka÷chinno mahànårdhva÷ca pa¤cadhà bhidyate sa mahàvyàdhiþ ÷vàsaekovi÷eùataþ . pràgråpaü tasya hçtpãóà bhaktadveùo'ratiþ parà . ànàhaþ pàr÷vayoþ ÷ålaü vairasyaü vadanasya ca . ki¤cidàrabhamàõasya yakha ÷vàsaþ pravartate . niùaõõasyaiti ÷ànti¤ca sa kùudra itisaüj¤itaþ>% su÷ruø %<råkùàyàsodbhavaþ koùñhe kùudravàtamudãrayan . kùudra÷vàso na so'tyarthaduþkhenàïgaprabàdhakaþ . hinasti na ca gàtràõi na ca duþkhaü yathetare . na ca bhojanapànànàü niruõaddhyucitàü gatim . nindriyàõàü vyathà¤càpi kà¤cidutpàdavedrujam . sa sàdhya ukto balinaþ sarve càbyaktalakùaõàþ>% bhàvapa0

#<kùudra÷vetà># strã su÷rutokte arkàdigaõokte oùadhibhede àmrendra puùpã kùudra÷vetetà mahà÷vetyàdi su÷rutaþ

@<[Page 2384a]>@
#<kùudrasahà># strã saha--aca kùudrasya sahà 6 taø . 1 mudgaparõyàm 2 màrjàragandhàyà¤ca ràjani0

#<kùudrasuvarõa># naø niø karmaø . pittale ràjani0

#<kùudrahiïgulã># strã karmaø . 1 kaõñakàryàm . svàrthe ka aõo hrasve ñàp . atraivàrthe ÷abdacaø .

#<kùudrà># strã kùuda--rak . 1 ve÷yàyàm, %<kùudràdhiùñhitabhavanàþ>% kàdaø 2 kaõñàkàryàm, 3 saraghàyàm, amaraþ 4 makùikàmàtre, 5 càïgeryàm, 6 hiüsràyàm, hemacaø 7 gavedhukàyàü (gaóagaóedhàna) ratnamàø 8 vàdaratàyàm, ÷abdaraø %<kùudràbhirakùudrataràbhiràkulam>% màghaþ %<kùudràbhiþ saraghàbhiþ>% malliø 9 vyaïgàyà¤ca . kùudràbhiþ nirvçttam aõ . kùaudra madhuni %<sa kùaudrapañalairiva>% raghuþ

#<kùudràgnimantha># puø karmaø (choñagaõiàrã) svalpagaõikàrikàyàm ràjani0

#<kùudrà¤jana># naø su÷rutokte a¤janabhede %<gomåtrapittamadirà ÷akçddhàtrãrase pacet . kùudrà¤janaü rase cànyatayakçt straiphale'pi và . gomåtràjyàrõavamalapippalãkùaudrakañphalaü saindhavopahitaü yu¤jyànnihitaü veõugahvare . medo yakçdghçta¤càjaü pippalyaþ saindhavaü madhu . rasamàmalaka¤càpi pakvaü samyagnidhàpayet ko÷e khadiranirmàõe tadvat kùudrà¤janaü hitam>% .

#<kùudràõóamatsyasaüghàta># puø kùudràõàmaõóamatsyànàmaõóà bhitavajàtànàü matsyànàü maüvàtaþ . (ponàra jhàüka) potàdhàne amaraþ

#<kùudràdikaùàya># puø cakradattokte kaùàyabhede %<kùudràmçtà nàgarapuùkaràhvayaiþ kçtaþ kaùàyaþ kaphamàrutodbhave . sa÷vàsakàsàrucipàr÷varugbhave jvare tridoùaprabhave ca ÷asyate>%

#<kùudràpàmàrga># puø niø karmaø . raktàpàmàrge ràjani0

#<kùudràmalasaüj¤a># puø kùudràmalakasya saüj¤eva saüj¤à yasya . karkañavçkùe ràjani0

#<kùudràmra># puø niø karmaø . koùàmre ràjani0

#<kùudràmrapanasa># puø niø karmaø . nakuca trikà0

#<kùudràmlà># strã amlà amlarasà karmaø . 1 càïgeryàm hàràø (cukopàlaïga) svàrthe ka . tatraivàrthe . 2 ÷a÷àõóulyàm ràjani0

#<kùudrikà># strã kùudraiva ka . daü÷e(óàü÷à) ràjani0

#<kùudrãya># triø kùupa + utkaràø caturarthyàm cha . kùudranirvçttàdau

#<kùudreïgudã># strã nityakarmaø . yavàse ràjani0

#<kùudrervàru># puø karmaø . gopyalakarkañyàm ràjani0

#<kùudodumbarikà># strã karmaø . kàkoóumbarikàyàm ràjani0

@<[Page 2384b]>@
#<kùudopodikà># strã niø karmaø . målaùotikàyàm ràjani0

#<kùudrolåka># puüstrã karmaø . ulåke ràjani0

#<kùudh># bubhukùàyàü divàø paraø sakaø aniñ ëdit . kùudhyati akùudhat . cukùodha kùut . kùudhà kùudhitaþ . kùudhitvà . %<kùudhyadbhyovaya àsutidàþ çø 1, 104, 7, mà kùudhanmàruùat>% athaø 2, 29, 4, kùudhyanto'pyaghasan vyàlà . %<kùudhitvà patribhirvanam>% bhaññiþ . kùudhàjàtàsya tàrakàø itac . kùudhita saüjàtakùudhe tri0

#<kùudh># strã kùudha--bhàve saüpaø kvip . 1 bubhukùàyàm . karmaõi kvip . 2 anne nighaø pàñhàntaram . %<yasya ràj¤asta viùaye ÷rotriyaþ sãdati kùudhà>% manuþ halantatvàt và ñàù . kùudhàpyatra strã kùudhàrtaþ . %<yà devã sarvabhåteùu kùudhàråpeõa saüsthità>% devãmàø . kùudhà ca pràõinàü svàbhàvikaduþkhaheturyathoktaü su÷rute %<khàbhàvikàþ kùutpipàsàjaràmçtyunidrà prabhçtayaþ>% . iya¤ca pàõadharmaþ yathàha ÷àø tiø %<bubhukùà ca pipàsà ca pràõasya, manasaþ smçtau . ÷okamohau, ÷arãrasya jaràmçtyå ùaóårmayaþ>% . kùudha kàryàõi yathà %<vyàdhayo nirjitàþ sarve kùudhayà nçpasattama! . kuõóalã mukuñã sragvã tathaivàlaïkçto naraþ . kùudhàrto na viràjeta pretavattçùito nçõàm . strãratnaü vividhàn bhogàn vastràõyàbharaõàni ca . na cecchati naraþ ki¤cit kùudhayà kaluùãkçtaþ . yathà bhåmigataü toyaü ravira÷mibhiþ ÷uùyati . ÷arãrasthastathà dhàtuþ ÷uùyate jàñharàgninà . na ÷çõoti na càghràti cakùuùà na ca pa÷yati . dahyate vepate måóhaþ ÷uùyate ca kùudhàrditaþ . måkatvaü badhiratva¤ca jaóàndhatvantu païgutàm . raudraü maryàdahãnatvaü kùudhà sarvaü prayacchati . bhaginãü jananãü puttraü bhàryàü duhirataü tathà . bhràtaraü svajanaü vàpi kùudhàviùño na vindati>% .

#<kùudhàku÷ala># puø 7 taø . vilvàntaravçkùe ràjani0

#<kùudhàbhijanana># puø kùudhàmabhijanayati abhi + jana + õic lyu . 1 ràjikàyàü amaraþ . 2 kùudhàjananamàtre tri0

#<kùudhàlu># triø kùudha--vàø àluc . kùudhàyukte

#<kùudhàvat># triø kùudhà--astyasya kùudhà sàdhyatayà'styasyàþ và matup masya vaþ . 1 kùudhàyukte striyàü ïãp . bhaiùajyaratràvalyukte 2 guñikàbhede strã %<ramàdyogandhakàbhràõi tryuùaõa triphalà vacà . yamànã ÷atapuùpà ca cavikà jãrakadvayam . pratyekaü palameùàntu ghaõñàkarõà punarõavà . màõakaü granthika¤cendrake÷aràjasudar÷anàþ . daõóotpalà trivçddantã jàmàvçraktacandanam . bhçïgàpàmàrgakulakà maõóåka¤ca palàrdhakam . vçrdrakasya rasenàtha guóikàü saüprakalpayet . vadaràsthisamà¤caitàü bhakùayitvà pibedanu . vàri bhaktaü jala¤caiva pràtarutthàya mànavaþ . vañã kùudhàvatã nàma sarvàjãrõavinà÷inã . agni¤ca kurute dãptaü bhasmaka¤ca niyacchati . amlapitta¤ca ÷åla¤ca pariõàmakçta¤ca yat . tat sarvaü ÷amayatyà÷u bhàskarastimiraü yathà . masåraü varjayedatra vi÷eùàt kùãra÷arkare>% .

#<kùudhàsàgararasa># puø bheùajyaratnàvalyakte auùadhabhede %<trikañu triphalà caiva tathà lavaõapa¤cakam . kùàratrayaü rasaü gandhaü bhàgaikaü pårbavadbhiùak . gu¤jàmàtràü vañãü kuryàllavaïgaiþ pa¤cabhiþ saha . kùudhàsàgaranàmàyaü rasaþ såryeõa nirmitaþ>% .

#<kùudhita># triø kùudhà + jàtà'sya tàraø itac . kùudhàyukte amaraþ . %<annasya kùadhitaþ pàtram>%

#<kùudhuna># puüstrã kùudha--una kicca . mlecchajàtau ujjvalaø .

#<kùupa># made sauø paø akaø señ . kùopati akùopãt cukùopa %<sa savçkùakùupalataþ>% bhàø àø 171 a0

#<kùupa># puø kùupa--ka kùu--pak và . hrasva÷àkhà÷iphe vçkùe amaraþ . vàsudevasya satyabhàmàyà garbhajàtaputrabhede . %<jaj¤ire satyabhàmàyàü bhànurbhãmarathaþ kùupaþ>% haribaø 16 aø . ikùvàkupitari 3 ràjabhede ca puø . %<àsãt kçtayuge tàta! manurdaõóadharaþ prabhuþ . tasya putro mahàbàhuþ prasandhiriti vi÷rutaþ . prasandherabhavat putraþ kùupa ityeva saüj¤itaþ . kùupasya putra ikùvàkuþ>% bhàø à÷vaø 3 aø . 4 dvàrakàpa÷cimasthe 4 parvatabhede . %<babhau raivatakaþ ÷ailo ramyasànuguhàjiraþ . pårvasyàü di÷i lakùmãvàn maõikà¤canatoraõaþ . dakùiõasyàü latàveùñaþ pa¤cavarõo viràjate . indraketupratãkà÷aþ pa÷cimasyàü tathà kùupaþ>% hariø 157 aø .

#<kùupaóoóamuùñi># puø dolayati dula--utkùepe ac tàdç÷omuùñi rasya pçùoø karmaø . viùamuùñikùupe ràjani0

#<kùubdha># puø kùubha niø karaõe ktaþ . 1 manyànadaõóe hemaø . %<mudhaiva mandarakùubdha kùobhitàmbhodhivarõanà>% màghaþ 2 kùobhayukte triø . %<pàr÷vopari pade kçtvà yoniüliïgena tàóayet . bàhubhyàü dhàraõaü gàóhaü bandho'yaü kùubdhasaüj¤akaþ>% ratimaø ukte 3 ratibandhabhede pu0

#<kùubha># saïkocane bhvàø àtmaø sakaø heñ ëdit . kùobhate akùubhat cukùubhekùobhyam . kùobhaþ kùobhaõam kùobhã %<tànasau nàpicàkùubhat>% nàkùubhadràkùasobhràtuþ bhaññiþ kùubdhaþ kùubhitaþ . %<kùubdhatoyà mahàvegàþ ÷vamamànàivà÷ugàþ>% bhàø vaø 8 aø . %<kùubhitàþ sàgaràþ sarve>% ràmàø bàø 65 saø . %<cukùubhe dviùatàü manaþ>% raghuþ %<yadetadàdityasya madhye kùobhata iva>% chàø uø . kùobhamàõaþ .

#<kùubha># aïga càlane và divàø kyràø akaø señ . kùubhyati kùubhràti akùobhãt . kùubhitaþ . %<kùubhyanti prasabhamahovi nàpi hetoþ>% màghaþ . kùubhràtãtyatra kùubhràø na õatvam . pràdyupasargapårvakastattadvotyàrthayukte kùobhe

#<kùubha># triø kùubha--ka . 1 kùobhake 2 pravartake ca %<mañharàruõadaõóàdyàüstàüstàn vande'÷anikùu bhàn>% bhàø vaø 3 aø %<a÷anikùubhàn tatpravartakàn>% nãlakaø . 3 såryapàriùadabhede strã . %<kùubhayà sahità maitrã yà÷cànyàbhåtamàtaraþ>% tatraiva %<kùubhànigrahànuprakartrã devatà>% lãlaka0

#<kùubhita># triø kùubha--kta . 1 àloóite, 2 vyàkule, 3 bhãte ca halàø . %<kùubhitasainyaparàgavipàõóure>% màghaþ mahàpralayamàrutakùubhitapuùkaràvartaketi veõã0

#<kùubhnàdi># pàø ukte nimitte satyapi õatvanivçttinimitte ÷abdagaõe saca gaõaþ kùumnà nçnamana nandin nandana nagara . etànyuttarapadàni saüj¤àyàmprayojayanti . harinandã harinandanaþ girinagaram . nçtiryaïi prayojayati . narãnçtyate . nartana gahana nandana nive÷a nivàsa agni anåpa etànyuttarapadàni prayojayanti . parinartanam parigahanam parinandanam ÷aranive÷aþ ÷aranivàsaþ ÷aràgniþ darbhànåpaþ . àcàryàdaõatva¤ca . àcàryabhogãnaþ . àkçtigaõoyam kùubhràdiþ . avihitalakùaõo õatvapratiùedhaþ kùubhràdiùu draùñavya %<iti bhàùyam>% na bhàbhåpåkamãtyàdayastvasyaiva prapa¤caþ iti kaiyañhaþ . pàñhàntaram kùubhrà tçpnu nçnamana nara nagara nandana yaïnçti girinadã gçha, namana nive÷a nivàsa agni anåpa àcàryabhogãna caturhàyana irikàdãni vanottarapadàni (saüj¤àyàm) irikà timira samãra kuvera hari karmàra kùubhràdiþ .

#<kùumat># triø kùu + astyarthe matup . 1 annayukte upacàràt 2 annavatstutye ca . %<à tå indra! kùumantam>% çø 8, 81, 1, %<kùumantaü stutyam>% bhà0

#<kùumà># strã kùu--mak . (masinà) (tisã) 1 atasyàm amaraþ . kùmàyã vidhånane kùmàyati ÷atråna kampayati pçùoø . kùumà 2 ÷atrukampake triø %<kùumàsi pàtayainam>% yajuø 10, 8 vedadãpe uktaiva vyutpattirdar÷itàþ 2 ÷aõe sàrasundarã 3 nãlikàyàm satàbhede ÷abdamàø . kùumàyà idam aõ . kùauma vastrabhede %<kùaumaü ÷àõaü và vràhmaõasya>% ÷àtà0

#<kùumpa># gatau bhvàø paø sakaø señ . kùumpati akùumpãt cukùumpa

#<kùura># vilekhane tudàø paraø sakaø señ . kùurati akùorãt cu kùora kùuraþ .

#<kùura># puø kùura--ka kùu--rak và . 1 nàpitàstre pa÷vàdãnàü 2 ÷aphe, (khura) amarañãkàyàü svàmã 3 kokilàkùe amaraþ 4 gokùure, mediø 5 mahàpiõóãtake 6 vàõe ca ràjaniø khaññàdipàdukayàm dharaõiþ chedayellava÷aþ kùuraþ manuþ %<saüdhàya dhanuùi kùuram>% ràø à072 saø . %<kùureõa ÷itadhàreõa cakartàsya ÷aràsanam>% ràmàø laø 92 a0

#<kùuraka># puø kùura--kkun . 1 gokùure, (gokhurã) 2 kokilàkùe, medinã 3 tilakadrume amaraþ 4 bhåtàïgu÷e ràjaniø svàrthe ka . kùura÷abdàrthe ca

#<kùurakarman># naø kùurasàdhyaükarma . ke÷acchedane . kùurakarma õi vihitanakùatràdikaü måø ciø pãø dhàø uktaü yathà %<dantakùauranakhakriyàtra vihità caulodine vàrabhe pàtaïgyàraravãnvihàya navamaïghasra¤ca sandhyàntathà . riktàü parvani÷àü niràsanaraõagràmaprayàõodyatasnàtàbhyakta kçtà÷anairnahi punaþ kàryà hitaprepsubhiþ>% . måø ciø cauloditeùu caulaprokteùu vàreùu nakùatreùu upalakùaõatvàttadukte lagne'pi ca dattakùauranakhakriyàtra vihitãktà . %<yeùu yeùu pra÷aüsanti kùurakarma maharùayaþ . teùu teùu pra÷aüsanti nakhadantavilekhanamiti>% . yeùu yeùu vàranakùatralagnàdiùvityarthaþ . atha kùauraniùiddhakàla ucyate . pàtaïãti . pataïgaþ pakùisåryayorityabhidhànàt pataïgaþ såryastasyàpatyaü pàtaïgiþ ÷aniþ àraravã pasiddhau . teùàü vàràn vihàya tyaktvà upalakùaõatvàt teùàü lagnàni makarakumbhameùavç÷cikasiühàkhyàni aü÷akàü÷ca vihàyetyarthaþ . ukta¤ca vasiùñhena %<hastatraye puùyapunarvasau ca ÷a÷àïkaviùõutritayà÷vinãùu . pauùõendradhiùõye kùurakarma ÷astaüvyarkàra÷anyaü÷akavàralagne>% iti . ataþ ÷ubhagrahàõàü bàralagnàü÷e kùauraü kàryamiti phalito'rthaþ . vàraphalàni gargoktàni %<bhànuràyuþ kùapayati màsaü, sapta÷anai÷caraþ . bhaumomàsàùñakaü hanti j¤oyacchetpa¤camàsakam . ekàda÷a kavirdadyàtakate tu kùaurakarmaõãti>% . tulyanyà yatvàllagnànàmaü÷ànàü caitàni phalànyåhyàni . na kevalamàyurhàniþ kintu ÷astravàto'pi pàpavàreùu . taduktaü vasiùñhena %<àdityabhaumàrkidineùu dhãmànna dantakàùñha kùurakarma kàryam . kurvannavàpnoti phalaü samagraü ÷astreõa samyak sva÷arãraghàtam>% . tathà navamaüghasraü ca vihàya yaddine kùauraü kçtaü tato navamadine punaþ kùauraü na kàryam . %<utkañe bhåghite caiva yànago navame'hanãti>% nàradokteþ . yattu navame navamyàmiti vyàkurvanti tadayuktaü dinapadopàdànàprasaïgàt . dinapadaü tithiparamiti cenna riktàyàþ vakùyamàõasvatantraniùedhànupapatteþ . nanu pçthagupàdànàt navamyàü sarvathà kùauraü nindyameva caturthãcaturda÷yostu tathà neti cenna %<caturthãü caiva ùaùñhãü ca aùñamã¤ca caturda÷ãm . tathà pa¤cada÷ã¤caiva vrahmacàrã bhavetsadà . ÷ma÷rukarma ÷iro'bhyaïgandantadhàvanamaithunam . jantu÷caitàni yaþ kuryàllakùmãstatra na tiùñhati>% . kùaure vyàsavacane caturthã caturda÷yoþ sarvathà niùedhàbhidhànàt . ataevàmumarthaü sphuñamàha parà÷araþ %<kùauràhànnavame tvahni neùñamàtyayikeùvapã ta>% tathà sandhyàü pràtaþ sandhyàü sàyaü sandhyà¤ca vihàya evaü riktàm vihàya parvàõyapi ni÷àü ràtrimapi vihàyetyarthaþ athàdhikàriõo niråpyante hitaprepsubhiþ sva÷ubhodarkamicchadbhiretàdç÷aiþ kùaurakriyà hi ni÷cayena na kàryà . kãdç÷aiþ àsanaïkagvalàdiþ tadrahitaiþ raõaþ saügràmaþ gràmo janapadavi÷eùaþ prayàõamarthayàtrà etadarthamudyataiþ kçtodyogaiþ snàtairanuùñhitanityanaimittikakàmyasnànaiþ yattu kùauràrthameva snànaü vidhãyate pràya÷cittàdau ca tatra nàyaü niùedhastathaiva tasya vidhànàt . abhyaktaiþ kçttailàbhyaïgaiþ kçtà÷anaiþ kçtabhojanaiþ suvarõàdyalaïkàrabhåùitairityapidhyeyam . yadàha varàhaþ %<na snàtamàtragamanotkaña bhåùitànàmabhyaktabhuktaraõakàlaniràsanànam . sandhyàni÷à÷anikujàrkadine ca rikte kùauraü hita na navamehni na càpi viùñyàmiti>% utkañànàü kukkuñàsanavadavasthitànàm . sandhyàlakùaõamapi varàheõoktam %<ardhàstamitàduditàtsåryàdaspaùñabhaü nabhoyàvat>% . vçddhagargaþ %<÷anyàraravivàreùu ràtrau pàte vrate'hani . ÷ràddhàhe pratipadriktàbhadrà kùauraüvivarjayet . ùaùñhyamàpårõimàpàta÷caturda÷yaùñamã tathà . àsu sannihitaü pàpaü taile màüse kùare bhage iti>% . pãø dhà0
     %<kratupàõipàóamçtibandhamokùaõe kùurakarma ca dvijançpàj¤ayà caret . ÷avavàhatãrthagamasindhumajjanaü kùuramàcarenna khalu garbhiõãpatiþ>% . måø ci0
     atha keùà¤cinnimittavi÷eùe kùaurasya vidhiniùedhau ma¤jubhàùiõãcchandasàha . kratupàõãti atra pårbàrdhe satyapi niùiddhavàràdau eùu karmasu kùurakarma kùauraüsadyaþ kàryamiti vàkyàrthaþ kva?kratau yaj¤e vipàj¤ayà kùauram . tathà pàõipãóã vivàhã lakùaõayà tataþ pràgbhàvini godànakarmaõi kecittu vivàhe ÷ma÷rukarmaprà÷astyaparaü kùauramityàhuþ ataeva ÷àkhàvi÷eùeõa vivàhe kùauramukta mityåcuþ . tathà ca ÷rutiþ %<muõóayitàraþ ÷raviùñhàya nàbadhåmåóhàmityàdi>% . mçtau màtàpitrermaraõe bandhamokùaõe kàràgçhe bandhasya yadàmocanaü bhavettadà dvijàj¤ayà ràjàj¤àdàvapãti bodhyama nçporàjà tasyàj¤ayà cauràdeþ kùauraü kàryameva yadàha nàradaþ %<nçpavipràj¤ayà yaj¤e maraõe bandhamokùaõe . udvàhe'khilavàrarkùatithiùu kùauramiùñadamiti>% . dharma÷àstre %<gaïgàyàü bhàskarakùatre màtàpitrormçte'hani . àdhàne somapàne ca ùañsu kùauraü vidhãyate>% iti . atha ÷aveti garbhiõã garbhavatã tasyàþ patirbhartà÷avavàhaü mçtakavahanaü tãrthayàtràü upalakùaõatvàdvide÷agamanamapi . sindhumajjanam samudra snànaü, kùuraü kùurakarma etàni karmàõi na àcarenna kuryàt . yadàha vasiùñhaþ %<gçhanirmàõamudadhisnànaü caulaü sutasya tu . tãrthayàtràü nakha÷ma÷ru na kuryàdgarbhiõãpatiþ>% . %<sindhusnànaü drumacchedaü vapanaü pretavàhanam . vide÷agamana¤caiva na kuryàdgarbhiõãpatiþ>% dharma÷àstre tu vi÷eùataþ %<ràjà yãgã purandhrã ca màtàpitrãstujãvatoþ . muõóanaü sarvatãrtheùu na kuryàdgarbhiõãpatiþ>% aya¤ca kùauràdiniùedho gurviõãpateþ saptamàsàdårdhvaü na pràk, yaduktaü nàradãye %<vapanaü tãrthayàtrà¤ca varjayedgurviõãpatiþ . ÷ràddha¤ca saptasànmàsàdårdhvaü nànyatra vedavit>% . ÷ràddhaü ÷ràddhabhojanam . idamuttaràrdhaü garbhàdhànapra karaõe vaktavya mapi prasaïgàdatraivoktaü granthakçteti . pãø dhàø %<nçpàõàü hitaü kùaurabhe ÷ma÷rukarma dine pa¤came pa¤came'syodaye và . ùaóagnistrimaitro'ùñakaþ pa¤capitro'vdato'bdhyaryamà kùaurakçnmçtyumeti>% . måø ciø atha kùaure ràj¤àü vi÷eùaü sarvathà varjyanakùatràõi ca bhujaïgaprayàtenàha nçpàõàü hitamiti kùaurame kùauranakùatre vihite sati pa¤came pa¤came eva dine ÷ma÷rukarmamukha÷obhàkari kùurakarma nçpàõàü ràj¤àü hitaü pra÷astaü yadàha va÷iùñaþ %<mahãbhçtàü pa¤came pa¤came'hnikùauraü ca kàryaühitamuktabheùu>% natu pa¤came iti vãpasoktyà niyama pratãtervihitanakùatràbhàve ca sati ÷ma÷rukarma kàryamiti uktaü ca vasiùñhena %<na labhyate cecca taduktadhiùõyaü tadbhodaye và nikhilaü vidheyamiti>% udaya÷abdena muhårta iti çjavovyàkurvate tadàha gargaþ kùaurakarma mahã÷ànàü pa¤came pa¤came'hani . kartavyaü kùauranakùatra 'pyathavà tanmuhårtake, iti teùàü kùauranakùatràõàü ye svàminasteùàü muhårte ityarthaþ . tàü÷ca muhrtàn vivàhaprakaraõe vakùyati . atra kùaurapadaü ÷ma÷rukarmaparam . %<ràjà yogã purandhrã ca màtàpitrostu jãvatoþ . muõóanaü sarvatãrtheùu na kuryàdgarbhiõãpatiriti>% ràj¤o muõóananiùedhàt . ataevoktaü ÷rãpatinà %<÷ma÷rukarma pa¤came ca pa¤came'hni ca bhåbhçtàm . kùaurabhasyodaye và'pi syànnindyatàrakà na cet>% iti . nindyatàrakà janmavipadàditàrakà . anye tvevaü vyàcakùate asyodaye veti asya kùaurabhasyodaye lagne . yathà meùalagnaü triü÷atbhàgàtmakaü tatràdyàstrayoda÷abhàgà 13, 20 saviü÷atiliptà yàvatà kàlena meùalagne udayaü yànti tàvada÷vinãnakùatramudayaü yàtãtyarthaþ . tadanantaraü tàvanta evàü÷à yàvatà kàlenodayaü yànti tàvadbharaõyudaya ityanena nyàyena sarveùàü nakùatràõàmudayàj¤eyàþ . iyaü ca vyàkhyà varàhapadyavyàkhyàvasare bhaññotpalenàbhyadhàyi . pitçcaraõàstvevaüvyàkurvate . yasminkàle a÷vinyà udaya . kùitijasaübandhaþ saüpadyate taü samayamàrabhya yàvadbharaõyà udayaþkùitijasaübandhastadantaràle yàvànkàlaþ so'÷vinyà udaya ucyate . evaü satyudayagnadvayàü÷àntaràlàdgaõitamàrgeõa yàvàniùñakàla àgacchetsa eva tattannakùatrodaya iti niùkçùñàrtha iti . nakùatrasyopalakùaõatvàcchubhavàràsambhave'pi taddhoràyàü kàryam ukta¤ca nàradena %<yasya sveñasya yatkarma vàre proktaü vidhãyate . grahasya kùaõavàre'pi tasya tatkarna sarvadeti>% . kùaõavàraþ kàlahorà . evaü sati niùiddhanakùatravàreùvapi prathama÷ma÷rukarma kàryamiti yuktamutpa÷yàmaþ . ùaóagniriti . agniþ kçttikà kùauràvçttyà ùaóvàraü kçttikà yasya . evaü trãõi maitràõyanuràdhàyasya aùñau kà rohiõyoyasya . pa¤ca pi tryàõi maghàyasya . abdhaya÷catvàro'ryamàõa uttaràphàlgunyo yasya saetàdç÷aþ kùaurakçt abdataþ varpànantara mçtyuü maraõameti pràpnoti yadàha vasiùñhaþ %<aùñàbjaka÷ca pitçpa¤caka÷ca ùaóvahnidhiùõya÷caturaryamarkùaþ . trimaitrabhaþ padma jasaünibho'pi kùaurã naro'vdànnidhanaü gataþ saþ>% iti . padmajo brahmà tatsannimastàdç÷astadupàdànaü kaimutikanyàyasåcanàrtham nanu ratnamàlàpadye %<ùañkçttikaþ pa¤camagha strimaitro brahmàùñakoya÷caturuttara÷ca . kùaurã sa varùaü caturànano'pi na pràõitãti pracuraþ pravàdaþ>% ityevaü sàmànyataþ tisçõàmapyuttaràõàü grahaõàdvirodhaþ iti cet maivaü atràpyuttaràpadena prathamopasthitikatvàdvasiùñhavàkyena sahaikavàkyatànurodhàccottaràphàlagunyeva gçhyate nàùàóhabhàdrapade . yatra tu vacanàntaravirodho nàsti pauùõamàruta maghottarànvitairityàdau tatra sàmànyataþ sarvàsàmuttaràõàü grahaõaü bhavati pãø dhà0
     %<pràcãmukhaþ saumyamukho'pi bhåtvà kuryànnaraþ kùauramanutkañasthaþ . uttaràtritayayàmyarohiõãraudrasàrpapitçbheùu càgnibhe . ÷ma÷rukarma sakalaü vivarjayet pretakàrya mapi buddhimànnaraþ>% jyoø ta0

#<kùuradhàna># naø kùurodhãyate'tra dhà--àdhàre--lyuñ . (bhàüóa) iti khyàte nàpitàstrasthàpane pàtrabhede %<ànakhàgrebhyo yathà kùuraþ kùuradhàne'vahitaþ>% ÷ataø vràø 14, 4, 2, 16

#<kùurapatra># puø kùura iva patramasya . kùuradhàre vàõe, kùuratulyaparõayukta 2 ÷aravaõàdau triø ràjani0

#<kùurapatrikà># strã kùura iva patraü yasyaþ kap ataittvam . pàlaïga÷àke ràjani0

#<kùurapavi># triø kùuratulyà pavirdhàrà'sya . tãkùõàgrabhàge %<te ha sma kùurapavã nimeùam>% ÷ataø 3, 6, 2, 9 %<kùurapavã kùuradhàre>% bhàùyam nirukte 5, 5 pavi÷abdasya påtàrthakatvamàha pavãrathanemirbhavati yadvipunàti bhåmim . %<taü marutaþ kùurapavinà vyayuþ>%

#<kùu(khu)rapra># puø kùuraþ (khuraþ) iva pçõàti hinasti pç--ka . (khurapã) iti khyàte 1 ghàsacchedanàstre, tattulyàgraphalake 2 ÷arabhede ca hemaca0

#<kùurabhàõóa># naø 6 taø . (bhàüóa) khyàte nàpitàstrasthàpane pàtra bhede %<÷ãghramànãyatàü kùurabhàõóaü kùaurakamàkaraõàya gacchàmi>% pa¤cata0

#<kùuramardin># puø kùuraü mçdbhàti gharùayati mçda--õini . nàpite hemaca0

#<kùuramuõóin># puø kùureõa muõóayati muõóa--õini 3 taø . nàmite . ÷abdaci

@<[Page 2388b]>@
#<kùuràïga># puø kùura ivàïgamasya . gokùure (gokuro) . ràjani0

#<kùurikà># strã kùudraþ kùuraþ ïãp saiva ka . 1 churikàyàü (pàlaïga) 2 ÷àkabhede ràjani0

#<kùurikàpatra># puø kùurikà churikeva patramasya . ÷are ràjani0

#<kùuriõã># strãø kùura + astyarthe ini ïãp . 1 varàhakràntàyàm 2 nàpitabhàryàyà¤ca ÷abdaca0

#<kùurin># puø kùura + ini . 1 nàpite, 2 pa÷au ca .

#<kùurã># strã svalpaþ kùuraþ ïãp . churikàyàm hema0

#<kùu(khu)lla># triø kùuda(khuda) dakvip kùud(khud) tàü làti là--ka . 1 alpe, 2 laghau, 3 kaniùñhe ca hemaø svarthe ka . tatràrthe

#<kùullaka># triø kùudhà lakyate laka--àsvàdane gha¤arthe ka . 1 nãce, 3 alpe ca bharataþ . 2 pàmare, hemacaø 3 kùudra÷aïkhe ràjani0

#<kùullatàta># puø nityakarmaø . pitçkaniùñhabhràtari jañàdhaø . eka kùullapitàmahàdayo'pi pitàmahàdikaniùñhabhràtari

#<kùetra># naø kùi--ùñran . 1 ÷asyàdyutapattisthàne kedàre (kùeta) amaraþ ÷asyabhedena tasya nàmabhedà ÷abdaratnàø uktà yathà
     vrãhibhavocitaü kùetraü vraiheyaü tat samãritam . ÷àlyudbhavocitaü yattu ÷àleya mabhidhãyate . yavyaü yavocitaü kùetraü yavakya yavakocitam . ùaùñikodbhavanaü yattu ùaùñikyaü tat prakãrtitam . tilodbhavocitaü yattu tilyaü tailãna mityapi . evaü màùyantu màùãõaü kaudravyaü kaudravãõavat . tathà bhaïgya¤ca bhàïgãnamumyamaumãnamityapi . atha maudnya¤ca maudgãnamaõavyamàõavãnavat . màùakodravabhaïgomàmudgàõuprabhavocitam . vãjàkçtamuptakçùñamuta nãtisamàhvaye . sãtyaü kçùña¤ca halya¤ca tçtãyàkçtamityapi . triguõàkçtamityevaü trivàrakçùñabhåmiùu . ÷ambàkçtaü dvihalya¤ca dvisãtyaü dviguõàkçtam . dvitãyàkçtamapyatra dvivàrakçùñabhåmiùu . droõàóhakakakhàryàdervàpàdau drauõikastathà . syàdàóhakikakhàrãkau uttamarõàdayastriùu . àdibhyàü pràsthikàdi÷ca pàkàdau droõiko'pi ca 2 dehe 3 antaþkaraõe 4 kalatre, 5 siddhasthàne ca mediø . siddhasthànàni kà÷ãkùetràdãni tàni bhàratàdau prasiddhàni katicit saükùipya pradar÷yante tatra vàràõasãkùetraü yathà %<àsannaü yuvayoþ kùetramidaü vàràõasã tu yat . kathitaü nàtidåre ca vartate narasattamau>% . kàmaråpakùetraü yathà . %<nàciràt kàmadaü puõyaü kùetraü pãñhaü nigadyate . ciràttu kàmado devo naciràdyatra j¤ànadaþ . tat kùetramiti loke yadgadyate pårvasåribhiþ . kàmaråpaü mahàpãñhaü guhyàdguhyatamaü param>% kàlikàpuø 50 aø . gaïgàkùetraü skànde %<tãràdgavyåtimàtrantu paritaþ tremucyate>% . nàràyaõakùetraü yathà %<pravàhamavadhiü kçtvà yàvaddhastacatuùñayam . tatra nàràyaõaþsvàmo gaïgàgavrmàntare vare . tatra nàràyaõetre kurukùetre hareþ pade . eteùvanyeùu yo dànaü pratigçhõàti kàmataþ . sa ca tãrthapratigràhã kumbhãpàkaü payàti ca>% brahmavaiø puø praø khaø 27 aø . bhàskarakùetram gaïgàyàü bhàskarakùatre màtàpitrormçte gurau . àdhàne somapàne ca vapanaü saptamu smçtam . itismçti samuccayalikhitavacanam . %<bhàskarakùetraü prayàgaþ>% iti pràyacittatattvam . gayàkùetraü yathà %<pa¤cakro÷aü gayà kùetraü kro÷amekaü gayà÷iraþ>% iti vàyupuràõam . puruùottamakùetram . %<munaya åcuþ . puruùottamàkhyaü sumahat kùetraü paramapàvanam>% . %<jaimini ruvàca . etatkùetravara¤càsya vapurbhåtaü mahàtmanaþ . svayaü vapuùmàn yatràste svanàmrà khyàpitaü hi tat>% utkalakhaõóam . viùõukùetràõi yathà %<÷rãbhagavànuvàca . ÷çõuùvàvahito brahman! guhyanàmàni me'dhunà . kùetràõi caiva guhyàni tava vakùyàmi yatnataþ . kokàmukhe varàha¤ca mandare madhusådanam . anantaü kapiladvãpe prabhàse ravinandanam . màlyodaye tu vaikuõñhaü mahendre tu nçpàntakam . çùame tu mahàviùõuü dvàrakàyàntu bhåpatim . pàõóusahye tu deve÷aü vasukuõóe jagatpatim . vandãvane mahàyogaü citrakåñe naràdhipam . naimiùe pãtavàsa¤ca gavàü niùkramaõe harim . ÷àlagràme tapovàsam acintyaü gandhamàdane . kubjàmrake hçùãke÷aü gaïgàdvàre gadàdharam . garuddhadhvajaü toùake ca govindaü nàmasàhvaye . vçndàvane tu gopàlaü mathuràyàü svayambhuvam . kedàre màdhavaü vidyàt vàràõasyàntu ke÷avam . puùkare puùkaràkùantu dçùadvatyàü jayadhvajam . tçõavinduvane vãrama÷okaü sindhusàgare . ke÷e vañe mahàbàhu mamçtaü tejaso vane . vi÷àkhasårye vi÷ve÷aü nàrasiühaü vane vane . lohakåle ripuharaü deva÷àle trivikramam . puruùottamaü da÷apure kubjake vàmanaü viduþ . vidyàdharaü vitastàyàü vàraõe dharaõãdharam . devadàruùane guhyaü kàveryàü nàga÷àyinam . prayàge yogamårti¤ca payoùõyàü sundaraü viduþ . kumàratãrthe kaumàraü lauhitye haya÷ãrùakam . trivikramasujjiyanthàü liïgasphoñecaturbhujam . hariharaü tuïgabhadràyàü dçùñvà pàpàt pramucyate . vi÷varåpaü kurukùetre maõikuõóe halàyudham . lokavãra mayodhyàyàü kuõóine rukmiõãpatim . ma¤jãre vàsudeva¤ca cakratãrthe sudar÷anam . àdyaü viùõupade vidyàt ÷åkare ÷åkaram viduþ . ku÷e÷aü mànase tãrthe daõóake ÷yàmalaü viduþ . trikåñe nàgamokùa¤ca merupçùñhe ca bhàskaram . virajaü puùpavatyà¤ca bàlaü càmãkare viduþ . ya÷askaraü vipà÷àyàü màhiùmatyàü hutà÷anam . kùãràbdhau padmanàbha¤ca vimale tu sanàtanam . ÷ivanadyàü ÷ivakaraü gayàyà¤ca gadàdharam . sarvatra paramàtmànaü yaþ pa÷yati sa mucyate . aùñaùaùñistu nàmàni kãrtitàni mayà tava . kùetràõi caiva guhyàni kathitàni vi÷eùataþ . draùñavyàni yathà÷aktyà kùetràõyetàni mànavaiþ . vaiùõavaistu vi÷eùeõa teùàü muktiü dadàmyaham>% nàrasiüø puø 62 aø . 6 meùàdi dvàda÷arà÷iùu . %<rà÷inàmàni ca kùetraü bhamçkùaü gçhanàma ca . meùàdãnà¤ca paryàyaü lokàdeva vicintayet>% . grahàõàü kùetràõi jyoø taø ca kuja÷ukrabudhendvarka saumya÷ukràvanãbhuvàm . jãvàrkibhànujejyànàü kùetràõi syurajàdayaþ jyotiø taø . %<indriyàõi da÷aika¤ca pa¤ca cendriyagocaràþ . icchà dveùaþ sukhaü duþkhaü saüskà ra÷cetanà dhçtiþ . etatkùetraü samàsena savikàramudàhçtam>% gãtokteùu 7 padàrtheùu kùetràkàre 8 lãlàvatyàdi prasiddhe trikãõacatuùkoõàdike padàrthe tàdç÷akùetrabhedà÷ca rekhàbhedasàdhyà atovekhàbhedasaüj¤à niråpyate tatràsmadgurucaraõaiþ j¤etratattvadãpikàyàmitthamabhyadhàyi yathà
     1 yaþ padàrtholakùayituü ÷akyaþ parimàõasthålatvadairghyavistàrarahitaþ sa vinduþ .
     2 yaþ padàrthodãrgho vistàrasthålatvàbhyàü rahitaþ sa rekhà (vindusamudàyorekhà)
     3 yaþ padàrthovistàradairghyayuktaþ sthålatvarahitaþ sa dharàtalam
     4 yaþ padàrthovistàradairghyasthaulyayuktaþ saþ sthålapadàrthaþ .
     5 rekhà ca trividhà saralà vakrà mi÷rità ca .
     6 tatra yà rekhà ekadiggamanenaiva cihnadvayàntaràle tiùñhati evaü yayo÷cihnayorantaràle kçtàsvanekarekhàsvati÷ayenàlpatamà sà saralà . yatra rekhà÷abdastatra saralaiva gràhyà .
     7 yà rekhà vardhanena praticihnaü digantare gacchati sà vakrà . (ubhayalakùaõànvità mi÷rità)
     8 rekhà ca samànàntarà viùamàntarà lambaþ sampàtaresyà ca .
     9 yayoþ rekhayorantaraü samànama evaü vaddhenena tayoryonaþ kadàpi na bhavitumarhati sà samànàntarà rekhà bhavati .
     10 yayorantaraü viùamam evaü yadi÷yalpàntaraü taddi÷i vardhane nottarottaramalpàntaraü yàvadrekhàyogastadanantaramuttarottararamalpàntaraü vivardhate yoga÷ca kadàpi bhavituü na ÷aknoti sà viùamàntarà .
     11 ekarekhàyàmanyarekhàsaüyogàdutpannau koõau yadi samànau bhavatastadà te rekhe mitholambaråpe bhavataþ .
     12 yà rekhà vçttapàlimilità satã pàlikhaõóaü na karoti sà sampàtarekhà bhavati . yadçttaü vçttasampàtena khaõóitaü na bhavati sa vçttasampàtaþ .
     13 ekacihnànniþsçte dve rekhe yadi sammukhetarabhinnadig gate bhavata stadà taccihne koõobhavati .
     14 koõastrividhaþ samakoõo'lpakoõo'dhikakoõa÷ca .
     15 tatra samànarekhàyàü lambayogàdutpannaþ koõaþ samakoõaþ
     16 samàtiriktoviùamakoõobhavati .
     17 samakoõànnyåno'lpakoõobhavati .
     18 samakoõàdadhiko'dhikakoõo bhavati .
     19 dharàtalaü dvividhaü samaü vartulaü ca .
     20 tatra yasmindharàtale saralà rekhà sarvato bhàvena saülagnà bhavati yadvà yatra kutràpi cihnadvaye lagnà saralà rekhà sarvataþ spç÷ati taddharàtalaü samaü j¤eyam . samàtiriktaü viùamamiti .
     21 saralarekhàbhiþ kuñilarekhàbhirvà nibaddhasãmaü dharàtalaü samadharàtalakùetraü bhavati . yatra kùetra÷abdastatra samadharàtalakùetraü j¤eyam .
     22 saralarekhànivaddhasãmaü dharàtalakaü kùetraü bhujaiþ koõairvà 'bhidheyaü bhavati kintu yàvantobhujàstàvanta eva koõàþ bhavati .
     23 tribhirbhujairnibaddhasãmaü dharàtalaü tribhujakùetraü bhujaiþ koõairvà'nekavighaü bhavati .
     24 yasya trayobàhavaþ samànàstatsamatribhujaü mavathi .
     25 yasya dvau vàhå samànau tatsamadvibhujaü j¤eyam .
     26 yasya trayocàhavoviùamàstadviùamatribhujaü bhavati .
     27 yasyaikaþ samakoõastatsamakoõatribhujaü j¤eyam .
     28 samàtiriktakoõaü viùamatribhujaü bhavati .
     29 yasyaiko'dhikakoõastadadhikakoõatribhujaü bhavati .
     30 yasya trayo'pi nyånakoõàstannyånakoõatrisujaü j¤àtavyam .
     31 caturbhujairnivaddhasãmaü dharàtalaü caturmujakùetraü bhavati .
     32 yasya caturbhujasya paraspara sammukhau bhujau samàntaõai bhavatastatsamànàntarabhujaü caturbhujaü kùetraü bhavati . tadvakùyamàõàbhidhànaü caturvidhaü tadyathà .
     33 yasya caturbhujasya parasparasammukhau bhujau samànau evamekaþ samakoõa÷ca bhavati taccaturbhujaü samakoõàyataü bhavati .
     34 yasya catvàrobhujà mithaþsamànàþ koõà÷ca samàstaccaturbhujaü samakoõasamacaturbhujaü vagrgetraü và bhavati .
     35 yasya parasparaü sammukharekhàdvayaü samànaü samànàntaraü ca bhavati . koõà÷ca viùamàstaccaturbhujaü viùamakoõàyatam
     36 yasya catvàrobàhavaþ samànàþ samànàntarà÷ca bhavanti koõà÷ca viùamàstadviùamakoõasamacaturbhujaü bhavati .
     37 yasya ca parasparaü sammukhau bhujau viùamàntarau taccatubhurjaü viùamacaturbhujaü bhavati .
     38 yasya bhujadvayaü samànàntaraü tatsamànàntaraviùamacaturbhujam
     39 caturbhujasyaikàntarakoõasaülagnà rekhà karõo bhavati ..
     40 caturbhujàdadhikabhujairnibaddhaü dharàtalaü sàmànyatobahubhujaükùetraü tadbahuvidhaü bhujànusàreõa koõànusàreõa và teùàü nàmàni
     41 yathà pa¤cabhujaü ùaóbhujaü saptabhujamaùñabhujaü navabhujaü da÷abhujamekàda÷abhujaü dvàda÷abhujamityàdãni ..
     42 tatra bahubhujanetraü yadi samabhujaü bhavati tasya koõà samànàbhavanti tadà vatkùetraü samapa¤cabhujamityàbhi dhànakaü bhavati taditarat viùamapa¤cabhujanityàdi .
     43 evameva samatribhuje koõàþ samànàbhavantyeveti niyama . tattribhujaü samànakoõasamatribhuja bhavati . yasya catvàro bhujàþ samànàþ santi tatsamacaturbhujaü kùetraü bhavati .
     44 yasya kùetrasya bhujàþ samànàbhavanti tat kùetraü samabhujaü yasya koõàþ samànàstatsamànakoõaü kùetraü yasya bhujàþ koõà÷ca samànàbhavanti tatkùetraü samakoõasamamujaü bhavati
     45 kuñilarekhayà nibaddhasãmaü dharàtalaü vçttakùetraü bhavati sà rekhà paridhisaüj¤ikà pàlisaüj¤ikà và bhavati tasyà madhyavinduþ kendrasaüj¤akobhavati ..
     46 kendrànniþsçtà vçttapàlisaülagnà rekhà vyàsàrdhaü bhavati .
     47 yà rekhà ubhayataþ pàlisaülagnà kendragà ca bhavati sà vyàsasaüj¤ikà bhavati ..
     48 paridhikhaõóa÷càpasaüj¤akobhavati ..
     49 càpobhayapàntagà rekhà càpakarõasaüj¤ikà jyàsaüj¤ikà ca
     50 jãvàcàpàbhyàü nibaddhadharàtalakaü kùetraü dhanuþkùetraü càpa kùetraü và bhavati ..
     51 yasya càpasya vyàsarekhà jãvà bhavati tat ardhavçttam .
     52 kendrànniþsçte dve rekhe càpobhayapàntasaülagne yadi bhavata stadà tatkùetraü vçttàü÷asaüj¤akaü vçttakhaõóakaü ca bhavati ..
     53 yasya càpaþ paridhipàdamitaþ kendrànniþsçtàbhyàü rekhà bhyàü samakoõa÷ca bhavati tadvçttapàdakùetraü bhavati ..
     54 kùetrasyordhvakoõàdàdhàrarekhàyàü patitalambamitamauccyam
     55 samakoõatribhuje samakoõasammukhabhujaþ karõobhavatyanyau pàdau bhavataþ kiü vaika àdhàro'nyolambaþ ..
     56 atra koõopalabdhiþ kalpitatribhirveõairbhavati kintu sadaiva koõasaülagnovarõomadhyauccàraõãyaþ ..
     57 paridheþ ùaùñyadhika÷atatrayàü÷oü'÷asaüj¤akobhavati . aü÷asya ùaùñyaü÷aþ kalà . kalàyàþ ùaùñyaü÷ovikalà . vikalàyàþ ùaùñyaü÷aþ prativikaletyàdi .
     58 koõasya parimitiþ koõacihnakçtakendràt kçte vçtte tatkoõàkàrakarekhayorantaràlacàpagatàü÷atulyà bhavati sakoõastadvçttasya kendraü bhavati ..
     59 teùàü càpànàü kendràddåratvaü samànaü bhavati yeùu kendrànniþ sçtolambaþ samobhati ..
     60 yeùu dãrgholambaþ patati taùàü dåratvaü dãrghaü bhavati ..
     61 càpagataikacihnànniþsçte dve rekhe tadanyacàpobhayapràntamilite tadudbhåtaþ koõa÷càpàntargatakoõobhavati ..
     62 anantaroktakoõàdaparadigbhavaþ koõastatkoõasattve cà poparisthaþ koõobhavati kintu dvayoþ koõayoþ svaråpaü samànaü tayoþ prathamo'ntargatodvitãyauparisthaityeùa bhedaþ
     63 yatkoõacihnaü paridhigataü bhavati sa pàlikoõobhavati yasya taccihnaü kendragataü syàtsa koõaþ kendrakoõobhavati ..
     64 saralarekhàkçtakùetrasya sarve koõà yadi vçttamadhye pari dhisaülagnàbhavanti tadà tatkùetraü vçttàntargataü kùetropari gatavçttaü và bhavati ..
     65 yadi saralarekhàkçtakùetrasya madhye sarvabhujasalagnaþ pari dhistadà tadvçttaü kùetràntargataü vçttoparigatakùetraü và
     66 saralarekhàkçtakùetrasya sarvabhujasaülagnàyadi tadråpasyànya kùetrasya sarve koõàbhavanti tadà tatkùetraü kùetràntargataü kùetroparigatakùetraü và bhavati ..
     67 yadrekhàyàekàü÷ovçttàntargatodvitãyovahirgataþ syàtsà rekhà vçttakhaõóinã bhavati .
     68 yayordvayostribhujayoryeùàü saralarekhàkçtakùetràõàü và pratidigbhujaiþ pratidigbhujàþ samànàþ santi tàni parasparaü sabhabhujàni bhavanti yayoryeùàü và pratidikkoõaiþ pratidikkoõàþ samànàstàni kùetràõi parasparaü samàna koõàni bhavanti ..
     69 ubhayoþ kùetrayoþ parasparaü bhujàþ koõà÷ca parasparaü bhujaiþ koõai÷ca samànàbhavanti kiü vaikasya kùetrasya sarve bhujàþ koõà÷ca dvitãyakùetrasya sarvairbhujaiþ koõai÷ca parasparaü samànàþ yathà ekakùetropari dvitãyakùetraü sthàpyate tadà sarve bhujàþ koõà÷ca sarvabhujopari koõopari ca samànaråpeõa patitàþ syuþ yathà dveyorekaråpaü syàdãdçkkùetràõyekaråpàõi bhavanti ..
     70 yeùàü kùetràõàü pratidikkoõàþ samànàevaü pratidigbhujà ekaniùpattiyutàbhavanti tàni kùetràõi sajàtãyàni
     71 kùetrasyàkhilabhujayogaþ sãmàsåtramityucyate .. evaü rekhàniùpannakùetràõàü bhujakoñyàdimànaphalaj¤ànàrthaü lãlàvatyuktaþ kùetravyavahàro'tra dar÷yate yathà bhujakoñikarõànàmanyatamàbhyàmanyatamànayanàya karaõasåtraü vçddhadvayam . iùñàdbàhoryaþ syàttatspardhinyàü di÷ãtarobàhuþ . tryasre caturasre và sà koñiþ kãrtità tajj¤aiþ . tatkçtyoryogapadaü karõo, doþkarõavargayorvivaràt . målaü koñiþ, koñi÷rutikçtyorantaràtpadaü bàhuþ . udàharaõam . koñi÷catuùñayaü yatra doùtrayaü tatra kà ÷rutiþ . koñindoþkarõataþ, koñi÷rutibhyà¤ca bhujaü vada .
[picture] nyàsaþ koñiþ . 4 . bhujaþ . 3 . bhujavargaþ 9 . koñivargaþ . 16 . etayoryogàt . 25 . målam . 5 . karõojàtaþ .. .. atha karõabhujàbhyàü koñyànayanam ..
[picture] nyàsaþ karõaþ . 5 . bhujaþ . 3 . anayorvargàntaram . 16 . etanmålaü . 4 . koñiþ .. atha koñikarõàbhyàü bhujànayanam ..
[picture] nyàsaþ koñiþ . 4 . karõaþ . 5 . anayorvargàntaram . 9 . etanmålaü . 3 . bhujaþ prakàràntareõa tajj¤ànàya karaõasåtraü sàrdhavçttam . rà÷yorantaravargeõa dvighne ghàte yute tayoþ . vagrgayogãbhavedevaü tayoryogàntaràhatiþ . vargàntaraü bhavedevaü j¤eyaü sarvatra dhãmatà .. koñi÷catuùñayamiti pårboktodàharaõe .
[picture] nyàsaþ koñiþ . 4 . bhujaþ . 3 . anayorghàte . 12 . dvighne . 24 . antaravargeõa . 1 . yute vargayogaþ . 25 . asya målaü karõaþ . 5 . atha karõabhujàbhyàü koñyànayanam .
[picture] nyàsaþ karõaþ . 5 . bhujaþ . 3 . anayoryogaþ . 8 . punaretayorantareõà . 2 . ''hatovargàntaram . 16 . asya målaü koñiþ . 4 . atha karõakoñibhyàü bhujàyanam .
[picture] nyàsaþ koñiþ . 4 . karõaþ . 5 . (uktarãtyà) jàtobhujaþ . 3 . udàharaõam . sàïghritrayamitobàhuryatra koñi÷ca tàdç÷ã . tatra karõapramàõaü kiü gaõaka! bråhi me drutam ..
[picture] nyàsaþ bhujaþ 13 / 4 koñiþ 13 / 4 anayorvargayoryogaþ 169 / 8 asya målàbhàvàtkaraõãgataevàyaü karõaþ
     asyàsannamulaj¤ànàrthamupàyaþ vargeõa mahateùñena hatàcchedàü÷ayorbadhàt . padaü guõapadakùuõõacchidbhaktaü nikañaü bhavet .. ayaü karõavargaþ 169 / 8 asya chedàü÷aghàtaþ 1352 ayutaghnaþ 13520000 asyàsannamålam 3677 idaü guõamåla 100 guõitacchedena 800 bhaktaü labdhamàsannapadaü 4 bhàgàþ 477 / 800 ayaü karõaþ . evaü sarvatra . tryasrajàtye karaõasåtraü vçttadvayam . iùñobhujo'smàddviguõeùñanighnàdiùñasya kçtyaikaviyuktayàptam . koñiþ pçthak seùñaguõà bhujonà karõobhavettryasramidantu jàtyam .. iùñobhujastatkçtiriùñabhaktà dviþsthàpiteùñonayutàrdhità và . tau koñikarõàviti koñitovà bàhu÷rutã và' karaõãgate staþ .
     udàharaõam . bhuje dvàda÷ake yau yau koñikarõà vanekadhà . prakàràbhyàü vada kùipraü tau tàvakaraõãgatau .
[picture] nyàsaþ
     bhujaþ . 12 . iùñam . 2 . anena dviguõena . 4 . guõi tobhujaþ . 48 . iùña . 2 . kçtyà . 4 . ekonayà . 3 . bhaktolabdhà . 16 . koñiþ iyamiùñaguõà . 32 . bhujo . 12 . nà jàtaþ karõaþ . 20 . trikeõeùñena và .
[picture] koñiþ . 9 . karõaþ . 15 . (uktarãtyàyàtaþ) pa¤cakeneùñena và
[picture] koñiþ . 5 . karõaþ . 13 . (uktarãtyàyàtaþ) atha dvitãyaprakàreõa .
[picture] nyàsaþ
     bhujaþ . 12 . asya kçtiþ . 144 . iùñena . 2 . bhaktà labdham . 72 . iùñena . 2 . åna . 70 . yutau . 74 . ardhitau jàtau koñikarõau . 35 . 37 . atuùñayena và .
[picture] koñiþ . 16 . karõaþ . 20 . (uktarãtyàyàtaþ) ùaña kena và .
[picture] koñiþ . 9 . karõaþ . 15 . (uktarãtyàyàtaþ) atheùñakarõàtkoñibhujànayabhe karaõasåtraü vçttam . iùñena nighnàddviguõàcca karõàdiùñasya kçtyaikayujà yadàptam . koñirbhavet sà pçthagiùñanighnã tatkarõayorantaramatra bàhuþ .. udàharaõam . pa¤cà÷ãtimite karõe yau yàvakaraõãgatau . syàtàü koñibhujau tau tau vada kovida . satvaraþ
[picture] nyàsaþ karõaþ . 85 . ayaü dviguõaþ . 170 . dvikeneùñena hataþ . 340 . iùñaø . 2 . kçtyà . 4 . saikayà . 5 . bhakto jàtà koñiþ . 68 . iyamiùña 2 guõà . 136 . karõo . 85 . nità jàtobhujaþ .. 51 .. catuùkeõeùñena và .
[picture] koñiþ . 40 . bhujaþ . 75 . (ukta rãtyàyàtaþ)
     prakàràntareõa tatkaraõasåtraü vçttam . iùñavargeõa saikena dvighnaþ karõo'tha và hçtaþ . phalonaþ ÷ravaõaþ koñiþ phalamiùñaguõaü bhujaþ .. pårbodàharaõe . nyàsaþ
[picture] karõaþ . 85 . atra dvikeneùñena jàtau kila koñi bhujau . 51 . 68 . catuùkeõa và .
[picture] koñiþ . 75 . bhujaþ . 40 . atra doþkoñyornàmabheda eva kevalaü na svaråpabhedaþ .
     atheùñàbhyàü bhujakoñikarõànayane karaõasåtraü vçttam . iùñayoràhatirdvighnã koñirvargàntaraü bhujaþ . kçtiyogastayorevaü karõa÷càkaraõãgataþ ..
     udàharaõam . yairyaistryasaü bhavejjàtyaü koñidoþ÷ravaõaiþ sakhe! . trãnaùyaviditànetàn kùipraü bråhi vicakùaõa! ..
[picture] nyàsaþ atreùñe . 2 . 1 . àbhyàü koñi bhujakarõàþ . 4 . 3 . 5 . (uktarãtyàyàtaþ)
[picture] athaveùñe . 2 . 3 . àbhyàü koñibhuja karõàþ . 12 . 5 . 13 . (uktarãtyàyàtàþ)
[picture] athaveùñe . 2 . 4 . àbhyàü koñibhujakarõàþ . 16 . 12 . 20 . evamanyatrànekadhà ..
     karõakoñiyutau bhuje ca j¤àne pçthakkaraõasåtraü vçttam . vaü÷àgramålàntarabhåmivargovaü÷oddhçtastena pçthagyutonau . vaü÷au tadardhe bhavataþ krameõa vaü÷asya khaõóe ÷rutikoñiråpe . udàharaõam . yadi samabhuvi veõurdvitri 32 pàõi pramàõo gaõaka! pavanavegàdekade÷e sa bhagnaþ . bhuvi nçpa 16 mitahasteùvaïga lagnaü tadamraü kathaya katiùu målàdeùa bhagnaþ kareùu ..
[picture] vaü÷àgramålàntarabhåmirbhujaþ . 16 . vaü÷aþ koñikarõayutiþ . 32 . jàte årdhàdhaþ khaõóeþ . 20 . 12 .
     bàhukarõayoge dçùñe koñyà¤ca j¤àtàyàü pçthakkaraõasåtraü vçttam . stambhasya vargo'hivilàntareõa bhaktaþ phalaü vyàlabiddhàntaràlàt . ÷odhyaü tadardhapramitaiþ karaiþ syàdbilàgratovyàlakalàpiyogaþ ..
     udàraõam . asmi stambhatale bilaü tadupari krãóà÷ikhaõóã sthitaþ stambhe hastanavocchrite triguõitastambhapramàõàntare . dçùñvàhiü bilamàvrajantamapatattiryaka sa tasyopari kùipraü bråhi tayorbilàtkatimitaiþ sàmyona ganyoryutiþ ..
[picture]
     stambhaþ . 9 . ahibilàntaram . 27 . jàtà vilagatyormadhyahastàþ . 12 . koñikarõàntare bha je ca dçùñe pçthakkaraõasatraü vçttam . bhujàdvargitàtkoñikarõàntaràptaü dvidhà koñikarõàntareõonayuktam . tadardhe kramàtkoñikarõau bhavetàmidaü dhãmatà''vedya sarvatra yojyam . sakhe! padmatanmajjanasthànamadhye bhujaþ koñikarõàntaraü padma dç÷yam . nalaþ koñiretanmitaþ syàdyadambhovadaivaü samànãya pànãyamànam ..
     udàharaõam . cakrakrau¤càkulitasalile kkàpi dçùñaü taóàge toyàdårdhvaü kamalakalikàgraü vitastipramàõam . mandaü mandaü calitamanilenàhataü hastayugme tasminmagnaü gaõaka! kathaya kùipramambhaþpramàõam ..
[picture] nyàsaþ koñikarõàntaram 1/2 bhujaþ . 2 . labdhaü jalagàmbhãryam 15 / 4 iyaü koñiþ iyameva kalikàmànayutà jàtaþ karõaþ 17 / 4
     koñyekade÷ena yute karõe bhuje ca dçùñe koñikarõaj¤ànàya karaõasåtraü vçttam . dvinighnatàlocchri tisaüyutaü tatsaro'ntaraü tena vibhàjitàyàþ . tàlocchritestàla saro'ntaraghnàduóóãnamànaü khalu labhyate tat ..
     udàharaõam . vçkùàddhasta÷atocchayàcchatayuge vàpãü kapiþ ko'pyagàduttãryàtha parodrutaü ÷rutipathenoóóãya ki¤ciddrumàt . jàtaivaü samatà tayoryadi gatàvuóóãna mànaü kiyadvidvan! cetsupari÷ramo'sti gaõite kùipraü tadà ''cakùva me .. .. nyàsaþ
[picture] vçkùavàpyantaram . 200 . vçkùocchràyaþ . 100 . labdhamuóóãnamànam . 50 . kãñiþ . 150 . karõaþ . 250 . bhujaþ . 200 .
     bhujakoñyoryoge karõe ca j¤àte vçthakkaraõasçtra vçttam . karõasya vargàddviguõàü dvi÷odhyodoþkoñiyogaþ svaguõe'sya malam . yogodvidhà målavihãnayuktaþ syàtàü tadardhe bhujakoñimàne ..
     udàharaõam . da÷asaptaüdhikaþ karõastryavikà viü÷atiþ sakhe! . bhujakoñiyutiryatra tatra te me pçthagvada ..
[picture] nyàsaþ karõaþ . 17 . doþkoñiyogaþ . 23 . jàte bhuja koñã . 8 . 15 .
     udàharaõam . doþko ñyorantaraü ÷ailàþ karõoyatra trayoda÷a . bhujakorñà pçthaktatra vadà÷u gaõakottama ..
[picture] nyàsaþ kaõaþ . 13 . bhujakoñyantaram . 7 . labdhe bhujakoñã . 5 . 12 .
     lambàvabàdhaj¤ànàya karaõasåtraü vçttam . anyo'nyamålàgragasåtrayogàdveõvorbadhe yogahçte ca lambaþ . vaü÷au svayogena hçtàvabhãùñabhåghnau ca lambobhayataþ kukhaõóe ..
     udàharaõam . pa¤cada÷ada÷akarocchàyaveõvoraj¤àtamadhyabhåmikayoþ . itaretaramålàgragasåtrayuterlambamànamàcakùva ..
[picture] nyàsaþ vaü÷au . 15 . 10 . jàto lambaþ . 6 . vaü÷àntarabhåþ . 5 . atra jàte bhåkhaõóe . 3 . 2 athavà bhåþ . 10 . khaõóe . 6 . 4 . và bhåþ . 15 . khaõóe . 9 . 6 . và bhåþ . 20 . khaõóe . 12 . 8 . evaü sarvatra lambaþ saeva .
     yadyatra bhåmitulye bhuje vaü÷aþ koñistadà bhåkhaõóa na kimiti trairà÷ikena savatra pratãtiþ .
     atha akùatralakùaõe såtram . dhçùñoddiùñamçjubhujakùetra yatraikavàhutaþ khalpà . taditarabhujayutirathavà khalyà j¤eyaü tadakùetraü ..
     udàharaõam . caturasre triùaódvyarkàbhujàstryasre triùaónavàþ . uddiùñà yatra mçùñena tadakùetra vinirdi÷et ete anupavanne kùetre .
[picture] bhujapramàõàçju÷alàkàþ bhujasthaneùu vinyasyànupapattirdar÷anãyeti . àcadhàdij¤ànàya karaõasåtramàryàdvaùam . tribhuje bhujayoryogastadantaraguõobhuvà hçtolabdhyà . dviþsthà bhårånayutà dalità'bàdhe tayoþ syàtàm .. svà''bàdhàbhujakçtyorantaramåla prajàyate lambaþ . lambaguõa bhåmyardhaü spaùña tribhuje phala bhavati ..
     udàharaõam . kùetre mahã manumità tribhuje bhujau tu yatra trayoda÷atithipramitau ca mitra! tatràvalambaka miti kathayàvabàdhe kùipra tathà ca samakoùñhamitiü phalàkhyàm .. nyàsaþ
[picture] bhåþ . 14 . bhujau . 13 . 15 . labdhe àbàdhe . 5 . 9 . lambaþ . 12 . kùetraphala¤ca . 84 . çõà''bàdhodàharaõam . da÷asaptada÷aptamau bhujau tribhuje yatra navapramà mahã . nàbadhe yada lambakaü tathà gaõita gàõitikà÷u tatra me ..
[picture] bhujau . 10 . 17 . bhåmiþ . 9 .
     atra tribhuje bhujayoryogaityàdinà labdhama . 21 . anena bhårånà na syàt asmàdeva bhårapanãtà ÷eùàddhamçõegatà''badhà digvaiparãtyenetyarthaþ . tathà jàte àvàdhe . 6 . 15 . ataubhayatràpi jàtolambaþ . 8 . phalam . 36 . caturbhujatribhujayoraspaùñaphalànayane karaõasåtra vçttam . sarvadoryutidala¤catuþsthita bàhubhivirahita¤ca tadvadhàt . målapaspha ñaphalaü caturbhuje spaùñamevamuditaü tribàhuke ..
     udàhara¤cam . bhåmi÷caturda÷amità mukhanaïkalaïkhyaü bàhå trayoda÷adivàkarasa smatau ca . lambo'pi yatra ravi saüj¤akaeva tatra kùetre phalaü kathaya tatkathitaü yadàdyaiþ
[picture] nyàsaþ
     bhåmiþ . 14 . mukham . 9 . bàhå . 13 . 12 . lambaþ . 12 .
     uktavatkaraõena jàtaü kùetraphalaü karaõã . 19800 . asyàþ padaü ki¤cinnyånamekacatvàriü÷adadhika÷atam 141 . idamatra kùetre na vàstavaü phalam kintu lambena nighnaü kumu khekyakhaõóamityàdivakùyamàõakaraõena vàstavaü phalam . 138 atra tribhujasya pårbodàhçtasya
[picture] nyàsaþ
     bhåmiþ . 14 . bhujau . 13 . 15 . anenàpi prakàreõa tribàhuke tadeva vàstavaü phalam . 84 . atra caturbhujasyàspaùñamuditam .
     atha sthålatvaniråpaõàrthaü såtraü sàrdhavçttam . caturbhujasyàniyatau hi karõau kathaü tato'sminniyataü phalaü syàt . prasàdhitau tacchravaõau yadàdyaiþ svakalpitau tàvitaratra na staþ .. teùveva bàhuùvaparau ca karõàpanekadhà kùetraphalaü tata÷ca .. caturbhuje hi ekàntarakoõàvàkramyà'ntaþprave÷yamànau sasaüsaktaü karõaü saïkocayataþ itarau bahirapasarantau koõau svasaüsaktaü karõaü vardhayataþ atauktanteùveva bàhuùyaparau ca karõàviti . lambayoþ karõayorvaikamanirdi÷yàparàn katham . pçcchatyaniyatatve'pi niyata¤càpi tatphalam . sa pçcchakaþ pi÷àcovà vaktà và nitaràmtataþ . yo na vetti caturbàhukùetrasyàniyitàü sthitim .. samacaturbhujà''yatayoþ phalànavane karaõasåtraü sàrdha÷lokadvayam . iùñà ÷rutistulyacaturbhujasya kalpyàtha tadvargaüvivarjità yà . caturguõà bàhukçtistadãyaü målaü dvitãya÷ravaõapramàõam .. atulyakarõàbhihatirvibhaktà phalaü sphuñaü tulyacaturbhuje syàt . sama÷rutau tulyacaturbhuje ca tathà''yate tadbha jakoñighàtaþ .. caturbhuje'nyatra samànalambe lambena nighnaïkumukhaikyakhaõóam .. atrãdde÷akaþ! kùetrasya pa¤carutitulyacaturbhujasya karõau tata÷ca gaõitaü gaõaka! pracakùva . tulya÷rute÷ca khalu tasya tathàgatasya yadvistçtãrasamitàùñamitaü ca dairghyam .. prathamodàharaõe .
[picture]
     bhujàþ . 25 . 25 . . 25 . 25 . atra triü÷anmità . 30 . mekàü ÷rutiü prakalpya jàtà'nyà . 40 . phala¤ca . 600 . (tathàhiübhujavargaþ 625 . caturguõà 2500 ÷rutivargeõa 900 hãnàt 1600 målam 40) dvitãyaü ÷rutiþ . tayoþ 30 . 40 . ÷rutyordhàtaþ 120 dvibhakta 600 .
[picture] atha và .
     catudda ÷aminàmekàü . 1 . ÷rutiü prakalpyoktavatkaraõena jàtà'nyà ÷rutiþ . 48 . phala¤ca . 336 . (atra kùetre 24 aïko'÷uddhaþ 14 ÷uddham iti)
[picture] dvitãyodàharaõe . tatkçtyoryogapadaü karõaiti jàtà karaõà patà ÷rutiþ ubhayatra tulyaiva . gaõita¤ca . 625 .
[picture] athàyatasya . vistçtiþ . 6 . dairghyam . 8 . asya gaõitam . 48 .
     udàharaõam . kùetrasya yasya vadanaü madanàritulyaü vi÷vambharà dviguõitena mukhena tulyà . bàhå trayoda÷anakhapramitau ca lambaþ såryonmita÷ca gaõitaü vada tatra kiü syàt ..
[picture] nyàsaþ vadanam . 11 . vi÷vambharà . 22 . bàhå . 13 . 20 . lambaþ . 12 .
     atra sarvadoryutidalamityàdinà sthålaü phalam . 250 vàstavantu lambena nighnaü kumukhekyakhaõóamiti jàtaü phalam . . 198 . kùatrasya khaõóatrayaü kçtvà phalàni pçthagànãya aikyaü kçtvàsya phalopapattirdar÷anãyà khaõóatrayadar÷anam .
     prathamasya bhujakoñikarõàþ . 5 . 12 . 13 . dvitãyatasyavistçtiþ . 6 . dairghyaü . 12 . tçtãyasya bhujakoñikarõàþ . 16 . 12 . 30 . atra tribhujayorbhujakoñighàtàrdhaü phalam yathà prathamakùetre phalam . 30 . dvitãye . 72 . tçtãye . 96 . eùàmaikyaü sarvakùetraphalam . 198 .
     athànyadudàharaõam . pa¤cà÷adekasahità vadanaü yadãyaü bhåþ pa¤casaptatimità pramito'ùñaùaùñyà . savyàbhujodviguõaviü÷atisammito'nyasàsmin phalaü ÷ravaõalambamitã pracakùva
[picture] nyàsaþ vadanam . 51 . bhåmiþ . 75 bhujau . 68
     atra phalàvalamba÷rutãnàü j¤ànàrthaü såtraü vçttàrdham . j¤àte'tha lambe ÷ravaõaþ ÷rutau tu lambaþ phalaü syànniyatantu tatra . karõasyàniyatatvàllambo'pyaniyataityarthaþ .
     lambaj¤ànàya karaõasåtraü vçttàrdham . caturbhujàntastribhuje'valambaþ pràgvadbhujau karõamujau mahã bhåþ .. atra lambaj¤ànàrthaü savyabhujàgràddakùiõabhujamålagàmã iùñaþ karõaþ saptasaptatimitaþ kalpitastena caturbhujàntastribhujaü kalpitaü tatrà'sau karõaekobhujaþ . 77 . dvitãyastu savyabhujaþ . 68 . måþ saiva . 75 . atra pràgvallabdholambaþ 308 / 5
     lambe j¤àte karõaj¤ànàrthaü såtraü vçttam . yallambalambà÷ritabàhuvagrgavi÷leùamålaü kathità'badhà sà . tadånabhåvargasamanvitasya yallambavargasya padaü sa karõaþ ..
     atra savyabhujàgràj¤ambaþ kila kalpitaþ 308 / 5 tadånabhåvargasamanvitetyàdinà jàtaþ karõaþ . 77 .
     dvitãyaj¤ànàryaü såtraü vçttadvayam . iùño'tra karõaþ prathamaü prakalpyastryasre tu karõobhayataþ syite ye . karõaü tayoþ kùmàmitarau ca bàhå prakalpya lakhàyavadhe ca sàdhye abàdhayorekakakapamppayoryatsyàdantarantatkçtisaüyutasya . lambaikyavargasya padaü dvitãyaþ karõobhavetsarvacaturbhujeùu ..
[picture] myàsaþ
     atra caturbhuje savyabhujàgràddakùiõabhujamålagàminaþ karõasya mànaü kalpitam . 77 . tatkarõarekhàvacchinnasya kùetrasya madhye karõarekhobhayatoye tryamne utpanne tayoþ karõaü bhåmiü taditarau ca bhujau prakalpà pràgvallambaþ à bàdhà ca sàdhità . tadva÷ena lambaþ .. 60 .. dvitãya lambaþ .. 24 .. àbàdhayo . 45 . 32 . rekakakupsthayo rantarasya . 13 . kçte . 169 . rlambaikya . 84 . kçte÷ca 7056 yogaþ . 7225 . tasya padaü . 85 . dvitãyakarõapramàõam
     atreùñakarõakalpane vi÷eùoktisåtraü sàrdhavçttam .
     karõà÷ritasvalpabhujaikyamurvãü prakalpya taccheùabhujau ca bàhå . sàdhyo'balambo'tha tathànyakarõaþ svorvyàþ kathaücicchravaõãna dãrghaþ .. tadanyalambànna laghu stathedaü j¤àtveùñakarõaþ sudhiyà prakalpyaþ .. caturbhujaü hi ekàntarakoõayoràkramya saïkocyamànaü tribhu jatvaü yàti tatraikakoõa lagnalaghubhujayoraikyaü bhåmi ritarau bhujau ca tallambàdånaþ saïkocyamànaþ karõaþ katha¤cidapi na syàt taditarobhåmeradhikona syàdevamubhayathàpi etadanuktamapi burdhamatà j¤àyate . viùamacaturbhujaphalànayadàya karaõasåtraü vçttàrdham . tryasretu karõobhayataþ sthite ve tayoþ phalaikyaü phalamatra nånam . anantaroktakùetràntastryasrayoþ phale . 924 . 231 . anayoraikyaü . 3234 . tasya phalam .
     samànalambasyàbàdhàdij¤ànàya karaõasåtraü vçtadvayam . samànalambasya caturbhujasya mukhonabhåmiü parikalpya bhåmima . bhujau bhujau tryasravadeva sàdhye tasyàbadhe lambamitistata÷ca .. abàdhayonà caturasrabhåmistallambavargekyàdaü ÷rutiþ syàt . samànalambe laghudoþkuvãgànmukhànyadoþsaüyutiralpikà syàt ..
     udàharaõam . dvipa¤cà÷anmitavyekacatvàriü÷anmitau bhujau . mukhantu pa¤caviü÷atyà tulyaü ùaùñyà mahã kila . .. atulyalambakaü kùetramidaü pårvairudàhçtam . ùañpa¤cà÷attriùaùñi÷ca niyate karõayormitã .. pharõau tatrà'parau bråhi samalamba¤ca tacchrutã ..
[picture]
     atra vçhat karõaü triùaùñimitaü prakalpyàtra jàtaþ pràgvadanyaþ karõaþ . 56 .
     atha ùañpa¤cà÷atsthàne dvàdviü÷anmitaü karõaü . 32 . prakalpya
[picture] nyàsaþ
     pràgvatsàdhyabàne karõe jàtaü karaõãkhaõóadvayaü . 621 . 2700 . anayormålayo 24 51 23 24 25 25 raikyaü dvitãyaþ karõaþ 72 22 25
[picture] nyàsaþ atha tadeva kùetra¤cetsamalambam . tadà sukhotabhåmiü (atra kùetre lambàü÷ahàrayoþ ùañ÷ate patite) nyàsaþ
[picture]
     atràbàdhe jàte 3 / 5 172 / 5 lamba÷ca karaõãgatojàtaþ 38016 25 àsannamålakaraõena jàtaþ 38 622 625
     ayaü tatra caturbhuje samalambaþ laghvà''bàdhonitasamabhåmerlambastha ca vargayogaþ . 5049 . ayaü karõabargaþ evaü vçhadàbàdhàtodvitãyakarõavargaþ . 2176 . anayoràsannamålakaraõena jàtau karõau 71 / 1 / 20 . 4613 / 20 evaü caturasre teùveva bàhuùvanyau karõau bahudhà bhavataþ evamaniyatatve'pi niyatàveva karõàvànãtau brahmaguptà dyaistadànayanaü yathà .
     karõà÷ritabhujaghàtaikyamubhayathà'nyo'nyabhàjitaü guõayet . yogena bhujapratibhujahatyoþ karõau pade viùame
[picture] nyàsaþ
     karõà÷ritabhujavàteti ekavàramanayo . 25 . 39 rghàta . 975 . stathà . 52 . 60 . 'nayorghàtaþ . 3120 . tayordvayoraikyam . 4095 . tathà dvitãya vàram . 25 . 52 . anayorghàte jàtam . 1300 . tathà dvitãyavàram . 39 . 60 . anayorghàte . 2340 . ghàtayordvayoraikyam . 3640 . bhujapratibhuja . 52 . . 39 . ghàtaþ . 2028 . pa÷càt . 25 . 60 . anayorbadhaþ . 1500 . tayoraikyam . 3528 . anenaikyena . 3640 . guõitaü jàtaü pårbaikyam . 12841920 . prathamakarõà÷ritabhujaghàtaikyena . 4095 . bhaktaü labdham . 3136 . asya målam . 56 . ekaþ karõaþ tathà dvitãya karõàrthaü prathamakarõà÷ritabhujaghàtaikyaü . 4095 . bhujapratibhujabadhayogaþ 3528 guõitaü jàtam . 14447160 . anyakarõà÷ritaghàtaikyena . 3640 . bhaktaü labdham . 3969 . asya målaü . 63 . dvitãyaþ karõaþ . asya karõànayanasya prakriyàgauravaü laghuprakriyàdar÷anadvàreõàha . abhãùñajàtyadvayabàhukoñayaþ parasparaü karõaóatàbhujàiti . caturbhuje yadviùamaü prakalpitaü ÷rutã tu tatra tribhujadvayàttataþ .. bàhvorbadhaþ koñivadhena yuk syàdekà ÷rutiþ koñibhujàdbadhaikyam . anyà laghau satyapi sàdhane'smin pårbaiþ kçtaü yadbahu tanna vidmaþ ..
     jàtyakùeladvayasya
[picture] nyàsaþ etayoritaretarakarõahatàbhujàþ koñayaþ, itaretarakarõa hatàþ koñayobhujàiti kçte jàtaü . 25 . 60 . 52 . . 39 . teùàü mahatã bhårlaghu mukhamitarau bàhå iti prakalpya kùetradar÷anaü imau karõau mahatàyàsenànãtau . 63 . 56 . asyaiva jàtyadvayasyottarottarabhujakoñyo rghàtau jàtau . 36 . 20 . anayoraikyamekaþ karõaþ . 56 . bàhvoþ . 3 . 5 . koñyo÷ca . 4 . 12 . ghàtau . 15 . 48 . anayoraikyamanyaþ . 63 . evaü sukhena ÷rutã syàtàü atha yadi pàr÷vabhujamukhayorvyatyayaü kçtvà nyastaü kùetram
[picture] nyàsaþ
     tadà jàtyadvayakarõayorbadhaþ . 65 . dviyakarõaþ .
     atha såcãkùetrãdàharaõam . kùetre yatra ÷atatrayaü . 300 . kùitimitistattvendu . 125 . tulyaü mukhaü bàhå khotkçtibhiþ . 260 . ÷aràtidhçtibhi . 195 . stulyau ca tatra ÷rutã . ekà khàùñayamaiþ . 280 . samà tithiguõai . 315 . ranyà'tha tallambakau tulyau godhçtibhi . 189 . stathàjinayamai . 224 . ryogàcchravolambayoþ .. tatkhaõóe kathayàdhare ÷ravaõayoryogàcca lambàbadhe tat såcã nijamàrgavçddhabhujayoryogàdyathà syàttataþ . sàbàdhaü vada lagvaka¤ca bhujayoþ såcyàþ pramàõe ca ke sarvaü gàõitika! pracakùa nitarà kùetre'tra dakùo'si cet .
[picture] såcyàbàdhà 1536 / 17 såcyàvàdhà 3564 / 17 (atracitra 1 prathamapãñhe 252 iti ÷uddham 158 itya÷ruddham)
     bhåmànaü . 300 . mukhaü . 125 . bàhå . 260 . 195 . karõau . 280 . 315 . lambau . 189 . 224 .
     atha sandhyàdyànayanàya karaõasåtraü vçttam . lamba tadà÷ritabàhvormadhyaü sandhyàkhyamasya lambasya . sandhyo nà bhåþ pãñhaü sàdhyaü yasyàdharaü khaõóam .. sandhirdvisthaþ paralamba÷ravaõahataþ parasya pãñhena . bhaktolamba÷rutyoryogàtsyàtàmadhaþkhaõóe
     lambaþ . 189 . tadà÷ritabhujaþ . 195 . anayormadhye yallambalambà÷ritabàhuvargetyàdinà''gatà ''bàdhà sandhisaüj¤à . 48 . tadånitabhåriti dvitãyà ''bàdhà sà pãñhasaüj¤à . 252 .
     evaü dvitãyalambaþ . 224 . tadà÷ritabhugaþ . 260 . pårbavat sandhiþ . 132 . pãñham . 168 . khaõóaü sàdhyam .
     athàdyalambasya . 189 adhaþkhaõóaü sàdhyam . asya sandhiþ . 48 . dviþsthaþ . 48 . paralambena . . 224 . ÷ravaõana ca . 280 . pçthagguõitaþ . 10752 . . 13440 . parasya pãñhena . 168 bhaktaþ .
     evaü dvitãyalambasya .. 224 .. sandhiþ .. 132 .. paralambena 189 .. karõena ca 315 pçthagguõitaþ parasya pãñhena 252 .. bhaktolabdhaü labdhàdhaþkhaõóam 99 .. ÷ravaõàdhaþkhaõóa¤ca 165 .. atha karõayoryogàdadholambaj¤ànàrthaü såtraü vçttam . lambau bhådhau nijanijapãñhavibhaktau ca vaü÷au staþ . tàbhyàü pràgvacchrutyoryogàllambaþ kukhaõóe ca ..
     lambau .. 189 .. 224 .. bhå 300 tau jàtau 567200 .. svasvapãñhàbhyàü 252, 168 bhaktau evamatra labdhau vaü÷au .. 225 . 400 .. àgyàm anyo'nyamålàgragasåtrayogàdityàdikaraõena labdhaþ karõayogàdadholambaþ . 144 . bhåkhaõóe ca . 108 . 192 . atha såcyà''bàdhàlambabhujaj¤ànàrthaü såtraü vçttatrayam . lambahçtonijasandhiþ paralambaguõaþ samàhvayoj¤eyaþ . samaparasandhyoraikyaü hàrastenoddhçtau tau ca .. sama parasandhà bhåghnau såcyà''bàdhe pçthak syàtàm . hàrahçtaþ paralambaþ såcãlamboddhçtau såcyàþ . evaü kùetrakùodaþ pràj¤aistrairà÷ikàjj¤eyaþ ..
     atra kilàyaü lambaþ . 224 . asya sandhiþ . 132 . ayaü paralambena . 189 . guõito . 224 . 'nena bhakto jàtaþ samàhvayaþ 891 / 8 . asya parasandhe÷ca 48 . yogohàraþ 1275 / 8 anena bhå . 300 . ghnaþ samaþ 267300 / 8 parasandhi 14400 / 1 ÷ca bhakto jàte såcyà''bàdhe 35 64/17 . 1536 / 17 evaü dvitãyalambasya 189 sandhiþ 48 paralambena 224 guõitaþ 10752 svalambena 189 bhaktaþ) dvitãyasamàhvayaþ 512 / 9 (uktarãtyà) dvitãyohàraþ 1700/9 anena 300 bhåghnaþsvãyaþsamaþ 153600 / 9 parasandhi÷ca 39600 / 1 bhaktojàte såcyà''bàdhe 1536 / 17 3564 / 17 . paralambaþ . 224 . bhåmi . 300 guõohàreõa 1700 / 9 bhaktojàtaþ såcãlambaþ 6048 / 17 såcãlambena bhujau . 195 . 260 . guõitau svasva lambàbhyàü . 189 . 224 . yathàkramaü bhaktau jàtau svamàrgavçddhau såcãbhujau 6240 / 17 7020 / 17
     evamatra sarvatra bhàgahàrarà÷iü pramàõaü guõyaguõakau tu yathàyogyaü phalecche prakalpya sudhiyà trairà÷ika måhyam ..
     atha vçttakùatre karaõasåtraü vçttam . vyàse bhanandàgni . 3927 . hate vibhakte svavàõasåryaiþ . 1250 . paridhiþ sa såkùmaþ . dvàviü÷atighe vihçte'tha ÷ailaiþ . 7 . sthålo' thavà syàdvyavahàrayogyaþ ..
     udàharaõam . viùkambhamànaü kila sapta yatra tatra pramàõaü paridheþ pracakùva . dvàviü÷àtaya tparidhipramàõaü tadvyàsasaïkhyà¤ca sakhe! vicintya ..
[picture] nyàsaþ vyàsamànaü . 7 . labdhaü naridhi mànaü 21 1239 1250 sthålovà paridhirlabdhaþ . 22 . athavà paridhitàvyàsànayanàya nyàsaþ
[picture] guõahàraviparyayeõa vyàsamànaü såkùmaü 7 11 3927 sthålaü và . 7 .
     vçttagolayoþ phalànayane karaõasåtra vçttam . vçtta kùetre paridhiguõitavyàsapàdaþ phalaü yat kùuõõaü vedairupari paritaþ kandukasyeva jàlam . golasyaivaü tadapi ca phalaü pçùñhajaü vyàsanighnaü ùaóbhirbhaktaü bhavati niyataü golagarbhe vanàõyam ..
     udàharaõam . yadvyàsasturagairmitaþ kila phalaü kùetre same tatra kiü vyàsaþ saptamita÷ca yasya sumate! golasya tasyàpi kim . pçùñhe kandukajàlasanibhaphalaü golasya tasyàpi ki madhye bråhi ghanaü phala¤ca vimalà¤cedvetsi ÷rãlàvatãm ..
[picture] vçttakùetraphaladar÷a nàya nyàsaþ vyàsaþ . 7 . paridhiþ 21 1239 1250 kùetraphalam 38 2423 5000
[picture] golapçùñhaphaladar÷anàya nyàsaþ vyàsaþ . 7 . golapçùñhaphalam 153 1173 1250
[picture] golàntargatavanaphasadar÷anàya nyàsaþ vyàsaþ . 7 . golasyàntargataü ghanaphalam 179 1487 2500
     atha prakàràntareõa tatphalànayane karaõasåtraü sàrdhavçttam . vyàsasya varge bhanavàgninighne såkùmaü phalaü pa¤casahasrabhakte . rudràhate ÷akrahçte'tha và syàt sthålaü phalaü tadvyavahàrayogyam .. ghanãkçtavyàsadalaü nijaikaviü÷à÷ayuggolaghanaü phalaü syàt ..
     vyàsaþ . 7 . asya varge . 49 . bhanavàgninighne pa¤casahasrabhakte tadeva såkùmaü phalam 38 2423 5000
     athavà vyàsasya varge . 49 . rudràhate 11 . 539 . ÷akrahçte 14 labdhaü sthålaü phalam 38 1 2 ghanãkçtavyàsadalaü 343/2 nijaikavi÷àü÷ayuk golasya ghanaphalaü sthålaü 179 2 3
     ÷arajãvànayanàya karaõasåtraü sàrdhavçttam . jyàvyàsayogàntaraghàtamålaü vyàsastadånodalitaþ ÷araþ syàt . vyàsàccharonàccharasaïguõàcca målaü dvinighnaü bhavatãha jãvà . jãvàrdhavarge ÷arabhaktayukte vyàsapramàõaü pravadanti vçtte ..
     udàharaõam . da÷avistçtivçttàntaryatra jyà ùaõmità sakhe! . tatreùuü vada vàõàjjyàü jyavàvàõàbhyà¤ca vistçtim .. 180 .. nyàsaþ
[picture] vyàsaþ . 10 . jyà . 6 . yoga . 16 . antaraü . 4 . ghàtaþ . 64 . målam . 8 . etaþ dånovyàsaþ . 2 . etadådalitaþ . 1 . jàtaþ ÷araþ . 1 .
     vyàsàt . 10 . ÷aronàt . 9 . ÷ara . 1 . saïguõàt . 9 . målam . 3 . dvinighnaü jàtà jãvà . 6 .
     evaü j¤àtàbhyàü jyàvàõàbhyàü vyàsànayanaü yathà jãvà . 6 . rdha . 3 . varge . 9 . ÷ara . 1 . bhakte . 9 . ÷ara . 1 . yukte jàtovyàsaþ . 10 .
     atha vçttàntastryasràdinavàsràntakùetràõàü bhujamànànayanàya karaõasåtraü vçttatrayam . tridvyaïkàgninabha÷candrai 103923 . strivàõàùñayugàüùñabhiþ . 84853 . vedàgnivàõakhà÷vai÷ca . 70534 . khakhàbhràbhrarasaiþ . 60000 . krasàt .. bàõeùunakhavàõai÷ca . 52055 . dvidvinandeùusàgaraiþ . 45922 . kuràmada÷avedai÷ca 41031 . vçttavyàse samàhate .. khakhakhàbhràrka . 120000 . sambhakte labhyante krama÷obhujàþ . vçttàntastryasrapårbarvàõàü navàsmàntaü pçthak pçthak ..
     udàharaõam . sahasmadvitayavyàsaü yadvçttaü tasya madhyataþ . samatryasràdikànàü me bhujànvada pçthak pçthak .. atha vçttàntastribhuje bhujamànànayanàya nyàsaþ
[picture] vyàsaþ .. 2000 .. tridvyaïkàgninabha ÷candrau . 103923 . rguõitaþ . 207846000 khakhakhàbhràrkai . 120000 . rbhakte labdhaü tryasre bhujamànam 1732 1 vçttànta÷caturbhuje bhujamànànayanàya 20 .
[picture] sànyaþ vyàsaþ . 2000 . trivàõà÷vayugàùñabhi . 84853 . rguõitaþ . 169706000 . khakhakhàbhràrkai . 120000 rbhakte labdhaü caturasre bhujamànam 1414 13 vçttàntaþpa¤cabhuje bhujamànànayanàya 60
[picture] nyàsaþ vyàsaþ . 2000 . vedàgnivàõakhà÷vai . 70534 rguõitaþ .. 141068000 .. khakhakhàbhràrkai 120000 rbhakte labdhaü pa¤càsre bhujamànam 1175 17 30 vçttàntaþùadbhuje bhujamànànayanàya nyàsaþ
[picture] vyàsaþ 2000 . khakhàbhràbhrarasai 60000 rguõitaþ 1200000 khakhakhàbhràrkai 120000 ukte labdhaü ùaóasre bhajamànam . 1000 vçttàttaþsaptabhujamànanayanàya nyàsaþ
[picture] vyàsaþ 20000 vàõeùunavàõai 52055 rguõitaþ .. 104110000 khakhàbhràrkai 120000 rbhakte labdhaü saptàsre bhujamànam 867 11 30 vçttàntaraùñabhuje bhujamànànayanàya nyàsaþ
[picture] vyàsaþ 2000 dvidvinandeùusàgarai 45922 rguõataþ .. 91844000 .. khaø khakhàbhràrkai 12000 rbhakte labdhamaùñàsre bhujamànam 765 11 30 vçttàntarnavabhuje bhujamànànayanàya nyàsaþ
[picture]
     vyàsaþ 2000 kuràmada÷avedai . 41031 . rguõitaþ 82062000 . khakhàbhràrkai . 120000 . rbhakte labdhaünavàsre bhujamànam 683 11 20 evamiùñavyàsàdebhyo'nyàapi jãvàþ sidhyantãti tàstu gole jyotpattau vakùye . atha sthålajãvàj¤ànàrthaü laghukriyayà karaõasåtraü vçttam càponanighnaparidhiþ prathamàhvayaþ syàtpa¤càhataþ paridhivarga caturthabhàgaþ . àdyonitena khalu tena bhajeccaturghnavyàsàhataü prathamàptamiha jyakà syàt . udàharaõam . aùñàda÷àü÷ena vçteþ samànamekàdinighnena ca yatra càpam . pçthak pçthaktatra vadà÷u jãvàü khàrkairmitaü vyàsadala¤ca yatra . nyàsaþ
[picture] (atracitre 4 jãvàmànaü 224 itya÷uddham 154 iti÷uddham)
     vyàsaþ .. 240 .. atra kilàïkalàghavàya viü÷ateþ sà rdhàrka÷atàü÷amilitaþ såkùmaparidhiþ 754 asyàùñàda÷àü÷aþ 42 atràpyaïkalàghavàya tayoraùñàda÷àü÷ayutogçhãtaþ . anena pçthak pçthagekàdiguõitena tulye dhanuùi kalpite jyàþ sàdhyàþ .
     athavà'tra sukhàrthaü paridheraùñàda÷àü÷ena paridhiü dhanåüùi càpavartya jyàþ sàdhyàstathà'pi tàeva bhavanti . apavartite nyàsaþ paridhiþ 18 càpàni ca . 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 9 . yathoktakaraõena labdhàjãvàþ . 42 . 82 . 120 . 154 . 184 . 208 . 226236 . 240 .
     atha càpànayanàya karaõasåtraü vçttam . vyàsàbdhivàtayutamaurvikayà vibhaktojãvàïghripa¤caguõitaþ paridhestu vargaþ . labdhonitàtparidhivargacaturthabhàgàdàpte pade vçtidalàtpatite dhanuþ syàt ..
     udàharaõam . vihitàiha ye guõàstatovada teùà madhugà dhanurmitimu . yadi te'sti dhanurguõakriyàgaõite gàõitikàtinaipuõam ..
     nyàsaþ . 42 . 82 . 120 . 154 . 184 . 208 . . 226 . 226 . 240 . saevàpavartitaparidhiþ . 18
     jãvàdvriõà (21/2) pa¤cabhi . 5 . ÷ca paridhe . 18 . rvargo 324 guõitaþ . 17010 . vyàsà . 240 . bdhi . 4 . ghàta . 960 . yutamaurvikayànayà . 1002 . vibhaktolabdho . 17 . 'tràïkalàghavàya caturviü÷aterdvyadhikasahasràü÷ayutogçhãto'nenonitàtparidhi . 18 . varga . 324 . caturthabhàgàt . 64 . pade pràpte . 8 . vçti . 18 . dalàt . 9 . patite . 1 . jàtaü dhanuþ . evaü jàta--ni dhanåüùi . 1 . 2 . 3 . 4! 5 . 6 . 7 . . 8 . 9 . etàni paridhiùvaùñàda÷àü÷ena guõitàni syuþ
     tatra lãlàvatãpradar÷itaprathamakùetre karõasyabhåjakoñivargayoga målàtmakatvaü yaduktaü tatropapattiþ pradar÷yate . samacaturbhuje hi kùetre %<sama÷rutau tulyacaturbhuje ca tathàyate tadbhuja koñighàtaþ>% ityanena caturhastamitabhujasya koñirtvana kalpitasya itaratathàvidhabhujena guõite 16 hastamitaü kùatraphalam atastadbhujasya kùetraphalasya 16 hastasya målaü 4 hastàtmakobhujaþ . evaü trihastamitakoñerbhujaråpatayà kalpanena samacaturbhujakùetrakaraõe uktarãtyà tatphalaü 9 hastàþ kùetraphalaü koñiråpabhujasya tanmåla 3 hastaråpatà . anayo ryogaþ 25 hastàþ, yasya ca kùetrasya karõaråpabhujatvena kalpane samacaturbhujakaraõe pårvoktaü 25 hastamitaphalaü tulyaü bhavati tàdç÷asamacaturbhuje kùetre 25 aïkasya malaråpà karõamitiþ . tathàhi pa¤cahastamitasamacaturbhujakùetre bhujakoñiråpacaturbhujatvena kalpanena samacaturbhujetraphalayoþ 16, 9, hastàtmakayoþ samàve÷aþ ityataþ bhujakoñivargayogamålaråpatà karõasya yuktà . evamanyatràpi upapàdyamiti bahavaþ . anyathàpyatropapattiþ pradar÷yate bhujaü koñiü karõa¤ca vyàsasthànàyaü kçtvà vçttàrdhakùetrakaraõe tatra bhujavyàsaka kùatrasya %<vyàsasya varge bhanavàgninighne såkùmaü phalaü pa¤casahasrabhakte . rudràhate ÷akrahçte'tha và syàt sthålaü phalamiti>% rãtyà bhuja 4 råpavyàsasya varge 16 rudra 11 guõite 176 . ÷akra 14 hçte 176/14 sthålaüphalaü tadardhaü 176/28, vçttakùetràrdhasya sthålaü phalam . evaü koñiråpa 3 vyàsavargaþ 9 . 11 guõitaþ 99 . ÷akra 14 bhaktaþ, 99/14 tadardhaü 99/28 tasya kùetraphalam anayoryogaþ 275/28 idaü karõavyàsakavçttakùetràrdhaphalatulyam tàdç÷aphalena karõamànànayana¤ca guõahàràdivyatyayena kàryaü yathà 275/28 ÷akra 14 guõitaþ 275 . 2 . rudra 11 bhaktaþ 25/2 etacca tatkùetraphalaütacca dviguõitaü 25 tasya målaü 5 karõaþ . evaü såkùmaphalaü tu mujakoñikarõavyàsake vçttakùetre vyàsasya varge bhanavàgni 3927 guõite 5000 bhakte bhavati tatroktarãtyà bhujakoñivyàsakakùetre phalayoga tulyatà karõavyàsakavçttakùatraphalasyeti kalpyam . ayameva pakùaþ bhàskaràcàryasyàbhimataþ karõasya bhujakoñivargayogamålàtmakatvena tenàbhidhànàt yathànirdiùñavçttakùetra phalasya vyàsavargaghañitatvena tenàmidhànàcca . atastathà pratyabhij¤àyate ityasmàbhiþ navonaþ upapattipatha udbhàvitaþ .
     vçttàntargatasamatrikoõànàü ye bhujà uktàsteùàü tathà mànatve upapattirdar÷yate . tatra kramajyà÷abde 2303 pçø siddhàntoktàþ 24 ardhajãvà dar÷itàþ . tatra cakrakalà 21600 tulyaþ paridhiþ . tà÷ca kalàþ %<vyàse bhanandàgni3927 hate vibhakte khavàõasåryaiþ 1250 paridhiþ sa såkùmaþ>% ityuktarãtyà vaiparãtyena khavàõasårya 1250 hatàþ 27000000 . bhanavàgni 3927 bhaktàþ . 6876 vyàsastadardhaü 3438 iyamantimajyà trijyeti cocyate . tatrànupàtàrthaü cakrakalàtulya 21600 paridhivçttasyàntaþ sthatrikoõàdãnàü krameõa bhujàþ sàdhyante . tatra cakra kalànàü 21600 krameõa tricaturàdibhirbhaktànàmardhàni krameõa càpàrdhàni syuþ . tàni ca 3600 . 2700 . 2160 . 1800 . 1543 . 1350 . 1200 . krameõa etatkalàmitàni . %<tattvà÷vibhaktàasavaþ kalà và yallabdhasaükhyà gata÷i¤jinã, sà . gataiùyajãvàtara÷eùaghàtàt tattvà÷vilabdhyà sahitepisatà syàt>% ityuktàrãtyà tàþ kalàþ krameõa tattvà÷vi 225 bhaktàþ krameõa tryasre 16 caturasre . 12 pa¤càsre 9 . 135 . ÷eùaþ ùaóasre 8 . saptàsre 6 . 193 . ÷eùaþ aùñàsre 6 . navàsre 5 . 75 ÷eùaþ tathàca trikoõe kramajyàsu pañhità ùoóa÷ã 2977 . ardhajãvà . caturasre tatroktà dvàda÷ã 2431 pa¤cakoõe tatroktà navamã 1910 gatà eùyà da÷amã 2093 . tayorantaraü 183 . ÷eùakalà 135 tayorghàtaþ 24705 tattvà÷vi 225 bhakto labdhiþ 110 anayà sahità gatajãvà . 2020 . iyaü ardhajãvà . ùaóasre tatroktà aùñamã 17 . 9 . saptàsre ùaùñhã jãvà 1315 gatà . eùyà 15 20 tayorantaraü 205 . ÷eùakalàþ 193 anayorghàtaþ 39565 . tattvà÷vibhakte 175 labdhiþ anayà yuktà gatajãvà 1490 iyaü saptàsre ardhajãvà . aùñàsre ùaùñhã 1315 . navàsre pa¤camã 1105 gatà eùyà 1315 tayontaraü 210 ÷eùakalà 75 . tayorghàtaþ 2250 tattvà÷vibhaktaþ labdhiþ 10 anayà sahità gatajã÷à 1105 . 1115 navàsre ardhajãvà . etàdviguõàþ krameõa cakrakalà 21600 tulya paridhikavçtte samatryasràdãnàü bhujàþ yathà 5954 . 4862 . 4040 . 3438 . 2980 . 2630 . 2230 . krameõa bhujàþ . yadi cakrakalàparidhivyàsàrdhe 3438 . krameõa ete bhujàþ tadà phalecchayoþ samànajàtãyatvakaraõena ùaùñiguõitaprakçtavyàsàrdhe ka ityanupàte phala dviguõitaü ki¤cinyånàdhikà ùaùñiguõite 120000 vyàse tridvyaïgàgninabha÷candràdayaþ krameõàïkàþlabdhàþ . yadi khakhakhàrka 120000 vyàsavçtte ete 103923 . 94853 . 705 345 . 60000 . 52055 . 45922 . 41031 . krameõa bhujàþ tadà iùñavyàsa 2000 vçtte ke ityanupàtena uktàni phalàni bhujamànàni syuriti
     atra vçttàntargaütaü trikoõa¤ca samatrikoõaü tatra sarveùàü bhujànàü tulyatvàt . tathàhi paridhitçtãyàü÷a råpàõàü sarvacàpàü÷ànàü tulyatayà tulyacàpàü÷eùu jãvàsthànãyabhujànàü tulyatvaucitvàt . anyànyakùetreùåpapattirlãlàvatãñãkàyàü dar÷ità vistarabhayànnollikhità . 9 sthànamàtre %<dharmakùetre kurukùetre>% gãtà . tatra kedàre %<yàdç÷aü tåpyate vãjaü kùetre kàlopapàdite>% ye'kùetriõo vãjavantaþ parakùetre pravàpiõaþ manuþ kalatre %<aputreõa parakùetre niyogotpàditaþ sutaþ>% yàj¤aø dehe %<idaü ÷arãraü kaunteya! kùetramityabhidhãyate>% gãtà . kùetraj¤aþ %<kùetrakùetraj¤ayorevam>% . %<gãtà kùetreùvevamajo'yamàtmà>% ÷rutiþ tãrthasthàne %<pravi÷antastu tatkùetraü sarve syu rviùõumårtayaþ>% . utkalakhaø . kùetra vidyate'sya ini kùetrin, ñhan kùetrika kùetrasvàmini triø %<phalaü tvanabhisandhàya kùetriõàü vãjinàü tathà>% kurvanti kùetriõoyadvad pratyakùa kùetrikasyàrthaþ %<kùetrikasyaiva tadvãjam>% manuþ . etasminnupapade karmabhåte kartari kç¤aþ ñaþ . kùetrakarakùetrakàriõi triø striyàü ïãp .

#<kùetrakarkañã># strã kùetrajàtà karkañã . vàlukyàü karkañãbhede ràjani0

#<kùetracirbhiñà># strã kùetrajàtà cirbhiñà . pàõóuphalàyàü cirbhiñàbhede ràjani0

#<kùetraja># puø kùetre jàyate jana--óa 7 taø . %<yastalpajaþ pramãtasya klãvasya vyàdhitasya ca . svadharmeõa niyuktàyàü sa putraþ trejaþ smçtaþ>% iti manåkte 1 putrabhede niyogadharma÷ca manunoktvà niùidhya ca vàgdànottarameva patimaraõe vihitaþ yathà
     %<devaràdvà sapiõóàdvà striyà samyaïgniyuktayà . prajepsità'dhigantavyà santànasya parikùaye . vidhavàyàü niyuktastu ghçtàkto vàgyato ni÷i . ekamutpàdayet puttraü na dvitãyaü katha¤cana . dvitãyameke prajanaü manyante strãùu tadvidaþ . anirvçtta niyogàrthaü pa÷yanto dharmatastayoþ . vidhavàyàü niyogàrthe nirvçtte tu yathàvidhi . guruvacca snuùàvacca varteyàtàü parasparam . niyuktau yau vidhiü hitvà varteyàtàntu kàmataþ . tàvubhau patitau syàtàü snuùàgagurutalpagau . nànyasmin vidhavà nàrã niyoktavyà dvijàtibhiþ . anyasmin hi niyu¤jànà dharmaü hanyuþ sanàtanam . nodvàhikeùu mantreùu niyogaþ kãrtyate kvacit . na vivàhavidhàvçktaü vidhavàvedanaü punaþ . ayaü dvijairhi vidvadbhiþ pa÷udharmo vigarhitaþ . manuùyàõàmapi prokto vene ràjyaü pra÷àsati . sa mahãmakhilàü bhu¤jan ràjarùipravaraþ purà . varõànàü saïkaraü cakre kàmopahatacetanaþ . tataþ prabhçti yo mohàt prarmàtapatikàü striyam . niyojayatyapatyàrthaü taü vigarhanti sàdhavaþ . yasyà mriyeta kanyàyà vàcà satye kçte patiþ . tàmanena vidhànena nijo vindata devaraþ . yathàvidhyadhigamyainàü ÷uklavastràü ÷ucivratàm . mitho bhajetàprasavàt sakçt sakçdçtàvçtau>% .
     vçhaspatinà %<ukto niyogo manunà niùiddhaþ svayameva hi>% ityàdinà tanniùedhauktaþ . mitàkùaràyàmapyayaü pakùo dvyàmuùyàyaõaprasaïge samarthitaþ yathà %<aputreõa parakùetre niyogotpàditaþ sutaþ . ubhayorapyasau rikthã piõóadàtà ca dharmataþ>% yàø . %<aputro gurvanuj¤àtaþ>% ityàdyuktavidhinà aputreõa devaràdinà parakùetre parabhàryàyàü guru niyogenotpàditaþputraubhayorvãja kùotriõorasau rikthã rikthahàrã piõóadàtà ca dharmata ityasyàyamarthaþ . yadà'sau niyuktodevaràdiþsvayamapyaputro'putrasya kùetre svaparaputràrthaü pravçttoyaü janayati sa dvipitçkodvyàmuùyàyaõodvayorapi çkthahàrã piõóadàtà ca . yadà tu niyuktaþ putravàn kevalaü kùetriõaþputràrthaü yatate tadà tadutpannaþ kùetriõaeva putrobhavatina vãjinaþsaca niyamena vãjinorikthahàrã piõóado'pãti . yathoktaümanunà %<kriyàbhyupagamàt kùetraü vãjàrthaü yat pradãyate . tasyeha bhàginau dçùñau vãjã kùetrikaevaceti>% . kriyàbhyupagamàditi atrotpannamapatyamàvayorubhayorapibhavatviti saüvidaïgãkaraõàdyat kùetraü kùetrasvàminà vãjine vãjavapanàrthaü dãyate tasmin kùetrautpannasyàpatyasya vãjakùetriõau bhàginau dçùñau maharùibhiþ . tathà . %<phalaütvanabhisandhàya kùetriõàü vãjinàü tathà . pratyakùaü kùetriõàmartho vãjàdyonirva lãyasãti>% manuþ . phalaü tvanabhisandhàyeti atrotpannamapatyamàvayorubhayorastvityevamanabhisandhàya parakùetre yadapatyamutpàdyate tadapatyaü kùetriõaeva . yatovãjàdyonirvalãyasã gavà÷vàdiùutathàdar÷anàt . atràpi niyogovàgdattàviùayaeva itarasya niyogasya manunà giùiüddhatvàt %<devaràddhà sapiõóàddhà striyà samyagniyuktayà . prajespitàdhigantavyà santànasya parikùaye . vidhavàyàü niyuktastu ghçtàktovàgyatoni÷i . ekamutpàdayetputraü na dvitãya katha¤cana>% ityevaüniyogamupaünyasya manuþ svayameva niùedhati . %<nànyasmin vidhavà nàrã niyoktavyà dvijàtibhiþ . anyasmin hi niyu¤jànà dharmaühanyuþsanàtanam . nodvàhikeùu mantreùu niyogaþkãrtyate kvacit . na vivàhavidhàvuktaüvidhavàvedanaüpunaþ . evaüdvijairhi vidvadbhiþpa÷udharmovigarhitaþ . manuùyàõàmapi proktovene ràjyaü pra÷àsati . sa mahãmakhilàü bhu¤jan ràjarùipravaraþpurà . varõànàü saïkara¤cakre kàmopahatacetanaþ . tataþprabhçti yomohàt pramãtapatikàü striyam . niyojayatyapatyàrthe garhante taü hi sàdhavaþ>% iti . naca vihitapratiùidbhatvàdvikalpa iti mantavyam niyoktéõàü nindà÷ravaõàt . strãdharmeùu vyabhicàrasyabahudoùa÷ravaõàt saüyamasya pra÷astatvàcca . yathàha manureva %<kàmaü tu kùapayeddehaü puùpamulaphalaiþ÷rubhaiþ . natu nàmàpi gçhõãyàtpatyau prete parasyatviti>% jãvanàrthaü puruùà ntarà÷rayaõaü pratiùidhya %<àsãtàmaraõàt kùàntà niyatàvrahmacàriõã . yodharmaekapatnãnàü kàïkùantã tamanuttamam . anekàni sahasràõi kaumàravrahmacàriõàm . divaü gatàni vipràõàmakçtvà kulasantatim . mçte bhartari sàdhvo strã brahmacarye vyavasthità . svargaü gacchatyaputràpi yathà te vrahmacàriõaþ . apatyalobhàdyà tu strã bhartàramati vartate . seha nindàmavàpnoti paralokàcca hãyata>% iti putràrthamapi puruùàntarà÷rayaõaü niùedhati . tasmàdvihitapratiùiddhatvàdvikalpaiti na yuktam . evaü vivàhasaüskçtàniyoüge pratiùiddhe kastarhi dharmoniyoga ityataàha %<yasyàgniyeta kanyàyà vàcà satye kçte patiþ . tàmanena vidhàünena nijovindeta devaraþ . yathàvidhyadhigamyainàü ÷uklavastràü ÷ucivratàm . mithobhajetàprasavàtsakçtsakçññatàvçtàviti>% . yasmai vàgttà kanyà sa pratigrahamantareõaiva tasyàþ patirityasmàdeùa gamyate . tasmin prete devarastasyajyeùñhaþkaniùñhovà nijaþsodarovindeta pariõayet . yathàvidhi yathà÷àstramadhigamya pariõãyànena vidhànena ghçtàbhyaïgavàïgiyamàdinà . ÷uklavastràü ÷ucivratàü manovàükvàyasaüyamàü mithorahasyàgarbhagrahoõàtprabhçtyekaikaü vàraü gacchet . aya¤ca vivàhovàcanikoghçtàbhyaïgàdiniyamavanniyuktàbhigamanàïgamiti na devarasya bhàryàtvamàpàdayatyatastadutpannamapatyaü kùetrasvàminaeva mavati na devarasya saüvidà tåmayorapi anena sandarbheõa pramãtapatikàyàü niyoganiùedhàt sadhavàyàmaniùedhaþ tena pàõóuràjena kuntyàü màdryàü ca niyogadvàrà putràõàmutpàdanaü na viruddham . vastutaþ %<anekadhà kçtàþ putrà çùibhiryaiþ puràtanaiþ na ÷akyante'dhunà kartuü ÷aktihãnairidantanaiþ>% iti vçhaspatinà ÷aktihonànàmevedànãntanànàü tathàcaraõasya niùedhàt ÷akti÷àlibhiçùibhistasyàcaraõaü na niùiddhaü teùàü tapaþprabhàvàt tatpàpakùayasambhavàt . ataeva mçtapatikayorapi ambikàmbàlikayorvicitravãryabhàryayorniyogàt vyàsena dhçtaràùñrapàõóuråpakùatrajayorutpàdanaü na viruddham . ataevàdityapuràõe kalivarjyaprakaraõe %<devareõa sutotpattirdattakanyà pradãyate>% ityuktaü kàlikàpuràõe ca tatprakaraõe %<dattaurasetareùàü ca putratvena parigrahaþ>% ityuktam . dhçtaràùñràdãnàü tu kaliyugot pannatve'pi vàsudevasya bhåmàvasthitiparyantaü kalidharmàõàü pràdurbhàvàbhàvànna virodhaþ . ataþ kalau tasya sarvathà niùedhàt tadviùaye vi÷eùã nàbhihità . 2 kùetrajàtamàtre triø 3 ÷vetakaõñakàryàü 4 ÷a÷àõóulyàü 6 gomåtrikàyàü 6 ÷ilpikàyàü 7 cavikàyà¤ca strã ràjani0

#<kùetraj¤a># puø kùavamàtmatvena sarvaj¤atvena và jànàti j¤à--ka . 1 àtmatmatvena dehàdyabhimànini jãve 2 sarvaj¤e parame÷vare . %<idaü ÷arãraü kaunteya! kùetramityabhidhãyate . etadyovetti taü pràhuþ kùetraj¤a iti tadvidaþ . kùetraj¤a¤càpi màü viddhi sarvakùetreùu bhàrata! . kùetrakùetraj¤ayorj¤ànaü yattajj¤ànaü mataü mama! tat kùetraü yacca yàdçk caü yadvikàri yata÷ca yat . sa ca yoyatprabhàva÷ca tat samàsena me ÷çõu . çùibhirbahuvà gãtaü chandobhirvividhaiþ pçthak . brahmasåtrapadai÷caiva hetumadbhirvini÷citaiþ . mahàbhåtànyahaïkàrobuddhiravyaktameva ca . indriyàõi da÷aika¤ca pa¤ca cendriyagocaràþ . icchà dveùaþ sukhaü duþkhaü saüghàta÷cetanà dhçtiþ . etat kùetraü samàsena savikàramudàhçtam>% gãtà . %<avyayaþ puruùaþ sàkùã kùetraj¤o'kùara eva ca>% viùõu saø 3 sàkùiõi ca . %<prakçtyàstu vikàràye kùetraj¤astairadhiùñhitaþ>% nacainaü te prajànànti sa tu jànàti tàni vai bhàø ÷àø 243 aø . %<yasyàtmanaþ kàrayità taü kùetraj¤aü pracakùate>% iti manåkte 4 antaryàmiõi %<hçdi sthitaþ karmasàkùã kùetraj¤o yasya tuùyati>% bhàø àø 3016 ÷loø . 5 vañukabhairave %<kùetraj¤aþ kùatriyoviràñ>% vañukastavaþ . 6 vidagdhe triø mediø 7 kçùake triø ÷abdaratnàø 8 kùetraj¤àtari triø %<tadyathà hiraõyanidhiü nihitamakùetraj¤a uparyupari sa¤caranto na vindeyuþ>% chàø uø . tataþ vràhmaõàø bhàve ùya¤ kùetraj¤ya yuvàø aõ . kùaitraj¤a tadbhàve naø .

#<kùetradåtã># strã kùetre dåtãva . ÷vetakaõñakàrikàyàm ràjaniø .

@<[Page 2407b]>@
#<kùetrapati># puø 6 taø . tresvàmini %<jãvaü trepatiü pràhuþ kecidagnimathàpare . svatantra eva sa ka÷cit kùetrasya patiriùyate>% tantraø kùetrapaterapatyàdi patyuttarapadatve'pi a÷vapatyàdau pàñhàtaõ . kùaitrapata tadapatyàdiùu triø .

#<kùetraparpañã># strã kùatre paryañãva . (tepàpaóà) iti khyàte kùupabhede vaidyakam .

#<kùetrapàla># triø kùetraü pàlayati pàli--aõ . 1 kùetrarakùake triø . 2 bhairavabhede puø . tadbhedàþ prayogasàre uktà yathà %<bhedà ekonapa¤cà÷at kùetrapàlasya kãrtitàþ . màtçkàvãjabhedena sambhinnà nàmabhedataþ . ajara÷càpakumbha÷ca indrastutastataþparaþ . ãóàcàra÷cokthasaüj¤a åùmàda çùisådanaþ . émuktã ëptake÷a÷ca íptaka÷caikadaüùñrakaþ . airàvata÷caughabandhurauùadhe÷astathaiva ca . a¤jana÷càstravàra÷ca kabalaþ kharukhànalaþ . gomukhya÷caiva ghaõñàdoïamanà÷caõóavàraõaþ . chañàñopo jañàlàkhyo jhaïkàra÷ca ¤adu÷caraþ . ñaïkapàõistathàcànyaùñhànabandhu÷ca óàmaraþ . óhakkàravã õavarõa÷ca taóiddeha sthirastathà . danturodhanada÷cànyonatiktàntaþ pracaõóakaþ . phañkàrobãrasaügha÷ca bhçïgàkhyo meghabhàsuraþ . yugànto raudraråpa÷ca lamboùñho vasumàüstathà . ÷åkanandaþ ùaóàlàkhyaþ sunàmà hambukastathà . ete bhedàþ samàkhyàtà màtçkàkùarayonikàþ>% . kùetrapàlakathanaprayojanaü yathà %<nàma padyasya barõànàü yo varõo màtçkàntare . dç÷yate prathamaü tatra tatràyaü kùetrapàlakaþ . tatra tatra vi÷iùñàtmà bhedairetairvyavasthitaþ . tato vi÷iùño yaùñavyaþ kùetrapàlastu sarvataþ . kùatrapàlamasaüpåjya yaþ karma kurute kvacit . tasya karmaphalaü hanti kùetrapàlã na saü÷ayaþ>% . tantrokte 2 pa÷cimadvàrapàle bhairavabhede ca %<gaõe÷aü vañukaü caiva kùetrapàla¤ca yoginãþ . pårbàdikramayogena dvàrapàlàn prapåjayet>% tantraø 3 kùetrapàlake tri0

#<kùetraphala># naø kùetrasya phalam . 1 måmyàdikùetrajàte ÷asyàdau . lãlàvatyàdyukte trikoõàdikùetrabhave 2 hastàdiråpe (kàli) phale kùatra÷abde vivçtiþ .

#<kùetramàlikà># strã kùetraü màlayati mala--õic--õvul . vacàyàü vaidyakam .

#<kùetraruhà># strã kùetre rohati ruha--ka . 1 vàlukyàü karkañãbhede ràjaniø . 2 kùetrajàtamàtre triø .

#<kùetravyavahàra># puø lãlàvatãpradar÷ite trikoõàdikùetraphalàditattvaj¤àpake vyavahàrabhede .

#<kùetrasambhava># triø kùetre sambhavati sam + bhå--ac . 1 kùetrajàte %<kùetrasambhavaphalaü ghanaü bhavet>% lãlàø . 2 bhåmijàtamàtre triø . 3 bhiõóàkùupe puø ràjaniø .

@<[Page 2408a]>@
#<kùetrasambhåta># puø kùetre saübhåtaþ . 1 kundare puø ÷abdaciø 2 bhåmibhave triø .

#<kùetrasàdhas># triø kùetraü sàdhayati sàdhi--asun . kùetrasàdhake %<saparyanta purupriyaü mitraü na kùatrasàdhasà>% çø 8, 31, 14 .

#<kùetràjãva># triø kùetraü tatphalaü ÷asyaü àjãvati à--jãvaaõ . karùake amaraþ .

#<kùetràdhidevatà># strã 6 taø . siddhasthànatãrthàdhiùñhàtçdevatàbhede . tannàmoccàraõa¤ca ÷ro÷abdoccàraõapårvaü kàryaü yathàha saüø taø prayogasàraþ %<devaü guruü gurusthànaü kùetra kùatràdhidevatàm . siddhaü siddhàdhikàràü÷ca ÷rãpårvaü samudãrayet>% .

#<kùetràdhipa># strã 6 taø . 1 meùàdidvàda÷arà÷isvàmiùu kujàdiùu kùetra÷abde vivçtiþ . 2 kùetrasvàmini triø .

#<kùetràmalakã># strã tre jàtà àmalakã . bhåmyàlakyàm ÷abdamàø .

#<kùetrika># triø kùetramastyasya ñhan . kùatrasvàmini . %<oghavàtàhçtaü vãjaü yasya kùetre prarohati . kùetrikasyaiva tadvãjam>% manuþ . ini kùetrin apyatra kùetra÷abde udàø . %<yàvacchasyaü vina÷yettu kùetrã tasya phalaü labhet>% yàj¤aø .

#<kùetriya># triø parakùetre dehàntare cikitsyaþ parakùatrasya kùetriyajàde÷aþ . dehàntare cikitsye apratãkàrye 1 roge %<daõóo'yaü kùetriyo yena mayyapàtãti sà'bravãt>% bhaññiþ . kùatramastyasya vàø gha . 2 kùetrasvàmini triø . %<kùetriyasyàtyaye daõóo bhàgàdda÷aguõobhavet . tato'rdhadaõóobhçtyànàmaj¤ànàt kùatriyasya tu>% manuþ kùatriyasyetyatra kùetrikasyeti pàñhàntaram . kùetre bhavaþ bàø gha . 4 kùetrajàte tçõàdau triø kùetre svaparakùatramàtre prasitaþ bàø vaþ . 5 paradàrarate puø mediø .

#<kùetrekùu># puø kùetre ikùuriva . yàvanàle (juhnàrã) khyàte ràjani0

#<kùepa># puø kùipa--gha¤ . 1 nindàyàü, 2 vikùepe, 3 preraõe, 4 lepane 5 helàyàü 6 laïghane hemaø . karaõe gha¤ . 6 garve mediø 7 vilambe hemaø . karmaõi gha¤ . 8 gucche trikàø . tatra nindàyàü, %<satyàsatyànçtaüstotre nyånàïgendriyaro giõàm . kùepaü karoti ceddaõóyaþ>% yàj¤aø . %<kùepasaüpràptavàüstatra prakçtyà kopanaþ prabhuþ>% bhàø ÷àø 49 aø . %<kùepayuktairvacobhiþ>% bhàø àø 555 ÷loø . vikùepe dçùñikùepaþ apañãkùepaþ . vilambe %<kçtakùaõakùepamudaikùatàcyatam>% màghaþ . karmaõi gha¤ . kùipyamàõe kaññaka÷abde pçø 2071 udàø phalànyadhodhastadadho nive÷yaþ lãlàø kùepa + svàrthe kàtatràrthe %<bhàjyãhàraþ kùepaka÷càpavartya>% ityàdi tatra ÷abde lãlàvatãvàkyamuktam .

@<[Page 2408b]>@
#<kùepaka># triø kùipa--õvul . 1 vikùepakartari granthakçdakçtàü÷asya tadgranthamadhye sannive÷ake ca . kùepa + svàrthe ka . kùipyamàõe yathà lãlàvatyàü %<pàdonpadyàkatulyañaïkairityàdi>% ÷lokadvayam .

#<kùepaõa># naø kùipa--lyuñ . 1 apavàde 2 laïghane 3 màraõe 4 vikùape 5 yàpane ca . %<àyuùaþ kùepaõàrtha¤ca tu dàtavyaü strãdhanaü vinà>% harãtaþ %<upàkarmaõi cotsarge triràtraü kùepaõaü smçtam>% manuþ . karaõa lyuñ . 6 kùepasàdhane mallavyàpàrabhede (phelàna) %<kùepaõairmuùñibhi÷caivàvarohoddhåtaniþsvanaiþ>% bhàø viø 13 aø %<kùepaõaü kathyate yattu sthànàt pracyàvanaü hañhàt>% tadyàkhyàyàü nãlakaõñhadhçtaü malla÷àstam .

#<kùepaõi(õã)># strã kùipa bàø ani và ïãp . 1 naukàdaõóe (dàüóa) amaraþ . 2 jàlabhede (kùepalàjàla) mediniþ .

#<kùepaõãya># puø kùipa--anãyar . %<kùepaõãyobhindipàlaþ khaïgodãrghamahàphalaþ>% yàdavoktalakùaõe 1 bhindipàle'stre, 2 kùepyamàtre pàùàõàdike triø . %<nàràcakùepaõãyà÷maniùpeùapatitànalam>% raghuþ .

#<kùepiman># puø kùiprasya bhàvaþ pçthvàø imanic kùepàde÷aþ . ÷ãghratàyàm .

#<kùepiùñha># triø ati÷ayena kùipraþ iùñan kùepàde÷aþ . ati÷aya÷ãghre %<vàyurvai kùepiùñhà devatà>% ÷rutiþ . ãyasun . kùepãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<kùema># puø kùi--man . 1 coranàmagandhadravye . 2 labdhavastunorakùaõe puø naø ardharcàdiø mediniþ . %<upeyàdã÷vara¤caiva yogakùemàrthasiddhaye>% yàj¤aø labdhasya rakùaõaü kùemaþ àø taø raghuø . %<yantà ca me dhartà ca ye kùema÷came>% yajuø 18, 70, kùemaþ vidyamàna dhanàde rakùaõa÷aktiþ vedadãø . 3 vidyamànasattàkasya vastunaþ svàdhikaraõe vi÷iùña buddhi niyàmaka sambandha vi÷eùa vyavasthàpane kùemika÷abde vivçtiþ . 4 ku÷ale naø 5 tadvati triø amaø . %<gçhàõa ràjyaü vipulaü kùemaü nibhçtakaõñakam>% bhàø vaø 25976 ÷loø %<kçtaþkùemaþ punaþ panthàþ>% bhàø vaø 444 ÷loø %<÷va÷rå÷va÷urabhartçõàü mama kùemàstu ÷arvarã>% 298 aø . 6 muktau naø hemaø %<bhavità sahadevasya>% ityupakrame %<atha màgadharàjàno bhàvinoye vadàmite>% %<tataþ ÷ruta¤jayàdvipra! ÷ucistasya bhaviùyati . kùemo'tha suvratastasmàddharmastatra samantataþ>% bhàø ÷aø 9, 22, 30 aø ukte sahadevavaü÷ye 7 nçpabhede puø . %<janmasampadvipatkùemaü pratyariþ sàdhakobadhaþ . mitraü paramamitraü ca>% jyoø ukte svajanmatàràvaghike caturthaprayoda÷advàviü÷e 8 nakùatre ca naø .

@<[Page 2409a]>@
#<kùemaka># puø kùema--svàrthe ka . 1 coranàmagandhadravye jañàø 2 ràkùasabhede, %<etasminneva kàle tu purãü vàràõasãü nçpa! puõyàü nive÷ayàmàsa kùemako nàma ràkùasaþ>% hariø 29 aø 3 pàõóuvaü÷ye nçpabhede . %<daõóapàõirnimistasya kùemako bhavità tataþ>% ityupakrame %<kùemakaü pràpya ràjànaü saüsthaü pràpsyati tai kalau>% bhàø 9, 22, 29 ÷loø .

#<kùemakara># triø kùemaü karoti kç--ac 6 taø . 1 maïgalakàrake %<panyànaü vaþ pravakùyàmi ÷ivaü kùemakaraü dvijàþ!>% bhàø à÷vaø 35 aø .

#<kùemakàra># triø kùemaü karoti kç--aõ upaø saø . maïgalakàrake %<pituþ priyaïkarã bhartà kùemakàrastapasvinàm>% bhaññiþ

#<kùemakçt># triø kùemaü karoti kç--kvip 6 taø . 1 kçtamaïgale 2 upàttasya rakùake parame÷vare puø . %<aniyantà nivçttàtmà saükùeptà kùemakçcchivaþ>% viùõusaüø .

#<kùemaïkara># triø kùemaü karoti %<kùemapriyamadre'õ ca>% pàø cakàràt khac mum ca . kùemakàrake .

#<kùemaïkarã># strã %<kùemàn deveùu sà devã kçtvà daityapateþ kùayam . kùemaïkarã ÷ivenoktà påjyà loke bhaviùyasi>% devãpuø 40 aø ukte 1 devãbhede, 2 ÷aïkhacillyà¤ca . %<kuïkamàruõasarvàïgi! kundendudhavalànane . matsyamàüsapriye! devi! kùemaïkari! namo'stu te>% iti tatpraõàmamantraþ

#<kùemadar÷in># triø kùemaü pa÷yati dç÷a--õini . maïgaladar÷ini striyàü ïãp . kosalàdhiparàjabhede . %<kosalànàmàdhipatyaü saüpràptaü kùemadar÷inam>% %<sa kàkaü pa¤care baddhvà viùayaü kùemadar÷inaþ>% bhàø ÷àø 82 aø .

#<kùemadhanvan># puø ràmavaü÷ye ràjabhede . %<ràmasya tanayojaj¤e ku÷a ityabhivi÷rutaþ>% ityupakrame %<nabhasya kuõóarãkastu kùemadhanvà tataþ smçtaþ>% hariø 15 phaø . %<sa kùemadhanvànamayodhayadvalã>% raghuþ .

#<kùemadhårta># puø baø vaø vçhaø saüø kårmavibhàge %<÷yàmàkàþ kùema dhårtà÷ca>% iti uttarasyàmukte de÷abhede .

#<kùemadhårti># puø kaikeyade÷àdhipe ràjabhede . %<vçhatkùetramathàyantaü kaikeyaü dçóhavikramam . kùemadhårtiü mahàràja! vivyàdhorasi màrgaõaiþ>% bhàø droø 107 aø . %<gaõaþ krodhava÷o nàma yaste ràjan! prakãrtitaþ . tataþ sa¤jaj¤ire vãràþ>% ityupakrame %<kàrukùema÷ca ràjànaþ kùemadhårti stathaiva ca>% bhàø àø 67 aø .

#<kùemaphalà># strãø kùemaü phalaü yasya . udumbaravçkùe ÷abdacaø . kùemàphaleti pàñhe pçùoø .

@<[Page 2409b]>@
#<kùemamårti># strã duryodhanabhràtçbhede %<ugra÷ravàþ ugrasenaþ kùemamårtistathaiva ca>% bhàø àø 67 aø .

#<kùemavçddhin># triø kùemasya vçddhamastyasya ini . kùemavardhanaye tataþ vàhvàø i¤ . kùaimavçddhi tadapatye puø strãø .

#<kùemà># strã 1 devãmårtibhede %<nistriüse påjayet kùemàü sarvakàmaphalapradàm>% devãø puø 47 aø . 2 apsarãbhede ca %<ambikà lakùaõà kùemà devã rambhà manoramà>% bhàø àø 123 aø .

#<kùemàdhi># puø mithilàdhipe ràjabhede . %<ariùñanemistasyàpi ÷rutàyustat supàr÷vakaþ . tata÷citrarathoyasya kùemàdhirmithilàdhipaþ>% bhàgaø 9, 13, 14 .

#<kùemàsana># naø %<atha kùemàsanaü vakùye yat kçtvà prekùayeddivam . dakùahaste dakùaùàdaü kevalaü sthàpayet sudhãþ>% iti rudrayàmalokte àsanabhede .

#<kùemya># driø kùemàya sàdhu yat . ku÷alayogye %<sàyaü manuùyà÷ca pa÷ava÷ca kùemyà bhavanti>% ÷rutiþ .

#<kùeya># triø kùetuü yogyaþ kùi--yat . kùetuüyogye .

#<kùeva># sevane bhvàø paraø sakaø señ . kùevati akùevãt cikùeva .

#<kùai># kùaye bhvàø paraø akaø aniñ . kùàyati akùàsãt cakùau . kùeyaü kùàtà kùàmaþ .

#<kùaita># triø kùiterayam aõ . 1 kùitisambandhini 2 kùãõatàsambandhini ca %<ya÷astaroya÷asàü kùaito asme>% çø 9, 97, 3,

#<kùaitayata># puø kùaitàya kùãõatàyai yatate yata--ac . kùãõatàyai yatamàne çùibhede tasyàpatyàdi tikàø phi¤ . kùaitayatàyani tadapatyàdau

#<kùaitra># naø kùetràõàü samåhaþ bhikùàø aõ . 1 kùetrasamåhe . svàrthe aõ . 2 kùetre ca %<vai÷vànaraü kùaitrajityàya devàþ>% yajuø 33, 60 . kùetrameva kùaitraü tasya jityaü jayastasmai yajamànasya kùetràptyai vedadã0

#<kùaimika># triø kùemeõa nirvçttaü ñha¤ . 1 labdhasya rakùaõopayogini 2 vidyamànasattàkasya vastunaþ svyadhikaraõe svati÷iùñavuddhiniyàmakasambandhavyavasthàpananirvàhye janyatve ca . yathà duþkhàtyantàmàvasya mokùatvavàdimate atyantàbhàvasyàjanyatve'pi svapratiyogiduþkhànutpàdanadvàrà svàdhikaraõe svavi÷iùñabuddhiniyàmakaduþkhàkàlãnasvaråpa sambandhanirvàhakatvaü tattvaj¤ànasyeti duþkhàtyantàbhàvasya kùaimikã tattvaj¤ànasàdhyatà . evaü kçtisàdhyatvasya vidhyarthatvamate %<ekàda÷yàmupavaset>% ityàdau ahoràtra bhojanàbhàvasya kùaimikaü kçtisàdhyatvam . %<bhàvoyathà'bhàvaþ kàryavat kàraõaü mataþ>% ityudayanàkàryairamàvamàtrasya dçùñàntavidhayà kàryatvoktiþ kùaimikaviùayà . etena pràya÷cittavivekañãkàyàü ÷rãkçùõatarkàlaïkàreõàtyantàbhàvasya kùaimikajanyatvasya niràkaraõam nirastam pratiyogyakàlãnasvaråpasambandhavi÷eùasyaivàtyantàbhàvavi÷iùñabodhaniyàmakatvena tàdç÷asambandhasya tattvaj¤ànakçtyàdinirvàhyatvàn svàdhikaraõe sati hi duþkhe bhojane và tàdç÷asvaråpasambandhàbhàvàt vi÷iùñabuddheranudayàt tasya tattvaj¤ànàdiprayojyatvamevamanyatrohàm

#<kùairahrada># triø kùãrahradasyedam ÷ivàø aõ . kùãrahradasambandhini .

#<kùaireya># tviø kùãre saüskçtam óha¤ . 1 kùãre saüskçte paramànne naø hemaø . 2 yavàgvàü strã ïãp .

#<kùoóa># puø khoóa--gha¤ pçùoø . 1 àlàne gajabandhanyàm ÷abdaci0

#<kùoõa># triø kùi--bàø óona . kùaya÷ãle . %<mahaþ kùoõasyà÷vinà kaõvàya>% çø 1, 117, 8 kùoõasya kùayaõasya niruø 6, 6,

#<kùoõi(õã)># strã kùai--bàø óoni và ïãp . 1 pçthivyàü nighaø . %<matsyo yugàntasamaye manunopalabdhaþ kùoõãmayo nikhilajãvanikàyaketuþ>% bhàgaø 2, 7, 13 . 2 ekasaükhyàyà¤ca

#<kùoda># puø kùuda--gha¤ . 1 cårõane peùaõe amaraþ karmaõi gha¤ . 2 rajasi ca hemaø . %<ànemimagnaiþ ÷itikaõñhapakùa kùodadyuta÷cukùubhire rathaughaiþ>% màghaþ %<ùaùñhaþ khaõóanakhaõóa khàdyaüsahajakùodakùame>% naiùaø .

#<kùodakùama># triø kùodaü kùamate kùama--ac . vicàrasahe %<ùaùñhaþ khaõóanakhàdyasahajakùodakùame>% naiùaø .

#<kùodas># naø kùuda--asun . jale nighaø .

#<kùodita># naø kùuda--õic--kta . 1 cårõite peùite ÷abdaciø .

#<kùodiman># puø kùudrasya bhàvaþ imanic kùodàde÷aþ . kùudratàyàm .

#<kùodiùñha># triø ati÷ayena kùudraþ iùñhan kùodàde÷aþ . atikùudre .

#<kùodãyas># triø ati÷ayena kùudra ãyasun kùodàde÷aþ . kùudratare %<vçhatsahàyaþ kàryàntaü kùodãyànapi gacchati>% màghaþ striyàü ïãp .

#<kùodhuka># triø kùudha--vàø uka¤ . kùudhàyukte . %<kùodhukà hàsyaprajà÷ca bhavanti>% ÷ataø bràø 1, 5, 2, 7 .

#<kùobha># puø kùubha--gha¤ . 1 sa¤calane %<sa nåpurakùobhapadàbhiràsãt>% %<rathakùobhapari÷ràntaþ>% raghuþ . 2 vikàre ca %<kùobhamà÷u hçdayaü na yadånàm>% màghaþ . %<athendriyakùobhamayugmanetraþ>% kumàø .

#<kùobhaka># puø %<durjaràkhyasya pårvasyàü puraü nàma varàsanam . taddakùiõe mahà÷ailaþ kùobhako nàma nàmataþ>% kàlikàpuø 7 aø ukte kàmàkhyatãrthasthanagarabhede . kùubha--õvul . 2 kùobhakàrake triø .

#<kùobhaõa># triø kùubha--õic--lyu . 1 kùobhajanake . 2 kàmavàõavi÷eùe puø pa¤cavàõa÷abde vivçtiþ 3 ÷ive puø . %<namo buddhàya lubdhàya kùubdhàya kùobhaõàya ca>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivasahasranàma . 4 viùõau . %<udbhavaþ kùobhaõo devaþ ÷rutagarbhorame÷varaþ>% viùõusaüø tasya ca sçùñikàle prakçtyàdikùobhakatvàttathàtvam yathàha viùõu puø %<prakçtiü puruùaü caiva pravi÷yàtmecchayà prabhuþ . kùobhayàmàsa bhagavàn sargakàle'vyayàvyayau>% . bhàve lyuñ . 5 kùobhaõe naø .

#<kùoma># naø kùu--man . 1 maõóapopari÷àlàyàm(cileghara)÷abdaciø . 2 aññe bharataþ 3 gaõahàsake puø jañàdharaþ saüj¤àyàü kan . tatràrthe 4 coranàmagandhadravye puø ÷abdaciø .

#<kùau(õa)õã># strã kùu--vàø ni vçddhi÷ca và ïãp . 1 gharaõyàm amaraþ . anyà vyutpattiþ brahmavaiø puø 207 aø uktà yathà %<ijyà ca yàgadhàràcca kùauõã kùãõà laye ca yà . mahàlaye kùayaü yànti kùitistana prakãrtità>% tena kùãõà÷abdàt pçùoø sàdhu . 2 ekasaükhyàyà¤ca .

#<kùauõãpràcãra># puø kùauõã pràcãra iva yasya . samudre jañàø .

#<kùauõãbhuj># puø kùauõãü bhunakti avati bhuja--kvip . kùiti pàlake ràjani

#<kùaudra># naø kùudràbhiþ saraghàbhirnirvçttam aõ . %<makùikàþ kapilàþ såkùmàþ kùudràkhyàstatkçtaü madhu . munibhiþ kùaudramityuktaü tadvarõàt kapilaü bhavet>% iti bhàvapraø ukte 1 madhuni amaraþ . %<sakùaudrapañalairiva>% raghuþ . %<guõairmàkùikavat kùaudraü vi÷eùànmehanaü param>% bhàvapraø . 2 jale mediø . 3 campakavçkùe puø ÷abda caø . 4 kùitikaõe pàü÷au naø ÷abdaciø 5 màgadhyàü jàte jàtisaïkarabhede puø strãø %<caturo màgadhã såte kråràn màyopajãvinaþ . màüsaü svàdukaraü kùaudraü saugandhyamiti vi÷rutam>% bhàø anuø 48 aø . kùudrasya bhàvaþ aõ . 6 kùudratàyàü naø .

#<kùaudrakya># naø kùudrakaþ àyudhajãvisaüghaþ svàrthe ¤yañ . àyudhajãvisaüghe ñittvasàmarthyàt striyàü ïãp kùaudra kãtyapyatra strã siø kauø .

#<kùaudraja># naø kùaudràt jàyate jana--óa . (moma) khyàte 1 sikthake ràjaniø . 2 madhujàtamàtre triø .

#<kùaudradhàtu># puø karmaø . màkùike upadhàtubhede vaidyakam .

@<[Page 2411a]>@
#<kùaudrapriya># puø kùaudramiva priyaþ svàdutvàt . 1 jalamadhåkadrume 6 vaø . 2 madhupriye triø .

#<kùaudrameha># puø kùaudramiva mehaþ . madhumehe ikùu meha÷abde 910 pçø su÷rutavàkye tallakùaõaü dç÷yam %<kaùàyaü madhuraü råkùaü kùaudramehaü vadetabudhaþ>% bhàvapraø .

#<kùaudreya># naø kùaudre bhavaþ ñha¤ . (moma) sikthake ràjaniø .

#<kùauma># naø kùu--man praj¤àø svàrthe aõ . 1 dukåle paññavastre . %<÷riyaþ padmaniùaõõàyàþ kùaumàntaritabhekhale>% raghuþ %<kùaumamàkulatayà vicakarùa>% màghaþ %<vasãrannànupårvyeõa ÷àõakùaumàvikàni ca>% manuþ . kùumàyà atasyà vikàraþ aõ . 2 ÷aõabhedajàtavastre striyàü ïãp kùaumã kanthà . kùaumeõa dukålena paravçtã rathaþ aõ . 3 dukålaparivçte rathe puø . 3 harmyabhede puø naø koñilyaþ . aññe amaraþ . añña÷ca pràkàràgrasthitavalagçhamiti kecit . maõóapoparinirmita gçham (cileùara) ityanye .

#<kùaumika># puø kùaumamiva kàyati kai--ka . coranàmagandhadravye . ÷abdaciø .

#<kùaumã># strã kùumaiva svàrthe praj¤àø aõ ïãp . 1 atasyàü (masinà)khyàte vçkùe . kùumàyà vikàraþ kanthà aõ ïãp . 2 kùumàjàta÷aõakçtakanthàyàü strã .

#<kùaura># naø kùureõa nirvçttam aõ . 1 kùurakarmaõi ke÷akartane . tatra vihitanakùatràdi kùurakarma÷abde 2386 pçø uktapràyaü vi÷eùo'tra ka÷cidabhidhãyate %<vratànàmupavàsànàü ÷ràddhàdãnà¤ca saüyame . na karoti kùaurakarma a÷uciþ sarvakarmasu . sa ca tiùñhati kuõóeùu nakhàdãnà¤ca sundari! . tadeva dinamànàvadaütadbhojã daõóatàóitaþ>% vrahma vaiø puø 27 aø . %<candra÷uddhiryadà nàsti tàràyà÷ca vi÷eùataþ . akùaurabhe'pi kartavyaü candracandra jayordine>% jyoø taø . %<mànaü kùaure hantiguruþ ÷ukraü ÷ukrodhanaü raviþ . àyuraïgàrako hanti sarvaü hanti ÷anai÷caraþ>% ÷rãpatiratnamàlà . %<àj¤ayà narapaterdvijanmanàü dàrakarma mçta såtakeùu ca . bandhamokùamakùadãkùaõeùvapi kùauramiùñamakhileùu coóuùu>% bhojadeø . %<davakàrye pitç÷ràddhe raveraü÷aparikùaye . kùurikarma na kurvãta janmamàse ca janmabhe>% vçddhagàrgyaþ, %<ke÷avamàvartaparaü pàñaliputtraü purãmahicchatràm . ditima dati¤ca smaratàü kùauravidhau bhavati kalyàõam>% jyoø taø . atra kramo varàhapuø %<÷ma÷rukarma kàrayitvà nakhacchedamanantaram>% jyotiø taø . %<ke÷a÷ma÷rulomanakhàni vàpayãta ÷ikhàvarjam>% ÷uø taø gobhilaþ . %<rohiõyà¤ca vi÷àkhàyàü maitre caivottaràsu ca . maghàyàü kçttikàyà¤ca dvijaiþ kùauraü vivarjitam . kçtvà tu maithunaü kùauraü yo devàüstarpayet pitén . rudhiraü tadbhavettoyaü dàtà ca narakaü vrajet>% brahmaø vaiø puø nàpitagçhe kùauraniùadho yathà %<svayaü màlyaü svayaü puùpaü svayaü ghçùña¤ca candanam . nàpitasya gçhe kùauraü ÷akràdapi haret ÷riyam>% karmalocanaþ .

#<kùaurapavya># naø kùuraü paviriva svàrthe ùya¤ . atitãkùõe %<kvaciddhaüsaü citrakathaü kùaurapavyaü svayaü bhramim>% bhàgaø 6, 5, 8 .

#<kùaurika># puø kùauraü ÷ilpatvenàstyasya ñhan . nàpite ÷abdamà0

#<kùõu># tejane adàø paraø sakaø señ . kùõauti akùõàvãt . cukùõàva . kùõavità kùõutaþ . %<vàcaü kùõuvànodamayan sapatnàn>% athaø 5 . 20 . 1 . %<ubhayato hãdaü vàcaþ kùõutam>% ÷ataø bràø 6, 3, 1, 34 .

#<kùõuta># triø kùõu--kta . tãkùõãkçte amaraþ .

#<kùõotra># naø kùõu--karaõe tral . astratejane ÷àõàkhye yantrabhede . %<kùõotreõeva svadhitirmàüsa÷ãtam>% çø 2, 37, 7 .

#<kùmà># strã kùamate bhàraü kùama--ac upadhàlopa÷ca . 1 dharàyàm . amaraþ %<kùmàü lambhayitvà kùamayopapannam>% raghuþ . %<nacodaka prave÷ena na ca kùmà÷ayanàdapi>% bhàø vaø 199 aø . %<kùmayà carati pari sà vçõaktu naþ>% niruø dhçtà çk 2 ekasaükhyàyà¤ca .

#<kùmàja># puø kùmàyà jàyate jana--óa . 1 maïgalagrahe 2 narakàsure ca

#<kùmàpati># puø 6 taø . bhåpe kùmànàthàdayo'pyatra .

#<kùmàbhuj># puø kùmàü bhunakti avati bhuja--kvip . bhåmipàle

#<kùmàbhçt># puø kùmàü vibharti pàlayati dhàrayati và bhç--kvip tuk ca . 1 ràjani 2 parvate ca tasya bhåmidharatvàttathàtvam .

#<kùmàya># vidhånane kampane bhvàø àtmaø akaø señ . kùmàyate . akùmàyiùña cakùmàye ãdit kùmàtaþ . %<akùmàyanta mahãü gçdhràþ>% %<cakùmàye ca mahãü ràmaþ>% bhaññiþ . õici puk yalopa÷ca . kùmàpayati .

#<kùmãla># nimeùe bhvàø paraø akaø señ . kùmãlati akùmãlãt cikùmãla . nimeùaþ pakùmabhi÷cakùuyoràvçtiþ .

#<kùvióa># snehe bhvàø àtmaø akaø mokùe sakaø señ . kùveóate ëdit akùvióat . cikùvióe ¤ãdit . kùveóitam . àdat kùveññam kùveóitaü tena %<nàsphoñapennacàkùveóet>% manuþ . parasmaipadamàrùam evaü %<kùveóantodhàvamànà÷ca praõeduste mahàjavàþ>% ràmàø kiø 45 aø . %<kùveóanti ghughuràyante jvalantãva ca ye braõàþ>% su÷rutaþ . avyakta danta÷abdakaraõe akaø %<kùveóitotkruùñasaïkulaþ>% bhàø à÷vaø 59 aø .

#<kùvida># mocane sakaø snehe akaø bhvàø àø señ . kùvedate ëdit akùvidat ¤ãdit kùviõõaþ àdit kùvisàü kùveditaü tena .

#<kùvida># kåjane divàø paraø akaø señ . kùvidyati . irit akùnedãt akùvidat . àditkùviõõaü kùveditaü tena .

#<kùveóa># puø kùvió--bhàvàdau gha¤, pacàdyac và . 1 avyaktadanta÷abdabhede 2 snehe 3 mocane 4 tyàge . 5 karõàmayabhede karõagataroga÷abde 1708 pçø vivçtiþ . 6 viùe puø amaø 7 pãtaghoùàvçkùe ratnamàø 8 lohitàrkaparõaphale naø mediø 9 vaü÷a÷alàkàyàü 10 siühanàde 11 koùàtakãvçkùe strã ràjani0

#<kùveóita># naø kùvióa bhàve--kta . siühanàde amaraþ .

@<[Page 2412b]>@
#<kùvela># saücàlane, gatau sakaø kroóàyàm akaø bhvàø paraø señ . kùvelati akùvelãt édit õici caïi na hrasvaþ . acakùvelat . %<ye tu viùñabhya gàtràõi kùvelanti ca hasanti ca>% (ye hariyathapàþ) ràmàø 6, 2 aø %<dadhmuþ ÷ahàü÷ca saühçùñàþ kùvelantyapi yathàpuram>% 6, 26 aø . %<te tadà sphoñayàmàsuþ kùvelanta÷ca samantataþ>% 37 aø .

#<kùvelà># strã kùvela--a . krãóàyàm . khàrthe ka kùvelikàvatra . %<kùelikayà mçùà samàdhinà àmãlitadç÷aü premasaürambheõa cakitacavita àgatya pçvadaparuùaviùàõàgreõa luñhati>% bhàgaø 5 skaø 8 aø . gauràø ïãù kùvelãtyapyatra . %<bàhuprasàra pariramma karàlakorunãvistanàlabhananarmanasvàgrapàtaiþ . kùvelyàvalokahasitaidravrajasundarãõàmuttambhayan ratipatiü ramayà¤cakàra>% bhàgaø 10 skaø 29 aø . iti ÷rã tàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryaviracite vàcaspatye kakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<kha>#

#<kha># khakàraþ %<jihvàmåle tu kuþ proktaþ>% ÷ikùokteþ kaõñhamåloccàryaþ jihvàmålapadasya kaõñhamålaparatvàt . asyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ spçùñatà (jihvàmålaspar÷aþ) bàhyaprayatnà÷ca %<khayàü yamaþ khayaþ + kaü pau visargaþ ÷ara eva ca . eve ÷vàsànupradànà aghàùà÷ca vivçõvate . kaõñham>% iti ÷ikùokteþ ÷vàsàghàùabivàràþ %<ayugmàvargayamagàyaõa÷càlpàsavaþ smçtàþ>% iti ÷ikùokteþ vargamadhye yugmavarõatvàt mahàpràõa÷ca . khàdi÷abde pare pårvastha visargasya sthàne jihvàmålãyaþ yathà maõe + khaniþ samàse tu và satva¤ca . bhà + kharaþ bhàskharaþ bhàþkhara iti . varõàbhidhàne asya vàcakàþ ÷abdàdar÷itàþ yathà %<khaþ pracaõóaþ kàmaråpã ÷uddhirvahniþ sarasvatã . àkà÷aindriyaü durgà caõóã santàpinã guruþ . ÷ikhaõóã dantojàtã÷aþ kaphoõirgaruóogadã . ÷ånyaü kapàlã kalyàõã sårpakarõo'jaràmaraþ . ÷ubhàgneya caõóaliïge jano jhaïkàrakhaógakau>% . asya màtçkàvarõàntargatatvena dhyeyaråpaü varõoddhàratantre uktaü yathà %<bandhåkapuùpasaïkà÷àü ratnàlaïkàrabhåùitàm . varàbhayakarãü nityàmãùaddhàsyamukhãü paràm . evaü dhyàtvà khasvaråpàü tanmantra da÷adhà japet>% . màtçkànyàse càsya bàhau nyasyatà . ÷lokaracanàyàü tasyàdyavarõatayopanyàse granthakartuþ lakùmãkaratà %<kaþ khogogha÷ca lakùmãü vitarati viya÷oïaþsukhaü caþ sukhaü chaþ>% vçttaraø ñãkàvçtadhçvàkyàt .

#<kha># puø kharva--khana--bàø óa . 1 sårye hemacaø . 2 indriye 3 pure 4 kùetre 5 ÷ånye 6 vindau 7 àkà÷e 8 saüvedane 9 svarge 10 karmaõi ca naø mediø . 11 lagnàt da÷ame sthàne jyoø taø . %<àre khasthe catuùpàdbhyobhayam>% nãlakaø . %<tanunidhanakhabhe÷àþ kendrakoõe trilàbhe>% jàtakapaø . 12 sukhe hemacaø . 13 abhrake (àva) upadhàtubhede ràjaniø . tatrendriye %<årdhaü nàbheryàni khàni tàni medhyàni sarva÷aþ>% manuþ . àkà÷e %<na÷yatãùuryathà viddhaþ khe viddhamanuvidhyataþ>% manuþ khaü %<vàyurjvalanojalaü kùitiriti trailokyamunmãlati>% praboø . %<etasmàjjàyatekhaü vàyurjyotiràpa÷ca>% ÷rutiþ . %<yàvat giraþ khe marutàü caranti>% kumàø 14 paramànandasvaråpe brahmàkà÷e . %<kaü brahma khaü brahmaþ>% yadeva kaü tadeva kham iti ca chàø uø .

#<khakakùà># strã såryara÷mipracàràvadhike veùñanàkàre brahmàõóasuùire gaganaparidhau . siø ÷iø tatparimàõa muktaü yathà %<koñidhnairnakhanandaùañkanakhabhåmåbhçdbhajaïgendubhi 18712069200000000 rjyotiþ÷àstravido vadanti nabhasaþ kakùàmimàü yojanaiþ . tad brahmàõóakañàhasaüpuñatañe kecijjagurveùñanam kecit procuradç÷yadç÷yakagiriü pauràõikàþ sårayaþ . karatalakalitàmalakavadamalaü sakalaü vidanti ye golam . dinakarakaranikaranihatatamaso nabhasaþ sa paridhiruditastaiþ>% måø . %<ebhiryojanaistulyàü gaõakàþ khakakùàmàkà÷aparidhiü vadanti . tatra kathamanantasyàkà÷asyeyattà vaktuü ÷akyata ityà÷aïkayà'harpatidyutiyujo nabhasaþ paridheridaü vadanti . ata eva pauràõikà gaõakàste brahyàõóaparidhiü vadanti . kecillãkàlokaü vadanti . yatastadantarvartina evàrkara÷mayaþ . evamanye vadantãti nàsmàkaü matamityarthaþ pramàõa÷ånyatvàt . karatalakalitasakalabrahmàõóagolà evaü vaktuü ÷aknuvanti . idànãü svamatamàha>% pramiø . %<brahmàõóametanmitamastu no và kalpe grahaþ kràmati yojanàni . yàvanti pårvairiha tatpramàõaü proktaü khakakùàkhyamidaü mataü naþ>% måø . idànãü grahakùakà àha . %<grahasya cakrairvihçtà khakakùà bhavet svakakùà nijakakùikàyàm . grahaþ khakakùàmitayãjanàni bhramatyajasraü parivartamànaþ>% måø . sà khakakùà yasya yasya bhagaõairhriyate tasya tasya grahasya kakùàmitirlabhyate . asyopapattiråpaü ÷lokasyottaràrdhamiti . yataþ svakakùàyà graho bhramannajasraü parivartamànaþ khakakùàmitàni yojanàni pårayati . ato grahabhagaõaiþ bhaktàyàþ khakakùàyà yallabhyate sà grahakakùàmitirityupapannam .

#<khakàminã># strã khaü sukhamàkà÷aü và kàmayate kama--svàrthe õiï--õini ïãp . 1 carcikàyàü 2 cilladayitàyàü ca trikàø .

#<khakuntala># puø khamàkà÷aþ kuntalasthanãyamiba yasya . vyomake÷e mahàdeve trikàø . khake÷àdayo'pyatra .

#<khakkha># hàse bhvàø paraø akaø señ . khakkhati akhakkhãt . cakhakkha . pranikhakkhati .

#<khakkhaña># puø khakkha--añan . kañhinyàü (khaói) ràyamuø .

#<khakholka># puø kà÷ãsthe àdityabhede tatkathà kà÷ãø 50 aø yathà %<khakholkonàma bhagavànàdityaþ parikãrtataþ . tripiùñapottare bhàge sarvavyàdhivighàtakaþ . yathà khakholkaityàkhyà tasyàdityakha tacchçõu>% ityupakrame %<khakholkà nipatedeùà bhç÷aü gadgadabhàùiõã . murchàü gatavatã pakùapuñà dhçtvà viloragã . sakhyulkà nipatedeùà vakavye'pyatisaübhramàt . khakholketi yaduktà gãþ kadravà sambhràntacetasà . tadà khakholkanàmàrkastuto vinatayà bahu>% %<tapasyantãmathàlokya kadàcidvinatàü prabhuþ . ÷ivasyaiva paromårtiþ khakhalko nàma bhàskaraþ . dattvà varaü svapàpaghnaü ÷ivaj¤ànasamanvitam . ka ÷ãvàsijanànekaråpa pàpakùayaïkaraþ . vinatàditya ityàkhyaþ khakhelkastatra saüsthitaþ . itthaü khakholka àdityaþ kà÷ãvighnatamoharaþ . tasya dar÷anamàtreõa sarvapàpaiþ pramucyate . kà÷yàü pailaïgile tãrthe khakholkasya vilokanàt . nara÷cintitamàpnoti nãràgo jàyate kùaõàt . naraþ÷rutvaitadàkhyànaü khakholkàdityasambhavam . garuóe÷ena sahitaü sarvapàpaiþ pramucyata>% tatraivàdhyàya÷eùe

#<khaga># puø me daø khe akà÷e gacchati gama--óa 7 taø . 1 sårye 2 sårthà dagrahe 3 deve 4 ÷are 5 pakùiõi puø strãø mediø . striyàü jàtitvàt ïãù . 6 vàyau ÷abdacaø %<tamàüsãva yathà såryo vçkùànagnirghanàn khagaþ>% bhàø vaø 260 aø . 7 ÷alabhabhede bharataþ . 8 àkà÷argàmini triø . %<suràsurairabadhyaü hi purametat khagaü mahat>% bhàø àø 163 aø . tatra vihage %<khagaca¤cupuñadroõãpåraõe tava kaþ ÷ramaþ>% càtakàø . %<adhunãta khagaþ sa naikadhà>% dhçtarudràkùamadhuvrataü khagaþü naiùaø . grahe %<àpoklime yadi khaügàþ sa kilenduvàraþ>% lãlakaø .

#<khagaïgà># strã 6 taø . àkà÷agaïgàyàü mandàkinyàü trikàø .

#<khagaõa># puø ku÷avaü÷ye nçpabhede . %<ku÷asya càtithistasmàt>% ityupakrame %<tato vanasthalastasmàdvajranàbho'rkasambhavaþ . khagaõastatsutastasmàt vidhçti÷càbhavat sutaþ>% bhàgaø 9, 11, 3, ÷lokaþ .

#<khagagati># strãø 6 taø . pakùiõàü gamane tadbhedà÷ca bhàø kaø 41 aø dar÷itàþ yathà %<÷atageka¤ca pàtànàü patitàsmi na saü÷ayaþ . ÷atayojanamekaikaü vicitraü vividhaü tathà .. uóóãnamavaóãna¤ca praóãnaü óãnameva ca . nióãnamatha saõóãnaü tiryakóãna gatàni ca . vióãnaü parióãna¤ca paràóãnaü suóãnakam . abhióãnaþ mahàóãnaü niróãnamatióãnakam .. avaóãnaü praóãna¤ca saüóãnaü óãnaóãnakam . saüóãnoóóãnaóãna¤ca punaróãnavióãnakam .. sampàta samuóóãna¤ca tatonyadvyatiriktakam . gatàgataü pratigataü bahudhà nikulãnakàþ>% .. vivçtametat nãlakaõñhena yathà pàtànàü ÷atamekaü gaõayati uïóãnamityàdinà %<uóaóãna 1 mårdhagamanamavaóãna 2 madhogatiþ . praóãnaü 3 sarvato yànaü óãnaü 4 gamanamàtrakam . nióãnaü 5 ÷anakairyànaü saüóãnaü 6 lalitaü gatam . tiryagóãnaü gataü pràhustiraþpracaraõaü budhàþ . tànyà÷àbhedabhinnàni catvàri pratijànate . tàni (tiryagóãnàni 4) 10 . vióambitaü vióãnaü 11 syàtparióãnantu 12 sarvataþ . pa÷càdgataþ paràóãnaü 13 svargagantu suóãnakam 14 . àbhimukhyena gamanamabhióãnaü 15 pracakùate . yànaü mahàóãna 16 màhuþ pavitràmårjitàü gatim . niróãnaü 17 ni÷calaü yànaü pracaõóamatióãnakara 18>% . (vióa mbataü mallavaduóóãyoóóãyagamanam) . avarohovaóãnaü 19 syàt praóãnaü 20 citramucyate . gatyà lalitayà pårvamupakramya samantataþ . parikramya prapatanaü saüóãnaü 21 óãnaóãnakam 22 . (samatataþ prapatanaü, saüóãnaü parikramya prapatanaü óãnaóãnakamityanvayaþ) saüóãnoóóãnaóãnaü syàttadevordhaprakalpanàt 23 . gatau gatyantaredbhedo bhaveóóãnavióãnakam 24 .. kùaõàt saügatya niùkramya pakùasaüpàta24 mucyate . årdhvàvogatisaübhedaþ samuóóãnaü 25 pracakùate . saükalpya pakùagamanamucyate vyatiriktakam 26 . ùaóviü÷atiramã bhedàþ pàtànàmiha dar÷itàþ . mahàóãnaü vihàyaiùàü pàtànàü trividhà gatiþ 75 . gatantatra yathoddiùñamàgataü punaràgamaþ . pratyàvçttiþ pratigatiriti ùañsaptatiþ 76 smçtàþ . (gatàgatapratigatibhedàdgatitrevidhyam) . teùàü nipàtàþ kathyante pratyekaü pa¤caviü÷atiþ 101 . (nikulãnakàþ nipàtàþ) . 2 grahàõàü gatau ca . tatra grahabhede gatibhedàþ sçø siø sakàraõam uktàyathà %<adç÷yaråpàþ kàlasya mårtayo bhagakhà÷ritàþ . ÷ãghramandoccapàtàkhyà grahàõàü gatihetavaþ>% .. tadvàtara÷mibhirbaddhàstaiþ savyetarapàõibhiþ . pràk pa÷càdapakçùyante yathàsannaü svadiómukham .. pravahàkhyo marut tàüstu svoccàbhimukhamãrayet . pårvàparàpakvaùñàste gatiü yànti pçthagvidhàm .. grahàt pràgbhagaõàrdhasthaþ pràïmukhaü karùati graham . uccasa¤j¤o'paràrdhasthastadvat pa÷cànùukhaü graham .. svoccàpakçùñà bhagaõaiþ pràïmukhaü yànti yadgrahàþ . tat teùu dhanamityuktamçõaü pa÷cànmukheùu tu .. dakùiõottarato'pyevaü pàto ràhuþ svaraühasà . vikùipatyeùa vikùepaü candràdãnàmapakramàt .. uttaràbhimukhaü pàto vikùipatyaparàrdhagaþ . grahaþ pràgbhagaõàrdhastho yàmyàyàmapakarùati .. budhabhàrgavayoþ ÷ãghràt tadvat ghàto yadà sthitaþ . tacchãghràkarùaõàt tau tu vikùipyete yathoktavat .. mahattvànmaõóalasyàrkaþ svalpamevàùakçyate . maõóalàlpatayà candrastato bahvapakçùyate .. bhaumàdayo'lpamårtitvàcchãghramandãccasa¤j¤akaiþ . daivatairapakçvyante sudåramativegitàþ .. ato dhanarõaü sumahat teùàü gativa÷àdbhavet . àkçùyamàõàstairevaü vya mni yàntyanilàhatàþ .. vakrànuvakrà kuñilà mandà mandatarà samà . tathà ÷ãghratarà ÷ãghrà grahàõàmaùñadhà gatiþ .. tatràti÷ãghrà ÷ãghràkhyà mandà mandatarà samà . çjvãti pa¤cadhà j¤eyà yà vakrà sànuvakragà såø siø .. vakrànuvakretyàdikaü raïganàthena vivçtaü yathà . %<bhaumàdigrahàõàü viravicandràõàmaùñaprakàrà gatiþ . phalità . tatra vakretyàdisametyantaü ùañprakàrà gatiþ ÷ãghratarà ÷ãghreti gatidvayam . tathà samuccaye . àsàü svaråpaj¤ànamagre sphuñam . athainàmaùñadhà gatiü bhedadvayena kroóayati . tatràùñavidhagatiùvati÷ãghretyàdisametyantà ityevaü pa¤cadhà gatiþ . çjvã màrgã gatirj¤eyà yà gatiþ sànuvakragànuvakragamanena saha vartamànà pårva÷loke'nuvakragatervakrakuñilamadhyàbhidhànàdubhayathàsannatvàcca vakrànubakrà kuñileti gatirvakrà j¤eyà tathà ca grahàõàü màrgã vakreti gatidvayam>% .. ÷aighramàndyàdiprakàrastu tatraiva dç÷yaþ vistarabhayànnodàhçtaþ .

#<khagapati># puø khagàn pàti pà--ka . garuóe khagapatyàdayo'pyatra . garuóasya khagapatitvalàbhakathà bhàø àø 31 aø yathà %<athàpa÷yadçùãn hrasvànaïguùñhodaravarùmaõaþ . palà÷avçntikàmekàü vahataþ saühatàn pathi . pralãnàn sveùvivàïgeùu niràhàràüstapodhanàn . kli÷yamànànmandabalàn goùpade saüplutodake . tàn sarvàn vismayàviùñovãryonmattaþ purandaraþ . avahasyàbhyagàcchãghraü laïghayitvà'vamanya ca . te'tha roùasamàviùñàþ subhç÷aü jàtamanyavaþ . àrebhire mahat karma tadà ÷akrabhayaïkaram . juhuvuste sutapaso vidhivajjàtavedasamaü . mantrairuccàvacairviprà yena kàmena tacchçõu . kàmavãryaþ kàmagamo devaràjabhayapradaþ . indro'nyaþ sarvadevànàü bhavediti yatavratàþ . indràcchataguõaþ ÷aurye vãrye caiva manojavaþ . tapasàü naþ phalenàdya dàruõaþ sambhavatviti . tadbuddhà bhç÷asantapto devaràjaþ ÷atakratuþ . jagàma ÷araõaü tatra ka÷yapaü saü÷itavratam . tacchrutvà devaràjasya ka÷yapo'tha prajàpatiþ . bàlikhilyànupàgamya karmasiddhimapçcchata . evamastvimi ta¤càpi pratyåcuþ satyavàdinaþ . tàn ka÷yapa uvàcedaü sàntvapårvaü prajàpatiþ . ayamindrastribhuvane niyogàdbrahmaõaþ kçtaþ . indràrthe ca bhavanto'pi yatnavattastapodhanàþ . na mithyà brahmaõo vàkyaü kartumartatha sattamàþ . bhavatàü hi na mithyà'yaü saïkalpo vai cikãrùitaþ . bhavatveùa patattrãõàmindro'tibalasattvavàn . prasàdaþ kriyatàmasya devaràjasya yàcataþ . evamuktàþ ka÷yapena bàlikhilyàstapodhanàþ . pratyåcurabhisampåjya muni÷reùñhaü prajàpatim . bàlikhilyà åcuþ . indràrtho'yaü samàrambhaþ sarveùàü naþ prajàpate! . apatyàrthaü samàrambho bhavata÷càyamãpisataþ . tadidaü saphalaü karma tvayaiba pratigçhyatàm . tathà caivaü vidhatsvàtra yathàtràpya'nupa÷yati . saubiruvàca etasminneva kàle tu devã dàkùàyaõã ÷ubhà . vinatà màma kalyàõã putrakàmà ya÷asvinã . tapastatyà vrataparà snàtà puüsavane ÷uciþ . upacakràma bhartàraü tàmuvàcàtha ka÷yapaþ . àrambhaþ saphalo devi! bhavità yastvayepusitaþ . janayiùyasi putrau dvau vãrau tribhuvane÷varau . tapasà bàlikhilyànàü mama saïkalpajau tathà . bhaviùyato mahàbhàgau putrau trailokyapåjitau . uvàca cainàü bhagavàn ka÷yapaþ puünareva ha . dhàryatàmapramàdena garbho'yaü sumahodayaþ . etau sarvapatattrãõàmindratvaü kàrayiùyataþ . lokasambhàvitau vãrau kàmaråpau vihaïgamau . ÷atakratumathovàca prãyamàõaþ prajàpatiþ . tvatsahàyau mahàvãryau bhràtarau te bhaviùyataþ . naitàbhyàü bhavità doùaþ sakà÷àtte purandara! . vyetu te ÷akra! santàpastvamevendro bhaviùyasi . na càpyevaü tvayà bhåyaþ kùeptavyà brahmavàdinaþ . na càvamànyà darpàte vàgvajrà bhç÷akopanàþ . evamukto jagàmendro nirvi÷aïkastripiùñapam . vinatà càpi siddhàrthà babhåva mudità tathà . janayàmàsa putrau dvàvaruõaü garuóaü tathà . vikalàïgo'ruõastatra bhàskarasya puraþsaraþ . patattrãõà¤ca garuóa indratvenàbhyaùicyata>% .

#<khagama># triø khe àkà÷e gacchati gama--ac . àkà÷agàmini siddhagandharvàdau . %<tato divyàstramàpannà ganthardvà hemamàminaþ>% ityupakrame %<te kàryamàõàþ khagamàþ ÷aravarùaiþ samantataþ>% bhàø vaø 244 aø .

#<khagavaktra># puø khagasya vaktramivàkàro'sya . nakucavçkùe (màndàra) ÷abdacaø .

#<khagavatã># strã khagaþ khagasàdç÷yam àkà÷asthi tatvanàstyasyà matup masya vaþ . bhåmau jañàø . tasyàþ vyomni sthitatvàt khagatulyatvam . %<madhye samantàdaõóasya bhågolaþ vyomni tiùñhati . bibhràõaþ paramàü÷aktiü brahmaõo dhàraõàtmikàm>% såø siø ukteþ . àryabhaññamate tu pçthivyàþ svakakùàyàmàkà÷agatimattvàt khagatulyagatitvena sàdç÷yamiti bhedaþ . khagola÷abde bivçtiþ .

#<khaga÷atru># puø khagasya ÷atruriva . 1 pç÷niparõyàm (càkuliyà) ÷abdacaø . 6 taø . 2 ÷yenavihage .

#<khagasthàna># naø 6 taø . drumasthe koñare ÷abdacaø .

#<khagàntaka># puø antayati antaü karoti õic--õvul 6 taø . ÷yenavihage ràjaniø .

#<khagàsana># puø khagaþ garuóa àsanamasya . 1 viùõau tadvàhanattvàttadràsanatvaü tasya tatkathà ca bhàø àø 23 aø yathà %<viùõunà ca tadàkà÷e vainateyaþ sameyivàn . tasya nàràyaõastuùñastenàlaulyena karmaõà . namuvàcàvyayo devo varado'õãti khecaram . sa vavre tava tiùñheyamuparãtyantarãkùagaþ . uvàca cainaü bhåyo'pi nàràyaõamidaü vacaþ . ajara÷càmararà khàmamçtena vinàpyaham . evamaricati taü viùõuruvàca vinatàsutam . pratigçhya varau tau ca garuóo viùõumabravãt . bhavate'pi varaü dadyàü vçõotu bhagavànapi . taü vavre vàhamaü viùõurgarutmantaü mahàbalam . dhvaja¤ca cakre bhagavànupari sthàsyatãti tam . evamastviti taü devamuktvà nàràyaõaü svagaþ . vabràja tarasà vegàdvàyuü spardhanmahàjavaþ>% . %<baddhaü kçtvà adhaþ ÷ãrùaü yaþ karoti õagàsanam . agàsanaprasàdena amalopobhaveddrutam>% rudrajàø ukte 2 àsanabhede naø .

#<khagendra># puø 6 taø garuóe õagapati÷abde vivçtiþ .

#<khagendradhvaja># puø khagendraþ garuóodhvajo'sya . viùõau taõa garuóadhyajasvãkàrakathà khagàsana÷abde dar÷ità .

#<khage÷vara># puø 6 taø . garuóe amaraþ .

#<khagola># puø såø siø ukte golàkàre àkà÷aõa paridhau såryakiraõapracàrayogyade÷e grahàdyàdhàre vàyyaü÷abhede . yathà %<brahmàõóametat suùiraü tatredaü bhårbhuvàdikam . kañàhadvitayasyaiva sampuñaü golakàkçtiþ>% såø siø . %<etat pràguktaü vrahmaõàdhiùñhitaü suvarõàõóaü suùiramavakà÷àtmakaü, tatràvakà÷a idaü jagat bhårbhuvàdikaü bhårbhuvaþsvargàtmakamavasthitaü na vahiþ . nanvaõóasya golàkàratvenàntaravakà÷àtmakatvaü na sambhavatãtyata àha kañàhadvitayasyeti . kañàho'rdhagolàkàraü sàvakà÷aü pàtraü tasya dvitayaü duyaü tasya sanam . evakàro nthånàdhikavyavacchedàrthaþ . sampuñamàbhimukhyeta militaü golakàkçtirgolàkàraþ sthàt! tathàca na kùatiþ . atha brahmàõóàntaþ paridhiü vadaüstadantarbhagrahàdikamàkà÷e yathàsthànaü paribhramatãti ttokàbhyàmàha>% raø nàø %<brahmàõóamadhye paridhirvyomakakùàbhidhãyate . tanmadhye bhramaõaü bhànàmadho'dhaþ krama÷astathà . mandàmarejyabhåputrasårya÷ukrendujendavaþ . parinyamantyaso'dhaþsthàþ siddhavidyàdharà ghanàþ>% såø siø . %<brahmàõóàntaþ paridhistulyavçttamànà vyomakakùà vakùyamàsmàkà÷akakùocyate . tanmadhye brahmàõóamadhya àkà÷e bhànàü nakùatràõàü sarveùàü sarvatastulyordhvàntaritànàü bhramaõaü bhavati . tathà tulyordhvàntareõàdho nakùatrebhyo'dhodhaþ kramàt ÷anivçhaspatibhaumàrka÷ukrabudhacandrà adhajàt paribhramanti . siddhà visàdharà÷càdhasthà÷candràdadhaþkhità adho'dhaþ krameõàkà÷e sthitàþ . eùàü pravahavàyàvavasthànàbhàvàccandràdivanna paribhramaþ . atha bhåmyavasthànamàha>% raø nàø %<madhye samantàdaõóasya bhågolo vyomni tiùñhati . vibhràõaþ paramàü ÷aktiü brahmaõo dhàraõàtmikàm>% såø siø . aõóasya vrahmàõóasya samantàt sarvaprade÷ànmadhye madhyasthàne kendraråpe àkà÷e bhågolastiùñhati . nanvàkà÷e niràdhàravastuno'vasthànàsambhavàt kathamavasthito bhåmigola ityato bhågolavi÷eùaõamàha bibhràõa iti . vrahmaõaþ paramàü ÷aktiü dhàraõàtmikàü niràdhàràvarayànaråpàü vidhyàõo dhàrayan . tathàca na kùatiþ . etena %<bhåþkimàkàrà kimà÷rayeti>% pra÷nadvayamuttaritam . atha kathaü càtra sapta pàtàsabhåmaya iti pra÷nasyottarasàha raø tàø %<tadantarapuñàþ sapta nàgàmurasamà÷rayàþ . dirvyauùadhirasopetàramyàþ pàtàlabhåmayaþ>% såø mervàdisthitimàha %<anekaratnanicayo jàmbånadamayo giriþ . bhågolamadhyago merurubhayatva vinirgataþ . upariùñàt sthitàstasya mendrà devà maharùayaþ . adhastàdasuràstadvaddviùanto'nyo'nyamà÷ritàþ . tataþ samantàt paridhiþ krameõàyaü mahàrùõavaþ . mekhaleva sthito dhàtryà devàsuravibhàgakçt . samantànmerumadhyàt tu tulya bhàgeùu toyadheþ . dvãpeùu dikùu pårvàdinagaryo devanirmitàþ . bhåvçttapàde (1256) pårvasyàü yamakoñãti vi÷rutà . bhadrà÷vavarùe nagarã svarõapràkàtoraõà . yàmyàyàü bhàrate varùe laïkà tadunmahàpurã . pa÷cime ketumàlàkhye romakàkhyà prakortità . udak siddhapurã nàma kuruvarùe prakãrtità . tasyàü siddhà mahàtmàno nivasanti gatavyathàþ . bhåvçttapàdavivaràstà÷cànyonyaü pratiùñhitàþ . tàbhya÷cottarago merustàvàneva 1256 surà÷rayaþ . tàsàmuparigo yàti viùuvastho divàkaraþ . na tàsu viùuvacchàyà nàkùasyonnatiriùyate . merorubhayato madhye dhravatàre nabhaþsthite . nirakùade÷asaüsthànàmubhaye kùitijà÷raye . ato nàkùocchrayastàsu dhruvayoþ kùitijasthayoþ . navatirlambakàü÷àstu meràvakùàü÷akàstathà . meùàdau devabhàgasthe devànàü yàti dar÷anam . asuràõàü tulàdau tu såryastadbhàgasa¤caraþ . atyàsannatathà tena grãùme tãvràþ karà raveþ . devabhàge muràõàü tu hemante mandatànyathà . devàsurà viùuvati kùitijasthaü divàkaram . pa÷yantyanyonyameteùàü vàmasavye dinakùape . meùàdàvuditaþ såryastrãn rà÷ãnudaguttaram . sa¤caran pràgaharmadhyaü pårayenmeruvàsinàm . karkàdãn sa¤caraüstadvadahnaþ pa÷càrdhameva saþ . tulàdãüstangçgàdãü÷ca tadvadevàsuradviùàm . ato dinakùape teùàmanyenyaü hi viparyayàt . ahoràtrapramàõaü ca bhànorbhagaõapåraõàt . dinakùapàrdhameteùàmayanànte viparyayàt . uparyàtmànamanyonyaü kalpayanti suràsuràþ . anye'pi samasåtrasthà manyante'dhaþ parasparam . bhadrà÷vaketumàlasthà laïkàsiddhapurà÷ritàþ . sarvatraivaü mahãgole svasthànamupari sthitam . manyante khe yato golastasya kvordhvaü kva vàpyadhaþ . alpakàyatayà lokàþ svasthànàt sarvatomukham . pa÷yanti vçttàmapyetàü cakràkàràü vasundharàm . savyaü bhramati devànàmapasavyaü suradviùàm . upariùñàdbhagolo'yaü vyakùe pa÷cànmukhaþ sadà . atastatra dinaü triü÷annàóikaü ÷arvaro tathà . hànivçddhã sadà vàmaü suràsuravibhàgayoþ . meùàdau tu sadà vçddhirudaguttarato'dhikà . devàü÷e ca kùapàhànirviparãtaü tathà''sure . tulàdau dyuni÷orvàmaü kùayavçddhã tayorubhe . de÷akràntiva÷ànnityaü tadvij¤ànaü paroditam>% . athoktagvàvadhide÷aü vivakùuþ prathamaü tadupayuktàni kràntyaü ÷ayoüjanànyàha %<bhåvçttaü kràntibhàvaghnaü bhagaõàü÷avibhàjitam . avàptayojanairarko vyakùàdyàtyuparisthitaþ>% såø siø .. %<bhåvçttaü bhåparidhiyojanamànaü (5026 sthålam 4967 såkùmam) pràguktamabhãùñakràntyaü÷airguõitaü dvàda÷arà÷ibhàgaiþ ùaùñyadhika÷atatrayamitairbhakta labdhayojabhaiþ kçtvà sårya upari àkà÷e sthito vartamàno dakùiõata uttarato và yàti gacchati . kràntyabhàve tu nirakùada÷oparyeva paribhramati . atropapattiþ nirakùade÷ànmairoruttaradakùiõàgràbhimukhaü såryaþ kràntyaü÷airgacchati . tadyojanaj¤ànaü tu yadi bhagaõàü÷airmervagradvayanirakùade÷aspçùñabhåparidhiyojanàni tadà kràntyaü÷aiþ kànãtyanupàtenetyupapannam atha dinamànànayanagaõitasyàvadhide÷aj¤ànaü ÷lokàbhyàmàha>% raø nàø . %<paramàpakramàdeva yojanàni vi÷odhayet . bhåvçttapàdàccheùàõi yàni syuryojanàni taiþ . ayanànte vilomena devàsuravibhàgayoþ . nàóãùaùñyà sakçdaharni÷àpyasmin sakçt tathà>% såø siø .. %<paramakrantibhàgàccaturviü÷anmitàt . evaü pårvoktarãtyà yojanàni jàtàni 336 bhåparidheþ pårvoktasya 5026 caturthàü÷àt 1256 parivarjayet . ava÷iùñàni yàni yatsaïkhyàmitàni yojanàni bhavanti tairyojanairdevàsuravibhàgayornirakùade÷àduttaradakùiõaprade÷ayoryode÷au tayorityarthaþ . ayanànte uttaradakùiõàyanasandhau karkàdisthe sårye dakùiõottaràyanasandhau, makaràdisthe sårye vilomena vyatyàsena sakçdekavàraü nàóãùaùñyà ghañãùaùñyà 'hardinamànaü bhavati . asminnetàdç÷e de÷e dakùiõasminnevàyanasandhyàsanne sakçdekavàraü tathà ùaùñhighañãmità vilomena ni÷à ràtrirbhavati . api÷abdo dinena samuccayàrthaþ . etaduktaü bhavati . karkàdisthe sårye nirakùade÷àduttaratadyojanàntaritade÷e ùaùñighañãmitadinaü tadeva nirakùade÷àhçkùiõatadyojanàntaritade÷e ùaùñighañãmità ràtriþ . makaràdisthe sårye tàdç÷ottarabhàge ùaùñhighañãmità ràtrirdakùiõabhàge tàdç÷e ùaùñighañãmitaü dinamiti . atropapattiþ . paramakràntiyojanàni 326 bhåvçttacaturthàü÷ayojanebhyo 1256 hãnàni 920 . nirakùade÷àt tanmitayojanàntarito yo dakùiõottarade÷astasvànmerordakùiõottaràgraü krameõa paramakràntiyojanàntaritam . atastatra lambàü÷à÷caturvi ÷atiþ pasàü÷àsa ùañùaùñiriti tadde÷e kràntivçttànukàraü kùitijamityayanànte pa¤cada÷aghañãmitamahoràtravçttacaturbhàgakhaõóaü nirakùatadde÷akùitijayorantaràlaråpaü caramata uktarãtyà dinàrdhaü ràtryardhaü coktarãtyà yathàyogyaü triü÷at taddviguõaü ùaùñighañãmitaü tanmànaü gaõitarãtyopapannam . yuktaü caitat . ayanàntàhoràtravçttasyaikasya tatkùitijaprade÷a ekatraiva saülagnatvàddvidhà saülagnatvàbhàvàt pravahabhramitasåryaparivartapårtiþ ùaùñighañãrbhirdar÷anamadar÷anaü yathàyogyaü tadgolasthi yà pratyakùasiddhvameveti . athoktadinaràtrimànagaõitaü tadavadhide÷aparthyantaü dakùiõottarabhàgayornàgre ityàha>% raø nàø . %<tadantare'pi ùaùñyante kùayavçddhã aharni÷oþ . parato viparãto'yaü bhagolaþ parivartate>% såø siø . %<tadantare nirakùade÷oktàvadhide÷ayorantaràle da kùaõottaravibhàgade÷e ùaùñyante ùaùñighañãmadhye kùayavçddho apacayopacayàvuktarãtyà dinaràtryoryathàyogyaü bhavataþ . parato'vadhide÷àdagrimade÷e dakùiõottare daityadevasthànanikañe'yaü pratyakùo bhagolo nakùatràdyadhiùñhito mårto golo viparãto'vadhide÷àntargatade÷asambandhã gaõitasiddhaþ parivartate bhramati . tatroktarãtyà dinaràtryorvçddhikùayau na bhavata ityarthaþ trijyàdhikàràccarànayanànupapatteþ carasvaråpàsambhavàcca atha viparãtagolasthitiü ÷lokàbhyàü pradar÷ayati>% raø nàø . %<åne bhåvçttapàde tu dvijyàpakramayojanaiþ . dhanurmçgasthaþ savità devamàge na dç÷yate . tathàca surabhàge tu mithune karkañe sthitaþ . naùñacchàye mahãvçttapàde dar÷anamàdi÷et>% såø siø . dvirà÷ijyà ye kràntyaü÷àsteùàü yojanaiþ pårvàvagatairbhåparidhicaturthàü÷e (1256) hãne kçte sati . tukàrànnirakùade÷àt yadyojanàntarite de÷e devabhàga uttarabhàge dhanurmakararà÷istho'rkastadde÷avàsibhirna dç÷yate . dhanurmakarasthe'rke teùàü ràtriþ sadà syàdityarthaþ . asurabhàge nirakùade÷àddakùiõaprade÷e . caþ samuccayàrthaþ . tukàràt tadyojanàntaritaprade÷e mithune karkarà÷au sthito'rkastathà tadde÷avàsibhirna dç÷yate . naùñacchàyemahãvçttapàde . abhàvaü pràptà chàyà bhåcchàyà yatra tàdç÷e bhåparidhicaturthàü÷e 1256 såryasya dar÷anaü sadà kathavet . yatra bhåcchàyàtmikà ràtrirnàsti tatra dinamityarthaþ . tathàca nirakùade÷àt tadyojanàntaritadakùiõaprade÷e dhanurmakarastho'rko dç÷yata iti phalitàrthaþ . ataeva . %<tryaü÷ayuïnavarasàþ 69 . 1/2 palàü÷akà yatra tatra viùaye kadàcana . dç÷yate na makaro na kàrmukaü ki¤ca karkimithunau sadàditau>% iti bhàskaràcàryoktaü saïgacchate (tathàcàtra da÷amàsàdinaü dvaumàsau ràtriþ) athànyatràpi viparãtasthitiü ÷lokàbhyàü dar÷ayati raø nàø . %<ekajyàpakramànãtairyojanaiþ parivarjitaiþ . bhåmidakùàcaturthàü÷e vyakùàccheùaistu yojanaiþ . dhanurmçgàlikumbheùu saüsthito'rko na dç÷yate . devabhàge'suràõàü tu vçùàdye bhacatuùñaye>% såø siø . ekarà÷ijyàyàþ kràntyaü÷emyo bhåparidhicaturthàü÷e hãne kçte sati nirakùade÷àdava÷iùñairyojanaiþ . tukàràdantarite de÷e devabhàga uttarabhàge dhanurmakaravç÷cikakumbharà÷iùu sthitaþ måryastadde÷avàsibhirna dç÷yate . asuràõàü daityànàü nirakùade÷àt tadyojanàntaritadakùiõabhàge vçùàdike rà÷icatuùñayosthatà'rkastadde÷avàsibhirna dç÷yate . tukàràduttarabhàge vçùà dacatuùñayasthito'rkastadde÷avàsiübhardç÷yate vç÷cikàdicatuùñayasthito'rko dakùiõabhàge tadde÷avàsibhirdç÷yata ityarthaþ . ataeva %<yatra sàïghrigajavàjisammità 78 . 1/4, statra vç÷cikacatuùñayaü na ca . dç÷yate ca vçùabhàccatuùñayaü sarvadà samuditaü hi lakùyate>% iti bhàskaràcàryoktaü saïgacchate (tathàcàtra aùñaumàsàdinaü màsacatuùkaü ràtriþ) atha ÷ånyarà÷ikràntyànãtayojanebhyo'vagatamervagrabhàgayorapi sthiti vailakùaõyamàha raø nàø . %<merau meùàdicakràrdha devàþ pa÷yatti bhàskaram . sakçdevoditaü tadvadasurà÷ca tulàdigam>% såø siø . %<meràvuttaràgràvasthità devà meùàdicakràrdhe meùàdirà÷iùañke'vasthitamarkaü sakçdekavàram . evakàràdanekavàraniràüsani÷cayaþ . uditamadar÷anànantaraü prathamadar÷anaviùayaü nirantaraü pa÷yanti . asurà merudakùiõàgrasthà daityàþ . co devaiþ sa ccayàrthaþ . tulàdirà÷iùañkasthaü tadvat sakçduditaü nirantaraü pa÷yanti . atha nirakùade÷àdayanasandhau kiyadbhiryojanairårdhvamarko bhavati tadàha>% raø nàø . %<bhåmaõóalàt pa¤cada÷e bhàge daive'tha bà''sure . upariùñàdvrajatyarkaþ saumyayàmyàyanàntagaþ>% såø saø .. daive uttarabhàge . athavà''sure dakùiõabhàge . nirakùade÷àdbhåparidheþ pa¤cada÷e bhàge tatphala 24 yojanàntarite 336 de÷e krameõa saumyayàmyàyanàntaga uttaràyaõàntadakùiõàyanàntasthito'rka upariùñàdårdhvaü vrajati paribhramati . yathà golasandhau nirakùade÷e tathàtra bhàgadvaya iti phalitàrthaþ . atropapattiþ . ayanàntasthe paramakrànti÷caturviü÷atyaü÷àstadyojanàni 336 %<bhåvçttaü kràntibhàgaghnaü bhagaõàü÷avibhàjitam>% ityatra caturviü÷atimitaguõabhagaõà÷amitaharau guõenàpavartya harasthàne pa¤cada÷eti bhåmaõóalàt pa¤cada÷aü bhàga ityuktamupapannam raø nàø .. atha nirakùade÷àdbhåparidhipa¤cada÷abhàgaparyantaü (24) måryasya dakùiõottarato gamanamuktvà tacchàyàgamanaü pratipàdayati raø nàø . %<tadantaràlayo÷chàyà yàmyodak sambhavatyapi . merorabhimukhaü yàti parataþ svavibhàgayoþ>% såø saø . tadanantaràlayornirakùade÷àt pa¤cada÷abhàgamadhyasthitadakùiõottarade÷ayo÷chàyà dvàda÷àïgula÷aïkormadhyàhnacchàyàbhãùñakàlikacchàyàgraü và dakùiõàgramuttaràgraü và sambhavati . etaduktaü bhavati nirakùade÷àt pa¤cada÷abhàgàntaràlottarade÷e madhyàhnanatàü÷ànàü dakùiõatve chàyàgramuttaram, uttaratve chàyàgraü dakùiõam . evaü nirakùade÷àt pa¤cada÷abhàga ntaràlasthitada kùaõade÷e såryasyottarasthatve chàyàgraü da kùaõaü dakùiõasthatve chàyàgramutaramiti . parataþ pa¤cadabhàgàntaràlade÷e svavibhàgayordakùiõottaravibhàgayormerorabhimukhaü mevagrayoþ sammukhaü krameõa dakùiõàgramuttaràgraü yathà syàt tathetyarthaþ . chàyà yàti gacchati bhavatãtyarthaþ . api÷abdaþ pårvàrdhàrthena samuccayàrthakaþ . atha %<kathaü paryeti bhuvanàni vibhàvayanniti pra÷nasyottaraü ÷làkàbhyàmàha>% raø nàø .. %<bhadrà÷voparigaþ kuryàdbhàrate tådayaü raviþ . ràtryardhaü ketumàletu kuràvastamayaü tadà bhàratàdiùu varùeùu tadvadeva pa rabhraman . madhyodayàrdharàtryastakàlàn kuryàt pradakùiõam>% såø siø .. bhadrà÷vavarùoparigataþ såryobhàratavarùe svedayaü kuryàt . tukàràdbhadrà÷vavarùe màtyàhnaü kuryàt . tadà tasmin kàle ketubhàlavarùe'rdharàtraü kurau kuruvarùe'stamayaü svàstaü kuryàt . tukàràduktavarùayorantaràle dinasya gataü ÷eùaüvà ràtre÷ca tadyathàyogyaü kuryà datyarthaþ . atisthålade÷agrahaõe yathà÷rutamidaü madhyaü ki¤citsåkùmade÷agrahaõe tu yamakoñilaïkàromakasiddhapuràõyattargatàni tacchabdavàcyàni j¤eyàni . %<laïkàpure'rkasya yadodayaþ syàt tadà dinàrdhaü yamakoñiùuryàm . adhastadà siddhapure'stakàlaþ syàdromake ràtridalaü tadaiva>% iti bhàskaràcàryoktaü bhågole uktanagarãõàü bhåparidhicaturthàü÷àttaratvàt saïgacchate . atha bhàratàdiùu triùu varùasa¤j¤eùu bhàrataketumàlakuruvarùeùu tadvadbhadrà÷vavarùoparigavat . evakàràt tannyånàdhikavyavacchedaþ . paribhraman paribhrameõa svasvàbhimatasthànoparisthitiü kurvan såryaþ pradakùiõaü yathà syàt tathà savyakrameõa svasthànà dakrameõeti yàvat . uktacaturvarùeùu madhyodayàrdharàtryastakàlànmadhyàhnodapàrdharàtryastasa¤j¤àn kàlàn kuryàt . etaduktaü bhavati . bhàratarùoparigate'rke bhàrataketumàlakurubhadrà÷vavarùeùu krameõa madhyàhnasåryodayàrdharàtràstàþ syuþ . ketumàlavarùeparigate'rke ketumàlakurubhadrà÷vabhàratavarùeùu krameõa madhyàhnamåryodayàrdharàtràstàþ . kuruvarùopari gatàrke kurubhadrà÷vabhàrataketumàlavarùeùu kameõa madhyàhnasåryodaya rdharàtràstà bhavantãti raø nàø .. nanu grahàõà gatisadbhàvàt pratide÷aü yàmyottarayorgrahagamanaü pratikùaõaü ca vilakùaõaü bhàsatàü parantu nakùatràõàü gatyabhàvàt pratikùaõaü bhrameõaikatràvasthànàbhàve'pi pratide÷amekaråpàvasthànaü kuto na? . evaü dhruvayoþ paribhramasyàpyabhàvàt sadà sarbatraikaråpàvasthànadar÷anàpatti÷cetyata àha raø nàø . %<dhruvonnatirbhacakrasya natirmeruü prayàsyataþ . nirakùàbhimukhaü yàturviparãte natonnate>% såø siø .. %<meruü meroruttaràgraü dakùiõàgraü và tadabhimukhaü prayàsyato gacchataþ puruùasya dhruvonnatiþ krameõottaradakùiõayàürdhruvayorauccyaü bhavati . bhacakrasya nakùatràdhiùñhitagolamadhyabhàgavçttasya natiþ krameõa dakùiõottarayornatatvaü bhavati . merornirakùade÷àbhimukhaü gacchataþ puruùasya natonnate pårvekte vyaste bhavataþ . uttarabhàgasthapuruùasya nirakùàbhimukhaü gacchataþ pårvoktasthànàpekùayottaraghruvasya natatvaü pårvasthànàpekùayà bhacakrasyonnatatvam . evaü dakùiõabhàgasthapuruùasya nirakùàbhimukhaü gacchataþ pårvasthànàpekùayà dakùiõadhruvasya natatvaü bhacakrasyonnatatvamiti>% . atha kuta evamityataþ %<kathaü paryoti bhagaõaþ sagraho'yaü kimà÷rayaþ>% pra÷nasyottaraü bhacakrabhramaõavastusthitimàha raø nàø . %<bhacakraü dhruvayorbaddhamàkùiptaü pravahànilaiþ . paryetyajasraü tannaddhà grahakakùà yathàkramam>% såø siø . bhacakraü nakùatràdhiùñhitabhårtagolaråpaü dhruvayordakùiõottarasthiratàrayorbaddhaü brahmaõà nibaddhaü niyatavàyugatinà golàkàreõa pratibaddhaü pravahànilaiþ pravahavàyvaü÷aiþ svasvasthànasthaikùiptaü svasvasthànàmighàtaü pràptaü sadajasraü nirantaraü paryeti . pa÷cimàbhimukhaü bhramatãtyarthaþ . nanu nakùatracakraü vàyunà bhramati grahàstvavo'dhaþsthàþ sambandhàbhàvàt kathaü bhramantãtyata àha tannaddhà iti . grahàõàü ÷anyàdãnàü kakùà màrgà vàyvaü÷aråpà bhacakràntargatà àkà÷asthà yathàkramamadho'dhastannaddhà mahàpravahavàyugolasthàpitabhacakre vàyusåtreõa nibaddhà ato bhacakreõa saha bhramanti tatrasthà grahà api bhrasantãti kiü citram . tathàca pravahavàyugolamadhyasthaviùuvadvçttaparvàparanirakùade÷e dhruvayoþ kùitijasthatvàdbhacakrasya mastakoparibhramaõàcca mervagràbhimukhaü prayàturdhruva ucco bhavati . tata àsannàtvàdbhacakraü nataü bhavati . tato dåratvàddhruvo natvàbhacakramunnataü bhavatoti sarvaü yuktam . %<suràsuràõàmanyonyamahoràtraü viparyayàt>% %<kimarthaü và kathaü và syàditi>% . %<pitryaü màsena bhavatãti>% pra÷nayoruttaramàha raø nàø . %<sakçdudgatamabdàdheü pa÷yantyarkaü suràsuràþ . pitaraþ ÷a÷igàþ pakùaü svadinaü ca narà bhuvi>% såø siø . yathà devadaityà ekavàramuditaü såryaü sauravarùàrdhaparyantaü pa÷yanti . tathà pita ra÷candravimbagolodhvesthitàþ pakùaü pa¤cada÷atithiparyantaü pa÷yanti . narà bhåmau svadinaparyattamarkaü pa÷yalyataþ %<pitryaü màsena bhavati nàóãùaùñyà tu mànuùam>% . iti sarvaü yuktam . ataeva %<vidhårdhvabhàge pitaro vasantaþ svàdhaþ sudhàdãdhiti màmananti . pa÷yanti te'rkaü nijamastakordhve dar÷e yato'smàddyudalaü tadaiùàm .. bhàrdhàtaratvànna vidhoradhaþsthaü ta÷ànni÷ãthaþ svalu paurõamàsyàm . kaùõe raviþ pakùadale'bhyudeti ÷ukle'stametyarthata eva siddham>% iti bhàskaràcàryeõa . bastãryoka saïgacchate . atha prasaïgàdårdhvasthasyàlpabhagaõànàmadhaþsthasyàdhikabhagaõànàü yuktyà pratipàdanàrthaü prathamaü kakùàyà årdhvàùaþkrameõa mahadalpatvaü tatrasthabhàgàmàü mahadalpapade÷atvaü càha raø nàø . %<uparisthasya mahatã kakùà'lpàdhaþsthitasya ca . mahanyà kakùayà bhàgà mahàlo'lpàstathàlpayà>% såø siø .. %<årdhvasthasya grahasya kakùà vàyuvçtamàrgaråpà mahatã mahàparidhipramàõà . adhaþsthasya prahasya kakùà alpà'lpaparidhipagàõà . co ni÷cayàrthe . laghukakùàõàü mahàkakùàntargatatvena mahàkakùàõàü càttargatalaghukakùàtmanordhvàvaþsthayormahadalpa paridhike kakùe anyarthoktasvaråpànupapatteþ . evaü mahati vçttaparidhau dvàda÷arà÷ibhàgànàü samatvenàïkane bhàgà ekaikabhàgaprade÷à mahatyà kakùayà kçtvà mahànto bahusthalàtmakàþ, laghuni vçtte tadaïkane tathà bhàgà alpayà kakùayà kçtvàlpà alpasthalàtmakàþ . krameõaikaikabhàgapramàõamadhikàlpaü na sama cakràü÷apårtyanupapatteriti tàtparyam . athordhvàdhaþkrameõa grahabhagaõabhegakãlayormahadalpatvamàha>% raø nàø %<kàlenàlpena bhagaõaü bhuïkte'lpabhramaõà÷ritaþ . grahaþ kàlena mahatà maõóale mahati bhraman>% sçø siø . %<alpabhrabhaõà÷ritaþ . alpaü bhranaõaü paridhimànaü yasyàþ sàlpabhramaõà'vàsthakakùà . tatstho graho'lpena samayena bhagaõaü dvàda÷arà÷yàtmakaü bhuïkte'tikramate . mahati maõóale årdhvasthakakùàyàmityarthaþ . bhraman gacchan mahatà bahunà samayena dvàda÷a rà÷ãn bhuïarkta vakùyamàõayoja gaterabhinnatvàt . athàtaevordhvàvaþkrameõa grahayorbhagaõàstulyakàle'lpà bahavo bhavantoti sedàharaõamàha>% raø nàø %<svalpayà'to bahån bhuïkte bhagaõàn ÷ãtadãdhitiþ . mahatyà kakùayà gacchan tataþ svalpaü ÷anai÷caraþ>% såø siø . svalpapamàõayà kakùayà . tukàràdatikràmaü÷candro bahupramàõàn bhagaõàn bahuvàraü dvàda÷a rà÷ãnityarthaþ . bhuïakte . mahàpramàõayà kakùayà gaücchan ÷anistata÷candràt svalpa bhagaõamalpapamàõàn bhagaõàn jàtyabhipràyeõaikavacanam . alpavàraü dvàda÷a rà÷ãn bhuïkte . ataegha ÷anai÷cara ityuktam atha %<graharkùakakùàþ kiüma tràþ>% iti pra÷nasyottaraü vivakùuþ prathamaü nakùatràõàü kakùàmànamàha raø nàø %<bhavedbhakakùà tigmàü÷ãrbhramaõaü ùaùñitàóitam . sarvopariùñàdbhamati yojanaistairbhamaõóalam>% såø saø . såryasya bhramaõaü kakùàparidhimànaü yojanàtmakam %<khakhàrthaikasuràrõavàþ>% iti vakùyamàõaü 4331500 ùaùñyà guõitaü 259890000 sannakùatràõàü kakùà nakùatràviùñhitagolasya madhyavçttaü syàt . tairtakùa kakùàmitairyojanairbhamaõóalaünakùatràdhiùñhitagolamadhyavçttaü rsopariùñàccandràdisaptagrahebhya upari dåraü bhramati bhågolàdabhitaþ pambhrimati . atrepapattiþ . nakùatràõàü gatyabhàvàcchanerapyatyårdhvaü nakùatramaõóalaü tatra yadi såryagatyà såryakakùà tadà nakùatragatyabhàve'pyekakalàgatikalpanayànupàtànyathànupapattitayà %<kalpyo haro råpamahàrarà÷eþ>% itãcchàhràme phalavçddhyapekùitatvàdvyastànupàto làghavàt såryagatiþ ùaùñikalàmità ca bhagavatà kçtà . nakùatragaterabhàvàcceti ùaùñitàóitamityupapannam . atha grahakakùàõàü mànaj¤ànàrthamàkà÷akakùàmànam %<kiyatãtatkaravyàptiþ>% iti pra÷nasyottaramàha raø nàø %<kalpoktaü candrabhagaõà guõitàþ ÷a÷ikakùayà . àkà÷akakùà sà j¤eyà karavyàptistathà raveþ>% såø siø . kalpoktandhandrabhagaõàþ %<ete sahahraguõitàþ kalape syurbhagaõàdayaþ>% ityuktvàü yugacandra gaõàþ 57753336, sahasraguõitàþ 57753336000, kalapacandramagaõà ityarthaþ . candrakakùayà %<syatrayàbdhiddhidahanà>% iti 324000, vakùyamàõayà guõità tadmitàkà÷asya kakùà 18712080864000000, paridhiråpà j¤eyà . dhãmateni ÷eùaþ . nanvanantàkà÷asya kathaü pa radhirityata àha . karavyàptiriti . såryasya kiraõapracàrastayàkà÷akakùàparimita ityarthaþ . tathàca yadde÷àvacchedena såryakiraõapracàrastadde÷àvacchinnàkà÷agolasya brahmàõóakañàhàntargatasya paridhimànaü sambhavatyeveti bhàvaþ . atropapattiþ . samanantarameva yadbhagaõabhaktà khakakùà tasya kakùà syàdityukterbhagaõakakùàghàtà khakakùà siddhà . ata÷candrabhagaõakakùayorvàtaþ khakakùàtulya eveti dik . atha grahàõàü kakùànayanaü yojanagatyànayanaü càha raø nàø %<saiva yatkalpabhagaõairbhaktà tadbhramaõaü bhavet . kuvàsarairvibhajyàhnaþ sarveùàü pràggatiþ smçtà>% såø siø . %<sàrkakaravyàptiråpàkà÷akakùà yatkalpamagaõairyasya kalapabhagaõairbhaktà phalaü tasya kakùà bhavet . evakàro ni÷cayàrthe . khakakùà kalparavisàvanairbhaktà pràptaü phalaü sarveùàmuktabhagaõasambandhinàü grahàdãnàmahno divasasya dinasambandhinãtyarthaþ . pràggatiryojanàtmikà kathità . atropapattiþ . kalpabhagaõakakùàvàtaråpàkà÷akakùà kalpabhagaõabhaktà kakùà syàdeva . kalpe khakakùàmitayojanàni grahaþ kamatãti yadi kalparavisàvana daneràkà÷akakùàmitayojanàni tadekarapisàvanadinena kànã yanupàtena pårvagatiryojanàtmikà pratyahaü tulyetyupapannam . atha yojanàtmakagateþ kalàtyakaga taü svãyàmàha>% raø nàø %<bhuktiyojanajà saïkhyà sendrobhremaõasaïguõà . khakakùaptà tu sà tasya tithyàptà gatiliptikàþ>% såø siø . gatiyojanotpannà yà saïkhyà candrasya bhranaõasaïguõà kakùayà 304000, guõità khakakùayàpnàbhimatagrahasya kakùavà bhaktà sà phalaråpà tithyàptà pa¤cada÷abhaktà . tukàràt phalaü tasyàbhimatagrahasya gatikalà bhavanti . atropapattiþ . yadi kakùàyojanai÷cakç 21600, kalàstadà gatiyojanaiþ kà ityanupàtena gatikalàþ . tatràpi candrakakùà 324000, pa¤cada÷abhaktà÷cakrakalà 21600, iti cakrakalàsvaråpaü dhçtamityupapannam . atha kimutmedhà iti pra÷nasyottaramàha raø nàø %<kakùà bhåkarõaguõità mahãmaõóalabhàjitaþ . tatakarõà bhåmikarõonà ehauccyaü svaü dalãkçtàþ>% såø niø . grahàõàü yojanàtmikà kakùà bhåkarõena %<yojanàni ÷atànyaùñau bhåkarõo dviguõàni ca>% ityuktabhåvyàsena ùoóa÷a÷ateþ(sthålena)guõità bhåparidhinà (5026, 14/25, sthålena) tadàgatena bhaktà phalaü tamyàþ kakùàyàþ karõà vyàsà bhavanti . ete bhåvyàsena hãnà ardhitàþ santaþ svagçhãtavyàsasambandhigrahauccyaü grahasyoccatà bhåmeþ sakà÷àdbhavati . atropapattiþ . yadi bhåparidhinà bhåvyàsastadà kakùàyojanaiþ ka ityanupàtena kakùàvyàsàste'rdhitàþ kakùàvyàsàrdhaü bhågarbhakakùàparidhiprade÷àntaràlaråpaü bhåpçùñhàt tadantaraj¤ànàrthaü bhåvyàsàrdhena hãnaü bhåpçùñhàt kakùauccyaü tatra kakùàvyàsà bhåvyàsonà ardhitàþ kçtà ubhayathà samatvàt . kakùauccyameva grahauccyaü grahasya tatràdhiùñhànàditi . etena siddhagrahauccyebhyaþ parasparàntaraj¤ànaü sugamamiti ÷rãpati vàkye (tanmànaü vakùyamàõa spaùñam) kimantarà iti pra÷nasyottaraü svataþ siddhameveti dik . athordhvakrameõa siddhàþ kakùà vivakùu prathamaü candrasya kakùàü budha÷ãghroccakakùàü càha . %<khatrayàbdhidvidahanàþ kakùà tu himadãdhiteþ . j¤a÷ãghrasyàïkakhadvitrikçta÷ånyendavastataþ>% såø siø . %<candrasya kakùà sahasraguõitasiddharàmàþ 324000 . tukàràdàgamapràmàõyenàïgãkàryà . anyathànyonyà÷rayàpattestata÷candràdårdhvaü budha÷ãghroccasya kakùà navakhadantaveda da÷aþ 1053209 . yadyapi budha÷ãvroccamàkà÷e pratyakùaü neti tatkakùoktirayuktà tathà pa budha÷ãghroccaþ gaõànãtakakùàyàü gatyanurodhena candrerdhvagàyàü budho bhramati . pårvaü sårya÷ukrendujendavaþ>% iti kramokteþ . anyathà bhagaõaikyàdekakakùàyàü ravibudha÷ukràõàmavasthitau maõóalabhaïgàpatteriti såcanàrthamuktà . atha ÷ukra÷ãghroccasya kakùàü såryabudha÷ukràõàmabhinnàü kakùàü càha raø nàø %<÷ukra÷ãghrasya saptàdrirasàbdhirasaùaóyamàþ . tato'rkabuva÷ukràõàü khakhàrthaikasuràrõavàþ>% såø siø . %<tçdhva ÷ukra÷ãghroccasya kakùà'÷vàdryaïgavedaùañrasapakùàþ 2664677 ÷ukràvasthànasåcanàrthamuktà . tatastadårdhvaü måryabudha÷ukràõàü bhagaõaikyàdabhinnà kakùà khakhapa¤cabhådevàbdhayaþ 4331500 . yadyapi budha÷ukrayoþ såryàdhaþsthatvàt kevalaü såryatrakùo vaktumucità tathàpi yadi etayà phakùayaiko bhagaõastadà kalparavisàvanadinaiþ svavakùàmitayojanàni tadàhargaõena kànãtyamupàtàgatayojanaiþ ka ityanupàtena såryabudha÷ukràõàmabhinutvasidvyarthaü budha÷ukrayorapyuktà anyathà samatvànupapattariti . atha bhaumasya kakùàü candramandoccasya kakùàü càha>% raø nàø %<kujasyàpyaïka÷ånyàïkaùaóvedaikabhujaïgamàþ . candroccasya kçtàùñàbdhivasudvitryaùñavahnayaþ>% såø siø . bhaumasya . api÷abdàt måryàdårdhvakakùà nabakhanapaùaóindrasarpàþ 8146909 . candraprandoccasya kakùà vedàhivedasarpapakùaràmanàgaràmàþ 38328484 . iyamapyàkà÷e na dç÷yà tathàpi gatayojanai÷candroccaj¤ànàyoktà . atha gururàhvoþ kakùe àha, raø nàø . %<kçtartumunipa¤càdriguõenduviùayà guroþ . svarmànorvedatarkàùñadvi÷ailàrthakhaku¤jaràþ>% såø siø . vçhaspaterbhaumàccandra ccàdvordhvaü kakùà vedàïgamunipa¤casvararàma candra÷aràþ 51375764 . ràhoþ kakùà vedàïgagajayamasaptapa¤cà÷ãtayaþ 80572864 . iyamadç÷yàpi ràhorgatiyojanairj¤ànàrthamuktà . atràpi pàtasya cakra÷uddhatvamavadheyam .. atha ÷aneþ kakùàü nakùatràdhiùñhitamårtagolamadhyakakùàü càha raø nàø . %<pa¤cabàõàkùinàgarturasàdryarkàþ ÷anestataþ . bhànàü ravikha÷ånyàïkavasurandhra÷arà÷vinaþ>% såø siø . tato vçhaspateràhorvordhvaü ÷aneþ kakùà pa¤capa¤cadvyaùñaùañrasasaptàrkàþ 127668255 . nakùatràõàü golamadhye kakùà ÷anerårdhvaü dvàda÷anava÷atàùñanavatitattvàni 259890012 . yadya pa %<bhavedbhakakùà tãkùõaü÷orbhramaõaü ùaùñitàóitam>% ityanenokta bhakakùàyà dvàda÷àntaritatvàdayuktatvaü tathàpi %<saiva yatkalpabhagaõaiþ>% ityanena såryakakùàyà uktyà dvàda÷àdho'vayavasya nibandhane tyàge'pi bhakakùarthaü bhagavatà gçhãtatvàdadoùaþ . etenàdho'vayavasyàrdhanyånatvana tyàgo'rdhàbhyadhikatvenordhvamekàdhikagrahaõaü kakùànibandhena kçtami ta såcitam . nanu candrakakùàyà àgamapràmàõyenàïgãkàre sarvakakùàõàmàgamapràmàpayàpattyà %<saiva yatkalpabhagaõairbhaktà tadbhramaõaü bhavet>% iti kakùànayanaü vyartham . anyathàkà÷akakùàj¤ànàsambhavàpatterityata àkà÷akakùairàgamapràmàõyenàïgãkàryeti vasantatilakenàha raø nàø . %<khavyomakhatrayakhasàgaraùañkanàgavyomàùña÷ånyayamaråpanagàùñacandràþ . vrahmàõóasampuñaparibhramaõaü samantàdabhyatare dinakarasya karaprasàraþ>% såø siø .. 18712080864000000 mitayojanàni raø nàø . kakùàdãnàü yojanamànabhede'nupadaü vakùyamàõasya siø ÷iø vàkyasya såkùmatvàdavirodhaþ) . khagole agastyàdãnàü sthànade÷amàha yathà %<a÷ãtibhàgairyàmyàyàmagastyo mithunàntagaþ . viü÷e ca mithanasvàü÷e mçgavyàdho vyavasthitaþ . vikùapo dakùiõe bhàgaiþ khàrõavaiþ svàdapakramàt . hutabhugbrahmahçdayau vçùe dvàviü÷abhàgagau . aùñàbhistriü÷atà caiva vikùiptàvuttareõa tau . golaü baddhvà parãkùata pikùapaü dhruvakaü sphuñam>% såø siø %<svakãyàt kràntivibhàgasthànàt (24) dakùiõasyàma÷ãtyaü÷aistàràtmako'gastyo mithunàntagaþ karkàdyabhàge sthitaþ . agastyanakùatrasya rà÷itrayaü (90) dhruvakaþ . dakùiõavikùepo'÷ãtirityarthaþ . mçgavyàdho lubdhako mithunarà÷erviü÷atibhàge (80) sthitaþ . cakàraþ samuccaye . lubdhakanakùatrasya ràtridvayaü viü÷atibhàgà dhruvaka ityarthaþ . dakùiõasyàü catvàriü÷atà bhàgaiþ parimitastasya ca kràntivçcasthànàdhikùapaþ . vçùarà÷au vahnibrahmahçdayau dvàviü÷abhàge sthitau (50) vahnibrahmahçdayanakùatrayorghàviü÷a tabhàgàvikaikarà÷irdhruvakaþ . tau vahnibrahmahçdayau . aùñàbhistriü÷atà . cakàraþ kramàrthe . evakàro nyånàdhikavyavacchadàrdhaþ . uttareõottarasyàmityarthaþ . vikùiptau vikùepavantau . vahnerbikùepo'ùñabhàga uttaraþ . brahmahçdayasyottaro vikùepastriü÷adityarthaþ . nanvete dhruvàvikùapà÷ca kàlakrameõa nayatà aniyatà vetyata àha nolamiti . golaü vakùyamàõaü baddhvà va÷a÷alàkàdibhirnibadhya sphuñaü vikùepaü kràntisaüskàrayogyaü dhruvàmimukhaü dhruvaka sphuñamàyanadçkkarmasaüskçtaü parãkùeta . svasvakàle dçggocarasiddhamaïgãkuruta . tathà ca kràntisaüskàrayogyavikùepàyanasaüskçtadhruvakayorayanàü÷ava÷àdasthiratvàdapi mayedànãntanasamayànurodhena làghapàrthamàyanadçkkarmasaüskçtà dhruvàþ kràntisaüska rayogyavikùepà÷ca niyatà uktàþ . kàlàntare golayantreõa vedhastu golabandhoktavidhinà golayantre kàryaþ>% . tatra khagàlasyopari bhagolam, àdhàravçttasyopari biùuvadvçttam . tatra yathàktaü kràntivçttaü bhagaõàü÷àïkitaü ca baddhvà dhruvayaùñikãlathoþ protamanyaccalaü bhavedhavalayam . tacca bhagaõàü÷àïkitaü kàryam . tatastadagolayantraü samyagdhruvàbhimukhayaùñikaü jalasamakùitijavalayaü ca yathà bhavati tathà sthiraü kçtvà ràtrau golamadhyacchidragatayà dçùñyà revatãtàràü vilekya kràntivçtte mãnàntàdda÷akalàntaritapa÷càdbhàge revatãtàràyàü nive÷yaü madhyagatayaiva dçùñyà÷vinyàdernakùatrasya yogatàràü vilokya tasyà upari tadva dhavalayaü nive÷yam . evaü kçte sati vedhavalayasya kràntivçttasya ca yaþ sampàtaþ sa mãnàntàdagrato yàvadbhiraü÷aistàvantastasya nakùatrasya dhruvàü÷à j¤eyàþ . vedhavalaye tasyaiva sampàtaüsya yogata ràyà÷ca yàvanto'ntareü'÷àstàvantastasya yikùapàü÷à dakùiõà uttarà và vedyàþ . atha rohiõã÷akañabhedamàha raø nàø . %<vçùe saptada÷e bhàge yasya yàmyo'÷akadvayàt . vikùapo'bhyadhiko bhindyàdrohiõyàþ ÷akañaü tu saþ>% såø siþ %<vçùarà÷au saptada÷eü'÷e yasya grahasya bhàgadvayàdhiko vikùepo dakùiõaþ sa graho rohiõyàþ ÷akañaü ÷akañàkàrasannive÷aü bhindàt . tanmadhyagato bhavedityarthaþ . tukàràdgrahavikùepo rohiõãvikùepàdalpa iti vi÷eùàrthakaþ . bikùepasya dakùiõasya rohiõãvikùepàdadhikatve ÷akañàdbahirdakùiõabhàge grahasya sthitatvena tadbhedakatvàbhàvàt . atra ÷akañàgrimanakùatrasya dhruva ekarà÷iþ saptada÷àü÷àþ 47 . dakùiõaþ ÷aro bhàgadvayamiti vedhasiddhà spaùñà yuktiþ>% raø nàø . atha brahmasa¤j¤akanakùatràvasthànamàha . %<pårvasyàü brahmahçdayàda÷akaiþ pa¤cabhiþ sthitaþ . ptajàpatirvçùànte'sau saumye'ùñatriü÷adaü÷akaiþ>% såø siø . %<brahmahçdayasthànàt pårvabhàge pa¤cabhiraü÷aiþ prajàpatistàràtmako brahmà kràntivçtte sthitaþ . kutretyata àha . vçùànta iti . vçùàntanikañe . ekarà÷iþ saptaviü÷atyaü÷à 57 brahmadhruvaka ityarthaþ . asya vikùepamàha . asàviti . brahmà uttarasyàmaùñatriü÷adbhàgaiþ sthitaþ . aùñatriü÷adbhàgà asya vikùepa ityarthaþ>% raø nàø . %<apàüvatsastu citràyàmuttareü'÷aista pa¤cabhiþ . vçhatki¤cidato bhàgairàpaþ ùaóabhisvathottare>% såø siø . %<citràyàþ sakà÷àdapàüvatsasa¤j¤akastàràtmakaþ pa¤cabhirbhàgairuttarasyàü sthitaþ . prathamatukàra÷citràdhruvatulyadhruvakàrthakaþ . dvitãyatukàra÷ci tràvikùepasya dakùiõabhàgadvayàtmakatvàdapàüvatsavikùepa uttarastribhàga iti sphuñàrthakaþ . ato'pàüvatsàt ki¤cidalpàttareõa vçhat sthålatàràtmaka àpasa¤j¤akaþ . tathà'pàüvatsàt ùaóbhiraü÷airuttarasyàü sthita÷citràdhruvaka evàpasya uttaro navàü÷aþ>% raø nàø . tàràsvaråpàdikam a÷leùà÷abde 499 pçø dar÷itaü teùàü dhruvakavikùeparåpa÷arayorànayanavidhà såø siø dar÷ità yathà %<procyante liptikà bhànàü svabhogo'tha da÷àhataþ . bhavantyatãtadhiùõyànàü bhogaliptà yutà dhruvàþ>% såø siø %<bhànàma÷vinyàdinakùatraõàmuttaràùàóhàbhijicchravaõadhaniùñhàvarjitànàü liptikà bhogasa¤aj¤àþ kalàþ procyante samanantarameva kathyante . athànantaraü svabhogaþ svàbhãùñanakùatrabhogaþ kalàtmako vakùyamàõo da÷abhirguõitaþ kàryaþ . tatra svàbhãùñanakùatragatanakùatràõàma÷vinyàdãnàü bhogaliptàþ . bhabhogo'ùña÷atã liptà ityuktàùña÷atakalàþ pratyekaü yutàþ . a÷vinyàdyatãtanakùatrasaïkhyàguõitakalàùña÷ataü yutamityarthaþ . dhruvà nakùatràõàü bhavanti>% atha pratij¤àtà nakùatrabhogaliptà uttaràùàóhàbhijicchravaõadhaniùñhàvyatiriktànàü teùàü dhruvakànnakùatra÷aràü÷càùña÷lokairàha raø nàø . %<aùñàrõavàþ ÷ånyakçtàþ pa¤caùaùñirnageùavaþ . aùñàrthà abdhayo'ùñàgà aïgàgà manavastathà . kçteùavo yugarasàþ ÷ånyavàõà viyadrasàþ . khavedàþ sàgaranagà gajàgàþ sàgarartavaþ . manavo'tha rasà vedà vai÷vamàpyàrdhabhogagam . àpyasyaivàbhijitprànte vai÷vànte ÷ravaõasthitiþ . tricatuþpàdayoþ sandhau ÷raviùñhà ÷ravaõasya tu . svabhogato viyannàgàþ ùañkçtiryamalà÷vinaþ . randhràdayaþ kramàdeùàü vikùepàþ svàpadakramàt . diïmàsaviùayaþ saumye yàmbe pa¤cadi÷o nava . saumye rasàþ khaü yàmye'gàþ saumye khàrkàstrayoda÷a . dakùiõe rudrayamalàþ saptatriü÷adathottare . yàmye'dhyardhatrikakçtà navasàrdha÷areùavaþ . uttarasyàü tathà ùaùñistriü÷at ùañtri÷adeva hi . dakùiõe tvardhabhàgastu caturviü÷atiruttare . bhàgàþ ùaóviü÷atiþ khaü ca dasràdãnàü yathàkramam>% såø siø . a÷vinyàdinakùatràõàü kramàdbhogà ete . tatrà÷vinthàm aùñacatvàriü÷at kalàþ bharaõyà÷catvàriü÷at . kçttikàyàþ kalàþ pa¤caùaùñiþ . rohiõyàþ saptapa¤cà÷at kalàþ . mçga÷iraso'ùñapa¤cà÷at . àrdràyà÷catvàraþ . atràbdhaya ityatra go'bdhayo gognaya iti và pàñhastvayuktaþ ÷àkalyasaühitàvirodhàt sauroktarudrabhasyàü÷àstryadrayo'gàbdhayaþ kalàþ iti nàrmadoktaü da÷akalonapa¤cada÷abhàgà mithune sarvajanàbhimatadhruvako da÷akalonapa¤cada÷abhàgàþ parvatàbhimatadhruvaka÷ca nirastaþ . punarvasoraùñasaptatiþ . puùyasya ùañsaptatiþ . a÷leùàyà÷caturda÷a . tatheti chandaþpåraõàrtham . maghàyà÷catuþpa¤cà÷at . pårvaphàlgunyà÷catuþùaùñiþ . uttaraphàlgunyàþ pa¤cà÷at . hastasya ùaùñiþ . citràyà÷catvàriü÷at . svàtyàþ catuþsaptatiþ . vi÷àkhàyà aùñasaptatiþ . anuràdhàya÷catuþùaùñiþ . jyeùñhàyà÷caturda÷a . anantaraü målasya ùañ . pårvàùàóhàyà÷catvàraþ . uttaràùàóhàyà dhruvakamàha . vai÷vamiti . uttaràùàóhàdyogatàrànakùatram . àpyàrdhabhogagam . àpyasya pårvàùàóhànakùatrasyàrdhabhogaþ dhanårà÷erviü÷atibhàgastatra sthitaü j¤eyam . aùñau rà÷ayo viü÷atibhàgà uttaràùàóhàyàdhruvaþ ityarthaþ . etena pårvàùàóhàyogatàràyàþ sakà÷àduttaràùàóhàyogatàrà viü÷atikalonasaptabhàügàntarità . tena pårvàùàóhàdhruvako'ùñarà÷aya÷caturda÷a bhàgà viü÷atikalonasaptabhàgairyuta uttaràùàóhàyà dhruva÷catvàriü÷atkalàdhikoktadhruva iti parvatoktamapàstam brahmasiddhàtavirodhàt . abhi jiddhruvakamàha . àpyasyeti . pårvàùàóhàyà avasàne dhanårà÷erviü÷atikalonasaptaviü÷atibhàge'bhijidyogatàrà j¤eyà . catvàriü÷atkalàdhikaùaóviü÷atibhàgàdhikà aùñau rà÷ayo'bhijito dhruva ityathaþ . evakàro'nyayogavyavacchedàrthaþ . tena saühitàsammataü ÷ravaõapa¤cada÷àü÷asthànaü viü÷ativikalàyutatrayoda÷akalàyutacaturda÷abhàgàdikanavarà÷ayo nirastam . ÷ravaõasya dhruvakamàha . vai÷vànta iti . uttaràùàóhàyà avasàne ÷ravaõayogatàràyàþ sthànaü j¤eyam . nava rà÷ayo da÷a bhàgàþ ÷ravaõadhruvaka ityarthaþ . dhaniùñhàyà dhruvakamàha . tricatuþpàdayoriti . ÷ravaõasya tçtãyacaturthacaraõayoþ krameõàntàdisandhau makararà÷erviü÷atibhàge ÷raviùñhà dhaniùñhà j¤eyà . nava rà÷ayo viü÷atibhàgà dhaniùñhàdhruva ityarthaþ . tukàràt kùetràntargatadhaniùñhàsthànaü kumbhasya viü÷atikalonasaptabhàgà nirastam . ÷atatàràyà bhogamàha . svabhogata iti . dhaniùñhàbhogàt kumbhasya viü÷atikalonasaptabhàgàvadherityarthaþ . ÷atatàràyà a÷ãtirbhogaþ . ataþ pràgvaddhruva iti j¤àpanàrthaü svabhogata ityuktam . ÷atatàràyàþ sthànaü ÷atatàrakadhruva iti paryavasannam . ava÷iùñanakùatràõàü bhogànàha . ùañkçtiriti . pårvabhàdrapadàyàþ ùañtriü÷at kalà bhogaþ . uttarabhàdrapadàyà dvàviü÷atiþ . revatyà ekonà÷ãtiþ . atha dhruvakànayanaü yathà . a÷vinthà bhogaþ . 48 . da÷aguõitaþ . 480 . atãtanakùatràbhàvàdbhogayojanàbhàvaþ . ato'÷vinyàþ phalàtmako dhruvaþ 480 . rà÷yàdyastuø . 8 . bharaõyà bhogaþ . 0 . da÷àhataþ . 400 . atãtanakùatrasyaikatvàdaùña÷atayuto bharaõyàþ paribhàùayà rà÷yàdyo dhruvaþ . 0 . 20 . evamàrdràbhogaþ . 4 . da÷àhataþ . 40 . atãtanakùatràõàü pa¤catayà pa¤caguõitàùña÷atena . 4000 . catuþsahasràtmakana yutaþ kalàdyo dhruvaþ . 4040 . rà÷yàdyastu . 2 . 7 . 20 . evaü pårvàùàóhàyà da÷aguõito bhogaþ . 40 . ekonaviü÷atiguõitàùña÷atena . 15200 . yutaþ paribhàùayà rà÷yàdyo dhruvaþ . 8 . 14 . ÷atatàràtyà da÷aguõito bhogaþ . 800 . trayoviü÷atiguõitàùña÷atina . 19400 . yuta÷catuviü÷atiguõitàùña÷ataråpo . 19200 . jàto dhruvo rà÷yàdyaþ . 10 . 20 . pårvabhàdrapadàyà da÷aguõito bhogaþ . 260 . catuviü÷atiguõitàùña÷atena . 19200 . yuto . 19560 . jàto dhruvo rà÷yàdyaþ . 10 . 26 . uttaràùàóhàbhijicchravaõadhaniùñhànàü svabhogasthànàt pa÷càt sthitatvenoktarãtyasambhavàdbhinnarãtyà dhruvakà uktàþ svàdisthànàdyogatàrà yadantarakalàbhisthitàstà làghavàdda÷àpavartità bhogasa¤j¤à uktàþ . tathà ca brahmasiddhànte %<aùñau viü÷atirarghona gajàgnirvyardhakheùavaþ . tritarkàþ satribhàgàdrirasàstryaïkà÷ca ÷añ÷atam .. navà÷à navasåryà÷ca vedendràþ ÷aravàõabhåþ . khàtyaùñiþ khadhçtirgo'tidhçtirvi÷và÷vinastathà .. vedàkçtirgodçgthastàþ kvabdhihastà yugàrthadçk . khotkçtistryaü÷ahãnà÷varasahastàþ khahastidçk .. khago'÷vinaþ khadantàþ ùaódantàþ ÷ailaguõàgnayaþ . meùàdya÷vyàdimadhyàü÷àþ ùaïaü÷onàþ khaùaóguõàþ>% .. iti . atha nakùatràõàü vikùepabhàgànàha eùàmiti . uktadhruvakasambadhinàma÷vinyàdinakùatràõàü yathàkramaü kramàdityarthaþ . svàt svakãyàpakramàt kràntyagràt kràntivçttasthadhruvakasthànàdityarthaþ . vikùepà vikùepabhàgà dakùiõà uttarà và bhavanti . tatrottaradi÷ya÷vinyàditrayàõàü diïmàsaviùayàþ krameõa da÷a dvàda÷a pa÷cetyarthaþ . dakùiõadi÷i rohiõyàditrayàõàü pa¤cada÷a nava . uttarasyàü punarvasoþ ùaóbhàgàþ . puùyasya khaü vikùepàbhàvaþ . atra pa¤camàkùarasya gurutvena chandobhaïga àrùàtvànna doùaþ . dakùiõasmàma÷leùàyàþ sapta . uttarasyàü maghàditrayàõàü ÷ånyaü dvàda÷a trayoda÷a . dakùiõasyàü hastacitrayorekàda÷a dvau . anantaraü svàtyà uttaradi÷i saptatriü÷at . dakùiõasyàü vi÷àkhàdãnàü ùaõõàü sàdhaiükaþ trayaü catvàraþ . nava sàrdhapa¤ca pa¤ca krameõa uttaradi÷i tathà vikùepabhàgà abhijitaþ ùaùñiþ . ÷ravaõasya triü÷at . dhaniùñhàyàþ ùañtriü÷at . evakàro nyånàdhikavyavacchedàrthaþ . cakàraþ påraõàrthaþ . dakùiõasyàü tukàrastathà . ardhabhàgaþ ÷atatàràyàþ . tukàrastathà . uttarasyàü pårvabhàdrapadàyà÷caturviü÷atiþ . tasyàmeva di÷i bhàgà vikùepabhàgà uttarabhàdrapadàyàþ ùaóviü÷atiþ . revatyà vikùepàbhàvaþ . cakàraþ påraõàrthaþ raø nàø .. atra spaùñatvàt anekeùàü nakùatràõàü dhruvakà na dar÷itàþ . siø ÷iø pramitàkùaràyàü tu yathàkramaü sarveùàükharåpato dhruvakà dar÷ità yathà a bha kç ro mç à pu pu à ma på u ha ci 0 0 1 1 2 2 3 3 3 4 4 5 5 6 8 20 8 22 6 7 3 16 18 9 27 5 20 3 0 0 28 28 0 20 0 0 0 0 0 0 0 0 svà vi a jye må på u a ÷na dha ÷a på u re 6 7 7 7 8 8 8 8 9 9 10 10 11 0 19 2 14 19 1 14 20 25 8 20 20 26 7 0 0 5 5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 vikùepà yathà a bha kç ro mç à pu pu à ma på u ha ci 10 12 4 4 10 11 6 0 7 0 12 13 13 1 10 30 u u u da da da u u da u u u da da 45 svàø viø aø jyeø måø påø uø aø ÷raø dhaø ÷aø påø uø reø 37 1 1 3 8 5 5 62 30 36 0 2 4 26 0 20 45 30 20 20 u da da da da da da u u u da u u u 20 siø ÷iø grahakakùà anyavidhà uktà yathà
     %<sàrdhàdrigomanusuràbdhimitàrkakakùà 43314971/2 càndrã sahasraguõità jinaràmasaükhyà 324000 . abhreùvibhàïkagajaku¤jarago'kùapakùàþ 259889850 kakùàü gçõanti gaõakà bhagaõasya cemàm>% siø ÷iø . ÷eùàõàü grahàõàü kakùàpramàõàni ÷rãpatinànyathoktàni yathà %<aùñyaïkaùaõmanu gajàþ 8146916 kùitinandanasya j¤asye÷adantakçtakhendumità 1043211 tha såreþ . råpà÷vinàgayuga÷ailaguõenduvàõàþ 51374821 khàgnyaïgasàgararasãtkçtayaþ 2664630 sitasya, bhådharàhimaganàgarasartukùmàdharà÷vi÷a÷inaþ 127668787 . ÷anikakùà>% ravyàdãnàü mandoccàdiparidhimànasuktaü siø ÷iø %<mandoccanãcaparivistrilavona÷akra 13 . 40 bhàgà raverjinakalonaradà 31 . 36 himàü÷oþ . khà÷và 70 bhujaïgadahanà 38 amarà 33 bhavà÷ca 11 pårõeùavo 50 nigaditàþ kùitijàdikànàm>% siø ÷iø . %<iha grahabhramaõopapattyarthaü mandoccanocavçttàni pårvaiþ kalpitàni . teùàü pramàõànyetàbanto bhàgàþ . atropapattiþ . grahasya yantraveghavidhinà yat paramaü phalamutpadyate tasya jyà paramaphalajyàntyaphalajyà cocyate . antyaphalajyàtulyavyàsàrdhena yadçttamutdyate tannãcoccavçttam . tatparidhistrairà÷ikena . yadi trijyàvyàsàrdhe bhàü÷àþ 360 paridhistadàntyaphalajyàvyàsàrdhe kimiti labdhaü paridhibhàgàþ . evamarkàdãnàü trilavona÷akrà ityàdaya utpadyante . atha bhaumàdãnàü calaparidhãnàha>% pramiø sauràgameõa såkùmatvànnavirodhaþ .
     eùàü calàþ kçtajinàstrilavena hãnà 243 . 40 dantendavo 132 vasurasà 68 vasuvàõadasràþ 258 . pårõàbdhayo 40 'tha bhçgujasya tu mandakendradoþ÷i¤jinã dviguõità triguõena 3438 bhaktà . labdhena mandaparidhã rahitaþ sphuñaþ syàt tacchrãghrakendrabhujamaurvyatha vàõanighnã . uttarasyàü saptarùisthànaü çùi÷abde 1452 pçø dar÷itaü teùàü ÷atavarùairekaikanakùatrabhogastatra pramàõaü varàhasaühità vàkyaü tatroktam . bhacakra¤ca dvàda÷adhà vibhaktamapi a÷vinyàdibhiþ saptaviü÷atinakùatràtmakaü tatra tribhistribhirnakùatrairnava vãthayaþ vçhaø saüø uktà yathà %<nàgagajairàvatavçùabhagojaradgavamçgàjadahanàkhyàþ . a÷vinyàdyàþ kai÷cit tribhàþ kramàdvãthayaþ kathitàþ .. nàgà tu pavanayàmyà nalàni paitàmahàttribhàstisraþ . govãthyàma÷vinyaþ pauùõaü dve càpi bhàdrapade .. jaradgavyàü ÷ravaõàt tribhaü mçgàkhyà tribhaü ca maitràdyam . hastavi÷àkhàtvàùñràõyajetyaùàóhàdvayaü dahanà .. tisrastisrastàsàü kramàdudaïmadhyayàmyamàrgasthàþ . tàsàmapyuttaramadhyadakùiõàvasthitaikaikà .. vãthãmàrgànapare kathayanti yathà sthità bhamàrgasya . nakùatràõàü tàràyàmyottaramadhyamàstadvat .. uttaramàrgo yàmyàdi nigadito madhyamastu bhàgyàdyaþ . dakùiõamàrgo'ùàóhàdi kai÷cidevaü kçtà màrgàþ>% .. bhacakrasthagrahàõàü pràggatibhedakàraõamuktaü såø siø yathà %<pa÷càd vrajanto'tijavànnakùatraiþ satataü grahàþ . jãyamànàstu lambante tulyameva svamàrgagàþ>% .. såø siø . %<pa÷càdanantaraü punaràvçttyà pa÷càt pa÷cimadigabhimukhaü nakùatraistàrakàdibhiþ saha grahàþ såryàdayo'tijavàt pravahavàyusatvaragativa÷àt satataü nirantaraü vrajanto gacchantaþ svamàrgagàþ khakakùàvçttasthà jãyamànà nakùatraiþ paràjità nakùatràõàmagre gamanàt . ata eva lajjayeva gurubhåtà iti tàtparyàrthaþ . tulyaü samam . evakàràdadhikanyånavyavacchedaþ . lambante svasthànàt pårvasmin lambàyamànà bhavanti . yathà lajjitaþ pa÷càdbhavati nàgre . tukàràdadho'dhaþ kakùàkramànurodhena ÷anyàdigrahàõàü candràntànàü gurutàpacayaþ ÷aniratigurubhåtastasmàt ki¤cinnyåno gurustasmàdapi bhauma ityàdi yathottaram . yasya kakùà mahatã tasya gurutvàdhikyaü yasya laghvã tasya tadanurodhena gurutàlpatvamiti . etaduktaü bhavati . vrahmaõà pravahavàyau nakùatràdhiùñhito mårto golaþ sthàpitastadantargatàþ svasvàkà÷agolasthàþ ÷anyàdayo nakùatràdhiùñhitamårtagolasthakràntivçttastharevatãyogatàràsannaråpameùàdiprade÷asamasåtrasthàþ sthàpitàþ . kràntivçttaü tu meùatulàsthàneviùuvadvçttalagna sampàtàt tribhàntaritakràntivçttaprade÷au svàsannaviùuvadvçttaprade÷àbhyàü caturbi÷atyaü÷àntareõa dakùiõottarau makarakarkàdiråpau tadevaü dvàda÷arà÷yàtmakaü vçttaü grahacàrabhåtam . viùuvadbçttaü tu dhruvamadhyastha nirakùade÷oparigam . tatra pravahavàyunà svàghàtena mårto nakùatragolo nàkùatraùaùñighañãbhiþ parivartyate . tadantargatavàyubhistadàghàtena và grahà bhramanto'pi nakùatragolasthitakràntivçttãyameùàdiprade÷ena samaü na gacchanti vàyånàü svalpatvàt tadàghàtasyàpyalpatvàdvimbànàü gurutvàcca . atastatsthànàdgrahàõàü lambanaü dç÷yate . ata eva nakùatrodayakàle teùàü dvitãyadine nodayaþ kintu graho lambitaprade÷ena vàyunà tadanantaramårdhamàgacchatãtyanantaramudayaþ . lambanaü tu ÷anyàdãnàü kakùànurodhena gurutvàdvàyånàü tadghàtànàü và kakùànurodhena bahvalpatvàt tulyam . yadyapi vàyordhruvànurodhena sattvàdgrahàvalambanaü viùuvadvçtte bhavitumucitaü na kràntivçtte, tathà ca vakùyamàõakràntyanupapattiþ kràntivçttasthadvàda÷arà÷ibhogena vakùyamàõànàü bhagaõànàmanupapatti÷ca . tathàpi vàyunàvalambito graho viùuvanmàrgago'pi tadviùuvaprade÷àsannakràntivçttaprade÷ena grahàkà÷agola eva svasamasåtreõàkçùyata iti nànupapattiþ . ata eva svamàrgagà iti kràntivçttànusçtasvàkà÷agolasthakakùàmàrgagatà ityarthakamuktamiti saïkùepaþ . ata eva grahàõàü loke pràggatitvaü siddhamityàha>% raø nàø . pràggatitvamatasteùàü bhagaõaiþ pratyaha gatiþ . pariõàhava÷àdbhinnà tadva÷àdbhàni bhu¤jata såø siø . %<ato 'valambanàdeva teùàü grahàõàü pràggatitvaü pràcyàü di÷i gatiryeùàü te pràggatayastadbhàvaþ pràggatitvaü siddham . lambanasvaråpaiva grahàõàü pårvagatirupapannà lokaiþ kàraõànabhij¤aiþ pratyakùàvagatatayà tacchaktijanità kalpitetyarthaþ . sà kiyatãtyata àha . bhagaõairiti .. vakùyamàõabhagaõaiþ pratthahaü pratidinaü gatiþ pràggamanaråpà bhagaõànàü yadi gatyupapannatvàdbhagaõasambandhivakùyamàõadinaiþ såryasàvanairgrahabhagaõà labhyante tadaikena dinena ketyanupàtàjj¤eyà . nanu grahabhagaõànàü tulya tvàbhàvàt pratidinaü grahagatirbhinneti pårvaü lambanaråpà grahagatirayuktoktà grahalambanasyàbhinnatvàdityata àha pariõàhava÷àditi . pariõàhaþ kakùàparidhistadva÷àt tadanurodhàdiyaü grahagatirbhinnà'tulyà . ayamabhipràyaþ . grahàõàü lambanaü tulyaprade÷e na, parantu svasvakakùàyàü tattatprade÷e tulye yàþ kalàstà gatikalàstàstu mahati kakùàvçtte'lpà laghukakùàvçtte bahvyaþ sarvakakùàparidhãnàü cakrakalàïkitatvàt bhagaõàstu gativa÷àdeva yasya kakùàvçttaü mahat tatràlpà yasya ca laghu kakùàvçttaü tasya bahavastadupapannà gatirapi tatheti na virodhaþ . nanvekaråpagatiü vihàya bhinnaråpà gatiþ kathamaïgãkçtetyata àha . tadva÷àditi bhinnagativa÷àdbhàni rà÷ãn nakùatràõi bhu¤jate grahà bhu¤jantãtyarthaþ . tathà ca graharà÷yàdibhogaj¤ànàrthamiyameva gatirupayuktà naikaråpeti bhàvaþ . atha bhabhoge vi÷eùaü vadan vakùyamàõabhagaõasvaråpamàha>% raø nàø . %<÷ãghragastànyathàlpena kàlena mahatàlpagaþ . teùàü tu parivartena pauùõànte magaõaþ smçtaþ>% såø siø . %<atha÷abdaþ pårvokta vi÷eùasåcakaþ ÷ãghragatigrahastàni bhànyalpena kàlena bhunaktyalpagatirgraho bahukàlena bhunakti tulyarà÷yàdibhogo manda÷ãghragatigrahayostulya kàleta na bhavatãti vi÷eùàrthaþ . teùàü rà÷ãnàü parivartena bhramaõena . tukàràdgrahàdigatibhogajanitena bhagaõaþ pràj¤airuktaþ . kràntivçtte dvàda÷arà÷ãnàü sattvàt tadbhogena cakrabhogasamàpteryat sthànamàrabhya calito grahaþ punastat sthànamàyàti sa cakrabhogaþ parivartasa¤j¤o'pi dvàda÷arà÷ibhogàdbhagaõa ityarthaþ . nanu kràntivçnte sarvaprade÷ebhyaþ parivartasambhavàdatra kaþ parivartàdibhåtaþ prade÷a ityata àha pauùõànta iti . sçùñyàdau brahmaõà kràntivçtte revatãyogatàrà''sannaprade÷e sarvagrahàõàü nive÷itatvàt tadavadhito grahacalanàcca pauùõasya revatãyogatàràyà ante nikañe pade÷e tathà ca revatãyogatàràmannàgrimasthànamevàdyantàvadhibhåtamiti bhàvaþ>% raø nàø . såryàdigrahàõàü mahàyuge bhagaõamànapyuktaü tatraiva .
     %<yuge såryaj¤a÷ukràõàü khacatuùkaradàrõavàþ . kujàrkiguru÷ãghràõàü bhagaõàþ pårvayàyitàm>% såø siø . %<mahàyuge 4320000 varùe sarthyabudha÷ukràõàü khànàü catuùkamekasthànàdisahasrasthànàntacatuþsthànasthitàni ÷ånyàni tato'yutàdiprayutasthànaparyantaü dantasamudràstathà ca yuge sauravarùàõi khàbhrakhàmradviràmavedamitàni 4320000 bhagaõà dvàda÷arà÷ibhogàtmakaparivartànàü saïkhyà bhavantãti ÷eùaþ . bhauma÷anivçhaspatãnàü yàni ÷ãghràõi ÷ãghroccàni teùàmeta nmità bhagaõàþ . cakàraþ samuccayàrthako'nusandheyaþ . atra kakùàkrameõa càrakrameõa và guroþ khalu madhyagatà bhavatãti na tathodde÷aþ svatantrasya niyogànarhatvàdvà . nanvàkà÷a eùàü vimbàbhàvàdavalambanàsambhavena gatyabhàvàt kathaü bhagaõà uktà ityata àha pårvayàyina miti pårvagàmiõàm . tathà ca teùàmadç÷yaråpàõàü pårvagatisadbhàvàdbhagaõoktau na kùatiþ . eùàü svaråpàdinirõayastu spaùñàdhikàre pratipàdayiùvate . atha candrabhaumayorbhagaõànàha>% raø nàø . %<indo rasàgnitritrãùusaptabhådharamà rgaõàþ . dasratryaùñarasàïkàkùilocanàni kujasya tu>% såø siø . %<pårva÷lokoktabhagaõà ityatràgrima÷lokeùvapyanveti . bhådharàþ sapta na tu parvatasya dharàbhidhànatvàdekasaptatiþ màrgaõàþ ÷aràstathà ca candrasya bhagaõàþ ùaóagnidevapa¤casaptasaptapa¤camitàþ 57753336 bhaumasya tukàràdàkà÷asthavimbàtmakasyeti punaruktibhramavàraõàrthaü dantàùñaùaóàkçtimitàþ 256832 . atha budha÷ãghroccaguryorbhagaõànàha>% raø nàø . %<budha÷ãghrasya ÷ånyartukhàdritryaïkanagendavaþ . vçhaspateþ khadasràkùivedaùaóbahnayastathà>% såø siø . %<vudha÷ãghroccasyàdç÷yaråpasya pårvagaterbhagaõàþ ùaùñisaptatitryaïkàtyaùñimitàþ 17937060 vçhaspatestathà bimbàtmakasyeti punaruktibhramavàraõàya nakhadvivedaùaóràmamitàþ 364220 . atha ÷ukra÷ãghrocca÷anyàrbhagaõànàha>% raø nàø . %<sita÷ãghrasya ùañsaptatriyamà÷vikhamådharàþ . ÷anerbhujaïgaùañpa¤carasavedani÷àkaràþ>% såø siø . %<÷ukra÷ãghroccasyàdç÷yaråpasya pårvagaterbhagaõàþ ùañsaptatridvidvikhasapta 7022376 etena bhådharà ityasyaikasaptatirekàda÷a vàrtho nirastaþ . ÷avervimbàtmakasyàùñaùañpa¤carasendramitàþ 146568 atha candrasyoccapàtayorbhagaõànàha>% raø nàø . %<candroccasyàgni÷ånyà÷vivasusarpàrõavà yuge . vàmaü pàtasya vasvagniyamà÷vi÷ikhidasrakàþ>% såø siø . %<candramandoccasya pårvagateradç÷yaråpasya bhagaõà mahàyuge ràmanakhàùñàùñavedamitàþ 488203 . bhàtasya candra÷abdasya sannihitatvàccandrapàtasyàdçsyaråpasya vàmaü pa÷cimagatyà dvàda÷arà÷ibhogàtmakaparivartaråpabhagaõà mahàyuge aùñaràmàkç taràmadvimitàþ 232238 atra yugagrahaõaü vakùyamàõagrahoccapàtabhagaõasambandhikalpavàraõàrtham . grahoccapàtabhagaõàstu yuge yuge notpannà ityasmin yugasamba ndhaprasaïgenoktàþ . mandoccapàtasvaråpàdinirõayastu spaùñàdhikàre vyakto bhaviùyati>% . atha yuge nàkùatradivasàüstatsvaråpàvagamàya grahasàvanaditasvaråpaü svasaïkhyàj¤ànahetukaü càha raø nàø .. %<bhànàmaùñàkùivasvadritridvidvyaùña÷arendavaþ . bhodayà bhagaõaiþ svaiþ svairånàþ svasvodayà yuge>% såø siø . %<bhànàü nakùatràõàü svato gatyabhàve'pi pravahavàyunà paribhramaõàt tatsaïkhyàtulyà bhagaõàþ svadinatulyàþ . ata evàtra bàmamiti pårvoktasya yukto'nvayaþ . aùñadvyaùñanagàgnijàtigajatithimitàþ 1582237828 . nanu grahàõàmapi pravahavàyunà paribhramaõanodayasadbhàvàt teùàü divasàþ kathaü j¤eyà ityata àha . bhodayà iti . udayantyasminnahani svàdyantàvadhiråpa iti vyutpattyodaya÷abdena dinam . tathà ca bhodayà nakùatradisà ete uktàþ svaiþ svaiþ svakãyaiþ svakãyairbhagaõaiþ pràguktairvarjitàþ santaþ svasvodayà bhijanijasàvanadivasà yuge bhavanti . yuga ityanenàbhãùñakàle nàkùatradivasà grahagatabhogàdinà bhagaõàdinonà grahasàvanadivasà abhãùñà bhavanti . parantu rà÷ãn pa¤caguõitànaü÷àdikaü da÷aguõitaü kçtvà ghañyàdisthàne honaü kàryamanyathà vijàtãyatvàdantarànupapatteriti såcitam . atropapattiþ yadi grahàõàü pràggamanàvalambanaü na syàt tarhi grahodayanakùatrodayayorekahetukatvànnàkùatrasàvanadivasayorabhedaþsyàt ato grahàõàü lambanena nàkùatràdidivasebhyaþ sàvanàdidivasànàmantaritatvàdavalambanajabhagaõàntareõa yuge nàkùatradivasebhyo grahasàvanadivasà nyånà bhavanti . pravaheõa bhagaõatulyapa÷cimagrahatukhyànàmakaraõàdibdhupapannaü bhodayà ityàdi! anenaiva bhagaõasàùanabhogo nàkùatradivasà ityavyarthasidvam>% raø nàø . mahàyuge càndrà damàsadinasaükhyàü tatroktà yathà %<bhavanti ÷a÷inã màsàþ såryenda bhagaõàntaram . ravimàsonitàste tu ÷eùàþ syuradhimàsakàþ>% såø tiø . %<såryacandrabhagaõayorantaraü candrasya màsà mavanti te càndratàsà ravimàsonitàþ . atra prathamaü tukàrànvayàddvàda÷aguõitaravibhagaõaråpapakùyasàõàrkamàsaihçnitàþ sataþ ÷eùà ava÷iùñà ye càndramàsàste'dhimàsà eva bhavanti nànye . anena càndratvamadhimàsànàü spaùñãkçtam . atropapattiþ . triü÷attithyàtmakasya ravãnduyutikàlaråpadar÷àntàvadhe÷càndramàsasya dvàda÷arà÷imitena såryendvantareõaiva siddhiþ . kathamanyathà dar÷ànte manda÷ãghrayoþ såryendvoryogasya punardar÷ànte sambhavaþ . dvàda÷arà÷yantaraü tvekaü bhagaõàntaramato bhagaõàntareõa càndro màsaþ siddhaþ . sauramàsàpekùayà yadantareõa càndramàsànàmadhikatvaü ta evàdhimàsà iti svaråpameva vakùyamàõopayogàt paribhàùitam . atha vakùyamàõàvamasåryasàvanayoþ svaråpamàha>% raø nàø . %<sàvanàhàni càndebhyo dyubhyaþ projjhya tithikùayàþ . udayàdodayaü bhànorbhåmisàvanavàsaràþ>% . càndrebhyo dyubhyo vakùyamàõacàndradivasebhyaþ sakà÷àdityarthaþ . sàvanàhàni sàvanadinàni projjhya tyaktvàva÷eùaü nithikùayàþ . tithiùu càndradineùu sàvanadinànàmava÷eùatulyaþ kùayo nyånatvam . yadvà tithi÷abdena sàvano divasastasya càndradivasàt kùaya iti svaråpameva vakùyamàõopayogàt paribhàùitam . nanu bhodayà bhagaõairityàdinà pårvaü sarveùàü sàvanadivasà uktà ityatra kasya gràhyà ityataþ såryasàvanasvaråpakathanacchalenottaramàha . udayàditi . såryasyodayakàlamàrabhyàvyavahitatadudayakàlaparyantaü yaþ kàddhaþ sa ekodivasaþ . iti ye divasàste bhåmisàvanavàsaràþ . bhådivasà udayasya bhåsambandhenàvagamàt . sàvanàdivasà÷cetyarthaþ . tathà ca nirupapadasàvanabhåmi÷abdàbhyàü såryasya vàsarà eva nànyeùàü sopapadatvàbhàvàditi bhàvaþ . te kiyanta ityatastatpramàõaü càndradinapramàõaü càha raø nàø %<vasudvyaùñàdriråpàïkasaptàdritithayo yuge . càndràþ khàùñakhakhavyomakhàgnikhartuni÷àkaràþ>% såø . %<aùñà÷vigajasaptapa¤cabhåmità yuge såryasàvanadivasàþ . càndrà divasà yugatithaya ityarthaþ . a÷ãti÷ånyacatuùkatrikhançpà ete triü÷adbhaktà÷càndramàsà uktapràyàþ . anenaiva càndradivasànàmupapattiþ såryacandrayorbhagaõayorantararåpacàndramàsàstriü÷adguõità iti spaùñãkçtà . athàdhimàsàvamayoþ saïkhyàmàha>% raø nàø . %<ùaóvahnitrihutà÷àïkatithaya÷càdhimàsakàþ . tithikùayà yamàrthà÷vidvyaùñavyoma÷arà÷vinaþ>% såø . %<adhimàsakàþ pràguktasvaråpà÷cakàràdyuge ùaódevaràmago÷arendumitàstithikùayà dinakùayà avamànãtyarthaþ . arthàþ pa¤ca . evaü dvi÷aràkçtyaùñakhatattvàni . nanu såryamàsànukteradhimàsasaïkhyà kathaü j¤àtetyato ravimàsasaïkhyàü svaråpeõa kvahàü÷càha>% raø nàø . %<khacatuùkasamudràùñakupa¤ca ravimàsakàþ . bhavanti bhodayàbhànubhagaõairånitàþ kvahàþ>% såø . %<såryamàsà dvàda÷aguõitaravibhagaõànuråpàþ ÷ånyakhàbhrakhasedadhçti÷aramitàþ . nanu sàvanadivasasaïkhyà pràguktà kathamavagatetyàha . bhavantãti . bhodayà nàkùatradivasàþ pràguktà såryabhagaõaiþ pràguktairvarjitàþ santaþ kvahà bhåvàsarà bhavanti . bhodayà ityàdipràgukteþ . nanu såryàdimandoccabhaumàdipàtànàü yuge bhagaõànutpatteþ kalpabhagaõakathanamàva÷yakamatastatpaïktyàü pràguktà ete bhagaõàdayaþ kalpa eva kathaü noktà ityata àha>% raø nàø . %<pràggateþ såryamandasya kalpe saptàùñavahnayaþ . kaujasya vedakhayamà baudhasyàùñartuvahnayaþ . khakharandhràõi jaivasya ÷aukrasyàrthaguõeùayaþ . go'gnayaþ ÷animandasya pàtànàmatha vàmataþ>% såø siø . pràggateþ kalpa ityanayoþ ÷animandàntaü pratyekaü sambandhaþ . pårvagateþ såryamandoccasya kalpe saptàùñaràmamitàþ 387 ÷anipàtasya bhagaõà iti vakùyamàõasyabhagaõà iti padamatra pratyekamanveti . kaujasya kujasambandhinaþ såryamandasyetyasyaikade÷o mandasyeti mandoccasyetyarthakamatrànveti . tathà ca bhaumamandoccasya caturadhikaü ÷ayadvayam 204 . baudhasya budhamandoccasyàùñaùañatribhitàþ 368 . jaivasya gurusambandhinaþ . atra ÷animandasyeti vakùyamàõasyaikade÷o mandasyeti mandoccasyetyarthakamanvetyekavçttasthatvàt . yadvàdyantayormandasyetyuktyaiva madhyasthànàmanvayaþ såpapanna iti . tathà ca gurumandoccasya nava÷ataü 900 ÷aukrasya ÷ukramandoccasya pa¤catriü÷adadhikapa¤ca÷ataü 535 ÷animandoccasyaikonacatvàriü÷at 39 . athànantaraü pàtànàü bhauma dipàtànàü vàmataþ pa÷cimagatyà bhagaõà ucyanta iti ÷eüùaþ tàn ÷lokàbhyàmàha raø nàø . %<manudasràstu kaujasya baudhasyàùñàùñasàgaràþ . kçtàdricandrà jaivasya trikhàïkà÷ca bhçgostathà . ÷anipàtasya bhagaõàþ kalpe yamarasartavaþ . bhagaõàþ pårvamevàtra proktà÷candroccapàtayoþ>% . såø siø . kujasambandhinaþ . tukàràt pàtasya bhaumapàtasya kalpe bhagaõà÷caturda÷àdhikaü ÷atadvayam 214 . baudhasya budhasambandhinaþ ÷anipàtasyetyasyaikade÷aþ pàtasyetyatrànveti . budhapàtasya dvàda÷onà pa¤ca÷atã 488 . jaivasya gurupàtasya catuþsaptatyadhikaü ÷atam 174 . bhçgoþ ÷ukrasya tathà sambandhina÷cakàràt pàtasya ÷ukrapàtasyetyarthaþ . tryadhikà nava÷atã 903 . ÷anipàtasya dvirasaùañkà 662 bhagaõàþ kalpe bhavanti . nanvasmin prasaïge candrasyoccapàtayorbhagaõàþ kathaü noktà iti mandà÷aïkàpàkaraõàya pårvoktaü smàrayati . bhagaõà iti . candroccapàtayo÷candra mandoccapàtayorbhagaõà a tràsminnadhikàre pårvaü grahayugabhagaõakathane . evakàro vismaraõa niràsàrthakaþ %<proktà÷candroccasyetthàdi÷lokenoktàþ>% raø nàø . kujàdikakùàõàü bhåmisadhyata ucchritiþ ÷rãpatinoktà yathà bhaumasya gokurasaùaõõavasåryasaükhyà 1296319 dantàbhraùaõõçpamità 166032 ÷rutirindrujasya . påjyasya nàgaguõapa¤carasàdribhåmi nàgà÷ca 8176538 sarpagajakhàbdhiyamàbdhayo'tha 424088 . ÷ukrasya, såryatanayasya kusaptakhàïka bhåtryabhradasramita 20319071 yojanakarõa evam . nàgàkùaùaóràmarasàgnikuvedasaükhyo 41362658 nakùatramaõóalabhavaþ ÷ravaõo niruktaþ . siø ÷iø vi÷eùa uktaþ . %<sçùñvà bhacakraü kamalodbhavena grahaiþ sahaitadbhagaõàdisaüsthaiþ . ÷a÷vadbhrame vi÷vasçjà niyuktaü tadantatàre ca tathà dhruvatve . tato'parà÷àbhimukhaü bhapa¤jare sakhecare ÷ãghratare bhramatyapi . tadalpagatyendradi÷aü nabha÷carà÷caranti nãcoccataràtmavartmasu>% måø . %<yadetadbhacakraü grahaiþ saha bhramaddç÷yate tadvi÷vasçjà jagadutpàdakena kamalodbhavena ghrahmaõà sçùñyàdau sçùñvà tataþ ÷a÷vadbhrame'navaratabhramaõe niyuktam . etaduktaü bhavati . bhànya÷vinyàdãnyanyàni vi÷iùñàni jyotãüùi teùàü samåha÷cakraü grahà÷ca såryàdayastaiþ saha sçùñam . tàni bhàni pràk saüsthayà samantànnive÷itàni . grahàstu bhagaõàdàva÷vinãmukhe nive÷itàsta uparyupari saüsthayà . tatràdau tàvadadha÷candraþ . tadupari dhuþ . tataþ ÷ukraþ . tato raviþ . tasmàdbhaumaþ . tato guruþ . tataþ ÷aniþ . sarveùàmupari dåre bhacakram . eùàü kakùàpramàõàni kakùàdhyàye pratipàdayiùyante . aho yadyårdhvordhvasthà grahàstadupari dårato bhagaõastat kathaü bhagaõàdisaüsthairgrahairityucyate . satyam . atra bhåmadhye satrasyaikamagraü baddhvà dvitãyamagraü bhacakre'÷vinãmukhe kila nibaddham . tasmin såtre protà maõaya iva candràdayo grahàþ sçùñyàdau brahmaõà nive÷itàþ . bhåmaõóalaü dvàda÷adhà vibhajyaivaü bhåmadhyàt såtràõi pratibhàgaü nãtvà kila baddhàni taiþ såtraiþ saha grahakakùàyàü ye saüpàtàste tàsu kakùàsu rà÷yantàþ . tadvatprakàrà rà÷aya iti saïkùiptamihoktam . kakùàdhyàye gole ca ki¤cidvistãrya vakùyàmaþ . evaüvidhaü bhacakra sçùñvà vrahmaõà gagane nive÷itam . yatra nive÷itaü tatra pravaho nàma vàyuþ . sa ca nityaü pratyaggatiþ . tena samàhataü bhacakraü sakhecaraü pa÷cimàbhimukhabhrame pravçttam . yat tasya pratyagbhramaõaü tacchãghrataram . yata ekenàhnà bhamaõóalasya parivartaþ . evaü tasmin bhapa¤jare sakhecare ÷ãghratare bhramatyapi khecarà indradi÷aü caranti pårvàbhimukhaü vrajanti . nãcoccataràtmavartmasu . anantarakathiteùu svasvamàrgeùu teùàü pràgbhramaõam . tat tadalpagatyà pratyaggaterbahutvàt pràgalpagatyà vrajanto nãpalakùyante iti bhàvaþ . tathà tasya bhapa¤jarasya yau dakùiõottaràbantau tatra ye tàre te dhruvatve niyukte>% pramitàø . siø ÷iø grahàõàü keùàü cit kalpebhagaõà anyathoktà yathà . %<arka÷ukrabudhaparyayà vidherahni koñiguõità radàbdhayaþ 4320000000 . eta eva ÷anijãvabhåbhuvàü kãrtità÷ca gaõakai÷caloccajàþ . khàbhrakhàbhragaganàmarendriyakùmàdharàdriviùayà 57753300000 himadyuteþ . yugmayugma÷aranàgalocanavyàlaùaõõavayamà'÷vino 2296828522 'sçjaþ . sindhusindhuranavàùñago'ïkaùañtryaïkasapta÷a÷ino 17936998984 j¤a÷ãghrajàþ . pa¤capa¤cayugaùañkalocanadvyabdhiùaóguõamità 364226455 gurormatàþ . dvinandavedàïkagajàgnilocanadvi÷ånya÷ailàþ 7022389492 sita÷ãghraparyayàþ . bhujaïganandadvinagàïgabàõaùañkçtendavaþ 146567298 såryasutasya paryayàþ khàùñàbdhayo 480 'ùñàkùagajeùudigdvipadvipàbdhayo 488105858 dvyaïkayamà 292 radàgnayaþ 332 . ÷areùvibhà 855 stryakùarasàþ 653 kusàgaràþ 41 syuþ pårvagatyà taraõermçdåccajàþ . gajàùñibhargatriradà÷vinaþ . 232311168 kubhçdrasà÷vinaþ 267 kudvi÷aràþ 521 kramartabaþ 63 . trinandanàgà 893 yugaku¤jareùavo 584 ni÷àkaràdvyastagapàtaparyayàþ>% måø . grahàõàü pårvagatyà gacchatàü kalpa etàvanto bhagaõà bhavanti . tathà mandoccànàü caloccànàü ca pràggatyà etàvantaþ paryayà bhavanti . tathà pàtànàü pa÷cimagatyà etàvagto bhavasti . atropapattiþ . sà tu tattadbhàùàku÷alena tattatkùetrasaüsthànaj¤ena ÷rutagolenaiva ÷rotuü ÷akyate nànyena . grahamanda÷ãghroccapàtàþ svasvamàrgeùu gacchantaþ etàvantaþ paryayàn kalpe kurvantãtyatràgama eva pramàõam . sa càgamo mahatà kàlena lekhakàdhyàpakàdhyetçdoùairbahudhà jàtastadà katamasya pramàpayam . atha yadyevamucyata gaõitaskandha upapattimàneva gamaþ pramàõam . upapattyà ye sidhyanti bhagaõàste gràhyàþ . tadapi na . yatã'tipràj¤ena puruùeõopapattirj¤àtumeva ÷akyate . na tayà teùàü bhagaõànàmiyattà kartuü ÷akyate puruùàyuùo'lpatvàt . upapattau tu grahaþ pratyahaü yantreõa vedhyaþ bhagaõàntaü yàvat . evaü ÷anai÷carasya tàvatvarùàõàü triü÷atà bhagaõaþ påryate . mandoccànàü tu varùa÷atairanekaiþ . ato nàyamarthaþ puruùasàdhya iti . ata evàtipràj¤à gaõakàþ sàmpratopalabdhyanusàriõaü prauóhagaõakasvãkçtaü kamapyàgamamaïgãkçtya grahagaõita àtmano gaõitagolayornirati÷ayaü kau÷alaü dar÷ayituü tathànyairbhràntij¤ànenànyathoditànarthàü÷ca niràkartumanyàn granthàn racayanti . grahagaõita iti kartavyatàyàmasmàbhiþ kau÷alaü dar÷anãyaü bhavatvàgamo yo'pi ko'pyayamà÷ayasteùàm . yathàtra granthe brahmaguptasvãkçtàgamo'ïgãkçta iti . tarhi tiùñhatu tàvadupapattyà bhagakhànàmiyattàsàdhanam . atha yadyupapattirucyate tarhiü itaretarà÷rayadoùa÷aïkayà yaktuma÷akyà . tathàpi saükùiptàmupapattiü vakùyàmaþ . itaretarà÷rayadoùo'tra doùàbhàsaþ . upapattibhedànàü yaugapadyena vaktuma÷akatvàt . athocyate arka÷ukrabudhaparyayà vidherityàdi . yàvanti kalpe varùàõi tàvanta eva såryabhagaõà ityupapannam . yato bhagaõabhogakàlo hi varùamuktam . budha÷ukrau tu raveràsannàveva kadàcidagrataþ kadàcit pçùñhatastasyànucaràviva sadà vrajantau dç÷yete . atastayorapi ravibhagaõatulyà bhagaõà ityupapannam . caloccabhagaõopapattimagre vakùyàmaþ . atha samàyàü bhåmàvabhãùñakarkañakena trijyàmitàïkairaïkitena vçttaü digaïkitaü bhagaõàü÷ai÷càïkitaü kçtvà tatra pràcãcihnàddakùiõato nàtidåre prade÷a uttare'yane vçttamadhyasthitena kãlena raverudayo vedhyaþ . tato'ntaraü varùamekaü ravyudayà gaõanãyàþ . te ca pa¤caùaùñyadhika÷atatraya 365 tulyà bhavanti . tatràntimodayaþ pårvodayasthànàdàsanno dakùiõata eva bhavati . tayorantaraü vigaõayya gràhyam . tato'nyasmin dine punarudayo vedhyaþ . sa tu pårvacihnàduttarata eva bhavati . tadapyuttaramantaraü gràhyam . tato'nupàtaþ . yadyantaradvitayakalàbhirekãkçtàbhiþ ùaùñi 60 ghañikà kabhyante tadà dakùiõenàntareõa kimiti . atra labhyante pa¤cada÷a ghañikàstriü÷at palàni sàrdhàni dvàviü÷atirvipalàni 15 . 30 . 22 . 30 . àbhirghañãbhiþ sahitàni pa¤caùaùñyadhika÷atatrayatulyàni sàvanadinànyekakhin ravyabde bhavanta 365 . 15 . 30 . 22 . 30 . tato'nupàtaþ . yadyekena varùeõaitàvanti kudinàni tadà kalpavarùaiþ kimiti . evaü ye labhyante te sàvanadivasà bhavanti kalpe . atha yadi taireva ravervarùàntaþpàtibhiþ kudinai÷cakrakalà labhyante tadaikena kimiti . phalaü madhyamà ravigatirityupapannam . atha candrabhagaõopapattiþ . tatràdau tàvad grahavedhàrthaü golabandhoktavidhinà vipulaü golayantraü kàryam . tatra khagolasyàntarbhagola àdhàravçttadbayasyopari viùuvadvçttam . tatra ca yathoktaü kràntivçttaü bhagaõàü÷àïkitaü ca badhvà kadambadvayakãlakayoþ protamanyaccalaü grahavedhavalayam . tacca bhagaõàü÷àïkitaü kàryam . tata stadgolayantraü samyaga dhruvàmimukhayaùñikaü jalasamakùitijavalayaü ca yathà bhavati tathà antaraü kçtvà ràtrau golamadhyacihnagatayà dçùñyà revatãtàràü vilokya kràntivçtte yo mãnàntastaü revatãtàràyàü nive÷ya madhyagatayaiva dçùñyà candraü vilokya tadvedhavalayaü candropari nive÷yam . evaü kçte sati vedhavçttasya kràntivçttasya ca yaþ saüpàtastasya mãnàntasya ca yàvadantaraü tasmin kàle tàvàn sphuña÷candro veditavyaþ . kàntivçttasya candravimbamadhyasya ca vedhavçtte yàvadantaraü tàvàüstasya vikùepaþ . tato yàvatãùu ràtrigataghañikàsu vedhaþ kçtastàvatãùveva punardvitãyadine kartavyaþ . evaü dvitãya dane sphuñacandraü j¤àtvà tayoryadantaraü sà taddine sphuñà gatiþ . atha tau candrau %<sphuñagrahaü madhyakhagaü prakalpyetyàdinà>% madha mau kçtvà tayorantaraü yà madhyamà candraga taþ . tayà'nupàtaþ . yadyekena dinenaitàvatã candragatistadà kudinaiþ kimityevaü candrabhagaõà utpadyante . tathà càha ÷romàn brahmaguptaþ %<j¤àtaü kçtvà madhyaü bhåyo'nyadine tadantaraü bhuktiþ . trairà÷ikena bhuktyà kalpagrahamaõóalànayanam>% .. aivamanyeùàmapi bhagaõopapattiþ . atha candrekùasya . evaü pratyahaü candravedhaü kçtvà sphuñagatayo vilekyàþ . yasmin dine gateþ paramàlpatvaü dçùñaü tatra dine madhyama eva sphuña÷candro bhavati . tadevoccasthànam . yata uccasame grahe phalàbhàvo gate÷ca paramàlpatvam . tata÷ca tasmàddinàdàrabhyànyasmiü÷candraparyaye pratyahaü candravevàt tathaivoccasthànaü j¤eyam . tacca pårvasthànàdagrata eva bhavati . yat tayorantaraü tajj¤àtvà'nupàtaþ kriyate . yadyetàvadbhirantaradinairidamuccayorantaraü labhyate tadaikena kimiti . phalaü tuïgagatiþ . tayànupàtàt kalpabhagaõàþ . atha candrapàtabhagaõopapattiþ . eva pratyahaü candravedhàddakùiõavikùepe kùãyamàõe yasmin dine vikùepàbhàvo dçùñaþ kràntivçtte tat sthànaü cihnayitvà tatra yàvàn vidhuþ sa bhagaõàcchuddhaþ pàtaþ syàditi j¤eyam . punaranyasminnapi paryaye dakùiõavikùepàbhàvasthànaü j¤eyam . kràntivçtte tat sthànaü pårvasthànàt pa÷cimata eva bhavati . ato j¤àtà pàtasya vilomà gatiþ . sà cànupàtàt . yadyetatkàlàntaradinairetàvat pàtayorantaraü labhyate tadaikena kimiti . phalaü pàtagatiþ . tayà pràgvat kalpabhagaõàþ . atha ravituïgopapattiþ . mithunànte ravau kasmiü÷ciddine revatãtàrakodayàdyàvatãbhirghañikàbhãraviruditastàvatãbhirmãnàntàllagnaü sàdhyam . yallagnaü sa tadà sphuño ravirj¤eyaþ . evamanyasmin dine'pi . tayoþ sphuñàrkayorantaraü sphuñà gatiþ . evaü pratyahaü sphuñagatayo j¤àtavyàþ . yasmin dine gateþ paramàlpatvaü taddine yàvàn ravistàvadeva raveruccaü bhavati . tasyoccasya calanaü varùa÷atenàpi nopalakùyate . kintvàcàryai÷candramandoccavadanumànàt kalpità gatiþ . sà caivam yairbhagaõaiþ sàmpratàhargaõàdvarùagaõàdvà etàvaduccaü bhavati te bhagaõà yuktyà kuññakena và kalpitàþ . athànyeùàü ÷ãghroccopapattiþ . tatra %<eta eva ÷anijãvabhåbhuvàmityàdi>% . ucco hyàkarùakã bhavati . tena svakakùàmaõóale bhraman grahaþ svàbhimukhamàkçùyate . tenàkçùñaþ san kakùàmaõóale madhyagrahàdagrataþ pçùñhato và yàvatàntareõa dç÷yate tàvat tasya phalaü bhàndyaü ÷aighyraü và . aho ucco nàma prade÷avi÷eùastena kathamàkçùyate? atastasya devatàråpatvamuktaü såryasiddhànte . %<adç÷yaråpàþ kàlasya mårtayo bhagaõà÷ritàþ . ÷ãghramandoccapàtàkhyà grahàõàü gatihetavaþ . tadvàtara÷mibhirbaddhàstaiþ savyetarapàõibhiþ . pràk pa÷càdapakçùyante yathàsannaü svadiïmukham>% ityàdi . evamatroccasya devatàvi÷eùatvenàïgãkçtatvàdadoùaþ . etaduktaü bhavati . ÷anerjãvàt kujàdvà yadà raviragre vartate tadà madhyagrahàt sphuñagraho'grato dç÷yate . yadà tu pçùñhagato'rkastadà madhyàt sphuñagrahaþ pçùñhato dç÷yate . atasteùàü trayàõàü ravisamaü ÷ãghroccaü dhãraiþ kalpitam . ato ravibhagaõatulyàþ ÷ãghroccabhagaõà ityupapannam . atha mandoccopapattiþ . tatra vedhena sphuñagrahaü j¤àtvà taü mandasphuñaü prakalpya tataþ ÷ãghraphalamànãya tat tasmin sphuñe vilomaü kçtvaivamasakçnmandasphuño j¤eyaþ . evaü pratyahaü mandasphuñamupalakùya sa mandasphuño dhanarõaü mandaphale kùãyamàõe yasmin dine madhyamatulyo bhavati tadà tattulyameva mandoccaü j¤eyam . tatastasmàdravimandoccavadbhagaõàþ kalpyàþ . evaü sarveùàm . atha budha÷ukrayoþ ÷ãghroccopapattiþ . tatra ravi÷ukrayoþ pårvasyàü di÷i cakrayantravedhenàntarabhàgà j¤eyàþ . te tayoþ sphuñayorantaràü÷à jàtàstaiþ sphuñàrkàdvi÷odhitaiþ sphuñaþ ÷ukro bhavati . tataþ ÷ukrasya mandaphalamànãya tat sphuñe ÷ukre dhanarõaü vyastaü kàryam . ravi÷ca madhyamaþ kàryaþ . tayoryadantaraü tacchãghraphalamçõaü dhanaü ca j¤eyam . evaü pratidinavedhena tacchãghraphalaü paramamçõaü j¤àtavyam . tat tàdçk phalamarkàna tiryaksthitenoccenàkçùñasya bhavati . tacca tiryaksthatvaü tribhàntaritasya syàt . atastatra tribhonena sphuña÷ukreõa tulyaü ÷ãghroccaü j¤eyam . evaü punaranyasmin paryaye pràcyàmevànyacchãghroccaü j¤àtvànupàtaþ kriyate . yadyetatkàlàntaradinaistayoruccayorantaraü labhyate tadaikena kimiti . phalaü tuïgagatiþ . pràgbat tayà bhagaõàþ . evaü budhasyàpi . atha bhaumàdãnàü vedhena pràgvaddakùiõavij¤epàbhàbasthàne yàvàn mandasphuño graha÷cakra÷uddhastàvàn pàtaþ . budha÷ukrayostu tadà mandaphalavyastasaüskçtaü yàvacchãghroccaü cakra÷udvaü tàvàn pàto j¤eyaþ . tataþ pràgvadbhagaõakalpanà . atha bhabhramànàha pramiø . %<khakheùuvedaùaóguõàkçtãbhabhåtabhåmayaþ . ÷atàhatà 1582236450000 bhapa÷cimabhramà bhavanti kàhani>% kàhani brahmadina etàvanto bhànàü pa÷cimabhramà bhavanti . atropapattirgola %<samaü bhåsåryàvuditàvityàdinà>% kathità vyàkhyàtà ca . atha såryàhàü÷càndràhàü÷càha pramiø . %<vidhidine dinakçddivasàþ karendriya÷areùubhuvo'rbudasaüguõàþ 1555200000000 . navanavàïkakaràbhrarasendavaþ prayutasaüguõità 16029990000000 vidhuvàsaràþ>% atropapattiþ . ravivarùàõi (4320000000 . 360 guõitàni) dinãkçtànãni sugamam . candràrkayoryàvantaþ kalpe yogàstàvantaþ kila ÷a÷imàsàþ . te tu yogà bhagaõàntaratulyàþ syuþ . ubhayorapi pràggamanàt . ato bhagaõàntaratulyàþ ÷a÷imàsà bhavanti . te triü÷adguõàþ ÷a÷idivasà bhavantãtyupapannam . atha kudinànyàha . bhådinàni ÷aravedabhåpagosaptasaptatithayo'yutàhatàþ 1577916450000 . mabhramàstu bhagaõairvivarjità yasya tasya kudinàni tàni và .. eùàmupapattiþ pràgevoktà . ekasminravivarùe yàvanto bhabhramàþ syustàvanta evaikonà ravisàvanadivasà bhavanti . yato raviþ pràga gatyà ekaü paryayaü gataþ . ato bhagaõasaükhyayonà bhabhramàþ kvahà bhavanti . evamanyeùàmapi grahàõàü kudinàni syurityupapannam pramiø idànãü kaligatàdapyahargaõàdikamàha . %<kaligatàdatha và dinasaücaye dinapatirbhçgujaprabhçtistadà . kalimukhadhruvakeõa samanvito bhavati taddyugaõedbhavakhecaraþ>% siø ÷iø %<atra kaligatàhargaõe'yaü vi÷eùaþ . ÷ukràdyo vàro gaõanãyaþ . yataþ kalpagatàhargaõàt kalimukhe ÷ukravàrã bhavati . tatra ca ye grahàste dhruvasaüj¤àþ kalpitàþ . taddyugaõabhavaþ khecara÷ca kalimukhadhruvakeõa samanvitaþ kàrya ityatra vàsanàpi sugamà . idànãü kalimukhagrahànàha>% pramiø . %<khàdriràmàgnayaþ 3370 kvagniràmàïkakà 9331 vedavedàïkacandrà 1944 viliptàþ kramàt . ùaórasàïgàvdhayo 4666 'ïgàbhravedàbdhayo 4406 vedaùañkàbhrabhåpàbhrabhåsaümitàþ 1016064 . vedacandradvivedàbdhinàgàþ 8444214 karadvyabdhivedàbdhi÷ailaü 744522 bhaveyuþ kujàt . dvàparàntadhruvà÷cakra÷uddhàstathà såryatuïgendutuïgendupàtodbhavàþ>% siø ÷iø . %<kujàdãnàü sarve÷àü dhruvà÷cakra÷uddhàþ pañhità làghavàrtham spaùñàrthamidam>% pramiø kalyàdau grahàþ . maü vu gu ÷u ÷a ratuü caütuü caüpà 11 11 11 11 11 2 4 5 19 27 29 28 28 17 5 3 3 24 27 42 46 45 29 12 50 29 36 14 34 36 46 58 atra bàlàvabodhàrthaü råpamahargaõaü kçtvà grahàõàü sàvana dinagatayaþ sàdhitàþ . ra caü maü bu gu ÷u ÷a u pà 0 13 0 4 0 1 0 0 0 59 10 31 5 4 36 3 6 3 8 34 26 32 59 7 0 40 10 10 53 28 18 9 44 22 53 48 21 0 7 28 9 35 51 56 20 dinagaõaþ svaùaùñyaü÷ono bhàga iti pratyahamekonaùaùñiþ kalà gçhãtàþ . ÷eùàvayavena satribhàgaiþ saptabhirdinairekà kalà bhavati pramiø . khagole sapta vàyuskandhà siø ÷iø uktàþ yathà %<bhåvàyuràvaha iha pravahastadårdhvaþ syàdudvahastadanu savahasaüj¤aka÷ca . anyastato'pi suvahaþ paripårvako'smàdbàhyaþ paràvaüha ime pavanàþ prasiddhàþ . bhåmerbahirdvàda÷a yojanàni bhåvàyuratràmbudavidyudàdyam . tadårdhvago yaþ pravahaþ, sa nityaü pratyaggatistasya tu madhyasaüsthà . nakùatrakakùà khacaraiþ sameto yasmàdatastena samàhato'yam . bhapa¤jaraþ khecaracakrayukto bhramatyajasraü pravahànilena>% . ÷rãpatiþ %<syàdàvahaþ pravaha udvahasaüvahau ca svàdirvahaþ paribaha÷ca paràvaha÷ca . skandhàþ krameõa marutàmiha saptasaükhyà vi÷vambharàpavanamàvahamàhureke>% .
     matabhedena bhågolabhagolayo÷calàcalatvavipratipattau bhagolasyaiva bhramaõaü siø ÷iø bhuø koø niråpitaü yathà %<yànto bhacakre laghupårvagatyà kheñàstu tasyàpara÷ãghragatyà . kulàlacakrasnamivàmagatyà yànto na kãñà iva bhànti yàntaþ>% siø ÷iø . àryabhaññamate tu måmereva calanaü vyavasthàpitaü yathà %<anulomagatirnausthaþ pa÷yatyacalaü vilomagaü yadvat . acalàni bhàni tadvat samapa÷cimagàni laïkàyàm>% . anena bhåmereva gativa÷àdbhracakrasya bhramaõabhrama ityuktam tena ca bhacakrasthànàü grahàõàmudayàstamayanimittaü bhramaõamaïgãkçtam yathà %<udayàstamananimittaü pravahena vàyunà kùiptaþ . laïkàyàü samapa÷cimagobhapa¤casthograhobhramati>% ata udayastamayanimittatvena grahagatisvãkàreõa kàlabhede ÷ukràdãnàmiva raverudayàstamayàbhàvàt na gatimattvaü pratyahamudayàstamayau tu tasya bhågatyaiba sambhavataþ bhåmivçttàrdhenàcchàdanàddç÷yatvàbhàvenàstatvamiti bhedaþ . atredaü bodhyam grahagatisvãkàreõaiva sarvopapattau bhågatisvãkàro'narthaka ityabhipretya ÷rãpatinà àryabhaññamatamupanyasya tatra dåùaõamuktvà bhagolasyaiva bhramaõamupapàditaü yathà %<nausthovilomagamanàdacalaü yathàvannà manyate calati naivamilàbhrameõa . laïkàsamàparagatipracaladbhacakramàbhàti susthiramapãti vadanti kecit . yadyevamambaracaràvihagàþ svanãóamàsàdayanti na khalubhramaõe dharitryàþ . ki¤càmbudà api na bhåriprayomucaþ syurde÷asya pårvagamanena ciràya hanta . bhågolavegajanitena samãraõena ketvàdayo'pyaparadiggatayaþ sadà syuþ . pràsàdabhådhara÷iràüsyapi saüpatanti tasmàdbhramatyuóugaõastvacalà'calaiva>% . raïganàtho'pi %<yadi ca bhramati kùamà tadà svakulàyaü kathamàpnuyuþ khagàþ . iùavo'bhinabhaþ samujjhità nipatantaþ syurapàüpaterdi÷i . purato'bhimukhe bhrame bhuvo varuõà÷àbhimukho vrajedghanaþ . atha mandagamàt tathà bhavet kathamekena divà paribhramaþ>% ityàha .
     siø ÷iø bhåmereva sthitatvaü vyavasthàpitaü yathà %<bhåmeþ piõóaþ ÷a÷àïkaj¤akaviravikujejya rkinakùatrakakùàvçttairvçtto vçtaþ san mçdanilasalilavyomatejomayo'yam . nànyàdhàraþ sva÷aktyaiva viyati niyataü tiùñhatãhàsya pçùñheniùñhaü vi÷vaü ca ÷a÷vat sadanujamanujàdityadaityaü samantàt . sarvataþ parvatàràmagràmacaityacayai÷citaþ . kadambakusumagranthiþ kesaraprasarairiva>% siø ÷iø . %<yo'yaü mçdanilasalilavyomatejomaya iti pà¤cabhautiko bhåmeþ piõóo vçtto vartulàkàrastadavahisthaiþ ÷a÷àïkàdikakùàvçttairàvçtaþ sannananyàdhàraþ sva÷aktyaiva niyataü ni÷citaü viyatyàkà÷e tiùñhati . tatpçùñhaniùñhaü ca jagat . sadanujamanujàdityadaityam . danujà dànavàþ . manujà mànavàþ . àdityà devàþ . daityà asuràþ . taiþ sametaü samantàt tiùñhati . ÷eùaü spaùñàrtham>% pramiø . idànãü puràõeùu bhåmeràdhàraparamparà yà pañhità tàü niràkurvannàha . %<mårto dhartà ceddharitryàstato'nyastasyàpyanyo'syaivamatrànavasthà . antye kalpyà cet sva÷aktiþ kimàdye kiü no bhåmeþ sàùñamårte÷ca mårtiþ>% siø ÷iø . kathamiyaü bhåmeþ sva÷aktirityà÷aïkàü pariharannàha . %<yathoùõatàrkànalayo÷ca, ÷ãtatà vidhau, drutiþ ke kañhinatvama÷mani . maruccalo bhåracalà svabhàvato yato vicitrà vata vastu÷aktayaþ . àkçùñi÷akti÷ca mahã tayà yat khasthaü guru svàbhimukhaü sva÷aktyà . àkçùyate tatpatatãva bhàti same samantàt kva patatviyaü khe>% siø ÷iø . %<àkçùñi÷akti÷va mahãtyanena bhåmeradhaþpatana÷aïkà tattiryagadhaþsthitànàü càdhaþpatana÷aïkà nirastà>% pramiø . tathànyatràpi yuktistatra dar÷ità yathà %<vilokyàhnà ghravamatsya paribhramam>% . %<yadà bharaõãstho ravirbhavati tadà tasyàstamayakàle dhruvamatsyastiryakstho bhavati . tasya mukhatàrà pa÷cimataþ, pucchatàrà pårvataþ . tadà mukhatàràsåtre ravirityarthaþ . atha ni÷àvasàne mukhatàrà parivartya pårvato yàti . pucchatàrà pa÷cimato yàti . tato mukhatàràsåtragatasyaivàrkasyodayo dç÷yate>% pramiø . atràyamà÷ayaþ yadi bhåmereva calanaü na bhacakrasya calanamurarãkriyeta tadà dhruvamatsyasya dhruvatàràsannikçùñasthàne bhacakre sthitasya ÷ålatàràtmakatàràdvayasya dhruvacaturdikùu bhacakrabhramaõavat pa÷càt pratyahamekenàhnà paribhramaõaü dç÷yate bharaõãsthe sårye ca astamayakàle dhruvamatsya mukhatàràyàþ pa÷cimasthatvaü pucchatàràyà÷ca pårbasthatvaü dç÷yate dç÷yate ca ni÷àvasàne tayordigviparyayaþ . bhåmereva calanàt tasyodayàstamayasvãkàre yathàsthitaikaråpeõàvasthànamapi dç÷yeta na ca tathà dç÷yate . ato bhacakrasyaiva calanàt sarbavyavahàropapattau mudhà bhåme÷calanàïgãkàreõa . evaü saptarùimaõóalasya marãcyàdikrameõa ni÷àmukhe udayasamaye pårvasthatvamasta mayakàle ni÷àvasàne ca tadviparyayeõàvasthànaü bhacakrabhramaõaü vinà'nupapannameva teùàü ca rà÷icakre yathà pårvàdikrameõa sthitiþ ÷atavarùeõekaikanakùatrabhogastathà çùi÷abde 1451 pçø dar÷itam . atra ÷rãpatinà %<pràsàda÷iràü÷i patantãti>% yaduktaü tadàpàtataþ bhåmeþ svordhvàkà÷avibhàgasthànasthànàü tayàkçùñamårtãnàmeva bhåmau patanamiti niyamena svàdhiùñhitatayà bhåbhàgasyaivàdhobhàgatatraiva patanasambhavàt tena na pràsàda÷iraþpatanasambhavaþ kvàdhaþpatediti vàkyàparyalocanayà tathaivàvagamàditi sudhãbhirbhàvyam . bhåcalane anye'pi doùàþ sambhavanti . tathàhi pårvàparabhàge tulyayantreõàkçùya kùipta÷arayoþ samagatireva pratyakùasiddhà samayà gatyà ca tulyabhåmibhàge eva tayoþ patanamucitam . bhåmeþ pràggatitvàïgãkàre ca pràkkùiptasyàdhikabhåmyantare, pa÷càtkùiptasya càlpabhåmyantare patanaü syàt . na ca tathà lakùyate . ki¤ca dvàda÷ayojanàtmakabhåvàyunà sàrdhaü bhåmeþ pràggatisvãkartçõàmilaõóãyajyotirvidàü mate'pi pràggateþ ÷arasya vàyvanukålatvàdapi adhikagatitvaü pratyaggatestu pratikåla vàyunà pratirodhàt alpagatitvamapi sroto'nukålapratikålagatimatorgatibhedavat syàt . ki¤ca àryabhaññamate bhåmeþ svakakùàyàmeva bhramaõàïgãre'pi iülaõóãyajyotirbhiþ pratyahaü bhåmerekakàraü pràggatàvapi varùeõa ca krama÷aþ såryamaõóalabhramaõamurarãkçtaü tathà'ïgãkàre ca bhåmeþ viùuvadsthànàvadhi ùaórà÷iùukrama÷o veùñanàkàreõordhagatyà ùaõmàsottaraü såryasyordhvaü sthitiþ syàt . tathà ca tadànãü såryasya bhåvçttàpekùayà yàvaducchrutaprade÷esthiti stàvadbhiryojanaiþ såryasyordhvaü bhåmeþ sthitiþ ayanadvaye ca tiryaksthitiþ syàt tathà svãkàre ca dhruvatàrayorapiüviùavatonatatvonnatatvena dç÷yatvàpattiþ ayanayo÷ca tiryaksthitatvàpatti÷ca naca tathà dç÷yate sadà ekaråpeõaiva tayordar÷anàt na ca tayoratidårasthatvàt na tathà lokanaü sambhàvyate iti vàcyaü bhacakrasya dhrubalagnatvena nakùatrakakùàsannikçùñatayà dhruvasya siddhatayà nakùatrakakùàyà÷ca såryakakùàyàþ ùaùñiguõàntaritatvàt tadànãü sårvyordhvasthitasya bhåmaõóalasya tato'lpàntareõa sthiteratidårasthatvàbhàvàt såryàdhaþsthitikàle ca adhikàntare bhåmeþ sattvàva÷yakatvàpatteþ . tàvadbhiryojanaiþ dhruvasannikçùñapårvapa÷cimatàràtmakamatsyasya natonnatatayà tirvyaktayà ca dar÷anàpattervajralepatvàt . ki¤ca såryordhasthitikàle såryeõa sahaikarà÷igatànàü kujajãva÷anyàdãnàmàsannatàtàratamyena teùàü sthålatvatàratamyena dar÷anàpattiþ . ityàdi bahu vaktavyamasti vistarabhayàdviramyate .
     siø ÷iø bhåvçttàdimànamuktaü yathà %<prokto yojanasaükhyayà kuparidhiþ saptàïganandàbdhaya 4967 stadvyàsaþ kubhujaïgasàyakabhuvo 1581 'tha procyate yojanam . yàmyodakpurayoþ palàntarahataü bhåveùñanaü bhàü÷a 360 hçt tadbhaktasya puràntaràdhvana iha j¤eyaü samaü yojanam>% siø ÷iø . %<bhåparidherupapattirgole kathità . yojanalakùaõaü gaõite kathitamasti . tathàpyatra yaducyate tatredaü kàraõam . bhårekaiva kintu yattvàryabhaññàdibhiràcàryaiþ satyapi niyàmake palàü÷adar÷ane'nyathànyathà tatpramàõamabhihitaü tatra ùañsaptàùñayavamaïgulaü kaniùñhikàdibhedena ÷àstre dç÷yate . tenàbhipràyeõà'nyena và tathoktam . yàmyottarayoþ purayoþ palàü÷àn vakùyamàõaprakàrairj¤àtvà teùàmantareõànupàtaþ . yadi bhàü÷aparidhau dakùiõontaramaõóala etàvat palàntaraü tadà måparighau puràntare kimiti . yallabdhaü tàvanto vibhàgàþ puràntarasya kriyante . yàvàneko vibhàgastàvadyojanaü j¤eyam . tàdç÷airyojanairde÷àntaraü kartavyamityarthaþ>% pramiø . idàrnãü bhåparidhisphuñãkaraõaü madhyarekhàü càha . %<lambajyàguõito bhavet kuparidhiþspaùñastribhajyàhçto yadvà dvàda÷asaüguõaþ sa viùuvatkarõena bhaktaþ sphuñaþ . yallaïkojjayinãpurãpari kurukùetràdide÷àn spç÷at såtraü merugataü pudhairnigadità sà madhyarekhà bhuvaþ>% siø ÷iø . rekhàpuràõyàha ÷rãpatiþ %<laïkà kumàrã nagarã ca kà¤cã pànàñamadri÷ca sitaþ ùaóàsyaþ . ÷rãvatsagulmaü ca purã tata÷ca màhiùmatã cojjayinã prasiddhà .. syàdà ÷ramo'smànnagaraü suramyaü tataþ puraü pañña÷ivàbhidhànam . ÷rãgargaràñaü ca sarohitàkhyaü sthàne÷varaü ÷ãtagiriþ sumeruþ .. itãva yàmyottaragàü dharàyà rekhàmimàü golavido vadanti . anyàni rekhàsthitibhà¤ji loke j¤eyàni tajj¤aiþ puñabhedanàni>% .. grahàõàü pratidinaü khakakùàyojanagatimànaü siø ÷iø uktam
     %<kalpodbhavaiþ kùitidinairgaganasya kakùà bhaktà bhaveddinagatrirgaganecarasya . pàdonago'kùadhçtibhåmitayojanàni 11858 . 45 kheñà vrajantyanudinaü nijavartmanãme>% siø ÷iø atropapattiþ . yadi kalpadinaiþ khakakùàmitayojanàni gacchati tadaikena kimiti . phalaü dinagatiyojanàni . tàni ca sthålatvena tàvat pàdonago'kùadhçtibhåmitàni syuþ grahàõàü dinabhuktimàha pramiø . %<mahãmitàdahargaõàt phalàni yàni tatkalàþ . bhavanti madhyamàþ kramànnabhaþsadàü dyubhuktayaþ . samà gatistu yojanairnabhaþsadàü sadà bhavet . kalàdikalpanàva÷ànmçdudrutà calà smçtà>% siø ÷iø . atropapattistrairà÷ikena . pårvaü gatiryojanàmikà grahàõàü tulyaivoktà . idànãmatulyà sà kalàdikalpanàva÷àt . idànãmatulyatve kàraõamàha prami0
     %<kakùàþ sarvà api divisadàü cakraliptàïkitàstà vçtte laghvyo laghuni mahati syurmahatya÷ca liptàþ . tasmàdete ÷a÷ijabhçgujàdityamaumejyamandà mandàkràntà iva ÷a÷adharàdbhànti yàntaþ krameõa>% siø ÷iø . yataþ sarvà api kakùà÷cakraliptàbhirevàïkitàþ . ato mahati vçtte mahatyo liptàþ syuþ . %<laghuni laghvyaþ . tadyathà candrakakùà sarvàdhisthà laghuþ . tasyàmekà kalà pa¤cada÷abhiryojanairbhavati . ÷aneþ kakùà sarvoparisthà sà mahatã tasyàmekà kalà yojanànàü ùaóibhiþ sahasrairekasaptatyonai 5929 rbhavati . yojanaü catuþkro÷ameva . ata÷candràt sakà÷àdårdhordhvasthà budha÷ukràdayaþ krameõa mandàkràntà mandagataya iva bhànti>% pramiø .
     grahàõàü tuïgàdiparidhibhedakàraõam siø ÷iø uktaü yathà %<uccasthito vyomacaraþ sudåre nãcasthitaþ syànninikañe gharitryàþ . ato'õuvimbaþ pçthula÷ca bhàti bhànostathàsannasudåravartã>% siø ÷iø . idànãmanyadçktuü prakàràntaramàha pramiø . %<uktà mayaiùà prativçttabhaïgya yuktiþ pçthak ÷roturasaübhramàrtham . spaùñãkçtestàü punaranya thàhaü nãcoccavçttasya ca vacami bhaïgyà>% siø ÷iø . %<iha kila spaùñãkaraõayuktiþ prativçttabhaïgyà mayoktà . atha tàmeva nãcoccavçttabhaïgyà vacmi . idànãü tàü bhaïgimàha>% pramiø . %<kakùàsthamadhyagrahacihnato'tha vçttaü likhedantyaphalajyayà tat . nãcoccasaüj¤aü racayecca rekhàü kumadhyato madhyakhagoparisthàm . kumadhyato dåratare prade÷e rekhàyute tuïgumiha prakalpyam . nãcaü tathàsannatare'tha tiryaïnãcoccamadhye racayecca rekhàm . nãcoccavçtte bhagaõàïkite'smin màndye vilomaü nijakendragatyà . ÷aighyre'nulomaü bhramati svatuïgàdàrabhya madhyadyucaro hi yasmàt . ato yathoktaü mçdu÷ãghrakendraü deyaü nijoccàddyucarastadagre . dorjyoccarekhàvaghikheñataþ syàt tiryakstharekhàvaghi koñijãvà>% siø ÷iø . %<pràgvat kakùàvçttaü cakràü÷àïkitaü kçtvà tatra madhyagrahaü ca dattvà grahacihne'ntyaphalajyàpramàõenànyadvçttaü likhet . tannãcoccasaüj¤avçttam . atha måmavyàdgrahoparigatà rekhà ki¤ciddãrghà kàryà . sàtroccarekhà . nococcavçtte bhåmerdåratare prade÷e rekhàyute uccaü prakalyam . àsanne rekhàyute nãcam . nãcoccacihnàbhyàü matsyamutpàdya tiryagrekhà sadhye kàryà . tasmin vçtte kendragatyoccasthànàdàrabhya madhyagraho bhramati . màndye vilomaü, ÷aighre'nulomam . ataþ kàraõànmandakendramuccàdvilomaü deyam . ÷ãghrakendramanulomam . tadagre grahaþ>% pramiø . grahàõàmastakàlàü÷à÷ca siø ÷iø uktàþ tacca vàkyaü 1991 pçø kàla÷abde uktam . grahavimbànàü golàkàratve'pi såryàbhimukhànàmeva dyutilàbhaþ yathàhàryabhaññaþ . %<bhågrahabhànàü golàrdhàni yathà vivarõàni . ardhàni yathàsàraü såryàbhimukhàni dãpyante>% . siø ÷iø ravicandraràhubimbamànam uktaü yathà %<bimbaü raverdvi dva÷arartu 6522 saükhyànãndoþ khanàgàmbudhi 480 yojanàni . bhåvyàsahãnaü 1581 ravibimbaminduþkarõàhataü bhàskarakarõabhaktam . bhåvistçtirlabdhaphalena hãnà bhavet kubhàvistçtirindumàrge>% siø ÷iø . %<såryasya vimbaü madhyamaü dviyamavàõaùañkatulyàni 6522 yojanàni . indostu ÷ånyavasuveda 480 mitàni . ràhorucyate . ravibimbaü 6522 bhåvyàsena 1581 hãnaü kçtvendutarõena sphuñena yojanàtmakena saüguõya ravikarõena sphuñena bhajet phatena bhåvyàso vajita÷candrakakùàyàü bhåbhàvyàso bhavati . etàni yojanavimbàni . atropapattiþ . yasmin dine'rkasya madhyatulyaiva sphuñà gatiþ syàt . tasmin dine udayakàle cakrakalàvyàsàrdhamitena yaùñidvitayena målamilitena tatrasthadçùñyà tadyaùñyàü bimbapràntau vidhyen . yà yaùñyagrayorantarakalàstà ravibimbakalà madhyamàþ bhavanti tà÷ca dvàtriü÷at ki¤cidadhikaikatriü÷advikalàdhikàþ 32 . 31 33 . evaü vidhorapi paurõamàsyàü yadà madhyaiva gatiþ spaùñà sidhyet tasyaivaü ki¤cidadhikàþ dvàtriü÷at kalàþ 32 . 0 . 9 utpadyante bimbakalànàü yojanãkaraõàyànupàtaþ . yadi trijyàvyàsàrdhe etàvatpramàõaü bimbaü tadà pañhita÷rutiyojanaiþ kimityevamutpadyante dvidvi÷arartu 6522 saükhyàni yojanàni . vidhastu khanàgàmbudhiþ 480 mitànãti>% %<atra ÷rãpatiþ vyàsà ravãndukùitigolakànàü krameõa tejojalamçõmayànàm . syuryojanairàkçtivàõaùaóbhiþ 6522 rvyomàùñavedaiþ 480 kugajeùu candraiþ 1585>% . anyeùàü gurugurutarakakùàsthitànàü grahàõàü gurugurutaratvàdikaü bodhyaü na tu vi÷eùa saükhyà sauràgameùuktà viùõupuràõàdau uktà'pi upapattihãnatvàdatra na pradar÷ità . bhàskaràcàryeõa svalpàntareõàïgãkçtàni meùàdirà÷isthite'rke sàvanadinàni . me vç mi ka siü ka tu vç dha ma ku mã 30 31 31 31 31 30 29 29 29 29 29 30 55 24 37 28 2 29 57 27 15 24 49 23 33 56 32 35 52 4 2 39 3 0 43 31 etannibandhana÷lokà÷ca . %<triü÷at pa¤ca÷arà devà meùe'rke divasàdikam . vçùe dharàgnayaþ siddhàþ ùañ÷arà mithune kramàt .. dharàgnayaþ saptaràmà radaþ karke dharàgnayaþ . gajà÷vino'kùaràmà÷ca, siühe bhåvahnayo dvayam .. dvi÷arà÷ca, striyàü triü÷adgo'÷vinaþ ÷rutaya, stule . go'÷vino'dri÷aràþ pakùau, go'÷vino bhàni go'gnayaþ .. kaurpye, dhanudhi godasnàstithayo vahnayo, mçge . go'÷vino'bdhiyamàþ, kumbhe godasrà go'bdhayastathà .. ràmàbdhayo, jhaùe triü÷adràmadasrà dharàgnayaþ>% .
     sarbeùàü rà÷ãnàü triü÷adbhàgàtmakatve'pi kàlabhedenaiva tepàmudayo de÷abhedàt bhinnaeva tena de÷abhedena dinaràtrimànabheda÷ca tatra kàraõaü ca siø ÷iø niråpitaü yathà
     %<yo hi prade÷o'pamamaõóalasya tiryaksthitoyàtyudayaü tathàstam . so'lpena kàlena ya årdhvasaüstho'nalpena so'smàdudayà na tulyàþ . ya udgame yàmyanatàmçgàdyàþ khakhàpamenàpi nirakùade÷e . yàmyàkùataste'tinatatvamàptà udyanti kàlena tato'lpakena . karkyàdayaþ saumyanatàhi ye'tra te yànti yàmyàkùava÷àdçjutvam . kàlena tasmàdbahunodayaü te tadantare sva¤carakhaõóameva>% siø ÷iø . %<viùuvadahoràtravçttàni laïkàyàü samapa÷cimagàni rà÷ivalayaü tu makaràdau paramakràntyà 24 viùuvanmaõóalàddakùiõato mithunànta uttarato sagnamatastira÷cãnaü tatràpi meùaþ svakràntyà mahatyà tira÷cãna udeti ato'lpakàlodayaü vçùabhastadalpayàtasvasmàtki¤cidadhikakàlaþ mithunastadalpayàtastadadhikakàlaþ evaü nirakùe'pi na samà udayàþ . atha ye makaràdayo yàmye natàste yàmyàkùava÷àt atinatà udgacchanti svade÷e'to'lpakàlàdayàþ, ye tu karkyàdayaþ khasvakràntyà saumye natàste yàmyàkùava÷àdçjutvaü gatà udyanti ata÷cirakàlodayàþ laïkàsvade÷odayayorantaràle sva¤carakhaõóameva bhavati yatastatkùitijayorantaràle caram . atha carakhaõóairånàdhikatvaü golabhramaõopari yathà pratãyate tathàha>% pramiø . %<bhacakrapàdàstithinàóikàbhiþ pçthak samudyanti nirakùade÷e . cakràrdhamàdyaü ca tathà dvitãyaü sarvatra pårõàgnimitàbhireva . meùàdernithunànto nàóãbhistithimitàbhirudvçtta . lagati kuje tadaghaþstheü prathamaü tàbhi÷caronàbhiþ . kanyàntàóataùo'ntastithimitanàóãbhirudvalaye, lagati kuje cordhvasthe pa÷càttàbhi÷caràóhyàbhiþ . tadrahitatriü÷adbhiþ kanthànto và jhaùànto và . carakhaõóairånàóhyàstena nirakùàdayàþ khade÷e svuþ . kùitije'jàdiü kçtvà golaü bhramayan pradar÷ayetsarvam . ukta bhanuktaü cànyat ÷iùyàõàü bodhajananàrtham>% . siø ÷iø . carakhaõóakàlamàha siø ÷iø %<unmaõóalakùmàbalayàntaràle dyuràtravçtte carakhaõóakàlaþ . tajjyàtra kujyàcara÷i¤jinã syàdvyàsàrghavçtte pariõàmità sà>% siø ÷iø . %<kùitijonmaõóalayormadhye'horàtravçtte yàvàn kàlaþ sa carakhaõóakàlaþ tatronmaõóalàdubhayata÷caratulye'ntarai cihne kçtvà tathe rnibaddhasåtrasyàrdhaü kujyà saiva trijyàvçttapariõatà satã carajyà syàdityàdi tripra÷ne vyàkhyàtam>% pramiø . óadànãü laïkàsvade÷àrkobhayorantaraü carakàlamàha . %<nirakùade÷e kùitijàkhyavçttamunmaõóalaü tajjamuranyade÷e . sve sve kuja'rkasya sanudgamo'smàccaràrdhamarkodayayostu madhye>% siø ÷iø . caraphalastha dhanarõavàsanàmàha . %<àdau svade÷e'tha nirakùade÷e såryodayohyastamayo'nyathàtaþ . çõaü grahe'smàdudaye svamaste phalaü carotthaü ravisaumyagole . yàmye vilomaü khalu tatra yasmàdunmaõóalaü svakùitijàdadhastàt . nàóyàhvayàduttarayàmyabhàgau golasya tàvuttarayàmyagolau>% siø ÷iø . carasthàna¤ca siø ÷iø dar÷ita yathà %<yallaïkojjayinãpuropari kurukùetràdide÷àn spç÷at såtraü merugataü budhairnigadità sà madhyarekhà bhuvaþ . àdau pràgudayo'paratra viùaye pa÷càddhi rekhodayàt syàt tasmàt kriyate tadantarabhavaü kheñeùvçõaü svaü phalam>% siø ÷iø . %<laïkàyà meruparyantaü nãyamànà rekhojjayinã kurukùetràdide÷àn spç÷anvã yà yàti sà madhyarekhatyucyate . rekhàyàü yadàrkodayastatkàlàt pårvameva pårvade÷e bhavati rekhodayakàlàdanantaraü pa÷cimade÷e'rkodayaþ . tadantaràla stadantarayojanaiþ spaùñabhåveùñanàdanupàtena j¤àyate . yadi sphuñaparidhiyojanaiþ ùaùñhi 60 ghañikà labhyante tadà rekhàkhapuruyorantarayojanaiþ kimitãti trairà÷ikena de÷àntaravañikà sabhyante . sabdhagatthà ca yà ànãtà nàhyastàbhiranupàtaþ . yadi ghañãùaùñhyà grahasyagatikalà labhyante tadà de÷àntaraghañãbhiþ kibhiti . atha yojanairevànupàtaþ . yadi sphuñhaparidhiyojanairgatiþ pràpyate tadà de÷àntarayojanaiþ kimiti . phalaü kalàþ pràgçõaü yatastatràdàvudayaþ . pa÷càddhanam . yatastatra rekhodayàdanantaramarkodaya ityupapannam>% pramiø .
     carakhaõóànayana¤ca siø ÷iø %<ekasya rà÷ervçhato jyakà yà dvayostribhasyàpi kçtãkçtànàm . khasvàpamajyàkçtivarjitànàü målàni tàsàü triguõà 3438 hçtàni . khakhadyumaurvyà vimajet phalànàü càpànyadho'dhaþ pari÷odhitàti . kramotkramasthàni nirakùade÷e meùàdikànàmudayàsavaþ sthuþ>% siø ÷iø . %<ekasya rà÷ervçhatã jyetyaùñamã 1719 jyà . dvayoriti ùoóa÷ã 2977 jyà . tribhasyeti 3038 trijyà . àsàü vargitànàü khakãyastakãyakràntijyàvargairvarjitànàü målàni trijyàguõitànikhakhadyujyayà vibhajet . phalànàü càpànyadho'dhaþ pari÷odhitàùãti tçtãyàt dvitãyaü dvitãyàt prathamaü ÷odhyam . prathamaü tathàvidhameva . evaü laïkãdayàsavaþ syuþ . atropapattiþ atrodgacchataþ kràntivçttasyaütiryaksthitatvàt tryasràõi kùetràõyutpadyante . tadyathà meùàntasya jyà kràntivçte karõaþ, tatkràntijyà laïkàkùitije bhujaþ . tadvargàntarapadaü meùànte'hãràtravçtte koñiþ . evaü rà÷idvavasya jyà karõaþ, tatkràntijyà bhujaþ, tavvargàntarapadaü vçùabhànte'horàtravçtte koñiþ . evaü trirà÷ijyà karõaþ, paramà kràntijyà bhujaþ, paramàlpadyujyà koñiþ . etàþ koñaya÷càpakaraõàrthaü trijyàvçtte pariõàmitàþ . trijyàguõàþ khakhadyujyayà bhaktàstàsàü càpàni . prathamaü meùodayasya kàlaþ . dvitãyaü rà÷idvayasya . tçtãyaü rà÷itrayasya . ato vi÷leùitànãtyupapannam>% praniø . idànãü prakàràntareõàha . %<kãñàdirà÷yantajakoñijãvàstrijyà 3438 guõàþ khakhadinajyayàptàþ . càpãkçtàþ pràgnadadho vi÷uddhàþ kãñàdikànàmudayàsavo và>% siø ÷iø . %<kãñàdirà÷àntajakoñijãvàstà ekadvitrirà÷ijyà bhavanti 1719 . 2977 . 3438 evàstrijyayà 3438 guõyàþ svasvadinajyayàþ bhaktà iti yaiva vçùabhànte dyujyà saina kãñànte'pi 3218 . yaiva meùànte dyujyà saiva siühànte'pi 3366 . kanyànte dyujyà trijyaiva 3438 . àbhistà bhàjyàþ . phalànàü càvànyadho'dhaþ ÷uddhàni kãñàdãnàmudayàsavaþ syurnirakùe và . ta eva mithunavçùabhameùàõàmityarthaþ . atropapattiþ . kràntivçtte vçùabhànte såtrasyaikamagraü baddhà dvitãyamagraü kãñànte nibadhyate tasya såtrasyàrdhamekarà÷erjyà bhavati . evaü såtrasyaikamagraü meùànte baddhvà dvitãyaü sihànte tasya såtrasyàrdhaü rà÷idvayasya jyà bhavati . evaü meùatulàdau baddhasåtrasyàrdhaü trijyà . età eva vçùabhàntameùàntamànàntà'horàtravçttànàü jyà bhavanti . yatastatsampàteùu kràntivçtte såtràõi baddhàni . atastàsàü trijyàvçttapariõatànàü càpàntaràõi kãñàdikànàmudayà bhavantãti gole pradar÷ayet>% . idànãü punaþ prakàràntareõàha pramiø . %<meùàdijãvàstrigçhadyumaurvyà 3141 kùuõà hçtàþ svasvadinajyayà và . càpãkçtàþ pràgvadadho vi÷uddhà meùàdikànàmudayàsavo và>% siø ÷iø . asyopapattirgole kathitaiva sugamà ca . atha niùpannàüstànasånàha . %<te 'bhràdribhåpà 1670 guõago'dricandràþ 1793 saptàgninandendumità 1937 athaite . kramotkramasthà÷carakhaõóakaiþ svaiþ kramotkçmasthai÷ca vihãnayuktàþ . meùàdiùaõõàmudayàþ svade÷e tulàdito'mã ca vilonasaüsthàþ . udota rà÷iþ samayena yena tatsaptamo'staü sapupaiti tena>% siø ÷iø . atra prathamaprakàreõa prathama udayo gçhyate . dvitãyaprakàreõa dvitãyatçtãyau . %<atropapattiþ . nirakùasvade÷àrkodayayorantaraü caram . nirakùe svade÷e ca meùàdiþ samamudeti meùànta àdau svakùitije tata unmaõóale lagati . ata÷carakhaõóono meùodayaþ svade÷odayo bhavati . evaü vçùamithunayoraõi . karkyàdau tu carakhaõóànàmapacãyamànatvàddhanaü tàni pariõamanti . tulàdau tånmaõóalasyàdhaþsthita tvàccarakhaõóàni dhanaü bhavanti . makaràdau tu carakhaõóànàmapacãyamànatvàdçõaü pariõamanti . ityàdi gole samyagbilokyam>% pramiø .
     dinani÷orlaghutvamahattve hetumàha %<ata÷ca saumye dibaso mahàn syàdràtrirlaghurvyastamata÷ca yàmye . dyuràtravçtte kùitijàdadhasthe ràtriryataþ syàddinamànamårdhe . sadà samatvaü dyuni÷ornirakùe nonmaõóalaü tatra kujàdyatonyat>% siø ÷iø . %<kùitijàduparisthe'horàtravçttakhaõóe yàvàn kàlastàvàn divasaþ yàvàüstadadhasthe tàvatã ràtririti>% pramiø . idànãü vi÷eùamàha %<ùañùaùñibhàgàbhyadhikàþ palàü÷à yatràtha tatràstyaparo vi÷eùaþ . lambàdhikà kràntirudak ca yàvattàvaddinaü santatameva tatra . yàvacca yàmye satataü tamisrà tata÷ca merau satataü samàrdham>% siø ÷iø . %<yatra de÷e ùañùaùñe (66) radhikàþ palàü÷àstatràyaü vi÷eùaþ arkasyottarà kràntiþ (24) ryàvatkàlaü lambàdhikà bhavati tàvatkàlaü satataü dinameva yàmyà krànti (24) ryàvat tàvatsatataü ràtrireva tadyathà yatra kila saptatiþ (70) palàü÷àstatra lambo viü÷atiþ (20) tatra de÷e viùuvadvçttaü dakùiõa kùitijàduparibhàgaviü÷atyottarakùitijàdadha÷ca tàvata yadà raveruttarà kràntirbhàgaviü÷atirbhavati tadottarakùitije ravivimbamardhoditaü bhåtvànmadhyàhne dakùiõakùitijàdupariyàmyottaramaõóale bhàgacatvàriü÷atonnataü bhavati tadà triü÷atghañikà dinadalam atodinaü ùaùñiþ ràtriþ ÷ånyaü tatà dvitãyadine uttarakrànteradhikatvàdraviruttarakùitijaü naspç÷ati evaü pratiparyayaü paramakrànti (24) ryàvaduparyupari paribhramati evaü mithunànte uttarakùitijàduparibhàgacatuùñayaü yàti punastenaiva krameõàvarohati viü÷atibhàgàdhikà krànti ryàvattàvatkàlaü raviþ satataü dç÷yaþ tàvaddinameva anayaiva yuktyà dakùiõagole kùitijàdadhasthe'rke satataü ràtririti ataeva merau ùaõmàsaü dinam>% pramiø . tenàtra de÷e saumyayàmyayordinaràtrimànaü varùaþ . %<viùuvadvçttaü dyusadàü kùitijatvamitaü tathà ca daityànàm . uttarayàmyau krama÷omårdhordhvagatau dhruvau yatasteùàm . uttaragole kùitijàdårdhvaü parito bhramantamàdityam . savyaü trida÷àþ satataü pa÷yantyasurà apasavyagaü yàmye>% siø ÷iø . ayanakàlabhede saühitokteranyàrthaparatvamàha . %<dinaü suràõàmayanaü yaduttaraü ni÷etaratsàühitikaiþ prakã rtitam . dinonmukhe'rke dinameva tanmataü ni÷à tathà tatphalakãrtanàya tat . dvandvàntamàrohati yaiþ krameõa taireva vçttairavarohatãnaþ . yatraiva dçùñaþ prathamaü sa devaistatraiva tiùñhanna vilokyate kim?>% siø ÷iø . %<sàühitikànàü na cedayamabhipràyastarhameùàderårdhvaü mithunàntaü yàvat yairvçttai revàrohaõaü kurvannapi devairdçùñaþ taireva punaravarohaõaü kurvan kiü na dç÷yata iti>% pramiø . tatphalaü dar÷itaü ÷rãpatinà %<mçgàdirà÷idvayabhànubhogàt ùañcartavaþ syuþ ÷i÷iro vasantaþ . grãùma÷ca varùà ca ÷aracca tadvaddhemantanàmà kathito'tra ùaùñhaþ . ÷i÷irapårvamçtutrayamuttaraü hyayanamàhuraha÷ca tadàmaram . bhavati dakùiõamanyadçtutrayaü nigadità rajanã marutàü ca sà . gçhaprave÷atrida÷apratiùñhàvivàhacaulavratabandhapårvam . saumyàyane karma ÷ubhaü vidheyaü yadgarhitaü tat khalu dakùiõe ca>% . idànãü dinaràtrisvaråpe pitçdina¤càha %<danaü dine÷asya yato'tra dar÷ane tamã tamohanturadar÷ane sati . kupçùñhagànàü dyuni÷aü yathà nçõàü tathà pitéõàü ÷a÷ipçùñhavàsinàm>% siø ÷iø . pitçdinasyodayàstakàlànàha . %<vidhårdhvabhàge pitarovasantaþ svàdhaþ sudhàdãdhitimàmananti . pa÷yanti te'rkaü nijamastakordhve dar÷e yato'smàt dyudalaü tadepàm! bhàrdhàntaratvànna vidhoradhaþsthaü tasmànni÷ãthaþ khalu paurõamàsyàm . kçùõe raviþ pakùadale'bhyudeti ÷ukle'stametyarthata eva siddham>% siø ÷iø . idànãü de÷avi÷eùeõa rà÷ibhedàn sadoditànanuditàü÷càha . tryaü÷ayuïnavarasàþ (6911/20) palàü÷akà yatra tatra viùaye kadàcana . dç÷yate na makaro nakàrmukaü ki¤ca karkamithunau sadoditau . yatra sàïghrigajavàjisaümità (78 . 1/4) statra vç÷cikacatuùñayaü na ca . dç÷yate'tha vçùabhàccatuùñayaü sarvathà samuditaü ca lakùyate . yatra te'tha navatiþ (90) palàü÷akàstatra kà¤canagirau kadàcana . dç÷yate na bhadalaü tulàdikaü sarvadà samuditaü kriyàdikam siø ÷iø . ayamarthastripra÷ne %<lambàdhikà kràntirudak ca yàvàttàvaddinaü santatameva tatra>% ityàdinà samyakkathita eva . yatra vç÷cikàntakràntitulyo lambastatra te palàü÷àþ . 69 . 1/20 . tatra dhanurmakarau kùitijàdadhasthitàveva bhramataþ karkamithunau tåparyeva . (tena devabhàge dhanurmakarasthasåryakau dvau màsau ràtriþ ÷iùñà da÷a màsàdinam) . evamasurabhàge tathà palàü÷ake kaka distharavikau dvau màsau ràtriþ ÷iùñà da÷amàsà dinam . yatra tulàntakràntitulyolambastatràùñasaptatiþpa¤cada÷akalàdhikàþ . 78 . 15 . palàü÷àstatra vç÷cikàdicatuùñayaü kùitijàdadho vçùabhàdikamupari . %<tena devabhàge vç÷cikàdistharavikà÷catvàromàsàràtriþ ÷iùñà aùñaumàsàdinam . daityabhàge tu viparyayeõa tathà dinaràtrã . evaü merau navatiþ 90 palàü÷àstatra tulà diùañkamadhomeùàdikamuparãti (tena meùàdiùaórà÷istharavikàþ ùaõmàsàdevànàü dinaü ÷iùñà ràtriþ . evaü tulàdiùaóà÷ispharavikàþ ùaõmàsàdaityànàü dinaü ÷iùñà ràtriþ) sarbaü bhagole bhràmite sati dç÷yate>% pramiø . %<yantravedhavidhinà dhruvonnatiryà nati÷ca bhavato'kùalambakau . tau kramàdviùuvadahnyahardaleye'thavà natasamunnatàlavàþ>% siø ÷iø . %<cakrayantreõa grahavedhavat dhruvaü vidhyet tatra nemyàü ye unnatàü÷àste'kùàü÷àþ ye natàste lambàü÷àþ . atha và viùuvaddinàrdhe ye'rkasya natonnatàü÷àste'kùalambàü÷à iti yuktiyuktam>% pramiø . saptamarà÷yudayasyàstakàlatàhetumàha tatraiva %<yo'bhyudeti samayena yena tat saptago'stamupayàti tena ca . rà÷irårdhvamapamaõóalaü kujàdardhameva satataü yataþ sthitam>% måø . %<yo rà÷iryena kàlena udeti tena tatsaptamo'staü yàti ye meùàdãnàmudayàste tulàdãnàmastamayàþ ye tulàdãnàmudayàste meùàdãnàmasta mayà ityarthaþ . yataþ apamavçtta kùitijàdupari ardhameva bhavati ardhamadha÷ca ato rà÷yorudayamastamaya¤ca gacchatostulyakàlatà upapadyate idànãü vi÷eùamàha>% pramiø . %<yatra lambajalavà jino 24 nakàstatra nodayacaràdyamuktavat . nànyasaüsthitatayànyathoditaü yena naiùa viùayo nçgocaraþ>% . yasminde÷e ùañùaùñibhàgàdhikaþ palastatra kecaka rà÷ayaþ sadodayàþ kecana sadà astamitàþ kecana pràntàdudgacchànta atastatra yathà kathitàstathà udayà na bhavanti yàvatsadodito ravi stàvadahoràtravçttaü kùitijaü na spç÷ati ahoràtravçtte kùitijonmaõóalayorantaraü hi caram atastatra kujyàcarajyàdikamasat ÷eùaü spaùñam pramiø . kàlavibhàgàþ siø ÷iø dar÷ità yathà . %<gurvakùaraiþ khendumitai 10 rasuþ syàt ùaóbhiþ palaü taighañikà khaùaóbhiþ . syàdvà ghañoùaùñirahaþ kharàmairmàso dinaistairdvikubhi÷ca varùam>% ekamàtro laghuþ . dvimàtro guruþ . tathàca %<svànusvàrovisargàntodãrghoyuktaparastu yaþ>% iti chandolakùaõapratipàditam yadakùaraü svànusvàraü visargàttaü dãrghaü yasyàkùarasya parataþ saüyogastallaghvapi gurusaüj¤aü j¤eyam . gurvakùarasyoccàryamàõasya yàvàn kàlastadda÷akenaiko'suþ pràõaþ pra÷astendriyapuruùasya ÷vàsocchvàsàntarvartã kàla ityarthaþ . ùaóbhiþ pràõaireka pànãyapalam palànàü ùaùñyà ghañã . vañãnàü ùaùñyà dinam . triü÷addinairekomàsaþ màsairdvàda÷abhirvarùamiti kàlasya vibhàgo da÷itaþ pramiø . bhacakravibhàgastatraiva vikalànàü kalà ùaùñyà tatùaùñyà bhàga ucyate . tattriü÷atà bhavedrà÷irbhagaõo dvàda÷aiva te .
     bràhmàdi dinabhedàþ såø siø uktà yathà %<bràhmaü divyaü tathà pitryaü pràjàpatyaü gurostathà . sauraü ca sàvanaü càndramàrkùaü mànàni vai nava . caturbhirvyavahàro'tra sauracàndrarkùasàvanaiþ . bàrhaspatyenaùaùñyavdaü j¤eyaü nànyaistu nitya÷aþ>% så siø . %<atra manuùyaloke sauracàndranàkùa sa vanai÷catunirmànairparva hàraþ karmaghañanà . ùaùñyavdaü prabhavàdiùaùñivarùaü jàtyabhipràyeõaikavacanam . bàrhaspatyena bçhaspatimànena bçhaspatimadhyamarà÷ibhogàtmakakàlena pratyekaü j¤eyam . anyairava÷iùñairbràhmadivyapitryapràjàpatyaiþ . nitya÷aþ sadetyarthaþ . vyavahàro nàsti . tukàràt kàdàcitkatvena tairvyavakùàraþ>% raø nà . atha saureõa vyavahàraü pradar÷ayati %<saureõa dyuni÷orvàmaü ùaóa÷ãtimukhàni ca . ayanaü viùuvaccaiva saükrànteþ puõyakàlatà>% såø siø . %<ahoràtryormànaü saureõa j¤eyam . pràtyahikasåryagatibhogàdahoràtraü bhavatãtyarthaþ . ùaóa÷ãtimukhàni vakùyamàõàni . caþ samuccaye . tena sauramànena j¤eyàni ayanaü vipuvat . caþ samuccaye . saükrànteþ puõyakàlatà såryabimbakalàsambaddhà sauramànena>% raø nàø . atha ùaóa÷ãtimukhamàha %<tulàdiùaóa÷ãtyàhnàü ùaóa÷ãtimukhaü kramàt . taccatuùñayameva syàddvisvabhàveùu rà÷iùu>% såø siø . %<tulàrammàt ùaóa÷ãtidivasànàü sauràõàü ùaóa÷ãtisukhaü bhavati . taccatuùñayaü ùaóa÷ãtimukhasya catuþsaïkhyà dvisvabhàveùu rà÷iùu caturùu kramàdevaü vakùyamàõà bhavati>% raø nàø . %<ùaóviü÷e thanuùo bhàge dvàviü÷e'nimiùasyaca . mithunàùñàda÷e bhàge kanyàyàstu caturda÷e>% såø siø . %<dhanurà÷eþ ùaóviü÷atitame'ü÷e ùaóa÷ãtimukhaü, mãnarà÷erdvàviü÷atitame'ü÷e ùaóa÷ãtimukham . cakàraþ samuccayàrthakaþ pratyekamanveti . mithunarà÷eraùñàda÷e'ü÷e ùaóa÷ãtimukhaü, kanyàyà÷caturda÷e bhàge ùaóa÷ãtimukham . ata eva tulàditaþ ùaóa÷ityaü÷o gaõanayà yeùu rà÷iùu bhavati te rà÷ayo dvisvabhàvàþ ùaóa÷ãtimukhasa¤j¤à saükràntiprakaraõe sàühitikairuktàþ>% raø nàø . atha ÷aóa÷ãtyaü÷agaõanayà catvàri ùaóa÷ãtimukhànyuktvà bhagaõàü÷apårtyarthamava÷iùñàü÷àþ ùoóa÷àtipuõyà ityàha %<tataþ ÷eùàõi kanyàyà yànyahàni tu ùoóa÷a . kratubhistàni tulyàni pitéõàü dattamakùayam>% såø siø . %<tataþ kanyàdicaturda÷abhàgànantaraü ÷eùàõi bhagaõabhàge'va÷iùñàni kanyàyà yànyahàni saurabhàgasamàni tàni ùoóa÷a . tukàràt pårvadinàsamàni kratubhiryaj¤aiþ samàni . atipuõyànãtyarthaþ . tatra pitçõàü dattaü ÷ràddhàdi kçtamakùayamanantaphaladaü bhavati>% raø nàø . atha rà÷yadhiùñhitakràntivçtte catvàri sthànàni padasandhisthàne viùuvàyanàbhyàü prasiddhànãtyàha %<bhacakranàbhau viùuvaddvitayaü samasåtragam . ayanadvitayaü caiva catasraþ prathitàstu tàþ>% såø siø . %<bhacakranàbhau bhagolasya dhrubadvayàbhyàü tulyàntareõa madhyabhàge viùuvaddvitayaü viùuvaddvayaü samasåtragaü parasparaü vyàsasåtràntaritaü dhruvamadhye viùuvadvçttasthànàt tadvçtte kràntivçttabhàgau yau lagnau tau ca krameõa pårvàparau viùuvatsa¤j¤au meùatulyàkhyau cetyarthaþ . ayanadvitayamayanadvayaü karkamakaràdiråpam . caþ samuccaye . tena samasåtragaü tà viùuvàyanàkhyàþ kràntivçttaprade÷aråpà bhramaya÷catasra÷catuþïkhyàkàþ prathità gaõitàdau padàditvena prasiddhàþ . evakàràdanyarà÷onàü niràsaþ . tukàràt tàsàü samasåtrasthatve'pi viùuvàyanatvàbhàvàt padàditvenàprasiddhirityarthaþ>% raø nàø . athàva÷iùñanàmàdisvaråpamanyadapyàha . %<tadantareùu saükràntidvitayaü dvitayaü punaþ . nairantaryàt tu saükrànterj¤eyaü viùõupadãdvayam>% såø siø . %<tadantareùu viùuvàyanàntaràleùu . atràntaràlànàü catuþsthàne sadbhàvàdbahuvacanam . saükràntidvitayaü dvitayaü punà rà÷yàdigàge grahàõàmàkramaõaü vàradvayaü bhavati . tadantaràle rà÷yàdibhàgau dvau bhavata ityarthaþ . tathà hi meùàkhyaviùuvakarkàkhyàyanayorantaràle vçùamithunayoràdã . karkatulayorantaràle siühakanyayoràdã . tulàmakarayorantaràle vç÷cikadhanuùoràdã . makarameùayorantaràle kumbha mãnayoràdã iti . evaü viùuvànantaraü saükramaõadvayamanantaranayanaü tadanantaraü saükràntidvayaü tadanantaraü viùuvamanantaraü saükràntidvayamanantaramayanamityàdi paunaþpunyena j¤eyamityarthaþ . saükràntidvayamadhye prathamasaükràntau vi÷eùamàha nairantaryàditi . nirantaratayà sambhåtàyàþ maükrànteþ sakà÷àdviùõupadãdvayaü tadantaràle ityarthaþ . avagamyaü prathamasaükràntirviùõupajasa¤j¤à tayordvayaü tadabhyantare pratyekaü bhavatãti tàtparyàrthaþ . ùaóa÷ãtisa¤j¤aü dvitãyasaükramaõaü pårvasåcitaü tayorapi dvayaü tadantaràle bhavatãti dhyeyam>% raø nàø . athàyanadvayamàha %<bhànormakarasaükrànteþ ùaõmàsà uttaràyaõam . karkàdestu tathaiva syàt ùaõmàsà dakùiõàyanam>% såø siø . %<såryasya makarasaükrànteþ sakà÷àt ùañ sauramàsà uttaràyaõaü bhavati . karkàdeþ karkasaükrànteþ sakà÷àt tathà såryabhogàta . evakàràdanyagrahaniràsaþ . ùaõmàsàþ tukàràt sauràþ . dakùiõàyaõaü bhavati>% raø nàø . athartumàsavarùàõyàha %<dvirà÷inàthà çtavastato'pi ÷i÷iràdayaþ . meùàdayo dvàda÷aite màsàstairaiva vatsaraþ>% såø miø . %<tato makarasaükrànteþ sakà÷àt . api÷abdaþ uttaràyaõàvadhinà samuccayàrthakaþ . dvirà÷inàthà rà÷idbayasvàmikà rà÷idvayàrkamogàtmakà ityarthaþ . ÷i÷iràdayaþ ÷i÷iravasantagrãùmavarùà÷araddhemantà çtavaþ kàlavibhàgavi÷eùà bhavanti . ete såryabhogaviùayakà meùàdayo rà÷ayo dvàda÷a màsàstairdvàdada÷abhirmàsaiþ . evakàrànnyånàdhikavyavacchedaþ . vatsaraþ sauravarùaü bhavati>% raø nàø . atha prasaïgàt saükràntau puõyakàlànayanamàha . %<arkabimbakalàþ paùñyà guõitàbhuktibhàjitàþ . tadardhanàóyaþ saükrànterarvàk puõyaü tathàpare>% såø siø . %<såryasya bimbapramàõakalà ùaùñyà guõitàþ såryagatyà bhaktàstasya phalasyàrdhaü tatsaïkhyàkà ghañikà ityarthaþ . saükrànteþ såryasya rà÷iprave÷akàlàdityarthaþ . arvàk pårvaü puõyaü snànàdidharmakçtye puõyaghañikàþ puõyavçddhikàrikàþ . apare saükràntyuttarakàle tathà . snànàdidharbhakçtye puõyavçddhidà ityarthaþ . atropapattiþ . såryavimbakendrasya rà÷yàdau sa¤caraõakàlaþ saükrasaõakàlastasya såkùmatvena durj¤eyatvàt sthålakàlaþ ko'pyabhyupeyaþ sa tu rà÷yàdau bimbasa¤caraõaråpo'ïgãkçto bimbasambandhàt . atoyadisåryagatyà ùaùñisàvanaghañikàstadà såryabimbakalàbhiþ kà ityanupàtànãtà vimbaghañikàþ saükràntikàlaþ sthåleþ pràïnemisa¤caraõakàlàt pa÷cimanemisa¤caraõakàlaparyantaü tadardhaghañikà vyàsàrdhaghañikà iti . saükràntikàlàt tàbhiþ pårvamaparatra kàle pràgaparanemyoþ krameõa sa¤caraõàt pårvottarakàle puõyà iti>% raø nà atha sauramuktvà kramapràptaü càndramànamàha . %<arkàdviniþsçtaþ pràcãü yadyàtyaharahaþ ÷a÷ã . taccàndramànamaü÷aistu j¤eyà dvàda÷abhistithiþ>% såø siø . såryàt samàgamaü tyaktvà vinirgataþ pçthagbhåtaþ saü÷candro'harahaþ pratidinaü yat tatsaïkhyàmitaü pràcãü pårvà di÷aü gacchati tat pratidinaü càndramànaü tattu gatyantaràü÷amitam . nanu sauradinaü såryàü÷ena yathà bhavati tathaitadråpairbhàgaiþ kiyadbhiþ pårõaü càndraü dinaü bhavatãtyata àha aü÷airiti . bhàgaistukàràt såryacandràntarotpannaiþ, tasya tadråpatvàt dvàda÷abhirdvàda÷asaïkhyàkaistithirj¤eyà . ekaü càndraü dinaü j¤eyamityarthaþ . etaduktaü bhavati . såryacandrayogàccàndradinapravçtteþ punaryoge màsasamàpterbhagaõàntareõa càndre màsastriü÷accàndradinàtmakaþ . atastriü÷addinairyadi bhagaõàü÷àntaraü tadaikena kimiti . dvàda÷abhàgairekaü càndraþdanam . %<dar÷aþ såryendusaïgamaþ>% ityabhidhànàddar÷àvadhikamàsasya triü÷attithyàtmakatvàt tithi÷càndradinaråpeti raø nàø . atha càndravyavahàramàha %<tithiþ karaõamudvàhaþ kùauraü sarbakriyàstathàþ vratopabàsayàtràõàü kiyà càndreõa gçhyate>% såø siø . %<tithiþ pratipadàdyà karaõaü bavàdikamudvàho vivàhaþ kùauraü caulakarma . etadàdyàþ sarvakriyà vratabandhàdyutsavaråpà vratopavàsayàtràõàü niyabhopavàsagamanànàü kriyà karaõam . tathà samuccayàrthakaþ . càndramànena gçhyate aïgãkriyate>% raø nàø . atha càndramàsaü prasaïgàt . patçmànaü càha %<triü÷atà tithibhirmàsa÷càndraþ, pitryamahaþ smçtam . ni÷à ca, màsapakùàntau tathormadhye vibhàgataþ>% såø siø . %<triü÷atà triü÷anmitaistithibhi÷càndro màsaþ . pitryaü pi sambandhi . ahardinama ni÷à ca ràtriþ pitçsambaddhà . cakàro vyavasthàrthakaþ . tenobhayaü naikaü pratyekaü, kintu militam . smçtamiti liïgànurodhenobhayatrànveti tathà ca càndro màsaþ pitryàhoràtra¤cetyarthaþ phalitaþ . màsapakùàntau màsànto dar÷àntaþ, pakùàntaþ pårõimàntaþ etàvityarthaþ . vibhàgataþ krameõetyarthaþ . tayoþ pitryàhoràtrayormadhye'rdhe bhavataþ . dar÷àtaþ pitéõàü madhyàhnaþ, pårõimàntaþ pitéõàü madhyaràtramityarthaþ . arthàt kçùõàùñamyardhe dinapràrambhaþ . ÷uklàùñamyardhe dinànta iti siddham>% raø nàø . atha kramapràptaü nàkùatramànaü prasaïgànmàsasa¤j¤àü càha %<bhacakrabhramaõaü nityaü nàkùatraü dinamucyate . nakùatranàmnà màsàste j¤eyàþ parvàntayogataþ>% %<nityaü pratyahaü bhacakrabhramaõaü nakùatrasamåhasya pravahavàyukçtaparibhramaþ nàkùatraü nakùatrasambandhi dinaü mànaj¤aiþ kathyate nityamityanena candrabhoganakùatrabhogo nàkùatramityasya niràsaþ bhacakrabhramaõànupapapatteþ . màsama¤j¤à mahànakùatranàmneti . parvàntayogataþ parbàntaþ pårõimàntaþ tasya yogàta tatsambandhàt nakùatrasa¤j¤ayà màsàþ . tukàràccàndrà avagamyàþ pårõimàntasthitacandranakùatrasa¤j¤o màso j¤eya iti tàtparyàrthaþ . tathàhi yaddar÷àntàvadhika÷càndrã màsastadabhyantarasthitapårõimàntasthitacandranakùatrasa¤j¤aþ . yathà citràsambandhàccaitraþ . vi÷àkhàsambandhàdvai÷àkhaþ . jyeùñhàsambandhàjjyaiùñhaþ . àùàóhàsambandhàdàùàóhaþ . ÷ravaõasambandhàcchràvaõaþ . bhàdrapadàsambandhàdbhàdrapadaþ . a÷vinãsambandhàdà÷vinaþ . kçttikàsambandhàt kàrtikaþ . mçga÷ãrùasambandhànmàrga÷ãrùaþ . puùpasambandhàt pauùaþ . maghàsambandhànmàghaþ . phàlgunãsambandhàt phàlguna iti>% raø nàø . nanu pårõimànte tattannakùatràbhàve kathaü tatsa¤j¤à màsànàmucitetyata àha %<kàrtikyàdiùu saüyoge kçttikàdi dvayaü dvayam . antyopàntyau pa¤cama÷ca tridhà màsatrayaü smçtam>% såø siø . nakùatrasaüyogàrthamiti nimittasaptamã . kàrtikyàdiùu kàrtikamàsàdãnàü paurõamàsãùvatyirthaþ . kçttikàdi dvayaü dvayaü nakùatraü kathitaü kattikàrohiõãbhyàü kàrtikaþ . mçgàrdràbhyàü màrga ÷ãrùaþ . punarbasupuùpàbhyàü pauùaþ . à÷leùàmaghàbhyàü màghaþ . citràsvàtibhyàü caitraþ . vi÷àkhànuràdhàbhyàü vai÷àkhaþ . jyeùñhàmålàbhyàü jyaiùñhaþ . pårvottaràùàóhàbhyàmàùàóhaþ . ÷ravaõadhaniùñhàbhyàü ÷ràvaõa iti phalitam . avi÷iùñamàsànàmàha . antyopàntyàviti . atra kàrtikasyàditvena grahaõàdantya à÷vinaþ . upàntyo bhàdrapadaþ . etau màsau pa¤camaþ phàlgunaþ . cakàraþ samuccaye iti màsatrayaü tridhà sthànatraya uktama . revatya÷vinãbharaõãti nakùatratrayasambandhàdà÷vinaþ . ÷atatàràpårvottaràbhàdrapadeti nakùatratrayasambandhàdbhàdrapadaþ . pårvottaràphàlgu nãhasteti nakùatratrayasambandhàt phàlguna iti siddham raø nàø . atha prasaïgàt kàrtikàdibçhaspativarùàõyàha . %<vai÷àkhàdiùu kçùõe ca yogaþ pa¤cada÷e tithau . kàrtikàdãni varùàõi gurorastodayàt tathà>% såø siø . yathà paurõamàsyàü nakùatrasambandhena tatsa¤j¤o màso bhavati . tatheti samuccayàrthakam . bçhaspateþ såryasànnidhyadåratvàbhyàmastàdudayàdvà vai÷àkhàdiùu dvàda÷asu ma seùu kçùõavakùe pa¤cada÷e tithau amàyàmityarthaþ . cakàraþ paurõamàsãsambandhàt samuccayàrthakaþ . yogo dinanakùatrasambandhaþ kàrtikàdãni dvàda÷a varùàõi bhavanti . vai÷àkhakçùõapakùapa¤cada÷yàmamàråpàyàü bçhaspaterasta udaye và jàte sati tadàdi vçhaspativarùaü kçttikàdinakùatrasambandhàt kàrtikasa¤j¤am . evaü jyeùñhàùàóha÷ràvaõabhàdrapadà÷vinakàrtikamàrga÷ãrùapauùamàgha phàlgunacaitràmàsu mçgapuùpagaghàpåphàcitràvi÷àkhàjyeùñhàpåùà÷ravaõapåbhà÷vinãdinanakùatrasambandhà nmàrga÷ãrùàdãni bhabanti . atràpi proktanakùatradvayatrayasambandhaþ pràgukto bodhyaþ . pa¤cada÷e ityupalakùaõam . tena yaddine vçhaspaterudayo'sto và taddine yaccandràdhiùñhitanakùatraü tatsa¤j¤aü vàrhaspatyaü varùaü bhavatãti tàtparyam . saühitàgranthe'stodayava÷àdvarùoktiþ paramidànãmudayavarùavyavahàro gaõakairgaõyate %<yenoditejya ityukteriti>% raø nàø atha kramapràptaü sàvanamàha %<udayàdodayaü bhànoþ sàvanaü tat prakãrtitam . sàvanàni syuretena yaj¤akàlavidhistu taiþ>% såø siø . såryasyodayàdudayakàlamàrabhyàvyavahitodayakàlaparyantaü yat kàlàtmakaü tat sàvanaü mànaj¤airuktam . etenodayadvayàntaràtmakàlasya gaõanayà sàvanàni vasuddhyaùñàdrãtyàdinà madhyàdhikàroktàni bhavanti . tadvyavahàramàha yaj¤akàlavidhiriti . yaj¤asya yaþ kàlastasya gaõanà taiþ sàvanaiþ . tukàro'nyamànaniràsàrthakaivakàraparaþ raø nàø . atha vyavahàràntaramàha . %<såtakàdiparicchedo dinamàsàvdapàstathà . madhyamà grahabhuktistu sàvanenaiva gçhyate>% såø siø . såtakaü janmamaraõasambandhi . àdipadagràhyaü cikitsitacàndràyaõàdi . tasya paricchedo nirõayaþ . dinàdhipamàse÷varavarùe÷varàþ . tathà samuccaye grahàõàü gatirmadhyamà . tukàràt spaùñagaterniràsaþ tasyàþ pratikùaõaü vailakùaõyàddinasambandhasyàbhàvàt . etena spaùñagatyà spaùñagrahasya càlanaü nirastaü sthålatvàditi såcitam . sàvanamànena evakàràdanyamànaniràsaþ . gçhyate sudhãbhiraïgãkriyate . atra bahuvacanànurodhena gçhyata ityatra bahuvacanaü j¤eyam . atha divyamànamàha . %<suràsuràõàmanyonyamahoràtraü viparyayàt . yat proktaü tadbhaveddivyaü bhànorbhagaõapåraõàt>% såø siø . %<pårvàrdhaü pårvaü vyàkhyàtam . yadahoràtraü pårvàrvoktaü såryasya bhagaõabhogapårteþ proktaü pårvamanekadhà nirõotaü tadahoràtraü divyamànaü syàt>% raø nàø . athàva÷iùñe pràjàpatyabràhmamàne àha %<manvantaravyatasthà ca pràjàpratyamudàhçtam . na tatra dyuni÷orbhedo bràhmaü kalpaþ prakãrtitam>% såø siø . dçùñànta bhågolabhagolaracanàpakàraþ såø siø dar÷ito yathà
     %<bhåbhagolasya racànàü kurvyàdà÷caryakàriõãm . ñyabhãùñaü pçthivãgolaü kàrayitvà tu dàravam . daõóaü tanmadhyagaü merorubhayatra vinirgatam . àdhàrakakùàdvitayaü kakùàü vaiùuvatãü tathà>% såø siø . %<bhagolasya bhågolàdabhitaþ saüsthitasya nakùatràdhiùñhitagolasya pràgavyàyoktàrthasya racanàü sthitij¤ànàrthaü dçùñàntàtmakagolasya nirmitiü sudhãrgaõako gola÷ilapaj¤aþ kuryàt . nanu tvaduktena sarvaü j¤ànaü bhavatãti dçùñàntagolanibandhanaü vyarthamevetyata àha à÷caryakàriõãmiti . uktapratãtyudbhåtàdbhutabuddhijanayitrãü tathàcoktena khàdhastiryagbhàgayorlokàvasthànasya tadbhàgasthabhagolaprade÷asya ca bhårerniràdhàratvàde÷ca j¤ànaü manasi sapratãtikaü na bhavatyato dçùñàntagole tanni÷cayasambhavàt tannivandhanamàva÷yakamiti bhàvaþ . kathaü racanàü kuryà dathata àha abhãùñamiti . muvo golamabhãùñaü svecchàkalpitaparaüdhipramàõakaü dàravaü kàùñhaghañitaü sacchidraü kàrayitvà kàùñha÷ilpaj¤advàrà kçtvetyarthaþ . meroranu kalaparåpaü daõóakàùñhaü tanmadhyagaü tasya ka ùñhaghañitabhågolasya madhye chidramadhye ÷ithilatayà sthitam . ubhayatra bhågolasthavyàsapramàõacchidrasyàgràbhyàü bahirityarthaþ . vinirgatamekàgràdanyataràgràva÷iùñadaõóaprade÷atulyaü niþsçtam . ubhayàgràbhyàü tulyau daõóapade÷au yathà syàtàü tathà kuryàdityarthaþ . bhagolanibandhanàrthamàdhàravçttadvayamàha àdhàrakakùàdvitayamiti . bhagolanibandhanàrthamàdàvà÷rayàrthaü vçttayordvitayamurdhvàdhastiryagavasthànakrameõaikamekamevaü dvayamityarthaþ . bhågolàdubhayatastulyàntareõa daõóaprade÷ayoþ protamekaü vçttaü kuryàt . tattulyaü vçtamaparaü tadardhacchedena daõóaprotaü kuryàditi siddho'rthaþ . etadvçttadvayavyatirekeõa bhågolàdabhito bhagolanibandhanànupapatteþ . bhagolanibandhanàrambhamàha kakùeti . vaiùuvatãü viùuvasambandhinãü kakùàü vçttaparidhiü viùuvadvçttamityarthaþ . tathàdhàravçttadvayasyàrdhacchedena bhagolamadhyavçttànukalpena gaõakena nibaddhàmityarthaþ>% raø nàø . atha meùàdidvàda÷arà÷ãnàmahoràtravçttanibandhanamanyadapi ÷lokapa¤cakenàha %<bhagaõàü÷àïgulaiþ kàryà dalitaistisra eva tàþ . svàhãràtràrdhakarõai÷ca tatpramàõànumànataþ . kràntivikùepabhàgai÷ca dalitairdakùiõottaraiþ . svaiþ svairapakramaistisro meùàdãnàmapakramàt . kakùàþ prakalpayet tà÷ca karkàdãnàü viparyayàt . tadvat tisrastulàdãnàü mçgàdãnàü vilomataþ . yàmyagola ÷ritàþ kàyàüþ kakùàdhàràddvayorapi . yàmyodaggolasaüsthànàü bhànàmabhijitastathà . saptarùãõàmagastyasya brahmàdãnàü ca kalpayet . madhye vaiùuvatã kakùà sarveùàveva saüsthità>% såø siø . %<bhagaõàü÷àïgulaiþ dvàda÷arà÷ibhàgaiþ ùaùñyadhika÷atatrayaparimitaïgulaiþ dalitaþ samavibhàgena khaõóitairaïkitairityarthaþ . tàþ kakùàþ vaü÷a÷alàkàvçttàtmikàstisraþ trisaïkhyàkàþ . evakàràdaïkane vçtte ca nyånàdhikavyavacchedaþ . ÷ilpaj¤ena golagaõitaj¤ena kàryàþ . etàþ pårvavçttapramàõena na kàryà ityabhipràyeõàha svàhoràtràrdhakarõairiti . sva÷abdena meùàditrikaü tasya pratirà÷yahoràtravçttasyàrdhakarõo vyàsàrdhaü dyujyà tàbhirityarthaþ . cakàràt kàryàþ . svasvadyujyàmitena vyàsàrdhena meùàditrayàõàü vçttatrayaü kàrthamityarthaþ . nanu spaùñàdhikàroktàhoràtràrdhakarõànayane yuktyabhàvàt tairvçttanirmàõaü kutaþ kàryamityataþ àha tatpramàõànumànata iti . viùuvatakakùàpramàõànumànàdvçttatrayaü kàryam . yathà viùuvadvçttaü pårvavçttasamam . tathà tadanurodhena meùàntavçttamalpaü tadanurodhena vçùàntavçttamalpaü tadanurodhena mithunàntavçttamalpamityuttarottaramalpavyàsàrdhavçttam . tattvahoràtravçttamiti dyujyàvyàsàrdhena vçttanirmàõaü yuktiyuktaü kràntijyàvargonàt trijyàvargànmålasyàhoràtravçttavyàsàrdhatvàditi bhàvaþ . vçttatrayaü siddhaü kçtvà dçùñàntagole nibadhnãtaþ . kràntivikùeùabhàgairiti kràntivçcasya viùuvadvçttaprade÷àdvikùiptapadda÷à yairaü÷aiþ . cakàràdàdhàravçttasthairdalitaiþ samapibhàgena svaõóitairaïkitaiþ . dakùiõottarairviùuvadvçttakràntivçttapade÷ayordakùiõottaràntaràtmakairuktalakùaõaiþ svakãyaiþ khakãyaiþ svarà÷isambaddhairapakramaiþ spaùñàghikàrànãtakràntyaü÷airmeùàdãnàü meùàdirà÷itrayàntànàü meùàntavçùàntamithunàntànàmityarthaþ . tisrastrisaïkhyàkàþ pràïnirmità vçttaråpàþ kakùàþ . apakramàt . apa÷abdasyopasargatvàt kramàdityarthaþ . prakalpayet . ÷ilpaj¤agaõako viùuvadvçttànurodhenàùàravçttadvaye uttarato nibandhayedityarthaþ . karkàdãnàmàha tà iti . meùàdikakùà nibaddhàþ karkàdãnàü karkasiühakanyànàmàdiprade÷ànàü viparyayàt vyatyàsàt . cakàraþ samuccaye . tena prakalpayedityarthaþ . mithunàntavçttaü karkàde, rvçùàntavçttaü siühàde, rmeùàntavçttaü kanyàderiti phalitam . tulàdãnàmàha tadvaditi . tulàdãmàü tulàvç÷cikadhanvinàü tisraþ anyàstrisaïkhyakàþ kakùàstadghadekadvitrirà÷ikràntyaü÷aistulàntavç÷cikàntadhanurantànàü yàmyagolà÷ritàþ . viùuvadvçttàddakùiõanàga àdhàravçttadvaye nibaddhàþ kàryàþ . gaõakeneti ÷eùaþ . makaràdãnàmàha . mçnàdãnàmiti . vilomata utkramàt tulàdisambaddhàþ kakùà makaràdãnàü bhavanti . dhanurantavçttaü makaràde, rvç÷cikàntavçttaü kumbhàde,stulàntavçttaü mãnàderiti phalitam . tàràõàü kakùànibandhanamàha . kakùàdhàràditi . mànàma÷vinyàdisaptaviü÷atinakùatravimbànàü yàmyodaggolasaüsthànàü viùuvadvçttàddakùiõottarabhàgayoryaùàyogyamavasthitànàü yannakùatradhrubakaspaùñakràntiruttarà tannakùatràõàmuttarabhàgàvasthitànàü yeùàü spaùñakràttidakùiõà teùàü dakùiõabhàgàvasthitànàmityarthaþ . dvayordakùiõottarabhàgayoþ . api÷abdo yàmyottaranakùatrakrameõa saübandhàrthakaþ . kakùàdhàràt kakùàõàmàdhàravçttadvayàt tayorityarthaþ . saptamyarthe pa¤camã . kakùàþ svaspaùñakràntijyetpannadyujyàvyàsàrdhapramàõena vçttàkàràþ prakalpayet . ÷ilapaj¤o nibandhayet . anyepàmapyàha abhijita iti abhijinnakùatravimbasya saptarùivimbànàmagastyanakùatravibdhànàü cakàro'vçsandheyaþ . tathà kakùà yathàyogyaü prakalapayedityarthaþ . nibandhanaprakàramupasaüharati madhya iti . sarvàsàmuktakakùàõàü madhye tulyabhàge'nàdhàravçttamadhyaprade÷e . evakàràdanthayogavyavacchedaþ . vaiùuvatã kakùà viùuvasanvandhinã vçttaråpà saüsthità yathà'vasthità bhavati tathà ÷ilpaj¤aþ kakùàü nivandhayedityarthaþ . viùuvadvçttàt svaspaùñakràntyantareõa svadyujyàvyàsàrdhapramàõenàhoràtravçtamàdhàravçttayornibandhayediti niùkçùño'rthaþ>% raø nàø . atha gole meùàdirà÷isannive÷aü sàrdha÷lokenàha %<tadàdhàrayuterårdhvamayane viùuvaddvayam . viùuvatsthànato bhàgaiþ sphuñairbhagaõasa¤caràt . kùetràõyevamajàdãnàü tiryagjyàbhiþ prakalpayet>% såø siø . %<tadàdhàrayutestat viùuvadvçttamàdhàravçttaü ca tayoryuteþ sampàtàdårdhamupari . antimàhoràtràdhàravçttayoþ sampàte'yane dàkùaõottaràyaõasandhisthàne bhavataþ atrordhvapadasa¤càràdhàravçttamårdhvàdharaü gràhyaü na tiryagunmaõóalàkàram . tenaitat phalitam viùuvadvçttasyordhvàdharàdhàravçtte årdhvamadha÷ca yatra sampàtastatrãrdhvasampàtànmakaràdyahoràtravçttaü caturviü÷atyaü÷aistadàdhàravçtte dakùiõato yatra lagnaü tatrottaràyaõasandhisthànam . evamadhaþ sampa tàt karkàdyahoràtravçttaü caturvaü÷atyaü÷aistadàdhàravçtte uttarato yatra lagnaü tatra dakùiõàyaõasandhisthànamiti . ayanàdviùuvasya viparãtasthitatvàdårdhva÷abdayojitaviparãtàdhaþ÷abdasambandhàdviùubadvayaü bhavati . tàtparyàrthastu tiryagunmaõóalàkàràdhàravçttaviùuvadvçttasampàtau pårvàparau krameõa meùàditulàdiråpau biùuvatsthàne bhavata iti . atha rà÷isàkalyasannibe÷amàha viùuvatsthànata iti . viùuvaprade÷àt sphuñairà÷isambandhibhistriü÷anmitairaü÷airbhagaõasa¤càràdrà÷isàkalyasannive÷àt tiryagjyàbhiruktavçttànukàràtiriktànukàrasåtravçttaprade÷airajàdãnàü meùàdãnàm . evamayanaviùuvakalpanarãtyà tadantaràle kùetràõi sthànàni sudhormaõakaþ prakalpayedaïkayet . yadyathà pårvadiksthaviùuvasthànàdgolavçttadvàda÷àü÷akhaõóaprade÷ena meùàntàhoràtravçtte pårvabhàge yatra syànaü tasmàt tadantareõa vçùàntàhãràtravçtte tadastareõa vçùàntasthànamasmàdayanasandhisthànaü tatprade÷àntareõàmithunàntasthànamasmàt pa÷cimabhàge karkàntàhoràtravçtte tadantareõa karkàntasthànamasmàdapi siühàntàhoràtravçtte tadantareõa siühà nvasthànamasma dapi tadattareõa pa÷cimaviùuvasthànaü kanyàntasthànamasmàdapi tulàntàhoràtravçtte tadanareõa tulàntasthànanasmàdapi vç÷cikàkàntàhoràtravçkùe tadantareõa vç÷cikàntasthànamasmàdapi tadantareõa dakùiõàyanasandhisthànaü dhanurantasthànamasmàt kumbhàdyahoràtravçtte tadantareõa makaràntasthànamasmàdapi mãnàdyahoràtravçtte tadantareõa kumbhàntasthànaü mãnàdisthànaü ca asmàdapi pårvaviùuve mãnàntasthànaü meùàdisthànaü ca tadantareõeti vyaktam>% raø nàø . nanu gole vçtte dvàda÷arà÷ãnàü sattvàdanyathà cakrakalànupapatterityatraikavçttàbhàvàt kathaü rà÷yaïkanaü? rà÷ivibhànupapatti÷ca antaràlabhàgasyàkà÷àtmakatvàdityato vçttakathanacchalena pårvoktaü spaùñayan såryastadvçtte bhagaõabhogaü karotãtyàha %<ayanàdayanaü caiva kakùà tiryak tathàparà . kràntisa¤aj¤à tayà såryaþ sadà paryeti bhàsayan>% såø siø . %<ayanasthànamàrabhya parivartatadayanasthànaparyantaü cakàra àrambhasamàptyorbhinnàyanasthànaniràsàrthakaþ . aparà gola àdhàravçttasamà vçttaråpà kakùà tathà rà÷yaïkamàrgeõa . eva kàro'nyamàrgavyavacchedàrthakaþ . tiryak uktavçttànukàravilakùaõànukàrà kràntisaüj¤à kramaõaü kràntiþ . grahagamanabhogaj¤ànàrthaü vçttaü tatsa¤j¤amanukalpatam . ayanaviùuvadvayasaüsaktaü kràntivçttaü dvàda÷arà÷yaïkitaü gole nibandhayediti tàtparyàrthaþ . bhàsayan bhuvanàni prakà÷ayan san sa såryaþ . etena candràdãnàü niràsaþ . sadà nirantaraü tayà kràntisa¤j¤ayà kakùayà paryeti sva÷aktyà ga cchan bhagaõaparipårtibhogaü karoti . såryagatyanurodhena niyataü kràntivçttaü kalipatamiti bhàvaþ>% . nanucandràdyàþ kràntivçtte kuto na gacchantãtyata àha raø nàø . %<candràdyà÷ca svakaiþ pàtairapamaõóalamà÷ritaiþ . tato'pakçùñà dç÷yante vikùepànte ùvapakramàt>% såø siø . %<candràdayo'rkavyatiriktà grahàþ svakaiþ svãyaiþ pàtaiþ pàtàkhyadaivatairapamaõóalaü kràntivçttamà÷ritaiþ svasvabhogasthàne'dhiùñhitaistataþ kràntivçttàntargatagrahabhogasthànàdityarthaþ . cakàràvikùe pàntareõàpakçùñà dakùiõata uttarato và karùità bhavanti . ataþ kàraõàdapakramàt kràntivçttàntargatasvabhogasthànàdityarthaþ . dakùiõata uttarato và vikùepànteùu gaõitàgatavikùepakalàgrasthàneùu bhåsthajanairda÷yante . tathàca kràntivçttaü yathà viùuvanmaõóale'vasthitaü tathà kràntivçtte pàtasthàne tatùaóbhàntarasthàne ca lagnamukaparamavikùepakalàbhistattribhàntarasthànàdårdhvàvaþkrameõa dakùiõottarato lagnaü ca vçttaü vikùepavçttaü candràdigatyanurodhena svaü svaü minnaü kalpitaü tatra gacchatãti bhàvaþ>% raø nàø . atha tripra÷nàdhikàroktalagnamadhyalagnayoþ svaråpamàha %<udayakùitije lagnamastaü gacchacca tadva÷àt . laïkodayai ryathàsiddhaü khamadhyopari madhyamam>% såø siø . %<udayakùitije kùitijavçttasya pårvadigde÷a ityarthaþ . lagnaü kràntivçttaü yatprade÷e pravahavàyunà saüsaktaü tatpade÷o meùàdyavadhibhogenodayalagnamucyata ityarthaþ . prasaïgàdastalagnasvaråpamàha astamiti . tadva÷àdudayalagnànurodhàdastamastakùitijaü kùitijavçttasya pa÷cimadikprade÷amityarthaþ . kràntivçttaü gacchat . yatprade÷ena pravahavàyunà saülammaü tatprade÷o meùàdyavadhibhogenàstalagnamucyata ityarthaþ . tathà ca kùitijordhvaü tathà kràntivçttasya sadbhàvàdudayàstalagnayoþ ùañrà÷yantaraü siddham laïkodayairnirakùade÷ãyarà÷yudayàsubhiþ . yathà tripra÷nàdhikàroktaprakàreõa tatsaïkhyàmitaü siddhaü niùpannam . madhyamaü madhyamalagnaü tat khamadhyopari khasya dç÷yàü÷avibhàgasya madhyaü madhyagatadakùiõottarasåtravçttànukàraprade÷aråpaü natu khamadhyaü màskaràcàryàbhimataü khakhastikaü tallagnasya kàdàcitkatvena tadànutpatteþ . tasyopari sthitaü kràntivçttaü yàmyottaravçtte yatprade÷ena lagnaü tatprade÷o meùàdyavadhibhogena madhyalagnamucyata iti tàtparyàrthaþ>% raø nàø . atha tripra÷nàkikàroktàntyàyàþ svaråpaü spaùñàdhikàroktacarajyàyàþ svaråpa càha %<bhamadhyàkùatijayormadhye yà jyà sàntyàbhidhãyate . j¤eyà caradalajyà ca piùuvatkùitijàntaram>% såø siø . yà uttaragole trijyà carajyàyutiråpà dakùiõagole carajyonatrijyàråpà tripra÷nàdhikàroktà . sà antyà madhye yàmyottaravçttaü kùitijaü svàbhitade÷akùitijavçttaü tayormadhye'ntaràle'horàtravçttasyaikade÷aprade÷e jyà . udayàstasåtrayàmyottarasåtrasampàtàdahoràtrayàmyottaravçttasampàtàvadhisåtraråpà jyàsåtrànukàrà na tu jyà ahoràtrakùitijavçttasampàtadvayabaddhodayàstasåtrasyàhoràtravçttavyàsasåtratvàbhàvàt . ataevottaragole'ntyà trijyàdhikà saïgacchate . abhidhãyate golaj¤aiþ kathyate . nanvantyopajãvyacarajyaiva kiüsvaråpà yayà tatsiddhirityata àha j¤eyeti . %<unmaõóalaü ca viùuvanmaõóalaü parikãrtyate>% iti tripra÷nàdhikàroktena dvayoþ ÷abdayorekàrthavàcakatvàt tiryagàdhàravçttànukàraü sthiraü nirakùakùitijavçttamunmaõóalaü kùinijaü svàbhimatade÷akùitijavçttamanayorantaram . cakàro vi÷eùàrthakastukàraparastena tadantaràlasthitàhoràtravçttaikade÷asyàrdhajyàråpamçjusåtrayorantaravi÷eùàtmakam . tathà ca svanirakùade÷asvade÷ayorudayàstasatrayorantaramårdhvàdharamiti phalitàrthaþ . caradalajyà tadantaràlasthitàhoràtravçttaikade÷aråpacaràkhyakhaõóakasya . na tu dalamardham . jyà carajyetyarthaþ . golaj¤airj¤àtavyà raø nàø . nanu pårva÷lokadvayoktaü kùitijaj¤ànaü vinà durbodhamityataþ ÷lokàrdhena kùitijasvaråpaptàha %<kçtvopari svakaü sthànaü madhye kùitijamaõóalam>% saø siø . bhågole svakaü svãyaü sthànaü bhåprade÷aikade÷aråpamupari sarvapade÷ebhya årdhvaü kçtvà prakalpya madhye tàdç÷abhågola årdhvàvaþkhaõóasandhau yadvçttaü tat kùitijavçttaü tadanurodhena dçùñàntagole kùitijavçttaü sthiraü saüsaktaü kàryamiti bhàvaþ raø nàø . athainaü dçùñàntagolaü siddhaü kçtvàsya svata eva pa÷cimabhramo yathà bhavati tathà prakàramàha %<vastracchannaü bahi÷càpi lokàlokena veùñitabh . amçtasràvayogena kàlabhramaõamàdhanam>% såø siø . %<bihiþ goloparãtyarthaþ . golàkàreõa vastreõa channaü chàditaü dçùñàntagolam . cakàràdvastropari tattadvçttànàmahanaü kàryam . lokàlokena veùñitaü dç÷yàdç÷yasandhisthavçttena kùinijàkhyena saüsaktam . apiþ samuccaye . etena kùitijaü vastracchannaü na kàryaü kiü tu vastropari kùitijaü golasaüsaktaü kenàpi prakàreõa sthiraü yathà bhavati tathà kàryamiti tàtparyam . amçtasràvayogenaitàdç÷aü golaü kçtvà jalapravàhàdhoghàtena kàlabhramaõasàdhanaü ùaùñinàkùatraghañãbhirdçùñàntagolasya bhramaõaü yathà bhavati tathà sàdhanaü kàraõaü kàryaü svayaüvahagolayantraü kàryamityarthaþ . etaduktaü bhavati dçùñàntagolaü vastracchannaü kçtvà tadàdhàrayaùñyagre dakùiõottarabhittikùiptanalikayoþ kùepye . yathà yaùñyagraü dhruvàbhimukhaü syàt . tato yaùñyagrarjumàrgagatajalapravàheõa pårvàbhimukhena tasyàdhaþ pa÷càdbhàge ghàto'pi yathà syàt tathà'sya dar÷anàrthameva vastracchannatvamuktam anyathà golavçttàntaravakà÷amàrgeõa jalàghàtadar÷anabhrameõa camatkàrànutpatteþ . àkà÷àkàratàsampàdanàrthamapi vastracchannatvamuktam . idaü vastramàrdraü yathà na bhavati tathà cikvaõavastunà bhasmàdinà liptaü kàryam . kùitijavçttàkàreõàdho golo dç÷yo yathà syàt tathà parikhàråpà bhittiþ kàryà . parantu dakùiõayaùñibhàgastatra ÷ithilo yathà bhavati anyathà bhramaõànupapatteþ . pårvadiksthaparikhàvibhàgàdbahirjalapravàho'dç÷yaþ kàrya ityàdi svabudhyaiva j¤eyamiti>% raø nàø . siø ÷iø atra vi÷eùo'bhihito yathà
     %<kçtvàdau dhruyiùñimiùñatarujàmçjvãü suvçttàü tato yaùñãmadhyagatàü vidhàya ÷ithilàü pçthvãmapçthvãü bahiþ . badhnãyàccha÷isaumya÷ukatapanàrejyàkibhànàü dçóhàn gonàüstatparitaþ ÷lathau ca nalikàsaüsthau khadçggolakau>% siø ÷iø %<àdau sàradàrumayãü yaùñiü kçtvà tadardhasthàne tatra protàm apçthvãü såkùmàü ÷ithilàü ca pçthvãü vidhàya tasyà bahi÷candràdãnàü golàn yaùñyà saha dçóhàn baghnãyàt . teùàü bahirnalikàsaüsthau khadçggolàvitiüsàdhàraõyenoktam>% pramiø . idànãü savi÷eùamàha %<pårpàparaü viracayet samamaõóalàkhyaü yàmyottaraü ca vidi÷orvalayadvayaü ca . årdhvàva evamiha vçttacatuùkametadàveùñya tiryagaparaü kùitijaü tadarve>% siø ÷iø . %<ekaü pårvàparamanyadyàmyottaraü tathà koõavçttadvayamevaü vçttacatuùñayamårdhàdhoråpamàveùñya tadardhe vçttaü kùitijàkhyaü nive÷ayet . atra yàmyottaravçtta uttarakùitijàdupari palàü÷àntara ekaü dhruvacihnaü kàryam . dakùiõakùitijàdadho'nyat . idànãmunmaõóalamàha>% pramiø %<pårvàparakùitijasaügamayorvilagnaü yàmye dhruve palalavaiþ kùitijàdadhaþsthe . saumye kujàdupari càkùalavairdhruve tadunmaõóalaü dinani÷oþ kùayavçddhikàri>% siø ÷iø . %<samavçttakùitijayoryau pårvàparau saüpàtau tayordhruvacihnayo÷ca saktaü yannivadhyaüte tadunmaõóalasaüj¤am . dinaràtryorvçddhikùayau tadva÷ena bhavataþ . idànãü viùuvanmaõóalamàha>% prami%<pårvàparasvastikayorvilagnaü khakhastikàddakùiõato'kùabhàgaiþ . adha÷ca tairuttarato'ïkitaü ca ùaùñyàtra nàóãvalayaü vidadhyàt>% siø ÷iø . %<tayoreva pårvàparasaüpàtayorvilagnaü tathà yàmyottaravçtte khakhastikàddakùiõato'dhaþsvastikàduttarato'kùàü÷àntare yadvçttaü nibadhyate tadviùuvadvçttam . idànãü dçïmaõóalamàha>% pramiø . %<årdhàdharasvastikakãlayugme protaü ÷laghaü dçgvalapaü tadantaþ . kçtvà paribhràmya ca yatra tatra neyaü graho gacchati yatra yatra>% siø ÷iø %<khakhastike càdhaþsvastike càntaþkãlakau kçtvà tayoþ protaü ÷lathaü dçgvalayaü kàryam . tattu pårvavçttebhyaþ ki¤cinnyånaü kàryam . yathà khagolàntarbhramati . yadyeka eva grahagolastadaikameva dçïmaõóalam . yo yo graho yatra yatra vartate tatra tasyoparigameva paribhràmya vinyasya dçgjyà÷aïkvàdikaü dar÷anãyam . atha và pçthak pçthagaùñau dçïmaõóalàni racayet . tatràùñamaü vitribhalagnasya . tacca dçkkùepamaõóalam . atha vi÷eùamàha>% pramiø . %<j¤eyaü tadevàkhilakhecaràõàü pçthak pçthagvà racayet tathàùñau . dçïamaõóalaü vitribhalagnakasya dçvkùepavçttàkhyamidaü vadanti>% siø ÷iø . vyàkhyàtamevedam . idànãmevaü khagolabandhvaprakàramuktvà dçggolabandhaprakàraü dar÷ayati . %<baddhà khagole nalikàdvayaü ca dhruvadvaye tannalikàsthameva . bahiþ khagolàdvidavãta dhãmàn dçggolamevaü khalu vakùyamàõam . bhagolavçttaiþ sahitaþ khagolo dçggolasaüj¤o'pamamaõóalàdyaiþ . dçggolajàtaü khalu dç÷yate'tra kùetraü hi dçggolamato vadanti>% siø ÷iø . %<tasmin khagole dhruvacihnayornalikàdvayaü baddhà tannalikàdhàrameva khagolàdvahiraïgulatrayàntare dçggolaü racayet . kathitaiþ khagolovçttairbakùyamàõairbhagolavçttaiþ kràntiviõóalàdyairyo nibadhyate sa dçggolaþ . kathamasya dçggolasaüj¤eti tadarthamàha dçbhmolajàtamityàdi . yato'jàdikujyàsama÷aïkvàdyakùakùemàõi dçggolajàtàni bhagãlavçttaiþ khagolavçttamilitaistànyutpadyante . bhinnagolabandhe samyaïnopalakùmanta iti dçggolaþ kçtaþ . idànãü bhagolabandhamàha>% pramiø . %<yàmya ttarakùitijavat sudçóhaü vidadhyàdàdhàravçttayugalaü dhruvayaùñibaddham . ùaùñyaïkamatra samamaõóalavat tçtãyaü nàóyàhvayaü ca viùuvadvalayaü tadeva>% siø ÷aø . yathà khagole kùitijaü yàmyottaraü ca tadàkàrapraparamàüdhàravçttadvayaü dhrubayaùñisthaü kçtvà taduparyanyat tçtãyaü samamaõóalàkàraü ghañãùaùñyà càïkitaü kàryam . tannàóãvçttaü viùuvadvçttasaüj¤aü ca pramiø . idànãü kràntivçttamàha %<kràntivçttaü vidheya gçhàïkaü bhramatyatra bhànu÷ca bhàrdhe kubhà bhànutaþ . kràntipàtaþ pratãpaü tathà prasphuñàþ kùepapàtà÷ca tatsthànakànyaïkayet>% siø ÷iø . %<athànyat tatpramàõameva vçttaü kçtvà tatra meùàdiü prakalpya dvàda÷arà÷ayo'ïkyàþ . tat kràntivçttasaüj¤am . tasmin vçtte ravirbhramati . tathà raverbhàrdhàcare bhåbhà ca tathà tatra kràntipàto meùàdervilomaü bhramati . tathà grahàõàü vikùapapàtàþ prasphuñàþ vilopraü bhramanti . ataþ kràntipàtàdãnàü sthànàni tatràïkyàni . idànãü kràntivçttasya nive÷anamàha>% pramiø .
     %<kràntipàte ca pàtàdbhaùañkàntare nàóikàvçttalagnaü vidadhyadidam . pàtataþ pràk tribhe siddhabhàgairudagdakùaõe tai÷ca bhàgairvibhàge'pare>% siø ÷iø . kràntipàtacihnàt ùaóbhe'ntare'nyaccihnaü kàryam . te cihne nàóãvçttena saüsakte kçtvà pàtacihnàdagratastribhe'ntare nàóãvçttàdbhàgacaturviü÷atyottarato yathà bhavati, aparavibhàge tribhe'ntare dakùiõata÷ca tairbhàgairyathà bhavati tathà badhnãyàt . idànãü vimaõóalamàha pramiø . %<nàóikàmaõóale kràntivçttaü yathà kràntivçtte tathà kùyevçttaü nyaset . kùepavçttaü tu rà÷yaïkitaü tatra ca kùepapàteùu cihnàni kçtvoktavat . kràntivçttasya vikùepavçttasya ca kùepapàte saùaóbhe ca kçtvà yutim . kùepapàtàgrataþ pçùñhata÷ca tribhe kùepabhàgaiþ sphuñaiþ saumyayàmye nyaset . ÷ãghrakarõeõa bhaktàstribhajyàguõàþ syuþ parakùepabhàgà gçhàõàü sphuñàþ . kùepavçttàni ùaõõàü vidadhyàt pçthak khakhavçtte bhramantãndupårvà grahàþ>% siø ÷iø . %<asya saptagrasya vyàkhyànam yathà kràntivçkùaü pçthak kçtamevaü vimaõóalamapi rà÷yaïkaü pçthak kçtvà tatra meùàdervyastaü sphuñaü kùepapàtaü dattvàgre cihnaü kàryam . atha kràntivçttasya vimaõóalasya ca kùepapàtacihnayoþ saüpàtaü kçtvà tasmàt ùaóbhàntare'nyaü ca sapàtaü kçtvà kùepapàtàgratastribhe'ntare kràntivçttàduttarataþ sphuñaiþ kùepabhàgaiþpçùñhata÷ca tribhe'ntare taireva bhàgairdakùiõataþ sthiraü kçtvà vimaõóalaü nive÷anãyam . atha pañhità ye vikùepabhàgàste trijyàguõàþ ÷ãghrakarõena bhaktàþ sphuñàþ j¤eyàþ atrànupàtaþ . yadi karmàgra etàvantastarhi trijyàgre kiyanta iti . yato bhagole trijyaiva vyàsàrdham . evaü candràdãnàü ùaóvimaõóalàni kàryà õa . svasvavimaõóale grahà . bhramanti . idànãü krànthiü vikùepaü càha>% . miø . %<nàóikàmaõóalàt tiryagatràpamaþ kràntivçttàvadhiþ kràntivçttàccharaþ . kùepavçttàvadhistiryagevaü sphuño nàóikàvçttakheñàntaràle'pamaþ>% siø ÷iø . kràntivçtte yat sphuñagrahastha naü tasya kràntivçttàdyat tiryagantaraü sa vikùepaþ . atha vimaõóalasthagrahasya nàóivçttàdyat tiryagantaraü sà sphuñà kràntiþ . idànãü kràntipàtamàha pramiø %<viùuvatkràntivalayayoþ saüpàtaþ kràntipàtaþ syàt . tadbhanaõàþ sauroktà vyastà ayutatrayaü kalpe . ayana calanaü yaduktaü mu¤jàlàdyaiþ sa evàyam . tatpakùe tadbhagaõàþ kalpe go'ïgartunandagocandràþ 199669 . tatsaüóàtaü pàtaü kùiptvà sveñe'rpamaþ sàdhyaþ . kràntiba÷àccaramudayà÷caradalalagnàgame tataþ kùepyaþ>% siø ÷iø . %<kràntyarthaü pàtaþ kràntipàtaþ . pàto nàma saüùàtaþ kayoþ . viùuvarakràntivalayayoþ . tayormeùàdàveva saüpàtaþ . kintu tasmàpi calanamasti . ye'yanacalanabhàgàþ prasiddhàsta eva vilomagasya kràntipàtasya bhàgàþ . meùàdeþ pçùñhatastàvadbha gàntare kràntivçtte viùuvadavçttaü lagnamityarthaþ . ma hi krànvipàto nàstãti vaktuü ÷akyate . pratyakùeõa tasyopalabdhatvàt . upalabdhiprakàramagre vakùyati . tat kathaü brahmaguptàdidibhirnipuõairapi nokta iti cet tadà svalpatvàt tairnopalabdhaþ, idànãü bahutvàt sàmpratairupalabdhaþ . ata eva tasya gatirastãtyavagatam . yadyevamanupalabdho'pi saurasiddhàntoktatvàdàgamapràmàõyena bhagaõaparidhyàdivat kathaü tairnoktaþ . satyam . atra gaõitaskandha upapattimànevàgamaþ pramàõam . tarhi mandoccapàtabhagaõà àgamapràmàõyenaiva kathaü tairuktà iti na ca vaktavyam . yato grahàõàü mandaphalàbhàvasthànàni pratyakùaõaivopalabhyante . tànyeva mandoccasthànàni . yànyeva vikùapàbhàvasthànànàni tànyeva pàtasthànàni . kintu teùàü gatirasti nàsti veti sandigdham . tatra mandoccapàtànàü gatirasti candramandoccapàtavadityanumànena siddhà . sà ca kiyatã taducyate . yairbhagaõairupalabdhisthànàni yàni gaõitenàgacchanti tadbhagaõasambhavà vàrùikã dainandinã và gatirj¤eyà! nanvevaü yadyanyairapi bhagaõaistànyeva sthànànyàgacchanti tadà katarasyà gateþ pràmàõyam . satyam . tarhi sàmpratopalabdhyanusàriõã kàpi gatiraïgãkartavyà . yadà punarmahatà kàlena mahadantaraü bhaviùyati tadà mahàmatimanto brahmaguptàdãnàü samànadharmàõa evotpatsyante . te tadupalabdhyanusàriõãü gatimurarãkçtya ÷àstràõi kariùyanti . ataevàyaü gaõitaskandho mahàmatimadbhirdhçtaþ sannanàdyante'pi kàle khilatvaü na yàti . ato'sya kràntipàtasya bhagaõàþ kalpe'yutatrayaü tàvat såryasiddhàntoktàþ . tathà mu¤jàlàdyairyadayanacalanamuktaü sa evàyaü kràntipàtaþ . te go'ïgartunandagocandrà 199669 utpadyante . atha ca ye và te và bhagaõà bhavantu . yadà ye'ü÷à nipuõairupalabhyante tadà sa eva kràntipàtaþ ityarthaþ . taü vilomagaü kràntipàtaü grahe prakùipya kràntiþ sàdhyà . idànãü vikùepapàtànàha>% pramiø . %<evaü kràntivimaõóalasaüpàtàþ kùepapàtàþ syuþ . candràdãnàü vyastàþ kùepànayane tu te yojyàþ . mandasphuño dràkpratimaõóale hi graho bhramatyatra ca tasya pàtaþ . pàtena yuktàdgaõitàgatena mandasphuñàt khecarataþ ÷aro'smàt . pàto'tha và ÷ãghraphalaü vilomaü kçtvà sphuñàt tena yutàccharo'taþ . candrasya kakùàvalaye hi pàtaþ sphuñàdvidhãrmadhyamapàtayuktàt>% siø ÷iø . %<tathà kràntivçttavimaõóalayoþ saüpàtaþ kùepapàtaþ taü grahe prakùipya kùepaþ sàdhyaþ . etaduktaü bhavati kràntipàtaþ prasiddhaþ . yathà taü grahe prakùipya kràntiþ sàdhyate . evaü vikùepapàtaü grahe prakùipya kùepaþ sàdhya ityarthaþ . atha vikùepapàto mandasphuñe yat prakùipyate tatkàraõamàha mandasphuña iti . yataþ ÷ãghrapratimaõóale mandasphuñagatyà graho bhramati . tatra ca vçtte pàto'to gaõitàgataü pàtaü mandasphuñe prakùipya kùepaþ sàdhyate . ÷eùaü spaùñam . idànãü j¤a÷ukrayorvi÷eùamàha>% pramiø %<ye càtra pàtabhagaõàþ pañhità j¤abhçgvoste ÷ãghrakendrabhagaõairadhikà yataþ syuþ . svalpàþ sukhàrthamudità÷calakendrayuktau pàtau tayoþ pañhitacakrabhavau vidheyau . calàdvi÷odhyaþ kila kendrasiddhyai kendre sapàte dyucarastu yojyaþ . ata÷calàt pàtayutàjj¤abhçgvoþ sudhãbhiràdyaiþ ÷arasiddhiruktà . sphuñona÷ãghroccayutau sphuñau tayoþ pàtau bhagole sphuña eva pàtaþ>% siø ÷iø . nanu j¤a÷ukrayoþ ÷ãghroccapàtayutiü kendraü kçtvà yo vikùepa ànãtaþ sa ÷ãghroccasthàna eva bhavitumarhati . na grahasthàne . yato graho'nyatra vartate . ata idamanupapannamiva pratibhàti . tathà ca brahmasiddhàntabhàùye %<j¤a÷ukrayoþ ÷ãghroccasthàne yàvàn vikùepastàvàneva yatratatrasthasthàpi grahasya bhavati . atropalabdhireva vàsanà nànyat kàraõaü vaktuü ÷akyata iti>% . caturvedenàpyanadhyavasàyo'tra kçtaþ . satyam . atrocyate . ye'tra j¤a÷ukrayoþ pàtabhagaõàþ pañhitàste ÷ãghrakendrabhagaõaiyutàþ santastadbhagaõà bhavanti . tathà ca màdhavãye siddhàntacåóàmaõau pañhitàþ ato'lpabhagaõabhavaþ pàtaþ sva÷ãghrakendreõa yutaþ kàryaþ, . ÷ãrghroccàdgrahe ÷odhite ÷ãghrakendram . tasmin sapàte kùepakendrakaraõàrthaü grahaþ kùepyaþ . atastulya÷odhyakùepayornà÷e kçte ÷ãghroccapàtayoga evàva÷iùyata ityupapannam .
     ki¤ca mandasphuñonaü ÷ãghroccaü pratimaõóale calakendram tatpàte kùeptuü yujyate . evaü kçte sati vikùepakendraü mandaphalenàntaritaü syàt . grahacchàyàdhikàre %<sitaj¤apàtau sphuñausta÷calakendrayuktau>% ityatra mandasphuñonaü ÷ãghrocca ÷ãghrakendrapàte kùiptam . atastatra mandaphalàntaramaïgãkçtamityarthaþ itarakendrasyànupapatteþ . ato mandaphalaü pàte'vyastaü deyam . yato'nupàtasiddhaü calakendraü madhyagrahona÷ãghroccatulyaü bhavati . yattu bhagole kràntivçttaü tat kakùàvçttam . tatra yadvimaõóalaü tatra sphuñagrahaþ . tat sphuñapàtayogo hi vikùepakendram . ataþ sphuñapàtasthàne saüpàtaü kçtvà tatastribhe'ntare sphuñãkçtaiþ paramavikùepàü÷aiþ pràgvaduttare dakùiõe ca vinyasyam . tathà nyaste vimaõóale sphuñagrahasthàne vikùepaþ sphuñavikùepeõa gaõitàgatena tulyo dç÷yate nànyathetyarthaþ . idànãü grahagole vi÷eùamàha pramiø . %<grahasya gole kathitàpamaõóalaü prakalpya kakùàvalayaü yathoditam . nibadhya ÷ãghraprativçttamasmin vimaõóalaü tat pañhitaiþ ÷aràü÷aiþ . madhyo'tra pàto dyusadàü j¤abhçgvoþ sva÷ãghrakendreõa yutastu deyaþ>% siø ÷iø . %<bhagola eva tàvadgrahagolaþ kalpyaþ . tatra sphuña eva pàtaþ . atha yadi tadantargrahagolo'nyo nibadhyate tadà tatra yathoktaü viùuvadvçttaü kràntivçttaü ca baddhvà tat kràntivçttaü kakùàmaõóalaü prakalpya tatra chedyakoktavidhinà ÷ãghrapratimaõóalaü baddhvà tatra pratimaõóale gaõitàgataü pàtaü meùàdervilomaü gaõayitvà tatra cihnaü kàryam atha trijyàvyàsàrdhamevànyadvçttaü rà÷yaïkaü vimaõóalàkhyaü kçtvà tatràpi meùàdervyastaü pàtàgre cihnaü kçtvà pratimaõóalavimaõóalayoþ pàtacihne prathamaü saüpàtaü tato bhàrdhàntare dvitãyaü ca saüpàtaü kçtvà pàtàdagrataþ pçùñhata÷ca tribhe'ntare paramavikùepàü÷aiþ pañhitaiþ prativçttàduttare dakùiõe ca vimaõóalaü vinyasyam . tatra mandasphuñagatyà pàramàrthiko graho bhramati . ato meùàderanulomaü mandasphuño vimaõóale deyaþ . sa tatrasthaþ pratimaõóalàdyàvatàntareõa vikùiptastàvàüstatprade÷e vikùepaþ . yato vçttasaüpàtasthe grahe vikùepàbhàvaþ . tribhe'ntare paramo vikùepaþ . madhye'nupàtena . ato vçttasaüpàtagrahayorantaraü j¤eyam . tadantaraü pàtagrahayoge kçte bhavati pàtasya vilomagatvàt . sa yogaþ ÷aràrthaü kendram . yadi trijyàtulyayà kendrajyayà paramaþ ÷arastadàbhãùñayà'nayà ka iti phalaü pratimaõóalavimaõóalayostiryagantaraü syàt . vimaõóalasthagrahàdyadbhåmadhyagaü såtraü tadbhågrahàntaram . sa ca ÷ãdhrakarõaþ . yadi bhåmadhyàt karõàgre etàvàn vikùepastadà trijyàgre kiyàniti dvitãyaü trairà÷ikam . àdye trijyà harã dvitãye guõastayornà÷e kçte kendrajyàyàþ parama÷araguõàyàþ karõo haraþ . phalaü kakùà vçttasåtrayostiryagantaram . sa sphuñaþ ÷araþ . idànãmahoràtravçttamàha>% pramiø . %<ãpsitakràntitulye'ntare sarvatã nàóikàkhyàdahodyatravçttàhvayam . tatra baddhvà ghañãnàü ca ùaùñyàïkayedasya viùkambhakhaõóaü dyujãvà matà>% siø ÷iø . %<nàóãvçttàduttarato dakùiõato và sarvata iùñakràntitulye'ntare yadvçttaü nibadhyate tadahoràtravçtam . tena vçttena tasmin dine ravirbhramatãtyarthaþ . tasya vçttasya vyàsàrdhaü dyujyà . idànãmanyadàha>% pramiø . %<atha kalpyà meùàdyà anulomaü kràntipàtàïkàt . evàü meùàdãnàü dyuràtravçttàni badhnãyàt . nàóãvçttobhayatastrãõi trãõi kramotkramàt tàni>% siø ÷iø . kràntipàtàïkàdàrabhya triü÷atà triü÷atà bhàgairanyàn meùàdãn prakalpya tadagrepåktavadahãràtravçttàni badhnãyàt . tàni ca nàóãvçttasyobhayatastrãõi trãõi bhavanti . tànyeba kramãtkramataþ sàyanàü÷àrkasya dvàda÷arà÷ãnàm pramiø . %<eùa bhagolaþ kathitaþ khecaragolo'yamevavij¤eyaþ . atràpamaõóale và såtràdhàrairadha÷ca tasyaiva . ÷anyàdãnàü kakùà badhnãyàdårõanàbhajàlàbhàþ . baddhvà bhagolamevaü yaùñyàü yaùñiü khagolanalikàntaþ . prakùipya bhramayettaü yaùñyàdhàraü sthirau khadçggolau>% siø ÷iø . %<yathàyaü bhagolobaddhastathaiva grahagolàapi bandhanãyàþ . kintu teùàü chedyakamanta÷càlayituü nàyàtãti bahiþsthamevadar÷anãyam . atha và bhagole yadapamaõóalaü tasyàdhro'dhastannibaddhaiþ såtràdhàrairbaddhvà ÷anyàdãnàü kakùà dar÷anãyàþ . evaüvidhaü bhagolaü yaùñyàü dçóhaü baddhvà yaùñyagrayoþ prote nalikàdvaye nibaddhau khagoladçggolau kçtvà bhagolabhramaõaü dar÷ayet>% pramiø . tadayaü khagolasthapadàrthasaükùepaþ . kañàhadvitayavat sampuñàkàrasyàntaravakà÷avato brahmàõóasya madhye såryakiraõasa¤càràvadhirvyomakakùà . tadavaþ nakùatrakakùà tadadhaþ krameõa dç÷yàþ pårvagàþ ÷anijãvakujasårya÷ukrabudha÷a÷inaþ adç÷yà÷ca ràhupàtàdayaþ pa÷cimagatayaþ, vakùyamàõasvasvakakùàyàü sthitàþ . a÷vinyàdinakùatràõi sthiràõyapi tatsamudàyàtmakaü bhacakraü pa÷càdgatimatà pravahavàyunà'bhihataü pa÷càt bhramat nàkùatraùaùñighañikàbhiþ bhågolamekavàraü bhramati tatsthà ravyàdayaþ grahà÷ca svagatyà pårvayàyino'pi tadàdhàràti÷ãghrabhacakra pa÷càdbhramaõena pa÷càdbhramaõabhramaviùayà bhavanti .
     rà÷icakra¤ca 360 aü÷airvibhaktamaü÷à÷ca ùaùñikalàbhirvibhaktàþ, kalà÷ca ùaùñivikalàbhirbibhaktàstena 360 aü÷aiþ, 21600 kalàbhiþ, 1296000 vikalàbhirvibhaktaü bhacakram . bhacakradvàda÷avibhàgorà÷irityucyate rà÷aya÷ca meùàdayaþ dvàda÷amitàþ . tenekaikarà÷au triü÷adaü÷àþ, 1802 kalàþ 10800 vikalàþ santi . meùàdirà÷ayo'pi a÷vinyàdi 27 nakùatràtmakàþ . tena sapàdanakùatreõaikaikorà÷iþ pratinakùatraü ca 13 . 20 . viü÷atikalàdhikàstrayoda÷a aü÷àþ santi . tathàhi a÷vinã 13 . 20 bharaõã 13 . 20 kçttikàdyapa da÷ca 3 . 20 meùaþ . kçttikàntyapàdatrayam 10 . rohiõã 13 . 20 . mçgasyàdyàrdha¤ca 6 . 40 . vçùaþ . mçgasyàntyàrdham 6 . 40 àrdrà 13 . 20 . punarvasvàdyapàdatrayaü ca 10 . mithunam . punarvasvantyapàdaþ 3 . 20 . puùyam 13 . 20 a÷leùà ca 13 . 20 . karkaþ . maghà 13 . 20 . pårvaphalgunã 13 . 20 . uttaraphàlgunyàdyapàda÷ca 3 . 20 . siühaþ . uttaraphàlgunyantyapàdatrayaü 10 . hastaþ 13 . 20 . citràdyàrdha¤ca 6 . 40 . kanyà . citràntyàrdhaü 6 . 40 . svàtiþ 13 . 20 . vi÷àkhàdyapàdatraya¤ca 10 . tulà . vi÷àkhàntyapàdaþ 3 . 20 anuràdhà 13 . 20 . jyeùñhà ca 13 . 20 . vç÷cikaþ . målaü 13 . 20 . pårvàùàóhà 13 . 20 uttaràùàóhàdyapàda÷ca 3 . 30 . dhanuþ . uttaràùàóhàntyapàdatrayaü 10 . ÷ravaõaü 13 . 20 . dhaniùñhàdyàrdha¤ca 6 . 40 . makaraþ . dhaniùñhàntyàrdhaü 6 . 40 . ÷atabhiùà 13 . 20 . pårvabhàdrapadàdyapàdatraya¤ca 10 . kumbhaþ . pårvabhàdrapadàntyapàdaþ 3 . 20 . uttarabhàdrapadà 13 . 20 revatã ca 13 . 20 mãnaþ . uttaràùàóhàyàþ ÷eùapàda÷ravaõàdyaõiptikàcatuùñayasyàbhijitsaüj¤à ki¤cit kàryàrthà . tasya sthànàdi 287 pçø uktam . ete ca rà÷ayaþ tatratyà÷vinyàdaya÷ca yathà pårvamavasthitàþ teùàü svaråpama÷leùà÷abde 499 pç0, vikùepà dhruvakà÷ca 2423 pçø dar÷itàþ . vakùyamàõabhacakrayojanàni dvàda÷adhà vibhaktàni meùàdirà÷ãnàü sthànamànayojanàni . 27 vibhaktàni a÷vinyàdinakùatràdãnàü sthànamànayojanàni . 360 vibhaktàni aü÷asthànamànayojanàni . 21600 vibhaktàni kalàsthànamànayojanàni . bhacakrasya ÷anyàdyårdhasthatvàt tadà÷ritanakùatràõàmapyårdhvasthatvam . bhacakravat bhågolasya tàvadaü÷akalàdyàdyatmakatayà bhågolàü÷akalàdisthànasaülagnasåtraikàgrasya nive÷ane nakùatrakakùàyàmaü÷akalàdyàtmakasthàneùu såtràgràntarasya nive÷ane ca tanmadhyasthànàü ÷anyàdikakùàõàmaü÷akalàdisthànavibhàgaþ bhacakrakalàdisthànà dhaþsthànànàü tattadrà÷itadaü÷akalàvikalàdyàtmakatvaü gauõam candrakakùàto'dhaþ siddhavidyàdharaghanàþ krameõàdhodhaþsthitàþ . te ca bhågolàt dvàda÷ayojanaparyantamårdhagàmini àvaha nàmni bhåvàyau sthitatvàt pravahavàyvavasthànàbhàvàcca na rà÷icakragatyà pa÷càt gacchanti . tadadhaþ bhakakùàyàþ samànàntaràlàkà÷aprade÷aråpakendrasthàne bhågolaþ sthitaþ . bhågola÷abde bivçtiþ . saükùepeõeha ki¤ciducyate . sa ca brahmaõo dhàraõàtmaka÷aktyà÷rayatvàt niràdhàraþ evàkà÷e sthitaþ . tasya ca sthiratvaü bhacakrasyaiva calatvaü ca paramatanirà÷ena 2433 pçø samarthitam . bhågolamadhyagatoperuþ sa ca bhågolàdårdhàdhonirgataþ . tatra årdhasthe merau devànàü vàsaþ, adhaþsthe càsuràõàm . sa ca bhågolaþ devàsurabhàgatayà dvidhà vibhaktaþ tadbibhàjaka÷ca mahàrõava eva . sa ca pçthivyà mekhaleva caturdikùu veùñanàkàreõa sthitaþ . merumadhyàt caturdikùu tulyabhàgeùu 90 aü÷eùu samudradvãpamadhye laïkàdãni bhåbhçvçttapàda 1246 yojanàntarade÷asthitàni catvàri puràõi . yathà pårbasyàü bhadrà÷vavarùe yamakoñã . dakùiõasyàü bhàratavarùe laïkà . pa÷cimàyàü ketumàlavarùe romakapurã . uttarasyàü kuruvarùe siddhapurã . tàbhyaþ purãbhyaþ (1256) yojanàntare devà÷rayaþ merurattarataþ sthitaþ . asurà÷raya÷ca tathaiva dakùiõataþ . viùuvasthaþ såryaþ tàsàmamuparigo yàti . tàsu ca viùuvacchàyàpàtonàsti na và tadapekùayànyatràkùasyonnatiþ tatraiba bhacakrasya sarvonnatatvàt ityatastàsàü nirakùeti saüj¤à mervoruparisthitaiþ dhruvatàre, mårdhasthite nirakùapurãùu ca te kùitisaülagne dç÷yete . tatsthànàt uttaràü gacchataþ krama÷aþ uttaradhruvaþ kùitijavçttàdunnato bhavati dakùiõadhruva÷ca kùitimadhyapraviùño bhavati . evaü dakùiõàü gacchataþ krama÷aþ dakùiõadhruvasyonnatiþ uttaradhruvasya natatvàt bhåvçttenàcchàdanam . bhåvçttasya 360 aü÷àtmakatvena nirakùasthànebhyaþ pàdàntaritasthànasthitatvena merau 90 aü÷àþ akùàü÷àþ . tadantarade÷eùu trairà÷ikenànupàtàt akùàü÷à j¤eyàþ . yadi 90 aü÷eþ 1256 yojanàni tadà 1 aü÷e kimiti . ki¤cinyåna 14 yojanaiþ eko'kùàü÷aþ . saumya yàmyayoþ såryasya bhåvçttapa¤cada÷àü÷a eva nirakùasthànàt paramakràntyaü÷àþ 24 . tena nirakùasthànàt 14 guõite 24 aü÷e 336 etadyojanamitasthànaparyantaü såryasyatayordi÷oruparigamanam . avantã ca laïkàtaþ kùitiùoóa÷àü÷e 3014 yojanàntare sthità . tena tatra 22 . 1/2 akùàü÷àþ . tataþ 1 . 1/2 aü÷àntarite 21 yojanàntaritade÷aparyanta sthitade÷ordhagaþ sårya uttaràyaõàntago gacchati . tataþ pårvasyàü pa÷càdvà tatsamasåtrapàtasthade÷e'pi . rà÷icakra¤ca nirakùade÷opari pa÷càdgatyà bhramadapi devàsuràbhyàü savyàpasavyagatimattayà, nirakùade÷e kùitilagnamadhyatayà ca dç÷yate . rà÷icakramadhyasthànameva viùubasthànaü tacca suràsuràõàü kùitijavçttalagnatayà dç÷yam . tatra bhacakre meùàdiùañkamutaronnataü tulàdiùañkaü ca dakùiõanatamata uttaramerusthadevaiþ meùàdiùañkameva dç÷yate tulàdiùañkaü tu bhåvçttenàcchàdanàt na dç÷yate . dakùiõamerusthadaityaistu tulàdiùañkameva dç÷yate meùàdiùañkaü tu bhåvçttàcchàdanàt na dç÷yate . ato meùàdiùañkastharavikàþ ùaõmàsà devànàü dinam, såryadar÷anayogyakàlasyaiva dinatvàt tulàdiùañkastharavikàþ ùaõmàsàþ ràtriþ, såryàdar÷anayogyakàlasyaiva ràtritvàt . daityànàü tu tulàdiùañkastharavikàþ ùaõmàsàþ dinaü, meùàdiùañkastharavikàþ ùaõmàsà ràtriþ . nirakùade÷àt saumyayàmyayoþ 66 aü÷àntaritade÷e tu dvàda÷amàsà eva dinam ràtrirnàsti tadvàsibhiþ såryasya sadà dar÷anàt . tathàhi pårvàparayoriva yàmyasaumyayorapi ubhayatra 90 aü÷aparyantadçùñipracàràt saumyayàmyayo÷ca 24 aü÷aparyantameva raveþ paramakrànteruktatvàt saumye 66 aü÷àntaritade÷asthànàm yàmye 24 aü÷aparyantaraveþsthitàvapi militvà 90 raveþ aü÷àntaràlasthitatvàt dçùñiyogyatà . evaü yàmye 66 aü÷àntaritade÷asthànàmapi saumye 24 aü÷aparyantade÷oparigaraverdçùñiyogyatà 90 aü÷amadhyasthatvàt . saumye nirakùasthànàt 69 . 1/20 palàü÷àntaritade÷e dhanurmakararà÷ã na dç÷yete . ataþ dhanurmakarastharavikau dvau màsau tatra ràtriþ ÷iùñàda÷a màsà dinam . yàmye tu tadaü÷asthade÷e karkamithune na dç÷yete atastatra karkamithunastharavikau dvau màsau ràtriþ ÷iùñàda÷a màsà dinam . nirakùàt saumye 78 . 1/3 aü÷àntaritade÷e vç÷cikàdirà÷icatuùkaü na dç÷yate . tena tatstharavikà÷catvàromàsà ràtriþ . ÷iùñà aùñau màsà dinam . yàmye tu nirakùàt tathàntaritade÷e vçùàdicatuùkaü na dç÷yate . atastatstharavikà÷catvàro màsà ràtriþ . ÷iùñà aùñau màsà dinam . saumyayàmyàyanavçttayoþ sampàtasthànaü viùuvadvayaü tacca nirakùoprarigatam . ayanavçta¤ca sçùñimàrabhya mithunàntàt 66 . 8 kàlena pràk pa÷càt và evaikamaü÷amatãtya calatãti ayana÷abde 337 pçø dar÷itam . ayanavçttacalanàcca tatsampàtasthànàdikamapi bhidyate . idànã¤ca pa÷càt 21 aü÷acalanam tena mithunasya navamàü÷e uttaràyaõàntakàlaþ . dhanuùonavamàü÷e ca yàmyàyanàntakàlaþ . tadanusàreõa tayoþ sampàtasthànaråpaviùuvasthànadvayamapi bhinnam . idànã¤ca bhãnanavamàü÷e pårva viùuvasthànaü kanyànavamàü÷e tvaparaviùuvasthànam . evaü viùuvàyanamadhyagaviùõupadyàdisthànamapi bhinnam . ayana¤ca dvidhà saumyayàmyabhedàt . mãnanavamàü÷àt kanyànavamàü÷aü yàvat saumyaü, kanyàda÷amàü÷àt mãnanavamàü÷aü yàvacca yàmyam . ete evàyane devàsurayordavàràtrivibhàga danaràtrimànaj¤ànopayogi mukhyatayà . dhanurnavamàü÷àt mithunanavamàü÷aü yàvat saumyàyanaü mithunanavamàü÷àt dhanurnavamàü÷aü yàvat yàmyàyanantu saumyayàmya di÷orarkasya gatyàrambhakàlatayà cåóàdiùu varjyàvarjyatayà goõaü saumyàyana eva cåóàdevidhànàt yàmyàyane tannivevàcca tathàtvamiti siø ÷iø sthitam . idànãü mãnanavamàü÷aråpaviùuvasthàne ca bhåvçttàdvinirgataþ såryaþ krameõa meùàdãn trãn rà÷ãn 90 aü÷àn mithunanavamàü÷aparyantam uttarottaramàrohan devànàü pårvàrdhvaü sampàdayati mithunada÷amàü÷àt kanyànavamàü÷ànta¤càvarohan aparàrdham . evaü kanthàda÷amàü÷àt dhanurnavamàü÷àntaü yàvat sa¤caran daityànàmahaþ pårvàrdhaü sampàdayati dhanuùoda÷amàü÷àt mãnanavamàü÷aü yàvat sa¤caraü÷ca uttaràrdhamiti vivekaþ .
     vidhårdhabhàgasthitapitéõà¤ca càndramàsenàhoràtram . tathàhi såryàcandramasorekarà÷yevàü÷àvacchedena sthitikàlaråpàmàvasyà . såryasya candroparigatayà tadànãüteùàü madhyàhnakàlaþ ataevàmàvasyàyàü pitéõàü ÷ràddhavidhànam svasvamadhyàhnasyaiva bhojanakàlatvàt . paurõamàsyà¤ca candràpekùayà saptamarà÷isthatayà såryasya tadà candràdhà vartamànatayà'dç÷yatvàt ardharàtram . puràõàdau candràt såryasyàdhaþsthatvakãrtanamapi pitéõàü dçùñyà paurõamàsyabhipràyeõa . tena pa¤cada÷yorahoràtramadhyakàlatayà kçùõàùñamyardhasamaye teùàü såryodayaþ . ÷uklàùñamyardhakàle càstamanamiti taddinasya càndramàsaråpatà . nirakùade÷àt bhåvçttasya pa¤cada÷abhàgaparyantameva såryasya saumyayàmyayoþ paramakrànteruktatvàt . bhåvçttapa¤cada÷abhàga 336 yojanàntaràlottarade÷e tadapekùayà såryasya dakùiõasthatve chàyàgramuttaram, uttarasthatvechàyàgra dakùiõam . nirakùàt yàmye tathàntaràla 336 vibhàgasthade÷e tadapekùayà såryasya dakùiõatve chàyàgramuttaram uttaratve chàyàgraü dakùiõam . tato'dhikayojanàntarite tu de÷e, såryasya saumyayàmyasthatve'pi sadà chàyàgraü vibhàjakamerumukham . tathà ca saumye tathàvidhade÷e chàyàgraü saumyaserumukhaü yàmye tu yàmyamerumukhamiti bhedaþ . laïkàpure yadà såryodayaþ tadà yamakoñyàü madhyàhnaþ, bhàratàdhaþsthe siddhapure'stakàlaþ, romake'rdharàtram . evaü sarvatra bhåvçtte årdhàdhaþsthitade÷ayorudayàstakàlau svasvatiryakpårvasthitade÷e bhåvçttapàdàntarite madhyàhnakàlaþ, svasvatiryakpa÷càttathàsthitade÷e'rdharàtram . tadataràlasyade÷ànàntutrairà÷ikenodayàstakàlà veditavyàþ . ityavaü rà÷icakrasyàni÷abhramaõàt tadgatasåryasyàpi tadva÷àt bhramaõana de÷abhedenaivodayàstàdikàlavyavasthà .
     nirakùade÷àt uttarameruü gacchataþ krameõa uttaradhruva unnato dç÷yate, dakùiõastu bhåvçttenàcchàdanàt na dç÷yate . bhacakramadhyaü ca krameõa nataü dç÷yate . saumyamerusannikçùñade÷àt nirakùaü gacchata÷ca uttaradhruvaþ krameõa nataþ, bhacakra¤ca krameõonnataü dç÷yate . evaü nirakùàt dakùiõameruü gacchata÷ca krameõa dakùiõadhruvaþ unnataþ, bhacakra¤ca natamuttaradhruvastu bhåvçttenàcchàdanàt na dç÷yate . tato nirakùàbhimukhaü gacchata÷ca krameõa dakùiõadhruvo nato bhacakra¤connataü bhavati . tathà pravahavàyugolasthapårvàparaviùuvadvçttàdhaþsthanirakùade÷e dhruvayoþ kùitilagnatvabhràntiþ, tatra ca bhacakrasya mastakoparibhramaõaü ca dç÷yate . tena mervabhimukhaü gacchataþ krameõa dhruva uccaþ, bhacakraü ca nãcamiti yuktam . bhacakrasyeva tadadho'dhaþsthànàü grahakakùàõàmapi tattulyàü÷akalàvikalàdyàtmatayà'ïkane mahatyàþ kakùàyà aü÷àderbahusthalàtmakatvam, alpakakùàyàü ca alpasthalàtmakatvaü, tena mahàkakùàyàü sthitasya bahukàlena bhagaõapårtirlaghukakùàsthitasya khalpakàlena . atovidhoþ sarvàvolaghukakùàniùñhatvena màsenaiva bhacakrabhramaõaü, ÷anestu sarvoparimahàkakùàsthitatvàt 30 varùairbhacakrabhramaõam . evamanyeùàü tadantaràlasthitànàü bhacakrabhramaõakàlavi÷eùaþ trairà÷ikena kalpanãyaþ . khakakùàdimànayojanàni agho'dhaþsthagrahakakùàmànayojanàni ca såø siø uktàni tàsàü bhåmadhyastha cakra . khakakùàyàþ 18712080864000000 nakùatrakakùàyàþ 259890000 uø . 41362658 ÷anikakùàyàþ 127668255 uø . 20319071 adç÷yaràhukakùàyàþ 80572864 gurukakùàyàþ 51375764 uø . 8176538 adç÷yacandramandoccakakùàyàþ 38328484 kujakakùàyàþ 8146909 uø . 1296619 budha÷ukrasåryakakùàõàm 4331500 uø . såø 389377 adç÷ya÷ukra÷ãghroccakakùàyàþ 2664677 uø . 404088 adç÷yabudha÷oghroccakakùàyàþ 1043209 uø . 166033 candrakakùàyàþ 324000 uø . 51566 bhåvçttaparidheþ 50 26 sthulam 4967 såkùmam agastyàdãnàü bhacavrasthitisthànàü÷avikùepàstu sçø siø uktà yathà . agastyaþ mithunànte bhacakrasya 90 aü÷e sthitaþ . mithunàntakràntivçttàt yàmye 80 aü÷àstasya vikùepaþ . mçgavyàdhaþ mithunaviü÷àü÷e bhacakrasya 80 aü÷e sthitaþ
     tadãyakràntivçttàt 40 aü÷àstasya yàmye vikùepaþ . vahninakùatraü vçùarà÷idvàviü÷abhàge bhacakrasya 52 aü÷e sthitam . tasyàùñàvaü÷àþ svakràntisthànàt uttare vikùepaþ . brahmahçdayam vçùa 22 bhàge bhacakrasya 52 bhàge sthitaü
     svakràntivçttàt somye'sya 30 aü÷àþ vikùepaþ . etacca mithunànte'yanàü÷akàle, ayanàü÷acalane tu anyatra vikùepaþ .
     rohiõã÷akañam vçùarà÷isaptada÷àü÷e bhacakrasya 47 aü÷e sthitaü svakràntisthànàt aü÷advaye yàmye'sya vikùepaþ .
     brahmanàmanakùatram vçùasaptaviü÷àü÷e bhacakrasya 57 aü÷e sthitam svakràntisthànàt saumye 38 aü÷à asya vikùapaþ .
     apàüvatsanakùatraü citràtulyadhruvake sthitaü citràvikùepàt aü÷advayàt 5 aü÷àþ saumye asya vikùepaþ .
     àpasaüj¤anakùatraü citràyàmeva sthitaü apàüvatsàt 6 aü÷àntare'sya saumye vikùepaþ .
     saptarùayastu uttarasyàü sthitàþ vikùapabhedastu sauràgame noktaþ teùàü ÷atavarùairakaikarkùabhogaþ vçø saø uktaþ çùi÷abde 1451 pçø vivçtiþ . a÷vinyàdãnàü yogatàràdikama÷leùà÷abde 497 pçø uktam dhruvakavikùepàstu 2452 pçø uktàþ . vãthivivçtiþ vçhatsaühitàyàü yathà nàgavãthiþ a÷vinãbharaõãkçttikàþ gajavãthiþ rohiõomçga÷ãrùàdràþ airàvatavãthiþ punarvasupuùyà÷leùàþ vçùabhavãthiþ maghàditrayam govãthiþ hastàditrayam jaradgavavãthiþ vi÷àkhàditrayam mçgavãthiþ målàditrayam ajavãthiþ ÷ravaõàditrayam dahanavãthiþ pårvabhàdrapadàditrayam
     såryàdigrahàõàü 4320000 varùàtmakayuge rà÷icakra bhramaõasaükhyà såø siø uktà yathà raveþ 4320000 pårvagatyà budhasya 4320000 tathà ÷ukrasya 4320000 tathà adç÷yabhauma÷ãghroccasya 4320000 tathà adç÷yaguru÷ãghroccasya 4320000 tathà adç÷ya÷ani÷ãghroccasya 4320000 tathà candrasya 57753336 tathà bhaumasya 256832 tathà adç÷yabudha÷ãghroccasya 17937060 tathà guroþ 364220 tathà adç÷ya÷ukra÷ãghroccasya 7022376 tathà ÷aneþ 146568 tathà adç÷yacandramandoccasya 488212 tathà adç÷yaràhoþ (pàtasya) 231238 pa÷càdgatyà eta eva sahastraguõitàþ kalpe såryàdibhagaõàþ . tatra siø ÷iø såkùmanamalàna÷eùa uktaþ sa ca 2429 pçø dar÷itaþ . kalpe såryamandoccàdibhagaõasaükhyà såø siø mate siø ÷iø mate pràggateþ såryamandoccasya 387 490 tathà kujamandoccasya 204 292 tathà budhamandoccasya 378 332 tathà jãvamandoccasya 900 855 tathà ÷ukramandoccasya 535 653 tathà ÷animandoccasya 39 31 pa÷càdgateþ kujapàtasya 214 267 tathà budhapàtasya 488 521 tathà jãvapàtasya 174 63 tathà ÷ukrapàtasya 903 893 tathà ÷anipàtasya 612 584 kalpàdau pàtaü dhihàya sarve grahàþ mãnànte meghàdau pràggatyà sthitàþ pàtastu vilomagatyà tulàdau sthita itti bhedaþ .
     taduttarakàle tu svasvagatyanusàreõa rà÷ikalàdau sthitiþ pràbhgatyà pa÷càdgatyà và bodhyà .. caitra÷uklapratipadi ÷anivàre kalpàrambhaþ idànã¤ca ÷vetavaràhakalpaþ . tatra ca vartamànakàlaparyantàhargaõànayanam ahargaõa÷abde 577 pçø dar÷itarãtyà j¤eyam . asya kale÷ca ÷ukravàre pravçttiþ . mahàyuge nàkùatràdidinasaükhyà såø siø uktà nàkùatradinasaükhyà 1582237828 sàvanadinasaükhyà 15719157828 càndradinaråpatithisaükhyà 1603000080 såryàdibimbamànayojanàni siø ÷iø uktàni raverbimbavyàsayojanàni 6522 candramaõóalavyàsayojanàni 480 bhåmaõóalavyàsayojanàni sthålàni 1600 såø siø uktàni 1581 såkùmàõi siø ÷iø uktàni . yojane karamànàïgulasya ùañsaptàùñayavamitatvabhedena yojanasaükhyàbhedaþ . anyeùàü grahàõàü bimbamànaü sauràgame noktam . kalyàdau grahàõàü dhruvakàþ 2432 pçùñhe uktà grahàõàü sàvanadine madhyagatimànaü tatraiva pçùñhe uktaü, meùàdau såryasya sàvanamànena bhogakàlaþ 4234, 35 pçø dar÷itaþ
     da÷agurvakùaroccàraõakàlaþ pràõaþ asuriti cocyate 6 ùaóbhiþ pràõaiþ palaü vinàóã ca, ùaùñyà palaiþ nàóãdaõóa iti cocyate ùaùñyà daõóairnàkùatramahoràtram . bhacakrasya tàvatà kàlena bhåvçttabhrabhaõàt tasya nàkùatratvam . sàvanadinaü såryodayàddvitãyasåryodayaparyantakàlaråpam tacca nàkùatradinàt såryasya svàkràntatattadrà÷yaü÷àdi bhogakàlàdhikam . sàvanadinamapi nàkùatradinavat svaparimàõànusàriùaùñidaõóàtmakamiti bhedaþ . nakùatracakrasya ùaùñyà daõóairbhåvçttabhramaõe'pi tasya dvàda÷arà÷yàtmakatayà ùaùñidaõóamadhye dvàda÷arà÷ãnàmudayaþ . rà÷yudaya÷ca svasvadçùñigocarakujavçtte pårvasyàü pràthamikadçùñigocarayogyasthànasambandhaþ . rà÷ãnàü madhye yasya yatki¤citkalàdyudayaþ tasyodaya iti vyavahriyate . rà÷icakrasya tiryaksthitatayà de÷abhedena dçùñiyogyakàlatàratamyena kàlabhedenaiva meùàdãnàmudayaþ na tu samakàlena . tatra nirakùade÷aùu meùàdãnàmudayàsavaþ såø siø uktà yathà asavaþ palàni daõóàdi . meùasya 1670 278.2/6, 4.38.2/6 vçùasya 1793 298.5/6 4.58.5/6 mithunasya 1937 322.5/6 5.22.5/6 karkasya 1937 322.5/6 5.22.5/6 siühasya 1793 298.5/6, 4.58.5/6 kanyàyàþ 1670 278.2/6, 4.38.2/6 tulàyàþ 1670 278.2/6 4.38.2/6 vç÷cikasya 1793 298.5/6 4.58.5/6 dhanupaþ 1937 322.5/6 5.22.5/6 makarasya 1937 322.5/6 5.22.5/6 kumbhasya 1793 298.5/6, 4.58.5/6 mãnasya 1670 278.2/6 4.38.5/6, meùàdãnàmudayakàlabhede kàraõam 2436 pçø dar÷itam anyade÷eùu carakhaõóava÷ena lagnamànabheda unneyaþ . carasthàna¤ca dvividhaü saumyayàmyaü pårvàpara¤ca . tatra laïkàtomeruparyantade÷aþ saumyayàmyaü carasthànaü madhyarekhàtaþ samasåtrapàtasthapårvàparade÷aþ pårvàparacarasthànam . carakhaõóànayana¤ca 2436 pçø dar÷itam .
     de÷abhedena såryodayàdivyavasthà siø ÷iø uktà laïkàmàrabhya uttaramekaü nãyamànà rekhà avantãkurukùetràdide÷àn spç÷antã yà yàti sà madhyarekhà . madhyarekhàyàü yadà såryodayaþ tatpårvade÷e tataþ pårvameva tadudayaþ . tataþ pa÷cime bhàge tu pa÷càt . tatra yadi 60 ghañãbhiþ bhåvçttayojanàni lamyante tadà rekhàsvapuràntaràlayojanàni kiyatyà ghañyà ityanupàtenodayakàlaj¤ànam . saumyàyane devabhàgasthade÷e divaso mahàn tadupari såryasya gatatvàt, ràtristu svalpà . yàmyàyane devabhàge dinaü svalpaü ràtrirmahatã . nirakùe tu sarvadaiva ahoràtraü samànam pårvapradar÷itapramàõakodayakàlakànàü meùàdãnàü madhye yaüka¤cidàrabhya dinàrambhe triü÷adghañikàmànatvasiddheþ . tatra meùàdau devabhàgasthatayà såryasyàsannatvàt tatratyade÷e grãùmapradhànatà . tulàdau tu daityabhàgasthatvàt såryasya viprakçùñatayà devabhàge ÷i÷irapradhànatà . daityabhàge tu vaiparãtyena ÷i÷iragrãùmate . dvàda÷arà÷iùu madhye dvayoþ saumyayàmyàyanasakràntã dvayorviùuvasaükràntã aùñasu viùõupatyaþ saükràntayaþ . tathàhi viùuvàyanayormadhye dve viùõupadyàkhyau saükràntã . tena meùàrambhe pårvaviùuvasaükràntiþ . vçùe viùõu padãsaükràntiþ mithune'pi viùõupadã saükràntiþ tasyàü÷avi÷eùe ca ùaóa÷ãtimukhaü teneyaü saükràntiþ ùaóa÷ãtimukhe'tãte jàyamànatvàt ùaóa÷ãtiriti ca bhaõyate . mithunànte karkàdau yàmyàyanasaükràntiþ såryasya dakùiõagateràrambhàt tasya dakùiõàyanatvaü tacca cåóàdiùu varjyatayà gauõam . siühe viùõupadã . kanyàrambhe viùõupadã pràgvat ùaóa÷ãtiriti ca kathyate . kanyànte tulàdau aparaviùuvasaükràntiþ tulànte vç÷cikàdau viùõupadã, dhanuràdau viùõupadã pràgvat ùaóa÷ãtiriti ca . dhanurante saumyàyanasaükràntiþ såryasyottaragatyàrambhàt . tacca cåóàdau vihitatvena gauõam . makarànte kumbhàdau viùõupadã, kumbhànte mãnàdau viùõupadã ùaóa÷ãti riti ca kathyate . ùaóa÷ãtimukhava¤ca ùaóa÷ãtyaü÷a mitàntarakàlasthityà . tathàhi tulàditaþ ùaóa÷ãtitamo'ü÷aþ dhanuùaþ ùaóviü÷o'ü÷aþ tatra prathamaü tanmukham tata àrabhya mãnadvàviü÷e'ü÷e dvitãyaü, tatomithunasyàùñàda÷àü÷e tçtãyaü kanyàyà÷caturda÷àü÷e caturthamiti bhedaþ . ata÷caràcaradvyàtmakarà÷iùu ùaóa÷ãtimukhasadbhàvàt tisraþ ùaóa÷ãtayaþ . suràsuràõàü dinaràtrivibhàgakàri ayanantu meùàdimàrabhya kanyàntaü yàvat saumyàyanaü tulàdimãnàntaü ca yàmyàyanamiti bhedaþ . saükrànti÷ca dvividhà sthirà calà ca vivçtirayanasaükrànti÷abde 339 pçø dç÷yà . ayanacalanavat viùuvaviùõupadyàdãnàü calanàt kàlabhedena rà÷ivi÷eùàdyaü÷abhedenaiva tattatsaükràntirbhavati . idànã¤ca mãnasya pa÷càt ekaviü÷àü÷e arthàt tannavamàü÷e viùubàrambhaþ mithunanavamàü÷e ca ayanàrambhaþ . ityevaü sarvasaükràntãnàü tattadaü÷abhede calasaükràntirityunneyam . rà÷icakrasya tatsthà÷vinyàdisaptaviü÷atinakùatràõà¤ca ekasyàü ràtrau dçùñiyogyatà . tathàhi såryastha yasmin rà÷au yadaü÷àdau udayaþ, tataþ saptame rà÷au tathàvidhàü÷àdàvastamanam . tena såryàkràntàü÷àpekùayà 180 bhacakràü÷àþ krameõa divase udità api såryakiraõàcchannatayà divase na dçùñiyogyà astamite tu sårye ràtryàrambhakùaõe te sarve pårvakujavçttàt pa÷cimakujavçttamadhya natonnatatayà dç÷yante . yathà yadà meùasya prathamàü÷e såryodayàt dinàrambhaþ tataþ pårvasthà meùàva÷iùñàü÷àþ, vçùàdirà÷ipa¤cakaü 150 aü÷àtmakaü tulàyàþ prathamàü÷àdyàrdhaü ca krameõa dine udgacchati . tataþ ràtryàrambhe tulàyàþ prathamàü÷advitãyàrdhaü, tato dhanuràdi pa¤cakam 150 aü÷àtmakaü, meùasyàdyàü÷a÷ca krameõa ràtrau udgacchati . ata ekasyàü ràtrau sarvarà÷icakràü÷adar÷anam . iyàüstu vi÷eùaþ pårvakujavçttàt svamastakoparisthàkà÷abhàgaråpaü khasvastikaü yàvat 90 aü÷àtmakaü rà÷itrayaü madhyàhnakàlamadhye krameõonnataü bhavati aparàhõe tu tadeva 90 aü÷àtmakaü rà÷itrayaü khasvastikàt pa÷cimakujavçttàbhimukhaü sat nataü bhavati . unnatàü÷ànàü madhye yasya yasya svàpekùayà pårvasthaikanavatitamàü÷asyodayaþ tasya tasya natirbhavati . natàü÷ànà¤ca madhye yasya svàpekùayà 181 pårvasthaikà÷ãtyuttara÷atatamàü÷asyodayaþ tasya tasya pa÷cimakujavçttenàcchàdanàdastatvam bhavati . rà÷icakravat tatsthàni a÷vinyàdãni nakùatràõi tatsthà bhaumàdigrahà÷ca ekaràtrau dar÷anayogyà bhavanti . astaügatàstu såryeõa saha dina eva udità api såryakiraõàvibhåtatejaskatvàt na dç÷yante . kàla÷abde 1991 pçø dar÷itàstàü÷amadhyavartinastu såryasannikarùavi÷eùeõa mandakiraõatayà dç÷yà api na samyak ha÷yante . candrasya dar÷ane tvayaü vi÷eùaþ candrohi jalamayaþ tasya svatodãptirnàsti tasya dårasthitajalamayasya dçùñyayogyatvàt . såryakiraõaprave÷enaiva dãptyà dar÷anayogyatà tanmaõóalasya såryàdhaþsthitatve'pi ekarà÷yekàü÷àvasthitikàlasåpàmàvàsyàntakàlàt krameõa såryàt pårvagatasya tiryagråpeõa sthitatvàt tatprave÷aþ . tatràpi 480 yojanàtmaka candrabimbasya golàkçtitayà såryàbhimukhàrdha eva såryakaraprave÷aþ netaràrdhe . tathà ca pårõimàntasamaya eva tayoþ samyaktiryagråpeõaü sthitatvàttadànãmeva candrabimbàrdhe 240 yojanàtmake tatkarasaüpårõaprave÷aþ . pårõimàntakàla÷ca såryàkràntarà÷yàditaþ bhacakrasya 180 aü÷asthe candre bhavati . sa ca pa¤cada÷atithibhirbhavati tathà ca yadi 15 dinaiþ 180 aü÷agatyàkaraprave÷apårtikàlaþ tadà ekena dinena ka ityanupàtena phalam 12 a÷àþ . yadi 180 aü÷agatyà 240 yojanàtmakapåraõaü tadà dvàda÷àü÷agatyà kimatyanupàtena phalaü 16 yojanàtmakaü candrabimbàrdhasya pa¤cada÷àü÷aråprakalàpåraõaü labhyate tata÷ca candrabimbàrdhasyapårvagatau pa¤cada÷àü÷àtmaka 16 yojanaråpàyàþ kalàyàþ pa÷cimastha såryàpekùayà tiryaksthityà såryakiraõaprave÷ànukålatayà tatkriyàtva màropyate . pa¤cada÷akalàtmakacandramaõóalasya tu ÷uklapratipadyapi såryàkràntàü÷àdito vibhàgànukålakriyàråpaniþsaraõasya sattvàt na kevalaikàdimàtrakalàkriyà, tathàïgãkàre ca kevalàyàstasyà vimbaü vihàya gatyasambhavàt na tanniþsaraõaü sambhavati na và dç÷yate . dç÷yate ca dvitãyàdau såryàkràntàü÷àdibhyobahudåratayà candrabimbasya sthitiþ . ki¤ca prathamàdi dine prathamàdikalàmàtrasya pårvatoniþsaraõasvãkàre candravimbasya pårvàdikalànàmeva dç÷yatàpattiþ . na ca tathà dç÷yate pratyuta pa÷cimasthakalànàmeva krama÷aþ dçùñirjàyate . ataþ såryakiraõaprave÷ayogyatvasampàdikà tiryaksthityanukålaiva prathamàdikalàkriyeti vastusthitiþ . tatràmàvasyàntyakùaõe såryàkràntarà÷yaü÷àdisàmyena tadadhaþsthacandrasya sarvathà'dar÷anam såryeõa saha dina eva tasyodayàt . tataþ ÷uklapratipadi dvàda÷àü÷àntaritatvena tasya såryàt pårvagatyà 16 yojanàtmakacandrabimbàrdhakalàyàþ tiryaksthitatve'pi kàla÷abde 1990 pçø dar÷itàstàü÷amadhyavartitvàt astàü÷amadhyavarti bhaumàdãnàmiva na dçùñiþ . evaü kçùõacaturda÷yàmapi dvàda÷àü÷àntaritvena pa÷càttiryaksthityàpi na dçùñiyogyatà . ÷ukladvitãyàyàntu såryàkràntarà÷yaü÷àt dinadvayena 24 aü÷àntaritatvena pårvàpekùayà såryàdadhikatiryaksthityà 24 yojanàtmakasya candrabimbàrdhapa¤cada÷àü÷aråpakalàdvayasya såryakiraõaprave÷àt dçùñiyogyatà . evaü tçtãyàdiùvapi krameõa såryakiraõaprave÷àdhikyàt aü÷avi÷eùe dãptiparivçddhiþ . ÷ukle pakùe såryakràntarà÷itaþ dvitràdirà÷yantaritatvena sthitasya divoditasyàpi candrabimbasya såryakiraõavi÷eùaprave÷e'pi sauràlokenàvibhåtatvàt dhåmratayaiva dçùñiyogyatà . pårõimàyàntu candrasya såryàkràntarà÷itaþ 180 bhacakrà÷agatyà paramatiryaksthityà sarvakalàsu 240 yojanàtmikàsu såryakiraõaprave÷aþ . kçkùõapratipadi tu dvàda÷àü÷àntaritatvena såryàt pa÷càt sthityà tiryaggatyalpatayà 15 yojanaråpaprathamakalàyàü na såryakaraprave÷a ityatastasya na dar÷anam tatra såryakaràprave÷anànukålatiryaggatibheda eva kçùõapakùãyakalàkriyota bhedaþ . adhikamindu÷abde 930 pçø uktam .
     tithikaraõayoganakùatravàre÷àdisvaråpàdikaü tattacchabde dç÷yamitidik .

#<khaggaóa># puø khe àkà÷e galati gala--ac pçùoø lasya óaþ . (khàgaóà) khyàte tçõabhede ratnamàø .

#<khaïkara># puø khanyate khana--kvip kãryate ka--ap karmadhàø . cårõakuntale hemacaø .

@<[Page 2455a]>@
#<khaca># påtau utpattau ca atiktàntotpattau siø kauø kryàø paø akaø señ . khac¤àti asvacãt--akhàcãt . gaõavyatyàsàt %<khacadvçttàvalãóham>% kathàsaø .

#<khaca># bandhane adaø curàø ubhaø sakaø señ . khacayati te acakhacat ta . %<÷akuntanãóakhacitaü bibhrajjañàmaõóalam>% ÷akuø %<ratnaccha yàkhacitabalibhi÷càmaraiþ klàntahastàþ>% meghadåø ud + saha bandhane . %<anyatra màlà sitapaïkajànàmindãvarairutkhacitàntareva>% raghuþ . %<utkhàücatà saha grathità>% mallinàø .

#<khacamasa># puø khe àkà÷e camyate'sau cama--asac . candre trikàø %<eùa somoràjà devànàmannaü devà enaü bhakùayantãti>% ÷ruteþ svargavàsibhistasyàdanàttasya tathàtvam .

#<khacara># puø khe àkà÷e carati cara--ña . 1 meghe ÷abdacaø . 2 vàyau 3 sårya ca . 4 ràkùase puø strã mediø striyàü ïãù . %<khacarasya sutasya sutaþ khacaraþ khacarasya pità na hanaþ khacaraþ . khacarasya sutena hataþ khacaraþ khacarã pariroditi hà khacara!>% iti ÷abdakalpadrume droõaparvãyatayà likhitaü tattu ghañotkacabadhaparvaõyeva sambhavadapi tatra na dç÷yate . tasya ÷lokasyàyamathaþ khacarasya vàyoþ sutasya bhãmasya sutaþ putraþ khacaraþ ghañotkacaþ . khacarasya ràkùasasya tasya pità bhãmaþ na khacaraþ ràkùasaþ . khacaraþ ghañotkacaþ khacarasya såryasya sutena karõena hataþ . khacarã hióambà tanmàtà ràkùasã hà khacaretyuktvà roditãti . 5 àkà÷agàmimàtre devapakùi÷aragrahàdã triø striyàü ïãp . %<pavanodikpatirbhåmiràkà÷aü khacaràmaràþ>% . saükalpàdau pàñhyamantraþ . atra khacara÷abde na grahà ucyante amarapabanayoþ pçthaïnirde÷àt . %<khacaranagarakalpaü tràsayan pàõóavànàm>% bhàø droø 7 aø . %<puraü suramaõãya¤ca khacaraü sumahàprabham>% bhàø vaø 173 aø . khapura÷abde vivçtiþ . %<jitakà÷ina÷ca khacaràstvarità÷ca mahàrathàþ>% bhàø vaø 243 aø . khacarà gandharvàþ .. vçø saø 14 aø kårmavibhàge uttarasyàmukte 6 de÷abhede puø baø vaø . %<uttarataþ kailàsaþ>% ityupakrame %<hematàlaràjanyakhacaragavyà÷ca>% %<khacaro raïgatàle syàt gururàdau laghustathà . ÷ànte'tha và hàsyarase bhavedeùa da÷àkùaraþ>% saügãtadàø ukte 7 gãtabhede puø .

#<khacàrin># triø khe àkà÷e carati--cara--õini . 1 àkà÷agàmini pakùisåryàdau striyàü ïãp . 2 kàrtikeye puø %<khacàrã brahmacàrã ca ÷åraþ ÷aravaõodbhavaþ>% bhàø vaø 131 a

#<khacita># tri khaca--kta . 1 saüyukte trikàø 2 vyàpte ÷abdacaø . 3 churite jañàdhaø .

#<khaja># manthe bhvàø paraø sakaø señ . khajati akhà(kha)jãt ghañàø õici hnasvaþ khajayati . 0

#<khaja># païgutàyàü bhvàø idit paraø akaø señ . kha¤jati akha¤jãt . kha¤jaþ . païgutà cehaikapàdavikalatà .

#<khaja># puø khajati mathnàti khaja--ac . 1 manthànadaõóe . %<payasyamarhitaü sarpiryadvannirmathyate khajaiþ . ÷ukraü nirmathyate tadvaddehasaükalpajaiþ khajaiþ>% bhàø ÷àø 214 aø . %<davnaþ saumya! mathyamànasya yo'õimà sa årdhvaþ samudãùati tatsarpirbhavati>% chàø uø . %<vàyusahitena khajena mathyamànasya dadhnaþ>% bhàø ÷àø . %<khajomanthànaþ tena mathyamànasya dadhnaþ>% ànaø (hàtà) 2 darvyàm bharataþ 3 yuddhe ca tatra ÷atrormardanàt tathàtvaü %<alarùi yudhma khajakçt purandara!>% çø 8 . 1 . 7, %<khajakçt yuddhakartaþ!>% bhàø svàrthe ka . khajaka . manthànadaõóe hemaø .

#<khajapa># naø khajyate mathyate khaja--karmaõi kapan . ghçte ujjvaladaø .

#<khajala># naø khe àkà÷e sa¤citaü, khàt patita và jala ÷àkaø taø . 1 nãhàre trikàø 2 àkà÷apatite jale ca %<varùàsu caranti ghanaiþ sahoragà viyati kãñaõåtà÷ca . tadviùajuùñamapeyaü khajalamagastyodayàt pårvam>% ràjavallabhaþ .

#<khajà># strã khaja--ghañàø bhàve a . 1 bhanthane (maotà) 2 màraõe hemaø . kartari ac ñàp . camasàkàre 3 pàkasàdhanadravye mediø . %<khajà¤ca darpã¤ca kareõa thàrayan>% bhàø viø 7 aø .

#<khajàka># puüstrã khaja--àkan . 1 pakùiõi ujjvajadaø khajàkhàrthe ka . 2 camasàkàre pàkasàdhane dravye strã amaraþ .

#<khajikà># strã khajaiva svàrthe ka và ata ittvam . khajàyàü camasàkàre pàkasàdhanabhede ÷abdaciø .

#<khajit># puø khena ÷ånyabhàvanayà jayati saüsàraü ji--kvip . buddhabhede sahi %<sarvaü ÷ånyaü ÷ånyamiti>% bhàvanayà ågatàüsthiratvaniràkaraõena saüsàraü jayatãti tasya tathàtvaü buddha÷abde vivçtiþ .

#<khajyotis># puø khe àkà÷e jyotirasya . khadyote kãñabhede ràjaniø .

#<kha¤ja># triø khaji gativaikalye ac . (khoüóà) ekapàdavilale . tasya lakùaõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<vàyuþ kañyà÷ritaþ sakathnaþ kaõóaràmàkùipet yadà . kha¤jastadà bhavejjantuþ païguþ sakthnordvayorbavàt . sakthnaþ kañyàdigulphasya, kaõóaràü kakùàsnàyum àkùipet gamanàdau kampayet . badhàt gamanàdikriyàghàtàt>% . tathàca ekapàdavikalatve kha¤jaþ dvipàdavikalatve païkuriti bhedaþ . tasyaiva bhedaþ kalàpakha¤jaþ tallakùaõaü tatroktaü yathà %<kampate gamanàrambhe kha¤janniva calakùyate . kalàpakha¤jantaü vidyànmuktasandhiprabandhanam . gamanàrambhe kampate . etasya kha¤jàdayameva bhedaþ kalàpakha¤ja iti ÷àstre råóhà saüj¤à na tu yaugikã>% . tasya karmavi÷eùavipàkatvam ÷àtàtapenoktaü yathà %<hariõe nihate kha¤jaþ ÷çgàle tu vipàdakaþ>% . vipàdakaþ pàdadvayagati÷ånyaþ païgurityarthaþ . %<kàõaü vàpyatha và kha¤jamanyaü vàpi tathàvidham . tathyenàpi ÷apan dàpyodaõóaü kàrùàpaõàvaram>% manuþ tasya daivapaitrakarmakaraõakàle'pasàryatàmàha manuþ %<kha¤jo và yadi kàõodàtuþ preùyo'pi và bhevat . hãnàtiriktagàtro và tamapyapanayettataþ>% janmataþ kha¤jatve su÷rutena kàraõamuktaü yathà %<dauhadavimànanàccakubjaü kuõiü kha¤jaü jaóaü vàmanaü vikçtàkùamanakùaü và nàrã sutaü janayati>% . svàrthe ka õvul và . kha¤jaka tatràrthe hemaø . asya kaóàràdipàñhàt và pårvanipàtaþ kha¤jabàhuþ kalàpakha¤ja ityàdi .

#<kha¤jakàri># puø sva¤jakasyàriþ (kheüsàri) dhànyabhede ràjaniø tatasevanàt kha¤ajatvaü na÷yatãti tasya tathàtvam .

#<kha¤jakheña># puüstrã kha¤ja iva kheñati khiña--gatau ac . kha¤jana vihage ÷abdamàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kha¤jakhela># puüstrã kha¤ja iva khelati khela--ac . kha¤janakhage striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kha¤jana># naø khaji--màve lyuñ . 1 vikalagatau mediø kartari lyu . 2 svanàmakhyàte pakùibhede puüstrãø striyàü ïãù . svàrthe ka . tatràrthe . tasya dar÷ane ÷ubhà÷ubhaphalàdyuktaü vçø saüø 45 aø yathà %<kha¤janako nàmàyaü yo vihagastasya dar÷ane prathame . proktàni yàni munibhiþ phalàni tàni pravakùyàmi . sthåto'bhyunnatakaõñhaþ kçùõagalo bhadrakàrako bhadraþ . à kaõñhamukhàt kçùõaþ sampårõaþ pårayatyà÷àm . kçùõo gale'sya vinduþ sitakarañàntaþ sa riktakçdraktaþ . poto gopãta iti kle÷akaraþ kha¤jano vçùñaþ . atha madhurasurabhiphalakusumataruùu salilà÷ayeùu puõyeùu . karituragabhujagamårghni pràsàdodyànaharmyeùu . gogoùñhasatsamàgamayaj¤otvapàrthivadvijasamãpe . hastituraïgama÷àlàcchatradhvajacàmaràdyeùu . hemasamãpasitàmbarakamalotpalapåjitopalipteùu . dadhipàtradhànyakåñeùu ca ÷riyaü kha¤janaþ kurute . païke svàdvannàptirgorasasampacca gomayopagate . ÷àdvalage vastràptiþ ÷akañasthe de÷avibhraü÷aþ . gçhapañale'rthabhra÷o baghre bandho'÷ucau bhavati rogaþ . pçùñhe tvajàvikànàü priyasaïgamamàvahatyà÷u . mahiùoùñragardabhàsthi÷ma÷ànagçhakoõa÷arkaràdristhaþ . pràkàrabhasmake÷eùu cà÷ubho maraõarugabhayadaþ . pakùau dhunvanna ÷ubhaþ ÷ubhaþ piban vàri nimnagàsaüsthaþ . såryodaye'tho ÷asto neùñaphalaþ kha¤jano'stamaye . nãràjane nivçtte yayà di÷à kha¤janaü nçpo yàntam . pa÷yettayà gatasya kùipramaràtirva÷amupaiti . tasminnidhirbhavati maithunameti yasmin yasmiüstu chardayati tatra tale'sti kàcaþ . aïgàramatyupadi÷anti purãùaõe'sya tatkautukàpanayanàya khaneddharitrãm . mçtavikalavibhinnarogitaþ svatanusamànaphalapradaþ khagaþ . dhanakçdabhinilãyamànako viyati ca bandhusamàgamapradaþ . nçpatirapi ÷ubhaü ÷ubhaprade÷e khagamavalokya mahãtale vidadhyàt . surabhikusumadhåpayuktamardhaü ÷ubhamabhinanditamevageti vçddhim . a÷ubhamapi bilokya kha¤janaü dvijagurusàdhusuràrcane rataþ . na nçpatira÷ubhaü samàpnuyàn na yadi dinàni ca saptaü màüsabhuk . à varùàt prathame dar÷ane phalaü pratidinaü tu dina÷eùe . diksthànamårtilagnarkùa÷àntadãptàdibhi÷cohyam>% tiø taø . kçtvà nãràjanaü ràjà balavçddhairyathàbalam . ÷obhanaü kha¤janaü pa÷yet jalagogoùñhasannidhau . (tannatimantraþ) %<nãlagrãva! ÷ubhagrãva! sarvakàmaphalaprada! . pçthivyàmavatãrõo'si kha¤jarãña! namã'stu te>% . vasantaràje %<dçùñodite'gastyamunau sude÷e suceùñitaü kha¤janakovidadhyàt>% ityupakramya %<tvaü yogayuktomuniputrakastvamadç÷yatàmeùi ÷ikhodgamena . saü dç÷yase pràvçùi nirgatàyàü tvaü kha¤janà÷caryamayo namaste>% . etadvacanàt yadà ÷irasi ÷ikhodgamastadà kha¤jano na dç÷yate agastyodayànantaraü ÷ikhàvigamàt punardç÷yate . dar÷anaphalam %<abjeùu goùu gajavàjimahorageùu . ràjyapradaþ ku÷aladaþ ÷uci÷àdvaleùu . smàsthike÷anakhalomatuùeùu dçùñoduþkhaü dadàti bahu÷aþ khalu kha¤jarãñaþ>% . varùakçtye %<vittaü brahmaõi kàryasiddhiratulà ÷akre hutà÷e bhayaü, yàmyetvagnibhayaü suradviùi kalirlàbhaþ samudràlaye . vàyavyàü varavastragandhasalilaü divyàïganà cottare ai÷ànyàü maraõaü dhruvaü nigaditaü diglakùaõaü kha¤jane>% . %<api kha¤janama¤janà¤cite vidadhàte rucigarvadurvidham>% naiùaø %<yuùmatkçte kha¤janaga¤janàkùi! ÷iromadãpaü yadi yàti yàtu>% %<ekohi kha¤janavaronalinãdalasthaþ>% iti ca udbhañaþ . tataþ ÷ivàdiø apatyàdau aõ . khà¤jana tadapatyàdau

#<kha¤janarata># naø kha¤janasyeva gopyaü ratam . yatãnàü gopye maithune hàràø .

#<kha¤janà># strã kha¤jana ivàcarati kha¤jana + ïya kvip . kha¤janàkàràyàü pakùipayàm sarùapyàm mediø .

#<kha¤janàkçti># puüstrã kha¤janasyevàkçtirasya . 1 kha¤janàkàre pakùibhede ÷abdacaø . 6 taø 2 kha¤janasyàkàre strã .

#<kha¤janàsana># naø %<kha¤nàsanamàvakùye yatkçtvà susthirobhavet . pçùñhe pàdadvayaü kçtvà hastau bhåmau pradhàpayet . bhåmau hastadvayaü nàtha! pàtayitvà'nilaü pibet . pçùñhe pàdadvayaü baddhvà kha¤janena jayã bhavet>% rudrajàmalokte àsanabhede .

#<kha¤janikà># strã kha¤janastadàkàro'styasyàþ ñhan . kha¤janàkàre pakùibhede trikàø .

#<kha¤jarãña># puüstrã kha¤ja iva çcchati ç--gatau bàø kãñan . kha¤janavihage amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<kha¤jà># strã ÷ikhiguõitada÷alaghuracitamapagatalaghuyugalamaparamidamakhilam . saguru ÷akalayugalakamapi suparighañitalalitapadavitati bhavati ÷ikhà . vinimayavinihita÷akalayugalakalitapadavitati--viracitaguõanicayà . ÷rutisukhakçdiyamapi jagati ¤i ja÷ira upagatavati sati mavati khajà . vçø ratnàkarokte màtràvçttabhede asyàrthaþ ÷ikhibhistribhirguõità da÷a laghavastaiþ triü÷alaghubhirityarthaþ . racitam . apagataü laghuyugalaü yasmàt tat aùñàviü÷atilaghukamityarthaþ evaü àdyakhaõóamityevaü råpam aparaü dvitãyaü ÷akalamakhilaü sampar÷alagharåpamityarthaþ . ante guruvarõena sahitaü ÷akalayugalaü khaõóadvayaü yasya tathàbhåtaü ÷ikhà nàma chandaþ . tasyàevàrdhavinimayena ¤i ja÷iraþ upagatavati sati khajà kha¤jà nàma chandaþ .

#<kha¤jàra># puø khaji--àran kha¤ja iva çcchati và ç--ac và . çùibhede tasya gotràpatyam a÷vàdiø pha¤ . khà¤jàràyaõa tadgotràpatye puüstrãø . tataþ ÷ivàø apatyàdau aõa . khà¤ajàra tadapatyàdau triø .

#<kha¤jàla># puø khaji--kàlan kha¤ja ivàlati ala--acvà . çùibhede tataþ gotràpatye a÷vàø pha¤ . khà¤jàlàyana tadgotràpatye puüstrãø .

@<[Page 2457b]>@
#<khaña># kàïkùàyàü bhvàø paraø sakaø señ . khañati akhàñãt--akhañãt cakhàña . pranikhañati .

#<khaña># puø khaña--ac . 1 andhakåpe, 2 kaphe, 3 ñaïke, 4 ÷astrabhede ca mediø . 5 tçõe hemacaø . 6 làïgale 7 kattçõe ityajayapàlaþ .

#<khañaka># puø khaña bàø vun . 1 nàgavãñe 2 ghañake trikàø . 3 kubjitapàõau ÷abdamàlàø .

#<khañakàmukha># puø khañakasyevàmukhamatra . ÷aràkarùaõamudràbhede ÷abdaciø .

#<khañika># puø khaña--astyasya ñhan . kubjitapàõau hemaø .

#<khañikà># strã khaña--ac ñàp saüj¤àyàü kan ata ittvam và . 1 lekhanasàdhanadravyabhede (khaóã) 2 karõacchidre 3 vãraõe (veõàramåla) vi÷vaþ . %<khañikà kùiõoti>% naiùaø . khañikà guõà÷ca bhàvapraø uktà yathà %<khañikà kañinã càpi lekhanã ca nigadyate . khañikàdàhajicchãtà madhurà viùa÷othajit . lepàdetadguõà proktà bhakùità mçttikàsamà . khañã gaurakhañã dve ca guõaistulye prakãrtite>% .

#<khañinã># strã khaña--bàø ini ïãp . lekhanadravye (khaóã) . ràjaniø . %<na patati khañino sasambhramà yasya>% ityudbhañaþ .

#<khañã># strã khaña--ac gauràø ïãù . (khaóã) lekhanasàdhanadravyabhede trikàø .

#<khañña># vçtau curàø ubhaø sakaø señ . khaññayati te acakhaññat ta .

#<khaññana># triø khañña--karmaõi lyuñ . kharve(khàña)hemacaø svalpenaiva vastunà tasyàvaraõàt tathàtvam .

#<khaññà># strã khañña karmaõi ac . khañvàyàü ÷abdacaø . svàrthe ka saüj¤àyàü kan và ata ittvam . tatràrthe khaññàbhede triø ÷avayàne trikàø abhàùitapuüskatvàt và'ta ittvam ittvàbhàve àt, hrasvo và . khaññakà khaññàkàpyuktàrthe . hrasvàrthe kan . kùudrakhañvàyàm .

#<khaññà÷a># puüstrãø khaññaþ san a÷nute a÷a vyàptau ac . (khàñà÷a) iti vanajantubhede ÷abdaratnàø striyàü ïãù .

#<khaññàsa># puüstrã khañña ivàsati dãpyate asa--dãptau ac . khaññà÷e ÷abdaratnàø .

#<khaññi># puø khañña--in . ÷ava÷ayyàyàm trikàø .

#<khaññika># triø khaññanamàvaraõa khaññaþ sa ÷ilpatvenàstyasya ñhan . jàlàdinà pakùimàrake(pàkhimàrà)÷àkunike ÷abdamà0

#<khaññeraka># triø khañña--vàø karmaõi eraka . kharve ÷abdamàlà .

#<khañvà># strã khañyate nidràlubhiþ khaña--àkàïkùàyàm kvun . kàùñhanirmite ÷ayanasàdhane dravyabhede . tasyà aïgàdiniråpaõena racanàprakàraþ àkàràdibhedena nàmabhedàdikaü ca yuktikalpatarau uktaü yathà
     %<aùñàbhiþ kàùñhakhaõóai÷ca khañveti praticakùate . tiùñhet yadàlambya khañvà tajj¤eyaü caraõàhvayam . ÷iraþsthaü vyupadhànaü syàt adhaþsthaü syàt niråpakam . a liïgane ubhe pàr÷ve pràha bhojamahãpatiþ . àli ïgane caturhaste vyupadhànaniråpake . tadardhena, tadardhena catvàra÷caraõà iti . sarvaùoóa÷ikà khañvà sarvatràbhayadàyikà . àliïgane sàrdhavede vyupadhànaniråpake . sàddhedvaye, ca caraõà hastaikaparisammitàþ . sarvàùñàda÷ikà khañà sarvakàmaphalapradà . àliïgane pa¤cahaste vyupadhàne niråpake . tadardhena, tadardhena catvàra÷caraõà iti . sarvaviü÷atikà khañvà dhanadhànyajayapradà . àliïgane pa¤cahaste vyupadhàne niråpake . trihastasammite pàdà hastaikaparisammitàþ . sarvaikaviü÷ikà khañvàevamapyupajàyate . àliïgane sàrdhapa¤ce vyupadhàne niråpake . tadardhena, tadardhena catvàra÷caraõà iti . sarvadvàviü÷ikà khañvà sarvasampatpradàyinã . àliïgane ca paóóhaste vyupadhàne niråpake . trihastasammite, pàdà ÷catàra÷caraõà iti . caturviü÷atikà khañvà sarvarogakùayaïkarã . àliïgane saptahaste vyupadhàne niråpake . trihaste, sàrdhahastà÷ca catvàra÷caraõà iti . sarvaùaóviü÷ikà khañvà sarvasaubhàgyakàrikà . àliïgane sàrdhasapte vyupadhàne niråpake . sàrdhatrihasta, sàrdhvà÷ca catvàra÷caraõà iti . sarvàùñàviü÷ikà khañvà sarvabhogapradàyikà . àliïkane càùñahaste vyupadhàne niråpake . caturhaste, sàrdhahastà÷catvàra÷caraõà iti . sarvatriü÷atikà khañvà sarvakàmàrdhadàyinã . evamaùñavidhàþ khañvàþ samàsenopadar÷itàþ . àdityàdida÷àjànàü nçõàü sampattidàyikàþ . kàryàþ ÷ilpibhiretàsu vibidhàkçtikalpanàþ . sarvaùoóa÷ikà khañvà sarveùàmeva yujyane . aùñau khaõóàni yasyàþ syu÷caturhastayutàni ca . ÷rãsarvamaïgalà nàma khañvaipà pçthivãpateþ . iyaü yadà satyadanà tadà sarvajayàbhidhà . yàtrà siddhiþ sarvasiddhirvajayà càùñamaïgalà .. ekaikahasta vçdvyà tu bhavegyadvamataþparam . jayo'tha maïgalaþ preyàn citrakàntaþ paromahàn .. ekaikahastavçddhvyà tu ma¤cànà miti lakùaõam . sà tuïgà hyatituïgà ca ÷ikharã viùaye kùaõà . ekaikahastavçddhyà tu ñaïka ityabhidhãyate . yàtràsiddhiü samàrabhya ye'mã ùoóa÷a kãrtitàþ . àdityàdida÷àjànàmàdyantaikadvayaü kramàt . dåradar÷ã dãrghadar÷ã durlaïghyo'tha duràsadaþ . yathottaraü da÷aguõàþ pàdaikapariõàhinaþ . pràsàdasaüj¤akàþ kàryà ràj¤à sukhamamãpsatà . catvàraste ca sarveùàü bhåpatãnàü sukhàvahàþ>% . bhojamate tu %<sarvatriü÷atikàü yàvat àramyo bhayaùoóa÷ãm . khañvànàmiti nàmàni aùñau hastadvayàdhikàþ . maïgalà vijayà puùñiþ kùamà tuùñiþ sukhàsanam . pracaõóà sarvatobhadrà khañvànàmàùñakaü viduþ>% . jyotiþparà÷arasaühitàyàü tu %<aùñàbhiþ kàùñhakhaõóaistu yo'ïgapiõóo'bhijàyate . sa cet samo bhavet khañvà praõasyà syàdato'nyathà . same sarvà saspattirviùame viùamàspadam . tasmàt khadvàïgapiõóoyaþ samaþ kàryaþ sa såribhiþ>% . tasyà doùaguõà yathà %<khañvàyàü yo guõodoùomàna¤ca parikãrtitam . tenaiva khañvà kàùñhotthà tathaiva guõamàvahet . anenaiva vidhànena kàryaü vahuvidhàsanam . vinà naukàsamaü kàryaü sarvatraivàsanaü guru>% yuktikaø . vçhatmaühitàyàü 79 aø tasyàþ kàùñhavi÷eùeõa ÷ubhà÷ubhadàyakatvàdikaü nàmabhedàstattphala¤coktaü yathà %<sarvasya sarvakàlaü yasmàdupayogameti ÷àstravidàm . ràj¤àü vi÷eùato'taþ ÷ayanàsanalakùaõaü vakùye . asanasyandanacandanaharidrasuradàrutindukã÷àlàþ . kà÷marya¤janapadmaka÷àkà và ÷iü÷apà ca ÷ubhàþ . a÷anijalànilahastiprapàtità madhubihaïgakçtanilayàþ . caitya÷ma÷ànapathijordhva÷uùkavallãnibaddhà÷ca . kaõñakino và ye myurmahànadãsaïgamodbhavà ye ca . surabhavanajà÷ca na ÷ubhà ye càparayàmya dakpatitàþ . pratisiddhavçkùanirnita÷ayanàsanamevanàt kulavinà÷aþ . vyàdhibhayavyayakanahà bhavantyanarthà÷ca naikavidhàþ . pårvacchinnaü yadi và dàru bhavettatparãkùyamàrambhe . yadyàrohettasmin kumàrakaþ putrapa÷udaü tat . sitakutumamattavàraõadadhyakùatapårõakambharatna ni . naïgakhànyanyàni ca dçùñvàrambhe ÷ubhaü j¤eyam . karmàïgalaü yavàùñakasudaràsaktaü tuùaiþ parityaktam . aïgula÷ataü nçpàõàü mahatã ÷ayyà jayàya kçtà . navatiþ saiva ùaóånà dvàda÷ahãnà tripaña kahãnà ca . nçpàtramantriùalapatipurodhasàü syaryavàsaïkhyam . arj¤anato'ùñàü÷onaü viùkumbho vi÷vakarmaõà proktaþ . àyàmatryaü÷asamaþ pàdocchràyaþ sakukùi÷iràþ . yaþ sarvaþ ÷rãparõyàþ paryaïko nirmitaþ sa dhanadàtà . asanakçto rogaharastindukasàreõa vittakaraþ . yaþ kevala÷iü÷apayà vinirmito bahuvidhaü sa vçddhikaraþ . candanamayo ripughno dharmaya÷odãrghajãvitakçt . yaþ padmakaparyaïkaþ sa dãrghamàyuþ ÷riyaü ÷rutaü vittam . kurute, ÷àlena kçtaþ kalyàõaü ÷àkaracita÷ca . kevalacandanaracitaü kà¤canaguptaü vicitraratnayutam . adhyàsanaparyaïkaü vibudhairapi påjyate nçpatiþ! atyena samàyuktà na tindukã ÷iü÷apà ca ÷ubhaphaladà . na ÷rãparõã na ca devadàruvçkùo na càpyasanaþ . ÷ubhadau tu ÷àka÷àlau parasparaü saüyutau pçthak caiva . tadvat pçthak pra÷astau sahitau ca haridrakakadambau . sarvaþ spandanaracito na ÷ubhaþ pràõàn hinasti càmrakçtaþ . asano'nyadàrusahitaþ kùipraü doùàn karoti bahåt . àmrasyandanacandanavçkùàõàü syandanàcchabhàþ pàdàþ . phalataruõà ÷ayanàsanamiùñaphalaü bhavati sarveõa . gajadantaþ sarveùàü proktataråõàü pra÷asyate yoge . kàryo'laïkàravidhirgajadantena pra÷astena . dantasya målaparidhiü dviràyataü projhya kalpayeccheùam . adhikamanåpacaràõàü nyånaü giricàriõàü ki¤cit . ÷rãvatsavardhamànacchatradhvajacàmarànuråpeùu . chede dçùñeùvarogavijayadhanavçddhisaukhyàni .. praharaõasadç÷eùu jayo nandyàvarte pranaùñade÷àptiþ . loùñe tvalabdhapårvasya bhavati de÷asya sampràptiþ . stroråpe svavinà÷o bhçïgàre'bhyutthite sutotpattiþ . kumbhena nidhipràptiryàtràvighnaü ca daõóena . kçkalàsakapibhujaïgeùvasubhikùavyàdhayo ripuva÷atvam . gçdhrolåkadhvàïkùa÷yenàkàreùu janamarakaþ . pà÷e'tha và kabandhe nçpamçtyurjanavipat srute rakte . kçùõe ÷yàve råkùe durgandhe cà÷ubhaü bhabati . ÷uklaþ samaþ sugandhiþ snigdha÷ca ÷ubhàbaho bhavecchedaþ . a÷ubha÷ubhacchedà ye ÷ayaneùvapi te tathà phaladàþ . ãùàyoge dàru pradakùiõàgraü pra÷astamàcàryaiþ . apasavyaikadigagre bhavati bhayaü bhåtasaü janitam . ekenàvàkchirasà bhavati hi pàdena pàdavaiphalyam . dvàbhyàü na jãryate'nnaü tricaturbhiþ kle÷abadhabandhàþ . suùire'tha và vivarõa granthau pàdasya ÷ãrùage vyàdhiþ . pàde kumbho ya÷ca granthau tasminnudararogaþ . kumbhàdhastàjjaïghà tatra kçto jaïghayoþ karoti bhayam . tasyà÷càdhàro'dhaþ kùayakçddra vyakha tatra kçtaþ . khurade÷e yo granthiþ khuriõàü pãóàkaraþ sa nirdiùñaþ . ãùà÷ãrùagaya÷ca tribhàgasaüstho bhavenna ÷ubhaþ . niùkuñamatha kolàkùaü ÷åkaranayanaü ca vatsanàmaü ca . kàlakamanyaddhundhukamiti kathita÷chidrasaïkùepaþ . ghañavat suùiraü madhye saïkañamàsye ca niùkuñaü chidram . niùpàvamàùamàtraü nãlaü chidraü ca kolàkùam . ÷åkaranayanaü viùamaü vivarõamadhyardhaparvadãrghaü ca . vàmàvartaü bhinnaü parvamitaü vatsanàbhàkhyam . kàlakasa¤j¤aü kçùõaü dhundhukamiti yadbhavedvinirbhinnam . dàrusavarõaü chidraü na tathà pàpaü samuddiùñam . nikuñasa¤j¤e dravyakùayastu kolekùaõe kuladhvaüsaþ . ÷astrabhayaü ÷åkarake rogabhayaü vatsanàbhàkhye . kàlakadhundhukasa¤j¤aü kãñairviddhaü ca na ÷ubhadaü chidram . sarvaü granthipracuraü sarvatra na ÷obhanaü dàru . ekadrumeõa dhanyaü vçkùadvayanirmitaü ca dhanyataram . tribhiràtmajavçddhikaraü caturbhirartho ya÷a÷càgyram . pa¤cavanaspatiracite pa¤catvaü yàti tatra yaþ ÷ete . ùañsaptàùñataråõàü kàùñhairghañite kulavinà÷aþ>% vçø saüø . su÷rutokteùu caturda÷asu vraõabandhavi÷eùeùu khañvàkàre 2 bandhabhede %<tatra ko÷adàmasvastikànuvellitapratolãmaõóalasthagikàyamakakhañvàcãnavibandhavitànagophaõàþ pa¤càïgã ceti caturda÷abandhavi÷eùàþ . teùàü nàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtaþ>% tasya vandhasyopayogastatraivokto yathà %<hanu÷aïkhagaõóeùu khañvàm>%

#<khañvàkà># khañvà--svàrthe ka %<àdàcàryàõàm>% pàø và àtu . khaññàyàm . alpàrthe kan . 2 svalpakhaññàyàm . ittvàbhàve và hrasvaþ pakùe'taittvam . khaññakà khaññikàpyatra .

#<khañvàïga># naø 6 taø . (khàñerakhura) 1 khañvà÷abhede tadàkàre 2 ÷ivasyàstrabhede . %<khaññàïgavaradhàrakaþ>% ÷ivastavaþ . %<khaññàïgaiþ paññi÷aiþ ÷ålairlàïgalairmuùalairalam>% kà÷ãkhaø 3 såryavaü÷ye nçpabhede puø . %<sutaþ pa¤cajanàdànãdaü÷umàniti vi÷rutaþ . dilãpastanayastasya khaññàïga iti vi÷rutaþ>% harivaø 15 aø . bhàgavate tu 9 . 9 . 32 ÷loø %<tato da÷arathastasmàt putra aióivilistataþ . ràjà vi÷vasaho yasya khaññàïga÷cakravartyabhatam>% ityanena anyaputratà tasyàbhihità kalpabhedàdavirodhaþ . pràya÷cittãyadhàrye khañvàïgàkçtau 4 pàtrabhede naø %<ekakàlaü tu bhu¤jãta caran bhaikùyaü khakarmakçt . kapàlapàõiþ khaùñvàïgã brahvacàrã sadodyataþ>% bhàø ÷àø 35 aø . %<khañvàïgã cãravàsà÷ca>% manuþ .

#<khañvàïgadhara># puø khañvàïgaü dharati dhç--ac . ÷ive . bhç--kvip . khañvàïgabhçdapi tatràrthe . 3 khañvàïgadhàriõi triø .

@<[Page 2460a]>@
#<khañvàïgamudrà># strã tantrokte mudràbhede tallakùaõaü yathà %<pa¤càïgulyodakùiõasya militàhyårdhamunnatàþ . khañvàïgamudràvikhyàtà devasya supriyà matà>% rudrayàø .

#<khañvàïgavana># naø nityakaø . vanabhede %<ahaü hi khañvàïgavane nàradena samàgataþ>% harivaüø 79 aø .

#<khañvàråóha># triø khañvà + àråóha alaukikavigrahe dvitãyàntasyaktàntena nityasamàsaþ nindàyàm . jàlme siø kauø . pravçddhàdiø antodàttatà'sya . %<vçtastvaü pàtresamitaiþ khañvàråóhaþ pramàdavàn>% bhaññiþ . %<khañvàråóhaþ utpathaprasthitaþ>% jayamaïgalà . tena 2 tatràrthe ca .

#<khaóa># manthane bha¤jane ca bhvàø àtmaø idit sakaø señ . khaõóate akhaõóiùña . cakhaõóe khaõóanaü khaõóaþ khaõóitaþ .

#<khaóa># bhedane curàø ubhaø sakaø señ . khàóayati--ta acãkhaóat ta khàóayàm vabhåva àsa cakàra cakre . khaõóayan .

#<khaóa># naø khaóa ac . 1 tçõabhede (khaóa) 2 pànakabhede, puø mediø tacca pànakaü vaidyake prasiddham tatkaraõaprakàraþ vaidyàjj¤eyaþ yathàha su÷rutaþ %<khaóàþ khaóayavàgva÷ca khàóavàþ pànakàni ca . evamàdãni cànyàni kriyante vaidyavàkyataþ>% sa ca bhojanakàle prastaramàtre peyo yathoktaü su÷rute %<såktàni ca khaóàü÷caiva sarva÷aileùu dàpayet>% . khaóa + càturarthyàmanadyàmapi matup masya vaþ . khaóavat khaóasannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp . 3 çùibhede puø tasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . khàóàyana tadgotràpatye puüstrã0

#<khaóaka># naø khaóa + saüj¤àyàü kan . sthàõau %<sthàõuþ khaóakamucyate>% kàtyàø ÷rauø 14 . 3 . 12 såø vyàkhyàyàü karkaþ .

#<khaóakkã># strã khaóak ityavyaktabdaü karoti kç--vàø óa gauø ïãù . pakùadvàre (khióki) . khàrtheka hrasvaþ . khaóakkikà tatràrthe hàràø .

#<khaóatu># puø khaóa + atu . bàhujaïghàtaraõe saükùiptasàraþ .

#<khaóayavàgå># strã khaóapakvà yavàgåþ . pànakabhede khaóa÷abde vivçtiþ %<khaóayåùayavàgåùu pippalyàdyeva yojayet>% su÷rutaþ

#<khaóayåùa># puø %<takraü kapitthacàïgerãmaricàjàjicitrakaiþ . supakvaü khaóayåùo'yamayaü càmbaliko'paraþ>% cakradattokte pakvatakrabhede .

#<khaóika># triø khaóamastyasya ñhan . khaóayute . tataþ sutaïgamàø caturarthyàm i¤ . khàóiki tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<khaóã># strã khaóa--ac gauø ïãù . khañikàyàm ÷abdacaø . saiva ka hasvaþ . khaóikà tatràrthe .

@<[Page 2460b]>@
#<khaóu># strã khaóa--ka-- . mçta÷ayyàyàü saükùiptasàraþ .

#<khaóåra># triø khaóamastyasya vàø årac . khaóayukte . %<khaóåreü avicaïkramàü kharvikàü kharvavàsinãm>% atharvaø 11 . 9 . 16 . tataþ ÷ubhràø apatye óhak . khàóåreya tadapatye puüstrã0

#<khaóonmattà># strã khaóena unmattà . khaóavçõenonmattàyàm . tataþ ÷ubhràø apatye óhak . khàóonmatteya tadapatye puüstrãø .

#<khaóga># khaóa--bhedane gan . asi÷abde 551 pçø dar÷italakùaõake lauhàdimaye 1 praharaõàstramede . %<na hi khaïgo vijànàtikarmakàraüsvakàraõam>% udbhañaþ(khàg)iti khyàte 2 padàrthe 3 gaõóaka÷çïge 4 gaõóake (gàõóàra) puüstrãø . 5 buddhabhede puø mediø 6 coranàmaganghadravye puø ràjaniø . khaïgasyotpattiþ ÷abdakalpadrume brahmayaj¤àgnita uktà tatpramàõasya målamçgyam . tasya càlane gatibhedastrayoda÷avidhaþ mahàbhàrate ukto yathà %<maõóalàkàrataþ khaïgabhràmaõaü bhrànta 1 sucyate . tadeva bàhumudyamya kçtamudbhrànta 2 mãritam . bhràmaõaü svasya paritaþ khaïgasyàviddha 3 mucyate . paraprayukta÷astrasya vàraõàrthamidaü trayam . ÷atroràkramaõàrthàya gamanantvàplutaü 4 matam . khaïgasyàgreõa taddehaspar÷anaü prasçtaü 5 matam . va¤cayitvà ripau ÷astrapàtanaü gaditaü sçtam 6 . parivçttaü 7 bhavecchatrorvàmadakùiõato gatiþ . pa÷càt yadàpasaraõaü nivçttaü 8 sampracakùate . anyonya tàóanaü pràhuþ sampàta 9 mubhayorapi . àdhikyamàtmano yat tatsamudãrõa 10 mudãritam . aïgapratyaïgade÷eùu bhràmaõaü bhàrataü 11 smçtam . vicitrakhaïgasa¤càradar÷anaü kau÷ikaü 12 smçtam . nilãya carmanikùepo yadaseþ sàttvataü 13 hi tat>% vahnipuràõe khaïgacarmayuddhe dvàtriü÷atsthànànyuktàni yathà %<bhràntanudbhràntamàviddhamàplutaü visçtaü sçtam . sampàtaü samudãrõa¤ca ÷yenapàta--mathàkulam . uddhåtamavadhåta¤ca savyaü dakùiõameva ca . anàlakùitavisphoñau karàlendumahàmukhau . vikaràlanipàtau ca vibhãùaõabhayànakau . samagràrdhatçtãyàü÷apàdapàdàrdhadhàraõam . pratyàlãóhamathàlãóhaü varàhalalitaü tathà . iti dvàtriü÷ato j¤eyàþ khaïgacarmabidhau raõe>% . gaõóakaråpakhaïgasya pa¤canakhatve'pi bhakùyatàmàha manuþ %<÷vàvidhaü ÷alyakaü godhàü khaïgakårma÷a÷àüstathà . bhakùyàn pa¤canakheùvàhuþ>% . asya màüsasya ÷ràddhe pra÷aüsàmàha manuþ %<kàla÷àkaü mahà÷alkaþ khaïgalauhàmiùaü madhu . ànantyàyaiva kalpante mugyannàni ca, sarva÷aþ>% . %<pràyoviùàõaparimokùalaghåttamàïgàn khaïgàü÷cakàra nçpatirni÷itaiþ kùurapraiþ>% raghuvaü÷amahàkàvya .

#<khaógidhenu># strã khaïginã dhenuþ jàtitvàt yuvatipoñetyàdi karmaø pårvanipàtaþ puüvacca . gaõóakajàtidhenvàm . %<khaïgidhenukànàü tràsaparibhraùñapotànveùiõãnàm>% kàdaø .

#<khaïgin># puüstrã khaïgaþ tadàkàraü ÷çïgaümastyasya ini . 1 gaõóake %<etat khaïgikulakrãóitam>% kàdaø . sa ca su÷rute ànåpavarge kålacaratayoktaþ yathà %<tatra gajagavayamahiùarurucamarasçmara rohitavaràhakhaïgigokarõabàlapucchakondranyaïkuraõyagavayaprabhçtayaþ kålacaràþ pa÷avaþ>% . tanmàüsaguõàstatroktà yathà %<kaphaghnaü khaïgipi÷itaü kaùàyamanilàpaham . pitryaü pavitryamàyuùyaü baddhvamåtraü viråkùaõam . striyàü ïãp 2 asidhàrake triø . 3 ma¤juyoùe puø ÷abdaciø . 4 mahàdeve puø 5 a÷anã ÷ataghnã khaïgã pañvi÷ã càyudhã mahàn>% bhàø ànuø 17 ÷ivasahasra nàmoktau

#<khaïgimàra># puø khaïginaü màrayati mç--õic--aõ upaø saø . khaïgàkàrapatrake latàbhede ÷abdacaø .

#<khaïgãka># naø khaógo tatkarmaõi ku÷alaþ bàø ãka . dàtre ÷abdaratnàø . tasya khaïgakàryakàritvàt tathàtvam .

#<khaõóa># puø khaói--gha¤ . 1 bhede %<khaõóaü khaõóaü yayughaünàþ>% devãmàhàtmyam . 2 viólavaõe, 3 ikùuvikàrabhede (khàüóa) naø ràjaniø . khaõóa guõàþ ikùu÷abde 910 pçø uktàþ . %<ùaùñhaþkhaõóa nakhaõóakhàdyasahajakùodakùame>% naiùaø . karmaõi gha¤ . 6 ekade÷e puø naø amaraþ . %<tàràdhipakhaõóadhàrã>% kumàø kà÷ãkhaõóaþ kedàrakhaõóa ityàdi . 7 maõidoùabhede mediø . karmaõi gha¤ . 8 khaõóite triø %<khaõóà÷aucipiturmçtau>% smçtiþ %<na khaõóe khaõóamiùyate>% smçtiþ tataþ pçthvàø bhàve imanic . khaõóiman khaõóabhàve puø . utkaràø caturarthyàü cha . khaõóãya khaõóa sannikçùñade÷àdau triø .

#<khaõóaka># puø khaõóena nirvçttàdi khaõóa + çùyàø ka . khaõóanirmite sitàkhaõóe ÷arkaràbhede ràjaniø . khaõóayati khaói--õvul . 2 chedake triø .

#<khaõóakathà># strãø khaõóaþ khaõóità kathà . svalpakathàyàm trikàø .

#<khaõóakarõa># puø khaõóa iva karõaþ kando yasya . (÷akarakanda) àlubhede . hemacaø .

#<khaõóakàdyalauha># puø cakradattokte khaõóapakvalau habhedaråpe auùadhabhede tallakùaõaü yathà %<÷atàvarãcchinnaruhàvçùamuõóatikàbalàþ . tàlamålã ca gàyatrã triphalàyàstvacastathà . bhàrgã puùkaramåla¤ca pçthaka pa¤ca palàni ca . jaladroõe vipaktavyamaùñamàü÷àva÷eùitam . divyauùadhahatasyàpi màkùikena hatasya và . paladvàda÷akaü deyaü rukmalauhasya cårõitam . khaõóatulyaü ghçtaü deyaü palaùoóa÷ikaü budhaiþ . pacet tàmramaye pàtre guóapàko yathàmatam . prasthàrdhaü madhuno deyaü ÷ubhà÷majatukaü tvacam . ÷çïgã vióaïgaü kçùõà ca ÷uõñhyajàjãpalaü palam . triphalà dhànyakaü patraü dvyakùaü maricake÷asam . cårõaü dattvà sumathitaü snigdhe bhàõóe nidhàpayet . yathàkàlaü prayu¤ajãta vióàlapadakaü tataþ . gavyakùãrànupàna¤ca sevyaü màüsarasaü payaþ . guruvçùyànupànàni snigdhaü màüsàdivçühaõam . raktupittaü kùayaü kàsaü pakti÷åla vi÷eùataþ . vàtaraktaü prameha¤ca ÷ãtapittaü vamiü klamam . ÷vayathuü pàõóuroga¤ca kuùñhaü plãhodarantathà . ànàhaü raktasaüsràùaü càmlapittaü nihanti ca . càkùuùyaü vçühaõaü vçùyaü màïgalyaü prãtivardhanam . àrogyaputradaü ÷reùñhaü kàmàgnibalavardhanam . ÷rãkaraü làghavakaraü khaõóakàdyaü prakãrtitam . chàgaü pàràvataü màüsaü tittiriþ krakaràþ ÷a÷àþ . kuraïgàþ kçùõasàrà÷ca teùàü màüsàni yojayet . nàrikelapayaþpànaü suniùannakavàstukam . ÷uùkamålakajãràkhyaü pañolaü vçhatãphalam . phalaü vàrtàkupakvàmraü kharjåraü svàdu dàóimam . kakàrapårvakaü yacca màüsa¤cànåpasambhavam . varjanãyaü vi÷eùeõa khaõóakàdyaü prakurvatà . lohàntaravadatràpi puñanàdikriyeùyate>% .

#<khaõóakàlu># puø khaõóa iva kàyatikai--ka karmaø . (÷akarakanda) àlubhede÷abdacaø .

#<khaõóakàvya># naø %<khaõóakàvyaü bhayet kàvyasyaikade÷ànusàri ca>% sàø daø ukte kàvyabhede tacca mahàkàvyasya aùñàdhikasargatayà tato lyånasargàtmakaü yathà meghadåtàdi .

#<khaõóakuùmàõóaka># puø khaõóena pakvaü kuùamàõóamatra kap . kuùmàõóarasàyana÷abde 105 pçø cakradattokta lakùaõe auùadhabhede .

#<khaõóakharjåra># naø khaõóena pakaü kharjåram . khaõóapakve 1 kharjåraphale . khaõóa iva khàdu kharjåram . 2 svàdukharjåre ca

#<khaõóaja># puø khaõóa iva jàyate jana--óa . yavàsa÷arkaràyàü guóabhede ràjaniø .

#<khaõóajodbhavaja># puø khaõóaja udbhavo'sya tasmàt jàyate jana--óa . yavàsa÷arkaràracite khaõóa bhede ràjani0

#<khaõóatàla># puø %<drutamekaü bhavedyatra khaõóatàlaþ sa ucyate aparaü niyataü vinà>% ityuktalakùaõe ekatàlaråpe saügãtau tàlabhede (ekatàlà) saügãtadàmãø .

#<khaõóadhàrà># strã khaõóe ekade÷e dhàrà yasyàþ . kartaryàm (kàtàrã) astrabhede ÷abdamàlà .

#<khaõóana># naø cuø khaói--bhàve lyuñ . 1 bhedane, 2 chedane, 3 niràkaraõe ca . %<smarasakhaü rasakhaõóanavarjitam>% %<dar÷anenakçtakhaõóanavyatham>% raghuþ . bhàve yuc . tatràrthe strã ÷abdàrthanirvacanakhaõóanayà nayantaþ ÷rãharùakhaõóanam . khaói--karaõalyu . paramatàdiniràkaraõe 5 ÷àstrabhede yathà ÷rãharùakhaõóanaü ÷iromaõipadàrthakhaõóanam . %<ùaóaþ khaõóanakhaõóakhàdyasaühajakùodakùame>% naiùaø . kartarilyu . 6 khaõóake triø %<smaragaralakhaõóanam masa÷iramimaõóanam>% gãtago0

#<khaõóanakhaõóakhàdya># naø khaõóanaü padàrthasya nirvacanãyatàniràkaraõaü khàdyam khaõóa iva . ÷rãharùapraõãte sarvapadàrthànàm nirvacanãyatàpratipàdake catuþparicchedàtmake granthabhede tatra prathamaparicchede pramàõatadàbhàsa nirvacanakhaõóanam . dvitãye hetvàbhàsanigrahasthànanirvacanakhaõóanam . tçtãye sartanàmàrthanirvacanakhaõóanam . caturthe bhàvàbhàvavi÷eùasattàdipadàrthànàü nirbacanakhaõóanam

#<khaõóapara÷u># puø khaõóayatãti khaõóaþ para÷urasya . 1 ÷ive tatolabdhatatpara÷uke 2 jàmadagnye ca mediø %<yenaiva khaõóapara÷urbhagavàn pracaõóaþ ÷caõóãpatistribhuvaneùu guruþ, praråóhaþ>% vãracaø 3 viùõau %<sudhanvà khaõóapara÷uþ>% viùõusaüø . %<÷atråõàü khaõóanàtkhaõóaþ para÷urasya jàmadagmyàkçteriti>% bhà0

#<khaõóapàla># puø khaõóaü pàlayati sva÷ilpasàdhanatayà pàliõvul . guóavikàranirmàtari jilpibhede (mayarà)

#<khaõóapralaya># puø khaõóasya bhåmyàdikhaõóasya pralayaþ . caturyugasahasraråpabràhmadinàvasàne bhåmyàdikhaõóa layàdhàre kàlabhede %<vçddhirvidherahni bhuvaþ samantàt syàdyojanaü bhåbhavabhåtapårvaiþ . bràhme laye yojanamàtravçddhernà÷o bhuvaþ pràkçtike'khilàyàþ>% siø ÷iø . %<atra layo nàma bhåtavinà÷aþ . pratyahamutpadyate . sa dainaüdina ucyate . yo brahmadinànte caturyugasahasràvasàne lokatrayasya saühàraþ sa bràhmalaya ucyate . tatràkùãõapuõyapàpà eva lokàþ kàlava÷ena brahma÷arãraü pravi÷anti . tatra mukhaü bràhmaõàþ, bàhva ntaraü kùatriyàþ, årudvayaü vai÷yàþ, pàdadvayaü ÷ådràþ . tato ni÷àva÷àne punarbrahmaõaþ sçùñiü cintayato mukhàdisthànebhyaþ karmapuñàntaratvàdbràhmaõàdayastata eva niþsaranti . tasmin pralaye bhuvo yojanabhàtravçddhervilayo nàkhilàyàþ>% pramiø . khaõóapralayaprakàra÷ca harivaüø 198 . 199 aø ukto yathà %<divyaü dvàda÷asàhasraü yadetadyugamucyate . tadekasaptatiguõaü manvantaramihocyate . etaccaturda÷aguõamaharvràhmamihocyate . tato'hani gate tasmin sarvaùàmeva dehinàm . ÷arãranirvçti¤cakre rudraþ saühàrabuddhimàn . daivatànà¤ca sarveùàü vràhmaõànàü mahãpate! . daityànàü dànavànà¤ca yakùakinnararakùasàm . devarùãõàü brahmarpãõàü tathà ràjarpãõàmapi . gandharvàõàmapsarasàü bhujagànàü tathaiva ca . parvatànàü nadãnà¤ca pa÷ånà¤caiva bhàrata! . tiryagye nigatànà¤ca sattvànàü krimãõàü tathà . mahàbhåtapatirdevaþ pa¤ca bhåtàni bhåtahçt . jagatsaüharaõàrthàya kurute vai÷asaü mahat . bhåtvà sårya÷cakùuùã càdadàti bhåtvà vàyuþ saüharan pràõijàlam . bhåtvà vahnirnirdahan sarvalokàn mevo bhåtvà bhåya evàbhyavarùat 198 aø . vai÷ampàyana uvàca . bhåtvà nàràyaõo yogã saptamårtirvibhàvasuþ . gamastibhiþ pradãptàbhiþ saü÷oùayati sàgaràn . pãtvà'rõavàü÷cavai sarvàn nadã 1 kåpaü÷ca sarva÷aþ . parvatànà¤ca salilaü sarvamàdàya ra÷mibhiþ . bhittvà sahasra÷a÷caiva mahãü gatvà rasàtalam . rasàtalagataü kçtsnaü pibate rasamuttamam . apsu sçjan kledamanyaddadàti pràõinàü dhruvam . tat sarvamaravindàkùa àdatte puruùottamaþ! vàyu÷ca balavàn måtvà sa vidhåyàkhilaü jagat . pràõedayaü suràõà¤ca vàyunà kurute hariþ . tato devagaõànà¤ca sar÷eùàmeva dehinàm . ye cendriyagaõàþ sarve ye cànye bhåtasambhavàþ . tathà ghràõaü ÷arãra¤ca pçthivãmà÷rità guõàþ . jihvà rasa÷ca sneha÷ca saü÷ritàþ salilaü guõàþ . råpaü cakùurvipàka÷ca jyotirevà÷rità guõàþ . spar÷aþ pràþõa÷ca ceùñà ca pavanaü maü÷rità guõàþ . parameùñhinamete vai hçùãke÷aü samà÷ritàþ . tato magavatà tatra ra÷mibhiþ parivàritàþ . vàyunà kçùyamàõà÷ca råpànyo'nyasanà÷rathàt . teùàü saïgharùajodbhåtaþ pàvakaþ ÷atadhà jvalan . adahannikhilàn lokànugraþ saüvartako'nalaþ . sa parvatàn drumàn gulmàn latàvallãstçõàni ca . vimànàni ca divyàni puràõi vividhàni ca . à÷ramà÷ca tathà puõyàn divyànyàyatanàni ca . yàni cà÷rayaõãyàni tàni sarvàõi càdahat . bhasmãbhåtàüstataþ sarvàn lokàn lokagururhariþ . bhåyo nirvàpayàmàsa jalayuktena karmaõà . sahasradçïmahàtejà bhåtvà kçùõo mahàghanaþ . divyatoyena haviùà tarpayàmàsa medinãm . tataþ kùãranikà÷ena svàdunà paramàmbhasà . ÷ivena puõyena mahã nirvàõamagamat param . tena sà jalasa¤channà payasà sarvato dharà . ekàrõavajalà bhåtvà sarvasattvavivarjità . mahàbhåtànyapi ca taü praviùñànyamitaujasam . naùñàrkapavanàkà÷e såkùme janavivarjite . saü÷oùayitvà pãtvà ca kalpayitvà ca dehinam . dagdhvà santàpayitvà ca vasatyekaþ sanàtanaþ . pauràõaü råpamàsthàya kimapyamitabuddhimàn . ekàrõavajalàvàsã yogã yogamupàsate . ayutànàü sahasràõi ÷atànyekàrõavàmbhasi>% .

#<khaõóaphaõa># puø khaõóà khaõóità phaõà'sya . darvãkararåpasarpabhede %<tatra darvãkaràþ>% ityupakrame %<gavedhukaþ parisarpaþ khaõóaphaõa>% ityàdi su÷rutaþ .

#<khaõóamodaka># puø khaõóa iva modayati muda--õic--õvul . sitàkhaõóe yavàsa÷arkaràyàm ràjaniø .

#<khaõóara># triø khaõóa + caturarthyàm a÷màdiø ra . khaõóasannikçùñade÷àdau .

#<khaõóala># puünaø khaõóaü làti là--ka addharcàdi . khaõóadhare .

#<khaõóalavaõa># naø khaõóyate khaói--karmaõi gha¤ karmadhàø . viólavaõe ràjaniø .

#<khaõóa÷arkarà># strã khaõóa iva ÷arkarà . ÷arkaràbhede . %<yo yo matsyaõóikàkhaõóa÷arkaràõàü skako guõaþ . tena tenaiva nirde÷yasteùàü visràvaõo guõaþ>% su÷rute tadguõoktiþ .

#<khaõóa÷àkhà># strã khaõóà khaõóità ÷àkhà'syàþ . mahiùavallãlatàbhede ràjaniø .

#<khaõóasara># puø khaõóa iva sarati sç--ac . yavàsa÷arkaràyàü sitàkhaõóe ràjaniø .

#<khaõóàbhra># naø karmaø . 1 chinnameghe . khaõóaþ abhramiva . 2 dantakùatàva÷eùe ca mediø .

#<khaõóàmalaka># naø khaõóaü khaõóitamàmalakam . 1 àmalakacårõe mediø . khaõóapakvamàmalakam . (àmalakãramorvavà) iti khyàte 2 khaõóapakve àmalakãphale ca .

#<khaõóàlã># strã khaõóaü padmàdikhaõóamàlàti à + là--ka gauràø ïãù . 1 sarasyàm . khaõóaü dantanakhàdikhaõóana màlàti à + là--ka ïãù . 2 kàsukastriyàü 3 tailamànabhede ca medi0

#<khaõóika># puø khaõóa + astyarthe ñhan . 1 kalàye, 2 çùibhede, sa ca uddhariputraþ yathàha %<khaõóika ebauddharirasya pràya÷cittiü veda>% ÷ataø 11 . 8 . 4 . 1 . 3 kakùe hemaø . 4 kruddhe triø . %<khaõóikopàdhyàyaþ ÷iùyàya capeñaü dadàtãti>% pàø bhàùyam . tataþ purohitàø bhàvàdau yak . khàõóikya tadbhàve naø . khaõóikànàü samåhaþ khaõóikàø a¤ . khàõóika tatsamåhe naø .

#<khaõóikàdi># pàø gaø ukte samåhàrthe a¤pratyayanimitte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ . khaõóika vaóavà kùudraka (màlavàt) senà (saüj¤àyàm) bhikùuka ÷uka ulåka÷van ahan yugavaratra halabandha .

#<khaõóita># triø khaói--kta . 1 bhedite 2 chinne, 3 dvidhàkçte ca %<j¤àtànyasaïgavikçteþ khaõóiterùyàkaùàyità>% ityukta cihnàyàü 4 striyàü strã %<priyamiti vanità nitàntamàgaþ smaraõagaveùakaùàyitàyatàkùã . caraõagatasakhãvaco'nurodhàt kila kathamapyanukålayà¤cakàra>% màghaþ sàø daø tu %<pàr÷vameti priyoyasyàþ anyasaübhogacihnitaþ . sà khaõóiteti kathità ghãrairãrùyàkaùàyità>% lakùayitvà %<tadavitathamavàdãryanmama tvaü priyeti priyajanaparibhuktaü yaddukålaü dadhànaþ . madadhivasatimàgàþ kàminàü maõóana÷rãrvrajati hi saphalatvaü vallabhàlokanena>% màghapadyanudàhçtam . 5 khaõóitàïge hãnàïge triø khaõóitàïgatvaü ca duùñavacanakarmavipàkaþ yathàha ÷àtàtapaþ %<duùñavàdã khaõóitaþ syàt sa vai dadyàddvijàtaye . råpyaü paladvayaü dugdhaü ghañadvayasamanvitam>% . atra khaõóika ityeva pàñha ityanye kruddhaprakçterduùñavacanakarmavipàkaucityàt . tatra niràkçte chinne ca %<sapadi taruõapallavena vadhvà vigatadayaü khalu khaõóitena mamle>% màghaþ %<khaõóitena chinnena taruõapakùe niràkçtena>% malliø . tataþ caturarthyàü sutaïgamàø i¤ . khàõóiti pragadyàdi ¤ya . khàõóitya tannirvçttàdau triø .

#<khaõóin># triø khaõóayati khaói--õini . 1 khaõóake khaõóo'styasya ini . 2 khaõóavati striyàü ïãpa sà ca 3 pçthivyàü ÷abdamàø tasyàþ navakhaõóavrattvàt tathàtvam .

#<khaõóã># strã khaói--ac gauràø ïãù . vanamudge hemaø .

#<khaõóãra># puø apakçùñà khaõóã ÷uõóàditvàt ra . pãtamudge . hemaø .

#<khaõóu># triø khaõóayati khaói--un . khaõóake tataþ arãhaø caturarthyàm vu¤ . khàõóavaka tannirvçttàdau triø .

#<khatamàla># puø khe tamàla iva . 1 dhåme, 2 meghe ca mediø .

#<khada># sthairyai akaø badhe sakaø bhvàø paraø señ . khadati akhàdãtakhadãt cakhàda . pranikhadati . %<tathàkhadanniþsaraõavadbhavati tathà nisravati>% ÷ataø bràø 1 . 7 . 4 . 10 alpataratvàdasthiramagàóhabalam bhàùyam .

#<khada># puø khada--bàø bhàve ap . 1 sthiratve . tasmai hitàdi gavàdiø yat . svadya sthiratvahite triø . khadyapatrã .

#<khadikà># strã khe àkà÷e dãyate do--khaõóate gha¤arthe ka ñàp tataþ saüj¤àyàü kan . làjeùu trikàø teùàü bharjanapàtràt årdhàkà÷e eva sphoñanàt tathàtvam .

#<khadira># puø khada--kirac . (khaera) khyàte 1 vçkùabhede tasya sàre sthiratvàttathàtvam . 2 indre trikàø ÷atruhiüsakatvàt tathàtvam . khe àkà÷e dãryate iùñàpårtakàribhiryataþ dé--apàdàne kirac . 3 candre mediø . iùñàpårtakàribhirhi candramaõóalàt àrabdhàsmayadehavidàreõàkà÷e patatàt tasya tathàtvaü avaroha÷abde 440 pçø vivçtiþ khadiravçkùabhedaparyàyaguõà bhàvapraø uktà yathà %<khadiro raktasàra÷ca gàyatrã dantadhàvanaþ . kaõñakã bàlapatra÷ca bahu÷alya÷ca yaj¤ithaþ . khadiraþ ÷ãtalo dantyaþ kaõóåkàsàrucipraõut . tiktaþ kaùàyo medoghnaþ kçmimehajvaravraõàn . ÷viva÷othàmapittàsrapàõóukuùñhakaphàn haret . khadiraþ ÷vetasàro'nyaþ kadaraþ somavalkakaþ . kadaüro vi÷ado varõyo mukharogakaphàsrajit . irimedã viñkhadiraþ kàlaskandho'rimedanaþ . irimedaþ kaùàyoùõo mukhadantagadàsrajit . hanti kaõóåviùa÷leùmakçmikuùñha viùavraõàn>% khadirarasàdividhànaü su÷rute uktaü yathà %<ataþ khadiravidhànamupadekùyàmaþ . pra÷astade÷ajàtamanupahata madhyamavayasaü khadiraü paritaþ khànayitvà sadhyamamålaü chittvàyomayaü kumbhaü tasminnantare nidadhyàdyathà rasagrahaõasamartho bhavati . tatastaü gomayamçdàvaliptamavakãryendhanairgomayami÷rairàdãpayet . yathàsya dahyamànasya raso dravatyadhastàdyadà jànãyàtpårõaü bhàjanamityathaivamuddhçtya parisràvya rasamanyasmin pàtre nidhàyànuguptaü nidadhyàt tato yathàyogaü màtràmàmalakarasamadhusarpibhiþ saüsçjyopa yu¤jãta jãrõe bhallàtakabidhànavadàhàraþ parihàra÷ca . prasthe copayukte ÷ataü varùàõàmàyuùo'bhivçddhirbhavati .. khàderasàratulàmudakadroõe vipàcya ùoóa÷àü÷àva÷iùñamavatàryànuguptaü nidadhyàt tamàmalakarasamadhusarpirbhiþ saüsçjyopayu¤jãta . eùa eva sarvavçkùasàreùu kalpaþ . khadirasàracårõatulàü khadirasàrakvàthamàtràü và pràtaþ pràtarupaseveta khadirasàrakvàthasiddhamàvikaü và sarpiþ . amçtavallãsvarasaü kvàthaü và pràtaþpràtarupaseveta tatsiddhaü và sarpiþ aparàhõe sasarpiùkamodanamàmalakayåùeõa bhu¤jãtaivaü màsamupayujya sarvakuùñhairvimucyata>% iti . %<kçùõatilabhallàtakatailàmalakarasasarpiùàü droõaü ÷àlasàràdikaùàyasya ca triphalàtrikañukaråùaphalamajjavióaïgaphalasàracitràrkàvalgujaharidràdvayatrivçddantãndrayavayaùñãmaghukàtiviùàrasà¤janapriyaïgånàü pàlikàn bhàgàüstànaikadhyaü snehyapàkavidhànena pacet tatsàdhusiddhamavatàrya parivràvyànuguptaü nidadhyàt tata upasaüskçtya ÷arãraü pràtaþ pràtarutthàya pàõi÷uktimàtraü kùaudreõa pratisaüsçjyopayukhãta jãrõe mudgàmalakayåùeõàlavaõena sarpiùmantaü khadirodaka siddhaü mçdvodanama÷noyàt khadirodakasevãtyevaü droõamupayujya sarvakuùñhairvimuktaþ ÷uddhatanuþ smçgimàn varùa÷atàyurarogo bhavati>% . khadiravçkùasyotpattiþ ÷råyate . %<prajàpateþ pràõeùåtkrànteùu ÷arãraü ÷vayitumadhriyata>% ityupakramya %<asthibhya evàsya khadiraþ samabhavat tasmàt sa dàruõo bahusàrodàruõamiva hyasthi tenaivenaü tadråpeõa samardhayati antare vailvà bhavanti bàhye khàdirà antare hi majjàno bàhyànyasthãni>% ÷ataø bràø 13 . 4 . 4 . 9 %<vinà khadirasàreõa hàreõa hariõãdç÷àm . nàdhare jàyate ràgonànuràgaþ payodhare>% udbhañaþ . khadirasya vikàraþ aõ . khàdira khadiravçkùajàte triø . %<khàdire pa÷uü badhnavati khàdiraü vãryakàmasya yåpaü kurvãta>% ÷rutiþ . striyàü ïãp . %<arkaþ palà÷aþ khadirastvapàmàrgo'tha pippalaþ . uóumbaraþ ÷amã dårvà ku÷à÷ca samidhaþ kramàt>% yàj¤aø ukteþ tasya såryagrahasamittvam . %<abhàve khadiravilvarauhitakàn>% %<khadiràbhàve somaitaràn>% . kàtyàø 6 . 1 . 9 . 10 . palà÷àbhàve khadiràdãn yåpàn kurvãta somayàge khadira eva mukhyaþ . tadabhàve vilvàdi iti bhedaþ . 4 çùibhede ca tasya gotràpatyam a÷vàdiø pha¤ . khàdiràyaõa tadgotràpatye puüstrãø . tataþ çùyàdiø caturaryàü ka . khadiraka tannirvçttàdau triø . adirovidyate 'sya matup masya vaþ ajiràø na pårvadãrghaþ . khadiravat khadirayute triø striyàü ïãp khadiravatã nadãbhede strã %<anto'vatyàþ>% pàø asyàntodàttatà . khadiràt paravana÷abdasya asaüj¤àyàmapi õatvaü khadiravaõam . khadirasya pàkaþ pãlvàø kuõac . khadirakuõa tatpàke puø . tataþ utkaràdi caturarthyàm cha . khadirãya tatsannikçùñade÷àdau triø . varàhàø caturarthyàü kak . khàdiraka tannirvçttàdau tri0

#<khadirapatrikà># strã khadirasya patramiva patramasyàþ kap kàpi ata ittvat . 1 arikhadire 2 lajjàlulatàyà¤ca ràjaniø kababhàve ïãp . khadirapatrã lajjàlulatàyàü strã jañàø .

#<khadirasàra># puø 6 taø . khadiradrumasya niryàsaje sàre (khaera) %<vinà khadirasàreõa>% udbhañaþ .

#<khadirà># strã khadiraþ tatpatràkàro'styasyàþ patre ac . lajjàlulatàyàm ràjaniø .

#<khadirikà># strã khadiraþ khadirarasasamaraso'styasyàþ ñhan . 1 làkùàyàü tasyà hi khadiratulyaniryàsavattvàt tathàtvam . 2 lajjàlulatàyàü ca ràjaniø .

#<khadirã># strã khada--kirac gauràø ïãù . lajjàlulatàyàm ÷àkabhede, (hàóajoóà) 2 latàyà¤ca jañàø .

#<khadiropama># naø khadira upamà yasya . (kàüñàvàvalà) drumabhede ratnamàø .

#<khadåraka># triø khada--bàø årac saüj¤àyàü kan . çùibhede . tataþ ÷ivàø apatyàdau aõ . khàdåraka tadapatyàdau .

#<khadåravàsinã># khe àkà÷e dåre vasati vasa--õini ïãp . buddha÷aktibhede trikàø .

#<khadyapatrã># strã khade sthairye hitaü gavàø yat, khadyaü patramasya gauràø ïãù . khadire ràjavallabhaþ .

#<khadyota># puø khe dyotate dyuta--ac . 1 kãñabhede (jonàkãpokà) %<khadyotavadabhij¤àtaü tanmayà vismayàntitam>% bhàø vaø 122 aø . %<khadyotàlãvilasitanibhàü vidyu dunmeùadçùñim>% meghadåø . khaü dyotayati dyuta--õicaõ upaø saø . 2 sårye jañàdharaþ .

#<khadyotaka># puø khadyota iva kàyati kai--ka . 1 phalaviùe vçkùabhede su÷ruø . %<kumudvatãreõukàkarambhamahàkarambha karkoñakareõukakhadyotakacarmarãbhagandhàsarpavàtinandanasàrapàkànãti dvàda÷a phalaviùàõi>% . 2 sårye puø .

#<khadyotana># puø khamàkà÷aü dyotayati dyuta--õic--lyu . sårye jañàø .

#<khadhåpa># puø khamàkà÷aü dhåpayati dhåpa--aõ upaø saø . khe dhåpa iva và . àkà÷agàmini agni÷ikhàyukte (hàui) iti khyàte padàrthe %<mumucuþ khadhåpàn>% bhaññiþ .

#<khana># vidàre bhvàø ubhaø sakaø señ . khanati te--akhànãt--akhanãt akhaniùña khàyàt--khanyàt . cakhàna cakhatuþ cakhe, khàtam khanitraü kheyam . khanità . khanitvà--khàtvà khànaþ . khanitum . khanan khanamànaþ . khàyate khanyate khaniþ khanakaþ . %<imàü khanàmyoùadhim>% çø 10 . 145 . 21 . %<abhrirasi nàryasi tvayà vayamagniü ÷akema khanitum>% yajuø . 10 %<tvàü gandharvà akhanan>% yajuø 12, 98 . %<yathà khanan khanitreõa narovàryadhigacchati>% manuþ . %<agastyaþ khanamànaþ khanitraiþ>% çø 1, 1796 .
     abhi + àbhimukhyena sarvata÷ca khanane . %<yo hãhàmikhanedap evàbhivindet>% ÷ataø bràø 11, 1, 6, 16 .
     ava + adhaþkhanane . avakhanati avakhàtaþ .
     à + samantàt khanane àkharaþ àkhanaþ àkhuþ .
     ud + utpàñane %<phalaiþ saüvardhayàmàsurutkhàtapratiropitàþ>% (kalamàþ) . %<tyàjitaiþ phalamutkhàtairbhagnai÷ca bahudhà nçpaiþ!>% %<vaïgànutkhàya tarasàutkhàtalokatrayakaõñako'pi>% raghuþ .
     ni + nidhàne sakaø %<nicakhàna jayastambham>% vasudhàyàü nicakhnatuþ %<aùñàda÷advãpanikhàtayåpaþ>% raghuþ %<viùàda÷aïku÷ca matau nicakhne>% bhaññiþ .
     nis + nir + niùkràmaõe %<samudrànnirakhanaüstãkùõàbhirabhri bhaþ>% ÷ataø bràø 7 . 5 . 2 . 52 .
     pari + paritaþ khanane parikhà utpàñane ca kaõñakikùãriõastu samålàn parikhàyàd vàsayedapàmàrgam à÷vaø 2 . 75
     vi + vi÷eùeõa khanane . %<yatte bhåmiü vikhanàmi kùipraü tadapirohatu>% athaø 12 . 1 . 35 .

#<khanaka># puø khana--vun . 1 måùike, 2 sandhicaure ca . 3 bhåvidàrake (koóà) triø hemaø %<vidurasya suhçt ka÷cit khatakaþ ku÷alo'smyaham>% bhàø àø 147 aø . 4 svarõàdyutpattisthàne àkare mediø . %<purã samantàdvihità sapatàkà satoraõà . sacakrà sahuóà caiva sayantrakhanakà tathà>% bhàø vaø 15 aø .

#<khana(mà)pàna># anuvaü÷ye kùatriyabhede %<khana(mà)pàno'ïgadojaj¤e tasmàdavitathastataþ>% bhàgaø 9 . 22 . 3 .

#<khanayitrã># strã khana--õic--ni vçddhyabhàvaþ tçc ïãp . (khuntã) iti khyàte astrabhede sà ca jigãùuõà yàtràyàmagre càlanãyà yathàha nàradapa¤caràtre %<khanayitrã ÷ubhà yàtrà jayàrthaü yuddhakàïkùibhiþ . pa¤cavarõà÷ukayutà càlanãyà puraþsthità>%

#<khanitra># naø khana--itra . (khontà) astrabhede . %<yathà khanan khanitreõa narovàryadhigacchati>% manuþ . svàrthe ka tatràrthe hàràø .

#<kha(ni)nã># strã khana--it và ïãp . dhàturatnàtyutpattisthàne 1 àkare %<khanibhiþ suùuve ratnam>% %<ratnopahàrairuditaiþ khanibhyaþ>% raghuþ . 2 bhåvidàraõe ca . 3 àdhàramàtre %<ùaùñiþ ùañ ca barà yoùit aïgalakùaõasatkhanã>% kà÷ãø 37 aø . 4 khàte garte %<dhçtagambhãrakhanãkhanãlima>% naiùaø .

#<khanitrima># triø khananena nirvçttam khana--bhàve bàø ktrimap ca . khanananirvçtte . %<khanitrimà uta và yàþ sarvajàþ>% çø 7 . 49 . 2 .

#<khaninetra># puø ikùàkuvaü÷ye nçpabhede %<viviü÷ateþ sutorambhaþ khaninetro'sya dhàrmikaþ>% bhàgaø 9 . 2 . 16 .

#<khanya># triø khana--vede niø yat . khananãye õyat . khànya ityapi tatràrthe . loke tu kheya ityeva .

#<khapura># puø khaü piparti uccatayà pé--ka . 1 guvàke amaraþ . khamindriyaü piparti--pé--ka . 2 alase triø mediø . khena påryate gha¤arthe karmaõi ka . 3 bhadramustake puø mediø 4 vyàghranakhavçkùe ràjaniø khe àkà÷e uditaü puraü ÷àø taø . a÷ubhasåcanàyàkà÷odite 5 gandharvanagare . tasyottaràdidigbhedenodaye phalabhedaþ vçø saüø 56 aø ukto yathà %<udagàdi purohitançpavalapatiyuvaràjadoùadaü khapuram . sitaraktapãtakçùõaü vipràdãnàmabhàvàya . nàgarançpatijayàvahamudag vidikasthaü vivarõanà÷àya . ÷àntà÷àyàü dçùñaü satoraõaü nçpativijayàya . sarvadigutthaü satatotthitaü ca bhayadaü narendraràùñràõàm . cauràñavikàn hanyàddhåmànala÷akracàpàbham . gandharvanagaramutthitamàpàõóurama÷anipàtavàtakaram . dãpte narendramçtyurvàpe 'ribhayaü jayaþ savye . anekavarõàkçti khe prakà÷ate puraü patàkàdhvajatoraõànvitam . yadà tadà nàgamanuùya vàjinàü pibatyasçg bhåri raõe vasundharà .>% khaü àkà÷e caraü puraü ÷àkaø taø . 6 àkà÷agàmini daityapurabhede tadutpattikathà %<pulamà nàma daiteyã kàlakà ca mahàsurã . divyaü varùasahasrante ceratuþ paramaü tapaþ tapaso'nte tatastàbhyàü svayambhåradadadvaram . agçhõãtàü varante tu sutànàmalpaduþkhitàm . anadhyatà¤ca ràjendra! suraràkùasapannagaiþ . puraü suramaõãya¤ca khacaraü sumahàprabham . sarvàrambhaiþ samuditaü durdharùamamarairapi . maharùiyakùagandharvapannagàsuraràkùasaiþ . sarvakàmaguõopetaü vãta÷okamanàmayam . brahmaõà bharata÷reùñha! kàlakeyakçte kçtam . tadetat khapuraü divyaü caratyamaravarjitam . paulomàdhyuùitaü vãra . kàlakha¤ajai÷ca dànavaiþ>% bhàrate vanaparvaõi 173 adhyàye . %<vidhvaste khapure tasmin dànaveùu hateùu ca>% bhàø vaø 173 aø . 7 hari÷candrapure trikàø .

#<khapuùpa># naø 6 taø . àkà÷akusume tasya yathà mithyàtvamevaü mithyàtvadyotanàya khapuùpeõopamà ÷àstreùu dãyate khakusumàdayo'pyatra .

#<khabhrànti># puø strã khe àkà÷e bhràntirbhramaõaü màüsànyeùaõàya yasya . cille trikàø . tasya màüsànveùaõàya khe bhramaõàttathàtvam . striyàü và ïãp .

#<khamaõi># puø khe àkà÷e maõiriva prakà÷akatvàt . sårye trikàø .

#<khamãlana># naø khànàmindriyàõàü bhãlanam . tantràyàm . ÷abdacaø tatra sarveùàü bahirindriyàõàü khasvakàrye vyàpàràbhàvàt nimãlanaü bhavatãti tasyàstathàtvam .

#<khamårti># puø khaü mårtirasya . aùñamårtidhare 1 bhãmaråpe ÷ive khasya brahmaõomårtiþ svaråpam . 2 brahmasvaråpe strã %<sa brahmaparamabhyeti vàyubhåtaþ khamårtimàn>% manuþ .

#<khamålã># strã khaü ÷ånyabhåtaü målamasyàþ ïãù . kumbhikàyàü (pànà) trikàø tasyàþ måla÷ånyatvàt tathàtvam . pçùoø và hrasvaþ . khamåli tatràrtha . svàrthe ka hrasvaþ . khamålikà tatràrthe ÷abdacaø .

#<khamba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ambati akhambãt cakhamba .

#<khara># puø kha mukhavilamati÷ayenàstyasya ra khamindriyaü làti là--ka và ralayorekatvam . 1 gardabhe . 2 a÷vatare amaraþ 3 ràkùasabhede ca hemaø %<ceratuþ kharadåùaõàvi>% ti bhaññiþ . %<vasatastasya ràmasya tataþ ÷årpanakhàkçtam . khareõàsãt mahadvairaü janasthànanivàsinà, . rakùàrthaü tàpasànàntu ràghavo dharmavatsalaþ . caturda÷a sahasràõi javàna bhubi ràkùasàn . dåùaõa¤ca khara¤caiva, nihatya sumahàbalau . cakre kùemaü punardhãmàn dharmàraõyaü sa ràghavaþ>% bhàø vaø 276 aø . 4 kaõñakivçkùabhede, ajayaþ 5 kàke, ajayapàlaþ 6 kaïkavihage, 7 kurarapakùiõi, ràjaniø 6 0 saüvatsaramadhye pa¤caviü÷atitame 8 varùabhede tatphalaü yathà . %<upadrutaü jagatsarvaü taskarairmåùikaiþ khagaiþ . pãóità÷ca prajàþ sarvàþ de÷abhaïgaþ khare priye!>% jyoø taø . 9 ravipàr÷vacare 10 pa÷cimadvàragçhe ÷abdacaø 11 tigmaspar÷e ca . 12 tadvati, triø amaraþ . kharakiraõaþ kharàü÷uþ 13 kañhine ca triø %<kharavi÷adamabhyavahàryaü bhakùyamiti>% pàø bhàùyam . 14 devatàóavçkùe strã ñàp amaraþ 15 dharme mediø . 16 niùñhure hemaø . 17 daityabhede trikàø . jàtitve sarvatra striyàü ïãù .

@<[Page 2467a]>@
#<kharakara># puø kharastãvraþ karo'sya . sårye kharakiraõakharàü÷uprabhçtayo'pyatra .

#<kharakàùñhikà># strã kharamugraü kàùñhaü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . balàyàmauùadhau ràjaniø .

#<kharakuñã># strã kharà tãvrà kùuravattvàt kuñã . 1 nàpitagçhe trikàø tasyàþ kùuravattvàttathàtvam . 6 taø . gardabhagçhe ca kharagçhàdayo'pyatra .

#<kharakoõa># puüstrã kharaü tãvraü koõayate ÷abdàyate kuõa--saïkoce dhàtånàmanekàrthatvàt iha ÷abdàrthatà aõ upaø saø . tittiripakùiõi hemaø . jàtitvàt striyàü ïãù .

#<kharagandhanibhà># strã kharagandhena nitaràü bhàti ni + bhà--ka . nàgavalàyàü nàgaballyàm (pàna) jañàø .

#<kharagandhà># strã kharo gandhoyasyàþ . nàgabalàyàm ràjani0

#<kharaghàtana># puø kharamugrarogaü, tannàmaràkùasaü và ghàtayati hana--svàrthe õic--lyu . 1 nàgake÷are, 2 ÷rãràme ca ÷abdacaø .

#<kharacchada># puø kharaþ chadaþ patramasya . (ulukhaóa) 1 tçõabhede ratnamàø . 2 kundarachakùe ràjaniø .

#<kharajru># triø kharaü jãryati jé--bàø ku . tãvragatau %<bhçbhånàpat kharamajrà kharajruþ>% çø 10, 106, 7 .

#<kharaõas># triø kharasya nàseva kharà và nàsà asya nasàde÷aþ õatvam . 1 kharatulyanàsike 2 tãvranàsike ca . ac samàø . kharaõaso'pyatràrthe amaraþ .

#<kharatvac># puø kharà kañhinà tvak yasya . 1 lajjàlubhede . bhàvapraø .

#<kharadaõóa># naø kharaþ ugraþ kaõñakàvçtatvàt daõóo'sya . padme dharaõã .

#<kharadalà># strã kharaü dalaü yasyàþ . kàùñhodumbare ÷abdacaø .

#<kharadåùaõa># puø kharamugraü dåùaõasampàdakatàhetudoùo yatra . 1 dhaståre (dhutura) 2 bahudoùe triø . ÷abdaratnàø . dvaø . ràkùasabhedayoþ dvivaø %<kharadåùaõayorbhràtroþ>% bhaññiþ .

#<kharadhàra># triø kharà ugrà dhàrà'sya . tãvradhàre astrabhede karapatrabhinnasya kharadhàrasya ca vraõàdau prayoge doùàþ yathàha su÷rutuþ %<tatra vakraü kuõñhaü khaõóaü kharadhàramatisthålamatyalpamatidãrghamatihrasvamityaùñau ÷astradoùàþ . ato yiparãtaguõamàdadãtànyatra karapatràttaddhi kharadhàramasthicchedanàrtham>% .

#<kharadhvaüsin># puø kharaü kharanàmànaü ràkùasaü dhvaüsayati dhansaõica--õini . ÷rãràme . kharahantràdayo'pyatra . ràmasya kharadhvaüsakathà khara÷abde dç÷yà .

@<[Page 2467b]>@
#<kharanàdin># triø kharaü nadati nada--õini . tãvra÷abdakàrake striyàü ïãp . sà ca 2 reõukàõàmagandhadravye ÷abdacaø . khara iva nadati nada--õini . 3 gardabhatulyanàdakàrake triø %<upamànaü ÷abdàrthaprakçtàveva>% pàø asyàdyudàttatà . kharanàdino'patyaü bàhvàdiø i¤ . khàranàdi tadapatye puüstrãø .

#<kharanàla># naø kharaü nàlamasya . padme %<nàrvàggatastatkharanàlanàlanàbhiü vicinvaüstadavindatàjaþ>% bhàgaø 3, 8, 21 .

#<kharapa># puø kharaü pibati pà--ka . 1 éùibhede tato naóàdiø gotràpatye phak . khàrapàyaõa tadgotràpatye puüstrãø . bahuùu tasya yàskàø luk . kharapàstadgotràpatyeùu .

#<kharapatra># puø kharaü patramasya . 1 ÷àkavçkùe (meguna) 2 kùudratulasa .. vçkùe ca ratnamàø . 3 yàvanàla÷are 4 maruvake 5 haridarme ca ràjaniø . và kap . kharapatraka . tilakavçkùe ÷abdacaø .

#<kharapatrã># strã kharapatramasyàþ gauø ïãù . 1 gojihvàvçkùe 2 kàkodambarikàyà¤ca ràjaniø .

#<kharapàtra># naø kharaü pàtram karmaø . lauhapàtre trikàø .

#<kharapàdàóhya># puø kharaiþ pàdairbhçlairàdyaþ . kapitthadrume ÷abdaca0

#<kharapuùpa># puø kharaü puùpamasya . maruvake ratnamàø .

#<kharapuùpà(ùpã)># strã kharàõi puùpàõyasyàþ và ïãp . varvarà÷àke (vàvui tulasã) amaraþ .

#<kharapriya># puüstrã khalo dhànyàdimardanasthànaü priyo'sya lasyaraþ . pàràvate ÷abdamàø striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp .

#<kharamajra># puø kharaü majjayati masja--ra . atyanta÷odhake . kharajru÷abde udàø .

#<kharama¤ja(ri)rã># strã kharà ma¤jarã yasyàþ samàsàntavidheranityatvàt na kap hrasvaþ và ïãp . apàmàrge amaraþ . tatra hrasvànte %<palà÷apuùpe kharama¤jarervà>% %<phalàni ÷igroþ kharama¤jarervà>% . %<kharama¤jariyaùñyàhvasaindhavàmaradaþrubhiþ>% su÷ruø . dãrghànte vi ïgakharama¤jarãmadhu÷igrusåryaballãtyàdiø su÷rutaþ .

#<khararoman># triø kharaü romà'sya . kañhinarãmayukte striyàü và óàp . khararomatvaü gardabhahatyàkarmavipàkaþ yathàha ÷àtàø %<khare vinihate caiva khararomà prajàyate>% iti . 2 nàgamede puø jañàø .

#<kharavallikà># strã kharà vallã saiva svàrthe ka . nàgavallyàm kàbhàve kharavallãtyapyatra ratnama0

#<khara÷abda># puø khara ugraþ ÷abdo'sya . 1 kurarakhage . 6 taø . 2 gardabha÷abde puø . karmaø . 3 ugra÷abde puø .

@<[Page 2468a]>@
#<khara÷àka># puø kharaü ÷àkamasya . (vàmanahàñi) bhàrgyàm . bhàvapraø .

#<khara÷àla># naø kharàõàü ÷àlà napuø . gardamagçhe . ÷abdaciø tatra jàtàrthasya luk . khara÷àla . tatra bhave triø .

#<kharasoni># strã khe àkà÷e rasamånayati åni--in . lohikàlatàyàü hàràø .

#<kharasonda># puø khaü ÷ånyabhåtaþ rasondaþ rasakledanamatra . kharapàtre lauhapàtre trikàø .

#<kharaskandha># puø kharaþ skandho'sya . 1 priyàladrume . 2 kharjåryàü strã ñàp . ràjaniø .

#<kharasvarà># strã kharaü svarati upatàpayati své--ac . vanamallikàyàü ratnamàø .

#<kharà># strã khamàkà÷aü làti là--ka lasya raþ . devatàóavçkùe amaraþ .

#<kharàgarã># strã kharamàgirati à + gé--ac gauràø ïãù . devatàóavçkùe ràyamukuñaþ .

#<kharàbdàïkuraka># naø kharàbdàt tãvragarjanameghàt aïkurayati aïkuri--õvul . vaidåryamaõau ràjaniø tamya navamegha÷abdàt jàyamànàïkuratvàttathàtvam .

#<kharà÷và># strã kharera÷yate bhujyate a÷a--bhojane bàø va . mayåra÷ikhàyàm (rudrajañàlatà) amaraþ .

#<kharàhvà># strã kharaü tãvraü gandhamàhvayati à + hve--ka . ajamodàyàm ràjaniø .

#<kharikà># strã khaü ràti rà--ka saüj¤àyàü kan ata ittvam . cårõàkçtikastårãbhede ràjaniø .

#<kharãjaïgha># puø kharyà gardabhyà iva jaïghà yasya . 1 çùibhede 2 ÷ive puø . tato'patye i¤ . khàrãjaïghi tadapatye puüstrãø tatodvandve advandve ca bahuùu tasya luk . kharojaïghàstamuùyapatyeùu .

#<kharu># puø khana--ku ra÷càntàde÷aþ . 1 ÷ive 2 darpe, 3 a÷ve, 4 datte, mediø 5 kàmadeve uõàø . 6 ÷vetavarõe 7 ÷vetavarõavati, 8 niùiddhaikarucau, hemaø . 9 nirbodhe, 10 kråre triø uõàø vçø 11 patiü varàyàü kanyàyàü strã . hemaø guõavàcitve'pi paryudàsànna ïãù . 12 tãkùõe triø saükùiptasàraþ .

#<kharja># vyayàyàü bhvàø akaø paraø señ . kharjati . akharjãt . cakharja .

#<kharjana># naø kharja--lyu . kaõóåyane .

#<kharjikà># strã kharja--õvul ata ittvam . upadaü÷aroge ÷abdacaø .

#<kharju># puø kharja--un . 1 kaõóåbhede (culakàni) 2 kharjårãvçkùe 3 kãñabhede ca hemacaø .

#<kharjura># naø kharja--urac . raupye ratnamàø .

#<kharjå># strã kharja--kå . 1 kaõóåbhede (culakàni) 2 kãñabhede uõàdiko 10 .

#<kha(rju)rjåghna># puø kharjuü(rjåm)kaõóåyanaü hanti hana--ñaka . 1 càkamarde, (dàdamardana) 2 arkadrume ca ràjaniø .

#<kharjåra># puüstrã kharja årac strãtve gauràø ïãù . (khejura) vçkùe tasya phalam aõ tasya lup . tatphale naø udbhedaguõà÷ca bhàvapraø uktàþ yathà %<bhåmikharjårikà svàdvã duràrohà mçducchadà . tathà skandhaphalà kàkakarkañã svàdumastakà . piõóakharjårikà tvanyà sà de÷e pa÷cime bhavet . kharjårã gostanàkàrà ÷aradvãpàdihàgatà . jàyate pa÷cime de÷e sà chohàreti kãrtyate . kharjårãtritayaü ÷ãtaü madhuraü rasapàkayoþ . snigdhaü rucikara hçdyaü kùatakùaya haraü guru . tarpaõaü raktapittavnaü puùñikçccàpi ÷ukradam . koùñhamàrutahçdbalyaü vàntivàtakaphàpaham . jvaràtisàrakùuttçùõàkàsa÷vàsanivàrakam . madamårchàmarutpitta madyodbhåtagadàntakçt . mahatãbhyàü guõairalpà svalpakharjårikà smçtà . kharjårãtarutoyantu madapittakaraü bhavet . vàta÷leùmaharaü ruvyaü dãpanaü bala÷ukrakçt>% %<kharjårãskandhanaddhànàm>% raghuþ . 2 raupye 3 haritàle naø hemacaø . 4 khale (khàmàra) mediø . 5 tçõajàtibhede strã amaraþ . (vanakhejura) .

#<kharjåravedha># puø ekàrgalàparaparyàye vivàhe varjanãyayogabhede upayama÷abde 1266 pçø vivçtiþ .

#<kharda># daü÷ane bhvàø paraø sakaø señ . khardati akhardãt . cakharda .

#<kharpara># puø karpara÷abdavat pçùoø khatvam . 1 taskare, 2 dhårte, 3 bhikùàpàtre kapàle 4 bhinnamçõmayakhaõóe ca mediø 5 upadhàtubhede, tutthà¤jane (tuüte) ca naø ÷abdacaø .

#<kharparã># strã kharparaü upadhàtubhedaþ kàraõatvenàstyasya ac gauràø ïãù . kharparãtutthe amaraþ . ñhan kharparikàpyatra .

#<kharparãtuttha># naø karmaø . tutthabhede (tuü te) ràjaniø tatpàkaprakàra guõàþ bhàvapraø uktà yathà . %<naramåtreõa gomåtre saptàhaü rasakaü (pàradam) pacet . dolàyantreõa ÷uddhaþ syàt tataþ kàyeùu yojayet . kharparaü kañukaü kùàraü kaùàyaü vàmakaü laghu . lekhanaü bhedanaü ÷ãtaü cakùuvyaü kaphapittahçt . viùàmlakuùñhakaõóånàü nà÷anaü paramaü matam>% .

#<kharba(rva)># gatau bhvàø paraø sakaø señ . kha(rba)rvati akharbã(rvã)t . cakha(rba)rva . gatiratra nãcatagatiþ kharba÷abdadar÷anàt . antyasthàntyastu garve iti bhedaþ .

#<kharva(rba)># puø kharva--garve ac . 1 kuveranivi÷eùi ÷abdaratnàø . 2 kubjaka vçkùe antyasthamadhyaþ ràjaniø tasya gandhasyotakañatayà garvahetutvàt tathàtvam . kharba--gatau ac . vargyamadhyaþ 3 hrasve 4 vàmane triø amaraþ %<kharbe! garvasamåhapåritatano!>% tàràstotram . 5 saükhyàbhede (sahasrakoñau) %<arbudamabjaü kharbanikharba>% miti lãlàvatã . 6 tatsaükhyàte ca

#<kharba(rva)ña># puø kharba(rva)--añan . %<ekato yatra tu gràmo nagaraü caikataþ sthitam . mi÷raü tu kharba(rba)ñonàma nadã girisamàkulaþ>% bhàgaø ñãkàyàü ÷rãdharokte gràmabhede .

#<kharba÷àkha># triø kharbà÷àkhà tattulyasya hastapadàdayo'sya . vàmane hemaø .

#<kharbita># triø kharba--nãcagatau kartari kta . hrasve striyàü ñàp . sàca amàvàsyàbhede, %<saümi÷rayeccaturda÷yà amàvàsyà bhavet kvacit . kharbitàü tàü viduþ kecidgatàdhvàmiti càpare>% karmapradãø pårvadinasthitatithyapekùayà paradine 2 'lpakàlasthitatithimàtre ca .

#<kharvurà># strã kharba urac . taradãvçkùe ràjaniø .

#<kharbu(rvu)ja># naø kharbu(rva)un tathà bhåtà jàyate jana--óa . (kharamuja) latàphalabhede . tasya guõà bhàvapraø uktà %<kharbu(rvu)jaümåtralaü balyaü koùñha÷uddhikaraïguru . snigdhaü svàdåttaraü ÷ãtaü vçùyaü pittànilàpaham . teùu saccàmlamadhuraü sakùàra¤ca rasàdbhavet . raktapittakaraü tattu måtrakçcchrakaraü param>% .

#<khala># calane skhalane ca bhvàø paraø akaø señ . khalati akhàlãt khalati pranikhalati khalaþ .

#<khala># puünaø khala--ac ardharcàø . dhànyamardanasthàne hemaø . (khàmàra) dhànyakhalaþ godhåmakhalaþ yavakhalaþ . %<khalàt kùetràdagàràdvà yatovàpyupalabhyate>% manuþ . khalayaj¤aþ khalekapotaþ . %<khale na parùàn pratihanmi bhåri>% çø 10, 18, 7, 2 dhålirà÷au ca 3 bhuvi 4 sthànamàtre ca . khala÷ca sàdyaskreùu yaj¤eùu uttaraveditvena vihito yathà sàdyaskreùårvarà vediþ %<khala uttaravediþ>% à÷vaø ÷rauø 7, 13, 14, tatra khala÷abda nirdhàraõaü kàtãye yathà %<khala uttaüravediþ dhànyakhalaþ pratyayàt>% kàtyàø ÷rauø 22, 3, 43, 44, khala ityukte dhànyakhalaþ pratãyate yataþ karkaþ . %<ye vedimabhitastànuttaravedide÷e mçdnanti>% kàtyàø ÷rauø 45, dhànyakhalamabhitaþ sannidhànàt vedimabhito ye ÷asyavi÷eùàstànuttaravedide÷e mçdganti mardayante stambebhyo vimokàrthamanuóudbhiþ parito gacchadbhiràkrà mayantãtyarthaþ karkaþ . iti pårvapakùaþ %<pàü÷ukhalo và pratyayàvi÷eùàt>% 47 såø . và÷abdaþ pakùàntare pàü÷ukhalovottaravedirbhavati tatràpi khala÷abdaprayogapratyayau karkaþ %<pàü÷ukhalo dhålirà÷iþ pratyetavyaþ kutaþ khala ityukte dhànyakhalo'pi pratãyate pàü÷ukhalo'pi pratãyate>% saüø vyàø iti siddhàntaþ . 5 tilakalke puø (khali) 6 nãce 7 adhame 8 durjane triø %<sarpaþ kråraþ khalaþkråraþ sarpàt krårataraþ khalaþ . mantrauùadhiva÷aþ sarpaþ khalaþ kena nivàryate>% càõakyaþ . %<svapràõàn yaþ parapràõaiþ supuùõàtyaghçõaþ khalaþ>% bhàgaø 1, 7, 37, . 9 itare ca triø amaraþ . khe lãyate lã--óa . 10 sårye . khaü tadvarõaü làti là--ka . 11 tamàlavçkùe puø ÷abdacaø . 12 prastaramaye auùadhamardanapàtrabhede vaidyakam . 13 khaóe óalayoraikyàt . %<khalàþ sapa¤camålà÷ca gulminàü bhojane hitàþ>% su÷rutaþ . khalakàmbalikau hçdyau tathà vàtakaphe hitau su÷rutaþ . khalaeva aïgutyàø svàrthe ñhak . khàlika khala÷abdàrthe .

#<khalaka># puø kha ÷ånyaü madhye làti là--ka saüj¤àyàü kan . kumbhe ÷abdacaø .

#<khalakula># puø khalakau khalabhåmau lãyate lã--bàø óa . kulattha kalàye %<da÷a gràmyàõi dhànyàni bhavanti vrãhiyavàstila màùà aõupriyaïgavo godhåmà÷ca khalvàþ khalakulà÷ca>% vçø uø %<khalakulàþ kulatthàþ>% bhàø .

#<khalatà># strã khasya latà . 1 àkà÷alatàyàm . khalasya bhàvaþ tal . 1 durjanatve ca . %<anivàritatàpasampadaü kulahãnàü sumanobhirujjhitàm . khalatàü khalatàmivàsatãü pratipadyeta kathaü budhojanaþ>% màghaþ . khalatà ca %<adrohiõi tathà ÷ànte vidveùaþ khalatà smçtà>% ityuktalakùaõà .

#<khalati># puø skhalanti ke÷àþ asmàt bhãmàø apàdàne ati pçùoø . (ñàka) 1 indraluptaroge tacchabde vivçtiþ . 2 tadvati triø striyàü và ïãp . tadrogayuktaparatve kaóàø karmadhàø paraniø . yuvakhalatiþ khalatiyuvà . avabhçtheùñyanteityupakrame %<piïgalakhalativikliùa÷uklasya mårdhani juhoti>% kàtyàø ÷rauø 20, 8, 18, %<khalatiþ khallàñaþ>% karkaþ .

#<khalatika># puø khalatiriva kàyati kai--ka . parvate %<khalatikàdiùu vacanam>% vàrtiø . khalatikaþ parvatastatra bhavàni khalatikaü vanàni bahutve'pi ekavacanam siø kauø .

#<khaladhàna># puø khalàþ khaóà dhãyate'smit dhà--àdhàre lyuñ . (khàmàra) khyàte khalapadàrthe hemacaø .

#<khalapå># triø khalaü bhåmiü punàti på--kvip . sthàna÷odhana kàriõi (pharàsa) . amaraþ .

#<khalayaj¤a># puø khale kartavyo yaj¤aþ . khale kartavye yaj¤abhede làñyàyana÷rauø såø 4, 1, 25, såtràdau tasya vivçtiþ .

#<khalàjina># naø khalasthitamajinam . khalasthitacarmaõi tataþ utkaràø caturarthyàü cha . khalàjinãya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<khalàdi># puø kàø vàrtikokte samåhàrthe inipratyayanimitte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ . khala óàka kuñumba druma aïka go ratha kuõóala khalinã óàkinãtyàdi tatsamåhe .

#<khalàdhàrà># strã khala àdhàro yasyàþ . telàpokà) %<tailapàyikàyàm>% jañàdhaø .

#<khali># strã khala--in . (khali) iti khyàte tailakiññe ràjaniø vàø ïãp . %<sthàlyàü vaidåryamayyàü pacati tilakhalãü candanai randhanauvaiþ>% bhàrataratnàø 2 tàlamåle ratnamàø .

#<khali(lã)na># puü naø khe a÷vamukhacchidre lãnaü pçùoø và hrasvaþ ardharcàdi . a÷vamukhasthàyàü kavikàyàü (kaóiàla) . hrasvamadhyaþ iti ràyamukuñaþ . %<ubhayataþ khalãna kanakakañakàvalagnàbhyàü padepade kçtàku¤canaprayatnàbhyàü puruùàbhyàmavakçùyamàõam>% (a÷vam) kàdaø . dãrghamadhyaþ 2 àkà÷alãne triø .

#<khalivardhana># puø %<màrutenàdhikodanto jàyate tãvravedanaþ . khalivardhanasaüj¤o'sau jàyate ruk na ÷àmyati>% iti bhàvapraø ukte rugõadantabhede .

#<khali÷a># puø khe àkà÷e jalàdårdhabhàge li÷ati li÷a--ka . (khalsà) matsyabhede ÷abdaratnàø . tadguõà÷ca %<khali÷astu matogràhã kaùàyo vàtakopanaþ . råkùo laghuþ ÷ålaharaþ ki¤cidàmavinà÷anaþ>% ràjavallabhaþ . pçùoø khalli÷aþ khallã÷o'pyatra .

#<khalãkàra># puø khala + abhåtatadbhàve cvi--kç--bhàve gha¤ . 1 apakàre jañàdharaþ . 2 bhartsane ca . khalãkçdhàtostadarthakatà'pi tena parokùe khalãkçto'yaü dyåtakaraþ %<khalãkriyate>% mçcchaø khalãkriyate bhartsyate ityarthaþ .

#<khalu># avyaø khala--un . niùedhe etadarthayoge dhàtoþktvà %<nirdhàrite'rthe lekhena khalåktvà khalu vàcikam>% màghaþ %<khalviti 1 niùedha 2 vàkyàlaïkàra 3 jij¤àsà 4 'nunaya 5 niyameùu>% gaõaratnokteùu vàkyàlaïkàràdiùu ca tatra vàkyàlaïkàre %<khalu vàcikam>% jij¤àsàyàü %<sa khalvadhãte vedam>% . anunaye %<na khalu na khalu mugdhe! sàhasaü kàryametat>% . niyame (avadhàraõe) %<pravçttisàràþ khalu màdç÷àü dhiyaþ>% pravçttisàrà evetyarthaþ gaõaratnam . jij¤àsàrthe %<na khalågraruùà pinàkinà>% kumàø . 6 ni÷caye 7 vàkyapàdapåraõe 8 vãpsàyàyàü ÷abdaratnàø . tatra ni÷caye %<na khalu prema calaü suhçjjane>% kumàø . %<na khalu vayamamuùya dànayogyàþ>% màghaþ . %<na khalvanirjitya>% raghuü %<kçtã bhavàn>% raghuþ . vàkyàlaïkàre %<sarvaü priyaü khalu bhavatyanuråpaceùñam>% màghaþ . %<vaü÷yà guõàþ khalvapi lokakàntàþ>% raghuþ . vãpsà vyàptiþ %<kàle khalu samàrabdhàþ phalaü baghnanti nãtayaþ>% raghuþ . kàle samàrabdhànãtayaþ phalajananavyàpikà ityarthaþ .

#<khaluk># puø khami ndrayaü netravyàpàraü lu¤cati lu¤ca--apanaye kvip . andhakàre trikàø .

#<khalureùa># puüstrã khalu riùyate badhyate'sau khalu + riùa--badhe karmaõi gha¤a supsupeti saø . mçgabhede ÷abdacaø .

#<khalårikà># strã avyutpanno'yam . ÷astràbhyàse hemacaø .

#<khalekapota># puø baø vaø khale patantaþ kapotàþ ÷àø taø aluk saø . khalepatatsu kapoteùu . tattulyaþ nyàyaþ khalekapota nyàyaþ yathà khale kapotà yugapat patanti tathà parasparavi÷eùyavi÷eùaõabhàvànàpannà ekatrànvitàþ yathà kriyàyàü karmàdikàrakàõàü sarveùàmeva yugapadanvayaþ na tu vi÷eùyevi÷eùeõamiti rãtyà %<guõànà¤ca paràrthatvàdasambandhaþ samatvàt syàt>% jaiø ukteþ . ayameva nyàyaþ ekatradvayamiti saüj¤ako'pi . yathà mahànasãyavahnirnàstãtyataþ ekasmin abhàvapratiyogini mahànasãyatvaü vahnitva¤cetyubhayaü prakàravidhayà bhàsate iti jagadã÷aþ . gadàdharamate tu nirdharmitàvacchedakabhànàsvãkàreõa vahnitvaü gharmitàvacchedakãkçtyaivàtra mahànasãyatvaü bhàsate iti tatra na ekatradvayamiti rãtyà bodhaþ kintu kriyàkàrakànvaya eva tathà bodhaþ iti bhedaþ saeva khalekapotanyàyaþ .

#<khaledhànã># strã khale dhãyante vçùabhà atra dhà--àdhàre lyuñ ïãp . medhikàùñhe jañàdharaþ . 2 dhålau hemaø .

#<khaleyava># avyaø . khale yavoyatra kàle tiùñadgupraø saø . khalesthitayavakàle .

#<khalevàlã># strã khale vàlyante càlyante vçùabhà yatra bala--càlane àdhàre gha¤ gauràø ïãù . ÷asvamardanabhåmimadhyasthe kàùñhabhede (meikàñha) . %<khalevàlã yåpo làïgaleùà>% kàtyàø ÷rauø 22, 3, 48, khalamadhye nikhàtà medhibhåtà khalevàlã iti saüø vyàø . à÷vaø ÷rauø 9, 7, 15, tu såtravyàkhyàyàmanyà vyutpattiruktà yathà khalevàlã yåpaþ såø . khale'naóudgamane tadbandhanàrthà medhiþ khalebàlãtyucyate khale'naóuhovàrayatãti khale vàlã nàràø medhyàü hi bandhanenànaóuhàü vàraõàt tathà bhavati ralayoraikyàt tathàtvam .

#<khalevusa># avyaø khale vusamatra kàle tiùñhadguø saø . khalesthita vusakàle

#<khale÷a># puø strã khe jalàdårdhvàkà÷e li÷ati saü÷liùyati gatikàle li÷a--ac 7 taø . (khalisà) matsyabhede hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<khale÷aya># puø strã khale÷aü jalàdårdhvasthàkà÷asaüsargaü yàti yà--ka . (khali÷à) matsyabhede ÷abdaratnàø . striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp .

#<khalyà># strã khalànàü samåhaþ yat . khalasamåhe amaraþ (khàmàra samåha) .

#<khalla># puø khalati kvip khal taü làti là--ka . 1 vastrabhede 2 garte 3 carmaõi 4 càtakavihage puø strãø mediø . striyàü jàtitvàt ïãù . 5 dçtau carmabhayapàtre (masaka) hemaø . 6 auùadhamardanapàtre (khala) vaidyakam .

#<khallikà># strã khala--kvip taü làti--là--ka tataþ saüj¤àyàü kan kàpi ata ittram . çjãùe bharjanapàtre (bhàjanàkholà) ÷abdacaø . ÷abdacintàmaõau ayaü vamadhyaþ pañhitaþ tatra vàteþ ka iti bhedaþ

#<khallã># strã khala--kvip taü làti là--ka gauràø ïãù . %<khallã tu pàdajaïghorukaramålàvamoñanã>% iti bhàvaprakà÷okte rogabhede .

#<khallãña># puø khallãva ñalati ñala--viklave bàø óa . 1 khalatiroge 2 tadvati triø trikàø pçùoø hrasvaþ khalliño'pyatra ÷abdaratnàø . %<khallãñaþ paranindàvàn dhenuü dadyàt sakà¤canàm>% ÷àtàtapena tasya paranindanakarmavipàkatoktà . khallàña ityeva pàñhaþ sàdhuþ . tatra khalla ivàñati aña--ac iti vyutpattiþ .

#<khalva># puø khala--kvip taü vàti và--ka . niùpàve gràmyadhànyabhede da÷a gràmyàõi dhànyànãtyupakrame %<khalvà÷ca khalakulà÷ca>% vçø uø . %<khalvàþ niùpàbàþ valvà iti prasiddhàþ>% ÷aïkaramàdhavau vrãhaya÷ca me ityupakra me %<mudgà÷ca me khalvà÷ca me>% yajuø 18, 12, khalvà÷caõakàþ vedadãpaþ . tena 2 caõake ca .

#<khalvàña># puø khala--kvip taü vañate veùñayate vaña--veùñe aõ upaø saø . indraguptaroge (ñàka) 2 tadrogavati triø hemaca0

#<khava># sampattipavitratayoþ pràdurbhàve, ca kyràø paraø akaø seña . avnàti akhàvãt akhavãt . cakhàva . pranikhavnàti .

#<khavallã># strã khe ÷ånye vallã . måla÷ånyàyàm 1 àkà÷avallyàbha ràjaniø . khavalvarãkhalatàdayo'pyatra 2 àkà÷alatàyà¤ca .

#<khavàri># naø khàt patitaü vàri ÷àø taø . divyodake ràjaniø khajalàdayo'pyatra .

#<khavàùpa># puø khasya vàùpam . himajalakaõe (osa) hàràø .

#<khasa(÷a)># puø de÷abhede trikàø . tasya dantyamadhyatà manvàdau dç÷yate kvacit tàlavyamadhyatà ca tenobhayaråpatà . sa ca de÷aþ vçø saø kårmavibhàge 14 aø pårvasyàmuktaþ atha pårvasyàmityupakrame %<kha÷amagadha÷iviragirimithilasamatañoórà÷vavadanadanturakàþ>% . so'bhijano'sya, tadde÷asya ràjà và aõ . khàsa(÷a) . tadde÷avàsini tadde÷a nçpe ca bahuùu tu aõo luk . kha(÷à)sàstadde÷avàsinaþ tannçpà÷ca . te ca ÷anakaiþ kriyàlopàt vçùalatvaü gatàþ yathàha manuþ %<÷anakaistu kriyàlopàdimàþ kùatriyajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke bràhmaõàdar÷anena ca . pauõórakà÷cauóradravióàþ kàmbojà javanàþ ÷akàþ . pàradàpahnavà÷vãnàþ kiràtà daradàþ khasàþ>% . khasàüstu khàràü÷colàü÷camadràn kiùkindhakàüstathà hariø 14 aø . %<khasà ekàsanàhyarhàþ pradaràdãrghaveõavaþ>% bhàø saø 51 aø . %<aïgavaïgakhaseùveva nànyade÷e kadàcana>% såø ciø . 3 murànàmagandhadravye ÷abdacaø 4 ka÷yapapatnãbhede dakùakanyàntare strã yathà garuóapuø 6 aø %<dharmapatnyaþ samàkhyàtàþ ka÷yapasya vadàmyaham . aditi rditirdanuþ kàlà kùatàyuþ siühikà muniþ . kadråþ pradhà irà krodhà vinatà surabhiþ kha÷à(sà)>% . %<irà vçkùa latàvallãtçõajàtã÷ca sarva÷aþ . kha÷à(sà) ca yakùa rakùàüsi suùuve'psarasastathà>% tatraiva tatprajoktiþ .

#<kha÷ãra># puø 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsini 3 tannçpe ca bahuvaø . %<kha÷ãrà÷càntacàrà÷ca pahnavà girigahvaràþ>% bhàø àø 9 aø uttarasthajanapadakathane .

#<kha÷eña># puüstrã khaü ÷eñati ÷iña--anàdare aõ . (khalisà) matsye trikàø tasya gatikàle khasyànàdhàratvena gatiyogyatvàbhàve'pi tasya tathàtvànàdareõa gamanàttathàtvam

#<kha÷vàsa># puø khasya ÷vàsa iva . vàyau trikàø .

#<khaùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . khaùati akhàùãt--akhaùãt . cakhàùa .

#<khaùpa># puø khana--pa niø nasya ùaþ . 1 krodhe 2 balàtkàre ca . khaùpau krodhavalàtkàrau siø kauø ukteþ ÷abdakalpadrume tasya ÷abdasya klãvatoktiþ pràmàdikã .

#<khasa># puø khàni indriyàõi syati ni÷calãkaroti so--ka . (khosa) (pàcóà) khyàte 1 rogabhede . 2 de÷abhede 3 savarõàyàü vràtyakùatriyàjàte jàtibhede %<jhallo malla÷ca ràjanyàdvràtyànnicchivireva ca . naña÷ca karaõa÷caiva khaso dravióa eva ca>% manuþ . (khasakhas) iti khyàte vçkùe bhàvapraø khasatila÷abdo dç÷yaþ .

#<khasakanda># puø khasa iva kando'sya . kùãraka¤cukãvçkùe ratnamàø . khasagandha iti pàñhàntare'pi tathàrthatà . khasasyeva gandho'sya tatra vàkyam .

#<khasatila># puø khasaþ khasapåyaiva tilati snihyate ÷uklasnehatvàt tila--snehe ka . (postà) ahiphenaniryàsake (khaskhasa) khyàte vçkùe ràjaniø . tasya tailasya khasa påyatulya÷ubhravarõatvàttathàtvam . khasatilatatphalatanniryàsàdiguõà bhàvapraø uktà %<tilabhedaþ khasatilaþ kàsa÷vàsaharaþ smçtaþ . syàt khàkhasaphalodbhåtaü valkalaü ÷ãtalaü laghu .. gràhi tiktaü kaùàya¤ca vàtakçcca kaphàmlahçt . dhàtånàü ÷odhakaü råkùaü madakçd vàgvivardhanam .. muhurmohakaraü rucyaü sevanàt puüstvanà÷anam . uktaü khasaphalakùãramàphåkamahiphenakam . àphåkaü ÷odhanaü gràhi ÷leùmaghnaü vàtapittalam .. tathà khasaphalodbhåtavalkalapràyamityapi . ucyante khasavãjàni te khàkhasatilà api . khasavãjàni balyàni vçùyàõi suguråõi ca .. janayanti kapham tàni ÷amayanti samãraõam>% .

#<khasama># puø khaü ÷ånyaü samaü yasya . buddhe trikàø . tasya sarvasya ÷ånyabhàvanayà'sthiratvacintarnana jagataþsthiratvaniràkàraõàt sarva÷ånyatasvãkàreõa tasya tathàtvam .

#<khasambhavà># strã khe sambhavati sam + bhå--ac . àkàsamàüsã vçkùe ràjaniø .

#<khasarpaõa># puø khebandhacchedena årdhvade÷e sarpaõamasya . buddhe trikàø . buddha÷abde vivçtiþ .

#<khasàtsaja># puø khasàyàþ kasyapapatnãbhedasya àtmajaþ . ràkùase trikàø tasya tatputratvakathà khasa÷abde dç÷yà .

#<khasåcin># khaü såcayati såca--õini . pra÷navismàraõàya àkà÷asya nairmalyàdisåcake nindite vàdini . vaiyà karaõakhasåciþ siø kauø .

#<khasçma># puø siühikàsute asurabhede %<siühikàyàü samut pannà vipracittisutàstathà . vyaü÷aþ ÷alya÷ca balavàn nabha÷caiva mahàbalaþ! . vàtàpirnamuci÷ca va illalaþ khasçmastathà . antako naraka÷caiva kàlanàbhastathaiva . nivàtakavacà daityàþ prahràdasya kule'bhavan>% gàruóapuø 6 aø . khasçmaþ ÷àlavadanaþ karàlaþ kau÷ikaþ ÷araþ hariø 42 aø .

#<khaskhama># puø khasaprakàraþ dvitvam pçùoø . khasatile (postà) vçkùabhede ràjaniø .

#<khaskhasarasa># puø 6 taø . ahiphene ràjaniø .

#<khastanã># strã khamàkà÷aþ stana iva yasyàþ . pçthivyàü trikà0

#<khasphàñika># puø khamiva nirmalaþsphàñikaþ . 1 såryakàntamaõau 2 candrakàntamaõau ca hemacaø .

#<khasvastika># naø khamårdhordhasthita àkà÷aþ svastikamiva . samasåtrapàtena mastakoparisthe àkà÷avibhàge pramitàkùarà khagola÷abde dç÷yam .

#<khahara># puø khaü ÷ånyaü haroyatra . vãjagaõitokte ÷ånyahàrake rà÷ibhede . %<asmin vikàraþ khahare na rà÷àvapi praviùñeùvapi niþsçteùu . bahuùvapi syàllayasçùñikàle'nante'cyute bhåtagaõeùu yadvat>% .

#<khà># strã khana--karmaõi viñ àt . nadyàm nighaø khana--kartari viñ àt . 2 khanitari triø visakhàþ .

#<khàkhasa># puø khasa + prakàre dvitvam pçùoø . khasatile bhàvapraø yadvãjaü (postà) . khasatila÷abde vivçtiþ .

#<khàïgàha># puø khe àkà÷a'ïgamàhanti gatikàle à + hana--óa . ÷vetapiïgalà÷ve ÷abdaciø .

#<khàjika># puø khe årdhade÷e àjaþ! kùepaþ tatra sàdhuþ ñhan . làjeùu hàràø . tasya bharjanapàtràt årdhade÷e sphoñanena tathàtvam

#<khàña># puø khe årdhamàrge añatyanena aña--karaõe gha¤ . ÷avarathe ÷avaharaõa÷ayyàyàm ÷abdaratnàø .

#<khàñi># strã khaña--kàïkùàyàm bàø i¤ . 1 kiõe (gheñà) 2 asadgrahe 3 ÷avarathe ca mediø . 4 ÷uùkabraõasthàne ujjvaø . saüj¤àyàm kan . khàñikà ÷avarathe strã ÷abdaratnàø .

#<khàñvàbhàrika># triø khañvàbhàraü harati vahati àvahati và ñha¤ . 1 khañvàbhàrahàrake 2 tadvàhake 3 tadàvàhake ca . bhàrabhåtakhañvàhàrakàdau khàñika ityeva .

#<khàóava># naø bhàvaprakà÷okte cårõavi÷eùe yathà %<kolàmalakajaücårõaü ÷uõñhyelà÷arkarànvitam . màtuluïgarasenàktaü ÷oùitaü såryara÷mibhiþ . evantu bahu÷o'bhyaktaü ÷oùita¤ca punaþ punaþ . ãùallavaõasaüyuktaü cårõaü khàóavamucyate . khàóavaü mukhatai÷adyakàrakaü rucidhàraõam . hçdroga÷amana¤ceti mukhavairasya nà÷anam . bhojanànte vi÷eùeõa bhoktavyaü khàóavaü sadà>% .

@<[Page 2473a]>@
#<khàõóa># naø khaõóasya bhàvaþ pçthvàø bhàve pakùe aõ . khaõóamàve khaõóasya vikàraþ aõ . 2 khaõóavikàre ca .

#<khàõóava># triø khàõóaü khaõóavikàraü vàti vàø ka . khaõóavikàrayukte modakàdau . %<rasàlàpåpakàü÷citràn modakàü÷ca sakhàõóavàn>% bhàø ànuø 53 aø . 2 vanabhede . tacca vanaü purà ÷akràdyàvàsasthànaü tacca chittvà somavaü÷yena sudar÷anena ràj¤à khàõóavã purã kçtà punaþ sà kà÷ãràjena vijayena jitvà÷akranide÷àt vanatàü pràpità yathàha kàlikàpuø 78 aø .
     %<somavaü÷e'bhavadràjà mahàtmà sa mahàbalaþ . vãraþ sudar÷ano nàma càruråpaþ pratàpavàn . sa vai himavato nàtidåre bhaïktvà mahàvanam . siühàn vyàghràn samutsàrya kvaciccàpi tapodhanàn . khàõóavãü nàma nagarãmakarottatra ÷ãbhanàm . triü÷adyojanavistãrõàmàyatàü ÷atayojanam>% .. %<asahiùõurnarapatirvijayastaü sudar÷anam . kçtàpacàraü bahudhà devànà¤ca tathà nçõàm . vàràõasã patiü vãraü vijayaü jaya÷àlinam . sandhàya kçtvà sàcivyaü tatraivaiùa nyayojayat . vijayo vivaraü pràpya mahàbalaparàkramaþ . sudar÷anasya nçpateravaskandamathàkarot . nàsahat so'pyavaskabdaü vijayasya sudar÷anaþ . caturaïgabalenà÷u yuddhàyàbhimukho'bhavat . vijayo rathamàruhya niyujya caturaïgiõãm . senàü sudar÷anaü yoddhuü sammukho'bhavada¤jasà . tadà mahadyuddhamàsãdvijayena mahàtmanà . sudar÷anasya nçpatervçtravàsavayoriva . tataþ sudar÷ano ràjà dàrito gadayà'patat . utphullanayano ràjà vijayaþ paravorahà . mene'maràvatãü tàntu purãü kùitigatàmiva>% . %<taü vãkùantaü narapatiü nagarãü tàü sure÷varaþ . sametya vijayaü pràha sàntvayan ÷lakùõayà girà . indra uvàca . ràjan! mahadvanamidamàsãddevagaõàvçtam . naragandharvayakùàõàü munãnà¤ca manoharam . sarvànutsàrya devàdãnmama càpyapriye rataþ . bhaïktvà vanamidaü guhyaü samutsàrya tapodhanam . khàõóapãü nagarãü cakre hañhàdràjà sudar÷anaþ . tadidaü punareva tvaü vanaü kuru nçpottama! . tatràhaü vihariùyàmi takùakeõa samaü rahaþ . munãnà¤ca tapaþsthànaü maõóalaü te prasàdataþ . bhaviùyati ca yakùàõàü kinnaràõà¤ca pàrthiva! . màrkaõóeya uvàca . etat ÷rutvà vacastasya ÷akrasya vijayastadà . vanamevàkarottàntu khàõóavãü ÷akragauravàt . gacchantu mo yathàsthànaü prajàþ sarbdhà yathecchayà . yeùàü và¤chàsti lokànàü madràjyagamane punaþ . vàràõasãü te gacchantu mayaiva pratipàlitàm .. tatastasya vacaþ ÷rutvà janàþ kecinnijaü padam . jagmurvàràõasãü kecidvijayenàbhipàlitàm>% .. %<aùñàviü÷atime pràpte yuge dvàpara÷eùataþ . vahnirbràhmaõaråpeõa bhikùàü jiùõumayàcata . dàtumaïgãkçte bhikùàü tadà pàõóusutena vai . vahnisvaråvamàsthàya jiùõuü vacanamabravãt . ahamagniþ pàõóuputra! yaj¤amàgàtibhojanàt . vyàdhito'haü tato vyàdhiü mama tvaü nà÷ayàdhunà . khàõóavaü nàma vipinaü sapakùimçgaràkùasam . yadi tvaü màü bhojayituü ÷aknoùi ÷vetavàhana tadà mamàtyasau vyàdhirapayàsyati nociràt . purà tu vijayo ràjà khàõóavãü nàma tàü purãm . bhaïktvà vanaü tata÷cakre tena tat khàõóavaü vanam . yadarthaü devavihitaü vana tacchetavàhana! . virodhàttattu ÷akrasya na svayaü bhoktumutsahe . tanmàü tràhi mahàbhàga! vale tasminniyojaya . yathàhaü sakalaü bhoktuü pràptomi tvatprasàdataþ . tasya tadvacanaü ÷rutvà savyasàcã mahàvalaþ . dàhayàmàsa vipinaü tat sarbaü pràõisaüyutam . devakãtanayopeto vàsudevena pàlitaþ . khàõóavaü dàhayàmàsa jvalanasya hite rataþ>% . 2 tannàmapuryàü strã .

#<khàõóavaprastha># puø indraprasthe yudhiùñhiravàsasthànabhede %<asmàbhiþ khàõóavaprasthe yuùmadvàso'bhicintitaþ>% bhàø àø 61 aø . indraprastha÷abde tatkathà dç÷yà .

#<khàõóavàyana># puø çùibhede %<vyabhajata tadà ràjan! prakhyàtàþ khàõóavàyanàþ>% bhàø vaø 117 aø .

#<khàõóavika># puø khàõóavaü modakàdi ÷ilpamasya ñha¤ . modakakàrake (mayarà) %<àràlikàþ såpakàràþ ye ca khàõóavikàstathà>% bhàø à÷raø 1 aø .

#<khàõóavãraõaka># triø khaõóa iva vãraõaþ khaõóavãraõaþ tataþ arãhaõàø caturarthyàü vu¤ . svàduvãraõasannikçùñade÷àdau .

#<khàõóika># strã khaõóaü modakàdi ÷ilpamasya u¤ . (mayarà) modakakàrake hàràø .

#<khàta># naø khana--bhàve kta . 1 khanane karmaõi kta . 2 puùkariõyàdau triø %<pårtaü khàtàdikarmaca>% amaraþ . taóàga÷abde vivçtiþ . khàtavetanàdidànàrthaü kùetraphalaj¤ànopayogã khàtavyavahàro lãlàø ukto yathà . atha khàtavyavahàre karaõasåtraü sàrdhàryà . gaõayi tvà vistàraü bahuùu sthàneùu tadyutirbhàjyà . sthàtakamityà samamitirevaü dairghye ca vedhe ca . kùetraphalaü vedhaguõaü khàte ghanahastasaïkhyà syàt .. udàharaõam . bhujavakratayà dairghyaü da÷e÷àrkakarairmitam . triùu sthàneùu ùañpa¤casaptahastà ca vistçtiþ .. yasya khàtasya vedho'pi dvicatustrikaraþ sakhe! . tatra khàte kiyantaþ syurghanahastàþ pracakùva me ..
[picture] nyàsaþ atra sa mi takaraõena vistàre hastàþ . 6 . dairghye 11 vedhe . 3 . tat kùetrada÷anam yathà
[picture] nyàsà yathoktakara¤ena labdhà ghanahastasaïkhyà . 198 . khàtàntare karaõasåtraü sàrdhavçttam . mukhajatalajatadyutijakùetraphalaikyaü hç taü ùaóbhiþ .. kùatraphalaü samametadvedhaguõaü ghanaphalaü spaùñam . samakhàtaphalatryaü÷aþ såcãkhàte phalaü bhavati .. udàharaõam . mukha da÷advàda÷ahastatulyaü vistàradairghyantu tale tadardham . yasyàþ sakhe! saptakara÷ca vedhaþ kà khàtasaïkhyà vada tatra vàpyàm ..
[picture] nyàsaþ mukhajaü kùatra phalam . 120 . talajam . 30 . dutijam . ta 70 . epàmaikyam . 420 . ùaóbhiþ . 6 . hçtaü jàtaü samaphalam . 70 . vedha . 7 . hataü jàtaü khàtaphalaü ghanahastàþ . 490 .
     dvitãyodàharaõam . khàte'tha tigmakaratulyacaturbhuje ca kiü syàt phalaü navamitaþ kila yatra vedhaþ . vçtte tathaiva da÷avistçtipa¤cavedhe såcãphalaü vada tayo÷ca pçthak pçkhaïme ..
[picture] nyàsaþ bhujaþ . 12 . vedhaþ . 9 jàtaü yathokta karaõena khàtaphalaü ghanahastàþ . 1296 . såcãphalam . 432 . vçttakhàtadar÷anàya .
[picture] nyàsaþ vyàsaþ . 10 . vedhaþ . 5 . atra såkùmaparidhiþ 3927/125 såkùmakùetraphalam 3927/5 vedhaguõaü jàtaü såkùmakhàtaphalaü 39/10/27 såkùmasåcãphalaü 1309/10 yadvà sthålakhàtaphalaü 2750/7 såcã phalaü sthålaü và 275/21 . kuõóa÷abde udàø . 3 kåpe nighaø . 4 khananakarmamàtre triø %<khàtakhurairmudgabhujàü vipaprathe>% màghaþ .

@<[Page 2475a]>@
#<khàtaka># naø khàta + saüj¤àryà kan . 1 parikhàyàm(khài) hemacaø . %<uttamarõodhanakhàmã aghamarõastu khàtakaþ>% ityukte 2 aghamarõe 3 parasainyavidàrake ca %<khàtakavyåhatattvaj¤aü balaharùaõakovidam>% bhàø ÷àø 118 aø . %<khàtakàþ parasainyavidàrakàþ>% nãlakaø .

#<khàtabhå># strã khàtayuktà bhåþ . 1 parikhàyàü 2 pratikåpe ca hàrà0

#<khàti># strã khana--khai--và bhàve--ktin àt . khanane .

#<khàtra># naø khana--tral kicca àt . 1 khanitre 2 jalàdhàre ca siø kauø 3 vane 4 såtre ca saükùiptasàraþ .

#<khàda># bhakùaõe bhvàø paraø sakaø señ . khàdati akhàdãt cakhàda . khàdyaþ khàdakaþ khàdanam . õici . khàdayati çdit acakhàdat ta . %<saktån khàdati ya÷ca tasya ripavonà÷aü prayànti ghruvam>% tiø taø %<na khàdeþ para÷asyàni>% vçùotsargamantraþ . %<devàn pitan samabhyarcya khàdan màüsaü na doùabhàk>% manuþ . %<sa hi (u÷astiþ) kulmàùàn khàdantaü vibhikùe>% chàø upaø . %<màüsàni ca na khàdedyastayoþ puõyaü sabhaü smçtam>% manuþ . %<à÷aïkamàno vaidehãü khàditàü nihatàü mçtàm>% bhaññiþ . %<tàdç÷aü bhavati pretya vçthà màüsàni khàdakaþ>% manuþ . ùaùñyabhàva÷chàdasaþ . khàdanasya hiüsàvyabhicaritatvàt hiüsàrthatvàt akittve'pi vàø curàø tena svàrthe õic khàdayati . %<durbalaü valavanto hi matsyàmatsyaü vi÷eùataþ . khàdayanti>% matsyapuø %<màü khàdaya mçga÷reùñha! duþkhàdasmà dvimocaya>% bhàø vaø 61 aø . %<devaràjo mayà dçùño vàrivàraõamastake . khàdayannarkapatràõi>% vidagdhamuø . asya bhakùaõàrthatve'pi àdikhàdyorna vàrtiø õici prayojyakartuþ na karmatvam . khàdayati annaü vañunà %<vayobhiþ khàdayantyanye>% %<tàü ÷vabhiþ khàdayedràjà>% manuþ . %<màrayi ùyàmi vaidehãü khàdayiùyàmi ràkùasaiþ>% bhaññiþ . khàdana¤ca kañhinàdi dravyasya galàdhaþsaüyogànukålavyàpàrabi÷eùaþ pratiùiddhabhakùaõavipraye tu vadanamàtraprave÷e'pi pràya÷cittàrdhamiti bhedaþ yathàha pràø taø yadyapi annàdãnàü kaõñhàdadhonayanameva bhakùaõaü na tu niùñhãvanàya ÷uõñhyàdeþ kapoladhàraõaü, tathàvidhe prayogàbhàvàt . tathàpi pàpaviùaye tathàvidhànubandhe'pi pràya÷cittaü, brahmabadhe tathà dar÷anàt yathà yàj¤avalkyaþ %<caredvratamahatvà'pi ghàtàrtha¤cet samàgataþ>% . atra hananapratiùedhena yathà tadaïgabhåtàdhyavasàyàderapi pratiùiddhatvàt pràya÷cittavidhànaü tathà'tràpi bhakùaõapratipedhena tadaïgabhåtàvyabhicàritànnàdisaüyogasyàpi pratiùiddhatvena doùasya vidyamànatvàt bhavatyeva pràya÷cittaü, mitàkùaràyàyàmapyevam . ataevoktaü %<jighrannapi suràü ka÷cit pivatãtyabhidhãyate . yàvanna kriyate vaktre gaõóåùasya prave÷anam>% iti . atra vaktre gaõóåùasya prave÷anena pànàtide÷avadbhakùaõodyame'pi bhakùaõàtide÷aþ . tata÷ca vipradaõóodyame kçcchramatikçcchraü nipàtane iti yàj¤avalkyokteþ daõóodyame daõóanipàtapràya÷cittàrdhavat bhakùaõodyame kaõñhàdadhonayanasambhàvanàrahite ardhaü pràya÷cittaü j¤eyam

#<khàdaka># triø khàda--õvul . 1 bhakùake . %<vçthà màüsàni khàdakaþ>% manuþ %<yadi cet khàdako na syàt na tadà ghàtako bhavet>% bhàø ànuø 5624 ÷loø . 2 adhamarõe ca %<khàdako vittahãnaþ syàt lagnako vittavàn yadi . målaü tasya bhaveddeyam>% nàradaþ %<khàdako'dhamarõaþ>% mitàø .

#<khàdatamodatà># khàdata modata ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . khàdanamodanàya nide÷akriyàyàm .

#<khàdana># puø khàdatyanena khàda--karaõe lyuñ . 1 dante hemaø . bhàve lyåñ . 2 bhakùaõe naø . %<a÷vànàü khàdanenàhamarthã nànyena kenacit>% ràmàø 2, 50 saø 45 ÷lokaþ .

#<khàdi># triø khàda--karmaõi in . bhakùye %<aüseùvà vaþ prapatheùu khàdayaþ>% çø 1, 166, 9, . %<khàdayaþ bhakùyàþ>% màø khàda--dhàtånàmanekàrthatvàt tràõe kartari in . 2 tràyake . %<hasteùu khàdi÷ca kçti÷ca saüdadhe>% çø 1, 168, 3 . %<hasteùu khàdiþ hastatràyakaþ>% bhàø .

#<khàdita># triø khàda--kta . bhakùite amaraþ . %<à÷aïkamàno vaidehãü khàditàü nihatàü mçtàm>% bhaññiþ .

#<khàdin># triø khàda--õini . bhakùake striyàü ïãp . %<loùñamardã tçõacchedã nakhakhàdã ca yo naraþ>% manuþ .

#<khàduka># triø khàda--un saüj¤àyàü kan . hiüsà÷ãle hemaø .

#<khàdoarõas># strã khàda--karmaõi asun khàdaþ khàdyamarõaü jalaü yasyàþ pçùoø pårvaråpaikàda÷àbhàvaþ nadyàü . nighaø .

#<khàdya># triø khàda--karmaõi õyat . bhakùye . %<màüsaprakàrai rvividhaiþ khàdyai÷càpi tathà nçpa!>% bhàø saø 4 aø .

#<khàna># naø khai--dhàtånàmanekàrthatvàt bhakùaõe bhàve lyuñ . bhakùaõe . %<sadbhàvena hi tuùyanti devàþ satpuruùà dvijàþ . itare khànapànena vàkpradànena paõóitàþ>% garuø puø 109 aø . %<khàne pàne ca dàtavyam>% dattàø tantram khaikhanane hiüsane ca bhàve lyuñ . 1 khanane 2 hiüsane ca .

@<[Page 2476a]>@
#<khànaka># triø khana--õvul . khanake %<vyàdhàn ÷àkunikàn gopàn kaivartàn målakhànakàn>% manuþ .

#<khàni># strã khanireva pçùoø vçddhiþ . kharõàdyutpattisthàne àkare hemacaø . và ïãp tatràrthe ÷abdacaø .

#<khànika># naø khànenaü khananena nirvçttaü ñha¤ . kuóyachedye garte trikàø .

#<khànila># puø khànaü khananaü ÷ilpatvenàstyasya bàø ilac . sandhicaure bhittibhedanena corayitari trikàø .

#<khàniùka># puø dãptàgnãnàü sadà pathyaþ khàniùkaþ kaphahà guruþ su÷rutãkte màüsabhede .

#<khànodaka># puø khànàya bhojanàya udakamatra . nàrikele trikàø .

#<khàpagà># strã khasthàkà÷asthàpagà . gaïgàyàm hemaø khadhunã khanadãprabhçtayo'pyatra .

#<khàra># puø khamavakà÷amàdhikyena çcchati ç--aõ upaø saø . khàrãparimàõe ujjvalaø .

#<khàri(rã)># strã khaü madhyàvakà÷amàràti à + rà--ka gauràø ïãù và hrasvaþ . droõaùoóa÷àtmake ghànyàdimànabhede . %<pala¤ca kuóavaþ prasthaþ àóhako droõa eva ca . ghànyamàneùu boddhavyàþ krama÷o'mã caturguõàþ . droõaiþ ùoóa÷abhiþ khàrã viü÷atyà kumbha ucyate>% hemàø dàø viùõu dhaø . ardha÷abdàt saükhyàyà÷ca parato'sya samàse và ñac . ardhakhàram ardhakhàri . dvikhàraü dvikhàri . ardhakhàreõa krãtam ñhak pårvapadasya và vçddhiþ . a (à) rdhakhàrikam . adhyardha÷abdàt saükhyàyà÷ca parataþkhàryàþ krãtàdyarthe ãkan . adhyardhakhàrãkaü dvikhàrãkam . kevalàyà api ãkan tatràrthe khàryà krãtam khàrãkam .

#<khàrindhama># triø khàrãü dhamati dhmà--kha÷ ghamàde÷aþ mum hrasva÷ca . khàrãdhmàyake .

#<khàrimpaca># triø khàrãü tanmitadhànyaü pacati paca--kha÷ mum hrasva÷ca . khàrãmitànnapàcake .

#<khàrãka># triø khàrãü khàrãvàpamarhati ãkan . khàrãvàpa yogye kùetre amaraþ 2 khàrãmitaghànyàdikrãte ca .

#<khàrãvàpa># triø khàrã tanmitadhànyam upyate'tra vapa--àghàre gha¤ . khàrãmitadhànyavapanayogye kùetràdau amaraþ . khàrãü vapati vapa--kartari aõ upaø saø . khàrãmitadhànyàdivàpake triø striyàü ñàp siø kauø . mugdhaø mate ùaõ ataþ striyàm ãp iti bhedaþ .

#<khàrkàra># puø gardabhajàti÷abde %<khàrkàraramasà mattàþ paryadhàvan varåtha÷aþ>% màgaø 3, 17, 12 tasya tatràrthatàmàha ÷rãgharaþ .

@<[Page 2476b]>@
#<khàrbujeya># triø kharbujasyedam vàø óhak . 1 kharbujasambandhini . 2 rasàlabhede naø . %<maghuradadhani madhye ÷arkaràü sanniyojya ÷uci vidalitakhaõóaü prakùipet khàrbujeyam . karavilulitamaiõairvàsitaü nàbhigandhairjigamiùujañharàgniü sthàpayatyeva nånam . rasàlaü kharvu(rbå)jasyedaü viùñambhirucikàrakam . hçdya¤ca kaphadaü balyaü pittaghnaü måtrakut saram>% bhàvapraø .

#<khàlatya># naø khalaterbhàvaþ ùya¤ . indraluptaroge %<jarà khàlatyaü pàlityaü ÷arãramanupràvi÷an>% athaø 11 . 8 . 19 . pçùoø imadhyatàpyeke yathàha su÷rutaþ %<romakåpànugaü pittaü vàtena saha mårchitam . pracyàvayati romàõi tataþ ÷leùmà sa÷oõitaþ . ruõaddhi romakåpàüstu tato'nveùàmasambhavaþ . tadindraluptaü khàlityaü rujyeti ca vibhàvyate>% .

#<khikhira># puüstrã khiïkira--pçùoø . (khyàk÷eàlã) ÷ivàbhede trikàø .

#<khiïkira># puø khimityavyaktaü ÷abdaü kirati ké--ka . (khyàk÷eàlã) ÷ivàbhede trikàø .

#<khiña># bhaye bhvàø paraø akaø señ . kheñati akheñãt . cikheña . kheñakam .

#<khida># paritàpe tudàø paraø akaø aniñ mucàdi . khindati khindataþ . akhaitsãt cikheda . khinnaþ .

#<khida># dainye divàø rudhàø ca àtmaø akaø bhãùàyàü sakaø aniñ . khidyate khinte akhitta cikheda . khinnaþ . %<khasukhanirabhilàùaþ khidyate lokahetoþ>% ÷akuø . %<harirityakhidyata nitambinãjanaþ>% màghaþ . %<khinte teùveva ye dravyaü dãyamànaü na gçhõati>% kavirahasyam . %<akhindànasya tejasà>% bhaññiþ . %<prahasta÷cikhide na ca>% bhaññiþ %<khida¤dhyau dainyake>% ityeva vopadeve pàñhaþ ataeva %<raktaü nyaùñhãvadaklàmyadakhidyadvàjiku¤jaram>% bhaññiþ
     à + prakarùeõa khedane . %<àkhedate prakhidate ca namaþ>% yajuø 16 . 46 . %<àkhedate praharùeõa khedayati pàpinaþ>% vedadãø . vede gaõavyatyàsaþ antarbhåtaõyarthatà ca .
     ud + utpàñane . %<pajàpatiràtmanovapàmudakhidat>% ÷rutiþ . %<atha vapàmutkhidanti>% ÷atabràø 3 . 8 . 2 . 5 . %<imàü vapàmutkhidanti madhyataþ>% 3 . 8 . 3 . 2 . %<vapàmutkhidatãtyutkhidya>% 4 . 5 . 11 . 2 . sarvatra gaõavyatyayaþ .
     pari + samantàt khede . kàntàviyogaparikheditacittavçttiþ . %<parikheditavindhyavãrudhaþ>% bhaññiþ . %<lokasaüsthànavij¤àna àtmanaþ parikhidàtaþ>% bhàgaø 3 . 9 . 28 .
     sam + samyaktàpe akaø utpàñane sakaø . %<yathà suhayaþ pa÷aññã ÷aïkån saükhidet evamitaràn samakhidat>% chàø uø .

#<khidira># puø khidyate kçùõapakùe khida--kiran . candre ujjvaø .

#<khidyamàna># triø khida--tàcchãlye càna÷ . 1 dainya÷ãle 2 khedayukte ca .

#<khidra># triø khida--dainye rak . 1 roge 1 daridre ca ujjvalaø . %<valitthà parvatànàü khidraü bibharùi pçthivi!>% athaø 5 . 84 . 1 .

#<khidvan># triø khida--antabhåtaõyarthe kvanip . khedakàrake . %<kaste kirayo dadhra khidvaþ>% çø 6 . 22 . 4 . %<khidvaþ! ÷atråõàü khedayitaþ!>% bhàø .

#<khinna># triø khida--kta . 1 dainyayukte, 2 alase, 3 khedayukte ca . %<khinnaþ kàryekùaõe nçpaþ!>% manuþ %<tayopacàrà¤jalikhinnahastayà>% raghuþ .

#<khirahiññã># strã mahàsamaïgàyàm ràjaniø .

#<khila># kaõa÷a àdàne tudàø paraø sakaø señ . khilati akhelãt . cikhela .

#<khila># triø khila--ka . halàdinà 1 akçùñe kùetràdau 2 sàrataþ saükùipte pårbatrànuktapari÷iùñe, yathà çgvede ÷rãsåktàdi, yajurvede ÷ivasaükalpàdi, mahàbhàrate harivaü÷aþ . khileùu harivaü÷a iti puùpikàvyàkhyàne %<khilo nàràyaõaþ proktastadguõà iùavaþ smçtàþ>% iti nãlakaõñhenokteþ 4 nàràyaõe puø . tataþ abhåtatadbhàve bhådhàtunà kçdhàtunà ca samàsaþ . khilãbhavati khilãkaroti triø . %<khilãbhåte vimànànàü tadàpatabhayàt pathi>% kumàø . %<tau suketusutayàkhilãkçte>% raghuþ . %<pãóayiùyati na màü khilã kçtà khargapaddhatirabhogalolupam>% raghuþ . vipakùamakhilãkçtya pratiùñhà khalu durlabhàþ màghaþ . %<dharbha÷àstràõi caiva hi . àkhyànànãtihàsà÷ca puràõàni khilàni ca>% manuþ . %<alaü dagdhairdrumairdãnaiþ khilànàü ÷ivamakha vaþ>% bhàgaø 6 . 4 . 15 .

#<khilya># triø khile bhavaþ vat . khilabhave lavaõàdau . %<yathà saindhavakhilyaþ udake pràsta udakamevànuvilãyeta>% ÷atabràø 14, 5, 4 . 12 . %<syanda÷at sindhurudakaü tasya vikàrastatrabhavo và saindhavaþ sacàtau khilyolavaõa÷akala÷ceti saindhavakhilyaþ>% bhàø . 2 khile pàra÷iùñe pañhite ca . idànãü khilyànyucyante, vedadãø . tàni ca %<agni÷ca pçthivã ca samete>% ityàdãni yajuø 26 aø gatàni . evamçgvede khilyàni da÷amaõóale draùñavyàni .

#<khileùu># puø khilasya hareriùurguõo yatra . harivaü÷e . tatra hariguõàdhikyavarõanàttathàtvam . %<khileùuharivaü÷e>% harivaü÷asthàdhyàyasamàptiùu puùpikà .

#<khãla># puø kãla + pçùoø . kãlake . %<trãõi ÷atàni ÷aïkavaþ ùaùñiþ khãlà avicàcalà ye>% athaø 10 . 8 . 4 .

#<khu># bhvàø àtmaø akaø aniñ . khavate akhoùña . cukhuve .

#<khuïgàha># puø khumityavyaktaü ÷abdaü kçtvà gàhate gàha--ac . kçùõapiïgala÷vetavarõe'÷ve hemacaø .

#<khuja># steye bhvàø paraø sakaø señ . khojati akhojãt . cukhoja udit khãjitvà khåktvà khugnaþ .

#<khujjà(¤jà)ka># puø khuja--bàø àka bàø jugàgamo mumàgamo và . de÷atàlavçkùe raütnamàø .

#<khuóa># kha¤je idit bhvàdiø àtmaø akaø señ . khuõóate akhuõóiùña . cukhuõóe . khuõóyate .

#<khuóa># bhedane curàø ubhaø sakaø señ . khoóayati--te acåkhuóat--ta . khoóayàm babhåva màsa cakàra cakre .

#<khuóa># bhede curàø idit ubhaø sakaø señ . khuõóayati te acukhuõóat ta .

#<khuóaka># puø khulakaþ lasya óaþ . gulmabhàgabhede khulaka÷abde dç÷yaþ %<nyaste tu viùame pàde rujaþ kuryàt samãraõaþ . vàtakaõñaka ityeùa vij¤eyaþ khuóakà÷ritaþ>% su÷ruø bhàvapraø tu %<ruk pàde viùame nyaste ÷ramàdvà jàyate yadà . vàtena gulmamà÷ritya tamàhurvàtakaõñhakam>% samànaprakaraõe khuóakà÷rita ityasya sthàne gulphà÷rayatoktestasya gulphàü÷àrthatà .

#<khuda># bhedane sakaø paraø aniñ . khodati akhodãt cukhoda . %<codayata khudata vàjasàtaye>% çø 10 . 101 . 12 . màghavastu khurdaghàtoreva tadråpamuktvà ralopa÷chàndasa ityàha vopadevadhàtupàñhe t ayaü dhàturnàsti . %<canãkhudad yathà sapam>% à÷vaø ÷rauø 2 . 10 . 14 .

#<khura># vilekhane tudàø paraø sakaø señ . khurati akhorãt cukhora khuraþ .

#<khura># puø khura--ka . 1 ÷aphe pa÷ånàü pàda÷roõisthite nakhàghàre padàrthe 2 koladale 3 nakhãnàmagandhadravye mediø . karaõe gha¤arthe ka . 4 nàpitàstrabhede ÷abdaraø . 5 khadvàpàde (khàñera khurà) gharaõã . %<udyatkç÷ànu÷akaleùu khuràbhighàtàt>% màghaþ . %<rajaþkaõaiþ khuroddhçtaiþ>% raghuþ . khura÷abdasya vahvàø ïãp và khurã . tena strãtvamapyasya .

#<khuraka># puø khura iva kàyati kai--ka . tilavçkùe ÷abdacaø .

#<khuraõas(sa)># triø khura iva nàsikà'sya nasàde÷aþ ñac samàø õatva¤ca . cipiñanàsike . amaraþ .

#<khurapra># puø khura iva pràti--pårayati prà--ka . kùurapra÷abdàrthe khàmã .

#<khuralã># strã khura iva làti--là--ka gauràø ïãù . 1 ÷aràbhyàse trikàø . ÷astraprayoge 2 abhyàsamàtre ca . %<khuralã kalahe gaõànàm>% mahàvãracaø .

#<khuràka># puø strã khura--àkan . pa÷au uõàø .

#<khuràlaka># puø khura ivàlati paryàpnoti ala--õvul . lauhavayavàõe ÷abdamàø .

#<khuràlika># puø khuràõàmàlibhiþ kàyati prakà÷ate kai--ka . (bhàüóa) 1 nàpitàstrabhàõóe, 2 nàràcàstre, 3 upadhàne ca me0

#<khuràsàna># puø %<hiïgupãñhaü samàrabhya makle÷àntaü mahe÷vari! . khuràsànàbhidho de÷o mlecchamàrgaparàyaõaþ>% ityuktede÷abhede

#<khu(khå)rda># krãóàyàü bhvàø àø akaø señ . khu(khå)rdate akhu(khå)rdiùña cukhu(khå)rde .

#<khulaka># puø khura--kvun svàrthe ka . gulphàùñamabhàge %<à gulphakaõñhàt sumitasya jantostasyàùñabhàgaü khulakàdvibhajya>% su÷ruø .

#<khulla># naø kùuda--saüpaø kvip tàü làti là--ka pçùoø . 1 nakhãnàmagandhadravye ÷abdacaø . 2 kùudre 3 alpe 4 kaniùñhe ca triø svàrthe ka . tatràrthe niùñhure daridre khale ca amaraþ .

#<khullatàta># puø khullaþ kaniùñhastàtasya niø pårvaniø . pituþ kaniùñhabhràtari ÷abdacaø evaü khullapitàmahàdayo'pi pitàmahàdeþ kaniùñhabhràtari .

#<khullama># puø khullena mãyate mà vàø gha¤arthe ka . pathi trikàø .

#<khçgala># naø tanutràõe %<khçgaleva visrasaþ pàtamasmàn>% çø 2 . 39 . 4 . khugalà %<tanuhiüsàyà rakùataþ>% bhàø %<pi÷aïge såtre khçgalaü tadà baghnanti bedhasaþ>% athaø 3 . 9 . 3 .

#<khekhãlaka># puø khe àkà÷e khãlaka iva lasya raþ . ÷abdavatyàü yaùñyàm hàràø .

#<khegamana># puüstrã khe àkà÷e gamanamasya aluk saø . kàlakaõñhavihage ÷abdamàø .

#<khecara># puø khe carati cara--ña aluksaø . 1 ÷ive, ÷abdaraø 2 vidyàdhare jañàø 3 pàrade ràjaniø 4 såryàdigrahe, 5 àkà÷agàmimàtre triø . striyàü ïãp . 6 tçõe naø ratnàø tçõasya vàtyayà khe gatimattvàttathàtvam . 7 ghoñake puüstrã ÷abdaratnàø 8 yogàïge sudràbhede strã yathàha kà÷ãkhaø 40 aø . %<kapàlakuhare jihvà pratiùñhà viparãtagà . bhruvorantargatà dçùñirmudrà bhavati khecarã . na pãóyate sa rogeõana ca lipyeta karmaõà . vàdhyate na ca kàlena yo mudràü vetti khecarãm . cittaü carani khe yasmàt jihvà carati khe gatà . tenaiùà khecarã nàma mudrà siddhairniùevità . yàvadvinduþ sthirodehe tàvat mçtyubhayaü kutaþ . yàvadbaddhà ca sà mudrà tàvadvindurna gacchati>% 9 tantrokte påjàïge mudràbhede yathà %<savyandakùiõade÷eùu savyade÷e tu dakùiõam . bàhuïkçtvà mahàdevi . hastau dvau parivartya ca . kaniùñhànàmike devi! yukte tena krameõa ca . tarjanãbhyàü samàkrànte sarvordhvamapi madhyame . aïguùñhordhvaü mahe÷àni! saralàü vàpi kàrayet . iyaü sà khecarã nàmnà pàrthivasthànayojità>% tantrasàø . 10 meùàdirà÷au puø . %<khecarà÷ca sarve>% jyoø taø . sarve rà÷ayaþ .

#<kheña># bhojane adaø cuø ubhaø sakaø señ . kheñayati te acikheñat ta .

#<khe'ña># puø khe'ñati aña--ac khiña--ac và . 1 såryàdigrahe, %<yasminnçkùe sthitàþ khe'ñàþ>% iti jyoø taø . 2 sunindake triø vi÷vaþ . 3 adhame triø amaraþ 4 karùakagràme puø mediø kheñakharvañavàñã÷ca vanànyupavanàni bhàgaø 1, 7, 11 . %<kheñàþ karùakagràmàþ>% ÷rãdharaþ . 5 astrabhede puø . %<yaùñiråpeõa kheña! tvamarisaühàrakàrakaþ . devãhastasthitonityam>% tatpåjà mantraþ . svàrke ka . tatràrthe puø naø %<divyàmbaradharàü devãü khaïga kheñakavàriõãm>% bhàø viø 6 aø . %<anayoþ striyau ca kàrye kheñakanistriü÷adhàriõyau>% vçhaø saüø . anayoþ÷àmvapradyumnayoþ, %<kheñakaü pårõacàpa¤ca>% durgàdhyànam . kheñakàstrantu hastasthitamevàrãn hanti yathàha %<hastaghnovi÷vàvayunàni>% yajuø 19, 51 . %<hastesthitohanti hastaghnaþ kheñakaþ>% vedadãø sa ca yaùñiråpaþ . 6 carmaõi mediø . khiña bhaye karaõe gha¤ . 7 mçgayàyàm puünaø àkheñakam . kartari ac . 8 vçõe naø hemacaø . ku(ka)õapàstrasyàdhaþsthite 9 phalakàkàre kàùñhabhede naø tanmànamuktaü hemàø pariø khaø lakùaõasamuccaye %<tatra kheñakamapi ku(ka)õapasya trividhamuttamaü dvàda÷àïgulaü da÷àïgulaü madhyamamaùñhàïgulaü nikçùñam bàlànàmetat khañakamabàlànàntu viü÷atyaïgulamuttamamaùñàda÷àïgulaü madhyamaü ùoóa÷àïgulaü nikçùñamiti>% au÷anasanãtiþ . 10 dhanavçddhijãvini triø hàràø 11 baladevagadàyàmityanye, 12 kaphe mediniþ .

#<kheñàïga># khe'ñamaïgaü yasya . upadràvakajantubhede, %<óàkinã ÷àkinãbhåtapretavetàlaràkùasàþ . grahakuùmàõóakheñàóàþ kàlakarõã ÷i÷ugrahàþ . jvaràpasmàravisphoñatçtãyaka caturthakàþ . sarve pra÷amamàyànti ÷ivatãrthajalokùaõàt>% kà÷ãø khaø 33 adhyàø .

#<kheñitàna># puø kheñati khiña--in khe'ñati aña--in và kheñiþ tàno'sya . vaitàlike bodhakare ÷abdamàø .

#<kheñin># puø khiña--õini . 1 nàgare 2 kàmini ÷abdamàø .

#<kheóa># bhakùaõe adaø cuø ubhaø sakaø señ . kheóayati te khacakheóat

#<kheda># puø khida--bhàve gha¤ . 1 ÷oke hemaø 2 avasàde jañàø . khida--õic kartari ac . 3 roge kaiyañaþ . %<khedoratyadhvagatyàdeþ ÷vàsanidràdikçcchramam>% sàø daø tasya ratimàrgagatyàdikàryatà ÷vàsanidràdikàraõatà coktà %<ratikhedasamutpannà nidrà saüj¤àviparyayaþ>% sàø daø . %<niyamitaparikhedà tacchira÷candrapàdaiþ>% kumàø .

#<khedi># puø khida--apàdàne in . 1 kiraõe nighaõñuþ .

#<khedin># triø khida--õic--õini . 1 dainyakàrake striyàü ïãp sà ca 2 a÷anaparõãlatàyàm ÷abdacaø .

#<kheya># triø khana--karmaõi yat ñeret . 1 khananãye 2 parikhàyàü naø amaraþ . 3 setubhede %<setu÷ca dviridhoj¤eyaþ kheyo vandhyastathaiva ca . toyapravartanàt kheyaþ>% mitàø nàradaþ . setu÷abde vivçtiþ . %<nà'kheyaþ sàgaro'pyanyastasya sadbhçtya÷àlinaþ>% bhaññiþ .

#<khela># calane akaø gatyàü sakaø bhvàø paraø señ . khelati akhe lãt . çdit acikhelat ta . %<mà'smin khalaþ khelatu>% naiùaø . khelà khelanam khelaþ . %<lãlàkhelamanupràpurmahokùàstasya vikramam>% raghuþ %<khe khelagàmã tamuvàha vàhaþ>% kumàø . khelitam %<sphuñakamalodarakhelitakha¤janayugmam>% gãtagoø .

#<khelana># naø khela--lyuñ . 1 krãóàyàm halàyuø . àdhàre lyuñ ïãp . 2 ÷àriphalake (chaka) strã hemaø . karaõe lyuñ . 3 krãóàsàdhane .

#<khelà># vilàse kaõóvàø paø akaø señ . khelàyati akhelàyãt khelàyàü babhåva àsa cakàra . %<khelàyannani÷aü nàpi sajuþkçtya ratiü vaset>% bhaññiþ .

#<khelà># strã khela--bhàve a . krãóàyàm amaraþ .

#<khe'li># strã khe àkà÷e alati ala--in . 1 gàne 2 vàõe 3 sårye 4 vihage ca puø 5 àkà÷agàmimàtre triø .

#<kheva># sevane bhvàø àø sakaø señ . khevate akheviùña çdit acikhevat ta .

#<khesara># puø strã khe àkà÷a iva ÷ãghragàmitvàt sarati sç--ña aluk saø . gardabhàda÷vãjàte a÷vàdgardabhãjàte và a÷vatare pa÷ubhede ràjaniø .

#<khai># sthairye akaø khanane hiüsàyà¤ca sakaø bhvàø paraø aniñ . khàyati akhàsãt cakhau .

#<khaimakha># puø khe àkà÷e kartavyaþ makhaþ svàrthe aõ . àkà÷akartavye yaj¤abhede %<khaõvakhài khaimakhài madhye taduriþ>% athaø 4 . 15 . 15 . khaimakhe ityatra stobhayogàt agne ityatra agnài iti tadråpam .

#<khailàyana># triø khila + caturarthyàü pakùàø phak . khilanirvçttàdau .

#<khoïkàha># puüstrã . ÷vetapiïgalavarõe a÷ve hemacaø .

#<khoña># gatipratighàte bhvàø paraø akaø señ . khoñati akhoñãt . cukhoña khoñaþ khoñanam khoñitam . çdit caïya hrasvaþ . acukhoñat ta .

#<khoña># kùepe adaø curàø ubhaø sakaø señ . khoñayati te acukhoñat ta .

#<khoñi(ñã)># strã khoña--in và ïãp . 1 caturanàryàü 1 pàlaïkãvçkùe ca ÷abdacaø .

#<khoóa># gatipratighàte bhvàø paraø akaø señ . khoóati akhoóãt cukhoóa . çdit õici caïyahrasvaþ acukhoóat ta .

#<khoóa># kùepe adaø cuø ubhaø sakaø señ . khoóayati te acukhoóat ta

#<khoóa># triø khoóa--gatipratighàte ac . kha¤je . (khoóà) . kaóàràø karmaø và pårbanipàtaþ . bàlakhoóaþ khoóabàlaþ .

#<khoóaka÷ãrùaka># naø khoóa kùepe lvul tathàbhåtaü ÷ãrùamasya kap . kapi÷ãrùavçkùe trikàø .

#<khora># gativaikalye bhvàø paraø akaø señ . khorati akhorãt . cukhora . çdit caïi ahrasvaþ acukhorat ta .

#<khora># triø khora--ac . kha¤je hemacaø saüj¤àyàü kan . khoraka hayànàü jvare jvara÷abde vivçtiþ .

#<khola># gativaikalye bhvàø paraø akaø señ . kholati akholãt cukhola çdit ca ahrasvaþ acukholat ta .

#<khola># triø khola--ac . kha¤je ÷abdasàø .

#<kholaka># puø khola--ac saüj¤àyàü kan . pàkapàtrabhede (kholà) 2 ÷iraso bhàgabhede (khopaóà) 3 valbhãke 4 guvàkavalkale mediø .

#<kholi># strã khola--in . tåõe ÷abdamàø .

#<kholmuka># puø khe àkà÷e ulmuka iva raktavarõatvàt . maïgalagrahe trikàø .

#<khyà># prasiddhau dãptau akaø kathane prakà÷ane j¤àne ca sakaø adaø paraø aniñ . khyàti akhyat . àrdhadhàtuke cakùiïaàde÷aþ khyàdhàtustu ubhaø . akhyat akhyàta--akhyàsta . cakhyau cakhye . khyàtaþ khyatataþ khyànam . khyeyam . khyàtà tatra kathane %<akhyanmunistasya ÷ivaü samàdheþ>% bhaññiþ . karmaõi khyàyate akhyàyi . %<hiraõyapuramityeva khyàyate nagaraü param>% bhàø . khapura÷abde dç÷yam . %<vibhãùaõena so'khyàyi>% bhaññiþ . %<÷ubhayogasamàyuktà ÷anau ÷atabhiùà yadi . mahàmaheti sà khyàtà kulakoñãþ samuddharet>% tiø taø .
     ati + atikramya kathane . %<parorudràvatikhyatam>% çø 8 . 22 . 14 .
     anu + anukarùaõe . %<anu pårvàõi cakhyathuryugàni>% çø 7 . 70 . 4 . %<anucakhyathuþ anukçùñavantàvanugrahàrtham>% bhàø . anuvàde ca .
     anu + à + tàtparyàvadhàraõàrthaü vyàkhyàne anyàkhyàna÷abde 219 pçø vç÷yam .
     abhi + àbhimukhyena dar÷ane %<mçlãkaü sumanà abhikhyam>% çø 7 . 86 . 2 . %<abhikhyamabhipa÷yeyam>% bhàø . %<abhikhyàya taü tigitena vidhya>% çø 2 . 30 . 9 . %<abhikhàya saüvãkùya>% bhàø . abhitaþ khyàtau ca %<puõyametadabhikhyàtaü triùu lokeùu bhàrata!>% bhàø ànuø 96 aø . dãptau akaø abhikhyà . %<kàpyabhikhyà tayoràsãt>% raghuþ .
     ava + avàkprekùaõe . %<ava hi khyatàdhikålàdivaspa÷aþ>% ç08 . 47 . 2 . nyakkàreõa dar÷ane ca %<yadà vàkhyatsa mara õam>% çø 10 . 27 . 3 . %<avàkhyat avàkkçtaü nyakkçtamahaü pa÷yàmi>% bhàø .
     à + kathaneþ . %<àkhyàhi mekobhavànugraråpaþ>% gãtà . àkhyàtamàkhyàtena kriyàsàtatye pàø . %<sa pçùñaþ sarvato ghàrtamàkhyadràj¤e na santatim>% raghuþ . %<anàkhyàyà dadan doùaü daõóya uttamasàhamam>% yàj¤aø . %<sevà ÷vavçttiràkhyàtà>% manuþ .
     ud + à + udàharaõe . %<da÷a vãryàõyudàkhyàya>% ÷ataø bràø 3 . 3 . 3 . 4
     upa + à + puràvçttakathane . upàkhyànam . uttaradànena vyàkhyàne ca . %<yadutàhaü tvayà pçùño vairajàt puruùàdidam . yadàsãt tad--udupàkhyàsye pra÷nànanyàü÷ca kçtsna÷aþ>% bhàgaø 2 . 9 . 45 .
     prati + à + nivàraõe %<yadi tvaü bhajamànàü màü pratyàkhyàsyasi mànada!>% bhàø vaø 56 aø . %<abhipretamanàpannaþ pratyàkhyàtumanã÷varaþ>% bhàgaø 3 . 31 . 25 .
     vi + à + vivaraõe ÷abdàntareõa tadarthakàthane . %<athàtaþ putraparigrahavidhiü vyàkhyàsyàmaþ>% ÷auna kaþ . %<vyàkhyàtuü ku÷alàþ kecit granthàn dhàrayituraü pare>% bhàø àø 1 aø . vi÷epeõa kathane ca %<vyàcakùuruccai÷ca ÷ubhaü pra÷astam>% .
     anu + vi + à + . uktasya punaþ vyàkhyàne %<etaü tveva te bhåyo'nuvyàkhyàsyàmi>% chàø upaø .
     upa + vi + à + upàsanàdivibhåtiphalakathane %<omityudgàyati tasyopavyàkhyànaü bhavati>% chàø uø . %<tasyàkùarasyopavyàkhyànamevamupàsanam evaü bibhåti evaü phalamityàdi kathanamupavyàkhyànam>% bhàø . %<khalvetasyaivàkùarasyopavyàkhyànam>% chàø uø . sam + à + samyakkathane . %<tithavastàþ samàkhyàtàþ ùoóa÷aiva varànane!>% skandapuø prabhàsasvaø .
     pari + paritaþ sarvato và khyàtau %<såtaputra! yathà tasya bhàrgavasya mahàtmanaþ . cyavanatvaü parikhyàtaü tanmamàcakùva pçcchataþ>% bhàø àø 5 aø . %<a¤janeti parikhyàtà patnã ke÷ariõaþ kaveþ>% ràmàø såø 2 . 14 .
     sam + pari + samyak sarvataþ khyàtau . %<yathàvat saüparikhyàto gandharvàpsarasàü tathà>% bhàø àø 65 aø .
     pra + prakarùeõa kathane . %<yastu deva manuùyeùu prakhyàtaþ sahajairguõaiþ>% bhàø vaø 35 aø .
     vi + vi÷eùeõa khyàtau %<saühràda iti vikhyàtaþ prahlàdasyànujastu yaþ>% bhàø àø 67 aø .
     sam + samyak kathane %<da÷a pitàmahàn somapàn saükhyàya>% ÷ataø bràø 4 . 3 . 3 . ekàdisaükhyàbhedena gaõane %<saükhyàsyàmi phalànyasya pa÷yataste janàdhipa!>% bhàø vaø 7 aø .
     anvàdipårvakasya samaü tadupasargadyovyàrthasahitasaükhyàne %<ataþ kàlaü prasaükhyàya saükhyàmekatra piõóayet>% såø siø pratisaükhyà pratyekasaükhyà pratãtasaükhyà vetyarthaþ .

#<khyàta># triø khyà--kta . 1 kathite 2 vi÷rute ca amaraþ . bhàve kta . 4 kathane 5 voùaõàyàm naø . %<tathà khyàtavidhàna¤ca tyogasa¤càra eva ca>% bhàø ÷àø 59 aø . %<khyàtamabhimantritadundubhinàdena prayàõakathanam>% nãlakaø .

#<khyàtagarhaõa># triø khyàtà garhaõà nindà'sya . prasiddha ninde avagãte amaraþ .

#<khyàtagarhita># triø garhitaü garhaõaü bhàve kta khyàtaü garhita masya . prasiddhaninde jañàø .

#<khyàti># strã khyà + ktin . 1 pra÷aüsàyàm, 2 prasiddhau 3 kathane ca amaraþ . 4 prakà÷e 5 j¤àne ca . %<khyàti¤ca sattvapuruùànyatayà'dhigamya và¤chanti tàmapi samàdhibhçto niroddhum>% màghaþ . %<sattvapuruùayoþ prakçtipuruùayoranyatayà anyatvena miyo bhinnatthema khyàtiü j¤ànaü càdhigamya prakçtipuruùau bhinnàviti j¤àtvetyarthaþ prakçtipuruùayorvivekàgrahaõàt saüsàraþ vivekàt muktiriti sàïkhyàþ . atha tàü khyàtimapi niroddhuü nivartayituü và¤chanti vçttiråpàntàü nivartya svayamprakà÷atayaiva sthàtumicchantãtyarthaþ>% malliø . j¤ànaråpà khyàti÷caturvidhà asatkhyàti÷abde 531 pçø dar÷ità . %<prasaükhyàne'pyakusãdasya sarvathà vivekakhyàterdharmameghaþ samàdhiþ>% pàtaø såø . %<yadàyaü bràhmaõaþ prasaïkhyàne'pyakusãdastato'pi na ki¤cit pràrthayate tatràpi viraktasya sarvathà vivekakhyàtireva bhavatãti saüskàravãjakùayànnàsya pratyayàntaràõyutpadyante tadàsya dharmameghanàmasamàdhirbhavati>% bhàø . %<manomahàn matirbrahmà pårbuddhiþ khyàtirã÷varaþ>% iti ÷àø bhàø dar÷ite hiraõyagarbhabuddhiråpe 6 mahattattve ca . %<svapne yathàtmànaþ khyàtiþ saüsçtirna tu vàstavã>% sàïkhyapravacanabhàùyadhçtavàkyam .

#<khyàpaka># triø khyà--j¤àne prakà÷e õici õvul . 1 j¤àpake 2 prakà÷ake %<nityapuruùakhyàpakàn hetån>% su÷rutaþ .

#<khyàpana># naø khyà--prakà÷e õic--bhàve lyuñ . prakà÷ane %<khyàpanenànutàpena tapasà dhàraõena ca . pàpakçnmucyate pàpàt tathà dànena càpadi>% manuþ . iti vàcaspatye khakàràdi÷abdàrtha saïkalanam . 2461 pçùñhasya kroóapatram khaïgidhenu÷abdasyapårvamidam

#<khaógakoùa># puø khaóaga iva kuùõàti kuùa--ac . khaógàkàrapatre latàmede ÷abdaciø . 6 taø . (khàpa) iti khyàte khaógàbarake kàùñhacarmàdinirmite 2 padàrthe atràrthe tàlavyànto'pi .

#<khaïgaña># puø aóage iva ñalati atra ñala--viklave bàø àdhàre óa . 1 vçhatkà÷e hàràø tasyàïgaspar÷e asivat pãóàkaratvàttathàtvam .

#<khaïgadhenu># strã khaógo dhenuriva yasyàþ . churikàyàm tasyà asiputrikàtvàttathàtvam . khaógà gaõóakã dhenuþ jàtitvàt poñetyàdinà pàø karmadhàø pårbanipàtaþ puüvadbhàva÷ca . 2 dhenuråpagaõóakyàü mediø .

#<khaïgapatra># puø khaïga iva tãkùõaü patramasya . khaïgalatàkhye latàbhede ÷abdaø .

#<khaïgaparãkùà># strã khaïgasya parãkùà . khaóagasya råpaghañanàdinà ÷ubhà÷ubhaj¤ànopayoginyàü parãkùàyàm sà ca yuktikalpatarau uktà yathà %<khaïgaråpaü tathà jàtirnetràriùñe ca bhåbhikà . dhvanirmànamiti proktaü khaïgaj¤ànàtmakaü ÷ubham . abhinne dç÷yate yàdçk vicchidya ghañite tathà . yadeva dç÷yate cihna tadaïgaü sampracakùate . nãlakçùõàdikaü khaïga råpamityabhidhãyate . tenaiba yat pratãta syàt tat jàtiriti gadyate . aïgàtirikta yajjàtistanmàhàtmyopasåcacam . tannetramiti jànãyàt khaïge khaïgavi÷àradaþ . aïgàtiriktaü khaïgàderyacchuddhatvàvasåcakam . tadariùñamiti pràhurbhåmiraïgàdidhàraõam . yaþ khaóge jàyate ÷abdonakhadaõóàdinàhate . sa dhvanistulanà mànam j¤ànamaùñavidhantvidam . pa¤càdyà nipuõaiþ khaïge sambhàvyante'pi kçtrimàþ . antyàvakçtrimau j¤eyau tàveva sahajà viti . ÷atamaïgàni catvàri råpàõi jàtayastathà . triü÷annatràõi jànãyàdariùñàni tathaiva ca . bhåmi÷ca dvividhà j¤eyà dhvaniraùñavidho mataþ . mànantu dvividhaü proktamityeùàü saïgraho mataþ>% . adhikamasi÷abde dç÷yam .

#<khaïgapidhàna># naø khaïgo'pidhãyate àcchàdyate'nena api + dhà--karaõe lyuñ aperallopaþ . (khàpa) asikoùe halàyuø . svàrthe ka . tatràrthe hemaø .

#<khaïgaputrikà># strã khaïgasya putrikeva . churikàyàü mediø .

#<khaógaphala(ka)># puø khaógaþ phalamiva tvagàvçtatvàt madhye yasya và kap . (khàpa) iti khyàte asipidhàne trikàø .

#<khaógamudrà># strã %<kaniùñhànàmike baddhvà svàïguùñhenaiva dç÷yate . ÷iùñàïgulã tu prasçte saüsçùñe khaóagamudrikà>% tantrasàrokta ÷aktipåjanàïge mudràbhede .

#<khaógàrãña># puø khaósyàririva eñati gacchati iña--gatau ka . (óhàla) khyàte carmamaye phalake . khaóagaü taddhàràtulyavratamàrchati à + ç--gatau kãñan . asi dhàràvratadhàriõi triø mediø . tacca vratamasidhàràvrata÷abde 550 pçø dar÷itam .

#<khaógika># puø khaóagaü khaóagàkàro'styasya ñhan . mahiùãkùãraphene tasya khaógàkàravat ÷ubhratayà tathàtvam . khaógena carati ñhan . 1 ÷aunike mçgayau ca mediø .


#<ga>#

#<ga># gakàraþ vya¤janavarõabhedaþ tasyoccàraõasthànaü jihvàmålaråpakaõñhade÷aþ, àbhyantaraprayatnaþ jihvàmålaspar÷aþ, bàhyaprayatnàþ saüvàranàdaghoùàþ alpapràõa÷ca . màtçkànyàse'sya dakùiõamaõibandhe nyàsaþ . asya dhyeyaråpadevatàdikaü kàmadhenutantre uktaü yathà %<gakàraü parame÷àni! pa¤cadevàtmakaü sadà . nirguõaü triguõàtãtaü nirãhaü nirmalaü sadà . pa¤capràõamayaü varõaü sarva÷aktyàtmakaü priye! . aruõàdityasaïkà÷aü kuõóalãü praõamàmyaham>% . hçdayasthadvàda÷adalakamalasya kàdiñhàntadvàda÷avarõayutatayà asya tanmadhyagatvam . asya vàcaka÷abdà varõàbhidhàne uktà yathà %<go gaurã gauravaü gaïgà gaõe÷o gokule÷varaþ . ÷àrïgã pa¤càtmako gàthà gandharvaþ sarvagaþ smçtiþ . sarvasiddhiþ prabhà dhåmrà dvijàkhyaþ ÷ivadar÷anaþ . vi÷vàtmà gauþ pçthagråpà bhaõibandhastrilocanaþ . gãtaü sarasvatã vidyà bhoginã nakulodharà . tejasvatã ca hçdayaü j¤àna jàlangharo layaþ>% . kàvyàdiracanàyàmasyàsaüyuktatayà prathamavinyàse lakùmãþ phalam . %<kaþ khogogha÷ca lakùmãm>% saüyuktaü ceha na syàt mukhabharaõapañurvargavinyàsayomaþ . padyàdau gadyavaktre vacasi ca sakale pràkçtàdau samo'yamiti vçø raø ñãø sarva÷eùatayokteþ .

#<ga># naø gai--ka . 1 gãte 2 gaõe÷e 3 gandharve puø ekàkùarakoø 4 guruvarõe %<myarastajabhragairlàntairebhirda÷abhirakùaraiþ>% vçttaraø . %<gurureko gakàrastu lakàro laghurekakaþ>% chandomaø . %<yaràmantagalau satau>% %<gau strã>% vçttaraø . supyupapade game róa . hçdga hçdayagàmini kaõñhaga kaõñhagàmini ityàdyarthe triø %<hçdgàbhiþ påyate vipraþ kaõñhagàbhistu bhåmipaþ>% manuþ . sçpyupapade gai--ka . sàmaga sàmagàtari chandoga chandegàtari triø .

#<gakàra># puø ga + svaråpe kàra . gasvaråpe varõe %<gurureko gakàstu lakàro laghurekakaþ>% chandoø .

#<gagana># naø gama--yuc go'ntàde÷aþ . õatvaü pràmàdikam %<phàlgune gagane phene õatvamicchanti varvaràþ>% ityukteþ . 1 àkà÷e 2 ÷ånyàïko . 3 lagnàpekùayà da÷amarà÷au tasya uditarà÷yapekùayà svasvastikasthitatvàt tathàtvaü tathà hi pårvasyàmeva rà÷ãnàmudayena tataþ maptamarà÷yudaye tasya astam da÷amarà÷istu tadà svasvastikasthitaþ iti tasya mårdhasthàkà÷asthitatvàt tathàtvam . tadguõàdeþ àkà÷a÷abde 592 pçø vivçtiþ . su÷rute dehasya pà¤cabhautikatvàïgãkàreõa %<àntarãkùàstu ÷abdaþ ÷abdendriyaü sarvacchidrasamåho viviktatà ceti>% dehasthàkà÷adharmà uktàþ %<pçthivyaptejo vàyvàkà÷ànàü samudàyàt dravyàbhinirvçttiþ>% ityupakramya dravyagatà gaganajadharmàstatroktà yathà %<÷lakùõasåkùmamçduvyavàyiviviktamavyaktarasaü ÷abdabahulamàkà÷ãyam tanmàrdava÷auùiryalàghavakaram>% . tathàkà÷aguõabhåmiùñhaüsaü÷amanam ityupakramya bhåtavi÷eùasàcivyena ghàtuvi÷eùasaü÷amanakàritvaü tasya dar÷itaü su÷rutena yathà %<khate jo'nilajaiþ ÷meùmà ÷amameti ÷arãriõàm . viyatpabanajàtàbhyàü vçddhimàpnoti màrutaþ>% %<tasyàkà÷aguõabhåyiùñhaü mçdutvam>% iti ca . tasya dharmavi÷eùàþ bhàø ÷àø uktà yathà %<àkà÷asya guõaþ ÷abdovyàpitvam chidrameva ca . anà÷rayamanàlambamavyaktamavikàrità . apratãghàtità caiva bhåtatvaü vikçtàni ca>% . %<gagabaü gaõàdhipatimårtiriti>% màghaþ . avocadenaü gaganaspç÷à (svareõa) raghuþ . %<prekùiùyante gaganagatayo nånamàva rjyadçùñãþ>% meghaø .

#<gaganagati># puø gagane gatiryasya . 1 deve 2 såyyàüdigrahe 3 àkà÷agàmini triø . 7 taø . 4 àkà÷e gatau strã .

#<gaganacara># triø gagane carati cara--ñac . àkà÷agàmini devasåryàdigrahavihagàdau . tatra vihage %<nisådayan bahubidhamatsyajãvino bubhukùito gaganacare÷varaþ (garuóaþ) tadà>% bhàø àø 28 aø .

#<gaganadhvaja># puø gaganasya dhvaja iva . 1 meghe, hàràø 2 sårye hemaca0

#<gaganapriya># puø daitthabhede . %<prahõàdo'÷va÷iràþ kumbhaþ saühlàdo gaganapriyaþ>% hariø 42 aø .

#<gaganamårdhan># puø dànavabhede . %<tathà gaganamårdhà ca vegavàn ketumàü÷ca yaþ>% bhàø àø 65 aø . danuvaü÷akathane . %<tathà gaganamårdhà ca kumbhanàbho mahàsuraþ>% hariø 3 aø .

#<gaganasad># triø gagane sãdati gacchati sada--kvip . gaganagàmini devagrahavihagàdau . %<bàlatvaü vçddhatà và yadi gaganasadàü janmakàle naràõàm praj¤àmàndyam>% jàtakàïkàraþ . %<vismeràn gaganasadaþ karotyamuùmin>% màghaþ . gaganavihàrinprabhçtayo'pyatra striyàü ïãp .

#<gaganasindha,># strã 6 taø . mandàkinyàm %<gaganasindhuphenapañalajàlàntarasya>% kàdaø . gagananadyàdayo'pyatra .

@<[Page 2483a]>@
#<gaganàïganà># strã gaganagatàïganà . apsaraþsu .

#<gaganàdhvaga># puø gaganàdhvanà àkà÷amàrgeõa gacchati gama--óa . sårye hemaø .

#<gaganàmbu># naø 6 taø . divyodake taóàgàdàvapatite pàtràdau dhçte meghaniþsçtajale . %<gaganàmbu tridoùaghnaü gçhãtaü yat subhàjane . balyaü rasàyanaü medhyaü pàtràpekùi tataþparam rakùoghnaü ÷ãtalaü hvàdi jaóadàhaviùàpaham>% su÷rutaþ .

#<gaganecara># puø gagane carati cara--ña aluk saø . 1 deve 2 sårthyàdigrahe 3 rà÷icakre ca . 4 vihagàdau triø striyàü ñàp . %<tasmiüstu kathite màtà kàraõe gaganecaraþ>% bhàø àø 27 a0

#<gaganolmuka># puø ganane ulmuka iva . maïgalagrahe hàràø . tasya gaganagatvàt lohitàïgatvàcca tathàtvam .

#<gaggha># hàse bhvàø paraø akaø señ . gagghati agagùãt jagagdha .

#<gagnu># strã vàci niùaõñau vagnu ityatra pàñhàntaram .

#<gaïgà># strã gama--gan . viùõupàdaü nadãbhede 2 himavat kanyàbhede ca . %<imaü me gaïge! yamune! sarakhati . ÷utudri! stomaü sacatà paruùõyà . asiknyà marudvçdhe! vitastayàrjokãye ÷çõuhyàsuùomayà>% çø 10, 75, 5 . imàmçcamadhikçtya da÷apradhànanadãnàü niruktiryàskena 9, 26 dar÷itam yathà %<athakakapadaniruktam gaïgà 1 gamagàt . yamunà 2 prayuvatã gacchatãti và viprayutaü gacchatãti và . sarasvatã 3 sara ityudakanàma sarteþ tadvatã . ÷utudrã 4 ÷udràviõã kùipradràviõã à÷utunneva dravatãti và . iràvatãü paruùõã 5 tyàhuþ parvavatã bhàsvatã kuñilagàminã . asiknã 6 a÷uklà'sità sitamiti varõanàma tatpratiùedho'sitam . marudvçdhà 7 sarvà nadyaþ, maruta enà bardhayanti . vitastà 8 vidagdhà vivçddhà mahàkålà . àrjãkãyà 9 vipàóityàhuþ çjukaprabhavà và çjugàminã . vipàñ vipàñanàdvà vipà÷anàdvà vipràpaõàt và pà÷à asyàü vyapàsyanta vasiùñhasya mumårùatastasmàdvipàóucyate pårvamàsãduru¤jirà . suùomà 10 sindhuryadenàmabhiùuvanti sindhuþ svandanàt>% . %<aùñàbiü÷atiü>% (hayàn) bharato dauùmantiryamanàmagu . gaïgàyàü vçtraghne'baghnàt pa¤capa¤cà÷ataü hayàn ÷ataø bràø 13, 5, 4, 11 . %<na vai gàvomandãrasya gaïgàyà udakaü ùapuþ>% kàtyàø ÷rauø 13, 3, 20 . %<tena cedavivàdaste mà gaïgàü mà kurån gamaþ>% manuþ . gaïgàyàhimavatkanyàråpatve'pi nadãråpatayà pçthivyavataraõakathà ràmàø àdiø yathà %<bhagãrathastu ràjarmirdhàrmiko raghunandanaþ! . anapattho mahàràjaþ prajàkàmaþ sa ca prajàþ . santriùvàghàya tadràjyaü gaïgàvataraõe rataþ . tapo dãrùaü samàtiùñhadgokarõe raghunandana! . årdhvavàhuþ pa¤catapà màsàhàro jitendriyaþ! . tasya varùahasràõi ghore tapasi tiùñhataþ . atãtàni mahàvàho! tasya ràj¤o mahàtmanaþ . suprãto bhagavàn brahmà prajànàü prabhurã÷varaþ . tataþ suragaõaiþ sàrdhamupàgamya pitàmahaþ . bhagãrathaü mahàtmànaü tapasàlamathàbravãt . bhagãratha! mahàràja! prãtaste'haü janàdhipa! . tapasà ca sutaptena, varaü varaya suvrata! . gamuvàca mahàtejàþ sarvalokapitàmaham . bhagãratho mahàbàhuþ kçtà¤jalipuñaþ sthitaþ . yadi me bhagavàn prãto yadyasti tapasaþ phalam . sagarasyàtmajàþ sarve mattaþ salimamàpnuyuþ . gaïgàyàþ salilaklinne bhasmanyeùàü mahàtmanàm . khargaü gaccheyuratyantaü sarve ca prapitàmahàþ . deva! yàce ha santatyai gàvasãdet kula¤ca naþ . ikùvàkåõàü kule deva! eùa me'stu varaþ paraþ . uktavàkyaü tu ràjànaü sarvalokapitàmahaþ . pratyuvàca ÷ubhàü vàõãü madhuràü madhuràkùaràm . manoratho mahàneùa bhagãratha! mahàratha! . evambhavatu bhadrante ikùvàkukulavardhana! . iyaü haimavatã jyeùñhà gaïgà himavataþ sutà . tàü vai dhàrayituü ràjan! harastatra niyujyatàm . gaïgàyàþ patanaü ràjan! pçthivã na sahiùyate . tàü vai dhàrayituü ràjannànyaü pa÷yàmi ÷ålinaþ . tamevamuktvà ràjànaü gaïgàü càmàùya lokakçt . jagàma tridivaü devaiþ sarvaiþ saha marudgaõai .>% 42 saø . %<devadeve gate tasmin so'ïguùñàgranipãóitàm . kçtvà vasumatãü ràma! vatsaraü samupàsata . avasaüvatsare pårõe sarvalokanamaskçtaþ . umàpatiþ pa÷upatãràjànamidamabravãt . prãtaste'haü nara÷reùñha! kariùyàmi tava priyam . ÷irasà dhàrayiùyàmi ÷ailaràjagutàmaham . tato haimavatã jyeùñhà sarvalokanamaskçtà . tadà sàtimahadråpa kçtvà vega¤ca duþsaham . àkà÷àdapatadràma! ÷ive ÷iva÷irasyuta . acintayacca sà devã gaïgà paramadurdharà . vi÷àmyahaü hi pàtàlaü srotasàgçhya ÷aïkaram . tasyàvalepanaü j¤àtvà kruddhastu bhagavàn haraþ . tirobhàvayituü vuddhi¤cakre trinayanastadà . sà tasmin patità puõyà puõye rudrasya mårdhani . himavatpratime ràma! jañàmaõóalagahvare . sà katha¤cinmahà gantuü nà÷aknodthatnamàsthità . naiva sà nirgamaü lebhe jañàmaõóalamadhyataþ . tatraivàbabhramaddevã saüvatsaragaõàn bahån . tàmapa÷yan punastatra tapaþ paramamàsthitaþ . sa tena toùita÷càsãdatyantaü radhunandana! . visasarja tato gaïgàü haro vindusaraþ prati . tasyàü visçjyamànàyàü sapta srotàüsi jaj¤ire hvàdinã pàvanã caiva nalinã ca tathaiva ca . tisraþ pràcãü di÷aü jagmurgaïgàþ ÷ivajalàþ ÷ubhàþ . savaïkùu÷caiva sãtà ca sindhu÷caiva mahànadã . tisra÷caità di÷aü jagmuþ pratãcãntu ÷ubhodakàþ . saptamã cànvagàttàsàü bhagãratharathaü tadà . bhagãratho'pi ràjarùirdivyasyandanamàsthitaþ . pràyàdagre mahàtejà gaïgà taü càpyanuvrajat .>% 43 saø . %<sa gatvà sàgaraü ràjà gaïgayànugatastadà . pravive÷a talaü bhåmeryatra te bhasmasàtkçtàþ . bhasmanyathàplute ràma! gaïgàyàþ salilena vai . sarvalokaprabhurbrahmà ràjànamidamabravãt . tàrità nara÷àdrdåla! divaü yàtà÷ca devavat . ùaùñiþ putràþ sahasràõi sagarasya mahàtmanaþ . sàgarasya jalaü loke yàbat sthàsyati pàrthiva! . sagarasyàtmajàþ sarve divi sthàsyanti devavat . iya¤ca duhità jyeùñhà tava gaïgà bhaviùyati . tvatkçtena ca nàmnàtha loke sthàsyati vi÷rutà . gaïgà tripathanà nàma divyà bhàgãrathãti ca . trãn patho bhàvathantãti tasmàttri pathagà smçtà .>% 44 saø . puràõasarvasve tu tasyà avataraõaprakàro'nyathà uktaþ kalpabhedàdavirodhaþ . yathà mahàbhàrate %<mahàpuõyàü gaganataþ patantãü vai mahe÷varaþ! dadhàra ÷irasà gaïgàü tàmeva divi sevate>% . brahmàõóe %<mahàdevasya yà ÷ambhoruttamàïgottamàcchumàt . vinirgatà mahànandà dakùiõekùaõataþ ÷ubhà>% skànde%<trivikramapadodbhinnabrahmàõóa÷uùirodbhavà . parà viùõupadãgaïgà samudràpårtikàriõã .>% vaiùõave %<tataþ prabhabati brahman! sarvapàpaharà sarit . gaïgà devàïganàïgànà manulepanapi¤jarà . viùõupàdaviniùkràntà plàvayitvendu maõóalam . samantàdbrahmaõaþ puryàgaïgà patati vai divaþ . sà tatra patità dikùu catuddho pratyapadyata . sãtà càlakanandà ca vaïkùurbhadrà ca vai kramàt .>% pàdme %<kùitau tàrayata matyànnàgàüstàrayate'pyaùaþ . óhivi tàrayate devàü stena tripathagà smçtà .>% bhaviùyaü %<mahe÷varasya yà ÷ambhormårtireùà sanàtanã . trailakyapàvanàrthàya dayayàdharaõãïgatà .>% tatsvabhàvaprakaraõaü vrahmàõóe %<pàpiùñhànàü pàpahantrã svargamokùàptihetukà . svabhàva eùa gaïgàyàþ ÷aityaü ÷ãtaruco yathà>% bhaviùye %<pàpakhaõóana÷ãlà hi sadyogaïgà svabhàvataþ . upapàtakarà÷ãnàü sà hi hantrã yataþ smçtà>% skàndamàtsyayoþ %<krodhalobhaika vçttãnàü viparãtakriyàvatàm . kàminà¤ca tathànyatra tapoyaj¤àdi niùphalam . gaïgàyàntu kçtaü sarvaü saphalaü syànna saü÷ayaþ . parabrahmasvaråpàyà gaïgàyàstu svabhàvataþ>% . sarvadevàdimayaprakaraõam bhaviùye ÷ivavàkyaü %<trailokye yàni tãrthàni puõyànyàyatanàni ca . parvatàdãni ramyàõi puõyakùetràõi yàni ca . dharmà÷ca sarvadevà÷ca sarvayaj¤atapàüsi ca . ahaü brahmà ca viùõu÷ca sarva÷aktisamanvitaþ . aùñàviü÷atikoñyastu devatà vyàpya vai sadà . gaïgàyàü sarva evaite såkùmaråpeõa saüsthitàþ . tisraþ koñyardhakoñã ca tãrthànàü vàyurabravãt . sarvadà kalikàle ca gaïgàyàü nàtra saü÷ayaþ>% bhaviùye %<sarvadevamayã gaïgà sarvavedasvaråpiõã>% bhagavadgãtàyàü %<srotasàmasmi jàhnavãti>% atha tasyà vi÷iùñatàprakaraõam %<devànàntu mahàdevo yathà ÷reùñhatamaþ smçtaþ . sarveùàmeva tãrthàna . tathà gaïgà vi÷iùyate>% mahàbhàrate %<sarvatãrthamaryà gaïgà sarvadharmamayo manuþ . sarva÷àstramayã gãtà sarvadevamayohariþ>% skànde %<bhåte÷varàdiha paro'sti na påjanãyo naivà÷vamedhasadç÷aþ kraturasti loke . gaïgàsamaü tribhuvane na hi tãrthamasti nànyadvrataü ca ÷ivaràtrisama tathàsti>% mahàbhàrate %<na gaïgàsadç÷aü tãrthaü na devaþ ke÷avàt paraþ . bràhmaõebhyaþ paraü nàstãyevamàha pitàmahaþ>% brahmàõóe %<kalau tu sarvatãrthàni syamahàtmyaprabhàvataþ . gaïgàmabhimukhaü yànti sà tu devã na kutracit>% nàradãye %<koñiùvaùñàsu da÷asu tãrthànàü yat phalaü bhaved . tatsanastamihaikatra gaïgàyàü labhate naraþ>% bhaviùye %<abhibhåti prayàõena bhaktigràhyà mahe÷varã . bhàvànuråpaphaladà gaïgà sarvajagaddhità>% brahmàõóe %<prabhàse gosahasreõa ràhugraste divàkare . yatphalaü pàõóava÷reùñha! gaïgàyàü taddine dine . mahàpuõyà mahàvegà sadyaþ ÷uddhvikarã parà . mahàpuõyapradà sadyaþ svargamokùapradaiva sà>% dànadharme %<svàyambhuvaü yathà sthànaü sarbeùàmuttamaü smçtam . tãrthànàü saritàü ÷veùñhà tathà gaïgà ihocyate>% màtsye %<tãrthànàü paramaü tãrthaü nadãnàmuttamà nadã . mokùadà marvabhåtànàü mahyaü pràha divàmaõiþ>% bhaviùye %<dhyànaü kçte mokùahetustretàyàü tacca vai tapaþ . dvàpare yaj¤amevàhuþ kaïgau ùaïgaiva kevalam . cintàmaõigaõàccàpi gaïgàyàstoyavindavaþ . vi÷iùñà yat prayacchanti bhaktebhya÷cintitaü phalam>% ÷aive %<nàsti gaïgàsamaü tãrthaü nàsti veda samà ÷rutiþ . nàsti mçtyusamaþ ÷àstà nàsti bhåti samaü tapaþ>% kaurmamàtsyayoþ %<kçte ca sarvatãrthàni tretàyàü puùkaraü param . dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgaiva kevalam>% dànadharme %<te de÷àste janapadàste ÷ailàste'pi cà÷camàþ . yeùàü bhàgãrathã gaïgà madhye yàti saridvarà>% smaraõaprakaraõam harivaü÷e %<divyà tridhàrà dçùñà yaiþ ghuõyà tripathagà nadã . smaraõàdeva sarveùàmahaüsàü yà vibhedinã>% brahmàõóe %<manasà saüsmaredyastu gaïgàü dårasthito naraþ . càndràyaõasahasrantu labhate nàtra saü÷ayaþ>% bhaviùye %<smaraõàdeva gaïgàyàþ pàpasaüghàtapi¤jaram . bhedaü sahasradhà yàti girirvajrahato yathà>% brahmàõóe yatra tatra sthitovàpi maraõe samupasthite . %<bhaktyà gaïgàü smaran yàti naraþ ÷ivapuraü param>% bhaviùye %<gacchan tiùñhan svapan dhyàvan jàgradbhu¤jan vasan vadan . yaþ smaret satataü gaïgàü sa ca mucyeta saükañàt>% kãrtana prakaraõam vaiùõave %<gaïgà gaïgeti yairnàma yojanànàü ÷atairapi . sthitairuccàritaü hanti pàpaü janmatrayàrjitam>% . %<gaïgà gaïgeti yo vråyàt yojanànàü ÷atairapi . mucyate sarvapàpebhyo viùõulokaü sa gacchati>% yàtràprakaraõam brahmàõóe %<yeùàü buddhiü ÷ubhàü devàþ prayacchanti mahàtmanàm . te'pi gacchanti niyatà gaïgàabhigatàü suraiþ>% tatraiva %<snàna¤ca bhaktyà gaïgàyàü kartukàmasya gacchataþ . padepade'÷vamedhasya phalaü pràpnoti mànavaþ>% . bhaviùye %<vçthà kulaü vçthà vidyà vçthà yaj¤à vçthà tapaþ . vçthà dànàni tasyeha kalau gaïgàü na yàti yaþ>% . vàràhavrahmàõóayoþ %<arghyàdikaü gçhãtvà tu sendrà devàþ samàsate . àgacchanti kadà martyàgaïgàmabhigatà naràþ>% . bhaviùye anuùaïgeõa saïgena vàõijyenàpi sevayà . kàmàsakto'pi ca naro gaïgàü pràpya divaü vrajet . dànadharme %<gaïgàïgatà ye tridivaü gatàste>% atha kùetraprakaraõam %<sàrdhahasta÷ataü yàvat garbhatastãramucyate . na mantro na vidhiþ kàlo na mçdo na ca gomayam>% . atra çùayaþ pañhanti %<atra na patigçhõãyàt pràõaiþ kaõñhagatairapi>% . skànde %<tãràdgavyåtimàtrantu paritaþ kùetramucyate . atra dànaü japohomo gaïgàyàü nàtrasaü÷ayaþ>% . dànadharme %<bhàdrakçùõacaturda÷yàü yàvadàkramatejalam . tàvadgarbhaü vijànãyàta tadårdhaü tãramucyate>% brahmàõóe %<pravàhamavadhiü kçtvà yàvaddhastacatuùñayam . atranàràyaõaþ svàmã nànyaþ svàmã kadàcana>% . spar÷àdiprakaraõam vaiùõave %<÷rutàbhilaùità dçùñà spçùñà gãtà'vagàhità . yà pàvayati bhåtàni kãrtità sà dinedine>%
     gatiprakaraõam bhaviùye %<paradàraparadravyavà¤chà drohaþ parasya ca . gatimanviùyamàõasya gaïgeva paramà gatiþ . plavanaprakaraõam>% mahàbhàrate %<gaïgormibhirathodigdhaþ puruùaþ pavano yathà . spç÷ate so'sya pàpmànaü sadya evàpakarùati>% dar÷anaprakaraõam dànagharme . %<jàtyandhairiha tulyàste syurvai praïgubhireva và . samarthà ye na pa÷yanti gaïgàü puõyajalàü ÷ubhàm>% brahmàõóe %<j¤ànamai÷varyamàyu÷ca pratiùñhà sarvamànyatà . ÷ubhànàmà÷rayatva¤ca gaïgàdar÷anajaü phalam>% atha namaskàraprakaraõam bhavaiùye %<sarvatãrthamayãü gaïgàü paramàtmasvaråpiõãm . trailokyapàvanàrthàya gàïgatàü praõamet sadà>% . spar÷anapakaraõam brahmàõóe %<subhaktyà hi mahàpàpã gaïgàü spçùñvà ÷ucirbhavet anicchayàpi saüspçùñodahatyeva hi pàvakaþ>% nàradãye %<tatheha gaïgàü saüspç÷ya brahmaråpàü supuõyadàm . ÷uddhà bhavantãha sarve sadya eva na saü÷ayaþ>% vàràhe %<brahmahà guruhà goghnaþ spçùño và sarvapàtakaiþ . tasyàstoyaü naraþ spçùñvà sarvapàpaiþ pramucyate>% . athàvagàhanaprakaraõam vanaparvaõi %<yadyakàrya÷ataü kçtvà kçtaü gaïgàvagàhanam . sarvaü dahati gaïgàmbhastålarà÷imivànalaþ>% snànaprakaraõam vaiùõave %<snàtasya salile yasyàþ sadyaþ pàpaü praõa÷yati . akharvapuõyapràpti÷ca sadà maitreya! jàyate>% bhaviùye %<÷aktasya paõóitasyàpi guõinaþ satya÷àlinaþ . gaïgàsnànavihonasya tasya janma nirarthakam>% tatraiva %<pitaro yogina÷caiva gàthàü gàyanti sàdaràþ . api naþ svakule ka÷cit gaïgàsnàyã bhaviùyati . devebhya÷ca pitçbhya÷ca dàsyate salilà¤jalim . gaïgàsnànarataü martyaü dçùñvaiva yamakiïkaràþ . di÷o da÷a palàyante siühaü dçùñvà yathà mçgàþ . yamo bhãtasta taü dçùñvà praõipatya prapåjya ca . na ÷aknoti tathà sthàtuü tasyàgre puõyakarmaõaþ . merumandaramàtro'pi rà÷iþ pàpasya karmaõaþ . gaïgàsnànena dagdhaþ syàttålarà÷irivànalaiþ>% brahmàõóe %<spçùñvà svargamavàpnoti pãtvà j¤ànamavàpnuyàt . gaïgàsnàne tu bhaktyà vai pràptoti paramaü padam>% brahmavaivarte %<gaïgàyàü mausalaü snànaü mahàpàtakanà÷anam . aj¤ànàt svargasaüpràptirj¤ànànmuktirna saü÷ayaþ>% . puõyakàlavi÷eùasnànaprakaraõam bhaviùye %<dvàda÷yàü ÷ravaõarkùeõa aùñamyàü puùyayogataþ . àrdràyà¤ca caturda÷yàü gaïgàsnànaü vi÷eùataþ . vai÷àkhe pårõimà yà syànmàghe vai kàrtike tathà . tathà màghã tvamàvàsyà gaïgàsnàne sudurlabhà . kçùõàùñamyàü sahasrantu ÷ataü syàt sarvaparvasu . amàvàsyàdine caiva sahasrantu dinakùaye . candrasåryagrahe lakùaü vyatãpàte tvanantakam>% bràhme %<candrasåryagrahe caiva yo'vagàhati jàhnavãm . sa snàtaþ sarvatãrtheùu kimarthamañate mahãm>% smçtiþ %<indorlakùaguõaü proktaü raverda÷aguõaü tathà . gaïgàtoye tu saüpràpte indoþ koñãraverda÷a>% (nandàmahàjyeùñhãvàruõãda÷aharàrdhodayasnànaphalaü tattacchavde dç÷yam) . mçddhàraõaprakaraõam dànadharmavrahmàõóàgneyeùu . %<jàhnavãtãrasaübhåtàü mçdaü mårdbhà vibhartiyaþ . vibharti råpaü so'rkasya tamonà÷àya kevalam>% tarpaõaprakaraõam brahmàõóàgneyadànadharmeùu %<ya icchet saphalaü janma jãvanaü ÷rutameva ca . sapitéüstarpayedgaïgàmabhigamya suràüstathà>% atha dànaprakaraõam bhaviùye %<vàso hiraõyaratnàni patrapuùpaphalàni ca . annadànàdika¤càpi àtmano yadabhãpsitam . tattu bhaktyà tu gaïgàyàü yaþ prayacchati mànavaþ . tattatsukhamananta¤ca sampràpya ceha janmani . prettha càpnoti nirvàõaü paramaü yannira¤janam . yaj¤odànaü tapo j¤àna ÷ràddha¤ca surapåjanam . gaïgàyàntu kçtaü sarvaü koñikoñiguõaü bhavet>% vrataprakaraõam brahmàõóe %<÷àkhitaõóalaprasthena dviprasthapayasà tathà . pàyasaü pàcayitvà tu madhukhaõóaü ghçtaü tathà . pratyekaü palamàtrantu tatra nikùipya bhaktitaþ . tat pàyasamapåpa¤ca laóóukàn yàvakànapi . tathà gu¤jàrdhamàtrantu suvarõaü råpyameva ca . candanàgurukarpårakuïkumàni ca guggulum . vilvapatràõi dårvà÷ca rocanàü sitasarùapam . nãlotpalasya patràõi patràbhàve phalàni ca . yathà ÷aktyà mahàbhaktyà naïgàyàü yo vinikùipet . màsi màsi paurõamàsyàü dar÷a và praharadvaye . ÷raddhayànena mantreõa yàvat saüvatsaraü tathà . (oü gaïgàyai nàràyaõya te namo namaþ) . iti mantreõa satataü ÷atamaùñottaraü japet . gaïgàjalàntarbhåtvà tu tanmanàstyaktasaü÷ayaþ . haviùyà÷ã mitàhàrã yamã teùu dineùu ca . saüvatsarànte tasyaiùà gaïgà divya vapurdharà . divyamàlyàmbaradharà divyagandhànulepanà . càruråpadharà devã divyaratnavibhåùità . pratyakùaråpà puratastiùñhatyeva varapradà . evaü pratyakùataþ sàkùàt gaïgàü divyavapurdharàm . dçùñvà svacakùuùà martyo varadànasasudyatàm . yàn yàn kàmayate kàmàüstàüstàn sarvànavàpnuyàt . niùkàmastu paraü mokùaü labhate nàtra saü÷ayaþ>% ÷ràddhaprakaraõam bhaviùye %<gayà÷ràddhaü kçtaü tena utsçùña÷ca vçùastathà . yena gaïgàmbhasà sikte tãre ÷ràddhamakàri ca . piténuddi÷ya yo bhaktyà pàyasaü madhusaüyutam . guóasarpiþsamàyuktaü gaïgàmbhasi vinikùipet . tçptàþ pibanti pitarastasya varùa÷atatrayam>% devãpuràõe %<akàle'pyatha và kàle tãre ÷ràddhaü tathà naraiþ . pràptaireva sadà kàryaü kartavyaü pitçtarpaõam>% atha piõóaprakaraõam devãpuràõe %<sakçdgaïgàbhigamanaü kçtvà piõóaü dadàti yaþ . tàritàþ pitarastena bhavàmbhodhestilodakaiþ .>% tatraiva %<gaïgàyà¤ca gayàyà¤ca piõóadànaü samaü smçtam . vi÷eùataþ kaliyuge gaïgàpiõóaü pra÷asyate . gaïgàyàü piõóadànena pitarastu tilodakaiþ . narakasthà divaü yànti svargasthà mokùamàpnuyuþ . màhendre viraje caiva gayàyàü jàhnavãtañe . atra piõóaprado yàti brahmalokamanàmayam>% jalaprakaraõam bràhme %<yo'sau nira¤jano deva÷citsvaråpã janàrdanaþ . sa eva dravaråpeõa gaïgàmbho nàtra saü÷ayaþ>% . laiïge %<brahmahà guruhà goghnasteyã ca gurutalpagaþ . naïgàmbhasà ca påyante nàtra kàryà vicàraõà>% . bràhme %<tiùñhadyugasahasrantu pàdenaikena yaþ pumàn . màsamekantu gaïgàmbhaþ sevate sa vi÷iùyate . meroþ samudrasya ca ratnaràgeþ saükhyopalànàmudakasya vàcà . ÷akyaü vaktuü neha gaïgàjalànàü guõàkhyànaü parimàõaü tathaiva>% toyadànaprakaraõam bhaviùye %<annadànai÷ca godànai÷ca svarõadànàdimistathà . rathà÷vagajadànai÷ca yatphalaü parikãrtitam . tataþ ÷ataguõaü gaïgàtoyadànàdavàpnuyàt>% mahàbhàrate càndràyaõasahasreõa ya÷caret kàya÷odhanam . yaþ pivedvai yatheùña¤ca gaïgàmbhaþ savi÷iùyate gaïgàtãre vasennityaü gaïgàtoyaü pivet sadà . dãkùitaþ sarva yaj¤eùu somapànaü dine dine . gaïgàtoyàbhisaüsiktàü bhikùàma÷ràti yo naraþ . sarpavat ka¤cukaü muktvà pàpànãha narottamaþ . svàrgàpavargikãü siddhiü pràpnotyeva na saü÷ayaþ skànde %<gaõóåùamàtrapànaina a÷vamedhaphalaü labhet . svacchandaü yaþ pibedapastasya muktiþ kare sthità>% pàdme %<tribhiþ sàrasvataü toyaü saptabhi÷caiva yàmunam . nàrmadaü da÷abhirmàsairgàïgaü varùeõa jãryati>% atha vàsaråpasevàprakaraõam . bràhme %<tapasà brahmacaryeõa yaj¤aistyàgena và gatim . na tàü saülabhate janturgaïgàü saüsevya yàü labhet>% nàradãye %<kimaùñàïgena yogena kiü tapobhiþ kimadhvaraiþ . vàsa eva hi gaïgàyàü brahmaj¤ànasya kàraõam>% mahàbhàrate %<pårve vayasyadharmàü÷ca kçtvà pàpàni ye naràþ . pa÷càdgaïgàü samà÷ritya te'pi yànti paràü gatim>% brahmàõóe %<mahàpàtakino ye ca sevante yadi jàhnavãm . pàtakebhyo'pi pa¤cabhyaþ kà kathà'nyasya pàpmanaþ>% bhaviùye %<triràtraü saptaràtraü và sthitimàtreõa bhaktitaþ . gaïgàtãre naro yastu narakaü sa na pa÷yati>% . vighnaprakaraõam bhaviùye %<ùaùñirvighnasahasràõi gaïgàü rakùanti yatnataþ . niràsayantyabhaktàü÷ca pàpakarmaratàüstathà . kàmakrodhamadotsàhalobhàdini÷itaiþ ÷araiþ . praharanti manasteùàü sthitiü vai nà÷ayanti ca>% pratigrahaprakaraõam màtsye %<yastatra pratigçhõàti tãrtheùvàyataneùu ca . hiraõyaü rajataü tàmraü yaccànyadvastu ki¤cana . niþphalaü tasya tat tãrthaü yàvattadvastu cà÷nute . varaü vikrayaõaü màturvaraü vikrayaõaü pituþ . api gaïgàjalasthantu na gçhõãyàt kadàcana>% smçtiþ . %<gaïgàvikrayaõàdràjan viùõorvikrayaõaü bhavet . janàrdane tu vikrãte vikrãtaü syàjjagattrayam>% abhaktiprakaraõam bhaviùye %<gaïgàü pràpyàtha ye martyàþ ÷raddhàü bhaktiü na kurvate . tãrthàntare ràtaü kuryuste vai nirayagàmiõaþ>% . kçtakçtyaprakaraõam brahmàõóe %<gaïgàü saü÷ritya yastiùñhettasyàkàryaü na vidyate . kçtakçtyaþ sa vai mukto jãvanmukto bhavennaraþ>% . mçtyuphalaprakaraõam bràhme %<j¤ànato'j¤ànato vàpi kàmato'kàmato'pi và . gaïgàyàntu mçto martyo mokùaü svarga¤ca vindati>% bhaviùye %<kçmikãñapataïgàdyà ye mçtà jàhnavãjale . kålànniùpatità vçkùàste'pi yànti paràü gatim>% tathà %<api yojanaparyante gaïgàü smçtvà tanuü tyajet . vaivasvato'pi tasyàrghyaü dattvà svargaü prayacchati>% skànde %<ardhodake tu jàhnavyà mriyate'na÷anena yaþ . sa yàti na punarjanma brahmasàyujyameva ca>% asthiprakùepaprakaraõam vanaparvaõi kaurme ca %<yàvantyasthãni gaïgàyàü tiùñhanti puruùasya ca . tàvadvarùasahasràõi brahmaloke mahãyate . yàvadasthi manuùyasya gaïgàyàþ spç÷ate jalam . tàvadvarùasahasràõi svargaloke mahãyate>% brahmàõóe %<gaïgàtoye tu yasyàsthi nãtvà saükùipyate naraiþ . tatkàlamàditaþ kçtvà svarge tasya bhavet sthitiþ . gaïgàñoyeùu yasyàsthi plàvyate puõyakarmaõaþ . na tasya punaràvçttirbrahmalokàt kadàcana>% ke÷àdiprakaraõam brahmàõóe %<ke÷alomanakhàdãni yeùàü puüsàntu vàyunà . nikùipyante ca gaïgàyàü teùàü syàdviyati sthitiþ>% atha prakãrõakam brahmàõóe %<dçùñvà ÷atakçtaü pàpaü spçùñvà janma÷atàni ca . snàtvà janmasahasràõi hanti gaïgà kalau yuge>% . gaïgàdvàravàràõasãprayàgàdiprakaraõam màtsye %<sarvatra sulabhà gaïgà triùu sthàneùu durlabhà . gaïgàdvàre prayàge ca gaïgàsàgarasaïgame>% vanaparvaõi %<svargadbàreõa tattulyaü gaïgàdvàraü na saü÷ayaþ . tatràbhiùekaü yaþ kuryàt so'÷vameghamavàpnuyàt>% brahmàõóe vàràõasyàü vi÷eùeõa gaïgà nityaü vimuktidà . anantakoñikalpotthaü pàpaü puüsàü praõà÷ayet . vàràõasyàü vi÷eùeõa sadyaþ pàpavinà÷inã . gaïgàyàntu jale mokùo vàràõasyàü jale sthale . jale sthale càntarãkùe gaïgàsàgarasaïgame . mokùaprakaraõam skànde %<brahmàdidevalokànàü mukte÷ca pràptaye nçõàm . gaïgà ca paramà hetuþ kalikàle vi÷eùataþ>% . gaïgàmàhàtmyaü kà÷ãkhaø viùõuü prati ÷ivenoktam yathà
     %<mamaiva sà parà mårtistoyaråpà ÷ivàtmikà . brahmàõóànàmanekeùàmàdhàraþ prakçtiþ parà . siddhavióhyàsvaråpà ca tri÷aktiþ karaõàtmikà . ànandà'mçtaråpà ca ÷uddhadharmakharåpiõã . tàmenàü . jagatàü dhàtrãndhàrayàmi khalãlayà . vi÷vasya rakùaõàrthàya para brahmasyaråpiõãm . trailokye yàni tãrthàni puõyakùetràõi yàni ca . sarvatra sarve ye dharmàþ sarve yaj¤àþ sadakùiõàþ . tapàüsi viùõo! sarvàõi ÷rutiþ sàïgà caturmità . aha¤ca tva¤ca brahmàca devatànàü gaõà÷ca ye . puruùàrthà÷ca sarve vai ÷aktayo vividhà÷ca yàþ . gaïgàyàü sarva evaite såkùmaråpeõa saüsthitàþ . sa snàtaþ sarvatãrtheùu sarvakratuùu dãkùitaþ . cãrõasarvavrataþ so'pi yastu gaïgàü niùevate . tapàüsi tena taptàni sarvadànapradaþ sa ca . sa pràptayoganiyamo yastu gaïgàü niùevate . sarvavarõà÷ramibhya÷ca vedavidbhya÷ca vai tathà . ÷àstràrtha pàragebhya÷ca gaïgàsnàyã vi÷iùyate . manovàkkàyajai rdoùairduùño bahuvidhairapi . vãkùya gaïgàü bhavet påtaþ puruùo nàtra saü÷ayaþ . kçte sarvàõi tãrthàni tretàyàü puùkaraü param . dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgaiva kevalam . dhyànaü kçte mãkùahetustretàyàü tacca vai tapaþ . dvàparaü taddvayaü yaj¤aþ kalau gaïgaiva kevalam . pårvajanmàntaràbhyàsavàsanàva÷ato hare! . gaïgàtãre nivàsaþ syànmadanugrahataþ param . yo dehapàtanàdyàvadgaïgàtãraü na mu¤cati . sa hi vedàntavidyogã vrahmacaryavratã sadà . kalau kaluùacittànàü pàpadravyaratàtmanàm . vidhihãnakriyàõà¤ca gatirgaïgàü vinà nahi . alakùmãþ kàlakarõã ca duþsvapno durvicintitam . gaïgàgaïgeti japanàttàni nopavi÷anti hi . gaïgà hi sarvabhåtànàmihàmutra phalapradà . bhàvànuråpato viùõo . sadà sarvajagaddhità . yaj¤adànatapoyogajapàþ saniyamà yamàþ . gaïgàsevàsahasràü÷aü na labhante kalau hare! . kimaùñàïgena yogena kiü tapobhiþ kimadhvaraiþ . vàsaeva hi gaïgàyàü brahmaj¤ànasya kàraõam . api dårasthitasyàpi gaïgàmàhàtmyavedinaþ . ayogasyàpi govinda! . bhaktyà gaïgà prasãdati . ÷raddhà dharmaþ paraþ såkùmaþ ÷raddhà j¤ànaü parantapaþ . ÷raddhà svarga÷ca mokùa÷ca ÷raddhayà sà prasãdati . aj¤ànaràgalobhàdyaiþ puüsàü saümåóhacetasàm . ÷raddhà na jàyate dharme gaïgàyà¤ca vi÷eùataþ . bahiþsthitaü jalaü yadvannàrikelàntarasthitam . tathà brahmàõóabàhyasthaü paraü brahmàmbu jàhnavam . gaïgàlàbhàt paro làbhaþ kvacidanyo na bidyate . tasmàdgaïgàmupàsãta gaïgaiva paramaþ pumàn . ÷aktasya paõóitasyàpi guõino dàna÷àlinaþ . gaïgàsnànavihãnasya hare! janmanirarthakam . vçthà kulaü vçthà vidyà vçthà yaj¤o vçthà tapaþ . vçthà dànàni tasyeha gaïgàbhakto na yo bhavet . guõavatpàtrapåjàyàü na syàdvai tàdç÷aü phalam . yathà gaïgàjale snàtaþ påjane vidhinà phalam . mama tejo'gnigarbheyaü mama vãryàtisambhçtà . dàhikà sarvadoùàõàü sarvapàpavinà÷inã . smaraõàdava gaïgàyàþ pàpasaïghàtapa¤jaram . ÷atadhà bhedamàyàti girirvajrahato yathà . gaïgàü gacchati yastveko yastaü bhaktyànumodayet . tayostulyaü phalaü pràhurmaktirevàtra kàraõam . gacchaüstiùñhan svapan bhu¤jan dhyàyan jàgrat ÷vasan vadan . yaþ smaret satataü gaïgàü sa hi mucyeta bandhanàt . piténuddi÷ya yo bhaktyà pàyasaü madhusaüyutam . guóasarpiüstilaiþ sàrdhaü gaïgàmbhasi viniþkùipet . tçptà bhavanti pitarastasya varùa÷ataü hare! . yacchanti vividhàn kàmàn bhåribhåtàn pitàmahàþ . liïge÷e påjite sarvamarcitaü syàjjagadyathà . gaïgàsnànena labhate sarvatãrthaphalaü tathà . gaïgàyàntu naraþ snàtvà yo liïgaü nityamarcati . ekena janmanà muktiü paràü pràpnoti sa ghruvam . agnihohotràõi yaj¤à÷ca tathà dànatapàüsi ca . gaïgàyàü liïgapåjàyàþ koñyaü÷enàpi no samàþ . gaïgàü gantuü vini÷citya kçtvà ÷ràddhàdivaü gçhe . sthitasya samyak saïkalpàt tasyànandanti pårvajàþ . pàpàni ca rudantyà÷u hà kva yàsyàma ityalam . lobhamohàdibhiþ sàrdhaü mantrayanti punaþ punaþ . yathà gaïgàü na yàtyeùa tathà vighnaü prakurmahe . gaïgàü gato yadà caiva na ucchittiü vidhàsyati . gçhàdgaïgàvagàhàrthaü gacchatastu pade pade . nirà÷àni vrajrantyeva pàpànyasya ÷arãrataþ . pårvajanmakçtaiþ puõyaistyaktvà lobhàdikaü hare! . vyudasya sarvavighnàghàn gaïgàü pràpnoti puõyavàn . anuùaïgeõa ÷ulkena bàõijyenàpi sevayà . kàmàsakto'pi và martyorgaïgàsnàyã divaü vrajet . anicchayàpi saüspçùño dahano'pi yathà dahet . anicchayàpi saüsnàtà gaïgà pàpaü tathà dahet . tàvadbhramati saüsàre yàvadagaïgàü na sevate . saüsevya gaïgàü no janturbhavakle÷aü prapa÷yati . yo gaïgàmbhasi saüsnàto bhaktyà saütyaktasaü÷ayaþ . manuùyacarmaõà naddhaþ sa devo nàtra saü÷ayaþ . gaïgàsnànàrthamudyukto madhyemàrgaü mçto yadi . gaïgàsnànaphalaü so'pi tadàpnoti na saü÷ayaþ . mahàtmyaü ye ca gaïgàyàþ ÷çõvanti ca pañhantiü ca . te'pya÷eùairmahàpàpairmucyate nàtra saü÷ayaþ . durbuddhayo duràcàrà haitukà bahusaü÷ayàþ . pa÷yanti mohità viùõã! gaïgàmanyàü nadãmiva . janmàntarakçtairdànaistapobhirniyamairbrataiþ . iha janmani gaïgàyàü nçõàü bhaktiþ prajàyate . gaïgàbhaktimatàmarthe mahendràdipureùu ca . harmyàõi rasyabhogàõi nirmitàni svayambhuvà . siddhayaþ siddhaliïgàni spar÷aliïgànyaneka÷aþ . pràsàdà ratnaracità÷cintàmaõigaõà api . gaïgàjale na tiùñhanti kalipàpàni bhãtitaþ . ataeva hi saüsevyà kalau gaïgeùñasiddhidà . såryodaye tamàüsãva vajrivajramayànnagàþ . tàrkùyekùaõàdyathà sarpàþ meghà vàtàhatà yathà . tattvaj¤ànàdyathà mohàþ siühaü dçùñvà yathà mçgàþ . tathà sarbàõi pàpàni yànti gaïgekùaõàt kùayam . divyauùadhairyathà rogà lobhena ca yathà guõàþ . yathà grãùmoùmasantaptiragàdhahradamajjanàt . tåla÷ailàþ sphuliïgena yathà na÷yanti tatkùaõot . tathà doùàþ praõa÷yanti gaïgàmbhaþspar÷anàddhruvam . krodhena ca tapoyadvat kàmena ca yathà matiþ . anayena yathà lakùmãrvidyà mànena vai yathà . dambhakauñilyamàyàbhiryathà dharmo vina÷yati . tathà na÷yanti pàpàni gaïgàyàdar÷anena tu . mànuùyaü durlabhaü pràpya vidyutsampàtaca¤calam . gaïgàü yaþ sevate so'tra buddheþ pàraü paraü gataþ . vidhåtapàpàye martyàþ parajyotiþsvaråpiõãm . sahasrasåryapratimàü gaïgàü pa÷yanti te bhuvi . sàdhàraõàmbhasà pårõàü sàdhàraõanadãmiva . pa÷yanti nàstikà gaïgàü pàpopahatalocanàþ . saüsàramocaka÷càhaü janànàmanukampayà . gaïgàtaraïgaråpeõa sopànaü nirmame divaþ . sarva eva ÷ubhaþ kàlaþ sarvo de÷astathà ÷ubhaþ . sarve janà dànapàtraü ÷rãmati jàhnavãtañe . yathà÷vamedho yaj¤ànàü nagànàü himavàn yathà . vratànàntu yathà satyaü dànànàmabhayaü yathà . pràõàyàma÷ca tapasàü mantràõàü praõavo yathà . dharmàõàmapyahiüsà ca kanyànàü ÷rãryathà varà . yathàtmavidyà vidyànàü strãõàü gaurã yathottamà . sarvadevagaõànà¤ca yathàhaü parame÷varaþ . sarveùàmeva bhaktànàü ÷ivamakto yathà varaþ . tathà sarveùu tãrtheùu gaïgàtãrthaü vi÷i÷yate . hare! yastvàvayorbhedaü na karoti mahàmatiþ . ÷ivabhaktaþ sa vij¤eyo mahàpà÷upata÷ca saþ . pàpapàü÷umahàvàtyà pàpadrumakuñhàrikà . yàpendhanadavàgni÷ca gaïgeyaü puõyavàhinã . nànàråpà÷ca pitaro gàthàü gàyanti sarvadà . api ka÷cit kule'smàkaü gaïgàsnàyã bhaviùyati . devarùãn parisantarpya dãnànàthàü÷ca duþkhitàn . ÷raddhayà vidhinà snàtvà dàsyate salilà¤jalim . api naþ sa kule bhåyàcchive viùõau ca sàmyadçk . tadàlayakaro bhaktyà tatra sammàrjanàdikçt . akàmo và sakàmo và tirthyagyonigato'pi và . gaïgàyàü yo mçto martyo narakaü na sa pa÷yati . tãrthamanyat pra÷aüsanti gaïgàtãre sthità÷ca ye . gaïgàü na bahu manyante te syurnirayagàmiõaþ . mà¤ca tvà¤caiva gaïgà¤ca yo dveùñi puruùàdhamaþ . svakãyaiþ pitçbhiþ sàrdhaü sa ghoraü narakaü vrajet . ùaùñirgaõasahasràõi gaïgàü rakùanti sarvadà . abhaktànà¤ca pàpànàü vàse vighnaü prakurbate . kàmakrodhamahàmohalobhàdini÷itaiþ ÷araiþ . ghnanti teùàü manastatra sthiti¤càpanayanti ca . gaïgàü samà÷rayet yastu sa muniþ sa ca paõóitaþ . kçtakçtyaþ sa vij¤eyaþ puruùàrthacatuùñaye . gaïgàyà¤ca sakçtsnàto hayamedhaphalaü labhet . tarpayaü÷ca pitéüstatra tàrayennarakàrõavàt nairantaryeõa gaïgàyàü màsaü yaþ snàti puõyabhàk . sa ÷akraloke vasati yàvacchakraþ sapåvaijaþ . avdaü snàti ca gaïgàyàü nairantaryeõa puõyavàn . viùõulokaü samàgatya samukhaü saüvasennaraþ! . gaïgàyàü snàti yo martyo yàvajjãvaü dine dine . jãvanmuktaþ sa vij¤eyo dehànte mukta eva saþ . tithinakùatraparvàdi nàpekùyaü jàhnavãjale . snànamàtreõa gaïgàyàü sa¤citàghaü vina÷yati . paõóito'pi sa mårkhaþ syàcchàktiyukto'pya÷aktikaþ . yastu bhàgãrathãtãraü sukhasevyaü na saü÷rayet . kimàyuùàpyarogeõa vikà÷inyàtha kiü ÷riyà . kiüvà buddhyà vimalayà yadi gaïgàü na sevate . yaþ kàrayedàyatanaü gaïgàpratikçternaraþ . bhuktvà sa bhogàn pretyàpi yàti gaïgàsalokatàm . ÷çõvanti mahimànaü ye gaïgàyà nityamàdaràt . gaïgàsnànaphalaü teùàü vàcakaprãõanàddhanaiþ . piténuddi÷ya yo liïgaü snapayedgàïgavàriõà . tçptàþ syustasya pitaro mahànirayagà api . aùñakçtvo mantrajaptairvastrapåtaiþ sugandhibhiþ . procurgàïgairjalaiþ snànaü ghçtasnànàdikaü budhàþ . àpaþ kùãraku÷àgràõi ghçtaü dadhi gavàü maghu . raktàni karavãràõi raktacandanamityapi . aùñadravyavimi÷reõa gaïgàtoyena yaþ sakçt . màghava! prasthamàtreõa tàmrapàtrasthitena ca . bhànave'rghaü pradadyàcca svakãyapitçbhiþ saha . so'titejovimànena såryaloke mahãyate . aùñàïgo'rgho'yamuddiùñastvatãva ravitoùaõaþ . gàïgairvàbhiþ koñiguõo j¤eyo viùõo'nyavàritaþ . naïgàtãreùu ÷aktyà yaþ kuryàddevàlayaü sudhãþ . anyatãrthapratiùñhàto labhet koñiguõaü phalam . kåpavàpãtaóàgàdiprapàdànàdibhistathà . anyatra yadbhavet puõyaü tadagaïgàdar÷anàdbhavet . a÷vatthavañavçkùàdivçkùàropeõa yat phalam . puùpavàñyàdibhi÷càpi gaïgàspar÷astato'dhikaþ . kanyàdànena yat puõyaü yat puõyaü gopradànataþ . tat puõyaü syàcchataguõaü gaïgàgaõóåùapànataþ . càndràyaõasahasreõa yat phalaü syàjjanàrdana! . tato'dhikaü phalaü gaïgà'mçtapànàdavàpnuyàt . bhaktyà gaïgàvagàhasya kimanyat phalamucyate . akùayaþ svargavàso'pi nirvàõamatha và hare! . gaïgàyàþ pàdukàyugmaü nityamarcati yo naraþ . àyuþ puõyaü dhanaü putràn svargamokùau ca vindati . nàsti gaïgàsamaü tãrthaü kalikalmaùanà÷anam . nàsti muktipradaü kùetramavimuktasamaü hare! . gaïgàsnànarataü martyaü dçùñvaiva yamakiïkarà . di÷o da÷a palàyante siühaü dçùñvà yathà mçgàþ . gaïgàvrajana÷ãülasya gaïgàtañanivàsinaþ . arcàü kçtvà yathànyàyama÷vamedhaphalaü labhet . gobhåhiraõyadànena bhaktyà gaïgàtañe ÷ubhe . naro na jàyate bhåyaþ saüsàre duþkhasaïkañe . dãrghàyuùya¤ca vàsobhirj¤ànaü pustakadànataþ . annadànena sampattiþ kãrtiþ kanyàpradànataþ . anyatra yat kçtaü karma vrataü dànaü japastapaþ . gaïgàtañe tu tat sarvaü hare! koñiguõaü bhavet . dhenuü payasvinãü dadyàt gaïgàtãre vidhànataþ . goromasaükhyayà viùõoryugàn sarvaü samçddhidàn . goloke mama loke và kàmadhenuvrajàvçtaþ . bhu¤jànaþ sarvakàmàüstu divyàn nànàvidhàn bahån . devànàmapyalabhyàü÷ca bhuktvà tu saha bàndhavaiþ . pivçbhi÷ca suhçdbhi÷ca sarvaratnavibhåùitaþ . jàyate sukule pa÷càddhanadhànyasamàkule . ratnakà¤canasampårõe ÷ãlavidyàsamanvite . bhuktvà ca vipulàn bhogàn putrapautrasaptanvitaþ . punargaïgàü samàsàdya kà÷yàmuttaravàhinãm . vi÷ve÷varaü samàràdhya pràgjanurvàsanàva÷àt . kàlàddehàntamàsàdya brahma sampadyate tataþ . nirvartanadvayamapi bhåmerbhàgãrathãtañe . naro dadàti yobhaktyà tasya puõyaphalaü ÷çõu . tadbhåmitrasareõånàü saükhyayà yugamànayà . mahendracandralokeùu bhuktvà bhogàn manaþpriyàn . saptadvãpapatirbhåtvà mahàdharmaparàyaõaþ . narakasthànapi pitén . pràpayya tridivaü vrajet . svargasthàü÷ca pitén sarvàn mocayitvà mahàdyutiþ . antej¤ànàsinà chittvà hàvidyàü pà¤cabhautikãm . paraü vairàgyamàpanno yu¤jàno yogamuttamam . pràpyàtha và'vimukta¤ca paraü brahmàdhigacchati . suvarõamàtramapi yaþ suvarõaü và prayacchati . suvarõa¤ca suvipràya hare! bhàgãrathãtañe . sa hemaratnakhacite vimàne sarvage ÷ubhe . sarvai÷varyasamàyuktaþ sarvalokeùu påjitaþ . brahmàõóàntarasaüstheùu bhuktvà bhogàn manoramàn . tarvaiþ saüpåjito viùõo! yàvadàhåtasaüplavam . ekaràñ ca tatobhåtvà jambudvãpe pratàpavàn . tato'vimuktamàsàdyaparaü nirvàõamçcchati . janmarkùe tu kçte snàne gaïgàyàü bhaktipårvakam . janmaprabhçtipàpaughàt saücitàt mucyate kùaõàt . vai÷àkhe kàrtike màghe gaïgàsnànaü sudurlabham . dar÷e ÷ataguõaü puõyaü saükràntau ca sahasrakam . candrasåryagrahe lakùaü vyatãpàte tvanantakam . ayutaü viùuve caiba niyutantvayanadvaye . somagrahaþ somadine, ravivàre ravergrahaþ . taccåóàmaõipårvàkhyaü tatra snànamasaükhyakam . snànaü dànaü japohomo yacca cåóàmaõau kçtam . tadakùayamidaü sarvaü viùõo! bhàgãrathãtañe . ÷raddhayà bhaktiyuktastu gaïgàü snàtvà vidhànataþ . brahmahàpi vi÷uddhyeta kiü punastvanyapàtakã . kçmikãñapataïgàdyà ye mçtà jàhnavãjale . kålàt patanti ye vçkùà ste'pi yànti paràü gatim>% . anyànyapi tatratya phalàni pràø taø uktàni tatra dç÷yàni . vrahmàõóe %<gaïgàü puõyajalàü pràpya trayoda÷a vivarjayet . ÷aucamàcamanaü sekaü nirmàlyaü malagharùaõam . gàtrasaüvàhanaü krãóàü pratigrahamatho'ratim . anyatãrtharati¤caiva anyatãrthapra÷aüsanam . viõmåtràdimalotsargaü santàra¤ca vi÷eùataþ>% . tasyà÷ca vai÷àkha÷uklatçtãyàyàü brahmalokàt himavati patanaü tato bhåmau patana¤ca da÷aharàyàü yathà %<vai÷àkha÷uklapakùe tu tçtãyàyàü janàrdanaþ . yavànutpàdayàmàsa yugaü càrabdhavàn kçtam . brahmalokàttripathagàü pçthivyàmavàtàrayat>% brahmapuràõam . %<jyeùñhe màsi kùitisutadine ÷uklapakùe da÷amyàü haste ÷ailànniragamadiyaü jàhnavã martyalokam>% tiø taø dhçtavàkyam . etayoravirodhàya tathà vyavasthà . 3 tajjalàdhiùñhàtçdevãbhede . gaïgàyà idam nadãparatve avçddhatvàt aõ . gàïga tatsambandhini . %<gàïgamambusitamambuyàmunam>% kàvyapraø . %<gàïgaü jalaü nirmalam>% gaïgà stãtram . %<gàïgaü varùeõa jãryati>% padmapuø . nadãparatvàbhàve gaïgàyà apatyaü óhak . gàïgeya gaïgàdevyapatye bhãùme kàrtikeye ca . %<gaïgàpravàhokùitadevadàru>% kumàø %<gaïgàsroto'ntareùu saþ>% raghuþ . 4 nadãmàtre ca . saptanaïgam siø kauø .

@<[Page 2491a]>@
#<gaïgàkùetra># naø 6 taø . %<tãràdgavyåtimàtrantu paritaþ kùetramucyate>% ityukte gaïgàtãràdubhayapàr÷vasthakro÷advayamitasthàne .

#<gaïgàcillã># strã gaïgàsthà nadãsthà cillã . cillabhede (gàügacila) hàràø .

#<gaïgàja># puø gaïgàto jàyate jana--óa . 1 bhãùme 2 kàrtikeye ca tatra bhãùmasya gaïgàto janmakathà . %<sa ràjà ÷àntanurdhãmàn devaràjasamadyutiþ . babhåva mçgayà÷ãlaþ satataü vanagocaraþ . sa mçgàna mahiùàü÷caiva vinighnanràjasattamaþ . gaïgàmanucacàraikaþ siddhacàraõasevitàm . sa kadàcinmahàràja! dadar÷a paramàü striyam . jàjvalyamànàü vapuùà sàkùàcchiyamivàparàm . sarvànavadyàü sudatãü divyàbharaõabhåùitàm . såkùmàmbaradharàmekàü padmodarasabhaprabhàm . tàü dçùñvà hçùñaromà'bhådvismito råpasampadà . pibanniva ca netràbhyàü nàtçpyata naràdhipaþ . sà ca dçùñvaiva ràjànaü vicarantaü mahàdyutim . snehàdàgatasauhàrdà nàtçpyata vilàsinã . tàmuvàca tato ràjà sàntvayan ÷lakùõayà girà . devã và dànavã và tvaü gandharvã vàtha vàpsaràþ . yakùã và pannagã vàpi mànuùã và sumadhyame! . yàce tvàü suragarbhàbhe! bhàryà me bhava ÷obhane .>% bhàø àø 97 aø . %<etat ÷rutvà vaco ràj¤aþ sasmitaü mçdu valgu ca . vasånàü samayaü smçtvà'thàbhyàgacchadanindità . uvàca caivaü ràj¤aþ sà hlàdayantã mano girà . bhaviùyàmi mahãpàla! mahiùã te va÷ànugà . yattu kuryàmahaü ràjan! ÷ubhaü và yadi và'÷ubham . na tadvàrayitavyàsmi na vaktavyà tathà'priyam . evaü hi vartamàne'haü tvayi vatsyàmi pàrthiva! . vàrità vipriya¤coktà tyajeyaü tvàmasaü÷ayam . tatheti ràj¤à sà tåktà tadà bharatasattama! . praharùamatulaü lebhe pràpya taü pàrthivottamam . àsàdya ÷àntanustà¤ca bubhuje kàmato va÷ã . na praùñavyeti manvàno na sa tàü ki¤ciduktavàn . sa tasyàþ ÷ãlavçttena råpaudàryaguõena ca . upacàreõa ca raha stutoùa jagatãpatiþ . divyaråpà hi sà devã gaïgà tripathagàminã . mànuùaü vigrahaü kçtvà ÷rãmantaü varavarõinã . bhàgyopanatakàmasya bhàryovopasthità'bhavat . ÷àntanoràjasiühasya devaràjasamadyuteþ . sambhogamnehacàturyairhàvalàsyamanoharaiþ . ràjànaü ramayàmàsa tathà reme tayaiva saþ . sa ràjà ratisaktatvàduttamastrãguõairhçtaþ . saüvatsarànçtån màsàn bubudhe na bahån gatàn . ramamàõastayà sàrdhaü yathàkàmaü nare÷varaþ aùñàvajanayat putràüstasyàmamarasannibhàn . jàtaü jàtaü ca sà putraü kùipatyambhasi bhàrata! . prãõàmi ca tvàmityuktvà gaïgàsrotasyamajjayat . tasya tanna priyaü ràj¤aþ ÷àntanorabhavattadà . na ca tàü ki¤canovàca tyàgàdbhãto mahãpatiþ . athainàmaùñame putre jàte prahasatãmiva . uvàca ràjà duþkhàrtaþ parãpsan sutamàtmanaþ . mà vadhãþ kàsi kasyàsi ki¤ca haüsi sutàniti . putraghni! sumahat pàpaü saüpràptaü te vigarhite! . stryuvàca . putrakàma! na te hanmi putraü putravatàü vara! . jãrõo'stu mama vàso'yaü yathà sa samayaþ kçtaþ . arha gaïgà jahnusutà maharùigaõasevità . devakàryàrthasiddhyarthamuùitàhaü tvayà saha . ime'ùñau vasavo devà mahàbhàgà mahaujasaþ . va÷iùñha÷àpadoùeõa mànuùatvamupàgatàþ . teùàü janayità nànyastvadçte bhuvi vidyate . madvidhà mànuùã dhàtrã loke nàstãha kàcana . teùà¤ca jananãhetormànuùatvamupàgatà . janayitvà vasånaùñau jità lokàstvayà'kùayàþ . devànàü samayastveùa vasånàü saü÷rito mayà . jàtaü jàtaü mokùayiùye janmato nànuùàditi . tatte ÷àpàùñhinirmuktà àpavasya mahàtmanaþ . svasti te'stu gamiùyàmi putraü pàhi mahàvratam . eùa paryàyavàso me vasånàü sannidhau kçtaþ . matprasåtaü vijànãhi gaïgàdattamimaü sutam>% 98 aø . %<sa kadàcinmçgaü viddhvà gaïgàmanusarannadãm . bhàgãrathãmalpajalàü ÷àntanurdçùñavànnçpaþ . tàü dçùñvà cintayàbhàsa ÷àntanuþ puruùarùabhaþ . syandate kiü tviyaü nàdya saricchreùñhà yathà purà . tato nimittamanvicchandadar÷a sa mahàmanàþ . kumàraü råpasampannaü vçhanta¤càrudar÷anam . divyamastraü vikurvàõaü yathà devaü purandaram . kçtsnàü gaïgà samàvçtya ÷araistãkùõairavasthitam . tàü ÷arairàvçtàü dçùñvà nadãü gaïgàü tadantike . abhavadvismito ràjà dçùñvà karmàtimànuùam . jàtamàtraü purà dçùñvà taü putraü ÷àntanustadà . nopaleme smçtiü dhãmànabhij¤àtuü tamàtmajam . sa tu taü pitaraü dçùñvà mohayàmàsa màyayà . saümohya tu tataþ kùipraü tatraivàntaraghãyata . tadadbhutaü tato dçùñvà tatra ràjà sa ÷àntanuþ . ÷aïkamànaþ sutaü gaïgàmabravãddar÷ayeti ha . dar÷ayàmàsa taü gaïgà bibhratã råpamuttamam . gçhãtvà dakùiõe pàõau taü kumàramalaïkçtam . alaïkçtàmàbharaõairvirajo'mbaraghàriõãm . dçùñapårvàmapi sa tàü nàbhyajànàt sa ÷àntanuþ . gaïgovàca . yaü putramaùñamaü ràjaüstvaü purà mayyavindathàþ . sa càyaü puruùavyàghra! sarvàstravidanuttamaþ . gçhàõemaü mahàràja! mayà saüvardhitaü sutam . àdàya puruùavyàghra! nayasvainaü gçhaü vibho!>% bhàø àø 100 aø %<gaïgàja . laïke÷avanàriketuþ>% bhàø viø 39 aø . gaïgàjetyatra mudritapustake nadãjeti pàñhaþ . kàrtiyesya gaïgàto janmakathà agnigarbha÷abde 55 pçø uktà . gaïgàjàtagaïgàtanayàdayo'pyubhayatra .

#<gaïgàñeya># puø gaïgàyà nadyàstañe yàti yà--ka pçùoø talopaþ aluk saø . (ciïgióã) matsyabhede trikàø .

#<gaïgàdatta># puø gaïgayà dattaþ . bhãùme gaïgàja÷abde dç÷yam .

#<gaïgàditya># puø kà÷ãsthe vi÷ve÷àddakùiõasthite àdityabhede %<gaïgàdityo'sti tatrànyo vi÷ve÷àddakùiõena vai . tasya dar÷anamàtreõa naraþ ÷uddhimiyàdiha . yadà gaïgà samà yàtà bhagãrathapuraskçtà . tadà gaïgàü pariùñotuü ravistatraiva saüsthitaþ . tasyàpyaharni÷aü gaïgàü saümukhãkçtyabhàskaraþ . pariùñauti prasannàtmà gaïgàbhaktavarapradaþ . gaïgàdityaü samàràdhya vàràõasyàü narottamaþ . na jàtu durgatiü kvàpi labhate ca na rogabhàk>% kà÷ãkhaø 51 aø .

#<gaïgàdvàra># naø gaïgàyà bhåmyavataraõadvàram . màyàpuryàü haridvàre %<tato màyàpurãü pràptaþ duùpràpàü pàpakàribhiþ . yatra sà vaiùõavã màyà jantån pà÷airna pà÷ayet . kecidåvurharidvàraü mokùadvàraü jaguþ pare . gaïgàdvàra¤ca ke'pyàhuþ kecinmàyàpurãü punaþ . yatovinirgatà gaïgà khyàtà bhàgãrathã bhuvi . yannàmoccàraõàt puüsàü pàpaü yàti sahasradhà . vaikuõñhasyaikasopànaü haridvàraü jagurjanàþ . tatràplutà narà yànti tadviùõoþ paramaü padam>% kà÷ãkhaø 7 aø .

#<gaïgàdhara># puø gaïgàü dharati mårdhrà dhç--ac 6 taø . 1 mahàdeve amaraþ . gaïgà÷abde taddhàraõakathà dç÷yà gaïgàmçdàdavo'pyatra . 2 samudre trikàø . lolambaràjokte jãrõàtisàranà÷ake cårõabhede yathà %<dhàtakyàmalakãpayodharavçkãkañvaïgayaùñãmadhu÷rãjambvàmraphalàsthinàgaraviùàhrãveralodhrendrajaiþ . tulyàü÷aü vihitaü sataõóulajalaü gaïgàdharàkhyaü mahaccårõaütårõamapàkaroti sakalaü jãrõàtisàraü param>% .

#<gaïgàdhararasa># puø vaidyakaprasiddhe auùadhabhede!

#<gaïgàpatrã># strã gaïgeva ÷ubhraü patramasyàþ ïãpa . sugandhikàyàü vçkùabhede ràjaniø .

#<gaïgàputra># puø 6 taø . gaïgàtanaye 1 bhãùme 2 kàrtikeye ca %<leñàt tãvarakanyàyàü gaïgàputra iti smçtaþ>% brahmavaiø puø ukte saïkãrõajàtibhede (muradàpharàsa) .

#<gaïgàyàtrà># strãø gaïgàmuddi÷ya yàtrà . gaïgàmaraõàrthaü yàtràyàm

#<gaïgàlaharã># strã 6 taø . 1 gaïgàyàstaraïgasantatau 2 jagannàthapaõóitaracite gaïgàstotrabhede ca .

#<gaïgàvatàra># puø gaïgàyà avatàraþ brahmalokàt bhåmau patanamatra . gaïgàdvàraråpe tãrthabhede 6 taø . tasyà bhårmà 2 avataraõe ca . %<bhagãratha iva dçùñagaïgàvatàraþ>% kàda0

#<gaïgàvàkyàvalã># gaïgàmàhàtmyàdipratipàdakànàü vàkyànàmàbalã . smçtinibandhabhede .

#<gaïgàsàgara># puø gaïgayà saïgataþ sàgaraþ ÷àø taø . gaïgàsàgarayoþ saïgamaråpe tãrthabhede .

#<gaïgàsuta># puø 6 taø . 1 bhãùme, 2 kàrtikeye ca hamaø .

#<gaïgàhrada># puø gaïgàyà hrada iva . bhàrataprasiddhe svastipurasthe 1 kåparåpe tãrthabhede . %<tataþ svastipuraü gacchet>% ityupakrame %<gaïgàhrada÷ca tatraiva kåpa÷ca bharatarùabha! . tisraþ koñya÷ca tãrthànàü tatra kåpe mahãpate! . tatra snàtvà naro ràjan! svargalokaü prapadyate>% bhàø vaø 83 aø . 2 koñitãrthasthe tãrthabhede ca %<koñitãrthe sutapasà labhediha suvarõakam . gaïgàhrada÷ca tatraiva tãrthaü bharatasattama! . tatra snàyãta dharmaj¤a! vrahmacàrã samàhitaþ . ràjasåyà÷vamedhàbhyàü phalaü vindati mànavaþ>% . tatràdhyàye 6 taø . 3 gaïgàyàhrade ca .

#<gaïguka># puø kaïguka + pçùoø . kaïguke dhànyabhede (kàïanã) su÷ruø . %<rakta÷àliyaùñikagaïgukamukundakapàõóukapãtakapramodakakàlakà÷anakapuùpakakardamaka÷akunàhçtasugandhakakalamanãvàrakodravoddàlaka÷yàmàkagodhåmaveõuyavàdayaþ>% .

#<gaïgodbheda># puø gaïgàyàþ udbhedaþ prathamaprakà÷o yatra . tãrthabhede . %<gaïgodbhedaü samàsàdya tarpayet pitçdevatàþ . vàjapeyamavàpnoti brahmabhåto bhavet sadà>% bhàø vanaø 81 a0

#<gaïgojjha># naø gaïgayà ujjhyate ujjha--karmaõi gha¤ . gaïgà srotaþ÷ånye jalàdau .

@<[Page 2493a]>@
#<gaïgola># puø gomedakanàmake maõibhede hàràvalã .

#<gaccha># puø gama--sampaø kvip malope tuk ca gataügatiü chyati cho--ka . 1 vçkùe trikàø . lãlàvatyukte ÷reóhãvyavahàre pravçttagatyàdikriyàviratikàrake 2 padasaüj¤e sthàne puø . tajj¤ànàrthaü tatràha %<÷reóhãphalàduttaralocanaghnàccayàrdhvavaktràntaravargayuktàt . målaü mukhonaü cayakhaõóayuktaü cayoddhçtaü gacchamudàharanti . udàharaõam . drammatrayaü yaþ prathame'hni dattvà dàtuü pravçttodvicayena tena . ÷atatrayaü ùaùñyadhikaü dvijebhyo dattaü kiyadbhirdivasairvadà÷u . nyàsaþ àdivaø . 3 . cayaþ . 2 . gacchaþ . 0 . sarvadhanaü 360 . labdho gacchaþ 18 . atha dviguõottaràdiphalànayane karaõasåtraü sàrdhavçttam . viùame gacche vyeke guõakaþ sthàpyaþ same'rdhite vargaþ . gacchakùayàntyamantyàdvyastaü guõavargajaü phalaü yattat . vyekaü vyekaguõoddhçtamàdiguõaü syàdguõottare gaõitam . udàharaõam . pårbaü varàñakayugaü yena dviguõottaraü pratij¤àtam . pratyahamarthijanàya sa màse niùkàn dadàti kati . nyàsaþ àdiþ . 2 . cayodviguõaþ 2 . gacchaþ . 30 . labdhàvaràñakàþ . 214786 46 . niùkavaràñikàbhirbhaktàjàtà niùkàþ . 104857 . drammàþ . 9 . paõàþ . 9 . kàkiõyau . 2 . varàñakàþ . 6 . udàharaõam . àdirdvikaü sakhe! vçddhiþ pratyahaü triguõottarà . gacchaþ saptadinaü yatra gaõitaü tatra kiü vada . nyàsaþ . àdiþ . 2 . cayoguõaþ 3 . gacchaþ . 7 . labdhaü gaõitam . 2186>% ÷abdakalpadrume nirvisargagacchetyasya vibhaktyantasya ÷abdatvakalpanenàrthakathanamatãva hàsyàspadam gacchetyasya vibhaktyantatayà padatvena ÷abdatvàbhàvàt anyathà nànàvibhaktiyogena nànà÷abdàrthakathanàpatteþ .

#<gaja># made svane ca bhvàø paraø akaø señ . bhajati agàjãt ajagãt . jagàja . gajaþ .

#<gaja># svane bhvàø idit paraø akaø señ . ga¤jati aga¤jãt . jama¤ja . ga¤jyate . ga¤jà .

#<gaja># khane curàø ubhaø akaø señ . gajayati te ajaga jat ta .

#<gaja># puüstrãø gaja--made aca . 1 hastini %<nagajà na gajà dayità dayitàþ>% bhaññiþ . ibha÷abde vivçtiþ . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 aùñasaükhyàyàm gajànàmairàvatàdãnamaùñatvàt tathàtvam . %<kçtvà trighnaü garjarhçtvà>% jyoø taø %<gajabhukta÷eùam>% tantrasàø . %<aratnãnàü ÷atànyaùñàvekaùaùñyànvitàni ca . gajapramàõamàkhyàtaü munibhirmànavedibhiþ>% ÷abdàrthaciø ukte 3 mànabhede . %<sàdhàraõanaràïgulyà triü÷adaïgulako gajaþ>% ityukte 4 mànabhede . 5 mànamàtre 6 vàstumànabhede ca mediø . sa ca jyoø taø uktaþ yathà %<prastàradairghyamànaü tu svahastena tathà naraiþ . kçtvà trighnaü gajairhçtvà vàstumànaniråpaõam . dhvajo dhåma÷ca siüha÷ca ÷và vçùaþ khara eva ca . gajaþ kàkapadaü caiva mànànyaùñau ca vàstunaþ>% jyoø taø . %<puùñirgaje kàkapade vinà÷aþ>% tatphalam 7 auùadhapàkàrthe gartabhede vaidyakam gajapuña÷abde dç÷yam . gajànàü samåhaþ tal . gajatà tatsamåhe strã . tataþ årdhvamàne daghnac, gajadaghna, dvayasac, gajadvayasa, gajatulyordhaparimàõe triø . striyàü ïãp . %<dvitãya÷ca tçtãya÷ca årdhvamàne satã mama>% vyàø kàø ukteþ årdhvamàna eva tayoþ prayogaþ . parimàõamàtre tu màtrac . gajamàtra ityeva triø .

#<gajakanda># puø gajo gajadanta iva kando'sya . (hàtikàüdà) hastikande vçkùe ràjani

#<gajakarõa># puø gajasya karõa iva karõo'sya . 1 yakùabhede %<kustumbaruþ pi÷àca÷ca gajakarõo vi÷àlakaþ>% bhàø saø 10 aø . yakùakathane . 2 auùadhibhede strã ïãp . %<gajakarõã tu tiktoùõà tathà vàtakaphàn jayet . ÷ãtajvaraharà svàduþ pàke tasyàstu kandakaþ . pàõóurogakçmiplãhàgulmànàhodaràpahaþ . grahaõyar÷ovikàraghno vana÷åraõakandavat>% bhàvapraø .

#<gajakårmà÷in># puø gaja÷ca kårma÷ca tau a÷nàti a÷a--bhojane õini . 1 garuóe ÷abdaratnàø gajakacchapabhojãtyàdayo'pyatra . tau ca vibhàvasupratãkamunã anyonya÷àpàd gajaükårnmatàü pràptau garuóena bhakùitau yathàha bhàø àø 29 aø %<àsãdvibhàvasurnàma bhaharviþ kopano bhç÷am . bhràtà takhànuja÷càsãt supatauko mahàvapàþ . sa necchati dhanaü bhràtnà sahaikasthaü mahàmuniþ . vibhàgaü kãrtayatyeva suptatãkã hi nivya÷aþ . athàbravãcca taü bhràtà supratãkaü vibhàvasuþ . vibhàgaü bahavo mohàt kartumicchanti nivya÷aþ . tato vibhaktàstvasyo'nyaü virudhyaste'rthamohitàþ . tataþ svàrthaparàn måóhàn pçthadbhåtàn svakairdhanaiþ . viditvà bhedayantyetànamitrà mitraråpiõaþ . viditvà càpare bhinnànantareùu patantyatha . bhinnànàmatulo nà÷aþ kùipameva pravartate . tasmàdvimàya bhràtéõàü na pra÷aüsanti sàdhavaþ . guru÷àstre'nivaddhànàmanyo'nyenàbhi÷aïkinàm . niyantuü nahi ÷akyastvaü bhedato dhanamicchasi . yasmàttasmàt supratãka! hastitvaü samavàpsyasi . ÷aptastvevaü supratãko vibhàvasumathàvravãt . tvamapyantarjalacaraþ kacchapaþ sambhaviùyasi . evamanyã'nya÷àpàttau supratãkavibhàvaså . gajakacchapatàü pràptàvarthàrthaü måóhacetasau . roùadoùànuùaïgeõa tiryagyonigatàvubhau . parasparadveùaratau pramàõabaladarpitau . sarasyasminmahàkàyau pårvavairànusàriõau . tayoranyataraþ ÷rãmàn samupaiti mahàgajaþ . yasya vçühita÷abdena kårmo'pyantarjale÷ayaþ . utthito'sau mahàkàyaþ kçtsnaü vikùobhayan saraþ . yaü dçùñvà veùñitakaraþ patatyeùa gajo jalam . dantahastàgralàïgålapàdavegena vãryavàn . vikùobhayaüstato nàgaþ saro bahujhaùàkulam . kårmo'pyabhyudyata÷irà yuddhàyàbhyeti vãryavàn . ùaóucchrito yojanàni gajastaddviguõàyataþ . kårmastriyojanotsedho da÷ayojanamaõóalaþ . tàvubhau yuddhasammattau parasparabadhaiùiõau . upayujyà÷u karmedaü sàdhayehitamàtmanaþ . mahàbhraghanasaïkà÷au tau bhuktvà'mçtamànaya>% . ityevaü pitrànu÷iùño garuóastàvabhakùayat yathàha tatraiva 30 aø . %<makùayàmàsa garuóastàvubhau gajakacchapau>% .

#<gajakçùõà># strã gaja iva kçùõà . gajapippalyàm bhàvapraø gajapippalã÷abde dç÷yam .

#<gajacirbha(rbha)ñà># strã gajapriyà cirbha(rbhi)ñà ÷àø taø . indravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) ratnamàø .

#<gajacirbhiña># puø gajacirbhiñàyà iva àkàro 'styasya ac . goóumbàyàm trikàø .

#<gajacirbhiñã># strã gajapriyà cirbhiñã . 1 màhendravàruõyàm ràjaniø .

#<gajacchàyà># strã %<yadenduþ pitç (10) daivatye sårya÷caiva kare(13)sthitaþ yàmyà 14 tithirbhavet sà hi gajacchàyeti kãrtità>% 1 ityakte, %<kçùõapakùe trayoda÷yàü maghàsvinduþ kare raviþ . yadà tadà gajacchàyà>% 2 ityukte ca yogabhede dviguõà hyàtmana÷chàyà dar÷e syàdàparàhõikã . gajacchàyeti sà proktà ityukte 3 dar÷àparàhõe ca . %<saiühi yo yadà bhànuü grasate parvasandhiùu . gajacchàyà tu sà proktà ÷ràddhaü tatra prakalpayet>% varàhokte 4 såryagrahaõakàle ca ku¤jaracchàya÷abde 2068 pçø viø .

#<gajaóhakkà># strã gajoparisthà óhakkà . hastimadasåcanàrthakçta÷abdàyàü gajoparisthaóhakkàyàm hàràø .

@<[Page 2494b]>@
#<gajatà># strã gajànàü samåhaþ tal . hastisamåhe amaraþ .

#<gajadanta># puø gajasya dantàviba dantàvasya . 1 gaõe÷e . 2 hastidantatulyadantavati triø . 6 taø . 3 karidante puø gaõe÷asya tathàtvaü ca gajànanatvena tattulyadantatvàt . gajadantàkçtitvàt bhittau dravyàdisthàpanàrthaü gajadantadvayàkàre 4 nàgadante (dàõóà) 5 dantoparijàtadante tasyàkàreõa gajadantatulyatvàttathàtvam .

#<gajadantaphalà># strã gajadanta iva phalamasyàþ . 1 óaïgarãlatàyàm ràjaniø .

#<gajadàna># naø 6 taø . 1 hastimade . tasya prasravaõasthàna¤ca %<karàt kañàbhyàü meóhràcca netràbhyà¤ca madasrutiþ>% pàlakàvye uktam . 6 taø . 2 hastino visarge ca . gàü pucche kariõaü kare ityukteþ tasya karàvacchedena gràhakeõa spar÷anena tasya dànaü vihitam .

#<gajanàsà># strã 6 taø . gajasya ÷uõóe . sà iva åruryasyàþ gajanàsoru (rå) kari÷uõóatulyanàkàyàü striyàm . upamànapårvakatvàt và åï . %<dharmastu gajanàsoru! sadbhiràcaritaþ purà>% ràmàø 2, 30, 30 .

#<gajapati># puø 6 taø . 1 ÷reùñhagaje 2 atyuccagaje ca %<gajapati dvayasãrapi haimanaþ>% màghaþ .

#<gajapàdapa># puø gajapriyaþ pàdapaþ ÷àø taø . (khulakuïi) khyàte sthàlãvçkùe bhàvapraø .

#<gajapippalã># strã gajopapadà pippalã ÷àkaø taø . svanàmakhyàtàyàü pippalyàm . %<cavikàyàþ phalaü pràj¤aiþ kathità gajapippalã . gajakçùõà kañurvàta÷leùmanut vahnivardhinã . uùõà nihantyatãsàra÷vàsakaõñhàmayakramãn>% bhàvapraø haratãti ÷eùaþ . %<mårvà nirdahanã gàñhà tryåùaõaü gajapippalã>% su÷rutaþ .

#<gajapuña># puø %<hastaprabhàõo garto yaþ puñaþ sa tu gajàhvayaþ>% ityukte auùadhapàkàrthe hastamita khàte gartabhede vaidyakam .

#<gajapura># naø gajasya hastinàmançpasya puram . yudhiùñhira ràjadhànyàm (dillã) %<sa niryayau gajapuràdyàjakaiþ parivàritaþ>% bhàø ànuø 167 aø .

#<gajapuùpã># strã gajastanmada iva gandhayutaü puùpamasyàþ . nàgapuùpàyàü latàyàü ÷abdàrthaciø . %<gajapuùpãmimàü phullàmutpàñya ÷ubhalakùaõàm>% ràmàø kiø 1 . 12 . 39 .

#<gajapriyà># strã 6 taø . ÷allakãdrume hemacaø .

#<gajabandhanã># strã gajà badhyante'tra lyuñ ïãp . hastibandha na÷àlàyàü (hàti÷àlà) amaraþ .

#<gajabandhinã># strã gajasya bandho'styatra ini ïãp . gaja÷àlàyàü jañàø .

@<[Page 2495a]>@
#<gajabhakùaka># puø gajo bhakùako'sya . a÷vatthavçkùe ràjaniø .

#<gajabhakùyà># strã gajena bhakùyà . ÷allakãvçkùe amaraþ . gajena bhakùyate karmaõi gha¤ . gajabhakùà tatràrthe strã ÷abdaratnàø .

#<gajamaõóalã># strã gajànàü sannive÷anabhedena maõóalã parive÷aþ veùñanàkàraparidhiþ . gajànàü sannive÷anavi÷eùeõa paridhiråpe veùñane . svàrthe ka hrasvaþ . tatràrthe . %<candràkçtãni gajamaõóalikàbhiruccaiþ>% màghaþ . 6 taø . 2 gajasamåhe ca .

#<gajamàcala># puüstrã maca--kalkane gha¤ màcaþ gajasya màcaü ÷àñhyaü lunàti lå--bàø óa . 1 siühe hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gajamuktà># strã gaje tatkumbhe jàtà muktà . hastikumbhajàte muktàbhede %<muktàphalaiþ ki÷ariõàü kiràtà>% kumàø vyàø mallinàthadhçtavàkyam %<karãndrajàmåtavaràha÷aïkhamatsyàhi÷uktyudbhavaveõujàni . muktàphalàni prathitàni loke devàü tu ÷uktyudbhavameva bhåri>% muktaiva svàrthe ka ñha¤ . gajamaukti kamapyatra . %<gajamauktikàvaliyutena vakùasà>% kiràø mallinàthatadvyàø kariõàü muktàyonitve pramàõamàhàgastyaþ %<jãmåtakarimatsyàhivaü÷a÷aïkhavaràhajàþ . ÷uktyudbhavà÷cavij¤eyà aùñau mauktikayonayaþ>% .

#<gajamukha># puø gajasya mukhaü mukhamasya . 1 gaõe÷e yathà ca tasya tanmukhamukhatà tathà ibhànana÷abde 981 pçø uktà . %<pramathàdhipo gajamukhaþ>% vçhaø saø 58 aø . gajavadanàdayo'pyatra .

#<gajamoñana># puüstrãø gajaü moñayati cuø muña--kùode lyu . 1 siühe ÷abdamàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gajavallabhà># strã 6 taø . 1 bahuvãjàyàü girikadalyàü, 2 ÷allakyà¤ca ràjaniø .

#<gajavãthã># strã uttaramàrgasthe %<rohiõyàrdràmçga÷iro gajavãthyabhidhãyate>% ityukte 1 nakùatratraye . khagola÷abde 2451 pçø vivçtiþ . 6 taø . 2 gajànàmàvalau ca .

#<gaja÷ikùà># strã gajànàü ÷ikùà . gajacàlanàbhyàse %<tathaiva gaja÷ikùàyàü nãti÷àstreùu pàragaþ>% bhàø àø 109 aø .

#<gaja÷iras># puø gajasya ÷ira iva ÷iro'sya . 1 daityabhede %<gajodarogaja÷iràgajaskandhogajekùaõaþ>% harivaüø 240 aø . gajasya tannàmàsurasya và ÷iraþ ÷iro'sya . 2 gaõe÷e ca . ibhànana÷abde 981 pçø gajànana÷abde ca dç÷yam .

#<gajasàhvaya># puø gajena hastinàmakançpeõa sahita àhvaye yasya . hastinàpure (dillã) . %<niryayurgajasàhvayàt>% bhàø vaø 1 aø . gajàhvayamapyatra naø .

#<gajaskandha># puø gajasya skandha iva skandho'sya . daityabhede gaja ÷iraþ÷abde udàø dç÷yam . gajavat saü÷liùñaskandhe uttamapuruùalakùaõayute ca .

#<gajàkhya># puø gajaü gajakarõamàkhyàti patreõa à + khyà--ka . 1 cakramardavçkùe ràjaniø . tasya patrasya gajakarõatulyàkàratvàt tathàtvam . 2 gajatulyanàmani hastinàpure na0

#<gajàgraõã># puø 6 taø . airàvate hastini ÷abdaraø .

#<gajàjãva># puø gajaistatpàlanàdibhiràjãvyate jãva--gha¤ . 1 hastipàlake hemacaø .

#<gajàõóa># naø gajasyàõóamiva målaü yasya . 1 piõóamåle ràjani0

#<gajàdinàman(mà)># strã gaja iti ÷abda àdau yasya tàdç÷aü nàmàsya và ïãp . gajapippalyàm %<kàlàmçtà÷igrupunarnavàrkagajàdinàmàkarahàñakuùñhaiþ>% su÷rutaþ .

#<gajànana># puø gajasyànanamànanaü yasya . 1 gaõe÷e amaraþ . ibhànana÷abde 981 pçø dç÷yam . skandapuø gaõe÷akhaø 11 aø tu anyathà tasya gajànanatà varõità tatra gaõe÷asya mastaka÷ånyatayotpattau purà ÷ivacchinnena kailàse sthàpitena gajàsuramastakena mukhayojanaü tena kçtamityuktaü yathà gururuvàca abatàro yadi dhçtaþ sàdhutràõàya bho vibho! . prakà÷ayà÷u vadanaü sarveùàü ÷okanà÷anam . nayasva sarvadevànà mànandaü hçdayaü prabho! . ÷iva uvàca . pratyuvàca guruü putraþ pàrvatyà hãnamastakaþ . ÷i÷uruvàca . mahe÷àkhyena ràj¤à te praõatau caraõau yadà . tadà÷ãryà tvayà dattà tasmai ràj¤e guro! mudà . gajayonau janirmuktiþ ÷ivahastàdudãrità . tatsarvamabhavat tasya vidyate càrumastakaþ . påjyamànaü ÷ivenàste ÷uõóàdaõóaþ ÷u÷obhanaþ . avatàrakaro'sau me guro'sti bhavità mukham . ÷ivauvàca à÷caryapårõahçdayo gururåce punaþ ÷i÷um . gururuvàca . bhagavan! vi÷varåpo'si trikàlaj¤o'khile÷varaþ . mayà yaduditaü tasmai tvayà j¤àtaü yataþ prabho! . ahamã÷asvaråpante paricchettuü na ca kùamaþ . ÷rutvaivaü brahmaõaþ putro nàradastavra càvravãt . nàrada uvàca . %<evamevàvatãrõo'si hãnamårdhà kathaü prabho! . athavà bàlaråpamya chinnante kena tacchiraþ . etanme saü÷ayaü chindhi kçùayà parame÷vara! . ÷iva uvàca . nipãya nàradãü vàõãmuvàca ÷i÷uruccakaiþ . ÷i÷uruvàca . sindåraþ ko'pi daityo me vàyuråpadharo'cchinat . aùñame màsi sampårõe pravi÷yomodaraü ÷iraþ . tamidànãü haniùye'haü gajàsyaü sàmprataü dvija! . ÷ivauvàca . ÷rutvaivaü nàradaþ pràha ÷i÷uråpiõamo÷varam . nàradauvàca . aki¤cijj¤à vayaü deva! yojane'sya mukhasya te . tvameva ca svabhàvena mukhametanniyojaya . ÷ivauvàca . vadatãtthaü muni ryàvattàvat sa dadç÷e'khilaiþ . sarvàvayavasampårõo gajànanaumàsutaþ . kãrãñakuõóaladharo yugavàhuþ sulocanaþ . vàmadakùiõabhàge ca siddhivçddhiviràjitaþ . dçùñvà vinàyakaü skanda! tathàbhåtaü nijecchayà . harùeõotphullanayanà devàþ sarve tadà'bruvan . gajànana iti khyàto bhavitàyaü jagattraye>% %<evaü bhàdracaturthyàü sa avatãrõo gajànanaþ>% iti ca tatràdhyàye . 6 taø . hastimukhe naø .

#<gajàri># puø 6 taø . 1 siühe . 2 vçkùamede haóóacandraþ . 3 ÷ive ca gajàsuradveùi÷abde dç÷yam .

#<gajàroha># puø gajamàrohati à + ruha--aõ . 1 hastipàle (màhuta) amaraþ

#<gajà(da)÷ana># puø gajerasya(dya)te karmaõi lyuñ . 1 a÷vatthadrume . 2 ÷allakyàü strã ïãp . 3 gajabhakùàyàm (bhàga ÷abdacaø 4 padmamåle naø ratnàø .

#<gajàsura># puø gajàkàro'suraþ . asurabheda . tasyotpattikathà ca skandapuø gaõe÷akhaø 10 aø yathà %<sàmprataü kathayivyàmi gajàsurakathànakam . purà yuge sa ràjàsonnãtij¤o lokapàlakaþ . lakùmãvàn råpasampanno veda÷àstràrthakovidaþ . devadvijàrcanarata àtmavidyàvi÷àradaþ>% . %<mahe÷a iti nàmnà ca vikhyàto bhuvanatraye>% ityupakramya %<utpattipràpsyate ràjan tvayà yonau gajasya heti>% guruvàkyamupanyasya %<kadàcidgacchatà tena vãkùito nàradaþ pathi . avamanya yayau taü tu sapto'sau muninà ruùà . ibhàsyo bhavitàsi tvamauddhatyàdanyajanmani . gajàsura iti khyàtiü yàsyasi tvaü naràdhipa! . kailàse pràpsyase sthànamante tasyeva janmani . avamanya yato yàto màmidànãü naràdhama! . iyuktàntarhito bhåtvà sa svayaü nàradã muniþ . gurunàradavàkyàbhyàü mahe÷o vismayaü gataþ . gate bahutithe kàle ràjà pa¤catvamàpa saþ . paryalãkànane skanda! kariõyàü janimàpa saþ . ibhàsyo balavàn vãraþ sarvatràsau naràkçtiþ>%

#<gajàsuradveùin># puø gajàsuraü dveùñi dviùa--õini 6 taø . mahàdeve kçttivàsaþ÷abde vivçtiþ . skandapuø gaõe÷akhaø 10 aø tu taü hatvà tasya svabhaktimàlakùya taccarmadhàraõaü tàccharasaþ kailàse sthàpana¤ca varõitaü yathà %<jaghàna taü tri÷ålena skanda! kopàt gajàsuram>% ityupakramya %<tava hastàdabhånmçtyuranta te dar÷anaü yataþ . ukta¤ca guruõà pårvaü bhaghivyaü nàradena ca . kailàsantu gate tasmit gçhyàsya carma cànanam . carmaõaþ paridhàna¤ca mukhasyàpi prapåjanam . bhaktavàtsasyabhàvena kriyate'dyàpi ùaõmukha!>% . asyaiva ÷irasà vimastakasya vinàyakasya gajànanateti gajànana÷abde dar÷itam .

#<gajàsya># puø gajasyàsyamàsyamasya . 1 gaõe÷e hemaø . 6 taø . 2 hastivadane naø . gajasyàsyamivàsyaü yasya . 3 gajàsure puø gajàsura÷abde dç÷yam .

#<gajàhva># naø gajasahità àhvà yasya ÷àkaø taø . 1 hastinàpure mediø . gajàhvayamayatra . %<yudhiùñhirasyànumate vanavàsàt gajàhvayam>% bhàø vaø 6 aø . 2 tatpurayukte de÷abhede tadvàsiùu tannçpeùu ca puø bahuva0, sa ca de÷aþ vçhatsaüø 14 aø kårmavibhàge madhyasthatayoktaþ . %<gajàhvayà÷ceti mavyamidam>% .

#<gajàhvà># strã gajopapadà àhvà asyà . 1 gajapippalyàm vediø . 2 hastinàpuryà¤ca .

#<gajendra># puø gaja indra iva vyàghràø upamitasa0, 6 taø và . 1 ÷reùñhagaje . 2 gajayathapatau ca . %<netra÷riyaü vikasato vidadhurgajendràþ>% màghaþ . agastya÷àpena gajendratàü pràpte 3 indradyumne nçpe ca tasya tathà÷àpàdikathà bhàgaø 8 kaø 4 aø uktà yathà
     %<sa vai pårvamabhådràjà pàõóyodravióasattamaþ . indradyumna iti khyàto viùõuvrataparàyaõaþ . sa ekadà''ràdhanakàla àtmavàn gçhãtamaunavrata ã÷varaü harim . jañàdharastàpasa àpluto'vyutaü samarcayàmàsa kulàcalà÷ramaþ . yadçcchayà tatra mahàya÷à muniþ samàgamacchivyagaõaiþ pari÷ritaþ . taü vãkùya tåõãmakçtàrhaõàdikaü rahasyupàsãnamçùi÷cukopa ha! tasmàimaü ÷àpamadàdasàdhurayaü duràtmà'kçtabuddhiradya . vipràvamantà vi÷atàü tamitraü yathà gajastabdhamatiþ sa eva . ÷rã÷uka uvàca . evaü ÷aptvà gato'gastyo bhagavànnçpa! sànugaþ . indradyumno'pi ràjarùirdiùñaü tadupadhàrayan . àpannaþ kau¤jarãü yonimàtmasmçtivinà÷inãm . haryarcanànubhàvena yadgajatve'pyanusmçtiþ>% . tataþ tacchàpena gajendratàü pràptasya kadàcit trikåñapa rvate varuõodyànasthasarasi nimagnasya gràheõa grahaõaü pårvajanmàjji taharisevàvàsanàva÷àt haristavanameva tadupàyatayà saücintya tasya stavane kçte hariõà tasya tato vimokùaõaü kçtaü tenaiva ca divyagatilàbha÷ca tasya jàta ityeùà kathà tatraiva 30 aø sthità digmàtraü tataþ udàhriyate . %<ghçõã kareõuü karabhàü÷ca durbhado nàcaùña kçcchraü kçpaõo'jamàyayà . taü tava ka÷cinnçpa! daivacodito gràho balãyàü÷caraõe ruùà'grahãt . yadçcchayaivaü vyasanaü gato gajo yathàbalaü so'tibalã vicakrame . yathàturaü yåthapatiü kareõavo vikçùyamàõaü tarasà balãyasà . vicakru÷urdãnadhiyo'pare gajàþ pàrùõigrahàstàrayituü na cà÷akan . niyudhyatorevamibhendranakrayorvikarùatãrantarato bahirmithaþ . samàþ sahasraü vyagamanmahãpate! sapràõayà÷citramamaüsatàmaràþ . tatã gajandrasya manovalaujasàü kàlena dãrvaõa mahànabhådvyavaþ . vikçvyamàõasya jale'vasãdato viparyayo'bhåt sakalaü jalaukasaþ . itthaü gajendraþ sa yadàpa saïkañaü pràõasya dehã viva÷o yadçcchayà . apàyannàtmavimokùaõe ciraü dadhyàvimàü buddhimathàbhyapadyata . na màmime j¤àtaya àturaü gajàþ kutaþ kariõyaþ bhavati mokùadhum . gràheõa pà÷ena vidhàturàvçto'pyahaü ca taü yàmi paraü paràyaõam . yaþ ka÷cane÷obalino'ntakoragàt pracaõóavegàdabhidhàvato bhç÷am . bhãtaü prapannaü paripàti, yadbhayànmçtyuþ pradhàvatyaraõaü tamãmahi>% . bhàø 8 . 2 aø . tataþ tatkçtastutimupavarõya 3 aø ÷eùe, hariõà tato gajendrasya mokùaõamuktaü yathà
     evaü gajendramupavarõitanirvi÷eùaü brahmàdayo vividhaliïgabhidàbhimànàþ . naite yadopasasçpurnikhilàtmakatvàttatràkhilàmaramayo hariràviràsãt . taü tadvadàrtamupalabhya jagannivàsaþ stotraü ni÷amya divijaiþ saha saüstuvadbhiþ . chandomayena garuóena samuhyamàna÷cakàyudho'bhyagamadà÷u yato gajendraþ . so'ntaþsarasyuruvalena gçhãta àrto dçùñvà garutmati hariü kha upàttacakram . utkùipya sàmbujakaraü giramàha kçcchànnàràyaõàkhilaguro! bhagavannamaste . taü vãkùya pãóitamajaþ sahasà'vatãrvya sa gràhamà÷u sarasaþ kçpayojjahàra . gràhàdvipàñitamukhàdariõà gajendraü sampa÷yatàü hariramåmucaducchriyàõàm . gajendramokùaõaråpasya haricaritasya ÷ravaõe phalamàha %<etanmahàràja! taverità mayà kçùõànubhàvo gajaràja mokùaõam . svargyaü ya÷asyaü kalikalmaùàpahaü duþsvapnanà÷aü kuruvarya! ÷çõvatàm . yathànukãrtayantyetacchrayaskàmàdvijàtayaþ . ÷ucayaþ pràtarutthàya duþsvapnàdyupa÷àntaye>% . tadgajendrakçtastavamàhàtmyamapi tatraivoktaü yathà %<ye màü styuvantyanenàïga pratibudhya ni÷àtyaye . teùàü pràõàtyaye càhaü dadàmi vimalàü matim>% taü prati harervaradànam .

#<gajeùñà># strã gajànàmiùñà . vidàryàm bhåmikuùmàõóe ràjaniø .

#<gajodara># puø gajasyodaramivodaramasya . daityabhede harivaüø gajà÷iraþ÷abde dç÷yam .

#<gajoùaõà># strã gajopapadà åùalà . gajapippalyàm . ràjaniø .

#<ga¤ja># puø gaji--gha¤ . 1 avaj¤àyàm hemacaø . àdhàre gha¤ . 2 goùñhàgàre hàràø . 3 bhàõóàgàre 4 khanau mediø . 5 pàmaragçhe, 6 haññasthàne, 7 madyabhàõñe, ÷abdaratnàø 8 madiràgçhe strã ñàp amaraþ .

#<ga¤jana># triø gaji--svane õic--lyu . tiraskàrake %<netre kha¤janaga¤jane sarasijapraspardhi pàõidvayam>% sàø daø . %<yuùmatkçte kha¤janaga¤janàkùi! ÷irãmadãyaü yadi yàti yàtu>% udbhañaþ . %<alikulaga¤janama¤janakam>% gotagoø .

#<ga¤jikà># strã ga¤jaiva svàrthe ka . madiràgçhe ÷abdaraø .

#<gaóa># seke bhvàø paraø sakaø señ . gaóati agàóãtagaóãt . jagàóa ghañàø . gaóayati--te .

#<gaóa># vadanaikade÷e (gaõóavyàpàre) idit bhvàø paraø akaø señ . gaõóati agaõóãt . jagaõóaþ gaõóaþ . gaõóåùaþ .

#<gaóa># puø gaóa--seke ac . (gaóui) garaghnonàmake matsya bhede . %<garaghnã madhurà tiktà tuvarà vàtapittahçt . kaphaghnã rucikçllavvã dãpanã balavãryakçt>% bhàvapraø . tasya pàkavi÷eùe guõà uktà vaidyake %<puccha÷ãrùeõa rahitàþ kàsamardavimarditàþ . hiïgutaile ca saütaptà gaóamasyasya khaõóakàþ . gaóo vàtaharã balyo vçùyaþ pathyo'gnivardhanaþ . surucyaþ ÷ukrado'tyarthaü ki¤cit kaphakaraþ saraþ>% 2 antaràye mediø . 3 parikhàyàü 4 vyavadhàne ÷abdaraø . 5 de÷abhede ÷àmbare ràjaniø . gaóasaüj¤àyàü kvun . gaóaka (gaóui) matsyabhede amaraþ .

#<gaóade÷aja># naø gaóade÷e ÷àmbarade÷e jàyate jana--óa . ÷àmbarade÷ajàtalavaõe ràjaniø .

@<[Page 2498a]>@
#<gaóayanta># puø ghañàø gaóa--õic--jhac hrasvaþ . 1 meghe siø ko0

#<gaóalavaõa># naø gaóade÷arja lavaõam . ÷àmbarade÷aje lavaõabhede ràjaniø . %<gaóotthaü laghuvàtaghnamatyuùõaü bhedi pittalam . tãkùõaü vyavàyi såkùma¤càbhiùyandi kañupàki ca>% bhàvapra0

#<gaói># puø gaóa--in . 1 vatsatare ràjaniø . 2 bhàravahanàdisvakàrye alase gavàdau (gaóiyà) %<guõànàmeva dauràtmyaddhuri dhuryo niyujyate . aüsajàtakiõaskandhaþ sukhaü svapiti gaurgaóiþ>% kàvyapraø .

#<gaóu># puø gaóa--un . 1 galagaõóe ghàñàmastakayormadhye màsavçddhikàrake rogabhede bharataþ . 2 kubje mediø . 3 ÷alyàstre ÷abdaraø . 4 ki¤culake (keüco) trikàø . gala gaõóavannirarthake 5 padàrthe ca %<kàvyàntargaóubhåtatvàt nàlaïkàraþ prahelikà>% sàø daø . %<kimantargaóulà>% sarvadaø saø . asya kaõñha÷abdena samàse àhitàø và pårvaniø . gaóukaõñhaþ, kaõñhagaóuþ .

#<gaóuka># puø gaóurgalagaõóa iva kàyati rmadhye kai--ka . (gàóu) khyàte bhçïgàre pàtrabhede tanmadhyasya galagaõóàkçtitvàt tathàtvam . %<ghaõñhàgaóukakumbhàdisnànopaskarabhàjanaiþ>% kà÷ãø 3 aø . 3 tadàkçtau çùibhede puø tasya gotràpatyam i¤ . gàóuki tadapatye puüstrã anya÷abdena tasya dvandve advandve ca bahuùu i¤oluk . gaóukàstadçùergotràpatyeùu .

#<gaóura(la)># triø gaóuþ kubjarogo'styasya sidhmàø lac bàø ra và . 1 kubje ÷abdaraø . striyàü gauràø ïãù . galagaõóavadàkçtimattvàt tasya tathàtvam . tataþ bràhmaõàø bhàve ùya¤ . gàóulya tadbhàve naø kaóàø karmadhàø asya pårvaniø . kha¤jagaóulaþ gaóulakha¤jaþ .

#<gaóera># puüstrãø gaóa--erak . 1 meùe (gàóola) . trikàø . jàtitvàt striyàü ïãp .

#<gaóottha># naø gaóàt de÷abhedàt uttiùñhati ud + sthà--ka . ÷àmbarade÷aje lavaõabhede ràjaniø .

#<gaóola># puø gaóa--olac . 1 guóake (gulã) astrabhede ujjvaø . 2 gràse hemaø .

#<gaóóara(la)># puø gaóa--bàø óara óala và óasya nettvam . 1 meùe .

#<gaóóari(li)kà># strã gaóóaraü(laü)meùamanudhàvati ñhan . meùànugantryàü 1 meùapaïktau . tatsàdç÷yàdavicchinnagatau aj¤àtapravàhàgamamåle 2 dhàràvàhini ca ÷abdaciø .

#<gaóóuka># puø gaóuka + pçùoø . 1 bhçïgàre jalapàtrabhede ÷abdaraø pçùoø dãrghamadhyo'pi tatràrthe .

#<gaõa># sakhyàne adaø cuø ubhaø sakaø señ . gaõayati te ajãgaõat ta ajagaõat ta . gaõayàm--babhåva àsacakàra cakre . gaõayitavyaþ . gaõyaþ . gaõayità gaõayan . gaõitam . gaõanam gaõanà . gaõàyatvà . vigaõayya . gaõaþ, %<gaõayati vihitahutà÷avikalpam>% gãtagoø %<tàü bhaktirevàgaõayat purastàt>% raghuþ . %<padàni gaõayan gaccha svàni naiùadha! kànicit>% bhàø vaø 2618 . nalaü prati karkoñakanàgoktiþ %<yadi trilokã gaõanàparà syàt tasyàþ samàpriryadi nàyuùaþ syàt . pàreparàrdha gaõitaü yadi syàt gaõeyaniþ÷aùaguõo'pi sa syàt>% naiùaø . %<lãlàkamalapatràõi gaõayàmàsa pàrvatã>% kumàø . %<ajãgaõaddà÷arathaü na vàkyam>% bhaññiþ . %<vàõãü kàõabhujãmajãgaõadavàsàsãcca vaiyàsikãs>% màghañã0, mallinàthaþ %<vçhaspati÷ca bhagavànàdityeùyeva gaõyate>% bhàø àø 2603 ÷lo0
     ava + avaj¤àyàm . %<nàrthanånairnàvagaõairekàtmabhirasàdhanaiþ>% bhàø vaø 82 aø .
     vi + vi÷eùeõa saükhyàne %<adåravartinãü siddhiü ràjan! vigaõayàtmanaþ>% raghuþ .

#<gaõa># puø gaõa--karmaõi aca kartari ac và . 1 samåhe . %<gaõànàü tvàü gaõapatim>% yajuø 23, 19 . %<gaõapatiü gaõànàü samåhànàü pàlakam>% yedadãø . 2 pramathe %<sakalahaüsagaõaü ÷uci mànasam ÷ivamagàtmajayà ca kçterùyayà sakalahaü sagaõaü ÷ucimànasam>% %<gaõànameruprasavàvataüsàþ>% kumàø . senàvi÷eùàõàü 3 saïkhyàvi÷eùe amaraþ . sa ca anãkinã÷abde 169 pçø dar÷itena %<trayogulmà gaõo nàma>% ityàdivàkyena uktaþ tena (rathàþ 27 gajàþ 27 . a÷vàþ 81 padàtikàþ 135 sarvasamaùñiþ 270, iti saükhyàvi÷eùaþ) . 4 coranàmagandhadravye mediø . gaõaþ pramathàdiþ va÷yatvena sattvàdiguõagaõaþ va÷yatvena và gaõaþ gaõadaityaþ nà÷yatvena và'styasya ac . 5 gaõe÷e %<gaõadãkùàpravartakaþ>% mahàniø . pramathàdhipatvàt tasya gaõe÷atvam . vivàhe varakanyayormelanaj¤ànopayogini 6 devaràkùasamànuùasåcake tàràbhedavarge upayama÷abde 1250 pçø bivçtiþ . %<gaõamaitrã bhakåñaü ca nàóã caite guõàdhikàþ>% muhårtaciø . %<no gaõànàü ca doùaþ>% jyoø taø . 7 dhruvàdisaüj¤ake nakùatravi÷eùasamåhe %<ugraþ pårvamaghàntakà dhruvagaõaþ ityàdi>% jyoø taø . sambhåya ekadravyatàpàdanena 8 bàõijyakàriõibaõiksamåhe ca %<÷reõinaigamapàùaõóigaõànàmapyayaü vidhiþ>% %<gaõadravyaü haredyastu saüvidaü ya÷ca laïghayet>% yàj¤avaø . %<bhvàdyadàdã juhotyàdirdivàdiþ svàdireva ca . tudàdi÷ca rudhàdi÷ca tanakryàdicuràdayaþ>% ukteùu ÷abàdivikaraõavi÷eùanimitteùu da÷asu 9 dhàtusamudàyeùu tadyuktatvàt 10 gaõapàñhagranthe'pi . pàõiniracite 11 svaràdismaråpapratipàdakagranthe 12 detyabhede sa ca daityaþ abhijidaparanàmno guõavataþ guõavatyàü jàtaþ yathàha skandapuø gaõe÷akhaø 3 aø %<atha sopya'bhijit patnyà samudrasnànamàyayau . parvaõi ÷raddhayà yukta÷cakre snànaü tayà saha . tçùità sà guõavatã papau cà'¤jalinà jalam . yadvãryaü brahmaõàtyaktaü daivàttadudare gatam>% . %<bhàryà guõavatã tasya navamàsàdanantaram . putraü pràsåtà'hni ÷ubhe divyaråpaü guõàdbhutam . jyotirvidbhiranuj¤àto gaõa ityabhidhàü pità . kçtvàbhyudayikaü cakre vyatãte da÷ame'hani>% sa ca mahàdevamàràdhya labdhavarastrailokyaü nirjitya kapilamune÷cintàmaõiü hçtavàn tena jàtamanyunà tena gaõe÷asya sevane kçte gaõe÷ena tadgçhe avatãrya taü gaõadaityaü nà÷itavàn ityeùà kathà tatraiva vistãrõà diïmàtra mucyate yathà %<kathaü nà÷itavà¤chambho! gaõadaityaü vinàyakaþ . tartsavaü kçpayà deva! kathayasva mamàgrataþ . ÷ivauvàca . yathà nà÷itavàn daityaü gaõaü duùñamatiü vibhuþ . tathàhaü kathaùyàmi tacchçõuùva ùaóànana>% 6 aø ityupakramya
     %<pràptasaüj¤àü para÷unà hanti sma naü ruùà vibhuþ . dçùñavàn para÷uü vãramukhyaþ såryamivà'param . sutãkùõaü jvàlayà vyàptaü kàlacakranibhaü ÷ubham . dahantaü da÷adigbhàgàn pralayànalasannibham . yadà tatsàdaraü draùñu mupacakràma daityaràñ . tadaivàpàtayacchitvà para÷ustasya mastakam . saparvatavanà pçthvã càtnasat sàgaraiþ saha . abhijitpramukhàþ sarve ruruduþ patite gaõe>% 7 aø . ÷as gaõa÷as, kçtvas gaõakçtvas vãpsàrthe kàrakàrthavçttau gaõa÷abdàrthe avyaø . 13 svapakùe %<sagaõàya maparivàràya sàyudhàya sa÷aktikàya indràya namaþ>% iti vidhànapàrijàø . 14 vàkye nighaõñuþ .

#<gaõaka># triø gaõa--õvul . 1 saükhyàkàrake 2 sàüvatsarike puø . tasya lakùaõaguõadoùàdikamuktaü vçø saüø 2 aø yathà
     jyotiþ÷àstramanekabhedaviùayaü skandhatrayàdhiùñhitam tat kàrtsnyopanayasya nàma munibhiþ saïkãrtyate saühità . skandhe'smin gaõitena yà grahagatistantràbhidhànastvasau horànyo'ïgavini÷caya÷ca kathitaþ skandhastçtãyo'paraþ . athàtaþ sàüvatsarasåtraü vyàkhyàsyàmaþ . tatra sàüvatsaro'bhijàtaþ priyadar÷ano vinãtaveùaþ satyavàganasåyakaþ samasusaühatopacitagàtrasandhiravikala÷càrukaracaraõanakhanayanacivukada÷ana÷ravaõalalàñabhråttamàïgo vapuùmàn gambhãrodàttaghoùaþ . pràyaþ ÷arãràkàrànuvartino hi guõà÷ca doùà÷ca bhavanti . tatra guõàþ . ÷ucirdakùaþ pragalbho vàgmã pratibhànavàn de÷akàlavit sàtviko na parùadbhãruþ sahàdhyàyibhiranabhimavanãyaþ ku÷alo'vyasanã ÷àntipauùñikàbhicàrasnànavidyàbhij¤o vibudhàrcanavratopavàsanirataþ svatantrà÷caryotpàditaj¤ànaprabhàvaþ pçùñàbhidhàyyanyatra daivàtyayàdgrahagaõitasaühitàhoràgranthàrthavettà . tatra grahagaõite pauli÷aromakavàsiùñhasaurapaitàmaheùu pa¤casveteùu siddhànteùu yugavarùàyanartumàsapakùàhoràtrayàmamuhårtanàóãvinàóãpràõatruñitruñyavayavàdyasya kàlasya kùetrasya ca vettà . caturõàü ca màsànàü saurasàvananàkùatracandràõàmadhimàsakàvamasambhavasya ca kàraõàbhij¤aþ . ùaùñyavdayugavarùamàsadinahoràdhipatãnàü pratipattivicchedavit . sauràdãnà¤ca mànànàü sadç÷àsadç÷ayogyàyogyatvapratipàdanapañuþ . siddhàntabhede'pyayananivçttau pratyakùaü samamaõóalarekhàsamprayogàbhyuditàü÷akànà¤ca chàyàjalayantradçggaõitasàmyena pratipàdataku÷alaþ . såryàdãnà¤ca grahàõàü ÷ãghramandayàmyottaranãcoccagatikàraõàbhij¤aþ såryacandramaso÷ca grahaõe grahaõàdimokùakàladikpramàõasthitivimardavarõade÷ànàmanàgatagrahasamàgamayuddhànàmàdeùñà . pratyekagrahabhramaõayojanakakùàpramàõaprativiùayayojanaparicchedaku÷alo bhåbhagaõabhramaõasaüsthànàdyakùàbalambakàharvyàsacaradalakàlarà÷yudayacchàyànàóãkaraõaprabhçtiüùu kùetrakàlakaraõeùvabhij¤o nànàcodyapra÷nabhedopalabdhijanitavàksàro nikaùasantàpàbhinive÷airvi÷uddhasya kanakasyevàdhikataramamalãkçtasya ÷àstrasya vaktà tantraj¤o bhavati . ukta¤ca na pratibaddhaü gamayati vakti na ca pra÷namekamapi pçùñaþ . nigadati na ca ÷iùyebhyaþ sa kathaü ÷àstràrthavijj¤eyaþ . grantho'nyathànyathàrthaþ karaõaü yaccànyathà karotyabudhaþ . sa pitàmahamupagamya stauti naro vai÷ikenàryàm . tantre suparij¤àte lagne chàyàmbuyantrasovadite . horàrthe ca suråóhe nàdeùñurbhàratã bandhyà . ukta¤càryaviùõuguptena . apyarõavasya puruùaþ prataran kadàcidàsàdayedanilavegava÷ena pàram . na tvasya kàlapuruùàkhyamahàrõavasya gacchet kadàcidançùirmanasàpi pàram . horà÷àstre'pi rà÷ihoràdrekkàõanavàü÷akadvàda÷abhàgatriü÷adbhàgabalàbalaparigraho grahàõàü diksthànakàlaceùñàbhiranekaprakàrabalanirdhàraõaü prakçtidhàtudravyajàticeùñàdiparigraho niùekajanmakàlavismàpanapratyayàde÷asadyomaraõàyurdàyada÷àntarda÷àùñavargaràjayogacandrayogadvigrahàdiyogànàü nàbhasàdãnà¤ca yogànàü phalànyà÷rayabhàvàbalokananiryàõagatyanåkàni tàtkàlikapra÷na÷ubhà÷ubhanimittàni vivàhàdãnà¤ca karmaõàü karaõam . yàtràyà¤ca tithidivasakaraõanakùatramuhårtavilagnayogadehaspandanasvapnavijayasnànagrahayaj¤agaõayàgàgniliïgahastya÷veïgitasenàpravàdaceùñàdigrahaùàïguõyopàyamaïgalàmaïgala÷akunasainyanive÷abhåmayo'gnivarõà mantricaradåtàñavikànàü yathàkàlaü prayogàþ paradurgalambhopàyà÷cetyuktaü càcàryaiþ . jagati prasàritamivàlikhitamiva matau niùiktamiva hçdaye . ÷àstraü yasya sabhagaõaü nàde÷à niùphalàstasya . saühitàpàraga÷ca daivacintako bhavati . yatraite saühitàpadàrthàþ . dinakaràdãnàü grahàõàü càràsteùu ca teùàü prakçtivikçtipramàõavarõakiraõadyutisaüsthànàstamanodayamàrgamàrgàntaravakrànuvakrarkùagrahasamàgamacàràdibhiþ phalàni nakùatrakårmavibhàgena de÷eùvagasticàraþ saptarùicàro grahabhaktayo nakùatravyåhagraha÷çïgàñakagrahayuddhagrahasamàgamagrahavarùaphalagarbhalakùaõarohiõãsvàtyàùàóhãyogàþ sadyovarùakusumalatàparidhipariveùaparighapavanolkàdigdàhakùiticalanasandhyàràgagandharbanagararajonirghàtàrghakàõóasasyajanmendradhvajendracàpavàstuvidyàïgavidyàvàyasavidyàntaracakramçgacakrà÷vacakravàtacakrapràsàdalakùaõapratimàlakùaõapratiùñhàpanavçkùàyurvedadagàrgalanãràjanakha¤janotpàta÷àntimayåracitrakaghçtakambalakhaïgapaññakçkavàkukårmago'jà÷vebhapuruùastrãlakùaõànyantaþpuracintàpiñakalakùaõopànacchedavastracchedacàmaradaõóa÷ayyàsanalakùaõaratnaparãkùàdãpalakùaõadantakàùñhàdyà÷ritàni ÷ubhà÷ubhàni nimittàni sàmànyàni ca jagataþ pratiùuruùaü pàrthive ca pratikùaõamananyakarmàbhiyuktena daivaj¤ena cintayitavyàni . na caikàkinà ÷akyante'harni÷amavadhàrayituü nimittàni . tasmàt subhçtenaiva daivaj¤enànye tadvida÷catvàro bhartavyàþ . tatraikenaindrã vàgneyã ca digavalokayitavyà . yàmyà nairçtã cànyenaivaü vàruõãüvàyavyà, cottarà cai÷ànã ceti . yasmàdulkàpàtàdãni nimittàni ÷ãghramupagacchantãti . teùàü càkàrabarõasnehapramàõàdigraharkùàmighàtàdibhiþ phalàni bhavanti . ukta¤ca gargeõa maharùiõà %<kçtsnàïgopàïgaku÷alaü horàgaõitanaiùñhikam . yo na påjayate ràjà sa nà÷amupagacchati . vanaü samà÷rità ye'pi nirmamà niþparigrahàþ . api te paripçcchanti jyotiùàü gatikovidam . apradãpà yathà ràtriranàdityaü yathà nabhaþ . tathà'sàüvatsaro ràjà bhramatyandha ivàdhvani . muhårtaü tithinakùatramçtava÷càyane tathà . sarvàõyevàkulàni syurna syàt sàüvatsaro yadi . tasmàdràj¤àbhigantavyo vidvàn sàüvatsaro'graõãþ . jayaü ya÷aþ ÷riyaü bhogàn ÷reya÷ca samabhãpsatà . nàsàüvatsarike de÷e vastavyaü bhåtimicchatà . cakùurbhåto hi yatraiùa pàpaü tatra na vidyate . na sàüvatsarapàñhã ca narakeùåpapadyate . vrahmalokapratiùñhà¤ca labhate daivacintakaþ . granthata÷càrthata÷caitatkçtsnaü jànàti yo dvijaþ! agrabhuk sa bhavecchràddhe påjitaþ païktipàbanaþ . mlecchà hi yavanàsteùu samyak ÷àstramidaü sthitam . çùivatte'pi påjyante kiü punardaivaviddvijaþ! kuhakàve÷apihitaiþ karõopa÷rutihetubhiþ . kçtàde÷o na sarvatra praùñavyo na sa daivavit . aviditvaiva yaþ ÷àstraü daivaj¤atvaü prapadyate . sa païktidåùakaþ pàpo j¤eyo nakùatrasåcakaþ . nakùatrasåcakoddiùñamupavàsaü karoti yaþ . sa brajatyandhatàmisraü sàrdhamçkùavióambinà . nagaradvàraloùñasya yadvat syàdupayàcitam . àde÷astadvadaj¤ànàü yaþ satyaþ sa vibhàvyate . sampattyà yojitàde÷astadvicchinnakathàpriyaþ! . mattaþ ÷àstraikade÷ena tyàjyastàdçgmahãkùità . yastu samyagvijànàti horàgaõitasaühitàþ . abhyarcyaþ sa narendreõa svãkartavyo jayaiùiõà . na tatsahasraü kariõàü vàjinàü và caturguõam . karoti de÷akàlaj¤o yadeko daivacintakaþ . duþsvapnadurvicintitaduþprekùitaduþkçtàni karmàõi . kùipraü prayànti nà÷aü ÷a÷inaþ ÷rutvà bhasaüvàdam . na tathecchati bhåpateþ pità jananã và svajano 'thavà suhçt . svaya÷o'bhivivçddhaye yathà hitamàptaþ savalasya daivavit>% .
     siø ÷iø jyotiþ÷àstrasya vedanetra råpàïgatvapratipàdanena tadadhyayane dvijàtimàtrasyaivàdhikàraü pratipàdya tadvetturgaõakasya pra÷aüsà dar÷ità yathà %<truñyàdipralayàntakàlakalanà mànaprabhedaþ kramàccàra÷ca dyusadàü dvidhà ca gaõitaü pra÷nàstathà sottaràþ . bhådhiùõya grahasaüsthite÷ca kathanaü yantràdi yatrocyate siddhàntaþ sa udàhçto'tra gaõitaskandhapravandhe budhaiþ .. jànan jàtakasaühitàþ sagaõitaskandhaikade÷à api jyotiþ÷àstravicàra sàracaturaþ pra÷neùvaki¤citkaraþ . yaþ siddhàntamanantayuktivitataü no veti bhittau yathà ràjà citramayo'thavà suvañitaþ kàùñhasya kaõñhãravaþ .. garjatku¤jaravarjità nçpacamårapyårjità'÷vàdikairudyànaü cyutacåtavçkùamathavà pàthovihãnaü saraþ . yoùit proùitanåtanapriyatamà yadvanna bhàtyucyakairjyotiþ÷àstramidaü tathaiva vibudhàþ siddhàntahãnaü jaguþ>% .. %<idànãü jyotiþ÷àstrasya vedàïgatvaü niråya vedàïgatvàdava÷yamadhyetavyaü taddvijaireva nànyaiþ ÷ådràdibhirityetatpratipàdanàrthaü ÷lokacatuùñayamàha>% pramiø %<vedàstàvadyaj¤akarmapravçttà yaj¤àþ proktàste tu kàlà÷rayeõa . ÷àstràdasmàt kàlabodho yataþ syàdvedàïgatvaü jyotiùasyoktamasmàt .. ÷abda÷àstraü mukhaü jyautiùaü cakùuùã ÷rotramuktaü niruktaü ca kalpaþ karau . yà tu ÷ikùàsya vedasya sà nàsikà pàdapadmadvayaü chanda àdyairbudhaiþ . vedacakùuþ kiledaü smçtaü jyotiùaü mukhyatà càïgamadhye'sya tenocyate . saüyuto'pãtaraiþ karõanàsàdibhi÷cakùuùàïgena hãno na ki¤citkaraþ . tasmàddvijairadhyayanãyametat puõyaü rahasyaü paramaü ca tattvam . yo jyotiùaü vetti naraþ sa samyag dharmàrthakàmàn labhate ya÷a÷ca>% siø ÷iø . evaü gaõakasya pra÷aüsàyàü sthitàyàm siddhàntànabhij¤asya nakùatrasåcino nindà÷ravaõàcca %<varaü càõóàlasaüspar÷aü kuryàttu sàdhakottamaþ! tathàpyaspç÷yagaõakaü sarvadà tu parityajet>% mahiùamardinãtantravàkyam nakùatrasåciviùayam camakàrasya dvau putrau gaõako vàdyapårakaþ, ityukta saïkãrõavarõaråpagaõakaparatve saïkocàbhàvàcca tasyàdhama÷ådratayà vedàïgajyotiùe'nadhikàràt anadhikçta÷àstràdhyàyino nindaucityàt . dvijàte'stu yathokta skandhàditrayavettçråpagaõakasya pra÷aüsyatvàt . na tathà . yathàhapãø dhàø %<siddhàntasaühitàhoràråpaskandatrayàtmakam . vedasya nirmalaü cakùurjyotiþ÷àstramakalmaùam . vinaitadakhilaü ÷rautaü smàrtakarma na sidhyati . tasmàjjagaddhitàyedaü brahmaõà nirmitaü purà . ataeva dvijairetadadhyetavyaü prayatnataþ>% iti . tatraiva jyotiþ÷àstràdhyeturmàhàtmyamàha màõóavyaþ %<evaüvidhasya ÷rutinetra÷àstrasvaråpavettuþ khalu dar÷anaü vai . nihantya÷eùaü kaluùaü janànàü ùaóavdajaü dharmasukhàspadaü syàt>% atra j¤ànavi÷eùeõa jyotirvidaþ påjyatàtàratamyaü jãrõairabhyadhàyi %<da÷adinakçtapàpaü hanti siddhàntavettà tridinajanitadoùaü tantrabij¤aþ sa eva . karaõabhagaõavettà hantyahoràtradoùaü janayati ghanamaüha÷càtra nakùatrasåcã>% . nakùatrasåcã daivaj¤o ghanaü bahu aühaþ pàpaü janayati . tallakùaõaü varàhasaühitàyàü %<aviditvaiva yaþ ÷àstraü daivaj¤atvaü prapadyate . sa païktidåùakaþ pàpo j¤eyo nakùatrasåcakaþ>% anyacca %<tithyutpattinna jànanti grahàõàü naiva sàdhanam . paravàkyena vartante te vai nakùatrasåcakàþ>% vyutpattistu gçhe gçhe gatvà'pçùña eva nakùatràõya÷vinyàdãni ÷ubhà÷ubhaphalasåcakàni såcayatãti nakùatrasåcã . varàhaþ %<nakùatrasåcakoddiùñamupavàsaü karoti yaþ . sa vrajatyandhatàmisraü sàrdhamçkùavióambinà nakùatrasåcakaü pàpaü bhiùajaü ÷ulkajãvinam . tàdçk pauràõikàdãü÷ca vàïmàtreõàpi nàrcayet>% ataeva vasiùñaþ %<triskandhapàraïgama eva påjyaþ ÷ràddhe sadà bhåsuravçndamadhye . nakùatrasåcã khalu pàparåpo heyaþ sadà sarvasudharmakçtye>% . varàho'pi granthata÷cà'rthata÷caiva kçtsnaü jànàti yo dvijaþ . agrabhuk sa bhavecchràddhe påjitaþ païktipàvanaþ . nàsàüvatsarike de÷e vastavyaü bhåtimicchatà . cakùurbhåto'pi yatraiva pàpaü tatra na vidyate . muhårtaü tithinakùatramçtava÷càyanàni ca . sarvàõyevàkulàni spurna syàt sàüvatsaro yadi . ata eva yaddharma÷àstre sumantuþ taskarakitavetyàdinà mahatà gadyena yat %<sàüvatsariko'pàïkteyaþ>% ityàha yacca mahàbhàrate'pi kitavo bhråõahà yakùmãtyàdipadyaùañkamadhye kru÷ãlavo devalako nakùatrairya÷ca jãvati . etàniha vijànãyàdbràhmaõàn païktidåùakànityuktaü tannakùatrasåcakajyotirvidviùayaü yadàha ka÷yapaþ %<dàrartvigçbhråõahantéü÷ca vyaïgànnakùatrasåcakàn . varjayet bràhmaõànetàn sarvakarmasu yatnataþ>% iti %<nakùatrasåcaka÷caiva parvakàra÷ca garhitaþ>% iti brahmapuràõe'pyuktam manuþ %<tithiü pakùasya na bråyànna nakùatràõi nirdi÷et>% ityàha sma apçùña iti ÷eùaþ . yamo'pi %<nakùatratithipuõyàhànmuhårtàn maïgalàni ca . na nirdi÷anti ye vipràstairbhuktaü hyakùayaü bhavediti>% vasiùñhavàkyantu %<pràgabhihitam mahàprayojanaü tvetacchàstrasya samyagj¤ànàdbrahma sàyujyamiti>% taduktaü gargeõa %<jyoti÷cakra tu lokasya sarvasyoktaü ÷ubhà'÷ubham . jyotirj¤ànaü ca yo veda sa yàti paramàü gatim>% . gatiü brahmasàyujyamiti såryasiddhànte'pi %<divya¤cakùurgraharkùàõàü dar÷itaü j¤ànamuttamam . vij¤àyàrkàdilokeùu sthànaü pràpnoti ÷à÷vatam>% varàhasaühitàyàmapi %<na sàmbatsarapàñhã ca narake paripacyate . brahmaloke pratiùñhà¤ca labhate daivacintaka>% iti gaõakasya patnã ïãù gaõakã tatpatnyàü jañàø . tasmin magnaü gaõaka! kathaya kùipramambhaþ pramàõam %<gaõaka! pavanavegàdekade÷e sa bhagnaþ>% lãlàø . %<gaõakacakracåóàmaõiþ>% siø ÷iø . %<carmakàrasya dvau putrau gaõako vàdyapårakaþ>% ityukte 3 saïkãrõajàtibhede prajàpatiputre tàràpu¤jàtmake aùñasaükhyake 4 ketubhede %<tàràpu¤janikà÷à gaõakà nàma prajàpateraùñau>% vçhaø saüø 11 aø .

#<gaõakarõikà># strã gaõasya gaõe÷asya karõa iva patramasyàþ kap ata ittvam . indravàruõyàm ràjaniø .

#<gaõakàra># puø gaõaü dhàtvàdigaõapàñhaü karoti kç--aõ . dhàtvàdigaõàrthapratipàdake 1 granthakartari 2 bhãmasene ÷abdacaø .

#<gaõakàri># puø gaõaü dhàtvàdigaõaü karoti kç bàø i¤ . dhàtvarthapratipàdakagranthakartari . 6 taø gaõakasyàrauca . tasyàpatyaü kurvàø õya . gàõakàrya tadapatye puüstrã .

#<gaõakåña># puünaø gaõaråpa kåñam . varakanyayornakùatrabhedena jàtayoþ vivàhe melanopayogini suraràkùasamànuvaråpe kåñe . upayama÷abde 1250 pçø vivçtiþ .

#<gaõacakraka># naø gaõànàü dhàrmikagaõànàü cakrasatra kap . dhàrmikànàü sambhåya bhojane trikàø .

#<gaõatà># gaõasya bhàvaþ tal . gaõasamåhe .

#<gaõatitha># triø gaõa + asaükhyàvàcakatve'pi påraõe óañ tithugàgama÷ca . gaõànàü påraõe .

#<gaõadãkùin># puø gaõàn dãkùayati dãkùa--õini . 1 bahuyàjake . %<veõàbhi÷astavàrdhåùi gaõikà gaõadãkùiõàm>% abhakùyànnakathane yàj¤aø . %<gaõadãkùiõo bahuyàjakàþ>% mitàø 3 gaõe÷adãkùakàvati triø striyàü ïãp .

#<gaõadevatà># strã gaõabhåtà saïghabhåtà devatà . saïghabhåte devabhede %<àdityàvi÷ve vasavastuùità bhàsvarànilàþ . mahàràjikasàdhyà÷ca rudrà÷ca gaõadevatàþ . àdityà dvàda÷a proktà vi÷ve devà da÷a smçtàþ . vasava÷càùñasaükhyàtàþ ùañtriü÷at tuùità matàþ . àbhàsvarà÷catuþùaùñirvàtàþ pa¤cà÷adånakàþ . mahàràjikanàmàno dve÷ate càpi viü÷atiþ . sàdhyà dvàda÷avikhyàtà rudrà÷cekàda÷a smçtàþ . ete ca saühatà devàstatràdityàþ svanàmataþ>% jañàdharakoùaþ .

#<gaõadravya># 6 taø . gaõasvàmike dravye . gaõaü gaõãübhåtaü dravyaü dravyàõàü gaõe ca .

#<gaõadvãpa># puünaø gaõànàü saptànàü ràjyatvàt dvãpaþ . saptànàü ràjyaråpe dvãpabhede %<yatnavanto gaõadvãpaü saptaràjyopa÷obhitam>% ràmàø kiø 4030 aø . yavadvãpamiti pàñhàntaram .

#<gaõana># naø gaõa--bhàve lyuñ . saïkhyàkaraõe saïkhyàne (goõà) %<yenaiva likhitaü kuryàt tenaiva gaõanaü bhavet>% vi÷vasàrataø . yuc . gaõanàpyatra strã . %<yadi trilokã gaõanàparà syàt>% naiùaø %<vyàjaparvagaõanàmivodvahan>% raghuþ

#<gaõanàtha># puø gaõànàü prayathàdãnàü nàthaþ . 1 gaõe÷e 2 ÷ive ca gaõanàyakàdayo'pyatra . 3 bahånàü svàmini triø . gaõanàyikà strã 3 durgàyàm trikàø .

#<gaõanãya># triø gaõayitumarhati gaõa--anãyar . gaõanàrhe amaraþ . yat, gaõya, tavya gaõitavya tadarthe triø .

#<gaõapati># puø 6 taø . gaõe÷e tasyàvirbhàvakathà ibhànana÷abde 981 pçø gajànana÷abde 2495 pçø ca uktà tasya gaõàdhipatitvaü yàj¤avalkyenoktaü tacca bàkyaü gaõapatikalpa÷abde dç÷yam 2 ÷ive 3 samåhapatau ca %<gaõànàü tvà gaõapatim>% yajuø 16 . 18 .

#<gaõapatikalpa># puø gaõapatyudde÷ena kalpaþ vidhànabhedaþ . gaõe÷odde÷ena vighnavighàtàya tatsnapanàdiråpa, vidhànabhede . sa ca kalpaþ yàj¤aø ukto yathà .
     %<vinàyakaþ karmavighnasiddhyarthaü viniyojitaþ . gaõànàmàdhipatye ca rudreõa brahmaõà tathà . tenopasçùño yastasya lakùaõàni nibodhata . svapne'vagàhate'tyarthaü jalaü muõóàü÷ca pa÷yati . kàùàyavàsasa÷caiva kravyàdàü÷càdhirohati . antyajairgardabhairuùñraiþ sahaikatràvatiùñhate . bravrajallapi tathàtmànaü manyate'nugataü paraiþ . vimanà viphalàrambhaþ saüsãdatyanimittataþ . tenopasçùño labhate na ràjyaü ràjanandanaþ . kumàrã na ca bhartàramapatyaü na ca garbhiõã . àcàryatvaü ÷rotriya÷ca na ÷iùyo'dhyayanaü tathà . baõiglàbhaü na càpnoti kçùi¤caiva kçùã balaþ . snapanaü tasya kartavyaü puõye'hni vidhipårvakam . gaurasarùapakalkena sàjyenotsàditasya ca . sarvauùadhaiþ sarvagandhaiþ pralipta÷irasastathà . bhadràsanopaviùñasya svasi vàcyà dvijàþ ÷ubhàþ . a÷vasthànàdgajasthànàdvalmãkàt saïgamàt hradàt . mçttikàü rocanàü gandhàn guggulu¤càpsu niþkùipet . yà àhçtà ekavarõai÷caturbhiþ kala÷airhradàt . carmaõyànaóuhe rakte sthàpyaü bhadràsanaü tathà . sahasràkùaü ÷atadhàramçùibhiþ pàvanaü kçtam . tena tvàmabhiùi¤càmi pàvamànyaþ punantu te . bhagante varuõo ràjà bhagaü såryo vçhaspatiþ . bhagamindra÷ca vàyu÷ca bhagaü saptarùayo daduþ . yatte ke÷eùu daurbhàgyaü sãmante yacca mårdhani . lalàñe karõayorakùõoràpastadghnantu sarvadà . snàtasya sàrùapaü tailaü sruveõoóumbareõa ca . juhuyànmårdhani ku÷àn savyena parigçhya ca . mita÷ca saümita÷caüva tathà ÷àlakañaïkañau . kuùmàõóo ràjaputra÷cetthante svàhàsamanvitaiþ . nàmabhirbalimantrai÷ca namaskàrasamanvitaiþ . dadyàccatuùpathe sårpe ku÷ànàstãrya sarvataþ . kçtàkçtàüstaõóulàü÷ca palalaudanameva ca . matsyàn pakvàüstathaivàmàn màüsametàvadeva tu . puùpaü citraü sugandha¤ca surà¤ca trividhàmapi . målakaü pårikàpåpàüstathaivairaõóikàþ srajaþ . dadhyannaü pàyasa¤caiva guóapiùñaü samodakam . etàn sarvànupàhçtya bhåmau kçtvà tataþ ÷iraþ . vinàyakasya jananãmupatiùñhettato'mbikàm . dårvàsarùapapuùpàõàü dattvàrghyaü pårõama¤jalim . råpaü dehi ya÷o dehi bhàgyaü bhagavati! dehi me . putràn dehi dhanaü dehi sarvàn kàmàü÷ca dehi me . tataþ ÷uklàmbaradharaþ ÷uklagandhànulepanaþ . bràhmaõàn bhojayeddadyàdvastrayugmaü gurorapi . evaü vinàyakaü påjya grahàü÷caiva vidhànataþ . karmaõàü phalamàpnoti ÷riya¤càpnotyanuttamàm . àdityasya sadà påjàü tilakaü svàminastathà . mahàgaõapate÷caiva kurvan siddhimavàpnuyàt>% .

#<gaõaparvata># puø gaõabhåyiùñaþ parvataþ . kailàsàcale trikàø .

#<gaõapàñha># puø gaõànàü svaràdigaõànàü pàñho'tra . pàõinyàdiracite svaràdigaõànàü svaråpakathane granthabhede .

#<gaõapàda># puø gaõasyeva pàdo'sya . pramathatulyapàdayukte yuktàrohyàditvàdàdyudàttatàsya .

#<gaõapãñhaka># naø gaõasya pãñha iva kàyati kai--ka . 1 vakùasi ÷abdacaø .

#<gaõapuïgava># puø gaõaþ puïgava iva upamiø saø . 1 gaõa÷reùñhe 2 de÷abhede ca . 3 tatravàsiùu 4 tadde÷ançpeùu ca vahuvaø %<kauliïgàn gaõapuïgavànatha ÷ivonàyodhyakàn pàrthivàn>% vçhaø saø 4 aø .

#<gaõapåjya># puø gaõo gaõe÷aþ pramatho và påjyo'tra . 1 de÷abhede 2 tadde÷asthajaneùu 3 tannçpeùu ca bahuvaø . %<gaõapåjyaskhalitavrata÷avarapulindàrthaparihãnàþ>% vçhaø saüø 16 aø .

#<gaõapårya># puø gaõànàü gràmàdisthalãkànàü pårvaþ pradhànam . gràmaõyàm %<aparij¤àtapårvà÷ca gaõapårvà÷ca bhàrata!>% bhàø àø 23 aø ÷ràddhànarhakathane . %<gaõapårvà gràmaõyaþ>% nãlakaø . gaõamukhyàdayo'tyatra . %<ravijena site vijite gaõamukhyàþ ÷astrajãvinaþ kùatram>% vçhaø saø 17 a0

#<gaõabhartç># puø gaõànàü pramathàdãnàü bhartà . 1 mahàdeve . %<÷çïgàõyamåùya bhajate gaõabharturukùà>% kiràø . gaõasvàmiprabhçtayo'pyatra . 2 gaõe÷e 3 samåhasvàmini triø .

#<gaõayaj¤a># puø gaõasya bhràtéõàü sakhãnàü và samåhasya kartavyaþ yaj¤aþ . marutstomàkhye bhràtçsakhivargakartavye yaj¤abhede . %<vai÷yastomadakùiõàliïgo marutstome gaõayaj¤o bhràtéõàü sakhãnàü và>% kàtyàø ÷rauø 22 . 11 . 12 . %<satragaõayaj¤e sahatva÷abdàt>% kàtyàø 25 . 13 . 29 . etacca satre bhavati gaõayaj¤e ca %<tena saha yajeranniti>% sahatva÷abdàt karkaþ . %<tayoranekayajamànasadbhàvànnànyatra>% saüø vyàø .

#<gaõayàga># puø gajodde÷ena ÷àntyarthyaü yàgaþ . gaõe÷odde÷ena kartavye gaõapatikalpokte tatsnanapanàdau %<vijayasnànagrahayaj¤agaõayàgàgniliïgetyàdi>% vçhaø saüø 2 aø .

#<gaõaratna># naø gaõàþ svaràdayaþ ratnànãva yatra . pàõinyukta svaràdigaõànàm ÷lokairnirbandhanapårvakaü tadarthakathanaråpe granthavede . tasya vyàkhyà gaõaratnamahodadhiþ .

#<gaõaràjya># naø vçø saø 14 ukte dakùiõasyàmukte de÷abhede gaõaràjyakçùõavellåretyàdi tadvàkyaü kårmavibhàga÷abde 2468 pçø uktam .

#<gaõaràtra># naø gaõànàü ràtrãõàü samàhàraþ gaõa÷abdasya saükhyàvattvàt dvigusaø ùacsamàø . ràtrivçnde .

#<gaõaråpa># puø gaõà bahåni råpàõyasya . 1 arkavçkùe amaraþ . saüj¤àyàü kan . gaõaråpaka ràjàrke ràjaniø .

#<gaõaråpin># puø gaõà bahåni råpàõi santyasya ini . ÷vetàrke ratnamàø .

#<gaõavat># triø gaõo'styasya matup masya vaþ . 1 gaõayute %<gaõavatã yàjyànuvàkye bhavataþ>% taittiø 2 . 3 . 3 . 5 . striyàü ïãp . sà ca 2 divodàsamàtari trikàø .

#<gaõa÷as># avyaø gaõa + vãpsàvçttau kàrakàrthe ÷as . gaõàn gaõàn kçtvà ityàdyarthe . %<sa vi÷amasçjata yànyetàti devajàtàni gaõa÷a àkhyàyante vasavo rudrà àdityà vi÷vedevà marutaþ>% ÷ataø bràø 13 . 4 . 2 . 24 . %<ajagaõanan gaõa÷aþ priyamantataþ>% màghaþ .

#<gaõa÷ri># puø gaõaü gaõaråpaü ÷rayati ÷ri--kvip niø tu gabhàvaþ . gaõaråpeõàvasthite marudàdau saühatadeve . %<rodasã à vadatà gaõa÷riyaþ>% çø 1 . 64 . 9 . he gaõa÷riyaþ! (marutaþ) gaõaü ÷rayamàõàþ sapta gaõaråpeõàvasthità ityarthaþ bhàø . %<piva bhandamàne gaõa÷ribhiþ>% çø 5 . 61 . 8 . %<gaõa÷ribhiþ gaõabhàvamà÷rayadbhiþ>% bhàø %<gaõa÷riye svàhà gaõapataye svàhà>% yajuø 22 . 3 .

#<gaõahàsaka># puø gaõàn hàsayati hasa--õic--õvul . 1 coranàmagandhe amaraþ . 3 samåhahàsake triø . aõ upamiø saø . gaõahàsa tatràrthe ràjaniø .

#<gaõàgraõã># puø 6 taø . 1 gaõe÷e trikàø . 2 bahånàmagragaõye tri0

#<gaõàcala># puø gaõabhåyiùñho'calaþ . kailàsaparvate jañàø .

#<gaõàdhipa># puø 6 taø . 1 gaõe÷e amaraþ 2 ÷ive halàø . gaõàdhipatyàdayopyatra . %<gaganaü gaõàdhipatimårtiriti>% màghaþ . jaina÷àstraprasiddheùu %<gaõà navàsyarùisaüghà ekàda÷a gaõàdhipàþ>% . hemacandrokteùu ekàda÷ajaina÷reùñhabhedeùu .

#<gaõànna># naø gaõàyotsçùñaü, gaõànàü và'nnam . mañhàdau 1 bahujanodde÷enotsçùñànne, 2 bahusvàmike'nne ca %<gaõànnaü gaõikànna¤ceti>% manunà niùiddhànnamadhye gaõitam . %<gaõànnaü gaõikànna¤ca lokebhyaþ parikçntati>% manunà . tadbhakùaõe pàpavi÷eùa uktaþ .

#<gaõàbhyantara># triø gaõàyotsçùñamañhàdau abhyantaraþ tadupajãvanà saktaþ . %<gaõàyotsçùñamañhadhanàdyupajãvini>% kållåø . %<brahmadviñ parivitti÷ca gaõàbhyantara eva ca>% manuþ .

#<gaõi># strã gaõa--in . gaõane .

#<gaõikà># strã gaõaþ samåho'styasyàþ bhartçtvena ñhan . 1 ve÷yàyàm, tadvaccitràkarùakatvàt 2 yåthikàyàm(yuüi)amaraþ . 3 gaõikàrikàvçkùe ÷abdaraø . gaõa--õvul . 4 hastinyàü jañàø . %<anuràgavantamapi locanayordadhata vapuþ svakamatàpakaram . nirakàsayadravimapetavasuü viyadàlayàdaparaddiggaõikà>% màghaþ . ve÷yàyàþ sàdhàraõastrãtvaü lakùaõàdikaü ca sàø daø uktaü yathà . %<dhãrà kalàpragalbhà syàdve÷yà sàmànyanàyikà . nirguõànapi na dveùñi na rajyati guõiùvapi . vittamàtraü mamàlokya sà ràgaü dar÷ayedbahiþ . kàmamaïgãkçtamapi parikùãõadhanaü naram . màtrà niùkàsayedeùà punaþ sanghànakàïkùayà . taskaràþ paõórakà mårkhàþ sukhapràptadhanàstathà . liïgina÷channakàmàdyà àsàü pràyeõa vallabhàþ . eùàpi madanàyattà kvàpi satyànuràgiõã . raktàyàü và viraktàyàü ratamasyàü sudurlabham>% . prasaïgàt tasyàþ pa¤camajàtitvaü tadgamanàdau daõóa daõóàbhàvàdikaü mitàkùaroktam pradar÷yate . sàdhàraõastrãgamane daõóamàha %<avaruddhàsu dàsãùu bhujiùyàsu tathaiva ca . gamyàsvapi pumàndàpyaþ pa¤cà÷atpaõikandamam>% yàø . gacchannityanuvartate . uktalakùaõàvarõastriyodàsyastà eva svàminà ÷u÷råùàhànivyudàsàrthaü gçhe eva sthàtavyamityevaü puruùàntaropabhogato niruddhàþ, avaruddhàþ puruùaniyataparigrahà bhujiùyàþ . yadà dàsyo'varuddhà bhujiùyà và bhaveyustadà tàsu tathà ca÷abdàdve÷yàsvairiõãnàmapi sàdhàraõastrãõàü bhujiùyàõàü grahaõantàsu ca sarvapuruùasàdhàraõatayà gamyàsvapi gacchan pa¤cà÷at paõandaõóandàpanãyaþ paraparigçhãtatvena tàsàmparadàratulyatvàt . etacca spaùñamuktannàradena %<svairiõyabràhmaõã ve÷yà dàsã niùkàsinã tathà . gamyàþ syurànulomyena striyo na pratilomataþ . àsveva tu bhujiùyàsu doùaþ syàt paradàravat . gamyàsvapi hi nopeyàdyattàþ paraparigrahàþ>% iti . niùkàsinã svàmyanavaruddhà dàsã . nanu svairiõyàdãnàü sàdhàraõatayà gamyatvàbhidhànamayuktam na hi jàtitaþ ÷àstrato và kà÷cana loke sàdhàraõàþ striya upalabhyante . tathàhi svairiõyodàsya÷ca tàvadvarõastriyaeva %<svairiõã yà patiü hitvà savarõaü kàmataþ ÷rayet . varõànàmànulomyena dàsyaü na pratilomataþ>% iti smaraõàt . na ca varõastrãõàmpatyau jãvati bhçte và puruùàntaropabhogo ghañate %<duþ÷ãlaþ kàmavçtto và guõairvà parivarjitaþ . paricàryaþ striyà sàdhvyà satatandevavat patiþ . kàmantu kùapayeddehaü puùpamålaphalaiþ ÷ubhaiþ . na tu nàmàpi gçhõãyàt patyau prete parasya tviti>% niùedha(manu)smaraõàt . nàpi kanyàvasthàyàü sàdhàraõatvaü pitràdiparirakùitàyàþ kanthàyà eva dànopade÷àddàtrabhàve'pi tathàvidhàyà eva svayaü varopade÷àt . na ca dàsãbhàvàt svadharmàdhikàra cyutiþ . pàratantryaü hi dàsyanna svadharmaparityàgaþ . nàpi ve÷yà sàdhàraõã varõànulomajavyatirekeõa gamya jàtyantaràsambhavàt . tadantaþpàtitve ca pårvavadevàgamya tvaü pratilemajatve tu tàsànnitaràmagamyatvam . ataþ puruùàntaropabhoge tàsànninditakarmàbhyàsena pàtityàt patitasaüsargasya ca niùiddhatvànna sakalapuruùopabhogayogyatvam . satyamevam . kintvatra svairiõyàdyupabhoge pitràdirakùakaràjadaõóabhayàdidçùñadoùàbhàvàdgamyatvavàcoyuktiþ . daõóàbhàva÷càvaruddhàsu dàsãùviti niyatapuruùaparigrahopàdhito daõóavidhànàttadupàdhirahitàsvarthàdgamyate . svairiõyàdyànàü punadaõóàbhàvo vidhànàbhàvàt %<kanyàmbhajantãmutkçùñaü na ki¤cidapi dàpayediti>% liïgadar÷anàccàvagamyate . pràya÷cittantu svadharmaskhalananimittaïgamyànàïgantéõàü và'vi÷eùàdbhavatyeva . yat punarve÷yànà¤jàtyantaràsambhavena varõàntaþpàtityamanumànàduktam ve÷yàvarõànulomàdyantaþpàtinyo manuùyajàtyà÷rayatvàt bràhmaõàdivaditi . tanna kuõóagolakàdibhiranaikàntikatvàt . ato ve÷yàkhyà kàcijjàtiranàdirve÷yàyàmutkçùñajàteþ samànajàtervà puruùàdutpannà puruùasaüyogavçttirve÷yeti bràhmaõyàdivallokaprasiddhibalàdabhyupagamanãyam . na ca nirmåleyamprasiddhiþ . smaryate hi skandapuràõe pa¤cacåóà nàma kà÷canàpsarasastatsantatirve÷yàkhyà pa¤camã jàtiriti . atastàsànniyatapuruùapariõayanavidhividhuratayà samànotkçùñajàtipuruùàbhigamane na dçùñadoùo nàpi daõóastàsu cànavaruddhàsu gacchatàü puruùàõàü yadyapi na daõóastathàpyadçùñadoùo'styeva %<svadàranirataþ sadeti>% niyamàt . %<pa÷uve÷yàbhigamane pràjàpatyaü vidhãyate>% iti pràya÷cittasmaraõàcceti niravadyam . avaruddhàsu dàsãùvityanena dàsãsvairiõyàdibhujiùyàbhigamane daõóaü vidadhatastàsvabhujiùyàsu daõóo nàstãtyarthàduktam . tasyàpavàdamàha %<prasahya dàsyabhigame daõóo da÷apaõaþ smçtaþ . bahånàü yadyakàmàsau caturviü÷atikaþ pçthak>% yàø . puruùasambhogajãvikàsu dàsãùu svairiõyàdiùu ÷ulkadànavirahaõa prasahya valàtkàreõàbhigacchato da÷apaõo daõóaþ . yadi bahavaþ akàmàmanicchantãmapi valàtkàreõàbhigacchanti tarhi pratyeka¤caturviü÷atipaõaparimitandaõóaü daõóanãyàþ . yadà punastadicchayà bhàñindattvàpa÷càdanicchantãmapi balàt vrajanti tadà teùàmadoùaþ yadi vyàdhyàdyabhibhavastasyà na syàt %<vyàdhità sa÷ramà vyagrà ràjakarmaparàyaõà . àmantrità cennàgacchedadaõóyà vaóavà smçteti>% nàradavacanàt . ki¤ca . %<gçhãtavetanà ve÷yà necchantã dviguõaü vahet . agçhãte samanda pyaþ pumànapyebameva ca>% yàø . yadà tu ÷ulkaü gçhã tvà susthàpi taü necchati tadà ÷ulkaü dviguõaü dadyàt tathà ÷ulkaü dattvà svayamanicchataþ svasthasya puüsaþ ÷ulkahànireva ÷ulkaü gçhãtvà paõyastrã necchantã dviguõaü vahet . anicchan datta÷ulko'pi ÷ulkahànimavàpnuyàditi tenaivoktatvàt . tathànyo'pi vi÷eùasta naiva dar÷itaþ aprayacchaüstathà ÷ulkamanubhåya pumàn striyam . àkrameõa ca saïgacchan tathà dantanakhàdibhiþ . ayonau càbhigacchadyo bahubhirvàbhivàsayet . ÷ulkamaùñaguõaü dàpyo vinayantàvadeva tu . %<ve÷yà pradhànà yàstatra kàmukàstadgçhoùitàþ . tatsamuttheùu kàryeùu nirõayaü saü÷aye viduriti>% . %<gaõànnaü gaõikànna¤ca>% abhakùyànnakathane manunà tadannaü niùiddham .

#<gaõikàrikà># strã gaõanaü gaõiþ gaõa--in taü karoti aõ gauràø ïãù gaõikàrã svàrthe ke hrasvaþ, kç--õvul và kàpi ata ittvam . 1 (gaõiyàrã) drume amaraþ . %<agnimantho jayaþ sasyàcchrãparõã gaõikàrikà . jayà jayantã tarkàrã nàdeyã vaijayantikà . agnimanthaþ ÷vayathunudvãryoùõaþ kaphavàtahçt . pàõóanut kañukastiktastuvaro madhuro'gnidaþ>% bhàvapraø .

#<gaõikàrã># strã gaõiü gaõanaü karoti kç--aõ upaø saø gauràø ïãù . kùudragaõikàrikàyàm ràjaniø .

#<gaõita># naø gaõa--bhàve kta . 1 gaõane %<pàreparàrdhaü gaõitaü yadi syàt>% naiùaø . grahàõàü 2 gatisthityàdigaõane yathà gaõitàdhyàyaþ . karaõe kta . 3 vyaktàvyaktaråpe aïka÷àstre %<dvividhagaõitamuktaü vyaktamavyaktayuktaü tadavagamananiùñhaþ ÷abda÷àstre pañiùñhaþ . yadi bhavati tadevaü jyautiùaü bhåribhedaü prapañhitumadhikàrã so'nyathà nàmadhàrã>% siø ÷iø . karmaõi kta . 4 kçtagaõane saükhyàte triø amaraþ %<vidyàü pramàdagaõitàmapi cintayàmi>% caurapaø gaõanayà àgate 5 kùetraphalàdau (kàli) %<kùetrasya pa¤cakçtitulyacaturbhujasya karõau tata÷ca gaõitaü gaõaka! pracakùva>% . %<såryonmita÷ca gaõitaü vada tatra kiü syàt>% lãlàø .

#<gaõitàdhyàya># puø gaõitam grahagatisthityàdigaõanamadhãyate'tra . adhi + i--àdhàre gha¤ . siø ÷iø granthàntargate adhyàyabhede tatra ca pratipàdyaviùayà÷ca prathamaü grahàõàü madhyamagatyàdikam . tataþ kàlamànam tato bhagaõàþ . madhyagrahaspaùñatàkaraõam grahakakùàmànam . pratyavda÷uddhiþ . adhimàsàdinirõayaþ . spaùñagrahànayanam . tripra÷nàdhikàraþ . parvasambhavaþ . candragrahaõam såryagrahaõam grahacchàyà . grahodayàstamanàdi . graha÷çïgonnatiþ . grahayutiþ . bhagrahayutiþ pàtàdhikàra÷ceti .

#<gaõitin># triø gaõitamanena gaõita + iùñàø kartari ini . gaõanàkartari .

#<gaõipiñakà># strã hemacandrokte àcàràïgàdiùu dvàda÷asu jinànàmaïgeùu . yathà %<àcàràïgaü såtra kçtaü 2 sthànàïgaü 3 samavàyayuk 4 . pa¤camaü bhagavatyaïgaü 5 j¤àtà dharma kathà 6 'pi ca . upàsakà'ntakçt 7 anuttaràpàtikà 8 da÷àhaþ 9 . pra÷naghyàkaraõa 10 ¤caiva vipàka÷ruta 11 meva ca . ityekàda÷a sopàïgànyaïgàni dvàda÷a punaþ . dçùñivàdo dvàda÷àïgã syàdgaõipiñakàhvayà>%

#<gaõeya># triø gaõa--eya . gaõanãye saükhyeye amaraþ . %<gaõeyaniþ÷eùaguõo'pi sa syàt>% naiùaø .

#<gaõeru># puø gaõa--bàø eru . 1 karõikàravçkùe, 2 ve÷yàyàü 3 hastinyà¤ca strã mediø .

#<gaõerukà># strã gaõeruùu ve÷yàsu kàyati kai--ka . 1 kuññinyàm trikàø .

#<gaõe÷a># puø gaõànàmã÷aþ . 1 svanàmakhyàte deve 2 ÷ive ca . gaõe÷otpattiþ ibhànana÷abde 981 pçø uktà tasya vakratuõóakapilacintàmaõivinàyakàdiråpeõa pràdurbhàvakathà skandhapuø gaõe÷asyaø uktà . tata evàvaseyà vistarabhayànnoktà . gaõe÷asya parabrahmaråpatvaü nàmabhedàt tadbhedà÷ca gaõapati tattvagranthe vistareõoktà digmàtramudàhriyate . %<eùa sarve ÷varaþ eùa sarvaj¤aþ eùa bhåtapatireùa bhåtalaya eùa seturvidharaõaþ pradhànakùatraj¤apatirgaõe÷aþ iti>% ÷rutiprasiddhasarve÷varàdipadavadgaõe÷apadasya nityasiddhe÷varaparatvam dç÷yate ityupakamya %<tasmàt pradhànakùetraj¤apatirgaõe÷aþ>% iti ÷ruteþ %<guõatrayasye÷varo'si na nàmrà tvaü gaõe÷varaþ>% iti vinàyàmasaühitàvacanàcca gaõa÷abdàbhihitasya satvàdiguõasaüvàtasya patirgaõe÷a iti siddhamityuktam . ante ca namaþ sa hamànàyetyàdyanuvàkaistasya sarverùàü nàmnàü saïkalanena ekonanavatyadhika÷atadvayam ityuktam . gaõapatibhedà÷ca àgamamantrairvedamantrairbàràdhanãyà ityapyuktam . tantre tu anyathà saükhyoktà yathà ÷àradatilakaràghavañãkàyàm %<vighne÷o vighnaràja÷ca vinàyaka÷ivottamau . vighnakçt vighnahartà ca gaõaikadadadantakàþ . gajavaktranira¤janau kapardã dãrghajihvakaþ . ÷aïkukarõa÷ca vçùabhadhvaja÷ca gaõanàyakaþ . gajendraþ sårpakarõa÷ca syàttrilocanasaüj¤akaþ . lambodaramahànandau caturmårtisadà÷ivau . àmàdadurmukhau caiva sumukha÷ca pramodakaþ . ekapàdo dvijihva÷ca suravãraþ saùaõmukhaþ . varado vàmadeva÷ca vakratuõóo dviraõóakaþ . senànãrgràmaõãrmatto vimatto mattavàhanaþ . jañã muõóã tathà khaïgã vareõyo vçùaketanaþ . bhakùyapriyo gaõe÷a÷ca meghanàdakasaüj¤akaþ . vyàpã gaõe÷varaþ proktàþ pa¤cà÷adgaõapà ime . taruõàruõasaïkà÷à gajavaktràstrilocanàþ . pà÷àïku÷avaràbhãtihastàþ ÷aktisamanvitàþ>% . teùà¤ca pa¤cà÷acchaktayastatroktà yathà %<hrãþ ÷rã÷ca puùñiþ ÷ànti÷ca svasti÷caiva sarasvatã . svàhà medhà kàntikàminyau mohinyapi vainañã . pàrvatã jvàlinã nandà suya÷àþ kàmaråpiõã . umà tejãvatã satya vighne÷ànã suråpiõã . kàmadà madajihvà ca bhåtiþ syàdbhautikàsità . ramà ca mahiùã proktà ma¤julà ca vikarõapà . bhrukuñiþ syàttathà lajjà dãrghaghoõà dhanurdvarà . yàminã ràtrisaüj¤à ca kàmàndhà ca ÷a÷iprabhà . lolàkùã ca¤calà dãptiþ subhagà durbhagà ÷ivà . bhargà ca bhaginã caiva bhoginã ÷ubhadà matà . kàlaràtriþ kàlikà ca pa¤cà÷acchaktayaþ smçtàþ . sarvàlaïkaraõoddãptàþ priyàïkasthàþ su÷obhanàþ . raktot lakarà dhyeyà raktagàlyàmbaràruõàþ>% .

#<gaõe÷akuõóa># naø narmadàsthakuõóabhede . tatkuõóàvirbhavakathà skandapuø gaõe÷akhaø 11 khaø yathà %<pàrvatã sindåreõàtha dçùñà sà paryalãvane . prasuptàü girijàü vãkùya prasuptaü màü (÷ivam) ca ùaõmukha! . pravive÷odaraü daitya umàyà bàyuråpavçk . chittvà nakhaiþ kare dhçtvà garbhasthamastakaü bahiþ . nirgatya tacchirastyaktaü bindhyàcalasamãpataþ . yatràste ÷armadàtrã sà narmadà duritàpahàü . muktidà sarvajantånàm tapasàü siddhidàyinã . gaõe÷akuõóaü tatràbhådapatadyatra tacchiraþ . tadàdi narmadàntaþsthà kuõóàntaþsthàstathopalàþ . àsan ye raktavarõàbhà gaõe÷àste'bhavan bhuvi>% .

#<gaõe÷akusuma># naø gaõe÷a iva raktatvàt kusumaø . raktakusume ÷abdàrthaci 0 .

#<gaõe÷akhaõóa># naø skandapuràõàntargate gaõe÷àvirbhavàdivedake khaõóabhede .

@<[Page 2507a]>@
#<gaõe÷ajananã># strã taø . 1 durgàyàü %<gaõe÷ajananã durgà ràdhà lakùmãþ sarasvatã>% tantraø gaõe÷amàtràdayo'pyatra .

#<gaõe÷abhåùaõa># naø gaõe÷aü bhåùayati bhåùi--lyu . sindåre ràjaniø tasya dhyàne %<sindåra÷obhàkaram>% ityukteþ sindårasya tathàtvam sindåreõa ÷obhàkaramiti tadarthaþ .

#<gaõe÷àna># puø gaõànàmã÷ànaþ . gaõe÷e %<gaõe÷ànaü karigaõe÷ànànanamanàmayas>% kà÷ãkhaø . %<tataþ sasmàraherambaü vyàsaþ satyavatãsutaþ . smçtamàtro gaõe÷àno bhaktacintitapårakaþ>% bhàø àø 13 aø . 2 ÷ive ca .

#<gaõe÷vara># puø gaõànàmã÷varaþ . 1 gaõe÷e 2 ÷ive ca . gaõàtmaka ã÷varaþ . 3 rudràdiùutrayastriü÷itsaüghadeveùu ca . te ca rudràdayaþ 11 àdityàþ 12 vasavaþ 8 a÷vinau 2 . ete trayastriü÷at . rudràdãn etàn abhidhàya %<ete devàstraya striü÷at sarvabhåte gaõe÷varàþ>% bhàø ànuø 150 aø .

#<gaõotsàha># puüstrã gaõe gaõabhàve sambhåyakaraõe utsàho'sya . gaõóake trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gaõóa># puø gaói + vadanaikade÷e ac . 1 kapole(gàla) 2 hastikapole ca amaraþ . 3 gaõóake puüstrãø 4 vãthyaïge 5 piñake 6 cihne 7 vãre 8 hayabhåùaõe 9 budvude ca mediø . 10 sphoñake 11 granthau ramànàthaþ . viùkumbhàdiùu 12 da÷ame yoge . 13 a÷vinyàdinakùatràõàü daõóabhede . gaõóamàha jyeø taø %<a÷vinã mathamålànàü tisro gaõóàdyanàóikàþ . antyàþ pauùõoragendràõàü pa¤caiva javanà jaguþ . målendrayordivà gaõóo ni÷àyàü pitçsarpayoþ . sandhyàdvaye tathà j¤eyo revatãturagarkùayoþ . tatra jàtasya doùà yathà . sandhyàràtri divàbhàge gaõóayogodbhavaþ ÷i÷uþ . àtmànaü màtaraü tàtaü vinihanti yathàkramam>% %<målayàþ prathame pàde piturvapurvina÷yati . dvitãye niyatàü pãóàü màtuþ kuryàt pitustathà . tçtãye dhananà÷a¤ca caturthe sarvasampadaþ . vyatyayena phalaü j¤eyama÷leùàsvapi pårvavat .>% %<divà jàtà tu yà kanyà ni÷i jàtastu yaþ pumàn . nobhayorgaõóadoùaþ syàt nàcalo hanti pàrvatãm .>% vistarastu muhårtacintàmaõau pãyåùadhàràyà¤cokto yathà . %<abhuktamålaü ghañikàcatuùñayaü jyeùñhàntyamålàdibhavaü hi nàradaþ . vasiùñha ekadvighañãmitaü jagau vçhaspatistvekaghañãpramàõakam . athocuranye prathamàùñaghañyomålasya ÷àkràntimapa¤canàóyaþ . jàtaü ÷i÷uü tatra parityajedvà sukhaü pità'syàùñasamà na pa÷yet>% . %<àdye pità nà÷amupaiti målapàde, dvitãye jananã tçtãye . ghanaü caturtho'sya ÷ubho'tha ÷àntyà sarvatra sat syàdahibhe vilomam . svarge ÷uciproùñhapadeùamàghe bhåmau nabhaþkàrtikacaitrapauùe . målaü hyadhastàttutapasyamàrgabai÷àkha÷ukreùva÷ubhaü ca tatra . gaõóàntendrabha÷ålapàtaparighavyàghàtagaõóàvame saükrànti vyatipàtavaidhçtisinãbàlãkuhådar÷ake . vajre kçùõacaturda÷ãùu yamaghaõñe dagdhayoge mçtau viùñau sodarabhe janirna pitçbhe ÷astà ÷ubhà ÷àntitaþ>% muø ciø . etadvyàkhyà pãø dhà0
     atràbhuktamålasyàneke bhedàþ tatraikastàvadayaü bhedaþ jyeùñhànakùatràntebhavaü jyeùñhàntyaü målàdau bhavaü målàdibhavaü jyeùñhàntyajàtaü ghañãcatuùñayaü målàdijàtaü ghañãcatuùñayaü militvàùñau ghañikàþ prahara iti yàvattàbàn kàlo 'bhuktamålàkhyaþ (gaõóàkhyaþ) iti nàrada àha (upalakùaõatvàda÷leùàntimaghañãcatuùñayaü maghàdimaghañãcatuùñayaü càbhuktamålàkhyaþ kàlaþ yadàha nàradaþ %<yo jyeùñhàmålayorantaràlapraharajaþ ÷i÷uþ . abhuktamålajaþ sàrpamaghànakùatrayorapãti>% . tathàparobhedaþ eketi jyeùñhànte ekaghañãmitaü målàdau ghañãdvayamitamevaü militvà trighañikamabhuktamålaü svàditi vasiùñhamunirjagau yadàha vasiùñhaþ %<jyeùñhàntyapàdaghañikàmitameva kecin målaü hyabhuktamapare punaràmananti . målàdyapàdaghañikàdvitayena sàrdhamaùñau samàþpariharediha janmabhàjamiti>% samà varùàõi . athànyobhedaþ eketi jyeùñhàntyàrdhaghañikà målàdyàrdha ghañikà militvà ekaghañã pramàõamasya tadekaghañãpramàõakaü %<÷eùàdvibhàùà>% iti pàø kap tàdç÷amabhuktamålaü syàditi vçhaspatirjagau tadàha guruþ %<jyeùñhàntyaghañikàrdha¤camålàdau ghañikàrdhakam . tayorantargatà nàóã hyabhuktamålamucyata>% iti athetaro bhedaþ atheti atha÷abdaþ pàdapåraõe målanakùatrasya prathamà àdimà aùña ghañikàþ ÷àkrasya jyeùñhàyàþ antimàþ ùa¤ca nàóyaþ pa¤ca ghañikàþ . evamubhayorjyeùñhà målayorantaràlavartinyastrayoda÷aghañikà abhuktamålamiti lokà åcuþ . %<jyeùñhàntyaghañikàþ pa¤ca målàdyà vasunàóikàþ . abhuktamålamityuktaü tatra jàtaü ÷i÷uü tyajediti>% smaraõàt . evamabhuktamålasyànekabhedasambhave kaþ sàdhãyàn pakùa iti cet ucyate nàradoktaþ pakùa eva sàdhãyàn kimatra pramàõamiti cet ÷çõu bahumunisaüvàda evàtra pramàõaü tadàha ka÷yapaþ nyeùñhàntyamålayorantaràlayàmodbhavaþ ÷i÷uþ . abhuktamålajaþ so'pya÷leùàpitçbhayorapãti . vasiùñho'pi %<bhujaïgapaurandarapauùõabhànàü tadagrabhànà¤ca yadantaràlam abhuktamålaü praharapramàõaü tyajet sutaü tatra bhavàü sutà¤ceti>% . ataeva pårvamukte vasiùñhavàkye kecidityanyamatàbhipràyeõa yatastadvàkye keciditi apare iti cetyuktirasti yadyevaü ùañãnyånàdhikabhàvàbhidhàyinàü pràguktavàkyànàü kà gatiriti cat . ucyate doùasyàdhikyàlpatvasåcanameva gatiþ . athàbhuktamålasaüj¤àkathanasya prayojanamàha jàtamiti . tatràbhuktamålàkhye kàle jàtaü ÷i÷uü vàlakam upalakùaõatvàttatra jàtàü kanyàü và pità parityajenniùkàsayet %<tyajet sutaü tatrabhavàü sutà¤ceti>% vasiùñhokteþ . yadya÷akyaü niùkàsanaü syàttadà kiü kàryamityata àhaveti và atha và pårvapakùakartavyatà÷aktau pità'sya ÷i÷oþ kanyàyà và mukhamaùña samàþ aùñau varùàõi %<saüvatsaro vatsaro'vdo hàyano'strã ÷aratsamà>% ityamaraþ tàvat kàlaü na pa÷yet yadàha nàradaþ %<abhuktamålajaü putraü putrãmapi parityajet . athavàvdàùñakaü tàtastanmukhaü na vilokayediti>% . cyavano'pi %<abhuktamålabhebhavaü parityajecca bàlakam . samàùñakaü pità'tha và na tanmukhaü vilokayet>% iti gaõóàntadoùastu vivàhaprakaraõe vakùyata iti kçtvà'tra noktaþ (taccopayama÷abde 1258 pçø dar÷itam) . atha prasaïgàn målà÷leùà jàtasya bàlasya caraõava÷ena÷ubhà÷ubhaphalamupajàtyàha àdye iti målanakùatrasyàdye pàde prathame caraõe caturthàü÷e iti yàvat tatra jàtasya ÷i÷oþ kanyàyà và pità nà÷aü maraõamupaiti pràpnoti tathà måladvitãyapàde jananã màtà nà÷amupaiti . tathà tçtãyamålapàde dhanaü dravyaü nà÷amupaiti caturtho målapàdo'sya ÷i÷oþ ÷ubhaþ ÷ubhaphaladaþ . ukta¤ca vrahmapuràõe %<målàdyeü'÷e piturnà÷o dvitãye màtureva ca . tçtãye dhanadhànyàdinà÷asturye dhanàgamaþ>% iti . turye caturthe ratnamàlàyàm %<tadàdyapàdake pità vipadyate jananyatha . tçtãyake ghanakùaya÷caturthakaþ ÷ubhàvahaþ>% iti . atra piturbahu strãkatve'pi svamàtureva nà÷o vàcyo na sàpatnamàtuþ yadàha ka÷yapaþ %<målàdyapàdajo hanti pitarantu dvitãyajaþ . màtaraü svàü tçtãyo'rthàn suhçda÷ca turãyajaþ>% iti . yato màtç÷abdaþ sàpatnamàturapi vàcakaþ . yadàha gautamaþ pitçpatnyaþ sarvà màtarastadbhràtaro màtulàstadapatyàni màtuleyànãti . ataþ spaùñàrthameva ka÷yapavàkye svàmiti padopàdànam . atra vi÷eùo vasiùñhasaühitàyàü %<målàdyapàdo divase yadi syàttajjaþ piturnà÷anakàraõaü syàt . dvitãyapàdo yadi ràtribhàge tadudbhavo màtçvinà÷akaþsyàt . målàdyapàdo yadi ràtribhàge tadàtmano nàsti punarvinà÷aþ . dvitãyapàdo dinago yadi syànna màturalpo'pi tadàsti doùaþ>% iti . nàradasaühitàyà¤ca %<divàjàtastu pitaraü ràtrau tu jananãü tathà . àtmànaü sandhyayorhanti nànyagaõóaü vivarjayediti>% . etadeva màtàpitçgaõóamiti jãrõà vyavaharanti . atha doùasattve kiü kàryamata àha atheti . athànantaraü ÷àntyà målà÷leùà÷àntyàsvanuùñhitayà sarvatra caraõacatuùñaye'pi ÷ubhamaniùñaphalanà÷akaü kalyàõaü syàt ukta¤ca vasiùñhena %<nairçtyabhaujaïgamagaõóadoùanivàraõàyàbhyudayàya nånam . pitàmahoktàü ruciràü ca ÷àntiü pravacmi lokasya hitàya samyak . ÷àstroktarãtyà khalu såtakànte màse tçtãye'pyatha vatsarànte>% iti . nairçtyaü målaü taddãùaþ . bhaujaïgama÷leùà taddoùaþ gaõóo vakùyamàõastaddoùa÷ca dvandvànte ÷råyamàõaü padaü pratyekamabhisambadhyata iti nyàyàt atastaddoùàõàü nivàraõaü tadartham ataeva ka÷yapena %<taddoùa÷amanàrthe hi ÷àntiü kuryàt prayatnataþ>% iti sàmànyata uktam . atra vasiùñhavàkye kàlatrayakathanaü sàmarthyàsàmarthyakçtaü dhyeyaü tathà hi yadi màtuþ ÷ãtodakasnàne sàmarthyaü syàt tadà såtakànta eva ÷àntistatràpya÷aktau tçtãye màsi ÷àntiþ dãrgharogàdinà tadàpya÷akti÷cettarhi varùasamàptidivase ÷àntiþ . màtçgaõóe tu vi÷eùastenaivoktaþ %<màtçgaõóe sute jàte såtakànte vicakùaõaþ . kuryàcchàntiü tadçkùe và taddoùasyàpanuttaye iti>% ÷iùñàstu sarvatra yasminnakùatre janma tannakùatra eva ÷àntiriti vyavaharanti . nanu målapàdacatuùñaye'pi ÷àntiþ kartavyetyuktaü tatra caturthacaraõasya ÷ubhaphalatvàt ÷àntirayukteti pratibhàti %<animittakçtà ÷àntirnimittàyopajàyate>% smaraõàt . ucyate yadyapi caturthacaraõe dhanàgamaråpaü ÷ubhaphalamabhihitaü tathàpi ka÷yapena %<suhçda÷caturãyajaþ>% iti suhçnnà÷aråpasya phalasyàniùñasyokte stradapàkaraõàrthamava÷yaü kartavyà ÷àntiþ . na hi kasyacidvairinà÷avanmàtulàdyanekasuhçnnà÷a iùñaþ målavçkùapàde puruùakanyayora÷ubhaphalakathanàcca . målavçkùastu samanantarameva mayà vakùyate yadi målà÷leùàdidoùasambhave ÷ànti rna kriyate tadàniùñaü bhavati evetyàha nàradaþ %<vatsaràt pitaraü hanti màtaraü tu trivarùataþ . dyumnaü varùadvayenaiva ÷va÷uraü navavarùataþ . jàtaü bàla vatsareõa barùaiþ pa¤cabhiragrajam . màtulaü càùñabhirvarùairanuktàn hanti saptabhiþ . tasmàcchàntiü prakurvãta prayatnàdvidhipårvakamiti>% dyumnaü dhanaü tasmàdava÷yaü caraõacatuùñaye'pi ÷àntirvidheyeti . ahibhe vilomabhiti . ahibhe a÷leùàyàmuktaü phalaü vilomaü viparãtaü j¤eyaü tadyathà målasya prathame pàde pitçnà÷a iti phalamuktaü tatphalama÷leùàcaturthapàdotpannasya syàt målasya dvitãyapàde màtçnà÷a ityuktaü phalaü tada÷leùàtçtãyacaraõotpannasya syàt arthanà÷astatãyacaraõe ityuktaü tada÷leùàdvitãyapàdajàtasya syàt målasya caturthapàdaþ ÷ubha ityuktaü tada÷leùàprathamacaraõotpannasya syàdityarthaþ . tadàha ka÷yapaþ %<phalaü tadeva sàrparkùe pratãpaü tvantyapàdataþ>% iti . vasiùñho'pi %<målàdyapàdajanitaþ pitaraü nihanti dvaitãyajaþ svajananãü tripade'rthavçndam . taurãyajaþ ÷ubhakaraþ phalametadeva vailomato bhujagadhiùõyabhavasya sarvamiti>% . dvitãya eva dvaitãyaþ praj¤àderàkçtigaõatvàt svàrthe'õ evaü taurãyavailoma÷abdau sàdhyau . ayamarthaþ spaùñamukto bhàskaravyavahàre %<sàrpàü÷e prathame ràjyaü dvitãye tu dhanakùayaþ . tçtãye jananãnà÷a÷caturthe maraõaü pituriti>% . aü÷a÷caraõaþ atra lagnàdidauùñye sati duùñaü phalamavikalaü bhavatãtyàha bàdaràyaõaþ %<målasàrpàdijaü dauùñyaü syàt samprårõantu lagnape . sakråre'bje ca vibale ÷ubhavçùñivivarjite>% iti . ataþ yathà a÷leùàdauùñye'pi ÷àntikaü vidheyaü tathà÷leùàntyamaghàdisthàntaràlapraharàtmakà bhuktamålàkhyakàloyo'bhivihitastatrotpannasyàpi ÷àntikaü vidheyam . atra sammativàkya pràgabhihitaü tatra måla÷àntira÷leùà÷ànti÷ca gaõóàntendrameti padyavyàkhyànànantaraü likhiùyate . %<athàtra prasaïgànmålavçkùavicàro'bhidhãyate jayàrõave målastambhastvacà ÷àkhà patraü puùpaü phalaü ÷ikhà . munayo'ùñau di÷o rudràþ såryàþ pa¤càïghrayo'gnayaþ . måle tu målanà÷aþ syàt stambhe vaü÷avinà÷anam . tvaci 10 màturbhavet kle÷aþ ÷àkhàyàü 11 sàtulasya ca . patre 12 ràjyaü vijànãyàt puùpe 5 mantripadaü smçtam . phale 4 ca vipulà lakùmãþ ÷ikhàyà 3 malpajãvitamiti>% asya målàkhyasya puruùasyàïgeùu ghañãvinyàsastatraiva . %<målasya ghañhikànyàso mårdhnipa¤ca 5 nçpo bhavet . mukhe sapta 7 mçtiþ pitroþ skandhe vedà 4 mahàbalaþ . bàhvoraùñau balã pàõyostisro 3 hastànvito bhavet . hçdi kheñàþ 9 bhåpamantrã nàbhau dvau 2 brahmavidbhavet . guhye da÷à 10 'tikàmã syàjjànunoþ ùaõ 6 mahàmatiþ . pàdayoþ ùaõ 6 matistasyetyuktavàn kamalàsanaþ>% iti . atha målodbhåtàyàþ kanyàyàþ phalàrthaü målàïgavibhàgastatraiva . %<catasro 4 nàóikàþ ÷ãrùe kurvanti pa÷unà÷anam . mukhe ùañ 6 dhanahàni÷ca kaõñhe pa¤ca dhanàgamaþ . kauñilyaü hçdaye pa¤ca bàhvorbittàgamaü ca tat . vedàþ 4 pàõyordayàdharmaü vedà 4 guhye'tikàminã . jyeùñhamàtulanà÷a÷ca jaïghayoryuga 4 nàóikàþ . jyeùñhabhràtçvinà÷a÷ca catasro jànuyugmake . pàdayorda÷a 10 nàóya÷ca tatra vaidhavyamàdi÷et . iti målaprasåtàyàþ phalamãritamãdç÷amiti>% asyàrthaþ ÷ãrùe catasro 4 ghañikàþ mukhe ùañ 6 kaõñhe pa¤ca 5 hçdaye pa¤ca 5 bàhvorbàhudvaye pa¤capa¤ceti 5 vãpsà . pàõyormaõibandhàdadho bhàgayo÷catasra ityatràpi vãpsà . guhye catasraþ 4 jaïghayorjaïghàdvaye dve dve 2 . 2 eva¤catasraþ jànudvaye dve dve evaü catasraþ pàdayoþ pàdadvaye pa¤capa¤cetyevaü da÷a 10 evaü militvà ùaùñi 60 rghañikà bhavanti . athà÷leùàjàtayoþ putrakanyayoraïgavibhàgena phalaü tatraivoktam mårdhni pa¤casu 5 putràptirmukhe sapta 7 pitçkùayaþ . netre dve 2 jananãnà÷o grãvàyàü strãùu lampañaþ . skandhe yedà 4 gurau bhakti rhaste'ùñau 8 ca balã bhavet . hçdyekàda÷abhi 11 ÷càtmaghàtã saüjàyate naraþ . dvàbhyàü nàbhau bhramaþ, ùaóbhirgude nandai 9 stapodhanaþ . pàde pa¤ca 5 dhanaü hanti sàrpàdetatphalaü kraümàditi . athà÷leùàvçkùo'pi tatraivoktaþ phalaü puùpaü dalaü ÷àkhà tvaglatà kanda eva ca . sàrpavalyà da÷à 10 kùàü 5 ïkaü 9 svara 7 vi÷và 13 rka 12 sàgaràþ 4 . nàóikàstadbhave bàle phalaü j¤eyaü yathàkramam . ÷rãþ ÷rãràjabhayaü hànirmàtçpitràtmasaükùayaþ iti . aya¤ca vibhàgo nakùatrasya ùaùñi 60 ghañikàtmakatve j¤eyaþ nyånàdhikatve tu trairà÷ikamuhyam . vasiùñhenànyeùvapi kiyatsunakùatreùu jàtasyàriùñamuktaü %<citràdyardhe puùyamadhye dvipàde pårvàùàóhàdhiùõyapàde tçtãye . jàtaþ putra÷cottaràdye vidhatte màtàpitrorbhràtaraü càtmanà÷am . dvimàsasvottaràdoùaþ puùye caiva trimàsakaþ . pårvàùàóhàùñame màsi citrà ùàõmàsikaü phalamiti>% atrottarà÷abdenottaràùàóhà gçhyate pårvàùàóhàsàhacayàt . ata eùvapi nakùatreùu yathà÷aktimålavacchàntikaü doùaparihàràrthaü vidheyam parantvatra devatàbheda eva kevalaü dhyeyaþ . sa ca tattatsvàmikçtaþ tattanmantrà÷ca vedàdevàvagantavyàstacchàntika¤ca tithigaõóànta÷àntàvasmàbhirvakùyata ityalamatiprasaïgena pãø dhàø . atha målanivàsaü saphalamindravajràcchandasàha svarge iti ÷uciràùàóhaþ prauùñhapado bhàdrapadaþ iùa à÷vinaþ màghaþ prasiddhaþ eùu màseùu målaü målanakùatraü svarge'sti svarge nibàsastasya . nabhàþ ÷ràbaõaþ anye prasiddhàþ ÷ràvaõakàrtikacaitrapauùeùu bhåmau målaü tiùñhati . tapasyaþ phàlgunaþ ÷ukro jyeùñhaþ anyau prasiddhau phàlgunamàrga÷ãrùavai÷àkhajyaiùñheùvadhastàtpàtàle målaü tiùñhati eùa målanivàsa uktaþ etatphala¤ca målanakùatraü yadà yasminmàse yatra vasati tatraiva svargabhåmipàtàleùvevokta÷ubhà÷ubhaphalaü dadàti ayamatra tàtparyàrthaþ dravyàdyabhàvena ÷àntikaü kartuma÷aknuvataþ puüsaþ svargapàtàlanivàsitvena målasyàriùñadoùastathà na prabhavet yadà tu bhåmàveva nivàsastadà doùanivàraõaü naiva syàditya÷aktenàpi ÷àntikaü vidheyaü naitàvatà pràgukte viùaye ÷àntyabhàva eva kintu yathà÷akti tatràpi ÷àntikaü vidheyaü ÷aktena tu sarvatraiva vidheyam taduktaü jyotiùàrõave %<màrgaphàlgunavai÷àkhajyaiùñhe målaü rasàtale . màghà÷vinanabhasyeùu ÷ucau målaü suràlaye . pauùa÷ràvaõacaitreùu kàrtike bhåmisaüsthitam . bhåmiùñhaü doùabahulaü svalpamanyatra saü÷ritam>% kvacit sauramàsaparatvena målanivàso'bhihitaþ %<vçùàlisiüheùu ghañe ca målaü divisthitaü yugmatulàïgalàntye . pàtàlagaü meùadhanuþ kulãranakreùu bhåmàviti saüsmaranti . svarge måle bhavedràjyaü pàtàle ca dhanàgamaþ . martyaloke yadà måla tadà ÷ånyaü samàdi÷editi>% jyotiùaratne'bhihitatvàt pãø dhàø . atha målaprasaïgàdduùñeùu gaõóàntàdinimitteùu satsu jàtasyàriùñaü saparihàraü ÷àrdålavikrãóitenàha gaõóànteti eteùu padàrtheùu satsu janiþ ÷i÷orutpattirna ÷astà duùñaphaladà gaõóàntaþ sandhivi÷eùaþ sa trividho nakùatratithilagnabhedena tallakùaõaü jyeùñhà pauùõyabhetyàdinà vakùyati indrabhaü jyeùñhànakùatraü ÷ålaþ ÷ålàkhyo duùñayogaþ pàto mahàpàto gaõitasàdhyo, vyatãpàtàkhyo vaidhçtàkhya÷ca parighavyàghàtagaõóà api duùñayogàþ avamastithikùayaþ saükràntiþ såryasya rà÷yantarasaükramapuõyakàlaþ vyatopotavaidhçtã saptada÷asaptaviü÷atitamau duùñayogau sinãvàlã dçùñenduramàvàsyà . kuhårnaùñenduramàvasyà %<sà dçùñenduþ sinãvàlã sà naùñendukalà kuhåþ>% ityabhidhànàt dar÷a÷candradar÷anarahitàmàvàsyà etaccàgre samyak pratipàdayiùyate vajre duùñayoge kçùõe kçùõapakùe caturda÷ã bahuvacanamàvçttyabhipràyaü yamaghaõñe maghàvi÷àkhetyukte duùñayoge dagdhayoge sårye÷apa¤càgnirasàùñanandà ityukte duùñayoge kecittu càpàntyage goghañage pataïga iti vakùyamàõo duùñayoga ipi vyàcakhyuþ . mçtau dvã÷àttoyàdityàdinokte bhçtyuyoge viùñau bhadràyàü sodarasya bhràturbhaginyà và bhe nakùatre pitçbhe màtà ca pità ca pitarau tayorbhe màtçbhe pitçbhe ca eùu nimitteùu sutasya sutàyà janma cet syàttadaniùñakçt syàdityarthaþ . duùñanimittasyopalakùaõatvàt såryacandragrahaõajanmatrãtarajanmàpyaniùñaü sajàtãyàpatyatrayaprasavànantaraü vijàtãyàpatyaprasavastrãtaraþ tathà putratrayaprasavànantaraü kanyàyà jananaü kanyàtrayaprasavànantaraü putrasya jananam ataeva tribhyaþ sajàtãyebhyaþ itaro vijàtãyastrãtaraþ strã ca trãtareti vyutpatti÷ca trãtara÷ca trãtarà ca trãtarau pumàn striyetyeka÷eùaþ atha parihàro'pyucyate sà janiþ ÷àntito vasiùñhàdyarùiproktàyàþ ÷àntyàþ ÷ubhà pariõàme sukhadàyinã ÷àrãrakle÷ànubhavapårvakanãrogadãrghàyuùñvaü ÷i÷oþ syàdityarthaþ . atra målavàkyàni likhyante . tatra pràkpadyapratij¤àtasakala÷àntisàmànyakarmaupayikã ca måla÷àntistàvaducyate . ÷aunaka uvàca . athàtaþ sampravakùyàmi målajàtahitàya ca . màtàpitrordhanasyàpi kule ÷àntihitàya ca . tyàgo và målajàtasya syàdaùñàvdàt pradar÷anam . abhuktamålajàtànàü parityàgo vidhãyate . adar÷ane vàpi pità sa tu tiùñhet samàùñakam . evaü ca duhiturj¤eyaü målajàtaphalaü budhaiþ . mukhyakàlaü pravakùyàmi ÷àntihomasya yatnataþ . jàtasya jananàhe tu janmarkùe và ÷ubhe dine . samàùñake và matimàn kuryàdvai ÷àntimàdaràt . yadeva ÷àntikaü kuryàt karma tattu pracakùmahe adhikaü tatra dç÷yam . %<gaõóeùu sphuñaracanàbjapatravallã>% %<gaõóojvalàmujvalanàbhicakrayà>% iti ca màghaþ .

#<gaõóaka># puüstrã gaõóa + svàrthe ka . (gàõóàra) 1 pa÷ubhede striyàü jàtitvàt ïãù . 2 gaõóa÷abdàrthe tasya hayabhåùaõaparatve'pi kvacit bhåùaõamàtraparatetyabhipràyeõa %<vyàghranakhapaïktimaõóità gaõóakàbharaõà (bàlagrãvà) ca>% kàdaø . 3 granthau %<gorocanàlikhitabhårjapatragarbhàn mantragaõóakàn>% kàdaø sphoñakaroge %<anekavetràvàtanirmitabahugàtragaõóakam>% kàdaø . gaõóakã nadã sannikçùñatayà'stryasya ac . gaõóakapràcãsthade÷abhede tatravàsiùu tannapeùu bahuvaø %<tataþ sa gaõóakàn ÷åro videhàn bharatarùabhaþ . vijityàlpena kàlena>% bhàø saø 28 aø bhãmapràcãjayoktau .

#<gaõóakã># strã gaõóa + jàtau ïãù . 1 gaõóakã gaõóakajàtistriyàm . 2 nadãbhede 3 tadadhiùñhàtçdevãbhede ca sà ca viùõusevayà ÷àlagràma÷ilàkhanitvaü lebhe tatkathà . varàhapu0
     %<gaõóakyàpi purà taptaü varùàõàmayutaü vidhe! . ÷ãrõaparõà÷anaü kçtvà vàyubhakùàpyanantaram . divyaü varùa÷ataü tepe viùõuü cintayatã tadà . tataþ sàkùàjjagannàtho harirbhaktajanapriyaþ . uvàca madhuraü vàkyaü prãtaþ praõatavatsalaþ . gaõóaki! tvàü prasanno'smi tapasà vismito'naghe! . anavacchinnayà bhaktyà varaü varaya suvrate! . kiü deyaü tadvadasvà÷u prãto'smi varavarõini! . gaõóakyapi purodçùñvà ÷aïkhacakragadàdharam . daõóavat praõatà bhutvà tataþ stotuü pracakrame .>% %<tato himàü÷o! sà devo gaõóakã lokatàriõã . prà¤jaliþ praõatà bhåtvà madhuraü vàkyamabravãt . yadi deva! prasanno'si deyo me và¤chito varaþ . mama garbhagato bhåtvà viùõo! mat putratàü vraja . tataþ prasanno bhagavàn cintayàmàsa gopate! . kiü yàcitaü nimnagayà nityaü matsaïgalubdhayà . dàsyàmi yàcitaü yena lokànàü bhavamokùaõam . ityevaü kçpayà devo ni÷citya manasà svayam . gaõóakã mavadat prãtaþ ÷çõu devi! vaco mama . ÷àlagràma÷ilàråpã tava garbhagataþ sadà . tiùñhàmi tava putratve bhaktànugrahakàraõàt . matsànnidhyàt nadãnàü tvamati÷reùñhà bhaviùyasi . dar÷anàt spar÷anàt snànàt pànàccaivàvagàhanàt . hariùyasi mahàpàpaü vàïmanaþkàyasambhavam . yaþ snàsyati vidhànena devarùipitçtarpakaþ . tarpayet svapitéü÷càpi tàrayitvà divaü nayet . svayam mama priyo bhåtvà brahmalokaü gamiùyati . yadi tvayyutsçjet pràõàn mama karmaparàyaõaþ . so'pi yàti paraü sthànaü yatra gatvà na ÷ocati . evaü dattvà varàn devyai tatraivàntaradhãyata . tataþ prabhçti tiùñhàmaþ kùetre'smin ÷a÷alà¤chana!>% . %<gaõóakyà÷caikade÷e ca ÷àlagràmasthalaü smçtam . pàùàõaü tadbhavaü yattat ÷àlagràmamiti smçtam>% smçtiþ . sà ca ÷oõanadasannikçùñasthàne gaïgàyàü saïgatà hariharakùetratayà ca tatsaïgamasthànaü prasiddham . %<gaõóakã¤ca mahà÷oõaü sadànãràü (karatoyàm) tathaiva ca . ekaparvatake sadyaþ krameõaivàvrajanta te>% bhàø saø 19 aø %<gaõóakãntu samàsàdya sarvatãrthajalodbhavàm . vàjapeyamavàpnoti såryaloka¤ca gacchati>% bhàø vaø 84 . %<gaõóakyà uttare tãre giriràjasya dakùiõe . siühasthaü makarastha¤ca guruü yatnena barjayet>% malamàø taø .

#<gaõóakàrã># strã gaõóaü granthiü bhagnasaüyojanaråpaü karoti kç--aõ gauø ïãù . (hàtajoóà) 1 varàhakràntàyàmoùadhau ratnamàø . 2 khadiravçkùe ÷abdacaø .

#<gaõóakàlã># strã gaõóeùu granthiùu kàlã . 1 khadirãvçkùe 2 samaïgàyàm amaraþ .

#<kaõóakãputra># puø 6 taø . 1 ÷àlagràme ÷ilàbhede . gaõóakã÷abde tasya tatputratvakathà dç÷yà

#<gaõóakã÷ilà># strã gaõóakyàmutpannà ÷ilà . ÷àlagràma÷ilàyàm .

#<gaõóakusuma># naø gaõóasya hastikapolasya kusumamiva . 1 hastimade hàràø .

#<gaõóakåpa># puø gaõóe gaõóavaduccaparvatabhçgau kåpaþ . parvatoccade÷asthe kåpe hàràø .

#<gaõóagàtra># naø gaõóa iva uccàvacaü gàtramasya . (àtà) phalapradhàne vçkùe ÷abdaciø .

#<gaõóadårvà># strã gaõóayuktà granthimatã dårvà . (gàüñadårvà) dårvàbhede ràjaniø . %<gaõóadårvà higà lauhadràviõã gràhiõã laghuþ . tiktà kaùàyà madhurà vàtakçt kañu pàkinã . dàhatçùõàvalàsàsrakuùñhapittajvaràpahà>% bhàvapraø .

#<gaõóapàda># triø gaõóasya pàda iva pàdo'sya hrastyàø nàntyalopaþ . gaõóatulyacaraõe .

#<gaõóaphalaka># naø gaõóaþ phalakamiva pra÷astatvàt upamitasaø . 1 vistãrõagaõóe . bahuø saø . 2 tadyukte triø . %<dhçtamugdhagaõóaphalakairvibabhurvikasadbhiràsvakamalaiþ pramadàþ>% màghaþgaõóaü bhittiriva . gaõóabhittyàdayo'pi tatràrthe %<nidhautadànàmalagaõóabhittiþ>% %<anugatamalivçndairgaõóabhittãrvihàya>% raghuþ .

#<gaõóamàlà># strã 6 taø . 1 rogabhede . tallakùaõabhedàdyuktaü bhàvapraø yathà
     %<karkandhukolàmalakapramàõaiþ kakùàüsamanyàgala vaïkùaõeùu . medaþkaphàbhyàü ciramandapàkaiþ syàdgaõóamàlà vahubhistu gaõóaiþ .>% gaõóamàlàyà ekàvasthàvi÷eùamapacãmàha %<te granthayaþ kecidavàptapàkàþ sravanti na÷yanti bhavanti cànye . kàlànubandhaü cira màdadhàti saivàpacãti pravadanti kecit . te granthayaþ gaõóamàlàyà eva gaõóàþ kecidavàptapàkàþ santaþ sravanti, kecit na÷yanti punaþ prarohanti . anye bhavanti ca . kàlànubandhàcciramàdadhàti yà gaõóamàlà ciraü tiùñhati saivàpacã iti kecidvadanti . apacyàþ sàdhyatvà dikamàha . sàdhyà smçtà pãnasapàr÷va÷ålakàsajvaracchardiyutà tvasàdhyà . grantherlakùaõamàha . vàtàdayo màüsamasçk ca duùñe saüdåùya meda÷ca tathà ÷irà÷ca . vçttonnata vigrathitaü tu ÷othaü kurvantyato granthiriti pradiùñaþ . vigrathitaü granthiråpam>% . gaõóamàlà'styasya ini . gaõóamàlin tadrogavati triø . tasya ÷ràddhe varjyatàmàha manuþ %<bhràmarã gaõóamàlã ca ÷vitryatho pi÷unastathà>% .

#<gaõóamàlikà># strã gaõóànàü granthãnàü màlà yatra kap kàpi ata ittvam . 1 lajjàlulatàyàm ratnamàø .

#<gaõóayanta># puø gaói jhac . 1 meghe ujjvaladattaþ .

#<gaõóalã># puø gaõóa iva bhåmerucchånaprade÷aþ kùudra÷ailastatra lãyate là--kvip . 1 mahàdeve %<gaõóalã merudhàmà ca devàdhipatireva ca>% bhàø ànuø 17 aø . ÷ivasahasranàmoktau %<sulopaþ àrùaþ>% nãlakaõñhaþ .

#<gaõóalekhà># strã likhyate'tra lekhà sthalã gaõóaþ sthalãva . 1 pra÷astagaõóasthalyàm .

#<gaõóa÷ilà># strã gaõóaþ bhåmerucchånaprade÷a iva ÷ilà . bhåmerucchånnaprade÷avat 1 sthålapàùàõe . %<dçùño'ïguùñha÷iro màtraþ kùaõàdgaõóa÷ilàsamaþ>% bhàgaø 3 . 13 . 31 .

#<gaõóa÷aila># puø gaõóa iva bhåmerucchånaprade÷aþ ÷ailaþ sthålopalaþ, ÷ailasya gaõóa iva và ràjadaø pårvaniø . bhåkampàdinà parvatàt patite sthålapàùàõe amaraþ . %<lãlàü dadhau ràjatagaõóa÷ailaþ>% %<asmin bhajanti kanakopalagaõóa÷ailàþ>% . %<yoùàõàmurubhirurojagaõóa÷ailaiþ>% iti ca màghaþ .

#<gaõóasàhvayà># strã gaõóena sahita àhvayo yasyàþ . 1 gaõóakyàü nadyàm %<gaïgà ca ÷atakumbhà ca ÷arayårgaõóakàhvayà>% bhàø vaø 212 aø .

#<gaõóàïga># puüstrã gaõóa iva ucchånamaïgaü yasya . 1 gaõóake ÷abdacaø striyàü ïãp .

#<gaõóànta># naø %<nakùatratithilagnànàü gaõóàntaütrividhaü smçtam . navapa¤cacaturthànàü dvyekàrdha ghañikàmitam>% jyotiùokte tithinakùatràdãnàü sandhisamayabhede upayama÷abde 1258 pçø vivçtiþ .

#<gaõóàri># puø gaõóarogasyà'riþ nà÷akatvàt . 1 kobidàravçkùe bhàvapraø .

#<gaõóàlã># strã gaõóena granthinà'lyate bhåùyate ala--gha¤ gauràø ïãù . 1 ÷vetadårvàyàü amaraþ . gaõóamalati--alaaõ gauràø ïãù . 2 sarpàkùãvçkùe bhàvapraø .

#<gaõói># puø gaói--in . vçkùasya målàcchàkhàvadhibhàge (guüói) hemaø .

#<gaõóika># triø gaõóaþ budbuda ivàkàreõàstyasya ñhan . budvudopame 1 kùudrapàùàõàdau %<gandhamàdanapàr÷ve tu pare tvaparagaõóikàþ>% bhàø bhãø 6 aø . %<apare asya gandhamàdanasyaivàvayavabhåtà budbudopamàþ kùudra÷ailàþ>% nãlaø . alpàrthe ïãp svàrthe ka hrasvaþ . 2 gaõóikà kùudragaõóapàùàõe strã %<tathà màlyavataþ ÷çïge pårvapårvànugaõóikà>% bhàø bhãø 7 aø . atra %<nagaü óikàkàrayogaü kare'õumiti>% bhàø à÷vaø 9 ÷lokaü ka÷cidudàjahàra taccintyaü tasya ÷lokasya nagamiticchedaþ tadarthastu nãlakaõñhenoktaþ yathà nagaü parvataü, óãyate vihàyasà gacchati óãþ pakùã tataþ alpàrthe kan óikà ma÷akàdi tasyàkàreõa yogo'sya tathàbhåtaü kare kurve tathà ca parvatamapi ma÷akãkartuü ÷aknomãti .

#<gaõóãra># puø gaói--bàø ãran . 1 samaùñhilàyàü (÷a÷à) khyàte vçkùejañàø (gumiyà) khyàte 2 ÷àkabhede bharataþ . 3 sehuõóavçkùe (siju) strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<gaõóu(õóå)># puüstrã gaõóyate gaói--àdhàre un strãtve apràõijàtivàcakatvàt åï . 1 upadhàne (vàli÷a) jañàø tatra kapolaråpavadanaikade÷avyàpàrasattvàttathàtvam . 2 granthau puø ÷abdàrthaciø gaõóåpadaþ . gaõóuþ granthirastyasya sidhmàø và lac . 3 gaõóula granthiyute triø . pakùe matup . gaõóumat tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<gaõóåpada># puüstrãø gaõóvaþ granthayaþ tadyutàni padàni yasya . (keüco) 1 ki¤culuke amaraþ . striyàü ïãù . alpàrtheü ïãp . gaõóåpadã 2 kùudraki¤culake amaraþ .

#<gaõóåpadabhava># naø gaõóupada iva bhavati bhå--ac . 1 sãsake hemacaø .

#<gaõóåùa># puø gaói--åùan . 1 mukhapåraõe 2 mukhàntardhçtajalàdau ca %<gaõóåùamujjhitavatà payasaþ saroùam>% màghaþ . %<mukhoùõaþ snehagaõóåùo nasyaü snaihikameva ca>% su÷ruø . %<apàü dvàda÷agaõóåùairmukha÷uddhirvidhãyate>% àø taø . %<tasya jahnuþ suto, gaïgàü gaõóåùãkçtya yo'pibat>% bhàgaø 8 . 15 . 3 . %<gajàya gaõóåùajalaü kareõuþ>% kumàø . 3 hasti ÷uõóàgre 4 prasçtiparimàõe ca mediø %<gaõóåùajalamàtreõa ÷apharã pharpharàyate>% udbhañaþ . 5 unnatanàbhau ca strã ñàp amaroktaü strãtvametadarthaparamiti ÷abdàrthaciø .
     gaõóåùakabaladhàraõàdau vidhi÷ca bhàvapraø dar÷ito yathà %<snehakùãrakaùàyàdidravaiþ saüpårõamànanam . àpårya sthãyate tàvadvidhirgaõóuùaghàraõe . kaphapårõàsyatà yàvacchedo doùasya và bhavet . netraghràõastutiryàvattàvadgaõóåùadhàraõam . gaõóåüùàn susthitaþ kuryàt svinnabhàlagalàdikaþ . manuùyastrãüstathà pa¤ca sapta và doùanà÷anàn . galàdika ityàdi ÷abdena gaõóakapolau gçhyete su÷rutoktatvàt . caturvidhaþ syàdgaõóåùaþ snehanaþ ÷amanastathà . ÷odhano ropaõa÷caiva kabala÷càpi tàdç÷aþ . snigdhoùõaiþ snaihiko vàte, svàdu÷ãtaiþ prasàdanaþ pitte kañvamlalavaõairuùõaiþ saü÷odhanaþ kaphe . kaùàyatiktamadhuraiþ kañåùõo ropaõo vraõe . dadyàddraveùu rcaõa¤ca gaõóåùe kolamàtrakam . karùapramàõaþ kalka÷ca kabale dãyate budhaiþ . dhàryante pa¤camàdvarùàdgaõóåùàþ kabalàdayaþ . vyàdherapacayastuùñirvai÷adyaü vaktralàghavam . indriyàõàü prasàda÷ca gaõóåùe vidhçte bhavet . haredàsyasya vairasyaü ÷oùapàkaü vraõaü tçùàm . dantacàlaü ca gaõóåùo vai÷adyaü tu karoti hi . atha kabalaþ bàtapittakaphaghnasya dravyasya kabalaü mukhe . ardhaü niþkùipya saücarvya niùñhãvetkabale vidhiþ . kabalaþ kurute kàïkùàmbhakùyeùu harate kapham . tçùõàü ÷opha¤ca vairasyaü dantacàla¤ca nà÷ayet .>%

#<gaõóopadhàna># naø gaõóa upadhãyate'tra upa + dhà--àdhàre lyuñ 6 taø . (gàlavàli÷a) gaõóasthàpanàrhe 1 upadhàne . %<mçdugaõóopadhànàni ÷ayanàni sukhàni ca>% su÷ruø .

#<gaõóola># puø gaói--olac . 1 guóake 2 gràse ca hemacaø . guóaka÷ca vartulàkàraþ (golà) padàrthabhedaþ . guóaka÷abde dç÷yam .

#<gaõóolapàda># puø gaõóola iva pàdo'sya upamànapårvatve'pi hastyàø nàntyalopaþ . 1 gaõóolatulyavartulapàde triø striyàü svàïgatvàt và ïãp .

#<gaõya># triø gaõaü labdhà gaõa + yat, gaõa--karmaõi yat và . gaõaü saïkhyànaü 1 labdhari, 2 gaõanãye ca . agragaõyaþ . gaõebhavaþ digàø yat . gaõya 3 gaõabhave triø . asya kenacit samàse uttarapadasthatve vargyàdiø akarma dhàraye uttarapadasthasyàdyudàttatà dhàrmikagaõya iti .

#<gata># triø gama--kattari kta . 1 atãte %<nunoda tasya sthalapadminãgatam>% kiràø . %<gatà bahutarà kànte! svalpà tiùñhati yàminã>% %<gatàþ samàþ pàdayutàþ>% nãø tàø %<àyuùo'rïgaü gataü tasya>% såø siø dhàtånàmanekàrthatvàt 2 itthaübhàvaü pràpte ca . %<tathàgatàyàü parihàsapårvam>% raghuþ %<tathàgatàyàü tathàbhåtàyàm>% mallinàø . tathàråpapràptàyàmiti tu nyàyyam . 3 samàpte 4 patite . karmaõi kta . 5 j¤àte 6 pràpte 7 kçtagatike ca . bhàve kta . 8 gamane naø %<gataü tira÷cãnamanårusàratheþ>% màghaþ . %<gateùu lãlà¤citavikrameùu>% kumàø . %<gataü gataü vahnisamàgataü gatam>% bhaññiþ .

#<gatatrapa># triø gatà trapà lajjà yasya . 1 nirlajje .

#<gatanàsika># triø gatà nàsikà'sya . (khàüdà) nàsikà÷ånye amaraþ .

#<gatapratyàgata># triø pårvaü viràgàt svasthànàt gataþ pa÷càdàgataþ svasevàyàü viraktatayà pårvaü gate pa÷càdàgate 1 bhçtyàdau %<÷atrusevini mitre ca gåóhe yuktataro bhavet . gata pratyàgate caiva sa hi kaùñataro ripuþ>% manuþ . %<sà cedakùatayoniþ syàdgatapratyàgatà'pi và>% manuþ . bhàve kta . 2 gamanapratyàgamanayo÷ca naø dvivaø . gadà÷abde dç÷yam .

#<gatabuddhi># triø gatà buddhirasya . 1 j¤àna÷ånye .

#<gatarasa># triø gato raso'sya . 1 naùñarase %<yàtayàmaü gatarasam . abhakùyakathane>% smçtiþ .

#<gatabhartçkà># strã gato naùñaþ proùito và bhartà yasyàþ kap . 1 vidhavàyàü 2 proùitabhartçkàyà¤ca . %<kimu muhurmumuhurgatabhartçkàþ>% màghaþ .

#<gatavyatha># triø gatà naùñà vyathà yasya . 1 vyathà÷ånye .

#<gatasaïga># triø gataþ saïgo'sya . 1 phalakàmanà÷ånye 2 phalàsakte .

#<gatasannaka># puø gataü sannamavasàdaheturmado'sya kap . nirmade 1 hastini ÷abdacaø .

#<gataspçha># triø gatà spçhà asya . 1 nivçttatarùe . %<gataspçho'pyàgamanaprayojanam>% màghaþ .

#<gatasmaya># triø gataþ smayo garvo, vismayo và yasya . 1 ahaïkàra÷ånye 2 vismaya÷ånye ca .

#<gatàkùa># triø gatamakùi yasya ùac samàø . 1 andhe hemacaø striyàü ùittvàt ïãù .

#<gatàgata># naø gataü gamanamàgatamàgamanaü dvayoþ, samàhàraþ . 1 gamàgamanayoþ . %<evaü trayãdharmamanuprapannà gatàgataü kàmakàmà labhante>% gãtà . jãvasya gatàgataü ca saüsàre maraõottaraü punarjanmagrahaõaråpam niùkriyasya tasya anyathà tadasambhavàt . %<gatàgatakutåhalaü nayanayorapàïgàvadhi>% rasama¤jarã . %<madhyena maghànàü gatàgataü lohitaþ karoti tataþ>% vçhaø saüø 6 aø . gatàgatena nirvçttam akùadyutàø ñhak . gàtàgatika yàtàyàtaniùpàdite triø . pårbaü gataü pa÷càdàgatam . 2 pakùigatibhede jañàdharaþ . gamakartari ktaü . karmaø . pårvaü gate pa÷càdàgate triø . khagagati÷abde vivçtiþ . à + gama--ktin gatottaramàgatiþ . gatàtatirapyatra strã . %<jàvàlirapi jànãte lokasyàsya gatàgatim>% ràmàø ayoø 110 .

#<gatàdhvat># triø gataþ adhvà yena . 1 gatamàrge 2 j¤àtatattve ca %<gatàdhvà cchinnasaü÷ayaþ>% bhàø ÷àø 322 aø . striyàü %<óàbubhà bhyàmatyatarasyàm>% pàø và óàp . sà ca 3 caturda÷ãyuktàmàvàsyàyàü kharvità÷abde 2469 pçø karmapradãpavàkyaü dç÷yam . %<amàvàsyàü kurvãta candre dç÷yamàne'pyekadà gatàdhvà bhavatãti>% gopathabràø 1 . 5 . 10 .

#<gatànugata># triø gatasya gamanasyànugatam anugamanam . 1 gamanàmuråpagamane . tena nirvçttaü akùadyåtàdiø ñhak . gàtànuga taka gamanànugamananiùpanne triø . gatànugatamastyasya ñhan . gatànugatika tadyukte triø %<gatànugatiko loko na lokaþ pàramàrthikaþ>% pa¤cataø .

#<gatànta># triø gata upasthitaþ antaþ antakàülo'sya . 1 upa sthitàntakàle, mumårùau %<mabha vçddhasya kaikeyi! gatàntasya tapasvinaþ>% ràmàø aø 12 . 30 . gataþ pràptaþ anto yena . 2 pràptacaramasãmani ca .

#<gatàyusa># triø gataü gatapràyamàyurjãvanakàlo'sya . 1 pràptacaramakàle, gatàyurlakùaõaü su÷rutenoktaü yathà %<÷arãra÷ãlayoryasya prakçtervikçtirbhavet . tasyàriùñaü samàsena vyàsatastu nibodha me . ÷çõoti vividhàn ÷abdàn yo divyànàmabhàvataþ . samudrapårameghànàmasampattau ca niþsvanàn . tàn svanànnàvagçhõàti manyate cànya÷abdavat . gràmyàraõyasvanàü÷càpi viparãtàn ÷çõotyapi . dviùacchabdeùu ramate suhçcchabdeùu kupyati . na ÷çõoti ca yo'kasmàttaü bruvanti gatàyuùam . yaståùõamiva gçhlàti ÷ãta, muùõa¤ca ÷ãtavat . sa¤jàta÷ãtapióako ya÷ca dàhena pãóyate . uùõagàtro'timàtra¤ca yaþ ÷ãtena pravepate . prahàrànnàbhijànàti yo'ïgacchedamathàpi và . pàü÷unevàvakãrõàni ya÷ca gàtràõi manyate . varõànyabhàvaràjyo và yasya gàtre bhavanti hi . snàtànuliptaü ya¤càpi bhajante nãlamakùikàþ . sugandhirvàti yo'kasmàttaü bruvanti gatàyuùam . viparãtena gçhõàti rasàn ya÷copayojitàn . upayuktàþ kramàdyasya rasà doùàbhivçddhaye . yasya doùàgnisàmya¤ca kurthyurmithyopayojitàþ . yo và rasànna saüvetti gatàsuü taü pracakùate . sugandhiü vetti durgandhaü durgandhasya sugandhitàm . gçhõãte yo'nyathà gandhaü ÷ànte dãpe ca nãrujaþ . yo và gandhànna jànàti gatàsuü taü vinirdi÷et . dvandvànyuùõahimàdãni kàlàvasthà di÷astathà . viparãtena gçhõàti bhàvànanyàü÷ca yo naraþ . divàjyotãüùi ya÷càpi jvalitànãva pa÷yati . ràtrau såryaü jvalantaü và divà và candravarcasam . ameghopaplave ya÷ca ÷akracàpataóidguõàn . taóitvato'sitàn yo và nirmale gagane ghanàn . vimànayànapràsàdairya÷ca saïkulamambaram . ya÷cànilaü mårtimantamantarãkùa¤ca pa÷yati . dhåmanãhàravàsobhiràvçtàmiva medinãm . pradãptamiba loka¤ca yo và plutamivàmbhasà . bhåmibhaùñàpadàkàràü lekhàbhirya÷ca pa÷yati . na pa÷yati sanakùatràü ya÷ca devãmarundhatãm . dhruvamàkà÷agaïgàü và taü vadanti gatàyuùam . jyotsnàdarpaõatoyeùu chàyàü ya÷ca na pa÷yati . pa÷yatyekàïgahãnàü và vikçtàü và'nyasatvajàm . ÷vakàkakaïkagçdhràõàü pretànàü yakùarakùasàm . pi÷àcoraganàgànàü bhåtànàü vikçtàmapi . yo và mayårakaõñhàbhaü vidhåmaü vahnimãkùate . àturasya bhavenmçtyuþ svastho vyàdhimavàpnuyàt .>% adhikaü kàlacihna÷abde 1996 pçø uktam .

#<gatàrtavà># strã gatamàrtavaü yasyàþ . gatapa¤cà÷advarùavayaskàyàü striyàm . %<dvàda÷àdvatsaràdårdhamàpa¤cà÷atsamaü striyaþ . màsi màsi bhagadvàrà prakçtyaivàrtavaü sravet>% bhàvapraø tadgatikàla uktaþ . rogàdinà tanmadhye gatarajaskàyàmapi jàtavandhyàyàü 2 striyà¤ca ràjaniø .

#<gatàrtha># triø gato j¤àto'rtho yasya . j¤àtàrthake padàrthe %<tadapi svalaõakathanenaiva gatàrtham>% sàø daø .

#<gatàsu># triø gatàþ asavo'sya . 1 mçte 2 ÷ave %<gatàsånagatàsåü÷ca nànu÷ocanti paõóitàþ>% gãtà . 3 gatapràyapràõake ca su÷rutaþ gatàyuþ÷abde dç÷yam .

#<gati># strã gama--bhàve ktin . 1 gamane . %<såtrasyevàsti me gatiþ>% raghuþ . %<praõayàtibhåmimagamayat gatibhiþ>% màghaþ . %<upàgame du÷carità ivàpadàü gatiü na ni÷cetumalaü ÷ilãmukhàþ>% kiràø . 2 pariõàme ca %<duradhigamàhi gatiþ prayojanànàm>% kiràø . %<gatiþ pariõàmaþ>% malliø . 3 j¤àne . karaõe ktin . 4 pramàõe ca . %<anena pårvaü na mayeti kà gatiþ>% kiràø %<kà gatiþ kiü pramàõam>% malliø . àdhàre ktin . 5 saraõau pathi %<bhinnagatirhi lokaþ>% raghuþ . 6 sthàne ca . %<kàü gatiü kçùõa! gacchati>% gãtà %<gatiü pratàpasya jalatpramàthinaþ>% kiràø %<gatiü sthàgam>% malliø . gamyate karmaõi ktin . 7 svaråpe %<na vayaü niråpayitumasya gatim>% kiràø %<gatiü svaråpam>% malliø . 8 viùave ca %<manorathànàmagatirna vidyate>% kumàø %<agatiraviùayaþ>% malliø . bhàve ktin . 9 yàtràyàm . karaõe ktin 10 abhyupàye %<kalau nàstyeva nàstyeva nàstyeva gatiranyathà>% puràø . 11 nàóãvraõe mediø . pakùigrahagatibhedà÷ca khagagati÷abde 2415 pçø uktàþ . vçhaø saø 7 aø nakùatrabhedena budhasya gatibhedàstatphalabhedà÷coktà yathà
     %<pràkçtavimi÷rasaïkùiptatãkùõayogàntavorapàpàkhyàþ . sapta parà÷aratantre nakùatraiþ kãrtità gatayaþ . pràkçtasa¤j¤à 1 bàyavya 15 yàmya 2 paitàmahàni 4 bahulà÷ca 3 . mi÷rà gatiþ 2 bradiùñà ÷a÷i 5 ÷iva 6 pité 10 bhujaga 9 daivàni . saïkùiptàyàü 3 puùyaþ punarvasuþ phalgunãdvayaü ceti . tãkùõàyàü 4 bhàdrapadàdvayaü sa÷àkrà÷vayuk 18 . 1 . pauùõam 27 . yogàntiketi 5 målaü dve caùàóhe gatiþ sutasyendoþ . ghorà 6 ÷ravaõastvàùñraü 14 vàsavaü 23 vàruõaü 24 caiva, pàpàkhyà 7 . savitraü 13 maitraü 17 ÷akràgnidaivataü 16 ceti . udayapravàsadivasaiþ sa eva gatilakùaõaü pràha . catvàriü÷attriü÷addvisametà viü÷ati 22 rdvinavakaü ca 18 . nava màsàrdhaü da÷a caikasaüyutàþ 11 pràkçtàdyànàm . pràkçtagatyàmàrogyavçùñisasyapravçddhayaþ kùemabh . saïkùiptami÷rayormi÷rametadanyàsu viparãtam . çjvyativakrà vakrà vikalà ca matena devalasyaitàþ . pa¤cacaturdvyekàhà çjavyàdãnàü ùaóabhyastàþ . çjvyo hità prajànàmativakràrthaü gatirvinà÷ayati . ÷astrabhayadà ca vakrà vikalà bhayarogasa¤jananã .>% pàõinyukteùu pràdiùu 12 ÷abdavi÷eùeùu puø te ca %<pràdayaþ>% %<upasargàþ kriyàyoge>% %<gati÷ca>% %<uryàdicivóàca÷ca>% %<anukaraõaü cànitiparam>% %<àdarànàdarayoþ sadasatã>% bhåùaõe'lam %<antaraparigrahe>% %<kaõemanasã>% %<÷raddhàpratãghàte>% %<puro'vyayam>% %<astaü ca>% %<accha gatyarthavadeùu>% %<ado'nupade÷e>% %<tiro'ntardhau>% %<vibhàùà kç¤i>% %<upàje'nvàje>% %<sàkùàtprabhçtãni ca>% %<anatyàdhàne urasimanasã>% %<madhye pade nivacane ca>% %<nityaü haste pàõàvupayamane>% %<pràdhvaü bandhane>% %<jãvikopaniùadàvaupamye .>% pàø uktàþ dhàtuvi÷eùayoga eva tatsaüj¤àü bhajante dhàtuvi÷eùà÷ca siø kauø taø saø praø dç÷yàþ . teùà¤ca gatisaüj¤akànàü %<gatirgatau>% pàø anudàttatà . %<sagatirapi tiï>% pàø . kàùñhaü prapacatãtyàdau anudàttatà . %<gatiranantaraþ>% pàø %<karmàrthe ktànte pare'vyavahito gatiþ prakçtyà>% . purohitam . %<gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ samàsabacanaü pràksubutpatteþ>% vàrtiø . %<gatibuddhyàdi>% pàø õici prayojyakartuþ karmatvam gràmaü gamayati devadattam caitraþ . gatyarthakarmaõi dvitãyàcaturthyau ceùñàyàmanadhvani pàø . gràmaü gràmàya và gacchati adhvani tu màrgaü gacchati . aceùñàyàü manasà gacchati %<gatyarthàkarmaketyàdi>% pàø kartari ca kta . gràmaü gata÷caitraþ cakàràt bhàve karmaõi ca gataü caitrasya, gato gràma÷caitreõa . %<kto'dhikaraõe ca>% %<dhrauvyagatipratyavasànetyàdi>% pàø àdhàre kta . %<idaü yàtaü ramàpateþ>% siø kauø . sarve gatyarthà j¤ànàrthàþ pràptyarthà÷cetyukteþ %<matibuddhipåjàrthebhya÷ca>% pàø vartamàne'pi kta . ÷àstramadhigatam vipreõa vartate, tena j¤àyamànamityarthaþ . gatyarthakadhàtava÷ca gaõapàõe pañhità eva j¤eyàþ . vaidikaprayoge tu kecittatonye'pi dhàtavaþ samaùñyà nighaõñau pañhità yathà
     %<vartate . ayate . loñate . loñhate . syandate . kasati . sarpati . syamati . sravati . sraüsate . avati . ÷cotati . dhvaüsati . venati . màrùñi . bhuraõyati . ÷avati . kàlayati . pelayati . kaõñati . pisyati . visyati . misyati . pravate . plavate . cyavate . kavate . gavate . navate . kùodati . nakùati . sakùati . myakùati . sacati . çcchati . turãyati . catati . atati . gàti . iyakùati . sa÷cati . tsarati . raühati . yatate . bhramati . dhrajati . rajati . lajati . kùiyati . dhamati . minàti . çõvati . çõoti . svarati . sisarti . veùiùñi . yoùiùñi . riõàti . rãyate . rejati . dadhyati . dabhnoti . yudhyati . dhanvati . aruùati . àryati . óãyate . takati . dãyati . ãùati . phaõati . hanati . ardati . mardati . sarsçte . nasate . haryati . iyarti . ãrte . ãïkhate . jrayati . ÷vàtrati . ganti . à ganãganti . jaïghanti . jinvati . jasati . gamati . dhrati . dhràti . dhrayati . vahate . atharyati . jehate . ùvaþkati . kùumpati . psàti . vàti . yàti . iùati . dràti . dråóati . ejati . jamati . javati . ba¤cati . aniti . pavate . hanti . sedhati . agan . ajagan . jigàti . patati . invati . dramati . dravati . veti . hayantàt . eti . jagàyàt . ayuthuriti . dvàviü÷a÷ataü gatikarmàõaþ .>% eteùàü bhvàdyàdigaõoyatvaü vikaraõàdevàvaseyam .

#<gatitàlin># puø skandasainyabhede %<÷çõu nàmàni càpyeùàü ye'nye skandasya sainyakàþ>% ityupakrame %<vaitàlã gatitàlã ca tathà kathakavàcikau>% bhàø ÷alyaø 46 aø .

#<gatilà># strã gama--ilac mithilàø ni tàntàde÷aþ . 1 vetralatàyàm ujjvalaø . 2 nadyàü 3 paramparàyà¤ca uõàdikoø .

#<gatisattama># puø gatirvodhaþ, pràpyaü sthànaü và càsau sattama÷ca . 1 parame÷vare . %<àdityo jyotiràtmà ca sahiùõurgatisattamaþ>% viùõusaø .

#<gatvan># triø gama--kvanip malope tuk . gantari . striyàü ïãp ra÷càntàde÷aþ . gatvarã .

#<gatvara># triø gama--kvarap maloü, tuk . gamana÷ãle striyàü ïãp . %<abhimànadhanasya gatvaraiþ>% kiràø .

#<gatvà># avyaø gama--ktvà . gatiü kçtvetyarthe %<sadyaþ purãparisare ca ÷irãùamçdvã gatvà javàt tricaturàõi padàni sotà>% uttaracaø . vede tu %<ktvoyak ca>% pàø yak . gatvàya tadarthe avyaø %<divaü suparõo gatvàya somaü vajriõa àbharat>% çø 8, 100, 8 . %<gatvàya gatvà>% bhàø . sràtvyàdiø niø àtaþsthàne ãt . gatvã tadarthe avyaø . %<sà noduhã yadyavaseva gatvã>% çø 4 . 41 . 5 .

#<gada># meghadhvanau adaø curàø ubhaø akaø señ . gadayati te ajagadat ta . gadayàü babhåva àsa cakàra cakre .

#<gada># vyaktabhàùaõe bhvàø paraø sakaø señ . gadati agàdãtagadãt jagàda . gaditaü gadaþ . gadyaü nigàdyam . praõigadati + praõyagadat . %<jagàdàgre gadàgrajam>% màghaþ . %<ya÷ca sàyaü sadà caivaü ÷lokameka jagàda ha>% bhàø vaø 67 aø . %<atha jagaduranãcairà÷iùastasya vipràþ>% bhaññiþ . %<÷uddhàntarakùyà jagade kumàrã>% raghu . %<antarvàùpabharoparodhi gaditam>% ÷akuø . %<vistaràt gadate mama>% devãmàø .
     ni + nitaràü kathane . %<nigadàmi yathà yuktaü puràõà÷rayaseü yutam>% bhàø àø 5 aø . %<paurà nivartadhvamiti nyagàdãt>% bhaññiþ . %<makhàü÷abhàjàü prathamo manãùibhistvameva devendra! yadà nigadyase>% raghuþ . %<na naiùadha kàryamidaü nigàdyam>% naiùaø . bhàve và ap . nigàdaþ nigadaþ . caturthyantatayoccàraõe ca . %<pratinigadya homaþ>% kàtyàø ÷rauø 6, 1026 . %<devatàü prati nigadya devatàpadaü caturthyanyamuccàrya svàhàkàreõa homaþ>% karkaþ .
     prati + pratyuttarakathane . %<àbhirgàthàbhiravyagraþ pra÷naü pratijagàda ha>% bhàø ànuø 324 aø .
     vi + viruddhoktau . %<na hi nimbàt sravet kùaudra loke vigaditaü vacaþ>% ràmàø ayoø 35 aø .

#<gada># puø gada--ac . 1 roge amaraþ . %<vraõotthànà¤ca vij¤ànaü tadgadapratiùedhanam . prati÷yàyaniùedha÷ca ÷irogadavivecanam . cikitsà tadgadànà¤ca>% su÷rutaþ . %<yeùàü gadànàü ye yogàþ pravakùyante'gadaïkaràþ!>% su÷ruø . %<asàdhyaü kurute kopaü pràpte kàle gado yathà>% màghaþ . gada--abhradhvanau bhàve ac . 2 meghadhvanau . ÷abdakaø bhàùaõàrthakatokti÷cintyà halantatvàt tato bhàve gha¤a evànu÷àsanàt nàvevopagade'povidhànàt . 3 rohiõãgarbhajàte vasuduvaputrabhede puø . %<balaü gadaü sàraõa¤ca durmadaü vipulam dhruvam . vasudevastu rohiõyàü kçtàdãnudapàdayat>% bhàgaø 9, 14 aø . %<hçdãkaþ sasuto'kråro jayantagadasàraõàþ . àsate ku÷alaü kaccit>% bhàø 1 . 1214, 28 . calitànakadundubhiþ puraþ sabalastvaü saha sàraõena tam . samitau ramasàdupàgataþ sagadaþ sampratipattumarhasi màghaþ %<jagàdàgre gadàgrajam>% màghaþ . ku(óa) 4 kuùñhe viùabhede naø ràjaniø . gadàkhyagadàhvayàdayo'pyatra . 5 asurabhede puø . gadà÷abde dç÷yam .

#<gadagada># naø gadgada + pçùoø . gadgadabhàùaõe %<vaktrajeùu kaõñhàùñhatàlånàmanyatame gadagadavàkyatà>% su÷ruø . gadagadetyeva pàñhaþ samyak .

#<gadayitnu># puø gadi--itnuc õerayàde÷aþ . 1 kàme, 2 kàmuke 3 vàyadåke ca triø mediø 4 ÷abde ujjvaladattaþ .

#<gadà># strã gada--ac ñàp . 1 svanàmakhyàte lauhàdikãlite, 2 lauhamaye và'strabhede, tadyuddhakriyàbhedo vahni puø dhanurvede dar÷ito yathà %<àhataü vihçtaü caiva gomåtrakamanàvanam . tathordhagàvanamitaü vàmadakùiõameva ca . vyàhçta¤ca paràvçttam pàdoddhåtamavaplutam . haüsamàrgaü vimàga¤ca gadàkarma prakãrtitam>% . tatraivànatidåre ca %<savyàsavyavañaïga¤ca varàhoddhåtakaü tathà . hastàvahastapàlãnamekahastàvahastake . dvihastabàhupà÷e ca kañhikàcitakoddhate . pravye lalàñaghàte ca bhujàvidhamanaü tathà . kàroddhåtaü vimàna¤ca pàdàhatavipàdakam . gàtrasaüpraüùaõaü klàntaü tathàgàtraviparyayam . årdhaprahàraü vàta¤ca gomåtre savyadakùiõe . pàdasantàóanaü maõóaü kavacaü vidhamàkulam . tiryagvandhamapàdhàtaü bhãmavegapradar÷anam . siühàkràtaü gajàkràntaü gardhabhàkràntameva ca . gadàkarmàõi jànãyàt>% . bhàø ÷alyaø gadà parvaõi 57 aø tu anyathai ca prakàro dar÷itaþ yathà %<acaradbhãmasenastu màrgàn bahuvidhàüstathà . maõóalàni vicitràõi gatapratyàgatàni ca . astrayantràõi citràõi sthànàni vividhàni ca . parimokùaü prahàràõàü varjanaü paridhàvanam . abhidravaõamàkùepamavasthànaü savigraham . parivartanasaüvartamavaplutamupaplutam . upanyastamapanyastaü gadàyuddhavi÷àradau . evantau vicarantau tu nyaghnatàü vai parasparam>% . %<maõóalàni ÷atroþ pariveùñanàni parito bhramaõàni . gataü ÷atroþ sammukhanamanaü pratyàgatam àbhimukhyena tata evàpasaraõam . astrayantràõi kañhinamarmade÷amàkùipya yena ÷atrorutkùepaõamapakùepaõaü ca kriyate tadastrayantram asyate kùipyate'nenetyastraü tacca tadyantraü nigrahaõam càstrayantramiti samàsaþ . sthànàni teùàmevopayogãni marmade÷àdãni paridhàvanaü vegena savyàpasavyakaraõam . abhidravaõaü vegenàbhyàgamanam àkùepaü parayatnasya tatpàtanahetutàsampàdanam . avasthànamacà¤calyaü savigrahaü ÷atràvutthite punastena sahayuddhakaraõaü parivartanaü ÷atruü prahartuü paritaþ prasaraõaü, saüvartaü ÷atruprasaraõasyàvarodhanam avaplutaü prahàrava¤canàrthaü namrãbhàvena niþsaraõam upaplutaü tadevàrvàggamanayuktam . upanyastaü upetyàyudhaprakùepaþ apanyastaü paràvçtya pçùñhataþ kçtena hastena ÷atrostàóanam>% nãø kaø . gadàlakùaõantu hemàø pariø khaø lakùaõasamuccaye %<gadà pa¤cà÷adaïgulàyàmà ÷reùñhà, catvàriü÷adaïgulàyàmà madhyà, triü÷adaïgulàyàmà kaniùñhetyàdi>% adhikaü tatraiva dç÷yam . asurabhedasya gadasyàsthijàtatvàt viùõugadàyàstathàtvam . yathà vàyupuø gayàmàø 5 aø . %<gado gàmàsuro hyàsãt vajràdvajrataro dçóhaþ . pràrthito brahmaõe pràdàt sva÷arãràsthi dustyajam . brahmokto vi÷vakarmàpi gadàü cakre'dbhutàü tadà . tadasthnà vajraniùpeùaiþ kundaiþ svarge'pyadhàrayat>% tasyà÷ca viùõave dànakathà gadàdhara÷abde vakùyate anya gadànàü tadàkçtitvàttathàtvam . %<manastattvàtmakaü cakraü buddhitattvàtmikàü gadàm>% viùõu saø bhàø dhçtavàkyàt 3 buddhitattve ca . gadàdharaþ gadàbhçt . 4 pàñalàvçkùe ÷abdacaø .

#<gadàgada># puø dviø vaø gadamàgacchati à + gama--óa gadàgaü rugnaü dàyataþ ÷odhayataþ daip--÷odhane ka . a÷vinokubhàrayoþ trikàø .

#<gadàgraja># puø gadasyàgrajaþ . 1 balaràme gada÷abde balaràmasya tathàtvaü dç÷yam 2 ÷rãkçùõe trikàø tasya sàpatnyabhràtçtve'si ekapivçkatvena tasya gadato'grajatvàt tathàtvam %<tathyàmutathyànujavajjadàgàgre gadàgrajam>% màdhaþ .

#<gadàgraõã># pu 6 taø . 1 kùayaroge ràjaniø tasya sarvaroga÷reùñhatvàttathàtvam .

#<gadàdhara># puø gadàü dhàrayati dhç--antarbhåtaõyarthe ac . 1 viùõau tasya taddhàraõakathà vàyupuø gayàmàø 5 aø gadà÷abdadar÷i vàkye gadànirmàõamuktvà %<atha kàlena mahatà manau svàyambhuve'ntare . hetirakùo vrahmaputrastapastepe sudàruõam . divyavarùasahasràõàü ÷ataü vàyumabhakùayat . unmukha÷cordhabàhu÷ca pàdàïguùñhabhareõa hi . ekenàtiùñhadavyagraþ ÷ãrõaparõànilà÷anaþ! brahmàdãüstapasà tuùñàn varaü vavre varapradàn . devairdaityai÷ca ÷astràstrairvividhairmanujàdibhiþ . kçùõe÷ànasya cakràdyairabadhyaþ syàü mahàbalaþ . tathetyuktvàntarhitàste hetirdevànathàjayat . indratvamakaroddheti rbhãtà brahmaharàdayaþ . harinte ÷araõaü jagmuråcurhetiü jahãti tàn . åce harirabadhyo'yaü hetirdevàsuraiþ suràþ! . mahàstraü me prayacchadhvam hetiü hanmi hi yena tam . ityuktàste tato devà gadàntàü haraye daduþ . dadhàra tàü gadàmàdau daivairukto gadàdharaþ . gadayà hetimàhatya devebhyastridivaü dadau>% vàyupuø gayàø 5 aø . manastatvàtmakaü cakraü buddhitattvàtmikàü gadàm! dhàrayan lokarakùàrthamukta÷cakragadàdharaþ viùõusahaø bhàùyadhçtavàkyàt lokamaryàdàrakùàrthaü buddhittvasya prerakatvena dhàrayitçtvàdvà tasya tathàtvam . %<gadàdharaü vyapagata kàlakalmaùam>% vàyupuø viùõustavaþ . %<÷aïkhabhçnnandakã cakrà ÷àrïkadhanvà gadàdharaþ>% viùõusaø . %<buddhitattvàtmikàü gadàm vahan gadàdharaþ>% bhàø . viùõormårtibhede gadàyà hastavi÷eùeõa dhàraõaü dhyàna÷abde viùõucaturviü÷atimårtidhyànakathane vakùyate .

#<gadàbhçt># puø gadàü bibharti bhç--kvip tuk . viùõau hemacaø %<pàr÷vasthàsya gadàbhçtaþ>% bhàgaø 10 ràsapa¤càdhyàye .

#<gadàmudrà># strã %<anyonyàbhimukhau hastau kçtvà tu grathitàïgulã . aïguùñhau madhyame bhåyaþ sulagne suprasàrite . gadàmudreyamudità viùõusantoùavardhinã>% tantrasàrokte viùõupåjàïge mudràbhede .

#<gadàmbara># puø gado'bhradhvaniyuktamambaramasmàt . 1 meghe trikàø .

#<gadàràti># puø 6 taø . 1 auùadhe ràjaniø .

#<gadàlola># naø gayàtãrthasthe hetidaityanà÷ottaraü gadàkùàlanàjjàte tãrthabhede %<kùàlanàrthaü gadà yatra viùõunà lolità'bhavat . babhåva tadgadàlolaü tãrthaü paramapàvanam>% vàyupuø gayàø 5 aø .

#<gadàvasàna># naø gadàyà jaràsandhatyakta gadàgateravasànamatra . mathuràsamãpasthe jaràsandhatyaktagadàpatanasthàne . %<nihate vàsudevena tadà kaüse mahãpatau . jàto vai vairanirbandhaþ kçùõena saha tasya (jaràsabdhasya kaüsa÷va÷urasya) vai . bhràmayitvà ÷ataguõamekonaü tena bhàrata! . gadà kùiptà valavatà màgadhena girivrajàt . tiùñhato mathuràyàü vai kçùõasyàdbhutakarmaõaþ . ekonayojana÷ate sà papàta gadà ÷ubhà . dçùñvà pauraistadà samyaggadà caiva nivedità . gadàvasànaü tat khyàtaü mathuràyàþ samãpataþ . tasyàstau haüsaóimbakàva÷astranidhànàvubhau>% bhàø sabhàø 18 aø .

#<gadàsana># naø %<gadàsanamatho vakùye gadàkçti vaset bhuvi . årdhvabàhurbhavet yena tasya sàdhanahetunà>% tantrasàrokte àsanabhede .

#<gadita># triø gada--kta . kathite striyàü ñàp nanabhara sahità gaditojjvalà vçø raø . atra gaditojjvaleti chando nàma ityanye . ujjvaletyeva nàmeti bahavaþ .

#<gadin># puø gadà'styasya ini . 1 viùõau %<kirãñinaü gadinaü cakriõa¤ca>% gãtà . 2 gadàdhàrimàtre triø . %<pinàkinaü vajriõaü dãpta÷ålam para÷vadhinaü gadinaü khàyatàsim>% bhàø droø 201 aø . gada + ini . 3 rogayukte triø striyàü ïãp .

#<gadgada># vàkskhalane kaõóvàø paraø akaø señ . gadgadyati agaddyãt agadgadãt gadgadyà(dàm)vabhåva àsa cakàra .

@<[Page 2518b]>@
#<gadgada># puø gadgada--kaõóvàø bhàve gha¤ kartari ac và malopaþ 1 avyaktàsphuña÷abde . 2 tadvati triø amaraþ . tannidànamàha %<àvçtya vàyuþ sakapho dhamanãþ ÷abdavàhinãþ . naràn karotyakriyakàn måkaminminagadgadàn>% màdhavakaraþ . sàø daø tu sàtmikabhàvoktau svarabhaïgaråpatà tasyoktà yathà %<stambhaþ svedo'tha romà¤caþ svarabhaïgo'tha vepathuþ>% ityàdyaùñasàtvikabhàvànuktvà %<madasaümodapãóàdyairvaisvaryaü gadgadaü viduþ>% ityuktam %<tat kiü rodiùi gadgadena vacasà kasyàgrato rudyate nanvetanmama, kà tavàsmi dayità, nàsmãtyato rudyate>% amaru÷aø . %<vilalàpa savàùpagadgadam>% raghuþ . %<harùastviùñàvàptermanaþprasàdo'÷rugadgadàdikaraþ>% sàø daø . sagadgadasvaraü ki¤cit priyaü pràyeõa bhàùate sàø daø mugdhànuràgoktau . tatra ku÷alaþ àkarùàø kan . gadgadaka gadgadaku÷ale triø . su÷rute gadgadatvakàraõamuktam %<tamatisthålaü kùudra÷vàsapipàsàkùatasvapnasvedagàtradaurgandhyakrathanagàtrasàdagadgadatvàni kùipramevàvi÷anti>% .

#<gadgadadhvani># puø gadgadaþ kaphàdinà'vyaktaþ dhvaniþ . harùa÷okàdinà sakaphena vàyunà yathàsthànànuccàraõàt saü jàte avyaktadhvanau . bahuø saø . 2 tadvati triø .

#<gadya># triø gada--yat . 1 kathanãye %<sahyaþ kathaü viyoga÷ca gadyametattvayà mama>% bhaññiþ . sàø daø ukte 2 pàdarahite kàvyabhede naø . %<avyaü ÷rotavyamàtraü tat padyagadyamayaü dvidhà>% iti ÷ravyakàvyaü vibhajya vçttabandhojjhitaü gadyaü muktakaü vçttagandhi ca . bhavedutkalikàpràyaü cårõaka¤ca caturvidham . àdyaü samàsarahitaü vçttabhàgayutaü param . anthaddãrùasamàsàdyaü turya¤càlpasamàsakam . muktakaü yathà %<gururvacasi pçthururasãtyàdi . vçttagandhi yathà samarakaõóåyaganivióabhujadaõóakuõóalãkçtakodaõóa÷i¤jinãñaïkàrojjà garigavairinagaraþ . atra kuõóalãkçtakodaõóetyanuùñubvçttasya pàdaþ . utkalikàpràyaü yathà aõisavisçmaraõisidadarasaravisaravidalitasamaraparigadapavaraparabaletyàdi (pràkçtam) . cårõakaü yathà guõaratnasàgara! jagadekanàgara! kàminãmadana! janara¤janetyàdi>% . chandoma¤jaryàmanyathàbhedasaühitaü tallakùaõàdikamuktaü yathà %<gadyaü padyamiti pràhurvàïmayaü dvividhaü budhàþ . pràguktalakùaõaü padyaü gadyaü samprati gadyate . apàdaü padasantànaü gadyaü tattu tridhà matam . vçttakotkalikà pràyavçttagandhiprabhedataþ . akañhoràkùaraü svalpasamàsaü vçttakaü 1 matam . tattu vaidarbharãtisthaü gadyaü hçdyataraü bhavet . bhavedutkalikàpràyaü 2 samàsàóhyaü dçóhàkùaram . vçttaikade÷asambandhàt vçttagandhi 3 punaþ smçtam .>% %<kathàyàü sarasaü vastu gadyaireva vinirmitam . kvacidatra bhavedàryà kvacidvaktràpavaktrake . àdau padyairnamaskàraþ khalàdervçttakãrtanam>% yathà kàdambaryàdi . %<gadyapadyamayaü kàvyaü campårityabhidhãyate>% . yathà de÷aràjacaritam . %<gadyapadyamayã ràjastutirvirudamucyate . yathà virudamaõimàlà>% sàø daø . %<yajuùàmçcàü ca sàmnà¤ca gadyànà¤caiva sarva÷aþ . àsãduccàryamàõànàü nisvano hçdayaïgamaþ>% bhàø vaø 26 aø . bhàgaø 5 ska0, viùõupuø ca tatprapapa¤co dç÷yaþ .

#<gadyàõa># puø bhàvapraø kàliïgamànoktau %<yavadvayena gu¤jà syà ttrigu¤jo valla uccate . màùo gu¤jàbhiraùñàbhiþ saptabhirvà bhavet kvacit . caturbhirmàùakaiþ ÷àõaþ sa niùkaùñaïka eva ca . gadyàõo màùakaiþ ùaóbhiþ karùaþ syàdda÷amàùikaþ>% ityukte aùñacatvàriü÷adgu¤jàmite mànabhede . svàrthe ka . tatràrtha . %<tulyà yavàbhyàü phathità'tra gu¤jà vallastrigu¤jo dharaõa¤ca gate'ùñau . gadyaõakastaddvayamindra 14 tulyairvallaistathaikau dhañakaþ pradiùñaþ>% lãlàø ukte parimàõabhede . tena aùñagu¤jàtmakamàùaùaóguõatayà tasyàùñàcatvàriü÷adgu¤jàmànatvam . kvacidasya dantyanamadhyatàpi lamadhyatà ca . ÷abdakalpadrume klãvokti÷cintyà bhàvapraø gadyàõa÷abdasya puüstvokteþ svàrthikapratyayasyotsargataþ prakçtiliïgatvaucityàt .

#<gadhya># triø graha--yat pçùoø niø . 1 gràhye . %<çjà vàjaü na gadhyam>% çø 4 . 16 . 1 . gadhyaü gràhyam %<gadhyaü gçhõàteþ nigamaþ>% bhàø %<maho vàjasya gadhyasya sàtau>% çø 6 . 26 . 2 . %<gadhyasya gràühyasya>% bhàø .

#<gadha># mi÷rãbhàve niùaõñuþ divàø paraø señ . gadhayati agadhãt agàdhãt . jagàdha gadhità %<vàjasya gadhyasya sàtau>% çø 6 . 10 . 6 gadhyasya gadhyatirmi÷rãvàvakarmà mi÷raõãyasya pràpyasya vàjasya sàtau susaübhajane bhàø .

#<gantavya># triø gama--tavya . 1 gamye %<gantavyamasti kiyadityasakçt bravàõà ràmà÷ruõaþ kçtavatã prathamàvatàram>% uttaraø . %<ràjà stenena gantavyo muktake÷ena dhàvatà>% manuþ .

#<gantu># triø gama--tun . 1 pathike àganturabhyàgataþ ujjvaladattaþ 2 gatyari ca . kvacidbhàve'pi tut . %<madhyàvãriùatàyurgantoþ>% çø 1, 89 . 9, %<àyurgantoþ këptasyàyorgamanàt pårvam>% bhàø . atra gantoþ bhàvalakùaõe %<stheõa kç¤yaticarihutamijanibhyastosun>% pàø 3 . 4 . 16 . vihitatomunantatayà màdhavokti÷cintyà tatra såtre gamerapàñhàt . sitanigamãtyàdisåtreõa tunapratyayàntasyaiva tadråpasyaucityàt . %<yuyota no anapatyàni gantoþ>% çø 3 . 54 . 18 ityasyàþ vyàkhyàyàü ca tena tunantatayaiva sàdhitatvàt tathaivehaucitatvàt . vastutaþ tosunnantasyàvyayatayà tatsvaràrthameva tathàsàdhanaü tena bàø tosun ityeva jyàyaþ .

#<gantç># triø gama--÷ãlàrthe tçn . 1 gamana÷ãle 2 pràpti÷ãle %<tadà gantàsi nirvedaü ÷rotavyasya ÷rutasya ca>% gãtà ÷ãlàrthatçõantatvàt na karmaõi ùaùñhã . kartari tçc . 3 gamanakartari triø . atra karmaõi ùaùñhãti bhedaþ . ubhayatra striyàü ïãp . %<gantrã vasumatã nà÷am>% yàø .

#<gantrã># strã ganyate'nayà ùñran ïãp . 1 vçùavahanoye . ÷akañe amaraþ . 2 gamanakàrikàyàü 3 gamana÷ãlàyàü striyà¤ca .

#<gantãratha># puø gantrã ratha ivaø abhãùñasthànapràpakatvàt . ÷akañe amaraþ .

#<gandikà># strã purãbhede sà'bhijano'sya sindhvàø aõ . gàdika--pitràdikrameõa tatravàsini .

#<gandha># ardane (hiüsàyàm) gatyàü bhåùaõe ca curàø àø sakaø señ . gandhayate ajigandhata . gandhanam %<gandhanakùepaõasevana sàhasikyapratiyatnakathanopayogeùu kç¤aþ>% pàø %<gandhagaü hiüsanam, gandhanàïge upayame tu>% iti ca siø kauø . gandhanàïge såcanàrthe ityarthaþ . tena såcanàrthe'pi .

#<gandha># puø gandha--pacàdyac . vràõendriyagràhye pçthivãvçttau vi÷eùaguõabhede amaraþ . 2 prative÷ini triø 2 le÷e 4 sambandhe 5 gandhake ca mediø 6 garva hemacaø . 7 ÷obhà¤jane ÷abdaratnàø . %<ghçùño malayajo gandhaþ>% iti smçtyukte 8 ghçùñacandane ca . gandha÷ca pçthivãmàtrasya guõaþ . %<råpagandhaspar÷avatã pçthivã>% kaõàø såø . na ca pàùàõàdau gandharasayoranupalambhàt tatràvyàpakamiti vàcyam . tatràpàtato gandharasayoranupalambhe'pi tadãyabhasmasu tadupalaümbhasya sattvàt ya evàvayavàþ pàùàõàrambhakàsta eva tadbhasmàrambhakà api %<yat dravyaü taddravyadhvaüsajanyaü tattadupànopàdeyamiti>% vyàpterato nàvyàptiþ . gandhavattvamutpattikàle ghañàdàvyàptamato gandhasamànàdhikaradravyatvavyàpyajàtimattvaü pçthivãtvalakùaõam . muktàbalyà¤ca %<tatra kùitirgandhaheturiti>% kàø vyàkhyàyàm tathaivoktaü yathà gandhaheturiti gandhasamavàyikàraõamityarthaþ . yadyapi gandhavattvamàtraü lakùaõamucitaü tathàpi pçthivãtvajàtau pramàõopanyàsàya kàraõatvamupanyastam . tathàhi pçthivãtvaü hi gandhasamavàyikàraõatàvacchedakatayà sidhyati anyathà gandhatvàvacchinnasyàkasmikatvàpatteþ . na ca pàùàõadau gandhàbhàvàdgandhavattvamavyàptamiti vàcyaü tatràpi gandhasattvàt anupalabdhistu anutkañatvenàpyupapadyate kathamanyathà tadbhasmani gandha upalamyate? bhasmano hi pàùàõadhvaüsajanyatvàt pàùàõopàdànopàüdeyatvaü sidhyati, %<yad dravyaü yaddravyadhvaüsajanyaü tattadupàdànopàdeyamiti vyàpteþ dçùña¤caitat khaõóapañe mahàpañadhvaüsajanye . ittha¤ca pàùàõaparamàõoþ pçthivãtvàt tajjanyasya pàùàõasyàpi pçthivãtvaü tathà ca tasyàpi gandhavattve bàdhakàbhàvaþ>% . guõagranthe ca tasya ghràõagràhyatvaüdvaividhya¤coktaü yathà %<ghràõagràhyo bhavedgandho ghràõasyaivopakàrakaþ . saurabha¤càsaurabha¤ca sa dvidhà parikãrtitaþ>% gandhasya pçthivyàü svàbhàvikatvamaupàghikatvaü veti sandihya svàbhàvisyaiva tallakùaõatvaü kaõàø såø vçttyoþ sanarthitaü yathà %<puùpavastrayoþ sati sannikarùe guõàntaràpràdrbhàvo vastre gandhànàvaliïgam vyavasthitaþ pçthivyàü gandhaþ .>% såø %<idànãü bhåtànàü lakùaõàni gandhàdãni parãcikùiùu rgandhàdãnàü svàbhàvikatvamaupàdhikatva¤ca vyavasthàpayannàha . råparasagandhaspar÷à yatra kàraõaguõaprakrameõotpadyante tatra mpràbhàvikàþ santo lakùaõavàmupayanti nànyathà nahi samãraõe uùalabhyamànaü saurabhaü ÷ilàtale upalabhyamànaü ÷aityaü jale upalabhyamànamauùõyaü và lakùaõaü bhavati tadetadàha puùpavastrayoriti nahi kanakaketakãkusuma sannikçùñe vàsasi kanakaketakãsaurabhamupalabhyamànaü vàsasaþ . nahi vàsasaþ kàraõaguõaprakrameõa tadutpannam, kintarhi kanakaketakãsannidhànàdaupàdhikaü nahi vastre gandhàbhàve ketakãgandhàbhàvo liïgam . kiü liïgamata uktaü guõàntaràpràdurbhàva iti guõàntaràt kàraõaguõàt apràdurbhàvo'nutpattiþ yadi hi vastre yo gandha upalamyate ma tasya khàbhàvikaþ syàttadà tadavayaveùu tantuùu ketakãsannikarùàt pårvaü tatra vastre copalabhyeta na caivamityarthaþ . tathà ca vivàdàdhyàsito gandho na vastrasamavetaþ tadavayavaguõàjanyavi÷eùaguõatvàt ÷ãtoùõaspar÷avat . khàbhàvikaü gandhaü pçthivyà lakùaõamàha pçthivyàü vyavasthito'yogànyàyegàbhyàü paricchinnaþ samànàsamànajàtãyavyàvartakatayà gandholakùaõamityarthaþ bhavati hi pçthivã gandhavatyeva, pçthivyeva gandhavatãti, tadevaü samànajàtãyaübhyo jalàdyaùñabhyo'samànajàtãyebhyo guõàdibhya÷ca vyàvartakaþ svàbhàvikaþ pçthivyàü gandha iti vyavasthitam>% vçttiþ . tatra pçthivyà uktàrthakagandhavattvalakùaõaü yaduktaü tasya kathaïkàraü lakùaõatà syàdityà÷aïkàpårvakaü kaõàdasåø upaø vçttau samarthitaü yathà
     nanu lakùaõamidaü vyatirekiliïgamitarabhedasàdhakaü vyavahàrasàdhakaü và tatra pçthivãtarebhyo bhidyate gandhavattvàt yannetarabhinnaü tanna gandhavat yathà jalàdi itarabhedàbhàvavyàpakàbhàvapratiyogigandhavatã ceyaü tasmàditarabhinnà . tatretarabhedasya sàdhyasya prasiddhau tatohetorvyatireke sapakùavipakùavyàvçttatayà'sàdhàraõyam . avyatireke cànvayitvam . aprasiddhau ca aprasiddhavi÷eùaõaþ pakùaþ . tathàca tatra na sandeho na và siùàdhayiùà na và tadvi÷iùñaj¤ànaråpànumitiþ . ki¤ca hetusàdhyavyatirekayorvyàptistathàca na vyàptasya pakùadharmatvaü pakùadharmasya na vyàptatvamiti vaiùamyam, ata evopanayavaiyarthyamapi vyàkhyàyate natvagçhãtavyàptikamiti taduktam, %<sàdhyàprasiddhirvaiùasyaü vyarthatopanayasya ca . anvayenaiva siddhi÷ca vyatirekiõi dåùaõam>% iti . evaü vyavahàrasàdhyake'pi, tatra yadyapi vyavahàraþ pçthivãpadavàcyatvaü tacca pçthivãtvajàtàvapyasti tatra ca pçthivãtvaü heturnàstãtyasàdhàraõyaü tathàpi pçthivãtvapravçttinimittakapçthivãpadavàcyatvaü sàdhyamiti nàsàdhàraõyaü yadvà pçthivãtvaü kvàcitkapadapravçttinimittaü jàtitvàt ghañatvavaditi sàmànyataþ siddhau pçthivãpadaü pçthivãtvapravçttinimittakam itaràpravçtti nimittakatve sati sapravçttinimittakatvàt yannaivaü tannaivamiti sàdhyam . tathà càtràpi sàdhyàprasiddhireveti cet maivam, itareùàü jalàdãnàm bhedasya ghaña eva prasiddheþ . vàyvàderatãndriyasyàpi bhedasya anyonyàbhàvasya ghañàdau pratyakùata eva siddhatvàt anyonyàbhàvagrahe adhikaraõayogyatàmàtrasya tantratvàt stambhaþ pi÷àco na mavatãtyàdau tathàda r÷amàt, nacaivaü dhaña eva tarhi dçùñànto'stu kiü vyatirekiõà %<çjumàrgeõa siddhyantaü kohi vakreõa sàdhayet>% iti vàcyam avyatirekiliïga cedanàbhàsaü, tadà'yamapi màrgo vakraruciü pratyapratihata eva sàdhyàprasiddherniràse tanmålakadoùàõàü nirastatvàt . vyatirekasahacàreõa anvayavyàptereva grahàt vyatirekavyàptyà'nvayavyàpteranumànàdvà na vaiùamyam . nacopanayavaiyarthyam, gçhãtavyàprereva hetoþ pakùe upasaühàràt taduktam, %<niyamyatvaniyantçtve bhàvayoryàdç÷ã mate . ta eva viparãte tu vij¤eye tadabhàvayoþ>% . iti vyavahàrastu gandhavatã pçthivãtyupade÷àdeva yathà kambugrãvàdimàn ghañapadavàcya iti . tathà kutracideva ghçtàdau mçdàdau ca gandhavattvenopalakùaõena pçthivãtve pçthivãpadapravçttinisittatvaü yenopade÷àd gçhãtam, gandhavat sarvaü pçthivãtvena pravçttinimittenapçthivãpadavàcyaü gandhavattvàt yannaivaü tannaivamiti vyatirekã tasyàpyavataratyeva . nanu bhedasàdhakavyatirekiõi bhedo vaidharmyaü kharåpabhedo và anyonyàbhàvo và na tàvadàdyau pratyakùata eva tadavagamàt na tçtãyaþ abhàvabhedasyàpi sàdhyatvena tadanyonyàbhàvasya tatràbhàvàt tena saha svaråpabhede sàdhye sàdhyànanugamàditicenna abhàvapratiyogikànyonyàbhàvasyàpi sàdhyatvàt sa yadyatiriktastadà'styeva na cet svaråpamàdàya tatparyavasànàt vastutobhinnaeva tadvaidharmyasya tadanyonyàbhàvavyàpyatvàt, nacànavasthà yàvatyevànubhavastàvatye'vi÷ràmàt anyatra tvananubhavenaiva vi÷ràmàt yattu trayoda÷ànyonyàmàvàstrayoda÷asu prasiddhàþ militàþ pçthivyàü sàdhyante iti tattucchaü pravyekaü prasiddheratantratvàt militaprasiddherabhàvàt kintu nirgandhatvàvacchinnapratiyogitàkànyonyàbhàvaþ sàdhyeta pratiyogitàvacchedakabhedenàbhàvabhedasyàva÷yakatvàt sa ca ghañàdàveva pratyakùasiddha ityuktatvàt . (jalàdyaùñadravyàõi guõàdibhàvapa¤caka¤ceti trayoda÷a) tasya cà÷rayanà÷àdeva nà÷àdanityatvaü yathàha kaõàdasåø .
     %<pçthivyàdiråparasagandhaspar÷à dravyànityatvàdanityà÷ca>% såø %<pçthivyàdãnàü vàyvantànàmavayavinàü råpàdaya÷catvàroguõà anityàþ . yadyapyanye'pi guõà avayaviùu vartamànà anityà eva, tathàpi teùàmanyato'pi vinà÷aþ, råpàdaya÷catvàroguõà à÷rayanà÷àdeva na÷yanti na tu viroghiguõàntaràt, dravyànityatvàditi dravyasyà÷rayabhåtasyànityatvàdà÷ritànàmanityatvamityarthaþ .>% upaø vçø %<råpàdãnàmanityatve yadyà÷rayànityatvaü tantraü tadà nityà÷rayavçttãnàü gityatvamityàkùepabalalabhyamityàha>% . %<etena nivyeùu nityatvamuktam .>% såø %<råpàdãnàmeva caturõàü nityeùvà÷rayeùu vartamànànàü nityatvamuktam eteneti etaü neti à÷rayànityatvenànityatvàbhidhànenetyarthaþ>% upaø vçø . etena muktàvalyàü sarvagandho'nitya ityukti÷cintyà . tasya pàkajatvamapi kaõàdasåø vçttau uktaü yathà %<kàraõaguõapårvakàþ pçthivyàü pàkajàþ>% såø %<pàkajà råparasagandhaspar÷à ityarthaþ kàraõaguõapårvakà iti råpà÷rayasya ghañàderyat samavàyikàraõaü kapàlàdi tadguõapårvakàþ tathà ca kapàlaråpakàraõaikàrthasamavàyapratyàsattyà ghañaråpàdyasamavàyikàraõam, evaü rasàdàpàpa>% . råpàdãnàü pàkaprakàraþ pàkaja÷abde vakùyate . guõaguõinorabheda iti vedàntino manyante kaõàdasåtravçttau tanniràsitaü yathà .
     %<nanu nãlapãtàdayoguõà dravyàbhinnà eva dharmadharbhiõorabhedàditicenna råpaü ghañaþ spar÷oghaña ityàdivyavahàraprasaïgàt, nanu nedamaniùñaü yato bhavatyeva ÷uklaþ paño nãlaþ paña ityàdipratãtiriticenna matublopàdabhedopacàràdvà pratãtyupapatteþ . bhede pramàõe sati kalpaneyaü yathàkatha¤ci dupapaddhyate iti cenna candanasya råpaü candanasya gandha ityàdivyapade÷abalàdbhedasiddheþ pañasya råpàbhede pañavadråpamapi tvagindriyeõa gçhya ta pañamànayetyukte yatki¤cidråpamànayet råpamànayetyukte yatki¤ciddravyamànayet . astutarhi bhedàbhedaþ atyantabhede'tyantàbhede ca sàmànàdhikaraõyànupa patteriticenna avacchedabhedaü vinà viruddhayorbhedàbhedayoreka tràsambhavàt, anyonyàbhàvatvamavyàpyavçttivçtti nityàbhàvavçttidharmatvàdatyantàbhàvatvavaditicenna ekatra saüyogatadatyantàbhàvayoþ pratãtibalàdatyantabhàvasyàvyàpyavçttitvàbhyupagamàt anyonyàbhàve tu tathàpratãterabhàvàt .>%
     vedàntimate tu tatsattvaniyatasattàkatvaråpatàdàtmyasyaivàbhedatvasvãkàràt na taddoùàvatàraþ . ataevoktaü %<satyaikye mithobhedastàdàtmyamiti>% . aikye tatsattvaniyatasattàkatve sati mithaþ paramparaü bhedaþ iti tairabhyupagamànna ki¤ciddåùaõamavahatãti .
     %<råparasagandhapar÷àþ råpatvàdiguõatvasàkùàdvyàpyajàtimantaþ .>% ityupakramya upaø vçttau tallakùaõamuktaü yathà ghràõamàtragràhyo guõo gandhaþ ghràõamàtragràhyaguõatvavyàpyajàtimattvaü gandhatvaü sa ca marabhirasarabhi÷ceti dvividhaþ yadvà pçthivãvçttimàtravçttiguõatvasàkùàdvyàpyajàtimattvaü gandhatvam .
     sacàyaü gandhaþ dvividhaþ surabhisurabhi÷ca . bhàø à÷vaø 50 aø asya da÷avidhatoktà yathà . ÷abdaþ spar÷astathà råpaü raso gandha÷ca pa¤camaþ . ete pa¤caguõà bhåmervij¤eyà dvijasattamàþ! . pàrthiva÷ca sadà gandho gandha÷ca bahudhà smçtaþ . tasya gandhasya vakùyàmi vistareõa bahåt guõàn (bhedàn) . iùña÷càniùña gandha÷ca madhuro'mlaþ kañustathà . nirhàrã saühataþ snigdho råkùo vi÷ada eva ca .
     da÷avidho j¤eyaþ pàrthivo gandha ityuta . tatreùñaþ 1 kastårikàdau, aniùñaþ 3 viùñhàdau, madhuraþ 3 madhupuùpàdau, kañuþ 4 maricàdau, nirhàrã 5 hiïgàdau . saühata÷citragandhaþ 6 anekakalkadravyàdau, snigdhaþ 7 sadyastaptavçtàdau . råkùaþ 8 sàrùapatailàdau . vi÷adaþ 9 ÷àlyàdau, amlaþ 10 tintióyàdau . tasyotkañànukañatvàdikaþ avàntaradharmaþ udbhåta÷abde 1181 pçø vivçtaþ . tatra surabhigandhaþ pa¤cavidhuþ påjàïgam yathàha kàliø puø . %<gandha¤ca samyak ÷çõutaü putrau! vetàlabhairavau! . cårõãkçto 1 và ghçùño 2 và dàhakarùita 3 eva và . rasaþ sammardajo 4 vàpi pràõyaïgodbhava 5 eva và . gandhaþ pa¤cavidhaþ prokto devànàü prãtidàyakaþ . gandhacårõaü gandhapatracårõaü sumanasàü tathà . pra÷astagandhabuktànàü patracårõàni yàni ca! tàni gandhàhvàyàni syuþ sa gandhaþ prathamaþ 1 smçtaþ . ghçùño malayajo gandhaþ sarala÷ca nameruõà . agaruprabhçti÷càpi yasya païkaþ pradãyate . ghçùñvà, sa vçùño gandho'yaü dvitãyaþ parikãrtitaþ 2 . devadàrvagurubrahmasàlasàràntacandanàþ . piyàdãnà¤ca yo dagdhvà gçhyate dàhajo rasaþ . sa dàhà karùito gandhastçtoyaþ parikãrtitaþ 3 . sa gandhaþ karavãvilvagandhinãtilakaü tathà . prabhçtãnàü raso yo'sau niùpãóya parigçhyate . sa sammardàdgato gandhaþ sammardaja itãryate 4 . mçganàbhisamudbhåtastatkoùodbhava eva và . gandhaþ pràõyaïgajaþ prokto modadaþ svargavàsinàm 5 . karpåragandhasàràdyàþ kùode vçùñe ca saüsthitàþ . candrabhàgàdaya÷càpi rame païke ca saïgatàþ . gandhasàrastu sarvatra sasargàdau prayujyate . mçganàbhirbhavedghçùña÷cårõo'pyanyasya yogataþ . evaü sartastu sarvatra gandho bhavati pa¤cadhà . ghçùñàdibhàvàdanyonyaü gandhaþ prãtikaraþ paraþ . gandhasya vistaro bhedaþ proktaþ kàlãyakàdayaþ . marvaþ pa¤cavidhestreva praviùño bhavati kùaõàt . gandho malayajo yastu daive paitre ca sammataþ . tatpaïko và raso vàpi cårõo và viùõutuùñidaþ . sarveùu gandhajàteùu pra÷asto malayodbhavaþ . tasmàt sarvaprayatnena dadyànmalayajaü sadà . kçùõàguruþ sakarpåraþ sahito malayodbhavaiþ . vaiùõavaprãtido gandhaþ kàmàkhyàyà÷ca bhairavau! . kuïkumàgurukastårãcandrabhàgaiþ mamãkçtaiþ . tripuràprãtido gandhastathà caõóyà÷ca ÷ambhunà . daivatodde÷apårveõa gandhàn sampåjya sàdhakaþ . devàyejyàya bitaret sarvasàdhyeùu påjakaþ . gandhena labhate kàmaü gandho dharmapradaþ sadà . arthànàü sàdhako gandho gandhe mokùaþ pratiùñhitaþ . ayaü vai kathito gandhaþ putrau vetàlabhairavau>% kàliø puø 68 aø . 3 kçùõàguruõi naø ÷abdàrthaciø %<navaparimalagandhaþ kena ÷akyovarãtum>% sàø daø . %<gandhavada virandanokùità>% raghuþ . %<varjayenmadhumàsaü ca gandhaü màlyaü rasàn striyaþ>% manuþ . 4 gandhavati triø . ud + påti + su + surabhi + ÷abdàt parasya gandhasya vahuø ñac samàø . utkaño gandho'sya udgandhiþ evaü påtigandhiþ sugandhiþ surabhigandhiþ . %<gandhasyettve tadekàntagrahaõam>% vàrtiø %<ekànta ekade÷a ivàvibhàgena lakùyamàõa ityarthaþ yathà sugandhi puùpam salilaü và sugandhirvàyuriti>% ca siø kauø . atra aupàdhikagandhavasvàt tathàtvam ÷obhanà gandhà gandhayuktàþ padàrthàþ santyasya sugandha àpaõa ityàdau na siø kauø . %<kaõóåyataþ kañabhuvaü kariõo madena skandhaü sugandhimanulãnavatà nagasya>% %<sugandhitàmapratiyatnapårvàm>% màghaþ . %<àghràyi vàn gandhavahaþ sugandhastenàravindavyatiùaïgavàü÷ca>% bhaññiþ . aravindavyatiùaïgavattvàt gandhasyettvaü na bhavati vibhàgena lakùyatvàditi jayamaø . evaü upamànapårvakasya tasyet samàø padmagandhiþ . %<prasthaü himàdrermçganàbhigandhi>% kumàø le÷avàcakatve'pi it samàø . %<såpagandhi ghçtagandhi bhojanam>% siø kauø . devàdau gandhadàne'ïgulivi÷eùaniyamaþ tantrasàre ukto yathà %<madhyamànàmikàïguùñhairaïgulyagreõa pàrvati! . dadyàcca vimalaü gandhaü malamantreõa sàdhakaþ>% . tatra deyagandhastu candanakarpårakàlàgurvàtmakaþ yathàha tantrasàø nibandhe %<gandha÷candanakarpårakàlàgurubhirãritaþ>% tadyãjanaprakàro gandhayukti÷abde dç÷yaþ .

#<gandhaka># puø gandhà'styasya ar÷aø ac svàrthe ka . 1 ÷igruvçkùe (sajanà) ÷abdaraø . 2 svanàmakhyàte upadhàtubhede tasyotpattiguõabheda÷odhanàdikaü bhàvapraø uktaü yathà
     %<÷vetadvãpe purà devyàþ krãóantyà rajasàplutam . dukålaü tena vastreõa snàtàyàþ kùãranãradhau . prasçtaü yadraja stasmàdgandhakaþ samajàyata>% . tasya bhedàþ %<caturdhà gandhakaþ prokto raktaþ pãtaþ sito'sitaþ . rakto hemakriyàsåktaþ pãta÷caiva rasàyane . vraõàdilepane ÷vetaþ kçùõaþ ÷reùñhaþ sa durlabhaþ . ÷reùñho hemakriyàdiùu sarvatrapra÷asyatara ityarthaþ . asya guõàþ . gandhakaþ kañukastikto vãryoùõastuvaraþ saraþ . pittalaþ kañukaþ pàke kaõóåvisarpajantujit . hanti kuùñhakùayaplãhakaphavàtàn rasàyanaþ . a÷odhito gandhaka eùa kuùñhaü karoti tàpaü viùamaü ÷arãre . saukhya¤ca råpa¤ca balaü tathaujaþ ÷ukraü nihantyeva karoti càrdram . ÷odhito yastu gandhaþ syàt jaràmçtyujvaràpahaþ . agnisandãpanaþ ÷reùñho vãryavçddhikaro'sthikçt . ÷odhanavidhistu . lohapàtre biniþkùipya ghçtamagnau pratàpayet . tapte ghçte tat samànaü kùipedagandhakajaü rajaþ . vidrutaü gandhakaü dçùñvà tanuvastre viniþkùipet . tathà vastràdviniþsàrya dugdhamadhye'svilaü kùipet . evaü sa gandhakaþ ÷udhyet sarvakarmocito bhavet .>% gandhena kàyati kai--ka . iti vyutpattirityanye .

#<gandhakacårõa># puø gandhakapradhàna÷cårõaþ . (vàruda) iti khyàte padàrthe ÷abdàrthaciø .

#<gandhakanda># puø gandhapradhànaþ kando'sya . kaseruvçkùe vaidyaø .

#<gandhakàrikà># strã gandhaü gandhapradhànaü ve÷àdikaü karoti kç--õvul kàpi ata ittvam . parave÷masthàyàü svava÷àyàü va÷àdikàrikàyàm 1 sairandhryàü halàø .

#<gandhakàlã># strã pra÷astaþ gandhastasmai alati paryàpnoti ala--ac goràø ïãù . satyavatyàü vyàsamàtari . %<bhãùmaþ khalu pituþ priyacikãrùayà satyavatãü màtaramudavàhayat yàmàhurgandhakàlãmiti tasyàü pårvaü kànãno garbhaþ parà÷aràt dvaipàyano'bhavat . tasyàmeva ÷àntanoranyau dvau putrau babhåvatuþ vicitravãrya÷citràïgada÷ca>% bhàø àø 915 aø . %<adya tvaü jananãü bhãùma! gandhakàlãü ya÷asvinãm>% bhàø hariø 20 aø . gandhavatã÷abde dç÷yam . svàrthe ka . gandhakàlikà'pyatra hemacaø .

#<gandhakàùñha># naø gandhayuktaü kàùñhamasya . 1 akurucandane trikàø . 2 ÷ambaracandane ràjaniø .

#<gandhakuñã># strã gandhasya kuñãvàdhàraþ . 1 murànàmagandhadravye . amaraþ .

@<[Page 2523b]>@
#<gandhakusumà># strã gandhayuktaü kusumaü yasyàþ . (gaõiyàrã) gaõikàrãvçkùe ràjaniø .

#<gandhakelikà># strã gandhaü kelati gacchati kela--õvul kàpi ata ittvam . 1 kuståryàü mçgamade ràjaniø . gandhapradhànatvàttasyàstathàtvam .

#<gandhakokilà># strã gandhapradhànà kokileva kçùõatvàt . %<tãkùõoùõà kaphahçt tiktà sugandhà gandhakokilà>% bhàvapraø uktaguõake latauùadhibhede .

#<gandhakheóa(la)(ka)># naø gandhasya khelà yatra và kap óalayorekatvàt . (veõà) gandhavati 1 bhåtçõe ratnamàø . kabantaþ tatràrthe naø ÷abdaratnàvalã .

#<gandhacelikà># strã gandhaü celati gacchati cela--õvul kàpi ata ittvam . 1 kuståryàü mçgamade trikàø .

#<gandhajañilà># strã gandhena jañilà . 1 vacàyàü(vaca)ratnamàø .

#<gandhajala># naø gandhàóhyadravyavàsitaü jalaü ÷àø taø . gandhàóhya kusumàdipuùpavàsitajale %<siktàü gandhajalairuptàü phalapuùpàkùatàïkuraiþ>% bhàgaø 1 . 1 . 2 . 13 .

#<gandhajàta># naø gandho vya¤janàdau jàto yasmàt niùñhàntàntatvàt paraniø . (tejapàta) 1 tejapatre ÷abdaratnàø . 6 taø . 2 gandhadravyasaüghe naø .

#<gandhaj¤à># strã gandhaü jànàti rasaj¤etyatreva karaõasya kartçtvopacàràt j¤à--kartari ka . 1 nàsikàyàm hemacaø .

#<gandhataõóula># puø gandhapradhànaü taõóulamasya . (vàsamati) 1 ÷àlibhede ràjaniø .

#<gandhatanmàtra># naø sàükhyamataprasiddhe ÷àntaghoràdivi÷eùa÷ånyagandhamàtraguõake sthålapçthivyàrambhake såkùmapàrthivàü÷e yathàha %<sthålàt pa¤catanmàtrasya>% sàø praø såtrabhàùye
     tanmàtràõi ca yajjàtãyeùu ÷àntàdivi÷eùatrayaü na tiùñhati tajjàtãyànàü ÷abdaspar÷aråparasagandhànàmàdhàrabhåtàni såkùmadravyàõi sthålànàü hetavo'vi÷eùàþ %<tasmiüstasmiüstu tanmàtràstena tanmàtratà smçtà . na ÷àntà nàpi ghoràste na måóhà÷càvi÷eùiõaþ>% iti viùõupuràdibhyaþ . asyàyamarthaþ teùu teùu bhåteùu tanmàtràstiùñhantãti kçtvà dharmadharmyabhedàddravyàõàmapi tanmàtratà smçtà . te ca padàrthàþ ÷àntaghoramåóhàkhyaiþ sthåla÷abdàdigatavi÷eùaiþ ÷ånyà ekaråpatvàt . tathà ca ÷àntàdivi÷eùa÷ånya÷abdàdimattvameva bhåtànàü ÷abdàditanmàtratvamityà÷ayaþ . ato'vi÷eùiõo'vi÷eùasaüj¤ità iti ÷àntaü sukhàtmakaü ghoraü duþkhàtmakaü måóhaü mohàtmakam . tanmàtràõi ca devàdimàtrabhogyàni kevalaü sukhàdhikyàditi

#<gandhatårya># naø gandhe hiüsàsthàne raõe tåryam . 1 raõavàdyabhede ÷abdaraø .

#<gandhatçõa># naø gandhapradhànaü tçõaü ÷àø taø . sugandhayukte bhåtçõe surase mukharàge tçõabhede (veõà) ràjaniø . %<ãùattiktaü gandhatçõaü snigdhaü caiva rasàyanam . sugandhi madhuraü ÷ãtaü kaphapitta÷ramàpaham>% iti tatra tadguõà uktàþ .

#<gandhataila># naø gandhayuktasya candanasyàgnisaüyogena janitaü tailam ÷àø taø . yantrapàkeõa janite tailabhede . (candanãàtara) 1 prabhçtau . %<pradãpaiþ kà¤canaistatra gandhatailàvasecitaiþ>% bhàø bhãø 98 aø . su÷rutokte 2 pakvatailabhede ca tatpàkaprakàrastatrokto yathà
     %<ràtrau ràtrau tilàn kçùõàn vàsayedasthire jale . divà divà ÷oùayitvà gavàü kùãreõa bhàvayet . triràtraü saptaràtraü và bhàvayenmadhukàmbunà . tataþ kùãre punaþ pãtànsu÷uùkàü÷cårõayedbhiùak . kàkalyàdiü sayaùñyàhvaü ma¤jiùñhàü sàrivàü tathà . kuùñhaü sarjarasaü màüsãü suradàru sacandanam . ÷atapuùpà¤ca sa¤cårõya tilacårõena yojayet . pãóanàrtha¤ca kartavyaü sarvagandha÷çtaü payaþ . caturguõena payasà tattailaü vipacedbhiùak . elàmaü÷umatãü patraü jãrakaü tagaraü . lodhraü prapauõóarãka¤ca tathà kàlànusàriõam . saureyakaü kùãra÷uklàmanantàü samadhålikàm . piùñvà ÷çïgàñaka¤caiva pårboktànyauùadhàni ca . ebhistadvipacettailaü ÷àstravinmçdunàgninà . etattailaü sadà pathyaü bhagnànàü sarvakarmasu . àkùepake pakùaghàte tàlu÷oùe tathà'rdite . manyàstambhe ÷iroroge karõa÷åle hanugrahe . bàdhirye timire caiva ye ca strãùu kùayaü gatàþ . pathyaü pàne tathàbhyaïge nasye vastiùu bhojane . grãvàskandhorasàü vçddhiramunaivopajàyate . mukha¤ca padmapratibhaü susugandhisamãraõam . gandhatailamidaü nàmnà sarvavàtavikàranut . ràjàrhametatkartavyaü ràj¤àmeva vicakùaõaiþ .>%

#<gandhatvaca># naø gandhapradhànà tvak yasya . 1 elavàluke ràjani0

#<gandhadalà># strã gandhayuktaü dalaü yasyàþ . 1 ajamodàyàm ràjani0

#<gandhadàru># naø gandhapradhànaü dàru . candane malayaje hemacaø . tasya dàruõyeva gandhasattvàttathàtvam .

#<gandhadravya># naø gandhapradhànaü dravyama . 1 nàgake÷are trikàø . 2 gandhàóhyadravyamàtre ca

#<gandhadvipa># puø gandhapradhàno madagandhàóhyaþ dvipaþ . madagandhàóhyaü hastini gandhadvipe vanya iva dvirephàþ %<raõo gandhadvipasyeva gandhabhinnànyadantinaþ>% raghuþ . %<gandhadvipasyeva mataïgajaughaþ>% kiràø . gandhagajàdayo'pyatra .

#<gandhadhàrin># triø gandhaü gandhayuktaü dravyaü dhàrayati dhàriõini . 1 gandhadravyadhàriõi striyàü ïãp . 2 mahàdeve puø . %<aja÷ca bahuråpa÷ca gandhadhàrã kapardyapi>% bhàø anuø 17 aø . ÷ivanàmoktau .

#<gandhadhåmaja># puø gandhasya gandhàñyasya dhåmàt jàyate jana--óa . svàdunàmagandhadravye ràjaniø .

#<gandhadhåli># strã gandhàya dhåli÷cårõo'syàþ . kaståryàü hemacaø .

#<gandhana># naø gandha--ardane bhàvakaraõàdau lyuñ . 1 utmàhe 2 prakà÷ane 3 hiüsàyàm 4 såcane ca mediø . 5 tçõabhede (gandhatçõe) ÷abdàrthaciø . %<gandhanàvakùepaõetyàdi>% pàø . %<và gatigandhanayoriti dhàtuþ>% . vàtapadavyutpattau su÷rutaþ %<gandhanàïge>% siø kauø .

#<gandhanakula># puø gandhena le÷ena nakulatulyàkçtitvàt, durgagandhapradhàno và nakulaþ . (chuco) chuchundaryàü jantubhede hàràø .

#<gandhanàkulã># strã gandhànvità nàkulã ràsnà . ràsnàbhede amaraþ . %<nàkulã surasà ràsnà sugandhà gandhanàkulã . nakuleùñà bhujàïgàkùã sarpàïgã viùanà÷inã . nàkulã tuvarà tiktà kañukoùõà vinà÷ayet . bhogilåtàvç÷ci kàkhuviùajvarakrimivraõàn>% bhàvapraø .

#<gandhanàman># puø gandheti padayuktaü nàmàsya . 1 raktatulasyàm ratnamàø 2 rogabhede strà ïãp . tallakùaõamuktaü bhàvapraø yathà %<bàhukakùàüsapàr÷veùu kçùõasphoñàü savedanàm . pittaprakopasambhåtàü kakùàmiti vinirdi÷et . etàntu tàdç÷ãü dçùñvà pióakàü sphoñasannibhàm . tvagjàtàü pittakopena gandhanàmnãü pracakùate . tàdç÷ãü bàhvàdiùu kçùõàü savedanà¤ca>%

#<gandhanàlã># stã gandhasya gandhaj¤ànasya nàlãva . nàmikàyàm trikàø . svàrthe ka hrasvaþ . gandhanàlikà tatràrthe .

#<gandhanilayà># strã gandhasya nilayo vàso yatra . navamàllakàyàm ÷abdacaø .

#<gandhani÷à># strãø gandhena ni÷à haridreva . gandhapatràyàü ÷añhãbhede ràjaniø .

#<gandhapa># puø gandhaü pibati gandhenaiva tçpyati pà--ka . 1 devabhede àbhàsurà gandhapà dçùñipà÷ca vàcà viruddhà÷ca manoviruddhàþ bhàø anuø 18 aø nànàdevànàü ÷ivaråpatoktau .

#<gandhapatra># puø gandhayuktaü patramasya . 1 ÷vatatulasyàü ratnamàø . 2 maruvake 3 varvare 4 nàgaraïge 5 vilve ca ràjaniø . 5 ÷añãbhede strã ñàp %<gandhapatrà kañuþ svàdustãkùõoùõà kaphapàtahçt . kàsacchardijvaràn hanti pittakopakarã tathà>% ràjaniø . gauràø ïãù . 6 a÷vagandhàyàm 7 ambaùñhàyàm 8 ajamodàyà¤ca ràjaniø . tataþ svàrthe ka . gandhapatrikà a÷vagandhàdiùu ràjaniø .

#<gandhapalà÷ikà># strã gandhayutaü palà÷amasyàþ kap ata ittvam . haridràyàü hàràø .

#<gandhapalà÷ã># strã gandhayuktaü palà÷aü yasyà ïãp . ÷añhyàm bhàvapraø .

#<gandhapàùàõa># puø gandhayuktaþ pàùàõa iva kañhinatvàn . gandhake upadhàtubhede jañàñaraþ .

#<gandhapi÷àcikà># strã gandhena pi÷àca iva årdhvagatitvàt . dhåpe hemacaø .

#<gandhapãtà># strã gandhayuktaü pãtaü patraü yasyàþ . 1 ÷añãbhede gandhapatràyàm ràjagiø .

#<gandhapuùpa># puø gandhayuktaü puùpamasya . 1 vetasavçkùe ÷abdacaø . 2 aïkoñakavçkùe jañàdhaø 3 bahuvàravçkùe ràjaniø . 4 nãlyàü 5 ketakãvçkùe 6 gaõikàrãvçkùe ca strã ñàp ràjaniø . 7 puùpavati gandhayuktavçkùamàtre triø . gandhasahitaü puùpam ÷àø taø . 8 gandhasahitapuùpe naø %<gandhapuùpairalaïkçtam>% ràmàø 21 aø . dvandvaþ . 9 gandhapuùpayoþ dvivaø . %<abhàve gandhapuùpàbhyàü kevalena jalena và>% àø taø .

#<gandhaphaõijjhaka># puø gandhapadhànaþ phaõijjhakaþ . raktatulasã vçkùe ratnamàø .

#<gandhaphala># puø gandhayuktaü phalaü yasya . 1 kapitthe 2 vilve 3 teja phalavçkùe ràjaniø . 4 priyaïguvçkùe strã ñàp ÷abdaratnàø . 5 methikàyàü 6 vidàryàü 7 ÷allakyà¤ca strã ñàp ràjaniø . 8 campakakalikàyàü 9 priyaïguvçkùe ca strã amaraþ gauràø ïãù . 9 àmodayuktaphalavati vçkùamàtre triø .

#<gandhabaõij># puø gandhasya àmodidravyasya baõik . (gandhaveõe) saïkorõajàtibhede %<ambaùñhàt ràjaputryà¤ca jàkte gandhabaõik smçtaþ>% brahmavaiø . nava÷àkha÷abde vivçtiþ . õik÷abdasya vargyàditvàt ÷abdakalpadrume tanmålatayà bdastome ca ayathàsthàne likhanaü pràmàdikabh .

#<gandhabandhu># puø gandhaü badhnàti bandha--uõ . pàmravçkùa ÷abdara0

#<gandhabahulà># strã gandhobahulo'tra . 1 gorakùovçkùe ràjaniø .

#<gandhabhadrà># strã gandhena le÷amàtrasevanena bhadraü pasyàþ 5 baø . (gandhabhàdàla) latàbhede ÷abdacaø .

#<gandhabhàõóa># puø gandhasya bhàõóa iva . (gandhabhàdàla) latàbhede ÷abdaraø .

#<gandhamàüsã># strã gandhapradhànà màüsã . jañàmàüsãbhade ràjani0

#<gandhamàtç># strã gandhasya màteva utpàdakatvàt . kùitau hemacaø %<tatra kùitirgandhahetuþ>% itya ktestasya dut dakatvam .

@<[Page 2525b]>@
#<gandhamàda># puø 1 ràmasainyasthavànarabhede . %<sugrãvalakùmaõamarutsutagandhaptàdanãlarkùapàïgadanalàdibhiranvito'gàt>% bhàgaø 9 . 10 . 19 . %<gàndhinyàstu ÷aphalkataþ>% akrårapramukhà àsan ityupakrame %<÷atrughno gandhamàda÷ceti>% bhàgaø 9 . 14 . 90 . ukte 2 akrårabhràtari ca .

#<gandhamàdana># puünaø gandhana màdayati màdi--lyu . 1 parvatabhede sa ca parvataþ romakapattanàt udak, nãlaniùadhaparyantadãrghaþ tasya jaladhe÷ca madhye ketumàsaü varùam . evaü niùadhanãlamàlyavadgandhamàdanairàvçtamilàvçtaü navamaü varùam målavàkyamilàvçta÷abde 985 pçø dç÷yam . %<gandhamàdana÷çïgeùu puruthaþ saha ràkùasaiþ>% . %<gandhamàdanapàr÷ve tu paretvaparagaõóikàþ>% bhàø bhãø 6 aø . %<tataþ kiüpuruùàvàsaü siddhacàraõasevitam . dadç÷urhçùñaromàõaþ parvataü gandhamàdanam>% bhàø vaø 158 aø . %<tathaivàpareõa pårveõa ca màlyavadgandhamàdanau nãlaniùadha yatau>% bhàgaø 5 . 16 . 102 . evaü sarvatra puüstvam kvacit klãvatvamapi . %<yasya copavanaü bàhyaü gandhavat gandhamàdanam>% kumàø . %<atra gandhavatgandhamàdanam>% iti àgantukaþ pàñhaþ . pràcãnapàñhastu %<sugandhirgandhamàdanaþ>% iti puüliïgàntaþ . ataeva kùãrasvàminà %<gandhamàdanamanye cetyatra gandheta màdayatoti gandhamàdanaþ>% iti vyàkhyàya prayoge ca puüliïgatà dç÷yata ityà÷ayenoktaü %<sugandhirgandhamàdana iti>% kàlidàsaþ iti mallinàø . sa ca merordakùiõasthaviùkambharåpaþ yathàha viùõupuø ilàvçtamanukramya %<catvàra upaparvatàþ>% . %<viùkambhà racità meroryojanàyutamucchritàþ . pårveõa mandaro nàma dakùiõe gandhamàdanaþ . vipulaþ pa÷cime bhàge supàr÷va÷cottare smçtaþ>% . tatra ca ketuvçkùo jambuþ . yathàha tatraiva %<kadambasteùu jambå÷ca pippalo vaña eva ca>% tatra vanaü nandanaü, caitrarathaü, gandhamàdanàkhyaü, và kalpabhedàt vyavasthitaü tatra viùõupu00 %<vataü caitrarathaü pårvaü dakùiõe gandhamàdanam . vaibhràjaü pa÷cime tadvaduttare nandanaü smçtam>% ityukteþ gandhamàdanàkhyavanavattvaü tasya . %<tàn viùkambhàn girãcupakramya>% bhàgaø 5 . 16 . devodyànàni ca bhavanti catvàri nandanaü caitrarathaü vebhràjakaü sarvatobhadramiti . caitrarathanavaktoktà . siø ÷iø %<vanaü tathà caitrarathaü vicitraü tepvapsarãnandananandana¤ca . dhçtyàhvayaü yaddhçtikçt suràõàü bhràjaùõuvaibhràjamiti prasiddham>% ityukternandanavanavattvam . %<aruõodaü mahàbhadraü sasitodaü samànasam . saràüsyetàni catvàri devabhogyàni sarvadà>% viùõupuø uktestatra mahàbhadraü saraþ . %<saràüsyathaiteùvaruõa¤ca mànasam mahàhradaü ÷vetajalaü yathàkramamiti>% siø ÷iø uktestatra mànasaü saraþ . sarasàü kalpabhedànnàmabhedaþ . 2 tadvàsini ràmasainyasthavànarabhede ca %<gandhamàdanavàsã ca prathito gandhamàdanaþ . koñã÷atasahasràõi harãõàü samakarùata>% bhàø vaø 28 aø . tatparvatasthe 3 vanabhede naø udàhçtaviùõupuø vàkye dç÷yam .

#<gandhamàdanã># strã gandhena màdyate'nayà màdi + karaõe lyuñ ïãp . 1 madiràyàü trikàø 2 vandàrau 3 cãóànàmadravye ca ràjaniø .

#<gandhamàdinã># strã gandhena màdayati màdi--õini ïãp . 1 làkùàyàü 2 murànàmagandhadravyo ca ràjaniø .

#<gandhamàrjàra># puø gandhapradhànaþ màrjàraþ . khaññàsajantau jañàdharaþ .

#<gandhamàlatã># strã gandhena màlatãva . gandhakokilàtulyaguõàyàü latàyàm bhàvapraø .

#<gandhamàlinã># strã gandhamàlà'styasyà ini ïãp malasaü÷leùe õini và 6 taø . 1 murànàmagandhadravye jañàdharaþ .

#<gandhamukhà># strã gandho mukhe'syàþ . 1 chuchundaryàm (chuücà) . ÷abdàrthaciø . 2 àmodimukhavati triø . striyàü svàïgatvàt ïãp .

#<gandhamuõóa># puø gandhaü muõóayati muõóa + tatkàroti õic--aõ . (gandhabhàdàla) latàbhede vaidyakam .

#<gandhamåla># puø gandhapradhànaü målaü yasya . 1 kula¤janavçkùe 2 ÷allakyàü 3 ÷añyà¤ca strã ñàp ràjaniø . 4 ÷añyàü strã amaraþ jàtitvàt ïãù . và kap kàpi ata ittvam . gandhamålikà 1 màkandyàü 2 ÷añyà¤ca ràjaniø .

#<gandhamåùika># puüstrãø gandhapradhànaþ måùikaþ . chuchundaryàm ràjaniø .

#<gandhamåùã># strã svalpaþ måùaþ måùã gandhapradhànà måùã . chuchundaryàü hemacaø .

#<gandhamçga># puø gandhapradhàno mçgaþ . 1 gandhayonau kastårãmçge . 2 khañvàse ca ÷abdamàø .

#<gandhamaithuna># puø gandhena gandhaghràõena maithunaü maithunàrambho yasya . vçùe jañàdharaþ .

#<gandhamodana># puø gandhena modayati muda--õic--lyu . gandhake ràjaniø .

#<gandhamohinã># strã gandhena mohayati muha--õic--õini ïãp . campakakalikàyàü ràjaniø .

#<gandhayukti># strã gandhànàü gandhadravyàõàü yuktiryojanavi÷eùaþ . vaø saø ukte gandhadravyayojanaprakàrabhede . gandhayukti÷ca saprayojanabhedasahità tatra 77 aø dar÷ità yathà
     %<sraggandhadhåpàmbagbhåùaõàdyaü na ÷obhate ÷ukla÷iroruhasya . yasmàdato mårdhajaràgasevàü kuryàttathaivà¤janabhåùaõànàm . lauhe pàtre taõóulàn kodravàõàü ÷ukle pakvàüllohacårõena sàkam . piùñàn såkùmaü mårdhni ÷uklàmlake÷e dattvà tiùñhedveùñayitvàrkapatraiþ . yàte dvitãye prahare vihàya dadyàcchirasyàmalakapralepam . sa¤chàdya patraiþ praharadvayena prakùàlitaü kàrùõyamupaiti ÷ãrùam . pa÷cà cchiraþsnànasugandhitailairlohàmlagandhaü ÷iraso 'panãya . hçdyai÷ca gandhairvividhai÷ca dhåpairantaþpure ràjasukhaü niùevet . tvakkuùñhareõunalikàspçkkàrasatagarabàlakaistulyaiþ . kesarapatravimi÷rairnarapatiyogyaü ÷iraþsnànam . ma¤jiùñhayà vyàghranakhena ÷uktyà tvacà sakuùñhena rasena cårõaþ . tailena yukto'rkamayåkhataptaþ karoti taccampakagandhi tailam . tulyaiþ patraturuùkabàlatagarairgandhaþ smaroddãpanaþ savyàmo bakulo 'yameva kañukàhiïgupradhåpànvitaþ . kuùñhenotpalagandhikaþ samalayomårvà bhaveccampako jàtãtvaksahito 'timuktakaiti j¤eyaþ sa kustumburuþ . ÷atapuùpàkundurukau pàdenàrdhena nakhaturuùkau ca . malayapriyaïgubhàgau gandhodhåpyo guóanakhena . guggulubàlakalàkùàmustànakha÷arkaràþ kramàddhåpaþ . anyo màüsãbàlakaturuùkanakhacandanaiþ piõóaþ . harãtakã÷aïkhaghanadravàmbubhirguóotpalaiþ ÷ailakamustakànvitaiþ . navàntapàdàdivivardhitaiþ kramàd bhavanti dhåpà bahavo manoharàþ . bhàgai÷caturbhiþ sita÷ailamustàþ ÷rãsarjabhàgau nakhaguggulå ca . karpårabodho madhupiõóito'yaü kopacchado nàma narendradhåpaþ . tvagu÷ãrapatrabhàgaiþ såkùmailàrdhena saüyutai÷cårõaþ . pañavàsaþ pravaro'yaü mçgakarpåraprabodhena . ghanabàlaka÷aileyakakarpåro÷ãranàgapuùpàõi . vyàghranakhaspçkkàgurudamanakanakhatagaradhànyàni . karpåracoramalayaiþ svecchàparivartitai÷caturbhirataþ . ekadvitricaturbhirbhàgairgandhàrõavo bhavati . atyulbaõagandhatvàd ekàü÷o nityameva dhànyànàm . karpårasya tadåno naitau dvitryàdibhirdeyauü . ÷rãsarjaguóanakhaiste dhåpayitavyàþ kramànna piõóasthaiþ . bodhaþ kastårikayà deyaþ karpårasaüyutayà . atra sahasracatuùñayamanyàni ca saptatisahasràõi . lakùaü ÷atàni sapta viü÷atiyuktàni gandhànàm . ekaikamekabhàgaü dvitricaturbhàgikairyutaü dravyaiþ . ùaógandhakaraü tadvad dvitricaturbhàgikaü kurute . dravyacatuùñayayogàd gandhacaturviü÷atiryathaikasya . evaü ÷eùàõàmapi ùaõõavatiþ sarvapiõóo'tra . ùoóa÷ake dravyagaõe caturvikalpena bhidyamànàm . aùñàda÷a jàyante ÷atàni sahitàni vi÷atyà . ùaõõavatibhedabhinna÷caturvikalpo gaõo yatastasmàt . ùaõõavatiguõaþ kàryaþ sà saïkhyà bhavati gandhànàm . pårveõa pårveõa gatena yuktaü sthànaü vinàntyaü prabadanti saïkhyàm . icchàbikalpaiþ krama÷o'bhinãya nãte nivçttiþ punaranyanãtiþ . dvitrãndriyàùñabhàgairaguruþ patraü turuùka÷aileyau . viùayàùñapakùadahanàþ priyaïgumustàrasàþ ke÷aþ . spçkkàtvaktagaràõàü màüsyà÷ca kçtaikasaptaùaóbhàgàþ . saptartuvedacandrairmalayanakha÷rãkakundurukàþ . ùoóa÷ake kacchapuñe yathà tathà mi÷ritai÷caturdravyaiþ . ye'tràùñàda÷abhàgàste'smin gandhàdayo yogàþ . nakhatagaraturuùkayutà jàtãkarpåramçgakçtodbodhàþ . guóagakhadhåpyà gandhàþ kartavyàþ sarvatobhadràþ . jàtãphalamçgakarpårabodhitaiþ sasahakàramadhusiktaiþ . bahavo 'tra parijàtà÷caturbhiricchàparigçhãtaiþ . sarjarasa÷rãvàsakasamanvità ye 'tra dhåpayogàstaiþ . ÷rãsarjarasaviyuktaiþ snànàni sabàlakatvagbhiþ . lodhro÷ãralatàgurumustàpriyaïguvanapathyàþ . navakoùñhotkacchapuñàd dravyatritayaü samuddhçtya . candanaturuùkabhàgau ÷uktyardhaü pàdikà tu ÷atapuùpà . kañu hiïgulaguóadhåpyàþ kesaragandhà÷catura÷ãtiþ . saptàha gomåtre harãtakãcårõasaüyute kùiptvà . gagdhodake ca bhåyo viniþkùipeddantakàùñhàni . elàtvakpatrà¤janamadhumaricairnàgapuùpakuùñhai÷ca . gandhàmbhaþ kartavya ka¤citkàlaü sthitànyasmin . jàtãphalapatrailàkarpåraiþ kçtayamaika÷isvibhàgaiþ . avacårõitàni bhànormarãcibhiþ ÷oùaõãyàni . varõaprasàdaü vadanasya kàntiü vai÷adyamàsyasya sugandhitàü ca . saüsevituþ ÷rotrasukhàü ca vàcaü kurvanti kàùñhànyasamudbhavànàm . kàmaü pradãpayati råpamabhivyanakti saubhàgyamàvahati vaktrasugandhitàü ca . årjaü karoti kaphajàü÷ca nihanti rogàüstàmbålamevamaparàü÷ca guõàn karoti . yuktena cårõena karoti ràgaü ràgakùayaü pågaphalàtiriktam . cårõàdhikaü vaktravigandhakàri patràdhikaü sàdhu karoti gandham . patràdhikaü ni÷i hitaü saphalaü divà ca proktànyathàkaraõamasya vióambanaiva . kakvolapågalavalophalapàrijàtairàmoditaü madamudàmuditaü karoti>% %<lekhyamaõiràgagandhayuktividaþ>% vçø saø .

#<gandharasa># puø gandhayukto raso'sya . 1 vole . (phulasattva) khyàte upadhàtubhede . gandha÷ca rasa÷ca dvaø . 2 àmodarasayoþ dvivaø . %<÷raddhàpåtaü gandharasopapannam (annam)>% bhaø uø 26 aø %<÷ãtasyàmçtakalpasya divyagandharasasya ca>% bhàø bhãø 123 aø .

#<gandharasàïgaka># puø gandharasau aïge yasya kap . ÷rãveùñanàkhyagandhadravye ràjaniø .

#<gandharàja># puø gandhànàü gandhayuktànàü ràjà ñac samàø . 1 svanàmakhyàte puùpapradhàne vçkùe 2 madgaravçkùe 3 kaõaguggulau ca ràjaniø . gandhena ràjate ràja--ac . 4 jabàdinàmagandhadravye puø 5 gandhadravya÷reùñhe triø 6 candane naø ràjaniø . 7 nakhãnàmagandhadravye strã ïãp ÷abdacandrikà .

#<gandharva># puø gandhamàmodamarvati arva--ac 6 taø ÷aka0, gàþ stutiråpà gãtiråpà và vàcaþ ra÷mãn và dhàrayati dhç--va gorgamàde÷o và . 1 ghoñake 2 mçgabhede kastårãmçge 3 antaràbhavasattve ca amaraþ . antaràbhavasatvastu janmamaraõayormadhyabhavaþ yàtanà÷arãravàn, guptapràõã và . %<gandharvàþ patayomama>% bhàø viø 10 aø . sairindhrãråpadraupadãvàkyam . antaràbhavasattaþ satvàntaramadhye àve÷akàrã satvabheda ityeva yuktam . sa ca su÷rute dar÷ito yathà %<athàto'mànuùapratiùedhãyaü vyàkhyàsyàmaþ>% ityupakrame %<devàstathà ÷atrugaõà÷ca teùàü, gandharvayakùàþ pitaro bhujaïgàþ . rakùàüsi yà càpi pi÷àcajàtireùo'ùñadhà devagaõo grahàkhyaþ>% ityaùñadhà vibhajya . %<hçùñàtmà pulinavanàntaropasevã svàcàraþ priyaparigãtagandhamàlyaþ . nçtyan và prahasati càru càlpa÷abdaü gandharvagrahaparipãóito manuùyaþ>% iti tadgrahàviùñalakùaõamuktam . %<te pata¤jalasya kàpyasya gçhànaima tasyàsãdduhità gandharvagçhãtà>% ÷ataø bràø 14 . 6 . 3 . 1 . %<gandharveõàmànuùeõa gçhãtàü àviùñà>% bhàø . 4 eraõóe bhàvapraø %<gandharvatailasiddhàü haritakãü go'mbunà pibet>% asya vyàkhyàyàü %<gandharvatailameraõóatailam>% tadukteþ tasya ca gandharvaråpamçgabhedapàdatulyapatnakatvàttathàtvam . 5 gàyanamàtre triø mediø . 6 devagàyane devayonibhede puø amaraþ . tatrà÷ve %<rathaü saüyojayàmàsurgandharvairhemamàlibhiþ>% bhàø vaø 161 aø . gàvaþ ra÷mayaþ vçùñyudakàni và dhàrayati gavi upapade dhç--va gergamàde÷aþ iti tàø bràø bhàùye màdhovokteþ 7 ra÷midhàrake somàdityàdau . %<gandharvo'sya rasanàmagçbhnàt>% çø 1, 163, 2, %<gandharvaþ somaþ>% bhàø . %<årdhve gandharvo adhinàke asthàt>% çø 9, 85, 12 . %<gandharvo ra÷mãnàü dhàrakaþ>% bhàø . %<gandharva itthà padamasya rakùati>% 9, 83, 4 . %<gandharvaþ udakànàü stutãnàü và dhàraka àdityaþ>% bhàø %<÷atakraturatsarat gandharvamastutam>% çø 8, 1, 11 . %<gandharvaþ gavàü ra÷mãnàü dhartàraü såryam>% bhàø %<divyo gandharvaþ ketapåþ>% yajuø 11, 7, %<gàü vàcaü stutiråpàm dhàrayatãti gandharvaþ savità>% vedadãø . gàyane . %<vi÷vàvasurasi tannogçõàtu divyo gandharvaþ>% çø 10, 139, 5 divya iti vi÷eùaõàt gàyana màtraparatvam . ata eva ÷abdàrthaciø %<asmin kalpe manuùyaþ san puõyapàkavi÷eùataþ . gandharvatvaü samàpanno martyagandharva ucyate . pårvakalpakçtàt puõyàt kalpàdàvasya cedbhavet . gandharvatvaü, tàdç÷o'tra divyagandharva ucyate>% iti gàyanaråpagandharvàbhipràyeõa dvaividhyamuktam devayoni gandharvà÷ca vahnipuràõe ekàda÷avidhà uktà yathà %<abhràjo'ïghàrivambhàrã såryavarcàstathà kçdhuþ . hastaþ suhastaþ svàmyeva mårdhavàü÷ca mahàmanàþ . vi÷vàvasuþ kç÷ànu÷ca gandharvaikàda÷ogaõaþ>% . jañàdhareõa tannàmànyanyathoktàni yathà %<hàhà håhå÷citraratho haüso vi÷vàvasustathà . gomàyustumbururnandirevamàdyà÷cate smçtàþ>% . devagandharvà÷ca dvividhàþ kecit mauneyàþ kecit pràdheyà÷ca tatra mauneyàþ ka÷yapapatnyàü dakùasutàyàü muninàmikàyàü jàtàþ ùoóa÷a, pràdheyà÷ca pràdhàyàü tatpatnyàü jàtà da÷a ityevaü bhàø àø 65 aø uktà yathà %<bhãmasenograsenau ca suparõo varuõastathà . gopatirdhçtaràùñra÷ca såryavarcà÷ca saptamaþ . satyavàgarkaparõa÷ca prayuta÷càbhivi÷rutaþ . bhãma÷citraratha÷caiva vikhyàtaþ sarvavidva÷ã . tathà ÷àli÷irà ràjan parjanya÷ca caturda÷aþ . kaliþ pa¤càda÷asteùàü nàrada÷caiva ùoóa÷aþ . ityete devagandharvà mauneyàþ parikãrtitàþ . atha prabhåtànyanyàni kãrtamiùyàmi bhàrata! . anavadyàü manuü vaü÷àmasuràü màrgaõapriyàm . anåpàü subhagàü bhàsãmiti pràdhà vyajàyata . siddhaþ pårõa÷ca varhã ca pårõàyu÷ca mahàya÷àþ . brahmacàrã ratiguõaþ suparõa÷caiva sattamaþ . vi÷vàvasu÷ca bhànu÷ca sucandro da÷amastathà . ityete devagandharvàþ pràdheyàþ parikãrtitàþ>% svàrociùamanvantare tu gabdharvà ariùñhàyàþ putràþ yathà harivaüø 3 aø . %<ariùñà tu mahàsatvàn gandharvànamitaujasaþ>% ityuktvà %<eùa manvantare tàta! sargaþ svàrociùe smçtaþ>% . jàtiparatve striyàü ïãp . %<naiva devã na gandharvã na yakùã na ca kinnarã>% ràmàø àraø 83 aø . patnyàmapi ïãù %<gandharvà guhyakà yakùà vibudhànucarà÷ca ve . tathaivàpsarasaþ sarvà ràkùaseùåttamà gatiþ>% . %<daityadànavayakùàõàü gandharvoragarakùasàm>% manuþ . 8 dvãpabhede puø %<bhàratasyàsya varùasya nava bhedànni÷àmaya . indradvãpaka÷erumàüstàmravarõo gabhastrimàn . nàgadvãpastathà saumyaþ gandharvastvatha vàruõaþ . ayantu navamasteùàü dvãpaþ sàgarasaüvçtaþ>% . gandharvo devatà'sya aõ . gàndharva astrabhede %<saümohanaü nàma sakhe! mamàstraü prayogasaühàravibhaktamantram . gàndharvamàdatsva yataþ prayokturna càrihiüsà vijaya÷ca haste>% raghuþ . vivàhabhede ca %<gàndharvaþ samayànmithaþ>% manuþ .

#<gandharvanagara># naø aniùñasåcake àkà÷otthite vçø saüø ukte 1 khapure khapura÷abde vivçtiþ tasya kàlabhede vipàkaþ vçø saø 97 aø ukto yathà . %<gandharvapuraü màsàt rasavaikçtyaü hiraõyavikçti÷ca>% . 6 taø . 2 gandharvàõàü nagare ca . %<saromànasamàsàdya hàñakànabhitaþ prabhuþ . gandharvarakùitaü de÷amajayat pàõóavastataþ . tatra tittirikulmàùàn maõóåkàkhyàn . hayottamàn lebhe sa karamatyantaü gandharvanagaràttadà>% bhàø saø 17 aø . arjunottaradigvijayoktau . gandharvapuràdayo0pyatra .

#<gandharvabadhå># strã gandharvasya badhåriva priyatvàt . 1 ÷añhyàü 2 cãóànàmagandhadravye ca ràjaniø .

#<gandharvaloka># puø 6 taø . guhyakalokoparisthe vidyàdharalokasyàdhàniviùñe sthàne . tatsthànakathà tatpràptipuõyàni ca guhyakalokoktyanantaraü kà÷ãkhaø dar÷itàni yathà .
     %<gàndharvastveùa loko'mã gandharvà÷ca ÷ubhapradàþ . devànàü gàyanàhyete càraõàþ stutipàñhakàþ . gãtaj¤à abhigãtena toùayanti naràdhipàn . stuvanti ca dhanàdyàü÷ca dhanalobhena màhitàþ . ràj¤àü prasàdalabdhvàni suvàsàüsi dhanànyapi . dravyàõyapi sugandhãni karpåràdãnyaneka÷aþ . vràhmaõebhyaþ prayacchanti gãtiü gàyantyaharni÷am . stutàveva manasteùàü nàñya÷àstre kçta÷ramàþ . tena puõyena gandharvalokasteùà vi÷iùyate . bràhmaõàstoùità yadvai gãtividyàrjitairdhanaiþ . gãta vidyàprabhàvena devarùirnàrado mahàn . mànyo vaiùõava loke vai ÷rã÷ambho÷càtivallabhaþ . tumburunàrada÷cãbhau devànàmapi durlabhau . nàdaråpã ÷ivaþ sàkùànnàdavidyàvidàü hitaþ . yadi gãtaü kvacidgàtaü ÷rãmaddhariharàtmakam . mokùantu tatphalaü pràhuþ sànnidhyamatha và tayoþ . gãtaj¤o yadi gãtena nàpnoti paramaü padam . rudrasyànuca robhåtvà tenaiva saha modate . asmilloüke sadà kàlaü smçtireùà pragãyate . tadgãtamàlayà påjyau devau hariharau sadà . iti ÷çõvan kùaõàt pràpa puramanyanmanoharam . ÷iva÷armàtha papraccha kiüsaüj¤aü nagarantvidam . gaõàbåcatuþ . asau vidyàdharo loko nànàvidyàvi÷àradàþ .>%

#<gandharvavidyà># strã 6 taø . saïgãtavidyàyàm .

#<gandharvaveda># puø 6 taø . sàmavedasyopavede saïgãtamålagranthe upaveda÷abde dç÷yaþ .

#<gandharvahasta># puø gandharvasya mçgabhedasya hastaþ pàda iva patramasya . eraõóavçkùa hàràø . kap . tatràrthe amaraþ . su÷rutena tatpatràllavaõàtpattiramihità yathà %<gandharvahastakamuùkakanaktamàlàñaråùakapåtãkàragbadhacitrapadãnàü patràõyàrdràõi lavaõena sahodåkhale'nuvadya snehaghañe prakùipyàvalipya go÷akçdbhirdàhayedetatpatralavaõamupadi÷anti vàtarogeùu>% .

#<gandhalatà># strã gandhànvità latà . priyaïgau ÷abdàrthaciø .

#<gandhalolupa># triø 7 taø . gandhalobhàti÷ayavatyàü madhumakùikàyàü ÷abdaraø .

#<gandhavat># triø gandho vidyate'sya matup masya vaþ . 1 gandhayukte %<gandhavadrudhiracandanokùità>% raghuþ . striyàü ïãp . sà ca 2 pçthivyàm matsyagandhàyàü satyavatyàm 3 vyàsamàtari tasyàstannàmatvapràptiþ bhàø bhãø 62 aø uktà yathà
     %<evamuktà varaü vavre gàtrasaugandhyamuttamam . sacàsyai bhagavàn pràdàn manasaþ kàïkùitaü bhuvi . tatolabdhavarà prãtà strãbhàvaguõabhåùità . jagàma saha saüsargamçùiõà'dbhutakarmaõà . tena gandhavatãtyevaü nàmàsyàþ prathitaü bhuvi . tasyàstu yojanàdgandhamàjighran yannarà bhuvi . tasyà yojanagandheti tato nàmàparaü smçtam . iti satyavatã hçùñà labdhvà varamanuttamam . parà÷areõa saüyuktà sadyo garbhaü suùàva sà . jaj¤e ca yamunàdvãse pàrà÷aryaþ sa vãryavàn .>% 4 suràyàü mediø 5 navamallikàyàü ratnamàø 6 murànàmagandhadravye jañàø . 7 vàyupuryà¤ca yathàha mçgendrasaühità yathà %<vàyorgandhavatãü tuïga÷vetapãtadhvajàü ÷çõu . balavad bhåtasaüjuùñàü sarvaratnavinirmitàm>% . kà÷ãkhaø 13 aø . %<imàü gandhavatãü ramyàü purãü vàyorvilokaya . vàruõyà uttare bhàge mahàbhàgyanidhe! dvija .>% iti gandhavatãpuryàþ svaråpaü te niråpitam . tasyàþ pràcyàü kuverasya bhràjathyeùàlakà purã . taduttaràdhyàye . medinikoùe %<atha gandhavatã pçthvã purãbhidvyàsamàtarãti>% purãbhedàrthakatàmàtrokteþ ÷abdakalpadrume tanmålaka÷abdastome ca varuõa purãparatvakathanaü pràmàdikameva . varuõapuryàstu nimnocanãti nàma yathoktaü bhàgaø 5 . 20 . 10 . yathà %<tasminnaindrãü pårvasmànmerordevadhànãü nàma dakùiõato yàmyàü saüyamanãü nàma pa÷càdvàruõãü nimlocanãü nàma uttarataþ saumyàü vibhàvarãü nàma>%

#<gandhavalkala># naø gandho valkale'sya . (dàracini) tvace . ràjaniø .

#<gandhavallarã># strã gandhànvità vallarã . sahadevãlatàyàm gandhaballãtyapyatra ràjaniø .

#<gandhavaha># puø gandhaü vahati vaha--ac 6 taø . 1 vàyau amaraþ %<àghràyi vàn gandhavahaþ sugandhaþ>% bhaññiþ %<digdakùiõà gandhavahaü mukhena>% kumàø . 2 gandhayukte nàyakabhede puø . %<nabàlatà gandhavahena cumbità>% naiùaø . atra nàyikàpakùe gandhavaha÷abdasya nàyakabhedaparatvam . 3 gandhadhàrimàtre triø . %<àkà÷àttu vikurvàõàt sarvagandhavahaþ ÷uciþ . valavàn jàyate vàyuþ sa vai spar÷aguõo mataþ>% manuþ . %<vàyurgandhabahaþ>% bhàgaø 2 . 10 . 20 . 4 nàsikàyàü strã amaraþ .

#<gandhavahala># gandhaü vahati vaha--bàø alac gandho vahalo'sya và . 1 sitàrjakavçkùe 2 ÷vetatulasyà¤ca ràjaniø .

#<gandhavàri># naø gandhadravyavàsitaü vàri . sugandhidravyavàsite jale .

#<gandhavàha># puø gandha vahati vaha--aõ upaø saø . 1 vàyau . amaraþ . %<prasaradasamavàõapràõavadgandhavàhaþ>% gãtagoø . 2 kastårãbhçge hemacaø . 3 nàsikàyàü strã ïãp hemaca0

#<gandhavihvala># puø gandhena vihvalayati vi + hvala--õic--ac . goghåme ÷abdacaø .

#<gandhavãjà># strã strã gandho vãje yasyàþ . methikàyàm ràjani0

#<gandhavçkùaka># puø gandhapradhàno vçkùaþ saüj¤àyàü kan . 1 sàlavçkùaü ràjaniø .

#<gandhavyàkula># puünaø gandhena vyàkulayati vi + à + kula--õic ac . 1 kakkole . ÷abdaca0

#<gandha÷añã># strã gandhapradhànà ÷añã ÷àø taø . ÷añhyàm ÷abdaca0

#<gandha÷àka># naø gandhapradhànaü ÷àkam ÷àø taø . gaurasuvarõa÷àke ràjaniø .

#<gandha÷àli># puø gandhapraghànaþ ÷àliþ . àmodavati ghànyabhede (vàsamatã) prasiddhe sugandhake ÷àlau . %<gandha÷àliþ sumadhuro vçùyaþ pitta÷ramapraõut snàyuvidàha÷amana stanyagarbhasthiratvakçt . ãùadvàtapra÷amanaþ svalpakaphabalapradaþ>% ràjanighaõñau tadguõàþ sabhàsena dar÷itàþ .

#<gandha÷uõóinã># strã gandhayuktaþ ÷uõóo mukhamastyasyàþ ini ïãp! chuchundaryàü ràjaniø .

#<gandha÷ekhara># puø gandhaþ ÷ekhare'sya . kaståryàü mçgamade hàràø .

#<gandhasàra># puø gandhayuktaþ sàro yasya . candanavçkùe amaraþ . gandha÷abde udàø .

#<gandhasàraõa># puø gandhaü sàrayati sç--õic--lyu . 1 vçhannakhãnàmagandhadravye ratnamàø . 2 mudgaravçkùe ràjaniø .

#<gandhasoma># naø gandhàrthaü somo vidhuryasya . 1 kumude hàràø candrodaye hi tasya gandhaþ .

#<gandhahàrikà># strã gandhaü harati hç--õvul ñàp kàpi ata ittvam . paragçhasthàyàü gandhàóhyave÷akàrikàyàü striyàm ÷abdamàlà .

#<gandhà># strã gandha--õic ac, gandha + astyasya ac và . àmodahetau campakakalikàyàm ÷abdaratnàø . 2 ÷añyàm ràjaniø 3 ÷àlaparõyàü bharataþ . 4 àmodayuktàyàü striyà¤ca .

#<gandhàkhu># strã gandhayukta àkhuþ . chuchundaryàm (chucà) . hàràø .

#<gandhàjãva># puø gandhena gandhadravyeõàjãvati à + jãva--ac . (gandhaveõe) gandhabaõiji jañàdharaþ .

#<gandhàóhya># naø gandhenàóhyaþ . 1 javàdinàmagandhadravye 2 candane ca ràjaniø 3 nàraïgavçkùe puø ràjaniø . 4 gandhapatràyàü (gandhabhàdàla) 5 svarõayåthyàü 6 taruõyàm 7 àràma÷ãtalàyà¤ca strã ràjaniø 8 gandholyà¤ca strã ÷abdacaø . 9 gandhayukte triø . %<vanaspatiraso divyo gandhàdyaþ sumanoharaþ>% dhåpadànamantraþ .

#<gandhàdhika># naø gandho'dhiko'tra . tçõakuïkume ràjani0

#<gandhàmlà># strã gandhayuktaþ amlo raso yasyàþ . vanavãjapårake ràjani0

#<gandhàra># puø baø vaø gandhamçcchanti ç--aõ upaø saø 1 de÷abhede %<ka÷mãràþ sindhusaubãrà gandhàràdar÷akàstathà>% bhàø bhãø 9 aø nànàjanapadoktau . %<paõóito medhàvã gandhàrànevopasampadyate>% chàø upaø . %<gandhàraràjaputro'bhåcchakuniþ saubalastathà>% bhàø àø 630 . 2 tannçpeùu baø vaø . tato bhavàrthàdau kacchàdiø aõ . gàndhàra tadde÷abhave triø striyàü ïãp . gàndhàrã sà ca ÷akuniduryodhanamàtari . gandhàràþ abhijano'sya sindhvàø gandhàra--aõ . gàndhàrapitràdikrameõa gandhàrade÷avàsini triø .

#<gandhàri># puø gandham çcchati ç--in 6 taø . gandhàrade÷e . %<marvàhamatyabodhya gàndhàrãõàmivàvikà>% çø 1 . 126 . gandhaü le÷aråpaü garbhamçcchati aõ gauràø ïãù . 1 gandhàrã garbhavatyà¤ca uktamantrabhàùye màdhava àhasma %<roma÷atve dçùñàntaþ gandhàrãõàmavikeva . gandhàrà de÷àþ . teùàü sambandhinya vijàtiriva tadde÷asthà avayo meùà yathà roma÷àþ tathàhamasmi . yadvà gandhàrãõàü garbhadhàriõãnàü strãõàmavikàtyarthaü tarpayantã yoniriva . tàsàmàprasavaü romàdivikartanasya ÷àstre niùiddhatvàdyonã roma÷à bhavati ataþ sopamãyate>%

#<gandhàlà># strã gandhàyàlati paryàpnoti ala--ac . (jiyati) latàyàü ÷abdacaø .

#<gandhàlã># strã gandhamalati paryàpnoti ala--aõ gauràø ïãù . (gandhabhàdàla) latàbhede amaraþ . 6 taø . gandha÷reõau ca .

#<gandhàlãgarbha># strã gandhàlã nandha÷reõã garbhe yasyàþ . såkùmailàyàm ràjaniø .

#<gandhà÷man># puø gandhayukto'÷mà ÷àø taø . gandhake amaraþ .

#<gandhàùñaka># naø gandhànàü gandhadravyàõàmaùñakam . candanàdyaùñasu àmodàóhyadravyeùu . devatàbhedena deyàùñaprakàragandhadravyabhedà yathà %<candanàgurukarpåracorakuïkumarocanàþ . jañàmàüsã kapiyutà ÷akte rgandhàùñakaü viduþ . candanàguruhrãverakuùñhakuïkumasevyakàþ . jañàmàüsãmuramiti viùõorgandhàùñakaü viduþ . candanà gurukarpåratamàladalakuïkumam . kusãdaü kuùñhasaüyuktaü ÷aivaü gandhàùñakaü ÷ubham . svaråpaü candanaü corarocanàgurureva ca . madaü mçgadvayodbhåtaü kastårãcandrasaüyutam . gandhàùñakaü vinirdiùñaü gaõe÷asya mahe÷ituþ>% ÷àradàø tiø . %<candanàgurukarpårarocanàkuïkumaü madam . raktacandanahrãveraü gàõapatyamudàhçtam . jalakà÷mãrakuùñhaistu raktacandanacandanaiþ . å÷oràgurukarpåraiþ sauraü gandhàùñakaü viduþ>% merutantram .

#<gandhàhvà># strã gandhenàhvayati à + hve--ka . raktatulasyàm . %<màlatã kañutumbã gandhàhvà målakaü tathà>% su÷rutaþ .

#<gandhi># naø gandha--in . tçõakuïkume ràjaniø .

#<gandhika># puø gandho'styasya ñhan . 1 gandhake gandho gandhadravya paõyatvenàstyasya ñhan . 2 gandhabaõiji .

#<gandhin># triø pra÷astaþ gandho'styasya ini . pra÷astàmodayukte %<anokahàkampitapuùpagandhã>% %<haviþ ÷amãlàjagandhi>% %<÷àlaniryàsagandhibhiþ>% dhåmairàhutigandhibhiþ raghuþ . %<yannaiva gandhi no rasya no råpi ta ca ÷abdavat . manyante munayo buddhyà tat pradhànaü pracakùate>% bhàø à÷vaø 52 aø . striyàü ïãp . %<gàvaþ surabhigandhinyastathà guggulugandhayaþ>% bhàø ànuø 78 aø . sà ca 2 murànàmagandhadravye amaraþ .

#<gandhiparõa># puø gandhi gandhayuktaü parõamasya . saptacchade ràjaniø . gandhipatràdayo'pyatra .

#<gandhendriya># naø gandhagràhakamindriyam ÷àø taø . ghràõendriye taca pçthivyaü÷otpannam %<pàrthivo gandho gandhendriyaü sarvamårtisamåho gurutà ceti>% su÷rutaþ . tasya yathà pàrthivatà tathà muktàvalyàü mamarthitaü yathà
     %<ghràõendriyaü pàrthivaü råpàdiùu madhye gandhasthaiva vya¤jakatvàt kuïkumagandhavya¤jakaghçtavat na ca dçùñànte svakãyaråpàdivya¤jakatvàdasiddhiriti vàcyaü parakoyaråpàdyavya¤jakatvasva tadarthatvàd na ca nava÷aràvagandhavya¤jakajalenànaikàntamiti vàcyaü tastha saktu ramàbhivya¤jakatvàt yadvà parakãyeti na deyaü vàyåpanãtasurabhibhàgasya dçùñàntatvasambhavàt naca ghràõendriyasannikarùasya gandhamàtravya¤jakatvàt tatra vyasicàra iti vàcyaü dravyatve sati iti vi÷eùaõàt .>% adhikamindriya÷abde uktam .

#<gandho(ndhau)tu># puø gandhapradhàna otuþ và vçddhiþ . khaññàse jantubhede trikàø .

#<gandhotkañà># strã gandhena utkañà ugrà . damanakavçkùe ràjani0

#<gandhottamà># strã gandhena uttamà utkçùñà . madiràyàm amaraþ

#<gandhoda># naø gandhavàsitamudakaü ÷àø taø và udàde÷aþ . gandhadravyavàsitajale %<àsiktamàrgaü gandhodaiþ>% bhàgaø 9 . 11 . 18 . udàde÷àbhàve gandhodakamapyatra gandhayukti÷abde udàø .

#<gandhopajãvin># puø gandhaü gandhadravyamupajãvati upa + jãvaõini . gandhabaõiji . %<dantakàràþ såpakàrà ye ca gandhopajãvinaþ>% ràmàø ayoø 83 . 1 aø .

#<gandholi(lã)># strã gandha--oli--và ïãp . ÷añhyàm . ïãbantaþ . 2 bhadramustàyàm mediø .

#<gandholã># strã gandha--ardane bàø olac gauràø ïãù . varañàyàü (volatà) amaraþ .

#<gabha># naø bhaga + pçùoø varõaviparyayaþ . bhage . %<àhanti gabhe paso nigallãti ghàkà>% yajuø 23 . 22 %<gabhe bhage varõaviparyayaþ>% vedadãø %<game muùñimataüsayat>% 23 . 4 . 24 %<àhanti gabhe paso nigallãti dhàke>% ÷ataø vràø 13 . 2 . 9 . 6 .

#<gabhasti># puø gamyate j¤àyate nama--óa gaþ viùayastaü babhasti bhàsayàta bhasa--ktic . 1 kiraõe, 2 sårye ca . 3 svàhàyàü vahnipatnyàü strã mediø và ïãp . %<yathà ràjan! kçtãþ sarvàþ såryaþ pàti gabhastibhiþ>% bhà vaø 133 aø . %<nijavadanamalinamayagabhastibhiþ sudhayati>% bhàgaø 5 . 8 . 27 . %<gabhastidhàràbhiriva drutàni tejàüsi mànoþ>% bhaññiþ . 4 aïgulãùu vaø vaø 5 bàhau dvivaø nighaõñuþ . %<pçthå karasrà bahulà gabhastã>% çø 6 . 19 . 3 . %<bhagastã bàhå>% bhàø . %<à ra÷mayoþ gamastyoþ sthårayoþ>% 29 . 2 . %<gabhastyoþ bàhvoþ>% bhàø 6 pàõau ca %<pàõã vai gabhastã pàõibhyàü hyenaü pàvayati>% gabhastipåtaniruktau ÷ataø bràø 4 . 1 . 1 . 9 . %<kçùõo'ü÷ubhyàü gabhastipåtaþ>% yajuø 7 . 1 . %<gabhastibhyàü pàõibhyàü påtaþ>% vedadãø .

#<gabhastinemi># puø gabhastaya eva cakraü tasya nemiriva . gabhastiråpacakramadhyasthasya såryàtmano nemitulye parame÷vare . %<gabhastinemiþ satvasthaþ>% viùõusaø . %<gabhastinemiþ ÷rãpadmaþ>% bhàø ÷àø 13 aø viùõustutiþ .

#<gabhastipàõi># puø gabhastiþ pàõirivàsya rasàkarùaõàya . sårye hemacaø . gabhastikaràdayo'pyatra . gabhastihasta÷abde dç÷yam .

#<gabhastimat># puø gabhastayobhåmnà santyasya matup . sårye ÷abdaratnàø . tasya sahasrakiraõatvàttathàtvam . %<ghanavyapàyena gabhastimàniva>% raghuþ gabhastayonityaü santyatra nityayoge matup . 2 pàtàlabhede naø ÷abdaraø . %<àhlàdakàriõaþ ÷ubhràþ maõayo yatra suprabhàþ . divàrkara÷mayo yata prabhàü tanvanti nàtapam . ÷a÷ina÷ca na ÷ãtàya ni÷i dyotàya kevalam>% viùõupuràõokteþ tasya sarvadà maõyàdidãptimattvàt tathàtvam 3 dvãpabhede puø gandharva÷abde dç÷yam .

#<gabhastihasta># puø gabhastayo hastà iva jalàkarùaõàya yasya . sårye trikàø . %<såryaþ kiraõajàlena vàyuyuktena sarvataþ . jagato jalamàdatte kçtsnasya dvijasattama!>% viùõupuø uktestasya kiraõadvàrà jalàkarùakatvàt tatkiraõànàü tasya hastatulyatvam .

#<gabhastã÷a># puø kà÷ãsthe liïgabhede %<gabhastã÷o mahàliïgametaddivyamahaþpradam>% kà÷ãkhaø .

#<gabhi># triø gacchati nãramatra gama--àdhàre in bha÷càntàde÷aþ . gabhãre . gabhau sa¤jate sanja--kvip gabhiùaj gamãrasthàyini . %<teùàü hi dhàma gabhiùak samudriyam>% athaø 7 . 7 . 1 .

#<gabhãkà># strã gabhãre kàyati kai--ka pçùoø ralopaþ . (gàmbhàra) vçkùabhede tasyàþ phalam aõ haritakyàø tasya lup taddhita lupi prakçtiliïgatà . gabhãkà tatphale strã .

@<[Page 2532a]>@
#<gabhãra># triø gacchati jalamatra gama--ãran bhàntàde÷a÷ca . 1 nimnasthàne, 2 atalaspar÷e, 3 mandre dhvanau ca amaraþ . 4 gahane, 5 duùprave÷e, 6 durbodhe ca uõàdikoùaþ . %<jãrùõà tariþ saridatãva gabhãranãrà>% udbhañaþ %<na tvàü gabhãraü guruhantaþ! sindhuþ>% çø 3 . 32 . 16 . %<na taü gåhanti sravato gabhãràþ>% çø 10 . 108 . 4 .. 7 vàci strã nighaõñuþ . 8 dyàvàpçthivyoþ rodasyoþ strã dvivaø nighaõñuþ .

#<gabhãràtman># puø gabhãraþ durlakùya àtmà svaråpamasya . parame÷vare . %<caturasro gabhãràtmà>% viùõusaø . àtmàsvaråpaü cittaü và gabhãraü paricchetuma÷akyamasya gabhãràtmà bhàø .

#<gabhãrikà># strã gabhãrà mandradhvaniyuktà saüj¤àyàü kan . bçhaóóhakkàyàm ÷abdaratnàø .

#<gabholika># puø avyutpannapràtipadikam . masåre hàràø .

#<gama># gatau bhvàø paraø aniñ . gacchati ëdit agamat jagàma jagmatuþ . gantà gamyàt gamiùyati . gantà gamã gamyaþ gantavyaþ gamanãyaþ gacchan gataü gataþ gatiþ gantum gatvà àgatya . hçdayaïgamaþ . jagmivàn . karmaõi gamyate agami gamyamànaþ . õic . gamayati te ajãgamat te . san jigamiùati saüjigàüsate . yaï jaïgamyate . yaïluk jaïgamãti--jaïganti . jaïgamam . %<kùãdãyànapi gacchati>% màghaþ %<gacchati puraþ ÷arãram>% ÷akuø %<tena gacchan na riùyati>% manuþ . %<na gaõasyàgrato gacchet>% hitoø . %<jagàma gahanaü vanam>% devãmàø . %<tatra ni÷citya kandarpamagamat pàka÷àsanaþ>% kumàø . %<gataü tira÷cãnamanårusàratheþ>% màghaþ . %<kro÷àrdhaü prakçtipuraþsareõa gatvà>% raghuþ . %<agamyàü ca striyaü gatvà>% smçtiþ .
     accha + àbhimukhye gacchagatya abhimukhaü gatvà .
     ati + atikramya utkçùya và gamane . %<tato da÷àhe'tigate kçta÷auco nçpàtmajaþ>% ràmàø ayoø 77 . 1 . %<cintàmatijagàma ha>% bhàø ÷alyaø 47 aø . atikramàrthe nàsya gatitvam atigatvà .
     vi + ati + vi÷eùeõàtikramya gatau %<kathamarjuna! kàloyam svarge vyatigamastava>% bhàø vaø 167 aø .
     adhi + pràptau . %<adhigatya jagatyadhã÷varàt>% naiùaø . yathà %<khanan khanitreõa naro vàryadhigacchati>% manuþ . %<vi÷eùaü nàdhigacchàmi nirdhanasyàvarasya ca>% bhàø ÷àø 226 ÷loø . %<vedàrthànadhigacchecca ÷àstràõi vividhàni ca>% yàj¤aø .
     sam + adhi + samyak pràptau . %<yatte samadhigacchanti yasyaite tasya taddhanam>% manuþ .
     anu + pràptau pa÷càdvamane anukaraõe ca . %<tat pàpaü ÷atadhà bhåtvà tadvaktçnanugacchati>% smçtiþ %<÷ruterivàrthaü smçtiranvagacchat>% raghuþ . %<anugatanayamàrgàmargalàü durnayasya>% màghaþ .
     antar + vyabadhàne gatau madhyagatau ca . %<bhànau yaj¤àdantargataþ>% ÷ataø bràø 1 . 6 . 1 . 1 . %<antargatà madanavahni÷ikhàvalã yà>% udbhañaþ .
     apa + apàye vi÷leùajanakakriyàyàm . %<sà kanyàpajagàmàtha samãpàttasya dhãmataþ>% bhàø droø 54 aø .
     api + svakàraõàdau prave÷e %<asuüvàgapigacchatu>% athaø 2 . 12 . 8 .
     abhi + àmimukhyena gatau . %<anuràgàdvane ràmaü diùñyà tvamabhigacchasi>% ràmàø ayoø 2 aø . samyaggatau ca %<abhigantàsmi bhaginãü màtaraü ca taveti ca>% yàj¤aø .
     ava + bodhe, %<yadàvagacchedàyatyàmaniùñaü dhruvamàtmanaþ>% manuþ . pràptau ca %<kuto yuddhaü jàtu naro'vagacchet>% bhàø uø 740 ÷loø .
     à + pa÷càdde÷avibhàgapårvakagatau . %<àgatya vilva÷àkhàyàü caõóike! kuru sannidhim>% durgàvàhanamantraþ . %<dhanuùo'bhyàsamàgatya>% bhàø àø 187 aø . %<àgatà vata jareva himànã sevyatàü surataraïgiõã>% udbhañaþ . bodhe %<àgamo niùphalastatra bhuktistokàpi yatra no>% . à + gamaõic . kùamàyàü pratãkùàyà¤ca àtmaø %<yàvadàgamayate'tha narendràn>% naiùaø . àgamayate kàlam . %<karmàdiùu sarveùu adhyaryuþ saüpreùamàgamayeta>% làñyàø ÷rau 4 . 9 . 8 .
     adhi + à + pràptau %<nàdhyàgamacca mçgayaüstàü gàü munirudàradhãþ>% bhàø àø 99 aø .
     anu + à + anukçtau samyaggatau pa÷càdgatau pratyàgatau ca %<anvàgato yaj¤apatirvo abhramata>% yajuø 18 . 59 . %<anvàgato karmasamàptau bhavataþ pratyàgamiùyati>% vedadãø . sambandhe ca . %<ki¤cit pa÷yatyananvàgataþ>% ÷ataø bràø 14 . 6 . 1 . 17 . %<ananvàgataþ ananubaddhaþ>% bhàø .
     abhi + à + àbhimukhyenàgatau %<sarvatràbhyàgato guruþ>% manuþ samyagàgatau %<kramàdabhyàgata dravyam>% yàj¤aø . pràptau ca
     upa + à + samãpàgatau %<vanàdàràdupàgataþ>% ràmàø . %<taponidhiü vetsi na màmupagàtam>% ÷akuø . upasthitau akaø . %<kathamàpadupàgatà>% bhàø saø 2609 aø .
     prati + à + paràvçtyàgamane (yato gatistatra punaràgatau) %<raõàt pratyàgataü ÷åraü bhàryà¤ca gatayauvanàm>% càõaø . %<pratyàgata÷ceva punastathaiva>% pràø taø .
     ud + årdhagatau utthàne akaø . %<ityudgatàþ paurabadhåmukhebhyaþ ÷çõvan kathàþ>% raghuþ . udgamaþ . utkramya gatau ca %<årdhvaü pràõà hyudgacchanti yånaþ sthavira àyati>% manuþ .
     abhi + à + àbhimukhyenàgamane . %<abhyudgatàstvà vayamadya sarve>% bhàø àø 88 aø .
     prati + ud + pratilakùyãkçtya utthàne akaø . %<tamàgatabhabhiprekùya pratyudgamya parantapàþ>% bhàø àø 169 aø . (àgavàóà) gatibhede sakaø . %<pratyujjagàmàtithimàtitheyaþ>% . %<pratyudgatamivàmuùõaiþ>% %<pratyudgatà pàrthivadharmapatnyà>% raghuþ %<pratyujjagàmàgamanapratãtaþ>% kumàø .
     upa + samãpagamane . %<grahàstamupacchanti sàrameyà ivàmiùam>% %<sadanamupagato'haü pårvamambhojayoneþ>% prabodhacaø . %<suptàü mattàü pramattàü và rahoyatropagacchati>% manuþ . pratij¤àyàm upagamaþ .
     abhi + upa + pratij¤àyàm svãkàre ca . %<vayamabhyupagacchàma kçùõeõa tvàü pradharùitam>% harivaüø 3 aø . abhyupagamaþ . àbhimukhyena samãpagatau ca %<garåmabhyupagacchanti ya÷ase'rthàya bhàvini!>% bhàø 124 aø .
     ni + niyamena pràptau . %<hite mitre nigatàn hanti vãràn>% çø 10 . 132 . 5 . %<nigatàn hananàya niyamena pràptàn>% bhàø . õic . ni÷cayena bodhene ca nigamo vedaþ . nigamakalpatarorgalitaü phalam bhàgaø 1 . 1 . 3 . uktasyàrthasyopasahàre ca nigamana÷abda vivçtiþ .
     nir + niùkramaõe . %<adhivinnà tu yà nàrã nirgacchedruùità gçhàt>% manuþ . vi÷eùeõa pràptau ca . %<puruùàþ preùyatàmeke nirgacchanti dhanàrthinaþ>% bhàø vaø 258 aø .
     para + paràvçtya gamane parigatau ca . %<yadvai manaþ paràgataü yadbaddhamiha veha và>% athaø 7 . 12 . 4 . %<vidyayà tatràrohanti yatra kàmàþ paràgatàþ>% ÷ataø bràø 10 . 5 . 4 . 16 . vyàptau ca . %<sphuñaparàgaparàgatapaïkajam>% màgha .
     pari + parito gatau %<yathà hi merurbhagavatà (såryeõa)nitya÷aþ parigamyate>% bhàø vaø 204 aø . veùñane ca %<atha sa valkadukålakuthàdibhiþ parigatojjvaladuddhatabàladhiþ>% bhaññiþ .
     prati + vaiparãtyena gatau (yata àgatistatraiva gamane) %<bhavatu pratigamiùyàmastàvat>% ÷akuø %<adhãtàü yogahãnasya vidyàü pratigatàmiva>% ràmàø sundaø 18 aø .
     vi + vi÷eùeõa gatau vicchede vigame ca . %<avanitalavigatai÷ca bhåtasaüghaiþ>% bhàø droø 37 aø . %<tato ni÷à sàvyagamanmahàtmanàm>% bhàø à÷vaø 64 aø . %<÷raddhà ca no màvigamat>% manuþ . %<rucibharturasya virahàdhigamàditi sandhyayàpi sapadi vyagami>% màghaþ .
     sam + saïge akaø àø . %<yatra devàþ samagacchanta vi÷ve>% çø 30 . 82 . 6 . %<maïgacchasva mayà sàrdhamekenaikanarà÷ana!>% bhàø ayoø 153 aø . %<jale sthale càntarãkùe gaïgàsàgarasaïgame>% pràø taø . %<paramaü bhagavannevaü saügamiùye tvayà saha>% bhàø vaø 306 aø . %<diùñyà me saïgataü yathà>% bhàø samyaggatau paraø sakaø . %<saïgaccha poüsni! staiõaü màm>% bhaññiþ . gameþ karmavi÷eùe upapade kartari kha . turaïgamaþ hçdayaïgamaþ bhujaïgamaþ ityàdi . uraàdiùu upapadeùu óa . uragaþ bhujagaþ turagaþ hçdgaþ antaga ityàdi .

#<gama># puø gama--yathàyathaü bhàvàdau ap . 1 jigoùoryàtràyàm, 2 pathi, amaraþ 3 dyåtabhede, 4 gamane, ca . 5 aparyàlocite adhvani mediø . 6 sadçkpàñhe hemaø . gamyate karõaõi ap na vçddhiþ . 7 gamyamàne màrgàdau . %<a÷vasyaikàhagamaþ>% pàø tatra gamane %<vçùasiühavç÷cikavañairviddhi sthànaü gamàgamau nastaþ>% ùañpa¤cà÷ikà .

#<gamaka># triø gamayati gama--õic--õvul . 1 gamayitari 2 bodhake ca %<sàpekùatve'pi gamakatvàt samàsaþ>% mahàbhàø %<yat prauóhatvamudàratà ca vacasàü yaccàrthatogauravam taccedasti tatastadeva gamakaü pàõóityavaidagdhyayoþ>% màlatãmàø . 3 svarabhede . %<gamakaþ sva÷rutisthànasthànàü ÷rutyantarà÷rayàt . svaro yo mårchanàmeti gamakaþ sa ihocyate . kampitaþ sphurito lãno bhinnaþ sthavira eva ca . àhatàndolitau ceti gamakàþ sapta kãrtitàþ . sàghapoùani÷àyàntu ÷eùapraharamàtrake . sàdhakaþ salile sthitvà gamakàn sapta sàdhayet . dàkùiõàtyà hariprãtyai gàyanti gamakànimàn>% saïgãø dà0

#<gamatha># puø gama--athac . pathike ujjvadaø .

#<gamana># naø gama--bhàve lyuñ . svà÷rayasaüyogavibhàgàsamavàyikàraõe 1 kriyàbhede %<prasàraõa¤ca gamanaü karmànyetàni pa¤ca ca>% %<bhramaõaü recanaü syandanordhajjvalanameva ca . tiryaggamanamapyatra gamanàdeva labhyate>% bhàùàø . utkùepaõa÷abde 1086 pçø vivçtiþ . 2 jigãùoþ prayàõe ca amaraþ .

#<gamin># triø %<bhaviùyati gamyàdayaþ>% pàø gama--bhavye ini . bhàvigamanake striyàü ïãp . %<gamyàdãnàmupasaükhyànam>% vàrtikokteþ gràmagamãtyàdau dvitãyàtaø samàø . kçdantatve 'pi tadyoge karmaõi na ùaùñhã gràmaü gamã .

#<gamiùñha># triø ati÷ayena gantà--gantç--ati÷àyane iùñhan . gantçtame . %<kimaïga và pratyavarti gamiùñhaþ>% çø 1 . 118 . 3 .

#<gamba(nba)># gatau bhvàø paraø sakaø señ . gambati agambãt jagamba . nopadhatve kvipi ganau ganaþ . mopadhatve gamau gama iti bhedaþ .

#<gambhan># triø gama--bàø an bhugàgama÷ca . gambhãre %<apà gambhanatsoda mahatvà>% yajuø 13 . 30 . %<gambhan gambhani gabhãre>% vedadãø . vede saptamãlopaþ .

#<gambhara># naø gama--vic gamaü nimnagatiü vimarti bhç--ac 6 taø . udake nighaõñuþ . %<vçhanteva gambhareùu pratiùñhàm>% çø 10 . 106 . 9 . %<nambhareùu gahaneùu jaleùu>% bhàø .

#<gambhàrikà># strã gama--vic gamaü nimnagatiü bimartibhç--õvul kàpi ata ittvam (gàmbhàra) vçkùabhede ràjaniø .

#<gambhàrã># strã gamaü gatibhedaü bibharti aõ, kaü jalaü bibharti pçùoø kasya ga ityanye upaø saø gauràø ïãù . (gàmbhàra) vçkùabhede amaraþ . gambhàryàþ phalaü puùpaü và aõ tasya lupi prakçtivalliïgatà . gambhàrãtatphale puùpe ca strã . %<gambhàrã bhadraparõã ca ÷rãparõã madhuparõikà . kà÷mãrã ka÷marã hãrà kà÷maryaþ pãtarohiõã . kçùõavçntà madhurasà mahàkumudikàpi ca . kà÷marã tuvarà tiktà vãryoùõà madhuràguruþ . dãpanã pàcanã medhyà bhedanã ÷rama÷othajit . doùatçùõàma÷ålàr÷oviùadàhajvaràpahà . tatphalaü vçühaõaü vçùyaü guru ke÷yaü rasàyanam . vàtapittatçùàraktakùayamåtravibandhahçt . svàdu pàke himaü snigdhaü tuvaràmlaü vibandhakçt . hanyàddàhatçùàvàtaraktapittakùatakùayàn>% bhàvapra0

#<gambhiùñha># triø gambhat + ati÷àyane iùñhan ñilopaþ . gambhãratame . %<apà gambhant sãdeti etaddhvàpàü gambhiùñhaü yatraiùa etattapati>% ÷ataø bràø 7 . 5 . 1 . 8 .

#<gambhãra># triø gacchati jalamatra gama--ãran niø bhugàgamaþ . 1 nimnasthàne agàdhe, amaraþ . %<dhçtagambhãrakhanãkhanã nima>% naiùaø . 2 mandre ÷abde %<snigdhagambhãranirghoùamekasyandanamàsthitau>% raghuþ . 3 gabhãràrthe ca uõàdiø . 4 jambãre, 5 padme, 6 çgmantrabhede ca puø . svare satve ca nàbhau ca triùu gambhãratà ÷ubhà .

@<[Page 2534b]>@
#<gambhãravedin># puø gambhãraü gahanaü yathàtathà vetti vida--õini . %<cirakàlena yo vetti ÷ikùàü paricitàmapi . gambhãravedã vij¤eyaþ sa gajo gajavedibhiþ>% ràjaputrãyokta cihne, 1 gaje . %<aïku÷aü dviradasyeva yantà gambhãravedinaþ>% raghuþ . gambhãravedinaþ puraþ kabalaü karãndre màghaþ . tçc . gambhãravettç %<tvagbhedàt ÷eõitasràvàt màüsasya krathanàdapi . àtmànaü yo na jànàti sa syàt gambhãravedità>% sçgacarmbhãyoktacihne gaje .

#<gambhãrikà># strã gambhãra--svàrthe ka saüj¤àyàü kan và kàpi ata ittvam . 1 gambhãràyàü nadyàü 2 nadobhede ca . %<lauhityaþ sindhunadaþ sarayårgambhãrikà rathàhvà ca . gaïgàkau÷ikyàdyàþ sarito videhakàmbojàþ>% vçhaø saüø 16 aø . 3 nàóãbhede %<nàóyo gambhãrikà yà÷ca sadya÷chinnàstathaiva ca>% su÷rutaþ . 4 dçùñiregabhede %<hatàdhimantho nimiùo dçùñirgambhãrikà ca yà>% su÷rutaþ . tallakùaõaü tatraiva uktaü yathà %<dçùñirviråpà ÷vasanopasçùñà saïkucyate'bhyantarata÷ca yàti . rujàvagàóhà ca tamakùirogaü gambhãriketi pravadanti tajj¤àþ>% .

#<gamya># triø gama--pavargànatvàt karmàdau yat . 1 gamanàya 2 pràpye ca . arhàrthe yat . gamanayogye . %<gamyànyapi tãrthàni kãrtinànyamagamàni ca>% bhàø vaø 85 . %<abhikàmàü striyaü ya÷ca gamyàü rahasi yàcitaþ>% bhàø àø 83 aø . %<gamyaü tvabhàve dàtéõàü kanyà kuryàt svayaü varam>% yàj¤aø %<samàna÷ca khedavigamo gamyàyàmagamyayà¤ca tatra niyamaþ kriyate iyaü gamyà iyamagamyeti>% mahàbhàùyam %<khedayatãti khedo rogaþ indriyaniyamàsàmarthyaü và>% iti kaiyañaþ tathà ca agamyàniùedhasya itaràbhyanuj¤àphalakatayà svadàragamane doùàbhàvaþ vivaraõam .

#<gamyamàna># triø gama--karmaõi ÷ànac . 1 vartamànagatikarmaõi . 2 budhyamàne ca %<gamyabhànà'pi kriyà vibhaktau prayojikà>% vyà0nyàyaþ . %<gamyamàne'rthe>% siø kauø bhåriprayogaþ .

#<gamyàdi># naø %<bhaviùyati gamyàdayaþ>% pàø ukte bhaviùyadartheü inipratyayànta÷abdasamåhe te ca %<gamã àgamã bhàvã prasthàyã pratirodhã pratiyodhã pratibodho prati yàyo pratiùedhã ityete>% pàø gaø . %<gamyàdonàmupasaükhyànam>% vàrtiø tadyoge dvitãyàtatpuruùaþ . gràmagamã .

#<gaya># puø ràmàyaõaprasiddhe 1 vànarabhede . %<koñã÷atavçto vàpi gayo gavaya eva ca . vànarendra haumavãryau pçthak pçthagadç÷yatàm>% bhàø vaø 282 aø . 2 havirdhànaràjaputrabhede, tatkathà %<havirdhànàddhavirdhànã vidåràsåta ùañ sutàn . varhiùadaïgayaü ÷uklaü kçùõaü satyajitaü vratam>% bhàgaø 5 . 15 aø . priyavratavaü÷odbhave 3 ràjabhede tatkathà yathà %<naktàdçtiputro gayo ràjarùipravara udàra÷ravà ajàyata . sàkùàdbhagavato viùõorjagadrirakùayà gçhãtasatvasya kalà àtmavattvàdilakùaõena nahàpuruùatàü pràptaþ . sa vai svadharmeõa prajàpàlanapoùaõaprãõanopalàlanànu÷àsanalakùaõenejyàdinà ca bhagavati mahàpuruùe paràvare brahmaõi sarvàtmanàrpitaparamàrthalakùaõena brahmaviccaraõànusevayàpàditabhagavadbhaktiyogena càbhãkùõa÷aþ paribhàvitavi÷uddhamatiruparatànàtmye àtmani svayamupalabhyamàna brahmàtmànubhavo'pi nirabhimàna evàvanimajågupata . tasyebhàü gàthàü pàõóaveya! puràvida upagàyanti . gayaü nçpaü kaþ pratiyàti karmabhiryaj¤àbhimànã bahuviddharbhagoptà . samàgata÷rãþ sadasaspatiþ satàü satse bako'nyo bhagavat kalàmçte . yamabhyaùi¤can parayà mudà satãþ (satyaþ) satyà÷iùo dakùakanyàþ saridbhiþ . yasya prajà nàü duduhe dharà''÷iùo nirà÷iùo guõavatsasnutodhàþ . chandàüsyakàmasya ca yasya kàmàn duduhuràjahrurathobaliü nçpàþ . pratya¤cità yudhi dharmeõa viprà yadà÷iùàü ùaùñhamaü÷aü parebhyaþ . yasyàdhvare bhagavànadhvaràtmà maghoni màdyatyurusomapãthe . ÷raddhàvi÷uddhàcalabhaktiyogasamarpitejyàphalamàjahàra . yatproõanàdbarhiùi devatiryaïmanuùyavãruttçõamàviri¤cyàt . prãyeta sadyaþ saha vi÷vajãvaþ prãtaþ svayaü prãtimagàdgayasya . gayàdgàyantyàü citrarathaþ sumatirarirodhana iti trayaþ putrà babhåvuþ>% bhàgaø 5 . 15 . amårtarayasaþ putre pradhànaùoóa÷aràjàntargate 4 ràjarùibhede tatkathà .
     %<gaya¤càmårtarayasaü mçtaü sç¤jaya! ÷u÷ruma . yo vai varùa÷ataü ràjà huta÷iùñà÷ano'bhavat . tasmai hyagnirvaraü pràdàttato vavre varaü gayaþ . tapasà brahmacaryeõa vratena niyamena ca . guråõà¤ca prasàdena vedànicchàmi veditum . svadharmeõàvihiüsyànyàn dhanamicchàmi càkùayam . vipreùu dadata÷caiva ÷raddhà bhavatu nitya÷aþ . ananyàsu savarõàsu putrajanma ca me bhavet . annaü me dadataþ ÷raddhà dharmemaü ramatàü manaþ . avithaü càstu me nityaü dharmakàryeùu, pàvakaþ . tathà bhaviùyatãtyuktvà tatraivàntaradhãyata . gayo hyavàpya tatsarvaü dharmeõàrãnajãjayat . sa dar÷apaurõamàsàbhyàü kàleùvàgrayaõeùu ca . càturmàsyai÷ca vividhairyaj¤ai÷càvàptadakùiõaiþ . ayajacchraddhayà ràjà parisaüvatsaràn ÷atam . gavàü ÷atasahasràõi ÷atama÷va÷atàni ca . ÷ataü niùkasahasràõi gavà¤càpyayutàni ùañ . utthàyotthàya saüpràdàt parisaüvatsaràn ÷atam . nakùatreùu ca sarveùu dadànnakùatradakùiõàþ . ãje ca vividhairyaj¤airyathà somo'ïgiràstathà . sauvarõoü pçthivãü kçtvà ya imàü maõi÷arkaràm . viprebhyaþ pràdadadràjà a÷vamedhe mahàmakhe . jàmbunadamayà yåpàþ sarve ratnaparicchadàþ . gayasyàsan samçddhàstu sarvabhåtamanohasàþ . sarvakàmasamçddhàü÷ca pràdàttàü÷ca gayastathà . bràhmaõebhyaþ prakçùñebhyaþ sarvabhåtebhya eva ca . sasamudravanadvãpanadãnadavaneùu ca . nagareùu ca ràùñreùu divi vyomni ca ye'vasan . bhåtagràmà÷ca vividhàþ saütçptà yaj¤asampadà . gayasya sadç÷o yaj¤o nàstyanya iti te'bruvan . ùaóviü÷ayojanàyàmà triü÷adyojanamàyatà . pa÷càt pura÷caturviü÷advedã hyàsãddhiraõmayã . gayasya yajamànasya muktàvajramaõistçtà . pràdàt sa bràhmaõebhyo'tha vàsàüsyàbharaõàni ca . yathoktà dakùiõà÷cànyà viprebhyo bhåridakùiõàþ . yatra bhojana÷iùñasya parvatàþ pa¤caviü÷atiþ . kulyàþ sukçtavàhinyo rasànàmabhavaüstadà . vastràbharaõagandhànàü rà÷aya÷ca pçthagvidhàþ . yasya prabhàvàcca gayastriùu lokeùu vi÷rutaþ . vaña÷càkùayyakaraõaþ puõyaü brahmasara÷ca tat . sa cenmamàra sç¤jaya caturbhadratarastvayà . putràt puõyatarastubhyaü mà putramanutapyathàþ>% bhàø droø 66 aø . 5 dhane 6 apatye 6 gçhe ca nighaõñuþ . %<indro vasubhiþ paripàtu no gayam>% çø 10 . 66 . 3 . %<gayaü gçhanàmaitat . pràptavyaü gãyate ÷abdyate'treti và gayaü gçham>% bhàø . %<arakùaddà÷uùe gayam>% çø 1 . 74 . 2 . %<gayaü dhanam>% bhàø . %<pari pàhi no gayam>% çø 6 . 71 . 3 . %<gayaü gçhaü dhanaü và>% bhàø . 8 antarãkùe ca . %<gayamasmàkaü ÷arma vanavatsvàvasuþ>% çø 5 . 44 . 7 . %<gayaü gçhamanvarikùaü và>% bhàø . 9 gçhagate pràõini ca . %<yà no gayamàvive÷a>% çø 6 . 74 . 2 . %<gayaü gçha gataü pràõijàtam>% bhàø . 10 svasthàne . %<hitpo gayamàre avadya àgàt>% çø 10 . 99 . 5 . %<gayaü svasthànam>% bhàø . 11 pràõeùu bahuvaø . %<sà haiùà gayàüstatre pràõà vai gayàstat pràõàüstatre tadyadgayàüstatra tasmàdgàyatrã nàma>% ÷ataø bràø 14 . 8 . 15 . 7 . gayà'styatra ac . 12 gayàprade÷e bahuvaø . %<gayasya yajabhànasya gayeùveva mahàkratum . àhåtà saritàü ÷reùñhe gayayaj¤e sarasvatã>% bhàø ÷alyaø 39 aø %<gayena yajamànena gayeùveva pitén prati>% ràmàø ayoø 177 . 1 . tena tadyàgasthànatvena ca gayeti prasiddhiþ 13 asurabhede . tatkathà vàyupuø gayàmàhàtmye 2 aø yathà .
     %<gayàsuro'suràõà¤ca mahàbalaparàkramaþ . yojanànàü sapàda¤ca ÷ataü tasyocchrayaþ smçtaþ . sthålaþ ùaùñiryojanànàü ÷reùñho'sau vaiùõabaþ smçtaþ . kolàhale girivare tapastepe sudàruõam . bahuvarùasahasràõi nirucchvàsaü sthito'bhavat . tattapastàpità devàþ saükùobhaü paramaü yayuþ . brahmalokaü gatà devàþ procuste prapitàmaham .>%
     tatastatkçtastavàdikamupavarõya tadvarakathà tatraiva yathà
     %<yadi tuùñàstu me devà brahmaviùõumahe÷varàþ . sarvadeva dvijàtibhyo yaj¤atãrtha÷iloccayàt . devebhyo'tipavitro' hamçùibhyo'pi ÷ivàvyayàt . mantrebhyo devadevãbhyo yogibhya÷càpi sarva÷aþ . nyàsibhya÷càpi karmibhyo dharmibhya÷catathà punaþ . j¤àtibhyo'tipavitro'haü pavitraþ syàü sadàsuràþ! . pavitratàstu taü devàþ satyamuktvà divaü yayuþ . dçùñvàdaityaü, tathà spçùñvà sarve haripuraü yayuþ . ÷ånye lokatrayeyàte ÷ånyà yamapurã hyabhåt . yama indràdibhiþ sàrdhaü brahmalokaü tato'gamat . brahmàõamåcire devà gayàsuravilopitàþ . tvayà dattàdhikàràüstvaü tàn gçhàõa pitàmaha! . brahmàbravãttato devàn vrajàmo viùõumavyayam . brahmàdayo'bruvan viùõuü tvayà dattavaro'suraþ . taddar÷anàdyayuþ svargaü ÷ånyaü lokatrayaü hyabhåt . devairukto vàsudevo brahmàõaü sa vaco'bravãt . gayàsuraü pràrthayasva yaj¤àrthaü dehi dehakam . viùõåktaþ sasuro brahmà gatvà'pa÷yad gayàsuram . gayàsuro'bravãt dçùñvà brahmàõaü trida÷aiþsaha . saüpåjyotthàya vidhivat praõataþ ÷raddhayànvitaþ . gayàsura uvàca . adya me saphalaü janma adya me saphalaü tapaþ . yadàgato'tithirvrahmà marvaü pràptaü mayàdyavai . yogin! yogàïgavit sarvalokasvàmin! pitarguro! . yadarthamàgato brahman tatkàryaü karavàõyaham . brahmovàca . pçthivyàü yàni tãrthàni dçùñàni bhramatà mayà . yaj¤àrthaü na tu te tàni pavitràõi ÷arãrataþ . tvayà dehe pavitratvaü pràptaü viùõuprasàdataþ . ataþ pavitraü dehaü tvaü yaj¤àrthaü dehi me'sura! . gayàsura uvàca . dhanyo'haü devadeve÷a! maddehaü pràrthyate tvayà . pitçvaü÷e kçtàrtho'haü màtçvaü÷e tathaiva ca . tvayaivotpàdito dehaþ pavitrastu tvayà kçtaþ . sarveùàmupakàràya yàgo' va÷yaü bhaviùyati . ityuktvà so'patadbhåmau ÷vetakalpe gayàsuraþ . nairçtaü di÷amà÷ritya tadà kolàhale girau . ÷iraþ kçtvotare daityaþ pàdau kçtvà tu dakùiõe brahmà saübhçtasambhàro mànasànçtvijo'sçjat>% ityupakramya katicittatkalpitarùãnuktvà %<etànanyàü÷ca viprendràn vedhà lokapitàmahaþ . parikalpyàkarodyàgaü gayàsura÷arãrake . agni÷armàpi pa¤càgnãn mukhàdetànavàsçjat . dakùiõàgniü gàrhapatyàhavanãyau tapo'vyayaþ . sabhyàvasayyau devarùiryeùu yaj¤àþ pratiùñhitàþ . yaj¤asya ca pratiùñhàrthaü viprebhyo dakùiõàü dadau . hutvà pårõàhutiü brahmà snàtvà càvabhçthe suraiþ . yaj¤ayåpaü suraiþ sàrdhaü samànãya vyaropayat . brahmaõaþ sarasàü ÷reùñhe sarasyevocchritaü ÷ubham . yaj¤avàñe suraiþsàrdhaü gayàsuramapa÷yata . calitaü cakito brahmà dharmaràjamabhàùata . yà sà gçhe tava ÷ilà samànãyàvicàrayan . daityasya ÷ãghraü ÷irasi tàü dhàraya mamàj¤ayà . vi÷calàrthaü, yamaþ ÷rutvà' dhàrayanmastake ÷ilàm . ÷ilàyàü dhàritàyàntu sa÷ila÷càsuro'calat . devànåce'tha rudràdãn ÷ilàyàü ni÷calàþ kila . tiùñhadhvaü devàþ sakalàstathetyuktvà ca te sthitàþ . devàþ pàdairlakùayitvà tathàpi calito'suraþ . brahmàtha vyàkulo viùõuügataþ kùãràbdhi÷àyinam . tuùñàva praõato bhåtvàünatvà càdçtya taü prabhum . vrahmàõóasya pate! nàtha! namàmi jagatàü patim . gatiü kãrtimatàü néõàü bhuktimuktipradàyakam . vi÷vakseno'bravãt viùõuü deva! tvàü stauti padmajaþ . hariràhànayasva tvaü viùõåktaþ sa tamànayat . ajamåce hariþ kasmàdàgato'si vadasva tat . brahmovàca . devadeva! kçte yàge pracacàla gayàsuraþ . ÷ilàyàü devaråpiõyàü nyastàyàü tasya mastake . rudràdiùu ca deveùu saüsthiteùvasuro'calat . idànãü ni÷calàrthaü hi prasàdaü kuru màdhava! . brahmaõovacanaü ÷rutvà hyàkçùya sva÷arãrataþ . mårtiü dadau ni÷calàrthaü brahmaõe bhagavàn hariþ . ànãya mårtiü brahmàpi ÷ilàyàü samadhàrayat . tathàpi calitaü vãkùya punardeva mathàgamat . àgatya viùõuþ kùãràbdhaþ ÷ilàyàü saüsthito'bhavat . janàrdanàbhidhànena puõóarãketi nàmataþ . ÷ilàyàü ni÷calàrthaü hi svayamàdigadàdharaþ . ni÷calàrthaü pa¤cadhàsãt ÷ilàyàü prapitàmahaþ . pitàmaho'tha phalgvã÷aþ kedàraþ kanake÷varaþ . brahmà sthitaþ svayaü tatra gajaråpã vinàyakaþ . gayàditya÷cottaràrko dakùiõàrka stridhà raviþ . lakùmãþ sãtàbhidhànena, gaurã vai maïgalàhvayà . gàyatrã caiva sàvitrã trisandhyeyaü sarasvatã . indro vçhaspatiþ påùà vasavo'ùñau mahàbalàþ . vi÷ve devà÷cà÷vineyau maruto vi÷vanàyakàþ . sayakùoragagandharvàstasthurdevàþ sva÷aktibhiþ . àdito gadayà càsau yasmàddaityaþ sthirãkçtaþ . sthita ityeva hariõà tasmàdàdigadàdharaþ . åce gayàsuro devàn kimarthaü va¤citohyaham . yaj¤àrthaü brahmaõe dattaü ÷arãramamalaü mayà . viùõorvacanamàtreõa kiü na syàü ni÷calohyaham . yatsuraiþ pãóito'tyarthaü gadayà hariõà tathà . pãóito yadyahaü devàþ prasannàþ santu sarvadà . gadàdharàdayastuùñàþ procurdaityaü gayàsuram . varaü bråhi prasannàþ smo devànåce gayàsuraþ . yàvat pçthvã parvatà÷ca yàvaccandràrkatàrakàþ . tàvacchilàyàü tiùñhantu brahmaviùõumahe÷varàþ . anyà÷ca sakalà devà mannàmnà kùetramastu vai . pa¤cakro÷aü gayàkùetraü kro÷amekaü gayà÷iraþ . tanmadhye sarvatãrthàni prayacchantu hitaü nçõàm . snànàditapaõaü kçtvà piõóadànàt phalàdikam . sahàtmani sahasra¤ca kulànà¤coddharennaraþ . vyaktàvyaktasvaråpeõa yåyaü tiùñhantu sarvadà . gadàdharàdyasya lokàt bhåyàt sarvàghanà÷anàt . ÷ràddhaü sapiõóakaü yeùàü brahmalokaü prayàntu te . brahmahatyàdikaü pàpaü vina÷yatu ca sevinàm . naimiùaü puùkaraü gaïgà prayàgaü càvimuktakam . etànyanyàni tãrthàni divi bhuvyantarãkùataþ . samàyàntu sadà néõàü prayacchantu hitaü suràþ! . te devàstàni tãrthàni prayacchantu hitaü néõàm . pitéõàü brahmaloka¤ca bhuktimuktiphalaü tathà . eko viùõu stridhàmårtiryàvat saükãrtyate budhaiþ . tàvadgayàsurakùetraü khyàtimetu sadà bhuvi . brahmahatyàdikaü pàpaü vinà÷ayatu sevinàm . kiü bahåktyà sure÷ànà! yuùmàsvekàpi devatà . cenna tiùñhedahaü càpi, samayaþ pratipàlyatàm . gayàsuravacaþ ÷rutvà procurviùõvàdayaþ suràþ tvayà yat pràrthitaü sarvaü tadbhaviùyatyasaü÷ayam . pitéõàü vai kula÷atamàtmànaü piõóadànataþ . ÷ràddhàdinà nayiùyanti brahmalokamanàmayam . asmatpàdànarcayitvà yàsyanti paramàü gatim . sanatkumàra uvàca . devairdattavaro daityo harùito mithyalo'bhavat .>% 4 aïgirase munibhede garga÷abde dç÷yam asya vçùàø àdyudàttatà .

#<gayasphàna># puø sphàyã--vçddhau antarbhåtaõyarthàt lyuñ niø yalopaþ gayasya dhanasya sphànaþ . dhanavardhake . %<gayasphàno amãvahà vasuvit puùñivardhanaþ>% çø 10 . 91 . 82 . %<gayasphànaþ dhanasya vardhayità>% bhàø . %<edhi gayasphàno gobhira÷vebhirindra!>% çø 7 . 54 . 2 .

#<gayà># strã gayo gayàsuraþ gayançpo và kàraõatvenàstyasya ac . tãrthabhede gaya÷abde tatkathà uktà . vàyupuø gayàmàø 1 aø tanmàhàtmyaü yathà
     %<vakùye tãrthavaraü puõyaü ÷ràddhàdau sarvatàrakam . gayàtãrthaü sarvade÷e tãrthebhyo'pyadhikaü ÷çõu . gayàsura stapastepe brahmaõà kratave'rthitaþ . pràptasya tasya ÷irasi ÷ilàü dharmohyadhàrayat . tatra brahmàkarodyàgaü sthita÷càdigadàdharaþ . phalgutãrthàdiråpeõa ni÷calàrthamaharni÷am . gayàsurasya viprendra! brahmàdyairdaivataiþ saha . kçtayaj¤o dadau brahmà bràhmaõebhyo gçhàdikam . ÷vetakalpe tu vàràhe gayoyàgamakàrayat . gayanàmnà gayàkhyàtà kùetraü brahmàbhikàïkùitam . kàïkùanti pitaraþ putrànnarakàdbhayabhãravaþ . gayàü yàsyati yaþ putraþ sa nastràtà bhaviùyati . gayàpràptaü sutaü dçùñvàü pitéõàmutsavo bhavet . padbhyàmapi jalaü spçùñvà so'smabhyaü kiü na dàsyati? . gayàü gatvànnadàtà yaþ pitarastena putriõaþ . pakùatraya nivàsã ca punàtyàsaptamaü kulam . na cet ùa¤cada÷àhaü và saptaràtraü triràtrakam . mahàkalpakçtaü pàpaü gayàü pràpya vina÷yati . piõóaü dattvà ca pitràderàtmano'pi tilairvinà . brahmahatyà suràpànaü steyaü gurvaïganàgamaþ . pàpaü tatsaïgajaü sarvaü gayà÷ràddhàdvina÷yati . àtmajo'pyanyajovàpi gayàbhåmau yadà tadà . yannàmnà pàtayet piõóaü tannayet brahma ÷à÷vatam . nàmagotre samuccàrya piõóapàtanamãkùate . yena kenàpi kasmaicit sa yàti paramàü gatim . brahmaj¤ànaü gayà÷ràddhaü gogçhemaraõaü tathà . vàsaþ puüsàü kurukùetre muktireùà caturvidhà . brahmaj¤ànena kiü sàdhyaü gogçhe maraõena kim . vàsena kiü kurukùetre yadi putrogayàü vrajet . gayàyàü parvakàleùu piõóaü dadyàdvicakùaõaþ . adhimàse janmadine càste'pi guru÷ukrayoþ . na tyaktavyaü gayà÷ràddhaü siühasthe'pi vçhaspatau . tathà daivapramàdena pravahatsu vraõeùu ca . påbaþ karmàdhikàrã ca ÷ràïgakçdvrahmalokabhàk . prãtyà ÷ràddhantu kartavyaü sarveùàü varõaliïginàm . evaü kurvan naraþ samyak mahatãü ÷riyamàpnuyàt . sakçd gayàbhigamanaü sakçtpiõóasya pàtanam . durlabhaü kiü punarnityamasminneva vyavasthitaþ . pramàdànmriyate kùetre brahmàdyairsuktidàyake . brahmaj¤ànàdyathà muktirlamyate nàtra saü÷ayaþ . kãkañàdimçtànà¤ca pitéõàü tàraõàya ca . tasmàt sarvayatnena vastavyaü suvicakùaõaiþ . brahmaprakalpitàn vipràn havyakavyàdinàrcayet . taistuùñaistoùitàþ sarvàþ pitçbhiþ sahadevatàþ . muõóana¤copavàsa÷ca sarvatãrtheùvayaü vidhiþ . varjayitvà kurukùetraü vi÷àlàü virajàü gayàm . daõóaü pradar÷ayedbhikùurgayàü gatvà na piõóadaþ . daõóaü nyasya viùõupade pitçbhiþ saha mucyate . na daõóã kilviùaü dhatte puõyaü và paramàrthataþ . ataþ sarvakriyàü tyaktvà viùõuü dhyàyati bhàvukaþ . saünyaset sarvakarmàõi vedamekaü na saütyajet . muõóapçùñhàcca pårvasmit pa÷cime dakùiõottare . sàrdhaü kro÷advayaü mànaü gayeti brahmaõeritam . pa¤cakro÷aü gayàkùetraü kro÷amekaü gayà÷iraþ . tanmadhye sarvatãrthàni trailokye yàni santi vai . ÷ràddhakçd yo gayàkùatre pitéõàmançõohi saþ . ÷irasi ÷ràddhakçd yastu kulànàü ÷atamuddharet . gçhàccalita màtreõa gayàyà gamanaü prati . svargàrohaõasopànaü pitçõà¤ca pade pade . padepade'÷vamedhasya yatphalaü gacchato gayàm . tatphala¤ca bhavennéõàü samagraü nàtra saü÷ayaþ . pàyasenàtha caruõà saktunà piùñakena và . taõóulaiþ phalamålàdyairgayàyàü piõóapàtanam . tilàjyadadhimadhvàdipiõóadravyeùu yojayet . muùñimàtrapramaõena àrdràmalakamàtrataþ . ÷amãpatra pramàõena piõóaü dadyàdgayà÷ire . uddharet sapta gotràõi kulamekottaraü ÷atam . tilakalkena khaõóena guóena saghçtena và . kevalenaiva dadhnà và dugdhena madhunàtha và . pinyàkaü savçtaü khaõóaü pitçbhyo'kùayamityuta . iùyate 'vàptito bhojyaü haviùyaü manurabravãt . ekataþ sarvavaståni rasavanti madhåni hi . smçtvà gadàdharàïghràbjaüphalgutãyàmbu caikataþ . piõóàsanaü . paõóadànaü punaþ pratyavane janama . dakùiõà cànnasaükalpastãrtha÷ràddheùvayaü vidhiþ . gàvàhanaü na digbandho na doùo dçùñisambhavaþ . sakàruõyena kartavyaü tãrtha÷ràddhaü vicakùaõaiþ . anyatràvàhitàþ kàle pitaroyàntyamuü prati . tãrthe sadà vasantyete tasmàdàvàhanaü na hi . tãrtha÷ràddhaü prayacchadbhiþ puruùaiþ phalakàïkùibhiþ . kàmaü krodhaü tathà lobhaü tyaktvà kàryàkriyà 'ni÷am . brahmacàryekabhojã ca bhå÷àyã satyavàk ÷uciþ . sarvabhåtahite raktaþ sa tãrthaphalama÷nute . tãrthànthanusaran ghãraþ pàùaõóaü dåratastyajet . pàùaõóaü tacca vij¤eyaü yadbhavet kàmakàrataþ . tãrtheùu ye naràdhãràþ karma kurvandhi sadgatàþ . yathà brahmacido vedyaü vastucànanyacetasaþ . pravi÷anvi pare÷àkhyaü brahma brahmaparàyaõàþ . yà''ste vaitaraõã nàma nadã trailokyavi÷rutà . sàvatãõàü gayàkùatre pitéõàü tàraõàya vai . snàto godo vaitaraõyàü triþsaptaþ kulamuddharet . tathàkùayavañaü gatvà vipràn santoùayiùyati . brahmaprakalpitàn vipràn havyakavyàdinàrcayet . taistuùñaistoùitàþ sarvàþ pitçbhiþ sahadevatàþ . gayàyàü nahi tatsthànaü yatra bãrthaü na vidyate . sànnidhyaü sarvatãrthànàü gayàtãrthaü tato varam . mãnameùe sthite sårye kanyàyàü kàrmuke ghañaü . durlabhaü triùu lokeùu gayàyàü piõóapàtanam . makare vartamàne'rke grahaõe candrasåryayoþ . durlabhaü triùu lokeùu gayà÷ràddhaü sudurlabham . gayàyàü piõóadànena yat phalaü labhate baraþ . na tacchakyaü mayà vaktuü kalpakoñi÷atairapi>% . tadyàtràvidhi÷ca tatraiva 6 aø . sanatkumàra uvàca . gayàyàtràü pravakùyàmi ÷çõu nàrada! muktidàm . niùkçtiþ piõóakartçõàü brahmaõà gãyate purà . udyata÷cedgayàü gantuü ÷ràddhaü kçtvà vidhànataþ . vidhàya karpañive÷aü kçtvà gràmaü pradakùiõam . tato gràmàntaraü gatvà ÷ràddha÷eùasya bhojanam . tataþ pratidinaü gacchet pratigraha vivarjitaþ . pratigrahàdapàvçttaþ santuùño niyataþ ÷uciþ . ahaïkàravimukto yaþ sa tãrthaphalama÷rute . yasya hastau ca pàdau ca mana÷càpi susaüyataþ . vidyà tapa÷ca kãrti÷ca sa tãrthakalama÷rute . tato gayàprave÷e ca pårvato'sti mahànadã . tatra toyaü samutpàdya snàtavyaü nirmale jale . devàdãüstarpayitvàtha ÷ràddhaü kçtvà yathàvidhi . svasvaveda÷àkhoditamardhyàvàhanavarjitam . aparedyuþ ÷ucirbhåtvà gacchedvai pretaparvatai . brahrakuõóe tataþ snàtvà devàdãüstarpayet sudhãþ . kuryàt ÷ràddhaü sapiõóànàü prayataþ pretaparvate . pràcãnàvãtinàbhyarcya dakùiõàbhimukhaþ smaran . %<kavyavàlonalaþ somo yama÷caivàryamà tathà . agniùmà÷cà barhiùadaþ somapàþ pivçdevatàþ . àgacchantu mahàbhàgà yuùmàbhã rakùitàkhviha>% . %<madãyàþ pitaroye ca kulejàtàþ kulàhvayàþ . teùàü piõóapradànàrthamàgato'smi gayàmimàm . te sarve tçptimàyàntu ÷ràddhenànena ÷à÷vatãm>% . àcamyoktvà ca pa¤càïgaü pràõàyàmaü prayatnataþ . punaràvçttirahitaþ brahmalokàptihetave . eva¤ca vidhivat ÷ràddhaü kçtvà pårvaü yathàkramam . piténàvàhya càbhyarcya mantraiþ piõóapradobhavet . tãrtha preta÷ilàdau ca caruõà savçtena và . prakùàlya pårvaü tatsthànaü pa¤cagavyaiþ pçthak pçthak . mantrai stairatha saüpåjya pa¤cagavyai÷ca devatàm . yàvattilà manuùyai÷ca gçhãtàþ pitçkarmasu . gacchanti tàvadannuràþ siühatrastà yathà mçgàþ . ÷raùñakàsu ca vçddhau ca gayàyàü càkùaye'hani . màtuþ ÷ràddhaü pçthak kuryàdanyatra patinà saha . vçddhi÷ràddhe tu màtràdi gayàyàü pitçpårvakam . gçhãtvà¤jalinà tebhyaþ pitçtãrthena tattvataþ . saktunà muùñimàtreõa dadyàdakùayyapiõóakam . àvrahmastambhaparyantaü devarùipitçmànavàþ . tçpyantu pitaraþ sarve màtçmàtàmahàdayaþ . atãtakulakoñãnàü saptadvãpanivàsinàm . à brahmabhuvanàt lokàdidamastu tilodakam . pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . màtà pitàmahã caiva tathaiva prapitàmahã . màtàmahastatpità ca pramàtàmahakàdayaþ . teùàü piõóo mayà dattohyakùayyamupatiùñhatàm . muùñimàtrapramàõa¤ca àrdràmalakamàtrakam . ÷amãpatrapramàõa và piõóaü dadyàdgayà÷ire . uddharet saptagotràõàü kulàni ÷atamuddharet . piturmàtu÷ca bhàryàyà bhaginyà duhitustathà . pitçùvasurmàtçùvasuþ sapta gotràþ prakãrtitàþ . viü÷atirviü÷atirindràþ 14 ùoóa÷a dvàda÷aiva hi . rudrà÷ca 11 vasava 8 ÷caiva kulànyekottaraü ÷atam . nàvàhanaü na digbandho na doùo dçùñisambhavaþ . sakàruõyena kartavyaü tãrtha÷ràddhaü vicakùaõaiþ . piõóàsanaü piõóadànaü punaþ pratyavanejanam . dakùiõà cànnasaükalpastãrtha÷ràddheùvayaü vidhiþ . adhikaü madãyagayà÷ràddhàdipaddhatau dç÷yam . gayà÷ràddhasya kalàderàdhàràdikaü gayà÷ràddhàdipaddhatau asmàbhirnyaråpi yathà gayà÷ràddhaphalaü kiüniùñhamiti, vivicyate . %<yannàmnà pàtayet piõóam>% ityàdivacanajàtàt puttràdikçta÷ràddhàt tadudde÷yapitràdigataü narakanivçttibrahmalokàvàptyàdiphalamavagamyate tacca nopapadyate . tathà hi sarvo hi lokaþ sveùñasàdhane karmaõi pravartate tatpravçttyà ca tattadiùñasàdhanaü vastu sàdhayati ityevaü niyame sthite vaidikakarmaõyapi tathaiva svàbhãùñaphalavatyeva pravçttirucità nànyagàmiphale . evaü ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtaryeva karmabhirjanyate %<÷àstrãyaü phalaü prayoktari tallakùaõatvàditi>% jaiminãyanyàyàt . anyakartçkakriyayà'nyadãyaphalasya janane'tiprasaïgaþ syàt . tata÷ca puttràdikçta÷ràddhàt kathaü pitràderuddhàràdisambhavaþ tasya ÷ràddhàdyakartçtvàt ityevaü pràpte ucyate %<yasmin jàte etàmiùñiü nirvapati påta eva saþ>% ityàdivedavacanàt jaiminãyanyàyasya jàteùñyàdibhinnaviùayatvaü kalpyate . tathà ca pittràdikçtajàteùñyàdidvàrà annà÷anàdisaüskàradvàrà ca yathà tatrà'kartaryapi puttre phalamutpadyate evaü gayàdi÷ràddhakarturudde÷yasyàkarturapi uddhàràdiphalasambandhaþ nànàpuràõavacanabalàdapi sambhavati %<phalasaüyogastvanodite na syàda÷eùabhåtatvàditi>% jaiminãyanyàyàntareõa vidhivi÷eùeõaiva phalavi÷eùasambandha ityuktatvàt . tathà ca pràguktàtiprasaïgasya ÷àstràtiriktaviùayatvamiti kalpyate %<nàsti vacanasyàtibhàraþ>% iti nyàyàt %<vàcanike'rthe nyàyànavatàràt>% iti nyàyàcca . tatra vacanàccobhayagataphalasàdhanatà'vagatà jàteùñyàdivat . tacca phalaü puõyavi÷eùastajjanyanarakàdyuddhàro vetyanyadetat . mãmàüsàdàvevaitadvivecitamityuparamyate . kà÷yàdimçtapitçkakçtagayà÷ràddhasya tu kartaryevàkaraõanibandhanapratyavàyaparihràramàtraü, sati kàme vi÷iùñasantàna÷ca phalam %<gayàyàü piõóadànena pitéõàmançõo bhavet>% ityàdivacane pitéõàpàkaraõasyàva÷yakatayà tadakaraõe pratyavàyabodhanàt %<gayàbhigamanaü kartuü yaþ ÷akto nàbhigacchati . ÷ocanti pitarastasya vçthà tasya pari÷ramaþ>% iti kårmapuràõãyena samarthasya gayà÷ràddhà'karaõe vçthàjanmatokteþ %<jãvatorvàkyakaraõàt pratyavdaü bhåribhojanàt . gayàyàü piõóadànàcca tribhiþ puttrasya puttratà>% ityàdivacane gayà÷ràddhàdikaraõenaiva puttrakàryakàritayà puttratvasiddhyukte÷ca . tena gayà÷ràddhaü nityamata eva yathà÷akti anuùñheyaü %<nitye yathà ÷akruyàditi>% nyàyàt . tathàpi sakçtkaraõameva nityaü tàvataiva ÷àstràrthasiddheþ %<sakçtkçte kçtaþ ÷àstràrtha iti>% nyàyàt àvçttibodhakavãpsàdyabhàvàcca janmatithyàdikçtyavanna punaþpunaþ karaõàva÷yakatà . punaþkaraõe tu phalà dhikyam %<yo bhåya àrabhate tasya phale vi÷eùaþ>% iti nyàyàt %<sakçdgayàbhigamanaü sakçtpiõóaprapàtanam>% ityàdivàkyamapyàdyasyaivàba÷yakatvàrthaü na tu dvitãyàderniràsàrthamapi, parisaükhyàpatteþ . tatràpi prathamayàtràyàü yeùàü pretatvanivàraõàrthaü preta÷ilàyàü piõóadànabhàõóasphoñane kçte tatra dvitãyayàtràyàü teùàü te na kàrye ityeva vi÷eùaiþ . prathamayàtrànantaramçtànàntu dvitãyayàtràyàü te api kàrye . anyat sarvaü sarvàsvapi yàtràsu samànam . tasmàdamukte pitràdau narakoddhàràdi yathàyathaü phalaü mukte tu tasmin puttràdeþ pratyavàyàbhàvaþ satyà¤ca kàmanàyàü vi÷iùñasantànàdi puttràdigataü phalaü bhavatãti siddham . atredaü vivicyate pràguktapuràõàdibacaneùu gayà÷ràddhasya pitràdyuddhàraþ pratyavàyaparihàraþ puttràvàpti÷ca phalatvena ÷råyate tatra gayà÷ràddhapravçttau kiü prayojakaü kimekaikamubhayaü và tritayaü veti sandehe tritayasyaivaprayojakatà tatra kàmanàbhedàdekasya mukhyaphalatà'parayordvàratà pràsaïgikatà và tathà ca yadà pitràdyuddharàrthinà gayà÷ràddhaü kriyate tadà tadeva mukhyaü phalaü tatpravçttau prayojakaü, pratyavàyaparihàraþ puttrotpatti÷ca tatra pràsaïgikau anthàrthadãpasyànudde÷yaprakà÷anavat . yadà tu putràrthinà tadanuùñãyate tadà puttrotprattireva mukhyaü phalaü pitràdyuddhàrastu tatra dvàramityeva siddhàntaþ . evaü pitràdyuddhàrasya phalatve sthite'dhunà tatredaü vicàryate . uddhàro nàma svàpekùayotkçùñasthànàdinayanaü tacca prakçte nàrakãyadehavigamànantaraü devàdadehapràpiõaråpaü tacca na sambhavati nàrakãyàdidehàdeþ svasvakarmaõàrabdhatayà kàraõasattve vigamàsambhavàt tatkarmaõàü ca bhogenaiva nà÷yatvàt %<nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapãti>% àgamàt . tata÷ca taddehanà÷aþ svàrambhakakarmanà÷a eva nànyathà . tathà ca gayà÷ràddhàdinà kathamuddhàrasambhavaþ . pràrabdhakarmaõà¤ca bhogàdeva kùaye sati gayà÷ràddhenoddhàro jananãya iti kalpanàpi na yuktà bhogàdeva karmakùaye kalpye gayà÷ràddhavaiphalyàpatteþ . ityevaü sthite ucyate karmavipàkoktadànàdinà pràrabdhakarmakùayadvàrà yathà roganà÷akalpanà tathà prakçte'pi gayà÷ràddhàdinà pràrabdhakùayanà÷advàraiva uddhàrakalpanà %<nàbhuktaü kùãyate>% ityàdivàkyasya tu balavadvàkyasyaiva pratibandhakasya sattvenàpravçtteþ %<na hi vacanasyàtibhàraþ iti>% nyàyàt tathà ca gayà÷ràddhasyaiva pràrabdhakùayajanakapuõyavi÷eùajanakatà karmavipàkoktadànàdivadeva kalpyate iti na ka÷cidvirodhaþ . ki¤ca bhogàdeva pràrabdhakarma kùayàdanantaramuddhàrakalpane'pi na gayà÷ràddhavaiphalyaü pàpavi÷eùairekaikayoniùvanekàvçtti÷ravaõàt phalonmukhànàmitareùàmanàrabdhaphalàrnà karmaõà¤ca gayà÷ràddhanà÷yatà bhaviùyatoti . asati ca nàrakãyàïgàdyàrambhake pàpe uddhàrasya brahmalàkàvàptiråpataiva . svakarmànusàreõa tallokapràpterapi pårbaü vçttatve tu puttraniùñhaþ pratyavàyaparihàra eva phalaü muktapitràdau tathàkalpanasya pårvamuktatvàt tathaivàtra kalpanaucityàt .
     atha gayà÷ràddhàdhikàriõaþ . tatra puttrapauttraprapauttrà eva pradhànàdhikàriõaþ . tadbhinnàþ sarve'pi gauõàdhikàriõaþ . tathà %<puttreùu vidyamàneùu nànyo vai kàrayet svadhàm>% ityàdivacanena putrasattve'nyakartçka÷ràddhasya niùedhe'pi gayàyàü tasya pratiprasavaþ, %<àtmajo và'nyajo vàpi gayàkåpe yadà tadà . yannàmnà pàtayet piõóaü taü nayed brahma ÷à÷vatam>% iti vàyavãyavacanàt %<savarõà j¤àtayo mitravàndhavàþ suhçdastathà . te'pi bhåyo gayàü gatvà piõóaü dadyurvidhànataþ>% iti smçtiratnàvalãdhçtavàkyàcca . tathà càtra sambandhimàtràõàmadhikàraþ . yo yadãyadhanaü yathà katha¤cidgçhlàti so'savarõo'pi tadãyagayà÷ràddhe'dhikàrã, %<pretaü ki¤cidvi÷uddhyartham>% ityàdi vàyavãyavacane'savarõavaõigdattapiõóena pretoddhàrasya kãrtanàt putro và bandhuputtroü và mitraü và svajano'pi và . çõiko vàthavà dadyàd dvayoþ svargastadà tayoriti vahnipuràõãyàcca . tathànyatra kartçvi÷eùaviùayaniùedho'pi gayàyàü na pravartate %<na puttrebhyaþ pità dadyànnànujebhyastadàgrajaþ . na patnyai tu vatirdaddyàt buddhimàn susamàhitaþ>% iti ca sàmànyato niùidhya %<te'pi yànti divaü sarve piõóe datte iti ÷rutiþ . atastebhyo'tra yatnena piõóaü dadyàt samàhitaþ>% iti smçtiratnàbalyàü gayàyàü pratiprasavàt baudhàyanenàpi pitrà ÷ràddhaü na kartavyaü puttràõàntu kadàcana . bhràtràgrajena và kàryaü bhràtéõàü na kanãyasàm . atisnehena kàrya'và sapiõóãkaraõaü vinà . gayàyàmavi÷eùeõa jyàyànapi samàcarediti sàmànyato niùidhya gayàyàü pratiprasavàcca . pårbavacane atreti gayàyàmityarthaþ .
     atha gayà÷ràddhànadhikàriõaþ . jãvatpitçko jãvanmàtçka÷ca gayà÷ràddhe sarvathànadhikàrã . jãvatpitçko mçtamàtçkastu yadi prasaïgena gayàü pràpnoti tadà anvaùñakà÷ràddhamiva màtçpàrvaõameva kuryàt %<ànvaùñakyaü gayàpràptau satyàü yacca kùayàhani . màtuþ ÷ràddhaü sutaþ kuryàt pitaryapi ca jãvati>% iti maitràyaõãyapari÷iùñavàkyàt . atra pràptàvityuktyà pràsaïgikagamanaü såcitam %<gayàü prasaïgato gatvà màtç÷ràddhaü samàcarediti tristhalãsetudhçtavacane prasaïgata iti padasya spaùñopàdànasvarasàt . tena jãvatpitçkasya gayàmuddi÷ya gamane na màtç÷ràddhakaraõam . màtç÷ràddha¤cànvaùñakà÷ràddhasàhacaryàt pàrvaõameva kàryamiti tristhalãsetuprabhçtayaþ . anye tu jãvanmàtçko mçtamàtçko và jãvatpitçko'pi pàrvaõavidhinà pitàmahàdãnàü gayà÷ràddhaü kuryàt jãve pitari vai putraþ ÷ràddhakàryaü vivarjayet . yeùàü vàpi pità dadyàtteùàmeke pracakùate>% iti hàrãtavanottaràrdhena jãvatpitçkapàrvaõasya vidhànena gayàyàmapi tatpravçtterityàhuþ . àcàra evàtrànyatarapakùagrahaõe ÷araõam .
     saünyàsinastu sarvakarmaparityàgitayà gayà÷ràddhe'nadhikàriõaþ . tathàpi tatra viùõupadàdi÷ràddhasthàneùu daõóamàtraspar÷anaü praõavopàsanàdivat tairàcaraõãyaü na tu ÷ràddhatarpaõàdi %<daõóaü pradar÷ayedbhikùurgayàü gatvà na piõóadaþ . daõóaü spçùñvà viùõupade pitçbhiþ saha mucyate>% iti vàyavãyàt spçùñvà spar÷ayitvetyarthaþ . puttravatyàþ striyà nàdhikàra iti gauóaikade÷inàmàcàraþ sa tu målàbhàvànnàdaraõãyaþ .
     atha gayà÷ràddhakàlaþ . na tatra kàla÷uddhyapekùà %<gayàyàü sarvakàleùu piõóaü dadyàt vicakùaõaþ . adhimàse janmadine aste ca guru÷ukrayoþ . na tyaktavyaü gayà÷ràddhaü siühasthe ca vçhaspatàviti>% vàyavãyàt . atra sarvakàleùvityupakramàt aste ityàdyuktistu sarvasamayà÷uddhiprayojakanimittamàtropalakùaõàrthà na tu ràtryàdriparyudastakàlagrahaõàrtheti bodhyaü sarvatra tãrthàdau ràtryàdikàlasya paryudastatayà raghunandanàdibhiþ svãkàràt . saükràntyàdo tu phalàti÷atyaþ %<gayà÷ràddhaü prakurvãta saükràntyàdau vi÷eùataþ . kàle và'parapakùe và caturthyàditithiùvapãti>% vahnipuràõãyàt %<makare vartamàne'rke grahaõe candrasåryayoþ . durlabhaü triùu lokeùu gayàyàü piõóapàtanamiti>% vàyupuràõavàkyàcca . tathànye'pi niùiddhakàlà gayàyàü pratiprasåtàþ . yathà %<vivàhavratacåóàsu varùamardhaü tadardhakam . piõóadànaü mçdà snànaü na kuryàttilatarpaõamiti>% kàrùõàjinivacanena, %<vçddhimàtre tathànyatra piõóadànaniràkriyà . kçtà gargàdibhirmukhyairmàsamekantu karmiõàmiti>% smçtisaügrahavàkyena ca vivàhàderårdhaü varùàdikàlaparyantaü piõóadànasya niùedhe'pi %<mahàlaye gayà÷ràddhe màtàpitrormçtàhani . kçtodvàho'pi kurvãta piõóanirvapaõaü sutaþ>% iti, %<pitroþ kùayàhe yaj¤e ca pitçyaj¤e mahàlaye . gayàyàü piõóadànasya na kadàcinniràkriyeti>% ca tristhalãsetudhçtasmçti saügrahavàkyàcca tatpratiprasavaþ . tathà tatra tilatarpaõaniùedhàbhàvo'pi %<uparàge vyatãpàte gayàyàmatha parvaõi . àdityàdiniùedhe'pi kartavyaü tilatarpaõamiti>% smçtidarpaõadhçtasaügrahavàkyàt .
     atha gayà÷ràddhe niùiddhakàlaþ . %<tãrtha÷ràddhaü gayà÷ràddhaü ÷ràddhamanyacca paitçkam . avadamadhye na kurvãta mahàgurunipàtane>% iti gàruóàt pramãtamahàgurukasya varùamàtraü gayà÷ràddhaü niùiddham . tatràyaü vi÷eùaþ vçddhyàdinimittakasapiõóãkaraõe tu kartuü ÷akyata eva %<asthikùepaü gayà÷ràddhaü ÷ràddha¤càparapakùikam . avdamadhye na kurvãta sapiõóãkaraõaü vinà>% iti gàruóavàkyàntaràt . atràpyaparovi÷eùaþ yadi pitçbhaktimàn tadàvdamadhye'pi gayà÷ràddhaü kartuü ÷aknoti %<asthikùepaü gayà÷ràddhaü ÷ràddhaü càparapakùikam . prathamàvde'pi kurvãta yadi syàdbhaktimàn sutaþ>% . iti tristhalãsetudhçtavacanàt . atra bhaktiþ prãtiriti bahavaþ . anye tu avdamadhye pretasya devatàtvayogyatàsiddhaye devatàsaüskàrakamekaü pàrvaõaü kartavyaü tadeva bhaktipadàbhidheyaü tacca kçtvà gayà÷ràddhaü kuryàdityàhuþ . bhaktyà varùamadhye gayà÷ràddhakaraõe tu vçddhàbiva màsikàdãnyapakçùya kàryàõãti bodhyam . atreyaü sampradàyànusàriõã vyavasthà akçtasapiõóanasya prathamàvde gayà÷ràddhaü naiva kàryaü kçtasapiõóanasyàpi sati sambhave prathamamàvde naiva kàryamityeva mukhyaþ pakùaþ prasaïgato gayàpràptau punaràgamanàdyasambhàvanàyàntu bhaktyà, matàntaroktaü ÷ràddhaü kçtvà và . prathamàvde'pi tat kàryaü nityatvàditi . mahàpàtakinàmapi varùamàtraü gayà÷ràddhaü na kàryam %<kriyate patitànàü ca gate saüvatsare kvacit . de÷adharmapramàõatvàdgayàkåpe svabandhubhiriti>% bràhmàt kåpagrahaõaü gayàsthatãrthamàtropalakùaõam . patitànàmiti yàvaddurmaraõamçtànàsupalakùaõàrthaü te ca vistarabhayà nnàtra likhitàþ . pukta¤caitat mitàkùaràyàü yàvaddurninittamçtànàü saüvatsaràdårdhameva nàràyaõabalividhànapårbakaü ÷ràddhakaraõasyoktatrayà gayà÷ràddhasyàpi tatstyànãyatvena tatkàle eva karaõaucityam . ataeva taddhçtaùañtriü÷anmatãyavàkyam %<gobràhmaõamçtànà¤ca patitànàü tathaiva ca . årdhvaü saüvatsaràt kàryaü sarvamebaurdhadehikamiti>% . atra sarvamiti sarva÷abdasvarasàt nàràyaõabaleriva gayà÷ràddhàderapi varùottarameva kartavyatà nàrvàniti pratãyate . ataeva tadvacanavyàkhyàyàü mitàkùaràkçtà nàràyaõabaliü kçtvaurdhadehikaü kàryanityuktam . eba¤càtmaghàtinàm %<nàsti ki¤cidgayàü vinà>% ityuktirapi varùottarameva tatkartavyatàrthaiveti bodhyam . atha kartçvi÷eùe gayà÷ràddhavi÷eùaþ . tatra %<pitéõàü dattagakùayamiti>%, %<piõóaü dadyàcca pitràderiti>% ca vàyabãyàt pitràditrayàõàmudde÷yatà . %<pitaro yatra påjyante tatra màtàmahàdayaþ>% ityukteþ, gayàsupakramyaü %<màtàmahànàmapyevaü ÷rutireùà sanàtanãti>% pàdmasçùñikhaõóavacanàcca, màtàmahàdãnàmapyudde÷yatetyevaü ùaódaivataü pàrvaõamiti gauóãyàþ . %<atvaùñakàyàü vçddhau ca gayàyà¤ca mçtàhani . atra màtuþ pçthak÷ràddhamanyatra patinà saha>% iti vàyvagnipuràõokteþ %<nàndãmukhe'nvaùñakàyàü gayàyà¤ca mçtàhani . pitàmahyàdibhiþ sàrdhaü màtuþ ÷ràddhaü samàcaret>% iti ÷àtàtapokte÷ca màtràdãnàmapyudde÷yatà tena navadaivatyam . tatràpyayaü vi÷eùaþ . nàndãmukhe asàmavedinàmeva navadaivatapàrvaõasya vidhànena tatsàhacaryàt tadvedinàmeva navadaivatyamiti . %<pitràdi navadaivaü và tathà dvàda÷adevatam>% vahnipuràõãyàt màtàmahyàditrikasahitaü navadaivatamiti dvàda÷adaivataü và . tatra và÷abda÷ravaõàt vikalpa eva gamyate sa ca de÷abhedàdinà vyavasthitaþ . pitçvyàdãnàntu ekoddiùñameva tada÷aktau piõóadànamàtraü kàryam . tatpatnãnàmapi pçthagekaikoddiùñàdi kàryam %<na yoùidbhyaþ pçthagdadyàt>% ityàdinà pçthagdànaniùedhe'pi %<svagotre paragotre và dampatyoþ piõóapàtanam . apçthak niùphalaü ÷ràddhaü piõóa¤codakatarpaõam>% iti vàyavãye gayàmupakramya sahadànaniùedhena tatpratiprasavàt . gayàkåpa gayàsthakåpabhede puüø gayàkùetra naø gayàråpe kùetrabhede gayàtãrtha tadråpe tãrthe naø . gayàditya puø tatratyàdityabhede gayà÷iras naø gayàsthe gaya÷irasi . %<sarve sàntà adantà÷ca>% ityukteþ gayà÷iramapyatra naø %<piõóaü dadyàt gayà÷ire>% vàyupuø . gayà÷ãrùagayà÷ekharàdayo'pyatra . 6 gantavye . %<svaro'si gayo'si>% tàø bràø . %<gayaþ phalàkàïkùimirgantavyaþ>% bhàø .

#<gara># triø gãryate gé--karmàdau pacàdiø ac . tatra gaõe garañ iti pàñhàt ñittvàt striyàü ïãp . 1 gãryamàõe 2 upaviùe 3 roge 4 viùe ca puø hemacaø . %<garo giraþ pallananàrthalàthave mita¤ca sàra¤ca vaco hi vàgmità>% naiùaø . %<striyo'nnapànaü nakharomamåtravióàrtavairyuktamasàdhuvçttàþ . yasmai prayacchantyarayo garàü÷ca>% su÷rutaþ . %<viùanimittastu garopayogàdduùñatoyasavanàt>% su÷rutaþ viùabhakùaõajàta÷vayathukaraõoktau %<agnido garada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ>% smçtiþ . 5 viùabhede naø hemacaø %<tasmàdidaü garaü bhu¤je>% bhàgaø 8 . 7 . 33 ÷loø . 6 vatsanàbhàkhye viùe ràjaniø bavàdiùu pa¤came tithyardharåpe 7 karaõaü naø mediø . karaõa÷abde vivçtiþ . %<garodåùye>% pàø gaõasåtrokte 8 duùye ca tasya u¤chàdiø antodàttatà . bhàve ap . 9 nigaraõe puø . tataþ tàraø itac . garita sa¤jàtagaraõe . gãryate karmaõi ap . 10 bhakùye cårõabhede %<÷çõu mandaviùeùu>% ityupakrame %<yogairnànàvidhairyeùàü cårõàni garamàdi÷et>% su÷rutaþ . karaõa÷abde anuktatvàt prasaïgàt karaõàdhã÷àþ kçtyabhede teùàü grahaõàdikaü ca vçø hvaø 99 aø uktaü pradar÷yate yathà .
     %<vavabàlavakaulavataitilàkhyagarabaõigviùñisa¤j¤ànàm . patayaþ syurindrakamalajamitrayamabhå÷riyaþ sayamàþ . kçùõavaturda÷yardhàddhruvàõi ÷akuni÷catuùpadaü nàgam . kintughnamiti ca teùàü kalivçùaphaõimàrutàþ patayaþ . kuryàdvave ÷ubhacarasthirapauùñikàni, dharmakriyà dvijahitàni ca sàlavàkhye . samprãtimitrakaraõàni ca kaulave syuþ saubhàgyasaügrahagçhàõi ca taitilàkhye . kçùivãjagçhà÷rayajàniü gareü baõiji dhruvakàryayaõigyutayaþ . nahi viùñikçtaü vidadhàti ÷ubhaü ùaraghàta viùàdiùu siddhãkaraõam . kàryaü pauùñikamauùadhàdi ÷akunau gåóhàni mantràstathà . gokàryàdi catuùpade dvijapiténuddi÷yaþ ràjyàni ca . nàge sthàvaradàruõàni haraõaü daurbhàgyakarmàõyataþ . kintughne ÷ubhamiùñakçtyakaraõaü maïgalyasiddhikriyàþ .>%

#<garaghna># puø garaü hanti hana--ñak . 1 kçùõàrjake 2 varvare ca ràjaniø . (garui) 3 matsyabhede strã ïãp . bhàvapraø tadguõà uktà yathà %<garaghnã madhurà tiktà tuvarà vàtapittanut . kaphaghnã rucikçdrugghnã dãpano valavãryakçt>% .

#<garaõa># naø gç--secane gé--nigaraõe và bhàve lyuñ . 1 secane 2 bhakùaõe ca . %<garutmàn garaõavàn>% niruktau 6 . 18 . 3 viùe ÷abdaciø .

#<garada># naø gareõa secanena dãyate khaõóyate do--khaõóane karmaõi va¤arthe ka . 1 viùe hemaø dà--ka 6 taø . 2 viùadàtari triø %<agnido garada÷caiva>% smçtiþ .

#<garabha># puø gé--bàø abhac . garbhe hemacaø .

#<garala># naø girati jãvanam gé--alac garaü secanaü làti pratãkàràya là--ka và . 1 viùe amaraþ . %<smaragaralakhaõóanaü mama ÷irasi maõóanam>% . %<garalamiva kalayati malayasamãram>% gãtagoø %<saüchàditaü garalamivà÷anena>% bhàø vaø 67 aø . 2 tçõapule (ghàsera àñi) 3 sarpaviùe 4 mànabhede ca hemacaø .

#<garalàri># puø 6 taø . marakatamaõau ràjaniø .

#<garavrata># puüstrã garaþ viùavadsarpabhojanaü vratamasya . mayåre ÷abdaratnàø .

#<garas># naø gé--bàø asun . 1 bhakùaõe . %<sagarà asi budhnyaþ>% tàø bràø . %<garasà makùaõena saha vartamànaþ>% bhàø .

#<garahan># puø garaü hanti han--vic . 1 kçùõàrjake 2 varvare ca trikàø .

#<garà># strã gç--gé--và ac ajàderàkçtigaõatvàt ñàp . 1 devatàlãvçkùe ràjaniø . bhàve--a . 2 bhakùaõe dharaõã .

#<garàgarã># strã garaü måùikaviùamàgirati gé--ac gauràø ïãù . devatàlãvçkùe amaraþ .

#<garàtmaka># naø garasya viùasyevàtmà yasya . ÷igruvãje ÷abdacaø .

#<garàthikà># strã gare garapratãkàre'dhikà ÷reùñhà . làkùayàm ratnamàø . garàyiketi pàñhàntare gara ivàcarati kyacõvul . tatràrthe .

#<gari># (giruü karotãtyarthe õicgurorgaràde÷aþ) gurukaraõe akaø ubhaø meñ garayati ajagarat ta .

#<gariman># puø gurorbhàvaþ imanic garàde÷aþ . adhaþpatanasàdhane årdhasthitivirodhini gurutvaråpe guõe . %<pàdàhataü yat sadç÷aü garimõaþ>% . %<itaràïgavanna yadidaü garimaglapitàvalagnamagamattanutàm>% màghaþ . %<prodyadràjaphalo gçhãtagarimà viùvagvçtobhogibhiþ>% sàø daø .

#<gariùñha># triø ati÷ayena guruþ guru + iùñhan garàde÷aþ . 1 atigurau . 2 ràjabhede puø %<haviùmàü÷ca gariùñha÷ca hari÷candra÷ca pàrthivaþ>% bhàø saø 7 aø ÷akrasabhyoktau . 3 daityabhede puø . %<haviùya÷ca gariùñha÷ca pralayo narakaþ pçthuþ>% harivaüø 263 aø daityoktau .

#<garã># strã gé--gacàdyac tatra gaõe garañ iti pàñhàt ïãp . devatàlãvçkùe amaraþ garàgarãtyatra padadvayamityanyamatàt .

#<garãyas># triø ati÷ayena guruþ guru + ãyasun garàde÷aþ . atigurau %<sakhà garãyàn ÷atru÷ca>% %<vàkyasyàrthagarãyasaþ>% màghaþ . striyàü ïãp . %<tathàpi ÷u÷råùurahaü garãyasãþ>% màghaþ .

#<garuóa># puø garudbhàü óayate óã--óa pçùoø talopaþ . ka÷yapànmaje vinatàgarbhajàte 1 pakùiràje amaraþ . %<vinatàpi susiddhàrthà vabhåva mudità tadà . janayàmàsa putrau ruõaü garuóaü tathà . vikalàïgo'ruõastatra bhàskarasya puraþsaraþ . patattriõàntu garuóa indratvenàbhyaùicyata>% bhàø àø 31 aø . viü÷atividhapràsàdamadhye 2 pràsàdabhede . %<garuóàkçti÷ca garuóo nandãti ùañcatuùkavistãrõaþ . kàrya÷ca saptabhaumo vibhåùito'õóai÷ca viü÷atyà>% vçø saø 56 aø 3 sainyanive÷anabhedaråpe vyåhabhede . daõóavyåhena tanmàrgaü yàyàttu ÷akañena và . varàhamakaràbhyàü và såcyà và garuóena và manuþ . %<såkùmamukhapa÷càdbhàgaþ pçthumadhyo varàhavyåhaþ eùa eva pçthutaramadhyo garuóavyåhaþ tàbhyàü pàr÷vayorbhaye sati vrajet>% kullåø .

#<garuóadhvaja># puø garuóo dhvajo'sya . 1 viùõo amaraþ . yathà ca tasya tatketanatvaü tathà khagàsana÷abde pçø 2416 dç÷yam . garuóaketanàdayo'pyatra . %<payàüsi bhaktyà garuóadhvajaüsya>% màghaþ . %<mahàkùo garuóadhvajaþ>% viùõusaüø .

#<garuóapuràõa># naø garuóàyoktaü viùõunà puràõam . aùñàda÷amahàpuràõàntargate saptada÷e mahàpuràõabhede . garuóasyedam udde÷yatayà aõ gàruõamapyatra . tatsaükhyàpratipàdyaviùayà÷ca uttarakhaø 108 aø nàradãyapuràõoktàþ yathà
     %<brahmovàca . marãce! ÷çõu vacmyadya puràõaü gàruóaü ÷ubham . garuóàyàvravãt pçùño bhagabàn garuóàsanaþ . ekonaviü÷asàhasraü tàrkùyakalpakathàcitam>% . tatra pårvakhaõóe . %<puràõopakramo yatra sargaþ saïkùepata stataþ . såryàdipåjanavidhirdãkùàvidhirataþ param . ÷ryàdipåjà tataþ pa÷cànnavavyåhàrcanaü dvija! . påjàvidhàna¤ca vaiùõavaü tathà pa¤jaraü tataþ . yogàdhyàyastato viùõornàmasàhasrakãrtanam . dhyànaü viùõostataþ såryapåjà mçtyu¤jayàrcanam . màlàmantràþ ÷ivàrcà'tha gaõapåjà tataþ param . gopàlapåjà trailokyamohanaü ÷rãdharàrcanam . viùõvarcà pa¤catattvàrcà cakràrcà devapåjanam . nyàsàdisandhyopàsti÷ca durgàrcà'tha suràrcanam . påjà màhe÷varã càtaþ pavitràrohaõàrcanam . mårtidhyànaü vàstumànaü pràsàdànà¤ca lakùaõam . pratiùñhà sarvadevànàü pçthak påjà vidhànataþ . yogo'ùñàïgo dànadharmaþ pràya÷cittavidhikriyà . dvãpe÷anarakàkhyànaü såryavyåha÷ca jyautiùam . sàmudrikaü svaraj¤ànaü navaratna parãkùaõam . màhàtmyamatha tãrthànàü gayàmàhàtmyamuttamam . tato manvantaràkhyànaü pçthak pçthag vibhàga÷aþ . pitràkhyànaü varõadharmà dravya÷uddhiþ samarpaõam . ÷ràddhaü vinàyakasyàrcà grahayaj¤astathà''÷ramàþ . malahàkhyà pretà ÷aucaü nãtisàro vratoktayaþ . såryavaü÷aþ somavaü÷o'vatàrakathanaü hareþ . ràmàyaõaü harivaü÷o bhàratà khyànakantataþ . àyurvede nidànaü pràkcikitsà dravyajà guõàþ . rogaghnaü kavacaü viùõorgàruóastraipuro manuþ . pra÷nacåóàmaõi÷cànte hayàyurvedakãrtanam . oùadhãnàmakathanaü tatovyàkaraõohanam . chandaþ÷àstraü sadàcàrastataþ snànavidhiþ smçtaþ . tarpaõaü vai÷vadeva¤ca sandhyà pàrvaõakarma ca . nitya÷ràddhaü sapiõóàkhyaü dharmasàro'gha niùkçtiþ . pratisaükrama ukto'smàdyugadharmàþ kçteþ phalam . yoga÷àstraü viùõubhaktirnamaskçtiphalaü hareþ . màhàtmyaü vaiùõava¤càtha nàrasiühastavottamam . j¤ànàmçtaü guhyàùñakaü stotraü viùõvarcanàhvayam . vedàntasàïkhyasiddhàntaü brahmaj¤ànàtmakaü tathà . gãtàsàraþ phalotkãrtiþ pårvakhaõóo'yamãritaþ>% . uttarakhaõóe pretakalpe . %<athàsyaivottare khaõóe pretakalpaþ puroditaþ . yatra tàrkùyeõa saüpçùño bhagavànàha vàóava! . dharmaprakañanaü pårvayonãnàü gatikàraõam . dànàdikaü phala¤càpi prokta matraurdhvadahikam . yamalokasya màrgasya varõana¤ca tataþ param . ùoóa÷a÷ràddhaphalakaü vçttànà¤càtra varõitam . niùkçtiryamamàrgasya dharmaràjasya vaibhavam . pretapãóàvinirde÷aþ pretacihnaniråpaõam . pretànàü caritàkhyànaü kàraõam pretatàü prati . pretakçtyavicàra÷ca sapiõóã karaõokta yaþ . pretatvamokùaõàkhyànaü dànàni ca vimuktaye . àva÷yakottanaü dànaü pretasaukhyakaraü hitam . ÷àrãrakavinirde÷o yamalokasya varõanam . pretatvoddhàrakathanaü karma kartçvinirõayaþ . mçtyoþ pårvakriyàkhyànaü pa÷càt karma niråpaõam . madhyaü ùoóa÷akaü ÷ràddhaü svargapràptikriyohanam . såtakasyàtha saïkhyànaü nàràyaõabalikriyà . vçùotsargasya màhàtmyaü niùiddhaparivarjanam . apamçtyukriyokti÷ca vipàkaþ karmaõàü nçõàm . kçtyà kçtyavicàra÷ca viùõudhyànaü vimuktaye . svargatau vihitàkhyànam svargasaukhyaniråpaõam . bhårlokavarõana¤caiva saptadhà lokavarõanam . pa¤cordhalokakathanaü brahmàõóasthitikãrtanam . brahmàõóànekacaritaü brahmajãvaniråpaõam . àtyantikalayàkhyànaü phalastutiniråpaõam . itye tadgàruóaü nàma puràõaü bhuktimuktidam>% . tatphala÷rutiþ . %<kãrtitaü pàpa÷amanaü pañhatàü ÷çõvatàü nçõàm . likhitvaitatpuràõantu viùuve yaþ prayacchati . sauvarõaü haüsayugmàóhyaü vipràya sa divaü vrajet>% .

#<garuóamantra># puø 6 taø . %<saüvartako netrayutaþ pàr÷vastàro'gnisundarã . (kùipa oü svàhà) . gàruóo manuràkhyàto viùadvayavinà÷anaþ . smaran garuóamàtmànaü mantramenaü japennaraþ . viùamàlocanenaiva hanyànnàgabhayaü kutaþ>% tantrasàre nibandhokte viùahàrake mantrabhede .

#<garuóamudrà># strã %<hastau tu vimukhau kçtvà grathayitvà kaniùñhake . mithastarjanike ÷liùñe ÷liüùñàvaïguùñhakau tathà . madhyamànàmikàgre tu dvau pakùàviva càlayet . eùà garuóamudrà syàdviùõoþ santoùavardhinã>% tantrasàrokte viùõupåjàïge mudràbhede .

#<garuóaruta># naø %<garuóarutaü najau bhajatagà yadà syustadà>% chandoø uktalakùaõe ùoóa÷àkùarapàdake chandobhede 6 taø . garuóasya 2 rave ca %<amaramayåramànasamude garuóarutaü suràribhujagendrasantràsane>% chandomaø .

#<garuóavegà># strã garuóasya vega iva vego gamane yasyà . ÷ãghrotpadyamànalatàbhede . %<vãrudhayo vàràhã jyotiùmatã ca garuóavegà>% vçø saüø 54 aø .

#<garuóavyåha># puø garuóa ivàkçtyà vyåhaþ . sainyaniùe÷anavi÷eùaüõa garuóàkçtau vyåhabhede garuóa÷abde dç÷yam .

#<garuóàgraja># puø 6 taø . vinatàyàþ jyeùñhaputre såryasàrathau 1 aruõe . amaraþ . tasya garuóàgrajatvakathà garuóa÷abde dç÷yà . %<vibhinnavarõà garuóàgrajena>% màghaþ .

#<garuóàïkita># naø garuóa ivàïkitaü tulyavarõatvàt . 1 marakatamaõau ÷abdaratnàø . garuóàïkàdayo'pyatra .

#<garuóà÷man># puø garuóa ivà÷mà samànavarõatvàt . marakatamaõau jañàdharaþ .

#<garuóàsana># naø %<garuóàsanamàvakùye yena dhyànasthiro bhuvi . sarvadoùàdvinirmukto bhavatãha mahàbalã . ekapàdamårau baddhvà ekapàde ca daõóavat . jaïghàpàdasandhide÷e jànvoragraü vyavasthitam . etadàsanamàkçtya pçùñhe saühàramudrayà . àdhàrya yoganàtha¤ca sa dàsa ã÷varasya ca>% rudrayàmalokte àsanabhede .

#<garuóottãrõa># puø garuóo varõenottãrõaþ atikrànto yena . marakatamaõau ràjaniø .

#<garuóopaniùad># strã atharvavedàntargate gàruóàkhyopaniùadbhede . upaniùacchabde dç÷yam .

#<garut># puø gç--gé--và uti . svagànàü nabhogatihetau pakùe (pàkhà) amaraþ . 2 garaõe garutmacchabde udàø . 3 bhakùaõe ca .

#<garutman># puø pra÷astau garutau sto'sya matup yavàdiø masya na vaþ . 1 garuóe amaraþ . %<suparõo'si garutmàn>% yajuø 12 . 4 . %<aïga saviturgarutmàn pårvo jàtaþ>% çø 10 . 149 . 3 . 2 havirbhakùaõavati vahnau ca . %<suparõo'si garutmàn pçùñhe>% yajuø 17 . 72 . %<agne! tvaü suparõo'si suparõapakùyàkàro garuóa ivàsi . garutmàn garut garaõaü gilanaü bhakùaõamasyàstãti garutmàn a÷anàyàvànityarthaþ>% vedadãø . 3 pakùimàtre ca .

#<garudyodhin># puüstrã garutà yudhyati yudha--õini 3 taø . bhàratãkhage (bhàrui) trikàø .

#<garula># puø garuóa + óasya và laþ . garuóe hemacaø .

#<garga># puø gç--ga tasya nettvam . àïgirase munibhede . %<vçhaspateraïgirasaþ putro ràjan! mahàmuniþ . saükràmito bharadvàjaþ>% ityupakrame %<vitatha¤càbhiùicyàtha bharadvàjo vanaü yayau . sa càpi vitathaþ putràn janayàmàsa pa¤ca vai . suhotra¤ca suhotàraü gayaü gargaü tathaiva ca . kapila¤ca mahàtmànam>% harivaü 32 adhyàø . tasya ca ÷ivatoùàt catuþùaùñyaïgajyotiùaj¤ànaü yathàha bhàø ànuø 18 aø . %<garga uvàca catuþùaùñyaïgamadadat kàlaj¤ànaü mamàdbhutam . sarasvatyàstañe tuùño(÷ivaþ)manoyaj¤ena pàõóava!>% kalàj¤ànamityapapàñhaþ . tasya ca kàlaj¤ànaprakàraþ bhàø vaø 28 aø uktaþ . tacca vàkyaü gargasrotas÷abde dç÷yam . tatkçtà jyotiùasaühità gargasaühiteti prasiddham . %<tallakùaõàni sunirmalàni nivaddhàni tàni dçùñvedam . kriyate gargaparà÷arakà÷yapavàtsyaracitàni>% %<gargàdãnàü mataü vãkùya>% iti ca vçø saüø 21 aø . sa ca bharadvàjagotràntargataþ àrùa÷abde 817 pçø dç÷yam . tasya gotràpatyaü gargàø yat . gàrgya tadgotràpatye puüstrã . yånyapatye phak . gàrgyàyaõa yåni tadgotràpatye puüstrã . bahuùu ya¤oluk astriyàm . %<gargàþ ÷ataü bhojyantàm>% mahàbhàø %<gargàõàmàïgirasavàrhaspatyabhàradvàja÷ainyagàrgya÷ceti pa¤ca>% à÷vaø ÷rauø 10 . 12 . 12 . striyantu ïãp yalopa÷ca gàrgã ityeva %<gàrgã vàcaknavã>% à÷vaø gçø 3 . 4 . 4 . gàrgya÷ca gàrgyàyaõa÷ca ityeka÷eùe %<vçddho yånà>% pàø vçddha÷eùe gàrgyau . kuõirogàkrànte 2 munibhede . %<çùiràsãt mahàbãryaþ kuõirgargo mahàya÷àþ>% bhàø gaø 53 aø . tatkathà vçddhakanyà÷abde dç÷yà . gayàkùetre yaj¤àrthaü sçùñe brahmaõo 3 gànasaputrabhede . %<brahmà sambhçtasaübhàro mànasànçtvijo'sçjat>% ityupakrame gargaü kau÷ikavàsiùñhau vàyuø gayàmàø 2 aø . 4 vçùe 5 ki¤culuke ÷abdàrthaciø . %<caturdrutaviràmàntastàlo'yaü gargasaüj¤itaþ>% saügãtadàmodarokte 6 tàlabhede puø .

#<gargatriràtra># puø trisçbhiþ ràtribhiþ sàdhyaþ aõ dvigorluk luki vyaktivacanatà gargakçtastriràtraþ . trisutyake tridinasàdhye yàgabhede . %<tryahàþ pa¤ca gargavaidachandomàntarvasuparàkàþ>% kàtyàø ÷rauø 232 . 8 . %<tryahàþ (tryaha sàdhyàþ>%) pa¤ca ahãnàþ . %<dvigau kratau>% pàø pårvapadamantodàttam . yuktàrohyàø àdyudàtta¤ca

#<gargara># puü strã gargeti ÷abdaü ràti rà--ka gç--bàø garan và . %<yaþ pãtavarõo'pi ca picchilàïgaþ pçùñheùu rekhàbahulaþ sa÷alkaþ . sa gargaro varvaranàdaråkùo jaóa÷ca ÷ãtaþ kaphavàtakàrã>% ràjaniø uktàkàraguõe matsyabhede striyàü jàtitvàt ïãù . 2 taruõapa÷au 3 dadhimanthanabhàõóe ca ÷abdàrthaciø %<gargarodgàranisvanam>% harivaüø 61 aø . %<naiùàü brahma ca notaputrà na gargaro mathyate no yajante>% bhàø ÷àø 70 aø . %<na vçùàþ saüpravarterannamathyeraü÷ca gargaràþ>% bhàø ÷àø 68 aø . 4 kalase alpàrthe ïãp . 5 svalpaghañe strã %<meùàdau saktavo deyà vàripårõà tu gargarã>% tiø taø . gargarasyedam kurvàø õya . gàrgarya tatsambandhini triø .

#<garga÷iras># puø daityabhede . %<irà garga÷iràya÷ca>% harivaüø 3 aø .

#<gargasaühità># strã gargeõa kçtà kàlaj¤ànasya saühità . gargakçte jyotiùagranthabhede .

#<gargasrotas># naø bhàø vaø prasiddhe sarasvatãrthasthetãrthabhede %<tasmàdgàndharvatãrthàcca mahàbàhurarindamaþ . gargasroto mahàtãrthamàjagàmaikakuõóalã (balabhadraþ) . yatra gargeõa vçddhena tapasà bhàvitàtmanà . kàlaj¤ànagati÷caiva jyotiùà¤ca vyatikramaþ . utpàtà dàruõà÷caiva ÷ubhà÷ca janamejaya! . sarasvatyàþ ÷ubhe tãrthe vidità vai mahàtmanà . tasya nàmnà ca tattãrthaü gargasrota iti smçtam . tatra garga>% mahàbhàgamçùayaþ suvratà nçpa! . upàsà¤cakrire nityaü kàlaj¤ànaü prati prabho! bhàø ÷aø 38 a0

#<gargàña># puüstrã gargeti ÷abdàyàñati aña--ac . matsyabhede hàràø .

#<gargàdi># puø gotre ya¤pratyayanimitte ÷abdagaõe saca gaõaþ garga vatsa (ràjà se) saükçti aja vyàghrapàt vidabhåt pràcãnayoga agasti pulasti camasa rebha agnive÷a ÷aïkha ÷aña ÷aka eka dhåma avaña manas dhana¤jaya vçkùa vi÷vàvasu jaramàõa lohita saü÷ita babhru balgu maõóu gaõóu ÷aïku ligu guhalu mantu maïkùu aligu jigãùu manu tantu manàyã sånu kathaka kanthaka çkùa vçkùa tanu tarukùa talukùa taõóa vataõóa kapi kata kurukata anaóuh kaõva ÷akala gokakùa agastya kuõóinã yaj¤avalaka parõavalka abhayajàta virohita vçpagaõa bahugaõa ÷aõóila caõaka culuka mudgala musala jamadagni paràü÷ara jàtåkarõa mahita santrita a÷maratha ÷arkaràkùa påtimàùa sthårà araraka elàka piïgala kçùõa golanda ulåka titikùa bhiùaj bhiùõaja bhaóita bhaõóita dalbha cekita cikitsita devahå indrahå ekalå pippalå vçhadagni sulohin sulàbhin uktha kuñãgu .

#<garja># årjàhetuka÷abde bhvàø ùaraø akaø señ . garjati . agarjãt jagarja . garjitam . garjanaü garjaþ . garjan . garjà . %<garja garjakùaõaü måóheti>% devãmàhàtmyam . %<÷aradi garjati, na varùati, varùati varùàsu niþsvano meghaþ>% udbhañaþ . %<kumbhakarõa stato'garjãt>% %<garjan hariþ sàmbhasi ÷ailaku¤je>% bhaññiþ . %<yodhànàü caiva garjatàm>% bhàø bhãø 678 ÷loø . %<nàma saü÷ràvayàmàsa jagarja ca nanàda ca>% ràmàø suø 89 . ÷ãlàrthe càna÷ . garjamànaþ . %<tathàtra garjamàne tu meghadundubhinisvanam>% bhàø àø 20 aø . %<sandhyayàü garjite meghe ÷àstracintàü karoti yaþ . catvàri tasya na÷yanti àyurvidyàya÷obalam>% smçtiþ . %<màdhàdicaturo màsàn garjamàtraü vivarjayet>% smçtiþ .
     anu + garganapratiråpagarjane . %<anugarjitasandigdhàþ karaõairmurajasvanà>% kumàø . anuråpagarjane ca . %<so'nugarjan dhanuùpàõiþ>% bhàø droø 40 aø .
     abhi + abhilakùya garjane sakaø . %<duþ÷àsanastàmabhigarjamànaþ>% bhàø saø 65 aø . tàcchãlye càna÷ . %<÷àrdålàviva cànanyonyamàmiùàrthe'bhyagarjatàm>% bhàø droø 133 aø . samyaggarjane akaø . %<÷åràõà¤càbhigarjatàm>% bhàø kaø 21 a0
     prati + pratiråpagarjane akaø . %<valavaccàpi saükruddhàvanyonyaü pratigarjatàm>% bhàø viø 22 aø . àrùaþ padavyatyayaþ . %<pratãpaü patato mattàn ku¤jaràn pratigarjataþ>% bhàø uø 50 aø %<suhçdayohçdayaþ pratigarjatàm>% raghuþ . pratilakùyãkçtya garjane sakaø . %<çùãõàü kadanaü kçtvà nàmapi pratigarjati>% harivaü 49 aø .

#<garja># rave curàø ubhaø akaø señ . garjayati te ajagarjat--ta! garjayàü babhåba àsa--cakàra cakre . garjayat garjayamànaþ .

#<garja># puø garja--bhàve gha¤ . 1 hasti÷abde 2 meghàdi÷abde ca gurumattvàt señktatvàcca bhàve a striyàm . garjà . 3 meghàridhvanau strã %<gaõóåùagarjajàgarabhujakãlajvàlavartakavrãóàþ . utkaõñhasañhabaràñakarabhasàþ strãtve tu ñàbantàþ>% trikàø .

#<garjaka># puø garja--õvul . (÷àla) matsyabhede ÷abdaraø .

#<garjana># naø garja--bhàve lyuñ . 1 ÷abde karaõe lyuñ . 2 koùemediø .

#<garjara># naø garja--bàø arac . 1 gç¤jane (gàjara) khyàte målapradhàne dçkùe bhàvapraø . %<garjaraü gç¤janaü proktaü tathàü sàraïgavarõakam . garjaraü madhuraü tãkùõaü tiktoùõaü dãpanaü laghu . saügràhi raktapittàr÷ograhaõãkaphabàtajit>% .

#<garjàphala># puø garjayà phalati phala--ac 3 taø . vikaïkañavçkùe ràjaniø .

#<garji># puø garja--bhàve in . 1 megha÷abde hemaø .

#<garjita># naø garja--bhàve kta . 1 meghàdidhvanau kartari ktaþ . 2 mattagaje amaraþ . 3 garjanakartari meghàdau triø %<sandhyàyàü garjite meghe ÷àstracintàü karoti yaþ>% smçtiþ . garjo jàto'sya tàra0--itac . 4 jàtagarjane triø .

#<garjya># naø garja--õyat %<na kvàdeþ>% pàø na kutvam . garjanãye .

#<garta># puø gé--tan . 1 bhåmichidre 1 trigartade÷e 3 strãnitambastha kakundare ca vi÷vaþ . 4 rogabhede ÷abdaraø . 5 gçhe nighaø . 6 rathe 7 sabhàsthàõau ca niruø . %<abhvàteva puüsa eti pratãcã gartà rugiva sanaye dhamànàm>% çco niruktau gartaþ sabhàsthàõurgçõàteþ satyasaïgaro bhavati ratho'pi garta ucyate gçõàteþ stutikarmaõaþ stutatabhaü yànam iti 3 . 5 . %<varuõa! mitra . gartamacakùàthe>% çø 5 . 62 . 8 . %<garta ratham>% bhàø %<namasvantà dhçtadakùàdhigarte>% 25 . 6 . 5 . %<garte rathe>% bhàø . 8 khàtabhede %<dhanuþsahasyàõthaùñau ca gatiryàsàü na vidyate . na tà nadã÷abdavahà gartàstàþ parikãrtità>% tiø taø . %<snànaü samàcarennityaü gartaprasravaneùu ca>% manuþ . 9 khàtena kçtabilamàtrade÷e ca %<a÷ucisthànam ucchiùñakùepaõasthàna gartàdikam>% mitàø . %<na sasatyeùu garteùu na gacchannàpi ca sthitaþ>% (måtraü kuryàt) bhanuþ . %<garteùvava--kà÷ãpàlamityavadhàpayet>% à÷vaø gçø 2 . 8 . 14 . %<sarvàsàü sthåõànàü gatteùu>% nàràø %<varùàbhyastatra garte'vadadhyuþ>% 4 . 5 . 5 . %<sthàõuü varchat garte và pàtyate>% çø bhàø ÷rutiþ . gartasyàdårabhavo de÷aþ suvàstvàø aõ . gàrta gartasannikçùñade÷àdau triø . tataþ caturarthyàm prekùàø ini . gartin gartasannikçùñàdau triø striyàü ïãp . garte bhavaþ dhåmàø vu¤ . gàrtaka gartabhave triø . utkaràø caturarthyàü cha . gartãya gartayuktade÷àdau triø . kumudàø caturarthyà ñhal . gartika gartasannikçùñade÷àdau . gartaü tatpatanamarhati %<chandasi ca>% pàø yat . gartya gartapatanamarhati triø chandasãtyukteþ veda evàsya prayogaþ .

#<gartikà># strã garto'styasyàþ ñhan . 1 tantravapana÷àlàyàü (tàütaghara) . hemacaø . 2 gartavati triø .

#<garda># rave và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ . gardayati--te gardati ajagardat--ta agardãt . gardayàm babhåva àsa cakàra cakrojakre jagarda .

#<gardabha># puüstrãø garda--abhac (gàdhà) 1 jantubhede . striyàü jàtitvàt ïãù . %<sahaiva da÷abhiþ putrairbhàraü vahati gardabhã>% avi÷ràma vahedbhàraü ÷ãtoùõa¤ca na vindani . sasantoùastathà nityaü trãõi ÷ikùeta gardabhà càõakaø . %<dãpanaü gàrdamaü måtraü kçmi--vàtakaphàpahaþ . ÷ophakuùñhodaronmàdamàrutakçminà÷anam>% su÷ruø tatra puüsàmeva måtraü gràhyaü yathàha bhàvapraø %<kharoùñrebhatarà÷vànàü puüsà måtraü hitaü smçtam>% . tasyotpattiþ %<atha yàsàü pàüsavaþ parya÷iùyanta tato gardabhaþ samabhabat tasmàdyatra pàüsulaü bhavati gardabhasthànamiva tatretyàhuþ>% ÷ataø bràø 4 . 5 . 1 . 9 . tastha pàüsuùu utpannatvàt pàüsulasthànapriyatà . %<caõóàla÷vapacànàntu bahirgràmàt prati÷rayaþ . apàtràste ca kartavyà dhanameùàü ÷va gardabham>% manunà tasya ÷vapacàdidhanatvamuktam . 2 gandhe hemacaø . 3 ÷vetakusude 4 vióaïge ca naø ratnamàø .

#<gardabhagada># puø jàlagardabhàkhye rogabhede ràjaniø . jàlagardabha÷abde lakùaõàdi .

#<gardabhayàga># puø gardabhena yàgaþ . avakãrõinaþ pàpakùayàrthe nairçtadevatàkakàõagardabhapa÷vàlambhanena kartavye yàgabhede . . tadvidhirmanunokto yathà
     %<avakãrõã tu kàõena gardabhena catuùpathe . pàkayaj¤avidhànena yajeta nirçtinni÷i . hutvàgnau vidhibaddhomànantatar÷ca sametyç cà . vàtendraguruvahnãnàü juhuyàt sarpiùà''hutãþ . kàmato relasaþ sekaü vratasthasya dvijanmanaþ . atikramaü vratasyàhurdharmaj¤à brahmavàdinaþ . màrutaü puruhåta¤ca guruü pàvakameva ca . caturo vratino'pyeti bràhmante jo'vakãrõinaþ>% . gardabhayaj¤a gardabhejyàdayo'pyatra . tatra vi÷eùaþ kàtyàø ÷rauø såtre ukto yathà .
     %<và'vakorõino gardabhejyà>% såø 1 . 1 . 13 yo brahmacàrã san striyaü gacchati so'vakãrõã tasyàvakãrõinaþ skhalitabrahmacaryasya gardabhejyà gardabhenejyà yàgo gardabhejyà pràya÷cittàrthà bhavati . và÷abdo vikalpàrthaþ tena gçhyoktamapi pràya÷cittàntaramàjyàhutidvayaråpaü vikalpena bhavati %<athàparamàjyàhutã jahoti kàmàvakãrõo'smãtyàdinà>% (pàraskara) . ÷àkhàntare ubhayasya vikalpena ÷rutatvàt atraitadvicàryate kiü sthapatãùñiravakãrõipa÷u÷ca tadubhayasàdhanasaüskçteùvàhavanãyàdiùu bhavati uta laukike iti . tatra prakçtita àhavanãvàdipràpreràhavanãyàdãnàü càdhànaniùpàdyatvàt sthapateravakãrõina÷càdhànavidhyabhàve'pi iùñipa÷å àdhànaü prayojataþ ata etadarthamevàdhànenà''havanãyàdãnutpàdya teùvetadubhayaü kartadhyamiti pràpte àha karkaþ . %<laukike>% 14 såø . %<etau sthapatãùñyavakãrõipa÷å laukike'gnau bhavataþ na hãmàviùñipa÷å àdhànaü prayojayataþ àbhyàü hi tadeva gçhyate yaddar÷apårõamàsàïgaü bhavati . na càdhànaü dar÷apårõamàsàïgam svakàle hi puruùasaüskàrakatvena tadvihitamiti . ato laukikàgnàvevaitàvanuùñheyau laukikameva gàrhapatyasthàne sthàpayitvà tata àhavanãyàdisthàneùu vihçtya sthapatãùñyavakãrõipa÷å da÷apårõamàsapa÷uvat kartavyau . atra vi÷eùavidhànàrthamàha>% karkaþ . %<bhåmau pa÷upuroóà÷a÷rapaõam>% 15 såø . %<atràvakãrõino gardabhapa÷uyàge pa÷upuroóà÷asya ÷rapaõaü bhåmàveva kartavyam na tu kapàlelu>% karkaþ . %<apsvavadànahomaþ>% 16 såø . %<avadànànàü hçdayajihvàkroóàdãnàü homo'psu udakeùu bhavati nàgnau vacanàt . avadànagrahaõàñanyadàghàràjyabhàgahomàdikamagnàveva kàryam>% karkaþ . %<÷i÷nàt prà÷itràvadànam>% 17 såø . %<gardabhasya ÷i÷nàt prà÷itràvadànaü kàryam vacanàt>% karkaþ .

#<gardabha÷àka># puø gardabhogandho ÷àke'sya . brahmayaùñivçkùe (vàmanahàñi) jañàø . 2 tatraivàrthe strã gauràø ïãù ratnamàø .

#<gardabha÷àkhã># strã gardabho gandhaþ ÷àkhàyàü yasyàþ gauràø ïãù . 1 bhàrgyàm ràjaniø .

#<gardabhàõóa># puø gardabhaü gandhamamati ama--gatau óa . patrakàõóaphalàdibhira÷vatthàkàre 1 plakùavçkùe (pàkuóa) amaraþ . (pippalã) khyàte 2 vçkùe sàrasundarã .

#<gardabhàhvaya># naø gardabheti àhvayo yasya . 1 kumude hemacaø .

#<gardabhikà># strã %<maõóalaü vçttamutsannaü saraktaü pióakàvçtam . rujàkàrãü gardabhikàm tàü vidyàt vàtapittajàm>% màdhavakarokte rogabhede .

#<gardabho># strã garda--abhac gauràø ïãù . agniprakçtike 1 kãñabhede su÷ruø kãña÷abde 2048 pçø vivçtiþ . svàrthe ka . 2 gardabhikàroge saüj¤àyàü kan . 3 aparàjitàyàm 4 ÷vetakaõñakàryàü 5 kañabhyà¤ca ràjaniø . gardabha + jàtau striyàü ïãù . 6 gardabhajàtistriyà¤ca tatkùãràdiguõàþ %<balyaü vàta÷vàsaharaü madhuràmlaü ca gàrdabham . payo råkùaü dãpana¤ca supathyaü parikãrtitam . gàrdabhaü dadhi råkùoùõaü laghu dãpananucyate . pàcanaü madhuràmla¤ca rucikçt vàtadoùahçt . gàrdabhaü navanãtaü ca kaùàyaü kaphavàtahçt . balya¤ca dãpanaü pàke laghåùõaü måtradoùakçt>% ràjaniø .

#<gardha># lipsàyà curàø ubhaø sakaø señ . gardhayati ta ajagardhat ta . gardhayàm babhåva àsa cakàra cakre . gardhaþ gardhà . gardhanaþ .

#<gardha># puø gçdha--gha¤ ac và . 1 ati÷ayaspçhàyàü, hemacaø . 2 gardhabhàõóadra me ca ÷abdacaø .

#<gardhana># triø gçdha--yuc . lubdhe amaraþ .

#<garba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . garbati agarbãt jagarba .

#<garba># darpe adaø curàø àtmaø akaø señ . garbayate ajagarbata . garbaþ . garbitaþ . %<tadagrasàragarbitakçùõasàram>% raghuþ .

#<garba># puø garba--darpe bhàve ac . ahaïkàre amaraþ .

#<garbha(rbha)># puø gç--bhan và dvitve bhasya baþ . bhråõe dehajanmakàrake ÷ukra÷oõitànubandhajanye 1 màüsapiõóe, 2 ÷i÷au, 3 kukùau, 4 nàñakasandhibhede, 5 panasakaõñake mediø 6 apavarake, hemacaø %<bhàdrakçùõacaturda÷yàü yàvadàplavate jalam . tàvad garbhaü vijànãyàt>% pràø taø ukte bhàdrakçùõacarda÷yàü, gaïgàjalàplàvanasthàne, 7 anne, 8 agnau, 9 putre ca ÷abdàrthaciø . garbhasya dehahetutà kàya÷abde 1908 pçø dar÷ità ka÷cidatra vi÷eùo'bhidhãyate . tatra bhàvapa0
     kàmànmithunasaüyoge ÷uddha÷oõita÷ukrajaþ . garbhaþ sa¤jàyate nàryàþ sa jàto vàla ucyate . garbhaþ ÷uddho'÷uddha÷ca a÷uddhastu garbho'÷uddha÷ukra÷oõitayorapi dampatyorbhavati yata àha %<dampatyoþ kuùñhabàhulyàt duùña÷oõita ÷ukrayoþ . yadapatyantayorjàtaü j¤eyaü tadapi kuùñhitamiti>% . kuùñhaü sa¤jàtaü yasya tat kuùñhitam, atra tàrakàditvàditac pratyayaþ . yattu, %<vàtàdiduùñaretasaþ prajotpàdane na samarthàþ>% iti su÷rutaþ . tatra ÷uddhaprajotpàdane na samarthà iti boddhavyam . rogàdinà'÷uddhàstu vàtàdiduùña÷ukrà api prajà janayanti janmàndhavadhirapaïgvàdisambhavàt . çtau strãpuüsayoryoge makaradhvajavagataþ . meóhrayonyabhisaïgharùàccharoràùmà'nilàhataþ . puüsaþ sarva÷arãrasthaü reto dràvayate'tha tat . vàyurmehanamàrgeõa pàtayatyaïganàbhage . tat saüsrutya vyàttamukhaü yàti garbhà÷ayaü prati . tatra ÷ukravadàyàtenàrtavena yutaü bhavet . garbhà÷ayasya svaråpamàha ÷aïkhanàbhyàkçtiryonistryàvartà sà ca kãrtità . tasyàstçtãye tvàvarte garbha ÷ayyà pratiùñhità . yathà rohitamatsyasya mukhaü bhavati råpataþ . tatsaüsthànàü tathàråpàü garbha÷ayyàü vidurbudhàþ . ayamarthaþ garbha÷ayyàyà mukhaü rohita matsyasyeva bhavati yathà ca rohitamatsyasya sthitirjale bhavati tathà pittà÷ayapakvà÷ayamadhye garbha÷avyàyàþ sthitirbhavati råpamapi tasyeva bhavati yathà rohitasya mukhaü svalpamà÷ayastu mahànityarthaþ . ÷ukràrtavasamà÷leùoyadaiva khalu jàyate . jãvastadaiva vi÷ati yukta ÷ukràrtavàntaraþ . såryàü÷oþ såryamaõito'nubhayasmàdyutàdyathà . vahniþ sa¤jàyate jãvastathà ÷ukràrtavàdyutàt . àtmà'nàdirananta÷cà'vyakto vaktuü na ÷akyate . cidànandaikaråpo'yaü manasàpi na gamyate . evaü bhåno'pi jagato bhàvinyà balavattayà . avidyayà kçta karmava÷o garbhaü vi÷atyasau . garbhaü caturviü÷atitattvamayam . sa eva vettà rasano draùñà ghràtà spç÷atyasau . ÷rotà vaktà ca kartà ca gantà rantotsçjatyapi . dine vyatãte niyataü saïkucatyambujaü yathà . çtau vyatãte nàryàstu yoniþ saüvriyate tathà . çtau rajodar÷anàt ùoóa÷ani÷àtmake kàle yoniratra bhagadvàram .
     vãje'ntarvàyunà bhinne dvau jãvau kukùimàgatau . yamàvityabhidhãyete dharmetarapuraþsarau . dharmastaditaro'dharmastau puraþsarau yayoþ tena yamau dharmàdharmàbhyàü bhavata ityarthaþ . àdhikye retasaþ putraþ kanyà syàdàrtave'dhike . napuüsakaü tayoþ sàmye yathecchà pàrame÷varã . nanvevaü sati kathaü putrotpattiþ sadaivàrtavasyaiva vàhulyàt yata uktam %<àrtavaü catura¤jalipramàõaü ÷ukraü prasçtimàtramiti>% vàgmañe'pyuktamàtreyàdibhiþ %<majjà medovasà måtrapitta÷leùma÷akçdasçk . raso jalaü ca dehe'smiüstvekaikà¤jalivardhitam . pçthak ca prasçtaü proktamojomastiùkaretasàm . dvàva¤jalã tu dugdhasya catvàro rajasastu te . samadhàtoridaü mànaü vidyàt vçddhikùayàvataþ>% iti . maivaü, yato garbhà÷ayasthameva ÷ukramàrtavaü ca garbhotpattihetuþ ÷ukraü kadàcidatyantaharùava÷àddugdhàdi÷ukraladravyasevanàt ÷ukrabàhulyàt garbhà÷aye bahu sravati kadàcidvaimanasyàdinà ÷ukràlpatvàdalpamiti evamàrtavamapãti na doùaþ . su÷rutaþ punaràha %<vailakùaõyàccharãràõàmasyàyitvàt tathaiva ca . doùadhàtumalànàü tu parimàõaü na vidyate>% . vailakùaõyàt dãrghahrasvakç÷àdibhedena sàdç÷yàbhàvàt asthàyitvàt vayoharni÷artubhukteùvekamàtrànavasthànàt . evaü tàmabhisaïgamya punarmàsàd bhajedasau màsàdårdhamiti ÷eùaþ . arvàggamanena garbhadvàravivaññanàt garbhacyutiprasaïgaþ syàt . kecittu, punaþ puùpadar÷anena garbhàlàbhani÷caye màsàt pårvaü gacchet labdhagarbhàü tu nopagacchediti vadanti . tatra parihàryaparihàràrthaü sadyogçhãtagarbhàyà lakùaõamàha ÷ukra÷oõitayoryoteràsràvo'tha ÷ramodbhavaþ . sakthi sàdaþ pipàsà ca glàniþ sphårtirbhage bhavet . atha tasyà evottarakàlãnaü lakùaõamàha stanayormukhakàrùõyaü syàdromaràjyudgamastathà . akùipakùmàõi càpyasyàþ saümãlyante vi÷eùataþ .
     chardayet pathyabhuk càpi gandhàdudvijate ÷ubhàt . prasekaþ sadanaü caiva garbhiõyà liïgamucyate . tatra putragarbhavatyà lakùaõamàha putragarbhayutàyàstu nàryà màsi dvitãyake . garbho garbhà÷aye lakùyaþ piõóàkàro'paraü ÷çõa . piõóo vartulàkçtiþ màsi dvitãyaka ityasya garbhaþ piõóàkàro lakùyaþ ityanenaivànvayo na tvagrima÷loke'pi . dakùiõàkùimahattvaü syàt pràkkùãraü dakùiõe stane . dakùiõoruþ supuùñaþ syàt prasannamukhavarõataþ . punnàmadheya dravyeùu svapneùvapi manorathaþ . àmràdiphalamàpnoti svapneùu kamalàdi ca . kanyàgarbhavatãgarbhaþ pe÷ã màsi dvitãyake . putragarbhasya liïgàni viparãtàni cekùate . pe÷ã dãrghàkçtiþ . napuüsakaü yadà garbhe bhavedgarbho'rbudà kçtiþ . unnate bhavataþ pàr÷ve purastàdudaraü mahat . arbudaü vartulaü phalàrdhatulyam .
     %<aparà api garbhaprakçtãràha yadà nàryàvupeyàtàü vçùasyantyau katha¤cana . mu¤cantyau ÷ukramanyonyamanasthi statra jàyate . anasthiþ atreùadarthe na¤ tenàlpako malàsthirityarthaþ . çtusnàtà tu yà nàrã svapne maithuna màcaret . àrtavaü vàyuràdàya kukùau garbhaü karoti hi . màsi màsi pravardheta sa garbho garbhalakùaõaþ . kalalaü jàyate tasya varjitaü paitçkairguõaiþ . garbhalakùaõaþ prakçtagarbhalakùaõaþ . paitçkairguõeþ ke÷a÷ma÷rulomanakhadanta÷iràsnàyudhamanãretaþprabhçtibhiþ . sarpavç÷cikakusmàõóàkçtayo vikçtà÷ca ye . garbhàste yopitastà÷ca j¤eyàþ pàpakçto bhç÷am . garbho vàtaprakopeõa dohade càpamànite . bhavet kubjaþ kuõiþ païgurmåkominmina eva ca . putràõàmàhàracàraceùñàbhedasya hetumàha àhàràcàraceùñàbhiryàdç÷ãbhiþ samanvitau . strãpuüsau samupeyàtàü tayoþ putro'pi tàdç÷aþ . samupeyàtàü saüyogaü gacchetàm . atha garbhalakùaõamàha . garbhà÷ayagataü ÷ukramàrtavaü jãvasaüj¤akam . prakçtiþ savikàrà ca tatsarvaü garbhasaüj¤itam . kàlena vardhito garbho yadyaïgopàïgasaüyutaþ . bhavettadà sa munibhiþ ÷arãrãti nigadyate . aïgopàïgasaüyutaþ vyaktàïgopàïaþ . tasya tvaïgànyupàïgàni j¤àtvà su÷ruta÷àstrataþ . mastakàdabhidhãyante ÷iùyàþ ÷çõuta yatnataþ . àdyamaïgaü ÷iraþ proktaü tadupàïgàni kuntalàþ . tasyàntarmastu luïgaü ca lalàñaü bhråyugantathà . netradvayaü tayorantarvartete dve kanãnike . dçùñidvayaü kçùõagolau ÷vetabhàgau ca vartmanã . pakùmàõyapàïgau ÷aïkhau ca karõau tacchaùkulãdvatham . pàlidvayaü kapolau ca nàsikà ca prakãrtità . oùñhàdharau ca sçkkiõyau mukhaü tàluhanudvayam . dantà÷ca dantaveùña÷ca rasanà civukaïgalaþ . dvitãyamaïgaü grãvà tu yanyà mårdhà vidhàryate . tçtãthaü bàhuyugalaü tadupàïgànyatha bruve . tatroparigatau skandhau pragaõóau bhavatastvadhaþ . kaphoõiyugaü tadadhaþ prakoùñhayugalantathà . maõibandhau tale hastau tayo÷càïgulayo da÷a . nakhà÷ca da÷a te sthàpyà da÷a cchedyàþ prakãrtitàþ . caturthamaïgaü vakùastu tadupàïgànyatha bruve . stanau puüsastathà nàryà vi÷eùa ubhayorayam . yauvanàgamane nàryàþ pãvarau bhavataþ stanau . garbhavatyàþ prasåtàyàstàveva kùãrapåritau . hçdayaü puõóarãkeõa sadç÷aü syàdadhomukham . jàgratastadvikasati svapatastu nimãlati . à÷ayastattu jãvasya cetanàsthànasuttamam . atastasmiüstamovyàpte pràõinaþ prasvapanti hi . cetanàsthànamuttamamiti ayamabhipràyaþ . cetanànàmadhiùñhànaü manodeha÷ca sendriyaþ . ke÷alomanakhàgraü ca malaü dravyaguõaü vinà>% ityuktavatà carakeõa sakalaü ÷arãraü cetanàsthànamuktam . tadayekùayà hçdayaü vi÷eùata÷cetanàsthànamiti . kakùayorvakùasaþ sandhã jatruõã samudàhçte . kakùe ubhe samàkhyàte tayoþ syàtàü ca vaïkùaõau . udaraü pa¤cama¤càïgaü ùaùñhaü pàr÷vadvayaü matam . sapçùñhavaü÷aü pçùñhaü tu samastaü saptamaü smçtam . upàïgàni ca kathyante tàni jànãhi yatnataþ . ÷oõitàjjàyate plãhà bàmato hçdayàdadhaþ . raktavàhi÷iràõàü sa målaü khyàto maharùibhiþ . hçdayàdvàmato'dha÷ca phusphuso raktaphenajaþ . atho dakùiõata÷càpi hçdayàt yakçtaþ sthitiþ . tattura¤jakapittasya sthànaü ÷oõitajaü matam . adhastu dakùiõe bhàge hçdayàt kloga tiùñhati . jalavàhi÷iràmålaü tçùõàcchàdanakçnmatam . kloma tilakam . etattu vàtaraktajama . atra vçdvavàgbhañaþ %<raktàdanilasaüyuktàtkàlãyakasamudbhava iti . medaþ ÷oõita÷roþ sàràdvukkayoryugalaü bhavet . tau tu puùñikarau proktau jañharasthasya medasaþ . uktàþ sàrdhàstrayo vyàmàþ puüsàmantràõi såribhiþ . ardhavyàmena hãnàni yoùito'ntràõi nirdi÷et . uõóuka÷ca kañã càpi trikaü basti÷ca vaïkùaõau . kaõóaràõàü prarohaþ syàt sthànaü tad vãryamåtrayàþ . na eva garbhasyàdhànaü kuryàdgarbhà÷aye striyàþ . ÷aïkhanàbhyàkçtiryonistryàvartà sà ca kãrtità . yasyàstçtãye ttvàvarte garbha÷ayyà pratiùñhità . vçùaõà mavataþ sàràtkaphàsçgbhyàü ca medasàm . vãrthyavàhi÷iràdhàrau tau matau pauruùàvahau . mudamya mànaü sarvasya sàrdhe syàccaturaïgalam . tatra syurvalayastisraþ ÷aïkhàvartanibhàstu tàþ pravàhiõã bhavetpårvà sàrdhàïgulamità matà . utsarjanã tu tadadhaþ sà sàrdhàïgulasammità . tasyàdhaþ sa¤caraõã syàdekàïgulasamà matà . ardhàïgalapramàõaü tu budhai rgudamukhaü matam . malotsargasya màrgo'yaü pàyurdehe vinirmitaþ . puüsaþ prothau smçtau yau tu tàü nitambau ca yoùitaþ . tayoþ kakundare syàtàü sakthinã tvaïgamaùñamam . tadupàïgàni ca bråmo jànunã piõóikàdvayam . jaïghe dve ghaõñike pàrùõã tale ca prapade tathà . pàdàvaïgulayastatra da÷a tàsàü nakhà da÷a>% . athedaü ÷arãramapareõàpi yena yena samavàthikàraõenotùadyate tàni sarvàõyàha atha doùàþ pravakùyante dhàtavastadanantaram . àhàràdergatistasya pariõàma÷ca vakùyate . àrtavaü càtha dhàtånàü malàstadapadhàtavaþ . à÷ayà÷ca kalà÷càpi vamàõyatha ca sandhayaþ . ÷irà÷ca snàyava÷càpi dhamanyaþkaõóaràstathà . randhràõi bhårisrotàüsi jàlaiþ kårcà÷ca rajjavaþ . sevanya÷càtha saïghàtàþ sãmantà÷ca tathà tvacaþ . lomàni lomakåpà÷ca deha etanmayo mataþ .
     10 meghasya jalavarùaõayogyatàsampàdake nimittabhede sa ca vçø saüø 21 aø ukto yathà
     %<daivavidavahitacitto dyuni÷aü yo garbhalakùaõe bhavati . tasya muneriva vàõã na bhavati mithyàmbunirde÷e . kiü và'taþ paramanyacchàstraü jyàyã'sti yadviditvaiva . pradhyaüsinyapi kàle trikàladar÷ã kalau bhavati . kecidvadanti kàrti ka÷uklàntamatãtya garbhadivasàþ syu . na tu tanmataü bahånàü, gargàdãnàü gataü vakùye . màrga÷iraþ÷uklapakùapratipatprabhçti kùapàkare'ùàóhàm . pårvàü bà samupagate garbhàõàü lakùaõaü j¤eyam . yannakùatramupagate garbha÷candre bhavet sa candrava÷àt . pa¤canavate dina÷ate 195 tatraiva prasavamàyàti . sitapakùabhavàþ kçùõe, ÷ukle kàrùõàdyusambhavà ràtrau . naktaü prabhavà÷càhani sandhyàjàtà÷ca sandhyàyàm 1 mçga÷ãrùàdyà garbhà mandaphalàþ pauùa÷uklajàtà÷ca . pauùasya kçùõapakùeõa nirdi÷ecchràvaõasya sitam . màghasitotthà garbhàþ ÷ràvaõakçùõe prasåtimàyànti . màghasya kçùõapakùeõa nirdi÷edbhàdrapada÷uklam . phàlguna÷uklasamutthà bhàdrapadasyàsite vinirde÷yàþ . tasyaiva kçùõapakùodbhavàsta ye te'÷vayuk÷ukle . caitrasitapakùajàtàþ kçùõe'÷vayujasya vàridàgarbhàþ . caitràsitasambhåtàþ kàrtika÷ukle'bhivarùanti . pårvodbhåtàþ pa÷càdaparotthàþ pràgbhavanti jãmåtàþ . ÷eùàkhapi dikùvevaü viparyayo bhavati vàyo÷ca . hlàdimçdådakchiva÷akradigbhavo màruto viyadvimalam . snigdhasitabahulapariveùaparivçtau himamayåkhàrkau . pçthubahulasnigdhaghanaü ghanasåcãkùurakalohitàbhrayutam . kàkàõóa mecakàbhaü viyadvi÷uddhendunakùatram . suracàpamandragarjitavidyutpratisåryakàþ ÷ubhà sandhyà . ÷a÷i÷iva÷akrà÷àsthàþ ÷àntaravàþ pakùimçgasaïghàþ . vipulàþ pradakùiõacaràþ snigdhamayåkhà grahà nirupasargàþ . tarava÷ca nirupasçùñàïkurà naracatuùpadà hçùñàþ . garbhàõàü puùñikaràþ sarveùàmeva yo'tra tu vi÷eùaþ . svartusvabhàvajanito garbhavivçddhau tamabhidhàsye . pauùe samàrga÷ãrùe sandhyàràgo'mbudàþ sapariveùàþ . nàtyarthaü mçga÷ãrùe ÷ãtaü pauùe'tihimapàtaþ . màghe prabalo vàyustuùàrakaluùadyutã ravi÷a÷àïkau . ati÷ãtaü savanasya ca bhànorastodayau dhanyau . phàlgunabhàse råkùa÷caõóaþ pavano'bhrasamplavàþ snigdhàþ . pariyeùà÷càsakalàþ kapilastàmro ravi÷ca ÷ubhaþ . pravanaghanavçùñiyuktà÷caitre garbhàþ ÷ubhàþ sapariveùàþ . ghanapavanasalilavidyutstanitai÷ca hitàya vai÷àkhe . muktàrajatanikà÷àstamàlanãlotpalà¤janàbhàsaþ . jalacarasatvàkàrà garbheùu ghanàþ prabhåtajalàþ . tãvradivàkarakiraõàbhitàpità mandamàrutà jaladàþ . ruùità iva dhàràbhirvisçjantyambhaþ prasavakàle . garbhopaghàtaliïgànyulkà÷anipàüsupàtadigdàhàþ . kùitikampakhapurakãlakaketugrahayuddhanirvàtàþ . rudhiràdivçùñivakçtaparighendradhanåüùi dar÷anaü ràhoþ . ityutpàtairebhistrividhai÷cànyairhato garbhaþ . khartusvabhàvajanitaiþ sàmànyairyai÷ca lakùaõairvçddhiþ . garbhàõàü viparãtaistaireva viparyayo bhavati . bhàdrapadàdvayavi÷vàmbudaivapaitàmaheùvatharkùeùu . sarveùvçtuùu vivçddho garbho bahutoyado bhavati . ÷atabhiùaga÷leùàrdràkhàtimaghàsaüyuta ÷ubho garbhaþ . puùõàti bahåndivasàn hantyutpàtairhatastrividhaiþ . mçgamàsàdiùvaùñau ùañ ùoóa÷a viü÷ati÷caturyuktà . viü÷atiratha divasatrayamekatamarkùeõa pa¤cabhyaþ . kråragrahasaüyukte karakà÷animatsyavarùadà garbhàþ . ÷a÷ini ravau và ÷ubhasaüyutekùite bhårivçùñikaràþ . garbhasamaye'tivçùñirgarbhàbhàvàya durnimittakçtà . droõàùñàü÷e'bhyadhike vçùñaü garbhaþ sruto bhavati . garbhaþ puùñaþ prasave grahopaghàtàdibhiryadi na vçùñaþ . àtmãyagarbhasamaye karakàmi÷raü dadàtyambhaþ . kàñhinyaü yàti yathà cirakàladhçtaü paya . payasvinyàþ . kàlàtãtaü tadvata salilaü kàñhinyamupayàti . pa¤canimittaiþ ÷atayojanaü tadardhàrdhamekahànyàtaþ . varùati pa¤ca samantàdråpeõaikena yo garbhaþ . droõaþ pa¤canimitte garbhe trãõyàóhakàni pavanena . ùaó vidyutà navàbhraiþ stanitaina dvàda÷a prasave . pavanasalilavidyudgarjitàbhrànvito yaþ sa bhavati vahutoyaþ pa¤caråpàbhyupetaþ . visçjati yadi toyaü garbhakàle''tibhåri prasavasamayamitvà ÷ãkaràmbhaþ karoti>% . %<garbho'bhavat bhådhararàjapatnyàþ>% kumàø . %<narapatikulabhåtyai garbhamàdhatta ràj¤ã>% raghuþ . %<garbhojaràyuõàvçta uõvaõaü jahàti janmanà>% yajuø 19 . 76 . %<yatholveõàvçto garbhastathà tenedamàvçtam>% gãtà . kukùi÷ca garbha÷àyasthànam . tatra %<garbhe yadi vipattiþ syàt da÷àha såtakã bhavet>% ÷uø taø %<kunttha garbheõa dhàritaþ>% bhàø vaø 137 aø . %<dehàdutkramaõaü càsmàt punargarbhaü ca sambhavam>% manuþ . àdhàre abhan . 11 garbhàrambhakàle %<garbhàùñame'ùñame vàvade bràhmaõasyopanàyanam>% manuþ . %<tasmàt garbhànvite yugme patisaubhàgyavardhainã>% uø taø . 12 abhyantare %<tàsàü sukhairàsavagandhagarmaiþ>% svastyastu te nirgalitàmbugarbhaü ÷aradghanaü nàrdati càtako'pi %<àvirbabhåva ku÷agarbhamukhaü mçgàõàm>% %<nidhànagarbhàmiva sàgaràmbaràm>% raghuþ . %<bhartsanà÷ca madhurasmitagarbhàþ>% sàø daø . %<naùño na dç÷yate yatra ÷amãgarbhe hutà÷anaþ>% bhàø ÷aø 48 aø . jalotpàdakagarbhe %<aùñamàsadhçtaü garbhaü bhàskarasya gabhastibhiþ . rasaü sarvaü samudràõàü dyauþ prasåte rasàyanam>% ràmàø kiø 27 aø . tasyàùñamàsadhçtatva¤ca manunokta yathà %<aùñau màsàn yathàdityastoyaü harati nitya÷aþ>% manuþ . garbhotpanne putre %<asyàstvamaùñamo garbho hantà, yàü vahase'budha!>% bhàgaø 10 . 1 . 24 . %<devakyà jañhare garbhaü ÷eùàkhyaü dhàma màmakam>% bhàgaø 10 . 4 . 7 . nàñakasandhibheda÷ca sàø daø ukto yathà %<antaraikàrthasambandhaþ sandhirekànvaye sati>% sandhiü lakùayitvà %<mukhaü pratimukhaü garbho vimarùa upasaühçtiþ . iti pa¤càsya bhedàþ syuþ>% iti taü pa¤cadhà vibhajya %<phalapradhànopàyasya pràgudbhinnasya ki¤cana . garbho yatra samudbhedo hràsànveùaõavàn muhuþ>% tallakùaõamuktvà tasya garbha÷abdàrthatve yuktipradar÷ana mukhena udàhçtaü yathà
     phalasya garbhãkaraõàdgarbhaþ . yathà ratnàvalyàü dvitãye'ïke susaïgatà sahi adakkhiõà dàniü si tumaü, jà evaü bhaññiõà hatthena gahidàvi kobaü õa mu¤casãtyàdau samudbhedaþ . punarvàsavadattàprave÷e hràsaþ . tçtãye'ïke %<tadvàrtànveùaõàya gataþ katha¤cirayati vasantakaþ>% ityanveùaõam . %<vidå . hã hã bho bho kosambãrajjalambheõàbi õa tàri÷o piabaassassa paritoso jàdiso mama saàsàdo piavaaõaü suõia bhavissadi>% ityàdau udbhedaþ . punarapi vàsavadattàpratyabhij¤ànàt hràsaþ . punaþ sànarikàyàþ saïketasthànagamane anva ùaõam . punarlatàpà÷akaraõe udbhedaþ . %<yatra mukhya÷ca nopàya udbhinnogarbhato'dhikaþ>% sàø daø . garbho jàto'sya tàrakàø itac . garbhita jàtagarbhe kàvyadoùabhede ca . doùa÷abde dç÷yam . sagarbhyaþ .

#<garbhaka># puø garbhe ke÷amadhye kàyati kai--ka . 1 ke÷amadhyasthe màlye amaraþ . garbha + saüj¤àyàü kan . 2 ràtridvaye naø hemacaø .

#<garbhakara># puø garbhaü karoti giùpàdayati sevanena kç--ña . 1 putrajãvavçkùe bhàvapraø . 2 garbhakàrake triø .

#<garbhakàra># puø garbhaü karoti kç--õvul . 1 garbhàdhànakàrake patyàdau . garbhe madhye kàraþ stavanakarmaõi vairàjasya yatra . rathantarastomayormadhye vairàjapàñharåpe 2 stomabhede naø . %<garbhakàra¤cet stuvãraüstathaiva stotriyànuråpàn>% à÷vaø ÷rauø 9 . 5 . %<÷aüsediti ÷eùaþ . rathantareõàgre tato vairàjena tato rathantareõa . anena garbhakàrasvaråpamucyate>% nàràø vçø . %<vçddhavairàjàbhyàü vaivam>% 6 såø . %<evameva garbhakàramevetyarthaþ>% nàràø vçø .

@<[Page 2552b]>@
#<garbhakoùa># puø garbhasya koùa àdhàra iva . garbhà÷aye . garbhakoùasamàsaïgomakkallo yonisaüvçtiþ . hanyàt striyaü måóhagarbhe yathoktà÷càpyupadravàþ su÷rutaþ .

#<garbhagçha># naø garbhaiva madhyasthaü gçham . gçhamadhyabhàge . %<vàtàganavimàneùu tathà garbhagçheùu ca>% màø uø 117 aø . %<kàntà garbhagçhe gavàkùavivaravyàpàritàkùyà bahiþ sakhyà>% sàø daø . garbhabhavanàdayo'pyatra . %<nirgatya garbhabhavanàt>% màlatãmàø .

#<garbhaghàtinã># strã garbhaü hanti hana--õini . làïgalikàvçkùe ratnamàø .

#<garbhacyuti># strã 6 taø . garbhasràve tatkàraõàdi su÷rute uktaü yathà %<gràmyadharmayànavàhanàdhvagamanapraskhalanaprapatanaprapãóanadhàvanàbhighàtaviùama÷ayanàsanopavàsavegàbhighàtàtiråkùakañutiktabhojana÷àkàtikùàrasevanàtisàravamanavirecasapreïkholanàjãrõagarbha÷àtanaprabhçtibhirvi÷eùairbandhanànmucyate garbhaþ phamamiva vçntabandhanàdabhighàtavi÷eùaiþ . sa vimuktabandhano garbhà÷ayamatikramya yakçtplãhàntravivarairabasraüsa mànaþ koùñhasaïkùobhamàpàdayàta tasyà jañharasaïkùobhàdvàyurapànomåóhaþ pàr÷vavasti÷ãrùodarayoni÷ålànàhamåtrasaïgànàmanyatamamàpàdya garbhaü vyàpàdayati taruõaü ÷oõitasràveõa, tameva kadàcidvivçddhamasamyagàgatamapatyapathamanupràptamanirasyamànamapànavaiguõyasaümohitaü garbhaü måóhagarbhamityàcakùate . tataþ sa kãlaþ pratikhuro vãjakaþ parigha iti . tatra årdhvavàhu÷iraþpàdo yo yonimukhaü niruõaddhi kãla iva sa kãlaþ . niþsçtahastapàda÷iràþ kàyasaïgã pratikhuraþ . yastu nirgacchatyeka÷irobhujaþ sa vãjakaþ . parigha iva yonimukhamàvçtya tiùñhet sa parigha iti caturvidho bhavatãtyeke bhàùante tattu na samyak kasmàt sa yadà viguõànilaprapãóito'patyapathamanekadhà pratipadyate tadà saïkhyà hãyate . tatra ka÷cit dvàbhyàü sakthibhyàü yonimukha pratipadyate ka÷cidàbhugnaikasakthirekena, ka÷cidàbhugnasakthi÷arãraþ sphigde÷ena tiryagàgataþ . ka÷ciduraþpàr÷vapçùñhànàmanyatamena yonidvàraü pidhàyàvatiùñhate . antaþpàr÷vàpavçtta÷iràþ ka÷cidekena bàhunà . ka÷cidàbhugna÷irà bàhudvayena . ka÷cidàbhugnamadhyohastapàda÷irobhiþ . ka÷cidekena sakthnà yonimukhamabhipratipadyate'pareõa pàyumityaùñabidhà måóhagarbhagatiruddiùñàþ samàsena . tatra dvàvantyàvasàdhyau måóhagarbhau ÷eùànapi viparãtendriyàrthàkùepakayonibhraüsasaüvaraõamakkalla÷vàsakàsabhramanipãóitàn pariharet . bhavanti càtra . kàlasya pariõàmena muktaü vçntàdyathà phalam . pravartate svabhàvena nànyathà patituü phalam . evaü kàlaprakarùeõa mukto nàóãnibandhanàt . garbhà÷ayastho yo garbho jananàya prapadyate . kçmivàtàbhighàtaista tadevopadrutaü phalama . patatyakàle'pi yathà tathà syàdgarbhavicyutiþ . à caturthàttato màsàtprasravedgarbhavicyutiþ . tataþ sthira÷arãrasya pàtaþ pa¤camaùaùñhayoþ . pravidhyati ÷iro yà tu ÷ãtàïgã nirapatrapà . nãloddhatasirà hanti sà garbhaü saca tàü tathà . garbhàspandanamàvãnàü (garbhavatãnàm) praõà÷aþ ÷yàvapàõóutà . bhabatyucchvàsapåtitvaü ÷ålaü càntarmçte ÷i÷au . mànasàgantubhirmàturupatàpaiþ prapãóitaþ . garbho vyàpadyate kukùau vyàdhibhi÷ca prapãóitaþ . vastamàravipannàyàþ kukùiþ praspandate yadi . tatkùaõàjjanmakàle taü pàñayitvoddharedbhiùak .>% garbhavicyuti garbhapatanàdayo'pyatra .

#<garbhaõóa># puø garbhasyàõóa iva ÷akaø . nàbhiguóake (nàbhiragàüóa) trikàø .

#<garbhada># puø garbhaü dadàti sevanena dà--ka . 1 putrajãvavçkùe ràjaniø . 2 garbhasampàdake auùadhabhede ca .

#<garbhadàtrã># strã garbhaü dadàti dà--tçc ïãp . tàpasavçkùasamàgapatràyàmapatyadàyàmoùadhibhede ràjaniø . %<apatyadà tu madhurà ÷ãtalà pittadàhanut . nàrãpuùpàdidoùahàriõã ÷ramanà÷inã . garbhasambhavadàtrã ca sevanàt parikãrtità>% ràjaniø .

#<garbhadàsa># puø garbhàt garbhamàrabhya dàsaþ . gçhajàtadàsyàmutpanne dàsabhede . %<÷ådrasya dànaü và dar÷anàvirodhàbhyàm>% kàtyàø ÷rauø 22 . 1 . 11 . såø vyàkhyàyàü ÷ådrasya dànaü bhavati dç÷yate hi dànaü puruùameùe . %<sapuruùaü pràcãdig ghotuþ>% ÷ataø bràø 13 . 6 . 2 . 11 . %<na ca virodho garbhadàsasya>% karkaþ .

#<garbhadha># naø garbhaü dadhàti dhà--ka . retasi . %<à'hamajàni garbhadhamà tvamajàsi garbhadham>% yajuø 23 . 19 . %<garbhadhaü garbhadhàrakaü retaþ>% vedadãø .

#<garbhadhàraõa># naø 6 taø . apatyotpàdanàrthaü ÷ukra÷oõitànubandharåpagarbhagrahaõe . taddhàraõaliïga¤ca mitàkùàràyàü dar÷itaü yathà garbhadhàraõa¤ca ÷ramàdibhirliïgaravagantavyaü tathàca ÷rutiþ %<sadyogçhãtagarbhàyàþ ÷ramo glàniþ pipàsà a÷aktyà niùadanaü ÷ukra÷oõitayoranubandhaþ sphuraõa¤ca yonyàþ>% garbha÷abdadar÷ite bhàvapraø vàkye vivçtiþ taddhàraõàya vidhiþ àø taø dar÷ito yathà putrànutpattau pàraskaraþ sà yadi garbhaü nàdadhãta nidigdhikàyàþ siühyàþ ÷vetapuùpàyàþ upoùya puùyeõa målamuddhçtya caturthe'hani snàtàyàü ni÷àyàmudakena piùñvà dakùiõasyàü nàsikàyàmàsi¤catãti %<iyamauùadhã tràyamàõà sahamànà sarasvatã . asyà ahaü putraþ pituriva nàma janayatyabhita iti>% sà pariõãtà çtukàle kçtàbhigamanà yadi garbhaü na dhàrayati tadà upoùya puùye nakùatre ÷vetakaõñhakàrikàyà målamutthàpya caturthe'hani çtusnàtàyàþ patnyà ràtràvudakena dakùiõanàsàpuñe patiriyamãùadhã tràyamàõà, iti mantreõa si¤cati nasyaü dadhàti dakùiõahastànàmikàïguùñhàbhyàü gçhãtvà pràk÷iraþsaüviùñàyàþ iti . àyurvedoye'pi . %<pippalyà ÷çïgavera¤ca maricaü nàgake÷aram . àjyena saha bhu¤jãta api bandhyà prasåyate>% . %<garbhadhàraõajaü và'pi na khedaü samavàpsyasi>% bhàø vaø 126 aø .

#<garbhanud># puø garbhaü nudati nuda--kvip . kalikàryàü vçkùe (viùalàïgalà) bhàvapraø .

#<garbhapàkin># puø garbhasya pàko puùñiþ sàdhyatvenàstyasya ini . ùaùñidhànye (ùeñerà dhàna) hemacaø . yathà ca tasya garbhapoùakatvam tathà garmapoùaõa÷abde vakùyate .

#<garbhapàta># puø 6 taø . garbhasràve sa tu pa¤camàdimàsasyaiva kañhina÷arãrasya bhavati tatpramàõaü garbhacyuti÷abde dç÷yam .

#<garbhapàtaka># puø garbhaü pàtayati sevanàt pata--õic--õvul . rakta÷obhà¤jane jañàø .

#<garbhapàtana># puø garbhaü pàtayati pàti--lyu . 1 rãñhàvçkùe bhàvapraø gauràø ïãù . 2 kalikàrãvçkùe strã ràjaniø .

#<garbhapàtinã># strã garbhaü pàtayati--pata--õic--õini ïãp . vi÷alyàvçkùe jañàdharaþ .

#<garbhapoùaõa># naø 6 taø . garbhasya puùñisampàdake vidhau sa ca su÷rute dar÷itaþ yathà %<garbhiõã prathamadivasàt prabhçti nityaü prahçùñà ÷ucyalaïkçtà ÷uklavasanà ÷àntimaïgaladevatàvràhmaõaguruparà ca bhavenmalinavikçtahãnagàtràõi na spç÷eddurgandhadurdar÷anàni pariharedudvejanãyà÷ca kathàþ, ÷uùkaü paryuùita kuthitaü klinnaü cànnaü nopabhu¤jãta bahirniùkramaõa ÷ånyàgàracaitya÷ma÷ànavçkùà÷rayàn krodhabhayasaïkaràü÷ca bhàrànuccairbhàùyàdikaü pariharedyàni ca gabhaü vyàpàdayanti càbhãkùõaü tailàbhyaïgotsàdanàdãni niùeveta nacàyàsayeccharãraü pårvoktàni ca pariharet . ÷ayanàsanaü mçdvàstaraõaü nàtyuccamapà÷rayopetamasaübàdhaü vidadhyàt . hçdyaü dravaü madhupràyaü snigdhaü dopanãyasaüskçta¤ca bhojanaü bhojayet sàmànyametàdà prasavàt . vi÷eùatastu garbhiõã prathamadvitãyatçtãyamàseùu madhura÷ãtadravapràyamàhàramupaseveta . vi÷eùatastu tçtãve ùaùñikaudanaü payasà bhojayeccaturthe dadhnà pa¤came payasà ùaùñhe sarpiùà cetyeke . caturthe payonavanãtasaüsçùñamàhàrayejjàïgalamàüsasahitaü hçdyamannaü bhojayet . pa¤came kùãrasarpiþsaüsçùñaü ùaùñhe ÷vadaüùñràsiddhasya sarpiùomàtràü pàyayedyavàgåüvà . saptame sarpiþ pç÷niparõyàdisiddham evamàpyàyyate garbhaþ . aùñame vadarodakena valàtibalà÷atapuùpapalalapayodadhimastutailalavaõamadanaphalamadhughçtami÷reõàpyàyayet puràõapurãùa÷uddhyarthamanulomanàrtha¤ca vàyoþ . tataþ payomadhurakaùàyasiddhena tailenànubàsayedanulome hi vàyau sukhaü prasåyate nirupadravà ca bhavati . ata årdhvaüsnigdhàbhiryavàgåbhirjàïgalarasai÷copakramedàprasavakàlàdevamupakràntà snigdhà balayatã sukhamanupadravà prasåyate>% vidhànapàriø tatpoùaõavidhirmantrabhedapårvako dar÷ito vistarabhayànnoktastatraivàvaseyaþ .

#<garbhaprasava># puø 6 taø . garbhasya tatstha÷i÷oþ prathamaprakà÷anaråpe dar÷anayogyatàpàdanaråpakarmabhede tatra kàla÷ca %<navame da÷ame màsi prabalaiþ såtimàrutaiþ . niþsàryate vàõa iva jantu÷chidreõa sajvaraþ>% yàj¤aø uktaþ . tadvidhànaü su÷rute dar÷itaü yathà .
     %<navame màsi såtikàgàramenàü prave÷ayet pra÷astatithyàdau tatràriùñaü bràhmaõakùatriyavai÷ya÷ådràõàü ÷vetaraktapãtakçùõeùu bhåmiprade÷eùu vilvanyagrodhatintukabhallàtakanirmitaü sarvàgàraü yathàsaïkhyaü tanmayaparyaïkamupaliptabhitti suvibhaktaparicchadaü pràgdvàraü dakùiõadvàraü bàùñahastàyata¤caturhastavistçtaü rakùàmaïgalasampannaü vidheyam . jàte hi ÷ithile kukùau mukte hçdayabandhane . sa÷åle jaghane nàrã j¤eyà sà tu prajàyinã . tatropasthitaprasavàyàþ kañãpçùñhaü prati samantàdvedanà bhavatyabhãkùõaü purãùapravçttirmåtraü prasicyate yonimukhàt ÷leùmà ca . prajanayiùyamàõàü kçtamaïgalàmuùõodakapariùiktàmathainàü kumnàraparivçtàü punnàmaphalahastàü svabhyaktàmuùõodakapariùiktàmathainàü dambha tàü yavàpajà kaõñhàt pàyayet . tataþ kçtopadhàne mçduvistãrõe ÷ayane sthitàmàbhugnasakathãmuttànàma÷aïkanãyà÷catasraþ striyaþ pariõavayasaþ prajananaku÷alàþ kartitanakhàþ paricareyuriti athàsyà vi÷ikhàntaramanulomamanumukhamabhyajyàdbråyàccainàmekà subhage!>% pravàhayasveti na càpràptàvãü (apràptaprasavavedanàm) pravàhayasva tato vimukte garbhanàóãprabandhe sa÷åleùu ÷roõivaïkùaõavasti÷iraþsu pravàhayethàþ ÷anaiþ ÷anaiþ . tato garbhanirgame pragàóhaü, tato garbhe yonimukhaü prapanne gàóhataramà vi÷alyabhàvàt . akàlapravàhaõàdbadhiü måkaü vyastahanuümårdhàbhighàtinaü kàsa÷vàsa÷othopaññutaü vubjaü vikañaü và janayati . tatra pratilomamanulomayet . garbhasaïge tu yoniü dhåpayet kçùõasarùanirmokeõa piõóãtakena và . badhnãyàddhiraõyapuùpãmålaü hastapàdayordhàrayet suvarcalàü vi÷alyàü kà . atha jàtasyolvaü mukha¤ca saindhavasarpiùà vi÷odhya dhçtàktaü mårdhni picu dadyàttato nàbhinàóãmaùñàïgulàyàmasåtreõa baddhvà chedaye ttatsutraikade÷a¤ca kumàrasya grãvàyàü samyagbadhnãyàt atha kumàraü ÷ãtàbhiradbhirà÷vàsya jàtakarmaõi kçte madhusarpiranantàbràhmãrasena suvarõacårõamaïgulyànàbhikayà lehayettatovalàtailenàbhyajya kùãravçkùakaùàyeõa sarvagandhodakena và råpyahemaprataptena và vàriõà snàpayedenaü kapitthapatrakaùàyeõa và koùõena yathàkàyaü yathàdoùaü yathàvibhava¤ca . dhamanãnàü hçdisthànàü vivçtatvàdanantaram . catåràtràttriràtràdvà strãõàü stanyaü pravartate . tasmàtprathame'hni madhusarpiranantàmi÷raü mantrapåtaü trikàlaü pàyayeddvitãye lakùmaõàsiddhaü sarpistçtãye ca . tataþ pràïnivàrita stanyaü madhusarpiþ svapàõitalasammitaü dvikàlaü kàlayet .

#<garbhabharman># naø garbhasya ÷i÷oþ bharma bharaõaü bhç--bhàve manin . kumàrabhçtyàkarmaõi tadvidhànàdi su÷rutoktaü kumàrabhçtyà÷abde dar÷itam . %<kumàrabhçtyàku÷alairanuùñhite bhiùagbhiràptairatha garbhabharmaõi>% raghuþ .

#<garbhamàsa># puø garbhasya tadàrambhasya màsaþ tatsahito màsaþ . 1 garbhàrambhamàse 2 garbhasahite màse ca %<yadi nàdhãyàt tçtãye garbhamàse>% à÷vaø gçø 1 . 13 . 2 . %<garbhasahito màsaþ garbhamàsa>% iti nàràø . 3 garbhamàsasaükhyamàse ca garbhasràva÷abde dç÷yam .

#<garbhayoùà># strã garbhàrthà yoùà . garbhasthànãyàyàü striyàm dçyaü gaïgeti %<gayataü pratiùñhà guhasya rukmasya ca garbha yoùà>% bhàrate ànu÷àsanikaparvaõi 2 adhyàye .

#<garbhalakùaõa># naø garbho lakùyate'nena lakùa--karaõe lyuñ . garbha såcakacihnabhede bhàvaprakà÷oktaü garbha÷abde tallakùaõasuktam

#<garbhalambhana># naø garbho'moghavãryatayà labhyate'nena labha--lyuñ mum ca . niùiktavãryasyàmoghatàsampàdanàrthe kriyàbhede %<upaniùadi garbhalambhanaü puüsavanamanavalobhana¤ca>% à÷vaø gçø 1 . 13 . 1 . %<àmnàtamiti ÷eùaþ garbho labhyate yena karmaõà niùiktaü vãryamamoghaü bhavati>% nàràø .

#<garbhavatã># strã garbho vidyate'syà matup masya vaþ . àpannagarpàyàü striyàm ÷abdaratnàø tasyà lakùaõaü tatparihàrya¤ca kàya÷abdoktasu÷rutavàkye 1921 pçø dç÷yam . labdhagarbhàyà garbhasthairyakàrividhibhedaþ su÷rutaü ukto yathà
     %<labdhagarbhàyà÷caiteùvahaþsu lakùaõàvaña÷uïgàsahadevàvi÷vadevànàmanyatamaü kùãreõàbhiùutya trãü÷caturo và vindån dadyàddakùiõe nàsàpuñe putrakàmàyai naca tànniùñhãvet . dhruva¤caturõàü sànnidhyàdgarma . syàdvidhipårvakaþ . çtukùatràmbuvãjànàü sàmagryàdaïkuro yathà . evaü jàtà råpabanto mahàsatvà÷ciràyuùaþ . bhavantthçõasya moktàraþ satputtràþ puttriõe hitàþ>% . ÷i÷au varõabhedaheturapi tatroktaþ tatra tejodhàtuþ sarvavarõànàü prabhavaþ sa yadà garbhotpattàvabdhàtupràyo bhayati tadà garbhaü gauraü karoti pçthivãdhàtupràyaþ kçùõaü pçthivyàkà÷apràyaþ kçùõa÷yàmaü, toyàkà÷adhàtupràyo gora÷yàmam . yàdçgvarõamàhàramuparsavate garbhiõã tàdçgvarõaprasavà bhavatãtyeke bhàùante . tatra dçùñibhàgamapratipannaü tejo jàtyandhaü karoti . tadeva raktànugataü raktàkùaü, pittànugataü piïgàkùaü, ÷leùmànugata ÷uklàkùaü, vàtànugataü vikçtàkùamiti %<da÷aiva màsàn vibhrati garbha vatyaþ>% bhàø vaø 134 aø .

#<garbhavasati># strã garbhaþ kukùireva vasatiþ . kukùiråpe sthàne %<sa tatra garbhavasatau vamatyàtmecchayà hariþ>% harivaüø 60 aø .

#<garbhavàsa># puø vasatyasmin vàsaþ vàsasthànaü garbha eva vàsaþ . 1 kukùiråpasthàne %<asakçt garbhavàseùu vàsaü janma ca dàruõam>% manuþ . vasa--bhàve gha¤ 7 taø . 2 kukùau vàse ca .

#<garbhavyåha># puø garbha iva gåóho vyåhaþ . vyåhabhede yuddhyarthasainyanive÷anabhede . %<pa÷càdvai tasya padmastu garbhavyåhaþ sudurbhidaþ . såcãpadmasya garbhastho gåóho vyåhaþ kçtaþ punaþ>% bhàø droø 27 aø . sa ca padmàkàraþ .

#<garbha÷ayyà># strã garmasya ÷ayyeva sthànam . %<÷aïkhanàsyàkçtiryonistryàvartà sà ca kãrtità . tasyàstçtãye tvàbatta garbha÷ayyà pratiùñhità>% bhàvapraø ukte garbhotpattisthàne . %<÷i÷uradhikavayà garbha÷ayyàü gato và>% iti veõãsaühàraþ .

#<garbhasaükramaõa># naø garbhe saükramaõaü anyadehaparityàgena dehàntaropàdanàrthaü prave÷anam . dehàddehàntaragrahaõàya kukùiprave÷anaråpe janmani . %<garbhasaükramaõe càpi karmaõàmabhisarpaõe . tàdç÷ãmeva labhate vedanàü mànavaþ punaþ>% bhàø à÷vaø 17 a0

#<garbhasamaya># puø 6 taø . garbhakàle sa ca çtusnànottarapuüyogakàlaþ vçùñyudbhavàya meghagarbhakàla÷ca . sa ca garbha÷abde vçø saüø vàkyena dar÷itaþ %<garbhasamaye'tivçùñirgarbhàbhàvàyadurnimittakçtà>% vçø saüø .

#<garbhasràva># puø sru--gha¤ 6 taø . prasåtikàlàt pårvaü rogàdinà garbhasya patane . garbhacyuti÷abde vivçtiþ . tatrà÷aucanirõayaþ %<ràtribhirmàsatulyàbhirgarbhasràve vi÷udhyati>% manuþ . kårmapuràõam %<arvàk ùaõmàsataþ strãõàü yadi syàt garbhasaüsravaþ . tadà màsasamaistàsàü divasaiþ ÷uddhiriùyate . ata årdhantu patane strãõàü syàdda÷aràtrakam . sadyaþ÷aucaü sapiõóànàü garbhasràvàcca và tataþ . garbhacyutàvahoràtraü sapiõóe'tyantanirguõe . yatheùñàcaraõe j¤àtau triràtramiti ni÷cayaþ>% . da÷aràtrakamiti svasvajàtyuktà÷aucakàlaparam . tathà càdityapuràõam %<ùaõmàsàbhyantaraü yàvat garbha sràvo bhaved yadi . tadà màsasamaistàsàü divasaiþ ÷uddhiriùyate . ata årdhaü svajàtyuktama÷aucaü tàsu vidyate>% . garbhasràvàcca và tata iti tacchabdena sannidhànàdata årdhamityuktaùaõmàsottarakàlaþ paràmç÷yate . ùaõmàsopari saguõànàü sadyaþ, nirguõànàmekàhaþ, atyantanirguõayatheùñàcaraõaj¤àtãnàü triràtram ÷uø taø . a÷aucavyavasthà a÷auca÷abde 486 pçø uktà

#<garbhasràvin># puø garbhaü sràbayati sru--õic--õini . hi ntàlavçkùe . ràjaniø .

#<garbhàgàra># naø garbha ivàgàram . 1 gçhamadhyabhàge vàsagçhe . garbha evàgàram . 2 garbhasthàne amaraþ . 3 garbhà÷aye ràjaniø .

#<garbhàdhàna># naø garbha àdhãyate'nena karbhaõà à + dhàkaraõe lyuñ . garbharåpapàtrasaskàrakarmaõi tatra vihitanakùatràdikàlabhedàstadvidhànàni ca saø taø uktàni yathà
     atha garbhàdhànam . gobhilaþ %<yadà çtumatã bhavati uparata÷oõità tadà sambhavakàlaþ>% çtuþ prajàjananayogyakàlaþ tannimittena naimittikaü gamanaü kàryam akurvataþ pratyavàyànniyamaþ %<çtumatãntu yo bhàryàü sannidhau nopasarpati . avàpnoti sa mandàtmà bhråõahatyàmçtàvçtau>% iti smçteþ . jyotiùe %<jyeùñhà målà maghà÷leùà revatã kçttikà÷vinã . uttaràtritaryatyaktvà parvavarjaü vrajedçtau>% viùõupuø %<caturda÷yaùñamã caiva amàvàsyàtha pårõimà . parvàõyetàni ràjendra! ravisaükràntireva ca . strãtailamàüsasaübhogã viõmtranarakaü vrajet>% . yàj¤aø ùoóa÷arturni÷àstrãõàü tàsu yummàsu saüvi÷et . atra ùoóa÷àhoràvàtmakakàlasya sàvanatvàt puüsavananàmakaraõayorapi sàvanagaõanàyàyuktatvàcca saüskàramàtre sàvanagaõanà . tathà vyavahàra÷ca tathà ca yàj¤avalkyaþ %<garbhàdhànamçtau puüsaþ savanaü syandanàt purà . ùaùñhe'ùñame và sãmantaþ prasave jàtakarma ca . ahanyekàda÷e nàma caturthe màsi niùkramaþ . ùaùñhe'nnaprà÷anaü màsi cåóà kàryà yathàkulam . evamenaþ ÷amaü yàti vãjagarbhasamudbhavam>% . caturthe spandate tataþ iti vacanàt spandanàt pårvamàsatrayaü puüsavanakàlaþ . atra caturthamàsasya sauratve càndratve và niùekamàsasyàpi tathàtve tadàdyantadinaniùeke sati adhikanyånakàlayorgarbhaspandanamaniyatamàpadyeta sàvane tu niyataü tenàtra sàvanagaõanà yuktà yoùidvyavahàraprasiddhà ca . %<ahanyekàda÷e nàma>% ityatràpi %<a÷aucavyapagame nàmadheyamiti>% viùõusåtràt såtakottaradinaparamekàda÷adinapadam såtakàdiparicchedo dinamàsàvdapàstathà . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanena prakãrtità såryasiddhàntavacanena såtakasya sàvanadinaghañitatvàt taduttaradinasyàpi tathàtvam . ato dinamàsavarùagaõana sàvaneneti . ÷ubhà÷ubhavivecanantu saureõa jyotiþ÷àstràt . ataeva pitàmahaþ %<vivàhàdau smçtaþ sauro yaj¤àdau sàvano mataþ>% . atra dvitãyàdi÷abdàt saüskàraparigrahaþ . %<garbhàdhàne sadà gràhyàþ vàrà bhaumaravãjyakàþ>% iti . gobhilaþ %<dakùiõena pàõinà uùasthamabhispç÷et>% viùõuryoniü kalpayatvetayarcà %<garbhaü dhehi sinãvàlãti ca>% samàpyarcau sambhavataþ . kutsitade÷asya savyena pàõinà ÷aucadar÷anàt tadvàraõàya dakùiõeneti . upasthaü yoniü spç÷et viùõuriti mantreõa prathamaü, tato %<garbhaü dhehisinãbàlãtyàdi>% mantreõa ca . %<mantrànte karmàdisannipàtaþ>% iti nyàyàt pàñhànantaraü spar÷aþ na tu bhavadevabhaññãktaü spç÷an japatãti çcau samàpyaiva saüyegaü kurutaþ na madhye vàmadevyajapaþ . devalaþ %<sakçcca saüskçtà nàrã sarvagarbheùu saüskçtà>% . tena garpràdhànapuü savanasãmantonnayanàni sakçdeva kartavyàni . chandogapari÷iùñabh %<vivàhàdikabhagaõoya ukte garbhàdhànaü ÷u÷ruma yasya cànte . vivàhàdàvekamevàtra kuryàt ÷ràddhaü nàdau karmaõaþ karmaõaþ syàt>% . vivàhàdigarbhàdhànàntakarmasu ekameva ÷ràddhaü na tu pratikarmàdau, ekenaiva ÷ràddhena kçtena sarvàõi ÷ràddhavantãti . anta÷abdo'tràvayavàrthaþ da÷àntaþ paña iti vat samãpàrthe upalakùaõaü syàt . tata÷ca vi÷eùaõopalakùaõasandehe vi÷eùaõatvena grahaõaü kàryànvitatvàt . yattu %<niùekakàle some ca sãmantonnayane tathà . j¤eyaü puüsavane caiva ÷ràddhaü karmàïgameva ca>% ityanena bhaviùyapuràõe ÷ràddhaü karmàïgatvena vihitaü tacchandogetaraparam . ata eva bhavadevabharñanàpi tathà likhitam . atra ÷ràddhottaragamane'pi na doùaþ ukta bhaviùyapuràõàt %<nitye nàndãmukha÷ràddhe kçte dànàdyavarjanam>% iti vacanàntaràcca .
     muø ciø pãyaø dhàø vistareõa vihitaniùaddhakàlàdikamuktaü yathà %<gaõóàntaü trividhaü tyajennidhanajanmarkùe ca målàntakaü dàsraü pauùõamathoparàgadivasaü pàtaü tathà vaidhçtim . pitroþ ÷ràddhadinaü divà ca parighàdyàrdhaü svapatnãgame bhànyutpàtahatàni mçtyubhavanaü janmarkùataþ pàpabham>% muø ciø gaõóàntamiti . atra yadi duùñaphalatithyàdiùu rajodar÷anamudbhåtaü tatra caturthadinànantaraü ÷àntikaü vidheyaü yadàha vasiùñhaþ prabhåtadoùaü yadi dç÷yate tatpuùpaü tataþ ÷àntikakarma kàryam %<vivarjayedeva tadaika÷ayyàü yàvadrajo dar÷anamanyaghasra . ã÷ànato gomayamaõóalena paristçte'gnau juhuyàtsadårvàm . yugmàü ghçtàktà¤ca samitpramàõàü gàyatrikàü sàùñasahasrasaükhyàm . ÷atapramàõàmathavàghahantrãü ÷ubhairyavairvyàhçtibhistilai÷ca . tataþ suràn bhåmisuràn pitéü÷ca santarpayedannasuvarõavastrairiti>% . ÷àntikaprakàrastu ÷àntipaddhatyàdau draùñavyaþ . evaü ÷àntikaü vidhàya garbhàdhànaü vidheyam . tatra svapatnã game svapatnãgamane etàn doùàn tyajediti sarvatra sambandhaþ . etàn kàn? trividhaü gaõóàntaü gaõóàttalakùaõaü ratnamàlàyàm %<nakùatratithilagnànàü gaõóàntaü trividhaü smçtam . navapa¤cacaturthànàü dvyekàrdhaghañikàmitamiti>% nidhanaü janmarkùàt suptama badhatàràü, janmanakùa målam antakaü bharaõãü dàsrama÷vinãm . pauùõaü revatãü maghàm uparàgadivasaü grahaõadinaü, pàtaü vyatãpàtam mahàpàtaü ca, vaidhçtiü yogaü, pitrormàtàpitroþ ÷ràddhadinaü, divà såryàvacchinnakàlaü paridhayogasya pårvàrdvam . tathotpàtairdityàntarikùabhaumaistrividhairutpàtairhataü dåùitaü, janmarkùataþ janmalagnàjjanmarà÷ervà mçtyubhavanamaùñamaü lagnaü pàpabhaü pàpagrahayuktaü bhaü nakùatraü lagnaü và iti pãø dhàø %<bhadràùaùñhãparvariktà÷ca sandhyàü bhaumàrkàrkãnàdyaràtrã÷ca tasraþ . garbhàdhànaü tryuttarendvarkamaitrabràhmasvàtãviùõu vasvambupe sat>% muø ciø . bhadreti bhadrà prasiddhà ùaùñhã tithi÷ca parvàõi caturda÷yaùñamyamàvàsyà pårõimà sakramaõàni ukta¤ca viùõupuràõe %<caturda÷yaùñamã caiva amàvàsyà ca pårõimà . parvàõyetàni ràjendra! ravisaükràntireva ceti>% riktà÷caturthãnavamãcaturda÷ãþ, sandhyàü pràtaþsandhyàü sàyam sandhyà¤ca . bhaumaü maïgalavàram arkamàdityavàram àrkiü ÷anai÷caravàraü, catasraþ àdyaràtrãþ rajodar÷anadinamàrabhya dinacatuùñayaü tyajedityarthaþ . tadanantaramapi putràrthã rajodar÷anàt viùamadivasaü tyajet . ukta¤càdhànàdhyàye vasiùñhena niùedhajàtaü %<pauùõadvaye pitryabhayàmyasàrpaviùõudvaye naidhanajanmabheùu . utpàtadhàpagrahadåùiteùu na kàryamàdhànamaniùñalagne . upaplave vaidhçtapàtayo÷ca viùñyàü divà pàrighapårvabhàge . sandhyàsu parvasvapi màtçpitrormçte'hni patnãgamanaü vivarjyam . dineùu yugmeùu ca vakùyamàõayogaiþ sutàrthã svasatãmupeyàt . dineùvayugmeùu ca kanyakàrthã hitvà ca gaõóàü stithilagnabhànàmiti>% vakùyamàõayogaiþ puüyogaiþ strãyogai÷ca . atra granthakçtà ÷ravaõadhaniùñhayorna niùedhaþ kçtaþ . vàrhaspatyasaühitàyàü tayorvi÷eùato vihitatvàt . tadvacanamadhunaiva vakùyate . nanu ùoóa÷igrahaõàgrahaõavat vihitapratiùiddhatvàdvikalpaþ kasmànna bhavati? satyam bahånàmanurodhonyàyya iti vidhirebocitaþ . ataevoktaü nàradena %<÷ucirbhåtvà yugmatithàvanagnàü kàmayet striyam . putràrthã puruùastyaktvà pauùõamålàhipitryabhamiti>% %<tyaktvà parvatithiü målabha÷leùàü paitrabhantviti>% kà÷yapokteþ . tithyàdayaþ ka÷yapena kàlavidhàne uktàþ . %<ùaùñhyaùñamà pa¤cada÷ãü caturthãü caturda÷ãmapyubhayatra hitvà . ÷eùàþ ÷ubhàþ syustithayo niùeke vàràþ ÷a÷àïkàryasitendujànàmiti>% atra vàkye candrabudhaguru÷ukravàrà niùekakàrye ÷ubhà uktàþ . arthàdanye såryabhau ya÷anivàrà niùiddhàþ . ukta¤ca kàlanirõaye %<riktà parvàùñamã ùaùñhã divà janmatrayaü tathà . pàpagrahàõàü vàrà÷ca tyàjyà÷caivànçtau gatiriti>% . ataeva vçhaspatisaühitàyàm ÷eùàõyçkùàõi duùñàni syurniùekàkhyakarmaõãtyuktaü %<somaj¤aguru÷ukràõàü vàrà vargodayàþ ÷ubhàþ . teùà¤ca dçùñaya÷caiva netareùàü kadàcaneti>% atra kecinniùeke puüvàrà uttamàþ strãvàrau madhyamau napuüsakavàrau niùiddhau ukta¤ca vyàsena %<puruùagrahavàràþ syuþ ÷ubhàþ sãmantakarmaõi . madhyau strãgrahavàrau tu varjayettu napuüsakàviti>% atra sãmantagrahaõamupalakùaõaü garbhàdhànasyetyàhuþ . yukta¤caitat puüstrãvàreùu strã gamane puruùàþ striyo votpadyante iti tàvadiùñam . napuüsakavàragamane tu napuüsakasyotpattiþ syànna hi sà kasyacidiùñà bhavediti napuüsakabudhavàraniùedha evocitaþ . ÷aniniùedhaståbhayavàdisiddha eva dàkùiõàtya÷iùñasamàcàràccàto budha÷anyoreva niùedho'nyeùàü grahaõamini pratãmaþ . pràcya stu naitatsahante tanmate tu såryabhauma÷anãnàmeva niùedhaþ . nàradaþ %<rajodar÷anato'spç÷yà nàryo dinacatuùñayam . tataþ ÷uddhàþ kriyà svetàþ sarvavarõeùvayaü vidhiþ>% . atràrthavàdamàha bharadvàjaþ %<prathame'hani càõóàlã dvitãye brahmaghàtinã . tçtãye rajakã proktà caturthe'haniü ÷udhyati>% . dharma÷àstre'pi %<bhartuþ spç÷yà caturthe'hni snànena strã rajasvalà . pa¤cama'hani yogyà syàddeve pitrye ca karmaõi>% . tasmàdetàvato doùàüstyaktvà stràgamanaü hitamiti . çtukàlàvadhimàha yàj¤avalkyaþ %<ùoóa÷arturni÷àþ strãõàü tasmin yugmàsu savi÷et . yugmàsu putrà jàyante striyo'yugmàsu ràtriùu>% ataþ ùoóa÷adinamadhye garbhàghànaü vidheyam tatraiva garbhasambhavàttatra vàràþ samãcãnàþ pràgaktà evàdhunà nakùatràõyàha garbhàdhànamiti . uttaràtrayamçgahastànuràdhàràhiõãsvàti÷ravaõàdhaõiùñhà÷atatàrakàsu garbhàdhànaü sat ÷ubhadama ukta¤ca vàrhaspatyasaühitàyàma %<harihastànuràdhà÷ca svàtãvàruõavàsavam uttaràtritayaü saumyaü rohiõã ca ÷ubhàþ smçtàþ . àdhàne målasàrpàntyama÷ubhaü samamanyabhamiti>% evaü vihitanakùatre sàta candravale garbhàdhànàrthaü sakçdava patnãgamanaükàryamityàha yàj¤avalkyaþ . %<evaü gacchet striya kùàmàü mavàü målaü ca varjayet . susthirendau sakçt putraü lakùaõyaü janayet pumàn>% cakàràdrevatãm . bhãmaparàkramo'pi %<pitryaü pauùõaü nairçtaü càpi dhiùõyaü tyaktvà nàrãü suprasannaþ prasannàm . puùñaþ kùàmàü putrakà mo'bhigacchan sallakùaõyaü putramàpnoti puõyamiti>% . tacca gamanaü mantrapårvakam . taduktaü viùõupuràõe %<çtàvuùagamaþ ÷astaþ svapatnyàü mantrato dvijetyukteþ>% idantraivarõikaviùayaü pratãyate . mantràstu viùõuryoniü kalpayatvityeva màdayaþ . %<etairmantrairdakùiõena pàõinà patnyamabhimç÷editi gobhilokteþ>% pãø dhàø . %<kendratrikoõeùu ÷ubhai÷ca pàpaistryàyàrigaiþ puügrahadçùñalagne . ojàü÷age'bje'pi ca yugmaràtrau citràditãjyàtiiùu madhyamaü syàt>% muø ciø . atha garbhàdhàne lagnabalamindra vajrayàha . kendreti atha sàmànyataþ ÷ubhalagnàni vasiùñhoktàni vçùamithunakarkasiühakanyàtulàdharacàpajhaùàþ ÷ubhà bhavanti . yadi ÷ubhaphala÷àlino'nukålà nidhanavi÷uddhiyutà niùekakàle iti . tatra kendratrikoõeùu lagnacaturthasaptamada÷amapa¤camanavamasthàneùu sthitaiþ ÷ubhagrahaistathà tryayàrigaistçtãyaikàda÷aùaùñhasthànasthitaiþ pàpagrahairupalakùite puügrahaiþ såryabhaumagurubhirdçùñe lagne tathaujàü÷agendau viùamarà÷irmeùamithunàdiraü÷o'jàdireva tatra sthite candre sati yugmaràtrau samaràtrau garbhàdhànaü kàryam yadàha jaganmohane vasiùñhaþ %<kendratrikoõeùu ÷ubhà ÷riteùu lagne ÷a÷àïke ca ÷ubhaiþ samete . pàpaistrilàbhàrigatai÷ca yàyàt puüjanmayàgeùu ca saüprayogam>% nàradaþ àjarà÷yaü÷age candre lagne puügraharvà kùata . ÷ucirbhåtvà yugmatithau hyanagnàü kàmayet striyamiti . puügrahàdãnàha nàradaþ %<puügrahàþ såryajãvàràþ strãgrahau ÷a÷i bhàrgavau . napuüsakau saumyasaurã ÷iromàtraü vidhuntudaþ>% iti . atra puünapuüsakàdiyogàva÷iùñhenoktàþ àdhànalagne viùamàü÷arà÷au jãvendujàbhyàü yutavãkùite và . nànyeþ suputrastvatha pàpakheñaiþ pàpã ca mi÷rairbalibhi÷ca mi÷raþ . ojakùàü÷e lagnage vãryuyukte jãvengharkairojarà÷yaü÷asaüsthaiþ . puüjanma syàdvyatyaye kanyakà syànmi÷raiþ ùaõóhodvyaïgagairdvitrijanma . ùaõóho napuüsakaþ %<ojàü÷akakùàdviùamarkùasaüsthaþ puüjanmakàrã ravisånurekaþ . vicàrya vãryaü puruùagrahàõàü vàcyo'tra putrastvatha putri kà và . pàpai÷ca ÷eùaü suvicintya vàcyamiti>% . evasanye'pi puüjanmàdiyogà jàtake draùñavyàþ . eùu yasmin kasmiü÷cit puüjanmayoge putràrthã yugmartau patnãü gacchet . kanyàjanmayoge tu kanyàrthã viùamaràtrau patnãü gacchet iti phalito'rthaþ . atha garbhàdhàne vihitanakùatràpràptau madhyamanakùatràõyàha . citreti citràpunarvasupuùyà÷vinãùu tadgarbhàdhànaü madhyamaü madhyamaphaladamityarthaþ . yadàha vçhaspatiþ %<citràditye tathà tiùyaturagau ceti madhyamàþ . ÷eùàõyçkùàõi duùñàni syurniùekàkhyakarmaõãti>% atra kecit daivànmànuùàdvà pratibandhàdbharturasannidhàne anekeùu çtuùu vyatãteùu yadi garbhàdhànàkhyaþ saüskàro nàbhåttadànãü daivànmadhye bhartà sumàgata÷cettadà dakùiõàyane ÷ukràstagurvastanyånàdhimàsàdimahàdoùaradbhàvastadà garbhàdhànaü naiva bhavatãtyàhuþ atãtakàlatvàt yathà kàlàtãteùu jàtakarma nàmakarmànnaprà÷anacaulàdisaüskàràþ pårvoktadoùasadbhàve naiva bhavanti . ukta¤ca vasiùñhena %<atãtakàlànyakhilàni yàni kàryàõi saumyàyanuge dine÷e . gurau bhçgau vàpyathadç÷yamàne taduktapa¤càïgadine'pyakhaõóe>% iti satyam . satyapi néõàmatikrame nimittànantarameva naimittikamiti nyàyena %<ùoóa÷artuni÷àþ strãõàü tasmit yugmà÷u saüvi÷et>% iti yàj¤avalkyavacasà ùoóa÷adinàtikrame çtvantaramapekùya pràguktadi÷à kàla÷uddhiü vicàrya kàryaleva . tadà bahukàlavyàpinã kàla÷addhirupekùyaiva yato vij¤àne÷vareõa %<tasmin yugmàsu saüvi÷editi>% vyàkhyàvasare kimayaü vidhirniyamaþ parisaükhyà veti trayaþ pakùà upranyastàstatra strãgamane ràgata eva pravçtterniyama evàyamiti siddhàntitamato gacchedeveti niyamasmaraõàt çtàvupeyàt sarvatra và pratiùedhavarjamiti gautamasmararaõàt çtvagamane pratyavàyo'pi smaryate %<çtusnàtàü tu yo bhàryàü sannidhau nopagacchati . ghoràyàü bhråõahatyàyàü yujyate nàtra ÷aü÷ayaþ>% iti ÷àtàtapokteþ .
     atha garbhàdhànaü vighàya puüsànidràsamaye kiü kàryamityàha viùõuþ . %<gidràsamayamàsàdya tàmbålaü vadanàt tyajet . paryaïkàt pramadàü màlàü puõórapuùpàõi mastakàt>% iti . pãø dhàø . niùekottaraü kàryamàha àø taø . atra samyagàdhà nahetutayà uttànakaracaraõàmeva kurvãta nàtiryagàhitakaracaraõàü striyaü çtvabhigamanànantaraü dakùiõapàr÷vena svàpayet . puruùayiteü tu garbhànutpattiriti vi÷eùaþ . garbhàdhàna¤ca gargasthabàlasya tadàdhàrapàtrasya ca sãmantonnayanavat saüskàraþ %<sãmantonnayanasaüskàro gàrbhapàtrasaüskàraþ>% iti ÷ruteþ garbhapàtrayorayaü saüskàra iti gàrbhapàtraþ garbhasya udarasthasya, pàtrasya tadàdhàrastriya÷ca . sãmantonayanapadamupalakùaõàrtham . yadi daivàt garbhàdhànàdisaüskàràyathàkàle na kçtàstadà prasavakàlottaraü jàtakarmàdyuttarasaüskàrakàle aïke bàlakaü nidhàya saüskàraþ kàryaþ yathàha ràjamàrtaõóe %<yaü nàryakçtasãmantà såyate ca katha¤cana . aïke nidhàya taü bàlaü punaþ saüskàramarhati>% . tena saüskàreõa ca tadàdhàre utpannànàmapi saüskàrasiddhiþ %<sakçcca kçtasaüskàràþ sãmante na kulastriyaþ . yaü yaü garbhaü prasåyante sa garbhaþ saüskçto bhavet>% ràjamàrtaõóàt . lagnabhedena garbhàdhàne ÷ubhà÷ubhaü vçhajjàtake 4 aø niùekàdhyàye vistareõoktaü jàtakapaddhatau tu ki¤cit saükùipyoktaü yathà %<àdhànàïgàt saptamabhe yàdç÷aü kurute ratam . karoti tàdçk puruùasamutpattiü balànvitàm . ravãndu÷ukrabhaumà÷cet svàü÷e vàtha gurau tanau . navame pa¤came và syàdapatyaü puüstva÷àli tat . valiùñhau svagçhàü÷e'rka÷ukràvupacayarkùagau . puüsàü, strãõàü kujendå cet tadà garbhasya sambhavaþ . bhaumàrkã saptame'rkàt sto ruje puüsaþ, striyà vidhroþ . bhaumàkirmadhye såryendå puüstriyormçtyave kramàt . bhaumàrkyanyatayeõàrkacandrau yuktekùitau kramàt . puüstriyormçtyudau proktau pràk såteþ pràktanairbudhaiþ . lagne vendau pàpamadhye ÷ubhadçùñivivarjite . sagarbhastrãmçtiþ syàdvà yathà vàmanabhàùitam . divà sårya÷ukrau, ÷anãndå ca ràtrau, 4 jale tàtamàtçgrahau vyastatastau . tayoþ sodarasvasçsaüj¤au kramàttu tayorojayugmarkùagau saukhyahetå . kalalaü kañhinaü hastàdyasthitvagromacetanàþ . a÷anodvegasåti÷ca màseùvã÷àþ kramàdamã . bhçgvàrejyàrkacandràrkij¤àïge÷àbjadivàkaràþ . màse÷e pãóite garbharogaþ puùñi÷ca sadbale . (prathamamàse kalalaü ÷ukra÷oõitami÷raõaråpaü tatra ÷ukro'dhipaþ . dvitãye kàñhinyaü tadã÷aþ kujaþ . tçtãyamàse hastàdyutpattiþ gurustadã÷aþ . caturthe'styutpattiþ såryastadã÷aþ . pa¤camamàse carmotpatti÷candro'dhipaþ . ùaùñhe romotpattiþ ÷aniradhã÷aþ . saptame caitanyaü bugho'dhipaþ . aùñame màtràbhuktànnàde rnàóãdvàreõà÷anam, tatra garbhàdhànalagne÷aþ svàmã . navame udvegaþ candro'dhã÷aþ . da÷ame prasavaþ, såryastadã÷aþ àdhànakàle uktagrahe pãóite tattulyamàse garbhapàtàdi valayukte tattanmàse puùñiþ) . viùamarkùanavàü÷eùu gurucandràïgabhànuùu . puüjanma samabhàü÷eùu, striyasteghu samàdi÷et . såryejyau viùame'ü÷e cet sabalau puüjanipradau . striyàþ samàü÷e ÷ukrendå, kujàddvyaïgàü÷ake yamam . bhànumandaj¤adçùñàccet puüstrãyugmaü navàü÷akàt . viùamarkùe ÷anirlagnàllagnaü tyaktvà nçjanmadaþ . indurvçùe bhasandhisthaira÷ubhairmåkajanmadaþ . vyaye'rkendå dakùavàmanetranà÷akarau matau . ÷anibhàü÷e tanau, mande saptame'bdatrayàt ÷avaþ . svàü÷e karkatanau candre dyåne dvàda÷avarùataþ . yatsaükhye dvàda÷àü÷e syàccandraþ pra÷netataþparam . tattulyarà÷isahite candre såtiü vadet sudhãþ>% àdhànàdhyàyaþ .

#<garbhàvakrànti># strã ava + krama--bhàve ktin 6 taø . ÷àrãrajãvasya garbhà÷ayaprave÷anaråpe garbhàvatàre tacca su÷rute ÷àrãrasthàne 3 aø %<athàto garbhàvakrànti ÷àrãraü vyàkhyàsyàmaþ>% ityupakramya dar÷itaü tacca vàkyaü kàya÷abde 1921 pçø dar÷itam .

#<garbhà÷aya># puø à÷ete'tra à + ÷ã--àdhàre ac 6 taø . garbhàdhàrasthàne garbha÷ayyàyàm %<puruùebhyo'dhikà÷cànye nàrãõàmà÷ayàstrayaþ . eko garbhà÷ayaþ proktaþ pittapakvà÷ayàntare>% iti bhàvapraø tasya pittapakvà÷ayayormadhyasthatvamuktam %<strãõàü garbhà÷ayo'ùñamaþ>% . %<tato'gnisomasaüyogàt saüsçjyamàno garbho garbhà÷ayamanupratipadyate>% %<daivasaüyogàdavyayo'cintyaþ (àtmà) bhåtàtmanà sahànvakùaü satvarajastamobhirdevàsurairaparai÷ca bhàvairvàyunà'bhipreryamàõo garbhà÷ayamanupravi÷yàvatiùñhate>% iti ca su÷rutaþ . tadàdhàràvarakatvàt 2 jaràyau amaraþ .

#<garbhàùñama># puø garbhàt garbhakàlàt aùñamaþ . garbhàvadhike aùñame màsavarùàdau . %<garbhàùñamo devamàsaþ>% trikàø . %<garbhàùñame'vde kurvãta bràhmaõasyopanàyanam . garbhàdekàda÷e ràj¤o garbhàttu dvàda÷e vi÷aþ>% manuþ uttaratra garbhàditi nirde÷ena garbhàùñame ityatràpi avadhyarthakapa¤camyà %<saha supeti>% pàø samàø .

#<garbhàspandana># naø garbhasyàspandanam . %<garbhakùaye garbhàspandanamunnatakukùità ca>% su÷rutokte garbhakùayacihne . %<garbhàspandanamàvãnàü (garbhiõãnàü) praõà÷aþ ÷yàvapàõóautà>% su÷ruø .

#<garbhàsràva># puø garbhasyàsràvaþ . garbhasràve tacchande udàø .

#<garbhiõã># strã garbho'styasyàþ ini ïãp . gargavatyàü sagamoyàü striyàm amaraþ . garbhiõãliïgaü garbhavatã÷abde uktam . garbhiõãtatpatikçtyàkçtyàdi niø siø uktaü yathà
     %<garbhiõã ku¤jarà÷vàdi÷ailaharmyàdirohaõam . vyàyàmaü ÷ãghragamanaü ÷akañàrohaõaü tyajet . ÷okaü raktavivimokùaü ca sàdhvasaü kukkuñà÷anam . vyavàyaü ca divàsvapnaü ràtrau jàgaraõaü tthajet>% ka÷yaø . madanaratne skànde %<haridràü kuïkumaü caiva sindåraü kajjvalaü tathà . kårpàsaka¤ca tàmbålaü màïgalyàbharaõaü ÷ubham . ke÷asaskàrakabarokarakarõavibhåùaõam . bharturàyuùyamicchantã varjayedgarbhiõã na hi>% vçhaspatiþ %<caturthe màsi ùaùñhe vàpyaùñame garbhiõã yadà . yàtrà tayà vivarjyà syàdàùàóhe tu vi÷eùataþ>% yàj¤avalkyaþ %<dauhadasyàpradànena garbho doùamavàpnuyàt . vairåpyaü maraõaü vàpi tasmàt kàryaü priyaü striyàþ>% dauhadaü garbhiõãpriyam . tatraivà÷valàyanaþ vapanaü maithunaü tãrthaü varjayedgarbhiõã patiþ . ÷ràddha¤ca saptamànmàsàdårdhvaü cànyatra vedavit . ÷ràddhaü tadbhojanamiti . prayogapàrijàtaþ . kàlavidhàne måhårtadãpikàyà¤ca %<kùauraü ÷avànugamanaü nakhakçntanaü ca yuddhàdi vàstukaraõaü tvatidårayànam . udvàhamaupanayanaü jaladhe÷ca gàhamàyuþkùayàrthamiti garbhiõikàpatãnàm>% ratnasaügrahe gàlavaþ %<dahanaü vapana¤caiva caulaü vai girirohaõam . nàva àrohaõaü caiva varjayedgarbhiõãpatiþ>% anyatràpi %<pravyaktagarbhàpatirabdhiyànaü mçtasya bàhaü kùurakarmasaïgam . tasyànuyatnena gayàditãrthaü yàgàdikaü vàstuvidhiü na kuryàt>% . pravyaktagarbhà vanità bhavenmàsatrayàt param . (màsatrayàdårdham) ùaõmàsàt parataþ såtirnavame riùñavàsinã atha såtikàgçhaprave÷aþ %<rohiõyaindavapauùõeùu svàtãvaruõayorapi . punarvasau puùyahastadhaniùñhàtryuttaràsu ca . maitre tvàùñre tathà÷vinyàü såtikàgàrave÷anam>% etacca sambhave %<prasåtisamaye kàle sadya eva prave÷ayediti>% vasiùñhokteþ tadgçha¤ca nairçtyàü kàryam %<vàruõyàü bhojanagçhaü nairçtyàmapyariùñakamiti>% vasiùñhokteþ viùõudharme %<da÷àhaü såtikàgàramàyudhai÷ca vi÷eùataþ . vahninà tindukàlàtaiþ pårõakumbhaiþ pradãpakaiþ . suyatnena tathà vàrivarõakvai÷citritena ceti>% .
     %<garbhiõã tu dvimàsàdistathà pravrajito muniþ . bràhmaõà liïgina÷caiva na dàpyàstàrika (karam) tareþ>% manunà dvimàsordhaü tasyà nau÷ulkàgrahaõamuktam . atitheragra eva tasyàbhojanaü manunoktaü yathà %<suvàsinãþ kumàràü÷ca rogiõogarbhiõãstathà . atithibhyo'gra evaitàn bhojayedavicàrayat>% . bàlaü suvàsinãvçddhagarbhiõyàturakàüstathà . %<saübhojyàtithibhçtyàü÷ca dampatyo ÷eùabhojanam>% yàj¤aø . jàtyà saha kvarmaø asya paranipàtaþ . gogarbhiõã .

#<garbhiõãdohada># naø 6 taø . garbhiõyàkàïkùite dravyabhede tasya dànàva÷yakatà su÷rute uktà tacca caturthe yàbhipràyamindriyàrtheùu karotãtyàdi vàkyaü 2119 pçø uktaü %<indrivàrthàüstu yàn yàn sà bhoktumicchati garbhiõã>% su÷rutaþ .

#<garbhiõyavekùaõa># naø 6 taø . kumàrabhçtyàyàü garbhiõãparicaryàyàm trikàø .

#<garbhita># triø garbho jàto'sya tàraø itac . 1 jàtagarbhe 2 kàvyadoùabhede naø . doùa÷abde vivçtiþ .

#<ga(rbhe)rbhàïka># puø garbhe aïkamadhye'ïkaþ và aluksaø . %<aïkodarapraviùño yo raïgadvàrà mukhàdimàn . aïko'paraþ sa garbhe(rbhà)ïkaþ savãjaþ phalavànapi>% sàø daø ukte nàñakàïgàïkamadhyapraviùñàïke . yathà bàlaràmàyaõe sãtàsvayaüvaranàmà ga(rbhe)rbhàïkaþ .

#<garbhetçpta># triø garbhe ÷i÷au anne và tçptaþ aluk saø . 1 ÷i÷au 2 anne ca tçpte . yuktàrohyàþ àdyudàttatà'sya .

#<garbhopaghàta># puø garbhasya upaghàtaþ . 1 jàtagarbhasya nà÷e meghasya 2 jalotpàdana÷aktinà÷e ca talliïgàni %<garbhopaghàtaliïganyulkà÷anipà÷upàtadigdàhàþ>% ityàdi vçø saø 21 aø uktaü tacca garbha ÷abde dar÷itam .

#<garbhopaghàtinã># strã garbhamupahanti upa + hana + õini . garbhaghàtinyàü strãgavyàdau amaraþ .

#<garbhopaniùad># strã garbhasvaråpàvedikà upaniùad . upaniùadantargate garbhasvaråpàdyàvedake upaniùadbhede upaniùacchabde vivçtiþ . tatsvaråpàdi aitareyopaniùadyapi saükùepeõoktaü tacca kàya÷abde 1925 pçø puruùe hatvà àdito garbhaþ ityàdyuktam .

#<garmucchada># puø garmuto naóasya chada iva chado'sya . (meóuyà) dhànyabhede ratnamàlà .

#<garmuñikà># strã garmuta iva uñaü parõamasva ÷akaø ñeþ pararåpaikàde÷aþ ñàpi ata ittvam . (meóuyà) iti khyàte dhànyabhede ratnamàlà .

#<garmut># strã gé--bàø uti muñ caü . (meóuyà) 1 dhànyabhede amaraþ . 2 naóe tçõabheda 3 svarõe ca mediø .

@<[Page 2561a]>@
#<garva># mahe bhvàø paraø sakaø señ . garvati agarvãt . jagarva . garvitaþ . garvaþ . %<kharve! garvasamåhapåritatano!>% tàràstavaþ .

#<garva># puø garva--gha¤ . abhimàne, %<ai÷varyaråpatàruõyakulavidyàbalairapi . iùñalàbhàdinànyeùàmavaj¤à garvaþ ãritaþ>% inyukte 2'vaj¤àbhede garvo madaþ prabhàva÷rãvidyàsatkulatàdijaþ . %<avaj¤àsavilàsàïgadar÷anà'vinayàdikçt>% sàø daø ukte 3 vyabhicàribhàvabhede . amare ahaïkàraparyàyatoktiþ ãùadbhedamanàdçtyaiva .

#<garvàña># puø garveõàñati aña--ac 3 taø . dvàrapàle trikàø .

#<garvita># triø garva--kartari kta garvo jàto'sya tàraø itac và . 1 matte 2 jàtagarva %<yåthaü tadagrasaragarvi(rbi)takçùõasàram>% %<premagarvitavipakùamatsaràt>% raghuþ .

#<garha># nindàyàü và curàø pakùe bhvàø àtmaø sakaø señ . garhayate garhate ajagarhata agarhiùña . garhayà¤cakre jagarheþgarhahaõà %<na garhayeyurasmàn vai pàõóavàrthàya karhicit>% bhàø àø 5730 ÷loø . %<garhayanto'sya sàhasam>% bhàø vaø 181 aø padavyatyaya àrùaþ . upasargapårvakastu taddyotyàrthayukte nindane . %<vigarhitaü dharmadhanairnivarhaõam>% naiùaø .

#<garha># kutsàyàü bhvàø àø sakaø señ . garhate agarhiùña jagarha garhaõam garhitaþ garhà . %<sa eva dharmo ràj¤àü . tu tadvitaü kinnu garhaõam>% bhàø àø 118 aø . %<kecidbhãùmaü jagarhira>% bhàø saø 43 aø . %<na kutsayàmyahaü ki¤cinna garhe balavattaram>% raø 206 aø . %<viùamàü ca da÷àü pràpto devàn garhati vai bhç÷am>% 208 aø . àrùaþ padavya yayaþ . %<garhitànnasya jagviþ>% manuþ .

#<garhà># strã garha--a . 1 nindàyàm %<yena yenàcareddharmaü tasmit garhà na vidyate>% bhàø aø 6056 ÷loø . caràø garhabhàve yuc . garhaõà'pyatra strã .

#<garhya># triø garha--õyat . 1 nindye 2 adhame amaraþ .

#<garhyavàdin># triø garhyaü vadati vada--õini . kutsitavàdini kadvade amaraþ striyàü ïãp .

#<gala># bhakùaõe sakaø sràva (galà) akaø bhvàø paraø señ . galati agàlãt . %<nirgalitàmbu garbham>% raghuþ . %<galitaü tvaràvirahitàsanayàþ>% màghaþ %<pràk÷okanirgalitanetrapayaþpravàhàn>% naiùaø . %<vipakùe galitàdarau>% %<paryàgaladacchavinduþ>% %<muùalàdyagalattataþ>% bhaññiþ . %<pracchadàttayalitàsravindubhiþ>% . %<vigàhyamàno galitàïaràgaiþ>% raghuþ .

@<[Page 2561b]>@
#<gala># kùàraõe (gàlàna) curàø àtmaø sakaø señ . gàlayà ajãgalata gàlayà¤cakre . gàlaþ . gàlitaþ . %<païka gomåtragalitam>% cakradattaþ .

#<gala># puø gala--bhakùe bàø karaõe ac . 1 kaõñhe (galà) ama kartari ac . 2 sarjarase (dhunà) 3 vàdyabhede, 4 gaóakamatsye ca ÷abdaratnàø . %<gale gçhãtvà kùipto'smi>% bhàø ànuø 154 aø . asya svàïgatve'pi kroóàø na ïãù . chinnagalà . bahvàø striyàü ïãù . galã ityapi tatraiva strã .

#<galaka># puø gala--bàø vun . (gaóai) 1 matsye ÷abdàrthaciø .

#<galakambala># puø gale kambala iva . sàsnàyàü gavàü galasthite romaü÷e màüsapiõóe amaraþ .

#<galagaõóa># puø 7 taø (garagaõóa) . rogabhede . tallakùaõàdi yathà
     nivaddhaþ ÷vayathuryasya muùkavallambate gale . mahàn và yadi và hrasvo galagaõóaü tamàdi÷et . nibaddho dçóhaþ acalo và . muùkavat aõóavat . gale iti hanumanyayorupalakùaõam . tathà ca bhojaþ %<mahàntaü ÷othamalpaü và hanumanyàgalà÷rayam . muùkavallambamànaü tu galagaõóa vinirdi÷et>% saüpràptimàha vàtaþ kapha÷càpi gale praduùño madhye tu saüsçtya tathaiva medaþ . kurvanti gaõóaü krama÷aþ svaliïgaiþ samanvitaü taü galagaõóamàhuþ . krama÷aþ ÷anaiþ ÷anaiþ svaliïgaiþ vàtakaphamedàlakùaõaiþ . tatra vàtikamàha . todànvitaþ kçùõàsaràvanaddhaþ ÷yàvàruõo và pavanàtmakastu . pàruùyayukta÷ciravçddhyapàko yadçcchayà pàkamiyàt kadàcit . vairasyamàsyasya ca tasya jantorbhavettathà tàlugalapra÷oùaþ . ciravçddhyapàkaþ cireõa vçddhirapàka÷ca yasya saþ . ÷laiùmikamàha sthiraþ savarõo gururugrakaõóuþ ÷ãto mahàü÷càpi kaphàtmakastu . ciràcca vçddhiü bhajate'ciràdvà prapacyate mandarujaþ kadàcit . màdhuryamàsyasya ca tasya jantorbhavettathà tàlugale pralepaþ . kadàcit prapacyate và pàko'pi ciràdbhavati . praleùaþ ÷leùmaõà . medoja màha snigdho mçduþ pàõóuraniùñagandhe medo'ndhitaþ kaõóuyuto'ruja÷ca pralambate'làbuvadalpamålo dehànu råpakùayavçddhiyuktaþ . snigdhàsyatà tasya bhavecca janto rgalena ÷abdaü kurute ca nityam . dehakùaye kà÷ye kùayaü, dehavçddhau vçddhiü yàtãtvarthaþ . asàdhyamàha %<kçcchràcchrvasantaü sçdusarvagàtraü saüvatsaràtãtamarocakàttem . kùãõa¤ca vaidyo galagaõóayukte bhinnasvaraü naiva nara cikitset>% bhàvapraø . %<yavamudgaùañolàni kañuråkùa¤ca bhojanam . chardiü saraktamorkùà ca galagaõóe prayojayet>% cakradaø .

#<galagraha># puø %<àrambhànantaraü yatra pratyàrambho na dç÷yate . gargàdimunayaþ sarve tamebàhurgalagraham>% 1 nàradokte àrambhadinàt paraü smçtyuktànadhyayadinapàtena pratyàrambhàbhàvavati, padàrthe, %<kçùõapakùe caturthã ca saptamyàdidinatrayam . trayoda÷ãcatuùka¤ca aùñàvete galagrahàþ>% ràjamàrtaõóokte 2 tithyaùñake ca . 3 vya¤janabhede 4 matsyakaõñake ÷abdàrthaciø .

#<galatkuùñha># naø karmaø . sravadrudhiràdau kuùñhabhede . bhràtabhàryàmigamanàt galatkuùñhaü prajàyate, ÷àtàtapena tasya mràtçbhàryàgamanakarmavipàkatoktà .

#<galana># naø gala + bhàve lyuñ . 1 kùaraõe (galà) %<galadà dhamanayo bhavanti galanamàsu dhãyate>% niruø 6 . 24 . 2 svayaü patane ca kartari lyu . 3 sràviõi triø %<galanamlànaphalàni ca dantasya samàni bhaïgena>% vçhaø 94 aø .

#<galantikà># strã gala--÷atç ïãp alpàrthe kan . svalpavàridhàràyutàyàü (jhàrà) karkaryàm %<prapà kàryà ca ve÷àkhe deve deyà galantikà>% kà÷ãø 5 aø .

#<galamekhalà># strã galasya mekhaleva . kaõñhàbharaõabhede hàràø .

#<galavàrta># triø gale galavyàpàre yatheùñabhojanàdau vàrtaþ niràmayaþ . yathaùñabhojanayogye niràmaye . %<dç÷yantecaiva tãrtheùu galavàrtàstapasvinaþ>% pa¤catantram .

#<galavidradhi># puø %<sarvaü galaü vyàpya samutthitoyaþ ÷ophorujoyatra vasati sarvàþ . sa sarvadoùo galavidradhistu>% su÷rutokte kaõñhagate rogabhede %<amarmasthaü supakva¤ca bhedayedgalavidradhim>% su÷ruø .

#<galavrata># strã garo garaõaü sarpabhakùaõaü vratamasya rasya laþ . mayåre trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gala÷uõóikà># strã alpà ÷uõóà kan ÷uõóikà gale ÷uõóikeva . (àlajiva) . upajihvàyàm hemacaø . %<tàlådaraü vasti÷ãrùaü civuke gala÷uõóike>% yàj¤aø . tàlugate kaõñha÷uõóãkhyàte 2 rogabhede kaõñha÷uõóã÷abde 1665 pçø lakùaõàdyuktam . %<dàlugatàstu gala÷uõóiketyàdi>% su÷ruø . %<÷alyaü jaturmàõarmàsasaüghàto gala÷uõóikà su÷ruø adhimàüsàrbudàr÷o'dhijihvopajihvopaku÷agala÷uõóikà>% ityupakrame gaõóamàlà prabhçtayomàüsadoùajà su÷rutena tasyàþ màüsadoùajatvamuktam .

#<galastana># puø gale stana iva . chàgagalasthe stvanàkàre màüsapiõóabhede . sa ca dugdhakùaraõahãnatvàt niùphalaþ yathoktaü dçùñàntavidhayà vasiùñhasiddhànte %<calasaükramayuïmàse saükramoyaþ sa saükramaþ . ajàgalastana iva rà÷isaükràntirucyate>% .

#<gala(le)stanã># strã gale stano yasyàþ và aluksaø . chàmyàm . hemacaø .

#<galahasta># puø gale nyasto hastaþ . 1 apasàraõàrthaü gale'rpite haste (galàñipi) . %<devalavacana galahastaþ>% dàyabhàga %<anicchan galahastena tàbhirnirvàsitastadà>% kathàsaø . sa jàto'sya tàraø itac . galahastita jàtagalahaste . %<ardhendulãlergalahastiteva>% naiùaø . tadàkçtitvàt 2 ardhacandràkhye vàõabhede puø . 3 kçùõatrivçtistrã mediø .

#<galà># strã galati gala--ac . lajjàlulatàbhede, ÷abdàrthaci

#<galàïkura># puø %<gale'nilaþ pittakaphau ca mårchatau pudraùya màüsaü ca tathaiva ÷oõitam . galàpasaürodhakaraistathàïkurairnihantyasån vyàdhirayaü tu rohiõã>% màdhavakarokte rohiõãråpakaõñhajàtarogàïge aïkuràkàre padàrthe . %<gale'nilaþ pittakaphau ca mårchitau pçthak samantàcca tathaiva ÷oõitam . pradåùya màüsaü galarodhino'ïkuràn sçjanti yàn sà'suharà tu rohiõã>% iti su÷rute rohiõãrogasya galajàtàïkurasarjanakàritvamuktam .

#<galànila># puø gale'nilaþ pràõavàyurasya . (galtà ciïgiñi) matsyabhede . trikàø . galàbila iti pàñhaþ .

#<gali># puø gaói--óasya laþ . (gaóiyàgaru) sàmarthye'pi bhàràvàhake 1 vçùe hemacaø . gala in . 2 latàyàü strã ujjvalaø .

#<galita># triø gala--kta . 1 patite sraste, cyute, hastàdito bhraùñe amaraþ . galadhàtau udàø 2 pariõate ca . %<galitavayasàmikùvàkåõàmidaü hi kulavratam>% raghuþ .

#<galitaka># puø galita iva kàyati kai--ka . patitavannàñyabhede nàñya÷abde vivçtiþ . %<galitakaþ>% vikramoø 5 aø .

#<galitakuùñha># naø karmaø . galatkuùñhe .

#<galegaõóa># puø galegaõóa iva yasya . pakùimede (hàóagilà) trikàø .

#<galecopaka># triø gale cupyate'sau cupa--niø karmaõi õvul aluksaø . kaõñhe kartanãye . galecopakapàda hàrakau mugdhaø .

@<[Page 2563a]>@
#<galoóya># naø galena loóyaþ pçùoø lalopaþ . dhànyabhede %<÷àliùaùñikanalava¤julatàlã÷a÷çïgàñakagaloóyagaurãgirika÷aivatapadmakapatraprabhçtibhirdhànyàmlapiùñaiþ pradeho ghçtami÷raþ>% su÷ruø .

#<galodde÷a># puø galasya udde÷aþ samãpam . galasamãpasthe'vayave nigàle amaraþ .

#<galodbhava># puø gale a÷vagalade÷e udbhavati ud + bhå--ac . a÷vagalajàte rocamànàkhye romàvartabhede trikàø .

#<galaugha># puø gale ogha iva . %<tasyaiva (galavidradheþ) tulyaþ khalu sarvajasya . ÷opho mahànannajalàvarodhã tãvrajvaro vàtagaternihantà . kaphena jàto rudhirànvitena gale galaughaþ parikãrtyate'sau>% su÷rutokte kaõñhagatarogabhede .

#<galda># strã gala--kvip gala + pçùoø và tena galà galena và dãyate dà--karmaõi gha¤arthe ka . 1 vàci nighaø . galada iti pàñhàntaram . galitaü gal dhãyate àsu dhà--gha¤arthe ka pçùoø dhasya daþ . dhamanãbhede %<à tvà vi÷antvindava à galdà dhamanãnàm>% . imàmçcamadhikçtya galdà dhamanayo bhavanti galanamàsu dhãyate niruø 6 . 24 .

#<galbha># dhàrùñye (pràgalbhye) bhvàø àø sakaø señ . galbhate agalbhiùña jagalbhe . %<yà katha¤cana sakhãvacanena pràgabhi priyatamaü prajalbhe>% màghaþ . galbha + cvyarthe kyaï galbhàyate agalbhàyiùña .

#<galyà># strã galànàü kaõñhànàü samåhaþ pà÷àø yat . 1 kaõñhasamudàye . galo vçhatkà÷asteùàü 2 samåhe ÷abdàrthaciø .

#<galla># puø gala--la tasya nettvam . (gàla) gaõóe . hemacaø .

#<gallaka># puø galati kvip gal taü làti gçhõàti là--ka tataþ svàrthe ka . 1 caùake madyapànapàtre hemacaø . 2 indranãlamaõau trikàø . pçùoø vamadhyatà ityeke .

#<gallacàturã># strã galle càturã yasya, saüj¤àtvàt na kap na và hrasvaþ . (gàlavàli÷a) khyàte upadhànabhede jañàø .

#<galvarka># puø galati gala--un galurarko dãptissya . susàre 1 maõibhede trikàø . tatra %<galvarkastu susàravat . a÷masàrastvindranãlaþ>% ityuktau a÷masàra÷abdottaraü tukàràta galvarka÷abdasya na indranolàrthatà ÷abdakalpadrume tadartha toktiþ pràmàdiko . 2 padmaràge maõau ca . %<sasàragalvarka suvarõaråpyaiþ>% bhàø droø 16 aø . %<sasàra indranãlaþ (a÷masàratvàta) galvarkaþ padmaràgaþ>% (arkadãptikatvàt) nãlaø 2 caùakapàtrehemacaø . raktavarõasurà÷leùeõa såryakaratulyavarõatvàttasya tathàtvam .

@<[Page 2563b]>@
#<galha># kutsane bhvàø àø sakaø señ . galahate agalhiùña jagalhe .

#<gavacã># strã gàü bhåmima¤cati anca--kvip avaïàde÷aþ ïãp acoü'llopaþ pçùoø na dãrghaþ . indravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) ratnamàlà .

#<gavaya># puüstrã guï ÷abde bhàve ap gavaü ÷abdabhedaü yàti yà--ka, nàü tadavayavaü sàdç÷yenàyate aya--ac và . galakambala÷ånye gosadç÷e mçgabhede amaraþ %<gràmãõasya prathamataþ pa÷yato gavayàdikam . sàdç÷yadhãrgavàdãnàü yà syàt sà karaõaü matam . gavayàdipadànàü tu ÷aktidhãrupamàphalam>% bhàùàø . %<dçùñaþ kadha¤cid gavayairvivignaiþ>% kumàø . striyàü yopadhatve'pi yopaghapratiùedhe gavayahayàdãnàmapratiùedhàt ïãù . asya mbhaüsapàkavidhiryathà . taile saüpàcite tapte hiïgusaindhavasaüyutam . màüsaü gavayasambhåtaü susvinnaü bhårivàriõà . bhàvapraø tadguõà uktà yathà %<gavayo madhuro vçùyaþ snigdhoùõaþ kaphapittalaþ . vidàhã guruviùñambhã vipàke virasaþ sadà>% . 2 vaivasvataputre vànarabhede . %<putrà vaivasvatasyàsan pa¤ca kàlàntakopamàþ . gayo gavàkùo gavayaþ ÷arabho gandhamàdanaþ>% ràmàø uttaø .

#<gavaràja># puø gavena ÷abdena ràjate ràja--ac . vçùe ÷abdaca0

#<gavala># puüstrã guï ÷abde bhàve ap gavaü ÷abdabhedaü làti làka . mahiùe hemacaø . %<gavalàjavadhastathà>% tiø taø . %<gavalàlikulàhinibhàvisçjanti payaþ payovàhàþ>% vçø saüø 32 aø . %<babhau taradbhirgavalàsitadyutiþ>% màghaþ . striyàü ïãù .

#<gavalgaõa># puø sa¤jayapitari såtabhede . %<sa¤jayo munikalpastu jaj¤e såto gavalgaõàt>% bhàø àø 63 aø .

#<gavàkùa># puø gavàmakùãva akùi--ùac samàø nityamavaï, gàva såryakarà jalàni và akùõuvanti vyàpnuvanti etamanena và akùa--vyàptau akartari gha¤ . vàtàyane (jànelà) amaraþ . %<gavàkùajàlairabhiniùpatantyaþ>% bhaññiþ %<utsçùñalãlà¤citamà gavàkùàt>% %<vilolanetrabhramarairgavàkùàþ>% kumàø . %<kuvalayitagavàkùà locanairaïganànàm>% raghuþ . 2 vaivasvataputre vànarabhede ràmàø gavaya÷abde dç÷yam . gàü bhåmimakùati vyàpnoti aõ gauràø ïãù siø kauø mugdhaø ùaõ ãp . 3 goóumbàyàü (gomuk) . amaraþ . ïãùantaþ 4 indravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) 5 ÷àkhadi (÷eoóà) ràjaniø . 6 aparàjitàyàm ratnamàø .

@<[Page 2564a]>@
#<gavàcã># strã gavacãvat kintu pårvàõo dãrghaþ . (pàükàla) matsyabhede %<gavàcyajãrõakàrã ca gurvã ÷leùmaprakopinã>% ràjaba0

#<gavàdana># naø gobhiradyate ada--karmaõi lyuñ avaï . 1 ghàse amaraþ . indravàruõyàü strã ïãp ÷abdacaø . 3 nãlàpàrijàtàyàm strã ràjaniø . àdhàre lyuñ ïãp . 2 gavàü bhakùaõàdhàre pàtre (óàvà) strã mediø .

#<gavàdi># puø pàø gaõasåtrokte hitàdyarthe yatpatyayaprakçtiråpe ÷abdagaõe sa ca go havis akùara viùa barhis aùñakà skhadà yuga medhà sruc (nàbhi nabha¤ca) (÷unaþ saüprasàraõaü và ca dãrghatvaü tatsanniyogena càntodàttatvam) . (ådhaso'naï ca) kåpa khada dara svara asura adhvan kùara veda vãja dãpta . %<gavàdimyo yat>% pàø hitàdau gavyam

#<gavàdhikà># strã gavà kiraõenàdhikàyati adhi--kai ka . làkùàyàü trikàø . atra gavàùiketi pàñhaþ pràmàdikaþ

#<gavànçta># naø gavi goviùaye'nçtam avaïàde÷aþ . goviùaye mithyàkathane . %<gavànçte pa¤ca÷ataü sahasraü puruùànçte>% smçtiþ .

#<gavàmayana># naø da÷amàsasàdhye dvàda÷amàsasàdhye ca satrabhede tadvivçtiþ tàø bràø 4 adhyàyàdau . tatra tàõóaø bràø 4 aø bhàùye tasya dvaividhyamuktvà tatràhàni yathà kattavyàni tathoktvà tacchabdapravçttinimittaj¤ànàya ÷rutimavatàrayan vyàcakhyo yathà stomànàü da÷aràtrasya proktà viùñutayaþ kramàt . gàyàmayanikànàü ca tà evetyavagamyate . ÷atàni trãõi ùaùñi÷ca viùuvàü÷ca caturthake . proktàni gavyapatrasya stutyàhàni kratàdiha . tàni saügçhya vakùyatte buddhivyutpattisiddhaye .
     dvividhaü gavàmayanaü da÷amàsasàdhyaü dvàda÷amàsasàdhya¤ca tasya dvàda÷amàsanirvatyasya pràyaõoyo'tiràtraþ prathamamahastava÷caturviü÷aü uktha àrambhaõãyaþ te ubhe ahanã anuùñhàya jyotirgauràyurgauràyurjyotirityàbhiplavikaþ ùaóahaþ sa caturyàramàvartanãyaþ tatastrivçdàdisomasutyakasàdhyaþ pçùñhyaþ ùaóahaþ evaü pa¤cabhiþ ùaóahaireko bhàsaþ påryate etasyaivàvartanena pa¤ca màsàþ sampàdyàþ tatra ùaùñhe màsyàdau trayo'bhiplavàþ ùaóahàþ kàryàþ tataþ ekaþ pçùñhyaþ ùaóahaþ tatobhijidekamahaþ trayaþ svarasàmàna ityebamaùñàviü÷atyahàni àdyàbhyàü pràyaõãyacaturviü÷àbhyàü ùaùñhamàsapåraõam . ityaü pårvapakùe a÷ãtyuttara÷atasaükhyànyahàni sampannàni . tato viùuvamekamahaþ so'sya satrasya pradhànabhåtaþ . saptame màsyàdo trayaþ svarasàmànaþ pratilomàþ kàryàþ . tato vi÷vajidàvçttaþ pçùñhyaþ ùaóahastrayastriü÷àrambhastrivçduttamaþ tatastrayo'bhiplavàþ ùaóahàþ àvçttàþ evamaùñàviü÷atyahàniü syuþ asya ca màsasya mahàvratàtiràtrau ca tatobhidhàsyamànau pårakau sa saptamo màsaþ . tataþ pçùñhyaþ ùaóahaþpårvoktai÷caturmiràbhiplavikaiþ pratilomakrameõànuùñhitaiþraùñamomàsaþ anayàvçttyà navamada÷amaikàda÷à api sampàdyàþ dvàda÷anàsasyàdau trayobhiplavàþ, ùaóahaþ tato goràyuyã dve ahanã dvàda÷àhasya da÷àhàni ceti triü÷àhàni sa dvàda÷o màsaþ tato mahàvratamupàntyamahaþ tena udayanãyàtiràtrau ityapi saptamamàsasya pårakàviti tadetadgavàmayanasatraü vidhàsyan tannàmanirvacanapradar÷anàyà dàvàkhyàyikàmàha bhàø %<gavo và etat satramàsata tàsàü da÷asu màssu ÷çïgàõyajàyanta tà abruvannaràtsmottiùñhàmaupa÷à no'j¤ateti tà udatiùñhan>% tàø bràø 4 . 1 . 1 . purà khalu gàvaþ etatsaüvatsarasatramàsata anvatiùñhan àsacodanà aparacodanà ca tatra liïgamiti mãmàüsakàþ . atràsaråpapårvatithe cànuùñhàne ye vartante tadanyairanuùñhitam ata idaü gavàmayanamityàcakùate tàsàü satrasthitànàü madhye kàsà¤cidgavàü da÷asu màþsu màseùu paddanmàsãtyàdinà màsa÷abdasya màsbhàvaþ teùvanuùñhiteùu ÷çïgàõyajàyanta tà jàta÷çïgà abruvan parasparamuktavatyaþ kimiti aràtasma samçddhà abhåma atovayamuttiùñhàmasatraü sasàpayàma aràtsmeti taduktaü tarhyàcaùñe . opa÷àþ à abhitaþ ÷iraþ prade÷amupetya ÷erante ityopa÷àþ ÷çïgàõi aj¤ata jàtànyabhåvanniti sambandhaþ aj¤ateti janã pràdurbhàþ ityasmàt luïi bahuvacane %<mantre jhalãtyàdinà cle raïi gamahanajanetyupaghàlope råpam . evasuktvà tà gàvaþ satràdudatiùñhan . tàbhirevaü da÷abhirmàsaiþ phalasya pràpterda÷amàsanirvartyamapi gavàmayanamastãtyuktaü bhavati>% bhàø . dvàda÷amàsanirvartyamapyastãti dar÷ayati . %<tàsàntvevàbruvannàsàmahà evemau dvàda÷au màsau saü saüvatsaramàpayàmeti tàsàndvà da÷asu màþsu ÷çïgàõi pràvartanta tàþ sarvamannàdyamàpnuvaüstà etàståparàstasmàttàþ sarvàndhàda÷a màsaþ prerate sarvaü hi tà annàdyamàpnuvan>% tàø bràø . tu÷abdo vailakùaõyadyotanàrthaþ tàsàmeva gavàü madhye kà÷cidabruvan kimi tyucyate, yo dvàda÷au dvàda÷asaükhyàpårakàveva ÷iùñàvekà da÷advàda÷au màsau imau àsàmahà evaü anaùñhàyaivaü anuùñhàya pràrabdhaü savatsarasàdhyaü samàpayàmeti vyavahità÷cati samityasya vyavahitena sambandhaþ . tàsàü gava jàtàni ÷çïgàõi dvàda÷asu màþùu màsaùu pårõaùu pràvartanta pràpayan da÷abhirmàsaiþ ÷çïgapràptilakùaõaphale siddhe'pi punara÷raddhayà yato màsadvayamanvatiùñhan ato jàtànàmapi ÷çïgàõàü punaþpatanamityabhipràyaþ tayà caitareyakam %<atha samàpayiùyàmaþ saüvatsaramityàsata tàsàma÷raddhayà ÷çïgàõi pràvattanteti>% etàståparà iti tàþ patita÷çïgàþ gàvaþ sarvartubhavamannàdyamadanãyamanna pràpnuvan tà gàbaståparàþ ÷çïgahãnàþ dç÷yante tasmàttàþ sarvàn dvàda÷a màso màsàn prerate pragacchanti ãra gatau ÷ãtavàtàtapeùu sarvadà puùñàïgà eva yathàyathaü gacchanti ÷çïgiõo mahiùyàdayastu kç÷à bhavanti tasmàdityuktaü kasmàdityàha hi yasmàttà gàvaþ sarvamannàdyamàpnuvan tasmàtsarvartuùu puùñàïgà bhavanti tathà caitareyakam %<årdhvatvamasamanvata tasmàdu tàþ sarvabhåtàntaramuttiùñhantoti>% . uktàrthaü jànataþ phalamàha bhàø . %<sarvamannàdyamàpnoti ya eva veda>% tàø bràø 3 . spaùño'rthaþ . tadevaü da÷amàsanirvartyaü dvàda÷amàsanirvartyaü ceti dvividhaü gavàmayanaü pratipàditaü tayorjyotiùñomadar÷apårõamàsàdivadetatkàma tatkuryàditi kàmaphalasambandhaphalavi÷eùà÷ravaõàdvi÷vajinnyàyenànyatràmnàtasya svargasya kalpanàyà anyàyyatvàdràtrisatranyàyenàrthavàdikasya samçddhiphalasya vàkya÷eùe ÷rutatvàda÷rutàcchrutaïgarãya iti samçddhikàmà etatsatramàsãranniti vidhirunnetavyaþ . taittirãyake samçddhiphalakatvaü spaùñamàmnàtam %<ya evaü vidvàn saüvatsaramupayàntryàvrubantyeveti>% bhàø tataþ 4 . 14 kaõóikàmàrabhya . 5 aø 8 khaø 9 kaø paryante tadvidhànamuktvà tatra satre dãkùàkàlavidhànàrthamekàùñakàrambhapakùaü nirasya caitra÷uklaukàda÷yàü dãkùàmàha tatraiva 5 . 9 . 10 kaõóikàdiùu
     %<citràpårõamàse dãkùeran>% tàø vràø 5 . 9 . 10 . %<citràyuktaþ paurõamàsaþ citràpårõamàsaþ tasmin dãrakùeran>% tadetat stauti bhàø . %<cakùurvà etat vatsarasya yaccitràpårõamàso mukhato vai cakùurmukhata eva tat saüvatsarasya dãkùante tasya na niryàsti>% tàø bràø 11 . %<citràpårõamàsa iti yat etata saüvatsarasya cakùurvai jàyamànasya hi prathamaü mukha¤jàyate tatràpi cakùureva prathamamàvirbhavati atastatsàdç÷yàdasya cakùuùaþ uktakrameõa mukhato mukhaprade÷aeva cakùuþ, ato mukhaeva tat saüvatsaramàrabhya gçhãtvà dãkùante . yaþ phàlguna uktaþ so'pyatra bidyata ityuktaü bhavati tasya na niryàsti ka÷cidapi doùo na vidyate>% itthaü citràpaurõamàsyàü dãkùitavyamityuktam atha tasminneva màse ÷uklaikàda÷yàü dãkùitavyamityàha bhàø %<caturahe purastàt paurõamàsyà dãkùeran>% tà bràø 12 . %<caitryàþ paurõamàsyàþ purastàccaturahe caturõàmahnàü samàhàra÷caturahastasminvidyamàne gavàmayanasya dãkùà kàryà evaü dãkùaõasya guõamàha>% bhàø %<teùàmekàùñakàyàü krayaþ sampadyate tenaikàùñakànna saüvañ kurvanti>% tàø bràø 13 . %<sarveùàü satràõàü dvàda÷a dãkùà bhavanti tata ekàda÷ãprabhçti dvàda÷asu gatàsu ràtriùu trayoda÷ã ràtriraùñamã syàt ekàùñakà ca bahulàùñamãti asyàmekàùñaketyupacàraþ tasyàþ krayaþ sampadyate prathame hyupasarjane ràjakrayastasmin dine pràtaþkàle pràyaõiyàdyà yaj¤àvayavàþ prakramyante tena prakrameõa ekàùñakàü na saüvañkurvanti kriyànupayogena vyarthaü na kurvanti ataeva ekàùñakàpràrambhakçto guõa÷càsmit pakùe'ntarbhavati ityarthaþ . atye'pi guõà asmin pakùa santãtyàha>% bhàø %<teùàü pårvapakùe sutyà sampadyate pårvapakùe màsàþ santiùñhamànà yanti pårvapakùa uttiùñhanti tànuttiùñhataþ pa÷ava oùadhayo'nåttiùñhanti tànkalyàõã vàgabhivadatyaràtsurime satriõa iti te ràdhnuvanti>% tàø vràø 14 . %<teùàmekàda÷yàü dãkùamàõànàü sutyà somayàgaþ pårvapakùa sampadyate satràõàü sarveùàü dvàda÷opasadaþ tatràùñamãprabhçti dvàda÷asu gatàsu trayoda÷ã ÷uklapakùapa¤camã tasyàü prathamo'tiràtra iti pårvapakùe sutyàø pràrabhyata iùyarthaþ . triü÷atà triü÷atà 'hobhirmàseùu pårvapakùe eva sarvamàsàþ santiùñhamànà yanti vartante evaü dvàda÷asu màseùu gateùu pårvapakùa eva satràduttiùñhanti tànuttiùñhataþ satràdutthànaü kurvato yajamànànanu pa÷càt pa÷ava oùadhaya÷cottiùñhanti årdhvaü rohanti tàn yajamànàn kalpàõã ÷obhanà vàk ya÷askarã vàk vadati kimiti ime satriõo yajamànàþ aràtsuþ samçdvà abhavanniti tadanantarante satriõo ràdhnuvanti sabhçddhà bhavanti>% . 5 adhyàyasamàptiparyante tasyaiva vidhànabhedà uktàþ . %<gavàmayaneneyuþ>% kàtyàø ÷rauø 24 . 5 . 2 . %<gavàmayanaü và'bhigara÷ruteþ>% 24 . 4 . 49 . ida¤ca ekapadaü tena gàvàmayanikamityàdau ñhaki pårvàcovçddhiþ . %<gàvàmayanike pçùñhyaùaóahe pratyahaü dvayam>% jaiminãyanyàyamàlà .

@<[Page 2566a]>@
#<gavàmçta># naø goramçtamiva kùãram avaïàve÷aþ . gokùãre %<atithiþ sarvabhåtànàmagni somo gavàmçtam>% bhàø vaø 312 aø . gokùãrasya somavat håyamànatvàt candrahetukatvàdvà somateti %<amàyàü ca sadà soma oùadhãþ pratipadyate . tamoùadhigataü gàvaþ pibantyambu gata¤ca yat . tat kùãramamçtaü bhåtvà mantrapåtaü dvijàtibhiþ . hutamagniùu yaj¤eùu punaràpyàyate ÷a÷ã>% kàlamàø somotpattivàkyàt somasyaiva gokùãrahetutvam . eva¤ca gokùãrasya somaprasutatvena punaryaj¤e mantreõa homàt candràpyàyanàt taddhomasya santatyà sanàtanatvam . tena %<kiü sviddharmaþ sanàtana>% iti yakùapra÷nasyottaramidaü saïgacchate .

#<gavàmpati># puø 6 taø aluk saø . 1 vçkane %<siühenena gavàmpapatim>% bhàø vaø 160 aø . 2 gopàlake %<tathà dçùñva yabãyàüsaü sahadevaü gavàüpatim>% bhàø viø viø 19 àø . 3 gosvàmini 4 rudre 5 kiraõapatau såryavagrapràdau . %<pra÷ànto'gnirmahàbhàga! pari÷rànto gavàüpati>% bhàø viø 220 aø . sahasrara÷miràdityastapanastvaü gavàüpatiþ rudraþ bhàø vaø 3 aø såryastavaþ . khagola÷abdadar÷itadi÷à såryasya candràdigrahadãptikàritvàt tathàtvam rudrasya tathàtvaü gopati÷abde vakùyate . padadvayanityeke .

#<gavàlåka># puø gavàya ÷abdàya alati ala--bà åka¤ . mçgabhede gavaye trikàø .

#<gavàvika># naø gau÷ca avi÷ca dvayoþ samàhàraþ gavà÷vàø niø nityamataïàde÷aþ ka÷ca . gomeùeyoþ samàhàre .

#<gavà÷va># naø samàhàradvaø avaï . gohayayoþ samuccaye .

#<gavà÷vaprabhçti># naø pàø gaõasåtrokte samàhàradvandvanimitte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ %<gavà÷vam gavàvikam gavaióakam ajàvikam ajaióakam kubjavàmanam kubjakiràtam putrapautram ÷vacaõóàlam strãkumàram dàsãmànavakam ÷àñãpañãram ÷àñãpracchadam ÷àñãpaññiuùñrambaram uùñra÷a÷am måtrapuroùam yakçnmedaþ, màüsa÷oõitam darbha÷aram darbhapåtãkam arjuna÷irãùam arjunapuruùam tçõolapam dàsãdàsam kuñãkuñam bhàgavatãbhàgavatam>% gavà÷vàdãni yathoccàritàni sàdhåniü siø kauø .

#<gavàhnika># naø ahni bhavaü dinabhakùaõàya paryàptam ahan + ñhak àhnikam 6 taø . gordinabhakùaõaparyàptaghàsàdau %<nirudvegastu yo dadyàt màsamekaü gavàhnikam . ekabhaktaü tathà÷nãyàt ÷råyatàü tasya yat phalam . igà pàpã mahàbhàgàþ pavitraü paramaü smçtàþ . trãn lokàn dhàrayanti sma sadevàsuramànuùàn . tàsu caiva mahàpuõyaü ÷u÷råùà ca mahàphalà . ahanyahani dharmeõa yujyate vai gavàhnike>% bhàø ànuø 132 aø . %<gavàhnikaü devapåjà vedàbhyàsaþ saritplavaþ . nà÷ayantyà÷u pàpàni mahàpàtakajànyapi>% àø taø yamaþ . %<gavàhnikaü gordinabhakùyam>% àø taø raghunandanaþ .

#<gavijàta># puø gavi, gosaüj¤àyàm pulastyakàryàyàü và jàtaþ aluksaø . 1 çùibhede sa tu nahuùàye cyavanamålyatayà gàü kalpitavàn tatkathà bhàø ànuø 51 aø %<tatra tvanyo vanacaraþ ka÷cinmålaphalà÷anaþ . nahuùasya samàpastho gavijàto'mavanmuniþ>% ityupakrame %<na huùasya vacaþ ÷rutvà gavijàtaþ pratàpavàn . uvàca harùayan sarvànamàtyàn pàrthiva¤ca tam . anarvà vai mahàràja! dvijà varõeùu cottamàþ . gàva÷ca, puruùavyàghra! gaurmålyaü parikalpyatàm>% pulastyasya gosaüj¤àyàü bhàryàyàü jàte 2 vai÷ravaõe ca
     pulastyo nàma tasyàsãnmànasodayitaþ sutaþ . tasya vai÷ravaõo nàma gavi putro'bhavat prabhuþ bhàø vaø 27 aø . gavi gosaüj¤àyàü bhàryàyàm nãlaø . gabãtyasyàbhavadityanena sambandhàt tasyetyasya putreõànvayàcca tathàtvam etanmålakaü gaviputra÷abdakalpanaü pràmàdikameva .

#<gavinã># strã gavàü samåhaþ khalàø ini . gosamåhe .

#<gaviù># triø gàü stutivàcamicchati iùa--kvip . stotràdivàkye cchàvati . %<nirasya rasaü gaviùaþ>% çø 10 . 76 . 7 . %<agorudhàya gaviùa>% 8 . 24 . 20 .

#<gaviùa># triø gàmicchati iùa--ka . stotrecchàvati a÷reddrapsaü davidhvadgaviùo satvà çø 4 . 13 . 2 . %<satvà bhariùo gaviùaþ>% 4 . 40 . 2 . %<gaviùo gavàü prepsuþ>% bhàø .

#<gaviùñi># puø iùa--atveùe ktin 6 taø . gavàmanveùñari . %<àpravasva gaviùñaye>% 9 . 66 . 15 . %<gaviùñaye gavàmanveùñre>% bhàø .

#<gaviùñha># puø daityabhede %<gaviùñha÷ca vanàyu÷ca dãrghajihva÷ca dànavaþ>% bhàø àø 65 aø . saca dvàpare drumasenatayà''virbhåtaþ yathàha bhàø àø 67 aø %<gaviùñhastu mahàtejà yaþ prakhyàto mahàsuraþ . drumasena iti khyàto pçthivyàü samajàyata>% .

#<gaviùñhira># puø gavi vàci sthiraþ ùa tvam aluksaø . gotrapravartake 1 çùibhede . tasyàpatyam aõ . gàviùñhara tadgotràpatye puüstrãø bahuùu tasya luk . %<gaviùñhiràõàmàtreyagàviùñhirapautimàsyeti>% à÷vaø ÷rauø 12 . 14 . 1 . %<gaviùñhiro namasà stomamagnau>% çø 5 . 1 . 12 . 2 kaõve munau ca %<agniratriü bharadvàjaü gaviùñhiram>% çø 10 . 150 . 5 . %<gaviùñhiraü kaõvam>% bhàø .

#<gavãdhukà># strã gavedhukà + pçùoø . dhànyabhede . %<anàhuti rvai jartilà÷ca gavãdhukà÷ca>% taittiø 5 . 4 . 3 . 2 .

#<gavã(ve)÷vara># 6 taø và avaï . gosvàmini amaraþ .

#<gaveïgita># naø gavàmiïgitam avaï . ÷umà÷ubhasåcake gavàü ceùñàbhede tacca vçø saø 92 aø uktaü yathà . %<gàvo dãnàþ pàrthivasyà÷ivàya pàdairbhåmiü kuññayantya÷ca rogàn . mçtyuü kurvantya÷rupårõàyatàkùyaþ patyurbhãtàstaskarànàruvantyaþ . akàraõe kro÷ati cedanarthaü bhayàya ràtrau vçùabhaþ ÷ivàya . bhç÷aü niruddho yadi makùikàbhistadà÷u vçùñiü saramàtmajairvà . àgacchantyo goùñhavçddhyai ca ve÷ma bambhàraveõa saüsevantyo goùñhavçddhyai gavàü gàþ . àrdràïgyo và hçùñaromaõyaþ prahçùñà dhanyà gàvaþ syurmahiùyo'pi caivam>% .

#<gaveóu># strã gave dãyate dãï rakùaõe ku pçùoø dasya óaþ aluk saø . (gaógaóe) dhànyabhede amaraþ .

#<gavedhu># puø gave dhãyate dhà¤--dhàraõe ku aluksaø . (gaógaóe) 1 dhànyabhede tasyà gave dhàraõàttathàtvaü yathoktam
     %<atha rudràya pa÷upataye . raudraü gàvedhukaü caruü nirvapati tadenaü rudra eva pa÷upatiþ pa÷ubhyaþ suvatyatha yad gàve dhuko bhavàta vàstavyo và eùa devo vàstavyà gavedhukà stasmàdgàvedhuko bhavati>% ÷ataø bràø 5 . 3 . 3 . 7 . %<gavedhukà tu vidvadbhirgavedhuþ kathità striyàm . gavedhuþ kañukà svàdvã kàr÷yakçt kaphanà÷inã>% bhàvapraø . tena ÷abdakaø gavedhu÷abdasya puüstvoktiþ pràmàdikã . gavedhu÷ca su÷rute kudhànyavarge uktà yathà
     %<koradåùaka÷yàmàkanãbàra÷àntanutuvarakoddàlakapriyaïgumadhålikànàndãmukhãkuruvindagavedhukàmarukatodarpaõãmukundakaveõuyavaprabhçtayaþ kudhànyavi÷eùàþ>%

#<gavendra># puø gaurindra iva nityamavaï . ÷reùñhe gavi .

#<gaveruka># naø gàü go÷obhàmãrayati ãra--bàø ukan avaï . gaurike trikàø . gairikeõa gorbhåùaõàttatha tvam .

#<gave÷a># puø 6 taø avaï . 1 gosvàmini gorakùake tena nirvçttàdiø saükalàø pàñhàntare tato'õ . gàve÷a tannirvçttàdau triø . 3 rudre ca gopati÷abde dç÷yam . pakùe'v . gavã÷a uktàrtheùu .

#<gave÷akã># strã . gavàmã÷aþ gãrakùaþ tathàbhåta iva kàyati kai--ka gauràø ïãù . (gorakùacàkuliyà) latàbhede ÷abdacaø . gave÷aketi kecidimaü ñàbantamàhuþ .

#<gaveùa># anveùaõe, adaø curàø àtmaø señ . gaveùayate ajagaveùata . gaveùayà¤cakre . gaveùitaþ gaveùaõaü gaveùaõà . %<tãrtheùvitastatastasyàbhicacàra gaveùayan>% bhàø vaø 262 aø . àrùaþ padavyatyayaþ . tasya bhyàditvaü taïvattvaü ca kvacit prayoge dç÷yate %<gaveùamàõaü mahiùãkulaü jalam>% ratnàø .

#<gaveùa># triø gaveùa + ac . 1 anveùñari bhàve ac . 2 anveùaõe puø . tena nirvçttàdi saükalàø aõ . gàveùa tannirvçttàdau triø .

#<gaveùaõà># strã gaveùa--bhàve yuc . 1 anveùaõe amaraþ . gorudakasya và eùaõà . gorudakasya và 2 anveùaõe . iùa--lyu 6 taø . 3 goranveùake triø . gaveùa--lyu . 4 anveùñari triø %<anvindro gaveùaõo bandhukùidbhyo gaveùaõaþ>% çø 1 . 132 . 3 . %<astãnaþ satvà gaveùaõaþ>% çø 7 . 20 . 5 . %<gaveùaõaþ gavàmanveùñà udakànveùñà . yajamànaphalasya màrgayità và>% bhàø . bhàùye gaveùa gàrgaõe pårvavat lyu ityeva pàñhaþ mudritapustake lyuñ iti pàñhaþ pràmàdikastasyàkartaryeva vidhànàt klãbatvàcca .

#<gaveùita># triø gaveùa--kta . 1 anveùite màrgite amaraþ .

#<gaveùñhin># naø daityabhede %<÷aïkukarõo virodha÷ca gaveùñhã dundubhistathà>% harivaüø 3 aø .

#<gavaióaka># naø gau÷ca eóaka÷ca gavà÷vàø niø klãvatà ca . gomeùayoþ samàhàre .

#<gavodgha># puø pra÷astaþ pra÷astà và gauþ %<pra÷aüsàvacanai÷ca>% pàø jàteþ karmaø paraniø avaï . 1 pra÷aste gavi . 2 pra÷astàyàü gojàtistriyà¤ca asya niyataliïgatvàt striyàmapi tathàtvam .

#<gavya># (àtmano gàmicchati kyac %<vànto yi pratyaye>% pàø av) àtmasambandhitvena goricchàyàm akaø bhvàø paraø señ . gavyati agavyãt--agavãt gavyà (và)m cakàra %<gaurasi vãra! gavyate>% çø 6 . 45 . 8 . 26 .

#<gavya># triø gorvikàraþ gavi bhavaü, gorhitaü, goridaü, và sarvatra yat yàdau av . 1 gosambandhini, %<gavyasatrake>% jaiø adhikaraø bhàø . 2 saratnamarghyaü madhumacca gavyam kumàø saüvatsaraü tu gavyena payasà pàyasena và . %<÷eluü gavya¤ca peyåùaü prayatnena vivarjayet>% manuþ . 2 gorhitàdau ca . gavi iùau netre và sàdhu yat . 3 jyàyàü 4 ràgadravye ca naø mediø . jyàyàþ ÷arakùepaõasàdhanatvàn ràgadravyasya ca netraràgajanakatvàttathàtvam . gervikàre 5 gorocanàdravye strã ràjaniø . tasya gorvikàratvàttathàtvam tatra jyàyàm %<÷ravaõopàntikanãyamànagavyam>% màghaþ . samåhe pà÷àø yat . 6 gosamåhe, 7 gavyåtau kro÷ayuge ca strã hemacaø .

#<gavyayã># strã goridam bàø ayañ yuóàgama÷ca yàdau ab ïãp . goravayave tvagàdau . %<gavyayã tvagbhavati>% çø 9 . 70 . 7 . %<gavyayã gomayã tvak>% bhàø .

#<gavyayu># triø gàmicchati go + kyac--un yàdau vede dãrghayalopàbhàvau . goricchàvati %<à divaspçùñama÷vayurgavyayuþ>% çø 9 . 36 . 6 . %<gavyayurgàmicchat>% bhàø .

#<gavyu># triø gàmicchati kyac un yàdau av dãrghayalopàbhàvau . gàmicchati . a÷vayurgavyårathayurvasuyuþ çø 1 . 51 . 14 .

#<gavyåta># naø gavyåti + pçùoø adantàde÷aþ . 1 kro÷e 2 kro÷ayuge ca hemacaø .

#<gavyåti># strã goryåtiþ %<goryåtau>% pàø av . dvisahasradhanurmite 1 kro÷aü hemacaø . 2 kro÷advaye amaraþ . gavyà gavyåtagavyåtã iti dãrghapàñhadar÷anàt ÷abdakalpaø dãrghàntagavyåti÷abdakalpanaü pràmàdikam tatra gavyåtagavyåtã ityasya dvivacanàntatayà dãrghànta÷abdatvàbhàvàt ki¤ca yåtirityasya ktinnatayà nipàtanàt %<kçdikàràdaktinaþ>% pàø aktinnantasyaiva ïãpo vidhànena tato ïãpo'prasaktiþ .

#<gaha># gahane adaø curàø ubhaø sekaø señ . gahayati te ajagahat ta . gahanaü durvodhaþ duùprave÷o durgama÷ca .

#<gahana># naø gàha--lyuñ--%<kçcchragahanayoriti>% pàø nirde÷àt, pçùoø và hrasvaþ gaha--gahane lyuñvà . 1 vane amaraþ . tasya durgamatvàt tathàtvam . 2 nivióe triø %<jagàma gahanaü vanam>% devãmàø 3 gahvare 4 duþkhe ca naø mediø . 5 durgame 6 durbodhe 7 duùprave÷e triø . 8 parame÷vare puø . %<karaõaü kàraõaü kartà vikartà gahano guhaþ>% viùõu saø . %<svaråpaü sàmarthyaü ceùñitaü và tasya j¤àtuü na ÷akyate iti gahanaþ>% bhàø %<gambhãro gahano guptaþ>% viùõusaø %<duùprave÷atvàt gahanaþ avasthàtrayasàkùitvàdvà gahanaþ>% bhàø . %<gahanà karmaõo gatiþ>% gãtà . 9 udake nighaø gàhanàttasya tathàtvam . 10 alaïkàre strã ÷abdàrthaciø .

#<gahàdi># naø caturarthyàü chapratyayanimitte pàø gaø ukte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ
     %<gaha antastha sama viùama (madhya madhyaüdinaü caraõe) uttama aïga vaïga magadha pårbapakùa aparapakùa adhama÷àkha uttama÷àkha eka÷àkha samàna÷àkha samànagràma ekagràma ekavçkùa ekapakà÷a iùvagra iùvanãka avasyandana kàmaprastha khàóàyana kàóharaõi làveraõi saumitri ÷ai÷iri àsut daiva÷armi ÷rauti àhiüsi àmitri vyàói vaiji àdhya÷vi ànç÷aümi ÷oïgi àgni÷armi bhauji vàràñaki vàlmãki kùaimavçddhi à÷vatthi audgàhamàni aikavindavi dantàgra haüsa tantvagra uttara anantara (mukhapà÷vatasorlopaþ) (janaparayoþ kuk ca) (svasya ca) (devasya) (veõukàdibhya÷chaõ . gahàdiràkçtigaõaþ>% . %<gahàdibhyacchaþ>% pàø . gahãyaþ .

#<gahva># naø gaha--karmaõi bhàve và bàø va . 1 gàmbhãrye 2 duùprave÷e ca tataþ a÷màdiø caturarthyàü ra . gahvara tadyuktàdau triø .

#<gahvara># naø guha--varac pçùoø niø . 1 dambhe amaraþ . 2 vane, 3 niku¤je puø mediø . 4 rodane, hemacaø . 5 viùamasthàne, 6 anekàrthasaïkule ca naø ÷abdàrthaciø . %<athàndhakàraü girigahvarastham>% raghuþ . 8 guhàyàü gaø strã strãtvapakùe ïãp . %<gaurãgurorgahvaramàve÷aþ>% raghu . %<guhàhitaü gahvareùñha puràõam>% kañoø ambaùñhà00 ùatvam . 1 %<kàñyàya ca gahvareùñhàya ca>% yajuø 16 . 2 .

#<gà># gatau sakaø bhvàø àø aniñ . gàte agàsta jage .

#<gà># stutau sakaø janmani akaø juhoø vaidiko'yaü dhàtuþ sàrvadhàtuke abhyàsasyettva¤ca . jigàti agàsãt . jagau . %<somojigàti gàtuvid>% çø 3 . 62 . 13 . %<jarituþ sacà yaj¤o jigàti cetanaþ>% 3 . 12 . 2 . %<sveùu kùayeùu prathamojigàti>% 10 . 8 . 2 . iïàde÷asya iõàde÷asya ca gàte råpaü tattaddhàtau uktam .

#<gàïga># puø gaïgàyà apatyam ÷ivàø aõ . gaïgàputre 1 bhãùma 2 kàrtikeye ca gaïgàputra÷abde dç÷yam . gaïgàyà idam aõ . 3 gaïgàsambandhini jalàdau %<gàïgamambu sitamambu yàmunam>% kàvyapraø %<gàïgaü jala nirmalam>% gaïgàstotram . %<gàïgaü varùeõa jãryatiþ>% pràø taø . 4 meghaniþsçte su÷rutokta jalabhede tallakùaõàdi ambu÷abde 33 pçø uktam . 5 svarõe %<yaü garbhaü suùuve gaïgà pàvakàddãptate jasam . tadulva parvate nthastaü hiraõyaü samapadyata>% bhàø vaø uktestasya tajjàtatvàt tathàtvam . agniretaþ÷abde vistçtiþ . 6 svarõanàmanàmake dhåsture amaraþ 7 ka÷eruõi ÷abdàrthaø . 8 nardàsambandhini tañàdau triø .

#<gàïgaña># puø gàïgaü nadãtañamañati aña--ac ÷akaø . (ciïgiói) 1 matsyabhede ÷abdaratnàø . svàrthe ka . tatraivàrthe ÷abdaraø .

@<[Page 2569a]>@
#<gàïgañeya># puø gàïge nadãtañe añati aña--ac pçùoø talãpaþ . (ciïiói) matsyabhede ÷abdaraø .

#<gàïgàyani># puø gaïgàyà apatyama tikàø phi¤ . 1 bhãùme 2 kàrtikeye ca . pravarapravartake 3 çùibhede ca pravaràdhyàyaþ .

#<gàïgeya># puø gaïgà + apatye óhak . 1 bhãùme, 2 kàrtikeye ca . %<yaü garbhaü susuve gaïgà pàvakàddãptatejasam . tadulvaü parvate nyastaü hiraõyaü samapadyata>% ityukteþ 3 svarõe, 4 tannàmanàmake dhuståre, 5 ka÷eruõi ca ÷abdàrthaciø . 6 illi÷amatsye puø trikàø . 7 bhadramustake ràjaniø .

#<gàïgerukà># strã gàïgaü jalamãrayati kùipati ãra--ku svàrthe ka gauràø ïãù . nàgabalyàma amaraø gorakùataõóulàyàm ÷abdàrthaciø .

#<gàïgeùñhã># strã gàïge nadãtañe tiùñhati sthà--ka ambaø ùatvam aluk saø gauràø ïãù . (nañà) kaña÷arkaràlatàyàm hàràø .

#<gàïgya># triø gàïge gaïgàkåle bhavaþ yat . gàïgasambandhini . %<uruþ kakùo na gàïgyaþ>% çø 6 . 45 . 31 . %<gàïgyaþ gàïga kåle bhavaþ>% bhàø .

#<gàjara># naø gaja--made gha¤ %<na kvàdeþ>% pàø na kutvam gàjaü mada ràti rà--ka . 1 gç¤jane 2 garjare (gàjora) . målabhede garjaramityatra bhàvapraø pàñhàntaram garja ra÷abde guõàdyuktam .

#<gàóava># puø gaóuràkàreõàstyasya praj¤àø aõ gaóorbhàvo và aõ . 1 gaveóudhànye trikàø 2 gaóubhàve naø .

#<gàóika># triø gaóika + caturarthyàü sutaïgaø i¤ . gaóikanirvçttàdau .

#<gàóulya># naø gaóulasya bhàvaþ bràhmaø ùya¤ . gaóulabhàve .

#<gàóha># naø gàha--kta . 1 ati÷aye dçóhe . 2 tadyute, 3 avagàóhe, 4 sevite ca triø . %<tapasvigàóhàü tamasàü pràpeti>% raghuþ . %<gàóhakàntada÷anakùatavyathàm>% màghaþ . %<sadyaþkaõñhacyutabhujalatàgranthigàóhopagåóhe>% mevaø .

#<gàóhamuùñi># puø gàóhomuùñiratra . khaïge mediø .

#<gàóhàvañã># strã caturaïgakrãóàïe krãóàbhede %<nokaikà vañikàyasya vidyate khelane yadi . gàóhàvañãti vikhyàtà padaü tasya na duùyati>% tiø taø .

#<gàõakàrya># triø gàõakàrau bhavaþ kurvàdiø õya . gaõakàribhavàdau .

#<gàõagàri># puø gaõagàrasyàpatyam i¤ . munibhede . %<sarve samànagotrà syuþ gàõagàriþ>% vi÷vàdaø dhçtavàkàm . %<punarhoma¤ca gàõagàriþ>% à÷vaø ÷rauø 2 . 17 . 18 . såtre

#<gàõapata># triø gaõapateridam a÷vapatyàø aõ yako'pavàdaþ . 1 gaõapatisambandhini . %<màrasvato gàõapataþ saura÷ca veùõavaþ kramàt>% tiø taø .

#<gàõapatya># triø gaõapaterbhàvaþ patyantàt yaka gaõapatibhàve %<mahàdevaprasàdena gàõapatya¤ca vindati>% bhàø vaø 82 aø . %<upoùya rajanãmekàü gàõapatyamavàpnuyàt>% tatràdhyàye .

#<gàõika># triø gaõaü vettyadhãte và ukthàø ñhak . 1 gaõasåtràdi pàñhake 2 tadvettari ca . gaõe gaõapàñhe sàdhuþ kathàø ñhak . 1 gaõasåtraku÷ale triø .

#<gàõikya># naø gaõikànàü samåhaþ gaõikàyà ya¤ vàrtiø ya¤ . ve÷yàsamåhe hemaø .

#<gàõina># puüstrã gaõino'patyàdi %<inya'õyanapatye>% pàø apatyàrthakeno niùedhe'pi gàthividathãtyàdinà inonalopaþ . 1 gaõino'patye 2 tacchàtre ca striyàü ïãp .

#<gàõóavya># puø gaõóorapatyàdi gargàø ya¤ . gaõóorapatya . yåni ya¤antatvàt pha¤ . gàõóavyàyana yåni tadapatye lohitàø striyàü yuvatyàmayuvatyà¤ca ùpha ùittvàt ïãù . gàõóavyàyanã tadapatyastrãmàtre .

#<gàõóa(õóã)># strã gaói--in %<gàõóyajagàt saüj¤àyàma>% pàø dãrdhanirde÷àt niø vçddhiþ . granthau . kçdikàràntatvàt và ïãp . tatràrthe . %<eùa gàõóãmaya÷càpaþ>% bhàø uø 97 aø .

#<gàõói(õóã)va># puünaø gàõóirastyasya saüj¤àyàm va 1 arju nasya dhanuùi . tacca dhanurbrahmaõà nirmàya somàya dattaü somena ca varuõàya, agnipràrthitena ca varuõanàrjunàya dattam tatkathà bhàø àø 225 aø .
     %<tamabravãddhåmaketuþ pratigçhya jale÷varam . caturthaü lokapàlànàü devadevaü sanàtanam . somena ràj¤à yaddattaü dhanu÷caiveùudhã ca te . tat prayacchobhapaü ÷ãghaü ratha¤ca kapilakùaõam . kàrya¤ca sumahat pàrtho gàõóãvena kariùyati . cakreõa vàsudeva÷ca tanmamàdya pradãyatàm . dadànãtyeva varuõaþ pàvakaü pratyabhàùata . tadadbhutaü mahàvãryaü ya÷aþkãrti vivardhanam . sarva÷astrairanàdhçùyaü sarva÷astrapramàthi ca . sarvàyudhamahàmàtraü parasainyapradharùaõam . ekaü ÷atasahasreõa saümitaü ràùñravardhanam . citramuccàvacairvarõaiþ ÷obhitaü ÷lakùõamavraõam . devadànavagandharvaiþ påjitaü ÷à÷vatãþ samàþ . pràdàccaiva dhanåratnamakùayyau ca maheùudhã>% . %<etaddivyaü dhanu÷reùñhaü brahmaõà nirmitaü purà>% . %<etadvarùasahasrantu brahmà pårvamadhàrayat . tato'nantaramevàtha prajàpatiradhàrayat . trãõi pa¤ca÷ataü caiva ÷akro'÷ãtiü ca pa¤ca ca . somaþ pa¤ca÷ataü ràjà tathaiva varuõaþ ÷atam . pàrthaþ pa¤ca ca ùaùñi¤ca varùàõi ÷vetavàhanaþ>% bhàø viø 43 aø . 2 dhanurmàtre mediø .

#<gàõóãvadhanvan># puø gàõóãvaü dhanurasya anaï samàø . arjune . %<yatra gàõóãvadhanvà>% meghaø .

#<gàõóãvin># puø gàõóãvamastyasya ini . 1 arjune madhyamapàõóave trikàø . %<kçtavàn yo'budhaþ kopàddharigàõóãvivigraham>% bhàø àø 148 aø . 2 arjunavçkùe ràjaniø .

#<gàtavya># triø gai--gàne gà gatau và karmaõi tavya . 1 geye 2 gantavye ca .

#<gàtàgatika># triø gatàgatena nirvçttam akùadyåø ñhak . gamàgamaniùpanne .

#<gàtànugatika># triø gatànugatena nirvçttam akùadyåø ñhak . gatànugataniùpanne .

#<gàtu># puø gai--gàne gàï--gatau gà--stutau và kartçbhàvàdau tun . 1 kokile 2 bhramare 3 gandharve ca mediniþ . 4 roùaõe triø mediø . 5 gàyane triø uõàdiø . 6 gàne %<gàtuü kçõvannuùaso janàya>% çø 4 . 51 . 2 . %<gàtuü gànam>% bhàø . 7 gantavye màrgàdau %<uruü no gàtuü kçõu somamãóhvaþ>% 9 . 85 . 4 . %<gàtuü manuùe ca vindaþ>% 10 . 104 . 8 . %<gàtuü gantavyamàrgam>% bhàø 8 upàye %<kùayàya gàtuü vanate>% 5, 65 . 4 . %<gàtumupàyam>% bhàø . gacchatyatra gà--gatau àdhàre tun . 9 pçthivyàü nighaø . %<nàkaü såryamuùasajaü gàtumagnim>% 3 . 31 . 15 . %<gàtuü pçthivãm>% bhàø . %<gobhyo ga tuü niretave>% 9 . 44 . 60 . %<gàtuü bhåmim>% bhàø . 10 stave . %<yadavatebrahmaõe gàtumairat>% 4 . 4 . 6 . %<gàtuü stavam>% bhàø . gàtumicchati kyac gàtåyati . %<ye svà purà gàtåyantãva devàþ>% 1 . 169 . 5 . gàtuü vetti vida--kvipr . gàtuvid màrgàdivettari . %<somojigàti gàtuvinnaiùaõàm>% 2 . 62 . 13 .

#<gàtç># triø gai--gàne tçc . gàyake . %<gàtà caturõàü vedànàü udgàtà prathamartvijàm . sa nàrado'tha viprarùiþ>% harivaü 55 aø . %<tasmàttvevodgàtaitasya hi gàtà>% chàø u0

#<gàtra># ÷aithilye adaø cuø àtmaø akaø señ . gàtrayate ajagàtrata . gàtrayàm--babhåva àsa cakre .

#<gàtra># naø gai--ùñran gàturidam và aõ . 1 aïge dehe %<sà maïgalasnànavi÷uddhaga trã>% kamàø %<duþkhaduþkhena gàtram>% meghaø . %<spç÷adbhirgàtramantikàt>% raghuþ . 2 gàtçsvambandhini triø %<prabhurgàtràõi paryeùi>% tàø bràø 3 hastipçùñhajaïghàdau mediø . %<àpaskàràllånagàtrasya bhåmim>% màghaþ . %<lånagàtrasya chinnajaïghasya>% malliø .

#<gàtragupta># puø kçùõasya mahiùãùu lakùaõàyàmutpanne putrabhede %<lakùaõàyàþ prajàþ ÷çõu . gàtravàn gàtragupta÷ca gàtravinda÷ca vãryavàn . jaj¤ire gàtravatyàtha bhaginyànujayà saha>% harivaüø 162 aø .

#<gàtrabhaïgà># strã bhanja--gha¤ gàtrasya bhaïgo'vasàdo yasyàþ . 1 ÷åka÷imbyàm . ÷abdacaø . 6 taø . 2 abhaïgaïge (gàmoóà) puø .

#<gàtramàrjanã># strã gàtraü mçjyate anayà mçja--karaõe lyuñ ïãp . (gàmachà) kùudrapañyàm .

#<gàtraruha># naø gàtre rohati ruha--ka 7 taø . 1 tanuruhe lomani . %<gàtraruheùu ca harùaþ>% bhàgaø 22 . 3 aø .

#<gàtravat># puø 1 lakùaõàgarbhajàte kçùõaputrabhede 2 tadanujabhaginyàü strã ïãp . gàtragupta÷abde dç÷yam . 2 pra÷astagàtre triø . striyàü ïãp .

#<gàtravinda># puø lakùaõàgarbhajàte kçùõaputrabhede gàtragupta÷abde dç÷yam .

#<gàtrasaïkocin># puø gàtraü saïkocayati sam + kuca--õic--õini 6 taø . jàhakajantau ràjaniø .

#<gàtrasamplava># puø gàtreõa saüplavate sam + plu--ac 3 taø . plavakhage hemacaø .

#<gàtrànulepanã># strã gàtramanulipyate'nayà lipa--karaõe lyuñ . anulepanavartikàyàm amaraþ .

#<gàtràvaraõa># naø gàtramàvçõoti à + vç--lyu . gàtràvarake varmaõi %<tåõàü÷ca pårõàn mahataþ ÷aràõàmàsajja gàtràvaraõàni caiva>% bhàø droø 2 aø .

#<gàtrasammita># triø gàtraü sammitaü sampårõaü yasya . sampårõamàtre trimàsordhagarbhasthe pràõini . %<pàda utpannamàtre tu dvau pàdau gàtrasammite . pàdonaü vratamàcaùñhe hatvà garbhamacetanam>% pràø taø dhçtavàkyam .

#<gàtha># triø gà--than . 1 stotràdau . gàyadgàthaü sutasomo duràyan çø 1 . 167 . 6 . %<gàthaü gàtavyaü stotram>% bhàø . 2 ÷loke %<pàde dvàda÷a viùame màtrà÷càùñàda÷a dvitãye hi . pa¤cada÷a cet turãye kathità gàthà tathaivàryà>% chandomaø uktalakùaõe 2 màtràvçtrabhede 3 gànamàtre ca 4 pràkçtabhàùàyàü mediø . gàthàü karoti aõ . ànulomyàdàvapi na ña . gàthàkàra tatkàrake atràpyu dàharantomàü gàthàü nityaü kùamàvatàm bhàø vaø 2 aø . pavçgàthàdayaþ . %<itihàsa÷ca puràõa¤ca gàthà÷ca nàrà÷aüsã÷ca>% athaø 15 . 6 . 4 . 6 vàkyamàtre nighaø .

#<gàthaka># triø gai--thakan . gàyake %<kvaõadbhiraligàthakaiþ>% bhaññiþ .

#<gàthagati># puø 6 taø ïyàporiti hrasvaø . vàkpatau rudre . %<gàthapatiü ye dhamati rudram>% çø 1 . 43 . 4 .

#<gàthin># triø gàthà stotràdi astyasya ini . gàthàyukte gãyamànasàmayukte %<indràmarudgàthinaþ>% 1 . 7 . 1 . tasyàpatyamaõ gàthividadhãtyàdinà apatye'pi na ñilopaþ gàthina tadapatye tacchàtre ca . striyàü ïãp .

#<gàdi># puüstrã gadasyàpatyaü vàhvàø i¤ . gadaråpayàdavasyàpaye .

#<gàditya># triø gaditena nirvçttàdi pragadyàø ¤ya . gaditena nirvçtte .

#<gàdha># pratiùñhàyàü akaø granthane lipsàyà¤ca sakaø bhvàø àtmaø señ . gàdhate agàdhiùña . jagàdhe . çdit caïi ahrasvaþ . ajagàghat--ta . gàdhaþ . agàdhata tatã vyoma %<gàdhitàse nabho bhåyaþ>% bhaññiþ .

#<gàdha># puø gàdha--bhàvàdau gha¤ . 1 sthàne, 2 lipsàyàü, ca karmaõi gha¤ . 3 talaspar÷e hemacaø . 4 tadvati triø . %<saritaþ kurvatã gàdhàþ>% raghuþ . %<a÷ãmahi gàdhamuta pratiùñhàm>% çø 5 . 47 . 7 . %<anàsàditagàdhaü ca pàtàlatalamavyayam>% bhàø àø 21 aø .

#<gàdhi># puø gàdha--in . candravaü÷ye kànyakubjàdhipe, vi÷vàmitrapitari nçpabhede . %<kasya cittvatha kàlasya ku÷anàbhasya dhãmataþ . jaj¤e paramadharmiùñho gàdhirityeva nàmataþ sa pità mama kàkutstha! gàdhiþ paramaghàrmikaþ>% ràmàø bàø 1 . 34 aø . ràmaü prati vi÷vàmitroktau . %<ailaputrànahaü vakùye>% ityupakrame %<ku÷aputrà vabhåvurhi catvàro devavarcasaþ>% . ku÷ikaþ ku÷anàbha÷ca ku÷àmbo mårtimàüstathà ku÷ikastu tapastepre putramindrasamaü vibhuþ . labheyamiti %<taü ÷akrastvàsàdabhyetya jaj¤ivàn>% %<pårõe varpasahasre vai tantu ÷akro hyapa÷yata . atyugratapasaü dçùñvà sahasràkùaþ purandaraþ . samarthaþ putrajanane svamevàü÷amavàsayat . putratve kalpayàmàsa sa devendraþ surottamaþ . sa gàdhirabhavadràjà maghavàn kau÷ikaþ svayam . paurakutsya'bhavadbhàryà gàdhistasyàmajàyata>% harivaüø 27 aø .

#<gàdhija># puø gàdherjàyate jana--óa . vi÷vàmitre brahmarùau tatkathà harivaüø 27 aø . vi÷vàmitrantu dàyàdaü gàdhiþ ku÷ikanandanaþ . janayàmàsa putrantu tapovidyà÷amàtmakam . pràpya brahmarùisamatàü yo'yaü saptarùitàü gataþ . çcãka÷abde 1414 pçø tadutpattikathà . gàdhisutàdayo'pyatra %<tato'bhyagàt gàdhisutaþ kùitãndram>% bhaññiþ . %<prajàpatisutàdàsãt ku÷o nàma mahãpatiþ . ku÷asya putro balavàn ku÷anàbhaþ sudhàrmikaþ . ku÷anàbhasutohyàsãt gàdhirityeva vi÷rutaþ>% %<gàdheþ putro mahàtejà vi÷vàmitro mahàmuniþ>% ràmàø bàø 31 aø . 2 vi÷varathàdau ca .

#<gàdhin># puø gàdhinàmake nçpe . %<÷ãghramàkhyàta màü pràptaü kau÷iva gàdhinaþ sutam>% ràmàø vàø 18 aø .

#<gàdhipura># naø 6 taø . kànyakubje mahodayàkhye pure hemacaø . kànyakubja÷abde 1886 pçø ku÷anàbha÷abde ca dç÷yam . gàdhinagaràdayo'pyatra .

#<gàdheya># puø gàdherapatyam dvyacaþ ityanuvçttau %<ito'ni¤aþ>% pàø óhak . gàdhiputre vi÷vàmitràdau . %<vi÷vàmitrastu gàdheyo ràjà vi÷varathastathà . vi÷vakçt vi÷vajiccaiva tathà satyabatã nçpa!>% harivaüø 32 aø . %<gàdheyadiùñaü virasaü rasantam>% bhaññiþ . tasya kanyàyàü 2 satyavatyàmçcãkapatnyàm strã ïãp . %<uvàca bhàryà gàdheyã bhartàraü bhàrgavarùabham>% bhàø ànuø 4 aø .

#<gàna># naø gai--bhàve--lyuñ . 1 gãtau . gànaü hi dvivighaü laukikaü vaidika¤ca . tatra laukikagànasya lakùaõàdi gãta÷abde vakùyate vaidikasya lakùaõàdi jaiø 9 . 2 . 29 såtrabhàùyàdau uktaü yathà
     %<arthaikatvàt vikalpaþ syàt>% 29 såø . %<sàmavede sahasraü gãtyupàyàþ . àha, ke ime gãtyupàyàþ nàma?>% . ucyate,--gotirnàma kriyà, sà àbhyantaraprayatna janitasvaravi÷eùàõàmabhivya¤jikà, sà sàma÷abdàbhilapyà, sà ca niyataparimàõàyàmçci gãyate, tatsampàdanàrthàþ çkùu akùaravikàro vi÷leùo vikarùaõamabhyàso viràmaþ stobha ityevamàdayaþ sarve samadhigatàþ samàmnàyante . teùu saü÷ayaþ,--kiü samuccãyante uta vikalpyante?--iti . kiü tàvannaþ pratibhàti sarveùàü samàmnànàt sarvàïgopasaühàritvàcca prayogavacanasya samuccãyeranniti evaü pràpte bråmaþ, %<arthaikatvàdvikalpaþ syàt>% iti . ekàrthà hi gãtyupàyàþ,--gãtiþ katha nirvartyeteti prayujyante, tatrànyatareõa gãtau nirvçttàyà netare prayogamarhanti . tasmàdvikalpa iti . tatra svaràþ utkruùñàdayaþ ùaùñhàntàþ sapta sàmavidhànabràø 1 . 1 . uktàþ yathà %<tadyosau kruùñatamaiva sàmnaþ svarastaü devà upajãvanti ye'vareùàü prathamastaü manuùyàyo, dvitãyastaü gandharvàpsaraso, yastçtãyastaü pa÷avo, ya÷caturthastaü pitaro ye càõóeùu ÷erate, yaþ pa¤camastamasurarakùàüsi, yo'ntyastamoùadhayovanaspatayoyaccànyajjagat, tasmàdàhuþ sàmaivànnamiti sàma hyeùàmupajãvanaü pràyacchat . upajãvanãyo bhavati yaevaü veda tasya ha và etastha sàmna çgevàsthãti svaromàüsàni stobhà lomàni . yoha vai sàmnaþ svaü yaþ suvarõaü veda svaü ca ha vai sàmnaþ suvarõaü ca bhavati svaro vàva sàmnaþ svaü tadeva suvarõam>% . chàndogye ca %<kà sàmno gatiriti svara iti ho vàvàca>% %<svara iti svaràtmakatvàt sàmnaþ, yo yadàùmakaþ sa tadgatistadà÷raya÷ca bhavatãti mçdà÷raya iva ghañàdi>% bhàø . sàmasaühitàbhàùye'pi tathaivoktaü yathà
     %<sàma--÷abda--vàcyasya gànasya svaråpamçgakùareùu kruùñàdibhiþ saptabhiþ svaraiþ, akùaravikàràdibhi÷ca niùpàdyate . kruùñaþ prathamaþ dvitãyastçtãya÷caturthaþ pa¤camaþ ùaùñha÷ca ityete sapta svaràþ te càvàntarabhedairbahudhà bhinnàþ . svarasya sàma--niùpàdakatvaü chàndogyopaniùadaþ prathame prapàñhake pra÷nottaràbhyàmàmananti>% . tatràkùaravikàraviùaye pårvottarapakùau jaiø 9 . 2 . 32 . såtràdibhàùyayordar÷itau yathà
     %<sàmaprade÷e vikàrastadapekùaþ syàcchàstrakçtatvàt>% såø 32 . %<idamàmnàyate,--rathantaramuttarayorgàyati, yadyonyàü taduttarayorgàyati kavatãùu rathantaraü gàyati, viràñsu vàmadevyam>% iti . tatra sandehaþ,--kimuttaràvarõava÷ena gàtavyaü, kiü yonivarõava÷ena? . kathamuttaràvarõava÷ena gãtaü bhavati? kathaü và yonivarõava÷ena? iti . ucyate, ki¤cidudàharaõaü gçhãtvà vyàkhyàsyàmaþ,--yadà tàvat vçddhantàlavyamàã bhavati iti yonau yasmit bhàge àãbhàvaþ kriyate, tato yonivarõava÷ena gãtaü bhavati, atha bhàgàntare vçddhantàlavyaü dçùñvà àãbhàvaþ kriyate, tata uttaràvarõava÷ena gãtaü bhavati . kiü punaratra kartavyam?--yonivarõava÷eneti . katham? . yàvati bhàge 5 ekàrasya yonau ãbhàvaþ kçtastaü vicàrayàmaþ,--kiü tatra kçtamiti?--ekàro noccàritaþ, ãkàràkàrau àgàmitàviti, eva¤ceduttaràsvapi tàvatyeva bhàge yovarõaþ, sa na uccàrayitavyaþ, ãkàràkàrau àgamayitavyau iti . evaü, yadyonyàü taduttarayergãtaü bhavàta . tasmàdyonivarõava÷ena gàtavyamiti . api caivaü gãtirna naïkùyati, itarathà kvacit praõa÷yet yatra mahatã gãtiþ alpeùu akùareùu gãyate, tatra vyaktaü praõa÷yati yadyuttaràkùarava÷ena kriyate, tasmàdyonyakùarava÷ena kartamiti . apica kacit krama uparudhyate yatrakrame àãbhàvabhàgvarõaþ, àrùa÷ca kvaciduparudhyate, yatra pràkçta àgamo naiva kriyate, tatra svàdhyàyakàle gànena ca karmakàlaü gànamaviruddhaü kartavyaü, tasmàt yonyakùarava÷ena kartavyamiti %<sàmaprade÷e vikàraþ>% àãbhàvàdiþ, %<tadapekùaþ>% yonyapekùaþ, etat ÷àstreõa kçtaþ,--%<yadyonyàü taduttarayoþ>% iti, yàvati sàmamàge yonau àãbhàvaþ kçtaþ, tàvatyevottaràsu kartavyaþ bhàø . %<varõe tu vàdariryathàdravyaü dravyavyatirekàt>% 33 såø . %<uttaràvarõava÷ena kartavyaü vàdarirmanyate sma, na yonibhàgava÷ena . kutaþ? . yo'sau prakçtau àãbhàvaþ kçtaþ, nàsau àgamaþ, na ca tatra ekàralopaþ, kintarhi? ekàro nàma àvarõam ãvarõa¤ca àvarõaü saüvçtam, ãvarõaü vivçtam, ubhe api ca dãrghe, tàbhyàmasàdhubhyàü sandhyakùaraü sàdhu janyate . tatra prakçtau àkàrekàrau vi÷leùitau, nàpårvàvàgamitau, guõastu tayoþ ka÷cidapårvaþ kçtaþ . sarvatràtra prasàõaü pratyakùaü tadyatra, tàvati bhàge'nyo varõo bhavati, na sandhyakùaraü, tatra saü÷leùàbhàve vi÷leùo na ÷akyaþ kartum, anyasmin bhàge yatra sandhyakùaraü bhavati, tatra tadva÷àdvi÷laùaþ kriyate evaü, yadyonyàntaduttarayoþ kçtaü bhavati, yonyàü hi saü÷liùñayorvi÷leùaþ kçtaþ, ihàpi saü÷liùñayorvi÷leùaþ, itarathà vyatiriktaü kalpitaü syàt atha yaduktaüþ,--gãtiþ pranaïkùyatãti, na pranaïkùyatãti, vinàmaü kçtvà anakùaraü gàyiùyate . saü÷leùabhàvàccà÷akyo vi÷leùaþ, àrùakramau nãparotsyete>% bhàø . stobhaviùaye ca tathaiva tau pakùau tatraiva 9 . 2 . 34 . 39 såtràdau dar÷itau yathà
     %<stobhasyaike dravyàntare nivçttimçgvat>% 34 såø . %<kavatãùu rathantaraü gàyati, rathantarasuttarayorgàyati yadu yonyàü taduttarayàrgàyati>% iti . tatrottaràvarõava÷ena gàtavyamityetat samadhigatam . athedànãm iha saüdihyata,--kiü stobhàþ pradi÷yante na và? iti . kiü pràptam?--na pradi÷yante iti . kutaþ . gãtirhi sàma, na stobhàþ, yà gãtiþ, sà pradi÷yate, %<yadyonyàü taduttarayorgàyati>% iti gàyati÷abdasambandhàt . api ca çka÷abdàrthairasaübadhyamànaþ strobho'narthakaþ syàt, tasmàdapi na pradi÷yeta . apica kvacidbhavati vacanam,%<aindryàmavabhçthasàma gàyati>% iti, tatrànupattirbhavet ÷ãtapharmà hãndro vàkya÷eùebhyo'vagamyate . tasya %<tapati>% ityanena sambandho na syàt . tasmàt stobhasya çgantare nivçttiþ, yathà çgakùaràõàmagãtitvàt nivçttirevaü stobhàkùaràõàmapãti bhàø . %<sarvàtide÷astu sàmànyàllokavadvikàraþ syàt>% 35 såø . naitadasti,--stobhànàü nivçttiriti, sarvàtide÷o hi bhavati, çk--stobhasvara--kàlàbhyàsavi÷iùñàyàþ gãteþ sàma÷abdo vàcakaþ . kathamavagamyate? . tatra prayogàt, yadi stobhà nivarteran, tatkçto vi÷eùo noprasaühitaþ syàt tatra ÷abdo ghàdhyeta! tasmàt stobhàþ padi÷yeran thattåktam,çk÷abdàrthaiþ asambadhyamànàþ stobhà anarthakà bhaveyuþ, ùatra bråmaþ,--%<lokavat>% na anarthakà bhaviùyanti . tadyathà, loke gàyanairaïgavya¤jakàni yàni nàma pakùipyante, tàni gãtikàlagaõanàrthàni, nàrthasambandhàya uccàryante, sukhaü hyakùaraiþ gãtikàlaþ paricchidyate, tadvadihàpi kàlaparicchedàrthàni stobhàkùaràõi anuvarteranniti bhàø . %<anvayata÷càpi dar÷ayati>% 36 såø . anvayata÷càpi stobhàn dar÷ayati, yatràrthikàni padàni nivartante, %<stobhà gehmà÷cànuyanti>% iti, %<stobhàþ>% stobhà eva %<gehmàþ>% svaràþ . tasmàdapi stobhàþ pradi÷yante bhàø . %<nivçttirvà'rthalopàt>% 37 såø . %<tà÷abdàtpakùo vinivartyate . %<nivçttiþ>% %<agniùñapati>% ityeva¤jàtãyakàþ, ÷ãtakarmà hãndrã vàkya÷eùe upalabhyate, na tenaivaüjàtãyakàþ stobhàþ sambadhyeranniti . anvayàtsambadhyante lokavaditi yaduktaü, tatparihartavyam>% bhàø . %<anvayo vàrthavàdaþ syàt>% 38 såø . %<anvãyurvà eva¤jàtãyakàþ stobhàþ, nahi vayamindraråpaü pratyakùamupalabhàmahe, yacca vàkya÷eùavacanaü, so'rthavàdaþ>% bhàø . %<adhika¤ca vivarõa¤ca jaiminiþ stãbha÷abdatvàt>% 39 såø . %<atha kaþ stobho nàma,? tasya lakùaõaü kartavyam, ucyate,--ya çgakùarebhyo'dhiko na ca taiþ savarõaþ sa stobho nàma, ãdç÷e hi laukikàþ stobha÷abdamapacarantãti,--tadyayà devadattena sabhàyàü paraü pralapatà bahustobhaü kathitamiti, yadarthavacanebhyo'dhika vivarõa¤ca, tat àlocya evaüvaktàro bhavanti . lakùaõa prayojanaü na vaktavyaü, lakùaõakarmaõo hi tadeva prayojanaü, yallakùito bhaviùyatãti . kimarthamubhayaü såtritaü? nanvanyatarat paryàptam adhikamiti và>% iti . netyàha,bhavati hi ki¤cit adhikaü na savarõaü,--yathà abhyàsa,%<toyàã, toyàã>% iti, tathà ki¤cit vivarõaü, nàdhikaü,yathà vikàraþ,--%<ognài>% iti . tasmàdubhayaü såtrayitavyamiti bhàø . vivçta¤caitat sàmasaühitàbhàùye yathà %<samucceyà vikalpyà và vibhinnà gãti--hetavaþ . àdyaþ prayogagrahaõàdarthaikatvàd vikalpanam . chàndogye tavalkàràdi--÷àkhà--bhedeùu vilakùaõà gãti--hetavo'kùaravikàràdaya àmnàyante, te sarve karmànuùñhàne samuccetavyàþ, kutaþ? prayogavacane sarveùàü parigçhãtatvàtmaivam, ekaika--÷àkhoktairevàkùara--vikàràdibhiradhyayana--kàlaeva gãti--svaråpaniùpatte stanniùpatti--lakùaõasya prayojanasyaikatvàt, prayoga--vacana--parigçhãtà api vrãhiyava--vad vçhadrathantaravacca vikalpyante>% iti . gãtihetuùu stobhasyàtyantamaprasiddhatvàttallakùaõaü tasminneva pàde ekàda÷àdhikaraõe cintitam--stobhasya lakùaõaü nàsti kiü vàsti na vivarõatà . àdhikyamapyativyàpta vi÷iùñaü lakùaõaü bhavet . na tàvad vivarõatvaü lakùaõam, varõavikàrasya biparãta--varõatvena stobhatva--pramaïgàt, %<agnaàyàhi>% (cha, 1 pra, 1 da, 1) ityasyàmçci akàrasya sthàna okàraü kçtvà gàyanti %<ognài>% iti (geø pra 1 sà 1) . adhiko varõaþ stobha ityukte sati, abhyàse'tivyàptiþ, %<pibàsomamindramandatutvà>% ityetasyàmçci datutvetyakùara--trayaü gànakàle trirabhyastam . atovikàràbhyàsayorativyàpternàstilakùaõam--iti ced--maivam, adhikatve satyçgvilakùaõa--varõaþ stobhaþ iti vi÷iùñasya tallakùaõatvàt, loke'pi sabhàyàü vipralambhakenocyamànaü prakçtàrthànanvitaü kàla--kùepa--màtra--hetuü ÷abdarà÷iü stobha ityàcakùate, tasmàdasti lakùaõam iti . akùara--vikàra--stobhàdivat varõa--lopo'pi kvacid gãti--heturbhavati, tallopaviùaya÷ca vicàro navamàdhyàye prathamapàdasyàùñàda÷àdhikaraõe'bhihitaþ--10 irà girà vikalpaþ syàduteraivàvi÷eùataþ . àdyamaira bàdha--pårvamiràyàvihitatvataþ . jyotiùñome ÷råyate %<yaj¤à÷aj¤ãyena stuvãta>%--iti . %<yaj¤àyaj¤à>%--ityanena ÷abdena yuktàyàmçcyutpannaü sàma yaj¤àyaj¤ãyam, tasyàmçci girà÷abdaþ pañhyate %<yaj¤à yaj¤à vo agnaye girà girà ca dakùase>%--iti . tatra sàmagà yãnigànamadhãyànàþ sahaiva gakàreõa gàyanti %<gàyirà girà>%--iti, bràhmaõe tu gakàra--lopa--pårvakamàkàra--yakàràdikagànaü vidhãyate %<airaü kçtvodgeyam>%iti, girà--÷abde gakàra--lopàt irà÷abdo bhavati, iràyàþ sambandhi gànam airam, tàdç÷aü kçtvà prayogakàle tadgànaü kartavyamityarthaþ . tatra yonigàna--bràhmaõayoþ samàna--balatvena vi÷eùàbhàvàt vikalpena prayoktavyam--iti pràpte, bråmaþ--%<na girà gireti bråyàd, yad girà gireti bråyàd àtmànameva tadudgàtà giret>% iti gakàra--sahita--gàne bàdhakamuktvà gakàra--rahitabhirà--padaü geyatvena vidhãyate, tatpadàderikàrasya gànàrthamàkàroyakàraikàra÷ceti trãn varõàn prayu¤jate, tataþ %<àyirà>%--ityeva gàtavyam iti . tatraivoparitanàdhikàraõe ka÷cid vi÷eùa÷cintitaþ--11 %<iràpadaü na geyaü syàd geyaü và gotyanuktitaþ . na geyaü gãyamànasya sthàne pàtàt pragãyate . vràhmaõena nihitairà÷abdo na gàtavyaþ, kutaþ? airamiti ÷abdena gãteranuktatvàt, pàõinãyena vimuktàdibhyo'õ [5, 2, 61] iti såtreõerà÷abdàdaõ--pratyayomatvarthãyo vihitaþ, tathàsatãràpadopetaü kçtvetyetàvànevàrtho bhavati, yadi pragãteràpada--sambandhaþ taddhitena vivakùyeta, tadànãmàkàro yakàraikàrorephaàkàra÷caitaiþ pa¤cabhivarõairniùpannamàyirà--råpaü gãyamànairà--÷abda--pràtipàdikaü bhavati, tàdç÷àt pràtipadikàt pàõinãyena %<vçddhàcchaþ [4, 2,114]>%--iti såtreõa chapratyayàntare sati, àyirãyaü kçtveti bràhmaõapàñho bhavet, tasmànna geyam--iti pràpte, vråmaþ--gãyamànasya girà--padasya sthàne iràpadaü vidhãyate--itipadamàtrasya bàdhaþ, gànantu na vàdhyate, ki¤ca vimuktàdisåtreõàõ--pratyaye'ùi, pårvasmàt matau chaþ måkta--sàmnoþ [5, 2, 59]--iti såtràt sàmànuvçtterairaü sàmetyartho bhavati, sàmatvaü ca gãti sàdhyam, yadà tu %<tasya vikàraþ [4, 3, 134]>%--ityarthe aõpratyayaþ, tadànãmiràyàvikàra iti vigraheyathoktaü nànaü labhyate, tasmàd gàtavyam>% iti . tatraiva çgakùaràõàü saüskàrakatvaü gànàtsakasàmno vyavasthàpyoktaü yathà
     yathoktamçgakùaràõàü saüskàrakaü gãtyàtmakaü yat sàma tadetadekaikaü chandogà ekaikasyàmçci vedasàma--nàmake granthe'dhãyanta, åhanàmake tu granthaü ekekaü sàma tçce'dhãyate so'yamåhagranthaþ tasminneva pàde prathamàdhikaraõasya dvitãyavarõake vicàritaþ--åhagrantho'pauruùeyaþ pauruùeyo'thavàgrimaþ . vedasàma--samànatvàd vidhi--sàrthatvato'ntimaþ . yasmin granthe sàmagàstçce tçce sàmaikaikaü gàyanti so'yamåhagranthonityo na tu puruùeõa nirmitaþ, kutaþ? anadhyàyavarjanena karturasmaraõenàdhyàpakànàü vedatvaprasiddhyà ca vedasàma--nàmaka--yoni--granthasadç÷atvàt, iti cet--maivam, apauruùeyatvaü vidhivaiyarthya--prasaïgàt--%<yadyonyàü taduttarayorgàyati>%--iti vidhãyate . ayamarthaþ--apauruùeyatvena sampratipanne vedasàma--nàmake granthe %<kayà na÷citra à bhuvat>% ityetasyàü yonyàmekasyàmçci yad--vàmadevya--nàmakaü sàmopadiùñaü tadevottarayorçcoþ %<kastvàsatyomadànàm>% %<abhã ùu õaþ sasvãnàm>% ityatayoþ dvitãyatçtãyayorgàtavyam--ityayaü vidhiråhagranthasya vedatve vyarthaþ syàt, %<vedasàma--vadadhyayanàdeva tat prasiddheþ . uparitanaçgdvaye sàmohasya pauruùeyatve'pi sàmasvaråpasya tadàdhàrabhåtànàü tisçõàmçcàü ca vedatvàdanadhyàye varjanãyàþ karturasmaraõaü jãrõakåpàràmàdiùviva cirakàla--vyavadhànàdupapannam, a--smaraõa--målikaivàdhyàpakànàü vedatvaprasiddhiþ yathàvahvçcànàmadhyàpakàmahàbrata--prayoga--pratipàdakamà÷valàyana--nirmitaü kalpasåtramàraõye'dhãyamànàþ pa¤camamàraõyaka miti vedatvena vyavaharanti tadvat . na ca tasyàpi vedatvamastviti vàcyam, prathamàraõyakena punaruktatvàt, arthavàda--ràhityena bràhmaõasàdç÷yàbhàvàcca . tasmàt pa¤camàraõyakavadåhaþ pauruùeyaþ, pauruùeyasya ca nyàyamålatvàt yatra vakùyamàõanyàya--virodha--stadapramàõam>% . atredaü digmàtramudàhriyate . %<agna àyàhi vãtayaü gçõàno havyadàtaye . nihotà satsi barhiùi>% sà prathamà çk . tasyà akùaravikàradibhirevaü gànam yathà %<ognàã àyàhã 3 vãi (yi) toyàã toyàã gçõàno ha, vyadà toyàã toyàã nài ho tàsa 3 mài và au ho và hãùi>% . tatra agna ityatra a dyasya varõavikàre aityasya sthàne oråpo vikàraþ . evaü e ityekàrasthàne àã iti vi÷leùaõam . àyà ityatra dãrghatà iti varõavikàraþ . vã ityatra vãi (yi) vi÷leùaõam . ta ityasya to iti vikàraþ . ge ityatra ekàrasya àã, iti vi÷leùe tàã iti . toyàã toyàã ityabhyàsaþ . gçõànoha, iti havyadàtaya ityasyaikade÷e viràmaþ . vyadàtaye ityatra ta ityatra akàrasya o iti vikàre ye ityatra àã iti vi÷leùe ca toyàã iti tasya càbhyàsaþ . ni ityatra nàyi iti varõavikàraþ . ho ityatra viràmaþ . tà iti yathàsthitam satsãtyasya sa ityatra viràmaþ dãrgha÷càkùaràgamaþ varõavikàraþ . tsi ityasya sthàne tsàya iti talopavikàrau . varhiùi ityasya va ityatra viràmo dãrgha÷ca . auho và iti stobhaþ çgakùaràdhikatvàt . rhiùi ityatra dãrgharalopau akùaravikàra÷ca . evamanyatràpyåhyam . evaüråpeõa akùaravikàràdi tu nàrada÷ikùàdyanusàreõo nnayam . sàmabhedà÷ca rathantaràdayaþ gànavi÷eùà eva yathàha sàmasaüø bhàùye
     yaduktaü %<gãtiùu sàmàkhyeti>% jaiø såø tadeva vi÷adãkartuü saptamàdhyàyasya dvitãyapàde rathantara÷abdo niråpitaþatide÷yaü vini÷cetuü kavatãùu rathantaram . gàyatãtyçg gànayuktà ÷abdàrthogànameva và . iti cintà gànayuktà tvabhitvetyçk prasiddhitaþ . làghavàdatide÷asya yogyatvàccàntimobhavet . idamàmnàyate--%<kavatãùu rathantaraü gàyati>%--iti, kayà na÷citra àbhuvadityàdyàstisraçcaþ kavatyaþ, tàsu vàmadevyaü sàmàdhyayanataþ pràptam tasmàdidaü rathantaraü sàma tàsvatidi÷yate, tatràtide÷asya svaråpaü ni÷cetuü rathantara--÷abdàrtha÷cintyate . gànavi÷eùayuktà
     %<abhi tvà ÷åra nonuma>% itãyamçg rathantaramityucyate, kutaþ? adhyetç--prasiddhvitaþ rathantaraü gãyatàmiti kenaciduktàþ adhyetàraþ svara--stobhavi÷eùayuktàm abhitvetyçcaü pañhanti, na tu svarastobhamàtram tasmàd gàna--vi÷iùñàyàçcorathantara--÷abdàrthatvamiti pràpte, bråmaþ svaràdivi÷eùànupårvãmàtrasvaråpamçgakùara--vyatiriktaü yad gànaü tadava rayantara÷abadàrthaþ, kutaþ? làghabàt, ki¤ca kavatãùvçkùu gànamatideùñu yogyam . natvçcastadyogyatàsti, kayàno'bhitvetyanayorçcoryugapadàdhàràdheyabhàvena pañhituma÷akyatvàt, tasmàd gànavi÷eùaeva rathantara÷abdàrthaþ iti . punarapi navamàdhyàyasya dvitãyapàde prathamàdhikaraõasya prathamavarõake sàma÷abdasya gànamàtra--vàcitvaü smàritam--%<sàmokti--vçhadàdyuktã gãtàyàmçci kevale . gàne và gànaeveti smàryate saptamoditam . sàmànyavàcã sàma÷abdo vi÷eùavàcino bçhadrathantaràdi--÷abdà÷ca gànamàtre vartante, na tu gànavi÷iùñàyàmçci--ityayaü niyamaþ saptamasya dvitãyapàde siddhaþ>% . vedagànagranthe åhagànagranthe càsya vistaraþ . tadbhedà÷ca sàma÷abde vakùyante . gà--gatau lyuñ . 2 gamane . gà stutau lyuñ . 3 stavane .

#<gànin># triø gànamastyasya ini . 1 gatiyukte . 2 gãtiyukte 3 stutiyukte ca striyàü ïãp . 4 vacàyàm strã ÷abdacaø .

#<gàntu># triø gama--tun vçddhi÷ca . 1 gantari 2 pathike ujjvalaø 3 gàthake saükùiptasàø vastutaþ tatràpi pathika ityeva pàñhaþ lipikarapramàdàt gàthaka iti .

#<gàntrã># strã gantryeva gantrã + svàrthe aõ ïãp . vçùavàhye ÷akañe ràyamukuñaþ . %<bhrasjigaminamãtyàdinà>% såtreõa ùñran vçddhi÷ca gàntraü ÷akañamityujjvaladattokteþ klãvatvamapi .

#<gàndika># triø gandikàyàü bhavaþ sindhvàø aõ . gandikànadãbhave .

#<gàndinã># strã kà÷iràjaduhitari ÷aphalkabhàryàyàmakråràdi màtari trikàø tasyà nàmaniruktiþ harivaüø 35 aø uktà yathà %<÷aphalkaþ kà÷iràjasya sutàü bhàryàmavindata . gàndinã nàma sà gàü tu dadau vipreùu nitya÷aþ . sà màturudarasthà tu bahån varùagaõàn kila . nivasantã na vai jaj¤e garbhasthàü tàü pità'bravãt . jàyasva ÷ãghraü bhadrante kimarthamiha tiùñhasi . provàca cainaü garbhasthà kanyà gà¤ca dine dine . yadi dadyàü tato jàye pitaraü pratyuvàca ha . tathetyuktvà ca tàü càsyàþ pità kàmamapårayat . dàtà yajvà ca vãra÷ca ÷rutavànatithipriyaþ . akråraþ suùuve tasyàü ÷vaphalkàdbhåridakùiõaþ . upamadgustathà madgurmudara÷càrimejayaþ . avikùipastathopekùaþ ÷atrughno'thàrimardanaþ . dharmadhçg yatidharmà ca gçdhrabhojàntakastathà . àvàha prativàhau ca sundarã ca varàïganà>% . gàndhinãti trikàø pàñhàntaram . dar÷itanirukterdakàrayuktataiva yuktà . gàü bhåmiü dàyati ÷odhayati dai--õini pçùoø . 2 gaïgàyàü trikàø .

#<gàndi(ndhi)nãsuta># puø 6 taø . 1 bhãùme 2 kàrtikeye trikàø 3 akråràdà ca . gàndinã÷abde tatmalaü dç÷yam . %<riporgirà gurumapi gàndinãsutam>% màghaþ . %<gàndi(ndhi)nyàstu ÷vaphalkataþ . akrårapramukhà àsan putrà dvàda÷a vi÷rutàþ>% bhàgaø %<àsaïgaþ sàrameya÷ca mçduro mçdurirgiraþ . dharmavçddhaþ sukarmà ca kùetro'pekùo'rimardanaþ . ÷atrughno gandhamàda÷ca pratibàhu÷ca dvàda÷aþ . teùàü svasà sucàrvàkhyà>% bhàgaø 9 . 24 . 9 . atra akrårapramukhà ityatràtadguõasaüvij¤ànavahubrãhiõà akråraü tyaktvà dvàda÷a tena saha trayoda÷etyarthaþ . tatsutàyàü 4 càrvyàü strã . gàndinã ÷abdokte harivaüø vàkye tatputràõàü nàmàntaramuktaü tacca kalpabhedàdaviruddham .

#<gàndã># strã akråramàtari gàndinyàm . %<syamantakakçte pràj¤o gàndãputro mahàya÷àþ>% harivaü 40 aø .

#<gàndhapiïgaleya># puüstrã gandhapiïgalàyà apatyam ÷ubhràø óhak . gandhapiïgalàyàþ apatye striyàü ïãp .

#<gàndharva># triø gandharvasyedam aõ . 1 gandharvasambandhini gàndharvalokaþ . %<icchayànyonyasaüyogaþ kanyàyà÷ca varasya ca . gàndharvaþ sa tu vij¤eyaþ>% ityukte 2 vivàhabhede, gàndharvavivàhe'dhikàribhedàdi niø siø uktaü yathà .
     manuþ %<ùaóànupårvyà viprasya . kùatrasya caturo varàn . viñ÷ådrayo'stu tàneva vidyàddharmyànaràkùasàn>% . caturaþ àsuragàndharvaràkùasapai÷àcàn, tàn ràkùasavarjyàn vai÷ya÷ådrayoþ . sa eva %<àsuraü vai÷ya÷ådrayoþ>% hemàdrau paiñhãnasiþ %<ràkùaso vai÷yasya, pai÷àcaþ ÷ådrasya>% pracetàþ %<pe÷àco'saüskçtaprasåtànàü pratilomajànà¤ca>% manuþ %<ràj¤astathàsuro vai÷ye ÷ådre càntyastu garhitaþ>% kùatriyàdeþ saükañe pai÷àcamàha màdhavãye vatsaþ %<sarvopàyairasàdhyà syàt sukanyà puruùasya yà . cauryeõàpi vivàhena sà vivàhyà rahaþsyità>% gàndharvàdivivàheùvavyudakapårvakaü dànamàha tatraiva yamaþ %<nodakena na và vàcà kanyà yàþ patirucyate . pàõigrahaõasaüskàràt patitvaü saptame pade>% parà÷aramàdhavãye devalo'pi %<gàndharvàdivivàheùu punarvaivàhiko vidhiþ . kartavya÷ca tribhirvarõaiþ samarthai vàgnitàkùikaþ>% traivarõokteþ gàndharvàdau vipravarjamadhikàra saktaþ . tatraiva pari÷iùñe %<gàndharvàsurapai÷àcà vivàhà ràkùasa÷ca yaþ . pårvaü parigrahasteùu pa÷càddhomo vidhãyate>% ato homàdàvakçte bhàryàtvàbhàvàdvaràntaràya deyà tathà ca tatraiva vasiùñhabaudhàyanau %<balàdapahçtà kanyà mantrairyadi na saüskçtà . anyasmai vidhivaddeyà yathà kanyà tathaiva seti>% atra mantrasaüskàràbhàve'nyasmai dànasya sarvavivàheùu sàmyàdbalàdapahàre ràkùasapai÷àcayorvi÷eùavacanaü vyartham . tena tayoryadi na saüskçtà saüskçtà vetyàvçttya kanyànumatyabhàve'nyasmai deyeti vyàkhyeyam %<dvayoþ sakàmayormàtàpitçrahito yogo gàndharvaþ>% viùõuþ . 3 bhàratavarùãyopadvãpabhede %<bhàratasyàsya varùasya nava bhedànni÷àmaya . indradvãpaþ ka÷erumàüstàmravarõo gabhastimàn . nàgadvãpastathà somyo gà(ga)ndharvastvatha vàruõaþ . ayantu navamasteùàü dvãpaþ sàgarasaüvçtaþ>% puràõasaø viùõu puø . tasya dvãpasya gandharvapradhànatvàt gà(ga)ndharvasaüj¤à . 4 sàmavedasyopavede upaveda÷abde 1330 pçø vivçtiþ . %<padasthasvarasaüghàtastàlena saïgatastathà . prayukta÷càvadhànena gàndharvamabhidhãyate>% ityukte 5 saïgãtabhede, naø hemacaø . gàndharvacittatà ca su÷rute vàtaprakçtinimittatayoktà . saptaprakçtayo bhavantãtyupakrame vàtaprakçtilakùaõoktau %<tatra jàgaråkaþ ÷ãtadveùã durbhagaþ steno matsaryanàryo gàndharbacittaþ sphuñitacaraõaþ>% ityàdi . gàndharva÷àlà saïgãta÷àlàyàm gàndharvavidyà saïgãtavidyàyàm . gàndharvavid saïgãtavettari . gandharvo devatà'sya aõ . 6 taddevatàke'stre . %<gàndhavamàdatsva sakhe! mamàstram>% raghuþ . svàrthe aõ . 6 a÷ve amaraþ . %<nànàvidhàviùkçtasàmajasvaraþ sahasravartmà capalairduradhyayaþ . gàndharvabhåmiùñhatayà samànatàü sa sàmavedasya dadhau balodadhiþ>% màghaþ . sàmavedapakùe gànam balapakùe a÷vaþ . gàndharvaü gànaü priyatvenàstyasyàþ praj¤àø aõ ïãp . 7 durgàyàm strã %<hrãü ÷rãü gàrgã¤ca gàndharvãü yoginãü yogadàü sadà>% harivaü 178 aø durgàstutau . 8 vàci strã nighaõñuþ . %<agniürgàndharvãü pathyàmçtasyàgnergavyåtirghçta>% çø 10 . 80 . 6 .

#<gàndharvika># triø gàndharve ku÷alaþ ñhak . saïgãtaku÷ale . %<yàmye màùakulatthàbhojyaü gàndharvikai ryogaþ>% vçø saüø 99 aø . kàka÷akune uktam .

#<gàndhàra># puø gandha eva svàrthe aõ tamçcchati ç--aõ upaø saø . 1 sindåre 2 de÷abhede ca (kàndàra) mediø sa ca de÷aþ vçø saø kårmavibhàge 15 aø uttarasyàmuktaþ %<uttarataþ kailàsaþ>% ityupakrame %<gàndhàraya÷ovatahematàjaràjanyakhacarà÷ca>% gandhàro'bhijano'sya sindhvàø aõ . pitràdikrameõa 3 gàndhàrade÷avàsini . 4 tannçpe ca bahuùu tasya luk . gandhàràþ tadvàsiùu tannçpeùu ca baø vaø . %<krameõa vyacarat sphotastataþ pa¤canadaü yayau>% %<tasmàdapi ca kauravya! gandhàraviùayaü yayau>% %<tato gandhàraràjena yuddhamàsãt kirãñinaþ>% bhàø ànuø 83 aø . %<÷akunestanayo vãro gandhàràõàü mahàrathaþ . nirudhyamànastai÷càpi gandhàraiþ pàõóunandanaþ>% . %<badhyamàneùu teùvàjau gagandhàreùu samantataþ>% 84 aø . gandhàre bhavaþ tasya ràjà và kacchàø aõ . 5 gandhàrade÷abhave manuùyatatsthabhinne manuùyatatsthayosta vu¤ . gàndhàraka gàndhàrade÷asthe manuùye tadãyahasitàdau ca . %<÷akanistu sahànãko màdrãputrabhavàrayat . gàndhàrakaiþ sapta÷atai÷càpa÷aktyasi pàõibhiþ>% bhàø droø 95 aø . %<vàyuþ samudgato nàme kaõñha÷ãrùasamàhataþ . nànàgandhavahaþ puõyo gàndhàrastena hetunà>% bharatokte %<nàbheþ samudgato vàyurgandha÷rotre ca càlayan . sa÷abdastena niryàti gàndhàrastena kathyate>% saügãø dàø ukte ca tantrãkaõñhotthitasaptasvaràntargate 5 tçtãyasvare . %<ajàvikaü ca gàndhàram>% ityukteþ tasyàjàvikasyaratulyatà . %<catasraþ pa¤came ùaóje madhyame ÷rutayo matàþ . çùabhe dhaivate tisro dve gàndhàraniùàdayoþ>% saügãø dàø . 7 gandharase naø trikàø . gàndhàrerapatyam %<sàlveyagàndhàribhyà¤ca>% pàø aõ . 8 gàndhàrerapatye puüstrã striyàü ïãp .

#<gàndhàri># puø gandhameva gàndhaü saurabhamçcchati ç--in . 1 gàndhàrade÷e gàndhàrasya tastadde÷ançpasyàpatyam i¤ . 2 tadde÷ançpàpatye . %<gàndhàribhirasaübhràntaiþ pàrvatãyai÷ca dujja yaiþ>% bhàø karõaø 46 aø . %<alaü dyåtena gàndhàre! vidåro na pra÷aüsati>% bhàø saø 49 aø . gàndhàriþ ÷akuniþ suvalançpaputraþ . anuj¤àtastu gàndhàriþ karõena sahitastadà bhàø vaø 238 .

#<gàndhàrã># strã gàndhàrasyàpatyam strã i¤ tato ïãp . gàndhàrade÷ançpakanyàyàm 1 sà ca ajamãóhabhàryàbhedaþ yathàha bhàø àø 95 aø . %<ajamãóhasya caturviü÷aü putra÷ataü vabhåva kaikayyàü gàndhàryàü vi÷àlàyàmçkùàyàü ceti>% . dhçtaràùñrabhàryà suvalàtmajà duryodhanàdimàtà ca yathàha bhàø àø 110 aø . %<atha ÷u÷ràva viprebhyo gàndhàrãü suvalàtmajàm . àràdhya varadaü devaü bhaganetraharaü haram . gàndhàrã kila putràõàü ÷ataü lebhe varaü ÷ubhà . iti ÷u÷ràva tattvena bhãùmaþ kurupitàmahaþ . tato gandhàraràjasya preùayàmàsa bhàrata! . acakùuriti tatràsãt suvalasya vicàraõà . kulaü khyàti¤ca vçtta¤ca buddhyà tu prasamãkùya saþ . dadau tàü dhçtaràùñrasya gàndhàrãü dharmacàriõãm . gàndhàrã tvatha ÷u÷ràva dhçtaràùñramacakùuùam . àtmànaü ditsitaü càsmai pitrà màtrà ca bhàrata! . tataþ sà pañamàdàya kçtvà bahuguõaü tadà . vabandha netre sve ràjan! pativrataparàyaõà . nàbhyasåyàü patimahamityevaü kçtani÷cayà . tato gàndhàraràjasya putraþ ÷akunirabhyagàt>% . %<ióàpçùñhe tu gàndhàrã mayåragalasannibhà . savyapàdàdinetràntavyàpinã parikãrtità>% tantroktalakùaõe 3 nàóãbhede . 4 jinànàü ÷àsanadevatàbhede hemacaø . 5 yavàse ràjaniø . 6 duràlabhàyàü bhàvapraø . 7 pàrvatãsahacarãbhede %<gaurã vidyà'tha gàndhàrã ke÷inã mitramàhvayà>% bhàø vaø 230 aø .

#<gàndhàrãtanaya># puø 6 taø . 1 duryadhanàdau tadbhabhinyàü 2 duþ÷alàyàü strã . tasyàü tadutpattikathà %<kùucchramàbhipariglànaü dvaipàyanamupasthitam . toùayàmàsa gàndhàrã vyàsastasyai varaü dadau . sà vabre sadç÷aü bhartuþ putràõàü ÷atamàtmanaþ . tataþ kàlena sà garbhaü dhçtaràùñràdathàgrahãt . saüvatsaradvayaü tantu gàndhàrã garbhamàhitam . aprajà dhàratàmàsa tatastàü duþkhabhàvi÷at . ÷rutvà kuntãsutaü jàta bàlàrkasamatejasam . udarasyàtmanaþ sthairyamupalabhyànvacintayat aj¤àtaü dhçtaràùñrasya yatnena mahatà tataþ . sodaraü ghàtayàmàsa gàndhàrã duþkhamårchità . tatã jaj¤e màüsape÷ã lohàùñhãleva saühatà . dvivarùasambhçtàü kukùau tàmutsraùñuü pracakrame . atha dvaipàyano j¤àtvà tvaritaþ samupàgamat . tàü sa màüsamayãü pe÷ãü dadar÷a japatàü varaþ . tato'bravãt sauvaleryàü kimidaü te cikãrùitam . sà càtmane mataü satyaü ÷a÷aüsa paramarùaye . gàndhàryuvàca . jyeùñhaü kuntãsutaü jàtaü ÷rutvà ravisamaprabham . duþkhena parameõedamudaraü ghàtitaü mayà . ÷ata¤ca kila putràõàü vitãrõaü me tvayà purà . iya¤ca me màüsape÷ã jàtà putra÷atàya vai . vyàsa uvàca . evametat sauvaleyi! naitajjàtvanyathà bhavet . vitathaü noktapårvaü me svaireùvapi kuto'nyadà . ghçtapårõaü kumbha÷ataü kùiprameva vidhãyatàm . svanugupteùu de÷eùu rakùà caiva vidhãyatàm . ÷ãtàbhiradbhiraùñhãlàmimà¤ca pariùecaya . vai÷ampàyana uvàca . sà sicyamànà tvaùñhãlà babhåva bahudhà tadà . aïguùñhaparva màtràõàü garbhàõàü pçthageva tu . ekàdhika÷ataü pårõaü yathàyogaü vi÷àmpate! . màüsape÷yàstadà ràjan! krama÷aþ kàlaparyayàt . tatastàüsteùu kumbheùu garbhànavadadhe tadà . svanugupteùu de÷eùu rakùàü caivàdadhàttataþ . ÷a÷aüsa caiva bhagavàn kàlenaitàvatà punaþ . udghàñanãyànyetàni kumbhànãti sa sauvalãm . ityuktvà bhagavàn vyàsastathà pratividhàya ca . jagàma tapase dhãmàn himavantaü ÷iloccayam . jaj¤e krameõa caitena teùàü duryodhanonçpaþ! . janmatastu pramàõena jyeùñho ràjà yudhiùñhiraþ>% . bhàø àø 115 aø . teùàü nàmàni jyaiùñhànujyaiùñhàni ca tatraiva 117 aø pàñhakrameõoktàni yathà
     %<duryodhano yuyutsu÷ca ràjan! duþ÷àsanastathà . duþsaho duþ÷ala÷caiva jalasandhaþ samaþ sahaþ . vindànuvindau durdharùaþsuvàhurduùpradharùaõaþ . durmarùaõo durmukha÷ca duùkarõaþ karõa eva ca . viviü÷atirvikarõa÷ca ÷alaþ sattvaþ sulocanaþ . citropacitrau citràkùa÷càrucitraþ÷aràsanaþ . durmado durvigàha÷ca vivitsurvikañànanaþ . årõanàbhaþ sunàbha÷ca tayà nandopanandakau . citrabàõa÷citravarmà suvarmà turvimocanaþ . ayovàhurmahàbàhu÷citràïga÷citra kuõóalaþ . bhãmavego bhãmabalo balàkã balavardhanaþ . ugràyudho bhãbhakarmà kanakàyurdçóhàyudhaþ . dçóhavarmà dçóhakùatraþ somakãrtiranådaraþ . dçóhasandho jaràsandhaþ satyasandhaþ sadaþ suvàk . ugra÷ravà ugrasenaþ menànãrduùparàjayaþ . aparàjitaþ kuõóa÷àyã vi÷àlàkùo duràdharaþ . dçóhahastaþ suhasta÷ca vàtavegasubarcasau . àdityaketubahvà÷ã nàgadatto'grayàyyapi . kavacã niùaïgã kuõóã ca kuõóadhàro dhanurdharaþ . ugrabhãmarathau vãrau vãrabàhuralàülupaþ . abhayo raudrakarmà ca tathà dçóharatha÷ca yaþ . anàdhçvyaþ kuõóabhedã viràvã dãrghalocanaþ . pramatha÷ca pramàthã ca dãrgharoma÷ca vãryavàn . dãrghabàhurmahàbàhurvyåóhoruþ kanakadhvajaþ . kuõóà÷ã virajà÷caiva duþ÷alà ca ÷atàdhikà>% .

#<gàndhàreya># puø gàndhàryà apatyam óhak . 1 duryodhanàdau 2 tadbhaginyàü strã ïãp .

#<gàndhika># puø gandho gandhadravyaü paõyamasya ñaka . 1 sugandhidravyavyavahàriõi (gandhaveõe) ambaùñhàt ràjaputryàü jàte saïkãrõajàtibhede . %<÷çïgàrasya sahàyà viñaceñavidåùakàdyàþ syuþ . àdya÷abdàt màlàkàrarajakagàndhikàdayaþ>% sàø daø . svàrthe ñhak . gandhadravyamàtre ca %<paõyànàü gàndhikaü paõyaü kimuccaiþ kà¤canàdikaiþ . ekaikena ca yat krãtaü tacchatena pradãyate>% pa¤cataø . gandhã + svàrthe ka . 3 gàndhikà kãñavi÷eùe strã (gaüdhopokà) ÷abdaraø . kçùi÷abde 2200 pçø dç÷yam .

#<gàndhã># strã gandha eva svàrthe praj¤àø aõ so'syà asti ac gauràø ïãù . kãñabhede (gaüdhopokà) kçùi÷abde 2200 pçø dç÷yam .

#<gàmin># triø gama + bhaviùyati õini . bhàvigamanakàrake àgàmã %<yadvàgàmikriyàmukhyakàlasyàpyantaràlavat>% chandogaø etadyoge karmaõi na ùaùñhã 2 taø . %<dvitãyagàmã na hi ÷abda eùa naþ>% raghuþ . kartaryupamàne upapade gamaõini . tattulyagantari . %<haüsavàraõagàminã>% manuþ . %<samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà>% raghuþ .

#<gàmuka># triø gama--uka¤ . gamana÷ole .

#<gàmbhãrya># naø gambhãrasya bhàvaþ ùya¤ . 1 agàdhatve talaspar÷anàyogyatve 2 avikàritve ca . %<nirastagàmbhãryamapàstapuùpakam>% màdhaþ . %<gàmbhãrya mavikàritvam agàdhatva¤ca>% malliø . sàø daø ukte 3 pauruùasàtvikaguõabhede yathà %<÷obhà vilàsomàdhuryaü gàmbhãryaü dhairyatejasã . lalitaudàryamityaùñau satvajàþ pauruùà guõàþ>% iti puruùaguõànaùñadhà vibhajya %<bhã÷okakrodhaharùàdyairgàmbhãryaü nirvikàratà>% iti lakùitam . %<vikàràþ sahajà yasya harùakràdhabhayàdiùu . bhàveùu nopalabhyante tat gàmbhãryamiti smçtam>% ÷àkuø . yathà %<àhåtasyàbhiùekàya visçùñasya vanàya ca . na mayà lakùitastasya svalpo'pyàkàravibhramaþ>% . 4 acàpalye ca %<gàmbhãryamanoharaü vapuþ>% raghuþ %<gàndhãryeõa acàpalyena>% malliø .

#<gàya># puø gai--bhàve gha¤ . 1 gàne . %<yathàvidhànena pañhansàmagàyamavicyutam>% yàj¤aø . karmaõyupapade gai--kartari aõ . tattatpadàrthagàyake triø . %<vij¤àya tàvuttamagàyakiïkarau>% bhàgaø 4 . 12 . 18 . striyàü ñàp siø kauø . mugdhamate ùaõ ãp .

#<gàyaka># triø gai--õvul . 1 gànakartari gànopajãvini 2 nañe . %<pañhanti pàõisvanikàstathà gàyanti gàyakàþ>% bhàø ÷àø 53 aø . %<nartakai÷càpi nçtyadbhirgàyakànà¤ca niþsvanaiþ>% bhàø à÷vaø 70 aø .

#<gàya(ttrã)trã># strã gàyantaü tràyate trai--ka, gãyate'nena gai--gha¤ yaõ niø hrasvaþ gayaþ pràõasta tràyate traika và . ùaóakùarapàdake chandobhede %<uktà'tyuktà tathà madhyà pratiùñhà'nyà supårvikà . gàyatryuùõigamuùñup ca vçhatã païktireva ca>% vçø raø . asyàþ pàde laghugurubhedanive÷anabhedàt catuþùaùñirbhedàþ . teùàü madhye bhedatrayasya vi÷eùanàmàni tanumadhyà ÷a÷ivadanà vasumatãti tatroktàni . itarabhedànàü tu vi÷eùanàmàbhàve'pi çgvedàdau bàhulyenodàharaõàt teùàü gàyatrãchandaskatvam . iyàüstu bhedaþ laukikacchandasi ùaóakùarapàdena catu÷caraõatà vede aùñàkùarapàdatvena tripàdatayà samaùñyà caturviü÷àkùaratà . yathà %<agnimãle purohitam yaj¤asya devatamçtvijam . hotàra ratnadhàtamam>% ityàdau ataeva kàtyàø sarvànukragaõikàyàü 5 aø atha chandàüsi gàyatryuùõiganuùñubvçhatãtyàdinà chandonàmànyabhidhàya caturviü÷àtyakùaràdãni caturuttaràõãti gàyatryàdãnàü samaùñyakùarasaükhyàmuktvà %<prathamaü chandastripadà gàyatrã>% iti sà lakùità . tenàùñakùarapàdatayà tripàdatve caturviü÷àkùaratà iti . anàde÷e ca sarvàsàü gàyatrãcchandaskànàmçcàmagnidevatà %<athàtra cchandodevatà gàyatryà agniþ>% iti tatrokteþ gàyatrãcchandasa÷ca yathà'ùñàkùarapàdatà tathà tàø vràø bhàùyayordar÷itam .
     %<sàdhyà vai nàma devà àsaüste sarve yaj¤ena saha svargalokamàyaüste devà÷chandàüsyakruvan somamàharateti te jagatã pràhiõvan sà trãõyakùaràõi hitvaikàkùarà bhåtvà''gacchat, triùñubhaü pràhiõvan saikamakùaraü hitvà tryakùarà bhåtvàgacchad gàyatrãü pràhiõvaü÷caturakùaràõi vai tarhi chandàüsyàsan sà tàni càkùaràõi harantyà gacchadaùñàkùarà bhåtvà>% tàø bràø pårvaü sàdhyàkhyà devà àsan te sarve yaj¤ena sopakaraõena somàdisàdhanamàdàyaiva svargaü lokamàyannagaman te prasiddhà vasvàdayo devàþ àdau svargasàdhanayaj¤àrthasomaharaõàya chandàüsi gàyatryàdãni %<yåyaü somaü dyulokàt àharata>% ityuktavantaþ tànyapi tathaivàïgãcakruriti ÷eùaþ tathoktàste jagatãü pràhiõvan aprairayan sà tatratyaiþ somapàlaiþ saha yuddhà trãõyakùaràõi hitvà ekàkùarà bhåtvà punardevànàgacchat caturuttaràõi vai tarhi chandàüsi vakùyati tadabhipràyakamidaü punaste triùñubhaü pràhiõvan sàpi pårvavat somapàleùyekamakùaraü hitvà tryakùarà bhåtvà punaràgacchat te punargàyatrãü pràhiõvan chandàüsi sarvàõi caturuttaràõyàsan ataþ sà gàyatrã dyuloke somarakùakaiþ kçùõaprabhçtibhirjitàni jagatãtriùñubho÷caturakùaràõi harantã aùñàkùarà bhåtvà àgacchat bhàø . 2 gàyatrãchandaske upanayanàïge gantrabhede ca . chandaþ÷àstre ùaóakùarapàdaü hi kando gàyatrã÷abdenocyate . sarvavede'pi ùaóakùarayuktapàdakàbahavomantràþ santi . sarve'pi te gàyatrãråpatayà vaktuü ÷akyante . kintu yathà, %<païkàjjàyate>% iti vyutpattyà païkaja÷abdaþ païkajanikartçtvayuktasya padmasyaiva bodhakaþ païkajàtànàmanyeùàü kumudàdãnàmabodhakaþ, evaü gàyatrã÷abdo'pi yogaråóhyàmantrabhedasyeva bodhakaþ . vastuvo'nyavyutpattimattvenàsyà mantramedavodhakatvam . yathàha, vyàsaþ %<gàyantaü tràyate yasmàt gàyatrãyaü tataþ smçtà>% . svopàsakatràõakartçbrahmapratipàdakatayà'pi uktamantravi÷eùa eva gàyatrãråpatayocyate . yadyapi gàyatryàþ ùaóakùarapàdatayà caturùu caraõeùu 24 caturviü÷atyakùaràva÷akyatvaü kintu, anyagàyatrãcchandaskànàü mantràõàmivàsmin 24 caturviü÷atyakùaràbhàvastathàpi dyaurityatreva vareõyapade varõavi÷leùeõa 24 caturviü÷atisaükhyà paripåryà . vakùyamàõavçhadàraõyakamàdhavabhàùyeca dyaurityatra diauriti varõavi÷leùe sati vareõyamityatra vareõãamiti varõavi÷leùeõa vyaktamuktam . asyà÷ca aùñàkùarapàdatayà ekaikacaraõasya bhåbhyàdiråpatà, gayanàmapràõatràtçtayà gàyatrã÷abdanirukti÷ca vçhadàraõyakabràhmaõe dar÷ità yathà, %<bhåmirantarikùaü dyaurityaùñàvakùaràõi, aùñàkùaraü ha và ekaü gàyatrye padametaduhaivàsyà etat sa yàvadeùu lokeùu tàvaddha jayati yo'syà etadevaü padaü veta . çco yajåüùi sàmànãti aùñàvakùaràõi aùñàkùaraü và ekaü gàyatryai padametaduhaivàsya etat sa yàvatãyaü trayã vidyà tàvanna jayati yo'syà evadevaü padaü veda . pràõo'pàno vyànaþ (viànaþ) ityaùñàvakùaràõi aùñàkùaraü ha và ekaü gàyatryai padametaduhaivàsyà eyat sa yàvadidaü pràõiti taddha jayati yo'syà etadevaü padaü veda . athàsyà etadeva turãyaü dar÷ataü padaü parorajà ya eùa tapati yadvai caturthaü tatturãyaü dar÷ataü padamiti dadç÷e iva eùa parorajà iti sarvam hyeùa raja uparyupari tapati evaü haiùa ÷riyà ya÷asà tapati yo'syà etadevaü padaü veda . saiùà gàyatrã etasmiüsturãye dar÷ate pade parorajasi pratiùñhitetyàdi . tadvaitat satyaü bale pratiùñhitaü pràõo vai balaü tat pràõe pratiùñhitamityàdi . sà haiùà gayàüstatre pràõà vai gayàstàn pràõàüstatre yasmàd gayàüstatre tasmàd gàyatrã nàma . sa yàmevàmumanvàhaiùaiva sà, sa yasmà anvàha tasya pràõàüstràyate>% . brahmaõo hçdayàdyanekopàdhivi÷iùñasyopàsanamuktamathedànãü gàyatryupàdhivi÷iùñasyopàsanaü vaktavyamityàrabhyate sarvacchandasàü hi gàyatrãcchandaþ pradhànabhåtaü tatprayoktçgayatràõàt ga yatrãti vakùyati . na cànyeùàü chandasàü prayoktçpràõatràõasàmarthyaü pràõàtmabhåtà sà, sarvacchandasàü càtmà pràõaþ, %<pràõa÷ca kùataþ tràõàt kùattram>% ityuktaü pràõa÷ca gàyatrã tasmàt tadupàsanamevaü vidhitsyate dvijottamatvahetutvàcca %<gàyatryà bràhmaõamasçjata, triùñubhà ràjanyaü jagatyà vai÷yamiti>% dvijottamasya dvitãyaü janma gàyatrãnimittaü tasmàt pradhànà gàyatrã bràhmaõyàdyarthà . %<yo bràhmaõàn abhivadanti sa bràhmaõaþ vipàpovirajà vicikitso bràhmaõo bhavati>% ityuktena paramapuruùàrthasambandhaü bràhmaõasya dar÷ayati tacca bràhvaõatvaü gàyatrãjanmamålamato vaktavyaü gàvatryàþ satattvaü, gàyatryà hi yaþ sçùño dvijottamo niraïku÷a evo ttamapuruùàrthasàdhane'dhikriyate tatastanmålaþ paramapuruùàrthasambandhastasmàdetadupàsanavidhànàyàha bhåmiþ antarãkùaü dyauþ (diauþ) ityetàni aùñau akùaràõi, aùñàkùaram aùñàvakùaràõi yasya tadidam aùñàkùaraü havai prasiddhàvadyotacau . ekaü prathamaü gàyatryai, gàyatryàþ padaü pàdaþ prathamo bhåmyàdilakùaõaþ trailokyàtmàùñàkùaratvasàmyàt evam etat trailokyàtmakaü gàyatryàþ prathamaü padaü yo veda tasyaitat phalam sa vidvàn yàvat ki¤cideùu triùu jetavyaü tàvat sarvaü ha jayati yo'syà etadevaü padaü veda . tathà çcaþ, yajåüùi, sàmàni, iti trayãnàmàkùaràõi etànyapyaùñàveva tathaivàùñàkùaraü ha và ekaü gàyatryàþ dvitoyam padaü etaduhavàsyà etad yadçgyajuþsàmalakùaõam aùñàkùaratvasàmyàt evaü sa yàvatã iyaü trayã vidyà trayyà vidyayà yàvat phalajàtamàpyate tàvaddha jayati yo'syà etat gàyatryàstraividyalakùaõaü padaü veda . tathà pràõaþ, apànaþ (viànaþ) vyànaþ etànyapi pràõàdyabhidhànàkùaràõi aùñau tacca gàyatryàstçtãyaü padaü yàvadidaü pràõijàtaü tàvaddha jayati yo'syà etadevaü gàyatryàstçtãyaü padaü veda . athànantaraü gàyatryàstripadàyàþ ÷abdàtmikàyàsturãyaü padamucyate abhidheyabhåtam . asyàþ prakçtàyàþ gàyatryàþ etadeva vakùyamàõaü turãyaü dar÷ataü padam parorajà ya eùa tapati turãyamityàdi vàkyapadàrthaü svayameva vyàcaùñe ÷rutiþ . yad vai caturthaü prasiddhaü loke tadiha turãya÷abdenàbhighoyate . dar÷ataü padamityasya ko'rthaþ? ityucyate dadç÷a iva dç÷yata iva hi såryamaõóalàntargataþ puruùaþ ato dar÷ataü padamucyate . parorajàþ ityasya padasya ko'rthaþ? ityucyate sarvam samastam u hi eùa maõóalàntargataþ puruùaþ, rajaþ rajojàtaü samastaü lokamityarthaþ uparyuparãti vãpsà sarvalokàdhipatyaj¤àpanàrthà . nanu sarva÷abdenaiva siddhatvàt vãpsànarthikà, naiùa doùaþ yeùàmupariùñàt savità dç÷yate tadviùayaþ eva sarva÷abdaþ syàdityà÷aïkànivçttyarthà vãpsà %<ye càmuùmàt parà¤co lokàsteùà¤ceùñe devakàmàna¤ceti>% ÷rutyantaràt tasmàt sarvàvabodhàrthà vãpsà . yathàsau savità sarvàdhipatyalakùaõayà ÷riyà ya÷asà ca khyàtyà tapati evaü haiùa ÷riyà ya÷asà ca tapati yo'syà etadevaü turãyaü dar÷ataü padaü veda . saiùà tripàdà uktà yà trailokyatraividyapràõàdyàtmikà gàyatrã, etasmit caturthe turãye dar÷ate pade parorajasi pratiùñhità, mårtàmårtarasatvàdàdityasya, rasàpàye hi vastu nãrasamapratiùñhitaü bhavati yathà kàùñhàdi dagdhasàraü tadvat . tathà mårtàmårtàtmakaü jagat . tripadà gàyatrã ca àdityapratiùñhità tadråüpatvàt . saha tribhiþ padaiþ taddhi turãyaü padaü satye pratiùñhitam ityàdi . taddhi turãyapadà÷rayaü satyaü bale pratiùñhitaü kiü? punastadbalamityàha pràõo vai balam tasmin pràõe bale, pratiùñhita satyaü tathàcokte såtre, %<tadota¤ca prota¤ceti>% tasmàt bale satyaü pratiùñhitamityàdi . saiùà gàyatrã pràõaþ ataþ gàyatryàü jagat pratiùñhitam yasmin sarve devàþ ekãbhavanti sarvevedàþ, karmàõi phalàni ca saiùà gàyatrã pràõaråpà satã jagata àtmà sà haiùà gayàüstatre tràtavatã, ke? punargayàþ, ete pràõàþ vàgàdayo vai gayàþ ÷abdakaraõàt tày tatre, saiùà gàyatrã tat yasmàt gayàüstatre tasmàdgàyatrã nàma gayatràõàt gàvatroti prathità . sa àcàrya upanãya màõavakamaùñavarùaü yàmeva amåü sàvitrãü savitçdebatàkàm anvàha pacchaþ ardha÷aþ samastà¤ca eùaiva sà sàkùàt pràõo jagataþ àtmà màõavakàya samarpità ihedànãü nànyà saþ àcàryaþ yasmai màõavakàya anvàha anuvakti tasya màõabaktasya gayàn pràõàn tràyate narakàdipatanàt bhàø chàndogyopaniùadi gàyatryà anyathà nivacanapårvakaü ùaóakùarapàdatvena catuùpa-datvaü vàgàdiråpeõa dhyàtavyatvam svapratipàdyabrahmàtmadvàrà sarvàtmakatva¤ca dar÷itam . %<gàyatrã và idaü sarvaü bhåtaü yadidaü ki¤ca . vàgvai gàyatrã vàgvà idaü sarvaü bhåtaü gàyati ca tràyate ca . yà vai sà gàyatrãyaü vàva sà yeyaü pçthivã aspàü hãdaü sarvaü bhåtaü pratiùñhitam etàmeva nàti÷ãyate . yà vai sà pçthivãyaü vàva sà yadidamasmin puruùe ÷arãram asmin hãme pràõàþ pratiùñhità etadeva nàti÷ãyante . yadvaitat puruùe ÷arãramidaü vàva tadyadidamasminnantaþpuruùe hçdayam asmin hãme pràõàþ pratiùñhitàþ etadeva nàti÷ãyante . saiùà catuùpadà ùaóvidhà gàyatrã tadetadçcàbhyanåktam . tàvànasya mahimà tatojyàyàü÷ca puruùaþ . pàdo'sya sarvàbhåtàni tripàdasyàmçtaü divãti .>% chaø upaø . %<yata evamati÷ayaphalaiùà vrahmavidyà ataþ sà prakàràntareõàpi vaktavyeti gàyatrã và ityàrabhyate . gàyatrãdvàreõa cocyate brahma, sarvavi÷eùarahitasya neti netãtyàdivi÷eùapratiùedhanamyasya durbãdhatvàt satsvanekeùu chandaþsu gàyatryà eva brahmaj¤ànadvàratayopàdànaü pràdhànyàt .>% (ityupakramya ki¤ciduktvoktam) gàyatrãsàratvàcca bràhmaõasya màtaramiva hitvà gurutaràü gàyatrãü tato'nyat gurutara na pratipadyate yayoktaü brahmàpãti tasyàmatyantagauravasya prasiddhatvàt ato gàyatrãmukhenaiva brahmocyate . gàyatrã vai ityavadhàraõàrtho vai÷abdaþ . idaü sarvaü bhåtaü pràõijàtaü yata ki¤ca sthàvaraü jaïgamaü và tatsarvaü gàyatryeva tasyà÷chandomàtràyàþ sarvabhåtàtmatvamanupapannamiti gàyatrãkàraõaü vàcaü ÷abdaråpàmàpàdayati gàyatrãü, vàgve gàyatrãti vàgvà idaü sarvaü bhåtam gàyati ca ÷abdàyate (asau gaurasàba÷vaþ) iti tràyate ca rakùati %<amuùmàt mà bhaiùãþ kiü? te bhayamutthitamityàdi>% sarvato bhayà nnivartyamàno vàcà tràtaþ syàt . yat vàk, bhåtaü gàyati ca tràyate ca gàyatryeva tad gàyati ca tràyate ca vàco'nanyatvàt gàyatryàþ, gànàt tràõàcca gàyatrãtvam . yà vai saivaülakùaõà sarvabhåtaråpà gàyatrã iyaü vàva sà yeyaü pçthivã, kathaü? punariyaü pçthivã gàyatrãtyucyate? sarvabhåtasambandhàt kathaü sarvabhåtasambandhaþ? tasyàü pçthivyàü hi yasmàt sarvaü sthàvaraü jaïgata¤ca bhåtaü pratiùñhitam etàmeva pçthivãü nàti÷ãyate, nàtivartate ityetat . yathà gànatràõàbhyàü bhåtasambandho gàyatryà evaü bhåtapratiùñhànàt bhåtasambandhàdvà pçthivã ato gàyatrã pçthibã . yà vai sà pçthivã gàyatrãyaü vàva sà idameva, tat kim? yadidamasmin puruùe kàryakàraõasaïghàte jãvati ÷arãraü, pàrthivatvàccharãrasya gàyatrãtvamucyate? asmin hãme pràõàþ bhåta÷abdavàcyàþ pratiùñhitàþ . ataþ pçthivãvat bhåta÷abdavàcya--pràõapratiùñhànàt ÷arãraü gàyatrã etadeba yasmàccharãraü nàti÷ãyante pràõàþ . yaddhaitat puruùe ÷arãraü gàyatrã vàva tat yadidamasmin antarmadhye puruùe hçdayaü puõóarãkàkhyametat gàyatrã katham? ityàha asmin hãme pràõàþ pratiùñhitàþ ataþ ÷arãravat gàyatrã hçdayam etadeva nàti÷ãyante %<pràõo hi pità pràõo màtà>% %<ahiüsan sarvàbhåtànãti>% ÷ruteþ bhåta÷abdavàcyàþ pràõàþ . saiùà catuùpadà ùaóakùarapàdacchandoråpà satã bhavati gàyatrã ùaóvidhà vàgbhåtapçthivã÷arãrahçdayapràõaråpà satã ùaóvidhà bhavati . (ki¤cidatãtyoktam) tadetasminnarthe etadgàyatryàkhya brahma gàyatryanugataü gàyatrãmukhenoktam çcàpi mantreõa abhyanåktaü prakà÷itam . tàvàn asya gàyatryàkhyasya brahmaõaþ samastasya mahimà vibhåtivistàraþ yàvàn catuùpàd ùaóvidha÷ca brahmaõo vikàraþ, pàdaþ gàyatrãti vyàkhyàtaþ . atastasmàdvikàralakùaõàt gàyatryàkhyàt tato jyàyàn mahattara÷ca paramàrthasatyaråpo'vikàraþ puruùaþ sarvapåraõàta puri÷ayanàcca . tasyàsya pàdaþ sarvà sarvàõi bhatàni tejo'bannàdãni sasthàvarajaïgamàni . tripàd trayaþ pàdà asya so'yaü tripàd amçtaü puruùàkhyaü samastasya gàyatràtmakasya dyotanavati svàtmanyavasthitamityarthaþ ÷àø bhàø . màtçtojanmavatàmapi sàvitryà dvitãyajanmàdhànàt dvijànàü dvijatvam . yajjanmaiva hi sakalapuruùàrthaheturiti manvàdi÷àstre prasiddham . yathà, manuþ %<àcàryastrasya yàü jàtiü vidhivadvedapàragaþ . utpàdayati sàvitrã sà satyà sà'jarà'marà . tatra yad vrahmajanmàsya maur¤javandhanacihnitam . tatràsya màtà sàvitrã pità càcàrya ucyate>% . yadyapi parame÷varaþ sarvatràminnaråpatayà vartamànastathàpi samupàsane eva vi÷iùñaphalapradaþ nànyathà idamapi dçùñàntatayà yogiyàj¤avalkyena kathitam %<gavàü sarpiþ ÷arãrasthaü na karàtyaïgapoùaõam . niþsåtaü karmasaüyuktaü punastàsàü tadauùadham . evaü sahi ÷arãrasthaþ sarpirvat parame÷varaþ . vinà copasanàdeva na karoti hitaü nçùu>% . gàyatryà÷ca svavàcyabrahmaõà sahàbhedàt prà÷astyamàha vyàsaþ %<na bhinnàü pratipadyeta gàyatrãü brahmaõà saha . so'hamasmãtyupàsãta vidhinà yena kenacit>% . %<gàyatrãsthabhargapadapratipàdya ã÷varaþ ahaü jãvaråpo'smi bhavàmãti jãve÷varayorahaïkàraprativimbitatvopàdhirahitena cidråpeõaikyaü bhàvayan upàsãta>% iti raghunandanaþ . tatra satsvapi paramavrahmaõa upàsanàyà bahuùåpàyeùu gàyatryeùa tadupràsanàyàþ pradhànopàyaþ iti pràgdar÷iteùu ÷àstreùu prasiddham . vi÷eùataþ, gàyatryarthaþ paraü brahma etadarthamapi anena mantreõaiva upàsanà ÷reyaskarã %<praõavavyàhçtibhyà¤ca gàyatryà tritayena ca . upàsyaü paramaü brahma àtmà yatra pratiùñhitaþ . vàcyaþ saã÷varaþ prokto vàcakaþ praõavaþ smçtaþ . vàcake'pi ca vij¤àte vàcya eva prasãdati>% yogã÷varavàkyena tathàbhidhànàt .
     gàyatryàþ 24 caturviü÷atyakùaràõàü yathà bhàvanà kàryà, tathà bràhmaõasarvasve viùõudharmottare dar÷itaü yathà %<karmendriyàõi pa¤caiva pa¤ca buddhãndiyàõi ca . pa¤ca buddhãndriyàrthà÷ca bhåtànàü caiva pa¤cakam . manovuddhistathaivàtmà avyakta¤ca yaduttamam . caturviü÷atiretàni gàyatryà akùaràõi ca . praõavaü puruùaü viddhi sarvagaü pa¤caviü÷akam .>% anena pa¤caviü÷atitattvaråpatayà sapraõavagàyatryakùaràõàü dhyeyatoktà . tatra pratyakùaraü devatàbhedamàha yogiyàj¤avalkyaþ . %<akùaraõàntu daivatyaü sampravakùyàmyataþ param . àgneyaü (tat) prathamaü j¤eyaü vàyavya¤ca (sa) dvitãyakam . tçtãyaü (vi) såryadaivatyaü caturthaü (tuþ) vaidyutaü tathà . pa¤camaü (va) yamadaivatyaü vàruõaü (re) ùaùñhamucyate . bàrhaspatyaü saptamantu (õ) pàrjanyamaùñamaü (yam) viduþ . aindraü tu navamaü (bha) j¤eyaü gàndharvaü da÷amaü (rgaþ) tathà . pauùõamekàda÷aü (de) proktaü maitràvaruõaü dvàda÷am (ba) . tvàùñraü trayoda÷aü (sya) j¤eyaü vàsa vantu caturda÷am (dhã) . màrutaü pa¤cada÷akaü (ma) saumyaü ùoóa÷akaü (hi) smçtam . saptada÷aü (dhi) tvàïgirasaü vai÷vadevamataþ param . (yaþ) . à÷vina¤caikonaviü÷aü (yaþ) prajàpatyantu viü÷akam (naþ) . sarvadeùamayaü proktamekaviü÷a (pra) mataþ param . raudraü dvàviü÷akaü (ca) proktam trayoviü÷antu (da) bràhmakam . vaiùõavantu (yàt) caturviü÷ametà hyakùaradevatàþ . japyakàle tu saüsmçtya tàsàü sàyujyatàü vrajet>% . tasyà÷ca vedasàratà--nànà÷àstre dar÷ità yathà
     %<aùñàda÷asu vidyàsu mãmàüsà'tigaroyasã . tato'pi tarka÷àstràõi puràõaü tebhya eva ca . tato'pi dharbha÷àstràõi tebhyo gårvã ÷rutirdvija . tato'pyupaniùacchreùñhà gàyatrã ca tato'dhikà . durlabhà sarvamantreùu gàyatrã praõavànvità . na gàyatryadhikaü ki¤cittrayãùu parividyate . na gàyatrãsamo mantro na kà÷ã sadç÷ã purã . na vi÷ve÷asamaü liïgaü satyaü satyaü punaþ punaþ . gàyatrã vedajananã gàyatrã bràhmaõaprasåþ . gàyantaü tràyate yasmàdgàyatrãti pragãyate . vàcyavàcakasambandho gàyatryàþ saviturdvayoþ . vàcyo'sau savità sàkùàdgàyatrã vàcikà parà . prabhàvenaiva gàyatryàþ kùa triyaþ kau÷iko va÷ã . ràjarùitvaü parityajya brahmarùipadamãyivàn . sàmarthyaü pràpa càtyuccairanyadbhuvanasarjane . kiü kiü na dadyàdgàyatrã samyagevamupàsità . na bràhmaõo vedapàñhànna ÷àstrapañhanàdapi . devyàstrikàlamabhyàsàtbràhmaõaþ syàd dvijo'nyathà . gàyatryeva paro viùõurgàyatryeva paraþ ÷ivaþ . gàyatryeva paro brahmà gàyatryeva trayã yataþ>% kà÷ãø .
     itthaü bahuvidha÷àstre gàyatrã sarveùàü vedànàü sàràü÷atayà sarvàbhãùña hetutayà ca prasiddhà . yadaj¤àne bràhmaõyahànirbhavati . seyaü vedatraye'pi sumànaråpà . manuþ %<akàra¤càpyukàra¤ca makàra¤ca prajàpatiþ . vedatrayànni raduhatbhårbhuvaþ svaritãti ca! . tribhya eva tu vedebhyaþ pàdaü pàdamadåduhat>% . manuyamavçddhavaviùñhàþ %<oïkàrapårvikàstisro mahàvyàhçtayastathà . tripadà caiva gàyatrã vij¤eyaü brahmaõo mukham .>% japedityanukçùya chandogapari÷iùñam %<sarveùàü vedànàü guhyopaniùatsàrabhåtàü tato gàyatrãüm .>% yogiyàj¤avalkyaþ %<gàyatro¤caiva vedàü÷ca tulayà samatolayan . vedà ekatra sàïgàstu gàyatrã caikataþ sthità .>% sa eva %<sàrabhåtàstu vedànàü guhyopaniùado matàþ . tàbhyaþ sàrastu gàyatrã tisro vyàhatayastathà .>% sa eva %<oïkàrapårvikàstisro gàyatrãü ya÷ca vindati . caritabrahmacarya÷ca sa vai ÷rotriya ucyate .>% sa eva %<etayà j¤àtayà sarvaü vàïmayaü viditaü bhavet . upàsitaü bhavettena vi÷vaü bhuvanasaptakam .>% sa eva %<evaü yastu vijànàti gàyatrãü bràhmaõastu saþ . anyathà ÷ådradharmà syàd vedà nàmapi pàragaþ .>% sa eva %<aj¤àtvà caiva gàyatrãü bràhmaõyàdeva hãyate . apavàdena saüyukto bhavet ÷ruti nidar÷anàt .>% kaurmam %<kriyàhãnasya mårkhasya mahàrogiõa eva ca . yatheùñàcaraõasyàhurmaraõàntama÷aucakam .>% mårkhasya sàrthagàyatrãrahitasyeti ÷uddhitattve raghunandanaþ . gàyatrãrahitasyetyanye . tasyàþ sandhyàråpatayà upasyatàpi yathàha, yogiyàj¤avalkyaþ %<yà sandhyà saiva gàyatrã dvidhà bhåtà vyavasthità . sandhyà upàsità yena viùõustena upàsitaþ .>% vyàsaþ %<gàyatrã nàma pårvàhõe sàvitrã madhyame dine . sarasvatã ca sàyàhne saiva sandhyà triùu smçtà . pratigrahànnadoùàcca pàtakàdupapàtakàt . gàyatrã procyate tasmàt gàyantaü tràyate sadà . savitçdyotanàt saiva sàvitrã parikãrtità . jagataþ prasavitçtvàt vàgaråpatvàt sarasvatã>% . çùya÷çïgaþ %<sarvàtmanà hi yà devã sarvabhåteùu saüsthità . gàyatrã mokùaheturvai mokùasthànamalakùaõam>% kårmapuràõam %<gàyatrã vedajananã gàyatrã lokapàvanã . na gàyatryàþ ùaraü japyametadvij¤ànamucyate .>% yogiyàj¤abalkyaþ %<gàyatrã vedajananã gàyatrã pàpanà÷inã . gàyatryàstu paraü nàsti divi ceha ca pàvanam . hastatràõapradà devã patatàü narakàrõave . tasmàttàmabhyasennityaü bràhmaõà'nudaye ÷uciþ . gàyatrãü nirataü havyakavyeùu viniyojayet . tasminna tiùñhate pàpamabvinduriva puùkare .>% sa eva %<gàyatryàþ padamardhantu çco'rdhamçca eva và . brahmahatyàsuràpàõaü gurudàràbhimarùaõam . yaccànyat duùkçtaü sarvaü punàtãtyàha vai manuþ .>% sa eva %<yaj¤adànarato vidvàn sàïgavedasya pàñhakaþ . gàyatrãdhyànapåtasya kalàü nàrhati ùoóa÷ãm .>% vçhadbiùõuþ %<etayarcà visaüyuktà kàle ca kriyayà svayà . viprakùatriyavióyonirgarhaõãyà tu sàdhuùu .>% agnipuràõam %<gàyatrãü japate yastu dvaukàlau bràhmaõaþ sadà . asatpratigrahãtàpi sa yàti paramàü gatim .>% gàyatryà÷ca sarvachandasàü pradhànatvàt %<gàyatrãchandasàmapi>% gãtàyàü bhagavadvibhåtitvamuktam . 3 khadiravçkùe amaraþ . khadirasya ca %<sà gàyatrã somamàharat>% ityupakrame %<khadireõa somamàcakhàda>% tasmàt khadira iti ÷ataø bràø 6 . 2 . 9 gàyatryà somaharaõena tatpàne sàdhanatvàd gàyatrãtvam . gàyatraü gàyatrãsambandhi somaharaõamastyatra pànasàdhanatvena gàyatra + ini . gàyatrin ityapi tatràrte vaidyakam %<ubhe haridre suradàru÷uõñhãü gàyatrisàraü ca pibet samànam>% su÷rutaþ . %<vahnigàyatriõàü tatheti>% vaidyakàt inanto'pi tatràrthe puø bhànudãkùitaþ . puüsàhacaryàt amaravàkyasya puüliïgaparataucityàt tathàtvam . %<gàyatrã khadire strã syàt>% iti rabhasokteþ %<gàyatrã drupadàdevãchandobhit khadireùu ca>% koùàntaràcca strãtvam ïãbantatà ca . gàyatryà çcopàsyàyàü 4 devatàyàm . sà ca ekàpi pràtaràdikàlabhedena gàyatrã--svàvitrã sarasvatãti--nàmatrayayutà tatra pràtarupàsyà gàyatrãti saüj¤à'nupadamuktam . 5 durgàyàü ca %<gàyanàdgamanàdvàpi gàyatrã tri 6 ÷àrcità>% devãpuø devãnàmaniruktã . gàyatryà idam aõ . 6 gàyatra gàyatracchandasi naø %<gàyatracchandàhyagniþ>% tàø bràø 8 . 8 . 6 . gàyatracchando'bhimànã agniþ bhàø . %<àùñade gàyatreõa chandasà>% yajuø 11 . 9 . gàyatryàhçtaþ aõ . gàyatryà hçte 7 somabhede puø taddharaõa kathà'gre uktaiva %<gàyatrastraiùñabhaþ pàïkto jàgataþ ÷àïkarastathà>% su÷rute somabhedakathane . tatsthàna¤ca tatraivoktaü %<kà÷mãreùu saro divyaü nàmnà kùudrakamànasam . gàyatrastraiùñubhaþ pàïkto jàgataþ ÷àïkarastathà . na tàn pra÷yantyadharmiùñhàþ kçtaghnà÷càpi mànavàþ . bheùajadveùiõa÷càpi bràhmaõadveùiõastathà>% . gàyatryà idam aõ . gàyatra 8 gàyatrãsambandhini triø 9 gàyatrãcchandaske stotràdau naø . gàyatrãü tacchandaskàmçcamadhikçtya gãtaü sàma aõ . gàyatryàmçcigeye 10 sàmabhede . %<svàdiùñhayà madiùñhayà>% ityekaü såktaü tasmin gàyatryastisra çcaþ tatra gàyatraü saühitaü ceti dve sàmanã sàø saø bhàùyam . %<çcà stomaü samardhaya gàyatreõa rathantaram vçhadgàyatravartani! svàhà>% yajuø 11 . 8 . gàyatreõa sàmnà, gàyatraü sàmaü vartanirmàrgosyàþ vedadãø %<imàü gàyatravartaniü juùethàü suùñutiü mama>% çø 8 . 38 . 6 . %<gàyatavartaniü gàyatrasàmamàrgàü suùñutiü ÷obhanàü stutim>% bhàø . %<svàhà gàyatravepase>% çø 1 . 142 . 12 . gàyatraü sàma vepo råpaü yasyàþ bhàø . gàyatrasadç÷atvàt 11 pra÷asye ca %<huve gàyatravepasam>% 8 . 1 . 10 . %<gàyatravepasam pra÷asyavegàm>% bhàø . gàyatrasàmna upasanà prakàràdi chàø uø dar÷itam yathà %<manohiïkàro vàk prastàra÷cakùurudgãthaþ ÷rotraü pratihàraþ pràõo nidhanametadgàyatraü pràõeùu protam . sa ya evametadgàyatraü pràõeùu protaü veda pràõã bhavati sarvamàyureti jyogjãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati mahàn kãrtyà, mahàmanàþ syàttadvratam>% chàø uø . mano hiïkàro manasaþ sarvakaraõapravçttãnàü pràthamyàt . tadànantaryàdvàk prastàraþ, cakùurudgãthaþ ÷raiùñhyàt . ÷rotraü pratihàraþ pratihàryatvàt, pràõo nidhanaü yathoktànàü pràõe nidhànàtsvàpakàla . etadgàyatraü sàma pràõeùu protam gàyatryàþ pràõasaüstutatvàt . sa ya evametadgàyatraü pràõeùu protaü veda pràõã bhavati avikalakaraõo bhavatãtyetat . sarvamàyureti %<÷ataü varùàõi sarvamàyuþ puruùasyeti>% ÷ruteþ . jyogujjvalaü jãvati . mahàn bhavati prajàdibhirmahàü÷ca kãrtyà . gàyatropàsakasyaitadvrataü bhavati yanmahàmanàstvakùudracittaþ syàdityarthaþ ÷àø bhàø .

#<gàyatrin># puø gàyatraü stotramastyàsti ini . 1 udgàtari sàmagàyake %<gàyanti tvà gàyatriõaþ>% çø 1 . 10 . 1 2 khadiravçkùe ca gàyatrã÷abde dç÷yam .

#<gàyana># triø gai--÷ilpini ¤yuñ . gànopajãvini trikàø . %<stenagàyanayorannam>% manunà tadannabhakùaõaü niùiddham %<satyaü kilaitat sà pràha daityànàmasi gàyanaþ>% bhàø àø 78 aø . striyàü ïãp .

@<[Page 2584b]>@
#<gàritra># naø gãryate gé--karmaõi õitran . àdane ujjvalaø .

#<gàruóa># naø garuóàyoktaü bhagavatà, tasyedam và aõ . 1 garuóapuràõe 2 viùaharamantrabhede jañàdharaþ . garuóàkçtitvàt 3 vyåhabhede . %<gàruóaü ca mahàvyåhaü cakre ÷ànta navastadà>% bhaø bhãø 56 aø . tasya ca garuóàkçtitvaü taduttara÷lokànàü paryàlocanayà'vaseyam . 4 marakatamaõau ràjaniø tasya ca nãlavarõatayà garuóavarõatà tacca gàrutmata÷abde vakùyate . %<so'yaü vañaþ ÷yàma iti pratãto rà÷irmaõãnàmiva gàruóànàm>% raghuþ . 5 svarõe hemaø tallomatulyavarõatvàttathà . 6 pàtàlagaruóalatàyàm strã ràjaniø ïãp . garuóo devatà'üsya aõ . 7 astrabhede . %<alaü viùàdena arjunena prayuktaü gàruóamastram . pa÷ya pa÷ya . pakùàghàtanipàtamàrutabharotprotkùiptapçthvãdharà÷ca¤cådaùñavi÷àlabhogabhujagàþ såryopakaõñhaspç÷aþ . santoùaü janayantyamã kulagurostãkùõàstathà sàrathermanye vairinçpapramàthavikasadvikràntayaþ pakùiõaþ>% . dhana¤jayaviø tatprayogakçtyamuktam .

#<gàruóika># puø gàruóena viùamantreõa jãvati ñhak . viùavaidye ÷abdaratnaø .

#<gàrutmata># naø garutmàn devatàsya aõ, garutmàn tadvarõaþ astyasya sàdç÷yena praj¤àø aõ và . 1 garuóadevatàke astrabhede . %<gàratmataü tãragatastarasvã bhujaïganà÷àya samàdane'stram>% raghuþ . 2 marakatamaõau amaraþ garutmata iva ÷yàmavarõatvàttathàtvam . %<tasvãllasatkà¤canakuõóalàgrapratyuptagàrutmataratnabhàsà>% màghaþ . %<÷ukavaü÷apatrakadalã÷irãùakusumaprabhaü guõopetam . surapitçkàrye marakatamatãva ÷ubhadaü nçõàü vidhatte>% vçø saø 83 aø . tallakùaõavarõàdikamuktam .

#<gàrutmatapatrikà># strã gàrutmatamiva varõena patamasyàþ kap kàpi ata ittvam . pàñhàlatàyàm ràjaniø .

#<gàrga># puüstrã gàrgyàþ kutsitamapayam %<gãtrastriyàþ kutsane õa ca>% pàø õa pakùe ñhak . gàrgyàþ kutsite'patye pakùe ñhaki gàrgiko'pyatra . ubhayatra striyàü ñàp . gàrgyasya aïkaüþ saüghaþ lakùaõaü và ya¤antatvàt aõ yalopaþ . gàrgyasaüghe 3 tadaïke ca puø . 4 tallakùaõe naø paramparàsambaddho'ïkaþ sàkùàttu lakùaõamiti bhedaþ siø kauø . gàrgyàdàgataþ %<gotràdaïkavat>% pàø aõ yalopaþ . gàrgyàdàgate triø và vu¤i gàrgako'pi tadarthe triø .

#<gàrgikà># strã %<gotracaraõàcchàvàtyàkàratadaveteùu>% pàø garga + vu¤ vairamaithunikàdivu¤aþ strãtvam . gàgyatvena 1 ÷làghàyàü 2 tathàtyàkàre 3 tadavete ca .

#<gàrgã># strã gargasya gotràpatyaü strã ya¤ ïãpi yalãpaþ . gargagotràpatye 1 strãmàtre tatra vacaknorduhità gàrgã brahmaviduttamà tacca vçø uø gàrgãbràhmaõe spaùñam tacca bràhmaõam athainaü gàrgã vàcakravã papraccha yàj¤avalkyeti hovàcetyàdi %<tatoha gàrgã vàcaknavyu pararàmetyantam>% ùaùñhavràhmaõam . saiva ca aùñamavràhmaõe itarapra÷nadvayakaraõena yàj¤avalkyàttaduttarapràptyà yàj¤avalkyasya jetçtvamanveùàü niùidhya tasya brahmaj¤a÷reùñhatvaü vyavasthàpita yathà tatraivoktaü 8 ma bràhmaõe %<sàhovàca bràhmaõà bhavantastadeva bahu matyedhvam yadasmànnamaskàreõa mucyedhvam na vai jàtu yuùmàkamimaü ka÷cid brahmodyaü jeteti>% %<tatoha vàcaknavyupararàma>% . 2 durgàyàü gàndharvã÷abde udàø . tasyà apatyam óhak . . gàrgestha tadapatye puüstrã .

#<gàrgãputra># puø 6 taø . gàrgyàþ putre ÷uklayajurvedavaü÷àntargate munibhede %<gàrgãputràt gàrgãputraþ>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 30 . tataþ apatye %<putràntàdanyatarasyàm>% và phi¤ và kukc pakùe i¤ . gàrgãputrakàyaõi gàrgãputràyaõi gàrgãputri gàrgãputrasyàpatye puüstrã .

#<gàrgãbhå># agàrgyo gàrgyo bhavati abhåtatadbhàve cvi . %<kyacvyo÷ca>% pàø cvau apatyàrthayalopa÷ca . agàrgyasya gàrgya bhavane bhvàø paø akaø señ . gàrgãbhavati gàrgãbhåtaþ .

#<gàrgãya># àtmano gàrgyamicchati kyaci yalope gàrgyecchàyàm paraø akaø señ . gàrgãyati agàrgãyãt .

#<gàrgãya># triø gàrmyasyedam, %<vçddhàcchaþ>% pàø cha yalopa÷ca . 1 gàrgya sambandhini 2 tatprokte ca . %<gàrgãyaü ÷ikhicàraü pàrà÷aramasitadevalakçta¤ca>% vçø saø .

#<gàrgya># puüstrã gargasyàpatyaü gargàø ya¤ . gargagotràpatye striyàü ïãp yalope gàrgo . vi÷eùo'tra garga÷abde dç÷yaþ

#<gàrtaka># triø gartade÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . gartade÷abhave .

#<gàrtsamada># puø gçtsamadasyàpatyam ÷ivàø aõ . gratsamadàpatye sa ca ÷unakànàü tripravaràntargata çùibhedaþ . yathàha à÷vaø ÷rauø 12 . 10 . 13 såø %<÷unakànàü gçtsamadeti, tripravaraü và bhàrgava÷aunahotragàrtsamadeti>% .

#<gàrdabha># triø gardabhasyedam aõ . gardabhamåtràdau 3547 pçø gardabha÷abde vivçtiþ .

@<[Page 2585b]>@
#<gàrdabharathika># triø gardabhayuktaü rathamarhati ñhak . gardabhayuktarathagamanayogye .

#<gàrdhya># naø gçdha--gardha--và bhàve gha¤ gardha eva caturvarõàø svàrthe ùya¤ . lobhe . %<pãtvà jalànàü nidhinàtirgàrdhyàt>% màghaþ . %<labhye gàrdhyeï valaja saübhaktau>% kavikaø .

#<gàrdhrapakùa># puø gçdhrasyàyam--aõ gàrdhraþ pakùaþ pakùo yasya . gçdhrapakùayukte bàõe hemacaø . gàrdhra patràdayo'pyuktàrthe . %<vipàñhàþ pçthavaþ kasya gàrdhrapatràþ ÷ilà÷itàþ>% bhàø viø 42 aø . %<na hi gàõóãvanirmuktà gàrdhrapatràþ sutejanàþ>% bhàø viø 53 aø . gàrdhravàjo'pyatra . gàrdhravàjaþ kçtaþ gàrdhravàja + karotyarthe õic karmaõi kta . gàrdhravàjita kçtagçdhrapakùe vàõe . %<ita÷ceta÷ca nirmuktaiþ kà¤canairgàrdhravàjitaiþ>% bhàø viø 48 aø . %<tànahaü ni÷itairbàõairvyadhamaü gàrdhravàjitaiþ>% bhàø vaø 173 aø mudrita puø vàjiterityatra ràjitairityapapàñhaþ .

#<gàrdhravàsas># puø gàrdhraþ pakùaþ vàsa iva yasya . gçdhrapakùayukte bàõe %<nahi gàõóãvamuktànàü ÷aràõàü gàrdhravàsasàma>% màø vaø 30 aø .

#<gàrbha># triø garbhe garbhavçddhau sàdhç aõ . garbhavçddhaye kartavye 1 garbhàdhànakarmaõi . %<gàrbhairhomairjàtakarmacauóamau¤jãnibandhanaiþ, manuþ . homairityupalakùaõaõaü garbhàdhànàderahomaråpatvàt>% kullåø . garbhasyedam aõ . 2 garbhasambandhini triø . %<saüskàrairvividhaistadvat gàrbhameno vyapo hati>% smçtiþ . tatràrthe ñhak . gàrtikamapyatra . %<vaijikaü gàrbhikaü caino dvijànàmapamçjyate>% manuþ . tacca %<enaþ a÷ucimàtçgarbhavàsajam>% kullåø .

#<gàrbhiõa># naø garbhiõãnàü samåhaþ bhikùàø aõ . garbhiõãsamåhe amaraþ . bhikùàdigaõe garbhiõã÷abdapàñhàt aõa eva vidhànena atràrthe gàrbhiõya÷abdakalpanaü pràmàdikameva

#<gàrmuta># triø garmuta idam aõ . garmuddhànyavi÷eùasambandhini %<pràjàpatyaü gàrmutaü caruü nirvapet>% taittiø 2 . 4 . 4 . 7 .

#<gàrùñeya># puüstrã gçùñerapatyam gçùñyàø óhak . gçùñerapatye . %<gàrùñeyo vçùabho gobhirànañ>% çø 10 . 111 . 2 . %<sakçtprasåtà gauþ gçùñiþ tasyà apatyam>% bhàø .

#<gàrhapata># triø gçhapateridam tasya bhàvo và a÷vapatyàø aõ . 1 gçhapatisambandhini triø . 2 gçhapatibhàve naø . %<vai÷yaràjanyayoþ gàrhapate>% kàtyàø ÷rauø 1 . 6 . 16 . %<netyanuvartate vai÷yaràjanyayorgçhapatitve'pi nàdhikàraþ>% karkaþ . %<apetaprajananàþ sthaviràstadàkhyàsteùàü yo nç÷aüsatamaþ syàddravyavattamo và'nåcànatano và tasya gàrhaùate dãkùeran>% kàtyàø ÷rauø 22 . 4 . 7 . %<sa gçhapatiþ kartavyaþ>% karkaþ . caturthabràtye stome iti ÷eùaþ

#<gàrhapatya># puø gçhapatinà nityaü saüyuktaþ saüj¤àyàü ¤ya . yajamànaråpagçhapatisaüyukte'gnibhede sa ca kçtavivàhàgniparigrahasyàgnihotràdisàdhanàdhànàïgatayà pràk àdheyaþ yathàha à÷vaø ÷rauø 2 . 2 . 1 .
     %<utsarge'paràhõe gàrhapatyaü prajvàlya dakùiõàgni mànãya viñkulàdvittavato vaikayonaya ityeke dhriyamàõaü và prajvàlyàraõimantaü và mathitvà gàrhapatyàdàhavanãyaü jvalantamuddharet>% 1 såø %<atràparàhõa÷abdena ahna÷caturthabhàgo gçhyate . viharaõakàle gàrhapatyaü pràduùkçtya prajvàlya ca dakùiõàgniü vai÷yagçhàdànayet . caturõàü varõànàmanyatamasya dravyavato và gçhàt, gàrhapatyàdvà dhàrya÷cet prajvàlayet . kàle kàle yadi nirmanthyaþ tadà manthet eùàü prakàràõàmutpattivai÷eùyàdvyavasthà . teùàmanyatamaprakàreõa dakùiõàgni sàdhayitvà tato gàrhapatyàt jvalantamagnimàhavanãyàrtha muddharet . pàtràntareõa pçthak kuryàdityarthaþ>% nàràø %<gàrhapatye saüskàràþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 8 . 34 adhi÷rayaõaparyàgnikaraõapàtrapratapanàdayaþ saüskàràþ vacanàbhàve gàrhapatyàgnau bhavanti tadyathà ÷årpàgnihotrahavaõyoþ pratapanam sruksruvàdãnàm varuõapraghàse karambhapàtrayavànàü dakùiõàgnau ÷rapaõe'pi paryagnikaraõaü gàrhapatyàdeva, pitçyaj¤e ca dhànànàm parõakaùàyodakasya tu dakùiõàgnàveva pàkaþ iùñakàùàkàrthatvàt tatpàkasya dakùiõàgninà vidhànàt karkaþ
     %<÷rapaõaü vàhavanãye>% 35 såø haviùàü ÷rapaõa màhavanãye và syàt gàrhapatye và ubhayathà ÷rutatvàt %<tadàhuràhavanãye havãüùi ÷rapayeyuriti ato gàrhapatya eva ÷rapayantãti ca>% . àdivikalpo'yam necchàvikalpaþ tacchràpiõa iti tacchràpitvasya niyatatvenànuvàdàt . taduktam . %<råpaü kàle'nunirvàpyaþ ÷rapaõaü devatàstathà . àdau ye vidhçtàþ pakùàsta ime sarvadà smçtàþ>% iti råpaü karmasvaråpam dàkùàyaõadar÷apårõamàsàdikam kàla kaditànuditàdiþ anunirvàppo vaimçdhàdityau, ÷rapaõaü haviþ÷rapaõam gàrhapatye vàhavanãye veti . devatà aindra bhavati màhendraü veti eteùàü vikalpànàü madhye yaþ prathamaü svãkçtaþ sa eva yàvajjãvaü kartavyaþ na pakùànvaram . evamevaite pa¤caibàdivikalpàþ anye sarve'pãcchàvikalpàþ karkaþ . tasya pratiyaj¤avidhàna¤ca ÷ataø bràø 3 . 6 . 1 . 29 . yathà %<tasmàdenàntsavane savane eva pratisamindhate>% %<enàn gàrhapatyàdãn>% . tretàgne÷ca ca ùoóa÷asaüskàràntargatatvaü vyàsaàsma yathà %<garbhàdhànaü puüsavanaü sãmantojàtakarma ca . nàmakriyà niùkramo 'nnaprà÷anaü vapanakriyà . karõavedho vratàde÷o vedàrambhakriyàvidhiþ . ke÷àntasnànamudvàhovivàhàgniparigrahaþ . tretàgnisaügraha÷caiva saüskàràþ ùoóa÷a smçtàþ>% %<gàrhapatyàgàre và devàn và eùa upàvartate>% ÷ataø vràø 1 . 1 . 1 . 11 . tatkaraõaprakàraþ kàtyàø ÷rauø 4 . 7 . 8 . såtràdau ukto yathà %<agnyagàre kurvanti>% %<pårvaü gàrhapatyagçhaü pa÷càdàhavanãyagçham kurvanti>% karkaþ . %<utagvaü÷aü và'param>% 9 såø %<aparaü gàrhapatyàgàraü udagvaü÷aü và pràmbaü÷am àhavanãyàgàraü tu pràgvaü÷ameva>% karkaþ . %<dakùiõapårve dvàre>% 10 såø %<utpattikrameõa gàrhapatyàgàrasya dakùiõadvàramàhavanãyàgàrasya pràcyàm . arthàt gàrhapatyàgàre pårvadvàram àhabanãyàgàre aparadvàram>% karkaþ gàrhapatyàgàre nirmathyàbhyàdadhàtiü tatraiva 15 såtram .

#<gàrhamedha># puø gçhasyedaü aõ karmaø . gçhasambandhiyaj¤e gçhasthakartavye pa¤cayaj¤aråpe karmaõi . %<tathaiva ràjannuru gàrhamedhavitànavidyoruvijçmbhiteùu>% bhàgaø 5 . 11 . 2 .

#<gàrhasthya># naø gçhasthasya bhàvaþ karma và . gçhasthakartavye pa¤cayaj¤àdau karmaõi . %<gàrhasthya¤caiva yàjyà÷ca sarvà gçhyà÷ca devatàþ>% bhàø à÷vaø 7 aø . %<gàrhasthyaü dharmamàsthàya hyasito devalaþ purà>% bhàø ÷alyaø 51 aø .

#<gàlana># naø cuø gala--kùàraõe bhàve lyuñ . niþsràvaõe (gàlàna) %<mà cukra dhaü tvàü somasya gàlanena>% niruø 6 . 24 . %<tathà pacet yathà dàhakàñhinyàti÷aithilyamaõóagàlanarahito'ntaråùmapakva÷carurbhavati>% bhavadevaþ .

#<gàlava># puø gala--gha¤ taü vàti và--ka . 1 lodhravçkùe mediø 2 kendukavçkùa ÷abdacaø 3 munibhede, sa ca vi÷vàmitraputrabhedaþ . yathàha harivaü 27 aø . %<vi÷vàmitrasya ca sutà devaràtàdayaþ smçtàþ>% ityupakrame %<sàïkçtirgàlava÷ceti mudgala÷ceti vi÷rutàþ>% . tasya ÷iùyabheda÷ca yathàha bhàø uø 105 aø . %<vi÷vàmitrastu ÷iùyasya gàlavasya tapasvinaþ! ÷u÷råùayà ca bhaktyà ca prãtimànityuvàca ha>% ityupakrame tasyàtinirbandhanena ruùñavi÷vàmitràdiùñagurudakùiõàtvena ekataþ ÷yàmakarõà÷va÷atàùñakasya dànakathà bhàø uø 106 aø 118 aø paryante uktà . tatreyamàkhyàyikà guruõà tathà'nu÷iùñasya tasya upàsanàditaþ pramannena garuóena saha tathàbhåtà÷vadhràptyarthaü yayàtinçpasamãpe gatiþ . tatpràrthanayà tena ca tathàbhåtà÷valàbhadvàrabhåtàü màdhavãnàmakakanyàü dade . tarsyà kanyàyà¤caikaikaputrajanane tathàbhåta÷va÷atadvayaü ÷ulkatvena ca kalpita, tatràdau harya÷vançpeõa dve tathàvidhà÷va÷ate ÷ulkatvena dattvà ekaputrastasyàmutpàditaþ . tato divodàsena tathaiba dve÷ate ÷uklaü dattrà ekaþ putra udapàdi . tata u÷ãnareõa tathaiva dve ÷ate ÷ulkaü dattvà ekaþ putra udapàdi . evaü ùañ tathàbhåtà÷va÷atàni dvi÷atà÷va÷ulkadànenaikaputrotpàdanayogyàü tà¤ca kanyàü gurave vi÷vàmitràya gurudakùiõàtvena dadau tena ca tasyàmekaþ putraþ udapàdãti .

#<gàlavi># puø gàlavasyàpatyam i¤ . gàlavarùeþ putre pràk÷çïgavadàkhye munibhede . sa hi kuõigargasyàtivçddhàü kanyàmupayeme tatkathà ca vçddhakanyàmupavarõya %<vàrdhakyena ca ràjendra! tapasà caiva kar÷ità . sà nà÷akadyadà gantuü padàt padamapisvayam . cakàra gamane buddhiü paralokàya vai tadà . moktukàmàntu tàü dçùñvà ÷arãraü nàrado'vravãt . asaüskçtàyàþ kanyàyàþ kuto lokàstavànaghe! . evantu ÷rutamasmàbhirdevaloke mahàvrate! . tapaþ paramakaü pràptaü na tu lokàstvayà jitàþ . tannàradavacaþ ÷rutvà sà'bravãdçùisaüsadi . tapaso'rdhaü prayacchàmi pàõigràhasya sattama! . ityukte'thàsya jagràha pàõiü gàlavasambhavaþ . çùiþ pràk÷çïgavànnàma samaya¤cedamabravãt . samayena tavàdyàhaü pàõiü sprakùyàmi ÷obhane! . yadyekaràtraü vastavyaü tvayà saha mayeti ha . tatheti sà prati÷rutya tasmai pàõiü dadau tadà . yathàdçùñega vidhinà hutvà càgniü vidhànataþ . cakre ca pàõigrahaõaü tasyodvàha¤ca gàlaviþ>% bhàø ÷alyaø 53 aø .

#<gàli># puø cuø gala--kùàraõa in . àkro÷e ÷àpe trikàø . %<dadatu dadatu gàliü gàlimantobhavanto vayamiha tadabhàvàdgàlidàne'pya÷aktàþ>% udbhañaþ .

@<[Page 2587b]>@
#<gàlita># triø cuø gala--kùàraõe (gàlàna) karbhaõi kta . kçtadrave %<gàlitasya suvarõasya ùoóa÷àü÷ena sãsakam>% vaidya . %<tathà pacet yathà'gàlitamaõóa÷carurbhavati>% làlesã paddhatiþ .

#<gàlinã># strã %<kaniùñhàïguùñhakau saktau karayoritaretaram . tarjanãmadhyamànàmàþ saügatàþ bhugnavarjitàþ . mudraiùà gàlinã proktà ÷aïkhasyopari càlità>% tantrasàø ukte mudràbhede .

#<gàloói># gàloóitamàcaùñe ¤i italopaþ mugdhaø unmattàdyàkhyàne akaø ubhaø sañ . gàloóayati te .

#<gàloóita># triø %<unmàda÷ãlo rogàrto mårkho gàloóitaþ smçtaþ>% kalàpavçttàvukte 1 unmatte 2 rogàrte 3 mårkhe ca golo hita iti và pàñhastatràrtheùu .

#<gàloóya># naø galoóya + svàrthe praj¤àø aõ . 1 dhànyabhede 2 padmavãje ràjaniø .

#<gàvalgaõi># puø gavalgaõasyàùatyam i¤ . gavalgaõerapatye sa¤jaye gavalgaõa÷abde dç÷yam . %<gàvalgàõaridaü dhãmàn>% bhàø àø 10 aø . %<sa¤jaya÷ca sahàmàtyo vidvàn gàvalgaõirva÷ã>% 2 aø .

#<gàviùñhira># puüstrã gaviùñhirasyàpatyam vidàø a¤ . gaviùñhirarùerapatye . tataþ haritàø yuvàpatye pha¤ . gàviùñhiràyaõa tadãyayuvàpatye puüstrã .

#<gàvedhuka># triø gavedhukàyà vikàraþ vilvàø aõ . gavedhukàvayave carvàdau . gavedhu÷abde udàø .

#<gàha># viloóane bhvàø àtmaø sakaø ådit veñ . gàhate agàhiùña--agàóha jagàhe . %<manastu me saü÷ayameva gàhate>% kumàø . %<agàhatàùñàda÷ato jigãùavà>% neùaø . %<jagàhire'mbudhiü nàgàþ>% . %<samagàhiùña càümbudhim>% %<jagàhe dyàü ni÷àcaraþ>% %<jagàhe ca di÷o da÷a>% bhaññiþ . %<brahmàvartaü janapadamadha÷chàyayà gàhamànaþ>% meghaø . %<pårvàparau toyanidhã vagàhya>% kumàø avà'llopaþ . pakùe avagàhya . %<tapasvigàóhàü tamasàm>% (pràpa) raghuþ . aba + viùayãkaraõe ca . %<pakùe sàdhyàvagàhi j¤ànam>% gadà0

#<gàha># puø gaha--gahane bhàve karmaõi và gha¤ . 1 gahane . %<gàhàddiva à niradhukùata>% çø 9 . 110 . 8 . %<gàhàt gahanàt>% bhàø . gàha--kartari ac . 2 gàhakartari tri0

#<gida># puø rathapàlake devabhede %<gidaiùa te ratha eùa vàma÷vinà>% tàø bràø 1 . 7 . 7 . %<gidà nàma rathapàlakaþ ka÷ciddevaþ>% bhàø .

#<gidhra># triø giriü dhàrayati dhç--målavibhaø ka niø rilopaþ . giridhàrake .

#<gindaka># puø genduka + pçùoø . genduke (kenda) vçkùe hemacaø .

#<gi(r)rà># strã gé--kvip và ñàp . vàkye . %<raveþ kaveþ kiü samarasya sàraü iti>% pra÷ne %<bhàgãrathãtãrasamà÷ritànàm>% vidagdhamuø uttaram . %<girà mukhàmbhojamiyaü yuyoja>% %<garogiraþ pallalanàrthalàghave>% naiùadham %<bhavadgiràmavasarapradànàya vacàüsi naþ>% %<giramuttarapakùatàm>% màghaþ . %<gãrbhiùñvà vayaü vardhayàmo vacovidaþ>% çø 1 . 91 . 9 . asya patyàdau pare samàse aharàø råpatrayam gãùpatiþ gãrpatiþ gãþpatiþ . 2 stutau ca %<pavamàno giràvçdham>% çø 9 . 26 . 6 . %<girà stutyà vardhamànam>% bhàø .

#<giri># puø gé--i kicca . 1 parvate . kucaro giriùñhà ityçco niruktau 1 . 20 . %<giriþ parvataþ samudgãrõo bhavati>% ityuktam . %<sadordhvabàhuryovãro muktake÷o digambaraþ . sarvatra samabhàvena bhàvayedyàü narottamaþ . iùñadevãdhiyà nàrãü sa giriþ parikãrtita>% ityuktalakùaõe 2 tàntrikasaünyàsibhede, 3 parivràjakopàdhibhede ca . yathà ànandagiriþ . gi(ra)lati stokam gé ac . 4 bàlamåùikàyàü strã và ïãp ramànàthaþ . 5 netraroge mediø . girikàõaþ 3 taø prakçtisvaraþ . 6 genduke vi÷vaþ . 7 påjye triø mediø . 8 nigaraõe strã amaraþ . %<athàndhakàraü girigahvarastham>% raghuþ . %<girestaóittvàniva tàvaduccakaiþ>% màghaþ . 9 meghe nighaø . %<girayo nàpa ugrà aspçdhran>% çø 6 . 67 . 11 . %<girayo meghàþ>% bhàø . %<giribhrajo normayo madantaþ>% çø 10 . 68 . 1 . %<giribhyo meghebhyo bhraùñà nirgatàþ>% bhàø . %<megho'pi giriretasmàdeva jalàdeþ saügaraõaü bhavati>% niruø 120 . 10 pàradadoùabhede %<malaü viùaü vahnigirã ca càpalannaisargikaü doùamu÷anti pàrade . upàüdhijau dvau trapunàgayogajau doùau rasendre kathità sunã÷varaiþ . malena mårchà, maraõaü viùeõa, dàho'gninà kaùñataraþ ÷arãre . dehasya jàóyaïgiriõà sadà syàt, cà¤calyato vãryahçti÷ca puüsàm . vaïgena kuùñhaü bhujagena ùaõóo bhavedato'sau pari÷odhanãyaþ . vahnirviùa mala¤ceti mukhyà doùàstrayo rase . ete kurdanti santàpaü mçtiü mårchàü nçõàü kramàt . anye'pi kathità doùà bhiùagbhiþ pàrade yadi . tathàpyete trayo doùàþ ÷odhanãyà vi÷eùataþ>% bhàvapraø . tataþparasya nadãnakhàdãnàü girinadyàdiø pårvapadasthanimittatràt và õatvam . giriõa(na)dã giriõa(na)khaþ giriõa(na)ddhaþ giriõi(ni)tambaþ .

#<girika># puø girau kailàse kàyati kai--ka . 1 ÷ive . %<giriko hiõóuko vçkùo jãvaþ pudgala eva ca>% bhàø ÷àø 368 aø dakùokta÷ivanàmasu . nãlakaõñhànànyàvyutpattiruktà . giriü girivadacetanaü dehàdikaü kàyati ÷abdati antarbhåtaõyarthe kai--ka . acetanamapi dehàdi cetanaü karotãtyarthaþ . giri + svàrthe ka . 2 bàlamåùikàyàm strã amaraþ . girau bhavaþ kan . 3 parvatajàte triø . 4 uparicaravasunçpamahiùyàü strã tasyà girito janmakathà bhàø àø 63 aø yathà
     %<ràjoparicaretyevaü nàma tasyàtha vi÷rutam . puropavàhinãü tasya nadãü ÷uktimatãü giriþ . arautsaü ccetanàyuktaþ kàmàt kolàhalaþ kila . giriü kolàhalaü tantu padà vasuratàóayat . ni÷cakràma tatastena prahàravivareõa sà . tasyàü nadyàmajanayan mithunaü parvataþ svayam . tasmàt vimokùaõàt prãtà nadã ràj¤e nyavedayat . yaþ pumànabhavat tatra taü sa ra jarùisattamaþ . vasurvasuprada÷cakre senàpatimarindamaþ . cakàra patnãü kanthàntu tathà tàü girikàü nçpaþ . vasoþ patnã ca girikà kàmakàlaü nyavedayat . çtukàlamanupràptà snàtà puüsavane ÷uciþ . tadahaþ pitara÷cainamåcurjahi mçgàniti . taü ràjasattamaü prãtàstadà matimatàü vara! . sa pitéõàü niyogantamanatikramya pàrthivaþ . cacàra mçgayàü kàmã girikàrmeva saüsmaran . atãva råpasampannàü sàkùàcchriyamivàparàm>% . %<caidyoparicaraü vãraü vasuü nàmàntarikùagam . caidyoparicaràjjaj¤e girikà sapta mànavàn . mahàratho magavaràñ vi÷ruto yo vçhadrathaþ . pratyagrahaþ ku÷a÷caiva yamàhurmaõivàhanam . màruta÷ca yadu÷caiva matsyakàlo ca sattama!>% harivaü 32 aø .

#<girikacchapa># girau parvatasthadaryàü kacchapaþ . parvatadarãstha÷àyini sthalakacchape . sa ca pramathàdyupadravaràhityàya gçhe gçhasthena sthàpanãyaþ yathàha bhàø ànuø 121 aø %<goracanà sabhàlambhã vacàhasta÷ca yo bhavet . ghçtàkùataü ca yo dadhyàt mastake tatparàyaõaþ . ye ca màüsaü na khàdanti tànna ÷aknuma hiüsitum . yasya càgnirgçhe nityaü divà ràtrau ca dãpyate . tarakùo÷carma daüùñrà ca tathaiva girikacchapaþ . àjyadhåmovióàla÷ca chàgaþ kçùõo'tha piïgalaþ . yeùàmetàni tiùñhanti gçhaùu gçhamedhinàm . tànyadhçùyàõyagàràõi pi÷ità÷aiþ sudàruõaiþ>% pi÷àcoktau .

#<girikaõñaka># puø gireþ kaõñaka iva bhedakatvàt . vajre trikà0

#<girikadamba># puø girau bhavaþ kadambaþ . dhàràkadambe ràjaniø svàrthe ka . tatràrthe devadàruvacàhiïgukuùñhaü girikadambakaþ su÷rutaþ .

#<girikadalã># strã 7 taø . bahuvãjàyàm vanarambhàyàm ràjaniø %<girirambhàtu madhurà himà balyà ca durjarà . tçùõàpittadàha÷oùa÷amanã vãryakçdguruþ>% ràjaniø .

#<girikarõikà># strã giriþ karõa iva yasyàþ kap kàpi ata ittvam . 1 pçthivyàü trikàø . girerbàlamåùikàyàþ karõaþ astyasyàþ tadàkàrapattratvàt ñhan . 2 aparàjità latàyàü 3 ÷vetakiõihãvçkùe ca ràjaniø .

#<girikarõã># strã girerbàlamåùikàyàþ karõa iva karõaþ patramasyàþ ïãp . 1 aparàjitàlatàyàm amaraþ . %<triphalà girikarõã ca haüsapàdã ca citrakam>% bhàvapraø . 2 yavàse ÷abdacaø .

#<girikà># strã girireva svàrthe ka . bàlamåghikàyàm amaraþ . giri÷abde girika÷abde ca dç÷yam .

#<girikàõa># triø giriõà netrarogabhedena kàõaþ . netrarogabhedena ekanetrahãne . asya 3 taø prakçtisvaratà .

#<girikùit># puø giri vàci kùiyati kùi--vàse kvip aluksaø . stutiråpavàkyasthe parame÷vare %<pra viùõave ÷åùametu manmagirikùita urugàyàya vçùõe>% çø 1 . 154 . 3 . %<girikùite giri vàci, girivadunnataprade÷e và tiùñhate>% bhàø .

#<girikùipa># triø giriü kùipati kùipa--ka . 1 girerutkùepaõa sàmarthyavati 2 akrårabhràtari puø gàndinãja÷abde dç÷yam

#<giriguóa># puø girau guóa iva . genda ke (kenda) hemacaø .

#<giricara># triø girau carati cara--ñaø . 1 parvatacàriõi . %<giri cara iva nàgaü pràõasàraü bibharti>% ÷akuø striyàü ïãp . 2 caure tadã÷e 3 rudrabhede puø %<nama uùõãùile giricaràya>% yajuø 16 . 21 . giricara÷cauraþ adhyanyànàü vastràdyapahartuü parvatàdiviùamasthànacaratvàt tadadhipatvàd rudropi girivaraþ ityupacàraþ .

#<girija># naø girau jàyate jana--óa . 1 ÷ailaje ÷ilàjatuni 2 lordhre 3 abhrake ca mediø . 4 gerike ràjaniø 5 madhuka vçkùe 6 gaura÷àke puø ratnamàø . 7 himàdrijàtàyàü pàrvatyàü strã %<àgataü ÷ivabaktrebhyo gata÷ca girijànane>% yàmalam . %<yadà yadà sa girijàmçdunàmàkùaràgatam>% kà÷ãø 66 aø 8 màtulàïgyàü strã mediø 9 ÷vetavuhnàyàü ratnamàø . 10 kùudrapàùàõabhedalatàyàü 11 tràyamàõalatàyàü 12 kàrã vçkùe 13 mallikàyàü 14 girikadalyàü ca strã ràjaniø . 15 parvatajàtamàtre triø . giri vàci jàyate jana--óa aluksaø . 16 stutiråpavàkyaniùpanne ca %<marutvate girijà evayà marut>% çø 5 . 87 . 2 . girijà vàciniùpannàþ bhàø . pàrvatyà himàlayaråpagirerjanmakathà ÷ivapuràõe 13 aø himàlayasya menakànàmnã patnã babhåvetyuktvà %<prasåtirabhavaø ttasyàþ menàyàþ kanyakà ÷ubhà>% ityupakrame %<tàü pàrvatãtyàbhijanàcca nàmato juhàva tadbandhujanaþ svabhàvataþ . màtrà niùiddhà tapase yadà tu sà yayàvumàkhyàü bhavabhakti bhàvinã>% . kàlikàpuràõe tu tasyàþ kàlãtinàma tatkathà 41 . 42 aø dç÷yà . 17 gaïgàyà¤ca strã tasyà api tata utpattikathà kàlikàpuø 47 aø dç÷yà .

#<girijàtanaya># puø 6 taø . kàrtikeye tasya ca yathotpattistathà kàrtikeyapraså÷abde 1956 pçø uktapràyà kàlikàpuø 47 aø vistareõa dç÷yà . girijànandanàdayo'pyatra .

#<girijàpati># puø 6 taø . 1 ÷ive, girije÷àdayo'pyatra .

#<girijàmala># naø girau parvate meghe ghanarave và jàyate janaóa, teùu amalam, tathàbhåta¤ca tadamala¤ca, girijàyàþ pàrvatyà vãjaråpaü malaü và . 1 abhrake tasya yathà ca pàrvatãvãjajàtatvaü tathà abhraka÷abde 315 pçø uktam bhàvapraø tasyànyathotpattibhedàdikamaktaü yathà
     %<purà badhàya vçtrasya vajriõà vajramuddhçtam . visphu liïgàstatastasya gagane parisarpitàþ . ta nipeturghanadhvànàcchikhareùu mahãbhçtàm . tebhya eva samutpannaü tattadgiriùu càbhrakam . tadvajraü vajrajàtatpa dabhramabhraravodbhavàt . gaganàn skhalitaü yasmàd gagana¤ca tato matam . viprakùatriyaviñ÷ådrabhedàttat syàccaturvivam . krameõaiva sitaü raktaü pãtaü kçùõa¤ca varõataþ . pra÷asyate sitantàre raktaü tattu rasàyane . pãtaü hemanikçùõantu gadeùu drutaye'pi ca . pinàkaü darduraü nàgaü vajra¤ceti caturvidham . bhu¤catyagnau vinikùiptaü pinàkandalasa¤cayam . aj¤ànàdbhakùaõaü tasya mahàkuùñha pradàyakam . darduraü tvagniniþkùiptaü kurute darduraüdhvanima . golakàn bahu÷aþ kçtvàü sa khànmçtyu pradàyakaþ . nàgantu nàgavad vahnau phutkàraü parimu¤cati . tadbhakùitamava÷yantu vidadhàti bhagandaram . vajrantu vajravattiùñhettannàgnau vikçtiü vrajet . sarvàbhreùu varaü vajraü vyàdhivàrdhakyamçtyuhçt . abhramuttara÷ailotthaü bahusatvaü guõàdhikam . dakùiõàdribhavaü svalpasatvamalpaguõapadam . abhraü kaùàyaü madhuraü su÷ãtamàyuùkaraü dhàtuvivardhana¤ca . hanyàt tridoùaü braõamehakuùñhaplãhodaragranthiviùakramãü÷ca . rogàn hanti draóhayati vapu rvãryavçddhiü vidhatte tàruõyàdyaü ramayati ÷ataü yoùatàü nityameva . dãrghàyuùkàn janayati sutàn vikramaiþ siühatulyàn mçtyorbhãtiü harati satataü sevyamànaü mçtàbhram>% . abhra÷abde anuktàstadguõàdibhedà ihoktàþ .

#<girijvara># puø giri jçrayati jvara--õic--ac . vajre ÷abdaraø .

#<giri(li)ta># triø gila--kta và raþ . bhakùite ràyamukuø .

#<giritra># puø girau kailàse sthitastràyate trai--ka . rudraü . %<÷ivàü giritra tàü kuru>% yajuø 16 . 3 .

#<giridurga># naø girireva durgam ràj¤àü ÷atrubhyo niþ÷aïka--, tayà vàsasthànam . parvataråpe tàdç÷e sthàne (gaóa) . %<dhanvadurgaü mahãdurgamabdurgaü vàrkùameva và . nçdurgaü giridurgaü và samà÷ritya vaset puram . sarveõa tu prayatnena girivurgaü samà÷rayet . eùàü hi bahuguõyena giridurgaü vi÷iùyate>% . trãõyàdyànyà÷ritàsteùàü mçgagartà÷rayàpcaràþ . trãõyuttaràõi krama÷aþ plavaïgamanaràmaràþ manuþ . eùàü madhye giridurgaü bahuguõatvàt vi÷iùñaü tasya guõà÷ca suduràrohatvaü mahàprade÷àdalpapràõaprerita÷ilàdinà bahu÷atrusaünyavinà÷anamityàdayaþ kålluø %<vasanto giridurgeùu vanadurgeùu dhanvinaþ>% bhàø viø 5 aø .

#<giridhàtu># puø 6 taø . gairike upadhàtubhede ràjaniø .

#<girinagara># naø vçø saø kårmavibhàge 14 aø dakùiõasyàmukte atha dakùiõena laïketyupakrame %<kàlàjinasaurikãrõatàlikañàþ girinagaramalayadarduramahendramàlindyamarukacchàþ>% ityukte de÷abhede . asya ca saüj¤àtve'pi pårvapadasthanimittàt kùubhràditvàt na õatvam .

#<girinadyàdi># puø vàrtiø gaø ukte pårvapadasthanimittàt và õatvanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<girinadã girinakha girinaddha girinitamba cakranadã cakranitamba tåryamàõamàùoõa àrgayana>% àkçttigaõaþ . %<girinadyàdãnàü và>% vàrtiø .

#<girinandinã># strã 6 taø . himàlayasutàyàü 1 pàrvatyàü 2 gaïgàyà¤ca, girernandinãva . 3 nadãmàtre tàsàü giriprabhavatvàttathàtvam %<anyà÷ca sarito bahvyaþ>% ityurpakrame %<÷ubhà÷ca girinandinyaþ>% harivaüø 136 aø . %<kalindagirinandinãtañasuradumàlambinã>% rasaraïgàdharaþ .

#<girinimba># puø 7 taø . mahànimbavçkùe ràjaniø .

#<giripãlu># puø 6 taø . (phàlasà) iti vçkùabhede ràjaniø .

#<giripura># naø ànartade÷àntargate purabhede ànarta÷abde 727 pçø udàø .

#<giripuùpaka># naø gireþ puùpamiva kàyati kai--ka . ÷ilàjatuni ràjaniø .

#<giripriyà># strã giriþ priyo'syàþ . camaryàü mçgabhede ràjaniø .

#<giribudhnà># strã girirvudhna iva yasyàþ . apsu . giribudhnà uvàcàpaþ ÷ataø bràø 7 . 4 . 2 . 18 .

#<giribhid># puø giriü bhinatti bhida--kvip . 1 pàùàõabhedake vçkùe bhàvapraø . 2 indre ca . 3 nadyantare . 4 nadãbhedake %<nadyantare'saüsavo giribhiccet>% kàtyàø ÷rauø 25 . 14 . 23 . %<giriü bhittvà yà nadyàgatà tadanantare saüsavo na bhavati>% karkaþ .

#<giribhå># triø girau bhavati bhå--kvip . 1 parvataprabhave kùudrapàùàõabhede 2 pàrvatyàü 3 gaïgàyàü ca strã 6 taø . 4 parvatabhåmau strã .

#<girimallikà># strã girau mallãva ivàrthe kan . kuñajavçkùe . amaraþ .

#<girimàna># puø gireriva mànamasya . gaje ÷abdaratnàø . tasya uccatvàttathàtvam .

#<girimàla># puø girau màlaþ sambandho'sya . bàdhake svanàmakhyàte yaj¤iyayåpakàùñhasàdhane vçkùabhede %<telyako bàdhako và>% kàtyàø ÷rauø 23 . 3 . 9 . %<yåpo bhavati tailyakastiõi÷aþ bàdhako girimàlaþ>% karkaþ .

#<girimçd># strã 6 taø . 1 gairike (gerimàñi) trikàø . 2 parvatamçttikàyà¤ca .

#<girimçdbhava># naø girermçdo bhavati bhå--ac . gairike ràjaniü0

#<girimeda># puø girirmeda iva sàro'sya viñkhadire ratnamà0

#<giriyaka># puø giriü yàti yà--ka saüj¤àyàü kan . genduke (kenda) vçkùe hemacaø .

#<giriyàka># puø giriü yàti--yà kvip saüj¤àyàü kan na hçsvaþ . kenduke ÷abdaratnàø .

#<giriràj># puø giriùu ràjate ràja--kvip 7 taø . 1 parvata÷raùñhe %<sa tayàbhihato ràjan tàcalat giriràóiva>% bhàø bhãø 78 aø . %<giriràñpàdacàrãva>% bhàgaø 6 . 12 . 25 . 2 himàcale ca .

#<giriràja># puø 6 taø . himàlaye . yathà ca tasya nagaràjatvaü tathà acalaràja÷abde 83 pçø uktam . %<so'pi kàrpàñikastasya giriràjasya bhàùitam>% . %<giriràjàïgajàsakhaþ>% kà÷ãø . %<giriràjaràjasutànvitavàmatanum>% ÷ivastavaþ .

#<girivàsin># triø giriü vàsayati surabhãkaroti vàsiõini, girau vasati vasa--õini và . hastikande vçkùe ràjaniø .

#<girivraja># naø girãõàü pa¤cànàü vrajo yatra . magadhade÷àntargate jaràsandhapura so'bhijano'sya aõ . gairivraja tadde÷avàsini triø bahuùu tasya luk . %<girivrajàþ magadhapuõóramithilà÷ca>% vçø saø 10 aø . girivrajavarõanaü bhàø saø 21 aø . yathà
     %<eùa pàrtha! mahàn bhàti pa÷umànnityamambumàn . niràmayaþ suve÷màóhyo nive÷o màgadhaþ ÷ubhaþ . vaihàro 1 vipulaþ ÷ailo varàhaþ 2 vçùabha 3 stathà . tathà çùigiri 4 stàta! ÷ubha÷caityaka 5 pa¤camàþ . ete pa¤ca mahà÷çïgàþ parvatàþ ÷ãtaladrumàþ . rakùantãvàbhisaühatya saühatàïgà girivrajam>% ityupakrame .
     %<aïgavaïgàdaya÷ceva ràjànaþ sumahàbalàþ . gautamakùayamabhyetya ramante sma puràrjuna! . vanaràjãstu pa÷yemàþ pippalànàü manoramàþ . lodhràõà¤ca ÷ubhàþ pàrtha! gautamaukaþsamãpajàþ . arvudaþ ÷akravàpã ca pannagau ÷atrutàpanau . svastikasyàlaya÷càtna maõinàgasya cottamaþ . aparihàryà meghànà màgadhà manunà kçtàþ . kau÷iko maõimàü÷caiva cakràte càpyanugraham . evaü pràpya pura ramya duràdharùaü samantataþ . arthasiddhiü tvanupamàü jaràsandho'bhimanyate>% .

#<giri÷a># puø girau ÷ete ÷ã--bàø loke'pi óa, girirastyasya làmàø ÷a và . 1 ÷ive amaraþ . %<giri÷amupacacàra pratyahaü sà suku÷ã>% kumàø . %<giri÷aramaõã kàli! satatam>% kàlàstavaþ . %<÷ivena vacasà tvà giri÷àcchà vadàmasi>% yajuø 16 . 4 .

#<giri÷anta># puø mahàdeve . %<giri÷antàbhicàka÷ãhi>% yajuø 16 . 2 . girau kailàse sthitaþ ÷aü sukhaü pràõinàü tanàüti vistàrayati, giri vàci sthitaþ ÷aü tanotãti và girau--meghe sthito vçùñidvàreõa ÷aü tanotãti và vedadãø . sarvatra tana--bàø óa . giri vàcãti pakùe aluksaø .

#<giri÷aya># puø girau kailàse ÷ete ÷ã--ac . mahàdeve . %<namo giri÷ayàya ca giriùñhàya ca>% yajuø 16 . 9 .

#<giri÷àla># puø giriü ÷alati à÷rayatvena gacchati ÷alagatau aõ upaø saø . su÷rutokte pratude pakùibhede . kapotapàràvatetyupakrame giri÷àlahvànadåùaketyàdayaþ pratudàþ su÷rutaþ .

#<giri÷àlinã># strã giriü bàlamuùikàkarõaü ÷alate ÷làghate svapatreõa ÷ala--÷làghàyàü õini ïãp . girikarõikàyàmaparàjitàyàm %<pàribhadraü pàñalà ca bakulaü giri÷àlinã>% vàmanapuø . tattulyapatratvena gireþ ÷làghanàt tasyàstathàtvam .

#<giri÷çïga># puø gireþ ÷çïgamàkàreõàstyasya ac . 1 gaõe÷e ÷abdaratnàø ÷uõóàdaõóasyottalane giri÷çïgàkàratvàt tasya tathàtvam . 6 taø . 2 parvata÷ikhare naø .

#<giriùad># puø girau sãdati sada--kvip ùatvam . mahàdeve .

#<giriùñhà># strã girau tiùñhati sthà kvip ambaø ùatvam . 1 mahàdeve 2 parvatasthàyimàtre triø . %<mçgo na bhãmaþ kucaro giriùñhàþ>% çø 1 . 144 . 2 . %<giriùñhà giristhàyã>% niru0

#<girisarpa># puø nityaþ 7 taø . darvãkarasarpabhede su÷rutaþ . ahi÷abde 581 pçø vivçtiþ .

#<girisàra># puø 6 taø . 1 lauhe 2 raïge ghàtubhede ca %<droõàya preùayàmàsa girisàrasayãü valã>% bhàø bhãø 53 aø girisu sàraþ candanàdisurabhidravyavattvàt ÷reùñhaþ . 3 malayaparvate mediniþ .

#<girisuta># puø 6 taø . 1 mainàkaparvate . 2 pàrvatyàm strã . %<avatu vo girisutà ÷a÷ibhçtaþ priyatamà>% udbhañaþ . %<÷ambhoþ ÷irasãndukalà vçùadhvajo'kùi ca tçtãyamapyårdhvam . ÷ålaü dhanuþ pinàkaü vàmàrdhe và girisatàrdhama>% vçø saø 58 aø .

#<girisravà># strã gireþ sravati sru--ac 5 taø . parvasanadyàü %<girisravàbhi! sarvàbhiþ pçùñhato'nugatà ÷ubhà>% bhàø ànuø 14 aø .

#<girihvà># strã giriü bàlamåùikàkarõaü hvayati spardhate tadàkàreõa hve--ka . girikarõikàyàm aparàjitàyàm tatkarõatulyapatratvàstasyàstathàtvam . %<÷vetà girihvà kiõihã sità ca>% su÷ruø . à + hve--ka . giryàhvàpyatra . %<÷irãùaþ kiõãhiþ ÷elaþ giryàhvà rajanãdvayam>% su÷ruø .

#<girãndra># puø giririndra iva ÷reùñhatvàt 6 taø và . himàlaye parvate acalaràja÷abde 83 pçø vivçtiþ . 1 mahàdeve ca kailàse÷varatvattasya tathàtvam . %<màdhava¤ca girãndro'sau sambhàvayati cetasi>% kà÷ãø 66 aø .

#<girã÷a># puø gireþ kailàsasya ã÷aþ . mahàdeve amaraþ . %<sutàü girã÷apratiùaktamànasàm>% kumàø . girãõàmã÷aþ . 2 himàlaye . giràü vàcàmã÷aþ . 3 vàcaspatau ca mediø .

#<girvaõas># puø girà stutyà vanyate bana--karmaõi asun saüj¤àtvàt õatvaü pçùoø nopapadadãrghaþ . 1 stavanãye devabhede . %<girvaõàdevo bhavati gãrbhirenaü vanayanti>% niruø 6 . 14 . %<somàsa indra! girvaõaþ>% çø 1 . 5 . 7 . %<gãrbhiþ stutibhiþ saübhajanãyo devavi÷eùaþ>% bhàø . kartari asun . 2 stotari ca . %<dhãro girvaõasyurvidànaþ>% çø 10 . 111 . 1 . gorbhirvananti bhajante iti girvaõasaþ stotàraþ vanaterasuni råpam upapadadãrghàbhàva÷chàndasaþ . tadantàt kyap . %<kyàcchandasi>% pàø upratyayaþ stotén kàmayamànaþ dhàø . %<pari tvà girvaõo! gira imà bhavantu vi÷vataþ>% ÷ataø bràø 3 . 6 . 1 . 24 .

#<girvan># puø girà vanyate vana--vic niø upapadadãrghàbhàvaþ . indràdau deve %<indro vai girvà>% ÷ataø bràø 3 . 6 . 1 . 24 .

#<girvàhas># puø girà stutivàcà uhyate niø upapadadãrghàbhàvaþ . stutivàkyavàhanãye indràdau deve . %<na jagmurgirvàho! a÷vàþ>% çø 6 . 24 . 6 .

#<gila># gila gilane sakaø tuø paraø señ . gilati gilan sàrvadhàtukaviùayo'yam . girateþ rasya laþ ityeke . kintu gilana iti nirde÷àt sautro'yaü dhàturityeva jyàyaþ

#<gila># triø gila--ka . 1 bhakùake . %<gilegilasva>% vàrtiø etatpare pårvasya mum! timiïgilaþ . %<timiïgilagilo'pyasti tadgilo'pyasti ràghava!>% gilasma tu na gilagilaþ %<gelagile ca>% vàø . timiïgilagilaþ ityàdau mum . 2 kumbhãre puø ÷abdacaø . tasya sarvapadàrthasya carvaõàbhàvena gilanàt tathàtvam . karmaõi målaø ka . 3 jambãre ÷abdacaø tasya danta÷añhatvena carvaõantareõa gilanàttathàtvam .

#<gilagila># puø gilaü kumbhãraü gilati gila--ka . agilasyetyukteþ na murm . gilagràhe nakre (hàügara) .

@<[Page 2592b]>@
#<gilagràha># puø gilaü kumbhãraü gçhõàti graha--aõ upaø saø . nakre ràjaniø .

#<gilana># naø sauø gila--lyuñ gilana iti nirde÷àt na guõaþ . carvaõamantareõa bhakùaõe(gelà) amaraþ .

#<gilàyu># %<granthirgale tvàmalakàsthimàtraþ sthiro'lparuk syàt kapharaktamårtiþ . saülakùyate saktamivà÷ana¤ca sa ÷astra sàdhyastu gilàyusaüj¤aþ>% su÷rutokte kaõñharogabhede .

#<gili># strã gila--bhàve in . gilane amarañãø .

#<gilita># triø gila--kta . bhakùite amaraþ .

#<giloóya># puø madhuraphale vçkùabhede . katakaóyigalopiyàletyàdyupakrame %<samàsena madhuro vargaþ>% su÷rutaþ .

#<gi(ge)ùõu># triø %<gai--gàdàbhyàmiùõuc>% uõàø iùõuc àdguõaþ . iùõugiti kecit pañhanti tanmate àto lopaþ . 1 gàyane 2 sàmàdigàyake puø . ujjvaladattãye tu iùõujityeva pàñhaþ matàntare eùõuk iti pàñhàntaramuktvà àto lope råpasàmànyamuktvà citsvaràbhàvàt svare bheda ityuktaü tenaü ÷abdakalpadrume giùõa ityadanta÷abdakalpanaü pràmàdikam . tathà ca giùõuriti, geùõuriti và ÷abdaråpadvayam .

#<gãta># naø ge--gàne bhàve kta . gàne svaravi÷eùaniùpàdye ÷abdabhede . tacca dvividhaü laukikaü vaidika¤ca tatra gàna÷abda vadikagànalakùaõàdikamuktaü laukimadhunocyate .
     %<dhàtumàtràsamàyuktaü gãtamityucyate budhaiþ . tatra nàdàtmakodhàturmàtrà hyakùarasa¤cayaþ>% . taddhividhaü yayà gãta¤ca dvividhaü proktaü yantragàtravibhàgataþ . yantraü syàdveõuvãõàdi gàtrantu mukhajaü matam . nivandhamanivandha¤ca gãtaü dvividhamucyate . anivandhaü bhavedgãtaü varõàdiniyamaü vinà . tadvà gamakadhàtvàdyai ranivandhaü vinàkçtam . nivandha¤ca bhanedgãtaü tàlamàna rasà¤citam . chandogamakadhàtvàdyairvarõàdiniyamaiþ kçtam . çgbhiþ pàñhyamabhådgãtaü sàmabhyaþ samapadyata . yajurbhyo'bhinayà jàtà rasà÷càtharvaõaþ smçtàþ . atha saügãtalakùaõam %<tàlavàdyànugaü gãtaü nañãbhiryatra gãyate nçtyasyànuga taü raïge tatsaïgãtakamucyate . saïgãtakena ramyeõa sukhaü yasya na cetasi . manuùyavçùabho loke vidhinaiva sa va¤citaþ . saüsàraduþkha dagdhànàmuttamànàmanugrahàt . prabhuõà ÷aïkareõàtra gãtavàdyaü prakà÷itam . gãtaü vàdyaü tathà nçtyaü tauryatrikamidaü matam . tårya÷abdomçdaïge syàt muraje'pi ca dç÷yate . gãtaj¤o yadi gãtena nàpnoti paramaü padam . rudratyànucaro bhåtvà tenaiva saha modate . gãtena hariõà raïgaü pràpnuvantyapi pakùiõaþ . vanàdàyànti phaõinaþ ÷i÷avo na rudanti ca . hçdi camatkçtaye kimataþ paraü phaõivaro'÷vataro vata pa¤camaþ . api mçtà yadavàpa madàlasàü madhuragãtava÷ãkçta÷aïkaraþ . paramànandavibardhanamabhimataphala va÷ãkaraõam . sakalajanacittaharaõaü vimuktivãjaü paraü gãtam>% . %<÷uddha÷àlagasaïkãõabhedàdgãtaü tridhà matam . elà sàdyabhavà sapàñhakara tat pa¤catàne÷varaþ kairàte svaracakrapàlavijayà patraü tribhaïgitayà . ñeïkàvarõasaraþpuñau dvipadikà suktàvalãmàhakàlambodaõóakavartanãti kathitàþ ÷uddhàsu te viü÷atiþ>% saïgãtadàø . elàdãnàmeteùàü viü÷ati saükhyakànàü prabandhagãtànàmaïgàni ùañ bhavanti yathà %<padaü tàno viruda÷ca tàlaþ pàñhaþ svarastathà . elàdãnàü ùaóaïgàni kathitàni viri¤cinà . paunaruktyaü na de÷ãye gãte doùo'bhijàyate . ÷ãghroccàreõa varõànàü tathà caiva prasàraõe . liïgànyatve visandhau ca saüyuktàkùaramokùaõe . parivarte 'kùaràõà¤ca hrasvadorghavyatikrame>% . ÷àlagasåtraü yathà %<dhruvakomaõóaka÷caiva pratimaõóonisàrukaþ . vàsakaþ pratilàbha÷ca tathànyà caikatàlikà . yati÷ca jhumari ÷ceti ÷àlagaü såtramãritam>% . saïkãrõasåtraü yathà %<caitromaïgalakastathà na gaõikà carcàtinàñonnavã dohà syàdvahulastathàgurubalo gãtà ca govistathà . hemnophopyatha kàrikà tripadiketyetàni kàmadviùà saükùepeõa caturda÷a prakçñitànyatràdhamàni kramàt>% saïgãtadàø . adhikam ullopya÷abde 1373 pçø dç÷yam . svàrthe ka tatràrthe %<kàvyàlàpà÷ca ye kecit gãtakànyakhilàni ca . ÷abdamårtidharasyaite viùõoraü÷à mahàtmanaþ>% agnipuø . karmaõi kta . 2 ÷abdite mediø . 3 stute 4 gànakarmaõi kçtagàne triø . %<gãtà sugãtà kartavyà>% gàna÷abde udàø .

#<gãtagovinda># puø gãtogovindo'tra . jayadevakçte ÷rãkçùõacaritakhyàpake dvàda÷asargàtmake granthabhede . %<yacchçïgàra vivekatattvamapi satkàvyeùu lãlàyitam tatsarvaü jayadevapaõóitakaveþ kçùõaikatànàtmanaþ . sànandàþ pari÷odhayantu sudhiyaþ ÷rãgãtagovinditaþ>% gãtagoø .

#<gãtapriya># triø gãtaü priyamasya . 1 gànarakte 2 mahàdebe puø 3 kumàrànugatamàtçkàmede strã . %<gãtapriyà ca kalyàõã rudraromà'mità÷anà>% bhàø ÷alyaø 5 aø màtçgaõoktau .

#<gãtamodin># triø gãtena modate muda--õini . 1 gãtenàmodakartari striyàü ïãp . 2 kinnare puø ÷abdaraø .

#<gãtà># strã gai--karmaõi kta . 1 guru÷iùyakalpanayà àtmavidyopade÷àtmake kathàvi÷eùe sà ca bhanavadgãtàràmagãtàdibhedàt bahulà kintu bhagavadgãtàyàmeva prasiddhiþ . %<gãtà sugãtà kartavyà kimanyaiþ ÷àstravistaraiþ . yà svayaü padmanàbhasya mukhapadmàt viniþsçteti>% ÷rãdharasvàmidhçtavacanam . prasiddha gãtàyàstàtparyàdi nãlakaõñhena samagràhi yathà %<bhàrata sarvavedàrtho, bhàratàrtha÷ca kçtsna÷aþ . gãtàyàmasti, teneyaü sarva÷àstramayã matà . karmopàstij¤ànabhedaiþ ÷àstraü kàõóatrayàtmakam bhaktiståpàsanàkàõóàttçtãyànnàtiricyate . tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yattadupàsate . iti ÷rutyaiva vedyasya hyupàsyàdanyaterità . iyamaùñàda÷àdhyàyã kramàt ùañkatrikeõa hi . karmopàstij¤ànakàõóatritayàtmà nigadyate>% . madhusådanasarasvatãbhistu gãtàgåóhàrthadãpinyàü tatprayojanàdikaü vistareõa dar÷itaü yathà
     sahetukasya saüsàrasyàtyantoparamàtmakam . paraü ni÷reyasaü gãtà÷àstrasyoktaü prayojanam . saccidànandaråpantat pårõaü viùõoþ paraü padam . yatpràptaye samàrabdhàþ vedàþ kàõóatrayàtmakàþ . karmopàstistathà j¤ànamiti kàõóatrayaü kramàt . tadråpàùñàda÷àdhyàyã gãtà kàõóatrayàtmikà . ekamekena ùañkena kàõóamatropalakùayet . karmaniùñhàj¤ànaniùñhe kathite prathamàntyayoþ . yataþ samuccaye nàsti tayorativirodhataþ . bhagavadbhaktiniùñhà tu madhyame parikàürtità . ubhayànugatà sà hi sarvavighnàpanodinã . karmami÷rà ca ÷uddhà ca j¤ànami÷rà ca sà tridhà . tatra tu prathame kàõóe karmatattyàgavarõanàt . tvaüpadàrtho vi÷uddhàtmà sopapattirniråpyate . dvitãye bhagavadbhaktiniùñhàvarõanayà tataþ . bhagavàn paramànandastatpadàrtho'vadhàryate . tçtãye tu tayoraikyaü vàkyàrtho varõyate sphuñam . evamapyatra kàõóànàü saübandho'sti parasparam . pratyadhyàyaü vi÷eùantu tatratatraiva vakùyate . muktisàdhanaparvedaü ÷àstràrthatvena kathyate . niùkàmakarmànuùñhànaü tyàgàt kàmyaniùiddhayoþ . tatràpi paramodharmo japastutyàdikaü hareþ . kùãõapàpasya cittasya viveke yogyatà yadà . nityànityavivekastu jàyate sudçóhastadà . ihàmåtràrtha vairàgyaü va÷ãkàràbhidhaü kramàt . tataþ ÷amàdisaüpattyà saünyàsaniùñhatà bhavet . evaü sarvaparityàgànmumukùà jàyate dçóhà . tato guråpasadanamupade÷agrahastataþ . tataþ sandehahànàya vedànta÷ravaõàdikam . sarvamuttaramãmàüsà÷àstramatropayujyate . tatastatparipàkeõa nididhyàsananiùñhatà . yoga÷àstraü tu saüpårõamupakùãõaü bhavediha . kùãõadoùe tata÷citte vàkyàttattvamatirbhavet . sàkùàtkàro nirvikalpaþ ÷abdàdevopajàyate . avidyàvinivçttistu tattvaj¤ànodaye bhavet . tata àvaraõe kùãõe kùãyete bhramasaü÷ayau . anàrabdhàni karmàõi na÷yantyeva samantataþ . na càgàmãni jàyante tattvaj¤ànaprabhàvataþ . pràrabdhakarmavikùepàdvàsanà tu na na÷yati . sà sarvato balavato saüyamegopa÷àmyati . saüyamo dhàraõà dhyànaü samàdhiriti yat trikam . yamàdipa¤cakaü pårvaü tadarthamupayujyate . ã÷varo praõidhànàttu samàdhiþ sidhyati drutam . tatobhavenmanonà÷avàsanàkùaya eva ca . tattvaj¤ànaü manonà÷ovàsanàkùaya ityapi . yugapattritayàbhyàsàbjãvanmuktirdçóhà bhavet . vidvatsaünyàsakathanametadarthaü ÷rutau kçtam . pràgasiddho yaevàü÷o yatnaþ syàttasya sàdhane . niruddhe cetasi purà savikalpasamàdhinà . nirvikalpasamàdhistu bhavedatra tribhåmikaþ . vyuttiùñhate svatastvàdye dvitãye paravodhitaþ . antyetåttiùñane naiva sadà bhavati tanmayaþ . evambhåtobràhmaõaþ syàdvariùñho brahmavàdinàm . guõàtãtaþ sthitapraj¤o viùõubhakta÷ca kathyate . ativarõà÷ramã jãvanmukta àtmaratistadà . etasya kçtakçtyatvàcchàstramasmànnivartate . yasya deve parà maktiryathà deve tathà gurau . tasyaite kathità hyarthàþ prakà÷ante mahàtmataþ . ityàdi÷rutimànena kàyena manasà girà . sarvàvasthàsu bhagavadbhaktiratropayujyate . pårvabhåmaukçtà bhaktiruttaràü bhåmimànayet . anyathà vighnabàhulyàt phalasiddhiþ sudurlabhà . pårvàbhyàsema tenaiva kriyate hyava÷o'pi saþ . tànekajanmasaüsiddha ityàdi ca vaco hareþ . yà÷ca pràgabhavasaüskàrairacintyatvàttu ka÷cana . pràgeva kçtakçtyaþ gyàdakasmàt phalapàtavat . na taü pratikçtàrthatvàcchàstramàrabdhamiùyate . pràksiddhasàdhamàbhyàsàddurj¤oyà bhagavatlapà . evaü pràgbhåmisiddhàvapyuttarottarabhåmaye . vidheyà mayavadbhaktistàü vinà sà na siddhyati . jãvanmuktada÷àyàü ta na bhakteþ phalakalpanà . adveùñçtvàdivatteùàü svabhàvo lajanaü hareþ . atmàràgà÷ca munayo nirgranyà apyarukrame . kurvantyahaitukãü bhaktimitthaübhåtaguõo hariþ . teùàü j¤ànã nityayukta ekabhaktirvi÷iùyate . ityàdivacanàt premabhakto'yaü sukhya ucyate . etat sarvaü bhagavatà gãtà÷àstre prakà÷itam . ato vyàkhyàtumetanma mama utsahate bhç÷am . niùkàmakarmànuùñhànaü målaü mokùasye kãrtitam . ÷okàdiràsuraþ pàpmà tasya ca pratibandhakaþ . yataþ svadharbhavibhraü÷aþ pratiùiddhasya sevanàt . phalàbhimandhi pårvà và sàhaïkorà kriyà bhavet . àviùñaþ puruùo nityamevamàsurapàpmabhiþ . pumarthalàbhàyogyaþ san labhate duþkhasantatim . duþkhaü svabhàvato dveùyaü sarveùàü pràõinàmiha . atastatsàdhanaü tyàjyaü ÷okamohàdikaü vidà . anàdibhavasantànaniråóhaü duþkhakàraõam . dustyajaü ÷okamohàdi kenopàyena hãyatàm . evamàkàïkùayàviùñaü puruùàrthonmukhaü naram . bubodhayiùuràhedaü bhagavàn ÷àstramuttamam . vyàsapraõãtàdhyàtmaràmàyaõàntargatà ràmagãtà bhàratà÷vamevikokte bràhmaõagãtànugãte devãbhàgavatoktà devãgãtà vaiùõavabhàgavatoktà gopãgãtà tantroktà ÷ivagãtà ityàdayo vahvyo gãtàþ santi . tà÷ca sarvà eva adhyàtmavidyàprakà÷ikàþ . aparàdha÷abde 223 pçø uktavàkye pratyahaü gãtàdhyàyapàñhaphalamuktam .

#<gãtàyana># naø 6 taø . gànasàdhane veõumçdaïgàdau %<gãtàyanaiþ dundubhi÷aïkhaveõubhiþ>% bhàgaø 4 . 4 . 6 .

#<gãtàsàra># puø gãtàyà bhagavadgãtàyà sàraþ saükùepeõàrthakathanamatra . garuóapuràõàntargate 235 adhyàyàditraye bhagavadgãtàrthoktisaükùeparåpagranthe .

#<gãti># strã gai--bhàve ktin . 1 gàne . %<tavàsmi gãtiràgeõa hàriõà prasabhaü hçtaþ>% . %<ahoràgaparivàhiõã gãtiþ>% ÷akuø . %<÷rutàpsarogãtirapi kùaõe'smin>% kumàø . %<àryàprathamadaloktaü kathamapi lakùaõaü bhavedubhayoþ . dalayoþ kçtayati÷obhàü tàü gãtiü gãtavàn bhujaïge÷aþ>% vçø raø ukte 2 màtràvçttabhede .

#<gãtikà># strã gãtiriva kàyati kai--ka . 1 gãtitulyagàthàyàü %<gàyatrãü pañhate yastu varõa÷aïkarajastathà . gàthà ca gãtikà càpi tasya sampadyate nçpa!>% bhàø vaø 85 aø . %<gàthà svaraniyamahãnà, gadyavanmukhànniþ saràta . gàthaiva gràmyagotivat svaravarõavikçtà gãtikà>% gãlakaø . %<sagaõo jayugmabharaiþ slagaiþ kathità yudhairiha gãtikà>% vçø raø ñãø ukte 2 viü÷atyakùarapàdake samacatuùpàdavarõavçttabhede ca . svàrthe ka . gãtikà 3 gãtau gàne .

#<gãthà># strã gai--thak . vàci . %<eùa u và udgãthaþ pràõo và ut pràõena hãdaü sarvamuttabdhaü, vàgeva gãthà ucca gãthà ceti sa udgãthaþ>% ÷ataø bràø 14 . 4 . 1 . 25 . %<vàgeva gãthà udgãthàbhivyaktiråpà gàyateþ ÷abdàrthatvàt>% bhà0

#<gãratha># puø gãþ ratha ivàsya . 1 gãùpatau trikàø . 2 jãvàtmani ÷abdàrthaciø .

#<gãrõa># triø gé--nigaraõe ÷abde karmaõi kta . 1 varõite 2 stute 3 gilite ca amaraþ .

#<gãrõi># strã gé--bhàve ktin . 1 stutau 2 varõane 3 gilane ca amaraþ .

#<gãrdevã># strã giro'dhiùñhàtrã devã . 1 sarasvatyàm ÷abdaratnàø .

#<gãrpati># puø 6 taø aharàø và raþ . 1 vçhaspatau . 2 paõóite ca pakùe ùavirgau gãùpatiþ gãþpati÷abdàvapyatra amaraþ .

#<gãrbà(rvà)õa># puø gãreva bàõaþ kàryasàdhanatvàdastraü yasya 1 deve sure . antaþsthamadhyatve niraü stutiråpàü vanuta banayàcane aõ %<pårvapadàt saüj¤àyàmiti>% pàø õatvam upaø saø . devànàü stutipriyatvàt tathàtvamiti bhedaþ .

#<gãrbà(rvà)õakusuma># naø gãrbà(rvà)õapriyaü kusumam . devakusume lavaïge ràjaniø gãrvàõapuùpàdayo'pyatra .

#<gãrlatà># strã gãriva vistãrõà latà . mahàjyotiùmatãlatàyàm ràjaniø .

#<gãrvat># triø gãrastyasya matup %<chandasãraþ>% pàø masya vaþ . vàkyayukte chabdasãtyukteþ loke na vaþ . gãrmat iti .

#<gu># dhvanau avyakta÷abde bhvàø àtmaø akaø aniñ . gavate agoùña . juguve . %<upo venasya joguvànaþ>% çø 1 . 61 . 14 . guï avyakte ÷abde asmàt yaïluki padavyatyayena ÷ànaca bhàø . %<vi÷vàsåkùmàsu joguve>% çø 5 . 6 4 . 2 . %<joguve ÷abdayàmãti>% bhàø pårvavat padavyatyayaþ .

#<gu># viùñhotsarge tudàø kuñàø paraø akaø aniñ . guvati aguta odit kta tasya naþ %<dugvordãrgha÷ca>% pàø dãrghaþ gånaþ .

#<guggu(la)lu># puø guja--kvip guk vyàdhiþ tato guóati rakùati guóa--ka ku và óalavorekatvam . svanàmakhyàte vçkùabhede, amaraþ . bharatastu imamadantamapyàha sma . 2 rakta÷obhà¤janaùñhakùe ÷abdacaø .
     %<÷rãvàsakarasaguggulubhallàtakakunduråkùasarjarasaiþ>% %<làkùàkunduruguggulugçhadhåmakapitthavilvamadhyàni>% vçø saø 57 aø . tasya paryàyamadaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà
     %<guggulu rdevadhåpa÷ca jañàyuþ kau÷ikaþpuraþ . kumbhàlu khalakaü klãve mahiùàkùaþ palaïkaùaþ . mahiùàkùa 1 mahànãlaþ 2 kumudaþ 3 padma 4 ityapi . hiraõyaþ 5 pa¤camo j¤eyo gugguloþ pa¤ca jàtayaþ . bhçïgà¤janasavarõastu mahiùàkùa iti smçtaþ . gahànãlastu vij¤eyaþ svanàmasamalakùaõaþ . kumudaþ kumudàgaþ syàt padmo màõikyasannibhaþ . hiraõyàkhyastu hemàbhaþ pa¤cànàü liïga mãritam . mahiùàkùo mahànãlo gajendràõàü hità vubhau . hayànàü kumudaþ padmaþ svastyàrogyakarau parau . vi÷eùeõa manuùyàõàü kanakaþ parikãrtitaþ . kadàcinmahiùàkùa÷ca mataþ kai÷cinnçõàmapi . guggulu rvi÷adastikto vãryoùõaþ pittalaþ saraþ . kaùàyaþ kañukaþ pàke kañå råkùo laghuþ paraþ . bhagnasandhànakçd vçùyaþ såkùmaþ svaryo rasàyanaþ . dãpanaþ picchilo balyaþ kaphavàtavraõàpacãþ . medomehà÷mavàtàü÷ca kleda kuùñhàmamàrutàn . pióikàgranthi÷ophàr÷aþgaõóamàlà kçmãn jayet . màdhuryàcchamayedvàtaü kaùàyatvàcca pittahà . tiktatvàt kaphajittena gugguluþ sarvadoùahà . sa navo vçühaõo vçùyaþ puràõastvatilekhanaþ . snigdhaþ kà¤canasaïkà÷aþ pakvajambåphalopamaþ . nåtano gugguluþ proktaþ sugandhiryastu picchilaþ . ÷uùko durgandhaka÷caiva tyaktaprakçtivarõakaþ . puràõaþ sa tu vij¤eyaþ guggulurvãryavarjitaþ . amlaü tãkùõàmajãrõa¤ca vyavàyaü ÷ramamàtapam . madyaü roùantyajet samyagguõàthã purasevakaþ>% puraþ gugguluþ . asya sthànavi÷eùe janmàdikathanaü yathà %<jàyante purapàdapà marubhuvi grãùme'rkasantàpitàþ ÷ãtarkau ÷i÷ire'pi guggulurasaü mu¤canti te pa¤cadhà . hemàbhaü mahiùàkùitulyamaparaü sat padmaràgopamaü bhçïgàbhaü kumudadyuti¤ce vidhinà gràhyà parãkùà tataþ . vahnau jvalanti tapane vilayaü prayànti klidyanti koùõasalile payasaþ samànàþ . gràhyà ÷ubhàþ parihareccirakàlajàtàn aïgàravarõasamapåyabigandhavarõàniti>% prayogàmçtam . asya vahnipuø utpa÷visthànamuktam yathà
     %<goracanà yà saïgalyà saüjàtà sarvakàmikà . guggulustu tato jàto gomåtràcchubhadar÷anaþ>% .

#<gugguluka># triø gugluþ paõyamasya ki÷aràø ùñhan . gugguluvikretari striyàü ùittvàt ïãù .

#<guggulugandhi># puüstrã guggulurgandho le÷o'sya alpàrdhagandhasyet samàø . gavi %<gàvo guggulugandhayaþ>% pràø taø yamaþ guggulorgomåtrabhavatvàt gostathàtvam guggulu÷abde tatkathà . guggulorgandha iva gandho'sya và it samàø . 2 guggulugandhayukte triø .

#<guïgå># strã kuhå + pçùoø . kuhåtithau . %<yà guïgåryà sinãvàlã yà ràkà yà sarasvatã>% çø 2 . 32 . 8 . %<atra guïgå÷abdena ràkàsinãbàlyoþ sàhacayyàüt kuhårucyate>% bhàø .

#<guccha(tsa)># puø gu--saüpaø kvip gutaü chyati syati và cho--so--và ka . kalikàkusumàdisamåhavati 1 stavake, kàõóa÷ånye målata eva ÷àkhàpradhànasaüdhàtmake dhànyamallikàdeþ 2 stambe, dvàtriü÷adyaùñike 3 hàrabhede, 4 mayårapucche ca mediø . 5 mallikàdau ca %<gucchagulmaü tu vividhaü tathaiva tçõajàtayaþ . vãjakàõóaruhàõyeva pratànà vallya eva ca . tamasà bahuråpeõa veùñitàþ karmahetunà . antaþsaüj¤à bhavantyete sukhaduþkhasamanvitàþ>% manunàü teùàü karmahetutoktà . %<målataeva yatra latàsamåho bhavati na prakàõóàni te gucchà mallikàdayaþ, gulmà ekamålàþ saüghàtajàtàþ ÷arekùuprabhçtayaþ>% kullåø . 6 gucchakara¤je mediø . stavake puø strã ràjaniø striyàü ïãp . %<vavukhyukchadagucchasugandhayaþ>% màghaþ . svàrthe ka . gucchaka ukteùvartheùu . saüj¤àyàü kan . rãñhàkara¤je granthiparõe naø bhàvaø .

#<guccha(tsa)kaõi÷a># puø gucchaþ kaõi÷o'sya . dhànyabhede ràjani0

#<guccha(tsa)kara¤ja># puø gucchàkaraþ kara¤jaþ . kara¤jabhede ràjaniø . %<kañurgucchakara¤jastu tiktoùõo viùavàtahçt . kaõóåvicarcikàkuùñhaspar÷atvag doùanà÷anaþ>% ràjaniø .

#<guccha(tsa)dantikà># strã gucchãbhåtà dantàþ puùparåpàþsantyasyàþ ñhan . kadalyàm ràjaniø . tasyà hi màcakaråpe puùpe gucchàkçtidantaråpatvàttathàtvam .

#<guccha(tsa)patra># puø gucchàkçtãni patràõyasya . tàlavçkùe ràjaniø . tasya hi pratyekapatrasya gucchàtmakatvàttathàtvam .

#<guccha(tsa)puùpa># puø gu(tsà)cchàkçtãni puùpàõyasya . saptacchadavçkùe 2 rãñhàkara¤je 3 dhàtakyàü strã ràjaniø ïãù .

#<guccha(tsa)phala># puø gu(tsà)cchàkçtãni phalànyasya . 1 rãñhàkara¤je, 2 ràjàdanyàü, 3 katake ca . 4 agnidamanyàü, 5 kàkamàcyàü, 6 dràkùàyàü 7 kadalyà¤ca strã ràjaniø ñàp .

#<guccha(tsa)badhrà># strã gucchena badhyate bandha--bàø rak . guõóàlàvçkùe ràjaniø .

#<guccha(tsa)målikà># gucchàkçti målamasyà kap ataittvam . guõóàlinãtçõe ràjaniø .

#<gucchà(tsà)rdha># puø gu(tsa)ccha iva çghnoti çdha--ac . caturvaü÷atiyaùñike hàrabhede . 6 taø . guccha(tsa)syàrdhe puø naø . amaraþ .

#<gucchà(tsà)la># puø gucchàya alati ala--ac gucchamàlàti à + là--ka và . bhåtçõe ràjaniø .

#<gucchà(tsà)hvakanda># puø gucchamàhvayati à + hve--ka gucchàhvaþ kandã'sya . gulu¤cakande ràjaniø .

#<guja># dhvanau tudàø kuñàø paraø akaø señ . gujati agujiùña jugoja . pranigujati .

#<guja># kåjane bhvàø paraø akaø señ . jojati agojãt . jugeja .

#<guja># kåjane bhvàø paraø sakaø señ idit . gu¤jati agu¤jãt jugu¤ja gu¤jitam gu¤jaþ gu¤jan . (gunaguna) iti dhvanitamiha kåjanam . %<na jugu¤ja yaþ kalamiti>% . %<na gu¤jitaü tanna jahàra yanmanaþ>% . %<reõån pupårire gu¤jà>% jugu¤juþ karaghaññitàþ bhaññiþ . %<latàku¤jaü gu¤janmadavadalipu¤jaü capalayan>% %<gu¤jan mattamadhuvrataþ>% sàø daø .

#<gujja(rja)rã># strã 1 ràgiõãbhede . tatsvaråpaü saïgãtadàø uktaü yathà %<÷yàmà suke÷ã malayadrumàõàü mçdållasatpallavatalpayàtà . ÷ruteþ svaràõàü dadhatã vibhàgaü tantrãmukhàt dakùiõagurja(jja)rãüyam>% kàlabhade tasyà gànaü niùiddhaü tatraiva %<nàñã gauóã varàñã ca gujja(rja)rã de÷ireva ca . pårvàhõe gànameteùà niùiddhamiti tadvidaþ>% 2 ràgabhede ca %<gujja(rjarãràgaikatàlãtàlena gãyate>% gãtagoø .

#<gu¤ja># puø guji--ac . 1 puùpastavake ÷abdaraø . bhàve gha¤ . gu¤jane (gunaguna) iti 2 dhvanau ca . bhàve lyuñ . gu¤janamapyatra dhvanau .

#<gu¤jakçt># puø gu¤jaü dhvanibhedaü karoti kç--kvip . 1 bhramare ÷abdacaø .

#<gu¤jà># strã guji--ac . 1 latàbhede (kuüca) tatphale'pi hakyàdiritatvàdaõo luk . %<tulyà yavàbhyàü kathitàtra gu¤jeti>% lãlàvatã . 2 godhåmadvayanàne, ràjaniø 3 caturdhànyamàne, vaidyakam %<÷vetà raktoccañà proktà kçùõalà càpi sà smçtà . raktà sà kàkaci¤cã syàt kàkaõantã ca rattikà . kàkàdanã kàkapãluþ sà smçtà kàkavallarã>% %<÷vetaraktaprabhedena j¤eyaü gu¤jàdvayaü budhaiþ . gu¤jàdvayaü tu ke÷ya syàt vàtapittajvaràpaham . mukha÷oùa÷rama÷vàsavçùõàmadavinà÷anam . netràmayaharaü vçùyaü balyaü kaõóavraõaü haret . kçmãndraluptakuùñhàni raktà ca dhavalà'pi ca>% bhàvapraø tadguõà uktàþ . sitagu¤jà càbhicàrakarmabhede vihità . %<japitvà sitagu¤jànàü kuóavaü kulikodaye>% ÷àø tiø navadurgàmantràbhicàre . tatra smàrtavaidikapauràõikakçtyeùu triyavamità gu¤jà vaidyake tu caturyavamiteti bhedaþ . karùa÷abde 1774 pçø dç÷yam . %<sahasi plavagairupàsitaü na hi gu¤jàphalameti soùmatàm>% màghaþ . %<antarviùamayàhyetà bahi÷caiva manoramàþ gu¤jàphalasamàkàràþ svabhàvàdeva yoùitaþ>% pa¤cataø . %<teneyaü madhugandhalubdhamanasà gu¤jàlatà sevyate>% bhramaràø . kartari ac . 4 pañahe . bhàve a . 5 kaladhvanau mediø 6 carcàyàü trikàø . àdhàre a . 7 madiràgçhe ÷abdaratnàø . tatra suràsavagandhena bhramaragu¤jàbàhulyàt tathàtvam .

#<gu¤jikà># strã gu¤jà + saüj¤àyàü kan . triyavaparimàõe ÷abdacaø .

#<guñikà># strã vañyeva svàrthe ka pçùoø . vañikàyàm vartulàkàre padàrthe . %<samudre guñikàpàtaþ>% jyoø . %<guñikàpàtàdinà vya¤janaü và vibhàgaþ>% dàyabhàgaþ . %<nirdhautahàraguñikàvi÷adaü himàmbhaþ>% raghuþ . kababhàve ïãp guñãtyapi tatràrthe .

#<guñikà¤jana># naø %<gairikaü saindhavaü kçùõàü nàgara¤ca yathottaram . dviguõaü piùñamadbhistuguñikà¤janamiùyate>% su÷rutokte 1 a¤janabhede . guñikà vañikà tathàbhåtama¤janamityarthaþ . %<a¤janaü kriyate yena taddravyama¤janaü matam . raso vañã tathà cårõamiti trividhama¤janam>% bhàvapraø . su÷rute'pi %<vañikàrasacårõàni trividhànya¤janàni ca>% .

#<guñha># veùñane curàø ubhaø idit sakaø señ . guõñhayati--te ajuguõñhat--ta . guõñhitaþ guõñhanam . %<pratipadya padà sånurdharaõãreõuguõñhitaþ>% bhàø àø 74 aø . %<agnihotraü trayovedàstridaõóaü bhasmaguõñhanam . buddhipauruùahonànàü jãviketi vçhaspatiþ>% sarvadaø . ava + samantàtveùñane . %<rajanãtimiràvaguõñhite puramàrge>% kumàø .

#<guóa># veùñane rakùaõe cårõane ca curàø ubhaø idita sakaø señ . guõóayati--te ajuguõóat--ta . guõóaþ guõóità . guõóanaü guõóà .

#<guóa># rakùaõe vyàùàta ca tudàø kañàø paraø sakaø señ . guóati . aguóota . jugoóa .

@<[Page 2597b]>@
#<guóa># puø gu--óa kit . 1 ikùuvikàre ikùu÷abde 909 pçø vivçtiþ . %<aikùavaü guóavarjitam>% tiø taø . guóena nirvçttàdi guóa + a÷màø ra . guóara guóanirvçtte triø . guóàyasàdhu guóàø ñha¤ . gauóika guóasàdhane ikùau . bhakùyeõa mi÷raõe saø guóadhànà guóaudana guóami÷ritadhànàdau . %<sità caturguõà deyà vañãùu dviguõo guóaþ>% vaidyakam . 2 gole vartulàkàrapadàrthe %<pràduràsan mahãpàla! kàrùõàyasamayà guóàþ>% bhàø droø 200 aø 3 hastisannàhe mediø . 4 gràse hemacaø . 5 kàrpàsyàü strã ràjaniø . 6 snuhãvçkùe strã guóàpràyàþ ke÷à yasya . guóàke÷aþ arjunaþ . ujjvaladaø .

#<guóaka># triø guóena pakvaþ vàø kan . 1 guóapakve auùadhàdau guóa + svàrthe ka . 2 golàkàre padàrthe . %<sabhuguõóya÷maguóakàþ>% bhàø baø 15 aø . a÷maguóakàþ vartulãkçtàþ phàùàõàþ nãlaø . %<nãtau ca tadyuktàt>% pàø paramparayà anukampàyàm kan . anukalpyaputràdau dãyamàne 3 guóadravye ca . hanta te dhànakàþ guóakà ehaki siø kauø .

#<guóakarã># strã ràgiõãbhede halàyuø .

#<guóakuùmàõóaka># naø cakradattokte auùadhabhede yathà .
     %<kuùmàõóasya pala÷ataü sukhinnaü niùphulãkçtam . prasthaü vçtasya tailasya tasmiüstapte pradàpayet . tvakpatradhanyàkavyoùajãrakailàdvayànalam . granthikaü cavyamànaïgapippalãvi÷vabheùajam . ÷çïgàñakaü ka÷eru¤ca pralambaü tàlamantakam . cårõãkçtaü palàü÷a¤ca guóasya ca tulàü paket . ÷ãtãbhåte palànyaùñau madhunaþ saüpradàpayet . kaphapittànilaharaü mandàgnãnà¤ca ÷asyate . kç÷ànàü vçühaõaü ÷reùñaü vàjãkaraõamuttamam . pramadàsu prasaktàna ye ca syuþ kùãõaretasaþ . kùayeõa ca gçhãtànàü parametad bhiùag jitam . kàsaü ÷vàsaü jvaraü hikkàü hanti chardimarocam . guóakuùmàõóakaü khyàtama÷vibhyàü samudàhçtam . khaõóakuùmàõóavat pàtraü svinnakuùmàõóakadravaþ .>%

#<guóacã># strã guóena cãyate cã--óa gauø ïãù . guóåcyàbh bharataþ

#<guóatçõa># naø guóasàdhanaü tatpradhànaü và tçõam ÷àø taø . 1 ikùau ràjaniø pçùoø . guóatriõamapyatra ÷abdaratnàø .

#<guóatvac># strã guóa iva madhurà tvag yasyàþ . (dàracini) khyàte padàrthe ÷abdaratna . %<tvak svàdvã tu guóatvak syàt tathà dàrusità matà . uktà dàrusita svàdvã tiktà cànilapittahçt . surabhiþ ÷ukradà varõyà mukha÷oùatçùàpahà>% bhàbapraø .

#<guóatvacà># strã guóa iva maùurà tvacà yasyàþ . 1 guóatvaci (dàracini) khyàte padàrthe 2 ràjabhogye (jayatrã) naø ÷abdacaø .

#<guóadàru># naø guóapradhànaü dàru ÷àkaø taø . ikùau trikàø .

#<guóadhenu># strã dànàrthaü nuóanirbhite dhenubhede . tadvidhi÷ca hemàø dàø yathà %<prathamà guóanenuþ syàt ghçtaghenustathà'parà . tiladhenustçtãyà tu caturthã jalasaüj¤ità . kùãradhenu÷ca vikhyàtà madhudhenustathà'parà . saptamã ÷arkaràdhenurdadhidhenustathà'ùñamã . rasadhenurnavamã svàdda÷amã syàt svaråpataþ>% ityupakrame %<etàsàü tu vidhàna¤ca samàcakùva jagatpate! . kiüråpaü kena mantreõa dàtavyà tadihocyatàm . matsya uvàca . guóadhenuvidhanàsya yadråpamiha yatphalam . tadidànãü pravakùyàmi sarvapàpavinà÷anam . kçùõàjinaü caturhastaü pràgagrãvaü vinyamedbhuvi . gomayenopaliptàyàü darbhànàstãrya sarvataþ . laghveõakàjinantadvadvatsasya parikalpayet . pràïmukhãü sthàpayeddhenumudakpàdàü savatsakàm>% . eõakàjinaü kçùõàjinaü pràïmukhãü pràk÷irasamityarthaþ . taduttareõa vatso'pi tathaiva parikalpanãyaþ . %<uttamà guóadhenuþ syàtsadà bhàracatuùñayam . vatsambhàreõa kurvãte bhàràbhyàü madhyamà smçtà . ardhabhàreõa vatsaþ! syàt nijavittànusàrataþ>% . nijavittànusàrata iti iyamuttamamadhyamàdikalpanà nijavittànusàrataþ kartavyetyarthaþ . %<dhenuvatsau ghçtàsyau tau sitasåkùmàmbaràvçtau . ÷uktikarõàvikùupàdau ÷ucimuktàphalekùaõau . sitasåtrasiràlau tau sitakambalakambalau . tàmrakadråkapçùñhau tau sitacàmararomakau>% . kadråkaü kakutprade÷aþ . %<vidrumabhråyugopetau navanãtastanànvitau . kùaumapucchau kàüsyadohàvindranãlakatàrakau . suvarõa÷çïgàbharaõau ràjatakùurasaüyutau . nànàphalamayairdantairghràõagandhakaraõóakau>% . atra ca sàrataþ parimàõata÷ca phalavi÷eùa iti yathà÷akti subarõa÷çïgàditvamavadheyam . %<ityevaü racayitvà tu dhåpadãpairathàrcayet>% . %<vidhànametaddhenånàü sarvàsàmiha pañhyate>% . sarvàsàmpratyakùadhenuvyatiraktànàmityavagantavyam . tathà %<etadeva vidhànaü syàtta evopaskaràþ smçtàþ . mantràghàhanasaüyuktàþ sadà paryaõiparvaõi . yathà÷raddhaü pradàtavyà bhuktisuktiphalapradàþ . a÷eùayaj¤aphaladàþ sarvapàpaharàþ ÷ubhàþ . ayane viùuve pusthe vyatãpàte'tha và punaþ . guóadhenvàdayo deyà uparàgàdiparvasu>% matsapuø . atra ghçtàdidhenudravyaparimàõamapi guóadhenåktameva . vidhànametaddhenånàü sarvàsàmapi pañhyate ityatide÷àt %<kumbhàþ, syurdravadhenånàmitaràsàntu rà÷aynaþ>% iti tu bhàracatuùñayàdiparimitasya dravadravyasya kumbhàdhàratayàvasthàpanam hemàdridànakhaõóam . anyat kùãradhenu÷abde 2373 pçø dar÷itarãtyà kàryam %<dhenuvatsau tadà tau tu sitasåkùmàmbaràvçtau . ÷aktikarõàvikùupàdau ÷uddhamuktàphalekùaõau . sitasåtrasiràsau tu sitakambalakambalau . tàmrakakudapçùñhau tu sitacàmararomakau . vidrumabhråyugayutau navanãtastanànvitau . kùaumapucchau kàüsyadohàvindranãlakatàrakau . ityevaü racayitvà tu dhåpadãpaiþ samarcayet>% padmapuø .

#<guóapàka># puø 6 taø . guóasya pàke vaidyakokte auùadhapàkabhede tatpàkaprakàraþ cakradattenokto yathà %<toyapårõe yadà pàtre kùipto na plavate guóaþ . kùipta÷ca ni÷calastiùñhem paritastu na ÷ãryate . yadà darvãvilepaþ syàdyàvadvà tantulãbhavet . eùa pàko guóàdãnàü sarveùàü parikãrtitaþ>% . %<sukhanaddhaþsukhaspar÷o guóaþ pàkamupàgataþ . pãóito bhajate tantu gandhavarõarasànvitam>% .

#<guóapippalãvçta># naø cakradattokte auùadhabhede .
     %<sapippalãguóaü sarpiþ pacet kùãracaturguõe . vinihantyamlapitta¤ca ÷åla¤ca pariõàmajam>% .

#<guóapuùpa># puø guóa iva madhura puùpamasya . madhukavçkùe (maula) (mahuyà) amaraþ .

#<guóaphala># puø guóa iva madhuraü phalamasya . pãluvçkùe amaraþ .

#<guóabhallàtaka># puø guóena pakvaþ bhallàtakaþ . pàkavi÷eùeõa guóapakve bhallàtakàdiråpe auùadhabhede cakraø tatpàko yathà %<bhallàtakasahasre dve jaladrorõe vipàcayet . pàda÷eùe rase tasmin pacedguóatulàü bhiùak . bhallàtakasahasràrdhaü chittvà tatraiva tàpayet . siddhe'smiüstriphalàvyoùayamànãmustasaindhavam . karùàü÷asammita dadyàt tvagelàpatrake÷aram . khàdedagnibalàpekùã pràtarutthàya mànavaþ! . kuùñhàr÷aþkàmalàmehagrahaõãgulmapàõóatàþ . hanyàt plãhodaraü kàsakrimirogabhagandaràn . guïabhallàtakohyeùa ÷reùñha÷càr÷ovikàriõàm>% . prakàntaraü yathà %<da÷amålyamçtà bhàrgã ÷vadaüùñrà citrakaü ÷añã . bhallàtakasahasra¤ca palà÷aü kvàthaved budhaþ . pàda÷eùe jaladroõe rase tasnin vipàcayet . dattvà guóatulàmekàü lehãbhåtaü samuddharet . màkùikaü pippalãtailaü màruvaka¤ca dàpayet . kuóavaü kuóava¤càtra tvagelàmaricantathà . ar÷aþkàsamudàvartaü pàõóutvaü ÷othameva ca . nà÷ayedvahnisàda¤ca guóabhallàtakaþ smçtaþ>% .

#<guóabhà># strã guóa iva bhàti bhà--ka . yàvanàla÷arkaràyàm . ràjani0

#<guóamåla># puø guóa iva madhuraü målamasya . kùudramàriùa÷àke (kankànañe . ÷abdacaø .

#<guóala># naø guóaü kàraõatayà làti là--ka . 1 gauóyàü madiràyàü ÷abdacaø . 2 guóotpanne triø .

#<guóavãja># puø guóa iva madhuraü vãjamasya . 1 masåre ràjaniø .

#<guóa÷arkarà># strã guóajàtà ÷arkarà . guóajàta÷arkaràyàm trikàø .

#<guóa÷igru># puø guóa iva madhuraþ ÷igruþ . rakta÷obhà¤jane ÷abdaca0

#<guóà># strã gu--óa kicca . 1 snuhãvçkùe 2 vañikàyàü guñikàyàü mediø . 3 u÷ãryàü ràjaniø .

#<guóàkà># strã guói veùñane bàø àkan upaghàlopa÷ca . 1 àlasye 2 nidràyà¤ca .

#<guóàke÷a># puø guóà snuhãva ke÷à asya ujjvaø guóàkàyà nidràyà àlasyasya và ã÷aþ . 2 guóàvatke÷ayukte arjune . %<guóàke÷aþ arjunaþ>% ujvalaø . 2 jitàlasye %<evamuktvà hçùãke÷aü guóàke÷aþ parantapaþ>% gãtà . %<guóàke÷o jitàlasyaþ>% maghusådanaþ 3 ÷ive jañàø .

#<guóàcala># puø dànàrthaü kalpite guóanirmite meruråpe parvate %<prathamo dhànya÷ailaþ syàt dvitãyo lavaõàcalaþ . guóàcalastçtãyastu>% padmapuø da÷a meråktau . guóaparvatàdayo'pyatra . tadvidhiþ hemàø dàø brahmapuø .
     pulastya uvàca . %<athàta saüpravakùyàmi guóaparvatamuttamam . yatpradànànnaraþ svargamàpnoti surapåjitam . uttamo da÷abhirbhàrairmadhyamaþ pa¤cabhirmataþ . tribhirbhàraiþ kaniùñhaþ syàttadardhenàlpavittavàn>% . bhàraþ, paribhàùàya vyàkhyàtaþ . %<tadvadàmantraõaü påjàhaimavçkùasuràrcanam . viùkambhaparvatàüstadvat saràüsi vanadevatàþ . homaü jàgaraõaü tadvallokapàlàdhivàsanam . dhànyaparvatavat kuryàtçmaü mantramudãrayet . yathà deveùu vi÷vàtmà pravaro'yaü janàrdanaþ . sàmavedastu vedànàü mahàdevastu yoginàm . guõavaþ sarvamantràõàü nàrãõàü pàrvatã yathà . tathà rasànàü pravaraþ sadaivekùuraso mataþ . mama tasmàt paràü lakùmãü dadasva guóaparvata! . yasmàt saubhàgyadàyinyà bhràtà tvaü guóaparvata! . nivàsa÷càpi pàrvatyàstasmànmàü pàhi sarvadà . anena vidhinà yastu dadyàt guóamayaü girim . påjyamànaþ sa gandharvairgaurãloke mahãyate . punaþ kalpa÷atànte tu saptadvãpàdhipo bhavet . àyuràrogyasampannaþ ÷atrubhi÷càparàjitaþ>% iti padmapuràõokto guóaparvata dànavidhiþ . %<÷rãbhagavànuvàca . ataþ paraü pravakùyàmi guóaparvatamuttamam . sarvapàpaharaü puõyaü saubhàgyajananaü param . puùñidaü ÷àntida¤caiva sukhadaü divyabhogadam . bhàraistaü da÷abhiþ kuryàdyathà÷aktyàpi và bhavet . pårvavat maõóapaü kçtvà sarvopakaraõàni ca>% . pårvavaditi, brahmàõóapuràõoktadhànyaparvatavadityarthaþ . lokapàlasamopetaü tathà kà¤cana÷çïgiõam . muktàphalavicitràïgaü vastràlaïkçtavigraham . prabàlakalatopetaü ikùukhaõóopaveõukam . nitambaü ràjatantasya mekhalàkàrasaüskçtam . kuryàttàmramayaü skandhaü nànàdhàtuvibhåùitam . kçtvà tamãdç÷aü ÷ailaü sarvadhànyasamàvçtam . sarvauùadhisamopeta sa÷çïgaü samahàdrumam . kalpayitvà vidhànena savitànaü vicakùaõaiþ . kuõóameka tataþ kçtvà catuþkoõaü svalaïkçtam . niyojyàstatra vidvàüso vràhmaõàþ ÷aüsitavratàþ . pa¤camo gururatroktastàn sarvàn påjayettataþ . påjitàste yathànyàyaü homaü kuryuratandritàþ . lokapàlàn grahàü÷caiva vrahmàdãü÷ca vidhànataþ . svaliïgokte÷ca mantrai÷ca homayeyurdvijottamàþ . mahàvyàhçtibhi÷caiva ayutaü tatra homayet . àcàryaþ saha vipraistairmaunena susama hitaþ . brahmaghoùaratastasmin kàrayitvà mahotsavam . evaü vidhiü tadà kçtvà pårvedyuþ ÷raddhayànvitaþ . dadyàttaü màghamàsasya tçtãyàyàü vi÷eùataþ . caitrasya và vidhànena tçtãyàyàü pradàpayet . anyeùvapi ca kàleùu grahaõàdiùu kàrayet . tvaü rasànàü varo nityaü devànà¤ca sadà priyaþ . sukhaü prayaccha me nityaü namaste parvatottama! . yàvadbhåþ sàgarà nadyo yàccandràrkatàrakàþ . tàvanme tvaü sukhaü yaccha saubhàgyamatulaü tathà . evaü saüpåjayitvà taü bràhmaõànàü nivedayet . àcàryaü påjayetapà÷càddãnànthakçpaõànapi . visçjya bràhmaõàstàüsta kçtvà caiva pradakùiõam . tasmin dine ca bhoktavya madhura kùàravarjitam . anagnàlepana¤caiva kçtakçtyo bhaddharaþ . tasmàdevamidaü dànaü phalamuttamamicchatà . gati¤ca ÷àsvarta loke saubhàgyaü råpameva ca . anena vidhinà caiva dàtavyo guóaparvataþ . viü÷adbhàrastu kartavyaþ ÷eùaü pårvadàcaret . dànametat pra÷astaü syàt strãõàü ràjan vi÷eùataþ . saubhàgyaràjyakàmasya %<sarvasyàpi vidhãyate . pårvokta¤ca phalaü pràpya kçtakçtyo hi jàyate>% iti brahmàõóapuràõokto guóaparvatadànavidhiþ .

#<guóàdi># puø pàø gaõaø ukte sàdhvarthe ñha¤nimitte ÷abdagaõe sa ca gaõa %<guóa kulmàùa saktu apåpa màüsaudana ikùu veõu saügràma saïghàta saükràma saüvàha pravàsa nivàsa upavàsa>% %<guóàdibhyaùya¤>% pàø guóàya sàdhu goóika ikùuþ .

#<guóàpåpa># puø guóena mi÷ritaþ apåpaþ . guóami÷rite piùñake %<tadasminnannaü pràyeõa saüj¤àyàm>% pàø kan ñàp . guóàpåpakà paurõamàsyàü siø kauø .

#<guóà÷aya># puø guóa iva madhurarasaà÷ete'smit à + ÷ã àdhàre ac 6 taø . àükhoñavçkùe (àsvaroña) ràjaniø .

#<guóuguóàyana># naø %<ruõaddhi màrutaü ÷leùmà kukùipàr÷vavyavasthitaþ . saüniruddhaþ karotyà÷u dhvànaü guóuguóàyanam>% su÷rutokte ÷leùmaruddhavàyujanite ÷abdabhede .

#<guóu(óå)cã># strã guóa--rakùaõe bàø u (å) cañ ïãp . svanàmakhyàtàyàü latàyàm . tasyà utpattiguõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà
     %<hate tasmit suràràtau ràvaõe balagarvite . devaràjaþ sahasràkùaþ parituùño'ti ràghave . tatra ye vànaràþ kecidràkùasairnihità raõe . tànindro jãvayàmàsa saüsicyàmçtavçùñibhiþ . tato yeùu prade÷eùu kapigàtràt paricyutàþ . pãyåüùavindavaþ petustebhyo jàtà guóåcikà . guóåcã madhuparõã syàdamçtà'mçtaballarã . chinnà chinnaruhà chinnodbhavà vatsàdanãti ca . jãvantã tantrikà somà somavallã ca kuõóalã . cakralakùaõikà dhãrà vi÷alyà ca rasàyanã . candrahàsã vayasthà ca maõóalã devanirmità . guóåcã kañukà tiktà svàdupàkà rasàyanã . saügràhiõã kaùàyoùõà laghvã balyà'gnidãpanã . doùatrayàmavçódàhamehakàsàü÷ca pàõóutàm . kàmalàkuùñhavàtàsrajvarakrimivamãn haret . prameha÷vàsakàsor÷aþkçcchrahçdrogvàtanut .>% tatkalkaguõàþ
     %<amçtàyàþ kçtaü cårõaü vàsasà pari÷odhitam . pçthak ùoóa÷a bhàgà syurguóamàkùikasarpiùàm . yathàgni bhakùavedetannaro hitamità÷anaþ . nàsya ka÷citbhaveddhyàdhirna jarà palita na ca . na jvarà viùamà naiva mehonànilaraktakam . na ca netragatà rogàþ parametadrasàyanam . medhàkaraü tridoùaghnaü prayogà dasya buddhimàn . jãvedvarùa÷ataü sàgraü yathaivàditijà statheti>% . tat patraguõàþ
     %<guóåcãpatramàgneyaü sarvajvaraharaü laghu . kaùàyaü kañutikta¤ca svàdupàkaü rasàyanam . balyamuùõa¤ca saïgràhi hanyàd doùatrayaü tçùàm . dàhapramehavàtàsrakàmalàkuùñhapàõóutàþ>% . %<guóåcã kañukà laghvo svàdupàkà rasàyanã . saügràhiõã kaùàyàùõà balyà tiktàgnidopinã . kàmalà kuùñhavàtàsrajvarapittakrimãn jayet . ghçtena vàtaü sahasàvivandhaü pittaü sitàóhyà madhunà kapha¤ca . vàtàsrameraõóaka tailami÷rà ÷uõñhyàmavàtaü ÷amayedguóåcã>% vaidyakam .

#<guóåcyàdi># puø %<guóåcã nimbadhanyàkaü padmakaü candanàni ca . eùa sarvajvaràn hanti guóucyàdistu dãpanaþ . hçllàsàrocakacchardipipàsàdàhanà÷anaþ>% iti cakradaø ttokte guóåcyàdidravyagaõe . àragbadhàdiguróåõyàdirityàdinà su÷rute'sau tiktavarge uktaþ tikta÷abde vivçtiþ .

#<guóåcyàdikaùàya># puø %<guóucyativiùàdhànya÷uõñhãvilvàbdabàlakaiþ . pàñhàbhånimbakuñajacandano÷ãrapadmakaiþ . kaùàyaþ ÷otalaþ peyo jvaràtãsàra÷àntaye . hçllàsàrocakacchardipipàsàdàhanà÷anaþ>% cakradattokte pàcanabhede .

#<guóåcyàdighçta># naø %<guóucyàþ klàthakalkàbhyàü triphalàyà vçùasya ca . mçdvikàyà balàyà÷ca siddhvàþ snehà jvaràrtihàþ>% cakradattokte ghçtabhede .

#<guóåcyàditaila># naø guóåcãkvàthadugdhàbhyàü tailaü làkùàrasena ca . siddhamabhvakakà÷maryarasairvà vàtaraktanut cakradattokte tailabhede .

#<guóera># puø guói--erak nalopa÷ca . 1 guóake (gulã) vartulàkàre padàrthe ujjvalaø 2 gràse hemacaø . svàrthe ka . tatràrthe .

#<guóodbhavà># strã udbhavatyasmàt ud + bhå--apàdàne ap guóa udbhavo'syàþ . 1 ÷arkaràyàm ràjaniø . 2 guóajàtamàtre tri0

#<guõa># àmantraõe àmreóane àvçttà ityekaü adaø cuø ubhaø sakaø señ . guõayati--te ajuguõat--ta . %<guõyàntyamaïkaü guõakena hanyàt>% . %<viùame gacche vyeke guõakaþ sthàpyaþ same'rdhite vargaþ>% %<guõyaþ pçthagvà guõitasametaþ>% lãlàø . %<vargeõa vargaü guõayet bhajecca>% vãjaga0

@<[Page 2601a]>@
#<guõa># puø guõa--bhàve kartari và ac . 1 dhanuùomaurvyàm dhanuràkarùaõadàmani, 2 rajjumàtre, %<guõavantã'pi sãdanti na gaõagràhako yadi . saguõã'pi påõakumbho yathà kåpe nibhajjati>% udbhañaþ . 3 ÷auryàdidharme, ràj¤àü 4 sandhivigrahàdiùu ùañsu sàdhaneùu, %<ùaóguõàþ ÷aktayàntisraþ>% amara . %<ùàóguõyanupayu¤jate>% iti màvaþ . 5 j¤ànavidyàdiùu, %<guõà guõànubandhicàditi>% raghuþ . sàükhyatate puruùopabhogopakaraõabhåtatvàt tadbandhanopayogitvàcca satvarajastamaàdiùu 6 padàrtheùu . %<prakçterguõasamåóhàþ sajjante guõakarmasu>% gãtà . 7 apradhàne, %<ùaùñhãü kuryàttadà guõe>% bhartçhariþ . tadma õasaüvij¤ànabahuyohiþ . nyàyamate 8 råpàdiùu caturviü÷atipàrtheùu %<satve nivi÷ate'paiti pçthagjàtiùu dç÷yate . àdheya÷càkriyàja÷ca so'satvaprakçtirguõaþ>% bhàvyokte dravyasàtrà÷rite dravyabhinne utpàdyànupàdyatàsamànàdhiükaraõe siddharåpe 9 vastudharme, %<adeïguõaþ>% pàø paribhàùite 10 akàre 11 ekàre 12 okàre ca %<duùadhàtorivàsmàkaü doùasampattaye guõaþ>% udbhañaþ . alaïkàrokteùu 13 màdhuryàdiùu, %<tadadoùau ÷abdàrthau saguõàvanala ïkçto punaþ kvàpi>% kàvyapaø . %<nirdoùaü guõavat kàvyamalaïkàrairalaïkçtam>% sàø daø . 14 àvçttau, %<vidhiyaj¤àjjapayaj¤o vi÷iùño da÷amirguõeþ>% manuþ . 15 utkarùe, . 16 vi÷eùaõe %<samàsataddhitakçtàü yatki¤cidupadar÷akam . pradhànaguõabhàve ca tatra dçùño viparùyayaþ>% sàkàïkùàpayavaü bhede, parànàkàïkùa÷abdakam . kriyàpradhànamekàrthaü saguõaü vàkyamucyate hariþ . saguõaü savi÷eùaõaü kriyànvayikaraõàdivi÷eùaõasahitamityarthaþ . 17 apradhànadharmabhede tejobalavãryai÷varyavairàgyàdi÷aktyàdausaü hi parà÷ritatvàdapradhànabhåtaþ %<upaityanyajjahàtyanyat dçùñodravyàntaeùvapi . vàcakaþ sarvaliïgànàü dravyàdanyoguõaþ smçtaþ>% ityuktalakùaõe 18 dharmabhede ca de÷akàlaj¤atàdiùu caturdasu 19 dharmabhedeùu te ca %<de÷akàlaj¤atà 1 dàrdyaü 2 sarvakle÷asahiùõutà 3 . sarvavij¤ànatà 4 dàkùya 5 mojaþ 6 saüvçtamantratà 7 . avisaüvàdità 8 ÷aurya 9 ÷aktij¤atvaü 10 kçtaj¤atà 11 . ÷araõàgatavàtsalya 12 mamarùitva 13 macàpalam 14 . ete caturda÷aguõàþ proktàþ ÷àstreùu såribhiþ>% ityuktàþ . %<dayà sarvabhåteùu 1, kùàntiþ 2 anasåyà 3 ÷aucam 4 anàyàsaþ 5 maïgalam 6 akàrpaõyam 7 aspçhà 8 iti>% . 20 gautamoktadharmabhede . 21 såde 22 indriye 23 tyàge 24 vañyàm mediø . doùànyadharme 25 vidyàdau mumukùàsàdhane 26 vivekavairàgyasu÷råùàdau ca . %<prakùãõadoùàya guõànvitàya>% vedàntasàø . pradhànanirvàhake 27 aïge . %<guõànà¤ca paràrthatvàdasambandhaþ samatvàt syàt>% jaimiø . tithinakùatravàràdisàdhanaü puõyapàpayoþ pradhànaguõabhàvena sàtantryeõa na te kùamàþ %<÷abdàttu taduvasthànamupàdeye guõo bhavet>% bhaññakàø . 28 sàdçsyàdivastudharma ca . %<lakùyamàõaguõairyogàt vçttoraùñà tu gauõatà>% kàvyapraø . 29 vastudharmamàtre %<guõaþ pradhànasaüskàraþ pradhànaü pratipadyate>% kàvyapaø . %<sato guõàntaràdhanaü pratiyatnaþ>% siø kauø . %<gandhaü spar÷oraso råpaü ÷abda÷ceti guõàþ smçtàþ . tasya gandhasya vakùyàmi vistaràmihitàn guõàn>% bhà ÷àø 184 aø . gandharåpaguõasya %<guõàdirnirguõakriya>% ityukteþ prasiddhaguõa÷ånyatvàt dharmamàtraparatà nirguõaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janatvaü ityàdi÷rutau guõa÷abdasya dharmamàtraparatvam . %<brahmat brahmaõyanirdi÷ye nirguõe guõavçttayaþ . kathaü caranti ÷rutayaþ>% màgaø 10 . 87 aø . 30 dårvàyàm strã ràjaniø tasyà bahutantumattvàttathàvarõotpattyanantarabhàviùu ÷ikùokteùu 31 vivàràdiùu bàhyaprayatneùupuø %<varõàbhivyaktyanantarabhàvinastu àntaratamyaparãkùopayuktàþ kaõñhavivaravikà÷àderàsyabahirbhàgàvacchinnasya kàryasya janakà yatnà guõa÷abdenocyatte>% ÷abdendu÷ekharaþ . bàhyaprayatnà÷ca ekàda÷aghà vivàrasavàra÷vàsatàdaghoùàghoùàlpapràõamahàpràõàþ udàttàdaya÷ca trayaþsvaràþ . %<sthàne'ntaratamaþ>% pàø . %<tulyàsyaprayatnaü savarõamiti>% pàø . %<sàdç÷ya¤ca sthànato varõataþ guõataþ pramàõata÷ca>% tatra guõataþ (bàhyaprayatnàt) yathà . nàdavato ghoùavato mahàpràõasya saüvçtakaõñhasthasya hakàrasya sadç÷astàdç÷a eva thakàraþ . su÷rutokte 32 aùñavidhavãrye ca . %<kecidàhuraùñavidhaü vãryam uùõaü ÷ãtaü snigdhaü råkùaü vi÷adaü picchitaü mçdu tãkùõa¤ca>% su÷rute vibhajya %<vãryasaüj¤à guõà ye'ùñau te'pi dravyà÷rayàþ smçtàþ>% iti teùàü guõatvamuktam . guõa--karmaõi ac . 33 guõite . àhàro dviguõaþ strãõàü buddhistàsàü caturguõà . ùaóguõovyavasàya÷ca kàma÷càùñaguõaþ smçtaþ càõaø . vaidyakoktadravyaguõà÷cabhàvapraø guõagranthe dç÷yàstacchavade va te pràyeõa uktà vakùyante ca 34 bhãmasene hemaø 35 tritvasaükhyàyà¤ca satve nivi÷ate ityasyàyamarthaþ . satvaü dravyam . satva eva nivi÷ate iti sàvadhàraõam . tena sa ttà vyàvartyate . sattà hi na kevalaü dravye vartate kintu dravyaguõakarmasu . nanu dravya eva dravyatvaü vartate iti tatràtivyàptirataàha apaitãti asambandho bhavatãtyarthaþ arthàt dravye yathà pãtatàyàü jàtàyàü phalàdernãlatàpaiti naivaü dravyatvaü dravyàdapaiti . evamapi gotvaü goùu vartate a÷vàdàvasambaddham tatràtivyàptirataàha pçthagjàtiùu dç÷yata iti . gotraü hi dravyatvàvàntaranànàjàtiùu na dç÷yate guõastu dç÷yate yathà abhre nãlatà dçùñà tçõàdiùvapi sà dç÷yate . tena pårvàrdhena sakalajàtervyavacchedaþ . evaü tarhi karma dravye vartate tato'paiti, pçthag jàtiùu dç÷yate ceti tatràtivyàptirataàha àdheya÷càkriyàja÷ceti . utpàdyànutpàdyatàsamànàdhikaraõajàtimàn ityarthaþ . tatrotpàdyo yathà ghañàdeþ pàkajo råpàdiþ . akriyàjaþ anutpàdyo yathà àkà÷àdermahattvàdiþ . kriyà tu sarvàpyutpàdyaiva na kvàpi nityeti tasyà nityatvasàmànàdhikaraõyàbhàvàt guõatvàmàvaþ . evamapi dravyasya guõatvàpattiþ avayavidravyaü hi avayavadravyeùu nivi÷ate, asamavàyikàraõasaüyoganivçttau ca svayaü vinà÷àttato'paiti bhinnajàtãyeùu ca hastapàdàdiùu dç÷yate . tacca dvividhaü bhavati nityànityabhedena niravayavasyàtmaparamàõvàdernityatvàdavayavidravyasya tu ghañàderanittyatvàdataàha asatvaprakçtiriti . adravyasbabhàvaþ dravyabhinna iti yàvat . vai÷eùikamataprasiddhaguõabhedalakùaõàdikaü kaõàdasåtravçttyoruktaü yathà %<råparasagandhaspar÷àþ saïkhyàþ parimàõàni pçthakatvaü sayogavibhàgau paratvàparatve buddhayaþ sukhaduþkhe icchàdveùau prayatnà÷ca guõàþ>% 1 . 7 såø . %<guõatyena råpeõa guõànàü sarvadravyà÷ritatvaü dravyàbhivyaïgyatvaü dravyàbhivya¤jakatva¤ceti dravyànantaraü guõànàmudde÷aü vibhàga¤càha råpetyàdi cakàreõa gurutvadravatvasnehasaüskàradharmàdharma÷abdàn samuccinoti te hi prasiddhaguõabhàvà eveti kaõñhato noktàþ . guõatva¤càmãùàü yathàsthànaü lakùaõataþ svaråpata÷ca vakùyati tatra råparasagandhaspar÷ànàü samànakàlãna råparasagandhaspar÷asàmànàdhikaraõyaü nàstãti såcanàrthaü samàsaþ . saïkhyàparimàõayostu samànakàlãnasaïkhya parimàõasàmànàdhikaraõyasåcanàyàsamàso bahuvacananirde÷a÷ca yadyapyekatvasamàdhikaraõaü naikatvàntaraü na và mahattvadãrghatvasamànàdhikaraõaü mahattvadãrghatvàntaraü tathàpi dvitvàdãnàmanyo'nyaü sàmànàdhikaraõyaü mahattvadãrghatvàdã nà¤ca vijàtãyaparimàõayoþ sàmànàdhikaraõyamastyeva . pçthaktva¤ca yadyapi dvipçthaktvàdisamànàdhikaraõaü, tena saïkhyàvadbahutvenaiva nirdeùñumarhati tathàpyavadhivyaïgyatvalakùaõaü saïkhyàto vaidharmyaü såcayitumekavacananirde÷aþ . saüyogavibhàgayordvayorapyekakarmajanyatvasåcanàya dvivacanaü, paratvàparatvayoranyonyà÷rayaniråpyatayà dikkàlaliïgatvavi÷eùasåcanàya ca dvivacanaü, buddhãnàü vidyàdibhedena sàïkhyàbhimataikamàtrabuddhiniràkaraõasåcanàya bahuvacanaü, sukhaduþkhayordvayorapi bhogatvàvacchedyaikakàryajanakatvam avi÷eùeõa càdçùñonnàyakatvaü sukhasyàpi duþkhatvena bhàvana¤ca khyàpayituü dvivacanam . icchàdveùayordvayorapi pravçttiü prati kàraõatvasåcanàya dvivacanaü prayatnànàü vihitaniùiddhagocaràõàü da÷avidhànàü puõyahetutvaü, da÷avidhànà¤ca pàpahetutvamabhisandhàya bahuvacanamityunneyam . yadvà råparasagandhaspar÷ànàü mautikendriyavyavasthàhetutvaj¤àpanàrthaü pàkajaprakriyàvyavasthàpanàrthaü và te samasyoktàþ saïkhyàyàü dvitvabahutvàdau vipratipattiriti tanniràkaraõasåcanàrthaü bahutvenàbhidhànaü pçthaktve tu saïkhyàbahutvenaivàsyàpi bahutvamiti såcanàyàvadhij¤ànavya¤janãyatvaü saïkhyàto vaidharmyamiti såcanàya ca pçthagabhidhànam . parimàõe tu dãrghatvahrasvatvàdivipratipattiniràsàya bahuvacanam . saüyoga vibhàgayoranyonyavirodhaj¤àpanàya dvivacanaü, paratvàparatvayordai÷ikakàlikabhedena bhinnajàtãtvasambhavena catuùñvàpattau guõavibhàgo nyånaþ syàt iti tatràpi dvivacanamityàdyunneyam>% upaø vçttiþ . %<dravyà÷rayyaguõavàn saüyogavibhàgeùvakàraõamanapekùa iti guõalakùaõam>% 1 . 8 såø %<dravyamà÷rayituü ÷ãlamasyeti dravyà÷rayã etacca dravye'pi gatamata àha aguõavàniti tathàpi karmaõyativyàptirityata àha saüyogavibhàgeùvakàraõaü tathàpi saüyogavibhàgadharmàdharme÷varaj¤ànàdãnàmasaïgrahaþsyàdata uktamanapekùa iti atrànapekùa ityanantaraü guõa iti påraõãyaü saüyogavibhàgeùvanapekùaþ san kàüraõaü yo na bhavati sa guõa ityarthaþ . saüyogavibhàgàdãnàü saüyogavibhàgau prati sàpekùatvàt nityavçttinityavçttisattàsàkùàdvyàpyajàtimattvaü guõatvaü saüyogavibhàgau militau prati samavàyikàraõatvàsamavàyikàraõatvarahite sàmànyavati yat kàraõatvaü tadguõatvàbhivya¤jakaü, saüyogavibhàgayoþ pratyekameva saüyogavibhàgakàraõakatvaü na militayoþ, dharmàdharme÷varaj¤ànàdonàü dvayornimittakàraõatvamàtraü na samavàyikàraõatvaü nàpyasamavàyikàraõatvamiti teùàü saügrahaþ, yadvà saüyogavibhàgasamavàyitvàsamavàyikàraõatva÷ånyatvaü sàmànyasamànàdhikaraõaü guõatvavya¤jakaü sàmànyavattve sati karmànyatve ca satyaguõavattvameva và guõalakùaõam ..>% upaø vçttiþ %<nityavçttinityavçttisattàsàkùàdvyàpyajàtimattvaü guõatvaü samavàyikàraõàvçttinityavçttisattàsàkùàdvyàpyajàtimattvaü và asamavàyikàraõavçttinityavçttisattàsàkùàdvyàpyajàtimattvaü và kàryàsamànàdhikaraõakarmàvçttijàtimattvaü và>% tatrevãktam . karmatvajàteþ sattàsàkùàdvyàpyatve'pi nityavçttitvàbhàvàt dravyatvajàtestathàtve'pi nityavçtti nityavçttitvàbhàvànnàtivyàptiþ guõatvajàtestu nityeùvàtmàdiùu vartamàne nitye mahattvàdau sattvàt tàmàdàya lakùaõasamanvayaþ . vyàpti÷ca bhedagarbhà bodhyà . tena sattàvyàpyatvasya svasminnapi sattvena tàmàdàya na dravya karmaõorativyàptiþ . teùàü mårtàmårtaguõatvàdibhedaþ bhàùàyàmukto yathà .
     %<råpaü rasaþ spar÷agandhau paratvamaparatvakam . dravo gurutvaü sneha÷ca vego mårtaguõà amã . dharmàdharmau bhàvanà ca ÷abdo buddhyàdayo'pi ca . ete'mårtaguõàþ sarve vidvadbhiþ parikãrtitàþ . saükhyàdi÷ca vibhàgànta ubhayeùàü guõã mataþ . saüyoga÷ca vibhàga÷ca saükhyà dvitvàdikàstathà . dvipçthaktvàdayastadvadete'nekà÷rità guõàþ . ataþ ÷eùà guõàþ sarve matà ekaikavçttayaþ . buddhyàdiùañkaü spar÷àntàþ snehaþ sàüsiddhiko dravaþ . adçùñabhàvanà÷abdà amã vai÷eùikà guõàþ . saükhyàdiraparatvànto dravo'sàüsiddhikastathà . gurutvavegau sàmànyaguõà ete prakãrtitàþ . saükhyàdiraparatvànto dravatvaü sneha eva ca . ete tu dvãndriyagràhyà atha spar÷ànta÷abdakàþ . bàhyaikaikendriyagràhyà, gurutvàdçùñabhàvanàþ . atãndriyà, vibhånàntu ye syurvai÷eùikà guõàþ . akàraõaguõotpannà ete tu parikãrtitàþ . apàkajàstu spar÷àntà dravatva¤ca tathaþvidham . snehavegagurutvaikapçthaktvaparimàõakam . sthitisthàpaka ityete syuþkàraõaguõodbhavàþ . sayoga÷ca vibhàga÷ca vega÷caite tu karmajàþ . spar÷àntaparimàõaikapçthaktvasneha÷abdake . bhavedasamavàyitva, matha vai÷eùike guõe . àtmanaþ syànnimittatva, muùõaspar÷agurutvayoþ . vege'pi ca dravatve ca saüyogàdidvaye tathà . dvidhaiva kàraõatvaü, syàdatha pràde÷iko bhavet . vai÷eùiko vibhuguõaþ saüyogàdidvayaü tathà>% . ete ca guõàþ dravyabhinnà gandha÷abde 2524 pçø dar÷ite upaskaravçttivàkye spaùñamuktàþ . tadbhinnà api te dravyàdhãnà iti vai÷eùikàdaya àhuþ . vaidàntikàdayastu dravyàbhinnà eva guõà iti manyante yathàha ÷àø bhàø %<vai÷eùikàstantràrthabhåtàn ùañ padàrthàn dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàkhyànatyantabhinnàn bhinnalakùaõànabhyupagacchanti yathà manuùyo'÷vaþ ÷a÷a iti . tathàtvamabhyupagamya tadviruddhaü dravyàdhãnatvaü ÷eùàõàmabhyupagacchanti . tannopapadyate kathaü yathàhi loke ÷a÷aku÷apalà÷aprabhçtãnàmatyantabhinnànàü satàü naivetaretaràdhãnatvaü bhavati evaü dravyàdãnàmapyatyantabhinnànàü naiva dravyàdhãnatvaü guõàdãnàü bhavitumarhati . atha ca bhavati dravyàdhãnatvaü guõàdãnàm . tato dravyabhàve bhàvàt dravyàbhàve càbhàvàt dravyameva sesthànàdibhedàdaneka÷abdapratyayabhàg bhavati . yathà devadatta ekaeva sannabasthàntarayogàdaneka÷abdapratyayabhàg bhavati tadvat tathàsati sàïkhyasiddhàntaprasaïgaþ svasiddhàntavirodha÷càpadyeyàtàm . nanvyagneranyasyàpi satãdhåmasyàgnyadhãnatvaü dç÷yate, satyaü dç÷yate bhedapratãtestu tatràgnidhåmayoranyatvaü ni÷cãyate iha tu ÷uklaþkambalorohiõã dhenurnãlamutpalamiti dravyasyaiva tasya tasya tena vi÷eùeõa pratãyamànatvànnaiva dravyaguõayoragnidhåmayoriva bhedapratãtirasti .>% itaþparaü bhàùyam ayutasiddha÷abde 345 pçø dar÷itam . tatra ca dravyàbhinnatvaü guõàdãnàmuktam . sàüø pravaø bhàø samavàyaniràkaraõeõaiva guõàdãnàü dravyàbhinnatvamuktaü yathà
     %<kàdàcitkavibhàge satyeva sambandhaþ sidhyati anyathà vakùyamàõarãtyà svaråpeõaivopapattau sambandhakalpanànavakà÷àt . sa ca kàdàcitko vibhàgo na sambandhanityatve sambhavati . ataþ sambandhagràhakapramàõenaiva bàdhànna nityaþ sambandhaþ . nanvevaü nityayorguõaguõinornityaþ samavàyo nopapadyeta tatràha>% sàø bhàø %<na samavàyo'sti pramàõàbhàvàt>% sàø såø . nanu vai÷iùñyapratyakùaü vi÷iùñabuddhyanyathànupapatti÷ca pramàõaü tatràha bhàø . %<ubhayatràpyanyathàsiddhernapratyakùamanumànaü và>% såø . %<ubhayatràpi vai÷iùñyapratyakùe tadanumàne ca svaråpeõaivànyathàsiddherna tadubhayaü samavàye pramàõamityarthaþ . ayaü bhàvaþ . yathà samavàyavai÷iùñyabuddhiþ tatsvaråpeõaiveùyate'navasthàmayàditi tatra pratyakùànumàne anyathàsiddhe . evaü guõaguõiprabhçtãnàü vi÷iùñabuddhirapi guõàdisvaråpeõaiveùyatàm . atastatràpi pratyakùànumàne anyathàsiddhe iti . nanvevaü saüyogo'pi na siddhyati bhåtalàdau ghañàdipratyayasyàpi svaråpeõaivànyathàsiddheriti cenna viyogakàle'pi bhåtalaghañayoþ svaråpatàdavasthyena vi÷iùñabuddhiprasaïgàt . samavàyasthale ca samavetasya kadàpi svà÷rayaviyogã nàstãti nàyaü doùaþ . ka÷cit tu tàdàtmyasambandhenàtra samavàyasyànyathàsiddhimàha tanna ÷abdamàtrabhedàt . tàdàtmyaü hyatra nànanyatvaü vaktavyam guõaviyoge'pi guõisattvàt vai÷iùñyàpratyayàcca . kintu bhedàbhedabuddhiniyàmakaþ sambandhavi÷eùa evàgatyà vaktavyaþ . tathàca tasya samavàya iti và tàdàtmyamiti và nàmamàtraü bhinnam sambandhidvayàtiriktaþ sambandhastu siddha eveti . yadi ca tàdàtmyaü svaråpamevocyate tadàsmàbhirapi tadevoktamiti ÷abdamàtrabheda iti>% . %<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca>% ityukteþ ÷uklàdi÷abdànàü ÷uklàdayo guõà ÷akyatàbacchedakà bhavanti ÷uklàdayo hi siddhavastudharmà gavàdikaü sajàtãyebhyo vyavacchindanti iti teùàü tatpadapravçttinimittatvam . sàïkhyamate satvàdayo guõàdravyàtmakàþ såkùmabhåtopàdànatvàt teùà¤ca puruùabhogasàdhanatvenàïgatvàt tathàtvaü yathàha ÷àø praø bhàø .
     %<satvàdãni dravyàõi na vai÷eùikàdimatasiddhà guõàþ saüyogavibhàgavattvàt laghutvacalatvagurutvàdidharmakatvàcca . teùvatra ÷àstre ÷rutyàdau ca guõa÷abdaþ puruùopakaraõatvàt puruùapa÷ubandhanatriguõàtmakamahadàdirajjunirmàtçtvàcca prayujyate>% . ràj¤àü nãtyaïgàni sandhyàdaya÷ca ùañ yathà %<sandhivigrahayànàni sthànamàsanameva ca . dvaidhãbhàva÷ca vij¤eyàþ ùaóguõà nãtivedinàmiti>% . rasàïgaguõà÷ca ye rasasyàïgino dharmàþ ÷auryàdaya ivàtmanaþ . ut karùahetavaste syuracalasthitayã guõàþ ityupakrame %<÷leùaþ 1 prasàdaþ 2 samatà 3 màdhuryaü 4 sukumàratà 5 . arthavyakti 6 rudàratva 7 mojaþ 8 kànti 9 samàdhayaþ 10 . iti vaidarbhãmàrgasya pràõà da÷a guõàþ smçtàþ>% anyamataprasiddhàn da÷a guõànuktvà teùàü triùvevàntarbhàvàt guõatraividhyamàha sma kàvyapaø %<màdhuryaujaþ prasàdàkhyàstrayaste na punarda÷a . kecidantarbhavantyeùu doùatyàgàt pare ÷ritàþ . anye bhajanti doùatvaü kutracinna tato da÷a>% . kàvyapraø .

#<guõaka># triø guõayati àbartayati guõa--õvul . guõanakàrake . %<guõyàntyamaïkaü guõakena hanyàt>% . %<viùame gacche vyeke guõakaþ sthàpyaþ same'rdhite vargaþ>% lãlàø .

#<guõakathana># naø 6 taø . 1 guõavarõane %<mama tvetàü vàõãü guõa kathanapuõyena bhavataþ>% ÷ivastavaþ . 2 kàmakçte nàyakada÷àbhede . %<abhilàùa÷cintà smçtiguõakathanodvegasaüpralàpà÷ca . unmàdo'tha vyàdhirjaóatà mçtiriti da÷àtra kàmakçtà>% sàø daø . rasama¤jaryàntu guõakathanabhityatra guõakãrtanamiti pañhitvà virahakàlãnakàntàviùayaka pra÷aüsàkathanaü guõakãrtanamiti lakùayitvà %<saüspar÷aþ stanasaüspar÷o vãkùaõam ratnavãkùaõam . tasyàþ kelikalàlàpasamayaþ samayaþ sakhe!>% ityudàhçtaü tena guõakãrtanamapyatra .

#<guõakarman># naø karmaø . 1 apradhàne karmaõi karmaõo'pradhànatva¤ca dvikarmakadhàtvarthaghañakàpradhànakriyànvitatvam . %<kartçkarmaõoþ kçti>% pàø %<guõakarmaõi veùyate>% vàrtiø . %<netà÷vasya srughnaü snughnasya và>% atra gamanànukålavyàpàronayatyarthastadvi÷eùaõãbhåtagatau srughnasyànvitatvena guõakarmatvam . guõànàü satvàdidravyaråpàõàm karma . satvàdidravyaråpajanye 2 karmabhede ca tàni ca karmàõi sàø kàø uktàõi yathà .
     %<satvaü laghu prakà÷akamiùñamupaùñambhakaü cala¤ca rajaþ . guru varaõakameva tamaþ pradãpavaccàrthatovçttiþ .>% satvameva laghu prakà÷akamiùñaü sàükhyàcàryaiþ, tatra kàryodgamane heturdharmolàghavaü gauravapratidvandvi yato'gnerårdhvajvalanaü bhavati tadeva làghavaü kasyacittiryagmamane heturyathà vàyoþ . evaü karaõànàü vçttipañutvaheturlàghavaü gurutve hi mandàni syuriti satvasya prakà÷akatvatvamuktam . satvatamasã svayamakriyatayà svasvakàryaüpravçttiü pratyavasãdantã rajasopaùñabhyete avasàdàt pracyà vya svakàrye te utsàhaü prayatnaü kàryete tadidamuktamupaùñambhakaü rajaiti . kasmàdityata uktaü calamiti . tadanena rajasaþ pravçttyarthatvaü dar÷itam . rajastu calatayà paritastraiguõyaü càlayadguruõàvçõvatà ca tamasà yatra pravçttipratibandhakena kvacideva pravartate iti tatastato vyàvartya tamoniyàmakamuktaü guru varaõakameva tamaiti . evakàraþ pratyekaü ginnakramaþ sambadhyate satvameva rajaeva tamaeva . nanu parasparavirodha÷ãlàguõàþ mundo pasundavatparasparaü dhvaüsayante ityeva yuktaü pràgeva teùàmekakriyàkartçtàyàþ, ityata àha pradãpavaccàrthato vçttiþ, dçùñametat yathà vartitaile analavirodhinã athaca milite sahànalena råpaprakà÷alakùaõaü kàryaü kurutaþ yathà ca vàtapitta÷leùmàõaþ parasparavirodhinaþ ÷arãradhàraõalakùaõakàryakàriõaþ evaü satvarajastamàüsi mithoviruddhànyapi anuvartsyanti ca svasvakàryaü karivyanti ca arthataþ puruùàrthata iti yàvat . vakùyati ca %<puruùàrtha eva heturna kenacitkàryate karaõam>% iti . atra ca sukhaduþkhamohàþ parasparavirodhinaþ svasvànuråpàõi sukhaduþkhamohàtmakànyeva nimittàni kalpayanti . teùà¤ca parasparamabhibhàvyàbhibhàvakabhàvànnànàtvam . tadyathà ekaiva strã råpayauvanakula÷ãlasampannà svàminaü sukhàkaroti tatkasya hetoþ? svàminaü prati tasyàþ sukharåpasamudbhavàt . saiva strã sapatnãþ duþkhàkarotitatkasya hetoþ? tàþ prati tasyà duþkharåpasamudbhavàt . evaü puruùàntaraü tàmavindat saiva mohayati tatkasya hetoþ? tat prati tasyà moharåpasamudbhavàt . anayà ca striyà sarve bhàvà vyàkhàtàþ . tatra yatmukhahetustatsukhàtmakaü satvaü, yat duþkhahetustadduþkhàtmakaü rajaþ, yanmohahetustanmohàtmakaü tamaþ, sukhaprakà÷alàghavànàü tvekasmin yugapadudbhåtàvavirodhaþ sahadar÷anàt . tasmàt sukhaduþkhamohairiva virodhibhirekaikaguõavçttibhiþ sukhaprakà÷alàghavairna nimittabhedà unnoyante evaü duþkhopaùñambhakatvapravartakatvairevaü mohagurutvàvaraõairiti siddhaü traiguõyamiti . vistareõa guõakarmavibhàga÷ca gãtàyàü dar÷ito yathà .
     %<satvaü rajastama iti guõàþ prakçtisambhavàþ . niba dhnanti mahàvàho! dehe dehinamavyayam . tatra satvaü nirmalatvàt prakà÷akamanàmayam . sukhasaïgena badhnàti j¤ànasaïgena cànagha! . rajoràgàtmakaü viddhi tçùõàsaïgama mudbhavam . tannibadhnàti kaunteya! karmasaïgena dehinam tamastvaj¤ànajaü viddhi mohanaü sarvadedinàm . pramàdàlasyanidràbhistannibadhnàti bhàrata! . satvaü sukhe sa¤jayati rajaþ karmaõi bhàrata! . j¤àmamàvçtya tu tu tamaþ pramàde sa¤jayatyuta . rajastama÷càbhibhåya satve bhavati bhàrata! . rajaþ satvaü tama÷caiva tamaþ sattvaü rajastathà . sarvadvàreùu dehe'smin prakà÷a upajàyate . j¤ànaü yadà tadà vidyàdvivçddhaü satvamityuta . lobhaþ pravçttiràrambhaþ karmaõàma÷amaþ stçhà . rajasyetàni jàyante vivçddhe bharatarùabha! . aprakà÷o'pravçtti÷ca pramàdomohaeva ca . tamasyetàni jàyante vivçddhe kurunandana! . yadà satve pravçddhe tu pralayaü yàti dehabhçt . tadottamavidàü lokà namalàn pratipadyate . rajasi pralayaü gatvà karmasaïgiùu jàyate . tathà pralãnastamasi, måóhayoniùu jàyate . karmaõaþ sukçtasyàhuþ sàtvikaü nirmalaü phalam . rajasastu phalaü duþkhamaj¤ànaü tamasaþ phalam . satvàt saüjàyate j¤ànaü rajasolobhaeva ca . pramàdamohau tamasobhavato'j¤ànameva ca . årdhvaü gacchanti sattvasthàmadhye tiùñhanti ràjasàþ . jaghanyaguõavçttisthàadhogacchanti tàmasàþ .>%

#<guõakàra># triø guõaü pàkabhedenànnarasaråpaü guõaü karoti kçaõ . 1 såpakàre 2 bhãmasene puø trikàø . sa hi viràñanagare chadmave÷ena såpakàritàü jagràheti tasya tathàtvaü tatkathà bhàø viø 2 a0
     %<paurogavo bruvàõo'haü vallavo nàma nàmataþ . upasthàsyàmi ràjànaü viràñamiti me matiþ . såpànasya kariùyàmi ku÷alo'smi mahànase . kçtapårvàõi yairasya vya¤janàni su÷ikùitaiþ . tànapyabhimaviùyàmi prãtiü saüjanayannaham . àhariùyàmi dàråõàü nicayàn mahato'pi ca . tatprekùya vipulaü karma ràjà prãto bhaviùyati . amànuùàõi kurvàõaü tàni karmàõi bhàrata! . ràj¤astasya paripreùyà maüsyante màü yathà nçpam . bhakùyànnarasapànànàü bhaviùyàmi tathe÷varaþ>% . tasya pàka÷àstrakartçtvena rasakàrakàritvàt tathàtvamiti tu jyàyaþ .

@<[Page 2606a]>@
#<guõake÷ã># strã màtalikanyàyàm %<matastida÷aràjasya màtalirnàma sàrathiþ . tasya caikà kule kanyà råpato lokavi÷rutà . guõake÷ãti vikhyàtà nàmnà sà devasannibhà>% bhàø uø 96 aø . tasyà÷càryakanàgapautreõa sumukhanàgena vivàhakathà ca 103 aø uktà tata evàvaseyà .

#<guõagçhya># triø graha--pakùyàrthe kyap 6 taø . guõapakùapàtini .

#<guõagaurã># strã guõena gaurã ÷uddhà gaurãva và . 1 guõaiþ ÷uddhàyàü 2 guõaþ pàrvatãtulyàyàü ca . %<ançtagiraü guõagauri! mà kçthà màm>% màghaþ .

#<guõagràhin># triø guõaü gçhõàti graha--õini . guõagrahãtari striyàü ïãp . õvul guõagràhako'pyatra . %<guõavanto'pi sãdanti na guõagràhako yadi>% udbhañaþ .

#<guõaj¤a># triø guõaü jànàti j¤à--ka 6 taø . guõaj¤àtari %<guõini guõaj¤o ramate>% hitoø .

#<guõadharma># puø %<yo guõena pravarteta guõadharmaþ sa ucyate>% ityukte mårdhàbhiktasya prajàpàlanàdidharme .

#<guõanikà># strã guõa--àmreóane bhàve yuc svàrthe ka . 1 abhyàse ni÷cayàrthaü pàñhyagranthasya punaþpunaranu÷ãlane, %<hetuþ paricayasthairye vakturguõanikaiva sà>% màghaþ . 2 ÷ånye, 3 nçtye, madiø . 4 mànàyà¤ca %<daridràõàü cintàmaõiguõanikà>% ànandalaharã .

#<guõanidhi># puø guõànidhãyante asmin ni + dhà--àdhàre ki 6 taø . 1 guõàdhàre kampillanagaravàsiyaj¤adattadãkùitadvijaputre %<àsãt kàmpillanagare somaràjikulodbhavaþ . dãkùito yaj¤adattàkhyo yaj¤avidyàvi÷àradaþ . tasya putro guõanidhi÷candravimbasamàkçtiþ>% kà÷ãø 13 aø . sa càtyantadyåtàdyàsaïgena durvçttatayà pitrà tyaktaþ itastato'ñan annàlàbhena ÷ivacaturda÷yàmupoùya ràtrau ÷aivakçta÷ivaliïgàrcanàdikaü dçùñvà supteùu tadarcakeùu ÷ivanirmàlyaharaõàyopa cakràma tatra kàle ca ÷ivagçhe pårvaprajvalitapradãpe nirvàõapàyatàü pràpte apahartavyadravya samyag dar÷anàrthaü svavastrakhaõóena tasya dãpasyoddãpanaü kçtvà ÷ivanaivedyànnaü hartu màrebhe asminneva kàle ÷ivopàsakànàü nidràpagametaistàóyamàno guõanidhirmçtaþ tatra prasaïgena ÷ivaràtridinopavàsajena ÷irvàrcàdar÷anajena ÷ivagçhadãpoddãpanajena ca puõyena kailàsaü jagàma bhogàvasàne kaliïgade÷àdhipatyaü lebhe pårvasaüskàrava÷àt ÷ivabhakteþ pràdurbhàve ÷ivàràdhaneõa kuverapadavãü pràõa iti tatratyakathàsaükùepaþ . visvarastu tatra dç÷yaþ .

#<guõanã># strã guõyate'nayà guõa--lyuñ ïãp . guõanikàyàmanu÷ãlane trikàþ .

#<guõanãya># puø guõa--karaõe anãyar . 1 abhyàse hàràø . karmaõi anãyar . 2 guõitavye triø .

#<guõapadã># strã guõau guõitau pàdàvasyàþ kumbhapadyàø antyalobo ïãp ca . guõitapàdàyàü striyàm .

#<guõapravçddha># puø guõaiþ satvàdibhiþ pravçddhaþ . saüsàraråpavçkùa÷àkhàdau %<adha÷cordhvaü ca prasçtàstasya ÷àkhà guõapravçddhàviùayaprabàlàþ>% gãtà .

#<guõabhçt># triø guõaü bibharti, adhiùñhàtçtvena và vibharti à÷rayati bhç--kvip . 1 guõadhàriõi 2 guõàdhiùñhàtari parame÷vare puø . %<guõabhçnnirguõo mahàn>% viùõu saø . %<sçùñisthitipralayakarmasvadhiùñhàtçtvàt guõabhçt>% bhàø .

#<guõabhraü÷a># puø 6 taø . guõanà÷e hàràø .

#<guõamaya># triø guõàtmakaþ guõapracuro và guõa + tàdàtmye pràcurye và mayañ . 1 guõàtmake %<tayà baddhamana÷cakùuþ pà÷airguõamayaistadà>% bhàø àø 171 aø . etairguõamayaibhàvaiþ gãtà . striyàü ïãp %<daivã hyeùà guõamayã mama màyà duratyayà>% gãtà . 2 guõàóhye ca .

#<guõalayanã># strã guõà guõanirmitàþ pañà lãyante'syàm lã--àdhàre lyuñ ïãp . 1 pañamaõóape (tàüvu) halàyudhaþ . svàrthe ka . ata ittvam . guõalayalikà . tatràrthe hema0

#<guõavacana># puø guõamuktavàn vaca--kartari bhåte lyu . guõavaddravya vàcake ÷uklàdau ÷abde . %<voto guõavacanasya>% pàø . atra vi÷eùaõatayà guõavacanànàmeva tathàtvaü tena guõivàcakatve sati guõavàcakatvaü guõavacanatvam . tato mçdvàdipadànàmeva tathàtvam råpàdipadànàntu kevalaguõavàcakatvàt na guõavacanatvamiti bodhyam . guõamuktavàn iti bhåta eva lyuñ tena yadà kadàcidguõavàcakatve sati idànãü guõavacanatvamiti ÷ekha %<tçtãyà tat kçtàrthena guõavacanena>% pàø . %<guõa÷càtra dharmamàtraü tena ÷aïkulàkhaõóa ityàdyudàhçtau khaõóanasya kriyàråpatve'pi nàsaïgatiþ>% %<guõavacanabràhmaõàdibhyaþ ùya¤>% pàø . atra vi÷eùaõamàtraparam guõavacanaü gràhyam tena jaóasya bhàvaþ jàóyam iti vai÷iùñyamityàdisiddhiþ %<ajàdã guõavacanàdeva>% pàø atràpi vi÷eùaõatayaiva guõavàcinàü dravyaparatve iùñhanãyasunau na guõaparatve ityàkare sthitam %<prakàre guõavacanasya>% pàø dvitvam . pañuprakàraþ pañupañuþ ityàdi . guõavacana÷abde pare vispaùñàdãnàmàdyudàttatà vispaùñakañukam siø kauø õvul . guõavàcako'pyatra .

#<guõavat># triø guõo'styasya matup masya vaþ . 1 guõàóhye %<guõavanto'pi sãdanti na guõagràhako yadi>% udbhañaþ . %<sarvatra guõavaddànam>% smçtiþ striyàü ïãp . yaduvaü÷yasunàbhasya 2 dohitre puø 3 tatkanyàyàü strã . %<vajranàbhasya tanayaþ sunàbho nàma vi÷rutaþ . drahitçdvaya¤ca nçpate! tasya råpaguõànvitam . ekà candravatã nàmnà guõavatyatha càparà>% harivaø 153 aø . %<guõavatyapi putra¤ca guõavantamajãjanat>% harivaüø 155 aø 4 apsarobhede strã . %<alambuùà guõavatã sthålake÷ã kalàvatã>% kà÷ãø 9 aø .

#<guõavàda># puø guõasya aïgasya vàdaþ . arthavàdabhede tathàhi arthavàdo vidhyasamabhivyàhçtavàkyaråpaþ so'pi trividhaþ %<guõavàdã virodhe syàdanuvàdã'vadhàrite . bhåtàrthavàdastaddhànà varthavàdastridhà mataþ>% iti bhaññakàø . ayamarthaþ virodhe vi÷eùyavi÷eùaõayoþ sàmànàdhikaraõyenànvayavirodhe guõavàdaþ aïgakathanaråpatvàt yathà yajanànaþ prastara iti atra hi prastaraþ ku÷amuùñiþ tasya yajamàne'bhedànvayabàdhàt yajamànasya ku÷amuùñidhàraõaråpàïgavàdaråpatvàt guõavàdaþ . avadhàrite pramàõàntarasiddhe'rthe yo vàdaþ so'nuvàdaþ yathà %<antarãkùe nàgni÷cetavyaþ>% %<agnirhimasya bheùajam>% ityàdi ca, antarãkùe agnicayanasyàsambhavena tadabhàvasya, agnerhimanà÷akatvasya ca laukikapramàõasiddhatvàt anuvàdaþ . taddhànau tayorvirodhàvadhàraõayorabhàve bhåtàrthavàdaþ . %<indro vçtramahannityàdi>% so'pi dvividhaþ stutyarthavàdo nindàrthavàda÷ca . %<sandhyàmupàsate ye tu satataü saü÷itavratàþ . vidhåtapàpàste yànti brahmalokabanàmayamityàdau>% stutyarthavàdaþ . %<tailastrãmàüsamambhogã parvasveteùu vai pumàn . viõmåtrabhojanaü nàma prayàti narakaü dhruvam>% ityàdau nindàrthavàda iti .

#<guõavidhi># puø guõasyàïgasya dravyàdervidhiþ . pràptasyà'pràptasya và karmaõo'ïgadravyavidhàne . yathà %<agnihotraü juhoti svargakàmaþ>% iti vidhinà svargasàdhanatvena pràptasyàgnihotràderaïgaü %<dadhnà juhotãti>% vàkyana dadhidravyaü vidadhat guõavidhiþ . yatra ca karma aïgaü ca mànàntareõàpràptaü tatrobhayavidhànaü yathàhi tasya aïgaråpaguõavidhànena guõavidhitvaü tathà karmasvaråpapràpakatvena utpattividhitvaü cetyubhayaråpatvam tadetat gaugàkùigranthe vivçtaü yathà aj¤àtàrthaj¤àpako ledabhàgo vidhiþ . sa ca prayojana vadarthavidhànenà'rthavàn . tàdç÷a¤càrthaü pramàõàntareõàpràptaü vidhatte . yathà agnihotraü juhuyàm svagakàmaþ iti vidhiþ pramàõàntareõàpràptasvargaprayojanavaddhomaü vidhatte agnihotreõa svarga bhàvayediti vàkyàrthavodhaþ . yatra karma pramàõàntareõa pràptaü tatra tadudde÷ena guõamàtraü vidhatte . yathà %<dadhnà juhoti>% ityatra homasya %<agnihotraü juhuyàt>% ityanena pràptatvàddhomãdde÷ena dadhimàtravidhànaü dadhnà homaü bhàvayediti . yatra tåbhayamapràptaü, tatra vi÷iùñaü vidhatte . yathà %<somena yajeta>% ityatra somadravyayàgayorapràptatvàt somavi÷iùñayàgavidhànam . somapade matyarthalakùaõayà somavatà yàgeneùñaü bhàvagediti vàkyàrthabodhaþ . na cobhayavidhàne vàkyabhedaþ, pratyekamubhayasyàvidhànàt kintu vi÷iùñasyaikasyaiva vidhànàt . na ca %<jyotiùñomena svargakàmoyajeteti>% pràptayàgodde÷ena somaråpaguõavidhànamevàstu somena yàgaü bhàvayediti, kiü matvarthalakùaõayeti vàcyam . tasyàdhikàravidhitvenotpattividhitvàsambhavàt . nanu %<udbhidà yajeta pa÷ulàma>% ityasyeva jyotiùñomena ityasyàpyutpattyadhikàravighitvamastviti cenna dçùñànte utpattivàkyàntaràbhàvenànyathànupapattyà tathàtvà÷rayaõàt . ki¤ca jyotiùñomenetyatrobhayavidhitve tenaiva yàgastasya phalasambandha÷ca bodhanãya iti sudçóhovàkya bhedastadvaraü somapade matvarthalakùaõayà vi÷iùñavidhànam . adhikaü vidhi÷abde vakùyate . ubhayavidhàne anyadudàharaõaü tattvavothinyàü dar÷itaü yathà
     prathamasya caturthe %<vàjapeyena svàràjyakàmoyajeteti>% tatra vàjapeya÷abdena vàjamannaü peyaü suràdãti . tatra tattadyàgamanådya vàjapeyadravyaråpoguõo vidhãyate, kiü và vàjapeyanàmà yàgavi÷eùo'nena vidhãyata iti saü÷ayaþ tatra vi÷iùñayàgàntarakalpane gauravàdannasuràtmakaü dravyadvayaü guõo vidhãyate naca guõavidhitve vàjapeyakaraõaka yàgena svàràjyaü kuryàditi yàge vàjapeyakaraõatvena vàjapeyasàdhyatvastràràjyasàdhanatvayorviruddhayoreka j¤ànaviùayatvànabhyupagamàt vàjapeyaguõavatà yàgena svàràjyaü bhàvayediti matvarthalakùaõà prasajyetetivàcyaü sakçduccaritasya yajetetyasya tantreõobhayatrànvayàïgãkàràt bàjapeyena dravyeõa svàràjyàya yàgaü kuryàdityarthalàbhànna matvarthalakùaõà . tathàca såtraü %<nàmadheye guõà÷ruteþ syàdvidhànamiti cediti>% (jaimiø 1 . 4 . 8 .) pràpte bråmaþ yajeþ phale dravye ca ubhayatra sambandhàïgãkàre viruddhaü trikadvaya màpadyeta . tathà hi upàdeyatvaü guõatvaü vidheyatva¤cetyekaü trikam udde÷yatvamanuvàdyatvaü mukhyatva¤cetyaparaü trikaü tatrodde÷yatvàdayastrayaþ svàràjyaphalaniùñhà dharmàþ . upàdeyatvàdayastrayaþ sàdhanãmåtayàganiùñhà dharmàþ phalamuddi÷ya yàgasyopàdànàt phalamanådya yàgasya vidhànàt phalasya ca sàdhyatayà mukhyatvàt yàgasya sàdhanatvenopasarjanatvàt tadeva ca guõatvam . atra copàdeyatvodde÷yatvayoþ, guõatvamukhyatvayoranuvàdyatvavidheyatvayorvirodha iti trikadvayaü viruddham . tathàcaikenaikadà tàdç÷a viruddhobhayayorvodhakatvaü nàïgãkriyata iti bhàvaþ . atha mà bhåttantreõa sambandhaþ yajetenuùaïgeõa pçthak phale dravyecànvayaþ svãkriyatàmiti cenna anuùaïgakalpane vàjapeya dravyeõa yajeta yàgaü kuryàt svàràjyàya yajeta yàgena svàràjyaü bhàvayediti vàkyabhedàpatteþ tasmàdvàjapeya ÷abdo na dravyavàcakaþ api tu yàganàmadheyamiti . ittha¤cànuùaïgakalpane vàkyabhedaråpagauravaü doùa ityanuùaïgàdhikaraõasiddhàntaþ . yatra cànuùaïgakalpane vi÷eùapramàõamasti tatra pràmàõikatvàt tatkalpane gauravaü na doùàyeti dhyeyam . ubhayatra ca dravyamàtraguõavidhànaniràkaraõam prayojanam . kvacittu guõamàtravidhànaü jaiø 1 . 4 . 9 såtrabhàùyayordar÷itaü yathà
     %<tadguõàstu vidhãyerannavibhàgàdvidhànàrthe na cedanyena ÷iùñàþ>% 9 såø . yathà %<àgneyo'ùñàkapàlo'màvàsyàyàü paurõamàsyàü càcyuto bhavati>% ityevamàdayaþ ÷råyante tatra sandehaþ, kim %<àgneyo'gnãùomãyaþ>% ityevamàdayo guõavidhayaþ, karmanàmadheyàni và? iti . kiü tàvat pràptam? guõavidhã satyaneko guõo vidhãyeta, agnipuroóà÷àùñàkapàlàþ iti, tasmànna guõavidhayaþ ityevaü pràpte bråmaþ, tacca karma, guõà÷càsya vidhãyeran, avibhaktà hi te karmaõo vidhànàrthe taddhitànte ÷abde, tatra hi aùñàkapàlasyàgneyatà vidhãyate, sa eùa evamàgneyo bhavati, yadyagnaye saükalpya dãyate, tenàyam anena prakàreõa yàgo vihitã bhavati, sa evaü vidhãyamàno na ÷akyate sambandhinàvavidhàya vihita iti vaktum . tasmàt guõavidhayaþ, aùñasu kapàleùu saüskriyamàõo vrãhimayo và puroóà÷a eva bhavati, so'nuvàdaþ siddha÷càtràùñàkapàla ucyate, %<kapàleùu ÷rapayati>% iti vacanàt nànyena ÷rapitaü gçhõanti, tenàsminpakùe vàkyabhedo bhavati, %<na cedanyena ÷iùñàþ>% yatra punaranye vacanena ÷iùñà guõà bhavanti tatra nàmadheyaü, yatha %<agnihotraü juhoti .>%

#<guõavçkùa># puø guõànàü naukàkarùaõarajjånà vandhanàdhàraþ vçkùaiva . naukàkarùakadàmàdyàdhàre kàùñhe . (màstula) . svàrthe ka, sa iva kàyati kai--ka và . tatràrthe amaraþ .

#<guõavçtti># strã guõena vçttiþ . 1 lakùyamàõasàdç÷yàdiguõàvalambanena ÷abdasya arthaprakà÷anaråpa÷aktau lakùaõàvçttau, %<yasyàkùisamãpe pauõóràõi sa guõavçttyà caturakùaþ>% kàtyàø ÷rauø 20 . 1 . 38 såtre karkaþ . guõe vçttiryasya . 2 guõasàmarthyavati triø %<brahman brahmaõyanirde÷ye nirguõe guõavçttayaþ . kathaü caranti? ÷rutayaþ sàkùàt sadasataþ pare>% bhàgaø 1087 aø . guõànàü satvàdãnàü vçttiþ . satvàdãnàü 3 pariõàmabhedeùu strã %<pariõàmatàpasaüskàraduþkhairguõavivarodhàcca duþkhameva sarvaü vivekinaþ>% pàtaø såø . tàsà¤ca yathà'nyonyavirodhastathà tatsåtrabhàùyàdiùu dar÷itam .
     %<prakhyàpravçttisthitiråpà budviguõàþ parasparànugrahatantrãbhåtvà ÷àntaü ghoraü måóhaü và pratyayaü triguõamevàrabhante cala¤ca guõavçttamiti kùiprapariõàmi cittamuktaü råpàti÷ayà vçttyati÷ayà÷ca paraspareõa virudhyante sàmànyàni tu ati÷ayaiþ saha pravartante evamete guõà itaretarà÷rayeõopàrjitasusvaduþkhamohapratyayà iti sarve sarvaråpà bhavanti guõapradhànabhàvakçtasteùu vi÷eùa iti tasmàt duþkhameva sarvaü vivekina>% vyàsabhàø .
     %<prakhyàpravçttisthitiråpabuddhiråpeõa pariõatà guõàþ satvarajastamàüsi parasparànugrahatantràþ ÷àntaüsukhàtmaka, ghoraü dukhàtmakaü, måóhaü viùàdàtmakameva pratyayaü sukhopabhogaråpamapi triguõaü pràrabhante naca so'piü tàdç÷aråpo'sya pariõàmaþ sthiraþ ityàha cala¤ca guõavçttamiti kùiprapariõàmi cittamuktaü nànvekapratyayaþ kathaü parasparaviruddha÷àntaghoramåóhatvànyekadà pratipadyate? ityata àha råpàti÷ayà vçttyati÷ayà÷ca paraspareõa virudhyante saråpàstvaùñà bhàvà dharmàdayo vçttayaþ sukhàdyàstadiha dharmeõa vipacyamànenàdharmastàdç÷o virudhyate evaü j¤ànavairàgyai÷varyaiþ sukhàdibhi÷ca tàdç÷ànyeva tadviparãtàni virudhyante, sàmànyàni tvasamudàcaradrå pàõi ati÷ayaiþ samudàcaradniþ sahàvirodhàt pravartante iti . nanu gçhõãmaetattathàpi viùayasukhasya kutaþ svàbhàvikã duþkhatetyata àha evameva iti upàdànàbhedàdupàdànàtmakatvàccopàdeyasyàpyabheda ityarthaþ . tatkimidànãmàtyantikameva tàdàtmyaü tathà ca buddhivyapade÷abhedã na kalpate ityata àha guõapradhàneti sàmànyàtmanà guõabhàvo'ti÷ayàtmanà ca pràdhànyaü tasmàdupàdhitaþ svabhàvata÷va duþkhabheva sarvaü vivekina iti>% vàcaø vivaraõam

#<guõasaïga># puø guõeùu guõakàryeùu sukhaduþkhàdiùu saïgaþ . sukhàdyàsaktau %<kàraõaü guõasaïgo'sya>% gãtà .

#<guõasaükhyàna># naø guõàþ saükhyàyante'nena sam--khyà karaõe lyuñ 6 taø . sàükhyapràta¤jala÷àstre .

#<guõasammåóha># triø guõaiþ sammåóhaþ . guõakàryadehàdiùvàtmàbhimànavati . %<prakçterguõasaümåóhàþ sajjante guõakarmasu>% gãtà .

#<guõasàgara># puø guõànàü sàgara ivàdhàraþ . caturmukhe 1 brahmaõi ÷abdacaø . 2 buddhabhede trikàø 3 guõàdhàre ca . ÷abdakaø asya atràrthe triliïgatoktiþ pràmàdikã sàgara÷abdasya niyataliïgatvàt %<dvandvatatpuruùayoþ>% pàø såtreõa vi÷eùaü vinà uttarapadaliïgasya niyamanàt .

#<guõà># strã guõo'styasyàþ ac . 1 dårvàyàü 2 màüsarohiõyà¤ca ràjaniø . tayorbahutantumattvàttathàtvam .

#<guõàkara># puø 6 taø . 1 buddhabhede ÷abdaraø 2 guõayukte ca %<tapasyabhiratasyàtha tasya putro guõàkaraþ . satyavàn nàma devarùe!>% bhàø vaø sàvitryupàkhyàne . guõasàgara÷abdoktahetunà ÷abdakaø asya triliïgatoktiþ pràmàdikã .

#<guõàóhya># triø guõairàóhyaþ . sadguõayukte .

#<guõàtãta># puø guõàn satvàdiguõadharmàt sukhaduþkhàdãnatãtaþ . 1 parame÷vare sthitapraj¤e 2 àtmaj¤e ca . guõàtãtatàkàraõasahitaü tallakùaõamuktaü gãtàyàü yathà
     %<guõànetànatãtya trãn dehã dehasamudbhavàn . janmamçtyujaràduþkhairvimukto'mçta÷nute . arjuna uvàca . kairliïgaistrãn guõànetànatãto bhavati prabho! . kimàcàraþ kathaü caitàüstrãn guõànativartate . ÷rãbhagavànuvàca . prakà÷a¤ca pravçtti¤ca mohameva ca pàõóava! . na dveùñi saüpravçttàni nivçttàni na kàïkùati . udàsãnavadàsãnoguõairyona vicàlyate . guõà vartanta ityevaü yo'vatiùñhati neïgate . samaduþkhasukhaþ svasthaþ samaloùñrà÷makà¤canaþ . tulyapriyà'priyo dhãrastulyanindàtmasaüstutiþ . mànàpamànayostulyastulyo mitràripakùayoþ . sarvàrambhaparityàgã guõàtãtaþ sa ucyate . mà¤ca yo'bhyabhicàreõa bhaktiyogena sevate . sa guõàn samatãtyaitàn brahmabhåyàya kalpate>% .

#<guõàdi># %<guõàdayo'vayavàþ>% . (%<avayavavàcinaþ pare guõàdayonàntodàttàþ>%) pàø såtravihitàntodàttatàniùedhanimitte 1 ÷abdagaõe . sa ca guõa %<guõa akùara, adhyàya såktachandas màna>% . 2 guõakarmajàtisamavàyavi÷eùàbhàveùu %<guõàdirniguõakriyaþ>% bhàùàø .

#<guõànvita># triø 3 taø . 1 vivekavairàgyoparamàdibhirmokùo%<pàyairanvite>% %<prakùãõadoùàya guõànvitàya>% vedàø sàø 2 guõayukte ca .

#<guõikà># strã guõa in svàrthe ka . ÷ånàïge ucchånadehe hàràø .

#<guõita># triø guõa--àmreóane karmaõi kta . 1 àhate tàóite pårite amaraþ . %<iùñakçtiraùñaguõità vyekà dalità vibhàjiteùñena>% lãlàø .

#<guõin># triø guõa + astyarthe ini . guõayukte %<guõigaõagaõanàrambhe na patati kañhinã sasambhramà yasya>% hitoø .

#<guõãbhåta># triø aguõaþ bhåtaþ guõa + cvi + bhå--kta . apradhànãbhåte %<guõãbhåtà guõàþ sarve tiùñhanti hi paràkrame>% bhàø saø 15 aø . cvyarthe kçtàditvàt samàse uktàrthatvàt tato na cviþ . tena guõabhåto'pyatra . %<guõabhåtairavayavaiþ samåhaþ kramajanmanàm . buddhyà prakalpità'bhedaþ kriyeti vyapadi÷yate>% hariþ .

#<guõãbhåtavyaïgya># naø guõãbhåtaü vyaïgyaü yatra . kàvyabhede tallakùaõàbhedàdi sàø daø uktaü yathà aparantu guõãbhåtavyaïgya vàcyàdanuttame vyaïgye . aparaü kàvyaü anuttamatvam nyånatayà sàmyena ca saübhavati . tatra syàditaràïgaü 1 kàkvàkùipta 2 ¤ca vàcyasiddhyaïgam 3 saüdigdhapràdhànyaü 4 tulyapràdhànya 5 masphuña 6 magåóham 7 . vyaïgyàsundara 8 mevaü medàstasyodità aùñau . itarasya rasàderaïgaü rasàdi vyaïgaü 1 yathà . %<ayaü sa rasanotkarùã pãnastanavimardanaþ . nàbhyårujadhanaspar÷ã nãvãvi÷raüsanaþ karaþ>% . atra ÷çïgàraþ karuõasyàïgam . %<mànonnatàü praõayinã manunetukàmastvatsainyasàgararavodgatakarõatàpaþ . hàhà kathaü nu bhavatoripuràjadhànãpràsàdasantatiùu tiùñhati kàmilokaþ>% . atrautsukyatràsasandhisaüskçtasya karuõasya ràjaviùayaratàvaïgabhàvaþ . %<janasthàne bhràntaü kanakamçgatçùõàndhitadhiyà vaco vaidehãti pratipadamuda÷ru pralapitam . kçtà laïkàbharturvadanaparipàñãùraghañanà mayàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà na tvadhigatà>% . atra ràmatvaü pràptamityavacane'pi ÷abda÷aktereva ràmatvamavagamyate vacanena tu sàdç÷ya hetukatàdàtmyàroùaõamàviùkçtya tadgopanamapàkçtaü tena vyaïgyaü sàdç÷ya vàkyàrthànvayopapàdakatayà'ïgatàü nãtam . kàkvàkùiptaü 2 yathà . %<mathnàmi kaurava÷ataü samare na kopàddaþ÷àsanasya rudhiraü na pibàmyurastaþ . saücårõayàmi gadayà na suyodhanorå sandhiü karotu bhavatàü nçpatiþ paõena>% . atra mathnàmye vetyàdi vyaïgyaü vàcyasya niùedhasya sahabhàvenaiva sthitam . %<dãpayan rodasãrandhrameùa jvalati sarvataþ . pratàpastava ràjendra! vairivaü÷adavànalaþ>% . atrànvayasya veõutvàropaõaråpovyaïgyaþ pratàpasya davànalatvàropasiddhyaïgam 3 . %<harastu ki¤cit parivçttetyàdau>% . vilocanavyàpàracumbanàbhilàùayoþ pràdhànye sandehaþ 4 . %<bràhmaõàtikramatyàgomavatàmeva bhåyate . jàmadagnya÷ca yomitramanyathà durmanàyate>% . atra vàcyasya para÷uràmorakùaþkulakùayaü kariùyatãti vyaïgyasya ca samaü pràdhànyam 5 . %<sandhau sarvasvaharaõaü vigrahe pràõanigrahaþ . a÷vapadãnançpatau na sandhirna ca vigrahaþ>% . atrà÷vapadãnàkhye nçpatau dànasàmàdimantareõa nànyaþ pra÷amopàya iti vyaïgyaü vyutpannànàmapi jhañityasphuñam 6 . %<anena lokaguruõà satàü dharmopade÷inà . ahaü vratavatã svairamuktena kimataþ param>% . atra pratãyamàno'pi ÷àkyamunestiryakyoùiti balàtkàropabhogaþ sthuñatayà vàcyàyamànaityagåóham 7 . %<vàõãrakuóuïguóóãõasauõikolàhalaü suõantãe . vara kammavvàbaóàe sãanti aïgàim>% . atra dattasaüketaþ ka÷cillatàgçhaü praviùñaiti vyaïgyàt ÷çõvantyàþ sãdantyaïgàni iti vàkyasya camatkàraþ sahçdayasaüvedya ityasundaram 8 . ki¤ca yodãpakatulyayogitàdiùu upamàdyalaïkàrovyaïgyaþ ma guõãbhåtavyaïgya eva kàvyasya dãpakàdimukhenaiva camatkàravidhàyitvàt taduktaü dhvanikçtà %<alaïkàràntarasyàpi pratãtau yatra bhàsate . tatparatvaü tu kàvyasya nàsau màrgodhvanermataþ>% . yatra ca ÷abdàntaràdinà gopanakçtacàrutvasya viparyàsaþ yathà %<dçùñyà ke÷avagoparàgahçtayà ki¤cinnavçùñaü mayà tenàtra skhalitàsmi nàtha! patitàü kiü nàma nàlambase . ekastvaü viùameùukhinnamanasàü sarvàbalànàü gatirmopyaivaü gaditaþ sale÷amavatàdgoùñhe harirva÷ciram>% . atra goparàgàdi÷avdànàü gãpe ràgaityàdivyaïgyàrthànàü sale÷amiti padena sphuñatayà'vabhàsaþ . sale÷amiti padasya parityàge dhvanireva . ki¤ca yatra vastvalaïkàrarasàdiråpavyaïgyànàü rasàntare guõãbhàvaþ tatra pradhànakçtaeva kàvyavyavahàraþ taduktaü tenaiva %<prakàro'yaü gaõãbhåtavyaïgyo'pi dhvaniråpatàm . dhatte rasàditàtparyaparyàlocanayà pçthak>% yatra ca %<yatronmadànàü pramadàjanànàmabbhraülihaþ ÷oõamaõãmayåkhaþ . sandhyàbhramaü pràpnuvatàmakàõóe'pyanaïganepathyavidhiü vyadhatta>% ityàdau rasàdãnàü nagarãvçttàntàdivastumàtre'ïgatvaü tatra teùàmatàtparyaviùayatve'pi taireva guõãbhåtaiþ kàvya vyavahàraþ . asya bhedasaükhyàvistarabhayàt nàktàstata evàvàseyàþ .

#<guõe÷vara># puø 6 taø . 1 citrakåñaparvate 2 sattvàdiguõànàü niyàmake parame÷vare ÷abdaratnàø . guõe÷o'pi parame÷vare .

#<guõotkarùa># puø 6 taø . guõàti÷aye hemacaø . %<bhåyastava guõotkarùamete vidye kariùyataþ>% ràmàø vàlaø 26 aø .

#<guõñhita># triø guñhi--kta . 1 àvçte . 2 guõóite 3 kçtadhålidhåsare ca ramànàthaþ .

#<guõóa># puø guói--veùñane ac . 1 asipatre tçõabhede ràjaniø yasya kandaþ ka÷eru . ka÷eru÷abde vivçtiþ . bhàve ac . 2 cårõane peùaõe (guüóàkarà) puø . karmaõi ac . 3 cårõãkçte triø .

#<guõóaka># triø guói--õvul . 1 maline . 2 dhålau 3 kaloktau 4 snehapàtre ca puø mediø .

#<guõóakanda># puø 6 taø . ka÷eruõi (ke÷ura) . ràjaniø .

#<guõóàrocanikà># strã guõóà satã rocanà haridreva ivàrthe kan (kamalàguüói) vçkùabhede ratnamàø .

#<guõóàlà># strã guõóaü cårõanamàlàti à + là--õini . jalodbhavàyàü kùupabhede ràjaniø .

#<guõóàsinã># guõóà satã àste àsa--õini . cipitàlatàyàm ràjaniø .

#<guõóika># puø guõóa + astyarthe ñhan . cårõãkçte taõóulàdau . (guüói) %<guõóikaiþ sitapãtai÷ca maõóayecca gçhàïganam>% anantavratakathà .

#<guõóicà># strã jagannàthakùetrasthe tasya rathayàtrànantaraü saptàhaü vàsàrthe maõóapabhede %<maõóape bàsayet devàn guõóicàkhye manohare>% ityupakrame %<vindutãrthatañe tasmin saptàhàni janàrdanaþ . tiùñhet purà svayaü ràj¤e varametat samàdi÷at . tattãrthatãre ràjendra! sthàsyàmi saptavàsaram . sarvatãrthàni tatràpi sthàsyanti mayi tiùñhati . tatra snàtvà vidhànena tãrthe tãrthopapàvane . saptàhaü ye prapa÷yanti guõóicàmaõóape sthitam . mà¤ca ràmaü subhadrà¤ca mama sàyujyamàpnuyuþ>% . tannàmaniruktirapi tatroktà yathà %<sarvapàpaniyantçtvàt påjyatvàt sarvadaivataiþ . guõóicàkhyàpi sà proktà brahmatejo'vaguõñhanàt>% skaø puø utkhaø .

#<guõóita># triø guói--veùñane kta . rajasàkãrõe, råùite amaraþ

#<guõya># triø guõa--karmaõi yat . 1 guõanãye pårye . %<guõyastvadho'dho guõakhaõóatulyaþ>% . %<guõyàntyamaïkaü guõakena hanyàt>% lãlàø . pa÷asto guõo'syàsti %<anyebhyo'pi dç÷yate>% vàrtiø yat . 2 pra÷astaguõayukte ca . %<guõyàþ bràhmaõàþ>% siø kauø .

#<guttha># puø gutsa + pçùoø . gavedhukàdhànye (gaóagaóe) ratnamà0

#<gutthaka># naø gucchena kàyati kai--ka pçùoø . granthiparõe vçkùe ratnamàø .

#<gutsa># puø gudha--sa kicca niø iñn . granthiparõavçkùe mediø . guccha÷abde 2596 pçø vivçtiþ .

#<gutsaka># puø gutsa + svàrthàdau ka . 1 stavake ÷abdaratnàø . gucchaka÷abdedç÷yam . 2 granthaparicchede trikàø . %<atha vàïmayabhedàþ syu÷campåþ khaõóakathà kathà . àkhyàyikà parikathà kalàpakavi÷eùakau . sandhànamaniruddhaü ca prakãrõaü gutsa kàdi ca . sargovargaparicchedodghàtàdhyàyàïkasaügrahàþ . ucchvàsaþ parivarta÷ca pañalaü kàõóamastriyàm . sthànaü prakaraõaü parvàhnika¤ca granthasandhayaþ>% trikàø . atra gutsakàdautyàdipadàt stavakollàsàdãnàü grahaõam . tatra kusumà¤jalau stavakaþ, kàvyaprakà÷e ullàsaþ . evamanyatràpi yathàyathaü granthanàmànusàreõa tadavayavavàcaka÷abdavi÷eùeõa granthasandhikaraõam dç÷yate teùàü sarveùàmàdipadagràhyatà .

#<guda># khele bhvàø àtmaø akaø señ . godate agodiùña . jugude . gudam .

#<guda># naø guda--ka . malatyàgadvàre apànavàyuniþsàraõadvàre tatra sthålàntrapratibaddhamardhapa¤càïgulaü gudamàhustasmin balayastisro'dhyardhàïgulàntarabhåtàþ pravàhaõã 1 visarjanã 2 saüvaraõã ceti . %<caturaïgulàyatàþ sarvàstiryagekàïgulocchritàþ . ÷aïkhàvartanibhà÷càpi uparyupari saüsthitàþ . gajatàlunibhà÷càpi varõataþ samprakãrtitàþ . romàntebhyo yavàdhyardho gudauùñhaþ parikãrtitaþ>% su÷ruø . tasya svaråpàdikamuktam .
     asya pràõàyatanatà yàj¤aø uktà yathà %<nàbhirojo gudaü ÷ukraü ÷oõitaü ÷aïkhakau tathà . mårdhàü sakaõñhahçdayaü pràõasyàyatanàni ca>% . asya upasarjanatve kroóàdau ÷uketyatra guda iti pàñhàntaraü tena striyàü ïãù . bhraùñagudà ityeva . 2 nàóãbhede strã bahvàdiø và ïãùñàpau . %<àntrebhyaste gudàbhyaþ>% çø 10 . 163 . 3 . %<gudàbhyaþ yàbhirnàóãbhirannarasaþ samànavàyunà dhàtuùu nãyate tàbhyo nàóãbhyaþ>% bhàø . 3 balayàkàre gudasthàne puø . %<udaraü ca gudau koùñhyau vistàro'yamatho ÷çõu>% yàj¤aø %<bàhyàdgudabalayàt antare gudavalaye dve, tau ca gudau kauùñhye koùñhau nàbheradhode÷e bhavau>% mitàø . vastutaþ gudamastyatra ar÷aø ac . gudàdhàrasthànaparatàyàmeva triliïgatvam . ataeva %<gudàþ pàtràõi bhçdukàmadhenuþ>% yajuø 18 . 86 . vyàkhyàyàm vedadãø . %<gudàþ gudasthànàni>% ityuktam %<sthålagudayà sarpàn gudàbhiþ>% yajuø 25 . 7 mantravyàkhyàyàü ca tena gudaparatve strãtvaü chàndasamityukta¤ca saïgacchate %<sindhavo gudàþ>% ÷ataø bràø 6 . 4 . tataþ a÷màø astyarthe ra . gudara tadyukte triø .

#<gudakãla># puø gude kãla iva . ar÷oroge ràjaniø . ar÷aþ÷abde vivçtiþ . %<sthålakandastu nàtyuùõaþ ÷åraõo gudakãlahà>% su÷ruø %<ànàhamedogudakãlahikkà÷vàsàpaho vanyakulattha eùaþ>% su÷ruø . svàrthe ka . tatràrthe halàø .

#<gudagraha># puø gudaü tadvyàpàraü gçhõàti graha--ac 6 taø . udàvartaroge hemaø . udàvarta÷abde 1163 pçø dç÷yam .

#<gudapariõaddha># puø çùibhede tasyàpatyam i¤ . gaudapariõaddhi tadapatye tasya vakanasvena dvandve i¤o luk bahutve . vakanakhagudapariõaddhàþ .

#<gudapàka># puø 6 taø . atisàràdijanite gudasthànasya påyàdiniþsràvahetau pàke . %<asaüvçtagudaü kùãõodaràdhmànàdupadrutam . gude pakve gatoùmàõa¤càtãsàrakiõaü tyajet>% su÷ruø . %<màüsapàkena badhyante gudapàke ca dàruõe>% %<gudapàke tu bàlànàü pittaghnãü kàrayet kriyàm>% %<gudapàkastu pittena yasya syàdahità÷inaþ>% su÷ruø .

#<gudabhraü÷a># puø %<pravàhaõàtisàràbhyàü nirgacchati gudaü bahiþ . råkùadurbaladehasya gudabhraü÷aü tamàdi÷et>% ÷udabhraü÷amimaü kçcchraüpànàbhyaïgàt prasàdhayet su÷rutokte rogabhede .

@<[Page 2612a]>@
#<gudaroga># puø 6 taø . gudasthànabhave bhagandaràr÷obhinne roge tasya ca ÷àtàtapena %<suràlaye jale và'pi ÷akçnmåtraü karoti yaþ . gudarogo bhavettasya pàparåpaþ sudàruõaþ>% iti karmavipàkavi÷eùamuktvà %<màsaü suràrcanenaiva godànadvitayena ca . pràjàpatyena caikena ÷àmyanti gudajà rujà>% bhagandaràr÷asoþ pçthaguktatvàttadbhinnatà j¤eyà

#<gudavartman># naø gudaråpaü vartma . gudaråpe maladvàre jañàø .

#<gudastambha># puø 6 taø . gudavyàpàrasya malaniþsàraõasya pratirodhe rogabhede . %<a÷vayonau ca gamanàd gudastambhaþ prajàyate . sahasrakamalaiþ snànaü màsaü kuryàt ÷ivasya ca>% ÷àtàtapaþ .

#<gudàïkura># puø gude'ïkura iva . ar÷oroge hemacaø .

#<gudauùñha># puø gudasya oùñha iva . gudàvayavabhede guda÷abde dar÷ite su÷rutavàkye tatsvaråpàdi .

#<gudra># mithyàkathane curàø ubhaø sakaø señ idit . gundrayati ajugundrat--ta . gundrayàü--babhåva àsa cakre . gundrà .

#<gudha># roùaõe kyràø paraø sakaø señ . gudhnàti agodhãt . jugodha . señkatve'pi na guõaþ gudhitvà . gutsaþ .

#<gudha># krãóe bhvàø àtmaø akaø señ . godhate agodhiùña . jugudhe

#<gudha># veùñane divàø paraø sakaø señ . gudhyati agodhãt . jugodha gudhitvà .

#<gudhera># triø gudha veùñane erak . goptari ujjvaladattaþ .

#<gundala># puø gumityakta÷abdena dalyate'sau dala--õic--karmaõi aca . mardala÷abde hemacaø .

#<gundra># puø gudri--karmaõi ac . 1 ÷aratçõe (gopañhera) vçkùe amaraþ . %<gundraþ kaùàyo madhuraþ ÷i÷iraþ pittaraktajit . stanya÷ukrarajomåtra÷odhano måtrakçcchrajit>% bhàvapraø . 2 bhadramustake 3 priyaïguvçkùe ca strã amaraþ . 4 gavedhukàyàü strã ratnamàlà 5 erakàyàü strã bhàvapraø .

#<gundramålà># strã gundrasya målamiva målamasyàþ . erakàtçõe bhàvapraø .

#<gundralà># strã gundraü mithyàvacanaü làti là--ka . jãva¤jãvakhage cakorake hemacaø .

#<gunpha># granthe tuø paø sakaø señ . gumphati agumphãt . jujumpha . gumbhan guphitaþ gumbhitvà--guphitvà . nopadha tvàt kvipi gun gunau ityàdi .

#<gupa># gopane sakaø àtmaø set kutsane svàrthe san aniñ kutsanamiha kutsàpårvakanivçttistatra akaø nindana¤ca tatra sakaø . pàpàt jugupsasate agupsãùña . jugupasàü babhåva àsa cakre jugupsitaþ . gopane gopate ago piùña jugupe . àdvidhànairgupito vàrhataiþ mokùarakùitaþ çø 10 . 85 . 1 . %<tathà ràùñraü gupitaü kùatriyasya>% 10 . 109 . 3 . tatra nindàrthatve %<jugupseranna càpyenam saüvaseyu÷ca sarva÷aþ>% manuþ %<yadà budhyati boddhavyaü lokavçttaü jugupsate>% bhàø vaø 311 aø .

#<gupa># rakùaõe bhvàø sakaø paraø veñ svàrthe sàrvadhàtuke nityamàyaþ àrdhadhàtuke và . gopàyati agopàyãt agopãt agaupsãt . gopàyàm--babhåva àsa cakàra jugopa . gopàyitaþ guptaþ . guptiþ gopàyanam gopanam . %<ju gopàtmànamatrasnuþ>% raghuþ . %<àtmànaü satataü gopàyãta>% ÷rutiþ %<jugopa goråpadharàmivorvãm>% rapuþ . %<nainaü gopsyati durbuddhimadya bàõahataü mayà>% bhàø bhãø 3863 ÷loø %<agopiùñàü purolaïkàmagauptàü rakùasàü balam>% bhaññiþ . %<yasya vàïmanasã ÷uddhe samyaggupte ca sarvadà>% manuþ .

#<gupa># vyàkulatve divàø akaø paraø señ irit . gupyati agupat agopãt jugopa . gupitaþ .

#<gupa># bhàsane curàø ubhaø akaø señ . gopayati te ajugupat ta . gopayàm babhåva àsa cakàra cakre . caturõà gupadhàtånàmudàharaõa kavirahasye yathà %<gopàyati kùiti mimàü caturabdhisãmàü pàpàjjugupsata udàramatiþ sadaiva . vittaü na gopayati yastu baõãyakebhyo dhãro na gupyati mahatyapi kàryajàte>% .

#<gupila># puø gupa ilac kicca . 1 nçpe ujjvalaø 2 rakùake triø .

#<gupta># triø gupa--karmaõi kta . 1 tràte rakùite 2 gåóhe saüvçte ca amaraþ . %<sa guptamålapratyantaþ>% raghuþ . 3 saïgare puø ÷abdaratnàø . %<guptadàsàtmakaü nàma pra÷astaü vai÷ya÷ådrayoþ>% udvàø taø ukte 4 vai÷yopanàmabhede puø . 5 kapikacchvàü strã ràjaniø . 6 parakãyàyàü nàyikàyàü strã . guptàvidagdhà lakùitàkulañànu÷ayànàmuditàprabhçtãnàü parakãyàyàmevàntarbhàvaþ tatra guptà trividhà vçttasuratagopanà vartiùya màõasuratagopanà vartamànasuratagopanà ceti vibhajya rasama¤jaryàü tisçõàmekatra padye udàhçtiþ yathà %<÷va÷råþ krudhyatu nirdahantu suhçdo nindantu và yàtarastasminnadya na mandire sakhi! punaþ svàpo vidheyo mayà>% . àkho ràkramaõàya koõakuharàdutkàlamàtanvatã màrjàrã nakharaiþ kharaiþ kçtavato kàü kàü na me durda÷àm . 7 rakùitàyàü striyà¤ca (ràkhanã) strã %<bràhmaõãü yadyaguptàü tu sevetàü ve÷yapàrthivau>% manuþ 8 parame÷vare puø %<gupta÷cakragadàdharaþ>% viùõusaø vàïmanasamoragocaratvàt guptaþ %<eùa sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate>% iti ÷ruteþ bhàø .

#<guptaka># puø jayadrathasenànãbhede . %<aïgàrakaþ ku¤jaro guptaka÷ca ÷atru¤jayaþ sç¤jayasaüpravçddhau>% bhàø àø 264 aø . svàrthe ka . 2 guptàrthe triø .

#<guptagati># puø guptà gatiryasya . apasarpe 1 guptacare ÷abdàrthaciø . 2 gåóhagamane triø .

#<guptacara># triø gupta÷caro yasya . 1 gåóhabhàvena caraperake . 2 balabhadràkhye yaduvaü÷ye puø trikàø . karmaø . 3 gåóhe dåtabhede pu0

#<guptasneha># puø guptaþ sneho'tra . 1 aïkoñakavçkùe ràjaniø . karmaø . 2 gåóhe snehe %<guptasnehakarã(dçùñiþ)tçtãyabhavane>% nãlakaõñhatàjakam .

#<gupti># strã gupa--bhàve ktin . 1 gopane %<bhayagauravalajjàderharùàdyàkàraguptiravahitthà>% sàø daø . 2 saüvaraõe %<vçhanmaõi÷ilàsàlaü guptàvapi manoramam>% kumàø . %<asidhàràsu koùaguptiþ>% kàdaø . %<sthànaü samudayaü guptiü labdhapra÷abhanàdikam>% manuþ . 3 rakùaõe %<sarvasyàsya tu sargasya guptyarthaü sa mahàdyutiþ>% (ã÷varaþ) manuþ . 4 gràhyamantrasaüskàrabhede tantrasàø gautamãye %<jananaü jãvanaü pa÷càt tàóanaü bodhanaü tathà . tathàbhiùeko vimalãkaraõàpyàyane punaþ . tarpaõaü dãpanaü guptirda÷aità mantrasaüskriyàþ>% iti vibhajya %<japyamànasya mantrasya gopanaü tvaprakà÷anam>% iti lakùitam . àdhàre ktin . 5 avaskarasthàne 6 kàràgàrasthàne mediø . %<ciramatirasalaukhyàt bandhanaü lambhivànàü punarayamudayàya pràpya dhàma svameva . dalitadalakapàñaþ ùañpadànàü saroje sarabhasa iva guptisphoñamarkaþ karoti>% màghaþ 7 bhågarte . karaõe ktit . 8 ahiüsàdau yogàïge yame ca hemacaø . 9 gartàrthaü kùiterutkhanane 10 naukàchidre bharataþ .

#<gupha># granthe tudàø paraø sakaø señ mucàø . gumphati agophãt jugopha .

#<guphita># triø gupha--gunpha--và karmaõi kta . grathite amaraþ .

#<gumpha># granthane tudàø paraø sakaø señ . gumphati agumphãt . jugumpha gumphitaþ . mopadhatvàt gumphitvà kvipi gun gumau guma iti .

#<gumpha># puø gumpha--gha¤ . 1 granthane, 2 bàhorbhåùaõe mediø 3 ÷ma÷ruõi ca ÷abdaratnàø .

#<gumphanà># strã gumpha--yuc . %<vàkye ÷abdàrthayoþ samyagracanà gumphanà smçtà>% ityuktàyàü 1 vàkyasya càruracanàyàm . 2 granthane ca (gàüthà) bhàve lyuñ . 2 granthane naø .

@<[Page 2613b]>@
#<gumphita># triø gumpha--kta . subhràdinà grathite, amaraþ .

#<gura># badhe gatyà¤ca divàø àtmaø sakaø señ . gåryate agoriùña . jugora . ãdit gårõaþ . goraõam .

#<gura># udyame tudàø kuñàø àtmaø akaø señ . gurate aguriùña jugora guraõam ãdit gårõaþ . vede tu niø gårta ityeva . %<iùo havo gårtatamàþ>% çø 1 . 167 . 1 . %<gårvã ruùasaþ ÷arada÷ca gårtàþ>% çø 4 . 19 . 8 . %<avagårya caret kçcchramatikçcchraü nipàtane>% smçtiþ . %<yo bràhmaõàyàvaguret taü ÷atena yàtàyàt>% ÷rutiþ chàndasaþ padavyatyayaþ . evaü %<na kadàcid dvije tasmàdvidvànavaguredapi>% manuþ .

#<guraõa># naø kuñàø gura--bhàve lyuñ . hananàdyarthabhudyame amaraþ . daivàdikasya goraõamityeva . tacca badhe gatyà¤ca . ava + goraõaü hananàrthamudyame iti bhedaþ .

#<guru># puø giratyaj¤ànaü gçõàtyupadi÷ati dharmaü gé--giraõe gé--÷abde kartari, gãryate ståyate và karmaõi và ku ucca 1 vçhaspatau devàcàrye amaraþ . %<gurukàvyànugàü bibhrat>% màghaþ . %<gurorbhçgorastabàlye>% nãcasthe siühage gurau jyoø taø . 2 prabhàkaràkhye mãmàüsakabhede tasya tannàmatà yathà %<atra tu noktam tatràpinoktam ataþ paunaruktyam>% ityatra svaguroþ saü÷aye jàte prabhàkareõa tadasannidhàne tatpustake tunà, apinà, iti padacchedaþ kçtaþ uttarakàle guruõà taddçùñyà kenedç÷aþ padacchedaþ kçtaþ iti pçùñe anya÷iùñye dvàrà prabhàkarakçtatvaü ni÷citya tasya saü÷ayàpanodakatvàt gururiti saüj¤à kçteti akhyàyikà %<gurorgiraþ pa¤cadinànyadhãtya>% sàø daø . %<arthàpattirguråõàm>% ÷abdaø praø . %<niùekàdãni karmàõi yaþ karoti yathàvidhi . sambhàvayati cànnena sa vipro gururucyate>% manåkte %<sa gururyaþ kriyàü kçtvà vedamasmai prayacchati>% yàj¤aø ukte ca niùekàdikriyàkartari 3 pitari pràya÷cittaviveø . %<na kebalaü tadgururekapàrthivaþ>% raghuþ gurutalpaga÷abde vivçtiþ . %<alpaü và bahu và yasya ÷ratasyopakaparoti yaþ . tamapãha guruü vidyàt ÷rutopakriyayà tayà>% manåkte ÷àstropade÷ake 4 àcàryàdau tadviùaye %<pità vai gàrhapatyo'gnirmàtàgnirdakùiõaþ smçtaþ . gururàhavanãyastu sàgnitretà garãyasã>% imaü lokaü màtçbhaktyà pitçbhaktyà tu madhyamam . guru÷u÷råùayà tvevaü brahmalokaü sama÷nute manuþ . %<tai gururgurupatnã ca>% raghuþ . %<àcàrya÷ca pità jyeùñho bhràtà caiva mahãpatiþ . màtulaþ ÷va÷urastràtà màtàmahapitàmahau . varõajyeùñhaþ pitçvya÷ca puüsyete guravo matàþ>% debalokteùu 5 ekàda÷asu àcàryàdiùu %<anenaikàda÷aguravaþ saïketitàþ>% pràø viø . gurutalpapaga÷abde vivçtiþ .
     upàdhyàyaþ pità jyeùñhabhràtà caiva mahãpatiþ . màtulaþ ÷va÷urastràtà màtàmahapitàmahau . varõajyeùñhaþ pitçvya÷ca puüsyete guravaþ smçtàþ . màtàmahã màtulànã màtà màtu÷ca sodaràþ . ÷va÷råþ pitàmahã jyeùñhà dhàtrã ca guravaþ strãùu . ityukto guruvargo'yaü màtçtaþ pitçto dvijàþ! . anuvartanameteùàü mano vàkkàyakarmabhiþ . guruü dçùñvà samuttiùñhedabhivàdya kçtà¤jaliþ . naitairupavi÷et sàddhaü vivadennàtmakàraõàt . jãvitàrthamapi dveùàdgurubhirnaiva bhàùaõam . udito'pi guõairanyairgurudveùã patatyadhaþ . guråõà¤caiva sarveùàü påjyàþ pa¤ca vi÷eùataþ . teùàmàdyàstrayaþ ÷reùñhàsteùàü màtà supåjità . yo bhàvayati yà såte yena vidyopadi÷yate . jyeùñha bhràtà ca bhartà ca pa¤caite guravaþ smçtàþ . àtmanaþ sarvayatnena pràõatyàgena và punaþ . påjanãyà vi÷eùeõa pa¤caite bhåtimicchatà kårmaø puø 11 aø . ukte puüstrãbhedena 6 upàdhyàyàdau yathàyathaü puüstrãø . %<tathàpi tanmayyapi te gururityasti gauravam>% màghaþ . kçùõaü prati tatpitçvyoddhavoktiþ %<gurudvayàya guruõorubhayoratha kàryayoþ>% màghe jyeùñhabhràtçpitçvyaparatà . 7 sampradàyapravartake 8 dharmopade÷ake 9 kapikacchåvçkùe ràjaniø . %<sànusvàro visargànto dãrghoyuktapara÷ca yaþ . và pàdànte tvasau>% vçø raø ukte 10 dãrghavarõàdau . %<agurucatuùkaü bhavati gurådvau ghanakucayugme ÷a÷ivadanàsau>% ÷rutabodhaø %<gurumato'nçcchetyàdi>% %<guro÷ca halaþ>% pàø 11 mahati triø ÷àpe guruõi guråõi pràø taø . 12 durjaraü 13 duùpàke triø %<tatphalaü (priyaïguphalam) madhuraü råkùaü kaùàyaü ÷ãtalaü guru>% bhàvapraø . 14 alaghani gurutvati triø mediø . %<kàrye guruõyàtmasamaü niyokùye>% kumàø . %<nàradastu jagato gururuccairbismayàya gaganaü vilalaïghe>% naiùaø %<guruõãdve rasavatã>% bhàùàø striyàü ïãp . %<alàbårbhedikà gurvã>% vaidyakam . %<iyamatijarañhà prakàma gurvã>% màghaþ . gurutvaü ca gurutva÷abde dç÷yam 15 tàntrikamantropadeùñari puø tallakùaõàdi ÷àø tiø %<màtçtaþ pitçtaþ ÷uddhaþ ÷uddhabhàvo jitendriyaþ . sarvàgamàõàü tattvaj¤aþ sarva÷àstràrthatattvavid . paropakàranirato japapåjàditatparaþ . amoghavacanaþ ÷ànto vedavedàrthapàragaþ . yogamàrgànusandhàtà devatàhçdayaïgamaþ . ityàdiguõasampanno gururàgamasammataþ>% varjyàguravoràvavabhaññadhçtavacanairuktàþ yathà
     %<nàtibàlona vçddha÷ca na kha¤jo na kç÷astathà . nàdhikàïgona hãnàïgo na khalvàñona danturaþ>% . vãramitrodayadhçtakalpacintàmaõau %<kùayarogã ca du÷carmà kunakhã ÷yàvadantakaþ . kàõo'ndhaþ kusumàkùa÷ca khalvàñaþ kha¤jarãñakaþ>%
     %<aïgahãno'tiriktàïgaþ piïgàkùaþ påtinàsikaþ . vçddhàõóovàmanaþ kubjaþ ÷vitrã caiva napuüsakaþ>% . påtinà sikodurgàndhinàsikaþ . %<saüskàrarahitomårkho veda÷àstravivarjitaþ . ÷rautasmàrtakriyà÷ånyaþ ÷uùkabhàùaþ sukutsitaþ . purayàjanajãvã ca naro vaidya÷ca kàmukaþ . kråro dambhã matsarã ca vyasanã kçpaõaþ khalaþ kusaïgã nàstiko bhãto mahàpàtakacihnitaþ . devàgniguruvidyàdipåjàvidhiparàïmukhaþ . sandhyàtarpaõapåjàdimantraj¤ànavivarjitaþ . àlasyopahato bhogã dharma hãna upa÷rutaþ . ityàdyairbahubhirdoùairàgamoktai÷ca yatnataþ . varjanãyoguruþ pràj¤airdãkùàsu sthàpanàdiùu>% matsyasåkte trayoda÷apañale %<aputtra÷càsapatnãkaþ ÷aktihãnaü 'tha vàmanaþ . kubjaþ kuùñhaþ ÷yàvadanto vçùalãpatireva ca>% tantrasàre ràmàrcaø caø sadasadgurulakùaõe yathà
     ÷ànto dàntaþ kulãna÷ca vinãtaþ ÷uddhave÷avàn . ÷uddhàcàraþ supratiùñhaþ ÷ucirdakùaþ subuddhimàn . adhyàtmadhyànaniùñha÷ca mantratantravi÷àradaþ . nigrahànugrahe ÷akto gururityabhidhãyate . àgamasaühitàyàm %<uddhartu¤caiva saühartuü samargho bràhmaõottamaþ . tapasvã satyavàdã ca gçhastho gururucyate>% iti . gururapi gçhastha eva yathàha j¤ànàrõave . %<sarva÷àstràrthavettà ca gçhastho gururucyate>% gçhastheùu putravatàmevàdhikàraþ yathà yàmale %<kalatraputravàn vipro dayàlaþ sarvaüsammataþ . daive pitre'rimitre ca gçhastho de÷iko bhavediti>% muõóamàlàyàm %<madhyamo vaiùõavaþ prokto madhyama÷aivadãkùitaþ . paramàdãkùito yo vai sa eva paramo guruþ>%
     àgamasàre %<gakàraþ siddhidaþ prokto rephaþ pàpasya dàhakaþ . ukàraþ÷ambhurityuktastritayàtmà guruþ smçtaþ . gakàro j¤ànasampattyai rephastattvaprakà÷akaþ . ukàràt ÷ivatàdàtmyaü dadyàditi guruþ smçtaþ>% . nindyagurumàha kriyàsàrasamuccaye %<÷vitrã caiva galatkuùñhã netrarogã ca vàmanaþ . kumakhã ÷yàvadanta÷ca strãjita÷càdhikàïgakaþ . hãnàïgaþ kapañã rogã vahvà÷ã bahuvalgakaþ . etairdorùairvihãno yaþ sa guruþ ÷iùyasammataþ>% yàmale %<abhi÷astamaputra¤ca kadaryaü kitavaü tathà . kriyàhãnaü ÷añha¤càpi vàmanaü gurunindakam . jalarakta vikàraü ca varjayenmatimàn sadà . sadà matsarasaüyuktaü guruü mantreùu varjayet>% . vai÷ampàyanasaühitàyàm %<aputro mçtaputra÷ca kubja÷ca roùaõastathà>% . sambandhabhedàdbarjyatàmàha yoginãtantre %<piturmantraü na gçhõãyàt tathà màtàmahasya ca . sodarasya kaniùñhasya vairipakùà÷ritasya ca>% tathà gaõe÷avimarùiõyàm %<yaterdãkùà piturdãkùà dãkùà ca vanavàsinaþ . viviktà÷ramiõo dãkùà na sà kalyàõadàyikà>% asyàpavàdaþ ÷aktiyàmale %<tãrthàcàravrato mantrã j¤ànavàn susamàhitaþ . nityaniùñho yatiþ khyàto guruþ syàdbhautiko'pi ca>% rudrayàmale %<na patnãü dãkùayedbhartà na pità dãkùayet sutàm . na putra¤ca tathà bhràtà bhràtaraü na ca dãkùayet . siddhamantro yadi patistadà patnãü sa dãkùayet . ÷aktitvena varàrohe! na ca sà putrikà bhavet>% . ityàdiniùedhavacanàt ebhyo mantraü na gçhõãyàt . idantu siddhamantretaraviùayaü %<siddhamantro na duùyatãti>% vacanàt tathà ca siddhayàmale %<yadi bhàgyava÷enaiva siddhavidyàü labhet priye! . tadaiva tàntu dãkùeta tyaktvà guruvicàraõàm>% gaõe÷avimarùiõyàm %<pramàdàcca tathà'j¤ànàt piturdãkùàü samàcaran . pràya÷cittaü tataþ kçtvà punardãkùàü samàcaret>% . piturityupalakùaõaü màtàmahàdãnàmapi . pràya÷cittantu ayutasàvitrãjapaþ sarvatra tathà dar÷anàt tathà ca ÷aïkhaþ %<da÷asàhasrajapyena sarvakaùalmanà÷inã>% . matsmasåkte %<nirvãrya¤ca piturmantraü ÷aive ÷àkte na duùyati>% iti vacana kaulikamantradãkùàparam yoginãtantre ÷aktividyàmadhikçtya tato dãkùà niùedhàt . yadvà÷àkte tàràdividyàyàü na doùaþ matsyasåkte %<nijakulatilakàya jyeùñhaputràya dadyàt>% iti tàràmadhikçtya tathà pratipàdanàt . ÷rãkrame'pi %<manurvimçùya dàtavyo jyeùñhaputràya dhãmate>% uttaraùañke ca %<ayogyàya ga dàtavyamityàj¤à parame÷vari! . su÷ãlàya vinãtàya jyeùñhaputràya dhãmate . anantadàyi÷iùyàya devyà mantraü pradãyate>% . taduktaü %<kathamapi manumenaü pràpya ÷inyàya tasmai nijakulatilakàya jyeùñhaputràya dadyàditi>% tàràviùayaü matsyasåkte tàràprakaraõe tathà dçùñeþ mahàtãrthe uparàge sati sarvatra na doùabhàk tathà ca viùõumantramadhikçtya %<sàdhu pçùñaü tvayà vrahman vakùyàmi sakalantava . brahmaõà kathitaü pårvaü va÷iùñhàya mahàtmane . va÷iùñho'pi svapautràya matpitre dattavàn svayam . prasannahçdayaþ svacchaþ pità me karuõànidhiþ . kurukùatre mahàtãrthe såryaparvaõi dattavàn>% ityàdi vai÷ampàyanasaühitàyàü ÷aunakaü prati vyàsavàkyam . yoginãtantre %<nirvãrya¤ca piturmantraü tathà màtàmahasya ca . svapnalabdhaü striyà dattaü saüskàreõaiva ÷udhyati>% . yattu %<sàdhvã caiva sadàcàrà gurubhaktà jitendriyà . sarvatantràrthatalvaj¤à su÷ãlà påjaneratà . guruyogyà bhavet sàhi vidhavà parivarjiütà . striyodãkùà ÷ubhà proktà màtu÷càùñaguõà smçtà>% . tattu gurorupàsitamantraparam . tathà ca bhairavãtantre %<svãyamantropade÷e tu na kuryàt gurucintanam>% . màturiti upàsite'ùñaguõaü anupàsite ÷ubhaphaladamityarthaþ . siddhamantra viùayaü veti kecit . vastutastu yoginãtantre strãpadaü vidhavàparaü ekavàkyatàbalàt . atra vidhavàpadam avãràparam . %<vidhavàyàþ sutàde÷àt kanyàyàþ pituràj¤ayà . nàdhikàroyatonàryà bhàryàyà bharturàj¤ayà>% ityårdhvà mràyavacanàt nàdhikàra iti svàtantryeõa nàdhikàraþ . yãginãtantre %<svapnalabdhe tu kalase gurormårtiü nive÷ayet . vañapatre kuïkumena likhitvà grahaõaü ÷ubham . tataþ ÷uddhimavàpnoti anyathà viphalaü bhavet>% . idantu sadgurorabhàve tatsambhave tasmàdeva gçhõãyàt %<svapne tu niyamonahãti>% nàradavacanàt . tathà vidyàdharàcàryadhçtavacanam madhyade÷e kurukùetranàñakoïkaõasambhàvàþ . antarvedipratiùñhànàþ àvantyà÷ca guråttamàþ . madhyade÷a àryàvartaþ . %<goóàþ ÷àlvodbhavàþ sauràþ màgadhàþ keralàstathà . ko÷alà÷ca da÷àrõà÷ca guravaþ sapta madhyamàþ . karõàñanarmadàràùñrakacchàtãrodbhavàstathà . kàliïgà÷ca kaliïgà÷ca kàmbojà÷càdhamà matàþ . vaiùõave vaiùõavo gràhyaþ ÷aive ÷aiva÷ca ÷àktike . ÷aivaþ ÷àkto'pi sarvatra dãkùàsvàmã na saü÷ayaþ>% nityàtantre %<guru na martyaü dhyàyeta yadi budhyeta tasya tu . na kadàciddhavet siddhirna mantrairdevapåjanaiþ>% 16 parame÷vare puø . %<gururgurutamodhàma>% viùõusaüø sarvavidyànàmupadeùñçtvàt sarveùàü janakatvàdvà guruþ bhàø . %<pårveùàmapi guruþ kàlenànavacchedàt>% pàtaø såø . 17 gambhãràrthe 18 balabati 19 påjyeca triø 20 droõàcàrye puø ÷abdàrthaciø 21 puùyanakùatre tasya gurvadhiùñhàtçkatvàt %<dhruvagurukaramålàpauùõabhànyarkavàre>% jyoø taø . svàrthe ka . bhàràti÷ayayuktàdyarthe . %<tato yudhiùñhirastasya gurukaþ samapadyata . sa tu bhàràbhibhåtàtmà na tathà÷ãghrago'bhavat>% bhàø vaø 15 7 aø . %<atimàtraü laghåni syurgàtràõi gurukàõi ca>% . %<gurukàvasthiràvårå na svàviva ca manyate>% su÷rutaþ . gurorbhàvaþ imanic garàde÷aþ gariman puø aõ gaurava naø tal gurutà strã tva gurutva naø . gurubhàve patanàsamavàyikàraõatàvati guõabhede . ati÷ayena guru iùñhan, ãyasun garàde÷aþ . gariùñha garãyas atigurau triø ãyasåni striyàü ïãp . guruü karãti õic garàde÷aþ garayati .

#<gurukuõóalã># strã gururjãvaþ pradhànabhatra tàdç÷ã kuõóalã cakrabhedaþ . janmanakùatrabhadena janmàvadhyekaikavaùàdhipaj¤àùake cakrabhede tatra hi cakre gurorsadhyasthityà itareùàmaùñànàü grahàõàmaùñadikùu sthityà ca gurapradhànatvaü tatsvaråpaphalàdyuktaü pa¤casvaràyàü yathà %<ravi÷candrakujaþ saumyo guruþ ÷ukraþ ÷anai÷caraþ . ràhuþ ketu÷ca vij¤eyà sarvathà gurukuõóalã . kçttikàdãni çkùàõi triràvçtti kramànnyaset . janmarkùaü khecare yatra janmàdyavdàstataþ kramàt>% . kuõóalãdvayasya phalamàha . ÷ubhaü vidhau budhe ca syàt maraõaü ràhumandayoþ . gurudvaye mahàsaukhyaü duþkhaü syàdgomasåryayoþ . %<patàkã kuõóalã ketoþ kuõóalã ca vçhaspateþ . sarvatra pàpasaüyoge saü÷ayo jàyate mahàn>% .

#<gurukrama># puø gurureva kramo yatra . pàramparyopade÷e halà0

#<gurugãtà># strã gurustavanabhåtà gãtà . gãtàbhede .

#<gurughna># puø guruü gurutàü hanti hana--óhak . 1 gaurasarùape ràjaniø 2 guruhantàra triø striyàü ïãp .

#<guruõyaka># puø guruü gurutàü dujaratàü ruõñati ruñi--steye õvul pçùoø . tilamayåre triø .

#<gurutama># triø ta÷ayena guruþ . atigurau %<trayaþ puru ùasyàtiguravo bhavanti màtà pità càrya÷ceti>% viùõukte 2 màtràdau 3 atiga rutvavati ca . 4 parame÷vare puø . %<gururgurutamo dhàmasatyaþ satyaparàkramaþ>% viùõusaø . viri¤cyàdãnàmapi brahmavidyàpravartakatvàt gurutamaþ . %<yo vai brahmàõaü vidadhàti pårvaü ya÷càsmai prahiõoti vedam>% iti ÷ruteþ bhàø . %<pårveùàmapi guruþ kàlanànavacchedàt>% pàtaø såø . tasya sarveùàü guråõàmupaddeùñçtvàt gurutamatvamuktam .

#<gurutalpa># puø guroþ pitustalpaü talpa bhàryà yasya . 1 vimàtç gantari . sa ca mahàpàtako tatpràya÷cittamàha sma manuþ . %<gurutalpo'bhibhàùyainastapte supyàdayomaye . ÷årmbhãü jvalantãü và÷liùyen mçtyunà sa vi÷udhyati>% màtçgamanaü duhitçgamanaü snuùàgamanamityatipàtakànãti viùõuhàrãtàbhyàü svamàtçgamanasyàtipàtakatvenàbhidhànàt pari÷eùàt gurutalpapadaü vimàtçparam yathà ca guru÷abdasyàtra pitçmàtraparatà tathà gurutalpaga÷abde vakùyate . 6 taø . 2 gurubhàryàyàm %<gatvaitadeva kurvãta gurutalpamakàmataþ>% pràø viø vyàsaþ . %<brahmahatyà suràpànaü gurutalpagamanaü bràhmaõasvarõàharaõaü dvijàtãnàü mahàpàtakam>% cyavanaþ .

#<gurutalpaga># puø guroþ pitustalpaü bhàryàü gacchati gama--óa . vimàtçgantari sa ca mahàpàtakã . mahàpàtakamadhye gurutalpagamanamuktaü tatra gurutalpa÷abdàrthanirõaye bahåni matàni santi tàni ca pårvapakùãkçtya nirasya vimàtçgamanaparatvaü pràø viveke girõãtaü yathà
     tatra ko guruþ kà càïganà . tatra ka÷cit pitaiva guruþ tathà ca manuþ niùekàdãni karmàõi yaþ karoti yathàvidhi . sambhàvayati cànnena sa vipro gururucyate . yàj¤avalakyaþ %<sa gururyaþ kriyàþ kçtvà vedamasmai prayacchati . upanãya dadadvedamàcàryaþ sa udàhçtaþ>% . kriyàniùekàdikàþ . àbhyàü garbhàdhànàdikriyàkartari guru÷abdasya saïketitatvàt pità gurustasyàïganà strã màtà tatsapatnã ca sà ca savarõà cottamavarõà ca na hãnavarõà tadgamane gurutalpagamanasamànatvasya vakùyamàõatvàt tadagamanaü na mahàpàtakamiti . tadasaïgatam àcàryàderapi gurutva÷ravaõàt etayorvacanayoranyaniùedhàrthatvàbhàvàt . tathà ca manurevànyaü gurumàha %<pità vai gàrhapatyo'gnirmàtàgnirdakùiõaþ smçtaþ . gururàhavanãyastu sàgnitretà garãyasã . imaü lokaü màtçbhaktyà pitçbhaktyà tu madhyamam . guru÷u÷råùayà tvavaü brahmalokaü sama÷nute . alpaü và bahu và yasya ÷rutasyopakaroti yaþ . tamapãha guru vidyàt ÷rutopakriyayà tayà>% . tathà gotamaþ %<àcàryaþ ÷reùñho guråõàü mataþ>% ityeke . pitari saïketi tatvàdàcàrye gauõaü gurupadàmati cenna àcàryàdàvapi saïketadar÷anàt yathà viùõuþ %<trayaþ puruùasyàtiguravo bhavanti màtà pità àcàrya÷ceti>% . tathà devalaþ %<àcàrya÷ca pità jyeùñho bhràtà caiva mahãpatiþ . màtulaþ ÷va÷urastràtà màtàmahapitàmahau . varõajyeùñhaþ pitçvya÷ca puüsyete guravo matàþ>% . tràtà pràõarakùakaþ varõa÷reùñhaþ kùatriyàdãnàü bràhmaõaþ . anenaikàda÷a guravaþ saïketitàþ . kathamanekeùàmekaguru÷abdavàcyatvamekasya pravçttinimittasyàbhàvàditi %<cenna gururanugantavyaþ>% ityàdi ÷rutyà sadàparitoùaõãyatvàdidharmasyaikasyopàdhitvàt yadyapyàcàryasyaiva paritoùaõãyatvaü ÷råyate tathàpyanyeùvati di÷yate tato'tidiùñagharmà'pyekapadapravçttàvupàdhirbhavati iùñipadapravçttàviva taddharmasambandhaþ . ÷àstrãyaguru÷abdapravçttiviùayatvaü vopàdhiþ . bhavatu và vi÷eùàgrahàt akùàdi÷abdavadanekàrthatve ko doùaþ . athàcàryaparatve guru÷abdasya kathamàcàryapatnyabhigamane gurutalpàtide÷aþ tathà ca gotamaþ %<àcàryaputra÷iùyabhàryàsu caivamiti>% tathà yàj¤avalkyaþ %<màtuþsapatnãü bhaginãmàcàryatanayàntathà . àcàryàõãü svà¤ca sutàü gacchaüstu gurutalpagaþ>% iti, na etasya hãnajàtãyapatnyabhipràveõàpyupapatteþ atide÷asyopade÷asàpekùatvàt prathamàvagatopajãvyaguru÷abdasaïkoce he tvabhàvàt . na ca %<pitçbhàryàü samàruhya màtçvarjaü naràdhamaþ . bhaginã¤ca nijàü gatvà niùkçtirna vidhãyate>% iti saüvartavacane pitç÷abdadar÷anàt sàmànyavàciguru÷abde saïkoco'stviti vàcyam etasya pràya÷cittavidhiparatvenàcàryàdivya dàsaparatvàbhàvàt anyathobhayaparatve vàkyabhedàpatteþ . pitçpadasya gurorvi÷eùaõaråpatvàbhàvàt na sàmànyavacanasaïkocakatvam ki¤ca yàj¤avalkyasvarasàt niùekàdivedadànàntakarmakarturevàïganà gurvaïganà tadgamane mahàpàtakaü kùatriyàdãnàü na bhavatteùàü vedàdhyàpakatvàbhàvàt ki¤caivamavedadàturbràhmaõasya piturgurutvàbhàvàt tadaïganàgasanaü mahàpàtakaü na syàt . ki¤caivaü màtçgamanasya mahàpàtakatve %<màtçgamanaü duhitçgamanaü snuùàgadhanamityatipàtakànãti>% viùõuhàrãtavacanavirodha÷ca syàt tasmànmàtçvyatirektaikàda÷agurvaïganàgamanameva mahàpàtakamiti yujyate devalavacanàditi . atra bhavadevenoktaü nàtra guroraïganà gurvaïganeti ùaùñhãsamàsaþ ùaùñhãtatpuruùasamàsasyà÷rayaõe niùàdasthapativat ùaùñhyarthalakùaõàpatteþ . ato guru÷càsàvaïganà ceti karmadhàrayaþ . gurutva¤ca mà tureva na màtuþ sapatnyàþ ÷arãrãtpàdakatvenopàdhinà màtàpitroreva guru÷abdàbhidheyatvàt . ataevàcàryàdiùu guru÷abdo gauõastaddharmapratipattyarthaþ . ga gacchadityatràgatyà ùaùñhãsamàsaþ patnã÷abdasya svapariõãtàvacanatvàt . guru÷càsau patnã cetiü yadapekùayà gurutvaü tadapekùayà patnãtvàyogàt na karmadhàrayaþ . ihatvaïganà÷abdasya strãmàtravacanatvàt yujyata eveti . ato'tra guru÷abdasya màtçparatve gurupatnãü na gacchedityatràpi màtçparatvameva sàmànàdhikaraõyàbhàvàt . %<gurutalpo'bhibhàùyainaþ>% ityatra guruþ talpaü talpaü kalatraü yasyeti màtureva grahaþ . ataeva màtuþ sapatnãmiti yàj¤avalkyavacane màtuþ sapatnyàmàcàryapatnyà¤ca gurutalpàtide÷o ghañate eveti, tadasaïgatam %<màtçmaganaü duhitçgamanaü snuùàgamanamityatipàtakànãti>% viùõuhà rãtàbhyàü màtçgamanasyàtipàtakatvàbhidhànàt . na cà tra màvçsapatnãparatvaü màtç÷abdasya mukhyàrthatyàgàpatte jananãvacanatvàt . na ca ùaùñhãsamàse lakùaõàyàmapi mukhyàrthatyàgaþ ki¤ca karmadhàrayasamàse aïganàpadavaiyarthyàpattiþ gurugamanamityetàvataivàrthasiddheþ . duhitu÷ca pitçgamanamatipàtakameva yathà piturduhitçgamane'tipàtaka pitçniùñhaü, tathà duhiturapi pitçgamane'tipàtakaü duhitçniùñham evaü sarvatra ubhayaniùñhameva . ki¤ca gurupatnãü na gacchedityàdiùu bahuùu vacaneùu gurupatnã gurutalpagurubhàryàdipadasthapatnyàdipadànàmanarthakatà syàt gurupadenaiva màtuþ pràpteþ ki¤ca niþsandigdhàrtham màtçpadameva prayoktu mucitaü munãnàü na tu gurupatnyàdipadaü sandigdhàrtham . evaü gauravàti÷ayo'pi vakùyate . ataeva %<sahasreõa piturmàtà gauraveõàtiricyate>% iti . jikanastu àcàrya pitçmahãpatãnàmatra guru÷abdenopàdànam yathà devalaþ %<upàdhyàyaràjapitçbhàryàgamanàni gurutalpagamane kaùñatamàni>% . pàpàti÷ayayuktàrnàtyarthaþ . upàdhyàyo'tràcàryaþ yathà baudhàyanaþ %<piturgurornarendrasya bhàryàü gatvà pramàdataþ . gurutalpã bhavettena pårvoktà tatra niùkçtiþ>% pårvoktà niùkçtiþ taptalauha÷ayyà÷ayanàdiþ . gururatràcàryaþ narendragrahaõàdràjà'tràbhiùiktakùatriyaþ . ataeva %<ràj¤ã pravrajità dhàtrã>% ityàdiùu ràkùãpadaü vai÷yançpatipatnãparam àcàryàõãü svà¤ca sutàmityàcàryàõãpadaü hãnavarõatatpatnã paramiti taccintyam . ucyate yadyapi devalavacanenaikàda÷a guravo dar÷itàþ tathàpyatra pitaiva gururgràhyo nàcàryàdiþ tatapatnãgamanasya gurutalpagamanasamatvànupapatteþ anupàtakatva÷rute÷ca . tathà ca viùõuþ pitçpitçvyamàtàmahamàtula÷va÷urançpapatnyabhigamanaü gurudàragamanasamaü pitçsvasçmàtçsvasç÷rotriyartvigupadhyàyamitrapatnyabhigamana¤cetyabhidhàya %<anupàtakinastvete mahàpàtakino yathà . a÷vamedhena ÷uddhyanti tãrthànusaraõena và>% . na càtràcàryàdipatnãnàü hãnavarõànàü grahaõaü nçpasya kùatriyetarasya patnyà iti yujyate àcàryabhàryàdervi÷eùatvàt gurvaïganà÷abdasya sàmànyatvàt sàmànyavi÷eùanyàyena gurvaïganà÷abdaeva saïkocasya yuktatvàt pitçpatnyàstu hãnavarõàyà yuktameva màtçgamanasyàtipàtakatvàt sapatnãmàtçgamanasya gurvaïganãgamanatvena mahàpàtakatvàt arthàdanupàtake laghuni hãnavarõàyàþ pitçpatnyàgrahaõaü tathà ca yàj¤abalkyaþ %<màtuþ sapatnãü bhaginãmàcàryatanayàü tathà . àcàryàõãü svà¤ca sutàü gacchaüstu gurutalpagaþ>% . gurutalpago gurutalpagavadityarthaþ . bhaginyàdiùu gurutalpagatvànupapatteþ . atra sutà'savarõà gràhyà savarõàsutàgamanasyàtipàtakatvàt saüvartaþ %<pitçvyadàragamane bhràtçmàryàgame tathà . gurutalpavrataü kuryànnànyà niùkçtirucyate>% . atra gurutalpavratàtide÷àt pitçvyàdibhàryàgamanaü na gurutalpagamanamityavagamyate ataeva viùõuvacane nçpàcàryapatnãgamanasyànupàtakatva÷ruteþ piturgurornarendrasya iti baudhàyanavacane'pi gurutalpapadaü gauõam . atràpi pitçbhàryà hãnavarõà gràhyà viùõuvacanaikavàkyatvàt ataþ pitaiva gururmanuvacanàt tatpatnyeva gurvaïganà sà tu na màtà kintu sapatnãmàtà sà ca savarõottamavarõà ca na tu hãnavarõà viùõuvacane'nupàtakatva÷ruteþ etenaikàda÷ànàmeva guråõàü mukhyapatnãgamanaü mahàpàtakaü viùõuvacane tu patnãpadamamukhyastrãparamiti kalpataråktaü nirastameva . yadyapi pa¤cànàü pitçtvaü ÷råyate yathà %<janaka÷copanetà ca ya÷ca vidyàü (kanyàü) prayacchati . annadàtà bhayatràtà pa¤caite pitaraþ smçtàþ>% iti tathàpi janakavyatirikte tadgauõaü loke janaka evàbhidhànàt ekasya pravçttinimittasyàbhàvàt nanu janakasyàpi saüskàrakartureva manunà gurutvamuktaü yàj¤avalkyena ca %<vedadàtçtveneti kartha saüskàràkartuþ pituravedadàtéõàü kùatriyàdãnà¤ca gurutvamiti na devalavacanena pitçmàtreõa gurutvàvagateþ saüskàrakartçtvaü vedadàtçtva¤càti÷ayàrthamiti>% pràø vi0

@<[Page 2618b]>@
#<gurutalpin># puø gurostalpaü gamyatvenàstyasya iti . vimàtçgantari gurutalpaga÷abde udàø .

#<gurutàla># puø %<ekaeva gururyatra gurutàlaþ sa kathyate>% saügãø dàø ukte anyavarõarahite gurutàlavati tàlabhede .

#<gurutva># naø gurorbhàvaþ tvaõ . vai÷eùikàdimatasiddhe patanahetau dravyaniùñhe guõabhede %<atãndriyaü gurutvaü syàt pçthivyàdi dvaye tu tat . amitye tadanityaü syànnitye nityamudàhçtam . tadevàsamavàyi syàtpatanàkhye tu karmaõi>% bhàùàø %<patane àdyapatane>% muktàvaø . tasyàpratyakùatve kàraõaü kaõàø såø vçttyordar÷itaü yathà
     nanu gurutvamapyanekadravyasamavetaü råpamahattvasamànàdhikaraõa¤ceti kathaü na pratyakùamata àha upaø vçø %<tasya bhàvàdavyabhicàraþ>% såø .
     %<tasya råpatvàdeþ sàmànyasya udbhavasya ca gurutve'bhàvànna gurutvaü pratyakùam . nanu mà bhåt tatra råpatvàdikaü tathàpi tatpratyakùaü syàdata àha avyabhicàra iti ekaikendriyagràhyatvaü prati råpatvàdãnàü pa¤cànàü jàtãnàm avyabhicàro niyama eva yatraiva råpatvàdipa¤cakànyatamat tatraiva bàhyaikaikendriyagràhyatvaü tadvyatirekàdityarthaþ, såtre tu gurutvàdhikàrasyàspa ñatvàt pra÷astadevairatãndriyeùu madhye parigaõitamapi vallabhàcàryaiþ spàr÷anamuktaü gurutve .>% upaø vçø .
     gurutva¤ca pratibandhakàbhàve eva yathà patane'samavàyikàraõaü tathà saüyogàbhàve gurutvàt patanamityàdisaüskàràbhàve gurutvàt patanamityantaü kaõàdasåtravçttivàkyaü 543 pçø dar÷itam . tacca gurutvaü pçthvãsalilayo rdharmaþ iti naiyàyikàdayaþ sàükhyàstu guru varaõakameva tamaþ ityukteþ tamoguõasyaiva dharma ityàhuþ tacca vàkyaü guõavçtti÷abde 2608 pçø dar÷itam %<gçùñirgurutvàdvapuùonarendraþ>% %<mene paràrdhyamàtmànaü gurutvena jagadguroþ>% raghuþ . tal . gurutàpyatra strã %<nàkçtigurutà gurutà vikrama gurutà garãyasã khyàtà>% udbhañaþ . %<avadhàrya kàyya gurutàm>% màghaþ . %<gurutà maõóale÷a>% tvamnãlaø tà ukte maõóalai÷carye ca .

#<gurudaivata># puø gururdaivatamasya . puùyanakùatre hemacaø a÷leùà÷abde 498 pçø dç÷yam .

#<gurupatnã># strã 6 taø . guruþ àcàryaþ patiryasyà và nuï ïãù . guroþ mavarõàvàmasamavarõàyà¤ca striyàm . tayorvçttibhedo manunokto yathà
     %<guruvat pratipåjyàþ syuþ savarõà guruyoùitaþ . asavarõàstu saüpåjyàþ pratyutthànàbhivàdanaiþ . abhya¤janaü snàpana¤ca gàtrotsàdanameva ca . gurupatnyà na kàryàõi ke÷ànà¤ca prasàdhanam . gurupatnã tu yuvatirnàbhivàdyeha pàdayoþ . pårõaviü÷ativarùeõa guõadoùau vijànatà>% %<kàmantu gurupatnãnàü yuvatãnàü yuvà bhuvi . vidhivad vandanãkuryàdasàvahamiti bruvan . viproùya pàdagrahaõamanvahaü càbhivàdanam>% . %<gurudàreùu kurvãta satàü dharmamanusmarat>% manuþ . graroþ pituþ strã . 2 màtari 3 vimàtari ca .

#<gurupatrà># strã gurupàke durjaraü patramasyàþ . 1 tintióãvçkùe ÷abdaratnàø 2 vaïge dhàtau naø hemaø .

#<guruputra># puø 6 taø . àcàryàdiguråõàü putre . tatra vçttibhedo manunà dar÷ito yathà
     %<÷reyaþsu guruvad vçttiü nityameva samàcaret . guruputreùu càryeùu guro÷caiva svabandhuùu>% manuþ %<guruputra÷càtrà'÷iùyo'dhikavayà÷ca boddhavyaþ ÷iùyabàlasamavayasàmanantaraü vi÷eùasya vakùyamàõatvàt>% kullåø . %<bàlaþ samànajanmà và ÷iùyo và yaj¤akarmaõi . adhyàpayan gurusuto guruvanmànamarhati . utsàdana¤ca gàtràõàü snàpanãcchiùñabhojane . na kuryàt guruputrasya pàdayo÷càvanejanam>% manuþ

#<gurubha># naø 6 taø . 1 puùyanakùatre %<gurubhaü ÷ravaõastathà÷vinãhastam .>% vçhaø saüø 55 aø . 2 dhanuùi 3 mãne ca rà÷au .

#<gurumardala># puø nityakarmaø . óiõóimavàdye ÷abdaraø .

#<gururatna># naø guroþ priyaü ratnam . 1 puùparàge maõau ràjaniø . 2 gomede ca tasya tatpriyatvaü navaratna÷abde dç÷yam gurumaõyàdayopyumayatra .

#<gururàhu># puø guruõà saha ràhuryatra . kàlà÷uddhihetau ràhujãvayoryoge %<vratadãkùe na kurvãta tamoyukte vçhaspatau>% vratadãkùe iti nityetarakarmopapalakùaõaparam %<ekarà÷au sthitau syàtàü yadi ràhuvçhaspatã . vivàhavratayaj¤àdi sarvaü tatra vivarjayet>% smçtisàre jyoø vacanàt . %<çkùabhede'pyekarà÷au samparko yadi và'nayoþ . gururàhvorapi tadà tyajedvidvànna saü÷ayaþ>% bhaviùyapuø . atra gurorlajjitatvaü hetuþ . %<yatra yatra sthito jãva stamoyogena lajjate . upahàsàya kinna syàdasatsaïgo manãùiõàm>% . gurucaõóàlàdayo'pyatra .

#<guruvarcoghna># puø guruvarco viùñhàvibandhastaü hanti hana--ñak . (pàtilevu) limpàke ÷abdacaø .

@<[Page 2619b]>@
#<guruvartin># puø gurau gurukåle vartate vçta--õini . 1 gurukulavàsini brahmacàriõi guruvàsinprabhçtayo'pyatra . %<aùñà÷ãtisahasràõàü yatãnàmårdhvaretasàm . smçtaü sthànaü tu yatteùàü tadeva guruvàsinàm>% ÷abdàthaciø dhçtavàkyam . gurau vartate õini . 2 guru÷u÷råùake ca .

#<guruvarùa># naø puø 6 taø jyotiùokte guruormadhyagatyà rà÷ibhogakàlàtmake varùabhede vçhaø saüø 8 aø vçhaspaticàràdhyàye tadvarùamadhye gurorastodayàt tatsaüj¤àbheda ukto yathà %<nakùatreõa sahodayamupagacchati yena devapatimantrã . tatsa¤j¤aü vaktavyaü varùaü màsakrameõeva . varùàõi kàrtikàdãnyàgneyàdbhadvayànuyogãni . krama÷astribhaü tu pa¤camamupàntyamantyaü ca tadvarùam>% . %<sahodayamastaü và yena yàtãti>% pàñhaü prakalpya
     nakùatreõa gurubhujyamànanakùatreõa àgneyaü kçttikà . pa¤camaü phàlgunam antyamà÷vinaü upàntyaü bhàdrapadam . antyopàntyau tribhau j¤eyau phàlguna÷ca tribhomataþ . ÷eùàmàsàdvibhàj¤eyàþ kçttikàdivyavasthayà, iti vacanàt . %<dve dve citràditàràõàü pårõaparvendusaïgate . màsà÷caitràdayoj¤eyàstrikaiþ ùaùñhàntyasaptamàþ iti saïkarùaõavàkyàt parvendusaïgate paurõamàsãsaüyute . tadekavàkyatayà pårvavacane paurõabhàsãlàbhaþ . tathà ca yathà màsànàü paurõamàsyàü kçttikàdisambandhàt kàrtikàditvaü tathàvarùàõàü vçhaspaterastodayasambandhàt kàrtikàditvaü tena kçttikàrohiõyorekatarasmin vçhaspaterastodayaikataralàbhe kàrtikavarùam evaü màrga÷ãrùàdi . yatra varùadvayaghañakayornakùatrayorekatarasminnastaü gato gururanyasminnudeti tatra kà gatiriti cet kàrtikottaraü màrga÷ãrùaü taduttaraü pauùamityàdikramàd gatiþ>% malaø taø vyàkhyàtam . %<nakùatranàmnà màsàstu j¤eyàþ parvàntayogataþ . kàrtikyàdiùu saüyoge kçttikàdidvayaü dvayam . antyopàntyau pa¤cama÷ca tridhà màsatrayaü smçtam . vai÷àkhàdiùu kçùõe ca yogaþ pa¤cada÷e tithau . kàrtikàdãni varùàõi gurorastodayàt tathà>% såø siø tasya raïgaø vyàkhyà avda÷abde 271 pçø dar÷itàpi smaraõàrthaü digmàtramatrocyate %<vçhaspateþ såryasànnidhyadåratvàbhyàmastàdudayàdvà vai÷àkhàdiùu dvàda÷asu màseùu kçùõapakùe pa¤cada÷e titho amàyàmityarthaþ cakàraþ paurõamàsãsambandhasamuccayàrthakaþ . yogo dinanakùatrasambandhaþ . kàrtikàdãni dvàda÷a varùàõi . vai÷àkhakçùõapakùàmàyàü muroraste tasya (paurõamàsyàü và) udaye jàte sati tadàdi guruvarùaü kçttikàdinakùatrasambandhàt kàrtikasaüj¤aü bhavati . ametyatyupalakùaõam tena yaddine gurorastodayau taddine yaccandràdhiùñhitanakùatraü tatsaüj¤aü vàrhaspatyaü varùaü bhavatãti tàtparyam>% saükùepaþ . atra candràkràntanakùatrava÷ena guruvarùasaüj¤àyàþ kàrtikàdi ÷abdasya yogaråóhatvamà÷ritya raïganàthenoktiþ . tathàhi %<nakùatreõa yuktaþ kàlaþ>% pàø såtre nakùatrapadasya candràdhiùñhitatatsamãsthanakùatraparatvamanyathàrà÷icakràntargatatattannakùatràõàü kàlabhedenodayàttadyogasya pratidinaü sattvena nakùatrayogamàtrasyàvyàvartakatvam . tasya ca %<lubavi÷eùe>% pàø lup luptà'õà pratyayena ca candràdhiùñhitakçttikàdinakùatrayuktasya tatsamãpastharohiõyàdiyuktasya ca kàlasya bodhanam na tu gurubhujyamànanakùatrayuktakàlasya bodhanam . sa ca kàlaþ yatràsti ar÷aø aci kàrtikàdervarùasya bodhaþ . raghu mate tu kàrtika÷abde 1949 pçø dar÷itajayàdityavyàkhyànusàreõa %<sàsmin paurõamàsãti saüj¤àyàmiti>% pàø såtre asminniti padasyàrdhamàsamàsavarùaparatve'pi varùaparatvapakùe anekapårõimàõàü varùaghañakatvena tadyogena saj¤àvi÷eùànàdhàyakatvena yogàrthàbhàvàt kevalaråóhatvaü pàribhàùikatvaü và÷ritya gurubhujyamànanakùatre gurorastodayava÷àt tannàmoktiriti matabhedaþ . ubhayamate'pi udaya÷abdasya såryasànnidhyavi÷eùottaramudayaparatà na tu pratyahaü kàlabhedena jàyamànodayagirisambandhamàtraparatà tasya sadàtanatvenàvi÷eùàt . tatràpyayaü vi÷eùaþ yaddine gurorastodayau taddine yaccandràdhiùñhitanakùatraü tatsaüj¤aü vàrhaspatyaü varùamiti raïganàthoktiþ amàyàmastodayayoreva bodhyà . amàyàü hi såryacandrayorekarà÷isthatvena gurorapi tatrasthitatvenàstatvàt . pårõimàyàntu naitatsambhavaþ tadà candrasya såryàt saptamarà÷isthatvena guro÷candràdhiùñhitanakùatrasthatve'statvàsambhavàt . atra pårõimàyàü gurorastodayayo÷candràdhiùñhitanakùatraü vinà'pi sambhavàt tatra jãvabhujyamànanakùatranàmnaiva varùasaüj¤à tadabhipràyeõaiva %<jyeùñhàmålopage jãve>% iti vakùyamàõavacanaü draùñavyam nakùatreõa sahodayamityasya %<takùatreõa gurubhujàmànanakùatreõeti>% raghuø vyàkhyà ca bodhyà . raïganàthamate tu nakùatreõa candràkràntanakùatreõa saha candràrkàbhyàü samamityeva vyàkhyà amàyà¤ca tayorekarà÷isthatvàt dhathoktiþ asmin pakùe ca saha ÷abdasya sàrthakyaü raghuø mate tu saha÷abdavaiyarthyàü bodhyam . vastutaþ càndramàsasaüj¤àbhede candràkràntanakùatrasya prayojakatvavat guruvarùasaüj¤àbhede gurubhujyamànanakùatrasyaiva prayojakatvaü yuktamanyavarùasaüj¤àbhede'nyàkràntanakùatrasya prayojakatvànaucityàt . atredaü bodhyam %<dvàsaptatirmahatyaste ityukteþ>% 72 dvàsaptatisàvanadinairvàrdhakyàstatvavàlyasambhavena vàrdhakyavàlyakàlaparityàgena astakàlasya tripakùàtmakatvenàmàyàmastatve pårõimàyàmudayaþ pårõimàyàmastatve'màyàmudayaþ . amàyà api dvàda÷abhàgàtmakambena såryàkràntàü÷àt %<ekàda÷àmarejyasya>% såø siø uktaikàda÷àü÷àtikrame gurorudayasambhavaþ . raïganàthena sohatàgranthe'stodayasambandhàt varùoktiþ parantvidànãmudayàdavarùavyavahàro gaõakairgaõyate ityuktatvàt gurorudayava÷àdeva tadvarùagaõanà kàryà . ataeva %<astodayàttathà>% såø siø vàkyasya astottaraü såryasànnidhyavi÷eùàdhãnàstakàlàduttaram udaya iti vyàkhyà ataevaikavacanaprayogaþ ataeva ca vçø saø %<nakùatreõa sahodayamupagacchati yeneti>% udayamàtrasya varùanàmaprayojakatoktiþ . tatra nakùatreõa sahodayamastaü và yena yàtãti raghunandanadhçtapàñha÷chandàbhaïgadoùàdanàdeyaþ . atredaü bodhyaü grahagatanyånàdhikasambhàvanayà tato'rvàk pa÷càdvà udayaþ sambhàvyate ityato'metyupalakùaõamityuktam . candràdhiùñhitanakùatradyotanàyaiva såø siø vai÷àkhàdiùukçùõe ca yoge pa¤cada÷e tithàvityuktaü %<sà vai÷àkhasyàmàvàsyà thà rohiõyà saübadhyate>% ityukteþ pràyeõa tasyà rohiõãsambandhaþ sambhàvyate rohiõãsambandhe ca varùasya kàrtikatvaü rohiõyà÷candràdhiùñhitakçttikàsamãpasthatvàt ataeva nakùatradvayasambandhena kàttikatvàditvakathanam . tathà càyamarthaþ . 3 . 4 . nakùatrayoþ kàrtikam . 5 . 6 . màrga÷ãrùam . 7 . 8 . pauùam . 9 . 10 . màgham . 11 . 12 . 13 . phàlgunam . 14 . 15 . caitram . 16 . 17 . vai÷àkham . 18 . 19 . jyaiùñham . 20 . 21 . àùàóham 22 . 23 . ÷ràvaõam . 24 . 25 . 26 . bhàdram . 27 . 1 . 2 . nakùatreùu à÷vinaü varùam . evaü dvàda÷a varùàõi bhavanti . tena candràdhiùñhita÷abdasya tadàkràntatatsamãparkùaparatvam %<nakùatreõa yuktaþ kàlaþ>% pàø nakùatra÷abdasya tàdç÷àrthakatvena tatpratyayàrtharåpayogena tadarthatvaucityàt ataþ kàrtikavarùasya rohiõãnakùatrasambandhe'pi sambhavaþ . ataeva %<jyaiùñhe saüvatsare caiva jyaiùñhamàsasya pårõimaþ>% iti %<jyeùñhà målopage jãve varùaü syàt ÷akradaivatam>% ityuktirdraùñavyà . evaü kàrtikàdiguruvarùanimitte'vadhàrite italidànãü cintyate yathà càndramàsasya tattannakùatrayuktapaurõamàsãyuktatve'pi tadghañitatvena ÷uklapratipadàdidar÷àntasya %<sà'smin paurõamàsãti saüj¤àyàm>% pàø ityaõpratyayàntàrthatayà gràhyatà tathà vai÷àkhàdiùvityàdinà gurorastodayasambandhàt guruvarùatve'pi tasya katama àdyantakàla iti sandehe avi÷eùàt càndravarùasya sauravarùasya và àdyantakàla eva tasyàdyantakàla iti kecit . tanna nakùatrasambandhena càndramàsasya grahaõe %<sà'smin paurõamàsãti>% pàø vihitàõà tattannakùatrayuktapaurõamàsãghañitakàlasya bodhanàt tadàditvaucityàt . guruvarùagrahaõe tu tathàbhåtapaurõamàsãmàtrasyàprayojakatvàt na càndràdivarùàditvakalpanaü kintu gurormadhyagatyà rà÷ibhogàrambhàntakàla eva kàrtikàdiguruvarùàdyantakàlaþ vakùyamàõabacanajàtebhyaþ . raïgaø nàø mate tadàdãtyukteþ sàvanàdivat gurorastodayàdikàlàdyantakàla eva à÷vinàderguruvarùatayà tadàdyantakàlo yukta itarasyàsannihitatvàt iti bhedaþ . tacca varùaü tadãyodayàdiyuktatadãyamadhyamarà÷ibhogàvacchinnakàlaþ, avda÷abde 271 pçùñhe dar÷itàyàþ %<vçhaspaterasta udaye và jàte sati tadàdi vçhaspativarùamiti>% såryasiddhàntañãkàyàü raïganàthena tadàdãtyukteþ tadàdirveti bhedaþ . tanmate madhyamarà÷ipadaü ca rà÷icakràntargatatri÷àü÷aparaü tena yatamàü÷e udayaþ punaþ rà÷yantare tatame'ü÷e udayakàlaparyantaþ rà÷i÷abdàrthaþ . anyamate tu rà÷ipadaü meùàdirà÷iparaü tena tadãyarà÷ibhogàrambhakàlàvadhi tadavasànaparyanta evà÷vinàdivarùàõàmàdyantakàlaþ . idameva jyàyaþ %<vçhaspatermadhyamarà÷ibhogàt saüvatsaraü sàühitikà vadanti>% siø ÷iø ukteþ %<kalpàdito madhyamajãvabhuktà ye rà÷ayaþ ùaùñihçtàva÷eùàþ . saüvatsaràste vijayà÷vinàdyà itãjyamàne kila saühitoktamiti>% tatratyapàñàntaràt %<kalpàvdabhaktà gururà÷ayo ye saüvatsaràþ syurvijayàdayaste . babhàùire sàühitikà hi pårve varùàõi tasyà÷vinapårvakàõi>% ÷rãpatisamuccayokte÷ca . tena madhyamarà÷ibhogakàlasya gurorastodayàdà÷vinàdivarùasaüj¤à . tathà ca gurorekaikamadhyamarà÷ibhogakàlàvacchinnaü guravarùamiti sthite yasmin varùe gurorudayàstakàle a÷vinyàdiyogastasya varùasyà÷vinàdisaüj¤à evaü guruvarùasyaiva càndravarùasauravarùayoraprave÷adviprave÷àbhyàü tadãyàdhimàsaluptavarùotkãrtana¤ca saïgacchate yathàha muhårtakalpadrume %<cet spaùñayà vàpyatha madhyagatyà rà÷yantaraü yatra ca càndravarùe . gururna yàyàdadhivatsaro'dhimàsena tulyaþ sa ÷ubheùu varjyaþ>% . ya÷odharatantre %<ekasmin ravivarùe gauravavarùadvayàvasànaü cet . tryavdaspçgenamevaü viluptasaüvasaraü pràhuþ>% . jyotirvidàbharaõe %<gurusaükramayugmavatsamà gadità sà nanu luptasaüj¤ità . na budhairgadità ÷ubhehità'dhisamà gãùyati saükramojjhità>% . ataþ sauracàndravarùàtirikta eva à÷vinàdiguruvarùaþ guroþ udayakàlàvadhiþ punarudayakàlaparyantaþ, tadãyekaikabhadhyamarà÷ibhogakàlàvacchinno và svãkàryaþ iti tadàditvameva tasyetyevamavasãyate . eva¤ca mahàjyaiùñhyàdiyoge'pi tadàdyanta eva jyaiùñhogràhyaþ .
     kàrtikàdiguruvarùaphalaü tadvarùeõaiva viùõvàdidvàda÷avarùaråpayugàni pratyekatadantargatasaüvatsaràdivarùapa¤cakasya vi÷eùa saüj¤à ityevaü ùaùñivarùàstatphala¤ca vçø saüø uktaü yathà %<÷akañànalopajãvakagopãóàvyàdhi÷astrakopa÷ca . vçddhistu raktapãtakakusumànàü kàrtike 1 varùe . saumye 2 (màrge) 'vde'nàvçùñirmçgàkhu÷alabhàõóajai÷ca sasyabadhaþ . vyàdhibhayaü mitrairapi bhåpànàü jàyate vairam . ÷ubhakçjjagataþ pauùo 3 nivçttavairàþ parasparaü kùitipàþ . dvitriguõo dhànyàrdhaþ pauùñikakarmaprasiddhi÷ca . pitçpåjàparivçddhvirmàghe 4 maharddhiþ sarvabhåtànàm . àrogyavçùñidhànyàrdhasampado mitralàbha÷ca . phàlgunavarùe 5 vidyàt kvacit kvacit kùemavçddhisasyàni . daurbhàgyaü pramadànàü prabalà÷caurà nçpà÷cogràþ . caitre 6 mandà vçùñiþ priyamannaü kùemamavanipà mçdavaþ . vçddhistu ko÷adhànyasya bhavati pãóà ca råpavatàm . vai÷àkhe 7 dharmaparà vigatabhayàþ pramuditàþ prajàþ sançpàþ . yaj¤akriyàpravçttirniùpattiþ sarvasasyànàm . jyaiùñhe 8 jàtikuladhana÷reõã÷raüùñhà nçpàþ sadharmaj¤àþ . pãóyante dhànyàni ca hitvà kaïgu ÷amãjàtim . àùàóhe 9 jàyante sasyàni kvacidavçùñiranyatra . yogakùemaü madhyaü vyagrà÷ca bhavanti bhåpàlàþ . ÷ràvaõavarùe 10 kùemaü samyak sasyàni pàkamupayànti . kùudrà yopàùaõóàþ pãóyante ye ca tadbhaktàþ . bhàdrapade 11 vallãjaü niùpattiü yàti pårvasasyaü ca . na bhavatyaparaü sasya kvacit subhikùaü kacicca bhayam . à÷vayuje 12 'vde'jasraü patati jalaü prasuditàþ prajàþ kùemam . pràõacayaþ pràõabhçtàü sarveùàmannabàhulyam . udagàrogyasubhikùakùemakaro vàkpati÷caran bhànàm . yàmye tadviparãto madhyena tu madhyaphaladàyã . vicaran bhadvayamiùñastatsàrdhaü vatsareõa madhyaphalaþ . sasyànàü vidhvaüsã vicaredadhikaü yadi kadàcit . analabhayamanalavarõe vyàdhiþ pãte raõàgamaþ ÷yàme . harite ca taskarebhyaþ pãóà rakte tu ÷astramayam . dhåmàbhe'nàvçùñistrida÷agurau nçpabadho divà dçùñe . vipule'male sutàre ràtrau dçùñe prajàþ svasthàþ . rohiõyo'nalabhaü 3 ca vatsaratanurnàbhistvaùàóhàdvayaü sàrpaü 9 hçt pitçdaivataü 10 ca kusumaü ÷uddhaiþ ÷ubhaü taiþ phalam . dehe kråranipãóite'gnyanilajaü nàbhyàü bhayaü kùutkçtam, puùpe målaphalakùayo'tha hçdaye sasyasya nà÷o dhruvam . gatàni varùàõi ÷akendrakàlàddhatàni rudrai 11 rguõayeccaturbhiþ . navàùñapa¤càùñayutàni kçtvà vibhàjayecchånya÷aràgaràmaiþ 3750 . phalena yuktaü ÷akabhåpakàlaü saü÷odhya ùaùñyà viùayai 5 rvibhajya . yugàni nàràyaõapårvakàõi labdhàni ÷eùàþ krama÷aþ samàþ syuþ . ekaikamabdeùu navàhateùu dattvà pçthagdvàda÷akaü krameõa . hçtvà caturbhirvasudevatàdyànyuóåni ÷eùàü÷akapårvamabdam . viùõuþ 1 surejyo 2 valabhid 3 hutà÷a 4 stvaùño 5 ttaraproùñhapadàdhipa÷ca 6 . kramàdyuge÷àþ pitç 7 vi÷va 8 somàþ 9 ÷akra'nalàkhyà 10 '÷vi 11 bhagàþ 12 pradiùñàþ . saüvatsaro'gniþ pariø tsaro'rka idàdikaþ ÷ãtamayåkhamàlã . prajàpati÷càpyanuvatsaraþ syà dudvatsaraþ ÷ailasutàpati÷ca . vçùñiþ samàdye pramukhe dvitãye prabhåtatoyà kathità tçtãye . pa÷càjjalaü mu¤cati yaccaturthaü svalpodakaü pa¤camamavdamuktam . catvàri mukhyàni yugànyathaiùàü viùõvindrajãvànaladaivatàni . catvàri madhyàni ca madhyamàni catvàri càntyànyadhamàni vidyàt . àdyaü dhaniùñhàü÷amabhiprapanno màgheyadà yàtyudayaü surejyaþ . ùaùñyavdapårvaþ prabhavaþ sa nàmnà pravartate bhåtahitastadàvdaþ . kvacittvavçùñiþ pavanàgnikopaþ santãtayaþ ÷leùmakçtà÷ca rogàþ . saüvatsare'smin prabhave pravçtte na duþkhamàpnoti janastathàpi . tasmàddvitãyo vibhavaþ 2 pradiùñaþ ÷ukla 3 stçtãyaþ parataþ pramodaþ 4 . prajàpati÷ceti 5 yathottaràõi ÷astàni varùàõi phalàni caiùàm . niùpanna÷àlãkùuyavàdisasyàü bhayairvimuktàmupa÷àntavairàm . saühçùñalokàü kalidoùamuktàü kùatraü tadà ÷àsti ca bhåtadhàtrãm . àdyo'ïgiràþ 1 ÷rãmukha 2 mànasàhvau 3 yuvàtha 4 dhàteti 5 yuge dvitãye . varùàõi pa¤caiva yathàkrameõa trãõyatra ÷astàni same pare dve . triùvaïgiràdyeùu nikàmavarùã devo niràtaïkabhayà÷ca lokàþ . avdadvaye'ntye'pi samà suvçùñiþ kintvatra rogàþ samaràgama÷ca . ÷àkre yuge pårvamathe÷varàkhyaü 1 varùaü dvitãyaü bahudhànya 2 màhuþ . pramàthinaü 3 vikrama 4 mapyato'nyadvçùaü 5 ca vidyàdgurucàrayogàt . àdyaü dvitãyaü ca ÷ubhe tu varùe kçtànukàraü kurutaþ prajànàm . pàpaþ pramàthã vçùavikramau tu subhikùadau rogabhayapradau ca . ÷reùñhaü caturthasya yugasya pårvaü yaccitrabhànuü 1 kathayanti varùam . madhyaü dvitãyaü tu subhànu 2 saüj¤aü rogapradaü mçtyukaraü na tacca . tàraõaü 3 tadanu bhårivàridaü sasyavçddhimuditaü ca pàrthivam . pa¤camaü vyayamu÷anti ÷obhanaü 5 manmathaprabalamutsavàkulam 4 . tvàùñre yuge sarvaji 1 dàdya 2 uktaþ saüvatsaro'nyaþ khalu sarvadhàrã 3 . tasmàdvirodhã 3 vikçtaþ 4 khara÷ca 5 ÷asto dvitãyo'tra bhayàya ÷eùàþ . nandano 1 'tha vijayo 2 jaya 3 stathà manmatho 4 'sya parata÷ca durmukhaþ 5 . kàntamantra yuga àditastrayaü manmathaþ samaphalo'dhamo'paraþ . hemalamba 1 iti saptame yuge syàdvilambi 2 parato vikàri 3 ca . ÷arvarãti 4 tadanu plavaþ 5 smçto vatsaro guruva÷ena pa¤camaþ . ãtipràyaþ pracurapavano vçùñiravde tu pårve mandaü sasyaü na bahusalilaü vatsare'to dvitãye . atyudvegaþ pracurasalilaþ syàttçtãya÷caturtho durbhikùàya plava iti tataþ ÷obhano bhåritoyaþ . vai÷ve yuge kùobhakç 1 dityathàdyaþ saüvatsaro'taþ ÷ubhakçd 2 dvitãyaþ . krodhã 3 tçtãyaþ parataþ krameõa vi÷vàvasu 4 ÷ceti paràbhava 5 ÷ca . pårvàparau prãtikarau prajànàmeùàü tçtãyo bahudoùado'vdaþ . antyau samau kintu paràbhave'gniþ ÷astràmayàrtirdvijagobhayaü ca . àdyaþ plavaïgo 1 navame yuge avdaþ syàtkãlako 2 'nyaþ parata÷ca saumyaþ 3 . sàdhàraõo 4 rodhakç 5 dityathàvdaþ ÷ubhapradau kãlakasaumyasaüj¤au . kaùñaþ plavaïgo bahu÷aþ prajànàü sàdhàraõe'lpaü jalamãtaya÷ca . yaþ pa¤camo rodhakçdityathàvda÷citraü jalaü tatra ca sasyasampat . indràgnidaivaü da÷amaü yugaü yat tatràdyamavdaü paridhàvi 1 saüj¤am . pramàdya 2thànanda 3 mataþ paraü yat syàdràkùasaü 4 cànala 5 saüj¤itaü ca . paridhàvini madhyade÷anà÷o nçpahànirjalamalpamagnikopaþ . alasastu janaþ pramàdisaüj¤e óamaraü raktakapuùpavãjanà÷aþ . tatparaþ sakalalokanandano ràkùasaþ kùayakaro'nalastathà . grãùmadhànyajanano'tra ràkùaso vahnikopamarakaprado'nalaþ . ekàda÷e piïgala 1 kàlayukta 2 siddhàrtha 3 raudràþ 4 khalu durmati÷ca 5 . àdye tu vçùñirmahatã sacaurà ÷vàso hanåkampayuta÷ca kàsaþ . yatkàlayuktaü tadanekadoùaü siddhàrthasaüj¤e bahavo guõà÷ca . raudro'tiraudraþ kùayakçt pradiùño yo durmatirmadhyamavçùñikçt saþ . bhàgye yuge dundvubhi 1 saüj¤amàdyaü sasyasya vçddhiü mahatãü karoti . udgàri 2 saüj¤aü tadanu kùayàya nare÷varàõàü, viùamà ca vçùñiþ . raktàkùa 3 mavdaü kathitaü tçtãyaü yasmin bhayaü daüùñrikçtaü gadà÷ca . krodhaü 4 bahukrodhakaraü caturthaü ràùñràõi ÷ånyãkurute virodhaiþ . kùayamiti 5 yugasyàntyasyàntyaü bahukùayakàrakaü janayati bhayaü tadvipràõàü kçùãbalavçddhidam . upacayakaraü viñ÷ådràõàü parasvahçtàü tathà kathitamakhilaü ùaùñyavde yattadatra samàsataþ . akaluùàü÷ujañilaþ pçthumårtiþ kumudakundakusumasphañikàbhaþ . grahahato na yadi satpathavartã kùatikaro'maragururmanujànàm>% . %<vàrhaspatyena ùaùñyavdam>% såø siø .

#<guruvçtti># strã gurau vçttiþ . àcàryàdigurau ÷iùyaiõa kartavye àcàrabhede sà ca manunoktà yathà
     %<noditoguruõà nityamapracodita eva và . kuryàdadhyayane yatnamàcàryasya hiteùu ca . ÷arãra¤caiba vàcaü ca buddhãndriyamanàüsi ca . niyamya prà¤jalistiùñhedvãkùamàõã gurormukham . nityamuddhçtapàõiþ syàt sàdhvàcàraþ susaüyataþ . àsyatàmiti coktaþ sannàsãtàbhimukhaü guroþ . hãnànnavastrave÷aþ syàt sarvadà gurusannidhau . uttiùñhet prathama¤càsya carama¤caiva saüvi÷et . prati÷ravaõasambhàùe ÷ayàno na samàcaret . nàsãno na ca mu¤jànã na tiùñhanna paràïmukhaþ . àsãnasya sthitaþ kuryàdabhigacchaüstu tiùñhataþ . pratyudgamya tvàvrajataþ pa÷càddhàvaüstu dhàvataþ . paràïmukhasyàbhimukhãdårasthasyetya càntikam . praõamya tu ÷ayànasya nide÷e caiva tiùñhataþ . nãcaü ÷ayyàsana¤càsya sarvadà gurusannidhau . gurostu cakùurviùaye na yatheùñàsanobhavet . nodàharedasya nàma parokùamapi kevalam (a÷rãpårvam) . na caivàsyànukurvãta gatibhàùitaceùñitam . guroryatra parãvàdo nindà vàpi pravartate . karõau tatra pidhàtavyau gantavyaü và tato'nyataþ . parãvàdàt kharobhavati ÷và vai bhavati nindakaþ . paribhãktà kçmirbhavati kãño bhavati matsarã . dårastho nàrcayedenaü na knuddhaü nàntike striyàþ . yànàsane na caivainamavaruhyàbhivàdayet . prativàte'nuvàte ca nàsãta guruõà saha . asaü÷rave caiva gurorna ki¤cidapi kãrtayet . go'÷voùñrayànapràsàdasrastareùu kañeùu ca . nàsãta guruõà sàrdhaü ÷ilàphalakanauùu ca . gurorgurau sannihite guruvadvçttimàcaret . na cànisçùño guruõà svàn gurånabhivàdayet . vidyàguruùvetadeva nityà vçttiþ svayoniùu . pratiùedhatsu càdharmàn hita¤copadi÷atsvapi .>%
     tàntrikagurau vçttibhedaþ tantrasàre ukto yathà %<gurau sannihite yastu påjayedagrato na tam . sa durgatimavà pnoti påjà ca viphalà bhavet>% kriyàsàre . %<ekagràme sthitaþ ÷iùyastrisandhyaü praõamedgurum . krã÷amàtrasthito bhaktyà guruü pratidinaü namet . ardha yojanataþ ÷iùyaþ praõamet pa¤caparvasu . ekayojanamàrabhya yojanadvàda÷àvadhi . dårade÷asthitaþ ÷iùyo bhaktyà tatsannidhiü gataþ . tatra yojanasaükhyoktamànena praõamedgurum>% . j¤ànàrõave %<gurau manuùyabuddhintu mantre càkùarabhàvanàm . pratimàsu ÷ilàbuddhiü kurvàõo narakaü vrajet . janmahetå hi pitarau påjanãyau prayatnataþ . gururvi÷eùataþ påjyo dharmàdharmapradar÷akaþ . guruþ pità gururmàtà gururdevo gururgatiþ . ÷ive ruùñe gurustràtà gurau ruùñe na ka÷cana . gurorhitaü prakartavyaü vàïmanaþkàyakarmabhiþ . ahitàcaraõàddevi! viùñhàyàü jàyate kçmiþ . mantratyàgàdbhavenmçtyurgurutyàgàddaridratà . gurumantraparityàgàdrauravaü narakaü vrajet . gurau sannihite yastu påjayedanyadevatàm . sa yàti narakaü ghoraü påjà ca viphalà bhavet . ekatra guruõà sàrdhaü gacchedvopavi÷ettu yaþ . sa yàti narakaü ghoraü yàvadindrà÷caturda÷a . guruvàkyaü hataü kçtvà àtmavàkyaü tu yojayet . guråktaü laïghayedyastu patet sa narakàya vai>% . ÷rãkrame %<utpàdakavrahmadàtrorgarãyàn brahmadaþ pità . tasmànmanyeta satataü piturapyadhikaü gurum . guruvadguruputreùu guruvattatsutàdiùu . avidyo và savidyo và gurureva ca daivatam . amàrgastho'pi màrgastho gurureva sadà gatiþ . àyàntamagrato gacched gacchantaü tamanubrajet . àsane ÷ayane vàpi na tiùñhedagrato guroþ . anuj¤àü pràpya tiùñhecca naivaü pàpamavàpnuyàt>% . kriyàsàre %<gururmàtà pità svàmã bàndhavaþ suhçdaþ ÷ivaþ . ityàdhàya mano nityaü bhajet sarvàtmanà gurum>%

#<guru÷iü÷apà># strã nityakarmaø . ÷iü÷apàbhede ÷abdàrthaciø .

#<gurusàrà># strã guruþ gurutvavàn sàrã yasyàþ . (÷i÷u) 1 ÷iü÷apàyàm . ÷abdàrthaciø . 2 mahàsàre vantumàtretri0

#<guruskandha># puø guruþ skandho'sya . 1 ÷reùñhaparvatabhede . %<guruskandho mahendra÷ca màlyavàn parvatastathà . ete parvataràjànaþ>% bhàø à÷vaø 43 aø . 2 ÷laùmàtakavçkùe ÷abdàrthaciø .

#<guruhan># puø guruü gurupàkaü hanti hana--kvip . 1 durjaraghne gaurasarùape hemacaø 2 guruhantari triø .

#<guråttama># triø guråùu guråõàü và uttamaþ . 1 påjyatame 2 parame÷vare puø . %<tasmai pårvaguråttamàya jagatàmã÷àya pitre namaþ>% àtmaø viø . atra %<na nirdhàraõe>% pàø ùaùñhãsamàsaniùedhàt saptamãtatpuruùa iti bahavaþ . kaiyañastu yasmànnirdhàryate ya÷ca nirdhàrpyate ya÷ca nirdhàraõaheturetattritayasannidhàne satyevàyaü niùedhaþ iti %<dvivacane vibhajyopapade>% pàø såtre bhàùyakàra àha sma . puruùottama ityàdau tritayasannidhànàbhàvàt na nirdhàraõavibhaktiþ kintu sambandhasàmànye ùaùñhãti tayà samàsaþ . ataeva %<halàdiþ ÷eùaþ>% pàø såtre %<halàmàdiriti ùaùñhãsamàsa>% ityuktaü bhàùye ityuvàca %<na nirdhàraõe iti>% såtravçttau néõàü dvijaþ ÷reùñhaþ ityudàharatà ca kaumudãkàreõa tritayasannidhàna eva samàsàbhàvaþ såcitaþ . yattu gadàdhareõa etadanàlocya, ùaùñhãsaptamãsamàsayoþ svarakçtavailakùaõya¤cànàlocya %<na nirdhàraõe>% ityasya ùaùñhãsamàsaprakaraõa¤cànavekùya nirdhàraõaùaùñhyà samàsaniùedhe tadarthakasaptamãsamàso'pi niùiddhaþ anyathà prayogasàmyàt såtravaiyarthyamato guråttama ityatra pa¤camãtatpuruùo'ïgãkçtaþ, tattu sàhalamàtram tathà hi %<pa¤camã vibhakte>% pàø såtre nirdhàryamàõasya bheda eva pa¤camãvidhànàt tayoþ sàmànyadharmàkràntatvàbhàve eva tasyàþ pravçtteþ . yathà màthuràþ pàñaliputrebhya àóhyatabhàþ atra pàñaliputrasthalokànàü màthuràõàü ca kenàpi råpeõa sàmànyadharmatvàbhàvena ubhayorbheda eva iti tatra pa¤camãpravçttiþ . guråttama ityàdau tu ã÷asyànyaguruniùñhagurutvaråpasàmànyadharmàkràntatvàttadapravçtterna pa¤camãsamàsaþ
     %<akùaràdapi cottamaþ>% (gãtà) ityàdau tu akùaràccetanavargàt tamapekùyeti vyàkhyà nyàyamate jãve÷varayorbhede'pi cetanatvasàmànyadharmàkràntatvena tayorbhedàbhàvàt na pa¤camãprasaktiþ . vedàntimate akùara÷abdasya màyàparatvàt ã÷amàyayorbhedasambhavàt pa¤camãprasaktisambhàvanàyàmapi tayà pa¤camyà na samàsaprasaktiþ pa¤camãtatpuruùasya vakùyamàõasåtrabhyo viùayavi÷eùaniyatatvenàtra tadaprasakteþ . akùara÷abdasya màyàparatva¤ca gãtàvyàkhyàyàü madhusådanena dar÷itaü yathà
     %<dvàvimau puruùau loke kùara÷càkùara eva ca . kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñastho'kùara ucyate>% gãtà . dvau imau pçthagrà÷ãbhåtau puruùopàdhitvena puruùa÷abdavyapade÷yau loke saüsàre, kau tàvityàha kùara÷càkùara eva ca . kùaratãti kùaro vinà÷ã kàryarà÷ireka÷ca puruùaþ, na kùaratãtyakùaro vinà÷arahitaþ . kùarasya puruùasyotpattivãjaü bhagavato màyà÷aktirdvitãyaþ puruùaþ . tau puruùau, vyàcaùñe svayameva bhagavàn, kùaraþ sarvàõi bhåtàni samastaü kàryajàtamityarthaþ kåñasthaþ kåño yathàrthavastvàcchàdanenàyathàrthavastuprakà÷anaü va¤canaü màyetyanarthàntaraü tenàvaraõavikùepa÷aktidvayaråpeõa sthitaþ kåñasthaþ bhagavanmàyà÷aktiråpaþ kàraõopàdhiþ saüsàravãjatvenànantyàdakùara ucyate . kecittu kùara÷abdenàcetanavargamuktvà kåñastho kùara ucyata ityanena jãvamàhuþ tanna samyak, kùatraj¤a syaiveha puruùotamatvena pratipàdyatvàt tasmàt kùaràkùara÷abdàbhyàü kàryakàraõopàdhã ubhàvapi jaóàvevocyete ityeva yuktam . àbhyàü kùaràkùaràbhyàü vilakùaõaþ kùaràkùaropàdhidvayadoùeõo'spçùño nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaþ %<uttamaþ puruùastvanyaþ paramàtmyetyudàhçtaþ . yo lokatrayamàvi÷ya vibhartyavyaya ã÷varaþ>% (gãtà) . uttama utkçùñatamaþ puruùastvanyaþ anya eva atyantavilakùaõa àbhyàü jaóarà÷ibhyàm, ubhayabhàsakastçtãya÷cetanarà÷irityarthaþ . paramàtmyetyudàhçtaþ annamayapràõamayamanomayavij¤ànamayànandamayebhyaþ pa¤cabhyo'vidyàkalpitàtmabhyaþ paramaþ prakçùño'kalpitaþ %<brahma pucchaü pratiùñhà>% ittyukta àtmma ca sarvabhåtànàü pratyakcetana ityataþ paramàtmetyukto vedànteùu yaþ paramàtmà lokatrayaü bhåbhuvaþsvaràkhyaü sarvaü jagaditi yàvat àvi÷ya svakãyayà màyayà ÷aktyàdhiùñhàya bibharti sattàsphårtipradànena dhàrayati poùayati ca kãdç÷aþ avyayaþ sarvavikàra÷ånyaþ ã÷varaþ sarvasya niyantà nàràyaõaþ sa uttamaþ puruùaþ paramàtmetyudàhçta ityanvayaþ . ataþ %<yasmàt kùaramatãto'kùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ>% gãtàvàkye akùaràditilyablope pa¤camã madhyapadalopaþ akùaramatãtya uttama ityarthaþ . puruùottama ityatra puruùapadàrthànàü puruùopàdhidvayatadvilakùaõasukhyapuruùàõàü madhye uttama ityarthaþ dvàvimàvitikùaràkùarapuruùayoþ %<uttamaþ puruùa stvanya>% iti trayàõàmeva pårvaü prakràntatvàtteùàü madhye eva paramàtmana uttamatvena nirdhàryamàõatvàt ato na tatràpi pa¤camãsamàsaþ . tathàhi %<pa¤camã bhayena>% pàø %<apatàpoóhamuktapatitàpatrastairalpa÷aþ>% %<stokàntikadåràrthakçcchraõi ktena>% pàø såtraiþ pa¤camãtatpuruùasya vidhànàt tanmadhye ca etatpa¤camyàþ pàñhàbhàvàt nàtra pa¤camãtatpuruùaþ kintu saptamãsamàsaþ ùaùñhosamàso vetyeveti jyàyaþ .

#<gu(gå)rjara># puø dakùiõade÷asthe de÷abhede so'bhijano'sya aõ . gaurjara tadde÷avàsini bahuùu luk . mahàràùñràcca trailiïgàdravióà gu(gå)rjaràstathà da÷avidhavràhmaõakathane .

#<gu(gå)rda># kårdane bhvàø àtmaø akaø señ . gårdate agårdiùña . jugårde . laghuyuktasya kvipi gåþ gurau guraþ . dãrghànvitasya gåþ gårau gåra iti bhedaþ .

#<gu(gå)rda># nivàse kårdane ca curàø ubhaø akaø señ . gu(gå)rdayati te ajugu(gå)rdat--ta .

#<gurva># udyame bhvàø paraø akaø señ . gurvati agurvot . jugurva ãdit gårõaþ .

#<gurviõã># strã gururgarmo'styasyàþ brãhyàditvàt ini niø guõàbhàvaþ, garva--gatau %<garverata ucceti>% uõàø inan gauràø ïãù và . garbhiõyàm . %<uttaràü tvamavekùasva gurviõãü mà ÷ucaþ ÷ubhe!>% bhàø à÷vaø 61 aø . %<gurviõãü nànugacchanti na spç÷anti rajasvalàm>% anàyuùyoktau .

#<gurvàditya># puø guruõà saha àdityo yatra . jyotiùokte kàlà÷uddhihetau ekarà÷yekanakùatrasthayorjãvàdityayoryogabhede %<gurvàditye da÷àhikam>% jyoø taø . %<ekarà÷au gatau syàtàmekarkùaviùaye yadi . gurvàdityau, tadà tyàjyà yaj¤odvàhàdikàkriyàþ>% ràjamàø . %<gurvàditye da÷àhe tviti>% nakùatrabhedaviùayam . atyantàva÷yakatve bhujabalabhãmaþ %<jãvo'rkeõa yutaþ karoti maraõaü, bàlàü÷uko bhàguriþ nakùatraikagato vadanti maraõaü, pàdasthito devalaþ>% tathà ca ekarà÷isthatve'kàlaþ atyantàva÷yakatve ekanakùatrapàdasthitau da÷àhaü tyaktvà yaj¤àdi kartuü ÷akyate iti vyabasthà .

#<gurvã># strã guru--ïãù . 1 garbhavatyàm %<na hi bandhyà vijànàti gurvãprasavavedanàm>% hitoø 2 gauravayuktastrãliïgà rthakapadàrthe ca %<gurvãrajasaü dçùadaþ samantàt>% màghaþ . yattu %<ananyagurvàstava kena kevalam puràõamårteþ>% gha pado anyagurvyà iti pàñhaü kalpayitvà ÷abdakaø udàja hàra tat pràmàdikaü na vidyate'nyà gururyasyàstasyà anyagyagurvà ityanãkàràntaþ pàñhaþ eva sàdhuþ samàsàt pràï ïãùi %<nadyçta÷ceti>% pàø kappratyayaþ syàt pa÷càttu anupasarjanàdhikàràt %<voto guõavacanàditi>% na pràpnotãti . tadråpasiddhistu %<ïiti hrasva÷ceti>% pàø và nadãsaüj¤atkàyàm %<àõnadyàþ>% pàø ityàóàgamàt malliø . samàsàntasya vidheranityakalpanena kababhàvakalpanasyàgatikaviùayaeva svãkàràt atra tathà'kalpane'pi chandodoùàprasaïgàt iti vibhàvyam . 3 gurustriyà¤ca .

#<gula># puø guóa + óastha laþ . 1 aikùave guóe 2 snuhãvçkùe strã ñàp mediø .

#<gula¤cakanda># puø gulaü guóarasama¤cati anca--aõ ÷akaø . gula¤caþ kando'sya . (kulã) bhàùàprasiddhe kandabhede ràjani0

#<gulikà># strã guóaþ golàkàraþ astyasya ñhan . 1 guñikàyàü golàkàràyàü vañikàyàü (vasanta) 2 rogabhede ca mediø . %<ghçtena guóayuktena golakuùmàõóakhaõóakàn . randhitàn jãramaricairimàüstu gulikàü viduþ>% ityukte 3 pakvakuùmàõóabhede ca .

#<gulã># strã guóàkàro'syàþ ac gauràø ïãù . 1 guñikàyàm (vasanta) 2 roge ca mediø .

#<gulagudhà># avyaø . sahàrthe . uryàdiø pàø gaø såø .

#<guluccha># guccha + pçùoø . gucche stavake trikàø . %<koùàtakãpuùpaguluccha(¤cha)kàntibhiþ>% màghaþ .

#<gulu¤cha># puø guóa--kvip gulaü golàkàramu¤chati badhnàti uchibandhane aõ upaø samàø óasya laþ . stavake hemacaø õvul . gulu¤chaka tatràrthe ÷abdaratnàø . gulu¤ca iti hàràø pàñhaþ tatràrthe . tatra glunca--ac pçùoø sàdhu

#<gulpha># puø gula--phak niø asyocca . pàdagranthau . %<ùaùñhyaïgulãnàü dve pàrùõyorgulpheùu ca catuùñayam>% yàj¤aø . %<àgulphakãrõàpaõamàrgapuùpam>% kumàø . %<gulphairati tanubhirativçhadbhirvà>% vçø saø 61 aø . gulphasya målaü karõàø jàhac . gulphajàha gulphamåle naø .

#<gulma># puø guóa--rakùaõe veùñane và mak óalayoraikyàt óasya laþ . 1 pradhànapuruùàdhiùñhite rakùake puruùasaüghe, (gajàþ 9, rathàþ 9, a÷vàþ 27, padàtayaþ 45) etatsaükhyànvite 2 sainyasamudàye, svanàmakhyàte 3 rogabhede, amaraþ . ghaññade÷e rakùaõàrthaü sthàpite 4 sainye, 5 aprakàõóe latàdau mediø eka måleùu saïghàtajàteùu ÷arekùuprabhçtiùu 6 tçõabhedeùu, kullåø . gucchagulmamityàdi manuvacanasya guccha÷abde dar÷itasya kullåbhaññavyàkhyà 2596 pçø dç÷yà . 7 plãharoge amaraþ . trãüõi senàmukhànyekoügulma ityabhidhãyate 160 pçø anãkinã÷abde dar÷itam bhàø uø vàkyam . %<pracchannastarugahanaiþ sa gulmajàlaiþ>% kiràø . %<gulmagucchakùupalatetyàdi>% yàj¤aø . sthàvaràõàü tu bhåtànàü jàtayaþ ùañ prakãrtitàþ . gucchagulmalatàvallyastvaksàràstçõajàtayaþ bhàø ànuø 58 aø . rakùaõàrthaü gulmanive÷anaprakàro manunokto yathà %<dvayostrayàõàü pa¤cànàü madhye gulmamaghiùñhitam . tathà gràma÷atànàü ca kuryàdràùñasya saügraham>% . %<dvayo rgràmayormadhye trayàõàü và gràmàõàü pa¤cànàü và gràma÷atànàü gulmaü rakùitçpuruùasamåhaü satvapradhànapuruvàdhiùñhitaü ràùñrasya saügrahaü rakùàsthànaü kuryàt asya làghavagauravàpekùa÷coktavikalpaþ>% kullåø . %<gulmàü÷ca sthàpayedàptàn kçtasaüj¤àn samantataþ . sthàne yuddhe ca ku÷alànabhãrånavikàriõaþ>% manuþ gulbharogalakùaõàdi su÷rutoktaü yathà %<athàto gulmapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . yathoktaiþ kaupanerdoùàþ kupitàþ koùñhamàgatàþ . janayanti nçõàü gulmaü sa pa¤cavidha ucyate . hçdvastyorantare granthiþ sa¤càrã yadi ghàcalaþ . cayàpacayavàn vçttaþ sa gulma iti kãrtitaþ . pa¤ca gulmà÷rayà néõàü pàr÷ve hçnnàbhivastayaþ . kupitànilamålatvàdgåóhamålodayàdapi . gulmavadvà vi÷àlatvàt gulma ityabhidhãyate . sa yasmàdàtmani cayaü gacchatyapsviva budbudaþ . antaþsarati yasmàcca na pàkamupayàtyataþ . sa vyastairjàyate doùaiþ samastairapi vocchritaiþ . puruùàõàü, tathà strãõàü j¤eyo raktena càparaþ . sadanaü mandatà vahneràñopo'ntravikåjanam . viõmåtrànilasaïga÷ca sauhityàsahatà tathà . dveùo'nne bàyurårdha¤ca pårvaråpeùu gulminàm . hçtkukùi÷ålaü mukhakaõñha÷oùo vàyornirodho viùamàgnità ca . te te viknàràþ pavanàtmakà÷ca bhavanti gulme'nilasambhave tu . svedajvaràhàravikàradàhàstçùõàïgaràgaþ kañuvaktratà ca . pittasya liïgànyakhilàni yàni pittàtmake tàni bhavanti gulme . staimityamanne'ruciraïgamàda÷chardiþ praseko madhuràsyatà ca . kaphasya liïgàni ca yàni tàni bhavanti gulme kaphasambhave tu . sarvàtmakaþ sarvavikàrayuktaþ so'sàdhya uktaþ kùataja¤ca vakùye . navaprasåtà'hitabhojanà yà yàcàmagarbhaü visçjedçtau và . vàyurhi tasyàþ parigçhya raktaü karoti gulmaü sarujaü sadàham . paittasya liïgena samànaliïgaü vi÷eùaõaü càpyaparaü nibodha . na spandate nodarameti vçddhiü bhavanti liïgàni ca garbhiõãnàm . taü garbhakàlàtigame cikitsyamasçgbhavaü gulmamu÷anti tajj¤àþ>% .

#<gulmaketu># puø gulmaþ keturasya . amlavetase ràjaniø .

#<gulmamåla># naø gulma iva målamasya . àrdrake (àdà) ÷abdaraø .

#<gulmavallã># strã gulmapradhànà vallã . somalatàyàm ràjaniø .

#<gulma÷åla># naø ÷ålarogabhede ÷åla÷abde vivçtiþ .

#<gulmin># triø gulma + astyarthe ini . 1 gulmarogayukte . gulma÷abde ÷u÷rutaþ . striyàü ïãp sà ca vistçtalatàyàü 2 dràkùàtàmbålãprabhçtau amaraþ .

#<gulmã># strã gulmastadàkàraphalatvàt gulmarogahantçtvàdvà astãtyarthe ac gauø ïãù . 1 àmalakyàü, 2 elàyàm, 3 vastranirmitamçhe, mediø 4 lavalyàm ÷abdàrthaciø 5 gçdhnanakhãvçkùe, (guóakàolã) ÷abdacaø .

#<gulya># triø guóaü tadvadrasamarhati yat óasya laþ . madhure svàdau hemaø .

#<gu(gå)vàka># puø gu--pinàkàditvàt àka niø dãrghaþ . (supàrã) kramuke amaraþ %<ghoraõñaþ pågã påga÷ca gu(gå)vàkaþ kramukã'sya tu . phalaü pågãphalaü proklamudvega¤ca tadãritam . pågaïgaru himaü råkùaü kaùàyaü kaphapittajit . mohanaü dãpanaü rucyamàsyavairasyanà÷anam . àrdraü tadgurvabhiùyanti bahnidçùñiharaü smçtam . svinnaü doùatrayacchedi dçóhamadhyaü taduttamam>% bhàvapaø . %<prabhàte pågamadhikaü madhyàhne khadiraü tathà . ni÷àsu cårõamadhikaü tàmbåle bhakùayet sadà>% bhàvapraø .

#<guùpita># naø gunpha bhàve--kta vede niø . gumphane vçkùàdeþ ÷àkhànirgamaråpe granthane %<vratateriva guùphitamojo dàsasya sambhavaþ>% çø 8 . 40 . 6 . %<guùphitaü nirgatà ÷àkhà>% bhàø .

#<guha># saüvaraõe bhvàø ubhaø sakaø veñ . gåhati te agåhãt aghukùat . agåhiùña agåóha aghukùata agåhiùata aghukùanta . agåhiùi aghukùi . agåhiùvahi aguhvahi aghukùàvahi . jugåha juguhe gåhità goóhà . guhyàt . gåhiùãùña ghukùãùña gåhiùyati--te--dhokùyati--te, guhyam gohyam . gåhanaü guhaþ guhà . san jughukùati %<jugåha tasyàþ pathi lakùmaõo yat>% raghuþ . %<agåhãcchàyakairdi÷aþ>% gåhiùyàmi kùitiü kçttaiþ bhaññiþ %<gåhet kårma ivàïgàni>% manuþ . %<jugåhe dakùiõe pàr÷ve>% bhàø viø 235 ÷loø . %<gåhanti meghà iva ra÷mivantam>% bhàø bhãø 792 ÷loø . %<àkàro gåhitaü ÷akyaþ>% bhàø droø 447 ÷loø . %<agåóhasadbhàvamitãïgitaj¤ayà>% kumàø . õic gåhayati te ajåguhat ta . %<na devàmapi hrutaþ sumati na jugukùataþ>% çø 8 . 31 . 7 . kvip ghuñ guhau guhaþ . %<vi÷vàyuragne guhà guhaü gàþ>% çø 1 . 67 . 3 .
     apa + apanayane %<apàgåhannamçtàü martyebhyaþ>% çø 10 . 17 . 2 . %<apàgåhan apanãtavantaþ>% bhàø . saüvaraõe ca . %<màtmànamapa gåhathàþ>% athaø 4 . 20 . 5 .
     ava + samyagsaüvaraõe . %<yåpa÷akalamavagåhati>% ÷ataø bràø 3 . 7 . 1 . 22 . %<uùõãùaü saühçtya purastàdavagåhati>% 5 . 3 . 5 . 23 .
     ud + utkùipya saüvaraõe . %<nãvimudgåhate>% ÷ataø bràø 3 . 2 . 1 . 15 .
     upa + àliïgane %<gàóhaü copajugåhainam>% bhaññiþ %<chàyàcchalenopajugåha lakùmãþ>% raghuþ . %<upagåóhàni savepathåni ca>% kumàø . %<taraïgahastairupagåhatãva>% raghuþ à÷leùaõe ca . %<ka÷cit karàbhyàmupragåóhanàlam>% raghuþ .
     ni + ati÷ayasaüvaraõe . %<devàtma÷aktiü svaguõairnigåóhàm>% ÷vetàø upaø . samàdipårvasya tattadupasargadyotyàrthasaüyutasaüvaraõe

#<guha># puø gåhati devasenàm guha--ka . 1 kàrtikeye %<sainàpatyena devànàmabhiùikto guhastadà>% bhàø vaø 38 aø . %<athainamabhyayuþ sarvàdevasenàþ sahasra÷aþ . asmàkaü tvaü patiriti bruvàõàþ sarvato di÷aþ>% bhàø vaø 228 aø . %<guho'pi yeùàü prathamàptajanmanàm>% kumàø tasya devasenàrakùakatvena senàpatitvàt tathàtvam . bhàø ànuø 85 aø guhanàmaniruktiranyathokto yathà %<skannatvàt skandanàmàyaü guhàvàsàdguho'bhavat>% . atra pakùe guhà àvàsatvenàstyasya ac . 2 a÷ve puüstrã ÷abdaratnàø etadà÷ayena %<yatrà÷và bilayonayaþ>% kumàø uktam . devakhàtaråpavilotpannatvàttathàtvam . 3 parame÷vare . karaõaü kàraõaü kartà vikartà gahano guhaþ viùõusaø . %<gåhati saüvçõoti svaråpaü màyayeti guhaþ>% bhàø %<nàhaü prakà÷aþ sarvasya yogamàyàsamàvçtaþ>% iti gãtoktestasya svamàyayà svàtmaråpasaüvaraõàttathàtvam . guhàråpamàyàhçdayàdyà÷rayatvàt và tathàtvam . guhà÷aya÷abde dç÷yam . ràmàyaõaprasiddhe ÷çïgaverapuràdhã÷e caõóàlajàtãye 4 ràmamitre ca puø . àsasàda mahàvãraþ ÷çïgaverapuraü prati ityupakrame %<yatra ràjà guho nàma ràmasyàtmasamaþ sakhà . niùàdajàtyo balavàn sthapati÷ceti vi÷rutaþ>% ityàdinà %<sahaü saumitriõà ràmaþ samàgacchat guhena sa>% ityantena ràmàø abodhyàkàõóe tatsakhyayaktam . 5 siühapucchãlatàyàm (càkulayà) 6 parvatàdigahvare strã mediø . tasya sarvasatvasavàrakatvàt tathàtvam . %<guhànibaddhaprati÷abdadãrgham>% %<pratisvanenàsya guhàgatena>% raghuþ 8 ÷àlaparõãvçkùe (÷àlapàõa) ràjaniø akçtrime 9 devakhàte, 10 hçdaye ca strã ÷abdàrthaciø . hçdayasya guhàtulyatvàt tathàtvam yathàha ÷ataø bràø 11 . 2 . 6 . 5 . %<tasmàdidaü guhà hçdayam>% . %<guhàü praviùñau sukçtasya loke>% ÷rutiþ 11 màyàyàü ca . %<yona yeda nihitaü guhàyàü paramavyoman>% ÷rutiþ guhàhitaü gahvareùñhaü puràõam %<àtmà guhàyàü nihitaþ>% ÷rutiþ . vçùàø àdyudàttaþ . 12 guhàdhiùñhàtçdevatàyàm strã . %<guhàbhyaþ kiràtam>% yajuø 30 . 17 . puruùameùe . 13 buddhau . guha--bhàve bhidàø aï . 14 saüvaraõe strã . guha + a÷màø astyarthe ra . guhara tadyukte triø .

#<guharàja># puø vçø saüø 55 . aø lakùite pràsàdabhede pràsàda÷abde dç÷yam .

#<guhalu># puø gotraprabartake çùibhede tato gargàø apatye ya¤ . gohalavya tadgotràpatye puüstrã .

#<guhaùaùñhã># strã guhapriyà ùaùñhã tajjanmadinatvàt ÷àkaø taø . %<yeyaü màrga÷ire màsi ùaùñhã bharatasattama! . puõyà pàpaharà dhanyà ÷ivà ÷àntà guhapriyà>% tiø taø bhaviùyokte màrga÷uklaùaùñhãtithau . iyaü vàrabhedàdiyogena campeti kãrtyate yathàha niø siø brahmàø puø %<màrge bhàdrapade ÷uklà ùaùñhã vaidhçtisaüyutà . ravivàreõa saüyuktà sà campetãha kãrtità>% %<vi÷àkhàbhaumayogena sà campetãha kãrtyate>% iti madanaratne pàñhaþ . guhasya ùaùñhyàü kçtàrthatoktà bhàø vaø 224 aø %<tasmin kuõóe pratipadi kàminyà svàhayà tadà . tat skannaü tejasà tatra saüvçtaü janayat sutam>% ityupakrame %<dvitãyàyàmiti vyaktastçtãyàyàü ÷i÷urbabhau . aïgapratyaïgasambhåta÷caturthyàmabhavadguhaþ>% ityuktvà 228 aø %<tadà tadà÷rayàllakùmãþ svayaü devã ÷arãriõàm . ÷rãjuùñaü pa¤camãü skandastasmàt ÷rãpa¤camã smçtà . ùaùñhãü kçtàrtho'bhådya smàt tasmàt ùaùñhã mahàtithiþ>% uktam . iyameva skanda ùaùñhãti niø siø uktam . tiø taø tu caitra÷uklaùaùñhyà eva skandaùaùñhãtvaü vyavasthàpitaü tacca skandaùaùñhã÷abde vakùyate . de÷abhedàdvyavasthà

#<guhàcara># naø guhyante j¤àtçj¤eyaj¤ànapadàrthà asyàm guhagha¤arthe ka guhà buddhistatra carati viùayatayà cara--ña . 1 brahmaõi . %<manasaivànudraùñavyam>% iti ÷rutau tasya manovçttimàtravedyatvàttathàtvam . %<àviþ sannihitaü guhàcaraü nàma mahat padamatraitat samarpitam>% màõóåø uø . %<àviþ prakà÷aü sannihitaü ràgàdyupàdhibhi÷carati bhràjatãti ÷rutyantaràcchabdàdãnupalabhamànavadavabhàsate . dar÷ana÷ravaõamananavij¤ànàdyupàdhidharmairàvirbhåtaü sallakùyate hçdi sarvapràõinàm . yadetadàvirbhåtaü brahma sannihitaü samyak sthitaü hçdi tad guhàcaraü nàma guhàyà¤caratãti dar÷ana÷ravaõàdiprakàrairguhàcarasiti prakhyàtam>% bhà0

#<guhàtadarã># strã guhà guhyà vadarãva . (÷àlapàõa) vçkùeü vaidyakam .

#<guhà÷aya># puø strã--guhàyàü garte ÷ete ÷ã--ac . 1 måùike ÷abdàrthaciø 2 siühàdiùu jantuùu bhàvapraø yathà %<siühavyàghra vçkà çkùatarakùudvãpinastathà . babhrujambukamàrjàra ityàdyàþ syurguhà÷ayàþ>% . tanmàüsaguõà bhàbaø praø uktà yathà %<guhà÷ayà vàtaharà guråùõà madhurà÷ca te . snigdhà balyà hità nityaü netraguhyavikàriõàm>% . striyàmubhayatra jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp . guhàyàü hçdi ÷ete . 3 paramàtmani . %<evaü hi yo veda guhà÷ayaü prabhum>% bhàø à÷vaø 40 aø . %<sarvabhåtaguhà÷ayaþ>% ÷vetàø uø . %<guhàyàü buddhau ÷ete iti sarvabhåtaguhà÷ayaþ>% bhàø svàpakàle hçdayeùu ÷àyini 4 pràõe %<sapta ime lokàyeùu caranti pràõà guhà÷ayànihitàþ sapta sapta>% muõóaø u0

#<guhàhita># puø guhàyàü buddhau hçdaye và àhitaþ . hçdisthe buddhyàråóhe paramàtmani . %<guhàhitaü gahvareùñaü puràõam>% kañhaø u0

#<guhina># naø guha--bàø inan . vane ÷abdaratnà0

#<guhila># naø guha--gupàø ilac kicca . 1 ghane ujjvaø daø . guhà + kà÷àø caturarthyàm ilaþ . 2 guhàsannikçùñade÷àdau tri0

#<guhera># triø guha--erak . 1 goptari 2 lohakàre siø kauø .

#<guhya># triø guha--bhàvàdau--kyap kà÷ikà . 1 gopane 2 gopye amaraþ %<guhyàtiguhyagoptà tvam>% japasamàpanamantraþ . 3 upasthe strãpuüsacihne naø . guhàmarhati daõóàdiø yat . 4 kamañhe puø strã striyàü yopadhatvàt ñàp . 5 dambhe puø mediø . %<guhyo gabhãro gahanaþ>% viùõusaø ukte 6 viùõaupuø %<gåhituü yogyaü guhyaü vedarahasyaü tadvedyatvàt lakùaõayà guhyo viùõuþ guhàyàü hçdàkà÷e nihita iti và guhyaþ>% bhàø .

#<guhyaka># puø gåhanti rakùanti nidhiü guha--stvul pçùoø yagàgamaþ . nidhiü gåhanti ye yakùàste syurguhyakasaüj¤akàþ iti vyàóiþ . guhyaü kutsitaü kàyati kai--÷abde kaþ guhyaü gopanãyaü kaü sukhaü yeùàmiti và anayoþ pakùayoþ %<÷aüsiduhiguhibhyoveti>% kà÷ikàvacanàt guheþ kyap . 1 devayonibhede tallokapràptikarmabhedàþ kà÷ãø khaø uktà yathà %<guhyakànàmayaü lokastvete vaiguhyakàþ smçtàþ>% %<nyàyenopàrjya vittàni gåhayanti ca ye bhuvi . svamàrgagà dhanàdyà÷ca ÷ådrapràyàþ kuñumbinaþ . saüvibhajya ca bhoktàraþ krodhàsåyàvivarjitàþ . na tithiü naiva vàra¤ca saükràntyàdi na parva ca . nàdharma¤ca na dharma¤ca vidantyete sadàsukhàþ . ekameva hi jànanti kulapåjyohi yo dvijaþ . tasmai gàþ saüprayacchanti manyante tadvacaþ sphuñam . samçddhibhàjohyatràpi tena puõyena guhyakàþ . bhu¤jate svargasaukhyàni devatvamakutobhayàþ>% . 2 pakànnabhede tatpàkaprakàro yathà %<samitàü sarpiùà bhçùñàü sitàdràkùàdisambhçtàm . elàlavaïgakarpåramarãcaparivàsitàm . kùiptvànya samitàlambapuñe veùñya ghçte pacet . tataþ khaõóe nyaset pakve guhyako'yamudàhçtaþ . guhyako vçühaõohçdyo vçùyaþ pittànilàpahaþ madhuro'tiguruþ pàke ki¤cit sandhànakçtsaraþ>% pàka÷à0

#<guhyakàlã># strã nityakrmaø . vi÷vasàratantrokte devãmårtikàlã bhede tanmantràdyuktaü tatra yathà %<atha vakùye mahe÷àni! vidyàü sarvaphalapradàm . caturvargapradàü sàkùàt mahàpàtakanà÷inãm . sarvasiddhipradàü nityàü bhaktimuktipradàyinãm . guhyakàlãü mahàvidyàü trailokye càtidurlabhàm . indràdi(ra)råóhaü vargàdyaü rativinduvibhåùitam (krãü) . triguõa¤ca tataþ kçtvà i÷àna¤ca samuddharet . ùaùñhasvarasamàyuktaü vindunàdakalànvitam (håü) . dviguõa¤ca tataþ kçtvà ã÷avarõaü samuddharet . vàmàkùivahnisaüyuktaü nàdavindukalàyutam (hrãü) . tadguhye kàlike pàktvàþ càthavà dakùiõe vadet . saptavãjaü tataþ pa÷càt trailokyamohinã tviyam>% . atha veti guhye kàlike . dakùiõe kàlike và

#<guhyake÷vara># puø 6 taø . kuvere .

#<guhyaguru># puø karmaø . ÷ive mahàdeve trikà0

#<guhyadãpaka># puø svayaü guhyaþ san dãpayati dãpi--õvul . guhyadãpa iva kàyati kai--ka và . khadyote (jonàkãpokà) ÷abdamàø .

#<guhyaniùyanda># puø guhyàt upasthàt niùyandate ni + syanda ac . måtre ràjani0

#<guhyapuùpa># puø guhyaü puùpamasya . a÷vatthavçkùe ràjani0

#<guhyabhàùita># naø guhyaü guptaü bhàùitam . 1 mantre jañàdhaø 2 guptabàkye ca .

#<guhyamaya># puø guhyapracuraþ pràcurye mayañ . kàrtikeye %<àgneyaþ kçttikàputro raudro gàïgeya ityapi . ÷råyate bhagavàn devo sarvaguhyamayoguhaþ>% màø àø 137 a0

#<guhyavãja># puø guhyaü vãjamasya . bhåtçõe ràjani0

#<guhyàùñaka># naø bhàrabhåtyàditãrthàùñake . tacca yathà %<bhàrabhåtyàùàóhióiõóilàkulyamarapuùkaràþ . prabhàsanaimiùau ceti guhyàùñakamidaü jale>% iti mçgendraø saüø .

#<gå># viùñhàtyàge tudàø kuñàø paraø akaø señ . guvati aguvãt jugàva . odit gånaþ . gåtham .

#<gå># strã gacchatyapànena dehàt gama--kå ñilopa÷ca . 1 viùñhàyàü, 2 male ca . gådhàtoþ kvippratyayàntatàkathanaü puüliïgatàkathana¤ca pràmàdikam .

#<gåóha># triø guha--kta . 1 gupte 2 saüvçte ca amaramedinyau . %<kàminãkucakalasavat gåóhaü camatkaroti>% sàø daø %<gåóhàkàreïgitasya ca>% raghuþ .

#<gåóhacàrin># triø gåóhaþ san carati cara--ña . 1 guptãbhåyacàriõi guptacaraõa¤ca caurya÷aïkàhetuþ yathoktaü yàj¤avalkyena %<anye'pi ÷aïkayà gràhyà j¤àtinàmàdinihnavaiþ . dyåta strãpànasaktà÷ca ÷uùkabhinnamukhasvaràþ . paradravyagçhàõà¤ca pracchakà gåóhacàriõaþ . niràyà vyayavanta÷ca vinaùñadravyavikrayàþ . gçhãtaþ ÷aïkayà caurye nàtmànaü cedvi÷odhayet . dàpayitvà hçtaü dravyaü cauradaõóena daõóayet>% .

#<gåóhaja># puø gåóha--guptaþ san jàyate jana--óa . putrabhede %<gçhe pracchanna utpanno gåóhajastu sutomataþ>% yàj¤aø . gåóhotpanna÷abde vivçtiþ .

#<gåóhanãóa># puüstrã gåóhaü nãóaü vàsasthànaü yasya . kha¤janakhage ÷abdamàlà tadvàsasthànaü hi kenàpi na dçùñacaram striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gåóhapatra># puø gåóhaü patramasya . 1 aïkoñhe, 2 karãre ca ràjaniø .

#<gåóhapatha># puø gåóhaþ panthàyasya ac samàø . 1 antaþkaraõe ÷abdàrthaciø karmaø . 2 gupte màrge ca

#<gåóhapàd># puüstrã gåóhaþ pàdo'sya pçùoø . 1 sarpe amaraþ

#<gåóhapàda># puüstrã gåóhaþ pàdo'sya . 1 sarpe ÷abdaratnàø %<mahãdharamiva ÷vetaü gåóhapàdairviùolvaõaiþ>% màø karõaø 131 aø . striyàü jàtitvàt ïãùi pàdaþ padàde÷aþ gåóhapadã . 2 guptapàdamàtre triø %<upànadgåóhapàda÷ca>% hitoø .

#<gåóhapuruùa># puø karmaø . guptacare, praõidhau amaraþ .

#<gåóhapuùpaka># puø gåóhàni saüvçtàni puùpàõyasya . vakulavçkùe . ràjaniø .

#<gåóhaphala># puø gåóhaü yathà tathà phalati ac . vadare ÷abdàrthaci0

#<gåóhamàrga># puø niø karmaø . bhåmerantargate suraïgàkhye pathi hemaca0

#<gåóhamaithuna># puüstrã gåóhaü kenàpyadç÷yaü maithunaü yasya . kàke . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gåóhavarcas># puüstrã gåóhavarco'sya . bheke trikàø .

#<gåóhavallikà># strã karmaø . aïkoñhavçkùe ràjaniø .

#<gåóhavyaïgyà># strã gåóhaü kàvyàrghabhàvanàparipakvabuddhimàtravedyam vyaïgyaü yatra . lakùaõàbhede %<vyaïgyasya gåóhàgåóhatvàt dvidhà syàt phalalakùaõà>% sàø daø . yathà %<upakçtaü bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param . vidadhadãdç÷ameva adà sakhe! sukhitamàssva tataþ ÷aradàü ÷atam>%

#<gåóhasàkùin># puø karmaø . %<arthinà svàrthasiddhyarthaü pratyarthivacanaü sphuñam . yaþ ÷ràvyate tadà gåóhaü gåóhasàkùã sa ucyate>% nàradokte sàkùibhede .

#<gåóhàïga># puüstrã gåóhànyaïgànyasya . kacchape ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù 2 guptadehamàtre triø tatra striyàü svàïgatvàt và ïãù .

#<gåóhàïghri># puüstrã gåóhaþ aïgrirasya . sarpe ràjaniø striyàmidantatvàt và ïãù .

#<gåóhotpanna># puø gåóhaü yathà tathotpannaþ . %<utpadyate gçhe yasya na ca j¤àyeta kasya saþ . sa gçhe gåóha utpannastasya syàdyasya talpajaþ>% iti manåkta putrabhede . %<yasya gçhe avasthitàyàü bhàryàyàü yaþ putra utpadyate sajàtãyo'yaü bhavatãti j¤àto'pi kasmàt puruùavi÷eùàjjàto'màviti na j¤àyate sa gçhe aprakà÷amutpannastasya putraþ syàdyadãyàyàü bhàryàyàü jàtaþ>% kållåø . %<sajàtãyeùvayaü proktastanayeùu mayà vidhiþ>% yàj¤aø ukteþ sajàtãyatvani÷caye eva tasya putratà . sa ca pårbaùañka pàtitvàt bandhudàyaharaþ yathàha manuþ %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca . gåóhotpanno'paviddha÷ca dàyàdabàndhavà÷ca ùañ>% .

#<gåóhotman># puø gåóha àtmà pçùoø . paramàtmani . %<bhavedvarõàgamàt haüsaþ siüho varõaviparyayàt . gåóhotmà varõavikçtervarõalope pçùodaraþ>% vyàø kàø . %<eùa sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate>% ÷rutiþ tasya sarvàntaryàmitvena sthitàvapi aviduùàmagamyatvàt gåóhatvam .

#<gåtha># puø naø . gå--thak ardharcàø . viùñhàyàm amaraþ .

#<gåthalakta># puüstrã gåthe rakta àsakta rasya laþ . (guyesàlika) prasiddhe khage ÷abdacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gåna># triø gå--kta tasya naþ . kçtaviùñhotsarge amaraþ .

#<gåra># udyame curàø àtmaø akaø señ . gårayate ajugurata . gåraõam

#<gåra># badhe gatau ca dibàø àtmaø sakaø señ . gåryate agåriùña . jugåre ãdit gårõaþ

#<gårta(rõa)># triø gårã udyame kta ãditvàt neñ vede niø natvàbhàvaþ . udyukte %<prahotà gårtamanà uràõàþ>% çø 6 . 63 . 4 %<idamitthà raudraü gårtavacàþ>% çø 10 . 61 . 1 . 2 . 2 pra÷aste ca %<puràü gårta÷ravasaü darmàõam>% çø 1 . 61 . 5 %<gårta÷ravasam pra÷asyànnam>% bhàø . loke niùñhàtasya natve gårõa ityeva .

#<gårti># triø gçõanti stuvanti gç--kartari ktic %<bahulaü chandasi>% pàø uttvam . 1 stotari %<gårtayo nemàniùuþ>% çø 1 . 56 . 2 %<gårtayaþ stotàraþ>% bhàø . bhàve ktin . 2 stutau strã %<÷i÷uü na yaj¤aiþ svadayanta gårtibhiþ>% çø 9 . 15 . 1 %<gårtibhiþ stutimiþ>% bhàø loke tu gãrõirityeva .

#<gårha># stutau sakaø cuø ubhaø señ . gårdayati te ajugårdat ta . %<gårdayatiþ stutikarmà>% nighaø %<taü gårdaya svarõaram>% çø 7 . 19 . 1 %<gårdaya stuhi>% bhàø krãóàrthe gurdavat .

#<gåvàka># puø guvàka + pçùoø . guvàka÷abdàrthe pågavçkùe ràjani0

#<gåùaõà># strã mayårapicchacandre ÷abdacaø .

#<gç># seke bhvàø paraø sakaø aniñ . garati agàrùãt . jagàra .

#<gçja># dhvanau bhvàø paraø akaø señ garjati . agarjãt jagarja %<garja garjakùaõaü måóha!>% devãmàø %<garjan hariþ sàmbhasi ÷ailaku¤je>% bhaññiþ . bhàve gçjyate . agarji

#<gçja># dhvanau bhvàø paraø akaø señ idit . gç¤jati agç¤jãt . jabhç¤ja gç¤janam . bhàve gç¤jyate agç¤ji

@<[Page 2630b]>@
#<gç¤jana># puø gç¤jati rogabhedanà÷àya dhvanati gçji--kartari lyu . 1 målabhede mediø 2 raktalasune ràjaniø . %<gç¤janaþ pittalaþ gràhã tãkùnoùõo roganà÷anaþ . gandhàkçti guõaistulyaþ såkùmanàlaþ palàõóunà>% ityuktalakùaõe (salagam) prasiddhe 3 målabhede puø . kaduùõaü kaphavàtaghnaü gç¤janaü gulmanà÷anam . rucikçt dãpanaü hçdyaü durgandhi parikãrtitam ityuktaguõe (lasuna) khyàte 4 målabhede naø %<lasunaü gç¤janaü caiva palàõóuü kavakàni ca>% abhakùye manuþ . (gàjara) iti khyàtre 5 målabhede ca 6 viùadigdhapa÷umàüse naø mediø svàrthe ka . tatràrthe . %<÷obhà¤janaþ kovidàrastathà gç¤janakàdayaþ>% bhàø ànuø 91 aø a÷ràddhãyoktau .

#<gç¤jima># puø yaduvaü÷ye ÷årasya putre vasudevabhràtçbhede . %<mahiùyàü jaj¤ire ÷åràt bhojyàyàü puruùattà da÷a . vasudevo mahàbàhuþ>% ityupakrame %<anàdhçùñiþ kanavako vatsavànatha gç¤jimaþ>% harivaø 35 aø .

#<gçõãùan># puø gç--õik gçõiþ stotraü tasyecchà iùa--bhàve bàø kanin 6 taø . stotrecchàyàm %<devaü devaü vo'vasaü indramindraü gçõãùaõi>% çø 8 . 12 . 19 %<gçõãùaõi stotrecchàyàm>% bhàø .

#<gçõóãva># puüstrã sthåla÷çgàle hemaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gçtsa># puø gçdhyati anena gçdha--sa . 1 kàmadeve ujjvaladaø 2 stotari 3 stutye ca triø màdhavaþ %<gçtsaü kaviü vi÷vavidamasåram>% çø 3 . 19 . 1 %<gçtsaü gçõantam>% bhàø %<gçtso ràjà varuõa÷ca etam>% çø 7 . 87 . 5 %<gçtsaþ stutyaþ>% bhàø . 4 medhàbini triø niruø . agnistaruõa÷cidastu çø 7 . 4 . 2 %<gçtso medhàvã>% bhàø . 5 viùayàbhilàùuke triø 6 rudrabhede puø %<gçtsebhyo gçtsapatibhya÷ca vo namo namaþ>% yajuø 16 . 25

#<gçtsapati># puø 6 taø . rudrabhede gçtsa÷abde yajurvàkyaü udàø dç÷yam .

#<gçtsamati># puø vçhaspativaü÷ye suhotraputrabhede nçpe %<suhotrasya sutadvayam>% %<kà÷aka÷ca mahàsatvastathà gçtsamatirnçpaþ>% harivaø 32 aø .

#<gçtsamada># puø ÷aunakagotrapravare sunahotrasya 1 putrabhede sunahotrasya dàyàdàstrayaþ paramadhàrmikàþ . kà÷aþ ÷àlma÷ca dvàvetau tathà gçtsamadaþ prabhuþ harivaø 29 aø %<÷unakànàü gçtsamadeti tripravaraü và bhàrgavasaunahotragàrtsamadeti>% à÷vaø ÷rauø 12 . 10 . 13 %<kçùirgçtsamadonàma ÷akrasya dayitaþ sakhà>% bhàø ànuø 18 aø . sa ca çgvedinàü tarpaõãyarùibhedaþ %<atharùiùayaþ ÷atarcino madhyamà gçtsamado vi÷vàmitro vàmadevo'trirbharadvàjova÷iùñhaþ>% iti à÷vaø gçhyaø såø 3 . 4 . 2 %<vãtahavyo mahàràja! brahmavàditvameva ca . tasya gçtsamadaþ putro råpeõendra ivàparaþ . ÷akrastvamiti yo daityairnigçhãtaþ kilàbhavat . çgvede vartate càgryà ÷rutiryasya mahàtmanaþ . yatra gçtsamado brahman bràhmaõaiþ sa mahãyate . sa brahmacàrã viprarùiþ ÷rãmàn gçtsamado'bhavat>% ànuø 30 aø ukte 2 vãtahavyaputre çùibhede ca .

#<gçdha># lipsàyàü divàø paraø sakaø señ . gçdhyati irit agçdhat--agardhãt . jagarda . gardhitvà--gçddhvà gçdhnuþ .

#<gçdhu># triø gçdha--ku . 1 abhilàùuke 2 kàme puø uõàdiø .

#<gçdhå># strã gçdha--kå 1 buddhau 2 kutmite 3 apàne ca saükùiptasà0

#<gçdhnu># triø gçdha--knu . lubdhe amaraþ %<agçdhnuràdade so'rthàn>% raghuþ %<càtakastoyagçdhnuþ>% meghadå %<mà te gçdhnuravi÷astàtihàyacchidràgàtràõi>% athaø 1 . 16 . 20

#<gçdhya># triø gçdha--karmaõi kyap . 1 abhiùaõãye %<gçdhyamarthamapàpsyasi>% bhaññiþ . bhàve kyap . 2 lipsàyàü naø . tato 'stãtyarthe ini . gçdhyin lipsàvati triø . %<nemàü hiüsyurvane bàlàü kravyadà màüsagçdhyinaþ>% bhàø ànuø 72 aø . striyàü ïãp .

#<gçdhra># puüstrã gçdha--kran . (÷akuni) pakùibhede ràjaniø . àsannabhçtyorniyataü caranti gçdhràdayo mårdhni gçhordhabhàge ÷akuna÷àstram . %<kau÷ikagçdhraprabhçtibhiraniùñavihagaiþ parityakte>% vçø saø 48 aø . gçdhrasyedam gàrdhra gçdhrasambandhini triø gàrdhrapakùa÷abde 2585 pçø udàø %<gçdhracchàye varuthinã>% 2 pakùimàtre ca %<tau sãtànveùiõau gçdhraü (jañàyuùam) lånapakùamapa÷yatàm>% raghuþ . 2 lubdhe triø %<pratyaghnanni÷itaiþ ÷astrairjayagçdhràþ prahàriõaþ>% bhàø drãø 7 aø . gçdhrapakùijàti÷ca ÷yenãjàtà yathàha %<÷yenã ÷yenàü÷ca gçdhràü÷ca tatholåkànajàyata>% ràmàø gçdhrã÷abde dç÷yam . striyàü ïãù .

#<gçdhrakåña># puø gçdhrapradhànaü kåñamasya . magadhade÷asthaparvatabhede . %<golàïgulairmahàbhàgã gçdhrakåñe'bhirakùitaþ>% (vçhadrathaþ) bhàø ÷àø 49 aø . %<caraõàdriü samàrabhya gçdhrakåñàntakaü ÷ive! . tàvat kãkañade÷aþ syàttadantarmagadho bhavet>% ÷aktiø saïgaø 307 paña0

@<[Page 2631b]>@
#<gçdhranakhã># strã gçdhasya nakhastadàkàro'styasyà ac gauràø ïãù . (kuliyàsvàóà) 1 kulikavçkùe ratnamàø . 2 kolivçkùe vadaryàm trikàø %<karamardatrikaõñhakasauvãraka÷atàvarãgçdhranakhya÷ceti kaõñakasaüj¤aþ . raktapittaharau hyetau vallã kuõñhasaüj¤akau . sarvamehaharau caiva ÷ukradoùavinà÷anau>% su÷rute tasyàþ kaõñakasaüj¤atvamuktvà guõà uktàþ .

#<gçdhrapatrà># strã gçdhra iva dhåmraü patraü yasyàþ . dhåmrapatràvçkùe ràjaniø . gçdhrasya patraü patraü pakùo'sya . gçdhrapakùi pakùakçtapakùe 2 bàõabhede . gçdhravàjàdayo'pyatra %<÷atena gçdhravàjànàü ÷aràõàü nataparvaõàm>% bhàø ÷alyaø 27 aø . %<ye'nye skandasya sainikà>% ityupakrame %<sa¤càrakaþ kokanado gçdhrapatra÷ca jambukaþ>% bhàø ÷aø 46 aø . ukte 3 skandasainyabhede .

#<gçdhrayàtu># puø gçdhraråpeõa yàti yà--tun . gradhraråpe ràkùasabhede . %<suparõayàtumutagçdhrayàtum>% çø 7 . 104 . 22 .

#<gçdhraràja># puø 6 taø gçdhroràjeveti và upamitasaø . garuóàtmaje jañàyupakùiõi . %<nirbibheda sutãkùõàgrairgçdhraràjaü ÷ilà ÷itaiþ>% ràmàø àraø . gçdhrapatyàdayo'pyatra .

#<gçdhravaña># puø gçdhropalakùito vaño'tra sthàne . tãrthabhede %<tato gçdhravaña gacchet sthànaü devasya dhãmataþ . snàyãta bhasmanà tatra abhigamya vçùadhvajam . vràhmaõena bhaveccãrõaü vrataü dvàda÷avàrùikam . itareùàü tu varõànàü sarvapàpaü praõa÷yati>% bhàø vaø 84 a0

#<gçdhrasã># strã gçdhramapi syati so--ka gauràø ïãù 6 taø . vàtarogabhede yathàha su÷rutaþ %<pàrùõyo pratyaïgulãnàü tu stambhakçt yànilàrdità . sakathnoþ kùepaü nigçhõãyàd gçdhrasãti hi sà smçtà>% . màdhavakaro'pyàha . %<sphikpårvorukañã pçùñhajànujaïghàpadaü kramàt . gçdhrasãstambhakçt todairgçhõàti spandate muhuþ . vàtàdvàtaþ kaphàttandrà gauravà'rocakànvità>% . bhàvaprakà÷e vistareõoktam yathàha %<sphikpårvorukañãpçùñhajànujaïghàpadam kramàt . gçdhraüsãstambhakçt todairgçhõàti spandate muhuþ . vàtàdvàta kaphàbhyàü sà vij¤eyà dvividhà punaþ . vàtajàyàü bhavettodo dehasyàtãva vakratà . jànujaïghorusandhãnàü sphuraõaü stambhatà bhç÷am . vàta÷leùmodbhavàyàntu gaurabaü vahninàrdavam . tandrà mukhapraseka÷ca bhaktadveùastathaiva ca . gadhrasã vàtàt kebalàt sphigàdiparyantaü stambhakçt todairgçhõàti . kramàt vçddhikramàt tena yathà yathà vardhate tathà tathà sphigàdãnyàkràmati . nàtra grahaõe nirdhe÷akramaniyamaþ . tathà suhuþ spandate sphigàdiùu ÷iràkampaü karotãtyarthaþ>% .

#<gçdhràõa># puø gçdha ivàniti ana--ac gauràø ïãù saüj¤àyàü õatvam . dhåmrapatrà vçkùe vaidyakam .

#<gçdhrã># strã ka÷yapaùatnyàþ sutàbhede . %<ùañsutà÷ca mahàsatvàstàmràyàþ parikãrtitàþ . kàkã ÷yenã ca bhàsã ca sugrãbã ÷ucigçdhrikà . ÷yenã ÷yenàüstathà bhàsã bhàsàn gçdhràü÷ca gçdhryapi>% harivaø 3 aø .

#<gçbha># naø gçha + vede hasya bhaþ . gçhe %<nyu bhriyante ya÷aso gçbhàdà>% çø 7 . 22 . 2 gçbhàt gçhàt bhà0

#<gçbhi># puø graha--ki sampraø vede hasya bhaþ . grahaõe . %<vanaspatãnàü gçbhiroùadhãnàm>% athaø 12 . 1 . 57

#<gçbhãta># triø graha--kta vede hasya bhaþ . gçhãte %<ràtriü gçbhãtàü mukhato nayanti>% çø 1 . 162 . 2 %<gçbhãtàü gçhãtàm>% bhàø 2 gçhãtayaj¤e ca %<yadi gçbhãtatàtaye>% çø 5 . 74 . 4 %<gçbhãtatàtaye gçhãtayaj¤asantànàya>% bhàø kvacit àrùe'pi prayoge loke bhaþ . %<jayajaya jahyajàmajitadoùagçbhãtaguõàm>% bhàgaø 10 . 87 . 11 ÷loø .

#<gçùñi># strã gçhõàti sakçt garbham graha--kartari ktic pçùoø . 1 sakçtprasåtàyàü gavi . %<gçùñiþ sasuva sthaviraü tavàgàm>% çø 4 . 18 . 10 %<àpãnabhàrodvahanaprayatnàt gçùñirgurutvàdvapuùo narendraþ>% raghuþ . bhajamàna÷ca capalo gçùñãþ sa pracacàra haü hariø vaø 7 aø . jàtyà sahàsya karmaø . vi÷eùaõatve'pi paranipàtaþ gogçùñiþ . idantatvàt và ïãp . %<pçùñhohãnàü pãvaràõà¤ca tàvadagryàþ gçùñyodhenavaþ suvratà÷ca>% bhàø ànuø 93 aø . 2 sakçtprasåtastromàtre ataeva gçùñergomàtraparatve %<catuùpàdo gàrbhiõyàþ>% pàø såtràntaramàrabdhaü ÷abdàrthaciø gçùñerapatyam gçùñyàdi óhak . gàrùñeya tadapatye puüstrã . karmaõi ktin . 3 varàhakràntàyàm amaraþ . 4 vadaravçkùe mediø . 5 kà÷maryàü ràjaniø . svàrthe ka tatràrthe . saptaparõàragbadhetyàdyupakrame %<madhukabhånimba gçùñikà iti samabhàgàþ kalkaþ>% su÷rutaþ .

#<gçùñyàdi># apatyàrthe óhakpratyayanimitte pàø gaø såtrokte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<gçùñi hçùñi bali hali vi÷ri kudri ajavasti mitrayu>% .

#<gçha># grahaõe adaø cuø àtmaø sakaø señ . gçhayate ajagçhata gçhayàluþ .

@<[Page 2632b]>@
#<gçha># naø gçhyate dharmàcaraõàya graha--gehàrthe ka . iùñakàmçttikàdiracite 1 gehe . ardharcàditvàdayamubhayaliïgaþ tatra ekagçhe naø puüliïgastu bahuvacanànta eva %<tatràgàraü dhanapatigçhànuttareõàsmadãyam>% medhadåø . %<jàlàgatàbhyo'dhigçhaü gçhiõyaþ>% %<gçhàõi nãbrairiva tatra rejuþ>% lipteùu bhàsà gçhadehalãnàm gçhairvi÷àlairapi bhåri÷àlaiþ màghaþ . cuø gçha--grahaõe karmaõi ac . 2 kalatre %<na gçhaü gçhamityàhurgçhiõã gçhamucyate>% iti smçtiþ . 3 nàmani ÷abdaraø 4 meùàdibhavane rà÷au ca . gehanirmàõaprayojanamàha va÷iùñhaþ %<vàstuj¤ànaü pravakùyàmi yaduktaü vrahmaõà purà . gràmasadmapuràdãnàü nirmàõaü vakùyate mayà>% . bhaviø puø %<gçhasthasya kriyàþ sarvàþ na sidhyanti gçhaü vinà . yatastasmàd gçhàrambhaprave÷a samayaü bruve . paragehe kçtàþ sarvàþ ÷rautasmàrtàdikàþ kriyàþ . niùphalà syuryatastàsàmadhã÷aþ phalama÷nute>% tatra gràmàdibhede puruùabhedasya ÷ubhà÷ubhaü rà÷ibhedena dvàranive÷ana¤coktam %<yadbhaü dvyaïkasute÷adiïtitamabhau gràmaþ ÷ubhonàmabhàtsvaü vargaü dviguõaü vidhàya paravargàóhyaü gajaiþ ÷eùitam . kàkiõyastvanayo÷ca tadvivarato yasyàdhikàþ so'rthado'tha dvàraü dvijavai÷ya÷ådrançparà÷ãnàü hitaü pårvataþ>% muø ciø . vyavahàraprasiddhaü yannàma (nãlakaõñhaþ) ityàdikaü tasyàvakahaóacakrànusàreõa yadanuràdhàdikaü nakùatraü tato yadvç÷cikàdirà÷iþ syàttannàmabhamevaü yasmin gràme nagare và bastumiùyate tasya (caraõàdriþ) ityàdikaü yannàma tasmàjjàto yo rà÷irmãnàdistadgràmabham evaü nàmabhadvayaü j¤àtvà nàmabhàt puruùanàmarà÷eþ sakà÷àt yadbhaüyasya gràmasya bhaü rà÷iþ yadà dvitãyo navamaþ pa¤camaþ ekàda÷asaïkhyoda÷ama÷ca syàttadàsau gràmaþ svasya ÷ubho phaladàtà syàt anyathà na bhavatãtyarthaþ . yathà nãlakaõñhasya vç÷cikarà÷itaþ pa¤camomãnarà÷irata÷caraõàdrirnãlakaõñhasyaü vàsayogyaþ san ÷ubhaphalado na vàràõasyàdiþ . ukta¤ca muhårtamàrtaõóe %<nàmarkùàt dvisutàïkadigbhavagato gràmaþ ÷ubhonà'nyatheti>% . atra kàkiõyàdau nàmarà÷ireva gràhyaþ . ukta¤ca %<kàkiõyàü varga÷uddhau ca vàde dyåtesvarodaye . mantre pumarbhåvaraõe nàmarà÷eþ pradhànateti>% atha gràmàtmanoruttamarõatvamadhamarõatvaü càha svaü vargamiti . vargàstu %<akacañatapaya÷àþ khage÷amàrjàra siüha÷unàm . sarpàkhumçgàvãnàü nijapa¤camavairiõàmaùñau>% ityuktàstatra yasya puüsaþ yatsaükhyàkovargogaruóàdiþ syàttadvargasaüïkhyàü dviguõàü vidhàya kçtvà parasya gràmasya varga saüïkhyayà àdyàü ca kçtvà gajairaùñabhiþ ÷oùitamava÷iùñantàþ kàkiõyoj¤eyàþpuüsaþ . evaü gràmasyàpi svavargasaüïkhyàü dviguõàü kçtvà parasya puüsaþ vargasaüïkhyayà yuktàü ca kçtvà gajabhaktàva÷iùñàþgràmasya kàdiõyo bhavanti evamanayoþ puruùagràmayoþ kàkiõyaþsyuþ . tatra tadvivarataþ purugakàkiõãnàü gràmakàkiõãnàü vivaramantarantasmin kriyamàõe yasya gràmasya dàtçtvàt puüsaþ kàkiõyàvi÷eùe puüsodravyahàniþ . gràmasya pratigrahãtçtvàdityarthaþ . yathà . nãlakaõñhasya vargaþ sarpaþ tatsaüïkhyà 5 dviguõà 10 caraõàdrervargaþsiühastatsaüïgyayà 3 yuktà 13 gajabhakta÷eùaü 5 nãlakaõñhasya kàkiõyaþ . evaü gràmavargasaïkhyà 3 dviguõà 6 nãlakaõñhavarga 5 saïkhyayà yuktà 11 aùñabhaktàgha÷eùaü 3 gràmasya kàkiõyaþ dvayorantare ÷eùaü 2 nãlakaõñhasya dàtçtvàt svadravyahànirityarthaþ . ukta¤ca %<svavargaü dghiguõaü kçtvà paravargeõa yojayet . aùñabhistu haredbhàgaü yo'dhikaþ sa çõã bhavet>% iti . ito'nyathàhuþ ka÷yapava÷iùñhanàradadàþ %<akàràdiùu vargeùu dikùu pràgàdighu kramàt . gçdhramàrjàrasiühà÷vasarpàkhugajameùakàþ . digvargàõà miyaü yoniþ svavargàtpa¤camo ripuþ . ripuvargaü parityajya ÷eùavargàþ ÷ubhapradàþ . sàdhyavargaü puraþ sthàpya pçùñhataþ sàdhakaü nyaset . vibhajedaùñabhiþ ÷eùaü sàdhakasya dhanaü smçtam . vyatyayenàgataü ÷eùaü sàdhakasya çõaü smçtam . dhanàdhikaü svalpamçõaü sarvasaüpatpradaü smçtam>% iti . gçghro'tra garuóaþ garuóasarpayormahàvairasattvàt sàdhya ityarthaþ . sàdhyo vàsayogyo gràmàdistasya vargaü vargasaükhyàü puraþ saüsthàpya sàdhakasya nãlakaõñhàdeþ vargasaükhyàü pçùñhatonyaset . evaü vi÷iùño'ïko'ùñabhirbhaktaþ ÷eùaü sàdhakasya çõaü syàt . yathà sàdhyavargasaükhyà 3 puraþsthàpità sàdhakasya 5 vargasaükhyà ca pçùñhataþ sàcaivam 53 etàstripa¤cà÷at aùñabhaktàva÷iùñaü sàdhyasya 5 dhanaü sàdhakasya sàdhyasya ca saükhyà viparãtasthàpita 35 aùñabhaktaü ÷eùaü sàdhakasya 3 çõaü syàt . atha dvàranive÷anamàha . atheti . dvijàdirà÷imatàü puüsàü krameõa pårvataþ pràcyàdidikcatuùñaye dvàraü hitaü yathà dvijarà÷ayaþ karkavç÷cikamãnàsteùàü pårvadi÷i . vai÷yarà÷ayo vçùakanyàmakaràsteùàü dakùiõadi÷i . ÷ådrarà÷ayo mithunatulà kumbhàsteùàü pa÷cimadi÷i nçparà÷ayo meùasiühadhanurdharàsteùàmuttaradi÷i dvàranive÷a ityarthaþ pãyuø dhàø atredaü vãdhyam %<÷eùàïkena phale bodhye ÷eùàbhàve tu hàrakàt . aïkàdeva phalaü bodhyamiti tantravidàü matam>% jyoø taø vacanàdaïkàbhàve hàrakàïkàt phalanirõayaþ . rà÷ivi÷eùasya gràmàdisthànavi÷eùe nivàsaniùedhamàha . %<gosiühanakramithunaü nivasenna madhye gràmasya pårvakakubho'livçùàïganà÷ca . karko dhanustulabhameùaghañà÷ca tadvadvargàþ svapa¤camaparà balinaþ syuraindryàþ>% muø ciø %<vastumiùñasya gràmasya vastravibhàgavannavadhà vibhàgaü kçtvà madhye madhyamavibhàge gosiühanakramithunaü samàhàradvandvaþ na nivaset vçùasiühamakaramithunarà÷imantaþ puruùà na vaseyuþ . atha pårbakakubhaþ pårvadi÷àto'ùñadikùu alirvç÷cikaþ tadà dirà÷imantaþ puruùàþ na vaseyuþ . yathà . pårvasyàü vç÷cikaþ àgneyyàü jhaùo mãnaþ, dakùiõasyàü kanyà, nairçtyàü karkaþ pa÷cimàyàü dhanuþ . vàyavyàü tulà uttarasyàü meùaþ ai÷ànyàü kumbhaþ na vasedityarthaþ . atha vargàþ . akacañatapaya÷avargàþ aùñau aindryàþ pårvadi÷amàrabhya aùñadikùu balinaþ . yathà avargaþ pårvasyàm . kavarga àgneyyàm . cavargo dakùiõasyàm ñavargo nairçtyàm . tavargaþ pa÷cimàyàm pavargo vàyavyàm . yavargaþ uttarasyàm . ÷avarga ai÷ànyàü balãtyarthaþ . kãdç÷àþ vargàþ svapa¤camaparàþ svasmàt pa¤camaþ paraþ ÷atruryeùàü te . yasya avargaþ pårvasyàü balã tena svapa¤camapa÷cimàyàü dvàraü nivàso và na vidheyaþ evaü kavargàdãnàmàgneyàdisaptadikùu balitvaü tat pa¤camasya riputva¤ca j¤eyam>% . pãø dhà0
     tatra gçhayogyabhåmiparãkùà vi÷vakarmaõoktà yathà %<athàtaþ saüpravakùyàmi lokànàü hitakàmyamà . ÷vetà raktà tathà pãtà kçùõà varõànupårba÷aþ . sugandhà bràhmaõã måmãraktagandhà tu kùatriõo . madhugandhà bhavedvai÷yà madyagandhà ca ÷ådriõã . madhurà bràhmaõã bhåmiþ kaùàyà kùatriyànvità . amlà vai÷yà bhavedåmistiktà ÷ådrà prakã rtità . caturasrà dvipàkàrà siühà vçùabharåpiõã . vçttaü ca bhadrapãñhaü ca tri÷ålaü liïgasannibham . pràsàdadhvajakumbhàdidevànàmapi durlabham . trikoõàü ÷akañàkàràü ÷årpavyajanasannibhàm . murajàkàrasadç÷ãü sarpamaõóåkaråpiõãm . kharàjagarasaükà÷àü vakràü cipiñaråpiõãm . mudgaràbhàü tathà låkakàkasarpanibhàü tathà . ÷åkaroùñràjasadç÷ãü dhanuþpara÷uråpabhàm . krakalàsa÷avàkàràü durgandhàü ca vivarjayet . manoramà'tra yà bhåmiþ parãpsettàü prayatnataþ . dvitãyà dçóhabhåmi÷ca nimnà cottarapårbake . gambhãrà bràhmaõã bhåmirnçpàõàü tuïgamà÷rità . vai÷yànàü samabhåmi÷ca ÷ådràõàü vikañà smçtà . sarveùàü caiva varõànàü samabhåmiþ ÷ubhàvahà . ÷uklavarõà ca sarveùàü ÷ubhà bhåmirudàhçtà . ku÷akà÷ayutà bràhmã dårvà nçpativallabhà . phalapuùpayutà vai÷yà ÷ådràõàü tçõasaüyutà . nadãpàtà÷ritàü tadvat mahàpàùàõasaüyutàm . mu÷alàbhàü mahàdhoràü vàyunà vàpi pãóitàm . vallajhallaka saüyuktàü madhye vikañaråpiõãm . ÷va÷çgàlanibhàü råkùàü dantikaiþ parivàritàm . caitya÷ma÷ànavalmãkadhårtàntikeùu vartinãm . catuùpathamahàvçkùadevamantrinivàsataþ . adårasthàü ÷vabhragartayuktà¤caiva vivarjayet>% bhåmibhede phalàni tatraiva %<suvarõagandhà surasà dhanadhànya ÷ubhàvahà . vyatyaye vyatyayaphalà tataþ kàryaü parãkùaõam . caturasrà mahàdhanyà dvipàbhà dhanadàyinã . siühàbhà sadguõanyånà vçùàmà pa÷uvçddhidà . vçttà sadvçttadà måmirbhadrapãñhanibhà tathà . tri÷ålaråpà vãràõàü satkhanirdhanasaukhyadà . liïgàbhà liïgità ÷reùñhà pràsàdadhvajasannibhà . padonnatiü pakurute kumbhàbhà dhanavardhinã . trikoõa÷akañàkàrà ÷årpavyajanasannibhà . krameõa sutasaukhyàrthadharmahànikarãsmçtà . murajà vaü÷ahà sarpamaõóåkàbhà bhayàvahà . naiþsvà kharànukàrà ca mçtyudà'jagarànvità . cipiñà pauruùai rhãnà vakràkàrà tathaiva ca . kàkolåkanibhà tadvadduþkha÷okabhayapradà . sarpàbhà putrapautraghnã vaü÷àbhà vaü÷ahànidà . ÷åkaroùñràjasadç÷ã dhanuþpara÷uråpiõã . kucelànmalitàn mårkhàn brahmaghnàn janayet sutàn . kçkalàsa÷avàkàrà mçtaputrà dhanàrtidà . durgamyàü pàpinãü duùñaprajàü bhåmiü parityajet . manoramà sutapradà dçóhà dhanapradà matà . sutàrthadà tathàpyudaksure÷adikptavà sahã . gambhãra÷abdà janayet putràn gambhãraniþsvanàn . tuïgà padànvitàn kuryàt sadà saubhàgyadàyinã . vikañà ÷ådrajàtãnàü tathà durgamavàsinàm . ÷ubhadà na pareùàü ca taskaràõàü ÷ubhàvahà . suvarõavarõà khàn varõàn varõànàmàdhipaü sadà . ÷uklavarõà ca sarveùàü putrapautrapravardhinã . ku÷akà÷ànvità brahmavarcasàn kurute sutàn . dårvànvità vãrajaniþ phalàóhyà dhanaputradà . nadãpàtà÷rità mårkhàn mçtavatsàüstathaiva ca . daridràna÷mamadhyasthà gartàntasthà mçùàyutàn . vivarà pa÷uputràrtidàyinã saukhyahàriõã . vakràtivakrà janayet putràn vidyàvihãnakàn . ÷årpamàrjàralaguóanibhà bhãtisutàrtidà . mu÷alà mu÷alàn putràn jatayedvaü÷aghàtakàn . ghoràghorapradà vàyupãóità vàyumãtidà . ballajhallakasaüyuktà pa÷uhànipradà sadà . vikañà vikañàn putràn ÷va÷çgàlanibhà tathà . dadàti råkùà paråùà durbalàn janayet sutàn . gçhasvàmibhayaü caiva valmãke vipadaþ smçtàþ . dhårtàlayasamãpe tu putrasya maraõaü dhruvam . catuþpathe tvakãrtiþ syàdudvego devasadmani . arthahàni÷ca sacive ÷vabhre vipada utkañàþ . gartàyàü tu pipàsà syàt kårmàbhaü dhananà÷adam . da÷aõóàdiparyantaü pãóyante puravàsinaþ . caitya÷ma÷ànadevànàü gçhàõi parivarjayet . nikhaneddhastamàtreõa punastenaiva pårayet . pàüsunàdhikamadhyonàþ ÷reùñhamadhyàdhamàþ kramàt . jalenàpårayet ÷vabhraü ÷ãghraü gatvà ÷ataü padam . tathaivàgamya vãkùeta na hãnaü salilàü÷unà . aratnimàtre ÷vabhre và hyanulipte ca sarvataþ . vçtamàma÷aràvasthaü kçtvà varticatuyam . jvàla--yedbhåparãkùàrthaü sampårõaü sarvadiïmukham . dãptvà pårvàdi gçhõãyàdvarõànàmanupårba÷aþ . halàkaùñe tathodde÷e sarvavãjàni vàvayet . tripa¤casaptaràtreõa saüprarohanti tànyapi . uptavãjà triràtreõa sàïkurà ÷obhanà mahã . madhyamà pa¤caràtreõa saptaràtreõa nindità . tilànvà vàpayettatra yavàü÷càpi ca sarùapàn . atha và sarvadhànyàni vàpayecca samantataþ . yatra naiva prarohanti tàü prayatnena varjayet . vrãhayaþ ÷àlayo mudgàþ godhåmàþ sarùapàstilàþ . yavà÷coùadhayaþ sapta sarvavãjàni caiva hi . suvarõatàmrapuùpàõi ÷vabhramadhyaü gatàni ca . yasya nànni samàyànti sa bhåmistasya ÷obhanà . pàüsavo reõutàü nãtà nirãkùyà÷càntarikùagàþ . adhomadhyordhagà nçõàü gatitulyaphalapradàþ>% . bhåmeþ pårvàdidikplavaphalaü tatraivoktam %<caturastràü samàü ÷uddhàü bhåmiü kçtvà prayatnataþ . tasmin diksàdhanaü kàryaü vçttamadhye gate di÷i . pårbaplave bhavellakùmãràgreyyàü ÷oka màdi÷et . yàmyàü yàti yamadvàraü nairçte ca mahàbhayam . pa÷cime kalahaü kuryàdvàyavyàü mçtyumàdi÷et . uttare vaü÷avçddhiþ syàdã÷àne ratnasa¤cayam . diïmåóhe kulanà÷aþ syàdvakre dàridryamàdi÷et>% .
     gçhe àyàmavistàrabhedena dhvajàdyàyàstatphalaü varõadigbhedena dhvajàdãnàü vidhiniùedhau càha tatraiva %<vistàreõa hataü dairghyaü vibhajeddaùñabhistataþ . yaccheùaü sa bhavedàyodhvajàdyàste syuraùñadhà . dhvajo dhåmo hariþ ÷và gauþ kharebhau vàyaso'ùñamaþ . pårvàdidikùu càùñànàü dhvajàdãnà mavasthitiþ . svasthànàt pa¤came sthàne vairatvaü ca mahadbhavet . viùamàyaþ ÷ubhaþ proktaþ samàyaþ ÷okaduþkhadaþ . svasthànagà baliùñhàþ syurnacànyasthànagàþ ÷ubhàþ . dhvajaþ siühe tau ca gaje hyete gavi ÷ubhapradàþ . vçùo na påjitohyatra dhvajaþ sarvatra påjitaþ . vçùasiühagajà÷caiva kuõóe karkañakãñayoþ . dvipaþ punaþ prayoktavyo vàpãkåpasaraþsu ca . mçgendramàsane dadyàcchayaneùu gajaü punaþ . vçùaü bhojanapàtreùu chatràdiùu punardhvajam . agnive÷masu sarveùu, gçhe vahnyupajãvinàm . dhåmaü niyojayet kecit ÷vànaü mlecchàdijàtiùu . kharo vai÷yagçhe ÷astodhvàïkùaþ ÷eùa kuñãùu ca . vçùasiühagajà÷càpi pràsàdapurave÷masu . gajàye và dhvajàye và gajànàü sadanaü ÷ubham . a÷vàlayaü dhvajàye ca kharàye vçùabhe'pi và . uùñràõàü mandiraü kàryaü gajàye và vçùadhvaje . pa÷usadma vçùàye ca dhvajàye và ÷ubhapradama . ÷ayyàsu vçùabhaþ ÷astaþ pãñe siühaþ ÷ubhapradaþ . amatracchatravastràõàü vçùàye và dhvaje'pi và . pàdukopànahau kàrye siühàye'pyatha và dhvaje . svarõaraupyàdidhàtå nàmanyeùàü tu dhvajaþ smçtaþ . bràhmaõe tu dhvajaþ ÷reùñhaþ pratãcyàü kàrayenmukham . siüha÷ca bhåbhçtàü ÷asta udãcyàü ca mukhaü ÷ubham . vi÷àü vçùaþ pràgvadana ÷ådràõàü dakùiõe gajaþ . sarveùàmeva càyànàü dhvajaþ ÷reùñhatamo mataþ . dhvajàyaþ kùatriyavi÷oþ pra÷asto gururabravãt siühàyaþ sarvathà tyàjyo bràhmaõena vçùastathà . siühàye ÷uni càye ca alpàyàsaü prajàyate . dhvajàye pårõasiddhiþ syàdvçùàyaþ pa÷uvçdvidaþ . gajàye sampadàü vçddhiþ ÷eùàyàüþ ÷okaduþkhadàþ>% . tathà ca dhvajàdyà àyà yatra syustaddiïamukhadvàràõi syuriti phalitàrtha %<pratyagadhvaja dvàramarthàkùõi pårvaü haràvudak syàt dvirade ca yàmyam>% iti ÷rãpatyukteþ %<sarvadvàra iha dhvajo varuõadigdvàraü ca hitvà hariþ pràgdvàro vçùabho gajo yamasure÷à÷àmukhe syàcchubhaþ>% mahe÷varokte÷ca . %<pa÷càdudakapårvayame dvijàditaþ>% muø ciø bràhmaõàdivarõabhedena dvàranive÷anamuktam dvijàditaþ brahmaõàdivarõabhedena pa÷càdàdi dikùu gçhadvàraü syàt . yathà bràhmaõasya pa÷cànmukhaü gçhadvàraü kùatriyasyodagdi÷i vai÷yasya pårvasyàü, ÷ådrasya yame dakùiõasyàm ityarthaþ . ukta¤ca ÷rãpatinà %<dhvaje pratãcyàü mukhamagrajànàmudaïmukha bhåmibhçtà¤ca siühe . vi÷o vçùe pràgvadanaü gaje tu ÷ådrasya yàmyànanamàmanantãti>% . ñoóarànande cyavanaþ %<dhvaje paràsyaü vipràõàü ràj¤àü siühe'pyudaïmukham . gaje ÷ådrasya yàmyàsyaü vi÷aþ pårvamukhaü vçùe iti ..>% pãø dhàø gçhàõàmàyavàràü÷àdikaü tatphala¤ca vi÷vaø uktaü vathà %<piõóe navàïkàïgagajairagninàgàùñasàgaraiþ . nàgai÷ca guõite bhakte kramàdete padàrthakàþ . nàgàdrinavasåryà ùñarkùatithyçkùakhabhànubhiþ . àyo vàro'÷ako dravyamçõamçkùantithiryutiþ . àyu÷càtha gçhe÷arkùagçhabhaikyaü mçtipradam . saüpårõàþ ÷ubhadà hyete hyasaüpårõàstvaniùñadàþ>% . asyàrthaþ . iùñagçhadãrghaþ 27 hastàþ vistàraþ 7 hastàþ . %<tathàyate tadbhujakoñighàtaþ>% lãlàø uktadi÷à kùetraphalam 203 idaü piõóaü navadhà sthàpitam yathàkramam navàdya ókairguõite nàgàdyaïkairhçte àyàdayaþsyuþ . yathà 203 piõóe 9 guõite 1827 . 8 bhakte ÷eùàïkàt 3 àya siühàkhyaþ . 9 hataþ 1827 . 7 bhaktaþ ÷eùaþ 7 tena vàra ÷aniþ . 6 guõaþ 1218 . 9 bhaktaþ 3 ÷eùaþ aü÷akaþ (navàü÷akaþ) . 8 guõaþ 1624 . 12 bhaktaþ 4 dhanam . 3 guõaþ 609 . 8 bhaktaþ ÷eùaþ 1 çõam . 8 guõaþ 1624 . 27 bhaktaþ ÷eùaþ 4 nakùatraü rohiõã . 8 guõaþ 1624 . 15 bhaktaþ . ÷eùaþ 4 caturthã tithiþ . 4 guõaþ 812 . 27 bhaktaþ ÷eùaþ 2 pãtiryogaþ . 8 guõaþ 1624 . 120 bhaktaþ ÷eùaþ 64 varùà àyuþ . àyàdãnàü prayojanaü pãø dhàø dar÷itaü yathà athaiùàmàyàdãnàü prayojanamucyate . àyasya tàvat %<viùamàyaþ ÷ubhàyaiva samàyaþ ÷okaduþkhadaþ>% iti vasiùñhoktam . %<vàràõàü ca såryàravàrarà÷yaü÷àþ sadà vahnibhayapradàþ . ÷eùagrahàõàü vàràü÷àþ karturiùñàrthasiddhidàþ>% iti yathà gaõitenàgato bhaumavàraþ so'pi nindyaþ tadà÷ã meùavç÷cikau nindyau evamanyeùvapi rà÷iùu tannavàü÷àlindyàþ %<ga hasyàgatam yattu taddvirà÷yàtmakaü yadi . tannavàü÷ava÷àstatra j¤àtavyaü sarvadà ga hamiti>% tathà ca kçttikà dvirà÷yàtmikà tatraikàva÷eùe meùaþ . mçge'pi dvyàdike ÷eùe mithunamanyathà vçùaþ . punarvasàvapyaü÷akatraya yàvanmithunamanyathà karkaþ . evamuttaràphàlgunyàdiùu dvirà÷yàtmakeùåhanãya vidvadbhiþ . na tu niþsandigdheùvekarà÷yàtmakeùu a÷vinyàdiùu .
     dhanarõayo÷ca phalam %<dhanàdhikaü gçhaü vçddhyai nirdhanàya çõàdhikamiti>% . nakùatrasya phalam vipatpradà vipattàrà pratyariþ pratikåladaþ . midhanàkhyà tàrakà tu sarvathà nidhanapradà . vivarjyatàrakàsvetannirmàõama÷ubhapradam . kurvanna j¤ànato mohàdduþkhabhàgvyàdhibhàgbhavet . atra gçhanakùatràddinabhaü yatsaükhyaü tannavabhaktamava÷iùñatàrakà vipattàràdikàþ syu÷cettadàniùñàstaddine gçhàrambhaü na kuryàdanyasmin dine ÷ubhatàràsu gçhàrambhaü kuryàdityarthaþ iti kecit . apare tu gçhakartunàmanakùatràñgçhabhaü saügaõyaü navabhaktamava÷iùñaü vipattàràdikaü syàttadgçhamaniùñamanyathà ÷ubhamiti yadàha ka÷yapaþ %<datte duþkhaü tçtãyarkùaü pa¤camarkùaü ya÷aþkùayam . àyuþkùayaü saptamarkùaü karturbhàdyadi saptamamiti>% vàstu÷àstre'pi %<gçhabhàt svàmibhaü gaõya bhakta ca navabhiþ punaþ . yaccheùa sà bhavettàrà saptapa¤catrikà'dhameti>% pràhuþ . yadà tu gçhakarturgçhasya caikaü nakùatraü syàttadà tacchubhama÷ubhaü veti nirõayamàha . vasiùñhaþ %<gçhasya tatpatestvekaü dhiùõyaü cennidhanapradamiti>% nidhanaü maraõam . rà÷yaikye'yaü doùaþ na tu bhinnarà÷itve tadvàkyasya vivàhaprakaraõoktatvàt . kai÷cidanyadapi prayojanamuktaü taduktaü vyavahàrasamuccaye %<tribhistribhirve÷mani kçttikàdyairukchedaputràptidhanàni ÷okam . ÷atrorbhayaü ràjabhayaü ca mçtyuþ sukhaü pravàsa÷ca nava prabhedàþ>% iti . gçhabhava÷àdrà÷ij¤àne'pi prayojanamàha sa eva . (vi÷vakarmà) rà÷ikåñàdikamityàdi (tadvàkyamanupadaü dç÷yam) vàstu÷àstre kçttikàdiùu dvirà÷iùu bheùu rà÷inirõayo yathà %<a÷vinyàditrayaü meùe siühe proktaü maghàtra yam . målàditritayaü càpe ÷eùeùu nava rà÷aya>% iti . ÷eùeùu bheùu rohiõyàdiùu nava rà÷ayo j¤eyàþ . yathà rohiõãmçgayorvçùaþ . àrdràrpunarvasvormithunam . puùyà÷leùayoþ karkaþ . evaü hastàdike ÷ravaõàdidvike ca kanyàmakaràdyàrà÷ayaþ syurityarthaþ ayaü ca pakùo vàstu÷àstre navà÷ànukteruktaþ . atra rà÷ikåñe nàóãvedho na doùàya . uktaü ca jyoti÷cintàmaõau
     sevyasevakayo÷caiva gçhatatsvàminorapi . parasparaü mitrayo÷cedekanàóã pra÷asyate iti . tithiprayojanaü tithyànayanaprakàràntaraü ca vàstu÷àstre %<÷akràhataü ÷etraphalaü triü÷adbhaktàvar÷aùakam . tithyaþ pratipadàdyàþsyu rdar÷aü riktàü ca varjayediti>% . tulyanyàyatvàcchubhà÷ubhaprakaraõoktaü neùñayogavarjanaü ca yogànàü, prayojanaü spaùñameva àyuùaþ prayojanaü tàvatkàlaü gçhasthitiriti pãø dhàø àyàdiphalaü vi÷vaø vàstu÷àstre %<dhiùõye ca vasubhirbhakte vyayaþ syàccheùakàïkake . dhanàdhikaü gçhaü vçddhyai nirdhanàya çõàdhikam . vyayànvite kùetraphale dhruvàdyakùarasaüyute . tribhiþ ÷eùe kramàdindrayamabhåbhåmipà÷ayàþ . indràü÷e padavãvçddhirmahatsaukhyaü prajàyate . yamàü÷e maraõaü nånaü roga÷okamanekadhà . ràjàü÷e dhanadhànyàni putravçddhi÷ca jàyate . rà÷ikåñàdikaü sarvaü dampatyoriva cintayet . naiþkhaü dvidvàda÷e nånaü trikoõe tvanapatyatà . ùañ kàùñake naidhanaü syàdvyatyaye madhyamaü smçtam . (vyatyaye dvàda÷advitãyàdau) dyånasthite putralàbhaþ strãlàbha÷ca tathaiva ca . janmatçtãye ca tathà dhanadhànyàgamãbhaveta . da÷amaikàda÷e candre dhanàyurbhadraputradaþ . caturthàùñamaripphastho mçtyuputravinà÷adaþ . trikoõe'tvanapatyaü syàt kecid bandhugçhe ÷ubham . vadanti candremunayonaitanmama mataü smçtam . a÷cinyàditrayam ityàdikam (anupadamuktam) . såryàravàrarà÷yaü÷àþ sadà vahnibhayapradà . ÷aùa grahàõàü vàràü÷àþ karturiùñàrthasiddhidàþ . gçhasyàgatabhaü yattu taddhi rà÷yàtmakaü yadi . tannavàü÷ava÷àttatra j¤àtavyaü sarvadà gçham . vipatpradà vipattàrà pratyariþ pratikåladaþ . nidhanàkhyà tu yà tàrà sarvathà nidhanapradà . vivarjya tàrakàsvetannirmàõama÷ubhapradam . pratyaritàrà bhayadà niraü÷arkùetu mçtyubhãþ . nidhànàkhyà tu yà tàrà strãsåtàrtipradàyinã . kurvannaj¤ànato mohàdduþkhabhàgvyàdhibhàgbhavet . tithau rikte daridratvaü dar÷e garbhanipàtanam . kuyoge dhanadhànyàdinà÷aþ pàta÷ca mçtyudaþ . vaidhçtau sarvanà÷aya nakùatraikye tathaiva ca . àyurvihãne gehe tu durbhagatvaü prajàyate . nàóãvedho na ÷ubhadastàrà rogabhayapradà . gaõavaire putrahànirdhanahànistathaiva ca . yonau kalirmahàduþkhaü yamàü÷e maraõaü dhruvam . nakùatraikye svàmimçtyurvarõe vaü÷avinà÷anam . pàpavàre daridratvaü ÷i÷ånàü maraõaü tathà . kecicchaniü pra÷aüsanti cauramãtistu jàya te>% . àyàdikacintàyà maryàdàü digbhedena gçhabhedanirmàõa¤càha vi÷vakarmà %<ekàda÷akaràdårdhaü yàvaddvàtriü÷ahastakam . tàvadàyàdikaü cintyaü tadçrdhaü naiva cintayet . àyavyayau màsa÷uddhirna jãrõe cintayedgçhe . ÷ilànyàsa prakurvãta madhye tasya vidhànataþ . ai÷ànyàü devatàgehaü pårvasyàü snànamandiram . àgneyàü pàkasadanaü ÷ayanaü dakùiõe nyaset . ÷astragehaü ca nairçtyàü pa÷cime bhojanàlayam . vàyavyàü dhànyasadanaü bhàõóàràgàramuttare . àgneyãpårvayormadhye dadhimanthanamandiram . agniprete ÷ayormadhye àjyagehaü pra÷asyate . yàmyanairçtayormadhye purãùatyàgamandiram . nairçtyambupayormadhye vidyàbhyàsasya mandiram . pa÷cimànilayormadhye rodanàrthaü gçhaü smçtam . vàyavyottarayormadhye ratigehaü pra÷asyate . uttare÷ànayormadhye auùadhàrthaü ca kàrayet . ã÷ànapårvayormadhye ÷eùaü sarvagçhaü smçtam . nairçtyàü såtikàgehaü nçpàõàü gehamiùyate . àsannaprasave màsi kuryàccaiva vi÷eùataþ . tadvat prasavakàle syàditi ÷àstreùu ni÷citam . màse tu navame pràpte pårvapakùe ÷ubhedine . prasåti sambhave kàle gçhàrambhaõamiùyate>% . alindabhedena gçhanàmabhedàn tatphalamalinda÷abdàrtha¤càhaü tatraiva %<guroradho laghuþ sthàpyaþ purastàdurdhvagaü nyaset . gurubhiþ pa÷cime påryaü sarvalaghvavadhirvidhiþ . syàdalindaü laghusthàne nàlindaü gurumà÷ritam . pradakùiõairgçhadvàràdalindairda÷aùaóvidhaiþ 16 . dhruvasaüj¤aü 1 gçhaü tvàdyaü dhanadhànyasukhapradam . dhanyaü 2 dhànyapradaü néõàü jayaü 3 syàdvijayapradam . mandaü 4 strãhànidaü nånaü kharaü 5 sampadvinà÷anam . putrapautrapradaü kàntaü 6 ÷rãpadaü syànmanoramam 7 . suvaktraü 8 bhogadaü nånaü durmukhaü 9 vimukhapradam . sarvaduþkhapradaü kråraü 10 vipakùaü 11 ÷atrubhãtidam . dhanadaü 12 dhanadaü gehaü kùayaü 13 sarvakùayàvaham . àkradaü 14 ÷okajananaü vipula÷rãya÷aþpradam . vipulaü 15 nàmasadç÷aü dhanadaü vijayàbhidham 16 . pradakùiõaü sadmamukhàdalindaü vidyàllaghusthànasamà÷ritaü ca . gçhasya pårvàdigateùvalindeùvevaü bhaveyarda÷a ùañkabhedàþ 16 . bhavet punaþ ÷ubhàlindayutaü kàpàlasaüj¤akam . vistàràt dviguõaü gehaü gçhasvàmi vinà÷anam . nirarthakaü tadgçhaü syàdbhayaü và ràjasambhavam . kecidalindaü dvàraü tu pravadanti manãùiõaþ . kecidalindaü ÷àlà¤ca keciccàlindakaü ca tat . gçhàdbahi÷ca ye koùñhà gçhasyàntargatà÷ca ye . teùàü koùñhãkçtaü tiryaggehaü càlindasaüj¤akam . stambhahãnaü gçhàdbàhyànnirgataü koùñhanirmitam . madhyàdårdhaü tacca gehaü vàcàlindasaj¤akam . yatràlindaü ca tatra va dvàramàrgaþ pra÷asyate . alindadvàrahãnaü ca gçhaü koñãsamaü smçtam yatràlindaü tatra ÷àlà tatra dvàraü ca ÷obhanam . ÷àlàlindadvàrahãnaü na gçhaü kàrayedbudhaþ>% ayamarthaþ . %<prastàre tu laghuü nyasya prathamasya guroradhaþ . yathopari tathà ÷eùaü bhåyaþ kuryàdamuü vidhim . åne dadyàguråneva yà vat sarvalaghurbhavet>% vçø raø uktarãtyà caturdvàraråpacaturguru prakalpanena prastàre laghuü dvàraü prakalpya ùoóa÷a bhedàþ svaråpatodar÷yante yathà 1 . '''' årdhvamukham dhruvaü ÷ubhadam . 2 . .''' pràgmukhaü dhànyaü ÷ubham . 3 . '.'' dakùiõadvàram jayaü ÷ubhadam . 4 . ..'' pràgdakùiõadvàram mandama÷ubhadam . 5 . ''.' pa÷cimadvàraü kharama÷ubhadam . 6 . .'.' pràgpa÷cimamukham kàntaü ÷ubhadam . 7 . '..' dakùiõapa÷cimàsyam manoramaü ÷ubhadam . 8 . ...' pràgdakùiõapa÷cimàsyaü suümukhaü ÷ubhadam . 9 . '''. uttaràsyam--durmukhama÷ubhadam . 10 . .''. pårvottaradvàram--ugrama÷ubhadam . 11 . '.'. dakùiõottaràsyam vipakùama÷ubhadam . 12 . ..'. pràgdakùiõàdigàsyam dhanadaü÷ubhadam . 13 . .'.. pa÷cimottaràsyam kùayama÷ubhadam . 14 . .'.. pårvapa÷cimottaràsyam àkrandama÷ubhadam . 15 . '... dakùiõapa÷cimottaradvàram vipulaü ÷ubhadam . 16 . .... caturdigdvàram vijayaü sarvatra ÷ubhadam . digbhedenaika÷àlàdinirmàõaprakàraü tatràha %<yadvàstuni ca vistàraþ saivocchàyaþ ÷ubhaþ smçtaþ . eka÷àlo gçhaþ kàryo vistàràddviguõocchrayaþ . catuþ ÷àlagçhasyaivamucchràyo vyàsasaümitaþ . vistàràddviguõaü dairghyameka÷àleùu÷asyate . vistãrõaü yadbhavedgehaü tadårdhvaütveka÷àlake . dvi÷àle dviguõaü proktaü tri÷àle triguõaü tathà . catuþ ÷àle pa¤caguõaü tadårdhvaü naiva kàrayet . ÷ikhà caiva tribhàge tu gçhaü cottamasaüj¤akam . ekaü nàgendrasaü÷uddhau dve ca dakùiõapa÷cime . tri÷àlaü pårvatohãnaü kàryaü và saumyavarjitam . årdhabhàgatrayaü tyaktvà adhobhàgadvayaü tathà . madhye nàbhiü vijànãyàditi pràha parà÷araþ . pårvàdiùu caturdikùu vàmamekàdayodhruvàþ . vistàrasyàtha dairùyasya tathaivaikaikasaüyutàþ . vàmaü vàtàdikoõeùu dhruvaü vistàradairghyayoþ . ekàdyàþ svecchayà sarve kàryàvedasamanvitàþ . anenaiva prakàreõa kriyamàõe ca vàstani . àyavyayàdisaü÷uddhiü na cintayati pårbataþ>% asyàrthaþ yadi vàstu na ekameva gçhaü kriyate tadà nàgendrasaü÷uddhyàsaumyavarjitaü uttara÷àlàhãnaü gçhaü kàryaü yadidvi÷àlakaü gçhaü kriyate tadà dakùiõapa÷cime ÷àle kàrye tri÷àle pårvatohãnaü kàryam uttara÷àlayà và hãnaü kàryam . ÷àlàvibhàgastu anenaiva vidhànena kàryaþ pårvataþ årdhabhàgatrayaü tyaktvà pa÷cime bhàgadvayaü tyaktvà yo madhyagato bhàgaþ sa nàbhiþ tatra ÷àlà na vidheyà anenaiva prakàreõa pårvàdidikùu ekàdayo vistàrasya dairdhyasya ekaikabhàgaü saüyojya vàtàdikoõeùu uttara÷àlà hãnatvànna deyaü sarve ekàdyà÷catuþ÷àlàntà vedasamanvitàþ kàryàþ anenaiva prakàreõa ÷àlàyute gçhavàstuti àyavyayàdi÷uddhirna cintanãyà . eka÷àle àyavyayàdivicàraþ kartavyaþ dvi÷àlàdigçhe àyavyayàdi÷uddhirna vicàraõãyà yataþ nirgamàlindaniryåhàdãni yàni caturdi÷aü ve÷manàü tàni na gràhyàõi iti . varõabhedenaika÷àlàdivi÷eùabhedàdikamàha tatraiva %<bràhmaõànàü catuþ÷àlaü kùatriyàõàü tri÷àlakam . dvi÷àlakaü ca vai÷yànàü ÷ådràõàmeka÷àlakam . sarveùàmeva varõànàmeka÷àlaü pra÷asyate . eka÷àlaü dvi÷àlaü và tri÷àlaü turya÷àlakam . yathàlindagçhaü kuryàttà dçk÷àlà pra÷asyate . ÷àlàbhedo na kartavyo na kuryàttu ïganimnakam . samàü ÷àlàü tataþ kuryàtsamaü pràkàrameva ca . kulãro vç÷cikomãna uttaradvàrasaüsthitàþ . meùasiühadhanurdvàrã pårvadvàreùu saüsthitàþ . vçùabho makaraþ kanyà yàmyadvàrasamà÷ritàþ . mithunaü tulakumbhau ca pa÷cimadvàramà÷rità . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yàþ ÷ådrà÷caiva yathàkramam . yadã÷à rà÷ayaþ proktàstasmin ÷àlà pravartate . atha pårvavibhàge tu bràhmaõà uttare nçpàþ . vai÷yà÷ca dakùiõe bhàge pa÷cime ÷ådrakàstathà . àgneyàdikrameõaivàpabhraü÷àvarõasaïkaràþ . j¤àtibhraùñà÷ca caurà÷ca vidiksthàþ ÷obhanàþ smçtàþ . bràhmaõàþ kùatriyàvai÷yàþ ÷ådràþ pràgàdiùu smçtàþ>% . nçpàdãnàü gçhamàna bhedamàha tatraiva . %<aùñottaraü hasta÷ataü vistàre nçpamandiram . kàrya pradhànamanyàni tathàùñàùñonitàni tu . vistàrapàdasaüyuktaü teùàü dairghyaü prakalpavet . evaü nçpàõàü pa¤caiva gçhàõi ÷ubhadàni ca . senànãnàü ca pa¤caiva gçhàõi ÷ubhadàni ca . ùaóbhiþ ùaóbhirvihãnàni catuþùaùñimitàni ca . pa¤caiva, tasya vistàre dairghyaü ùaóbhàgasaüyutam . ùaùñi÷caturvihãnàni ve÷màni sacivasya ca . pa¤casvaùñàü÷asaüyuktaü dairghyaü tasyàrdhameva ca . nçpàõàü mahiùãõà¤ca pra÷astaü pa¤ca caiva hi . ùaóbhiþ ùaóbhi÷ca varjyàni a÷ãtyà÷ca tathaiva ca . triü÷adyuta¤ca dairghyaü ca yuvaràjagçhàõi ca . pa¤ca årdhaü ca tasyaiva bhràtéõàü prabhavanti hi . nçpamantrigçhàõà¤ca antare yatpramàõakam . sàmantaràjabhçtyànàü pravaràõàü gçhaü smçtam . nçpàõàü yuvaràjasya gçhàõàmantareõa yat . tat gçhaü ka¤cukãve÷ma kalàj¤ànàü tathaiva ca . yuvaràjamantrigçheùvantaraü yadbhave diha . adhyakùasya tu tadgehaü tatkarmaku÷alà÷ca ye . adhyakùàdhikçtànàü ca ratiko÷apramàõakam . catvàriü÷accaturhãnà pa¤ca gehà bhavanti hi . ùañbhàgasaüyutaü dairghyaü daivaj¤abhiùajàü tathà . purohitànàü ÷ubhadaü sarveùàü kathayàmyataþ . hastàt dvàtriü÷atà yuktaü vistàrasya dvajàlayam . vistàraü sada÷àü÷aü tu dairghyaü tasya prakalpayet . trayàõàü kùatriyàdãnàmàlayaü pårvacoditam . nçpasenàpatigehasyàntaraü yadbhavediha . tatko÷agehaü bhavati ratigehaü tathaiva ca . senàpatançpagehànàmantaraü yatpramàõakam . càturvarõyasya yadgehaü tadràja påjyasammatam . atha pàrasavàdãnàü màtàpitroryadantaram . bràhmaõasya ca yanmànaü ÷ådreõa saha tadbhavet . ÷atahastocchritaü kàryaü catuþ÷àlaü gçhaü bhavet . pramitantveka÷àlatu ÷ubhadaü tatprakãrtitam . senàpatinçpàdãnàü saptatyà sahite kçte . vyàse caturda÷a hçte ÷àlà mànaü vinirdi÷et . pa¤catriü÷addhçte'nyatràlindamàna bhavecca tat . ÷àlà tribhàgatulyà ca kartavyà vãthikà bahiþ . bhavanàt pårvaü soùõãùaü pa÷càtpàpà÷rayaü bhavet sàvaùñambhaüpàr÷vayostu sarvatra susthiraü bhavet . vistàra ùoóa÷àü÷astu caturhastayutocchrayaþ . tadantarasthoccataraü pramàõaü pravadedvudhaþ . dvàda÷abhàgenonaü ca samastànàü prakalpayet . yajante ràjasåyàdyaiþ kratubhirye'vanã÷varàþ . nalairapyaùñamaisteùàü kàrayedbhavanottamam . tathà ca saptamaireva vipràõàü kàrayadgçham . sàrdhaùaùñhaiþ kùatriyàõàü vai÷yànàü sàrdhapa¤camaiþ . tribhiþ sàrdhai÷ca ÷ådràõàü bhavanaü ÷ubhañaü smçtam . svagçhàõàü vibhàgena pramàõamiha lakùayet vistàràyàmaguõitaü nalaiþ ùauóa÷abhiþ smçtam . svagçhàõàü vibhàgena pramàõamiha lakùayet . vyàsàcca ùoóa÷obhàgaþ sarveùàü bhittayaþ smçtàþ . pakveùñakàkçtànàü ca na dàråõàü kadàcana . nçpasenàpatigçheùvaùñà÷ãtiü ÷atairyutàm . aïgulàni dvàramànaü pravadanti manãùiõaþ . vipràdãnàü vi÷atistu aïgulàni ca sapta ca . dvàrasya mànaü tatproktaü dviguõocchràya ucyate . ucchràyahastasaükhyàyàþ parimàõàïgulàni ca . ÷àkhàdvaye'pi bàhulyaü kàryaü sàrdhàü÷asaüyutam . ucchràyàt saptaguõitàda÷ãtiþ pçthutà matà . bhàgaþ punarnavaguõà÷ãtyaü÷astambhamànakam . da÷àü÷ahãnaü tasyàgraü stambhànàü parimàõakam . vedà÷ro rucakaþ 1 stambho vajro 2 'ùñà÷riyutã mataþ . dvivajraþ 3 ùoóa÷à÷rastaddviguõà÷raþpralànakaþ 4 . samantavçtto vçttàkhyaþ 5 stambhaþ prokto dvijottamaiþ . vibhajya navadhà stambha kuryàdudvahana ghañam . padmaü tu sottaroùñha¤ca kuryàdbhàgena bhàgataþ . stambhasamaü bàhulyaü bhàratulànàmuparyuparyàsàm . bhavati tulopatulànàmånaü pàdena pàdena . apratiùiddhàlindaü samantato vàstu sarvatobhadram . nçpavibudhasamåhànàü kàryaü dvàrai÷caturbhirapi>% . atha dvi÷àlàni gçhàõiü dakùiõe durmukhaü kçtvà pårve ca kharasaüj¤akam . tadvàtàkhyaü 1 bhavedgehaü vàtarogapradaü smçtam . dakùiõe durmukhaü gehaü pa÷cime dhànyasaj¤akam . yamasåryaü 2 dvi÷àlaü tanmçtyudaü nà÷adaü smçtam . pårve tu svaranàmànamuttare dhànyasaüj¤akam . daõóàkhyaü 3 taddvi÷àlaü syàddaõóaü kuryàt punaþ punaþ . durmukhaü dakùiõe kuryàduttare jayasaü j¤akam . vãcyàkhyaü 4 taddvi÷àlantu bandhunà÷aü dhanakùayam . khara¤ca pårbadigbhàge pa÷cime dhànyasaüj¤akam . gçhaü cullà 5 dvi÷àlaü taddhanadhànyavinà÷anam . àkrandaü dakùiõe bhàge pa÷cime dhanadaü tathà . dvi÷àlaü cekùusaüj¤aü 6 tatpa÷uvçddhi dhanapradam . vipakùaü dakùiõe bhàge pa÷cime krårasaüj¤akam . ÷obhanàkhyaü 7 dvi÷àlaü taddhanadhànyakaraü param . vijayaü dakùiõe bhàge vijayaü caiva pa÷cime . dvi÷àlaü caiva kumbhàkhyaü 8 putradàràdisaüyutam . dhànya¤ca pårbadigbhàge dhànyaü caiva tu pa÷cime . nandàkhyaü 9 taddvi÷àla¤ca ghanadaü ÷obhanaü smçtam . vijayaü sarvadigabhàge dvi÷àlàkhya tadeva 10 hi . aïkàdyaü 11 nàma tadgehaü ÷ubhañaü dvàrato bhavet . vipulaü sarvadigbhàge dvi÷àlaü tatprajàyate . tànisampuñasaj¤àni 12 dhanadhànyapradàni ca . dhanadaü sarvadigbhàge sumukhaü và manoramam . kàntanàm 13 tu tadgehaü sarvàü÷e ÷obhanaü smçtam . dvi÷àlànàü sadmanàü ca bhedà÷caiva trayoda÷a . phalapàkàrthameteùàü mayà proktaü suvistaràt . pårvayàmyamatha yàmyapa÷cimaü pa÷cimottaramudãcipårbamam . pràkpratãcãmatha dakùiõottaraü vàstu ùaóvidhamidaü dvi÷àlakam . atha tri÷àlàni %<uttaradvàrahãnaü yat tri÷àlaü dhanadhànyadam . hiraõyanàbhanàmànaü 1 ràj¤àü saukhyavivardhanam . pràkdvàra÷àlàhãnantu sukùetraü 2 nàmaü tadgçham . vçddhidaü putrapautràõàü dhanadhànyasamçddhidam . yàmya÷àlàvihãnaü tat tri÷àlaü culhãsaüj¤akam 3 . vinà÷anaü dhanasyàpi putrapautràdinà÷anam . pratyak÷àlàvihãnantu pakùaghnaü 4 nàma tadgçham . putràõàü doùadaü caiva para¤ca puravàsinàm . catvàro'mã mayàproktà bhedà÷caiva caturvidhàþ . tasmàdvicàrya kurvãta gçhakarmaõi kovidaiþ>% . atha catuþ÷àlàni %<yàmya÷àlàü nyasedàdau dvitãyàü pa÷cime tataþ . tçtãyà cottare sthàpyà caturthã pårvapa÷cimà . gçhàõàü kramayogena catuþùaùñiþ samàsataþ . anekayogabhedàcca ÷ataü viü÷ottara smçtam . alindànàü vyavacchedo nàsti yatra samantataþ tadvàstu sarvatobhadraü 1 caturdvàrasamanvitam . ekagràme catuþ÷àle durbhikùe ràjaviplave . svàminà noyamànàyàü pati÷ukro na duùyati . nçpàõàü bibudhànà¤ca gçhaü saukhyapradàyakam . pradakùiõaü tataþ sarvaiþ÷àlàbhitteralindakaiþ . vinàpareõa dvàreõa nandyàvartamidaü 2 smçtam . ÷reùñhaü sutàrogyakara sarveùàü ÷uddhajanmanàm . dvàra lindogatastveko netrayordakùiõàïgataþ . vihàya dakùiõadvàra vardhamànamiti 3 smçtam . ÷ubhadaü sarvavarõànàü vçddhidaü putrapautradam . pa÷cimottarato'lindaü pràgantau vaitaducchritau . anyastanmadhyavidhçtaþ pràgdvàraü svastika 4 ÷ugama . pràkà÷cimàvalindau yàvantagau tadbhavau parau saumyadva vinà yatsyàdru cakàkhya 5 tu tat smçtam>% . granthasya grahàntaraü ñãketyabhiyuktokteþ atràspaùñàrthànàmarthaþ vçø saø vàkyena matsyapuràõavàkyena ca spaùñokriyate yathà vçø saø %<uttamamaùñàbhyadhikaü hasta÷ataü nçpagçha pçthutvena . aùñàùñonànyevaü pa¤ca sapàdàni dairghyeõa ùadbhiþ ùadbhirhãnà senàpatisadmanàü catuþùaùñiþ . pa¤caiva vistàràt ùadbhàgasamanvità dairghye . ùaùñi÷caturvi hãnà ve÷màni bhavanti pa¤ca sacivasya . svàùñàü÷ayutà dairghye tadardhato ràjamahiùãõàm . ùadbhiþ ùadbhi÷caivaü yuvaràjasyàpavarjità'÷ãtiþ . tryaü÷ànvità ca dairghye pa¤ca tadardhaistadanujànàm . nçpasacibàntaratulyaü sàmantapravararàjapuruùàõàm . nçpayuvaràjavi÷eùaþ ka¤cukive÷yàkalàj¤ànàm . adhyakùàdhikçtànàü sarveùàmeva ko÷aratitulyam . yuvaràjamantrivivaraü karmàntàdhyakùadåtànàm . catvàriü÷addhãnà catu÷caturbhistu pa¤ca yàvaditi . ùadbhàgayutà dairghye daivaj¤apurodhasorbhiùajaþ . vàstuni yo vistàraþ sa eva cocchràyani÷cayaþ ÷ubhadaþ . ÷àlaikeùu gçheùvapi vistàràddviguõitaü dairghyam . càturvarõyavyàse dvàtriü÷at syàccatu÷caturhãnà . à ùoóa÷àditi paraü nyånataramatãva hãnànàm . sada÷àü÷aü vipràõàü kùatrasyàùñàü÷asaüyutaü dairghyam . ùaóbhàgayutaü vai÷yasya bhavati ÷ådrasya pàdayutam . nçpasenàpatigçhayorantaramànena ko÷aratibhavane . senàpaticàturvarõyavivarato ràjapuruùàõàm . atha pàrasavàdãnàü svamànasaüyogadalasamaü bhavanam . hãnàdhikaü svamànàda÷ubhakaraü vàstu sarveùàm . pa÷và÷ramiõà¤ca mitaü dhànyàyudhavahniratigçhàõàü ca . necchanti ÷àstrakàrà hasta÷atàducchritaü parataþ . senàpati nçpatãnàü saptatisahite dvidhàkçte vyàse . ÷àlà caturda÷ahçte pa¤catriü÷addhate'lindaþ . hastadvàtriü÷àdiùu catu ÷catustritrikatrikàþ ÷àlàþ . saptada÷atritayatithitrayoda÷akçtàïgulàbhyadhikàþ . tritridvidvidvisamàþ kùayaþ kramàdaïgulàni caiteùàm . vyekà viü÷atiraùñau viü÷atiraùñàda÷a tritayam . ÷àlàtribhàgatulyà kartavyà bãthikà bahirbhavanàt . yadyagrato bhavati sà soùõoùaü 1 nàma tadvàstu . sàyà÷rayamiti 2 pa÷càt sàvaùñambhaü 3 tu pàr÷vasaüsthitayà . susthitamiti 4 ca samantàt ÷àstraj¤aiþ påjitàþ sarvàþ . vistàraùoóa÷àü÷aþ sacaturhasto bhavedgçhocchràyaþ . dvàda÷abhàgetono bhåmau bhåmau samastànàm . vyàsàt ùoóa÷abhàgaþ sarveùàü sadmanàü bhavati bhittiþ . pakveùñakàkçtànàü dàrukçtànàü tu sa vikalpaþ . ekàda÷abhàgayutaþ sasaptatirnçpabale÷ayorvyàsaþ . ucchràyo'ïgulatulyo dvàrasyàrdhena viùkambhaþ . vipràdãnàü vyàsàt pa¤càü÷o'ùñàda÷àïgulasametaþ . sàùñàü÷o viùkambho dvàrasya dviguõa ucchràyaþ . ucchràyahastasaïkhyàparimàõànyaïgulàni bàhulyam . ÷àkhàdvaye'pi kàryaü sàrdhaü tatsyàdudumbarayoþ . ucchràyàt saptaguõàda÷ãtibhàgaþ pçthutvameteùàm . navaguõite'ü÷ãtyaü÷aþ stambhasya da÷àü÷ahãno'gre . samacatura÷ro rucako 1 vajro 2 'ùñà÷rirdvivajrako 3 dviguõaþ . dvàtriü÷atà tu madhye pralãnako 4 vçtta iti vçttaþ 5 . stambhaü vibhajya navadhà vahanaü 1 bhàgo vaño 2 'sya bhàgo'nyaþ . padmaü 3 tathottaroùñhaü 4 kuryàdbhàgena bhàgena . stambhasamaü bàhulyaü bhàratulànàmuparyuparyàsàm . mavati tulopatulànàmånaü pàdena pàdena . apratiùiddhàlindaü samantato vàstu sarvatobhadram 1 . nçpavibudhasamåhànàü kàryaü dvàrai÷caturbhirapi . nandyàvarta 2 malindaiþ ÷àlàkuddhyàt pradakùiõàntagataiþ . dvàraü pa÷cimamasmin vihàya ÷eùàõi kàryàõi . dvàràlindo'ntagataþ pradakùiõo'nyaþ ÷ubhastata÷cànyaþ . tadvacca vardhamàne 3 dvàraü tu na dakùiõaü kàryam . aparo'ntagato'lindaþ pràgantagatau tadutthitau cànyau . tadavadhivivçta÷cànyaþ pràgdvàraü svastike 4 '÷ubhadam . pràkpa÷cimàvalindàvantagatau tadavadhisthitau ÷eùau . rucake 5 dvàraü na ÷ubhadamuttarato'nyàni ÷astàni . ÷reùñhaü nandyàvartaü sarveùàü vardhamànasajj¤aü ca . svastikarucake madhye ÷eùaü ÷ubhadaü nçpàdãnàm . uttara÷àlàhãnaü hiraõyanàbhaü tri÷àlakaü dhanyam . pràk÷àlayà viyuktaü sukùetraü vçddhidaü vàstu . yàbhyàhãnaü cullã tri÷àlakaü vittanà÷akarametat . pakùaghnamaparayà varjitam sutadhvaüsavairakaram . siddhàrthamaparayàmye yamasåryaü pa÷cimottare ÷àle . daõóà khyamudakpårbe bàtàkhyaü pràgyutà yàmyà . pårvàpare tu ÷àle gçhacullã dakùiõottare kàcam . siddhàrthe'rthàvàptiryamasårye gçhapatermçtyuþ . daõóabadho daõóàkhye kalahodvegaþ sadaiva vàtàkhye . vittavinà÷a÷cullyàü j¤àtibirodhaþ smçtaþ kàce>% . tata ekà÷ãtipadaü catuþùaùñipada¤ca dvidhà vàstunaravibhàgamuktvoktam %<sampàtà vaü÷ànàü madhyàni samànàni yàni ca padànàm . marmàõi tàni vidyànna paripãóaget pràj¤aþ . tànya÷ucibhàõóakãlastambhàdyaiþ pãóitàni ÷alyai÷ca . gçhabhartustattulye pãóàmaïge prayacchanti . kaõóåyate yadaïgaü gçhapatinà yatra và'maràhutyàm . a÷ubhaü bhavennimittaü vikçtirvàgneþ sa÷alyaü tat . dhanahànirdàrumaye pa÷upãóhàrugbhayàni càsthikçte . (lohamaye ÷astrabhayaü kapàlake÷eùu mçtyuþ syàt . aïgàre stenabhayaü bhasmani ca vinirdi÷etsadàgnibhayam . ÷alyaü hi marmasaüsthaü suvarõarajatàdçte'tya÷ubham . marmaõyamarma yo và ruõaddhyarthàgamaü tuùasamåhaþ) (kùepakam) api nàgadantako marmasaüsthito doùakçdbhavati . rogàdvàyuü pitçto hutà÷anaü ÷oùasåtramapi vitathàt . mukhyàdbhç÷aü jayantàcca bhç÷amadite÷ca sugrãvàt . tatsampàtà nava ye tànyati marmàõi sampradiùñàni . yacca padasyàùñàü÷astatproktaü marmaparimàõam . padahastasaükhyayà sammitàni vaü÷o'ïgulàni vistãrõaþ . vaü÷avyàso'dhyardhaþ ÷iràpramàõaü vinirdiùñam . sukhamicchan brahmàõaü yatnàdrakùedgçhã gçhàntaþstham . ucchiùñàdyupaghàtàdgçhapatirupatapyate tasmin . dakùiõabhujena hãne vàstunare'rthakùayo'ïganàdoùàþ . vàme'rthadhànyahàniþ ÷irasi guõairhãyate sarveþ . strãdoùàþ sutamaraõa preùyatvaü càpi kareõa vaikalye . avikalapuruùe vasatàü mànàrthayutàni saukhyàni . gçhanagaragràmeùu ca sarvatraibaü pratiùñhità devàþ . teùu ca yathàmuråpaü varõà vipràdayo vàsyàþ . vàsagçhàõi ca vidyàd vipràdãnàmudagdigàdyàni . vi÷atàü ca tathà bhavanaü bhavanti tànyeva dakùiõataþ . navaguõasåtravibhaktànyaùñaguõenàthavà catuþùaùñeþ . dvàràõi yàni teùàmanalàdãnàü phalopanayaþ . analabhayaü strãjanmaprabhåtadhanatà narendravàllabhya÷ . krodhaparatà'nçtatvaü krauryaü ca pårbeõa . alpasutatvaü praiùyaü nãcatvaü bhakùyapànasutavçddhiþ . raudraü kçtaghnamadhanaü sutavãryaghnaü ca yàmyena . sutapãóà ripuvçddhirna dhanasutàptiþ sutàrthabalasampat . dhanasampannçpatibhayaü dhanakùayo roga ityapare . badhabandhau ripuvçddhirdhanasutalàbhaþ samastaguõasampat . putradhanàptirvairaü sutena doùàþ striyà naiþsvam . màrgatarukoõakåpastambhabhramaviddhama÷ubhadaü dvàram . ucchràyàddviguõamitàü tyaktvà bhåmiü na doùàya . rathyàviddhaü dvàraü nà÷àya kumàradoùadaü taruõà . païkadvàre ÷oko vyayo'mbuni sràviõi proktaþ . kåpenàpasmàro bhavati vinà÷a÷ca devatàviddhe . stambhena strãdoùàþ kulanà÷o brahmaõo'bhimukhe . unmàdaþ svayamudghàñite'tha pihite svayaü kulavinà÷aþ . mànàdhike nçpabhayaü dasyubhayaü vyasanadaü nãcam . dvàraü dvàrasyopari yattanna ÷ivàya saïkañaü yacca . àvyàttaü kùudbhayadaü kubjaü kulanà÷anaü bhavati . pãóàkaramatipãóitamantarvinataü bhavedabhàvàya . bàhyavinate pravàso digbhrànte dasyubhiþ pãóà . måladvàraü nànyairdvàrairatisandadhãta råpardhyà . ghañaphalapatraprasavàdibhi÷ca tanmaïgalai÷cinuyàt . ai÷ànyàdiùu koõeùu saüsthità bàhyato gçhasyaitàþ . carakã bidàrinàmàtha påtanà ràkùasã ceti . purabhavanagràmàõàü ye koõàsteùu nivasatàü doùàþ . ÷vapacàdayo 'ntyajàtyàsteùveva vivçddhimàyànti . yàmyàdiùva÷ubhaphalà jàtàstaravaþ pradakùiõenaite . udagàdiùu pra÷astàþ plakùavañodumbarà÷vatthàþ . àsannàþ kaõñhakino vipubhayadàþ kùãriõo'rthanà÷àya . phalinaþ prajàkùayakarà dàråõyapi varjayedeùàm . na chindyàdyadi taråüstàn tadantare påjitànvapedanyàn . punnàgà÷okàriùñabakulapanasàn ÷amã÷àlau . ÷astauùadhidrumalatàmadhurà sugandhà snigdhà samà na suùirà ca mahã naràõàm . apyadhvani ÷ramavinodamupàgatànàü dhatte ÷riyaü kimuta ÷à÷vatamandireùu . sacivàlaye'rthanà÷o dhårtagçhe sutabadhaþ samãpasthe . udvego devakule catuùpathe bhavati cà'kãrtiþ . caitye bhayaü grahakçtaü valmãka÷vabhrasaïkule vipadaþ . gartàyàü tu pipàsà kårmàkàre dhanavinà÷aþ . udagàdiplavamiùñaü vipràdãnàü pradakùiõenaiva . vipraþ sarvatra vasedanuvarõamatheùñamanyeùàm . gçhamadhye hastamitaü khàtvà paripåritaü punaþ ÷vabhram . yadyånamaniùñaü tat same samaü ghanyamadhikaü yat . ÷vabhramatha vàmbupårõaü pada÷atamitvàgatasya yadi nonam . taddhanyaü yacca bhavet palànyapàmàóhakaü catuþùaùñiþ . àme và mçtpàtre ÷vabhrasthe dãpavartirabhyanilam . jvalati di÷i yasya ÷astà sà bhåmistasya varõasya . ÷vabhrorpitaü na kusumaü yasmin pramlàyate'nuvarõasamam . tattasya bhavati ÷ubhadaü yasya ca yasminmanoramate . sitaraktapãtakçùõà vipràdãnàü pra÷asyate bhåmiþ . gandha÷ca bhavati yasyà vçtarudhirànnàdyamadyasamaþ . ku÷ayuktà ÷arabahulà dårvàkà÷àvçtà krameõa mahã . anuvarõaü vçddhikarã madhurakaùàyàmlakañukà ca . kçùñàü praråóhavãjàü go'dhyuùitàü bràhmaõaiþ pra÷astàü ca . gatvà mahãü gçhapatiþ kàle sàüvatsaroddiùñe . bhakùyairnànàkàrairdadhyakùatasurabhikusumadhåpai÷ca . daivatapåjà kçtvà sthapatãnabhyarcya vipràü÷ca . vipraþ spçùñvà ÷ãrùaü, vakùa÷ca kùatriyo vi÷a÷corå . ÷ådraþ pàdau spçùñvà kuryàdrekhàü gçhàrambhe . aïguùñhakena kuryànmadhyàïgulyàthavà prade÷inyà . kanakamaõirajatamuktàdadhiphalakusubhàkùatai÷ca ÷ubham . ÷astreõa ÷astramçtyurbandhã lohena bhasmanàgnibhayam . taskarabhaya tçõena ca kàùñhãllikhità ca ràjabhayam . vakrà pàdàlikhità ÷astrabhayakle÷adà viråpà ca . carmàógàràsthikçtà dantena ca kartura÷ivàya . vairamapasavyalikhità pradakùiõaü sampadã vinirde÷yàþ . vàcaþ paruùà niùñhãvitaü kùutaü cà÷ubhaü kathitam . ardhanicitaü kçtaü và pravi÷an sthapatirgçhe nimittàni . avalokyedgçhapatiþ kva saüsthitaþ spç÷ati kiü càïgam . ravidãptàü yadi ÷akunistasmin kàle virauti paruùaravaþ . saüspçùñàïgasamànaü tasminde÷e'sthi nirde÷yam . ÷akunamamaye 'thavànye hastya÷va÷vàdayo'nuvà÷ante . tatprabhavamasthi tasmiüstadaïgasambhåtameveti . såtre prasàryamàõe gardabharàvo 'sthi÷alyamàcaùñe . ÷va÷çgàlalaïghite và såtre ÷alyaü vinirde÷yam . di÷i ÷àntàyàü ÷akunirmadhuraviràvã yadà tadà vàcyaþ . arthastasmin sthàne gçhe÷varàdhiùñhite 'ïge và . såtracchede mçtyuþ kãle catvàïmukhe mahàn rogaþ . gçhanàthasthapatãnàü smçtilope mçtyuràde÷yaþ . skandhàccyute ÷iroruk kulopasargo'pavarjite kumbhe . bhagne'pi ca karmibadha÷cyute karàdgçhapatermçtyuþ . dakùiõapårbe koõe kçtvà påjàü ÷ilàü nyasetprathamam . ÷eùàþ pradakùiõena stambhà÷caivaü samutthàpyàþ . chatrasragambarayutaþ kçtadhåpavilepanaþ samutthàpyaþ . stambhastathaiva kàryo dvàrocchràyaþ prayatnena . vihagàdibhiravalãnairàkampitapatitaduþsthitai÷ca phalam . ÷akradhvajaphalasadç÷aü tasmiü÷ca ÷ubhaü vinirdiùñam . pràguttaronnate dhanasutakùayaþ sutabadha÷ca durgandhe . vakre bandhuvinà÷o na santi garbhà÷ca digamåóhe . icchedyadi gçhavçddhiü tataþ samantàdvivardhayettulyam . ekodde÷e doùaþ pràgathavàpyattare kuryàt . pràgbhavati mitravairaü mçyurdakùiõena yadi vçddhiþ . arthavinà÷aþ pa÷càdudagvivçddhau manastàpaþ . ai÷ànyàü devagçhaü mahànasaü càpi kàryamàgneyyàm . nairçtyàü bhàõóopaskaro'tha dhànyàni màrutyàm . pràgàdisthe salile sutahàniþ ÷ikhibhayaü ripubhayaü ca . strãkalahaþ strãdauùñyaü naiþsvaü vittàtmajavivçddhiþ . khaganilayabhagnasa÷uùkadagdhadavàlaya÷ma÷ànasthàn . kùãratarudhavavimãtakanimbàraõivarjitàü÷chindyàta ràtrau kçtabalipåja pradakùiõaü chedayeddivà vçkùam . dhanyamudaka pàkpatanaü na gràhyo'nyathà patitaþ . chedo yadyàvakàro tataþ ÷umaü dàru nadgçhaupayikam . pãte tu tarumaõóale nirdi÷at tarormadhyaga godhàma . ma¤jiùñhàbhe bhekaü nãle sarpaü tathàruõe sarañaþ . mudgàbhe '÷mà kapile tu bhåùako'mbha÷ca khaógàbhe . dhànyagoguruhutà÷asuràõàü na svapedupari nàpyanuvaü÷am . nottaràpara÷irà na ca nagno naiva càrdracaraõaþ ÷riyamicchan . bhåripuùpanikaraü satoraõaü toyapårõakalasopa÷obhitabh . dhåpagandhabalipåjitàmaraü bràhmaõadhvaniyutaü vi÷edagçham>% matsyapuràõe vàstuprakaraõe coktaü yathà %<pårbaü bhåmiü parã te pa÷càdvàstuü prakalpayet . ÷vetà raktà tathà pãtà kçùõà caivànupårba÷aþ . vipràdeþ ÷asyate bhåmirataþ kàryaü parãkùaõam . vipràõàü madhuràsvàdà kañukà kùatriyasya tu . tiktà kaùàyà ca tathà vai÷ya÷ådreùu ÷asyate . aratnimàtre vai garte svanulipte ca sarva÷aþ . ghçtamàma÷aràvasthaü kçtvàvarticatuùñayam . jvàlayedbhåparãkùàrthaü tatpårõaü sarvadiïmukham . dãptau pårvàdigçhõãyàdvarõànàmanupårva÷aþ . vàstuþ sàmåhikonàma dãpyate sarvatastu yaþ . ÷ubhadaþ sarvavarõànàü pràsàdeùu gçheùu ca . aratnimàtràdhogarte parãkùyaü svàtapåraõe . adhike ÷riyamàpnoti nyåne hàniü same samam . phàlakçùñe'thavà de÷e sarvavãjàni vàpayet . tripa¤casaptaràtreõa yatra rohanti tànyapi . jyeùñhà samà kaniùñhà bhårvarjanoyetarà sadà . pa¤cagavyauùadhijalaiþ parãkùitva ca secayet . ekà÷ãtipadaü kçtvà rekhàbhiþ kanakena ca pa÷càtpiùñena càlipya såtra õàveùñya sarvataþ . da÷a pårvàya tà rekhà da÷a caivottaràyatàþ . sarvavàstuvibhàgeùu vij¤eyà navakà nava . ekà÷ãtipadaü kçtvà vàstuvitsarvavàstuùu . padasthàn påjayeddevàü striü÷atpa¤cada÷aiva tu 45 . dvàtriü÷adbàhyataþ påjyàþ påjyà÷càntastrayoda÷a . nàmatastàn pravakùyàmi sthànàni ca nibodhata . ã÷ànakoõàdiùu tàn påjayeddhaviùà naraþ . ÷ikhã caivàtha parjanyo jayantaþ kuli÷àyudhaþ . såryasatyau bhç÷a÷caiva àkà÷o vàyureva ca . påùà ca vitatha÷caiva vçhatkùatayamàvubhau . gandharvo bhçïgaràja÷ca mçgaþ pitçgaõastathà . dauvàriko'tha sugrãvaþ puùpadanto jalàdhipaþ . asuraþ ÷oùapàpau ca rogohirmukhya eva ca . bhallàñaþ somasarpau ca aditi÷ca ditistathà . bahirdvàtriü÷adete tu tadantastu tataþ ÷çõu . ã÷ànàdicatuùkoõasasthitàna påjayedabudhaþ . àpa÷caivàtha màvitro jayorudrastathai ca madhye navapade brahmà tasyàùñau ca samãpagàn . sàdhyànekàntaràn vidyàt pårvàdyànnàmataþ ÷çõu . aryamà savità caiva vivasvàn vibudhàdhipaþ . mitro'tha ràjayakùmà ca tathà pçthvãdharaþ smçtaþ . aùñama÷càpabatmastu parito brahmaõaþ smçtàþ . àpa÷caivàpavatsa÷ca parjyanyo'gnirditistathà . padikànàntu vargo'yamevaü koõeùva÷eùataþ . tanmadhye tu bahirviü÷at dvipadàste tu sarva÷aþ . aryamà ca vivasvàü÷ca mitraþ pçthvãdharastathà . brahmaõaþ paritodikùu tripadàste tu sarva÷aþ . vaü÷ànidànãü vakùyàmi çjånapi pçthak pçthak . vàyuü yàvattathà rogàt pitçbhyaþ ÷ikhinaü punaþ . mukhyàt bhç÷aü tathà ÷oùàdvitathaü yàvadeva tu . sugrãvàdaditiü yàvat mçgàt parjanyameva ca . ete vaü÷àþ samàkhyàtàþ kvacicca jayameva tu . eteùàü yastu sampàtaþ padaü madhyaü samaü tathà . marma caitatsamàkhyàtaü tri÷ålaü koõaga¤ca yat . stambhanyàseùu varjyàni tulàvidhiùu sarvadà . kãlocchiùñopaghàtàdi varjayed yatnato janaþ . sarvatra vàsturnirdiùño pivçvai÷vànaràyataþ . mårdhanyagniþ samàdiùño mukhe càpaþ samà÷ritaþ . pçthvãdharo'ryamà caiva stanayostàvadhiùñhitau . vakùaþsthale càpavatsaþ påjanãyaþ sadà budhaiþ . netrayorditiparjanyau ÷rautre'ditijayantakau . sarpendràvaüsasaüsthau tu påjanãyau pragatnataþ . såryasatyàdayastadvat bàhvoþ pa¤ca ca pa¤ca ca . rudra÷ca ràjayakùmà ca vàmahaste samàsthitau . sàvitraþ savità tadvadhastaü dakùiõamàsthitau! vivasvànatha mitra÷ca jañhare saüvyavasthitau . påùà ca pàpayakùmà ca hastayormaõibandhane . tathaivàsura÷oùau ca vàmapàr÷vaü samà÷ritau . pàr÷ve tu dakùiõe tadvat vitathaþ savçhatkùataþ . årvoryamàmbupau j¤eyau jànvorgandharvapuùpakã . jaïghayorbhç÷a sugrãvau sphiksthau dauvàriko mçgaþ . jaya÷akrau tathà meóhre pàdayoþ pitarastathà . madhye navapade brahmà hçdaye sa tu påjyate . catuþùaùñipadovàstuþ pràsàde brahmaõà smçtaþ . brahmà catuùpadastatra koõeùvardhapadàstathà . bahiþ koõeùu vàstau tu sàrdhà÷càbhayasaüsthitàþ . viü÷atirdviùadà÷caiva catuþùaùñipade smçtàþ . gçhàrambheùu kaõóåtiþ svàmyaïge yatra jàyate . ÷alya tvapanayettatra pràsàde bhavane tathà . sa÷alyaü bhayadaü yasmàda÷alyaü ÷ubhadàyakam . hãünàdhikàïgatàü vàstoþ sarvathà tu vivarjayet . nagara gràmade÷eùa sarvatraivaü vivarjayet . catuþ÷àlaü tri÷àla¤ca dvi÷àlaü caika÷àlakam . nàmatastàn pravakùyàmi svaråpeõa dvijottama! . catuþ÷àlaü pravakùyàmi svaråpannàmatastathà . catuþ÷àla¤caturdvàrairalindaiþ sarvatomukham . nàmnà tat sarvatobhadraü 1 ÷ubhaü devançpàlayam . pa÷cimadvàrahãna¤caþ nandyàvartaü 2 pracakùate . dakùiõadvàrahãnantu vardhamànaü 3 pracakùate . pårvadvàravihãnaü tat svastikaü 4 nàma vi÷rutam . rucakaü 5 cottaradvàravihãnaü tat pracakùate . saumya÷ãlàvihãnaü yattri÷àlaü dhànyaka 6 ¤ca tat . kùemavçddhikaraü néõàü bahuputraphalapradam . ÷àlayà pårvayà hãnaü sukùetramiti 7 vi÷rutam . dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü ÷okamoha vinà÷anam . ÷àlayà yàmyayà hãnaü yattri÷àlaü tu ÷àlayà . kulakùayakaraü 8 néõàü sarvavyàdhivinà÷anam . hãnaü pa÷cimayà yattu pakùaghnaü 9 nàma tat punaþ . mitra bandhån sutàn hanti tathà sarvabhayàvaham . yàmyàparàbhyàü ÷àlàbhyàü dhanyaü 10 dhànyaphalapradam . kùemavçddhikaraü néõàü tathà putraphalapradam . yamasårya¤ca 11 vij¤eyaü pa÷cimottara÷àlikam . ràjàgnibhayadaü néõàü kulakùayakaraü ca tat . udakpårve tu ÷àle hi daõóàkhyaü 11 yatra tadbhavet . akàlamçtyubhayadaü paracakrabhayàvaham . dhanàkhyaü 13 pårvayàmyàbhyàü ÷àlàbhyàü yaddvi÷àlakam . tacchastrabhayadaü néõàü paràbhavabhayàvaham . cullã 14 pårvàparàbhyàü tu sà bhavenmçtyu såcinã . vaidhavyadàyakaü strãõàmanekabhayakàrakam . kàryamuttarayàmyàbhyàü ÷àlàbhyàü bhayadaü nçõàm . siddhàrthasaüj¤aü 15 varjyàõi dvi÷àlàni sadà budhaiþ . athàtaþ saüpravakùyàmi bhavanaü pçthivãpateþ . pa¤caprakàraü tatproktamuttamàdivibhedataþ . aùñottaraü hasta÷ataü dvistara÷cottamomataþ . caturbanyeùu vistàro hãyate càùñabhiþ karaiþ . caturthàü÷àdhikaü dairghyaü pa¤casvapi nigadyate . yuvaràjasya vakùyàmi tathà bhavanapa¤cakam . ùaóbhiþ ùaóbhistathà÷ãtirhãyate tatra vistaràt . tryaü÷ena càdhikaü dairghyaü pa¤casvapi niyadyate . senàpateþ pravakùyàmi tathà bhavanapa¤cakam . catuþùaùñistu vistàràt ùaóbhiþ ùaóbhistu hãyate . pa¤casveteùu dairghya¤ca ùaóbhàgenàdhika bhavet . mandriõàmatha vakùyàmi tathà bhavanapa¤cakam . catu÷catubhirhãnà syàt karaùaùñiþ pravistare . aùñàü÷enàdhikaü dairghyaü pa¤cakhapi nigadyate . sàmantàmàtyalokànàü vakùye bhavanapa¤cakam . catvàriü÷attathàùñau ca caturbhirhãyate kramàt . caturthàü÷àdhikaü dairghyaü pa¤casveteùu ÷asyate . ÷ilpika¤ca kinà¤caiva ve÷yànàü gçhapa¤cakam . aùñàviü÷at karàõàntu trihãnaü vistare kramàt . dviguõaü dairghyamevoktaü madhyameùvevameva tat . dåtãkarmàdhikçtànàü vakùye bhavanapa¤cakam . caturthàü÷àdhikaü dairvyaü vistàrodvàda÷aiva tu . ardhàrdhakarahàniþsyàdvistàràtpa¤ca÷aþ kramàt . daivaj¤aguruvaidyànàü sabhàstàrapurodhasàm . teùàmapi pravakùyàmi tathà bhavanapa¤cakam . catyàriü÷attu bistàràccaturbhirhãyate kramàt . pa¤casveteùu dairghya¤ca ùaóbhàgenàdhikaü bhavet . càturvarõyasya vakùyàmi sàmànyaü gçhapa¤cakam . dvàtriü÷atiþ karàõàntu caturbhirhãyate kramàt . à ùoóa÷àditi paraü nånamantyàva sàyinàm . da÷àü÷enàùñabhàgena tribhàgeõàtha pàdikam . adhikaü dairghyamityàhurbràhmaõàdeþ pra÷asyate . senàpaternçpasyàpi gçhayorantareõa tu . nçpavàsagçhaü kàryaü bhàõóàgàrantathaiva ca . senàpatergçhasyàpi càturvarõyasya càntare . vàsàya ca gçhaü kàryaü ràjapåjyeùu sarvadà antaraprabhavànà¤ca svapitrãrgçhamiùyate . tathà hasta÷atàdardhaü gaditaü vanavàsinàm . senàpaternçpasyàpi saptatyà sahite kçte . caturda÷ahçte vyàse ÷àlàvyàsaþ prakãrtitaþ . pa¤catriü÷ànvite tasminnalindaþ samudàhçtaþ . tathà ùaótriü÷addhastà tu saptàïgulasamanvità . viprasya mahatã ÷àlà na dairghyaü paratobhavet . da÷àïgulàdhikà tadvat kùatriyasya nigadyate . pa¤catriü÷atkarà vai÷ye aïgulàni trayoda÷a . tàvatkaraiva ÷ådrasya yutà pa¤cada÷àïgulaiþ . ÷àlàyàstu tribhàgeõa yasyàgre vãthikà bhavet . soùõãùaü nàmaü tadvàstu, pa÷càt sàyàcchrayaü bhavet . pàr÷vayorvã thakà yatra sàvaùñambhantaducyate . samantàdvãthikà yatra susthitaü tadihãcyate . ÷ubhadaü sarvametatsyàccàtuvarõye caturvidham . vistàràt ùoóa÷obhàgastathà hastacatuùñayam . prathamo bhåmikocchràya upariùñàt prahãyate . dvàda÷àü÷ena sarvàsu bhåmikàsu tathocchrayaþ . pakveùñakàbhavà bhittiþ ùoóa÷àü÷ena vistaràt . dàravairapi kalpyà syàttathà mçõmayabhittikà . garbhamànena mànantu sarvavàstuùu ÷asyate . gçhavyàsasya pa¤cà÷adaùñàda÷abhiraïgulaiþ . saüyutodvàraviùkambho dviguõa÷cocchrayo bhavet . dvàra÷àkhàsu bàhulyamucchràyaþkarasammitaiþ . aïgulaiþ sarvavàstånàü pçthutvaü ÷asyate budhaiþ . udumbarottaràyàmastadardhàrdhaü pravistaràt>% 253 aø . %<athàtaþ saüpravakùyàmi stambhamànavinirõayam . kçtvà svabhavanocchràyaü sadà saptaguõaü budhaiþ . a÷ãtyaü÷aþ pçthatva syàdagreõàùñaguõaiþ saha . rucaka÷caturasraþ syàdaùñàsro vajra ucyate . dvivajraþ ùoóa÷àsvastu dvàtriü÷àsraþ pralãnakaþ . madhyaprade÷e yastambhã vçttovçtta iti smçtaþ . ete pa¤ca mahàstambhàþ pra÷astàþ sarvavàstuùu . padmavallãlatàkumbhapatradarpaõaråpitàþ . stambhasya navamàü÷ena padmakumbhàntaràõi tu . stambhatulyà tulà proktà hãnà copatulà tataþ . tribhàgeõeha sarvatra caturbhàgeõa và punaþ . hãnaü hãnaü caturthàü÷àt tathà sarvàsu bhåmiùu . vàsageheùu sarveùà prave÷o dakùiõena tu . dvàràõi tu pravakùyàmi pra÷astànãha yàni tu . pårveõendraü jayanta¤cadvàraü sarvatra ÷asyate . yàmya ¤ca vitatha¤caiva dakùiõena vidurbudhàþ . pa÷cime puùpadantaü ca vàruõa¤ca pra÷asyate . uttareõa tu bhallàñaü saumyaü tu ÷ubhadaü bhavet . tathà vàstuùu sarvatra vedhaü dvàrasya varjayet . dvàre tu rathyayà viddhe bhavet sarvakulakùayaþ . taruõà dveùyabàhulyaü ÷okaþ païkena jàyate . apasmàro bhavennånaü kåpavedhena sarvadà . vyathà prasravaõena syàtkãlenàgnibhayaü bhavet . vinà÷o devatàviddhe stambhena strãkçto bhavet . gçhabharturvinà÷aþ syàt gçheõa ca vyadhe kçte . amedhyàvaskarairviddhe gçhiõã bandhakã bhavet . tathà ÷astrabhayaü vidyàdantayajasya gçheõa tu . ucchràyàddviguõàü bhåmiü tyaktvà vedho na jàyate . svayamutpàñite dvàre unmàdogçhavàsinàm . svayaü và pihite vidyàt kulanà÷aü vicakùaõaþ . mànàdhike ràjabhayaü nyåne taskarato bhavet . dvàropari ca yaddvàraü tadantakamukhaü smçtam . adhvanomadhyade÷e tu adhiko yasya vistaraþ . vajrantu saïkañaü madhye sadyobharturvinà÷anam . tathànyapãóitaü dvàraü bahudoùakaraü bhavet . måladvàràttathànyattu nàdhikaü ÷omanaü bhavet . kumbha÷rãparõivallãbhirmåladvàrantu ÷obhayet . påjayeccàpi tannityaü valinà càkùatodakaiþ . bhavanasya vañaþ pårve digbhàge sarvakàmikaþ . udumbarastathà yànye vàruõyàü pippalaþ ÷ubhaþ . plakùaü÷cottaratodhanyo viparãtàstvasiddhaye . kaõñakã kùãravçkùa÷ca asanaþ phalinãdrumaþ . bhàryàhànyai prajàhànyai bhavatàü krama÷astadà . na cchidyàtyadi tànanyànantare sthàpayecchubhàn . punnàgà÷okavakula÷amãtilakacampakàn . dàóimãpippaladràkùà stathà kusumamaõóapàn . jambãrapågapanasadrumaketakãbhirjàtãsaroja÷atapatrikamallikàbhiþ . yannàlikerakadalãdalapàñalàbhiryuktaü tadatra bhavana ÷riyamàtanãti>% 254 aø . dvàravedhe varàhavàkyaü pãø dhàø vyàkhyàtaü yathà %<màrgatarukoõakåpastambhabhramaviddhama÷ubhadaü dvàram . ucchçàyàddviguõitàü bhåmiü tyaktvà na doùàyeti>% vçø saø bhramojalanirgamaprade÷aþ praõàliketyarthaþ . viddhaü sammukhàvasthitam . atrocchràyo dvàrasya gçhyate . tathà ca vargaþ %<dvàrocchràyàddviguõitàü bhåmiü tyaktvà bahiþsthitàþ . na doùàya bhavantyeva>% iti . rathyàviddhaü dvàraü nà÷àya kumàradoùadaü taruõà . païkadvàre ÷oko vyayo'mbuni sràviõi proktaþ . kåpenàpasmàro bhavati vinà÷a÷ca devatàviddhe . krameõa strãdoùaþ kulanà÷o vrahmaõo'bhimukhe bhavati vçø saø païkaviddhaü dvàraü païkadvàraü yasya dvàrasyàgrataþ nirantaraü païkastiùñhati . devatà surapratibhà . nà÷aþ svàmina eva . brahmavedha ekà÷ãtipadacakrasthitabrahmavedho gçhyate . yadàha vi÷vakarmà %<gçhamadhye kçtaü dvàraü dravya ghànyavinà÷anamiti>% vi÷eùamàha bharadvàjaþ %<÷iro marmàõi vaü÷a¤ca nàlaü madhyaü ca sarva÷aþ . vihàya vàstumadhyaü ca dvàràõi vinive÷ayediti>% vàstumadhyaü brahmasthànam . %<tatra dvàraü cennidhanapradamiti>% va÷iùñhokte÷ca asyàpavàdamàha vi÷vakarmà %<devàgàre vihàre ca prapàyàü maõóapeùu ca . pratolyàü ca makhe vàstumadhye dvàraü nive÷ayediti>% vàstumadhyaü brahmasthànaü devàlayàdisthàneùu kçtasya gçhàntargatadvàrasya brahmaõo na vedha iti niùkuùño'rthaþ . gçhakarmaõi varjyakàùñhamàha jyoø taø %<kùãrivçkùodbhavaü dàru gçheùu na nive÷ayet . kçtàdhivàsaü vihagairanilànalapãóitam . gajairvibhagna¤ca tathà vidyunnirghàta pãóitam . caityadevàlayotpannaü vajrabhagnaü ÷ma÷ànajam . devàdyadhiùñhitaü dàru nãpanimbavibhãtakàn . kaõñakino'sàratarån varjayet gçhakarmaõi . vañà÷vatthau ca nirguõóãü kovidàràüstathaiva ca . plakùakaü ÷àlmalã¤caiva palà÷a¤ca vivarjayet>% . gçhajàtaraktapuùpavçkùàdiphalamuktaü tatraiva %<raktapuùpàdbhayaü pràhuþ kùãriõà ca pa÷orbhayam . kaõñhakyaribhayaü kuryàt gçhabheda¤ca ÷àlmaliþ>% vàstumadhyedigbhedàt kåpaphalamuktam muø ciø %<kåpe vàstormadhyade÷e'rthanà÷astvai÷ànyàdau puùñirai÷varyavçddhiþ . sånornà÷aþ strãvinà÷omçti÷ca sampatpãóà÷atrutaþ syàcca saukhyam>% måø %<yàstorgçhasya madhyade÷e madhyabhàge kåpe jalakåpe kçte sati svàmino'rthanà÷aþ syàt . athai÷ànyàdiùu puùñirityàdiphalam . yathà ai÷ànyàü kåpe puùñiþ . pårvasyàü kåpe ai÷varyavçddhiþ . àgneyyàü kåpe putranà÷aþ . dakùiõasyàü kåpe strãvinà÷aþ . nairçtyàü kåpe gçhakarturmçtiþ . pa÷cimàyàü kåpe sampat . vàyavyàü kåpe ÷atrutaþ sakà÷àtpãóà . uttarasyàü kåpe sukham . gçhasvàmina eva>% pãø dhàø . evaü gçhasannive÷aprakàre'vadhàrite'dhunà gçhàrambhakàlaþ pradar÷yate . tatràdau sauramàsabhedena vàstu naramukhàdipradar÷anena pårvàdimukhagçhàrambhakàlamàha vi÷vaø vàø ÷àø %<vàstunàgaü jagatpràõaü pårvasyàü pratha mà÷ritam . kukùiprade÷e nikhanedvàstunàgasya mantritaþ . triùu triùu ca màseùu nabhasyàdiùu ca kramàt . yaddiïmukho yàstunarastanmukhaü sadanaü ÷ubham . anyadiïmukhagehaü tu duþkha÷okabhayapradam . vçùàrkàditrika mevàü siühàdi gaõayedgçhe . devàlaye ca mãnàdi taóàge makaràdikam . pårvàdiùu ÷iraþ kçtvà nàgaþ ÷ete trimistribhiþ . bhàdràdyairvàmapàr÷vena tasya kroóe gçhaü ÷ubham>% vyaktamàha jyoø taø %<vàstupramàõena tu yàtrakeõa vàmena ÷ete khalu nityakàlam . tribhista màsaiþ parivçtya bhåmau taü vàstunàgaü pravadanti vçddhàþ bhàdràdike vàsavadik ÷iràþ syàt màrgàdikeùu triùu yàmyamårdhà . pratyak ÷iràþ syàt khalu phàlgunàdau jyeùñhàdi kauvera ÷iràþ sanàgaþ . mårdhni khàte bhavenmçtyuþ pçùñhe syàt putrabhàryayoþ . jaghane'rthakùayaü vidyàt sarvasampattathodare>% gçhàrambhàdyupayogiràhumukhàdikamàha vàø ÷àø ã÷ànataþ kàlasarpaþ saühàreõa prasarpati . vidikùu ÷eùavàsto÷ca mukhaü tyajya caturthakam . khanecca sauramànena vyatyaye cà÷ubhaü bhavet . catustridvika÷àlànàmeùa doùo na vidyate . ekaü nàgendrasaü÷uddhyà mandiràrambhaõaü ÷ubham . adhomukhe ca nakùatre ÷ubhe'hni ÷ubhavàsare . candratàrànukåle ca bhavanàrambhaõaü ÷ubham . triùu triùu ca màseùu màrga÷ãrùàdiùu kramàt . pårbadakùiõatoye÷apaulastyà÷àü kramàdaguþ (ràhuþ) stambhe dhana vinà÷aþ syàt dvàre vahnibhayaü bhavet . gamane kàryahàniþ syàt gçhàrambhe kulakùayaþ . rakùaþkuveràgni jale÷ayàmyàvàyavyukàùñhàsu ca såryavàsàt . vasedasàvaùñasu digbhacakre mukhe vivarjyo gamane gçhe ca . ÷iraþkhàte vinà÷aþ syànmàtàpitro÷ca pçùñhake . strãputra nà÷aþ puccha tu gotraputravinà÷anam . kukùau sarvasamçpti syàddhanadhànyasutàgamaþ . siühàdiùu trimàseùu càgneyyàü kukùimà÷ritaþ . vç÷cikàdiùu ã÷ànyàü kumbhàdiùu ca vàyudik . vçùàditriùu nairçtyàü mukhapucchaü na ÷obhanam . gçhàrammavihitamàsàdi vi÷vaø vàø ÷àø uktaü yathà %<caitre vyàdhimavàpnoti yo navaü kàrayedgçham . vai÷àkhe dhanaratnàni jyaiùñhe mçtyuü tathaiva ca . àùàóhe bhçtyaratnàni pa÷uvarjamavàpnuyàt . ÷ràvaõe mitralàbhaü ca hàniü bhàdrapade tathà . yuddhaü caivà÷vine màsi kàrtike dhanadhànyakam . dhanavçddhiü màrga÷ãrùe pauùe taskaratobhayam . màghe càgnibhayaü vidyàllakùmãvçddhi÷ca phàlgune . gçhasaüsthàpanaü sårye meùasthe ÷ubhadaü bhavet . vçùasthe dhanavçddhiþ syànmithune maraõaü bhavet . karkañe ÷ubhadaü proktaü siühe bhçtyavivardhanam . kanyà rogaü tulà saukhyaü vç÷cike dhanadhànyakam . kàrmuke ca mahàhànirmakare syàddhanàgamaþ . kumbhe'rke ratnalàbhaþ syànmãne mçtyubhayàvaham . càpamãnançyukkanyà màsà doùà vahàþ smçtàþ . jyaiùñhorjamàghasiühàkhyàþ sauramàne tu ÷obhanàþ . màghe tapasye tapasi màdhave nabhasi tviùe . årje ca gçhanirmàõaü putrapautradhanapradam . niùiddheùvapi kàleùu sànukåle ÷ubhe dipe . tçõadàrugçhàrambhe màsadoùo na vidyage . pàùàõeùñakagehàni nindyamàse na kàrayet . nindyamàse'pi candrasya màsena ÷ubhadaü gçham>% tatra sauracàndramàsavi÷eùasya gràhyatàü màsabhedena pårvàdimukhagçhakaraõa¤càha muø ciø %<kumbhe'rke phàlgune pràgaparamukhagçhaü ÷ràvaõe siühakarkyoþ pauùe nakre ca yàmyottaramukhasadanaü gã'jage'rke ca ràdhe . màrge jåkàlige sat dhruvamçduvaruõasvàtivasvarkapuùyaiþ såtãgehaü tvadityàü haribhavidhibhayostatra ÷astaþ prave÷aþ . kai÷cinmeparavau madhau, vçùabhage jyaiùñhe, óhucau karkañe, bhàdre siühagate, ghañe'÷vayuji corje'lau mçge pauùake . màghe nakraghañe ÷ubhaü nigaditaþ gehaü tathorje na satkanyàyàü ca tathà dhanuùyapi na sat kçùõàdimàsàdbhavet>% måø . kumbhe kåmbhasthite sårye phàlgune ca màsi pràgaparamukhaü gçhaü pràïmukhaü pa÷cimamukhaü ca gçhaü sat ÷ubhaphaladaü syàdityarthaþ . ÷ràvaõe màsi siühakarkisaüsthàrke pràgaparamukhaü gçhaü sat . pauùe màse nakre makarasaüsthàrke ca pràgaparamukhaü gçhaü sat . atha gojage vçùameùage sårye ràdhe vai÷àkhe màse ca tathà màrge màrga÷ãrùe màsi jåkàlige tulàvç÷cikagate sårye sati yàmyottaramukhaü sadanam dakùiõamukhaü uttaramukhaü ca sadanaü sat yadàha nàradaþ %<gçhasaüsthàpanaü sårye meùasthe ÷ubhadaü bhavet . vçùasthe dhanavçddhiþ syànmithune maraõaü dhruvam . karkañe ÷ubhadaü proktaü siühe bhçtyavivardhanam . kanyà rogaü tulà saukhyaü vç÷cike dhanavardhanam . kàrmuke tu mahàhànirmakare syàddhanàgamaþ . kumbhe tu ratnalàbhaþ syànmone sadma bhayàvahamiti>% càndramàsaphalànyàha ÷rãpatiþ %<÷okodhànyaü mçtipa÷uhçtirdravyavçddhirvinà÷oyuddhaü bhçtyakùatirathaþdhanaü ÷rã÷ca vahnebhaya¤ca . lakùmãpràptirbhavati bhavanàrambhakartuþ krameõa caitràdåce muni riti phalaü vàstu÷àstrãpadiùñam>% iti anyacca %<àùàóhacaitrà÷vayujãrjamàghajyaiùñheùu ca prauùñhapadeùu nånam . niketanànàü ghañanaü nçpàõàü yoge÷varàcàryamate na ÷astam>% iti . mate na iti padacchedaþ . atra sauràõàü càndramàsànàü mahàn ÷ubhà÷ubhaphaladabhedena virodhaþ . atra cikãrùitagçhadvàrànukålaravisaükramasamãcãnavihitamàseùveva vai÷àkhàdiùu gçhàrambhaþ kàrya iti virodhàbhàvaþ iti pitçcaraõàþ . tatra dvàraniyamamàha ÷rãpatiþ %<karkinakraharikumbhagate'rke pårvapà÷camamukhàni gçhàõi . taulimeùavçùavç÷cikayàte dakùiõottaramukhàni ca kuryàt . anyayà yadi karoti durmatirvyàdhi÷okadhananà÷ama÷nute . mãnacàpamithunàïganàgate kàrayenna gçhameva bhàskare>% iti . karkàrkasahite ÷ràvaõe màsi tàdç÷ameva gçham uktàddhetoþ . eva makaràrkasahite pauùe màse anenaiva hetunà dakùiõottaramukhaü gçhaü meùavçùàrkasahite vai÷àkhe syàt . tulàvç÷cikàrkasahite màrga÷ãrùamàse tathaiva gçhaü syàdityarthaþ . athàtra sauràõàü càndràõàü ca màsànàü niùedhastçõàdinirmeyagçhàdyàrambhe naiva bhavati . yaduktaü vyavahàrasamuccaye %<niùiddheùvapi çkùeùu svànukåle ÷ubhe dine . tçõadàrugçhàrambhe màsadoùo na vidyate>% iti . jaganmohane'pi %<pàùàõeùñàdigehàdi nindyamàse na kàrayet . tçõadàrugçhàrambhe màsadoùo na vidyate>% atra kecidaniyatadiggçhàrambhe savadà kàladoùo na pravartata ityàhuþ tanna vacanàbhàvàt . kiü ca diïmåóhe kulanà÷aþ syàdityaniyata diggçhasya vicàrakãñisannive÷àbhàvàt . atha gçha nirmàõanakùatràõyàha . dhruveti . dhruvàõi mçdåni ca prasiddhàni varuõaþ ÷atabhaü svàtã prasiddhà vasuþ dhaniùñhà arkohastà puùya÷ca eùu bheùu gçhanirmàõaü sat ÷ubhaphaladam . yadàha gargaþ %<tryuttare'pi ca rohiõyàü puùye maitre 17 karadvaye 13 . 14 . dhaniùñhàdvitaye pauùõe 27 gçhàrambhaþ pra÷asyate>% atra vàkye mçgànabhidhàne'pi taduktirmahe÷varavàkyàlocanena %<pràrambho bhavanasya vàruõa 24 mçdu 14 . 17 . 5 . 27 svàtyarka 13 puùyadhruvai 4 . 12 . 21 . 26 . rvasvçkùeõa 23 yutairiti>% atha såtikàgçhanirmàõe vi÷eùamàha såtãgehamiti . adityàü punarvasau såtikàgçhanirmàõaü ÷astam . tatreti tatra såtikàgçhe hari bhavidhibhayoþ ÷ravaõàbhijitornakùatrayoþ prave÷aþ ÷astaþ . uktaü ca ÷rãpatinà %<punarvasau ca såtikàgçhasya nirmitiþ ÷ubhà . vira¤civiùõubhàntare prave÷anaü hitaü bhavet>% iti . tadetadbràhmaõavyatiriktavarõatrikaparam yadàha lallaþ %<punarvasau nçpàdãnàü kartavyaü såtikàgçham . ÷ravaõàbhijitormadhye prave÷aü tatra kàrayediti>% àva÷yakatve tu ÷ravaõàbhijitormuhårtastadudayo và gràhyaþ ityarthaþ . vràhmaõasya tu pràguktanakùatreùyeva såtikàgçhanirmàõaprave÷au . tatra såtikàgçhaü nairçtyàü kàryaü yadàha vçddhava÷iùñhaþ %<aindryàü tu vikrayasthànamàgneyyàü pacanàlayaþ . vàruõyàü bhojanagçhaü nairçtyàü såtikàgçham . yàmyàyàü ÷ayanasthànaü vàyavyàü pa÷umandiram . kauveryàü tu dhanasthànamai÷ànyàü devatàlayaþ>% iti . mçtibhàskare gargaþ %<vàre'nukåle rà÷au tu dine doùavivarjite . sànukåladi÷i proktaü såtikàbhavanaü budhairiti>% kàlaniyama ukto ratnako÷e %<àsannaprasave màsi kuryàccaiva vi÷eùataþ . tadvat prasavakàle syàditi ÷àstreùu ni÷cayaþ>% iti . varàheõàtrànekanakùatràõàmabhidhànaü kçtaü yathà %<hastàditya÷a÷àïkatiùyapavanapràjye÷amitrottaràcitrà÷vi÷ravaõeùu vç÷cikaghañau hitvà virikte tithau . ÷ukràcàrya÷anai÷caraj¤a÷a÷inàü vàre'nukåle vidhau sadbhirve÷mani såtikàgçhavidhiþ kùemaïkaraþ kãrtyate>% iti . ve÷mani caturthasthàne sadbhiþ ÷ubhagrahaiþ . såtikàgçhaprave÷e kàlavi÷eùamàha jyotivasiùñhaþ %<athàtaþ saüpravakùyàmi såtikàgàrave÷anam . màsi tu navame pràpte pårvapakùe ÷ubhe dine . prasåtisambhave kàle sadya eva prave÷ayediti>% pårvapakùe ÷uklapakùe . prave÷e nakùatràdãnyàha gargaþ rohiõyaindavapauùõeùu svàtãvàruõayorapi . puùye punarvasau hastadhaniùñhàtryuttaràsu ca . %<maitratvàùñre tathà÷vinyàü såtikàgàra ve÷anam>% . %<sarve÷ubhagrahàþ kendre pàpà÷ca triùaóàyagàþ . ÷ubhàü÷e ÷ubhasandçùñe såtikàgàrave÷anamiti>% . pràgabhihitànàü sauracàndramàsànàü prakàràntareõaikapàkyatàü ÷àrdålavikrãóitenàha . kai÷ciditi pårvadigdvàrava÷enaikavàkyatà uktà idànãmetàdç÷amucyate meùasaüsthe ravau madhau caitremàsi gehaü pràrabdhaü ÷ubhaü syàt . tathà vçùasthe sårye jyaiùñhe màsi, karkasthe'rke ÷ucàvàùàóhe, siühagate'rke bhàdrapade màsi, ghañe tulàsthe ravau à÷vayuji à÷vinamàsi . alau vç÷cikage'rke årje kàrtike màsi . mçge makarasthe'rke pauùe màsi, nakraghañe makarakumbhasthe'rke màghe màsi pràrabdhaü gçhaü ÷ubhaü syàt ityarthaþ iti kai÷cinnigaditam . asyàyamà÷ayaþ . mãnacàpetyàdinà dvisvabhàvarà÷ayo niùiddhàþ ÷oko dhànyamityàdinà ca kiyanta÷càndrà api màsà niùiddhàþ . ato'nthe saurà÷càndrà và vihitàsteùàmayameva ekavàkyatàprakàraþ . meùasthe ravau caitre'pi gçhaü ÷ubham . yastu caitroniùiddhaþ sa mãnàrkaviùayaþ . vçùabhasthe rabau jyaiùñhe'pi ÷ubham . vai÷àsvastu vihitaevàsti jyeùñho niùiddhaþ sa mithunàrkaviùayaþ . karkañasthe sårye àùàóhe'pi ÷ubhaü àùàóhaniùedhastu mithunàrkaviùayaþ . siühagate sårye bhàdrapade'pi ÷ubham . ÷ràvaõa÷cettatra syàtsa vihitatvàdeva ÷ubhaþ . yastu bhàdrapadaniùedhaþ sa kanyàrkaviùayaþ . tulàgate sårye à÷vine'pi ÷ubham . yastvasya niùedhaþ . sa kanyàrkaparaþ . vç÷cikasthe sårye kàrtike'pi ÷ubhaü syàt niùedhaviùayaü svayameva vakùyati . màrga÷ãrùo vihita eva . makarasthe sårye pauùe ÷ubhaü dhanurarka sàhitye so'pya÷ubhaþ . makarakumbhasthe sårye màghe'pi ÷ubhaü niùedhastu dhanurarkaviùayaþ . ata eva %<pauùaphàlgunavai÷àkhamàgha÷ràvaõakàrtikàþ . màsàþ syurgçhanirmàõe putràrogya÷ubhapradàþ>% iti nàradavàkyam %<màse tapasye tapasi màdhave nabhasi tvi . årje ca gçhanirmàõaü putrapautradhanapradam>% iti vasiùñhavàkyaü ca à÷vinakàttika màvamàsànàü ÷ubhatvapratipàdaka tulàvç÷cikamakarakumbhàrkaviùayaü mãnàrkaràhityaprà÷astyaparaü ca vacanàntarabodhito niùedhaþ pràguktaviùaya eva . phàlgunasya ÷ubhatvaü kumbhàrkaviùayaü mãnàrkasàhitye tu niùiddham . nanu kàrtikamàghamàsau ÷rãpatinà niùiddhau tayoþ ko viùaya ityata àha atheti årjaþ kàrtiko màsaþ kanyàyàü kanyàgate ravau na san na ÷ubhaþ . ca punaþ tapà màghamàso dhanuùi dhanurarke na san apiþ pàdapåraõe . nanvetadayuktaü pratibhàti yata÷càndramàseùu caitràdimàsasaüj¤àþ santi tatra kàrtike màsi kanyàsaükràntiþ . màghe màsi dhanurarka÷ca kadàpi na sambhavet . yataþ kàrtikasya màghamàsasya ca ÷uklapratipadàditriü÷attithayaþ yàvat tàvat saüj¤etyata àha kçùõàdimàsàditi . asti dvividho màsaþ ÷uklàdiþ kçùõàdi÷ceti . tatra ÷uklapratipadamàrabhyàmàvàsyàparyantaþ ÷uklàdiþ . kçùõapakùapratipadamàrabhya pårõimàntaþ kçùõapratipadàdiþ . yathà . caitra÷uklapakùe matadvaye'pi sa eva caitrapårõimàsyanantaraü kçùõapakùaþ caitramàsa eva evaü càndramàso bhavati . sa eva kçùõapakùo yadi vai÷àkhakçùõapakùatvena vyavahriyate . bhàvi÷uklapakùo vai÷àkha÷uklaþ sarvavàdisiddhaþ . tadà kçùõàdirmàsaþ sambhavati ubhayathà hi ÷àstre vyavahàraþ %<a÷vayukkçùõapakùe tu ÷ràddhaü kuryàt dine dina iti>% pãø dhàø tatra vihitaniùiddhatithinakùatràdiniråpaõam vàø ÷àø %<athàtaþ saüpravakùyàmi gçhakàlavinirõayam . yathàkàlaü ÷ubhaü j¤àtvà tadà bhavanamàramet . mçdudhruvasvàti puùyadhaniùñhàdvitaye ravau (13) . måle punarvasau saumyavàrepràrambhaõaü ÷ubham . àdityabhaumavarjyàþsyurvàràþ sarve ÷ubhàvahàþ . dvitãyà ca tçtãyà ca pa¤camã ùaùñhikà tathà . saptamã da÷amã caiva dvàda÷yekàda÷ã tathà . trayo da÷ã pa¤cada÷ã tithayaþ syuþ ÷ubhàvahàþ . dàridryaü pratipat kuryàt caturthãü dhanahàriõã . aùñamyuccàñanaü caiva navamã ÷astraghàtinã . dar÷e ràjabhayaü caiva bhåte dàra vinà÷anam . dhaniùñhàpa¤cake naiva kuryàt stambhasamucchrayam . såtradhàrà÷alànyàsaü pràkàràdi samàrabhet . jàmitraü dvividhaü caiva vedhopagrahakartarã . ekàrgalaü tathà lattà yatakrakacasaüj¤akàþ . pàta÷ca dvividhovarjyo vyatãpàta÷ca vadhçtiþ . kulikaü kaõñakaü kàlaü yamadhaõñastathaiva ca . kuyogàtithivàrotyàstithibhotthà bhavàrajà . vivàhàdipu ye varjyàstevarjyà vàstukarmaõi>% bàstucakraü tatraiva %<vàstucakraü pravakùyàmi yacca vyàsena bhàùitam . yasminnçkùe sthito bhànustadàdi trãõi mastake . catuùkamagrapàde syàt puna÷catvàri pa÷cime . pçùñhe ca trãõi çkùàõi kukùau catvàri vàmataþ . catvàri dakùiõe kukùau pucche bhatrayameva ca . mukhe bhatrayamevaü syuraùñàviü÷atitàrakàþ . ÷irastàràgnidàhàya gçhodvàso'grapàdayoþ . sthairyaü syàt pa÷cime pàde pçùñhe caiva dhanàgamaþ . kukùau syàddakùiõe làbhaþ pucche ca svàminà÷anam . vàmakukùau ca dàridryaü mukhe pãóà nirantaram>% . tatra varjyakàlamàha vi÷vaø vàø ÷àø . kçùõapakùe tithau rikte gaõóànte ravisaükrame . ravibhaumadime viùñau vyatãpàte ca vaidhçtau . màsadagdhaü vàradagdhaü tithidagdhaü ca varjayet . anukteùvapi dhiùõyeùu na kartavyaü kadàcana krakacaü candradagdhaü ca yogànàü vajrasaüj¤akam . utpàtairdåùitamçkùaü trispç÷aü dar÷asaüj¤akam . vajravyàghàta÷åleùu vyatãpàtàtigaõóayoþ . viùkambhagaõóaparighaü varjayitvà ca kàrayet . vihitamuhårtamàha tatraiva %<svàtau maitre'tha màhendre gàndharve bhagarohiõe . tathà vairàjasàvitre muhårte gçhamàramet . candràdi sabalaü j¤àtvà ÷ubhaü lagnaü nirãkùya ca . stambhocchàyàdi kartavyamanyatra parivarjayet>% . tithibhedena pårvàdidiïmukhagçhàrambhaniùedhamàha muø ciø %<pårõendutaþ pràgvadanaü navamyàdiùåttaràsyantvatha pa÷cimàsyam . dar÷àditaþ ÷ukladale navamyàdau dakùiõàsyaü na ÷ubhaü vadanti>% måø pårõendutaþ pårõimàtaþ kçùõàùñamãparyantaü pràïmukhaü gçhaü ÷ubhaü na vadanti . kçùõanavamãta÷caturda÷ãparyantaü kriyamàõaü gçhamuttaràsyaü na ÷ubham . atha dar÷àditaþ ÷uklàùñamãparyantaü pa÷cimàsya gçhaü na ÷ubham . ÷uklanavamãta÷carda÷ãparyantaü dakùiõàsya gçhaü na ÷ubham vadanti . tàsu tithiùu tattaddiïmukhaü gçhaü na kartavyam iti vàkyàrthaþ phalitaþ . yadukta vyavahàrasamuccaye %<pårõimàto'ùñamãü yàvat pårvàsyaü varjayedgçham . uttaràsyaü na kurvãta navamyàdicaturda÷ãm . amàvàsyàùñamãü yàvatpa÷cimàsyaü vivarjayet navamyàdau dakùiõàsyaü yàvat ÷uklacaturda÷ãmiti>% digbhedamukhanakùatràõyàha %<kçttikàdyàþ sapta pårve maghàdyàþ sapta dakùiõe . maitràdyàþ pa÷cime sapta dhaniùñhàdyàstathottare agre candre svàmibhayaü karmakartà ca pçùñhake . dakùiõe ca dhanaü dadyàdvàme strãsukhasampadaþ . gçhopalakùyakàryeùu yatra çkùeùu candramàþ . ÷alàkàsaptake deyaü kçttikàdikameva ca . çkùaü candrasya vàsto÷ca agre pçùñhe na ÷asyate . lagnàdçkùàdvicàryo'tra candraþ sadyaþphalapadaþ . gçhe candre sammukhasthe pçùñhasthe na ÷ubhaü gçham . vàmadakùiõataþ candraþ pra÷asto vàstukarmaõi>%
     tatra vihitaniùiddhalagnàdikamàha tatraiva caralagnaü caràü÷a¤ca sarvathà parivarjayet . janmabhàccopacayabhe lagne varge tathaiva ca . pràrambhaõaü prakurvãta naidhanaü parivarjayet . pàpaistriùaùñhàyagataiþ saumyaiþ kendratrikoõage . nirmàõaü kàrayedvãmànaùñamasthaiþ khalairmçtiþ . manuùyalagne saumyànàü dçgyoge yogatastathà . kumbhaü vihàyànyalagne saumyagrahayutekùite . jalà÷ayàdivàstånàü pràrambhaþ ÷ubhadaþ smçtaþ atra ÷ubhayogàstatraiva %<gururlagne raviþ ùaùñhe dyåne 7 saumye sukhe 4 site . tçtãyasthe'rka putre'tra tadgçhaü tu ÷atàyuùam . bhçgurlagne'mbare 10 saumye làbhasthàne 11 ca bhàskare . guruþ kendragato yatra ÷atavarùàõi tiùñhati . hivuke 4 jye'mbare 10 candre làbhe 11 ca kujabhàskarau . àrambhaþ kriyate yasya aõãtyàyuþ kramàt bhavet . lagne bhçgau putragejye 5 ùaùñhe bhaume trige ravau . yasya gçhasya pràrambhaþ sa ca tiùñhecchataü samàþ . lagnasthau guru÷ukrau cet ripu 6 rà÷igate kuje . sårye làbhagate 11 yasya dvi÷atàvdàni tiùñhati . svoccastho và bhçgurlagne svocce jãve sukha 4 sthite . svocce làbhagate 11 mande sahasràõi samàþ sthitiþ . svocce svabhavane saumye lagnasthe vàpi kendragaiþ . pràrambhaþ kriyate yasya ÷atadvayaü sa tiùñhati . ijyottaràtrayàhãnduviùõu dhàtçjaloóuùu . 8 . 12 . 21 . 26 . 9 . 5 . 22 . 4 . 20 . guruõà sahiteùveùu kçtaü gehaü ÷riyà yutam . dvidaivatvàùñravàrã÷a rudràditi vasåóuùu . 16 . 14 . 24 . 6 . 7 . 23 . ÷ukreõa sahiteùveùu kçtaü dhànyapradaü gçham . hastàryamatvàùñradasracaturàsyendrabheùu ca 13 . 12 . 14 . 2 . 4 . 18 . budhena sahiteùveùu dhanaputrasukhapradam>% . kuyogàstatraiva %<÷atrukùetragataiþ sveñairnãcasthairvà paràjitaiþ . pràrabdhaü yasya bhavanaü lakùmãstasya vina÷yati . eko'pi parabhàgastho da÷ame saptame'pi và . varõàdhipe balairhãne tadgçhaü parahastagam . pàpàntaragate lagne candre saumyayutekùite . aùñamasthe'rkaputre ca a÷ãtyabdàdvihanyate . mande lagnagate caiva kuje saptamasaüsthite . ÷ubhai ravãkùite vàpi ÷atavarùànnihanyate . lagnage ÷a÷ini kùãõe mçtyusthàne ca bhåsute . pràrambhaþ kriyate yasya ÷ãghraü tacca vina÷yati . da÷àpatau balairhãne varõanàrthe tathaiva ca . pãóitarkùagate sårye na vidadhyàtkadàcana . pitçmålejyabhàgyàrkapauùõabheùu ca 10 . 19 . 8 . 11 . 13 . 27 yat kçtam . kujena sahiteùveùu gçhaü sandahyate'gninà . måla¤ca revatã caiva kçttikàùàóhameva ca . pårvaphàlgunã haste ca maghà caiva tu saptakam . eùu bhaumena yukteùu vàre tasyaiva ve÷ma yat . agninà dahyate kçtsnaü putranà÷aþ prajàyate . agnittabharkùagate sårye candre và tatra saüsthite . nirmitaü mandiraü nånamagninà paridahyate . jyeùñhànuràdhake caiva bharaõãkhàtipårbabhe . dhaniùñhàùvapi çkùeùu ÷anistiùñheddinasya ca . kçpaõo nàmataþ prokto dhanadhànyàdike gçhe . putre jàte'thavà tasmin dahyate yakùaràkùasaiþ . pràsàdeùvevameva syàdvàpãkåùeùu caiva hi . tasmàdvicàrya kurvãta gçhàrambhaü ÷ubhe ÷ubham . nà÷andi÷anti makaràlikulãralagne, meùe ghañe dhanuùi karmasu dãrghasåtram . kanyàjhaùe mithunage dhruvamarthalàbhaü jyotirvidaþ kalasasiühavçùeùu siddhim . sàyàhne tu kçtaü vàstu karturvittavinà÷adam . mahàni÷àsvapi tathà sandhyayornaiva kàrayet>% . bhàvasthagrahaphalàni tatraiva %<lagne'rke vighnapàtaþ syàtko÷ahàni÷ca ÷ãtagau . mçtyuü rvi÷vambharàputre dàridryaü ravinandane . jãve dharmàrthakàmàþ syuþ putrotpatti÷ca bhàrgave . candraje ku÷alà ÷aktiryàvadàyuþ pravartate . dvitayasthe ravau hàni÷candre ÷atru bhayaü bhavet . bhåmije bandhanaü proktaü nànàvighnàni bhànuje . budhe draviõasampattirgurau dharmàbhibardhanam . yathàkàmavinodena bhçgau kàmaü vrajet phalam . tçtãyastheùu pàpeùu saumyeùveùu vi÷eùataþ . siddhiþ syàdacirà deva yathàbhilaùitaü prati . caturthasthànage jãve påjà sampadyate nçpàt . candraje càrthalàbhaþ syàdbhåmilàbha÷ca bhàrgave . viyogaþ suhçdàü bhànau mantrabhedo mahãsute . buddhinà÷o ni÷ànàthe sarvanà÷o'rkanandane . pa¤came tu suràcàrye citro vasudhanàgamaþ . ÷ukre putrasukhàvàptã ratnalàbhastathenduje . sutaduþkhaü sahasràü÷au ÷a÷àïke kalahaþ smçtaþ . bhaume kàryavirodhaþ syàtsaurau bandhuvimardanam . ùaùñhasthànagate sårye roganà÷aü vinirdi÷et . candre puùñiþ kuje pràptiþ saurau ÷atrubalakùayaþ . gurau mantrodayaþ prokto bhçgau vidyàgamo bhavet . sarvaj¤ànàrthakau÷alyaü nakùatrapatinandane . saptamasthànage jãve budhe daityapurohite . gajavàjidharitrãõàü kramàllàbhaü vinirdi÷et . bhàskare kãrtibhaïgaþ syàt kuje vipadamàdi÷et . himagau kle÷a àyàsaþ saurau sarva dhanakùayaþ . pataïge païgutàùñasthe bhaume saurau ca rugbhayam . candre rogavivçddhiþ syàt kuje ÷okàgamo bhavet . budhe mànadhanapràptirjãve ca vijayo bhavet . ÷ukre svajanabhedaþ syànmantraj¤asyàpi dehinaþ . vàgã÷e navamasthàne vidyàbhogàbhinandanam . budhe vividhabhogàptirbhàrgave vijayo bhavet . candre dhàtukùayaþ prokto dharmahàni÷ca bhàskare . kuje càtha bhayaü vidyàdravije dharmadåùaõam . da÷amasthànage ÷ukre ÷ayanàsana siddhayaþ . suràcàrye mahatsaukhyaü vijayaþ strãdhanaü budhe . màrtaõóe ca suhçdvçddhistathà ÷okavivardhanam . bhaume ratnàgamaþ proktaþ ÷anau kãrtivilopanam . làbhasthàneùu sareùu làbhasthànaü vinirdi÷et . vyayasthàneùu sarveùu vinirde÷yo vyayaþ sadà . svocce pårõaphalaþ proktaþ pàdonaþ svarkùago grahaþ . svatrikoõe'rdhaphaladaþ pàdaü mitrapadà÷ritaþ . samarkùe ripurà÷au ca samakaùñaphalo grahaþ . nãcastho viphalo dveùyavarge'satphaladaþ ÷ubhaþ>% . gçhàrambhe ravyàdigocaràdi÷uddhiphalàdi vàø ÷àø %<gocaràùñakavargàbhyàü vàmavedhaü vicintayet . da÷à cànnàrda÷àdi÷ca vicàrya÷càtra karmaõi . guru÷ukravale vipràt såryabhåmijayostathà . ÷a÷isaumyabale saurivale varõànupårva÷aþ . gçhàrambhaü prakurvãta varõanàthavale mati . sarveùàmapi varõànàü såryacandrabalaü smçtam . viùamasthe ravau svàmã pãóyate gçhiõã vidhau . ÷ukreõa pãóyate lakùmãrjãvena sukhasampadaþ . budhena putrapautrà÷ca saubhena bhràtçbàndhavàþ . sauriõà dàsavargà÷ca pãóyante nàtra saü÷ayaþ . vi÷eùeõa tu såryasya balaü proktaü gçhe budhaiþ . sarveùàmeva varõànàü ravi÷uddhirvidhãyate . da÷àpatau hãnabale varõanàthe tathaiva ca . pãóitarkùagate sårye na vidadhyàt kadàcana . prathamakoùñhage rogaü dvitãye càrthanà÷anam . tçtãye dhanalàbhaü ca caturthe bhayado raviþ . pa¤came putralàbhaü ca ÷atrunà÷àya ÷atruge . strãkaùñaü saptame sårye mçtyu÷càùñamagehage . navame dharmanà÷àya da÷ame karbhasaüyutiþ . ekàda÷e bhavellakùmãrdvàda÷e ca dhanakùayaþ . putre 5 dvitãye dyåne 7 ca dharme madhyabalo raviþ . dvitãyaputràïka 5 . 9 gatastrida÷àhàt paraþ ÷ubhaþ . astagà nãcarà÷isthàþ pararà÷au parairjitàþ . vçddhasthà bàlàbhàvasthà vakragà÷càticàriõaþ . ripudçùñi va÷aüyàtà ulkàpàtena dåùità . na phalanti grahà gehapràrambhe tàn prapåjayet>% . gçhàrambhe svàtàrambhopayoginakùatràõyàha màõóavyaþ . %<adhomukhairbhairvidadhãta khàtaü ÷ilàstathà cordhvamukhai÷ca paññam . tiryaïmukhairdvàrakapàñadànaü gçhaprave÷o mçdubhirdhruvai÷ca>% adhomukhàdinakùatràõyàha pãø pàø garuóapuø %<bharaõã kçttikà'÷leùà maghàmålavi÷àkhikàþ . tisraþ pårvàstathà caiva adhovaktràþ prakãrtitàþ . vàpãkåpataóàgàdikhananaü ca tçõàdikam . devatàgàrakhananaü nighànakhananaü tathà . gaõitaü jyotiùàrambhaü khanã bilaprave÷anam . kuryàdadhogatànyeva kàryàõi vçùabha dhvaja! . rohiõyàrdrà tathà puùyo dhaniùñhà cottaràtrayam . vàruõaü ÷rabaõaü caiva nava cordhamukhàþ smçtàþ . eùu ràjyàbhiùekaü ca paññabandhaü ca kàrayet . urdhvamukhànyucchritàni sarvàõyeùu ca kàrayet . revatã cà÷vinã citrà svàtã hastaþ punarvasuþ . anuràdhà mçgaþ jyeùñhà etàþ pàr÷vamukhàþ smçtàþ . gajoùñrà÷vabalãvardadamanaü mahiùasya ca . vãjànàü vapanaü kuryàdgamanàgamanàdikam . cakrayantra rathàdãnàü nàvàdãnàü pravàhanam . pàr÷veùu yàni karmàõi kuryàdeteùu tàni ca>% nakùatrabhede dvàranirmàõàya saphalaü dvàracakramàha muø ciø %<såryarkùàdyugabhaiþ ÷irasyatha phalaü lakùmãstataþ koõabhairnàgairudvasanaü tato gajamitaiþ ÷àkhàsu saukhyaü bhavet . dehalyàïguõabhairmçtirgçhapatermadhyasthitairvedabhaiþ saukhyaü cakramidaü vilokya sudhiyà dvàraü vidheyaü ÷ubham>% bhåø dvàrasya catvàraþ pàùàõà àva÷yakàþ . dvau årdhvàdhobhàvenàvasthitau samàvalpaparimàõau . tatra uttaraïga ityårdhàvasthitasya saüj¤à . adhovasthitasya tu dehalãti sarvasàdhàraõaü nàma . dvau pàr÷vayoþ sthitau mahàparimàõau ÷àkhàsaüj¤au (sàha) iti bhàùayà dvayorapi saüj¤à evaü dãrghacaturasradvàraü bhavati . pàùàõàsambhave tu kàùñhàderapi nive÷aþ . tatra dvàre cikãùite såryàdhiùñhitanakùatràdyugabhai÷caturbhirnakùatraiþ ÷irasyavasthitaiþ sadbhiþ lakùmãpràptiråpaü phalaü syàt . tatastadagrimairnàgaiþ koõabhairdvayoravasthityà catuþkoõeùvavasthitairaùñasaükhyakairnakùatrairudvasanaü tat dvàragçhaü sarvadà janavàsarahitaü syàt . tatastadagrimai rgajamiteraùñàbhirbhaiþ ÷àkhàsu tatràvasthitairgçhasvàminaþ saukhyaråpaü phalaü syàt . tatastadagrimerguõabhaistribhirnakùatrairdahalyàmavasthitairgçhapatermçtiþ syàt . tatastadagrimairvedabhai÷caturbhirnakùatrairmadhyasvaråpe'vakà÷e sthitaiþ saukhyaü syàt . phalitàrthamàha . cakramiti . idaü dvàracakraü vilokya sudhiyà ÷ubhaü ÷ubhaphaladaü dvàraü vidheyaü kartavyam . taduktaü jyotirnibandhe %<dvàracakraü pravakùyàmi bhàùitaü vi÷vakarmaõà . såryabhàdbhacatuùkaü tu dvàrasyopari vinyaset . dve dve koõe ca dàtavye ÷àkhàyugme dvayaü dvayam . adha÷ca trãõi deyàni vedà madhye pratiùñhitàþ . ràjyaüsyàdårdhvanakùatre koõeùådvasanaü bhavet . ÷àkhàyàü labhate lakùmãmadha÷caiva mçtiü labhet . madhyabheùu labhetsaukhyaü cintanãyaü sadà budhairiti>% atha dvàrasthàpanam %<dvàraüsthàpananakùatràõyucyante'÷vinã cottarà . hastàpuùya÷rutimçgàþ sårairetàþ prakãrtitàþ . svàtau påùõi ca rohiõyàü dvàra÷àkhàvaropaõamiti>% jyotirnibandhe'bhihitatvàtte'pi gràhyàþ . tithayo'pi tatraivàbhihitàþ %<pa¤camã dhanadà caiva muninandavasau ÷ubham . pratipatsuna kartavyaü kçte duþkhamabàpnuyàt . dvitãyàyàü dravyahàniþ pa÷uputravinà÷anam . tçtãyà rogadà j¤eyà caturthã bhaïgakàriõã . kulakùayaü tathà ùaùñhã da÷amã dhananà÷inã . virodhakçdamà pårõà na syàcchàkhàvaropaõamiti>% evaü sati viruddhatithiü vihàya vihitatithiùu vihitabheùu ca tatràpi cakra÷uddheùu bheùu dvàraü vihitaü ÷ubhaphaladàtçsyàditi niùkçùño'rthaþ pãø dhàø tatprave÷akàlamàha muø ciø %<saumyàyane jyaiùñhatapo'bdhimàdhave yàtrànivçttau nçpaternave gçhe . syàdve÷anaü dvàþsthamçdudhuvoóubhirjanmarkùalagnopacodaye sthire>% (1) måø %<jãrõe gçhe'gnyàdibhayànnave'pi màrgorjayoþ ÷ràvaõike'pi san syàt . ve÷o'mbupejyànilavàsaveùu nàva÷yamastàdivicàraõàtra . (2) mçdughruvakùipracareùu målabhe vàstvarcanaü bhåtavali¤ca kàrayet . trikoõakendràyadhanatrigaiþ ÷ubhairlagne triùaùñhàyagatai÷ca pàpakaiþ . (3) ÷uddhàmbu randhre vijanurbhamçtyau vyarkàrariktàcaradar÷acaitre . agre'mbupårõaü kalasaü dvijàü÷ca kçtrà vi÷edve÷ma bhakåña÷uddham (4) vàmo ravirmçtyusutàrthalàbhato'rke pa¤came pràgvadanàdimandire . pårõàtithau pràgvadane gçhe ÷ubho nandàdike yàmyajalottarànane . (5) vaktre bhåravibhàt prave÷asamaye kumbhe'gnidàhaþ kçtàþ 4 pràcyàmudvasanaïkçtà 4 mayagatà làbhaþ kçtàþ 4 pa÷cime . ÷rãrtedàþ kaliruttare yugamità garbhe vinà÷o gude ràmàþ 3 sthairyamataþ sthiratvamanalàþ 3 kaõñhe bhavetsarvadà>% (6) bhå0
     tatràpårvaprave÷asupårbaprave÷ayoþ kàla÷uddhyàdikamindravaü÷àcchandasàha saumyàyane iti . eteùu saumyàyana ityàdikeùu padàrtheùu satsu nçpateryàtrànivçttau athavà nave nåtanotthàpite gçhe prave÷anaü syàt . saumyàyane uttaràyaõe . atra ÷ukragurvastàdiko doùo vàpyàràmataóàgetyàdinokta iti na punaruktaþ . evaü gãrvàõàmbupratiùñhetyàdinà dakùiõàyananiùedho'pi . ataþpari÷eùàtsaumyàyanagrahaõe siddhe taduktirmandabuddhãnàü ÷ãghrapratipattyarthà . uktaü ca vasiùñhena %<atha prave÷o navasadmana÷ca saumyàyane jãvasite balàdya>% iti balàóhye udite . nàradenàpi %<atha saumyàyane kàryaü navave÷maprave÷anam . ràj¤àü yàtrànivçttau veti>% kevalàyàü bhåmau krãtàyàü pràptàyàü và svataþsiddhàyàü votthàpitaü gçhaü nåtanamityucyate . jyaiùñheti jyaiùñhamàghaphàlgunavai÷àkhamàseùveva satyapyuttaràyaõe prave÷anaü ÷ubham . yadàha nàradaþ màghaphàlgunavai÷àkhajyaiùñha màseùu ÷obhanaþ . prave÷o madhyamoj¤eyaþ saumyakàrtikamàsayoriti saumyo màrga÷ãrùaþ . madhyamoktiràva÷yakaviùayà . càndramàsaphalànyàha vasiùñhaþ %<màghe'rthalàbhaþ prathamaprave÷e putràrthalàbhaþ khalu phàlgune ca . caitre'rthahàni, rdhanadhànyalàbho vai÷àkhamàse, pa÷u putralàbhaþ . jyaiùñhe, ca màseùu pareùu nånaü hànipradaþ ÷atrubhayaprada÷ca>% . %<÷ukle ca pakùe sutaràü vivçddhyai kçùõe ca yàvadda÷amãü ca tàvat>% ityàdyuktereva granthakçtà pakùavi÷uddhirnoktà tithivàra÷uddhi÷càgre vakùyate . vasiùñhena tu gçhaprave÷e sauramànamanådya dåùitaü yathà mçgàdiùaórà÷iùu saüsthite'rke navaprave÷aþ ÷ubhadaþ sadaiva . kumbhaü vinànyeùvapi kecidåcurna sauramiùñaü khalu sannive÷e . iti asyàrthaþ nåtanagçhaprave÷o makaràdiùaórà÷i saüsthite sårye ÷ubhaphalado bhavati tatràpi màghàdiùu kumbharahiteùu caturùu màseùu ÷ubhataraþ nanu %<atha prave÷o navasadmana÷ca saumyàyane>% iti svayaü pràk saumyàyana ityuktatvàt kimityeva tat punaruktabhityata àha . kumbhaü vineti . satyapyuttaràyaõe kumbhasaükràntau nåtanagçhaprave÷o na bhavatãtyetadarthaü punaruktamityarthaþ . nanvidaü pårvàparaviruddham . tathàhi %<màghe'rthalàbhaþ prathamaþ prave÷aþ>% ityàdinà màghaphàlgunayo÷càndramàsayoþ ÷ubhaphalàbhidhànàttatraiva ca kumbhasaükràntisadbhàvàdghayoranyatarasyà÷ubhatvaü pratipàdyate . ubhayamàsanirmuktaþ kumbhastu nàstyeveti cet . ucyate . santi hi dvividhà÷càndràmàsà ÷uklàdayaþ kçùõàdaya÷ceti . tatra phàlgunapårõimottaramàsasya kçùõàdimàsagaõanayà caitratvàttasya ca viruddhaphalatvàttadviùayako'yaü kumbhasaükràntiniùedhaþ . càndramàsasya ÷uklàdikçùõàdyabhidhàyakàni vàkyàni gçhàrambhaprakaraõe'smàbhiruktàni ayamapi niùedho màsasya kçùõàditve j¤àpakaþ . atha karkàdisaükràntiùu matàntaramàhànyeùvapãti kecidàcàryà anyeùvapi karkàdiùaórà÷isthite sårye'pi navagçhaprave÷aþ kàrya ityåcuþ . tadetaddvandvasaupårvikagçhaprave÷aviùayam . taduktaü svayameva %<navaprave÷e tvatha kàla÷uddhirna dvandvasaupårvikayoþ kadàciditi>% . nåtanatçõàgàraprave÷aviùayaü và . taduktaü jyotiþprakà÷e %<gçhàrambhoditairmàsairdhiùõyairvàrairvi÷edgçham . vi÷etsaumyàyane harmyaü tçõàgàraü tu sarvadeti>% ataeva %<kulãrakanyakàkumbhe dine÷e na vi÷edgçham . gràmaü và nagaraü vàpi pattanaü và suràdhipeti>% guruvàkyamapyevameva vyàkhyeyam . nanu pauùacaitràdiùu viruddhaphaleùu càndramàseùu vihitasaükrànti÷cettadà nåtanagçhaprave÷aþ kàryo và navetyata àha na sauramiti khalu ni÷caye na sauraü mànaü sat prave÷e neùñaü na ÷ubhaphaladam . viruddha÷ubhaphalayo÷càndrasauramàsayoþ sàhitye vihitacàndramàsaireva gçhaprave÷aþ kàrya ityalamatiprasaïgena . dvàþstheti . dvàþsthanakùatràõi gçhàrambhe uktàni . mçdåni dhruvàõi coóåni prasiddhàni . dvàþsthàni ca tàni mçdudhruvoóåni ceti karmadhàrayaþ . tàdç÷airbhaiþ prave÷anaü hitaü syàt . ayamarthaþ yasmin gçhe prave÷aþ kartumiùyate tasya dvàraü yaddiga'bhimukhaü taddiïnakùatrairvihitaiþ prave÷aþ kàryaþ . yadàha vasiùñhaþ %<yaddiga dvàraü mandiraü taddigçkùairuktarkùaiþ syàt saüprave÷o na sarvairiti>% uktarkùàõyàha sa eva %<citrottaràdhàtç÷a÷àïkamitravasvantyavàrã÷varabheùu 14 . 12 . 21 . 26 . 4 5 . 17 . 23 . 27 . 24 nånam . àyurdhanàrogyasuputrapautrasatkãrtidaþ syàttrividhaþ prave÷aþ>% iti . nàrado'pi %<vakhijyàntyeùu 23 . 8 . 27 varuõatvàùñramitrasthiroóuùu 24 . 14 . 17 . 4 . 12 . 21 . 26 . ÷ubhaþprave÷odevejya÷ukrayordç÷yamànayoriti>% . atra puùyadhaniùñhà÷atatàrakàgrahaõaü jãrõagçhaprave÷aviùayam . ukta¤ca jyotiþprakà÷e %<prave÷oü nåtane harmye dhruvairmaitraiþ sukhàptaye . puùyasvàtãyutaistai÷ca jãrõe syàdvàsavadvaye>% iti . etadgranthakçdapyagrimapadye vakùyati . amumevà÷ayaü manasi nidhàyàha ÷rãpatiþ %<÷ubhaþ prave÷o mçdubhirdhruvàkhyaiþ kùiprai÷caraiþ syàt punareva yàtrà . ugrairnçpodàruõabhaiþ kumàro ràj¤àü vi÷àkhàsu vinà÷ameti>% %<kçttikàsu bhavanaü kç÷ànunà dahyate pravi÷atàü na saü÷ayaþ . tanmukhaü ca sadanaü hi tatkakubdvàrabheùu ÷ubhakçt prave÷anamiti>% vasiùñho'pi %<arkàditeyàniladasraviùõu 13 . 7 . 15 . 2 . 22 çkùe praviùñaü navamandiraü yat . avdatrayàttatparahastayàtaü ÷eùeùu (vihitabhinneùu) dhiùõyeùu ca mçtyudaü syàditi>% prave÷a lagnànyàha janmarkùeti . janmarkùaü janmarà÷iþ janmalagnaü ca prasiddham . tàbhyàmupacaye tçtãyaùaùñhaikàda÷ada÷amasthe'nyeùu tathà sthiràkhyarà÷iùu lagnagateùu satsu navagçhaprave÷anaü ÷ubham . yadàha vasiùñhaþ %<karturvilagnàdatha janmarà÷erlagnasthito rà÷iriti pradiùñaþ . nirvyàdhidàridryaya÷askarà÷ca suhçt sutaghno ripunà÷ada÷ca . kalatrahantà nidhanaprada÷ca rogapradaþ siddhikaro'rthada÷ca . kramàcca vairàmayadaþ krameõa sadaiva nånaü trividhaþ prabe÷aþ>% iti . ato niùkçùñamarthamàha gçhaprave÷e ràjamàrtaõóaþ %<kartçbhopacayagà÷ca vilagne rà÷ayaþ ÷ubhaphalàyaü bhavantãti>% nàrado'pi %<karturjanmabhalagne và tàbhyàmupacaye'pi và . prave÷alagne syàdvçddhiranyabhe ÷okaniþsvanaþ>% iti . punarvasiùñhaþ %<saumye sthire bhe ÷ubhadçùñiyukte lagne'tha và dvyaïgagçhe vilagne>% iti . saumye saumyagrahayukte . dvyaïgagçhe dvisvabhàvarà÷au . atra vivàhaprakaraõoktà ekaviü÷atividhà doùà varjyà ityapi dhyeyam . eka viü÷atidoùànupakramya vasiùñhenoktam %<karturnà÷o gçhàrambhe prave÷e patinà÷anam>% iti (1) . atha jãrõa gçhàdiviùayake prave÷e vi÷eùamindravajràcchandasàha jãrõe puràtabhe'nyanirmite gçhe'thavà siddhaeva gçhe'gnyàdibhayàt agnikçtaü bhayaü dàhaþ . àdi÷abdena bahuvçùñipàtabhayaü ràjakopovà . ityàdyupadravaiþ patite gçhe punarapi samyakkçte utthàpite gçhe'pi pràkpadyoktàþ sarve'pi màsàstàdç÷agçhaprave÷ej¤eyàþ . ki¤ca . màrgo rjayoþ màrga÷ãrùakàrtikayo÷ca ÷ràvaõike'pi ÷ràvaõe màsi ve÷aþ prave÷aþ san ÷ubhaphaladaþ syàt . yadàha sanatkumàraþ %<gçhàrambhoditairmàsairdhiõyairvàrairvi÷edgçhamiti>% atra sàmànyato gçhàrambhodità màsà gçhaprave÷e'bhihitàþ te ceme . %<saumyaphàlgunavai÷àkhamàgha ÷ràvaõakàrtikàþ . màsàþ syurgçhanirmàõe putràrogyadhanapradàþ>% iti nàradokteþ màrga÷ãrùaphàlgunarva÷àkha màgha÷ràvaõakàrtikà vihitàþ . tatra uttaràyaõe eba gçhaprave÷asya vàkyàntareõa vihitatvàt ÷ràvaõa kàrtikamàrga÷ãrùàõàmuttaràyaõatvàbhàvàdvirodhena nåtanajãrõagçhaprave÷àbhyàü vyavasthà kathaü? pràgabhihitanàradavàkyenottaràyaõasàhacaryeõa nåtanagçhaprave÷asupårvagçhaprave÷ayorvidhànàt %<gçhàrambhoditairmàsaiþ>% ityanena tu sàmànyatastrividhasyàpi gçhaprave÷asyàbhidhànàduttaràyaõãyàmàsàstrividhagçhaprave÷e ÷ubhàþ dakùiõàyanãyà màsàþ ÷ràvaõàdayastu jãrõagçhaprave÷aviùayàþ . ataeva nàrado màrga÷ãrùakàrtikayornåtanagçhaprave÷e madhyamatvamàha arthàdevajãrõagçhaprave÷e utkçùñatvamadhyavasyate . ambupeti ambupaþ ÷atatàrakà ãjyaþpuùyaþ . anilaþ svàtãvàsavaü dhaniùñhà eùvapi bheùu jãrõagçhe'gnyàdibhayànnave'pi gçhe prave÷aþ ÷ubhaþ pràkpadyokteùu tu bheùu ÷ubha eveti kaimutikanyàyàdavagamyate . yaduktaü jyotiþprakà÷e %<prave÷o nåtane harmye dhruvairmaitraiþ sukhàptaye . puùya svàti yutaistai÷ca jãrõe syàdvàsavadvaye>% iti . nàva÷yamiti atraivaüvidhe jãrõe gçhe agnyàdibhayànnave'pi gçhe'va÷ya mastàdivicàraõà ÷ukràstagurvastabàlyavàrdhakyasiühastha gurumakarasthaguruluptasaüvatsaràdãnàü doùàõàü vicàraõà vicàro nàsti . astàdayaþ kàladoùàþsantu và mà và tathàpi gçhaprave÷aþ kàryaþ . parantu so'pi yathàkathaücitpa¤càïga÷uddhimàtramaïgãkçtya vihitanakùatreùveva kàryaþ . vàstupåjà tvevaüvidhe'pi gçhaprave÷e bhavatãtyapi dhyeyam yaduktaü jyotiþprakà÷e %<nityayàne gçhe jãrõe prà÷ane paridhànake . badhåprave÷e màïgalye na maudyaü guru÷ukrayoriti>% vasiùñhenàpyuktam %<navaprave÷e tvatha kàla÷uddhirna dvandvasau pårvikayoþ kadàciditi>% asyàrthaþ . nåtanagçhaprave÷e kàla÷uddhirvicàryà . dvandvaü dvandvàbhayàkhyo gçhaprave÷aþ saupårviko ràj¤o yàtràsamàptau gçhaprave÷aþ . tàdç÷ayorgçhaprave÷ayoþ kàla÷uddhiþ kadàcidapi tvàpekùità . sati sambhave sukhenàstu . kintu prave÷adinãyapa¤càïga ÷uddhisahite sulagne gçhaprave÷aþ kàryaþ . pårvasminnàdye nåtane prave÷e yathà vàstupåjà tathà dvandvasaupårvikayorapi kàryetyarthaþ . nàradastu yàtrànivçttiprave÷e kàla÷uddhirapekùitaivetyàha tadvàkyaü pràgabhihitam . tadetayorvàkyayoràva÷yakà'nàba÷yakaviùayatvena vyavasthà . trayàõàü gçhaprave÷ànàü lakùaõamuktaü vasiùñhena %<apårvasaüj¤aþ pathamaþ prave÷o yàtràvasàne tu supårvasaüj¤aþ . dvandvàbhayastvagnibhayàdijàtaþ prave÷a evaü trividhaþ pradiùñaþ>% iti . etadvyàkhyànaü yàtrànivçttàviti padyavyàkçtàvasti tattata evàvadhàryam . atredaü dhyeyam yattrividhe'pi prave÷e prave÷adinãyanakùatraü kråràkàntaü kråraviddhaü và tatsarvathà varjyamiti . uktaü ca vasiùñhena %<kråragrahàdhiùñhitaviddhabhaü ca vivarjanãyaü trividhaprave÷e>% iti . (2) atha gçhaprave÷adinàt pràkkartavyàü vàstupåjàü vivakùustannakùatràõyupajàtikàpårvàrdhenàha mçdudhruveti . mçdåni dhruvàõi kùipràõi caràõi nakùatràõi prasiddhàni målabhaü ca eùu saptada÷asu bheùu nakùatreùu vàstoþ vàstupuruùasyàrcanaü bhåtabaliü ca kàrayet . gçhapatirvàstupåjàü kuryàt . purohito gçhapatiü vàstupåjàdikaü kàrayet . hçkroranyatarasyàmiti õau kartuþ karmatvam . yadàha çkùoccayaþ %<citrà÷atabhiùàsvàtã hastaþ puùyaþ punarvasuþ . rohiõã revatãmålaü ÷ravaõottaraphàlgunã . dhaniùñhà cottaràùàóhà tathà bhàdrottarànvità . a÷vinã mçga÷ãrùaü ca anuràdhà tathaiva ca . vàstupåjanameteùu nakùatreùu karoti yaþ . sa pràpnoti naro lakùmãmiti pràha parà÷araþ>% iti . vàstupåjàprakàramàha . vasiùñhaþ %<nirmàõe mandiràõàü ca prave÷e trividhe'pi và . vàstupåjà tu kartavyà yasmàttàü kathayàmyataþ . gçhamadhye hastamàtraü samantàttaõóulopari . ekà÷ãtipadaü kàryaü tilaistulyaü su÷obhanam . ekadvitripadàþ pa¤cacatvàriü÷at suràrcitàþ . dvàtriüdbàhyato vakùyamàõà÷càntastrayoda÷a . teùàü sthànàni nàmàni vakùyàmã÷varakoõataþ . tatràgniþ ÷ambhukoõasthastvasau caikapade÷varaþ . tasmàddvitãyaþ parjanya÷càsàvekapade÷varaþ . jayantendràrkasatyàkhyàbhç÷a÷ca dvipade÷varàþ . àkà÷avàyå parataþ kramàdekapade÷varau . evaü pràcyàü naø j¤àtvà tvevabhevànyadikùu ca . àdya÷càntyàvekapadau dvipadàþ pa¤ca madhyagàþ . påùàdyaùñau yamàntàþ (pitçgaõàdho÷àntàþ) syuramaràyàmyabhàgagàþ . càdya÷càntyàvekapadau dvipadàþ pa¤ca madhyagàþ . aùñau pitçgaõàdho÷àt rogàntàþ pa÷cime÷varàþ . àdyantau dvàvekapadau dvipadàþ pa¤ca madhyagàþ . rogàdadityantasuràþ sapta saumyadi÷i kramàt . tatràdhastha÷catuùkoõeùvã÷ànàdiùu ca kramàt . àpaþ sàvitravijayarudrà÷cekapade÷varàþ . madhye navapado brahmà tasyai÷ànàdikoõagàþ . àpavatso'tha savità vibudhàdhipasaüj¤akaþ . ràjayakùmà ca catvàraþ surà÷caikapade÷varàþ . brahmaõaþ pårvato dikùu tripadà÷càmarà amã . aryamà ca vivasvàü÷ca mitraþ pçthvãdharaþ kramàt . svasvasthaleùu deveùu sthàpiteùvãdç÷aü bhavet . koõeùu pa¤ca pa¤caiva (20) caturùvekapadàþ suràþ . pràgàdidikùu dvipadàþ pa¤ca pa¤ca 40 yathàkramam . brahmaõaþ 9 pårbatodikùu tripadàþsyuþ samãpagàþ 12 . hiraõyaretàþ parjanyo jayantaþ pàka÷àsanaþ . såryaþsatyo bhç÷àkà÷au vàyuþ påùà ca vaitathaþ . vçhatkùataþ pitçpatirgandharvo bhçïgaràjakaþ . mçgaþ pitçgaõàdhã÷astathà dauvàrikàhvayaþ . sugrãvaþ puùpadanta÷ca jalàdhã÷o ni÷àcaraþ . ÷oùaþ pàpa÷ca rogohirmukhyo bhallàña eva ca . somasarpau dityaditã dvàtriü÷adamaràþ smçtàþ . àpa÷caivàpavatsa÷ca jayorandhra stathaiva ca . madhye navapado brahmà tasthau tasya samãpataþ . pràcyàü dvyantarità devàþ parito brahmaõaþ smçtàþ . aryamà savità caiva vivasvàn vibudhàdhipaþ . mitro'tha ràjayakùmà ca tathà pçthvãdharaþkramàt . àpavatso'ùñamaþ pa¤cacatvàriü÷at surottamàþ . j¤àtvaivaü sthànanàmàni brahmaõà sahitànnyaset . vàstuj¤o vàstumantreõa gandhaùpàkùatàdibhiþ . praõavenàrcayedvàpi athavà svasvanàmabhiþ . ÷uklavastrayugaü dadyàtdhåpadãpaphalaiþ saha . apåpairbhårinaivedyaiþ pàdyaiþ saha samarcayet . tàmbåla¤ca tato dadyàddevebhya÷ca pçthak pçthak . dattvà puùpà¤jaliü kartà pràrthayedvàstupuruùam .>% %<evaü yaþ kurute samyagvàstupåjàü prayatnataþ . àrogyaü putrapautràdi dhanadhànyaü labhennaraþ . vàstupåjàmakçtvà yaþ pravi÷ennavamandire . rogànnànàvidhàn kle÷àna÷nute sarasaïkañam>% . (catuþùaùñipada vàstumaõóalam) vçø saø 53 aø yathà %<aùñàùñakapadamatha và kçtvà rekhà÷ca koõagàstiryak . brahmà catuþpado'sminnardhapadà brahmakoõasthàþ . aùñau ca bahiþkoõeùvardhapadàstadubhayasthitàþ sàrdhàþ . uktebhyo ye ÷eùàste dvipadà viü÷atiste ca>% .. adhikaü vàstuyàga÷abde dç÷yam) . kecittu pa¤càïga÷uddhimàtrayukte pårvadina eva vàstupåjàmàhuþ yadàha nàradaþ %<vidhàya pårvadivase vàstupåjàü balikriyàmiti>% . ÷rãpatirapi %<atha prave÷o navamandirasya yàtrànivçttàvatha bhåpatãnàm . saumyàyane pårvadine vidhàya vàstvarcanaü bhåtabaliü ca samyagiti>% atha lagna÷uddhiü tithi÷uddhiü copajàtikottaràrdhenendraùajrayà càha . trikoõe iti . ÷uddheti . navamapamamacaturthasaptamada÷amaikàda÷advitãyatçtãyasthànànàmanyatamasthànasyaiþ ÷ubhagrahaiþ . pårõacandrabudhaguru÷ukrairupalakùite . atra candrasya lagnaràhityaü dhyeyaü tathà tçtãyaùaùñhaikàda÷asthaiþ pàpagrahairupalakùite tathà ambu caturthasthànaü randhramaùñamasthànaü ca . ÷uddhe sarvagraharahite amburandhre yasmiüstàdç÷e lagne ve÷ma gçhamàvi÷et . yadàha vasiùñhaþ %<kendratrikoõàyadhanatrisaüsthaiþ ÷ubhaistriùaùñhàyagataiþ khalai÷ca . lagnàntyaùaùñhàùñamavarjitena candreõa lakùmãnilayaþ prave÷aþ>% iti . anyacca %<prave÷alagnànnidhanasthito yaþ kråragrahaþ kråragçhe yadi syàt . prave÷akartàramatha trivarùàddhantyaùñavarùaiþ ÷ubharà÷iga÷cediti>% nàradaþ %<sthiralagne sthire rà÷au naidhane ÷uddhisaüyute . trikoõakendrakhatryàyasaumyaistryà yàrigaiþ paraiþ . lagnàntyàryaùñamasthànavarjitena himàü÷uneti>% prave÷aþ syàditi pårveõa sambandhaþ . guruþ %<saptamaü ÷uddhamudvàhe yàtràyàmaùñamaü tathà . da÷amaü ca gçhàrambhe caturthaü sannive÷ane>% iti . yattu ÷rãpatinà %<kendracchidravyayaiþ ÷uddhaiþ kråraiþ ùañ tryàyagairgurau . lagne bhçgau và kendre và sthiragràmyodaye vi÷editi>% kendrasya ÷uddhatvamuktaü tatpàpagraharàhityakçtaü dhyeyam . lagnastha gurubhçgvoruktistvatiprà÷astyàbhidhànàrthà . kãdç÷e lagne vijanurbhamçtyau bhaü rà÷irlagnaü ca . januùi janmakàle bhe janurbhe . tàbhyàü mçtyuraùñamamavanaü vigato janurbhamçtyuryasmin . svajanmalagnàt svajanmarà÷evàü aùñamorà÷iþ prave÷alagnago nà'pekùita ityarthaþ . punaþ kãdç÷e vyarkàrariktàcaradar÷acaitreü . arkàrau prasiddhau vàrau . riktà 4 . 9 . 14 upalakùaõatvàddagdhatithayo'pi . caralagnànimeùakarkatulàmakaràþ . upalakùaõatvàttadaü÷à api . dar÷o'màvàsyà caitro màsaþ . upalakùaõatvàdàùàóho'pi . vigatà arkàdayo yasmin arkàdayaþ prave÷adine niùiddhà ityarthaþ . yadàha vasiùñha %<na naidhane bhe'pi na càùñanagne pa¤ceùñake'pyaùñama÷uddhiyukte . kàryaþ prave÷o na caràü÷alagne ÷ubhekùite vàpyatha saüyute và . riktàmamàü dagdhatithiü dine÷abhåsånuùaóvargaminendudçùñim . kråragrahàdhiùñhitaviddhabhaü ca vivarjanãyaü trividhaprave÷e>% iti . vàra phalamapyàha sa eva %<dahyate pravi÷atàü ca mandiraü vahninà niyatameva vahnibhe . bradhnabhåmisutavàsare tathà ÷ãtara÷midivase hi vçddhidam . candrajàryasitavàsareùu ca ÷rãkaraü sukhamahàrthalàbhadam! såryasånudivase sthirapradaü kintu caurabhayamatra vidyate>% iti . eùàü niùkçùñamarthamàha ÷rãpatiþ %<riktà tithirbhåsutabhànuvàrau nindyà÷ca yogàþ parivarjanãyàþ . meùaþ kulãromakarastulà ca tyàjyàþ prave÷e hi tathà tadaü÷àþ>% iti . niùiddha lagnaphalànyabhihitàni ràjamàrtaõóe %<bhåpo yàtvà meùalagne prave÷e nà÷aïgacchet karkañasyodaye và . vyàdhiü taulinyà÷rite lagnavartinyàkekere càpnuyàddhànyanà÷am>% . àkekere makare . %<lagne'nyatràü÷ake'pyeùàme tadduùñaphalapradàþ . ÷ubhànyanyàni lagnàni prave÷e munayo viduriti>% anyàni sthiràõi dvisvabhàvàni ca . uktaü ca vasiùñhena %<pa¤càïgasaü÷uddhadine ni÷e÷atàràbale càùñakavargayukte . saumye sthirebhe ÷ubhadçùñiyukte lagne'tha và dvyaïgagçhe vilagne>% iti . vi÷eùo ràjamàrtaõóe %<nindità api ÷ubhàü÷asametàstaulimeùamakaràþ sakulãràþ . kartçbhopacayagà÷ca vilagne rà÷ayaþ ÷ubhaphalàya bhavantãti>% . etallagnàntarà÷uddhau bahukàlàsahiùõutve và draùñavyam . ÷ubhàü÷àþ vçùamithunakanyàdhanurmãnànàmaü÷à ityarthaþ karkatulàü÷ayoþ svaråpato niùiddhatvàt . vi÷eùàntaramàha basiùñhaþ %<yaþ kùãõacandro'ntyaùaóaùñasaüsthaþ pàpekùitaþ pàpayuto'tha và syàt . kartuþ striyaü hanti sa batsareõa trivarùataþ saumyanirãkùita ÷cediti>% atha ràj¤àü yàtrànivçttiprave÷e'yaü vi÷eùodhyeyaþ yatra màse yàtrà kçtà tasmànnavame màsi yàtrà dinànnavame dine và prave÷oniùiddhaþ yadàha guruþ . %<nirgamànnavame màsi prave÷o naiva ÷obhanaþ . nabame divase caiva prave÷aü naiva kàrayediti>% . vàmaü ravimiti . gçhaprave÷asamaye raviü såryaü vàmaü taddigabhimukhàt prave÷yagçhàdvàmabhàgasthaü kçtvà ve÷ma gçhaü vi÷et . tathà puro'gre svasammukhaü pårõaghañaü jalapårõaü kalasamupalakùaõatvàt pågãphalàdipårõaü vañaü và kçtvà . cakàrasyà'nuktasamuccayàrthatvàdbràhmaõàü÷ca sajalakalasànapi bràhmaõànvàgre kçtvà ve÷ma vi÷et . atra ÷ukraþ pçùñhagaþ karya! ityanukto'pi vi÷eùo dhyeyaþ yadàha va÷iùñhaþ %<kçtvà ÷ukraü pçùñhato vàmato'rkaü vipràn påjyànagrataþ pårõakumbham . harmyaü ramyantoraõasragvitànaiþ strãbhiþ sragvã gãta màlyairbi÷ettaditi>% gurustu vàmago'gragovà ÷ukro niùiddhaþ, kintu pçùñhagato dakùiõagato và ÷ubha ityàha %<pçùñhagaü dakùiõaü vàpi bhçguü kçtvà vi÷etsadà . purogaü vàmagaü vàpi ÷ukraü kçtvà vi÷ecca neti>% atra ÷ukrasya dikcatuùñayasthatvaj¤ànaü candravadeva j¤eyaü vi÷eùànukteþ . tacca gçhàrambhaprakaraõe'smàbhiruktam ayaü ca sarvavarõànàü trividhe'pi prave÷e vidhiþ ràj¤àü tu yàtrànivçttau vi÷eùamapyàha ÷rãpatiþ %<kçtvà vipràn sajalakalasàü÷càgrato vàmato'rkaü snàtaþ sragvã vimalavasano maïgalairvedaghoùaiþ . vyastairyàtràkathita÷akunairdvàramàrgeõa ràjà harmyaü puùpaprakararucirantoraõàóhyaü vi÷ecceti>% kãdç÷aü ve÷ma bhakåña÷uddhaü bhakåñaü ùaùñhà'ùñakàdi tena ÷uddham . upalakùaõatvàdvivàhaprakaraõoktaü %<varõova÷yaü tathà tàrà>% ityevamàdikaü ca . tenàpi ÷uddhaü dhyeyam yadàha vasiùñhaþ %<rà÷ikåñàdikaü sarvaü dampatyoriva cintayediti>% . 4 . atha vàmagatàrkaj¤ànaü tithibhedena pårvàdyabhimukhagçhaprave÷aü cendravaü÷àcchandasàha vàma iti . aùñamapa¤camadvitãyaikàda÷asthànebhyaþ pa¤casu sthàneùu sthite ravau sati pràgvadanàdimandire praveùñavye gçhaprave÷akarturvàmo ravirj¤eyaþ tadyathà . yasmin lagne prave÷aþ kartumiùyate tasmàdaùñamaü yat sthànaü tasmàt pa¤casu sthàneùu arke sthite pårvàbhimukhagçhaprave÷akarturvàmaþ såryaþ syàt . tathà lagnàdyat pa¤camasthànaü tataþ pa¤casu sthàneùu arke sthite dakùiõàbhimukhagçhaprave÷akarturvàmaþ såryaþ . evaü lagnàdyaddvitãyaü sthànaü tataþ pa¤casu sthàneùu sårye pa÷cimàbhimukhagçhaprave÷a karturvàmaþ såryaþ . tathaiva lagnàdyadekàda÷asthànaü tataþ praccasu sthàneùu såryesthite uttaràbhimukhagçhaprave÷akarturvàmaþ sårya ityarthaþ . ukta¤ca %<randhràtputràddhanàdàyàtpa¤casvarke sthite kramàt . pårvà÷àdimukhaü gehaü vi÷edvàmo bhavedyataþ>% iti . vi÷vakarmà'pi lagnàtpràgàditodikùu dvau dvau rà÷ã niyojayet . ekamekaü nyasetkoõe såryaü vàmaü vicintayet . pràcyàü lagnàt dvau rà÷ã sthàpyau koõe caikaþ . tathà pårõàtithàviti . pràgvadane pårvàbhimukhe gçhe pårõàtithau pa¤camyàü da÷amyà pårõimàyàü và prave÷aþ ÷ubhaþ . nandàdike tithigaõe yàmyajalottarànane gçhaprave÷aþ ÷ubhaþ . thathà dakùiõàbhimukhe gçhe nandàyàü pratipadi ùaùñhyàmekàda÷yàü và prave÷aþ ÷ubhaþ . jalaü pa÷cimadik taddigabhimukhe bhadràyàü dvitãyàyàü saptamyàü dvàda÷yàü và prave÷aþ÷ubhaþ . uttaràbhimukhe gçhe jayàyàü tçtãyàyàmaùñamyàü trayoda÷yàü và prave÷aþ÷ubha ityarthaþ . yadàha guruþ %<nandàyàü dakùiõadvàraü bhadràyàü pa÷cimàmukham . jayàyàmuttaradvàraü pårõàyàü pårvatovi÷editi>% måle nandàdike iti padopàdànàdriktàgrahaõaü yadyapyàyàti tathàpi vidikùu dvàraniùedhàddi÷àü catuùñayena caturõàndvàràõàü sambhavàttasyàþ sva råpato niùedhàcca riktàgrahaõàsambhavodhyeyaþ . so'pi sammativàkye spaùña eva . 5 . tatra gçhaprave÷e vàstukalasacakraü ÷àrdålavikrãóitenàha . vaktre iti . kalasasyà'ùñadhà vibhàgàþ parikalpyàþ sukhaü kaõñho garbho målaü ceti catvàro vibhàgàþ pårvàdidikparatvena catvàro vibhàgà evamaùñau syuþ . tathàvibhàgaparatvena sårya bhànnakùatranyàse phalamucyate . vaktre iti . gçhaprave÷a samaye iti sarvatràpi sambadhyate kumbhe kalasàkçtau vàstuni ravibhàtsåryàkràntanakùatràditi lyablope pa¤camã . ravyçkùamàrabhya nakùatranyàsa ityarthaþ . tatra kalasasya baktremukhe bhårekaü såryàktàntanakùatrameva sthàpyantatphalaü gçhasyà' gnidàhaþ . tataþ suryabhàt kçtàstadagrimàõi catvàri bhàni pràcyàü sthàpyàni, phalamudvasanaü janavàsa÷ånyaügçhaüsyàt . tataþ kçtà yamagatàstadagrimàõi catvàri bhàni dakùiõasyàü yamadi÷i sthàpyàni, phalaü gçhapaterlàbho dravyapràptiþ . tataþ kçtàþ tadagrimàõi catvàri màni pa÷cime pa÷cimàyàü sthàpyàni, phalaü gçhapateþ ÷rã pràptiþ . tato vedàþ tadagrimàõi catvàri bhàni uttare uttarasyàü sthàpyàni . phalaü kalirlokaiþ saha gahasambandhã nirarthakaþ kalahaþ syàt . tatoyugamitàstadagrimàõi catvàri bhàni garbhe kalasamadhye sthàpyàni, phalaü vinà÷aþ . kasyetyàkàïkùàyàü garbhopàdànàdbhàvinàü garbhàõàü vinà÷a ityarthaþ . tatoràmàstadagrimàõi trãõi bhàni gude budhne sthàpyàni . phalaü sthairyaü gçhapaterbahukàlaü tatra gçhe nivàsaþ . tato'nalàsta dagrimàõi trãõi bhàni kaõñhe sthàpyàni, phalaü sthiratvaü sarvadà gçhapaterbhavet . evamabhijidrahitàni syuþ . taduktaü vi÷vakarmaõà %<ghañàkàraü likheccakraü ravidhiùõya krameõa ca . mukhaikaü dikùu catvàri tritrãõi gudakaõñhayoþ . evaü cakraü samàlekhyaü prave÷àrthaü sadà budhaiþ>% atra catvàri iti vãpsà draùñavyà . dikùu ityanena garbho'pyupalakùyate . tathà tatphalanirde÷astatraiva %<agnernà÷o mukhe prokta, udvàsaþ pårvato bhavet . dakùiõe càrthalàbhàya, pa÷cime ÷rãprado bhavet . uttare kalaha÷caiva, garbhe garbhavinà÷anam . sthiratà ca gude, kaõñhe kalasasya prakãrtiteti>% jyotiþprakà÷e'pi %<bhårvedapa¤cakaü tri striþ . 1 . 4 . 4 . 4 . 4 . 4 . 3 . 3 prave÷e kalase'rkabhàt . mçtirgatirdhanaü ÷rãþ syàdvairaü ÷uk sthiratà sukhamiti>% vedapa¤cakaü vedà÷catvàrasteùàü pa¤cavàraü catvàri bhànilekhyànãtyarthaþ . mçtirityàdãnyaùñau yathàsaïkhyaü phalàni . atra kalasacakre ÷ubhaphaladasthàne yàte satyeva vihitanakùatràõàü parigraho yuktastratràpi yaddiïmukha gçhaprave÷o vidhitsitaþ taddiïamukhavihitanakùatraparigrahaþ . yathà pårvadiïmukhagçhaprave÷e vidhitsite rohiõã mçge gràhye . dakùiõàbhimukhagçhaprave÷e . uttaraphàlgunãcitre . evaü pa÷cimàbhimukhe anuràdhottaràùàóhe . evam uttaràbhimukhe uttarabhàdrapadàrevatyau gràhye iti niùkçùño'rthaþ . ataevoktaü vasiùñhena %<yaddigdvàraü mandiraü taddigçkùairuktarkùaiþ syàtsannive÷o na sarvairiti>% . taddigçkùairiti uktarkùairiti cànayoþ sàmànàdhikaraõyenànvayaþ . bhinnavàkyatve tu vivakùite cakàraþ kartavyaþ . %<sambhavatyekavàkyatve vàkyabhedo hi dåùaõamiti>% nyàyàcca . ataeva %<arkàditeyàniladasraviùõuçkùe praviùñaü nava mandiraü yat . avdatrayàttat parahastayàtaü ÷eùeùu dhiùõyeùu ca mçtyudaü syàditi>% %<niùedho'pyupapanno bhavati>% pãø dhà0

#<gçhakacchapa># puø gçhe kacchapa iva . peùaõa÷ilàyàm ÷abdaüraø .

#<gçhakanyà># strã gçhe kanyeva . ghçtakumàryàm ràjani0

#<gçhakapota># puüstrã gçhe sthitaþ kapotaþ . kapotabhede striyàü jàtitvàt ïãù %<÷iùyàyita gçhakapota÷atairyathà syàt>% sàø daø %<àvartibhirgçhakapota÷irodharàbhaiþ>% màghaþ . kapota÷abde dç÷yam .

#<gçhakartç># triø gçhaü karoti kç--tçc 6 taø . 1 gçhakàrake (gharàmi) 2 dhåsare'tisåkùme caùñakabhede puüstrã ràjaniø . striyàmubhayatra ïãp .

@<[Page 2657a]>@
#<gçhakàraka># puø gçhaü karoti kç--õvul 6 taø . gçhanirmàõakàrake varõasaïkarabhede . %<pratimàghañakàdeva kanyàyàü nàpitasya ca . sutrakàrasya sambhåtiþ sopàna gçhakàrakaþ>% parà÷araþ 2 gçhakartari (gharàmi) triø . %<mçddaõóacakrasaüyogàt kumbhakàro yathà ghañam . karoti tçõamçtkàùñhairgçhaü và gçhakàrakaþ>% yàj¤aø .

#<gçhakàrin># triø gçhaü karoti kç--õini . (gharàmi) 1 gçhakàrake striyàü ïãp (kumirakyà) 2 kãñabhede . sà ca jàtiþ upaskaraharaõapàpajàtà . yathàha %<vakobhavati hçtvàgniü gçhakàrã hyupaskaram>% manuþ .

#<gçhakukkuña># puüstrã gçhe ruddhaþ kukkuñaþ . kukkuñabhede %<÷vetàya dadyàdgçhakukkuñàya caturthabhaktàya bubhukùitàya>% su÷ruø .

#<gçhakålaka># puø gçhasya kåle samãpe bhavaþ kan . ci¤cióàkhye ÷àke ÷abdàrthaciø .

#<gçhagodhà># strã gçhasya godheva . (ñikñikã) jyeùñyàm ràjaniø . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ %<÷vetà gçhagodhikàrdhanare>% vçø saø 54 aø . puruùàrdhapramàõatoyaj¤àpikà ÷vetà gçhagodhiketyarthaþ . piïgalavarõàyàstasyàvàme sthitàyà gamane ÷ubhatvaü yathàha vçø saø 86 aø ÷ivà ÷yàmà ralàchucchruþ piïgalà gçhagodhikà . såkarã parapuùñà ca punnàmàna÷ca vàmataþ %<gçhagodhiketi saüj¤à vij¤eyà kuóyamatsyasya . diïmaõóale'bhyantaravàhyabhàge phalàni bidyàt gçhagodhikàyàþ>% 88 a0

#<gçhagolikà># strã gçhe godhikà pçùoø . jyeùñhyàm (ñikañikã) hemaø .

#<gçhacållã># strã %<pårvàpare tu ÷àle gçhacållã dakùiõãttare kàcam>% vçø saø 53 ukte dvi÷àle gçhabhede

#<gçhaja># puø gçhe dàsyàü jàyate jana--óa . dàsabhede %<dhvajàhçtobhakta dàso gçhajaþ krãtadattrimauþ paitçkodaõóadàsa÷ca saptaite dàsayonayaþ>% manuþ . %<dàsàstu gçhajàdayaþ>% nàradaþ 1725 pçø dç÷yam .

#<gçhaõã># strã gçhe nãyate nã--karmaõi kvipsaüj¤àyàü õatvam . kà¤jike trikàø .

#<gçhatañã># strã gçhasya tañãva . vãthikàyàm (piüóà dàoà) iti khyàte padàrthe hàràø .

#<gçhadevatà># strã gçhe vàstau sthità devatà . vàstupuruùadehastheùu agnyàdiùu brahmànteùu 45 saükhyakadevatàbhedeùu gçha÷abde dç÷yam %<gçhàya gçhadevatàbhyo vàstudevatàmyaþ>% à÷vaø gçø 1 . 2 . 4 så0

#<gçhadevã># strã gçhe tatkuóye vilikhya påjyà devã . jarànàma ràkùasyàm tatkathà bhàø saø 17 aø jarà nàmà'smi bhadraü te ràkùasã kàmaråpiõã . tava ve÷mani ràjendra! påjità nyavasaü sukham . gçhe gçhe manuùyàõàü nityaü tiùñhàmi ràkùasã . gçhadevãti nàmnà vai purà sçùñà svayambhuvà . dànavànàü vinà÷àya sthàpità divya råpiõã . yo màü bhaktyà likhet kuóye saputràü yauvanànvitàm . gçhe tasya bhaved vçddhiranyathà hànimàpnuyàt . tvadgçhe tiùñhamànà tu påjità'haü sadà vibho! . likhità caiva kuóye'haü putrairbahubhiràvçtà . gandhapuùpaistathà dhåpairbhakùyairbhojyaiþ supåjità . sà'haü pratyupakàràrthaü cintayàmyani÷antava . taveme putrasakale dçùñavatyasmi dhàrmika! . saü÷leùite mayà daivàt kumàraþ sama padyata . tava bhàgyànmahàràja! hetumàtramahaü tviha . meruü và khàdituü ÷aktà kiü punastava bàlakam . gçhasaüpåjanàttuùñyà mayà pratyarpitastava

#<gçhadruma># puø gçhamiva drumaþ . meùa÷çïgãvçkùe (gàóara÷iïà) ratnamàø .

#<gçhadhåpa># puø gçhasya dhåpa iva . dhåpabhede %<mayårapicchaü nimbasya patràõi vçhatãphalam . maricaü hiïgu màüsã¤ca vãjaü kàrpàsasambhavam . chàgaromàhinirmokau viùñhà vaióàlikã tathà . gajadanta÷ca taccårõaü ki¤cidghçtavimi÷ritam . gçheùu dhåpanaü dattaü sarvàn vàlagrahàn jayet . pi÷àcàn ràkùasàn hatvà sarvajvaraharaü bhavet>% ÷abdàrthaciø . gehadhåpo'pyatra .

#<gçhadhåma># puø gçhagato dhåmaþ . (jhula) khyàte padàrthe . %<saindhavaü karabãra¤ca gçhadhåmaü viùaü tathà>% %<tato haridrà gçhadhåmarodhrapataïgacårõaiþ samanaþ÷ilàlaiþ>% su÷ruø .

#<gçhanamana># naø gçhaü namayati nama--õic--lyu pårbapadàt saüj¤àyàü õatvapràptau kùubhràø na õatvam . vàyau .

#<gçhanà÷ana># puüstrã gçhaü nà÷ayati prave÷ena na÷a--õic--lyu . vanakapote (ghughu) ràjaniø kapota÷abde tasya gçhanà÷akatà dç÷yà striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gçhanãóa># puüstrã gçhe nãóamasya . cañake hàràø striyàü ïãù .

#<gçhapa># puø gçhaü pàti pà--ka . gçhapatau

#<gçhapati># puø 6 taø . gçhasvàmini, 1 gçhasthe, dvitãyà÷ramiõi 2 mantriõi, 3 dhurme ca mediø 4 satrayàgakartari yajamàne %<bahuùu gçhapataye>% kàtyàø ÷rauø 8 . 2 . 3 %<gçhapatiryàjamànamayuktatvàt>% 12 . 1 . 9 . %<yàjamànaü yatkarma tat gçhapatiþ karoti karmàntare tasyàyuktatvàt itareùàü càdhvaryavàdiùu yogàt>% karkaþ %<çtvikùvatha sadasyeùu sa vai gçhapatistadà . upaviùñeùåpaviùñaþ ÷aunako'thàvravãdidam>% bhàø àø 4 aø . %<vanaukasàü gçhapatinàmanuttamam>% bhàø ÷àø 243 aø . àrùatvàt na dãrghaþ . 5 yajamànamàtre %<gçhapatinà saüyukte ¤yaþ>% pàø %<gçhapatiryajamànastena saüyuktaþ gàrhapatyo'gniþ>% siø kauø . gçhapaterapatyàdi a÷vapaø aõ . gàrhapata gçhapatisambandhini triø striyàü ïãp . 6 agnibhede %<agnirgçhapatirnàma nityaü yaj¤eùu påjyate>% bhàø 221 aø gçhasya patiþ . 7 gçhasvàmimàtre striyàü sapårvatvàt và nàntàde÷e gçhapatnã gçhapatiriti råpadvayamitibhedaþ . %<gçhàn gaccha gçhapatnã>% çø 10 . 85 . gçhapatnã svagçhasvàminã bhà0

#<gçhapàla># triø gçhaü pàlayati pàli--aõ . gçharakùake %<tamandhaü ÷ådramàsãnaü gçhapàlamathàvravãt>% bhàø vaø 337 aø . 2 kukkuñe ÷abdàrthaci0

#<gçhapotaka># gçhaü pota iva yasya kap . vàstusthàne ÷abdaratnà0

#<gçhaprave÷a># puø 7 taø . gçhe vidhànena prave÷e gçha÷abde tadvivçtirdç÷yà

#<gçhababhru># puüstrã gçhasthito babhruþ . gçhasthite nakule . ÷abdàrthaciø .

#<gçhabali># puø gçhe deyo baliþ . vai÷yadevakarmaõi %<tato gçhabaliü kuryàt>% manuþ .

#<gçhabalipriya># 6 taø . vakapakùiõi ÷abdàrthaciø .

#<gçhabalibhuj># puüstrã gçhe dattaü baliü bhuïkte bhuja--kvip . 1 kàke 2 cañake ca hemaø .

#<gçhabharta># triø 6 taø . gçhasvàmini %<gçhabhartustattulye'vde pãóàmaïge prayacchanti>% vçø saø 53 aø . striyàü ïãp .

#<gçhabhåmi># strã gçhayogyà bhåmiþ . vàstubhåmau halàyu0

#<gçhamaõi># puø gçhe maõiriva . pradãpe hàràø .

#<gçhamàcikà># strã macaü--õvul 6 taø (càmacikà) ajinapatrayàm trikàø .

#<gçhamçga># puüstrã gçhe mçga iva . kukkure hemaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gçhamedha># puø gçheõa dàraiþ medhate saügacchate medha--ac 3 taø . kçtadàraparigçhe 1 gçhasthe . medha--hiüsàyàü bhàve gha¤ 7 taø . 2 pa¤casånàtmakahiüsàyàm medho hiüsàhetuko yaj¤aþ pa¤casånàtmako yasya . 3 pa¤cayaj¤akartari gçhasthe . gçhe kartavya yaj¤o yasya . 4 marudbhede %<gçhamedhàsa àgata maruto màpa bhåtana>% çø 7 . 59 . 10

@<[Page 2658b]>@
#<gçhamedhin># puø gçheõa dàrairbhedhate saügacchate medha--saïgame õini . 1 gçhasthe %<pa¤ca këptà mahàyaj¤àþ pratyahaü gçhamedhinàm . adhyàpanaü vrahmayaj¤aþ pitçyaj¤astu tarpaõam . homo daivo balirbhauto nçyaj¤o'tithipåjanam . pa¤caitàn yo mahàyaj¤àn na hàpayati ÷aktitaþ>% manuþ . %<prajàyai gçhamedhinàm>% raghuþ . gçhe kartavyo medho yaj¤o'styasya ini . 2 marudbhede %<marudbhyo gçhamedhibhyaþ sàyaü caruþ payasi>% kàtyàø ÷rauø 5 . 6 . 6 . gçhamedhaþ pa¤casånànisittahiüsà astyasya ini . 3 gçhasthe %<gçhamedhã vrãhiyavàbhyàü ÷aradvasantayoryajeta . ÷yàmàkairvanyairvarùàsu àpatkalpe anyena, puràtanairveti>% ÷ràø 30 smçtiþ . medhç medhàhiüsaþ . yo medhç saïgame cetyatra cakàreõa pårvagaõasthamedhàhiüsayoranuvçttiþ tena medhç hiüsàrthaþ tathà ca gçhanimittena jàtàyàþ %<pa¤casånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca badhyate yà÷ca vàhayan>% iti manåktàyàþ pa¤casånàråpahiüsàyàþ kàrã gçhamedhã gçhastha ityarthaþ raghuø . 4 tatpatnyàü strã ïãp . patikçtayaj¤asambandhàttasyàstathàtvam .

#<gçhamedhãya># triø gçhamedhasyedaü cha . 1 gçhasthakartavye karmabhede %<sàntapanãyavedyàü gçhamedhãyaü vidadhat>% kàtyàø ÷rauø 5 . 6 . 6 vyàø harisvàmã . gçhamedhã marudbhede devatà'sya cha . 2 gçhamedhinàmakamaruddevatàke haviràdau triø . %<sahasriyaü damya bhàgametaü gçhamedhãyaü bharuto juùadhvam>% çø 757 . 14

#<gçhamedhya># triø gçhamedho devatà'sya và yat . gçhamedhadevatàke haviràdau . ar÷àø ac tatkçtyayukte'pi triø %<gçhamedhyà bhavennityaü bhåùaõàni ca påjayet>% ÷uø taø çùya÷çïgaþ . %<gçhamedhyà gçhakçtyaparà>% raghuø .

#<gçhayantra># klãø gçhe yantraü vastradhàraõadàruvi÷eùaþ . gçhasthitavastràdyàdhàre (àlanà) prasiddhe kàùñhanirmite padàrthe %<gçhayantrapatàkà÷rãrapauràdaranirmità>% kumà0

#<gçhayàyya># triø cuø gçha--%<srudakùispçhigçhibhya àyyaþ>% uø såø àyya . gçhasvàmini iti siddhàntakaumudã . ÷abdakalpadrume gçhayàpya÷abdakalpanamatãva pràmàdikam àyyapratyayasya pamadhyatvàbhàvàt

#<gçhayàlu># triø cuø gçha--àlu . grahãtari .

#<gçhavàñikà># strã gçhasamãpe vàñikeva àràmaþ . gçhasamãpasthopavane hàràø .

@<[Page 2659a]>@
#<gçhavitta># triø gçhaü vittaü yasya . gçhasvàmini hàràø striyàü ñàp .

#<gçhasaüve÷aka># puø gçhaü gçhanirmàõaü saüvi÷ati upajãvati sama + vi÷a--õvul . vàstuvidyopajãvini . %<gçhasaüve÷ako dåto vçkùàropaka eva ca>% manuþ .

#<gçhastha># puø gçhe dàreùu tiùñhati abhiramate sthà--ka . gçhiõi gçhasthà÷ramiõi dvitãyà÷ramasthe %<gçhasthastu yadà pa÷yet valãpalitamàtmanaþ>% manuþ .

#<gçhasthadharma># puø 6 taø . gçhasthakartavye dharmabhede sa ca dharmaþ manvàdibhirdar÷itaþ . tatràdau manunokto yathà %<guruõànumataþ snàtvà samàvçtto yathàvidhi . udvaheta dvijo bhàryàü savarõàü lakùaõànvitàm . asapiõóà ca yà màturasagotrà ca yà pituþ . sà pra÷astà dvijàtãnàü dàrakarmaõi maithune . mahàntyapi samçddhàni go'jàvidhanadhànyataþ . strãsambandhe da÷aitàni kulàni parivarjayet . hãnakriyaü niùpuruùaü ni÷chando roma÷àr÷asam . kùayyàmayàvyapasmàri÷vitrikuùñhikulàni ca . nodvahet kapilàü kanyàü nàdhikàïgãü na rogiõãm . nàlomikàü nàtilomàü na vàcàñàü na piïgalàm . narkùavçkùanadãnàmnãü nàntyaparvatanàmikàm . na pakùyahipreùyanàmnãü na ca bhãùaõanàmikàm . avyaïgàïgãü saumyanàmnãü haüsavàraõagàminãm . tanulomake÷ada÷anàü mçdvaïgãmudvahet striyam . yasyàstu na bhaved bhràtà na vij¤àyeta và pità . nopayaccheta tàü pràj¤aþ puttrikàdharma÷aïkayà . savarõàgre dvijàtãnà pra÷astà dàrakarmaõi . kàmatastu pravçttànàmimàþ syuþ krama÷o'varàþ . ÷ådraiva bhàryà ÷ådrasya sà ca svà ca vi÷aþ smçte . te ca svà caiva ràj¤a÷ca tà÷ca svà càgrajanmanaþ . na bràhmaõakùatriyayoràpadyapi hi tiùñhatoþ . kasmiü÷cidapi vçttànte ÷ådrà bhàryopadi÷yate . hãnajàtistriyaü mohàdudvahanto dvijàtayaþ . kulànyeva nayantyà÷u sasantànàni ÷ådratàm . ÷ådràvedã patatyatrerutathyatanayasya ca . ÷aunakasya sutotpattyà tadapatyatayà bhçgoþ . ÷ådràü ÷ayanamàropya bràhmaõo yàtyadhogatim . janayitvà sutaü tasyàü bràhmaõyàdeva hãyate . daivapitryàtitheyàni tatpradhànàni yasya tu! nà÷nanti pitçdevàstanna ca svargaü sa gacchati . vçùalãphenapãtasya niþ÷vàsopahatasya ca . tasyà¤caiva prasåtasya niùkçtirna vidhãyate . caturõàmapi varõànàü pretya ceha hitàhitàn . aùñàvimàn samàsena strãvivàhànnibodhata . bràhmo daivastathaivàrùaþ pràjàpatyastathà''suraþ . gàndharvo ràkùasa÷caiva pai÷àca÷càùñamo'dhamaþ . yo yasya dharmyo varõasya guõadoùau tu yasya yau . tadvaþ sarvaü pravakùyàmi prasave ca guõàguõàn . ùaóànupårvyà viprasya kùattrasya caturo'varàn . viñ÷ådrayostu tàneva vidyàddharmyànna ràkùasàn . caturo bràhmaõasyàdyàn pra÷astàn kavayo viduþ . ràkùasaü kùattriyasyaikamàsuraü vai÷ya÷ådrayoþ . pa¤cànàntu trayo dharmyà dvàvadharmyau smçtàviha . pai÷àca÷càsura÷caiva na kartavyau kadàcana . pçthak pçthagvà mi÷rau và vivàhau pårvanoditau . gàndharbo ràkùasa÷caiva dharmyau kùattrasya tau smçtau . àcchàdya càrcayitvà ca ÷ruta÷ãlavate svayam . àhåya dànaü kanyàyà bràhmo 1 dharmaþ prakãrtitaþ . yaj¤e tu vitate samyagçtvije karma kurvate . alaïkçtya sutàdànaü daivaü 2 dharmaü pracakùate . ekaü gomithunaü dve và varàdàdàya dharmataþ . kanyàpradànaü vidhivadàrùo 3 dharmaþ sa ucyate . sahobhau caratàü dharmamiti vàcànubhàùya ca . kanyàpradànamabhyarcya pràjàpatyo 4 vidhiþ smçtaþ . j¤àtibhyo draviõaü dattvà kanyàyai caiva ÷aktitaþ . kanyàpradànaü svàcchàndyàdàsuro 5 dharma ucyate . icchayànyo'nya saüyogaþ kanyàyà÷ca varasya ca . gàndharvaþ 6 sa tu vij¤eyo maithunyaþ kàmasambhavaþ . hçtvà cchittvà ca bhittvà ca kro÷antãü rudatãü gçhàt . prasahya kanyàharaõaü ràkùaso 7 vidhirucyate . suptàü mattàü pramattàü và raho yatropagacchati . sa pàpiùñho vivàhànàü pai÷àca 8 ÷càùñamo'dhamaþ . adbhireva dvijàgryàõàü kanyàdànaü vi÷iùyate . itareùàntu varõànàmitaretarakàmyayà . yo yasyaiùàü vivàhànàü manunà kãrtito guõaþ . sarvaü ÷çõutaü taü vipràþ samyak kãrtayato mama . da÷a pårvàn paràn vaü÷yànàtmàna¤caikaviü÷akam . bràhmãputraþ sukçtakçnmocayatyenasaþ pitén . daivoóhàjaþ sutastrãüstrãn ùañ ùañ kàyoóhajaþ sutaþ . bràhmyàdiùu vivàheùu caturùvevànupårva÷aþ . brahyavarcasvinaþ putrà jàyante ÷iùñasammatàþ . råpasatvaguõopetà dhanavanto ya÷asvinaþ . paryàptaübhogàdharmiùñhà jãvanti ca ÷ataü samàþ . itareùu tu ÷iùñeùu nç÷aüsànçtavàdinaþ . jàyante durvivàheùu brahmadharmadviùaþ sutàþ . aninditaiþ strãvivàhairanindyà bhavati prajà . ninditairnindità nçõàü tasmànnindyàn vivarjayet . pàõigrahaõasaüskàraþ savarõàsåpadi÷yate . asavarõàkhayaü j¤eyo vidhirudvàhakarmaõi . ÷araþ kùatriyayà gràhyaþ pratodo vai÷yakanyayà . vasanasya da÷à gràhyà ÷ådrayotkçùñavedane . çtukàlàbhigàmã syàt svadàranirataþ sadà . parvavarjaü vrajeccainàü tadvçto ratikàmyayà . çtuþ svàbhàvikaþ strãõàü ràtrayaþ ùoóa÷a smçtàþ . caturbhiritaraiþ sàrdhamahobhiþ sadvigarhitaiþ . tàsàmàdyà÷catasrastu ninditaikàda÷ã ca yà . trayoda÷ã ca ÷eùàstu pra÷astà da÷a ràtrayaþ . yugmàsu putrà jàyante striyo'yugmàsu ràtriùu . tasmàdyugmàsu puttràthãü saüvi÷edàrtave striyam . pumàn puüso'dhike ÷ukre strã bhavatyadhike striyàþ . same'pumàn puüstriyau và kùãõe'lpe ca viparyayaþ . nindyàsvaùñàsu cànyàsu striyo ràtriùu varjayan . brahmacàryeva bhavati yatra tatrà÷rame vasan . na kanyàyàþ pità vidvàn gçhõãyàcchulka maõvapi . gçõhan ÷ulkaü hi lobhena syànnaro'patyavikrayã . strãdhanàni tu ye mohàdupajãvanti bàndhavàþ . nàrãyànàni vstraü và te pàpà yàntyadhogatim . àrùe gomithunaü ÷ulkaü kecidàhurmçùaiva tat . alpo'pyevaü mahàn vàpi vikrayastàvadeva saþ . yàsàü nàdadate ÷ulkaü j¤àtayo na sa vikrayaþ . arhaõaü tat kumàrãõàmànç÷aüsya¤ca kevalam . pitçbhirbhràtçbhi÷caitàþ patibhirdevaraistathà . påjyàþ bhåùayitavyà÷ca bahukalyàõamãpsubhiþ . yatra nàryastu påjyante ramante tatra devatàþ . yatraitàstu na påjyante sarvàstatràphalàþ kriyàþ . ÷ocanti jàmayo yatra vina÷yatyà÷u tat kulam . na ÷ocanti tu yatraità vardhate taddhi sarvadà . jàmayo yàni gehàni ÷apantyapratipåjitàþ . tàni kçtyàhatànãva vina÷yanti samantataþ . tasmàdetàþ sadà påjyà bhåùaõàcchàdanà÷anaiþ . bhåtikàmairnarairnityaü satkàreùåtsaveùu ca . santuùño bhàryayà bhartà bhartrà bhàryà tathaiva ca . yasminneva kule nityaü kalyàõaü tatra vai dhruvam . yadi hi strã na roceta pumàüsaü na pramodavet . apramodàt punaþ puüsaþ prajanaü na pravartate . striyàntu rocamànàyàü sarvaü tadrocate kulam . tasyàntvarocamànàyàü sarvameva na rocate . kuvivàhaiþ kriyàlopairvedànadhyayanena ca . kulànyakulatàü yànti bràhmaõàtikrameõa ca . ÷ilpena vyavahàreõa ÷ådràpatyai÷ca kevalaiþ . õobhira÷vai÷ca yànai÷ca kçtyà ràjopasevayà . ayàjyayàjanai÷caiva nàstikyena ca karmaõà . kulànyà÷u vina÷yanti yàni hãnàni mantrataþ . mantratastu samçddhàni kulànyalpadhanànyapi . kulasaïkhyà¤ca gacchanti karùanti ca mahad ya÷aþ . vaivàhike'gnau kurvãta gçhyaü karma yathàvidhi . pa¤cayaj¤avidhàna¤ca pakti¤cànvàhikã gçhã . pa¤ca sånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca badhyate yàstu vàhayan . tàsàü krameõa sarvàsàü niùkçtyarthaü maharùibhiþ . pa¤ca këptà mahàyaj¤àþ pratyahaü gçhamedhinàm . adhyàpanaü brahmayaj¤aþ pitçyaj¤astu tarpaõam . homo daivo balirbhauto nçyaj¤o'tithipåjanam . pa¤caitàn yo mahàyaj¤àn na hàpayati ÷aktitaþ . sa gçhe'pi vasannityaü sånàdoùairna lipyate . devatàtithibhçtyànàü pitéõàmàtmana÷ca yaþ . na nirvapati pa¤cànàmucchvasanna sa jãvati . ahuta¤ca huta¤caiva tathà prahutameva ca . bràhmyàhutaü prà÷ita¤ca pa¤ca yaj¤àn pracakùate . japo'huto hutohomaþ prahuto bhautiko valiþ bràhmyà hutaü dvijàgràrcà prà÷itaü pitétar÷aõam . svàdhyàye nityayuktaþ syàddaive caiveha karmaõi . daivakarmaõi yukto hi bibhartãdaü caràcaram . agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate . àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajàþ . yathà vàyuü samà÷ritya vartante sarvajantavaþ . tathà gçhasthamà÷ritya vartante sarva à÷ramàþ . yasmàttrayo'pyà÷ramiõo j¤ànenàtreva cànvaham . gçhasthenaiva dhàryante tasmàjyeùñhà÷ramo gçhã . sa sandhàryaþ prayatnena svargamakùayamçcchatà . sukha¤cehecchatà nityaü yo'dhàryo durbalaindriyaiþ . çùayaþ pitaro devà bhåtànyatithayastathà . à÷àsate kuñumbibhyastebhyaþ kàryaü vijànatà . svàdhyàyenàrcayetarùãn homairdevàn yathàvidhi . pitén ÷ràddhai÷ca nénannairbhåtàni balikarmaõà . kuryàdaharahaþ ÷ràddhamannàdyenodakena và . payomålaphalairvàpi pitçbhyaþ prãtimàvahan . ekamapyà÷ayedvipaü pitrarthe pà¤cayaj¤ike . na caiva prà÷ayet ka¤cidvai÷vadevaü prati dvijam . bai÷vadevasya siddhasya gçhye'gnau vidhipårbakam . àbhyaþ kuryàddevatàbhyo bràhmaõo homamanvaham . agneþ somasya caivàdau tayo÷caiva samastayoþ . vi÷vebhya÷caiva devebhyo dhanvantaraya eva ca . kuhvai caivànumatyai ca prajàpataya eva ca . saha dyàvàpçthivyo÷ca tathà sviùñakçte'ntataþ . evaü samyak havirhutvà sarvadikùu pradakùiõam . indràntakàpyatãndubhyaþ sànugebhyo baliü haret . marudbhya iti tu dvàri kùipedapsvadbhya ityapi . vanaspatibhya ityevaü muùalolåkhale haret . ucchorùake ÷riyai kuryàdbhadrakàlyai ca pàdataþ . brahmavàstospatibhyàstu vàstumadhye baliü haret . vi÷vebhya÷caiva devebhyo balimàkà÷a utkùipet . divàcarebhyo bhåtebhyo nakta¤càribhya eva ca . pårvavàstuni kurvãta baliü sarvàtmabhåtaye . pitçbhyo bali÷eùantu sarvadakùiõato haret . ÷unà¤ca patitànà¤ca ÷vapacàü pàparogiõàm . vàyasànàü kçmãõà¤ca ÷anakairnirvapedbhuvi . evaü yaþ sarvabhåtàni bràhmaõo nityamarcati . sa gacchati paraü sthànaü tejomårti patharju nà . kçtvaitadbalikarmaivamatithiü pårvamà÷ayet . bhikùà¤ca bhikùave dadyàdvidhivadbrahmacàriõe . yat puõyaphalamàpnoti gàü dattvà vidhidguroþ . tat puõyaphalamàpnoti bhikùàü dattvà dvijo gçhã . bhikùàmapyudapàtraü và satkçtya vidhipårvakam . vedatattvàrthaviduùe bràhmaõàyopapàdayet . na÷yanti havyakavyàni naràõàmavijànatàm . bhasmãbhåteùu vipreùu mohàddattàni dàtçbhiþ . vidyàtapaþsamçddheùu hutaü vipramukhàgniùu . nistàrayati durgàcca mahata÷caiva kilviùàt . saüpràptàya tvatithaye pradadyàdàsanodake . anna¤caiva yathà÷akti satkçtya vidhipårvakam . ÷ilànapyu¤chato nityaü pa¤càgnãnapi juhvataþ . sarvaü sukçtamàdatte bràhmaõo'narcito vasan . tçõàni bhåmirudakaü vàk caturthã ca sånçtà . etànyapi satàü gehe nocchidyante kadàcana . ekàràtrantu nivasannatithirbràhmaõa smçtaþ . anityaü hi sthito yasmàttasmàdatithirucyate . naikagràmãõamatithiü vipraü sàïgatikaü tathà . upasthitaü gçhe vidyàdbhàryà yatràgnayo'pi và . upàsate ye gçhasthàþ parapàkamabuddhayaþ . tena te pretya pa÷utàü vrajantyannàdidàyinàm . apraõodyo'tithiþ sàya såryoóho gçhamedhinà . kàle pràptastvakàle và nàsyàna÷nan gçhe vaset . na vai svayaü tada÷nãyàdatithiü yanna bhojayet . dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü svarga¤càtithipåjanam . àsanàvasathau ÷ayyàmanuvrajyàmupàsanam . uttameùattamaü kuryàddhãne hãnaü same samam . vai÷vadeve tu nirvçtte yadyanyo'tithiràvrajet . tasyà nyannaü yathà÷akti pradadyànna baliü haret . na bhojanàrthaü sve vipraþ kulagotre nivedayet . bhojanàrthaü hi te ÷aüsan vàntà÷ãtyucyate budhaiþ . na bràhmaõasya tvatithirgçhe ràjanya ucyate . vai÷ya÷ådrau sakhà caiva j¤àtayo gurureva ca . yadi tvatithidharmeõa kùatriyo gçhamàvrajet . bhuktavatsåktavipreùu kàmantamapi bhojayet . vai÷ya÷ådràvapi pràptau kuñumbe'tithidharmiõau . bhojayet saha bhçtyaistàvànç÷aüsyaü prayojayan . itarànapi sakhyàdãn samprãtyà gçhamàgatàn . satkçtyànnaü yathà÷akti bhojayet saha bhàryayà . suvàsinãþ kumàràü÷ca rogiõã garbhiõãstathà . atithibhyo'gra evaitàn bhojayedavicàrayan . adattvà tu ya etebhyaþ pårvaü bhuïkte'vicakùaõaþ . sa bhu¤jàno na jànàti ÷vagçdhrairjagdhimàtmanaþ . bhuktavatsvatha vipreùu sveùu bhçtyeùu caiva hi . bhu¤jãyàtàü tataþ pa÷càdava÷iùñantu dampatã . devànçùãnmanuùyàü÷ca pitén gçhyà÷ca devatàþ . påjayitvà tataþ pa÷càdgçhasthaþ ÷aiùabhug bhavet . aghaü sa kevalaü bhuïkte yaþ pacatyàtmakàraõàt . yaj¤a÷iùñà÷anaü hyetat satàmannaü vidhãyate . ràjartvik snàtakagurån priya÷va÷uramàtulàn . arhayenmadhuparkeõa parisaüvatsaràt punaþ . ràjà ca ÷rotriya÷caiva yaj¤akarmaõyupasthitau . madhuparkeõa saüpåjyau na tvayaj¤aiti sthitiþ . sàyantvannasya siddhasya patnyamantraü baliü haret . vai÷vadebaü hi nàmaitat sàyaü pràtarvidhãyate . pitçyaj¤antu nirvartya vipra÷candrakùaye'gnimàn . piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikam . pitéõàü màsikaü ÷ràddhamanvàhàryaü vidurbudhàþ . taccàmiùeõa kartavyaü pra÷astena prayatnataþ . tatra ye bhojanãyàþ syurye ca varjyà dvijottamàþ . yàvanta÷caiva yai÷cànnaistàn pravakùyàmya÷eùataþ . dvau daive pitçkàrye trãnekaikamubhayatra và . bhojayet susamçddho'pi na prasajjeta vistare . satkriyà de÷akàlau ca ÷aucaü bràhmaõasampadaþ . pa¤caitàn vistaro hanti tasmànneheta vistaram . prathità pretakçtyaiùà pitryaü nàma vidhukùaye . tasmin yuktasyaiti nityaü pretakçtyaiva laukikã . ÷rotriyàyaiva deyàni havyakavyàni dàtçbhiþ . arhattamàya vipràya tasmai dattaü mahàphalam . ekaikamapi vidvàüsaü daive pitrye ca bhojayet . puùkalaü phalamàpnoti nàmantraj¤àn bahånapi . dåràdeva parãkùeta bràhmaõaü vedapàragam . tãrthaü taddhavyakavyànàü pradàne so'tithiþ smçtaþ . sahasraü hi sahasràõàmançcàü yatra bhu¤jate . ekastàn mantravit prãtaþ sarvànarhati dharmataþ . j¤ànotkçùñàya deyàni kavyàni ca havãüùi ca . na hi hastàvasçgdigdhau rudhireõaiva ÷uddhyataþ . yàvato grasate gràsàn havyakavyeùvamantravit . tàvato grasate pretya dãpta÷ålarùñyayoguóàn . j¤ànaniùñhà dvijàþ kecit taponiùñhàstathàpare . j¤ànàniùñhàùu kavyàni pratiùñhàpyàni yatnataþ . havyàni tu yathànyàyaü sarveùveva caturùvapi . a÷rotriyaþ pità yasya putraþ syàdvedapàragaþ . a÷rotriyo và puttraþ syàt pità syàdvedapàragaþ . jyàyàüsamanayorvidyàt yasya syàcchrodriyaþ pità . mantrasampåjanàrthantu satkàramitaro'rhati . na ÷ràddhe bhojayenmitraü dhanaiþ kàryo'sya saügrahaþ . nàriü na mitraü yaü vidyàt taü ÷ràddhe bhojayeddvijam . yasya mitrapradhànàni ÷ràddhàni ca habãüsi ca . tasya pretya phalaü nàsti ÷ràddheùu ca haviþùu ca . yaþ saïgatàni kurute mohàcchràddhena mànavaþ . sa svargàccyavate lokàcchàddhamitro dvijàdhamaþ . sambhojanã sà'bhihità pai÷àcã dakùiõà dvijaiþ . ihaivàste tu sà loke gaurandhevaikave÷mani . yatheriõe vãjamuptvà na vaptà labhate phalam . tathà'nçce havirdattvà na dàtà labhate phalam . dàtén pratigrahãtéü÷ca kurute phalabhàginaþ . viduùe dakùiõà dattà vidhivat pretya ceha ca . kàmaü ÷ràddhe'rcayenmitraü nàbhiråpamapi tvarim . dviùatà hi havirbhuktaü bhavati pretya niùphalam . yatvena bhojayecchràddhe bahvçcaü vedapàragam . ÷àsvàntagamathàdhvaryuü . chandogantu samàptikam . eùàmanyatamo yasya bhu¤jãta ÷ràddhamarcitaþ . pitéõàü tasya tçptiþ syàcchà÷vatã sàptapauruùã . eva vai prathamaþ kalpaþ pradàne havyakavyayoþ . anukalpastvayaü j¤eyaþ sadà sadbhiranuùñhitaþ . màtàmahaü màtula¤ca svasrãyaü ÷va÷uraü gurum . dauhitraü viñpatiü bandhumçtvigyàjyau ca bhojayet . na bràhmaõaü parãkùeta daive karmaõi dharmavit . pitrye karmaõi tu pràpte parãkùeta prayatnataþ . ye stenapatitaklãvà ye ca nàstikavçttayaþ . tàn havyakavyayorviprànanarhànmanuravravãt . jañila¤cànadhãyànaü durbalaü kitavantathà . yàjayanti ca ye pågàüstàü÷ca ÷ràddhe na bhojayet . cikitsakàn devalakàn màüsavikrayiõastathà . vipaõena ca jãvanto varjyàþ syurhavyakavyayoþ . preùyo gràmasya ràj¤a÷ca kunakhã ÷yàvadantakaþ . pratiroddhà guro÷caiva tyaktàgnirvàrdhuùi stathà . yakùmã ca pa÷upàla÷ca varivettà niràkçtiþ . brahmadviñ parivitti÷ca gaõàbhyantara eva ca . ku÷ãlavo'vakãrõã ca vçùalãpatireva ca . paunarbhava÷ca kàõa÷ca yasya copapatigç he . bhçtakàdhyàpako ya÷ca bhçtakàdhyàpitastathà . ÷ådra÷iùyo guru÷caiva vàgduùñaþ kuõóagolakau . akàraõaparityaktà màtàpitrorgurostathà . bràhmyairyau nai÷ca sambandhaiþ saüyogaü patitairgataþ . agàradàhã garadaþ kuõóà÷ã somavikrayã . samudrayàyã vandã ca tailikaþ kåñakàrakaþ . pitrà vivadamàna÷ca kitavo madyapastathà . pàparogyabhi÷asta÷ca dàmbhiko rasavikrayã . dhanuþ÷aràõàü kartà ca ya÷càgredidhiùåpatiþ . mitradhruk dyåtavçtti÷ca putràcàryastathaiva ca . bhràmarã gaõóamàlã ca ÷vitryatho pi÷unastathà . unmatto'ndha÷ca varjyàþ syurvedanindaka eva ca . hastigo'÷voùñradamako nakùatrairya÷ca jãvati . pakùiõàü poùako ya÷ca yuddhàcàryastathaiva ca svotasàü bhedako ya÷ca teùà¤càvaraõe rataþ . gçhasaüve÷arkadåto vçkùàropaka eva ca . ÷vakrãóã ÷yenajãvã ca kanyàdåùaka eva ca . hiüsro vçùalavçtti÷ca gaõànà¤caiva yàjakaþ . àcàrahãnaþ klãva÷ca nityaü yàcanakastathà . kçùijãvã ÷lãpadã ca sadbhirnindita eva ca . aurabhriko màhiùikaþ parapårvàpatistathà . pretanirhàraka÷caiùa varjanãyàþ prayatnataþ . etàn vigarhitàcàrà napàïkteyàn dvijàdhamàn . dvijàtipravaro vidvànubhayatra vivarjayet . bràhmaõastvanadhãyànastçõàgniriva ÷àmyati . tasmai havyaü na dàtavyaü na hi bhasmani håyate . apàïktyadàne yo dàturbhavatyårdhaü phalodayaþ . daive haviùi pitrye và taü pravakùyàmya ÷eùataþ . avratairyaddvijairbhuktaü parivettràdibhistathà . apàïkteyairyadanyai÷ca tadve rakùàüsi bhu¤jate . dàràgnihotrasaüyogaü kurute yo'graje sthite . parivettà sa vij¤eyaþ parivittistu pårvajaþ . parivittiþ parãvettà yayà ca parividyate . sarve te narakaü yànti dàtçyàjakapa¤camàþ . bhràturmçtasya bhàryàyàü yo'nurajyeta kàmataþ . dharmeõàpi niyuktàyàü sa j¤eyo didhiùåpatiþ . paradàreùu jàyete dvau sutau kuõóagolakau . patyau jãvati kuõóaþ syànmçte bhartari golakaþ . tau tu jàtau parakùetre pràõinau pretya ceha ca . dattàni havyakavyàni nà÷ayete pradàyinàm . apàïktyàn vàbataþ pàïktyàn bhu¤jànànanupa÷yati . tàvatàü na phalaü tatra dàtà pràpnoti vàli÷aþ . vãkùyàndho navateþ, kàõaþ ùaùñeþ, ÷vitrã ÷atasya tu . pàparogã sahasrasya dàturnà÷ayate phalam . yàvataþ saüspç÷edaïgairbràhmaõàn ÷ådrayàjakaþ . tàvatàü na bhaveddàtuþ phalaü danasya paurtikam . vedaviccàpi vipro'sya lobhàt kçtvà pratigraham . vinà÷aü vrajati kùipramàmapàtramivàmbhasi . somavikrayiõe viùñhà bhiùaje påya÷oõitam . naùñaü devalake dattam apratiùñhantu vàrdhuùau . yattu bàõijake dattaü neha nàmutra tadbhavet . bhasmanãva hutaü havyaü tathà paunarbhave dvije . itareùu tvapàïktyeùu yathoddiùñeùvasàdhuùu . medo'sçïmàüsamajjàsthi vadantyannaü manãùiõaþ . apàïktyopahatà païktiþ pàvyate yairdvijottamaiþ . tànnibodhata kàtrsnyena dvijàgryàn païktipàvanàn . agryàþ sarveùu vedeùu sarvapravacaneùu ca . ÷rotriyànvayajà÷caiva vij¤eyàþ païktipàvanàþ . triõàciketaþ pa¤càgnistrisuparõaþ ùaóaïgavit . bràhmyadeyàtmasantàno jyeùñhasàmaga eva ca . vedàrthavit pravaktà ca brahmacàrã sahasradaþ . ÷atàyu÷caiva vij¤eyà bràhmaõàþ païktipàvanàþ . pårvedyuraparedyurvà ÷ràddhakarmaõyupasthite . nimantrayeta tryavaràn samyagvipàn yathoditàn . nimantrito ddvijaþ pitrye niyatàtmà bhavet sadà . na ca cchandàüsyadhãyãta yasya ÷ràddha¤ca tadbhavet . nimantritàn hi pitara upatiùñhanti tàn dvijàn . vàyuvaccànugacchanti tathàsãnànupàsate . ketitastu yathànyàyaü havyakavye dvijottamaþ . katha¤cidapyatikràman pàpaþ ÷åkaratàü vrajet . àmantritastu yaþ ÷ràddhe vçùalyà saha modate . dàturyat duùkçtaü ki¤cittat sarvaü pratipadyate . akrodhanàþ ÷aucaparàþ satataü brahmacàriõaþ . nyasta÷astrà mahàbhàgàþ pitaraþ pårvadevatàþ . yasmàdutpattireteùàü sarveùàmapya÷eùataþ . ye ca yairupacaryàþ syurniyamaistànnibodhata . manorhairaõyagarbhasya ye marãcyàdayaþ sutàþ . teùàmçùãõàü sarveùàü puttràþ pitçgaõàþ smçtàþ . viràñsutàþ somasadaþ sàdhyànàü pitaraþ smçtàþ . agniùvàttà÷ca devànàü màrãcyà lokavi÷rutàþ . daityadànavayakùàõàü gandharvoragarakùasàm . suparõakinnaràõà¤ca smçtà varhiùado'trijàþ . somapà nàma vipràõàü kùattriyàõàü havirbhujaþ . vai÷yanàmàjyapà nàma ÷ådràõàntu sukàlinaþ . somapàstu kaveþ puttrà haviùmanto'ïgiraþsutàþ . pulastyasyàjyapàþ puttrà va÷iùñhasya sukàlinaþ . agnidagdhànagnidagdhàn kàvyàn barhiùadastathà . agniùvàttàü÷ca saumàü÷ca vipràõàmeva nirdi÷et . yaete tu gaõà mukhyàþ pitéõàü parikãrtitàþ . teùàmapãha vij¤eyaü puttrapauttramanantakam . çùibhyaþ pitaro jàtàþ pitçbhyo devadànavàþ . devebhyastu jagat sarvaü caraü sthàõvanupårva÷aþ . ràjatairbhàjanaireùàmatha và ràjatànvitaiþ . vàryapi ÷raddhayà dattamakùayàyopakalpate . devakàryàddvijàtãnàü pitçkàryaü vi÷iùyate . daivaü hi pitçkàryasya pårvamàpyàyanaü smçtam . teùàmàrakùabhåtantu pårvaü daivaü niyojayet . rakùàüsi hi vilumpanti ÷ràddhamàrakùavarjitam . daivàdyantaü tadãheta pitràdyantaü na tadbhavet . pitràdyantaü tvãhamànaþ kùipraü na÷yati sànvayaþ . ÷uciü de÷aü vivikta¤ca gomayenopalepayet . dakùiõàpravaõa¤caiva prayatnenopapàdayet . avakà÷eùu cokùeùu nadãtãreùu caiva hi . vivikteùu ca tuùyanti dattena pitaraþ sadà . àsaneùåpakëpteùu barhiùmatsu pçthak pçthak . upaspçùñodakàn sanyagvipràüstànupave÷ayet . upave÷ya tu tàn viprànàsaneùvajugupsitàn . gandhamàlyaiþ surabhibhirarcayedevapårvakam . teùàmudakamànãya sapavitràüstilànapi . agnau kuryàdanuj¤àto bràhmaõo bràhmaõaiþ saha . agneþ somayamàbhyà¤ca kçtvàpyàyanamàditaþ . havirdànena vidhivat pa÷càt santarpayet pitén . agnyabhàve tu viprasya pàõàvevopapàdayet . yo hyagniþ sa dvijo viprairmantradar÷ibhirucyate . akrodhanàn suprasàdàn vadantyetàn puràtanàn . lokasyàpyàyane yuktàn ÷ràddhadevàn dvijottamàn . apasavyamagnau kçtvà sarvamàvçt parikraman . apasavyena hastena nirvapedudakaü bhuvi . trãüstu tasmàddhaviþ÷eùàt piõóàn kçtvà samàhitaþ . audakenaiva vidhinà nirvapeddaksiõàmukhaþ . nyupya piõóàüstatastàüstu prayato vidhipårvakam . teùu darbheùu taü hastaü nimçjyàllepabhàginàm . àcamyodak paràvçtya triràyamya ÷anairasån . ùaó çtåü÷ca namaskuryàt piténeva ca mantravit . udakaü ninayeccheùaü ÷anaiþ piõóàntike punaþ . avajighrecca tàn piõóàn yathà nyuptàn samàhitaþ . piõóebhyastvalpikàü màtràü samàdàyànupårva÷aþ . tàneva viprànàsãnàn vidhivat pårvamà÷ayet . dhriyamàõe tu pitari pårveùàmeva nirvapet . vipravadvàpi taü ÷ràddhe svakaü pitaramà÷ayet . pità yasya tu vçttaþ syàjjãvedvàpi pitàmahaþ . pituþ sa nàma saükãrtya kãrtayet prapitàmaham . pitàmahovà tacchràddhaü bhu¤jãtetyabravãnmanuþ . kàmaü và samanuj¤àtaþ svayameva samàcaret . teùàü dattvà tu hasteùu sapavitraü tilodakam . tatpiõóàgraü prayaccheta svadhaiùàmastviti bruvan . pàõibhyàntåpasaügçhya svayamannasya vardhitam . vipràntike pitén dhyàyan ÷anakairupanikùipet . ubhayorhastayormuktaü yadannamupanãyate . tadvipralumpantyasuràþ sahasà duùñacetasaþ . guõàü÷ca såpa÷àkàdyàn payo dadhi ghçtaü madhun . binyaset prayataþ samyak bhåmàveva samàhitaþ . bhakùyaü bhojya¤ca vividhaü målàni ca phalàni ca . hçdyàni caiva màüsàni pànàni surabhãõi ca . upanãyaü tu tat sarvaü ÷anakaiþ susamàhitaþ . pariveùayeta prayato guõàn sarvàn pracodayan . nàsramàpàtayejjàtu na kupyennànçtaü vadet . na pàdena spç÷edannaü nacaitadavadhånayet . asraïgamayati pretàn kopo'rãnançtaü ÷unaþ . pàdaspar÷astu rakùàüsi duùkçtãnavadhånanam . yadyadroceta viprebhyastattaddadyàdamatsaraþ . brahmodyà÷ca kathàþ kuryàt pitéõàmetadãpasitam . svàdhyàyaü ÷ràvayet pritrye dharma÷àstràõi caiva hi . àkhyànànãtihàsà÷ca puràõàni khilàni ca . harùayedvryàhmaõàüstuùño bhojayecca ÷anaiþ ÷anaiþ . annàdyenàsakçccaitàn guõai÷ca paricodayet . vratasthamapi dauhitraü ÷ràddhe yatnena bhojayet . kutapa¤càsane dadyàt tilai÷ca vikirenmahãm . trãõi ÷ràddhe pavitràõi dauhitra kutapastilàþ . trãõi càtra pra÷aüsanti ÷aucamakrodhamatvaràm . atyuùõaü sarvamannaü syàdbhu¤jãraüste ca vàgyatàþ . na ca dvijàtayo bråyurdàtrà pçùñàhavirguõàn . yàvaduùõaü bhavatyannaü yàvada÷nàti vàgayataþ . pitarastàvada÷nanti yàvannoktà havirguõàþ . yadveùñita÷irà bhuïakte yadbhuïkte dakùiõàmukhaþ . sopànatka÷ca thadbhuïkte tadvai rakùàüsi bhu¤jate . càõóàla÷ca varàha÷ca kukkuñaþ ÷và tathaiva ca . rajasvalà ca ùaõóha÷ca nekùeranna÷rato dvijàn . home pradàne bhojye ca yadebhirabhivãkùite . daive karmaõi pitrye và tadgacchatyayathàtatham . ghràõena ÷åkaro hanti pakùavàtena kukkuñaþ . ÷và tu dçùñinipàtena spar÷enàvaravarõajaþ . kha¤jo và yadi và kàõo dàtuþ preùyo'pi và bhavet . hãnàtiriktagàtro và tamapyapanayettataþ . vràhmaõaü bhikùukaü vàpi bhojanàrthamupasthitam . vràhmaõairabhyanuj¤àtaþ ÷aktitaþ pratipåjayet . sàrvavarõikamannàdyaü sannãyàplàvya vàriõà . samutsçjedbhuktavatàmagrato vikiran bhuvi . asaüskatapramãtànàü tyàginàü kulayoùitàm . ucchiùñaü bhàgadheyaü syàddarbheùu vikira÷ca yaþ . uccheùaõaü bhåmigatamajihmasyà÷añhasya ca . dàsavargasya tat pitrye bhàgadheyaü pracakùate . àsapiõóakriyàkarma dvijàteþ saüsthitasya tu . adaivaü bhojayecchràddhaü piõóamekantu nirvapet . sahapiõóakriyàyàntu kçtàyàmasya dharmataþ . anayaivàvçtà kàryaü piõóanirvapaõaü sutaiþ . ÷ràddhaü bhuktvà ya ucchiùñaü vçùalàya prayacchati . sa måóho narakaü yàti kàlasåtramavàk÷iràþ . ÷ràddhabhugvçùalãtalpaü tadaharyo'dhigacchati . tasyàþ purãùe tanmàsaü pitarastasya ÷erate . pçùñvà svaditamityevaü tçptànàcàmayettataþ . àcàntàü÷cànujànãyàdabhi bho! ramyayàmiti . svadhàstvityeva taü bråyurbràhmaõàstadanantaram . svadhàkàraþ parà hyà÷ãþ sarveùu pitçkarmasu . tato bhuktavatàü teùàmanna÷eùaü nivedayet . yathà bråyustathà kuryàdanuj¤àtastato dvijaiþ . pitrye svaditamityeva vàvyaü goùñhe tu su÷rutam . sampannamityabhyudaye daive rucitamityapi . aparàhõastathà darbhà vàstusampàdanaü tilàþ . sçùñirmçùñirdvijà÷càgryàþ ÷ràddhakarmasu sampadaþ . darbhàþ pavitraü pårvàhõo haviùyàõi ca sarva÷aþ . pavitraü yacca pårvoktaü vij¤eyà havyasaspadaþ . munyannàni payaþ somo màüsaü yaccànupaskçtam . akùàralavaõa¤caiva prakçtyà havirucyate . visçjya bràhmaõàüstàüstu niyato vàgyataþ ÷uciþ . dakùiõàü di÷amàkàïkùan yàcetemàn varàn pitén . dàtàro no'bhivardhantàü vedàþ santatireva ca . ÷raddhà ca no mà vyagamadbahu deya¤ca no'stviti . evaü nirvapaõaü kçtvà piõóàüstàüstadanantaram . gàü vipramajamagniü và prà÷ayedapasu và kùipet . piõóanirvapaõaü kecit purastàdeva kurvate . vayobhiþ svàdayantyanye prakùipantyanale'psu và . pativratà dharmapatnã pitçpåjanatatparà . madhyamantu tataþ piõóamadyàt samyak sutàrthinã . àyuùmantaü sutaü såte ya÷omedhàsamanvitam . dhanavantaü prajàvantaü sàtvikaü dhàrmikaü tathà . prakùàlya hastàvàcamya j¤àtipràyaü prakalpayet . j¤àtibhyaþ satkçtaü dattvà bàndhavànapi bhojayet . uccheùaõantu tattiùñhedyàvadviprà visarjitàþ . tato gçhabaliü kuryàditi dharmo vyavasthitaþ . haviryacciraràtràya yaccànantyàya kalpate . pitçbhyo vidhivaddattaü tat pravakùyàmya÷eùataþ . tilairvrãhiyavairmàùairadbhirmålaphasena và . dattena màsaü prãyante vidhivat pitaro nçõàm . dvau màsau matsyamàsena trãnmàsàn hàriõena tu . aurabhreõàtha caturaþ ÷àkunenàtha pa¤ca vai . ùaõmàsàn chàgamàüsena pàrùatena ca sapta vai . aùñàveõasya màüsena raurabeõa navaiva tu . da÷a màsàüstu tçpyanti varàhamahiùàmiùaiþ . ÷a÷akårmayostu màüsena màsànekàda÷aiva tu . saüvatsarantu gavyena payasà pàyase na ca . bàrdhãõasasya màüsena tçptirdvàda÷avàrùikã . kàla÷àkaü mahà÷alkàþ khaïgalohàmiùaü madhu . ànantyàyaiva kalpante munyannàni ca sarva÷aþ . yatki¤cinmadhunà mi÷raü pradadyàttu trayãda÷ãm . tadapyakùayameva syàdvarùàsu ca maghàsu ca . api naþ sa kule jàyàdyo no dadyàttrayoda÷ãm . pàyasaü madhusarpibhyàü pràkachàye ku¤jarasya ca . yadyaddadàti vidhivat samyak ÷raddhàsamanvitaþ . tattat pitéõàü bhavati paratrànantamakùayam . kçùõapakse da÷amyàdau varjayitvà caturda÷ãm . ÷ràddhe pra÷astàstithayo yathaità na tathetaràþ . yukùu kurvan dinarkùeùu sarvàn kàmàn sama÷nute . ayukùu tu pitçn sarvàn pajàü pràpnoti puùkalàm . yathà caivàparaþ pakùaþ pårvapakùàdvi÷iùyate . tathà ÷ràddhasya pårvàhõàdaparàhõo vi÷iùyate . pràcãnàvãtinà samyagapasavyamatandriõà . pitryamà nidhanàt kàryaü vidhivaddarbhapàõinà . ràtrau ÷ràddhaü na kurvãta ràkùasã kãrtità hi sà . sandhyayorubhayo÷caiva sårye caivàcirodite . anena vidhinà ÷ràddhaü triravdasyeha nirvapet . hemantagrãùmavarùàsu pà¤cayaj¤ikamanvaham . na paitçyaj¤iyo homo laukike'gnauvidhãyate . na dar÷ena vinà ÷ràddhamàhitàgnerdvijanmanaþ . yadeva tarpayatyadbhiþ pitén snàtvà dvijottamaþ . tenaiva kçtsnamàpnoti pitçyaj¤akriyàphalam . vasån vadanti vai pitén rudràü÷caiva pitàmahàn . prapitàmahàüstvàdityàn ÷rutireùà sanàtanã . vidhasà÷ã bhavennityaü nityaü vàmçtabhojanaþ . vivaso bhukta÷eùantu yaj¤a÷eùaü tathà'mçtam . etadvo'bhihitaü sarvaü vidhànaü pà¤cayaj¤ikam . dvijàtimukhyavçttãnàü vidhànaü ÷råyatàmiti>% 3 aø . %<caturthamàyuùo bhàgamuùitvàdyaü gurau dvijaþ . dvitãyamàyuùo bhàgaü kçtadàro gçhe vaset . adroheõaiva måtànàmalpadroheõa và punaþ . yà vçttistàü samàsthàya vipro jãvednàpadi . yàtràmàtraprasiddhyarthaü svaiþ karmabhiragarhitaiþ . akle÷ena ÷arãrasya kurvãta dhanasa¤cayam . çtàmçtàbhyà¤jãvettu mçtena pramçtena và . satyànçtàkhyayà vàpi na ÷vavçttyà kadàcana . çtamu¤cha÷ila j¤eyamamçtaü syàdayàcitam . mçtantu yàcitaü bhaikùaü pramçtaü karùaõaü smçtam . satyànçtantu bàõijyaü tena caivàpi jãvyate . sevà ÷vavçttiràkhyàtà tasmàttàü parivarjayet . ku÷åladhànyako và syàt kumbhãdhànyaka eva và . tryahaihiko vàpi bhaveda÷vastanika eva và . caturõàmapi caiteùàü dvijànàü gçhamedhinàm . jyàyàn paraþ paro j¤eyo dharmato lokajittamaþ . ùañkarmaiko bhavatyeùàü tribhiranyaþ pravartate . dvàbhyàmeka÷caturthastu brahmasatreõa jãvati . vartayaü÷ca ÷ilo¤chàbhyàmagnihotraparàyaõaþ . iùñãþ pàrvàyanàntãyàþ kevalà nirvapet sadà . na lokavçttaü varteta vçttihetoþ katha¤cana . ajihmàma÷añhàü ÷uddhàü jãvedbràhmaõajãvikàm . santoùaü paramàsthàya sukhàrthã saüyatã bhavet . santoùamålaü hi sukhaü duþkhamålaü viparyayaþ . ato'nyatamayà vçttyà jãvaüstu snàtako dvijaþ . svargyàyuùyaya÷asyàni vratànãmàni dhàrayet . vedoditaü svakaü karma nityaü kuryàdatandritaþ . taddhi kurvan yathà÷akti pràpnoti paramàü gatim . nehetàrthàn prasaïgena na viruddhena karmaõà . na vidyamàneùvartheùu nàrtyàmapi yatastataþ . indriyàrtheùu sarveùu na prasajjeta kàmataþ . atiprasakti÷caiteùàü manasà sannivartayet . sarvàn parityajedarthàn svàdhyàyasya virodhinaþ . yathàtathàdhyàpayaüstu sà hyasya kçtakçtyatà . vayasaþ karmaõo'rthasya ÷rutasyàbhijanasya ca . vedhavàgbuddhisàråpyamàcaran vicarediha . buddhivçddhikaràõyà÷u dhanyàni ca hitàni ca . nityaü ÷àstràõyavekùeta nigamàü÷caiva vaidikàn . yathà yathà hi puruùaþ ÷àstraü samadhigacchati . tathàtathà vijànàti vij¤àna¤càsya rocate . çùiyaj¤aü devayaj¤aü bhåtayaj¤a¤ca sarvadà . nçyaj¤aü pitçyaj¤a¤ca yathà÷akti na hàpayet . etàneke mahàyaj¤àn yaj¤a÷àstravido janàþ . anãhamànàþ satatamindriyeùveva juhvati . vàcyeke juhvati pràõaü pràõe vàca¤ca sarvadà . vàci pràõe ca pa÷yanto yaj¤anirvçttimakùayàm . j¤ànenaivàpare viprà yajantyetairmakhaiþ sadà . j¤ànamålàü kriyàmeùàü pa÷yanto j¤ànacakùuùà . agnihotra¤ca juhuyàdàdyante dyuni÷oþ sadà . dar÷ena càrdhamàsànte paurõamàsena caiva hi . ÷a÷yànte nava÷asyeùñyà tathartvante dvijo'dhvaraiþ . pa÷unà tvayanasyàdau samànte saumiükairmakhaiþ . nàniùñvà nava÷asyeùñyà pa÷unà càgnimàn dvijaþ . navànnamadyànmàüsaü và dãrghamàyurjijãviùuþ . navenànarcità hyasya pa÷uhavyena càgnayaþ . pràõànevàttumicchanti navànnàmiùagardhinaþ . àsanà÷ana÷ayyàbhiradbhirmålaphalena và . nàsya ka÷cidvasedgehe ÷aktito'narcito'tithiþ . pàùaõóino vikarmasthàn baióàlavratikàn ÷añhàn . hetukàn vakavçttãü÷ca vàïmàtreõàpi nàrcayet . vedavidyàvrata snàtàn ÷rotriyàn gçhamedhinaþ . påjayedhavyakavyena viparãtàü÷ca varjayet . ÷aktito'pacamànebhyo dàtavyaü gçhamedhinà . saüvibhàga÷ca bhåtebhyaþ kartavyo'nuparodhataþ .>% ityevaü snàtaka gçhasthadharmàþ uktàþ ÷eùaü snàtaka÷abde vakùyate . kà÷ãø khaø 39 aø gçhasthadharmà uktà yathà
     %<na kle÷ena vinà dravyamarthahãne kutaþ kriyà . kriyàhãne kuto dharmo dharmahãne kutaþ sukham . sukhaü hi sarvadà kàïkùyaü tacca dharmasamudbhavam . tasmàddharmo'tra kartavya÷càturvarõyena yatnataþ . nyàyàgatena dravyeõa kartavyaü pàralaukikam . dàna¤ca vidhinà deyaü kàle pàtre ca bhàvataþ . vidhihãnantathà'pàtre yo dadàti pratigraham . na kevalaü hi tadyàti ÷eùantasya ca na÷yati . vyasanàrthe kuñumbàrthe yadçõàrthe ca dãyate . tadakùayaü bhavedatra paratra ca na saü÷ayaþ . màtàpitçvihãnaü yo mau¤jãpàõigrahàdibhiþ . saüskàrayennijairarthaistasya ÷reyastvanantakam . agnihotrairna tacchreyo nàgniùñomàdibhirmakhaiþ . yacchreyaþ pràpyate hyarthairdvijaikasmin pratiùñhite . pitçgehe tu yà kanyà rajaþ pa÷yedasaüskçtà . bhråõahà tatpità j¤eyo vçùalã sàpi kanyakà . yastàü pariõayenbhohàt sa bhavedvçùalãpatiþ . tena sambhàùaõantyàjyamapàïkteyena sarvadà . vij¤àya doùamubhayoþ kanyàyà÷ca varasya ca . sambandhaü vàcayet pa÷càdanyathà doùabhàk pità . striyaþ pabitràþ satataü naità duùyanti kenacit . màsi màsi rajohyàsàü duùkçtànyapakarpati . pårvaü tribhiþ surairbhuktàþ somagandharvavahnibhiþ . bhu¤jate mànuùàþ pa÷cànnaitàduùyanti kenacit . strãõàü ÷aucaü dadau sãmaþ pàvakaþ sarvamedhyatàm . kalyàõa vàõãïgandharvastena medhyàþ sadà striyaþ . kanyàü bhuïkte rajaþkàle'gniþ ÷a÷ã lomadar÷ane . stanodbhede ca gandharvastatpràgeva pradãyate . dç÷yaromà tvapatyaghnã kulaghnã bhåta yauvanà . pitçghnyàviskçtarajàstatastàþ parivarjayet . kanyàdànaphalaprepsustasmàddadyàdanagnikàm . anyathà na phalaü dàtuþ pratigràhã patedadhaþ . kanyàmabhuktàü somàdyairdadaddànaphalaü labhet . daivabhuktàü dadaddàtà na svargamadhigacchati . ÷ayanàsanayànàni kutapaü strãmukhaü ku÷am . yaj¤apàtràõi sarvàõi na duùyanti budhàþ kvacit . vatsaþ prasnavane medhyaþ, ÷akuniþ phalapàtane . nàryoratiprayogeùu ÷và mçgagrahaõe ÷uciþ . ajà÷vayormukhaü medhyaü gàvo medhyà÷ca pçùñhataþ . pàdato bràhmaõàmedhyàþ striyo medhyàstu sarvataþ . balàtkàropabhuktà và caurahastagatàpi và . na tyàjyà dåùità nàrã nàsyàstyàgo vidhãyate . amlena tàmra÷uddhiþ syàcchuddhiþ kàüsyasya bhasmanà . saü÷uddhà rajasà nàryà stañinã vegataþ ÷uciþ . manasàpi hi yà neha cintayet puruùàntaram . somayà saha saukhyàni bhuïkte càtràpi kãrtibhàk . pità pitàmahã bhràtà sakulyo jananã tathà . kanyàpradaþ pårvanà÷e prakçtisthaþ paraþ paraþ . aprayacchan samàpnoti bhråõahatyàmçvàvçtau . svayaü tvabhàve dàtéõàü kanyà kuryàt svayaü varam . hçtàdhikàràü malinàü piõóamàtropajãvinãm . paribhåtàmadhaþ ÷ayyàü vàsayedvyabhicàriõãm . vyabhicàràdçtau ÷uddhirgarbhe tyàgo vidhãyate . garbhabhartçbadhàdau ca mahatyapi ca kalmaùe . ÷ådraiva bhàryà ÷ådrasya sà ca svà ca vi÷aþ smçte . te ca svà caiva ràj¤astu tà÷ca svà càgrajanmanaþ . àropya ÷ådràü ÷ayane viprogacchedadhogatim . utpàdya putraü ÷ådràyàü bràhmaõyàdeva hãyate . daivapitryàtitheyàni tatpradhànàni yasya tu . devàdyàstàni nà÷nanti sa ca svargannaü gacchati . jàmatho yàni gehàni ÷apantyaprati påjitàþ . kçtyàbhirnihitànãva na÷yeyustànyasaü÷ayam . tadabhyarcyàþ suvàsinyo bhåùaõàcchàdanà÷anaiþ . bhåtikàmairnarairnityaü saïkañeùåtsaveùu ca . yatra nàryaþ pramudità bhåùaõàcchàdanà÷anaiþ . ramante devatàstatra syustatra saphalàþ kriyàþ . yatra tuùyati bhartrà strã striyà bhartà ca tuùyati . tatra ve÷mani kalyàõaü sampadyeta pade pade . japo'huto huto homaþ prahuto bhautiko baliþ . prà÷itaü pitçsaütçptirhutaü bràhmaü dvijàrcanam . pa¤cayaj¤ànimàn kurvan bràhmaõo nàvasãdati . eteùàmananuùñhànàt pa¤casånàmavàpnuyàt . bràhmaõaü ku÷alaü pçcchedvàhujàtamanàmayam . vai÷yaü sukhaü samàgamya ÷ådraü santoùameva ca . jàtamàtraþ ÷i÷ustàvadyàvadaùñau samàþ smçtàþ . bhakùyàbhakùyeùu no duùyedyàvannaivopanãyate . bharaõaü poùyavargasya dçùñàdçùñaphalodayam . pratyavàyo'hyabharaõe bhartavyastat prayatnataþ . màtà pità guruþ patnã tvapatyàni samà÷ritàþ . abhyàgato'tithi÷càgniþ pauùyavargà amã nava . sa jãvati pumàn yo'tra bahubhi÷copajãvyate . jãvanmçto'tha vij¤eyaþ puruùaþ sodarambhariþ . dãnànàthavi÷iùñebhyo dàtavyaü bhåtimicchatà . adattadànà jàyante parabhàgyopajãvinaþ . vibhàga÷ãlasaüyuktodayàvàü÷ca kùamàrataþ . devatàtithibhaktastu gçhastho dhàrmikaþ smçtaþ . ÷arvarãmadhyayàmau dvau huta÷eùa¤ca yaddhaviþ . tatra svapaüstada÷naü÷ca bràhmaõo nàvasãdati . navaitàni gçhasthena kàryàõyabhyàgate sadà . sudhàmayàni yat saumyaü vàkya¤cakùurmanomukham . abhyutyànamihàyàte sasnehapårvabhàùaõam . upàsanamanuvrajyà gçhasthonnatihetave . tatheùadvyayayuktàni kàryàõyetàni vai nava . àsanaü pàda÷auca¤ca yathà÷aktya÷anaü kùitiþ . ÷ayyà tçõaü jalàbhyaïgadãpà gàrhasthyasiddhidàþ . tathà nava vikarmàõi tyàjyàüni gçhamedhinà . pai÷unyaü paradàrà÷ca drohaþ krodhànçtàpriyam . dveùodambha÷ca màyà ca svargamàrgàrgalàni hi . navàva÷yakakarmàõi kàryàõi prativàsaram . snànaü sandhyà japo homaþ svàdhyàyo devatàrcanam . vai÷vadevantathàütithyaü navamaü pitçtarpaõam . nava gopyàni yànyatra mune! tàni ni÷àmaya . janmarkùaü maithunaü mantro gçhacchidra¤ca pa¤camam . àyurdhanàpamànaü strã na prakà÷yàni sarvathà . nabaitàni prakà÷yàni rahaþ pàpamakutsitam . pràyogya mçõa÷uddhi÷ca svànvayaþ krayavikrayau . kanyàdànaü guõotkarùo nànyat kenàpi kutracit . pàtramitravinãteùudãnànàthopakàriùu . màtàpitçguruùvetannavakaü dattamakùayam . niùphalaü navakaü sçùñaü càñacàraõataskare . kuvaidye kitave dhårte ÷añhe mande ca vandini . àpatsvapi na deyàni nava vaståni sarvadà . anvaye sati svarvasvaü dàrà÷ca ÷araõàgataþ . nyàsàdhã kulavçtti¤ca nikùapaü strãdhanaü sutam . yo dadàti sa måóhàtmà pràya÷cittairvi÷uddhyati . etannavànàü navakaü j¤àtvà ÷riyamavàpnuyàt . anyacca navakaü vacmi sarveùàü svargamàrgadam . satyaü ÷aucamahiüsà ca kùàntirj¤ànaü dayà damaþ . asteyamindriyàkocaþ sarvedhàü dhasasàdhanam . abhyasya navati¤cainàü svargamàrgapradãdhikàm . satàmabhimatàü puõyàü gçhastho nàvasãdati . jihvà bhàryà suto bhràtà mitradàsasamà÷ritàþ . yasyaite vinayàóhyà÷ca tasya sarvatra gauravam . pànaü durjanasaüsargaþ patyà ca virahàñanam . svapno'nyagehavàsa÷ca nàrãõàü dåùaõàni ùañ . samàrghaü dhànyamuddhçtya mahàrghaü yaþ prayacchati . sa hi vàrdhuùiko nàma tasyànnaü naiva bhakùayet . agre màhiùikaü dçùñvà madhye tu vçùalãpatim . ante vàrdhuùika¤caiva nirà÷àþ pitarogatàþ . mahiùãtyucyate nàrã yà ca syàdvyabhicàriõã . tàü prahçùñàü kàmayate yaþ sa màhiùikaþ smçtaþ . svavçùaü yàparityajya paravçùe vçùàyate . vçùalã sà hi vij¤eyà na ÷ådrà vçùalã bhavet . yàvaduùõaü bhavatyannaü yàvanmaunena bhujyate . tàvada÷ranti pitaro yàvannoktà havirguõàþ . vidyàvinayasampanne ÷rotriye gçhamàgate . krãóantyoùadhayaþ sarvà yàsyàmaþ paramàïgatim . bhraùña÷aucavratàcàre vipre vedavivarjite . rodityannaü dãyamànaü kiü mayà duùkçtaü kçtam . yasya koùñhagata¤cànnaü vedàbhyàsena jãryati . sa tàrayati dàtàraü da÷a pårvàn da÷àparàn . na strãõàü vapanaü kàryaü na ca gàþ samanuvrajet . na ca ràtrau vasedgoùñhe na kuryàdvaidikãü ÷rutim . sarvàn ke÷àn samuddhçtya cchedayedaïgulidvayam . evameva tu nàrãõàü ÷iraso muõóanaü bhavet . ràjà và ràjaputrã và bràhmaõo và bahu÷rutaþ . akàrayitvà vapanaü pràya÷cittaü tu nirdi÷et . ke÷ànàü rakùaõàrthàya dviguõaü vratamàcaret . dviguõà dakùiõàü deyà bràhmaõe vedapàrage . yo gçhãtvà vivàhàgniü gçhastha iva manyate . annaü tasya na bhoktavyaü vçthàpàko hi sa smçtaþ . dàràgnihotradãkùà¤ca kurute yo'graje sthite . parãvettà sa vij¤eyaþ parivittistu pårvajaþ . parivettiþ parãvettà yà caiva parividyate . sarve te narakaü yànti dàbhyàjakapa¤camàþ . klãve de÷àntarasthe ca måke pravrajite jaóe . kubje kharve ca patite na doùaþ parivedane . vedàkùaràõi yàvanti niyujyàdirthakàraõàt . tàvatãrvai bhråõahatyà vedavikrayakçllabhet . yastu pravrajito bhåtvà sevate maithunaü punaþ . ùaùñi varùasahasràõi vaùñhàyàü jàyate kçmiþ . ÷ådrànnaü ÷ådrasamparkaþ ÷ådreõa ca sahàsanam . ÷ådràdvidyàgamaþ ka÷cit jvalantamapi pàtayet . ÷ådràdàhçtya nirvàpaü ye pacantyabudhà dvijàþ . te yànti narakaü ghoraü brahmatejovivarjitàþ . hastadattà÷ca ye snehàvya¤janaü lavaõàni ca . dàtàraü nopatiùñhanti bhoktà bhuïkte tu kilviùam . àyasenaiva pàtreõa yakùnnamupanãyate . bhoktà tadviñsamaü bhuïkte dàtà ca narakaü vrajet . aïgulyà dantakàùñha¤ca pratyakùalavaõa¤ca yat . mçttikàbhakùaõaü yacca samaü gomàüsabhakùaõaiþ . pànãyaü pàyasaü bhaikùyaü ghçtaü lavaõameva ca . hastadattaü na gçhõãyàt tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ . agrato nivasenmårkho dårastha÷ca guõànvitaþ . guõànvitàya dàtavyaü nàsti mårkhe vyatikramaþ . bràhmaõàtikramonàsti vipre vedavivarjite . jvalantamagnimutsçjya na hi bhasmani håyate . sannikçùñamadhãyàna bràhmaõaü yo vyatikramet . bhojane caiva dàne sa dahatyà saptamaü kulam . gorakùakàn bàõijakàn tathà kàruku÷ãlavàn . preùyàn vàrdhuùikàü÷caiva vipràn ÷ådravadàcaret . devadravyavibhàgena brahmasvaharaõena ca . kulànyà÷u vina÷yanti bràhmaõàtikrameõa ca . mà dehãti ca yo vråyàdrevàgnibràhmaõeùu ca . tiryagayoni ÷ataü gatvà càõóàleùvabhijàyate . vàõyà yacca pratij¤àtaü karmaõà nopapàditam . çõantaddharmasaüyuktamiha loke paratra ca . vighasà÷ã bhavennityaü nitya¤càmçtabhojanaþ . yaj¤a÷eùo'mçtaü bhukta÷eùantadvidhasaü viduþ . savyàdaüsàt paribhraùñe nàbhide÷avyavasthite . vastre sa ekavàsàstaü daive pitre ca varjayet . yadeva tarpayatyadbhiþ pitén snàtvà dvijottamaþ . tenaiva sarvamàpnoti vitçyaj¤akriyà phalam . hastaü prakùàlya gaõóåùaü yaþ pibedbhojanàntare . daivaü pitryaü tathàtmànaü trayaü sa upaghàtayet . gaõànnaü gaõikànna¤ca yadannaü gràmayàjake . strãõàü prathamagarbheùu bhuktvà càndràyaõa¤caret . pakùe và yadi và màse yasya gehe'tti na dvijaþ . bhuktvà duràtmanastasya careccàndràyaõaü vratam . satãnàndãkùitàõà¤ca yatãnàü vratacàriõàm . eteùàü såtakannàsti àrtvijyaü karma kurvatàm . ajãrõe'bhyudite vànte ÷ma÷rukarmaõi maithune . duþsvapne durjanaspar÷e snànameva vidhãyate . caitthavçkùaü citiü yåpaü ÷ivanirmàlyabhojanam . vedavikrayiõaü smçùñvà sacelojala màvi÷et . agnyagàre gavàü goùñhe devabràhmaõasannidhau . khàdhyàye bhojane pàne pàduke vai vivarjayet . svalakùetra gataü dhànyaü kåpavàpãùu yat jalam . agràhyàdapi tadgràhyaü yacca goùñhagataü payaþ . yadveùñita÷irà bhuïkte yadbhuïkte dakùiõàmukhaþ . sopànatka÷ca yo bhuïkte tadvai rakùàüsi bhu¤jate . yàtudhànàþ pi÷àcà÷ca ràkùasàþ krårakarmiõaþ . haranti rasamannasya maõóalena vivarjitam . brahmàdyà÷ca suràþ sarve va÷iùñhàdyà maharùayaþ . maõóalaü copajãvanti tataþ kurvãta maõóalam . bràhmaõe caturasraü syàt tryasraü vai bàhujanmanaþ . vartulantu vi÷aþ proktaü ÷ådrasyàbhyukùaõaü smçtam . notsaïge bhàjanaü kçtvà no pàõau naiva karpañe . nàsane na ca ÷ayyàyàü bhu¤jãta na malàrditaþ . dharbha÷àstrarathàråóhà vedakhaïgadharàdvijàþ . krãóàrthamapi yadbråyuþ sa dharmaþ paramaþ smçtaþ . ràtrau dadhiyutaü dravyaü dharmakàmo na bhakùayet . a÷nato dharmahàniþ syàt vyàdhibhi÷copapãóyate . phàõitaü gorasaü toyaü lavaõaü madhu kà¤jikam . hastena bràhmaõo dattvà kçcchraü càndràyaõaü caret . gandhàbharaõamàlyàni yaþ prayacchati dharmavit . sa durgandhiþ sadà'tuùño yatra yatropajàyate . nãlãrakta¤ca yadvastraü dåratastadvivarjavet . strãõàü krãóàrthasaüyoge ÷ayanãye na duùyati . pàlanàdvikrayàccaiva tadvittairupajãvanàt . apavitro bhavedviprastribhiþ kçcchrairvi÷uddhyati . snànaü dànaü japohomaþ svàdhyàyaþ pitçtarpaõam . vçthà tasya mahàyaj¤à nãlãvàso bibharti yaþ . nãlãraktaü yadà vastraü dvijaþ svàïgeùu dhàrayet . tantusaüghàtasaükhyàte narake sa baseddhruvam . ahoràtroùito bhåtvà pa¤cagavyena ÷uddhyati . amçtaü bràhmaõasyànnaü kùatriyànnaü payaþ smçtam . vai÷yasya cànnamevànnaü ÷ådrànnaü rudhiraü smçtam . vai÷yadevena homena devatàbhyarcanairjapaiþ . amçtaü tena viprànnaü çgyajuþ sàmasaüskçtam . vyavahàrànuråpeõa nyàyena ca yadarjitam . kùatriyasya payastena prajàpàlanato bhavet . kçùi gorakùabàõijyàdannamutpàdya yacchati . sãtàyaj¤avidhàmena vai÷yànnaü tena sammatam . aj¤ànatimiràndhasya madyapànaratasya ca . rudhiraü tena ÷ådrànnaü vedamantravivarjitam . na vçthà ÷apathaü kuryàt svalpe'pyarthe narobudhaþ . vçthà hi ÷apathaü kurvan pratyeha ca vina÷yati . kàminãùu vivàheùu gavàü bhukte dhanakùaye . bràhmaõàbhyupapattau ca ÷apathe nàsti pàtakam . satyena ÷àpayedviptaü kùatriyaü vàhanàyudhaiþ . govãjakà¤canairvai÷yaü ÷ådraü sarvaistu pàtakaiþ . agniü và'hàrayedenamapsu cainaü nimajjayet . spar÷ayet putradàràõàü ÷iràüsyena¤ca và pçthak .>% adhikamàcàra÷abde 633 pçùñhàdau dç÷yam . sa ca dharmo vyàsasaühitàyàm 3 aø ukto yathà
     %<nityaü naimittikaü kàmyamiti karma tridhà matam . trividhaü tacca vakùyàmi gçhasthasyàvadhàryatàm . yàminyàþ pa÷cime yàme tyaktanidro harim smaret . àlokya maïgaladravyaü karmàva÷yakamàcaret . kçta÷auco niùevyàgniü dantàn prakùàlya vàriõà . snàtvopàsya dvijaþ sandhyàü devàdãü÷caiva tarpayet . vedavedàïga÷àstràõi itihàsàni càbhyaset . adhyàpayecca sacchiùyàn sadvipràü÷ca dvijottamaþ . alabdhaü pràpayellabdhvà kùaõamàtraü samàpayet . samartho hi samarthena nàvij¤àtaþ kvacidvaset . saritsarasi vàpãùu gartaprasravaõàdiùu . snàyãta yàvaduddhçtya pa¤ca piõóàni vàriõà . tãrthàbhàve'pya÷aktyà và snàyàtoyaiþ samàhçtaiþ . gçhàïganagatastatra yàvadambarapãóanam . snànamabdaivataiþ kuryàt pàvanai÷càpi màrjayet . mantraiþ pràõàüstriràyamya saurai÷càrkaü vilokayet . tiùñhan, sthitvà tu gàyatrãü tataþ svàdhyàyamàrabhet . çcà¤ca yajuùàü sàmnàmatharvàïgirasàmapi . itihàsapuràõànàü vedopaniùadàü dvijaþ . ÷aktyà samyak pañhennityamalpamapyàsamàpanàt . sa yaj¤adànatapasàmakhilaü phalamàpnuyàt . tasmàdaharaharvedaü dvijo'dhãyãta vàgyataþ . dharma÷àstretihàsàdi sarveùàü ÷aktitaþ pañhet . kçtasvàdhyàyaþ prathamaü tarpayeccàtha devatàþ . jànvà ca dakùiõaü darbhaiþ pràgagraiþ sayavaistilaiþ . ekaikà¤jalidànena prakçtisthopavãtakaþ . samajànudvayo brahmasåtradhàra udaïmukhaþ . tiryagdarbhai÷ca vàmàgrairyavaistilavimi÷ritaiþ . ambhobhiruttarakùiptaiþ kaniùñhàmålanirgataiþ . dvàbhyàü dvàbhyàma¤jalibhyàü manuùyàüstarpayettataþ . dakùiõàbhimukhaþ savyajànvà ca dviguõaiþ ku÷aiþ . tilairjalai÷ca de÷inyà måladarbhàdviniþsçtaiþ . dakùiõàüsopavãtaþ syàt krameõà¤jalibhistribhiþ . santarpayeddivyapitéüstatparaü ca pitén svakàn . màtçmàtàmahàüstadvattrãnevaü hi tribhistribhiþ . màtàmahànàü ye'pyanye gotriõo dàhavarjitàþ . tànekà¤jalidànena tarpayecca pçthak pçthak . asaüskçtapramãtà ye pretasaüskàravarjitàþ . vastraniùpãóanàmbhobhisteùàmàpyàyanambhavet . atarpiteùu pitçùu vastraü niùpãóayecca yaþ . nirà÷àþ pitarastasya bhavanti suramànuùàþ . payodarbhasvadhàkàragotranàmatilairbhavet . sudattaü tatpunasteùàmekenàpi vçthà vinà . anyacittena yaddattaü yaddattaü vidhivarjitam . anàsanasthitenàpi tajjalaü rudhiràyate . evaü santarpitàþ kàmaistarpakàüstarpayanti ca . brahmaviùõu÷ivàdityamitravaruõanàmabhiþ . påjayellakùitairmantrairvedamantroktadevatàþ . upasthàya raveþ kàùñhàü påjayitvà ca devatàþ . brahmàgnãndrauùadhãjãvaviùõunàmahatàühasàm . apàü yatteti satkàyaü namaskàraiþ svanàmabhiþ . kçtvà mukhaü samàlabhya snànamevaü samàcaret . tataþ pravi÷ya bhavanamàvasathye hutà÷ane . pàkayaj¤àü÷ca caturovidadhyàdvidhivaddvijaþ . anàhitàvasathyàgniràdàyànnaü ghçtaplutam . ÷àkalena vidhànena juhuyàllaukike'nale . vyastàbhirvyàhçtibhi÷ca samastàbhistataþ param . ùaóbhirdevakçtasyeti mantravadbhiryathàkramam . pràjàpatyaü sviùñakçtaü hutvaivaü dvàda÷àhutãþ . oïkàrapårvaþ svàhàntastyàgaþ sviùñavidhànataþ . bhuvi darbhàn samàtãrya balikarma samàcaret . vi÷vebhyo devebhya iti sarvabhåtebhya eva ca . bhåtànàü pataye ceti namaskàreõa ÷àstravit . dadyàdbalitraya¤càgre pitçbhya÷ca svadhà namaþ . pàtranirõejanaü vàri vàyavyàü di÷i niþkùipet . uddhçtya ùoóa÷agràsamàtramannaü ghçtokùitam . idamannaü manuùyebhyo hantetyuktvà samutsçjet . gotranàmasvadhàkàraiþ pitçbhya÷càpi ÷aktitaþ . ùaóbhyo'nnamanbahaü dadyàt pitçyaj¤avidhànataþ . vedàdãnàü pañhet ki¤cidalpaü brahmasukhàptaye . tato'nyadannamàdàya nirgatya bhavanàdbahiþ . kàkebhyaþ ÷vapacebhya÷ca prakùipedgràsameva ca . upavi÷ya gçhadvàri tiùñhedyàvanmuhårtakam . apramatto'tithiü lipsurbhàva÷uddhaþ pratãkùakaþ . àgataü dårataþ ÷àntaü bhoktukàmamaki¤canam . dçùñvà sammukhamabhyetya satkçtya pra÷rayàrcanaiþ . pàdadhàvanasammànàbhya¤janàdibhirarcitaþ . tridivaü pràpayetsadyo yaj¤asyàbhyadhiko'tithiþ . kàlàgato'tithirdçùñavedapàro gçhàgataþ . dvàvetau påjitau svargaü nayato'dhastvapåjitau . vivàhyasnàtakakùmàbhçdàcàryasuhçdçtvijaþ . arghyà bhavanti dharmeõa prativarùaü gçhàgatàþ . gçhàgatàya satkçtya ÷rotriyàya yathàvidhi . bhaktyopakalpayedekaü mahàbhàgaü visarjayet . visarjayedanuvrajya sutçpta÷rotriyàtithãn . mitramàtulasambandhibàndhavàn samupàgatàn . bhojayedgçhiõobhikùàü satkçtàü bhikùuko'rhati . svàdvannama÷nannasvàdu dadadgacchatyadhogatim . garbhiõyàturabhçtyeùu bàlavçddhàturàdiùu . bubhukùiteùu bhu¤jàno gçhastho'÷nàti kilviùam . nàdyàdgçdhyenna pàrakyaü kadàcidanimantritaþ . nimantrito'pi nindyena pratyàkhyànaü dvijo'rhati . ÷ådràbhi÷astavàrdhuùyavàgduùñakrårataskaràþ . kruddhàpaviddhabaddhograbadhabandhanajãvinaþ . ÷ailåùa÷auõóikonnaddhonmattavràtyavratacyutàþ . nagnanàstikanirlajjapi÷unavyasanànvitàþ . kadaryastrãjitànàryaparavàdakçtà naràþ . anã÷àþ kãrtimanto'pi ràjadevasvahàrakàþ . ÷ayanàsanasaüsargavçttakarmàdidåùitàþ . a÷raddadhànàþ patità bhraùñàcàràdaya÷ca ye . abhojyànnàþ syurannàdo yasya yaþ syàt sa tatsamaþ . nàpitànvayamitràrdhasãriõo dàsagopakàþ . ÷ådràõàmapyamãùàntu bhuktvànnaü naiva duùyati . dharmeõànyonyabhojyànnà dvijàstu viditànvayàþ . svavçttopàrjitaü medhyamàkarasthaü samàkùikam . a÷valãóhamagoghràtamaspçùñaü ÷ådravàyasaiþ . anucchiùñamasaüduùñamaparyuùitameva ca . amlànabàhyamannàdyamàdyaü nityaü susaüskçtam . kç÷arà'påpasaüyàvapàyasaü ÷aùkulãti ca . nà÷nãyàdbràhmaõomàüsamaniyuktaþ katha¤cana . kratau ÷ràddhe niyukto và ana÷nan patati dvijaþ . mçgayopàrjitaü màüsamabhyarcya pitçdevatàþ . kùatriyo, hãna÷auryastat krãtvà vai÷yo'pi dharmataþ . dvijojagdhvà vçthàmàüsaü hatvàpyavidhinà pa÷ån . nirayeùvakùayaü vàsamàpnotyàcandratàrakam . sarvàn kàmàn samàsàdya phalama÷vamakhasya ca . munisàmyamavàpnoti gçhastho màüsavarjanàt . dvijairbhojyàni gavyàni màhiùyàõi payàüsi ca . palàõóu÷vetavçntàkaraktamålakameva ca . gç¤janàruõavçkùàsçgjatugabhaphalàni ca . akàlakusumàdãni dvijojagdhvaindavaü caret . vàgdåùitamavij¤àtamanyapãóitakàryapi . bhåtebhyo'nnamadattvà ca tadannaü gçhiõodahet . haimaràjatakàüsyeùu pàtreùvadyàt sadà gçhã . tadabhàve sàdhugandhalodhradrumalatàsu ca . palà÷apadmapatreùu gçhasthobhoktumarhati . abhyukùyànnaü namaskàrairbhuvi dadyàdbalitrayam . bhåpataye bhuvaþ pataye bhåtànàü pataye tathà . apaþ prà÷ya tataþ pa÷càt pa¤capràõàhutikramàt . svàhàkàreõa juhuyàccheùamadyàdyathàsukham . ananyacittobhu¤jãta vàgyato'nnamakutsayan . à tçpterannama÷nãyàdakùuõõaü pàtramutsçjet . ucchiùñamannamuddhatya gràsamekaü bhuvikùipet . àcàntaþ sàdhusaïgena sadvidyàpañhanena ca . vçttavçddhakathàbhi÷ca ÷eùàhamativàhayet . sàyaü sandhyàmupàsãta hutvàgniü bhçtyasaüyutaþ . àpo÷ànakriyàpårvama÷nãyàdanvahaü dvijaþ . sàyamapyatithiþ påjyo homakàlàgato'ni÷am . ÷raddhayà ÷aktitonityaü ÷rutaü hanyàdapåjitaþ . nàtitçpta upaspç÷ya pakùàlya caraõau ÷uciþ . apratyaguttara÷iràþ ÷ayãta ÷ayane ÷ubhe . ÷aktimànudite kàle snànaü sandhyàü na hàpayet . bràhme muhårte cotthàya cintayeddhitamàtmanaþ . ÷aktimàn matimàn nityaü vçttametat samàcaret>% . vçhatparà÷are tu tatkçtyaü vistaratovidhànata÷coktaü vistara bhayàt noddhatam . divasãyamuhårtabhede gçhasthakartavyadharmabhedamàhaü dakùaþ .
     pràtarutthàya kartavyaü yaddvijena dine dineø . tat sarvaü saüpravakùyàmi dvijànàmupakàrakam . udayàstamayaü yàvanna vipraþ kùaõikobhavet . nityanaimittikairmuktaþ kàmyai÷cànyairagarhitaiþ . yaþ svakarma parityajya yadanyat kurute dvijaþ . aj¤ànàdyadi và mohàt sa tena patità bhavet . divasasyàdyabhàge tu kçtyaü tasyopadi÷yate . dvitãye ca tçtãye ca caturthe pa¤came tathà . ùaùñhe ca saptame caiva aùñame ca pçthak pçthak . vibhàgeùveùu yatkarma tatpravakùyàmya÷eùataþ . uùaþkàle tu saüpràpte ÷aucaü kçtvà yathàrthavat . tataþ snànaü prakurvãta dantadhàvanapårvakam . atyantamalinaþ kàyo navacchidrasamanvitaþ . sravatyeùa divà ràtrau pràtaþsnànaü vi÷odhanam . klidyanti hi prasuptasya indriyàõi sravanti ca . aïgàni samatàü yànti uttamànyadhamaiþ saha . nànàsvedasamàkãrõaþ ÷ayanàdutthitaþ pumàn . asnàtvà nàcaret karma japahomàdi ki¤cana . pràtarutthàya yo vipraþ pràtaþ snàyã bhavet sadà . samastajanmajaü pàpaü tribhivarùairvyapohati . uùasyuùasi yat snànaü sandhyàyàmudite ravau . pràjàpatyena tattulyaü mahàpàtakanà÷anam . pràtaþsnànaü pra÷aüsanti dçùñàdçùñakaraü hi tat . sarvamarhati påtàtmà pràtaþsnàyã japàdikam . snànàdanantaraü . tàvadupaspar÷anamucyate . anena tu vidhànena àcàntaþ ÷ucitàmiyàt .
     prakùàlya vàdau hastau ca triþ pibedambu vãkùitam . saüvçtyàïguùñhamålena dviþ pramçjyàttatomukham . saühatya tisçbhiþ pårvamàsyamevamupaspç÷et . tataþ pàdau samabhyukùya aïgàni samupaspç÷et . aïguùñhena prade÷inyà ghràõaü pa÷càdanantaram . aïguùñhànàmikàmyà¤ca cakùu÷rotre punaþ punaþ . kaniùñhàïguùñhayà nàbhiü hçdaya¤ca talena bai . sarvàbhistu ÷iraþ pa÷càdbàhå càgreõa saüspç÷et . sandhyàyà¤ca prabhàte ca madhyàhne ca tataþ punaþ . sandhyàü nopàsate yastu bràhmaõohi vi÷eùataþ . sa jãvanneva ÷ådraþ syànmçtaþ ÷và caiva jàyate . sandhyàhãno'÷ucirnityamanarhaþ sarvakarmasu . yadanyat kurute karma na tasya phalama÷nute . sandhyàkarmàvasàne tu svayaü homovidhãyate . svayaü home phalaü yattu tadanyena na jàyate . çtvik puttrogurubhràütà bhàgineyo'tha viñpatiþ . ebhireva hutaü yattu taddhutaü svayameva hi . devakàryaü tataþ kçtvà gurumaïgalavãkùaõam . devakàryàõi pårvàhõe manuùyàõà¤ca madhyame . pitéõàmaparàhõe ca kàryàõyetàni yatnataþ . paurvàhõikantu yat karma yadi tat sàyamàcaret . na tasya phalamàpnoti bandhyastrãmaithunaü yathà . divasasyàdyabhàge tu sarvametadvidhãyate . dvitãye ca tathà bhàge vedàbhyàsovidhãyate . vedàbhyàso hi vipràõàü paramaü tapa ucyate . vrahmayaj¤aþ sa vij¤eyaþ ùaóaïgasahitastu saþ . vedasvãkaraõaü pårvaü vicàro'bhyasanaü japaþ . tatodàna¤ca ÷iùyebhyo vedàbhyàso hi pa¤cadhà . samitpuùpaku÷àdãnàü sa kàlaþ samudàhçtaþ . tçtãye caiva bhàge tu poùyavargàrthasàdhanam . pità màtà gururbhàryà prajà dãnàþ samà÷ritàþ . abhyàgato'tithi÷cànyaþ poùyavarga udàhçtaþ . j¤àtirbandhujanaþ kùãõastathà'nàthaþ samà÷ritaþ . anye'pyadhanayuktà÷ca poùyavarga udàhçtaþ . bharaõaü poùyavargasya pra÷astaü svargasàdhanam . narakaü pãóane càsya tasmàdyatnena taü bharet . sàrvabhautikamannàdyaü kartavyantu vi÷eùataþ . j¤ànavidbhyaþ pradàtavyamanyathà narakaü vrajet . sa jãvati ya evaikobahubhi÷copajãvyate . jãvantomçtakà÷cànye ya àtmambharayo naràþ . bahvarthe jãvyate ka÷cit kuñumbàrthe tathà paraþ . àtmàrthe'nyo na ÷aknoti svodareõàpi duþkhitaþ . dãnànàthavi÷iùñebhyodàtavyaü måtimicchatà . adattadànà jàyante parabhàgyopajãvinaþ . yaddadàti vi÷iùñebhyo yajjuhoti dine dine . tattu vittamahaü manye ÷eùaü kasyàpi rakùati . caturthe ca tathà bhàge snànàrthaü mçdamàharet . tilapuùpaku÷àdãni snàna¤càkçtrime jale . nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü snànamucyate . teùàü madhye tu yannityaü tatpunarbhidyate tridhà . malàpaharaõaü pa÷cànmantravattu jale smçtam . sandhyàsnànamubhàbhyà¤ca snànabhedà prakãrtitàþ . màrjanaü jalamadhye tu pràõàyàmoyatastataþ . upasthànaü tataþ pa÷càt sàvitryà japa ucyate . savità devatà yasyà mukhamagnistridhà sthitaþ . vi÷càmitra çùi÷chando gàyatrã sà vi÷iùyate . pa¤came ca tathàbhàge saüvibhàgo yathàrhataþ . pitçdevamanuùyàõàü kãñànà¤copadi÷yate . devai÷caiva manuùyai÷ca tiryagbhi÷copajãvyate . gçhasthaþ pratyahaü yasmàttasyàjyeùñhà÷ramã gçhã . trayàõàmà÷ramàõàntu gçhasto yonirucyate . tenaiva sãdamànena sãdantãhetare trayaþ . målapràõo bhavet skandaþ skandàcchàkhàþ sapallavàþ . målenaiva vinaùñena sarvametadvina÷yati . tasmàt sarvaprayatnena rakùitavyo gçhà÷ramã . ràj¤à cànyaistribhiþ påjyo mànanãya÷ca sarvadà . gçhastho'pi kriyàyukto na gçheõa gçhà÷ramã . na caiva putradàreõa svakarmaparivarjitaþ . asràtvà càpyahutvà càjaptvà'dattvà ca mànavaþ . devàdãnàmçõã bhåtvà narakaü pratipadyate . eka eva hi bhuïkte'nnamaparo'nnena bhujyate . na bhujyate saþ ebaiko yo bhuïkte'nnaü sasàkùikam . vibhàga÷ãlo yo nityaü kùamàyuktodayàparaþ . devatàtithibhakta÷ca gçhasthaþ sa tu dhàrmikaþ . dayà lajjà kùamà ÷raddhà praj¤à yogaþ kçtaj¤atà . ete yasya guõàþ santi sa gçhã mukhya ucyate . saüvibhàgaü tataþ kçtvà gçhasthaþ ÷eùabhugbhavet . bhuktvà tu sukhamàsthàya tadannaü pariõàmayet . itihàsapuràõàdyaiþ ùaùñha¤ca saptamaü nayet . aùñame lokayàtrà tu bahiþ sandhyà tataþ punaþ . homo bhojanaka¤caiva yaccànyadgçhakçtyakam . kçtvà caivaü tataþ pa÷càt svàdhyàyaü ki¤cidàcaret . pradoùapa÷cimau yàmau vedàbhyàsena tau nayet . yàmadvayaü÷ayàno hi brahmabhåyàya kalpate . naimittikàni kàmyàni nipatanti yathà yathà . tathà tathaiva kàryàõi na kàlastu vidhãyate . asminneva prayu¤jàno hyasminneva tu lãyate . tasmàt sarbaprayatnena kartavyaü sukhamicchatà . sarvatra madhyamau yàmau hutameùa havi÷ca yat . bhu¤jàna÷ca ÷ayàna÷ca bràhmaõo nàvasãdati .
     kalau vi÷iùya gçhasthakartavyakçùyàdikaü vçhatparà÷areõoktaü kçùi÷abde'nuktatvàt prasaïgàdihocyate yathà 3 a0
     %<ataþparaü gçhasthasya karmàcàraü kalau yuge . dharmaüsàdhàraõaü sàkùàccaturvarõe kramàgatam . yuùmàkaü sampravakùyàmi pàrà÷arapracoditam . ùañkarmasahitovipraþ kçùivçttiü samà÷rayet . hãnàïgaü vyàdhisaüyuktaü pràõahãna¤ca durbalam . kùudyuktaü tçùitaü ÷ràntamanaóvàhaü na vàhayet . sthiràïgaü nãrujaü tçptaü ÷àntaü ùaõóa vivarjitam . adhçùñaü sabalapràõamanaóbàhaü tu vàhayet . vàhayeddivasasyàrdhaü pa÷càt snànaü samàcaret . kagavairna kçùiü kuryàtsarvathà dhenusaügrahaþ . bandhanaü pàlanaü rakùàü dvijaþ kuryàdgçhã gavàm . vatsà÷ca yatnato rakùyà vardhante te yathàkramam . na dåre tàstu moktavyà ÷caraõàya kadàcana . dåre gàva÷carantyo vai na bhavanti ÷ubhàyanàþ . pràtareva hi dondhavyà duhyàþ sàyaü tathà gçhã . dãgdhurviparyaye naiva vardhante tàþ kadàcana . anàdeyatçõaü jagdhvà sravantyanudinaü payaþ . tuùñikçddevatàdãnàü påjyà gàvaþ kathanna tàþ . yasyàþ ÷irasi brahmàste skandhade÷e ÷ivaþ smçtaþ . pçùñhe viùõustathà tasthau ÷rutaya÷caraõeùu tu . yà anyà devatàþ kà÷cittasyàlomasu tàþ sthitàþ . sarvadevamayã gaustu tuùyettadbhaktito hariþ . harati spar÷anàtpàpaü payasà poùayantiyàþ . pràpayanti divaü dattàþ puõyà gàvaþ kathanna tàþ . yacchaphàhatabhåmestu udgatàþ pàü÷usaüspç÷aþ . prãõayet puruùasyaino vandyà gàvaþ kathanna tàþ . ÷akçnmåtraü hi yasyàstuü pãtaü punàti pàtakam . kimapåjyaü hi tasyà goriti pàrà÷aro'bravãt . gauravatsà na dogdhavyà na caiva garbhasandhinã . prasåtà ca da÷àhàrvàgdogdhà cennarakaü vrajet . durbalà vyàdhisaüyuktà puùpità yà dvivatsabhåþ . sà sàdhubhirna dogdhavyà varõibhiþ sukhamãpsubhiþ . kulànte puùpità gàvaþ kulànte bahavastilàþ . kulànte calacittà strã kulànte bandhuvigrahaþ . ekatra pçthivã sarvà sa÷ailavanakànanà . tathà gaurjyàyamã sàkùàdekatrobhayatomukhã . yathoktavidhinà caità varõaiþ pàlyàstu påjitàþ . pàlayetpåjayannevàþ sa pretyeha ca modate . dakùiõàbhimukhà gàva uttaràbhimukhà api . bandhanãyàstathaitàstu na ca pràkpa÷cimàmukhàþ . govçùa vàjiyàkùàyàü sutãkùõaü lohadàtrakam . sthàpyaü tu sarvadà tasyàü gavi luptavimokùaõàt . gàvo deyàþ sadàrakùyàþ poùyàþ pàlyà÷ca sarvadà . tàóayanti ca ye pàpà ye càkarùanti tà naràþ . narake pacyante'ïgàni ÷vàsena ca prapãóitàþ . sapa÷ucarmadaõóena mçdu tàsàü nivartanam . gaccha gaccheti tàü bråyàt mà mà bhairiti vàrayet . saüspç÷an gàü namaskçtya kuryàttàntu pradakùiõam . pradakùiõãkçtà tena saptadvãpà vasundharà . tçõodakàdisaüyuktaü yaþ pradadyàdgavàhnikam . so'÷vamedhasamaü puõyaü labhate nàtra saü÷ayaþ . pçthivyàü yàni torthàni samudrà÷ca saràüsi ca . gavàü ÷çïgodakasnàne kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . kutasteùàü hi pàpàni yeùàü gçhamalaïkçtam . satataü bàlavatsàbhirgobhiþ strãbhiriva svayam . bràhmaõà÷caiva gàva÷ca kulamekaü dvidhà kçtam . tiùñhantyekatra mantràõi havirekatra tiùñhati . gobhiryaj¤àþ pravartante gobhirdevàþ pratiùñhitàþ . gobhirvedàþ samudgãrõàþ saùaóaïgapadàþ kramàt . saurabheyàstu tasyàgre pçùñhato'pyasya tàþ sthitàþ . vasanti hçdaye nityantàsàü madhye vasanti ye . te puõyapuruùàþ kùauõyàü nàke'pi durlabhà÷ca te . ÷çïgamåle sthito brahmà bhçïgamåle tu ke÷avaþ . ÷çïgàgre ÷aïkaraü vidyàttrayodevàþ pratiùñhitàþ . ÷çïgàgre sarvatãrthàni sthàvaràõi caràõi ca . sarve devàþ sthità dehe sarbadevamayã hi gauþ . lalàñàgre sthità devã nàsàmadhye tu ùaõmukhaþ . kambalà÷vatarau nàgau tatkarõe yau vyavasthitau . sthitau tasyà÷ca saurabhyà÷cakùuùoþ ÷a÷ibhàskarau . danteùu vasava÷càùñau jihvàyàü varuõaþ sthitaþ . sarasvatã ca huïkàre yamayakùau ca gaõóayoþ . çùayo romakåpeùu prasràve jàhnavãjalam . kàlindã gomaye tasyà aparà devatà stathà . aùñaviü÷atidevànàü koñhyà lomasu tàþ sthitàþ . udare gàrhapatyo'gnirhçdde÷e dakùiõastathà . mukhe càhavanãyastu càvasàthyastu kukùiùu . evaü yo vartate goùu tàóane krodhavarjitaþ . mahatãü ÷riyamàpnoti svargaloke mahãyate . kulyaü tasyà na laïgheta påtigandhaü na varjayet . yàvatpivati tadagandhaü tàvatpuõyaü pravardhate . yo gàü payasvinãü dadyàttaruõãü vatsasaüyutàm . ÷ivasyàyatanaü dattaü dattantena tu vi÷vakam . ukùà gaurvedhasà smçùñà tasya hyutpàdanàya ca . tairutpàdita÷asyena sarvametaddhi dhàryate . ya÷caitàn pàlayet yatnàdvardhayeccaiva yatnataþ . jaganti tena sarvàõi sàkùàt syuþ pàlitàni ca . yàvadgopàlane puõya muktaü pårvamanãùibhiþ . ukùõo'pi pàlane teùàü phalaü da÷aguõaü bhavet . jagadetaddhçtaü sarvamanaóudbhi÷caràcaram . vçùa ãhàvatà rakùyaþ pàlanãyastu sarvadà . dharmo'yaü bhåtale sàkùàdbrahmaõà hitakàriõà . trailokyaü dhàraõàyàlamannànà¤ca prasåyate . anàdeyàni ghàsàni vidhvaüsati sakàmataþ . bhramati bhåtale dåramukùàõaïko na påjayet . utpàdayanti ÷asyàni mardayanti vahanti ca . ànayanti davãyasthamukùõovà ko'dhiko bhuvi . skandhena dåràcca vahanti bhàraü dràkùàdi ki¤cinna ca khàdayanti . svãyena jãvena parasya jãvaü rakùanti puùõanti vivardhayanti . puõyàstu gàvo vasudhàtale'mã bibhratyahopçùñhagagarbhabhàram . bhàraþ pçthivyà da÷atàóitàyà ekasya coùõo hyapi sàdhuvàcaþ . ekena dattena vçùeõa yena dattà bhaveyurda÷a saurabheyàþ . màhe÷varãyaü dharaõã samànà tasmàdvçùàt påjitamasti nànyat . utpàdya ÷asyàni tçõa¤caranti tadeva bhåyaþ sakalaü vahanti . na bhàrakhinnàþ pravadanti ki¤cidahovçùàddhàryati jãvalokaþ . tçtãye'hni caturthe và yadevokùà'dçóhobhavet . tadà nasà tu bhettavyà naiva pràgdurbalasya ca . nàsàbedhanakãlantu khàdiraü vàtha ÷aiü÷apam . dvàda÷àïgulakaïkàryantajj¤aistrãõi samàni và . ÷àlà dvijànàü vçùagohayànàü tàü yàmyadigdvàravatãü vidadhyàt . saumyà kakubdvàravatãü su÷obhànteùàü ÷amicchan dhçtamàtmana÷ca . gàvo vçùo và hayahastino và anye'pi sarve pa÷avo dvijendràþ . yàmyàü mukhà diïmukhamuttaràdiïmukhàü÷akàste khalu bandhanãyàþ . ÷àlàprave÷e vçùagopa÷ånàü ràjàpi yatnàddhayaku¤jaràõàm . homa¤ca saptàrciùi ÷àstrayuktaü kuryàdvidhij¤o dvijapåjana¤ca . làïgalaü saüpravakùyàmi yatkàùñhaü yatpramàõataþ . halã÷àyàstayàmànaü pratodasya yugasya ca . catvàriü÷attathàcàùñàvaïgulàni kuhaþ smçtaþ . athàrdhamaïgulairbhajyaü halã÷àvedhata÷ca yaþ . ùoóa÷aiva tu tasyàdhaþ ùaóviü÷atistathopari . vedhastathà ca kartavyaþ pramàõena ùaóaïgulaþ . aùñàïgulamurastasya tedhàdårdhaü prakalpayet . grãvà da÷àïgulà cordhaü hastagràhã tanaþ smçtaþ . aïgulai÷càùñabhistat syàdvedhaþ syàt pratihàrakaþ . tasyàdhastàdyaccatvàri sa vedha÷caturaïgalaþ . sàrvatraj¤aiþ ÷ubhaþ kàryastatadvedhastryaïgulo bhavet . pa¤càïgulamurastasyàþ sãrasyeti vibhàjanam . pçthutvaü ÷irasodhàryaü hastatalapramàõakam . aïgulàni tathà càùñau urasaþ pçthutà smçtà . bandhàdbahiþ pratãhàrã ùañtriü÷adaïgulà bhavet . sutãkùõalohapà÷asya muktàdàmàdidàrakçt . na sãraü kùãravçkùasya na vilvapicumardayoþ . ityàdãnàü hi kurvàõã na nandati ciraü gçhã . prà¤jalà saptahastà tu halã÷à viduùàü matà . tasyà vedhaþ savarõàyàþ kàryo navavitastibhiþ . plakùàkùayorna tatkuryàt kãrtighnau tau prakãrtitau . pramàdatastu tàþ kurvan sa÷asyo na÷yate gçhã . nãcoccavçùamànena tajaj¤àstàü pravadanti hi . caturhastaü yugaü kàryaü skandhasthàne'rdhacandravat . meùa÷çïgyàþ kadambasya ÷àlàdhanyatamasya ca . samyà vedhàdbahiþ kàryà da÷àïgulapramàõikà . tanmàne ca prabàlã ca tadantarada÷àïgulam . pratodãviùamagranthirtaiõava÷ca catuþ karaþ . tadagre tu prakartavyaü yavàkàraü tu lohavat . hãnàtiriktaü kartavyaü naiva ki¤citpràmàõataþ . kuryàdanaóuhàü dainyàdadainyàt narakaü vrajet . yathàbhãùñaü yathà ÷obhaü bàhakasya pramàõataþ . bhåme÷ca karùaõàyàlaü tajj¤àþ sarvaü vadanti hi . yojanaü tu halasyàtha pravakùyàmi yathà tathà . ÷reùñhanakùatrasaüyukte puõye'hni tadvidhãyate . yatra dine tu budhyeta tatra kàryaü vijànatà . yatra kçtyaü hitaü càpi puõyaü và manasi smaret . tatra viddvàn dvija÷reùñaþ puõye'hni taddhi kàrayet . màvç÷ràddhaü dvijaþ kçtvà yathoktavidhinà gçhã . dravyakàlànusàreõa kurvato dharmataþ kçùim . prollikhan maõóalaü puùpadhåpadãpaiþ samarcayet . indràya ca tathà÷vibhyàü marudbhya÷ca yathà dvijaþ . kuryàdbaliü hçtiü vidvàn udakànà¤cayàya ca . tathà kumàryai sãtàyai anumatyai tathà balim . namaþ svàheti mantreõa kàmayannàtmanaþ ÷ubham . dadhigandhàkùataiþ puùpaiþ ÷amãpatrai stilaistathà . saüghçùya sãraphàlàgre hemnà và rajatena và . pralipya madhusarpirbhyàü kuryàccaiva pradakùiõam . athokùõo maõóalaü kuryàt kçtvà sãrapravàhanam . puùpaü làïgalakalyàõaü kalyàõàya namo'stviti . sãtàyàþ sthàpanaü kuryàt pàrà÷aramçùiü smaret . sãtàü yu¤jata ityàdyairmantraiþ sãraü pravàhayet . dadhidårvàkùataiþ puùpaiþ ÷amãpatrai÷ca puõyadaiþ . sãtàü påjya tato bhaktoraktavastrairvi÷àõakaiþ . sapta dhànyàni càdàya prokùya pårvàmukhã halã . tàni dattvà khalakùetre kiran bhåmãü kçùeddvijaþ . na yavairna tilairhãnaü dvijaþ kuryàcca karùaõam . tadvihãnantu kurvàõaü na pra÷aüsanti devatàþ . tilamàtracyutaü toyaü dakùiõe÷àmpaterdi÷i . tena tçpyanti pitaro yàvanna tilavikrayaþ . na vikrãya tilàn yastu tarpayetsarùidevatàþ . vimucya pitarastasya prayàntãva tilaiþ saha . uùàjalaü yavastambapatrebhyo bhåtale patat . payodadhighçtàdyaistu tarpayetsarvadevatàþ . devaparjanyabhåsãraboyàt kçùiþ prajàyate . vyàpàràt puruùasyàpi tasmàttatrodyato bhavet . ÷àlãn bhå÷aõakàrpàsaü vàrtàkuprabhçtãni ca . vàpayetsarvavãjàni sarvavàpã na sãdati . candrakùaye patirvipro yo yunakti vçùàn kvacit . tatpa¤ca da÷avarùàõi tyajanti pitaro hi tam . candrakùaye dvijo vidvàn yo bhuïkte tu parà÷anam . bhokturmàsàrjitaü puõyaü bhaveda÷anamasya tat . candràrkayostu saüyoge kuryàdyaþ strãniùevaõam . saretobhojinastasya ùaõmàsaü pitaraþ sthitàþ . candrakùaye ca yaþ kuryànnarastarunikçntanam . tatparõasaüïkhyayà tasya bhavanti bhråõahatyakàþ . vanaspatigate some yo'pyadhyànaü vrajennaraþ . prabhraùñadvijakarmàõaü taü tyajantyamaràdayaþ . vàsàüsãndupraõà÷e yo rajakasyàmatiþ kùipet . pibanti pitarastasya màsaü vastrajalantu tat . sãmakùaye dvijo yàti tatkàmastu hutà÷anam . tadeva pitç÷àpàgnidagdho narakamàvivet . aùñamã kàmabhogena ùaùñhã tailopabhogataþ . kuhåstu dantakàùñhena hinastyàsaptamaü kulam . candràpratãtau puruùastu daivàdadyàdamatyà yadi dantakàùñham . suràdhiràjaþ sahatastu tena ghàtaþ kçtaþ syàtpitçdevatànàm . tatràbhyajya viùàõàni gàva÷caiva vçùàstathà . caraõàyaü visçjyante àgatànni÷i bhojayet . ya utpàdyeha ÷asyàni sarvàõi tçõacàriõaþ . jagatsarvaü ghçtaü yaistu påjyante kinna te vçùàþ . yenaikena pradattena dattaü goda÷akambhavet . yadåpeõa sthito dharmaþ påjyante kinna te vçùàþ . pàlyàhi yatnataste vai vàhanãyà yathàvidhi . sa yàti narakaü ghoraü yo vàhayatyapàlayan . nàdhikàïgo na hãnàïgaþ puùpitàïgo na dçùitaþ . vàhanãyo hi ÷udreõa vàhayan kùayamàpnuyàt . varjanãyàdçùñadoùà gàvo vai dohane naraiþ . pàlyà vai yatnataþ sarve pàlayan ÷ubhamàpnuyàt . annàrthametàn vçùabhàn sasarja parame÷varaþ . annenàpyàyate varùaü trailokyaü sacaràcaram . agnirjvalati cànnàrthaü vàti cànnàya màrutaþ . gçhaõàti càmbhasàü såryo rasamannàya ra÷mibhiþ . annaü pràõo balaü cànnamannàjjãvitamucyate . annaü sarvasya càdhàraþ sarvamanne pratiùñhitam . suràdãnàü hi sarveùàmannaü vãjaü paraü sthitam . tasmàdannàtparaü tattvaü na bhåtaü na bhaviùyati . dyauþ pumàndharaõã nàrã ambhovãjandiva÷cyutam . dyudhàtrãtoyasaüyogàdannàdãnàü hi sambhavaþ . àpãmålaü hi sarvasya sarvamapsu pratiùñhitam . àpo'mçtaraso hyàpa àpaþ ÷ukraü balaü mahaþ . sarvasya vãjamàpo vai sarvamadbhiþ samàvçtam . sadya àpyàyanà hyàpaþ àpo jyeùñhataràhyataþ . ki¤citkàlaü vinà'nnàdyairjãvanti manujàdayaþ . na jãvanti vinàpyadbhistasmàdàpo'mçtaü smçtam . dattàni càdbhiretasyàü kiü na dattaü kùitau bhavet . tathànnena pradattena sarvaü dattaü bhavediha . ato'pyannàrthabhàvena kartavyaü karùaõaü dvijaiþ . yathoktena vidhànena làïgalàdiprayojanam . sãte! saumye! kumàri! tvaü devi! devàrcite! ÷riye . satkçtà ca yaüthàsiddhà tathà me siddhidà bhava . sakçtsånorvinà nàmbà sãtàyàþ sthàpanaü vinà . vinàpyakùõorakùaõàrthaü sarvaü harati ràkùasaþ . vàpane lavane kùetre khale gantrãpravàhaõe . eùa eva vidhirj¤eyo dhànyànà¤ca prave÷ane . devatàyatanodyànanipàtasthànago vrajam . sãmà÷ma÷ànabhåmi¤ca vçkùacchàyàkùitiü tathà . bhåmiü nikhàtayåpà¤ca ayanasthànameva ca . anyàmapi hi càvàhyàü na karùet kçùikçt dharàm . moùaràü vàhayedbhåmiü varcà÷makarkarãvçtàm . vàhayennàpramatta÷ca na nadãpulinaü tathà . yadyasau vàhayellobhàtdveùàdvàpi hi mànavaþ . kùãyate so'ciràtpàpàt saputrapa÷ubhàndhavaþ . narakaü dhoratàmisvaü pàpãyàn yàti caivasaþ . yo'pahçtya parakãyàü kçùikçdvàhayeddharàm . sa bhåmisthena pàpena hyanantanarakaü vaset . na dåre vàhayet kùetraü nacaivàtyantike tathà . vàhayenna pathi kùetraü vàhayanduþkhabhàgbhavet . kùetreùvevaü vçtiü kuryàt yàmuùñro nàvalokayet . na laïghayetpa÷uryà¤ca nàtãyàdyà¤ca ÷åkaraþ . bandha÷ca yatnataþ kàryo mçgàditràsanàya ca . atràpyupadravaü ràjataskaràdisamudbhavam . saürakùetsarvato yatnàdyasmàt gçhõàtyasau karàt . kçùikçnmànavastvevaü matvà dharmaü kçùerdhruvam . anavadyàü ÷ubhàü snigdhàü jalàvagàhanakùamàm . nimnàü hi vàhayedbhåmiü yatra visravate jalam . vàhayettu jalàbhyarõe apuùñasekasambhavaiþ . ÷àradamuccakaiþsthàne kalambàdi vapeddhalã . ardhàplutàsu kàrpàsaü tadanyatra tu haimanam . vasantagrãùmakàlãya mapsu snigdheùu tadvidaþ . kedàreùu tathà ÷àlãn jalopànteùu cekùukàn . vçntàka÷àkamålàni kandàni ca jalàntike . vçùñivi÷ràntapànãyakùetreùu ca yavàdikàn . todhåmàü÷ca masåràü÷ca khalvàn khalakulantathà . samasnigdheùu copyàni bhåmijãvàn vijànatà . tilà bahuvidhà÷copyà atasã÷aõameva ca . mçdambuto jagatsarvaü vàpayetkçùikçnnaraþ . sampa÷yeccarataþ sarvàn govçùàdãn svayaïgçhã . cintayetsarvamàtmànaü svayameva kçùiü vrajet . prathamaü kçùibàõijyaü dvitãyaü yonipoùaõam . tçtãyaü vikrayaü, vakraü caturthaü ràjasevanam . nakhairvilikhane yasyà bråyurdoùaü manãùiõaþ . tasyàþ sãravidàreõa kinna pàpaü kùiterbhavet . tçõaikacchedamàtreõa procyate kùaya àyuùaþ . asaïkhyakandanirvàsàdasaïkhyàtambhavedagham . yadaghaü matsyabadhànàü tathà saïkarùiõàmapi . arhaþ kukkuñikànà¤ca tadeva kçùijãvinàm . badhakànà¤ca yatpàpaü yatpàpaü mçgayorapi . kadaryàõà¤ca yatpàpaü tatpàpaü kçùijãvinàm . varõànà¤ca gçhasthànàü kçùivçttyupajãvinàm . tadenaso vi÷uddhyarthaü pràha satyavatãpatiþ . dvàda÷o navamo vàpi saptamaþ pa¤camo'pi và . dhànyabhàgaþ pradàtavyo dehinaþ kùetriõo dhruvam . kùa÷màkùadyåtabhåmau ca vi÷àü vai kùetrabhugbhavet . ekaikàü÷àpakarùaþ syàdyàvadda÷amasaptamau . gràme÷asya nçpasyàpi varõibhiþ kçùijãvibhiþ .. sa sa bhàgaþ pradàtavyo yatastau kçùibhàginau . vyåóhau ca sarvamàtràõàü deyo'ü÷aþ syàccaturda÷aþ . ekaikàü÷àpakarùastu yàvadda÷amasaptamau . bràhmaõastu kçùiü kurvanvàhayedicchayàdharàm . na ki¤citkasyaciddadyàtsa sarvasya prabhuryataþ . brahmà vai bràhmaõànàü syàtprabhustvasçjadàditaþ . tadrakùaõàya bàhubhyàmasçjat kùatriyànapi . pa÷upàlyà÷anotpattyai årubhyà¤ca tathà vi÷aþ . dvijadàsyàya paõyàya padbhyàü ÷ådramakalpayat . yatki¤cijjagatã yatra bhågehà÷ca gajàdikam . khabhàveneha vipràõàü brahmà khayamakalpayat . bràhmaõa÷caiva ràjà ca dvàvapyetau dhçtavratau . na tayorantaraü ki¤citprajà dharmeõa rakùayet . tasmànna bràhmaõo dadyàt kurvàõo dharmataþ kçùim . gràme÷asya nçpasyàpi ki¤cimmitamasau balim . athànyatsampravakùyàmi kçùikçcchuddhikàraõam . saü÷uddhaþ karùakoyena svargalokamavàpnuyàt . sarvasatvopakàràya sarvatra kçùikçnnaraþ . kuryàt kçùiü prayatnena sarvasatvopajãvyakçt . sarvasya sthitikàruõyàtsa devapitçbhiþ punaþ . manuùyàõàntu poùyàya kçùiü kuryàt kçùãvalaþ . vayàüsi cànyasatvàni kùuttçùõàpãóitàn dvijàn . vimocya sarvatàpebhyaþ svargalokamavàpnuyàt . caturdikùu khale kuryàt pràcyàmatighanàvçtim . saikadvàrapidhànà¤ca pidadhyàccaiva sarvataþ . kharoùñràjoraõàüstatra vi÷atastu nivàrayet . ÷va÷åkara÷çgàlàdikàkolåkakapotakàn . trisandhyaü prokùaõaü kuryàt dànãyàbhyukùaõàmbubhiþ . rakùà ca bhasmanà kuryàjjaladhàràbhirakùaõam . trisandhyamarcayetsãtàü parà÷aramçùiü smaran . pretabhåtàdinàmàni na vadecca tadagrataþ . såtikàgçhavattatra kartavyaü parirakùaõam . harantyarakùitaü yasmàt rakùàüsi sarvameva hi . pra÷astaü dinapårvàhõe nàparàhõe na sandhyayoþ . dhànyonmànaü sadà kuryàtsãtàpåjanapårvakam . yajeta svalabhikùàbhiþ khalerohiõyaeva hi . bhaktyà sarvaü pradattaü hi tatsamastamihàkùayam . khalayaj¤a dakùiõaiùà brahmaõà nirmità purà . bhàgadheyamayãü kçtvà tàü gçhõantvãha màtrikàm . ÷atakratvàdayo devàþ pitaraþ somapàdayaþ . sanakàdimanuùyà÷ca ye cànye dakùiõà÷anàþ . tànuddi÷ya ca viprebhyo dadyàcca prathamaü halã . vivàhe khalayaj¤e ca saükràntau grahaõeùu ca . putre jàte vyatãpàte dattaü bhavati càkùayam . anyeùàmarthinàü pa÷càtkàrukàõàü punaþ punaþ . dãnànàmapyanàthànàü kuùñhinàü ku÷arãriõàü . klãbàndhabadhiràdãnàü sarveùàmagi dãyate . varõànàü patitànà¤ca dyudçgbhåtàni tarpayet . càõóàlànà÷ca pàkànàü prãtyàtyuccàvacàdadat . ye kecidàgatàstatra påjyàste vidhivaddvijàþ . stoka÷aþ sãribhiþ sarve varõibhirgçhamedhibhiþ . dattvà tvançtayà vàcà krameõàtha visarjayet . tat kçtvà svagçhaü gacchecchràddhamabhyudayaü caret . ÷araddhemantavasantanavànnaþ ÷ràddhamàcaret . nàkçtvànnantada÷nãyàda÷naüstadaghama÷nute . kçùyàmutpàdya dhànyàni khalayaj¤aü samàpya ca . sarvasatvahite yukta ihàmutra sukhã bhavet . kçùeranyatamodharmo na babhet kçùito'nyataþ . na sukhaü kçùito'nyatra yadi dharmeõa karùati . avastratvaü nirannatvaü kçùito naiva jàyate . anàtithya¤ca duùñatvaü gomato na kadàcana . nirdhanatvasasabhyatvaü vidyàyuktasya karhicit . asthànitvamabhàgyatvaü na su÷ãlasya karhicit . vadanti kavayaþ kecit kçùyàdãnàü vi÷uddhaye . làbhasyàrdhapradànà¤ca sarveùàü ÷uddhikçdbhavet . pratigrahàccaturthàü÷aü vàõiglàbhatçtãyakam . kçùito viü÷ati¤caiva dadato nàsti pàtakam . ràj¤o dattvà ca ùaóbhàgaü devatànàü ca viü÷atim . trayastriü÷a¤ca vipràõàü kçùikarmà na lipyate . kçùyà samutpàdya yavàdikàni dhànyàni bhåyàüsi makhàn vidhàya . mukto gçhastho'pi parà÷areõa tasyàpi no ka÷cidavàdi doùaþ . devà manuùyàþ pitara÷ca sarve sàdhyà÷ca yaj¤à÷ca sakinnarà÷ca . gàvo dvijendràþ saha sarvasatvaiþ kçùyàü na tçptàþ kila ke'tra loke . ya÷caitadàlocya kçùiü vidadhyàt lipyena pàpena sa bhåbhavena . sãreõa tasyàpi vidàritàpi syàdbhåtadhàtrã varadànadàtrã . ùañ karmàõi kçùiü ye tu kuryurj¤ànavidhiü dvijàþ . te suràdivarapràptàþ svargalokamavàpnuyuþ . ùañkarmabhiþ kçùiþ pràkto dvijànàü gçhamedhinàm . gçha¤ca gçhiõãmàhustadvivàho'pyathocyate>% . gçhasthasya bhàvaþ karma và ùya¤ . gàrhasthya gçhasthadharme naø .

#<gçhasthà÷rama># puø naø gçhastharåpamà÷ramam . gçhasthakartavyadharmabhede .

#<gçhasthåõa># naø gçhasya gçhàlambanà sthåõà samàse klãvatà . gçhàlambanastambhe amaraþ .

#<gçhàkùa># puø gçhasyàkùãva ùac samàø . gavàkùe vàtàyane trikàø .

#<gçhàgata># puø gçhamàgataþ à + gama--kta 2 taø . 1 àgantuke, atithau . 2 gçhàgatamàtre triø .

#<gçhàdhipa># puø 6 taø . 1 gçhasthe halàyuø . 2 gçhasvàmini triø 2 rà÷ã÷vare ca gçhapatyàdayo'pyatra .

#<gçhàmla># naø gçhasthitamamlam . kà¤jike (àmàni) trikà0

#<gçhàyanika># puø gçharåpamayanaü vidyate'sya ñhan . gçhasthe ÷abdaraø .

#<gçhàràma># puø gçhe gçhasamãpe àràmaþ . gçhasamãpasthe upavane amaraþ .

#<gçhàrtha># puø gçhe tatra niùpàdyo'rthaþ tatratyakçtyam . gçhakçtye %<patisevà gurau vàso gçhàrtho'gnipariùkriyà>% manuþ .

#<gçhàlikà># strã gçhe àliriva kàyati kai--ka . gçhagodhikàyàü (ñikañiki) hàràø .

#<gçhàvagrahaõã># strã gçhamavagçhyate anena ava + graha--karaõe lyuñ ïãp . dehalyàm amaraþ (deoyàla) .

#<gçhà÷ayà># strã gçhe iva chàyàyuktasyàge à÷ete à + ÷ãac . tàmbålyàü nàgavallyàü ràjaniø . tasyà gçhàkàra sthàne (varaja) iti khyàte utpannatyàt tathàtvam .

#<gçhà÷man># puø gçhasthito'÷mà . peùaõyàü (÷ila) trikàø .

#<gçhà÷rama># puø naø à÷ramyate'tra à + ÷rama--àdhàre gha¤ avçddhiþ gçhamevà÷ramaþ . 1 gçharåpe à÷rame %<evaü gçhà÷rame sthitvà vidhivatsnàtako dvijaþ>% manuþ %<sa upàdhyàyenànuj¤àtaþ samàvçttastasmàdgurukulavàsàd gçhà÷ramaü pratyapadyata>% bhàø àø 3 aø . 2 gçhasthadharmabhede ca tato'styarthe ini . gçhà÷ramin gçhasthe .

#<gçhàsakta># triø gçhe àsaktaþ . gçhasthite pakùimçgàdau . amaraþ

#<gçhin># puø gçhaü bhàryà vidyate'sya ini . gçhasthà÷ramiõi amaraþ . %<tasmàt ÷reùñhà÷ramã gçhã>% paràø %<triùvapramàdyanneteùu trãn lokàn vijayed gçhã>% mamuþ . gçhaü gçhakçtyaü sàdhyatayà'styasyàþ ini ïãp gçhiõã . 2 bhàryàyàm strã hemacaø . gçhiõãkartavyakarmàõi ÷ukranãti÷àstre 3 aø uktàni yathà %<na vidyate pçthak strãõàü trivargavidhisàdhanam . patyuþ pårvaü samutthyàya deha÷uddhiü vidhàya ca . utthàpya ÷ayanã yàni kçtvà ve÷mavi÷odhanam . màrjanairlepanaiþ pràpya sànalaü yavasàü gaõam . ÷odhayedyaj¤akàùñhàni snigdhànyuùõena vàriõà . prokùaõãyeritànyeva yathà sthànaü prakalpayet . ÷odhayitvà tu pàtràõi pårayitvà tu dhàrayet . mahànasasya pàtràõi bahiþ prakùàlya sarvadà . mçdbhistu ÷odhayeccållãü tatràgniü sendhanaü nyaset . snàtvà niyoga pàtràõi rasànnadravaõàni ca . kçtapårvàhõakàryeyaü ÷va÷uràvabhivàdayet . tàbhyàü bhartràpitçbhyàü và bhràtçmàtula bàndhavaiþ . vastràlaïkàraratnàni pradattànyeva dhàrayet . manovàkkarmabhiþ ÷uddhà patide÷ànuvartinã . chàyevànugatà svacchà sakhãva hitakarmasu . dàsãva diùña kàryeùu bhàryà bhartuþ sadà bhavet . tato'nnasàdhanaü kçtvà pataye vinivedya sà . vai÷vadevoddhçtairannairbhojanãyàü÷ca bhojayet . patiü ca tadanuj¤àtà ÷iùñamannàdyamàtmanà . bhuktvà nayedahaþ÷eùaü sadasadvyayacintayà . punaþ sàyaü yathà pràtargçha÷uddhiü vidhàya ca . kçtànnasàdhanà sàdhvã sabhçtyaü bhojayet patim . nàtitçptà svayaü bhuktvà gçhanãtiü vidhàya sà . àstçtya sàdhu ÷ayanaü tataþ pari caret patim . supte patyau tadadhyàsya svayaü tadgatamànasà . anamnà càpramattà ca niùkàmà ca jitendriyà . noccairvadenna paruùaü na bahu patimapriyam . na kenacicca vivadedapralàpavivàdinã . na càrthavyaya÷ãlà syànna dharmàrtha virodhinã . pramàdonmàdaroùerùyàvacanànyatininditam . pai÷unyahiüsàvidveùamohàhaïkàradhårtatàm . nàstikyasàhasasteyadambhàn sàdhvã vivarjayet . evaü paricarantã yà patiü paramadaivatam . ya÷asyamiha yàtyeva paratra ca salokatàm . yoùito nityakarmoktaü naimittikamathocyate . rajaso dar÷anàdeùà sarvameva parityajet . sarvairapãkùità ÷ãghraü lajjitàttargçhe vaset . ekàmbarà kç÷à dãnà snànàlaïkàravarjità . svapedbhåmàvapramattà kùapedevamahatrayam . snàyãta sà triràtrànta sacelà'bhyudite ravau . vilokya bhartçvadanaü ÷uddhà bhavati dharmataþ . kçta÷aucà punaþkarma pårvavacca samà caret . dvijastrãõàmayaü dharmaþ pràyo'nyàsàmapãùyate . kçùipaõyàdi puükçtye bhaveyustàþ prasàdhitàþ . saïgãnairmadhuràpaiþ svàyattastu patiryathà . bhavettathà careyurvai màyàbhiþ kàmakelibhiþ . mçte bhartari saïgacchet bhartrà và pàlayedvratam .>% bhàø vaø %<draupadã satyabhàmàsaüvàde>% 232 aø itivçttacchalena tasyàþ pativa÷ãkaraõakarmoktaü yathà %<kena draupadi! vçttena pàõóavànadhitiùñhasi? . lokapàlopamàn vãràn yånaþ paramasaümatàn . katha¤ca va÷agàstubhyaü na kupyanti ca te ÷ubhe! . tava va÷yà hi yanataü pàõóavàþ priyadar÷ane! . mukhaprekùà÷ca te sarve tattvametadbravãhi me . vratacaryà tapovàsti snànamantrauùadhàni và . vidyàvãryaü målavãryaü japahomàgadàstathà . mamàdyàcakùva pà¤càli! ya÷asyaü bhagadaivatam . yena kçùõe! bhavennityaü mama kçùõo va÷ànugaþ? . evamuktvà satyabhàmà viraràma ya÷asvinã . pativratà mahàbhàgà draupadã pratyuvàca tàm . asatstrãõàü samàcàraü satye! màmanupçcchasi . asadàcarite màrge kathaü syàdanukãrtanam . anupra÷naþ saü÷ayo và naitattvayyupapadyate . tathà hyupetà buddhyà tvaü kçùõasya mahiùã priyà . yadaiva martà jànãyànmantramålaparàü striyam . udvijeta tadaivàlyàþ sarpàdve÷magatàdiva . udvignasya kutaþ ÷àntira÷àntasya kutaþ sukham . na jàtu va÷ago bhartà striyàþ syànmantrakarmaõà . amitraprahitàü÷càpi gadàn paramadàruõàn . målapravàdairhi viùaü prayacchanti jivàüsavaþ . jihvayà yàni puruùastvacà vàpyupasevate . tatra cårõàni dattàni hanyuþ kùipramasaü÷ayam . jalodarasamàyuktàþ ÷vitriõaþ palitàstathà . apumàüsaþ kçtàþ strãbhirjaóàndhabadhiràstathà . pàpànugàstu pàpàstàþ patãnupasçjantyuta . na jàtu vipriyaü bhartuþ striyà kàryaü katha¤cana . vartàmyahantu yàü vçttiü pàõóaveùu mahàtmasu . tàü sarvàü ÷çõu me satyàü satyabhàme! ya÷asvini! . ahaïkàraü vihàyàhaü kàmakrodhau ca sarvadà . sadàràn pàõóavànnityaü prayatopacaràmyaham . praõayaü pratisaühçtya nidhàyàtmànamàtmani . su÷råùurnirabhãmànà patãnàü cittara¤jinã . durvyàhçtàcchaïkamànà duþsthitàdduravekùitàt . duràsitàddurvrajitàdiïgitàdhyàsitàdapi . såryavai÷vànarasamàn somakalpànmahàrathàn . seve cakùurhaõaþ pàrthànugravãryapratàpinaþ . devo manuùyo gandharvo yuvà càpi svalaïkçtaþ . dravyavànabhiråpo và na me'nyaþ puruùo mataþ . nàbhuktavati nàsnàte nàsaüviùñe ca bhartari . na saüvi÷àmi nà÷nàmi sadà karmakareùvapi . kùetràdvanàdvà gràmàdvà bhartàraü gçhamàgatam . pratyutthàyàbhinandàmi àsanenodakena ca . pramçùñabhàõóà mçùñànnà kàle bhojanadàyinã . saüyatà guptadhànyà ca susaümçùñanive÷anà . atiraskçtasambhàùà duþstriyo nànusevatã . anukålavatã nityaü bhavàmyanalasà sadà . anarma càpi hasitaü dvàri sthànamabhãkùõa÷aþ . avaskare ciraü sthànaü niùkuñeùu ca varjaye . atihàsàtiroùau ca krodhasthàna¤ca varjaye . niratàhaü sadà satye! bhartéõàmupasevane . sarvathà bharturahitaü na mameùñaü katha¤cana . yadà pravasate bhartà kuñumbàrthena kenacit . sumanovarõakàpetà bhavàmi vratacàriõã . yacca bhartà na pibati yacca bhartà na sevate . yacca nà÷nàti me bhartà sarvantadvarjayàmyaham . yathopade÷a niratà vartamànà varàïgane! . svalaïkçtà suprayatà bhartuþ priyahite ratà . ye ca dharmàþ kuñumyeùu ÷va÷rvà me kathitàþ purà . bhikùà baliþ ÷ràddhamiti sthàlãpàkà÷ca parvasu . màmyànàü mànasatkàrà ye cànye vidità mam . tàn sarvànanuvartàmi divàràtramatantrità . vinayànniyamàü÷càpi sadà sarvàtmanà ÷rità . mçdån sataþ satya÷ãlàn satyadharmànusàlinaþ . à÷ãviùàniva kruddhàn patãn paricaràmyaham . patyà÷rayo hi me dharmo mataþ strãõàü sanàtanaþ . sa devaþ sà gatirnànyà tasya kà vipriyaü caret . ahaü patãnnàti÷aye nàtya÷ne nàtibhåùaye . nàpi parivade ÷va÷råü sarvadà pariyantrità . avadhànena subhage! nityotthitatayaiva ca . bhartàro va÷agà ùahyaü guru÷u÷råùayaiva ca . nityamàryàmahaü kuntãü vãrasåü satyavàdinãm . svayaü paricaràmyetàü pànàcchàdanabhojanaiþ . naitàmati÷aye jàtu vastrabhåùaõabhojanaiþ . nàhaü parivade vàcaü tàü pçthàü pçthivãsamàm . aùñàvagre bràhmaõànàü sahasràõi sma nityadà . bhu¤jate rukmapàtrãùu yudhiùñhiranive÷ane . aùñà÷ãtisahasràõi snàtakà gçhamedhinaþ . triü÷addàsãka ekaiko yàn bibharti yudhiùñhiraþ . da÷ànyàni sahasràõi yeùàmannaü susaüskçtam . hriyate rukmapàtrãbhiryatãnàmårdhçvaretasàm . tàn sarvànagrahàreõa bràhmaõàn brahmavàdinaþ . yathàrhaü påjayàmi sma pànàcchàdanabhojanaiþ . ÷ataü dàsãsahasràõi kaunteyasya mahàtmanaþ . kambukeyåradhàriõyo niùkakaõñhyaþ svalaïkçtàþ . mahàrhamàlyàbharaõàþ suvastrà÷candanokùitàþ . maõãn hema ca bibhratyo nçtyagãtavi÷àradàþ . tàsàü nàma ca råpa¤ca bhojanàcchàdanàni ca . sarvàsàmeva vedàhaü karma caiva kçtàkçtam . ÷ataü dàsãsahasràõi kuntãputrasya dhãmataþ . pàtrãhastà divàràtramatithãn bhojayantyuta . ÷atama÷vasahasràõi da÷a nàgàyutàni ca . yudhiùñhirasyànuyàtramindraprasthanivàsinaþ . etadàsãttadà ràj¤o yanmahãü paryapàlayat . yeùàü saükhyàü vidhi¤caiva pradi÷àmi ÷çõomi ca . antaþpuràõàü sa rveùàü bhçtyànà¤caiva sarva÷aþ . àgopàlàvipàlebhyaþ sarvaü veda kçtàkçtam . sarvaü ràj¤aþ samudayamàya¤ca vyayameva ca . ekàhaü vedmi kalyàõi! pàõóavànàü ya÷asvini! . mayi sarvaü samàsajya kuñumbaü bharatarùabhàþ . upàsanàratàþ sarve ghañanti sma varànane! . tamahaü bhàramàsaktamapradhçùyaü duràtmabhiþ . sukhaü sarvaü parityajya ràtryahàni ghañàmi vai . adhçùyaü varuõasyaiva nidhipårõamivodadhim . ekàhaü vedmi koùaü vai patãnàü dharmacàriõàm . ani÷àyàü ni÷àyà¤ca sahàyàþ kùutpipàsayoþ . àràdhayantyàþ kauravyàüstulyà ràtriraha÷ca me . prathamaü pratibudhyàmi caramaü saüvi÷àmi ca . nityakàlamahaü satye! etat saüva ÷anaü mama . etajjànàmyahaü kartuü bhartuþ saüva÷anaü mahat . asatstrãõàü samàcàraü nàhaü kuryànna kàmaye . tacchutvà dharmasahitaü vyàhçtaü kçùõayà tadà . uvàca satyà satkçtya pà¤càlãü dharmacàriõãm . abhipannàsi pà¤càli! yàj¤aseni! kùamasva me . kàmakàraþ sakhãnàü hi sopahàsaü prabhàùitam>% 232 aø . %<draupadyuvàca . imantu te màrgamapetamohaü vakùyàmi cittagrahaõàya bhartuþ . asmin yathàvat sakhi . vartamànà bhartàramàcchetsyasi kàminãbhyaþ . naitàdç÷aü daivatamasti satye! sarveùu lokeùu sadevakeùu . yathà patistasya hi sarvakàmà labhyàþ prasàdàt kupita÷ca hanyàt . tasmàdapatyaü vividhà÷ca bhogàþ ÷ayyàsanànyuttamadar÷anàni . vastràõi màlyàni tathaiva gandhàþ svarga÷ca loko vipulà ca kãrtiþ . sukhaü sukheneha na jàtu labhyaü duþkhena sàdhvã labhate sukhàni . sà kçùõamàràdhaya sauhçdena premõà ca nityaü pratikarmaõà ca . tathà''sanai÷càrubhiragryamàlyairdàkùiõyayogairvividhai÷ca gandhaiþ . asyàþ priyo'smãti yathà viditvà tvàmeva saü÷liùyati tadvidhatsva . ÷rutvà svaraü dvàragatasya bhartuþ pratyutthità tiùñha gçhasya madhye . dçùñvà praviùñaü tvaritàsanena pàdyena cainaü pratipåjayasva . saüpreùitàyàmatha caiva dàsyàmutthàya sarvaü svayameva kàryam . jànàtu kçùõastava bhàvametaü sarvàtmanà màü bhajatãti satye! . tvatsannidhau yat kathayet patiste yadyapyaguhyaü parirakùitavyam . kàcit sapatnã tava vàsudevaü pratyàdi÷ette na bhavedviràgaþ . priyàü÷ca raktàü÷ca hitàü÷ca bhartustàn bhojayethà vividhairupàyaiþ . dveùyairapakùairahitai÷ca tasya bhidyasva nityaü kuhakodyatai÷ca . madaü pramàdaü puruùeùu hitvà saüyaccha bhàvaü pratigçhya maunam . pradyumna÷àmbàvapi te kumàrau nopàsitavyau rahite kadàcit . mahàkulãnàbhirapàpikàbhiþ strãbhiþ satãbhistava sakhyamastu . caõóà÷ca ÷auõóà÷ca mahà÷anà÷ca caurà÷ca duùñà÷capalà÷ca varjyàþ . etadya÷asyaü bhagadaivata¤ca svargyaü tathà ÷atrunivarhaõa¤ca . mahàrhamàlyàbharaõàïgaràgà bhartàramàràdhaya puõyagandhà>% 233 aø . %<gçhiõã khavivo rahaþ sakhã priya÷iùyà lalite kalàvidhau>% raghuþ %<na gçhaü gçhamityàhurgçhiõã gçhamucyate>% uø taø smçtiþ %<pràyeõa gçhiõãnetràþ kanyàrtheùu kuñumbinaþ>% kumàø %<÷u÷råùasva gurån kuru priyasakhãvçttiü sapatnãjane bharturviprakçtàpi roùaõatayà màsma pratãpaü gamaþ . bhåyiùñhaü bhava dakùiõà parijane bhogeùvanutsekinã yàntyevaü gçhiõãpadaü yuvatayo vàmàþ kulasyàdhayaþ>% ÷akuø %<jvàlàgatàbhyo 'dhigçhaü gçhiõyaþ>% màghaþ .

@<[Page 2679a]>@
#<gçhãta># triø graha--karmaõi kta . 1 svãkçte, 2 j¤àte, 3 grapte 4 dhçte ca . %<gçhãtapatyudgamanãyave÷à>% kumàø . %<gçhãta iva ke÷eùu mçtyunà dharmamàcaret>% nãti÷àø %<patnã gçhãtavratà>% veõãø bhàve kta . 5 grahaõàdau naø tataþ tatkçtamanena iùñyàdiø ini . gçhãtin kçtagrahaõe triø striyàü ïãp .

#<gçhãtagarbhà># strã gçhãto garbho yayà . garbhavatyàü tallakùaõàdi garbhavatã÷abde 2555 pçø uktam .

#<gçhãtadik># triø gçhãtà dik yena . 1 palàyite 2 tirohite ca hemacaø .

#<gçhu># triø graha--ku . grahãtari %<id bhojo yo gçhave dadàtyannakàmàya carate kç÷àya>% çø 10 . 117 . 3

#<gçheruha># puø gçhe rohati ruha--ka--aluk 7 taø . gçhajàtavçkùe sa càpra÷astaþ yathàha bhàø ànuø 127 aø %<bhinnabhàõóa¤ca khaññà¤ca kukkuñaü ÷unakaü tathà . apa÷astàni sarvàõi ya÷ca vçkùo gçheruhaþ>%

#<gçhenardin># puø gçhe eva nardati na yuddhe narda--ini pàtresamitàdisaø . kàpuruùe raõabhãrau gçhe àsphàlayitari .

#<gçhe÷a># puø 6 taø . 1 gçhasvàmini gçhe÷varàdayo'pyatra %<arthastasmin sthàne gçhe÷varàdhiùñhite'ïge và>% vçhatsaüø 53 aø . 2 rà÷ã÷vare ca .

#<gçholikà># strã gçhe valate vala--calane kvun vàø sampraø . jyeùñhyàü gçhagodhikàyàm hemacaø .

#<gçhya># puø graha--padàsvairãtyàdinà kyap . gçhàsakte 1 khage 2 mçge ca pa¤jaràdibandhanena paratantrãkçtatvàt teùàü tathàtvam . 3 guhye maladvàre, naø 4 asvairiõi 5 àyatte, 6 svapakùãye pakùye ca triø mediø . %<gçõagçhyàvacane vipa÷citaþ>% kiràø %<agçhyàü vãtakàmatvàddevagçhyàmaninditàm>% bhaññiþ . gçhe bhavaþ yat 7 gçhabhave, vastuni triø . 8 gçhanimitte'gnau 9 tatratyakarmaõi ca %<uktàni vaitànikàni gçhyàõi vakùyàmaþ>% à÷vaø gçø 1 . 121 gçhanimitto'gniþ gçhyaþ . tatra bhavàni karmàõyapi lakùaõayà gçhyàõãtyucyante . gçha÷abdo bhàryàyàü ÷àlàyà¤ca vartate . yathà %<sagçho gçhamàgataþ>% ityatra hi pårvo gçha÷abdo bhàryàvacanaþ uttarastu ÷àlàvacanaþ yeùà¤ca bhàryàsaüyogàdutpannàgnau imàni karmàõi pravartante teùàmayaü gçhya÷abdo bhàryàvacanaþ . yeùàntu dàyavibhàgakàle'gnirut padyate teùàü ÷àlàvacanaþ . %<bhàryàdiragnirdàyàdirvà tasmin gçhyàõi>% iti gautamasmçteþ nàràø %<te'sya gçhyàõi karmàõi kuryuvaitànikàni ca .>% vai÷vadevasya siddhasya gçhye'gnau vidhipårvakam . agnihotraü samàdàya gçhya¤càgniparicchadam iti ca manuþ . tadastyasya sàdhyatayà ac . 10 vedoditakarmaprayogaj¤àpake gobhilasåtràdau granthabhede ca . gçhyamagnimadhikçtya ca ÷àkhibhedena gçhyakàrà÷ca gobhilà÷valàyanakàtyàyanàdayo'tivikhyàtàþ . 11 nagaravàhyasthe gràme strã ñàp mediniþ svàrthe ka . gçhyaka tatraivàrthe . saüj¤àyàü kan . gçhàsakte pakùimçgàdau amaraþ .

#<gé># vij¤àpane curàø àtmaø sakaø señ . gàrayate ajãgarat .

#<gé># ÷abde kryàdiø paraø pvàdiø sakaø señ . gçõàti agàrãta jagàra jagaratuþ . gãryate gãrõaþ . gãþ .
     anu + ÷aüsanaviùayaharùànukålavyàpàraråpaprotsàhane tadyoge pårvavyàpàraõasya kartà saüpradànasaüj¤o bhavati yathà adharyuþ hotre anugçõàti hotà prathamaü ÷aüsati tamadhvaryuþ protsàhayatãtyarthaþ siø kau0
     prati + anugçõàtivat arthàdi asyàvapårvaprayogo nàsti iti %<avàdgraþ>% pàø såtre bhàùyakàra àha sma

#<gé># nigaraõe tuø paraø sakaø señ . asya và rasya latvam girati--gilati agàrãt agàlãt jagàra (la) . jagaratuþ . gãryate gãrõaþ gãrõiþ giraþ giriþ
     ava + nãcaiþkathane àtmaø avagirate nãcaiþ kathayatãtyarthaþ .
     ud + vamane . %<romanthaþ udgãrya carvaõam>% siø kauø %<anudgãrõasuràyudham>% kumàø .
     sam + pratij¤àyàm àtmaø . saügirate pratijànãte ityarthaþ . %<basåni de÷àü÷ca nivartayiùyan ràmaü nçpaþ saügiramàõa eva>% bhaññiþ .

#<geda># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . gedate agediùña çdit . ajigedata . jigede . udit . geditvà gettvà .

#<gendu(õóu)ka># puø gacchatãti gama--óa gaþ induriva ivàrthe kan . kanduke vastranimite golàkàre krãóanake . pçùoø và óatve geõóuka÷ca tatràrthe . pçùoø gendå(õóå) ko'pi dãrghamadhyaþ . tatràrthe jañàgharaþ .

#<geya># triø gai--kartari niø yat . 1 gàyake %<geyo màõavakaþ sàmnàm>% siø kauø karmaõi yat . 2 gàtavye triø %<araõye geyaü sàma>% bhàve yat . 3 gãtau naø %<geye kena vinãtaü vàm>% raghuþ . %<varõaiþ katipayaireva grathitasya svarairiva . anantà vàïpayasyeha geyasyeva vicitratà>% màghaþ

@<[Page 2680a]>@
#<geva># sevane bhvàø àø sakaø señ . gevate ageviùña . çdit ajigevata . jigeve .

#<geùa># anveùaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . geùate ageùiùñha . jigeùe çdit ajigeùat . geùõaþ .

#<geùõa># puø geùa--bàø na . 1 parvaõi granthau (gàüñi) 2 avayavabhede %<tasyark ca sàma ca geùõau>% chàø uø %<tasya çk ca sàma ca geùõau pçthivyàdyuktalakùaõe parvaõã>% bhàø %<tasya yadåpamamuùya tadråpaü yau geùõau tàvasya geùõau>% chàø u0

#<geùõu># triø gai--iùõuc . gàyane siø kau0

#<geha># naø go gaõe÷o gandharvo và ãhaþ ãpsito yatra . gçhe . %<jàmayoyàni gehàni>% %<etànyapi satàü gehe nocchidyante kadàcana>% manuþ . %<tyaktvà gehaü jhañiti yamunà ma¤juka¤jaü jagàma>% padàïkadåø %<gehadàhe'gnaye>% kùàmavate puroóà÷aþ kàtyàø ÷rauø 25 . 4 . 36 . %<yajamànasya nivàsagçhadàhe'gnigçhadàhe và kùàmavannàmàgnimuddi÷ya puroóà÷aþ nirvàpya ityarthaþ>% karkaþ .
     svàmibhedàdinà gehànàü nàmabhedà hemacandreõa dar÷ità yathà %<pràsàdo devabhåpànàü harmyantu dhaninàü gçham . mañhàva sathyàvasathàþ syu÷chàtraprative÷mani . parõa÷àloñaja÷caiva vihàro jinasadmani . garbhàgàre pravarako vàsaukaþ ÷ayanàspadam . màõóàgàraü tu koùaþ syàccandra÷àlà ÷iro gçham . kupya÷àlà tu sandhànã kàyamàno tçõaukasi . hotrãyantu havirgehaü pràgvaü÷aþ pràg havirgçhàt . àtharvaõaü ÷àntigçhamàsthànagçhamindrakam . taili÷àlà yantragçhamariùñaü såtikàgçham . såda÷àlà rasavatã pàkasthànaü mahànasam . hasti÷àlà tu caturaü vàji÷àlà tu mandurà . sandàninã tu go÷àlà citra÷àlà tu jàlinã . kumbha÷àlà pàkapuñã tantu÷àlà tu gartikà . nàpita÷àlà vapanã ÷ilpà svarakuñãca sà . àve÷anaü ÷ilpi÷àlà satra÷àlà prati÷reyaþ . à÷ramastu munisthànamupaghnaüstvantikà÷rayaþ . prapà pànãya÷àlà syàdga¤jà tu madiràgçham . pakvaõaþ ÷avaràvàso dhoùastvàbhãrapallikà . paõya÷àlà niùadyàñño haññà vipaõi ràpaõaþ . ve÷yà÷rayaþ puraü ve÷o maõóapastu janà÷rayaþ>% . tato'styarthe ini . gehin matupa masya vaþ . gehavat gçhasvàmini striyàü ïãp . gehaü gehakçtyaü sàdhyatayà'styasyàþ ini ïãp . bhàryàyàm %<madgehinyàþ priya iti sasye! cetasà kàtareõa>% meghaø .

@<[Page 2680b]>@
#<gehekùveóin># triø gehe eva kùveóate kùveóa--ini pàtreø saø . gçhàsakte yuddhàdàvanàsakte kàpuruùe . yuktàrohyàditvàt asya àdyudàttatà .

#<gehedàhin># triø gehe dahati daha--ini pàtreø saø . kàpuruùe evaü gehevijitin gehevyàóa gehemehin gehedçpta gehedhçùña ityete'pi pàtreø saø . kàpuruùe àdyudàttatà ca

#<gehe÷åra># puø gçhaeva ÷åraþ pàtresamitàdi saø . kàpuruùe yuktàrohyàø àdyudàttatà

#<gehopavana># naø gehasamãpasthamupavanam . gçhasannikçùñopavane amaraþ .

#<gehya># triø gehe bhavaþ gehàya hitaü và yat . 1 gehabhave 2 geha hite ca . %<yasmai dhàyuradadhà martyàyàbhaktaü cidbhajate gehyam>% çø 3 . 30 . 7

#<gai># gàne bhvàø paraø sakaø aniñ . gàyati . agàsãt . jagau jagatuþ . gãyate geyaü gànaü gãtà gãtaþ gãtiþ . gàyakaþ gàyanaþ gàthà gàtum . gàpayati jigãùati . %<ya÷o'pi tàvat prabhavàmi gàtum>% naiùaø %<geye kena vinãtaü vàm>%? raghuþ . %<tatra sma gàthà gàyanti sàmnà paramavalgunà>% bhàø vaø 1783 %<gãtaj¤o yadi gãtena nàpnoti paramaü padam>% yàj¤aø %<jayodàraõaü bàhvorgàpayàmàsa kinniràn>% raghuþ .
     anu + pa÷càdgàne . anugàyati %<kàcida¤citapa¤camaràgam>%
     abhi + àbhimukhyena samantàcca gàne %<ràjadhànãùu ràj¤àü ca samàjeùvabhyagàyatàm>% ràmàø à0
     ava + nindane avagãtam .
     ut + uccairgàne . %<udgàsyatàmicchati kinnaràõàm>% kumàø . %<udgãyamànaü vanadevatàbhiþ>% raghuþ .
     upa + samãpagàne . %<÷iùyapra÷iùyairupagãyamànamavehi tanmaõóanami÷radhàma>% ÷aïkaradigvijayaþ . àdhikyena gàne ca %<nivçttatarùairupagãyamànàt>% bhàga0
     ni + ni÷cayena gàne . %<tathà ca ÷rutayo bahvyonigãtà÷cà gameùvapi>% manuþ .
     pari + samantato gàne . %<tasya karmàõyudàràõi parigãtàni såribhiþ>% bhàgaø 1 . 1 . 17 %<çùibhiþ parigãtàni chandãbhi÷ca pçthak pçthak>% gãtà
     pra + prakarùeõa . %<yàvat kãrtirmanuùyasya pçthak loke pragãyate>% na udyoø 1184
     vi + nindane . nçgayà na vigãyate nçpaiþ vigãyase (ketaka!) manmathadehada hanà naiùaø vividhagàne ca .
     sam + samyagagàye saïgãyamànasatkãrtiþ sastrãbhiþ suragàyakaiþ .

@<[Page 2681a]>@
#<gaira># triø girau bhavaþ aõ . 1 parvatabhage striyàü ïãp . sà ca (viùalàïgalà) 2 làïgalãvçkùe ratnamàø (gerimàñhi) 3 upadhàtubhede naø ÷abdàrthaciø .

#<gairakaüvåla># naø nãlakaõñhatàjakokte varùalagnakàlika grahayogabhede tallakùaõàdi tatroktaü yathà
     %<yasyàdhikàraþ svarkùàdi ÷ubho'và'pya÷ubho'pi và . kenàpi dç÷yamårti÷ca sa ÷ånyàdhvaga iùyate . lagnakàrye÷ayorittha÷àle ÷ånyàdhvagaþ ÷a÷ã . uccàdipada÷unyatvà nnettha÷àlo'sti kenacit . yadyanyarkùaü pravi÷yaiùaþ khabhoccasthettha÷àlavàn . gairakaüvålametattu padonenà÷ubhaüsmçtam . udàø . lipse sukhamiti pra÷ne siühalagnaü raviþ kriye . aùñàü÷aiþ, sukhapaþ kumbhe bhaumo'ü÷aiþ ravimistayoþ . ittha÷àlo'sti tatrenduþ kanyàyàü carame'ü÷ake . svarkùàdipadahãnasya nettha÷àlo'sti kenacit . svarkùoccagena ÷a÷inà'nyarkùasthenettha÷àlakçt . gairakaübåla manyena sahàyàllàbhadàyakam>% . pçùoø gairakaüvålamapyatra

#<gairàyaõa># puüstrã girergotràpatyam a÷vàø pha¤ . girigotràpatye .

#<gairika># naø girau bhavam ñha¤ . (gerimàñi) upadhàtubhede tadguõàdi bhàvapraø uktaü yathà . %<gairikaü raktadhàtu÷ca gaireyaü girijaü tathà . suvarõagairikaü tvanyat tato raktataraü hi tat . gairikadvitayaü snigdhaü madhuraü tuvaraü himam . cakùuvyaü dàhapittàsrakaphahikkàviùàpaham>%

#<gairikàkùa># puø gairikamivàkùi puùpamasya . jalamadhuke vçkùe . ràjaniø .

#<gaireya># naø girau bhavam óhak . ÷ilàjatuni amaraþ . (gerimàñã) khyàte upadhàtubhede bhàvapraø .

#<go># puüstrã gacchatyanena gama--karaõe óo . 1 svanàmakhyàte pa÷ubhede vçùasya yànasàdhanatvàt strãgavyà÷ca dànadvàrà svargagatisàdhanatvàcca tathàtvam . gatisàdhanatayà tasya tathàrthatvayogena yaugikatve'pi yogaråóhatvam . etena darùaõakçtà vyutpattilabhyasya mukhyàrthatve gauþ ÷ete ityatràpi lakùaõà syàt %<gameróoþ>% iti vyutpàditasya go÷abdasya ÷ayanakàle'pi prayogàt iti yaduktaü tat gràmàdikameva gameróoþ ityåõàdipratyayasya kartçvàcakatvàniyamàt tàbhyàmanyatroõàdayaþ pàø såtre åõàdãnàü apàdànasaüpradànabhinnàrthatvaniyamàt atra karaõàrthakaóopratyayena vyutpàditasya go÷abdasya ÷ayanakàle'pi gatisàdhanasvaråpayogyavàcakatvàt phalopadhàyakatvaniyame yànàsana÷ayanàdãnàmapi gati÷ayanàdivigamakàle tacchabdavàcyatànupapatteþ . gamyate j¤àyate anena karaõe, ÷ãghraü gacchati kartari và óo . 2 ra÷mau kiraõe tasya ÷ãghra gàmitvàt càkùuùaj¤ànahetutvàcca tathàtvam såryàdikiraõa saüparkaü vinà càkùuùaj¤ànàsambhavàt ra÷merj¤ànasàdhanatvàt tathàtvam . 3 vajre 4 hãrake tasyàpi kañhinadravye'pi gatimattvàt tathàtvam . karmaõi óo . 5 svarge karmibhi rgamyamànatvàt tasya tathàtvam mediø . 6 candre vi÷vaþ karmibhistallokagamanàttasya tathàtvam 7 sårye 8 gomedhayaj¤e bhànudãkùitaþ . såryasya ÷ãghragatikatvàt arciràdiùvadhiùñhàtçtayà àtivàhikatvàt tathàtvam . %<saüvatsaràdàdityamàdityàccandramasam>% chàø uø . àtivàhika÷abde 651 pçø dç÷yam 9 çùabhanàmauùadhe ràjaniø . tasya gonàmakatvàt tathàtvam . karaõe óo . 10 betre strã tasya càkùuùaj¤ànasàdhanatvàt tathàtvam . kartari óo . 11 vàõe strã tasya ÷ãghragtikatvàt tathàtvam . karmaõi óo . 12 di÷i strã di÷àü palàyanakàle gamyamànatvàttayàtvam . 13 vàci strã tasyàþ j¤ànahetutvàt tathàtvam . àdhàreóo . 14 bhuvi strã tasyàþ gamanàdhàratvàt tathàtvam 15 jale ca strãbaø vaø kecit tasya nimnagatitvàt 16 pa÷umàtre amaraþ 17 màtari 18 lomani bhànudãkùitaþ . 19 vçùarà÷au 20 navasaükhyàyàm gorbhåmernavakhaõóàtmakatvàt àkà÷e sadàgatimadgrahàõàü navatvàdvà tatsaükhyàsàmyàt tathàtvam . 21 pulastyabhàryàyàü gavijàta÷abde 2566 pçø dç÷yam . j¤ànahetutvàt 22 indriye gocaraþ . padàntasthitasyopasarjanasya samàø hrasvaþ ÷ãtaguþ sahasraguþ . asya uttarapadasthatve tatpuruùe ùac samàø . puüsi paramagavaþ striyàü ùittvàt ïãù dugdhagavã goþ purãùaü mayañ . gomaya (govara) khyàte padàrthe naø gaurvidyate'sya mini gomin . matup . gomat govi÷iùñe gosvàmini ca triø striyàü ïãp . goþsthàne goùñhac gogoùñha gosthàne naø gomàüsaguõà bhàvapraø uktà yathà gomàüsaü tu guru snigdhaü pitta÷leùmavivardhanam . vçühaõaü vàtahçt balyamapathyaü pãnasapraõut . goridaü yat %<àntoyi pratyaye>% pàø avàde÷aþ . gavya godugdhàdau bhàvapraø tadguõàdyuktaü yathà %<gavyaü dugdhaü vi÷eùeõa madhuraü rasapàkayoþ . ÷ãtalaü stanyapçt snigdhaü vàtapittàsranà÷anam . doùadhàtubalasrotaþki¤citkledakaraü guru . jaràsamastarogàõàü ÷àntikçt sevinàü sadà>% . kùãravarga÷abde 2377 pçø vivçtiþ . gavyadadhiguõàþ bhàvapraø uktà yathà %<gavyaü davi vi÷eùeõa svàdvamla¤ca rucipradam . pabitraü dãpanaü hçdyaü puùñikçt pavanàpaham . uktaü dadhnàma÷eùàõàü madhye gavyaü guõàdhikam>% %<tannavanãtaguõàþ>% tatroktà yathà %<navanãtaü kùitaü gavyaü vçùyaü varõabalàgnikçt . saügràhi vàtapittàsçkkùayàr÷o'rditakàsahçt . taddhitaü vàlake vçddhe vi÷eùàdamçtaü ÷i÷oþ>% tadghçtaguõàþ bhàvapraø uktà yathà %<gavyaü ghçtaü vi÷eùeõa cakùuùyaü vçùyamagnikçt . svàdupàkakaraü ÷ãtaü vàtapittakaphàpaham . medhàlàvaõyakàntyojastejovçddhikaraü param . alakùmãpàparakùoghnaü vayasaþ sthàpakaü guru . balyaü pavitramàyuùyaü sumaïgalyaü rasàyanam . sugandhaü rocanaü càru sarvàjyeùu guõàdhikam>% . tanmåtraguõà bhàvapraø uktà yathà %<gomåtraü kañu tãkùõoùõaü kùàraü tiktaü kaùàyakam . laghvagnidãpanaü medhyaü pittakçtkaphavàtahçt . ÷ålagulmodarànàha kaõóvakùimukharogajit . kilàsagadavàtàmavastiruk kuùñhanà÷anam . kàsa÷vàsàpahaü ÷othakàmalàpàõóurogahçt . kaõóåkilàsagada÷ålamukhàkùirogàn gulmàtisàramarudàmayamåtrarodhàn . kàsaü sakuùñhajañhara krimipàõóurogàn gomutramekamapi pãtamapàkaroti . sarveùvapi ca måtreùu gomåtraü guõato'dhikam . ato'vi÷eùàt kathane måtraü gomåtramucyate . plãhodara÷vàsa kàsa÷othavarcàgrahàpaham . ÷ålagulmarujànàhakàmaülàpàõóurogahçt . kaùàyaü tiktatãkùõa¤ca påraõàt karõa÷ålanut>% . tatra saurabhyàm %<païke gauriva sãdati>% bhàø viø 191 . %<yathà gaurgavi càphalà>% manuþ %<goghnavat vihitaþ kalpaþ>% pràø taø vi÷vàø . vàci %<pannagagavãgumpheùu càjàgarãt>% malliø %<preyodåtapataïgapuïgavagabãhaiyaïgavãnaü rasàt>% naiùaø netràdiùu %<gomadhyamadhye! mçgagodhare! he sahasragobhåùaõakiïkaràõàm . nàdena gobhçcchikhareùu mattà nçtyanti gokarõa÷arãrabhakùàþ>% cauraþ . %<gàmàttasàràü raghurapyavekùya>% raghuþ %<kùiptàvarodhàïganamutpathena gàm>% màghaþ . hitàdau yat . gavya gauhitaudau bhuvi padànte go÷abdasya atipare pararåpaü go'graü prakçtivadbhàva÷ca go agraü acipare và avaïa gavàgram . a÷va÷abde pare gavà÷vàdiø dvandva ekavadbhàvaþ . gavà÷vam .

#<gokaõña># puø goþ pçthivyàþ kaõña iva . (gokhurã) kùupabhede vaidyaka0

#<gokaõñaka># puø naø goþ bhåmeþ kaõñaka iva . 1 vikaïkatavçkùe (vaici) ràjaniø . 2 goþ kùure ca mediø 3 tatrasthe sthapuñe 4 viùamonnate hemacaø .

#<gokarõa># puø gaurnetraü karõo yasya . 1 sarpe, %<nçtyanti gokarõa÷arãrabhakùàþ>% iti cauraþ . goriva karõàvasya . 2 a÷vatare, 3 mçgabhede, 4 gaõadevatàbhede, 5 anàmikàyutavistçtàïguùñhamàne, ÷aive 6 tãrthabhede ca mediø . 7 rudrabhede . %<gajendrakarõa! gokarõa pàõikarõa! namo'stute>% bhàø ÷àø 286 aø %<mahàbala÷ca gokarõe>% àgamaþ %<gokarõe bhadrakarõã syàt>% devãgãtà %<tato'bhivrajya bhagavàn kevalàüstu trigartakàn . gokarõàkhyaü ÷ivakùetraü sànnidhyaü yatra dhårjañeþ>% . bhàgaø . 8 kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede ca %<gokarõabhàrabhåte÷au tatkarõau parikãrtitau>% kà÷ãkhaø 33 aø .

#<gokarõã># strã goþ karõa iva patramasyàþ gauràø ïãù . mårvàlatàyàm amaraþ .

#<gokà># strã gaureva syàrthe ka . %<ke'õaþ>% pàø såtre pårvaõakàreõa aõograhaõàt na hrasvaþ . gavàdau

#<gokàmukha># puø bhàratavarùasthe parvatabhede bhàrate'pyasmin varùe saricchailàþ santi vahavaþ . malayamaïgalaprastha ityupakrame %<nãlo gokàmukha indrakãlaþ kàmagiririti cànyeca ÷atasahasra÷aþ ÷ailàþ>% bhàgaø 5 . 19 . 15 . 17 ÷lo0

#<gokiràñikà># strã gàü vàcaü kirati kç--ka tathà satã añati aña--õvul . sàrikàyàm khagabhede hemacaø .

#<gokiràñà># strã gokirà vàõãkirà satã añati aña ac gauràø ïãù . sàrikàkhage ràjaniø .

#<goki(kãla)># puø goþ pçthivyàþ kãla iva . 1 måsale 2 hale ca hàràø . pçùoø hrasvamadhyaþ tatràrthe hemacaø .

#<gokula># naø 6 taø . 1 gosamåhe . %<gràmàn và bahugokulàn>% bhàø vaø 171 . 79 . gavàü kulamatra . 2 goùñhe %<gokule kandu÷àlàyàü tailayantrekùuyantrayoþ . amãmàüsyàni ÷aucàni strãùu bàlàtureùu ca>% tiø taø ÷àtàø . mathuràpuryàþ pårvadakùiõasthe yamunàpàravartini vrajàkhye 3 nandagopa vàsasthàne ca %<kàlena vrajatà tàta! gokule ràmake÷avau>% jànubhyàü saha pàõibhyàü riïgamàõau vijahratuþ bhàgaø 10 skaø . so'bhijano'sya aõ tasya bahutve luk . pitràdikrameõa tadvàsijaneùu àrùe prayoge kvacit ekàrthe'pi luk . %<lokaü vikuõñhamupanevyati gokulaü mma>% bhàø 2 . 8 . 32 %<gokulaü gokulavàsijanam>% ÷rãdharaþ

#<gokulika># triø gornetrasya kulaþ saüstyànamatra . 1 kekare . gavi païkasthagavyàü kulikaþ jaóaiva . 2 païkasthagavyupekùake ca mediø .

#<gokçta># naø 3 taø . 1 gomaye 2 gavà carite triø .

#<gokùoóaka># puüstrã gavi kùvoóa iva kàyati kai--ka . su÷rutokte pratudasvanabhede kapotàdigaõe kuliïgagokùoóaketyàdyuktvà %<pratudàþ>% ityuktaü su÷rutena .

#<gokhà># strã gàü bhåmiü khanatyanayà khana--ïà . nakhe pàñhàntare kroóàdiùu pàñhàt svàïgatve'pyupasarjane na ïãù

#<gokhu(kùu)ra># puø goþ pçthivyàþ khu(kùu)ra iva . svanàmakhyàte kùupabhede . tatparyàyaguõàdyuktaü bhàvapraø %<gokùuraþ kùurako'pi syàt trikaõñaþ svàdukaõñakaþ . gokaõñako gãkùurako vana÷çïgàña ityapi . ÷ålaü kaùà÷va daüùñrà ca tathà syàdikùugandhikà . gokùuraþ ÷ãtalaþ syàdurbalakçd vasti÷odhanaþ . madhuro dãpano vçùyaþ pçùñida÷cà÷marãharaþ . prameha÷vàsakàsàr÷aþkçcchrahçdroga vàtanut>% . sa ca laghupa¤ca målàntargatoda÷amålàntargata÷ca yathàha tatraiva %<÷àlaparõã pç÷niparõã vàrtàkã kaõñakàrikà . gokùuraþ pa¤cabhi÷caitaiþ kaniùñhaü pa¤camålakam . pa¤camålaü laghu svàdu balyampittànilàpaham . nàtyuùõaü vçühaõaü gràhi jvara ÷vàsà÷marãpraõut>% %<ubhàbhyàü pa¤camålàbhyàü da÷amålamudà hçtam . da÷amålaü tridoùaghnaü ÷vàsakàsa÷irorujaþ . tandrà÷othajvarànàhapàr÷vapãóà'rucãrharet .>% gokhuriþ ikàrànto'pi tatràrthe ÷abdaraø pçùoø sàdhu .

#<gogoyuga># naø gavordvitvam go + dvitve goyugac . gavordvitve .

#<gogoùñha># naø goþ sthànam go + sthàne goùñhac . gavàü sthàne .

#<gogçùñi># strã gaurgçùñiþ jàtyà samàse paranipàtaþ . sakçtprasåtàyàü gavi siø kauø .

#<gogranthi># puø gorjàto granthiþ . 1 karãùe . gorgranthiryatra . 2 goùñhasthàne . 3 gorgranthiriva . gojihvikoùadhau mediø .

#<goghna># triø gàü hanti hana--ka 6 taø . gohantari . tadvrataü manunà dar÷itaü yathà upapàtakasaüyuktogoghnomàsaü yavàn pibet . kçtavàpovasedgoùñhe carmaõà tena saüvçtaþ . caturthakàlama÷nãyàdakùàralavaõaü mitam . gomåtreõa caret snànaü dvau màsau niyatendriyaþ . divànugacchettàgàstu tiùñhannårdhvaü rajaþ pivet . ÷u÷råùitvà namaskçtvà ràtrau vãràsanaü vaset . tiùñhantãùvanutiùñhettu vrajantãùvapyanuvrajet . àsãnàsu tathàsãnoniyatovãtamatsaraþ . àturàmabhi÷astàü ca cauravyàghràdibhirmayaiþ . patitàü païkamagnàü và sarvapràõairvimocayet . uùõe varùati ÷ãte và màrute vàti và bhç÷am . na kurvãtàtmanastràõaü gorakçtvà tu ÷aktitaþ . àtmano yadi vànyeùàü gçhe kùetre sthale'thavà . bhakùayantãü na kathayet pibantaü caiva vatsakam . anena vidhinà yastu goghnogàmanugacchati . sa gohatyàkçtaü pàpaü tribhirmàsairvyapohati . vçùabhaikàda÷à gà÷ca dadyàt sucaritavrataþ . avidyamàne sarvasvaü vedavidbhyonivedayet . %<goghnavat vihitaþ kalpa÷càndràyaõamathàpi và>% pràø taø smçtiþ . gaurhanyate'smai sampràdàne ka . 2 atithibhede tasyàgamane hi madhuparkàrthaü gohananaü vihitam %<mahokùaü và mahàjaü và ÷rotriyàya prakalpayet>% iti smçteþ kalau tu tanniùedhaþ %<madhuparke pa÷orbadhaþ>% ityàdityapuràõe kalivarjyeùu tasyokteþ .

#<goghçta># naø goþ pçthivyà ghçtamiva ÷asya poùakatvàt . 1 vçùñijale trikàø . 6 taø . 2 gavye ghçte ca

#<gocandana># naø go÷ãrùàkhyaü candanam ÷àø taø . go÷ãrùàkhye candane %<gocandanàmohanikàmadhukamàkùikaümadhu . suvarõamiti saüyogaþ peyaþ saubhàgyamicchatà>% su÷rutaþ

#<gocara># puø gàvaþ indriyàõi carantyasmin niø ac . 1 indriyavedye råparasàdau viùaye . ekaikendriyaviùayà÷ca ÷abdàdayastatra ÷rotrasya ÷abdo viùayaþ, evaü tvacaþ spar÷aþ, netrasya råpam, jihvàyà rasaþ, ghràõasya gandhaþ . 2 j¤ànamàtraviùaye'pi %<sadasatsaü÷ayagocarodarã>% naiùaø %<avàïmanasagocaram>% vedàø sàø gocaratvaü j¤ànaniråpità viùayatà sà ca svaråpasambandhavi÷eùaþ . kartari ac . 3 bhåmicare triø . gàva÷carantyasmin ac . 4 gavàü pracàravanàdau, %<upàratàþ pa÷cimaràtragocaràt>% kiràø 5 gantavyade÷e %<indriyàõi hayànàhurviùayàüsteùu gocaràn>% kañhopaø 6 de÷amàtre, %<j¤ànamasti samastasya jantorviùayagocare>% devãmàø . 7 gavàü vyomagatimatàü grahàõàü caraþ bhàve ac . gatibhede ca %<gocare và vilagnevà ye grahàriùñasåcakàþ>% jyoø sanimicatayà 'styasya ac . jyotiùokte janmarà÷yavadhikeùu tattat sthàneùu 8 såryàdigrahagamananimitta÷ubhà÷ubhaniråpaõe . jyotiùokta gocara÷uddhya÷udvã vàmavedha dakùiõavedhàdikaü ca muø ciø pãø dhàø uktam yathà
     %<såryo rasàntye khayuge'gninande ÷ivàkùayormauma÷anã tama÷ca . rasàïkayorlàbha÷are guõàntye, candro'mbaràbdhau guõanandayo÷ca (1) . làbhàùñame càdya÷are rasàntye nagadvaye, j¤odvi÷are'bdhiràme . rasàïkayornàgavidhau khanàge làbhavyaye, devaguruþ ÷aràbdhau (2) . dvyantye navà÷e dviguõe ÷ivàgnau, ÷ukraþ kunàge dvinage'gniråpe . vedàmbare pa¤canidhau gajeùau nande÷ayorbhànurase ÷ivàgnau (3) . kramàcchubho viddha iti grahaiþ syàtpituþ sutasyàtra na vedhamàhuþ . duùño'pi kheño viparãtavedhàcchubho dvikoõe ÷ubhadaþ site'bjaþ (4) . svajanmarà÷eriha vedhamàhuranye grahàdhiùñhitarà÷itaþ saþ . himàdrivindhyàntara eva vedho na sarvade÷eùyiti kà÷yapoktiþ (5) . janmarkùe nidhanaü grahe janibhato ghàtaþ, kùitiþ ÷rãrvyathà cintà saukhyakalatradausthyamçtayaþ syurmànanà÷aþ sukham . làbhopàya iti kramàttada÷ubhadhvastyai japaþ svarõagodànaü ÷àntirathograhaü tva÷ubhadaü no vokùyamàhuþ pare (6) . pàpàntaþpàpayuk dyåne pàpàccandraþ ÷ubho'pyasat . ÷ubhàü÷e càdhimitràü÷e gurudçùño'÷ubho'pi sat (7) . sitàsitàdau saddçùñe candre pakùau ÷ubhàvubhau . vyatyàse cà÷ubhau proktau saïkañe'bjabalaü tvidam (8) . vajraü ÷ukre, 'bje sumuktà, prabàlaü bhaume, 'gau gomedamàrkau sunãlam . ketau vaidåryaü, gurau puùpakaü j¤e pàciþ, pràïmàõikyamarke tu madhye (9) . màõikyamuktàphalavidrumàõi gàrutmataü puùpakavajranãlam . gomedavaidåryakamarkataþ syåratnànyathoj¤asya mude suvarõam (10) . dhàryaü ràjàvartakaü ràhuketvoraupyaü ÷ukrengho÷ca, muktà gurostu . lohaü mandasyàrabhànvoþ prabàlaü tàràjanmarkùàttriràvçttitaþ syàt>% (11) . måhåø ciø .
     atha gocaraprakaraõaü vyàkhyàyate tatra janmarà÷itaþ proktaniùiddhasthànasthitedànãntanagrahava÷ena ÷ubhà÷ubhaniråpaõaü gocara ityucyate tatra grahàõàü gocaraphalaü ÷ubhà÷ubharåpamupajàtikàdvayenendravajrayà copajàtikà pårbàrdhena càha såryo rasàntye ityàdau sarvodvandvovibhàùayaikavadbhavatãti samàhàradbandva ekavacanàntaþ . ÷ivàkùayorityàdàvitaretarayogadvandvaþ ambaràbdhàvityàdiùu tvanityamàgama÷àsanamiti numabhàvodhyeyaþ evaü sarvatra vyàkhyeyam . atra caturtha÷lokenànvayaþ svajanmarà÷eriti pa¤cama÷lokasya padamatràdhyàhàryam . tatra såryograhaþ svajanmarà÷eþ rasàntye kramàcchubho viddha÷ca syàt . såryaþ svajanmarà÷eþ sakà÷àdyadi ùaùñhasthàne tadà ÷ubham ataþ janmarà÷erdvàda÷asthànasthità÷cedanye grahàþ syustadà viddhaþ ÷ubho'pya÷ubhaphaladàtà atra ÷anai÷carasya såryaputratvàttadvedhonàïgãkàryaþ yataþ piturjanakasya sutasambandhinaü vedhaü nàhuþ sutasyàpi pitçsambandhivedhaü nàhuþ . tathà svayuge janmarà÷erda÷ame såryaþ ÷ubha÷caturthasthàna sthatà÷cedanye grahàþ ÷anivarjità÷ca syuþtadà viddha ityevaü ÷lokatrayaü samyagvyàkhyeyam . tathà agninande tçtãyanavamayoþ ÷ivàkùayorekàda÷apa¤camayoþ såryaþ kramàcchubho viddha÷ca j¤eyaþ ukta¤ca nàradena %<÷ubho'rko janmatastyàyada÷aùaùñhastu vidhyate . janmato navapa¤càmbuvyayagairvyàrkibhistadà>% . atha bhaumeti . bhauma÷anã tamo ràhu÷caite grahàþ svajanmarà÷itaþ rasàïkayoþ ùaõõavasthànayoþ kramàcchubhà viddhà÷cetyarthaþ parantu ÷aneþ såryavedhã nàstãtyuktameveti . yadàha vasiùñhaþ %<triùaóekàda÷asahito dharàsuto riùphadharmasutasaü sthaiþ . dinakaratanayo'pi ÷ubho na vidyate svecarairvinoùõakaramiti>% . %<÷anivadràhurj¤eya>% iti vacanàdràhorapyevamevaiùa vicàraþ . ràhãrupalakùaõatvàtketorapi ukta¤ca ÷àrïgadhareõa %<ràhuketuphalaü sarvaü mandavatkathitaü budhaiþ . vedho'pi tadvadevo ktovàmavedhastathaiva ca .>% atha candra iti janmarà÷itaþ ambaràbdhau da÷amacaturthayoþ, guõanandrayostçtãyanavakayoþ (1) làbhàùñame ekàda÷àùñamayoþ, àdya÷are prathamapa¤camayoþ, rasàntye ùaùñhadvàda÷asthànayoþ nagadvaye saptamadvitãyayoþ sthànayo÷candraþ kramàt÷uddhaþ viddha÷ca j¤eyaþ candrasya budhavedho nàsti . ukta¤ca nàradena %<vidhyate janmatonendurdyånàdyàyàrikhatriùu . sveùvaùñàntyàmbudharmasthairvibudhairjanmataþ ÷ubhaþ>% iti . atha j¤a iti janmarà÷eþ dvi÷are dvipa¤camayoþ abdhiràme caturthatçtãyayoþ, rasàïkayoþ ùaùñhanavamayoþ, nàgavidhau aùñamaprathamayoþ, khanàge da÷amàùñramanoþ, làbhavyaye ekàda÷advàda÷ayoþ sthànayorj¤o budhaþ kramàcchubho vidva÷ca j¤eyaþ . paraü tvatra candravedho nàsti yadàha nàradaþ %<j¤aþ svàbdhyaryaùñakhàyeùu janmata÷cenna vidhyate . sutatryaïkàdyàùñamàntyasaüsthitairindujaþ ÷ubhaþ>% iti atha devagururiti janmarà÷itaþ ÷aràbdhau pa¤camacaturthayoþ, (2) dvyantye dvitãyadvàda÷asthànayoþ, navà÷e navamada÷amayoþ sthànayoþ dviguõe dvitãyatçtãyayoþ ÷ivàgnau ekàda÷atçtãyayoþ . devagururbçhaspatiþ kramàcchubho viddha÷ca j¤eyaþ ukta¤ca nàradena %<janmataþ svàyagobdhyadriùvantyàùñakhajalatrigaiþ janmarà÷erguruþ ÷reùñho grahairyadi na vidhyate>% iti . atha ÷ukra iti janmarà÷eþ kunàge prathamàùñamayoþ, dvinage dvisaptamayoþ, agniråpe tçtãyaprathamayoþ, vedàmbare caturthada÷amayoþ, pa¤canidhau pa¤camanavamayoþ, gajeùau aùñamapa¤camayoþ, nande÷ayornavamada÷amayoþ, bhànurase dvàdaü÷aùaùñhayoþ, ÷ivàgnau ekàda÷atçtãyayoþ sthànayoþ, (3) ÷ukraþ kramàcchubho viddha÷ca j¤eyaþ yadàha nàradaþ %<janmabhàdàsutàùñàïkàntyàyeùviùño na vidhyate . bhàrgavo mçtyusaptàdyasvàïke÷àyàriputragairiti>% àsutetyabhividhàvàïaþ sahatenàntyàbhividhiriti tena prathamadvitãyatçtãyacaturthapa¤camànàü grahàõàmityarthaþ . idamatràkåtaü yo yo grahaþ rasantyaityàdau pràkpañhiteùu sthàneùu vidyamànaþ sa sa grahaþ ÷ubhadaþ ÷ubhasthànavyatiriktàkhilasthàneùu vidyamànaþ sa sa graho, '÷ubhaphaladàtà ataevàha ÷rãpatiþ %<sarve làbhagçhasthità÷ca kharipuùvarkaþ kujàrkã triùañ . pràptau sàdyakhamanmathàriùu ÷a÷ã khàstàrivarjaü bhçguþ . dhãdharmàstadhaneùu vàkpatiriti svàùñàmbukhastho budhaþ ÷reùñho janmagçhàddhi gocaravidhau viddho na cet syàdgrahairiti>% . arthàdevànuktasthàneùva÷ubhaþ sa sa grahaþ . atra grahàõàü vihitaniùiddha sthànaphalàni vidhiratne . tatra
     raveþ . %<sthànaü janmani nà÷ayeddinakaraþ kuryàt, dvitãye bhayaü, du÷cikye 3 ÷riyamàtanoti hibuke 4 mànakùayaü yacchati . dainyaü pa¤camagaþ karoti ripuhà ùaùñhe'rthahà saptame pãóàmaùñamagaþ karoti paruùàü kàntikùayaü dharma 9 gaþ . karmasiddhijanakastu karma 10 govittalàbhakçdathàya 11 saüsthitaþ . dravyanà÷ajanitàü mahàpadaü yacchati vyaya 12 gato divàkaraþ>%
     candrasya--janmanyannandi÷atiü himagu, rvittanà÷aü dvitãye dadyàt dravyaü sahaja 3 bhavane kukùirogaü caturthe . kàrye nà÷aü tanaya 5 gçhagovittalàbhaü ca ùaùñhedyåne 7 dravyaü yuvatisahitaü mçtyu 8 saüstho'pamçtyum . nçpabhayaü kurute nabamaþ ÷a÷ã da÷amadhàmagatastu mahat sukham . vividhamàya 11 gataþ kurute dhanaü vyaya 12 gatastu rujaü dhanasaükùayam
     kujasya--%<prathamagçhagaþ kùauõãsånuþ karotyarijaü bhayaü kùapayati dhanaü vitta 2 sthàne tçtãyagato'rthadaþ . aribhayamataþ pàtàle 4 'rthàn kùiõoti hi pa¤camo ripu 6 gçhagataþ kuryà dvattaü rujaü madana 7 sthitaþ . jananito nidhana 8 sthaþ ÷atrubàdhàü dharàjo di÷ati navamasasthaþ kàyapãóàmatãva . ÷ubhamapi da÷amastho làbha 11 go bhårilàbhaü 12 vyayabhavanagato'sau vyàdhyanarthàrthanà÷àn>%
     budhasya--budhaþ prathamagomayaü di÷ati bandhamarthe dhane 2 dhanaü ripubhayànvitaü sahaja 3 ga÷caturthe'rthadaþ . anirvçtikaro bhavettanaya 5 go'ri 6 gaþ sthànadaþ karoti madana 7 sthitobahuvidhàü ÷arãravyathàm . aùñame ÷a÷isute dhanavçddhirdharma9 gastu mahatãü tanupãóàm . karma 10 gaþ sukhamathàya 11 gato'rthaü dvàda÷e bhavati vittavinà÷aþ .
     guroþ--%<bhayaü janmanyàryojanayati dhana 2 stho'rthamatulaü tçtãye'ïgakle÷aü di÷ati ca caturthe'rthavilayam . sukhaü putra5 sthàne rujamapi ca kuryàdari 6 gçhe gururdyåne 7 påjàü dhananicayanà÷aü ca nidhane 8 . dharma 9 gato dhanavçddhikaraþ syàtprãtiharo da÷ame'marapåjyaþ . sthànadhanàni dadàti sa càye 11 dvàda÷agastanumànasapãóàm>%
     bhçgoþ . %<janmanyatikùayakaro bhçgujo'rthado'rthe 2 du÷cikya 3 gaþ sukhakarodhanada÷caturthe . syàtputradastanaya 5 go'ri 6 gato'rivçddhiü ÷okaprado madana 7 gonidhane 8 'rthadàyã . janayati vividhàmbaràõi dharme 9 na sukhakaro da÷amasthitastu ÷ukraþ . dhananicayakaraþ sa làbha 11 saüstho vyaya 12 bhavane'pi dhanàgamaü karoti>%
     ÷aneþ . %<vittabhraü÷aü rugàptiü dinakaratanayo janmarà÷iü prapanno vittakle÷aü ddvitãye dhanaharaõakçtaü vittalàbhaü tçtãye . pàtàle 4 ÷atruvçddhiü sutabhavana 5 gataþ putrabhçtyàrthanà÷aü ùaùñhesthàne'rthalàbhaü janayati madane 7 doùasaüghàtamàrkiþ . ÷arãrapãóàü nidhane 8 ca dharme 9 dhanakùayaü karmaõi 10 daurmanasyam . upàntya 21 go vittamanarthamantye 12 ÷anirdadàtãtyavadadvasiùñhaþ>%
     ràhoþ keto÷ca--%<ràhurjanmagato bhayaü ca kalahaü saubhàgyamànakùayaü vittabhraü÷amahàsukhaü nçpabhayaü càrthakùayaü yacchati . santàpaü kalahaü ca vittamadhikaü ÷ãghraü vinà÷aü nçõàü ketustatphalameva rà÷iùu vadecchaüsanti gargàdayaþ>% .
     etacchubhà÷ubharåpàgrahà çkùasandhigatàstathà rà÷isandhigatà eùyarà÷eþ phalaü dadati vakriõastu pràgrà÷erityàha kamalàsanaþ %<çkùasandhigatàþ kheñàþ rà÷isandhigatà grahàþ . eùyarà÷eþ phalaü dadyurvakrã tadviparãtagamiti>% rà÷igrahaõaü nakùatrasyàpyupalakùaõam . vasiùñho'pi %<bhavanàntyagatàdhiùõyantagatà÷ca gaganacaràþ . dadyuþ parabhavanaphalaü pràgbhavanaphalaü ca vakrità yatra>% iti . asyàrthaþ çkùaü nakùatraü tasya sandhiþ ekasmànnirgatyàparatra saükramaõaü sandhirevaü rà÷isandhi÷ca . tatra sandhij¤ànam . %<devadvyaïkartavo'ùñàùñau nàóyo'ïkàþ khançpàþ kramàt . varjyàþ saükramaõe'rkàdeþ pràyo'rkasyàtininditàþ>% iti vivàhaprakaraõe vakùyati granyakçt . saükramaõakàla eva sandhikàlaþ sarveùàü grahàõàm %<ùaùñighnavimbaü grahabhuktibhakta>% mityàdinà bhàskareõoktatvàt . tadetadasmàbhiþ saükràntiprakaraõe saprapa¤caü niråpitaü tata evàvadhàryam . tatra såryàdigrahàþ devadvyaïketipadyokta ghañikopalakùite nakùatrànte rà÷yante và sthità jigamiùitasya nakùatrasya rà÷ervà phalaü prayacchanti vakriõastu pårvoktalakùaõopalakùite nakùatràdau rà÷yàdau và sthità bhuktasya nakùatrasya rà÷ervà phalaü dadati . tatra bhaubhàdyàþ grahàþ vakràticàrayoþ pràgrà÷iphalaü kiyanti dinàni prayacchantotyàha vasiùñhaþ %<da÷adivasaü pa¤cadinaü tripakùamaticàravakrayordadyuþ . bhaumàdyàþ pa¤cadinaü pràgrà÷iphalaü ca pa¤ca màsàü÷ceti>% bhaumàdyàþ svagatyàyàvatà kàlena rà÷iü jahati tato'lpena nyånàdhikabhàvena sa càraþ yadà càrasamaye rà÷iü jahati so'ticàraþ, vakraü prasiddhameva . atha vàmavedhaü ÷uklapakùe candrabalaü copajàtyuttaràrdhenàha . duùño'pi svajanmarà÷eþ sakà÷àdaniùñasthànasthito'pi sveño viparãtavedhàt vàmavedhàcchubhaþ ÷ubhaphaladàtà . ayamarthaþ yeùu ùaùñhada÷amatçtãyaikàda÷eùu sthitaþ såryaþ ÷ubhaphaladàtà tadbhinnànyaùñau sthànànya÷ubhànyeva tatra dvàda÷acaturthanavamapa¤camàkhyeùvaniùñasthàneùu sthitaþ såryastadaivàniùñaphaladaþ syàdyadà pràk pañhitaiþ krameõa ùaùñhàdisthànasthitaiþ ÷anivarjitaiþ grahairnaviddhaþ yadà tu viddhastadà ÷ubhaphalado'pi ùaùñhàdisthàne ÷ubhado naiva syàt . anyeùu sthàneùu prathamadvitãyasaptàùñameùu sthitaþ såryo'niùñaphalada eva . evaü candrabudhayoþ ùaóeva viruddhasthànànãtikramavedhavàmavedhau syàtàm . bhaumasya tu trãõyeva ÷ubhànãtaràõya÷uddhànyeva tatra navapa¤camadvàda÷asthànasthitabhaumasyà÷ubhasya krameõa ùaùñhaikàda÷atçvãyasthànasthairgrahairvàmabedhena ÷ubhatvameva . anyeùva÷ubhasthànasthiteùva÷ubhaeva bhaumaþ . evaü ÷aniràhuketavodhyeyàþ gurorapyevameva . tatra tu prathamaùaùñhasthànastho gurura÷ubha eva . ÷ukrasya tu navasthànànàü ÷ubhatvàttadvyatiriktàni trãõi ùaùñhasaptamada÷amasthànànya÷ubhàni teùàmeva krameõa dvàda÷advitãyacaturthasthànasthagrahajanitavàmavedhena ÷ubhatvameva . anyeùàü tåttarapañhitatvàt sthànànàü ÷ubhatvàdeva na vàmavedhavicàràrhatvamiti paricchinno'rthaþ yadàha ka÷yapaþ %<api viddho grahaþ ka÷cinna dadàti ÷ubhaü phalam . vàmavedhavidhànena tva÷ubho'pi ÷ubhapradaþ . atastaddvividhaü målaü bicàryàsat phalaü vadet>% iti . vasiùñho'pi %<vedhasamanvita khacaràõàü pradi÷antyasatphalaü ki¤cit . khavyatyayavedhavidhànàdapi ÷ubhàste ÷ubhapradàþ satatamiti>% vyatyayavedho vàmavedhaþ . dvikoõa iti . site ÷uklapakùe'bja÷candro dvikoõe dvitãyanavamapa¤camasthàneùu sthiyaþ ÷ubhadaþ atràpi krameõa ùaùñhàùñamacaturthasthànasthitairbudhavarjitairgrahairnàviddhaþ ityapi dhyeyaü uktaü ca nàradena %<÷uklapakùe ÷ubha÷candro dvitãyanavapa¤cagaiþ . ripumçtyambusaüsthairna viddho hi gaganecarairiti>% yadi vidhyate tadà'÷ubhaphalada eva (4) atha dvividhavedhe matadvayamupajàtyàha svajanmeti . iha dvividhavedhavidhàvanye nàradàdayaþ . svajanmarà÷eþ sakà÷àddvividhaü vedhaü kràmikaü vàmikaü càhuþ . tathà cobhayatràpi nàradena janmata ityuktam . atha ka÷yapàdimatamucyate . sa punardvividho'pi vedhograhàdhiùñhitarà÷itoj¤eyaþ yathà såryo janmarà÷eþ sakà÷àt paùñhasthitaþ ÷ubhaþ sa såryaþsvàkràntarà÷ito dvàda÷asthànasthitaiþ ÷anivarjitairgrahairna viddhaþ tathà såryo janmarà÷idvàda÷astho'pi neùñaþ saþ såryaþsvàkràntarà÷iùaùñhasthitaiþ ÷anivarjitairgrahairviddha÷cettadà ÷ubhaphalada ityarthaþ . athaitasyaiva dvividhavedhasya de÷avi÷eùaviùayatvamucyate . himàdrivindhyanàmànau parvatau prade ÷avi÷eùàvasthityà prasiddhau tayorantaràlavartinyeva de÷e sa dvividho'pi vedhoj¤eyaþ na sarvade÷eùu himàdrivindhyàntaràla bahirbhåtasarvade÷eùu dvividho'pi vedhadoùo nàstãti ka÷yapasya muneruktirvacanam . janmanakùatràdau sthànabhede grahaõaphalamàha janmàrkùa ityàdi . %<yannakùatragato ràhurgrasate candrabhàskarau . tajjàtànàü bhavetpãóà ye naràþ ÷àntivarjitàþ .>% bhàrgavãye vi÷eùo'pi %<yasya ràjyasya nakùatre svarbhàguruparajyate . ràjyabhaïgaü suhçnnà÷aü maraõaü càtra nirdi÷editi>% ràjyasya nakùatre abhiùekanakùatre yadà kadàcidràhubhujyamànanakùatramuparàganakùatreõaikameva tadàyaü sandigdhaphalanirde÷aþ yadà tu nakùatrabhedastadoparajyamànanakùatre'pyeva phalanirde÷aþ evaü rà÷ibhedeùåparajyamànarà÷ibhedeùvapyevam . yato'smanmate ràho rdigde÷akàlàvaraõàdibhedàt grahaõatvameva nàsti . taduktaü siddhànta÷iromaõau %<digde÷akàlàvaraõàdibhedànna cchàdikoràhuriti bruvanti>% . etadupapattirbhàskareõa svapadyaireva niråpità pitçcaraõai÷ca toóarànande ràhucàravilàse prapa¤cità parantu ràhusàhityaü vinà grahaõànayanasya ÷arasaüskçtimà÷ritya khaõóànayanavi÷iùñasyàsukaratvàditi sàhityavivakùayaiva ràhoruparaktatvamucyate . ataevoktaü varàheõa %<taõil kàle sànnidhyamasya tenopacaryate ràhuþ . yàmyottarà ÷a÷igatirgaõite hyupacaryate teneti>% 5 . atha janmàdirà÷iphalamucyate janibhata iti . pa¤camyàstasil janmarà÷eràrabhya dvàda÷asu rà÷iùu grahaõe sati kramàdanukrameõa ghàtàdiphalaü bhavati yathà janmarà÷au grahaõe sati ghàtaþ ÷arãrapãóà, dvitãyarà÷au kùatiþ dravyanà÷aþ, tçtãyarà÷au ÷rãrlakùmãþ, caturtharà÷au ÷arãrapãóà, pa¤camarà÷au cintà putràdãnàü, ùaùñhe rà÷au saukhyaü, saptamarà÷au kalatradausthyaü strãmaraõaü, aùñamarà÷au mçtyurmaraõaü, navamarà÷au mànanà÷aþ, da÷amarà÷au sukham, ekàda÷arà÷au làbhaþ, dvàda÷arà÷au mçtyuþ àtmana iti kecit dravyasyetyapare, idaü ca phalaü ùaõmàsaparyantamanuktamapi dhyeyaü taduttaraü hi grahaõàntarasambhàvanàt yathoktaü daivaj¤amanohare %<ghàtaü hànimatha ÷riyaü jananibhàddhvaüsaü ca cintàü kramàt saukhyaü dàraviyojanaü ca kurute vyàdhiü ca mànakùayam . siddhiü làbhamapàyamarka÷a÷inoþ ùaõamàsamadhye grahaþ iti>% kvacittu %<sthànàntya evaü ÷ubhamadhyamàdhamàþ>% ityuktam . daivaj¤amanohare %<grà ttatãyo'ùñasaga÷caturthastathàyasaüsthaþ ÷ubhadaþ svarà÷iþ . saptamaga÷ca vidbhiþ påjyo dviùañko da÷amàdyasaüsthaþ>% iti atra vàkye gràsarà÷itogaõanoktà %<triùaóda÷àyopagataü naràõàü ÷ubhapradaü syàdgrahaõa ravãndvoþ . dvisaptanandeùu ca madhyamaü syàccheùeùvaniùñaü munayo vadantãti>% atràvadhyapekùàyàü svajanmarà÷erityàvyàhàryameva . athà÷ubhasåcakagrahaõapratãkàramàha tada÷ubheti tatra såryacandrayorgrahaõasya sambandhi yada÷ubhaü duùñaphalantasya dhvastthai nà÷àya japaþ svarõagodànaü japo gàyatryàdãnàü mantràõàü svarõaü prasiddhaü gauþprasiddhà bhåmirvà upalakùaõatvàdanyeùàü råpyàdãnàü yathà ÷aktyà dànaü kàryamiti ÷eùaþ uktaü ca daivaj¤amanohare %<suvarõanirmitaü nàgaü satilaü tàmrabhàjanam . sadakùiõaü savastraü ca ÷rotriyàya nivedayet . sauvarõaü ràjataü vàpi bimbaü kçtvà sva÷aktitaþ . bhavedapagatakle÷aþ chidre vipràya kalpayet . dànamantra÷ca . tamomaya! mahàbhãma! somasåryavimardana! . hemanàga! pradànena mama ÷àntiprado bhava>% . skandapuràõe modànaü bhåmidànaü ca svarõadànaü vi÷eùataþ . grahaõe kle÷anà÷àya daivaj¤àya nivedayet . kiücàtra de÷avi÷eùaþ pàtravi÷eùo dravyavi÷eùa÷ca nàpekùya ityàha vyàsaþ %<sarvaü gaïgàsama toyaü sarve brahmasamà dvijàþ . sarvabhåmiþ kurukùetraü grahaõe candrasåryayoriti>% . tatra snànadànàdikaü kasmin kàle kartavyamityàha %<grasyamàne bhavet snànaü graste homo vidhãyate . mucyamàne bhaveddànaü mukte snànaü vidhãyata>% iti tasmin kàle japàdikamapi vidheyam %<såryendugrahaõaü yàvattàvat kuryàjjapàdikamiti>% ÷ibarahasyokteþ àdi÷abdàt suràrcanamapi atra janmanakùatrajanmarà÷yorgrahaõa÷àntimàha va÷iùñhaþ %<yasyaiva janmanakùatre grasyete ÷a÷ibhàskarau tasya vyàdhibhayaü ghoraü janmarà÷au dhanakùayaþ . dravyamantravidhànena tasya doùàpanuttaye . uparàgasnànavidhiü samyagva kùye samàsataþ . maõóalaü caturasraü tu gomayena vilepayet . gçhasye÷ànadigbhàge varõakaiþ samalaïkçte . sthàpayeccaturaþ kumbhàüstatra tàn sàgaràtmakàn . sarvavedàtmakàn smçtvà sarvatãrthàtmakàn ÷ubhàn . pallavo÷ãrasàyujyasarvauùadhisamanvitàn . mçttikàhemaratnena dagdhaguggulacandanaiþ . pa¤cagavyàmçtabhràjisphañikaiþ sarvapàvanaiþ>% . ityupakrame %<tilahomaü cyàhçtibhiþ sahasramaùñasaüyutam . evaü kçtvà prayatnena snànakarma samàcaret . àmantrya navabhirmantraiþ kumbhàn saükalpapårvakàn . etàneva tato mantràn varõayeccaiva salikhet . kartuþ ÷irasi taü vaddhvà vàrtikairvedamantrakaiþ . sumantritaiþ kumbhajalaiþ snàpyaü nãràjayettataþ . dadhyàjyamagre viprebhyaþ ÷uklamàlyàmbaraþ ÷uciþ . çtvigbhyo dakùiõàü dadyàcchiùñebhya÷ca sva÷aktitaþ . yo'sau vajradharo deva àdi tyànàü prabhurbhataþ . sahasranayana÷candragrahapãóàü vyapohatu 1 . yaþ karmasàkùã lokànàü dharmo mahiùavàhanaþ . yama÷candroparàgasya grahapãóàü vyapohatu 2 . rakùogaõàdhipaþ sàkùàt pralayànalasannibhaþ . candrasya gràse kàyasya rakùaþpãóàü vyapohatu 3 . nàgapà÷adharo devaþ sadà makaravàhanaþ . varuõo'mbupati÷càndragrahapãóàü vyapohatu 4 . pràõaråpo hi lokànàü vàyuþ kçcchramçgapriyaþ . vàyu÷candroparàgasya pãóanaü me vyapohatu 5 . yo'sau nidhipatirdevaþ khaóga÷ålagadàdharaþ . candroparàgakaluùàü pãóàü càpi vyapohatu 6 . yo'sàvindudharo rudraþpinàkã vçùavàhanaþ . candroparàgapãóà¤ca nà÷ayet saïkañaü tathà . 7 trailokye yàni bhåtàni caràõi sthàvaràõi ca . brahmaviùõvarkayuktàni tàni pàpaü dahantu me 8 . àmantraõollekhanoktàstveta eva ca mantrakàþ . arcayitvà pitén devàn gobhåsvarõàmbaràdibhiþ . anena vidhinà yastu grahasnànaü samàcaret . tannàsya grahapãóà syàdyànabandhudhanakùayaþ . paramàü siddhimàpnoti punaràvçttidurlabham . såryagrahe'pyevameva såryanàmnà vidhãyate .>% atra yadyapi janmarà÷au dhanakùaya ityuktaü tatra ca doùàlpatvàt pratimàdàna÷àntyakartavyatà pratãyate tathàpi pràgvilikhitabahuvacaþsu viruddhaphalàbhidhànà devàsya janmarà÷àvapi grahaõe ÷àntirvidheyà . ubhayàbhidhànena ÷àntyabhidhànàt uktaü ca matsyapuràõe %<yasya rà÷iü samàsàdya bhavedgrahaõasambhavaþ . tasya ÷àntiü pravakùyàmi mantrauùadhividhànataþ>% . iti ato janmanakùatra janmarà÷ivyatirikte viruddhe grahaõe ÷àntirna vidheyà vacanàbhàvàt kintu svavibhavaråpaü dànàdiråpaü vidheyamiti tàtparyàrthaþ . såryagrahe'pyevameveti yo'sau vajradharo deva àdityànàü prabhurmataþ . sahasranayanaþ såryagrahapãóàü vyapohatu ityuktadi÷à candrapadasthàne såryapadaü pårvamantra÷lokeùu prayojyamityarthaþ . athedaü grahaõaü sthànavi÷eùeõàriùñajanakamityuktaü tacca grahaõaü na draùñavyamityàha no vãkùyamiti uktaü ca %<janmasaptàùñaripphàïkada÷amastheni÷àkare . dçùño'riùñaprado ràhurjanmarkùe nidhane'pi ceti>% janmarkùaü janmanakùatraü nidhanaü badhatàrà saptamã . atra dçùña iti pada÷ravaõàt duùñasthànàvasthito ràhurdçùñaþ puüsoriùñajanakaþ yadà tu meghàdyàvaraõena gçhamadhyàvasthityà và cakùuùmato'pi puüso ràhudar÷anàbhàvastadà'riùñaü nàsti evaü càndhasya yatra kutràpyavasthitasya gçhàdbahirgantuma ÷akruvato vçddhàturàdeþ sarvàriùña snànàdi và nàsti iti teùàmà÷ayaþ . atreda cintyate kimidaü grahaõaü dçùñameva snànàdyadhikàrasampàdakam? uta meùàdyàvaraõe nàdçùñamapi? kutaþ sandehaþ? ubhayathà vacanopalabdhestathà hi vçddhavasiùñhaþ %<sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane . sacelaü tu bhavet snànaü såtakànnaü vivarjayediti>% . ùañtriü÷anmate %<sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane . snàtvà karmàõi kurvãta ÷çtamannaü vivarjayediti>% . ÷çtaü pakvaü ÷çtaü pàke pàø iti nipàtanàt yadyapi tasmin såtre %<kùãrahaviùoreveti>% mahàbhàùyakçtokta tathàpi mahàmuniprayogàdanya sminnapi dravye odanàdau pàkasàmànyàdvçttiþ . viùõuþ %<ràhudar÷anadattaü hi ÷ràddhamàcandratàrakamiti>% . ÷àtàtapaþ %<snànaü dànatapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane>% iti evamàdãni vacàüsi dar÷anapadasahitànyupalabhyante anyathàpi vasiùñhaþ %<grahaõe saükrame vàpi na snàyàdyadi mànavaþ . saptajanmani kuùñhã syàdduþkhabhàgã ca jàyate>% iti liïgapuràõe'pi %<candrasåryagrahe snàyàt såtake mçtake'pi ca . asnàyã mçtyumàpnoti snàyã pàpaü na vindatãti>% evamàdãni dar÷anapadànàkràntàni vacàüsyupalabhyante . tatra dar÷anavàdina àhuþ dar÷anapadànàkrànteùu vacaþsu grahaõasya nimittatvaü pratipàdyate . %<grahaõe saükrame vàpãti>% nimittasaptamyupalambhàt . j¤àtameva ca grahaõaü snànadànàdikaü prati nimittaü bhavati tajj¤ànàpekùàyàü ca ràhudar÷anapadopetavacanàlocanena càkùuùaj¤ànasyaiva nimittatvaü yata÷càkùuùa eva j¤àne dar÷anamukhyatvaü jyotiþ÷àstrãyaj¤àne tu lakùaõàprasaktiþ . evaü sati meghàcchannagrahaõadivasajàtacandragrahaõaü ràtribhaveùu såryagrahaõeùu na snànadànàdàvadhikàraþ tasmàdgrahaõaü dçùñvà snànadànàdikaü vidheyamityarthaþ sampanno bhavati, naitatsahçdayahdaïgamaü yato vacaneùu ràhudar÷anagrahaõapadayoþ samànàrthakatà nàsti katham %<adç÷yaråpàþ kàlasya mårtayo bhagaõà÷ritàþ . ÷ãghramandoccapàtàkhyà grahàõàü gatihetavaþ .>% iti såryasiddhànte candràdigrahapàtànàmadç÷yatoktà pàto ràhu÷ca paryàyaþ . ukta¤ca tatraiva %<dakùiõottarayoreva pàto ràhuþsa raühasà . vikùipatyeùa vikùepa÷candràdonàmapakramàditi>% ke÷avàrkeõàpyuktam paryàyeõa tu ràhupàtayornàmanã vidadhureva tàntrikàþ iti . ato ràhudar÷anameva gaganakusumàyamànam . nanu grahaõe såryacandrayo÷chàdako ràhurdç÷yata eva ataeva %<ràhugraste ni÷àkare>% ityàdi puràõoktiþ sàdhãyasãti cenna %<bhànorbhàrdhe mahãcchàyà tattulye'rkasame'pi và . ÷a÷àïkapàte grahaõaü kiyadbhàgàdhikonake>% ityupakramya %<chàdako bhàskarasyenduradhaþstho ghanavadbhavet . bhåcchàyàü pràïmukha÷candro vi÷atyasya bhavedasàviti>% . ato bhåcchàyà'sya candrasya chàdako bhavedityarthaþ iti såryasiddhànte spaùña eva chàdyacchàdakabhàvo'bhihitaþ puràõena saha virodha parihàrastu %<digde÷akàlàvaraõàdibhedànna chàdako ràhuriti bruvanti . yanmàninaþ kevalagolavidyàü svasaühitàvedapuràõavàkyamiti>% pårvapakùaü vidhàya %<ràhuþ kubhàmaõóalagaþ ÷a÷àïkaü ÷a÷àïkaga÷chàdayatinabimbam . tamomayaþ ÷ambhuvarapradànàt sarvàgamànàmaviruddhametaditi>% bhàskaràcàryairevoktaþ %<tasmin kàle sànnidhyamasya tenopacaryate ràhuriti>% varàheõa uktam tasmàdràhudar÷anaü tu nàstyeva bhavanmate dar÷anaü càkùuùamevocyate nànyat eva sati ràhordar÷anaü ràhudar÷anamiti tatpuruùo'nupapannaþ . yadi tu samãpalakùakadar÷ana÷abdamaïgãkçtya tadarthaþ kriyate . tadàpi yasya svaråpamevànupapannaü tasya samãpe tu sutaràmiti bàlairapyetadbudhyate . tasmàddar÷ana÷abdenoparàgo lakùyate ràhudar÷anaü ràhåparàgastasmin ràhudar÷ane iti . ayamarthaþ . ràhurnàma pàtaþ tasya sambandhena dar÷anamuparàga iti . na ca ràhureva lakùaõayoparàgaparastasya dar÷anamiti pårvapakùàbhimatàrthasiddhiriti vàcyaü lakùaõà tvarthàntaràntarà sambhave sati vaktavyà . %<atyantàdar÷anaü ràhostathà càtyantadar÷ane . prajàpãóà vinirde÷yà vyàdhidurbhikùataskarairiti>% viùõudharmottaràdivàkyeùu padàntaràsannidhànàdràhudar÷anenoparàgo lakùyate . idaü ca ràhoþ pàtanàmakagrahaõaü prati hetvarthàntaramastãtyato ràhudar÷anagrahaõayoþ samànàrtha katà nàstãtyevaü siddhamiti . pràguktànàü sarvavacasàü grahaõe snàyàdityeva vàkyàrthaþ phalito bhavati . ki¤ca grahaõe càkùuùameva dar÷anaü nimittaü vivakùitaü cettadà %<nekùetodya ntamàdityaü nàstaü yàntaü katha¤cana . noparaktaü na vàristhaü na madhye nabhasogatam>% ityuktoparaktasåryadar÷ananiùedho nopapadyeta nanvayaü niùedhaþ såryoparàgadar÷ana eva na candroparàga iti cenna %<nà÷ucã ràhutàrakàm>% ityatra ràhumàtragrahaõàdravicandroparàgadvayaviùayakopasaühàrasya yuktatvàt a÷uce rajasvalàpatitàdergrahaõaü tu doùàdhikyasåcanàrthaü yathà ÷ràddhe kulãnànàü bràhmaõànàmà mantraõe ukte anyeùàü niùiddhatvàdeva kuõóagolaka bràhmaõà nàmanàmantraõe siddhe punarniùedho doùàdhikyàrthameva . %<bhàskaràlokanà÷lãlaparivàdàdi varjayediti>% smçtivàkyasya tådyadastagàmyàdityadar÷anaparatayà vyàkhyànasya yuktatvàt . kecittu dar÷anàdar÷anaviùayakayorvidhyostulya balatvàtsakçddçùñvà snàyàditi vyàcakhyuþ taccintyaü janmasaptàùñariphàïketyadinà sàmànyato niùiddhasyoparaktadar÷anasya punarniùedhàt pràguktvadi÷à ràhudar÷anapadasya ràhåparàgalakùakatvena tulyabalatvàbhàvàcca tasmàduparaktayoþ såryacandramasoryasya kasyàpi dar÷ananiùedhasattvàt grahaõe snànadànàdyuktestajj¤ànaü ca jyotiþ÷àstraikade÷agaõitagranyebhyo buddhvà tasmin kàle snànadànàdi vidheyamiti siddhàntaþ . ataeva meghàdyàvçte'pyuparàge snànàdikaü vidheyameva nanu gaõitagranthàdhãnamuparàgaj¤àna meva cet snànàdiprayojakaü tadà ràtrau såryagrahaõasya jàyamànatvàttadàpi snànàdikaü syàt . satyamevaitat vacanàttathà na kriyate . taduktaü nigame %<såryagraho yadà ràtrau divà candragraho yadi . tatra snànaü na kurvãta dadyàddànaü na ca kvaciditi>% . ataeva tàdç÷e grahaõe duùñe'pi dauùñyaü nàstãtyapi såcyate . na caitadbhàge pratiùedhàdityadhikaraõena pçthivyàmagni÷cetavyo nàntarikùe na divãtyudàhçtabàkyavannityànuvàda iti vàcyaü vidhi÷eùatvàbhàvàt yathà pçthivyàmagnirnacetavya iti na niùedha vidhirasti tatra nàntarikùe na divãti dçùñànto niùedha vidheþ ÷eùastathàtra såryagraho yadà ràtràvityetadvàkyasya vidheþ ÷eùa iti . ki¤caivaü bruvatastava mate'narthakameva vàkyaü syànnacaitadyuktam ataevàha jàvàliþ %<saükrànteþ puõyakàlastu ùoóa÷obhayataþ kalàþ . candrasåryopraràge tu yàvaddar÷anagocaraþ>% iti . grastasyàstamanaparyantaü dar÷anagocaratvàttàvàn kàlaþ puõyakàlo bhavatãti màdhavo vyàcakhyau taduktaü vi÷varåpanirõaye %<divà candragraho ràtrau såryaparva na puõyadam . sandhisthaü puõyavatj¤eyaü yàvaddar÷anagocaraþ>% iti . anye tu meghàvçte tadanàvçte coparàge gaõitàgatasthitighañikàþ puõyakàla ityàhuþ . dar÷ane tvevaüvidhe nirõaye bhujavçttàduparisthitatvameva vivakùitaü tadàha vasiùñhaþ svasiddhànte %<såryasyàdar÷anaü ràtrirdinaü taddar÷anàtmakam . bhujavçttàdupari ca sthito'rko dar÷anaü smçtamiti>% arka ityupalakùaõaü candràdigrahanakùatràõàm . àkà÷aprade÷aþsamantàdbhåsaüllagna iva yatra bhàti sa prade÷o bhuja÷abdapàcyaþ ataeva viùõudharmottare %<ahoràtraü na bhoktavyaü såryacandragraho yadà . muktiü dçùñvà tu bhoktavyaü snànaü kçtvà tataþ paramiti .>% grastàste bhçguþ %<grastagau vàstamanaü tu ravãndå pràpnuto yadi . tayoþ paredyurudaye snàtvàbhyavaharennaraþ>% ityanayorvàkyayordar÷anodaya÷abdau bhujavçttoparisthitatvopalakùakau anyathà meghàdyàvaraõena paradivase'pi dar÷anàbhàve upavàsaþ prasajyeta tathà yatra spar÷akàle grahaõaü dçùñvà snànaü vihitaü tatràntarà meghàvaraõàt såryacandrayordar÷anàbhàvo divasadvayaü trayaü và syàttatràpyupavàsaprasaïgaþ . na ca sarve ÷iùñàstathà''caranti . tasmàddar÷anàrthamabhyupetya ÷àstrãyaj¤ànaparataiva vyàkhyà kartavyà . tasyàü ca satyàü pårvoktarãtyà ca meghànàvçtepyuparàge tamadçùñvaiva pra÷astacakùuùà andhena ca gantuma÷aknuvadbhirvçddhàturai÷ca snànadànàdikaü vidheyamiti phalito'rthaþ . ataeva bhàgavate ravigrahe kurukùetre snànàdyarthaü militànàü pàõóavãyalokànàü madhye dhçtaràùñro'pi parigaõita iti vi÷iùñàcàro'pyasti . evaü ca satyariùñajanakatvàbhàve'pi grahaõadar÷ananiùedhaþ kiü punarariùñajanakatve . tasmàjjanma saptàïketyàdipadyaü nirmålatvàdyuktyasahatvàccopekùyaü pratyakùopalabhyamànavasiùñhamatsyapuràõàdivàkyeùu dar÷anapadà bhàvàcca . ataeva måle pare iti padaü prayuktam . ÷àntistu dar÷anàbhàve'pi vidhàtumucità yato'riùñayogànàü svaråpasatàmevàriùñajanakatvamasti anyathà grahavedhasyotpàtàdisåcitàriùñanivçttihetuþ ÷àntirdar÷anàbhàve na vidhãyeta ityalamatiprasaktànuprasaïgena (6) . pãø dhàø . adhikamuparàga÷abde 1285 pçø dç÷yam . atha candrabale vi÷eùamanuùñubhàha pàpàntaþ iti ÷ubho'pi ÷ubhaphalado'pi candraþ pàpàntaþpàpayug dyåne pàpadvayamadhyavatãü pàpagrahayuktaþ pàpadyåne saptamasthàne vartamàna÷cet syàttadà asan a÷ubha eva yadàtva÷ubho'pya÷ubhaphaladàtàpi candraþ ÷ubhàü÷e saumyagrahanavàü÷e syàdathavà'dhimitrasya navàü÷e syàttathà guruõà vçhaspatinà dçùñaþ san ÷ubhapha ladàtà bhavet yadàha ràjamàrtaõóaþ %<pàpagraheõa saüyuktaþ pàpajàmitrasaüsthitaþ . pàpadvayamadhyagataþ ÷ubho'pya÷ubhadaþ ÷a÷ã . aniùñasthànasaüstho'pi bhavecchubhakaraþ ÷a÷ã . saumyabhàgàdhimitràü÷e guruõà vàpi vãkùita>% iti (7) . atha candrabalasya vidhànàntaramanuùñubhàha . siteti sitàdau ÷ukapakùapratipadi sabhãcãne candre sati sampårõaþ ÷uklapakùaþ ÷ubhaþ asitàdau kçùõapakùapratipadi duùñe candre sati sampårõaþ kçùõapakùaþ ÷ubhaþ vyatyàse ca pårvoktàdarthà dvaiparãtye dvàvapi pakùàvaniùñau yadà ÷uklapakùapratipadi candroduùña÷cettadà sakala÷uklapakùo'niùñaþ . yadà kçùõapakùapratipadi candraþ ÷ubha÷cettadà sampårõaþ kçùõapakùo'niùñaþ iti ukta¤ca ratnamàlàyàü %<valakùapakùàdigate himàü÷au ÷ubhe ÷ubhaü pakùamudàharanti . sitetaràdàva÷ubhe ca pakùàvindàvaniùñau bhavato'nyathà tau>% ka÷yapo'pi ÷ulkàdãnduþ ÷ubho yasya tatpakùastasya ÷obhanaþ . kçùõàdãndau tva÷ubhade ÷ubhastadvyatyaye'nyatheti idametàdç÷amabjabalaü candrabalaü tu saïkañe vivàhayàtràva÷yakartavye tàtkàlicandravalàbhàve gràhyaü nànyathetyarthaþ (8) . atha grahàõàü dauùñyaparihàrapårvakaü tuùñisampàdanàrthaü navaratnasamudàyadhàraõaü ÷àlinyàha vajraü ÷ukre iti . atraikàü suvarõamudrikàü kçtvà tatra da÷adhàbhàge vartulàkàre navadhà vibhakte pràgàdikraseõa navaratnàni dçóhaü nidheyàni tatra pràgiti pa¤camyantamavyayaü pa¤camã ceyaü lyablope ataþ pràgàdidikùu ityayamartho jàtaþ tatra ÷ukraprãtaye pårvasyàü di÷i vajrakaü hãrakaü nidheyam . evaü candra prãtyarthaü ÷obhanamuktàphalamàgneyyàü, bhaumaprãtyarthaü pravàlaü dakùiõasyàm agau ràhuprãtyarthaü gomedaü nairçtyàm . àrkau ÷aniprãtaye ÷obhananãlaü pa÷cimàyàm . ketuprãtaye vaidåryaü vàyavyàm . guruprãtaye puùpakaü puùparàgam uttarasyàm . budhaprãtaye pàciþ gàrutmatam ã÷ànyàü såryaprãtaye màõikyaü madhyamakoùñe iti (9) . atha sati dravyasàmarthye navaratnasamudàyadhàraõasya ÷akyatvàttaduktvedànãmasati dravyasàmarthye yadgrahakçtaü dauùñyaü tadgraharatnadhàraõamindravajrayàha màõikyeti . såryaprãtyarthaü màõikyaü dhàryam . evaü candrasya muktàphalam . bhaumasya vidrumam . budhasya gàrutmataü gàruóe pàciþ . guroþ puùpakaü puùparàgaþ . ÷ukrasya vajram . ÷anernãlaü ràhorgomedaü (lasu niyà iti) kànyakubjabhàùayàhuþ ketorvaidåryamityevamarkato'rkàdãnàü grahàõàü ratnàni dhàryàõi syuþ . tatra yadgrahakçtaü dauùñyaü tasya grahasya tuùñyai tadratnaü dhàryamityarthaþ yadàha ka÷yapraþ såryàdãnàü ca saütuùñye màõikyaü mauktikaü tathà . suvidrumaü marakataü puùparàgaü ca vajrakam . nãlagomedavaidåryaü dhàryaü svasvadçóhakramàt . athoj¤asya mude suvarõamityagrima÷lokena sambandhaþ (10) atha mahàmålyaratnadhàraõe yasya sàmarthyàbhàvastadarthamalpamålyàni ratnàni tàràbalaü ca ÷àlinyàha dhàryamiti . atho j¤asya budhasya mude santoùàrthaü suvarõaü yathà÷akti dhàryam . ràhuketvoþ prãtyai ràjàvartakaü maõivi÷eùodhàryaþ evaü ÷ukrendvostuùñyai raupyaü, gurostuùñyai muktà . mandasya ÷anestuùñyai loham . àrabhànvormaïgalasåryayoþ prãtyaiprabàlaü dhàryam . uktaü ca ÷rãpatinà %<dhàryaü tuùñyai vidrumaü bhaumabhànvoråpyaü ÷ukrendvo÷ca hemendujasya . muktàsårerlauhamarkàtmajasya ràjàvartaþ kãrtitaþ ÷eùayo÷ceti>% såreþ suraguroþ . ÷eùayoþ ràhuketvoþ . dãpikàkàrastu auùadhãmålàni dhàryàõãtyàha %<målaü dhàryaü tri÷ålyàþ savitari viguõe, kùãrikàmålamindau, jihvàherbhåmiputre, rajanikarasute vçddhadàroccamålam . bhàrgã jãve'tha ÷ukre bhavati ÷ubhakaraü siühapucchasya målaü, viccholaü càrkaputre, tamasi malayajaü, ketudoùe'÷vagandhamiti>% tri÷ålã bilvaþ kùãrikà kùiriõã jihvàhirnàgajihvà vçddhadàrurvidàrã . bhàrgã prasiddhà . siühapucchaü (vàghoña carivàreti) madhyade÷abhàùayà prasiddham . malayajaü candanam . a÷vagandhaü prasiddham . etadoùadhãmåladhàraõaü sarvathà ratnadhàraõà÷aktau veditavyam pãø dhàø gocaraprasaïgàt tàràvalàdikamàha tasmaiva tàreti . yaddine tàràbalamasti và naveti vicàra÷cikãrùitastaddine yà tàrà sà janmarkùàt janmanakùatràt triràvçttitaþ punaràvçttitrayeõa gaõanãyà syàt . tririti %<dvitricaturbhyaþ sujiti>% pàø sujantamavyayam . svajanmanakùatràddinanakùatre gaõite navabhirbhakte tisra àvçttayobhavantyava÷iùñatàràyàþ ÷ubhama÷ubhaü vàcyamiti phalito'rthaþ 11 .
     %<janmàkhyasampadvipadaþ kùemapratyarisàdhakàþ . badhamaitràti maitràþsyustàrà nàmasadçkphalàþ 12 .. mçtyau svarõatilàn vipadyapi guóaü, ÷àkaü trijanmasvatho dadyàtpratyaritàrakàsu lavaõaü, sarvovipatpratyariþ . mçtyu÷càdimaparyaye na ÷ubhado'thaiùàü dvitãyeü÷akà nàdipràntyatçtãyakà atha ÷ubhàþ sarve tçtãye smçtàþ 13 .. ùaùñi 60 ghnaü gatabhambhuktaghañãyuktaü yugà 4 hatam . ÷aràbdhi 45 hçllabdhato'rka 12 ÷eùe'vasthàþ kriyàdvidhoþ 14 .. pravàsanà÷au maraõa¤jaya÷ca hàsyàratikrãóitasuptabhuktàþ . jvaràkhyakampasthiratà avasthà meùàt kramànnàmasadçkphalàþ syuþ 15 . làjàkuùñhabalàpriyaïgudhanasiddhàrthairni÷àdàrubhiþ puïkhàlodhrayutairjalairnigaditaü snànaü grahotthàghahçt . dhenuþ kambvaruõo vçùa÷ca kanakampãtàmbaraïghoñakaþ ÷veto, gaurasità, mahàsiraja ityetà raverdakùiõàþ 16 . såryàrasaumyàsphujito'kùanàgasaptàdrighasrànvighuragninàóãþ . tamoyamejyàstrirasà÷vimàtàn gantavyarà÷eþ phaladàþ purastàt 17 . duùñe yoge hema, candre ca ÷aïkhaü, dhànyaü tithyardhe, tithau taõóulàü÷ca . vàre ratnaü bhe ca gàü, hema nàóyàü, dadyàtsindhåttha¤ca tàràsu ràjà 18 . rà÷yàdigau ravikujau phaladau, sitejyau madhye, sadà ÷a÷isuta, ÷carame'bjamandau . adhvànna vahnibhayasanmativastrasaukhyaduþkhàni màsi janibhe ravivàsaràdau>% 19 måø ciø . atha ÷eùakrameõa sakalàstàràsaüj¤à anuùñubhàha . janmàkhyeti . spaùñàrthamidampadyam . yadàha nàradaþ %<janma sampadvipat kùemaü pratyariþ sàdhako badhaþ . mitramparamamitrantu janmabhàcca punaþ punariti>% . evaü tàrà gaõanãyà iti ÷eùaþ . tatra tçtãyàpa¤camãsaptamyastàrà niùiddhàþ aniùña phala÷ravaõàt . arthàdanyàþ samãcãnàþ samãcãna phala÷ravaõàt . ukta¤ca %<janmatàrà dvitãyà ca ùaùñhã caiva caturthikà . aùñamã navamã caiva ùañca tàràþ ÷ubhàvahàþ>% iti . janmanakùatrantu kàryavi÷eùe gçhãtaü pratiùitta¤ca taccàgre nirõeùyate . tadidantàràbalaü kçùõapakùaviùayaü na tåbhayapakùasàdhàraõam . tadàha nàradaþ %<kçùõe balavatã tàrà ÷uklapakùe balã ÷a÷ãti>% . yukta¤caitat yato 'tràrthavàdo ratnamàlàyàm %<na khalu bahulapakùe ÷ãtara÷meþ prabhàvaþ, kathitamiha hi tàràvãryamàryaiþ pradhànam . ativikala÷arãre preyasi proùite và prabhavati khalu kartuü sarvakàryàõi yoùà . ÷ukle pakùe ÷ãtara÷mirbalãyànna--pràdhànyaü tàrakàyàstu tatra . ÷aktyà yukte vidyamàne'pi kànte na svàtantryaü yoùitaþ kkàpi dçùñamiti>% 12 athàva÷yakakçtye duùñatàràõàmprakàradvayena parihàraü ÷àrdålabikrãóitenàha mçtyau svarõatilàniti . mçtyau saptamyàü badhatàràyàü svarõatilàn yathà÷akti suvarõayuktàü stilàn bràhmaõàya dadyàt . vipadyapi vipatsaüj¤àyàü tçtãyatàràyàïguóamikùuvikàrandadyàt . trijanmasu tisçùu janmatàràsu ÷àkamprasiddhaü vçntàkàdi dadyàt . atho pratyaritàrakàsu pa¤camyàntàràyàü lavaõandadyàt . tadàha nàradaþ %<janmatripa¤casaptàkhyà tàrà'niùñaphalapradà . aniùñaparihàràya dadyàddànandvijàtaye . ÷àkaü guóa¤ca lavaõaü satilaü kà¤canaü kramàditi>% atra satilamiti vi÷eùaõaü kà¤canapadasya na lavaõapadasya tena badhatàràyàü satilaü kà¤canandeyam . ukta¤ca dãpikàyàm %<pratyarau labaõandadyà¤chàkandadyàntrijanmasu . vipattàre guóandadyànnidhane tilakà¤canamiti>% atha dviyãyaþ parihàra ucyate . tatràdimaparyaye prathamàvçttau vipatpratyarirmçtyu÷ca tçtãyàpa¤camãsaptamyastàràþ sarvà api sàmànyataþ ùaùñighañikàtmikà api na ÷ubhadàþ syuþ atha dvitãye paryàye dvitãyàvçttau vipatpratyarimçtyånàmàdipràntyatçtãyakà aü÷à na ÷ubhadàþ vipattàràyàü prathamaviü÷atighañikàstyàjyàþ . itarà ÷catvàriü÷acchubhàþ . pratyaritàràyàü madhyamà viü÷atighañikàstyàjyàstadubhayato viü÷atirviü÷atirghañikàþ ÷ubhàþ . badhanàràyàmahimà viü÷atirghañikàstyàjyà àdyà÷catvàriü÷acchubhà iti navãnà vyàkurvate . jãrõàstvaü÷a÷abdena nakùatracaturthàü÷amàhuþ . tathàsati àdipràntyatçtãyakà÷caraõàþ krameõa niùiddhàþ itare ÷ubhàþ . atha tatoye paryàye tçtãyàvçttau vipatpratyarimçtyava÷caite sarve ùaùñighañikàtmakà api ÷ubhàþ ÷obhanaphaladàþ smçtàþ . tathà ca jaganmohane gururityuktyà pañhitaü %<paryàye prathame varjyàvipatpratyarinaidhanàþ . dvitãye tvaü÷akà varjyàstçtãye tvakhilàþ ÷ubhàþ>% dvitãye paryàye aü÷akànàha saeva . %<adyàü÷ovipadi tyàjyaþ pratyarau caramo'÷ubhaþ . vadhe tyàjyastçtãyoü'÷aþ ÷eùà aü÷àstu ÷obhanàþ>% iti . atràü÷o nakùatracaturthàü÷a ucyate . kimatra pramàõamiticet ucyate . %<janmarkùàdda÷amaïkarma saïghàtarkùantu ùoóa÷am . aùñàda÷aü sàmudàyaü trayoviü÷aü vinà÷anam . mànasaü pa¤caviü÷arkùaü nàcare¤chubhameùu tu>% iti nàradoktairvainà÷ikàkhyatrayoviü÷abhasya duùñatvam . tadapavàdamàha cyavanaþ %<vainà÷ikàkhye nakùatre aùñà÷ãtyaü÷akaü vinà . ÷eùàü÷àþ ÷ubhadà j¤eyàjanmanãndugatàü÷akàþ .>% iti . atra vainà÷ikaü pratyarisaüj¤antasya caramàü÷asyàniùñatà pràptà sàùñà÷ãtyaü ÷akaü binetyanena vyàdhyate ityata ekatra dçùñaþ ÷àstràrtho'paratràpi viniyujyata iti nyàyàdatràpri maiva vyàkhyeti na navãnamata¤jyàyo'pramàõakatvàt 13 . atha candràvasthàvakùyati tadgaõanopàyamanuùñubhàha ùaùñighnamiti . atra candrasya rà÷au rà÷au dvàda÷a athasthàþ santi yadàha nàradaþ %<candrasya dvàda÷àvasthà rà÷au rà÷au yathàkramàt . yàtrodvàhàdike kàrye saüj¤à tulyaphalapradà>% tatrà÷vinãmàramya gatabhàni ùaùñyà guõyàni vartamàn
     nakùatrabhuktaghañãyuktàni kàryàõi . tàni punaryugai÷caturbhiràhatàni ÷aràbdhi 45 hçt pa¤cacatvàriü÷atà bhàjyàni . yallabdhamàgataü gatàvasthàstàþ ÷eùaü vartamànàvasthà tatra labdhàïkasyàpi dvàda÷àdhikye dvàda÷abhirbhàge pravàsàdyavasthà candrasya gatàþ syuþ . tà avasthà meùarà÷eþ puüsaþ pravàsàdisaüj¤à vçùarà÷isthe candre naùñàdisaüj¤àþ syuþ . evaü mithunàdida÷arà÷iùu mçtàdisaüj¤àhyavasthàþ krameõa bhavantãtyarthaþ . yadàha nàradaþ %<ùaùñighnaü candranakùatraü tatkàlaghañikànvitam . vedaghnamiùu 45 vedàpta mavasthà bhànu 12 gàjitàþ .>% iti . atropapattiþ ekaikasmin rà÷au dvàda÷advàda÷àvasthàþ santi, sàmànyato nakùatrabhogaþ ùaùñi ghañikàtmaka ityevaü sati rà÷ibhogaghañikàþ pa¤catriü÷adadhika÷ataü bhavanti . tatra trairà÷ikaü yadyetàbhi 135 rghañãbhirdvàda÷àvasthà labhyante tadeùñaghañãbhiþ kimiti tatraikaþ kalpyaþ guõanàyàü vikàrànàpatterdvàda÷ànàmayamaïko 135 bhàjako jàtà 12 atrànayorguõakabhàjakayostribhirapavarte guõaka÷catvàraþ 4 bhàjakaþ pa¤cacatvàriü÷at 45 tatkàlaghañãyogastu nyàyapràpta eva . tathà dvàda÷abhàgo'pi tadàdhikyasya niùprayojanatvàt atredamavadhàryam yadyapi nakùatràõàü ghañãnyånàdhikabhàvaþ sambhavati tathàpi ùaùñighañikàtmakena vyavahàraþ kàryaþ . vidyamànanakùatra bhuktaü tu svabhogaü j¤àtvà ùaùñighañikàtmakaü kçtvà tatra yojyam . yathà yadi svabhogena ùaùñighañikà labhyante tadeùñaghañãbhiþ kimiti trairà÷ikeneùñaghañãnàü ùaùñirguõakto nakùatrabhogo bhàjaka iti 14 . atha dvàda÷avasthànàmàni saphalànyupajàtyàha pavàsanà÷àviti . spaùñàrthamidaü padyam . ukta¤ca ka÷yapenaü %<pravàsanaùñà ca mçtà jayà hàsyà ratirmudà . suptà bhuktà jvarà kampà susthitirnàmasannibhà>% iti . mudà . %<ùidbhidàdibhyo'ï>% pàø aï tataùñàp 15 . atha grahàõàü vaikçtaparihàràrthaü sauùadhajalasnànaü dakùiõà÷ca ÷àrdålavikrãóitenàha . làjàkuùñhamiti . làjà bhraùña÷àlayaþ iti kecit vastutastu oùadhãsàhacaryàllàjà÷abdena lajjàvatã gçhyate . kuùñhaü prasiddham . balà %<vari yàga iti>% kànyakubjabhàùàyàmàhuþ . priyaïguþ ràlaþ . ghano mustà, siddhàrthàþ sarùapàþ (÷irasà) iti mahàràùñràþ (sariùà) iti kànyakubjàþ . ni÷e haridràdvayaü dàru devadàruþ puïkhà ÷arapuïkhà . lodhraü prasiddhaü etairauùadhairyutàni gaïgàdijalàni taiþ kçtvà snànaü duùñagrahasåcitàriùñanà÷akaü syàt . ukta¤ca dãpikàyàm %<siddhàrthalodhrarajanãdvayamustadhànyaü làmajjakaü saphalinã savacà ca màüsã . snànaü kuru grahagaõapra÷amàya nityaü sarve raviprabhçtayaþ sumukhãbhavanti .>% daivaj¤amanãhare'pi %<sapriyaïgurajanãdvayamàüsã kuùñhalàjasitasarùapakhaõóaiþ . vàribhiþ sahavacaiþ sahalodhraiþ snànamatti nikhilagrahapãóàmiti>% vàribhistãrthodakaiþ ratnamàlàyàü tu pratyekaü grahàõàmauùadhamedasnànamuktaü yathà .
     raveþ--%<manaþ÷ilailàsuradàrukuïkumairu÷ãrayaùñãmadhupadmakànvitaiþ . satàmrapuùpairviùame sthite ravau ÷ubhàvahaü snànamudàhçtaü budhaiþ>% .
     candrasya--%<pa¤cagavyagajadànavimi÷raiþ ÷aïkha÷uktikumudasphañikai÷ca . ÷ãtara÷mikçtavaikçtahantç snànametaduditaü nçpatãnàm>% .
     kujasya--%<bilvacandanabalàruõapuùpairhiïgukalkaphalinãbakulai÷ca . snànamadbhiriha màüsiyutàbhirbhaumadausthyavinivàraõamàhuþ>% .
     budhasya--%<gomayàkùataphalaiþ sasarojaiþ kùaudra÷uktinavamålahemabhiþ . snànamuktamidamatra bhåbhçtàü bodhanà÷ubhavinà÷anaü budhaiþ>% .
     guroþ--%<màlatãkusumayuktasarùapaiþ pallavai÷ca madayantikodbhavaiþ . kùipramambu madhukena ca sphuñaü vaikçtaü gurukçtaü vinihanti>% .
     ÷ukrasya--%<elayà ca ÷ilayà samanvitairvàribhiþ saphalamålakuïkumaiþ . snànato mçgusutopapàditaü duþkhameti vilayaü na saü÷ayaþ>% .
     ÷aneþ--%<asitatilà¤janalodhrabalàbhiþ ÷atakusumàghanalàjayutàbhiþ . ravitanaye kathitaü viùamasthe duritahçdàplavanaü munimukhyaiþ>% .
     ràhuketvoþ--%<lodhragarbhatilapatrakamuktàhastidànamçganàbhipayobhiþ . snànamàrtimiha kçntati ràhoþ sàjamåtramidameva ca ketoþ>% . ràhukathitadravyamajamåtrasahitaüketvarthaü syàt . ataevoktaü dãpikàyàm %<prayojyamauùadhasnànaü grahaviprasuràrcanam . grahànuddi÷ya homo và grahàõàü prãtimicchatà>% tatra grahapåjàhomau va÷iùñhasaühitàyàü mahatà prabandhenoktau tau tata evàvagantavyau ityalamativistareõa . atha raveriti . ravimàrabhya dakùiõà ucyante . tatra såryaprãtyarthaü dhenurgauþ . candraprãtyarthaü kambu ÷aïkhaþ . kambu iti napuüsakaliïgam pçthakpadam %<÷aïkhaþ syàtkamburastriyàm>% ityamarokteþ . maïgalaprãtyarthamaruõa àrakto vçùaþ . budhaprãtyarthaü kanakaü suvarõam . guruprãtyarthaü pãtàmbaraü tacca yathàvibhavaü kàrpàsaü koùajaü ca . ÷ukraprãtyarthaü ÷veto ghoñakaþ . ÷aniprãtyarthamasità ÷yàmavarõà gauþ . ràhuprãtyarthaü mahà'sibahumaulyakhaógaþ . ketuprãtyarthamajaþ chàgo dakùiõetyarthaþ . yadàha vasiùñhaþ %<dhenuü ÷aïkhaü raktavçùaü hema pãtàmbaradvayam . ÷vetà÷vaü kçùõadhenu¤ca kçùõalohamajaü kramàt . svarõena và samãkçtya dàtavyà dakùiõà tataþ . àcàryàya jàpakebhyobràhmaõebhyo'tha ÷aktitaþ>% iti . atra pratyekaü dànamantràstatraivoktàþ granthabhåyastvabhayànna likhyante . %<evaü yaþ kurute samyak grahayaj¤aü nçpottamaþ . sarvàn kàmànavàpnoti ÷ubhasthànaphalaü lamet>% nçpottama ityupalakùaõam . tena yaþ ka÷cidgrahasthopi kuryàt tatra sva vibhabànuråpàõi grahadànàni proktàni kai÷cit yathà .
     raveþ--%<kausumbhavastraü guóahematàmramàõikyagodhåmasuvarõavastram . savatsagodànamatipraõãtaü duùñàya såryàya masårikà÷ca>% .
     candrasya--%<ghçtakalasaü sitavastraü dadhi÷aïkhe caiva bhauktikasuvarõe . rajata¤ca sampradadyàccandràriùñopa÷amanàya>% .
     kujasya--%<prabàlagodhåmamasårikà÷ca vçùa÷ca tàmraþ karavãrapuùpam . àraktavastraü guóahematàmraü duùñàya bhaumàya sacandanaü hi>% .
     budhasya--nãlaü vastraü mudgadànaü budhàya ratnaü pàcã dàsikà hemasarpiþ . kàüsyaü dantaþ ku¤jara÷càtha meùo raupyaü sarvaü puùpajàtyàdika¤ca .
     guroþ--%<a÷vaþ suvarõaü ÷ukapãtavastraü sapãtadhànyaü lavaõaü sapuùpam . sa÷arkaraü tadrajanãprayuktaü duùñàya ÷àntyai gurave pradeyam>% rajanã haridrà .
     ÷ukrasya--%<citravastramapi dànavàrcite duùñage munivaraiþ parigãtam . taõóulaü ghçtasuvarõaråpyakaü vajrakaü parimalo dhavalo'÷vaþ>% .
     ÷aneþ--%<nãlakaü mahiùaü kçùõaü vastraü lohaü sadakùiõam . dadyàcca dakùiõàyuktaü ÷anidauùñyàpra÷àntaye>% .
     ràhoþ--%<ràhordànaü budhairmeùo gomedaü lohakambalau . suvarõaü nàgaråpya¤ca satilaü tàmrabhàjanam>%
     ketoþ--%<ketau vaidåryamamalaü tailaü mçgamadastathà . årõàtilà÷ca saüyuktà dadyàt kle÷àpanuttaye>% . anyacca saühitàpradãpe %<bhànustàmbåladànàdapaharati nçõàü vaikçtaü vàsarottha>% somaþ ÷rãkhaõóadànàdabanisåtavaro bhojanàt puùpadànàt . saumyaþ ÷akrasya mantrã harihara namanàt bhàrgavaþ ÷ubhravastraistailasnànàt prabhàte dinakaratanayau brahmanatyà parau ceti . brahmà bràhmaõaþ . parau ràhuketå 16 . atha såryàdayo grahà gantavyarà÷eþ pràk kiyadbhirdinaiþ phalaü dadyurityetadupajàtyàha såryàrasaumyeti . såryàdayo grahà gantavyarà÷erjigamiùitarà÷eþ purastàt pårvamevaitatsaükhyakadivasaghañãmàsàn atra %<kàlàdhvanoratyantasaüyoge>% iti pàø dvitãyà tato nairantaryeõa tàvantaü kàlaü phaladàþ syuþ tadyathà . såryo ganvavyarà÷eþ pràk akùavasràn pa¤ca divasàn phaladaþ . evamàro bhaumo'ùña divasàn pårvaü phaladaþ, budhaþ sapta divasàn, ÷ukro'pi sapta divasàn, vidhu÷candraþ agninàóãrghañikàtrayameva pràk phaladaþ, ràhurgantavyarà÷eþ pràk trimàsaü phaladaþ evaü ÷aniþ ùaõmàsàn . gururdvimàsàn pårvaü phalada ityarthaþ . ukta¤ca %<såryaþ pa¤cadinaü ÷a÷ã trighaùñhikaü bhaumo'ùña vai vàsaràn saptàhàni bhçguþ sasomatanayo, màsadvayaü vai guruþ . ùaõmàsàn purato'pi såryatanayo ràhu÷ca màsatrayaü, ketu÷caiva dadàti bhàvi sakalaü gantavyarà÷eþ phalamiti>% . jaganmohane tveva muktam àdityàdigrahà dadyurlagne và gocare'pi và . saptaviü÷ati 27 bhàgordhvaü pararà÷iphalaü khalviti 17 . atha prasaïgàdàva÷yakamaïgalayàtràkartavyeùu satsu tithyàdiviùayakaduùñayogasadbhàve taddoùanivàraõàrthaü dànaü ÷àlinyàha . duùñe iti . duùñe vyatãpàtàdiråpe yoge sati hema suvarõaü yathà÷akti ràjà dadyàt . ca puna÷candre duùñe vihitànyasthànasthite ÷aïkhaü dadyàt . tithyardhe karaõe bhadràkhye duùñe dhànyaü dadyàt . tithau duùñe caturthyàdiråpe taõóulàn dadyàt . vàre duùñe'nupacayaråpe ratnaü prabàlamuktàdi dadyàt . bhe rà÷au duùñe kråragrahàdhiùñhitatvàdidoùasahite sati gàü dadyàt . nàóyàü ghañikàyàü durmåhårtàdinà duùñàyàü satyàü hema suvarõaü dadyàt ca punastàràsu duùñàsu vipatpratyarivadharåpàsu sindhåtthaü lavaõaü dadyàt . pårvaü duùñatàràsu pratyekaü vi÷iùya dànamuktamidànãü tada÷aktau lavaõameva deyamiti punaruktiparihàraþ . ukta¤ca dãpikàyàm %<yogasya hema, karaõasya ca dhànyamindoþ ÷aïkha¤ca, taõóulamaõã tithivàrayo÷ca . tàràbalàya lavaõànyatha gàü ca rà÷erdadyàdghijàya kanakaü ÷uci nàóikàyàmiti>% 18 athàtra gocaraprasaïgàt såryàdayo grahàþ rà÷yantaragatàþ santaþ kadà ÷ubhà÷ubhaphaladàtàro bhavanti tathà càndramàsàdhikaraõakaravivàsaràdau svajanmanakùatraprave÷e sati phalavi÷eùaü ca vasantatilakàvçttenàha rà÷yàdigàviti . ravikujau såryamaïgalau rà÷yàdigau rà÷i prathamada÷àü÷amadhyasthitau santau phaladau nikhilaphaladàtàrau . ava÷iùñàü÷eùvãùadãùat phaladau . evaü sitejyau ÷ukrabçhaspatã madhye madhyagatàü÷ada÷ake nikhilaphaladàtàràvanyatreùadãùat . ÷a÷isuto budhaþ sadà triü÷adaü÷eùu nikhilaphaladàtà . abjamandau candra÷anai÷carau caramada÷ake nikhilaphaladàtàràvanyatreùadãùat . ukta¤ca vasiùñhena %<bhavanàdigatau phaladau ravibhaumau madhyagau ca guru÷ukrau . antyagatau ÷a÷iravijau sadaiva phaladaþ ÷a÷àïkasutaþ>% . varàheõàpi %<dinakararudhirau prave÷akàle gurubhçgujau bhavanasya madhyayàtau . ravisuta÷a÷inau vinirgamasthau ÷a÷itanayaþ phaladastu sarvakàlamiti>% rudhiro bhaumaþ . adhveti . yasmin màse svãyajanmanakùatraprave÷e såryàdivàrà÷cet syuþ tadà tasmin màse'dhvàdãni phalàni vàcyàni tadyathà . ravivàre janmanakùatraprave÷e sati tasmin màse adhvà màrgo'ñanamiti yàvat, phalaü tasya puüso bhabet . evaü candravàre janmanakùatraprave÷e annaü bhakùyaü tatpràptiþ syàdityarthaþ . evaü bhaumavàre vahnibhayaü bhavet . budhavàre sanmatiþ . satã samãcãnà dharmayuktà buddhirbhavet . guruvàre vastrapràptirbhavet . bhçguvàre saukhyaü bhavet . ÷anivàre duþkhapràptiþ syàdityarthaþ . ukta¤ca jyotiùaratnasaügrahe vàmanena %<adhvà bhojanamagnibhãþ sumatità vastraü sukhaü càsukhaü màse màsi phalaü bhavejjananabhe såryàdivàre sthite>% iti atra %<màsàstathà ca tithayastuhinàü÷umànàditi>% bhàskaràcàryavàkyàccàndraþ ÷uklapratipadàdi dar÷ànto màso gçhyata iti ÷ivam 19 pãø dhàø . aùñavarga÷ubhàlàbha eva gocara÷uddhergàhyatà tanmànam aùñavarga÷abde 522 pçø uktam

@<[Page 2695a]>@
#<gocarman># naø 6 taø . 1 gavàü carmaõi, gocarma ca stambhane àsanatayà vihitam yathàha samayàcàratantre 2 pañale %<meùàsanaü tu va÷yàrthamàkçùñau vyàghracarma ca . ÷àntau mçgàjinaü ÷astaü mokùàrõaü vyàghracarma ca . gocarma stambhane devi! mohane vàjicarma ca>% . %<saptahastena daõóena triü÷addaõóairnivartanam . da÷a tànyeva gocarma bràhmaõebhyo dadàti yaþ>% iti 2 vçhaspatyukte %<da÷ahastena vaü÷ena da÷avaü÷àn samantataþ . pa¤ca càbhyadhikàn dadyàdetadgãcarma cocyate>% iti 3 va÷iùñhokte ca bhåmànabhede %<api gocarmamàtreõa bhåmidànena påyate>% bhàø ànuø 62 aø .

#<gocarmavasana># puø gocarma vasanamasya . mahàdeve %<gopàlirgopatirgràmo gocarmavasano haraþ>% bhàø ànuø 17 aø ÷ivasahasranàmoktau .

#<gocàraka># triø gàü càrayati ghàsàdau cara--õicõvul . gorakùake (ràkhàla)

#<gocàrin># triø gauriva carati cara--õini . tapasvibhede %<gocàriõo'thà÷makuññàdantolåkhalikàstathà . marãci pàþ phenapà÷ca tathaiva mçgacàriõaþ>% bhàø ànuø 14 a0

#<gocã># strã gàma¤cati anca--kvip ïãp nalope allopaþ . gavàcã÷abdàrthe 1 matsyabhede . gàþ ÷ivastutiråpàþ vàcaþ a¤cati anca + kvip ïãp . 2 himàlayapatnyàü ÷abdàrthaci0

#<gocchàla># puø gàü bhåmimàcchàdayati chada--õic--aõ pçùoø . bhåkadambe (càkuliyà) . ratnamàlà

#<goja># puø %<nçpàyàü nçpasaüsargàt pramàdàdgåóhajàtakaþ . so'pi kùatriya eva syàdamiùeke ca varjitaþ . abhiùekaü vinà càyaü goja ityabhidhãyate . sarvaü ca ràjavattasya gamyate padavandanam>% ityu÷anasokte saïkãrõajàtibhede asya ràja÷abdena samàse ràjadantàditvàt pårvanipàtaþ dvandve ekavadbhàva÷ca . %<godugdhaprabhavaü kiü và chàgadugdhasamudbhavam . bhavet gojaü tridoùaghnaü rocanaü balavardhanam . vahnivçddhikaraü vçùyaü sadyastçptikaraü laghu . atãsàre'gnimàndye ca jvare jãrõe pra÷asyate>% . bhàvapraø ukta lakùaõake 2 gochàgadugdhavikàrabhede naø . 3 gojàtamàtre triø . golomikàdçkùe strã ràjaniø .

#<gojara># puø goùu madhye jaraþ jãrõaþ . vçddhavalãvardhe %<nàdriyante yathàpårvaü kãnà÷à iva gojaram>% bhàgaø 3 . 30 . 14 . %<gojaraü vçddhavalãvardham>% ÷rãdharaþ .

@<[Page 2695b]>@
#<gojala># naø gavi jàtaü jalam . gomåtre ràjaniø .

#<gojà># triø gavi pçthivyàü brãhyàdiråpeõa jàyate viñ àttvam . brãhyàdiùu . çø 4 . 40 . 5 . udàø . 2 golomikàvçkùe ràjaniø . 3 surabhyàü jàte ca

#<gojàgarika># naø gavi svarge jàgara . apramattatà'styasya ñhan . 1 maïgale maïgalasya svargasàdhanàya sadãdyatatayà tathàtvam . gavi bhåmau jàgarikaþ praharãva astraråpakaõñakadhàritvàt . 2 kaõñakàravçkùe . goùu brãhmàdiùu jàgaro'styasya ñhan . 3 bhakùyakàrake triø ÷abdàrthaci0

#<gojàta># puø gavi jàtaþ . 1 gonàbhakapulastyapatnãjàte 2 surabhãjàte ghçtàdau 3 svargajàte triø %<÷åõvantu nodivyàþ pàrthivàso gojàtà uta ye yaj¤iyàsaþ>% . çø 7 . 35 . 15

#<gojàparõã># strã gojàþ dugdhaphena iva ÷ubhratvàt parõamasya gauràø ïãù . dugdhaphenàvçkùe ràjaniø .

#<gojit># puø gàü bhåmiü jayati ji--kvip . nçpe balena pçthivãjayitvàttasya tathàtvam . çø 1 . 106 . 1 . 9 . 59 . 10

#<gojihvà># strã gorjihveva . (gojivà) latàbhede . svàrthe ka . tatraivàrthe amaraþ . %<gojihvà gojikà gojã dàrvikà kharaparõinã . gojihvà vàtalà ÷ãtà gràhiõã kaphapittanut . hçdyà pramehakàsàsravraõajvaraharã laghuþ . komalà tuvarã tiktà svàdupàkarasà smçtà>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<goji(jã)># strã gojihvà pçùoø . gojihvàkhyelatàbhede bhàvapraø và ïãù . %<gojã ca piùñà saha tàlapatryà>% %<samudraphena÷àkagojãkàkauóumbarikàþ>% iti ca su÷rutaþ

#<gojirà># strã gaurbhåmiþ tajja÷asyàdi jãryate'nayà jé--ka 6 taø . ÷asyàdijàrikàyàm %<gojirayà raühamàõaþ purandhryà>% çø 9 . 110 . 3

#<goóa># puø goõóa + pçùoø . (goüóa) iti khyàte nàbhau pravçddharmàsaguóake marataþ

#<goóimba># puø gorbhåmeróimba iva . ÷çgàlajambvàü ÷abdàrthaciø .

#<goóumbà># strã gàü bhåmiü tumbati ardati tuvi--ka pçø . (gomuka) 1 gavàdanyàü (taramuja) 2 ÷ãrõavçnte puø mediø . svàrthe ka . goóumbikà gavàdanyàm ratnamàlà

#<goõã># strã guõa--gha¤ niø guõaþ goõa + àvapane'rthe ïãp . dhànyàdhàre (guõa) khyàte 1 àvapanapàtre 2 chidravastre,3 ÷àõyàü, 4 dvi÷årpàtmake mànabhede, 5 droõãparimàõe ca . %<goõã tvàvapanaü cet>% smànapadàø pàø såø siø kauø . tasya dvi÷årpàtmakatà bhàvapraø uktà yathà %<÷årpàbhyà¤ca bhaveddroõã vàho goõã ca sà smçtà . droõãcatuùñayaü khàrã kathità såkùmabuddhibhiþ . catuþsahasrapalikà ùaõõavatyadhikà va sà . palànàü dvisahasra¤ca bhàra ekaþ prakãrtitaþ . tulà pala÷ataü j¤eyaü sarvatraivaiùa ni÷cayaþ . màùañaïkàkùavilvàni kuóavaþ prastha màñakam . rà÷irgoõã svàriketi yathottaracaturguõam>% . pa¤cabhiþ saptabhirvà goõãbhiþ krãtaþ taddhitàrthe dvigau parimàõàt ñha¤ . %<dvigorluganapatye>% pàø tasya luki upavarjanastrãpratyayesya luk . tataþ %<idgoõyàþ>% pàø it pa¤cagoõi saptagoõi pa¤cagoõyàdikrãte pañàdau triø . hrasvà goõã ùñarac ùittvàt ïãù . goõãtarã hrasvagoõyàm .

#<go'õóa># puø goraõóa iva . 1 nãcajàtibhede (goüóa) 2 vçddhanàbhau ca 3 tadvati triø mediniþ .

#<goõóàkarã># strã ràgabhede %<goõóàkarãràgeõa råpakatàlena gãyate>% gãtagoø .

#<gotama># puø gobhistamodhvastaü yasya pçùoø . 1 munibhede tannàmaniruktiþ bhàø ànuø 93 aø yathà %<gotamo'yaü mato'dhåmodamaste mama dar÷anàt . gobhistamomama dhvastaü jàtamàtrasya dehataþ . viddhi màü gotamaü kçtye yàtudhàni! nibodha me>% iti . sa ca ÷vetavaràhakalpe vrahmaõo mànasaþ putraþ yathàha vàyuø gayàø 2 aø %<brahmà saübhçtasaübhàro mànasà nçtvijo'sçjat>% ityupakrame %<sçkapàlaü gotama¤ca tathà veda÷irovratam>% . iti . sa ca gotrapravartakaþ gotra÷abde dç÷yam . gotamasyàpatyam çùyaõ . gautama tadvaü÷ye prabarapravartake çùibhede bahvarthe tasya luk gotamàþ . gautama÷abde'dhikaü vakùyate àrùa÷abde 827 pçø udàø dç÷yam . gotamava÷yà÷càïgirasagotrotpannà da÷a tadbhedàstratraiva dç÷yàþ . ati÷ayena gauþ jaóatvàt tamap . 2 atijaóe puüstrã . %<muktaye yaþ ÷ilàtvàya ÷àstramåce sacetasàm . gotamaü tamavetaiva yathà vetya tathaiva saþ>% naiùaø càrvàkoktiþ . tasya cànvãkùikãvidyàprakà÷akatvamakùapàda÷abde 43 pçø dç÷yam tacchabde eva tacchàstrapratipàdyàdya ktam . tasya chàtraþ gautama gotamacchàtre gauràø ïãù . gotamã tadbhàryàyàü ÷atànandamàtari 3 ahalyàyàm strã

#<gotamànvaya># puø gotamo'nvayo vaü÷apravartako yasya . ÷àkya munau màyàdevãsute hemaø .

#<gotamastoma># puø gotamena dçùñaø stomaþ . 1 såktabhede atha pràtargotamasya caturuttarastomo bhavati tasya catasçùu bahiùpavamànamaùñàsvaùñàsvàjyàni, dvàda÷asu màdhyandinaþ pavamànaþ, ùoóa÷asu pçùñyàni, viü÷atyàmàrbhavaþ pavamànaþ, caturviü÷atyàmagniùñoma sàma ÷ataø bràø 13 . 5 . 1 . 1 dàna÷ãlaprajàkàmanayà kartavye ekàhasàdhye 2 yaj¤abhede ca %<gostomena ya icchet dànakàmà me prajà syàditiþ>% à÷vaø ÷rauø 9 . 5 . 14 tadvidhànaü tatraivoktam dç÷yam .

#<gotamãputra># puø 6 taø . gotamyà ahalyàyàþ putre ÷atànande

#<gotallaja># puø pra÷astaþ gauþ %<pra÷aüsàvacanai÷ca>% pàø pårvaniø . pra÷aste gavi striyàmapi puüstvameva niyataliïgatvàt amaraþ . goùu madhye tallaja iti ÷abdakaø vyutpattikalpanaü pràmàdakameva pàõinãyasåtre karmadhàraye tadvidhànàt

#<gotãrtha># naø gavà kçtaü tãrtham . 1 goùñhe %<balirnivedyo gotãrthe revatyai prayatàtmanà>% su÷ruø 2 tãrthabhede ca . %<tasyàü tritasyo ÷anasomano÷ca pçthorathàgnerasitasya vàyoþ . tãrthaü sudàsasya gavàü guhasya yacchràddhadevasya sa àsiùeye>% bhàgaø 3 . 12 . 2 . tritàdãnàmekàda÷a tãrthàni tattannàmnà prasiddhàni ÷rãdharaþ

#<gotãrthaka># puø %<pàr÷vàgatena ÷astreõa chedogotãrthako bhavet>% su÷rutokte chedabhede %<àdhau tatra bahucchidre bhiùajà vaivijànatà . ardhalàïgalika÷chedaþ kàryo làïgaliko'pi và . sarvatobhadrako vàpi kàryo gotãrthako'pi ca>% su÷rute tatprayoge nimittamuktam .

#<gotra># puø gàü bhåmiütràyate traiï pàlane ka . 1 parvate tasya viùkambharåpeõa pçthivyà dhàrakatvàt tathàtvam gotrabhit . gåyate ÷abdyate'nena gåï ÷abde karaõe ùñran gådhçpacãtyàdinà tro và . 2 àkhyàyàü nàmani tayà ÷abdyamànatvàttasyàstathàtvam gotraskhyalanam . 3 sambhàvanãyabodhe 4 kànane 5 kùetre 6 màrge ca mediø . 7 chatre hemacaø . 8 saüghe 9 vçddhau ÷abdacaø . 10 vitte dhane vi÷vaþ 11 munibhedasyàpatyàdibaü÷e naø . gotrakàrà÷càùñau suprasiddhàþ yathàha niø siø vaudhàyanaþ %<vi÷vàmitrojamadagnirbharadvàjo'tha gotamaþ . atrirvasiùñhaþ ka÷yapa ityete sapta çùayaþ saptànàmçùãõàmagastyàùñamànàü yadapatyaü tadgotramiti>% manustu saptàha yathà %<jamadagnirbharadvàjo vi÷vàmitràtrigotamàþ . va÷iùñhakà÷yapàgastyà munayo gotrakàriõaþ . eteùàü yànyapattyàni tàni gotràõi manyate>% etadupalakùaõamanyeùàmapi dar÷anàt . tathà ca dharmapradãpe gotràõi tu caturviü÷atirityàha tathà ca vçddhamanuþ %<÷àõóilyaþ ka÷yapa÷caiva vàtsyaþ sàvarõakastathà . bharadvàjo gotama÷ca saukàlãnastathàparaþ . kalmaùa÷càgnive÷ya÷ca kçùõàtreyava÷iùñhakau . vi÷vàmitraþ ku÷ika÷ca kau÷ika÷ca tathàparaþ . ghçtakau÷ikamaudgalyau àlambyànaþ parà÷araþ . saupàyanastathà'tri÷ca vàsukãrohitastathà vaiyàghrapadyaka÷caiva jàmadagnyastathàparaþ . caturviü÷ati rgotràõàü kathità pårbapaõóitaiþ>% . %<saukàlãnakamaudgalyau parà÷aravçhaspatã . kà¤cano viùõuko÷ikyau kàtyàyanàtreyakàõvakàþ . kçùõàtreyaþ sàïkçti÷ca kauõóilyo gargasaüj¤akaþ . àïgirasa iti khyàtaþ anàvçkàkhyasaüj¤itaþ . navyajaiminivçddhàkhyàþ ÷àõóilyo vatsaeva ca . sàvarõyàlambyànavaiyàghrapadyà ghçtakau÷ikaþ . ÷aktriþ kàõvàyana÷caiva vàsukirgotamastathà . ÷unakaþ saupàyana÷ca munayo gotrakàriõaþ . eteùàü yànyapattyàni tàni gotràõi manyate>% . sarvedvicattvàviü÷adgotrakàràþ . %<apatyaü pautraprabhçti gotram>% pàø 12 ukte pautraprabhçtau apatyatvena vivakùite vaü÷ye naø tasyàyamà÷ayaþpravaràdhyàyaprasiddhaü loke gotramiha tu tadaprasiddhasyàpi saüj¤àrthamidam pautràderapyapatyatvàvyabhicàràdapatyapadasyàpatyatvena vivakùitamityarthaþ tena pautràdestattvena vivakùàyàmeva gotratvam . pautràpatya÷abdayoþ sasambandhikatayà yadãyapautràdi taü pratyeva tasya gotratvam iti . asya prayojanaü tu %<ekogotre>% pàø niyamàrthaü tathàhi gotre eka evàpatyapratyayaþ syàt . upagorgotràpatyam upagavaþ . gàrgyaþ . nàóàyanaþ . %<gotre svaikona saükhyànàü pratyayànàmparamparà . yadvà svadyånasaükhyebhyo 'niùñotpattiþ prasajyate . apatyampitureva syàttataþ pràcàmapãti ca . matabhedena taddhyanye såtrametattathottaram>% siø kauø ayamarthaþ piturevàpatyamiti pakùe hi upagostçtãye vàcye aupagavàdi syàt . caturthe tvajãvajyeùñhe mçtavaü÷ye aupagaveþ phak . itthami¤phakoþ paramparàyàü målàcchatatame gotre ekona÷atampratyayàþ syuþ . pitàmahàdãnàmapãti mukhyapakùe tu tçtãye vàcye upagoraõà iùñe siddhe'pi aõantàdijapi syàt caturthe phagiti tataþ phagi¤àþ paramparàyàü ÷atatame gotre'ùñanavatiraniùñapratyayàþ syuþ . ato niyamàrthamidaü såtram . iti gotràpatye anekapratyayàþ pàø vihità vistarabhayànnoktàþ . gotràntare jàtasyàpi dànàdito gotràntaratvaü smçtibihitaü yathà %<gotrarikthe janayiturna bhajet dattrimaþ sutaþ . gotrarikthànugaþ piõóovyapaiti dadataþ svadhà>% manuþ . ayamà÷ayaþ dànàt janayituþ svatve jivçtte dvàda÷avidhaputràntargatatvena dattadàkãnàü putranidhitvena vidhànàt vidhànena saüskàràdinà ca grahãtuþ putratve tadgotratvam . dattakanyàyàntu vacanàdeya pitçgotràpahàreõa patigotrapràptiþ tathà ca uø taø vyapasthàpitaü yathà
     tadànãü gotràpahàramàha laghuhàrãtaþ . %<svagotràdbhra÷yate nàrã vivàhàt saptame pade . patigotreõa kartavyà tasyàþ piõóodakakriyà>% . pàõigrahaõàdapi pitçgotràpahàramàha ÷ràddhaviveke vçhaspatiþ . %<pàõigrahaõikà mantràþ pitçgotràpahàrakàþ . bharturgotreõa nàrãõàü deyaü piõóodakaü tataþ>% . yattu sapiõóanasya gotràpahàritvapratipàdakavacanam . %<saüsthitàyàntu bhàryàyàü sapiõóãkaraõàntikam . paitçkaü bhajate gotramårdhvantu patipaitçkam>% iti kàtyàyanãyaü tat ÷àkhyantarãthaü ÷iùñavyavahàràbhàvàt . ataeva %<anumantrità guruü gotreõàbhivàdayeta>% iti gobhiloktaü saptapadãgamanànantaraü patyurabhivàdanaü tat patigotreõa kartavyamiti bhaññanàràyaõairuktam etena pitçgotreõeti saralàbhavadevabhaññàbhyàmuktaü heyam . ÷ràddhe gotrollekhe vi÷eùaþ ÷ràø taø pracetàþ %<gotrasambandhanàmàni pitéõàü parikalpayan>% . sàmagànàü ÷ràddhàdikarmabhede tasya vibhaktivi÷eùàntatàmàha tatraiva gobhilaþ %<gotraü svaràntaü sarvatra gotrasyàkùaùyakarmaõi . gotrastu tarpaõe prokta evaü kartà na muhyati>% ÷àkhibhedena pretatarpaõe tu vi÷eùaþ vrahmapuø uktaþ . %<amukàmukagotrastu pretastçpyatvidaü japan>% . %<snàtvà sacelamàcamya si¤ceyurudakaü jale . gotranàmànuvàdàdi tarpayàmoti cottaram>% chandogaviùayaü gobhilavàkyam %<vipakùagotraü dayitena lambhità>% kiràø %<sphuñamindratàdya mayi gotrabhidà>% màghaø . %<gotrabiskhalitamåcuraïganàþ>% raghuþ . %<smarasi smara! mekhalàguõairuta gotraskhaliteùu bandhanam>% kumàø . %<gotrabhido'pyamarùaõa>% raghuþ . gotraü karoti kç--õini . gotrakàrin gotrapravartaka çùibhede . %<saptaite gotrakàriõaþ>% vaudhàø . tçc gotrakartç tatràrthe %<tapasvino brahmavido gotrakartàra eva ca>% bhàø ànuø 4 aø . gàü bhåmiü vçùñyà tràyate trai--ka . 13 meghe niruø . gotramicchabde dç÷yam .

@<[Page 2698a]>@
#<gotrakãlà># strã gotraþ parvataþ kãla iva viùñambhakatvàt yasyàþ . pçthivyàü hemaca0

#<gotraja># puüstrã gotre samàne vaü÷e jàyate jana--óa . ekagotrotpanne %<tatsuto gotrajau bandhuþ>% yàj¤aø . yadyapi gotrotpannamàtre'sya pravçttistathàpi a÷aucagrahaõe %<da÷àhena sapiõóàstu ÷udhyanti pretasåtake . triràtreõa sakulyàstu snàtvà ÷udhyanti gotrajàþ>% vyàsavàkye gotrajapadaü pàribhàùikaü yathàha vçhanmanuþ %<sapaõóità tu puruùe saptame vinivartate . samànodakabhàvastu nivartetàcaturda÷àt . janmanàmnàü smçtereke tatparaü gotrajàmatàþ>% iti gotrajà nivçttasamànodakabhàvàþ ÷uø taø raghuø . vastutaþ gotrajapadasya gotrotpannamàtràrthakatve'pi sàmànyavi÷eùanyàyena sapiõóàdervi÷eùà÷au coktestadbhinnaparatvam ata eva tatsuto gotrajobandhurityatra yàj¤aø vacane gotrajapadena pitàmahyàdergrahaõamiti tadvyàkhyàne ca mitàø %<gotrajàþ sapiõóàþ pitàmahyàdayaþ samànagotràþ>% ityuktam .

#<gotrabhàga># puø gotràõàmekagotrajàtànàü bhàgaþ . gotrajàtànàü parasparavibhàge %<gotrasàdhàraõaü tyaktvà yo'nyade÷aü samà÷ritaþ . tadvaü÷yasyàgatasyàü÷aþ pradàtavyo na saü÷ayaþ . tçtãyaþ pa¤cama÷caiva saptamovàpi yo bhavet . janmanàmaparij¤àne labhetàü÷aü kramàgatam . yaü paramparayà maulàþ sàmantàþ svàminaü viduþ . tadanvayasyà gatasya dàtavyà gotrajairmahã . bhuktistraipuruùã sidhye dapareùàü na saü÷ayaþ . anivçtte sapiõóatve sakulyànàü na sidhyati . asvàminà tu yadbhuktaü gçhakùetràpaõàdikam . suhçdbandhusakulyasya na tadbhogena hãyate . vivàhya÷rotriyairbhuktaü ràj¤àmàtyaistathaiva ca . sudãrgheõàpi kàlena teùàü siddhyati tattu na>% vçhaspatiþ gotra sàdhàraõaü dravyamiti ÷eùaþ vivàhyo jàmàtà

#<gotrabhid># puø gotraü parvataü meghaü và bhinatti bhida--kvip . indre indrasya vçùñyarthaü meghabhedanàt parvatapakùa÷àtanàdvà tathàtvam . %<purandaro gotrabhid bàhuràyàt>% yajuø 20 . 38 gaurbhåmistàü vçùñyà tràyante gotrà meghàþ tàn vçùñyartha bhinatti gotràn girãn và bhinatti vedadãø . tasya giripakùabhedanakathà pauràõikã anusandheyà . yathà %<tato'drayo jàtapakùà viùõo÷caiva tu màyayà . vasthità medinãü tyaktvà yathàpårvaü nive÷itàþ . tatsthànamasuràõàntu ghàtràdiùñaü jalàrõave . pratãcyàü parvatàþ sarve nimamajjuryathà gajàþ . tatràsurebhyaþ ÷aüsuste àdhipatyaü surà÷rayam . tacchratvaivàsuràþ sarve cakrurudyogamuttamam>% ityupakrame %<dharagabàntu girãn sthàpya sveùu sthàneùu goþ patiþ . ciccheda pavinà pakùàn sarveùàü bhuvi càriõàm . ekaþ sapakùo mainàkaþ suraistatsamaye kçtaþ>% agniü puø . %<pakùacchedodyataü ÷akraü ÷ilàvarùãva parvataþ>% iti tadanu reõa raghau varõitam . gotre nàma bhinatti . 2 nàmabhedake ekanàmoccàraõakàle anyanàmoccàrake ca . %<tadayuktamaïga tava vi÷vasmçjà na kçtaü yadãkùaõasahasratayam . prakañãkçtà jagati yena khalu sphuñamindratàdya mayi gotrabhidà>% màghaþ . %<gotrabhidà parvatabhidà nàmabhedinà ca>% malliø .

#<gotravçkùa># puø gotrabhavo nagajàto vçkùaþ . dhanvanavçkùe bhàvapraø .

#<gotraskhalana># naø gotre nàmani skhalanam . anyasya nàmagrahaõà÷ayà anyasya nàmagrahaõaråpe ràgahetuke skhalane . %<jagàda gotraskhalane ca kà na tam>% (nalam) naiùaø . %<gotraskhalane bhràntiü mànini! jànãhi kebalàü me'tra . àkhyànatovi÷eùapratipattiþ pàõinãya iva>% udbhañaþ . bhàve kta gotraskhalitamapyatra naø %<uta gotraskhaliteùu vandhanam>% kumà0

#<gotrà># strã gavàü samåhaþ tra . 1 gosamåhe gàü tràyate ÷asyàdipoùaõena trai--ka . 2 bhåmau amaraþ .

#<gotràdi># puø %<tiïogotràdãni kçtsnàbhãkùõyayoþ>% pàø tiïantàt parasya atadàttatànimitte ÷abdagaõe tadugaõa÷ca pàø gaø såtre ukto yathà %<gotra bruva pravacana prahasana prakathana pratyàyana prapa¤ca pràya nyàya pracakùaõa vicakùaõa avacakùaõa svàdhyàya bhåyiùñha vànàma>% .

#<gotva># naø gorbhàvaþ tva . go÷abdapravçttinimitte gavetaràvçttau sakalagovyaktisthe jàtibhede . tallakùaõantu gavetaràvçttitve sati sakalagovyaktivçttitvam . sattàdravyatvàdijàteþ sakalagovyaktivçttitvàt tadvàraõàya satyantam vi÷eùaõaü gaganàdergavetaràvçttitvàt vi÷eùyadalam . vçttitàdvaya¤ca samavàyena gràhyaü tena gavetaraghañàdau kàlikasambandhena gotvasya sattve'pi nàsambhavaþ ba và gavetaràsamavetasya gaganàdeþ kàlikena sakalagovyaktivçttitvàdativyàptiþ . tasyà÷ca jàteþ gopadapravçttinimittatvamuktaü kàvyaø praø vàkyapadãye %<gauþ svaråpeõa na gaurnàpyagauþ gotvàbhisambandhàttu gauþ>% yato gotvasambandhàdeva gorgopadavàcyatà ato gotvasya gopadapravçttinimittatvam . tadvya¤jaka¤ca galakambalàdimattvaråpaàkàrabhedaþ saüsthànavi÷eùasyaiva jàtivya¤jakatvàt . tatra gopadaü gotve ÷aktaü vyakterbhànamanumànàt tulyavittivedyatvàdveti mãmàüsakàmanyante anumàna¤ca gàmànayetyàdau gotvànayanamiti ÷àbdabodhàt param gotvakarmakànayanaü gokarmakànayanaü vinà'nupapannamiti vyatirekavyàptigrahàdhãnam . gotvavi÷iùñe ÷aktamiti tu naiyàyikàþ vyaktimàtrasya ÷akyatve vyaktãnàmànantyàt vyabhicàraþ . atadvyàvçttiråpo'poho và gopada÷akya iti tu bauddhàþ

#<goda># puø gàü netraü dàyati ÷odhayati dai--ka . 1 mastakasthe mastiùke hemaø mastiùkasya netraprakà÷ahetutvàt tathàtvam . gàü dadàti dà--ka . 2 godàtari triø . %<annadastu ÷riyaü puùñàü godovradhnasya piùñapam>% manuþ . godàvaryà samãpasthe de÷abhede puø tataþ caturarthyàm aõ . gaudaþ tadde÷àdårabhavàdau triø janapade tu varaõàø tasya lup . godo janapadaþ %<vi÷eùaõànà¤càjàteþ>% pàø . lubarthasya vi÷eùaõànàmapi talliïgavacane na tu jàteþ . godau ramaõãyau siø kau0

#<godatra># naø godaü tràyate trai--ka . mastiùkarakùake mukuñàdau

#<godanta># naø gordanta ivàvayavo'sya 6 taø . haritàle ràjani0

#<godà># strã gàü svargaü dadàti snànena dà--ka . godàvarãnadyàm hemaø . %<neùño'tha godottarata÷ca yàvat>% muø ciø .

#<godàna># naø gàvo ke÷àlomàni và dãyante khaõóyante'tra . àdhàre lyuñ 1 ke÷àntàkhye dvijàti saüskàrabhede ke÷ànta ÷abde 2250 pçø dç÷yam . %<athàsya godànavidheranantaram>% raghuþ . tacca %<evena godànam>% à÷vaø gçø 1 . 18 . 1 . ityàdisåtrajà tena niråpitam . %<cåóopanayanagodànavivàhàþ>% à÷vaø gçø . gavi pçthivyàü dãyate nidhãyate svàpakàle dà--karmaõi lyuñ . 2 dakùiõakarõasamãpasthe ÷iraþprade÷e . %<apareõa dakùiõàgnim dakùiõaü godànamundati>% kàtyàø ÷rauø 5 . 2 . 14 . %<dakùiõaü godànaü vitàryonattãmàmàpaþ>% kàtyàø ÷rauø 7 . 2 . 9 . %<svapadbhirgavi pçthivyàü dãyate iti godànaü ÷irasodakùiõaü prade÷aü vitàrya kaïkatàdinà tatsthàne ke÷àn vijañàn kçtvà undati kledayati adbhiràrdraü karoti imàmàpaþ ityàdi mantreõa>% karkaþ . 6 taø . goþ surabhyà vçùasya và 3 dàne . gopra÷aüsàpårvakaü taddànaprakàro hemàdriø dàø ukto yathà bhaviùyat puràõe . brahmovàca %<àdityaduhità rgaurhi pçthvãyaü parikãrtità . ÷reyo'rthe sarvalokànàmutpannà kratusiddhaye . bràhmaõà÷caiva gàva÷ca kulamekaü dvidhà kçtam . ekatra mantràstiùñhanti havirekatra tiùñhati . gobhyo yaj¤àþ pravartante gobhyodevàþ samutthitàþ . gobhyo vedàþ samudgãrõàþ saùaóaïgapadakramàþ . ÷çïgamålaü gavàü nityaü brahmaviùõå samà÷ritau . ÷çïgàgre sarvatãrthàni sthàvaràõi caràõi ca . ÷iromadhye mahàdevaþ sarvabhåtamayaþ sthitaþ . lalàñàgre sthità devã nàsàvaü÷e ca ùaõmukhaþ . kambalà÷vatarau nàgau nàsàpuñasupàlitau . karõayora÷vinau devau cakùuùoþ ÷a÷ibhàskarau . danteùu vàyavaþ sarve jihvàyàü varuõaþ sthitaþ . sarasvatã ca huïkàre yamayakùau ca gaõóayoþ . sandhyàdvayaü tathoùñhàbhyàü grãvàmindraþ samà÷ritaþ . rakùàüsi kakùade÷e tu sàdhyà÷corasi saüsthitàþ . catuùpàt sakalo dharmaþ svayaü jaïghàsu saüsthitaþ . khuramadhye tu gandharvàþ svuràgreùu ca pannagàþ . khuràõàü pa÷cimàgreùu gaõàhyapsarasàü sthitàþ . rudrà÷caikàda÷a pçùñhe vasavaþ sarvasandhiùu . ÷rãõãtañasthàþ pitaraþ somolàïgålamà÷ritaþ . àdityara÷mayobàle piõóãbhåtà vyavasthitàþ . sàkùàdgaïgà ca gomåtre gomaye yamunà sthità . kùãre sarasvatã devã narmadà dadhisaüsthità . hutà÷anaþ svayaü sarpirbràhmaõànàü guruþ paraþ . aùñàviü÷atidebànàü koùñyoromasu saüsthitàþ . udare pçthivã j¤eyà sa÷ailavanakànanà . catvàraþ sàgaràþ pårõà gavàïge tu payodharàþ . etaddhi kathitaü sarvaü yathà goùu pratiùñhitam . jagadvai deva÷àrdåla! sa devàsuramànavam>% . skandapuràõe %<tçõàni khàdanti vasantyaraõye pibanti toyànyaparigrahàõi . duhyanti vàhyanti punanti pàpaü gavàü rasairjãvati jãvalokaþ . tuùñàstu gàvaþ ÷amayanti pàpaü dattàstu gàvastridivannayanti . saürakùità÷copanayanti tittaü gobhirna tulyaü dhanamasti ki¤cit . ÷aùpaü sama÷nàti dadàti nityaü pàpakùatiü mitravivardhanaü ca . sa eva càryaiþ paribhujyate ca gobhirna tulyaü dhanamasti ki¤cit . tçõàni ÷uùkàõi vane caritvà pãtvàpi toyànyamçtaü sravanti . yadgomayàdyà÷ca punanti lokàn gobhirna tulyaü dhanamasti ki¤cit>% . hàrãtaþ %<bahukùãrà÷ca yo gà vai bràhmaõàyo papàdayet . uttàrayetsa àtmànaü sapta sapta tà kulàni ca>% . devalaþ %<su÷ãlàü lakùaõavatãü yuvatãü vatsasaüyutàm . bahudugdhavatãü snigdhàü dhenuü dadyàdvicakùaõaþ>% . vedavyàsaþ %<ya÷càtmavikrayaü kçtvà gàþ krãtvà saüprayacchati . àtmavikrayatulyàstàþ ÷à÷vatãþ vçddhakau÷ikaþ>% . tathà saügràmeùvarjayitvà tu yo vai gàþ samprayacchati . yàvatãþ spar÷ayedgàvaþ sa tàvat phalama÷nute . tàvaditi pårvokta tàvadgoromasammitaü saüvatsaraü svargaphalamityarthaþ . %<yo vai dyåte dhanaü jitvà krãtvà gàþ saüprayacchati . sa divyamayutaü ÷àkravarùàõàü phalama÷nute>% . %<antarjàtàþ, sukrayaj¤ànalabdhàþ paõakrãtà nirjità÷caukajà÷ca . kçcchrotsçùñàþ poùaõàbhyàgatà÷ca dvàrairetairgovi÷eùàþ pra÷astàþ>% . antarjàtà garbhiõya iti bhàratapadaprakà÷akàraþ . sukrayalabdhàþ yathàmålyakrayapràptàþ j¤ànalabdhàþ pratigrahalabdhàþ paõakrãtàþ bhçtilabdhàþ nirjità yuddhàdinà, okajàþ gçhajàtàþ, kçcchotsçùñàþ poùaõàbhyàgatà ativyàdhyàdikçcchràkràntàþ satyaþ svàminà yàstyaktàþ svayaü ca poùaõaü kçtvà labdhàþ . %<ruùñà duùñà durbalà vyàdhità ca na dàtavyà yà ca målyairadattaiþ . kle÷airvipraü yà phalaiþ saüyunakti tasyàvãryà÷càphalà÷càpi lokàþ>% . målyairadattaiþ svãkçteti ÷eùaþ . tathà . %<na kç÷àü pàpavatsàü và bandhyàü rogànvitàü tathà . na vyaïgàmapari÷ràntàü dadyàdgàü bràhmaõàya vai . yodadyànnopayuktàrthàü jãrõàndhenu¤ca niùphalàm . tamaþ saüpravi÷eddàtà dvijaü kle÷ena yojayan>% . brahmapuràõe %<pãtodakàü jagdhatçõàü dugdhacoùàü nirindriyàm . unmattàmaïgahãnà¤ca mçtavatsàü mahà÷anàm . ke÷abàlapurãùàsthikravyàdàü sandhinãü khalàm . puñadhenuü thamalasånnityaü vraõayitastanãm . na dadyàbbràhmaõebhya÷ca sadoùaü vçùabhantathà>% . potodakàü jagdhatçõàmiti, vçddhatvopalakùaõaparam . dugdhacoùàü, svakãyastanapàyinãü, mahà÷anàm bahubhakùàü, puñadhenuü bàlyàvasthaiva yà garbhiõã . vi÷vàmitraþ %<naika÷çïgà¤ca niþ÷çïgàü sphuñitàkùãü cantatkhuràm . na dadyàt tristanã¤caiva gàü ÷ubhàmeva dàpayet>% . mahàbhàrate %<ambarãùogavàü dattvà bràhmaõebhyo pratàpavàn . arbudàni da÷aika¤ca saràùñro'bhyapataddivam . dattvà ÷atasahasrantu gavàü ràjà prasenajit . savatsànàü mahàtejà gatolokànanuttamàn>% . tathà . %<pràsàdà yatra sauvarõàþ ÷ayyà ratnojjvalàstathà . varà÷càpsaraso yatra tatra gacchanti gopradàþ . gopradonarakannaiti payaþ pãtvàmbuja¤jalam . vimànenàrkavarõena divi ràjan! viràjate . ta¤càruve÷àþ su÷roõyaþ ÷ata÷ovarayoùitaþ . ramayanti vimànasthaü divyàbharaõabhåùitàþ . veõånàü vallakãnà¤ca nåpuràõà¤ca niþsvanaiþ . hàsai÷ca hariõàkùãõàü suptaþ san pratibudhyate . yàvanti romàõi bhavanti dhenvàstàvanti varùàõi mahãyate svaþ . svargàccyuta÷càpi tatastu loke kule samutpasyati gomatàü saþ>% . viùõuþ %<gopradànena svarmàpnoti da÷adhenupradãgolokaü ÷ataprada÷ca brahmalokam>% . jàbàlaþ %<homàrthamagnihotrasya yogàndadyàdayàcitàm . trirvittapårõà pçthivã tena dattà na saü÷ayaþ>% . yàj¤avalkyaþ %<yathàkatha¤ciddattvà gàü dhenuü và'dhenumeva và . arogàmaparikliùñàü dàtà svarge mahãyate>% . aïgiràþ %<gaurekasyaiva dàtavyà ÷rotriyasya vi÷eùataþ . sà hi tàrayate pårvàn sapta sapta ca sapta ca>% . nandipuràõe %<apàtre sà tu gaurdattà dàtàrannarakaü nayet . kulaikaviü÷atyà yuktaü grahãtàra¤ca tàrayet . vidhinà ca yadà dattà pàtre dhenuþ sadakùiõà . tadà tàrayate jantån kulànàmayutaiþ ÷ataiþ . pàtràõyàdhyàtmikà mukhyàþ su÷uddhà÷càgnihotriõaþ . devatà÷ca tathà mukhyà godànaü hyetaduttamam>% . mahàbhàrate %<vçttiglàne sãdati càtimàtram kavyàrthaü ca homahetoþ prasutyàm . gurvarthe và bàlasaüvçddhaye và dhenundadyadeùa kàlo vi÷iùñaþ>% prasutyàü somayàge . tathà %<na badhàrthaü pradàtavyà na kãnà÷e na nàstike . gojãve na ca dàtavyà tathà gauþ puruùarùabha!>% . kãnà÷o halavàhakaþ . àtreyaþ %<sãdate bahubhçtyàya ÷rotriyàyà''hitàstaye . atithipriyàya dàntàya deyà dhenurguóànvità . akulãnàya mårkhàya lubdhàya pi÷unàya ca . havyakavyavyapetàya gaurnaü deyà katha¤cana>% . atha dànavidhiþ . vi÷vàmitraþ %<pràïmukhãü gàmavasthàpya savatsàntàü supåjitàm . pucchade÷e tu dàtà vai smàto baddha÷ikho bhavet . udaïmukhastu vipraþ syàtpàtralakùaõalakùitaþ . àjyapàtraü kare kçtvà kanakena samanvitam . nikùipya pucchaü tasmiüstu ghçtadigdhaü pragçhya ca . satilaü viprapàõintu pràgagrantu nidhàpayet . satilaü saku÷a¤càpi gçhãtvà dànamàcaret . anenaiva tu mantreõa pàtrahaste jalaü kùipet . yaj¤asàghanabhåtà yà vi÷vasyàghapraõà÷inã . vi÷varåpaþ paro devaþ prãyatàmanayà gavà . anubrajya tu tàü dhenuü bràhmaõena samanvitàm . gomatãntu tato vidyàü japeta prayataþ ÷uciþ . uddi÷yàtha vàsudevaü prãyatàmiti cànagha! . pàtraü manasi sa¤cintya toyamapsu vinikùipet . jala÷àyã vrahmapità padmanàbhaþ sanàtanaþ . anantabhoga÷ayanaþ pãyatàü paramaþ pità>% . gomatãmàha yamaþ %<gàvaþ surabhayonityaü gàvoguggulagandhikàþ . gàvaþ pratiùñhà bhåtànàü gàvaþ svastyayanaü mahat . annameva paraü gàvo devànàü haviruttamam . pàvanaü sarvabhåtànàü rakùanti ca vahanti ca . haviùà mantrapåtena tarpayantyamaràndivi . çùãõàmagnihotéõàü gàvo homapratiùñhikàþ . sarvepàmeva bhåtànàü gàvaþ ÷araõamuttamam . gàvaþ pavitraü paramaü gàvo maïgalamuttamam . gàvaþ sarvasya sokasya gàboghanyàþ ÷ubhàvahàþ . namogobhyaþ ÷ronatorbhyaiþ saurabheyaubhya eva ca . namo brahmasutàbhya÷ca pavitràbhyo namo namaþ . bràhmaõà÷caiva gàva÷ca kulamekaü dvidhà katas . ekatra mantràstiùñhanti habirekatra tiùñhati>% . anyàpi gomatã, mahàbhàratoktà tiladhenudàne dar÷ità . tata÷cànayorvikalpànuùñhànamiti . sarvagodànasàdhàraõaü mantramàha va÷iùñhaþ . %<ghçtakùãrapradà gàvo ghçtayonyo ghçtodbhavàþ . ghçtanadyo ghçtàvartàstà me santu sadà gçhe . vçtaü me hçdave nityaü ghçtaü nàbhyàü pratiùñhitam . ghçtaü me sarvata÷caiva vçtaü me manasi sthitam . gàvomamàgratonitthaü gàvaþ pçùñhataþ eva ca . gàvome sarvata÷caiva gavàü madhye vasàmyaham>% . %<ityàcasya japan sàyaü pràta÷ca puruùaþ sadà . yadahnà kurute pàpaü tasmàt sa parimucyate>% . dakùiõà càtra suvarõam yadàha va÷iùñhaþ %<suvarõaü dakùiõàmàhurgopradàne mahàphale . suvarõaü paramaü hyàyurdakùiõàrthe na saü÷ayaþ . gopradànantàrayate sapta pårvàn naràüstathà . suvarõaü dakùiõàü dattvà tàvaddhiguõamucyate . suvarõaü paramaü dànaü suvarõaü dakùiõà parà . suvarõaü pàvanaü pràhuþ parimàõaü parantathà>% atra suvarõa÷abdasya hiraõyaparyàyatve yathà÷aktyanuùñhànam . apare tvàhuþ sakçduccaritasuvarõa÷abdàvagataparimàõàrthaparityàgànupapatteþ suvarõa÷abdasya pràhurityàdikriyàkarmabhåtatayà dvitãyàntatvena liïgavi÷eùanirdhàraõàcca parimàõàrthataiva nyàyyeti . evaü ca satyaniyatànuùñhànaprasaïgabhaïgaþ tathà parimàõaparantathetyetadapi sama¤jasaü syàt . varõabhedena godànaphalàdi tatroktaü yathà %<kçùõàïgàndadate yastu paññacchannàü svalaïkçtàm . ghaõñàmàlàkulàü kçtvà puùpai÷caivàpyalaïkçtàm . vidhivacca dvijàtibhyo yamalokaü na pa÷yati . àyuràrogyamai÷varyaü dàtà kàmàü÷ca mànasàn . ÷vetàïgàndadate yastu divyaratnairalaïkçtàm . ghaõñàmàlàkulàü kçtvà puùpai÷caivàpyalaïkçtàm . mukhe dhåpaþ pradàtavyo ghçtenàsya¤ca pårayet . suvarõa÷çïgàbharaõà tathà raupyakhurà ÷ubhà . paññacchannà ÷ubhà caiva dàtavyà dhyànayogine . yastu dadyàcca gàü ÷vetàü tasya puõyaphalaü ÷çõu . janmaprabhçti yat pàpaü màtçkaü paitçkaü ca yat . kuloddhatasya dhårtasya tatkùaõà deva na÷yati . gàndadànãha ityeva vàcà påyeta sarva÷aþ . pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . narakasthàþ pramucyante somalokaü vrajanti te . gaurãü caiva prayacchettu yastu gàü vai naraþ ÷uciþ . ahoràtroùita÷caiva kçta÷auconaraþ sadà . svarõa÷çïgãü raupyakhuràü suktàlàïgålabhåùitàm . ghaõñàmàlàkulàü caiva gandhapuùpairalaïkçtàm . kutapa¤càstaret pràj¤o mukhe dhåpaü pradàpayet . bhakùyabhojyànnapànena bràhmaõàn bhojayet pumàn . gàndadànãha ityeva vàcà påyeta sarva÷aþ . màtçkaü paitçkaü caiva yaccànyadduùkçtaü bhavet . pàpa¤ca tasya tat sarvaü dahatyagnirivendhanam . varùakoñisahasrantu pumàn sa divi modate . dàsãdàsairalaïkàraiståyate sarvajantubhiþ . aroga÷caiva jàyeta tejasvã ca bhavennaraþ . nãlabarõà¤ca gàndadyàddogdhrãü ÷ãlaguõànvitàm . svarõa÷çïgãü raupyakhuràü muktàlàïgålabhåùitàm . paññacchannàü ÷ubhàü saumyàü ghaõñàdàmairalaïkçtàm . pa¤caraïgeõa såtreõa galaveùñana÷obhitàm . rudrasya pramukhe deyà viùõo÷ca brahmaõa÷ca ha . gàü dadànãha ityeva vàcà påyeta sarva÷aþ . pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . narakasthàþ pramucyante nãlàü gàü dadate tu yaþ . varùakoñisahasràõi loke tiùñhati vàruõe . dadhikùãravahà nadyo vartante sarvataþ sadà . ghçta÷ailàþ prapadyante navanãtasya parvatàþ . kçùibhàgã bahudhano durbhakùya¤ca na pa÷yati>% .
     savarõavatsasaühitàyàþ kapilàdikàyàgordànavidhistatraiva mahàbhàrate .
     %<samànavatsàü kapilàü dhenuü dattvà payasvinãm . suvratàü vastrasampannàü brahmaloke mahãyate>% . samànavatsàü samànavarõavatsàm . %<rohiõãü tulyavatsàü ca dhenuü dadyàtpayasvinãm . suvratàü vastrasaüvãtàü indraloke mahãyate . samànavatsàü ÷abalàü dhenuü dattvà payasvinãm . suvratàü vastrasaüvãtàü somaloke mahãyate>% . ÷avalàü karvuràm . samànavatsàü kçùõàntu dhenuü dattvà payasvinãm . suvratàü vastrasaüvãtàmagniloke mahãyate . vàtareõusavarõàntu savatsàü kàmadohanàm . pradàya vastrasaüvãtàü vàyuloke mahãyate . samànavatsàü dhåmràntu ghenuü dattvà payasvinãm . suvratàü vastrasaüyuktàü yamaloke mahãyate . arghyàü hemasavarõàntu savatsàü kàmadohanàm . pradàya vastrasaüvãtàü vàruõaü lokama÷nute . arghyà, gauþ . kàmadohanàü anàyàsadohàm . %<hiraõyavarõàü piïgàkùãü savatsàü kàmadohanàm . pradàya vastrasaüvãtàü kauveraü lokamàpnuyàt>% . palàladhåmavarõàntu savatsàü kàmadohanàm . pradàya vastrasaüvãtàü pitçloke mahãyate . savatsàü pãvarãndattvà sitakaõñhãmalaïkçtàm . vai÷vadevamasambàdhaü sthànaü ÷reùñhaü prapadyate . sitakaõñhãü kçùõagalàm . samànavatsàü gaurãntu dhenundattvà payasvinãm . suvratàü vastrasaüvãtàü vasånàü lokama÷nute . suvratà sukhadohyà . %<pàõóukambalavarõàntu savatsàü kàmadohanàm . pradàya vastrasaüvãtàü sàdhyànàü lokama÷nute . vatsopapannànnãlàïgãü sarvaratnasamanvitàm . gandharvàpsarasàü lokàn dattvà pràpnoti mànabaþ . gopradànaratoyàti bhittvà jaladasa¤cayàn . vimànenàrkavarõena divi ràjan! viràjate . ta¤càruye÷àþ su÷roõyaþ sahasraü varayoùitaþ . ramayanti nara÷reùñhaü gopradànaratannaram>% . devatodde÷ena godànavidhistatraiva liïgapuràõe
     %<devadakùiõadigbhàge dhenuþ kàryà udaïmukhã . pràïmukhaü vatsalaü kçtvà bràhmaõaü ca udaïmukham . pràïmukho yajamànastu påjayedbràhmaõaü tataþ . ko'dàditi ca mantreõa gçhõãyàdbàhmaõaþ svayam>% . devo'tra mahe÷varaþ . %<evaüvidhànato dattvà yàti dàtà ÷ivàlayam . tatra bhuktvàkùayàn bhogànante brahmaiti ÷à÷vatam>% . devãpuràõe %<nãlàü và yadi và ÷vetàü pàñalàü kapilàmapi . sadugdhàü batsalà¤caiva sukhadohàü sugànnçpaþ>% . %<àdàya vidhivaddevãü påjayecchubhapaïkajaiþ . dhåpantu pa¤caniryàsanturuùkàgurucandanam . dattvà tu mantrapårvantu naivedyamupakalpayet . pàyasaü ghçtasaüyuktaü kùàmayecca tathà tu tàm . dvijàya ÷ivabhaktàya savatsàïgàü nivedayet . sahemavastrakàüsyà¤ca mahàpuõyamavàpnuyàt . yàvattadromasaükhyànaü tàvaddevyàþ puraü vaset . ihaiva gatapàpo'sau jàyate nçpasattama! .>% viùõudharme màndhàtà uvàca . vrahmaõaþ prãõanàrthàya ke÷avasya ÷ivasya ca . yàni dànàni deyàni tànyàcakùva dvijottama! . yena caiva vidhànena dànaü puüsaþ sukhàvaham . aihikàmuùmikàpti¤ca karoti na vihanyate . vasiùñha uvàca . godànamàdau vakùyàmi pratyakùakramayogataþ . %<yena caiva vidhànena dhenuü nàdhikavistaram . puõyandinamathàsàdya snàtvà''tarpya pitéüstathà . kçtopavàsaþ samprà÷ya pa¤cagavyaü nare÷vara! . ghçtakùãràbhiùeka¤ca kçtvà viùõoþ ÷ivasya ca . tamabhyarcya yathànyàyaü puùpàdibhiranukramàt . udaïmukhãü pràïmukhãü và géùñiü kçtvà payasvinãm>% . gçùñiþ sakçtprasåtetyarthaþ . %<saputràü vastrasaüvãtàü sitayaj¤opavãtinãm . svarõa÷çïgãü raupyakhuràü suvarõoparisaüsthitàn . ÷aktitodakùiõàyuktàü bràhmaõàya nivedayet . gàvo mamàgrataþ santu gàvo me santu pçùñhataþ . gàvo me hçdaye santu gavàü madhye vasàmyaham . pradakùiõaü tataþ kçtvà dhenuü dvijavara¤ca tam . imàü naþ pratigrahõãùva ghenurdattà mayà tava . sa me pàpàpanodàya govindaþ prãyatàmiti>% . vahnipuràõe tu ayamadhiko mantraþ . %<yà dhenuþ kà÷yapasyàsãdatrervà gotamasya ca . sàbhikàmaphalà devã iha loke paratra ceti . evamuccàrya taü vipraü govindaü nçpa . kalpayet . anuvrajettu gacchantaü padànyaùñau naràdhipa! . anena vidhinà dhenuü yo vipràya prayacchati . sarvakàmasamçddhàtmà viùõulokaü sa gacchati . saptàvaràn saptaparànàtmàna¤caiva mànavaþ . saptajanmakçtàt pàpànmocayatyavanãpate! . padepade'÷vamedhasya gosavasyaü ca mànabaþ . phalamàpnoti ràjendra dakùàyaiva¤jagau hariþ . sarvakàmadughà samyaksarvakàleùu pàrthiva! . bhavatyatho pàpaharà yàvadindrà÷caturda÷a . sarveùàmeva pàpànàü kçtànàmavijànatà . pràya÷cittamidaü proktamanutàpopavçühitam . sarveùàmeva devànàmekajanmànugaü phalam . hàñakakùitigaurãõàü saptajanmànugaü phalam . bràhmaõaiþ kùatriyairvai÷yaiþ ÷ådrai÷cànyai÷ca mànavaiþ . lokàþ kàmaduùàþ pràptà dattvaitadvidhinà nçpa! . gobhyo'dhikaü jagati nàparamasti ki¤ciddànam pavitramiti ÷àstravidovadanti . tàþ sampadaþ surasada÷ca samãhamànairdeyà madaiva vidhinà dvijapuïgavebhyaþ .>% ataþ parantu godànaü kãrtayiùyàmi te'nagha! . gàvo'dhikàstapasvibhyo yasmàt sarvebhya eva ca . tasmànmahe÷varo devastapastàbhiþ sahàsthitaþ . brahmaloke vasantyetàþ somena saha bhàrata! . yàntàü brahmarùayaþ siddhàþ pràrthayanti paràü gatim . payasà haviùà daghnà ÷akçtà càtha carmaõà . asthibhi÷copakurvanti ÷çïgairbàlai÷ca bhàrata! . nàsàü ÷ãtàtapau syàtàü sadaitàþ karma kurvate . na varùaviùayaü vàpi duþkhamàsàü bhavatyuta . bràhmaõaiþ sahità yànti tasmàt pàramakaü padam . ekaü gobràhmaõaü tasmàt pravadanti manãùiõaþ . rantidevasya yaj¤e tàþ pa÷utvenopakalpitàþ . ata÷carmaõvatã ràjan . gocarmabhyaþ pravartità . pa÷utvàcca vinirmuktàþ pradànàyopakalpitàþ . tà imà vipramukhyebhyo yo dadàti mahãpate! . nistaredàpadaü kçcchràü viùamastho'pi pàrthiva! . gavàü sahasradaþ pretya narakaü na prapadyate . sarvatra vijaya¤càpi labhate manujàdhipa! . amçtaü vai gavàü kùãramityàha trida÷àdhipaþ . tasmàddadàti yo dhenumamçtaü sa prayacchati . agnãnàmavyayaü hyetaddhaumyaü vedavido viduþ . tasmàddadàti yo dhenuü sa haumyaü samprayacchati . svargo và mårtimàneùa, vçùabhaü yo gavàü patim . vipre guõayute dadyàt sa vai svarge mahãyate . pràõà vai pràõinàmete procyante bharatarùabha! . tasmàddadàti yo dhenuü pràõàneùa prayacchati . gàvaþ ÷araõyà bhåtànàmiti vedavido viduþ . tasmàddadàti yo dhenuü ÷araõaü sa prayacchati . na badhàrthaü pradàtavyà na kãnà÷e na nàstike . gojãvine na dàtavyà tathà gaurbharatarùabha! . dadat sa tàdç÷ànàü vai naro gàü pàpakarmaõàm . akùayaü narakaü yàtãtyevamàhurmanãùiõaþ . na kç÷àü nàpavatsàü và bandhyàü rogànvitàü tathà . na vyaïgàü na pari÷ràntàü dadyàdgàü bràhmaõàya ca . da÷agosahasrado hi ÷akreõa saha modate . akùayàn labhate lokànnaraþ ÷atasahasradaþ .. bhàø ànuø 66 a0

#<godàraõa># naø gàü bhåmiü dàrayati vç--õic--lyu . 1 làïgale amaraþ . 2 kuddàle hemacaø .

#<godàvarã># gàü svargaü dadàti snànàt dà--vanip ïãp ra÷càntàde÷aþ . svagàmakhyàte nadãbhede sà ca nadã dakùiõastu daõóakàraõyasamãpasthà yathàha %<satakçtya ÷arabhaïgaü sa daõóakàraõyamà÷ritaþ . nadãü godàvarãü ramyàmà÷ritya nyavasattadà>% bhàø vaø 276 aø . tato godàvarãü pràpya nityaü siddhaniùevitàm . gavàmayamavàpnoti vàsukerlokamuttamam bhàø vaø 85 aø . %<gaïge! ca yamune! caiva godàvari! sarasvati! . narmade! sindhu! kàveri! jale'smin sannidhiü kuru>% . jale tãrthàvàhanamantraþ .

#<godugdha># naø 6 taø . goþ kùãre . bhàvapraø tadguõà uktàstacca vàkyaü go÷abde dar÷itam . varõabhedena gordugdhasya guõàstatraiva %<kçùõàyà gorbhavaü dugdhaü vàtahàri guõàdhikam . pãtàyà harate pittaü tathà vàtaharaü bhavet . ÷leùmalaü guru ÷uklàyà raktàyà÷càpi vàtahçt . bàlavatsavivatsànàü gavàü dugdhaü tridoùakçt . vaùkayiõyàstridoùaghnaü tarpaõaü balakçt payaþ . jàïgalànåpa÷aileùu carantãnàü yathottaram . payo gurutaraü sneho yathàhàraü pravartate . khalyannabhakùaõàjjàtaü kùãraü guru kaphapradam . tattu balyaü paraü vçùyaü svasthànàü guõadàyakam . palàlatçõakàrpàsavãjajaü rogiõo hitam>% ràjaniø tu %<gavàü pratyåùasikùãraü guru viùñambhi durjaram . tasmàdabhyudite sårye yàmaü yàmàrdhameva và . samuttàrya payogràhyaü tatpathyaü dãpanaü laghu . vivatsàbàlavatsànàü payo doùalamãritam . ÷astaü vatsaikavarõàyàghavalãkçùõàyorapi>% ikùvàdà màsaparõàdà årdha÷çïgo ca yà bhavet . tàsàü gavàü hitaü kùãraü ÷çtaü và'÷çtameva và . gavàü sitànàü vàtaghnaü kçùõànàü pittanà÷anam . ÷leùmaghnaü raktavarõànàü trãn hanti kapilàpayaþ ràjaniø .

#<godugdhadà># strã gordugdhaü dadàti sampàdayati dà--ka . caõikàtçõe ràjaniø . tasyàbhojanàdgordugdhavçddhestasyàstathàtvam .

#<goduh># triø gàü dogdhi duha--kvip 6 taø . 1 godohake (doyàla) %<ciraü nidadhyau duhataþ sa goduhaþ>% màghaþ . 1 gope ca %<ceto'smàkaü guõavadaguõaü goduhàü dehametat>% uddhavadåø duha--ka . goduho'pyatra puø .

#<godoha># puø bhàve gha¤ . 6 taø . %<1 gordohane .>% %<rudràyatane bhåmau godohàt koñihomàcca>% vçø saø 36 aø . karmaõi gha¤ . %<akarmakadhàtubhiryoge de÷aþ kàlo bhàvo gantavyo'dhvà ca karmasaüj¤a iti vàcyam>% vàrtiø asyàrthaþ màsamàste godohamàste ityàdau sarvatràkarmakadhàtånàü vyàptigarbhitasvàrthaparatàyàü tàtparyagràhakamidaü vàrtikaü yathàha hariþ %<kàlabhàvàdhvade÷ànàmantarbhåtakriyàntaraiþ . sarvairakarbhakairyoge karmatvamupajàyate . atastaiþ karmabhiryukto dhàturdravyairakarmakaþ . lasya karmaõi bhàve ca nimittatvàya kalpate>% iti . asyàyaü bhàvaþ màsamàste godohamàste ityàdau dhàtoreva sambandhapårvakàsanàdau àsanàdikaraõaka sambandhe và niråóhalakùaõàyà j¤àpakametadvàrtikam . tatra dhàtoràdyàrthalakùaõàyàü pradhànakriyàyà akarmakatvàt duhàdiùu pàñhàbhàvàcca gauõakarmaõi lakàràsambhavenaü bhàva eva lakàrastena màsamàsyata ityeva prayogaþ . dvitãyàrthalakùaõàyàntu pradhànakriyàyàþ sakarmakatayà kàlàde÷ca tatkarmatvena mukhyakarmaõyeva lakàrastena màsa àsyate godoha àsyate iti prayoga iti vivekaþ . atra lasyetyabhidhànàt kçdyoge na tebhyaþ ùaùñhãti dyotitamiti magoramàyàü spaùñam . 2 godugdhe ca %<hyo godohodbhavaü vçtam>% amaraþ . àdhàre gha¤ . 3 godahanakàle ca tatkàla÷ca muhårtàùñamabhàgàtmakaþ yathàha àø taø viùõu puø %<tato godohamàtraü vai kàlaü tiùñhet gçhàïgane . atithigrahayaõàrthàya tadårdhvaü và yathecchayà>% godohanakàla÷ca muhårtàùñamabhàgàtmakaþ %<àcamya ca tataþ kuryàt pràj¤o dvàràvalokanam . suhårtasyàùñamaü bhàgamudvãkùyohyatithirbhavet>% màrkaø puø eka vàkyatvàt àø taø raghuø .

#<godohana># naø bhàve lyuñ 6 taø . 1 gordohane . àdhàre lyuñ . 2 godohanakàle . %<na lakùyate'hyavasthànamapi godohanaü kvacit>% bhàga01 . 19 . 37 . àdhàre lyuñ ïãp . godohanã godohanàdhàrapàtre gàryàm strã jañàdharaþ .

#<godrava># puø dravati dru--ac 5 taø . gomåtre ràjaniø .

#<godhana># naø gavàü dhanaü samåhaþ . 1 gosamåhe gaureva dhanamasya . 2 goråpadhanavati triø . gaureva dhanam . 3 goråpe dhane naø . %<adyaiva kiü cireõa sma vrajàmaþ saha godhanaiþ>% harivaüø 66 aø %<godhaneùu pratolãùu varadvàramukheùu ca . annasaüskàradoùeùu paõóitàstatra ÷obhanàþ>% bhàø viø 47 aø dhana--rave bhàve ac gorvajrasya rava iva ravo'sya . 4 sthålàgravàõe puø ÷abdakaø harivaø målaü dç÷yam .

#<godhara># puø gàü pçthivãü viùñambhakatayà dharati dhara--ac . mahãdhare parvate ÷abdàrthaci0

@<[Page 2704b]>@
#<godharma># puø goriva dharmaþ . maithune'vicàraråpe gosadç÷e dharme godharmaü saurabheyàcca so'dhãtya nikhilaü muniþ (vçhaspatiþ) bhàø àø 104 aø utathya÷abde 1075 pçø dç÷yam .

#<godhà># kauñilye kaõóvàderàkçtigaõaþ nàmadhàtuþ paraø akaø señ . godhàyati agodhàyãt .

#<godhà># strã gudhyate veùñyate bàhuranayà karaõe gha¤ . ghanurguõà ghàtavàraõàya prakoùñhe 1 badhyamàne carmaõi . %<baddhagodhàïgulitravàn>% bhàø vaø 17 aø %<godhà÷liùñabhujà ÷àkhairabhådbhomà raõàñavã>% màghaþ . %<tata÷cañacañà÷abdo godhàghàtàdabhåttayoþ>% bhàø droø 139 aø . kartari ac . (gosàpa) iti khyàte 2 sarpabhede strã amaraþ %<÷vàvidhaü ÷allakaü godhàü khaógakårma÷a÷àüstathà . bhakùyàn pa¤canakheùvetànanuùñràü÷caikatodataþ>% manunà tanmàüsaü pa¤canakheùu bhakùyatayà'bhihitam . tanmàüsapàkaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<godhà¤coùõajalairbhåyaþ kùàlitàü khaõóa÷aþ kçtàm . svinnà¤ca takratoyàbhyàü kùàlitàü såkùmakhaõóitàm . talayed vesavàràmlaiþ praleho và vidhànataþ . vipàke maghurà godhà vàtapittapraõà÷inã . kaùàyà kañukà proktà kaphaghnã balavardhinã .>% sà tu sthalajajalabhedàddvidhà . svàrthe ka . atraivàrthe . godhàyàþ apatyam và óhrak . gaudhera pakùe ÷ubhràø óhak . gaudheya udãcàø mate àrak . gaudhàra tadapatye puüstrã óhaki strãtve ïãp iti bhedaþ .

#<godhàpadã># strã godhàyà iva pàdã målamasyàþ svàïgatvàt jàtitvàdvà kumbhapadyàø ïãùi padbhàvaþ . (goyàliyà) latàbhede . svàrthe ka . atraivàrthe ratnamàlà .

#<godhàyam># triø gàü dadhàti dhà--bàø asuõ 6 taø . godhàrake %<godhàyasaü vi dhanasairadardaþ>% çø 1069 . 7 .

#<godhàvãõàkà># strã godhàyà÷carmaõà naddhà vãõà hrasvà sà kan . hrasvagodhàcarmanaddhavãõàyàm . %<godhàvãõàkà kàõóavãõà÷ca patnyovàdayantyupagàyanti>% kàtyàø ÷rauø 13 . 3 . 17

#<godhàskandha># puø godheva skandho'sya . viñkhadire . ràjani0

#<godhi># puø gaurnetraü dhãyate yasmin àdhàre in . 1 lalàñe amaraþ gudha--in . 2 godhàyàü sarpabhede ÷abdaciø godhisvàrthe ka, godheva ka ata ittvaü và . godhikà (gosàpa) godhàyàm amaraþ .

#<godhikàputra># pu06 taø . 1 godhà÷àvake sarpàt godhàyàmutpanne (sonà gosàpa) iti khyàte 2 sarpebhede puüstrã ÷abdàrthaciø .

@<[Page 2705a]>@
#<godhinã># strã gudha--õini . vçhatãbhede ràjaniø .

#<godhuma># puø gudha--bàø uma . godhåme ÷abdacaø .

#<godhåma># triø gudha--åma . 1 nàgaraïge 2 vrãhibhede ca (gohuma) ca mediniþ tadbhedàdi bhàvapraø uktaü yathà %<godhåmaþ sumano'pi syàt trividhaþ sa ca kãrtitaþ . mahàgodhåma ityàkhyaþ pa÷càdde÷àt samàgataþ . madhålã tu tataþ ki¤cidalpà sà madhyade÷ajà . niþ÷åko dãrghagodhåmaþ kvacinnandomukhàbhidhaþ . godhåmo madhuraþ ÷ãto vàtapittaharo guruþ . kapha÷ukraprado balyaþ snigdhaþ sandhànakçtsaraþ . jãvano vçühaõo varõyorucyo vãryasthiratvakçt . kaphapradaþ navãno na ca puràõaþ puràõayavagoghåma kùaudrajàïgala÷ålyabhugiti>% vàgbhañena vasante gçhãtatvàt . madhålã ÷ãtalà snigdhà pittaghnã madhurà laghuþ . ÷ukralà vçühaõã pathyà tadvannandãmukhà smçtà tasya kçtànna÷abde 2181 pçø pàkavi÷eùo dç÷yaþ .

#<godhåmaka># puüstrã godhåma iva kaü ÷iro'sya . ràjimat sarpabhede ahi÷abde 581 pçø su÷rutavàkyaü dç÷yam .

#<godhåmacårõa># 6 taø . (mayadà) iti khyàte padàrthe %<÷uùkagodhåmacårõena ki¤cit puùñàü tu roñikàm>% bhàvaø praø . kçtànna÷abde dç÷yam .

#<godhåmasambhava># naø sambhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne ap godhåmaþ sambhavo'sya! sauvãre kà¤jikabhede ràjaniø .

#<godhåmasàra># puø 6 taø . (gohamerapàlo) iti khyàte godhåmasya sàràü÷e tatkaraõaprakàraþ pàkaràje÷vare %<nistuùàn godhåmànudåkhale kaõóayitvà sàyaïkàle mçttikàdipàtre jale magnaü kçtvà paradine prabhàtasamaye uparisthaü jalaü krameõa dårãkçtyà'dhaþsthaü sàramàtape ÷uùkaü kçtvà pàtràntare sthàpayediti>% .

#<godhåmã># strã gàü dhåmayati dhåma + õic--aõ gauràø ïãù . golomikàyàü ràjaniø .

#<godhåli># strã gavàü khurotthito dhåliratra kàle . gavàü pracàrade÷àt gçhàgamanakàle gokhuroddhçtadhåliyukte samayabhede saca kàlo yathà %<sandhyàtapàruõitapa÷cimadigvibhàge vyomni sphuradviralatàrakasannive÷e . ruddhe gavàü khurapuñodgalitairajobhirgodhålireva kathito bhçgujena yogaþ>% pãø dhàø dhçtavàkyoktaþ upayama÷abde 1275 . 76 pçø asya vivçtirdç÷yà %<tithyàdiùu niùiddheùu candratàràvilomataþ . åùàü gàdhåliyogaü và svãkçtya gamanaü caret . pràcyàmåùàü pratãcyà¤ca godhåliü varjayennçpuþ . dakùiõe càbhijiccaivamuttare ca ni÷àü tathà>% . jyoø taø varàhaþ gorajamu ÷abdo'pyatra upayama÷abde 2575 . 76 pçø udà0

#<godhenu># strã gordhenuþ jàtyà samàse paranipàtaþ . dugdhavratyàü savatsàyàü gavi

#<godhera># triø gudha--erac . goptari åõàdikoùaþ

#<godhra># puø gàü bhåmi dharati dhç--målaviø ka . mahãdhare parvate

#<gonandã># strã gavi jale nandati nanda--ac gauràø ïãù . 1 sàrasapakùiõi hàràø skandasya 2 gaõabhede puø %<priyaka÷caiva nanda÷ca gonanda÷ca pratàpavàn>% bhàø ÷alya046 a0

#<gonarda># puø gavi jale nardati narda--ac . 1 sàrasakhage mediø gavà jalena nardati . 2 kaivartãmustake naø mediø . gavà vàcà nardate ac . 3 de÷abhede puø sa ca kårmavibhàge vçø saø 14 aø dakùiõasyàmuktaþ %<atha dakùiõena laïkà>% ityupakrame %<da÷apuragonardakeralàþ>% . so'bhijano'sya aõ . gaunarda tadde÷avàsini bahuùu aõo luk . tadde÷avàsiùu baø vaø . gonardanãca÷ådràn vaidehàü÷cànayaþ spç÷ati vçø saø 9 aø . tadràje'pi aõ . gaunarda tannçpe %<kà÷mãraràjo gonardodaradàdhipatirnçpaþ>% kà÷mãra ràjo gonardaþ karåùàdhipatistathà hariø 91 aø bahuùu tasya lup . gavi vçùe nardate narda--ac . 4 mahàdeve puø %<gonardo goprabhàva÷ca govçùe÷varavàhanaþ>% bhàø ÷àø 286 aø . dakùakçta ÷ivastutau . gonarde de÷e bhavaþ %<eï pràcàü de÷e>% pàø vçddhasaüj¤atvàt chaþ . gonardãya tadde÷abhave triø pràco'nyamate aõ . gaunarda tatràrthe triø .

#<gonardãya># puø gonarde de÷e bhavaþ eïàditvena vçddhasaüj¤atvàt cha . pata¤jalimunau hemacaø . tasya gonardade÷odbhavakathà vçhat kathàyàü dç÷yà saralopodghàte'smàbhi diïmàtramuktà .

#<gona(nà)sa># puø strãø goriva nàsà asya và nasàde÷aþ . maõóali sarpabhede (gokhuràsàpa) amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . dãrghamadhya iti hemacandraþ . ahi÷abde 518 pçø su÷rutavàkyaü dç÷yam . gonasastudàkaro'styàsyà ac gauràø ïãù . 2 oùadhibhede strã . su÷rute tallakùaõàdi tacca 1563 pçø uktam . dãrghamadhya÷ca 3 vaikràntamaõau hemacaø .

#<gonàtha># puø 6 taø . 1 vçùe ràjaniø . 2 bhåminàthe 3 gosvàmini ca .

#<gonàya># puø gàü nayati nã--aõ . 1 gope ÷abdàrthaciø . %<tadyathà gonàyo'÷vanàyaþ puruùanàyaþ>% iti chàø upaø . %<gonàyaþ gopàlakaþ>% bhàø .

@<[Page 2706a]>@
#<goniùyanda># puø gorniùyandate nisyanda--ac 5 taø . gosåtre ràjaniø . tasya gotoniùyandamànatvàttathàtvam .

#<gopa># puø strã gàü bhåmiü và pàti rakùati pà--ka . (goyàõà) 1 jàtibhede striyàü ïãù . %<vyàdhàücchàkunikàn>% gopàn manuþ . %<maõivandyàü tantuvàyàt gopajàte÷ca sambhavaþ>% parà÷araþ %<sacchådrau gopanàpitau>% ityukteþ tasya sacchådratvam 2 gràmàdhikçte 3 bhårakùake, ca puø . 4 goùñhàdhyakùe ca mediø . gorakùakamàtre ca . %<gopaþ kùãrabhçtoyastu sa duhyàdda÷ato varàm . gosvàpyanumate bhçtyaþ sà syàtpàle'bhçte bhçtiþ>% manuþ . %<nandagopagçhe jàtà ya÷odà garbhasambhavà>% devã bhàø . %<gopavadhåñã dukålacauràya>% bhàùàüø %<tadvanaü tàpasànityaü gopà÷ca vanacàriõaþ>% bhàø vaø 12 aø . gopayati gupa--ac . 6 rakùake . %<sarve devàbhuvanasyàsya gopàþ>% bhàø ànuø 10 aø . kasmiücikarmaõyupapade gupa--aõ . bhågopàdi tattadvastu pàlake . %<divyàstravinmahàtejàþ karõo vaikartano vçùaþ . senàgopa÷ca sa katham>% bhàø karõaø 8 aø . %<pçùñhagope vçkodare>% bhàø àø 20 . aø . striyàü paõantatvàt ãp . mugdhaboø gauràø ïãù pàø . %<÷àli gopyojagurguõàn>% raghuþ . 7 upakàrake triø ÷abdaraø . gàü jalaü pibau pà--ka . 8 vole ÷abdàrthaciø .

#<gopaka># triø gopa và svàrthe ka gupa--õvul . 1 gope 2 bahugràmàdhyakùe . 3 rakùake ñàp striyàü ïãù . tataþ ÷ivàø apatye aõ . gaupika gopikàpatye puø strã .

#<gopakanyà># strã gopasya kanyeva priyatayà . 1 ÷àrivoùadhau ràjaniø . 6 taø . gopajàtikanyàyàü ca %<vallavãrgopakanyà÷ca ràrtrà saükàlya kàlavit>% nàma dàmodaretyevaü gopakanyàstudà'bruvan hariva077 a0

#<gopakarkañikà># strã gopapriyà karkañikà ÷àkaø taø . (ràkhàla÷asà) khyàte vçkùe ràjaniø .

#<gopaghoõñà># strãø gopapriyà ghoõñà ÷àø taø . %<vadarãsadç÷àkàro vçkùaþ såkùmaphalo bhavet . añavyàmeva sà ghoõñà gopaghoõñeti kãrtità>% ÷abdaraø ukte 1 vçkùe . 2 hastikolau, ratnamàø . 3 vikaïkatavçkùe (vaiücã) ràjaniø .

#<gopati># puø 6 taø . gavàü pa÷ånàü patyau 1 ÷ive, 2 vçùe, (sàüóa) %<rakùasàü va÷amàpannaü siühànàmiva gopatim>% ràmàø . bhåmipatau 3 nçpe 4 ÷rãkçùõe, kiraõapatau 5 sårye, 6 svargapatau ÷akre, mediniþ . 7 çùabhanàmauùadhau ràjaniø . %<gopàlirgopatirgràmo gocarmavasano haraþ>% bhàø ànuø 17 aø ÷ivasahanàsoktau . %<uttaro gopatirgoptà>% viùõusaø %<gavàü pàlanàt gopave÷adhàraõàt gaurmahãtasyàþ pàlanàdvà gopatiþ>% bhàø %<siühena nihataü goùñhe gauþ savatseya gopatim>% kiø 4 . 22 . gosvàmini ca hàràø . %<dhruvà asmin gopatau syàt vahvãþ>% yajuø 9 . 11 %<gopatau gavàü gatyàvasmin yajamàne>% vedadãø . såryasya kiraõapatitvàt tathàtvam %<màrtaõóo gopatiþ ÷rãmàn kçtaj¤a÷ca pratàpaùàn>% . àdityahçdayam %<tapasàràdhya varadaü devaü gopatimã÷varam>% bhàø àø 173 aø såryakanyàtapatã vivàhoktau 9 asurabhede %<gopatistàlaketu÷ca nihatau ÷àrïgadhanvanà>% harivaüø 161 aø . tasya bhàvaþ tva--gopatitva patyantatvàt yat . gopatya gopatibhàve naø %<yenàü÷ena hçtà gàvaþ ka÷yapena mahàtmanà . sa tenàü÷ena jagatãü gatvà gopatyameùyati>% harivaüø 56 aø .

#<gopatha># puø atharvavedãyabràhmaõabhede .

#<gopa(ùpa)pada># naø goþ padaü padasthànayogyasthànam . goùpadaü sevitàsevitapramàõeùu pàø uktàrthe suñùatve . gavàmasevite vanàdau . 1 gosevite gorgatigocare sthàne 2 gopadamàtrapramàõe kùetre naø tadbhinnàrthe na suñ . 4 go÷caraõe .

#<gopadala># puø gopadaü gocaraõanthàsayogyaü sthànaü tadàkàraü và làti là--ka . guvàkavçkùe tasya gocaraõanthàsayogyasthànasthatvàt tadàkàra måsakàõóatvàdvà tathàtvam .

#<gopana># naø gupa--gopane rakùaõe bhàve lyuñ . 1 apahnave kçtasya karmaõo'prakà÷ane 2 rakùaõe ca %<sainyena mahatà yuktaü bharadvàjasya gopane>% bhàø bhãø 53 aø . %<kùàntyà mahyàdhàraõe gopane ca>% bhàø ànuø 26 aø . cuø gupadãptau bhàve lyuñ . 3 dãptau . gupya--ãrùyàkulatvayoþ màve lyuñ . 4 ãrùyàyàm 6 àkulatve ca . cuø gupa dãptau gàve muc gopanà 6 dãptau strã .

#<gopanãya># triø gupa--gopane rakùaõe và karmaõi anãyar . 1 aprakà÷ye 2 rakùaõãye ca . %<gopanãyamidaü duþkhamiti me ni÷cità matiþ>% bhàø ÷àntiø 146 aø . %<gopanãyaü prayatnena na vàcyaü yasya kasyacit>% tantrasà0

#<gopaba(va)dhå># strã 6 taø gopasya badhåriva priyatvàt . 1 ÷àrivoùadhau bhàvapraø 2 gopajàtistriyàü %<gopabadhåñã dukålacauràya>% bhàùàø . %<prakçtimagaman kila yasya gopavadhvaþ>% bhàga01 . 9 . 38 . atra mukuñaþ badhå÷abdasya vargyabàditvamàha sma vadhnàtyavidyayeti bandhadhàtoråpratyayena niùpannatvàditi . vastutaþ åpratyayasyàkittvànnalopàbhàvaprasaïgaþ . kintu %<vahodha÷ca>% uõàø åpratyaye dha÷càntàde÷ena siddhastena antyasthavàditvameva jyàyaþ .

#<gopabhadra># naø gope bhadramiva . 1 ÷àlåke ÷abdaraø gope bhadrà . 2 kà÷mãrãvçkùe strã ràjaniø . saüj¤àyàü kan . 3 gambhàrãvçkùe ratnamàlà ÷àlåkàdãnàü gopapriyatvàt tathàtvam .

#<goparasa># puø gàü jalaü pibati pà--ka gopaþ raso'sya . vaule ÷abdaratnàø .

#<goparàùñra># puø baø vaø gopapradhànàþ ràùñràþ ÷àø taø . bhàratavarùasthe àbhãrapradhàne janapadabhede . %<ata årdhvaü janapadànnibodha gadato mama>% ityupakrame %<a÷makàþ pàü÷uràùñrà÷ca goparàùñràþ karãtayaþ>% bhàø àø 9 aø .

#<goparicaryà># strã 6 taø . gosevàyàü tat prakàro hemàø dàø uktastatràdau brahmapuràõe
     vandanãyà÷ca påjyà÷ca gàvaþ sevyàstu nitya÷aþ . tathà . %<gavàïgoùñhe sthitànàntu yaþ karoti pradakùiõam . pradakùiõãkçtaü tena jagat sadasadàtmakam .>% viùõuþ %<gàvaþ pavitrà màïgalyà gavi lokàþ pratiùñhitàþ . gàvo vitanvate yaj¤àn gàvaþ sarvàghasådanàþ . gomåtraü gomayaü sarpiþ kùãraü dadhi ca rocanà . ùaóaïgametatparamaü màïgalyaü sarvadà gavàm . ÷çïgodakaü gavàü puõyaü sarvàghavinisådanam . gavàü kaõóåyana¤caiva sarvakalmaùanà÷anam . gavàü gràsapradànena svargaloke mahãyate .>% padmaparàõe %<sadà gàvaþ praõamyàstu mantreõànena pàrthiva! . namo gobhyaþ ÷rãmatãbhyaþ saurabheyãbhya eva ca . namo brahmasutàbhya÷ca bhåyo bhåyo namo namaþ . mantrasya smaraõàdeva godànaphalamàpnuyàt>% . àdityapuràõe %<lavaõaü ca yathà÷aktyà gavàü yeüvai dadatyuta . teùàü puõyakçtàü lokà, gavàü lokaü vrajanti te . yo'graü bhaktyà ki¤cidaprà÷ya dadyàdgobhyo nityaü govratã satyavàdo . ÷ànto buddho gosahasrasya puõyaü saüvatsareõàpnuyàddharma÷ãlaþ>% . devãpuràõe %<gopàlako gavàü goùñhe yastu dhåmaü na kàrayet . makùikàlãnanarake makùikàbhiþ sa bhakùyate . mçtavatamànta gàü yastu damitvà pibate naraþ . vàhità'syà÷ciraü tiùñhet kùudhàrto vai naràdhamaþ>% . mahàbhàrate gokulasya tçùàrtasya jalànte vasudhàdhipa! . utpàdayati yo vighnaü tamàhurvrahmaghàtakam . kçtvà gavàrthe ÷araõaü ÷ãta--vàta--kùamaü mahat . àsaptamantàrayati kulaü bharatasattama! . brahmapuràõe %<sadoùà gaurgçhe jàtà paripàlyà sadà svayam . duþ÷ãlo'pi dvijaþ påjyo na tu ÷ådraþ susaüyataþ . anàthànàü gavàü yatnàtkàryastu ÷i÷ire mañhaþ . puõyàrthaü yatra dãyante tçõa-toye-ndhanàni ca>% . hàrãtaþ %<dvau màsau pàyayedvatsaü tçtãye dvistanaü duhet . caturthe tristana¤caiva yathànyàyaü yathà balam>% . brahmapuràõe %<àùàdyàmà÷vayujyà¤ca pauùyàü màdhyàü ca sarvadà . na gçhlãyàdgavàü kùãraü sarvaü vatsàya nikùipet . na ùaõóànvàhayeccaiva na gàü bhàreõa pãóayet . yugàdiùu yugànteùu ùaóa÷ãtimukheùu ca . dakùiõottarage sårye tathà viùuvatordvayoþ . saükràntiùu ca sarvàsu grahaõe candrasåryayoþ . pa¤cada÷yà¤caturda÷yàü dvàda÷yàmaùñamãùu ca . upacàro gavàü kàryo màsi màsi yathàkramam . lavaõasya tu catvàri palànyaùñau ghçtasya ca . parakãyasya dugdhasya tathà deyàni ùoóa÷a . dvàtriü÷at ÷ãtalasyàpi jalasya ca palàni ca . àdau vicàrya payasaþ parimàõaü balaü ruci . àkasmikantu dàtavyaü puõyàrthantu gavàhnikam . prabhàte lavaõaü yatra dãyate ca tato jalam . tatastçõàni bhojya¤ca poùaõaü màüsavarjitam . ni÷i dãpaþ satantrãko divyà pauràõikã kathà . evaü kçte mahãü pårõàü ratnairdattvà bhavet phalam . gopradànàttu yatpuõyaü gavàü saürakùaõàdbhavet . manuùyaistçõatoyàdyairgàvaþ pàlyàþ prayatnataþ . deyàþ påjyà÷ca poùyà÷ca pratipàlyà÷ca sarvadà>% . tathà %<tçõodakàdyeùu vaneùu mattàþ krãóantu gàvaþ savçùàþ savatsàþ . kùãraü pramu¤cantu sukhaü svapantu ÷ãtàtapavyàdhibhayairvimuktàþ . imaü mantraü sa ÷uddhàtmà japennityaü samàhitaþ . gacchan tiùñhan japan jighran bhu¤jan krãóan samutsçjan . mahàbhayeùu sarveùu sameùu viùameùu ca . prayàõakàle ca tathà ÷rotavyamabhayapradam>% . tathà %<ghàsagràsàdikaü deyaü ni÷i dãpaþ sumàsvaraþ . itihàsapuràõànàü vyàkhyànaü sopavãõanam . antastuùñhairyayà÷aktyà paricaryà yathàkramam . tàóanàkro÷akhedà÷ca svapne'pi na kadàcana . tàsàü måtrapurãùe tu nodvegaþ kriyate kvacit . ÷odhanãya÷ca govàñaþ ÷uùkakùàràdikaiþ sadà . grãùme vçkùàkulaü ve÷ma ÷ãte taptaü vikardamam . barùàsu càtha ÷i÷ire sukhoùõaü vàtavarjitam . ucchiùñaü måtraviñ÷leùmamalaü jahyànna tatra ca . rajasvalà na prave÷yà nàntyajàtirna puü÷calã . na laïghayedvatsatarãü na krãóedgoùñhasannidhau . na gantavyaü gavàü madhye sopànatkaþ sapàdukaiþ . hastya÷varathayànai÷ca savitànaiþ kadàcana . dakùiõottaragaiþ prahvairgantavya¤ca padàtibhiþ . gàvaþkç÷àturàþ pàlyàþ ÷raddhayà pitçmàtçvat . giriprapàtasiüharkùa÷ãtàtapabhayàturàþ . mahàkolàhale ghore durdine de÷aviplave . gavàü tçõàni deyàni ÷ãtalaü ca tathà jalam>% . viùõudharmottare %<puùkara uvàca gavàü hi pàlanaü ràj¤à kartavyaü bhçgunandana . gàvaþ ùavitrà màïgalyà goùu lokàþ pratiùñhitàþ . gàvo vitanvate yaj¤aü gàvo vi÷vasya màtaraþ . ÷akçnmåtraü paraü tàsàmalakùmãtàpanaü param . taddhi medhyaü prayatnena tatra lakùmãþ pratiùñhità . udvega÷ca na gantavyaþ ÷akçùmåtre vijànatà . gavàü måtrapurãùe tu ùñhãvanàdyaü na saütyajet . gorajaþ paramaü puõyamalakùmãvighnanà÷anam . gavàü kaõóåyana¤caiva sarvakalmaùanà÷anam . gavàü ÷çïgodakaü ràma! jàhnavãjalasannibham . gomåtraü gomayaü kùãraü dadhi sarpiþ ku÷odakam . pavitraü paramaü j¤eyaü snàne pàne ca bhàrgava! . rakùoghnametanmàïgalyaü kaliduþsvapnanà÷anam . rocanà ca tathà dhanyà rakùogadagaràpahà . yastu kalyaü samutthàya mukhamàjye nirãkùate . tasyà'lakùmãþ kùayaü yàti vardhate na ca kilviùam . gavàü gràsapradànena puõyaü sumahada÷nute . yàvatãþ ÷aknuyàdgàstu sukhaü dhàrayituü gçhe . dhàrayettàvatãrnityaü kùudhàrtàstà na dhàrayet . duþkhità dhenave . yatra vasanti dvijamandire . narakaü samavàpnoti nàtra kàryà vicàraõà . dattvà paragave gràsaü puõyaü sumahada÷nute . ÷i÷iraü sakalaü kàlaü gràsaü paragave tathà . dattvà svargamavàpnoti saüvatsara÷atàni ùañ . agrabhaktaü naro dattvà nityameva tathà gavàm . samàùñakena labhate nàkalokaü samàyutam . sàyaü pràtarmanuùyàõàma÷anaü vedanirmitam . tathaikama÷anaü dattvà gavàü nityamatantritaþ . dvitãyaü yaþ sama÷nàti tena saüvatsarànnaraþ . gavàü lokamavàpnoti yàvanmanvantara dvija! . ÷ãtatràõaü gavàü kçtvà gçhe puruùasattama! . gavàü prapàõe pànãyaü kçtvà puruùasattama! . vàruõaü lokamàpnoti krãóatyapsarasàü gaõaiþ . gavàü pànapravçttànàü yastu vighnaü samàcaret . brahmahatyà kçtà tena ghorà bhavati bhàrgava! . paràü tçptiü nacàpnoti yatra tatràbhijàyate . gavàü pracàrabhåmintu vàhayitvà halàdinà . narakaü mahadàpnoti yàvadindrà÷caturda÷a . siühavyàdhramayatrastàü païkalagnàü jale gatàm . gàmuddhçtya naraþ svarge kalpamogànupà÷nute . gavàü lavaõadànena råpavànabhijàyate . saubhàgyaü mahadàpnoti làvaõya¤ca dvijottama! . auùadha¤ca tathà dattvà virogastvabhijàyate . auùadhaü lavaõaü toyamàhàra¤ca prayacchati . tàsà¤cedavaruddhànà¤carantãnàü mitho vane . yàmutplutya vçko hanyànna pàlastatra kilviùã . gobadhena naro yàti narakànekaviü÷atim . tasmàtsarvaprayatnena kàryaü tàsàntu pàlanam . vikrayàcca gavàü ràma! narakaü pratipadyate . tàsàntu kãrtanàdeva naraþ pàpàg pramucyate . tàsàü saüspar÷anaü dhanyaü sarvakalamaùanà÷anam . dànena ca tathà tàsàü kulyànyapi samuddharet . udakyàsåtikàdoùo naiva tatra gçhe bhavet . bhåmidoùastathànyo'pi yatraikà vasate ca gauþ . gavàü niþ÷vàsavàtena parà ÷àntirgçhe bhavet . nãràjanaü tatparamaü sarvasthàneùu kãrtyate . gavàü saüspar÷anàdràma! kalmaùaü kùoyate nçõàm . gomåtraü gomayaü kùãra dadhi sarpiþ ku÷odakam . ekaràtropavàsa÷ca ÷vapàkamapi ÷odhayet . pçthak ca pratyayàbhyastamiti sàntapanaü smçtam . sarvakàmapradaü ràma! sarvà÷ubhavinà÷anam . kçtvàtikçcchraü payasà divasànekaviü÷atim . nirmalàstena cãrõena bhavanti puruùottamàþ . tryahamuùõaü pibenmåtraü tryahamuùõaü ghçtaü pibet . tryahamuùõaü payaþ pãtvà vàyubhakùaþ paraü tryaham . taptakçcchramidaü proktaü sarvà÷ubhavinà÷anam . ÷ãtakçcchrastathaivaiùa kramàcchãtaiþ prakãrtitaþ . sarvà÷ubhavinà÷àya nirmito brahmaõà svayam . gomåtreõàcaret snànaü vçttiü kuryàcca gorasaiþ . utthitàsåtthitastiùñhedupaviùñàsu ca sthitaþ . abhuktavatyàü nà÷noyàdapãtàsu ca no pibet . tràrõaü caivàtmanà kàryaü bhayàrtà÷ca samuddharet . àtmànamapi santyajya govrataü tat prakãrtitam . sarvapàpapra÷amana màsenaikena bhàrgava! . vratenànena pårõena golokaü puruùovrajet . abhãùñamatha và ràma! yàvadindrà÷caturda÷a . ÷avà màhàranirmuktàna÷nan pratidinaü yavàn . màsena tadavàpnoti yatki¤cinmanasecchati . gomatã¤ca tathà vidyàü sàyaü pràtastathà japet . golokamàpnoti naronàtra kàryà vicàraõà . uparyupari sarveùàü gavàü lokaþ prakãrtitaþ . nivasanti sadà yatra gàvastvàkà÷agà divi . vimàneùu vicitreùu vçteùvapsarasàïgaõaiþ . kiïkiõãjàlacitreùu vãõàsu racanàdiùu . sadà kàmaphalà nadyaþ kùãrapàyasakardamàþ . ÷ãtalàmalapànãyàþ suvarõasikatàstathà . puüùkariõyaþ ÷ubhàstatra vaidåryakamalotpalàþ . mànasã ca tathà siddhistatra loke bhçgåttama! . tantu lokaü narà yànti gavàü bhaktyà na saü÷ayaþ . gomatãü kãrtayiùyàmi sarvapàpapraõà÷inãm . tàntu me gadato vipra! ÷çõuùva susamàhitaþ . gàvaþ surabhayo nityaü gàvo gumgulugandhikàþ . gàvaþ pratiùñhà bhåtànàü gàvaþ svastyayanaü param . annameva paraü gàvo devànàü haviruttamam . pàvanaü sarvadevànàü rakùanti ca vahanti ca . haviùà mantrapåtena tarpayantyamaràn divi . çùãõàmagnihotreùu gàvo homaniyojitàþ . sarveùàmeva bhåtànàü gàvaþ ÷araõamuttamam . gàvaþ pavitraü paramaü gàvo maïgalamuttamam . gàvaþ svargasya sopànaü gàvodhanyàþ sanàtanàþ . namo gobhyaþ ÷rãmatãbhyaþ saurabheyãbhya eva ca . namo vrahmasutàbhya÷ca pavitràbhyo namo namaþ . bràhmaõà÷caiva gàva÷ca kulamekaü dvidhà kçtam . ekatra mantràstiùñhanti habirekatra tiùñhati . devabràhmaõagosàdhusàdhvãbhiþ sakalaü jagat . dhàryate vai sadà tasmàt sarve påjyatamà matàþ . yatra tãrthe sadà gàvaþ pivanti tçùità jalam . uttarantyatha và yena, sthità tatra sarasvatã . gavàü hi tãrthe vasatãha gaïgà puùñistathàsàü rajasi pravçddhà . lakùmãþ karãùe praõatau ca gharmastàsàü praõàmaü satata¤ca kuryàt>% . bhaviùyatpuràõe %<vrahmovàca gàmàlabhya namastçtya kuryàdyastu pradakùiõam . pradakùiõã kçtà tena saptadvãpà vasundharà . gavàü huïkàra÷abdena dçùñipàtena sattama! . pàpaü praõa÷yate yasmàttasmàtpa÷yet spç÷ecca tàþ . kutastasya bhavetpàpaü gçhaü yasya vibhåùitam . satataü bàlavatsàbhirarjunãbhiralaïkçtam . yàvattãrthàni medinyàmàsamudraü saràüsi ca . gavàü ÷çïgodakasnànakalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . gavàmasthi na laïgeta mçte gandhaü na varjayet . yàvadàghràti tadgandhaü tàvat puõyena yajyate . gavàü kaõóåyanaü dhanyaü gopradànaphalapradam . tulyaü go÷atadànasya bhayarogàdipàlanam . tçõodakàdisaüyuktaü yaþ pradadyàdgavàhnikam . kapilà÷atadànasya phalaü vidyànna saü÷ayaþ . pa¤cabhåte! ÷ive! puõye! pavitre! såryasambhave! . pratãcchedaü mayà dattaü saurabheyi! namo'stu te . bahunà ca kimuktena gàvaþ pàlyàþ prayatnataþ . gàvodeyàstathà rakùyàþ påjyà gràhyà÷ca sarva÷aþ . gàü vai ye tàóayantãha sarvalokasya màtaram . te yànti rauravaü nàma narakaü nàtra saü÷ayaþ . tàóayedyastu vai mohàt yo và ka÷cinnaràdhamaþ . sa gacchennarakaü ghoraü sampãóakamiti ÷rutiþ . àyàntãü hantukàmàü yaþ saurabheyãü vibhàvarãm . kùama màtariti bråyàt sa yàti paramaü padam>% . varàhapuràõe %<yamauvàca gàvaþ pavitraü maïgalyà devànàmapi devatà . yastàþ ÷u÷råùate bhaktyà sa pàpebhyaþ pramucyate . yàvajjãvaü kçtaü pàpaü tatkùaõàdeva na÷yati . làïgålenoddhçtaü toyaü mårdhnà gçhõàti yo naraþ . ÷aratsu hyupajàtebhyaþ sa pàpebhyaþ pramucyate . prasnave yo gavàü snàyàt rohiõyàü mànavo bhuvi . sarvapàpakçtàn doùàn dahatyà÷u na saü÷ayaþ . ghenostanàdviniùkràntàü dhàràü kùãrasya yo naraþ . ÷irasà pratigçhõãyàtsa pàpebhyaþ pramucyate>% . àdhikaü kçùi÷abde 2201 . 2 pçø dar÷ite vçhatparà÷aravàkye dç÷yam .

#<gopavana># naø gopapradhànaü vanaü ÷àkaø taø . gopabhåyiùñhe vane tatra bhavaþ vidàø a¤ . gaupavana tatra bhave triø %<sakçccheùamahàleyamabàleyamakàdraveyama÷aubhreyamavàmarathyamagaupavanam>% kàtyàø 10 . 2 . 21 so'bhijano'sya vidàø a¤ . gaupavana pitràdikrameõa tatra vàsijane tasya gotràpatyam ançùyànantarye vidàø a¤ . tadgotràpatye bahuùu tasya luk . gopavanà gopavanasthapuruùàpatyeùu .

#<gopavanàdi># bahutve gotrapratyayasya lugnimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà . gopavana ÷igru vindu bhàjana a÷vàvatàna ÷yàmàka ÷yàmaka ÷yàparõa vidàdyantargaõo'yam . gopavana ÷igru vindu bhogaka bhàjana ÷amika a÷vàvatàna ÷yàmàka ÷yàmaka ÷yàvali ÷yàparõa haritàdi÷ca . harita kindàsa vahyaska arkalåùa badhyoga viùõu vçddha pratibodha rathãtara rathantara . gaviùñhira niùàda ÷avara alasa mañhara mçóàku sçpàku mçdu punarbhå putra duhitç nanàndç parastrã para÷u ca .

#<gopavallã># strã gàü pàti pà--ka karmaø . 1 mårvàlatàyàü ràjaniø . 2 ÷yàmàlatàyàü (÷yàmàghàsa) . ÷abdaraø .

#<gopas># triø gupa--asun àrdhadhàtukatvàdvà''yàbhàvaþ . 1 goptari 2 rakùitari . %<sa jagàra bhuvanasya gopàsta kàpeyaü nàbhipa÷yanti>% chàø uø %<gopàþ rakùità>% bhàùyam . asya gopà÷abdodàharaõatayà kasyaciduktiþ gràmàdikã . gopårya kakvibantapàdhàtusiddhagopà÷abdasya popàlanakartrarthakatvena tatra bhuvanasyetikarmaõonanvayàpatteþ àyapakùe gopàyas goptari triø .

#<gopà># strã gàü pàti pà--ka ñàp . 1 ÷yàmàlatàyàm ÷abdaratnàø . gàü pàti pà--kvip . 2 gorakùake ca . %<gopà vi÷vapàvat>% mugdha0

#<gopàdhyakùa># puø 6 taø . gorakùakapatau %<gopàdhyakùo bhayatrasto rathamàsthàya satvaraþ>% bhàø viø 35 aø .

#<gopànasã># strãø gavàü kiraõànàü pànaü ÷oùaõaü gopànaü tat syati so--ka gauràø ïãù . kuóyeùu chàdanàrthaü baddhe 1 vakrakàùñhe (mudanã) 2 bandhanàdhàre pañalàdhàre vaü÷apa¤jare ca amaraþ . %<gopànasãùu kùaõamàsthitànàm>% màghaþ .

#<gopàyaka># triø gopayati gupa--àya + õvul . rakùake %<gopàyakànàü bhuvanatrayasya>% kiràø .

#<gopàyana># naø gupa--àya--bhàve lyuñ . 1 gopane %<gopàyanaü prakurute jagataþ sàrvalaukikam>% harivaüø 4 aø . kartari lyu . 2 rakùake . %<gopànàü bahusàhasraibalairgopàyanairvçtaþ>% bhàø bhãø 7 aø .

#<gopàyita># triø gupa--àya--karmaõi kta . 1 rakùite amaraþ . bhàve kta . 2 atãtagopane naø .

#<gopàla># puø gàü bhåmiü pa÷ubhedaü và pàlayati pàli--aõ upaø saø . 1 nçpe 2 gorakùake ca . %<kùatriyàt ÷ådrakanyàyàü samutpannastu yaþ sutaþ . sa gopàla iti j¤eyo bhojyoviprairna saü÷ayaþ>% parà÷arokte 3 saïkãrõajàtibhede . %<àrdhikaþ kulamitra÷ca gopàlodàsanàpitau . ete ÷ådreùu bhojyànnà ya÷càtmànaü nivedayet>% manunà tasya bhojyànnatoktà . nandanandane 4 viùõãravatàrabhede tadråpa¤ca padmapuø pàtàla khaø %<tvàmahaü draùñumicchàmi cakùurbhyàü madhusådana!>% . ÷rãkçùõaü prati vyàsapràrthane bhagavadukti vyàsavàkye yathà pa÷yàdya dar÷ayiùyàmi svaråpaü vedagopitam . tato' pa÷yamahaü bhåpa! bàlaü bàlàmbuda prabham . gopakanyàvçta gopaü hasantaü gopabàlakaiþ . kadambamålamàsãnaü pãtavàsaþ samujjvalam . vanaü vçndàvanaü nàma navapallavamaõóitam . kokilabhramaràràvamanobhavamanoharam . nadãmapa÷yaü kàlindãmindãvaradalaprabhàm . govardhanaü tathà'pa÷yaü kçùõavàmakaroddhçtam . mahendradarpanà÷àya gogopàlasukhàvaham . dçùñvà vihçùño hyabhavaü sarvabhåùaõabhåùaõam . gopàlamabalàsaïgamuditaü veõunàdinam, . tasya dhyànamantrayantràdikaü tantrasàre dç÷yam .

#<gopàlaka># puø gàü pàlayati pàli--õvul 6 taø . 1 gorakùake 2 bhåmirakùake ca 3 ÷ive trikàø gopàla + svàrthe ka . uktàrthe 4 nandanandane .

#<gopàlakakùà># strã gopàlapradhànà kakùà . bhàratavarùasthe pràcye de÷abhede %<ata årdhvaü janapadànnibodha gadato mama>% ityupakrame %<kakùà gopàlakakùà÷ca jàïgalàþ kuruvarvaràþ>% . bhàø bhã09 aø . tasya ràjani aõ . gaupàlakakùaþ tannçpe bahutve tasya luk . gopàlakakùàstannçpeùu %<tato gopàlakakùàü÷ca sottarànapi kosalàn . mallànàmadhipa÷caiva pàrthivàü÷càjayat prabhuþ>% (bhãmaþ) bhàø saø 29 aø . bhãmapràcãvijayoktau .

#<gopàlakarkañã># strã . gopàlasya gorakùakasya priyà karkañã . ràjaniø . kùudrakarkañyàm (ràkhàla÷asà) .

#<gopàlatàpanãya># naø gopàlastàpanãya sevyo yatra . upaniùadbhede upaniùacchabde 1222 pçø dç÷yam . gopàlatàpanamapyatra naø .

#<gopàladhànã># triø gopàlodhãyate'tra dhà--àdhàre lyuñ ïãp 6 taø . goùñhe . tasya pålàsena samàse ràjadaø pårvaniø samàhàraikatvaü ca gopàladhànãpålàsam .

#<gopàlava># puø gopàlaü taddharmaü vàti và--ka upaø saø . gopatidharmayukte àyudhajãvini ràjanyabhede . tasya bràhmaõatve àyudhajãvitve'pi svàrthe na ùya¤ . %<abràhmaõeti kiü gopàlavàþ>% siø kauø .

#<gopàli># puø gàü vçùabhaü pàlayati pàli--in . ÷ive %<gopàlirgopatirgràmaþ>% bhàø ànuø 17 aø ÷ivasahasranàmoktau 2 pravarabhede pravaràdhvàyaþ .

#<gopàlikà># strã gopàlakasya patnã pàlakàntitvàt na ïãù ñàpi ata ittvam . 1 àbhãrapatnyàm 2 ÷àrivoùadhau ca ÷abdàrthaciø . gavàü rakùaõàttasyàstathàtvama 3 kãñabhede hemacaø .

@<[Page 2711a]>@
#<gopàlã># strã gopàlastadàdaro'styatra ac gauràø ïãù . 1 gopàlakarkañyàm ràjaniø . gopàlasya patnã ïãù . 2 gopapatnyàm . gàü pàlayati pàli--ùaõ ãp mugdhaø . 3 gopàlayitryàü 4 kumàrànucare màtçbhede ca %<abjajàtà ca gopàlã vçhadambàlikà tathà>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<gopàùñamã># strã gopapriyàùñamã . kàrtikasya ÷uklàùñamyàm . %<÷uklàùñamã kàrtike tu smçtà gopàùñamã budhaiþ . taddine vàsudevo'bhåt gopaþ pårvaü sa vatsapaþ . tatra kuryàt gavàü påjàü gogràsaü gopradakùiõam . gavànugamanaü kàryaü sarvàn kàmànabhãpsatà>% kårmapuø .

#<gopikà># strã gopàyati gupa--õvul . 1 gopàlayitryàm gopyeva svàrthe ka hrasvaþ . 2 gopapatnyàm .

#<gopitta># naø goþ pittamiva . gorocaranàkhye gandhadravyabhede trikàø .

#<gopin># strã gopàyati gupa--õini . 1 rakùitari striyàü ïãp sà ca 2 ÷yàmàlatàyàm ÷abdacaø . ati÷ayena gopã iùñhan ñilopaþ . gopiùñha goptçtame triø . %<kàmacàrasya và kàmàyàyaü gopiùñho gopàyàditi và>% ÷ataø bràø 2 . 2 . 3 . 2 %<gopiùñhaþ gopàyitçtamaþ>% bhàùyam .

#<gopila># triø gupa--ilac . goptari tata÷caturarthyàü gha¤ . gaupaleya gupilanirvçttàdau triø .

#<gopã># strã gopajàtiþ strã jàtau ïãù . 1 gopajàtistriyàm . vçndàvanasthagopya÷ca ÷rutidevamunikanyàråpà yathà padmapuø pàtàø %<gopyastu ÷rutayo j¤eyàþ svadhikà gopakanyakàþ . devakanyà÷ca ràjendra! na mànuùyaþ katha¤cana>% . tatra ÷reùñhà ràdhàcandràvalãvi÷àkhàlalitàdayaþ . målam ujjvalamaõau dç÷yam . %<ityevaü dar÷ayantyastà÷caivaü gopyovicetasaþ>% bhàgaø 10 . 3 . 32 . skaø prabhàø khaø tu candraråpakraùõasya kalàråpatà tàsàmuktà yathà . %<tato gopyo mahàdevi! àdyàyàþ ùoóa÷a smçtàþ . tàsàü nàmàni te vakùye tàni hyekamanàþ ÷çõu . lambinã candrikà kàntà kåñhà ÷àntà mahodayà . bhãùaõã nandanã ÷okà supurõà vimalà'kùayà . ÷ubhadà ÷obhanà puõyà haüsa sutàþ kalàþ kramàt . haüsaeva manaþ kçùõaþ paramàtmàjanàrdanaþ . tasyaitàþ ÷aktayo devi! ùoóa÷aiva prakãrtitàþ candra råpã tataþ kçùõaþ kalàråpàstu tàþ smçtàþ saüpårõa maõóalà tàsàü màlinã ùoóa÷ã kalà . pratipattithi màrabhya viharatyà÷u candramàþ . ùauóa÷aiva kalà yàstu gopãråpà varànane! ekaika÷astàþ saübhinnàþ sahasreõa pçthak pçthak>% . gopàyati gupa--ac gostraø ïãù . 2 rakùikàyàü striyàm %<gãtàni gopyàþ kalamaü mçgavrajaþ>% màghaþ . svàrthe ka . gopikà tatràrthe %<sahàsamàlokayati kha gopikà>% màghaþ .

#<gopãgãtà># strã bhàgaø 10 skaø uktàryà gopãbhiþ kçtakçùõastutau sà ca jayati te'dhikaü janmanàma vrajetyàdyekatriü÷attamàdhyàyasthà .

#<gopãjanavallabha># puø gopyeva janastasya ballabhaþ . ÷rãkçùõe %<gopojanavallabhàya svàhà>% tantrasàre tanmantraþ . gopãbhartràdayo'pyatra %<gopãbharturvirahavidhurà kàcidindãvaràkùã>% padàïkadåtam .

#<gopãta># puø strã gaurgorocaneva pãtaþ . kha¤janabhede . vçø saø 45 aø %<pãto gopãta iti kle÷akaraþ kha¤janodçùñaþ>% tasya dar÷ane kle÷akàritoktà .

#<gopãtha># naø pà--bhàve thak--%<gopãthetyàdi>% pàø niø goþ somasya pãthaþ . somapàne . %<prati tvaü càrumadhvaraü gopãthàya prahåyase>% ç01 . 19 . 1 . %<gopãthàya somapànàya>% bhàø . gàvaþ pibantyasmin àdhàre thak . 2 tãrthe gorjalàvataraõe sopàne tãrthasya jalàvataraõasopànatvàttathàtvam . %<gopãthaü tãrthamàkhyàtam>% uõàdi vçø . gupa--bhàve thak niø . 3 rakùaõe puø %<gopãthàya jagatsçùñeþ kàle tvasyàcyutàtmakaþ>% bhàgaø 4 . 22 . 50 . %<jagatsçùñergopãthàya rakùaõàya>% ÷rãdharaþ . %<ajàta÷atruþ pçtanàü gopãthàya madhudviùaþ>% bhàgaø 1 . 10 . 36 . %<gopãthàya rakùaõàya>% ÷rãdharaþ . gopãyàya hitaü yat . gopãthya tatra hite triø %<jaj¤iùa itthà gopãthyàya hi dadhàtha tat puråravo yaojaþ>% çø 10 . 95 . 11 .

#<gopuccha># puø goþ puccha iva puccho yasya . 1 golàïgålàkhyevànare hemacaø %<sarvavànaragopucchà yamçkùàdyà bhajanti vai>% (yaü sugrãvam) bhàø vaø 281 aø . %<gopucchairharibhimarkairnakulairnàbhibhirvçtam>% (à÷ramam) bhàgaø 3 . 21 . 43 . %<gopuccha÷àlàvçkamarkañà÷ca>% bhàgaø 8 . 2 . 17 . gopucchàkàratvàt 2 hàrabhede amaraþ . 6 taø . 3 gorlàïgåle naø . %<gopucchasthe valmãkage'tha và dar÷anaü bhujaïgasya>% vçø saø 95 aø . tataþ ÷arkaràø syàrthe aõ . gopuccha tatràrthe triø .

#<gopuñà># strã goriva puñamasyàþ . sthålailàyàm ràjaniø .

@<[Page 2712a]>@
#<gopuñika># naø goþ ÷ivavçùasya puñikaü puñayuktaü mastakam . ÷ivavçùasya mastake trikàø .

#<gopura># naø pura--agragamane ka gavàü puram, gavà jalena påryate pé--va¤arthe ka và . 1 puradvàre 2 ÷reùñhadvàre amaraþ . tatra gavàmagragamanàttathàtvam . 3 kaivartãmustake mediø tasya jalena påraõàttathàtvam %<guptavapracayaprakhyairgopurairnandanopamaiþ>% bhàø àø 2060 ÷loø . %<gopuràññàlakopetaü caturdvàraü duràsadam>% bhàø vaø 173 aø . %<puragopuraü prati sasainyasàgaram>% màghaþ . %<pãóà purasyaiva ca gopurasthe>% (÷uni) vçø saø 89 aø .

#<gopuraka># puø pura--ka 6 taø gopura + svàrthe ka . 1 gavàü pårake trikàø 2 gopura÷abdàrthe ca gàü bhåmiü piparti pé--ka saüj¤àyàü kan . 3 kundårakavçkùe ràjaniø .

#<gopurãùa># naø 6 taø . gomaye ràjaniø .

#<gopendra># puø gopa indra iva . 1 ÷rãkçùõe hemacaø . %<gopendrasyànuje jyeùñhe nandagopakulodbhave>% bhàø bhãø 23 aø . 6 taø . 2 gope÷vare nande ca gope÷varàdayo'pyatra .

#<gope÷a># puø 6 taø . 1 nandaghoùe %<gope÷aü paritaþ pare>% mugdhaø 2 ÷àkyamunau trikàø .

#<goptavya># triø gupa--karmaõi tavya và àyàbhàvaþ . 1 aprakà÷ye 2 rakùaõãye ca %<paurajànapadà÷caiva goptavyàste yathà sukham>% bhàø kaø 95 aø . iñpakùe gopitavya àyapakùe gopàyitavya tatràrthe triø .

#<goptç># puø gupa--vçca . rakùake . %<tasmai sabhyàþsabhàryàya goptreguptatamendriyàþ>% raghuþ . %<tasyàrthe sarvabhåtànàü goptàraü dharmyamàtmajam>% . %<mucyate vrahmahatyàyàþ goptà gobràhmaõasya ca>% manuþ 2 saüvarake ca . 3 viùõau puø %<uttaro gopatirgoptà>% viùõu saø %<sakalabhåtapàlanàt goptà>% bhàø . %<gohito gopatirgoptà>% viùõusaø . %<svàtmànaü svamàyayà gopàyati saüvçõoti goptà>% bhàø . striyàü ïãp . %<guhyàtiguhyagãptrã tvam>% devãjapasamàpanamantraþ . iñpakùe gopitç àyapakùe gopàyitç tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<gopya># triø gupa--karmaõi yat . 1 rakùaõãye 2 gopanãye apakà÷atãye ca . àyurvittaü gçhacchidraü mantramaithuna meùajam . tapodànàpamànaü ca naba gopyàni yatnataþ kà÷ãkhaø . 3 dàsãputre puø mediø .

#<gopyàditya># puø pramàsatãrthasthe gopãsthàpitaravimårtibhede tatkathà skaø prabhàø khaø yathà %<tatogacchenmahàdevi! gopyàdityamanuttamam . bhåte÷àdvàyave bhàge dhanurbhistri÷atàntare . balàtibaladaityaghnã dakùiõàgneyasaüsthitam . dhanuùàü da÷ake devi! saüsthitaü pàpanà÷anam . tasyotpattiü pravakùyàmi mahàpàpaharàü ÷ubhàm>% ityupakrame %<atha tatra kçtàn j¤àtvà pràsàdàn yàdavaiþ pçthak . teto gopyo'pi tàþ sarvàþ sahasràõi ca ùoóa÷a . kçùõamàj¤àpya bhàvena sthàpayà¤cakrire ravim çùibhirnàradàdyaistu tathà kùetranivàsibhiþ tat pratiùñhàpayàmàsuþ pratiùñhàvidhinà ravim . pratiùñhite tataþ såryedadurdànàni bhåri÷aþ . tataþ kùetra nivàsibhyastãrtha devarateùu vai! tataste çùayaþ sarve santuùñà hçùñamànasàþ . cakrurnàma ravestatra gopyàdityeti vi÷rutam>% .

#<gopyàdhi># puø karmaø . àdhibhede àdhi÷abde 711 pçø dç÷yam . %<gopyàdhibhoge no vçddhiþ>% yàj¤aø .

#<goprakàõóa># naø pra÷asto gauþ (jàtiþ) %<pra÷aüsàvacanai÷ca>% pàø nityasaø paraniø . ÷reùñhe gavi amaraþ . niyataliïgatvàt klãvatvameva %<prakàõóamudghatallajau>% amarokteþ . ÷abdakaø puüstvokti÷cintyà . yadapi tatra goùu madhye prakàõóa ityuktaü tadapi pràmàdikaü pra÷aüsàvacanai÷ceti såtrasya karmadhàrayasamàsamàtraviùayatvàt .

#<gopracàra># puø pracaratyasmin pra + cara--àdhàre gha¤ 6 taø . 1 gocàraõasthàne . %<gràmecchayà gocàro bhåmigujava÷ena và>% yàj¤aø %<gavàdãnàü càraõàya kiyànapi bhåbhàgo'kçùñaþ kalpanãyaþ>% mitàø . skandapuø prabhàø khaõóokte 2 tãrthabhede . %<gopracàrakathà puõyà gopãnàü dvàrakà gamaþ>% vçhannàø tatpratipàdyoktau .

#<gopratàra># puø gavàü pratàraþ prataraõatulyaþ saümadà'tra . ràmasya vaikuõñhagamanakàle tadanugàminàü puravàsinàü goprataraõatulyasammardayute sarayåsthe 1 tãrtha bhede . %<gopratàraü tato gacchet sarayyàstãrthamuttamam . yatra ràmo gataþ svargaü sabhçtyabalavàhanaþ . dehaü tyaktvà mahàràja! tasya tãrthesya tejasà . ràmasya ca prasàdena vyavasàyàcca bhàrata! . tasmiüstrãrthe naraþ snàtvà gopratàre naràdhipa! . sarvapàpavi÷uddhàtmà svargaloke mahãyate>% bhàø vaø 84 aø . çdorap pàø ap . goprataro'pyatra %<yadgopratarakalpà'bhåt saümardastatra majjatàm . atastadàkhyayà tãrthaü pàvanaü bhuvi paprathe>% raghuþ . atràpi dãrghamadhyatà ityanye . gavà vçùabhena pratàro gamanamasya . 2 ÷ive puø . %<gonardo gopratàra÷ca govçùe÷varavàhanaþ>% bhàø ànuø 286 aø . ÷ivasahasranàmoktau . ap 6 taø . 3 goþpratàre puø anupadam uktaü raghuvàkyam udàø .

#<goprave÷a># puø 6 taø . 1 gorvanàdito gçhaprave÷e %<goprave÷asamaye'gratovçùoyàti kçùõapa÷ureva và puraþ>% vçø saø 25 aø . àdhàre lyuñ . 2 tatkàle . sa ca kàlaþ såryàstamayàt pràkkàlaþ tathà ca varõitam raghau %<sa¤càrapåtàni digantaràõi kçtvà dinànte nilayàya gantum . pracakrame pallavaràgatàmrà prabhà pataïgasya mune÷ca dhenuþ>% .

#<gophaõà># strã su÷rutokte vraõabandhanabhede tatra koùadàmetyàdyupakrase %<vitànagophaõà pa¤càïgã ceti caturda÷a bandhavi÷eùàsteùàü nàmabhiràkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtàþ>% su÷rutaþ %<civukanàsauùñhàüsavastiùu gophaõàm>% . (nidadhyàt) su÷rutaø .

#<gobàla># puø 6 taø . 1 goke÷e 2 tallomani ca sa ca sãmàj¤ànàya bhåmau nidheyaþ yathàha manuþ %<a÷mano'sthãni gobàlàüstuùàn bhasma kapàlikàþ . karãùamiùñakàkùàra ÷arkaràþ bàlukàstathà . yàni caivaü prakàràõi kàlàdbhåmirna bhakùayet . tàni sarvàõi sãmàyàmaprakà÷àni kàrayet>% . gorbàla iva bàlo'syàþ %<pàkakarõetyàdi>% pàø ïãp . oùadhibhede strã siø kauø .

#<gobhaõóãra># puø strã bhaña--bhàùaõe bàø ãran gavi jale bhaõóãraþ . jalakukkubhakhage trikàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gobhànu># puø turvasunçpapautre %<turvasostu suto vahnirgobhànustasya càtmajaþ>% harivaüø 32 aø .

#<gobhila># puø chandopagçhyakàrake çùibhede .

#<gobhçt># puø gàü bhåmiü bibharti bhç--kvip 6 taø . parvate %<nàdena gobhçcchikhareùu mattàþ nçtyanti gokarõa÷arãra bhakùyàþ>% cauraþ . tena nirvçttam saïgalàø a¤ . gaubhåta parvatanirvçtte triø striyàü ïãp .

#<goma># lepane adaø curàø ubhaø sakaø seña . gomayati--te ajugomat ta .

#<gomakùikà># strã goþ kle÷adàyikà nakùikà . (óàüsa) khyàte makùikàbhede ÷abdaraø .

#<gomagha># triø gàü maühati dadàti mahi--ac chandasi ni nalopaþ hasya gha÷ca 6 taø . godàtari . kadà gomaghà havanàni gacchàþ, çø 6 . 25 . 3 %<maühaterdànàrthasya råpamuttarapadam>% bhàø %<saü gomaghà jaritre>% 6 . 35 . 4 . %<gomaghà godàtrã>% bhàø %<a÷vàmaghà gomaghà và huyema>% çø 7 . 71 . 1 .

#<gomaõóala># naø 6 taø . 1 gosamåhe 2 bhåmaõóale . %<magnàü ca toyàpadi dustaràyàü gomaõóalasyoddharaõaü caka ra>% màghaþ . 3 kiraõasaüghe ca .

#<gomat># triø gaurastyasya matup . 1 gosvàmini 2 goyukte ca %<indra! gomannihàyàhi>% yajuø 26 . 4 %<gàvaþ stutiråpà vàcaþ kiraõà và vidyante'sya gomàn>% vedadãø striyàü ïãp . sà ca 3 nadãbhede strã %<gomatãü dhåtapàpàü ca gaõóakã¤ca mahànadãm>% bhàø bhãø 9 aø . skandhapuø prabhàø tanmàhàtmyam %<gomatyutpattikathanaü tasyàü snànàdijaü phalam . cakratãrthasya màhàtmyaü gomatyudadhisaïgamaþ>% vçhannàø tatkhaõóapratipàdye . atra udadhi saïgama ityukteþ gaïgà sarasvatã puõyà yamunà ca %<mahànadã . godàvarã gomatã ca nadã tàpã ca narmadà>% ityupakrame %<nadyaþ samudrasaüyogàt sarvàþ puõyàþ ÷ubhàvahàþ>% prabhàø khaõóokte÷ca sà samudragà anyà tu gomatã kà÷ãto'natidåre uttarasyàü gaïgàsaïgatà yathàha bhàø vaø 84 aø yathà %<gomatãgaïgayo÷caiva saïgame lokavi÷rute . agniùñomamabàpnoti kula¤caiva samuddharet>% gomatãsnàna phalaü tatraiva %<ràmatãrthe naraþ snàtvà gomatyàü kurunandana! . a÷vamedhamavàpnoti punàti ca kulaü naraþ . ÷atasàhasakaü tãrthaü tatraiva bharatarùabha! . tatropaspar÷anaü kçtvà niyato niyatà÷anaþ . gosahasraphalaü puõyaü pràpnoti bharatarùabha!>% gauþ gopadamàdhikyena vidyate'syàü vidyàyàü matup ïãp . 5 vidyàbhede sà ca godàna÷abde 2699 pçø dar÷ità anyà tiladhenu÷abde vakùyate %<gomatyà vidyayà dhenuü tilànàmabhimantrya ca>% bhàø ànuø 78 aø . %<pa¤cagavyena goghàtã màsenaikena ÷udhyati . gomatãü ca japedvidyàü gavàü goùñhe ca saübaset>% ÷àtàø . gomatyàü bhavaþ paladyàø aõ . gaumata tatrabhave triø striyàü ïãp . gomatyà adårabhavo de÷aþ aõa . gaumata tatsannikçùñade÷àdau triø striyàü ïãp . bahutve tasya varaõàø lup . gomatyaþ . uktagomacchabdasya sarvanàmasthàne num gomàn gomantàvityàdi råpam . gomànivàcarati gomat + kkip gomatãti tataþ kvip gomat . 4 gosvàmitulye atra sarvanàmasthàne dhàtutvàt na num . gomat gomatau ityeva . ùaùñhãtatpuruùe gomatã÷abdasya %<vaidehi bandhorhçdayaü vidadre>% ityatreva %<ïyàpoþ saüj¤àcchandasoþ>% pàø àrùe prayege và hrasvaþ . %<sà lateva mahàsàlaü phullaü gomatitãrajam>% bhàø viø 27 aø . na tu hrasvàntaü ÷abdàntaram keùà¤cit tathà kalpanaü tu pràmàdikam . gaustadasthi atràsti matup ïãp (bhàgàóa) khyàtàyàü 5 bhåmau %<bhojanaü yatra tatràpi ÷ayanaü haññamandire . maraõaü gomatãtãre>% udbhañaþ .

#<gomatallikà># strã pra÷astà gauþ (jàtiþ) %<pra÷aüsàva canai÷ca>% pàø nityasaø paraniø . pra÷aste gavi puüsyapi strãtvameva . %<praü÷asàvacanai÷ceti>% pàø såtre vacanagrahaõaü råóhamàtra÷abdaparigrahàrthaü tena ye yaugikàþ ÷asta÷obhanàdayaþ ye ca vi÷eùavacanàþ ÷ucisàdhvàdayaþ ye ca gauõavçttyà siühomàõavaka ityàdau pra÷aüsàü bodhayanti te sarve vyudasyante manoø . pra÷aüsàvacanaråóha÷abdà÷càmare pañhità yathà %<matallikà macarcikà prakàõóa muddhvatallajau . pra÷astavàcakànyamånyayaþ ÷ubhàvaho vidhiþ>% . gomacarcikàpyatràrthe strã .

#<gomata># naø gavàü matam . gavyåtau ÷abdàrthaø .

#<gomatsya># puø gauriva sthålomatsyaþ . su÷rutokte nàdeye matsyabhede . %<tatra nàdeyàþ rohitapàñhãnapàñalàràjãbavarmigomatsyakçùõamatsyavàgu¤jàrabhåraõasahasradaüùñràprabhçtayaþ>%

#<gomatha># triø gàü dugdhaü mathati matha--ac 6 taø . goduhe gope . tataþ caturarthyàü kumudàø ñhak . gaumathika tannirvçttàdau triø .

#<gomanta># puø sahyaparvaü tavivarasthe parvatabhede . %<tata÷cyutàþ gamiùyàmaþ sahyasya vivaraü girim . gomantamiti vikhyàtaü naika÷çïgavibhåùitam>% harivaüø 96 aø . tadvarõana¤ca %<evaü vayaü jaràsandhàdabhitaþ kçtakilyiùàþ . sàmarthyavantaþ sambandhàd gomantaü samupà÷ritàþ . triyojanàyataü saptatraskandhaü yojanàdadhi . yojanànte ÷atadvàraü vãra vikramatoraõam>% bhàø saø 13 aø .
     %<tadagaccha kçùõa! ÷ailendraü gomantaü tu nagottamam>% tatraiva . jaràsandhena tatra kçùõayuddhakathà tatparvatadàhakathà ca ha÷ivaüø 99 aø dç÷yà . %<mathuràpårvàrdhaü himavadgomantacitrakåñasthàþ>% vçø saø 16 aø .

#<gomanda># puø parvatabhede . %<krau¤cadvãpe mahàkrau¤co girãratnacayàkaraþ . sampåjyate mahàràja! càturvarõyena nityadà . gomandaþ parvato ràjan! sumahàn sarvadhàtukaþ . yatra nityaü nivasati ÷rãmàn kamalalocanaþ>% bhàø bhãø 12 aø .

#<gomaya># puünaø goþ purãùaü go + mayañ ardharcàdi . (govara) 1 goþ purãùe tadguõàdigo÷abde 2681 pçø dç÷yam . %<atyanta jãrõadehàyà bandhyàyà÷ca vi÷eùataþ . rogàrtàyàþ prasåtàyà na gorgomayamàharet>% ÷abdàrthaciø smçtiþ . gomayasya ÷reùñhatàkàraõam . %<÷ataü varùaü sahasràõàü tapastaptaü suduùkaram . gobhiþ pårva visçùñàbhirgacchema ÷reùñhatàmiti . asmatpurãùasnànena janaþ påyeta sarvadà . ÷akçtà ca pavitràrthaü kurvãran deva mànuùàþ . tàbhyo varaü dadau vrahmà tapaso'nte svayaü prabhuþ . evaü bhavatviti vibhurlokàüstàrayateti ca>% . tatra lakùmyà vàso yathà golakùmãsaüvàde %<ava÷yaü mànanàü kàryà tavàsmàbhirya÷asvini! . ÷akçnmåtre nivasa tvaü puõyametaddhi naþ ÷ubhe! . ÷rãruvàca . diùñhyà prasàdo yuùmàbhiþ kçto me'nugrahàtmakaþ . evaü bhavatu bhadraü vaþ påjitàsmi sukhapradàþ!>% iti bhàø ÷àø dànadharme uktam . %<gomayaü yamunà sàkùàt gomåtraü ca sarasvatã>% kà÷ãkhaø . %<gomayàcca vç÷ciko jàyate>% ÷àstrakàrapravàdaþ %<mugdhàïganà gomayagomukhàni>% màghaþ . %<÷uciü de÷aü viviktaü ca gomayenopalepayet>% manuþ . 2 tadàtmake triø striyàü ïãpa .

#<gomayacchatra># naø gomaye tadàdhàrasyàne chatramiva . ÷ilãndhe (chàtiyà) . triø svalpàrthe ïãp svàrthe ka . gomayacchatrikàpi tatràrthe strã hàràø .

#<gomayapriya># naø gomayaü priyamasya sàdhanatvàt . bhåtçõe ÷ilãndhre ratnamàlà .

#<gomayotthà># strã gomayàduttiùñhati ud + sthà--ka ñàp . (guvariyàpokà) kãñabhede hemacaø .

#<gomayodbhava># triø gomayàdudbhavati ud + bhå--ac . 1 gomayajàte 2 àragbadhe (soüdàla) vçkùe ca puø ÷abdaraø .

#<gomahiùadà># strã kumàrànucare màtçbhede . %<÷çõu màtçgaõàn ràjan! kumàrànucarànimàn>% ityupakrame %<payodà gomahiùadà goviùàõã ca gàrata!>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<gomàüsa># naø 6 taø . gavàü màüse tadguõàdi go÷abde 2681 pçø uktaü %<gomàüsabhakùaõe pràjàpatyaü caret>% sumantuþ taccàj¤ànataþ, j¤ànatastadbhakùaõe càndràyaõaü yathàha ÷àtàtarpaþ %<agamyàgamane caiva madyagomàüsabhakùaõe . ÷uddhyai càndràþ yaõaü kuryànnadãü gatvà samudragàm>% viùõunà tu dvijàtãnàü tatra punarupanayanamuktaü yathà %<vióvaràha gràsakukkuñanaragomàüsabhakùaõe sarveùveva dvijàtãnàü prayi÷cittànte bhåyaþ saüskàra kuryàt .>%

#<gomàtç># strã 6 taø . gavàü màtari surabhau ka÷yapapatnãbhede . %<gomàtaraþ su÷ãlàdyàstatra santi ÷ivapriyàþ>% kà÷ãkhaø 2 aø .

#<gomàyu># puø strã gàü vikçtàü vàcaü minoti mà--uõ . 1 ÷çgàle, amaraþ %<anu huïgurute ghanadhvaniü nahi gomàyurutàni ke÷arã>% kiràø . %<pàü÷uvarùe di÷àü dàhe gomàyuvirute tathà>% manuþ . tanmåtràdibhakùaõaniùedhamàha manuþ %<vióavaràhanaroùñrà÷vagomàyoþ kapikàkayoþ . prà÷ya måtrapurãùàõi dvija÷càndràyaõaü caret .>% tadrutàdi÷ubhà÷ubhaphalaü vçø saø uktaü yathà %<÷vabhiþ ÷çgàlàþ sadç÷àþ phalena vi÷eùa eùàü ÷i÷ire madàptiþ . håharutàste parata÷ca ñàñà pårõaþ kharo'nye kathitàþ pradãptàþ . lomà÷ikàyàþ khalu kakka÷abdaþ pårõaþ svabhàvaprabhavaþ sa tasyàþ . ye'nye svaràste prakçterapetàþ sarve ca dãptà iti sampradiùñàþ . pårvodãcyoþ ÷ibà ÷astà ÷àntà sarvatra påjità . dhåmitàbhimukhã hanti svaradãptà digã÷varàn . sarvadikùva÷ubhà dãptà vi÷eùeõàhnya÷obhanà . pure sainye'pasavyà ca kaùñà såryonmukhã ÷ivà . yàhãtyagnibhayaü ÷àsti ñàñeti mçtavedikà . dhigdhig duùkçtamàcaùñe sajvàlà de÷anà÷inã . naiva dàruõatàmeke najvàlàyàþ pracakùate . arkàdyanalavattasyà vaktraü làlàsvayàvataþ . anyapratirutà yàmyà sodbandhamçta÷aüsinã . vàruõyanurutà msava ÷aüsate salile mçtim . akùobhaþ ÷ravaõaü ceùñaü ghanapràptiþ priyàgamaþ . kùobhapradhànabheda÷ca vàhanànàü ca sampadàm . phalamàsaptamàdetadagràhyaü parato rutam . yàmyàyàü tadviparyastaü phalaü ùañapa¤camàdçte . yà romà¤caü manuùyàõàü ÷akçnmåtraü ca vàjinàm . ràvàt tràsaü ca janayetsà ÷ivà na ÷ivapradà . maunaü gatà pratirute naradviradavàjinàm . yà ÷ibà sà ÷ivaü sainye pure và samprayacchati . bhebhe iti ÷ibà bhayaïkarã bho bho vyàpadamàdi÷ecca sà . mçtabandha nivedanã phiphã huhu càtmahità ÷ivà svare . ÷àntà tvavarõàt paramaü ruvantã ñàñàmudãrõamiti và÷yamànà . ñe ñe ca pårvaü parata÷ca the the tasyàþ svatuùñiprabhavaü rutaü tat . uccerghoraü varõamuccàrya pårvaü pa÷càt kro÷at kroùñukasyànuråpam . yà sà kùemaü pràha vittasya càptiü saüyogaü và proùitena priyeõa>% . ÷varutàdiphalaü ÷va÷abde vakùyaümàõaü tattulyaphalametasyetyatidiùñam! 2 gandharvabhede jañàdharaþ . %<bahubhiþ saha gandharvaiþ pràgàyata ca tumburuþ>% ityupakrame %<gomàyuþ såryavarcà÷ca somavarcà÷ca saptamaþ>% harivaüø 26 aø .

#<gomàyubhakùa># puø gomàyuü bhakùayati bhakùa--aõ upaø saø . nãcajàtibhede arkaputrasyetyupakrame %<gomàyubhakùa÷ålika vokkàõà÷vamukhavikalàïgàþ>% vçø saø 16 aø tasya ÷ani bibhàge uktiþ .

#<gomin># triø gaurastyasya mini . 1 gosvàmini amaraþ striyàü ïãp . %<yadanyagoùu vçùabho vatsànàü janayecchatam . gominàmeva te vatsà moghaü skanditamàrùabham>% manuþ . 2 upàsake 3 ÷çgàle puø mediø . 4 buddhabhikùu÷iùye puø trikàø . ÷àlàgabde pare samàse chàtryàdiø . %<chàtryàdayaþ ÷àlàyàm>% pàø astha udàttatà .

#<gomãna># puø strã gauriva sthålo mãnaþ . gomatsyàkhye mãnabhede %<na dadyàt tiktakamañhaü pa÷u÷çïgiõameva . gomãnaü cakra÷akulaü vaóàlaràghavaü tathà>% matsyasåktam .

#<gomukha># puø gormukhamiva mukhamasya . 1 nakre 2 yakùabhede ca hemacaø . 3 màtaliputre %<bahu÷omàtala tva¤ca tava putra÷ca gomukhaþ>% bhàø kaø 99 aø . 4 bàdyabhede 5 kuñilàkàre lepane ca naø mediø vàdyabhede puüstvamapi yathà %<àóambaràn gomukhàü÷ca óiõóimàü÷ca mahàsvaünàn>% bhàø ÷aø 47 aø . mçdaïgàjharjharàbheryaþ paõavàõakagomukhàþ bhàø droø 82 aø . %<paõavàõakagomukhàþ sahasaivàpyabhyahanyanta>% gãtà . lepana¤ca tadàkàreõa bhittau lekhanam %<mugdhàïganàgomayagomukhàni>% màghaþ . 6 tadàkàre sandhibhede (suraïga) tantrokte japamàlàrakùaõàya paññavastràdinirbhite svanàmakhyàte 7 padàrthe saø . tasya lakùaõaü muõóabhàlàtaø uktaü yathà . %<caturtiü÷àïgulamitaü paññavastràdisambhavam . nirmàyàùñàïgulimukhaü grãvàyàü ùaódaõàïgulam . j¤eya gomukhayantra¤ca savatantraùu gopitam . tanyukhe sthàpayenmàlàü grãvàmadhyagate kare . prajapedvidhinà guhyaü varõamàlàdhikaü priye! nidhàya gomukhe màlàü gopayenmàtçjàravat>% (gomuóa) khyàte 8 nadãbhede strã gomukhàkàratvàt 9 himàlayàt bhåmau gaïgàpatanaguhàyàü strã ïãù .

#<gomåtra># naø 6 taø . (conà) iti khyàte gormåtre go÷abde 2681 pçø tadguõàdyuktam . %<÷uddhirvijànatà kàryà gomåtreõodakena và .>% %<gomåtramagnivarõaü và pibedudakameva và>% %<gomåtreõa caret snànaü dvau màsau niyatendriyaþ>% manuþ .

#<gomåtrikà># strã gormåtrasyeva gatirastyatra ñhan . citràla ïkàrabhede tallakùaõamalaïkàra÷abde 392 pçø dç÷yam . sà ca pàdàrdha÷lokaviparãtabhedàccaturvidhà . diïmàtramudàhriyate pra . vç . tte . vi . ka . sa . ddvà . naü . sà . dha . ne . pya . vi . ùà . di . bhiþ . va . vç . ùe . vi . ka . sa . ddà . naü . yu . dha . mà . pya . vi . ùà . õi . bhiþ . màghe 19 saø 46 ÷loke tallakùaõàntaraü mallinàthoktaü yathà %<varõànàmekaråpatvaü yadyekàntaramardhayoþ . gomåtriketi tat pràhurdurùkaraü tadvido viduþ>% . ùoóa÷akoùñhadvaye païktidvaye dvayaü dvayaü krameõa bilikhya ekàntaravinimayena vàcane ÷lokaniùpattiriti taduddhàraþ . gomåtraprakàraþ prakàre sthålàø kan ñàpi ata ittvam . gomåtratulye bakrasaralapràye 3 pracàràdau . %<gomåtrikàpracàreùu>% da÷akuø %<gomåtratulyavakrasaralapracàreùu>% (tàmbuóu) khyàte 4 tçõabhede strã ràjaniø .

#<gomçga># puø strã gavàkçtirmçgaþ! gavaye tasya gavàkçtitvàt tathàtvam . %<a÷vaståparo gomçgaste pràjàpatyàþ>% yajuø 24 . 1 . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gomeda># puø gauriva medyati mida--ac . 1 maõibhede 2 dvãpabhede tannàmaniruktiryathà %<gomede gopatirnàma ràjàbhådgosavodyataþ . yàjyo'bhådvahnikalpànàmautathyànàü manoþ kule . sa teùu hariyaj¤àya pravçtteùu bhçgån gurån . vavre, taü gotamaþ kopàda÷apat so'gamat kùayam . yaj¤avàñe'sya tàgàvo dagdhàþ kopàgninà maneþ . tanmedasà mahãcchannà gomedaþ sa tato'bhavaditi>% yuktikalpataruþ . 3 plakùadvãpasthe varùàcalabhede tadvarùopakrame maryàdàkàrakàsteùàü tathànye varùaparvatàþ . saptaiva teùàü nàmànãtyabhidhàya %<gomeda÷caiva candra÷ca nàrado dundabhistathà . somakaþ sumanàþ ÷ailo vaibhràja÷caiva saptamaþ>% viùõu puø . svàrthe ka . maõibhede tasya parãkùàdiyuktikalpataràvçktaü yathà %<himàlaya và sindhau và gomedamaõisumbhavaþ . svacchakàntirguruþ snigdho varõàóhyo dãptimànapi . valakùaþ pi¤jaro dhanyo gomeda iti kãrtitaþ . caturdhà jàti bhedastu gomede'pi prakà÷yate . bràhmaõaþ ÷uklavarõa syàt kùatriyo rakta ucyate . àpãto vai÷yajàtistu ÷ådrastvànãla ucyate . chàyà caturvidhà ÷vetà raktà pãtà'sità tathà . guruprabhàóhyaþ sitavarõaråpaþ snigdho mçdurvàtimahàpuràõaþ . svacchastu gomedamaõirdhçto'yaü karoti lakùmãü dhanadhànyavçddhim . laghurviråpo'tikharo'nyamànaþ snehopalipto malinaþ kharo'pi . karoti gomedamaõirvinà÷aü sampattibhoge balavãryarà÷eþ . ye doùà hãrake j¤eyàste gomedamaõàvapi . parãkùà vahnitaþ kàryà ÷àõe và ratnakovidaiþ .. sphañikenaiva kurvanti gomedapratiråpakam . ÷uddhasya gomedamaõestu målyaü suvarõato dvaiguõamàhureke . anye tathà vidrumatulya målyaü tathà pare càmaratulyamàhuþ . caturbidhrànàmeùàntu dhàraõaü parisammatam>% . saca jalakàluùya÷odhakaþ yathàha su÷rutaþ %<tatra (jale) sapta kàluùyaprasàdhanàni bhavanti tadyathà katakagomedakavisagranthisaibàlamålavastràõi muktàmaõi÷ceti>% . svàrthe ka . dvãpabhede . %<÷àkaü tataþ ÷àlsalamatra kau÷aü krau¤caü ca gomedakapuùkare ca . dvayordvayorantaramekamekaü samudrayordvãpasudàharanti>% siø ÷iø .

#<gomedasannibha># puø gomedena tulyaþ nityasaø . dugdhapàùàõe ràjaniø .

#<gomedha># puø medha--badhe àdhàre gha¤ 6 taø . gosavàkhye yaj¤abhede gosava÷abde vivçtiþ %<gavàü medhamavàpnoti apsarobhi÷ca modate>% bhàø ànuø 109 aø .

#<go'mbhas># naø 6 taø . gomåtre ràjaniø .

#<goyaj¤a># puø gavà kçto yaj¤aþ . 1 gosavayaj¤e tacchabde vivçtiþ . gà uddi÷ya yaj¤aþ . ÷rãkçùõena gopànàü hitàrthaü vçndàvane pravartite govardhanagiriyaj¤asahite gavàü mahotsavakàrake 2 vyàpàrabhede tattathà harivaüø 73 aø . %<÷aradyevaü su÷asyàyàü pràptàyàü pràvçùaþ kùaye . nãlacandràrkavarõai÷ca racitaü bahubhirdvijaiþ . phalaiþ prabàlena ghanamindracàpaghanopamam . bhavanàkàraviñapaü latàparama maõóitam . vi÷àlamålavitataü pavanàbhogadhàriõam . arcayàmàgiriü devaü gà÷caiba savi÷eùataþ . sàvatasairviùàõai÷ca barhàpãóai÷ca daü÷irteþ . ghaõñàbhi÷ca pralambàbhiþ puùpaiþ ÷àradikaistathà . ÷ivàya gàvaþ påjyantàü giriyaj¤aþ pravartyatàm . påjyatàü trida÷aiþ ÷akro girirasmàbhirijyatàm . goyaj¤aü kàrayiùyàmi balàdeva na saü÷ayaþ>% . evaü ÷rãkçùõenokte gopavàkyaü yathà %<yattvayà 'bhihitaü vàkyaü giriyaj¤aü prati prabho . kastallaïghayituü ÷akto velàmiva mahodadheþ . sthitaþ ÷akramahastàta! ÷rãmàn girimahastvayam . tvatpraõãto'dya gopànàü gavàü hetoþ pravartyatàm . bhàjanànyupa kalpyantàü payasaþ pe÷alàni ca . kumbhà÷ca vinive÷yantà mudapàneùu ÷obhanàþ . påryantàü payasà nadyo droõya÷ca vipulàyatàþ . bhakùyaü bhojya¤ca peya¤ca tatsarvamupanãyatàm . bhàjanàni ca màüsasya nyasyantàmodanasya ca . triràtra¤caiva sandohaþ sarbaghoùasya gçhyatàm . vi÷asyantà¤ca pa÷avo bhojyà ye mahiùàdayaþ . pravartyatà¤ca yaj¤o'yaü sarvagopasusaïgulaþ . ànandajanano ghoùo mahàn muditagokulaþ . tåryapraõàdaghoùai÷ca vçùabhàõà¤ca garjitaiþ . hambhàravai÷ca vatsànàü gopànàü harùavardhanaþ . dadhihradaþ ÷aràvartaþ payaþkulyàsamàvçtaþ . màüsarà÷iprakëptàdyaþ prakà÷audanaparvataþ . saü pràvartata yaj¤aþ sa girergobhiþ samàkulaþ . tuùñagopagaõàkãrõo gopanàrãmanoharaþ . athàdhi÷çtaparyante paryàpte yaj¤asaüvidhau . yaj¤aü girestithau saumye cakrurgopà dvijaiþ saha . yajanànte tadannantu tatpayo dadhi cottamam . màüsa¤ca màyayà kçùõo girirbhåtvà sama÷nute . tarpità÷càpi vipràgryàstuùñàþ sampårõabhojanàþ . uttasthuþ prãtamanasaþ svasti vàcya yathàsukham . bhuktvà càvabhçthe kçùõaþ payaþ pãtvà ca kàmataþ . saütçpto'smãti divyena råpeõa prajahàsa vai . taü gopàþ parvatàkàraü divyasraganulepanam . girimårdhni sthitaü dçùñvà kçùõaü jagmuþ pradhànataþ . bhagavànapi tenaiva råpeõàcchàditaþ prabhuþ . saha taiþ praõato gopairvavandàtmànamàtmanà . tamåcurvismità gopà devaü girivare sthitam . bhagavaüstvadva÷e yuktà dàsàþ kiü kurma? kiïkaràþ . sa uvàca tato gopàn giriprabhavayà girà . adya prabhçti yàjyo'haü goùu yadyasti vo dayà . ahaü vaþ prathamo devaþ sarvakàmakaraþ ÷ubhaþ . sama prabhàvàcca gavàmayutànyupabhokùyatha . ÷iva÷ca vo maviùyàmi madbhaktànàü vane vane . raüsye'haü saha yuùmàbhiryathà divi gatastathà . ye ceme prathità gopà nandagopapurogamàþ . eùàü prãtaþ prayacchàmi gopànàü vipulaü dhanam . paryàpnuvantu kùipraü màü gàvo vatsasamàkulàþ . evaü mama parà prãtirbhaviùyati na saü÷ayaþ>% 74 aø .

#<goyàna># naø gavà kçùñaü yànam . gavàkçùñe yàne (÷agaóa) %<goyànenàgatastuùñaþ pàdàbhyàü ÷ubhaceùñitaþ>% su÷rutaþ goyàne maithunaniùedhamàha manuþ %<maithunantu samàsevya puüsi yoùiti và dvijaþ . goyàne'psu divà caiva savàsàþ snànamàcaret>% .

#<goyåti># strã %<goryåtau chandasi>% pàø adhvaparimàõe vàrtiø chandodhvaparimàõabhinne na vàntàde÷aþ . gorgatau .

#<gorakùa># puø gàü rakùati sevanàt rakùa--aõ upaø saø (càkuliyà) 1 latàbhede 2 nàgaraïge mediø . 3 çùabhanàmauùadhau hemaø . 3 gopàlake triø . bhàve gha¤ . 5 goþ rakùaõe ca . %<kçùigorakùamàsthàya jãvedvai÷yasya jãvikàm>% manuþ .

#<gorakùaka># triø gàü rakùati rakùa--õvul 6 taø . (ràkhàla) gopàlake %<gorakùakàn bàõijakàn tathà kàruku÷ãlavàn . preùyàn vàrdhuùikàü÷caiva vipràn ÷ådravadàcaret>% manuþ .

#<gorakùakarkañã># strã karmaø . kùudrakarkañyàm (ràkhàlakàkuóa) bhàvapraø .

#<gorakùajambå># strã gorakùe gope jambåriva . 1 ghoõñàphale 2 modhåme ca jañàø .

#<gorakùataõóulã># strã gorakùaþ taõóulo vãjaü yasyàþ . (gorakùacàkuliyà) kùupabhede ratnamàlà .

#<gorakùatumbã># strã gorakùã tumbã . kumbhàkàratumbvàmràjani0

#<gorakùadugdhà># strã gorakùaü gopoùakaü dugdhaü niryàso'syàþ . màlavaprasiddhe kùupabhede gorakùãkùupe ràjaniø .

#<gorakùã># strãø gàü rakùati rakùa--ùaõ ãù mugdhaø . màlavaprasiddhe kùupabhede ràjaniø .

#<goraïku># puø strã gavà vàcà raïkuriva . pakùibhede lagnake mediø .

#<goraña># puø gavi rañati raña--ac . duùkhadire ràjaniø tasva goþ poùaõàya rañanàt tathàtvam .

#<goraõa># naø gura--bhàve lyuñ . uttolane udyame amaraþ .

#<goratha># puø magadhade÷asthe parvatabhede . %<atãtya gaïgàü ÷oõa¤ca trayaste pràïmukhàstadà . ku÷acãracchadà jagmurmàgadhaü kùetramacyutàþ . te ÷a÷vadgodhanàkãrõamambumantaü ÷ubhadrumam . gorathaü girimàsàdya dadç÷urmàgadhaü (jaràsandhapuram) puram>% . bhàø saø 19 aø .

#<gorasa># puø 6 taø . 1 gordugdhe 2 dadhni 3 takre ca hemaø . %<àdyànàü màüsaparamaü madhyànàü gorasottaram . tailottaraü daridràõàü bhojanaü bharatarùabha!>% bhàø uø 33 aø . %<÷àlàþ ÷àlãkùugorasaiþ>% bhàø à÷vaø 85 aø . gorasànupabhu¤jàna upabhogàü÷ca bhàrata! . bhàø vaø 239 aø . %<annaü praryuùitaü bhojyaü snehàktaü cirasaüsthitam . asnehà api godhåmayavagorasavikriyàþ>% yàj¤aø asnehasya cirasthitasya tadvikàrasya bhojyatàmàha . %<haridrà goraso dhànyaü punaþ pàkena ÷udhyati>% smçtiþ . 4 vàkyarase ca %<koraso gorasaü vinà>% udbhañaþ .

#<gorasaja># naø gorasàt dadhno jàyate jana--óa 5 taø . takre ràjaniø .

#<goràja># puø 6 taø ñac samàø . ÷reùñhavçùe ÷abdaraø .

#<goràñikà># goriva rañati raña + õvul . ÷àrikàpakùiõi ràjaniø . ac gauràø ïãù . goràñãtyapi tatraiva hemacaø .

#<gorikà># strã goràñikà pçùoø . ÷àrikàkhage ràjaniø .

#<goruta># naø 6 taø 1 gavàü ÷abde tadruta÷ubhà÷ubhaphalaü gaveïgita÷abde 25 67 pçø uktam . gorutaü tacchabdaþ ÷rutigocaratvena astyasya ac . gorava÷ravaõayogye 2 kro÷advayàtmake de÷e hemacaø .

#<goråpa># naø 6 taø . 1 goþ råpe %<jugopa goråpadharàmivorvãm>% raghuþ . goþ råpamiva råpamasya . 3 mahàdeve puø . %<gàråpa÷ca mahàdevo hastya÷voùñrakharàkçtiþ>% bhàø ànuø 14 aø .

#<goroca># naø gavà kiraõena rocate roca--ac . haritàle ràjaniø .

#<gorocanà># strã gobhyo jàtà rocanà haridrà . svanàmakhyàte gandhadravye bhàvapraø . %<gorocanà himà tiktà va÷yà maïgalakàntidà . viùà'lakùmograhonmàdagarbhasràvakùatàsrahçt>% bhàvapraø . %<gorocanàpatravibhaktaramyàþ>% %<gorocanàkùepanitànta gaure>% kumàø . sà ca yantralekhanadavyaü %<gorocanàlaktakakuïkumena>% tantrasàrokteþ .

#<gorda># naø gura . abdàditvàt niø . mastiùke mastakasthe ghçte amaraþ .

#<gola># puø guóa--ac óasya laþ . 1 sarvavartule 2 madanavçkùe ratnamàø . 3 jàràt jàte vidhavàyàþ sute dharaõã . 4 vole jañàdharaþ . golaþ viùatayà'styasya ac . khagolabhågolaj¤àpake bhàskarãye golàdhyàyàkhye 5 granthe ca . %<taü tàü ca praõipatya golamamalaü yàlàvabodhaü bruve . madhyàdyaü dyusadàü yadatra gaõitaü tasyopapattiü vinà prauñiü prauóhasabhàsu naiti gaõako niþsaü÷ayo na svayam . bhojyaü yathà sarvarasaü vinàjyaü ràjyaü yathà ràjavivarjitaü ca . sabhà na bhàtãva muvaktçhãnà golànabhij¤o gaõakastathàtra>% . %<golaþ smçtaþ kùetravi÷eùa eùa pràj¤airataþ syàdgaõitena gamyaþ>% siø ÷iø ukte 6 kùetrabhede 7 maõóale naø mediø 8 jyotiùoktegrahayogabhede puø . %<grahàõàmekasmin yadi bhavati ùaõõàü nivasatistadà goloyoga, pralayapadamindro'pi labhate . bhavelloko rakùaþ, pariharatiü putra¤ca jananã nçpàõàü nà÷aþ syàt jvalati vasudhà ÷uùyati nadã>% pra÷nakaumudã %<sapta grahà yadaikasthà golayogastadà bhavet . durbhikùyaü ràùñrapãóà ca tasmin kàle nçpakùayaþ>% mayåracitrakam . %<ekàdigçhopetairuktàn yogàn vihàyasaükhyàkhyàn . golayuka÷ålakedàra pà÷adàmàkhyavãõàþ syuþ . duþkhitadaridraghàtukakçùikara duþ÷ãla pa÷upanipuõànàm . janma krameõa duþkhinaþ parabhàgyaiþ sarva evaite>% dãpikà .

#<golaka># puø guóa--õvul óasya laþ . 1 maõike ali¤jare (jàlà) 2 guóe ca hemacaø . 3 gandharase ratnamàlà 3 kalàye (mañara) khyàte ÷abdacaø tasya golàkçtitvàt tathàtvam . gola + svàrthe ka . 4 gola÷abdàrthe 5 piõóe ca %<tejasàü golakaþ såryaþ graharkùàõyambugolakàþ . prabhàvantohi dç÷yante såryara÷mipradopitàþ>% såø siø . 6 goloke naø %<yadråpaü golakaü dhàma tadråpaü nàsti màmake>% tantrasàø . jàrajagolakasya saüskàràrhatà kuõóa÷abde 2087 pçø uktà . 7 indriyàdhiùñhànabhede naø . cakùurgolakam .

#<golakùaõa># naø 6 taø . goþ ÷ubhà÷ubhasåcake cihnabhede vçø saø tallakùaõàdyuktaü yathà %<parà÷araþ pràha vçhadrathàya golakùaõaü yat kriyate tato'yam . mayà samàsaþ ÷ubhalakùaõàstà sarvàstathàpyàgamato 'bhidhàsye . sàsràbilaråkùàkùyo måùaka nayanà÷ca na ÷ubhadà gàvaþ . pracalaccipiñaviùàõàþ karañàþ kharasadç÷avarõàþ . da÷asaptacaturdantyaþ pralamba muõóànanà vinatapçùñhàþ . hrasvasthålagrãvà yavamadhyà dàritakhurà÷ca . ÷yàvàtidãrghajihvàgulpheratitanubhirativçhadbhirvà . atikakudàþ kç÷adehà neùñà hãnàdhikàïgya÷ca . vçùabho'pyevaü sthulàtilambavçùaõaþ siràtatakroóaþ . sthålasiràcitagaõóastristhànaü mehate ya÷ca . màrjàràkùaþ kapilaþ karaño và na ÷ubhado dvijasyeùñaþ . kçùõoùñhatàlujihvaþ ÷vasano yåthasya ghàtakaraþ . sthåla÷akçùmaõi÷çïgaþ sitodaraþ kçùõasàravarõa÷ca . gçhajàto'pi tyàjyo yåthavinà÷àvaho vçùabhaþ . ÷yàmakapuùpacitàïgo bhasmàruõasannibho vióàlyakùaþ . vipràõàmapi na ÷ubhaü karoti vçùabhaþ parigçhãtaþ . ye coddharanti pàdàn païkàdiva yojitàþ kç÷agrãvàþ . kàtaranayanà hãnà÷ca pçùñhataste na bhàrasahàþ . mçdusaühatatàsvoùñhàstanusphijastàmratàlujihvà÷ca . tanuhrasvã¤ca÷ravaõàþ sukukùayaþ spaùñajaïghà÷ca . àtàmra saühatakhurà vyåóhoraskà vçhatkakudayuktàþ . snigdha ÷lakùõatanutvagromàõastàmratanu÷çïgàþ . tanubhåspçgbàladhayo raktàntavilocanà mahocchàsàþ . siühaskandhàstanvalpa kambalàþ påjitàþ sugatàþ . vàmàvartairvàme dakùiõapàr÷ve ca dakùiõàvartaiþ . ÷ubhadà bhavantyanaóuho jaïghàbhi÷caiõakanibhàbhiþ . vaidåryamallikàbudbudekùaõàþ sthålanetravarmàõaþ . pàrùõibhirasphuñitàbhiþ ÷astàþ sarve'pi bhàravahàþ . ghràõodde÷e ÷avalo màrjàramukhaþ sita÷ca dakùiõataþ . kamalotpalatàkùàbhaþ subàladhirvàjitulya javaþ . lambairvçùaõairmeùodara÷ca saïkùiptavaïkùaõakroóaþ . j¤eyo bhàràdhvasaho jave'÷vatulya÷ca ÷astaphalaþ . sitavarõaþ piïgàkùastàmraviùàõekùaõo mahàvaktraþ . haüsonàma ÷umaphalo yåthasya vivardhanaþ proktaþ . bhåspçgbàladhiràtàmravaïkùaõo raktadçk kakudmã ca . kalmàùa÷ca svàminamaciràt kurute patiü lakùmyàþ . yo và sitaikacaraõo yatheùñavarõa÷ca so'pi ÷astaphalaþ . mi÷raphalo'pi gràhyo yadi naikàntapra÷asto'sti>% 61 aø .

#<golattikà># strã gavi bhåmau lattikeva . vanacarapa÷ustrãbhade %<rohit kaõóaõàcã golattikà te'psarasàm>% yajuø 24 . 37 . %<rohit çùyaþ, kuõóçõàcã, vanattarã golatti kàpi>% vedadãø .

#<golanda># puø çùibhede tasyàpatyaü gargàø ya¤ . gaulanda tadapatye puø strã .

#<golayantra># naø siø ÷iø ukte yantrabhede . %<apavçttagaravicihna kùitije dhçtvà kujena saüsakte . nàóovçtte vinduü kçtvà dhçtvàtha jalasamaü kùitijam . ravicihnasya cchàyà patati kumadhye yathà tathà vidhate . uóugole kujavindvormadhye nàóyo dyujàtàþ syuþ>% . %<yathoktavidhinà khagolàntarbhagolaü vaddhvà tatra kràntivçtte meùàderàrabhya ravibhuktaü rà÷ibhàgàdyaü dattvà tadagre taccihnaü tadapavçttaga--ravicihna mucyate . bhagolaü càlayitvàravicihnaü kùitije dhàryam . tathà dhçte sati kùitijaü pràcyàü viùuvanmaõóale yatra lagnaü tatra khañikayà vinduþ kàryaþ . tataþ kùitijavçttaü jalasamaü yathà bhavati tathà golayantraü sthiraü kçtvà bhagolastathà càlyo yathà ravicihnasya cchàyà bhågarbhe patati . tathà kçte sati viùuvadvçtte kùitijavindvormadhye yàvatyo ghañikà stàvatyastasmin kàle dinagatà j¤eyàþ . apavçtte meùàderàrabhya pràk kùitijaparyantaü yadrà÷ibhàgàdyaü tallagnaü j¤eyam>% pramitàkùarà .

#<golavaõa># naø gave deyaü parimitaü lavaõam . yàbadgave lavaõaü dãyate tàvanmite lavaõe . %<gàdhalavaõayoþ>% pàø pramàõe gamye etayoþ parataþ pårvaü tatpuruùe prakçtisvaratà .

#<golà># strã gàü bahubhåmim àdhàratvena làti là--ka . 1 godàvarãnadyàm . gàü vàcaü làti . 2 sakhyà, 3 kunañyàm . gàü dãptiü jala bà làti . 4 patrà¤jane, 5 saõike, 6 maõóale, 7 vàlakrãóanake 8 durgàyà¤ca mediø .

#<golàkùa># puø çùibhede tasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . gaulàkùàyaõa tadgotràpatye puø strã .

#<golàïgåla># puø strã gorlàïgålamiva làïgålamasya . 1 vànarabhede trikàø saca ka÷yapapatnyàþ krodhàyàþ kanyàyàüharinàmnyàü jàtaþ yathàha bhàø àø 66 aø %<nava krodhava÷à nàrãþ prajaj¤e krodhasambhavà . mçgã ca mçgamandà ca harã bhadrajano api>% ityupakrame %<haryà÷ca harayo'patyaü vànarà÷ca tarasvinaþ . golàïgulàü÷ca bhadraü te haryàþ ùutràn pracakùate>% . 2 kçùõavànare ràjaniø . tallakùaõa¤caü kà÷ã khaø 3 aø . %<golàïgålà raktamukhà nãlàïgà yåthanàyakàþ .>%

#<golàdhyàya># puø golasvaråüpàdipratipàdake bhàskarãye granthabhede .

#<golàsa># puø gàü bhåmiü làsayati prakà÷ayati lasa--õic aõ upaø saø . ÷ilãndhre hàràø .

#<goliha># puø gobhirlihyate liha--gha¤arthe ka . 1 chatrikàyàü 2 ghaõñàpàñalau (ghaõñàpàruli) ca jañàø .

#<golãóha># puø gobhirlihyate liha--kta . ghaõñàpàñalau (ghaõñàpàruli) amaraþ .

#<goloka># puø vaikuõñhordhasthe sthànabhede tatsthànamànàdi vrahmavaiø puø uktaü yathà %<niràdhàra÷ca vaikuõñho brahmàõóànàü parovaraþ . tatpara÷càpi golokaþ pa¤cà÷atkoñiyojanàt . årdhe nirà÷raya÷càpi ratnasàravinirmitaþ . saptadvàraþ saptasàraþ parikhàsaptasaüyutaþ . lakùapràkàrayukta÷ca nadyà virajayà yutaþ . veùñito ratna÷ailena ÷ata÷çïgeõa càruõà . yojanàyutamàna¤ca yasyaikaü ÷çïgamujjvalam . ÷atakoñiyojana÷ca ÷ailaucchrita eva ca . dairghyaü tasya ÷ataguõaü prasthe ca lakùayojanam . yojanàyuta vistãrõastatraiva ràsamaõóalaþ . amålyaratnanirmàõo vartula÷candravimbavat . pàrijàtavanenaiva puùpitena ca veùñitaþ . kalpavçkùasahasreõa puùpodyàna÷atena ca . nànàvidhaiþ puùpavçkùaiþ puùpitena ca càruõà . trikoñi ratnàbharaõairgopãlakùai÷ca rakùitaþ . ratnapradãpayukta÷ca ratnatalpasamanvitaþ . nànàbhogasamàyukto madhuvàpã÷atairvçtaþ . pãyåùavàpãyukta÷ca kàmabhogasamanvitaþ . golokagçhasaükhyànaü varõanaü và vi÷àradaþ . na kopi veda vidvàn và vedavidvàn vraje÷vara!>% .

#<golomikà># strã goþ lomeva lomàsya ïãp tataþ svàrthe ke aõo hrasvaþ . (pàthurã) (godhåmà) iti ca khyàtàyàü 1 prastariõyàm . 2 kroùñukapucchàyà¤ca . ràjaniø .

#<golomã># strã gorlomeva loma lomasadç÷aü dalàdikamasyà ïãp . 1 ÷vetadårvàyàm . golomeva jàtà aõ ïãp . 2 bacàyàm . gavà vàcà lomayati anukålayati loman + nàmadhàtu--ac gauràø ïãù . 3 ve÷yàyàü hemacaø . 3 golomikàvçkùe ràjaniø .

#<govatasa># puø 6 taø . gavàü vatse tannàmadvàda÷ãvratam vrata ÷abde dç÷yam .

#<govatsàdin># puø govatsamatti ada--õini6 taø . vçke (nekaóevàva) ràjaniø .

#<govandanã># strã gavi bhåmau vandyate vanda--karmaõi lyuñ ïãp . 1 priyaïgau, amaraþ 2 pãtadaõóotpale ratnamàlà .

#<govara># naø goùu vriyate vç--bàø a . %<goùñhàntargokhurakùuõõa÷uùkacårõitagomayam . govaraü tatsamàkhyàtaü variùñhaü rasasàdhane>% bhàvapraø ukte ÷uùkagomayacårõe(geñà)

#<govardhana># naø vçdha--õic bhàve lyuñ 6 taø . 1 gavàü vardhane . karaõe lyuñ . 2 giriyaj¤abhede tatprakàro goyaj¤a÷abde dç÷yaþ vçdhi--õic--kartari lyu 6 taø . 3 vçndàvanasthe parvatabhede puø tasya påjàkàlo haribhaktivilàse 16 viø ukte yathà %<pràtargovardhanaü påjya dyåta¤caiva samàcaret . bhåùaõãyàstathà gàvaþ påjyà÷ca dohavàhanàþ . ÷rãø kçùõadàsavaryo'yaü ÷rãgovardhanabhådharaþ . ÷uklapratipadi pràtaþ kàrtike'rcyo'tra vaiùõavaiþ>% . %<pràtargovardhanaü påjya ràtrau jàgaraõaü caret>% iti kvacit pàñhaþ . tasmàttadidaü karma govardhanapràdhànyena gopradhànyena ca khyàtamapyekameva j¤eyam . tatra dinanirõayamàha devalaþ %<pratipaddar÷asaüyoge krãóanaistu gavàü matam . paraviddhàntu yaþ kuryàt puttradàradhanakùayaþ>% . nirõayàmçtadhçtaü puràõàntaravacanam yà kuhåþ pratipanmi÷rà tatra gàþ påjayennçpa! . påjàmàtreõa vardhante prajà gàvo mahãpate! . tataþ pràtargovardhanaü påjyeti pårvàhõatàtparyake dvitãyàsargaüstu sarvathà niùiddhaþ tadyathà %<nandàyàü dar÷ane rakùàbalidànada÷àsu ca . bhadràyàü gokulakrãóà de÷anà÷àya jàyate>% . puràõasamuccaye tu sambhàvitacandrodayo dvitãyàsaüyoga eva niùidhyate %<gavàü krãóà dine yatra ràtrau dç÷yeta candramàþ . somoràjà pa÷ån hanti surabhã påjakàüstathà>% . tadudayasambhàvana¤ca nirõayàmçte nirõãtaü yathà %<pratipadyàparàhõikatrimåhårtavyàpinyàü dvitãyàyàü candradar÷anaü sambhàvyate taduktamagnyàdhànaviùaye vçddha÷àtàtapena>% dvitãyà trimuhårtà cet pratipadyàparàhõikã . agnyàdhàna¤caturda÷yàü parataþ somadar÷anàditi . aparàhõa÷ca pa¤cadhà vibhaktasyàhna÷caturthobhàgaþ tata÷ca yatra pratipadi paràhõatrimåhårtavyàpinã dvitãyà tatra candradar÷anasambhàvanamiti . anyadà tåttaraiva pratipattatra gçhãtà tathaivoktaü puràõasamuccaye %<vardhamànatithau nandà yadà sàrdhatriyàmikà . dvitãyà vçddhigàmitvàduttarà tatra cocyate>% . ki¤ca . yadà pårõapratipat paratra niùkràmati tadàpyuttaraiva kàryà yathoktaü bhaviùyottare %<yathà dvàda÷abhirmàsairmàso vçddho malimlucaþ . tathaivàhoràtravçddhyà tithiþ prokto malimlucaþ . yathà malimlucaþ pårvastyàjyogràhya stathà paraþ . tyàjyà tithistathà pårvà gràhyà caiva tathottareti>% nirõayàmçtamatam kintu va¤julãnyàyena pårvaiva mantuü ÷akyate . tadvadatràpi devalàdivacanapràmàõyamastãti . atha govardhanapåjàvidhiþ . tatraiva pàdme %<mathuràyàstathànyatra kçtvà govardhanaü girim . gomayena mahàsthålaü tatra påjyo giriryathà . mathuràyàü tathà sàkùàt kçtvà caiva pradakùiõam . vaiùõavaü dhàma saüpràpya modate harisannidhau>% . påjàmantraþ . %<govardhana! dharàdhàra! gokulatràõakàraka! . viùõuvàhukçtocchràyo gavàü koñi prado bhava>% gopåjàmantraþ skànde tatraiva %<lakùmãryà lokapàlànàü dhenuråpeõa saüsthità . ghçtaü vahati yaj¤àrtha yamapà÷aü vyapohatu . agrataþ santu me gàvo gàvo me santu pçùñhataþ . gàvo me pàr÷vataþ santu gavàü madhye vasàmyaham>% . atha tatra gokrãóà tatraiva %<krodhàpayeddhàvayecca gomahiùyàdikaü tataþ . vçùàn karùàpayedgopairuktipratyuktivàdanàt>% . pàdme ca tatraiva %<mahiùàdestathà bhåùà krãóanaü vàraõantathà>% . tanmàhàtmya¤ca tatraiva %<evaü govardhano gà÷ca påjanãyà vidhànataþ . govardhanamakhoramyaþ kçùõasantoùakàrakeþ>% . %<govardhanasyàkçtiranvakàri>% màghaþ .

#<govardhanadhara># puø govardhanaü vçndàvanasthaparvatabhedaü dharati dhara--ac 6 taø . ÷rãkçùõe nandanandane tasya taddhàraõakathà hariø 75 aø yathà %<gavàü tat kadanaü dçùñvà durdinàgamajaü mahat . gopàü÷cà sannanidhanàn kçùõaþ kopaü samàdadhe . sa cintayitvà saürabdho dçùñopàyo mayeti ca . àtmànamàtmanà vàkyamida måce priyaüvadaþ . athàhamimamutpàóhya sakànanavanaü girim . kalpayeyaü gavàü sthànaü varùatràõàya durdharam . ayaü dhçto mayà ÷ailaþ pçthvãgçhamivàparam . tràsyante savrajà gàvo madva÷ya¤ca bhaviùyati . evaü sa¤citayitvà tu kçùõaþ satyaparàkramaþ . bàhorbalaü dar÷ayiùyan samãpe taü mahãdharam . dorbhyàmutpàñayàmàsa kçùõo giririvàparaþ . sa dhçtaþ saïgato medhairgiriþ savyena pàõinà . gçhabhàvaïgatastatra gçhàkàreõa varùmaõà>% . %<dhçtaü govardhanaü dçùñvà paritràta¤ca gokulam . kçùõasya dar÷anaü ÷akro rocayàmàsa vismitaþ>% hariø 76 aø .

#<govardhanadhàrin># puø govardhanaü nagaü dhàrayati dhàri--õini . nandanandane ÷rãkçùõe .

#<gova÷à># strã va÷à bandhyà gauþ jàtyà samàse paraniø . bandhyàyàü gavi .

#<govàña># naø 6 taø . go÷àlàyàü goùñhe %<sàrgaladvàragovàñaü madhye gosthànasaïkulam>% harivaø 61 . govàñeùu ca ye vçkùàþ parivçttàrgaleùu ca . sarbe goùñhàgniùu gatàþ kùayamakùayavarcasaþ haribaø 65 aø .

#<govàsa># puø basa àdhàre gha¤ . 6 taø . gavàü vàsasthàne goùñhe %<nive÷anamathà jagmurjaràsandhyasya dhãmataþ . govàsamiva vãkùantaþ siühà haimavatà yathà>% bhàø saø 20 aø .

#<govàsadàsana># puø pràcye de÷abhede tatra bhavaþ %<eï pràcàü de÷e>% pàø eïàdervçddhasaüj¤atvàt cha . govàsadàsanãya tatra mave triø tadràje puø %<govàsadàsanãyànàü va÷àtãnà¤ca bhàrata! . pràcyànàü vàñadhànànàü bhojànà¤càbhimàninàm>% bhàø vaø 23 aø .

#<govàsana># puø gàü vàsayati vasa--õic--lyu 6 taø . gavàü vàsayitari bràhmaõabhede . %<govàsanà bràhmaõà÷ca dàsanãyà÷ca sarvataþ . prãtyarthaü te mahàràja . dharmaràj¤o mahàtmanaþ>% bhàø saø 51 aø .

#<govikarta># puø gàü vikçntati vi + kçta--aõ upaø saø . 1 goghàtake 2 karùake hàlike ca . %<raudroyajamànasyàkùàvàpagovikartagçhebhyo gavedhukàm>% kàtyàø ÷rauø 15 . 3 . 12 . aprahatàü gàü bhåmiü vikçntati govikartaþ karùukaþ gohiüsako vyàdho và . %<akùàvàpasya gçhebhyo govikartasya ca gavedhukàü sambhçtya>% ÷ataø bràø 5 . 3 . 1 . 10 . %<govikartaþ mçgayàsahàyabhåto gohiüsako vyàdhaþ>% bhàø .

#<govikartç># puø triø gàü vikçntati vi + kçta--tçc 6 taø . pàkàdyarthaü goghàtake . %<àràliko govikartà såpakartà niyodhakaþ . àsaü yuüdhiùñhirasyàham>% bhàø viø 2 aø . niyodhakaþ bàhuyuddhakàrã .

#<govitata># puø gàvo vitatà atra . gobhåyiùñhe a÷vamedhayaj¤e %<yàjayàmàsa taü kaõvo vidhivadbhåridakùiõam . ÷rãmàn govitataü nàma vàjimedhamavàpa saþ>% bhàø àø 74 aø . govinato'pyatra . %<govinatena ÷atànãkaþ>% ÷ataø bràø 13 . 5 . 41 . 9 . %<àdàya sahvà da÷amàsyama÷vaü ÷atànãko govinatena>% ÷ataø bràø 13 . 5 . 4 . 2 . %<govinato nàma vakùyamàõastomavi÷eùo'÷vamedhaþ>% bhàø . tatstomabhedàþ . %<caturviü÷à pavamànàþ, trivçdabhyàvartaü catu÷catvàriü÷àþ pavamànà ekaviü÷ànyàjyàni triõavànyukthànthekaviü÷àni pçùñhàni ùañtriü÷àþ pavamànàstrayastriü÷amabhyàvartamagniùñomasàmàdekaviü÷ànyukthànyekaviü÷aþ ùoóa÷ã pa¤cada÷ã ràtristrivçtsandhiþ>% tàø vràø uktàþ .

#<govidàüpati># puø gàü vedavàõãü vidanti govidaþ vedaj¤àsteùàü patiþ aluksaø . parame÷vare %<aniruddhaþ surànando govindo govidàüpatiþ>% viùõusaø .

@<[Page 2722a]>@
#<govinda># puø gàü vedamayãü vàõãü gàü bhuvaü dhenuü svargaü và vindati %<gavàdiùu saüj¤àyàm>% pàø ÷a, 6 taø . viùõau varàharåpeõa bhuva ai÷varyapràpteþ indreõa svargasya nivedanàt matsyaråpeõa vedasyoddhàraõàt gobhirvedàntavàkyaiþ vidyate iti và tasya tathàtvam %<gobhireva yato vedyo govindaþ samudàhçtaþ>% viùõu sahasraø bhàùyadhçtavàkyam %<naùñàü tu dharaõãü pårvamavindat yat guhàgatàm . govinda iti tenàhaü vedairvàgbhirabhiùñutaþ>% bhàø ÷àø 344 aø . %<gaureùà bhavato vàõã tà¤ca vedayate bhavàn . govindastu tatodevamunibhiþ kathyate bhavàn .>% tadbhàùyadhçtaharivaø vàkyam . %<ahaü kilendro devànàü tvaü gavàmindratàü gataþ . govinda iti lokàstvàü stoùyanti bhubi ÷à÷vatam>% harivaø 76 aø . gobhi÷ca govindasyàbhiùekakathà harivaø 76 aø yathà %<tataþ ÷akrastu tàn gçhya ghañàn divyapayodharàn . abhiùekeõa govindaü yojayàmàsa yogabit . dçùñvàbhiùecyamànaü ca gàvastam saha yåthapaiþ . stanaiþ prasnavasaüyuktaiþ siùicuþ kçùõamavyayam .>% abhiùiktaü tu taü gobhiþ ÷akro govindamavyayam iti ca.

#<govindadvàda÷ã># strã govindapriyà dvàda÷ã . phàlguna ÷ukladvàda÷yàm tatsvaråpavidhànàdi brahma puø yathà %<phàlgunàmalapakùe tu puùyarkùe dvàda÷ã yadi . govinda dvàda÷ã nàma mahàpàtakanà÷inã . tasyàmupoùya vidhivannaraþ saükùãõakalmaùaþ . pràpnotyanuttamàü siddhiü punaràvçttidurlabhàmiti>% . %<àmardakã dvàda÷ãti loke khyàteyameva hi . yatra àmardakãpåjà vratamasyàü vi÷eùataþ>% . taduktaü vràhme pàpanà÷inãmàhàtmya prasaïge %<phàlgune tu vi÷eùeõa vi÷eùaþ kathito nçpa! àmardakyàvrataü puõyaü viùõulokapradaü nçõàm>% . prabhàsa khaõóe ca devãmahe÷a saüvàde %<phàlgunasya site pakùe ekàda÷yàmupoùitaþ . snàtvà nadyàü taóàge và vàpyàü kåpe gçhe'pi và . gatvà girau vane vàpi yatra sà pràpyate ÷ivà . kùãrode mathyamàne tu yadà vçkùaþ samutthitaþ . àmardàccaiva daityànàü tena sà''mardakã smçtà . ÷ivà lakùmãþ smçto vçkùaþ sevyate surasattamaiþ . devairvrahmàdibhiþ sarvairvçkùo'sau vaiùõavaþ smçtaþ . taütra gatvà hariþ påjyo vçkùamåle'tha và ÷ivà . påjyà puùpaiþ ÷ubhairàtrau kàryaü jàgaraõaü hareþ . karakaü jalapårõantu kartavya pàtrasaüyutam . haviùyànnantu kartavyaü dãpaþ kàryo vidhànataþ . evaü jàgaraõaü kàryaü kathà÷ravaõa tatparaiþ . mucyante dehinaþ pàpaiþ kalijaiþ kàyasambhavaiþ . dehànte ca naràþ sarve påjyante harimandire>% .

#<goviù># strã 6 taø . gomaye amaraþ .

#<goviùàõa># naø 6 taø . goþ ÷çïge (sig) %<anarthaka manàyuùyaü goviùàõasya bhakùaõam . dantà÷ca parimçjyante rasa÷ca na ca labhyate>% bhàø ÷àø 140 aø . %<naipàlaü và goviùàõodbhavaü và>% su÷rutaþ . goviùàõaü sàdhanatayà'styasya ñhan . goviùàõika goviùàõanirmite vàdyabhede puø . %<pañahàn jharjharàü÷caiva krakacàn goviùàõikàn>% bhàø ÷alyaø 47 aø .

#<goviùñhà># strã 6 taø . gomaye ràjaniø .

#<govãthi># strã gaganasthe nakùatrabhedatrayaråpe màrgabhede . %<nàgagajairàvatavçùabhagojaradgavamçgàjadahanàkhyàþ . a÷vinyàdyàþ kai÷cittribhàþ kramàdvãthayaþ kathitàþ>% . %<paitàmahàt tribhàstisro govãthyàma÷vinyaþ pauùõaü dve càpi bhadrapade>% vçø saø 9 aø .

#<govãrya># naø 6 taø . gavàü vãrye %<bhçtàvani÷citàyàü tu da÷amaü bhàgamàpnuyuþ . làbhagovãrya÷asyànàü baõig gopakçùãvalàþ>% nàrada saø .

#<govçnda># naø 6 taø . gosamåhe halàø .

#<govçndàraka># naø gaurvçndàrakamiva upamitasamàse vyàdhràde ràkçtigaõatvena siddhe'pi %<vçndàrakanàgaku¤jaraiþ påjyamànam>% pàø sàmànyaprayoge'pi asya samàsàrthaü punargrahaõabhiti siø kauø . ÷reùñhe gavi .

#<govçùa># puø gavi varùati retaþ vçùa--ka . ÷reùñhe vçùe . %<maõiþ såtra iva proto nasyota iva govçùaþ>% bhàø vaø 30 aø . %<govçùaü vatsakaü vàpi yathecchaü vinivedayet>% àø taø bhaviùyapuø . govçùaü ÷reùñhavçùam ratnàkaraþ . %<bhagavàn govçùadhvajaþ>% bhàø anu084 aø . %<gràmyàõàü govçùa÷càsi bhavàü llokaprapåjitaþ>% bhàø ànuø 14 aø . %<mçgàõàmatha ÷àrdålaü govçùantu gavàmapi>% harivaü÷eø 4 aø . gau÷ca vçùa÷ca tau sàdç÷yenàstyatra ac . sàmànyavi÷eùadyotake govalãvardanyàye, govalãvardanyàyo'pyatra

#<govyàghra># naø gau÷ca vyàghra÷ca sadàvirodhitvàt samàhàø dvaø . govyàghrasamàhàre .

#<govyàdhina># puø gotrapravartake çùibhede pravaràdhyàye målaü dç÷yam

#<govraja># puø 6 taø . 1 gosamåhe . gàbotrajantyatra vraja--àdhàre ka . 2 gogatisthàne 3 goùñhe ca puø %<na måtraü pathi kurvãta na bhasmani na govraje>% %<nàdhãyãta sma÷ànànte gràmànte govraje'pi và>% . %<kçtavàprano nivased gràmànte govraje'pi và>% manuþ .

#<govrata># naø gohatyànimittaü goùu vratam . 1 gohatyànimitte goùu vratabhede tacca vrataü viùõunoktaü yathà . %<màsamekaü kçtavàpano gavànugamanaü kuryàt àsãnàsvàsãta sthitàsu sthitaþ syàt avasannà¤coddharet bhayebhya÷ca rakùet tàsàü ÷ãtàditràõamakçtvà nàtmanaþ kuryàt gomåtreõa snàyàt gaurasai÷ca varteta etad govrataü gobadhe kuryàt>% parà÷arastu sàpavàdaü tatra vi÷eùamàha %<gavàü saürakùaõàrthàya na duùyedrodhabandhayoþ . tadbadhantu na taü vidyàt kàmàkàmakçtantathà . aïguùñhamàtrasthålovà bàhumàtraþ pramàõataþ . àrdrastu sapalà÷a÷ca daõóaityabhidhãyate . daõóàdårdhvaü yadanyena praharedvà nipàtayet . pràya÷cittaü caret proktaü dviguõaü gobrata¤caret . rodhabandhanayoktràõi dhàtana¤ca caturvidham . ekapàda¤caredrodhe dvipàdaü bandhane caret . yoktreùu pàdahãnaü syàccaret sarvaü nipàtane . gocàre ca gçhe vàpi durgeùvapi sameùvapi . nadãùvapi samudreùu khàte'pyatha darãmukhe . dagdhade÷e sthitàþ gàvastambhanàdrodha ucyate . yoktradàmakaóorai÷ca ghaõñàbharaõabhåùaõaiþ . gçhe vàpi vane vàpi baddhà syàdgaurmçtà yadi . tadeva bandhanaü vidyàt kàmàkàmakçta¤ca tat . mçllekhe ÷akañe païktau bhàre và pãóitonaraiþ . gopatirmçtyumàpnoti yoktre bhavati tadbadhaþ . mattaþ pramattaunmatta÷cetanovàpyacetanaþ . kàmàkàmakçtakrodhàddaõóairhanyàdathopalaiþ . prahatà và mçtà vàpi taddhi heturnipàtane . mårchitaþ patitovàpi daõóenàbhihataþ sa tu . utthi tastu yadà gacchet pa¤ca sapta da÷aiva và (padàni) . gràmaü và yadi gçhõãyàttoyaü vàpi pibed yadi . pårvavyàdhyupasçùña÷cet pràya÷cittaü na vidyate . piõóasthe pàdamekantu dvau pàdau garbhasammite . pàdonaü vratamuddiùñaü hatvà garbhamacetanam . pàde'ïgaromavapanaü dvipàde ÷ma÷ruõo'pi ca . tripàde tu ÷ikhàvarjaü sa÷ikhantu nipàtane . pàde vastrayuga¤caiba dvipàde kàüsyabhàjanam . pàdone govçùaü dadyàccaturthe godvayaü smçtam . niùpannasarvagàtrantu dç÷yate và sacetanam . aïgapratyaïgasampanne dviguõaü gàvrataü caret . pàùàõenaiva daõóena gàvoyenàbhighàtitàþ . ÷çïgabha caret pàdaü dvau pàdau tena pàtane . làïgåle kçcchrapà dantu dvau pàdàvasthibha¤jane . tripàda¤caiva karõe tu caret sarvaü nipàtane . ÷çïgabhaïge'sthibhaïge ca kañibhaïge tathaiva ca . yadi jãvati ùaõmàsàn pràya÷cittaü na vidyate . vraõabhaïge ca kartavyaþ snehàbhyaïgastu pàõinà . yavasa÷càpahartavyoyàvaddçóhabalobhavet . yàvatsampårõasarvàïgastàvattaü poùayennaraþ . gàmevaü bràhmaõasyàgre namaskçtya visarjayet . yadyasampårõasarvàïgohãnadehobhavettadà . goghàtakasya tasyàrdhaü pràya÷cittaü vinirdi÷et . kàùñhaloùñrakapràùàõaiþ ÷astreõopahato balàt . vyàpàdayati yo gàntu tasya ÷uddhiü vinirdi÷et . caret sàntapanaü kàùñhe, pràjàpatyantu loùñrake . taptakçcchrantu pàùàõe ÷astre caivàtikçcchrakam . pa¤ca sàntapane gàvaþ pràjàpratye tathà trayaþ . taptakçcchre bhavantyaùñàvatikçcchre trayoda÷a . pramàpaõe pràõabhçtàü dadyàttatpratiråpakam . tasyànuråpaü målyaü và dadyàdityabravãnmanuþ . anyatràïkanalakùmabhyàü vàhane dàhane tathà . sàyaü saüyamanàrthantu na duùyedrodhabandhayoþ . atidàhe'tivàhe ca nàsikàbhedane tathà . nadãparvatasa¤càre pràya÷cittaü binirdi÷et . atidàhe caret pàdaü dvau pàdau vàhane caret . nàsike pàdahãnantu caret sarvaü nipàtane . dahanàcca bipadyeta abaddhovàpi yantritaþ . uktaü parà÷areõaiva hyekapàdaü yathàvidhi . rodhabandhanayoktra¤ca bhàraþ praharaõaü tathà . durgapratarayoktra¤ca nimittàni badhasya ùañ . bandhapà÷asuguptàïgomriyate yadi gopa÷uþ . bhavane tasya nà÷asya pàpe kçcchràrdhamarhati . na nàrikelairnaca ÷àõabàlairnacàpiü mau¤jairnaca baddha÷çïkhalaiþ . etaistu gàvona nibandhanãyàbaddhvà tu tiùñhet para÷uü gçhãtvà . ku÷aiþ kà÷ai÷ca badhnãyàdgopa÷uü dakùiõàmukham . pà÷alagnàgnidagdheùu pràya÷cittaü na vidyate . yadi tatra bhavet mçtyuþ pràya÷cittaü kathaü bhavet? . japitvà pàvanãü devãü mucyate tatra kilviùàt . prerayan kåpavàpãùu vçkùacchedeùu pàtayan . gavà÷aneùu vikrãõaüstataþ pràpnoti gobadham . àràdhitastu yaþ ka÷cidbhinnakakùoyadà bhavet . ÷ravaõaü hçdayaü bhinnaü magnovà kåpasaïkañe . kåpàdutkramaõe caiva bhagnovà grãvàpàdayoþ . sa evaü mriyate, tatra trãn pàdàüstu samàcaret . kåpakhàte tañãbandhe nadãbandhe prapàsu ca . pànãyeùu vipannànàü pàya÷cittaü na vidyate . kåpakhàte tañãkhàte dãrghakhàte tathaiva ca . anyeùu dharmakhàteùu pràya÷cittaü na vidyate . ve÷madvàra nivàseùu yonaraþ khàtamicchati . svakàryagçhakhàteùu pràya÷cittaü vinirdi÷et . ni÷i bandhaniruddheùu sarpavyàghrahateùu ca . agnividyudvipannànàü pràya÷cittaü na vidyate . gràmaghàte ÷araugheõa ve÷mabandhanipàtane . ativçùñihatànà¤ca pràya÷cittaü na vidyate . saügràme prahatànà¤ca ye dagdhà ve÷makeùu ca . dàvàgnau gràmaghàte và pràya÷cittaü na vidyate . yantrità gau÷cikitsàrthaü måóhagarbhavimocane . yatne kçte vipadyeta pràya÷cittaü na vidyate . vyàpannànàü bahånà¤ca bandhane rodhane'pi và . bhiùagmithyopacàre ca pràya÷cittaü vinirdi÷et . govçùàõàü vipattau ca yàvantaþ prekùakàjanàþ . na vàrayanti tàü teùàü sarveùàü pàtakaü bhavet . ekohatoyairbahubhiþ samastairna j¤àyate kasya hato'bhithàtàt . divyena teùàmupalabhya hantà nirvartanãyonçpamanniyuktaiþ . ekà cedbahubhiþ kvàpi daivàdvyàpàdità bhavet . pàdaü pàda¤ca hatyàyà÷careyustaü pçthak pçthak . hateùu rudhiraü dç÷yaü vyàdhigrastaþ kç÷obhavet . nànà mavati dçùñeùu evamanveùaõaü bhavet . manunà caivamekena sarva÷àstràõi jànatà . pràya÷cittantu tenoktaü goùu càndràyaõaü caret . ke÷ànàü rakùaõàrthàya dbiguõaü govrataü caret . dviguõe vrataàdiùñe dakùiõà dviguõà bhavet . ràjà và ràjaputrovà bràhmaõovo bahu÷rutaþ . akçtvà vapanaü tasya pràya÷cittaü vinirdi÷et . yasya na dviguõaü dànaü ke÷a÷ca parirakùitaþ . tatpàpaü tasya tiùñheta vaktà ca narakaü vrajeta . yatki¤cit kriyate pàpaü savaü ke÷eùu tiùñhati . sarvàn ke÷àn samuddhçtya cchedayedaïgulidvayam . evaü nàrãkumàrãõàü ÷irasomuõóanaü smçtam . na striyàþ ke÷avapanaü na dåre ÷athanàsanam . na ca goùñhevasedràtrau na divà gàanuvrajet . naüdãùu saïgame caiva araõyeùu vi÷eùataþ . na strãõàmajinaü và sovratamevaü samàcaret . trisandhya snànamityuktaü suràõàmarcanaü tathà . bandhumadhye vrataü tàsàü kçcchracàndràyaõàdikam . gçheùu niyataü tiùñhaccha cirniyamamàcaret . iha yogàbadhaü kçtvà pracchàdayitumicchati . sa yàti narakaü ghoraü kàlasåtramasaü÷ayam . vimuktànarakàttasmànmartyalàke prajàyate . klãvoduþkhã ca kuùñhã ca sapta janmàni vai naraþ . tasmàt prakà÷ayet pàpaü svadharmaü satataü caret . strãbàlabhçyagovipreùvatikopaü vivarjayeta>% . adhikaü gohatyà÷abda dç÷yam . gohitaü vratam . 2 gosevàråpe vrate go÷abde tatparicaryàprakaraõe udàø tatprakàra÷ca tatra dç÷yaþ .

#<go÷akçt># naø 6 taø . gomaye jañàø . %<udakumbhaü sumanaso go÷akçnmçttikàþ ku÷àn . payoghçtaü và''maraõàdgo÷akçdrasameva và>% manuþ .

#<go÷arya># triø ÷é--kartari bàø yat gauþ ÷aryà ÷ãrõà yasya . ÷ãrõagau ÷ayau %<yàbhirgo÷aryamàvatam>% çø 8 . 820 . go÷aryaþ ÷ayuþ bhàø .

#<go÷àla(là)># strã naø . gavàü ÷àlà %<vibhàùà senetyàdinà>% và klãvatà . gavàü ÷àlàyàm . tatrajàtaþ eïàditve pràcàü mate vçddhasaüj¤atvàc cha, anyamate aõ, tasya sthànàntago÷àletyàdi pàø luk . go÷àla tatra jàte triø . strãtvapakùe tu na luk . go÷àlãya gau÷àla và tatrajàte triø iti bhedaþ .

#<go÷ãrùa># puø goþ ÷ãrùamiva ÷ãrùaü yasya . 1 çùabhaparvate tasya go÷ãrùàkàra÷çïgatvàt tathàtvam . sa àkaratvenàstyasya ac . 2 candanabhede . go÷ãrùàdyutpattikathà ràmàø kiø kàø 41 saø 39 . 40 ÷loø . %<ta¤ca de÷amatikramya mahànyaùabha saüsthitiþ . sarvaratnamayaþ ÷rãmànçùabho nàma parvataþ . go÷ãrùakaü padmakaü ca hari÷yàmaü ca candanam . divyamutpadyate tatra taccaivàgnisamaprabham>% . tadàkàre 3 astra bhede ca %<ayoguóairbhindipàlairgo÷ãrùolukhalairapi>% bhà droø 179 aø . 6 taø . 4 gomuõóe naø .

#<go÷ãrùaka># puø goþ ÷ãrùabhiva kàyati kai--ka 1 . divyapuùpãdçkùa ratnamàø svàrthe ka . 2 candanabhede go÷ãrùa÷abde udàø .

#<go÷çïga># puø goþ ÷çïgamiva ÷çïgamasya . çùibhede %<himavad vanamadhyastho go÷çïga çùisattamaþ>% %<go÷çïgasya çùastatra dadç÷àte tathà÷ramam>% skaø puø prabhàø khaø . 2 dakùiõade÷asthe parvatabhede ca . %<tathaiva sahadevo'pi prayayau dakùiõàü di÷am>% ityupakrame %<niùàdabhåmiü go÷çïgaü parvatapravaraü tathà . tarasaivàjayaca÷rãmàn>% bhàø saø 10 aø . 6 taø . 3 gorviùàõe naø . tadàkàro'styasya ac . 4 varvara vçkùe puø ràjaniø .

#<go÷ruti># puø vyàghrapadagotràpatye çùibhede %<taddhaitat satyakàmojàvàlo go÷rutaye vaiyàdhrapadyàyobàca>% chàø uø .

#<go÷va># puø dviø vaø . itareø dvaø pararåpam %<gavà÷vaprabhçtãni ca>% pàø yathoccàritàni tathaiva sàdhåni syuþ siø kauø . pakùe naikavadbhàvaþ na klãvatà ca . gavi a÷ve ca . pakùe ekavadbhàvaþ avaï ca . tatràrthe naø .

#<goùa(ma)khi># puø gauþ sakhà'sya vede và ùatvam . 1 gosahàyake %<stotà me goùakhà syàt>% çø 8 . 14 . 1 . %<yasminnindraþ somaü pibati gosakhàyam>% çø 5 . 37 . 4 . 6 taø ac samàø na ùatvam . 2 goþ sahàye

#<goùaógava># naø gavàü ùañkam go + ùaógabac . goùañke evaü chàgaùaïgavàdaya÷chàgàdiùañke naø .

#<goùaõi(sani)># triø gàü sanoti dadàti sana--dàne in savanàdiùu pàñhàt na nityaü ùatvam kintu pårbapadàt và ùatvam . 1 godàtari %<yaste a÷vasanirbhakùoyogosanistasya>% yajuø 8 . 12 . pakùe ùatvam . %<goùaõiü dhiyama÷vaü vàjasàsuta>% çø 6 . 53 . 10 .

#<goùad># triø gavi vàci sãdanti sada--kvip pårvapadàt ùatvam . skhaladvàkye . goùaditi÷abdo'styatràdhyàye'nuvàke và goùadàø vun . goùatka goùacchabdayukte adhyàye anuvàke ca puø . ac . goùada tatràrthe triø .

#<goùadàdi># puø adhyàyànuvàkayoþ %<goùadàdibhyo vun>% pàø matvarthe vunpratyaya nimitte ÷abdagaõe . sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà goùad iùetvà màtari÷van devasyatvà daivãràpaþ kçùõàsyà khareùñhà devãdhiyaþ rakùohaõa yu¤jàna a¤jana prabhåta pratårta ku÷ànu goùada .

#<goùan># triø gàü sanoti sana--vic 6 taø %<sanoteranaþ>% pàø nàntasya nityaùatvaniùedhe'pi pårbapadàt và ùatvam . godàtari %<÷aüsàmi goùaõo napàt>% çø 4 . 32 . 22 .

#<goùà># triø gàü sanoti sana--viñ ïà . sanoteranaþ pàø ùatvam . godàtari %<goùà indrãnçùàmasi>% siø kauø dhçtà ÷rutiþ %<itthà gçõanto mahinasya ÷arman diviùyàma pàrye goùatamàþ>% çø 6 . 33 . 5 . atra %<gharåpetyàdi>% pàø såø goùà÷abdasya tamapi pare hrasvaþ .

#<goùà(sà)ti># strã so--bhàve--ktin åtiyåtãtyàdinà ni0, sana--bhàve ktin ïà và 6 taø ùatvam . 1 golàbhe 2 godàne ca %<goùàtà yasya te giraþ>% çø 8 . 84 . 7 . %<goùàtau gavàü làbhe>% màø saptasyà óàc eva muttaratra . gavàü sàtirõàbho'sya . 3 labdhagau labdhapa÷uke triø %<yatra goùàtà çùiteùu khàdiùu>% çø 10 . 38 . 1 . goùàtau labdhapa÷uke bhà0

#<goùàdã># strã gàü sàdayati sada--õic--aõ uø saø ùatvaü gauràø ïãù . pakùibhede . %<geùàdã devànàü patnãbhyaþ>% yajuø 24 . 24 . .

#<goùedhà># strãü goriva sedha utsedhoyasyàþ pårbapadàt ùatvam . durlakùaõàyàü striyàm . %<vi÷vapadãü vçùadatãü goùedhàü vidhamàmuta>% athaø 1 . 18 . 4 .

#<goùña># saüghàte bhvàø àtmaø akaø señ . goùñate agoùñiùña . jugàùñe .

#<goùñoma># puø gosaüj¤aþ stomo'tra . ukthasaüsthe bahumantràtmake 1 stomabhede . 2 tadupalakùite ekàhasàdhye yàgabhede ca %<sa etàn stomànapa÷yat jyotirgauràyuritãme vai lokà eteü stomà ayameva jyotirayambhadhyamo gaurasàvuttama àyuþ>% tàø vràø 4 . 1 . 7 .
     %<sa pårvoktaþ prajàpatiþ etàn stomàn stoma÷abdena trivçdàdistomavantyahàni lakùyante . tàni jyonirgauràyuriti etannàmakànyapa÷yat . tatra jyotiragniùñomasaüsthaþ, gauràyu÷caite ukthasaüstheø jyotiùa iyaü stomakëptiþ . trivçdbahiùpavamànaü pa¤cada÷ànyàjàni pa¤cada÷o màdhyandinaþ pavamànaþ saptada÷àni pçùñhyàni saptada÷a àrbhava ekaviü÷ogniùñomasàmeti . atha goùñomasya, pa¤cada÷obahiùpavamànaþ trivçdàjyàni saptada÷ammàdhyandinaü savanamekaviü÷aü tçtãyasavanam . athàyuùñomasya trivçdbahiùpavamànaü pa¤cada÷ànyàjyàni saptada÷ammàdhyandinaü savanamekaviü÷aü tçtãyasavanamiti . ete uktàþ stomà ime lokà vai bhåràdikàþ khalu, kaþ katamoloka iti bubhutsàyàmàha ayameva lokojyotiþ, ayammadhyamo'ntarikùaloko vai asàvuttamastçtãyaþ svarloka àyuþ, stomatrayasya lokatrayeõa saha saükhyàsàmyàt tacchabdatà etaiþ tribhiþ stomaiþ sàdhanaistrãn lokàn pràjanayaditi ÷eùaþathaitàn vidhatte>% bhàø .
     %<yadete stomà bhavantãmàneva lokàn prajanayantyeùu lokeùu pratitiùñhanti>% tàø vràø 8 . %<yadeùo'tiràtro bhavatãti vàkyavadetatsarvaü vyàkhyeyam . abhiplavaùaóahasyottaraü tryahaü vidhàtumàha>% bhàø %<sa eta ntryahaü punaþ pràyuïkta tena ùaóahena ùañkratån pràjanayat>% tàø vrà09 . sa prajàpatiretaü pårvoktaü tryahaü punaþ prayuktavàn . gauràyurjyotiriti kramo'tràvagantavyaþ . tathà càpastambaþ %<jyotiùñomamagniùñomaü rathantarasàmànaïgàmukthaü vçhatsàmànamàyuùamukthaü rathantarasàmànaü jyotiùñomaü vçhatsàmànamiti . nana ùaóahena ùañ kratån vasantàdãn pràjanayat sçùñavàn . athàrthavàdànuguõyàya pårvavihitena tryahena saüyujya imamuttaraü tryahaü vidhatte>% bhàø . %<tadeùa ùaóaho bhavati çtåneva prajanayanti çtuùu pratitiùñhanti>% tàø vràø 10 .

#<goùñha># naø gàvastiùñhantyatra gha¤arthe ka ùatvam . gavàü sthàne amaraþ . %<goùñheùu goùñhãkçtamaõóalàsanàn>% màghaþ . goùñhã vahujanàþ kartçtayàstyasya ac . 2 goùñhãkartavye ÷ràddhabhede naø %<pitrye svaditamityeva vàcyaü goùñhe tu su÷rutam>% manuþ goùñhe goùñhã÷ràddhe %<goùñhyàü ÷uddhyarthamaùñamam>% iti vi÷vàmitreõa dvàda÷avidha÷ràddhagaõanàyàü goùñha÷ràddhasya vidhànàt kullåø .

#<goùñhapati># puø 60 . goþ sthànàdhyakùe amaraþ .

#<goùñha÷va># puø goùñhe ÷và acaturetyàdi ac samàø . 1 goùñhasthe ÷uni tattulye parahiüsake svagçhe sthitvà 2 paradveùñari ca trikàø . ùaùñhãsamàse tu na ac samàø . goùñha÷và ityeva

#<goùñhàgàra># naø 6 taø . goùñhasya sabhàyà bahujanasthànasyàgàram . bahujanàgàre ga¤je hàràø .

#<goùñhàdhyakùa># puø 60 . goùñhapatau .

#<goùñhàna># naø goþ sthànaü vede pårbapadàt ùatvam . 1 gavàü sthàne goùñhe . %<vrajaü gaccha goùñhànam>% yajuø 1 . 35 . loke tu gosthànamityeva . %<goùñhaü gosthànakam>% amaraþ .

#<goùñhà(pà)ùñamã># strã %<kàrtike ÷uklapakùe tu smçtà goùñhà(pà)ùñamã vudhaiþ . taddine vàsudevo'bhåt gopaþ pårvantu vatsapaþ>% ityuktàyàmaùñamyàm gopàùñamã÷abde dç÷yam .

#<goùñhi># strã gàbo vàgvi÷eùàstiùñhantyatra sthà--bàø ki 6 taø ùatvam . 1 goùñhã÷abdàrthe 2 parasparasaülàpe ca . %<àlasyaü madamohau ca càpalaü goùñhireva ca . stabdhatà càbhimànitvaü tathà'tyàgitvameva ca . taete sapta doùàþ syuþ sadà vidyàrthinàü matàþ>% bhàø uø 1563 ÷loø .

#<goùñhã># strã gàvo'nekàvàcastiùñhanti atra sthà--gha¤arthe ka . 6 taø ambàmbeti ùatvam gauràø ïãù . 1 sabhàyàü pariùadi . tatra goùñhãùu rathyàsu siddhapravrajiteùu ca . bhàø viø 6 . 2 parasparàlàpe %<goùñhãsukhamanubhavantastiùñhanti>% hitoø . 3 poùyavarge ca . %<viùaü goùñhã daridrasya>% càõakyaþ . 4 samåhe goùñha÷abde udàø . sabhàyàm asya puüstvamapi . samucchrayàn parvatasanniràdhàn goùñhàn harãõàü girisetumàlàþ . bhàø vaø 177 aø .

@<[Page 2726b]>@
#<goùñhãpati># puø 6 taø 1 bahupoùyavargapàlake 2 sabhàpatau ca .

#<goùñhekùveóin># puø goùñhe kùveóate kùvióa--snehe õini pàtre samiø niø . pragalbhe . yuktàrohyàø àdyudàttatàsya . evaü goùñhegalbha goùñhepañu goùñhepaõóitaþ goùñhe÷åraþ goùñhevijita ityete'pi pàtresamità niø . sabhàpragalme sabhàku÷ale . pårbavat àdyudàttatàcaiùàm .

#<goùñhe÷aya># puø goùñhe gosthàne ÷ete ÷ã--ac aluk saø . govratàrthaü goùñha÷ayanakàrake . %<pa¤cagavyaü pibet goghno màsamàsãta saüyataþ . goùñhe÷ayo go'nugàmã gopradànena ÷udhyati>% yàj¤aø .

#<goùñhya># triø goùñhe bhavaþ yata . 1 goùñhe bhave . 2 rudrabhede puø . %<namovrajyàya ca goùñhyàya ca>% yajuø 16 . 44 .

#<goùpada># naø goþ padam, gàvaþ padyate yasmin de÷e và %<goùpadaü sevitàsevitapramàõeùu>% pàø sevitàdau ùuñ . goþ padajàte 1 garte, 2 gopadapramàõe ca . 3 gobhi sevitade÷e 4 tadasevite vanàdau ca . %<bàhubhyà sàgaraü tãrtvà laïghituü goùpadaü laghu>% ràmàø laø 69 saø . %<bhãùmadroõàrõavaü tãrtvà karõapàtàla (baóavànala) sambhavama . mà nimajjasva sagaõaþ ÷alyamàsàdya goùpadam>% bhàø ÷aø 7 aø . 5 prabhàüsakùetrasthe tãrthabhede . tatsthànàdi skaø puø prabhàø %<iyaü sarasvatã puõyà sarvadaiva hi vidyate . pa¤casrotàþ prabhàse tu duùpràpà trida÷airapi . tasyà yatpa¤camaü sroto nyaïkumatyàstañàni ca . tamya madhye sthitaü tãrthaü goùpadeti ca vi÷rutam>% %<pàpinàü muktidaü tãrthamàdyà rudra gayà smatà . tadàsmin goùpadaü nàma kalau khyàtaü dharàtale . yadà kùãrodamathanàt prasåtà lokamàtaraþ . tadà devi! samantàttu tà gatàstãrthasannidhau . padaü tatra nimagnaü ca nandinyà÷ca ÷ilàütale . ÷ilàü khuràïkitàü dçùñvà jànude÷àïkitàü tathà>% ityupakrame devàn prati nandinãvàkyam . %<idaü mama padaü devàþ! ÷ilàsaüsthaü viràjate . gaganàïgaõabhåmisthaü candravimbamivà param . adya prabhçti bho devà! strailokye sacaràcare . goùpadaü nàma vikhyàtaü loke khyàtiü gamiùya ti>% .

#<gosa># puø gàü jala syati so--ka . 1 bole 2 uùõakàle 3 vibhàte mediø .

#<gosaïkhya># puø gàþ saücaùñe sam + cakùa--ac . gope . amaraþ %<gosaïkhya àsaü kurupuïgavànàma>% . %<teùàü gosaïkhya àra vai tantripàleti màü viduþ>% iti ca bhàø viø 10 aø .

@<[Page 2727a]>@
#<gosatra># puø gobhiþ kçtaü satram . gavàmayanàkhye satrabhede %<gàvo và etat satragàsata>% tàø vràø 4, 1, 1, gavàmayana ÷abde vivçtiþ .

#<gosadçkùa># puüstrã goþ sadçkùaþ . gotulye gavaye hemaø . 2 jàtyàdinà gotulye triø . gosadç÷àdayo'pi tatràrthe .

#<gosani># puø gàü sanoti sana--iõ 6 taø pårvapadàt và ùatve pàpte savanàø na ùatvam . godàtari goùaõi÷abde udàø dç÷yam . %<gosaniü vàcamudeyam>% atha 3 . 20 . 10 .

#<gosampradàya># triø gàü sampradadàti sam + pra + dà--%<àto'nupasarge>% pàø anupasargaityukteþ na kaþ kintu aõ . gosaüpradàtari .

#<gosambhavà># strã goriva sambhavo lomàdiråpàkàro yasyàþ . 1 ÷vetadårvàyàü ràjaniø . 2 gojàte triø .

#<gosarga># puø gàvaþsçjyante'tra kàle sçja--àdhàre gha¤ . gavàü vanagamàya mocana kàle såryeõa kiraõànàü tyàgakàle 1 pràtaþkàle %<gosarge càrdharàtre ca tathà madhyandineùu ca>% su÷ruø .

#<gosarpa># puüstrã goriva catu÷caraõavattvàt sarpaþ . (gosàpra) khyàte godhàkhye jantau .

#<gosava># puø gauþ såvate hiüsyate'tra så--hiüsàyàm àdhàre ap pårbapadàt và na ùatvam . gosatràkhye yaj¤abhede %<svarjità gosavena và>% hemàø dàø liïgapuø . tatkartavyatà ca kàtyàø ÷rauø 22, 11, 3 såtràdau uktaü yathà %<çùabhagosavau>% 1 såø %<çùabhogosava÷ca kratå bhavataþ>% karkaþ %<pårvo ràj¤aþ>% 2 såø %<pårvaþ çùabhasaüj¤ako ràj¤aþ>% karkaþ %<dakùiõà çùabhasahasraü dvàda÷aü và ÷atam>% 5 såø %<vikalpena çùabhasaüj¤aka çùabhàõàü sahasraü, dvàda÷àdhikaü ÷ataü và>% (dakùiõà) karkaþ . %<ukthyo gosavo'yuta dakùiõaþ>% 6 såø . gosavasaüj¤aþ kraturukthasaüstho bhavati ayutadakùiõa÷ca karkaþ . %<vai÷yayaj¤a ityeke>% 7 såø manyante . %<sarveùàmityapare>% 8 såø . saràjàno vi÷o yaü puraskurvãran sa etena yajeta 9 såø . %<ràj¤à sahità vi÷aþ prajàþ sarthe puruùà yaü puraskurvãran mukhyatvenàïgãkurvãran sa gosavena yajeta>% . àsthaõóile'miùicyate 10 såø . %<pratiduràhavanãyasya dakùiõataþ>% 1 såø . sthitaþ àgàntukatvàdante . àhavanãyàt dakùiõasyàü sthaõóile upaviùño yajamànaþ pratiduhàdhàroùõena dugdhenàbhiùicyate saüsthapatirityenaü bråyuþ %<gosabayàjinaü janàþ>% karkaþ . %<vai÷yastãma dakùiõàliïgo marutstomogaõayaj¤o bhràtéõàü sakhãnàü và 22 såø . vai÷yastomadakùiõàyàü yàni liïgàni tànyatràpi bhavanti>% karkaþ . gàü svargaü sunoti ac ùatvam %<dàtuþ svargadàtari>% %<tilo'si somadaivatyo goùavo devanirmitaþ>% tiladànamantraþ .

#<go÷a÷as># puø gavi jale ÷a÷ati ÷a÷a--bàø asac 7 taø . vole ràyamukuñaþ .

#<gosahasra># naø gavàü sahasraü dàtavyatayà yatra . tulàpuruùàdiùoóa÷amahàdànàntagate pa¤came mahàdànabhede %<athàtaþ saüpravakùyàmi mahàdànànukãrtanam>% . %<yattat ùoóa÷adhà prokta vàsudevena bhåtale>% iti copakramya %<kalpapàda padàna¤ca gosahasraü ca pa¤camam>% ityuktvà taddàna prakàraþ hemàø dàø matsya puø ukto yathà %<matsya uvàca . athàtaþ saüpravakùyàmi mahàdànamanuttamam . gosahasrapradànàkhyaü sarvapàpaharaü param . puõyaü tithimathàsàdya yugamanvantaràdikam . payovratastriràtraü syàdekaràtramathàpi và . loke÷àvàhanaü kuryàt tulàpuruùadànavat . puõyàhavàcanaü kuryàddhomaþ kàryastathaiva ca . çtvigmaõóapasambhàrabhåùaõàcchàdanàdikam . vçpaü lakùaõa saüyuktaü vedimadhye 'dhivàsayet . gosahasràdviniùkçùya gavàü da÷akameva>% . payovratastriràtramiti donadinàt pårvaü triràtraü payovrataþ syàdityarthaþ, atràdi÷abdena de÷akàla--vçddhi÷ràddha--÷ivàdipåjà--gurvçtvigvaraõa--madhuparkadàna--kuõóavedivitàna--cakralekhanapatàkàdãni matsyapuràõoktatulàpuruùadàne vihitàni gçhyante . vçùaü lakùaõa saüyuktaü, vçùalakùaõàni, %<unnataskandhakakudam ujjvalàyata kambalam>% ityàdãni vçùotsargaprakaraõe matsyapuràõoktànyeva veditavyàni, gosahasràdviniùkçùyeti da÷ottaragosaha sràditi veditavyam, agre da÷àdhikagosahamraviniyogadar÷anàt . yadyapi gavàü da÷akamityatra gomàtrapratãtiþ tathàpi uttastra %<çtvigbhyo dhenumekaikàü da÷akàdvinivedayediti>% dhenusaü÷abdanàt, puràõàntare %<gosahasràdviniùkçùya savatsaü da÷akaü gabàmiti>% ÷ravaõàccadhenuda÷akamevàdhivàsanãyam . itaratra punarnàva÷yaü dhenuråpatvàdaraþ . gosahasraü bahiþ kuryàdvastramàlyavibhåùitama . suvaõa÷çïgàbharaõa raupyapàdasamanvitam . ataþ prave÷ya da÷aka vastramàlyaistu påjayet . suvarõa--vaõñikàyuktaü tàmradohanikànvitam . suvarõatilakopetaü hamapaññairalaïkçtam . kau÷eyavastrasaüvãtaü màtyagandhasamanvitam . hemaratnayutaiþ ÷çïgai÷càmarai÷càpi ÷obhitam . pàdukopànahacchatrabhàjanàsanasayutam . %<da÷asauvarõike ÷çïge, khuràþ, pa¤capalàstathà>% . pa¤cà÷atpalamitodohanakaþ anyatra tathàbhidhànàt ùaõñikàdau suvarõa÷abdo'tra ùoóa÷amàùaparimitahiraõyavacanaþ, sakçduccaritasuvarõa÷abdàvagataparimàõaparityàgànupapatteþ . pàduke kàùñhamayyau, carmakçte upànahàviti bhedaþ . %<gavàü da÷akamadhye syàt kà¤cano nandike÷varaþ . kau÷eyabastrasaüvãto nànàbharaõabhåùitaþ . lavaõadroõa÷ikharaü-màlyekùuphalasaüyutaþ . kuryàt pala÷atàdårdhaü sarvametada÷eùataþ . ÷aktitaþ phalasàhasratritayaü yàvadeva tu . go÷ate vai da÷àü÷ena sarvametat prakalyayet>% . lavaõadroõa÷ikhare, lavaõadroõoparãtyarthaþ . nandike÷varalakùaõaü lalitavijayàt %<årdhastrinetro dvibhujaþ saumyàsyonandike÷varaþ . vàme tu ÷ålabhçddakùe càkùamàlàsamanvitaþ>% iti årdha iti, a÷ayànànupaviùña ityarthaþ . pala÷atàdårdhaü palasahasratritayaü yàvaditi, sàbharaõanandike÷varaviùayametat ànantaryàt . go÷ate vai da÷àü÷eneti go÷ate deye gàmekàmeka¤ca vçùabhaü vedimadhye'dhivàsayet . pala÷atàdårdhaü pala÷atatrayaü yàvaditi sàbharaõanandike÷vararacanàdikaü kuryàdityarthaþ . %<puõyaü kàlamathàsàdya gãtimaïgalaniþsvanaiþ . sarvoùadhyudakasnànasnàpito vedipuïgavaiþ . imamuccàrayenmantraü gçhãtakusumà¤jaliþ>% . atràpi pårvavat pårvedyuradhivàsanaü vidhàya dvitãyadivase vràhmaõavàcanànantaramagnikuõóeùu çtvigupave÷anàdipårõàhutiparyantaü karma÷eùaü guruþ samàpayet . tataþ puõyakàlam àtmànukålalagnamuhårtàdilakùaõamàsàdya kuõóasamãpasthitakalasodakena bràhmaõaiþ snàpitaþ ÷uklamàlyàmbaradharo yajamàno vakùyamàõamantrànudãrayet . %<namo vo vi÷vamårtibhyo vi÷vamàtçbhya eva ca . lokàdhivàsinãbhya÷ca rohiõãbhyo namo namaþ . gavàmaïgeùu tiùñhanti bhuvanànyekaviü÷atiþ . brahmàdayastathà devà rohiõyaþ pàntu màtaraþ . gàvo me agrataþ santu gàvo me santu pçùñhataþ . gàvaþ ÷irasi me nityaü gavàü madhye vasàmyaham . yasmàt tvaü vçparåpeõa dharma eva sanàtanaþ . aùñamårteradhiùñhànamataþ pàhi sanàtanaþ . ityàmantrya tu yo dadyàdgurave nandrike÷varam . sarvopakaraõopetaü goyuga¤ca vicakùaõaþ . çtvigbhyo dhenumekaikàü da÷akàdvinivedayet . gavàü ca ÷atamathaikaikaü tadardhaü càtha viü÷atim>% . da÷a pa¤càthavà dadyàdanyebhyastadanuj¤ayà . dànavàkyamatra tulàpuruùavadveditavyam, ete ca ÷ataprabhçti pa¤caparyantà vikalpà çtvigviùayà nadànantaryàt tata÷càyamarthaþ siddho bhavati goda÷akamadhyànnandike÷varayutaü goyagaü gurave pratipàdya ÷eùàõàmaùñànàïgavàmekaikàmekaikasmai çtvija dadyàt, tathà gosahasramadhyàt ÷atadvayaü gurave pradàya ekaikaü ÷atamçtvigbhyo dadyàt, atha và ÷ataü gurave pa¤cà÷ataü pa¤ca÷atamçtvigbhyaþ, atha và catvàriü÷ataü gurave viü÷atiü viü÷atimçtvigbhyaþ . viü÷atiü, và gurave da÷a da÷artvigbhyaþ, da÷a và gurave pa¤ca pa¤cartvigbhyo dadyàt ÷eùà gàstadanuj¤ayà anyebhyo'pi dadyàt . dakùiõà¤càtra pårvavadeva dadyàt anuktadakùiõàsu subarõaþ dakùiõeti vacanàt yathà÷akti suvarõaü và . tataþ pårvavadeva puõyàhavàcana--devatàpåjana--visarjanàdi kuryàt . %<naikà bahubhyo dàtavyà yato doùakarã bhavet . bahvya÷caikasya dàtavyà ÷rãmatàrogyavçddhaya . payàvrataþ punastiùñhedekàhaü gosahasradaþ>% . ida¤ca payovratànuùñhànaü, ÷aktyapekùam %<a÷aktau naktamiùyate>% iti vacanàt . %<÷ràvayet ÷çõuyàdvàpi mahàdànànukãrtanam . taddinaü brahmacàrãsyàdyadãcchedvipulàü ÷riyam>% . àtharvaõagopathabràhmaõe %<athàto gosahasravidhirgoùñha udakànte ÷ucau de÷e prà¤camidhmamupasamàdhàya anvàlabhyàtha juhuyàt, à gàvasåktenàdyaü juhuyàt, mahàvrãhãõàmaindra¤caru saumya¤ca sahasraü tasyàþ payasi ÷rapayitvà gàva iti, evamubhaya ityetena juhuyàt pa÷càdagnestãrthodakapårõakalasamavasthàpyàhisaüvogoùñheneti da÷a gàþ snàpayet tvaramàõo'nyàþ samabhyukùya sahasraü, tasyàþ snànodakenemamindraü vardhaya kùatriyaü ma iti, ràjànamamimicyemà àpa iti, ùaóbhiryathoktama¤janàbhya¤janànulepanaü kçtvà sahasratamãü prathamàmalaükçtya gàvo màmupatiùñhata prajàvatã såyavàsàditi ca paryàsayet priyama÷anandattvà dvivçõamaghnya iti sahasratamãmàlabhya japet mayà gàvaþ patinà sabaddhamiti mantreõànenàrdhaü dattvà sahasratamãü punarupa saügçhya bhåmiùñvà pratigçhõàtviti japet sahasraü, tasyàþ pçùñhato vrajan sarvàþ pradakùiõãkçtya namaskçtya svasti vàcya vràhmaõebhyo nivedya da÷a gà dakùiõàþ kartre sahasra tamãü vastrayugma¤ca tadapi . saptajanmànugaü pàpaü puruùai saptabhiþ kçtam . tatkùaõàt vidhinànena nà÷ayedgoprado naraþ . sarveùàmiha dànànàü phalaü yat parikãrtitam . tadavàpnoti viprebhyo gosahasrapradonaraþ . a÷vamedhaü vçùotsargaü gosahasratrayantu yaþ . dadyànmokùàya ityàhuþ pitarastarpayanti hi . tasmàdanena vidhinà gosahasrantu yonaraþ . pradadyàt sa vi÷uddhàtmà yàti tat paramaü padamiti>% . matsyapuràõe %<anena vidhinà yastu gosahaspradobhavet . sarvaùàpavinirmuktaþ siddhacàraõasevitaþ vimànenàrkavarõena kiïkiõãjàlamàlinà . sarveùàü lokapàlànàü loke saüpåjyate suraiþ . pratimatvantaraü tiùñhedràjaràjo bhavet punaþ . a÷vamedha÷ataü kurvyàcchivadhyànaparàyaõaþ . vaiùõavaü lokamàsthàya tato mucyeta bandhanàt . pitara÷càbhinandanti gosahasrapadaü ÷ubham . api syàtsa kule'smàkaü putrodauhitra eva ca . gosahasraprado bhåtvà narakàduddhariùyati . sa yastatkarmakaro và syàdapi draùñà tathaiva ca . saüsàrasàgaràdasmàdasmàn santàrayiùyati . iti pañhati ya etadgo--sahasrapradànaü surabhuvanamupeyàtsaüsmaredvàpi pa÷yet . anubhavati sukhaü và bàcyamàno nikàmam prahatakaluùadehaþ so'pi yàtãndralokam>% . anyapuràõoktastadvidhistatraiva dç÷yaþ . 6 taø . 2 gavàü sahasre ca . gosahasraü taddànaphalaü vidyate'tra ac . gauràø ïãù . 3 somavàrayutàyàm 4 maïgalavàrayutàyàü và . amàkhyàyàm strã . jàhnavãsnàne tasyàstathàpuõyajanakatvamuktaü tiø taø vyàsena %<amàvàsyàü bhavedvàrã yadi bhåmisutasya ca . gosahasraphalaü dadyàt snànamàtreõa jàhnavã . sinãvànã kuhårvàpi yadi somadine bhavet . gosahasraphalaü dadyàt snànaü yanmauninà kçtama>% .

#<gosàda># triø gàü sàdayati sada--õic aõ upaø saø . gocàlake gosàrathau %<gauþ sadasàdisàrathiùu>% pàø pårbapadaprakçtisvaraþ .

#<gosàdin># triø gàü sàdayati sada--õic--õini 6 taø . gosàrathau . gosàdavat pårvapade prakçtisvaraþ .

#<gosàrathi># puø 6 taø . gocàmake sàrathau gosàdavat pårbapade prakçtisvaraþ .

#<gostana># puø goþ stana iva guccho yasya . 1 caturyaùñikahàre amaraþ . 6 taø . 2 goþstane ca %<karãrapanasàsthi gostanàkàràõi>% %<suvçttaü gostanàkàraü sarvabhåtaguõodbhavam>% su÷ruø .

#<gostanà(nã)># strã goþ stanaiva phalamasyàþ svàïgatvàt và ïãù . 1 kapiladràkùàyàmasara ñàvantaþ goþ stanàiva stanà asyàþ ïãù . 2 kumàrànucaramàtçbhede . %<÷çõu màtçgaõàn ràjan! kumàrànucarànimàn>% ityupakrame prabhàvatã vi÷àlàkùã pàlità gostanã tathà bhàø ÷aø 47 aø .

#<gostoma># puø gonàmakaþ stomaþ pårvapadàt và ùatvàbhàvaþ . ekàhasàdhye agniùñomàïge yaj¤abhede . %<gostomabhçmistomavataspatisavànàm>% à÷vaø ÷rauø 9 . 5 . 2 . %<gostomo bhåmistomovanaspatisava iti trayaþ ekàhàþ kartavyàþ>% nàràø dçø . goùñoma÷abde vivçtiþ .

#<gosthàna># naø 6 taø . goùñhe amaraþ %<madhye gosthànasaïkulam>% harivaüø 61 aø . svàrthe ka . tatràrthe .

#<gosvàmin># 6 taø . gavàü svàmini . %<tàvat bhåyo và gosvàmine dattvà>% kàtyàø ÷rauø . 15 . 6 . 12 . %<gosvàmyanumate bhçtyaþ sà syàt pàle'bhçte bhçtiþ>% manuþ . %<pràjàpatyaü caret kçcchraü gosvàmã vratamuttamam>% parà÷araþ . gavàmindriyàõàü svàmã . 3 jitendriye yatãnàmupàdhibhede . vopadevagosvàmã råpagosvàmã .

#<goha># puø guhyate'tra guha--gha¤ bàø åttvàbhàvaþ . gehe %<adrimau÷ijasya gohe>% çø 4, 21, 6 . %<guhà yadãmau÷ijasya gohe>% 7 %<vidad gaurasya gavaya÷ca gohe>% 8 %<gohe gçhe>% bhàùyam . tasyàdårabhavode÷aþ suvàstvàø aõ . gauha gehàdrarabhave triø striyàü ïãp .

#<gohatyà># strã 6 taø . gohanane . pràõaviyogaphalakavyàpàrohananam yathàha vahnipuø %<syàt pràõaviyogaphalakavyàpàrohananaü smçtam . ràgàt dveùàt pramàdàdvà svataþ parata eva và>% . hatyàyà j¤ànàj¤àna kçtatvaü ca pràø taø nyaråpi yathà atha j¤ànakçtàdiniråpaõam . tatra gobadhasya buddhipårvakatvaü tadà bhavati, yadi gàü j¤àtvà etàü hanmãti icchayà hanti, tadà kàmanàdvàraiva j¤ànasya pravçttyaïgatvàt, tada bhàve tvavuddhipårbakatvam . ataeva pravçttyaïgaj¤ànasya kàmanàvyabhicàràbhàvàdeva kçcchàüstu caturaþ kuryàt gobadhe buddhigårvake . amatyà ca dvayaü kàryam, iti vi÷vàmitravacane j¤ànàj¤ànàbhyàü dvaividhyamuktam anyatra kàmàkàmàbhyàmityuktam yathà vçhaspatiþ %<kàmàkàmakç taü tvevaü mahàpàpa dvidhà matam . puruùàpekùaüyà caiva niùkçtirdvividhà smçtà>% . ittha¤ca gavayàdibhrameõa yogobadhastatra badhasya na j¤ànakçtatva gotvenàj¤ànàt . gotvena gàü jànannapyanyodde÷akùiptanàràcàdinà yadi hanti tadàpi na j¤ànakçtatvaü tadviùayakahananecchàråpadvàràbhàvàt . tatra sàkùàt paramparàkçtavyàpàrabhedaþ mitàø ukto yathà sàkùàtkarvç nimittino÷ca bhedastenaiva dar÷itaþ %<pàùàõairlaguóairvàpi ÷astreõànyena và balàt . nipàtayanti yegàstu kçtsnaü kuryurvrataühi te . tathaiva bàhujaïghàüsapàr÷vagrãvàdimoñanairiti>% . etaduktambhavati . pàùàõalaguóàdibhirgrãvàdimoñanàdinà và ye gàü nipàtayanti . te sàkùàddhantàrasteùveva kçtsnaü pràya÷citam . ye tu vyavahita rodhabandhàdivyàpàrayoginaste nimittina steùàü na kçtsnavratasambandhaþ kintu tadavayavaireva pàdadvipàdàdibhiriti tatràvarodhàdãnàü vyavahitavyàpàratvàvi÷eùe'pi vacanàt kvacitpàdaþ kvaciddvipàdaþ pàdonaü kvaciditi yuktam . tasyàþ ÷odhakaü pràya÷cittaü khàmibhedàdbhinnaü pràø taø uktaü yathà tatra bràhmaõasyàmikasya gorvadhe mànavaü pràya÷cittaü tacca goghna÷abde dar÷itaü tatra saptada÷a dhenavaþ tanmålyaü và . kùatriyasvàmikasya gorbadhe devaloktaü tacca tatraivoktaü yathà %<goghnaþ ùaõmàsàn taccarmaõà parivçto gogràsàhàro govratã yavà÷ã gobhirabhisa¤caran vipramucyate>% . gogràsàhàro gogràsàhartà %<karmaõyaõ>% iti sàdhuþ . ùaõmàsayàvakabhakùaõaü dvàda÷apràjàpatyatulyaüdakùiõà ca vi÷eùànupade÷àd yathà÷akti deyeti . etajj¤ànàdaj¤ànàttadardhaü strã÷ådravàlavçddhànàmardham ekasyobhayaparatve pàdaþ . vai÷yasambandhino gorbadhe tu ÷àtàtapaþ %<pa¤cagavyena goghàtã màsaikena vi÷udhyati . gomatã¤ca japedvidyàü gavàü goùñhe ca saüvaset>% . pa¤cagavyamàha ÷àtàtapaþ %<go÷akçt dviguõaü, såtraü sarpirvidyàccaturguõam . kùãramaùñaguõa¤caiva pa¤cagavye tathà dadhi>% tathà'ùñaguõam . yamaþ %<àhçtya praõavenaiva utthàpya praõavena ca . praõavena samàloóya praõavenaiva tatpibet>% . utthàùya mi÷rãkçtya . mantràj¤àne mitàkùaràyàü ùañtriü÷anmatam %<japahomàdi yatki¤cit kçcchroktaü sambhavenna cet . sarvaü vyàhçtibhiþ kuryàt gàyatryà praõavena ca>% . gavàü goùñha iti ÷ravaõakuõóalabat tàtakàlikagosattvàvabodhàya . gomatã japasahitamàsapa¤cagavyapànaü pràjàpatyapa¤cakatulyam . etadaj¤ànakçte j¤ànakçte tu dvaiguõyam . strã÷ådrabàlavçddhànàmardham ekasyobhayadharmaparatva pàdaþ . ÷ådrasambandhinogorvadhe tu vi÷vàmitraþ %<kçcchràstu caturaþ kuryàt gobadhe buddhipårvake . amatyà ca dvayaü kàryaü tadardhaü bàla vçddhayoþ . strã÷ådrayorevametadbadhe caiva na saü÷ayaþ>% . kçcchràn pràjàpatyàni . taccatuùñayà÷aktau catasrodhenavaþ dvàda÷a kàrùàpaõà và . etajj¤ànakçte aj¤àne tadardhaüstrã÷ådrabàlavçddhànàmardham . ekasyobhayadharmaparatve pàdaþ . pràø taø raghuø . svàmikçtavi÷eùastu pràya÷cittavivekànusàràduktaþ . garbhiõyàdau tu vi÷eùamàha vçhaspatiþ %<garbhiõãü kapilàü dãgdhrãü homadhenu¤ca suvratàm . rodhàdinà ghàtayitvà dviguõaü govrata¤caret>% . garbhiõãvadhe tu vi÷eùamàha vçddhayamaþ %<gavàü nipatane caiva garbhanà÷oyadà bhavet . ekekatra caret kçcchraü yathàpårvaü tathà param>% . kçcchrapadaü vrataparam dviguõaü govratamityekavàkyatvàt %<pàdamutpannamàtre tu dvau pàdau gàtrasammite . pàdonaü vratamàcaùñe hatvà garmamacetanam . aïgapratyaïgasampanne garbhe cetaþsamanvite . dviguõaü govrataü kuryàt pràya÷cittaü vi÷uddhaye>% . madhyamavacanaü bhavadevena vyàkhyàtam yathà %<yadi laguóàdyabhighàtena gaurjãvati garbhamàtrapàto bhavati tadotpannagarbhamàtrapàte yathoktapràya÷cittapàdàcaraõam . gàtràvayavàtpattau pràya÷cittapàdadvayaü sakalagàtrasampattau caitanyàbhàve pràya÷cittamåhanãyam>% . mitàkùaràyàntu gargãõãbadhe yadà garbho'pi nihatobhavati tadà pratinimittaü naimittikamàvartata iti nyàyàdavi÷eùeõa dviguõavratapràptau ùañatriü÷anmate viü÷eùokteþ %<pàdautpannamàtre tu dvau pàdau dçóhatàü gate . pàdonaü vratamuddiùñaü hatvà garbhamacetanam . aïgapratyaïgasampanne garbhe cetaþsamanvite . dviguõaü gobrataü kuryàddeùà goghnasya niùkçtiþ>% . dogdhãü bahukùãràm . vçhaspatiþ %<ativçddhàmatikç÷àmatibàlà¤ca rogiõãm . hatvà påvãvidhànena caredardhaü vrataü dvijaþ>% . pårvavidhànena manvàdyuktatraimàsikàdinà ativçddhà tçõacchedanàsamarthà atikç÷à kç÷atvena dohanavàhanàyogyà atibàlà varùaparyantaü bàlà tadatikràntà dvivarùãyà . tathà ca vçhadaïgiràþ %<varùamàtrà tu bàlà syàdatibàlà dvivàrùikã . ataþparantu sà gauþ syàttaruõã dantajanmani>% . ataeva vakùyate dvipàdastu dvihàyane iti saüvartaþ . vyàpannànàü bahånà¤ca bandhane rodhane'pivà . miùaïimathyopacàre ca dviguõaü govrata¤caret . ekaprayatne niùpanne bahånàü gavà vadhe pràya÷cittagauravamuktaü na tu tantratà pàpabhedàbhàvàt ekaprayatnajanyatvenaikameva gurutaraü pàpamiti pràya÷cittamapi tathà . bahånàmityekàdhikaparam . tadvivakùàyàmapi godvayabadhe prayatnàbhede'pi vi÷eùavacanàbhàvàt pràya÷cittadvaiguõyaü yuktam . api÷abdàt gçhadàhàdinà . kramakçte tu pràya÷cittàvçttiþ . yathopapàtakànuvçttau yamaþ %<goghnavadvihitaþ kalpa÷càndràyaõamathàpi và . abhyàse tu tayorbhåyastataþ÷uddhimavàpnuyàt>% . tayorgobadhatadanyopapàtakayoþ . saüvartàpastambau %<ekà cedbahubhiþ kvàpi daivàdvyàpàdità bhavet . pàdaü pàda¤ca hatyàyà÷careyuste pçthak pçthak>% . hatyàyà yatra yadvihita vrataü tatra tasyaiva pàdaü pratyekaü kuryuþ . eketyupalakùaõam atobahubhirdvayorbahånà¤ca hanane pratipuruùaü pàdadvayaü trayaü và kalpanãyamiti mitàkùarà . vastutastu ekàdhikànàmekaikapuruùasyaikaprayatna janyavadhe %<vyàpannànàü bahånàmiti>% pårvoktavacanàt ekaikapuruùasya dvipàdaü pràya÷cittam prayatnabhede tu goghnavadityanena tantratàyà abhàvàt pratyekaü pratipuruùaü dvipàdàvçttiriti . etaccàkàmatobadhe draùñavyam daivàditi vi÷eùopàdànàt kàmakçte tu bahånàmapi pratyekaü kçtsnadoùasambandhàt pårõapràya÷cittaü yuktaü satriõàü phalamiva pratipuruùaü kçtsnavyàpàrasamavàyàt . %<ekaü ghnatàü bahånà¤ca yathoktàdghiguõodamaþ>% iti pratyekaü daõóadvaiguõyadar÷anàcceti mitàkùarà . vastutastu sarvatra pàpe %<syàttvakàmakçte yattu dviguõaü buddhipårvake>% ityaïgirocanenàj¤ànàt j¤àne dvaiguõyadar÷anàdatràpi j¤àne dvipàdaeva yuktaþ . satre tu %<saptada÷àvaràçddhikàmàþ satramupàsãranniti>% ÷ravaõàttatheti . ekaü ghnatàmiti paravacanantu gobadhàtiriktaviùayam gobadhe ekà cedityupade÷ena daõóavat pràya÷cittàni bhavantãtyatide÷ànavasaràt . tadavasaratve pratyekaü pårõapràya÷cittadvaiguõyaü syàt na pårõapràya÷cittamàtram ataeva pràya÷cittaviveke %<ekaü ghnatàü vahånàmiti>% manuùyavadhe uktam . bahubhirityupàdànàt dvàbhyàü hanane tu pratyekaü sampåürõapràya÷cittam . athaikahàyanàdigobadhapràya÷cittam vçddhapracetàþ %<ekavarùe gavi hate kçcchrapàdo vidhãyate . abuddhipårvaü puüsaþ syàt dvipàdastu dvihàyane . trihàyaõe tripàdaþ syàt pràjàpatyamataþparam>% . idamapi pràya÷cittalàghavena abuddhipårvakàdhama÷ådrasvàmikabradhaviùayamiti pràya÷cittavivekaþ . tena yat svàmikabadhe yat pràya÷cittaü tasyaiva tatra pràdàdikamåhanãyamataevàtibàlàmityatra tathaivoktam . ataþparaü caturhàyaõe ityarthaþ . buddhipårve etadeva dviguõamityarthaþ pràø taø raghuþ . apàlananimittagobadhapràya÷cittam pràø taø uktaü, yathà parà÷araþ %<÷ãtànilahatà caiva udbandhanamçtàpi và . ÷ånyàgàràdyupekùàyàü pràjàpatyaü vinirdi÷et . apàlanàt praõa÷yettu gau÷carantã katha¤cana . jalaughapalvale magnà nàgavidyuddhatàpi và . ÷vabhre và patità'kasmàt ÷vàpadairvàpi bhakùità . pràjàpatyaü caret kçcchraü gosvàmã vratamuttamam . sa÷ikhaü vapanaü kàryaü trisandhyamavagàhanam . ÷çïgairvàpi khurairyuktaü làïgåla÷ravaõàdibhiþ . àrdrameva hi taccarma paridhàya sa gàü vrajet . tàsàü madhye vasedràtrau divà tàbhiþ samaü vrajet . bràhmaõasya vi÷eùeõa tathà ràjanyavai÷yayoþ . pràya÷citte tata÷cãrõe kuryàdbràhmaõabhojanam . anaóutsahitàü gà¤cadadyàdvipràya dakùiõàm>% . atra gosvàmãtyabhidhànàt utsçùñavçùavatsatarãùu svatvàbhàvàdapàlananimittakatadbadhe tadutsraùñurdoùonàstãti pratãyate . tatsvatvàbhàvenànyeùàü sa mbhàvyamànamaupàdànikasvatvaü niràkaroti kalpatarudhçtavrahmapuràõam %<atha vçtte vçùotsarge dàtà vakroktibhiþ padaiþ . bràhmaõànàha, yat ki¤cit mayotsçùñantu nirjane . tat ka÷cidanyona nayedvibhàjya¤ca yathàkramam . na vàhyaü na ca tatkùãraü pàtavyaü kenacit kvacit>% . bakroktibhiþ kàkåktibhiþ svàmyabhàvenotsçùñapa÷oþ pàlananiyamàbhàvàddhànyàdibhakùaõe mocyatvamapyàha yàj¤avalkyaþ %<mahokùotsçùñapa÷avaþ såtikàgantukàdayaþ . pàloyeùà¤ca te mocyà daivaràjapariplutàþ>% . mahokùo'nirvàyyaþ mahàvalãvardaþ . utsçùñapa÷avaþ devatodde÷ena pitràdiniùñhaphalodde÷ena và cakràdyaïkitàstyaktapa÷avaþ . såtikà anirgatada÷àhàþ . àgantukà gràmàntaràdàgatàþ . àdi÷abdàt u÷anasoktà÷ca yathà %<adaõóyà hastino'÷và÷ca prajàpàlà hi te smçtàþ . adaõóyàþ kàõakuõñhà÷ca vçùabhaþ kçtalakùaõaþ>% kuõñhaþ kha¤jaþ . atra kàõakuõñha÷abdàbhyàmatyantàkùama ucyate . vçùabhaþkçtalakùaõaþ pràguktotsçùñapa÷uþ ete sapàlàü vipàlà và sarvathà mocyàþ tathà ca manuþ %<anirda÷àhàü gàü såtàü vçùàn devapa÷åüstathà . sapàlàn và vipàlàn và adaõóyàn manuravrabãt>% . etadbhinnànàü yeùà¤ca pàlo'sti te'pi mocyàþ . arthàttatra pàlodaõóanãyaþ . daivaràjapariplutàþ gajàdidràvaõàt senàdidar÷anàdvà palàyitàþ pa÷avo yadi kùetre caranti tadà na doùa ityarthaþ . palakàntarasattve tu manuþ %<divà vaktavyatà pàle ràtrau svàmini tadgçhe . yogakùeme'nyathà cettu pàlovaktavyatàmiyàt>% . %<divà pa÷ånàü pàlahastanyastànàü yogakùemaviùaye doùe jàte pàlakasya garhaõãyatà ràtrau punaþ pàlapratyarpitànàü svàminàü doùaþ . anyathà yadi ràtràvapi pàlahastagatà bhavanti tadà doùe utpanne pàla eva garhaõãyatàü pràpnoti>% iti kullåkabhaññaþ . smçtisàgare vçhadaïgiràþ %<anàgatasya cànetà àgatasya ca rakùakaþ . ràtràvapi yadànyo'sti tadà svàmã na doùabhàk>% . nanu daõóaprakaraõoktamanuvacanaü pràya÷citte kathamiti cenna . %<daõóavat pràya÷cittàni bhavantãti>% ÷ruteþ tathà vyavahàràcca . eva¤ca %<yatràpavartate yugyaü vaiguõyaü pràjakasya ca . tatra svàmã bhaveddaõóyo hiüsàyàü dvi÷ataü damaþ>% iti manuvacane %<yatra sàratherakau÷alàt yànamanyathà gacchati tatra hiüsàyàmasu÷ikùitasàrathiniyogàt svàmã dvi÷ataü daõóaü dàpyaþ syàditi>% kullåkabhañçvyàkhyànadar÷anàt ayogyapàlakasamarpaõe svàmino doùàttasyaiva pràya÷cittamuktam . %<yàvat ÷asyaü vina÷yettu kùetrã tàvat phalaü labhet . pàlastàóyo'tha gosvàmã pårvoktaü daõóamarhati>% yàj¤abalkyavacane gavàdidoùeõa yàvat ÷asyaü vina÷yati tàvadeva pàlakàt pràptavyaü pàlakà÷aktau pàlakastàóyaþ svàmã pårvoktaü daõóàdimarhatãti dar÷anàcca . gobadhapràya÷citte pàlakadravyàsambhave svàminà dravyaü dattvà pràya÷cittaü kàrayitavyaü kartavyaü và . mlecchapàlake svayaü kartavyam . sa÷ikhavapanamityatra naiümittikena sa÷ikhavapanena %<sadà vaddha÷ikhena tu>% ityasya %<gàyatryà tu ÷ikhàü baddhvà nairçtyàü vrahmarandhravaþ . juñikàntu tatobaddhvà tataþ karma samàcaret>% iti brahmapuràõoktasya ca nityasya bàdhona doùàya phalacamasena somasya bàdhavat godohena camasasya bàdhavacca . sa÷ikhaü vapanaü kàryamàsnànàt brahmacàriõà . iti kàtyàyanakçtachandogapari÷iùñe'pyevam . etadeka÷rutimålakatvàt taddhçtapàraskarãye paryupta÷irasamiti såtre'pi tathaivàrthaþ tadbhàùyakçtà hari÷armaõàpi parisarvagobhàvenopta÷irasaü muõóita÷irasamiti vyàkhyàtam . na ca %<ete låna÷ikhàstasya da÷anairacirodgataiþ . ku÷àþ kà÷à viràjante vañavaþ sàmagà iva>% iti viùõupuràõãye sàmagà iti vi÷eùaõànnànyeùàü låna÷ikhatvamiti vàcyaü pràguktavacanàt sarveùàü sa÷ikhavapanapràpteþ vidhyantarakalpanàpatte÷ca . tçõasàgarayoraupamyantu hariõasukhahetutvenàpyuktaü tayoþ sukhahetutva¤ca bhakùyatvena gàyakatveneti ÷eùaþ . evaü pràcãnàvãtitvàdinà %<sadopavãtinà bhàvyam>% ityasyàpi bàdha iti prasaïgàduktam . bràhmaõasya vi÷eùeõeti bràhmaõasya gavànugamanaü mukhyam . etenàpàlanakçtagobadhe pajàpatyaü karaõãyamiti atretikartavyatàpi prajàpatyatulyeti paõóitasarvasve halàyudhaþ . vçùabho gau÷ca dakùiõà . bràhmaõabhojanaü vi÷eùayati yaj¤apàr÷vaþ %<garmàùànàdikçtyeùu bràhmaõàn bhojayedda÷a>% . pràjàpatyadvayà÷aktau dhenudvayaü tada÷aktau ùañ kàrùàpaõàþ . eva¤ca vçùamålyaü pa¤ca kàrùàpaõàþ gomålyamekaþ kàrùàpaõaþ . ÷ålapàõiprabhçtibhistu itikartavyatàyàü vi÷eùo nàdçtaþ . etacca ÷ådrasvàmiketarabadhaviùayam ÷ådrasvàmikasyàj¤ànàt sàkùàdbadhe yatki¤ciddakùiõakakçcchradvayasya nibandhçbhirvyavasthàpitvenàpàlanakçtabadhe tadadhikasyàyuktatvàt varaü tattulyaü kçcchradbayaü yuktamutpa÷yàmaþ . ataeva etadviùayaeva smçtisàgarasàre vçhadaïgiràþ %<arakùite tu kåpàdau hate vyàghràdibhakùite . bratàrdhamàcaret svàmã rakùite nàsti dåùaõam>% . vratàrdhaü kàmakçtavratàrdhaü nàsti dåùaõamiti yadi pramattà gaurnivàrayantaü pàlamatikramya gartakàntàràdau mriyate tadà netyarthaþ . anyatra satyeva pàlake samyakpàlanàbhàvena ÷vabhràdau pàtàdgormaraõe pràya÷cittamàha viùõuþ %<palvalaughavçkavyàghra÷vàpadàdinipàtane . ÷vabhrodbandhanasarpàdyairmçte pàdonamàcaret . apàlane tu kçcchraü syàt ÷ånyàgàràdyupaplave>% . pàdonaü pràjàpatyameva uttaravacane kçcchra÷ravaõàt . tathà %<pàda÷càpràptake deyovatse svàminyarakùite>% . apràptake apràptadamyàvasthe trihàyaõaparyante iti yàvat . evambhåte vatse 'rakùite ÷vabhrapàtàdinà mçte sati svàminà pràjàpatyapàdaþ karaõãyaþ . atra pàdamàtrapràya÷cittatvàt bàlatvàdinà nànugrahaþ . tata÷càpràptadamyàvasthavatsàpàlananimittakavadhajanyapàpakùayakàma iti prayojyam àtide÷ikã gohatyà bahuvidhà yathà %<sàvitryuvàca . viprahatyà¤ca gohatyàü kiüvidhàmàtide÷ikãm . kà và nçõàmagamyà và ko và sandhyàvihãnakaþ . eteùàü lakùaõaü sarvaü vada vedavidàüvara! . yama uvàca, gàmàhàraü prakurvantaü pibantaü yo nivàrayet . yàti goviprayormadhye gohatyà¤ca labhettu sa . daõóairgàntàóayan måóho yo vipro vçùavàhakaþ . dine dine gavàü hatyàü labhate nàtra saü÷ayaþ . dadàti gobhya ucchiùñaü bhojayedvçùavàhakam . bhojayedvçùavàhànnaü sa gàhatyàü labhatdhruvam . vçùalãpatiü yàjayedyobhuïkte'nnaü tasya yo naraþ . gohatyà÷atakaü so'pi labhate nàtra saü÷ayaþ . pàdaü dadàti vahnau yo gà¤ca pàdena tàóayet . gçhaü vi÷edadhautàïghriþ snàtvà gobadhamàlabhet . yo bhuïkte snigdhapàdena ÷ete snigdhàïighrareva ca . såryodaye ca dvirbhojã sa gohatyàü labhet dhruvam . avãrànna¤ca yobhuïkte yonijãvã ca bràhmaõaþ . yastrisandhyàvihãna÷ca sa gohatyàü labheddhruvam . pitéü÷ca parvakàle ca tithikàle ca devatàþ . na sevate'tithiü yohi sa gohatyàü labhetdhruvam . svabhartari ca kçùõe và bhedabuddhiü karoti yà . kañåktyà tàóayet kàntaü sà gohatyàü labheddhruvam . gomàrgakhananaü kçtvà dadàti ÷asyameva ca . taóàge ca tadårdhve và sa gohatyàü labhed dhruvam . pràya÷cittaü gobadhasya yaþ karoti vyatikramaþ . arthalobhàdathàj¤ànaü sa gohatyàü labhetdhruvam . ràjake daivake yatnàt gosvàmã gàü na pàlayet . duþkhaü dadàti yo måóho gohatyàü labhate dhruvam . pràõinaü laïghayet yo di devàrcàmanalaü jalam . naiùedyaü puùpamanna¤ca sa gohatyàü labheddhruvam . ÷a÷vannàstãti yo vàdã mithyàvàdã pratàrakaþ . devadveùã gurudveùã sa gohatyàü labhetdhruvam . devatàpratimàü dçùñvà guruü và bràhmaõaü sati! . na sambhramànnamet yo hi sa gohatyàü labhetdhruvam . na dadàtyà÷iùaü kopàt praõatàya ca yo dvijaþ . vidyàrthine ca vidyà¤ca sa gohatyàü labhetdhruvam>% brahma vaivaø puø prakçtikha0, 37 aø . %<muùkamoùakarovipro govadhasva vrataü caret>% pràø taø ukteþ muùkamoùo'pi àde÷ikaþ gobadhaþ .

#<gohan># triø gàü hanti hana--vic 6 taø . 1 gohantari meghastha jalabhedake 2 indre puø . %<à re gohà mçhà badhovaþ>% çø 7 . 56 . 17 . %<gohà gavàü meghasthasalilànàü bhedakaþ>% bhàø .

#<gohana># triø guhå--saüvaraõe lyu åtvàbhàvaþcchàndasaþ . saü varake %<samàne ahan triravadya gohanàþ>% ç01 . 34 . 3 guhå savaraõe nandyàditvàt lyuþ %<ådupàdhàyàþ gohaþ>% pàø pràptasya åttvasyàbhàva÷chàndasaþ bhàø .

#<gohamukha># puø bhàratavarùasye parvatabhede . bhàgavatoktagokàmukha parvatasya viùõu puø gohamukheti nàma . gokàmukha÷abde dç÷yam .

#<goharitakã># strã goþ haritakãva hitakàritvàt . vilvavçkùe trikàø .

#<gohalla># naø hala--bilekhe kvip taü làti là--ka gorhallaþ . gomaye hàràø .

#<gohàliyà># strã gavàü hàle bilekhe sàdhu bàø gha . (goyàliyà) khyàte latàbhede %<pãtaü goyàliyàmålaü tiladadhyàjyasaüyutam . nibaddhamåtraü kathitaü pravartayati ÷aïkara!>% iti gàruóe 190 aø .

#<gohita># puø gavàü hitaü yasmàt 5 baø . 1 vilve, 2 ghoùàlatàyà¤ca . 3 gohitakàrake triø . 4 viùõau puø %<gohito gopatirgoptà>% viùõusahaø . %<gobhyo hito gohitaþ, gorbhåmerbhàràvatàraõecchayà ÷arãragrahaõaü kurvan gohitovà>% bhàùyam .

#<gohira># naø guha--bàø irac pçùoø åttvàbhàvaþ . pàdamåle hemacaø .

#<gohya># triø guha--và õyat acyeva åttvasya niyamanàt nottvam . 1 guhye 2 aprakà÷ye 3 saüvaraõãye ca .

#<gaukakùya># puüstrã gokakùarùergotràpatyaü gargàø ya¤ . gokakùarùigotràpatye . tasya chàtraþ kaõvàø aõ yalopaþ . gaukakùa tacchàtre gaukakùyasyàpatyaü tikàø phi¤ . gaukakùyàyani tadapatye puüstrã . striyàü krauddhyàdiø ùya¤ . gaukakùyà gokakùagotrastriyàm . bahutve %<ya¤a¤o÷ca>% pàø ya¤o luk . gokakùàstadgotràpatyeùu .

#<gauggulava># triø guggulau bhavaþ aõ . guggulubhave dhåpàdau striyàü ÷àrïgaravàø ïãn .

#<gaucya># puø gocyàþ himàlayapatnyàþ apatyam óhaki pràpta bàø yat . himàlayaputre mainàke ÷abdàrthaciø .

#<gau¤jika># puø gu¤jà tulàmànabhedaþ tadgrahaõaü ÷ãlamasya ñhak . svarõakàre trikàø .

#<gauóa># puø %<vaïgade÷aü samàrabhya bhuvane÷àntagaü ÷ive! . gauóade÷aþ samàkhyàtaþ sarvavidyàvi÷àradaþ>% skandapuø ukte 1 de÷e 2 tadde÷asthe jane baø vaø . %<sàrasvatàþ kànyakubjà gauóamaithilakotkalàþ . pa¤ca gauóà iti khyàtàvindhyasvottaravàsinaþ>% skandapuø ityukteùu vindhyaparvatottarabhàgavàsiùu 3 bràhmaõabhedeùu ca . svàrthe ka tatràrthe . %<atha pårbasyàm>% ityupakrame %<udayagiri bhadragauóakapauõórotkalakà÷imekalàmbaùñhàþ>% vçø saø 14 aø kårmavibhàge pårvasthade÷ãktau . %<asti gauóaviùaye kau÷àmbã nàma nagarã>% hitoø . %<gauóoràùñramanuttamaü niråpamà tatràpi ràóhà purã>% prabodhacaø %<sarva siühaguürurvarjyaþ kaliïge goóagurjare>% muhuø ciø . guóasya vikàraþ aõ . 4 guóavikàre khaõóàsavàdau triø %<guóasya tçptàmadyasya pãtvà gauóaü suràsavam>% bhàø vaø 44 aø . %<nànàsvàdarasànà¤ca khàõóavànàü tathaiva ca . bhojanàni supårõàni gauóàni ca sahasra÷aþ>% ràmàø bàø 53 ÷loø . %<gauóamamlamanamlaü và pànakaü guru måtralam>% su÷rutaþ . 5 madiràbhede strã %<gauóã paiùñã tathà màdhvã vij¤eyà trividhà surà . yathaivaikà tathà sarvà na pàtavyà dvijottamaiþ>% manuþ . %<gauóãü màdhvãü suràü paiùñãü pãtvà vipraþ samàcaret . taptakçcchraü paràkaü ca càndràyaõamanukramàt>% vçhaspatiþ . 6 kàvyarãtibhede strã %<padasaüghañanà rãti raïgasaüsthàvi÷eùavat . upakartrã rasàdãnàü sà punaþ syàtcaturvidhà . vaidarmã càtha gauóã ca pà¤càlã làñikà tathà>% vibhajya %<ojaþprakà÷akairvarõairbandha àóambaraþ punaþ . samàsabahulà gauóã>% sàø daø tallakùaõamuktaü yathà %<ca¤cadbhujabhramitacaõóagadàbhighàta--saücårõitoruyugalasya suyodhanasya . styànàvanaddhavana÷oõita÷oõapàõiruttaüsayiùyati kacàüstava devi! bhãmaþ>% veõãsaüø . eùà ca gauóajanapriyatràt gauóaiþ prayujyamànatvàcca gauóãsaüj¤àü labhate . gauóa + cha . gauóãyà atràrthe . %<bahutarasamàsayuktàmahàpràõàkùarà ca gauóãyà . rãtiranupràsamahimaparatantrà'stobhavàkyà ca>% puruùottamaþ . 7 ràgiõãbhede strã saügãtadàø . pura÷abdepare samàseasya %<ariùñagauóapårvam>% pàø antodàttatà . gauóapuram .

#<gauóapàda># puø màõóukyopaniùadi tadarthaka÷lokakàrake vedànti paõóitabhede . te ca %<bahiþpraj¤o vibhurvi÷vohyantaþpraj¤astu taijasaþ>% ityàdayaþ %<durdar÷amatigambhãramajaü sàmyaü vi÷àradam . buddhvà padamanànàtvaü namaskurmo yathàbalam>% ityantàþ ÷ataü ÷lokàþ .

#<gauóavàstuka># puünaø %<tadeva ca vçhatpatraü raktaü cet gauóavàstukam>% ityuktalakùaõe vàstukabhede . (cillã÷àka) ràjaniø .

@<[Page 2734b]>@
#<gauóika># triø guóe sàdhu guóàø ñhak . 1 ikùau . gauóaþ gåóavikàraþ sàdhanatayà'styasya ñhan . 2 guóavikàrasàdhye bhakùya bhede . %<vçühaõà gauóikà bhakùyà guravo'nilanà÷anàþ>% %<madhumàüsopadaü÷aü và pibedvàpyatha gauóikam>% iti ca su÷ru0

#<gauõa># triø guõamadhikçtya pravçttà gauõã tata àgataþ aõ . 1 sàdç÷yalakùaõalakùyasambandharåpayà gauõyà lakùaõayà pravçtte ÷abde %<gauõa÷cennàtma÷abdàt>% ÷àø såø . 2 amukhye ca . %<yadvà''gàmikriyàmukhya kàlasyàpyantaràlavat . gauõakàlatvamicchanti kecit pràktanakarmaõi>% udvàø taø hariharapaddhatiþ . %<evamàgàmiyàgãya mukhya kàlàdadhastanaþ . svakàlàduttaro gauõaþ kàlaþ rvasya karmaõaþ>% chandogaø . %<tadà gauõamanantasya nàmànanteti vi÷rutam>% bhàø ÷àø 182 aø . %<bahåni mama nàmàni kãrtitàni maharùibhiþ . gauõàni tatra nàmàni karmajàni ca kàni cit>% 343 aø . striyàü ïãp . %<gauõya÷ruteþ>% ÷àø såø . (gauõãutpattiþ) guõaü sàdç÷yamadhikçtya pravçttà aõ ïãp . 3 sàdç÷yamålakalakùaõàbhede strã . %<sàdç÷yàttu matà gauõyastà÷ca ùoóa÷abheditàþ>% sàø daø . sàdç÷yetarasambandhe'pi vçttergauõatvamicchanti . %<abhidheyàvinàbhåtapratãti rlakùaõocyate . lakùyamàõaguõairyogàd vçtteriùñà tu gauõatà>% kàvya praø . guõo'pradhànameva svàrthe praj¤àø aõ . 4 apradhàne karmàdau . %<gauõe karmaõi duhyàdeþ pradhàne nãhçkçùvahàm>% vyàø kàø . gauõasya bhàvaþ ùya¤ gauõya na0, tva gauõatva na0, tal goõatà strã, apradhànatve %<gavàbàdeþ svo'nte gauõye'nãyasaþ>% sugdhaø . %<vçtteriùñà tu gauõatà>% kàvyapraø gauõatva¤ca prasiddhavastubhedasyaiva yathàha ÷àø bhàø %<prasiddhavastubhedasya gauõatvamukhyatvaprasiddheþ . yasya hi prasiddho vastubhedaþ yathà ke÷aràdimànàkçtivi÷eùo'nvayaþ vyatirekàbhyàü siüha÷abdapratyayabhàïmukhyo'nyaþ prasiddhaþ . tata÷cànyaþpuruùaþ pràyikaiþ kraurya÷auryàdibhiþ siühaguõaiþ sampannaþ prasiddhaþ tasya puruùe siüha÷abdapratyayau gauõau bhavataþ nàprasiddhavastubhedasya>% .

#<gauõacàndra># puø . %<càndro'pi dvividhaþ prokto gauõamukhyaprabhedataþ . gauõaþ kçùõapratipadaþ paurõamàsyantaãritaþ>% ÷abdaraø ukte kçùõapadàdipaurõasyànte càndre màse atra vyavasthà niø siø uktà yathà trikàõóamaõóanaþ %<càndro'pi ÷uklapakùàdiþ kçùõàdirvati ca dvidhà>% ityuktvà de÷abhedena tadvyavasthàmàha %<kçùõapakùàdikaü màsaü nàïgãkurvanti kecana . ye'pãcchanti na teùà¤ca de÷e vindhyasya dakùiõe>% iti vindhyasya dakùiõe kçùõàdiniùedhàd uttaratodvayorabhyanuj¤à gamyate tatràpi ÷uklàdirmukhyaþ kçùõàdirgauõaþ ÷àstreùu caitra÷uklapratipadyeva càndrasaüvatsaràrambhokteþ taduktaü dãpikàyàü %<càndro 'vdomadhu÷uklagapratipadàrambhaþ>% iti na hi ye kçùõàdiü manyante teùàü vatsaràrambhobhidyate ataþ ÷uklàdirmukhyaþ kçùõàdinà malamàsàsambhavàcca càndrasya sarvanakùatrabhogena nàkùatramàsaþ . sàvanàdãnàü vyavasthoktà hemàdrau brahmasiddhànte %<amàvàsyàparicchinnomàsaþ syàdvràhmaõasya tu . saükràntipaurõamàsãbhyàü tathaiva nçpavai÷yayoþ>% atra bràhmaõàdãnàü yatra karmavi÷eùe vacanàntareõa %<vasante bràhmaõo'gnimàdadhãta>% ityàdivanmàsa uktastatra dar÷àntatvamàtraü niyamyate na tu sarvakamasu dar÷àntaeveti vçùñyàdyarthasaubhareyàdinidhananiyamavadvidhilàghavàt traivarõikànàü sarvakarmasu màsavi÷eùabidheþ sàvanàdãnàü ÷ådrànulomàdiparatvàpatte÷ceti gurucaraõàþ . jyotirgargaþ %<sauramàso vivàhàdau yaj¤àdau sàvanaþ smçtaþ . àvdike pitçkàrye ca càndromàsaþ pra÷asyate>% . çùya÷çïgaþ %<vivàhavratayaj¤eùu sauraü màmasyacakùate . pàrvaõe tvaùñakà÷ràddhe càndramiùñantathàvadike>% smçtyantare %<ekoddiùñavivàhàdau çõàdau saurasàvanau>% jyotirgargaþ %<àyurdàyavibhàga÷ca pràya÷cittakriyà tathà . sàvanenaiva kartavyà ÷atråõàü càpyupàsanà>% viùõudharme %<nakùatrasatràõyayanàni cendormàsena kuryàdbhagaõàtmakeneti>% bràhme %<tithikçtye ca kçùõàdiü vrate ÷uklàdi meva ca . vivàhàdauca sauràdiümàsaükçtye vinirdi÷et>%

#<gauõika># triø guõe råpàdau sàdhu kathàø ñhak . 1 guõasàdhane . guõaü vetti tatpratipàdakaü granthamadhãte và ukthàø ñhak . vasantàø ñhak và . 2 guõavettari 3 tadgranthapàñhake ca triø guõaiþ sattvàdibhiþ nirvçttaþ ñha¤ . satvàdinirvçtte 4 padàrthe striyàü ïãp . tatra vçõabhedena gatibhedo manunà dar÷ito yathà %<yena yàüstu guõenaiùàü saüsàràn pratipadyate . tàn samàsena vakùyàmi sarvasyàsya yathàkramam . devatvaü sàtvikà yànti manuùyatva¤ca ràjasàþ . tiryaktvaü tàmasà nityamityeùà trividhà gatiþ . trividhà trividhaiùà tu vij¤eyà gauõikã gatiþ . adhamà madhyamà'gryà ca karkavidyàvi÷eùataþ . sthàvarà kçmikãñà÷ca matsyàþ sarpràþ sakacchapàþ . pa÷ava÷ca mçgà÷caiva jaghanyà tàmasã gatiþ . hastina÷ca turaïgà÷ca ÷ådrà mlecchà÷ca garhitàþ . siühà vyàghrà varàhà÷ca madhyamà tàmasã gatiþ . càraõà÷ca suparõà÷ca puruùà÷caiva dàmbhikàþ . rakùàüsi ca pi÷àcà÷ca tàmasãùåttamà gatiþ . jhallà mallà nañà÷caiva puruùàþ ÷astravçttayaþ . dyåtapànaprasaktà÷ca javanyà ràjasã gatiþ . ràjànaþ kùatriyà÷caiva ràj¤a÷caiva purohitàþ . vàdayuddhapradhànà÷ca madhyamà ràjasã gatiþ . gandharvà guhyakà yakùà vibudhànucarà÷ca ye . tathaivàpsarasaþ sarvà ràjasãùåttamà gatiþ . tàpasà yatayo viprà ye ca vaimànikàgaõàþ . nakùatràõi ca daityà÷ca prathamà sàtvikã gatiþ . yajvàna çùayo devà vedà jyotãüùi vatsaràþ . pitara÷caiva sàdhyà÷ca dviyãyà sàtvikã gatiþ . brahmà vi÷va sçjodharmo mahànavyaktameva ca . uttamàü sàtvikãmetàü gatimàhurmanãùiõaþ . eùa sarvaþ samuddiùñastriprakàrasya karmaõaþ . trividhastrividhaþ kçtsnaþ saüsàraþ sàrvabhaumikaþ>% . guõaeva aïgulyàø svàrthe ñhak . 5 guõa÷abdàrthe pu0

#<gautama># puø gotamasyarùergotràpatyam çùyaõ . 1 gotamarùigotràpatye 2 bharadvàjamunau puø . sa ca vaivasvate manvantare saptarùi madhyavartã yathàha harivaüø 7 aø %<atrirvasiùñhobhagavàn ka÷yapa÷ca mahànçùiþ . gautama÷ca bharadvàjo vi÷vàmitrastathaiva ca . tathaiva putro bhagavànçcãkasya mahàtmanaþ . saptamo jamadagni÷ca çùayaþ sàmpratà divi>% ÷atànandapità ahalyàpati÷ca gautamastatobhinna eva . tatkathà ca ràø bàø 48 . 49 aø gautamasyà÷ramaü ÷reùñhaü pårvamàsãnmahàtmanaþ ityàdau dç÷yà ahalyàputre 3 ÷atànande %<gautama÷ca ÷atànandaþ>% vãracaø . gotamagotrasya ÷aradvato'patye 4 kçpàcàrye 5 tasya bhaginyàü droõapatnyàü kçpyàü strã ïãp . %<kçpaþ smçtaþ sa vai tasmàt gautamã ca kçpã matà . ete ÷àradvatàþ proktà ete te gautamàþ smçtàþ>% harivaü 32 aø . kçpa÷abde 2192 pçø vivçtiþ . %<tata àsàdya tarasà dàruõaü gautamãsutam>% (a÷vatthàmànam) bhàgaø 1 . 7 . 47 ÷loø . 6 màyàdevãsute ÷àkyamunau amaraþ . ekatàdãnàü munãnàü 7 pitari . %<àsan pårvayuge ràjan! munayobhràtarastrayaþ . ekata÷ca dvita÷caiva trita÷càdityasannibhàþ>% itya pakrame %<teùà¤ca tapasà prãto niyamena damena ca . abhavad gautamonityaü pità dharmarataþ sadà>% bhàø ÷aø 37 aø . 8 durgàyàü strã mediø %<gai tamãü kaüsabhayadàü ya÷odànandavardhinãm>% harivaü017 aø . 9 ràkùasobhede strã ÷abdaraø . tasyedamityaõ ïãp . 10 godàvarãnadyàü strã gauràø ïãù . %<gautamasyàghanà÷inã>% iti godàvarãsnànamantraliïgàdaghanà÷àya tasyàstatsevitatvàdvà tathàtvam %<tàmràruõà vetravatã parõà÷à gautamã tu sà . godàvarã ca veõà ca>% bhàø àø 165 aø . 11 gorocanàyà¤ca strã ràjaniø . 12 ÷àkyamunipraõãtavidyàyàm 13 gautamapraõãtàyàü ùoóa÷apadàrthavidyàyà¤ca strã . adhãtya gautamãü vidyàü ÷çgàlatvamavàpnuyàt . puràõàntare tadvidyàdhyayananiùedhaþ .

#<gautamasambhavà># strã gautamàya tadavanà÷àya sambhavatãti ac . gautamagaïgàyàü godàvarãnadyàm ràjaniø . brahmapuø gautamaü prati tryambakavàkyam . %<iyantu gautamã putra! yatra kvàpi mamàj¤ayà . sarveùàü sarvadà néõàü snànànmuktiü pradàsyati . kvacit kàle puõyatasaü ki¤cittãrthaü susaïgame . sarveùàü sarvadà tãrthaü gautamã nàtra saü÷ayaþ . iyaü màhe÷varã gaïgà gautamã vaiùõavãti ca . bràhmã godàvarã nandà sunandà kàmadàyinã . brahma tejaþsamànãtà sarvapàpapraõà÷inã>% %<evameùà'pi te proktà gaïgàkhyàtà mahàmate! . màhe÷varã vaiùõavã ca saiva bràhmã ca pàvanã . bhàgãrathã devanadã himavacchikharà÷rayà . mahe÷varajañàbhàrairevaü dvaividhyamàgatam . bindhyasya dakùiõe gaïgà gautamã sà nigadyate . uttare sàpi bindhyasya bhàgãrathyabhidhãyate>%

#<gauttama># puø gacchatiti gaü gàtramuttàyati ud + tama--ac svàrthe aõ . sthàvaraviùabhede hemacaø .

#<gaudanteya># triø godantasyedam ÷ubhràø óhak . godantacandana sambandhini .

#<gaudànika># triø gàdànaü karmàsya brahmacaryasya mahànàmnyàdibhyaþ ùaùñhyarthe upasaükhyànam vàrtiø ñhak . 1 godànàkhyabrahmacarya sambandhini . godàne uktaü ñhak . 2 godànokte karmaõi . %<upari samidhaü kçtvà gàmanna¤ca bràhmaõebhyaþ pradàya gaudànikaü karmaþ kurvãta>% à÷vaø gçø 3 . 8 . 6 . %<tato godànoktaü karmehàpi kuryàt>% nàràø vçttiþ .

#<gaudhàra># puø godhàyàþ apatyam àrak . godhàputre . gaudheyaþ gaudhero'pyatra godhà÷abde dç÷yam .

#<gaudhåma># triø godhåmasya vikàraþ bilvàø aõa . godhåmavikàre roñikàdau striyàü ïãp . %<godhåmaü caùàlaü bhavati>% ÷a taø vràø 5 . 2 . 1 . 6 . %<utkãrõasamàgro godhåmacaùàlaþ>% kàtyàø ÷rauø 14 . 1 . 22 . godhåmapiùñamaya÷caùàlo bhavatãtyarthaþ .

#<gaudhåmãna># naø godhåmasya bhavanaü kùetram gãdhåma--kha¤ . godhåmabhavanayogye kùetre .

#<gaudherakàyaõi># puüstrã godherasyàpatyaü vàkinàø phi¤ kukc . gaudheràpatye . pakùe ata i¤ na kuk . gaudheri tadapatye puüstrã .

#<gaunarda># triø gonardade÷e bhavaþ pràcobhinnamate eïàditve'pi vçddhatvàbhàvàt na cha, kintu aõ . 1 gonardade÷abhave 2 pàta¤jalamunau pu0

#<gaupatya># naø gopaterbhàvaþ patyantatvàt yak . gopatibhàve gosvàmitve . %<vi÷varåpyårjà mà vi÷a gaupatyena>% yajuø 3 . 22 . %<ràyaspoùaü gaupatyan>% . 41 . 58 .

#<gaupavana># puø gopavana÷abde vyutpattiþ . çùibhede sa ca madhukàõóasya vaü÷asthomunibhedaþ %<atha vaü÷aþ pautimàùyàt gaupabanàt gaupapanaþ>% vçø uø 4 . 6 . 1 .

#<gaupika># puø strã gopikàyà apatyam óhakobàdhakaþ ÷ivàø aõ . gopikà'patye striyàü ïãp .

#<gaupileya># triø gopila + caturarthyàü sakhyàø óhak gopila nirvçttàdau .

#<gaupuccha># triø gopucchamiva ÷arkaràø ivàrthe aõ . gopucchasadç÷e .

#<gaupucchika># triø gopucchena krãtam ñha¤ . 1 gopucchakrãte . gopucchena tarati ñha¤ . 2 gopucchena tàrake ca .

#<gaupteya># puø strã guptà vai÷yajàtistrã tasyà apatyam ÷ubhràø óhak tannàmikàõo'pavàdaþ . guptàyà apatye .

#<gaubhåta># triø gobhçtà nirvçttaü saïkalàø aõ . gobhçtà nirvçtte

#<gaumata># triø gomatyàü bhavaþ paladyàø aõ . gomatãnadãbhave matsyàdau .

#<gaumatàyana># puø strã gomatyàü bhavàdi bàø pha¤ . gomatã bhavàdau . tataþ arãhaõàø caturarthyàü vu¤ . gaumatàyanakaø tannirvçttàdau triø .

#<gaumayika># triø gomayena nirvçttàdi kumudàø ñha¤ . gomaya rnivçttàdau .

#<gaumàyana># puø strã gominogotràpatyam a÷vàø pha¤ ñilopaþ . gosvàmigotràpatye .

#<gaura># puø guï--gatau ra niø vçddhiþ gura--gha¤ praj¤àdyaõ và . 1 candre 2 ÷vetasarùape mediø 3 dhavavçkùe ràjaniø 4 pãtavarõe 5 ÷vetavarõe 6 aruõavarõe ca puø 7 tadvi÷iùñe triø striyàü gauràø ïãù . 8 ÷rãcaitanyadeve mahàprabhau anantamahità . 9 padmake÷are naø mediø 10 svarõe 11 kuïkume ca naø ràjaniø . tatra ÷vetavarõayukte %<kailàsagauraü vçùamàrurukùoþ>% raghuþ pãtavarõàdye %<gorocanopanitànta gaure>% kumàø aruõavarõàdye %<kãrõaiþ piùñàtakoghaiþ kçta divasamukhaiþ kuïkumakùodagauraþ>% ratnàvaø %<taruõàdityagaurai÷ca ÷aragaurai÷ca vànaraiþ>% ràmàø kiø 301 saø . %<nitàntagauryo hçtakuïkameùvalam>% kiràø 12 parimàõamede yathoktaü yàj¤aø jàlasåryamarãcisthaü trasareõurajaþ smçtam . te 'ùñau likùà ca tàstisro ràjasarùapa ucyate . gaurastu te trayaþ ùañ ca yavomadhyastu te trayaþ iti . 13 mçgabhede puø strã %<gaurajo mahiùaþ kçùõaþ ÷åkaro gavayo ruruþ . dvi÷aphàþ pa÷ava÷ceme aviruùñra÷ca sattama! . kharo'÷vo'÷vataro gauraþ ÷arabha÷camarã tathà . ete caika÷aphàþ kùattaþ!>% bhàgaø 3 . 10 . 22 . aø . %<mahoragà÷ca bhayato vidravanti sagaurakçùõàþ ÷arabhà÷camaryaþ>% bhàgaø 8 . 2 . 16 aø . 14 vi÷uddhe triø mediø . kaóàràø karmadhàraye'sya và pårvanipàtaþ gaurapañaþ pañagauraþ .

#<gaurakùya># naø gorakùasya bhàvaþ karma và ùya¤ . vai÷yakarmabhede pà÷upàlye . %<kçùigaurakùyabàõijyaü vai÷yakarma svabhàvajam>% gãtà .

#<gauragrãva># puø gaurã grãvàtra . 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsini ca tasyàpatyam tasyedaü và raivatakàø cha gauragrãvaya . 3 tadapatye puüstrã 4 tatsambandhini triø gauragrãvade÷a÷ca vçø sa014 aø kårmavibhàge madhyabhàge uktaþ . %<gauragrãvoddehikaguóà÷vattha pà¤càlàþ>% .

#<gauracandra># puø caitanyadeve mahàprabhau %<kçùõa÷caitanyo gauràïgo gauracandraþ ÷acãsutaþ . prabhurgauro rgaurahari rnàmàni bhaktidàni me>% anantasaühità etasya dçóhatarapramàõatvaü saüpradàyavido na manyante .

#<gaurajãraka># puø karmaø . ÷vetajãrake . ràjaniø .

#<gauratittiri># puüstrã ÷vetatittiribhede . %<tittiriþ sarvadoùaghno gràhã varõaprasàdanaþ . hikkà÷vàsànilaharo vi÷eùàt gauratittiriþ>% su÷rute tanmàüsaguõoktiþ

#<gauratvac># puø gaurã tvak yasya . iïgudãvçkùe (jiyàpuüti) ràjaniø .

#<gaurapçùñha># puø yamasabhàsadançpabhede . %<indradyumno bhãmajànu rgaurapçùñho nalogayaþ>% bhàø saø aø mayasabhàvarõane .

#<gauramukha># puø gauraü vi÷uddhaü mukhamasya . ÷amãkarùeþ ÷iùye 1 munibhede tena hi ÷iùyeõa svaputra÷çïgi÷àpavçttàntaü ÷amãkarùiþ parikùite nyavedayat tatkathà bhàø àø 42 aø . %<evamàdi÷ya ÷iùyaü sa preùayàmàsu suvrataþ . parikùite nçpataye dayàpanno mahàtapàþ . saüdi÷ya ku÷alapra÷naü kàryavçttàntameva ca . ÷iùyaü gauramukhaü nàma ÷ãlavantaü samàhitam . so'bhigamya tataþ ÷ãghraü narendraü kuruvardhanam . vive÷a bhavanaü ràj¤aþ pårvaü dvàþsthairniveditaþ . påjitastu narendreõa dvijo gauramukhastadà . àcakhyau ca pari÷rànto ràj¤e sarvama÷eùataþ . ÷amãkavacanaü ghoraü yathoktaü mantrisannidhau . gauramukha uvàca . ÷amãkonàma ràjendra! viùaye vartate tava . çùiþ paramadharmàtmà dàntaþ ÷ànto mahàtapàþ>% %<tasya tvayà naravyàghra! sarpaþ pràõairviyojitaþ . avasakto dhanuùkoñyà skandhe maunànvitasya ca . kùàntavàü stava tatkarma putrastasya na cakùame . tena ÷apto'si ràjendra! pituraj¤àtamadya vai . takùakaþ saptaràtreõa mçtyustava bhaviùyati . tatra rakùàü kuruùveti punaþ punarathàbravãt . tadanyathà na ÷akya¤ca kartuü kenacidapyuta . na hi ÷aknomi taü yantuü putraü kopasamanvitam . tato'haü preùitastena tava ràjan! hitàrthinà>% . gauraü ÷uklaü mukhamasya . ÷vetamukhàóhye triø striyàü svàïgatvàt và ïãù .

#<gauramçga># puø strã nityakarmaø . gauravarõe mçgabhede striyàü ïãù . %<kroùñà màyorindrasya gauramçgaþ>% yajuø 24 . 3 .

#<gaurava># naø gurorbhàvaþ karma và pçthvàø và aõ . 1 gurutve 2 tatkarmaõi ca . %<tathàpi yanmayyapi te gururityasti gaurabam>% màghaþ . %<tàmagauravabhedena>% %<pràya÷calaü gauravamà÷riteùu>% kumàø . %<sahasraü tu pitén màtà gaurave õàtiricyate>% manuþ . gauravaü sàdhanatayàstyatra ac . 3 gauravahetuke abhyutthàne hemaø . guroridam aõ . 4 gurusambandhinitriø . %<madhyagatyà bhagogena gurorgauravavatsaràþ>% vasiùñhasiddhàntaþ .

#<gauravàhana># puø ÷vetavàhane nçpabhede . kuntibhojo mahàtejàþ pàrthivo gauravàhanaþ bhàø saø 33 aø .

#<gauravita># triø gauravaü jàtamasya tàraø itac . påjye . %<gauravitakriyàheturbhaktiþ>% ÷abdaciø mathurànàthaþ .

#<gaura÷àka># puø gauraþ ÷àko'sya . madhukabhede jañàø .

#<gaura÷iras># triø gauraü ÷iro'sya ativçddhatvàt . 1 ÷uklavarõake÷ayukte 2 munibhede puø . %<÷aïkha÷ca likhita÷caiva tathà gaura÷irà muniþ>% bhàø saø 7 aø indrasabhyoktau . sa ca ràjanãti÷àstrapraõetà yathàha bhàø ÷àø 58 aø . %<vi÷àlàkùa÷ca bhagavàn kàvya÷caiva mahàtapàþ . sahaø sràkùo mahendra÷ca tathà pràcetaso manuþ . bhàradvàja÷ca bhagavàüstathà gaura÷irà muniþ . ràja÷àstrapraõetàro brahmaõyà brahmavàdinaþ>%

#<gaurasarùapa># puø karmaø . 1 ÷vetasarùape (sitisariùà) ratramàlà . tadguõà bhàvapraø uktà yathà %<gaurastu sarùapaþ pràj¤aiþ siddhàrtha iti kathyate . sarùapastu rase pàke kañuþsnigdhaþ satiktakaþ . tãkùõoùõaþ kaphavàtaghno raktapittàgnibardhanaþ . rakùoharojayet kaõóå kuùñhakãùñhakçmigrahàn . yathàraktastathà gauraþ kintu gaurovaromataþ>% . sa ca kùauma÷odhakaþ yathàha manuþ %<÷rãphalairaü ÷upaññànàü kùaumàõàü gaurasarùapaiþ>% dravya÷uddhau . %<sagaurasarùapaiþ kùaumam>% gaurasarùapakalkena sàjyena sàdhitasya ca yàj¤aø . 2 ràjasarùapatrayamite parimàõe ca . %<trasareõavo'ùñau vij¤eyà likùaikà parimàõataþ . tà ràjasarùapàstisraste trayo gaurasarùapaþ>% manuþ .

#<gaurasuvarõa># puø gauraþ ÷vetaþ suùñhuvarõo'sya . citrakåñaprasiddhe patra÷àkabhede %<gaurasuvarõaü ÷i÷iraü kaphapittajvarapraõut . dàhàrucibhràntirakta÷ramahçt pathyameva ca>% ràjaniø tadguõà uktàþ .

#<gaurà># strã gaura + gauràdigaõe varõavàcinaeva gaura÷abdasya grahaõàt visuddhàrthaparatve ñàp . vi÷uddhàyàm striyàm dviråpakoùaþ . tadarthaparatàyàmeba ñàbantatà varõavaratve tu ïãùintatetyàkàre sthitam .

#<gauràïga># puø gauraü ÷vetaü pãtaü và'ïgamasya . 1 viùõau %<÷vetoraktastathà pãta idànãü kçùõatàü gataþ>% bhàga010 skaø tasya yugàvatàre ÷vetàïgatvàt pãtàïgatvàcca tathàtvam . gauraü vi÷uddhamaïgamasya . vi÷uddhakàntiyukte nandanandanai 2 ÷rã kçùõe ca %<gauràïgaü gauradãptàïgaü pañhet stotraü kçtà¤jaliþ . nandagopasataü caiva namasyàmi gadàgrajam>% brahma yàmalam . %<gauràïgo nàdagambhãraþ svanàmàmçtalàlasaþ>% kçùõayàmalam . 3 navadvãpastha÷acãputre iti vaiùõavàþ . te hi tat paratayaiva yàmalavàkyadvayaü vyàcakùuþ 4 gauravarõadehake triø striyàü ïãù . gauràïgatàheturauùadhamuktaü garuø puø 194 aø yathà %<kuùmàõóanàlakùàrastu sagobhåtra÷ca tattvacaþ . jalapiùñà haridrà ca sidvà mandanilena hi . màhiùeõa purãùeõa veùñità vçùabhadhvaja! . asyà udvartanaü kuryàdaïgagauratvasàdhanam>% .

#<gauràjàjã># strã karmaø . ÷vetajãrake ràjaniø .

#<gauràdi># puø %<ùidgauràdibhya÷ca>% pàø ukte ïãùnimitte ÷abdagaõabhede sa ca gaõaþ pàø gaø såø uktoyathà %<gaura matsya manuùya ÷çïga piïgala haya gabaya mukaya çùya puña tåõa druõa droõa hariõa kàkaõa pañara uõaka àmalaka kuvala vimba vadara karkara tarkàra ÷arkàra puùkara ÷ikhaõóa salada ÷aùkaõóa sananda suùama suùama alinda gaóula pàpaóa÷a àóhaka ànanda à÷vatyaü sçpàña àpaccika ÷aùkula sårma ÷årpa såca yåùa yåtha såpa metha vallaka dhàtaka sallaka màlaka màlata màlvaka vetasa vçùa atasa ubhaya bhçïga maha mañha cheda pe÷a meda ÷van takùan anaóuha anaóvàha eùaõa (karaõe) deha dehala kàkàdana gavàdana tejana rajana lavaõa audgàhamàni gautama pàraka ayasthåõa bhauriki bhauliki bhauliïgi yàna megha àlagvi àlaji àlabdhi àlakùi kevàla àpaka àraña naña ñoña noña målàña ÷àtana potana pàtana pànañha àstaraõa adhikaraõa adhikàra àgrahàyaõa pratyavarohin secana sumaïgala (saüj¤àyàm) aõóara sundara maõóala manthara maïgala paña piõóa ùaõóa urda gurda ÷ama såda àrda hrada pàõóa bhàõóa lohàõóa kadara kandara kadala taruõa taluna kalmàùa vçhat mahat soma saudharma rohiõã (nakùatre) rebatã (nakùatre) vikala niùkala puùkala kañã (÷roõivacane) . pippalyàdaya÷ca . pippalã haritakã ko÷àtakã ÷amã barã ÷arã pçthivã koùñrã màtàmahã pitàmahã àkçtigaõaþ>% . gaura÷abdasya topadhabhinnavarõavàcitve'pi pràtipadikasvareõotsargataþ kçùõetivadantodàttatayà anyato ïãùityasyàpravçttergaõe pàñhaþ . %<upàd dvyajajinamagauràdayaþ>% pàø upàt parasya dvyajantàderantodàttatàyàü paryudaste ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<gaura taiùa taila leña loña dihavà kçùõa kanyà gçdha kalpapàda .>% upagauraþ

#<gauràrdraka># naø nityakarmaø . sthàvaraviùabhede hemacaø .

#<gauràvaskandin># puø guroridaü gauravaü gurupatnãråpaü kalatraü tadàskandati à + skanda--õini vede pçùoø varõaviparyayaþ . ahalyàjàre ÷akre indràgacchetyupakrame %<gauravàskandinnahalyàyai jàreti>% ÷ataø vràø 3 . 3 . 4 . 18 .

@<[Page 2739a]>@
#<gaurà÷va># puø gauro'÷vo'sya . 1 nçpabhede . %<alarkaþ kakùasena÷ca gayo gaurà÷va eva ca>% bhàø saø 8 aø . yamasabhyoktau 2 ÷vetavàhane ÷vetà÷ve arjune ca .

#<gauràsya># puüstrã gauramàsyaü yasya . gauramukhe kçùõadehe bànarabhede ràjaniø . striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt na ïãù kintu ñàp .

#<gauràhika># puüstrã gauraþ ÷ubhraþ ahiþ karmaø saüj¤àyàü kan . su÷rutokte nirviùe sarpabhede %<gauràhikavçkùe÷aya>% iti su÷ruø ahi÷abde dç÷yam .

#<gauri># puø gaurasyàpatyam i¤ . àïgirase çùibhede %<gaureràïgirasasya sàma>% ÷rutiþ .

#<gaurika># triø gauravarõo'styasya ñhan . 1 ÷vetavarõayukte 2 ÷vetasarùape puø %<yavàhvagaurikonmi÷raiþ pàdalepaþ pra÷asyate>% su÷rutaþ .

#<gaurimat># triø gaurãü manyate mana + kvip 6 taø ïyàporiti saüj¤àyàü hrasvaþ . 1 gaurãnàmayukte gaurãtãrthe tatrasthe 2 nadãbhade strã ÷àrïgaraø ïãn . (bhogavat gaurãmat) saüj¤àyàm tadgaõasåtrokteþ saüj¤àyàmeva ïãn anyatra ïãp .

#<gaurila># puø gauravarõo'styasya bàø ilac . 1 siddhàrthe ÷vetasarùape 2 lauhacårõe ca mediø .

#<gaurivãti># puø gauryà vedavàci vãtiþ vi÷eùagatirasya %<ïyàporiti>% saüj¤àyàü hrasvaþ . ÷aktimuniputre çùibhede . %<goravãtiþ ÷àktyaþ kùatramivàha>% ÷ataø bràø 12 . 8 . 3 . 7 . %<stomasàmà gaurabãteravardhanaþ>% ç05 . 29 . 11 . gaurivãte retannàmakasya mantradraùñuþ màø . gaurivãtinà dçùñaü sàma aõ . gaurivãta taddçùñe sàmabhede %<tçtãyasavanàccidviùõoþ ÷ipiviùñavatãùu gaurivãtena>% kàtyàø ÷rauø 25 . 13 . 6 . %<gaurivãtaü nàma sàmabhedastena stuvãran>% karkaþ .

#<gauriùakya># guø gauryà iva sakikha asya ùac samàø hrasvaþ suùàmàø ùatvam . gaurãtulyasakthiyukte .

#<gaurã># strã gaura + gauràø ïãù . 1 gauravarõàyàü striyàm %<kapolabhittãriva lodhragaurãþ>% màghaþ . 2 himàlayasutàyàü kàlãnàmnyàü menakàkanyàyàü tasyàþ pràk kçùõavarõatvena jàtatve'pi pa÷càt pãtàïgatvàt tathàtvaü kàlikàpuràõa÷abde 2015 pçø 45 aø tanmålaü dç÷yam . puràõàntare %<yogàgnidagdhadehà sà punarjàtà himàlaye . ÷aïkhendu kundadhavalà tato gaurãti sà smçtàþ>% ityuktama tacca kalpàntaraviùayam . %<aùñavarùà bhavedgaurã navavarùà tu rohiõã>% smçtyuktàyàü 3 aùñavarùàyàü striyàm . 4 haridràyàü 5 dàruharidràyàm 6 gorocanàyàü 7 varuõapatnyà¤ca . 8 priyaïguvçkùe 9 pçthivyàü 10 nadãbhede ca mediø %<lebhe prasenajidbhàryàü gaurãü nàma pativratàm . abhi÷astà tu sà bhartrà nadã vai bàhudà'bhavat>% harivaüø 12 aø 11 uktayàü såryavaü÷yaprasenajidbhà ryàyàm tasyàeva bàhudànadãråpatvokteþ nadãvi÷eùaþ bàhudànadãpara iti bodhyam . 13 buddha÷aktibhede hemaø . 13 ma¤jiùñhàyàü 14 ÷vetadårvàyàü 15 mallikàyàü 16 tulasyàü 17 suvarõakadalyàm 18 àkà÷amàüsyà¤ca ràjaniø . sarvàsà¤càsàü ÷ubhrapãtaraktavi÷uddhapatrapuùpàdiyuktatvàttathàtvam 19 ràgiõãbhede saügãtadàmoø . 20 vàci nighaõñuþ . %<gaurãrmimàya salilàni takùatyekapadã dvipadã sà catuùpadã . aùñàpadã navapadã babhåvuùã sahasràkùarà parame vyoman>% ç01 . 164 . 40 . %<gaurã rgaraõa÷ãlà ÷abdabrahmàtmikà ca vàk mimàya . mimatiþ pratiùñhàrthe dhàtuþ . pratiùñhitàni ghañvàdidravyàõi takùatã tattadvàcakatvena niùpàdayantã . ekapadã avyàkçtatvenaikapratiùñhànaikaråpàvàtmanà . dvipadã supatiï bhedena padadvayavatã . catuùpadã nàmàkhyàtopasarganipàtabhedena . aùñàpadã àmantritasahitasubvibhaktibhiraùñabhedenàùñàpadã . navapadã navasu padeùu bhavantã babhåvuùã pa÷càdbahuvidhàbhivyaktimupeyuùã parame vyoman utkçùñe hçdayàkà÷e målàdhàre sahasràkùarànekàkàreõa vyàptà'nekadhvaniprakàrà bhavatãtyarthaþ>% bhàø . niru011 . 4 . vyàkhyàntaraü dç÷yama . gaurãriti sulopàbhàvaþcchàndasaþ . %<somo gaurã adhi÷ritaþ>% çø 9 . 1 . 12 . 3 . gaurã gauryàm madhyamàyàü vàci bhàø %<supàü suluk>% pàø saptamyà luk . %<ãdåtau ca saptamyarthe>% pàø tasya pragçhyasaüj¤atvàt na yaõàde÷aþ, bhàø 21 dãptimatyàü striyàü niruø . %<gaurã rocate jvalatikarmaõaþ . atha pãtovà gaurovarõaþ etasmàdava pra÷asto bhavati tasyà eùà bhavati>% %<gaurãmimàya salilàni>% ÷ruti madhikçtya uktaniruktiþ . pàrvatãråpà gaurã ca màgha÷uklacaturthyàü påjyà yathàha tiø bhaviùyottaø puø màgha÷uklamadhikçtya %<caturthã varadà nàma tasyàü gaurã supåjità . saubhàgyamatulaü kuryàt>%

#<gaurãkànta># puø 6 taø mahàdeve gaurãnàyàdayo'pyatra .

#<gaurãguru># puø 6 taø . pàrvatãpitari himàlaye %<gaurãgurorgahvaramàvive÷a>% raghuþ %<akhilamidamamuùya gaurãguroþ>% kiràø gaurãpitràdayo'pyatra .

#<gaurãja># naø gauryàrajaso jàyate jana--óa . 1 abhrake ràjaniø abhraka÷abde 315 pçø dç÷yam . 2 kàrtikeye puø .

#<gaurãtakram># naø gauryà nirmitaü takram . %<labaõaü maricaü vi÷vaü jãraü nàraïgajaü tvacam . elàcårõànvitaü takraü dhåpayet ghçtahiïgunà . gauryedaü vihitaü takraü sarvadoùanivarhaõam>% ÷abdàrthaciø ukte takrabhede

#<gaurãpañña># puø gauryàþ pañçmiva sthànam . ÷ivaliïgasthe gauryàþ påjàsthàne ÷ivaliïga÷abde vivçti0

#<gaurãputra># puø 6 taø . kàrtike gaurãtanaya dayo'pyatra

#<gaurãpuùpa># puø gaurã haridreva pãtaü puùpamasya . priyaïgudçkùe ràjani0

#<gaurãmantra># puø tantrasàrokte goryà mantrabhede tasyoddhàra÷ca %<hrãü gauri! rudradayite! yoge÷vari! savarma (huü) phañ . dviñhàntaþ ùoóa÷avarõo'yaü mantraþ sadbhirudãritaþ>%

#<gaurãlalita># naø gaurã haridreva lalitam pãtavarõatvàt . haritàle ràjaniø .

#<gaurã÷ikhara># naø gauryàstapaþsthànaü ÷ikharam . svanàmakhyàte parvatabheda÷çïgaråpe tãrthabhede %<prajàsu pa÷càt prathita tadàkhyayà jagàma gaurã ÷ikharaü ÷ikhaõóimat>% kumà0

#<gaurãsuta># puø 6 taø . 1 aùñavarùoóhàjatanaye ÷abdàrthaciø . 2 kàrtikeye ca .

#<gaurutalpika># puø gurutalpaü gurupatnãü gacchati paradàràø ñhak . gurupatnãgàmini .

#<gaulakùaõika># triø gaurlakùaõaü vetti tadgranthamadhãte và %<vidyàlakùaõakalpàntàcca>% vàrtiø ñhak . 1 golakùaõavettari 2 tadgranthàdhyetari ca .

#<gaulandya># puüstrã gaulandagotràpatyaü gargàø ya¤ . golandarùigotràpatye striyàü jàtitvàt ïãù yalopaþ . golandã tadapatyastriyàm . gaulandyasya chàtràþ kaõvàø aõ yalopaþ . gaulandàstacchàtreùu .

#<gaulàïkàyana># puüstrã gaulàïkasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . golàïkarùergotràpatye striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gaulika># puø guóe sàdhu ñhak óasya laþ . muùkakavçkùe ràjani0

#<gaulomana># triø golomeva ÷arkaràø aõ . golomasadç÷e striyàü ïãp .

#<gaulmika># puø gulme rakùaõàrthasthànabhede niyuktaþ ñhak . gulmaråparakùaõàrthasthànaniyukte yàmike senàbhede %<tathaiva gulme saüprekùya ÷ayànàn madhyagaulmikàn>% %<tyaktvà dvàràõi ca dvàþsthàstathà gulmàni gaulmikàþ>% bhàø ÷àø 8 a

#<gaulya># naø guóasya bhàvaþ ùya¤ óasyalaþ . màdhurye madhurarase ràjaniø .

#<gau÷atika># triø go÷atamasyàsti %<ekagopårvàt>% pàø ÷atasahasràdityapakçùya ñha¤ . go÷atasvàmini striyàü ïàp .

#<gauùñha># triø goùñhyàü bhavaþ paladyàø aõ . goùñha bhave striyàü ïãp . svàrthe aõ ïãp gauùñhãtyaùi goùñhyàm . tacchabdasyaiva paladyàdiùu pàñha ityanye .

#<gauùñhãna># naø pårbaü bhåtaü goùñhaü kha¤ . bhåtapårvagoùñhe . %<tàsu vàca sa gauùñhãne vane strãpuüsabhãùaõe>% bhaññiþ

#<gausahasrika># triø gosahasramastyasya gau÷atikavat ñha¤ . gosahasrasvàmini .

#<gauhalavya># puüstrã guhalorçùergotràpatyam gargàø ya¤ . guhalugotràpatye striyàü ïãp lohitàø svàrthe ùphaþ gauhalavyàyanã .

#<gdhi># strã ada--ktin vede ghasàde÷aþ upadhàlopa÷ca tasa ja÷avidhau na sthànivattvam . bhakùaõe . %<sagdhi÷ca me>% siø kauø dhçtà ÷rutiþ .

#<gnà># strã gama--bàø nà óicca . strãmàtre %<gnàstvà kçntannapaso'tanvata vayitryo vayan>% tàø vràø 1 . 8 . 9 . %<gacchanti puümàsaenà iti gnàþ striyaþ>% bhàø %<menà gnà iti strãõàü striyastyàyaterapatrapaõakarmaõaþ . menà mànayatyenàm . gnà gacchantyenàþ>% niruø . 2 devapatnyàm . %<à gnà agna ihàvase hotràm>% çø 1 . 22 . 10 . gnà devapatnã bhàø . gnà astyasya matup masya vaþ . gnàvat sapatnãke . %<abhi yaj¤aü gçõãhi no gnàvo neùñaþ>% çø 1 . 15 . 3 . %<matuvasoruþ>% saüvuddhau visargaþ bhàø . 3 vàci nighaø . %<tava gnàvo mitramahaþ sajàtyam>% çø 2 . 1 . 5 . gnà stutivàcastàþ santãti matup . chandàüsi vai gnàþ iti ÷ruteþ 4 vede ca vedasya vàgvi÷eùatvàttathàtvam . %<narà÷aüso gnàspatirno avyàþ>% çø 2 38 . 10 gnàspatirdevapatnãnàü pati÷chandasàü patirvà bhàø gnàspatirityatra bàø suñ . sàntaü và ÷abdàntaram ataeva nighaõñau gnàþ iti visargàntaü pañhitam .

#<gmà># strã gamyate'tra gama--bàø ïà . pçthivyà nighaø .

#<gratha># kuñilãkaraõe àtmaø idit sakaø señ . granthate agranthiùña jagranthe .

#<grathana># naø grantha--bàø kyu nalopaþ . (gàüthà) . granthane %<doùasthiratvàt grathanàcca>% su÷rutaþ . %<grayana¤ca vidarbha÷ca saüpuñorodhanaü tathà . yogaþ pallava ityete vinyàsàþ ùañsu karmasu>% . %<mantreõàntaritàn kçtvà sàdhyavarõàn yathàvadhi . grathanaü tadvijànãyàt pra÷astaü ÷àntikarmaõi>% 2 tantrasàrokte mantreõàntiritasàdhyavarõavinyàsabhede ca .

#<grathita># triø grantha--saüdarbhe kta nalopaþ . såtràdinà kçtasandarbhe màlyàdau %<paryàyagrathitàkùasåtravalayàþ>% paboø . %<athàsya ratnagrathitottarãyam>% %<kusumairgrathitàmapàrthivaiþ>% (srajam) raghuþ . %<tacchokakåñamadyàpi grathitaü sudçóhaü mune>% bhàø àø 1 aø . %<varõaiþ katipayaireva grathitasya svarairiva>% màghaþ . 2 krànte 3 hisite ca mediø .

#<grathin># triø grantha--bàø ini kicca nalopaþ . jalpake . %<nyakratån grathino mçdhravàcaþ>% çø 7 . 6 . 3 . %<grathino jalpakàn>% bhàø .

#<grathna># puø grantha--bàø naï . stavake . %<÷alàñu nãlamityuktaü grathnaþ stavaka ucyate . kapuùñikàbhitaþ ke÷àþ mårdhni pa÷càt kapuùñikà>% bhaññanàràyaõadhçtavàkyam %<pa÷càt patiravasthàya yugmantamauóumbaraü ÷alàñugrathnamàbadhnàti>% gobhilagçhyam .

#<grantha># saüdarbhe và cuø ubhaø pakùe kyràø paø sakaø señ . granthayatite grathnàti ajagranthat agranthãt . granthayàmàsa vabhåva cakàra cakre . jagrantha jagrathatuþ--jagranthatuþ . jagranthitha jagrathitha ityeke . asya kavikalpadrume pàø gaõe ca parasmaipadiùveva kraiyàdikasya pàñhaþ . õici tu ubhayapadità . bhàradvàjãyàstu pañhanti %<õi÷ranthigranthivrå¤àtmanepadàkarmakàõàmàtmanepadeùåpasaükhyànam>% ÷ranthi granthyoràdhçùãyatvàt õijabhàvapakùe grahaõam . granthati grantham . ÷ranthati mekhalàndevadattaþ . granthate granthaþ . agranthiùña . ÷ranthate . a÷ranthiùña . iti bhàradvàjãya mate àtmaø . tenobhayapadatà . siø kauø pakùe bhvàø ditvamapi tena granthati ityàdvi kraiyàdikayostu ÷rathnãte . grathnãte siø kauø . etacca karma kartari na tu kartari ityanye ud + uttolya grathane . %<ke÷apakùàn udagrathyetaràn>% à÷vaø ÷rau010 . 8 . 8 %<latàpratànodgrathitaiþ sa ke÷aiþ>% raghuþ . %<màlyàni tasyodgrathitàni paññaiþ>% bhàø vaø 112 aø %<karmà÷ayaü grathitamudgrathayanti santaþ>% bhàgaø 4 . 22 . 37 .

@<[Page 2741b]>@
#<grantha># puø grantha--sandarbhe bhàve gha¤ . 1 gumphane . karmaõi gha¤ . 2 ÷àstre %<granthagranthiriha kvacit kvacidapi nyàsi prayatnànmayà>% naiùaø . %<granthagranthi tadà citraü munirgåóhaü kutåhalàt>% bhàø àø 1 aø . 3 dhane 4 dvàtriü÷avadvarõamitànuùñup chandaske ÷loke hemaø .

#<granthakàra># strã granthaü karoti aõ upaø saø . granthakàrake (÷àkalyam) %<ta¤càha bhagavàüstuùño granthakàro bhaviùyati>% bhàø ànuø 384 aø . kç--kvip 6 taø . granthakçdapyatra . %<granthakçllokavikhyàto bhavitàsyajaràmaraþ>% bhàø ànuø 14 aø . %<granthàrambhe vighnavighàtàya samuciteùña devatàü granthakçt paràmç÷ati>% kàvyapraø . tçc . granthakartç õvul granthakàraka atràrthe triø . tçci striyàü ïãp .

#<granthakuñã># strã granthasya kuñãva . lekhyasthàne trikàø .

#<granthana># naø grantha--bhàve lyuñ . (gàüthà) sandarbhe gumphane hemacaø . cuø grantha--yuc . granthanà'pyatra strã .

#<granthasandhi># puø 6 taø . granthasthe sandhau . tannàmàni ca katicit trikàø pañhitàni . %<sargo vargaþ paricchododghàtàdhyàyàïkasaügrahàþ . ucchvàsaþ parivarta÷ca pañalaþ kàõóamastriyàm . sthànaü prakaraõaü parvàhnika¤ca granthasandhayaþ>% . upakrame gutsàdãtyukteþ anyadapi granthasandhinàma bhavatãti såcitam . tena kusumà¤jalau stavakaþ, kàvyapraø ullàsaþ, . vede prapàñhakabràhmaõànuvàkàdayaþ .

#<granthi># puø grantha--saüdarbhe bhàve karaõàdau và yathàyathaü sarvadhàtubhya, in nitsvaraþ, khanikçùyajyasãtyàdinà irvà svare bhedaþ . 1 vaü÷àdiparvaõi (gàüña) amaraþ . 2 kàõóasandho 3 bhadramustàyàm 4 hitàvalyàü 5 piõóàlau ràjaniø . 6 bandhane 7 rogabhede mediø . 8 màyàpà÷e %<bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ>% taittiø upaø . grathikauñhilye bhàve in . 9 kauñilye . kartari in . 10 granthiparõavçkùe mediø . rogabheda nidànàdi su÷rute dar÷itaü yathà %<athàto granthyapacyarbudagalagaõóànàü nidànaü vyàkhyàsyàmaþ . vàtàdayo màüsamasçkpraduùñàþ sandåùya mada÷ca kaphànuviddham . vçttonnataü vigrathitantu ÷ophaü kurvantyatogranthiriti pradiùñaþ . àyamyate vyathyata eti todaü pratyasyate kçtyata eti bhedam . kçùõo'mçdurvastirivàtata÷ca bhinnaþ sravaccànilajo'sramacchama . dandahyate dhåpyati càtimàtraü pàpacyate prajvalatãva càpi . raktaþ sapãto'pyatha vàpi pittàdbhinnaþ sraveduùõagatãva càsram . ÷ãto vivarõo'lparujo'tikaõóuþ pàùàõavatsaühananopapannaþ . viràbhivçddhi÷ca kaphaprakopàdbhinnaþ sravecchuklaghana¤ca påyam . ÷arãravçddhikùayavçddhihàniþ snigdhomahànalparujo'tikaõóuþ . medaþkçto gacchati càtibhinne piõyàkasarpiþpratimantu medaþ . vyàyàmajàtairabalasya taistairàkùipya vàyurhi ÷iràpratànam . saüpãóya saïkocya vi÷oùya vàpi granthiü karotyunnatamà÷u vçttam . granthiþ siràjaþ sa tu kçcchrasàdhyo bhavedyadi syàtsaruja÷cala÷ca . aruk saevàpyacalomahàü÷ca marmotthita÷càpi vivarjanãyaþ>%

#<granthika># naø granthiriva + kàyati--kai--ka grantha + astyarthe ñhan và . 1 pippalãmåle 2 granthiparõe 3 guggulau 4 karãre vaü÷e 5 daivaj¤e 6 sahadevàkhye pàõóave ca puø mediø .

#<granthita># triø grathi--kta . gumphite amaraþ .

#<granthidalà># strã granthirdale'syàþ . màlàkande ràjaniø .

#<granthidårvà># strã granthipradhànà dårvà ÷àø taø . (gàüñadårvà) dårvàbhede ràjaniø .

#<granthin># triø granthastadartho và j¤eyatayà'styasya 1 granthaõini và granthàrthavettari 2 granthayukte tadvi÷iùñe 3 granthanakartari ca . aj¤ebhyogranthinaþ ÷reùñhà granthibhyo dhàriõovaràþ manuþ . %<granthã bhavati paõóitaþ>% sarvatra striyàü ïãp . %<sumna àpirhrade cakùurna granthinã caraõyuþ>% ç010 . 95 . 6 . granthinã granthavatã saüdarbhavatã bhàø .

#<granthipatra># puø granthipradhànaü patramasya . corakanàma gandhadravye ràjaniø .

#<granthiparõa># naø granthau parõànyasya granthãni granthayutàni và parõànyasya . (gàñhibàlà) 1 vçkùabhede amaraþ . %<granthiparõaü tiktatãkùõaü kadåùõaü dãpanaü laghu . kaphavàtaviùa÷vàsakaõóådaurgandhyanà÷anam>% bhàvapraø . 2 coranàmagandhadravye ràjaniø 3 jatukàlatàyà strã ràjaniø 4 gaõóadårvàyàü strã ràjaniø goràø ïãù .

#<granthiphala># puø granthi granthiyuktaü phalamasya . 1 kapitthavçkùe 2 madanavçkùe 3 ÷àkaruõóavçkùe ca ràjaniø .

#<granthibandhana># naø 6 taø . (gàñabàüdhà) pustakàdau 1 dçóhavandhanàrthe bandhanabhede 2 janmatithau gorocanàyutasåtrabandhane ca . %<guóadugdhatilànadyàt janmagranthe÷ca bandhanam . guggulunimbasiddhàrthadårvàgorocanàyutam>% kçtyaciø .

#<granthiba(va)rhin># puø granthiü barhati barha--stçtau granthiü varhati varha--badhe õini . granthiparõavçkùe ÷abdara0

@<[Page 2742b]>@
#<granthibhada># puø granthiü vastràdigranthiü bhinatti bhida--aõ upaø saø . (gàñakàñà) caurabhede %<aïguliü granthibhedasyaø chedayet prathame grahe . dvitãye hastacaraõã tçtãye badha marhati>% manuþ %<utkùepakagranthibhedau karasaüdaü÷ahãnakau . kàryau dvitãyàparàdhe karapàdaikahãnakau>% yàj¤a0

#<granthimat># triø granthirastyatra matup . 1 granthiyukte (gàüñayukte) striyàü ïãp %<kçùõatvacaü granthimatãü dadhànà>% kumàø (hàóayoóà) 2 asthisaühàrivçkùe puø bhàvapra0

#<granthimatphala># puø granthimat phalamasya . nakucavçkùe (màndàra) iti khyàte vçkùe ràjaniø .

#<granthimåla># naø granthi gumphanavat målaü yasya . 1 gç¤jane ràjaniø 2 màlàdårvàyàü strã ñàp ràjaniø .

#<granthila># triø granthirvidyate'sya sidhmàø lac . granthiyukte mediø 2 pippalãmåle naø ràjaniø . 3 àrdrake naø ÷abdacaø 4 vikaïkatavçkùe (vaici) 5 karãravçkùe ca amaraþ . 6 taõóulãya÷àke 7 hitàvalyàü 8 piõóàlau 9 coranàmagandhadravye 10 vikaïkañavçkùe ca ràjaniø . bhadramustàyàü 11 màlàdårvàyàü 12 gaõóadurvàyà¤ca strã ràjaniø .

#<granthihara># puø granthiü harati hara--ac . amàtye mantriõi trikà0

#<granthãka># naø granthika + pçùoø . pippalãmåle dviø ko0

#<gra(gla)psa># puø grathna + pçùoø dvidhàråpam . stavake . %<athàsyai dugdhena ÷àlàñugra(gla)psena, sãmantaü vyå hati>% à÷vaø gçø 1 . 14 . 4 . gra(gla)psaþ stavaka ucyate nàràø .

#<grasa># bhakùaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . grasate agrasiùña jagrase . udit grasitvà grastvà . grastaþ . %<himàü÷umà÷u grasate tanmçdimnaþ sphuñaü phalam>% màghaþ %<sumahàntamapi gràsaü grase labdhaü yadçcchayà>% bhàø ÷àø 179 aø . %<ya imàü pçthivãü kçtsnàü saükùipya grasate punaþ>% bhàø vaø 26 ÷loø . %<ràhugraste ni÷àkare>% bhàø vaø 2667 ÷loø . gràsaþ . grasanam . kvip dhàtutvànna dãrghaþ grat grasau grasa iti .

#<grasa># bhakùaõe và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . gràsa yati--te grasati ajigrasat--ta agràsãt agrasãt . gràsayàm babhåva àsa cakàra cakra . grasitaþ . %<na ca pràpitamanyena grasedarthaü katha¤cana>% manuþ .

#<grasana># naø grasa--bhàva lyuñ . 1 bhakùaõe %<grasanàdajagaraþ ÷arãrapràõaharã na viùàt>% su÷ruø . 2 ràhuõà candrasåryayoruparàge ca . vçø saø 5 aø ukte tryaü÷àdi 3 gràse ca . uparàga÷abde vivçtiþ . 4 asurabhede puø %<dçùñvà tadastramàhàtmyaü senànãrgrasano'suraþ>% . %<tamapratyarkyaü jagatànnajayyaü cakraü papàta grasanasya kaõñhe>% . %<dvidhà tu kçtvà grasanasya kaõñhaü tadraktadhàràruõaghoranàbhi>% iti ca matsyapuø .

#<grasiùñha># triø ati÷ayena grasità grasitç + iùñhan tçcolope iño'siddhiþ . grasivçtame %<bhogamànalàdid grasiùñha o ùadhãrajãgaþ>% çø 1 . 163 . 7 . %<grasiùñhaþ grasitçtamaþ>% bhà0

#<grasiùõu># triø grasa--iùõuc . 1 grasana÷ãle %<attà caràcara grahaõàt>% ÷àø såø nyàyàt 2 parabrahmaõi ca . %<bhåtabhartç ca tajaj¤eyaü grasiùõu prabhaviùõu ca>% gãtà .

#<grasta># triø grasa--karmaõi kta udittvàt ktvoveñkatvena ióabhàvaþ . 1 bhakùite luptavarõapade 2 asaüpårõoccàrita÷abde naø amaraþ .

#<grastç># triø grasa + tçc àrùe ióabhàvaþ . bhakùake . siühikàsuùuve ràhum %<grastàraü caiva candrasya såryasya ca mahàprabham>% harivaüø 226 aø .

#<grastàsta># puø grasta evàstaþ . adçùñamokùe gràsottaramastagate sårye candre ca . uparàga÷abde 1315 pçø vivçtiþ .

#<grastodaya># puø grastasya udayaþ . gràsottaraü ravicandrayorudaye grastàstàdau vi÷eùamàha guruþ %<grastàste tridinaü pårvaü pa÷càt grastodayeü tathà . khaõóagràse ca tridinaü niþ÷eùe sapta sapta ceti>% . ka÷yapastu %<grastodaye pare doùo grastàste'rvàk ÷a÷ãnayoþ . dyuni÷àrdhetåbhayaü tat khaõóàkhaõóavyavasthayà>% ityàha .

#<grasya># triø grasa--karmaõi bàø yat . adanãye %<yacchakyaü grasituü grasyaü grastaü prariõamecca yat>% bhàø uø 33 aø . õyat . gràsya tatràrthe triø .

#<graha># hastavyàpàrabhede svãkàre j¤àne ca kryàø ubhaø sakaø señ . gçhõàti gçhõãte . gçhõãyàt gçhõãta . gçhõàtu gçhàõa . agçhõàt agçhõãta . agrahãt aliñi iño dãrghaþ . agrahãùñàm . agrahãùña . jagràha jagçhatuþ jagrahitha jagçhiva . jagçhe jagçhiùe . grahãtà gçhyàt grahãùãùña grahãùyati te . grahãtavyaþ grahaõãyam gràhyam padàsvairipakùyeùu gçhyam . chandasi pratigçhyamapigçhyaü loke tu pratigràhyam apigràhyam . jalacareõagràhaþ . jyotiùi ac grahaþ . gçhãtaþ gçhãtiþ . grahaõam ap grahaþ . udgràhaþ muùñau saügràhaþ sa¤caye saügrahaþ . grahãtura . gçhãtvà pratigçhya . j¤àne %<haüsaü tanau sannihitaü carantaü munerjanovçttiriva svikàyàm . grahãtukàmàdariõà÷ayena>% naiùaø . %<gçhõàti cakùuþ sambandhàdàlokodbhåtaråpayoþ>% bhàùàø . hastavyàpàre %<gçhàõa ÷astraü yadi sarga eùa te>% %<tau jagçhatuþ pàdàn ràjà ràj¤ã ca màgadhã>% raghuþ . %<da÷a gçhàn gçhõàti>% ÷rutiþ svãkàra÷ca svatvàpadanavyàpàraþ sevanàdinà àyattãkaraõa¤ca tatràdye %<tatra ki¤cinna gçhõãyàt pràõaiþ kaõñhagatairapi>% pràø taø gaïgàmàø dvitãya %<÷aradraudaü na gçhõãyàt gçhõãyàt màrgapauùayoþ>% nãtiþ karmaõi gçhyate agràhi agràhiùàtàm agrahãùàtàm . agràhiùyate agrahãùyate . õic gràhayati te ajãgrahat ta . san jivçkùati te . yaï jarãgçhyate . yaïluk jarã(ri)gçhãti jargçhãti jarã(ri)gaóiróha jargaóiróha mugdhaø siø kauø jàgrahãti jàgràóhi . j¤ànasàmànthàrthatve õici prayojyasya karmatvaü ÷iùyaü vedaü gràhayatãti . guhaõamàtràrthakatve'pi karmatvam mugdhavoø %<ajãgrahatta>% janako dhanustat bhaññiþ . %<ayàcitàraü na hi debadevamadriþ sutàü gràhayituü ÷a÷àka>% kumàø anyamate bha¤janãyatvena vivàhyatvena ca bodhayàmàsetyarthakatvàt nànupapattiþ . mugadhaboø dvikarmakamadhye pàñhàt %<jagràha yajvanobhojyam>% udàø pàø mate na dvikarmakateti bhedaþ . vede hasya bhakàraþ . %<imàmagçbhõan rasanàmçtasya>% ÷rutiþ . àrùe'pi kvacit hasya bhaþ gçbhãta÷abde udàø .
     ati + atikramya vartane %<atigrahàvyathanakùepaùvakartari tçtãyàyàþ>% pàø %<atikramya graho'tigrahaþ càritryato'tigçhyate càritryeõànyànatikranya vartate ityarthaþ>% siø kauø %<taetànatigràhyàn dadç÷ustànatyagçhaõata>% ÷ataø bràø 4 . 5 . 4 . 2
     anu + ànukålyakaraõe %<vayamapyanugçhõãmodvidhà kçtvà varåthinãm>% bhàø viø 996 ÷loø .
     sam + anu + bandhanàdinà ànukålye %<avamucya kirãñaü sa ke÷àn samanugçhya ca . udatiùñhajjaràsandhaþ>% bhàø saø 895 ÷loø .
     apa + santatadhàràtovicchidya pçthakkçtya grahaõe %<apagçhya punarindravàyå>% kàtyàø ÷rauø 9 . 6 . 3 %<apagçhya santatadhàràtovicchidya pçthakkçtvà punastasyà eva dhàràyà gçhõàti>% karkaþ apasàraõe ca %<athaikaü tçõamapagçhõàti>% ÷ataø bràø 1 . 8 . 3 . 16 . %<ubhau tçõe apagçhyopàsàte>% 2 . 5 . 2 . 42 rodhane ca . %<sa (cyavanaþ) te vipraþ saha vajreõa bàhumapagçhõàttapasà jàtamanyuþ>% màø à÷vaø 9 a0
     prapi + pidhàne %<yatraitat karõàvapigçhya ninadamiva>% chàø uø %<apigçhya pidhàya>% bhàø %<tasmàt karõaü pitçdaivataü hi tadapigçhyam>% ÷ataø bràø 3 . 8 . 1 . 15 . àcchàdane ca %<tasmàt kalpagandhànapi gçhõãta>% ÷ataø bràø 4 . 1 . 3 . 8
     abhi + àbhimukhyena grahaõe %<ambàlikà ca balavadabhigçhya caõóavarmaõà pariõetumàtmanobhavanamànãtà>% da÷aku0
     ava + pratirodhe niyame ca %<mando'pi nàma na mahànavagçhyasàdhyaþ>% màvaþ %<devanãyaü ÷aüsati padàvagraham>% taittiø %<vçùñirvarùaü tadvighàte'vagrahàvagrahau samau>% amaraþ %<ràvaõàvagrahaklàntamiti vàgamçtena saþ>% . %<vçùñirbhavati ÷asyànàmavagrahavi÷oùiõàm>% raghuþ .
     vi + ava + avanatau akaø . %<tatraiva kapàlam vyavagçhãtàntamiba bhavati vyavagçhãtànteva hi dyauþ>% ÷ataø bràø 7 . 5 . 1 . 2 %<vyavagçhãtàntaü vividhamavagçhãto'vanataþ antoyasya>% bhà0
     à + àbhimukhyenàkarùaõe %<à ta età vacoyujà harãü gçbhàõa sumadrathà>% çø 8 . 45 . 39 %<àgçbhàõa asmadabhimukhaü yàtuü hastàbhyàsàkarùayetyarthaþ>% bhàø . nirbandhe %<cale'pi kàkasya padàrpaõàgrahaþ>% naiùaø .
     à + sam + àbhimukhyena saügrahe %<à tå na indra kùumantaü citraü gràbhaü saügçbhàya>% çø 8 . 81 . 1 . àsaügçbhàya àbhimukhyena saügçhàõa bhà0
     ud + årdhvaü vigçjya dàne %<vàjasya mà prasava udgràbheõoda grabhãt>% yaju017 . 63 . årdhaü vigçjya dàmam udgrahaþ vedadãø %<udgçhõate svàhodgçhãtàya svàhà>% 22 . 26 . uddhçtya uttolya grahaõe %<÷aktiü yo'gryàmudagrahãt>% bhaññiþ .
     uda + graha + õic . udgràhi--upanyàse %<udgràhitamupanyastam>% vaijayantã %<vi÷eùaviduùaþ ÷àstraü yattavodgràhyate mayà>% màghaþ . %<mojjigrahaþ sunãtàni>% bhaññiþ
     upa + ud + j¤àne . %<tasya hi mukhamupodgçhõannuvàca>% chàø uø %<mukhaü dvàraü vidyàyàdàne tãrthamupodgçhõan jànanityarthaþ>% bhà0
     upa + sàmãpyena grahaõe %<da÷àpavitramupagçhya hiükaroti>% ÷ataø bràø 4 . 2 . 2 . 14 avaùñambhe ca %<tejo và adbhyobhåyastadvà etadvàyumupagçhyàkà÷amabhitapati>% chàø uø %<tadvà etattejo vàyumupagçhyàvaùñabhya svàtmanà ni÷calãkçtya vàyumàkà÷amabhivyàpnuvattapati>% bhà0
     ni + balena nirodhe pràtikålyakaraõena niyamane ca . %<ra ve pravi÷amànastu ÷ådreõàndhena rakùiõà . nigçhãto balàd dvàri so'vàtiùñhata pàrthivaþ>% bhàø vaø 136 aø . %<nigçhãtaþ kandharàyàü ÷i÷unà dçóhamaùñinà>% harivaø 20 aø . %<tasmàt yasya mahàvàho nigçhãtàni sarva÷aþ . indriyàõãndriyàrthebhyastasya praj¤à pratiùñhità>% gãtà %<anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% yàj¤a0
     prati + ni + pratiråpatayà grahaõe %<àdityapàtreõa droõakalasàt pratinigçhõãte>% ÷ataø bràø 4 . 3 . 5 . 6
     vi + ni + vi÷eùeõa nigrahe %<÷iraþsu vinigçhyaitàn yodhayà màsa pàõóavaþ>% bhàø àø 128 a0
     nis + niþ÷eùoõa grahaõe nigrahe ca %<÷akrastvamiti yo daityairnirgçhãtaþ kilàbhavat>% bhàø ànuø 1998 ÷lo0
     pari + paritograhaõe %<bàhuna . parijagràha dakùiõena ÷irodharàm>% bhàø àø 632 ÷loø . %<j¤ànena parigçhya tàn>% manuþ . svãkàre ca %<kasya guptaþ parigrahaþ>% bhàø àø gandharvaü prati arjunoktiþ
     pra + prakarùeõa grahaõe . %<pragçhãta÷ca yo'màtyonigçhãta÷ca kàraõaiþ>% bhàø viø 12 ÷loø . sandhikàryaniùedhàya vi÷iùya grahaõe %<pragçhyaü padam>% pràø pragçhya÷abde dç÷yam .
     prati + dattavastunograhaõe %<sapta vittàgamàþ dharmyàdàyolàbha krayo jayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigraha eva ca>% smçtiþ %<yàjanàdhyàpanapratigrahairvràhmaõo dhanamarjathet>% ÷rutiþ adçùñàrthatyaktadravyasvãkàra eva pratigraho mukhyaþ anyatra bhàktaþ . %<tãre pratigrahastyàjyastyàjyo dharmasya vikrayaþ>% %<tatra na pratigçhõãyàt pràõaiþ kaõñhagatairapi>% pràø taø gaïgàmàø . %<pratigrahàdapàvçttaþ santuùño yena kenacit>% pràø taø abhipadyaca bàhubhyàü pratyagçhõàdamarùitaþ gàø vaø 441 ÷loø . pratiråpatayà ÷astàdigrahaõe ca %<tarthava pàõóavo bhãùme divyamastramudãrayan . pratyagçhõàdayemàtmà>% bhàø viø 60 aø . svãkàramàtre %<pratigrahãtuü praõayipriyatvàt>% kumàø %<amoghàþ pratigçhõantàvarghànupadamà÷iùaþ>% raghuþ .
     vi + virodhe rodhane . %<sandadhãta na cànàryaü vigçhõãyànna bandhubhiþ>% bhàø ÷àø 70 aø %<vigçhya ÷atrån kaunteya! jeyaþ kùitipatistadà>% bhàø à÷ra06 aø . vi÷eùeõa j¤àne %<na biga haõàti vaiùamyam>% bhàgaø 3 . 32 . 2 . 4 ÷loø . %<avigrahà gatàdisthà yathà gràmàdikarmabhiþ>% hariþ vi÷eùaõagrahaþ avayavãbhàvaþ . vigraho dehaþ . %<raktaprasàdhitabhuvaþ kùatavigrahà÷ca>% veõã pa¤cavidhavçttisphuñãkaraõavacanabhede %<vçttyarthavivaraõaü vigrahaþ>% siø kauø %<saptamyà vigrahasthayà>% ÷abda÷aø praø .
     sam + sa¤caye nànàsthànapañhitasya ekatra samàve÷àrthe saüdarbhabhede %<saügrahe'stamupàgate>% vàkyapadãyam . saïkocane %<saügçhõatã kau÷ikamuttarãyam>% bhàø vaø 15602 ÷loø ekatrãkaraõe %<saügçhya tatsamairaïgairnirmame striyamuttamàm>% 8559 ÷loø samyakgrahaõe %<auùadhàni ca sarvàõi målàni ca phalàni ca . caturvidhàü÷ca vaidyàn vai saügçhõãyàdvi÷eùataþ>% bhàø ÷àø 2654 ÷loø . muùñau saügràhaþ sa¤caye dravyasaügrahaþ siø kau0

#<graha># àdàne và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø veñ . gràhayati te grahati . ajigrahat-ta agrahãt aghràkùãt .

#<graha># puø graha--ac . 1 navasu såryàdiùu . 2 bàlàriùñakàreùu skandagrahàdiùu bhàve ap . 3 anugrahe, 4 nirbandhe, %<ava÷yabhavyeùvanavagrahagrahà>% naiùaø 5 àdàne grahaõe, 6 raõodyame, 7 malabandhe, 8 candrasåryayorgràse ca tadà sambhàvyate grahaþ iti jyotiùam %<ekaràtraü parityajya kuryàt pàõigrahaü grahe>% jyotiø såryàdaya÷ca %<sårya÷candromaïgala÷ca budha÷càpi vçhaspatiþ . ÷ukraþ ÷anai÷caro ràhuþ ketu÷ceti nava grahàþ>% . eùàü gatibhedàþ khagagati÷abde 2413 pçø dar÷itàþ . ràhuketvoryathà grahatvaüpãø dhàø vyavasthàpitaü tacca ketu÷abde 2234 pçø uktam . ÷àø tiø 1 pañale %<lokànadrãn svaràn dhàtån munãn dvãpàn grahànapi . samidhaþ saptasaükhyàtàþ sapta jihvà havirbhujaþ>% ityanena grahàõàü yat saptatvamuktaü tat varàhamatàbhipràyeõa . tacca 1311 pçø uparàga÷abde amçtàsvàdavi÷eùàdityàdyuktam . anyamatàbhipràyeõa grahàõàü navatvaü 6 pañale ÷àø tiø uktaü yathà %<nava vargàþ samutpannà navaratne÷varà grahàþ . arkenduraktaj¤agurubhçgumandàhiketavaþ . màõikya mauktika càru vidrumaü gàruóaü punaþ . puùparàgaü lasadvajraü nãlaü gomedakaü ÷ubham . vaidåryaü nava ratnàni>% . skandagrahàdãnàü navànàü lakùaõavibhàgaþ su÷rute uktoyathà %<athàto navagrahàkçtivij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ .. bàlagrahàõàü vij¤ànaü sàdhana¤càpyanantaram . utpattiü kàraõa¤caiva su÷rutaikamanàþ ÷çõu .. skandagraha 1 stu prathamaþ skandàpasmàra 2 eva ca . ÷akunã 3 revatã 4 caiva påtanà 5 càndhapåtanà 6 .. påtanà ÷ãtanàmà 7 ca tathaiva mukhamaõóikà 8 . navamo naigameya÷ca 9 yaþ pitçgrahasaüj¤itaþ .. ghàtrãmàtroþ pràkpradiùñàpacàràcchaucabhraùñànmaïgalàcàrahãnàn . trastàn hçùñàüstarjitàn kranditàn và påjàhetorhiüsyurete kubhàràn .. ai÷varyasthàste na ÷akyà vi÷anto dehaü draùñuü mànuùairvi÷varåpàþ . àptaü vàkyaü tatsamãkùyàbhidhàsye liïgànyeùàü yàni dehe bhavanti .. ÷ånàkùaþ kùatajasagandhikaþ stanadviñvakràsyo hatacalitaikapakùmanetraþ . udvignaþ sulalitacakùuralparodã skandàrto bhavati ca gàóhamuùñivarcàþ 1 .. niþsaüj¤o bhavati punarbhavetsasaüj¤aþ saürabdhaþ karacaraõai÷ca nçtyatãva . viõmåtre sçjati vinadya jçmbhamàõaþ phena¤ca prasçjati tatsakhàbhipannaþ 2 .. srastàïgo bhayacakito vihaïgagandhiþ saüsràvivraõaparipãóitaþ samantàt . sphoñai÷ca pratatatanuþ sadàhapàkairvij¤eyo bhavati ÷i÷uþ kùataþ ÷akunyà 3 .. raktàsyo haritamalo'tipàõóudehaþ ÷yàvo và jvaramukhapàkavedanàrtaþ . revatyà vyathitatanu÷ca karõanàsaü mçdnàti dhruvamabhipãóitaþ kumàraþ 4 .. srastàïgaþ svapiti sukhaü divà na ràtrau vióbhinnaü sçjati ca kàkatulyagandhiþ . chardyàrto hçùitatanåråhaþ kumàra stçùõàlurbhavati ca påtanàgçhãtaþ 5 .. yo dveùñi stanamatisàrakàsahikkàchardãbhirjvarasahitàbhirardyamànaþ . durvarõaþ satatamadhaþ÷ayo'mlagandhistaü bråyurvarabhiùajo'ndhapåtanàrtam 6 .. udvigno bhç÷amativepate prarudyàt saülãnaþ svapiti ca yasya càntrakåjaþ . visràïgo bhç÷amatisàryate ca yastaü jànãyàdbhiùagiha ÷ãtapåtanàrtam 7 .. mlànàïgaþ surucirapàõipàdavaktro vahvà÷ã kaluùasiràvçtodaro yaþ . sodvego bhavati ca måtratulyagandhiþ sa j¤eyaþ ÷i÷uratha vaktramaõóikàrtaþ 8 .. yaþ phenaü vamati vinamyate ca madhye sodvegaü bilapati cordhamãkùamàõaþ . jvaryeta pratatamatho vasàsagandhirniþsaj¤o bhavati hi naigameyajuùñaþ 9 .. prastabdho yaþ stanadveùã muhyate càvi÷anmuhuþ . taü bàlaü naciràddhanti grahaþ sampårõalakùaõaþ . viparãtamataþsàdhyaü cikitsedaciràrditam . gçhe puràõahaviùàbhyajya bàlaü ÷ucau ÷uciþ .. sarùapàn prakiretteùàü tailairdãpa¤ca kàrayet . sadàsannihita¤càpi juhuyàddhavyavàhanam .. sarvagandhauùaghãvãjairgandhamàlyairalaïkçtam . agnape kçttikàbhya÷ca svàhà svàheti saüsmaran .. namaþ skandàya devàya grahàdhipataye namaþ . ÷irasà tvàbhivande'haü pratigçhõãùva me balim .. nirujo nirvikàra÷ca ÷i÷urme jàyatàü dhruvam>% . sotpattikamanyagrahabhedà bhàø vaø 229 aø uktàþ yathà
     %<yàvat ùoóa÷a varùàõi bhavanti taruõàþ prajàþ . prabàdhata manuùyàõàü tàvadråpaiþ pçthagvidhaiþ . aha¤ca vaþ pradàsyàmi raudramàtmànamavyayam . paramaü tena sahitàþ sukhaü vatsyatha påjitàþ . màrkaõóeya uvàca . tataþ ÷arãràt skandasya puruùaþ pàvakaprabhaþ . bhoktuü prajàþ sa martyànàü niùpapàta mahàbalaþ . apatat sahasà bhåmau visaïgo'tha kùudhàrditaþ . skandena so'bhyanuj¤àto raudraråpo'bhavadgrahaþ . skandàpasmàramityàhurgrahaü taü dvijasattamàþ .. vinatà tu mahàraudraþ kathyate ÷akunãgrahaþ . påtanàü ràkùasãü pràhustaü vidyàt påtanàgraham . kaùñà dàruõaråpeõa ghoraråpà ni÷àcarã . pi÷àcã dàruõàkàrà kathyate ÷ãtapåtanà . garbhàn sà mànuùãõàntu harate ghoradar÷anà . aditiü revatãü pràhurgrahastasyàstu raivataþ . so'pi bàlànmahàghoro bàdhate vai mahàgrahaþ . daityànàü yà ditirmàtà tàmàhurmukhamuõóikàm . atyarthaü ÷i÷umàüsena saüprahçùñà duràsadà . kumàrà÷ca kumàrya÷ca ye proktàþ skandasambhavàþ . te'pi garbhabhujaþ sarve kauravya! sumahàgrahàþ . tàsàmeva tu patnãnàü patayaste prakãrtitàþ . aj¤àyamànà gçhõanti bàlakàn raudrakarmiõaþ . gavàü màtà tu yà pràj¤aiþ kathyate surabhirnçpa! . ÷akunistàmathàruhya saha bhuïkte ÷i÷ån bhuvi . saramà nàma yà màtà ÷unàü devã janàdhipa! . sàpi garbhàn samàdatte mànuùãõàü sadaiva hi . pàdapànà¤ca yà màtà kara¤janilayà hi sà . varadà sà hi saumyà ca nityaü bhåtànukampinã . kara¤je tàü namasyanti tasmàt puttràrthino naràþ . imeþtvaùñàda÷ànye vai grahà màüsamadhupriyàþ . dvipa¤caràtraü(10)tiùñhanti satataü såtikàgçhe . kadruþ såkùmavapurbhåtvà garbhiõãü pravi÷atyatha . bhuïkte sà tatra taü garbhaü sà tu nàmaü prasåthate . gandharvàõà¤ca yà màtà sà gabhaü gçhya gacchati . tato vilãnagarbhà sà mànuùã bhuvi dç÷yate . yà janitrã tvapasarasàü garbhamàste pragçhya sà . upaviùñaü tato garbhaü kathayanti manãùiõaþ . lohitasyodadheþ kanyà dhàtrã skandasya sà smçtà . lohitàyanirityevaü kadambe sà hi påjyate . puruùaùu yathà rudrastathàryà pramadàsvapi . àryà màtà kumàrasya pçthakkàmàrthamijyate . evamete kumàràõàü mayà proktà mahàgrahàþ . yàvat ùoóa÷aü varùàõi hya÷ivàste ÷ivàstataþ . ye ca màvçgaõàþ proktàþ puruùà÷caiva ye grahàþ . sarve skandagrahà nàma j¤eyà nityaü ÷arãribhiþ . teùàü pra÷amanaü kàryaü snànaü dhåpamathà¤janam . balikarmopahàra÷ca skandasyejyà vi÷eùataþ . evamabhyarcitàþ sarve prayacchanti ÷ubhaü nçõàm . àyurvãrya¤ca ràjendra! samyakpåjànamaskçtàþ . årdhantu ùoóa÷àdvarùàdye bhavanti grahà nçõàm . tànahaü saüpravakùyàmi namaskçtya bhahe÷varam . yaþ pa÷yati naro devàn jàgradvà ÷ayito'pi và . unmàdyati sa tu kùipraü tantu devagrahaü viduþ . àsãna÷ca ÷ayàna÷ca yaþ pa÷yati naraþ pitén . unmàdyati sa tu kùipraü sa j¤eyastu pitçgrahaþ . avamanyati yaþ siddhàn kruddhà÷càpi ÷apanti yam . unmàdyati sa tu kùipraü j¤eyaþ siddhagrahastu saþ . upàghràti ca yo gandhànrasàü÷càpi pçthagvidhàn unmàdyati sa tu kùipraü sa j¤eyo ràkùasagrahaþ . gandharvà÷càpi yaü vidyàþ saüvi÷anti naraü bhuvi . unmàdyati sa tu kùipaü graho gàndharva eva saþ . adhirohanti yaü nityaü pi÷àcàþ puruùaü prati . unmàdyati sa tu kùipraü grahaþ pai÷àca eva saþ . àvi÷anti ca yaü yakùàþ puruùa kàlaparyaye . unmàdyati sa tu kùipraü j¤eyo yakùagrahastu saþ . yasya doùaiþ prakupitaü cittaü muhyati dehinaþ . unmàdyati sa tu kùipraüsàdhanaü tasya ÷àstrataþ . vaiklavyàcca bhayàccaiva ghoràõàü càpi dar÷anàt . unmàdyati sa tu kùipraü sàntva tasya tu sàdhanam . ka÷cit krãóitukàmo vai bhokta kàmastathà'paraþ . abhikàmastathevànyaityeùa trividho grahaþ . yàvat saptativarùàõi bhavantyete graha . nçõàm . ataþparaü dehinàntu grahatulyo bhavejjvaraþ . aprakãrõondraya dàntaü ÷uciü nityamatandritam . àstikaü ÷uddhacàra¤ca varjayanti sadà grahàþ . ityeùate grahodde÷o mànuùàõàü prakãrtitaþ . na spç÷antigrahà bhaktànnaràndeve mahe÷vare>% . navagrahadhyànàdikaü grahayaj¤a÷abde vakùyate . grahakakùàdimànaü tadbhagagadika¤ca tattadgha÷abde uktaü vakùyamàõa¤ca dç÷yam . %<u¤casthe grahapa¤cake>% tiø taø ÷rãràmajanmadine %<grahaitataþ pa¤cabharuccasaüsthitaiþ>% raghuþ . gçhyate'nena karaõe ap . 9 somà dagrahaõapàtre %<da÷a grahàn gçhõàti>% %<gçhaü samàùñi>% ÷rutiþ somàdigrahaõasàdhanapàtranàtàni ca yàgabhedena bhinnàni tàni %<da÷a somagrahàn gçhõàti>% ityàdau ÷ataø bràø dar÷itàni . evaü yàgabhede grahabhedàþ tatroktà dç÷yàþ . gçhyate'nena karaõe 'p . 10 ghràõàdyaùñake ghràõàdãnàü grahatvam vçø uø uktaü yathà %<yàj¤avalkyeti hovàca kati grahàþ katyatigrahàþ? iti aùñau grahà aùñàvatigrahà iti ye te'ùñau grahà aùñàvatigraóàþ katamete? iti . pàõo 1 vai grahaþ so'pànenàtipràheõa gçhãto'pànena hi gandhaü jighrati . vàg 2 vai grahaþ sa nàmnàtigràheõa gçhãto vàcà hi nàmànya bhavadati . jihvà 3 vai grahaþ sa rasenàtigràheõa gçhãto jihvayà hi rasànvijànàti . cakùu 4 vai grahaþ sa råpeõàtigràheõa gçhãta÷cakùuùà hi råpàõi pa÷yati . ÷rotraü 5 vai grahaþ sa ÷abdenàtigràheõa gçhãtaþ . ÷rotreõa hi ÷abdà¤chçõãti . mano 6 vai grahaþ sa kàmenàtigràheõa gçhãto manasà hi kàmàn kàmayate . hastau 7 vai grahaþ sa karmaõàtigràheõa gçhãto hastàbhyàü hi karma karoni . tvag8 vai grahaþ sa spar÷enàtigràheõa gçhãtastvacà hi spar÷ànvedayata ityete'ùñau grahà aùñàvatigrahàþ>% vçø uø . %<ye te'ùñau grahà abhihitàþ katame te niyamaina grahãtavyà iti tatràha . pràõo vai grahaþ pràõa iti ghràõamucyate . prakaraõàdvàyusahitaþ so'pàneneti gandhenoyetadapànasacivatvàdapàno gandha ucyate . apànopahçtaü hi gandham ghràõena sarùoloko jighrati . tadetaducyate apànena hi gandhàn jighratãti . vàgvai graho bàcà hyadhyàtmaparicchinnayà àsaïgaviùayàspadayà satyà'nçtà'sabhyabãbhatsàdivacaneùu vyàpçtayà gçhãto loko'pahçtaþ tena vàk grahaþ sa nàmnàtigràheõa gçhãtaþ sa vàgàkhyo graho nàmnà vaktavyena ùipayeõàtigràheõàtigràheõeti dairghyaü chàndasaü, nàma baktavyàrthà hi vàk . tena vyaktavyenàrthena prayuktà vàk tena va÷ãkçtà tena tatkàryamakçtvà naiva tasyà mokùaþ . ato nàmnàtigraheõa gçhãtà vànityucarta vaktavyàsaïgena hi pravçttà sarvànartheryujyate . samànamanya datyate tvakparyantà aùñau grahàþ spar÷aparyantà÷ca ete'ùñàvatigrahà iti>% bhàø .

#<grahakallàla># puø graheùu kallola iva . ràhau trikàø .

#<grahakuùmàõóa># puø gçhõàti graha--ac kupràõóamàdà kàro'styasya ac karmaø . naràõàmupadràvake kumàõóàkàre satvabhede . %<óàkinã ÷àkinã bhåtapretà vetàla ràkùasàþ . grahakaùmàõóakheñàïgà kàlakarõã÷i÷ugrahàþ . sarve pra÷amamàyànti ÷ivatãrthajalokùaõàt>% kàø khaø 33 aø . atra graha iti bhinnaü padamityanye

#<grahagaõita># naø grahàõàü tadgatyàdãnàü gaõitaü gaõanaü yatra . triskandhajyautiùàntargate tanna make svàndhabhede %<jyotiþ ÷àstramanekabhedaviùayaü skandhatravàdhiùñhitam>% ityupakrame %<skandhe'smin gaõitena yà grahagatistantràbhidhànaü tvasau>% vçø saø 1 aø . %<grahagaõitahoràsaühitàhorà granthàrthavettà . tatra grahagaõite pauli÷aromakabàsiùñha saurapaitàmaheùu pa¤casveteùu siddhànteùu>% ityanena tatraiva tadbhedà uktàþ . tatpàdyaviùayà÷ca gaõaka÷abde dar÷itatadvàkye uktapràyàþ . sauràgamapratipàdyaviùayà÷ca siø ÷iø sammatà yathà . madhyamàdhikàraþ kàlaj¤ànam bhagolaþ grahaskuñãkaraõam . grahakakùà pratyabda÷uddhaþ adhimàsàdi sphuñãkaraõam . tripra÷nàdhikàraþ . parvasambhavaþ candra grahaõam såryagrahaõam grahaõacchàyà grahodayàstanirõayaþ . ÷çïgennatiþ grahayutiþ bhagrahayutiþ pàtàdhikàraþ . eneùàü ca vi÷eùastattacchabde uktovakùyate ca .

#<grahagocara># puø 6 taø . grahàõàü janmarà÷itaþsthànabhedena ÷ubhà÷ubhasåcake gatibhede . gocara÷abde uktapràyo'pi vi÷eùo'tràbhidhãyate yathà vçø saüø 104 aø . tatra ye ÷lokàyacchandaskàstannàmàpi tatra bhaïgyoktaü draùñavyam pràyeõa gocaro vyavahàryo'tastatphalàni vakùyàmi . nànàvçttaistanno mukhacapalatvaü kùamatvàryàþ . màõóavya giraü ÷rutvà na madãyà rocate'thavà naivam . sàdhvã tathà na puüsàü priyà yathà syàjjaghanacapalà . såryaþ ùañtrida÷asthitasyida÷aùañsaptàdyaga÷candramà jãvaþ saptanavadvipa¤camagato vakràrkajau ùañtrigau . saumyaþ paódvicaturda÷àùñamagataþ sarve'pyupàntye ÷umàþ ÷ukraþ sapvamaùaóda÷arkùasahitaþ ÷àrdålavattràsakçt .
     raceþ--janmatyàyàsado'keþ kùaprayati vibhavàn koùñharogàdhvadàtà vittabhraü÷aü dvitãye di÷ati ca na sukhaü pa¤canàü dçgrujaü ca . sthànapràptiü tçtãye dhananicayamudàkalyakçccàrihantà rogãndhate caturtha janayati ca muhuþ sragdharà bhogavighnam . poóàþ syuþ pa¤camasthe savitari bahu÷à raügàrijanitàþ ùaùñhe'rkà hanti rogàt kùapayati ca ripå¤cha kàü÷ca nudati . adhvànaü saptavastho jañharagadabhaya dainyaü ca kurute rukka sau càùñamasthe bhavati suvadanà na svàpi vanità . ravàvàpaddainya rugitaø navame cittacaùñàbirodho jayaü pràptotyutyaü dra÷amàñahage karmasiddhiü krameõa . jayaü sthànaü mànaü vigavamapi caikàda÷e roganà÷aü, suvçtàtàü ceùñà bhavati saphalà dvàda÷e netareùàm .
     vighoþ--õathã janmanyannapavaragayanàcchàdanakaro dvitãye mànàrdhau glàyati savighna÷ca bhayati . tratãye vastrastrodhananicayasaukhyàni labhate caturthe'vi÷vàsaþ ÷ikhariõibhudaïgena sadç÷aþ . daityaü vyàdhiü ÷ucamapi ÷arã pa¤came màga vidhnaü ùaùñhe vittaü janayati sukhaü ÷aturogakùayaü ca . yànaü mànaü ÷ayanama÷anaü saprane vittalàbhaü mandàkrànte phaõini higagau càùñase bhãrna kasya . navabhagçhago bandhodvega÷ramàdararogakçdda÷apabhavate càj¤àkana siddhikaraþ ÷a÷ã . upacayasuhçtsaüyogàrya modaùupàtyago vçùabhacaritàndaùànantye karoti hi savyayàn .
     kujasya--kaje'bhava taþ prathame, dvitãye narendrapãóà kalahàridopaiþ . bhçõaü ca pittànalarogacaurairupendravajrapratimo'pi yaþ syàt . tçtãyagaïgaurakumàrakesyo bhaumaþ sakà÷àt phalamàñadhàti . pradàptimàj¤àü dhanamaurõikàni dhàtvà karàkhyani kilàparàõa . bhavati dharaõije caturthage jvarajañharagadasçpudbhatraþ . kupuruùajanitàcca saïgamàt prasabhamapi karoti cà÷ubham . ripugadakopabhayàni pa¤cane tanayakçtà÷ca ÷uco mahãsute . dyutirapi nàsya ciraü bhavet sthirà ÷irasi kaperiva màlatã kçtà . ripubhayakalahairbavajiütaþ sa kanakavidrumatàmakàgamaþ . ripubhavanagate mahãsute kimaparavaktravikàramãkùate . phalatrakalahàkùirugjañhararogakçt saptano kùaratkùatajarå kùataþ kùayitavittamàno'ùñabhe . kaje navamasaüsthite paribhavàrthanàõàdi bharvilambitagatirbhavatyabaladehadhàtukumaiþ . da÷amagçhagate sadà mahoje pividhavanàptirupàntyage jaya÷ca . janapadamuparisthita÷ca bhuïkte vanamiva ùañcaraõaþ supuùpitàgram . nànàvyayairdvàda÷age mahãsute mastàpyate'nartha÷atai÷ca mànavaþ . strãkopapitai÷ca sa netrayedanairyo'pãndravaü÷àmijanena garvitaþ .
     budhasya--duùñavàkyavi÷unàhitabhedairvandhanaiþ sakalahai÷ca hçbasvaþ . janmage ÷a÷isute pathi gacchan svaþgate'pri ku÷ala na ÷çõoti . paribhavo dhanagate dhanastabdhiþ sahajage ÷a÷isute suhçdàptiþ . nçpati÷atrubhaya÷aïkitacitto drutapadaü vrajati du÷ca rataiþ svaiþ . caturthape svajanakañuùvavçddhaùau dhanàgabho bhavati ca ÷ãtara÷mije . sutasthite tanayakalatravigraho niùevate na ca ruciràmapi striyam . saumàgyaü vijayamathonnatiü ca ùaùñhe vaivargya kalahamatova saptame j¤aþ . mçtyusthe sutajayavastravittalàbhà naipupaya bhavati bhatipraharùaõãyam . vivnakaro navamaþ ÷aõitraþ karmagato ripuhà dhanadarba . màmadaü ÷ayanaü ca vidhatte tadgçhado'tha kuthàstaraõaü ca . dhanasukhabutayoùinmitravàhàptituùñistu hinakiraõaputre làprage mçùñavàkyaþ . ripuparibhavarogaiþ pãóito dvàda÷asthe na sahati paribhoktu màlinãyogasaukhyam .
     guroþ--jãve jatmanyapagatavanadhoþ sthànamraùño vahukalahayutaþ . pràpyàrtha'rthàn vyarirapi kurute ka ntàsyàbje bhramaravilasitam . sthànabhraü÷àt kàryavighàtàcca tçtãye'nekaiþ kle÷ebandhujanotthai÷ca caturthe . jãve ÷àntiü pãóitacitta÷ca sa vindennaiva gràme nàpi vane mattamayåre . janayati ca tanayamavanarapagataþ parijana÷ubhasutakarituragavçpàn . sakanakapuragçhayuvatigasanakç . maõiguõanikarakçdapi vivudhaguruþ . na sakhãvadanaü nilakojjvala na bhavanaü ÷ikhikokilanàditam . hariõa pluta÷àvavicitritaü ripugate manaþmukhadaü gurau . trida÷aguruþ ÷ayanaü ratiprogaü dhanama÷anaü kusulànyupavàhyam . janayati saptamarà÷imupeto lalitapadàü ca giraü dhipaõàü ca . bandha vyàdhiü càùñame ÷okamugraü màrgakla÷aü mçtyutulyàü÷ca ràgàn . naipuõyàj¤à putrakarmàryasiddhiü dharme jãvaþ ÷àlinãnàü ca làbham . sthànakalyadhanahà da÷arkùagastatprado gavati làbhagà guruþ . dvaþda÷e'dhvani bilomañhaþkhamàg yàti yadyapi naro rathoddhataþ .
     bhçgoþ--prathamagçhopago bhçgusutaþ smaropakaraõaiþ surabhimanoj¤agandhakasubhàmbarairupacayam . ÷ayanagçhàsanà÷anayutasya cànukuråte samadavilàsinãmusvasarojaùaña caraõatobh . ÷ake dvitãyagrahage prasavàrthadhàtyabhåpàlasannatikuñumbahitànyavàpya . saüsavate kutumaratnavibhåùita÷ca kàmaü vasantatilakadyutamårdhajà'pi . àj¤àthamànàspadabhåtiva stra÷atrukùayàn daityagurustçtàye . dhatta caturtha÷ca suhçtsamàjaü rudrendravajrapatimàü ca ÷aktim . jaünayati ÷ukraþ pa¤camasastho guruparitoùaü bandhujanàptim . sutadhanalabdhi mitrasahàyàn anavasatatvaü càribaleùu . ùaùñho bhçguþ paribhavarogamàpadaþ strãhetukaü janayati saptamo'÷ubham . yàto'ùñamaü bhavana paricchadaprado lakùmãvatãmupanayati striyaü ca saþ . nayame tu dharmavanitàsukhamàg bhçgujerthavastranicaya÷ca bhavet . da÷ame'vamànakalahànniyamàt pramitàkùaràõyapi ùadan labhate . upàntyago bhçgaþ sutaþ suhçddhanànnagandhadaþ . dhanàmbaràgamo'ntyage sthirastu nàmbaràgamaþ .
     ÷aneþ--prathame ravije viùavahnihataþ svajanervidhutaþ kçtabandhabadhaþ . parede÷amurpatyasuhçdbhavano pimukhàrthasuto'ñakadãnamukhaþ càrava÷àddvitãyagçhage dinakaratanaye råpasukhàpavarjitatanurvigatamadavalaþ . anyaguõaiþ kçtaü vasucayaü tadapi khalu bhavavçmbviva vaü÷apatrapatita na bahu na va ciram . såryasuge tatãpagçhage dhanàni labhate dàsaparicchadãùñramahiùà÷vaku¤jarakhàràn . sadmavibhåtisaukhyama mataü gadavyuparamaü bhãrurapi pra÷àstyadhi ripåü÷ca vãranalitaiþ . catuyaü gçha såryaputre'bhyupete suhçdvittamàryàdabhirviprayuktaþ . bhavatyamya sarvatra càsàdhukaùñaü bhujaïgaprayàtànukàraü ca cittam . sutadhanaparihãõaþ pa¤camasthe pracurakalahayukta÷càrkaputre . vinihataripurogaþ ùaùñhayàte pibati ca vanitàsyaü ÷rãpuñoùñham . gacchatyadhvànaü saptame càùñame ca hãnaþ strãputraiþ såryaje dãnaceùñaþ . tadvadharmasthe vairahçdrogavandhairdharmo'vyucchidyedvai÷vadevãkriyàdyaþ . karmapràptirda÷ame'rthakùaya÷ca vidyàkãrtyoþ parihàõi÷ca saureø . tekùuõyaü làbhe parayoùàrthalàbhà antye pràpnotyapi ÷okormimàlàm . api kàlamapekùya ca pàtraü ÷ubhakç dvadadhàtyamuråùama . na madho bahu kaü kuóave ca visçjatyapi meghapitànaþ . raktaiþ puùpairga ndhaitàmraþ kanakulakusumairdivàkarabhåsutau bhaktyà påjyàvindurdhenvà sitakumumarajatamadhuraiþ sita÷ca madapradaiþ . kçùõadravyaiþ sauriþ saumyo maõarajatatilakakamumairguruþ paripãtakaiþ prãtaiþ pãóà na syàduccàdyadi patati vi÷ati yadi và bhujaïgavijçmbhitam . ÷amayedgatàma÷ubhadçùñimapi vibudhaviprapåjayà . ÷àntijapaniyamadànadamaiþ sujanàbhimàùaõasamàgamestathà . ravibhaumau pårvàrdhve ÷a÷isaurà kayayato'ntyagau rà÷eþ . sadasallakùaõa màryàgàtyu gotyoryathàsaükhyam . àdau yàdçk saumyaþ pa÷càdapi tàdç÷o bhavati . upagãtermàtràõàü gaõavatsatsamprayogo và . àryàõàmapi kurute vinà÷amantargururviùamasaüsthaþ . gaõa iva ùaùñhe dçùña÷ca sarvalaghutàü gato nayati . a÷ubhanirãkùitaþ ÷ubhaphalo balinà balavàn a÷ubhaphalapadava ÷unadçgviùayopagataþ . a÷usa÷ubhàvapi svaphalayorvrajataþ samatàm idamapi gãtakaü ca khalu nardañakaü ca yathà . nãce'ribhe'ste càridçùñasya rsàü vçthà yatparikãrtitam . purato'ndhasyeva bhàmityàþ savilàsakañàkùanirãkùaõam . såryasuto'rkaphalasama÷candrasuta÷chandataþ samanuyàti . yathàskandhakamàryàgãtirvaitàlãyaü ca màgadhã gàthàryàm . sauro'rkara÷miràgàt savikàro labdhavçddhiradhikataram . pittàdàcarati nçõàü pathyakçtàü na tu tathàryoõàm . yàdç÷ena grahaõenduryuktastàdçgbhavetso'pi . manomàyogà kàra iva vaktrasya . pa¤camaü sarvapàdeùu saptamaü dvicaturthayoþ . yadvacchlokàkùaraü tadvallaghutàü yàti duþsthitaiþ . prakçtyapi laghurya÷ca vçttabàhye vyavasthitaþ . sa yàti gurutàü loke yadà syuþ susthità grahàþ . pràrabdhàtusthinairgahevat karmàtmavivçddhaye'vudhaiþ . vinihanti tadeva karma tàn vaitàlãyamivàyathàkçtam . sausthityamavekùya yo grahabhyaþ kàle prakramaõaü karoti ràjà . aõunàpi sa pauruùeõa vçttasyopacchandasikasya yàti pàram . atra grahagocaraphalamardhye ràhutvoþ phalànutkãrtanaü grahasaptakàbhipràyeõeti bodhyam . atra vi÷eùaþ jyoø taø ukto yathà gocarapãóàyàmapi rà÷ivalibhiþ ÷ubhagrahairdçùñaþ . pãóàü na karoti tathà pàpairevaü viparyàsaþ . gocaràpavàdaþ . %<dinakararudhirau prave÷akàle gurubhçgujau bhavanasya madhyayàtau . ravisuta÷a÷inau vinirgamasthau ÷a÷itanayaþ phaladastu sarvakàlam>% . rà÷itribhàgaphalam . %<saptamopacavàdyastha÷candraþ martatra ÷obhamaþ . ÷ukçpakùa . dvitãyastu pa¤camonavamastathà . sita÷anikujajãvàrkàstadindarnaràõàü vyayasukhanavamastho'pãùñadàtà'thateùàm . khasutanidhanaga÷cet mçtyupatràrthago'pi pracura÷ubhaphalaþ syàt vàmaùedhena ÷uddhaþ>% . vàmavedha÷ca dyånajanmeti evamatreti vakùyamàõavacanàbhyàmekàrthatvàdboddhavyam . %<upacayakarayuktaþ savyagaþ ÷uklapakùe ÷ubhamabhilaùamàõaþ saumyamadhyasthitovà . sakhiva÷igçhayuktaþ kàrakarkùe'pi cendurjayadhanasukhabàtà tatprahartànyathà tu>% . savyaga uttaràyaõacàrã . upacayakarasya pa÷càdvartã và ataeyoktam . %<bhànàü yathà sambhavamuttareõa pa÷càdgrahàõàü yadi và ÷a÷àïkaþ . ÷ubhapradànàü ÷ubhadaþ prayàõe yàmyena yàtona ÷ubhaþ ÷a÷àïkaþ . yoyasya da÷amagçhagaþ sa tasya va÷yobhavati niyamena . svarkùatuïgamålatrikoõagàþ kaõñakeùu yàvanta àsthitàþ . janmakàlava÷agàste tu kàrakàþ karmagàstu teùàü vi÷eùataþ . sitapakùàdau candre ÷ubhe ÷ubhaü pakùa ma÷ubhama÷ubhe ca . kçùõe gocara÷ubhadona ÷ubhaþ pakùaþ ÷ubho'to'nyaþ>% . bhãmaparàkrame . %<÷uklepakùe pratipadi candre ÷ive ÷ivaü pakùam . kçùõe pratipadi tàrà÷uddhau ÷ubhaü viduþ pakùam>% . sarùàpavàdastatraiva màrkaõóeya puràõam %<dravye geùñheùu bhçtyeùu suhçtsu tanayeùu ca . bhàryàyà¤ca grahe duùñebhayaü puõyavatàü nçõàm . àtmanyathàlpapupayànàü sarvatraivàtipàpinàm . na kutràpihyapàpànàü naràõàü jàyate bhayam>% .

#<grahagati># strã 6 taø . grahàõàü pratyahaü bhàü÷agamanabhede . tatra khagagati ÷abde 2414 pçø grahagratibhedàstat kàraõàdikaü ca dar÷itam . tatra grahàõàü sàvanadinagatimànaü siø ÷iø uktaü tacca khagola÷abde 2432 pçø uktàyamapi vi÷eùo'trocyate . tatra grahàõà dinagatisàdhanaü siø ÷iø uktaü yathà %<mahãmitàdahargaõàt phalàni yàni tatkalàþ . bhavanti madhyamàþ kramànnabhàsadàü dyubhuktayaþ . samà gatistu yojanairnabhaþmadàü sadà bhavet . kalàdikalpanàya÷ànmçdudrutà ca sà smçtà>% siø ÷iø . %<atropapattistrairà÷ikena . pårvaü gatiryojanàtmikà grahàõàü tulyaiboktà . idànãmatulyà . sà kalàdikalpanàva÷àt . idànãmatulyatve kàraõamàha>% pramitàø %<kakùàþ sarvà api diviùadàü cakraliptàïkitàstà vçtte labdhyo laghuni mahati syurmahatya÷ca liptàþ . tasmàdete ÷a÷ijabhçgujàdityabhaumejyamandà mandàkràntà iva ÷a÷adharàdbhànti yàntaþ krameõa>% siø ÷iø . %<yataþ sarvà api kakùà÷cakra 21600 . liptàbhirevàïkitàþ ato mahati vçtte mahatyo liptàþ syuþ . laghuni laghvyaþ . tadyathà candrakakùà sarvàdhaþsthà laghuþ . tasyàmekà kalà pa¤cada÷abhiryojanairbhavati . ÷aneþ kakùà sarpoparisthà sà mahatã . tasyàmekà kalà yojanànàü ùaóbhiþ sahasrairekasaptatyonai 5929 rbhavati . yojanaü catuþkro÷ameva . ata÷candràt sakà÷àdårdhvordhvasthà budha÷ukràdayaþ krameõa mandàkràtà mandagataya iva bhànti . mandàkràntàchando'pi såcitam>% pramitàø . sphuñagatimàha %<ditàntaraspaùñakhagàntaraü syàd ga taþ sphuñà tatsamayàntaràle . koñã phalaghnã mçdukendrabhuktistrijyoddhçtà karkimçgàdikendre . tayà yutonà grahamadhyabhuktistàtkàlikã kendraparisphuñà svàt . samãpatithyantasamprãpacàlanaü vidhostu tatkàlajayaiva yujyate . sudårasaücàlanamàdyayà yataþ pratikùaõa sà na samà mahattvataþ>% siø ÷i0
     adyatana÷vastanasphuñagrahayoraudayikayordinàrdhajayorvàsta kàlikayorvà yadattaraü kalàüdikaü sà sphuñà gatiþ . adyatanàt ÷vastane nyåne vakrà gatirj¤eyà . tatsamayàntaràla iti . tasya kàlasya madhye'nayà gatyà graha÷càlayituü yujyata iti . iyaü kila sthålà gatiþ . atha såkùmà tàtkàlikã kathyate . tuïgagatyånà candragatiþ . anyeùàü grahàõàü gçhagatireva kendragatiþ . mçdukendrakoñiphalaü kçtvà tena kendragatirguõyà trijyayà bhàjyà labdhena karkyàdikendre grahagatiryuktà kàryà . mçgàdau tu rahità kàryà . evaü tàtkàlikã mandaparisphuñà syàt . tàtkàlakyà bhuktyà candrasya vi÷iùñaü prayojanam tadàha . samãpatithyantasamãpacàlanamiti . yatkalika÷candrastasmàt kàlàdgato và gamyo và yadàsannastithyantastadàü tàtkàlikyà gatyà tithisàdhanaü kartuü yujyate . tathà samãpacàlanaü ca . yadà tu dåratarastithyanto dåracàlanaü và candrasya tadàdyayà sthålayà kartuü yujyate sthålakàlatvàt . yata÷candragatirmahattvàt pratikùaõaü samà na bhavati . atastadarthamayaü vi÷eùo'bhihitaþ . atha gatiphalavàsanà . adyatana÷vastanagrahayorantaraü gatiþ . ata eva grahaphalayorantaraü gatiphalaü bhavitumarhati . atha tatsàdhanam . adyatana÷vastanakendrayorantaraü kendragatiþ . bhujajyàkaraõe yadbhogyakhaõóaü tena sà guõyà ÷aradvidasraiþ 225 bhàjyà . tatra tàvat tàtkàlikabhogyakhaõóakaraõàyànupàtaþ . yadi trijyàtulyayà koñijyayàdyaü bhogyakhaõóaü ÷aradvidasratulyaü labhyate tadeùñayà kimityatra koñijyàyàþ ÷aradvidasrà 225 guõastrijyà haraþ . phalaü tàtkàlikaü sphuñabhogyakhaõóaü tena kendragatirguõanãyà ÷aradvidasrairbhàjyà . atra ÷aradvidasramitayorguõakabhàjakayostulyatvànnà÷e kçte kendragateþ koñijyà guõastrijyà haraþ syàt . phalamadyatanakendradorjyayorantaraü bhavati . tatphalakaraõàrthaü svaparidhinà guõyaü bhàü÷ai 360 rbhàjyam . pårbaü kila guõakaþ koñijyà sà yàvat paridhinà guõyate bhàü÷ai 360 rhriyate tàvat koñiphalaü jàyata ityupapannaü koñã phalaghnã mçdukendrabhuktirityàdi . evamadyatana÷vastanagrahaphalayorantaraü tadgateþ phalaü karkyàdikendre graharõaphalasyàpacãyamànatvàt tulàdau dhanaphalasyopacãyamànatvàddhanam . makaràdau tu dhanaphalasyàpacãyamànatvànmeùàdàvçõaphalasyopattãyamànatvàdçõamityupapannam pramitàø .

#<grahagandha># puø 6 taø . grahayaj¤a÷abde vakùyamàõe såryàdyudde÷ena deye raktacandanàdau .

#<grahacintaka># puø grahàn ÷ubhà÷ubhadàyakatayà cintayati cinti--õvul 6 taø . daivaj¤e sàüvatsarike . %<vaktavyamiùñaü jagato'÷ubhaü và ÷àstropade÷àd grahacintakena>% vçø saø 24 aø .

#<grahaõa># naø graha--bhàve lyuùñ . 1 svãkàre 2 j¤àne . 3 àdare 4 uparàge candrasåryayoþ ràhuõà grasane karaõe lyuñ . 5 kare mediø . 6 indriye ràjaniø . 7 ÷abde jañàø . tatra karasya grahaõasàdhanatvàt indriyàõyàü ÷abdasya ca j¤ànasàdhanatvàt tathàtvam . uparàgasya yathà ràhukçtatvaü tathà uparàga÷abde 1311 pçø uktam .
     %<cakùuùà dar÷anaü ràhoryattadgrahaõamucyate>% saüvatsara pradãpaþ . tatràturasyàpi snànamàha %<àdityakiraõaiþ påtaü punaþ påta¤ca vahninà . jalaü, vyàdhyàturaþ snàyàt grahaõe'yuùõavàriõà>% vyàsaþ . tatra sarvajalasya gàïgatulyatàmàha vyàsaþ %<sarvaü bhåmisamaü dànaü sarve vyàsasamà dvijàþ . sarvaü gaïgàsamaü toyaü grahaõe nàtra saü÷ayaþ>% . tatra ÷ràddhasyàva÷yakatàmàha ÷àtàø . %<sarvasvenàpi kartavyaü ÷ràddhaü vai ràhudar÷ane . akurvàõastu tat ÷ràddhaü païke gauriva sãdati>% . tatràmànnena ÷ràddhamàha pracetàþ %<àpadyanagnau tãrthe ca candrasåryagrahe tathà . àma÷ràddhaü dvijaiþ kàryaü ÷ådreõa tu sadaiva hi>% . àma÷ràddhe'pi vi÷eùo yoginãtantre %<niragneràma÷ràddhe tu annaü na kùàlayet kvacit . vçddhau tu kùàlayedannaü saükrame grahaõeùu ca>% . grahaõa÷ràddhàdikaü malamàse'pi kàryaü yathàha kàlamàø smçtiþ %<candrasåryagrahe snànaü ÷ràddhadànajapàdikam . kàryàõi malamàse'pi nityaü naimittikaü tathà>% . tatra dãkùàyàü naiva kàlàdi÷uddhyapekùà %<sattãrthe'rkavidhugràse tantudàmanaparvaõoþ . mantradãkùàü prakurvàõo màsarkùàdãn na ÷odhayet>% sàrasaügrahaþ . tatra vàrabhede guõàdhikyam %<candragraha÷candravàre ravau såryagrahastathà . cåóàmaõirayaü yogastatrànantaphalaü smçtam . anyasmàdgrahaõàt koñiguõamatra phalaü labhet>% garuø puø . atra pura÷caraõaprakàraþ %<atha vànyaprakàreõa pura÷caraõamiùyate . grahaõe'rkasya cendorvà ÷uciþ pårvamupoùitaþ . nadyàü samudragàmiõyàü nàbhimàtrodake sthitaþ . yadvà puõyodake snàtvà ÷uciþ pårvasupoùitaþ . grahaõàdi vimokùàntaü japenmantraü samàhitaþ . anantaraü da÷à÷ana kramàddhomàdikaü caret . tadante mahatãü påjàü kuryàdbràhmaõatarpaõam . tato mantraprasiddhyarthaü guruü saüpåjya toùayet . eva¤ca mantrasiddhiþ syàddevatà ca prasãdati>% . tiø taø pura÷caraõacaø . tatra snànasyàva÷yakatàmàha vçhadvasiùñhaþ %<saükrame grahaõe caiva na snàyàdyastu mànavaþ . saptajanmasu kuùñhã syàdduþkhabhàgã ca sarvadà>% atrà÷auce'pi sàïgasnànamàtraü kàryaü yathàha smçtiþ . %<såtake mçtake caiva na doùo ràhudar÷ane . snànamàtrantu kartavyaü dàna÷ràddhavivarjitam>% . atra kùatà÷aucaü nàsti yathoktam %<candrasåryagrahe caiva mçtànàü piõóakarmaõi . mahàtãrthe tu saüpràpte kùatadoùona vidyate>% bhaviùyapuø . tatra j¤àne %<bhàryàtvasaüpàdakaü grahaõaü vivàhaþ>% udvàø taø raghuø . %<svataeva satàü paràrthatà grahaõànàü hi yathà yathàrthatà>% naiùaø . àdàne %<pàõigrahaõikàþ mantrà niyataü dàralakùaõam>% uø taø smçtiþ . %<àcàradhåmagrahaõàt vabhåva>% raghuþ %<sa bàhu÷atamudyamya sarvàstra grahaõaü raõe>% harivaüø 49 aø arthavadgrahaõenànarthakasya %<aninasmangrahaõànyarthavatà cànarthakena tadantàvadhi prayojayanti>% vyàø parimàùà .

#<grahaõaka># naø gçhyate'nena graha--karaõe lyañ tataþ svarthe ka . gràhake ÷àstre . %<hakaràdãnàmapi grahaõaka÷àstravalàt actvaü syàt>% siø kauø . ÷abdenda ÷ekhare tu grahaõarketyatra gràhaketi pàñhaþ .

#<graha(õi)õã># strã gçhõàti rogiõodeham graha--ani và ïãp . 1 pittadharàkhye kalàbhede 2 tadà÷rite rogabhede gravàhikàyàü ca tadrogasthànanidànàdyuktaü su÷rute yathà
     %<duùyati grahaõã jantoragnisàdanahatubhiþ . atisàre nivçtte'pi mandàgnerahità÷inaþ . bhåyaþ sandåùito vahnirgrahaõãmabhidåùayet . tasmàtkàryaþ parãhàrastvatãsàre viriktavat . yàvanna prakçtisthaþ syàddoùataþ pràõatastathà . ùaùñhã pittadharà nàma yà kalà parikãrtità . pakvàmà÷ayamadhyasthà grahaõã sà prakãrtità . grahaõyàü balamagnirhi sa càpi grahaõã÷ritaþ . tasmàtsaüdåùite vahnau grahaõã sampraduùyati . eka÷aþ sarva÷a÷caiva doùairatyarthamårchitaiþ . sà duùñà bahu÷obhuktamàmameva vimu¤cati . pakvaü và sarujaü påti muhurbaddhaü muhurdravam . grahaõãrogamàhustamàyurvedavido janàþ . tasyotpattau vidàhànnasadanàlasyatçñklamàþ . balakùayo'ruciþ kàsaþ karõakùveóàntrakåjanam . atha jàte bhavejjantuþ ÷ånapàdakaraþ kç÷aþ . parvaruglaulyatçñchardijvaràrocakadàhabàn . udgirecchuktatiktàmlalohadhåmàmagandhikam . prasekamukhavairasyatamakàrucipãóitaþ . vàtàcchånàdhikaiþ pàyuhçtpàr÷vodaramastakaiþ . pittàtsadàhairgurubhiþ kaphàttribhistrilakùaõaiþ . doùavarõanakhaistadvadviõmåtranayanànanaiþ . hçtpàõóådaragulmà r÷aþplãhà÷aïkã ca mànavaþ>% . %<nànàvidhadravyacauro jàyate grahaõãyutaþ>% ÷àtàø . tasyàþ karmabhedavipàkatoktà . tasyà mahàrogatvamadàhya÷abde uktam %<vçddhasya grahaõãrogo nàgçhãtvà nivartate>% vaidyaø .

#<grahaõãhara># naø grahaõãü harati hç--ac . 1 lavaïge ÷abdacaø 2 grahaõãhàrake auùadhàdau triø .

#<grahadakùiõà># puø grahàõàü grahodde÷ena deyà dakùiõà . grahàdde÷ena grahayaj¤e deyadhenvàdidakùiõàyàm grahayaj¤a÷abde vivçtiþ .

#<grahadàna># puø 6 taø . grahodde÷ena tada÷ubha÷àntyai dànam . grahà÷ubhanivàraõàrthaü deve dravyabhede gocara÷abde grahagocara÷abde grahavipra÷abde ca tadvivçtiþ .

#<grahadçùñi># strã . 6 taø . grahàõàü svasthànàpekùayà sthànabhedaùu dar÷anabhede sà ca vçhajjàtake taññãkàyàü coktà yathà %<trida÷atrikoõacaturakhasaptamànyavalokayanti caraõàmivçddhitaþ . ravijàmarejyarudhiràþ pare ca ye krama÷o bhavanti kila vãkùaõe'dhikàþ>% vçhajjàø . yasmina sthàne kheñàþ sthitàstasmàttrada÷àdãni sthànàni caraõàbhivçddhitaþ pàdavçddhyàvalokayanti kheño yasmin rà÷au vyavasthitaþ tasmàdyastçtãyaga kheño da÷amagata÷ca tau tçtãyada÷amarà÷ã ca pàdena catubhàgadçùñyàvalokayati evaü trikoõasthau navapa¤camasthànagatàvardhadçùñyà, caturasre'ùñamacaturthe aùñamacaturthasthànasthau pàdahãnadçùñyà saptamage kheñaü paripårõadçùñyà . caraõàbhivçddhita ityatràbhi÷abdo vãpsàü dyotayati caraõacaraõavçddhyà pàdapàdavçddhyetyarthaþ . yàvatpàdadçùñyà pa÷yanti tàvat phalaü prayacchanti tathà ca svalpajàtave %<da÷amatçtãye navamapa¤came caturthàùñame kalatraü ca . pa÷yanti pàdavçddhyà phalàni caivaü prayacchanti>% . arthàdeva kheñà uktasthànàni pa÷yantãti tathà ca sàràbalyàm %<savyaü pa÷yati sadà khagà÷caraõavçddhitaþ sarve . trida÷atrikoõacaturasrasaptamagatàn phalaü krameõaiva . pårõaü pa÷yati ravijastçtãyada÷ame trikoõamapi jãvaþ . caturasraü bhåmisutaþ sitàrkabudhahimakaràþ kalatraü ca>% . tathà yavane÷varaþ dvau pa÷cimau 11 . 12 . ùaùñhamatha dvitãyaü saüsthànarà÷eþ parihçtya rà÷im . ÷eùàn khagaþ pa÷yati sarvakàlamiùñeùu caiùàü vihità dçgiùñà . jàmitrabhe dçùñiphalaü samasteü svapàdahãnaü caturasrayo÷ca . trikoõayordçùñiphalàrdhamàhurdu÷cikyusaüj¤e da÷ame ca pàdam . ravijàmarejyarudhirà iti . kiletyàgamasåcana caraõàbhivçddhita ityanuvartate ete ravijàdaya÷caraõàbhivçddhitaþ pàdopacayàdvãkùaõe dar÷ane krama÷o'dhikaphalapradà bhavanti ravijaþ sauriþ sa dar÷ane pàdaphalapradaþ, amarejyo vçhaspatirardhaphalapradaþ rudhiro'ïgàrakaþ sa pàdahãnaphalapradaþ . apare'rkacandrabudha÷ukràste vãkùaõe samastaphalapradàþ . etannaisargikaü grahàõàü dçùñiphalam . sthànava÷àdeteùàü yathàsvaü dçùñiphalamåhyam evameke vyàcakùate . apare tu àhuþ sthànaphalametat tena trida÷àdisthànagatàn graharà÷ãn pa÷yanto ravijàdayo dar÷ane'dhikaphalapradà bhavanti tadyathà tçtãyada÷amasthàn grahànø rà÷ãn và ÷anai÷caraþ pa÷yannanyebhyo ràhebhyo'dhikaphalaprado bhavati paripårõaü pa÷yatãtyarthaþ . evaü trikoõasthàn jãvaþ, caturasragàn bhaumaþ, saptamasthàn pare såryacandrabudha÷ukràþ . etacca bahutaràcàryàõàü matama . tathà ca bhagavàsa gargaþ %<du÷cikya 3 da÷amàn sauristrikoõasthàn vçhaspatiþ . caturthàùñamagàn bhaumaþ ÷eùàþ saptamasaüsthitàn . bhavanti vãkùaõe nityamuktàdhikaphalàþ khagàþ>% . bhaññoø varàhamate ràhorgrahatvàbhàvena na tasya dçùñistenoktà . jyoø taø anyakheñadçùñiþ taddçùñi÷coktàyathà %<da÷ame ca tçtãye ca pàdadçùñirudàhçtà . ardhadçùñi÷ra navame pa¤came pàrakãrtità . caturthe tvaùñame caiva pàdonà parikãrtità . saptame paripårõà ca phalamevaü prakalpyate . tçtãyada÷amàvàrkiþ pa÷yana pårõaphalapradaþ . trikoõagàn guru÷caiva caturthàùñamagàn kujaþ . sutamadananavàntye pårõadçùñiþ 60 suràreryugalada÷amarà÷au dçùñipàdatrayàrhaþ 45 . sahajaripucaturtheùvaùñame càrdhadçùñiþ 30 sthitibhavanamupàntyaü naiva dç÷yaü hi ràhoþ>% .
     sarvakarmopayoginaisargikagrahadçùñicakram . sthàna ra ca ma vu vç ÷u ÷a rà 10 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 45 3 15 15 15 15 15 15 60 30 4 45 45 60 45 45 45 45 30 5 30 30 30 30 60 30 30 60 6 0 0 0 0 0 0 0 30 7 60 60 60 60 60 60 60 60 8 45 45 60 45 45 45 45 30 9 20 30 30 30 60 30 30 60 10 15 15 15 15 15 15 60 45 11 0 0 0 0 0 0 0 0 12 0 0 0 0 0 0 0 60 tàtkàlikadçùñistu draùñçdç÷yagrahayordraùñçkheñarà÷yorvà anupadaü vaktavyatàjatoktavata kalpanãyà iyàüstu vi÷aùaþ tatra ekàdi÷eùe ye dhruvà uktà atra na tathà kintu dar÷itacakrànusàreõa khagabhede dhruvàþ kalpanãyà iti . naisargikatàtkàlikamitràdikaü tu ari÷abde 335 pçø uktam . tadanusàreõa mitràdidçùñiruhyà nãlakaõñhatàjake tu varùaprave÷aphalopayoginã anyavidhaiva dçùñiruktà yathà dçùñiþ syànnavapa¤came balavatã pratyakùataþ snehadà pàdonà 45 'khilakàryasàdhanakarã melàpakàkhyocyate . guptasnehakarã tçtãyabhavabhe kàryasya saüsiddhidàtryaü÷onà 40 kathità tratãyabhavane ùaóbhàga 10 dçùñirbhave 11 dçùñiþ pàdamità 15 caturthada÷ame guptàribhàvà smçtà'nyonyaü saptamabhe tathaikabhavane pratyakùavairà'khilà 60 . dçùñaü dçktritayaü kùutàhvayamidaü kàryasya vidhvaüsanaü saügràmàdikalipradaü dç÷a imàü syurdvàda÷àü÷àntare . varùaprave÷opayogigrahadçùñicakram . sthàna ra ca maü bu vç ÷u ÷a 1 60 60 60 60 60 60 60 pratyakùavairà 2 0 0 0 0 0 0 0 3 40 40 40 40 40 40 40 guptasnehà 4 15 15 15 15 15 15 15 guptàriþ 5 45 45 45 45 45 45 45 pratyakùamitrà 6 0 0 0 0 0 0 0 0 7 60 60 60 60 60 60 60 pratyakùavairà 8 0 0 0 0 0 0 0 0 9 45 45 45 45 45 45 45 pratyakùasnehà 10 15 15 15 15 15 15 15 guptàriþ 11 10 10 10 10 10 10 10 guptamitrà 12 0 0 0 0 0 0 0 tàtkàlikasphuña dçùñistu %<apàsya pa÷yaü nijadç÷yakheñàdekàdi÷eùe dhruvaliptikàþ syuþ . ÷ånyaü svavedàstithayo'kùavedàþkhaü ùaùñirabhraü ÷aravedasaükhyà . tithyabhracandràviyadabhratarkàþ ÷eùàü÷ayàtaiùyavi÷eùaghàtàt . labdhaiþ kharàbhairadhikogataiùye svarõaü dhruvaitàþ sphuñadçùñiliptàþ>% nãø tàø uktayà di÷à àneyà .

#<grahadevatà># strã 6 taø . såryàdigrahàõàmadhiùñhàtçrudràdidevabhede sà ca grahayaj¤a÷abde dç÷yà grahàdhidevatàdayo'pyatra .

#<grahadhåpa># puø grahàõàü grahodde÷ena dhåpaþ . grahayaj¤a÷abde vakùyamàõe gugguluprabhçtau dhåpe .

#<grahanàyaka># puø 6 taø 1 sårye 3 arkavçkùe 2 ÷anau ca ÷abdaratnà0

#<grahanà÷a># puø grahaü malabandhaü nà÷ayati na÷a--õicaõ upaø saø . ÷àkavçkùe (chàtiyàn) ÷abdaraø .

#<grahanà÷ana># puø grahaü malabandhaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu ÷àkavçkùe ratnamàø .

#<grahanemi># puø grahàõàü grahakakùàõàü nemiriva . candre ÷abdacaø tasya ca grahakakùàdhaþsthitatvena nemitulyatvàt tathàtvam .

#<grahapati># puø 6 taø . 1 sårye 2 arkavçkùe amaraþ . 3 candre ca . %<tasya vistãryate ràjyaü jyotsnàþ grahapateriva>% bhàø ÷àø 168 aø .

@<[Page 2754a]>@
#<grahapuùa># puø grahaü puùõàti svakaraiþ puùa--ka . sårye hemaø tasya ca tathàtvaü khagola÷abde pçø dç÷yam .

#<grahapratyadhidaivata># naø 6 taø . grahàõàü devatànàü devatàsu agnyàdiùu grahayaj¤a÷abde 2435 pçø dç÷yam .

#<grahabala># naø 6 taø . grahàõàü balabhede tàni ca vçhajjàtake tadvyàkhyàne bhaññotpalena coktàni yathà
     %<svoccasuhçtsvatrikoõanavàü÷aiþ sthànabalaü svagçhopagate ca . dikùu vudhàïgirasau ravibhaumau såryasutaþ sita÷ãtakarau ca . udagayane ravi÷ãtamayåkhau vakrasamàgamagàþ pari÷eùàþ . vipulakarà yudhi cottarasaüsthà÷ceùñita vãryayutàþ parikalpyàþ . ni÷i÷a÷ikujasauràþ sarvadà j¤o'hri cànye bahulasitagatàþ syuþ krårasaumyàþ krameõa . dvyayanadivasahoràmàsapaiþ kàlavãryaü ÷akubugu÷ucaràdyàvçddhito vãryavantaþ>% vçhajjàø . atra grahàõàü caturvidhaü sthànadikceùñàkàlàkhyaü balam . tatra tàvat sthànadigbalaü dodhakenàha svoccasuhçditi svagrahaõaü pratyekamabhisaübadhyate tatra svocce sthito gçho balavàn bhavati, tàtkàlikasya suhçdo mitrasya kùetre sthito balabàneva svatrikoõe àtmãyamålatrikoõe sthitaþ, svanavàü÷e sthitaþ, svagçhe svarà÷àbupagataþ pràpto balavàneva, eteùàmanyatame vyavasthito grahaþ sthànabalayukto bhavati . tatràrkasya siühaþ svatrikoõam tadeva gçhaü kùetram . candrasya dçùa uccaþ sa eva trikoõam, bhaumasya meùaþ trikoõam tadaiva svakùetra, budhasya kanyà uccaþ saiva måla trikoõaü svakùenaü ca . guroþ dhanvã trikoõaü, tadeva svakùetram saureþ kumbhastrikoõam tadeva svakùetram . ÷ukrasya talà trikãõaü tadevaü svakùetram eteùàmàcàryeõa vi÷eponoktaþ asmàmiranyahora ÷àstràdànãrya ÷iùyahitàyeha likhyate tathà ca sàràbalyàm %<vi÷atiraü÷àþ siühe trikoõamapare svabhavanamarkasya . uccaü bhàgatritayaü vçpa indoþ syàttrikoõamapare'ü÷àþ . dvàda÷abhàgà meùe trikospamapare svabhantu bhaumasya . uccaphalaü kanyàyàü budhasya taïgàü÷akaiþ sadà cintyam . paratastrikoõajàtaþ pa¤cabhiraü÷aiþ svarà÷ijaü parataþ . da÷abhàgà jãvasya trikoõaphalaü svabhaü paraü càpe . ÷ukrasya tu tithayo'ü÷àstrikoõamapare ghañe svarà÷i÷ca . kumbhe trikoõajanite ravijasya raveryathà sihe>% etadàryàcatuùñayam . dikùu budhàïgirasàvityàdi . pràcyàdyàtu catasçùu dikùukramàdbu dhàdayo valino bhavanti tatra pårbasyàü budhàïgirasau j¤ajãvau balinau bhavataþ lagnasthàvityarthaþ dakùiõasyàü ravibhaumau såryàïgàrakau da÷amasthàvityarthaþ pa÷cimàyàü såryasutaþ ÷aniþ saptamastha ityarthaþ . uttarasyàü sita÷ãtakarau ÷ukracandrau caturthasthàvityarthaþ . yo graho yatra balã sa tasmàtsaptamasthà nastho vibalo bhavati madhye'nupàta åhya iti sarvatreyaü paribhàùà grahàõàmuccanãcapravibhàge rà÷ãnàü digbala pravibhàge'pi, tathà ca yavane÷varaþ %<gurvaindavau pårvavila gnasaüsthau nabhastalasthau ca divàkaràrau . sauro'stagaþ ÷ukrani÷àkarau tu turye sthitau tau savalau bhavetàmiti>% . anyabale grahàõàm antare'nupàta eva yuktaþ . etatgrahàõàü digbalamucyate . adhunà ceùñàbalaü dodhakenàha udagayane iti makaràdirà÷iùañkamuttaramayanaü karkañàdirà÷iùañkaü dakùiõamayanamiti udagayane uttaràyaõe ravi÷ãtamayåkhau såryacandramasau balinau bhavataþ . pari÷eùàþ bhaumabudhagurusitasauràþ vakragàþ viparãtagatayo balino bhavanti tathà samàgamagà÷candreõa sahitàþ valina eva candreõa saüyogo grahàõàü samàgama÷abdavàcyaþ raviõà sahàstamayo bhaumàdãnàü parasparaü yuddham ukta¤càcàryaviùõucandreõa %<divasakareõàstamayaþ samàgamaþ ÷ãtara÷misahitànàm . kusutàdãnàü yuddham nigadyate' nyonyayuktànàmiti>% vipulakarà iti vipulàþ karà yeùàü te vipulakaràþ vistãrõara÷mayo valino bhavanti ÷ãghrakendre dvitãyatçtãyapadasthe grahasya vipulakaratvaü pràyaþ sambhavati vakràsannatvàt yudhi saügràme cottarasaüsthà balina eva kusutàdãnàü yuddhamityuktam . tatra yaþ uttaradigbhàgasaüsthito jayã sa ca balavàn uttarasaüsthatvamatropalakùaõàrtham . yastejasvã sa eva balavàn tatraitajjayalakùaõam %<dakùiõadiksthaþ paruùo bepathurapràpya sannikçùñatanuþ . adhiråóho vikçtoniþprabho vivarõa÷ca yaþ . sa jitaþ uktaviparãtalakùaõasampanno jayagato vinirdiùñaþ . vipulaþ snigdhodyutimàn dakùiõadikstho'pi jaya uktaþ>% iti etacchukraüsya pràyaþ sambhavati yasmàtpuli÷àcàryaþ %<sarve jayina udaksthà dakùiõadikstho jayã ÷ukraþ>% iti . etacceùñàbalam eùàmanyatamena saüyukta÷ceùñàvalasaüyukto bhavati . adhunà grahàõàü kàlabalaü naisargikabalaü ca màlinyàha ni÷ãti ÷a÷ikujasaurà÷candra bhauma÷anayaþ ni÷i ràtrau vãryavanto balinaþ . j¤obudhaþ sarvadà sartasmin kàle ni÷i dine ca balã . anye pare ravigurusità ahni dine balinaþ . kråràþ pàpàþ pràguktàþ bahulapakùe, kçùõavakùe'pi kåro balabàn bhavati yavane÷varaþ %<màse tu ÷ukle pratipatpravçtte pårve ÷a÷ãmadhyabalo da÷àhe . ÷reùñho dvitãye'lpabalastçtãye saumyaistu dçùño balavàn sadaiveti>% sitagatàþ ÷uklapakùe sthitàþ saumyàþ balinaþ . dvyayaneti dve ayane pramàõaü yasya dvyayanaü tattu varùaü svavarùe àtmãyavarùe, yo graho yatra varùe'dhipatiþ sa tatra balavàn svadivase àtmãyavàsare svahoràyàü kàlahoràyàm . tathà svamàse yasmin màse yo'dhipatiþ sa tatra balã dvyayanadivasahoràmàsànàü ye adhipatayastairgrahaiþ kàlabalopetairupalakùaõãyam . te kàlabalopetà ityarthaþ keciddvyayanadivasahoràmàsapairiti pañhanti anye svadivasasamahoràmàsapairiti pañhanti ya eùàmaparaþ pàñhaþ eteùu kàleùu sarve eva balino bhavanti etat grahàõàü kàlavãryam . eteùàmanyatamena saüyuktaþ kàlabalasampanno bhavati . ÷akubugu÷ucaràdyà iti ÷àdayo varõàþ àdyà yeùàm te ÷akàràdyaþ ÷anai÷caraþ sarvebhyo yalahãnaþ kukàràdyaþ kujaþ bhaumaþ ÷anai÷caràdbalavàn . bukàràdyo budhaþ sa bhaumàdbalavàn gukàràdyo guruþ sabudhàdbalã, ÷ukàràdyaþ ÷ukraþ sa jãvàdbalã cakàràdya÷candraþ sa ÷ukràdbalã rakàràdyo raviþ sa candràdbalãti . etadgrahàõàü naisargikabalam . yasmàdevànena svalpajàtake uktam %<mandàrasaumyavàkpatisitacandràrkà yathottaraü balinaþ . naisargikabalametadbalasàmye syàdadhikacinteti>% . yadà grahàõàü grahayorbà balasàmyaü bhavati tadà balàdhikyam adhikavãryavattà j¤ayeti . atràcàryeõa catuþprakàrasya phala noktaü taccànya÷àstràllikhyate tathà ca sàràbaõyàm %<uccabalena sametaþ paràü vibhåtiü svagaþ prasàdhayati . svatrikoõabalaþ puüsàü sàcivyaü balapatitvaü và . svarkùabalena ca sahitaþ pramuditadhanadhànyasaüpadàkràntam . mitrabalasaüyukto janayati kãrtyànvitaü puruùam . tejasvinamati sukhinaü susthiravibhavaü nçpàcca labdhadhanam . svanavàü÷akabalayuktaþ karoti puruùaü prasiddhaü ca>% . såkùmajàtakecoktam %<balabànmitrasvagra hocca navàü÷akeùvãkùitaþ ÷ubhai÷càpi . candrasitau strãkùetre puruùakùetropagàþ ÷eùàþ>% iti tatra ÷ubhavçùñyàdiphalaü tàvat %<÷ubhadar÷anabalasahitaþ puruùaü kuryàddhanànyitaü khyàtama . subhagaü pradhànamakhilaü suråpadehaü ca saumyaü ca . puüstrãbhavanabalena ca karoti janapåjitaü kalàku÷alam . puruùaü prasannacittaü kalyaü paralokabhãta¤ca>% à÷àbalasamaveto nayati khadi÷aü nabha÷caraþ puruùam . na tyà vastravibhåùaõavàhanasaukhyànvitaü kurute . kvacidràjyaü kvacitpåjàü kvaciddravyaü kvacidya÷aþ . dadàti vihaga÷citraü ceùñàvãryasamanvitaþ . vaktriõastu mahàvãryàþ ÷ubhà ràjyapradàþkhagàþ . pàpà vyasanadàþ puüsàü kurvanta ca vçthàñanam . svasthaü ÷arãrasamàgamasukhamàhavajayabalena vidadhàti . ÷ubhamatulaü vihagendro ràjyaü ca vinirjitàràtim . ràtridivàbalapårõairmågajalàbhena ÷auryaparivçddhyà . malinayati ÷atrupakùaü bhu¤jati lakùmãü nama÷caraiþ puruùaþ . dviguõaü dviguõaü dadyurvarùàdhipamàsadivasahore÷àþ . kuryurvçddhyà saukhyaü svada÷àsu dhanaü ca kãrti¤ca . pakùabalàdripunà÷aü varàmbarahastisampadaü dadyuþ . strãkanakabhåmilàbhaü kãrti¤ca ÷a÷àïkadhavalataràm . sakalabalabhàrabharità nirmalakarajàlabhàsuràþ satatam . ràjyaü khagà vidadhyuþ saukhya¤ca manorathàtãtam . àcàrasaukhya÷ubha÷aucayutàþ suråpàstejasvinaþ kçtavido dvijadevabhaktàþ . sadvastramàlyajanabhåùaõasaüpriyà÷ca saumyagrahairbalayutaiþ puruùà bhavanti . lubdhàþ kukarmaniratà nijakàryaniùñhàþ pàpànvitàþ sakalahà÷ca tamo'bhibhåtàþ . kråràþ ÷añhà badharatà malinàþ kçtaghnàþ pàpagrahairbalayutaiþ pi÷unàþ kuråpàþ . puürà÷iùu grahendrairvãràþ saügràmakàïkùiõo balinaþ . niþsnehàþ sukañhoràþ krårà mårkhà÷ca jàyante . yuvatibhavanasthiteùu ca mçdavaþ saügràmabhãravaþ puruùàþ . jalakusumavastraniratàþ saumyàþ kalahaiþ susaüyuktàþ iti etatsarvaü sugamam bhaññotpalaþ . tàjakoktakhagavalaü ca pa¤cavargã÷abde dvàda÷advàda÷avargã÷abde ca vakùyate .

#<grahabali># puø caturthyarthe 6 taø . grahayaj¤e vakùyamàõe grahodde÷ena deye guóodanàdau dravye .

#<grahabhakti># strã 6 taø . grahàõàü vibhàgaråpe de÷apuruùadravyàdi bhede sà ca vçø saø 16 aø uktà yathà
     raveþ--%<pràïnarmadàrdha÷oõoóravaïgasuhmàþ kaliïgavàhlãkàþ . ÷akayavanamagadha÷avarapràgjyotiùacãnakàmbojàþ . mekalakiràtàñavikà bahirantaþ÷ailajàþ pulindà÷ca . dravióànàü pràgardhaü dakùiõakålaü ca yamunàyàþ . campodumbarakau÷àmbicedivindhyàñavãkaliïgà÷ca . puõórà golàïgåla÷rãparvatavardhamànà÷ca . ikùumato tvatha taskarapàratakàntàragopabãjànàm . tuùadhànyakañukatarukanakadahanaviùasamara÷åràõàm . bheùajabhiùakcatuùpadakçùikarançpahiüsrayàyicauràõàm . vyàlàraõyaya÷oyutatãkùõànàü bhàskaraþ svàmã>% .
     vidhoþ--%<girisaliladurgakosalamarukacchasamudraromakatuùàràþ . vanavàsitaïgaõahalastroràjyamahàrõavadvãpàþ . madhurasakusumaphalasalilalabaõamaõi÷aïkhamauktikàbjànàm . ÷àliyavauùadhigodhåmasomapàkrandavipràõàm . sitasubhagaturagaratikarayuvaticamånàthabhojyavastràõàm . ÷çïgani÷àcarakarùakayaj¤avidàü càdhipa÷candraþ>% .
     kujasya--%<÷oõasya narmadàyà bhãmarathàyà÷ca pa÷cimàrdhasthàþ . nirvindhyà vetravatã siprà godàvarã veõà . mandàkinã payoùõã mahànadã sindhumàlatãpàràþ . uttarapàõóyamahendràdrivindhyamalayopagà÷colàþ . dravióavidehàndhrà÷makabhàsàpurakoïkaõàþ samaü tri÷ikhàþ . kuntalakeraladaõóakakàntipuramlecchasaïkarajàþ . nàsikyagovardhanaviràñavindhyàdripàr÷vagà de÷àþ . ye ca pibanti sutoyàü tàpãü ye càpi gomatãsalilam . nàgarakçùikarapàratahutà÷anàjãvi÷astravàrtànàm . àñabikadurgakarvañabadhakanç÷aüsàvaliptànàm . narapatikumàraku¤jaradàmbhikaóimbhàbhighàtapra÷upànàm . raktaphalakusumavidrumacamåpaguóamadyatãkùõànàm . ko÷abhavanàgnihotrikadhàtvàkara÷àkyabhikùucauràõàm . ÷añhadorghavairabahvà÷inàü ca vasudhàsuto'dhi patiþ>% .
     budhasya--%<lauhityaþ sindhunadaþ sarayårgambhãrikà rathàhvà ca . gaïgàko÷ikyàdyàþ sarito vaidehakàmbojàþ . mathuràyàþ pårvàrdhaü himavadgomantacitrakåñasthàþ . sauràùñra setujalamàrgapapayabilaparvatà÷rayiõaþ . udapànayantragàndharvalekhyamaõiràgagandhayuktividaþ àlekhya÷abdagaõitaprasàdhakàyuya÷ilpaj¤àþ . carapuruùakuhakajãvaka÷i÷ukavi÷añhasåcakàbhicàraratàþ . dåtanapuüsakahàsyaj¤amåtatantrendrajàlaj¤àþ . àrakùakanañanartakaghçtatailasnehavãjatiktàni . vratacàrirasàyanaku÷alavesarà÷candraputrasya>%
     guroþ--%<sindhanadapårbabhàgo mathuràpa÷càrdhabharatasauvãràþ . srughõodãcàvipà÷àsaricchatadråramañhasàlvàþ . traigartapauravàmbaùñhapàratàvàñadhànayaudheyàþ . sàrasvatàrjunàyanamatsyàrdhagràmaràdnàõi . hastya÷vapurohitabhåpamantrimàïgalyapauùñikàsaktàþ . kàruõyasatya÷aucavratavidyàdànadharmayutàþ pãramahàdhana÷abdàrthavedavidvadabhicàranãtij¤àþ . manuje÷varopakaraõaü chatradhvajacàmaràdyaü ca . ÷aileyakama sãtagarakuùñharasasaindhavàni vallãjam . madhurarasamadhåcchiùñàni coraka÷ceti jãvasya>% .
     bhçgoþ--%<takùa÷ilàmàrtikàvatabahugirigàndhàrapuùkalàvatakàþ . prasthalamàlavakaikayadà÷àrõo÷ãnaràþ ÷ivayaþ . ye ca pibanti vitastàmiràvatãü candrabhàgasaritaü ca . ratharajatàkaraku¤jaraturagamahàmàtradhanayuktàþ . surabhikusumànulepanamaõivajravibhåùaõàmburuha÷ayyàþ . varataruõayuvatikàmopakaraõamçùñànnamadhurabhajaþ . udyànasalilakàmukaya÷aþsukhaudàryaråpasampannàþ . vidvadamàtyavaõigjanaghañakçccitràõóajàstrakalàþ . kau÷eyapaññakambalapatraurõikarodhrapatracocàni . jàtãphalàguruvacàpippalya÷candanaü ca bhçgoþ>% .
     ÷aneþ--%<ànartàrvudapaùkarasauràùñràbhãra÷ådraraivatakàþ . naùñàyasminde÷e sarasvatã pa÷cimo de÷aþ . kurubhåmijàþ prabhàsaü vidi÷à vedasmçtãmahãtañajàþ . khalamalinanãcatailikavihãnasattvopahatapuüstvàþ . bandhana÷àkunikà÷ucikaivartaviråpavçddhasaukarikàþ . gaõapåjyaskhalitavrata÷avarapulindàrthaparihãnàþ . kañutiktarasàyanavidhavayoùito bhujagataskaramahiùyaþ . kharakarabhacaõakavàtulaniùpàvà÷càrkaputrasya>% .
     ràhoþ--%<giri÷ikharakandaradarãviniviùñà mlecchajàtayaþ ÷ådràþ . gomàyubhakùa÷ålikavokkàõà mukhavikalàïgàþ . kulapàüsanahiüsrakçtavnacauraniþsatya÷aucadànà÷ca . kharacaraniyuddhavittãvraroùagarbhà÷ayà nãcàþ . upahatadàmbhikaràkùasanidràvahulà÷ca jantavaþ sarve . dharmeõa ca santyaktà màùatilà÷càrka÷a÷i÷atroþ>% .
     ketoþ--%<giridurgapahnava÷vetahåõacolàvagàõamarucãnàþ . pratyantadhanimahecchavyavasàyaparàkramopetàþ . paradàravivàdaratàþ pararandhrakatåhalà madotsiktàþ . mårkhàdhàrmikavijigãùava÷ca ketoþ samàkhyàtàþ>% . %<udayasamaye yaþ snigdhàü÷urmahàn prakçtisthito yadi ca na hato nirghàtolkàrajograhamardanaiþ . svabhavanagataþ svoccapràptaþ ÷ubhagrahavãkùitaþ sa bhavati ÷ivasteùàü yeùàü prabhuþ parikãrtitaþ . abhihitaviparãtalakùaõaiþ kùayamupagacchati tatparigrahaþ . óamarabhayagadàturà janà narapataya÷ca bhavanti duþkhitàþ . yadi na ripukçtaü bhayaü nçpàõàü svasutakçtaü niyamàdamàtyajaü và . bhavati janapadasya càpyadçùñyà gamanamapårvapuràdrinimnagàsu>% .

@<[Page 2757a]>@
#<grahabhãtijit># puø grahabhãtiü jayati ji--kvip 6 taø . (cióànàma) gandhadravye ràjaniø .

#<grahabhojana># naø 6 taø . grahàõàü deve baliråpe guóaudanàdi dravye grahayaj¤a÷abde vivçtiþ .

#<grahamaõóala># naø 6 taø . 1 grahasamåhe . grahodde÷ena påjà maõóalam . tatpåjàrthe aùñapadmàkàre 2 sthànabhede ca grahayaj¤a÷abde vivçtiþ .

#<grahamaitra># naø grahayordampaticandràdhiùñhitarà÷ipayormaitram . vivàhe vicàraõãye dampatirà÷ipagrahayormaitre . upayama÷abde vivçtiþ .

#<grahayaj¤a># puø grahàõàü tadudde÷ena yaj¤aþ . ÷àntipçùñhyàdyarthaü grahodde÷ena kriyamàõe yaj¤abhede tadàrambhakàlàdikam saüskàø taø uktaü yathà dãpikàyàm %<÷ubhagrahàrkavàreùu mçdukùipradhruveùu ca . ÷ubharà÷ivilagneùu ÷ubhaü ÷àntikapauùñikam>% . mçdugaõaþ citrànuràdhàmçga÷irorevatyaþ . kùipragaõolaghugaõaþ puùyà÷vihastàþ . dhruvagaõorohiõyuttaràtrayam . %<gocare bà vilagne và ye grahàriùñasåcakàþ . påjayettàn prayatrena påjitàþ syuþ ÷ubhàvahàþ>% gocare svarà÷yapekùayà yadà kadàpi . vilagne janmalagne såcakà na tu riùñakà rakàþ . tena duùñagrahasåcanãyadoùopa÷amanaü phalam . matsyapuràõe %<utsavànandasantànayaj¤odvàhàdimaïgale . màtaraþ prathamaü påjyàþ pitarastadanantaram . tato màtàmahàdyà÷ca vi÷vedevàstathaiva ca>% . nàndãmukhe vàràdidoùonàsti . %<nàndãmukhe pitç÷ràddhe saükràntyàü grahaõadvaye>% . atra ÷ådrasyàpyadhikàraþ %<smàrtaü ÷ådraþ samàcarediti>% vacanàt asya smàrghatvena pratinidhinàpyàrambhaþ kartavyaþ %<÷rautaü karma svayaü kuryàdanyo'pi smàrtamàcaret . a÷aktau ÷rautamapyanyaþ kuryàdàcàramantataþ>% iti ÷àtàtapãyàt . antata upakramàt parataþ . tatprakàraþ matsya puø 92 aø ukto yathà ÷rãkàmaþ ÷àntikàmovà grahayaj¤aü samàrabhet . vçddhyàyuþpuùñikàmo và tathaivàbhicaran punaþ . yena vrahman . vidhànena tanme nigadataþ ÷çõu . sarva÷àstràõyanukramya saükùipya granthavistaram . graha÷àntiü pravakùyàmi puràõa÷rutinoditàm . puõye'hni viprakathite kçtvà bràhmaõavàcanam . grahàn grahàdidevàü÷ca sthàpya homaü samàrabhet . grahayaj¤astridhà proktaþ puràõa÷rutikovidaiþ . prathamo'yutahomaþ syàllakùahomastataþ param . tçtãyaþ koñihàmastu sarvakàmaphalapradaþ . ayutenàhutãnà¤ca navagrahamakhaþ smçtaþ . tasya tàpadvidhiü vakùye puràõa÷ruti bhàùitam .
     grahavediþ--%<gartasyottarapårveõa vitastidvayavistçtàm . vapradvayàvçtàü vedi>% vitastyucchrayasammitàm . saüsthàpanàya devànà¤caturasràmudaïamukhàm . agnipraõayanaü kçtvà tasyàmàvàhayet suràn . devatànàü tataþ sthàpyà viü÷atirdvàda÷àdhikà 32 . sårthaþ somastathà bhaumo budhajãvasitàrkajàþ . ràhuþ keturiti proktà grahà lokahitàvahàþ .
     bhaõóalesthànam--%<madhye tu bhàskaraü vidyàllohitaü dakùiõena tu . uttareõa guruü vidyàdbudhaü pårvottareõa tu . pårveõa bhàrgavaü vidyàt somaü dakùiõapårvake . pa÷cimena ÷aniü vidyàdràhuü pa÷cimadakùiõe . pa÷cimottarataþ ketu>% sthàpayecchuklataõóulaiþ .
     adhidevatà--%<bhàskarasye÷varaü pidyàdumà¤ca ÷a÷inastathà . skandamaïgàrakasyàpi budhasya ca tathà harim . vrahmàõa¤ca gurorvidyàcchukrasyàpi ÷acãpatim . ÷anai÷carasya tu yamaü ràhoþ kàlaü tathaiva ca . ketàrvai citragupta¤ca sarveùàmanidevatàþ>% .
     pratyadhidevatà--%<agniràpaþ kùitirviùõurindra aindrã ca devatàþ . prajàpati÷ca sarpà÷ca vrahmà pratyadhidevatàþ>% .
     pa¤calokapàlàþ--%<vinàyakaü tathà durgàü vàyumàkà÷ameva ca . àvàhayedvyàhçtibhistathaivà÷vikumàrakau>% .
     grahavarõaþ--%<saüsmaredraktamàdityamaïgàrakasamanvitam . soma÷ukrau tathà ÷vetau budhajãvau ca piïgalau (pãtau) . mandaràühå tathà kçùõau dhåmraü(citram)ketugaõaü viduþ>% .
     grahavarõàni deyàni vàsàüsi kusumàni ca . dhåpàmodo'tra surabhirupariùñàdvitànakam . ÷obhanaü sthàpayetpràj¤aþ phalapuùpasamanvitam .
     grahabaliþ--guóãdanaü raverdadyàtsomàya ghçtapàyasam . aïgàrakàya saüyàvaü budhàya kùãraùaùñikam . dadhyodana¤ca jãvàya, ÷ukràya ca ghçtaudanam . ÷anai÷caràya kçsaramàjamàüsa¤ca ràhave . citraudana¤ca ketubhyaþ sarvairbhakùyairathàrcayet . %<pràguttareõa tasmàcca dadhyakùatavibhåùitam . cåtapallavasaüchannaü phalavastrayugànvitam . pa¤caratnasamàyuktaü pa¤cabhaïgasamanvitam . sthàpayedavraõaü kumbhaü varuõaü tatra vinyaset . gaïgàdyàþ saritaþ sarvàþ samudrà÷ca saràüsi ca . gajà÷varathyàvalmàkasaïgamàddhradagokulàt . mçdamànãya viprendra! saivoùadhijalànvitam . snànàrthaü vinvasettatra yajamànasya dharma vit . sarve samudràþ saritaþ saràüsi ca nadàstathà . àyàntu yajamànasya duritakùayakàrakàþ . evamàvàhayedetànamaràn munisattama! . homaü samàrabhet sarpiryavavrãhitilàdinà>% .
     grahasamit--%<arkaþ palà÷akhadiràvapàmàrgo'tha pippalaþ . audumbaraþ ÷amã dårvà ku÷à÷ca samidhaþ kramàt>% .
     ekaikasyàùñaka÷atabhaùñàviü÷atireva và . hotavyà madhusarpibhyàü dadhnà caiva samanvitàþ . pràde÷amàtrà sa÷ikhàþ sabalkàþ supalà÷inãþ . samidhaþ kalpayet pràj¤aþ sarvakarmasu sarvadà . devànàmapi sarveùàmupàü÷u paramàrthavit . svena svenaiva mantreõa hotavyàþ samidhaþ pçthak . hotavyaü ca ghçtàbhyaktaü carubhakùyàdikaü punaþ . mantrairda÷àhutãrhutvà hãmaü(ayutam)vyàhçtibhistataþ . udaïmakhàþ pràïmukhà và kuryurvràhmaõapuïgavàþ . mantravanta÷ca kartavyà÷caravaþ pratidaivatam . hutvà ca tàü÷carån samyak tato homaü samàcaret .
     grahàdimantràþ--%<à kçùõeneti såryàya homaþ kàryo dvijanmanà . àpyàyasveti somàya mantreõa juhuyàt punaþ . agnirmårdhà divo mantra iti bhaumàya kãrtayet . agne! vivasvaduùasa iti somasutàya vai . vçhaspate! paridãyà ratheveti gurormataþ . ÷ukrante anyaditi ca ÷ukrasyàpi nigadyate . ÷anai÷caràyeti punaþ ÷anno devãti homayet . kayà na÷citra àbhuva iti ràhorudàhçtaþ . ketuü kçõvannapi bråyàt ketånàmapi ÷àntaye>% .
     adhidevatàmantràþ--%<à vo ràjeti rudrasya balihomaü samàcaret . àpohiùñhetyumàyàstu syoneti svàminastathà . viùõoridaü viùõu riti tamã÷eti svayambhuvaþ . indramiddevatàtaye indràya juhuyàttataþ . tathà yamasya càyaü mauriti homaþ prakãrtitaþ . kàlasya brahmajaj¤ànamiti mantraþ pra÷asyate . citraguptasya càj¤àtamiti mantravido viduþ>% .
     pratyadhidevatàmantràþ--%<agniü dåtaü vçõãmaha iti vahnerudà hçtaþ . uduttamaü varuõamityapàü mantraþ prakãrtitaþ . bhåmeþ pçthivyantarikùamiti vedeùu pañhyate . sahasra÷ãrùà puruùa iti viùõorudàhçtaþ . indràyendo marutvata iti ÷akrasya ÷asyate . uttànaparõe subhage iti devyàþ samàcaret . prajàpateþ punarhomaþ prajàpate iti smçtaþ . namo'stu sarpebhya iti sarpàõàü mantra ucyate . eùa brahmà ya çtvija iti brahmapayudàhçtaþ>% .
     lokapàlaümantràþ--%<vinàyakasya càtå na iti mantro budhaiþ smçtaþ . jàtavedase sunavàmeti durgàmantra ucyate . àditpratnasya retasa àkà÷asya udàhçtaþ . prà(krà)õà÷i÷urmahãnà¤ca vàyormantraþ prakãrtitaþ . eùo uùà apårvyeti a÷vinormantra ucyate>% .
     pårõàhuti÷ca mårdhànaü diva ityabhipàtayet . athàbhiùekamantreõa vàdyamaïgulagãtakaiþ . pårõakumbhena tenaiva homànte pràgudaïmukham . avyaïgàvayavairbrahman! hemasragdàmabhåùitaiþ . yajamànasya kartavyaü caturbhiþ snapanaü dvijaiþ .
     abhiùekamantraþ--%<suràstvàmabhiùi¤cantu brahmaviùõumahe÷varàþ . vàsudevo jagannàthastathà saïkarùaõà vibhuþ . pradyumna÷càniruddha÷ca bhavantu vijayàya te . àkhaõóalo'gnirbhagavàn yamo vai nirçti stathà . varuõaþ pavana÷caiva dhanàdhyakùastathà ÷ivaþ . vrahmaõà sahitaþ ÷eùo dikpàlàstvàmavantu te . kãrtirlakùmãrdhçtirmedhà puùñiþ ÷raddhà kriyà matiþ . buddhirlajjà vapuþ ÷àntistuùñiþ kànti÷ca màtaraþ . etàstvàmabhiùi¤cantu dharmapatnyaþ samàgatàþ . àditya÷candramà bhaumo buvajãvau sito'rkajaþ . grahàstvàmabhiùi¤cantu ràhuþ ketu÷ca tarpitàþ . devadànavagandharvà yakùaràkùasapannagàþ . çùayomunayo gàvo devamàtara eva ca . devapatnyo drumà nàgà daityà÷càpsarasàïgaõàþ . astràõi sarva÷astràõiü ràjàno vàhanàni ca . auùadhàni ca ratnàni kàlasyàvayavà÷ca ye . saritaþ sàgaràþ ÷ailàstãrthàni jaladà nadàþ . ete tvàmabhiùi¤cantu sarvakàmàrthasiddhaye>% . tataþ ÷uklàmbaradharaþ ÷uklagandhànulepanaþ . sarvauùadhaiþ sarbagandhaiþ snàpito dvijapuïgavaiþ . yajamànaþ sapatnãkaþ çtvijaþ susamàhitàn . dakùiõàbhiþ prayatnena påjayedgatavismayaþ .
     grahadakùiõàþ--%<såryàya kapilàü dhenuü ÷aïkhaü dadyàttathendave . raktaü dhurandharaü dadyàdbhaumàya ca kakudminam . budhàya jàtaråpantu gurave pãtavàsasã . ÷vetà÷vandaityagurave kçùõàïgàmarkasånave . àyasaü ràhave dadyàt ketubhya÷chàgamuttamam . suvarõena samà kàryà yajamànena dakùiõà . sarveùàmatha và gàvo dàtavyà hemabhåùitàþ . suvarõamatha và dadyàdgururvà yena tuùyati . svamantreõaiva dàtavyàþ sarvàþ sarvatra dakùiõàþ>% .
     dravyadànamantràþ tatra kapilàyàþ--%<kapile! sarvabhåtànàü påjanãyàsi rohiõã! . sarvadevamayã yasmàdataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     ÷aïkhasya--puõyastvaü ÷aïkha! puõyànàü maïgalànà¤ca maïgalam . viùõunà vidhçta÷càsi tataþ ÷àntiü prayaccha me .
     vçùasya--%<dharmastvaü vçùaråpeõa jagadànandakàraka! . aùñamårteradhiùñhànamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     hemnaþ--%<hiraõyagarbhagarbhastvaü hema! vãjaü vibhàvasoþ . anantapuõyaphaladamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     pãtavastrasya--%<pãtavastrayugaü yasmàdvàsudevasya vallabham . padànàttasya me viùõo! hyataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     a÷vasya--%<viùõustvama÷varåpeõa yasmàdamçtasambhavaþ . candràrkavàhano nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     dhenoþ--%<yasmàttvaü pçthivã sarvà dhenuþ ke÷avasannibhà . sarvarpàpaharà nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     ayasaþ--%<yasmàdàyasakarmàõi tavàdhãnàni sarvadà . làïgalàdyàyudhàdãni tasmàcchàntiü prayacchame>% .
     chàgasya--%<yasmàttvaü sarvayaj¤ànàmaïgatvena vyavasthitaþ . yànaü vibhovasornityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     goþ--gavàmaïgeùu tiùñhanti bhuvanàni caturda÷a . yasmàttasmàcchriye me syàdiha loke paratra ca .
     ÷ayyàyàþ--%<yasmàda÷ånyaü ÷ayanaü ke÷avasya ca sarvadà . ÷ayyà mamàpya÷ånyà'stu dattà janmani janmani>% .
     ratnànàm--%<yathà ratneùu sarveùu sarve devàþ pratiùñhitàþ . tathà ratnàni yacchantu ratnadànena me suràþ>% .
     bhåmeþ--%<yathà bhåmipradànasya kalànnàrhanti ùoóa÷ãm . dànànyanyàni me ÷àntirbhåmidànàdbhavatviha>% .
     %<evaü saüpåjayedbhaktyà vitta÷àñhyena varjitaþ . ratnakà¤canavastroghairdhåpamàlyànulepanaiþ . anena vidhinà yastu grahapåjàü samàcaret . sarvàn kàmànavàpnoti pretya svarge mahãyate . yastu pãóàkaro nityamalpavittasya và grahaþ . ta¤ca yatnena saüpåjya ÷eùànapyarcayed budhaþ . grahà gàvo narendrà÷ca bràhmaõà÷ca vi÷eùataþ . påjitàþ påjayantyete nirdahantyavamànitàþ . yathà vàõaprahàràõàü kavacaü vàraõaü bhavet . tadvaddaivopaghàtànàü ÷àntirbhavati vàraõam . tasmànna dakùiõàhãnaü kartavyaü bhåtimicchatà . saüpårõayà dakùiõayà yasmàddevo'pi tuùyati . sadaivàyutahomo'yaü navagrahamakhe sthitaþ . vivàhotsavayaj¤eùu pratiùñhàdiùu karmasu . nirvinghàrthaü muni÷reùñha! tathodvegàdbhuteùu ca . kathito'yutahomo'yaü lakùahomamataþ ÷çõu>% .
     lakùahomaþ--%<sarvakàmàptaye yakhàllakùahomaü vidurbudhàþ . pitéõàü ballabhaü sàkùàdbhuktimuktiphalapradam . grahatàràbalaü dçùñvà kçtvà bràhmaõavàcanam>% .
     maõóapaþ--gçhasyottarapårveõa maõóapaü kàrayed budhaþ . rudràyatanabhåmau và caturasramudaïmukham . da÷ahastamathàùñau và hastàn . kuryàdvidhànataþ . pràgudakplavanàmbhåmiü kàrayed yatnato budhaþ . pràguttaraü samàsàdya prade÷aü maõóapasya tu . ÷obhanaü kàrayet kuõóaü yathàvallakùaõànvitam . caturasraü samantàt sayonivaktraü samakhalam . caturaïgulavistàrà mekhalà tadvaducchrità . pràgudakplavanà kàryà sarvataþ samavasthità . ÷àntyarthaü sarvalokànàü navagrahamakhaþ smçtaþ . mànahãnàdhikaü kuõóamanekabhayadàyakam . yasmàttasmàt susampårõaü ÷àntikuõóaü vidhãyate . vistarabhayàt koñihomonoktaþ tatraivàdhyàya÷eùe dç÷yaþ . atra yàj¤avalkyena grahàõàü mantràntaramuktaü yathà %<à kçùõena, imandevà, agnirmårdhà dibaþ kakut . udbudhyasveti ca çco yathàsaükhyaü prakãrtitàþ . vçhaspateþ atidarya, stathaivànnàtparisrutaþ . ÷annodevãstathà, kàõóàtketuïkçõvannimàstathà>% . vidhànapàø viùõudharmyottaravàkyàdanye mantrà uktàþ hemàdri÷àntikàõóe vidhànamàlàdau càpare mantrà uktà evaü vipratipattau ÷àkhibhedàdvyavasthà . ÷àkhibhedànmantrabhedà÷ca matkçtatulàdànàdipaddhatau dç÷yàþ . tatpratãkàni ca vivaraõapatre vaktavyàni tàni ca tatra dç÷yàni kvacit matsyapuràõavàkyànmantrabhedastu ÷àkhibhedàt vyavasthàpyaþ .
     tatra grahayaj¤e grahàõàü påjanàya sphañikàdimårtikaraõaü tadabhàve pañeþlekhanaü tadabhàve maõóale vartulàdyàkàralekhanaü và kçtvà påjàdikaü kàryaü yathàha yàj¤aø 1 a0
     %<såryaþ somo mahãputraþ somaputro vçhaspatiþ . ÷ukraþ ÷anai÷caro ràhuþ ketu÷ceti grahàþ smçtàþ>% yàj¤aø . %<ete såryàdayo nava grahàþ påjyà ityuktaü kiü kçtyetyàha>% mitàø %<tàmrakàt sphàñikàdraktacandanàt svarõakàdubhau . rajatàdayasaþ sãsàtkàüsyàt kàryà grahàþ kramàt . svavarõairvà pañe lekhyà gandhairmaõóalakeùu và>% yàj¤aø . såryàdãnàü mårtayastàmràdibhiryathàkramaïkàryàstadalàbhe svavarõakaiþ pañe lekhyà maõóaleùu và gandhairaktacandanàdibhiryathàvarõaü lekhyà ityanvayaþ . dvibhujatvàdivi÷eùastu matsyapuràõokto draùñavyaþ tadyathà %<padmàsanaþ padmakaraþ padmagarbha samadyutiþ . saptà÷varathasaüstho'pi dvibhujaþ syàt sadà raviþ . ÷vetaþ ÷vetàmbaradharo da÷à÷vaþ ÷vetabhåùaõaþ . gadàpàõirdvivàhu÷ca kartavyo varadaþ ÷a÷ã . raktamàlpàmbaradharaþ ÷akti÷ålagadàdharaþ . caturbhujo meùagamo varadaþ syàddharàsutaþ . pãtamàlyàmbaradharaþ karõi kàrasamadyutiþ . khaógacarmagadàpàõiþ siühasthovarado vudhaþ . devadaityagurå tadvat pãta÷vetau caturbhujau . daõóinau varadau kàryau sàkùasåtrakamaõóalå . indranãladyutiþ ÷ålã varado gçdhravàhanaþ . vàõavàõàsanadharaþ kartavyo'rkasutaþ sadà . karàlavadanaþ khaógacarma÷ålã varapradaþ . nãlaþ siühàsanastha÷ca ràhuratra pra÷asyate . dhåmrà dvivàhavaþ sarve gadino vikçtànanàþ . gçdhràsanagatà nityaü ketavaþ syurvarapradàþ . sarve kirãñinaþ kàryà grahà lokahitàvahàþ . svàïgulenocchritàþ sarve ÷atamaùñottaraü sadeti>% .
     %<yathàvarõaü pradeyàni vàsàüsi kusumàni ca . gandhà÷ca balaya÷caiva dhåpodeya÷ca gugguluþ . kartavyà mantravanta÷ca caravaþ pratidaivatam>% yàj¤aø . %<yathàvarõaü yasya grahasya yovarõastadvarõàni vastragandhapuùpàõi deyàni>% mitàø . maõóale grahalekhanàkàrastu %<vartulo bhàskaraþ kàryohyardhacandro ni÷àkaraþ . aïgàrakastrikoõastu budha÷càpàkçtistathà . padmàkçtiþ guruþ kàrya÷catuþkoõastu bhàrgavaþ . sarpàkçtiþ ÷aniþ kàryo ràhustu makaràkçtiþ . khaïgàkçtistathà ketuþ kàryo maõóalapåjane>% ÷àntidãpikoktaþ .
     grahadhyànaü matsyapuràõoktamapi grahayàgatattvãktaü maõóale mànabhedagotrajanmabhåmyàdyanuguõaü dhyànaü pradar÷ayate .
     såryasya %<kùatriyaü kà÷yapaü raktaü kàliïgaü dvàda÷àïgulam . padmahastadvayaü pårvànanaü saptà÷vavàhanam . ÷ivàdhidaivataü såryaü vahnipratyadhidaivatam>% .
     somasya %<sàmudraü vai÷yamàtreyaü hastagàtraü sitàmbaram . ÷vetaü dvivàhuü varadaü dakùiõaü sayadetaram . da÷à÷vaü ÷vetapadmasthaü vicintyomàdhidaivatam . jalapratyadhidaiva¤ca såryàsyamàhvayet tathà>% .
     maïgalasya %<àvantyaü kùatriyaü raktaü meùasthaü caturaïgulam . àraktamàlyavasanaü bhàradvàjaü caturbhujam . dakùiõordhakramàcchaktivaràbhayagadàkaram . àdityàbhimukhaü devaü tadvadeva samàhvayet . skandàdhidaivataü dhyàyet kùitipratyadhidaivatam>% .
     budhasya %<màgadhaü dvyaïgulàtreyaü vai÷yaü pãtaü caturbhujam . vàmordhakramata÷carmagadàvaradakhaïginam . såryàsyaü siühagaü saumyaü pãtavastraü tathàhvayet . nàràyaõàdhidaiva¤ca viùõu pratyadhidaivatam>% .
     vçhaspateþ %<dvijamàïgirasaü pãtaü saindhava¤ca ùaóaïgulam . dhyàtvà pãtàmbaraü jãvaü supadmasthaü caturbhujam . dakùordhàdakùavaradakarakàdaõóamàhvayet . brahmàdhidaivaü såryàsyamindrapatyadhidaivatam>% .
     ÷ukrasya %<÷ukraü mojakañaü vipraü bhàrgava¤ca navàïgulam . padmasthamàhvayet såryamukhaü ÷vetraü caturbhujam . sadàkùavarakarakàdaõóahastaü sitàmbaram . ÷akràdhidaivataü dhyàyet ÷acãpratyadhidaivatam>% .
     ÷aneþ %<sauràùñraü kà÷yapaü ÷ådraü såryàsyaü caturaïgulam! kçùõa kçùõàmbaraü gçdhragataü sauriü caturbhujam . tadvadvàõa vara÷åladhanurhastaü samàhvayet . yamàdhidaivataü prajàprati pratyadhidaivatam>% .
     ràhoþ %<ràhuü malayajaü ÷ådraü paiñhãnaü dvàda÷àïgulam . kçùõaü kçùõàmbaraü siühàsanaü dhyàtvà tathàhvayet . caturbàhuü khaïgavara÷ålacarmakarantathà . kàlàdhidaivaü såryàsyaü sarpapratyadhidaivatam>% .
     ketånàm %<kau÷advãpaü ketugaõaü jaiminãyaü ùaóaïgulam . dhåmraü gçdhragataü ÷ådramàhvayedvikçtànanam . såryàsyaü dhåmravasana varadaü gadinaü tathà . citraguptàdhidaiva¤ca brahmapratyadhidaivatam>% . atra candrasya sàmudratvaü ràhormalayajatvaü ketoþ kau÷advãpatvamuktaü puràõàntarànusàreõa vakùyamàõajanmabhåmyàdibodhakavacanena virodhabhiyà vikalpa à÷rayaõãyaþ sa càcàrabhedàt %<vyavasthita iti vodhyam . evaü vàhane'pi vikalpaþ . matkçtatulàdànàdipaddhatau eteùàü madhye keùà¤cidanyavàhanatvasya dar÷itatvàt>% . adhidevàdãnàü dhyànamuktaü viùõudharmottare .
     ÷ivasya %<pa¤cavaktro vçùàråóhaþ prativaktraü trilocanaþ . kapàla÷ålakhaññàïgã candramauliþ sadà÷ivaþ>% .
     umàyàþ %<akùasåtraü ca kamalaü darpaõaü ca kamaõóalum . umà bibharti hasteùu påjità trida÷airapi>% .
     skandasya %<kumàraþ ùaõmukhaþ kàryaþ ÷ikhaõóakavibhåùaõaþ . ramyaraktàmbarodevo mayåravaravàhanaþ . kukkuña÷ca tathà ghaõñàü tasya dakùiõahastayoþ . patàkà vaijayantyàkhyà ÷aktiþ kàryà ca vàmayoþ>% .
     viùõoþ %<viùõuþ kaumodakãpadma÷aïkhacakradharaþ kramàt . pradakùiõaü dakùiõàdhaþkaràdàrabhya nitya÷aþ>% .
     brahmaõaþ %<padmàsanastho jañilo brahmà kàrya÷caturbhujaþ . akùamàlàü sruvaü vibhrat pustakaü ca kamaõóalum . vàsaþ kçùõàjinaü tasya pàr÷ve haüsastathaiva ca>% .
     ÷akrasya %<caturdantagajàråóho vajrã kuli÷abhçtkaraþ . ÷acãpatiþ prakartavyo nànàbharaõabhåùitaþ>% .
     yamasya %<ã÷annãloyamaþ kàryodaõóahastovijànatà . rakta dçk pà÷ahasta÷ca mahàmahiùavàhanaþ>% .
     kàlasya %<kàlaþ karàlavadano nãlàïga÷ca vibhãùaõaþ . pà÷ahastodaõóahastaþ kàryo vç÷cikaromavàn>% .
     citraguptasya %<apãcyave÷aþ svàkàraþ dvibhujaþ saumyadar÷anaþ . dakùiõe lekhanãü citragupto vàme'sya patrakam . piïgala÷ma÷ruke÷àntaþ pãnàïgajañharo'ruõaþ>% . %<piïgàkùatritayo'ruõaþ>% iti và pàñhaþ .
     pratyadhidevànàü tatràgneþ %<chàgasthaþ sàkùasåtro'gniþ saptàrciþ ÷aktidhàrakaþ . cihnitaü camareõàsya karamanyaü prakalpayet>% .
     jalasya %<àpaþ strãråpadhàriõyaþ ÷vetà makaravàhanàþ . dadhànàþ pà÷akalasau muktàbharaõabhåùitàþ>% .
     kùitaiþ %<÷uklavarõà mahã kàryà divyàbharaõabhåùitàþ . caturbhujà saumyavapu÷caõóàü÷usadç÷àmbarà . ratnapàtraü sasyapàtraü pàtramauùadhisaüyutam . padmaü kare ca kartavyaü bhuvo yàdavanandana! . diggajànàü caturõàü sà kàryà pçùñhagatà tathà>% . viùõorindrasya ca lakùaõamuktam .
     ÷acyàþ %<vàme ÷acyàþ kare kàryà saumyasantànama¤jarã . varadà maõóità kàryà dvibhujà ca tathà ÷acã>% .
     prajàpateþ %<yaj¤opavãtã haüsastha ekavaktra÷caturbhujaþ . akùaü srucaü sruvaü bibhrat kuõóikà¤ca prajàpatiþ>% . akùaü akùamàlàm . kuõóikàü kamaõóalum .
     sarpàõàm %<akùasåtradharàþ sarpàþ kuõóikàpucchabhåùaõàþ . ekabhogàstribhogà và sarve kàryà÷ca bhãùaõàþ>% . brahmalakùaõaü pràguktam . atha vinàyakàdipa¤calokapàlalakùaõàni viùõudharmottaraü
     vinàyakasya %<caturbhujastrinetra÷ca kartavyo'tra gajànanaþ . nàgayaj¤opavãta÷ca ÷a÷àïkakçta÷esyaraþ . daõóaü dakùakare dadyàd dvitãye càkùasåtrakam . tçtãye para÷uü dadyàccaturthe modakaü tathà>% .
     durgàyàþ %<÷aktiü vàõaü tathà ÷ålaü khaógaü cakraü ca dakùiõaü . candravimbamadho vàme kheñamårdhve kapàülakam . ÷ukaü ñaïkaü ca bibhràõà siühàråóhorudigbhujà . eùà devã samuddiüùñà durgà durgàrtihàriõã>%
     vàyoþ %<dhàbaddhariõapçùñhastho dhvajadhàrã samãraõaþ . varadànakaro dhåbhravarõaþ kàryo vijànatà>% .
     àkà÷asya %<nãlotpalàbhaü gaganaü tadbarõàmbaradhàri ca . candràrkahastaü kartavyaü dvibhujaü saumyakhaõóavat>% .
     a÷vinoþ %<pãtapadmasavarõàmau padmapatrasamàmbarau . dvibhujau devabhiùajau kartavyau råpasaüyutau . tayoroùadhayaþ kàryà divyà dakùiõahastayoþ . vàmayoþ pustake kàrye dar÷anãyà stathàdvijàþ (khagàþ) . ekasya dakùiõe pàr÷ve vàme cànyasya yàdava! . nàrãyugaü prakartavyaü suråpaü càrudar÷anam>% grahàõàü varõagotràdisåcakadhyànàni yàgatattvoktàni pårvadar÷itànyeva
     vinàyakàdãnàü maõóale sthàpanasthànamuktaü rudrakalpe viùõudhaø yathà %<ràhumandadine÷ànàmuttarasyàü yathàkramam . gaõe÷adurgà vàyu÷ca, ràhuketvo÷ca dakùiõe . àkà÷ama÷vinau ceti pa¤ca tàn sthàpayet dvijaþ>% . dhåpàdau vi÷eùaþ hemàdrau skaø puø %<raveþ kundurakaü dhåpaü ÷a÷inastu vçtàkùatam . bhaume sarjarasaü caiva aguru¤ca budhe tathà . sindhujaü gurave dadyàt ÷ukre vilvàguru smçtam . guggulurmandacàre tu làkùà ràho÷ca ketave>% . kundurakaü ÷alvakãniryàsaþ vilvàguru vilvaphalaniryàsasahitamaguru . gandhabhedastatraiva %<divàkarakujàbhyàü tu dàpayedraktacandanam . candre gandhaü bhàrgave ca sitacårõaü pradàpayet . kuïkumena ca saüyuktaü candanaü jãvasaumyayoþ . aguru càpi kastårã ràhuketvarkajeùu ca>% . vidhànamàlàdau anyavidhà gandhadhåpàþ puùpabhedà÷coktàste ca vivaraõapatre draùñavyàþ tatra jãvasya catuþsamagandha uktaþ sa ca %<kastårikàyà dvau bhàgau catvàra÷candanasya tu . kuïkumasya traya÷caiva ÷a÷ina÷ca catuþsamam>% ityuktaþ gurorda÷àïgadhåpastatroktaþ sa ca %<hemàdrau vratakhaõóe>% ùaóabhàgakuùñhaü dviguõo guóa÷ca làkùàtrayaü pa¤ca nakhasya bhàgàþ harãtakã sarjarasaþ samàüsã bhàgaikamekaü trilavaü ÷ilàjam . ghanasya catvàri purasya caikodhåpoda÷àïgaþkathito munãndraiþ ratnàni tu graha÷abde ÷àradàø 6 paø uktàni draùñavyàni . %<abhàve sitapuùpàõi candanaü ca vilepanam . eteùàü guggulurdhåpo naivedyaü ghçtapàyasam>% .
     grahamaõóalalekhanaprakàraþ--ubhayato hastamite grahavedimadhyasthale pårvapa÷cimàgrà÷catasro dakùiõottaràgrà÷ca catusrorekhàþ kuryàt tathà karaõe aùñàïguladãrghavistàràõi samàntaràlàni nava khaõóàni sampadyante tatra vivaraõapatre vakùyamàõamànakaü såryàdãnàü vartulàdyàkàraü kuryàt . svasvamaõóale ca sva sva sthàpanam svasvavàme'dhidevànàü svasvadakùiõe pratyadhidevànàü såryàbhimukhatayà sarveùàü sthàpanam vinàyakàdisthàpana¤ca pràgakta sthàneùviti vivekaþ . home samidbhedalakùaõàdikaü vidhànapàriø skandapuø %<pràde÷amàtrà arkasya samidha÷càrkasambhavàþ . dadhimadhvàjyasaüyaktàþ pratideva¤ca homayet . pàlà÷ã÷caiva sãmàya . khàdirãrlohitàya ca . àpàmàrgãrbudhàyeti à÷vatthã÷ca vçhaspateþ . audumbarã÷ca ÷ukràya mandàya ca ÷amãmayãþ . daurvãràhoþ ku÷àn kotorhomamantràstataþ param>% . samillakùaõaü cintàmaõau %<samidhàü lakùaõaü vakùye saükhyà tàsàü tathaiva ca . vi÷ãrõà vidalà hrasvà vakràþ sa÷uùirà kç÷àþ . atisthålàtidãrghà÷ca samidhaþ kàryanà÷ikàþ . vi÷ãrõà''yuþkùayakarã vidalà putranà÷inã . ÷uùirà vyàdhijananã kç÷à ca ripuvardhinã . dãrghà vide÷agamanã sthålà càtmavinà÷inã . akç÷à sumamà'sthålà sàrdrà ca supalà÷inã . pràde÷ànnàdhikà nyånà samit syàt sarvakarmaõi>% . athàrkàdãnàü phalaü homasaükhyà ca tatraiva dar÷itaü yathà %<arko nà÷ayati vyàdhiü palà÷aþ sarvakàmadaþ . khadira÷càrthalàbhàya apàmàrgaþ sudar÷anaþ . a÷vatthaþ sarvakàmàya bhàgyàyaudumbarastathà . ÷amã ÷amayate pàpaü dårvà''yuùyavivardhinã . ku÷àn dharmàrthakàmànàü rakùaõaü rakùasàü viduþ . aùñottarantu sàhasraü ÷atamaùñàdhikaü tu và . aùñàviü÷atimaùñau và ekaikasya tu homayet . devànàmapi sarveùàmupàü÷u paramàrthavit . khena svenaiva mantreõa hotavyàþ samidhaþ pçthak . hotavyaü ca ghçtàdyaktaü carubhaktàdikaü punaþ . mantrairda÷àhutãrdadyàddhomovyàhçtibhistataþ>% ayutàdihoma prakramàt vyàhçtibhirayutàdihomaþ . grahàõàü janmabhåmyàdij¤ànàva÷yakatàmàha skandapuø %<janmabhårgotramagni÷ca varõasthàne mukhàni ca . yo'j¤àtvà kurute ÷àntiü grahàste nàvamànitàþ>% ataþ ÷àntikàle teùàü janmabhåmyàdij¤ànamapekùitaü tacca vi÷eùaõena dhyàne dar÷itamapi prapa¤càrthamihocyate . tatra ravyàdãnàü janmabhåmyàdayo yathà tatraiva
     janmabhåþ--%<utpanno'rkaþ kaliïgeùu yamunàyà¤ca candramàþ . aïgàrakastvavantyàü vai magadheùu himàü÷ujaþ . saindhaveùu gururjàtaþ ÷ukro bhojakañe tathà . ÷anai÷cara÷ca sauràùñre ràhurvarvarake pure . antarvedyàü tathà keturityetà grahabhåmayaþ . yasya yasya ca yadgotraü tatte vakùyàmyataþ param>% .
     grahagotram--%<àdityaþ kà÷yape gotre àtreya÷candramà bhavet . bhàradvàjo bhavedbhaumastathàtreya÷ca somajaþ . ÷akrapåjyo'ïgirogotraþ ÷ukrovai bhàrgavastathà . ÷aniþ kà÷yapa evàyaü ràhuþ paiñhinasistathà . ketavo jaiminãyà÷ca grahàgnistadanantaram>% .
     grahavahniþ--%<àditye kapilo nàma piïgalaþ soma ucyate . dhåmaketustathà bhaume jàñharo'gnirbudhe smçtaþ . gurau caiva ÷ikhã nàma ÷ukre bhavati hàñakaþ . ÷anai÷care mahàtejà ràhuketvorhutà÷anaþ>% iti . itthameva homakàle tattadagninàma kçtvà juhuyàt .
     athaiùàü varõaþ ma ca dvidhà vipràdijàtiråpabhedàt tatra råpe tatraiva %<bhàskaràïgàrakau raktau ÷uklau ÷ukrani÷àkarau . somaputro guru÷caiva tàbubhau pãtakau smçtau . kçùõaþ ÷anai÷carastadvat ràhu÷citrà÷ca ketavaþ>% . vipràdivarõastu . %<bràhmaõau ÷ukravàgã÷au kùatriyau bhaumabhàskarau . candro vai÷yo budhaþ, ÷ådràmandoràhu÷ca ketavaþ>% . sthànaü tatraiva %<madhye tu bhàskaraü vidyàccha÷inaü pårvadakùiõe . dakùiõe lohitaü vidyàd budhaü pårvottareõa tu . uttare tu guruü vidyàt pårbato bhàrgavaü nyaset . pa÷cimena ÷aniü vidyàdràhuü dakùiõapa÷cime . pa÷cimottarataþ ketuþ sthàpyà vai ÷uklataõóulaiþ iti>% . mukhaü skànde %<÷ukràrkau pràïmukhau j¤eyau guruj¤au tàvudaïmukhau . pratyaïmukhaþ ÷aniþ somaþ ÷eùà dakùiõatomukhàþ>% . atra pràïmukhau årdhvadçùñã, udaïmukhau vàmadçùñã, pratyaï mukho'dhodçùñiþ, dakùiõatomukhà dakùiõadçùñaya iti vyàkhyeyam àdityàbhimukhàþ sarve ityanena sarveùàü såryàbhimukhatvokteþ iti vidhànapàrijàtàdayaþ . %<varõaråpaguõeryuktàn vyàhçtyàvàhayettu tàniti>% skàndokteràvàhanasamaye'pi varõabhåmyàdikãrtanapårbakamàvàhanaü kàryamevamagre'pi homakàle tathàsmaraõamiti bodhyam citrànnaü ca %<ajàkùãreõa saüsvinnà yavà÷ca tilataõóulàþ . ajàkarõasya raktana raktà÷citrànnasaüj¤itàþ>% dãpikoktam prayogo matkçtatulàdànàdipaddhatau dç÷yaþ .


#<såryàdigrahàõàü janmanåmyàdisåcakavivaraõapatram .># janmabhåmyàdi sårpyasya candrasya bhaumasya budhasya jãvasya ÷ukrasya ÷aneþ ràhoþ ketoþ janmabhåmiþ kaliïgaþ yamunà avantiþ magadhaþ saindhavaþ bhojakañaþ sauràùñraþ varvarakaþ antarvedã gotram ka÷yapaþ atriþ bharadvàjaþ atriþ aïgiràþ bhçguþ ka÷yapaþ paiñhinasiþ jaiminiþ agniþ kapilaþ piïgalaþ dhåmaketuþ jàñharaþ ÷ikhã hàñaþ mahàtejàþ hutà÷anaþ hutà÷anaþ vipràdivarõaþ kùatriyaþ vai÷yaþ kùatriyaþ vai÷yaþ vipraþ vipraþ ÷ådraþ ÷ådraþ ÷ådraþ råpàtmakavarõaþ raktaþ ÷uklaþ raktaþ pãtaþ pãtaþ ÷uklaþ kçùõaþ kçùõaþ citram maõóalesthànam madhyam pårbadakùiõaþ dakùiõaþ pårvottaraþ uttaraþ pårvaþ pa÷cimaþ dakùiõapa÷cimaþ pa÷cimàttaraþ mukham (sarve såryàbhiümukhàþ) årdhvadçùñiþ adhodçùñiþ dakùiõadçùñiþ vàmadçùñiþ vàmadçùñiþ årdhvadçùñiþ adhodçùñiþ dakùiõadçùñiþ dakùiõadçùñiþ maõóale àkàraþ vartulaþ ardhacandraþ trikoõaþ càpaþ padmam catuùkoõaþ sarpaþ makaraþ khaïgaþ ubhayatàùñàïgula 4 . vyàø 8 vyàø 4 . vyàø 2 . 4 vyàø 3 vyàø 4 vyàø 6 vyàø navakoùñheùu tanmànam 12 paø 24 paø 12 paø 6 paø 12 paø 9 paø 12 paø 12 paø 18 paø vàhanam saptà÷varathaþ da÷à÷varathaþ meùaþ siühaþ hastã hayaþ gçdhraþ siühaþ gçdhraþ mårtidravyara tàmram sphañikam ÷vetacandanam svarõam svarõam rajatam lauham sãsam kàüsyam gandhabhedodvidhà raktaca--ndanam ÷vetaca--ndanam raktaca--ndanam kuïkumam kuïkumam ÷vetaca--ndanam kastårã kastårã kastårã matàntare tat tat tat tat catuþsamam tat sà kulàguru sà puùpabhedàþ karavãram kumudaü javà campakam padmam jàtiþ mallikà kundam mallikà dhpabhedàþ gugguluþ ghçtàktayakùadhåpaþ sarjarasàþ ktasihlakam pãtàguru- sihlakam da÷à- ïgam sàjyapi- lvàguru padmakàùñham yakùadhåpaþ madhumi÷ra- guóatvacamç matàntare kundarakam ghçtàkùatam sarjarasaþ pãtàguru sindhujam vilvàguru gugguluþ làkùà làkùà phalam dràkùà ikùuþ pågam nàgaraïgam jambãram vãjapåram jàtiphalam nàrikelam dàóimat vastram raktam ÷vetam raktam prãtam pãtam ÷vetam kçùõam kçùõam citram ratnàni màõikyam muktà prabàlam gàrutmatam puùparàgam hãrakam nãlakam gomedakam vaidåryam balibhedàþ guóãdanaþ ghçtapàyasam yàvakam kùãrayaùñikam dadhyodanaþ ghçtaudanaþ kçsaram àjamàüsam citrànnam samidhaþ arkaþ palà÷aþ khadiraþ apàmàrgaþ a÷vatyaþ uóumbaraþ ÷amã dårvàtrayam ku÷atrayam dakùiõà kapilàdhenuþ ÷aïkhaþ raktavçùaþ svarõam pãtavastre ÷vetà÷vaþ kvaùõàdhenuþ khaïgaþ chàgaþ japasaïkhyà 6000 10000 7000 17000 16000 20000 19000 18000 7000 adhidevatà ÷ivaþ mamà skandaþ nàràyaõaþ vrahmà ÷akraþ yamaþ kàlaþ citraguptaþ pratyatidevatà agniþ jalam kùitiþ viùõuþ indraþ ÷acã prajàpatiþ sarpaþ tahmà


#<vaidabhede grahàdãnàü mantrabhedà hemàdryàdyuktàþ pratãkato dar÷yante># grahàdãnàm çgvedinaþ yajurvedinaþ sàmavedinaþ atharvavedinaþ raveþ à kçùõena rajasà à kçùõena rajasà udu tyaü jàtabedasam viùàsahiü sahamànam candrasya àpyàyasva sametu imaü devà asapatnam sante payàüsi samuyantu ÷akadhåmaü nakùatràõi bhaumasya agnirmårdhvà divaþ agnirmårdhvà divaþ agnirmårdhvà divaþ tvayà manyo! saratham budhasya agne! vivasvad udbudhyasyàgne! agne! vitasvat yadràjànã vibhajantaþ guroþ vçhaspate! paridãyà vçhaspate! atiyadarya vçhaspate! paridãyà vçhaspatirnaþ paripàtu ÷ukrasya ÷ukraü te anyat annàtparisnutaþ ÷ukraü te anyat hiraõyavarõàþ ÷ucayaþ ÷aneþ samagniragnibhiþ ÷annodevãrabhãùñaye ÷annodevãrabhãùñaye sahasrabàhuþ--puruùaþ ràhoþ kayà na÷citraþ kàõóàt kàõóàt kayà na÷citraþ divyaü citramçtudhàþ ketoþ ketuü kçõvannaketave ketuü kçõvannaketave ketuü kçõvannaketave yaste pçthuþstanayitnuþ såryàdhidevavahneþ à voràjànam triyambakam à voràjànam mànovidan vivyàdhinaþ candràdhidevomàyàþ gaurãrmimàya ÷rã÷ca te lakùmã÷ca àpohi ùñhà àpohi ùñhà kujàdhidevaskandasya kumàraü màtà yadakrandaþ prathamam syonà pçthivi! agniriva manyo! tviùitaþ budhàdhidevaviùõoþ idaü viùõurvicakrame viùõoraràñamasi idaü viùõurvicakrame pra tadviùõuþ stavate jãvàdhidevabrahmaõaþ tvamit saprathàþ à brahman bràhmaõaþ tvamit saprathàþ brahma jaj¤ànam ÷ukràdhidevendrasya indraü vo vi÷vataþ sajoùà indra! indramit devatàtaye indremaü prataram ÷anyadhidevayamasya yamàya somaü sunuta yamàya tvàïgirasvate àyaü gauþ pç÷niþ yaþ prathamaü pravatamàsasàda ràhvadhidevakàlasya brahma jaj¤ànam kàrùirasi samudrasya brahma jaj¤ànam rohitaþ kàlo abhayat ketvadhidevacitraguptasya uùovàjaü hi citràvaso! svasti citra icchi÷oþ àj¤àtaü yadanàj¤àtam såryapratyadhidevàgneþ agniü dåtaü vçõãmahe agniü dåtaü purodadhe agniü dåtaü vçõãmahe samàstvàgne . çtavaþ . candrapratyadhidevajalasya apsu me somaþ àpohi ùñhà uduttamaü varuõa! ÷annodevãrabhãùñaye bhàmapratyadhidevakùiteþ syonà pçthivi! syonà pçthivi! pçthivyantarikùam bhåme! màtarnidhehi budhapratyàdhadevahareþ sahasra÷ãrùà puruùaþ idaü viùõurvicakrame sahasra÷ãrùà puruùaþ idaü viùõurvicakrame jãvapratyadhidevandrasya indràyendo! marutvate indra àsàü netà indràyendo! indra! juùasva pravahà ÷ukrapratyadhideva÷acyàþ uttànaparõe! sugage! adityai ràsnàsi ekàùñakà tapame pretaü pàdau prasphuratam ÷anipratyadhidevaprajàpateþ prajàpate! na tvad prajàpate! na tvad prajàpate! na tvad naktaü jàtàsyoùadhe! ràhupratyadhidevasarpàõàm àyaü gauþpra÷niþ namo'stu sarpebhyaþ tavedindrà vayam ÷erabhaka ÷erabha! ketupratyadhidevabrahmaõaþ brahma jaj¤ànam brahma jaj¤ànam eùa brahmà ya çtvijaþ ye di÷àmantarde÷ebhyaþ vinàyakasya à tå na indra! gaõànàü tvà gaõapatim à tå na indra! nilakùmàü lalàmàm durgàyàþ jàtavedase sunavàma ambe! ambike! imaü stomamarhate pçtanàjitaü sahamànam bàyoþ kràõà÷i÷urmahãnàm vàyo! ye te sahasriõa kràõà ÷i÷urmahãnàm antarãkùe vàyave àkà÷asya àdita patnasya ghçtaü ghçtapàvànaþ àdit pratnasya ÷ràmyataþ pacatà viddhi a÷vinoþ eùo uùà aparvyà yà vàü ka÷à eùo uùà apårvyà saü cennaya thau a÷vinà ete ca mantrà çgvadasya yàdç÷a ete ca mantràþ ÷uklayaju- ete ca mantràþ màma- ete ca mantràþ atharvavede sthànasthàstaccihnasahita tulà- rvede yàdç÷asthànasthàstacci- vedasya yàdç÷asthànasthà- yàdç÷asthànasthàstaccidànàdipaddhato 75--79 patreùu hnasahitaü tulàdànàdi--staccihnànasàreõa tulàdà--hnànusàreõa tulàdànàsvaråpato da÷itàstataevàvaseyàþ . paddhatau 106--110 patreùu nàdi paddhatà 127--1305 dipaddhatau 148--152 pratresvaråpapatodar÷itàþ . treùu svaråpatodar÷itàþ . ùusvaråpatodar÷itàþ .

@<[Page 2765a]>@
#<grahayuti># puø 6 taø . grahàõàmekarà÷yàdisthitibhedena bhåtalasthànaü kalpanãyayogabhede tadvi÷eùaþ såryasiø ukto yathà %<tàràgrahàõàmanyonyaü syàtàü yuddhasamàgasmai . samàgamaþ ÷a÷àïkena såryeõàstamamaü saha>% såø siø %<tàràgrahàõàü bhaumàdipa¤cagrahàõàü parasparaü yoge yuddha samàgamau vakùyamàõalakùaõabhinnau staþ . candreõa saha pa¤catàrànyatamasya yogaþ samàgamasa¤j¤aþ . såryeõa saha pa¤catàràõàmanyatamasya candrasya và yogastadastamanaü pårõàstaïgatatvam na khastamàtram yunyabhàve pràgaparakàle tasya sattvàt . atha yutergataiùyatvaü sàrgha÷lokenàha>% raïganàø %<÷ãghre mandàdhike'tãtaþ saüyogo bhavitànyathà . dvayoþ pràgyàyinorevaü vakriõostu viparyayàt . pràgayàyinya dhike'tãto vakriõyeùyaþ samàgamaþ>% såø siø . %<yayàrgrahayoryogo'bhimatastayorgrahayormadhye yaþ ÷ãghragatirgrahastasmit mandàdhikemandagatigrahàdadhike sati tayoþ saüyogoyutisa¤a j¤o'tãtaþ pårvaü jàta ityarthaþ . anyathà mandagatigrahe ÷ãghragatigrahàdadhike satãtyarthaþ . tayoryogo bhavità eùyaþ . evamuktaü gataiùyatvam dvayorgrahayoþ pràgayàyino pårbagatikayorbhavati . vakriõorvakragatigrahayorviparyayàduktavaiparãtyàt . tukàràdgataiùyo yogo bhavati . ÷ãghragatigrahe mandagatigrahàdadhike evyaþ saüyogo, mandagatigrahe ÷ãdhragatigrahàdadhike gataþ saüyoga ityarthaþ . athaikasya vakratve àha . pràgyàyinãti . dvayormadhya ekatarasmin vakriõi sati tadà vakragatigrahàt pårvagatigrahe'dhike sati gato yàtaþ . yadà tu pårvagatigrahàdvakragatigrahe'dhike gati samàgamo yogastadà eùyaþ syàt . atrãpapattiþ . pårvagatyorgrahayormadhye ÷ãghragasyàdhikatve'gre yogàsambhavàt pårvaü yogo jàtaþ . manda gasyàdhikatve ÷ãghragasya nyånatvàdagre yogo bhaviùyati . vakriõosta ÷ãghragasyàdhikatve'gre tannyånatvena yogasambha vàdeùyo yogo mandagasyàdhikatve ÷ãghragasyottarottaraü nthånatvasambhavenàgre yogàsambhavàdgato yogaþ . atha vakravatigrahàt pårbagatigrahe'dhike uttarottaraü yogàsambhavàdgato yogaþ . pårvagatigrahàdvakragatigrahe'dhike vakragatigrahasyanyånatvenàgre yogasambhavàdeùyaþ mayoga iti . atha yutikàle tulyagrahayorànayanaü yutikàlasya gataiùyadinàdyànayanaü ca sàrgha÷lokatrayeõàha>% raïganàø . %<grahàntarakalàþ svasvabhuktiliptàsamàhatàþ . bhuktyantareõa vibhajedanulomavilomayoþ . dvayorvakriõñathaikasmin bhuktiyogena bhàjayet . labdhaü liptàdikaü ÷odhyaü gate, deyaü bhaviùyati . viparyayàdvakragatyorekasmiüstu dhanavyayau . samaliptau bhavetàü tau grahau bhagaõasaüsthitau . vivaraü tadvaduddhçtya dinàdi phalamiùyate>% såø siø . %<yutisambandhinorgrahayorabhãùñaikakàlikayorantarasya kalàþ pçthak svasvagatikalàbhirguõitàþ(karmabhåtàþ)dvayorgrahayoranulomavilomayormàrgagayorvakragayorvetyarthaþ . sphuñagatyantareõa gaõako bhajet . vi÷eùamàha . vakriõãti athànantaraü dvayormadhya ekatare vakriõi sati tayorgatiyogena bhajet . phalaü kalàdi svaü svaü gate yoge sati grahayormàrgagayoþ ÷odhyaü, bhaviùyati--evye yoge sati tayordeyaü yojyam . dvayorvakragatyoþ svaü svaü phalaü viparyayàduktavaiparãtyat kàryam . gate yoge yojyam . evye yoge hãnamityarthaþ . dvayormadhya ekatare tukàràdvakriõi sati tayorgrahayorvakramàrgagayãþ svasvakalàtmakaphalàïkau dhanavyayau yutahãnau kàryau . tathàhi . gatapoge màrgagagrahe svaphalaü hãnaü, vakriõi grahe yojyam . eùye yoge vakragrahe ÷odhyam . màrgàgagrahe yojyamiti . evaü kçte tau yutisambandhinau grahau bhagaõasaüsthau bhagaõe rà÷yadhiùñhitacakre saüsthitiryayostau rà÷yàdyàtmakau samaliptau samakalau staþ . liptàpadasya bhagaõàvayavopalakùaõatvena samau sta ityarthaþ . atha yutikàlaj¤ànamàha vivaramiti . abhãùñakàlikayoryutisambandhinorgrahayorantaraü kalàtmakaü tadvat samakalopayuktaphalaj¤ànàrthaü yathà gatiguõitamantaraü gatiyogema gatyantareõa bhaktaü tathetyarthaþ tena hareõa bhaktvà phalaü dinàdikaü gataiùyayutiva÷àdabhãùñakàlàdgataiùyamucyate . tatsamaye tadyutikàle tau grahau samau sta ityarthaþ . atropapattiþ . yadi gatyantareõa gatikalàstadà grahàntarakalàmiþ kà? iti phale gatayutau grahayoþ ÷odhye . eùyayutau yojye . dvayorvakratve gatyantarabhaktaphale gatayutau bhrahayoryojye . eùyayutau ÷odhye vakragrahasyottarottaraü nyånatvàt . athaiko vakrã tadà tayorantaraü patyahaü gatiyo genopacitam . ato gatiyogahareõàgataü phalaü gatathoge màrgagagrahe hãnaü, pårvaü tasya nyånatvàt . vakragrahe yojyam pårvaü tasyàdhikatvàt . epyayoge màrgagagrahe yojyam uttarottaramadhikatvàt . vakragrahe ÷odhyam tasyàgre nyånatvàt . yadi gatiyogena gatyantareõa và dinasekaü labhyate tadàntarakalàbhiþ kim? ityanupàtena gataiùyadinàdyavagamaþ>% raïganà0

#<grahayuddha># naø 6 taø . grahàõàmuparyuparisthitànàü kiraõa saüspar÷àdinà yuddhamede tadbhedàdika såø siø uktaü yathà
     %<ullekhaü tàrakàspar÷àdbhede bhedaþ prakãrtyate . yuddhamaü ÷uvimardàkhyamaü÷uyoge parasparam . aü÷àdåne'pasavyàkhyaü yuddhameko'tra cedaõuþ . samàgamoü'÷àdadhike bhavata÷cedbalànvitau>% såø siø .
     bhaumàdipa¤catàràõàü madhye dvayoryutau tàrakàspar÷à dvimbanemyoþ spar÷amàtràdullekhasa¤j¤aü yuddhaü vadanti yutibhedaj¤àþ . idaü tu dvayormànaikyakhaõóatulyayàmyottaràntare . bhede maõóalabhede bhedo bhedasa¤j¤o yuddhàvàntarabhedo yuddhabhedatattvaj¤aiþ kathyate . ayaü bhedo mànaikyakhaõóàdåne dvayoryàmyottaràntare . atra bhàskaràcàryaistu %<mànaikyàrdhàddyucaravivare'lpe bhavedbhedayogaþ kàryaü såryagrahavadakhilaü lambanàdyaü sphuñàrtham . kalpyo'dhaþsthaþ sudhàü÷ustadupariga ino lambanàdiprasiddhyai kiü tvarkàdeva lagnaü grahayutisamaye kalpitàrkànna sàdhyam . pràgvat tallambanena grahayutisamayaþ saüskçtaþ prasphuñaþ syàt . kheñau tau dçùñiyogyau grahayutisamaye kàryamevaü tadaiva . yàmyodaksthadyu caravivaraü bhedayoge sa vàõà j¤eyaþ såryàdbhavati ca yataþ ÷ãtaguþ sà ÷arà÷à . mandàkrànto'nçjurapi tadàdhaþsthitaþ syàt tadaindryàü spar÷o mokùo'paradi÷i tadà pàrilekhye'vagamyaþ>% iti vi÷eùo'bhihitaþ . bhagavatà tu såkùmavimbavoràkà÷e dårato viviktadar÷anàsambhavàdvyarthaprayàsàdupekùitamiti dhyeyam . yutàvanyo'nyaü kiraõayoge sati aü÷umardàkhyaü kiraõasaïghaññanasa¤j¤aü yuddhaü syàt . dvayoryàsyàttaràntareü'÷àt ùaùñikalàtmakaikabhàgàdåte'nadhike satyapasavyasa¤j¤aü yuddhaü bhabati . atra vi÷eùamàha . eka iti . atràpasavyayuddha ekau dvayãranyataro'õuraõubimba÷cat tadàpasavyaü yuddhaü vyakaü syàdanyathà tvavyaktaü yuddhaü syàt . evàü caturõàü phalam . %<apasavye bhayaü bråyàt sagràmaü ra÷misaïkule . lekhane'màtyapãóà syàdbhedane tu dhanakùaya>% iti bhàrgavãyoktaü j¤eyam . yuddhabhedànuktvà samàgamamàha samàgama iti . dvayoryàmyottaràntare ùaùñikalàtmakaikabhàgàdabhyadhike sati samàgamo yogo bhavati . atràpi ti÷eùamàha bhavata iti . yutiviùayakau ÷rahau balànvitau balena--%<sthànàdivalacintàtra vyarthà kenàpi na smçtà . pra÷natraye'thapàpyasmin sthaulyasaukùmya balaü smçtam>% iti brahmasiddhàntavacanàt sthålamaõóalatayànvitau yuktau sthålavimbau samàvityarthaþ . cet stastadà samàgamastayorvyaktaþ syàt . anyathà tvavyaktaþ samàgamaþ . %<dvàvapi mayåkhayuktau vipulau snigdhau samàgame bhavataþ . atrànyo'nyaü prãtiviparãtàvàtmapakùaghnau . yuddhaü samàgamo và yadyavyaktaü tu lakùaõairbhavataþ . bhuvi bhåbhçñàmapi tathà phalamavyaktaü vinirdiùñam>% ityukteþ . %<bhedollekhàü÷usammardà apasavyastathàparaþ . tato yogo bhayedeùàmekàü÷akasamàpanàt>% iti kà÷yapokte÷ca sarvaü niravadyam . atha yuddhe paràjitasya grahasya lakùaõamàha raïganàø %<apasavye jito yuddhe pihito'õuradãptamàn . råkùo vivarõo vidhvasto vijito dakùiõà÷ritaþ>% såø siø . dvayormadhye yastaditareõa vidhvasto hataþ sa vijitaþ paràjito j¤eyaþ . hatasya lakùaõamàha apasavya iti . apasavye yuddhe yo jito jayalakùaõairvivarjitaþ . etenollekhàditraye sa¤j¤àphalaü na paràjitasya phalamiti såci tam . pihita àcchàdito'vyakta iti yàvat . aõu ritaragrahavimbàdalpabimbaþ . adãptimàn prabhàrahitaþ råkùo'snigdhaþ vivarõaþ varõena svavarõena svàbhàvikena rahita ityarthaþ . dakùiõà÷rita itaragrahàpekùayà dakùiõadi÷i sthitaþ . %<÷yàmo và vyapagatara÷mivàn ra÷mimaõóalo và råkùo và vyapagatara÷mivàn kç÷o và . àkrànto vinipatitaþ kçtàpasavyo vij¤eyo hata iti sagraho graheõa>% iti bhàrgavãyokteþ . atha ÷lokottaràrdhena jayino grahasyalakùaõamàha raïganàø %<udakstho doptimàn sthålojayã yàmye'pi yo valã>% sçø siø itaragrahàpekùayottaradiksthaþ dãptimàn prabhàyuktaþ sthåla itaragrahavimbàpekùayà pçthubimbaþ . jayã jayayuktaþ syàt . athottaradakùiõadiksthatvakrameõa jayaparàjayauna sta ityàha yàmya iti . dakùiõadi÷i yo graho balã dãptimàn pçthubimbo bhavati sa layã . api÷abda uttaradi÷àsamuccayàrthakaþ . tathà ca jayaparàjayalakùaõayo rdiksthànamanupayuktamiti bhàvaþ . atha yuddhe vi÷eùamàha raïgaø . %<àsannàvapyubhau dãptau bhavata÷cet samàgamaþ . svalpau dvàvapi vidhvastau bhavetàü kåñavigrahau>% såø siø . ubhau dvau àsannàvekabhàgàntaragatàntaritau . api÷abdàdyuddhalakùaõàkràkùau . dãptau prabhàyuktau cet syàtàü tadà balànvità%<vati samàgatalakùaõaikade÷asadbhàvàt samàgamàkhyaü yuddham . dvàvapi grahau svalpau såkùmavimbau vidhvastau dvàvapi paràjayalakùaõàkràkau syàtàü tadà krameõa kåñavigrahasa¤j¤akau yuddhabhedau syàtàm . athotsargataþ ÷ukrasya jayalakùaõàkràntatvamastãti vadan samàgamaþ ÷a÷àïkeneti pràk pratij¤àtasamàgame uktapakàramatidi÷ati>% raïgaø . %<udakstho dakùiõastho và bhàrgavaþ pràya÷o jayã . ÷a÷àïkenaivameteùàü kuryàt saüyogasàdhanam>% såø siø itaragrahàpekùayodakstho dakùiõadikstho vobhayadi÷ãtyarthaþ . ÷ukraþ pràya÷a utsargato jayalakùaõàkràntatvena jayã . kadàcit paràjayalakùaõàkrànto bhavatãti tàtparyàrthaþ . eteùàü bhaumàdipa¤catàràõàü candreõa saha saüyogasàdhanaü yutisàdhanameùàmuktarãtyà gaõakaþ kuryàt . atra vi÷eùàrthakam . %<avanatyà sphuño j¤eyo vikùepaþ ÷ãtagoryutau>% ityarthaü kvacit pustake dç÷yate na sarvatreti kùiptatvàttadupekùitam adhikàrasyàparõa÷lokatvàpatte÷ca . etaduktyanyayoge natisaskàraniùedhasya siddhastasyàyuktatvamiti tadanuktau såryagrahaõoktarãtyà sàdhàraõyena sarvatra tadvi÷eùokterarthasiddheriti dhyeyam . nanveùàü grahàõàü dåràntareõa sadordhvàdharàntarasadbhàvàt parasparaü yogàsambhavena kathaü yutiþ saïgatetyata àha raïgaø . %<bhàvàbhàvàya lokànàü kalpaneyaü pradar÷ità . svamàrgagàþ prayàntyete dåramanyonyamà÷ritàþ>% såø siø . %<ete grahàþ svamàrgagàþ svasvakakùàsthà anyonyamà÷rità yu takàlaårdhvàdharantaràbhàvena saüyuktàþ santaþ prayànti gacchanti iti dåraü dåràntareõa dar÷anàdiyaü grahayutikalpanà kalpanàtmikà'vàstavà pradar÷ità pårvoktagranthena kathità . nanvavastubhåtà kimarthamuktetyataþ prayãjanamàha bhàvàbhàvàyeti . lokànàü bhåsthapàõigàü màvaþ ÷ubhaphalamabhàvo'÷umaphalaü tasmai ÷ubhà÷ubhaphalàde÷àyàvastubhåtàpi yutirukteti bhàvaþ>% raïgaø . yuddhabhedàstatphakapi÷eùàþ samàgamajayàdiphalabhedà÷ca vçø saü 17 aø uktà yathà
     %<yuddhaü yathà yadà và bhaviùyadàdi÷yane trikàlaj¤aiþ . tadvij¤àne karaõaü mayà kçtaü såryasiddhàntàt . viyati caratàü grahàõàmuparyuparyàtmamàrgasaüsthànàm . atidåràdóagvipaye samatàmiva samprayàtànàm . àsannakramayogàdbheñolle khàü÷umadopasavyaiþ . yuddhaü catuþprakàraü parà÷aràdyairmunibhiruktam . bhede vçùñivinà÷o bhedaþ suhçdàü mahàkulànàü ca . ullekhe ÷astramayaü mantrivirodhaþ priyànyatvam . aüguvirodhe yuddhàni bhåbhçtàü ÷astrarukkùudavamardàþ . yuddhe càpyapasavye bhavanti yuddhàni bhåpànàm . raviràkrando madhye pauraþ pårve'pade sthito yàyã . paurà budhagururavijà nityaü ÷ãtàü÷uràkrandraþ . ketukujaràhu÷ukrà yàyina ete hatà grahà hanyuþ . àkrandayàyipauràn jayino jayadàþ svavargasya . paure paureõa hate pauràþ pauràn nçpàn vinighnanti . evaü yàyyàkrandau nàgarayàyigrahà÷caiva . dakùiõadiksthaþ paruùo vepathurapràpya sannivçddho'õuþ . adhigåóho vikçto niùprabho vivarõa÷ca yaþ sa jitaþ . ukta viparãtalakùaõasampanno jayagato vinirdiùñaþ . vipula snigdho dyutimàn dakùiõadikstho'pi jayayuktaþ . dvàvapi mayåkhapçktau vipulau snigdhau samàgame bhavataþ . tatrànyo'nyaprãtirviparãtàvàtmapakùaghnau . yuddhaü samàgamo và yadyavyaktau tu lakùaõairbhavataþ . bhuvi bhåbhçtàmapi tathà phalamavyaktaü vinirde÷yam>% .
     kujajayasya %<guruõà jite'vanisute vàhlokà yàyino'gnivàrtà÷ca . ÷a÷ijena ÷årasenàþ kaliïgasàlvà÷ca pãóyante . saureõàre vijite jayanti pauràþ prajà÷ca sãdanti . koùñhàgàramlecchakùatriyatàpà÷ca ÷ukrajite>% .
     budhajayasya %<bhaumena hate ÷a÷ije vçkùasarittàpasà÷makanarendràþ . uttaradiksthàþ kratudãkùità÷ca santàpamàyànti . guruõà budhe tu vijite mleccha÷ådracauràrthayuktapaurajanàþ . traigartapàrvatãyàþ pãóyante kampate ca mahã . ravijena budhe dhvaste nàvikayodhàbjasadhanagarbhiõyaþ . bhçguõà jite'gnikopaþ sasyàmbudayàyividhvaüsaþ>% .
     jãvajayasya %<jãve ÷ukràbhihate kulåtagàndhàrakaikayà madràþ . sàlvà vatsà vaïgà gàvaþ sasyàni na÷yanti . bhaumena hate jãve madhyo de÷o nare÷varà gàvaþ . saureõa càrjunàyanavasàtiyaudheya÷ivivipràþ . ÷a÷itanayenàpi jite vçhaspatau mlecchasatya÷astrabhçtaþ upayànti madhyade÷a÷ca saükùayaü yacca bhaktiphalam>% .
     ÷ukrajayasya %<÷ukre vçhaspatihate yàyã ÷reùñho vinà÷amupayàti . brahmakùatravirodhaþ salilaü ca na vàsavastyajati . ko÷alakaliïgavaïgà vatsà matsyà÷ca madhyade÷ayatàþ . mahatãü vrajanti pãóàü sapuümakàþ ÷årasenà÷ca . kujavijite bhçgutanaye balamukhyabadho narendrasaügràmàþ . saumyena pàrvatãyàþ kùãravinà÷o'lpavçùñi÷ca . ravijena site vijite gaõamukhyàþ ÷astrajãvinaþ kùatram . jalajà÷ca nipãóyante sàmànyaü bhaktiphalamanyat>% .
     ÷anijayasya %<asite sitena nihate'rghavçddhirahivihagamàninàü pãóà . kùitijena ñaïkaõàndhroórakà÷ibàhlãkade÷ànàm . saumyena paràbhåte mande'ïgabaõigvihaïgapa÷unàgàþ . santàpyante guruõà strãbahulà mahiùaka÷akà÷ca>% . ayaü vi÷eùo'bhihito hatànàü kujaj¤avàgã÷asitàsitànàm . phalaü tu vàcyaü grahabhaktito'nyada yathà tathà ghnanti hatàþ svabhaktãþ . %<nãcasthite'rigçhage'tha paràjite và jãve bhçgau vratavidhau smçtikarmahãnaþ>% jyoø taø . upayama÷abde tatkàlasya varjyatoktirdç÷yà . grahavigrahagrahavimardàdayo'pyatra, tatra ca candrasyànya kheñaiþ samàgame vi÷eùaþ na yuddham ityuktaü vçø saüø 18 aø yathà %<bhànàü yathàsambhavamuttareõa yàto grahàõàü yadi và ÷a÷àïkaþ . pradakùiõaü tacchubhakçnnaràõàü yàmyena yàto na ÷ivaþ ÷a÷àïkaþ . candramà yadi kujàt prayàtyudak pàrvatãyabala÷àlinàü jayaþ . kùatriyàþ pramuditàþ svayàyino bhåridhànyamudità vasundharà . uttarataþ svasutasya ÷a÷àïkaþ paurajayàya subhikùakara÷ca . sasyacayaü kurute jayahàrdiü ko÷acayaü ca naràdhipatãnàm . vçhaspateruttarage ÷a÷àïke pauradvijakùatriyapaõóitànàm . dharmasya devasya ca madhyamasya vçddhiþ subhikùaü muditàþ prajà÷ca . bhàrgavasya yadi yàtyudak ÷a÷ã ko÷ayuktagajavàjivçddhidaþ . yàyinàü ca vijayo dhanuùmatàü sasyasampadapi cottamà tadà . ravijasya ÷a÷ã pradakùiõaü kuryàccetpurabhåbhçtàü jayaþ . ÷akabàhlikasindhu pahlavà mudapàptà yavanaiþ samanvitàþ . yeùàmudaggacchati bhagrahàõàü pràleyara÷mirnirupadrava÷ca . taddravyapauretarabhaktide÷àn puùõàti yàmyena nihanti tàni . ÷a÷ini phalamudaksthe yadgrahasyopadidaü bhavati tadapasavye sarvameva pratãpam . iti ÷a÷isamavàyàþ kortità bhagrahàõàü na khalu bhavati yudvaü sàkamindorgraharkùaiþ>% .

#<grahayuddhabha># naø grahayoyu saü yatra tàdç÷aü bham . grahayuddhàdhikaraõe nakùatra upamaya÷abde udàø .

#<grahavarùàdiphala># naø 6 taø . 1 såryàdigrahasvàmikavarùamàsaphalabhede . 7 baø . 2 tadboghaka÷àstre ca tacca vçø saø 20 adhyàyàtmakaü yathà
     raveþ--%<sarvatra bhårviralasasyayutà vanàni daivàdbibhakùayiùudaüùñrisamàvçtàni . syandanti naiva ca payaþ pracuraü sravantyo rugbheùajàni na tathàtibalànvitàni . tãkùõaü tapatyaditijaþ ÷i÷ire'pi kàle nàtyambudà jalamuco'calasannikà÷àþ . naùñaprabharkùagaõa÷ãtakaraü nabha÷ca sãdanti tàpasakulàni sagokulàni . hastya÷vapattimadasahyabalairupetà vàõàsanàsimusalàti÷ayà÷caranti . ghnanto nçpà yudhi nçpànucarai÷ca de÷àn saüvatsare dinakarasya dine'tha màse>% .
     vidhoþ--%<vyàptaü nabhaþ pracalitàcalasannikà÷airvyàlà¤janàligava lacchavibhiþ payodaiþ . gàü pårayadbhirakhilàmamalàbhiradbhirutkaõñhakena guruõà dhvanitena cà÷àþ . toyamana padmakumudotpalavantyatãva phulladrumàõyu pavanànyalinàditàni . gàvaþ prabhåtapayaso nayanàmiràmà ràmà ratairavirataü ramayanti ràmàn . godhåma÷àliyavadhànyavarekùuvàñà bhåþ pàlyate nçpatibhirnagaràkaràóhyà . cityaïkità kratuvareùñivighuùñanàdà saüvatsare ÷i÷iragorabhisampravçtte>% .
     kujasya--vàtoddhata÷carati vahniratipracaõóo gràmàn vanàni nagaràõi ca sandidhakùuþ . hàheti dasyugaõapàtahatà rañanti niþsvãkçtà vipa÷avo bhuvi martyasaïghàþ . abhyunnatà viyati saühatamårtayo'pi mu¤canti na kvacidapaþ pracuraü payodàþ . sãmni prajàtamapi ÷oùamupaiti ÷asyaü niùpannamapyavinayàdapare haranti . bhåpà na samyagàbhapàlanasaktacittàþ pittottharukpracuratà bhujagaprakopaþ . evaüvidhairupahatà bhavati prajeyaü saüvatsare 'vanisutasya vipannasasyà .
     budhasya--%<màyendrajàlakuhakàkaranàgaràõàü gàndharvalekhyagaõitàstravidàü ca vçdviþ . piprãùayà nçpatayo'dbhutadar÷anàni ditsanti tuùñijananàni parasparebhyaþ . vàrtà jagatyavitathà'vikalà trayã ca samyak caratyapi manorivaü daõóanãtiþ . adhyakùaraü svabhiniviùñadhiyo'tra kecit ànvãkùikãùu ca paraü padamãhamànàþ . hàsyaj¤adåtakavivàlanapuüsakànà yuktij¤asetujalaparvatavàsinàü ca . hàrdiü karoti mçgalà¤chanajaþ khake'vda màse'tha và pracuratàü bhuvi cauùadhãnàm>% .
     guroþ--%<dhvaniruccarito 'dhvare dyugàmã vipulo yaj¤amuùàü manàüsi mindan . vicaratyani÷aü dvijottamànàü hçdayànandakaro 'dhvaràü÷abhàjàm . kùitiruttamasasyavatyanekadvipapattya÷vadhanorugokulàóhyà . kùitipairabhipàlanapravçddhà dyucaraspadhijanà tadà vibhàti . vividhairviyadunnataiþ payodairvçtabhåmiü payasàbhitarpayadbhiþ . suraràjaguràþ ÷ubhe 'tra varùe bahusasyà kùitiruttamardhiyuktà>% .
     bhç÷oþ--%<÷àlãkùumatyapi dharà dharaõãdharàbhadhàràdharãjjhitapayaþparipårõavaprà . ÷rãmatsaroruhatatàmbutaóàgakãrõà yoùeva bhàtyabhinavàbharaõojjvalàïgã . kùatraü kùitau kùapitamåribalàripakùam udghuùñanaikajaya÷abdaviràvità÷am . saühçùña÷iùñajanaduùñavinaùñavargàü gàü pàlayantyavanipà nagaràkaràdyàm . pepãyate madhu madhau saha kàminãbhirjegãyate ÷ravaõahàri saveõuvãõam . bobhujyate 'tithisuhçtkhajanaiþ sahànnam avde sitasya madanasya jayàvaghoùaþ>% .
     ÷aneþ--%<udva, ttadasyugaõabhåriraõàkulàni ràùñràõyanekapa÷uvittavinàkçtàni . roråyamàõahatabandhujanairjanai÷ca rogottamàkulakulàni bubhukùayà ca . vàtoddhatàmbudharavarjitamantarikùam àrugaõanaikaviñapaü ca dharàtalaü, dyauþ . naùñàrkacandrakiraõàtirajo'vanaddhà, toyà÷ayà÷ca vijalàþ sarito'pi tanvyaþ . jàtàni kutracidatoyatayà vinà÷am çcchanti puùñimaparàõi jalokùitàni . sasyàni mandamabhivarùati vçtra÷atrau varùe divàkarasutasya sadà pravçtte>% .
     aõurapañumayåkho nãcago'nyairjito và na sakalaphaladàtà puùñido'to 'nyathà yaþ . yada÷ubhama÷ubhe'vade màsajaü tasya vçddhiþ ÷ubhaphalamapi caivaü yàpyamanyo'nyatàyàm .

#<grahavahni># puø 6 taø . grahayaj¤e grahodde÷ena homà'dhikaraõe vahribhede sa ca grahayaj¤a÷abde 2762 pçø dar÷itaþ .

#<grahavipra># puø 6 taø . grahodde÷yakadànagrahaõena patite viprabhede (daivaj¤a) tasya grahadànodde÷yatà ca grahayàmale 6 pañale uktà yathà %<tulàdàna¤ca yo dadyàd grahavipràya sundari . àpanmukto bhavet so'pi bhuviþ saümodate sukham . suvarõasya tulàü dadyàd grahavipràya yaþ priye! . tasya tuùñaþ suragururàyurvçddhiü karoti saþ . yastu raupyatulàdànaü dadyàt grahadvijàya ca . santuùñastasya ÷ukraþ san sa sçjeddãrghajãvitam . grahadvijàya yo dadyàttulàü tàmrasya pàrvati! . santuùño maïalastasya dãrghàyuùyaü karoti hi . yodadyàd grahabipràya pittalasya tulàü priye! . tasya tuùño vudhaþ kuryàdàyuþpuùñiü sugauravam . grahabipràya lauhasya tulàü yastu prayacchati . prãtaþ ÷anai÷carastasya vipulàyuþ prayacchati . ÷ã÷akasya tulàü dadyàd grahavipràya yaþ priye! . tasyà÷u ràhuþ suprãtaþ saubhàgyàyuþprayacchati . yaþ svarparatulàü daüdyàd grahavipràya sundari! santuùño bhagavàn ketustasyàyurvardhayet sukham . tulàü tàmrasya yo dadyàd grahavipràya sundari! . àdityastasya sa prãto dãrvàyuþ pariyacchati . grahavipràya yo dadyàd tulàü kàüsyasya sundari! . santuùñastasya ràtrã÷ovibhåtyàyuþprayacchati>% .

#<graha÷çïgàñaka># naø vçø saüø 20 aø ukte grahayogabhede yathà %<yasyàü di÷i dç÷yante vi÷anti tàràgrahà raviü sarve . bhavati bhayaü di÷i tasyàmàyudhakopakùudhàtaïkaiþ . cakradhanuþ÷çïgàñakadaõóapurapràsavajrasaüsthànàþ . kùudavçùñikarà loke samaràya ca mànavendràõàm . yasmin khàü÷e dç÷yà grahamàlà dinakare dinàntagate . tatrànyo bhavati nçpaþ paracakropadrava÷ca mahàn . yasminnçkùe kuryuþ samàgamaü tajjanàn grahà hanyuþ . avibhedanàþ parasparamamalamayåkhàþ ÷ivàsteùàm . grahasaüvartasamàgamasammohasamàjasannipàtàkhyàþ . ko÷a÷cetyeteùàmabhidhàsye lakùaõaü saphalam . ekarkùe catvàraþ saha paurairyàyino 'tha và pa¤ca . saüvarto nàma bhavecchikhiràhuyutaþ sa sammohaþ . pauraþ paurasameto yàyã saha yàyinà sabhàjàkhyaþ . yamajãvasaïgame 'nyo yadyàgacchettadà ko÷aþ . uditaþ pa÷càdekaþ pràk cànyo yadi sa sannipàtàkhyaþ . avikçtatanavaþ snigdhà vipulà÷ca samàgame dhanyàþ . samau tu saüvartasamàgamàkhyau sammohako÷au bhayadau prajànàm . samàjasa¤j¤aþ susamaþ pradiùño vairaprakopaþ khalu sannipàte>%

#<grahasamàgama># puø 6 taø . candreõa saha bhaumàdipa¤cagrahayogabhede . grahayuti÷abde graha÷çïgàñaka÷abde ca vivçtiþ

#<grahàdi># puø pàø ukte kartari õinipratyayanimitte dhàtugaõabhede sa ca gaõaþ õinyantayà pàø gaø såø ukto yathà gràhã utsàhã uddàsã udbhàsã sthàyã mantrã saümardã (rakùa÷rubapa÷àü nau) nirakùã ni÷ràvã nivàpã ni÷àyã (yàcçvyàhçvrajavadavasàü pratiùiddhànàm) ayàcã avyàhàrã asaüvyàhàrã avràjã avàdã avàsã (acàþ acittakartçkànàm) akàrã ahàrã avinàyã vi÷àyã viùàyã (abhibhàvã bhåte) ataràdhã uparodhã paribhavã bharibhàvã iti grahàdiràkçtinaõaþ

@<[Page 2770a]>@
#<grahàdhàra># puø 6 taø . dhruvanakùaye . tasya tathàtva¤ca khagola÷abde pçø 2419 . 20 dar÷itam grahà÷rayàdayo'pyatra .

#<grahàdhikaraõa># naø grahasya pàtravi÷eùasyaikatvàvivakùàyàj¤àpakamadhikaraõam . nyàyaråpe pa¤càïge adhikaraõabhede tacca jaiø 3 aø 1 pàde dar÷itaü saükùepatastata uddhçtya tattvabodhinyàmuktaü yathà somayàge ÷råyate %<da÷àpavitreõa grahaü saümàrùñãti>% da÷àpavitraü vàsaþkhaõóaü grahaþ somarasàdihaviþpàtra vi÷eùaþ tatra ekasyaiva màrjanamuta ekatvàvivakùayà sarveùàmiti saü÷aye %<pa÷unà rudraü yajeta>% ityatreva ekavacanàdekatvavivakùayà ekasyaiva màrjanaü na sarveùàü tathà ca såø ekatvaü yuktamekasya ÷rutisaüyogàditi, pràpte bråmaþ . grahàõàü yàgopakaraõatayà pràptànàmanena màrjana saüskàrovidhãyate tatra grahamiti dvitãyayà ekasyodde÷yatvaü phalavattva¤ca bodhyate pradhànaü grahaü prati màrjanaü guõaþ %<pratipradhànaü guõa àvartanãyaþ>% iti nyàyena sarveùàü màrjanaü pràptam udde÷yagatamekatvamavivakùitaü na ca grahatvajàtirmàrjanena saskàryà iti tadà÷rayaikamàrjanena sarve saüskçtà bhavanti, jàteþ sarbavçttitvàdityekatvavivakùàyàmapi sarvamàrjanasiddhiriti bàcyaü jàterabhårtatvàt apårvàsàdhanatvàcca tallakùitànàü dravyàõàmapårvasàdhanatayà saümàrgàt taduktam %<udde÷ya lakùaõaü jàtiryaddravyaü lakùyate tayà . tasyàïgameùa sammàrgaþ sarvasyeti vini÷cayaþ>% . nacaikatvaü nodde÷yagatam api tu ekatvaü sarmàrjana¤cobhayaü vidheyamiti vàcyaü grahaü saümçjya t sacaikaþ kàrya iti vàkyabhedàpatteþ ekatvasya sarvagraheùu siddhatvena vidhànàsammavàt svasamànàdhikaraõakarmatàniråpakamàrjanasajàtãyakarmatàsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitànavacchedakaikatvaråpavi÷iùñamekatvaü vidheyaü tathà sati sarvarmàrjanàsiddhiþ ataeva ekatvavi÷iùñagrahasya màrjanaü vidhãyate ekatvaü grahatva¤ca sarveùu vartata iti ekatvavivakùàyàmapi sarvamàrjanasiddhirityapi paràstaü tàdç÷aikatvasyàvyàvartakatvàt vi÷iùñaikatvavivakùàyà¤ca uktadoùàditi sàmpradàyikàþ . atnedamavadheyam ekatvavivakùàyàmapi sarvamàrjalasiddhiþ tathàhi ekatvavivakùàyàü pratyekameva màrjanaü na tu militànàmekaü màrjanaü tathàtve sàhitye bahupacanaü nirdisyeta . tasmàdekavacananirde÷àt pratipradhànaü guõàvçttinyàyàt pratyekaü sarveùàü màrjanamiti . ittha¤ca svasamànàghikaraõakarmatàniråpakamàrjananiråpitakarmatàsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitànavacchedakaikatvaråpavi÷iùñaikatvameva vivakùitaü syàt . avivakùitatvasiddhàntastu ekasyaiva màrjanaü na sarveùàmiti pràpakasya svasamànàdhikaraõetyàdipårvapakùoktasya sàmànyatã màrjanaghañitaikatvasya vivakùàmàdàya . na caivaü grahaü saümàrùñãti vàkyàt kathaü sarveùàü màrjanabodhaþ grahatvenopasthitasyaiva grahasya màrjanabodhanàditi vàcyam udde÷yavidheyabhedena bhinnànàmeva vàkyànàü tantreõoccàraõàt pratipradhànaü guõàvçttinyàyàt sarvamàrjanasiddhau vàkyabhedakalpanàgauravasyàpràmàõikatvàt ataeva bhàvàrthadãpikàyàü rukmiõãsvayaüvarãyaùaóbadhàraõavyàkhyàne %<na caivaü vàkyabhedaþ anådyavidheyabhedena vibhinnànàmeva vàkyànàü sahaprayogàt grahaü samàrùñãtivaditi>% dçùñàntãkçtaü ÷rãdharasvàmicaraõaiþ .

#<grahàdhã÷a># puø 6 taø . sårye grahàdhyakùàdayo'pyatra .

#<grahàmaya># puø grahakçta àmayaþ . grahàve÷e skandagrahàdyà ve÷e ràjaniø .

#<grahàvamardana># puø grahau candrasåryau avamçdnàti ava + mçdalyu . 1 ràhau . candrasåryàvamardanamiti tadvyànaliïgàttasya tathàtvam . bhàve lyuñ 6 taø . 2 grahacoþ paraspara yuddhe ca . %<grahàvamardane caiva puùyasnànaü samàcaret>% vçø saüø 48 aø .

#<grahà÷in># puø grahaü skandagrahadoùama÷nàti nà÷ayati ava + a÷a--õini . grahanà÷akavçkùe ÷abdaraø .

#<grahàhvaya># puø grahaü grahadoùamàhvayati nà÷àya àkàrayati à + hve--÷a . bhåtàïku÷a vçkùe ràjaniø . tasya grahadoùanà÷ane'ïku÷atulyatvàttathàtvam .

#<grahila># triø graho'styasya kà÷àø ilac . nirvandhayukte . nirvandha÷ca kopàdanuràgàti÷ayàcca bhavati tatra kopamåla nirbandhayukte . %<na ni÷à'khilayà'pi vàpikà prasasàda grahileva màninã>% naiùaø . anuràgàdhãnanirbandhayukte %<prasàdhanagrahilairasmàbhiþ rasàdãnàü vyaïgyatvamuktam>% sàø daø .

#<grahãtç># triø graha--tçc iñodãrùaþ . 1 grahaõakartari 2 çõagràhiõi ca . %<viùayàõàü grahãtéõi ÷anaiþ pa¤cendriyàõi ca>% manuþ . %<grahãtà yàda naùñaþ svàt kuñumbàrtha kçtovyayaþ>% manuþ .

@<[Page 2771a]>@
#<grahya># puø grahaþ haviþpàtrabhedaeva svàrthe yat . haviþpàtra råpe yaj¤iye pàtrabhede . %<àsmàko'si ÷ukraste grahyo vicitastvà>% yajuø 4 . 24 . %<grahaeva grahyaþ ÷ukrapadamaindra vàyavàdigrahàõàmupalakùaõam>% vedadãø .

#<gràbha># puø graha--õa vede hasya maþ . gràhake . %<à tå na indra! kùumantaü citraü gràbhaü saügçbhàya>% çø 8 . 81 . 1 . %<gràbhaü gràhakama>% bhàø .

#<gràma># puø grasa--man àdantàde÷aþ . %<viprà÷ca viprabhçtyà÷ca yatra ceva vasanti hi . sa tu gràma iti proktaþ ÷ådràõàü vàsa eva và iti>% %<tathà ÷ådrajanapràyàþ susamçddhakçùãvalàþ . kùetropayogabhåmadhye vasatirgràmasaüj¤ikà>% iticoktalajaõe vipràdãnàü 1 bàsasthàne, %<dhanuþ ÷ata pariõàhogràmàt kùetràntaraü bhavet>% yàj¤aø . %<gràmeùvàtmavisçùñeùu>% raghuþ . %<tyajedekaü kulasyàrthe gràmasyàrthe kulaü tyajet . gràmaü janapadasyàrthe àtmàrthe pçthivãü tyajet>% hitopaø %<yathà kuñumbinaþ sarvepyekãbhåtà bhavanti hi . tathà svaràõàü sandoho gràma ityabhidhãyate>% ityukte 2 svarasaüghabhede, %<ùaójagràmo bhavedàdau mavyamagràmaeva ca . gàndhàragràma ityetat gràmatrayamudàhçtam>% %<nandyàvarto'tha jãmåtaþ subhado gràmakàstrayaþ . ùaóajamadhyamagàndharàstrayàõàü janmahetavaþ>% mallinàthadhçtavàkyam teùà¤ca saptasvaravi÷eùayogàt ekaviü÷atimårchanàhetutvaü yathoktaü tatraiva %<kramàt kharàõàü saptànàmàroha÷càvarohaõam . sà mårchanocyate gràmasthà etàþ sapta sapta ca>% . %<gràmatraye'pi pratyekaü sapta sapta mårchanàityekaviü÷atimårchanà bhavantãti>% malliø . adhikaü saügãtadàmodare dç÷yam . %<sphuñãbhavadgràmavi÷eùamårchanàm>% màghaþ . ki¤cicchabdapårvakasaþ 3 tadarthasaüghàte ca yathà ÷abdagràmaþ arthagràma ityàdi . %<÷abdàkarakaragràmaþ>% kavikalpadrumaþ . 4 janapade ca %<yasyà÷vàsaþ pradi÷i yasya gàvo yasya gràmà yasya vi÷ve rathàsaþ>% çø 1 . 12 . 7 . %<grasante'tra gràmàjanapadàþ>% bhàø . svàrthe ka teùbarthe %<dãyantàü gràmakàþ kacit>% bhàø udyoø 1466 ÷loø . svalpàrthe ñã tataþ svàrthe ka gràmañikà svalpagràme strã %<svarga gràmañikàviluõñhanavçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ>% sàø daø . 5 gàmavàsi kaùakàdijane 6 gràmasaha÷e saühate gràmasyedamaõ . 7 tatsambandhini 8 gràmyadharma ca .

#<gràmakàma># triø gràma svakàyatvena kàmayate kama--õiï aõ upaø saø . àtmasambandhitayà gràmasya kàmuke . %<yavàgvà gràmakàmaþ>% kàtyàø ÷rau04 . 15 . 22 . %<upahavyo gràmakàmasya>% 22 . 8 . 7 . %<dãrghavyàdhigràmakàmaprajàkàmapa÷ukàmànàü và>% 22 . 9 . 17 .

#<gràmakukkuña># puüstrã 7 taø . gràmye kukkuñabhede %<kalaviïgaü plavaü haüsaü cakràïgaü gràmakukkuñam>% %<chatràkaü vióvaràhaü ca lasunaü gràmakukkuñam . palàõóuü gç¤janaü caiva matyàjagdhvà patet dvijaþ>% iti manunà tanmàüsabhakùaõaü niùiddham striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gràmakumàra># triø gràmeùu madhye kumàraþ sundaraþ . gràmasundare . tasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . gràmakumàraka tadbhàve naø .

#<gràmakulàla># puø gràme kulàlaþ . gràmye kulàle kumbhakàre %<gràmaþ ÷ilyini>% pàø asya và prakçtisvaratà gràma ÷abda÷ca àdyudàttaþ . evaü gràmanàpitàdiùu và àdyudàttatà . tataþ manoj¤àø bhàve vu¤ . gràmakulàlaka tadbhàve na0

#<gràmakåña># puüstrã gràmasya kåña iùa va¤canàpradhànatvàt . ÷ådre hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gràmakroóa># puüstrã gràme kroóaþ . gràmya÷åkare striyàü jàtitvàt ïãù . %<sa dogdhrãü dhenumutsçjya gràmakroóãü dudhukùati>% kà÷ãkhaø 36 aø . gràma÷åkaràdayo'pyatra puüstrãø .

#<gràmagçhya># triø graha--bàhyàrthe kyap 5 taø . 1 gràmabàhye striyàü ñàp sà ca 2 gràmavàhyasenàyàm .

#<gràmageya># naø gràme geyam . sàmabhede tasya gràme geyatvàt tathàtvam .

#<gràmagoduh># puø 7 taø . gràmye gope %<gràmaþ ÷ilpini>% pàø và asya prakçtikharatve pràpte yuktyàrohyàø àdyudàttatà .

#<gràmaghàta># puø 6 taø . gràmasya dravyaharaõena hananapràye vyàpàre . %<gràmaghàte hitàbhaïge pathi moùàbhidar÷ane . ÷aktitonàbhidhàvanto nirvàsyàþ saparicchadàþ>% manuþ . %<gràmaghàte gràmaluõñhane>% kullåø . 2 gràmavçttijanahanane ca . %<mçgo'sakçdgràmaghàtamàcaùñe>% vçø saüø 30 aø . %<ekasthàne ruvandãptaþ saptàhàd gràmaghàtakçta>% 86 aø .

#<gràmaghàtin># puüstrã gràmàrthaü tatrasthalokabhakùaõàrthaü hanti pa÷ån hana--õini . gràmasthabahulokapopaõàrthaü pa÷ughàtake . %<gràmaghàtã ca kaunteya! màüsasya parivikrayã>% bhàø ÷àø 34 aø pràya÷cittãyopàkhyàne .

#<gràmaghoùin># puø gràme kçùake ghoùo'styasya ini . saükrandane indre . %<saükrandanaþ pravadodhçùõuùeõaþ pravedakçdbahudhà gràmaghoùã>% athaø 5 . 20 . 9 . vçùñyarthaü vçùakeõa ÷abdamànatvàttasya tathàtvam .

#<gràmacaryà># strã 6 taø . gràmyadharme strãsambhoge %<sarva÷o varjayedgràmacaryàm>% à÷vaø ÷rauø 12 . 8 . 3 . satridharmoktau %<gràmacaryà strãsambhogaþ>% nàràø vçø .

#<gràmaja># triø gràme jàyate jana--óa . gràmye dhànyàdau .

#<gràmajaniùpàvã># strã karmaø . nakhaniùpàvyàü dhànyabhede ràjaniø .

#<gràmajàta># triø gràme jàyate jana--kartari kta . gràmye dhànyàdau %<na gràmajàtànyàrto'pi målàni ca phalàni ca>% manuþ vànaprasthadharmoktau . %<gràmajàtàni aphàla kçùñabhåbhàge jàtànyapi phalàdãni na bhakùayet>% kullåø .

#<gràmajàla># naø . gràmasamåhe cakra÷abdàrthe trikàø .

#<gràmajit># triø gràmaü saühataü jayati vi÷leùaõena, jikvip . saüghàtmakasya bastunaþ vi÷leùayitari . %<nithutvanto gràmajito yathà naraþ>% çø 5 . 54 . 8 .

#<gràmaõã># triø gràmaü samåhaü nayati prerayati svasvakàryoùu nã--kvip õatvam . 1 pradhàne 2 gràmàdhyakùe 3 nàpite puø mediø . %<gràmaõãbhyo'nnaü suràü suràpebhyaþ>% kauùãtaø vràø . gràmaü gràmadharmaü nayati . 4 bhogike hemaø gràmeõa maithunavyàpàreõa nayati kàlam . bahujanabhogyàyàü striyàü 5 ve÷yàyàü 6 nãlikàyàü ca strã hemacaø . 7 viùõau puø %<agraõãrgràmaõãþ ÷rãmàn>% viùõusaø . bhåtagràmasya netçtvàt gràmaõãþ bhàø . gràmaõyaþ idam takùa÷iø aõ . gràmaõa tatsambandhini triø . gràmaõãrivàcarati kyac gràmaõãyate . tataþ kartari ac gràmaõãya tattulye triø %<sindhukålà÷ritàye ca gràmaõãyamahàbalàþ>% bhàø saø 31 aø .

#<gràmaõãthya># naø gràmaõyaþ bhàvaþ tva vede pçùoø . àdhipatye . %<eùo'laü ÷riyai dhàraõàya ràjyasya và gràmaõãthyàya>% ÷ataø vràø 8 . 6 . 2 . 1 .

#<gràmatakùa># puø 6 taø ñac samàø . vahånàü sàdhàraõe kàùñha takùitari .

#<gràmatà># strã gràmàõàü samåhaþ tal . gràmasamåheü %<tasmàddhedaü pràcyo gràmatà vahuviùñhàlàþ>% aitaø 3 . 44 .

#<gràmadharma># puø gràme bhavaþ aõ gràmo dharmaþ . gràmyadharme maithune ÷abdàrthaciø tasya strãpuüdharmatvàttathàtvam .

#<gràmapàla># puø gràmaü pàlayati pàli--aõ upaø saø . gràma rakùake 1 sainyabhede 2 gràmàdhyakùe ca .

@<[Page 2772b]>@
#<gràmaputra># puø gràmasya gràmasthabahujanasya putra iva pàlyatvàt . bahånàü pàlyatayà putratulye . tatomanoj¤àø bhàve vu¤ . gràmaputraka tadbhàve naø .

#<gràmapreùya># puø 6 taø . bahånàü preùye . tataþ manoj¤àø bhàve vu¤ . gràmapreùyaka tadbhàve naø gràmapreùyasya ÷ràddhe'pàtra toktà yathà %<vçùalãpatiþ pi÷unonartana÷ca gràmapreùyo ya÷ca bhavet vikarmà>% bhàø ÷àø 65 aø . %<preùyo gràmasya ràj¤a÷ca kunakhã ÷yàvadantakaþ>% manuþ .

#<gràmabhçta># puø gràmeõa tatrasthasamåhe na bhçtaþ preùyaþ . bahujanabharaõãye . sa ca avràhmaõaþ yathàha ÷àtàø %<abràhmaõàstu ùañ proktà çùiõà tattvavàdinà . àdyo ràjabhçtasteùàü dvitãyaþ krayavikrayã . tçtãyo bahuyàjyaþ syàt caturtho gràmayàjakaþ . pa¤camastu bhçtasteùàü gràmasya nagarasya ca . anàgatàü tu yaþ pårvàü sàdityàü caiva pa÷cimàm . nopàsãta dvijaþ sandhyàü sa ùaùñho'bràhmaõaþ smçtaþ>% .

#<gràmamadgurikà># strã gràmasya priyà madgurikà . gràmasya madgurikeva và (siïã) 1 matsyabhede 2 gràmayuddhe ca mediø .

#<gràmamukha># puø gràmo gràmasthajano mukhamivàsya . haññe trikàø tasya gràmajananiùpàdyatvàttanmukhatvam .

#<gràmamçga># puø 6 taø . kukkure hàràø . kukkurasya gràme mçgatulyatvàttathàtvam striyàü jàtitvàt ïãù .

#<gràmayàjaka># puø 6 taø . gràmasya nànàvarõànàü yàjake apakçùñavipre . gràmabhçta÷abde dç÷yam . %<gurau cànçtake pàpe kçtaghne gràmayàjake>% bhàø vaø 199 aø . apàtroktau .

#<gràmayàjin># puø gràmàn gràmasthanànàvarõàn yàjayati yaja--õic--õini . gràmayàjake . %<nà÷rotriyatate yaj¤e gràmayàjihute tathà>% manuþ abhojyànnoktau .

#<gràma(me)vàsa># puø 7 taø và aluksaø . gràme syitau

#<gràma(me)vàsin># triø gràme vasati vasa--õini và aluksaø . gràme sthàyini striyàü ïãp .

#<gràmaùaõóa># puø gràme gràmadharme ùaõóaþ . gràsyadharmarahite klãbe . tataþ manoj¤àø bhàve vu¤ . gràmaùaõóaka tadbhàve na0

#<gràmastha># triø gràme tiùñhati sthà--ka . gràmavàsini

#<gràmahàsaka># puø gràmaü hàsayati hasa--õic--õvul . bhaginãpatau ÷abdaca0

#<gràmàdhàna># naø gràmasya gràmapoùaõàrthamàdhãyate à + dhà lyuñ . mçgayàyàm halàyudhaþ .

@<[Page 2773a]>@
#<gràmànta># naø 6 taø . gràmasamãpe upa÷alye %<nàdhãyãta÷ma÷anànte gràmànte govraje'pi và>% %<kçtavàpano nivaset gràmànte govraje'pi và>% manuþ . gràmànte bhavaþ vçddhaþ tvàcchaþ . gràmàntãya gràmasamãpabhave triø %<pathi kùetre parivçte gràmàntãye'tha và punaþ>% manuþ .

#<gràmika># puø gràme tadrakùaõe niyuktaþ ñha¤ . gràmarakùaõàya niyukte gràmàdhyakùe %<gràme doùàn samutpannàn gràmikaþ ÷anakaiþ svayam . ÷aüset gràmada÷e÷àtha da÷e÷o viü÷atã÷ine>% manuþ . %<yàni ràjapradeyàni pratyahaü gràmavàsibhiþ . annapànendhanàdãni gràmikastànyavàpnuyàt>% manunà tadvçttiruktà . %<gràmeyàn guõadoùàü÷ca gràmikaþ pratibhàvayet>% %<yàni grànyàõi bhojyàni gràmikastànyupà÷nãyàt>% bhàø ÷àø 87 aø . tasya bhàvaþ purohiø yak . gràmikya tadbhàve naø .

#<gràmin># triø gràmaþ svàmitvena àdhàratvena và'styasya ini . 1 gràmasvàmini 2 gràmavàsini ca . 3 gràmyadharma yukte maithunayukte ca . àsurã meñramarvàgdvàrvyavàye gràmiõàü ratiþ bhàgaø 4 . 29 . 14 . striyàü ïãp . sà ca 4 nãlãvçkùe strã jañàø .

#<gràmãõa># puüstrã gràme bhavaþ kha¤ . 1 kukkure, 2 kàke, mediø 3 gràmya÷åkare ca ràjaniø . 4 gràmodbhave triø . %<gràmãõasya prathamataþ pa÷yatogabayàdikam>% bhàùàø . gràmãõavadhvastamalakùità janaþ màghaþ . 5 gãlikoùadhau, mediø 6 pàlaïkya÷àke ca strã ràjaniø .

#<gràmeya># triø gràme bhavaþ vàø óhak . 1 gràmabhaye %<gràmeyàn guõadoùàü÷ca>% manuþ . 2 ve÷yàyàü strã

#<gràmeyaka># triø gràme bhavaþ kattryàø óhaka¤ . gràmabhaùe . %<gràmeyakakulànà¤ca samakùaü sãmni sàkùiõaþ>% manuþ . atra gàmayiketi pàñhaþ lipikarapramàdàt .

#<gràme÷a># puø 6 taø . gràmapatau gràmàdhyakùe gràme÷varàdayo'pyatra .

#<gràmya># triø gràma--bhavàrthe--và yat . 1 gràmabhave kçùakàdau %<alpavyayena sundari! gràmyajano miùñama÷nàti>% vçø raø . 2 måóhe 3 pràkçte . 4 maithune ca %<vyavàyo gràmyadharma÷ca>% amaraþ . pràkçte %<gràmyànapa÷yat kapi÷aü pipàsataþ>% màghaþ . måóhe %<gràmyabhàvamapahàtumicchavaþ>% màghaþ . 5 svãkàre 6 ratavandhe 7 bhaõóàdivacane a÷lãle hàlikàdiprasiddhavàkye ca naø ÷abdàrthaciø . 8 kàvyadoùabhede puø . sa ca ÷abdagato'rthagata÷ca tatra ÷abdagataþ sàø daø . ÷abdadoùavibhàge %<duþ÷ravyatrividhà÷lãlànucitàrthàprayuktatàþ . gràmyo'pratãtasandigdhaneyàrthanihatàrthatàþ>% ityàdinà ÷abdadoùàn vibhajya %<kañiste harate manaþ>% ityudàhçtam %<apuùñaduùkramagràmyavyàhatà÷lãlakaùñatàþ>% ityàdinà'rthadoùàn vibhajya ca %<svapihi tvaü samãpe me svapimyevàdhunà priya!>% ityarthasya gràmyatvamudàhçtam . %<gràmyà mithunatulàstrã càpàlighañà ni÷àsu meùavçùau ca>% jyoø ukteùu 9 sadàmithunàdirà÷iùu 10 ràtrau meùavçùarà÷yo÷ca puø . 11 pa÷ubhede puüstrãø . yathàha paiñhãnasiþ %<gràmyàraõyà÷caturda÷a gauravirajo'÷vo'÷vataro gardabho manuùya÷ceti sapta gràmyàþ pa÷avaþ, mahiùavànaraçkùasarãsçparurupçùatamçgà÷ceti saptàraõyàþ>% . a÷và÷vataragosvaroùñravastoramramedaþpucchaka prabhçtayo gràmyàþ iti su÷rutokte 12 pa÷ubhede puüstrãø %<gràmyà vàtaharàþ sarve vçühaõàþ kaphapittalàþ . madhurà rasapàkàbhyàü dãpanà balavardanàþ>% su÷ruø . 13 oùadhibhede strã . %<tilamàùavrãhiyavàþ priyaïgavo godhåmà÷ceti sapta gràmyà oùadhayaþ>% taittiø . oùadhi ÷abde 1564 pçø dç÷yam .

#<gràmyakanda># puø karmaø . kandabhede (gràmera ola) ratnamà0

#<gràmyakarkañã># strã karmaø . kuùmàõóe trikàø .

#<gràmyakarman># naø gràmyasya pràkçtasya hàlikàdeþ karma . maithune vyavàye . %<gràmyakarmaõaiva vismçtakàlàbadhiþ>% bhàgaø 5 . 14 . 3 .

#<gràmyakuïkuma># naø karmaø . kusumbhe trikàø .

#<gràmyadharma># puø gràmyasya pràkçtasya hàlikàdeþ dharmaþ . vyavàye maithune amaraþ . %<pramattogràmyadharmeùu>% bhàø vaø 48 aø . %<pramattaü gràmyadharmeùu>% 280 aø . sa astyasya ini gràmyadharmin maithunarate triø . %<÷ådràdàyogava÷càpi vai÷yàyàü gràmyadharmiõaþ>% bhàø ànuø 48 aø .

#<gràmyapa÷u># puø karmaø . pa÷ubhedeùu te ca pa÷avaþ gràmya÷abde dar÷itàþ .

#<gràmyamadgurikà># strã karmaø . ÷çïgãmatsye hàràø .

#<gràmyamçga># puüstrã kukkure jañàø striyàü ïãù .

#<gràmyavallabhà># strã 6 taø . 1 pàlaïgya÷àke (pàlaïga) ràjaniø hàlikàdigràmyapriyatvàttasya tathàtvam . 2 ve÷yàyà¤ca

#<gràmyavàdin># triø gràmyaü vadati õini . gràmya÷abda vàdake hàlikàdau . %<yaþ parastàt gràmyabàdã tasya gçhàd vrãhãnàharet>% taittiø 2 . 3 . 1 . 3 .

@<[Page 2774a]>@
#<gràmya÷åkara># puüstrã karmaø . vióvaràhe striyàü ïãù .

#<gràmyà># strã gràme bhavà yat . 1 tujasyàü ÷abdàrthaciø 2 nãlãvçkùe 3 niùpàvãvçrkùeü ca ràjaniø .

#<gràmyàyaõi># puüstrãø gràmyasyàpatyam tikàø phi¤ . gràmyasya pràkçtàderapatye . striyàü idantatvàt vàü ïãp .

#<gràmyà÷va># puø karmaø . gardabhe trikàø striyàü jàtitve'pi ajàø ñàp .

#<gràvagràbha># puø gràvàõamabhiùavaraõapàùàõaü stutyà gçhõàti graha--aõ hasya bhaþ upaø saø . gràvastuti çtvigbhede . %<agnimindho gràvagràbha uta ÷astà suvipraþ>% çø 1 . 162 . 5 . %<gràvagràbhaþ gràùõaþ stutyà gçhõàtãti gràvastut>% bhàø .

#<gràvan># puø grasate grasa--óa graþ àvanati vana--saübhaktau vic karmaø . 1 prastare, 2 parvate, amaraþ 3 meghe ghi÷vaþ . 3 dçóhe triø ÷abdaraø . %<÷rotà gràvàõoviduùo na yaj¤am>% yajuø 6 . 26 . %<mårdhni gràvõàü jarjarà nirjharauvàþ>% màghaþ . %<gràvasu saümukheùvadhinidadhàti kùatraü vai somovi÷ogràvàõaþ>% ÷ataø vràø 3 . 9 . 3 . 3 .

#<gràvarohaka># puø gràvaõi rohati ruha--õvul 7 taø . a÷vagandhàvçkùe ratnamàø .

#<gràvastut># puø gràvàõaü stauti stu--kvip 6 taø . hotuþ sahàya çtvigbhede acchàvàka÷abde 85 pçø vivçtiþ . tçc . gràvastotàpyatra . tasyedam gha gràvastotriya aõ gràvastotra tatsambandhini triø gràvastotràya hitam cha . gràvastotrãya tasyahite triø %<prastotà vràhmaõàcchaüsi gràvastotrãye>% kàtyàø ÷rauø 24 . 5 . 45 .

#<gràvahasta># puø gràvà abhiùavasàdhanaü pàùàõohaste'sya . abhiùavasàdhanapàùàõayuktahaste gràvastuti çtvigbhede . %<gràvahastàso adhvare>% çø 1 . 15 . 7 .

#<gràvàyaõa># puø pravarabhede hemàø vraø khaø pravaràdhyàye dç÷yam

#<gràsa># puø grasyate grasa--karmaõi gha¤ . mukhapåraõayogyànnàdau tanmàna¤ca %<kukkuñàõóapramàõa÷ca yàvàn và pravi÷enamukham . etaü gràsaü vijànãyàt ÷uddhyarthaü kàya÷odhanam>% parà÷araþ . %<yàvato grasate gràsàn havyakavyeùvamantravit . tàvato grasate pretya tãvra÷ålarùñyayoguóàn>% %<gràmàdàhçtya bà÷nãyàdaùñau gràsàn vane vasan>% %<aikaikaü gràsama÷nãyàt tryahàõi trãõi pårvavat>% iti ca manuþ . %<sàyaü dvàviü÷atirgràsàþpràtaþ ùaóviü÷atiþ smçtàþ . ayàcite catuvi÷aþ para¤càna÷anaü smçtama>% parà÷araþ . pràya÷citte gràsabhojanasya parisaïkhyàråpatvamukta pràø taø bhojanasya ràgapràptatvàt nàpàptapàpako vidhiþ . sacàharahaþ sandhyàmupàsãta pavyevaü råpaþ . nàpi tadbhakùaõasyànàva÷yakatvena svàyogavyavacchedamàtraphalako niyamavidhiþ . sa ca tattatithau tattadagàsàn bhu¤jãtaivetyevaü råpaþ . tathà ca %<svarucyà kriyamàõe ca yatràva÷yaü kriyà kvacit . nodyate niyamaþ so'tra çtàvabhigamo yathà>% . tathàtve ca pitçmaraõàdàvapi bhojanaü prasajyeta haviùyànnabhojanavratàdàvapi upavàsàbhàva eva sampadyeta tadbhakùaõasamakàlamevànyabhakùaõe'pi na doùaþsyàt . tasmàdagatyà %<÷rutàrthasya parityàgàda÷rutàrthayyakalpanàt . pràptasya bàdhàdityevaü parisaükhyà tridoùikà>% . ityukta svàrthahànyaryàntarakalpanaràgapràptabàdharåpadoùatrayadåùñàpi anyayogavyavacchedaphalikà parisaükhyaiva yuktà, sà ca satiü bhojane tattattithau tattad gràsàneva bhu¤jãta nànyadityevaü råpà tasmàttadatiriktabhojanàbhàvaparatvena upavàse'pi doùàbhàvaþ . taduktaü bhaññapàdaiþ %<anyàrtha ÷råyamàõà ca yànyàrthapatiùedhikà . parisaükhyàü tu sà j¤eyà yathà prokùitabhojanam>% . anyathà pràjàpatya vrate'pi %<tryahamadyàdayàcitamiti>% %<ayàcitantu madhyàhne caturviü÷antu ÷uddhaye>% iti brahmapuràõoktasyàyàcitasyàlàbhe vratalopàpattiþ syàt .. 1 grahaõe chàdyacchàdakayoþ 2 spar÷e . %<chàdakobhàskarasyenduradhaþsthevanavad bhavet . bhåcchàyàü pràómukha÷candro vi÷atyasya bhavedasau>% ityupakramya yadgràhyamadhike tasmin sakalaü nyånamanyathà . yogàrdhàdadhike na syàcchikùape gràsasambhavaþ iti . %<sphuñatithyavasàne tu madhyagrahaõamàdi÷et . sthityardhanàóikàhãne gràsemokùastu saüyune>% såø siø %<spaùñatipyantakàle tukàràt tatpårvàparakàlaniràsaþ . madhyagrahaõaü gràsopacayasamàptiü kathayet . madhyaga haõasambandhena madhyasåryacandrànãtamadhyatithyante tatsambhava iti kasyacid bhramastadvàraõàrtham sphuñeti . sthityardha ghañikàbhiråne tithyanta gràsaþ rmpar÷aþ . sayate sthityardhaghañãbhiryute tithyante kàle mokùaþ . tukàraþ spar÷amokùasthityadhàbhyàü spar÷amokùakàlàviti viùayavyavasthàrthakaþ . atropapattiþ . tithyantakàle chàdyacchàdakayoþ pårbàparàntaràbhàvàdyoge maõóalaspar÷o yàvàn bhavati tataþ pårvàgrimakàlayornyåna evàto'tra madhyagrahaõakàlaþ>% raïganàø .

#<gràsa÷alya># naø gràse ÷alyam . gràsasthite matsyàdikaõñakaråpe ÷alya taduddhàropàyaþ su÷rute dar÷itoyathà %<gràsa÷alye tu kaõñhàsakte niþ÷aïkamanabaruddhaskandhe muùñinàbhihanyàt snehaü madyaü pànãyaü và pàyayet>% .

#<gràha># puø graha--jalacare õa . (hàügora) khyàte jalacarabhede amaraþ %<sannimajjajjagadidaü gambhãre kàlamàgare . jaràmçtyumahàgràhe na ka÷cidavabudhyate>% bhàø ÷àø 28 aø . %<jagràhàjagaro gràhobhujayorubhayãrbalàt>% bhàø vaø 178 aø %<kçcchràd gràhàdvimucyate>% manuþ . bhàve gha¤ . 2 j¤àne 3 àgrahe nirbandheca . %<måóhagràheõàtmanoyat pãóayà kriyate tapaþ>% gãtà . %<måóhagràheõa avivekakçtena duràgràheõa>% ÷rãdharaþ . 4 àdàne hastavyàpàre 5 svãkàre jalacarabhinne'pi kartari vede õa . 6 grahãtari triø %<adhvaryuü yajamànaü và gràho vindati>% ÷ataø bràø 3 . 5 . 3 . 25 . kasmiü÷cit karmaõi upapade aõ . tattatkarma gràhake %<pàrùõigràhastu pçùñhataþ>% amaraþ . %<çktha gràha çõaü dàyyaþ>% yàj¤aø .

#<gràhaka># puø graha--õvul . 1 ÷yenapakùiõi 2 viùavaidye ca . 3 grahãtari triø . graha--õic--õvul . 4 j¤àpake liïgendriyàdau %<gràhakairgçhyate cauro loptreõàtha padena và>% yàj¤aø %<yathàsvaü gràhakàõyeùàü ÷abdàdãnàmimàni tu . indriyàõi sadà dehã dhàrayanniva tapyate>% bhàø vanaø 210 aø . 5 sitàvara÷àke ràjaniø .

#<gràhin># puø graha--õini . 1 kapitthe ÷abdacaø . 2 malabandhakàrake, (dhàraka) triø vaidyakam . %<kaùàyànurasaü gràhi snigdhaü medhàbalàvaham>% bhàvapraø dàóimaphalaguõoktau . 3 gràhake, %<vyàlagràhã yathà vyàlàn balàduddharate bilàt>% kà÷ãkhaø . %<pallavagràhi pàõóityam>% udbhaññaþ . striyàü ïãp . sà ca 4 pratikålàyàm . mà sma bhårgràhiõã bhãru! %<bhaññiþ gràhiõã pratikålà>% jayamaø . 5 kùudraduràlabhàyàü strã ràjaniø . 6 tàmramålàvçkùe (kùãrai) ratnamàlà tayormalabandhakàritvàttathàtvam .

#<gràhiphala># puø gràhi malabandhakaü phalaü yasya . kapitthavçkùe . ràjaniø .

#<gràhuka># triø graha--bàø uka¤ . grahaõa÷ãle %<udràvartaþ prajà gràhukraþ syàt>% taittiø 6 . 4 . 1 . 11

#<gràhya># triø graha--õyat . 1 grahãtumucite, 2 grahaõayogye, 3 upàdeye, 4 svãkàrye, 5 j¤eye ca . %<÷astraü dvijàtibhi rgràhyaü dharmbho yatroparudhyate>% manuþ . %<asmiüstu kila saümarde gràhyam vividhamàyudham>% bhàø droø 112 aø . %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ>% smçtiþ %<viùàdapyamçtaü gràhyam>% manuþ . %<cakùurgràhyaü bhavedråpam>% bhàùàø . 6 pratibadhyaj¤àne prakàrãbhåtadharme yathà hradãvahnyabhàvavàniti j¤ànasya prativadhyaü hrado vahnimànitij¤ànaü tatra prakàrãbhåto vahniþ .

#<grãvà># strã giratyanayà gé--vanip niø . kandharàyàm %<grãvàbhaïgàbhiràmaü muhuranupatati syandane dacadçùñiþ>% ÷akuø . tanmànàdikamuktaü su÷rute yathà %<caturaïgulàni mehanavadanàntaranàsàkarõalalàñagrãvocchràyadçùñyantaràõi . dvàda÷àïgulàni bhagavistàramehananàbhihçdayagrãvàstanàntaramukhàyàmamaõibandhaprakoùñhasthaulyàni . caturviü÷ativistàrapariõàhaü mukhagrãvam>% su÷ruø . %<grãvàgrasaüsaktayugaisturaïgaiþ>% màghaþ . %<pàdayordàóhikàyà¤ca grãvàyàü vçùaõeùu ca>% manuþ . %<pràggrãvamuttaralosa>% à÷vaø gçø 1 . 14 . 3 . %<idamahaü rakùasàü grãvà api kçntàmi>% yajuø 5 . 22 . da÷agrãvaþ kambu÷rãvaþ ityàdi .

#<grãvàkùa># puø çùibhede tasya gotràpatyaü ÷ivàø aõ . graivàkùa tadgotràpatye puüstrã striyàü ïãù .

#<grãvàghaõñà># strã 7 taø . grãvàsthitaghaõñàyàü trikàø .

#<grãvàbila># naø 6 taø . grãvàntargate gartabhede trikàø .

#<grãvin># puüstrãø dãrghà grãvà'styasya bàø ini ñilopaþ . 1 uùñre jañàdharaþ striyàü ïãù . 2 dãrghagrãvàyukte triø .

#<grãùma># puø grasate rasàn grasa--manin . jyaiùñhàùàóhamàsadvayàtmake 1 çtubhede . %<grãùme tãvrakarobhànurna hemante tathàvidhaþ>% såryasiø . %<vihartumicchorvanitàsakhasya tasyàmbhasi grãùmasukhe babhåva>% raghuþ . %<anena vidhinà ÷ràddhaü triravdasyeha nirvapet . hemantagrãùmavarùàsupà¤cayaj¤ikamanvaham>% %<grãùme pa¤catapàstu syàt varùàsva navakà÷ikaþ>% manuþ . svàrthe aõ . graiùma tatràrthe tasyedamaõ . tatsambandhini triø %<÷ukra÷ca ÷uli÷cagraiùmàvçtå>% yajuø 1 . 6 . %<graiùmau graiùmasambandhinau çtå çtvavayavau>% vedadãø . çto÷ca yathà càndramàsàtmakatà tathartu÷abde 1437 pçø dar÷ità . sauratvaü tu jyotir÷aõanàmàtropayogitvena jyotiùe vyavahriyate tadapi tatraiva ÷abdedar÷itam . su÷rutoktagrãùmaguõàdikaü çtu÷avde datitam . grãùme såryakiraõasya tãvratve kàraõam såø siø uktaü yathà %<meùàdau devabhàgasthe devànàü yàti dar÷anam . asuràõàü tulàdau tu såryastadbhàgasa¤caraþ>% såø . jambudvãpalavaõasasudrasandhau paridhivçttaü bhågolamadhye tatsamasåtreõàkà÷e vçttaü viùuvadvçttaü tatra kràntivçttaü ùaóbhàntareõa sthànadvaye lagnaü tanmeùatulàsthànaü pravahavàyunà viùuvadvçttamàrge bhramati mepasthànàt karkàdisthànaü viùuvadvçttàccaturviü÷atyaü÷àntara uttarataþ, makaràdisthànaü viùuvadvçttàccaturvi÷atyaü÷àntare dakùiõataþ, tat svasthàne pravahavàyunà bhramati . evaü kràntivçttaprade÷àþ svasvasthàne pravahavàyunà bhramanti . tatra meùàdau devabhàgasthaþ %<jambudvãpaü ca devànàü devàsuravibhàgakçditi>% pårvokteþ . tatsambaddhà meùàdikanyàntà rà÷aya uttaragolaþ . tatrasthaþ såryo meùàdau meùàdipade÷e devànàü meroruttaràgravartinàü dar÷anaü ùaõmàsàgantaraü prathamadar÷anaü yàti gacchati pràpnotãtyarthaþ viùuvadbçttasya tatkùitijatvàt . evaü daityànàü merordakùiõàgravartinàmityasuràõàmityuktenaivoktam . tadbhàgasa¤caro daityabhàge samudràdidakùiõavibhàgasthastulàdimãnàntà rà÷ayo dakùiõagolastatra sa¤caro gamanaü yasyetyetàdç÷aþ såryastulàdiprade÷e tukaràdadar÷anànantaraü prathamadar÷anaü pràpnotãtyarthaþ teùàmapi viùuvadvçttakùitijatvàt . atha prasaïgàdgrãùme tãvrakaraþ ityàdyarghoktapra÷nasyottaramàha raïganàø . %<atyàsannatayà tena groùme tãvrakarà raveþ . devabhàge'suràõàü tu hesante mandatà'nyathà>% såø siø . %<tena--uttaradakùiõagolayoþ såryasyottaradakùiõasa¤càraråpakàraõenetyarthaþ . devabhàge jambudvãpe atyàsannatayà såryasyàtyantanikaùñasyatvena grãùme grãùmartau såryasya tejogolakasya kiraõàstãkùõà anyuùõàþ, asuràõàü devabhàga ityasyàsannatayà bhàga ityasya samanvayàddaityànàü bhàge samudràdidakùiõapade÷e hemante hemantartau tukàràt anyathà såryasya dårasyatvena mandatà kiraõànàmatyuùõatàbhàvaþ . devabhàge hemantartau karàõàü mandatà . ataeva tatra ÷ãtàdhikyaü ca . tathàca devabhàge dakùiõagole såryasya dårasthatvamuttarabhole nikañasthatvaü madhyàhne natàü÷ànàü krameõàdhikàlpatvàditi bhàvaþ>% raø nàø . 2 tatkàlabhave åùmaõi puø 3 tadvati triø medi0

#<grãùmajà># strã grãùme jàyate jana--óa . (loõà àtà) 1 lavalyàm 2 navamallyà¤ca ÷abdacaø . 3 grãùmajàtamàtre tri0

@<[Page 2776b]>@
#<grãùmadhànya># naø grãùme jàtaü tatkàlabhavaü dhànyam . dhànyabhede (voro) %<grãùmadhànyajanano'tra ràkùasaþ>% vçø saø 8 aø . varùabhedaphaloktau

#<grãùmapuùpã># strã grãùme puùpaü yasyàþ ïãp . karuõapuùpavçkùe . ràjaniø .

#<grãùmabhavà># strã grãùme bhavati bhå--ac . 1 navamallikàyàm ratnamàlà . 2 grãùmajàtamàtre triø .

#<grãùmasundara># puø 7 taø . (gimaþ) ÷àkabhede . ràjaniø . svàrthe ka tatràrthe .

#<grãùmahàsa># naø grãùme hàsovikà÷o'sya . indratåle . (vuóirasutà) tasya viyati grãùme uóóãyamànatvàt indratålatulyatvàttathàtvam .

#<grãùmã># strã grãùmaþ kàlaþ kàraõatvenàstyasya ac gauràø ïãù . navamallikàyàü ràjaniø .

#<grãùmodbhavà># strã grãùme kàle udbhavati uda + bhå--ac . 1 navamallikàyàü ràjaniø 2 grãùmajàtamàtre triø .

#<gruca># caurye gatau ca bhvàø paraø sakaø señ . grocati irit agrucat agrocãt . jugroca . udit grucitvàgraktvà . ktvo veñktvàt niùñhàyàü neñ gruktaþ .

#<graiva># triø grãvàyàü bhavaþ ÷arãràvayavatvàt yati pràpte %<grãvàbhyo'õ ca>% pàø aõ . grãvàbhave %<nàsrasat kariõàü graivaü tripadãcchedinàmapi>% raghuþ .

#<graiveya># triø grãvàyàü bhavaþ %<grãvàbhyo'õa ca>% pàø càt óha¤ . grãvàbhave %<saralàsaktamàtaïgagraiveyasphuritatviùàm>% raghuþ .

#<graiveyaka># naø grãvàyàü baddhaþ alaïkàraþ %<kulakukùigrãvàbhyaþ ÷vàsyalaïkàreùu>% pàø óhaka¤ . grãvàbaddhe alaïkàrabhede (kaõñhã) %<asmàkaü sakhi! vàsasã na rucire graiveyakaü nojjvalam>% sàø daø .

#<graivya># triø grãvàyàü bhavaþ vede ùya¤ . grãvàbhave . %<saptacayàþ saptatiþ saüyanti graivyà abhi>% athaø 6 . 25 . 2 .

#<graiùmã># strã grãùme çtau bhavaþ pakùe étvaõ ïãp . 1 navamallikàyàm trikàø 2 grãùmarùusambandhini triø grãùma åùmà tasyedam utsàø aõ . 3 åùmasambandhini triø ubhayataþ striyàü ïãp .

#<graiùmaka># triø grãùme çtau bhavaþ %<grãùmavasantàbhyàmanyatarasyàsa>% pàø pakùe bu¤ . grãùmartubhave %<graiùmakadhànyaü kurute samarthamubhayopayogya¤ca>% vçø saø 4 aø %<kurute puùõàti ca graiùmakam>% 9 aø . ubhayatra graiùmikamityapapàñhaþ bhavàrthe ñha¤o'vidhànàt tadadhãte vedetyadhikàre eva vasantàø ñha¤o vidhànàt bhavàrthe vu¤ovidhànàcca .

@<[Page 2777a]>@
#<graiùmika># triø grãùmadharmaü veda tatpratipàdakagranthamadhãte và vasantàø ñha¤ . 1 grãùmadharmavettari 2 tadgranthàdhyàyini ca

#<glapana># naø glai--õic puk hrasvaþ bhàve lyuñ . 1 glàni karaõe %<tadvai÷adyalàghavaglapanaråkùaõavicàraõakaram>% su÷rutaþ . kartari lyu . 2 glànikàrake triø .

#<glasa># bhakùaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . glasate aglasiùña . jaglase . udit glasitvà--glastvà . glastaþ .

#<glasta># triø glasa--kta ktvoveñkatvàt neñ . bhakùite amaraþ

#<glaha># àdàne và curàø ubhaø pakùe bhvàø sakaø veñ . glàha yati te glahati ajiglihat ta aglahãt aghlàkùãt . õico'bhàve ghlàóhà . ghlàñaþ ityàdi àdànaü ca dyåtakrãóàrthaü paõàdànam . %<tadeùàü glahamànànàü dhruvau jayaparàjayau>% bhàø ka 87 aø . %<duryodhano glahate pàõóavena>% bhàø vaø 61 aø %<÷akune! hanta divyàmoglahamànàþ parasparam>% bhàø saø 59 aø . sarvatra àrùam àtmanepadam . %<imà¤cet pårvaü kitavo'glahãùyat>% bhàø saø 69 aø .

#<glaha># puø graha--glaha--và akùeùu glahaþ pàø karmaõi niø . devanaviùaye paõaråpe gràhye vastuni(huóa)(vàji)khyàte padàrthe %<vyàtyukùãmabhisaraõaglahàmadãvyan>% màghaþ . %<akùaglahaþ so'bhibhavet paraü naþ>% bhàø saø 58 aø . %<mahàdhanaü glahaü tvekaü ÷çõu me bharatarùabha!>% 74 aø sabhikasya dyåtaviùaye glahavibhàgabhedaþ yàj¤aø dar÷ito yathà %<glahe ÷atikavçddhestu sabhikaþ pa¤cakam ÷atam . gçhõãyàt dhårtakitavàditaràt da÷akaü ÷atam>% .

#<glàna># triø glai--kartari kta . 1 rogàdinà kùãõadehàdau dãne amaraþ . bhàve kta . 2 dainye na0

#<glàni># strã glai--bhàve ni . 1 daurbalye 2 svakàryàkùamatàyàm hemaø . %<svakarmabhyonivartante mana÷ca glànimçcchati>% manuþ %<ratyàyàsamanastàpakùutpipàsàdisambhavà . glànirniùpràõatà kampakàr÷yànutsàhatàdikçt>% sàø daø ukte 3 vyabhicàriguõabhede yathà %<kisalayamiva mugdhaü bandhanàdvipralånaü hçdayakusuma÷oùã dàruõo dãrgha÷okaþ . glapayati paripàõóu kùàmamasyàþ ÷arãraü ÷aradija iva gharmaþ ketakãpatragarbham>% sàø daø .

#<glàva># puø dalbhamitrayorapatye dvyàmuùmàyaõe çùibhede . %<athàtaþ ÷auba udgãtha staddha vakodàlbhyo glàvo và maitreyaþ svàdhyàyamudvavràja>% chàø upaø .

@<[Page 2777b]>@
#<glàvin># triø glai bàø vini . ahçùñe %<pa÷càdoùàya glàvinam>% yajuø 30 . 17 . %<glàvinamahçùñam>% vedadãø .

#<glàsnu># triø glai--snu . glàniyukte amaraþ . %<vasan màlyavati glàsnåràmojiùõuraghçùõuvat>% bhaññiþ .

#<gluca># caurye gatau ca bhvàø paraø sakaø señ . glocati irit aglucat--aglocãt . jugloca udit ktvà veñ . glucitvà gluktvà ktvo veñkatvàt gluktaþ . %<bahånàmaglucat pràõànaglocãcca raõe ya÷aþ>% bhaññiþ .

#<glucuka># puø çùibhede tasya gotràpatyam %<pràcàmavçddhàt phin bahulam>% pàø phin . glucukàyani tadgotràpatye puüstrãø striyàü và ïãp . glucukayanirbhaktiþ sevyo'sya %<gotrakùatriyàbhyo bahulam>% pàø vu¤ . glaucukàyanaka tatsevake triø .

#<glunca># caurye gatau ca bhvàø paraø sakaø señ . glu¤cati irit aglucat aglu¤cãt juglu¤ca . jugluca(¤ca) tuþ . udit glu¤citvà gluktvà . ktvo veññakàt gluktaþ .

#<glepa># dainye akaø gatau càle ca sakaø bhràø àø señ . glepate aglepiùña jiglepe çdit ajiglepat ta .

#<gleva># sevane bhvàø àø sakaø señ . glevate agleviùña . jigleve çdit ajiglevat ta .

#<gleùa># anveùaõe bhvàø àø sakaø señ . gleùate aglemiùña jigleùe . çdit . ajigleùat .

#<glai># klame harùakùaye ca bhvàø paraø akaø aniñ . glàyati àglàsãt . jaglau jaglitha--jaglàtha . glàniþ glàsnuþ . glànaþ . gleyam . õici glapayati te ajiglapat ta . glàni÷abde udàø . %<mano glapayate tãvram viùaü gandhena sarva÷aþ>% bhàø ànuø 4694 ÷lãø . %<glapayati yathà ÷a÷àïkam na tathà hi kumudvatãü divasaþ>% ÷akuø . %<pataïgairglapitàvayam>% bhaññiþ . %<bàlasya lakùmãü glapayantamindoþ>% kumàø . %<yattvaü vairàõi koùa¤ca sahadaõóamajiglapaþ>% bhaññiþ .

#<glau># puø %<glànubhyàü óauþ>% uõàø glai--óau . 1 candre tasya pratimàsaü kçùõapakùe hãyamànatvàttathàtvam tannàmanàmake 2 karpåre ca amaraþ . %<lagneñ kavirglau÷ca ripau mçtau glaurlagneñ suràrà÷ca made ca sarve>% måhuø ciø . 3 hçdayanàbhyà¤ca %<glaubhirgulmàn hiràbhi sravantãþ>% yajuø 25 . 8 . %<glàyanti ÷ràmyanti glàvo hçdayanàóyaþ>% vedadãø . iti vàcaspatye gakàràdi ÷abdàrthaniråpaõam .


#<gha>#

#<gha># ghakàrasyoccàraõaü sthànaü jihvàmålaü %<jihvàmåle tu kuþ proktaþ>% ÷ikùokteþ %<akuhavisarjanãyànàü kaõñhaþ>% ityuktistu jihvàmålaråpakaõñhaparà . asyoccàraõe àbhyantaraþ prayatnaþ spar÷aþ jihvàmålaspar÷anena taduccàraõàt ataevàsya spar÷avarõatvam . bàhyaprayatnàstu ghoùanàdasaüvàra mahàpràõàþ siø kauø målaü dç÷yam . tasya tantre vàcaka÷abdà uktà yathà
     %<ghaþ khaógã ghurghurà maõóã muõóã÷astripuràntakaþ . vàyuþ ÷ivottamaþ satyakiïkiõã ghoranàdakaþ . marãcirvaruõo medhà kàlaråpã ca dàmbhikaþ . lambodarã jvàlamàlà naünde÷o hananaü dhvaniþ . trailãkyavidyà saühartà kàmàkhyà managhà maghà>% varõoddhàratantram asya dhyeyaråpaü yathà %<màlatãpuùpavarõàbhàü ùaóbhujàü rakta locanàm . ÷uklàmbaraparãdhànàü ÷uklamàlyavibhåùitàm . sadà smeramukhãü ramyàü locanatrayaràjitàm . evaü dhyàtvà ghakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . asya màtçkànyàse dakùiõakaràïgulãùu nyasyatà .

#<gha># puø ghaña--bàø óa . 1 ghañàyàü 2 gharghara÷abde ca mediø .

#<ghakàra># puø gha--svaråpe kàra . ghasvaråpe varõe %<evaü dhvàtvà vakàrantu>% varõoddhàrataø .

#<ghagdha># hasane bhvàø paraø akaø señ . ghagdhati aghagdhãt . jaghagdha .

#<ghaña># ceùñàyàü bhvàø àtmaø akaø señ ghañàdi . ghañate aghañiùña jaghañe ghañamànaþ . ùit aï ghañà . %<ghañasva parayà ÷aktyà mu¤ca tvamapi sàyakàn>% bhàø vaø 1581 ÷loø . %<kadàcit tasya vçddhasya ghañamànasya yatnataþ>% 10473 ÷loø . %<pràgeva maraõàttasmàd ràjyàyaiva ghañàø mahe>% 1381 ÷loø . %<aïgadena samaü yoddhumaghañiùña naràntakaþ>% bhaññiþ . õic yojane sakaø mittvàt hrasvaþ ghañayati . ajãghañat ta %<anena bhaibhãü ghañayiùyatovidheþ>% naiùaø . %<anyathà ghañayiùyàmi>% ÷akuø . %<itthaü nàrãrdhañayitumalaü kàmibhiþ kàmamàsaþ>% màghaþ .
     ud + ghañi--àvaraõanivàraõe niràvaraõakaraõe . %<dvàre purasyodghañitàpidhàne>% kumàø .
     pra + pràrambhe %<tataþ prajaghañe yuddham>% bhaññiþ .
     vi + viyukto akaø %<tatovijaghañe ÷ailaiþ>% bhaññiþ . %<kàrya mudghàñitaü kvàpi madhye vijaghañe yataþ>% hitoø . %<vighañitàstçùõàlatàgranthayaþ>% praboø . õic--viyojane sakaø vighañayati te .
     sam + samyak÷leùe saüyoge akaø . saüghañate saüyujyate ityarthaþ õic saüyojane sakaø saüghañayati--saüyojayatãtyarthaþ .

#<ghaña># hiüse sakaø saüghàte akaø cuø ubhaø señ . ghàñayati--te ajãghañat--ta . ghàñà .
     ud + niràvaraõe udghàñayati dvàram %<udghàñinã ku¤jikà>% mçcchakaø . %<unmàdaþ svayamudghàñite'tha pihite svayaü kulavinà÷aþ>% vçø saø 53 aø .

#<ghaña># dyu tau và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ . ghàñayati te ghañati . ajãghañata-ta aghàñãt aghañãt .

#<ghaña># ÷abdakaraõe curàø ubhaø akaø señ idit . ghaõñayati te ajaghaõñat ta . ghaõñà nighaõñuþ .

#<ghaña># puø ghañate ac . kambugrãvàdimati pçthubudhnodaràkçtiyuktaü padàrthe amaraþ kumbhatulyani÷calatàhetutvàt pràõàyàmabhede 2 kumbhake . 3 hastikumbha ca mediø . %<kumbhastu droõaviü÷atiþ>% kàtyàyanokte droõaviü÷atiparimàõe iti ÷abdakaø . taccintyam kumbha÷abdasyaiva tadarthe paribhàùitatvàt tadarthaka÷abdamàtrasya tatràparibhàùitatvàcca . vaidyakoktadroõaparimàõàrthakatàpi tatroktà cintyà tatra kumbha÷abdasyaiva paribhàùitatvàt . 4 kumbharà÷au %<hariþ kãñaghañena ca>% jyoø taø patàkãvedhe

#<ghañaka># triø ghañayati ghaña--õic--õvul . 1 yojake . tadbhedàþ %<dhàvakobhàvaka÷caiva yojaka÷càü÷akastathà . dåùakaþ stàvaka÷caiva ùaóete ghañakàþ smçtàþ>% ityuktàþ . %<ghañakaü bràhmaõaü devi! spar÷eùu yatnatastyajet>% mahiùamardinãtaø tasyàsmç ÷yatoktà . yojaka÷ca varakanyayorvivàhe yojakaþ, vastumàtrayoryojaka÷ceti dvidhà . 2 svaviùayatàvyàpakaviùayatàvi÷iùñe %<yaþ svàrthaghañakàrthasya svàrthànvayini bodhane . anukålobahuvrãhiþ sattayorathavàdimaþ>% ÷abdaø praø sàdhyàbhàvàdhikaraõatvaü ca sàdhyavattàgrahavirodhitàghañakasambandheneti sàdhyàbhàvapratiyogitva¤ca sàdhyatàghañakasambandhena iti ca navyanaüyàø . tasya bhàvaþ tva ghañakatvam svabhinnatvasvavyàpakatvobhayasambandhena viùayatàvi÷iùñatve . bhavati ca vahnyabhàve vahnerghañakatvam vahnyabhàvaj¤ànãyaviùayatàyà vahniviùayatàvyàpyatvàt .

@<[Page 2779a]>@
#<ghañakarpara># puø vikramàdityasabhye navaratnàntargate kavibhede . %<dhanvantariþkùapaõako'marasiüha÷aïkurvetàlabhaññaghañakarparakàlidàsàþ . khyàto varàhamihiro nçpateþ sabhàyàü ratnàni vai vararuci rnava vikramasya>% jyãtirvidàbharaõam . tatkçtakàvya¤ca nãtisàràkhyaü tannàmnà prasiddhamasti . tacca %<girau kalàpã gagane payodàþ>% ityàdikaü %<yathà karotu nãtij¤o vyavasàyamitastataþ . phalaü punastadeva syàd yadvidhermanasi sthitam>% ityantam . 6 taø . 2 bhagnaghañàvayavabhede (khàvarà) %<tasmai vaheyamudakaü ghañakarpareõa>% nãtisàraþ %<ghañakarparatãkùõàgraþ>% pa¤cataø .

#<ghañakàra># triø ghañaü karoti kç--aõ upaø suø . kumbhakàre (kumàra) ÷ilpibhede %<ghañakàrapurohitàvdaj¤àþ>% vçø saø 16 aø . õvul . ghañakàrako'pyatra .

#<ghañakçt># triø vañaü karoti kç--kvip . kumbhakàrake %<vidvadamàtyabaõigjanaghañakçccitràntyajàstriphalàþ>% vçø saø 16 aø .

#<ghañagraha># triø ghañaü gçhõàti karmaõyupapade'pi na aõ kintu %<÷aktilàïgålàïku÷atomarayaùñiùañaghañãdhanuùùu graherupasaükhyànam>% vàtiø anudyamane ac . kumbhagràhake . udyamane tu aõ . ghañagràha tatràrthe tri0

#<ghañaja># puø ghañàt jàyate jana--óa . kumbhasambhave agastyemumau . kumbhayoni÷abde 2117 pçø dç÷yam . %<kiü bahåktena ghañaja! kà÷ã pràptàtha tena vai>% kà÷ãkhaø 30 aø . ghañajàtàdayo'pyatra .

#<ghañadàsã># strã ghañayati nàyakau parasparaü yojayati ghañi ac hrakhaþ . kuññinyàü trikàø .

#<ghañana># naø ghaùñi + tyuñ . yojane saümelane %<aghañanaghañanà pañãyamã màyà>% vedàø . %<taptena taptamayasà ghañanàya yogyam>% vibhàø .

#<ghañanà># strã cuø ghaña--yuc . 1 saühatakaraõe, 2 yojane 4 melane, 4 kariõàü samåhe ca amaraþ . %<vàcyaü spaùñanijaparàïga ghañanàmàlokya kàlavij¤aþ>% vçø saø 51 aø . %<priyajana ghañanàmà÷u duþ÷ãlatàü ca>% vçø saø 52 aø .

#<ghañaràja># puø ghañena yojanena ràjate ràja--ac . kumbhe hàràø kapàladvayayojanàttasya jàtatvàttathàtvam .

#<ghañaparyasana># naø 6 taø . pràya÷citte paràïmukhasya patitasya tyàgàrthaü jãvataeva tasya pretakàryàrthaü ca j¤àtibhiþ kriyamàõe dàsyàþ pàdena kumbhasya nirudakakaraõe tatadvidhiþ manunà dar÷ito yathà
     %<patisyodakaü kàryaü sapiõóairbàndhavairbahiþ . nindite'hani sàyàhne j¤àtya tviggurusannidhau . dàsã ghañamapàü pårõaü paryasyet pretavat padà . ahoràtramupàsãranna÷aucaü bàndhavaiþ saha . nivarteraü÷ca tasmàttu sambhàpaõasahàsane . dàyàdyasya pradàna¤ca yàtrà caiva hi laukikã . jyeùñhatà ca nivarteta jyeùñhàbàpya¤ca yaddhanam . jyeùñhàü÷aü pràpnuyàccàsya yavãyàn guõato'dhikaþ>% %<patitasyeti . mahàpàtakino jãvataeva pretasyodakakriyà vakùyamàõarãtyà sapiõóaiþ samànodakai÷ca gràmàdvahirgatvà j¤àtyçtviggurusannidhàne riktàyàü navamyàdau tithau dinànte kartavyà . dàsãti . sapiõóasamànodakaprayuktà dàsã udakapårõaü vañaü pretavaditi dakùiõàbhimukhãbhåya pàdena kùipet yathà sa nirudako bhavati tadanu te sapiõóàþ samànodakaiþ sahàhoràtrama÷aucamàcareyuþ . nivarteranniti . tasmàt patitàt sapiõóàdãnàü sambhàùaõamekàsanopave÷anaü ca tasmai rikthadànaü sàüvatsarikàdau nimantraõàdiråpo lokavyavahàraþ etàni nivarteran . jyeùñhateti . jyeùñhasya yat stutyutthànàdikaü kàryaü tattasya na kàryaü jyeùñhalabhyaü ca tasya viü÷oddhàràdikaü ghanaü na deyaü yadyapi rikthapradànapratiùedhàdevàpyuddhàrapratiùedhaþ siddhaþ tathàpi yavãyasastatpràptyarthamanådyate tasyaiva jyeùñhasya sambandhi dhanaü soddhvàràü÷aü tadanujo guõàdhiko labhate>% kullåø . vistarastu mitàkùaràyàmuktoyathà yastvauddhatyàdetanna cikãrùati tasya kiü kàryamityàha %<dàsãkumbhaü bahirgràmànninayeran svabàndhavàþ . patitasya vahiþ kuryuþ sarvakàryeùu caiva tam>% yàø . jãvataeva patitasya svaj¤àtayobàndhavàþ màtçpakùà÷ca te sarve sannipatya dàsã preùyà tayà sapiõóàdipreùitayà''nãtaü kumbhamapàmpårõaü gràmàdbahirninayeyuþ . etaccaturthyàdiriktatithiùvahraþ pa¤came bhàge gurvàdisannidhau kàryam %<patitasyodakaïkàryaü sapiõóairvàndhavaiþsaha . nindite'hani sàyàhne j¤àtyçtviggurusannidhàviti>% manusmaraõàt . atha và dàsyeva sapiõóàdiprayuktà ninayet yathàha manuþ %<dàsã ghaña mapàmpårõamparyasyet pretavattadà . ahoràtramupàsãranna÷aucaü vàndhavaiþ saheti>% . pretavaditi dakùiõàmukhàpasavyatvayoþ pràptyartham . tacca ninayanamudakapiõóadànàdipretakriyottarakàlaü draùñavyam . %<tasya vidyàguruyonisambandhàü÷ca sannipàtya sarvàõyudakàdãni pretakarmàõi kuryuþ pàtra¤càsya vipariùi¤ceyurdàsaþ karmakarovàvacàràtpàtramànãya dàsã ghañaü pårayitvà dakùiõàmukhã padà viparthasyedagudakamudakaïkaroti nàmagràhàntaü sarve tvàlabheran pràcãnàvãtinomukta÷ikhà vidyàguravo yonisambandhà÷ca vãkùerannapaupaspç÷ya gràmampravi÷eyuriti>% gautamasmaraõàt . aya¤ca tyàgoyadi bandhumiþ preryamàõo'pi pràya÷cittaü na karoti tadà draùñavyaþ %<tasya gurorbàndhavànàü ràj¤a÷ca samakùandoùànaprikhyàpyànubhàyya punaþ punaràcàraü labhasveti sa yadyevamapyanavasthitamatiþ syàttato'sya pàtraü viparyasyediti>% ÷aïkhasmaraõàt . tatastaü labdhodakampatitaü sarvakàryeùu sambhàùaõasahàsanàdiùu vahiþkuryurvarjayeyuþ . tathà ca manuþ %<nirbarteraüstatastasya sambhàùaõasahàsane . dàyàdyasya pradàna¤ca yàtrà caiva hi laukikã>% . yadi snehàdinà sambhàùaõaïkaroti tadà pràya÷cittaü kàryam . %<ata årdhantena saha sambhàùya tiùñhedekaràtraü japan sàvitrãmaj¤ànapårbaü j¤ànapårbaü triràtramiti>% . ghañaninayanàdayo'pyatra .

#<ghañaprakùepa># naø 6 taø . kçtapràya÷cittena mahàpuõyajalà÷aye snànottaraü sapiõóasamãpe puõyajalapårõaghañasyàpavarjane tadvighiþ mitàø dar÷ito yathà yadà tu vandhutyàgàdanyathà và jàtabairàgyaþ pràya÷cittaü kuryàttadà kiü kàryamityàha %<caritavrata àyàte vinayerannavaü ghañam . jugupseranna càpyenaü saüvaseyu÷ca sarva÷aþ>% yàø . kçtapràya÷citte vandhusamãpampunaràyàte tatsapiõóàdyàstena sahità navamamupahataü ghañamudakapårõaü ninayeyuþ . etacca ninayanaü puõyahradàdisnàno ttarakàla ndraùñavyam . %<pràya÷citte tu carite pårõakumbhamapàü navam . tenaiva sàrdhabhpràsyeyuþ snàtvà puõvajalà÷aye>% iti manu smaraõàt . gotamena tu vi÷eùa uktaþ %<yastu pràya÷cittena ÷udhyettasmiü÷chuddhe ÷àtakumbhamayaspàtraü puõyatamàddhradàtpårayitvà sravantãbhyo và ta enamapyupaspar÷ayeyurathàsmaitatpàtrandadyustatsampratigçhya japet ÷àntà dyauþ ÷àntà pçthivã ÷àntaü ÷ivamantarikùaü yorocanastamiha gçhõàmãtyetairyajurbhiþ pàvamànãbhistaratsamandãbhiþ kåùmàõóai÷càjyaü juhuyàddhiraõyaü dadyàdgà¤càcàryàya yasya tu pràõàttikampràya÷cittaü sa mçtaþ ÷udhyedetadeva ÷àntyudakaü sarveùåpapàtakepviti tata enaïkçtapràya÷cittantaü naiva kutsayeyustathà sarvakàryeùu krayavikrayàdiùu tena saha saüvyavahareyuþ>% . prakçtaeva caritavratavidhau vi÷eùamàha %<ghañe'pavarjite j¤àtimadhyastho yavasaü gavàm . pradadyàt prathamaü gobhiþ satkçtasya hi satkriyà>% yàø mitàkùaø atredaü bodhyam ghañe'pavarjite ityàdi yàj¤aø vacanasya pràya÷citte tu carite ityàdi manuvacanasya ca prakaraõàt ghañaprakùepasya patitaviùayakatvàvadhàraõe %<sva÷irasà yavasamàdàya gobhyodadyàt>% iti hàrãtavacanasya gogràsamàtradànapratipàdakatvena tasya sarvapràya÷citta÷eùatvenàvadhàraõe'pi evaü hàrãtayàj¤avalkyavacanaikavàkyatayà vakùyamàõamanuvacanadvayamapi sàmànyapràya÷cittottarakartavyatàparaü na tu prakaraõàdasatpratigrahamàtraparaü tasyàsatpratigrahamàtraparatayà yat kullåka bhaññavyàkhyànaü tatpradar÷anamàtram evaü ghañàpavarjanamapi na patitamàtraviùayam yathàha manuþ %<upavàsakç÷aü taü tu govrajàt punaràgatam . praõataü paripçccheyuþ sàbhyaü saumyecchasãti kim . satyamuktà tu vipreùu vikiret yavasaü gavàm>% . ityantena pràø taø yad ghañàpavarjanasyàpi sarvapràya÷citta÷epatayà vyavasthàpitam taccintyam dar÷itahàrãtavàkye upavàsakç÷amityàdimaguvàkye ca ghañàpavarjanasyànukteþ patitaviùaye ca pràguktamanuyàj¤avalkyavàkyayorghañàpavarjanasyokteþ ubhayasyekaviùayatvàbhàvàt tata÷ca sarvapràya÷citte kebalaü gogràsadànamàtraü ÷eùakartavyaü patitapràya÷citte tu ghañàpavarjamaråpavi÷eùakàryasahitagogràsadànamiti viùaya vivekasambhave manuyàj¤avalkyavacanasaïkocasmàyuktatvàt ki¤ca hàrãtavacanasya gogràsadànaviùayakatvena ÷ravaõe'pi yàj¤avalkyavàkye ghañe'pavarjite ityanena pràptapatita viùayakaghañàpavarjanamanådya gogràsamàtravidhàyakatvàt na sàmànyaparatvaü yadviùaye ghañàpavarjanaü vihitaü tadvipaye'pi gogràsadànàdhikyavidhànàrthaü tasya pravçtteþ ghañàpavarjanaü tu patitaviùayakaü prakaraõàdavagasyate . ki¤ca patitaviùaye dàsãpadà ghañaprakùepapårvakaü nirudaka ghañakaraõaü ghañaparyasana÷abde manvàdivàkyena dar÷itam taduttarameva manuyàj¤avalkyàbhyàü ghañàpavarjanaü vihitamiti tasya tadviùayakatvaucityàt na tu tatsaïkocaþ iti . vastutastu ghañaparyasana÷abde dar÷itagautamavàkye %<etadeva ÷àntyudakaü sarveùå papàtakeùu>% ityukteþ ÷àntyudakagrahaõasya sarvopapàtaka pràya÷citta÷eùatvàvadhàraõàt ÷àntyudakagrahaõasya ca pårõaghañaninayanapårvakatvaucityena sarvopapàtakapràya÷citte ÷àntyudakagrahaõàrthaü ghañaninayanaü kàryamiti sudhãbhirbhàvyamiti . ghañàpavarjanaghañaninayanàdayo'pyatra .

@<[Page 2781a]>@
#<ghañasambhava># puø sambhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne ap ghañaþ sambhavo'sya . kumbhasambhave agastye ghañodbhavàdayo'pyatra

#<ghañasç¤jaya># puø baø vaø . dakùiõasthe janapadabhede %<athàpare janapadà dakùiõà bharatarùabha!>% ityupakrame %<måùakàstanabàlà÷ca sanãpà ghañasç¤jayàþ>% jambukhaõóanirmàõe bhàø bhãø 9 aø .

#<ghañà># strã ghaña--bhàve aï . 1 saghàte %<yadagàraghañàñña kuññimasravadindåpalatundilàpayà>% naiùaø . 2 ghañanàyàü 3 goùñhyàü 4 sabhàyà¤ca mediø . 5 kariõàü yuddhàdàvekatra saüghàte amaraþ %<àyàmavadbhiþ kariõàü ùañà÷ataiþ>% màghaþ . 6 ghañane yojane ca ac . 7 tatràrthe puø .

#<ghañàñopa># puø ghañayà àñopaþ . àóambare .

#<ghañàbha># puø hiraõyaka÷ipusenàpatau asurabhede . %<tatràsãnaü mahàbàhuü hiraõyaka÷ipuü prabhum . upàsanti>% ityupakrame %<ghañàbhovikañàbha÷ca saühràda÷cendratàpanaþ>% harivaüø 232 aø . kumbhàkàratvàttasya tathàtvam .

#<ghañàla># triø ghañà ghañanà'styasya nindità sidhmàø . %<jañàghañàkañàkàlàþ kùepe>% gaø såø lac . ninditaghañanàyukte .

#<ghañàlàbå># strã ghañaivàlàbåþ . kumbhatumbyàm (golalàu) ràjaniø .

#<ghañika># naø ghañena tarati taratãtyadhikàre %<naudvyacaùñhan>% pàø ñhan . ghañena nadyàditàriõi .

#<ghañikà># strã %<gurvakùaràõàmuditaü ca ùaùñyà palaü palànàü ghañikà kilaikà>% iti jyotirvidàbharaõokte 1 ùaùñipalàtmake daõóaråpe kàle ghañayati vihitakàryakaraõàya ghañaõic--õvul . 2 daõóadvayaråpe muhårtàtmake kàle . alpo ghañaþ ïãp tataþ svàrthe ka . 3 svalpe ghañe . ivàrthe kan . 4 nitambe naø ÷abdacaø . %<catasno ghañikàþ pràtararuõodaya ucyate . yatãnàü snànakàlo'yaü gaïgàmbhaþsadç÷aþ smçtaþ . triyàmàü rajanã pràhustyaktvàdyalacatuùñayam . nàóãnàü tadubhe sandhye divasàdyantasaüj¤ite>% kàlamàø vrahmavaiø . %<vratopavàsasnànàüdau ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithirgràhyà ÷ràddhàdàvastagàminã>% viùõudharmoø . %<atra ghañikà suhårtaü ÷ràddhayogyakàlànuroghàditi vakùyate vrahmavaiø ghañikàdaõóaråpà paravacane nàóãnàmàdyantacatuùñayamityanurodhàt>% tiø taø raghuø . %<triü÷at kalàrkùã ghañikà kùaõaþ syàt nàóãdvayaü te khaguõairdina¤ca>% siø ÷iø %<àrkùã bhacakrabhramasya ùaùñibhàgaþ ghañikà>% pramitàø .

@<[Page 2781b]>@
#<ghañighaña># puø ghañyà ghañate ghaña--ac saüj¤àtvàt hrasvaþ . mahàdeve tasya kàlaråpeõa ghañãvat sthitatvàt tathàtvam . %<namo'ghañàya ghaõñàya namo ghañighañàya ca>% harivaüø 278 aø ÷ivastutau .

#<ghañita># triø ghaña--õic--kta . 1 yojite racite 2 svaviùayatàvyàpyaviùayatàvi÷iùñe bhavati ca vahnyabhàvaþ vahnighañitaþ vahnyabhàvaviùayatàyà vahniviùayatàvyàpyatvàt %<pratiyogivaiyadhikaraõyaghañitavyàpakatàyà nive÷aþ>% vyutpattivàde gadàdharaþ . tasya bhàvaþ tva ghañitatva tadbhàve naø . vi÷iùñàntaràghañitatvaü vi÷iùñadvayàghañitatvam iti ca sàmànyaniruktau gadàdharaþ .

#<ghañin># puø ghaña + stadàkàro astyasya ini 1 kumbharà÷au %<matsyau ghañã nçmithunaü sagadaü savãõam>% jyoø taø . tasya kumbhàkàratvàt ÷irasi tadyuktatvàcca tathàtvam 2 kumbhayukte triø striyàü ïãp .

#<ghañindhama># triø ghañãü dhamati dhmà--kha÷ mum hrasva÷ca . mukhamàrutena ghañãvàdake .

#<ghañindhaya># triø ghañãü dhayati gheña--kha÷ mum hrasva÷ca . kumbhadhàyake .

#<ghañila># triø ghaño'lyasya picchàø ilac . kumbhayukte .

#<ghañã># strã ghañaþ kàlamànaj¤àpakaþ sacchidraþ kumbhaþ j¤àpakatayà' styasyàm ac gauràø ïãù . 1 daõóàtmake kàle . %<gurvakùaraiþ khendumitairasustaiþ . ùaóbhiþ palaü tairghañikà khaùaóbhiþ . syàdvà ghañãùaùñirahaþ kharàmaiþ>% siø ÷iø . alpàrthe ïãp . 2 kùudre kumbhe .

#<ghañãkàra># strã ghañãü karoti aõ . kumbhakàre ÷ilipabhede .

#<ghañãgraha># triø ghañãü gçhõàti graha--anudyamane ghañagrahavat ac . ghañãgràhake udyamena tu aõ . ghañãgràha tadarthetriø .

#<ghañãyantra># naø ghañyàþ daõóaråpakàlasya j¤àpakaü yantram . kàlamànaj¤àpake yantrabhede . (ghaói) tacca yantraü nànàvidhaü såø siø raïganàthayordar÷itaü tatra divase kàlaj¤ànasya ÷aïkucchàyàdiyantraikasàdhyatthamuktvà ghañãyantràdikaü tu aharni÷atajj¤ànasàdhanamiti ghañãyantràdikamevàtratatroktaü pradar÷yate yathà %<atha ghañãyantràdimi÷camatkàriyantrairvà sarvopajãvyaü kàlaü såkùmaü sàdhayediti kàlasàdhanamupasaüharati>% %<toyayantrakapàlàdyairmayåranaravànaraiþ . sasåtrareõugarbhai÷ca samyak kàlaü prasàdhayet>% såø siø . %<jalayantraü tat kapàlaü ca kapàlàkhyaü jalayantraü vakùyamàõaü tadàdyaü prathamaü yeùàü tairyantrairvàlukàyantraprabhçtibhiþ sàpekùaghañãyantrairmayåranaraganaraiþ . mayåràkhyaü svayaüvahayantraü nirapekùaü narayantraü ÷aïkvàkhyaü chàyàyantraü pårvoddiùñaü vànarayantraü svayaüvahaü nirapekùametaiþ sasåtrareõugarmaiþ såtrasahità reõavo dhålayo garbhe madhye yeùàü taiþ såtraprotàþ ùaùñisaïkhyàkà mçdvañità mayårodarasthà mukhàd ghañikàntareõa svata eva niþsarantãti lokaprasiddhyà tàdç÷airyantrairityarthaþ . yadvà såtràkàreõa reõavaþ sikatàü÷à garbhe udare yasyaitàdç÷aü yantraü vàlukàyantraü prasiddham . tena mahitairmayåràdiyantrairmayåràdyuktayantrairvàlukàyantreõa ceti siddho'rthaþ . cakàrastoyayantrakapàlàdyairityanena samuccayàrthakaþ . kàlaü dinagatàdikaü samyak såkùmaü prasàdhayet . prakarùeõa såkùmatvenàtisåkùmatvenetyarthaþ . jànãyàdivyarthaþ . nanu mayåràdisvayaüvahayantràõi kathaü sàdhyànãtyatastasàdhanaprakàrà vahavo durgamà÷ca santãtyàha>% raø nàø %<pàradàràmbusåtràõi ÷ulvatailajalàni ca . vãjàni pàüsavasteùu payogàste'pi durlabhàþ>% såø . %<teùu mayåràdiyantreùu svayaüvahàrthamete prayogàþ prakarùeõa yojyàþ . prakarùastu yàvadabhimatasiddheþ . ete ka ityata àha . pàradàràmbusåtràõãti . pàradayuktà àràþ . tathà ca siddhànta÷iromaõau>% laghukàùñhagasamacakre samasuùiràràþ samàntarà nemyàm . ki¤cidvakrà yojyàþ suùirasyardhi pçthak tàsàm . rasapårõe taccakraü dvyàdhàràkùasthitaü svayaübhramati . (1) iti . abdhu jalasya prayogaþ . såtràõi såtrasàcanaprayogaþ . ÷ulvaü tàmram . tailajalàni tailayuktajalasya prayogaþ . cakàràt tayoþ pçthak prayogo'pi . tathà ca siddhànta÷iromaõau %<utkãrya nemi(2) mathavà parito madanena saülagnam . tadupari tàladalàdyaü kçtvà suùire rasaü kùipat tàvat . yàvadrasaikapàr÷ve kùiptajalaü nànyato yàti . pihitacchidraü tadata÷cakraü bhramati svayaü jalàkçùñam . (3) tàmràdimayasyàïku÷aråpanalasya mbupårõasya . ekaü kuõóajalàntardvitãyamagraü tvadhomukhaü ca bahiþ . yugapanmuktaü cet kaü nalena kuõóàdbahiþ patati . nemyàü baddhvà ghañikà÷cakraü jalayantravat tathà dhàryam . nalakapracyutasalilaü patati yathà tadvañãmadhye . bhramati tatastat satataü pårõaghañãbhiþ samàkçùñam . cakracyutaü svamudakaü kuõóe yàti praõàlikayà>% iti . bãjàni kevalaü tuïgavãjaprayogàþ . pàüsavo ghåliprayogàstairyuktàþ . api÷abdàt prayogeùu sugamatarà ityarthaþ . durlabhàþ sàdhàraõatvena manuùyaiþ kartuma÷akyà ityarthaþ . anyathà pratigçhaü svayaüvahànàü pràcuryàpatteþ . iyaü svayaüvahavidyà samudràntarnivàsijanaiþ phiraïgyàkhyaiþ samyagabhyasteti . kuhakavidyàtvàdatra vistàrànudyoga iti saükùepaþ . atha kapàlàkhyaü jalayantramàha raïganaø . %<tàmrapàtramadha÷chidraünyastaü kuõóe'malàmbhasi . ùaùñirmajjatyahoràtre sphuñaüyantraü kapàlakam>% såø yat tàmraghañitaü pàtramadha÷chidramadhobhàge chidraü yasya tat . amalàmbhasi nirmalaü jalaü vidyate yasmin tàdç÷e kuõóe vçhadbhàõóe nyastaü dhàritaü sadahoràtre nàkùatràhoràtre ùaùñiþ ùaùñivàrameba na nyånàdhikaü majjati adha÷chidramàrgeõa jalàgamanena jalapårõatayà nimagnaü bhavati . tat kapàlakaü kapàlameva kapàlakaü ghañakhaõóànàü kapàlapadavàcyatvàt ghañàdhastanàrdhàkàraü yantraü ghañãyantraü sphuñaü såkùmam tadghañanaü tu . %<÷ulbasya digbhirvihitaü palairyat ùaóaïguloccaü dviguõàyatàsyam . tadambhasà ùaùñipalaiþ prapåryaü pàtraü ghañàrdhapratimaü ghañã syàt . satryaü÷amàùatrayanirmità yà hemnaþ ÷alàkà caturaïgulà syàt . viddhaü tayà pràktanamatra pàtraü prapåryate nàóikayàmbubhistat>% iti vyaktam . bhagavatà tu såkùmamuktam . atha ÷aïkuyantraü divaiva kàlaj¤ànàrthaü nànyadetyàha raïganaø %<narayantraü tathà sàdhu divà ca vimale ravau . chàyàsaüsàdhanaiþ proktaü kàlasàdhanamuttamam>% såø siø . raïganàtha dhatasiø ÷iø vàkyàni pramiø vyàkhyàtàni yathà laghudàrvivyàdi (1) granthikãlarahite laghudàrumaye bhramasiddhe cakre àràþ . kiüvi÷iùñàþ . samapramàõàþ samasuùiràþ samataulyàþ samontarà nemyàü yojyàþ . tà÷ca nadyàvartavadekata eva sarvàþ ki¤cidvakrà yojyàþ . tatastàsàmàràõàü suùireùu pàradastathà kùepyo yathà suùiràrdhameva pårõaü bhavati . tato mudritàràgraü taccakramayaskàra÷àõavaddvyàdhàrasthaü svayaü bhramati . atra yuktiþ . yantraikabhàge raso hyàràmålaü pravi÷ati . anyabhàge tvàràgraü dhàvati . tenàkçùñaü tat svayaü bhramatãti pramiø . utkãryetyàdi %<(2) yantranemiü bhramayantreõa samantàdutkãrya dvyaïgulamàtraü suùirasya vegho vistàra÷ca yathà bhavati tatastasyu suùirasyopari tàlaùatràdika madanàdinà saülagnaü kàryam . tadapi cakraü dvyàdhàràkùasthitaü kçtvopasi nemyàü tàladalaü biddhvà suùire ralastàvat kùepyo yàvat suùirasyàdhobhàgo rasena mudritaþ . punarekapàr÷ve jalaü prakùipet . tena jalena dravo'pi raso gurutvàt parataþ sàrayituü na ÷akyate . ato mudritacchidraü taccakraü jalenàkçùñaü khayaü bhramatãti>% pramiø . tàmràdimayasyetyàdi (3) %<tàmràdidhàtumayasyàïku÷aråpasya vakrãkçtasya nalasya jalapårõasyaikamagraü jalabhàõóe'nyadagraü bahiradhomukhaü caikahelayà yadi vimucyate tadà bhàõóajalaü sakalamapi nalena bahiþ kùarati . tadyathà chinnakamalasya kamalinãnalasya jalabhçdbhàõóe kùiptasya jalapårõasuùirasyaikamagraü bhàõóàdbahiradhomukhaü drutaü yadi dhriyate tadà bhàõóajalaü sakalamapi nalena bahiryàti . idaü kukkuñanàóãyantramiti ÷ilpinàü haramekhalinàü ca prasiddham . anena bahava÷camatkàràþ siddhyanti . atha cakranemyàü ghañãrbaddhà jalayantravat dvyàdhàràkùasaüsthitaü tathà nive÷ayedyathà nalakapracyutajalaü tasya ghañãmukhe patati . evaü pårõaghañãbhiràkçùñaü tadbhramat kena nivàryate . atha cakracyutasyodakasyàdhaþpraõàlikayà kuõóagamane kçte kuõóe punarjalaprakùepanairapekùam>% pramiø . viùõu puø anyathà tannirmàõaprakàra ukto yathà %<nàóikà tu pramàõena kalà da÷a ca pa¤ca ca . unmànenàmbhasaþ sà tu palànyardhatrayoda÷a . hemamàùaiþ kçtacchidrà caturbhi÷caturaïguleþ . màgadhena pramàõena jalaprasthastu saüsmçtaþ>% viùõuø puø .
     ambhasa unmànena unmãyate'nenetyunmànaü pàtram . ardhena yoge trayoda÷a sàrdhadvàda÷etyarthaþ . unmànaråpeõa ghañitàni sàrdhadvàda÷aparvàõi sà nàóikà sàrdhadvàda÷apalatàmranirmitapàtreõa sà nàóikà j¤àtavyetyarthaþ . kiü pramàõaü tat pàtraü kàryaü tadàha . sàrdhadvàda÷apalajalena hi màgadhade÷aprasthaþ påryate tatpramàõaü pàtraü kàryam ityarthàt siddham . nanu tathàpi pàtreõa kathaü nàóikàj¤ànaü kriyàparicchedyatvàt kàlasyetyà÷aïkya kriyàsiddhaye prasthàdi vi÷inaùñi hemeti . màùaþ pa¤cagu¤jaþ . hemnomàùai÷caturbhi÷caturaïgulena ÷alàkàråpeõa racitaiþ kçtacchidrà . etaduktaü bhavati . sàrdhadvàda÷apalatàmramayaü màgadhaprasthasaümitamårdhvàyataü pàtraü caturmàùacatu raïgulahema÷alàkayà kçtàdha÷chidraü jale sthàpitaü tena chidreõa yàvatà kàlena påryate tàvàn kàlo nàóivati . tathàca ÷ukaþ %<dvàda÷àrdhapalonmànaü caturbhidyaturaïgulaiþ . svarõamàùaiþ kçtacchidraü yàvat prasthajalaplutamiti>% . ÷rãdharavyàkhyà . 6 taø . ïyapoþ saüj¤àyàü hrasvaþ . ghañiyantramapyatra %<tataþ saüsàracakre'smin bhràmyate ghañiyantravat>% màrkaø puø . vañyà kåpàt uddhàraõàrthaü yantram . 2 kåpàt kumbhoddhàraõàrthe yantramede . ghañãyuktaü yantraü ghañãyantraü tacca ghañãyuktajaloddhàraõayantraü pa÷cimade÷e prasiddham . (jalatolàra kala) . %<kamalapatrapuñaghañitavañãyantrakàõi>% kàdaø .

#<ghañotkaca># puø bhãmena hióimbàyàmutpanne ràkùasabhede tadutpattikathà bhàø àø hióimbavadhapaø 155 aø yathà %<bibhratã paramaü råpaü ranayàmàsa pàõóavam . ramayantã tathà bhãmaü tatra tatra manojavà . prajaj¤e ràkùasã putraü bhãmasenànmahàbalam . biråpàkùaü mahàvaktraü ÷aïkukarõaü vibhãùaõam . bhãmanàrda sutàmroùñhaü tãkùõadaüùñraü mahàravam . maheùvàsaü mahàvãryaü mahàsatvaü mahàbhujam . mahàjavaü mahàkàyaü mahàmàyamarindamam . dãrghaghàõaü mahoraskaü vikañodvaddhvapiõóikam . amànuùaü mànuùajaü bhãmavegaü mahàbalam . yaþ pi÷àcànatãtyànyàn babhåvàtãva ràkùasàn . vàlo'pi yauvanaü pràpto mànuùeùu vi÷àmpate! . sarvàstreùu paraü vãraþ prakarùamagamadbalã . sadyo hi garbhàn ràkùasyo labhante prasavanti ca . kàmaråpadharà÷caiba bhavanti bahuråpikàþ . praõamya vikacaþ pàdàvagçhõàt sa pitustadà . màtu÷ca parameùvàsastau ca nàmàsya cakratuþ . ghaño hàsyot kaca iti màtà taü pratyabhàùata . abravãttena nàmàsya ghañotkaca iti sma ha . anurakta÷ca tànàsãt pàõóavàn sa ghañotkacaþ . teùà¤ca dayito nityamàtmabhåto babhåva ha . saüvàsasamayo jãrõa ityàbhàùya tatastu tàn . hióimbà samayaü kçtvà svàü gatiü pratyapadyata . kçtyakàla upasthàsye piténiti ghañotkacaþ . àmantrya rakùasàü ÷reùñhaþ pratasthe cãttaràü di÷am . sa hi sçùño maghavatà ÷aktihetormahàtmanà . karõasyàprativãryasya pratiyoddhà mahàrathaþ>% . sa ca droõapaø ghañotkacabadhapaø indradatta÷aktyà karõena nihataþ . tatkathà tatra 180 aø dç÷yà yathà %<tato'bruvan kuravaþ sarva eva karõaü dçùñvà ghoraråpà¤ca màyàm . ÷aktyà rakùo jahi karõàdya tårõaü na÷yantyete kuravo dhàrtaràùñràþ . kariùyataþ ki¤ca no bhãmapàrthau tapantamenaü jahi pàpaü ni÷ãthe . yo naþ saügràmàdghoraråpàdvimucyet sa naþ pàrthàn sabalàn yodhayeta . tasmàdenaü ràkùasaü ghoraråpaü jahi ÷aktyà vai dattayà vàsavena . mà kauravàþ sarva evendrakalpà ràtriyuddhe karõa! ne÷uþ sayodhàþ . sa badhyamàno rakùasà vai ni÷ãthe dçùñvà ràjaü stràsyamànaü vala¤ca . mahacca ÷rutvà ninadaü kauravàõàü matiü dadhre ÷aktimokùàya karõaþ . sa vai kruddhaþ siüha ivàtyamarùã nàmarùayat pratighàtaü raõe tam . ÷aktiü ÷reùñhàü vaijayantãmasahyàü samàdade tasya vardha cikãrùan . yàsau ràjan! nihità varùapågàn badhàyàjau satkçtà phàlgunasya . yàü vai pràdàn såtaputràya ÷akraþ ÷aktiü ÷reùñhàü kuõóalàbhyàü ninàya . tàü vai ÷aktiü lelihànàü pradãptàü pà÷airyuktàmantakasyaiva ràtrim . mçtyoþ svasàraü jvalitàmivolkàü vaikartanaþ pràhiõodràkùasàya . tàmuttamàü parakàyàvahantrãü dçùñvà sauterbàhusaüsthàü jvalantãm . bhãtaü rakùo vipradudràva ràjan! kçtvàtmànaü vindhyatulyapramàõam . dçùñvà ÷aktiü karõabàhvantarasthàü nedurbhåtànyantarãkùe narendra! . vavurvàtàstumulà÷càpi ràjan! sanirghàtà cà÷anirgàü jagàma . sà tàü màyàü bhasma kçtvà jvalantã bhittvà gàóhaü hçdayaü ràkùasasya . årdhvaü yayau dãpyamànà ni÷àyàü nakùatràõàmantaràõyàvi÷antã . yuddhvà citrairvividhaiþ ÷astrapågairdivyairvãro mànuùairàkùasai÷ca . nadannàdàn vividhàn bhairavàü÷ca pràõàniùñàüstyàjitaþ ÷akra÷aktyà . ida¤cànyaj¤itramà÷caryaråpaü cakàràsau karma ÷atrukùayàya . tasvin kàle ÷aktinirbhinnamarmà babhau ràjan! ÷ailameghaprakà÷aþ . tato'ntarãkùàdapatadgatàsuþ sa ràkùasendro bhuvi bhinnadehaþ . avàk÷iràstabdhagàtro vijihvo ghañotkaco mahadàsthàya råpam . sa tadråpaü bhairavaü bhãmakarmà bhãmaü kçtvà bhaimaseniþ papàta . hato'pyevaü tava sainyaikade÷amapothayat khena dehena ràjan!>% .

#<ghañotkacàntaka># puø 6 taø . karõe trikàø . ghañotkacàriprabhçtayopyatra .

#<ghañodara># puø ghaña iva udaramasya . asurabhede . %<ghañodaro mahàpàr÷vaþ prathanaþ piñharastathà>% harivaüø 232 aø . hiraõyaka÷ipusenàpatyuktau . sa ca varuõasabhyaþ yathàha bhàø saø 9 aø . ghañodara ityàdi samànam .

#<ghañña># càlane bhvàø àtmaø sakaø señ . vaññate aghaññiùña . javaññe . ghaññitaþ ghaññanam .

#<ghañña># càlane curàø ubhaø sakaø señ . ghaññayati--te ajaghaññat--ta . ghaññita %<vighaññitànàü saraladrumàõàm>% kumàø . %<tadãyamàtaïgaghañàvighaññitaiþ>% %<trasyantã cala÷apharãvighaññitaghaññanàruþ>% màghaþ . parisphuranmãnavighaññitoravaþ kiràø . %<raõadbhiràghaññanayà nabhasvataþ màghaþ>% .

#<ghañña># puø ghañyate'tra gha¤ . 1 snànàyàvataraõasyàne (vàña) 2 ÷ulkagrahaõasthàne (ghàñi) %<ghaññàdideye ÷ulko'strã>% amaraþ . bhàve gha¤ . 3 càlane . amaraþ .

#<ghaññakuñãprabhàta># naø ghaññasthà kuñã tatra prabhàtamiva . nyàyabhede ÷ukladànabhiyà vipathena ràtrau palàyamànasya caurabaõijaþ ghaññasthakuñãsamãpe prabhàte yathà abhãùñasiddhyabhàvaþ evaü vipathena dhàvamànasya taddoùatàdavasthyaråpo hi nyàyabhedastathàbhåtaþ %<tadidaü ghaññakuñãprabhàtavçttàntamanuharati>% . khaõóanakhaõóakhàdyam .

#<ghaññagà># strã nadãbhede . ràjaniø .

#<ghaññajãvin># puø ghaññaü tarika÷ulkasthànaü nadyavataraõasthàne deyaü ÷ulkaü và jãvati jãva--õini . (pàñuni) naukàtàrake varõasaïkarajàtibhede sa ca %<vai÷yàyàü rajakàjjàtaþ>% vibàdåbhaïgàrõavasetuþ

#<ghaññanà># strã cuø ghañña--yuc . 1 càlane %<raõadbhiràghaññanayà nabhasvataþ>% màghaþ . 2 vçttau ca hemacaø . bhvàø ghaññalyuñ . 3 càlane naø . %<vçhacchilàniùñhurakaõñaghaññanàt>% màghaþ . %<kampayantau mahàvçkùànurupàdapaghaññanaiþ>% harivaüø 370 aø . %<suptasarpaiva daõóaghaññanàt>% raghuþ .

#<ghaññita># triø ghañña--karmaõi kta 1 nirmite, 2 càlite, citrapañàdera¤janàrtham annacårõa lipte vasanàdau (kalapa diyà ghoüñà) . ÷abdàrthaciø .

#<ghaõa># dãptau tanàø ubhaø akaø señ . ghaõoti ghaõute . aghàõãt--aghaõãt aghaõiùña jaghàõa jaghaõe . udit ghaõitvà--ghaõñvà . ktvoveñkatvàt niùñhà tvaniñ ghaõñaþ .

#<ghaõña># triø ghaõa--kta udittvena neñ . 1 dãpte 2 svanàmakhyàte vya¤janabhede puø .

#<ghaõñaka># puø vaõña + saüj¤àyàü kan . (ghañkàõa)kùupabhede ràjani0

#<ghaõñakarõa># puø ghaõñodãptaþ karõa iva patramasya . (ghañkàõõa) kùupabhede ràjava0

#<ghaõñà># strã cuø ghañi--÷abdakaraõe ac . kàüsyanirmite vàdyabhede . %<ghaõñàü và para÷uü vàpi vàmataþ sannive÷ayet>% durgàdhyànam . tannirmàõaprakàramàhàtmye skànde brahmanàradasaüvàde %<snànàrcanakriyàkàle ghaõñànàdaü karoti yaþ . purato vàsudevasya tasya puõyaphalaü ÷çõu . varùakoñisahaüsràõi varùakoñi÷atàni ca . vasate devaloke tu apsarogaõasevitaþ . sarvavàdyamayã ghaõñà ke÷avasya sadà priyà . vàdanàllasate puõyaü yaj¤akoñisamudbhavam . vàditraninadaisturyagãtamaïgalanisvanaiþ . yaþ snàpayati govindaü jãvanmukto bhaveddhi saþ . vàditràõàmabhàve tu påjàkàle hiø sarvadà . ghaõñà÷abdo naraiþ kàryaþ sarvavàdyamayã yataþ . sarvavàdyamayã rghaõñà devadevasya vallabhà . tasmàt sarvaprayatnena ghaõñànàdantu kàrayet . manvantarasahasràõi manvantara÷atàni ca . ghaõñànàdena deve÷aþ prãto bhavati ke÷avaþ>% . viùõudharmottare ÷rãbhagavatprahlàdasaüvàde %<÷çõu daityendra! vakùyàmi ghaõñàmàhàtmyamuttamam . prahlàda! tvatsamo nàsti madbhakto bhuvanatraye . mama nàmàïkità ghaõñà purato mama tiùñhati . arcità vaiùõavagçhe tatra màü viddhi daityaja! . vainateyàïkitàü ghaõñàü sudar÷anayutàü yadi . mamàgre sthàpayedyastu dehe tasya vasàmyaham . yastu vàdayate ghaõñàü vainateyena cihnitàm . dhåpe nãràjane snàne påjàkàle vilepane . mamàgre pratyahaü vatsa! pratyekaü labhate phalam . makhàyutaü go'yuta¤ca càndràyaõa÷atodbhavam . vidhinà hyakçtà påjà saphalà jàyate nçõàm . ghaõñànàdena tuùño'haü prayacchàmi svakaü padam . nàgàricihnità ghaõñà rathàïgena samanvità . vàdanàt kurute nà÷aü janmamçtyubhayasya ca . garuóenàïkitàü ghaõñàü dçùñvàhaü pratyahaü sadà . prãtiü karomi daityendra! lakùmãü pràpya yathà'dhanaþ . dçùñvà'mçtaü yathà devàþ prãtiü kurvantyaharni÷am . suparõe ca tathà prãtiü ghaõñà÷ikharamàsthite . svakareõa prakurvanti ghaõñànàdaü sumaktitaþ . madãyàrcanakàle tu phalaü kauñyaindavaü kalau>% . anyatra ca %<ghaõñàdaõóasya ÷ikhare sacakraü sthàpayettuyaþ . garuóaü vai priyaü viùõoþ sthàpitaü bhuyanatrayam . macakraghaõñànàdantu mçtyukàle ÷çõoti yaþ . pàpakoñiyutasyàpi na÷yanti yamakiïkaràþ . sarve doùàþ pralãyante ghaõñànàde kçte, hareþ . daivatànàü munãndràõàü pitéõàmutsavobhavet . abhàve vainateyasya cakrasyàpi na saü÷ayaþ . ghaõñànàdena bhaktànàü prasàdaü kurute hariþ . gçhe yasya bhavennityaü ghaõñà nàgàrisaüyutà . na sarpàõàü tatra bhayaü nàgnividyutsamudbhavam . yasya ghaõñà gçhe nàsti ÷aïkha÷ca purato hareþ . kathaü bhàgavataü nàma gãyate tasya dehinaþ>% %<ato bhagavataþ prãtyai ghaõñà ÷rãgaruóànvità . saügràhyà vaiùõavai ryatnàccakreõoparimaõóità . snàne ÷aïkhàdivàdyantu nàmasaükãrtanaü hareþ . gãtaü nçtyaü puràõàdipañhana¤ca pra÷asyate>% haribhaktivilàsaþ . sarbadevapåjane dhåpadãpadànottaraü vàmahastena ghaõñàvàdanaü tantrasàre uktaü yathà %<dhåpabhàjanamastreõa (phañ) prokùyàbhyarcya hçdànunà (namaþ) . astreõa påjitàü ghaõñàü vàdayan gugguluü dahet>% . ÷yàmàdau tu tanmantravi÷eùaþ tantrasàre uktaþ %<tathà jayadhvanimantramàtaþ svàhetyudãrya ca . abhyarcya vàdayed ghaõñàmastreõa dhåpayettataþ>% gautamoye %<uttolya dçùñiparyantaü ghaõñàü vàmadi÷i sthitàm . vàdayan vàmahastena dakùahastena càrcayet>% . evaü nãràjane'pi . 2 ghaõñàpàñalivçkùe ÷abdaraø . 3 atibalàyàü 4 nàgabalàyàü ca ràjaniø .

#<ghaõñàka># puø vaõñeva kàyati phanena kai--ka . ghaõñàpàñali vçkùe ÷abdaraø .

#<ghaõñàkarõa># puø ÷ivànucarabhede (gheüñu) khyàte %<ghaõñàkarõogaõaþ ÷rãmàn ÷ivasyàtãva ballabhaþ>% ÷ivapuø . mãnasaükràntau tasya påjyatàmàha kçtyacintàmaõau %<caitre màsi ca saüpåjyo ghaõñàkarõo ghañàtmakaþ . àrogyàya snuhãmåle saükràntyàü tatra kàrayet>% . påjàmantraþ . %<ghaõñàkarõa! mahàvãra! sarvavyàdhivinà÷ana! . visphoñakabhaye pràpte rakùa rakùa mahàbala!>% tiø taø . 2 kà÷ãsthe hradabhede . %<iya¤ca citraghaõñe÷ã ghaõñàkarõastvayaü hradaþ>% kà÷ãø 33 aø .

#<ghaõñàtàóa># puø ghaõñàü kàlaj¤àpakaghaõñàü tàóayati tàóiaõ upaø saø . 1 kàlasåcakaghaõñàvàdake (ghaõñàpàüóe) %<maitreyakantu vaideho màdhukaü saüprasåyate . nén pra÷aüsatyaja sraü yo ghaõñàtàóo'ruõàdaye>% manåkte 2 saïkãrõajàtibhede ca

#<ghaõñànàda># puø 6 taø . 1 ghaõñà÷abde . ghaõñàyà nàda iva nàdo'sya . 2 kuveramantribhede ÷abdàrthaciø .

#<ghaõñàpatha># puø ghaõñànàü ghaõñàdivàdyànàü ghaõñàyuktahastyàdãnàü và panthàþ 6 taø ac samàø . mahati 1 ràjapathe %<da÷adhanvantaro ràjamàrgo ghaõñàpathaþ smçtaþ>% kauñilyaþ .

#<ghaõñàpàñali># puø hanyate hana--karmaõi ña ñasya nettvam niø ghatvaü paña--gatau gha¤ pàñastaü làti là--vàø ói karmaø . (ghaõñàpàñali) vçkùabhede amaraþ .

@<[Page 2786a]>@
#<ghaõñàravà># strã ghaõñovàrauti à + ru--ac . (vana÷aõa) vçkùabhede amaraþ yasya phalaü pakvaü sat ghaõñevàrauti

#<ghaõñàlã># strã ghaõñàü tacchabdamalati ala--aõ ïãp . 1 koùàtakyàm . 6 taø . 2 ghaõñà÷reõau . ràjaniø .

#<ghaõñàvãja># puø ghaõñeva vãjamasya . jayapàlavçkùe . ràjani0

#<ghaõñà÷abda># puø ghaõñàyàþ ÷abdaiva ÷abdoyasya . 1 kàüsye hemacaø . 6 taø . 2 tacchavde

#<ghaõñikà># strã kùudrà ghaõñà svalpàrthe kan . kùudraghaõñàyàü tattulyàkàratvàt 2 tàlusthajihvàyà¤ca (àlajiva) hemacaø .

#<ghaõñinãvãja># naø ghaõñà'styasyàþtadàkàraphalatvàt ini ïãp ghaõñinyàþ ghaõñàyuktàyà vãjam . jayapàle ràjaniø .

#<ghaõñu># puø ghañi--un . 1 gajaghaõñàyàü 2 pratàpe ca uõàdikoùaþ

#<ghaõñe÷vara># puø maïgalaputre vraõadàtari devabhede %<maïgalasya priyà medhà tasyàü ghaõñe÷varomahàn . vraõadàtà ca tejasvã viùõutulyo vabhåva ha>% brahmavaiø .

#<ghaõóa># puø ghaõa--bàø óa tasya nettvam . bhramare saükùiptasàraþ .

#<ghatana># triø hanti hana--hanteryunnàdyantayorghatvatatve uõàø yun . màrake ujjvaladaø tatràrthe ghàtaneti pàñho'yuktaþ

#<ghana># puø hana--mårtau ap ghanàde÷a÷ca . 1 meghe 2 mustake 3 samåhe 4 dàrdye 5 vistàre ca 6 lauhamudgare mediø 7 ÷arãre 8 kaphe 9 abhrake ràjaniø . %<samatrighàta÷ca ghanaþ pradiùñaþ>% iti 10 sãlàvatyukte samàddhatrayabadhe . 11 nivióe sàndre triø amaraþ 12 vçóhe triø mediø . 13 pårõe 14 saspuñe triø ÷abdaraø . 15 karatàlàdikàüsyavàdyamede 16 madhyama nçtye ca naø amaraþ . 17 lauhe naø hemacaø 18 tvace naø ràjaniø . tatra meghasyotpattibhedàdikaü puràõamarvasve brahmàõóapuø uktaü yathà %<såryaþ kiraõajàlena vàyuyuktena sarvataþ . jagato jalamàñatte kçtsnasya dvijasattamàþ! . àdityabhåtaü bhåtebhyaþ somaü saükramate jalam . nàóãbhirvàyuyuktàbhirlokàdhàraþ pravartate . yat somàccyavate såkùmaü tadabbhreùvavatiùñhate . meghàvàvvabhivàtena visçjanti jalaü bhuvi . evaü prakaraõenaiva patate càsakçjjalam . na nà÷amudakasyàsti tadeva parivartate . mandhàraõàrthaü bhåtànàü màyaiùà viùõunirmità . anayà màyayà vyàptaü trailokyaü sacaràcaram . vi÷ra÷o lokakçddevaþ sahabhràü÷uþ prajàpatiþ . dhàtà kçtsnasya lokasya prabhaviùõurdivàkaraþ . sàrvalaukikamambhoya ttat somo nabhasorasaþ . evaü bhåtaü jagat sarvametattathyaü prakãrtitam . såryàduùõaü nisravati somàcchãtaü pravartate . ÷ãtoùõavãryau dvàvetau yuktyà pàlayato jagat . somàmçtodbhavà gaïgà pavitrà vimalodakà . bhadràsomapurogà÷ca mahànadyo dvijottamàþ! . sarvabhåta÷arãreùu yàstvàpo'pasçtàbhuvi . teùu sandahyamàmeùu jaïgamasthàvareùu ca . påryante sarvabhåtebhyo niùkràmantãha sarva÷aþ . tena càbbhràõi jàyante sthànamabbhramayaü smçtam . tejo'rkaþ sarvabhåtebhya àdatte ra÷mibhirjalam . samudràdvàyusaüyogàdra÷mayaþ pravahantyapaþ . tatastvçtugate kàle parivçtto divàkaraþ . niyacchatyapomeghebhyaþ ÷uklakçùõairgabhastibhiþ . abbhrasthàþ prapatantyàpo vàyunà samudãritàþ . sarvabhåtahitàrthàya rasyabhåtàþ samantataþ . tato varùati ùaõmàsàn sarvabhåta vivçddhaye . vàyavyaü stanita¤caiva vidyudagnisamudbharvà . mehanàcca miherdhàtormeghatvaü vya¤jayantyuta . na bhra÷yanti yata÷càpastadabhraü kavayo viduþ . meghànàü punarutpattau trividhà yonirucyate . agnijà brahmajà caiva pakùajà ca pçthagvidhàþ . tridhà ghanàþ samàkhyàtàsteùàü vakùyàmi sambhavam . àgneyàþ såkùmajàþ proktàsteùàü dhåmàt pravartanam . ÷ãtadurdinavàtà ye svaguõàste vyavasthitàþ . mahipà÷ca varàhà÷ca mattamàtaïgaråpiõaþ . bhåtvà dharaõi mabhyetya ramanti vicaranti ca . jãmåtà nàma te meghà ye tebhyo vãjasambhavàþ . vidyadguõavihãnà÷ca jaladhàràvalamvinaþ . sakà meghà mahàkàyà àvahasya va÷ànugàþ . kro÷amàtràcca varùanti kro÷àrdhàdapi và punaþ . parvatàgra nitatveùu varùanti gahvareùu ca . valàkàgarbhadà÷caiva vàlàkà garbhadhàriõaþ . brahmajà÷caiva ye meghà brahmani÷vàsasambhavàþ . te ha vidyudgaõàpetàþ stanayitnupriyasvanàþ . teùu ÷abdapraõàdena bhåmeþsvàïgaruhodbhavaiþ . vàyuvàhyàbhiùikteùu vàyuryauvanama÷nute . teùviya pràvçóàsaktà bhåtànàü jãvitodbhavà . jãmåtà nàma te meghà ye tebhyo jãvasambhavàþ . dvitãyaü pravahaü vàyuü meghàste tu samà÷ritàþ . ito yojanamàtràcca sàrdhàrdhàdapi và ca te . vçùñidharmo dvadhà teùàü dhàrà''sàraþ prakãrtitaþ . puùkaràvartakà nàma ye mevàþ pakùamambhatàþ . saüyogàdvàyunocchinnàþ parvatànàü mahaujasàm . kàmagànàü ca lokànàü sarvepàü ÷itamicchatàm . puskarà nàma te meghà vçhatto þsamatsaràþ . puùkaràvartakàstena kàraõeneha ÷abditàþ . nànàråpadharàü÷caiva mahàghorasvanà÷ca ye . kalpàntavçùñeþ sraùñàraþ saüvartàgnerniyàmakàþ . varùanti te yugànteùu tutãyàste prakãrtitàþ . anekaråpasaüsthànàþ pårayanto mahãtalam . vàyuü parivahaü te syuþ ÷ritàþ kalpàntasàdhakàþ . yo'õóasya ca vibhinnasya pràkçtasyàbhavattadà . yasmàt brahmà samutpanna÷caturvaktraþ svayambhuvaþ . tasyaivàõóakapàlàni sarvameghàþ pravartitàþ . teùàmàpyàyanaü dhåmaþ sarveùàmavi÷eùataþ . teùàü ÷reùñhastu parjanya ÷cattvàra÷caiva diggajàþ . gajànàü parvatànà¤ca meghànàü bhogibhiþ saha . kulamekaü pçthak bhåtaü yonistvekaü jalaü smçtam . parjanyo diggajà÷caiva hemante ÷ãtasambhavàþ . tuùàravçùñiü varùanti himaü sasyavivçddhaye>% . vàyuvi÷eùakçtaeva ghanabhedo bhàø ÷àø 330 aø dar÷ito yathà %<prerayatyabhrasaüghàtàn dhåmajàü÷coùmajàü÷ca yaþ . prathamaþ prathame màrge pravaho nàma yo'nilaþ . ambare snehamabhyetya taóidbhya÷cotamadyutiþ . àvaho nàma saübhàti dvitãyaþ ÷vasanonadan . udayaü jyotiùàü ÷a÷vat somàdonàü karoti yaþ . antardeheùu codànaü yaü vadanti manãùiõaþ . ya÷caturbhyaþ samudrebhyo vàyurdhàrayate jalam . uddhçtyàdadate càpo jãmåtebhyo'mbare'nilaþ . yo'dbhiþ saüyojya jãmåtàn parjanyàya prayacchati . udvaho nàma vaühiùñha stçtãyaþ sa sadàgatiþ . samuhyamànà bahudhà yena nãtàþ pçthagghanàþ . varùamokùakçtàrambhàste bhavanti ghanàghanàþ . saühatà yena càviddhà bhavanti nadatà nadàþ . rakùaõàrthàya sambhåtàþ meghatvamupayànti ca . yo'sau vahati bhåtànàü vimànàni vihàyasà . caturthaþ saüvaho nàma vàyuþ sa girimardanaþ . yena vegavatà rugaõà råkùeõàrujatà nagàn . vàyunà sahità meghà ste bhavanti valàhakàþ . ùñàruõotpàtasa¤càro nabhasaþ stanayitnumàn . pa¤camaþ sa mahàvego vivaho nàma màrutaþ . yasmin pàriplavà divyà vahantyàpovihàyasà . puõya¤càkà÷agaïgàyà stoyaü viùñabhya tiùñhati>% . samatrighàta÷cetyàderayamayaþ samasaükhyànàü trayàõàü ghàtaþ yadyapyatra samayordvayorghàtena vargaråpeõa tanmålasya samatvaü nàsti tathàpi sama÷abdena sadç÷aghàtadvithàtatvena samatvaü todhyaü yathà 1 ghanaþ? . dvàbhyo dvayorguõane 4 catvàraþ teùàü dvàbhyàü guõane 8 . evaü trayàõàü tribhirguõane 9 nava teùàü punastribhirguõane 27 . evaü krameõa vàradvayaü samasamadvighàtaråpavargaguõanàt ghanaråpatvaü jàyate tatraikàdãnàü da÷aparyuntànàü ghanasaükhyàþ suvodhàya pradar÷yante yathà 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 9 . 10 1 . 8 . 27 . 64 . 125 . 216 . 343 . 512 729 . 1000 asya prakàràntaraü sthàpyoghanotyasyetyàdi lãlàvatyàü dç÷yaü vistarabhayànnoktam . %<jañàmuktàü viparyasya ghanamàhurmanãùiõaþ>% ityukte 19 vedapàñhabhede çgveda÷abde 1409 . 11 . 12 pçø vivçtiþ tatra sàndre pracaõóaghanagarjitapratirutànukàrã (ravaþ) muhuþ veõãø . %<jaghanena ghanena sà>% %<lauhodghanaghanaskandhàþ>% bhaññiþ . lauhamudgare %<pratijaghàna ghanairiva muùñibhiþ>% kiràø . meghe %<pràvçùamiva ghanake÷ajàlàm>% kàdaø . %<rajanãtimiràvaguõñhite puramàrge ghana÷abdavihvalàþ>% kumàø %<asambhavadghanarasà ÷atàlãpariùevità>% udbhañaþ . ghana÷yamaþ . mårtau--kàñhinthe %<dvàraü tamoghanaprakhyam>% bhaññiþ . %<tamasoghano mårtiþ kàñhinyam tena mårtimattamaþsamam>% jayamaø .

#<ghanakapha># puø ghanasya maghasya kapha iva . meghopale karake . trikàø .

#<ghanakàla># puø ghanapradhànaþ kàlaþ . varùartau ÷abdacaø .

#<ghanagolaka># puø ghanena mårtyà gola iva kàyati kai--ka . saü÷liùñasvarõarajate hemacaø .

#<ghanacchada># puø ghanà nivióà÷chadà yasya . ÷igrau . ÷abdàrtha ciø .

#<ghanajamvàla># puø karmaø . sàndrajambàle culuke (ghanaseoyàlà) trikàø .

#<ghanajvàlà># strã ghanasya jvàleva . 1 vajràgnau . 6 taø . 2 meghadãptau ca ÷abdaraø .

#<ghanatàla># puüstrãø ghanatàyàü nivióatàyàm alati paryàptoti al--ac . 1 sàraïgakhage striyàü jàtitvàt ïãù karmaø . 2 vàdyàditàlabhede .

#<ghanatola># puüstrãø ghanaü meghaü tolayati årdhaü nayati àhvànena tula--unmitau aõ upaø saø . càtake khage tadàràveõa hi methotthànamanumãyate iti tasya tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ghanatvaca># puø ghanà nivióà tvak yasya . ÷igrau ÷abdàrthaciø .

#<ghanaduma># puø karmaø . vikaõñakavçkùe ràjaniø .

#<ghananàbhi># puø ghanasya methasya nàbhiriva yonitvàt . dhåme ÷abdaraø dhåmasya meghayonitvàt tathàtvam meghasya dhåmayonitvaü ca ghana÷abde 2786 pçø dar÷itam .

@<[Page 2788a]>@
#<ghanapatra># puø thanàni patràõyasya . 1 punarõavàyàm ràjaniø . 2 ghanacchade ÷igrau ca .

#<ghanapadavã># strã 6 taø . àkà÷e ÷abdàrtheciø . tasya meghàdhàratayà tatsa¤càrasthànatayà ca tathàtvam . %<kràmadbhirghanapadavãmatekasaükhyaiþ>% kiràø .

#<ghanapallava># puø ghanà nivióàþ pallavà asya . ÷obhà¤jane jañàø .

#<ghanapàùaõóa># puüstrã ghanena meghadhvaninà pàùaõóa iva unmattatvàt . mayåre ÷abdamàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ghanaphala># puø ghanàni nivióàni phalànyasya . vikaïkañavçkùe ràjaniø tatphalànàü nivióatayà jàyamànatvàttathàtvam .

#<ghanamåla># naø ghanasya sanàtraghàtasya målamàdyam . yasya samàïgatrayaghàtasya ghanaråpatà tàdç÷e aïke . ekàdyaïkànàü ghanamålàdi pradar÷yante 1 . 8 . 27 . 64 . 125 . 216 . 343 . 512 . 729 . 1000 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 9 . 10 tasya målànayanaü lãlàø uktaü yathà atha ghanamåle karaõasåtraü vçttadvayam . %<àdyaü ghanasthàna mathàghane dve punastathàntyàdghanato vi÷odhya . ghanaü pçthaksthaü, padamasya kçtyà trighnyà tadàdyaü vibhajet phalantu . paüktyàü nyaset, tatkçtimantyanighnãü trighnãü tyajettatprathamàt, phalasya . ghanaü tadàdyàdghanamålamevaü païktirbhavedevamataþ puna÷ca>% asyàrthaþ yasya ghanamålaü gçhyate tasyàdyaüsthànaü ghanasthànaü syàt ghana÷odhanasthànamityathaþ . atha dve sthàne aghane tadvyatirikte tathà punaþ ghanasthànam aghane dve iti punaþpunarityarthaþ . antyàtghanataþ sthànàtghanaü vi÷odhya tasya ghanasya padaü pçthaksthaü sthàpyaü tasya padasya kçtyà trighnyà tadàdyam aghanasthànaü vibhajet . phalaü tu pårbamålapaïktyàü nyaset . tasya phalasya kçtim antyanighnãü païktisthatadvyatirikta pårvakçtinighnãmityarthaþ . trighnã¤ca tatprathamàdàdyaghanasthànàt tyajet . tadàdyàtghanasthànàtphalaghanaü tyajet . evaü punaþ tadyathà asya païktyàtmakapadasya kçtyà trighnyà tadàdyaü vibhajet . phalantu païktyàü nyaset . tatkçtim antyanighnãü trighnãü tatprathamàt tyajet . tadàdyàt phalasya ghanaü tyajediti . evaükçte yà païktirbhavet tad ghanamålaü bhavati . %<aïkasya vàmàgatiþ>% ityukteþ vàmasyitàïkasvàntyatvaü dakùiõasthasya càdyatvamiti sarvatra j¤eyam . ghanadamapyatra . %<ghanapada¤ca tato'pi ghatàt sasve! yadi ghane'sti ghanà bhavatomatiþ>% lolàø . ghanaü målamasya . 2 morañavçkùe puø ràjaniø .

#<ghanarasa># puø ghanasya meghasya mustakasya và raso niùyandaþ . 1 jale . 2 karpåre ca karmaø . 3 sàndrarase . ghanoraso'sya . 4 pãluparõñàü 5 morañavçkùe ca mediø . 6 nivióarasake triø . jale tu naø ratnakoø .

#<ghanavartman># naø 6 taø . àkà÷e %<ghanavartma sahasradheva kurvan>% kiràø .

#<ghanavallikà># strã ghanà nivióà vallã yasyàþ kap hrasvaþ . 1 amçtasnavàlatàyàm . ghanasya vallãva 2 vidyuti ràjani0

#<ghanavallã># strã ghanasya meghasya vallãva . 1 vidyuti 2 amçtasravàlatàyàm ràjaniø .

#<ghanavàta># puø ghano nivióovàto'tra . 1 narakabhede hemacaø . 6 taø . 2 meghavàte .

#<ghanavàsa># puø ghanovàso gandho'sya . kuùmàõóe hàràø .

#<ghanavàhana># puø ghana iva ÷ubhraü vàhanamasya . 1 ÷ive . ghanomegho vàhanamasya . 2 indre ca hemacaø .

#<ghanavãthi># strã ghanànàü vãthiþ . àkà÷e . %<ghanavãthivãthi mavatãrõavataþ>% màghaþ .

#<ghana÷yàma># puø ghanaþ meghaiva ÷yàmaþ . nivióakçùõavarõe . %<aye ràma ghana÷yàma! cumbàmi mukhapaïkajam . yadi jãvàmi ÷okena punardrakùyàmi te mukham>% mahànàñakam . %<samànakarõavinyastasphuranmakarakuõóalam . hemàmbaraü ghana÷yàmaü ÷rãvatsaü ÷rãniketanam>% bhàgaø ÷rãkçùõaråpoktau .

#<ghanasàra># puø ghanasya mustakasya sàraþ . 1 karpåramede 1723 pçø vivçtiþ . %<÷aradindukundaghanasàranãhàrahàretyàdi>% da÷akumàø . ghanonivióaþ sàro'sya . 2 dakùiõàvartapàrade mediø . 3 vçkùabhede 4 jale ca gharaõã . 6 taø . 5 ÷reùñha vàride .

#<ghanaskandha># puø ghanaþ skandho yasya . ko÷àmravçkùe ràjaniø .

#<ghanasvana># puø 6 taø . 1 methadhvamau . ghanena tajjalena suùñhu aniti ana--ac 3 taø . 2 taõóulãya÷àke ràjaniø .

#<ghanahasta># puø ghanaþ samatrighàtamitohasto'tra . dãrghavistàrordheùu 1 hastamàne 2 màgadhaprasyakhàrikàyàü ca %<hastonmitairvistçtidairghyapiõóairyaddvàda÷àsraü ghanahastasaüj¤am . ghànyàdike tadghanahastamàtaü ÷àstrodità màgadhakhàrikà sà>% lãlàø .

#<ghanà># strã ghana + astyarke ac . 1 màùaparsthàü 2 rudrajañàyà¤ca ràjaniø tayornivióapatratvàt tathatvim . 3 nivióàyàü striyàm . %<mradãyasãmapi ghanàm>% (vàcam) màthaþ .

@<[Page 2789a]>@
#<ghanàkara># puø 6 taø . ghanànàmàkaraþ ghanàn àkirati à + ka--aca và . varùàkàle ÷abdaratnàø .

#<ghanàgama># puø àgamyate'tra à + gama--àdhàre gha¤ . ghanànàü meghànàmàgamaþ 6 taø . varùàkàle %<ghanàgame ràjapathe hi picchile>% naiùaø . bhàve gha¤ 6 taø . 2 meghàgamane ca .

#<ghanàghana># puø hana--aca niø . 1 indre 2 varùukameghe matte ghàtuke 3 gaje, amaraþ 4 anyonyaghaññane puø . 5 nirantaraghàtuke triø hemacaø . %<tato'rjunaü bhinnakañena dantinà ghanàghanenànilatulyavarcasà>% bhàø kaø 18 aø . varùukamegha÷ca bhàø ÷àø 330 aø dar÷ito yathà %<samuhyamànà bahudhà yena nãtàþ pçthakghanàþ . varùamokùa kçtàrambhàste bhavanti ghanàghanàþ>% %<asajjadvàyunàkùipte yathà khastho ghanàghanaþ>% hariø 87 . 7 kàkamàcyàü strã

#<ghanàtyaya># puø thanànàmatyayoyatra . ÷aratkàle hemacaø . %<vàtikànàü ghanàtyaye>% su÷ruø . 6 taø . 2 ghanàtikrame puø . ghanavyavàtho'pyatra . %<ghanavyavàyena gabhastimàniva>% raghuþ

#<ghanàmaya># puø ghano dçóhaþ àmayo yasmàt 5 vaø . kharjåravçkùe trikàø .

#<ghanàmala># puø ghano'malaþ vi÷eùaõasaø . vàståka÷àke trikà0

#<ghanà÷raya># puø 6 taø . àkà÷e hemacaø .

#<ghanodadhi># puø ghana udadhiratra . narakabhede hemacaø .

#<ghanopala># puø 6 taø . karake (÷ila) hemacaø .

#<ghamba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ghambati aghambãt . jaghamba

#<ghara># puø hamyate gamyate'tithibhiþ hana-- %<hanteran gha÷ca>% uõàø nalopa÷ca . gçhe da÷apàdãvçttiþ .

#<gharañña># puø ghç--seke vic gharaü sekamaññate añña--atikrame aõ upaø saø . (yàütà) prasiddhe saktupeùaõyàm %<pratihaññapathe gharaññajàt>% naiùaø .

#<gharghaña># puø ghç--vic ghare sekàya ghañate ghaña ac . (ñyàïgàrà) matsyabhede ÷abdaraø .

#<gharghara># puø gharghetyanukaraõa÷abdaü ràti rà--ka . 1 gharaññajàdidhvanibhede . 2 ghadyukte triø %<kalahànna ghanàn yadutthitàdadhunàpyujjhati ghargharasvaraþ>% neùaø . 3 parvatadvàre 4 dvàre 5 ulåke 6 nadabhede ca puø mediø . 6 dhvanimàtne 7 hàsye hemacaø . ghargharanada÷ca aïgade÷àntargataþ vindhyàdrernirgataþ gaïgàyàü saïgataþ campànagarãto'natidårapårvasthaþ . (ghàghara) lokaprasiddhaþ 8 kùudraghaõñyàü strã . %<ghargharà kùudraghaõñã syàt>% malliø ghçtavàkyam . %<calàvacåóàþ kalaghargharàravaiþ>% màghaþ . gharghareti ÷abdànukaraõam tathà dhvanibhedaþ . tàdç÷adhvanibhedaeva gharghareti malliø . 9 vãõàbhede mediø . varghara + astyarthe ac . gharghara nadasaïgatàyàü 10 gaïgàyàü strã và gauràø ïãù . ghargharasvanàpyatra . %<ghçõàvatã ghçõinidhirghargharã ghåkanàdinã . ghåsçõàpi¤jaratanurghargharà ghargharasvanà>% kà÷ãkhaø 29 aø gaïgànàmoktau . svàrthe ka nadabhede puø . %<÷oõe ghargharake jalaü tu rucidaü santàpa÷oùàpaham . pathyaü vahnikaram tathà tu baladaü kùãõàïgavçddhipradama>% ràjaniø .

#<ghargharikà># strã ghagharã'styasyàþ ñhan . 1 kùudraghaõñikàyàü 2 nadãbhede 3 vàditrabhàõóe 4 bhraùñadhànthe hemacaø . 5 vàdyabhede vi÷vaþ .

#<ghargharita># naø ghargharaü karoti õic--bhàve kta . ÷åkarajàtãya ghvanibhede . %<ni÷amyate ghargharitaü svasvedaü kùayiùõu màyà maya÷åkarasya>% bhàgaø 3 . 13 . 25 .

#<gharghurghà># strã ghç--vic ghura--dhvanau kvip tau hanti hana--óa niø hasya ghaþ! (ghuraghuriyà) kãñabhede yamakãñe ratnamà0

#<gharba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . gharbati agharbãt . jagharba

#<gharma># puø gharati aïgàt ghç--seke (kùaraõe) kartari mak niø guõaþ . 1 aïganiùyande svede ÷ramajavàriõi . gharatyaïgamanena karaõe maka . 2 àtape 3 grãùmakàle tayoþ aïgasveda sàdhanatvàttathàtvama . 4 àtapayukte divase nighaø . ghargha÷ca àtapàdiva smaravikàrasatvàdapi bhavati yathàha sàø daø %<vikàràþ satvasambhåtà sàtvikàþ parikãrtitàþ . satvamàtrodbhavatvàtte bhinnà apyanubhàvataþ . stambhaþ svedo'tha romà¤caþ svarabhaïgo'tha vepathuþ . vaivarõyama÷ru pralaya ityaùñau sàtvikàþ smçtàþ>% iti vibhajya %<vapurjalodgamaþ svedo ratigharma÷ramàdibhiriti>% sakàraõaü svedolakùitaþ 5 yaj¤e nighaø . %<pitçbhirgharmasadbhiþ>% çø 10 . 15 . 9 . %<dharmasadbhiþ yaj¤asàdibhiþ>% bhàø . vaiø vç--dãptau mak . vaidikaprayoge 6 dãpte triø gharmasvaras÷abde udàø . 7 rase %<madhunaþ sàraghasya gharmaü pàta vasavaþ>% yajuø 38 . 6 . %<gharmaü rasam>% vedadãø 8 gavàdi niùyande dugdhe puø tasya goþkùaraõàttayàtvam . %<gharmàya dãùva>% yajåø 38 . 2 . he vatsa! dharmàya dharmàrthaü dãùya dehi payaþ ÷eùaya mà sarvaü pàsãtparthaþ vedadãø . %<rajjusaüdànamàdàya>% kàtyàø ÷rauø 26 . 4 . 1 . sandànam gharmadhugvandhanàrthàya prà÷avatã rajjaþ karkaþ . %<upayamanyàmàsi¤cati gharmam>% kàtyàø ÷rauø 26 . 6 . 17 . %<gharmyaü dharmasaüvandhi tanmadhyasthitamàjyamupayamatyàü sruci àsi¤cati>% karkaþ parãsàbhyàü gharmamutpàdya srukpuùkarasyoparyadhomukhaü karotãtyarthaþ saüø vyàø gharmasambandhi ghçtamupayamanyàmàsi¤cati pårvaü srukstham nãtamadhunà gharmasthaü sruci nayatãtyarthaþ yajuø 38 . 16 . vedadãø . tatra nidàghakàle %<niþ÷vàsahàryaü÷ukamàjagàma gharmaþ priyàde÷amivopadeùñum>% raghuþ . åùmaõi %<sa vaman ruùà÷ru ghanagharmavigaladurugaõóamaõóalaþ>% màghaþ .

#<gharmacarcikà># strã gharmakçtà carcikeva . (ghàmàci) iti khyàte gharmavicarcikàyàm . %<svedavàhãni duùyanti krodha÷oka÷ramaistathà . tataþ svedaþ pravarteta daurgandhyaü gharmacarcikà . ràjikàkçtiruùõetthà yato gharmavicarcikà>% iti prayogàmçtam . gharmavicarcikàpyatra .

#<gharmadãdhiti># puø gharmodãdhitau yasya . sårye %<yaþ sasoma iva gharmadãdhitiþ>% raghuþ . gharmadyuti gharmabhànu gharmara÷miprabhçtayo'pyatra %<gharmadyuteriha duhaþ pañalena dhàmnàm>% kiràø . %<yà gharmabhànostanayàpi ÷ãtalaiþ>% màghaþ . %<lokàlokavyàhato gharmara÷miþ>% bhàvaþ .

#<gharmaduh># strã gharmaü dugdhaü dogdhi duha--kvip 6 taø . dugdhaduhàyàü dhenvàm %<gharmadhugghvàle càdohe ca>% kàtyàø ÷rauø 25 . 6 . 2 . gharmadughàpyatra . %<gharmadughàyà dohana prade÷e>% tatsåtre karkaþ .

#<gharmapàvan># gharmamåùmàõaü pibati pà--vanip . åùmapàkhye pitçgaõabhede . %<svàhà pitçbhya årdhvabarhibhyo gharmapàvabhyaþ>% yajuø 38 . 15 .

#<gharmasad># puø gharma yaj¤e sodati sada--kvip . yaj¤asàdiùu pipçùu . pårvaiþ pitçbhirgharmasadbhiþ çø 10 . 15 . 9 . 10 . %<gharmasadbhiþ yaj¤asàdibhiþ>% bhàø .

#<gharmastubh># puø gharmaü stubhràti stubha--kvip . vàyau . pracàreõa gharmanà÷àttasya tathàtvam . %<gharmastubhe (màrutàya) diva à pçùñhe yajvate>% çø 5 . 54 . 1 .

#<gharmasvaram># puø jigharti vaiø ghç--kùaraõaü dãptau mak niø . gharmàþ doptàþ svç--asun svarasoyeùàm . doptadhvanau . %<gharmasvarasonadyo apa vran>% çø 4 . 55 . 6 %<gharma svarasodãptadhvanayaþ>% bhàø .

#<gharmasveda># puø gharmodoptaþ kùaran và svedo, gharme yaj¤e svedo gatirvà'sya . 1 dãptagamane 2 kùaratsvedajale 3 yaj¤e gantari ca %<brahmaõaspatirvçùebhirvaràhairgharmakhedebhirdraviõaü vyànañ>% çø 10 . 67 . 7 . gharmasvedebhiþ dãptàgamanairyadvà kùaradudakaiþ athavà gharmo yaj¤aþ taü prati gantçbhiþ bhàø .

#<gharmànta># puø gharmasya åùmaõo'ntoyatra . varùàkràle ràjaniø %<gharmànte toyadormibhiþ>% harivaüø 177 aø .

#<gharmàntakàmukã># strã 7 taø valàkàyàm ràjaniø . varùà kàle eva tasyàþ kàmayamànatvàt tathàtvam .

#<gharùaõa># naø ghçùa--bhàte lyuñ . (ghaùà) vyàpàrabhede .

#<gharùaõàla># puø ghaùarõàyàlati ala + paryàptau ac . ÷ilàputre (loñà) trikàø .

#<gharùaõã># strã vçùyate'sau karmaõi lyuñ ïãp . haridràyàü trikàø .

#<ghala># naø ghola + pçpoø . takro ghole ÷abdacaø .

#<ghaùa(sa)># kùaraõe bhvàø àtmaø akaø señ idit . ghaüùa(sa)te aghaùi(si)ùña . jaghaüùe(se)

#<ghasa># bhakùaõe bhvàø paraø sakaø aniñ . ghasati . ëdit aghasat . jaghàsa jakùatuþ jaghasitha jaghastha . ghastaþ vede gdhiþ loke, ghastiþ .

#<ghasi># puø ghasa--bhàve in . bhakùaõe hemacaø .

#<ghasmara># triø ghasa--kmarac . bhakùaõa÷ãle . %<suràdhvare ghasmarajitvareõa>% bhaññiþ . %<ghasmarà naùña÷aucà÷ca pràya ityanu÷u÷rumaþ>% bhàø kaø 40 aø . kau÷ikaputràõàü garga÷iùyàõàü guru gavãmàüsabhakùaõàt vyàdhamçgàdiyonimàptànàü saptànàü madhye mçgamede %<÷ubhena karmaõà tena jàtà jàtismarà mçgàþ . tràsànutpàdya saüvignà ramye kàla¤jare girau . unmukhonityavitrastaþ stabdhakrarõo vilocanaþ . paõóito ghasmaronàdã nàmataste'bhavanmçgàþ>% harivaüø 21 aø .

#<ghasra># puø ghasatyandhakàraü ghasa--rak . 1 divase amaraþ . 2 hiüsre triø mediø 3 kuïkume na trikàø .

#<ghà># strã hana--bàø óa hasya gha÷ca . 1 kà¤cyàü 2 ghàte ca mediø .

#<ghàña># puø cuø ghaña--ac . grãvàyàþ pa÷càdbhàge avañau (ùàóa) ÷abdaraø . tatraivàrthe strã ñàp amaraþ . %<doùàstu duùñàstraya eva manyàü saüpãóya ghàñàü surujàþ satãvràm>% su÷ruø . 3 ghaññe 4 gavàdipracàrasthànabhede %<ghàñàþ kiü vahabomàtarabhinnàþ sarvatovraje>% harivaüø 321 aø . ghàñà astyasva ar÷aø ac . 5 ghàñàyukte triø .

#<ghàñàla># puø ghàñà + sidhmàø astyarthe lac . su÷rutokte sànnipàtikavidradhirogalakùmabhede %<nànàråparujàsràvo ghàñàloviùamomahàn . viùamaü pacyate vàpi vidradhiþ sànnipàtikaþ>% su÷rutaþ . ghàñàlasya nadyàdyavatàrasthànavat gambhãratàyuktatvàt tadvadunnatànatatvena ca tathàtvam .

#<ghàñikà># strã ghàñà svàrthe ka . ghàñàyàm ÷abdacaø .

#<ghàõñika># puø ghaõñayà carati ñhak . %<ràj¤àü prabodhasamaye ghaõñà÷ilpàstu ghàõñikàþ>% ityuktalakùaõe ràj¤àü prabodhanàya ghaõñàü vàdayitvà 1 stutipàñhake 2 ghaõñàvàdake triø amaraþ . amuü ghàñikaityapyamarañãkàyàü bharataþ papàñha . ghaõñà tadàkàraü puùpamastyasya ñhan . 3 dhåsture hàràø tasya tadàkàrakusumatvàttathàtvam %<puùpe ghàõñikaghoùikayavanabaõikkitavakusumàni>% . %<upatàpaü yànti ca ghàõñikà vibheda÷ca mitràõàm . vçø saø 10 aø . ÷apathavacanena 4 vyavahàriõi>% pràø viø . %<ràjapauruùike vipre ghàõñike paricàrake>% . daivaùaitrayoþ apàtroktau tasyàbhojyànnatàmàha yamaþ %<ràjànnaü harate tejaþ>% ityupakrame %<pàpmà tathànnaü ÷auõóasya ghàõñikasya tathaiva ca . itare ye tvabhojyànnàsteùàmannaü vivarjayet . kçcchraü dvàda÷aràtraü và taptakçcchramathàpi và>% . %<ghàõñikodivyavàcakaþ>% pràø viø .

#<ghàta># puø hana--gha¤ . 1 prahàre, 2 màraõe, 3 påraõe, guõaneü ca . %<caret vratamahatvà'pi ghàtàrtha¤cet samàgataþ>% yàj¤aø . %<patanti dviradà bhåmau vajraghàtàdivàcalàþ>% bhàø àø 148 aø . %<samadvighàtaþ kçtirucyate'tha>% lãlàø . karaõe gha¤ . 4 vàõe mediø . caturaïgakrãóàyàü vañyàdibalànàü sthànavi÷eùeùu 5 anyabàlanàmàgame tadapasàraõena tatsthàne tadàkrame . caturaïga÷abde dç÷yam . janmatàràpekùayà 6 nidhanàkhye saptamaùoóa÷apa¤caviü÷atitamanakùatre ca .

#<ghàtaka># triø ghàtayati hana--õvul . hananakartari . %<anumantà vi÷asità nihantà krayavikrayã . saüskartà copahartà ca khàdaka÷ceti dhàtakàþ>% manuþ . atra khàdakasyàpi ghàtakatvamuktaü mitàkùaràyàü tu kartaprayojakàdãnàü ghàtakatvaü samarthitaü yathà %<hantirayaü pràõaviyogakare vyàpàre råóhaþ . yadvyàpàrasamanantaraïkàlàntare và kàraõàntaranirapekùaþ pràõaviyogo bhavati sa bràhmaõaü hatavàniti brahmahà>% . tathà÷abdaþ prakàravacano'nugràhakaprayojakàdikartçsaü grahàrthaþ . anugràhaka÷ca yaþ palàyamànamamitramuparundhan parebhya÷ca hantàramparirakùan hanturdraóhimànamupajanayannupakaroti sa ucyate . ataeva manunà anugràhakasya hiüsàphalasambandho dar÷itaþ %<bahånàmekakàryàõàü sarveùàm ÷astradhàriõàm . yadyekoghàtayettatra sarve te ghàtakàþ smçtàþ>% iti . tathà prayojakàdãnàmapyàpastambena phala sambandha uktaþ %<prayojayità'numantà kartà ceti svarga naraükaphaleùu karmasu yobhåya àrabhate tasmin phalavi÷eùaþ>% iti . tatràpravçttasya pravartakaþ prayojakaþ sa ca tri prakàraþ . àj¤àpayità'bhyarthayamàna upadeùñeti . tatràj¤àpayità nàma svayamuccaþ sannãcambhçtyàdikaü yaþ preùayati madãyamamitra¤jahãti sa ucyate . abhyarthayamànastu yaþ svayamasamarthaþ pràrthanàdinà macchatruü vyàpàdayeti samarthaü pravartayati so'bhidhãyate . anayo÷ca svàrthasiddhyarthameva prayoktçtvam . upadeùñà punaþ tvaü ÷atrumitthaü vyàpàdayeti marmodghàñanàdyupade÷apuraþsaramprerayan kathyate . tatra ca prayojyagatameva phalamiti teùàmbhedaþ . anumantà tu pravçttasya pravartakaþ sa ca dviprakàraþ ka÷cit svàrthasiddhyartha manujànàti ka÷citparàrthamiti . nanvanumananasya kathaü hiüsàhetutvaü na tàvat pràõaviyogotpàdanena, tasya sàkùàtkartçvyàpàrajanyatvàt nàpi prayojakasyeva sàkùàt kartçpravçttyutpàdanadvàreõa, pravçttasya pravartakatvàt . na ca sàdhu tvayà vyavasitamiti pravçttamevànumanyata iti ÷aïkanãyam . tàdç÷asyànumananasya hiüsàmpratyahetutvàdvyarthatvàcca . ucyate yatra hi ràjàdipàratantryàt svayaü manasà pravçtto'pi pravçttivicchedàdàgàmidaõóabhayàdvà ÷ithilaprayatno ràjàdyanumatimapekùate tatrànumatirhantuþ pravçttimupodvolayantã hisàphalamprati hetutàü pratipadyate . tathà yo'pi bhartsanena tàóanadhanàpahàràdinà paràn kopayati so'pi maraõahetubhåtamanyåtpàdanadvàreõa hiüsàheturbhavatyeva . ataeva viùõunoktam %<àkruùñastàóitovàpi dhanairvàpi viyojitaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakam>% . tathà %<j¤àtimitrakalatràrthaü suhçtkùetràrthameva ca . yamudi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakamiti>% . na ca kçteùvapyàkro÷anàdiùu kasyacinmanyåtpattyadar÷anàdakàraõateti ÷aïkanãyam puruùasvabhàvavaicitryàt ye'lpatareõàpi nimittena jàtamanyabobhavanti teùvavyabhicàra iti nàkàraõatà . eteùà¤cànugràhakaprayojakàdãnàü pratyàsattivyavadhànàpekùayà vyàpàragatagurulàghavàpekùayà ca phalagurulàghavàt pràya÷cittagurulàghavamboddhavyam %<yo bhåya àrabhate tasmin phalavi÷eùaþ>% iti vacanàttathàhyanugràhakasya tàvat svayameva hiüsàyàü pravçttatvena svatantvakarpçtve satyapi sàkùàtpràõaviyogaphalakakhaïgaprahàràdivyàpàrayogitvàbhàvena sàkùàtkarpçvadbhåyo hiüsàrambhakatvàbhàvàdalpaphalatvamalpapràya÷cittaü ca, prayojakasya tu svatantrakartçpravçttijanakatvena vyavahitatvàttato'lpaphalatvaü, prayojakàdãnàü madhye paràrtha pravçtterupadeùñuralpaphalatvam . nanu prayojakasya hastasthànãyatvàt prayojyasya na phalasambandho yuktaþ yadi para prayuktyà pravartamànasyàpi phalasambandhastarhi sthapatitaóàga khanitçprabhçtãnàmapi målyena pravartamànànàü svargàdiphalapràptiprasaïgaþ . ucyate . %<÷àstraphalamprayoktarãti>% nyàyenàdhikàrikartçgataphalajanakà devakulataóàganirmàõàdayaþ . na ca sthapatitaóàgakhanitràdayã devakulataóàgàdikaraõàdiùvadhikàriõo'syargakàmitvàt . atra punaþ paraprayuktyà pravartamànànàmapyahiüsàyàmadhikàritvàdbhavatyeva tadvyatikramanibandhano doùaþ . anumantustu prayojakàdapyalpaphalatvamprayojakavyàpàràdbahiraïgatvàllaghutvàcca anumananasya, nimittakartuþ punaràkro÷akàdeþ pravçttihatubhåtamanyujanakatvena vyavahitatvànmaraõànusandhànaü dinà pravçttatvàccànumantuþ sakà÷àdalpaphalatvam . nanu yadi vyavahitasyàpi kàraõatvantarhi màtàpitrorapi hantçpuruùotpàdanadvàreõa hananakarvçtva prasaïgaþ . ucyate nahi pårvabhàvitvamàtreõa kàraõatvam akàraõasyàpi tathà bhàvitvàpatteþ . yat khalu svaråpàtiriktakàryotpattyanuguõavyàpàrayogi bhavati taddhikàraõaü, %<yadi rathantarasàmà somaþ syàdaindravàyavàgràn grahàn gçhõãyàditi>% rathantarasàmataiva kratãraindravàyavàgratàka raõuü na hi tatra somayàgaþ svaråpeõa kàraõaü vyabhicàràt . na ca pitrostàdçgvidhakàraõalakùaõa yogitvamiti nàtiprasaïgaþ . anenaiva nyàyena dharmàbhisandhinà nirmitakåpavàpyàdau pramàdapatitavràhmaõàdi maraõe khànayiturdoùàbhàvaþ . na hi kåpo'nena khànitaþ ato'hamàtmànaü vyàpàdayàmãtyevaü kåpakhananaünimittavyàpàdanaü yathà''kro÷àdau ataþ kåpakarturapi kàraõakhameva na punarhiüsàhetutvamiti màtàpivçtulyataiva . tathà kvacisatyapi hiüsànimittatàyogitve paropakàràrtha pravçttau vacanàddoùàbhàvaþ yathàha saüvartaþ %<bandhane go÷cikitsàrthe gåóhagarbhavimocane . yatne kçte--vipatti÷cet pràya÷cittaü na vidyate . oùadhaü snehamàhàrandadadgo bràhmaõàdiùu . dãyamàne vipattiþ syànna sa pàpena lipyate . dàhacchedasiràbhedaprayatnairupakurvatàm . pràõasantràõa siddhyarthaü, pràya÷cittaü na vidyate>% iti . etaccadànaü nidàna nipuõabhiùagviùayam . itaratra %<bhiùagmithyà caran dàpyaþ>% ityatra doùo dar÷itaþ . yatra tu manyunimittàkro÷anàdi kamakurvato'pi nàma gçhãtvonmàdàdinàtmànaü vyàpàdayati tatràpi na doùaþ . %<akàraõaü tu yaþ ka÷cit dvijaþ pràõàn parityajet . tasyaiva tatra doùaþ syànnatu yamparikãrtayediti>% smaraõàt . tathà yatràpyàkro÷akàdijanitamanyuràtmànaü khaïgàdinà prahçtya maraõàdarvàgàkro÷anàdikçtà dhanadànàdinà santoùito yadi janasamakùamuccaiþ ÷ràvayati nàtràkro÷akasyàparàdha iti tatràpi vacanànna doùaþ . yathàha viùõuþ %<uddi÷ya kupito hatvà toùitaþ ÷ràvayetpunaþ . tasminmçte na doùo 'sti dvayorucchràvaõe kçte>% iti . eteùà¤ca prayojakàdãnàü doùagurulaghubhàvaparyàlocanayà pràya÷cittavi÷eùa vakùyàmaþ mitàø . pràyaø viø tasya pa¤cavidhatvamuktaü yathà pràõaviyogaphalakavyàpàrobadhaþ tanniùpàdakatva¤ca sàkùàt paramparodàsãnaü smçtikàraparigaõitaü badhitvam ato neùukàràdiùvativyàptiþ tacca pa¤cavidhaü smçtisvarasàt kartà prayojako'numantà anugràhako nimittã ceti yathà àpastambaþ %<prayojayità anumantà kartà ceti sarvesvarganarakaphalabhoktàro yobhåya àrabhate tasminphale vi÷eùaþ>% . anugràhakamàha yàj¤avalakyaþ %<caredvrata mahatvàpi ghàtàrtha¤cet samàgataþ>% tathà manuþ %<vahånàmekakàryàõàü sarveùàü ÷astradhàriõàm . yadyekoghàtakastatra sarvate ghàtakàþ smçtàþ>% . bhaviùye %<yadyekaüvahavo viprà ghnanti vipramanàgasam . tadeùàü niùkçtiü vacmi ÷çõuùvekamanà guha! . teùàü yasya prahàreõa sa vipronidhanaügataþ . sarasvatãpratisrotaþ sa¤caret pàpa÷uddhaye>% . sacadvividhaþ . ekobadhyapratirodhakaþ anyaþ svalpaprahartà . nimittinamàha viùõuþ %<anyàyena gçhãtasvo nyàyamarthayate tu yaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakam>% . atra naràntaravyàpàra vyavadhànena badhaniùpàdakaþ kartà yaþ kartàraü kàrayati sa prayojakaþ so'pi dvividhaþ . ekaþsvato'pravçttameva padàtiü vetanàdinà badhàrthaü pravartayati aparaþ svataþpravçttameva mantropàyopade÷àdinà protsàhayati . anumatidàtà anumantà anumati÷ca dvividhà . ekà yadvirodhàddhananaü na sambhavati tasya virodhinomayà nirodhaþ kartavyaiti yuktiranumatiþ . aparà enaü hanmãtivacane ÷aktasyàpratiùedhaþ . ataeva kàtyàyanaþ %<svaüdravyaü dãyamànantu yat svàmã na nivàrayet . çkthibhirvà parervàpi dattaü tenaiva tadbhçguþ>% dattamiti dàtumanumatamityarthaþ . tathà %<pràrthyamàno'rthinà yatra yohyartho na vighàtitaþ . dànakàle'thavà tåùõãü sthitaþ so'rtho'numoditaþ>% . atràpratiùedha evànumatiruktà . ataeva %<paravacanamapratiùiddhamanumataü bhavatãti>% nyàyavidaþ . ghadhyasya palàyanàdirodhako'nugràhakaþ . udde÷yatve sati hanturmanyåtpàdake nimittã . tatra prayojakasya kartçprayuktidvàreõa badhakàraõatvam anumantu÷ca hanturnirbhayatvena dçóhataraprahàrotpattidvàreõa, anugràhakasya palàyanàdyasambhavena hananãyasthairyaü kurvataþ prahàrasvaråpotpatti dvàreõa kàraõatvaü, nimittino hantçmanyåtpàdanadvàreõa iti prayojakàdãnàü ca caturõàü vyavahitahanana kàraõànàm avàntaravyàpàraprakàrabhedàdbhedaþ . ataþ pa¤cavidhaü badhitvam .. tatojikanamataü pradar÷ya dåùayitvà svamataü tena dar÷itaü yathà tasmàccetanàntaravyàpàràvyavadhànena dhàtvarthaniùpàdaka÷cetanaþ kartà, karmakaraõàdikàrakacakraprayoktà và karteti sàmànyena kartçlakùaõaþ . ya÷ca padàtidvàrà vràhmaõaühanti tatra na padàteþ karaõatvaü hananakarmakàle kartçvyàpàravyàpyatvàbhàbàt na và tasyàvyavadhàyakatvaü pramàõà bhàvàt khaïgasya tu vyabadhàyakatve'pi na doùaþ tasya ceta natyàbhàvàt na và tasya vyavadhàyakatvaü hantçvyàpàre hantuþ sàkùàdeva kàraõatvàt dvaidhãbhàvaphalaniùpattau khaïgavyàpàrasya sahakàritàmàtram ataevà÷vena padàtinà ca ràjà sa¤caratãti satyapi cetanàntaravyàpàre tasya sahakàritàmàtraü na tu vyavadhàyakatvaü svavyàpàre ràj¤aþ sàkùàtkàraõatvàt eva¤ca yajamànasya svavyàpàre yàge devatodde÷ena dravyatyàgalakùaõe sàkùàtkàraõatvameva prakùepàdau ca tadaïge çtvigàdivyàparaþ satre'pi sàdhàraõadravyatyàgàt saptada÷ànàmeba kartçtvam ekasya tadasambhabàt yàgavyatiriktakarmaõi pratyekaü saptada÷ànàü karmavyabastha . atha bà %<svargakàmoyajeta>% %<saptada÷àvaràçddhikàmàþ satramupàsãranniti>% vede kàminàü kartçtvàvagatestadanupapattyà çtvigvyàpàràntarbhàvo na vyavadhàyakaþ àgneyàdikaraõatvànupapattikalpitotpattyapårvamiva . na ceha tathà, kartçtve pramàõàbhàvàt tasmàt pårvoktakartçlakùaõànàkràntatvàdasvataþpravçttapadàtiprerako na badhakartà kintu prayojaka eva . anugràhako'pi na kartà kartçlakùaõàvyàpyatvàt satre tu vi÷eùa ukta eva . pàkùikamaraõànumantçtvànnimittino'numantçtvamayuktam evaü prayojakasyànumantçtvàpatteþ ato manyåtpàdana dvàrà yonimittavàn sa nimittãtyanumantçtaþ prakàràntaraevàyaü prayojakàdivat ato yathà katha¤ci nnimittatàmàtreõa yadi nimittabadhaþ tada màtàpitro riùukàrasyàpi nimittatvaü syàditi nirastaü, nanu satyapi manyåtpàdane, na nimittatvaü yathà vadhyasya badhakamanyåtpàdakasya, nahyanutpàditamanyuþ ka÷cit kamapi vyàpàdayati, asatyapi manyåtpàde nimittatvaü yathà maraõàbhisandhànena anne viùaprakùepturnahi tasya kartçtvaü sambhavatiü naràntaraviùabhakùaõavyàpàravyabadhànàt atastatràpi karta tvamastãti bhavadevamataü nirastaü satyaü kartràdicatuùñayavilakùaõo vàcanikaniùiddhanimittamàvaeva nimittãti nimittilakùaõaü neùukàrasya badhyasya và nimitta bhàvoüniùiddhaþ abhakùyànnadàtu÷ca niùiddha eva . ahitamàhà ràdikaü maraõaphalakaü hitani÷cayena kriyamàõaü na pàpaheturiti vadatà ahitaü maraõaphalakamahitabuddhyà kriyamàõaü pàpaheturiti dar÷itaü nimittabadhàpavàdakavacanena, etacca vakùyate evaü yatràmisandhànaü nàsti hetvanaravyavasthàpitaü viùaü khàditvà ka÷cinmriyate tatra na badhitvam evaü vyàghràdimàraõàrthakçtayantràdàvanyasya maraõe na badhitvam evaükåpakhàtàdàvapi . maraõàbhisandhàne tu tatràstyeva . tathà yaþ ka÷cit saü÷ayasthàne prasthàpyate balavatã ca maraõà÷aïkà bhavati tatra prasthàpitoyadi mriyate tatra badhitvaü, pàkùika maraõàbhisandhànàt ataevetaranimittino viùakùepturjaghanyatvam tathà ca yàj¤avalkyaþ %<kçcchratrayaü guruþ kuryàta mriyeta prahito yadi>% . vaudhàyanaþ %<guruþ prayukta÷cenmriyate gurustrãn kçcchràn caret>% . upakàràcaraõena badhaniùpattau nimittabadhàpavàdamàha saüvartaþ %<auùadhaü snehamàhàraü dadadgovràhmaõeùu ca . pràõinàü pràõavçttyarthaü pràya÷cittaü na vidyate>% . yantraõe go÷cikitsàyàü måóhagarbhavimocane . yatne kçte vipattiþ syàt pràya÷cittaü na vidyate . måóhagarbho 'ntarmçtagarbhaþ . tathà %<dàhacchedasiràbhedaprayatnairupakurvatàm . dvijànàü gohitàrtheùu pràya÷cittaü na vidyate>% . yàj¤avalkyaþ %<kriyamàõopakàre tu mçte vipre na pàtakam . yipàke govçùàõà¤ca bheùajàgnikriyàsu ca>% . vi÷eùa màhàïgiràþ %<auùadhe tu na doùo'sti svecchayà pivate yadi . anyathà dãyamàne tu pràya÷cittaü na saü÷ayaþ>% . manyåtpàdane nimittavadhamàha vçddha ÷àtàtarpaþ %<gobhåhiraõyaharaõe strãsambandhakçte'pi ca . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurvrahmaghàtakam>% viùõuþ %<anthàyena gçhãtasvo nyàyamarthayate tu yaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakam>% . tathà vçhaspati nàmnà pañhitàni vacanàni %<j¤àtimitrakalatràrthaü suhçtkùetràrthameva ca . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahma ghàtakam . gobhåhiraõyaharaõe strãõàü kùetragçhasya ca . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakam . gurvarthaü pitçmàtrarthamàtmàrthamatha và punaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàü stagràhurbrahma ghàtakam>% ùañtriü÷anmatamiti kçtvà pañhitam %<àkro÷itastàóito và dhanai rvà paripãóitaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakam>% . atroddi÷yeti sarvatra kãrtanàt udde÷àbhàve nimittatàmàtreõa badhitvaü nàsti, arthàdiharaõàkro÷anatàóanàdãnàü manyukàraõànàmupàttatvàdeteùàmabhàve dhanàdyarthaü vçkùàrohaõàdinà ye mriyante tatra kãrtanamàtreõa nimittabadhonàsti tathà ca pañhanti %<asambandhena yaþ ka÷cit dvijaþ pràõàn parityajet . tasyaiva tadbhavet pàpaü na tu yaü parikãrtayet>% . asambandheneti vàkkçtàdisakalàparàdhasambandhàbhàva param . yacca %<sambandhena vinà deva! ÷uùkavàdena kopitaþ>% . iti bhaviùyapuràõavacanaü vàrpikapràya÷cittavidhàyakam tat vàkkçtetaràparàdhasambandhàbhàbaparaü %<÷uùkavàdena kopitaþ>% ityabhidhànàt . evaü yatràkro÷anàdau pa÷càtkçtenàparàdhaþ tatràpi na badhaþ . yathà vçhaspatiþ %<àkruùña stu yadà''kro÷aüstàóitaþ pratitàóayan . hatvàtatàyina¤caiva nàparàdhã bhavennaraþ>% ÷àstravihitatàóanàdau kçte yatra ÷iùyàdirmriyate tatràpi vadho nàstyeva yathà bhaviùya puràõe %<patraþ ÷iùyastathà bhàryà ÷àsita÷cedvina÷yati . na ÷àstà tatra doùeõa lipyate devasattama!>% . a÷àstvàya tàóanàdau bhavatyeva yathà manuþ %<putraþ ÷iùyastathà bhàryà dàsã dàsastu pa¤camaþ . pràptàparàdhàstàóyàþ syårajjvà veõudalena và . adhastàttu prahartavyaü nottamàïge kadàcana . ato'nyathà tu praharaü÷caurasyàpnoti kilviùam>% . eva¤ca vihitadaõóàcaraõe ÷àstrãyakaragrahaõe kriyamàõe yadi mriyate tadàpi badhonàstyeva daõóàdi÷àstravidhivirodhànniùedhàpravçtteþ . somavikrayaõe tu ràgàdeva pravçtti sambhavànna virodhaþ . àtatàyibadhàpavàdamàha vçhaspatiþ %<nàtatàyivadhe hantà kilviùaü pràpnuyàt kvacit . vinà÷inamathàyàntaü ghàtayannàparàdhnuyàt>% kilviùàbhàvaþ pràya÷cittaniùedhàrthaþ . apraràdhàbhàvodaõóaniùedhàrthaþ . yataþ sarvata evàtmànaü gopàyãta iti ÷rutimålamidam ataþ palàyanàdinàpi àtmarakùaõàbhàve idaü boddhavyam . kàtyàyanaþ %<àtatàyinamàyàntamapi vedàntapàragam . jighàüsantaü jighàüsãyànna te na brahmahà bhavet>% . jighàüsã san iyàt gacchedityarthaþ . devalaþ %<udyamya ÷astramàyàntaü bhråõamapyàtatàyinam . nihatya bhråõahà na syàdahatvà bhråõahà bhavet>% . bhråõo bràhmaõavi÷eùaþ doùadar÷anaü niyamàrtham . manuviùõå %<guruü và bàlavçddhau và bràhmaõaü và vahu÷rutam . àtatàyinamàyàntaü hanyàdevàvicàrayan>% . evakàro niyamàrthaþ %<tathà nàtatàyivadhe doùohanturbhavati ka÷cana . prakà÷aü và'prakà÷aü và manyustanmanyumçcchati>% yasmàddhanturmanyurhanyamàna manyuü nà÷ayati na punaþ puruùohanti hanyate veti hananabidheranuvàdaþ . %<àtatàyinamàha va÷iùñhaþ>% %<agnidogarada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ . kùetradàràpahàrã ca ùaóete àtatàyinaþ>% viùõukàtyàyanau %<udyatàsiviùàgni¤ca ÷àpodyatakaraü tathà . àtharvaõena hantàra pi÷una¤caiva ràjasu . bhàryàtikramiõa¤caita vidyàt saptàtatàyinaþ . ya÷ovçttahçràna'nyànàhurdharmàrthahàrakàn>% . vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<anàkùàritapårvoyastvaparàdhe pravartate . pràõadravyàpahàre ca pravçttasyàtatàyità>% anàkùàrito'napakçtaþ . etena pårvakçtàpakàrasya màraõodyatasya nàtatàyità tena pratyapakàribadhe doùa eva . nanu àtatàyinorapi gobràhmaõayorhanane doùamàha sumantuþ %<àtatàyibadhe na doùo'nyatra gobràhmaõàt yadà hanyàt tadà pràya÷cittaü kuryàt>% . tathà bhaviùye %<kùiõvànamapi govipraü na hanyàdbai kadàcana>% iti ataþ pårvavacanavirodhaþ tatra vyavasthàmàha kàtyàyanaþ %<àtatàyini cotkçùñe tapaþsvàdhyàyajanmataþ . badhastava tu naiva syàt pàpe hãne badhobhçguþ>% . janmapadena jàtiþ kula¤cocyate . tena hantrapekùayà tavovidyàjàtikulairutkçùñonàtatàyã badhyaeva . ataeva bhagavadgãtàyàmàha %<pàpamevà÷rayedasmàn hatvaitànàtatàyinaþ>% iti etàn bhãùmàdãn atyantotkçùñaguõànityarthaþ . evambhåtàtatàyina÷càhanane phalamapyàha vçhaspatiþ %<àtatàyinamutkçùñaü vçttasvàdhyàyasaüyutam . yo na hanyàdbadhapràptaü so'÷vamedhaphalaü labhet>% yadyapi %<guruü bahu÷rutaühanyàt>% iti ÷råyate tathàpi guroþ sakà÷àt kulavidyàtapobhiþ ÷ivyasyà'pyutkarùasambhavàt evaü bahu÷rutàdapi . evamadhamavarõasyottamavarõo na badhyaþ . pårvakçtàparàdhaviùayaü và sumantuvacanam . gauràtatàyyapi na badhyaþ %<nakhinàü ÷çïgiõàü caiva daüùñriõàmàtatàyinàm . hastya÷vànàü tathànyeùàü badhe hantà na doùabhàg>% iti kàtyàyanavacanaü govyatirikta÷çïgiviùayam vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<udyatànàntu pàpànàü hanturdoùo na vidyate . nivçttàstu yadàrambhàdgrahaõaüna badhaþsmçtaþ>% . tantrokte gràhyamantrasàdhakayoþ 2 ÷ubhà÷ubhaj¤àpake rà÷icakrasthe sàdhakarà÷yapekùayà sàdhyarà÷erdvàda÷àùñacatuþ saükhyànvite koùñhe'vasthàne . cakra÷abde ca rà÷icakraü vakùyate tatra vivçtiþ %<vahnirudramunayastu poùakà dvàda÷àùñacaturastu ghàtakàþ>% etacca viùõuviùayam ràmàrcanacandrikàdhçtatvàt kçùõànandaþ .

#<ghàtana># naø hana--hantyarthatvàt svàrthe õic--bhàve lyuñ . 1 màraõe hanane 2 yaj¤àrthapa÷vàlambhane ÷abdàrthaø . ghàtayati kartariü lyu . 2 màrake triø hanterauõàdike yuni tu ghatana ityeva ghatana÷abde vivçtiþ . ÷abdakalpadrume ghatanetyatra lipikarapramàdakçtaghàtana÷abdadar÷anàt siø kauø sammatatvena ghàtana÷abdakalpanaü pràmàdikameva %<hanteryunnàdyantayorghatvaütatve>% uõàø 5 . 42 . ghatanasyaiva siddheþ dãrghatve nimittàbhàvàt . curàø hantestathàpratyayakalpane ghatvatatvavidhànànarthakyaprasaïgàt . evaü mudrita pustake %<vàtano màrakaþ>% iti dãrghapàñho'pi pramàdakçtaeva

#<ghàtavàra># puø rà÷ivi÷eùajàtasyà÷ubhasåcake vàrabhede yathà %<nakre bhaumo goharistrãùu manda÷caündrodvandve'rko'jame j¤a÷ca karke . ÷uklaþ kodaõóàlimãneùu, kumbhe yåke jãvo ghàtavàrà na ÷astàþ>% ÷abdàrthaciø jyoø vàkyam .

@<[Page 2795b]>@
#<ghàtasthàna># naø 6 taø . ÷ma÷àne ÷abdàrthacintàmaõiþ .

#<ghàti># puø hana--iõ . pakùibandhane saükùiptasàre uõadivçttiþ .

#<ghàtin># triø hana--tàcchãlyàrthe õini . hananakaraõa÷ãle . striyàü ïãp .

#<ghàtipakùin># puüstrãø karmaø . ÷yenakhage hàràø striyàü ïãp .

#<ghàtuka># triø hana--uka¤ . 1 hiüsre 2 kråre ca amaraþ .

#<ghàtya># triø hana--õyat . 1 badhye 2 badhàrhe 3 guõanãye ca .

#<ghàra># puø ghç--seke gha¤ . secane .

#<ghàri># naø chandovi÷eùe . %<raü vidhàya laü nidhàya dhàri nàma vçttamehi>% . yathà %<ràma ràma ràma ràma . sàrametadeva nàma>% . ÷abdàrtha ciø .

#<ghàrtika># triø puø ghçtena nirvçttaþ ùñha¤ . ghçtapracure chidrabahule (ghioóa) pakvànnabhede hemacaø . ghçtapåra÷abde dç÷yam . tçtãyasya ghàrtikaü dadàti sa dçùñvàha %<chidreùvanaryà bahulãbhavanti>% pa¤cataø .

#<ghàrteya># triø ghçtàyà apatyam dyackatvàt óhak . 1 dãptàyà apatye tataþ yaudheyàø svàrthe a¤ . tatràrthe striyàü ÷àïgaravàø ïãn . 2 tadràje ca tasya ca yaudheyàø tadràjasya stritàü na luk . ghàrteyã . tatra ghàrteyã iti tatra pàñhàntaram .

#<ghàsa># puø ghasa--karmaõi gha¤ . gavàdãnàü bhakùye tuõabhede amaraþ . %<ghàsamuùñiü paragave dadyàt saüvatsaraü tu yaþ>% bhàø ànuø 69 aø . %<ghàsaü dadyàt paragave>% pràø taø 2 bhakùyadravyamàtre ca %<a÷vàyeva tiùñhate ghàsamasmai>% yajuø 11 . 75 . %<ghàsaü samidråpam>% vedadãø . %<karùitaü vyàghitaü kliùñamapànãyamaghàsakam . pari÷ràntaü ca manda¤ca prahartavyamarerbalam>% bhàø àø 144 aø .

#<ghàsakunda># puø ghàsàrthiþ kundaþ . ghàsàrthakunde tatpracurasthàne tataþ kumudàø caturarthyàü ñhak . ghàsakundika tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<ghàsi># puø vasa bà0--iõ . 1 agnau trikàø karmaõi iõ . 2 bhakùye tçõàdà triø ujjaladattaþ %<yacca papau yacca ghàsiü jaghàna>% çø 1 . 162 . 14 . %<ghàsimadanãyam>% bhàø .

#<ghiõa># grahaõe bhvàø àø sakaø señ idit . dhiõate aghismiùña jiviõõe .

#<ghu># dhvanau bhvàø àtmaø akaø aniñ . ghavate aghoùña . judhule .

#<ghu># puø ghu--dhvanau bàø óu . 1 dhvanau jañàdharaþ . atra dhvaniþ vanakapotasya (ghughu) khyàtasya dhvaniþ . gaigaø vàkye vyakaü bhaviùyati dàdhàghvadàp pàø ukte dàdhàråpe pàribhàùike 2 dhàtudvaye ca . %<yàstvetàþ svecchayà saüj¤àþ krithante ñhighubhàdayaþ . kathaü nu tàsàü sàdhutvaü? naiva tàþ sàdhavomatàþ>% ityà÷aïkya %<anapabhraü÷aråpatvaü nàpyàsàmapa÷abdatà . asàdhånàü prayoge và pratyavàyo'pi no tathà>% iti hariõà tasyànapabhraü÷atvena sàdhutvamuktaü saüj¤àkaraõaphalaü tu sva÷àstre tayà vyavahàraþ yathà %<upasargàt ghoþ kiþ>% pàø . %<dàkùãputrasya tantre dhruvamayamabhavat ko'pyadhãtã kapotaþ (ghughu) kaõñhe ÷abdaughasiddhikùabahukañhinã÷eùabhåùànuyàtaþ . sarvaü vismçtya daivàt smçtimuùasi gatàü ghoùayan yo ghusaüj¤àü pràk saüskàreõa sampratyapi dhuvati ÷iraþ paññikàpàñhajena>% naiùaø . %<svarghau gurå>% mugdhaø paribhàùite 3 laghuvarõe ca .

#<ghuña># àvartane (ghàüñà) bhvàø àtmaø sakaø señ . ghoñate ëdit aghuñat jughuñe .

#<ghuña># pratighàte tuø kuñàø paraø sakaø señ . ghuñati aghuñãt jughoña .

#<ghuña># puø kuø ghuña--ac . caraõagranthau gulphe hemaø . tataþ svàrthe ka, ghuña--õvul và . ghuñaka atraivàrthe puø .

#<ghuñi(ñã)># strã kuñàø ghuña--in và ïãp . gulphe dviråpako0!

#<ghuñika># puø ghuña . astyarthe ñhan . gulphe hemacaø . tatràrthe strã ñàp amaraþ .

#<ghuóa># vyàghàte tuø kuø paraø sakaø señ . ghuóati aghuóãt jughoóa .

#<ghuõa># bhramaõe bhvàø àø akaø señ . ghoõate aghoõiùña . jughuõe .

#<ghuõa># bhramaõe tuø paø akaø señ . ghuõati aghoõãt jughoõa .

#<ghuõa># grahaõe bhvàø àø idit sakaø señ . ghuõate aghoõõiùña jughuõe .

#<ghuõa># puø ghuõa--ka . svanàmakhyàte kàùñhabhakùake kãñabhede . %<ghuõopahatakàùñhaveõunalanàlã÷uùkàlàbåmukheùveùyasya>% sunutaþ . %<bhagnaü ÷ambhudhanurghuõairupahatam>% mahànàø .

#<ghuõapriyà># strã 6 taø . udumbarapatravçkùe ÷abdàrthaõiø .

#<ghuõavallabhà># strã 6 taø . ativiùàyàü bhàvapraø .

#<ghuõàkùara># naø ghuõakçtamakùaram . ghuõàkhyakçmiõà kàùñhacchedanadvàreõa ayatnaniùpàditte 1 varõàphàrarekhàbhede . tat tulyatayà'styasya ac . tattulye anudde÷enàpi ki¤cidabhãùñasiddhisvaråpe 2 vyàyabhede puø %<sakçjjayamarergãràmanyante hi ghuõàkùaram>% ràjataø . avaidyajãvinàü siddhiþ syàt ghuõàkùaravat kvacit ratnàvaø .

@<[Page 2796b]>@
#<ghuõi># triø ghuõa--in . bhrànte %<saü và ÷ariùyate ghuõirvàbhaviùyati>% ÷ataø vràø 11 . 4 . 2 . 14 .

#<ghuõña># puø ghuña--ka niø mum . 1 gulphe ÷abdamàlà . svàrthe ka . tatraivàrthe . hemacaø .

#<ghuõñika># naø ghuõñastadàkàro'styasya ñhan . gulphàkàratulye vanasthe karãùe(kàõóà)÷abdacaø .

#<ghuõóa># puüstrã ghuõa--óa tasya nettvam . bhramare uõàdikoø .

#<ghum># aø ghuõa--bàø óum . avyakta÷abde càdàvàkçtigaõalabdhaþ .

#<ghura># dhvanau bhãmabhavane ca tuø paraø akaø señ . dhurati aghorãt . jughora . %<aghorãcca mahàghoram>% . %<jughure càtibhairavam>% bhaññiþ . bhàve taï . ghoram .

#<ghura># triø ghura--ka . dhvanibhedakàrake . prakàre tasya dvitvam . ghuraghura ghuraprakàre ghoõà÷abde kàdaø udàø .

#<ghu(ri)rã># strã ghura--vàø ki và ïãp . ÷åkaratuõóe %<kaþ kaþ kutra na ghurghuràyitaghurãghorotsukaþ ÷åkaraþ>% sàø daø .

#<ghurghura># saø ghurityavyaktaü ghurati ghura--ka . (ghuraghuriyà) 1 yamakãñe trikàø . 2 ÷åkara÷abde ca . ghurghura ivàcarati kyaï . ghurghuràyate . %<kàsa÷vàsakçtàyàmaþ kaõñhe ghurghuràyate>% vaidyakam . %<kaþ kaþ kutra na ghurghuràyitaghurãghorãtsukaþ ÷åkaraþ>% sàø daø .

#<ghurghuraka># puø ghurghura iva kàyati kai--ka . su÷rutokte darvãkaraviùopadravabhede . darvãkaraviùeõa ityupakrame %<svaràva sàdã ghurghurako jaóatetyadi>% su÷ruø .

#<ghurghurikà># strã ghurghurovaràhadhvanirastyasyàþ ñhan . tamakakàsopadrave rugbhede (galà ghaódhaóe) %<tçñsvedavamathupràyaþ kaõñhaghurghurikàtvitaþ . vi÷eùàddurdine tàmyecchvàsaþ syàt tamakomataþ>% su÷ruø .

#<ghurghurã># strã ghurghuraþ ÷åkara÷abdo'styasya ac gauràø ïãù . jalajantubhede mçtkiràyàm trikàø .

#<ghula¤ca># puø ghura--kvip tama¤cati anca--aõ upaø saø rasya laþ . (gaóagaóe) gavedhukàdhànye ratnamàlà .

#<ghulghulàrava># puüstrã ghulghulityavyaktamàrauti à + ru--ac . pàràvatabhede ràjaniø .

#<ghuùa># kàntau kakaø kçtau saø bhvàø àtmaø señ idit . ghuüvate aghuùiùña jughuüùe sànto'yamityanye ghçsçõam .

#<ghuùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . ghoùati irit aghuùat aghoùãt . jughoùa . ghoùaþ . ghuùitaþ .

#<ghuùa># khatau àviùkaraõe ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . ghoùadhati te ghoùati sajåghughat ta irit aghuùat aghoùãt . jughoùàm babhåva àsa cakàra cakre . jughoùa õijabhàve ghuùitaþ--ghuùñaþ . ghoùaþ ghoùaõà . ghoùaõam . %<iti sa drupado ràjà svayaüvaramaghoùayat>% bhàø àø 185 aø . %<suhçdàü priyamàkhyàtuü ghoùayantu ca te jayam>% bhàø viø 34 aø . %<jayamaghoùayadasya tu kevalam>% raghuþ . àviùkaraõa¤ca sarvajana÷rutiyogya÷abdakaraõam . (óheóaràpeñà)
     à + samyak ghoùaõe . %<àghoùayan bhåmipatiþ samastam>% bhaññiþ . satatakrandane ityanye .
     ud + årdhvamàviùkaraõe . %<udghuùñajaya÷abdaviràvità÷àþ>% vçø saø 19 aø .

#<ghu(ùña)ùita># triø ghuùa--kta và iñ . ÷abdite ióabhàve . ghuùña ityapi tacca ucca÷abdena prakañitàbhipàye 2 vàkyàdau naø .

#<ghuùñànna># naø ghuùñaü ko bhoktetyudghuùya deyamannam . kobhoktetyudghuùya satràdau dãyamàne'nne tasyàbhojyatàmàha manuþ %<gavà cànnamupaghràtaü ghuùñànna¤ca vi÷eùataþ . gaõànnaü gaõakànnaü ca viduùà ca jugupsitam>% .

#<ghusçõa># naø ghuùi(si)--bàø çõak pçùoø nalopaþ ghuùeþ ùasya sa÷ca . kuïkume trikàø . %<ghusçõairyatra jalà÷ayodare>% iti naiùadham .

#<ghusçõàpi¤jaratanu># strã ghusçõamiva ghusçõena và àpi¤jarà tanurasyàþ . gaïgàyàü %<ghusçõàpi¤jaratanurghargharã ghargharakhanà>% kà÷ãø 29 aø gaïgànàmoktau

#<ghåka># pustrãø ghå ityavyaktvaü kàyati kai--ka . ulåke pecake . hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ghåkanàdinã># strã ghåka iva nadati nada--õini ïãp . gaïgàyàm %<ghargharà ghåkanàdinã>% kà÷ãø 29 aø . gaïgànàmoktau .

#<ghåkàri># puüstrãø 6 taø . kàke hemacaø . tasya pecakavairitvaü lokasiddham . striyàü jàtitvàt và ïãp .

#<ghåkàvàma># puø 6 gaø . ÷àkhoñavçkùe ràjaniø . tasya nivióahrasva÷àkhàyutatvena koñaratulyatvàt divàmãrostasyàndhakàràvçtatvenàvàsasyànatvàttathàtvam .

#<ghåra># hiüsàyàü sakaø jãrõatàyàm akaø diø àtmaø señ . ghåryate aghåriùña . jughåre ãdit . ghårõaþ . dhvanau ca %<jughårecàtibheravam>% bhaññau dorghamadhyaü pañhitvà tasya dhyanyarthakatàü bharata àha .

#<ghårõa># bhramaõe akaø tuø ubhaø señ . ghårõati te . acårõãt aghårõiùña . juùårõa jughårõe . %<gurubhàrasamàkrànta÷cacàla ca juvårõa ca>% ràmàø kiø . %<kecidàsiùate stabdhà bhayàt kecidavårõiùu>% %<aghårõiùñàü kùatau kùmà¤ca tàva÷i÷riyatàmubhau>% iti ca bhaññiþ . ghårõitaþ ghårõitavàn . %<tatoratho ghårõitabàn narendra!>% bhàø kaø 90 aø . %<kàdambarãmadavighårõitalocanasya yuktaü hi làïgalabhçtaþ patanaü pçthivyàm>% udbhañaþ . %<bho vçkùàþ parvatasthàþ bahukusumayutà vàyunà ghårõamànà>% mahànàø . vàyuneti hatau tçtãyà sayakàrapañhe õyantàv karmaõi ÷ànac kartari tçtãyeti bhedaþ . õici ghårõayanni te ajughårõat ta . %<nayanànyaruõàni ghårõayan>% kumàø . %<ghårõayan madiràsvàdamadapàñalitadyutã>% màghaþ . karmaõi ghårõyate aghårõi . ghårõyamànaþ . %<vàyunà ghårõyamànàþ>% mahànàø pàñhàntaram .

#<ghårõa># puø ghårõayati ac . (gimà) 1 ÷àkabhede grãùmasundarake ÷abdacaø . 2 bhrànte triø . bhàve gha¤ . 3 bhramaõe . ghårõa--õic--ac . 4 ghårõakàrake rogabhede

#<ghårõana># naø ghårõa--bhàve lyuñ . 1 bhramaõe cakràkàràvarte . hemacaø . yuc . ghårõanàpyatra strã %<ghårõanàgàtrapatanabhramaõàdar÷anàdikçt>% sàø daø .

#<ghårõàyamàna># triø ghårõaþ bhrànta ivàcarati bhç÷àø cvyarthe và kyaïkartari ÷ànac . bhràmyamàõe . %<indràdyairakhilàrthasàdhanaparaiþ saüståyamànaü muhuþ pãtonmattaphalà'tulàlasatayà ghårõàyamànekùaõam>% iti kalàpadhàtuvyàkhyàsàraþ .

#<ghårõi># puø ghårõa--bhàve in . bhramaõe hemacaø .

#<ghårõita># triø ghårõa--õic karmaõi kta . 1 bhramite . kartari kta . 2 bhrànte pracalàyite amaraþ . dhårõadhàtau udàø .

#<ghårõikà># strã ÷ukràcàryakanyàdevayànãmakhãbhede . %<gate tu nàhuùe tammin devayànyapyanindità . upàca ÷oka santaptà ghårõikàmàgatàü puraþ . devayànyuvàca . tvaritaü ghårõike! gaccha ÷ãghramàcakùva me pituþ . nedànãü sampravekùyàmi nagaraü vçùaparvaõaþ . vai÷ampàyana uvàca . sà tatra tvaritaü gatvà ghårõikà'suramandiràm . dçùñvà kàvya muùàcedaü sambhramàviùñacetanà>% bhàø kàø 78 aø .

#<ghç># seke bhvàø paraø sakaø agiñ . gharati aghàrùãt . jaghàra

#<ghç># seke chàdane ca cuø ubhaø sakaø meñ . ghàrayati te ajãgharata ta . ghàrayàü babhåva àsa cakàra cakre . ghàritaþ . à + samantàtseke àdhàraþ . tacchabde 625 dç÷yam . %<praõãta pçùadàjyàbhighàraghorà>% vãracaø .

@<[Page 2798a]>@
#<ghç># bhàse akaø seke sakaø juø paraø aniñ . jigharti aghàrùãt . aya vaidikaþ . gharmaþ (dãptaþ) .

#<ghçï># avyaø avyakta÷abde . %<ghçïïiti papàta>% ityupakrame tadyadghçïïityapatattasmàdgharmaþ ÷ataø bràø 14 . 1 . 1 . 10 .

#<ghçõa># dãptau tanàø ubhaø akaø señ . gharõoti vçõoti gharõute ghçõute agharõãt agharõiùña jagharõa jaghçõe ghçõà . udit . varõitvà ghçõñvà . ktvo veñkatbàt niùñhà tvaniñ . ghçõõaþ . vede gaõavyatyayo'pi %<à yo ghçõe na tatçùàõo ajaraþ>% çø 6 . 15 . 5 . %<àghçõe àdãpyate>% bhàø .

#<ghçõa># grahaõe bhvàø àtmaø sakaø señ idit . ghçõõate aghçõõiùña . jaghçõõe .

#<ghçõa># puø ghçõa--dãptau ka . 1 divase nighaø . 2 dãpte 3 uùõe ca . ahnà ÷aü bhànunà ÷aü himà ÷aü ghçõena çø 10 . 37 . 10 . %<ghçõena uùõena>% bhàø . ghçõànna bhãùà adrivaþ çø 1 . 133 . 6 . %<ghçõàt dãptàt>% bhàø .

#<ghçõà># strã ghç--seke nak . 1 kàruõye--dayàyàü kàruõyena hi hçdayaü siktamivàrdraü bhavatãti tasya tathàtvam . %<mandamasyanniùulatàü ghçõayà munireùa vaþ>% kiràø . %<itthaïgate gataghçõaþ kimayaü vidhattàm>% raghuþ 2 jugupsàyàü nindàyà¤ca amaraþ %<tàü vilokya vanitàbadhe ghçõàm>% %<pràgajãyata ghçõà tato mahã>% iti ca raghuþ . %<adhàri padmeùu tadaïvriõà ghçùõà>% naiùaø .

#<ghçõàlu># triø ghçõà + bàø àluc . kçpàyukte %<niùpàdita÷ca kàrtsnyena bhagavadbhirvçõàlubhiþ>% bhàgaø 4 . 22 . 41 .

#<ghçõàvat># triø ghçõà + astyarthe matup masya vaþ 1 kçpàyukte striyàü ïãp . sà ca 2 gaïgàyàm ghçõinidhi÷abde udàø .

#<ghçõàvàsa># puø 6 taø . 1 kuùmàõóe trikàø . 2 kçpàyukte ca

#<ghçõi># puø ghç--ni niø guõàbhàvaþ . 1 kiraõe, 2 jvàlàyàm, amaraþ . 3 taraïge, 4 sårye 5 jale naø mediø 6 dopte triø %<tasya tyakta svabhàvasya ghçõermàyàvanaukasaþ>% bhàgaø 7 . 2 . 6 . ghçõardãptasya

#<ghçõinidhi># puø nighoyate asmin ni + dhà àdhàre ki 6 taø . 1 sårye 2 gaïgàyà¤ca %<ghçõàvatã ghçõinidhiþ>% kà÷ãkhaø gaïgànàmoktau .

#<ghçõãvat># triø ghçõirastyasya matup bàø vede na masya vaþ dãrghaþ . dãptimati %<ghçõãvàü cetati tmanà>% çø 10 . 176 . 3 . ghçõãvàn dãptimàn bhàø .

#<ghçta># puünaø ghç--seke kta . ardharcàdi dugdhabhave %<sarpirvilãnamàjyaü tu ghanãbhåtaü ghçtaü bhavet>% ukte ghanãbhåte 1 àjye ghçta guõabhedàdi bhàvapraø uktaü yathà vçtamàjyaü haviþ sarpiþ kathyante tadguõà atha . ghçtaü rasàyanaü svàdu cakùuvyaü vahnidãpanam . ÷ãtaü vãrye viùàlakùmã pàpapittànilàpaham . alpàbhiùyandi kàntyojastejo làvaõyabuddhikçt . svarasmçtikaraü medhyamàyuùyaü balakçdguru . udàvartajvaronmàda÷ålànàhavraõàn haret . snigdhaü kaphakaraü rakùaþkùayavãsarparaktanut . gavyasya ghçtasya guõàþ gavyaü ghçtaü vi÷eùeõetyàdi bhàvapraø vàkyam 2582 pçø uktam ghçtabhedaguõà bhàvapraø uktàyathà
     màhiùasya guõàþ . %<màhiùantu ghçtaü svàdu pittaraktànilàpaham . ÷ãtalaü ÷leùmalaü vçùyaü guru svàduvipacyate>% .
     chàgasya guõàþ %<àjamàjyaïkarotyagniü cakùuùyaü balavardhanam . kàse ÷vàse kùaye càüpi hitaü pàke bhavetkañu>% .
     atha uùñrãvçtam %<auùñraü kañu ghçtaü pàke ÷oùakrimiviùàpaham . dãpanaü kaphavàtaghnaü kuùñhagulmodaràpaham>% .
     atha àvikaghçtam %<pàke laghvàvikaü sarùiþ sarvarogavinà÷anam . vçddhiü karoti càsthãnàma÷marã÷arkaràpaham . cakùuùyamagnivyuùaõaü vàtadoùanivàraõam>% .
     atha nàrãghçtam . %<kaphe'nile yonidoùe pitte rakte ca taddhitam . cakùuùyamàjyaü strãõàü và sarpiþ syàdamçtopamam>% .
     athà÷vaghçtam %<vçddhiü karãti dehàgnerlaghu pàke viùàpaham . tarpaõaü netrarogaghnaü dàhanudbaóavàghçtam>% .
     dugdhaghçtasya guõàþ %<vçtaü dugdhabhavaü gràhi ÷ãtalaü netra rogahçt . nihanti ùittadàhàsramadamårchàbhramànilàn>% .
     atha hyastanadadhijavçtaguõàþ %<havirhyastanadugdhottha tatsyàddhaiyaïgavãnakama haiyaïgavãnaü cakùuùyaü dãpanaü rucikçtparam . balakçdvçühaõaü vçùyaü vi÷eùàjjvaranà÷anam>% .
     puràõaghçtasya guõàþ %<varùàdårdhvaü bhavedàjya puràõaü tattridoùanut . mårchàkuùñhaviùonmàdàpasmàratimiràpaham . yathà yathà'khilaü sarpiþ puràõamadhikaü bhavet . tathà tathà guõaiþ svaiþ svairadhikaü tadudàhçtam>%
     atha natanasya ghçtasya viùayàþ %<yojayennavamevàjyaü bhojane tarpaõe ÷rame . valakùaye pàõóuroge kàmalànetrarogayoþ>% .
     ghataprayogasyàvipayàþ %<ràjayakùmaõi bàle ca vçddhe ÷leùmakçte gade . roga sàme visåcyà¤ca vibandha ca madàyaye . jvare ca dahane mande na sarparvahu manyate>% . asya gavyàdighçtabhedàstadguõàdikaü ca su÷rutenoktaü yathà ghçtantu saumyaü ÷ãtabãryaü bhçdu madhuramalpàbhisyandi snehanamudàvartonmàdàpasmàra÷ålajvarànàhavàtapittapra÷amanamagnidãpanaü smçtimatimedhàkàntisvaralàvaõyasaukumàryaujastejobalakaramàyuùyaü vçùyaü medhyaü vayaþsthàpanaü guru cakùuùyaü ÷leùmàbhivardhanaü pàpmàlakùmãpa÷amanaü viùaharaü rakùoghna¤ca . vipràke madhuraü ÷ãtaü vàtapittaviùàpaham . cakùuùyamagryaü balya¤ca gavya sarpirguõottaram . àjaü ghçtaü dãpanãyaü cakùuùya balavardhanam . kàse ÷vàse kùaye càpi pathyaü pàke ca tallaghu . madhura raktapittaghnaü guru pàke kaphàpaham . vàtapittapra÷amanaü su÷ãtaü màhiùaü ghçtam . auùñra kañurasaü pàke ÷ophakrimiviùàpaham . dãpanaü kaphavàtaghnaü kuùñhagulmodaràpaham . pàke laghvàvikaü sarpirnaca pittaprakopaõe . kaphe'nile yonidoùe ÷oùe kampe ca taddhitam . pàke laghåùõavãrya¤ca kaùàyaü kaphanà÷anam . dãpanaü baddhamåtra¤ca vidyàdeka÷aphaü ghçtam . cakùuùyamagryaü strãõàntu sarpiþ syàdamçtopamam . vçddhiü karoti dehàgnyorlaghupàkaü viùàpaham . kaùàyaü baddhaviõmåtraü tiktamagnikaram laghu . hanti kàreõavaü sarpiþ kaphakuùñhaviùakrimãn . kùãraghçtaü punaþ saügràhi raktapittabhramamårchàpra÷amanaü netrarogahita¤ca .
     sarpirmaõóastu madhuraþ saroyoni÷rotràkùi÷irasàü ÷ålaghno vastinasyàkùipåraõeùåpadi÷yate . sarpiþ puràõaü saraü kañuvipàkaü tridoùàpahaü mårchàmeda unmàdodarajvaragara÷ophàpasmàrayoni÷rotràkùi÷iraþ÷ålaghnaü dãpanaü vastinasyàkùipåraõeùåpadi÷yate . bhavanti càtra . puràõaü timira÷vàsapãna sajvarakàsanut . mårchàkuùñhaviùonmàdagrahàpasmàranà÷anam . ekàda÷a÷ata¤caiva vatsarànuùitaü ghçtam . rakùoghnaü kumbhasarpiþ syàtparatastu mahàghçtam . peyaü mahàghçta bhåtaiþ kaphaghnaü pavanàdhikaiþ . balyaü pavitraü medhya¤ca vi÷eùàttimiràpaham . sarvabhåtahara¤caiva ghçtametatpra÷asyate . %<ugragandhaü puràõaü syàdda÷avarùasthitaü ghçtam . làkùàrasanibhaü ÷ãtaü prapuràõamataþ param>% ràjavallabhaþ . tasya gurutamatvamàha vaidyake %<annàdaùñaguõaü cårõaü cårõàdaùñaguõaü payaþ . payaso'ùñaguõaü màüsaü màüsàdaùñaguõaü ghçtam>% pakvaghçtasya varùonte'vãryatàmàha %<ghçtamavdàt paraü pakvaü hãnavãryatvamàpnuyàt>% ràjavaø . %<ghçtaü kàüsye da÷àhikam>% ityuktaghçtasyàbhakùyatà . %<tejovai ghçtamiti>% ÷rutyà vàkya÷eùe ghçtapra÷asanàt %<aktàþ ÷arkarà upadadhàti>% ityàdau ghçtenaivà¤janam na taileneti mãmàüsàyàü sthitam . ghçtaghañitauùadhasya ùaõmàsaparyantaü bãryavattvaü vaidyake uktam . pakvavçtàdi nànàvidhaü cakradattàdau uktaü vistarabhayànnoktam . %<ghçtaü ghçtapàvànaþ pibata vasàü vasàpàvànaþ>% yajuø 6 . 19 . ghç--doptau kartari--kta . 2 dãpte 3 secake ca triø ÷abdaraø . asya ghçtàditvàt antodàttatà . 4 jale naø ÷abdàrthaciø .

#<ghçtakara¤ja># puø ghçtamiva ghanãbhåtaniryàsakatvàt kara¤jaþ . (ghiyàkaramcà) kara¤jabhede ràjaniø .

#<ghçtakumàrã># strã ghçtamiva kumàrã sundarã . ghçtatulya niryàse svanàmakhyàte gulmabhede ÷abdaratnàø svàrthe ka hrasvaþ . ghçtakumàrikàpyatra strã bhàvapraø kumàrã÷abde dç÷yam .

#<ghçtakulyà># strã ghçtapårità kulyà . ghçtapåritakçtrimasariti

#<ghçtake÷a># puø ghçtodãptaþ ke÷a iva jvàlà asya . vahnau %<årjonapàtaü ghçtake÷amãmahe>% çø 8 . 60 . 2 .

#<ghçtakau÷ika># puø ghçtodãptaþ kau÷ikaþ . 1 gotrabhede 2 tadgotràntargatapravarabhede ca %<ghçtakau÷ikagãtrasya ku÷ikakau÷ikaghçtakau÷ikàþ pravaràþ>% uø taø raghuø . sa ca yajurvedãyavaü÷àntargataþ %<ghçtakau÷ikàt ghçtakau÷ikaþ>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 5 . 21 . tathà tatraiva 14 . 7 . 3 . 27 .

#<ghçtacyutà># strã ghçtaü cyutaü yasyàþ . ku÷advãpasthe nadãbhede . ku÷a÷abde 2145 pçø dç÷yam .

#<ghçtadãdhiti># puø ghçtena ghçtà dãptà và dãdhitirasya . agnau trikàø .

#<ghçtadhàrà># strã ghçtaü ghçtatulyaü jalaü dhàrayati dhàri--aõ upaø saø . pa÷cimade÷asthe nadãbhede . %<÷ubhàmatirasà¤caiva ghçtadhàreti vi÷rutàm . varàhaþ saritaü puõyàü pratãcyàmakarot prabhuþ>% harivaüø 225 ÷raø . 6 taø . 2 ghçtasyàvicchinnasantatau ca .

#<ghçtanirõij># triø ghçtaü dãptaü nirõik råpaü yasya . 1 dãptaråpe . %<dãdàyànidhmo ghçtanirõigapsu>% çø 2 . 35 . 4 . nirõigiti råpanàma dãptaråpaþ bhàø . %<juùñàso adya ghçtanirõijoguþ>% çø 4 . 35 . 2 . %<ghçtanirõijo mi÷radravyeõa dãptaråpàþ>% bhàø . ghçtaü nirõenekti nir + nijakvip 6 taø . tàpanadvàràvilàpanena 2 ghçta÷odhake vahnau . %<÷ociùke÷o ghçtanirõik pàvakaþ>% 3 . 17 . 1 . %<ghçtanirõiku ghçtasya tàpanadvàrà vilàpanena ÷odhakaþ>% bhàø .

@<[Page 2800a]>@
#<ghçtapa># puø vaø vaø vçtamàjyaü pibanti + pà--ka upaø saø . àjyapàkhye pitçgaõabhede . %<ghçtapàþ somapàþ yavyà vai÷vànaramarãcipàþ>% bhàø ÷àø 166 aø . 2 ghçtapàna kartari triø .

#<ghçtapadã># strã ghçtaü pàde saüsthitaü yasyà pàdbhàvaþ svàïgatvàt óãùi padbhàvaþ . 1 ióàdevatàbhede . ÷ataø vràø ióà bràhmaõe 1 . 8 . 1 . 26 . tanniruktirdar÷ità yathà %<mànavã ghçtapadãti manurhyetàmagre'janayata tasmàdàha mànavãti vçtapadãti yadevàsyai ghçtaü pàde samatiùñhata tasmàdàha ghçtapadãti>% . tadvràhmaõoùodghàte %<ióàyà mànavãmióàdevatàü vaktuü mànavã ghçtapadãmaitràvaruõãtyetàni ca nigadapadàni vyàkhyàyante>% bhàø . ghçtàþ dãptàþ pàdà yasyàþ pràgvat pàdbhàvàdi . 2 sarasvatyàmióàdevyà¤ca . %<haviùãóà devã ghçtapadã juùanta>% çø 10708 . ióetannàmikà devã sarasvatã ghçtapadã dãptapadopetà bhàø .

#<ghçtaparõaka># puø ghçtamiva svàdu parõamasya kap . ghçtakara¤je ràjaniø .

#<ghçtapãta># triø ghçtaü pãtaü yena àhitàø bà paranipàtaþ . ghçtapànakartari pakùe pãtaghçta ityapi tatràrthe triø .

#<ghçtapåra># puø ghçtena påryate påri--karmaõi ac . ghakvànnabhede tasya pracuraghçtena pakvatvàttavyàtvat tatpàkaprakàràdi ÷abdàrtha ciø . marditàü samitàü kùãranàlikeraghçtàdibhiþ . avagàlya ghçte paktvà ghçtapåro'yamucyate . ghçtapåro gururvçùyaþ kaphakçdraktamàüsadaþ . raktapittaharohçdyaþ svàduþ pittaharo'gnidaþ . api ca %<kùãreõa marditaü cårõaü godhåmànàü sugà litam . vistàrya sarpiùà pàcyaü kañàhe'tha sità nvitam . ghçtapåro'yamuddiùñaþ karpåramaricànvitaþ>% . nàrikelajastu %<samità mardità kùãre nàlikelasitàrdrakeþ . avagàlya ghçte pàcyo ghçtapåro'paraþ smçtaþ>% . dugdhajo'pi %<pàkapiõóãkçtaükùãraü ÷arkaràcårõami÷ritama . ghçtapåravinirmàõaükàrayet svalpasarpiùi>% . ÷àlibhavo'pi %<su÷àlãpiùñaü dugdhantu kvàthitaü vastragàlitam . khaõóayuktaü ghçte pakvaü ghçtapåro bhavedayam>% . kamerujo'pi %<kaserucårõe niþkùisya pàkapiõóãkçtaü payaþ . nirmàõaü ghçtapåràõàü ÷arkaràsahitaü bhavet>% . àmrarasajaþ %<pakvàmrasya ghçte tapte rasastvanalapiõóitaþ . ÷uddha÷arkarayà yojyo ghçtapåro yaddçcchayà . kùãramàdyaü svaråpaü hi khaõóaü cårõaü tataþ smçtam . yojite yo vi÷eùo'tra tadàkhyàvarõasaüj¤itaþ . ghçtapåro gururvçùyo hçdyaþ pittànilàpahaþ . sadyaþ pràõapradovalyaþ surucyo'gnipradãpanaþ . ÷çïgàñakamukhànàmapyevaü syàd ghçtapårakaþ . vicàrya vastusaüyogaü tadguõànapi càharediti>% .

#<ghçtapårõaka># puø ghçtaü pårõamatra kap . kara¤jabhedavçkùe trikàø ghçtapårõakara¤jako'pyatra bhàvapraø kara¤ja÷abde 1688 pçø dç÷yam .

#<ghçtapçùñha># puø ghçtaü dãptaü pçùñhamasya . krau¤cadvãpapatau priyavrata putre ràjabhede . krau¤ca÷abde 2341 pçø vighçtiþ .

#<ghçtapratãka># puø ghçtaü pratãkaü mukhaü yasya . agnau . tasya uttaravedyàmàjyàghàreõoddãpanàt tathàtvam %<ghçtapratãko ghçtayoniþ>% yajuø 35 . 17 .

#<ghçtaprayas># puø ghçtaü tatsahitaü prayo'nnaü yasya . vahnau %<ghçtaprayàþ sadhamàde madhånàm>% çø 3 . 42 . 3 . %<ghçtaprayàþ ghçtasahitàni prayàüsi annaråpàõi havãüùi yasya>% bhàø .

#<ghçtaprasatta># puø pra + sada--bàø ta 3 taø . ghçtena prasanne vahnau . %<ghçta prasatto asuraþ su÷evaþ>% çø 5 . 15 . 1 .

#<ghçtamaõóa># puø 6 taø . ghçtasàre . galitaghçtasyàdhaþsthe sàràü÷abhede (jamàdànàghi) %<tataþ sa ghçtamaõóena hçdyenendriyabodhinà>% . %<bhuktavantaü ghçtamaõóena yaùñãmadhukasiddhena tailena vànuvàsayet>% su÷ruø . sarpirmaõóo'pyatra ghçta÷abde tadguõàþ su÷rutoktà dar÷ità . ghçtamaõóo'styasyàþ ac . 3 kàkolyàü strã ÷abdacaø .

#<ghçtamaõóalikà># strã ghçtamaõóaü tadàkàraniryàsaü làti là--ka saüj¤àyàü kan ata ittvam . haüsapadãvçkùe ràjani0

#<ghçtalekhanã># strã ghçtaü likhyate'nayà likha--karaõe lyuñ ïãp . dàrumaye ghçtalekhanapàtrãbhede hemacaø .

#<ghçtavatã># strã dviø vaø . ghçtamudakaü hetutvena kàryatvena vàstyasyàm matup masya vaþ ïãp . dyàvàpçthivyoþ nighaø . %<adbhyaþ pçthivã>% iti ÷ruterbhåmerjalahetukatvàt tathàtvam diva÷ca udakahetutvàt tathàtvam . 2 àjyayukte 3 ghçtapadayukte ca triø striyàü ïãp . %<tailaü pratinidhiü kuryàt ghçtàrthe yàj¤iko yadi . prakçtyaiva tadà vråyàt hotà ghçtavatãmiti>% tiø taø yaj¤apàr÷vaþ .

#<ghçtavara># puø ghçtaü varamatra . ghçtapåre pakvànnabhede hemacaø . tasya ghçtapracuratvàttathàtvam .

#<ghçtasthalà># strã ghçtamudakaü sthalamutpattisthànaü yasyàþ ghçtaü dãptaü sthalaü nitambasthalaü yasyà và . apsarobhede . apsarasàü hiü jalodbhavatvaü bhàgaø 8 . 7 . 6 . samudramanthane uktaü yathà %<tata÷càpsaraso jàtà niùkakaõñhyaþ suvàsasaþ>% tàsàü madhye asyàþ pra÷astanitambasthalatvàt tathàtvam . %<ghçtasthalà ghçtàcã ca vi÷vàcã corva÷ã tathà>% harivaüø 226 aø .

#<ghçtaspç÷># triø ghçtaü spç÷ati spç÷a--kvin . ghçtaspar÷ini kvinnantatvàt svàdau kuþ . ghçtaspçk ghçspçgbhyàmityàdi

#<ghçtàcã># strã ghçtamudakaü kàraõatayà'¤cati anca--kvip nalope striyàü ïãp pårbàõodãrgha÷ca . 1 apsarobhede tasyà adbhyojàtatvàt tathàtvam . ghçtasthalà÷abde dç÷yam . sà ca pauravaraudrà÷vançpasya parigraheda÷a putràn kanyà÷ca da÷aü . suùuve yathà harivaüø 31 aø . %<raudrà÷vasya ghçtàcyàü vai da÷àpsarasi sånayaþ . çceyuþ prathamasteùàü kçkaõeyustathaivaca . kakùeyuþ sthaõóileyu÷ca sannateyustathaivaca . da÷àrõeyurjaleyu÷ca sthaleyu÷ca mahàvalaþ . vananityovaneyu÷ca putrikà÷ca da÷a striyaþ . rudrà ÷åùñrà ca bhadrà ca maladà malahà tathà . sthaladà caiva ràjendra! naladà surasà'pi cà . tathà gocapalà ca strã ratnakåñà ca tà da÷a>% . 2 ràtrau nighaø tasyàþ somara÷mijàdi÷i÷irajalabhåyastvàt tathàtvam . ghçtamàjyama¤cati pràptoti . 3 ghçtapràptari triø striyàü ïãp . %<ghçtàcyasi juhårnàmnà>% yajuø 2 . 6 . 4 udakayukte triø striyàü ïãp . ãü vahanti såryaü ghçtàcãþ çø 7 . 60 . 3 %<ghçtàcãþ udakavatyaþ>% bhàø . ghçtaü dãptaü råpama¤cati . 5 dãptaråpavati triø striyàü ïãp pårvavat sarvam . %<sa vi÷vàcãramicaùñe ghçtàcãþ>% çø 10 . 139 . 2 . %<ghçtàcordãptaråpavatãþ>% bhàø .

#<ghçtàcãgarbhasambhavà># strã ghçtàcyà garbha iva sambhavati sam + bhå--ac . sthålailàyàm ràjaniø . ghçtàcyà garbhe sambhavo'sya . 2 çteyuprabhçtau paurave nçpabhede puø 3 tatrkanyàyàü strã ghçtàcã÷abde vivçtiþ .

#<ghçtàdi># puø ghçtamàdiryasya %<ghçtàdãnà¤ca>% sàntanavàcàryasåtrokte antodàttatànimitte ÷abdagaõe sa ca àkçtimàgaõaþ siø kauø .

#<ghçtànna># puø ghçtamàjyamannamadanãyaü yasya . havirbhuji vahnau . %<tapurmårdhà ghçtànnaþ pàvakaþ>% çø 7 . 3 . 1 . 2 vçtabhojini triø ghçtema minnitamannam . 2 ghçtami÷rite anne naø .

#<ghçtàrcim># puø ghçtenàrciryasya ghçtaü dãptamacciryasya và . vahnau . %<ghçtàrciþ prãtimàü÷càpi prajajvàla didhakùayà>% bhàø àø 48 aø .

#<ghçtàvani># strã ghçtasyàviniriva . yåpakarõe hemacaø .

#<ghçtàvçdh># triø ghçtamudakaü vardhate'nayà kvip dãrghaþ 6 taø . udakavardhake %<ghçtena dyàvàpçthivã abhivçte ghçta÷rivà ghçtaüpçcà ghçtàbçdhà>% çø 6 . 70 . 4 . udakavardhike dyàvàpçthivyàvityarthaþ austhàne àc . .

#<ghçtàsuti># puø ghçtamudakaü vçùñiråpamàsuvati à + su--ktic vçùñisaüpàdakayormitràvaruõayoþ %<tà (mitràvaruõau) samràjà ghçtàsutã yaj¤e yaj¤a upastutà>% çø 1 . 136 . 6 . austhàne àc . ghçtamàsutirannaü yasya . ghçtànnayoþ indràviùõvoþ . (indràviùõå) %<ghçtàmutã draviõaü dattamasme>% çø 6 . 69 . 6 . asme asmabhyam .

#<ghçtàhavana># puø ghçtenàhåyate'smin à + hu--àdhàre lyuñ juhoteravivakùitakarmakatve nàkarmakatvàt ghçtasya karaõatvameva %<tçtãyà ca ho÷chandasi>% pàø karmaõi na tçtãyà kintu %<kartçkaraõayostçtãyà>% pàø karaõe tçtãyà 3 taø . ghçtenàhavanàdhikaraõe vahnau . %<ghçtàhavana! dãdivaþ prati ùma riùato dahaþ . agne! tvaü rakùasvinaþ>% çø 1 . 125 . ghçtàvahana! . agne! bhàø .

#<ghçtàhuti># strã ghçtenàhutiþ %<tçtãyà ca ho÷chandasi>% pàø karmaõi tçtãyà juhoteravivikùitakarmakatvenàkarmakatvàt karaõe tçtãyà bà 3 taø . vçtenàhutau . %<yadyajåüùi ghçtàhutibhiþ . yatsàmàni madhvàhutibhiþ>% à÷vaø gçø 3 . 3 . 2 .

#<ghçtàhva># puø ghçtaü tadgandhamàhvayate spardhate niryàsena à + hve--ka upaø saø . ghçtatulyagandhaniryàsake saraladrume trikàø .

#<ghçtin># triø ghçtamàjyamudakaü và prà÷astyenàstyasya ini . 1 pra÷astàjyake 2 pra÷astajalake ca striyàü ïãp . %<payasvinãü ghçtinãmatyudàràm>% (gaïgàm) bhàø ànuø 26 aø .

#<ghçteyu># puø paurave raudrà÷vançpaputrabhede kçteyu÷abde dç÷yam tatra jaleyurityatra ghçteyuriti viùõu puø pàñhaþ

#<ghçtelã># strã ghçte snehadravye ilati ÷ete ila--÷aye ac gauràø ïãù . tailapàyikàyàü (telàpokà) hemacaø .

#<ghçtoda># puø ghçtamiva svàdu udakamasya udakasyodaþ . ku÷advãpàvarake samudrabhede ghçtodadhyàdayo'pyatra ku÷a÷abde 2143 pçø dç÷yam .

@<[Page 2802a]>@
#<ghçtaudana># puø ghçtena mi÷raþ odanaþ . %<bhakùyeõa mi÷raõe>% pàø 3 taø . àjyami÷rite odane . %<dadhyodanaü ca jãvàya ÷ukràya ca ghçtaudanam>% grahavalikathane saüø taø .

#<ghçtsamada># puø gçtsamada + pçùoø . çùibhede viùõu puø tathàpàñhaþ .

#<ghçùa># saügharùe spardhàyà¤ca sakaø paraø señ . gharùomardanam (ghaùà) vyàpàrabhedaþ saümardo và gharùati agharùãt jagharùa . gharùaõaü gharùaþ . udit tharùitvà ghçùñvà . ktvo veñkatvàt niùñhà tvaniñ ghçùñaþ . gharùita iti prayogastu tàrakàø itajantaþ . %<dhàtujaü sçjate reõuü vàyuvegena gharùitam>% (÷ailaràjaþ) ràmàø 3 . 79 aø .

#<ghçùña># triø ghçùa--karmaõi kta . mardite 1 kçtagharùaõe %<ghçùñarasà¤jainaü nàryàþ kùãreõa>% su÷ruø . %<dropadyà nanu matsya ràjabhavane ghçùñaü na kiü candanam>% pa¤catantram . 2 gandhabhede %<ghçùñoma layajogandhaþ sarala÷ca nameruõà . aguruprabhçti÷càpi yasya païkaþ pradãyate . ghçùñaþ saüghçùñagandho'yaü dghitãyaþ parikãrtita>% iti ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<ghçùñi># puüstrã ghçùa--kartari ktic . 1 ÷åkare mediø striyàü và ïãp . (càmaraàlu) 2 vàràhyàm amaraþ . 3 aparàjitàyàm strã mediø . bhàve ktin gharùaõe (ghasà) 4 vyàpàrabhede 5 spardhàyà¤ca strã mediø . ktinnantatvàt na ïãp

#<ghçùñilà># strã ghçùñiü làti là--ka . pç÷niparõyàm . (càkuliyà) . ratnamàø .

#<ghçùvi># puüstrã gharùati bhåmiü tuõóena ghçùa--kvin kçvighçùvi chavãtyàdi uø niø na valopaþ . 1 varàhe 2 gharùaõa÷ãle triø . %<madanti vãrà vidatheùu thçùvayaþ>% çø 1 . 85 . 1 . %<pra vaþ ÷ardhàya thçùvaye>% 1 . 37 . 4 . %<ghçùvaye ÷atru gharùaõayuktàya>% bhàø . %<krãóanti krãóà vidatheùu ghçùvayaþ>% 1 . 166 . 2 . evaü sarvatra ghçùvi÷abdasya idantatvena prayogadar÷anàt kvinpratyayàntatveva niùpannatvàt kçùvirvaràha iti siø kauø ukte÷ca ÷abdakaø thçùvat÷abdasya nàntatvakalpanaü pràmàdikameva . striyàü và ïãp .

#<ghelkulikà># strã (ghaücu) khyàte krau¤càdane vçkùe ratnamàlà .

#<ghoïka># puüstrã pakùibhede ÷abda caø striyàü ïãù .

#<ghoña(ka)># puø ghuña--ac õvul và . a÷ve . tasya bhutiveùñanàkàreõa ceùñanàttathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù . %<ghoñã hyepà bikçtavirutaü tu hetuhãnaü hasantã>% sàø daø . tallakùaõàdi a÷va÷abde 498 pçø dç÷yam bhàø .

@<[Page 2802b]>@
#<ghoñakamukha># puø ghoñakasya mukhamiva mukhamasya 1 kinnarabhede 2 pravararùibhede ca hemàø vraø pravaràdhyàye dç÷yam .

#<ghoñakàri># puø 6 taø . mahiùe ÷abdàrtha ciø . tasya yathà' ÷vavairaü tathà upayama÷abde 1250 pçø uktam striyàü và ïãp . 2 hayàrivçkùa karavãre ca . hayàri÷abde dç÷yam .

#<ghoñikà># strã ghuñ--õvul ñàpi ata ittvam . karkañyàm ràjaniø .

#<ghoõà># strã ghuõa--ac . 1 a÷canàsikàyàü, 2 nàsàmàtre ca amaraþ . %<javanirodhasphãtaroùaghuraghuràyamàõagho ra ghoõena>% kàdaø . %<gauraþ pralambojjvalacàrughoõaþ>% bhàø àø 189 aø . asya kroóàditvàt svàïgatve'pi na ïãù dãrghaghoõà strã .

#<ghoõin># puüstrã dãrghà ghoõà'styasya vrãhyàø ini . ÷åkare amaraþ striyàü ïãp .

#<ghoõñà># strã ghuõa--bà ña tasya nettvam . vadarãbhede (seolàkula) 2 pågavçkùa ca mediø .

#<ghoõa(na)sa># puø gonasa + pçùoø . tilatse gonase sarpabhede hemacaø .

#<ghora># naø ghura--ac . 1 viùe ràjaniø 2 bhayànake triø hemaø . ghoõà÷abde udàø . %<÷ivàthorasvanàü pa÷càt>% raghuþ . %<ghore'smin bhåtasaüsàre>% manuþ . %<ghoraràvàü mahàraudrãm>% kàlãdhyànam . 3 ÷ive puø %<ghoràya ghoraråpàya ghoraghorataràya ca>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivastotre . %<namovaþ pitaroghoràþ>% yajuø 2 32 .

#<ghoraka># puø baø . de÷abhede . %<kà÷mãra÷ca kumàra÷ca ghorakà haüsakàyanàþ>% bhàø saø 51 aø .

#<ghoraghuùya># naø ghoraü ghuùyate ghuùa--kyap . kàüsye ràjaniø . ghoraü ghçùñaü yasya ghoraghuùñamityapi tatra pàñhaþ . tatràrthe ràjaniø .

#<ghoraghoratara># puø ghora + prakàre dvitvam tataþ tarap . 1 ÷ive ghora÷abde dç÷yam 2 atyantaghore triø .

#<ghoradar÷ana># puüstrã ghoraü dç÷yate'sau dç÷a--karmaõi lyuñ . 1 ulåke ràjaniø stviyàü jàtitvàt ïãù . 2 bhayànake triø . %<vãkùà¤cakre mahàvàhustadvanaü ghoradar÷anam>% bhàø soø 1 aø .

#<ghoraràmana># puüstrã ghoraü ràsanaü ÷abdo'sya . 1 ÷çgàle ÷abdaraø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ghora÷abdayukte triø .

#<ghoraràmin># puüstrãø ghoraü rasati rasa--õini . 1 ÷çgàle hemacaø . striyàü ïãp . 2 ghora÷abdakàriõi tri0

@<[Page 2803a]>@
#<ghoraråpa># puø ghoramugraü råpamasya 1 mahàdeve . ghora÷abde dç÷yam . 2 ugraråpa triø .

#<ghoravà÷ana># puüstrãø ghoraü và÷ate và÷a--lyu . 1 ÷çgàle ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 bhayànaka÷abdakàriõi tiryagjàtrimàtre triø .

#<ghoravà÷in># puüstrãø ghoraü và÷ate và÷a--õini . 1 ÷çgàle hemacaø 2 bhayànaka÷abdakàriõi pakùi mçgàdau ca striyàü ïãp .

#<ghorà># strã ghura--ac . 1 devatàóãlatàyàü, ràjaniø bhayànakàyà striyàü trikàø . %<2 karàlavadanàü ghoràm>% kàlãdhyànam . 3 ràtrau, 4 sàükhvoktàyàü ràjasyàü manovçttau ÷abdàrthaciø jyotiùokte %<ravàvugrabhe saükrame bhàskarasya bhavedghoranàmnãtyukte>% 2 . 10 . 11 . 20 . 25 . saükhyakanakùatre 5 ravisaükràntibhede ca . saükrama÷abde vivçtiþ

#<ghola># puünaø ghaóa--karmaõi gha¤ óasya laþ . 1 takre mathitadaghni . tattu sasnehamajalaü mathitaü gholamucyate su÷ruø . %<sa÷araü nirjalaü gholaü vàtapittaharaü smçtam . mastunà ràhataü gàlyaü dadhi ÷ubhratare pañe . jãrasaindhavasaümi÷raü tholaü ghanataraü smçtam . jãrasaindhavasaüyuktaü gholaü vàtapraõà÷anam . atãsàre ca mande'gnau hitaü rucyaü balapradam>% ÷abdàrthaciø vaidyakam . hiïgujãrayutaü gholaü saindhavena ca saüyutam . bhavedatãva vàtaghnamar÷o'tãsàrahçt param . rucidaü puùñidaü balyaü vasti÷ålavinà÷anam . måtrakçcchre tu saguóaü pàõóuroge sacitrakam . bhàvapraø dravyabhedayutasya tasya guõàdikamuktam .

#<gholaja># naø gholàt jàyate jana--óa . gholajàte ghçtàdau .

#<gholavañaka># puø gholami÷rito vañakaþ . vañakabhede %<viùñambhãgholavañako vidàhã pavanàpahaþ>% madanapàlaniø .

#<gholi(lã)># ghuóa--in óasya và ïãp . patra÷àkabhada ràjani0

#<ghoùa># puø ghuùa--àdhàre tha¤ . 1 àbhãrapallyàü tasyàü gobhirnàdàt tathàtvam kartari aca . 2 gopàle 3 kàüsye naø mediø 4 ma÷ake trikàø . bhàva gha¤ . 5 dhvanau 6 metha÷abde %<khayàü vamaþ khayaþ + kåpau visargaþ ÷araeva ca . ete ÷vàsànupradànà aghopà÷caü vivçõvate . kaõñhamanthe tu ghoùàþ syuþ>% ÷ikùokte 7 varõoccàraõabàhyaprayatramedai . 8 thoùalatàyàm strã ÷abadàrthaciø %<na ca vçndàvane kàryo gavàü ghoùaþ kadàcana>% harivaüø 3381 ÷loø ÷abde %<dyumantaü ghoùaü vijayàya kçõmahe>% çø 10 . 84 . 4 . %<tatra bhuktvà punaþki¤cit turyaghãùaiþ praharùitaþ>% manuþ . gope %<haiyaïgavonamàdàya ghoùavçddhànupasthitàn>% raghuþ . dhåmàø vu¤ . ghauùaka àbhãrapallãbhave triø .

#<ghoùaka># puø ghoùa + svàrthe ka . dhàmàrpagave ghoùàtakãlatàyàm amaraþ .

#<ghoùakàkçti># puø ghoùakasya latàbhedasyàkçtirivàkçtirasya . ÷vetaghoùàtakãlatàbhede ratnamàø .

#<ghoùaõa># naø thuùa--bhàve lyuñ . 1 dhvasau õic--bhàve lyuñ . uccaiþ÷abdena j¤àpate 2 vyàpàrabhede (óeóarà peñà) . %<vãryavikrama÷auryàõàü ghoùaõaü sahitaü bhavet>% ràmàø sundaø 58 aø . yuc . ghoùaõà'pyatra strã . %<ràjà sarvatra pañaha÷abdena ghoùaõàmàj¤àpayàmàsa>% pa¤cataø . %<digvijçmmitkàkutsthapaulastyajayaghoùaõaþ>% raghuþ .

#<ghoùayitnu># puüstrãø ghuùa--õic bàø itnaca . 1 bràhmaõe 2 kokile . 3 vandini triø ÷abdaratnàø .

#<ghoùavat># triø ghoùaþ dhvaniþ varõabhedoccàraõe bàhyapayatnovà'styasya matupmasya vaþ . 1 ghoùaråpabàhyaprayatnayukte gakàràdivarõabhede . %<sarve svarobalavanto ghoùavantaþ kartavyàþ>% chàø uø %<thoùavadàdyantarantasthamabhiniùñhànàntaü dvyakùaraü caturakùaraü và>% à÷vaø gçø 1 . 15 . 5 . 6 . vargaprathamadvitãyavarõà åùmàõa÷ca hakàravarjamathoùavantaþ ÷iùñàþ thoùavantaþ . tadàdau yasya tattathoktaü antarmadhye'ntaþsthàyaralavàyasya tat tathoktam . aabhiniùñhàno visargaþ ante yasya tat akùara svaraþ . akàràdayo dvàda÷a svaràþ ÷iùñaü vya¤janama aparimita vya¤janaþ . caturakùaraü và . tatra dvyakùare bhadraþ devaþ bhavaþ . caturakùare bhavanàthaþ nàgadevaþ rudradattaþ nàràø %<àdau ghoùavadakùaraü yaralavàn madhye punaþsthàpayedante dãrghavisarjanãya rahitaü nàma prayatràt kçtam>% gargaþ . ÷àkhibhedàt 'visargàntatà vyavasthàpyà . 2 dhvaniyukte ca . %<tvaü vajra matulaü ghoùaü ghoùavàüstvaü valàhakaþ>% màø àø 25 aø . striyàü ïãp . sà ca 3 vãõàyàü hemacaø .

#<ghoùà># strã ghuvyate bhramarairiyaü karmaõi gha¤ . 1 ÷atapuùpàyàü, madhurikàyàü, (mauri) mediø 3 karkaña÷çïyàü, ràjaniø . 4 ko÷àtakyà¤ca ÷abdàrthaciø .

#<ghoùàtakã># strã koùàtakã + pçùoø . koùàtakãlatàyàü ÷vetaghoùàlatàyàü ratnamàø .

#<ghoùàdi># puø %<ghoùàdiùu ca>% pàø parasthiteùu påvvapadasyàdyudàttatànàmatta ùu ÷abdarbhedeùu sa ca bhaõaþ càphaña vallabha hrada vadarã piïala pi÷aïga màlà rakùà ÷àlà kåña÷àlmakà a÷vattha tçõa ÷ilpã muni prekùà .

@<[Page 2804a]>@
#<ghaura># puø ghorasyarùerapatyam çùyaõ . kaõvagotrapravare çùibhede . %<kaõvàna màïgirasàjamoóha eveti ghoramu caike vruvate'vakçvyàjamãóhamàïgirasaghaurakàõveti>% àø ÷rauø 12 13 . 1

#<ghraüsa># puø granyante rasà asmit grasa--àdhàre gha¤a pçùoø . 1 divase nighaø . %<yo asmai ghra sa uta và ya ådhani>% çø 5 . 34 . 3 . imàmçcamadhikçtya niruø 6 . 10 . uktaü yathà ghraüsa ityaharnàna grasyante'smin rasàþ iti . ahastulye 2 dãpte triø %<pari ghraüsamomanà vàü vayo gàt>% çø 7 . 69 . 4 . ghrasaü dãptam bhàø . imàmçcamadhikçtya nirukte tu ghraüsamahariti vyàkhyàtam . pçùoø antya, lope ghraüs apyatra . %<na ghraüstatàpa na himo jaghàna>% athaø 7 . 18 . 2 .

#<ghraõõa># vçõõavat dhàturiti kecit .

#<ghrà># gandhagrahaõe akaø ghràõajapratyakùe sakaø bhvàø paø aniñ . jighrati aghràt aghràsot aghràtàm aghràsiùñàm . jaghro jaghritha jaghràtha . ghràtà ghreyàt ghràyàt . karmaõi bhàve và ghràyate aghràyi %<aghràyi vàn gandhavahaþ sugandhaþ>% bhaññiþ . %<ùàóvargikaü jighrati ùaóguõe÷aþ>% bhàgaø 1 . 3 . 6 . nàsikayà gandhaj¤àgamiha (soïà) grahaõam . upavargapårvakastattadupasargadyotyàrthayukte grahaõa . ghreyaþ ghràta--ghràõam ghràti

#<ghràõa># naø ghrà--karaõe lyuñ . 1 nàso . tasya matapredeva bhautikàdità indriya÷abde 9540 pçø da÷ità . %<indriyaü ghràõalakùa÷am>% bhàùàø tasya pàrthivatve pramàõaü siø muø dar÷itaü yathà %<ghràrendriyaü pàryivaü råpàdiùu madhye gandhasyaiva vya¤jakatvàt kuïgumagandhàdivya¤jataghatavat na ca dçñànte svakãyaråpàdivya¤cakatvàdasiddhiriti vàcyaü parakãyaüråpàdyavya¤cakàvastha tadarthatvàt na ca nava÷aràvagandhavya¤jakajalena naikàntamivi vàcyaü tasya sakturasàbhivya ¤jakatvàt yadvàü parakãyeti na deyaü, vàyåpanãtasurabhibhàgasya vçùñàntatvasarmaùàt ma ca ghràõendriyasannikarùasya gandhamàtravya¤jaükatvàt tatra vyamicàra iti vàcyaü dravyatve sati iti vi÷eùaõàt>% . karmaõi kta và tasya naþ . 2 kçtaghràõe triø ghràto'pyatra . bhàve lyuñ . (soï .) 3 vyàpàre naø ghràõena ÷åkaro hatvi pavatena kukkuñaþ manuþ . tasyàdhaùñhàtàràvavyinau

@<[Page 2804b]>@
#<ghàõaja># naø ghràõe jàyate karaõasyàdhàratvavivakùayà %<saptamyà janeróaþ>% pàø jana--óa 7 taø . nàsikendriyajàte pratyakùabhede %<ghràõajàdiprabhedena pratyakùa ùaóvidhaü matam>% bhàùàø tacca pratyakùaü ganghàderyathàha tatraiva %<ghràõasya gocaro gandho gandhatvàdirapi smçtaþ>% . %<ghràõagràhyobhavedgandho ghràõasyaivopakàrakaþ>% iti ca

#<ghràõatarpaõa># puø ghràõamindriyaü tarpayati . sugandhe amaraþ .

#<ghràõaduþkhadà># strã ghràõasya duþkhaü dadàti dà--ka . chikkanyàü (hàüci) bhàvapraø .

#<ghràõa÷ravas># puø ghràõamiva ÷ravaþ karõo'sya . kàrtikeya sainyabhede . %<ghràõa÷ravàþ pratiskanghaþ kà¤canàkùojalandharaþ>% bhàø ànuø 46 aø kumàrasainikoktau

#<ghràti># strã ghràyate anayà ghrà--karaõe ktin . 1 nàsikàyàü ÷abdacaø . bhàve ktin . 2 ghràõe (soïà) vyàràre strã bràhmaõasya rujaþ kçtyà thàtiraghreyamadyayoþ manuþ . iti vàcaspatye ghakàràdi÷abdàrthaniråpaõam .


#<ïa>#

#<ïa># ïakàraþ vya¤janavarõabhedaþ kavargapa¤camaþ tasyoccàraõasthàna kaõñhamålaü nàsikà ca %<jihàmåle tu kuþproktaþ>% iti %<amo'nunàsikà narhau>% iti ca ÷ikùokteþ taduccàraõe àbhyantaraprayatnaþ kaõñhamåle jihràmålaspar÷aþ . bàhyaprayatnàsavàranàdaghoùàlpapràõàþ . màvçkànyàse'sya dakùakaràïgulagreùu nyasyatà . tasya tantre vàcaka÷avdà varõoddhàratantre uktà yathà %<ïaþ ÷aïkho bhairava÷caõóo vindåttaüsaþ ÷i÷uþ priyaþ . ekorudrodakùanakhaþ kharparoviùayaspçhaþ . kàntiþ kheñàplayodhãrodvijàtmà jvàlinã viyat . mantragakti÷ca madano vighne÷o càtmanàyakaþ . ekanetro màhànando durdhara÷candramàü matiþ . ÷iva÷calo nãlakaõñhaþ kàme÷ã camasàü÷ukau>% . kàmadhenutantre tasya dhyeya råpamuktaü yathà . %<ïakàraü parame÷àni . khayaü paramakuõóalãm . sarvadevamayaü varõaü triguõaü lolalocane! . pa¤capràõamayaü varõaü ïakàraü praõamàmyaham>%%<nakàrajàvanusvàrapa¤camau jhilidhànuùu>% kàmadhenau jhalanta sarvadhànuùu vargapa¤camavarõasya nakàrajatvokteþ ïakàrasya tatra nakàrajatvam tena aïka--kvipi an ityàdiråpama tasya kàvyàdau prathamanirde÷aphalaü yathà %<kaþ khaþ gogha÷ca lakùmãü vitarati viya÷o ïastathà caþ sukhaü chaþ>% vçø raø ñãø ityukterapaya÷aþ .

#<ïa># puø ïu--bàø óa . 1 viùaye 2 viùayaspçhàyàü mediø 3 bhairave ekàkùarakoùaþ .

#<ïu># dhvanau bhvàø àtmaø akaø atiñ . ïavate aïaviùña . ¤uïube . sani ¤uïåùate . iti vàcaspatye ïakàràdi÷abdàrthaniråpaõam .


#<ca>#

#<ca># cakàraþ vya¤janavarõabhedaþ cavargasyàdyaþ asyoccàraõasthànaü tàlu %<icuya÷ànàü tàlu>% siø kauø ukteþ tasyoccàraõeàbhyantaraprayatnaþ tàlani jihvàmadhyaspar÷aþ ÷vàsavivàràghoùàlpapràõà bàhyaprayatnàþ . màtçkànyàse vàmabàhumåle'sya nyasyatà . asya vàcaka÷abdàþ varõoddhàratantre uktà yathà . %<caþ puùkalo halã vàõã càtma÷aktiþ suda÷enaþ . carmamuõóadharo bhauso mahiùàcàralakùaõaþ . ekaråpo ruciþ kårma÷càmuõóà dãrghabàhukaþ . vàmabàhumålaü màyà caturmårtisvaråpiõã . dayita÷ca triõetra÷ca lakùmãstrçtãyalocanaþ . candanaü candramà daiva÷cetano vç÷ciko budhaþ . devã koñamukhastvàtmà kumàrã pårvaphàlgunã . anaïgamekhalà vàyurbhodinã ca sulàvaõã>% . tasya dhyeyaråpaü yathà %<cavarõaü ÷çõu su÷roõi! caturvargapradàyakam . kuõóalãsahitaü devi! svayaü paranakuõóalãm . satataü kuõóalãyuktaü pa¤capràõamayaü sadà . pa¤ca pràõamayaü varõaü pa¤capràõàtmakaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü trivinduehitaü priye!>% kàmadhenutantram kàvyabandhàdau prayoge sukhadàyakatà ïa÷avade tanmålamuktam .

#<ca># avyaø ci--caõa--và bhàø óa . 1 pàdapåraõe 2 pakùàntaradyotane 3 avadhàraõe mediø 4 hetau trikàø . pàdapåraõàrthasya nirarthakataiva . %<nirarthakaü càdi pàdapåraõaikaprayojanam>% candràlokaþ 5 samuccaye 6 anvàcaye 7 itaretarayoge 8 samàhàre ca amaraþ . %<càrthe dvandvaþ>% pàø siø kauø vyàkhyàtaü yathà %<saghuccayànvàcayetaretarayogasamàhàrà÷càrthàþ . paraspara (1) nirapekùasvà'nekasya (2) ekasmin (3) anvayaþ samuccayaþ . anvatarasvànuùaïgika (4) tve'nvàcayaþ . militànà (5) manvaya itaretarayogaþ . samåhaþ (6) samàhàraþ . tatre÷varaü guru¤ca bhajasveti samuccaye bhikùàmaña gà¤cànayetyanvàcaye ca na samàso'sàmarthyàt (7) . dhavakhadirau . saüj¤àparibhàùam>% . vyàkhyàtaü caitadasmàbhiþ saralàyàm . (1) ùarasparanirapekùasyeti ekasya kriyànvayottaramaparasyàvçttyà tadanvaya iti na tayoþ parasparàkàïkùà . (2) anekasyeti tenaikasya sàpekùatve'pi na doùa ubhayostathàtvàbhàvàt . samuccaye ca÷abdena svasamabhivyàhçtapadà rthottarasàpekùatvaü bodhyate tadasamabhivyàhàre tu na . ataevàtraika eva ca÷abdaþ prayujyate tena yacchabdottaraü ca÷abdastasyaiva samabhivyàhçtakriyàdàvanvaye itarasàpekùatvaü natvanyasyeti bodhyam . (3) ekasmin ekadharmàvacchinne ityarthaþ anvaya ityetasya yatretyàdistathàca yatraivamanvayastatra samuccaya÷ca÷abdàrthaiti bhàvaþ . na tvanvayaeva samuccaya iti mramitavyam . anvaya÷ca vi÷eùyatayà vi÷eùaõatayà và tatràdyaü caitro gacchati pacati cetyàdau kriyàsamuccaye, antyam ã÷varaü guru¤ca bhajasvetyàdau dravyasamuccaye . (4) ànuùaïgikatvamanudde÷yatvamanyatarasya pràdhànya¤ca tatsambandhikriyàyà ava÷yakartavyatvaråpaü tathàca samamiüvyàhçtakriyàdigatamànupaïgikatvavyàpyatvànvàcayacakàràrthaþ . (5) militànàmiti parasparàpekùàõàmudbhåtàvayavabhedakasamåharåpàõàtityarthaþ . anvaya ityarsyaikavarmàvacchinnenànvayaityarthaþ . tena nãdhàtoþ saüyogajanaphavyàgrarajanakavyàpàrabodhakatayà dvikamakatvena ajàü gràmaü nayatãtyàdau ajàgràmayorubhayorapi dhàtåpàttakriyàyàmanvavena tatra na cakàrayogo nàpi samàsaþ tayorekasva saüyoge'parasya saüyogànukålavyàpàre'nvayàdekatrànvayàbhàvàt . ataeva yatràtekacakàraprayogaþ, vyatraivamanvaya÷ca tatretaretarayogastàdda÷asamåha÷ca càrthe ityarthaþ . (6) annåtàvayavabhedasamåhasya pratãtyà pratyekàvayavavçttidharma eva pravçttinimittaü samàhàre tu dvitvatritvàdineba samåhasya bhànàt samåóhatvameva pravçttinimitamiti vi÷eùaþ . eva¤ca ubhayatraiva samåhasya bodhaþ . (7) asàmathyàditi ekàrthãbhàvàbhàdityarthaþ . tathàhi bahurbràhughañakapadànàü karmàdyantarbhàveõaiva dvandvaghañakapadànàü càrthàntarbhàveõaiva ekàrrthãbhàva àva÷yakaþ %<samarthaþ padavidhiriti>% pràø paribhàùitatvàt càrthe dvandva ityukte÷ca . nacetaretarànvaye parasparanirapekùàõàmekàrthãmàvaþ sambhavati yena samu¤cayànvaghayavikàrthãbhàve'narbhåtau syàtàm . tata÷cetaretarayoge samàhàre ca sàhityasya sattvàdekàrthãbhàvastayàstadabhàvànna tatheti bodhyam . iyàüstu vi÷eùa itaretarayoge sàhityaü vi÷eùaõaü dravyaü vi÷eùyaü, samàhàre tu sàhityaü pradhànaü davyaü vi÷eùaõamiti yathà cànayorbodhavailakùaõyaü tathàkare dç÷yam . pakùantaraü càtra punarathakam yathà %<mårkho'pi ÷obhate tàvat sabhàyàü vastraveùñitaþ . tàvacca ÷obhate markho yàvat ki¤cit na bhàùate>% hitoø . 9 tulyayogitya 10 viniyoge ca ÷abdàrtheciø . tatra tulyayogitàlaïkàrasya cena dyotanàttasya tadarthakatà yathà %<saïkacanti sarojàni svairiõã vadanàni ca>% candràø . evaü dãpakàlaïkàradyotakatà'pi 399 pçø dç÷yà . %<satã ca prayoùit prakçti÷ca ni÷calà>% màghaþ . cakàradvayaprayoge kvacidavilambayogitàyàþ kvacitatulya pràdhànyasya càvabodhanam yathà itãrità patrarathena tena hràõà ca hçùñà ca yabhàõa bhaimã naiø . %<kalà ca sà kàntamatà kalàbhçtastvamasya lokasya ca netra kaumudã>% kumàø . lidanubandhaþ caõa yadyarthe tasya prayoge õittvam .

#<ca># puø cãyate ÷uklapakùa kiraõaiþ aïgaü paradhanaü và cinoti và ci--óa . 1 candre 2 kacchape 3 caure 4 caõóe÷e 5 carvaõe ca mediø . 6 nirvãje 7 durjane ca triø ÷abadaratnàø .

#<caka># bhràntau sauø paraø akaø señ vadit . caïkati acaïkãt . cacaïka .

#<caka># pratighàte tçptau ca bhvàø àø akaø señ . cakate acakiùña cacake . mite cakayati . pratithàtaþ bhayahetçko'niùña÷aïkayà gamanàdipratirodhaþ . %<vyàdhànusàracakità hariõãva yàsi>% mçcchaø . %<paulastyacakite÷varaþ>% raghuþ . ud + apratighàte . %<yaü cekitànamanucittaya uccakanti>% bhàgaø 6 . 17 . 46 . uccakanti apratihatàni bhavanti

#<cakàsa># dãptau adàø jakùàø paraø akaø sañ . cakàsti acakàsãt . cakasàma--babhågha àsa cakàra . çdit . acacakàsat . %<cakàsati ca màsàdàstathà randhraùu jàgrati>% . %<cakàsàü cakruruttasthuþ>% %<÷okàdabhåùairapi bhå÷cakàsà¤cakàra nàgendàthà÷vami÷raiþ>% bhaññiþ . %<cakàsata càru camarucammaõà>% màghaþ .

#<cakita># naø caka--bhàve kta . 1 bhaye 2 sambhrame ca . %<kuto'pi dayitasyàgre cakitaü mayasambhramaþ>% sàø vaø ukte 3 strãõàü sàttvikàlaïkàrabhede yathà trasyantã cala÷apharãvighaññitosårvàmorårati÷ayamàpa vibhramasya . kùabhranti prasabhamaho vinà'pi hetorlãlàbhiþ kimu sati kàraõe taruõyaþ %<sacakitasasmitavaktravàrija÷rãþ>% . bhayacakitamàhave nijam màghaþ . %<bhaþ samabhanagà yasyà sàùñacchidiha cakità>% vçø raø ukte 3 chandobhede strã . karcari kta . 4 ÷aïkite 5 bhãte ca triø .

#<cakora># puø caka--tptau oran . svanàmakhyàte--pakùibhede %<kokaprãticakorapàraõapañuþ>% muràriþ . %<imàü kimàcàmavase na cakùuùã ciraü cakorasya bhavanbhakhaspç÷ã>% naiùaø . %<ita÷cakoràkùi! vilokayeti>% raghaþ . svàrthe ka tatrarthe amaraþ . tanmàüsa guõà ràjaniø uktà yathà %<càñakaü ÷ãtalaü rucyaü vçùyaü kàpi¤jalàmiùam . tadvaccakoraja màüsaü vçùya¤ca balapuùñidam>% .

#<cakka># àrtau curàø ubhaø sakaø señ . cakkayati te acacakkat ta .

#<cakra># puø kriyate'nena kç--gha¤arthe ka niø dvitvam . 1 cakravàke pakùiõi, (cakà) amaraþ 2 rathàïge, (càkà) 3 sainye, 4 samudàye, 5 ràùñre, 6 dambhabhede, 7 kumbhakàropakaraõe, %<kalase nijahetudaõóajaþ kimu cakrabhramikàritàguõaþ>% naiùadham . 8 astrabhede . 9 vyåhabhede, 10 jaülàvarte, mediø 11 gràmajàle, trikàø 12 tagarapuùpe, 13 tailikayantre tantrãkteùumålàdhàràdiùu sthiteùu ùañsu 14 padmeùu, 15 sarvatobhadràdiùu, 16 devàrcanayantreùu %<÷rãcakrametaduditaü paradevatayàþ>% tantram . mantradokùopayogiùu 16 akaóamàdiùu, 17 vasaikhyadicakreùu, %<pravçtte bhairavãcakre sarve varõàhijottamàþ iti>% tantram 18 alaïkàrokte kàvyabandhavi÷eùe ca naø . alaïkàra÷abde 390 pçø dç÷yam ardharcàditvàt dviliïasve'pi lakùyabhedemaivàsya liïgabhedaniyamaþ . tatra astyabhedacakralakùaõaü hemàdrau pariø lakùaõasamuccaye %<au÷anase dhanurvede jamadagniü prati ÷ukra uvàca . vatsa yathàpra supadi÷yamànaü nibogha tatrottamamadhyamàdhamabhedena cakraütrividhaü bhavati . cakramaùñàbhiràrairuttamaü, ùaóàraü madhyamaü caturbhiràraiþ sampannamadhamaü bhavati . tatra ÷lokaþ . aùñàramuttamaü cakraü ùaóàraü madhyamaü bhavet . jaghanyaü caturà raü syàditi cakraü bhavettridhà . dvàda÷apalamuttamamekàda÷apalaü madhyamaü da÷apalamadhamaü ceti bàlànàm . abàlànàü pa¤cà÷atpalamuttamaü catvàriü÷atpalaü madhyamaü tri÷atpalaü kaniùñhamiti . tathà'ùñàïgulamuttamaü saptàïgulaü madhyamamadhamaü ùaóaïgulaü bhavati bàlànàm, abàlànàntu ùoóa÷àïgalamuttamaü caturda÷àïgulaü madhyamamadhamaü dvàda÷àïala bhavati . tatra ÷lokau . dvàda÷aikàda÷ada÷apalàni krama÷aþ ÷i÷àþ . abàlasya dviraùñau syurdvisapta dvàda÷àpri ca . vàlànàü trividhaü cakramaùñasaptaùaóaïgulama . ùoóa÷àïgulamanyeùàü dvihãne madhyamàdhame . trividhaü caturda÷àïgalamàdya dvidvihãnaü madhyamaü kaniùñhaü veti . tatra tryaïgulà saikyàyasamayã prathamà nemiþ . sàrdhadvyaïgulà madhyamà nemirdvyaïgalà tu kaniùñhà nemiþsàtu madhyamaparimaõóalà nemibhirvimçtàbhiþsyàt maõiratnàlaïkçtà sthålamålà yà nemiþ sà cakre påjità bhavati . tatra saikàü ÷ilpibhirvicitramanekavidhasaüsthànamatimanoharaü cakra kartavyamabraõaü sudhàravaktraü kurvãta>% . viùõucakralakùaõantu haribhaø 4 viø . %<dvàda÷àrantu ùañkoõa valayatrayasayutam . cakraü syàddakùiõàvartaþ ÷aïkha÷ca ÷rãhareþ smçtaþ>% tantrokta bhairavãcakraü ca tattvacakutvena prasiddham tatra ca niùkàmàõàmadhikàraþ rudraùàmalokte cakapa¤cake tu sakàmànàm yathàha cakra pa¤cavidha prokta tantraü tu rudrayàmale . vidhinà påjite cakre saukhyamokùaphalaü labhet . mahàcakraü ràjacakraü divyacakraü tathà'param . vãracakram caturtha¤ca pa÷ucakra¤ca pa¤cabham . ràjacakraü ràjyadaü syànmahàcakraü tu mokùadam . devatvañaü devacakraü vãracakra tu siddhidam . pa÷acakaü tu dàridrya÷okaduþkhàmayapradam . kàpañye dakùiõàhãne sarvacakrantu niùphalam . sakàmà÷caiva niùkàmàdvividhàbhuvi mànavàþ . kùudrà÷ayàþ kàmino ye teùàmatràdhakàrità . brahmaj¤ànàya tu proktaü bhairavãcakramuttamam . brahmaj¤ànayutànàü tu tattvacake'dhikàrità . mahànirvàõe ca %<nàtràghikàraþ sarveùàü brahmaj¤àn sàdhakàn vinà . parabrahmopàsakàye brahmaj¤à brahmatatparàþ . ÷uddhàntaþkaraõàþ ÷àntàþ sarvapràõihite ratàþ . nirvikàrà nirbikalpà dayà÷ãlàdçóhavratàþ . satyasaïkalpakà bràhmyàstaevàtràdhikàriõaþ . brahmabhàvena tattvaj¤à ye pa÷yanti caràcaram . teùàü tattvavidàü puüsàü tattvacakre'dhikàrità . sarvavrahmamayo bhàva÷cakre'smit tattvasaüj¤ake . yeùàmutpadyate deyi! ta eva tattvacakriõaþ>% . katra sarvatra cakràreõa sàdhakairupa be÷anàt cakratvam . cakrànuùñhàna¤ca ÷yamàrahasyàdau dç÷yam . yogopayogitayà dehasthamålàdhàràdicakraniråpaõàya ióàdinàóãnive÷anoktipårvikà cakrabhedoktiþ tantrasàre %<gautama uvàca . devarùe! yogayuktànàü yogànubhavadar÷aka! . sàükhyayogavi÷eùaj¤a . karmayoganiùedhaka! vinà yogaü na sidhyettu kuõóalãcaïkramaþ prabho! . målapadme kuõóalinã yàvennidràyità prabho! . tàvat ki¤cinna sidhyeta mantrayantràrcanàdikam . jàgarti yadi sà devã bahubhiþ puõyasa¤cayaiþ . tadà prasàdamàyànti mantrayantràrcanàdayaþ . ÷ivabadviharelloke ùaóai÷varyasamanvitaþ . yogayogàdbhavenmuktirmantrasidviranuttamà . siddhe mantre paràvàptiriti÷àstreùu nirõayaþ . tasmàt kàryaü paraü yogaü kathayasva munã÷vara! . muktàtmà yena viharet svarge martyerasàtale . jãvanmukta÷ca dehànte nirvàõapadamàpnuyàt . nàrada uvàca . kathayàmi tava snehàdyogayogyo'si gautama! . saüsàrottaraõe yuktiryoga÷abdena kayyate . aikyaü jãvàtmanoràhuryogaü yogavi÷àradàþ . tava snehàt samàkhyàsye yogavighnakaràstvime . kàmakrodhalobhamohamadamàtsaryasaüj¤akàþ . yogàïgairebhirnirjitya yoginoyogamàpnuyuþ . yamaniyamàvàsanapràõàyàmau tataþ param . pratyàhàraü dhàraõàkhyaü dhyànaü sàrdhaü samàghinà . yogàïgànyàhuretàni yoginàü yogasàdhane>% . yamàdayastu . %<ahiüsà satyamasteyaü brahmacaryaü dayà''rjavam . kùamà dhçtirmitàhàraþ ÷auca¤ceti yamà da÷a . tapaþ santoùamàstikyaü dànaü devasya påjanam . siddhànta÷ravaõa¤caita hrormati÷ca japohutam . da÷aite niyamàþ proktà yoga÷àstravi÷àradaiþ>% àsanàni proktàni . %<ióayàkarùayedvàyuü bàhya ùoóa÷amàtrayà . dhàrayet påritaü yogã catuþùaùñyà ta màtrayà . suùumõà madhyaga samyagdvàtriü÷anmàtrayà ÷anaþ . bàóyà piïgalayà caiva recaüyedyogabittamaþ . pràõàyàmamimaspràhuryoga÷àstravi÷àradàþ . bhåyo bhåyaþkramàttasya vyatyàsena kramàccaret . màtràvçttikrameõaivaü samyagadvàda÷a ùoóa÷a . japadhyànàdibhiryuktaü sagarbhaü taü viduryudhàþ . tadapetaü nigarbha¤ca pràõàyàmamparaü viduþ . kramàdabhyasyataþ puüso dehasvedodgamo'dhamaþ . madhyamaþ kampasaüvukto bhåmityàgaþ paromataþ . uttamasya guõàvàptiryàvacchãlanamamipyate . indriyàõàü vicaratàü viùayeùu nivarhaõam . balàdàharaõaü tebhyaþ pratyàhàro'bhidhãyate . aïguùñhagulpha jànårusomanãliïganàbhiùu . hçdgrãvàkaõñhade÷etu lambikàyàü tathà nasi . bhråmadhye mastake mårdhni dvàda÷ànte yathàvidhi . dhàraõaü pràõamaruto dhàraõati nigadyate . samàhitena manasà caitanyàntaravarcinà . àtmanyabhãùñadevànàü dhyànaü dhyànamihocyate . samatvabhàvanàü nityaü jovàtmaparamàtmamoþ . samàdhimàhumuneyaþ proktamaùñàïgalakùaõam . ityàdi kathitaü vipra! kàmàdipañkanà÷anam . idànãü kathayiùye'haü mantrayogamanuttamam . vi÷vaü ÷arãramityuktaü pa¤cabhåtàtmakaü mune! . candrasåryàgni tejobhirjãvabahmaikyaråpakam . tisraþ koñyastadardhena ÷arãre nàóayomatàþ . tàsu mukhyà da÷a proktàstàsu tisro'dhyavasyitàþ . pradhànà merudaõóe'tra såryàgni candraråpiõo . ÷aktiråpà sà ca nàóã sàkùàdamçtavigrahà . dakùiõe piïgalàkhyà tu puüråpà såryavigrahà . dàóimokusumaprakhyà visàbhà munibhiþ smçtà . merumadhyasthità yà tu målasthà vrahmavigrahà . sarvatejo mayã sà tu suùumõàbahuråpiõã . tasyàmadhye vicitràükhvà amçtasràviõã ÷ubhà . sarvadevamayã sà tu yoginàü hçdayaïgamà . bisargàdvinduparpyantaü vyàpya tiùñhati tattvataþ . målàdhàre trikoõàkhye icchàj¤ànakriyàtmake . madhye khayambhå liïgantu koñisåryasamaprabham . tadårdhve kàmavãjantu karõa÷àntãndunàdakam . tadårdhetu ÷ikhàkàrà kuõóantã brahmavigrahà . tadbàhye hemavarõàbhaü ÷asayarõaü caturdalam . druta hemamamaprakhyaü padmaü tatra vibhàvayet . tadårdghve'gnisamaprakhyaü ùaóudalaü hãrakagrabham . bàdilàntaùaóarõena yuktàdhiùñhànamaüj¤akam . lålamàdhàraùañkàgàü målàdhàraü tato viduþ . sva÷avdena paraü liïgaü khàdhiùñhàgaü tato viduþ . tadårdhve nàbhide÷eütu maõipåraü mahàprabham . meghàbhaü vidyudàbha¤ca bahutejomayantataþ . maõivàdbhannaü tat padmaü maõipåraü tathocyate . da÷abhi÷ca dalairyuktaü óàdiphàntàkùarànvitam . ÷ivenàdhiùñhitaü padmaü vi÷valokakakàraõam . tadårdhve'nàhataüpadmamudyadàdityasannigamç . kàdiñhàntàkùarerarpha 12 patrai÷ca samadhiùñhitama . tanmadhye vàõaliïgantu såryàyutasumaprabhama . ÷avadabrahmamayaü ÷avdo'nàhatastatra lakùyate . tenàha tàkhyaü padmaü tanmunibhiþ pàrakortitama . ànandasadanaü tatta puruùàdhiùñhita param . tadårdhvantu vi÷uddhàkhyaü ùoóa÷adala païkajam . svaraiþ ùoóa÷abhiryuktaü dhåmravarõaü mahàprabham . vi÷uddhiü tanute yasmàjjãvasyà haüsalokanàt . vi÷uddhaü padmamàkhyàtamàkà÷àkhyaü mahàprabham . àj¤àcakrantadårdhve tu àtmanàdhiùñhitaü param . àj¤àsaükramaõantatra guroràj¤eti kãrtitam . dvidalaü halasaüyuktaü bodhanantu tadårdhvataþ . eva¤ca ÷ivacakràõi proktàni tava suvrata! . sahasràràmbujaü vindusthànaü tadårdhamãritam . ityetat kathitaü sarvaü yogamàrgamanuttamam>% . dãkùaõãyatantroktamantràõàü sàdhakasya ÷ubhà÷ubhadàyakatà vicàràïgacakràõi tantrasàre dar÷itàni yathà
     anåkulaü mantraü gçhõãyàttathàca %<svatàrarà÷ikoùñhànàmanukålàn bhajenmanån>% . vàràhãtantre %<tàràcakraü rà÷icakraü nàmacakraü tatheva ca . tatra cet saguõo mantro nànya cakraü vicàrayet>% . iti tu pradhànatayà boddhavyam . %<arimantraü na gçhõãyàdakula¤ca tathaiva ca>% . ityàdidar÷anàt tata÷ca cakravicàrasyàva÷yakatvàt prathamaü tanniråpyate . tatra siddhisàrasvate %<nçsiühàrkavaràhàõàü prasàdapraõavasya ca . sapiõóàkùaramantràõàü siddhàdãnnaiva ÷odhayet . svapnalabdhe striyà datte màlàmantre ca tryakùare . baidikeùu ca sarbeùu siddhàdãnnaiva ÷odhayet . ekàkùarasya mantrasya màlàmantrasya pàrvati! . vaidikasya ca mantrasya siddhàdãnneva ÷odhayet>% . màlàmantro yathà vàràhãtantre %<viü÷atyarlàdhikà mantrà màlàmantràþ prakãrtitàþ . napuüsakasya mantra?sya siddhàdãnnaiva ÷odhayet . haüsasyàùñàkùarasyàpi tathà pa¤càkùarasya ca . ekadvitryàdivãjasya siddhàdãnnaiva ÷odhayet>% càmuõóàtantre %<kàlã tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã . bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmavatã tathà . vagalà siddhavidyà ca matiïgã kamalàtmikà . età da÷a mahàvidyàþ siddhà vidyàþ prakãrtitàþ . nàtra sidvàdyapekùàsti nakùatràdivicàraõà . kàlàdi ÷odhanaü nàsti na càmitràdidåùaõam . siddhavidyà tathà nàtra yugasevàpari÷ramaþ . nàsti ki¤cinmahàdevi! duþkha sàdhyaü katha¤cana>% . màlinãvijaye %<kàlã tàrà mahà vidyà tvarità chinnabhastakà . vàgvàdinã cànnapårõà tathà pratyaïgirà matà . kàmàkhyàvàsinã bàlà màtaïgã ÷ailavàsinã . ityàdyàþ sakalà vidyàþ kalau pårõaphalapradàþ . siddhavidyàstathà nàtra yagasevàpari÷ramaþ . tathà caità mahàvidyàþ kalidoùairna bàdhitàþ>% ityàdi vacanàdeùu vicàro nàsti . vastutastu idantu pa÷aüsàparam sarvatravicàrasyàva÷yakatvam . duradçùñava÷àt kadàcidvairi mantrasya svapnàdau pràptyà tattaddoùasya dçùñatvàditi tu màmpradàyikàþ . tatràdau
     kalàkulacakram tacca tacchabde 2134 pçø dar÷itam .
     rà÷icakrama àgamakalpadrume %<rekhàdvayaü pårbaùareõa kuryàttanmadhyato yàmyakuverabhedàt . ekaikamã÷ànani÷àcare tu hutà÷avàyvorvilikhetato'rõàn . vedàgnivahniyugala÷ravaõàkùisaükhyàn pa¤ceùuvàõa÷arapa¤cacatuùñayàrõàn . meùàditaþ pavilikhat sakalàüstu varõàn kanyàgatàn pravilikhedatha ÷àdibarõàb>% . saïketàntaraü ÷àradàyàm %<bàlaü gauraü kharaü ÷oõaü ÷amã ÷obheti rà÷iùu . krama÷obhedità varõàþ kanyàyàü ÷àdayaþ smçtàþ>% . a à i ã meùaþ . u å ç vçùaþ . ç ë í mithunam . e ai karkañaþ . o au sihaþ . aü aþ ÷aùa saha lakùàþ kanyakà . kavargastulà . cabargo vç÷cikaþ . ùñavargo dhanuþ . tavargomakaraþ . ùabargaþ kumbhaþ . yavargo mãnaþ . svarà÷ãtàmanukålaü mantraü bhajet %<svatàrarà÷ikoùñhànàmatukålàn bhajenmanån>% iti vacanàt . %<rà÷ãnàü ÷ubhatà j¤eyà tyajecchatruü mçtiü vyayam . svarà÷ermantrarà÷yanta>% gaõanãyaü vicakùaõaiþ . yadà tu svarà÷eraj¤ànama tadà sàdhakanàmàkùarasambandhinaü rà÷iü gçhãtvà gaõayet . %<sàdhyàdyakùararà÷yantaü gaõayet sàdhakàkùaràditi>% ràmàrcanacandrikàdhçtavacanàt . nàràyaõãye ca %<aj¤àte rà÷inakùatre nàmàdyakùara rà÷itaþ>% iti . ràmàrcanacandrikàyàm %<ekapa¤canavabàndhavàþ smçtàþ dvau ca ùañ ca da÷amàstu sevakàþ . vahnirudramunayastu proùakàþ dvàda÷àùñacaturastu ghàtakàþ>% . caturastu ghàtakà iti viùõuviùayaü ràmàrcanacandrikàghçtatvàt . ÷aktyàdau tu ùaùñhaü barjanãyam %<ùaùñhàùñamadvàda÷àni varjanoyàni yatnataþ>% iti vacanàt . tantràntare lagnaü dhanaü bhràtçbandhå putràmitrakalatrakam . maraõaü dharmakarmàyavyayà dvàda÷a ràdhayaþ . lagno'tikle÷ajanakodhanaüda¤ca dhanambhavet . bhràtà rakùàkarà bandhurarùakçt sukhadaþ sutaþ . ÷atrurnà÷àya, sampattyai kalatraü bhavati dhruvam . maraõa maraõàrthàya, dharmodharmàya kalpate . karmaõi svalpasiddhiþ syàdàyo'ti÷ãghradastathà . làbhàlàbhau vyayaþ kuryàdeùàkramavicàraõà . nàmànuråpameteùàü ÷ubhà÷ubhaphalaü di÷et . vaiùõave tu ÷atrusthàne bandhuriti pàñhaþ . tathàca tantraràje %<tena mantràdivarõena nàmna÷càdyàkùareõa ca . gaõayedyadi ùaùñhaü vàpyaùñamaü dvàda÷antu và . ripurmantràdyavarõaþ syàttena tasyàhitaü bhavet .>%
     aùñavargacakram--aùñavarga÷abde 522 pçø taccoktam .
     nakùatracakram--bhairavãtantre årdhvagà da÷a rekhàsyustiryagre khà÷catasçkàþ . saptaviü÷atikoùñhàni bheùu varõàlliükhadyathà . gaõàkùaranirõayaþ . a à a÷vinã devagaõaþ . i bharaõã mànuùaþ . ãuåkçttikà ràkùasaþ . é ëí rohiõã mànuùaþ . e mçga÷irodevaþ . ai àrdrà mànuùaþ . o au punarvaså devaþ . kaþ puùyodevaþ . khagadya÷leùà ràkùasaþ . ghaïa maghà ràkùasaþ . ca pårvaphalgunã mànuùaþ . chaja uttaraphàlgunã grànuùaþ . jha¤a hastà devaþ . ñañha citrà ràkùasaþ . óa svàtã devaþ . óhaõa vi÷àkhà ràkùasaþ . tathada anuràdhà devaþ . dha jyeùñhà ràkùasaþ . na pasya målà ràkùasaþ . ba pårvàùàóhà mànuùaþ . bhauttaraùàóhà mànuùaþ . ma ÷ravaõà devà . yara dhagiùñhà ràkùasaþ . la ÷atamiùà ràkùasaþ . va÷a pårvabhàdrapadà mànuùaþ . ùasaha uttaramàdrapadà mànuùaþ . aü aþ laükùa revatã devaþ . nibandhe %<pràpa lobhàt pañuþ pràdyaü rudrasyàdriruruþkaram . lokalopapañuþ pràyaþ khalau yobheùu bheditàþ . varõàþ kramàtsvaràntyau tu revatyaü÷agatau tadà . antyavya¤janasaükhyàtra gràóyà vargàdivarõataþ>% . tathà ca piïgalàtantre uttaràddakùiõà gràntu rekhàü kuryàccatuùñayãm . da÷a rekhàþ pa÷cimàgràþ kartavyà varavaõini! . a÷vinyàdikraùeõaiva vilikhecàrakàþ punaþ . vakùyamàõabidhànena tanmadhye varõakàm likhet . akàràdikùakàràntàndvicandravahniredakàn . bhåmãnda netracandràü÷ca a÷leùàyàü khago priye! . dvibhågetranetrayummàni cendyunetràgnicandrakàn . maghàdijyeùñhàparyantaü dvitãyaü navatàrakam . vahnibhåmãnducandràü÷ca yamendu netravacikàm . ùedena bheditàn varõàn revatyantyayuge kramàt . pårteka tryabdhiråthàvanibhujakuvagàyunmabhåyugmapakùàrugrmaikadvitraråpànala÷a÷i÷a÷ibhåddye kapakùàgnivedàþ . vurõàþ kramàt svaràntyau tu revatyàü÷agatàvugau . tathà ca nibandhe pårvottaràtraya ¤caiva bharaõyàrdrà ca rohiõã . imàni mànuùàõyàhurnakùatràõi manãùiõaþ . jyeùñhà÷atabhiùàmåladhaniùñhà÷leùa kçttikàþ . citràmaghàvi÷àkhàþ syustàrà ràkùasadevatàþ . a÷vinã revatã puùyaþ svàtã hastapunarvaså . anuràdhà mçga ÷araþ÷ravaõà devatàrakàþ . tathàca svajàtau paramà protirmadhyamà bhinnajàtiùu . rakùomànuùayornà÷ovairaü dànavadevayoþ . janmasampagvipatkùemaü pratyariþ sàdhakobadhaþ . mitraü paramamitra¤ca janmàdãni punaþ punaþ . janmatçtãyapa¤camasaptamàni nakùatràõi varjyàni . tathà ca %<rasàùñanavabhadràõi yugayugmagatànyapi . itaràõi na bhadràõi>% ityàdi . svanakùatràdeva nakùatraü gaõanãyam . svanakùatràj¤àne svanàmàdyakùarasambandhinakùatràdeva nakùatraü gaõanãyamiti . pràdakùiõyena gaõayet sàdhakàdyàkùaràt sudhãþ .
     akathahacakram--tacca akathaha÷abde 38 pçø dç÷yam
     akaóasacakram--gopàlavivaùayam akaóama÷avde 37 pçø uktam
     çõidhanicakram--çõidhanicakra÷abde 1428 pçø dç÷yam anyànyapi tadupayogãni cakràõi rudrayàmale dç÷yàni . svarodayasammatàni narapatijayacaryoktàni %<svaracakràõi cakràõi bhåvalàni balàni ca>% ityàdinà ùaóaïgopa krame uktàni 20 svaracakràõi sarvato bhadràdãni 84 cakràõi ca krama÷aþ pradar÷yante . tatra ùaóaïgeùu prathamàïge svaracakràõi viü÷atistatràdau màtràsvaracakram--athàtaþ saüpravakùyàmi proktà ye brahma yàmale . màütràdibhedabhinnànàü svaràõàü ùoóa÷odayàt . màbçkàyàü purà proktàþ svaràþ ùoóa÷asaükhyayà . teùàü dvàvantimau tyàjyau catvàra÷ca napuüsakàþ . da÷a ÷eùàþ svaràgràhyàþ syàdekaikaü dvike dvike . j¤eyàstatra svarà àdyà hrasvàþ pa¤ca svarodaye . làbhàlàbhaü sukhaü duþkhaü jãvitaü maraõaü tathà . jayaþ paràjayo veti sarvaü j¤eyaü svarodaye . svaràdi màtçkoccàromàtçvyàptaü jagattrayam . tasmàt svarodbhavaü sarvaü trailokyaü sacaràcaram . svaravettà hitasta na daivaj¤o devatàü÷akaþ akàràdisvaràþpa¤ca vrahmàdyàþ pa¤ca devatàþ . nivçttyàdyàþ kalàþ pa¤ca icchàdyaü ÷aktipa¤cakam . màyàdyà mantrabhedà÷ca dharàdyaü bhåtapa¤cakam . ÷abtàdiviùayàste ca kàmavàõà itãritàþ . piõóaü padaü tathà råpaü dvandvàtãtaü nira¤janam . svarabhedasthitaü j¤ànaü j¤àyate gurutaþ sadà . akàràdisvaràþ pa¤ca teùàmaùñaubhidàstvamåþ . màtrà varõo graho jãva rà÷irbhaü piõóa yogakam . %<prasupto bhàùate yena yenàgacchati ÷abditaþ . nàmàdyavarõe yà màtrà màtràsvaraþ sa hi smçtaþ>% .
     2 varõasvaracakram--%<kàdihàntàn likhedvarõàn svaràdhoïabhaõojjhitàn . tiryakpaóktikrameõaiva pa¤catriü÷atprakoùñhake . naranàmàdimovarõo yasmàt svaràdadhaþ sthitaþ . sa svara stasya varõasya varõasvara ihocyate . vavau ÷asau khaùau caiva jayau ceti parasparam . j¤eyau tulyabalau bhinnasvarasyàdhaþsthitàvapi . na proktà ïa ¤aõovarõà nàmàdau santi te na hi . cedbhavanti tathà j¤eyà gajaóàste yathàkramam . bahåni yasya nàmàni narasya syuþ katha¤cana . tasya pa÷càdbhabaü nàma gràhyaü svaravi÷àradaiþ . yadi nàmni bhavedvarõaþ saüyuktàkùaralakùaõaþ . gràhyastasyàdimovarõa ityuktaü brahmayàmale .>%
     3 grahasvaracakram--%<asvaromeùasiühàli, iþ kanyàdvandvakarkañàþ . usvare ca dhanurmãnau esvare tu tulàvçùau . osvare mçgakumbhau ca rà÷ã÷àstu grahasvaràþ . svaràdhaþ sthàpayet kheñàn rà÷eryoyasya ràyakaþ . bhauma÷ukraj¤acandràrkàbudha÷ukràramantriõaþ . sauriþ sauristathà jãvo meùàdãnàmadhã÷varàþ>% .
     4 jãvasvaracakram--ùoóa÷àkùaro'tràbargaþsyàt kàdivargàstu pa¤cakàþ . caturvarõau ya÷au vargau saükhyàvarge prakãrtitàþ . nàmni varõàþ svaràgràhyàvargàõàü varõasaükhyayà . piõóitàþ pa¤camirbhaktàþ ÷eùaü jãvasvara viduþ
     5 rà÷isvaracakram--meùavçùàvakàre ca mithunàdyàþ ùaóaü÷akàþ . mithunàü÷atraya¤caivamikàre siühakarkañau . kanyàtule ukàre ca vç÷cikàdyàstrayoü'÷akàþ . ekàre vç÷cikasyàü÷àþ ùañ càpe ùañ mçgàdimàþ . aü÷àstrayomçgasyàntyàþ kumbhamãnau tathausvare . evaü rà÷isvaràþ proktà navàü÷akakramoditàþ
     6 çkùasvaracakram--%<akàre saptaçkùàõi revatyàdi krameõa ca . pa¤ca pa¤ca ikàràdràvebamçkùasvarodaye>%
     7 piõóasvaracakram--nàmni varõasvaràt saükhyàta÷ca màtrà svaràttathà . piõóe ÷arahçte ÷eùe piõóasvaraihocyate
     8 yogasvaracakram--%<màtràüdisvarabhedena svarànutpàdya nàmataþ . yoge ÷arahate ÷eùe . yogasvara ihocyate>%
     9 dvàda÷avàrùikasvaracakram--%<proktà naisargikà÷càùñau màtràdyà nàmajàþsvaràþ . eteùàmudayàþ vakùye dvàda÷àvdàdiùu kramàt . prabhavàdikrameõaiva akàràdisvaràstathà . varùairdvàda÷abhirmànamekaikasya svarodaye . udayodvàda÷àvdànàü pratyekaü dvàda÷àvdikaþ . asyàntarodayovarùamàsamekaü dinadvayam . lokàbdhinàóikàþ 43 proktà aùñatriü÷atpalàni ca>%
     10 vàrùikasvaracakram--prabhàvàdyabdamekaikamudaya÷càsvaràdikaþ . dvàda÷àvdasya varùonà tadbhuktirvàrùike svare
     11 ayanasvaracakram--%<asvarodakùiõe svàmã isvara÷cottaràyaõe . varùabhuktyardhamànena bhogaþ ùàõmàsikasvare>% .
     12 çtusvaracakram--%<akàràdisvaràþ pa¤ca vasantàdikramãdayàþ . ekaikasmin svare proktodvisaptatidinodayaþ . ùaódinàni radà 32 nàóyo vahniveda 34 palàni ca . antarodayamànaü syàd çtunàmni svarodaye>% iti
     13 màsasvaracakram--%<namasyamàrgavai÷àkheùvasvarasyodayobhayet . à÷vina÷ràvaõàùàóheùvikàro nàyakaþ smçtaþ . ukàra÷caitrapauùe syàdekàro jyaiùñhakàrtike . okàra udayaü yàti màghaphàlgunamàsayoþ . dve dine tryabdhayo 43 nàóya÷càùñatriü÷at palàni ca . antarodayaukto' sàviti màsasvarodaye>%
     14 pakùasvaracakram--%<asvaraþ kçùõapakùe÷aþ ÷uklapakùe÷a isvaraþ . pakùàtmikàntarà bhuktirmàsabhuktyardhamànataþ>%
     15 tithisvaracakram--%<akàràdikramànnyasya nandàditithi pa¤cakam . nandà bhadrà jayà riktà pårõà ca kathitàþ kramàt . dinasvarodayonityaü svasvatithyàdi jàyate . ekaikasya svarasya syurghañã pa¤ca palàni bhaiþ 27 . asyàntarodayaþ proktodinasvarasya såribhiþ>%
     16 ghañãsvaracakram--%<ghañãsvaro ghañãpa¤ca palàni saptaviü÷atiþ . evaü ghañãsvaroyàti dinasvaraghañãsvaraþ . asyàntarodayaþ proktoghañikàrdhapramàõataþ>%
     17 tithivàrarkùàdisvaracakram--%<dvàda÷àvdàdinàóyantàþ svasthànàcca svakàlataþ . udayante punaste ca te caikàda÷adhà svaràþ . varùamàsadivànàóãpalàni ca yathàkramam . kàlamànaü mayà proktaü pa¤cadhàtra svarodaye . dvàda÷àbdasvaràdãnàü bhuktaü palamayantu yat . tadbhaktaü ca svabhogena labdha÷eùàdikaü bhavet . labdhabhuktasvarà j¤eyàþ ÷eùa¤caivoditàþ svaràþ . asmin ùaùñyàdibhakte ca bhuktaü syàduditaþ svaraþ . uditasya svarasya syurnàmasvarava÷ena tàþ . pa¤ca bàlàdikàvasthàþ svasvakàlapramàõataþ>% . (yo yasya kàlasaübhogã tasya kàlagatàntaram . piõóitaü bhuktisaübhaktaü labdhàïkena gatodayaþ . ÷eùasvarodayoj¤eyaþ svasya saükhyàhçte tataþ . pa¤càvasthàþ svaråpeõa j¤eyaü tasya balàbalam . udayàstasvarau yatra nàmàdyakùarajasvaràt . tatra bàlàdayo'vasthà bhavantyekàdisaükhyayà . nàmasvarodayobàlaþ kumàra÷ca dvitãyakaþ . tattçtãyoyuvà turyo vçddhomçtyustu pa¤camaþ) granthàntare'dhika pàñhaþ . àdyovàlaþ kumàra÷ca yuvà véddho mçtistathà . nijàvasthàsvaråpeõa phaladà nàtra saü÷aya . ki¤cillàbhakarovàlaþ kumàrastvardhalàbhadaþ . sarvasiddhiüyuvà datte vçddhe hànirmçte kùayaþ . yàtràyuddhe vivàde ca naùñadraùñe rujànvite . bàlasvarobhavedduùñovivàhàdi÷ubhe ÷ubhaþ . sarveùu ÷ubhakàryeùu yàtràkàle tathaiva ca . kumàraþ kurute siddhiü saügràme sarvatojayam . ÷ubhà÷ubheùu kàryeùu mantrayantràdisàdhane . sarvasiddhiü yuvà datte yàtràyuddhe vi÷eùataþ . dàne devàrcane dãkùàgåóhamantraprakalpane . vçddhasvaro bhavedbhavyoraõe bhaïgo bhayaü game . vivàhàdi÷ubhaü sarvaü saügràmàdya÷ubhaü tathà . na kartavyaü nçbhiþ ki¤cijjàte mçtyusvarodaye . mçtobàla stathà vçddhaþ kumàrastaruõasvaraþ . yathottarabalàþ sarve j¤àtavyàþ svaravedibhiþ . yoyasya pa¤came sthàne sa svaro mçtyudàyakaþ . tçtãye tu bhavet vçddhiþ ÷eùàmadhyaphalapradàþ . mçtyuhãnasvare nàmni jayonàmni svaràdhike . samanàmni bhaveta sàmyaü sandhirjayaparàjayau . ekamàtrodvimàtra÷ca tricatuþpa¤camàtrakàþ . yathottarabalàþ sarve j¤àtavyàþ svarapàragaiþ . ekamàtraþ kavarõa÷ca kivarõa÷ca dvimàtrakaþ . kustçtãyastu turyaþ keþ, kovarõaþ pa¤camàtrakaþ . àdye svare bhavet sàmyaü dvitãyo'rdhaphalapradaþ . tçtãye tu phalaü pårõaü turye bandhaparamparà . ÷atrormçtyu svare pràpte yåni pràpte svakãyake . tatkàle pràramedyuddhaü vijayo bhavati dhrubam . tatkàle màtikogràhyodine varõasvarastathà . pakùe grahasvaroj¤eyo pràse jãvasvarodayaþ . çtau rà÷yaü÷akogràhyaþ ùaõmàse dhiùõyasambhavaþ . avde piõóasvaroj¤eyo yogo dvàda÷avàrùike . sarvakàle balã varõaþ sarvavyàpã na saü÷ayaþ . tasmàtsarvaprayatnena varõe vãkùyaü balàbalam . yathà pada hastipade praviùñaü yathà hi nadyaþ khalu sàgareùu . yathà harerdehagatà÷ca devàstathà svarà varõaphalodayàþsyuþ . sàdhanaü mantrayantrasya yàtràyoga¤ca sarvadà . adhomukhàni kàryàõi màtràkharavale kuru . varõasvarabale sarva kartavyaü ca ÷ubhà÷ubham . siddhidaü sarvakàryeùu yuddhakàle vi÷eùataþ . màraõaü mohanaü stambhavidveùoccàñanaü tathà vivàdaü vigrahaü vàtaü kuryàt grahasvarodaye . khàna pànàdikaü sarbaü vastràlaïkàrabhåùaõam . vidyàrambhaü vivàha¤ca kuryàjjãvasvarodaye . pràsàdàràmaharmyàõi devatàsthàpanàrcanam . ràjàbhiùecanaü yàtrà prave÷o vãjavàpanam . strãvivàha÷ca dãkùà ca kartavyà rà÷ike svare . ÷àntikaü pauùñikaü yàtrà prave÷ovãjavàpanam . strãvivàhastathà sevà kartavyà bhasvarodaye . ÷atråõàü de÷abhaïga÷ca koñayuddhaü ca veùñanam . senàdhyakùastathà mantrã kartavyaþ piõóakodaye . yogena sàdhayedyogaü dehasthaü j¤ànasambhavam . àõavaü ÷àmbhavaü caiva ÷àkteya¤ca tçtãyakam . tithivàra¤ca nakùatraü pçthak pçthak prabhàùitam . yattadekatra saümelya kuryàdvarõasvarodaye . sasvaro varõatoyatra tattasyàdhaþsthitaü kuru . yasya nàmàdimaü varõaü tithivàrarkùamçkùajam . taddinaü varjayettasya hànimçtyukaraü yataþ . anena svarayogena ÷atråõàü màraõàdikam . mantrayantrakriyàhomaü sàdhayettaddine budhaþ . tatra bàlàdayo'vasthàbhànusaükhyàbhavanti hi . udayante krameõaiva svasvabhuktipramàõataþ . ghañikàkhye dine pakùe màse çtvayane tathà . varùe dvàda÷avarùe ca avasthà jàyate svare . bhapalàni ghañãpa¤ca sapàdàrdhaü dinadvayam . ùaóahaü pakùamàsaü ca varùaikaü bhujyate kramàt . bhuktasvarapramàõaü ca piõóasthaü bhogabhàjitam . gatàvasthà gatàïkena ÷eùàstatkàlajà matàþ . måkà 1 ca bàlà2 ÷i÷u3 hàsikà4 ca kumàrikà5 yauvana6 ràjyadà7 ca . kle÷à 8 ca moghà 9 jvarità 10 pavàsà 11 mçtà 12 ca bàlasvarajà avasthà . svasthà 1 ÷ubhà 2 mohana 3 harùa 4 vçddhi 5 rmahodayà 6 ÷àntikarã 7 sadarpà 8 . madà 9 samà 10 ÷àntiguõodayà 11 ca màïgalyadà 12 dvàda÷adhà kumàre . utsàha 1 dhairyograjayà 2 . 3 . 4 . ca bàlà 5 màïgalyayuktà 6 ca sakàma 7 puùñã 8 . sukhà 9 ca siddhi÷ca 10 dhane÷varã11 ca ÷àntàbhidhà 12 dvàda÷adhà yuvàkhye . baikalya 1 ÷oùà 2 ca tathà ca moghà 3 cyutendriyà 4 duþkhita 5 ràtni 6 nidrà 7 . vuddhiprabhaïgà 8 ca tapà 9 ca khinnà10 jarà11 mçtà12 dvàda÷a vçddhajà ca . chinnà1 ca bandhà 2 ripucàtakàrã 3 ÷okà 4 mahã 5 jvàlana 6 kuùñhadà7 ca . vraõàïkità 8 bhedakarã 9 ca dàhà 10 mçtyuþ11 kùayà12 dvàda÷a mçtyujà imàþ . evaü ùaüùñiravasthàþ syuravasthàpa¤cake sadà . tàsu sarvàsu vij¤eyaü svanàmasadç÷aü phalam . avasthà phalam .
     18 tàtkàlikadinasvaracakrama--%<tithyàdàvudayaüyàti akàràdirghañãsvaraþ . bàlasvaràdikaü pra÷ne phalaü tasya vadàmyaham . tithibhuktaghañãsaükhyàü kçtvà palamayãü tataþ . çkùavahni 327 hçte ÷eùe svarastatkàlasambhavaþ . tithibhuktaghañã yà syàdrudraghna 11 ùaùñibhàjità . ÷eùe tithisvaràt proktastatkàlajaghañãsvaraþ . ÷eùaü rudrà11 hata ùaùñyà bhàjayeccàntarodayaþ . varõatastu phalaü vàcyaü ÷eùe tatkàlajasvaraþ . tithibhuktaghañãsaükhyà viü÷aghnà navakhendunà 109 . hçtà ghañãsvaraþ ÷eùe tatra syàdantarodayaþ . yamurdi÷ya kçtaþ pra÷naþ phalaü tasya prajàüyate . yatra noddi÷yate ki¤cit tatra praùñuþ ÷ubhà÷ubham . bàlodaye yadà pçcchà làbhàrthe svalpalàbhadà . rujàrthe ciraroga÷ca game hàniþ kùayo raõe . kumàrodayavelàyàü làbhobhavati puùkalaþ . rujànà÷ojayã yuddhe yàtrà sarvatra siddhidà . yuvodaye labhedràjyaü kle÷accheda÷ca tatkùaõàt . saügràme ÷atru harntà ca yàtrà ca saphalà bhavet . dçddhodave na làbhaþ syàt kle÷inàü kle÷avardhanam . saügràme bhaïgamàyàti yàtràyàü na nivartate . mçtodaye yadà dåtaþ pçcchati svaprayojanam . tat sarvaü mçtyudaü j¤eyaü yuddhe mçtyu÷ca bhaïgadaþ . ojasvaràþ pumàüsaþ syuþ striyo yugmasvaràn viduþ . svasvasvarodaye jàte puüsàü strãõàü balaü bhavet . balinaþsyustadà tebhyo balã svasya svarodaye . garmàrthe puüsvare putraþ . kanyà kanyàsvarodaye . yugme yugmaü, kùayo naùñe màturmçtyu÷ca saükrame . dyukàóãsvarayoþ puüsoþ puüyugmaü, strãyugaü striyoþ . tayostu puüstriyoþ puüstroyugmaü garbhe vinirdi÷et . tithinàóãsvare sàmye puüpustrãstrã pajàyate . asàmye tithinàóãsthe garbhe sàmyaü na vidyate>% . tatrajanmani vi÷eùaþ . %<janmarkùe janmapàdastadvarõe yo'kùarajasvaraþ . tenàkùareõa vij¤eyaþsvamàvaþ pràõinàmiha . capalaþ kàtaromårkhaþ kçpaõa÷cà'jitendriyaþ . asatyabahubhàùã ca jàte bàlasvarodaye . vyavasàyã kalàbhij¤aþ strãrataþ sumagaþ sadà . dãrghàyurvigrahã ÷åraþ kumàrodayasambhavaþ . sarvalakùaõasampårõoràjà bhavàüta dhàrmikaþ . sarvakàlajayã yuddhe jàto yuvodaye ÷ubhaþ . strãjito dhàmikaþ kàmã vivekã sthirasàhasaþ . satyavàdã sadàcàraþ pumàn vçddhodayodbhavaþ . kle÷ã samatsaraþ kråroniþkàmovikalendriyaþ . sarvakàryàlaso duùñojanma yasya mçtodaye>% jàtasya ÷ubhà÷ubhanirõayaþ . %<kakàràdidakàràntàþ pa¤ca hrasvàþ svaràstathà . valinaþ syuþ site pakùe ÷eùàþ sarve sitetare . ekasvaraþ pçthak varõoyodhayorubhayoryadi . tatra pakùabalaü gràhyaü ÷uklakçùõavibhedataþ . ekapakùàkùaraireka svara÷cedyodhayordvayoþ . ÷ukle gauraþ paraþ kçùõe yuddhe jayati ni÷citam . yasminneva svare kçùõo gaurovà subhañoyadi . svaràsannàkùare hrasvodãrghodåràkùare jayã . pramàõanàma varõaikyaü yuddhakàrakayoryadi . tatra yuddhe balaü deyaü yàyisthàyivibhedataþ . yodhayoþ sarvabhedaikye svare yåni kumàrake . yàyã jayãü tathà sthàyã bàlavçddhàntimasvare . àdyàstithe strayovarõà dvau dvau ÷eùakayormatau . evaü tithitraye j¤eyà varõasaükhyà tithisvare . varõatithyàditithyàkhyà janmahànirmçtistathà . ÷rãrjanma nãrujà hànau mçtau mçtyurna saü÷ayaþ . yaduktaü yàmale tantrej¤àtaü guruprasàdataþ . svaràddinaphalaü vakùyepuüsàü karmaprakà÷akam . yogapiõóa rkùarà÷yàkhyàn jãvakheñà'kùarasvaràn . utpàdya nàmata÷càùñau màtràntàn sthàpayet kramàt . tasyàdhaþsthàllikheccàùñau dvàda÷àvdàdikàlajàn . svabhogena samàyuktàn bhoga ÷caikàdra÷àü÷akaþ . yathottarabalàþ sarve tathà kàlabalàtpunaþ . kàlodayabalà÷càpi j¤àtavyàþ svaravedibhiþ . akàràdisvaràdhaþsthà saükhyàþ vedapramàõikàþ . vinyasya cakrayogeõa tena viü÷opakàmatàþ . yogàt dvàda÷abarùàþsyuravasthà piõóitovdake . bhasvaràdayane j¤eyà rà÷isvaràdçtusvare . jãvàt màsasvare'vasthà grahàtpakùasvare tathà . varõàddinasvare j¤eyà màtràsvaràtghañãsvare . dvàda÷àvdàdikaþ kàloyatrà'kàràdikasvare . sthitastatra ÷ubho na syàt pa¤càvasthà÷ubho'pi ca . svarau dçddhàntimau duùñau bàlapårvadalaü tathà . ÷eùaü sàrdhadvayaü bhavyamiti j¤eyaü ÷ubhà÷ubham . bàlavçddhàntimàduùñàþ, ÷ubhau yuvakumàrakau . utpàdyau kramayogeõa yoddhuraïkau ÷ubhà÷ubhau . yo yatraü vartate kàlo dvàda÷àvdàdisambhavaþ . akàràdisvarasthàne yogàdi phalanirõayaþ . yogàd dvàda÷avarùa ca piõóàdvarùaü ca sàyanam . bhàdçturjãvatomàsaü grahàt pakùo'kùaràt dinam . yogàdisvarayogeõa dvàda÷àvidàdikaþ kramàt . yàvadutpàdyate rà÷istàvat j¤eyaü ÷ubhà÷ubham .>% (aïkayugmàdhrikatvena taddine tasya tatphalam . dvàda÷abàrùikàdyà ye svàntarodayasaüsthitàþ . te ÷ubhà÷caikataþ sthàpyàstva÷ubhàstvanyataþ pçthak . vedavedàïganetràõi vedasaükhyà krameõa ca . ÷ubhà÷ubhasvaråpasya rà÷iyugmasya madhyataþ . ekasmàtpatite ÷eùe j¤eyaü taddinajaü phalam . viü÷atyà tàóite ÷eùe catuþùaùñivibhàjite . labdhyà viü÷opakàstatra ÷ubhà÷ubhaprakà÷akàþ . yoge svakarmataþ, piõóe ÷arãràïge suhçjjanàt . rà÷au svakulato, jãve svavittàd, grahato ripoþ . varõe svasvàmino j¤eyo, màtràyàü strãjanàt phalam . evaü j¤àtvà vadedvidvàndine phala÷ubhà÷ubham) . granthàntare'dhikapàñhaþ
     19 dikcakram--pårvasminnasvaraþ svàmã isvaro dakùiõe tathà . usvaraþ pa÷cime j¤eyaþ esaumye madhya osvaraþ . yasyàü di÷yudayaü yàti svarastatpa¤camãü di÷am . varjayet sarvakaryeùu yàtràkàle vi÷eùataþ . gacchataþ pçcchakasyà÷u svarasyàstamitàü di÷am . hànirmçtyubhayaü rogo jàyate nàtra saü÷ayaþ
     20 dehajasvaracakram--athànyat saüpravakùyàmi ÷arãrasthaü svarodayam . haüsacàrasvaråpeõa yena j¤ànaü trikàlajam . kuõóalinã mahà÷aktirnàbhisthà'hisvaråpiõã . tatoda÷ordhagà nàóyoda÷a càdhogatàstataþ . dve dve biryaggate nàóyau caturviü÷atisaükhyayà . kuõóalinyàü mahà÷aktau målamàrge bhavantyamåþ . tàmyaþ såkùmamukhà nàóyaþ ÷arãrasyàtipoùikàþ . sapta ÷atàni jàyante saptottaràõi saükhyayà . pradhànà da÷a nàóyastu da÷avàyupravàhikàþ . nàmàni nàóikànà¤ca vàtànà¤ca vadàmyaham . ióà piïgalà suùumõà gàndhàrã hastijihvikà . påùà ya÷à'laübuùà ca kuhåþ ÷aïkhinikà tathà . pràõo'pànaþsamàna÷codànavyànau tathaiva ca . nàgaþ kårmaþ kçkara÷ca devadatto dhana¤jayaþ . prakaño vàyusa¤càro lakùyate dehamadhyagaþ . piïgaleóàsuùuràõàbhirnàóãbhistisçbhirbudhaiþ . (aùñàïgule vaühedvahni ranila÷caturaïgulaþ . divàkaràïgulà pçthvã salilaü ùoóa÷àïgulam . nãlavarõo bhavedva yåraktavarõohutà÷anaþ . pãtavarõastu màheyaþ ÷uklavarõastu vàruõaþ . càpàkàro bhavedvàyustrikoõo vahnirucyate . caturasrastu màheyo vartulo vàruõaþsmçtaþ . kañusvàdurbhavedvàyustãkùõasvàdo'nalobhavet . kaùàyakastu màheyo maghuro vàruõomataþ) adhikapàñhaþ . %<ióànàóãsthita÷candraþ piïgalà bhànuvàhinã . suùumõà ÷ambha råpeõa ÷ambhurhaüsasvaråpakaþ . hakàro nirgame proktaþ sakàrastu prave÷akaþ . hakàraþ ÷ambhuråpeõa sakàraþ ÷aktirucyate . ÷aktiråpasthita÷candro vàmanàóãpravàhakaþ . dakùanàóãpravàhe tu ÷ambhuråpã divàkaraþ . ekaikasya kalàþ pa¤ca krameõaivodayanti tàþ . pçthivyàpastathà tejo vàyuràkà÷ameva ca . madhye pçthvã adha÷càpa årdhe vahati cànalaþ . tiryagvàyupravàha÷ca nabhovahati saükrame . calàhitaü nabhaþproktaü sarba÷àstreùu bhàùitam . apàü sthàne sthitaü vastu pçthivyàmuttaraü gatam . tejasà pårbagaü vastu tvàkà÷e dakùiõaü gatam . triü÷addinàvaghiþ pçthvã salilaü pakùasaükhyakam . ekaviü÷addinaü tejovàyuþ pa¤cadinaü smçtam . varùasaüj¤aü tu vyomni syàt pra÷na÷àstreùu sambhatam . dåtoktavarõasaükhyàïkodviguõobhajyate tribhiþ . yadyekaü dvitayaü ÷reùñhaü tçtãye maraõaü bhavet . lagnaü tithisamàyuktaü sanakùatraü trayànvitam . pa¤cabhistu haredbhàgaü ÷eùàïke tattvamucyate . pçthvyàpau cottamau proktau taijase sarvasiddhayaþ . vàyau ca niùphalaü j¤eyamàkà÷e maraõaü dhruvam . pçthvyàdyekaikatattvasyàpyekaikaghañikodayaþ . ahoràtrasya madhye syàttena dvàda÷asaïkramàþ . àdau candraþ site pakùe bhàskarastu sitetare . pratipadàdidinànyevaü trãõi trãõi kçtodayau . candrodaye yadà sårya÷candraþ såryodaye yadà . a÷ubhaü hànirudvegaþ ÷ubhaü sarvaü nijodaye . ÷a÷àïkaü càrayedràtrau divà càryo divàkaraþ . ityabhyàsaratonityaü sa yogã nàtra saü÷ayaþ . yàtràdàne vivàhe ca vastràlaïkàrabhåùaõe . ÷ubhakarmaõi sandhau ca prave÷e ca ÷a÷ã ÷ubhaþ . vigrahe dyåtayuddheùu snànabhojanamaithune . vyavahàre bhaye bhaïge mànunàóã pra÷asyate . dårayuddhe jayã candraþ samàsanne divàkaraþ . vahannàóãpadenaiva kçtà yàtrà'tisiddhidà . pçthvãjale ÷ume tattve tejo mi÷raphalodayam . hànimçtyukarau puülàmubhayau vyomamàrutau . yoddhçdvayakçte pra÷ne pårõe ca prathamojayã . riktasaüsthe dvitãyastu jayã bhavati nànyathà . yuddhakàle yadà candraþ sthàyã jayati ni÷citama . yadà såryapravàha÷ca yàyà ca vijayã tadà . pàrthive sakùataü yuddhaü sandhirbhavati vàruõa . vijayovahnitattvena vàyau bhaïgo mçtistu khe . pårõanàóãgate pçùñhe ÷ånyamagre tadagrataþ . ÷ånyasthàne kçte ÷atrurmriyate nàtra saü÷ayaþ . pårvottaradi÷o÷candre bhànau pa÷cimayàmyayoþ . sthitastatra jayã yuddhe sthàyã yàyã krameõa ca . vàmanàóyudaye candraþ kartavyovàmasaümukhaþ . såryavàhe tathà såryaþ pçùñhadakùiõayorjayã . ÷ayane và prasaïge và yuvatyàliïgane'pi và . yaþ såryeõa piveccandraü sa bhavenmakaradhvajaþ . jãbena gçhyate jãvo jãvo jãvasva dãyate . jãvasthànagato jãvobàlà jãvàntava÷ya gà . ràtritriyàmavelàyàü prasupte kàminãjane . brahmajãvaü pibedyastu bàlàjãvaharonaraþ . aùñàkùaraü japitvà tu tasmin kùaõe rate sati . tatkùaõe dãyate candromohamàyàti kàminã . ÷iva àliïgyate ÷aktyà prasaïge yatkùaõena tu . tatkùaõe pàyayeccandraü mohamàyàti kàminã . candracàrã viùaü hanti såryo bàlàü va÷aü nayet . suùumõàyàü bhavenmokùa ekodevastridhà sthitaþ . bhuktamàtre ca mandàgnau strãõàü va÷yàrthakarmaõi . ÷ayanaü såryavàhena kartavyaü sarvadà budhaiþ . ÷rànte ÷oke viùàrte ca jvarite mårchite'pi ca . sajjanasyàpi vodhàrthe candracàraü pravàhayet . årdhaü vàmàgrato dåtoj¤eyovàmapathodaye . pçùñhe dakùe tathà'dhastàt såryavàhagamomataþ . pårõanàóãgato dåto yat pçcchati ÷ubhà÷ubham . tat sarvaü siddhidaü j¤eyaü ÷ånye ÷ånyaü na saü÷ayaþ . pçthivyàdidvitattvena dinamàsàvdake phalam . ÷obhana¤ca tathà duùñaü vyomamàrutavahnimiþ . ÷vàsaprave÷akàle tu dåtovà¤chati jalpitum . sarvataþ siddhimàyàti nirgame nàstisundaram . sårye ca viùabhàn varõàn samavarõàn ni÷àkare . vàhastho bhàùate dåtastadà làbho'nyathà na hi . garbhapra÷ne yadà dåtaþ pårõe putraþ prajàyate . ÷ånye kanyàyuge yugmaü garbhapàta÷ca saükrame . màraõaü mohanaü stambhaü vidveùoccañanaü va÷am . preraõàkarùaõaü kùobhaü bhànunàóyudaye kuru . ÷àntikaü pauùñikaü kùemaü divyoùadhirasàyanam . yomàbhyàsàdikarmàõi kartavyàni ni÷àkare . candrasåryasvaràbhyàsaü ye kurvanti sadà naràþ . atãtànàgataj¤ànaü teùàü hastagataü sadà>% iti svarodaye svaracakranirõàyakaü prathamàïgam . sarvacakropayogi bàlàdicakraü jyoø taø dar÷itaü yathà %<çvarõa¤ca ívarõa¤ca tyaktvà koùñheùu pa¤casu . akàràdyàþ svarà lekhyà ekaikasmin dvikaü dvikam . kàdihàntàn likhedvarõàn svaràghoïa¤aõojjhitàn . tiryakpaïktikrameõaiva pa¤catriü÷atprakoùñhake . akàràdikramàt nyasya namdàditithipa¤cakam . arkakujau vidhuj¤auca guruþ ÷ukraþ ÷anistathà . vàràþ koùñheùvadho lekhyà asvare sapta bhàni ca . pa¤ca pa¤ca ikàràdau revatyàdikrameõa ca . prasupto budhyate yena yenàgacchati ÷abditaþ . tasya nàmnastvàdivarõoyatra tiùñhennarasya ca . tasmàdbàlaþ kumàra÷ca yuvà vçddhomçtiþ kramàt . ki¤cillàbhakarobàlaþ kumàrastvardhalàbhadaþ . sarvasiddhiü yuvà dhatte vçddhe hànirmçte kùayaþ . yadi nàmni bhavedvarõaþ saüyuktàkùaralakùaõaþ . gràhyastasyàdimovarõa ityuktaü vrahmayàmale . tithivàrarkùabhedena pratyekaü balamàditaþ . nàmavarõàdito j¤eyaü phalaü puüsàü dine dine . tithyàdimelanava÷àt phalaü j¤eyaü ÷ubhà÷ubham . yuva traye ÷ubhaü pårõaü a÷ubha¤ca mçtitraye . anyatràpyevamahyaü syàt ÷aïkreõa ÷ubhà÷ubham .>% bàlàdereva nàmàntaràõi krameõa janmakarmàdhànapiõóacchidràõi pa¤casvaràgranthe uktàni tatra ca tithisakhyàbhedenàïgabhedà÷coktàþ . 81 . 87 . 93 . 99 . 105 . dvitãyamaïgaü 84 cakràtmaka svarodaye uktaü teùàü nàmodde÷aþ aïga÷abde 73 pçø dar÷itaþ tatràdau ekà÷ãtipadaü
     1 sarvatobhadracakram--%<athàtaþ saüpravakùyàmi cakraü trailokyadãpanam . vikhyàtaü sarvatobhadraü sadàpratyayakàrakam . årdhagà da÷a vinyasya tiryagrekhàstathà da÷a . ekà÷ãtipadaü cakraü jàyate nàtra saü÷ayaþ . akàràdisvaràþ koùñheùvã÷àdau vidi÷i kramàt . sçùñimàrgeõa dàtavyàþ ùoóa÷aiva caturbhramam . kçttikàdãni dhiùõyàni pårvà÷àdaulikhettataþ . sapta sapta krameõaiva aùñàviü÷atisaükhyayà . avakahaóà di÷i pràcyàü mañaparatà dakùiõe deyàþ . nayabhajakhà÷ca vàruõyàü ga÷adacalà÷cottarasyàü syuþ . trayastrayovçùàdyàstu pårvàdikramatobudhaiþ . rà÷ayo dvàda÷asthàpyà meùàntà dakùamàrgataþ . ÷eùeùu koùñhakeùvevaü nandàditithipa¤cakam . vàràõàü saptakaü lekhyaü bhaumàdyaü tattithikramàt . bhaumàdityau tu nandàyàü bhadràyàü somasomajau . jayàyàü devapåjya¤ca riktàyàü bhçgujaü likhet . pårõàyà¤ca ÷aniþ prokto grahavedhaü vilokayet . ÷anyarkaràhuketvàràþ krårà ÷eùàþ ÷ubhàgrahàþ . krårayukto bughaþ kråraþ kùãõacandrastathaiva ca . ityeùa sarvatobhadraprastàvaþ kathitomayà . yasminnçkùe sthitaþ kheñastatovedhatrayaü bhavet . grahadçùñiva÷enàtra vàmadakùiõasaümukhe . bhuktaü bhogya tathàkràntaü viddhaü kråragraheõa bham . ÷ubhà÷ubheùuü kàryeùu varjanãyaü prayatnataþ . vakrage dakùiõà dçùñirvàmà dçùñi÷ca ÷ãghrage . saümukhã madhyacàre ca j¤eyà bhaumàdipa¤cake . såryayuktà grahàþ ÷ãghràstathà càrke dvitãyage . samàstçyãyage j¤eyà mandà bhànau caturthage . vakràþ syuþ pa¤caùaùñhe'rke tvativakrà nagàùñage . navame da÷ame bhànau jàyate sahajà gatiþ . dvàda÷aikàda÷e sårye labhante ÷ãghratàü punaþ . ravisthityaü÷akatriü÷àbadheþ saükhyà'tra kalpyate . na tu rà÷yantaraspar÷àt dvitãyàdiniråpaõam . ràhuketå sadà vakrau ÷ãghragau candrabhàskarau . gaterekasvabhàvatvàdeùàü dçùñitrayaü sadà . krårà vakrà mahàkråràþ saumyà vakrà mahà÷ubhàþ . syuþ sahajàþ svabhàvasthàþ saumyàþ krårà÷ca ÷ãghragàþ . çkùasandhigatàþ kheñà rà÷isandhigatàstathà . eùyarà÷eþ phalaü dadyurvakre tu viparãtagam . ghaïachàþ ùaõañhà÷caiva ghaphañasthajha¤àstathà . etattrikaü trikaü viddhaü viddhaiþ kapabhadaiþ kramàt . ghaïachà raudrage vedhe ùaõañhàhastage grahe . dhaphaóhàþpårbàùàóhàyàü thajha¤à bhàdra uttare . bavau ÷asau khaùau caiva jayau õanau parasparam . ekena hi dvayaü viddhaü ÷ubhà÷ubhagrahavyadhe . avarõàdisvaradvandve tvekavedhàt dvayorvyadhaþ . yugmavarõàmake vedhe anusvàravisargayoþ>% . (akàràdiyugmavarõàtmakavedhavadanusvàravisargayorekavedhàdubhayavedhaityarthaþ) . %<koõasthadhiùõyayãrmadhye antyàdipàdage grahe . akàràdicatuùke tu vedhaþ pårõatithau tathà . ekàdikråravedhena phalaü puüsàü prajàyate . udvega÷ca bhayaü hànirvyàdhirmçtyuþ krameõa ca . çkùe bhramo'kùare hàniþ svare vyàdhirbhayaü tithau . rà÷au viddhe mahàvighnaþ pa¤caviddhona jãvati . ekavedhe bhayaü yuddhe yugmavedhe dhanakùayaþ . trivedhe tu bhavedbhaïgo mçtyurvedhe caturgrahaiþ>% . (dçùñitraye udàharaõam bharaõyakàravçùabhaü nandàü bhadràü tulà¤ca tam . vi÷àükhàü haribhaü vidhyedgraha àgneyasaüsthitaþ . udàharaõàntaram %<vaü yugmamausvaraü kanyàü raphaü svàtãmukàrakam . a÷vinãü rohiõãsatho'bhijidbhamevaü pareùvapi) jàtyà duùñaphalàþ kråràstathà saumyàþ ÷ubhapradàþ . krårayuktàþpunaþ saumyàj¤eyàþ kråraphalapradàþ . arkavedhe manastàpodravyahàni÷ca bhåsute . rogapãóàkaraþ sorãràhuketå ca bighnadau . candre mi÷raphalaü puüsàü ratilàbha÷ca bhàrgave . budhavedhe bhavet praj¤à jãvaþ sarva÷ubhapradaþ . svakùetrasthe balaü pårõaü pàdonaü mitrabhe grahe . ardhaü samagçhe proktaü pàdaü ÷atrugçhe sthite . ida¤ca saumyakråràõàü balaü sthànava÷àt samam . etadeva phalaü biddhi saumye kråre viparyayàt . sthànavedhasamàyogàt yatsaükhyaü jàyate balam . tatsaükhyaü vedhyavastånàü phalaü j¤eyaü ÷ubhà÷ubham . grahàþ saumyàstathà kråràþ vakràþ ÷ãghroccanãcagàþ . sthàna¤ca vedhyamityevaü balaü j¤àtvà phalaü vadet . vakragrahe phalaü dvighnaü triguõaü svoccasaüsthite . svabhàvajaü phalaü ÷ãghre nãcasthe'rdhvaphalograhaþ . tithirà÷yaü÷anakùatraü viddhaü kråragraheõa yat . sarveùu ÷ubhakàryeùu varjayettat prayatnataþ . na nandati vivàhe ca yàtràyàü na nivartate . na rogàtmucyate rogã vedhabelàkçtodyamaþ . rogakàle bhavedvedhaþ krårakhecarasambhavaþ . vakragatyà, bhavenmutyuþ ÷ãghre càpyarujànvitaþ . bedhasthàne raõe bhaïgo durge khaõóiþ (bhaïgaþ) prajàyate . kaviprave÷anaü tatra yodhàthàta÷ca tatra vai>% . (kavi÷caurayoddhà) . yatra pårvàdikàùñhàyàü vçùarà÷yàdigo raviþ . sà digastamità j¤eyà ÷eùàstisraþ sadoditàþ . ã÷ànasthàþ svaràþ pràcyàü j¤eyà àgneyagà yame . nerçtasthà÷ca vàruõyàü, vàyavyàü somyagà matàþ . nakùatràõi svarà varõà rà÷ayastithayodi÷aþ . te sarve'stamità j¤eyà yatra bhànustrimàsikaþ . nakùatre'ste rujà, barõe hàniþ, ÷okaþ svare'stage . rà÷au vighna, stithau bhãtiþ, pra¤càste maraõaü bhavet . yàtrà yuddhaü vivàda÷ca dvàra pràsàdaharmyayoþ . na kartavyaü ÷ubhaü cànyadastà÷àbhimukhaü naraiþ . astà÷àyàü sthitaü yasya nàmnaþ prathamamakùaram . sa àrtaþ sarvakàryeùu j¤eyo daivahato naraþ . arau koñe tathà yuddhe càturaïge mahàbale . tyajedastaügatàn yoddhà yadocchedvijayaü raõe . nakùatre'bhyudite puùñi, rvarõe làbhaþ, svare sukham . rà÷au jaya, stithau tejaþ padàptiþ pa¤cakodaye . pra÷nakàle bhavedviddhaü yallagnaü krårakheücaraiþ . tadduùñaü, ÷obhanaü somyai, rmi÷rairmi÷raphalaü bhavet . grahairna viddhaü yallagnaü phalaü lagnasvabhàvataþ . j¤àtavyaü de÷ikendreõa bhàùitaü yaccaràdikam . (÷ãrùodaye saumyavilagnavarge lagne'pi và saumyayute ÷ubhaü syàt . ato'nyathàtve tutadanyathàtvaü, mi÷raü vimi÷rairadhikaü valàóhyaiþ . kendropagànavamapa¤camagà÷ca saumyàþ kendràùñavarjama÷ubhàstriùaóàyasaüsthàþ . sarbàrthasàdhanakaràþ paripçcchatàü syurebhirbiparyayagataistu viparyayaþ syàt . lagnàdhinàthoyadi kendragaþ syàt tanmitrametasya ca kendragaüvà . vyayàùñakendràõyapahàya pàpà anthatra yàtà yadi tacchubhaü syàt . àdyolagnàdhipaþ kàrye lagne kàryàdhipoyadi . lagnapaþ kàryapa÷càpi lagne yadi tçtãyakaþ . caturthaþ kàryagau syàtàü yadi lagnapakàryapau . kàryasiddhistadà j¤eyà mitra¤cedadhikaü phalam . evaü dçùñiva÷àjj¤eyaü phalaü tadvaccatuùñayam . pårõanàóãsthito dåtoyat pçcchati ÷ubhà÷ubham . tat sarvaü siddhimàpnoti ÷ånye ÷ånyaü samoraõe . àdau ÷ånyagataþ pçcchet pa÷càt pårõàü vi÷ed yadi . tadà sarvàrthasiddhiþ syàt vàme vàmaü na saü÷ayaþ . ÷vàsaprave÷akàle ced dåtojalpati và¤chitam . tasyàrthasiddhimàpnoti nirgame nàsti sundaram . årdhvavàmàgratodåtoj¤eyo vàmapathasthitaþ . pçùñhe dakùe tathàdhastàddakùavàhau gatomataþ . yàtràdànavivàheùu vastràlaïkàrabhåùaõe . ÷ubhe karmaõi sandhau ca prave÷e vàmagaþ ÷ubhaþ . kalaha dyåtayuddheùu snànabhojanamaithune . vyavahàre bhaye bhaïge dakùanàóã pra÷asyato) . anyaprakaraõokta metat jyoø taø prakùiptam . krårairubhayatoviddhà yasyàkùaratithisvaràþ . rà÷idhiùõya¤ca pa¤càpi tasya mçtyurna saü÷ayaþ . maõóalaü nagaraü gràmodurgaü devàlayaü puram . krårairubhayatovedhe vina÷yanti na saü÷ayaþ . kçttikàyàü tathà puùye revatyà¤ca punarbasau . vedhe sati kramàdvedhovarõeùu bràhmaõàdiùu . pårbàtrayaü tathàgneyaü vràhmaõànàü prakãrtitam . uttaràtritayaü puùyaü kùatriyàõàü vinirdi÷et . pauùõaü maitraümaghà caiva pràjàpatyaü vi÷àmpateþ . àdityama÷vinãü hastaü ÷ådràõàmabhijittathà . viddhairebhirdvijàtãnàü kàrukàõàü ca ÷eùake . taulyaü bhàõóaü rasodhànyaü gajà÷vàdicatuùpadàþ . sarvaü mahàrghatàü yàti yàvat krårovyadhe sthitaþ . kråravedhasamàyoge yasyopagrahasambhabaþ . tasya mçtyurna sandehàrogàdvàpi raõe'pi và . såryabhàt pa¤camaü dhiùõyaü j¤eyaü vidyunmukhàbhidham . ÷ånya¤càùñamabhaü proktaü sannipàta÷cacaturda÷am . keturaùñàda÷aü proktamulkà syàdekaviü÷atiþ . dvàbiüvatitamaü kampastrayoviü÷a¤ca vajrakam . nirghàta÷ca caturviü÷amuktà aùñàvupagrahàþ . prasthàne vighnadàþ proktàþ sarvakàryeùu sarbadà . prasaïgàdatra
     1 ùaónàóãcakraü nabanàóãcakra¤coktaü yathà janmabhaü karma àdhànaü vinà÷aþ sàmudàyikam . sàüghàtikamidaü dhiùõyaü ùañkaü sàrvajanãnakam . jàtide÷àbhiùekai÷ca nuva dhiùõyàni bhåpateþ . vedhaü j¤àtvàüphalaü bråhi saumyaiþ kråraiþ ÷ubhà÷ubham . janmabhaü janmanakùatraü da÷amaü karmasaüj¤akam . ekonaviü÷amàdhànaü trayoviü÷aü vinà÷akam . aùñàda÷a¤ca nakùatraü sàbhudàyikasaüj¤akam . sàüghàtika¤ca vij¤eyaü dhiùõyaü ùoóa÷ameva hi . ùañtrika¤ca 9 ràjajàterjàtinàma svanàmabham . de÷abhaü de÷anàmarkùaü ràjyabhaü càbhiùekabham . mçtyuþ syàjjanmabhe viddhe karmabhe kle÷a eva ca . àdhànarkùe pravàsaþ syàt vinà÷e bandhuvigrahaþ . sàmudàyikabhe riùñaü hàniþ sàüghàtike tathà . jàtibhe kulanà÷aþ syàt bandhana¤càbhiùekabhe . de÷arkùe de÷abhaïgaþ syàt krårairevaü ÷ubhaiþ ÷ubham . upagrahasamàyoge mçtyurbhavati nànyathà . bhayaü bhaïga÷ca ghàta÷ca mçtyurbhaïgayutà mçtiþ . krårairekàdipa¤càntairyudhi vedhe phalaü mavet . tithiü dhiùõyaü svaraü rà÷iü vàra¤caiva tu pa¤camam . yaddine vedhayeccandrastaddine syàt ÷ubhà÷ubham . tithyàdipa¤cake viddhe candrayogoyadà bhavet . uktaü phalaü tadà vàcyaü taddine grahasambhavam .
     athàrghaü saüpravakùyàmi yadukta càdijàmale . ekà÷ãti pade cakre grahabhedàcchubhà÷ubham . de÷aþ kàlastataþ paõyamiti trãõyarghanirõaye . cintanãyàni viddhàni sarvakàlaü vicakùaõaiþ . de÷o'tha maõóalaü sthànamiti de÷astridhocyate . varùamàsadinaü ceti tridhà kàlo'ùi kathyate . dhàturmålaü ca jãùa÷ca iti paõyaü tridhà matam . atha trika trayasyàsya bakùyàmi khàmikhecaràn . de÷e÷à ràhumandejyà maõóalasvàminaþ punaþ . ketusåryasitàþ sthànanàthà÷candràracandrajàþ . varùe÷à ràhuketvàrkijãvà màsàghipàþ punaþ . bhaumàrkaj¤asità j¤eyà÷candraþ syàt divasàdhipaþ . dhàtvã÷àþ sauripàtàrà, jãve÷àj¤endusårayaþ . måle÷àþ ketu÷ukràrkà iti paõyàdhipàgrahàþ . pugrahà ràhuketvarka jãvabhåmisutà matàþ . strãgrahau ÷ukra÷a÷inau saurisau myau napu sakau . sitendå sitavarõe÷au rakte÷au bhauma bhàskarau . pãte÷au j¤agurå kçùõanàthàþ ketutamo'rkajàþ . grahovakroccayoryaþ syàdudaye ca balàdhikaþ . de÷àdãnàü sa evaikaþ svàmã kheñastadà mataþ . svagçhe vakratuïge syàdudaye ca balàdhikaþ . vakrodaye svaharmye ca pårõavãryograho bhavet . tadagrapçùñhage kheñe balaü trairà÷ikàt matam . uccàü÷asthe balaü pårõaü nãcàü÷asthe dalaü valam . trairà÷ikava÷àtj¤eyamantare tu balaü budhaiþ . evaü de÷àdinàthà ye grahavedhe vyavasthitàþ . suhçdaþ ÷atravomadhyà÷cintanãyàþ prayatnataþ . svamitrasama÷atråõàü vidhyan de÷àdikaü kramàt . ÷ubhagrahaþ ÷ubhaü datte catustridvyekapàdakaiþ . duùñaü duùñagrahaþ kuryàdekadvitricatuþpadaiþ . viddhaü pårõadç÷à pa÷yan tatpàdena phalaü grahaþ . aviddhaü tvanyathàü j¤eyaü phalaü dçùñyanumànataþ . varõàdisvararà÷ãnàü meùàdye rà÷imaõóale . grahadçùñiva÷àt sarvaü biddhaü varõàdikaü matam . svaravarõaþ svacakroktastithivedhàcca pãóayet . tithivarõeùu yo rà÷istaddçùñiþ syàttithãkùaõàt . a÷ubho và ÷ubhovàpi ÷ukle vidhyaüstithiü grahaþ . sarvaü nijaphalaü datte kçùõe pakùe tu taddalam . kheñakekaikà÷ake j¤eyà pårõà dçùñiþ sadà budhaiþ . dçùñihãne punarvedhe na syàt ki¤cit ÷ubhà÷ubham . ityevaü dçùñibhedena nirdiùñaü sakalaü phalam . varõàdipa¤cake viddhe graho datte ÷ubhà÷ubham . saumyaþ pårõadç÷à pa÷yan viddhaü varõàdipa¤cakam . phalaü viü÷opakàþ pa¤ca krårasya caturodi÷et . varõàdipa¤cake yàvat sthànavedhe ca tàvatã . ùñistadanumànena vàcyà viü÷opakà budhaiþ . eva viü÷opakà ye'tra sambhavanti ÷ubhà÷ubhàþ . anyonyaü ÷odhayetteùàü ÷eùàt j¤eyaü ÷ubhà÷ubham . de÷adhvaüsaþ prajàpãóà nçpaviprabaghastathà . yatra dçùñistu tatra syàd durbhikùaümaõóale tathà . vartamànàrgha viü÷àü÷àþ kalpyà viü÷opakà iha . te kramàt vartamànàrghe deyàþ pàtyàþ ÷ubhà÷ubhàþ . akàle'pi phalaü puùpaü vçkùàõàü yatra jàyate . svajàtimàsabhukti÷ca durbhikùaü tatra rauravam . paracakràgamoyatra vigraha÷ca svaràjyake . çtorviparyayo yatra durbhikùaü maõóale bhavet . bhåmikamporajaþpàtoraktavçùñi÷ca jàyate . de÷e sarvasukhopete vedhàdetadvadetbudhaþ . dãpo yathà gçhasyàntamuddyoyati sarvataþ . tathedaü sarvatobhadra cakraü j¤ànaprakà÷akam .
     2 ÷atapadacakram--cakraü ÷atapadaü bakùye çkùàü÷àkùarasambhavam . nàmàdivarõatoj¤evàü çkùarà÷yaü÷akàstathà . tiryagårdhagatà rekhà rudrasaükhyàlikhedbudhaþ . jàyate koùñhakànà¤ca ÷ataikaü 100 nàtra saü÷ayaþ . nyasyedavakahaóàdi raudràdividi÷i kramàt . (a vakaha óà ai÷ànyàü ma ña pa ra tà hariti càgneyyàma . na ya bhaø ja khà nairçtyàü ga ÷a da ca làvàyavyàm) pa¤ca pa¤ca krameõaiva viü÷avarõàn niyojayet . pa¤casvarasamàyoge ekaikaü pa¤cadhà kuru . (avarõàdyàstrayoj¤eyàþ sandhyakùara yutastathà . sajàtãyaikyamàsthàya pa¤casvaravinirõayaþ . çdëtorapyakàreõa ÷ena sasya parigrahaþ) adhika pàø . %<kuryàt kupubhudusthàne trãõi trãõyakùaràõi ca . kughaïacho bhavet stambhe raudre tvã÷ànagocare . puùaõañho bhavet stambhe hraste càgneyasaüj¤ake . bhudhaphaóhobhavet stambhe pårvàùàóhe ca nairçte . duthajhaïo bhavet stambhe vàyavye bhàdrauttare . evaü strambhacatuùka¤ca j¤àtavyaü svaravedibhiþ . dhiùõyàni kçttikàdãni pratyekaü caturakùaraiþ . sàbhijintyaü÷akàstatra ÷ataikaü dvàda÷àdhikam . yadçkùàü÷akakoùñhasthaþ kråraþ saumyo'pi và grahaþ . tatastaü vedhayet tiryak puüsonàmàdimàkùaram . saumyairviddhaü ÷ubhaü j¤eyama÷ubhaü pàpakhecaraiþ . mi÷rairmi÷raphalaü tatra nirvedhe na ÷ubhà÷ubham . yaduktaü sarvatobhadre grahopagrahavedhataþ . ÷ubhà÷ubhaphalaü sarvaü tadihàpi vicintayet>% . (pa¤ca svaràþ a i u e okàràstairyoge dhiùõyàni nakùatràõi . a tra catubhirvarõairekaü nakùatraü yathà . a i ue 3 . o vavivu . 4 . vevokaki . 5 . kughaïacha . 6 . kekohahi . 7 . huhehoóa . 8 . óióuóeóo . 9 . mamimume . 10 . moñañiñu . 11 ñeñopapi . 12 . puùaõañha 13 . peporari . 14 . rurerota . 15 . tituteto . 16 . naninune . 17 . noyayiyu . 18 . yeyobhabhi . 19 . bhudhaphaóha . 20 . bhebhojaji . 21 . jujejokha . (abhijit) 0 . khikhukhekho . 22 . gagiguge . 23 . go÷a÷i÷u . 24 . ÷e÷odadi . 25 . duthajha¤a . 26 . dedocaci . 27 . cucecola . 1 . lilulelo . 2 . çëyuktaþ akàrayuktena j¤eyaþ . hrasvena dãrghoj¤eyaþ . tàlavya÷akàreõa dantyasakàroj¤eyaþ) .
     3 aü÷acakram--%<aùñàviü÷ordhagà rekhà aùñàviü÷atitiryagagàþ . aü÷acakraü bhavatyevaü yaduktaü càdijàmale . kçttikàdãni bhrànyatra pàdàkùarakrameõa ca . sàbhijinti nyaset sarvàõyaùñàviü÷atisaükhyayà . yo graho yatra çkùàü÷etaü tatraiva nyasedbudhaþ . vedhayet saümukhaü varõaü ÷ubho vàpya÷ubhã'pi và . àdyaü÷ena cåturthàü÷aü caturthàü÷ena càdimam . dvitãyena tçtãyaü tu tçtãyena dvitãyakam . yasya nàmàkùaraü viddhvamaü÷acakre graheõa tu . kråraiþ riùñaü, ÷ubhairhànirdvyàdyairmçtyurna saü÷ayaþ . krårobhayasthite vedhe mçtyurvighnaü ÷umà÷umaiþ . ÷ubhobhayagate vedhe vyàdhiùãóà ca bandhanam . baidhavya¤ca vivàhe tu yàtràkàle mahàbhayam . roge mçtyåraõe bhaïgaþ kråravedhe na saü÷ayaþ . adrayaþ sàgarànadyo de÷agràmapuràõi ca . kråravedhe vina÷yanti nàtra kàryà vicàraõà . candrasyarkùàü÷ako viddho bhavedyatràparagrahaiþ . tanmànaü taddinaü varjyaü sarvadà ÷ubhakarmaõi>%
     4 chatratrayacakram--àdau cakraü samàlikhya chatratrayasu÷omitam . a÷vinyàdãni lekhyàni saptaviü÷atibhàni ca . a÷vinyàdyaü maghàdya¤ca målàdya¤ca krameõa ca . uttare pårvake yàmye caitacchatratrayaü matam . pratãcãmadhyarekhàyàmã÷ànàntaü hayàdhipaþ . àgneyàntaü naràdhã÷astanmadhye ca gajàdhipaþ . a÷vàdhyakùà gajàdhyakùonaràdhyakùaþ kraseõa ca . eùàü chatravibhàgeõa j¤àtavyaü hi ÷ubhà÷ubham . anyeùàü bhåbhçtàmçkùaü yatra chatre vyavasthitam . tacchatraü tasya bhåpasya ÷ubhà÷ubhaphalapradam . yatra chatre sthitaþ saurirbhaïgaü tasya vinirdi÷et . phala¤ca càmaràdãnàü pratyekaü ca vadàmyaham . càmaraü kalasaü vãõà chatraü daõóaü patadgaham . àsanaü kãlakaü rajjurnava bhedà prakãrtitàþ . càmare 1 caõóatà bàyoranàvçùñi÷ca jàyate . durbhikùaü ca bhavedghoraü prajàpãóà na saü÷ayaþ . kalasasthe 2 bhavedyuddhaü raõe bhaïgo mahadbhayam . ghàtapàtàdikaü sarvaü jàyate nàtra saü÷ayaþ . vãõàsaüsthe 3 càrkaputre paññaràj¤ã vina÷yati . calacitto bhavedràjà bhayabhãtà ca medinã . yadàçkùatraye sauri÷chatre 4 daõóe 5 patadgrehe 7 . tadà tasya bhavedbhaïga÷chatrasyàpi na saü÷ayaþ . àsanasya bhavennà÷a àsanasthe 7 ÷anai÷care . yuvaràjakùayaþ kãle 8 vandhanaü rajjusaüsthite 9 . saumyayukto'ticàrasthaþ ÷aniruktaphalo na hi . vakragaþ krårayukta÷ca sarvaü kråraü karoti saþ . ÷aniràhukujàdityàyadàjãvendusaüyutàþ . uttaràdhã÷aràjyasya ni÷citaü chatrabhaïgadàþ . kråracatuùñayaü caiva budhacandreõa saüyutam . pårvachatravinà÷àya kathitaü pårvasåribhiþ . evaü pàpacatuùka ca yadà ÷ukrenda saüyutam . dakùiõàdhipate÷chatravinà÷o bhàùito budhaiþ . evamanyeùu ràjyeùu yatra yasya ca sambhavaþ . upagraha samàyogàcchatrabhaïgaü vinirdi÷et . yathà duùñaphalaþ sauristathà saumyaphaloguruþ . bhaumaj¤au ÷ukraràhå ca ravicandrau bale samau . yathà hànikaràþ kråràstathà saumyàþ ÷ubhapradàþ . krårayukto bhavet kråra÷candraþ saumyayutaþ ÷ubhaþ . saumyakrårà yadà chatre aùñàvekatra saüsthitàþ . chatrabhaïgo mavettasya paracakràgameõa ca . nçpanàmarkùagoràhuþ keturvà yasya saüsthitaþ . chatrabhaïgobhavettasya viùadànena bhåpateþ . mçgayàü sàhasaü yàtràü duùñà÷vagajavàhanam . vigraha¤ca tyajedràjà chatrasthaiþ krårakhecaraiþ . evaü j¤àtvà sadà ràjà karoti graha÷àntikam . yaduktaü yàmale tantre tena ÷àntirbhaviùyati iti
     5 siühàsanacakram (3)--%<athàtaþ saüpravakùyàmi cakraü siühàsana trayam . yena vij¤àtamàtreõa kriyate ràjyanirõayaþ . saptaviü÷atinakùatreùvekaikantu navàtmakam . a÷vinãmadhamålàdyaü pa¤canàóãvibheditam . a÷vinyàdyuttare bhàge maghàdyaü pårvataþ sthitam . bhålàdyaü dakùiõe bhàge j¤àtavyaü nçpatitrayam . itareùu ca ràjyeùu nçpanàmarkùatovadet . ÷ubhà÷ubhamidam marvaü yasya yatra ÷aniþ sthitaþ . nàóikàpa¤cabhedena ekaikasyà''sanaü bhavet . àdhàramàsana paññaü siühaü siühàsanaü tathà . àdhàràdiphala sarvamekaikasya vadàmyaham . grahavedha va÷àjj¤eyaü maumyaiþkråraiþ ÷ubhà÷ubham . nçpasyà''dhàranàmarkùe yadà paññàbhiùecanam . paràdhãnagataü ràjyaü kurute nàtra saü÷ayaþ . àsanasthena çkùeõa nãtiyukto bhavennçpaþ . pradhànapuruùàde÷ã prajà÷àntikaro bhavet . paññaçkùe yadà ràjà copaviùño yadàsane . pårvaràjasthitestulyaü ciraü pàlayate mahãm . siüharåpã bhavedràjà siühaçkùàsane sthitaþ . saügràmasya priyonityamasàdhyo mantriõaþ sadà . siühàsanagate çkùe tejasvã bhãùaõàkçtiþ . calacitto mahàkrodhã prajàpãóàkaronçpaþ . tatkàlendugate çkùe kråranirvedhanàóike . ÷ubhàvasthe ÷ubhalagne saüsthàyã nçpa àsane . ãdç÷e ca samàyoge upaviùño yadàsane . ucchidya ÷atrusaüghàtamekacchatraü karoti saþ . kråragraha gatanàóyàmupaviùño yadàsane . bandhanaü bhåminà÷a÷ca tathà mçtyuþ prajàyate . àdhàràdiphalaü tatra kråraireva ÷ubhaiþ ÷ubham . àdhàraçkùagaþ sauriranàvçùñiü karoti saþ . durbhikùa rauravaü ghoraü prajàmçtyuþ prajàyate . àsanastho yadà sauriryuddhe bhaïgapraüdobhavet . atha và vyàdhipãóà ca ghàtaduþkha¤ca jàyate . pañña çkùe yadà sauriþ paññaràj¤ã vina÷yati . priyo vàtha kumàro và mantrivargakùayo'pi và . siühe siühàsane vàtha yadi tiùñhati såryajaþ . tadà mçtyurna sandeho yadi ÷akrasamonçpaþ . ÷anyarkaràhumàheyà yadà candrarkùasaüyutàþ . yasyàsanagatà ete tadà tasya kùayaïkaràþ . krårayukto'tivakra÷ca kråranàóãgato'pi và . àsane candrayogeõa kàlaråpã ÷anai÷caraþ . evaü ÷ubhaphalaü dadyàddevamantrã naü saü÷ayaþ . karoti vipulaüràjyaü yasyàsanagato guruþ>%
     6 kårmacakram (5)--%<kårmacakraü pravakùyàmi yaduktaü kau÷alàgame . yena vij¤àtamàtreõa j¤àyate de÷anirõayaþ . yasya ÷çïgaika de÷asthà devàstritriü÷akoñayaþ . sa meruþ pçthivãmadhye÷råyate dç÷yate na tu . tàdç÷àþ parvatà÷càùñau sàgarà dvãpa diggajàþ . sarve tu vidhçtà måmyà sà dhçtà yena taü ÷çõu . daüùñràyàü sà varàheõa vidhçtà sadharàdharà . mustàkhananatoyasya ÷obhate mçttikà yathà . ãdç÷o'pi mahàkàyo varàhaþ ÷eùamastake . tasya cåóàmaõerårdhvaü ÷ãbhate ma÷akopamaþ . evaüvidhaþ sa ÷eùo'pi kuõóalãbhåya saüsthitaþ . kårmapçùñhaika bhàgena visatanturivàbabhau . vapuþskandhaþ ÷iraþ pucchanakhàïghri prabhçtãni ca . mànena tasya kårmasya kathayàmi prayatnataþ . ÷aïkoþ ÷atasahasràõi yojanàni vapuþ sthitam . tadardhena bhavet pucchaü pucchàrdhena tukukùikam . grãvà'syà'yutakoñãbhi rmastakaü saptakoñibhiþ . netrayorantaraü tasya koñirekà prajàyate . mukhaü koñidvayaü tasya dviguõena ca pàdayoþ . aïgulãnàü nakhàgre tu yojanàyutasaü khyayà . evaü kårma pramàõantu kathitaü càdiyàmale . tasyoparisthità ceyaü sapta dvãpavatã mahã . kårmàkàraü likheccakraü sarvàbayavasaüyutam . pårvabhàge mukhaü tasya pucchaü pa÷cimamaõóale . pårvàparaü likhedvedhaü vedha÷cottaradakùiõe . ã÷ànaràkùase vedha vedhamàgnaüya màrute . nàbhi÷ãrùacatuþpàdakukùipuccheùu saüsthite . tàràtrayàïkite hyasmin sauriü yatnena cintayet . adhike bhatrike tatra pàdàrdheùu bhamaõóalam . caturviü÷ati saüsathàþ syustàü÷ca hanti ÷aniþ kramàt . a÷vinyàdyuttarebhàge maghàdryaü pårvataþ sthitam . målaü ca dakùiõe bhàge j¤àtavyaü nçpatitrayam . vyàpakagraharà÷isthe candre mandovi÷edyadà . yadyaddhiùõyapadàrdhe ca tatra doùà bhavantyamã . ativçùñiranàvçùñirmåùikàþ ÷alabhàþ ÷ukàþ . svacakra paracakra¤ca saptaitàþ ãtayaþ smçtàþ . kçttikà rohiõã saumyaü (5) kårmanàbhãgataü trayam . sàketà mithilà campà kau÷àmbo kau÷ikã tathà . ahicchatraü gayà vindhyamantarvedã ca mekalà . kànyakubjaü prayàga¤ca madhyade÷o vina÷yati . raudrampunarvaså puùyaþ kårmasya ca ÷iraþsthitam . sagauóo hastibandha÷ca pa¤caràña¤ca kàmaråþ . varendrã ca tathà j¤eyà magadha÷ca tathaiva ca . såraseno vaneyàsaþ pårvade÷ovina÷yati . a÷leùà ca maghàpårvaphàlgunyàgneyagocare . aïgavaïgau kaliïga÷ca pårvajà÷caiva ko÷alàþ . óàhalojayahantà ca tathaivaca sulajjikà . uóóãyànaü varàña¤ca agnide÷o vina÷yati . uttarà hastacitrà ca dakùiõaü kukùimà÷ritàþ . dardura÷ca mahendra÷ca vanavàsa÷ca siühalaþ . tàpã bhãmarathã laïkà trikåñaü malayastathà . ÷rãparvataþ kiùkinghà iti na÷yati dakùiõaþ . svàtã vi÷àkhà maitraü ca kårmanairçtyagocare . nàsikyaü ca suràùñraü cottaramàlavakaü tathà . bàhlãkaü ca prakà÷a¤ca bhçgukaccha¤ca koïkaõam . kheñàpuraü ca mauñeraü de÷à na÷yanti cedç÷àþ . jyeùñhà målaü tathàùàóhà pucche kårmasya saüsthitàþ . pàràvataü marukacchamavantã pårvamàlavaþ . pàràtavarvaradvãpaü sauràùñraü saindhavaü tathà . janasthànaü vina÷yanti strãràjyaü pucchapãóane . uttaràditriçkùàõi pàde vàyavyagocare . gurjaraü taïgaõa¤caiva marude÷aü sarasvatãm . jàlandharaü baràdaü ca vàlukodadhisaüyutam . meru÷çïgaü vina÷yanti ye cànye koõasaüsthitàþ . ÷atabhiùàditraya¤caiva uttaraü kukùimà÷ritam . nepàlaü kãrakà÷marãraga¤jana khurasànakam . màthuraü mlecchade÷a÷ca khasakedàramaõóale . himà÷rayà vina÷yanti ye de÷à÷cottarà÷rayàþ . revatã cà÷vinã yàmyaü 2 pàde tvã÷ànagocare . gaïgàdvàraü kurukùetraü ÷rãkaõñhaü hastinàpuram . a÷vavaktvekapàdà÷ca gajakarõastathaiva ca . vina÷yanti ca te sarve de÷à stvã÷ànagocare . sauriþsvade÷agoyatra tatra yatnena cintayet . parade÷asthitaþ kuryàdvigrahaüpçthi÷ãvateþ . yatrasthaþ pãóayettatra vedhasthàne tathaiva ca . de÷anàmarkùagaþ saurirbhaïgado nàtra saü÷ayaþ . 1 pçthvãkårmaü samàlekhyaü kçttikàdi yamàntakam . de÷àdisvasvaçkùàdi vakùye kårmacatuùñayam . pårvavaccakramàlikhya de÷anàmarkùapårvakam . 2 de÷akårmo bhavettatra yatra saurikùayantathà . nagare 3 nàgaramçkùaü kçtvà lekhyaü tu pårvavat . sauristhàne bhavedduùñaü vedhasthàne tathaiva ca . 4 kùetraje kùetrabhànyatra kçtvà kårmaü yathàsthitam . sauristhàne tathà vedhe jàyate'tra mahadbhayam . 5 gçhakårmaü samàlikhya gçhadvàramukhasthitam . svàmyarkùapårvakam kçtvà tatovãkùyaü ÷ubhà÷ubham . gçhamadhyasthitaþ sauriþ ÷okasantàüpadàyakaþ . dvàre vighnapradoj¤eyaþ pàvake vahnidàyakaþ . j¤eyo mçtyuprado yàmye ràkùase ràkùasàdbhayam . vàruõe ÷ubhadoj¤eyo vàyavye ÷ånyadàyakaþ . arthalàbhapradaþ saumye ÷àïkare sarvasiddhidaþ . saurirbalàdhikoduùñaþ svalpavãryaþ ÷ubhàvahaþ . samakàlaü pãóayedyat bhànujaþ kårmapa¤cakvam . tatra sthànemahàyuddhaü jàyate nàtra saü÷ayaþ . duùñasthàne gate candre kartavyantatra ÷àntikam . yaduktaü yàmale tantre sarvavighna vinà÷akam . yande÷a¤caivaü pa÷yanti ràhubhauma÷anai÷caràþ . paracakrabhayaü càgnidurbhikùantatra dàruõam . kårma cakraü mahàcakraü kathita¤càdiyàmale . tikàlaviùayaj¤ànaü pàõisthaü yena jàyate>% . tantrokte mantragrahaõatatsàdhanopayogikurmacakre tu kårmacakra÷abde pçùñhe ukte tatra dç÷ye .
     7 padmacakram--%<padmàkàraü likheccakramaùñapatraü su÷obhanam . koùñhakaü navamaü madhye padmacakraü prajàyate . kçttikàdãni bhànyatra trãõi trãõi yathàkramam . madhyakoùñhàdi rudràntaü saptaviü÷atisaükhyayà . nava khaõóà dharà sà ca navabhàgeùu saüsthità . yatra khaõóe sthitaþ sauriþ svaõóaü tacca vina÷yati>%
     8 phaõã÷varacakram--%<kçttikàdyaü likheccakraü sarpàkàraü phaõã÷varam . saptanàóãsamàyuktaü saurivedhaü vilokayet . nàóyekaikasamàyoge jambådvãpàdi gaõyate . sapta dvãpàþ krameõaiva pãóyante sauripãóayà . jambåplaþkùastathà ÷àkaþ ku÷aþ krau¤ca÷ca ÷àlmaliþ . saptamaþ puùkaradvãpaþ pãóyante sauripãóayà>% . kolànalacakràõi sapta
     9 ràhukàlànalacakram--(3) %<athàtaþ saüpravakùyàmi proktà yà vrahmayàmale . ràhukàlànalã yàtrà sadyaþpratyaya kàraõam . grahayogava÷àdyàtrà jyotiþ÷àstre prabhàùità . yà sà ÷ubheùu kàryeùu phaladà na tu saïgare . yasya chàyàprabhàveõa chàdyete ÷a÷ibhàskarau . tasya ràhoþ prabhàva¤ca vakùye'haü raõakarmaõi . kecit mårkhà vadantyevaü grahoràhurakàraõam . yato varùe dine lagneùvàdhipatya na dç÷yate . àdhipatye sthità ye ca varùe màse divàni÷oþ . te càdhikàriõoj¤eyà ràhå ràjà'bhidhãyate . vedàgamapuràõeùu vikhyàto ràhukhecaraþ . tasya màhàtmyamaj¤àtvà mithyà jalpati svalpavit . duùñàriùñeùu sarveùu jàtakàdiùu manyate . sadyaþ pratyayado ràhuþ sa kathaü syàdakàraõam . bhramaü÷ca kàlaråpeõa saühàreõa mahãtale . svavaktradaüùñrayà raudroj¤eyo ràhurna saü÷ayaþ . grahà gràsabhayàd yasya sçùñimàrge bhramanti ca . tasya nàmànyahaü vakùye mukhaü pucchaü krameõa ca . ràhuragustamaþ pàtaþ svarbhànuþ siühikàsutaþ . daitya÷chàyà ÷irobaktraü grahàri÷ca vidhuntudaþ . pucchaü ketuþ ÷ikhã sarpo gudaü guhyaü ghañomatam . utpàto viùagarbha÷ca dhåmrakàlaþ grahàntakaþ . çkùàdhàragatoràhuþ sarparåpeõa saüsthitaþ . tasya cakraü pravakùyàmi ràhukàlànalàkhyakam . ÷alàkàsaptakaü cakra mã÷àdau kçttikàdikam . sàbhijit sarvamàlikhya aùñàviü÷atitàrakàþ . yatra çkùasthitoràhurvadanaü tadvinirdi÷et . mukhàt pa¤cada÷e çkùe pucchaü tasya vyavasthitam . ekottara÷ataü khyàtàþ jàyante tatra ketavaþ . vyàpnuvanto jagatsarvaü sahasràrkasamatviùaþ . ràhubhuktàni çkùàõi jãvapakùe trayoda÷a . trayoda÷à'pi bhogyàni mçtapakùaþ prakãrtitaþ . mçtapakùe mukhantasya gudaü jãvàïgamadhyagam . evamaïgadvayaü ràhorj¤àtavyaü svaravedibhiþ . jãvapakùe kùapànàthe mçtapakùe ravau sthite . tasmin kàle ÷ubhà yàtrà viparãtà tu hànidà . candràdityau yadà yuktau jãvapakùavyavasthitau . tatra kùemaü jayo làbho yàtràkàle na saü÷ayaþ . mçtapakùe yadà kàle sasthitau candrabhàskarau . tadà hànirbhayaü bhaïgomçtyuryàtràphalaü matam . jãvapakùasthite candre kàryaü syàda'mçtopamam . mçtapakùe mçtaü j¤eyaü yata÷candrabalàt balam>% tatràïgabhedena phalabheda uktastatra
     ràhuùaóaïgavibhàgacakram--ataþ ùaóaïgabhedena ràhucakraü vadàmyaham . mukhaü hçdudaraü guhyaü pucchaü mastakameva ca . mukhaikaü hçdaye sapta ùaóçkùàõi tathodare . çkùaikaü guhyagaü tasya ùañ pucche mukhàdyaïganàmabhedaþ saptamastake mukhàdyaïgasya nàmàni phalaü càsya vadàmyaham . yathottaraü krameõaivaü candràrkabhramaõena ca . yatra çkùe sthito ràhustasyàbhidhànamãritam . gilitaü kartarã jihvà candràïgaü vadanaü tathà . ràhudhiùõyàgrataþ sapta bhuktadhiùõyàni yàni ca . tàni sampuñasaüj¤àni kàmàïgaü hçdayantathà . hçdayàgre sthitàyà÷ca tàrakà rasasaükhyayà . kàmàïgaü jañharaü jãvaü sampuñodarasaüj¤akam . tatpuroyattu nakùatramekaü pa¤cada÷aü mukhàt . gudamudgilitaü guhyaü ketu÷candràïgakartarã . gudadhiùõyàgratoyàni dhiùõyani rasasaü khyayà . pucchaü såryàïgavajràïgapuùñimçtyustathaiva ca . ÷eùàõi sapta bhànyatra madhyas thànyasya pucchayoþ . kapàlaü mastakaü ÷ãrùaü rudràïgaübhogimaõóalam . sthiraråpã sthitobhànu÷cararåpa÷ca candramàþ . krameõaikaika÷o'ïgànàü yogaùañkaü vadàmyaham .
     mukhàdiyogaùañ kam--%<ràhuvaktre sthite sårye candre hçdayasaüsthite . yàyino vijayastatra sthàyino bhaïga àhave . mukhàgrasaüsthite sårye candre codarage tathà . atra yàyã jayedyuddhe helayà nàtra saü÷ayaþ . bhàskare gilitàïgasthe candre vajràïgasaüsthite . sthàyã bhaïgamavàpnoti yàyã jayati sakùataþ . ràhuçkùasthito bhànu÷candre pucchàóa . saüsthite . sthàyinovijayoyuddhe yàyino mçtyumàdi÷et . ràhujihvàü gate sårye candre rudràïgasaüsthite . balàvarto bhavettatra sainyayorubhayorapi . ràhuçkùasthitobhànu÷candrastatraiva saüsthitaþ . na ka÷cijjayamàpnoti sainyayorubhayoþkùayaþ>% .
     hçdayàdiyogaùañkam . %<hçdayasthe divànàthe jañharasthe ni÷àkare . nirdiùñaþ sthàyinomçtyuryàyo jayati nirvraõaþ . hçdayastho yadà bhànuþ ÷a÷àïkogudamà÷ritaþ . helayà jayate yàyã sthàyã ca mriyate raõe . kàmàïgake divànàthe pucchaùañke ni÷àkare . sthàyino vijayastatra yàyina÷ca paràjayaþ . sampuñastho yadàdityo rudràïge candramà sthitaþ . yàyã ca bhaïgamàyàti ki¤citsthàyã jayã raõe . kàmàïgaü yàti cet bhànu÷candre ràhumukhasthite . saügràme vijayã yàyã, sthàyino bhaïgamàdi÷et . hçdayàïge yadà yuktau candràdityau vyavasthitau . devànapi jayet yàyã kiüpunarmànavaü balam>% .
     udaràdiyogaùañkam--%<udarasthe divànàthe ni÷ànàthe gudasthite . samayuddhaü bhavettatra ki¤cit yàyã jayã raõe . sampuñastho yadà bhànuþ pucche bhavati candramàþ . yàyibhaïgo, jayaþ sthàtustatra kàle na saü÷ayaþ . kàmàïgagaþ sahasràü÷urmastakastho ni÷àkaraþ . yàtrikobhaïgamàyàti sthàne vàsã jayã raõe . bhànurudaragoyatra ni÷e÷oràhuvaktragaþ . vivàdã hãyate tatra sthàyã jayati nànyathà . svarbhànorudare bhànurhçdaye tàrakàdhipaþ . anàyàsena saügràme yàyino jayamàdi÷et . udaràïge yadà yuktau candràdityau vyavasthitau . tadà sandhirna sandehaþ sainyayorubhayorapi>% .
     gudàdiyogaùañkam--%<ketudhiùõye sthite sårye candre vajràïga saüsthite . yàyibhaïgo, jayã sthàyã bhàùitaü vrahmayàmale . gude tãkùõàü÷usaüyukte kapàlasthe ni÷àkare . yàyã ca bhajyate tatra sthàyã jayati nànyathà . gudaçkùasthitaþ såryoràhuçkùasthitaþ ÷a÷ã . mahàhavaü bhaved voraü ki¤cit sthàyã jayã raõe . bhànurudgilite çkùe ÷a÷abhçt saüpuñe yadi . yàyino vijayastatra sthàyino bhaïgamàdi÷et . gudabhe vartate bhànurjañhare rohiõãpatiþ . daõóayitvà ripoþ sainyaü yàtàbhyeti nijàlayam . gude dinakaro yatra tatraiva yàminãkaraþ . samayuddhaü bhavettatra ki¤cidàgantuko jayã>% .
     vajràïgayogaùañkam--%<såryàïgasthaþ sahasràü÷urjihvàyàü ÷ãtaguþ sthitaþ . yàyinovijayaü vidyàt sthàyina÷ca paràjayam . pucchakùetrasthito bhànuþ rudrakùetre tu candramàþ . yàyino mçtyuràyàti jayalàbhau ca sthàyinaþ . pucchaùañke yadàdityaþ kàmàïge candramàþ sthitaþ . yàyã vijãyate tatra ÷akratulyo'pi vairibhiþ . aü÷umàlã sthitovajre jañharasthaü sudhàkare . àdatte'ri÷riyaü sarvàü jitvà yàyã raõàïgaõe . bhàskare ràhupucchasthe mçgàïke gudamà÷rite . samayuddhaü bhavet tatra ki¤cit yàyã jayã raõe . såryàcandramasau yatra vajràïge yadi saüsthitau . sainyayorubhayostatra badho bhabati ni÷citam>% .
     kapàlàdiyogaùañkam--%<rudràïgasthe divànàthe ràhujihvàïgagaþ ÷a÷ã . sthàyinastu jayastatra bhaïgo bhavati yàyinaþ . ràhu÷ãrùasthite mitre ÷a÷àïke hçdi saüsthite . vinà yuddhena gçhõãyàdyàyã sarvàmari÷riyam . kapàla saüsthitaþ såryaþ sampuñastho yadà ÷a÷ã . yàyinà jãyate tatra sthàyino bhaïgamàdi÷et . mastakasthe divànàthe dhiùõyanàthe guda÷rite . yàyino vijayo yuddhe sthàyinastu paràjayaþ . ràhu÷ãrùagatobhànuþ puccharkùe tu ni÷àkare . anyo'nyaü vigrahaü ghoraü yuddhaü bhavati dàruõam . dine÷o ràhurudràïge candrastatraiva saïgataþ . vinà÷aü koùaràjyasya yàyino mçtyumàdi÷et .>%
     ràhuda÷àïgavibhàgacakram--%<hçdayàdãni càïgàni jihvàntàni krameõa ca . da÷asaükhyànyahaü vakùye ràhucakrasya madhyataþ . puùpitaü phalitaü caiva niþphalaü jhañitaü gudam . ràjasantàmasaü vçddhaü mçtaü jihvà krameõa ca . puùpite trãõi dhiùõyàni kùemalàbhakaràõi ca . ÷atrubhaïgo bhavedyuddhe yàtrà màsena làbhadà . tata÷catvàri dhiùõyàni pakùaikeõõa phalanti ca . gajavàjidhanaü de÷aü yàyã tu labhate dhruvam . aphaleùu triviùõyeùu ùaõmàsairyàyinaü prati . sandhiü sevàü tathà de÷aü sthàyã yacchati ni÷citam . phalaü pràpnoti varùeõa jhañitai÷ca tritàrakaiþ . hastya÷vaputramitràdi de÷akoùaparigrahaiþ . gudaikena bhç÷aü lakùmãþ padminã priyavàdinã . råpayauvanasampannà màsayugmena labhyate . vigrahasya bhavedvçddhiryuddhe bhaïga stathaivaca . rogapãóà bhavedvarùe ràjasàkhyaistritàrakaiþ . hastya÷vaputramitràdi de÷akoùaparigrahàþ . ùaóbhirmàsairvina÷yanti yàyinastàmasatraye . tàmasàgre catuùke tu tàrakàvçddhasaüj¤akàþ . sarvanà÷akaràþ proktà màsaikena na saü÷ayaþ . tatastrãõi mçtyubhàni ràjamçtyupradàni ca . àr÷ovàta÷ca gulma÷ca pakùaikeõa phalanti ca . yuddhe bhaïgomahàbhãtirdravyanà÷aþ kulakùayaþ . sadyo mçtyuü labhedyàyã ràhuvaktre suni÷citam .>% iti da÷àïgaphalam .
     %<yuddhakàle yadà ÷ãdhraü yàtràyogo na labhyate . utpàdyete tadà ÷ãghraü tatkàlendudivàkarau . iùñanàóyohatàdhiùõyaiþ ùaùñibhàgàpta÷eùake . a÷vinyàdãndubhuktena yutastatkàlacandramàþ . yathà candrastathà såryaþ kartavya÷ceùñakàlikaþ . ahoràtrasya madhye tau vibhràntau dhiùõyamaõóale . sthiracakre purà proktaü candràdityaphalaü mayà . caracakre'pyanenaiva prakàreõa phalambhavet . sarveùu ÷ubhakàryeùu yàtràkàle vi÷eùataþ . sarvakàle ÷ubha÷candroj¤eyo hçdi gudodare . pucchaùañke kapàlasthe ÷a÷àïke ràhuvaktrage . bandhanaü hàni rmçtyu÷ca sarvakàryeùu jàyate . hçdi gudodare candre vivàhe nandati dvayam . naiþsvaü vaidhavyavidveùau mukhe pucche tu mastake . puùpite phalite guhye pra÷nakàle ÷a÷o ÷ubhaþ . aphale jhañite madhye mçtyuþ ÷eùàïgage vidhau . årdhe tu khecaraü cakramadhobhåcaramucyate . ubhayoþ sannipàtena ràhukàlànalaü matam>% .
     10 såryakàlànalacakram--%<årdhagàstrisraþ ÷ålàgràsti srastiryak ca saüsthitàþ . dve dve nàóyau sthite koõa ÷çïgayugmaü tathaikayà . madhye tri÷åladaõóàdho bhànubhàdya bhamaõóalam . sàbhijicca pradàtavyaü savyamàrgeõa sarvadà . çkùàùñake jayolàbhaþ çkùaùañke tathà punaþ . ÷çïgayugme rujàbhaïgo mçtyuþ ÷ålatraye sphuñam . nàmaçkùaü sthitaü yatra j¤eyaü tatra ÷ubhà÷ubham . adhogatai÷ca nakùatrairudvegobadhabandhanam . vivàhe vigraha yuddhe rogàrtau gamane tathà . såryakàlànalaü cakraü j¤àtavyaü ca prayatnataþ .>% (roge ca kujanakùatra dina çkùantu yuddhake . prayàõe kçttikà lekhyà anyatràrkasya dãyate) . kvacit adhikapàñhaþ
     11 candrakàlànalacakram--%<candrakàlànalaü cakraü vyomàkàraü likhedbudhaþ . caturdikùu tri÷ålàni madhye bhinnàni kàrayet . pårvatri÷ålamadhyasthaü dinaçkùàdi lekhayet . savyamàrgeõadàtavyà aùñàviü÷atitàrakàþ . tri÷åle ca bahirmadhye ma ye bahistri÷ålake . tri÷åle cakrabàhye ca cakramadhye tathaiva ca . nàmaçkùaü sthitaü yatra tatra j¤eyaü ÷ubhà÷ubham . tri÷åle ca bhavenmçtyurbhavya¤ca bahiraùñakam . làbhaþ kùemaü jayaþ praj¤à candragarbha na saü÷ayaþ . varjanãyaü prayatnena prathamàùñatripa¤cakam . çkùaü dvàtiü÷akaü càtra kàlaråpaü na saü÷ayaþ . làbhàlàbhau sukhaü duþkhaü jaya ÷caiva paràjayaþ . candrakàlànalaü cakraü j¤àtvà saü÷ayavarjitam>% .
     12 ghorakàlànalacakram--%<÷alàkàsaptakaü cakraü likhitvà candrabhàditaþ . triùu triùu ca çkùeùu nava såryàdayograhàþ . yadaïge nàmanakùatraü yuddhakàrasya jàyate . phalantasya pravakùyàmi ekaikasya yathàkramam . bhànunà ÷okasantàpaþ ÷a÷àïkaþ kùemalàbhadaþ . bhåsuto mçtyumàdhatte budhebuddhiþ prajàyate . jãve làbhaþ, ÷ubhaü ÷ukre, såryaputre mahadbhayam . ràhuõà ghàtapàta÷ca ketau mçtyurna saü÷ayaþ . yàtràjanmavivàheùu saügràme vigrahe'pi và . ghora kàlànalaü cakraü j¤àtvà karma samàrabhet>% .
     13 gåóhakàlànalacakram--%<saptarekhodbhavaü cakraü candrabhàdyaü bhamaõóalam . likhitvà kalpayeccakraü ùaóaïgaü jayakàïkùibhiþ . dinarkùàdgaõyate cakre gåóhasampuñakartarã . daõóaþ kapàlaü vajràïgaü j¤àtavyaü svaravedibhiþ . yatra çkùe sthita÷candrastatràdau trãõi gåóhakam . sampuñe nava bhànyatra kartarã ca tatastribhiþ . daõóe dhiùõyàni ca trãõi kapàle dhiùõyasaptakam . vajràïge trãõi dhiùõyàni ùaóaïga syeti nirõayaþ . yadaïge nàmanakùatraü yuddhakàrasya jàyate . vakùya ÷ubhà÷ubhaü tasya gåóhakàlànale sthitam . gåóhasthe vibhramo, yuddhe jayo bhavati sampuñe . kartaryàü sakùataü yuddhaü, daõóe bhaïgo na saü÷ayaþ . kapàlastha bhavenmçtyurvajreü tasya mahadbhayam . gåóhakàlànalaü cakraü bhàùitaü vrahmajàmale>% .
     14 ÷a÷isåryakàlànalacakram--%<dvàda÷àraü likheccakraü meùàdi dvàda÷ànvitam . kùetrayugma¤ca tatraiva vikhyàtaü ravicandrayoþ . sihàdyaü makarànta¤ca bhànukùetramudàhçtam . kumbhàdikarka paryantaü candrakùetraü na saü÷ayaþ . candrakùetragate sårye candrastatraiva saüsthitaþ . yàyino vijayoyuddhe sthàyino bhaïga nàdi÷et . såryakùetre gate candre såryastatraiva saüsthitaþ . yàyã bhaïgamavàüpnoti sthàyino vijayo bhavet . sårye såryàïgasaüyukte candre candràïgasaügate . tadà kàle bhavedsandhiryuddhaü tasya viparyaye . såryakùetra gate candre candrakùetragate ravau . mahàyuddhaü pravarteta saühàraþ sainyayordvayoþ . yàtràyàü yuddhakàle ca cakrametadvilokayet>% . atra vi÷eùaþ . %<ekena kråravedhena viddho bhavati candramàþ . svalpaü yuddhaü tadà kàle jàyate nàtra saü÷ayaþ . dvàbhyàü vàpi tribhirvàpi pàpairviddho yadà ÷a÷ã . tadà yuddhaü mahàghoraü sainyayorubhayorapi . vakraiþ pçùñhe bhavedyuddhamagre caivàticàribhiþ . madhyagatyà bhavenmadhye pàpaiþ saumyaistu tat naü hi . årdhvadçùñau bhavedårdhaü madhyadçùñau tu madhyame . adhodçùñàvadhastàcca kekare pàr÷vato bhavet . ÷aniràhukujàdityàstvekarekhàgatà yadi . candreõa saüyutàste ca tadà pàta catuùñayam . ÷aninà candrayuktena jãvavedhagatena ca . tadà vçùñirbhavennånaü varùopalamathocchritam . bhaumenàgnerbhavet pàto ràhuõà lauhapàtakçt . bhànu nà caõóavàta÷ca sarvaiþ sarve bhavanti ca . ÷ukreõa jalapàto'pi pàü÷upàtaþ ÷a÷àïkaje . guruõà ca¤calàpàtaþ digdàhaþ ketunà bhabet>% .
     15 saüghaññacakram--a÷vinyàdi likhet cakraü saptaviü÷ati tàrakam . trikoõaü navabhirvedhaþ kartavyastiryagàkçti . a÷vinãrevatãvedhã vedha÷cà÷vinijyeùñhayoþ . maghàpauùõai mathà÷leùe a÷leùàmålayostathà . evaü saüghaññacakraü ca kàryamçkùagatà grahàþ . bhåpanàmarkùasaüghaññe yuddhaü bhavati nànyathà . nirvedhe saumyabedhe ca yuddhaü nàsti na saü÷ayaþ . kråravedhe bhavedyuddhaü tatkàle ghoradar÷anam . yuddhakàïkùã bhavedràjà yasya bhaükråravedhitam . yuddhadveùã bhavet saumye tathà vedhavivarjite . saumyakråravibhàgena mitràmitra krameõa ca . vakràticàragatyà ca yuddhaü svalpa¤ca jàsti ca .
     16 kulàkulacakram(3)--%<dvitãyà da÷amã ùaùñhã kulàkulamudàhçtam . biùamà akulàþ sarvàþ ÷eùà÷ca tithayaþ kulàþ 1 ravicandrau guruþ sauri÷catvàro'pyakulàmatàþ . bhauma÷ukrau kulàkhyau ca budhavàraþ kulàkulaþ 2 . vàruõàrdràbhijinmålaü kulàkulamudãritam . kulàni samadhiùõyàni ÷eùabhànyakulàni ca 3 . tithau vàre ca nakùatre akule yàyino jayaþ . kulàkhye sthàyinonånaü sandhi÷caiva kulàkule>% .
     17 kambhacakram(2)--%<kumbhàkàraü likheccakraü tiryagrekhàprabheditam . tasya cordhvamadholekhyamekaikàntarabhaü kramàt . bhànubhàdyaü nyasettatra riktàü pårõàmiti kramàt 1 . evaü rà÷ikramàllekhyàriktà pårõà iti kramàt 2 . rikte riktà bhavadyàtrà pårõe yàtrà ÷ubhàvahà . iti yàtrà phalaü j¤eyaü kumbhacakradvaye sthitam>% .
     18 prastàracakra--%<trayoda÷ordhagàrekhà da÷a rekhà÷ca tiryagàþ . bhaveyuþ koùñhakàstatra saïkhyayàùñottaraü ÷atam . meùàdyà rà÷avolekhyàstiryak prathamapaïktiùu . navàü÷arà÷aya÷càdho navadhà sarvarà÷iùu . kavargànnavadhà lekhyaü koùñhake prathamàùñake . dvitãye saptame càdyà evaü ñàdyàstriùaùñhale . ya÷avargau caturthe ca avargaþ pa¤came tathà . navadvàda÷ake tàdyàþ ÷eùe pàdyàþ dvikoùñhake . caturakùarasaüyogàt a÷vinyàdikrameõa ca . j¤eyà navàü÷akà varõà meùàdirà÷imaõóale . bhaumaü ÷ukraü budhaü candraü bhànuü saumyaü sitaü kujam . guruü sauriü ÷aniü jãvaü vidadhyàt koùñhakopari . koùñhàkùaragato j¤eya ÷candrastatkàlasambhavaþ . tadadhãnaü phalaü sarvaü làbhàlàbhajayàdikam . dinaçkùagatànàóyaþ saptaviü÷ati tàóitàþ . ùaùñibhakte bhavedçkùaü tatkàlenduügataü sphuñam . iùñanàóyohatàdhiùõyaiþ ùaùñibhàgàpta÷eùake . a÷vinyàdãndubhuktena yuktastatkàlacandramàþ . kråra kùetràkùare candre na ÷ubhaü sarvakarmasu . ÷umakùetre ÷ubhaü caiva prastàre candranirõayaþ . nàóãphalau ya÷au vargà vavargodyuphalodayaþ . kuþpakùeõa ca màsena çtau ca to'yanodayaþ . janmakàle vivàhe ca yàne janmani saïgare . ÷a÷àïkasya phalaü ÷reùñhaü svara÷àstreùu ni÷citam . aü÷akenàü÷akaü guõyaü dhruvayuktaü kçtaü punaþ . catuþsthàmunayaþ (7, 7, 7, 7), såryàþ 12 sapta 7 randhra 9 guõeùavaþ 53 . màsàþ 12 ÷ailàþ 7 inà 12 statvà 24 rà÷ãnàü ca dhruvàime . guõàþ 3 ÷ailàþ 7 yugàþ 4 pa¤ca sapta pa¤càdrayo 7 yugàþ 4 . nàgà 8 vàõà 5 rasà 6 bhåtà 5 meùàderaü÷akà ime . nagnasya yo'ü÷akodevi! tasya svàmã ca yo grahaþ . tadva÷àt kàlavij¤ànamuditàü÷akasaükhyayà . sårye'yanaü kùaõa÷candre dinànyàre tathà budhe . çtavaü÷ca, gurau màsàþ, ÷ukre pakùaþ prakãrtitaþ . såryaputre samà devi! sarvadaivaüvidhiþ smçtaþ>% .
     19 tumbaracakre dçùñicakram--%<prastàre dvàda÷àre ca çkùàkùarakrameõa ca . navàü÷arà÷imàrgeõa cakraü bhavati tumbaram . yatra meùàdirà÷isthastatkàlenduþ prajàyate . grahadçùñiva÷àt sarvaü j¤eyaü tatra ÷ubhà÷ubham . trida÷e pa¤came dharme caturthàùñamasaptame . pàdavçddhyà nirãkùante prayacchanti tathà phalam . årdhadçùñã ca bhaumàrkau kekarau budhabhàrgabau . samadçùñã ca jãvendå ÷aniràhå tvadhomukhau . meùo vçùo mçgaþ kanyà karkamãnatulàstathà . àdityàdigraheùåccà nãcaü tu tasya saptamam . paramoccà di÷o10 ràmà 3 aùñàviü÷atithondriyàþ 15 . 5 . saptaviü÷àstathà viü÷aþ såryàdãnàü tathàü÷akàþ . paramoccàt paraü nãcamardhacakvàü÷asaükhyayà . nãcasthànàt krameõocca ukto'sàvatra khecaraþ . uccànnãcàcca yatturyaü samasthànaü taducyate . uccanãca samasthàne candraü j¤àtvà phalaü vadet . uccasthànasthitaü candraü bhomàdityau prapa÷yataþ . samasthàne ca gurvindå nãcasthaü ràhusåryajau . budha÷ukrau trikoõe ca candraü tatkàlasambhavam . anyatrasthaü na pa÷yanti jàtya ndhà iva khecaràþ . saumyadçùñisthite candre sarvaü saukhyaü prajàyate . kråradçùñigataü puüsàü mçtyurhànirmahadbhayam . evaü ÷ubhayute candre sarvaü saumyaü prajàyate . kråraiþ kråraphalaü tatra mi÷rairmi÷raü na saü÷ayaþ . raktaü pãtaü sitaü kçùõaü candre varõacatuùñayam . j¤àtavya¤ca prayatnena pra÷nakàle sadà budhaiþ . ravirbhaumaþ sitaþ saumyoguruþ sauriþ ÷a ÷ã tamaþ . varge÷à÷ca avargàdau grahàj¤eyà vicakùaõaiþ . syàtàü ravikujau raktau pãtau jãvabudhau grahau . ÷a÷i÷ukrau sitau varõau kçùõatvaü ràhumandayoþ . yadvarõa vargaga÷candrastasya svàmã ca yo grahaþ . tasya varõena varõatvaü ÷a÷àïkasya prajàyate . rakte candre bhavedyuddhaü kçùõe mçtyurna saü÷ayaþ . pãte ÷ubhaü vijànãyàtsite ÷ubhataraü phalam>% .
     20 tumburacakram--%<dvàda÷àraü likheccakraü nàóikaikà tridhà punaþ . pa¤came pa¤came sthàne tiryagvedhaü tathà kuru . aùñottara÷ataü caiva nàóãsaükhyà prajàyate . akùaràõyasya cakrasya nàóikàgreùu vinyaset . kråravedhàkùare candro yadà tatkàlasambhavaþ . tadà tasya phalaü vakùye vivàhàdau ÷ubhà÷ubham . vivàhe kråravedhena vaidhavyaü ca vi÷ãlatà . yàtràyà¤ca bhaveddhànirmçtyurbhaïgomahàhave . kråràþ sarve hànikaràgrahàþ saumyàþ ÷ubhapradàþ . dvyàdivedho bhavedyasya tasya mçtyurna saü÷ayaþ . tatkàlenduphalaü sarva yadktaü càdijàmale . gopitaütvanya÷àstreùu mayà càtra prakà÷itam>% . aïga÷abde 73 pçø cakranàmodde÷e caramitya÷uddham . tumbaramiti ÷uddham evamanyasyàpya÷uddhasyàtra dar÷itacakranàmànusàreõa tatra ÷uddhatà bodhyà
     21 bhåcarakhecaracakram--%<adhaþsthaü bhåcaraü cakramårdhvasthaü khecaraü tathà . carasthiravibhàgena sthàyã yàyã phalaü kramàt . meùàdidvàda÷àre ca vàmamàrgeõa bhåcaram . tasyordhaü khecaraü cakraü dakùamàrgeõa sarvadà . ye grahàràhu màrgasthà bhåcakre te vyavasthitàþ . såryamàrgeõa ye lagnàþ khecaràþ khecarasthitàþ . bhåcakre saüsthitaiþ pàpaiþ khecakre saumyakhecaraiþ . sthàyiyàyibalaü j¤eyaü kramàt svara vicakùaõaiþ . saumya÷ca bhåcare cakre kråràþ khecaragà yadi . saühàrojàyate tatra sainyayorubhayorapi . bhåcarasthàgrahà yatra dç÷yante ca ÷ubhà÷ubhàþ . yàyã saühàramàyàtisthàyã sàrdhakùaye jayã . khecare khecaràþ sarve saumyàþ pàpagatàyadà . sthàyino balasaüvarto yàyã jayati sakùataþ . bhåcare khecare sarve yadà mi÷rà ÷ubhà÷ubhàþ . tadà mi÷raü phalaü vàcyaü sthàyino yàyino'pi và>% .
     21 pathacakram--%<a÷vinyàdãni dhiùõyàni païktiyuktyà likhedbudhaþ . nàóãnà¤ca traye vedhaþ sarpàkàraþ pathàkhyake . kråravedhasthità nàóã taddhiùõyena yute dine . yàtrà yuddhaü na kartavyaü pathacakre tvidama phalam>%!
     22 nàóãcakram(3)--àrdràdikaü likheccakraü mçgànta¤ca trinàóikam . bhujaïgasadç÷àkàraü madhye målaü pratiùñhitam . yaddine caikanàóãsthà÷candranàmarkùabhàskaràþ . taddinaü varjayettasya vivàhe vigrahe raõe . 1 ekanàóãgate bhaume ravijãvasamanvite . yadà candreõa saüyukte tadàkùauõã pariplutà . årdhvanàóãgato vàyu rmadhyanàóyàü samobhavet . adhonàóyàü bhavetvçùñi retadvçùñestulakùaõam 2 vivàhàïgatrinàóãcakram--%<a÷vinyàdi likheccakraü sarpàkàraü trinàóãkam . tatra vedhava÷àt j¤eyaü vivàhàdi ÷ubhà÷umam . àdyanàóãganakùatràõya÷viraudra punottaràþ 7 . 12 . hastendramålabàruõyaþ pårvabhàdrapadastathà 1 yàmyaþ saumyo 5 guru 8 ryoni 11 ÷citrà mitra 17 jalàhvayam 20 . dhaniùñhà cottarà bhàdrà madhyanàóãvyavasthitàþ . kçttikà rohiõã sàrpa 9 mathàsvàtãvi÷àkhakam . uttarà ÷ravaõaü pauùõaü 27 pçùñhanàóãvyavasthitàþ . vedhanàóyçkùama÷vinyàdiùaùñhaü ca dvitãyakam . yàmyàdi turyaturyaü ca kçttikàdi dvikaü dvikam . evaü nirãkùya boddhavyaü kanyàmantre gurau svare . paõyastrãsvàmimitreùu de÷e gràme pure gçhe . ekanàóãsthaçkùàõi yadà syurvarakanyayoþ . tadà bedhaü vijànãyàdgurvàdiùu tathaiva ca . prakañaü yasya janmarkùaü tasya janmarkùatovadet . pranaùñaü janmabhaü yasya tasya nàmàrkùato vadet . dvayorjanmabhayorvedho dvayornàma rkùayostathà . janmanàmarkùayorvedho na kartavyaþ kadàcana . ekanàóãsthità duùñà bhartu÷caiva kulàïganà . tasmànnàóãvyadhovãkùyo vivàhe ÷ubhamicchatà . àdyanàóã vyadhe bhartà madhyanàóãvyadhe dvayam . pçùñhanàóãbyadhe kanyà mriyate nàtra saü÷ayaþ . samàsanne vyadhe ÷ãghraü dåravedhe cireõa tu . vyadhàntarabhamànena varùe riùñaü prajàyate . ekarkùaü jàyate yatra vivàhe varakanyayoþ . målavedho bhavettatra mahàduùñaphalapradaþ . ekanàóãsthità yatra gururmantra÷ca devatàþ . tatra dveùaü rujaü mçtyuü krameõa phalamàdi÷et . prabhuþpaõyàïganà mitraü de÷o gràmaþ puraü gçham . eka nàóãgatà bhavyà na bhavyà vedhavarjitàþ . kråra grahagatà nàóyo yasya janmarkùasambhavàþ . tasya mçtyurna sandeho yàtràyuddhe bhayaü bhavet . dvyàdikråravyadho yasya cakre caiva trinàóike . hànirvighnaü bhayaü kle÷ojàyate badhabandhanam . evaü saumyavyadho yasya janmadhiùõye prajàyate . jayo làbhaþ sukhaü tasya jàyate nàtra saü÷ayaþ . ÷ubhapàpagrahairviddhà yasya janmarkùanàóikà . tasya mi÷raü phalaü vàcyaü nàóãcakre svaraj¤akaiþ>% 2 . %<etaccakraü samàlikhya a÷vinyàdyaü hi païktitaþ . vedho dvàda÷anàóãbhiþ kartavyaþ pannagàkçtiþ . àdyaü÷ena caturthàü÷aü caturthàü÷ena càdimam . dvitãyena tçtãya¤ca tçtãyena dvitãyakam . evaü càü÷avyadhoyeùàü jàyate varakanyayoþ . teùàü mçtyrannasandehaþ ÷eùàü÷àþ svalpaduþkhadàþ . gurumantrà÷ca devà÷ca svasthàne ca su÷obhanàþ . anyàü÷akagatàbhavyà j¤àtavyà svaravedibhiþ . evaü jànàti ya÷cakraü cakraràjaü trinàóikam . tasya pàõitale j¤ànaü sarvadaika pratiùñhitam>% 3 .
     23 kàlacakram--%<navordhagàni dhiùõyàni nava tiryaggatàni ca . adhogatàni dhiùõyàni nava caiva vinirdi÷et . caturnàóãkçto vegho madhyaçkùatrayojjhitaþ . sarpàkàra¤ca taccakraü kàlacakraü prajàyate . trãõi madhyagatarkùàõi tàni kàlamukhàni ca . koõasthite ca ye dhiùõye te ca daüùñre dvayaü matam . dinarkùamàditaþ kçtvà nàmarkùaü yatra saüsthitam . mukhadaüùñràgato mçtyuþ ÷ubhamanyatna saüsthite . jvarite naùñadagdhe ca vivàhe vigrahe raõe . kàla daüùñràsyagaü nàma yasya tasya mahadbhayam>% .
     24 såryaphaõicakram--%<saptaviü÷atibhànyatra païktiyuktyà krameõa ca . tryantare tryantare caiva phaõicakraü trinàóikam . yatra çkùe sthito bhànustadàdi gaõayedbudhaþ . nàmarkùaü ca sthitaü yatra j¤eyaü tatra ÷ubhà÷ubham . kuryànmçtyuü ca roga¤ca nàóãvevaü gato nçõàm . varjayet sarvakàryeùu yuddhakàle vi÷eùataþ . nirvedharkùakamadhyasthaü yasya nàma prajàyate . siddhyanti tasya kàryàõi saügràme vijayo bhavet>% .
     25 candraphaõicakram--%<såryaphaõã÷vare cakre yaduktaü ca ÷ubhà÷ubham . candràdau tatphalaü cakre j¤eyaü sarvaü phaüõã÷vare .>%
     26 kavicakram--%<hãnasainyaþ sadà sthàyã yàyã sainyàdhikaþ sadà . abalasya balopàyaü vakùye'haü kavisaïgare . prayàõe cotprayàõe và ni÷ãthe mçgayàïgate . ÷okàrti vyasanapràpte hatasainye vinàyake . aùñadhà kavikàlastu kathito durbale nçpe . itthaü kurvan paràn yuddhe jayatãha na saü÷ayaþ . caturasraü trinàóãkam kavicakraü likhedvudhaþ . prave÷e nirgage bhàni sthànaviùõyàdi vinyaset . yatra nàmàïkite sthàne ÷atrusainyaü vyavasghitam . tatra cakram samàlekhyaü senàdhyakùarkùapårvakam . trãõi trãõi prave÷e ca ã÷àdau vidi÷i kramàt . nirgame turyaturyau ca pårvà÷àdikrameõa ca . saumyàþ krårà grahàyatra prave÷e nirgame sthitàþ . vakràticàragàstatra j¤àtvà kaviraõaü kuru . jãvapakùasthite candre akularkùe prave÷ake . yànaü kaviraõe proktaü j¤àtvà prave÷anirgamau . udite'stasvaro yasya yatra janmendusambhavaþ . taddine te bhañàþ sarve varjanãyàþ kavau raõe . kråre ÷ãghre prave÷arkùe yatra tatra bi÷edraõe . vakrasthe nirgame somye taddi÷i nirgama kuru . prave÷arkùe prave÷aü ca nirgame nirgame kruru . bhåbalaü pçùñhataþ kçtvà proktaþ kaüviraõe jayaþ .>%
     27 khalacakram--%<caturasraü caturdvàraü>% khalacakraü likhedbudhaþ . nandàdyàstithayonyasyàþ påryadvàrakrameõa ca . pårvà÷àdicatuùke tu sapta sapta krameõa tu . kçttikàdi likhenmadhye khale mànyaùñaviü÷atim . ÷anicandrau kuja saumyau bhànu÷ukrau vçhaspatiþ . madhye bahirgatàdeyà apasavyaü di÷àü kramaiþ . yaddine yaddi÷i syuste tithidhiùõyadinàdhipàþ . prave÷aþ khalakadvàre kçrtavyastena sarvadà . khalakàbhyantare kàlaþ ÷anisåryejyamaïgalaiþ . budha÷ukrendubhirbàhye yàyã sthàyã kramàjlayã . khalake madhyanakùatre yo graho yatra saüsthitaþ . tatra sthàne gate candre phalaü vakùye ÷ubhà÷ubham . såryas thànesthite ÷åre mçtyu÷candrasamà÷rite . bhaumasthàne bhahàkrodhã budhasthàne mahadbhayam . gurusthàne sthitaþ sthàsnurbhaïgamàyàti bhàrgave . ÷anisthe sakùataü yuddhaü ràhusthe maraõaü dhruvam . vakrasthàne bhavedyuddhaü ÷ãghra sthàne ca dhàvati . samacàragate sthàyã kùãõendusthe ca mohanam . krårapçùñhe jayo yuddhe, saumyapçùñhe paràjayaþ . kråre ca saümukhe mçtyurjayaþ saumyagrahe sthite . yodhayoþ pçùñhagàþ krårà ubhayormçtyu kàrakàþ . saumyàþ sandhipradà yuddhe mi÷rà mi÷raphalapradàþ .
     28 koña cakram (8)--%<athàtaþ saü pravakùyàmi koñayuddhasya nirõayam . alpàriþ kurute yatra bhårisainyaparàbhavam . yasyà÷rayabalàdeva ràjyaü kurvanti bhåtale . vigrahaü caturà÷àyàü sàmàtyaiþ ÷atrubhiþsaha . viùamaü durgabhaü ghoraü cakra bhãrubhayàvaham . kapi÷ãrùa¤ca ÷obhàdyaü raudràññalakamaõóinam . pratolã yatra kàlàsyaü parikhà kàlaråpiõã . raõamaõóakçtàñopaþ ñhiïkunãyantramaõóitam . musalairmudgaraiþ pà÷aiþkuntakhaïgairdhanuþ÷araiþ . saüyutaiþ subhañaiþ ÷årairiti durgaü samàdi÷et . durgastho durgamaþ ÷atrurasàdhyo yena sidhyati . koñacakraü pravakùyàmi vi÷aùàdaùñadhà matam . prathamaü mçõmayaü koñaü jalakoñaü dvitãyakam . tçtãyaü gràmakoña¤ca caturthaü girigahvaram . pa¤camaü parvatàrohaü ùaùñhakoña¤ca óàmaram . saptamaü vakrabhåmisthaü viùamàkhyaü tathàùñamam . mçõmathe sàdhayet khaõóirjalasthe jalamokùaõam . gràmadurge'gnidàna¤ca prave÷o gahvaürasya ca . parvate sthànabheda÷ca bhåbalaü óàmareraõe . cakràkhye kaviüyoga÷ca viùame sthàyiyàyità . ativarõaü kàlakarõa¤cakràvartaü ca óàmaram . tàlàyarta¤ca padmàïgaü yakùabheda¤ca ÷àmbaram . etannàmàùñakaü j¤eyaü durgàùñakakrameõa ca . yasya vargasya yobhakùyaþ sa vargastasya bhaïgadaþ . a garuóaþ ka màrjàraþ ca siühaþ ña ÷unãsutaþ . ta sarpaþ pa àkhuka÷ca ya gajaþ ÷a ajàsutaþ . durgavargasya ye bhakùyà varjyàstadbhàgajà naràþ . tadvargyàstu raõe tyàjyà na kartavyà gaóàdhipàþ svavargapa¤came sthàne khaõóirbhaïga÷ca jàyate . avargàdyaùñakaü j¤eyaü pårvàdyaùñadi÷àü kramàt . koñacakraü likheccàdau caturasraü trinàóikam . kçttikàdãni bhànyatra sàbhijanti nyasedbudhaþ . bahiþ koñe ca madhye ca madhye durge bahirbahiþ . prave÷o nirgamastatra j¤àtavyaþ svaravedimiþ . ã÷àt prave÷adhiùõyàni madhyàt pràcãvinirgamaþ . vahirdvàda÷a bhànyatra pràkàre tàrakàùñakam . durgamadhye tathà càùñau tanmadhye stammaturyakam . kçttikà puùyasàrpa¤ca maghàsvàtãvi÷àkhakam . anuràdhàbhijit karõo dhaniùñhà÷viyamàhvayam . bràhmaü punarvasu bhàgyaü citrà jyeùñhà tathottarà 12 . ÷atabhaü revatã caivaü pràkàre tàrakàùñakam . mçgaraudrottaràhastamålamàùàóhapårvakam . pårvottarà taüthà bhàdrà madhye tàràùñakaü tathà . pràcyàü raudraü yame hastaü pårvàùàóhà ca pa÷cime . kauveryàmuttarà bhàdrà hyetatstambhacatuùñayam . kçttikàdyaü maghàdya¤ca maitràdyaü vàsavàdikam . trãõi trãõi prave÷e ca dvàda÷arkùàõi nirgame . kçttikàdirayaü nyàsaþ subedhàrthaþ pradar÷itaþ . durgabhàdgaõanà càtra grahairvàcyaü tataþ phalam . durganàmasthito varõoyadvargoccàritaþ sphuñam . tadà÷àdi likheccakraü kramàt svaravicakùaõaiþ . caturasraü 1 vçttaü 2 dãrghaü 3 trikoõaü 4 vçttadãrghakam 5 . ardhacandraü 6 tathà j¤eyaü gostanaü 7 dhanuràkçti 8 . caturasre yathà nyàso bhåmibhàgakrameõa ca . prave÷e nirgape hyasti tathà vçttàdisaptake . durge bhitti vibhàgena dàtavyaü dhiùõyamaõóalam . tatra sthaiþ khecaraiþ sarvaiþ phalaü vàcyaü yathoditam . bàhyabhe madhyabhe vàpi yatrasthàþ krårakhecaràþ . tatrasthàne kçtaü yatna hanti durgaü sasainikam . budha÷ukrendujãvà÷ca sadà saumyà grahà matàþ . ÷anyarkaràhuketvàrà matàþ krårà budhairime . triprakàro grahe càro vakraþ ÷ãghraþ samomataþ . uccanãcasamàste ca tridhà cakre bhramantiü ca . årdhaü càdhaþ samàstirùyagdçùñibheda÷caturvibdhaþ . svake mitre samaü ÷atrau caturdha ca gçhe grahaþ . såryamuktà udãryante ÷ãghrà÷càrke dvitãyage . samàstçtãyage yànti mandagatyà caturthage . vakraþ syàt pa¤caùaùñhe'rke tvativakro'ùñasaptame . navame da÷ame bhànau jàyatekuñilà gatiþ . ÷ãghragà÷ca bhavantyete dvàdagaikàda÷e tathà . ràhurvakraþ sadà j¤eyo ravãndå ÷ãghra gau tathà . ÷ãghro'ticàragatyà ca sama÷ca saptamandayà . vakràtivakrakauñilyagatyà vakragrahomataþ . kråro'tikråratàü yàti saumthoyàtyatisaumyatàm . vakracàre samutpanne ÷ãghre tåktaviparyayaþ . meùo vçùomçgaþ kanyà karka mãnatulàstathà . ravyàdãnàü kramàduccaü nãcaü yattasya saptamam . uccànnãcàcca yatturyaü samasthànaü taducyate . uccasthaü madhyamaü nãcaü vakre yatra vyavasthitam . årdhadçùñã ca bhaumàrkau kekarau budhabhàrgavau . samadçùñã ca jãvendå ÷aniràhå tvadhodç÷au . suhçdorkendubhaumejyà evaü ÷ukraj¤abhànujàþ . anyonyaü vairiõohyete ràhãþ sarve ca ÷atravaþ . svakùetrasthe balaü pårõaü pàdonaü mitrabhe grahe . ardhaü samagçhe j¤eyaü pàdaü ÷atrugçhasthite . krårogarbhe puraühanti pràkàre khaõóikàrakaþ . bahiþstho veùñake sainthe mçtyudo nàtra saü÷ayaþ . kråràgarbhe, ÷ubhà bàhye ni÷citante puràntakàþ . saumyà madhye bahiþ krårà asàdhyaü durgamucyate . kråracatuùñayaü madhye pràkàre somyakhecaràþ . bhedobhaïgo bhavettatra vinà yuddhena gçhyate . pràkàre saüsthitàþ kråràmadhye saumyàgrahà yadi . durgabhaïge samutpanne bhaïgamàyàti veùñakaþ . madhye nàóãsthitàþ saumyàþ kråràü bahiravasthitàþ . sainyàvartobahiþ ÷atrorthinà yuddhena jàyate . pràkàre puramadhye ca yadà krårà vyavasthitàþ . saumyà bàhye tadà durgamayatnenàpi siddhyati . saumyà madhye ca koñe ca bàhye pàpagraho yadi . devairbrahmàdibhirdurgaü raõàramme na gçhyate . pràkàrabàhyagàþ kråràþ saumyà madhyagatà yadi . yuddhe pràkàrakhaõói÷ca purabhaïgo na jàyate . saumyà bàhye tathà koñe madhye kråragrahàþsthitàþ . svayaü durgaü prayacchanti veùñakasya gaóàdhipàþ . bàhyàbhyantaragàþ kråõàþ pràkàre ÷obhanà grahàþ . ripupakùaþ kùayaü yàti vinàyuddhena ni÷citam . pràkàrasthà grahàþ kraràbahirmadhye ÷ubhàþsthitàþ . samayuddhaü bhavettatra khaõóiþpàtà dine dine . stambhàntaragatà yasyaü grahàþ saumyàþ ÷ubhànvitàþ . bhaveyustasya koñasya na nà÷astu kadàcana . yadi sàkùàdahaü (÷ivaþ) tatra yudhyamànoraõe'mbike .! tathàpi na bhayaü vidyàditi satyaü ca nànyathà . bhaumyàþ kråràgrahà÷càùñau madhye pràkàrabàhyagàþ . ekasthà yatra kurvanti saïgràmaü tatra dàruõam . gajà÷varathabhåpàlaiþ sàmantairmaõóale÷varaiþ . tatràpyakabhañàmarda ubhayoþ sainyayoþ kùayaþ . bàhye ÷atruprave÷arkùe saügràmaü càrabhedyadà . tadà sidhyati tat durgaü na karotãha vismitam . koùñasthaistu gatoyoddhà ÷astrahasto mahàbalaþ . ÷astraütyaktvà bravãtyevaü dharmamàrbaü dadakha me . nirgameùu ca çkùeùu saügràmaü yadi càrabhet . naiva siddhyati tadvurgaü koñastha÷ca jayàvahaþ . bàhyanàóyàü sthità ye ca grahàþ pàpànvità yadà . madhye ÷ubhànvità ye ca tatra bhaïgo na jàyate . gaóàdhã÷àþ smçtàþ saumyà veùñàdhã÷à÷ca pàpakàþ . kùetrayugme sthità ye ca j¤àtavyà÷ca prayatnataþ . gaóàdhã÷o bhaveccandro veùñàdhã÷a÷ca bhàskaraþ . candrasåryavibhàgena j¤àtavyaü ca balàbalam . aü÷àdhã÷obhaveccandrastàràdhã÷ohi bhàskaraþ . candrasåryagatiü j¤àtvà pa÷càddveùaü tu kàrayet . veùñàdhã÷o bhavenmadhye gaóàdhã÷o hi yàhyagaþ . svayaü durgaü prayacchanti veùñakasya gaóàdhipàþ . càpakuntagadàpà÷akhaïgahastairmahàbhañaiþ . abhaïgayordvayo ràj¤oþ senyàvarto hi jàyate . vàhinyo raktavàhinyo dustaràþ pretasaïkulàþ . vasàsçkpaïkaliptàïgà antramàlàvaguõñhitàþ . gçdhrakàka÷ivà÷yena÷àkinãpretaràkùasàþ . vetàlakhecarà bhåtàþ rpi÷àcàþ svecchayàdçtàþ . ãdç÷a¤ca màdàthoraü tatkàle jàyate dhrubam . na ka÷cidvijayã yuddhedvayaü yàti yamàlayam . samasaükhyàþ ÷ubhàþ kråràþ bahirmadhye yadà sithatàþ . tadà sandhiü vijànãyàt sainyayorubhayorapi . krårairbhaïgojayaþ saumyairmi÷rai rmi÷raü phalaü matam . vicàrya yuddhaü kartavyaü koñacakre svarodaye . prabe÷adhiùõyage candre jãvapakùarkùasaüsthite . ni÷i kaviraõaü durge kartavyaü bàhyasainyakaiþ . nirgamarkùasthite candre durgàbhyantaragairnçpaiþ . kartavyaü kaviyuddhaü tu ràtrau supte vahirjane . prave÷anirgamàvuktau sainyayorubhayorni÷i . kavau koñe jayoyuddhe viparãte paràjayaþ . krårovakrã prave÷arkùe puramadhyagato yadà . tadà koñavinà÷àya koñam tho bàhyabhåpateþ . prave÷e bàhyagairvakraiþ kråraiþ svasainyavigrahaþ . durbhikùaü mçtyurbhaïga÷ca bahiþsainyasya jàyate . nirgamarkùe bahiþsthe ca krårovakraü karoti cet . pràkàrasya bhavedbhaïgaþ pràkàrasthe purasya ca . purabhe nirgame vakràþ katha¤cit krårakhecaràþ . durgaü suktvà tadà kàle duþrgasthaþ prapalàyate . yathà kråraistathà saumyaiþ phalaü gràhyaü viparyaye . mi÷rairmi÷raü vijànãyàt koñacakre na saü÷ayaþ . uktagrahaiþ samàyogo na càtyairna balo¤jhitaiþ . na bhàskarakarocchinnairna khecaraparàjitaiþ . durgasainyaü tathà tåcce pràkàre maghyabhàgataþ . nãcastha veùñaka sainya j¤àtavya svaravedibhiþ . koñaü koñàdhipau nãcau nighnantau bhaumabhàskarau . samasthau ca puraü sarvamuccas thau niphalau ca tau . pràkàraveùñakàn ghrantàvuccasthau ràhusåryajau . pràkàrasthau bahiþsainyaü nãcasthau niþphalau catau . samadçùñyà guru candrau pa÷yataþ sarvataþ sadà . tiryakasthànaü budha÷ukrau phaladau nàtra saü÷ayaþ . årdhvadçùñigrahaiþ kuryàtóhaïkulãyantravàhanam . same ca sàdhayet khaõóirandhrapàtamadhomukhe . durgamadhyasthite sårye jala÷oùaþ prajàyate . candre bhaïgaþ, kuje dàho, budhe buddhibalànaràþ . vàkpatau durgamadhyasthe subhikùa pracuraü jalam . calacittànaràþ ÷ukre, mçtyurogo ÷anai÷care . durgamadhye sthite ràhau bhedobhaïgo mahadbhayam . ketau madhyagate tatra viùadànaü gaóàdhipe . itthamuktaü phalaü madhye evaü bàhyasthitairgrahaiþ . upagraha samàyogàdatyantaü pràõasaü÷ayaþ . akàràdisvaràþ pa¤ca pårvàdyà÷àcatuùñaye . madhye'ntyaü savyamàlikhya antasthàne ca khaõóikà . durganàmnaþ svaroyasya bàlo vàstamito'pi và . taddine pràrabhedyuddhaü durgaü siddhyati nànyathà . vajràrgalavidhàünaü ca kartavyaü durgarakùaõe . bha¤jane yamaràjàkhyaü yaduktaü càdijàmale . ÷ukrobudhogururmando ràhurmandaþ sitobudhaþ . candraþ såryaþ ÷aniþ saumyo vai÷àkhàt koñapàlakàþ>% .
     29 gajacakram--%<athàtaþ saü pravakùyàmi cakra>% màtaïganàmakam . yena vij¤àtamàtreõa yàtràyuddhe jayobhavet . gajàkàraü likheccakraü sarvàvayavasaüyutam . aùñàviü÷ati bhànyatra deyàni sçùñimàrgataþ . mukhe ÷uõóàgra netreca karõe ÷ãrùàïghripucchake . dvikaü dvika¤ca dàtavyaü pçùñhodare catu÷catuþ . dviradarnàmabhànyàdau vadanàdgaõyate budhaiþ . yatra dhiùõye sthitaþ saurirj¤eyaü tatra ÷ubhà÷ubham . sukha÷uõóàgranetre ca sauribhaü sastakodare . yuddhakàle bhanedyasya jayastasya na saü÷ayaþ . pàde pçùñhe ca pucche ca karõasaüsthe ÷anai÷care . mçtyurbhaïgo raõetasya airàvatasamoyadi . eteùàü duùñabhànà¤ca yatkàle saüsthitaþ ÷aniþ . tatkàle paññabandha÷ca varjanãyaþ prayatnataþ . pçthivyà bhåùaõaü meruþ ÷arvaryà bhåùaõaü ÷a÷ã . naràõàü bhåùaõaü vidyà sainyànàü bhåùaõaü gajaþ . ÷aratromaracakràdyairgajaskandhahatànaràþ . tatkùaõàt svargaptàyànti tasmàt svargopamàgajàþ . nàsti hastisamoyoddhà nàstihastisamaþ sakhà . nàsti hastisamobandhurnàsti hastisamoripuþ .
     30 a÷vacakram--%<a÷vàkàraü likheccakrama÷vadhiùõyàditàrakàþ . vadanàt sçùñigà deyà aùñàviü÷atisaükhyayà . mukhàkùikarõa÷ãrùeùu pucchàïghrau yugmasaükhyayà . pa¤ca pa¤codare pçùñhe sauriryatra phalaü tataþ . mukhàkùyudara÷ãrùeùu yadà saurirvyavasthitaþ . yuddhakàle tadà tasya jayo bhavati nànyathà . karõapucchàïghripçùñhasthe a÷vacakre'rkanandane . vibhramaü bhaïgaü hàni¤ca karotya÷vo mahàhave . etatsthàne sthitaþ sauriryadà kàle hayasya ca . paññavandhe game yuddhe varjayettaü hayaü nçpaþ . de÷àntarasthitàstasya ripavaþ santi ÷aïkitàþ . turaïgàyasya bhåpasya vicaranti mahãtale . medinã tasya yasyà÷và iti vàkyaü vini÷citam . sarvàþ÷riyo na ràjante vinà'÷vena mahãbhujàm>% .
     31 rathacakram--%<àdau cakraü samàlikhya rathàkàraü su÷obhanam . rathàgre tritri÷ålàni rathacakraü tridaõóakam . bhànubhaü madhya÷ålàgre tataþ svarkùagatàni ca . trãõi trãõi likhedevaü saptaviü÷atisaükhyayà . mahàrathikanakùatraü yatra tatra ÷ubhà÷ubham . ÷çïge mçtyurjaya÷cakre rathe sandhiþ sadaõóake>% .
     32 vyåhacakram--%<aùñàraü vartulàkàraü vyåhacakraü trinàóikam . daõóacatuùñayaü bàhye kartavya¤ca caturdi÷am . pårvadaõóàgratonyasya dinabhàdyaü bhamaõóalam . prave÷e nirgame caiva trãõi trãõi pradakùiõe . ÷a÷isaüj¤àùñakaü madhye tadbàhye bhànusaüj¤akam . tçtãyaü ràhusaüj¤aü ca kretu rdaõóavatuùñaye . candrarkùe vijayolàbhaþ såryarkùe madhyasaü phalam . ràühudhiùõyàùñake vighnaü mçtyuþ ketucatuùñaye . evamukaü catuþsthàne yaddine yasya nàmabham . taddine tat phalaü tasya sarvakàryeùu sarvadà>% .
     33 kuntacakram--%<kuntàkàraü likheccakra tãkùõadaõóasamanvitam . dinabhàdi samàrabhya kartavyaü navakatrayam . ràjabhaü nathake yatra tatra vakùye ÷ubhà÷ubham . tãkùõe mçtyu rjayodaõóe ÷eùadhiùõye samaü raõam>% .
     34 khaïgacakram--%<khaógacakraü samàlikhya navabheda samanvitam . yodhadhiùõyàt samàrabhya trãõi trãõi likhedbudhaþ . yavaü vajraü tathà muùñiü pàlikàü vandhadhàrike . svaógaü tãkùõaü vijànãyàn navàïgàni vidhànataþ . yavàdau yatra bandhànte jàyante krårakhecaràþ . mçtyurbhaïgo bhaveduddhaü somyairlàbho jayastathà . khaóge dhàràdvaye tãkùõe krårairjayati saïgare . saumyaistathà bhavedbhaïgo mi÷rairmi÷raphalaü matam>% .
     35 churikàcakram . %<yathà khaïgaü tathà vidyàcchurikà cakranirõayam . krårasaumyavibhàgena yodhadhiùõyàdi vinyaset>% .
     36 càpacakram--%<càpacakraü samàlekhya guõavàõasamanvitam . ÷a÷inakùatratobhàni trãõi trãõi samàlikhet . trãõivàõasya måle tu madhye mårdhnikramàttathà . càpamålasya madhyordhe trãõi trãõi tathà punaþ . guõe tu trãõi trãõyeva yodhanakùatrataþ phalam . ÷aramåle bhavenmçtyurmadhye vyàdhiþ phale jayaþ . guõamadhye bhaved bhaïga÷càpamadhye dhanakùayaþ . càpordhe vijayoj¤eyo, guõordhe làbhasaüyutaþ . càpàdho vigraho mçtyurguõàdho'pi tathà phalam . pàpagrahayute neùñaü vi÷eùeõa tu nànyathà . saumyayoge jayolàbha÷càpacakre samàdi÷et . ÷ubhapàpasamàyoge balàdhikye balaü sphuñam>% .
     37 ÷anicakram--%<÷anicakraü naràkàraü likhitvà sauribhàditaþ . nàmadhiùõyaü bhavedyatra j¤eyaü tatra ÷ubhà÷ubham . mukhaikandakùadosturyaü ùañpàde turyaü vàmake . hçdi pa¤ca trayaü ÷ãrùe netraguhye dvikadvikam . hànyàsye dakùadorlàbhaþ bhramo'ïthrau vàmadorujam . hçdi ÷rãrmastake ràjyaü netre saukhyaü mçtirgude . janmàùñadvàda÷e turye yadà vighnakaraþ ÷aniþ . tadà saukhyaü yapustha cet hçt÷ãrùa netradakùadoþ . tçtãyaikàda÷e ùaùñhe yadà saukhyakaraþ ÷aniþ . tadà vighnaü ÷arãraü cet vaktràïghriguhyavàbhadoþ . yasya pãóàkaraþ sauristasya cakramidaü sphuñam . likhitvà kçùõavarõena tailamadhye kùipedbudhaþ . niþkùipya bhåmimadhyasthaü kçùõapuùpaiþ prapåjayet . tuùñiü yàti na sandehaþ pãóàü muktvà ÷anai÷caraþ>% .
     38 sevàcakram--%<sevàcakraü ÷ãre sapta pçùñhe sapta tathodare . pàdayoþ sapta çkùàõi sàbhijintyatra vinyaset . svàmibhàdbhçthabhaü guõyaü, bhçtyabhàt svàmibhaü tathà . nimphalaü pàdapçùñhasthe phaladaü mastakodare>% .
     39 naracakram--%<naracakraü samàlikhya aùñàvayavasaüyutam . yena vij¤àtamàtreõa kriyate kùàtanirõayaþ . mukhaikaü mastake trãõi haste pàde catu÷catuþ . hçdi pa¤ca trikaü kaõñhe sàbhijit tatra vinyaset . kçtvà yodhabhamàdau tu mukhamastakavàmake . hastapàdodare kaõñhe dakùahastàïghri gaõyate . yatràïge bhànubhaumàrkiràhavodhiùõyasaüsthitàþ . tatra ghàtaü vijànãyàt candrayoge vi÷eùataþ . grahabhuktipramàõena navàü÷akakrameõa ca . prahàrojàyate tatra vakre dviguõasaükhyayà . nijabhe càrdhaghàtaü ca pàdonaü mitrabhe grahe . udàsãne bhavet sarvaü dviguõaü ÷atråkùetrage . eko'pyanekaghàtaü ca karoti bhåbalojjhitaþ . bhåbale ca yadà kheñàþ sthitàghàtaü na kurvate . yatra yatra sthite ghàto yatrayatrasthitena hi . tatphalaü kathayiùyàmi grahabhåmiva÷àtpunaþ . kråràthàtaü na kurvanti pçùñhadakùiõagà raõe . sammukhàbàmagà hyete yodhàïge ghàtakàrakàþ . dakùiõàïge gatàþ kråràþ saumyàvàmàïgasaüsthitàþ . ÷ira÷chede samutpanne bhañaü dhàvati sammukham . yasya vàmàïgagàþ kråràþ saumyà yasya ca dakùiõe . tasya maïge raõe nånaü yadi ÷åro mahàbhañaþ>% .
     40 óimbhacakram--%<óimbhacakre nyasedbhàni bhànubhàt trãõi mastake . mukhe trãõi dvayaü skandhe ekaikaü bàhuhastayoþ . pa¤cahçnnàbhiguhyaikaü ùañjànvaikaikapàdayoþ . vilekhyaüsnaryanakùatràt janmabhaü tatra cittayet . ÷ãrùasthe chatralàbha÷ca vaktre miùñànnabhojanam . skandhe'vanã ca, bàhubhyàü sthànabhraùñomavennaraþ pàõibhyàü taskarolakùmã rhçdyalpàyu÷ca nàbhibhe . guhye kàmã, bhramo, jànau, stokajãvã ca pàdayoþ>% .
     41 pakùicakramü--%<ca¤cumastakåkaõñhe ca hçdyudaràïghripakùayoþ . trãõi trãõi krameõaiva ÷a÷ibhàdvinyasedbudhaþ . ca¤custhe nàmabhe mçtyuþ, ÷ãrùe kaõñhodare hçdi . vijayaþ kùe malàbha÷ca ca bhaïgadaü pàdapakùayoþ>% .
     42 vagrgacakram--%<agaruóaþka màrjàra÷caþ siühaþ ñaþ ÷unãsutaþ . taþsarpaþ pa àkhu÷ca ya gajaþ ÷aajàsutaþ . vasuvàõàïgavedàstu candràgninetravahnayaþ . vargàïkàþ krama÷oj¤eyà vainateyàdyajàttakàþ . pårvàdikrama÷o j¤eyaü vargoparidigaùñakam . nàmni màtràkùaràþ gràhyà vargàïkopeta saükhyayà . pratyekaü sthàpayettatra piõóaü kçtvàùñabhirbhajet . ÷eùasaükhyo dhvajo 1 dhåmraþ 2 siühaþ 3 ÷và 4 vçùa 5 ràsa bhau6 . gajo7 dhàïkùaþ8 krameõaivamàyàhyaùñau bhavanti ca . dhàïkùa÷varàsaübhokùàõo gajaþ siühodhvajo'nalaþ . yathottaravalàþ sarve j¤àtavyàþ svaravedibhiþ . prabhau yodhe pure de÷e mitranàrogçheùu ca . balinyàye bhavellàbhona làbhobalavarjite>% .
     43 àyacakram--%<dhvajodhårmro'tha siühaþ÷và saurabheyaþ kharogajaþ . dhvàïkùa÷ceti krameõaiva àyàùñakadi÷àùñake . pratipadàdvitãyàdau tithibhuktipramàõataþ . ahoràtre tataþ sarveyàmabhuktyà bhramanti ca . indasthàne mahàlàbha àgneyyàü maraõaü dhruvam . dakùiõe vijayaþ saukhyaü, nairçtyàü bandhanaü mçtiþ . vàruõyàü sarvalàbha÷ca vàyavyàü hànikàrakam . uttare dhanadhànyaü ca tvai÷ànyàü niþphalaü matam . atãtaü gohàradhàïkùai rvartamànaü dhvaje'nale . anàgataü paraü vidyàt dhåmra kukkuña hastibhiþ . vçùe dhvaje samãpasthaü, dårasthaþ gajasiühayoþ . ÷vàne khare ca màrgastho niþphalaü dhåmradhàïkùayoþ . aindràgneyyo rmålacintà dhàtordakùiõanairçtau . vàruõyàü dhàtucintà ca jãvacintottare ÷ive>% . àyàvargàùñake j¤eyà digaùñakakrameõa ca . svodaye mçtyudaü j¤eyaü sarvakàryeùu savardà .
     44 viri¤cicakram--%<athàtaþ saüpravakùyàmi sadyaþpratyayakàrakam . cakraü viri¤civikhyàtaü yatsårairapi durgamam . kçttikà cottarà phàlgunyuttaràùàóhabhàditaþ . païkti yuktyà nyasedbhàni krameõa navakatrayam . vedho'bi tiryagastatra kartavyo navakatraye . krårasaumyairgrahairviddhaü j¤eyaü tatra ÷ubhà÷ubham . janmasampadvipatkùemaü pratyariþ sàdhako badhaþ . mitràtimitragàstàrànava bhedà bhavanti ca . janmatrayasya vedhena mçtyuþ kråragrahairyavet . jayolàbhaþ ÷ubhaistatra mi÷rairmi÷raphalaü matam . saumyoyaþ ÷ubhatàràsthastattàràbhàvapoùakaþ . duùñàstho duùñamàdhratte kråre tasmàdviparyayaþ . janmatraye sthitaþ sauriþ kùemàyeràhubhåmijau . mitràtimitrage sårye jàyate badhayandhanam . janmatraye yadà mantrã kùemàye budhabhàrgavau . mitràti mitrage candre jayalàbhasukhànica . tripa¤casaptanàsu rogot pattiryadà tadà . ciraü roge mçtistàsu kråraviddhàsu jàyate>% .
     45 sapta÷alàkacakram--%<tiryagårdhaü gatàrekhà saptasapta nyasedbudhaþ . kçttikàdãni bhànyatra sàbhijinti kameõa ca . bhuktaü bhogyaü tathà''kràntaüviddhaü pàpagraheõa bham . ÷ubhà÷ubheùu kàryeùu varjanãyaü prayatnataþ . yasyàbhidhàna nakùatraü viddhaü kråragraheõa ca . de÷agràmaü puraü sainyaü naronàrã vina÷yati>% . adhikamupayama÷abde 1263 pçø dç÷yam .
     46 pa¤ca÷alàkacakram--%<tiryagårdhagatàþ pa¤ca dve dve rekhe ca koõayoþ . ã÷akoõàgrarekhàyàü kçttikàü vilikhedbudhaþ . vi÷àkhàkçttikàvedho bharaõyà÷cànuràdhayà . dhaniùñhà sàrpayovedho madhà÷ravaõayostathà . ÷ubhà÷ubhairgrahairviddhaü vivàhe paribarjayet . yadi viddhaü mahàduùñaü kråravedhemahadbhayam>% . adhikamupayama÷abde 1263 pçø dç÷yam .
     47 candracakram--vakrendusadç÷aü cakraü tritri÷ålasamanbitam . madhye dvàda÷a bhànyatra ùañ pçùñhe nava ÷ålake . madhye ÷ålasya madhyasthaü ÷a÷abhçdçkùamàditaþ . savyena maõyate cakraü yàvadyodhasya nàmabham . ÷çïge mçtyurbhayaü madhye, pçùñhe bhaïgo mahàhave . caturaïge kavau koñe dvandve yuddhe vi÷eùataþ .
     48 bhàskaracakram--%<rekhàtrayaü tri÷ålàgraü tiryagrekhàùaóanvitam . ekaikàþ koõagàstatra madhyàdhobhànubhàditaþ . adhastraye bhavenmçtyu÷caturbhiþ koõagaiþ ÷ubham . dvàda÷a sadhye saüproktà navarkùà÷caiva dàhakàþ .>%
     49 prathamamàtçkàcakram--%<ùoóa÷ordhagatàrekhàþ pa¤ca rekhà÷ca tiryanàþ . koùñhakànàü bhaved ùaùñirmàtràïkasvarayojanà . pårõimàdivilomarkùàn likhet pratipadàdikàn . tadadho màtçkàlekhyà ïa¤aõàntyasvarojjhitàn . saügçhya nàmavarõàïkàn màtràbhedena saüyutàn . munibhi(7)stu haredbhàgaü pa÷càt j¤eyaü ÷ubhà÷um . màtràdhike bhavellàbho màtràhãne paràjayaþ . màtçkàyàþ prabhedo'yaü tasmàt j¤eyaþ prayatnataþ>% .
     50 dvitãyamàvçkàcakram--%<dvàda÷ordhagatà rekhàþ pa¤carekhà÷ca tiryagàþ . màtçkàprastare tatra ùaõóàntyasvaravarjitàn . koùñhakàdholikhedaïkàn pa¤ca yugmaü trikaü trayam . ùaódvayamaùñakaü trãõi navakaikaü tathaiva ca . nàma varõasya yà saükhyà màtràsaükhyà tathaiva ca . piõóità navamirbhaktà jayomàtràdhike raõe .>%
     51 tçtãyamàtçkàcakram--%<bhànumàrtaõóadorvàõatithyadrirasadiggajàþ . navàïkàstadadhaþ sthàpyàþ pa¤casvarakakhàditaþ . ïa¤aõonà hakàràntà nabadhà koùñhakakramaiþ . nàmamàtràkùaràïkaikyasapta÷eùe'dhike jayaþ>% . %<bhåvàõàdityadorvàõatithivedà÷vadigrasàn . vasunandàntalàn likhya ùaõóakojjhitamàtçkàm . punnàmavarõamàtràõà maïkayoge'ùña÷eùake . màtràdhike jayo yuddhe màtràhãne paràjayaþ>% pàñhàntaram .
     52 vijayacakram--%<atha sàrataraü vakùyelampañàcàryabhàùitam . jayaparàjayau yena nàmoccàraõataþ sphuñam . lagnàlagnaprabhedena ghoùàghoùakrameõa ca . prave÷anirgamàbhyàü ca cakraü jayaparàjayam .>%
     53 ÷yenacakram--%<÷yenacakraü samàlikhya pakùiråpaü su÷obhanam . ca¤cvagre bhànubhaü kçtvà aùñàviü÷atibhaülikhet . çkùaikaü ca¤cukoñisthaü ÷ãrùe netre trikaü trikam . pàde pçùñhe catuùkaü ca udare nava bhàni ca . nàma çkùaü sthitaü yatra phalaü tasya vadàmyaham . ca¤cvagre badhabandhàya nàmarkùaü ca yadà bhavet . làbhaþ ÷ãrùodare netre'÷umaü syàt pàdapçùñhayoþ .>%
     54 toraõacakram--%<nàóãcatuùñayaü cakraü likhitvà toraõàkçtiü . nçpabhàdvinyaset bhàni prave÷e nirgame tathà . stambhamåle sthitànyaùñau siühadvàre tathàùñakam . màlàyàmaùñakaü caiva caturdhiùõyàni toraõe . nirgame candramà yatra prave÷e yatra bhàskaraþ . tatra kàle ÷ubhà yàtrà viparãtà ca hànidà . candraþprave÷açkùastho nirgamastho divàkaraþ . badhabandhanadà yàtrà prave÷e tatra ÷obhanà . candràdityau prave÷arkùe atha và nirgame sthitau . mi÷raü phalaü bhavettatra prave÷e và'tha nirgame . kråragraha yuta÷candraþ prave÷e và'tha nirgame . taddine bhåbhujàü caiva niùiddhà ràjapaññikà . ÷ubhagrahayute candre 3 siühadvàrabhasaüsthite . prave÷aþ paññavandha÷ca bhåbhujàü ÷obhanaþ smçtaþ . stambhe saurirnçpaü hanti siühe svacakravigrahaþ . màlàsthite balaü ràjyaü toraõe sarvasiddhidaþ>% .
     55 ahicakram--%<ahicakraü pravakùyàmi yathà sarvaj¤a bhàùitam . dravyaü ÷alyaü tathà ÷ånyaü yena jànanti sàdhakàþ . nidhirnibartanaikasthaþ sambhrànto yatra bhåtale . tatracakramidaü sthàpyaü sthànadvàramukhasthitam . årdhvarekhàùñakaü lekhyaü tiryak pa¤ca tathaiva ca . ahicakraü bhavatyeva maùñàviü÷atikoùñhakam . ahigatyà ca nakùatre tatkàle yatra candramàþ . dravyaü ÷alyaü bhavettatra candra bhàskarasaükrame . tatra pauùõà÷viyàmyarkùakçttikàmaghabhàgyakam . uttaràphàlagunã lekhyaü pårbapaïktyàü bhasaüj¤akam . ahirbudhnàjapàdarkùe ÷atabhaü bràhmasarpabham . puùpaü hastaü samàlekhyaü dvitãyapaïktisaüsthitam . vighiü viùõuü dhaniùñhàkhyaü saumyaü raudraü punarvasum . citrabhaü ca tçtãyàyàü païktau vai dhiùõyasaptakam . vi÷vabhaü toyabhaü målaü jyeùñhàü caitravi÷àkhake . svàtãü païktyàü caturthyàü ca kçtvàtha pravilokayet . evaü prajàyate cakre prastàraþ pannagàkçtiþ . dvàrastambhe maghàyàmye dvàrasthà kçttikà tataþ . a÷vinyàditriçkùa¤ca àrdràdipa¤cakaü tathà . revatã pårvabhàdrendoþ pårvàùàóhacatuùñayam . ÷eùàõi bhànubhànyatra proktàni sarvasaükhyayà . ÷a÷àïke candrabhe dravyaü ÷alyaü bhavati såryabhe . udayàdigatàbàóyo bha 27 ghnàþùaùñyàpta÷eùake . dinendubhuktayukto'sau bhavet tatkàlacandramàþ . grahairbhuktàni dhiùõyàni khakhabhai rguõayettataþ . bhuktapàdakalàyojyàþ ùaùñyà bhàgaü tatoharet . labdhasya triü÷atà bhàgo grahàþsyuþ ÷a÷ipårvakàþ . a÷vinyàdãndubhuktàni bhàni ùaùñihatàni ca . svabhukta nàóãsaüyuktaü dvivnaü nanda 9 hçtaü tridhà . dinendubhuktamàgàdi jàyante ceùñhakàlikàþ . candravat sàdhayetsåryamçkùasthaü ceùñakàlikam . pa÷càt vilokayet tau ca svaçkùe càtyabhe sthitau . candrarkùe ca yadà'rkendå tadàsti ni÷citaü nidhiþ . bhànuçkùegatau dvau ca tadà ÷alyaü na saü÷ayaþ . svasva bhe dvitayaü j¤eyaü nàsti ki¤cidviparyaye . sthitaü na ladhyate dravyaü candre kråragrahànvite . puùñe candre bhavetpuùñaþ kùãõe candre'lpako nidhiþ . grahadçùñiva÷àt so'pi vij¤eyo navadhà budhaiþ . navàü÷akànumànena bhåmànaü tasya kalpayet . kàlamànena tatsaükhyà dhàtuj¤ànaü nirãkùaõaiþ . haimaü tàraü ca tàbhraü ca ratnaü kàüsyàyasaü trapu . candre nàgaüvijànãyàd bhàskaràdigrahekùite . bhi÷rairmi÷raü bhaveddravyaü ÷ånyaü dçùñivivarjite . sarvagrahekùite candre nirdiùño'sau mahànidhiþ . haimaü tàra¤ca tàmràraü pàùàõaü mçõmayàyasam . såryàdigçhage candre dravyabhàõóaü prajàyate . bhuktarà÷yaü÷amànena bhåmànaü kàyikaiþ karaiþ . nãce nimnaþ, pare nãcejalastho'sau mahànirdhiþ . svoccasthe årdhvagaü dravyaü navàü÷akakrameõa ca . koùñhadvayaü parityajya lekhyà meùàdayaþ kramàt . pra÷nalagnàdhipoyatra tatra dravyaü vinirdi÷et . paramocce pare tuïge bhittisthamçkùa saükrame . candràü÷abhuktimànena dravyasaükhyàbhidhãyate . tasvadda÷aguõà vçddhiþ ùaóvarge tu valakramàt . aghiùñhitaü bhavet dravyaü yatra candro grahànvitaþ . tadadhiùñhàyakoj¤eyo bhàskaràdigrahakramàt . grahaü mukhyagrahaü caiva kùetrapàlaü ca màtçkàm . dãpe÷aü bhãùaõaü rudraü yakùaü nàgaü viduþ kramàt . grahe homaþ prakartavyo mukhye nàyaràõo baliþ . kùetrapàle suràmàüsaü màtçkàyàü mahàbaliþ . dãpe÷e dãpikàpåjà bhãùaõe bhãùaõàrcanam . rudre ca rudriyojàpyoyakùe yakùàdi÷àntayaþ . nàge nàma grahàþpåjyà gaõanàthena saüyutàþ . lakùmãdharàditattvàni sarvakàyyeùu påjayet . nirvartanaikamadhye ca sambhrànto yatra bhåtale . tatra cakra likheddhãmàn dravya÷alyasya nirõayam . evaü kçtavidhàne tu asàdhyo nidhiràpyate . nidhiü pràpya narà loke vandanãyà na saü÷ayaþ>% .
     56 candra÷çïgonnaticakram--%<mãnameùodaya÷candraþ satataü dakùiõottarà . uttarottara÷eùeùu samatvaü vçùakumbhayoþ . viñvaraü syàt same candre durbhikùaü dakùiõonnate . iti rogaü bhayaü ÷åle subhikùaü tåttaronnate>% .
     57 jãvacakram--%<÷ãrùe ràjyaü caturbhirbhavati khalu kare dakùiõe ÷rã÷caturbhiþ pãóàü ùaóbhiþ padasthairmçtirapi ca bhavedvàmahaste caturbhiþ . kaõñhecaikena bhåtirmadana÷aramitairvakùasi prãtilàbhaþ syànnetrasthaistribhirmairapi va÷amasukhaü vàkpate÷cakrametat>% .
     58 làïgalacakram--%<làïgalaü daõóikàyåkaü yotradvayasamanvitam . daõóikàdi likhedbhàni dine÷àkràntabhàditaþ . daõóikàhalayåkànàü dvidvisthàne trikaü trikam . yotrayoþ pa¤cakaü savyagaõanà cakralàïgale . daõóasthe ca gavàü hàniryugasthe svàmino bhayam . lakùmãrlàïgalayotrasthe kùetràrambho dinarkùage>% . %<trikaü trikaü trikaü pa¤ca trikaü pa¤ca dvikaü dvikam . a÷ubhàni ÷ubhàni syu÷cakre làïgala saüj¤ake>% kvacidadhikaþ pàñhaþ .
     59 vãjopticakram--%<såryabhàduragaü sthàpyaütrimàóyekànta ntaraü kramàt . mukhe trãõi gale trãõi bhàni dvàda÷a codare . pucche turyaü bahiþ pa¤ca dinabhàcca phalaü vadet . vadane pulàkaü vidyàdgalake'ïgàrakastathà . udare dhànyavçddhi÷ca pucche dhànyakùayobhavet . ãtirogabhayaü bàhye cakre vãjoptisambhave>% .
     60 vçùacakram--%<vçùacakraü vçùàkàraü sarvàvayavasaüyutam . likhitvà vinyasedbhàni vçùanàmarkùaparvakam . mukhàkùikarõa÷ãrùeùu ÷çïgaskandhe dvikaü dvikam . trãõi puùñhe dviddhaü pucche rdvirdviþ pàdodare nyaset . halapravàhavãjoptipràrambhàdidinarkùakam . yatràïge saüsthita÷candrastasya vakùye ÷ubhà÷ubham . hànyàsye ca sukhàni locanagate karõe ca bhikùàñanam, ÷ãrùe syàt mçtiratra ÷çïgakayuge skandhe sthite ÷obhanam . pçùñhe ràjabhayaü ca pucchabhagate pàde bhramaü hçtsukhamevaü candrabhajaü phalaü prakañitaü cakre vçùàkhye nçõàm>% .
     61 saptanàóãcakram--%<athàtaþ saüpravakùyàmi yaccakraü saptanàóikam . yena vij¤àtamàtreõa vçùñiü jànanti sàüdhakàþ . kçttikàdi likhedbhàni sàbhijinti krameõa ca . saptanàóãvyadhastatra kartavyaþ pannagàkçtiþ . tàràcatuùkavedhena nàóyekaikà prajàyate . tàsàü nàmànyahaü vakùye tathà caiva phalàni ca . kçttikà ca vi÷àkhà ca maitràkhyaü bharaõã tathà . årdhàkhyà ÷ani nàóã syàccaõóanàóyabhidhà matà . rohiõã svàti jyeùñhà÷vi dvitãyà nàóikà matà . àdityaprabhavà nàóã nàyunàóã tathaiva ca . saumyaü citrà tathà målaü pauùõarkùaü ca caturthakam . tçtãyà'ïgàrakà nàóã dahanàkhyà tathaiva ca . raudraü hastaü tathà pårvàùàóhabhàdrottarà tathà . caturthã jãvanàóã syàt saumyà nàóã prakãrtità . punarvasåttaràphàlgunyuttaràùàóhatàrakà . pårvabhàdra÷ca ÷ukràkhyà pa¤caùã nãranàóikà . puùyarkùaü phàlagunã pårvà sàmijicchatatàrakà . ùaùñhã nàóã ca vij¤eyà vudhàkhyà jalanàóikà . a÷leùarkùaü maghà karõo dhaniùñhàbhaü tathaiva ca . amçtàkhyà hi candrasya sapta nàóyaþ prakãrtitàþ . madhyamàrge sthitàþ saumyà nàóã tasyàgra pçùñhataþ . saumyayàmyagataü j¤eyaü nàóikànàü trikaü trikam . krårà yàmyagatà nàóyaþ saumyàþ saumyadigà÷ritàþ . madhyanàóã ca madhyasthà graharåpaphala pradà . ekanàóãgatà dvyàdyà grahàþkråràþ ÷ubhàyadi . tatonàóãphalaü vàcyaü ÷ubhaü và yadivà'÷ubham . grahàþkuryurmahàvàtaü gatà÷caõóàkhyanàóikàm . vàyunàóãü natàvàyuü dahanyàsapi dàhakàþ . saumyanàóãgatàmadhyà nãrasthà meghavàhakàþ . jalàyàü vçùñidà candra nàóikà'pyativçùñadà . eko'pyetatphalaü datte svanàóã saüsthito grahaþ . bhåsutaþ sarvanàóãùu dhatte nàóãbhavaü phalam . pràvçñkàle samàyàte raudraçkùagate ravau . nàóãbedhasamàyoge jalayogaü badàmyaham . yatra nàóã sthita÷candrastatrasthàþ khecarà yadi . krårasaumyairvimi÷rai÷ca taddine vçùñiruttamà . evamçkùàü÷asaüyogo jàyate yadi khecaraiþ . tatra kàle mahàvçùñiryàvat tasyàü÷ake ÷a÷ã . kevalaiþ saumyapàpairvà grahairviddho yadà ÷a÷ã . tadà tu tucchapànãyaü durdinaü tu bhaveddhruvam . yasya grahasya nàóãstha÷candramàstadgraheõa ca . dçùño yuktaþ kaürotyambho yadi kùãõona jàyate . pãyåùanàóã ga÷candrastatra kheñàþ ÷ubhà÷ubhàþ . tricatuþpa¤capànãyaü dinànyekatrisaptakam . evaü jalàkhyanàóãsthe candre mi÷ragrahànvite . dinàrdhaü divasaü pa¤ca dinàni jàyate jalam . nãranàóãsthite candre tatrasthaiþ pårvavadgrahaiþ . yàmaü dinàrdhakaü trãõi dinàni jàyate jalam . amçtàditraye yatra bhavanti sarvakhecaràþ . tatra vçùñiþ kramàjj¤eyà dhçtyarkarasavàsaràn . saumyanàóãgatàþ sarve vçùñidàste dinatrayam . ÷eùanàóyàü mahàvàta duùñavçùñipradà grahàþ . nirjalà jaladànàóã bhavedyoge ÷ubhàdhike . kråràdhikrasamàyoge jaladà 'pyambuvàhikà . ekanàóãsamàråóhau candramodharaõãsutau . yadi tatra bhavejjãvastadà vàrimayã mahã . yàmyanàóãgatàþ krårà anàvçùñiprasåcakàþ . ÷ubhayuktà jalàkhyàsthàste'tivçùñipradàyakàþ . budha÷ukrau yadaikatra guruõà ca samanvitau . candrayoge tadà kàle jàyate vçùñiruttamà . jalayogasamàyàte yadà candrasitau grahau . krurai rdçùñau yutau vàpi tadà megho'lpavçùñidaþ . udayàsta mite màrge cakre yukte ca saükrame . jalanàóãgatàþ sveñà mahàvçùñipradàmatàþ>% . %<pràvçùi ÷ãtakaro bhçguputràt saptamarà÷igataþ ÷ubhadçùñaþ . såryasutànnavapa¤camagovà saptamaga÷ca jalàgamanàya>% . kvacit pàñhàntaram .
     62 saüvatsaracakram--%<cakraü sàüvatsaraü vakùye yaduktaü kau÷alàgame . yena vij¤àyate samyagvarùe varùe ÷ubhà÷ubham . dvàda÷àraü likheccakraü tatra meùàdirà÷ayaþ . saüsthàpyàþ kramayogeõa mãnàntàþ savyamàrgagàþ . tatra cakre samàlekhyà meùàdirà÷imàrgagàþ . prabhavàdyavdamekaikaü ùaùñipa¤capravartanaiþ . ekarà÷au sthito yatra vatsarovartamànakaþ . tadrà÷isthaü phalaü vãkùya yatki¤cit vàrùikaü matam . caitre yà pratipacchuklà tasyàþ kàle prave÷ayet . etadvilokayeccakraü kàlaj¤ànavini÷ciye . tatra sapta grahàõasya rà÷au yo yatra saüsthitaþ . varùe rà÷au vicintyàste rekhàsthànagatà grahàþ . upacayeùugatà, kråràþ saumyà ÷chidràntyavarjitàþ . graharekhàpradàj¤eyà mitramadhyasthità grahàþ . svarkùe dvighnaü phalaü datte svocce trighnaü tathaiva ca . phalàrdhaü ÷atrugehastho nãcastho niùphalograhaþ . evaü rekhàpramàõena varùaviü÷opakà matàþ . j¤àtavyàdi÷i kendreõa varùe varùe prayatnataþ . evaü varùaphalaü proktaü caitramàsàdyavàsaràt . àùàóe kàrtike'pyevaü jalaü dhànyaü vicintayet . nanu de÷e pure gràme phalaü bhinnaü pradç÷yate . tasmàt tatkàraõaü vàcyaü yena jànanti sàdhakàþ . de÷àdirà÷inàthasya yo rekhàdàyako grahaþ . mitrodàsãna ÷atrutve phalaü bhinnaü karoti saþ . mitraü dvighnaü phalaü datte samaþ sàmyaü karãti ca . ÷amruþ sarvaharoj¤eyaþ sarvadà kàlacintakaiþ . evaü vicàrya kartavyà kàla viü÷opakàbudhaiþ . tathà pànãyadhànyànàü svakàle ca vicintayet>% .
     63 sthànacakram--%<sthànacakra pravakùyàmi yadukta lampañàgame . yena vij¤àyate samyak sthàne sthàne ÷ubhà÷ubham . sthànapoóàprabhàveõa ràj¤àü pãóà prajàyate . tasmàdapãóite sthàne sthàtavyaü sarvadà budhaiþ . sthànanàmodbhavaü rà÷iü kçtvàdau dvàda÷àrake . rà÷imaõóalakaü nyasya vàmamàrgeõa saüsthitam . tatra nava grahà sthàpyàþ màsacandraþ svarà÷ibhe . teùàü vilokanaü vãkùya sthànarà÷igatàyathà . tçtãyaikàda÷e pàdaü dvipàdaü vyomabandhuge 10 . 4 . trikoõe 5 . 9 . tryaïghrimårtyaste 1 . 7 . pårõaü pa÷yanti khecaràþ . ÷anyarka ràhuketvàràþ pa¤ca krårà grahà matàþ . ÷eùaü catuùñayaü saumyaü màsendu÷càpi pa¤camaþ . evaü pa¤ca grahàþ kråràþ pa¤ca saumyàstathaiva ca . teùàü ÷ubhà÷ubhàm dçùñiü j¤àtvà sthànavalaü vadet . ekaikagrahajà dçùñiþ pårõapàdacatuùñayam . pa¤came làpakaisteùàü pàdànàü viü÷atirbhavet . tatra viü÷opakàj¤eyà saumyakrårahodbhavàþ . evaü prasàdhayeddçùñiü yugmaü mànaü ÷ubhà÷ubham . bahvã stokonità ÷eùà jàyate dçk÷çbhà÷ubhà . te ca viü÷opakàstasya sthànasya balanirõaye . evaü de÷epure gràme balaü yatra ÷ubhàdhikam . tatra sthàne sthitoràjà duùñàriùñairna pãóyate . sthànabalaprabhàveõa svabalasya balodayaþ . ÷atnusainyaü kùayaü yàti yàvatsthàne ÷ubhe sthitaþ . etàni sarvacakràõi j¤àtvà yuddhaü samàrabhet . jayediha na sandehaþ ÷akratulyo'pi bhåbhuji>% . aiteùàü triùaùñisaükhyàkatve'pi avàntaracakrasaükhyàbhedena catura÷ãtisaükhyàpåraõam . aïga÷abde 73 pçø dar÷itàni %<tathàcàntaracakraü ca mçnacakraü tathaiva ca . ÷vacakraü vàtacakra¤ca cakràïgeùu catuùñayam>% gargoktàni ca catvàri catuùaùñyaïgajyotiùamadhye antaràdicakràõi yànti tatra càntaracakraü vçø saüø 87 aø uktaü yathà %<aindryàü di÷i ÷àntàyàü viruvannçpasaü÷ritàgamaü vakti . ÷akuniþ påjàlàbhaü maõiratnadravyasampràptim . tadanantaradi÷i kanakàgamo bhavedvà¤chitàrthasiddhi÷ca . àyudhadhana pågaphalàgamastçtãye bhavedbhàge . snigdhadvijasya sandar÷anaü caturthe tathà''hitàgne÷ca . koõe'nujãvibhikùupradar÷anaü kanakalohàptiþ . yàmye tvàdye nçpaputradar÷anaü siddhirabhimatasyàptiþ . parataþ strãdharmàptiþ sarùapayavalabdhirapyuktà . koõàccaturthakhaõóe labdhirdravyasya pårvanaùñasya . yadvà tadvà phalamapi yàtràyàü pràptuyàdyàtà . yàtràsiddhiþ prathamadakùiõena ÷ikhimahiùakukkañàpti÷ca . yàmyàdvitãyabhàge càraõasaïgaþ ÷ubhaü prãtiþ . årdhvaü siddhiþ kaivartasaïgabho mãnatittiràdyàptiþ . pravrajitadar÷anaü tatpare ca pakvànnaphalalabdhiþ . nairçtyàü strãlàbhasturagàlaïkàradåtale khàptiþ . parato'sya carmatacchilpidar÷anaü carmamayalabdhiþ . vànarabhikùu÷ramaõàvalokanaü nairçtãtçtoyàü÷e . phalakusumadantaghañitàgama÷ca koõàccaturthàü÷e . vàruõyàmarõavajàtaratnavaidåryamaõimayapràptiþ . parato'taþ ÷avaravyàdhacaurasaïgaþ pi÷italabdhiþ . parato 'pi dar÷anaü vàtarogiõàü candanàgurupràptiþ . àyudhapustakalabdhistadvçttisamàgama÷cordhvam . vàyavye phenakacàmaraurõikàptiþ sameti kàyasyaþ . mçõmayalàbho'nyasmin vaitàlikaóiõóibhàõóànàm . vàyavyàdyatçtãye mitreõa samàgamo dhanapràptiþ . vastrà÷vàptirataþ paramiùñasuhçtsamprayoga÷ca . dadhitaõóalalàjànàü labdhirudagdar÷anaü ca viprasya . arthàvàptiranantaramupagacchati sàrthavàha÷ca . ve÷yàvañudàsasamàgarmaþ pare ÷uùkapuùpaphalalabdhiþ . ataþ paraü citrakarasya dar÷enaü vastrasampràptiþ . ai÷ànyàü devalaphopasaïgamo dhànyaratnapa÷ulabdhiþ . pràk prathame vastràptiþ samàgama÷càpi bandhakyà . rajakena samàyogo jalajadravyàgama÷ca parato 'taþ . hastyupajãvisamàja÷càsmàddhanahastilabdhi÷ca . dvàtriü÷at pravibhaktaü dikcakraü vàstubandhane'pyuktam . aranàbhisthairantaþ phalàni navadhà vikalpyàni . nàbhisthe bandhusuhçtsasàgamastuùñiruttamà bhavati . pràgåkta paññavastràgamastvare nçpatisaüyogaþ . àgneye kaulikatakùapàrikarmà÷vasåtasaüyogaþ . labdhi÷ca tatkçtànàü dravyàõàma÷valabdhirvà . nemãbhàgaü buddhvà nàbhãbhàgaü ca dakùiõe yo'raþ . dhàrmikajanasaüyogastatra bhaveddharmalàbha÷ca . usràkrãóakakàpàlikàgamo nairçte samuddiùñaþ . vçùabhasya càtra labdhirmàùakulatthàdyama÷anaü ca . aparasyàü di÷i yo 'rastatràsaktiþ kçùãvalairmavati . sàmudradravyasusàrakàcaphalamadyalabdhi÷ca . bhàravahatakùabhikùukasandar÷anamapi ca vàyudiksaüsthe . tilakakusumasya labdhiþ sanàgapunnàgakusumasya . kauveryàü di÷i ÷akunaþ ÷àntàyàü vittalàbhamàkhyàti . bhàgavatena samàgamamàcaùñe pãtavastrai÷ca . ai÷àne vratayuktavanitàsandar÷anaü samupayàti . labdhi÷ca parij¤eyà kçùõàyovastraghaõñànàm . yàmye'ùñàü÷e pa÷càddviùañtrisaptàùñameùu madhyaphalà . saumyena ca dvitãye ÷eùeùvati÷obhanà yàtrà . abhyantare tu nàbhyàü ÷ubhaphaladà bhavati ùañsu càreùu . vàyavyànairçtayorubhayoþ kle÷àvahà yàtrà . ÷àntàsu dikùu phalamidamuktaü dãptàsvato 'bhidhàsyàmi . aindryàü bhayaü narendràt samàgama÷caiva ÷atråõàm . tadanantaradi÷i nà÷aþ kanakasya bhayaü suvarõakàràõàm . arthakùayastçtãye kalahaþ ÷astraprakopa÷ca . agnibhayaü ca caturthe bhayamàgneye ca bhavati caurebhyaþ . koõàdapi dvitãye dhanakùayo nçpasutavinà÷aþ . pramadàgarbhavinà÷astçtãyabhàge bhaveccaturthe ca . hairaõyakakàrukayoþ pradhvaüsaþ ÷astrakopa÷ca . atha pa¤came nçpabhayaü màrãmçtadar÷anaü ca vaktavyam . ùaùñhe tu bhayaü j¤eyaü gandharvàõàü saóombànàm . dhãvara÷àkunikànàü saptamabhàge bhayaü bhavati dãpte . bhojanavighàta ukto nirgranthibhayaü ca tatparataþ . kalaho nairçtabhàge raktasràvo 'tha ÷astrakopa÷ca . aparàdye carmakçtaü vina÷yati carmakàrasubhayam . tadanantare parivràñ÷ramaõabhayaü tatpare tvana÷anabhayam . vçùñibhayaü bàruõyàü ÷vataskaràõàü bhayaü parataþ . vàyugraste vinà÷aþ pare pare ÷astrapustavàrtànàm . koõe pustakanà÷aþ pare viùastena vàyubhayam . parato vittavinà÷o mitraiþ saha vigraha÷ca vij¤eyaþ . tasyàsanne'÷vabadho bhayamapi ca purodhasaþ proktam . goharaõa÷astraghàtàvudak pare sàrthaghàtadhananà÷au . àsanne ca ÷vabhayaü vràtyadvijadàsagaõikànàm . ai÷ànasthàsanne citràmbaracitrakçdbhayaü proktam . ai÷àne tvagmibhayaü dåùaõamapyuttamastrãõàm . proktasyaivàsanne duþkhotpattiþ striyà vinà÷a÷ca . bhayamådhvaü rajakànàü vij¤eyaü kàcchikànàü ca . hastyàrohabhayaü syàd dviradavinà÷a÷ca maõóalasamàptau . abhyantare tu dãpte patnãmaraõaü dhruvaü pårve . ÷astrànalaprakopàvàgneye vàjimaraõa÷ilpibhayam . yàmye dharmavinà÷aþ pare'gnyavaskandacokùabadhàþ . apare tu karmiõàü bhayamatha koõe cànile kharoùñrabadhaþ . atraiva manuùyàõàü visåcikàviùabhayaü bhavati . udagarthaviprapãóà disyai÷ànyàü tu cittasantàpaþ . gràmoõagopapãóà tatra ca nànyà tathàtmavadhaþ>% . 2 mçgacakraü vçø saø 92 aø yathà %<sãmàgatà vanyamçgà ruvantaþ sthità vrajanto'tha samàpatantaþ . sampratyatãtaiùyabhayàni dãptàþ kurvanti ÷ånyaü parito bhramantaþ . te gràmyasatvairanuvà÷yamànà bhayàya rodhàya bhavanti vanyaiþ . dvàbhyàmapi pratyanuvà÷itàste vandigrahàyaiva mçtau bhavanti . vanye satve dvàrasaüsthe purasya rodho vàcaþ sampraviùñe vinà÷aþ . såte mçtyuþ, syàdbhayaü saüsthite ca gehaü yàte bandhanaü sampradiùñam .>% 3 ÷vacakraü vçø saø 89 aø %<nçturagakarikumbhaparyàõasakùãravçkùeùñakàsa¤ca yacchatra÷ayàsanolåkhalàni dhvajaü càmaraü ÷àdvalaü puùpitaü và prade÷aü yadà ÷vàvamåtryàgrato yàti yàtustadà kàryasiddhirbhavedàrdrake gomaye miùñabhojyàgamaþ ÷uùkasammåtraõe gauóikàmodakàvàptirevàtha và . atha viùatarukaõñakãkàùñhapàùàõa÷uùkadrumàsthi÷ma÷ànàni måtryàvahatyàthavà yàyino 'gresaro 'niùñamàkhyàti ÷ayyàkulàlàdibhàõóànyabhuktànyabhinnàni và måtrayat kanyakàdoùakçd bhujyamànàni cedduùñatàü tadgçhiõyàstathà syàdupànatphalaü gostu sammåtraõe varõajaþ saïkaraþ . gamanamukhamupànahaü sampragçhyopatiùñhedyadà syàttadà siddhaye màüsapårõànane'rthàptiràrdroõa càsthnà ÷ubhaü sàgnyalàtena ÷uùkeõa càsthnà gçhãtena mçtyuþ pra÷àntãlmukenàbhighàto'tha puüsaþ ÷irohastapàdàdivaktre bhuvo hyàgamo vastracauràdibhirvyàpadaþ kecidàhuþ savastre ÷ubham . pravi÷ati tu gçhaü sa÷uùkàsthivaktre pradhànasya tasmin badhaþ ÷çïkhalà÷ãrõavallãbaratràdi và bandhanaü copagçhyopatiùñhedyadà syàttadà bandhanaüleóhi pàdau vidhunvan svakarõàvuparyàkramaü÷càpi vighnàya yàturvirodhe virodhastathà svàïgakaõóåyane syàt svapaü÷cordhvapàdaþ sadà doùakçt . såryodaye'rkàbhimukho virauti gràmasya madhyeü yadi sàrameyaþ . eko yadà và bahavaþ sametàþ ÷aüsanti de÷àdhipamanyamà÷u . såryonmukhaþ ÷và'naladiksthita÷ca caurànalatràsakaro'cireõa . madhyàhnakàle 'nalamçtyu÷aüsã sa÷oõitaþ syàtkalaho 'paràhõe . ruvandine÷àbhimukho 'stakàle kçùãvalànàü bhayamà÷u dhatte . pradoùakàle'niladiïmukhastu dhatte bhayaü màrutataskarottham . udaïmukha÷càpi ni÷àrdhakàle vipravyathàü goharaõaü ca ÷àsti . ni÷àvasàne ÷ivadiïmukha÷ca kanyàbhidåùànalagarbhapàtàn . uccaiþsvaràþ syustçõakåñasaüsthàþ pràsàdave÷mottamasaüsthità và . varùàsu vçùñiü kathayanti tãvràmanyatra mçtyuü dahanaü ruja÷ca . pràvçñkàle'vagrahe 'mbho'vagàhya pratyàvçttai recakai÷càpyabhãkùõam . àdhunvanto và pibanta÷ca toyaü vçùñiü kurvantyantare dvàda÷àhàt . dvàre ÷iro nyasya bahiþ ÷arãraü roråyate ÷và gçhiõãü vilokya . rogapradaþ syàdatha mandiràntarbahirmukhaþ ÷aüsati bandhakãü tàm . kuóyamutkirati ve÷mano yadà tatra khànakabhayaü bhavettadà . goùñhamutkirati gograhaü vadeddhànyalabdhimapi dhànyabhåmiùu . ekenàkùõà sà÷uõà dãnadçùñirmandàhàro duþkhakçttadgçhasya . gobhiþ sàrdhaü krãóamànaþ subhikùaü kùemàrogyaü càbhidhatte mudaü ca . vàmaü jighrejjànu vittànamàya strãbhiþ sàkaü vigraho dakùiõaü cet . åruü vàmaü cendrayàrthopabhogàþ savyaü jighrediùñamitrairvirodhaþ . pàdau jithredyàyina÷cedayàtràü pràhàrthàptiü và¤chitàü ni÷calasya . sthànasthasyopànahau cedvijithret kùipraü yàtràü sàrameyaþ karoti . ubhayorapi jighratãha bàhvorbij¤eyo ripucaurasamprayogaþ . atha gopàyati bhasmani svabhakùàn màüsàsthãni ca ÷ãghramagnikopaþ . gràme bhaùitvà ca bahiþ ÷ma÷àne bhaùanti ceduttamapuüvinà÷aþ . yiyàsata÷càbhimukho virauti yadà tadà ÷và niruõaddhi yàtràm . ukàravarõena rute 'rthasiddhirokàravarõena ca vàmapàr÷ve . vyàkùepamaukàrarutena vidyàn niùedhakçtsarvarutai÷ca pa÷càt . svaïkheti coccai÷ca muhurmuhurye ruvanti daõóairiba tàóyamànàþ . ÷càno 'bhidhàvanti ca maõóaleùu te ÷ånyatàü mçtyubhayaü ca kuryuþ . prakà÷ya dantàn yadi leóhi sçkviõã tadà'÷anaü miùñamu÷anti tadvidaþ . yadànanaü càvalihenna sçkiõã pravçttabhojye'pi tadànnavighrakçt . gràmasya madhye yadi và purasya bhaùanti saühatya muhurmuhurye . te kle÷amàkhyànti tadã÷varasya ÷vàraõyasaüstho mçgavadvicintyaþ . vçkùopage kro÷ati toyapàtaþ syàdindrakãle sacivasya pãóà . vàyorgçhe ÷asyabhayaü gçhàntaþ pãóà purasyaiva ca gopurasthàþ . bhaya ca ÷ayyàsu tadã÷varàõàü yàne bhaùanto bhayadà÷ca pa÷càt . athàpasavyà janasannive÷e bhayaü bhaùantaþ kathayantyarãõàm>% . 4 anilacakra¤ca anila÷abde 166 pçø dar÷itam . vyåha÷càtra cakràkàraþ sa ca droõenàbhimanyubadhaparvaõi kçtaþ . %<cakravyåhã mahàràja! hyàcàryeõàbhikalpitaþ>% bhàø droø 34 aø . ityàdinoktaþ . yantraråpacakràõi yantra÷abde vakùyante . tatra ràùñre %<svacakraü paracakra¤ca>% itikathane etaddacchavde anupadaü dar÷itavàkye . samåhe %<bhåreõavo nabhasi naïdhapayodacakram>% màghaþ . %<dikcakramàkràmati>% mçcchaø . sudar÷anàkhye ràùñre ca . %<avicàlitacàrucakrayoranuràgàdupagåóhayoþ ÷riyà>% màthaþ . %<na cakramasyàkramatàdhikandharam>% màgha . cakravàke . %<tava tanvi! kucàvetau niyataü cakravartinau>% udbhañaþ . kumbhakàracakre cakravàke ca . %<kalase nijahetudaõóajaþ kimu cakrabhramikàritàguõaþ . sa taduccakucau bhavan prabhàjharacakrabhramimàtanoti yat>% naiùaø . rà÷icakre %<triü÷atkçtyo yuge bhànàü cakra pràkpravilambate>% såø siø . %<rave÷cakrabhogo'rkavarùaü pradiùñam>% siø ÷iø . 20 maõóalàkàre rekhàvinyàsabhede %<cakre sacakranibhacaïkramaõacchalena>% %<vitatya vàtyàmayacakra caïkramàn>% naiùaø . %<÷àlagràma÷ilàcakram gomatãcakram>% ekadvàre catu÷cakraü vanamàlàvibhåùitam ÷àlagràma÷abde dç÷yam .

#<cakraka># puø cakramiva kàyati kai--ka . tarkabhede . tallakùaõaü svàpekùaõãyàpekùitasàpekùatvanibandhanaþ prasaïga÷cakrakaþ tarke jagadã÷aþ . apekùà ca j¤aptau utpattau sthitau ca . anyonyà÷raya÷abde dar÷ite àpàdake janyapadamantarbhàvyodàharaõam . apekùà càtra sàkùàtparasparàsàdhàraõã gràhyà tarke jagadã÷aþ . tatra j¤aptau etadghañaj¤ànaü yadyetadghañaj¤ànajanyaj¤ànajanyaj¤ànajanyaü syàta tadà etadghañaj¤ànajanyaj¤ànajanyaj¤ànabhinnaü syàt . utpattau ghaño'yaü yadyetadghañajanyajanyajanyaþ syàt tadà etadghañajanyajanya bhinnaþ syàt . sthitau ghaño'yaü yadyetadghañavçttivçttiþ syàt tathàtvenopakabhyeteti . 21 çùibhede puø cakrasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . càkràyaõa cakragotràpatye puüstrã %<u÷astirha càkràyaõaþ>% chàø uø . kuõóalakalitanagaõamiha sulabhaü gandhakusumarasaviracitabalayam . cakramuragapativaraparigaõitaü ùoóa÷akalamatisulalitabhaõitam ityuktalakùaõe 22 chandobhede cakràkàre 23 daduroge cakramardaþ . 24 manastattve cakragadàdhara÷abde udàø . girinadyàø tataþ paraü nadãnitamba÷abdasthanasya và õatvam .

#<cakrakàraka># naø cakraü cakràkàrarekhàü karoti kç--õvul 6 taø . 1 nakhe ÷abdàrthaciø . tasya nàrãkucayoþ cakràkàrarekhàkaraõàt tathàtvam 2 vyàghranakhàkhye gandhadravye amaraþ .

#<cakrakulyà># strã cakrasya tadàkàrasya kulyeva . 1 citraparõyàm (càkuliyà) ÷abdacaø .

#<cakragaja># puø cakre cakràkàre dadruroge gajaiva mardakatvàt . cakramarda vçkùe (dàdamardanavçkùe) ràjaniø .

#<cakragaõóu># puø cakrabhiva gaõóuþ . (gàlavàli÷a)khyàte upadhànabhede hemacaø .

#<cakragadàdhara># puø %<manastattvàtmakaü cakraü buddhitattvàtmikàü gadàm . dhàrayan lokarakùàrthaü gupta÷cakragadàdharaþ>% biùõusaüø bhàùyadhçtavàkyokte parame÷vare

#<cakraguccha># puø cakramiva guccho'sya . a÷ãkavçkùe ÷abdacaø .

#<cakracara># triø cakreõa saügha÷a÷carati cara--ña . saüghãbhåya càriõi gajavihagàdau . %<tathà nàgàþ suparõà÷ca siddhà÷cakracaràstathà>% bhàø vaø 8214 ÷loø .

#<cakracàrin># puø cakreõa carati õini . rathe . %<vidhirekaka cakracàriõaü kimu nirmitsati mànmathaü ratham>% naiùaø .

#<cakrajãvaka># puø cakreõa kumbhasàdhanacakreõa jãvati jãva--õvul 6 taø . kumbhakàre hemacaø .

#<cakratãrtha># naø cakreõa sudar÷anena kùàlanena kçtaü tãrtham . prabhàsa kùetrasthe vaiùõave tãrthabhede tatkathà skaø prabhàø %<tasya sãmàü pravakùyàmi viùõukùatrasya bhàmini! . pårveyame÷varaü yàvat ÷rãsome÷astu pa÷cime . uttare tu vi÷àlàkùã dakùiõe saritàü patiþ>% ityupakrame %<cakratãrthe naraþ snàtvà sàpavàsojitendriyaþ . dvàda÷yàü kàrtike màsidadyàta vipraùu kà¤canam . viùõuü saüpåjya vidhinà mucyate savapàtakaiþ devyuvàca cakratãrthaü kathaü nàma tvayà proktaü vçùadhvaja! . kutra tiùñhati tattãrthaü kiüprabhàvaü badasva me . ã÷vara uvàca . purà devàsure yaddha óatvà daityàn janàrdanaþ . cakraü prakùàlayàmàsa tatra vai raktarà¤jatam . aùña koñãstu tãrthàni tatrànãya svayaü hariþ . tãrthe prakalpayàmàsa ÷uddhiü kçtvà sudar÷ane . tãrthasya cakre nàmàpi cakratãrthamiti ÷rutam . aùñàyutàni tãrthànàmaùñau koñyastathaiva ca . tatra santi mahàdevi . cakratãrthe na saü÷ayaþ . yastatra kurute snànamekacitto narottamaþ . sarvatãrthàbhiùekasya sa pràpnotyakhilaü phalam . tãrthànàmaùñakoñyastu nivasanti varànane! . ekàda÷yàü vi÷eùeõa candrasåryagrahe tathà . tatra snàtvà mahàdevi! yaj¤akoñiphalaü labhet . tasya kalpeùu nàmàni ÷çõute kathayàmyaham . koñitãrthaü pårvakalpe ÷rãnidhànaü dvitãyake . tçtãye ÷atadhàraü ca cakratãrthaü caturthake . evaü te kalpanàmàni atãtànyakhilàni te . kathitànyevamanyàni j¤eyàni vibudhaiþ kramàt . tatra yaddãyate dànaü tasya saükhyà na vidyate . ardhakro÷apramàõa¤ca viùõukùetraü prakãrtitam . vrahmahatyàpasarpàya satyametanmayoditam . màsopavàsã tatkùetramagnihotrã pativratà . svàdhyàyã yaj¤ayàjã ca tapa÷càndràyaõàdikam . tilodakaü ca pitéõàü ÷ràddha¤ca vidhipårbakam . ekaràtraü triràtraü bà kçcchrasàntapanaü tathà . màsopavàsã tatraiva anyadvà puõyakarmakçt . daityàrikùetramàsàdya yatki¤cit kurute naraþ . anyakùetràt koñiguõaü puõyaü bhåyànna saü÷ayaþ . sudar÷ane vare tãrthe godànaü tatra dàpayet . samyakyàtràphalaprepsuþ sarvapàpavi÷uddhaye . càõóàlaþ ÷vapacovàpi tiryagyonigatastathà . tasmin tãrthe mçtaþ samyak àcyutaü lokamàpnuyàt . iti saükùepataþ proktaü cakratãrthasamudbhavam . màhàtmyaü sarvapàpaghnaü sarvakàmaphalapradam>% .

#<cakrataila># naø cakrasya tatphalasya tailam . cakramardaphalajàte taile . %<cakratailena càbhyajya sajjacårõena cårõayet>% . %<kçtvà såkùmeõa netreõa cakratailena tarpayet>% su÷rutaþ .

#<cakradaüùñra># puüstrã cakramiva daüùñràsya . ÷åkare ràjaniø .

#<cakradatta># naø cakrapàõinà nirmite vedyaka÷àstrabhede .

#<cakradantã># puø cakramiva phalaråpadanto'syàþ . dantãvçkùe ràjaniø .

#<cakradantãvãja># naø 6 taø . jayapàlavãje ràjaniø .

#<cakradeva># puø yàdave nçpabhede . %<aùñàda÷a sahasràõi bhràtéõàü santi naþ kule . àhukasya ÷ataü putrà ekaikastrida÷àvaraþ . càrudeùõaþ saha bhràtrà cakradeva÷ca sàtyakiþ . aha¤ca rauhiõeya÷ca>% bhàø saø 13 aø . kçùõoktiþ .

@<[Page 2838a]>@
#<cakradvàra># puø cakramiva dvàramatra . parvatabhede . %<droõa÷ca ÷ata ÷çïga÷ca cakradvàra÷ca parvataþ>% bhàø ÷àø 322 aø .

#<cakradhanus># puø såryàjjàte kapilàkhye çùibhede . %<atra cakradhanurnàma såryàjjàtomahànçùiþ . viduryaü kapilaü devaü yenàrtàþ sagaràtmajàþ>% bhàø uø 108 aø .

#<cakradhara># puø cakraü manastattvaü sudar÷àkhyamastraü và dharatidhç--ac . 1 cakradhàriõi viùõau 2 gràmayàjini ca mediø . %<pracakrame cakradharaprabhàvaþ>% raghuþ . 3 cakràstradhàrakamàtre nçpàdau %<yajante kratubhirdevàstathà cakradharànçpàþ>% bhàø vaø 85 aø .

#<cakradharman># puø vidyàdharabhede . %<vidyàdharàdhipa÷caiva cakradharmà sahànujaiþ . upàcarati tatrasthaü dhanànàmã÷varaü prabhum>% bhàø saø 10 aø .

#<cakradhàraõa># naø cakraü dhàryate'nena dhàri--karaõe lyuñ . rathàvayavabhede akùanàbhau ÷abdàrthaø .

#<cakradhàrà># strã 6 taø . cakrasyàgre ÷abdàrthaø .

#<cakranakha># puø cakramiva nakho'styasya ac . vyàghranakhe gandhadravyabhede ràjaniø .

#<cakrana(õa)dã># strã cakrapradhànà viùõucakràbirbhavasthànaü nadã girinadyàø và õatvam . gaõóakãnadyàm . %<yatrà÷ramapadànyubhayato nàbhirdç÷accakrai÷cakra(õa)nadã nàma saritpravarà sarvataþpavitrãkarãti>% bhàgaø 5 . 7 . 11 . %<cakranadã gaõóakã>% ÷rãdharaþ .

#<cakranàbhi># puø 6 taø . cakrasya nàbhau . %<yàvatyastu siràþ kàye sambhavanti ÷arãriõàm . nàbhyàü sarvà nibaddhàstàþ pratanvanti samantataþ . nàbhisthàþ pràõinàü pràõàþ pràõànnàbhirvyupà÷rità . siràbhiràvçtà nàbhi÷cakranàbhirivàrakaiþ>% su÷rutaþ .

#<cakranàman># puø cakràt makùikàcakràt nàma yasya . 1 màkùika dhàtau hemacaø . tasya makùikàpañalajàtatvàt tathàtvam 2 cakranàmanàmake cakravàke ca .

#<cakranàyaka># puø cakra tadàkàraü nayati nã--õvul 6 taø . vyàghranakhe gandhadravyabhede ràjaniø .

#<cakrapadmàña># puø cakraþ cakràkàro dadrurogaþ padmamiva tatràñati prabhavati ac 7 taø . cakramardavçkùe dadrughne ÷abdaraø .

#<cakrapada># naø %<cakrapadamiha manananagurubhiþ>% vçø raø ñãø ukte trayoda÷àkùarapàde chandomede .

#<cakraparivyàdha># puø cakraü dadrurogaü parividhyati pari + vyadha--õa 6 taø . àragbadhe vaidyakam .

@<[Page 2838b]>@
#<cakraparõã># strã cakramiva parõamasyà ïãp . pç÷niparõyàm ÷abdaca0

#<cakrapàõi># puø cakraü pàõàvasya praharaõàrthatvàt saptamyàþ paraniø vyaø bahuø . viùõau . %<nighrannamitràn samare cakrapàõirivàsuràn>% bhàø bhãø 48 aø . %<pràyeõa niùkràmati cakrapàõau>% màghaþ .

#<cakrapàõidatta># puø cakradattàkhyavaidyakagranthakàrake vidvadbhede .

#<cakrapàda># puø cakraü pàdaiva yasya . rathe ajayapàlaþ .

#<cakrapàla># puø cakraü pàlayati pàli + aõ . senàpati cakrarakùake yodhabhede . cakrarakùa÷abde dç÷yam .

#<cakrapuùkariõã># cakreõa khananàt viùõunà kçtà puùkariõã . kà÷ãsthe maõikarõikàkhye puùkariõãbhedaråpe tãrthe tatkathà kà÷ãkhaø 26 aø yathà %<khanitvà tatra cakreõa ramyàü puùkariõãü hariþ . nijàïgasvedasandohasalilaistàmapårayat . samàþ sahasraü pa¤cà÷at tapaugra¤cakàrasaþ . cakrapuùkariõãtãrthe tatra sthàõusamàkçtiþ>% ityupakrame %<tvadoyacaraõàmbhojamakarandamadhåtsukaþ . maccetobhramaro bhràntiü vihàyàstvà÷u ni÷calaþ . tvadãyasyàsya tapaso mahopacayadar÷anàt . yanmayà lolito maulirahi÷ravaõabhåùaõaþ . tadàndolanataþ karõàt papàta maõikarõikà . maõibhiþ khacità ramyà tato'stu maõikarõikà . cakrapuùkariõãtãrthaü purà khyàtamidaü ÷ubham . tvayà cakreõa khananàt ÷aïkhacakragadàdhara! . mama karõàt papàteyaü yadà ca maõikarõikà . tataþ prabhçti loke'tra khyàtàstu maõikarõikà>% . %<asmiüstãrthavare ÷ambho! maõi÷ravaõabhåùaõe . sandhyà snànaü japaü hãmaü vedàdhyayanamuttamam . tarpaõaü piõóadàna¤ca devatànà¤ca påjanam . gobhåtilahiraõyàni dãpànnàmbarabhåùaõam . kanyàdànaü prayatnena saptatantånaneka÷aþ . vratotsargaü vçùotsargaü liïgàdisthàpanaü tathà . karoti yo mahàpràj¤o j¤àtvàyuþ kùaõagatvaram . vipatti vipulà¤càpi sampattimatibhaïguràm . akùayà muktirekà'stu vipàkastasya karmaõaþ . anyaccàpi ÷ubhaü karma yaddattaü ÷raddhayà hutam . vinàtmaghàtamã÷àna! tyaktvà pràyopave÷anam . naiþ÷reyasyàþ ÷riyo hetustadastu jagadã÷vara! . nànu÷ocati nàkhyàti kçtvà kàlàntare'pi yat . tadihàkùayamevàstu tasye÷a! tva danugrahàt . tava pràsàdàttasye÷a! sarvamakùayamastu tat . yadasti yad bhaviùya¤ca yadbhåta¤ca sadà÷iva . tasmàdetacca sarvasmàt kùetramastu ÷umodayam yathà sadà÷iva! tvatto na ki¤cidadhikaü ÷iva! . tathà''nandavanàdasmàt ki¤canàstvadhikaü kvacit . vinà sàükhyena yogena vinà svàtmàvalokanam . vinà vratatapodànaiþ ÷reyo'stu pràõinàmiha>% .

#<cakraphala># naø cakramiva phalamagraü yasya . cakràkàràgrayukte astrabhede trikàø .

#<cakrabandhu># puø 6 taø . sårye hemacaø . cakrabàndhavàdayo'pyatra .

#<cakrabhçt># puø cakraü bibharti bhç--kvip 6 taø . 1 sudar÷anadhare viùõau 2 cakràstradhàriõi ca

#<cakrabhedinã># strã cakrau cakravàkau bhinatti viyojayati bhida--õini ïãp . ràtrau trikàø ràtrau hi tayorviyogàttathàtvam .

#<cakrabhoga># puø cakrasya rà÷icakrasya bhogaþ . %<yatsthànamàrabhya calito grahaþ punastatsthànamàyàti sa cakrabhogaþ parivarta saüj¤aþ>% iti såø siø ñãø raïganàthokte grahàõàü rà÷i cakrabhoge %<teùàntu parivartena pauùõànte bhagaõaþ smçtaþ>% iti såø siø ñãkàyàü dç÷yam .

#<cakrabhrama># puø cakramiva bhramati bhrama--ac . kundàkhye ÷ilpinàü yantrabhede ÷abdàrthaciø . in cakrabhramirapyatra . bhàve in . cakrabhramaõe cakravàkabhràntau ca %<kimu cakrabhraümikàrità guõaþ>% naiùaø .

#<cakramaõóalin># puüstrãø cakramiva maõóalo'styasya ini . ajagarasarpe hemaø striyàü ïãp .

#<cakramanda># puø nàgabhede . %<tathà nàgau cakramandàtiùaõóau>% bhàø mauø 4 aø .

#<cakramarda># puø cakraü cakràkàraü dadrurogaü mçdnàti mçd--aõ upaø saø (dàdamardana) kùupabhede ràjaniø . õvul . cakramardako'pyatra amaraþ . %<cakramardolaghuþ svàdåråkùaþ pittànilàpahaþ . hçdyo himaþ kapha÷vàsakuùñhadadrukrimãn haret . hantyuùõaü tatphalaü kuùñhakaõóådadruviùànilàn . gulmakàsakçmi÷vàsanà÷anaü kañukaü smçtam>% bhàvapraø .

#<cakramukha># puüstvã cakramiva vçttaü mukhamasya . ÷åkare hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<cakramudrà># strã %<hastau tu saümukhau kçtvà saülagnau suprasàritau . kaniùñhàïguùñhako lagnau mudraiùà cakrasaüj¤ikà>% tantrasàrokte devapåjanàïgamudràbhede .

#<cakramuùala># puø cakraü muùala¤ca sàdhanatayà atràsti ac . cakramuùalaniùpàdye yuddhabhede %<tatra cakraü hala¤caiva gadàü kaumodakãntathà . saunandaü muùala¤caiva vaiùõavànyàyudhàni ca . dar÷ayiùyarti saügràme pàsyanti ca mahãkùitàm . rudhiraü kàlayuktànàü vapurbhiþ kàlasannibhaiþ . sa cakçmuùalo nàma saügràmaþ kçùõa! vi÷rutaþ . daivatairiha nirdiùñaþ kàlaþ syàdeùa saüj¤itaþ>% hariø 96 aø . cakreõa nirvçttam aõ . càkra tannirvçtte yuddhe %<càkaü mauùalamidyevaü saügràmaü raõavittamàþ . kathayiùyanti loke'smin ye dhariùyantiü pàrthivàþ>% hariø 10 aø .

#<cakrayàna># naø cakrayuktaü yànam . cakrayukte yàne rathàdau . %<asau puùya(ùpa)ratha÷cakrayàõaü na samaràya yat>% amaraþ .

#<cakrarakùa># puø cakraü rakùati aõ upaø saø . yuddhe senàpati cakrarakùake yodhabhede . %<màdreyau cakrarakùau tu phàlguna÷ca tadà'karot>% bhàø àø 138 aø . %<yamau ca cakrarakùau te bhavitàrau mahàvalau>% bhàø viø 33 aø . %<cakrarakùa÷ca ÷årovai madiràkùo'tivi÷rutaþ>% 33 aø . õvul cakra rakùako'pyatra .

#<cakrarada># puüstrã cakramiva vçttorado'sya . ÷åkare trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<cakralakùaõà># strã cakre maõóalàkàrakuùñhe lakùaõaü pratãkàra sàdhanaråpaü cihnamasya . guóåcyàm ratnamàø .

#<cakralatàmra># puø caka--tçptau karaõe rak cakraþ tçptisàdhanaü latàmraþ . vçddharasàlavçkùe ràjani0

#<cakralà># strã cakra dadrurogaü làti là--ka . uccañàyàm mustàbhede amaraþ .

#<cakraliptà># strã 6 taø . rà÷icakrasya kalàüråpe bhàgabhede kalà÷ca 21600 mitàþ . tathàhi dvàda÷arà÷yàtmakacakasya ekaikarà÷estriü÷àü÷atmakatvàt 360 aü÷àtmakaü rà÷icakram aü÷a÷ca 60 kalàmitaþ tadaïkasya ùaùñyà guõane 21600 kalàbhavanti iti kalàparyàyaliptànàü tàvanmitatvam .

#<cakravat># triø cakramastyasya matup masya vaþ . 1 cakràstrayukte striyàü ïãp . 2 tailike ca . %<sunàcakradhvajavatàü ve÷enaiva ca jãvatàm>% manuþ . %<sunàvàn pa÷umàraõapårvaka màüsavikrayajãvã . cakravàn vãjabadhabikrayajãvã tailikaþ dhvajavàn madyavikrayajãvã ÷auõóikaþ>% kullåkaþ . cakraü tadàkàrã'styasya . cakràkàrasadç÷àkàrayukte 3 parvatabhede puø . %<tatraiva cakrasadç÷aü cakravantaü mahàcalam . sahasrakåñaü vipulaü bhagavàn saünyave÷ayat>% harivaüø 225 aø .

#<cakravartin># puø cakre bhåmaõóale, vartituü, cakraü sainyacakraü và sarvabhåmau vartayituü ÷ãlamasya vçta--vçta--õic--và õini . 1 samudraparyantakùiteradhã÷vare, amaraþ 2 vàståka÷àke ràjaniø . 3 jatukàyàü ÷abdàrtaciø 5 jañàmàsyàm 4 alaktake ca strã ïãp ràjaniø . 5 janãsàmagandhadravye strã amaraþ cakra iva vartate . cakravàkatulye triø %<tava tanvi! kucàvetau niyataü cakravartinau . àsamudrakùitã÷o'pi bhavàn yatra karapradaþ>% udbhañaþ . %<ya÷cakravartitvamavàpa vãraþ svaiþ karmabhiþ ÷akrasamaprabhàvaþ>% harivaø 154 aø . %<vçndairgajànàü giricakravartã>% kumàø . %<janma yasva purorvaü÷e yuktaråpamidaü tava . putramevaü guõopetaü cakravartinamàpnuhi>% ÷akuø . %<vidyàdhararàjyamiva cakravartinaravàhanocitam>% kàdaø .

#<cakravàka># puø strãø cakra÷abdena ucyate vaca--paribhàùaõe karmaõi gha¤ nyaïkvàø kutvam . svanàmakhyàte khage amaraþ . %<parasparàkrandini cakravàkayoþ puroviyukte mithune kçpàvatã>% kumàø . striyàü jàtitvàt ïãù . %<varuõàya cakravàkãm>% yajuø 24 . 22 . %<saridaparatañàntàdàgatà cakravàkã>% màdhaþ . %<dårãbhåte mayi sahacare cakravàkãmivaikàm>% meghaø .

#<cakravàkavatã># strã cakravàkàþ bhåmnà santyatra matp masya vaþ ïãp ajiràø saüj¤àyàmapi na dãrghaþ . bahulacakra vàkayukte nadãbhede .

#<cakravàña># puø cakrasveva vàño'tra vaña--veùñane gha¤ . 1 kriyàràhe karmapràrambhe 2 paryante 3 ÷ikhàtarau ca mediø .

#<cakravàóa(la)># puø cakramiva vàóate veùñayati vàóa--ac . và óasya laþ cakramiva valate bala bàø õa lasya và óaþ . 1 lokàlãkaparvate . 2 maõóale naø amaraþ . lokàlokaparvatasya bhåmaõóalaveùñanàkàreõa sthitatvàt tathàtvam . 3 maõóalàkàreõa vartini samåhamàtre ca %<kirãñahàràïgadacakravàóairvibhåùitàïgàþ pçthubàhavaste>% bhàø àø 187 aø . %<evaü sa kçùõo gopãnàü cakravàlairalaïkçtaþ>% harivaüø 77 aø . valadhàtorvàóadhàtorbà antaþsthàditvena vargyàditvàbhàvàt asya ÷abdasya vargyamadhyatvakalpanaü pràmàdikameva .

#<cakravàte># puø cakramiva vàtaþ . (ghurõãü) . bhramivàyau vàtyàyàm . %<daityonàmrà tçõàvartaþ kaüsabhçtyaþ pracoditaþ . cakravàtasvaråpeõa jahàràsãnamarbhakam>% bhàgaø 7 . 18 ÷lo0

#<cakravçdvi># strã cakramiva vçddhiþ . %<vçddherapi punarvçddhi÷cakravçddhirudàhçtà>% iti nàradokte 1 vçddhibhede . taddànàdiprakàüraþ manunà dar÷ito yathà %<nàtisàüvatsarãü vçddhiü navàdçùñàü punarharet . caktravçddhiþ kàlavçddhiþ kàrità kàyikà ca thà . çõaü dàtuma÷aktoyaþ kartumicchet punaþ kriyàm . sa dattvà nirjitàü vçddhiü karaõaü parivartayet . adar÷ayitvà tatraiva hiraõyaü parivartayet . yàvatã sambhaved ghçddhistàvatãü dàtumarhati>% . mamaikasminmàsi màsaddhaye màsatraye và gate tasya vçddhiþ vigaõayya ekadà dàtavyetyevaü vidhi niyamapårbakavçddhigrahaõamuttamarõaþ saüvatsaraparyantaü kuryàt nàtikrànte saüvatsare vçddhiü gçhõãyàt na ca ÷àstroktadharmyadvikatrika÷atàdyadhikàü gçhõãyàt . adharmyatvabodhanàrtho niùedhaþ . cakravçddhyàdicatuùñayãü cà÷àstrãyàü na gçhõãyàt . tàsàü svaråpamàha vçhaspatiþ %<kàyikà kàyasaüyuktà màsagràhyà ca kàlikà . vçddhervçddhi÷cakravçddhiþ kàrità çõinà kçtà>% . tatra cakravçddhiþ svaråpeõaiva garhità . kàlavçddhistu dviguõàdhikagrahaõana . kàyikà càtivàhadohàdinà . kàrità çõikena yà àpatkàla eva uttamarõapãóayà kçtà . catasro'pi vçddhãra÷à strãyà na gçhõãyàt . tathà ca vçhaspatiþ %<bhàgo yaddviguõàdårdhvaü cakravçddhi÷ca gçhyate . pårõe ca sodaya pa÷càt vàrdhuùyaü tadvigarhitam>% . kàtyàyanaþ %<çõikena kçtà vçddhiradhikà samprakalpità . àpatkàlakçtà nitya dàtavyà kàrità tathà . anyathà kàrità vçddhirna dàtavyà katha¤cana>% . çõaü dàtumiti . adhamarõo dhanadànàsàmarthyàt yadi punarlekhyàdikriyàü kartumicchet sa nirjitàü uktamàrgeõa satyatayà àtmasàt kçtàü vçddhiü dattvà karaõaü lekhyaü punaþ kuryàt . adar÷ayitveti . yadi devagatyà vçddhihiraõyamaùi samagraü dàtuü na ÷aknoti tadà tad gçhãtvaiva tatraiva punaþ kriyamàõe lekhyàdau vçddhihiraõyàdi÷eùamàropayet . yatpramàõaü cakravçddhidhanaü tadànãü sambhavati taddàtumarhati kullåø . cakramastvasya ac cakraü cakravacchakañàdi tannimittà vçddhiþ . 2 ÷akañàdibhàñakaråpalàbhe ca . %<cakravçddhiü samàråóho de÷akàlavyavasthitaþ . atikràman de÷akàlau na tatphalamavàpnuyàt>% manuþ . %<cakradçddhimiti . cakravçddhi÷abdenàtra cakravacchakañàdibhàñakaråpà vçddhirabhimatà cakravçddhimà÷rita uttamarõo de÷akàlavyavasthitaþ . yadi vàràõasãparyantaü lavaõàdi ÷akañena vahàmi tadà mameyaddhanaü dàtavyamiti vetane de÷avyavasthitiþ . yadi màsaü yàvadvahàmi tadà mameyaddhanaü dàtavyamiti kàlavyavasthitiþ evamabhyupagatade÷akàlau niyamasthau daivàdapårayan ÷akadàdinà'vahan làbharåpaphalaü sakalaü na pràpnoti>% kållåø .

@<[Page 2841a]>@
#<cakravyåha># puø cakràkàraþ vyåhaþ . cakràkàre senàsannive÷abhede cakra÷abde dç÷yam .

#<cakra÷alyà># strã cakramiva ÷alyamatra . ÷vetagu¤jàyàü ràjani0

#<cakra÷reõã># strã cakràõàü ÷reõiranna ïãva . aja÷çïgyàm vçkùabhede ratnamàlà tasyàþphalànàü cakràkàra÷çïgaråpatayà jàtatvà ttathàtvam .

#<cakrasaüj¤a># naø cakrasya saüj¤à saüj¤àsya . 1 vaïge dhàtubhede hemacaø 2 cakravàke amaraþ .

#<cakrasaüvara># puø cakramindriyacakraü saüvçõoti ac . vuddhabhede trikàø .

#<cakrasaktha># triø cakramiva sakitha asya ùac ùacaþ ùittvena nityamantodàttatà %<saktha¤càcakràntàt>% pàø cakràntapratiùedhàt na vibhàùayà'ntodàttatà . cakratulyasakthiyukte .

#<cakrasàhvaya># puüstrãø cakreõa samànà àhvà yasya . cakravàke %<cakoràn vànaràn hasàn sàrasàn cakrasàhvayàn>% bhàø ànuø 54 aø . jàtitve'pi yopadhatvàt striyàü ñàp .

#<cakrahasta># pçø cakraü haste'sya . 1 cakrapàõau viùõau 2 cakradhàrimàtre triø .

#<cakrà># strã caka--tçptau rak . 1 nàgaramustàyàü, 2 karkaña÷çïgyà¤ca ràjaniø .

#<cakràü÷a># puø cakrasya rà÷icakrasyàü÷aþ . rà÷icakrasya 360 ùaùñyuttara÷atatrayàtmake bhàge .

#<cakrà(kã)ïkã># strã cakràkàreõàkati aïkate và aka--gatau akiï gatau ac gauràø ïãù . haüsyàü ÷abdaratnàø .

#<cakràïga># puø cakramivàrdhacakramivàïgaü yasya . 1 haüse . striyàü jàtitvàt ïãù . cakramaïgamasya . 2 rathe amaraþ . %<idamåcu÷ca cakràïgà vacaþ kàkaü vihaïgamàþ>% bhàø karõaø 41 aø haüsakàkãye . 3 cakravàke %<kalaviïkaü plavaü haüsaü cakràïgaü gràmakukkuñam>% manuþ abhakùyamàüsoktau . haüsasya pçthagupàdànàdasya cakravàkàrthatà .

#<cakràïgà># strã cakramivàïgamastyasyàþ ac . sudar÷anàyàü latàyàü ratnamàlà .

#<cakràïgã># strã cakramiva cakraü tçptikarabhaïgaü và'syàþ ïãù . 1 kañurohiõyàm mediø . 2 haüsyàü ÷abdaraø . 3 hilamocikàvàü trikàø . 4 ma¤jiùñhàyàü 5 vçùaparõyàü ca ràjaniø . 6 karkaña÷çïgyàü ratnamàø .

#<cakràña># puø cakraü cakràkàramañati aña--aõ upaø saø . 1 viùavaidye 2 dhårte 3 dãnàre parimàõabhede ca mediø .

#<cakràdhivàsin># puø cakraü tçptikaramadhivàsayati adhi + vàsi õini . tçptikarasaurabhayukte nàgaraïgavçkùe(nàreïgànevu) trikàø .

#<cakràyudha># puø cakramàyudhamasya . 1 viùõau %<cakràyudhena cakreõa pibato'mçbamojasà . ÷ira÷chinnam>% bhàø àø 192 aø . 2 cakràstradhàrimàtre cakrapraharaõàdayo'pyatra .

#<cakràvarta># puø cakrasyevàvartaþ . ghårõane hemacaø .

#<cakràhva># puø cakreti àhvà yasya . 1 cakramarde ràjaniø . 2 cakravàke ca .

#<cakri># triø kç--ki dvitvam . karaõa÷ãle %<cakriü vi÷vàni cakraye>% çø 1 . 9 . 2 . vi÷vànãtyatra kiyoge ùaùñhã niùedhàt karmaõi dvitãyà .

#<cakrikà># strã cakraü tadàkàro'styasyàþ ñhan . jànuni ràjaniø .

#<cakrin># puø cakramastyasya ini . 1 viùõau 2 gràmajàlike 3 cakravàke 4 sarpe puüstrãø . 5 kulàle 6 såcake triø mediø . 7 aje puüstrã 8 tailike ÷abdaraø . cakraü ràùñracakraü svatvenàstyasya ini . 9 cakravartini hemacaø . 10 cakramarde tasya tadàkàrapatratvàt . 11 tili÷e 12 vyàlanakhe puø 13 kàke 14 gardabhe ca puüstrãø ràjaniø . tayo÷cakravadbhramaõavattvàttathàtvam . 15 cakrayukte triø sarvatra striyàü ïãp . 16 cakrayuktarathàdyàråóhe triø . %<cakriõoda÷amãsthasya>% manuþ . %<cakriõaþ cakrayuktarathàdyàråóhasya>% kullåø . %<vai÷yàyàü ÷ådrata÷cauràjjàta÷cakrã sa ucyate>% u÷anasokte 17 saükãrõajàtibhede puüstrãø . %<padaü mahendràlayacàru cakriõaþ>% màghaþ . viùõo÷ca manastattvàtmakacakrasya lokarakùàrthaü sudar÷anacakrasya và dhàraõàt tathàtvam . ataeva %<araudraþ kuõóalã cakrã>% %<÷aïkhabhçnnandakã cakrã>% viùõusaø dvidhà prayogaþ avayavàrthabhedàbhyàmiti bodhyam .

#<cakrãvat># puüstrãø cakraü tadvadbhramaõamastyasya matup àsandãvadityàø pàø niø . 1 gardabhe amaraþ . %<cakrãvadaïgaruha dhåmraruco visasruþ>% sàghaþ . 2 ràjabhede puø siø kauø . vaidikaprayoge 3 cakrayuktamàtre ca . %<sadohavirdhànàni cakrãvanti>% kàtyàø ÷rauø 24 . 23 . 30 . sadohavirdhànà gnãdhràõi cakrãvanti 24 . 5 . 26 . striyàü sarvatra ïãp

#<cakru># triø kç--ku dvitva¤ca . kartari ujvaladaø .

#<cakre÷varã># strã 6 taø . 1 jinànàü vidyàbhede 2 ràùñre÷vare puø .

#<cakropajãvin># triø cakraü tailaniùpãóanayantramupajãvati upa jãva--õini . tailike .

#<cakùa># kathane tyàge ca adàø àtmaø sakaø señ . caùñe . akhyat akhyata tyàge tu sama--kùiùña cakhyau cakhye cacakùe . bhàùyamate ak÷àsot ak÷àsta . cak÷au cak÷e .
     anu + pa÷càduktau %<paràyatãü màtaramanvacaùña>% çø 4 . 18 . 3 .
     abhi + àbhimukhyena dar÷ane %<kadà cikitvo abhicakùase naþ>% çø 5 . 3 . 9 .
     ava + adhodar÷ane . %<suparõo'vacakùata kùmàü somaþ>% çø 9 . 71 . 9 .
     à + àkhyàne . vicakùaõaþ prastutamàcacakùe . %<sa ràvaõahçtàü tàbhyàü vacasàcaùña maithilãm>% raghuþ .
     anu + à + anvàkhyàne %<etameva tadanvàcakùate>% ÷ataø vràø 2 . 4 . 4 . 2 .
     abhi + à + àbhimukhyenàkhyàne . %<abhyàcaùñànuràgàsrairandhãbhåtena cakùuùà>% bhàgaø 1 . 9 . 11 . %<abhyàcaùñuü pracakrame>% 8 . 5 . 14 .
     ud + à + udàharaõe %<tasmàdadhvaryureva gorvãryàõyudàcaùñe>% ÷ataø vràø 3 . 3 . 3 . 4 .
     prati + à + pratyàkhyàne niràkaraõe %<guruputrãti kçtvà'haü pratyàcakùe na doùataþ>% bhàø àø 77 aø .
     vi + à + vyàkhyàne vivaraõe . %<vyàcakùàõasya tu me nididhyàsasva>% ÷ataø vràø 14 . 5 . 4 . 4 .
     sam + à + samyagàkhyàne . %<tatsatyaü naþ samàcakùva>% bhàgaø 1 . 4 . 13 .
     pari + paritaþ kathane vikhyàtau %<vedapradànàdàcàryaü pitaraü paricakùate>% manuþ .
     pra + prakarùeõa kathane vikhyàtau . %<taü devanirmitaü de÷aü brahmàvartaü pracakùate>% manuþ %<dahati pretamiti pracakùate>% raghuþ .
     prati + pratyuttaroktau pratiråpoktau ca %<yadà tu sarvabhåteùu dàruùvagnimiva sthitam . praticakùãta màü lokaþ>% bhàgaø 3 . 9 . 3 .
     vi + vi÷eùeõa kathane vikhyàtau %<vi÷vaü vicakùate dhãràþ yogaràddhena cakùuùà>% bhàgaø 3 . 11 . 17 . vicakùaõaþ .
     sam + samyakkathane . %<merorapyantare pàr÷ve pårvaü saücakùva sa¤jaya!>% bhàø bhãø 7 aø .

#<cakùaõa># naø cakùa--lyuñ na khyàde÷aþ . 1 anugraheõa dar÷ane %<kadvaruõasya cakùaõam>% çø 1 . 105 . 6 . %<cakùaõamanugrahadar÷anam>% bhàø . 2 kathane ca . karaõe lyuñ . 3 avadaü÷e madyapànàdirocake (càkanà) dravyabhede hemacaø .

#<cakùaõi># triø cakùa--ani . prakà÷ake . %<sa nã vibhàvà cakùaõinaü>% çø 6 . 4 . 2 .

#<cakùas># puø cakùa--asi na khyàde÷aþ . 1 vçhaspatau trikàø . 2 upàdhyàye uõàdikoùaþ .

#<cakùuþ÷ravas># puüstrãø cakùuùà ÷çõoti ÷ru--asun, cakùureva ÷ravaþ karõo yasya bà . sarpe amaraþ . %<adastadàkarõiphalàóhyajãvitaü dç÷ordvayaü nastadavãkùi càphalam . iti sma cakùuþ÷ravasàü priyà nale stuvanti nindanti hçdà tadàtmanaþ>% naiùaø .

@<[Page 2842b]>@
#<cakùurmala># naø 6 taø . (piücuñi) netramale ÷abdàrthaciø .

#<cakùurvardhanikà># strã ÷àkadvãpasthe nadãbhede . %<mahànadoca kauravya! tathà maõijalà nadã . cakùurvardhanikà caiva nadã bharatasattama!>% bhàø bhãø 11 aø .

#<cakùurvahana># naø cakùustajjyotirvahati vaha--lyu . 1 meùa÷çïgãvçkùe ratnamàø .

#<cakùurviùaya># puø 6 taø . 1 cakùurgràhye råpàdau . sa ca bhàùàø ukto yathà %<udbhåtaråpaü nayanasya gocaro dravyàõi tadvanti pçthaktvasaükhye . vibhàgasaüyogaparàparatve sneha dravyatvaü parimàõayuktam . kriyàü jàtiü yogyavçttiü samavàya¤ca tàdç÷am . gçhõàti cakùuþ, sambandhàdàlokodbhåtaråpayoþ>% . 2 netrapracàrasthàne ca %<gurostu cakùurviùaye na yatheùñàsano bhavet>% manuþ .

#<cakùurhan># triø cakùuùà hanti hana--kvip 3 taø . dçùñimàtreõa ghàtini %<sarpaspar÷asamàþ kecittathànye makaraspu÷aþ . vibhàùya ghàtinaþ kecittathà cakùurhaõo'pare>% bhàø ànuø 35 aø . %<tvàü te cakùurhaõaü pràyya dagdhà ghoreõa cakùuùà>% bhàø bhãø 122 aø .

#<cakùuùmat># triø pra÷asta cakùurastyasya matup . pra÷astanetrayukte %<cakùuùmattà tu ÷àstreõa såkùmakàryàrthadar÷inà>% raghuþ .

#<cakùuùya># triø cakùuùe hitaþ yat . 1 cakùurhite 2 priyadar÷ane jañàø . 3 ketakavçkùe 4 puõóarãkavçkùe puø mediø 5 ÷oübhà¤janavçkùe puø ràjaniø 6 rasà¤jane hemacaø . 7 sauvãrà¤jane 8 kharparãtutthe 9 prapauõóaroke ca naø ràjaniø . %<÷ãtena ÷irasaþ snànaü cakùuùyamiti nirdi÷et>% su÷ruø . %<cakùuùyaþ ÷ruto bhavati ya evaü veda>% chàø uø . cakùuùi bhavaþ ÷arãràvayavatvàt yat . 10 netrajàte triø . %<cakùuùyaþ khalu mahatàü parairalaïghyaþ>% màghaþ . cakùuùyaþ akùijaþ priya÷ca . %<priye'kùije tu cakùuùya>% iti vi÷vaþ malliø .

#<cakùus># naø cakùa--dhàtånàmanekàrthatvàt dar÷ane karaõe usi . 1 netre tacca càkùuùaj¤ànasàdhanamindriyabhedaþ akùi÷abde 45 pçø dç÷yam tasya taijasatvaü muktàø samarthitaü yathà %<cakùustaijasaü parakãyaspar÷àdyavya¤jakatve sati parakãya råpavya¤jakatvàt pradãpavat pradãpasya svãyaspar÷avya¤jakatvàdàdyaü parakãyeti ghañàdeþ svãyaråpavya¤cakatvàt vyabhicàravàraõàya dvitãyaü parakãyeti athavà prabhàyàdçùñàntatva sambhavàdàdyaü parakãyaü na deyam>% cakùuþsannirkarùe tathàtvavàraõàya dravyatve satãti vàcyam . cakùuùo'dhiùñhàtçdevaþ såryaþ . %<digvàtàrka praceto÷vãtyàdi>% ÷àø tiø ukteþ . 2 tejasi ca . sårya÷cakùuùe tàõóaø bràø . cakùuùe tejase bhàø .

#<cakùuùyà># strã cakùuùe hità yat . 1 ÷ubhagàyàü striyàü 2 kulatthikàyàü mediø . 3 aja÷çïgyàm 4 vanakulatthikàyà¤ca ràjaniø .

#<cakùåràga># puø cakùuùoràgaþ raktatà . 1 netràruõatàyàü cakùuùaþ tadàkarùakaþ ràgaþ anuràgaþ . 2 netràkarùake anuràge %<cakùåràgaþ kokileùu (na parakalatreùu)>% kàdaø .

#<cakùåroga># puø 6 taø . netraroge netràvayavavibhàgaþ su÷rutokaþ akùi÷abde 45 pçø dar÷itaþ . tatra nidànàdi su÷rute uktaü %<uùõàbhitaptasya jalaprave÷àddårekùaõàt sapnaviparyayàcca . prasaktasaürodana÷okakopakle÷àbhighàtàdatimaithunàcca . ÷uktàranàlàmlakulatthamàùaniùevaõàdvegavinigrahàcca . svedàdrajodhåmaniùevaõàcca chardervighàtàdvamanàtiyogàt . vàùpagrahàtsåkùmanirãkùaõàcca netre bikàràn janayanti doùàþ . vàtàdda÷a tathà 10 pittàt kaphàccaiva trayoda÷a . raktàt ùoóa÷a vij¤eyà sarvajàþ pa¤caviü÷atiþ . tathà bàhyau punardvau ca rogàþ ùañsaptatiþ smçtàþ . hatàdhimantho'nimiùo dçùñirgambhãrikà ca yà . yacca vàtahataü vartma na te sidhyanti vàtajàþ . yàpyo'tha tanmayaþ kàcaþ sàdhyàþ syuþ sànyamàrutàþ . ÷uùkàkùipàkàdhãmanthasyandamàrutaparyayàþ . asàdhyohrasvajàtyo yo jalasràva÷ca paittikaþ . parimlàyã ca nãla÷ca yàpyaþ kàco'tha tanmayaþ . abhiùyando'dhimantho'mlàdhyuùitaü ÷uktikàhvayà . dçùñiþ pittavidagdhà ca pothakyo lagaõa÷ca yaþ . asàdhyaþ kaphajasràvo yàpyaþ kàco'tha tanmayaþ . abhiùyando'dhimantha÷ca balàsagrathita¤ca yat . dçùñiþ ÷leùmavidagdhà ca pothakyo lagaõa÷ca yaþ . krimigranthiprariklinnavartma÷uklàrmapiùñakàþ . ÷leùmopanàhaþ sàdhyastu kathitàþ ÷leùmajeùu tu . raktasràvo'jakàjàtaü ÷oõitàr÷o'valambitam . ÷ukraü na sàdhyaü kàca÷ca yàpyastajjaþ prakãrtitaþ . manthasyandau kliùñavartmaharùotpàtau tathaiva ca . siràjàva¤janàkhyà ca siràjàla¤ca yat smçtam . parvaõyathàvraõaü ÷ukraü ÷oõitàrmàrjuna÷ca yaþ . ete sàdhyà vikàreùu raktajeùu bhavanti hi . påyasràvo nàkulàndhyamakùipàkàtyayo'lajã . asàdhyàþ sarvajà yàpyàþ kàcaþ kopa÷ca pakùmaõaþ . vartmàvabandho yo vyàdhiþ siràsu pióakà ca yà . prastàryarmàdhimàüsàrmasnàyvarmotsaïginã ca yà . påyàlasa÷càrvuda¤ca ÷yàvakardamavartmanã . tathàr÷ovartma÷ukràrmaþ ÷arkaràvartma yacca vai . sa÷opha÷càpya÷opha÷ca pàko bahalavartma ca . aklinnavartma kumbhãkà visavartma ca sidhyati . sanimitto 'nimitta÷ca dvàvasàdhyau tu vàhyajau . ùañsaptativikàràõàmeùà saügrahakãrtanà . nava sandhyà÷rayàsteùu vartmajàstvekaviü÷atiþ . ÷ukrabhàge da÷aika÷ca catvàraþ kçùõabhàgajàþ . sarvà÷rayàþ saptada÷a dçùñijà dvàda÷aiva tu . vàhyajau dvau samàkhyàtau rogau paramadàruõau . bhåya etàn pravakùyàmi saïkhyàråpacikitsitaiþ>% . %<athàtaþ sandhigatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . påyàlasaþ 1 sopanàhaþ 2 sràvàþ 3 . 4 . 5 . 6 parvaõikàlajã 7 . 8 . kçmigranthi÷ca9 vij¤eyà rogàþ sandhigatà nava . pakvaþ ÷ophaþ sandhijaþ saüsravedyaþ sàndraü påyaü påti påyàlasaþ 1 saþ . granthirnàlpo dçùñisandhàvapàkaþ kaõóåpràyo nãrujaståpanàhaþ 2 . gatvà sandhãna÷rumàrgeõa doùàþ kuryuþ sràvàn rugvihãnàn svaliïgàn . tàn vai sràvàn netranàóãmathaike tasyà liïgaü kãrtayiùye caturdhà . pàkaþ sandhau saüsravedya÷ca påyaü påyàsràvo2 naikaråpaþ pradiùñaþ . ÷vetaü sàndraü picchilaü yaþ sravecca ÷leùmàsràvo nãrujaþ sa pradiùñaþ . raktàsràvaþ 3 ÷oõitotthaþ saraktaü koùõaü nàlpaü saüsravennàtisàndram . pãtàbhàsaü nãlamuùõaü jalàbhaü pittasràvaü4 saüsravet sandhimadhyàt . tàmrà tanvã dàha÷ålopapannà raktàjj¤eyà parvaõã 7 vçtta÷ophà jàtà sandhau kçùõa÷ukle 'lajã8 syàttasminnevàkhyàpità pårvaliïgaiþ . krimirgranthirvartmanaþ pakùmaõa÷ca kaõóåü kuryuþ kçmayaþ 9 sandhijàtàþ . nànàråpà vartma÷uklasya sandhau caranto'ntarnayanaü dåùayanti .>% %<athàtovartmagatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . pçthagdoùàþ samastà÷ca yadà vartmavyapà÷rayàþ . sirà vyàpyàvatiùñhante vartmasvadhikamårchitàþ . vivardhya màüsaü rakta¤ca tadà vartmavyapà÷rayàn . vikàràn janayantyà÷u nàmatastànnibodhata . utsaïginyatha 1 kumbhãkà 2 pothakyo 3 vartma÷arkarà 4 . tathàr÷ovartma 5 ÷uùkàr÷a 6 stathaivà¤jananàmikà 7 . bahalavartma 8 yaccàpi vyàdhirvartmàvabandhakaþ 9 . kliùñakardamavartmàkhyau 10 ÷yàvavartma 11 tathaiva ca . praklinna 12 mapariklinnaü1 13 vartma 14 vàtahata 15 ntu yat . arvudaü 16 nimiùa 17 ÷càpi ÷oõitàr÷a 18 ÷ca yat smçtam . lagaõo 19 visanàmà 20 ca pakùmakopa 21 stathaiva ca . ekaviü÷atirityete vikàrà vartmasaü÷rayàþ . nàmabhiste samuddiùñà lakùaõaistàn pracakùmahe . pióakàmyantaramukhã bàhyàdhovartmasaü÷rayà . vij¤eyotsaïginã1 nàma tadråpapióakànvità . kumbhãkavãjapratimàþ pióakàþ pakùmavartmanoþ . àdhmàyante tu bhinnà yàþ kumbhãkapióakàstu tàþ 2 . kaõóåsràvànvità gurvyoraktasarùapasannibhàþ . pióakà÷ca rujàvatyaþ pothakya3 iti saüj¤itàþ . pióakàbhiþ sasåkùmàbhirthanàbhirabhisaüvçtà . pióakà yà kharà sthålà sà j¤eyà vartma÷arkarà4 . såkùmàþ kharà÷ca vartmasthàstadar÷o bartma5 kãrtyate . dãrgho'ïkaraþ kharaþ stabdho dàruõo vartma sambhavaþ . vyàdhireùa samàkhyàtaþ ÷uùkàr÷a6 iti saüj¤itaþ . dàhatodavatã tàmrà pióakà vartmasambhavà . mçdvã mandarujà såkùmà j¤eyà sà '¤jananàmikà7 . bartmopacã yate yasya pióakàbhiþ samantataþ . savarõàbhiþ samàbhi÷ca vidyàdvahalavartma8 tat . kaüõóåmatàlpatodena vartma÷ophena yo naraþ . na samaü chàdayedakùi bhavedbandhaþ9 sa vartmanaþ . mçdvalpavedanaü tàmraü yadvartma samameva ca . akasmàcca bhavedraktaü kliùñavartma10 tadàdi÷et . kliùñaü punaþ pittayuktaü vidahecchoõitaü yadà . tadà klinnatvamàpannamucyate vartmakardamam11 . yadvartma bàhyato'nta÷ca ÷yàvaü ÷ånaü savedanam . dàhakaõóåparikledi ÷yàvavartmeti 12 tanmatam . arujaü bàhyataþ ÷ånamantaþ klinna sravatyapi . kaõóånistodabhåyiùñhaü klinnavartma 13 taducyate . yasya dhautàni dhautàni sambandhyante punaþ punaþ . vartmànyaparipakvàni vidyàdaklinnavartma 14 tat . vimuktasandhini÷ceùñaü vartma yanna nimãlyate . etadvàtahataü 15 vidyàt sarujaü yadi và'rujam . vartmàntarasthaü viùamaü granthibhåtamavedanam . vij¤eyamarbudaü16 puüsàü saraktamavalambitam . nimeùaõãþ sirà vàyuþ praviùño vartmasaü÷rayàþ . càlayedativartmàni nimeùaþ 17 sa gado mataþ . chinnà÷chinnà vivardhante vatmesthà mçdavo'ïkuràþ . dàhakaõóårujopetàste'r÷aþ ÷oõitasambhavàþ 18 . apàkaþ kañhinaþ sthålo granthirvartmabhavo 'rujaþ . sakaõóåþ picchilaþ kolapramàõo lagaõastu 19 saþ . ÷ånaü yadvartma bahubhiþ såkùmai÷chidraiþ samanvitam . visamantarjala iva visavartseti 20 tanmatam . pakùmà÷ayagatà doùàstãkùõàgràõi kharàõi ca . nirvartayanti pakùmàõi tairjuùña¤càkùi dåyate . utpàñitaiþ punaþ ÷àntiþ pakùmabhi÷copajàyate . bàtàtapànaladveùã pakùmakopaþ 21 sa ucyate .>% ÷uklabhàgarogabhedàstu 11 armana ÷abde 379 pçø su÷rutoktà dar÷itàþ tatratyaü tataþ ÷eùantu yathà %<snàyyarmetyabhipañhitaü kharaü prapàõóu 5 . ÷yàvàþ syuþ pi÷itanibhàstu vindavo ye ÷uktirvà sitanayane sa ÷uktisaüj¤aþ 6 . eko yaþ ÷a÷arudhiropamaþ suvindaþ ÷uklastho bhavati tamarjunaü7 vadanti . utsannaþ salilanimo'tha piùña÷uklo vinduryaþ sa bhavati piùñakaþ 8 suvçttaþ . jàlàbhaþ kañhinasiro mahàn sa raktaþ santànaþ smçta iha jàlasaüj¤ita9 stu . ÷uklasthàþ sitapióakàþ siràvçtà yàstà vidyàdasitasamãpajàþ siràjàþ10 . kàüsyàbho bhavati siràvçtaþ site yo vindurvà sa tu nirujo balàsakàkhyaþ11 .>% kçùõabhàgatarogàstu tatroktàþ 4 kçùõagata÷abde 2213 pçø dar÷itàþ . sarvagatarogàstu15 tatroktà yathà %<athàtaþ sarvagatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . syandàstu 4 catvàra ihopadiùñàstàvanta eveha tathàdhimanthàþ 4 . ÷ophànvito0'÷ophayuta 17 ÷ca pàkàvityevamete da÷a sampradiùñàþ . hatàdhimantho 11'nilaparyaya 12 ÷ca ÷uùkàkùiùàko'nyaüta eva vàtaþ 14 . dçùñistathàmlàdhyuùità 15 siràõàmutpàtaharùàvapi 16 sarvabhàgàþ . pràtheõa sarve nayanàmayàste bhavantyabhiùyandanimittamålàþ . tasmàdabhiùyandamudãryamàõamupàcaredà÷u hitàya dhãmàn . nistodanaü stambhanaromaharùasaïgharùapàruùya÷iro'bhitàpàþ . vi÷uùkabhàvàþ ÷i÷irà÷rutà ca vàtàbhipanne nayane bhavanti 1 . dàhaprapàkau ÷i÷iràminandà dhåmàyanaü vàùyasamucchraya÷ca . uùõà÷rutà pãtakanetratà ca pittàbhipanne nayane bhavanti 2 . uùõàbhinandà gurutàkùi÷ophaþ kaõóåpadehau sitatàti ÷aityam . sràvo muhuþ picchila eva càpi kaphàbhipanne nayane bhavanti3 . tàmrà÷rutà lohitanetratà ca ràjyaþ samantàdatilohità÷ca . pittasya liïgàni ca yàni tàni raktàmipanne nayane bhavanti 4 . vçddhairetairabhiùyandairtaràõàmakriyàvatàm . tàvantastvadhimanthàþ syurnayane tãvravedanàþ . utpàñyata ivàtyarthaü netraü nirmathyate tathà . ÷iraso'rdhantu taü vidyàdadhimanthaü svalakùaõaiþ . netramutpàñyata iva mathyate'raõivacca yat . saïgharùatodanirbhedamàüsasaürabdhaptàvilam . ku¤canàsphoñanàdhmànavepathuvyathanairyutam . ÷iraso'rdha¤ca yena syàdadhimanthaþ sa màrutàt5 . raktaràjicitaü sràvi vahninevàvadahyate . yakçtpiõóopamaü dàhi kùàreõàktamiva kùatam . prapakvocchånavarõàntamasvedaü pãtadar÷anam . måccho÷irodàhayutaü pittenàkùyadhimanthitam 6 . ÷ophavannàtisaürabdhaü sràvakaõóåsamanvitam . ÷aityagauravapaicchilyadåùikàharùaõànvitam . råpaü pa÷yati duþkhena pàü÷upårõamivàvilam . nàsàdhmàna÷iroduþkhayutaü ÷leùmàdhimanthitam 7 . bandhujãvapratãkà÷aü tàmyati spar÷anàkùamam . raktàsràvaü sanistodaü pa÷yatyagninibhà di÷aþ . raktamagnàriùñavacca kçùõabhàga÷ca lakùyate . yaddãptaü raktaparyantaü tadraktenàdhimanthitam 8 . hanyàddçùñiü saptaràtràtkaphottho'dhãmantho'sçksambhavaþ pa¤caràtràt . ùaóràtràdvà màrutottho nihanyànmithyàcàràtpaittikaþ sadyaeva . kaõóåpadehà÷ruyutaþ pakvoóumbarasannibhaþ . dàhasaüharùatàmratva÷ophanistodagauravaiþ . juùño muhuþ sravedvàsnamuùõa÷ãtàmbupicchilam . saürambhã pacyate ya÷ca netrapàkaþ sa ÷ophajaþ 9 .. ÷ophahãnàni liïgàni netrapàke tva÷ophaje 10 . antaþsiràõàü ÷vasanaþ sthito dçùñiü pratikùipan .. hatàdhimanthaü 11 janayettamasàdhyaü vidarbudhàþ . pakùmadvayàkùibhruvamà÷ritastu yatrànilaþ sa¤carati praduùñaþ . paryàya÷a÷càpi rujaþ karoti taü vàtaparyàya12 mudàharanti .. yatkåõitaü dàruõaråkùavartma vilokane vàviladar÷anaü yat . sudàruõaü yatpratibodhane ca ÷uùkàkùipàkopahataü 13 tadakùi .. yasyàvañåkarõa÷irohanustho manyàgato vàpyanilo'nyato và . kuryàdrujo'tibhruvi locane và tamamyatovàta 14 mudà haranti .. amlena bhuktena vidàhinà và sa¤chàdyate sarvata eva netram . ÷ophànvitaü lohitakaü sanãlairetàdçgamlàdhyuùitaü 15 vadanti .. avedanà vàpi savedanà và yasyàkùiràjyo hi bhavanti tàmràþ . muhurvirajyanti ca tàþ samantàdvyàdhiþ sirotpàta16 iti pradiùñaþ .. mahànsirotpàtaupekùitastu jàyeta rogastu siràpraharùaþ 17 . tàmràcchamasraü sravati pragàóhaü tathà na ÷aknotyabhivãkùitu¤ca .. athàto dçùñigatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ .. masåradalamàtràntu pa¤cabhåtaprasàdajàm . khadyotavisphuliïgàbhàü siddhàü tejobhiravyayaiþ .. àvçtàü pañalenàkùõàrbàhyena vivaràkçtim . sãtasàtmyà nçõàü dçùñimàhurnayanacintakàþ .. rogàüstadà÷rayàn ghoràn ùañ ca ùañh ca pracakùmahe . pañalànupraviùñasya timirasya ca lakùaõam .. siràbhirabhisampràpya viguõo'bhyantare bhç÷am . prathame pañale doùo yasya dçùñau vyavasthitaþ .. avyaktàni sa råpàõi sarvàõyeva prapa÷yati . dçùñirbhç÷aü vihvalati dvitãyaü pañalaü gate .. makùikàn la÷akàn ke÷àn jàlakàni ca pa÷yati . maõóalàni patàkà÷ca marãcãþ kuõóalàni ca .. pariplavàü÷ca vividhàn varùamabhraü tamàüsi và . dårasthànyapi råpàõi manyate ca samãpataþ .. samãpasthàni dåre ca dçùñergocaravibhramàt . yatnavànapi càtyarthaü såcãpà÷aü na pa÷yati .. årdhvaü pa÷yati nàdhaüstàttçtãyaü pañalaü gate . mahàntyapi ca råpàõi cchàditànãva vàsasà .. karõanàsàkùiyuktàni viparãtàni vãkùate . yathàdoùa¤ca rajyeta dçùñirdoùe balãyasi .. adhaþsthite samãpasyaü dårastha¤cãparisthite . pàr÷vasthite tathà doùe pàr÷vasthàni na pa÷yati .. samantataþ sthite doùe saïkulànãva pra÷yati . dçùñimadhyagate doùe sa ekaü manyate dvidhà .. dvidhàsyite tridhà pa÷yedbahudhà cànavasthite . timiràkhyaþ sa vai doùa÷caturthapañalaïgataþ .. ruõaddhi sarvato dçùñiü liïganà÷aþ sa ucyate . tasminnapi tamobhåte nàtiråóhe mahàgade .. candràdityau sanakùatràvantarikùe ca viñhyutaþ . nirmalàni ca tejàüsi bhràjiùõåni ca pa÷yati .. sa eva liïganà÷astu nãlikàkàcasaüj¤itaþ . tatra ghàtena càråõi bhramantãva sa pa÷yati .. àvilànyaruõàbhàni vyàviddhàni ca mànavaþ . pittenàdityakhadyota÷akracàpataóidguõàn .. ÷ikhivarhavicitràõi nãlakçùõàni pa÷yati . gauracàmaragauràõi ÷vetàbhrapratimàni ca .. pa÷yedasåkùmàõyatyarthaü vyabhre caivàbhrasaüplavam . salilaplàvitànãva parijàóyàni mànavaþ .. tathà raktena raktàni tamàüsi vividhàni ca . kaphena pa÷yedråpàõi snigdhàni ca sitàni ca . harita÷yàvakçùõàni dhåmadhåmràõi cekùate .. sannipàtena citràõi viplutànãva pa÷yati . bahuvà và dvidhà vàpi sarvàõyeva samantataþ . hãnàdhikàïgànyatha và jyotãüpyapi ca pa÷yati .. pitta karyàtaparimlàyi mårchitaü raktatejasà . pãtà di÷astathãdyantamàdityamiva pa÷yati .. vikãryamàõàn khadotairvçkùàüste jobhireva ca . vakùyàmi ùaóvidhairàgairliïganà÷amataþ param .. ràgo'ruõo màrutajaþ pradiùñaþ pittàt parimlàyyathavàpi nãlaþ . kaphàt sitaþ ÷oõitajastu raktaþ samastadoùo'tha vicitraråpaþ .. raktajaü maõóalaü dçùñau sthålakàcàruõaprabham . parimlàyini roge syànmlàyyànãla¤ca maõóalam .. doùakùayàt kadàcit syàtsvayaü tatra ca dar÷anam .. aruõaü maõóalaü vàtàcca¤calaü paruùantathà . pittànmaõóalamànãlaü kàüsyàbhaü pãtameva và .. ÷leùmaõà bahalaü snigdhaü ÷aïkhakundendupàõóuram . calatpadmapalà÷asthaþ ÷uklavindurivàmbhasaþ .. mçdyamàne ca nayane maõóalaü tadvisarpati . prabàlapradmapatràbhaü maõóalaü ÷oõitàtmakam .. dçùñiràgo bhaveccitro liïganà÷e tridoùaje . yathàsvadoùaliïgàni sarveùveva bhavanti hi .. ùaóliïganà÷àþùaóime ca rogà dçùñyà÷rayàþ ùaóca ùaóeva ca syuþ . tathà naraþ pittavidagdhadçùñiþ1 kaphena cànya2 stvatha dhåmadar÷ã 3 .. yo hrasvajàtyo4 nakulàndhyatà5 ca gambhãrasaüj¤à6 ca tathaiva dçùñiþ .. pittena duùñena gatena dçùñiü pãtà bhavedyasya narasya dçùñiþ . pãtàni råpàõi ca manyate yaþ sa mànavaþ pittavidagdhadçùñiþ 1 .. pràpte tçtãyaü pañalantu doùe divà na pa÷yenni÷i vãkùate ca . tathà naraþ ÷leùmavidagdhadçùñi 2 stànyeva ÷uklàni hi manyate tu .. triùu sthito'lpaþ pañaleùu doùo naktàndhyamàpàdayati prasahya . divà sa såryànugçhãtadçùñirvãkùeta råpàõi kaphàlpabhàvàt .. ÷okajvaràyàsa÷irobhitàpairabhyàhatà yasya narasya dçùñiþ . sadhåmakàn pa÷yati sarvabhàvàüstaü dhåmadar÷ãti 3 vadanti rogam .. sa hrasvajàtyo 4 divaseùu kçcchàddhrasvàni råpàõi ca yo na pa÷yet . ràtrau sa ÷ãtànugçhãtadçùñiþ pittàlpabhàvàdapi tàni pa÷yet .. vidyotate yena narasya dçùñirdoùàbhipannà nakulasya yadvat . citràõi råpàõi divà sa pa÷yet sa vai vikàro nakulàndhyasaüj¤aþ5 . dçùñirviråpà ÷vasanopasçùñà saïgucyate 'bhyantarata÷ca yàti .. rujàvagàóhà ca tamakùirogaü gambhãriketi6 pravadanti tajaj¤àþ . bàhyau punardvàviha sampradiùñau nimittata÷càpyanimittata÷ca .. nimittatastatra ÷iro'bhitàpàjj¤eyastvabhiùyandanidar÷anai÷ca . suraùigandharvamahoragàõàü sandar÷anenàpi ca bhàsuràõàm .. hanyeta dçùñirmanujasya yasya sa liïganà÷astvanimittasaüj¤aþ . tatràkùi vispaùñamivàvabhàti vaidåryavarõà vimalà ca dçùñiþ . vidãryate sãdati hãyate và nçõàmabhãghàtahatà tu dçùñiþ . ityete nayanagatà mahàvikàràþ saïkhyàtàþ pçthagiha ùaó ca saptati÷ca . eteùàü pçthagiha vistareõa sarvaü vakùye'haü tadanu cikitsita¤ca tàvat>% ..

#<cagha># dhàtane svàdiø paraø sakaø señ . caghnoti acaghãt acàghãt cacàgha .

#<caïkura># puø sauø svaki--bhràntau kartçkaraõàdau--urac . 1 ratha 2 vçkùe ca mediø . 3 yànamàtre naø trikàø .

#<caïkramaõa># naø krama + yaï lyuñ ya¤oluk . 1 ativegena gamane 2 punaþ punarbhnamaõe ca . tasya guõamàha su÷rutaþ %<yattuü caïkramaõaü nãtidehapãóàkaraü bhavet . tadàyurbalamedhàgni pradamindriyabodhanam>% . %<÷ramànilaharaü vçùyaü puùñinidràdhçtipradam>% %<anàrogyamanàyuùyaü cakùuùorupaghàtakçt . pàdàbhyàmanupànadbhyàü sadà caïkramaõaü nçõàm>% iti ca su÷rutaþ . rogabhede tanniùedhaþ su÷rute dar÷ito yathà antarvçddhyupakrame %<varjayedityanuvçttau a÷vàdiyànaü vyàyàmaü maithunaü veganigraham . atya÷anaü caïkramaõamupavàsaü guråõi ca>% . %<sthàünàsanaü caïkramaõaü yànayànàbhibhàùaõam . vraõavànna niùeveta>% . %<tatra snigdha svinnavàntaviriktàsthàpitànuvàsitasiràviddhaiþ pariparihartavyàni krodhàyàsamaithunadivàsvapnavàgvyàyàma yànotthànàsanacaïkramaõa÷ãvàtàtapaviruddhàsàtmyàjãrõànyàbalalàbhàt màsameke manyante>% .

#<caïga># triø cãyate cãø bàø óa camaïgaü yasya ÷akaø . (càïgà) khyàte 1 susthe 2 ÷obhane 3 dakùe ca mediø .

#<cacara># triø cara--ac bàø dvitvam . caraõa÷ãle %<patareva cacarà candra nirõik>% çø 10 . 106 . 8 . cacarà saücantau bhàø austhàne àc .

#<caceõóà># strã cam upacãyamànaü prakàre dvitvam upacãyamàna prakàraõa aõóamiva phalamasya pçùoø . (ñicióà) kyàte vçhatphale pañola sadç÷e latàmede vaidyaø .

#<ca¤ca># puø canca--ac . pa¤càïgule mànabhede ÷abdàrthaciø .

#<ca¤catpuña># puø %<tàle ca¤catpuñe j¤eyaü gurudvandvaü laghuplutam>% saügãtadàø ukte tàlabhede .

#<ca¤carin># puüstrãø cara--ya¤oluk bàø uttvàmàvaþ õini . bhramare . %<karã barãbharãti cet di÷aü sarãsarãtikàm . sthirã carãkarãti cet na ca¤carãti ca¤carã>% udbhañaþ striyàü ïãp .

#<ca¤carãka># puüstrãø cara--pharpharãkàdiø ãkan niø dvitvam . bhramare trikàø .

#<ca¤carãkàvalã># strã yamau rau vikhyàtà ca¤carãkàvalã gaþ vçø raø ñãø ukte trayoda÷àkùarapàdake varõavçttabhede .

@<[Page 2847a]>@
#<ca¤cala># puø canca--alac ca¤caü gatiü làti là--ka và . 1 kàmuke, 2 vàyau ÷abdàrthaø . 3 capale, 4 asthire ca triø amaraþ . 5 vidyuti, 6 lakùmyà¤ca strã mediø . pippalyàü ÷abdacaø . %<ca¤calacåóaü capalairvatsakulaiþ keli param>% . (kçùõam) chandomaø . %<nàgajihveva ca¤calà>% bhàø kaø 77 aø .

#<ca¤cà># strã canca--ac . nalanirmite kañabhede (càüca) mediø . ca¤ceveti ivàrthe kan %<luv manuùye>% iti tasya lup . tçõamayapuruùe lupivyaktivacanatvàt strã

#<ca¤cu># puø canca--un . 1 eraõóavçkùe mediø 2 mçge ÷abdaraø . 3 raktairaõóe 4 kùudraca¤cuvçkùe ràjaniø . 5 nàóãca÷àke ÷abdàrthaciø (cecunàóã) khyàte 6 patra÷àkabhede strã bhàvapraø . %<ci¤cu÷ca¤cu÷ci ¤cukã ca dãrghapatrà satiktikà . ca¤cuþ ÷ãtà sarà rucyà svàdvã doùatrayàpahà . dhàtupuùñikarã balyà medhyà picchilikà smçtà>% . 7 pakùiõàmoùñhe strã và åï . %<svagaca¤cupuñadroõãpåraõe tava kaþ ÷ramaþ>% càtakàø . %<karayantraõadanturàntare vyàlikhacca¤ca puñena pakùato>% %<nunude tanukaõóupaõóitaþ pañuca¤cåpuñakoñikuññanaiþ>% iti ca naiùaø . svàrthe ka . pakùiõàmoùñhe strã .

#<ca¤cupatra># puø ca¤curiva patramasya . ca¤cu÷àke ràjaniø .

#<ca¤cubhçt># puüstrãø ca¤cuü bibharti bhç--kvip . pakùiõi trikà0

#<ca¤cumat># puüstrã ca¤curastyasya matup . pakùiõi hàràø striyàü ïãp .

#<ca¤cura># puø canca--urac . 1 patra÷àkabhede ca¤cunàmake ÷àke ràjaniø . 3 dakùe triø %<puràõaþ puõyaca¤curaþ>% bhàø àø 9047 aø . %<vij¤àtàkhila÷àstràrtho laukikàcàraca¤curaþ>% kà÷ãø 10 aø .

#<ca(cu)¤cula># puø vi÷vàmitraputra de . vi÷vàmitrasya ca sutà ityupakrame %<udumbaràhyabhiùõàtàstàrakàyaõaca(cu)¤cu làþ>% hariø 27 aø .

#<ca¤cu÷àka># naø ca¤cunàmakaü ca¤cusadç÷a và ÷àkamasya . ÷àkabhede .

#<ca¤cusåci># puüstrãø ca¤cuþ såciriva yasya . kàraõóavapakùiõi strãtvapakùe và ïãp . dhà kap . atraiva .

#<caña># bhede bhvàø paraø sakaø señ . cañati acañãt--acàñãt . cacàña . cañuþ càñuþ .

#<caña># badhe bhede ca cuø ubhaø sakaø señ . càñayati te acãcañat ta ud + nedane badhe uttràsane sthànàntaràyane ca . %<uccàñanãyaþ karatàlikànàm>% naiùaø . uccàñanam .

@<[Page 2847b]>@
#<cañaka># puüstrãø cañati bhinatti dhànyàdikam caña--kvun . 1 kalaviïke (caóui) amaraþ jàtitve'pi striyàmajàditvàt ñàp na tu ïãp . svàrthe ka . cañakako'pyatra . striyàü jàtitve'pi ñàpi kùipakàø nityaü na ata ittvam . tanmàüsaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<caüñakaþ kalaviïkaþ syàt kuliïgaþ kàlakaõñhakaþ . kuliïgaþ ÷ãtalaþ snigdhaþ svàduþ ÷ukrakaphapadaþ . sannipàtaharo gràmacañaka÷càti÷ukralaþ>% . 2 pippalã måle naø amarañãkà . 3 ÷yàmàkhage strã ràjaniø . cañakà + svàrthe ka . ato vettvam cañakakà cañakikà siø kauø . cañakasya cañakàyà và apatyaü pumàn aõ airak . càñakaira cañakàpatye puüsi . striyàntu aõo luk . cañakà cañakayoþ stryapatye strã .

#<cañakàmukha># naø cañakàyà mukhamiva mukhamasya . astrabhede %<kùuraprai÷cañakàmukhaiþ>% bhàø kaø 40 aø .

#<cañakà÷iram># puø cañakàyàþ ÷ira iva . pippalãmåle . hemacaø .

#<cañacañàya># caña--bhedane ac prakàre dvitvam . cañacañam cañacañetyavyaktaü ÷abdaü và karoti bhç÷àø cvyarthe và kyaï nàmadhàtuþ àtmaø akaø señ . cañacañàyate acañacañàyiùña . %<hutabhuktena cànnena bhç÷aü cañacañàyate>% su÷ruø . %<càmaratilasiddhàrthakàdãn nirantaraü cañacañàyitàn>% da÷akuø . kvip yaïlopàllopau . cañacañà tàdç÷a÷abdakaraõe %<tata÷cañacañà÷abdaþ pràduràsãt mahàraõe>% .

#<cañikà># strã caña--bàø ikan . 1 pippalãmåle 2 cañakàyàü halàø .

#<cañikà÷iram># naø cañikàyàþ ÷ira iva . pippalãmåle amaraþ . %<sarve sàntà adantàþsyuþ>% ityukteþ pçùoø cañikà÷iro'pyatra bharataþ .

#<cañu># puø caña--óan . 1 priyavàkye, 2 bratinàmàsanabhede, 3 udare ca mediø . priyavàkye naø saükùiø . %<chàyàü nijastrãcañulàlasànàm>% màghaþ .

#<cañula># triø caña--ulac . 1 ca¤cale, capale hemacaø . 2 vidyuti strã jañàdharaþ . %<madena ki¤ciccañulàlasànàü>% %<àyastamaikùata jana÷cañulàgrapàdam>% ca¤cågradaùñacañulàhipatàkayà'nye bhàghaþ . %<tràsàtimàtracañulaiþ smarataþ sunaitraiþ>% raghuþ .

#<cañållola># triø cañau ullolaþ . 1 càñukàraloke 2 ca¤cale trikàø 3 sundare uõàdikoø suca¤cale hàràø .

@<[Page 2848a]>@
#<caóa># kope bhvàø àtmaø akaø señ idit . caõóate acaõóiùña . cacaõóe . caõóaþ caõóã

#<caóa># kope curàø ubhaø akaø señ idit . caõóayati te acacaõóat ta .

#<caõa># ÷abde bhvàø paraø sakaø señ . caõati acàõãt--acaõãt cacàõa ceõatuþ .

#<caõa># gatau hiüse ca bhvàø paraø sakaø señ và ghañàø mit . caõati acàõãt--acaõãt . cacàõa ceõatuþ caõayati te--càõayati te .

#<caõa># dàne bhvàø paraø akaø señ ghañàø . caõati acaõãtacàõãt . caõayati . cacàõa ceõatuþ . caõakaþ .

#<caõ># avyaø caõ--kvip . cedarthe asya õittvam . samuccayàdau tu ananubandhaü eva ca÷abda iti manoramà

#<caõa># puø caõa--ac . caõake ÷asyabhede (cholà) ràjaniø .

#<caõaka># puø caõa--dàne kvun . 1 ÷asyabhede (vuñ) (cholà) amaraþ 2 munibhede ca tasya gotràpatyaü gargàø ya¤ càõakyaþ . %<caõakaþ ÷ãtaloråkùaþ pittaraktakaphàpahaþ . laghuþ kaùàyo viùñambhã vàtalo jvaranà÷anaþ . sacàïgàreõa sambhçùñastailabhçùña÷ca tadguõaþ . àrdrabhçùño balakaro rocana÷ca prakãrtitaþ . ÷uùkabhçùño'tiråkùaþ syàdvàtakuùñhaprakopanaþ . svinnaþ pittakaphaü hanyàt såpaþ kùobhakaro'hitaþ . àrdro'tikomalo rucyaþ raktapittaharo himaþ>% . haritàrdracaõakarandhanantu . %<suharita harimanthaþ kùodabhinno nakhàgraiþ prathamamudakasikto vesavàreõa siddhaþ . lavaõamariücasaïgàt tailahiïguprasiktaþ ÷ikharayati vibhokturjàñharaü mandavahnim . cholàbhidhàyakaphalaü parigçhya ÷uddhaü tapte ghçte sulalitakvathitoùaõàbhyàm . saüsàdhitam surabhitaü ÷uciràmañhena jihvàtale vi÷ati nityamatiprakàmam>% ÷abdàrthaø ciø dhçtavedyakam .
     tasya ÷àkaguõapàkàdi tatraiva dar÷ita yathà %<rucyaü caõaka÷àkaü syàd durjaraü kaphavàtakçt . amlaü viùñambhajanakaü pittanuddanta÷othahçt . sakçttu càõakaü ÷àkamamlatakreõa sàdhitam . sahiïgulavaõe tapte bharjitaü ràmañhànvitam . kùàràmlabhàvasahajà÷caõakaprabàlàþ sammardità maricasaindhava÷çïgaveraiþ . saücårõitàþ kañukatailayutaiþ supakverbhçùñaiþ suhiïgucaõakaiþ paridattavàsàþ .>%

#<caõakaroñikà># strã caõakacårõanirmità roñikà . %<càõakyà roñikà råkùà ÷leùmapittàsranut guruþ . viùñambhinã na cakùaùyà>% ÷abdàrthaciø dhçtavaidyakokte caõakaroñikàråpe bhakùyabhede

@<[Page 2848b]>@
#<caõakàtmaja># puø 6 taø . càõakye vàtsyàyane munau hemaca0

#<caõakàmla># naø caõakajàtamamlam . caõakakùàre tacchàkapàkena niùpàdite kùàrabhede %<caõakàmlakamatyamlaü dãpanaü dantaharùaõam . lavaõànurasaü rucyaü ÷ålàjãrõavibandha nut>% bhàvapraø .

#<caõakàmlavàri># naø 6 taø . kùetrasthacaõakapatra÷i÷irajale ÷abdàrthaciø .

#<caõadruma># puø vaõa÷caõakaiva drumaþ . kùudragokùure ràjaniø .

#<caõapatrã># strã caõasya caõakasya patramiva patramasyàþ ïãp . rudantãvçkùe ràjani0

#<caõikà># strã caõati rasaü caõa--dàne bàø kvun caõa iva ivàrthe kan và . godugdhàyàm tçõabhede ràjani0

#<caõóa># naø caói--kope ac caõa--dàne camu--adane bàø óa tasya nettvam . 1 tãkùõe ÷abdaraø . 2 tintióãvçkùe yamakiïkare 3 daityabhede ca puø mediø . . %<caõóamuõóau mahàsurau>% devãmàø . 4 atyantakopane triø amaraþ 5 tãvratàyukte triø ÷abdaraø . %<athaikadhenoraparàdhacaõóàt>% raghuþ . %<caõóagràhavatãü ÷rãmàn>% bhàø àø 177 aø . bahvàø pàñhàt striyàü và ïãù . caõóã caõóà . tasya bhàvaþ tal caõóatà strã tva caõóatva naø imanic caõóiman puø tãvratve . %<bhràmyatpiõóitacaõóimà>% vãracaø . tataþ ÷ibàø apatye aõ càõóa tadapatye puüstrã striyàü ïãp

#<caõóakau÷ika># puø 1çùibhede %<atha kàkùãvataþ putraü gautamasya mahàtmanaþ . ÷u÷ràva tapasi ÷ràntabhudàraü caõóakau÷ikam>% bhàø saø 16 aø . caõóa kau÷iko varõyatvena 'styatra ac . 2 svanàmakhyàte nàñakabhede naø .

#<caõóatuõóaka># puø caruóàtmajabhede %<suvarõacåóo nàgà÷o dàruõa÷caõóatuõóakaþ>% bhàø uø 100 aø garuóàtmajoktau

#<caõóanàyikà># strã dargànàyikàbhede . evaü caõóavatã caõóogrà api durgànàyikàbhede .

#<caõóabala># puø vànaraübhede %<balaü caõóabalàkhya¤ca vajrabàhu¤ca vànaram>% bhàø vaø 286 aø .

#<caõóabhàrgava># puø cyavanavaü÷ye çùibhede . %<tatra hotà babhåvàtha bràhmaõa÷caõóabhàrgavaþ . cyavanasyànvaye khyàtovipro vedavidàü varaþ>% bhàø àø 53 aø . sarpasatre hotràdyuktau

#<caõóamuõóà># strã caõóa÷ca muõóa÷ca gràhyatvenàstyasyàþ ac . càmuõóàyàü hemacaø . càmuõóà÷abde dç÷yam .

#<caõóamuõóã># strã sthànabhede %<caõóamuõóãmahàsthàne daõóinã parame÷varã>% tantraø .

@<[Page 2849a]>@
#<caõóarudriükà># strã caõóorudrovedyatvenàstyasyàþ ñhan . vidyàbhede ÷abdaratnàø .

#<caõóavçùñipra(yàta)tàpa># puø %<yadiha nayugalaü tataþ saptarephàstadà caõóavçùñipra(yàto) pàtobhaveddaõóakaþ>% vçø raø ukte daõóakabhede .

#<caõóa÷akti># puø caõóà ÷aktirasya . valisainyasthadaityabhede . %<÷u÷råùu÷caõóa÷akti÷ca ku÷anetraþ ÷a÷idhvajaþ>% hariø 24 a0

#<caõóà># strã caói--ac cana--camu và óa tasya nettvaü và ñàp . 1 durgànàyikàbhede . ugracaõóà pracaõóà ca caõóogrà caõóanàyikà . caõóà caõóavatã caõóanàyikàpyati caõóikà devãpuø . jinànàü 2 ÷àsanadevatàbhede hemaø . 3 coranàmagandhadravye amaraþ 4 ÷aïkhapuùpãdrume mediø . 5 liïginãlatàyàü 6 kapikacchvàm 7 àkhuparõyàü 8 ÷vetadårvàyàü ca ràjaniø . 9 nadãbhede ÷abdaraø . etàsàücaõóavãryatvàt tathàtvam . 10 kopanàyàü striyàü ca strã

#<caõóàü÷u># puø caõóàstãvrà aü÷avo yasya . sårye amaraþ . caõóadãdhiticaõóabhànuprabhçtayo'pyatra .

#<caõóàta># puø caõóamatati ata--aõ . karavãre amaraþ .

#<caõóàtaka># puø naø caõóàü kopanàmatati ata--õvul . varastrãõàmardhoruparyante vastre amaraþ asya puüstvamapyeke

#<caõóàla># puø caói--àlac . 1 svanàmakhyàte jàtibhede, ÷ådreõa bràhmaõyàmutpàdite saïkãrõavarõe %<÷ådràdàyogavaþ kùattà caõóàla÷càdhamomataþ>% manunà vai÷yakùatravipràïganàsu ÷ådràjjàtànàü krameõa àyogavàdisaüj¤à kçtà . tataþ jàtitvàt striyàü ïãùi pràpte ÷àrïgaravàø ïãn svare bhedaþ . %<caõóàlàntyastriyo gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànatovipraþ j¤ànàt sàmyantu gacchati>% smçtiþ . caõóàlaspçùñajalasya apeya÷abde 254 pçø tadannabhakùaõasya abhakùya÷abde 274 pçø tatspar÷asya aspar÷ya÷abde 570 pçø taddravyagrahaõasya ca niùedhaþ agràhya÷abde 67 pçø uktaþ . %<atha ràtryàü vyatãtàyàü tasyàü ràjà babhåva ha . caõóàladar÷ano ràma! sadya eva duràkçtiþ . nãlapàtàmbaradharo raktàmbarakçtottaraþ . saürabdhatàmraghoràkùaþ karàlo haripiïgalaþ . çkùacarmanivàsã ca lauhàbharaõabhåùitaþ>% tasya svaråpàdikaü ràmàø uktam . tatkarmàdi manunoktaü yathà %<caõóàla÷vapacànàntu bahirgràmàt prati÷rayaþ . apapàtrà÷ca kartavyà dhanameùàü ÷vagardabham . vàsàüsi mçtacelàni bhinnabhàõóeùu bhojanam . kàrùõàyasamalaïkàraþ parivrajyà ca nitya÷aþ . na taiþ sama yamanvicchret puruùo dharmamàcaran . vyavahàro mithasteùàü vivàhaþ sadç÷aiþ saha . annameùàü paràdhãnaü deyaü syàdbhinna bhàjane . ràtrau na vicareyuste gràmeùu nagareùu ca . divà careyuþ kàryàrthaü cihnità ràja÷àsanaiþ . abàndhavaü ÷ava¤caivaü nirhareyuriti sthitiþ . badhyàü÷ca hanyuþ satataü yathà÷àstraü nçpàj¤ayà . badhyavàsàüsi gçhõãyuþ ÷ayyà÷càbharaõàni ca .>% 2 krårakarmaõi triø . %<karmacaõóàlayogotthaü mama pàpakùayaü kuru>% grahaõamuktisnànamantram

#<caõóàlakanda># puø caõóàlapriyaþ kandaþ ÷àkaø . kandabhede ràjani

#<caõóàlavallakã># strã 6 taø . vãõàbhede kaõóole amaraþ .

#<caõóàlikà># strã caõóàlaþbhakùakatvena vàdakatvenavàstyasyàþ ñhan . 1 caõóàlavãõàyàü 2 oùadhibhede ca . caõóamalati ala--õvul . 3 umàyàü strã mediø .

#<caõói># strã caói--kope in . durgàyàü bharataþ

#<caõóikaghaõñà># puø caõóastãkùõasvano'styasyàþ ñhan caõóikà tãkùõasvanà ghaõñà yasya . ÷ive . %<nama÷caõóikavaõñàya ghaõñàya ghaõñaghaõñine>% màø ÷àø 286 aø ÷ivastutau

#<caõóikà># strã caõóã svàrthe ka caói kope õvul và . durgàyàm amaraþ .

#<caõóila># puø caói--kope ilac caõóa + astyarthe ilac và . 1 nàpite 2 vàstuka÷àke hemaø nàpitasya tãkùõàstravattvàt vàstukasya tãkùõavãryavattvàcca tathàtvam . 3 nadãbhede strã uõàdiko0

#<caõóã># strã caõóa--bahvàø và ïãù . 1 durgàyàü sapta÷atã vyàkhyàyàü guptavatyàü tu tannàmaniruktyadimuktaü yathà %<prasàdo niùphalo yasya kopo'pi ca nirarthakaþ . na taü bhartàramicchanti ùaõóaü patimiva striyaþ>% ityàdinà mahàbhayajanakatvenaiva kopasya sàphalyoktestàdç÷a eva kope caóidhàtormukhyavçttyà pravçttestadva÷àdeva %<namaste rudra manyava>% ityàdinà prathamaü manyava eva namaskàra dar÷anàt %<bhãùàsmàdvàtaþ pavate bhãùodeti såryaþ bhãùàsmàdagni÷cendra÷ca mçtyurdhàvati pa¤camaþ>% ityàdi÷rutyà vàyvàdi bhayajanakakopasyàpi parabrahmaliïgatvamakùatameva ataeva mahadbhayaü vajramudyatamiti ÷rutau vajrapadena brahmaivocyate nàyudha vi÷eùo bhayajanakatvaliïgàdityuktamuttaramãmàüsàyàm . kampanàdityadhikaraõa . tasmàcchabdàtpuüyogalakùaõe ïãùi caõóãti padaniùpattiþ . tatsvaråpaü coktaü ratnatrayaparãkùàyàm dãkùitaiþ %<nityaü nirdoùagandhaü nirati÷ayasukhaü brahmacaitanya mekaü dharmodharmãti bhedadvitayamiti pçthagbhåya màyàva÷ena . dharmastatrànubhåtiþ sakalaviùayiõã sarvakàryànu kålà ÷akti÷cecchàdiråpà bhavati guõagaõa÷cà÷rayastveka eva . kartçtvaü tatra dharmã kalayati jagatàü pa¤casçùñyàdi kçtye dharmaþ puüråpamàptvà sakalajagadupàdànabhàvaü bibharti . strãråpaü pràpya divyà bhavati ca mahiùã svà÷rayasyàdi kartu proktau dharmaprabhedàvapi nigamavidàü dharmivat brahmakoñã iti ..>% vçhadvàsiùñhe utpattiprakaraõe dvàda÷e svarge sçùñyàrambhakàlikaü brakùasattàmàtraü prakramya %<tadàtmani svayaü ki¤cicceütyatàmiva gacchati . agçhãtàtmakaü saüvidahaümar÷anapårvakam . bhàvinàmàrthakalanaiþ ki¤cidåhitaråpakam . àkà÷àdaõu ÷uddhaü ca sarvasmin bhàti bodhanam . tataþ sà paramà sattà saceta÷cetanonmukhã . cinnàmayogyà bhavati ki¤cillabhyatayà tadà . ghanasaüvedanà pa÷càdbhàvijãvàdinàmikà . sambhavatyàttakalanà yadojjhati paraü padamityàdi>% . taññãkàyàmapi sanmàtrasya brahmaõaþ %<sa ãkùata lokànnusçjai>% iti ÷rutisiddhamãkùaõabhàvaü dar÷ayati taditi tribhiþ . agçhãtàtmakam ahaïkàràdhyàsarahitam . ataeva saüvinmàtreõàhantàvimar÷aþ . sarvasminnapi sçjyaviùaye bhàvinàmaråpànusandhànàü÷e'pi ki¤cideva saüpçktamiva . ataevàkà÷àdapyaõveva na tu ghanam . ataeva ca ÷uddhameva ghanamàlinyàbhàvàdbrahmaiva . cetyatàü gacchantãva satã saceta÷cetanà ãkùaõavçttyabhivyaktacaitanyaü tadunmukhã tatpradhànà satã ki¤cillabhyatayà yàkpravçtti viùaya dharma làbhena tadà cinnàmayogyà bhavatãtyarthaþ . pa÷càttu saiva vçtti÷ciràvçttyà ghanãbhåtà samyagevàttakalanà måkùmaprapa¤càtmabhàvalakùaõaparicchedagràhiõã satã paraü padamaparicchinnabhåmànandàtmabhàvaü yadà vismarati tadàhiraõyamarbhàkhyasamaùñijãvàdinàmikà bhavatãtyàha . dhaneti . ãdç÷ekùaõàdyàtmikà caõóã cidàdi nàmakasamaùñivçttiråpadharmàtmaka÷uddhabrahmàbhinnànàü j¤ànecchàkriyàõàü tisçõàü vyaùñãnàü mahàsarasvatãmahàkàlãmahàlakùmãritipravçttinimittavailakùaõyena nàmaråpàntaràõi tàdç÷anàmaråpavi÷iùñadevatàtrayasamaùñitvaü pravçttinimittãkçtya dharme caõóiketi vyavahàraþ . evaü vyaùñãnàü vàmàjyeùñhàraudrãti pa÷yantãmadhya mam yaikharãti brahmà viùõuþ rudra iti råpabhedena samaùñerapi ambikà ÷àntà paretyàdi saüj¤à anantàþ tantràntaràdavagantavyàþ dvitãyasamaùñitvàdevaiùà turãyeti ÷akti nirdi÷yate àcàryabhagabatpàdairapyuktaü %<giràmàhurdevãü druhiõagçhiõãmàgamavido hareþ patnãü padmàü harasahacarãmadritanayàm . turãyà kàpi tvaü duradhigamaniþsãmamahimà mahàmàye! vi÷vambhramayasi parabrahmamahiùãti>% . 2 hiüsràyàü 3 kopanàyà¤ca medinã . %<mallikàmukule caõói!>% sàø daø %<nayugasayugagurubhiþ kila caõóã>% vçttaø raø ukte 4 chandobhede upacàràt durgàmàhàtmyàvedake màrkaõóeyapuràõàntargate sapta÷atãmàlàmantràtmake 5 stavabhede . tatpàñhaprakàràdi yathà vàràhãtaø %<argalaü kãlaka¤càdau pañhitvà kavacaü pañhet . japet sapta÷atãü pa÷càt krama eùa ÷ivoditaþ . argalaü duritaü hanti kãlakaü phaladaü tathà . kavacaü rakùayennityaü caõóikà tritayaü tathà>% tithitaø matsyasåø . %<japtvà ca praõavaü càdau stotraü và saühitàü pañhet . ante ca praõavaü dadyàdityu vàcàdipåruùaþ . sarvatra pàñhe vij¤eyo hyanyathà viphalaü bhavet . ÷uddhenà'nanyacittena pañhitavyaü prayatnataþ . na kàryàsaktamanasà kàryaü stotrasya vàcanam . àdhàre sthàpayitvà tu pustakaü vàcayet sudhãþ . hastasaüsthàpanàdeva yasmàdalpaphalaü labhet . svaya¤ca likhitaü yattu kçtinà likhitaü na yat . abràhmaõena likhitaü taccàpi viphalaü bhavet . çùicchandàdikaü nyasya pañhet stotraü vicakùaõaþ . stãtre na dç÷yate yatra praõavanyàsamàcaret . saïkalpite stotrapàñe saükhyàü kçtvà pañhet sudhãþ . adhyàyaü pràpya viramennatu madhye kadàcana . kçte viràme madhye tu adhyàyàdiü pañhennaraþ>% tatraiva bhaviùyapuø . %<bràhmaõaü vàcakaü vidyànnànya varõajamàdaràt . ÷rutvànyavarõajàdràjan!>% vàcakànnarakaü vrajet . devàrcàmagrataþ kçtvà bràhmaõànàü vi÷eùataþ . granthi¤ca ÷ithilaü kuryàdvàcakaþ kurunandana! . punarbadhnãta tatsåtraü na muktvà dhàrayet kvacit . vispaùñamadrutaü ÷àntaü spaùñàkùarapadantathà . kalasvarasamàyuktaü rasabhàvasamanvitam . budhyamànaþ sadarthaü vai granthàrthaü kçtsna÷o nçpa! . brahmaõàdiùu sarveùu granthàrtha¤càrpayanniva . ya ebaü vàcayedvrahman! sa vipro vyàsa ucyate . saptasvarasamàyukta kàle kàle vi÷àmpate! . pradar÷ayan rasàn sarvàt vàcayedvàcako nçpa! . tasya phalaü yathà %<caõóãpàùña phalaü devi! ÷çõuùva gadato mama . ekàvçttàdipàñhànàü yathàvat kathayàmi ta . saükalpapårvaü saüpåjya nyasyàïgeùu manån sakçt . pàñhàdbalipradànàddhi siddhimàptoti mànavaþ . upasargasya ÷àntyarthaü triràvçttaü pañhennaraþ . grahopa÷àntyai kartavyaü pa¤càvçttaü varànane! . mahàbhaye samutpanne saptàvçttaü samunnayet . navàvçttyà bhavecchàntirvàjapeyaphalaü labhet . ràjava÷yàya bhåtyai ca rudràvçttamudãrayet . arkàvçttyà kàmyasiddhirvairahàni÷ca jàyate . manvàvçttyà ripurva÷yastathà strã va÷yatàmiyàt . saukhyaü pa¤cada÷àdçttyà ÷riyamàpnoti mànavaþ . kalàvçttyà putrapautradhanadhànyàgamaü viduþ . ràj¤àü bhãtivimokùàya vairasyoccàñanàya ca . kuryàt saptada÷àvçttaü tathàùñàda÷akaü priye! . mahàvraõavimokùàya triü÷àvçttaü pañhet sudhãþ . pa¤caviü÷àvartanàttu bhavedbandhavimokùaõam . saïkañe samanupràpte du÷cikitsyàmaye tathà . jàtidhvaüse kulocchede àyuùo nà÷a àgate . vairivçddhau vyàdhivçddhau dhananà÷e tathà kùaye . tathaiva trividhotpàte tathà caivàtipàtake . kuryàd yatnàt ÷atàvçttaü tataþ sampadàte ÷ubham . ÷riyovçddhiþ ÷atàvçttàdràjyavçddhistathàpare . manasà cintitaü devi! sidhyedaùñottaràcchatàt . ÷atà÷vamedhayaj¤ànàü phalamàptoti suvrate! . sahasràvartanàt lakùmãràvçõoti svayaü sthirà . bhuktvà manorathàn kàmàn naromokùamavàpnuyàt . yathà÷vamedhaþ kraturàñ devànà¤ca yathà hariþ . stavànàmapi sarveùàü tathà sapta÷atãstavaþ . atha và vahunoktena kimetena varànane! . caõóyàþ ÷atàvçttapàñhàt sarvàþ siddhyanti siddhayaþ>% tithitaø matsyasåktàdi %<sakàmaiþ saüpuño jàpyo niùkàmaiþ saüpuñaü vinà . ÷atamàdau ÷ata¤cànte saüpuño'yamudàhçtaþ>% ityàdyukteþ kàmanà bhedena nabàrõa (aiü hrãü klãü càmuõóàyai vicce) mantràdibhirasyà saüpuñatà, anayà và navàrõasya saüpuñatà kàryeti matadvayaü tatra guptavatyàü sapta÷atãstotreõa navàrõasya saüpuñatoktà yathàha óàmaratantre %<màrkaõóeya puràõoktaü nityaü caõóãstavaü pañhan . puñitaü målamantrasya japenàpnotivà¤chitamiti>% . puñitamiti pàñhakriyàvi÷eùaõam . puñitatvaü saüpuñàkàratà . tathà ca stavoyathà målamantrajapasya saüpuñàkàrobhavati tathà pañhanànmålajapasya yadvà¤chitamphalantatsidhyatãtyarthaþ . tatastavãyarpyàdinyàsapårbaka¤caritratrayampañhitvà madhye svasaïkalpitasaükhyànusàreõa sahasràdisaükhyàkaü navàrõa¤japitvà puna÷caõóãstavaü pårùavatpañhet . paraütvetadante punarmålamaùñottara÷atamàtraü japtvà''tmanivedanàdikaü kuryàt . ayaü ca japo'ïgabhåtona pradhànasaükhyàyàbhupayujyate iti vi÷eùaþ . tadapyuktaü tatraiva caritratrayasya çùyàdãnuktvà %<evaü saüsmçtya çùyàdãndhyàtvà pårvoktamàrgataþ . sàrthasmçtiþ pañheccaõóãstavaü spaùñapadàkùaram . samàptau tu mahàlakùmãü dhyàtvà kçtvà ùaóaïgakam . japedaùña÷ataü målaü devatàyai nivedayedityàdi>% . kecittu måla mantrajapena puñitaü caõóãstavaü pañhanniti prathama ÷lokaü yoja yanta÷carama÷loke punarvidhànaü saükhyàmàtraparamiti manyamànàþ sapta÷atãstotrasyaiva målena saüpuñãkàrovidhãyataityaïgàïgãbhàvavaiparãtyamicchanti . tadayuktaü bahuùu tantreùu navàrõaü prakçtya tatprakaraõe sapta÷atãpàñhavidhànena navàrõajapasya pràkaraõikatvenànyàïgatvàyogàt . tatravidyamànàyà api stotre phala÷ruteþ prayàjaphala÷ruteþ %<vasantamevartånàmavarundhe>% ityasyàivàvivakùitàrthakatvàt . marãcikalpe %<ràtrisåktaü japedàdau madhye caõóãstavampañhet . prànte tu japanãyaü vai devãsåktamiti kramaþ . evaü saüpuñitaü stotraü pårvoktaphaladàyakam>% ityanena vaidikamåktadvayena saüpuñitatàyàþ sapta÷atyàü vidhànàcca . saca stavaþ màrkaõóeyapuràõasthatrisaptatyadhyàyottaraü ùaóa÷ãtitamàdhyàyàntamabhivyàptaþ . %<sàvarõiþ såryatanayaþ>% ityàrabhya sàbarõirbhavità manurityantastrayoda÷abhiradhyàyaiþ paricchinnaþ ÷lokasamåhàtmako màlàmantratvena prasiddhaþ . asya sapta÷atãtvavyavahàrastu na ÷lokasaükhyayà teùàü ùañ÷atãto'pi nyånatvàt . nàpi kavacàditrayarahasyatrayayormelanena, saükhyàdhikyàpatteþ . %<japet sapta÷atãü caõóãü kçtvà tu kavacaü puraþ>% ityanena kavacakha sapta÷atyàþ pçthaïnirde÷àcca . tasmàpjape ekamantràtmakasyàpi màlàmantrasya homàïgatvena saüpuñàrthatvena ca sapta÷atadhà vibhajanàt ÷atarudriyasyevaikàtekamantràtmakatve virodhàbhàvàttathà vyavahàropapattiþ . etasyottamatvantu tantràntare %<yathà÷vamedhaþ kratuùu devànà¤ca yathà hariþ . stavànàmapi sarveùàntathà sapta÷atãstavaþ>% . tatràpi kalàvatipra÷astaþ %<kalau caõóãvinàyakàviti>% vacanàt . vàràhãtantre sarveùàü stotràõàü para÷uràma÷àpamuktvà tadvirahitàni katicidvarõitàni %<bhãùmaparvaõi yà gãtà sà pra÷astà kalau yuge . viùõornàma sahasràkhyaü mahàbhàratamadhyagam . caõóyàþ sapta÷atãstotraütathà nàmasahasrakam>% ityàdinà %<bhàrgavàkhyona ràmeõa ÷aptànyanyàni kàraõàt>% ityantena . yadyapi tantràntare'syàpiü stotrasya ÷iva÷àpaþ kãlanaü ceti sidbhinirodhakàvuktau tathàpi tatraiva ÷àpoddhàrotkãlanayoþ karmavi÷eùayostadaïgatvena sakçtkaraõavidhànàttadakaraõe siddhivirahoktyà tadàva÷yakatvaparau tàvarthavàdau . tatra ÷àpoddhàroyathà trayoda÷aprathamau, dvàda÷advitãyau, ekàda÷avçtãyau, da÷amacaturthau, navamapa¤camau, aùñamaùaùñhau, adhyàyau pañhitvà saptamamadhyàyaü dviþ pañhedityàkàrakaþ prayogaþ . utkãlanaü yathà . àdau madhyamacaritraü pañhitvà tataþ prathamacaritrantatastçtãyacaritraüpañhedityàkàrakaþ . %<antyàdyàrkadvirudratridigabdhyaïkepvibhartavaþ . a÷vo'÷va iti sargàõàü ÷àpoddhvàre manoþ kramaþ . utkãlane caritràõàü madhyàdyàntyamiti kramaþ>% . aïkonavamaþ iùuþ pa¤camaþ ibho'ùñamaþ . %<dadàti pratigçhõàti nànyathaiùà prasiddhyati>% iti vihitaü dànapratigrahanàmakamahotkã lanaü tu kãlakàdhyàyavyàkhyàvasare vi÷adãkariùyate . evaü sampradàyaj¤asya nirdoùamuttamaïkalau ÷ãghrasiddhidamida miti siddham . etadvàcanakramo vàràhotantre %<yàvanna påryate'dhyà stàvanna virametpañhan . yadi pramàdàdadhyàye viràmobhavati priye! . punaradhyàyamàrabhyapañhetsarvaü muhurmuhuþ . anukramàtpañhedeva ÷iraþkampàdikaü tyajet . na mànasaü pañhetstotraü vàcikantu pra÷asyate . kaõñhataþ pàñhàbhàve tu pustakopari vàcayet>% . tallekhane'pi tatra vi÷eùaþ %<na khayaü likhitaü stotraü nàbràhmaõa lipimpañhet . na ca svayaükçtaü stotraü tathànyena ca yatkçtam . yataþ kalau pra÷aüsanti çùibhirbhàùitaütu yat>% . yattu %<àdhàre sthàpayitvà tu pustakaü vàcayettataþ . hasta saüsthàpanàdeva bhavedardhaphalaü dhruvamiti>% . tasya vyavasthàpi tatraiva %<pustake vàcanaü haste sahasràdadhikaü yadi . tatonyånasya tu bhavedvàcanaü pustakaü vinà>% . sahasràntyåna mantrasya kaõñhe pàñhasattve pustakaü vinaiva vàcanaü, tadabhàve àdhàre pustakasthàpatenaiva vàcanaü sahasràdhikasya tu pàñhasattva'pyàdhàrasthàpitapustakoparyeva vàcanamiti vacanàrthaþ . prakçtastotrasya sahasrànnyånatvàt %<tataþ kçtà¤jasipuñaþ stuvãta caritairimairiti>% vaikçtikarahasye vidhàddhàcca kaõñhapàñhàbhàve pustakasyàdhàre sthàpanevaiva vàcanamü . kaõñhapàñhãkçtya pustakaü vinaiva tu kçtà¤jalitayà pañhanamuttama miti draùñavyam . atraüsahasra÷abdena dvàtriü÷atsvaràtmakasyaikaikànuùñuptvakalpanena tàdç÷ànuùñupchandaþ sahasraü j¤eyamiti spaùñam ÷aktisaïgamatantraràje %<dvàtri÷atà svarairyukta ekograntho nigadyate . saeva gaditaþ ÷loka stàrànetrasamudbhavaþ>% ityàdinà . tena gadyàtmakamàlàmantreùvapyasya niyamasya prasaro j¤eyaþ . stotrapårbottarabhàgapàñhàbhàve naiùphalyàdivacanàni ÷aktisaïgamaeva draùñavyàni . %<çùicchandodevatàdi pañhet stotre samàhitaþ . yatra stotre na dç÷yeta praõavanyàsamàcaret>% . óàmare sapta÷atyà÷caritre tu prathame padmabhårmuniþ . chando gàyatramuditaü mahàkàlã tu devatà . vàgbãjaü pàvakastattvaü dharmàrthe viniyojanam . madhyamasya caritrasya munirviùõurudàhçtaþ . uùõikchando mahàlakùmãrdevatà bãjamadrijà . vàyustattvaü bhavettatra mokùàrthe viniyojanam . uttarasya caritrasya çùiþ ÷aïkara ãritaþ . triùñup chando devatàsya mahàpårvà sarasvatã . kàmovãjaü ravistattvaü kàmàrthe viniyojanam . hrãü caõóikàyai vyastena samastena ùaóaïgakau . vàgaiüadrijà hrãü kàmaþ klãü iti navàrõaprathama vãjatrayam dhyànàdikaü navàrõavat . asya pura÷caraõasvaråpaü marãcikalpe %<kçùõàùñamãü samàrabhya yàvatkçùõacaturda÷ãm . vçddhyaikottaramàjàpyaü pårvasaüpuñitantu tat . evaü devi! mayà proktaþ paura÷caraõikaþ kramaþ . tadante havanaü kuryàtprati÷lokena pàyasam . ràtrisåktaü pratiçcaü tathà devyà÷ca såktakam . hutvànte prajapetstotra màdau påjàdikaü mune!>% iti . pårvàbhyàü pårvoktàbhyàü ràtrisåktadevãsåktàbhyàü saüpuñitam . pratillokeneti mantravibhàgopalakùaõam kàtyàyanyàditantroktasapta÷atãvibhàgagranthasya havanàdividhiü prati vàkya÷eùatvena tenaiva vedyapadàrthanirõayàva÷yambhàvàt yanna duþkhenetyàdeþ sthalàntarasthasyàpyagnihotràdividhi÷eùatvena svãkàreõa svargapadàrthanirõayasya vaidikasaümatatvàt . homa saükhyà tu stotrasya triràvçttiråpeti vçddhàþ . ràtri såktadevãsåkte ca çgveda÷àkalasaühitàyàü prasiddhe tathetyanena jape këptakramaþ saüpuñàkàro nirdi÷yate . tacchabdasya pårvaparàmar÷itatvàt . tasya ÷lokapåraõamàtràrthatve tu dvàbhyàmapi såktàbhyàü triràvçttasapta÷atãhomottarameva pàñhakramànusàreõa homaþ . %<vi÷ve÷varãü jagaddhàtrãm>% iti stavoràtrisåktam . %<namo devyai mahàdevyai>% iti stavo devãsåktamiti ka÷cit . tanna . prati÷lokena pratiçdhamiti pratiniyatanirde÷avirodhàt . çksåktàdi÷abdànàü vaidikamantreùveva råóhyà prasiddheþ . matsyasåktamityàdikvàcitkatàntrikavyavahàrasya kevala yaugikatvenopapatteþ . tena çkpadasya ÷loke lakùaõetyuktirapi sàhasamàtram . samudramanodhyànàdividhau vçhadrathantarapadayoþ pratiniyatanirde÷abalàdeva lakùaõàvyavasthàyà iva prakçte klaptàyà eva ÷aktarvyavasthàdàróhyasya kaimutikanyàyenaiva siddheþ . yadi tvevamàlocyate %<vi÷ve÷varyàdikaü såktaü dçùñaü yadbrahmaõà purà . stutaye yoganidràyà mama devyàþ purandara! . mahiùàntakarã såktaü sarvasiddhipradantathà . devyà yayàdikaü divyaü dçùñaü devaiþ maharùibhiþ . devi! prapannàrtihare prasãdetyàdikaü tathà . nàràyaõãstutirnàma såktaü parama÷obhanam . amuùyàstutaye dçùñaü brahmàdyaiþ sakalaiþ suraiþ . namo devyàdikaü såktaü sarvakàmaphalapradamiti>% vi÷akalitaveùeõa pà¤caràtralakùmãtantre vyavahàradar÷anàdeteùàü stotràõàmapauruùeyasiddhàntatvàcca såktarcavyavahàro yujyata eveti, tadà kàtyàyanãtantramate vi÷ve÷varãmiti ÷lokàt pårvaü brahmovàcetyasya pàñhàbhàvàttaduttarameva tatpàñhàcca tvaü svàhetyàrabhyaiva stotràrambhaþ tasya ca yoganidràtmakaràtridevatàtvànmarãcitantre ràtrisåktapadena nirde÷a iti samàdheyam . parantu tattantramanusaratà vi÷ve÷varãmiti ÷lokàïgahomada÷àyàü na hotavyam . stotràntima ÷lokasya dvadhà vibhàgo'pi na kàryaþ . devãsåkte'pi tredhà vibhàgo'ïgahome na vidheyaþ pradhànavighi÷eùasyàïgavidhàvanvayena pratiçcamiti pade lakùaõàkalpane mànàbhàvàdityavadheyam . krãóatantre %<pratyekàvartanaü devi! tva÷vamedhena saümitam . triràvçttyà labhetkàmàn pa¤càvçttyà ripån jayet>% . kàmye tu prayoge vi÷eùaþ . kàtyàyanã tantre %<ekà÷cattàdipàñhànàü pratyahaü pañhatàü nçõàm . saïkalpapårvaü saüpåjya nyasyàïgeùu manån sakçt . pa÷càdbalipradànena phalaü pràptoti mànavaþ>% . bali÷ca bràhmaõàdibhedena vyavasthayoktaþ kàlikàpuràõe vi÷eùaþ draùñavyaþ . tatrà÷aktànàmapi tatraiva %<kuùmàõóamikùudaõóa÷ca madyasàsava meva ca . ete balisamàþ proktàstçptau chàgasamàþ sadà>% . chàgasamàþ pa¤caviü÷ativarùàvadhitçptijanakàþ %<ajàvikànàü rudhiraiþ pa¤caviü÷ativàrùikãm . tçptimàpnoti paramàü ÷àrdålarudhiraistatheti>% tatraivokteþ . vastutastu %<na hiüsyà diti>% niùeghasya saükocamantareõaiva chàgasamànatçptisambhave chàgabalirbràhmaõairna kàryaeva . evaü madyàsave api na deye . %<varaü pràõàþ pragacchantu bràhmaõo nàrpayetsuràmiti>% %<bràhmaõo madiràü dattvà bràhmaõyàdevahãyate>% iti ca vçhatsaïgamatantvavacanàt . ataeva tatpratinidhirapi kàlikàpuràõe smaryate %<ava÷yaü vihitaü yatraü madyaü tatra dvijaþ punaþ . nàrikela jalaïkàüsye, tàmre caivotsçjenmadhu>% . kàtyàyanã tantre %<upasargopa÷àntyarthaü triràvçttiü pañhennaraþ . grahadoùopa÷àntyarthaü pa¤càvçttaü vàranane! . mahàbhaye samutpanne saptàvçttamudãrayet>% ityàdinà phalabhedena saükhyàbhedànanekànuktvopasaühçtam %<atha và bahunoktena kimanyena varànane! . caõóyàþ ÷atàvçttapàñhàtsarvàþ sidhyanti siddhayaþ>% iti . ito'pyadhikàþ sahasrasakhyàdayo'tra draùñavyàþ . haragaurãtantre %<÷rãkàmaþ putrakà movà sçùñimàrgakrameõa tu . japecchakràdimàrabhya ÷umbhadaityabadhàvadhi . àdimàrabhya prajapetpa÷càccheùaü samàpayet . ÷àntyàdikàmaþ sarvatra sthitimàrgakrameõa tu . sàvarõiþ såryatanayaþ sàvarõirbhavità manuþ . saïkañe càntyamàrabhya pa÷càdàdi samàpayet>% . ityàdikasya kàmanàbhedena pàñhavaicitryasya katipaya÷lokamàtrapàñhena tattatprayogavaicitryasya ca vistaro óàmaràditantrasthogranthàntarebhya evàvagantavyaþ . keralàstu ekaikasmindivase ekaikameva caritnaü pañhediti dinatrayeõaikàvçttirityekaþ pakùaþ . %<candràkùibhåvedakarendudasrasaïkhyàkànadhyàyàn krameõa dinabhedena pañhediti saptabhirdinairekà vçttirityanyaþ pakùaþ ityàhuþ . atra dvitãyameva pakùa pàño'yaüdviprakàraþ . iti saptàkùaryàü saügçhõanta bahavastadanuyàyino'nutiùñhanti kacañatapaya÷avargavairihabhapiõóàntyerakùa rairaïgàþ netre ÷ånyaü j¤eyaü tathà svare kevale kathite>% iti prasiddhaparibhàùayà pakàrayakàrakakàrà ekasmin ñhaprarephà dvayo rdvi÷abda÷caturùu saüketita iti . tatramålatantràõi ta eva jànanti . santya'pi tàni tantravacanàni ekadinenaikàvçttya÷aktaparàõi . asti hi tàdç÷o'pyasya prayogaþ kàtyàyanãtantre mantravibhajanànte home svàhàntimà ete påjàyàü tu namo'ntimàþ . tarpaõe tarpayàmyantà åhanãyàbudhairmatàþ iti vacanàt sapta÷atabràhmaõabhojane prativyaktyekaikamantreõa kàõóànusamayena ùoóa÷opacàràõàü padàrthanusamayena và pa¤copacàràõàü và kartuma÷akyatayà svecchayà'dhyàyabhedena và'neka dinasàdhyaikaprayogaprasaktau uktavacanairvibhajananiyamovidhãyata iti . atra svayaü pañhitumasamarthasya và prabhorvà bràhmaõadvàrà'pi prayoga iùñaþ . tatpakùe dakùiõà niyamastantreùu %<pa¤casvarõà ÷atàvçtteþ pakùàvçttestu tattrayam . pa¤càvçtteþ svarõamekaü triràvçttestadardhakam . evàvçttau pàdamekaü dadyàdvà ÷aktito budhaþ>% iti guptavatã . pàñhe itibadha÷abdau na pàñyau adhyàyànte vidhànapàrijàte sthitam . nandàdi÷aktibhedàmràmaryàdivãjabhedà÷ca anyatroktà draùñavyàþ . caõóyàþ homàïgatvena saüpuñàrthatvena ca sapta÷atamantravibhàgaþ kàtyàyanãtantre dar÷itaþ guptavatyàü ca tadvàkyavyàkhyànapårvakaü mantravibhàge vi÷eùaü yuktyà nirõãya saügraha÷laukairyathà nirõãtaü tathàtra pradar÷yate . tatra ekàdhyàyàtmak prathama caritasya mantravibhàgasåcakàstatratyàþ ÷lokà yathà %<màrkaõóeya uvàceti mantraþ pràthamikomataþ . sàvarõyàdyà munivarà÷ramàntàþ ÷lokakà da÷a . so'cintayat tadà tatretyardha÷lokàtmakomanuþ . matpårvairityupakramya sapta ÷lokà nçpàntimàþ . atha vai÷yaþ, samàdhyàdyàþsaüsthitàntàstatastrayaþ . kiü nu teùàü kathaü te kim ityardha÷lokakau manå . ràjovàca tatoyaisteùvityardha÷lokamantrakau . màrkaõóeyasta tastau samàdhiþ ÷lokàrdhamantrakau . vai÷yoktirevamityàdyà bandhuùvantàstatastrayaþ . teùàü kçte karomãti dvàvardha÷lokamantrakau . kçtvà tu tàviti ÷loko ràjoktirbhagavanniti . duþkhàyeti ca mantrau dvàvardha÷lokàtmakau matau . mamatvàdyàmåóhatàntà÷catvàro'tha çùarvacaþ . j¤ànamastãtyupakramya muktaye'ntàstatoda÷a . sà vidyeti ca saüsàretyapyardha÷loka kau manå . ràjokti rbhagavan ketiü ÷loko yattaditi dvayam . ardha÷lokàtmakamçùirnatyaiveti tathàpi tat . dvàvardha÷lokamantrau sto devànàü kàryamàditaþ . tejasaþ prabhurityantà ÷lokàþ ùaó vrahmaõo'tha vàk . tvaüsvàhà tvaü khadhetyàdyàþ ÷lokamantràstrayoda÷a . prabodhaü ceti bodha÷cetyardha÷lokàtmakau manå . çùirevaü stutetyàdi vibhvantaü ÷lokapa¤cakam . tàvapãtyuktavantàvityardha ÷lokamanudvayam . bhagavàü÷ca bhavetàü kimanyenetyardhayugmakam . çùivàkyaü va¤citàbhyàmityekaþ ÷lokamantrakaþ . àvàü jahãtyardhamçùistatheti ÷lokayoryugam . ityaùñasaptati÷lokai 78 radhyàyaprathamàtmanaþ . prathamasya caritrasya sarve mantrà÷catuþ÷atamþ 104 . teùåvàcà ïkitàmantràdvyekadvyekatripa¤cabhiþ . mçkuõóaputrabhagadvai÷ya vrahmançparùibhiþ . caturda÷a syuþ ÷lokàrdhà÷caturviü÷atirãritàþ . ava÷iùñàstu ùañùaùñiþ÷lokamantrà iti sthitiþ>% . adhyàyatrayàtmakasya dvitãyacaritasya mantravibhàgasåcakà stratratyàþ saügraha÷lokà yathà %<çùivàgaùñaùaùñiþ syuþ plokàdevàsuràdayaþ . evaü dvitãyake'dhyàye mantrà ekona saptatiþ 69 . çùirnihanyamànàdyàþ pa¤catriü÷attu mantrakàþ . devyuktirgarja garjeti ÷loka eka çùervacaþ . pa¤ca ÷lokà iti catu÷catvàriü÷at 44 tçtãyake . çùiþ ÷akràdayaþ ÷lokàþ ùaóviü÷ati ratharùivàk . ÷lokadvayamatho devã ÷lokàrdhaü vriyatàmiti . devà ucustrayaþ ÷lokà bhagavatyà kçtàdikàþ . vçdvraye'smat prapannà tvamityardha÷lokakomanuþ . çùervaca÷catuþ÷lokãtyadhyàye tu caturthake . mantràdvicatvàriü÷at 42 syuradhyàya tritayàtmanaþ . madhyamasya caritrasya pa¤capa¤cà÷aduttaràþ . ÷ataü 155 mantrà steùu devyà vacasãdve çùestu ùañ . devanàmekamardhe dve anye ÷lokà iti sthitiþ>% . navàdhyàyàtmakasya tçtãyacaritrasya mantravibhàgasåcakàþ tatratyàþ saügraha ÷lokà yathà %<atharùi vàkpurà÷umbhetyàdayaþ ÷lokakàstu ùañ . devà åcurnamodevyà ityàdi÷lokapa¤cakam . tataþ÷lokaikabiü÷atyà prati÷lokaü tri÷astri÷aþ . vibhàgàdanuùaïgàbhyàü triùaùñyà hutayo yathà . mahàkàlyàdyarthabhedànnamastasyà iti trayaþ mantràþ pårvottarau ÷eùau yà devyardhaü namonamaþ . teùàmàdyantayoryojyaupratiptantrakrameõa tau . tena paryavasànaü syàdekaikomantra ãdç÷aþ . yà devãtyardhamuccàrya namastasyai namonamaþ . ityuccaret tripàdgàyatryeùà tvardhàvasanikà . ete pårvàrdhaturyàïivrayogotthà ekaviü÷atiþ . bhavanti viùõumàyàdibhràntyantapadargàrbhatàþ . prathamà viùõumàyoktà dvitãyà cetanà tataþ . buddhirnidrà kùudhà chàyà ÷aktistçùõà tathàùñamã . kùàntirjàtiratho lajjà ÷àntiþ ÷raddhàtrayoda÷ã . kàntirlakùmãstatovçttiþ smçtiråpeõa saüsthità . dayà tuùñistatomàtà bhràntirityekaviü÷atiþ . svasthànavçddhyà triþ proktà striùaùñirmanavaþ smçtàþ indriyàõàmiti÷lãka ekamantrastaduttaraþ . citiråpeõa yatyeùa pràgvan mantratrayàtmakaþ . stutà surai riti ÷lokàvçùirevaü stavàdikàþ . ÷lokàþ saptada÷àtharùi rni÷amyeti manutrayam . dåtoktirdevi! daityeti nava÷lokà çùarvacaþ . ityuktà sà tadetyekaþ ÷loko devãvacastataþ . satyamuktamiti ÷lokacatuùkamatha dåtabàk . avalipteti catvàraþ ÷lokà devyàstatovacaþ . evametaditi dvàvityekonatriü÷aduttaram . ÷ataü 129 mantràþ pa¤came ùañsaptati 76 ÷lokamaõóite . atharùirityàkarõyeti catuþ÷lokã çùervacaþ . tenàj¤aptaiti ÷loka trayaü devãvacastataþ . daitye÷vareõetyeko'tha çùirityukta ityamã . dvàda÷eti matàþ ùaùñhe caturviü÷atimantrakàþ 24 . atharùivàk mayàj¤aptà ityàdyàstryàóhyaviü÷atiþ 23 . çùistàvityubhàvitthaü saptame saptaviü÷atiþ 27 . atharùivàõã caõóe cetyàrabhyàbhijaüghàna tam . ityantaþ pa¤ca pa¤cà÷acchlokàmantràstataþþparam . mukhena kàlã jagçhe ityardha÷lokamantrakaþ . tato'sàviti ùañ ÷lokàstriùaùñi÷cetthamaùñame 63 . ràjà vicitramityàdi ÷loka dvayamatho çùiþ . cakàra kopamityàdyàþ saptatriü÷a dudãritàþ . ityekacatvàriü÷at 41 syurnavamàdhyàyamantrakàþ . çùirni÷umbhaü nihatamiti dvàvambikàbacaþ . aikaiveti dvayaü devã tata eko'hamityçùiþ . tataþ pravavçte yuddhamiti ÷lokàstrayoda÷a . tatràpi sà niràdhàretyardha÷lokàtmakomanuþ . niyuddhaü sye tadà daitya ityàdyà manavonava . ityevaü da÷ame'dhyàye dvàtriü÷an manavomatàþ 32 . çùerdevyàhate tatretyàdyàstriü÷accaturyutà 34 . devãvàg varadetyoko devàþ sarveti caikakaþ . devã vaivasvatetyaùñàvatha ÷àkambharã manuþ . ardha÷lokàtmakaþ pa÷càcchlokàstatraiva ceti ùañ . evamekàda÷e mantràþ pa¤capa¤cà÷adãritàþ 55 . devãvàgebhirityàdyàþ ÷lokà aùñàda÷oditàþ . sarvaü mamaitadityardhaü pa÷vàdyàþ ÷lokakà da÷a . çùervacanamityuktetyàdyàþ ÷lokàstatastrayaþ . ni÷umbhe cetyardhamanurevaü bhagavatãti ùañ . ityekacatvàriü÷at 41 syu rdvàda÷àdhyàyamadhyakàþ . çùire tatta ityardha÷loko mantrastatastrayaþ . evaüprabhàvà se tyàdyà màrkaõóeya uvàca ha . iti tasyeti ùañ ÷lokàdevã yaditi caikakaþ . màrkaõóeya uvàcàtha tato vavre manudvayam . devyuvàca tataþ svalpairahobhiriti ùaõmatàþ . ardha÷lokàtmakà mantrà màrkaõóeyavacastataþ . iti dattvà tayorevaü devyàvaramiti dvayam . dvirdaõóakalitanyàyàdàvçttaü syàccatuùñayam . ityevamekonatri÷an 29 manavaþsyuþ trayoda÷a . atràpare navàrdhàni kecidekàda÷àbhyadhuþ . na tat kàtyàyanãtantrajalpitaü kintu kalpitam . ityuttaracaritre'sminnadhyàyatridhanà 9 tmani . sambhåya mantra saükhyaikacatvàriü÷accatuþ÷atã 441 . ardha÷lokàtmakà mantraø steùu dvàda÷a kãrtitàþ . tripàd mantràstu ùañùaùñirdvau÷lokau punaruktakau . ÷lokà apunaruktàstu tri÷atã saptaviü÷atiþ 327 . ràjaiko devadåtoktã dve dve devyuktayoda÷a . màrkaõóeyoktayastrisraçùivàkyàni ùoóa÷a . ityuvàcàïkitàmantrà÷catustriü÷aditi 34 syitiþ . athasarve militàstadadhyàyeùu trayoda÷asu . pa¤ca ÷atàni ÷lokà aùñasaptatiyutàni 578 . teùvantyau ÷lokau dvipuõau bhavatastredhà dvàviü÷atirbhàgaþ . ekonaviü÷ate÷ca dvedha te pa¤caùaùñiratiriktàþ . brahmà bhagavàndåtovai÷yo devà nçpo mçkaõóusutaþ . devyçùaya÷caikaikadvidvitricatuþ ÷aràrkaçkùamitàþ . iti saptàdhikapa¤cà÷aduvàca padàïikatà amã adhikàþ . dvàviü÷ati÷atameùàü ÷lokairyogena mantrasapta÷atã . iti vibhajanamudita pratimantraü kàtyàyanãtantre . tasmàdetat prakçtikamapårõamanyattu yàmalaprabhçti . ekamantrastripànmantraþ puna rukto'rdhamantrakaþ . uvàcàïkitaityevaü mantraþ prokto'tra pa¤cadhà . mantrapiõóaþ ÷lokapiõóo 'dhyàyapiõóa iti tridhà .>% guptavatã nàgojãbhaññakçtavibhàgastvanyàdç÷aþ vistarabhayànnoktaþ ubhayo÷ca yuktàyuktatvamubhayagranthadar÷anena sudhãbhirvicintyam . tadayaü saükùepaþ . adhyàyaþ ÷lokaþ ÷lokàtmà ardha÷lokàtmà tripàd uvàcàïkitaþmantraþ 1 caø 1 78 66 24 0 14 104 2 68 68 0 0 1 69 3 41 41 0 0 3 44 4 36 35 2 0 5 42 2 caø 3 145 144 2 0 9 155 5 76 54 0 66 9 129 6 20 20 0 0 4 24 7 25 25 0 0 2 27 8 61 .. 61 1 0 1 63 adhyàyaþ ÷lokaþ ÷lokàtmà ardha÷lokàtmà tripàd uvàcàïkitaþ mantraþ 9 39 39 0 0 2 41 10 27 .. 27 1 0 4 32 11 50 .. 50 1 0 4 55 12 38 37 2 0 2 41 13 17 .. 14 7 0 6 punarukta 229 3 caø 9 355 327 12 66 34 punarukta 2441 samaùñiþ 13 578 537 38 66 57 punarukta 2700 asyà rahasyamuktaü màrkaõóeya puø pràdhànikàdirahasye ràjovàca . bhagavannavatàrà me caõóikàyàstvayoditàþ . eteùàü prakçtimbrahman! pradhànaü vaktumarhasi . àràdhyaü yanmayà devyàþ svaråpaü yena ca dvija! . vidhinà! bråhi sakalaü yathàvat praõatasya me . çùiruø %<idaü rahasyaü paramamanàkhyeyaü pracakùate . bhakto'sãti na me ki¤cittavàvàcyaü naràdhipa! . sarvasyàdyà mahàlakùmãstriguõà parame÷varã . lakùyàlakùyasvaråpà sà vyàpya kçtsnaü vyavasthità . màtuliïgaïgadàü kheñaü pànapàtraü ca bibhratã . nàgaü liïgaü ca yoni¤ca bibhratã nçpa mårdhani . taptakà¤canavarõàbhà taptakà¤canabhåùaõà . ÷ånyaü tadakhilaü svena pårayàmàsa tejasà . ÷ånyaü tadakhilaü lokaü vilokya parame÷varã . babhàra råpamaparantamasà kevalena hi . sà bhinnà¤janasaükà÷à daùñràrcitavarànanà . ùi÷àlalocanà nàrã babhåva tanumadhyamà . khaógapàtra÷iraþkheñairalaïkçtacaturbhujà . kabandhahàraü ÷irasà bibhràõà hi ÷iraþsrajam . tàmprovàca mahàlakùmãstàmasãü pramadottamàm . dadàmi tava nàmàni yàni karmàõi tàni te . mahàmàyà mahàkàlã mahàmàrã kùudhà tçùà . nidrà tçùõà caikavãrà kàlaràtrirduratyayà . imàni tava nàmàni pratipàdyàni karmabhiþ . emiþ karmàõi te j¤àtvà yo'dhãte so''÷nute sukham . tàmityuktvà mahàlakùmãþ svaråpamaparannçpa . satvàkhyenàti÷uddhena guõenendupabhandadhau . akùamàlàïku÷adharà vãõàpustakadhàriõã . sà babhåva varau nàrã nàmànyasyai va sà dadau . mahàvidyà mahàvàõã bhàratã vàksarasvatã . àryà vràhmã sahàdhenurvedagarbhà sure÷varã . athovàca mahàlakùmãrmahàkàlãü sarasvatãm . yuvàü janayatàndevyau mithune svànuråpataþ . ityuktvà te mahàlakùmãþ sasarja mithunaü svayam . hiraõyagarbhau rucirau strãpuüsau kamalàsanau . brahmanvidhe viri¤ceti dhàtarityàha taü varam . ÷rãþpadme kamale lakùmãtyàhamàtà striya¤ca tàm . mahàkàlã bhàratã ca mithune sçjati sma ha . etayorapi råpàõi nàmàni ca vadàmi te . nãlakaõñhaü raktabàhuü ÷vetàïgaü candra÷ekharam . janayàsàsa puruùaü mahàkàlã sitàü striyam . sa rudraþ ÷aïkaraþ sthàõuþ kapardãü ca trilocanaþ . trayã vidyà kàmadhenuþ ÷àstrãbhàùàkùaràsvarà . sarasvatã striyaïgaurãü kçùõaü ca puruùaü nçpaþ . janayàmàsa nàmàni tayorapi vadàmi te . viùõuþ kçùõo hçùãke÷o vàsudevo janàrdanaþ . umà gaurã satã caõóã sundarã subhagà ÷ivà . evaü yuvatayaþ satyaþpuruùatvaü prapedire . cakùuùmanto'nupa÷yanti netare'tadvido janàþ . brahmaõe pradadau patnãü mahàlakùmãrnçpa trayãm . rudràya gaurãü varadàü vàsudevàya ca ÷riyam . svarayà saha sambhåya viri¤co'õóamajãjanat . bibheda bhagavànnudrastadgauryà saha vãryavàn . aõóamadhye pradhànàdi kàryajàtamabhånnçpa! . mahàbhåtàtmakaü sarvaü jagatsthàvarajaïgamam . pupoùapàlayàmàsa taü lakùmyà saha ke÷avaþ . mahàlakùmãrevamajà ràjan! sarve÷vare÷varã . niràkàrà ca sàkàrà saiva nànàbhidhànabhçt . nàbhàntarairniråpyauùà nàmnà nànyena kenacit>% 14 aø . %<çùiruvàca . triguõà tàmasã devã sàtvikã yà tridhodità . sà ÷arvà caõóikà durgà bhadrà bhagavatãryaüte . yoganidrà hareruktà mahàkàlã tamoguõà . madhukaiñabhanà÷àrthaü yàntuùñàvàmbujàsanaþ . da÷avaktrà da÷abhujà da÷apàdà¤janaprabhà . vi÷àlayà ràjamànà triü÷allocanamàlayà . spuradda÷anadaüùñràóhyà bhãma råpàpi bhåmiùa! . råpasaubhàgyakàntãnàü sà pratiùñhà mahà÷riyàm . khaógabàõagadà÷ålacakra÷aïkhabhu÷uõóibhçt . parithaü kàrmukaü ÷ãrùaü ni÷cotadrudhire dadhau . eùà sà vaiùõavã màyà mahàkàlã duratyayà . àràdhità va÷ãkuryàtpåjàkartu÷caràcaram . sarvadeva÷arãrebhyo yà'' virbhåtà'sitaprabhà . triguõà sà mahàlakùmãþ sàkùànmahiùamardinã . ÷vetànanà nãlabhujà su÷vetestanamaõóalà . raktamadhyà raktapàdà nãlajaïghorurunmadà . sucitra jaghanà citramàlyàmbarabibhåùaõà . citrànulepanà kànti råpasaugàgya÷àlinã . aùñàda÷abhujà påjyà sà sahasra bhujà satã . àyudhànyatra vakùyante dakùiõàdhaþkarakramàt . akùamàlà ca kamalaü vàõo'siþ kuli÷aïgadà . cakraü tri÷ålaü para÷uþ ÷aïkhoghaõñà ca pà÷akaþ . ÷aktirdaõóa÷carmacàpaü pànapàtraü kamaõóaluþ . alaïkçta bhujàmebhiràyudhaiþ kamalàsanàm . sarvadevamayãmã÷àü mahàlakùmãmimàü nçpa! . påjayetsarvadevànàü svarlokànàü prabhurbhavet . gaurãdehàtsamudbhåtà yà satvaikaguõà÷rayà . sàkùàtsarasvatã proktà ÷umbhàsuranibarhiõã . dadhau càùñabhujà vàõamuùale ÷ålacakrabhçt . ÷aïkhaü ghaõñàü làïgala¤ca kàrmukaü vamudhàdhipa! . eùà saüpåjità bhaktyà sarvaj¤atvaü prayacchati . ni÷umbhamathinã devã ÷umbhàsuranibarhiõã . ityuktàni svaråpàõi mårtãnàntava pàrthiva! svaråpàõi jaganmàtuþ, pçthagarcàü ni÷àmaya . mahàlakùmãryadà påjyà mahàkàlã sarasvatã . dakùiõottarayoþ påjye pçùñhato mithunatratham . viri¤ciþ svarayà madhye rudvogauryà ca dakùiõe . vàme lakùmyà hçùãke÷a ityevandevatàtrayam . aùñàda÷abhujà madhye vàme càsyà da÷ànanà . dakùiõe'ùñabhujà lakùmãrmahatã tàü samarcayet! aùñàda÷abhujàcaiùà yadà påjyà naràdhipa! . da÷ànanà càùñabhujà dakùiõottarayostadà . kàlamçtyå ca saüpåjyau sarvàriùña pra÷àntaye . yadà càùñabhujà påjyà ÷umbhàsuranibarhiõã . navàsyàþ ÷aktayaþ påjyàstadà rudravinàyakau . namo devyà iti stotrairmahàlakùmãü samarcayet . avatàratrayàrcàyàü stotramantràstadà÷rayàþ . aùñàda÷abhujà caiùà påjyà mahiùamardinã . mahàlakùmãrmahàkàlã mahatã ca sarasvatã . ã÷varã puõyapàpànàü sarvalokamahe÷varã . mahiùàntakarã yena påjitàsau jagatprabhuþ . påjayejjagatàü ghàtrãü caõóikàmbhaktavatsalàm . arghyàdibhiralaïkàrairgandhapuùpaistathottamaiþ . dhåpairdãpaiþ sanaivedyaiþ nànàbhakùya samanvitaiþ . rudhiràktena balinà màüsena surayà nçpa! ! surabhiõà snànãyena candanena sugandhinà . sakarpårai÷ca tàmbålairbhaktibhàvasamanvitaiþ . vàmabhàge'grato devyàþ chinna÷ãrùaü mahàsuram . påjayenmahiùaü yena gataü sàyujyamo÷ayà . dakùiõe purataþ siühamatyugraü dharmamã÷varam . tataþ kçtà¤jalirbhåtvà stuvãta caritaistribhiþ . ekena và madhyamena naikenetarayoriha . caritàrdha¤ca na japejjapan chidramavàpnuyàt . stotramantraistuvãtemàü yadi và jagadambikàm . pradakùiõanamaskàraü kçtvà mårghni kçtà¤jaliþ . kùamàpayejjagaddhàtrãü muhurmuhuratandritaþ . prati÷loka¤ca juhuyàtpàyasaü tilasarpiùà . juhuyàtstotra mantrairvà caõóikàyai ÷ubhaü habiþ . na monamaþ padairdevãü påjayet susamàhitaþ . prayataþ prà¤jaliþ prahvaþ pràõànà ropya càtmani . sucirambhàvayedã÷àü caõóikàntanmayo bhavet . evaü yaþ påjayedbhaktyà pratyahaü parame÷varãm . bhuktvà bhogànyathàkàmaü devãsàyujyamàpnuyàt . yona påjayate nityaü caõóikàü bhaktavatsalàm . bhasmãkçtyàsya puõyàni nirdahetparame÷varã . tasmàtpåjaya bhåpàla! sarvalokamahe÷varãm . yathoktena vidhànena caõóikàü sukhamàpsyasi>% 15 aø . çùiruvàca . nandà 1 bhagavatã nàma yà maviùyati nandajà . saüstutà påjità dhyàtà va÷ãkuryàjjagatrayam . kanakottamakàntiþ sà sukàntikanakàmbarà . devã kanakadàmàóhyà kanakottamabhåùaõà . kamalàïgu÷apà÷àbjairalaïkçtacaturbhujà . indrirà kamalà lakùmãþ sà÷rãrukmàmbujàsanà 1 . yà raktadantikà 2 nàma devã proktà mayànaghà . tasyàþ svaråpaü vakùyàmi ÷çõu sarvabhayàpaham . raktàmbarà raktavarõà raktasarvàïgabhåùaõà . raktàyudhà raktanetrà raktake÷à'tibhãùaõà . raktatãkùõa nakhà raktada÷anà rakta daüùñrikà . patiü nàrãvànuraktà devã bhaktaü bhajejjanam . vasudhàbhanitambà sà sumeruyugala stanã . dãrdhau lambàvatisthålau tàvatãva manoharau . karka÷àvatikàntau tau sarvànandapayonidhã . bhaktàn sampàyayeddevã sarvakàmadughau stanau . khaógapàtraü ca musalaü làïgala¤ca bibharti sà . àkhyàtà raktacàmuõóà devã yoge÷varãtisà . anayà vyàptamakhilaü jagatsthà varajaïgamam . imàü yaþ påjayedbhaktyà sa vyàptoti caràcaram . adhãte ya imaü nityaü raktadantãvapustabam . taü sà paricareddevã patimpriyamivàïganà 2 . ÷àkambharã 3 nãlavarõà nãlotpalavibhåùaõà . gambhãranàbhistrivalã bibhåùitatanådarã . sukarka÷asamottuïgavçttapãnaghanastanã . muùñau ÷ilãmukhaiþ pårõaü kamalaü kamalàlayà . puùpapallavamålàdiphalàdi÷àkasa¤cayàn . kàmyànantarasairyuktaü kùuttçõmçtyujaràpaham . kàrmuka¤ca sphuratkàntirbibharti parame÷varã . ÷àkambharã ÷atàkùã syàtsaiva durgà 4 prakãrtità . ÷àkambharãü stuvandhyàyan japanasaüpåjayannaman . akùayyama÷nute ÷ãthramannapànàdi sarva÷aþ . bhãmà'pi 3 nãlavarõà sà daüùñràda÷anabhàsurà . vi÷àlalocanà nàrã vçttapãnaghanastanã . candrahàsaü ca óamaruü ÷araü pàtra¤ca bibhratã . ekavãrà kàlaràtriþ saivoktà kàsadà stutà 5 . tejomaõóaladurdharùàbhràmarã 6 citrakàntibhçt . citrabhramarapàõiþ sà mahàmàrãti gãyate 6 . ityetàmårtayodevyà vyàkhyàtà vasudhàdhipa! . jaganmàtu÷caõóikàyàþ kãrtitàþ kàmadhenavaþ . idaü rahasyaü paramaü na vàcyaü kasyacitvayà . vyàkhyànaü divyamårtãnàmadhãpvàvahitaþ svayam . devyàdhyànaü mayà proktaü guhyàtguhyatarammahat . tasmàtsarvaprayatnena sarvakàma phalapradam . 16 aø . ÷atacaõóãvidhànaü mantramahodadhau 18 taraïge navàrõa prayogànantaraü pratipàditaü yathà %<÷atacaõóãvidhànantu pravakùye prãtaye nçõàm . nçpopadravaàpanne durbhikùe bhåmikampane . ativçùñàvanàvçùñau paracakrabhaye kùaye . sarve vighnà vina÷yanti ÷atacaõóãvidhau kçte . rogàõàü vairiõàü nà÷o dhanaputra samçddhayaþ . ÷aïkarasya bhavànyà và pràsàdanikañe ÷ubham . maõóapaü dvàravedyàóhyaü kuryàt sadhvajatoraõam . tatra kuõóaü prakurvãta pratãcyàü madhyato'pi và . snàtvà nitya kçtiü kçtvà vçõuyàdda÷a bàóavàn . jitendriyàn sadàcàràn kulãnàn satyavàdinaþ . vyutpannàü÷caõóikàpàñharatàllaüjjàdayàvataþ . madhuparkavidhànena vastrasvarõàdidànataþ . japàrthamàsanaü màlàü dadyàttebhyo'pi bhojanam . te haviùyànnama÷nanto mantràrthagatamànasàþ . bhåmau ÷ayànàþ pratyekaü japeyu÷caõóikàstavam . màrkaõóeyapuràõoktaü da÷akçtvaþ sacetasaþ . navàrõaü caõóikàmantraü japeyu÷cà'yutaü pçthak . yajamànaþ påjayecca kanyànàü navakaü ÷ubham . dvivarùàdyàda÷àvdàntàþ kumàrãþ paripåjayet . nàdhikàïgàü na hãnàïgãü kuùñhinã¤ca vraõàïkitàm . andhàü kàõàü kekarà¤ca kuråpàü romayuktanum . dàsãjàtàü rogayuktàü duùñàü kanyàü na påjayet . vipràü sarveùñasaüsiddhyai ya÷ase kùatriyodbhavàm . vai÷yajàü dhanalàbhàya putràptau ÷ådrajàü yajet . dvivarùà sà kumàryuktà trimårtirhàyanatrikà . caturavdà tu kalyàõã pa¤cavarùàtu rohiõã . ùaóavdà kàlikà proktà càõóakà saptahàyanã . aùñavarùà ÷àmbhavã syàddurgà ca navahàyanã . subhadrà da÷avarùoktà tà mantraiþ paripåjayet . ekàvdàyàþ prãtyabhàvo rudràvadà tu vivarjità . tàsàmàvàhane mantraþ procyate ÷aïkaroditaþ . mantràkùaramayãü lakùmãü màtçõàü råpadhàriõãm . navadurgàtmikàü sàkùàt kanyàmàvàhayàmyaham . kumàrikàdi kanyànàü påjàmantràn bruve'dhunà . jagatpåjye! jagadvandye! sarvadevasvaråpiõi . påjàü gçhàõa kaumàri! 1 jaganmàtarnamo'stu te . tripuràü 2 tripuràdhàràü trivargaj¤ànaråpiõãm . trailokyavanditàü devãü trimårtiü påjayàmyaham . kàlàtmikàü kalàtãtàü kàruõyahçdayàü ÷ivàm . kalyàõajananãü devãü kalyàõãü 3 påjayàmya ham . aõimàdiguõàdhàràmakàràdyakùaràtmikàm . ananta÷aktikàü lakùmãü rohiõãü 4 påjayàmyaham . kàmacàràü ÷ubhàü kàntàü kàlacakrasvaråpiõãm . kàmadàü karuõodàràü kàlikàü 5 påjayàmyaham . caõóavãràü caõóamàyàü caõóamuõóaprama¤jinãm . påjayàmi mahàdevãü caõóikàü 6 caõóavikramàm . sadànandakarãü ÷àntàü sarvadevanamaskçtàm . sarvabhåtàtmikàü devãü ÷àmbharvã 7 påjayàmyaham . durgame dustare kàrye bhavàrõavavinà÷inãm . påjayàmi sadà bhaktyà durgàü 8 durgàrtinà÷inãm . sundarãü svarõavarõàbhàü sukhasaubhàgyadàyinãm . subhadrajananãü devãü subhadràü 9 påjayàmyaham . etairmantraiþ puràõoktaistàü tàü kanyàü prapåjayet . gandhaiþ puùpairbhakùyabhojyairvastrairàbharaõairapi . vedyàü viracite ramye sarvato bhadramaõóale . ghañaü saüsthàpya vidhivattatràvàhyàrcayocchivàm . tadagre kanyakà÷càpi påjayedbràhmaõànapi . upacàraistu vividhaiþ pårvoktàvaraõànyapi . evaü caturdinaü kçtvà pa¤came homamàcaret . pàyasànnaistrimadhvaktairdràkùàrambhàphalairapi . màtulàïgairikùukhaõóairnàrikelaiþ puraistilaiþ . jàtiphalairàmraphalairanyairmadhuravastubhiþ . sapta÷atyà da÷àvçttyà prati÷lokaü huta¤caret . ayuta¤ca navàrõena sthàpite'gnau vidhànataþ . kçtvà''varaõadevànàü homaü tannàmamantrataþ . kçtvà pårõàhutiü samyagdevamagniü visçjya ca . abhiùi¤cecca yaùñàraü vipraughaþ kalasodakaiþ . niùkaü suvarõamatha và pratyekaü dakùiõàü di÷et . bhojayecca ÷ataü vipràn bhakùyabhojyaiþ pçthagvidhaiþ . tebhyo'pi dakùiõàndattvà gçhõãyàdà÷iùastataþ . evaü kçte jagadva÷yaü sarvena÷yantyupadravàþ . ràjyaü dhanaü ya÷aþ putrànniùñamanyaü labheta saþ>% . sahasracaõóãvidhànaü tatraiva 18 taraïge %<etadda÷aguõaü kuryàccaõóãsàhasrikaü vidhim . vidyàvataþ sadàcàràn bràhmaõàn vçõuyàcchatam . pratyekaü caõóikàpàñhàn vidadhyuste di÷à 10 mitàn . ayutaü prajapeyuste pratyekaü ca navàrõakam . pårvoktàþ kanyakàþ påjyàþ pårvamantreþ ÷ataü ÷ubhàþ . da÷àhamevaü saüpàdyahomaü kuryuþ prayatnataþ . sapta÷atyàþ ÷atàvçttyà prati÷lokaü vidhànataþ . lakùasaükhyaü navàrõena pårvoktairdravyasa¤cayaiþ . hotçbhyo dakùiõàndattvà pårvoktàn bhojayeddvijàn . sahasrasaümitàn sàdhån devyàràdhanatatparàn . evaü sahasrasaükhyàke kçte caõóãvidhau nçõàm . sidhyatyabhãpsitaü sarvaü duþkhaugha÷ca vina÷yati . màrãdurbhikùarogàdyà na÷yanti vyasano¤cayàþ . nemaü vidhiü vadedduùñe khale caure gurudruhi . sàdhau jitendriye dànte vadedvidhimimaü param . evaü sà caõóikà tuùñà vaktçn ÷rotéü÷ca rakùati>% . caõóãnavàkùaravidhànaü tatraiva 18 taraïge %<athonavàkùarammantraü vakùye caõóãprasattaye . vàïmàyà madano dãrghalakùmãstandrà ÷rutãnduyuk . óàyai sadçk jalaü kårmadvayaü jhiõñã÷asaüyutam . (eü hroü klãü càmuõóàyai vicce) navàkùaro'sya çùayo vrahmaviùõumahe÷varàþ . chandàüsyuktàni munibhirgàya tryuùõiganuùñubhaþ . devyaþ proktà mahàpårvà kàlã lakùmãþ sarasvatã . nandà÷àkambharã bhãmàþ ÷aktayo'sya manoþ smçtàþ . syàdraktadantikàdurgà bhràmaryovãjasa¤cayaþ . agnivàyubhagàstattvamphalaü vedatrayoditam . sarvàbhãùñaprasiddhyarthaü viniyogaudàhçtaþ . çùicchandodaivatàni ÷iromukhahçdi nyaset . ÷aktivãjàni stanaüyostattvàni hçdaye punaþ . ekenaikena caikena caturbhiryugalena ca . samastena ca mantreõa kuryàdaïgàni ùañ sudhãþ . tataekàda÷a nyàsàn kurvãteùñaphalapradàn . prathamomàtçkànyàsaþ kàryaþ pårboktamàrgataþ . kçtena yena devasya sàråpyaü yàti mànavaþ . atha dvitãyaü kurbãta nyàsaü sàrasvatàbhidham . vãjatrayantu mantràdyaü tàràdi hçdayàntikam . kramàdaïguliùu nyasyet kaniùñhàdyàsu pa¤casu . karayormadhyataþ pçùñhe maõivandhe ca kurpare . hçdayàdiùaóaïgeùu vinyaset jàtisaüyutam . asmin sàrasvatemyàse kçte jàóyaü vina÷yati . tatastçtãyaü kurvãta nyàsaü màtçgaõànvitam . màyàvãjàdikà bràhmã pårvataþ pàtu màü sadà . màhe÷varã tathàgneyyàü kaumàrã dakùiõe'vatu vaiùõavã pàtu nairçtye vàràhã pa÷cime'vatu . indràõã vàyukàõe ca càmuõóà cottare'vatu . ai÷àne tu mahàlakùmãrårdhvaü vyome÷varã tathà . saptadvãpe÷varã bhåmau rakùennàge÷varã tale . tçtãye'smin kçte nyàse trailokyavijayã bhavet . nyàsaü caturthaü kurvãta nandajàdisamanvitam . nandajà pàtu pårbàïge kamalàïku÷amaõóità . khaïgapàtrakarà pàtu dakùiõe raktadantikà . pçùñhe ÷àkambharã pàtu puùpapallavasaüyutà . dhanurvàõakarà durgà vàme pàtu sadaiva màm . ÷iraþpàtrakarà bhãmà mastakàccaraõàvadhi . pàdàdi mastakaü yàvadbhràmarã citrakàntibhçt . turyaü nyàsaü naraþ kurvan jaràmçtyå vyapohati . atha kurvãta brahmàdyaü nyàsaü pa¤camamuttamam . pàdàdinàbhiparyantaü brahmà pàtu sanàtanaþ . nàbhervi÷uddhiparyattaü pàtu nityaü janàrdanaþ . vi÷uddherbrahmarandhràntaü pàtu rudrastrilocanaþ . haüsaþ pàtu padadvandvaü vainateyaþ karadvayam . cakùuùãvçùabhaþ pàtu sarvàïgàõi gajànanaþ . paràparau dehabhàgau pàtvànandamayohariþ . kçte'smin pa¤came nyàse sarvàn kàmànavàpnuyàt . ùaùñhaü nyàsaütataþ kuryànmahàlakùmyàdisaüyutam . madhyaü pàtu mahàlakùmãraùñàda÷abhujànvità . årdhvaü sarasvatã pàtu bhujairaùñàbhirårjità . adhaþ pàtu mahàkàlã da÷abàhusamanvità . siühohasta dvayaü pàtu mama haüso'kùiyugmakam . mahiùaü divyamàråóhoyamaþ pàtu padadvayam . mahe÷a÷caõóikàyuktaþ sarvàïgàõi mamàvatu . ùaùñhe'smin vihite nyàse sadgatiü pràpnuyànnaraþ . målàkùaranyàsaråpaü nyàsaü kurvãta saptamam . brahmarandhre netrayuge ÷rutyornàsikayormukhe . pàyau målamanorvarõàüstàràdyànnabhasà'nvitàn . vinyaset saptame nyàse kçte rogakùayobhavet . pàyuto brahmarandhràntaü punastàneva vinyaset . kçte'sminnaùñame nyàse sarvaduþkhaü vina÷yati . kurvãta navamaü nyàsaü mantravyàpta svaråpakam . mastakàccaraõaü yàvavaraõànmastakàvadhi . purodakùe pçùñhade÷e vàmabhàge 'ùña÷o nyaset . målamantra chatonyàso navamo devatàptikçt . tataþ kurvãta da÷amaü paóïanyàsamuttamam . målamantraü jàtiyuktaü (dãrghasvarayuktam) hañayàdiùu vinyaset . kçte'õin da÷ame nyàse trailokyaü va÷agaü bhavet . da÷anyàsoktaphaladaü kuryàdekàda÷aü tataþ . khaïkinã ÷ålinãtyàdi (1 aø 61--65) pañhitvà ÷lokapaj¤akam . àdyaü(aiü)kçkhataraü vãjaü dhyàtvà garvàïgake nyaseùña . ÷ålena pàhi no devãtyàdi (4 aø 23--26) ÷lokacatuùñayam . pañhitvà såryasadç÷aü dvitãyaü (hrãü) sarvatonyaset . sarvasvaråpe sarve÷e ityàdi (11 aø 23--27) ÷lokapa¤cakam . pañhitvà sphañikàbhàsaü tçtãyaü (klãü) svatanau nyaset . tataþ ùaóaïgaü kuvãüta vibhaktairmålavarõakaiþ . ekenaikena caikena caturbhiryugalena ca . samastena ca mantreõa kuryàdaïgàni ùañ sudhãþ . ÷ikhàyàü netrayoþ ÷utyornasorvaktre gude nyaset . mantravarõàn samastena vyàpakaü tvaùña÷a÷caret . khaógaü cakragadeùucàpaparighàn ÷ålaü mu÷uõóãü ÷iraþ ÷aïkhaü sandadhatãü karaistrinayanàü sarvàïgabhåùàbhçtam . nãlà÷madyutimàsyapàdada÷akàü seve mahàkàlikàü yàmastaut ÷ayite harau kamalajohantuü madhukaiñabhau . akùasrakpara÷å gadeùukuli÷aü padmaü dhanuþ kuõóikàü daõóaü ÷aktimasi¤ca carma jalajaü ghaõñàü suràbhàjanam . ÷åla pà÷asudar÷ane ca dadhatãü hastaiþ prabàla prabhàü seve sairibhamardinãmiha mahàlakùmãü sarojasthitàm . ghaõñà÷ålahalàni ÷aïkhamusale cakraü dhanuþ sàyakaü hastàbjairdadhatãü ghanàntavilasacchãtàü÷utulya prabhàm . gaurãdehasamudbhavàü trijagatàmàdhàrabhåtàü mahàpårvàmatra sarasyatãmanabhaje ÷umbhàdidaityàrdinãm . evaü dhyàtvà japellakùacatuùka tadda÷àü÷ataþ . pàyasànnena juhuyàt påjite hemaretasi . jayàdi÷aktibhiryukte pãñhe devãü jayettataþ . tattva 25 patràvçtatrya÷re ùañkoõàùñadalànvite . trikoõamadhye saüpåjya dhyàtvà tàü målamantrataþ . pårvakoõe vidhàtàraü sva÷aktyà saha påjayet . viùõuü ÷riyà ca nairçtye, vàyavye tåmayà ÷ivam . udagdakùiõayoþ siühaü mahiùa¤ca kramàdyajet . ùañkoõeùu ca pårvàdau nandajàü raktadantikàm . ÷àkambharãü tathà durgàü mãmà÷ca bhràmarãü yajet . savindunàmavarõàdyàstàràdyà÷ca namo'ntimàþ . nandajàdyà yajecchaktãrvakùyamàõà apãdç÷ãþ . aùñapatreùu brahmàõã påjyà màhe÷varã parà . kaumàrã vaiùõavã càtha vàràhã nàrasiühyapi . pa÷càdaindrã ca càmuõóà tathà tattva 25 daleùvimàþ . viùõumàyà cetanà ca buddhirnidrà kùudhà tataþ . chàyà ÷aktiþ parà tçùõà kùàntirjàti÷ca lajjayà . ÷àntiþ ÷raddhà kàntilakùmyau dhçtirvçttiþ ÷rutiþ smçtiþ . dayà tuùñistataþ puùñirmàtà bhràntiriti kramàt . bahirbhågçhakoõeùu gaõe÷aþ kùetrapàlakaþ . vañuka÷càpi yoginyaþ påjyà indràdikà api . evaü siddhe manau mantro bhanet saubhàgyabhàjanam . màrkaõóeyapuràõoktaü nityaü caõóãstavaü pañhan . puñitaü målamantreõa japannàpnoti và¤chitam . à÷vinasya site pakùe àrabhyàgnitirthi sudhãþ . aùñamyantaü japellakùaü da÷àü÷aü homamàcaret . pratyahaü påjayeddevãü pañhet sapta÷atãmapi . viprànàràdhya mantrã svamiùñàrthaü lamate'ciràt . sapta÷atyà÷caritre tu prathame padmabhårmuniþ . chando gàyatramuditaü mahàkàlã tu devatà . vàgvãjaü (aiü) pàvakastattvaü dharmàrthe viniyojanam . madhyame ca caritre tu munirviùõuõdàhçtaþ . uùõikchando mahàlakùmãrdevatà vãjamadrijà(hrãü) . vàyustattvaü dhanapràptyai viniyoga udàhçtaþ . uttarasya caritrasya çùiþ ÷aïkara ãritaþ . triùñupchando devatà ca mahàpårbà sarasvatã . kàmovãjaü (klãü) ravistattvaü kàmàptyai viniyojanam . evaü saüsmçtya çùyàdãn dhyàtvà pårvokta màrgataþ . sàrthakhyati pañheccaõóãstavaü spaùñapadàkùaram . samàptau tu makùàlakùmãü dhyàtvà kçtvà ùaóaïgakam . japedaùña÷ataü 108 målaü devatàyai nivedayet . evaü yaþ kurute so'tra nàvasãdati jàtucit . caõóikàü prabhajanmatyodhanairdhànyairya÷a÷cayaiþ . putraiþ pautrairucà''rogyairyukto jãvedbahåþ samàþ>% . nirõayasiø 2 pariø ÷atacaõóãvidhau vi÷eùa ukto yathà rudrayàmale %<÷atacaõóãvidhàna¤ca procyamànaü ÷çõuùva tat sarvopadravyanà÷àrthaü ÷atacaõóãü samàrabhet . ùoóa÷astambha saüyuktaü maõóapaü pallavojjvalam . vasukoõayutàü vedãü madhye kuryàttribhàgataþ . pakveùñakacitàü ramyàmucchràye hastasaùmitàm . pa¤cavarõarajobhi÷ca kuryànmaõóalakaü ÷ubham . pa¤cavarõavitàna¤ca kiïkiõãjàlamaõóitam . àca rkeõa samaü vipràn varayedda÷a suvratàn . ai÷ànyàü sthàpayetkumbhaü pårvoktavidhinàcaret . vàruõyà¤ca prakartavyaü kuõóaü lakùaõalakùitam . mårtiü devyàþ prakurvãta suvarõasya palena vai . tadardhena tadardhena tadardhena mahàmate! . aùñàda÷abhujàndevãü kuryàdvàùñakaràmapi . paññakålayugacchannàndevãü madhye nidhàpayet . devãü saüpåjya vidhivajjapaü kuryurda÷a dvijàþ . ÷atamàdau ÷ata¤cànte japenmantraü navàrõakam . caõóãü sapta÷atãmmadhye saüpuño'yamudàhçtaþ . ekaü dve trãõi catvàri japeddinacatuùñayam . råpàõi krama÷astadvat påjanàdikamàcaret . pa¤came divase pràtarhomaü kuryàdvidhànataþ . guóucãmpàyasandårvàntilàn ÷uklàn yavànapi . caõóãpàñhasya homantu prati÷lokanda÷àü÷ataþ . homaü kuryàdgrahàdibhyaþ samidàjyacarån kramàt . hutvà pårõàhutindadyàtviprebhyo dakùiõàü kramàt . kapilàïgàü nãlamaõiü ÷vetà÷vaü chatracàmare . abhiùekantataþ kuryuryajamànasya çtvijaþ . evaïkçte'mare÷àna! sarvasiddhiþ prajàyate>% . %<sahasracaõóãü vidhivacchçõu viùõo mahàmate! . ràjyabhraü÷e mahotpàte janamàre mahàbhaye . gajamàre'÷vamàre ca paracakrabhaye tathà . ityàdivividhe duþkhe kùayarogàdije bhaye . sahasracaõóikàpàñhaü kuryàdvà kàrayettathà . jàpakàstu ÷atamproktà viü÷addhasta÷ca maõóapaþ . bhojyàþ sahasraü viprendrà go÷ataü dakùiõàndi÷et . gurave dviguõandeyaü ÷ayyàdànantathaiva ca . saptadhànyaü ca bhådànaü ÷vetà÷vaü ca manoharam . pa¤caniùkamità mårtiþ kartavyà và'rdhamànataþ . aùñàda÷abhujà devã sarvàyudhavibhåùità . avàritànnaü dàtavyaü sahasraü pratyahamprabho! . ÷ataü và niyatàhàraþ payaþpànena vartayet . evaü ya÷caõóikàpàñhaü sahasraü tu samàcaret . tasya syàtkàryasiddhistu nàtra kàryà vicàraõeti>% . etaddvayaü yadyapi mahànibandheùu nàsti tathàpi pracaradråpa tvàduktamiti dik . vàràhãtantre %<saïkañe samanupràpte du÷cikitsyàmaye tathà . jàtibhraü÷e kulocchede'pyàyuùo nà÷a àgate . vairidçddhau vyàdhivçddhau dhananà÷e tathàkùaye . tathaiva trividhotpàte tathà caivàtipàtake . kuryàccaõóyàþ÷atàvçttintataþ sampadyate ÷ubham . ÷reyovçddhiþ ÷atàvçttàdràjyavçddhistathà parà . manasà cintitandevi! sidhyedaùñottaràcchatàt . sahasràvartanàllakùmãràvçõoti svayaü sthirà . bhuktvà manorathàn kàmànnaro mokùamavàpnuyàt . caõóyàþ ÷atàvçttapàñhàtsarvàþ sidhyanti siddhayaþ>% . 2 kàlyà bhairavabhede puø . %<asitàïgoruru÷caõóa unmattaþ krodhanastathà>% tantrasàø . ÷yàmàvaraõàùñabhairavoktau . saüj¤àyàü kan . caõóikà saptavarùàyàü kumàryàm atraiva ÷abde mantramahodadhivàkyam dç÷yam .

#<caõóãkusuma># puø caõóãpriyaü kususaü yasya . raktakaravãradçkùe . ràjaniø .

#<ca(õóe)õóã÷a># puø rudragaõabhede %<caõóe(õóã)÷aþ påùaõaü devaü bhagaü nandã÷varo'grahãt>% bhàgaø 4 . 5 . 16 . 6 taø . 2 ÷ive puø caõóã÷varo'pyatra tribhuvanagurordhàma caõóã÷varasya megha0

#<caõóu># puø caói--un . undure måùike ÷abdacaø .

@<[Page 2861b]>@
#<caõóe÷vara># puø caõóaã÷varaþ . raktatanau ÷ivamårtibhede %<caõóe÷varaü raktatanuü trinetram>% tantrasàraþ .

#<caõóogra÷ålapàõi># puø ÷ivamårtibhede . %<caõóogra÷åla pàõe÷ca mantraþ sarvàrthasàdhakaþ>% tantrasàre tanmantraþ uktaþ .

#<cata># yàcane bhvàø ubhaø dviø señ . catati te edit acatãt . acatiùña . cacàta cete . niruktau ayaü gatyarthatayoktaþ . %<guhà catantamu÷ijo namobhiþ>% çø 10 . 46 . 2 . %<catantaü catatirgatikarmà>% niruø bhàø . asya vaidike'niñtvam cattaþ . %<catto ita÷cattàmutaþ>% çø 10 . 155 . 2 . %<dåre cattàyacchanatsadgahanam>% çø 1 . 132 . 6 . yàcanasya hiüsàyàü vçtterasya hiüsàrthatvamapi . %<taü va indraü catinamasya>% çø 6 . 19 . 4 . %<catinaü nà÷akamiti>% bhàø . bàø ini .

#<catuþkåñà># strã ÷rãvidyàmantrabhede tantrasàre tatsvaråpaü dç÷yam %<catuþkåñà mahàvidyà ÷aïkareõa prapåjità>% tantrasàø .

#<catuþpa¤ca># triø catvàraþ pa¤ca và vàrthe bahuø óac . catuþsaükhyake pa¤casaükhyake và . %<ajànatàmivànyonyaü catuþ pa¤càva÷eùitàþ>% bhàgaø 1 . 15 . 23 . và rasya ùatve catuùpa¤cetyapyatra .

#<catuþpa¤cà÷at># triø caturadhikà pa¤cà÷at . (cauyànna) 1 caturadhikapa¤cà÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca %<pa÷upuroóà÷ohavistaccatuþpa¤cà÷at>% ÷ataø vràø 6 . 2 . 2 . 37 . tataþ påraõàrthe óañ . catuþpa¤cà÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp . và rasya ùatve catuùpa¤cà÷a ityapyatra .

#<catuþpatrã># strã catvàri catvàri patràõyasyàþ . kùudrapàùàõabhede ràjaniø . và rasya ùatve catuùpatrãtyapyatra

#<catuþparõã># strã catvàri catvàri pratiparõaü parõànyasyàþ . kùudràmlikàyàm (àmarul) . ràjaniø . và rasya ùatve catuùparõãtyapyatra .

#<catuþpuõóra># puø catvàri puõóàõãvàsya . bhiõóàvçkùe ràjaniø . và rasya ùatve catuùpuõóra ityapyatra .

#<catuþphalà># strã caturdhà vibhaktaü phalamasyàþ . nàgabalàyàm ràjaniø . và rasya ùatve catuùphalàpyatra .

#<catuþ÷àla># naø catasçõàü ÷àlànàü samàhàraþ . anyonyàbhimukha÷àlàcatuùñaye ekagràme catuþ÷àle durbhikùe ràùñraviplave . patinà nãyamànàyàþ puraþ ÷ukro na duùyati jyoø taø . và rasya visargaùatve catu÷÷àtetyapyatra . hrakhe và ïãp catuþ(÷)÷àlãtyapyatra strã .

@<[Page 2862a]>@
#<catuþùaùñi># strã caturadhikà ùaùñiþ . (cauùaùñi) 1 caturadhikaùaùñisaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . và rasya visargaùatve . tataþ påraõe óañ . catuþùaùña tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<catuþùaùñikalà># strã catuþùaùñimità kalà . upavidyàbhede tà÷ca kalà÷abde ÷rãdharadhçtavàkye dar÷itàþ . khila÷ukranãti÷àstre tu 2 aø anyavidhà uktà yathà %<pçthak pçthak tu vidyànàü lakùaõaü saüprakà÷itam . kalànàü na pçthag lakùma nàma càstãha kevalam . pçthak pçthak kriyà càtra kalàbhedastu jàyate . yàü yàü kalàü samà÷rità, tannàmrà jàtirucyate . hàvabhàvàdi saüyuktaü nartanaü 1 ca kalà smçtà . anekavàdyavikçtau j¤ànaü tadvàdane 2 kalà . vastràlaïkàrasaüdhànaü 3 strãyåno÷ca kalà matà . anekaråpàvirbhàvakçtij¤ànaü 4 kalà smçtà . ÷ayyàstaraõasaüyoge puùpàdigrathanaü 5 kalà . dyåtàdyanekakrãóàbhira¤janaü 6 tu kalà smçtà . anekàsana saüdhàne ratij¤ànaü 7 kalà smçtà . kalàsaptakametaddhi gàndharve samudàhçtam . makarandàsavàdãnàü madyàdãnàü kçtiþ 8 kalà . guhya÷alyahçtau j¤àne siràvraõavyadhaþ 9 kalà . hãnàdirasasaüyoge 'nnàdisaüpàcanaü 10 kalà . vçkùàdiprasavàropapàlanàdikçtiþ 11 kalà . pàùàõadhàtvàdidru tistambhasya karaõaü 12 kalà . yàvadikùuvikàràõàü kçtij¤ànaü 13 kalà smçtà . dhàtvoùadhãnàü saüyogakriyàj¤ànaü 14 kalà smçtà . dhàtusàïkaryapàrthakyakaraõaü 15 tç kalà smçtà . saüyogapårvavij¤ànaü 16 dhàtvàdãnàü kalà smçtà . dvàraniùkàsana j¤ànaü 17 kalàsaüj¤aü tu tat smçtam . kalàda÷akametattu hyà yurvedàgameùu ca . ÷astrasandhànavikùepaþ 18 padàdinyàsataþ kalà . sandhyàdhàtàkçùñibhedairmallayuddhaü 11 kalàsmçtà . kalà'bhilakùite de÷e yantràdyastranipàtanam 20 . vàdyasaüketatovyåharacanàdi 21 kalà smçtà . gajà÷varathaguptyà tu yuddhasaüyojanaü 22 kalà . kalà pa¤cakametaddhi dhanurvedàgasasthitam . vividhàsanamudràbhirdevatàtoùaõaü 23 kalà . sàrathya¤ca gajà÷vàdergati÷ikùà 24 kalà smçtà . mçttikàkàùñhapàùàõadhàtubhàõóàdisatkriyà 25 . 26 . 27 . 28 . pçthak kalà catuùkaü tu citrãdyàne khaniþ 29 kalà . taóàgavàpãpràsàdasamabhåmikriyà 30 kalà . ghañyàdyanekayantràõàü bàõàdyànàü kçtiþ 31 kalà . hãnamadhyàdisaüyoga varõàdera¤janaü 32 kalà . jalavàyvagnisaüyoganirodhàdikriyà 33 kalà . naukàrathàdiyànànàü kçtij¤ànaü 34 kalà smçtà! såtràdirajjukaraõe vij¤ànaü 35 tu kalà smçtà . anekatantusaüyogaiþ pañabandhaþ 36 kalàsmçtà . vedhàdisadasajj¤ànaü 37 ratnànàü tu kalà smçtà . svarõàdãnàü tu yàthàtmyavij¤ànaü 38 ca kalà smçtà . kçtrimasvarõaratnàdikriyàj¤ànaü 38 kalà smçtà . svarõàdyalaïkàrakçtiþ 39 kalà lepàdisatkçtiþ 40 . màrdavàdikriyàj¤ànaü 41 carmaõàü tu kalà matà . pa÷ucarmàïganirhàrakriyàj¤ànaü 42 kalà smçtà . dugdhadohàdivij¤ànaü 43 ghçtàntaü tu kalà smçtà . sãvane ka¤cukàdãnàü vij¤ànaü 44 tu kalà smçtà . bàhvàdibhi÷ca taraõaü 45 kalàsaüj¤aü jale smçtam . màrjane gçhabhàõóàdervij¤ànaü 46 tu kalà matà . vastra sammàrjanaü 47 caiva kùurakarma 48 kale hyubhe . tilamàüsàdisnehànàü kalà niùkàsanaü 49 matà . sãràdyàkarùaõe j¤ànaü 50 vçkùadyàrohaõe 51 kalà . mano'nukålasevàyàþ kçtij¤ànaü 52 kalà matà . veõutçõàdi pàtràõàü kçtij¤ànaü 53 kalà matà . kàcapàtràdi karaõavij¤ànaü 54 tu kalà matà . saüsecanaü 55 saüharaõaü 56 jalànàü tu kalà smçtà . lohàbhisàra÷astràstrakçtij¤ànaü 57 kalà matà . gajà÷vavçùabhoùñràõàü palyànàdikriyà 58 kalà . ÷i÷oþ saürakùaõe j¤ànaü 59 dhàraõe 60 krãóane 61 tathà . suyuktatàóanaj¤àna 62 maparàdhijane tathà . nànàde÷ãyavarõànàü susamyaglekhanaü 63 kalà . tàmbålarakùàdikçtivij¤ànaü 64 tu kalà smçtà . àdàne à÷ukàritvaü pratidànecirakriyà . kalàsu dvau guõau j¤eyau sarvàsvetau manãùibhiþ . catuþùaùñiþ kalàhyetàþ saükùepeõa nidar÷itàþ . yàü yàü kalàmà÷ritoyastàütàü kuryàt sa eva hi>% . %<catuþùaùñikalàvidyà ã÷varãprãtivardhanam>% gàyatrãkavacam . và rasya visargaùatve catuùùaùñikalàpyatra

#<catuþsaptati># strã caturadhikà saptatiþ . (cauhattara) 1 caturadhikasaptatisaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca tataþ påraõe óañ . catuþsapta ta tatpåraõe triø striyàü ïãp . và rasya visargasatvam .

#<catuþsama># naø catvàri samàni yatra . %<lavaïgaü jãrakaü pathyà yamànã ca catuþsamam>% vaidyakokte lavaïgàdicaturdravyàtyake auùadhabhede, ÷abdàrthaciø vaidyake tadguõà uktà yathà %<lavaïgaü jãrakaü pathyà yamànã ca catuþ samam . àma÷ålavivandhadhnaü pàcanaü bhedi ÷oùanut>% . %<kastårikàyà dvau bhàgau catvàra÷candanasya tu . kuïgumasya traya÷caiva ÷a÷ina÷ca catuþsamam>% ityukteùu 2 militeùu tattatparimàõànvitakastårãcandanakuïgumakarpåreùu ca . và rasya visargasatve catusmamamapya bhayatra .

#<catur># triø baø vaø cata--uran . 1 catuþsaükhyàyàm, 2 catuþsaükhyànvite ca . %<catvàrovayamçtvijaþ sa bhagavàn karmopadeùñà hariþ>% veõãø . striyàü gauõe mukhye ca catasràde÷aþ . %<tàsàmàdyà÷catasrastu ninditaikàda÷ã ca yà>% manuþ . priyacatasà aticatasà . na¤à sunà vinà ca samàse bahuø ac samàø . acaturaþ sucaturaþ vicaturaþ . avyaüyãbhàve ñac samàø upacaturam . ayavave tayap catuùñaya . catuþsaükhyàyàü tadanvita ca triø striyàü ïãp %<caritàrthà catuùñayã>% kumàø . tatovàre suc %<ràtsasya>% pàø salãpe . catur 2 caturvàre avyaø . tatràrthe catus iti ÷abdakalpanaü pràmàdikam . caturavattaþ kàtyàø ÷rauø . %<caturnamo aùñakçtvo bhavàya>% athaø 11 . 2 . 9 . %<caturupahvayate>% taiø saø 2 . 6 . 7 . 3 . catuùñayàrthe ca %<gåóhamaithunadharmaü ca kàle kàle ca saügraham . apramàdamanàlasyaü catuþ ÷ikùeta vàyasàt>% iti càõakyaþ .

#<catura># puø cata--urac . 1 vakragatau 2 hasti÷àlàyà¤ca hemacaø . 3 kàryadakùe 4 àlasyahãne 5 nipuõe ca triø . 6 nàyakabhede puø tallakùaõaü rasama¤jaryàm vàkceùñàvyaïgyasamàgama÷caturaþ . tatra vacanavyaïgasamàgamo yathà %<tamojañàle hàredantaràle kàle ni÷àyàstava nirgatàyàþ . tañe nadãnàü nikañe vanànàü ghañeta ÷àtodari! kaþ sahàyaþ>% . ceùñà vyaïgyasamàgamo yathà %<kànte kanakajambãraü kare kamapi kurvati . apàrani÷cale bhànau vindumindu mukhã dadau>% . tàü bãkùya lãlàcaturàmanaïgaþ %<tava priyaü ya÷caturàvalokinaþ>% kumàø . %<na punaraiti gataü caturaü vayaþ>% . %<mçgayà jahàra catureva kàminã>% raghuþ . catur + ar÷aø ac . 6 caturvi÷iùñe triø .

#<caturaü÷à># strã varõavçttabhede %<dvijavarakarõà viharasavarõà bhavati yadà sà kila caturaü÷à>% chandograø .

#<caturakrama># puø %<drutadvandvaü plutadvandbaü tathà prànte gururbhavet . dvàtriü÷adakùarairyuktaþ ÷çïgàre caturakramaþ>% iti saügãø dàø ukte råpakabhede .

#<caturaïga># naø catvàri aïgàni yasya . 1 hastya÷varathapadàtiråpàïgacatuùñayayute sainye . %<prayàte'sminnaravyàghra! balena mahatàvçtaþ . këptena caturaïgeõa yattena jitakàsinà>% bhàø vaø 20 aø . raktaharitapãta÷yàmalaråpàõi catvàri balasvaråpàõi krãóàsadhanànyaïgànyasya . (catåràjã) 2 krãóàbhede . tatkrãóàprakàraþ tiø taø vyàsayudhiùñhirasaüvàde %<yudhiùñhira uvàca . aùñakoùñhyà¤ca yà krãóà tàü me vråhi tapodhana! . prakarùeõeva me nàtha! caturàjã yathà bhavet . vyàsa uvàca . aùñau koùñhàn samàlikhya pradakùiõakrameõa tu . aruõaü pårvataþ kçtvà dakùiõe haritaü balam . pàrtha! pa÷cimataþ potamuttare ÷yàmalaü balam . ràj¤ovàme gajaü kuryàt tasmàda÷vaü tatastarim . kuryàt kaunteya! purato yuddhe patticatuùñayam . koõe naukàdvitãye'÷vastçtãye ca gajovaset . turãye ca vasedràjàvañikàþ purataþ sthitàþ . pa¤cakena vañã ràjà, catuùkeõaiva ku¤jaraþ . trikeõaiva calatya÷vaþ pàrtha! naukà dvayena tu . koùñhamekaü vilaïghyàtha sarvatoyàti bhåpatiþ . agraeva vañã yàti balaü hantyagrakoõagam . yatheùñaü ku¤jaroyàti caturdikùu mahãpate! . tiryak turaïgamo yàti laïghayitvà trikoùñhakam . koõakoùñhadvayaü laïghya vrajennaikà yudhiùñhira . siühàsanaü catåràjã nçpàkçùña¤ca ùañpadam . kàkakàùñhaü vçhannaukà naukàkçùñaprakàrakam . dhàtàghàte vañãü naukà balaü hanti yudhiùñhira! . ràjà gajohaya÷càpi tyaktvà ghàtam nihanti ca . atyantaü svabalaü rakùet svaràja valamuttamam alpasya rakùayà pàrtha! hantavyaü balamuttamam>% . naukàyà÷catvàri padàni a÷vasyàùñau padàni ityàdhikyama÷vasya . %<mataïgajasya garveõa ràjà krãóati nirbharam . tasmàt sarvabalaü dattvà rakùa kaunteya! ku¤jaram . siühàsanaü catåràjã yadavasthànato bhavet . sarvasainyairgajairvàpi rakùitavyomahãpatiþ . anyaràjapade gatvà yadà dhàto yudhiùñhira . tadà siühàsanaü tasya bhaõyate nçpasattama . ràjà ca nçpatiü hatvà kuryàt siühàsanaü yadà . dviguõaü vàhayet paõyamanyathaikaguõaü bhavet>% . dviguõaü paõaü dàtavyatvena pràpayet . %<mitrasiühàsanaü pàrtha! yadàrohati bhåpatiþ . tadà siühàsanaü nàma sarvaü nayati tadbalam . yadà siühàsanaü kartaü ràjà ùahapadà÷ritaþ . tadà ghàte'pi hantavyo balenàpi surakùitaþ . vidyamàne nçpe ya÷ca svakãye ca nçpatrayam . pràpnoti tu yadà tasya catåràjã tadà bhavet . nçpeõaiva nçpaü hatvà catåràjã yadà bhavet . dviguõaü vàhayet paõyamanyathaikaguõaü bhavet . svapadasthaü yadà ràjà ràjànaü hanti pàrthiva! . caturaïge tadà bhåpa! bàhayecca caturguõam . yadà siühàsane kàle catåràjã samutthità . catåràjã bhavatyatra natu siühàsanaü nçpa!>% . atredaü vãjam ubhayathà jaye'pi parasiühàsanàdhikàràt pararàjabadhe ÷auryà dhikyaniùkaõñakatvadar÷anàt krãóàyàmapi tathà kalpyate . %<ràjadvayaü yadà haste àtmanoràj¤i saüsthite . pareõa saühçta÷caiko balenàpyapahàryate . ràjadvayaü yadà haste na syàdanyakare paraþ . tadà ràjà hi ràjànaü ghàte'pi taü haniùyati . nçpàkçùño yadà ràjà gamiùyati yudhiùñhira! . ghàtàghàte pi hantavyo ràjà tatra na rakùakaþ . koõe ràjapadaü tyaktvà vañikàntaü yadà vrajet . vañã ca ùañapadaü nàma tadà koùñhabalaü nayet . yadà tasya bhavet pàrtha! catåràjã ca ùañpadam . tadàpi ca catåràjã bhavatyeva na saü÷ayaþ . padàteþ ùañpade viddhe ràj¤à và hastinà tathà . ùañpadaü na bhavettasya ava÷yaü ÷çõu pàrthiva! . saptame kãùñhake yat syàdvañikà da÷amena vai . tadànyonya¤ca hantavyaü sukhàya durbalaü balam . trivañãkasya kaunteya! puruùasya kadàcana . ùañpadaü na bhavatyeva iti gotamabhàùitam . naukaikà vañikà vasya vidyate khelane yadi . gàóhàvañãti vikhyàtà padaü tasya na duùyati>% . padaü ràjapadaü koõapada¤ca . %<haste raïge balaü nàsti kàkakàùñhaü tadà bhavet . vadanti ràkùasàþ? sarve tasya ÷astau jayàjayau . protthite pa¤came ràj¤i mçte vañyà¤ca ùañpade . a÷aucaü syàttadà hanti calitvà càlitaü balam . dviràvçttyàgate tasmàt hanyàt parabalaü jayã . pàrtha! siühàsane kàle kàkakàùñhaü yadà bhavet . siühàsanaü bhavatyeva kàkakàùñhaü na bhaõyate . upariùñhàcca yatsthànaü tasyoprari catuùñaye . naukàcatuùñayaü yatra kriyate tasya naukayà . naukàcatuùñayaü tasya vçhannauketi bhaõyate . na kuryàdekadà ràjan! gajasyàbhimukhaü gajam . yadi kurvãta dharmaj¤aþ pàpagrasto bhaviùyati . sthànàbhàve yadà pàrtha! hastinaü hastisaümukham . kariùyati tadà ràjan! iti gotamabhàùitam . pràpte gajadvaye ràjan . hantavyovàmatogajaþ>% . iti caturaïgakrãóanam .

#<caturaïgin># triø catvàri aïgàni hastya÷varathapadàtayaþ bhåmnà santyasya ini . bàhulyena hastya÷vàdisenàïga catuùñayayukte . %<càlayan vasudhàü cemàü balena caturaïgiõà>% bhàø àø 94 aø . striyàü ïãp . %<preùayiùye tavàrthàya vàhinãü caturaïgiõãm>% 73 aø .

#<caturaïgulà># strã catasro'ïgulayaþ pramàõamasya parvaõaþ acsamàø . 1 àragbadhe (sondàla) . amaraþ . 2 caturaïgulamite triø . %<sa caturaïgulamevobhayato'ntata upagåhati>% ÷ataø bràø 10 . 2 . 2 . 1 . %<tacchàkhà÷ca samà dãrghàþ pràde÷à÷caturaïgulàþ>% ÷ràø taø chandopaø .

#<caturamla># naø caturõàmamlavçkùàõàü samàhàraþ pàtràø na strãtvam . %<amlavetasaüvçkùàmlavçhajjambãranimbukaiþ . caturamlaü hi, pa¤càmlaü vãjapårayutaü bhavet>% bhàvapraø ukte amlavetasàdicatuùke .

#<catura÷ãti># strã caturadhikà a÷ãtiþ . (caurà÷ã) 1 caturadhikà÷ãtisaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . påraõe uñ . catura÷ãta tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<catura÷ra># triø catasro'÷rayaþ koõà asya niø ac . 1 catuùkoõe pàø tàlavyamadhyasyaiva nipàtanam . dantamadhyatve caturasrirityeva syàt . asya dantyamadhyatvaü ÷abdakalpadrumoktaü cintyam supràtasu÷veti pàø 5 . 4 . 1 såø tàlamadhyasyaiva grahaõàt %<catura÷raü trikoõaü và vartulaü càrdhacandrakam . kartavyamànupårbeõa bràhmaõàdiùu maõóalam>% vaudhàø . 2 brahmasantàne ketubhede puø %<catura÷rà, brahmasantànàþ>% vçø saüø 11 aø . ketu÷abde dç÷yam . 3 anyånànatirikte triø . %<babhåva tasyà÷catura÷ra÷obhi>% kumàø . %<catasro'÷rayo'sya taccatura÷ramanyånànatiriktam>% malliø .

#<caturàtman># puø caturaü nipuõam àtmà mano'sya catvàrobuddhyàdaya àtmànoyasya, catasrovibhåtaya àtmàno'sya và . parame÷vare viùõau . %<caturàtmà caturvyåhaþ>% %<caturàtmà caturbhàva÷caturvedavidekapàd>% iti ca viùõusaø . ràgadveùàdirahitatvàccaturaü mano'syeti manobuddhirahaïkàra÷cittaü catuùñayamàtmà asyeti và caturàtmà . %<brahmà dakùàdayaþ kàlastathaivàkhilajantavaþ . vibhåtato hareretà jagataþ sçùñihetavaþ . viùõurmanvàdayaþ kàlaþ sarvabhåtàmi ca dvija! . sthiternimittabhåtasya viùõorelà vibhåtayaþ . rudraþ kàlàntakàdyà÷ca samastà÷caiva jantavaþ . caturdhà pralayàyaità janàrdanavibhåtayaþ>% viùõupuø . ubhayavidhavyutapattyà dvidhànàmakatvàt viùõusaø dviruktiþ

#<caturànana># puø catvàri ànanànyasya . caturmukhe vedhasi amaraþ . %<tasyàü sa càmbhoruhakarõikàyàmavasthito lokamapa÷yamànaþ . parikraman vyomni vivçttanetra÷catvàri lebhe'nudi÷aü mukhàni>% bhàgaø 3 . 8 . 18 . uktestasya tathàtvam . %<itaratàpa÷atàni yathecchayà vitara tàni sahe caturànana!>% udbhañaþ

#<caturà÷rama># naø caturõàmà÷ramàõàü samàhàraþ . %<catvàraà÷ramà brahmacàrigçhasthavànaprasthaparivràjakàþ>% vasiùñhokteùu brahmacàryàdiùu . teùàü vi÷eùadharmàstattacchabde dç÷yàþ . teùàü sàùàraõadharmà manunoktà yathà %<caturbhirapi caivaitairniütyamà÷ramibhirdvijaiþ . da÷alakùaõakodharmaþ sevitavyaþ prayatnataþ . dhçtiþ kùamà damo'steyaü ÷aucamindriyanigrahaþ! dhãrvidyà satyamakrodho da÷akaü dharmalakùaõam . da÷a lakùaõàni dharmasya ye vipràþ samadhãyate . adhãtya cànuvartante te yànti paramàïgatim . da÷alakùaõakaü dharmamanutiùñhan samàhitaþ . vedàntaü vidhivacchrutvà saünyasedançõodvijaþ>% . tasya bhàvaþ ùya¤, svàrthe và ùya¤ . càturà÷ranya taddharme caturùvà÷rameùu ca naø . %<càturà÷ramyadharmà÷ca vedadharmà÷ca pàrthivaþ>% bhàø ÷àø 65 aø .

#<caturåùaõa># naø caturõàmåùaõànàü samàhàraþ . pippalãmåla sahite ÷uõñhãpippalãmaricaråpe trikañau . %<tryåùaõaü sakaõàmålaü kathitaü caturåùaõam . vyoùasyeva guõàþ proktà adhikà÷caturåùaõe>% bhàvapraø .

#<caturgati># strã caturõàü varõà÷ramàõàü yathoktakàriõàü gatiþ . 1 parame÷vare . %<caturmårti÷caturbàhu÷caturvyåha÷caturgatiþ>% viùõusaüø . caturbhirgatirasya . 2 kacchape puø strã hemacaø .

#<caturjàtaka># naø caturõàü jàtakànàü surandaràõàü suramãõàü samàhàraþ . tvagelàpatrakanàgake÷areùu tadupakramya %<etacca rocanaü råkùaü tãkùoùõaü mukhagandhahçt . laghu pittàgnikçdvarõyaü kaphavàtaviùàpaham>% bhàvapraø . %<trikañu caturjàtakakustumburumi÷raü khàdet>% su÷rutaþ .

#<caturõa(na)vati># strã caturbhiravikà navatiþ pårbapadàd và õatvam . (caurànavvui) 1 caturadhikanavatisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . caturõa(na)vatyadhikàni trãõi ÷atàni kàtyàø ÷rauø 16 . 8 . 23 . påraõe óañ . caturõa(na)vata tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<caturtha># triø caturõàü påraõaþ óañ thuk ca . catuþsaükhyà påraõe striyàü ïãp sà ca candrasya 2 caturthakalàyàþ hràsavçddhiråpàyàü tithau caturthyàmudita÷candro nekùitavyaþ kadàcana tiø taø puràø . 3 vyàkaraõaparibhàùite ïe bhyàmbhyasråpe vibhaktibhede %<sampradàne caturthã>% pàø %<dhçtihome na prayu¤jyàt gonàmasu tathàùñasu>% chandogapaø . caturthãmiti ÷eùaþ ÷uklakçùõapakùayo÷caturthyà ubhayadinapràptau kasyà gràhyatà tannirõayaþ kàlamàø caturthãpraø yathà atha caturthã nirõãyate . sà ca yugmavàkyàt paraviddhà påjyà . na ca ÷uklapakùe tathàtve'pi kçùõapakùe pårvaiva syàditi ÷aïkanãyam yugmavàkyasya pakùadvayasàdhàraõatvàt . caturda÷yà ca pårõimetyetacchuklapakùaviùayatve liïgamiti cet tasyaikasya yugmasya ÷uklapakùaviùayatve'pi %<pratipadàpyamàvàsyà>% ityanena pakùadvayaspar÷inà yugmena sàhacaryàditareùàmapi pakùadvayaspar÷itvaü kiü na syàt . evaü tarhi sàhacaryayordvayorapi parasparakalahàdanirõaya iti cet na kàraõàntareõa nirõetavyatvàt . tarhi caturda÷ãpårõimàyugmamekapakùavartitithidvayàtmakatvàt dvitãyàdiyugmaiþ sadç÷aü pratipadàbhàvàsyàyugmantu bhinnapakùadvayavartitithidvayaråpatvàdvilakùaõam . ataþ pårõimàyugmasàhacaryeõaiva nirõaya iti cenmaivam ÷rutyà sàhacaryasya bàdhyamànatvàt . dvitãyàdi÷abdo mukhyayà vçttyà pakùadvayavartinastithãn bråte . so'yaü ÷ruti liïgàdiùu ùañsu prathamaü pramàõaü sàhacaryantu sannidhiþ . sa ca sthànàvàntarabhedatvàtpa¤camaü pramàõam . tacca prathamàdatyantadurbalaü so'yamarthaþ pårvamãmàüsàyàü tçtãyàdhyàye ÷rutiliïgàdisåtre mahatà prabandhena prapa¤citaþ jaiø såtra¤caitat %<÷rutiliïgabàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàye pàradaurbalyamarthaviprakarùàditi>% . imameva ca ÷rutisannidhyorvirodhamuddi÷yottaramãmàüsàyàü guõopasaühàre vicàritam . tathà hi tàõói÷àkhàyàü ÷råyate %<omityetadakùaramudgãthamupàsãteti>% . asyàyamarthaþ . pa¤cabhaktiyuktasya sàmna udgãthàkhyà bhaktiþ ka÷cidavayavaþ ta¤càvayavamudgàtà yàgakàle gàyati . gãyamànaü tamudgãthaü saevodgàtà tàõói÷àkhàgatopaniüùadvihitairanekairguõairupàsãteti te ca guõàstàõói÷àkhàyàmeva vihitàþ . udgãthabhaktistu tàõói÷àrdålajaibhinãyatalavakàràdiùu sarvàsu sàma÷àkhàsu pañhità . tatra yadidantàõói÷àkhoktaguõànàmupàsanaü tatkintàõói÷àkhàgata evodgãthavi÷eùe avatiùñhate kiü và sarva÷àkhàgata udgãthasàmànye sa¤caratãti saü÷ayaþ . tatra sannidhiva÷àdudgãyavi÷eùe'vatiùñhata iti pårvaþ pakùaþ . udgãtha÷abdo mukhyayà vçttyodgãthasàmànyaü vråte . na ca sannidhinà pa¤camapramàõena prathamapramàõasya ÷ruteþ saïkocoyuktaþ . tasmàdupàsanamudgãthasàmànye saücaratãti ràddhàntaþ . anena nyàyena prakçte'pi sàhacaryàkhyena sannidhinà dvitãyàdi÷ruteþ saïkãcàyogàdyugmàdi ÷àstraü pakùadvayaviùayaü draùñavyam . yadi caturda÷ãpårõimayoþ kçùõapakùaviùayatvaü na sambhàvyate tarhi tatraikatra ÷uklapakùaviùayatvamastu . tathà pratipadyugmamapi gatyantaràbhàvàtpakùadvayasambandhiviùayam evaü vyavasthitau satyàü yugma÷àstreõa pakùadvaye'pi caturthã paraviddhaiva pràpnoti . nanu vacanàntareõa caturthãdvayasya vyavasthà pratãyate . tathà ca màrkaõóeyapuràõe %<÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyuditoraviþ . kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamitoraviriti>% . atra ca vaktavyaü kimidaü ÷uklàdivàkyaü yugmàdi÷àstraniyamadvàrà ekavàkyatayà tithãnàü vyavasthàpakamuta svàtantryeõa . yadi niyamadvàrà tarhi yugmàgnãtyàdiyugme pårvatithãnàmuttaraviddhànàmpåjyatvena %<÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyuditoraviþ>% ityetatpårvàrdhamavirodhi uttaràrdhantu virodhi . tathà teùveva yugmeùu caramatithãnàü pårvaviddhànàü påjyatvena %<kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamitoraviþ>% ityuttaràrdhamavirodhi . pårvàrdhantu virodhi . tathà dar÷apratipadyugme kçùõapakùagatasya dar÷asyodaye påjyatvaü ÷uklapakùagatàyàþ pratipado'stamaye påjyatvaü tathà sati tatrobhayatra virodhaþ spuñataraþ . tasmànna yugmàdi÷àstramanena niyantuü ÷akyam . nàpi svàtantryeõa tithãnàü vyavasthàpakam tatra yugmàdi÷àstravirodhasyàparihàryatvàt . avirodhena tu ÷uklàdivàkyasya da÷amyàdiviùayatvampratiùatprakaraõe prasaïgàdudàhçtam . tasmàcchuklakçùõayorapi pakùayoryugmàdi÷àstràccaturthã paraviddhà gràhyà . vçhadvasiùñho'pi %<pakàda÷ã tathà ùaùñhã amàvàsyà caturthikà . upoùyàþ pasaüyuktàþ paràþ pårveõa saüyutàþ>% iti . nanu paraviddhopavàsuþ kvacit pratipidhyate . %<dvitãyà pa¤camã vedhàdda÷amã ca trayoda÷ã . caturda÷ã copavàse hanyuþ pårvottare tithã>% iti . ayamarthaþ . pa¤camã vedhena pårvà¤caturthãntithimuttarà¤ca ùaùñhãü tiyimupavàsaviùaye hantiü ataþ pa¤camãviddhàyàü caturthyànnopavàsa iti . naiùadoùaþ vratabhedena vyavasthopapatteþ santi hi caturthyàmbhinnadevatà viùayàõi bahåni vratàni . tatra viùõudharmottaraprokte caturmårtivrate mårticatuùñayopeto viùõurdevatà . skandapuràõokte aïgàrakacaturthãvrate bhaumo devatà kårmapuràõokte yamabrate yamodevatà . saurapuràõàdiprokteùu dårvàgaõapatyàdivrateùu vinàyako devatà kårmapuràõa prokte nàgacaturthãvrate ÷eùa÷aïkhapàlàdavaþ sarpàdevatàstatra vinàyakanàgavyatiriktànàü vrate paredyurupavàsaþ pràptnoti tàdç÷e viùaye pa¤camãvedhaniùedho vyavasthàpanãyaþ! tathà pårvaviddhàpra÷aüsà ca tasminneva viùaye draùñavyà . ataeva vrahmavaivarte pårvottaraviddhayorvidhi niùedhau smaryete %<caturthãsaüyutà kàryà tçtãyà, ca caturthikà . tçtãyayà yutà, naiva pa¤camyà kàrayetkvaciditi>% . tathà tatraiva pårvaviddhà pra÷a÷yate %<caturthãsaüyutà yà ca sà tçtãyà phalapradà . caturthã tu tçtãyà yà mahàpuõyaphalapradeti>% . tasyà÷ca vinàyakavratavipa yatvaü tatraiva såcitam %<kartavyà vratibhirvatsa! gaõanàthasutoùaõãti>% skandapuràõe'pi %<vinàyakavrate kàryà sarvamàseùu ùaõmukha! . caturthã tu jayàyuktà gaõanàthasutoùaõãti>% . vinàyakavratànuùñhàne caturyà madhyàhna vyàpitvaü mukhyaü prayojakam . tadàha bçhaspatiþ %<caturthã gaõanàthasya màtçviddhà pra÷asyate . madhyàhnavyàpinãcet syàtparata÷cetpare'hanãti>% . (vinàyakasya màtà durgàtattithistçtãyà tayà viddhà) yadà pårvedyurmadhyàhnavyàpinã bhavati tadà mukhyaprayojakasya vidyamànatvànmàtçviddhatvaguõasadbhàvàcca sà gràhyà tàdç÷e viùaye paredyuþ satyà api madhyàhnavyàpinyàstyàjyatà . ata eva pra÷asyata ityuktam . paredyureva yadà madhyàhravyàpinã tadà màtçviddhatvaguõàbhàve'pi pradhànaprayojakànusàreõa parathiddhaiva gràhyà . tathà ca smçtyantaram %<màtçviddhà pra÷astà syàccaturthã gaõanàyake . madhyàhne' parata÷cet syànnàgaviddhà pra÷asyate>% iti . nanu bahuùu vacaneùu pårvaviddhàyà gaõanàthasantoùakatvamuktam . ataþ pårvaviddhatvasyaiva mukhyaprayojakatà yuktà . maivam . madhyàhna pyàpitvasyaivaü vaiyarthyaprasaïgàt . ava÷yaü hi tadàmadhyàhnavyàpitvaü prasaïgàdbhavati . atastadvidhànaü vyarthaü vyàvartyàbhàvàt . athocyeta pakùàntare'pyanekavacana vihitasya pårvaviddhatvasya vaiyarthyantadavastham madhyàhna vyàpitvenaiva tannirõayàditi tanna yadà tithikùaya va÷àdubhayatra madhyàhnavyàptirnàsti yadà cobhayatra kçtsnamadhyàhnavyàpitvaü tadekade÷avyàpitvaü và samànantatra sarvatra madhyàhnavyàptyà nirõayàbhàve sati pårvaviddhatvenaiva nirõetavyatvàt . evaü tarhi sàvakà÷aniravakà÷ayo rniravakà÷abhbalãya iti nyàyena madhyàhnavyàpitvasya niravakà÷atayà pràbalyamityeva vaktavyannatu mukhyatayeti cet . mukhyatvasyàpi sambhavàt tithinirõaye karmakàlavyàpti÷àstrasya mukhyatva¤càsya prakaraõasya pràrambhe dar÷itam . karmakàla÷ca vinàyakavratasya madhyàhnaþ . %<pràtaþ÷uklatilaiþ snàtvà madhyàhne påjayennçpeti>% tatkalpe vidhànàt . atomukhyatvàdapi madhyàhnavyàpitvaü pravalamiti . nanu kasyà¤citsmçtau pårvaviddhatvena bhadhyàhna vyàpitvabàdha upalabhyate . %<jayà ca yadi sampårõà caturthã hrasate yadi . jayà saiva hi kartavyà nàgaviddhànna kàraye diti>% smaraõàt . maivam . asya vacanasya dinadvaye madhyàhna spar÷àbhàvaviùayatvenàpyupapatteþ . tathàhi pårvadine vinàyakavrataprayojake madhyàhne jayà sampårõà, paredyurmuhårtatrayakùayava÷ànmadhyàhnàdarvàgeva caturthã samàptàtadà dinadvaye karmakàle gràhyatithe÷caturthyà abhàvà dvinàyakavrate kindinamupàdeyamiti vãkùàyàü pårvadinaü vidhàtuü paradinaü pratiùedhati . athocyeta . %<jayà ca yadi sampårõà>% ityanena karmakàlaråpamadhyàhnasamàptiparyantatvanna vivakùitam kintarhyastamayaparyantatvamiti . evaü tarhi pårvaviddhataiva nàsti vedhikàyàþ pårvatitheþ sampårõatve sati vedhyàyà÷caturthyà anavakà÷atvàt . atha mà bhåtpårvaviddhatvaü tathàpi madhyàhnavyàpinyàü jayàyàü vihitàyaü paredyurmadhyàhnavyàpitvaü bàdhyata iti cet . maivam . na khalåttaradinaheyatve madhyàhnavyàpitvaü kàraõatayopanyasyate kintu nàgaviddhatvam . ato nàgaviddhatvanindàyàü vacanasya tàtparyam na caturthãrahitajayàvidhàne . anyathà caturthãnindàyàmapi tàtparyaü prasajyeta . naca tadyuktam . nahi varadhàtàya kanyàmudvàhayanti . vacanacchàyà tu kaimutikanyàyenàbhilakùyate yadi÷abdaprayogàt . yadyapi jayà sampårõà tathàpi nàgaviddhà heyà . kimuta jayà yuktàyà¤caturthyàü sambhavantyàmitihi vacanavyaktiþ . madhyàhnavyàptàviyatã bhaktiþ kutastaveti cet . caturthãrahitàyàü ÷uddhatçtãyàyàntavàpi kuto bhaktiriti samànaþ paryanuyogaþ . vacanabalàdityuttaramasmàkamapi . vacanayoþ parasparakalahe pårvoktàbhyàü mukhyatvaniravakà÷atvàbhyàmmadhyàhnavacanamevàtiprabalaü siddhivinàyakavrate tasya pratipadoktatvàdapi prabalatvam . jayàbacanantu gauryàdivrate caritàrtham . tacca vrataü bhaviùyatpuràõe'bhihitam %<vinàyakaü samabhyarcya caturthyàü yadunandana! . sarvavighnavinirmuktaþ kàryasiddhimavàpnuyàt>% ityabhidhàyànantaramidaü pañhyate %<nidràü ratiü ÷ivàü bhadràü kãrtiü medhàü sarasvatãm . praj¤àü tuùñiü tathàkàntiü tatraivàhani påjayet . vidyàkàmo vi÷eùena påjayecca sarasvatãmiti>% . liïgapuràõe'pi %<caturthyàntu gaõe÷asya gauryà÷caiva vidhànataþ . påjàü kçtvà labhetsiddhiü saubhàgya¤ca naraþ kramàditi>% . nàradãyapuràõe'pi %<màgha÷u÷lacaturthyàntu gaurãmàràdhaveddhudhaþ . caturthã varadà nàma gaurã tatra supåjiteti>% . ato yathoktarãtyà vinàyakavrate madhyàhnavyàpitvenaiva nirõayaþ . gaurãbrate tu jayàvacanandraùñavyam . tatra yadà dinadvaye'pyetadvaiùamye madhyàhnaikade÷avyàpinã tadà pårvadine tanmahattva¤ceti tadevopàdeyam . uttaradine tanmahattve kimmahattvaguõena tadupàdeyaü? kiü và màtçviddhatvaguõena pårvamupàdeyamiti? saü÷aye pårvamiti bråmaþ . parasya nàgaviddhatvadoùopetatvàt pårvasya ca tadabhàvàt . etadevàbhipretya skandapuràõe pañyate %<jyaiùñhe ca vaüñasàvitrã tathànaïgatrayoda÷ã . vinàyakacaturthã ca kartavyà saümukhã tithiriti>% . vinàyakavratavannàgavrate'pi caturthã madhyàhnavyàpinã gràhyà . nàgavrata¤ca kårmapuràõe dar÷itam . %<tithau yugàhvayàyà¤ca samupoùya yathàvidhi . ÷aïkhapàlàdinàgànàü ÷eùasya ca mahàtmanaþ . påjà kàryà puùpagandhakùãràpyàyanapårvakam . viùàõi tasya na÷yanti naca tàn ghnanti pannagàþ>% iti . yugàhvayà caturthã . madhyàhnavyàpitva¤ca devalenoktam %<yugamadhyandine yatra tatropoùya phaõã÷caràn . kùãreõàpyàyya pa¤camyàü påjayetprayatonaraþ . viùàõi tasya na÷yanti na tàn hiüsanti pannagàþ>% iti vinàyakacaturthãnàgacaturthyoriyànvi÷eùaþ . ekabhaktanyàyena madhyàhravyàpteþ ùoóhàbhede sati yadà paredyureva madhyàhnavyàptistadà vinàyaka caturthã parà . itareùu tu pa¤casu bhedeùu jayàyogasya pra÷astatvàt pårvedyureva sà bhavati . yadà tu pårvedyureva madhyàhnavyàpinã tadà nàgacaturthã pårvà . itareùu tu pa¤casu bhedeùu pa¤camãyogasya pra÷astatvàt uttaràbhavati . tatprà÷astya¤ca påjayediti vacanàdavasãyate .

#<caturthaka># puø caturthe'hni bhavorogaþ kan . %<dinatrayamatikramya yaþ syàt sahi caturthakaþ>% iti vaidyakokte viùamajvarabhede .

#<caturthakàla># puø caturthaþ kàlaþbhojanakàlaþ . %<munibhirdvira÷anaü proktaü vipràõàü martyavàsinàü nityam . ahani ca tamasvinyàm>% chandopari÷iùñena dine bhojanadvayasya vidhànena tçtãyabhojanakàlottare sàrdhadinàtmake bhojanakàle . %<caturthakàlama÷nãyàdakùàraõavaõaü mitam>% manuþ .

#<caturthabhakta># naø caturthe caturthakàle bhaktaü yatra . sàrdhadinàtmake bhaktakàle . %<caturthabhaktakùapaõaü vai÷ye ÷ådre vidhãyate>% bhàø ànuø 106 aø .

#<caturthabhàj># puø caturthamaü÷aü dhànyàdeþ bhajate kararåpeõa bhajaõvi . àpadi caturthabhàgaråpakaragràhiõi nçpe! %<caturthamàdadàno'pi kùatriyobhàgamàpadi . prajàþ rakùan paraü ÷aktyà kilviùàt pratimucyate>% manuþ . %<caturthabhàï mahàràja . bhoja indrasakho balã>% bhàø saø 16 aø .

#<caturthàü÷a># puø karmaø . 1 caturbhàgaikabhàge %<caturthàü÷o'tha dharmasya rakùità labhate phalam>% harivaü÷e 170 aø . caturtho'ü÷o'sya . 2 caturthàü÷asvàmini triø . %<sarveùàmardhino mukhyàstadardhenàrdhino'pare . tçtãyinastçtãyàü÷à÷caturthàü÷à÷ca pàdinaþ>% manuþ dakùiõàrthago÷atavibhàgoktau . turãyàü÷àdayo'pyatra . %<orase punarutpanne turãyàü÷aharàþ sutàþ>% kàtyàø smçø .

#<caturthikà># strã . palaparimàõe vaidyakaùaribhàùà tasya catuþkarùàtmakatvàttathàtvam .

#<caturthãkarma># puø vivàhàdanantaraü caturthyàü tithau kartavye karmabhede . %<athàta÷caturthãkarma>% gobhilaþ %<vivàhaniùpattyanantaraü caturthyàü tithau vakùyamàõaü karma vartiùyate>% saüø taø raghunandanaþ .

#<caturdaüùñra># puø catasrodaüùñrà yasya . skandasya sainikabhede . %<caturdaüùñro'ùñajihva÷ca meghanàdaþ pçthu÷ravàþ>% bhàø ÷aø 460 aø skandasainikoktau . 2 balisainyabhede . %<aùñadaüùñra÷caturdaüùñro methanàdo jalandhamaþ>% harivaø 240 aø valisainyoktau . 3 paraüme÷vare ca . %<caturdaüùñra÷caturbhujaþ>% viùõusaø . catasrodaüùñrà asya caturdaüùñronçsiühavigrahaþ sàdç÷yàdvà ÷çïgaü daüùñrà ityucyate catasrodaüùñràþ ÷çïgàõi asya %<catvàri ÷çïgà dve ÷ãrùe>% ityàdi÷ruteþ bhàø .

#<caturdanta># puø catvàro dantà asya . airàvate indragaje hemacaø . caturdantagajàråóhovajrã kuli÷abhçtkaraþ viùõudhaø indradhyànam . catvàrodantà asya gavàdeþ saükhyàpårbakatvàt vayasi datràde÷aþ . caturdat caturdantopalakùitavayovi÷iùñe gavàdau striyàü ïãp .

#<caturda÷an># puø baø vaø . caturadhikàda÷a . (cauddà) 1 caturadhikada÷asaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . tataþ påraõe óañ . caturda÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp . sà ca candrasya caturda÷akalàyà hràsavçddhiråpakriyàråpàyàü tithau . %<caturda÷yaùñhamã taiva amàvàsyà ca pårõimà>% tiø taø puø . ubhayapakùayostasyà ubhayadinasattve karmabhede kasyà gràhyatà tannirõayaþ kàlamàø caturda÷ãprakaø yathà atha caturda÷ã nirõãyate . atràpi ÷uklakçùõapakùabhedena vyavasthà bhavati . tatra yugma÷àstreõa ÷uklacaturda÷ã paraviddhà gràhyà . tathà vyàso'pi %<÷uklà caturda÷ã gràhyà paraviddhà sadà vrate>% iti . pårvaviddhàpratiùedha uttaraviddhà vidhi÷cetyubhayambhaviùyatpuràõe pañhyate %<sadà kàryà trayoda÷yà na tu yuktà caturda÷ã . paurõamàsãyutà sà syàccaturda÷yà ca pårõimeti>% . nàradãye'pi %<tçtãyaikàda÷ã ùaùñhã ÷uklapakùe caturda÷ã . pårvaviddhà na kartavyà kartavyà parasaüyuteti>% . yattu bhàdra÷uklacaturda÷yàmananta vratambhaviùyottare'bhihitam tatra pårvaviddhà paraviddhà và madhyàhnavyàpinã gràhyeti kecidàhuþ . liïga¤ca tatra pramàõatvenodàharanti . %<madhyàhne bhojyavelàyàü sa muttãrya sarittañe . dadar÷a ÷ãlà sà strãõàü samåhaü rakta vàsasàm . caturda÷yàmarcayantambhaktyà devaü pçthak pçthagiti>% . atra madhyàhne bhojyavelàyàmityanena madhyàhnasya karmakàlatvaü pratãyate . atastadvyàpinã tithirgràhyà . naitatsàram . yathà vinàyakavrate madhyàhne påjayennçpeti sadhyàhnaþ karmakàlatvena vihitaþ . nàtra tathà vidhirasti . udàhçtaü tuü liïgamarthavàdagatatvànna svàtantryeõa kamyaci darthasya pramàpakaü kintu sati pramàõàntare tasyopodbalakaü bhavati nacàtra pramàõàntarampasyàmaþ . aóhona madhyàhnaþ karmakàlaþ . tathà sati hyaudayikã gràhyeti vacanena yugma÷àstràdibhi÷codayavyàpinã gràhyà . sà ca tithyantaravattrimåhårteti mukhyaþ kalpaþ dvimuhurtetyanukalpaþ evaü sati ÷iùñàcàropyanugçhãto bhavati . caitra÷ràvaõa caturda÷yau ÷uklapakùe api ràtriyoginyau gràhyeti . tathà ca baudhàyanaþ %<madhoþ ÷ràvaõamàsasya ÷uklà yà tu caturdaü÷ã . sà ràtrivyàpinã gràhyà parà pårvàhõa gàminãti>% . parà màsàntarvartinã ÷uklacaturda÷ã . kçùõà catuda÷ã tu påvaviddhaiva gràhyà . tathà càpastambaþ %<kçùõapakùe'ùñamã caiva kçùõapakùe caturda÷ã . pårvaviddhà tu kartavyà paraviddhà na kasyaciditi>% . aparàhõavyàpitve tu ÷uklacaturda÷yapi pårvaviddhà gràhyà tathà ca skandapuràõe %<caturda÷ã ca kartavyà trayoda÷yà yutà vibho! . mama bhaktairmahàbàho . bhavedyà càparàhõikã . dar÷aviddhàna katta vyà ràkàviddhà kadàcaneti>% . atra mama bhaktairitã÷varoktiliïgàcchibacaturda÷ãviùayatvaü draùñavyam . tadevaü vratàntareùu caturda÷ã nirõãtà . atha ÷ivaràtrivrataü nirõãyate . tatreda¤cintyate . kimayaü ÷ivaràtri÷abdaþ råóhaþ? . kiü và yaugikaþ? . uta làkùaõikaþ? . atha và yogaråóha? iti . kintàvatpràptam . råóhaiti . tithivi÷eùe ÷ivaràtri÷abdasya saüj¤àråpeõa smaraõàt . tathà ca skaø nàgarakhaõóe %<màghamàsasya ÷eùe yà prathamà phàlgunasya ca . kçùõe caturda÷ã sà tu ÷ivaràtriþ prakãrtiteti>% . kàmike %<màghamàse' site pakùe vidyate yà caturda÷ã . tadràtriþ ÷ivaràtriþ syàtsarvapuõya÷ubhàvaheti>% . yadyapyatra ÷ivasya ràtriþ ÷ivaràtrirityavayavàrthaþ pratãyate tathàpi yogàt råóherbalavattvàdyogo'tra na gràhyaþ . pràbalya¤cà÷vakarõàdi÷abdeùvavagamyate . a÷vasya karõa ityavayavàrthapratãtàvapi tamupekùya råóhyà vçkùavi÷eùavàcitvasvãkàràt . nanu kàkadantaparãkùàsamànã'yaü vicàraþ . yadyayaü ÷ivaràtriü÷abdoråóhaþ yadi và yaugikaþ ubhayathàpyanuùñhàne vi÷eùàbhàvàt . maivam . astreva mahànvi÷eùaþ . yaugikatve ÷ivasambandhibratajàtaü sarvaü yasyàü ràtràvanuùñhãyate sà sarvà÷avaràtriþ syàt . màghamàsàdipada¤ca tadànãmupalakùaõaü bhavet . råóhi pakùe tu màghamàsàderùi÷eùaõatvàt tadvi÷iùñàyà ekasyàeva titheþ ÷ivaràtritvam . ataþ kartavyaeva vicàraþ . tatràhãnanyàyena råóhimevàdriyàmahe . tasya ca nyàyasya saügràhakàvetau ÷lokau bhavataþ %<ahãnasya dvàda÷eti prakçtau vikçtàvuta . na hãna iti yogena prakçtau tadvikalpyatàm . ÷ãghradhãhetuto råóherahãne vikçtàvidam . utkçùyatàü dvàda÷atvaü sàhràt prakçtakarmaõaþ>% . ayamarthaþ jyotiùñome ÷råyate %<tisraeva sàhnasyopasadodvàda÷àhãnasya yaj¤asya savãryatvàyeti>% . ahnà saha vartata iti sàhnaþ . ekadinaniùpàdyojyotiùñomaþ . tasya pràcãneùu triùu dineùvaïgatvenànuùñheyà homà upasacchabdavàcyàþ . tàstisra upasado vidhàya punarahãna÷abdavàcyasya karmaõo dvàda÷opasado vidhãyante . tatra saü÷ayaþ . kimidaü dvàda÷opasattvaü dviràtràdyahãnaprakçti bhåte sàhna÷abdavàcye prakçte jyotiùñome nivi÷ate? àhosvidahãna÷abdavàcye vikçtiråpe dviràtràdàvutkçùyate? iti . tadarthamida¤cintyate . ahãna÷abdo yaugiko råóhoveti . tatra na hãna iti vyutpattervispaùñaü pratibhàsàdyaugikaevàyam . tadartha÷ca prakçtàvupapannaþ . sàïgapradhànasya sarbasya sàkùàdvàcaka÷abdairevopadiùñatvena hãnatvàbhàvàdbikçtau tu vi÷eùaeva vàcaka÷abdairupadi÷yate . itaratsarvamatide÷àt pràpyate . ata uktisaïkocàt vikçterhãnatvam . eva¤ca satyahãna÷abdasya jyotiùñomepravçttisambhavàtprakaràõànugrahaõàcca tatraiva dvàda÷atvaü nivi÷ate . na ca pårvavàkyavihitena tritvena bàdhaþ ÷aïkanãyaþ vàkyayoþ samànabalatvena vrãhiyavavadvikalpopapatteþ . tasmàdjyotiùñomaeva dvàda÷atvavidhiriti pràpte bråmaþ . vikçtiråpe dviràtràdàvidaü dvàda÷atvaü vipãyate . kutaþ ahãna÷abdasya ÷rautaprayogabàhulyena tatraiva råóhatvàt . råóhi÷ca ÷ãghrabuddhihetutvena yogàdbalãyasã, yoge tvabayavàrthaü prathamato ni÷citya pa÷càtsamudàyàrtho ni÷cetavya iti vilambaþ . na càtre prakaraõabirodhaþ ÷aïkanãyaþ balãyasà vàvayena prakaraõasya bàdhitatvàt . tasmàdidaü dvàda÷atvaü prakçtajyotiùñomàdutkçùya vikçtiùu tiràtràdiùu nive÷anãyamiti . atra yathà råóho'hãna÷abdastathà ÷ivaràtri÷abdo'pi råóha iti prathamaþ pakùaþ . apara àha . yaugikaevàyaü ÷ivaràtri÷abdaþ . kutaþ ÷ivasambandhamupajãvya tacchabdasya pravçttatvàt . tathà ca skandapuràõe %<màthasya kçùõapakùe yà tithi÷caiva caturda÷ã . ÷ivaràtristu sà khyàtà sarvapàpaniùådanã>% . %<tasya ràtriþ samàkhyàtà ÷ivaràtriþ ÷ivapriyà . tasyàü sarveùu liïgeùu sadà saükramate haraþ . yàni kàni ca liïgàni caràõi sthàvaràõi ca . teùu saükramate devi! tasyàü ràtrau yatoharaþ . ÷ivaràtristataþ proktà tena sà haravallabheti>% . ÷ivarahasye %<tatprabhçtyeva devarùe . màghakçùõacaturda÷ã . ÷ivaràtriþ samàkhyàtà priyeyantripuradviùaþ>% iti skaø avantikhaõóe %<màghaphàlgunayormadhye asità yà caturda÷ã . ÷ivaràtristu sà khyàtà sarvapàpaniùådanã>% . tasmàcchivasambandhinã ràtriþ ÷ivaràtririti yaugiko'rthaþ prokùaõãnyàyena grahãtavyaþ . tasya ca nyàyasya saügràhakàvetau ÷lokau %<saüskàrajàtiyogeùu kaü bråte prokùaõãriti . saüskàraü sàrvabhaumatvàjjàtimudvejanoktitaþ . anyonyà÷rayato nàdyona jàtiþ kalpya÷aktitaþ . yaugikaþ këpta÷aktitvàkëptirvyàkaraõe sthità>% ayamarthaþ . dar÷apårõa màsàïgatayà ÷råyate %<prokùaõãràsàdayatãti>% . tatra saü÷ayaþ . kimayaü prokùaõã÷abdo'bhimantraõàsàdanàdyudakasaüskàraü bråte? . kiü và jalàvàntarajàti vi÷eùam? àhosvit prokùyante pàtràõyàbhiriti yogam? . tatra saüskàraü bråta iti tàvatpràptaïkutaþ? sàrva bhaumatvàt . sarveùu hi saüskàravidhivàkyàdiprade÷eùu prokùaõã÷abdaþ ÷råyate . %<prokùaõãràsàdayedhmàbarhirupa sàdayeti>% praiùavàkyaprayogaþ . %<prokùaõãràsàdayatãti>% vidhivàkye . evamabhimantraõàdivàkyànyapyudàharaõã yàni tasmàtsaüskàraü bråtaityekaþ pakùaþ . jàtiü bråta iti pakùàntaram . loke hi jalakrãóàsu prokùaõã bhirudvejitàþ sma ityudakajàtau prayogo dç÷yate . tatra na tàvatsaüskàraü bråta ityàdyaþ pakùa upapadyate . kutaþ? anyonyà÷rayatvàt . nàpi jàtiü bråta iti dvitãyaþ pakùoyuktaþ udakajàtau prokùaõã÷abda÷aktervyavahàre pårvamakëptatvenàtaþ paraü ÷akteþ kalpanãyatvaprasaïgàt . naca yoge'pi ÷aktiþ kalpanãyà vyàkaraõenaiva këptatvàt vyàkaraõe hi ukùa secana ityasmàddhàtoþ karaõe lyuñpratyayena ÷abdo vyutpàditaþ . tathà sati prakarùeõokùyate aneneti yogena secanasàdhanamudakàdikaü sarvaü prokùaõa÷abda vàcyaü sampadyate . prakçte tu strã÷abdavàcyànàmapàü secanasàdhanatvàt tadvacanasya prokùaõa÷abdasya ïãppratyayàntatvena prokùaõãritidvitãyàbahuvacanàntaþ ÷abdoniùpadyate . nanvahãnàdhikaraõe råóheþ pàbalyamuktam . prokùaõyadhikaraõeca yogasya pràbalyamucyate . ataþ parasparavirodhaþ . maivam labdhàtmikà hi råóhi ryogamapaharatãti . naca prokùaõã÷abde råóhirlabhyate . vçddhavyavahàreõa jàtàvavyutpàditatvàt . ahãna÷abdo'pi dviràtràdiùu na vçddhairvyutpàdita iticet na . vyàkaraõe vyutpàditatvàt . %<ahnaþ khaþkratau>% ityanena ghàrarucena vàrtikenàhan÷abdàt svapratyayamutpàdya tasyenàde÷aü kçtvà kratuviùayatayà vyutpàdito ahãna÷abdaþ . nanvevaü sati ghaññakuñãprabhàtanyàyastava prasajyeta yato'hãna÷abde yogamparihartukàmena bhavatà vyàkaraõamupajãvya yoge paryavasànaü kçtam . nàyandoùaþ . pårbapakùiõo'bhimate samàsa lakùaõe yoge paryavasànasyànabhidhànàt . naca na¤sa màso'pi vyàkaraõeùu vyutpàdita iti ÷aïkanãyam . na¤samàsasvãkàre sati %<ayaj¤ovàeùa>% ityàdàvivà'hãna÷abdasyàdyudàttatvaprasaïgàt madhyodàttohyayaü ÷abda àmnàyate . tasmàtpakùadvaye yogasàmye'pi samàsaråpa yogampårvapakùàbhimataü niràkçtya ÷rautaråóhiþ siddhàntinà samà÷rità . tàmeva råóhiü prakañayituü vararucinà vàrtikaü kçtam ataþ satyapi prakçtipratyayavibhàge yaugikatvaü na ÷aïkituü ÷akyate . tathà gotvajàtau råóhasyàpi go ÷abdasyauõàdikasåtreùu %<gameróoþ>% iti prakçtipratyayavibhàgaïkçtvà gacchatãti gauriti vyutpattiþ pradar÷ità . tadvadatràpyavagantavyam . prokùaõã÷abde tu na råóhij¤àpanàya ki¤citsåtraü svatantraü vihitamasti . kintarhi sarvadhàtusàdhàraõenàvayavàrthavyutpàdakena lyuñpratyayena vyutpàditatvàt . yaugika evàyaü prokùaõã÷abdaþ . tasmàtprokùaõã÷abdàvacchivaràtri÷abdo yaugika iti dvitãyaþ pakùaþ . anye tu punarmanyante . làkùaõiko'yaü ÷ivaràtri÷abdaþ . tithivàcakena ÷abdena tattithau kriyamàõasya vratavi÷eùasya lakùyamàõatvàt . ataeve÷ànasaühitàyàmuktam %<÷ivaràtrivratannàma sarvapàpa praõà÷anam . àcàõóàlamanuùyàõàü bhuktimukti pradàyakam . ardharàtràdadha÷cordhvaü yuktà yatra caturda÷ã . tattithàveva kurvãta ÷ivaràtrivrataü vratã . ÷ivaràtri vrataïkàyaü bhåtànvitamahàni÷i . ÷ivaràtrivratandeva kariùye ÷ivasannidhau . nirvighnaü kuru me deva . bhaktagràhya! mahe÷vareti>% . nàradãyasaühitàyàm %<ardharàtrayutàyatra màghakçùõacaturda÷ã . ÷ivaràtrivrataü tatra kuryàjjàgaraõaü tatheti>% . padmapuràõe'pi %<ardharàtràdadha÷cordhvaü yadi yuktà caturda÷ã . tattithàveba kurvota ÷ivaràtrivrataü vratã>% skandapuràõe %<÷ivaràtrivratandeva! kathayasva mahe÷vareti>% . naca kàlavàcakasya ÷abdasya lakùakatvamadçùñacaramiti ÷aïkanãyam . kàlavàcakàbhyàmamàvàsyàpaurõamàsã÷abdàbhyàü yàgatrayaråpayoriùñyostatkàlasambandhinyorupalakùitatvàt . ataeva ÷råyate %<yaevaüvidvàn paurõamàsãü yajate ya evaü vidvànamàvàsyàü yajate>% iti . smçtiùvapi sarvatra tithivàcakaiþ ÷abdaistatsambandhino vratavi÷eùà lakùyante . skandapuràõe %<janmàùñamã naiva kçtà kadàcitkalpàyutaü pacyate rauraveùviti>% . çùya÷çïgo'pi %<ekàda÷ãntu kurvãta kùãyate dvàda÷ã yadeti>% evamanyatràpyudàhàryam . tasmàllàkùaõiko'yaü ÷ivaràtri÷abda iti tçtãyaþ pakùaþ . atha siddhàntaü bråmaþ . yogaråóhaevàyaü ÷ivaràtri÷abdaþ . yogodvitãyapakùopanyàsena dar÷itaþ . råóhi÷ca prathamopanyàsena . tatrekasya svãkàre satyanyaviùayaü ÷àstrantadanugràhakaudàhçto nyàya÷ca vàdhyeta . naca yaugikatve sati ÷ivavratopeteùu trayoda÷yàditithyantareùu ÷ivaràtritvaü prasajyetetivàcyam . tasyàtiprasaïgasya råóhyà nivàraõàt . yathà païkaja÷abde païkàjjàyata iti yogaü svãkçtya bhekàdiùvati pasaïgo råóhisvãkàreõa nivàryate . tadvadatràpi yoga råóhatàyàü na ko'pyatiprasaïgaþ . naca mukhya sambhavati lakùaõà÷rayaõamucitam . athocyeta . lakùaõàyà abhàve brataviùayatvanna syàditi . tanna . bahubrãhi svãkàre yogenaiva tatsiddheþ . ÷ivasya priyà ràtriryasminvrate'ïgatvena vihità tadvrataü ÷ivaràtryàkhyaü tasmànni rmanthyanyàyenàtra yogaråóhaþ ÷ivaràtri÷abdaþ . tasyàtra nyàyasya saügràhakaþ ÷lokaþ %<nirmanthyo yaugiko yogaråóho và yogabhàsanàt . yaugiko'cirajàte'gnau niyate ryogaråóhibhàk>% . asyàyamarthaþ . iùñakàcayane ÷råyate %<nirmanthyeneùñakàþ pacantãti>% . tatra saü÷ayaþ . kimayaü nirmanthya÷abdo yaugikaþ? kiü và yogaråóhaþ? iti . niþ÷eùeõa mathyata iti yogasya pratãyamànatvàtprokùaõãnyàyena yoga iti pårvaþpakùaþ . atra dvàvagnã vidyete ciramirmathito'ciranirmathita÷ca . cayanamprakramyosyàü nirmàya tasyà mukhàyàïka¤citkàlandhàraõàya yo'gnirnirmathyate so'cira nirmathitaþ . teneùñakàþ pacyante tasyaiva patyàsannatvàt . tathà ca manthanasyàgnidvitayasàdhàraõye'pyaciranirmathita magniü niyantuü råóhirà÷rayaõãyà . yathà và nàvanãtaïghçta mityatra navanãtajanyatvayogasya ciràcirayorubhayoþ sàdhàraõye'pi nåtanaeva vçte nàvanãta÷abdo loke prasiddherniyamyate tadvadatràpyavagantavyam . tathà ca sati pratãyamànayogasyàparihçütatvànniyatyai råóhisvãkàràcca yogaråóho'yaü nirmanthya iti ràddhàntaþ . anenaiva nyàyena ÷ivaràtri÷abde'pi yogaråóhirà÷rãyate . tatra ÷ivasya ràtriþ ÷ivaràtririti tatpuruùasamàsena yogena pravattamànaþ ÷abdoråóhyà màghakçùõacaturda÷ãråpe kàlavi÷eùeniyamyate . ÷ivasya ràtriryasmin vrate iti vahubrãhi samàsena yogena pravçttaþ ÷abdoråóhyàvratavi÷eùe niyamyate . tacca ÷ivaràtrivratamekadà÷ãjayantãvratavatsaüyogapçthaktva nyàyena nityaïkàmya¤cetyubhayavidham . tatra nityatvamakaraõe pratyavàyavãpsànityani÷cala÷abdairavagantavyam . tatràkaraõe pratyavàyaþ skandapuràõe pañhyate %<paràtpara tarannàsti ÷ivaràtriþ paràtparam . na påjayati bhaktye÷aü rudrantribhuvane÷varam . janturjanmasahasreùu bhrabhate nàtra saü÷ayaþ>% . bãpsàpi tatra pañhità %<varùevarùe mahàdevi! naronàrã pativratà . ÷ivaràtrau mahàdevaïkàmambhaktyà prapåjayediti>% . nityani÷cala÷abdau ca tatraiva %<màgha kçùõacaturda÷yàü yaþ ÷ivaü ÷aüsitavrataþ . mumukùuþ påjayennityaü sa labhedãpsitamphala miti>% . %<arõavo yadi và ÷uùyet kùãyate himavànapi . merumandaralaïkà÷ca ÷rã÷ailovindhya eva ca . calantyete kadàcidvai ni÷calaü hi ÷ivavratamiti>% . kàmyatva¤ca phala÷ravaõàdavagantavyam . tacca skandapuràõe %<÷iva¤ca påjayitvà yojàgarti ca caturda÷ãm . màtuþ payodhararasanna pibetsa kadàcana . yadãcchedvà¤chitàn bhogàn divi devamanoramàn . àgamoktavidhiü kçtvà pràpnoti paramampadam . mama bhaktastato devi . ÷ivaràtrimupoùakaþ . gaõatvamakùayandivyamakùayaü ÷iva÷àsanam . sarvànbhuktvà mahàbhogànmçto bhåyona jàyate>% iti . kàmyavratasye÷ànasaühitàyàü varùasaükhyàpaóhyate %<evametadvataïkuryàtpratisaüvatsaraü vratã . dvàda÷àbdikametatsyàccaturviü÷àbdikantu và . sarvàn kàmànavàpnoti pretya ceha ca mànavaþ>% iti . nityakàmaråpasyàsya vratasya sarvàdhikàritvamã÷ànasaühitàyàmuktam %<÷ivaràtrivratannàma sarvapàpapraõà÷anam . àcàõóàla manuùyàõàü bhuktimuktipradàyakamiti>% . adhikàriõi yamàþ skandapuràõe dar÷itàþ %<màghamàse tu kçùõà yàphàlmunàdau caturda÷ã . sà ca puõyà tithirj¤eyà sarvapàtakanà÷inã . ahiüsà satyamakrodho brahmacaryaü dayà kùamà . ÷àntàtmà krodhahãna÷ca tapasvã hyanasåyakaþ . tasmai deyamidandevi! gurupàdànugoyadi . anyathà yodadàtãdaü sa tadà narakaü vrajediti>% . uktàdhikàriõà nuùñheyaü vratasvaråpaü trividham upavàso jàgaraõaüpåjà ca . taduktaü nàgarakhaõóe %<upavàsaprabhàveõa balàdapi ca jàgaràt . ÷ivaràtrau tathà tasya liïgasyàpi ca påjayà . akùayànlabhate bhogàn ÷ivasàyujya màpnuyàditi>% . skaø sahyakhaõóe %<svaya¤ca liïgamabhyarcya sopavàsaþ sajàgaraþ . ajànannapi niùpàpo niùàdo gaõatàü gataþ>% . atreda¤cintyate kimetà upavàsajàgara påjà vratasya svaråpe svecchayà vikalpyante? . uta samuccitàeveti? . tatra vikalpyante iti tàvatpràptam . kutaþ . ekaikasyetaranirapekùatayà vidhànàt . tathàhi skandapuràõe kevalopabàsavidhiþ pañyate %<akhaõóita vratoyohi ÷ivaràtrimupoùayet . sarvàn kàmànavàpnoti ÷ivena saha modata iti>% . tathà kevalajàgaraõaü pañhyate %<ka÷citpuõyavi÷eùeõa vratahãno'pi yaþ pumàn . jàgaraïkurute tatra sa rudrasamatàü vrajet>% . tathà kevalapåjà pañhyate %<yaþpåjayati bhaktye÷amanekaphalatàü vrajediti>% . tasmàdupavàsàdayastrayo'pi vikalpyante . yadi nàgarasvaõóasahyakhaõóayoþ samuccayavidhirastãtyucyate . tarhipratyekaü và samudàyovà yatheùñamanuùñhãyatàmiti pràptebråmaþ . vai÷vànaravidyopàsananyàyena samudàya evàtrà nuùñeyaþ . tasya ca nyàyasya saügràhakàvetau ÷lokau %<vai÷vànaramupàste'tra pratyekasamudàyataþ . vikalpaþ samudàyo và niyatodvividhàdvidheþ . vikalpa iti cenmaitvaü sasamudàyapra÷astitaþ . avayutyànuvàdena pratyekoktyupapattitaþ>% iti . ayamarthaþ . chandogairàmnàyate bai÷vànaramupàste iti . dyulokàdityavàyvàkà÷odaka pçthivãråpaiþ ùaóbhiravayavairupeto'vayavã sarvàtmako viràñ puruùo vai÷vànara÷abdavàcyaþ . tatra saü÷ayaþ . kiü dyulokàdyavayavà avayavã ca pratyekaü vikalpenopàsyàþ? utàvayavyeva niyamenopàsyaþ? iti . vikalpa iti tàvat pràptam kutaþ dvividhasya vidheþ ÷råyamàõatvàt . pràcãna÷àlasatyayaj¤endradyuümnajanavuóióoddàlaka nàmabhiþ ùadbhirmaharùibhiþ krameõa dyulokàdayaþ ùaóavayavàþ pratyekamupàsitàþ . tadvçttàntakathanapareùu vàkyeùu ùaõõàmavayavànàü pratyekamupastividhaye niyamà÷ca phalasahità upalabhyante . puna÷cànte ùaóbhyastebhyo maharùibhyo'÷vapatã ràjà samudàyopàstimavocata . atodvividhavidhibalena yathecchaü vikalpa iti pràpte bråmaþ . samudàyaevàtra niyamenãpàsitavyaþ kutaþ prastutatvàt . avayavopàstivàkyànyavayutyànuvàdaråpatvenàpyupapadyante . tasmàtsamudàya upàsya iti ràddhàntaþ . anena nyàyena prakçte'pyupavàsàdãnàntrayàõàü samudàyasyaiva vrataråpatvam . namu kvacidupavàsàditrasaü vidhàya punaþ pakùàntararåpeõopavàsavyatiriktaü dvayaü pañhyate . %<athavà ÷ivaràtri¤ca påjàjàgaraõairnayediti>% . nàyandàùaþ . atha vetyanukalpopakrameõà÷aktaviùayatvopapakùe . atra vrate vihitàntrayàõàü parasparamaïgàïgibhàvabodhakapramàõàbhàvàdàgneyàdiùaóyàgavatpratyekakàlasambandhavidhànàtphalavidhànàcca samaü pràdhànyandraùñavyam . asyaivopodvalakaü liïgamabhidhãyate . lubdhakasya bhadrà÷vajanma pràptavato durvàsasà saha saüvàde pañhyate %<kçùõapakùe caturda÷yànna ka¤cinmçgamàptavàn . aõvapi pràõarakùàrthaü kùudhàsampo óito' vasat>% ityupakramya %<dhanuþkoñyàhatànyeva vilvapatràõi mànada! . patitàni mahàràja! ÷ambhoþ ÷irasi bhåtale . tatraiva rasthau ràjendra! sarvaràtramatandritaþ . ràtri÷eùaü sthitovyàdhaþ stabdhavçùñiranàmiùaþ . prabhàte vimale jàte dçùñvà tatraiva ÷aïkaram . vilvapatrairnara÷reùñha! kandamålai÷ca pàritaþ>% iti . etasmin yathoktatithinnirõetum idaü vicàryate . kiüvratàntareùvivàtràpyudayàsta mayavedha àdartavyaþ? kiü và pradoùavedhaþ? àhosvinni÷ãtha vedha? iti . tatra pårvedyurudaye trayoda÷ãvedhaþ paredyurasta maye da÷avedha ityudayàstamaye vedhoyuktaþ tasya vratàntareùu këptatvàt këptasya ca kalpyàdbalãyastvàt . maivam . samànyàdvi÷eùasya balãyastvàt . samànyaråpohyu dayàstamayavedhaþ sarvatithisu samànatvàt vi÷eùaråpau pradoùani÷ãthavedhau kçùõacaturda÷ãlakùaõe tithivi÷eùe ÷ivaràtryàkhyaü vratavi÷eùamupajãvya pravçttatvàt . etadevàbhipretya ã÷ànasaühitàyàmuktam . %<udaye'nvitàþ kvacidgràhyàþ kvacidastamaye'nvitàþ . vratibhistithayo yasmàdvarjayitvà vratantvidamiti>% . asmiüstu vrate pradoùa ghedhovàyupuràõe dar÷itaþ %<trayoda÷yastage sårye catasçùveva nàóiùu . bhåtaviddhà tu yà tatra ÷ivaràtrivrata¤carediti>% . smçtyantare'pi %<pradoùavyàpinã gràhyà ÷ivaràtricaturda÷ã . ràtrau jàgaraõaü yasmàttasmàttàü samupoùayediti>% . kàmike %<àdityàstamaye kàle asticedyà caturda÷ã . tadràtriþ ÷ivaràtriþ syàtsambhave duttamãttameti>% . ni÷ãthavedho nàradãyasaühitàyàü daritaþ . %<ardharàtrayutà yatra màghakçùõacaturda÷ã . ÷ivaràtrivratantatra so'÷vamedhaphalaü labhediti>% . smçtyantare'pi %<bhavedyatra trayoda÷yàü bhåtavyàptà mahàni÷à . ÷ivaràtrivratantatra kuryàjjàgaraõantatheti>% . ã÷ànasaühitàyàm %<màghakçùõacaturda÷yàmàdidevomahàni÷i . ÷ivaliïgatayodbhåtaþ koñisåryasamaprabhaþ . tatkàlavyàpinã gràhyàü ÷ivaràtrivrate tithiþ . ardharàtràdadha÷cordhvaü yuktà yatra caturda÷ã . tattithàveva kurvãta ÷ivaràtrivrataü vratã . nàrdharàtràdadha÷cordhvaü yuktà yatra caturda÷ã . naiva tatra vrataïkuryàdàyurai÷varyahàni deti>% . %<vyàpyàrdharàtraü yasyàntu labhyate yà caturda÷ã . tasyàmeva vrataïkàryaü matprasàdàrthibhirnaraiþ . pårvedyurvà paredyurvà mahàni÷i caturda÷ã . vyàptà sà dç÷yate yasyàntasyàü kuryàtvratannaraþ . liïgàvirbhàvakàle tu vyàptàgràhyà caturda÷ã . tadårdhvàdhonvità bhåtà sà kàryà vratibhiþsadà . mama priyakarã hyeùà màghakçùõacaturda÷ã . mahàni÷ànvitàyàntu tatra kuryàdidaü vratamiti>% . evaü sati pårvedyureva yatra pradoùani÷ãthobhayavyàptistatra vratamàcaraõãyam . pårvedyurevomayavyàptau skandapuràõe pañhyate . trayoda÷ã yadà devi! dinabhuktipramàõataþ . jàgare ÷ivaràtriþsyànni÷i pårõà caturda÷ã . dinabhuktirastamayaþ . paredyurevobhayavyàptau kàmike pañhyate %<ni÷àdvaye caturda÷yàü pårvà tyàjyà parà ÷ubheti>% . dinadvaye'pyubhayavyàptistu na sambhavyate yàmadvayavçddherabhàvàt . dinadvaye'pyubhayavyàptyabhàbo'pi na sambhàvyate yàmadvayakùayasyàbhàvàt . ekaikasmin dinaekaikavyàptau tu kathamiti cet . sà hyevaü prasajyate . pårvedyurni÷ãthavyàptiþ paredyuþ pradoùavyàptiriti . tatraikavyàpterdinadvaye samànatve'pi jayàyogasya pra÷akhatvàddar÷ayogasya ninditatvàcca pårvedyurevopavàsaþ . jayàyogaprà÷astya¤cànekavacanairàdçtatvàdavagasyate . tathà ca skandapuràõe pañhyate %<kçùõàùñamã skandaùaùñhã ÷ivaràtricaturda÷ã . etàþ pårvayutàþ kàryàstithyante pàraõambhavet>% . %<janmàùñamã rohiõã ca ÷ivaràtristathaiva ca . pårbaviddhaiva kartavyà tithibhànte ca pàraõam>% . %<÷ràvaõã dårganavamã tathà durvàùñamã ca yà . pårvaviddhà tu kartavyà ÷ivaràtrirbalerdinamiti>% . %<jaya ntã ÷ivaràtri÷ca kàrye bhadràjayànvite>% iti . nàgarakhaõóe %<màghaphàlgunayormadhye asità yà caturda÷ã . anaïgena samàyuktà kartavyà sà sadà tithi riti>% padmapuràõe %<ardharàtràt purastàccejjayàyogo yadà bhavet . pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtriþ ÷ivapriyairiti>% . vrahmavaivarte %<rudravrateùu sarveùu kartavya saümukhã tithiþ . anyeùu vratakalpeùu parayuktàmupàvase diti>% . dar÷ayoganindà ca skandapuràõe dar÷ità %<mahatàmapi pàpànàü dçùñà vai niþkçtiþ purà . na dçùñà kurvatàü puüsàü kuhåyuktàü tithiü ÷ivàmiti>% . anyànya pi yàni kàniciddar÷ayoganindàvacanàni tatra tatra smaryante . tàni sarvàõyasminviùaye yojanãyàni . yadà pårvedyurni÷ãthàdårdhvaü pavçttàcaturda÷ã, paredyuþ kùayava÷àtni÷ãthàdarvàgeva samàptà tadà pårvedyuþ pradoùa ni÷ãthavyàptyorubhayorapyasambhavàtparedyuþ pradoùavyàpterekasyàþ sadbhàvàcca paraviddhaiva gràhyà . etadevàbhipretyastaryate %<màghàsite bhåtadinaü kadàcidupaiti yogaü yadi ùa¤cada÷yà . jayàprayuktàü na tu jàtu kuryàcchivasyaràtriü priyakçcchivasyeti>% . yadà pårvedyuþ pradoùàdårdhva pravçttà caturda÷ã, paredyuþ kùayava÷àtpradoùàdarvàgeva samàptà tadà pareddhyurvyàptidvayàbhàvàtpårvedurni÷ãthavyàpteþ sadbhàvàjjayàyogàcca pårvedyurevopavàsaþ . atràyaü vivekaþ sampannaþ . dinadvaye ni÷ãthavyàptau tadavyàptau ca pradoùavyàptirniyàmikà . tathà dinadvaye'pi pradoùavyàptau tadavyàptau ca ni÷ãthavyàptirniryàmikà ekaikasmin dina ekaikavyàptau jayàyogo niyàmaka iti . asya ÷ivaràtrivratasyàhoràtrasàdhyatvenàhani ràtrau ca sambandhe sàdhàraõe sati aharvedhamupekùya pradoùani÷ãthayoreva kutaþ ÷àstràõàü pakùapàta iti cet . ràtreratra pradhànatvàditi bråmaþ . tatpràdhànyena copapattiþ skandapuràõe pañyate %<ni÷i bhramanti bhåtàni ÷aktayaþ ÷ålabhçdyataþ . atastasyàü trayoda÷yàü satyàü tatpåjanambhavediti>% . tasyàntrayoda÷yàmiti vyadhikaraõe saprampau . tathà càyamarthaþ sampadyate . trayoda÷ãni÷ãthe tasyàü caturda÷yàü vidyamànàyàü ÷ivapåjanambhavediti . nàgarakhaõóe'pi %<màghamàsasya kçùõàyàü caturda÷yàü sure÷vara! . ahaü yàsyàmi bhåpçùñhe ràtrau naiva divà kalau . liïgeùu ca samasteùu careùu sthàvareùu ca . saükramiùyàmyasandigdhaü varùapàpavi÷uddhaye . ràtrau tasyàü hi me påjàü yaþ kariùyati mànavaþ . mantrairetaiþ sura÷reùñha! vipàpaþ sa bhaviùyatãti>% . sà ca ÷ivaràtricaturda÷ã tridhà bhavati . ekatithyatmikà tithidvayàtmikà tithitrayàtmikà ceti . tatra såryodayamàrabhya pravçttà paradinodayaparyantaikatithyàtmikà . sà vedhadoùàbhàvàtpra÷astà . tithidvayàtmakatvaü ca dvedhà bhavati . jayàyogena dar÷ayoge na ca . tatra yogadvayamekaikasminviùaye pra÷astam . sa ca viùayavi÷eùaþ pårvamevodàhçtaþ . tithitrayàtmakatvantvatipra÷astam . etadevàbhipretya puràõe pañhyate %<trayoda÷ãkalàpyekà madhye caiva caturda÷ã . ante caiva sinãbàlã trispç÷yàü ÷ivamarcayet>% . yathà trispç÷ã pra÷astà tathà vàravi÷eùeõa yogavi÷eùeõa ca pra÷astà bhavati . tathà ca skandapuràõe pañhyate %<màghakçùõacaturda÷yàü ravivàro yadà bhavet . bhaumovàtha bhaveddevi! kartavyaü vratamuttamam . ÷ivayogasya yoge vai tadbhaveduttamottamam . ÷ivaràtrivratantvetattadbhaveduttamottamamiti>% . nanu yadà pårvaviddhàyàmupavàsastadà paredyuþ kiü tithyante pàraõambhavati kiü và tithimadhye . ÷àstrantu pakùadvaye'pi samànam . tatra tithyantapàraõaghacanàni pårvamudàhçtàni tithi madhyapàraõavacanantu ska ndapuràõe pañhyate %<upoùaõaü caturda÷yàü caturda÷yàntu pàraõam . kçtaiþ sukçtalakùai÷ca labhyate vàtha bà na và . brahmà svayaü caturvaktraiþ pa¤cavaktvaistathàpyaham . sikthe sikthe phalantasya ÷aktau vaktuü na pàrvati! . brahmàõóodaramadhye tu yàni tãrthàni santi vai . saüsthitàni bhavantãha bhåtàyàü pàraõe kçte>% . %<tithãnàmeva sarvàsàmupavàsavratàdiùu . tithyante pàraõaïkuryàdvinà ÷iva caturda÷ãmiti>% . bàóham . asti hi dvividhaü ÷àstraü tasya ca dvividhasya ÷àstrasya pratipatprakaraõoktanyàyena vyavasthà draùñavyà . yadà yàpatrayàdarvàgeva caturda÷ã parisamàpyate . tadà tithyante pàraõam . yadà tu caturda÷ã yàmatrayamatikràmati tadà caturda÷ãmadhye pårvàhõe pàraõaïkaryàt . tiø taø anyathoktaü gauóamàtragràhyatvànnoktam . catasroda÷à asya . 2 caturda÷àyukte triø . %<adhãtibodhàcaraõapracàraõairda÷à÷catasraþ praõayannu pàdhibhiþ . caturda÷atvaü kçtavàn kutaþ? svayaü na vedmi vidyàsu caturda÷asvayam>% naiùaø . prakàre dhàc . caturda÷adhà caturda÷a prakàre avyaø . nàntatvàt påraõe óañi pràpte asaükhyàde riti paryudàse'pi kvacidàrùe mañ . caturda÷ama caturda÷a påraõe triø . %<manurvà indrasàvarõi÷caturda÷ama ityapi>% bhàgaø 8 . 13 . 15 .

#<caturda÷abhuvana># naø samàø dviguþ pàtràdi na ïãp strãtve . bhålokàdiùu caturda÷asu lokeùu . %<jhårlokàkhyoü dakùiõo vyakùade÷àt tasmàt saumyo'yaü bhuvaþ sva÷ca meruþ . labhyaþ puõyaiþ khe mahaþ syàjjano'to'nalpànalpaiþ syàttapaþ satyamantyaþ>% siø ÷iø bhuvanakoùe bhålokàdi saptakamuktam %<avanerapyadhastàt sapta bhåvivarà ekaika÷o yojanàyutàntareõàyàmavistàreõopakëptàþ . atalaü vitalaü sutalaü talàtalaü mahàtalaü rasàtalaü pàtàla miti>% bhàgaø 5 . 24 . 11 ÷loke atalàdisaptakamuktam tadvivaraõaü tatràdhyàye dç÷yam . bhålokàdivivaraõaü kà÷ãkhaø 23 aø . %<pàdagamyaü hi yat ki¤cidvastvasti dharaõãtale . tadbhårloka iti khyàtaü sàbdhi dvãpàdrikànanam . bhårlokàcca bhuvarloka àbradhnàt samudàhçtaþ . àdityàdàdhruvaü vipra! svarloka iti gãyate . maharlokaþ kùiterårdhamekakoñipramàõataþ . koñidvayottaraþ khyàto jano bhårlokayojanaiþ . catuþkoñipramàõastu tapolokohi bhåtalàt . upariùñàt kùiteraùñau koñayaþ satyamãritam>% . yoginàü tanumadhye dhyeyàni sthànabhede caturda÷a bhuvanàdãni yogasvarodaye uktàni yathà . %<vrahmàõóe santi ye aõóàþ piõóamadhye'pi saüsthitàþ . talaü pàdàïguùñhatale tasyopari talàtalam . mahàtalaü gulphamadhye gulphopari rasàtalam . sutalaü jaïghayormadhye vitalaü jànumadhyagam . årvormbhadhye talaüproktaü saptapàtàlamàritam . talàtala¤càtala¤ca mahàtalarasàtalam . saptapàtàlametattu sutalaü vitalaü talam . idànãü piõóamadhyetu saptalokaü ÷çõu priye! . målàdhàre tu bhårloko liïgàgre tu bhuvastataþ . svarloko liïgamåle tu merumåle mahastathà . merucchidre janoloko merunàóyàü tapastathà . kamale satyalokastu iti lokàþ pçthak pçthak bhåbhuvaþ svarmaha÷ceti jana÷caiva tapastathà . saptamàsatyalokastu sapta lokà iti smçtàþ . saptalokaistu pàtàlaibhu vanàni caturda÷a . atha brahmàõóamadhyasthà÷catvàro lokapàlakàþ . piõóamadhye tu tàn j¤àtvà sarvasiddhã÷varobhavet . indrobrahmà viùõurã÷a÷catvàra÷càtmadevatàþ . målàdhàre catuþpatre gajàråóho mahàniti . sçùñikartà ca tatraiva svàdhiùñhàne mahàn hariþ . maõipåre ÷ålapàõiraùñasiddhã÷varomahàn . tàludvàre tàlumadhye lalàñe vakùaþkaõñhake ÷çïgàñikàkapàle ca lambikàbrahmarandhrake . navacakramårdhvacakraü 9 tnikåñetyekaviü÷atiþ . brahmàõóàni vasantã ti j¤àtavyàni prayatnataþ . sapta dvãpàni kathyante'dhunàtàni ÷çõu priye! . jabhvudvãpantu majjàyàü ÷àkadvãpantu madhyame . ÷àlmadvãpaþ ÷iromadhye màüsamadhye ku÷astathà . tvaci krau¤colomamadhye gomedadvãpa ãritaþ . nakhamadhye tathà ÷vetaþ saptadvãpà vasundharà . jambuþ÷àkastathà ÷àlmaþku÷aþkrau¤ca÷ca gomayaþ . ÷vetaþ sapteti khaõóàni saptakhaõóairvasundharà . saptànyetàni råpàõi dehamadhye sthitàni ca . samudràþsapta kathyante piõóamadhye vyapasthitàþ . lavaõekùusuràsarpirdadhidugdhajalàntakàþ . lavaõaþ svedamadhye tu ikùårakte madhutvaci . sarpirmedovasàmadhye dadhikùãraü lalàñake . vãryamadhye'mçtoj¤eyaþ pàde kårmaþ sthitomahàn . idànãntu navadvàre navakhaõóàni saü÷çõu . pàyvàdau bhàrataü khaõóaü kà÷mãraü trikamaõóalu . dvijakhaõóamekapàdaü khaõóaü vakùye samaõóalam . kaivartagartagàndhàraü navakhaõóamiti sthitam . idànãü parvatàùñau ca kathyante ÷çõu yatnataþ . merudaõóe sumerustu pãñhamadhye himàlayaþ . vàmaskande tathà dakùe malayomandaràcalaþ . vindhyastu dakùiõe karõe vàme mainàka ã÷vari! . lantàñe madhyade÷e tu ÷rã÷ailaþ parame÷vari! . tathà vrahmakapàlasthaþ kailà÷aþparvatomahàn . sumerurhimavàn vindhyomalayomandarastathà . ÷nã÷ailaþ mainàka÷ceti kailà÷o'ùñau ca parvatàþ . apare parvatàþsarve aïgulãmadhyavàsinaþ . ÷arãre navanàóãsthà narmadà ca mahe÷vari! . ióàyàü yamunà devi! piïgalàyàü sarasvatã . suùumõàyàü vahedgaïgà cànyà' nyàsu ca nàüóiùu . gaïgàsarasvatãgodànarmadàyamunàtathà . kàverã candrabhàgà ca vitastà ca iràvatã . dvisaptatisahasreùu nadãnadaparisravaþ . itastatodehamadhye çkùàõi saptaviü÷atiþ . yogà÷ca rà÷aya÷caiva grahà÷ca tithayastathà . laharãùu mãnamaõã vàhanaü sthàpanaü tathà . sarvàïgeùuca deve÷i! samagramçkùamaõóalam . trayastriü÷atkoñayastu nivasanti ca devatàþ . tathà pãñhàni sarvàõi dehamadhye sthitàni ca . hçdaye vyomamadhye tu anantàdyàstu vàsukiþ . udaye vyomamadhye tu pare nàgà va santi hi . gandharvakinnaràþ÷årà vidyàdharàpsaràdayaþ . anekatãrthavarõà÷ca guhyakà÷ca vasanti hi . anantasiddhaye vuddhyà prakà÷ovartate hçdi . meghasya maõóalaü j¤eyama÷rupàte tathaiva ca . candràrkau netrayormadhye jaïghalomasu sàkùiõaþ . tçõagulmàdika¤càpi vi÷varåpaüsmarettataþ . samagradar÷anànmuktaþ svargabhoga¤ca satsukhama . tadetaccintayà yàti roga÷okavivarjyatàm>% .

#<caturda÷avidyà># strã baø vaø saüj¤àtvàt kammaø . vedàdiùu caturda÷asu vidyàsu . tà÷ca %<vidyà÷caturda÷a proktàþ krameõa tu yathàsthiti . ùaóaïgami÷ritàvedà dharma÷àstraü puràõakam . mãmàümàtarkamapi ca età vidyà÷caturda÷a>% nandi puø . %<puràõanyàyamãmàüsàdharma÷àstràïgami÷ritàþ . vedàþ sthànàni vidyànàü dharmasya ca caturda÷a>% yàø smçtau vidyàsthànatvoktestàsàü tathàtvam .

#<caturda÷àïga># naø caturda÷a aïgànyasya . %<cirajvare vàtakapholvaõe và tridoùaje và da÷amålami÷raþ . kiràtatiktàdigaõaþ prayojyaþ ÷uddhyarthinà và trivçtà vimi÷raþ>% cakradattokte pàcanabhede .

#<caturdi÷a># naø catasçõàü di÷ànàü samàhàraþ asaüj¤àtvàt dviguþ . catasçùu dikùu . dik÷abdena samàse caturdi÷ ityeva . saüj¤àtve tu karmadhàø . pràcyàdiùu catasçùu dikùu baø vaø . %<÷ivàbhirghoraràvàbhi÷caturdikùu samanvitàm>% kàlãdhyànam .

#<caturdola># puü naø (caõóola) iti (candola) iti khyàte %<ràj¤oyad dvipadaü yànaü vi÷eùàkhyamalaü viduþ . caturbhiruhyate yattu caturdolaü taducyate>% ukte caturbhirbàhye yànavi÷eùe . prasaïgàccaturdolàùñadolalakùaõabhedàdikaü bhojadevoktaü pradar÷yaate . %<caturbhirvàhakairdaõóaiþ ùaómiþ kumbhaiþ susaüsthitaiþ . stambhairaùñàbhiruditaü caturdolamanuttamam . tadbhedà jayakalyàõavãrasiühà yathàkramam . caturvidhànàü bhrapànàü caturdolàþ prakà÷itàþ . trihastusammitàyàmo dvihastapariõàhavàn . hastadvayonnataþ prokta÷caturdolojayàkhyayà . caturhastàyatoyastu sàrdhahastastu vistçtau . caturdolaþ samàkhyàtaþ kalyàõastàvadunnataþ . pa¤cahastàyatoyastu trihastapariõàhavàn . tàvadevonnatovãra÷caturdola udàhçtaþ . àyàmapariõàhàbhyàü caturhastamitohi yaþ . caturdolohyayaü siühastadardhenonnataþ ÷ubhaþ . sarvo'tha dvividhaþ proktaþ sacchadi÷càpini÷chadiþ . àdyaþ samaravarùàsu paraþ kelighanàtyaye . sarveùàmeva kàùñhànàü daõóaþ syàdvajravàraõaþ . candanenaiva ghañanà sarveùàmupayujyate . lomajaü sarvavastreùu kanakaü sarvadhàtuùu . kumbha÷ca padmakoùa÷ca siri÷ceti yathàkramam . traide÷ànàü mahãndràõàü caturdoleùu vinyaset . darpaõaü càrdhacandra÷ca haüsaþ kekã ÷ukãgajaþ . a÷vaþ siüha÷ca tasyàgre àdityàdida÷ottaràn>% . maõiniyamastu daõóavat . %<raktaþ ÷ukla÷ca pãta÷ca kçùõa÷citrastathà'ruõaþ . nãlaþ kapila ityuktaþ patàkànàntu saïgrahaþ . caturdolaþ sapatàkaþ ÷ubhayàna miti smçtaþ . muktàstavakairva÷abhiryuktaþ svàdràjake÷ànàm . càmaradarõóarda÷abhirdigjayinàü caturdolaþ . càùapakùasya puccha÷cet sarvopari parinyaset . yàtràsiddhirayaü nàmnà caturdolo mahãbhujàm . stambha÷chadirahito ni÷chadirukta÷caturdolaþ>% . mànaü pårvavat . %<sa punardvividhaþ proktaþ sadhvaja÷càtha nirdhvajaþ . dhvajàn ùaóatra nyasyanti ùaóvargavijayaiùiõaþ . teùàü mànantu catvàraþ svàbhihastaikasammitàþ . koõeùu pa÷càdagreùu hastadvayamitau dhvajau . suvarõaü rajataü yugmaü trividhànàü mahobhujàm . maõicàmarakumbhànàü khaógàdãnàü vini÷cayaþ . caturdoladhvajoràj¤àü vij¤eyo navadaõóavat . nirdhvaje tu caturdole mànamanyavidhaü ÷çõu . àyà mapariõàhàbhyàü caturhastamitohi yaþ . vijayonàma vij¤àta÷caturdolomahãbhujàm . vijayo maïgalo bhavyovitastyekaikavçddhitaþ . trividhànàü mahãndràõàü yànatrayamudàhçtam . aùñàbhiruhyate yastu aùñadola mu÷anti tam . sopànadvitaya¤càtra vij¤eyaü ÷ilpi nirmitam>% . bhojastu . %<aùñàbhirvàhakairdaõóaiþ ùaóabhistu da÷abhirghañaiþ . stambhaistu da÷abhirj¤eyamaùñadolaü mahãbhujàm . tadbhedàjayakalyàõavãrasiühà yathàkramam . caturvidhànàü bhåpànàmaùñadolàþ prakãrtitàþ . ùaóbhirhastairmitàyàmaþ pariõàhe caturbhujaþ . caturhastonnato ràj¤àmaùñadolaü jayaü viduþ . àyàmapariõàhàbhyàü pa¤cahastamitohi yaþ . kalyàõàkhyo'ùñadolo'yaü catu rhastamitonnatiþ . saptahastàyataþ kàryovistare pa¤cahastakaþ . pa¤cahastonnato vãra÷càùñadolo mahãmu jàm . àyàmapariõàhàbhyàmaùñahastamitohi yaþ . siühanàmàùñadolo'yaü vij¤eyaþ ùaóbhujonnataþ . sarvo'tha dvividhaþ proktaþ sacchadi÷càpi ni÷chadiþ . kàùñhavastra ghañàdãnàü maõãnàü càmarasya ca . caturdolavadunne yoniyamo'nyo'pi såribhiþ . pårvavanni÷chadermànaü dhvajamànamihocyate . da÷adhvajàsteùu càùñau svàmihasta dvayonnatàþ . pa÷càdagre dhvajau ràj¤a÷caturhastamitau matau . maõicàmarapakùàõàü nirõayo niùpatàkavat . nirdhvaja ÷càùñadoloyaþ ÷iviketi sa gadyate . maõikumbhamukhàdãnàü niyamo navadaõóavat>% . %<evaü dvàda÷a ùoóa÷aviü÷ati dolàdikàþ kàryàþ . màna sàrdhadviüguõitaü sàrdhatriguõitaü yuktameteùàm . viü÷atidolàt parato bhojamate sambhavedyànam>% . yànaü vahvanuyojyaü bahuguõametajjagàda vai vyàsaþ . bhaviùyottare'pi %<yaduktaü dvaipadaü yànaü tena mànena yonçpaþ . svayànaü kurute divyaü sa ciraü sukhama÷nute . svayogayuktayànastho bhogamàpnoti mànavaþ . parayaugikayànasthaþ kle÷amàpnoti puùkalam . yodambhàdathavà'j¤ànàdyànaü prakurute'nyathà . tasyaitàni vina÷yanti àyurvidyàya÷odhanam . pradhànaü yànamà÷ritya niyamo'yaü samà÷ritaþ . nàpradhàne nirõayo'sti talliïgantu manoj¤atà>% .

#<caturdvàra># naø catvàri dvàràõyasya . 1 caturmukhe gçhabhede . samàhàradviguþ . 2 caturùu dvàreùu naø . %<maõóapaü kàrayettatra caturdvàrasamanvitam>% hemàdrau tulàdànaprakaraõe .

#<caturdhà># avyaø catuþprakàram dhàc . catuþprakàre . %<tata÷ca ÷eùaü pravibhajya ÷ãghramardhaü caturdhà mama càtmana÷ca>% bhàø àø 192 aø . %<dvidhà vidhàya caikaikaü caturdhà pratharma punaþ . svasvetaradvitãyàü÷airyojanàt pa¤ca pa¤ca te>% pa¤cada÷ã

#<caturbàhu># puø catvàrobàhavo'sya . 1 viùõau %<pãtavàsà÷caturbàhuþ ÷aïkhacakragadàdharaþ>% bhàgaø 8 . 17 . 2 . 2 caturbhujayuktamàtre triø . 3 catuùkoõe kùetre ca naø .

#<caturbhadra># naø cacurõàü dharmàrthakàmamokùàkhyànàü bhadràõàü ÷reyasàü samàhàraþ . 1 dharmàrthakàmamokùeùu amaraþ . catvàri bhadràõyasya . 2 tadyuktaü triø . %<sa cenmamàra sa¤jaya . caturbhadratarastvayà>% bhàø bhàø droø abhimanyubaø paø ùoóa÷aràjike bahukçtvaþ prayuktam .

@<[Page 2877a]>@
#<caturbhàva># puø caturõàü bhàvaþ utpattyapàdànam . viùõau parame÷vare %<caturàtmà caturbhàva÷caturvedavidekapàt>% viùõusaø . %<dharmàrthakàmamokùàkhyaüpuruùàrthacatuùñayaü bhavatyutpadyate'smàditi caturbhàvaþ>% bhàø .

#<caturbhuja># puø catvàro bhujà yasya . 1 viùõau %<caturàtmà caturvyåha÷caturdaùñro÷caturbhujaþ>% viùõusaø . 2 tadavatàre vàsudeve nandanandane ca %<tenaiva råpeõa caturbhujena sahasvabàho . bhava vi÷vamårte!>% govà . %<tamadbhutaü bàlakamambujekùaõaü caturbhujaü ÷aïkhagadàdyudàyudham>% bhàgaø 10 . 6 . 9 . ÷loø 3 caturbàhuyukte triø . %<muktake÷ãü caturbhujàm>% ÷yàmàdhyànam . %<savàla àsãdvapuùà caturbhujaþ>% (÷i÷upàlaþ) màdhaþ . 4 catuùkoõe kùetre naø . bhunakti bhuja--ka caturõãü dharmàrthakàmànàü bhujaþ . 5 dharmàrthakàmagokùabhàjane triø .

#<caturmukha># puø catvàri mukhànyasya . 1 caturànane vedhasi caturànana÷abde dç÷yam . %<caturvargaphalaü j¤ànaü kàlàvasthà÷caturyugam . caturvarõamayolokastvattaþ sarvaü caturmukhàt>% manuþ . 2 caturdvàre gçhe naø . caturõàü mukhànàü samàhàraþ ïãp . 3 caturùu mukheùu strã . caturmukhasamãritàþ kumàø . caturbhirmukhaiþ samãritàþ vàkye uttarapadadviguþ . samàhàre caturmukhã syàt . 4 auùadhabhede puø tallakùaõaü vaidyake yathà %<rasagandhakalaunhàbhraüsamaü såtàïghri hema ca . sarvaükhallatale kùiptvà kanyàrasavimarditam . eraõóapatrai ràveùñya dhànyarà÷au dinatrayam . saüspàpya tata uddhçtya sarvarogeùu yojayet . etadrasàyanavaraü triphalàmadhusaüyutam . tadyathàgnibalaü khàdet valãpalitanà÷anam . kùayamekàda÷avidhaü kàsaü pa¤cavidhaü tathà . kuùña maùñàda÷avidhaü pàõóurogàn pramehakàn . ÷ålaü ÷vàsa¤ca hikkà¤ca mandàgniü càmlapittakama . vraõàn sarvànàmravàtavisarpaü vidraùiü tathà . apasmàragrahonmàdàn sarpàr÷àüsi tvagàmayàn . krameõa sevitaü hanti vçkùamindrà÷aniryathà . pauùñikaü balyamàyuùyaü putraprasavakàraõam . caturbhukheõa devena kçùõàtrayeõa såcitama>% . caturmukhaprakà÷itatvàñasya caturmakhatvam .

#<caturmårti># puø catasromårtayo'sya . 1 parame÷vare tasya viràñmåtràtmàvyàkçtaturãyamårtikatvàt tathàtvam . %<caturmårti÷caturvàhu÷caturvyåha÷caturgatiþ>% viùõusaø . catasro mårtayaþ viràñsåtràtmàvyàkçtaturãyàtmàno'sya ÷àïkarabhàùyam .

#<caturyuga># naø caturõàü yugànàü samàhàraþ pàtràdiø na ïãpstrãtve . satyatretàdvàparakaliråpeùu caturùu yugeùu %<taddvàda÷asahasràõi caturyugamudàhçtam . såryàvadsaïkhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ 4320000 . sandhyàsandhyàü÷asahitaü bij¤eyaü taccaturyugam>% såø siø .

#<caturvaktra># puø catvàri vaktràõyasya . caturànane caturvadanà dayo'pyatra .

#<caturvaya># puø catvàrovayàþ ÷àkhà avayavà asya . camasabhede . %<ekaü vi cakra camasaü caturvayam>% çø 4 . 36 . 4 . vayàþ ÷àkhàþ catuþ÷àkhaü caturavayavam bhàø .

#<caturvarga># puø 6 taø . dharmàrthakàmamokùasamudàye %<caturvarga phalaü j¤ànaü kàlàvasthà÷caturyugam>% manuþ .

#<caturvargacintàmaõi># puø hemàdrikçte smçtinibandhabhede yaþ pårvaü càrucintàmaõimamitaguõaü mandaràdriþ samudram nirmathya pràya÷o'yaü vitarati bahu÷aþ pràrthanàdarthameba . sampratyàlocya sarvasmçtinigamapuràõetihàsàmburà÷ãn hemàdriþ spardhayaiva prakañayati caturvargacintàmaõiü saþ . %<khaõóàni càsmin vratadànatãrthamokùàbhidhàni krama÷o bhavanti . yatpa¤camaü tatpari÷eùakhaõóamakhaõóito yatra vibhàti dharmaþ>% hemàdri vraø khaø . %<catureõa caturvargacintàmaõibaõijyayà . hemàdrirvopadevena muktàüphalamacãkarat>% muktàphalam .

#<caturvarõaþ># puø baø vaø catvàrovarõàþ saüj¤àtvàt na samàø dviø karmaø . bràhmaõakùatriyavai÷ya÷ådreùu caturùu varõeùu . %<caturvarõamayolokastvattaþ sarvaü caturmukhàt>% manuþ . svàrthe bhàve và ùya¤ càtuvarõya caturùu varõeùu tadbhàve ca naø . %<càturvarõyaü mayà proktaü guõakarmavibhàga÷aþ>% gãtà0

#<caturvarõàdi># puø svàrthe ùya¤pratyayanimitte kàø vàrtikàkte ÷abdagaõe . %<caturvarõàdãnàü svàrthe upasaükhyànam>% kàø vàrtiø . sa ca gaõaþ %<caturvarõa caturà÷rama sarvavidya triloka trisvara ùaóguõa senà anantara sannidhi samãpa upamà sukha tadartha itiha maõika>% caturvarõàdiþ .

#<caturviü÷ati># strã caturbhiradhikà viü÷atiþ . (cavvi÷a) 1 caturadhikaviü÷atisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . påraõe óañ . caturviü÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<caturviü÷atika># triø caturadhikà viü÷ati ryatra kap . 1 caturviü÷atisaükhyàyukte . 2 sàükhyokte pràkçtike gaõe puø %<pa¤cabhiþ pa¤cabhiþ brahma÷caturbhirda÷abhistathà . etaccaturviü÷atikaü gaõaü pradhànikaü viduþ . mahàbhåtàni pa¤caivabhåràpo'gnirmarunnabhaþ . tanmàtràõi ca tàvanti 5 gandhàdãni matàni vai . indriyàõi da÷a ÷rotraü tvagdçgrasananàsikàþ . vàkkarau caraõau meñraü pàyu rda÷ama ucyate . manobuddhirahaïkàra÷cittamityantaràtmakam . caturdhà lakùyate manovçttyà lakùaõaråpayà>% bhàga03 . 36 . 14 . tàdç÷agaõa÷ca %<prakçtermahàn mahato'haïkàrastasmàt gaõa÷ca ùoóa÷akaþ . tasmàdapi ùoóa÷akàt pa¤cabhyaþ pa¤ca bhåtàni>% sàø kàø uktaþ .

#<caturviü÷atimårti># strã karmaø . viùõorhastabhedenacakràdi vinyàsabhedena caturviü÷atisaükhyake mårtibhede tanmårti lakùaõaü tadbhedena viùõornàmabhedà÷ca agnipuø uktàþ yathà %<oüråpaþ 1 ke÷avaþ padma÷aïkhacakragadàdharaþ . 2 nàràyaõaþ ÷aïkhapadmagadàcakrã pradakùiõam . tato gadã 3 màdhavo'ri÷aïkhapadmã namàmi tam . cakrakaumodakãpadma÷aïkhã 4 govinda årjitaþ . mokùadaþ ÷rãgadã padmã ÷aïkhã viùõu 5 ÷ca cakradhçk . cakra÷aïkhàbjagadinaü 6 madhusådanamàname . bhaktyà trivikramaþ 7 padmo gadã ÷aïkhã ca cakyrapi . ÷aïkhacakragadàpadmã vàmanaþ 8 pàtu màü sadà . muktidaþ ÷rãdharaþ 9 padmã cakrã gadã ca ÷aïkhyapi . hçùãke÷o 10 gadàcakrã padmã ÷aïkhã ca pàtu naþ . varadaþ padmanàbha 11 stu ÷aïkhàbjàrigadà dharaþ . dàmodaraþ 12 padma÷aïkhagadàcakrã namàmi tam . rakùedgadã ÷aïkhacakrã vàsudevo 13 'bjabhçjjagat . saïkarùaõo 14 gadã ÷aïkhã padmã cakrã ca pàtu naþ . cakrã ÷aïkhagadã pàtu pradyumnaþ 15 padmabhçt prabhuþ . aniruddha 16 ÷cakragadã ÷aïkhã padmã ca pàtu naþ . sure÷o'ryabja÷aïkhàóhyaþ ÷rãgadã puüruùottamaþ 17 . adhokùajaþ 18 padmagadã cakrã ÷aïkhã ca pàtu naþ . devo nçsiüha 19 ÷cakràbjagadà÷aïkhã namàmi tam . acyutaþ 20 ÷rãgadã padmã cakrã ÷aïkhã ca pàtu naþ . bàlaråpã ÷aïkhagadã upendra 21 ÷cakrapadmyapi . janàrdanaþ 22 padmacakrã ÷aïkhadhàrã gadàdharaþ . ÷aïkhã cakrã ca padmã ca hariþ 23 kaumodakãdharaþ . kçùõaþ 24 ÷aïkhã gadã padmã cakrã me bhuktimuktidaþ . àdimårtirvàsudevastasmàt saïkarùaõo'bhavat . saïkarùaõàcca pradyumnaþ pradyumnàdaniruddhakaþ . ke÷avàdi prabhedena ekaikasya tridhà kramàt . dvàda÷àkùarakaü stotraü caturviü÷atimårtimat . yaþ pañhecchçõuyàddvàpi nirlalaþ sartamàpnuyàt>% . caturviü÷atimårtãnàü dakùahastordhvàdiùvastanyàsabhedena nàmabhedavivçtiþ . mårtinàma dakùordhe dakùàdhaþ vàmordhve vàmàdhaþ . 1 ke÷avasya 1 padmam 1 ÷aïkhaþ 1 cakram 1 gadà 2 nàràyaõasya 1 ÷aïkhaþ 1 padmam 1 gadà 1 cakram 3 màdhavasya 1 gadà 1 cakram 1 ÷aïkhaþ 1 padmam 4 govindasya 1 cakram 1 gadà 1 padmam 1 ÷aïkhaþ 5 viùõoþ 2 gadà 2 padmam 2 ÷aïkhaþ 2 cakram 6 madhusådanasya 2 cakram 2 ÷aïkhaþ 2 padmam 2 gadà 7 trivikramasya 2 padmam 2 gadà 3 ÷aïkhaþ 3 cakram 8 vàmanasya 2 ÷aïkhaþ 2 cakram 2 gadà padmam 9 ÷rãdharasya 3 padmam 3 cakram 3 gadà 2 ÷aïkhaþ 10 hçùãke÷asya 3 gadà 4 cakram 3 pradyam 3 ÷aïkhaþ 11 padmanàbhasya 3 ÷aïkhaþ 3 padmam 2 cakram 3 gadà 12 dàmodarasya 4 padmam 3 ÷aïkhaþ 4 gadà 4 cakram 13 vàsudevasya 4 gadà 4 ÷aïkhaþ 3 cakram 3 padmam 14 saïkarùaõasya 5 gadà 5 ÷aïkhaþ 4 padmam 5 cakram 15 pradyumrasya 3 cakram 6 ÷aïkhaþ 5 gadà 4 padmam 16 aniruddhasya 4 cakram 3 gadà 4 ÷aïkhaþ 5 padmam 17 puruùottamasya 5 cakram 4 padmam 5 ÷aïkhaþ 4 gadà 18 adhokùajasya 5 padmam 4 gadà 4 cakram 4 ÷aïkhaþ 19 nçsiühasya 6 cakram 5 padmam 6 gadà 5 ÷aïkhaþ 20 acyutasya 6 gadà 6 padmam 5 cakram 6 ÷aïkhaþ 21 upendrasya 4 ÷aïkhaþ 5 gadà 6 cakram 6 padmam 22 janàrhanasya 6 padmam 5 cakram 6 ÷aïkhaþ 5 gadà 23 hareþ 5 ÷aïkhaþ 6 cakram 6 padmam 6 gadà 24 kçùõasya 6 ÷aïkaþ 6 gadà 6 padmam 6 cakram hemàdrivraø khaø mudritapustake 114 pçø caturviü÷atimårtãnàü dhyànavàkyatvena yanmudritaü tatra ke÷avamårtiü vihàya vayorviü÷atimårtãnàü dhyànàni santi tatra carame viùõurbibharti yaþ ityatra %<kçùõobibharti ya>% ityeva bhavitumucitam viùõoþ pårvamuktatvàt kçùõasyànuktatvàt . tathà vàsudevàdãnàü trayoviü÷atimårtãnàmeva mårtij¤àpakàþ sàrdhaikàda÷a÷lokàþ santi ke÷avamårtij¤àpakamardhapadyaü patitam . tacca saüskartuþ pramàdava÷àt evaü mårtibhedalakùaõaikyamapi iti sudhãbhi÷cityam . caturùu hasteùu caturastravinyàsabhedàccaturviü÷atisaükhyakàeva mårtibhedà bhavanti . %<sthànàntamekàdicathàïkaghàtaþ saükhyàvibhedàþ>% lãlàø uktadi÷à 1 . 2 . 3 . 4 . 24 saükhyà iti tadvçttau uktam .

#<caturvidyà># strã catasraþ vidyà saüj¤àtvàt karmaø . 1 çgyajuþ sàmàtharvàkhyàsu vidyàsu . catasrovedaråpà vidyàasya . 2 caturvedàbhij¤e . tataþ svàrthe caturvarõàø ùya¤ anu÷atikàø ubhayapadavçddhiþ . càturvedya caturvedàbhij¤e

#<caturvidha># triø cataso vidhà asya . catuþprakàre %<eùa vo'bhihito dharmobràhmaõasya caturvidhaþ>% . %<pàruùyamançttaü ceva pai÷unya¤càpi sarva÷aþ . asambanghapralàpa÷ca bàómayaü syàccaturvidham>% iti ca manuþ . caturvidha÷arãràõi (jaràyujàõóajasvedajodbhijjàkhyàni) dhçtvà muktvà sahasra÷aþ . sukçtànmànavobhåtvà j¤ànã cenmàkùabhàpruyàt ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<caturvãja># naø samàhàradviguþ . %<methikàcandra÷åra¤ca kaõà jàjã yavànikà . etaccatuùñaya yuktaü caturvãjamiti smçtam>% bhàvapraø ukte vãjacatuùñaye . %<taccårõaü bhakùitaü nityaü nihanti pavanàmayàn . ajãrõaü ÷ålamàdhmànaü pàr÷va÷ålaü kañivyathàm>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<caturveda># puø catvàrovedàþ pratipàdakà asya, caturo bedàn vetti adhãte và vida--aõ upaø saø và . 1 parame÷vare %<caturveda÷caturhotra÷caturàtmà sanàtanaþ>% harivaø 238 aø . 2 caturvedàbhij¤e ca . tataþ svàrthe ùya¤ . caturvedasyobhaya padavçddhiþ . càturvaidya tadarthe puø .

#<caturvedavid># puø caturo vedàn vetti vida--kvip 6 taø . 1 viùõau %<caturàtmà caturbhàva÷caturvedavidekapàd>% viùõu saø . 2 caturvedàbhij¤amàtre ca .

#<caturvyåha># puø catvàro vyåhà asya . 1 viùõau %<caturvyåha÷caturgatiþ>% viùõusaø . %<÷arãrapuruùaþ, chandaþ puruùoveda puruùo mahàpuruùaþ iyi vahvçcopaniùaduktà÷catvàrovyåhà asyeti caturùyåhaþ>% bhàø . %<caturàtmà caturvyåhaþ>% viùõusaø . %<sçùñyàdikàryàrthaü catvàrovyåhà vibhàgà vàsudevasaïkarùaõapradyumnàniruddhasaüj¤à mårtayo yasyasaþ>% bhàùyam . ubhayavidhavyutpattiyogàttu dvinàmatayà dvidhà prayogaþ . tathà . %<vyåhyàtmàna¤caturdhà vai vàsudevàdimårtibhiþ . tçùñyàdãna prakorovyeùa vi÷rutàtmà janàrdanaþ>% iti viùõupuþ . màrkaõóeyapuràõe ca målakàraõaü vàsudevàkhyaü vyåhamuktroktam %<dvidãyà pçthivã mårdhnà ÷eùàkhyà dhàrayatyadhaþ . tàmasã sà samàkhyàtà tirya ktve samupà÷rità . tçtãyà karma kurute prajàpàlana tatparà . satvodriktà tu sà j¤eyà dharmasaüsthàna kàriõã . caturthã jalamadhyasthà ÷ete pannagatalpagà . ràjasyàstadguõaþ sargaü sà karoti sadaiva hi>% . pàïkhye 2 mokùa÷àstre . tatra hi heyaü hànaü heyahetuþ hànàpàya÷ceti catvàrovyåhàþ pratipàdyàþsanti . tatra trividhai duþkhaü heyam . tadatyantanivçttirhànam . prakçtipuraùasaüyogadvàrà càviveko heyahetuþ . vivekakhyàtistu hànopàya iti . 3 cikitsà÷àstre ca naø . tatra ca roga àrogyaü roganidànaü bhaiùajyamiti ca tvàroyyåhà uktàþ iti tasya tathàtvam .

#<caturhàyana(õa)># triø catvàrohàyanà asya . caturvarùodbhave jantau vayovàcitve striyàü ïãp õatva¤ca . vayo' nyatra na ïãp õatvaü và . caturhàyanà ÷àlà .

#<caturhotç># puø karmaø . caturvedoktahomacatuùñayakàriùu hotçùu %<caturhotàr àpriya÷càturmàsyàni nãvidaþ>% athaø 11 . 7 . 19 . caturhotéõàü karma aõ . càturhotra tatkçtakarmaõi . %<caturbhuja÷caturmårti÷càturhotrapravartakaþ>% hàravaø 379 aø .

#<caturhotra># puø catvàri hotràõi homà prãtyarthà asya . 1 viùõau parame÷vare . caturveda÷caturhotra÷caturàtmà sanàtanà harivaüø 238 aø .

#<caturhotraka># naø catvàri hotràõi yatra karmaõi kap . caturhotravidhàyake caturvede %<trayyà caturhotrakabidyayà ca>% bhàgaø 7 . 3 . 28 .

#<catula># triø cata--ulac . sthàpayitari saükùiptasàø .

#<catu÷cakra># naø rudrayàmalokte dãkùàïgemantra÷uddhij¤àpake cakrabhede yathà %<catu÷cakram pravakùyàmi ÷çõu pàrvatãvallabha . vàmadakùiõayogena rekhàpa¤cakamàlisvet . pårvapa÷cimabhedena pa¤ca rekhàþ samàlikhet . patuùkoùñhe dakùabhàge catuùkoùñhe ca mantravit . tadadha÷ca catuùkoùñhe tadvàmasthe caturgçha . pralikhet krama÷a÷càdye caturmandiramadhyage . snigdha¤ca ÷ãtalaü japnaü siddha¤càpi tataþ param . akàra¤ca ukàra¤ca ëmokàraü tataþ param . snigdhasthamiti varõaü ca ÷ãtalasthaü ÷çõu prabho! . àkàra¤ca åkàra¤ca ëmaukàraü tataþ param . tadadhojapragehasthaü varõaü ÷çõu mahàprabho . ikàra¤ca çkàra¤ca etamoïkàrasaþ param . siddhagehasthitaü varõaü ÷çõu sarvasukhapradam . ãkàra¤ca ékàra¤ca aukàra¤ca tataþ param . dakùe caturgehasthitàn varõàn tava vadàmi tàn . àhlàdaü càpi pratyàyaü mukhya¤ca ÷uddhamityapi . etatkoùñhasthitàn sarvàn ÷ubhà÷ubhaphalapradàn . kakàra¤ca khakàra¤ca jhakàra¤ca ¤akàrakam . àhlàdasthamiti proktaü pràptimàtreõa siddhidam . pratyàyasthaü gakàra¤ca ghakàraü sacamityapi . musvyasthaü hi ïakàra¤ca ñakàraü óañhamityapi . ÷uddhastha¤ca óhakàra¤ca õakàraü ptatamityapi . tadadhaþsthaü caturgehaü laukikaü sandhikaü tathà . mànasikaü ràjasikaü caturgehasthitaü tvimam . laukikasthaü thakàra¤ca dakàraü ca makàrakam . sàtvikasthaü dhakàra¤ca nakàra¤ca yakàrakam . mànasikasthaü ÷çõu bho pakàraü ca phakàrakam . tadvàmasthacaturgehaü ÷çõu pa¤cànana! prabho! . suptaü kùipta¤ca lipta¤ca duùñamandaü prakãrtitam . etadgehasthitàn varõamàtràn gçhõàti yonaraþ . varjayitvà suptamantraü kùiptaü lipta¤ca duùñakam . aihike siddhimàpnoti pare muktimabàpnuyàt . yadyabhàmyava÷àt suptàdiùu geheùu labhyate . tadà mantraü ÷odhayet vai suptastambhitakãlitaiþ . vardhitairdoùajàlasthaira÷ubhaü bhåta÷uddhaye . bhåtalipyà puñãkçtya japtvà siddhiü tato labhet . na tu và varjayet gehaü catuùkaü varõaveùñitam . suptagehasthitaü varõaü ÷çõuùva pa¤cakànana . bakàra¤ca bhakàra¤ca tato'nyagçhasaüsthitam . ÷akàra¤ca lakàra¤ca liptagehasthitaü dvayam . ùakàra¤ca kùakàra¤ca liptagehasthitaü dvayas . duùñageha sthitaü nàtha! sakàraü gaganaü tathà . nijasvabhàvamuktaü yattanmantraü samupà÷rayet>% .

#<catu÷catvàriü÷at># strã caturadhikà catvàriü÷at . (coyàlli÷a) 1 caturadhikacatvàriü÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . paraõe óañ . catu÷catvàriü÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<catu÷÷çïga># puø catvàri ÷çïgàõyasya . 1 ku÷advãpastha varùapatrete %<babhru÷catu÷÷çïgaþ kapilàcitrakåñodevànãkaårdhvarosà draviõaþ>% bhàga05 20 . 11 ÷loø . 2 parame÷vare ca . %<catvàri ÷çïgà trayo asya pàdà dve÷ãrùe>% ityàdi ÷rutau tasya catra÷÷çïgatvoktestathàtyam . 3 ÷abda÷àstre ca tasya nàmàkhyàtanipàtopasagaråpacaturvidhàrthabodhakatvàt tathàtvam .

@<[Page 2880b]>@
#<catuùka># naø caturavayava catvàrà'veyabàyasya và kan . 1 catuþsaükhyàyàü 2 tadanvite ca %<ekaü dvikaü trikaü caiva catuùka>% pa¤cakaü tathà . tàmàrthà iti sarve'mã pakùàþ ÷àstre vyavasthitàþ hariþ . %<etat kaùñatamaü vidyàt catuùkaü kàmaje gaõe>% dvikantrika¤catuùka¤ca pa¤caka¤ca ÷ataü samam iti ca manuþ . 3 catustambhe maõóapabhede %<catuùkapuùpaprakaràvakãrõayoþ>% %<nàrya÷catuùkàbhisursva vyanaipuþ>% iti ca kumàø . %<nàrãsanàüsãva catuùkamantaþ>% raghuþ . 4 ma÷akàryàü (ma÷àri) 5 puùkariõãbhede ca strã ïãp mediø . 6 yaùñibhede naø ÷abdàrthaø .

#<catuùkarõã># strã catvàraþ karõà asyà ïãù . 1 kumàrànucara màtçbhede %<kùurakarõã catuùkarõã karõapràvaraõà tathà>% bhàø ÷aø 47 aø kumàrànucaramàtçgaõoktau . catvàra 1 karõàþ ÷ravaõasàdhanaü yatra . 2 dvàbhyàü kriyasàõe mantre pupa %<ùañkarõobhidyate mantra÷catuùkarõaþ sthirobhavet>% pa¤cataø .

#<catuùkala># puø catasraþ kalàþ màtràyatra . àryàdiùu caturmàtràyute gaõabhede %<j¤eyà sarvàntamadhyàdiguravo'tra catu ùkalàþ . gaõà÷caturlaghåpetàþ pa¤càryàdiùu saüsthitàþ>% vçø ra

#<catuùkoõa># triø catvàraþ koõà atra . 1 catura÷re tadàkàraü 2 kùetrabhede naø .

#<catuùñaya># triø catvàro' vayavà vidhà asya tayap . 1 caturvidha bhàgavati catuùke . striyàü ïãp %<pravçttiràsocchabdànàü caritàrthà catuùñayã>% kumàraþ . %<tadaiùu sarvamepyetatpayu¤jãta catuùñayam>% manuþ . %<catuùñayamarthadehàdidaõóam>% caturõàmabayavaþ tayap . 2 catuþsakhyàyàm %<yuktaü maõãstambhacatuùñayena>% kumàø . %<kendraü catuùñayaü j¤eyam>% nãlaø tàø ukteùu 3 lagnacaturthasaptamada÷amasthàneùu naø .

#<catuùñoma># puø caturuttaraþ stomaþ trivçtpa¤cada÷asaptada÷aikaviü÷ànàü samåhaþ madhyapadalopã saø . caturuttarastome %<bivarto'ùñàcatthàriü÷aþ dhartraü catuùñomaþ>% yajuø 14 . 33 . caturdikùu ståyamànatvàt 3 vàyau ca . %<yaeva catuùñoma stomastaü tadupadadhàti tadyattamàha dhartramiti pratiùñhà vai dhartraü pratiùñhà catuùñomo'tho vàyurvàva dhartraü catuùñomaþ sa vyàbhi÷catasçbhirdigbhiþ stute vàyurvai sarveùàü bhåtànàü pratiùñhà tadetadråpamupadadhàtãti>% ÷ataø bràø 8 . 4 . 1 . 26 . 3 stomabhede . %<samãcãrdi÷aþ spçtà÷catuùñomaþ stomaþ>% yajuø 14 . 25 . %<catuùñomena stosena samãcãþ samocyàdi÷aþ spçtàþ>% vedadã0

@<[Page 2881a]>@
#<catuùpa¤cà÷at># strã caturadhikà pa¤cà÷at . (cauyànna) 1 catu ruttarapa¤cà÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . tataþ påraõe óañ . catuùpa¤cà÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<catuùpatrã># strã catvàri catvàri patràõyasyàþ jàtitvàt ïãù . 1 suniùaõake (susuni) ÷àkabhede %<càïgerã sadç÷aþ patrai÷caturdala iti smçtaþ . ÷àkojalànvite de÷e catuùpatrãti cocyate>% ÷abdàrthaciø . 2 kùudrapàùàõabhedini ca ràjaniø .

#<catuùpatha># puø catvàraþ panthànaþ brahmacaryàdayaþ à÷ramà yasya ac samàø . 1 bràhmaõe amaraþ bràhmaõànàü hi %<eùa vo'bhihito dharmo bràhmaõasya caturvidhaþ>% manunà càturà÷ramyasya uktatvàt tathàtvam . caturõàü pathàü samàhàraþ ac . 2 caturmukhe (caumàthà) pathi .

#<catuùpathaniketà># strã catuùpathe niketo'syàþ . kumàrànucara màtçbhede %<catuùpathaniketà ca gokarõà mahiùànanà>% bhàø ÷aø 47 vaø kumàrànucaramàtçgaõoktau .

#<catuùpatharatà># strã 7 taø . kumàrànucaramàtçbhede . %<catuùpatharatà caiva bhåtitãrthà'nyagocarà>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<catuùpada># puüstrã catvàri padàni caraõà asya . 1 catu÷caraõe gavàdau jantau striyàü jàtitvàt ïãù . 2 tiyyardharåpe dhruvakaraõabhode naø . karaõa÷abde 1690 pçø såø siø vàkye dç÷yam . asya ÷abdakaø puüstvoktiþ sauràgamaviruddhà . %<mçgadhanuràdyàntyàrdhe vçùàjasihà÷catu÷caraõàþ>% jyoø taø ukteùu 3 makaràdyàrdhadhanurantyàrdhameùavçùasiüharà÷iùu puø . strãõàü 4 karaõabhede naø hemacaø .

#<catuùpadavaikçta># naø 6 taø . vçø saø ukte catuùpadajantuprasavàdivikàre yathà %<parayonàvabhigamanaü bhavati tira÷càmasàdhu dhegånàm . ukùàõo vànyo'nyaü pibanti ÷và và surabhiputram . pràsatrayeõa vidyàt tasminniþsaü÷ayaü paràgamanam . tatpaticàtàyaitau ÷lokau gargeõa nirdiùñau . tyàgo vivàsanaü dànaü tattasyà÷u ÷ubhaü bhavet . tarpayedvràhmaõàü ÷càtra japahomàü÷ca kàrayet . sthàlãpàkena dhàtàra pa÷unà ca purohitaþ . pràjàpatyena mantreõa yajedbahula dakùiõam>% 46 aø .

#<catuùpadã># strã catvàraþ pàdà asyàþ antyalopaþ samàø và ïãù pàdaþ padbhàvaþ . 1 padye %<padyaü catuùpadã tacca vçttaü jàtiriti dvidhà>% chandomaø . 2 pràkçtabhàùàdiprasiddhe (caupàyà) chandomede 3 catu÷caraõa strãpa÷au ca anyaliïge catuùpàdityeva .

#<catuùparõã># strã catvàri catvàri patre patre parõànyasyàþ ïãù . (susunã) ÷àkabhede . ràjaniø .

#<catuùpàñã># strã catasrodi÷aþ pàñhayati pàñi--aõ upaø saø . nadyàü ÷abdamàlà

#<catuùpàñhã># strã caturõàü vedànàü pàñho'tra gauràø ïãù . chàtràõàmadhyayanamaõóape (caupàóã) gçhe .

#<catuùpàõi># puø catvàraþ pàõayo'sya . 1 viùõau hàràø 2 caturbàhuyuktamàtre triø .

#<catuùpàd># triø catvàraþ pàdà asya antyalopaþ samàø . catura÷caõayukte gavàdau striyàü ïãù pàdaþ padbhàvaþ catuùpadãtyeva . samàsàntyavidheranityatvàt antyalopàbhàve catuùpàdo'pi tatràrthe %<bhinnacihnacatuùpàdaü viùamaü parikãrtitam>% chandomaø .

#<catustana># strã catvàraþ stanà asyàþ và na ïãù . surabhau gavi . %<tasyai stanànunnayati . ådhasastat stanànunnayati sà catustanà bhavati catustanà hi gauþ>% ÷ataø vràø 6 . 5 . 2 . 18 . 2 . mahiùyàdau ca ùakùe ïãùi catustanãtyapi .

#<catustriü÷at># strã caturadhikà triü÷at . (cauti÷a) 1 caturadhikatriü÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . påraõe óañ . catustriü÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<catustriü÷ajjàtaka># puø buddhabhede hemacaø .

#<catussana># puø baø vaø caturõàü dharmàrthakàmamokùàõàü sanaþ dàtà sana--dàne ac 6 taø catvàraþ saneti÷abdà nàmni yeùàü và . 1 sanakasanatkumàrasanandasanàtanetinàmakeùu caturùu brahmaputreùu çùiùu tannàmnàü sanàditvena tathàtvam . 2 tadavatàradhàriõi caturvagadàtari và 2 viùõau puø %<taptaü tapo vividhalokasisçkùayà me àdau sanàtsvatapasaþ sa catuþsano'bhåt>% bhàgaø 2 . 7 . 6 .

#<catussrakti># puø catasraþ sraktayaþ koõàdigråpà asya . caturdigavacchinne . %<catuþsraktirnàbhirçtasya>% yajuø 38 . 20 . %<catasraþ sraktayaþ koõà digråpàyasya saþ>% vedadãø . %<catuþsraktireùa kåpo bhavati>% ÷ataø vràø 6 . 3 . 3 . 26 .

#<catåràjã># strã caturõàü ràj¤àü samàhàraþ ñac samaø . caturaïga krãóàyàü krãóàbhede caturaïga÷abde 2863 pçø dç÷yam .

#<catåràtra># naø catusçõàü ràtrãõàü samàhàraþ catusçbhiþ ràtribhirnirvçttaþ aõ tasya luk và ac sumàø %<saükhyàpårbaü ràtramiti>% pàø klãvatvam . 1 catusçùu ràtriùu 2 tatsàdhye kratubhede ca . %<catåràtram>% kàtyàø ÷rauø 19 . 1 . 14 . %<ayaü kraturbhavatoti ÷eùaþ>% karkaþ . catåràtràdiùvadhikam kàtyà÷rauø 23 . 1 . 7 . %<sahasramadhikaü dakùiõà>% karkaþ .

#<catvara># naø cata--ùvarac . 1 sthaõóile homàtha kçtasaüskçta bhåbhàge 2 gçhàdbahiraïgane (uñhàna) (càtàla) iti ca khyàte 3 sthàne amaraþ %<gçhyantàü gçhavàståni kàryantàü trikacatvaràþ>% hariø 116 aø . 4 nànàjanasthànànàü vàsasthàne %<sahi ÷reùñhicatvare prativasati>% mçcchaø . %<na catvare ni÷i tiùñhet nigåóhaþ>% bhàø uø 36 aø . (cotàrà) 5 khyàte sthàne %<catvaràn ràjamàrgàü÷ca samànantaþpuràõi vaþ>% harivaüø 116 aø . 6 catçsçõàü rathyànàü saïgame ÷abdàrthaciø . %<anurathyàsu sarvàsu catvareùu ca kaurava!>% bhàø vaø 15 aø .

#<catvaravàsinã># strã catvare vastuü ÷ãlamasyàþ vasa--õini ïãp . kumàrànucaramàtçbhede . %<çkùàmbikà nimbuñikà ràmà catvaravàsinã>% bhàø 47 aø .

#<catvàriü÷at># strã catasroda÷atayaþ parimàõamasyàþ . %<païktiviü÷atitriü÷accatvàriü÷at>% ityàdi pàø niø . (càlli÷a) 1 saükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . tataþ påraõe tamap . catvàriü÷attama tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<catvàla># puø cata--vàla¤ saüj¤àpårvakatvena vçddheranityatvàt na vçddhiþ . càtvàle 1 homakuõóe 3 darbhe ca mediø .

#<cada># yàcane bhvàø dvikaø ubhaø señ . cadati te edit acadãt acadiùñàm . cacàda cedatuþ cede .

#<cada># àhlàde dãptau ca bhvàø akaø paø señ idit . candati acandãt cacanda cacandatuþ . candraþ .

#<cadira># puüstrã cada--kirac . 1 hastini 2 bhujage ca striyàü jàtitvàt ïãù . 3 candre 4 karpåre ca puø saükùiptasàø .

#<cana># hiüme bhvàø paø sakaø señ . canati acanãt--acànãt cacàna cenatuþ . mit õici canayati te .

#<cana># ÷abde tuø praø akaø señ . canati acà (ca) nãt cacàna cenatuþ . õici cànayati .

#<cana># avyaø cana--÷abde ac . asàkalye %<asàkalye tu ciccana>% ityamaraþ . samuccàyàrthakaca÷abdena na¤aþ samàsa ityanye %<yuvoridàpa÷cana pra miõanti vrataü vàm>% çø 2 . 24 . 12 . canetyetatpadadvayasamudàyaþ . aikapadyaü tvadhyàpaka bhàmpradàyikam . 2 netyarthe %<pårvã÷cana prasitayastaranti>% çø 7 . 32 . 13 . %<caneti samudàyo netyarthe>% bhàø . 3 apyarthe %<svapna÷canedançtasya prayotà>% çø 7 . 86 . 6 . %<svapna÷cana svapno'pi>% bhàø . %<mahimna eùàü pitara÷cane÷ire>% çø 10 . 56 . 4 . pitara÷cana pitaro'pi yattu mugdhavoø %<kimaþktyantàcciccanau>% vibhaktyantàt kimaþ ciccanapratyayau vihitau taccintyam apyarthakena asàkalyàrthena và cana÷abdena gatàrthatvàt kadàcana katha¤canetyàdau kadàpi kathaprapãtyarthalàbhàt na pratyayàntarakalpanam . pràguktaprayoge kimo'bhàve'pi prayogadar÷anàt kima ityasya pràryikatvakalpane'pi canapratyaye pare pårbasupaþ lopàpatte÷ca . tanmate cittvena pratyayasyàvyayasaj¤akatvàt tayo÷cittvàbhàvenànavyayatvàpatteþ svarabailakùaõyànupapatte÷ca

#<canas># naø cày påjàdau %<càyateranne hrasva÷ca>% uõàø asun càt nuñ . 1 bhakte ujjvaø . %<cano dhàþ sahaso yaho>% çø 1 . 2 . 6 . 10 . %<canodadhiùva pacatota somam>% niruktadhçta÷rutiþ .

#<canasita># naø ca na ÷abde ac canaþ sita avasànamasya . bràhmaõasyàpratyakùanàmabhede . %<nàdhyakùanàmnà''cakùãta canasitetyarhatà saha . sambhàùamàõo vråyàdvicakùaõetãtarairiti>% karkadhçtamanuvàkyam . %<jàgartyetàü ràtriü krãte ràjani dvitãyàü ÷vaþ sutyàyàü tçtãyàü canasitaü vicakùaõamiti>% nàmadheyànteùu dadhàti canasiteti vràhmaõaü, vicakùaõeti ràjanyavai÷yau %<vicakùaõacanasitavatãü vàcam>% kàtyàø ÷rauø 7 . 5 . 7 . %<vicakùaõa÷abdavatãü canasita÷abdavatãü ca vàca bràhmaõàdinàmadheyabhåtàü vàõãü vadet>% karkaþ .

#<canasya># cano'nnamicchati kyac nàmadhàtuþ annecchàyàü paraø akaø señ canasyati acanasyãt . %<purubhujà canasyatam>% çø 1 . 3 . 1 .

#<caniùñha># triø canonnam upacàràt tadvàn tataþ ati÷aye iùñhan óidvadbhàve ñilopaþ . annavattame %<asme vo astu sumati÷caniùñhà>% çø 7 . 57 . 4 . %<caniùñhà annavattamà>% bhàø .

#<canda># puø cadi ahlàdane õyantàt ac . 1 candre 2 karùåre ca ÷abdàrtharaø .

#<canda(ndra)ka># puø canda(ndra)iva kàyati ÷ubhratvàt kai--ka . (càüdà) matsyabhede %<canda(ndra)korucikçt valya÷cànabhiùyandakçdapi>% ràjavallabhaþ .

#<candana># puø naø cadi--õyantàt lyu . svatàmakhyàte malayàcalaje vçkùavi÷eùe tadbhedaguõàdikaü bhàvapraø ukte yathà ÷rãkhaõóaü candanaü na strã bhadra÷rãstailaparõikaþ . gandhasàro malayajastathà candradyuti÷ca saþ . svàde tiktaü kaùe pãtaü chede raktaü tanau sitam . granthikoñarasaüyuktaü candanaü ÷reùñhamucyate . candanaü ÷otalaü råkùaü tiktamàhlàdanaü laghu . ÷rama÷oùaviùa÷leùmavçùõàpittàsradàhanut . atha pãtacandanam (kalamyaka) . %<kàlãyakantu kàlãyaü ùãtàbhaü haricandanam . haripriyaü kàlasàraü tathà kàlànusàryapi . kàlãyakaü raktaguõaü vi÷eùàtaïganà÷anam>% . atha raktacandanam raktacandana màkhyàtaü raktàïgaü kùudracandanam . tilapårõaü raktasàraü tatpravàlaphalaü smçtam . raktaü ÷ãtaü guru svàdu charditçùõà mlapittahçt . tiktaü netrahitaü vçùyaü jvaravraõaviùàpaham . tatra puüsi %<satvasaü÷rayasukho'pi dåùyate kçùõasarpa÷i÷uneva candanaþ>% ÷akuø . klãve %<vinà malayamanyatra candanaü na vivardhate>% pa¤cataø . %<tataþ kçta hnikàþ sarve divyacandanabhåùitàþ>% bhàø saø 57 aø . %<candracandanarolambarutàdyuddãpanaü matam>% sàø daø tasya ÷çïgàroddãpakatvamuktam . 2 raktacandane naø mediø 3 vànarabhede puø hemaø . 4 ÷àrivoùadhau strã ràjaniø . (madhukhàlã) nagarãsamãpasthe 5 nadãbhede ca strã .

#<candanagiri># puø candanasyotpattisthànaü giriþ . malayàcale

#<candanagopã># strã candanamapi gopàyati gupa--aõ . ÷àrivàbhede ràjaniø .

#<candanadhenu># strã patiputravatyà mçtàyà nàryà udde÷ena putradàtavyàyàü candranàïkitadhenau . tadvidhimàha ratnàkare devalaþ %<jãvadbhartrã tu yà nàrã putriõã mriyate yadi . savatsàmaïkitàü dhenumàcàryàya pradàpayet . patiputravatã nàrã mriyate yàgratastayoþ . vçùaü nacot sçjet putraþ pità yàvacca jãvati>% . tathà karmopade÷inyàü bràhmaõasarvasne càhalàyudhadhçtàni vacanàni smçtiþ patiputrabatã nàrã mriyate bharturagrataþ . candanenàïkitàü %<dhenuü tasyàþsvargàya kalpayet>% . tathà jàtåkarõaþ ghenuü candanamàlipya yo dadyànmàtçhetave . yadi pàpaõatairyuktà tathàpi svargamàpnuyàt . tathà va÷iùñhaþ %<na yukta÷ca vçùotsargaþ pità yàvat tu jãvati . candanenàïkitàü dhenumàcàryàya pradàpayet>% . %<caturhasto bhavedpåpo yaj¤avçkùasamudbhavaþ . vartulaþ ÷obhanaþ sthånaþ kartavyo ghenumaulikaþ . vilvasya bakulasyaiva kalau yåpaþ pra÷asyate . abhàve vàruõenàpi yåpaü kuryàdvidhànataþ>% . %<taruõãråpa sampannaþ su÷ãlà ca payasvinã . nyàyàrjità gçhe jàtà deyà sà ÷rotriyàya gauþ . nadãtãre vane goùñhe devatàyataneùu ca . vrãhikùetre ku÷akùatre ràjadvàre catuùpathe>% . eùu vacaneùu vçùotsarganiùedhacandanadhenåt sargavidhyoryugapadupasaühàradar÷anàt vçùotsargasthàne pradhànatayà candanadhenåtsargaþ pratãyate ato'sya vçùotsargakàryakàritvàt tatkalahetutvaü labhyate . %<ekoddiùñaü na kurvãta nyàsinà¤caiva sarvadà . ahanyekàda÷e pràpte pàrvaõaü tu vidhãyate>% iti ÷ràddhavivekadhçto÷anovacane tridaõóasannyàsinàm ekoddiùñaniùedhapàrvaõa vidhyoryugapadupasaühàràt ekoddiùñasthàne pàrvaõamiva . yadvà patiputravatãråpapretavi÷eùàdhikçtavçùaü na cot sçjediti niùedhacandanadhenåtsargavidhibhyàü preta màtràdhikçtasàmànyavçùotsargavidhyavagataphalabhàvanàkaraõãbhåtavçùakarmakatyàgamanådya tatkarmãbhåtavçùamapahàya tatsthàne dhenumàtraguõavidhirlàthayàdavagamyate . pa÷uyàge sàmànyavidhyavagatàpaþpraõayaõãyàdhikaraõacamasasthàne %<godohenàpaþ praõavediti>% vi÷eùavidhinà godohaguõa vidhivat . %<nàlàbhe'pi prave÷inãm . upoùya dvàda÷ãü tatra trayoda÷yàntu pàraõam>% ityatra ekàda÷ãråpanimittasthàne dvàda÷ãmàtraguõavidhivacca . anyathà dhenåtsargasya pçthakkarmatve phalabhàvanàtat karaõaniyojyànàü pçthakkalpane goravaü syàt . uktavidhiniùedhayorupasaühàravaiyarthya¤ca syàt . tata÷ca kàraõaikyàt phalaikyamiti . candanadhenåtsarge'pi prentatva vimuktipårvakasvargapràptiþ phalam . evaü kipiloktamantrastha pàpavyapagamasvargapràrthanàyàapi tathaiva tàtparyam . tathà jàtåkarõavacanasthapàpasvargapadayorapi tathaiva tàtparyaü vodhyam . bhåtàrthànàü vidhi÷eùiõàmeva jaiminyukta pràmàõyena prakçte siddhe vidhi÷eùitve làghavàt %<pàpiùñhamapi ÷uddhena ÷uddhaü pàpakçtyàpi veti>% kàtyàyanavacanasya pàpapadasya pretatva eva tàtparyadar÷agàcca . atra yadyapi patiputravatãtyatra patiputravattvasya vi÷eùyãbhåtakartranvayi maraõànanvayitvena na vi÷eùaõatvaü kintåpalakùaõatvameva tata÷ca kàkavanto devadattasya gçhà itivat kàdàcitkatadvattàmàdàyàpi patiputravatãti prayoga upapadyate . tathàpi %<agratastayoþ>% %<bharturagrataþ>% ityàbhyàü maraõakàlikã pati putrasattà'vagamyate gavàü goùñhe itivat . atha và paràrdhànvayena dhenåtsargakàlikãti . naca %<apuùpità mçtà kàcit tasyàdhenu rvigarhità>% iti kapilavacane apuùpitàyàþ putrakartçkadhenåtsarganiùeghasyàprasaktatayà sapatnãputrakartçkadhenåtsarganiùedhapràptau taddçùñyà patiputravatãtyasya sapatnãputravatãparatvam ava÷yaü vàcyam . tadekavàkyatayà putriõãtyàdàvapi tathàtva miti vàcyam . apuùpiteti kapilàrdhasya prasakti parvakatàrthaü patipatravadnivçtta rajaskàyà dhenåtsarga niùedhàrthatvàt gatyàü satyàü lakùaõàyà vãjàbhàvàt . pativogivat dhvaüsapràgabhàvayorapi atthantàbhàvavirovitvamate tu ajàtapuùpastrãparatvaü và bhavatu tathàtve'pi %<tasyà dhenurvigarhiteti>% aprasaktàrthàpri apuùpità dhenudànanindà stutiparà . yathà harerutthàne %<pauùõa ÷epreõa kintena pratipadyatha yoni÷i>% ityaprasaktàpi nindà ekàda÷yàdipaurõamàsyantapa¤cake revatyantapàdayonavidhi stutiparà yathà và vedagàne %<yo girà gireti bråyàt sa àtmànamapi giret>% ityaprasaktanindà airaü kçtvà avagirediti vidheþ stutiparà . ataeva uktaü÷àvaramàùye %<na hi nindà nindyaü nindituü pravartate api tardvãvarat stotumiti>% . stutau hi aprasiddha guõadoùàropo na doùàya . nacàtra kàmyasyaiva kàrti vacàdivçùotsargasya sthàne dhenudànaü vidhãyate iti vàcyam . tanmàtraparatve mànàmàvàt . pratyuta mriyata iti vartamànàrthakavibhaktyà vartamànasàmãpyenàcirapramãtopasthite÷ca . ye tu %<bahvãnàmekapatnãnà mekà cat putriõã bhavet . sarvàstàstena putraiõa pràha putravatãrmanuriti>% manunà putravavãtvàmiyàvàdeva patiputravatãtyatra sapatnãputravatã pratãyate iti bruvate te'tãva bhràntàþ . putravatãtiùadasyàkhaõóatayà matupà patipadasyànvaye tañasthatvàpatteþ . ganu vçùatulyavayo varõovçùaþ syàddakùiõà dvijàþ . vçùotsarbhe tatà puüsàü strãõàü strãgorvi÷iùyate iti bhaviùyasaüvàdàddhenudànamidaü patiputravatyà vçùotsarge dakùiõàdà nasya vi÷eùaråpam, na tupradhànakarmàntaraü gauravàt . na ca dakùiõàyà aïgatvena phalàsaïgatiþ . %<yasma parõasayã juhåbhavati na sa pàpa÷loka ÷çõotãti>% vattadupapatteriti cet na vçùotsargadakùiõàta÷candanàïkita dhenudànasya prakaraõàntaràmnàyana prakaraõàntaranyàyataþ pradhànatvasiddheþ vçùotsargasthànãyatvenànuvartamàna ÷iùñàcàràt . dhenudànayuganaddhavçùotsarganiùedhànàmasaïgateþ kapilapa¤caràtre candanadhenudànasyàpãti kartavyatàyàü vçùaråpadakùiõàdàgavidhànàcca . yathà kapila uvàca %<ataþparaü pravakùmàmi dhenudànamanuttamam . patiputravatã nàrã mriyate bharturagrataþ . candanenàïkitàü dhenumàcàryàya nivedayet>% . tathàjãvadbhatrãtu yà nàrã putriõã triyate yadi . savatsàmaïkitàü dhenumàcàryàya nivedayet . sàdhvã pativratà nàrã mriyate yàgratastayoþ . vçùaü naivotsçjet putraþ pità yàvat tu jãvàti . mçtaputrà ca yà nàrã saügçhãtà tu yà bhavet . tasyà dhenurna dàtavyà vçùotsargo vidhãyate . %<apuùpità mçtà kàcittasyà dhenurvigarhità . dadyàddhenuü suto jyeùñhaþ kaniùñho vçùamutsçjet . dvayoþ sodarayoreko bhavet jyeùñhaþ pradhànataþ . trayàõàü dvà sutau jyeùñhau, caturõà¤ca trayaþ smçtàþ . pa¤cànàü sodaràõà¤ca trayojyeùñhàþ prakãrtitàþ . jyeùñhenaiva tu kartavyaü dhenudànaü vidhànataþ . hema÷çïgãüsmurai råpyaiþ su÷ãlàü vastrasaüyatàm . kàüsyodarãü tàmrapçùñhàü ghaõñàcàmarabhåùitàm . prabàla ùàlikàü dadyàt karõayorubhayorapi . candanenàïkitàü dhenumàcàryàya nivedayet . mavàü lokamavàpnoti divi devai÷ca modate . candanenàïkitàü dhenuü dattvàgacchet suràlayam . tàvattiùñhati svarloke yàvadàhåla saüplavam . nacotsargo vçùasyàtra vatsataryatvitasya ca . vçùotsarga vidhànena kartavyaü sarvakarma ca . mànaü stoketi mantreõa dakùe vaùo'jyasãti ca . dheno÷ca sakthide÷e tu tri÷ålàïkaü samàlikhet . vàmabhàge vi÷eùo 'yaü dakùe cakraü samàlikhet . tatrànyadvarjayedvidvànàcàryastu vidhànavit . tato vaisaülikheccakaü pa¤càïgula pramàõakam . ÷ålaü ùaóaïgulaü kàryaü dakùe vàme yathàvidhi . pårvà÷àbhimukhãü dhenuü yajamànottaràmukhaþ . mastakàdi krameõaiva pratimantraþ prapåjayet>% . %<evaüvi÷iùñàü tàü dhenuü dattvà tapaõamàrabhet . pucchaü gçhãtvà pitràdãn varùotsargavidhànataþ . ai÷ànyàü càlayet ki¤cit àcàryàya ca dakùiõàm . vçùabha¤ca tato dadyàdàcàryàya guõànvitam . påjayet bràhmaõàü÷caiva vastramàlyàdibhistataþ . kàüsyapàtraü vastrayugmaü suvarõa¤ca vi÷eùataþ . àcàryàya pradàtavyaü brahmaõe kanakantathà . àgatàn påjayedbhaktyà yathà÷akti vidhànataþ . dãnàrtakçpaõàdãü÷ca annàdyaiþ paripoùayet>% . pustakàntare pàñhàdhikyaü yathà %<ekàda÷àhe pretàyàþ ùaõmàse càvidake tathà . tripakùe màsike vàpi dadyàd gàü candranàïkitàm>% tathà varàhapuràõam %<ayane viùuve'ùñamyàü yugàdyàpårõimàsu ca . dar÷e manvantare caiva dhenuü dadyàt supåjitàm>% . narnu àdya÷ràddhe tripakùe bà ityàdinà àdya÷ràddhakartavyanityavçùotsarga kàlasya paraparakàlo gauõaþ . na và sarve mukhyàþ kàlàþsyuþ . tatra nàdyaþ tripakùàdau ÷iùñàcàravirodhàt . nàpi dvitoyaþ tripakùàdau nityatvabodhakàbhàvàt . vastutaþ àdya÷ràddhe vçùotsargasva nityatvaü tripakùàdau kàmyatvam . àdya÷ràddhapadam a÷aucàntadvitãyadinaparam a÷aucàntàt dvitãye'hnãtyàdyekavàkyatvàt . atra ca àdya ÷ràddhasya vighnapatitatvena ekàda÷yàdau kriyamàõatve vçùotsargamapi na kuryàt . àdya÷ràddhadine vçùotsargàkaraõe tripakùàdyànyatamakàle'pi vçùotsargasyàva÷yapretatya karãhàrakatvena tasya punaþ saüvatsarasàdhyasakçtkçtasya nityatvaü kalpyam . evaü dhenudànasyàpi . ataeva pårõa saüvatsare malamàsapàte'pi pràgakçta÷cet kàryaeva iti navãnàjaguþ . ekakartçkànekavçùotsargo'pi ÷iùñàcàràdekadine'pi . tathà hi svargalokagamanaphala÷ruteþ kàmyatvena %<yo bhåya àrabhate tasmin phale vi÷eùaþ>% iti nyàyàdavirodhaþ . nanu naimittikatvàt kathamàvçttiþ %<sakçt kçte kçtaþ ÷àstràrthaþ>% iti nyàyàt nacaikatra kriyàdvayamiti vacanàcca . atràyaü vi÷eùaþ kàmyanaimittikaü phalavi÷eùàrthaü bhåyaþ kàryaü, naimittikamàtraü tu sakçdeva . ki¤ca . saükràntyàdinimittaka÷ràddhamapi punaþ punaþ syàt . maivaü tatra pitçtçptiråpapradhànaphalasya sattvena caritàrthatvàt . atroktàni sarvàõyetàni vacanàni niryagadhikaraõanyàyamåkàni tathà hi tiryagadhikaraõe tiryakpaïgutryàrùeyadevatànàmanaghikàra iti yàgamàtre uktam . tatra hetavaþ tira÷càü vi÷iùñàntaþkaraõavirahàt tryàrùeyàõàm andhavadhiramåkànàmavekùaõa÷ravaõoccàraõavirahàt sàïgayàgàsàmarthye teùàü yathà yàgànadhikàrastadvadatra svapituþ pitçkçtyeùu
     %<kàro na vidyate>% iti chandogapari÷iùñe agniùvàttàdyantargaõànuktvà %<jãvatpitçka÷caitànanyà÷cetara>% iti kàtyàyanasåtre ca jãvatpitçkasya pitçtarpaõa niùedhàt vçùotsarge tadaïgabhåtatadpucchagalitodaka tarpaõavirahàt sàïgakaraõàsàmarthye vçùotsarge'naghikàraþ . ataeva dvaitanirõaye'pi striyàþ kiraõãbhåtaçgvàdhena yàgavadvçùot sargasya vàgha ukto vàcaspatimi÷reõa . dhenudànàïgatarpaõe tu pradhànàpikàra ÷ruteþ jãvatpitçkàdhikçtavi÷eùavighànàccàdhikàra evàbhyudayika÷ràddhavat janmamàsyu panayanàïgama÷ikhavapanavacca . ayantu sàmànya÷àstropajãvitvena nipedhaþ paryudàsa eva . sa yadi patiputravatobhinnàyà vçùotmargaü kuryàt ityevaümàtrastadà pårvabhàgavaiyarthyaü syàt . yadi patiputravatyà jãvatpitçkaputrabhinno vçùotsargaü kuryàditi vi÷iùñaråpastathàpi patiputravatyàstadubhayarahitàyà÷ca jãvatpivçkapautràdinà vçùotsargaþ syàt . càyuktaeva pràguktavacananyàyavirodhàt . tasmàt mamudàyavacanasàrthakyàya patiputravatãbhinnàyà vçùotsargaü kuryàt . tathà jãvatapivçkaminno vçùotsargaü kuryàt iti vacananyàya saüvàdàdvàkyadvayamevaü siddhyati pramàõadvauravasya marvairaïgãkçtatvàt dar÷apaurõamàsayoþ ùañpràdhànàpårvavat . aya voktadevalàdivacane %<jyeùñhenaiva tu kartavya dhenudànaü vidhànataþ>% ityantakàpilàdisakalavacanaparyàlocanayà kaniùñhaputravatãbhinnapatiputravatãtarajanasya kàpilapati prasåtakaniùñhaputrabhinnajovatpitçkàdanyo jano vçùotmaga kuryàt iti sàmànyata eva vçùotsargavidhiþ . tathà patiputravatyà jyeùñhaputraeva candanàïgitaghenumutsçjediti vidhi÷ca siddhyati . tata÷ca patiputravatyàþ kaniùñhaputrasattvaeva tadanyamçtapitçkeõa và vçùotsargaþ kàryaþ . kaniùñhatràbhàve tu na kenàpi . evaü patyàdinà na candanadhenu dànàmiti . pratiprasåtakaniùñhànyajovatpitakeõa na kasyàpi vçùotsargaþ kàrya ityapi ca paryavastitam . vastutastu patiputravatyà vçùotsarganiùedhe tatputrasya jãvatpitakatvenànadhikàra eva hetuþ na tu striyàþ patisattvaü putrasattvaü và mçtaputretyàdipàguktakàpilavacane patisattve kaniùñhaputrasattva ca vçùotsargàvagateþ tatputrasya pituþ sattva evànaghikàroktyà tanmaraõe vçùot sargàvagamàcca . na và tadubhayasuttva bhilitam uktanyàyàvagatasya tatputrasya jãvatpitçkatvahetoreva tàdç÷a niùedhapràpteþ patiputrasattvayornirvãjahetutvakalpanà naucityàt tayorvàcanikahetutve tu adçùñakalpanàyà anàyyatvàt siddhajãvatpitçkaniùedhaprapa¤catayà patiputravatyà niùedhopapattau adhikaniùedhakalpane gauravàcca . yastu jãvatpitçkavarùotsarganiùedhe patiputravatyàþ pçthamupasaühàraþ so'pi tasyàþ putrànadhikàramàtraprayuktasiddhavçùotsargàbhàvabhàgitvànuvàdaþ pårvavàkyàvagatadhenudànasya vçùotsargasthànãyatvaj¤àpanàrtha eveti pràgapi niråpitam . tata÷coktavacane tiryagadhikaraõanyàyapràptaü jãvatpitçkasya vçùotsargakartçtvàbhàvamandya sapatikàyà vçùotsargasthàne candanàïkitadhenåtsarga eva vidhãyate etena vçùotsargakartari kapilapratiprasåtasapatikàvçùotsargakçtimatkaniùñhaputrànyajãvatpitçketaratvavi÷eùaõaü sapatikàyà vçùotsargasthàne jyeùñhaputrasyaiva candanàïkitadhenåtsargamàtra÷ca labhyate . atojãvatpitçkeõa kàmyavçùotsargaþ patite pravrajite và pitari jãvati pitàmahàdivçùotsarga÷ca na ktàryaþ . evaü sapatikàyà api putrasya karmàyogyatve asattve và patyà kanyàdinà và vçùotsargaþ kàrya eveti sthitam . idantu ratnàkarahalàyudhà càryacåóàmaõividyàbhåùaõa÷ubhaïkaramahàdevabhaññàcàrya prabhçtãnàmapi sammataü teùàü pçthak pçthak paddhatirapi prasiddhàsti . kçcidde÷e smàrtabhaññàcàryasyàpi samåla paddhatirdç÷yate . ata evàtra vi÷eùàdar÷inàmanàcàro'nàcàra eva . atra bhaviùyoktaprakàrastu vaikalpikaeva %<smçti÷àstre vikalpo hi àkàïkùàpåraõe satãti>% jaiminyukteþ . tatratyapåjàhomàdyaïgeùu vi÷eùamantrokteþ . kapilakalpena vçùotsargadharmàtide÷ena vi÷eùoktaniràsàcca navyavàcaspatimatam . raghunandanamate tu candanadhenoþ kàmyatvamàtratvàt vçùotsargaü vrihàya kebala candanadhenudànaü na ÷àstrasiddhaü kàmyena nityabàdhàyogàt sati sàmarthye ubhayakartavyatàrthaü vçùotsarganindà candanadhenu dànastutiparà . raghunandanakçtatatpaddhatisattve'pi tasya kàmyasyaiva vidhànàrthatvam iti sàmpradàyikàþ

#<candanapuùpa># naø candananiva sugandhi puùpamasya . lavaïge ràjani0

#<candanamaya># triø candanàtmakaþ mayada . candanavçkùanirmite paryaïkàdau %<yaþ sarvaþ ÷rãparõyàþ paryaïko nirmitaþ sa phaladàtà>% ityupakrame candanamayoripughno dharmaya÷odãrgha jãvitakçt vçø saø 79 aø tanmayaparyaïkasya phalamuktam .

#<candana÷àrivà># strã candanaiva sugandhiþ ÷àrivà . ÷àrivà bhede ràjaniø .

#<candanasàra># puø candasyeva sàro'sya . 1 vajrakùàre ràjaniø 6 taø . 2 ghçùñacandanasàre ca .

#<candanàcala># puø candanasyàkaro'calaþ . malayàcale ràjaniø . candanàdriprabhçtayo'pyatra .

#<candanàdi># puø %<candana¤ca tatho÷ãraü karpårogandhavàkucã . elàkarcåragohålàþ saptaite candanàdayaþ>% iti vaidàkokte pittopa÷amane dravyasaptake .

#<candanàdya># naø %<candanàdyaü nakhaü vàpyaü yaùñi÷aileyapadmakam . ma¤jiùñhà saralaü dàru ÷añhyelàpåtike÷aram . patraü tailaü surà màüsã kakkolaü vanitàmbudam . haridre ÷àrive tiktà lavaïgàgurukuïkumam . tvagreõunalikañumistailaü mastu caturguõam . làkùàrasasamaü siddhaü grahaghnaü balavarõakçt . apasmàrajvaronmàdakçtyà'lakùmãvivà÷anam . àyuþpuùñikaraü caiva va÷ãkaraõamuttamam>% cakradattokte tailabhede .

#<candanãyà># strã candyate'nayà bàø karaõe anãyar . gorocanayàm ràjaniø .

#<candira># puüstrãø cadi--kirac . 1 gaje striyàü ïãù . 2 candre puø mediø .

#<candra># puø cadi--àhlàde õic--rak . vyomasthe jalamaye maõóalàkàre (càüda) khyàte padàrthe . tanmaõóalamànàdi indu÷abde 955 . 56 pçø uktam . sa ca grahabhedaþ tadadhiùñhàvçdevàdi grahayaj¤a÷abde 2757 pçø dar÷itam . adhikamindu÷abde 930 pçùñhàdau dç÷yam . tasyotpattiþ atrija÷abde 111 pçø uktam . tadvaü÷àdi harivaü÷e bhàgavate ca dç÷yam . candrasya digvalavarõàdij¤ànàya sarvagrahàõàü digbalàdyucyate tatra jyoø taø %<rakta÷yàmobhàskarogauraindurnàtyuccàïgoraktagauromahãjaþ . dårvà÷yàmoj¤ogururgauragàtraþ ÷yàmaþ ÷ukrobhàskariþ kçùõadehaþ>% . %<såryaþ ÷ukraþ kùamàputraþ saiühikeyaþ ÷aniþ ÷a÷ã . saumyastrida÷amantrã ca pràcyàdidigadhã÷varàþ>% . %<pràcyàü saumyasuràcàryau yàmyà bhàskarabhåmijau . pratyak saurirudãcyàntu sitendå digvalànvitau>% . %<bhaumàrkajãvàþ puruùàþ klãvau somajabhànujau . stryàkhyau bhàrgavacandrau dvau tatpatitvàttathocyate>% . %<candràrkajãvàj¤asitau kåjàkãü yathàkrama>% satvarajastamàüsi . %<kañulavaõatiktami÷ritamadhuràmlau ca kaùàyako'rkataþ>% . %<bràhmaõe ÷ukravàgo÷au kùatriye bhaumabhàskarau . candrovai÷ye budhaþ ÷ådre patirmando'ntyaje jane>% . %<çgvedàdhipatirjãvoyajuryedàdhipaþ sitaþ . sàmavedàdhipobhaumaþ ÷a÷ijo'tharvavedaràñ>% . %<madhupiïgaràdçkcatura÷ratanuþ pittaprakçtiþ savitàlpakacaþ . tanuvçttatanurbahuvàtakaphaþpràj¤a÷a÷ã mçduvàk ÷ubhadçk . bhåmijastaruõabhårtirudàraþ paittikaþ sucapalaþ kç÷amadhyaþ . ÷liùñàk satatahàsyarucirj¤aþ pittamàrutakaphaprakçti÷ca . vçhattanuþ piïgalamårdhajekùaõovçhaspatiþ ÷reùñhamatiþ kaphàtmakaþ . bhçguþ sukhã kàntavapuþ sulocanaþ kaphànilàtmà'sitavakramårdhajaþ . mando'lasaþ kaùiladçk kç÷adãrghagàtraþ sthålo'ïghrijaþ paruùalomakaco'nilàtmà>% mitràõi såryacchi÷ibhaumajãvàþ såryendujau sårya÷a÷àïkajãvàþ . àditya÷ukrau ravicandrabhaumà budhàrkajau candrajabhàrgavau ca . %<sitàsitau candramaso na ka÷cit budhaþ ÷a÷ã saumyasitau ravãndå . ravãndubhaumà ravitastvamitrà mitràvi÷eùastu samaþ pradiùñaþ . budhaþ kujejyàsphujidarkaputràþ, ÷ukràrkajau, bhaumasurejyamandàþ . ÷aniþ, kujejyau suraràjamantrã ravyàdito'mã samasaüj¤itàþ syuþ>% . taccàraphalàdikam vçø saø uktam tacca indu÷abde 931 . 32 pçø dç÷yam %<ardhàdånaþ ÷a÷ã pàpaþ>% samayàmçtam . adrijàtasomasya candralokapràptikathà kà÷ãkhaø 14 aø . %<pità somasya bho vipra! jaj¤e'trirbhagavànçùiþ . brahmaõomànasàt pårvaü prajàsargaü vidhitsataþ . anuttaraü nàma tapo yena taptaü hi tat purà . trãõi varùasahasràõi divyànãti hi nau ÷rutam . årdhamàcakrame tasya retaþ somatvamãyivaþ . netràbhyàü tacca susnàva da÷adhà dyotayatdi÷aþ . taü garbhavidhinà hçùñà da÷a devyo dadhustataþ . sametya dhàrayàmàsurnaiva tàþ sama÷aknuvan . yadà na dhàraõe ÷aktàstasya garbhasya tà di÷a . tatastàbhiþ sajåþ somoniùpapàta vasundharàm . patitaü somamàlokya brahmà lokapitàmahaþ . rathamàropayàmàsa lokànàü hitakàmyayà . sa tena rathamukhyena sàgaràntàü vasundharàm . dviþ saptakçtve druhiõa÷cakàràye pradakùiõam . tasya yat plàvitantejaþ pçthivãmanvapadyata . tenauùadhyaþ samudbhåtà yàbhiþ sandhàryate jagat . sa labdhatejà bhagavàn brahmaõà vardhitaþ svayam . tapastepe sahàbhàga! padmànàü da÷atãrda÷a . avimuktaü samàsàdya kùetraü paramapàvanam . saüsthàpya liïgamamçta candre÷àkhyaü khanàmataþ . vãjoùadhãnàü toyànàü ràjà' bhåcca dvijanmanàm . prasàdàddevadevasya vi÷ve÷asya pinàkinaþ . tatra kuõóaü vidhàyaikamamçtodamiti smçtam . yasyàmbupànasrànàbhyàü naro'j¤ànàt pramucyate . tuùñena devadevena svamaulau yodhçtaþ sadà . àdàya tatkalàmekàü jagatsa¤jãvanãü paràm . pa÷càddakùeõa ÷apto'pi màsànte kùayamàpya ca . àpyàyyate'sau kalayà punaregha tayà ÷a÷ã . sa tat pràpya mahadràjyaü somaþ somavatàü varaþ . ràjasåyaü samàjahre sahasra÷atadakùiõam . dakùiõàmadadat soma strilokàniti nau ÷rutam . tebhyo brahmarùimukhyebhyaþ sadasyebhya÷ca bhodvija! . hiraõyagarbho brahmàtrirbhçguryatrartvijo'bhavan . sadasyo'bhåddharistatra bahubhirmunibhirvçtaþ . taü sinã ca kuhå÷caiva dyutiþ puùñiþ prabhà vasuþ . kãrtirdhçti÷ca lakùmã÷ca nava devyaþ siùevira . umayà sahitaü rudraü santarpyàdhvarakarmaõà . pràpa somaiti khyàtiü dattàü somena ÷ambhunà . tatraiva taptavàn somastapaþ paramaduùkaram . tatraiva ràjasåya¤ca cakre candre÷varàgrataþ . tatraiva bràhmaõaiþ prãtairityukto'sau kalànidhiþ . somo'snàkaü bràhmaõànàü ràjà trailokyadakùiõaþ . tatraiva devadevasya vilocanapadaïgataþ . ÷ambhunà protamanasà trailokyàhlàdahetave . tvaü mamàpi parà mårtirityuktastattapãbalàt! jagattavodayaü pràpya bhaviùyati sukhodayam . tvatpãyåùa mayairhastaiþ spçùñametaccaràcaram! bhànutàpaparãta¤ca paràü gnàniü vihàsyati>% . %<iti dattvà varàn ÷ambhustasmai candramase dvija! . antarhito mahe÷ànastasmin vai÷ve÷vare pure . tadàrabhya ca loke'smin dvijaràjà'dhipo'bhavat>% . tasya màsamadhye dakùa÷àpàt kùayavçddhã pàdme svargakhaõóe ukte yathà %<a÷vinyàdyàstu dakùasya upayeme sutà vidhuþ . rohiõyà meva satataü baddhapremà raràma ha . dçùñvà taditaràstànu taptàþ pitaramabruvan . asmàkaü kàmadastàta . jàmàtà tava rohiõãm . ramayatyeva satataü tena taptà vayaü pitaþ! . tat ÷rutvà càpriyaü dakùaþ somamàha bhajasva bhoþ . premõà samena sarvàstvaü duhitérmama mànada! . jagçhe ta dvaconaiva somaþ saprema rohiõãm . tathaiva ramayàmàsa ÷rutvà dakùa÷cukopa ha . ÷a÷àpa tena bhavità'pakùãõo'smadvacàtigaþ . yakùmaõà ca parigrasto bhava tvaü kùãõaretakaþ . aya kùayamite tasmin sarvàstàþ sahitàþ striyaþ . pitaraü ÷araõaü pràptàþ kùãyate naþ patiþ pitaþ! . na vayaü tena vartàmo vinà sukhaniràkçtàþ . uvàca dakùa stàþ sarvà ÷àpo me nànyathà bhavet . màsamadhye pakùamekaü vardhatàü sa krameõa vai . kùayaü krameõa pràpnotu pakùamekaü vyavasthayà . evaü ÷àpaü vara¤caiva lebhe tasya vyavasthayà . tathaiva ràjate vyomni kùayavçddhã dadhadvidhuþ>% . jyotiùoktatatkàraõantu indu÷abde 933 pçø dar÷itam . 2 àhlàdajanakadravyamàtre trikàø . 3 karpåre 4 svarõe 5 jale 6 kàmpille puø mediø . 7 dvãprabhede ÷abdamàø . 8 visargavarõe tantrasaüketaþ cadi--dãptau rak . 9 kamanãye triø 10 mayåra picche mecake hemacaø . 11 ÷oõamuktàphale vyàóiþ . antyapadalope 12 candragupte nçpe ca . %<kråragrahaþ saketuþ candramasaüpårõamaõóalamidànãm>% mudràràø . %<candraü gatà padmaguõànna bhuïkte>% kumàø . %<badhåjana÷candramadha÷cakàra>% nàghaþ . %<candracandanarolambarutàdyuddãpanaü matam>% sàø daø tasya ÷çïgàrarasoddãpakatvamuktam . svarõe candrarathaþ %<hotà mandraþ ÷çõuvaccandrarathaþ>% çø 1 . 141 . 12 . 13 hãrake . candràghiùñhàtçke 14 mçga÷ironakùatre 15 ekàïke ca .

#<candraka># puø candra iva kàthati kai--ka . mayårapucchasthe candràkàre 1 padàrthe amaraþ . 2 nakhe ÷abdacaø 3 matsyamede (càüñà) ràjaniø . %<candrakastvanabhiùyandã madhuro balavardhanaþ>% ràjaniø tadguõàuktàþ . svàrthe ka . 4 candra÷abdàtha jale patitasnehàü÷asya candràkàre 5 maõóale ca %<yàü candrakaimedajalasya mahànadãnàm>% màghaþ . 6 sitamarice naø ràjaniø 7 ÷igruvãje naø ÷abdàrthaciø candrakojàto'pya tàrakàø itac . candrakita jàtacandrake triø .

#<candrakalà># strã 6 taø . candramaõóalasya ùoóa÷abhàgaikabhàge tàsàü nàmàni kalà÷abde 1784 pçø dar÷itàni tithibhede strãõàü dehàü÷abhede sthitànàü tàsàü nàmabhedà÷ca kàma ÷àntre uktà yathà %<puùà ya÷à sumanasà ratiþ pràptistathà dhçtiþ . çddhiþ maumyà marãci÷ca tathà caivàü÷umàlinã . aïgirà ÷a÷inã ceti chàyà samprårõamaõóalã . tuùñi÷caivàmçta . cetri kalàþ somasya poóa÷a>% .

#<candrakavat># puüstrã candako'styasya matup masya vaþ . mayåre %<pràdduvat sapadi candrakavàn drumàgràt>% màghaþ . triyàü ïãp .

@<[Page 2888b]>@
#<candrakàñuki># puø pravarabhede hemàø vraø khaø målaü vç÷yam .

#<candrakànta># puø candraþ kànto'bhãùño yasya . svanàmakhyàte 1 maõibhede taddar÷ane hi tasya jalasràvàt tatkàntatvam . 2 kairave, 3 ÷rãkhaõóacandane ca naø . 4 ràtrau, 5 jyotsnàyàü, strã mediø 6 candraghoùàyàü, candrapatnthà¤ca strã hemacaø . %<candrakàntodbhavaü vàri pittaghnaü vimalaü smçtam>% mu÷ruø . %<sàyaü ÷a÷àïkakiraõàhatacandrakàntaþ>% %<dçùñvà tasyàmala vapuridaü candrakàntànusàri>% amaru÷aø . %<candrakàntàbhidhà rau tau viràmaþ svaràùñau>% vçø raø ñãø ukte pa¤cada÷àkùarapàdake 7 chandobhede strã . 8 lakùmaõàtmaja candraketuràjadhànyàü strã candraketu÷abde dç÷yam .

#<candrakànti># naø candrasyeva kàntirasya ÷ubhratvàt . 1 rajate råpye, 6 taø . tadguõàdi bhàvapraø uktaü yathà
     %<tripurasya baghàrthàya nirnimiùairvilocanaiþ . nirãkùayàmàsa ÷ivaþ krodhena paripåritaþ . agnistatkàlamapatattasyaikasmàdvilocanàt . tatorudraþ samabhavadvai÷rànara iva jvalan . dvitãyàdapatannetràda÷ruvindustu vàmakàt . tasmàdrajatamutpannamuktavarmasu yojayet . kçtrima¤ca bhavettaddhi vaïgàdirasavogataþ . råpyantu rajataü tàra¤candrakànti sitaprayam . gurusnigdhaü mçdu÷vetaü dàhe chede ghanakùayam . varõàóhyaü candravat svacchaü råpyaü navaguõaü ÷ubham . kañhinaü kçtrimaü råkùaü raktaü pãtaü dalaü laghu . dàhacchedaghanairnaùñaü råkùaü duùñaü prakãrtitam . råpyaü ÷ãtaü kaùàyàmlaü svàdu pàkarasaü saram . vayasaþ sthàpanaü snigdhaü lekhanaü vàtapittajit . pramehàdikarogàü÷ca nà÷ayatyaciràddhruvam . tàraü ÷arã rasya karoti tàpaü viddhaü vanaü valaü yacchati ÷ukranà÷am . vãryaü balaü hanti tano÷ca puùñiü mahàgadàn ÷oùayati hya÷uddham>% . candrasya 2 dãptau

#<candrakin># puø strã candrako'styasya ini . mavåre trikàø striyàü ïãp .

#<candrakuõóa># puünaø 6 taø . kàmaråpasthe candrakçte kuõóabhede candrakåña÷abde dç÷yam .

#<candrakåña># puø kàmaråpasthe parvatabhede tatvàghà kàlikàø 81 aø %<pårvaü vàyugireþ ÷aila÷candrakåña iti smçtaþ . trikoõastàmrasaïkà÷astadårdhe candramaõóalam . dvitãyavargasyàdyantu vindvindubhyàmalaïkçtam . candravãjamiti proktaü tena candraü prapåjayat . adyàpi pratidar÷e tu parvataü taü ni÷àpatiþ . adakùiõãkarotyeva da÷abhãra÷mibhiryutaþ . tasyaiva pårvabhàge tu somakuõóàhvayaü saraþ . tatra snàtvà ca pãtvà ca naraþ kaivalyama÷nute . svargàdavabhçta÷candraþ kàmàkhyàsevane yadà . tadà tadra÷misaüghàta niþsçtàstoyarà÷ayaþ . taistoyairvàsavaþ kuõóamakarodindracandrayoþ . madhye puõyatamasthane svayaü brahma ÷ilopari . candrara÷misamudbhåta! candrakuõóamahodadheþ . sudhàsravaõa! sàhlàda! tvaü candra! kaluùaü hara . ityanena tu mantreõa susnàta÷ca candrapàthasi . candrakåñaü samàruhya påjayedyastu taü naraþ . avicchinnà santatistu sukàntà tasya jàyate . paratra candrabhavanaü bhittvà yàti paraü padam . tãre tu candrakåñasya nandano nàma vai giriþ . tasmin vasati ÷akrastu kàmàkhyàsevane rataþ . nya¤cabhàvaü samàsàdya sarvadeve÷varo hariþ . sevituü trida÷e÷ànãü satataü vartate naraþ . candrakåñasya tu girernandanasya tathàgireþ . pratidar÷aü tathà candraþ pradakùiõayati tridhà . candrakuõóajale snàtvà samàruhyàtha nandanam . àràdhya ÷akraü loke÷aü mahàphalamavàpnuyàt>% .

#<candrakåpa># puø candrakçtaþ kåpa kà÷ãsthe kåpabhede . %<candrakåpajale snàtvà jagràha niyamaü vratã>% kà÷ãkhaø 10 aø .

#<candraketu># puø bhàratapra÷iddhe 1 saubalànucare sainyabhede %<÷atra¤jayaü candraketu>% mahàmegha suvarcasam . såryabhàsa¤ca pa¤caitàn hatvà vivyàdha saubalam bhàø droø 48 aø . 2 lakùmaõàtmajabhede . tasva de÷abhede ràjyàbhiùekakathà ràgàø uø 103 saø %<imau kumàrau saumitre! tava dharmavi÷àradau . aïgada÷candraketu÷ca ràjyàrthe dçóhavikramau . imau ràjye'bhiùekùyàmi de÷aþ sàdhu vicãyatàm . ramaõãyohyasaütàdhorametàü yatra dhanvinau . na ràj¤à yatra pãóà syànnà÷ramàõàü vinà÷anam . sa de÷o dç÷yatàü saumya nàparàdhyàmahe yathà . tathàktavati ràme tu bharataþ pratyuvàca ha . ayaü kàrupatho de÷o ramaõãyo niràmayaþ . nive÷yatàü tatra puramaïgadasya mahàtmanaþ . candraketoþ suruciraü candrakàntaü niràmayam . tadvàkyaü bharatenoktaü pratijagràha ràghavaþ . ta¤ca kçtvà va÷e de÷amaïgadasya nyave÷ayat . aïgadãyà purã ramyàpyaïgadasya nive÷ità . ramaõãyà suguptà ca ràmeõàkliùñakarmaõà . candraketo÷ca mallasya mallabhåmyàü nive÷ità . candrakànteti vikhyàtà divyà svargapurã yathà . tatoràmaþ paràü prãtiü lakùmaõo bharatastathà . yayuryuddhe duràdharùàabhiùeka¤ca cakrire . abhiùicya kumàrau dvau prasthàpya susamàhitau . aïgadaü pa÷cimàü bhåmiü candraketumudaïmukham . aïgada¤càpi saumitrirlakùaõonujagàma ha . candraketostu bharataþ pàrùõi gràho vabhåva ha>% .

#<candrakùaya># puø kùãyate'smin kùi--àdhàre ac . 6 taø . amàvàsyàyàm mediø .

#<candragiri># puø candrakåñàkhye parvyatabhede

#<candragupta># puø mauryavaü÷ye ràjabhede tadràjyàbhiùekakathà vçhatkathàyàü vistarato dç÷yà . %<nava nandàn dvija ka÷cit prapannànuddhariùyati . teùàmabhàve jagatãü mauryà bhokùyanti vai kalau . saeva candraguptaü vai dvijo ràjye'bhi ùekùyati>% bhàgaø 12 . 1 . 7 . ÷loø . %<dvijaþ ka÷cit càõakyaþ>% ÷rãdharaø %<tato'pi dvisahasreùu da÷àdhika÷atatraye . bhaviùyaü nandaràjya¤ca càõakyoyàn haniùyatãti>% skandapuràõekavàkyatvàt tatràrthatà .

#<candragçha># naø 6 taø . karkarà÷au . candramandiràdayo'pyatra

#<candragola># puø candraeva golaþ . golàkàre candramaõóale

#<candragolastha># puø baø vaø . candragole tiùñhanti sthà--ka . candralokastheùu svadhàbhojiùu pitçlokeùu trikàø . %<vidhårdhvabhàge pitarovasanti>% såø siø ukte steùàü tathàtvam .

#<candragolikà># strã candragolaþ sàdhanatvenàstyasya ñhan . jyotsnàyàü hemaø .

#<candraca¤cala># puø candra iva ca¤calaþ . (khalisà) 1 matsyabhede jañà . (càüdà) 2 matsye strã ÷abdaraø .

#<candracàra># puø candrasya càraþ gatibhedaþ . candramaõóalasya rà÷ivi÷eùe gatau tatphalam indu÷abde 931 pçø uktam

#<candracåóa># puø candraþ cåóàsyàm yasya . candra÷ekhare ÷ive .

#<candraja># puø candràjjàyate jana--óa . bughe candrajàtàdayo'pvatra . induja÷abde 934 pçø dç÷yam . %<raudràdãni maghàntànyupà÷rite candraje prakùàpãóà>% vçø saø 7 . 3 .

#<candratàpana># puø dànavabhede . %<÷veta÷ãrùa÷candrahanu÷candrahà . candratàpanaþ>% harivaüø 240 aø dànavoktau

#<candradàra># puø baø vaø 6 taø . a÷vinyàdiùu 1 dakùakanyàsu candrakalatreùu 2 tannàmanakùatreùu ca .

#<candradeva># puø bhàrataprasiddhe kurudalasthe nçpabhede %<pratyudyayustrigartàstam (arjunam) ityupakrame>% %<satyasena÷candradevomitradevaþ suta¤jayaþ>% %<÷atru¤jaya¤ca viü÷atyà candradeva tathàùñamiþ>% iti ca bhàø kaø 27 aø .

#<candradyuti># puø candrasya dyutiriva dyutirasya . candane màvapraø candana÷abde dç÷yam 6 taø . 2 candrasya prakà÷e strã

#<candranàbha># puø candronàbhau yasya saüj¤àyàm ac . bhàrataprasiddhe dànavabhede . %<såryanàbha÷ca vikrànta÷candranàbha÷ca bhàrata!>% harivaüø 324 aø dànavoktau .

#<candranàman># puø candrasya nàmànyeva nàmànyasya . karpåre ÷abdàrthaciø . candrasaüj¤acandràhvayàdayo'pyatra

#<candrapàda># puø 6 taø . candrakiraõe . %<niyamitaparikhedà tacchira÷candrapàdaiþ>% kumàø . candracaraõàdayo'pyatra .

#<candraputra># puø 6 taø . budhe candranandanàdayo'pyatra .

#<candrapuùpà># strã candra iva ÷vetaü puùpamasyàþ . ÷vetakaõñakàryàm ràjaniø .

#<candraprabha># puø candrasya prabheva prabhà'sya . 1 jainabhede hemaø . %<kçmiripudahanavyoùatriphalàmaradàrucavyabhånimbam . màgadhimålaü mustaü sa÷añivacàmàkùika¤caiva . lavaõakùàra ni÷àyugakustumburugajakaraõàtiviùàþ . karùàü÷akànyeva samàni kuryàt palàùñaka¤cà÷majatorvidadhyàt . niùpatra÷uddhasya purasya dhãmàn paladvayaü lauharajastathaiva . sitàcatuùkaü palamatra vaü÷yànikumbhakumbhatrisundhiyuktam . candraprabheyaü guñikà prayojyà càr÷àüsi niryàtayate ùaóeva . bhagandaraü pàõóurakàmalà¤ca nirnaùña vahneþ kurute ca dãptim . hantyàmayàn pittakaphànilotyàn nàóãgate marmagatavraõe ca . granthyarbude vidradhiràjayakùmaõormehe bhagàkhye prabale ca yojyà . ÷ukrakùaye cà÷marimåtrakçcchre ÷ukrupravàhe'pyudaràmaye ca . bhaktasya pårbaü satataü prayojyà takrànupànaü tvathà mastupànam . àjoraso jàïgalajo raso và payo'tha và ÷ãtajalànupànam . balena nàgasturagojavena dçùñyà suparõaþ ÷ravaõe varàhaþ . balãpalitanirmukto vçddho'pi taruõàyate . na pànabhojye parihàryamasti na ÷ãtavàtàtapamaithuneùå . ÷ambhuü samabhyarcya kçtaprasàdenàptà vañã candramasaþ pràsàdàditi>% mukhabodhokte guñikàbhede strã cakradattokte 3 vartirbhede strã tatprakàro yathà %<triphalàkukkuñàõóatvakkàsãsamayasorajaþ . nãlotpalaü vióaïgàni phena¤ca saritàü pateþ . àjena payasà piùñvà bhàvayettàmrabhàjane . saptaràtraü sthitaü bhåyaþ piùñvà kùãreõa vatta yet . eùà dçùñipradà vartirandhasyàbhinnacakùuùaþ . candanatriphalàpågapalà÷ataru÷oõitaiþ . jalapiùñaistviyaü vartira÷epatimiràpahà . ni÷àdvayàbhayàmàüsãkuùñhatçùõàvicårõità . sarvanetràmayàn hanyàdetat saugatama¤janam . vyoùotpalàbhayàkuùñhatàrkùyaivartiþ kçtà haret .. arbudaü pañalaü kàcaü timiràrmà÷runisrutim . tryåùaõaü triphalàvakrasaindhavàlamanaþ÷ilàþ . kledopadehakaõóåthnã vartiþ ÷astà kaphàpahà . ekaguõà màgadhikà dviguõà ca harãtakã . salilàpiùñà vartiriyaü nayanasukhàrmatimirapañalakàcà÷ruharã . a¤janaü ÷vetamaricaü pipyalã madhuyaùñikà . vibhãtakasya madhyantu ÷aïkhanàbhirmanaþ÷ilà . etàni samabhàgàni ajàkùãreõa peùayet . chàyà÷uùkàü kçtàü vartiü netreùu ca prayojayet . arbudaü ùañalaü kàcaü timiraü raktaràjikàm . adhimàüsaü mala¤caiva ya÷ca ràtrau na pa÷yati . varti÷candraprabhà nàma jàtàndhyamapi ÷odhayet .>%

#<candrabàlà># strã candrasya karpårasya bàleva tulyaganghitvàt . 1 sthålailàyàm ràjaniø . antyasthabamadhya ityanye . 2 auùadhabhede 6 taø . 3 jyotsnàyàü 4 candrapatnthà¤ca .

#<candrabhasman># naø candra iva ÷ubhraü bhasma . karpåre ÷abdàrthaciø .

#<candrabhàga># puø candrasya bhàgo'tra . 1 parvatabhede tatra jàtàyàü 2 nadyàü strã . tayoþ kathà kàliø puø 20 . 22 aø yathà çùaya åcuþ . %<candrabhàgà kathaü sindhustatrotpannà mahàgirau . kãdçksarastadviprendra! vçhallohitasaüj¤akam . kathaü sa parvata÷reùñha÷candrabhàgàhrayo'bhavat . candrabhàgàhvayà kasvànnadã jàtà vçùodakà . etannaþ ÷roùyamàõànàü jàyate kautukaü mahat . màhàtmyaü candrabhàgàyàþ kàsàrasya girestadà . màrkaõóeya uvàca . ÷råyatàü candrabhàgàyà utpattirdvija sattamàþ! . yuùmàbhi÷candrabhàgasya mahàtmya nàma kàraõam . himavadgirisaüsakta÷atayojanavistçtaþ . yojanatriü÷atocchràyaþ kundendudhavalogiriþ . tasmin girau purà vedhà÷candraü ÷uddhaü sudhànidhim . vibhajya kalpayàmàsa devàrthaü sa pitàmahaþ . pitratha¤ca tathà tasya tithivçddhikùayàtmakam . kalpayàmàsa jagatàü hitàya kamalàsanaþ . vibhakta÷candramà yasmàt tasmit parvatasattame . ato devà÷candrabhàgaü nàmnàcakruþ purà girim>% kàliø puø 20 . 22 aø . màrkaõóeya uvàca . %<yatra devasamà bhåtà sànau tasya mahàgireþ . tatra jàtà devanadã sãtàkhyà vacanàdvidheþ . snàprayitvà yadà candraü sautàtoyairmanoharaiþ . candraü ghapurvrahmavàkyàt sarve te tridivaukasaþ . tadà sãtàjalaü candrasnànayogàcca sàmçtam . bhåtvà nipatitaü tasmin vçhallohitasaüj¤ake . tadvivçddhaü tadà toyam tasmin sarasi nirmalam . taddadar÷a svayaü brahmà vivçddhaü sàdhu tajjalam . taddar÷anàjjalàttasmàdutthità kanyakottamà . candrabhàgeti tannàma vidhi÷cakre svayaü tataþ . bhàryàrthe sàgarastàntu jagràha brahmasammate . tatraivàdhiùñhitaü toyaü gadàgreõa ni÷àpatiþ . nirbhidya pa÷cime pàr÷ve giriü tattu pravàhate . tatsàmçtajalaü bhittvà vçhallohitasaüj¤akam . kàsàraü sàgaraü jàta candrabhàgà nadã tu sà . sàgaro'pi tadà bhàryàü candrabhàgàü mahànadãm . tena toyapravàheõa ninàya bhavanaü svakam . evaü tasmin samutpannà candrabhàgàhvayà nadã . candrabhàge mahà÷aile guõairgaïgàsamà sadà>% .

#<candrabhåti># naø candrasyeva bhåtiþ kàntirasya . rajate ràjaniø tasya candratulyakàntimattvàt tathà tvam .

#<candramaõi># puø candrapriyomaõiþ ÷àkaø taø . candrakàntamaõau hemacaø .

#<candramaõóala># naø 6 taø . golàkàre vimbe candrasya tanmànàdi indu÷abde 932 pçø dçsyam .

#<candramallã># strã candra iva mallã . aùñàpadyàü ÷abdaciø .

#<candramas># puø candramàhlàdaü mimãte mi--asun màde÷aþ candraü karpåraü màti tulayati mà--asun và . 1 candre 2 karpåre ca amaraþ . %<sitàsitau candramasona ka÷cit>% jyoø taø . %<ràhurvai hastã bhåtvà candramasaü gçhõàti>% ÷rutiþ . %<kråragrahaþ saketu÷candramasaü pårõamaõóalamidànãm>% mudràràø . tasyedamityaõ càndramasa tatsambandhini %<tithi÷càndramasaü dinam>% såø siø . striyàü ïãp . %<padmà÷rità càndramasãmabhikhyàm>% kumàø .

#<candramà># strã candreõa mãyate mà--gha¤arthe ka . nadãbhede . %<kau÷ikã mi÷rapà ÷oõaü bàhudàmatha candramàm>% bhàø bhãø 9 aø bhàratavarùa nadãkathane .

#<candramauli># puø candro maulàvasya . mahàdeve indumauli ÷abde 936 pçø dç÷yam . %<candramauliþ sadà÷ivaþ>% viùõudharmoø .

#<candrarasà># strã candra ivàhlàdako raso'syàþ . bhàratavarùasthe nadãbhede . %<candrarasà tàmraparõãtyàdi>% bhàgaø 5 . 18 . 18 . nadyuktau %<tatracandrarasà tàmraparõyàdayaþ>% bhàgaø 4 . 2 . 31 .

#<candrarekhà># strã 6 taø . candrasya maõóalasåcakarekhàbhede 2 apasarobhede ca %<candrarekhà tilottamà>% kà÷ãkhaø 8 aø . 3 vàkucolatàyàm ràjaniø . 4 candra÷ekharasahajàyàü candra÷ekhara÷abde dç÷yam . %<nasarayugalai÷candrarekhartulokaiþ>% vçø raø ñãø ukte 5 chandobhede ca

#<candrareõu># puø candraàhlàdakoreõuratra . kàvyacaure trikàø .

#<candralà># strã karõàñade÷akhyàte 1 devãbhede 2 tatsthàne ca ÷abdàrthaci

#<candralekhà># strã candraü tatkàntiü likhati likha--aõ upaø saø . (hàkuc) khyàte 1 latàbhede ràjaniø . 6 taø . 2 candrarekhàyàm . %<mraumoyau cedbhavetàü saptàùñakai÷candralekhà>% chandomaø ukte pa¤cada÷àkùarapàdake 3 chandobhede ca .

#<candralohaka># candra iva ÷ubhraü lohakaü dhàtudravyam . rajatadhàtau ràjaniø .

#<candrava÷a># puø 6 taø . candasya santànàdiparamparàyàü sa ca harivaü 25 adhyàyàdau uktaþ . tatra bhavaþ yat . candravaü÷ya tadvaü÷odbhave triø .

#<candravartman># naø candravartma nidagadanti vanabhasaiþ vçø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake chandobhede .

#<candravallarã># strã 6 taø . somalatàyàm bharataþ .

#<candravallã># strã candra iva vallã sudhàtulyamadhusràvitvàt . 1 màdhavãlatàyàm ràjaniø . 2 somalatàyàü ca .

#<candravindu># puø candraþ ardhacandrayuktovindaþ . ardhacandràkàroparigatavinduråpasannive÷aråpe varõabhede .

#<candravihaïgama># puüstrã candra iva ardhàïge ÷ubhraþ vihaïgamaþ . (÷aïkhacila) ÷aïkhini khage trikàø . striyàü jàtitvàt ïãù

#<candravrata># naø candrasya candralokapràptaye vratam niyamaþ . càndràyaõasaüj¤ake vrate . càndràyaõa÷abde dç÷yam .

#<candra÷àlà># strã candraþ ÷àlevàdhàro yasyàþ . 1 jyotsnàyàm trikàø . candra iva ÷àlà uccasthitatvàt . 2 pràsàdoparisthe gçhe (cileghara) hàràø . %<viyadgataþ puùpakacandra÷àlàþ>% raghuþ . %<gçharàjaþ ùoóa÷akastricandra÷àlà bhavedvalabhã>% %<bahuruciracandra÷àlà ùaóviü÷aþ pa¤cabhauma÷ca>% vçø saø 56 aø . tataþ svàrthe ka . candra÷àlikà 1 vañabhyàü trikàø .

#<candra÷ilà># strã candrapriyà ÷ilà ÷àkaø madhyapadaø saø . candrakànte prastarabhede . %<prahlàdità candra÷ileva tårõam>% bhaññiþ .

#<candra÷å(så)ra># puø candre tajje÷laiùmike roge ÷å(så)ra iva . càdasåra) (hàlau) iti ca khyàte vçkùabhede tatphale naø bhàvapraø . %<candra÷å(så)raü hitaü hikvàvàta÷leùmàtisàriõàm>% . tadguõà uktàþ

@<[Page 2892a]>@
#<candra÷ekhara># puø candraþ candrakalà ÷ekhare'sya . 1 mahàdeve indubhçcchabde 935 pçø dç÷yam . %<rahasyupàlabhyata candra÷ekharaþ>% kumàø . candrayuktaþ ÷ekharo'sya . 2 parvatabhede . 3 pauùyançpaputre karavãrapuràdhã÷e nçpabhede kàlikà puø 46 aø tatkathà yathà %<tataþ putràrthinaü bhårpa prasanno vçùabhadhvajaþ . brahmadattaphalaü haste kçtvedaü tamuvàha ha . ã÷vara uvàca . idaü phalaü vrahmadattaü vibhajya nçpate! tridhà . bhojayaitàþ svajàyà stvaü prahçùñaþ susthamànasaþ . tataþ pravçtte bhavata etàsu çtusaïgane .. àthàsyanti ca garbhàüstu bhàryàste yugapannçpa! . kàle pràpte ca yugapat prasavo yoùitàü tava . bhaviùyati nçpa÷reùñha! tadevaü tvaü kariùyasi . ekasyà jañhare ÷ãrùaü bhàryàyàste bhaviùyati . aparasyàstathà kukùau madhyamàgo bhaviùyati . adhonàbhyàstu yo bhàgaþ so'parasyàü bhaviùyati . tataþ khaõóatrayaü bhåpa! yathàsthànaü pçthaka pçthak . yojayiùyasi pa÷càtte putra eko maviùyati . tasya ÷ãrùe candrarekhà sahajà saübhaviùyati . tenaiva nàmnà sà khyàtiü gamiùyati ca bhåpate! .>% ityupakrame %<ityuktvà sa mahàdevastàsàü garbhàt khayaü tadà . saüskartuü jàhnavãtoyamàtmanaþ ÷iraso nyadhàt . tataþphale svayaü devaþ pravive÷a vçùadhvajaþ . tatkùaõàt tatphalaü bhåtaü tribhàga svayameva ha . pauùyastatphalamàdàya muditaþ saha bhàryayà . prayayau mandiraü hçùñohyanuj¤àpya vçùadhvajam . tataþ samucite kàle pràpte tàbhistu bhakùitam . tat phalaü nçpa÷àrdålàt garbhà÷càpyàhitàþ÷ubhàþ . sampårõe garbhakàle tu garbhebhyaþ samajàyata . khaõóatrayaü pçthak ràjà yathà bhargeõa bhàùitam . tacca khaõóatrayaü pauùyo yathàsthànaü niyojya caü . ekaü piõóaü cakàrà÷u tatra putro vyajàyata . tasya ÷ãrùe tadà ràjan sahajendukalà ÷ubhà . viraràja yathà svacchà ÷aratkàle kalà vidhoþ . taü sarvalakùaõopetaü pãnoraskaü sunàsikam . siühagrãvaü vi÷àlàkùaü dãrghàyatabhujaü tadà . dçùñvà pauùyo 'tha bhàryàbhistisçbhiþ saha saümudam . lebhe daridraþ satkoùaü pràpyeva vipulaü tataþ . tasya óhàmàkarodràjà bràhmaõaiþ svaiþ purohitaiþ . candra÷ekhara ityevaü kàntyà candrama sà samaþ . vavçdhe sa mahàmàgaþ pratyahaü càtyaràca . kalàbhiriva tejasvã ÷aradãva ni÷àkaraþ . evaü tisçõàmambànàü garbhe jàto yatoharaþ . atastryambakanàmà'bhåt prathito lokadevayoþ>% ityupakrame %<sarvàü kùitiü va÷e cakre'màtyaiþ sa candra÷ekharaþ . sàrvabhaumo nçpobhåtvà ràjabhiþ pariùevitaþ . amarai riva devendro vijahàra ÷riyà yutaþ . evaü pauùyasuto bhåtvà tryambakaþ pràpya nirvçtim . brahmàvartàhvaye ramye karavãràhvaye pure . dç÷advatãnadãtãre ràjà bhåtvà mumoda ha>% . %<ånaviü÷ativarõàïghriþ siddhida÷candra÷ekharaþ . kathitaþ kenduke tàle bhavet ÷çïgàravãrayoþ>% saügãø dàø ukte 4 dhruvakabhede . 5 caññalade÷asthamahàpãñhe 6 tatrasthe bhairavabhede %<caññale dakùabàhurme bhairava÷candra÷ekharaþ . vyaktaråpà bhagavatã bhavànã tatra devatà>% . %<vi÷eùataþ kaliyuge vasàmi candra÷ekhare>% tantracåóàmaõiþ .

#<candrasambhava># puø candraþ sambhavo'sya . 1 budhe . 2 kùudrailàyàm strã ÷abdacaø .

#<candrasena># puø candrà àhlàdikà senà'sya . bhàrataprasiddhe samudramenaputre ràjabhede %<samudrasenaputra÷ca candrasenaþ pratapapabàn>% bhàø àø 186 aø . %<jaghàna sa (droõiþ) pçùadru¤ca candrasena¤ca mànivam>% bhàø droø 156 aø . %<samudrasenaü nirjitya candrasena¤ca pàrthivam>% bhàø saø 29 aø . bhãmapràcãvijaye .

#<candrahan># puø candraü hatavàn hana--kviph . 1 dànavabhede ràhau %<ekàkùa÷candrahà ràhuþ saühàro mçdulasvanaþ>% harivaüø 42 aø . ÷veta÷ãrùa÷candrahanu÷candrahà candratàpanaþ 240 aø .

#<candrahanu># puø candra iva hanurasya . dànavabhede candrahan ÷abde udàø .

#<candrahantç># puø candraü hanti hana--tçc 6 taø . asurabhede bhàratayuddhakàle saeva ÷unakançparåpeõa pràdurbhåtaþ . yathàha bhàø àø sambhaø 67 aø . %<candrahanteti yasteùàü kãrtitaþ pravaro'suraþ . ÷unakonàma ràjarùiþ sa babhåva naràdhipaþ>% %<candrahantà kroghahantà krodhavardhana eva ca>% harivaüø 42 aø . dànavakathane

#<candrahàma># puø candrasyeva hàsaþ prabhà'sya, candraühasati sitatvàt hasa--aõ và . 1 khaóga 2 ràvaõakhaóage ca mediø . 3 raupye naø ràjaniø . 4 guóåcyàü strã ràjaniø .

#<candrà># strã cadi--àhlàde rak . 1 elàyàü 2 vitàne candràtape ca ÷abdaratnàø 3 guóåcyàü ÷abdàrthaci0

#<candràü÷u># puø candrasyàü÷urivàhlàdako'ü÷urasya . 1 viùõau parame÷vare %<çddhaþ spaùñàkùaromantra÷candràü÷urbhàskaradyutiþ>% viùõu saø . %<saüsàratàpatigmàü÷utàpatàpitattetasàü candràü÷urivàhlàdakatvàt>% bhàø . 6 taø . 2 candrasya ki raõe ca .

#<candràtapa># puø candrasya àto gamanaü tataþ pàti pà--ka . (càdãüyà) 1 vitàne candrasya àtapa iva kiraõaþ . 2 jyotsnàyàm hemaø . %<candràtapamiva rasatàmupetam>% kàdaø .

#<candràtmaja># puø 6 taø . budhe induja÷abde dç÷yam . candratanayàdayo'pyatra .

#<candrànana># puø candra ivànanamasya . kàrtikeye %<amoghastvana gho raudraþ ÷iva÷candrànanastathà>% bhàø vaø 231 aø . kàrtikeyanàmoktau . 2 candratulyavadane triø .

#<candràrdha># puø 6 taø . candrasya kalàråpe bhàge tulyabhàgàrdha paratve ardhacandra ityeva syàt . %<bhujàsaktena ÷u÷ubhe gajadantena ke÷avaþ . candràrdhavimbasaüsakto yathaika÷ikharogiriþ>% harivaüø 87 aø 87 aø . %<mohayannambujàkùãvçndaü candàrdhacåóe! prabhavati sa mahàghoravàõàvataüse!>% ÷yàmàstavaþ .

#<candràloka># puø pãyåùavarùakavikçte alaïkàraprabandhabhede . %<candàlokamamuü svayaü vitanute pãyåùavardhaþ kaviþ>% iti iti tadàrambhapadyam .

#<candràvalã># strã vçndàvanasthe mopãbhede . %<ràdhàcandràvalãmukhyàþ proktà nityaü priyà vraje . kçùõavannityasaundarya vaidagdhyàdiguõà÷rayàþ>% ujjvalamaõiþ .

#<candràspadà># strã candra àspadaü yasyàþ . karkaña÷çïgyàm . ràjaniø .

#<candrikà># strã candro'styasyàþ à÷rayatvena ñhan cadi--dãptau rak tataþ svàrthe ka và . 1 jyotsnàyàm amaraþ . 2 sthålailàyàü (càüdà) . 3 matsyabhede 4 candrabhàgànadyà¤ca ÷abdaraø . 5 karõaskoñàlatàyàü 6 mallikàyàø . 7 ÷vetakaõñakàryàü 8 methikàyàü 9 sthålailàyàü ràjaniø . 10 candrasåre bhàvapraø . %<medhamuktavi÷adàü sa canidrakàm>% raghuþ . %<navacanidrakàkusumakãrõatamaþ>% màghaþ . %<na kasya kurute cittabhramaü canidrakà>% sàø daø . candri candrayuktaü kaü ÷iro'sya 11 ÷ive puø . %<candrikànuprabhàvena kçtà dattakacanidrakà>% 12 jyotsnàyà iva àhlàdikàyàü striyàü strã smçticandrikà alaïkàracandrikà ityàdi .

#<candrikàdràva># puø candrikayà dràvoniùyando yasya . candrakàntamaõau ràjaniø .

#<candrikàpàyin># puüstrã candrikàü pibati pà--õini . cakorapakùiõi ÷abdàrthaciø striyàü ïãp .

@<[Page 2893b]>@
#<candrikàmbuja># naø candrikeva ÷ubhramambujam . sitotpale ràjaniø .

#<candrin># triø candro'styasya ini . 1 candrayukte %<candrikànuprabhàveõa kçtà dattakacandrikà>% 2 suvarõayukte ca %<candrã yajati pracetàþ>% yajuø 20 . 37 . %<candrã>% suvarõamayaþ vedadãpaþ .

#<candrila># puø candra + vàø astyarthe ilac . 1 ÷ive . 2 nàpite 3 vàståke ca mediø .

#<candrã># strã cadi--rak gauràø ïãù . vàkucyàm ràjaniø .

#<candre÷vara># puø candrasevite kà÷ãsthe ÷ivamårtibhede candra÷abde dç÷yam . candre÷o'pyatra liïgaparatve na0

#<candreùñà># strã candra iùñoyasyàþ niùñhàyàþ và paranipàtaþ . utpalinyàm ràjaniø .

#<candrodakuõóa># puø candrakçtamudakaü yatra và udàde÷aþ karmaø . kà÷ãsthe kuõóaråpe tãrthabhede %<tathà candrodakuõóe ca ÷ràddhàttçpyanti pårkhajàþ>% kà÷ãkhaø 14 aø .

#<candrodaya># puø candrasyodayaþ . vidhoþ pràthamikadar÷anayogyasthàneùu 1 prakà÷e dineùu tithikhaõóabhedasthityà tanniråpaõaü haribhaktivilàse 16 viø yathà pratipadyàparàhõikatrimuhårtavyàpinyàü dvitãyàyàü candra dar÷anaü sambhàvyate . taduktamagnyàdhànaviùaye vçddha÷àtàtapena . %<dbitãyà trimuhårtà cet pratipadyàparàhõikã . agnyàdhànaü caturda÷yàü parataþ somadar÷anàditi aparàhõa÷ca pa¤cadhà vibhaktasyàhna÷caturthobhàgaþ . tata÷ca yatra pratipadi aparàhõe trimuhårtavyàpinã dvitãyà tatra candradar÷anasambhàvanamiti>% sukhabodhokte 2 auùadhabhede tatpàkaprakàro yathà sukhabodhe %<palaü mçdusvarõadalaü rasendraü palàùñakaü ùoóa÷a gandhakasya . ÷oõaiþ sukàrpàsabhavaiþ prasånaiþ sarvaü vimardyàtha kumàrikàdbhiþ . tatkàcakumbhe nihitaü sugàóhe mçtkarpañai staddivasatraya¤ca . pacet kramàgnau sikatàkhyayantre ta torajaþ pallavaràgaramyam . nigçhya caitasya palaü palàni catvàri karpårarajastathaiva . jàtãphalaü soùaùõamindu puùpaü kasmårikàyà iha ÷àõa ekaþ . candrodayo'yaü kathitastu màùo bhukto'hivallãdalamadhyavartã . madonmadànàü pramadà÷atànàü garvàdhikatvaü ÷lathayatyakàõóe . ghçtaü ghanãbhåtamatãva dugdhaü mçdåni màüsàni samastakàni . màùànnapiùñàni bhavanti pathyànyànandadàyãnyaparàõi càtra . valãpalitanà÷anastanubhçtàü vayaþstambhanaþ samastagadakhaõóanaþ pracurarogapa¤cànanaþ . gçheùu rasaràóayaü bhavati yasya candrodayaþ sapa¤ca÷aradarpito mçgadç÷àü bhaveddurlabhaþ>% . 3 cakradattokte vartibhede strã tatprakàro yathà %<harãtakã vacàkuùñhaü pippalã maricàni ca . bibhãtakasya majjà ca ÷aïkhanàbhirmanaþ÷ilà . sarvametat samaü kçtvà chàgãkùãreõa peùayet . nà÷ayettimiraü kaõóåü pañalànyarbudàni ca . adhikàni ca màüsàni ya÷ca ràtrau na pa÷yati . api dvivàrùikaü puùpaü màùeõaikeõa sàdhayet . varti÷candrodayà nàma nçõàü dçùñiprasàdanã>% .

#<candropala># puø candrapriyaþ upalaþ . candrakàntamaõau hemacaø indrakiraõasaüparkàt tasya kùaraõàt tatpriyatvam .

#<candraurasa># puø 6 taø . 1 budhe %<mbhau nyau lgau cediha bhavati ca candaurasaþ>% vçø raø ñãkokte caturda÷àkùarapàdake 2 varõavçttabhede ca

#<capa># cårõãkaraõe cuø ubhaø sakaø señ ghañàø . capayayi--te acãcapat--ta . cidhàtoreva svàrthe õici tadråpamityanye .

#<capa># sàntvane bhvàø paraø sakaø señ . capati acàpãta--acapãt . õici càpayati .

#<capa># gatau puø ubhaø sakaø señ . idit . ampayati te acacampat ta

#<capaña># puø capeña + pçùoø (caóa) capeñe amarañãkà .

#<capala># naø cupa--mandàyàü gatau kala upadhokàrasyàkàraþ . 1 ÷ãghre mediø 2 kùaõike triø hemacaø . 3 pàrade 4 matsye 5 càtake 6 prastarabhede ca puø mediø . 7 kùaye puø ràjaniø . 8 tarale ca¤cale ca triø mediø . 9 doùamani÷citya karmakàriõi triø amaø . 10 vikale triø ÷abdaraø . 11 lakùmyàü strã %<nilayaþ ÷riyaþ satatametaditi prathitaü yadeva jalajanmatayà . divasàtyayàttadapi muktamaho capalàjanam prati na codyamadaþþ>% màghaþ . 12 vidyuti 13 puü÷calyàü 14 pippalyà¤ca strã mediø . 15 jihvàyàü strã ÷abdacaø . 16 vijayàyàü 17 màdaràyàü strã ràjaniø . %<nãci niyatamiha yaccapalo niyataþ sphuñaü nabhàsa nimnagàsutaþ>% màghaþ %<÷ai÷avàccapalamapya÷obhata>% raghuþ . %<na pàõipàdacapalo na netracapalo'gujuþ>% manuþ . ÷auõóàø 7 taø . netracapalaþ . pàdacapalaþ . ceõyàø kçtàdibhiþ abhåtatadbhàvàrthe samàsaþ . capalakçtaþcapalabhåtaþ . vispaùñàø guõavacana÷abde pare tatpuruùe asya prakçtisvaratvàt antodàttatà . capalakañukam . priyàdiø tasmin pare pårvasya na puüvat . prakà÷amànà capalà vidyut yatra prakà÷amànàcapala ityàdi . capalasya bhàvaþ aõ càpala naø ùya¤ càpalya naø tva capalatva naø anavasthitatve %<sahajacàpaladoùasamuddhataþ>% màghaþ . %<mà càpalàyeti gaõàn nyaùedhãt>% kumàø . %<ubhayàrdhayorjakàro dvitãyaturyaugamadhyagau yasyàþ . capaletinàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena>% vçø raø ukte àryàvi÷eùe 18 màtràvçttabhede strã . svàrtheka . ca¤cale triø . bhç÷àø abhåtatadbhàvàrthe kyaï . capalàyate acapalàyiùña

#<capalatà># strã capala--tal . cà¤calye sàø daø ukte 2 vyabhicàriguõabhede . %<sadhçticapalatàglànicintàvitarkàþ>% vyabhicàriõa uddi÷ya %<màtsaryadveùaràgàde÷càpalyamanavasthitiþ . tatra bhartsanapàruùyasvacchandàcaraõàdayaþ>% iti lakùitvà %<anyàsu tàvadupabhogasahàsu bhçïga! lolaü vinodaya manaþ sumanolatàsu . mugdhàmajàtarajasaü kàlikàmakàle vyarthaü kadarùayasi kiü navamàlikàyàþ>% sàø daø udàhçtam .

#<capalàïga># puø capalamaïgamasya . ÷i÷umàre jalajantubhede . hàràø .

#<capalàvaktra># naø %<capalàvaktramayujornakàra÷cet payorà÷eþ>% vçø raø ukte chandobhede .

#<capeña># puø capa--va¤arthe ka capàya sàntvanàya eñati gacchati iña--ka . vistçtàïgulike haste (càpaóa) strãtvamãùyate %<khaõóikopàdhyàyaþ ÷iùyàya capeñàü dadàtãti>% bhàùyaprayogàt . svàrthe ka . atraivàrthe amaraþ .

#<capeñã># strã bhàdra÷uklaùaùñhyàm . %<prasåtyà dvàda÷e màsi sampåjyàpatyavçddhaye . sute jàte athà ùaùñhyàü ùaùñhãdvàda÷a råpiõã . vai÷àkhe càndanã ùaùñhã jyaiùñhe càraõyasaüj¤ità . àùàóhe kàrdamã j¤eyà ÷ràvaõe luõñhanã matà . bhàdre capeñã vikhyàtà durgàkhyà÷vayuje tathà . nàóyàkhyà kàrtike màsi màrge målakaråpiõã . pauùe màsyannaråpà ca ÷ãtalà tapasi smçtà . goråpiõã phàlgune ca caitre'÷okà prakãrtità>% skandaø pu0

#<capya># triø capa--pavargàntatvàt karmaõi yat . adanãye . %<capyaü bhavatyannàdyasyàvaruddhyai>% ÷ataø vràø 127 . 2 . 13 . %<capyaü na pàyurbhiùamasya>% yajuø 19 . 88 .

#<cama># adane bhvàø paø sakaø señ . camati àcàmati . vicamati . àcamãt cacàma cematuþ . udit camitvà càntvà . àcàntaþ . àcamanam àcamanãyam . %<àcàntaþ punaràcàmet>% smçtiþ . %<manàg magno'pi nàcàmasi>% pravodhacaø . %<cacàma madhu màdhvãkam>% bhaññiþ . õici càmayati . %<imàü kimàcàmayase na cakùuùã>% naiùaø .

#<cama># bhakùe svàdiø vaidikaþ paø sakaø señ . camnoti udit camitvà càntvà . kavikalpadrume %<kusmityàü gamë gatyàü cam nracam jam jimu jhama>% iti vàkye %<paro'nubandhaþ pårveùàm>% iti tatrokteþ sarveùàmudittvaü tena ÷abdakalpadrume svàdigaõãyasya udittvànuktiþ pràmàdikã

#<camatkàra># puø camadityavyaktaü kriyate kç--bhàve gha¤ . lokàtãtaüvastu dçùñyà cittasya ànandahetau 1 prakà÷e vismaye, %<lãkottaracamatkàrapràõada÷ca pramàtçbhiþ>% . %<camatkàra÷ca cittavistàraråpo vismayàparaparyàya>% sàø daø . %<rase sàra÷camatkàraþ sarvatràpyanubhåyate>% taddhçtadharmadattavàkyam . camatkàra÷ca lokàtãtàrthàkalanena kimetaditij¤àna dhàràjananena cittavçtteþ dãrghavistàraþ . dçùñahetubhyo' sambhàvitatvaj¤ànena hetvantarànusandhànàya manasovyàpàrabheda eva cittavistàra ityanye . sukhavi÷eùa eva camatkàra ityapare . camatkàratva¤ca àhlàdagato jàtivi÷eùaþ yathàha rasagaïgàdhare %<ramaõãyàrthapratipàdakaþ ÷abdaþ kàvyaü ramaõoyatà ca lokottaràhlàdajanakaj¤ànagocaratà lokottaratva¤ca àhlàdagata÷camatkàratvàparaparyàyo'nubhavasàkùikojàtivi÷eùaþ>% iti . %<itthaü ca camatkàrajanakabhàvanàviùayàrthapratipàdaka ÷abdatvaü yatpratipàdyàrthaviùayakabhàvanàtva camatkàra janakatàvacchedakaü tattvaü, svavi÷iùñajanakatàvacchedakàrtha pratipàdakatàsaüsargeõa camatkàratvavattvameva và kàvyatvamiti phalitam>% iti ca . kartari aõ . 2 apàmàrge trikàø .

#<camara># puüstrã cama--arac . 1 mahiùàkçtau mçgabhede, yasya pucchena càmaràkhyaü vyajanaü bhavati, striyàü jàtitvàt ïãù . %<kurvanti bàlavyajanai÷camaryaþ>% %<bàlapriyatva ÷ithilaü camaryaþ>% kumàø . %<sphurati cànuvanaü camarãcayaþ>% màghaþ . 2 daityabhede puø . 3 camarabàlajàte càmare naø .

#<camarapuccha># puüstrã camarasya pucchamiva pucchamasya . (kekaóe) bile÷aye 1 pa÷ubhede . ràjaniø . 6 taø . 2 càmare na0

#<camarika># puø camaramiva ke÷aro'styasya ñhan . kovidàravçkùe raktakà¤canàre vçkùe amaraþ

#<camarã># strã camarajàtistrã ïãù camaramivàkàro'styasyà ac gauràø ïãù và . 1 camarajàtistriyàü camara÷abde udàø . 2 ma¤jaryàü mediø .

@<[Page 2895b]>@
#<camasa># puünaø ardharcàdiø camatyasmin cama--asac . 1 palà÷àdikàùñhajàte yaj¤iyapàtrabhede tallakùaõabhedàdikaü yaj¤apàr÷ve uktaü yathà %<camasànàü tu vakùyàmi daõóàþ syu÷caturaïgulàþ . tryaïgulastu bhavetskandho vistàra÷caturaïgulaþ . vikaïkatamayàþ ÷lakùõàrvàgbilà÷caümasàþ smçtàþ . anyebhyo vàpi và kàryàsteùàü daõóeùu lakùaõam . hoturmaõóala eva syàdvrahmaõa÷catura÷rakaþ . udgàtçõàü ca trya÷riþ syàdyàjamànaþ pçthuþ smçtaþ . pra÷àsturavataùñaþ syàduttaùño brahma÷a sinaþ . poturagre vi÷àkhã syànneùñuþ syàdvigçhãtakaþ . acchàvàkasya ràsnàva àgnãdhrasya mayåkhakaþ . ityete camasàþ proktà çtvijàü yaj¤akarmaõi . palà÷àdvà vañàdvànyavçkùàdvà camasàþ smçtàþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 3 . 36 . såtrabhàùye karkaþ %<sa ca camasa÷catura÷ro dvàda÷àïgula dãrgha÷caturaïgulakhàtaþ savçnta÷ca bhavati pari÷iùñàt såtrakàraprasthànàcca . camasavatsruveõeti sruvasya catura÷ratàü vidhàtuü camasavadityeva camasasya siddhàü catura÷ratàmàha>% kàtyàø ÷rauø 2 . 3 . 1 . %<camasavadavi÷eùàt>% ÷àrãø såø . %<arvàgbila÷camasa>% iti tadbhàùyadhçta÷rutiþ . strãtvamapi mediø . 2 somapànapàtrabhede ca . karmaõi ac . 3 parpañe piùñakabhede 4 laóóuke ca puø %<cårõaü yacchuùkamàùàõàü camasã sà'bhidhãyate>% bhàvapraø ukte (dhåmasã) khyàte 5 màùacårõe ca strã gauràø ïãù .

#<camasin># puø camasa + astyarthe ini . camasayukte striyàü ïãp tataþ naóàø apatye phak . càmasàyana tadapatye puüstrã0

#<camasodbheda># puø bhàrataprasiddhe prabhàsàntikasthe tãrthabhede . %<tatastu camasodbhedamacyutastvagamadbalã . camasodbheda ityevaü yaü janàþ kathayantyuta>% bhàø ÷alyaø 36 aø . %<eùa vai camasodbhedo yatràdç÷yà sarasvatã . yatrainàmabhyavartanta sarvàþ puõyàþ samudragàþ>% bhàø vaø 130 aø . camasodanamapyatra naø %<à÷ramàn sarita÷caiva saràüsi ca naràdhipa! . camasodbhedanaü vipràstatràpi kathayantyuta>% 88 aø . %<snàtvà tu camasodbhede agniùñomaphalaü labhet>% 82 aø .

#<camãkara># puø kçtasvaràbhidhe svarõasyotpattisthàne ÷abdàrthaciø yadyogàt svarõaü càmãkaramityucyate .

#<camå># strã cama--å . senàmàtre (gajàþ 729, rathàþ 729 a÷vàþ 2187, padàtayaþ 3645), etatsaükhyàbhedànvite sainyabhede ca amaraþ . akùauhiõã÷abde 46 pçø dç÷yam . %<rakùàhetornava÷a÷ibhçtà vàsavãnàü camånàm>% meghaø . àdhàre å . 3 camase strã %<drapsà madha÷camåùadaþ>% çø 1 . 14 . 4 . %<camåùadaþ camasàdipàtreùu avasthitàþ>% bhàø . 4 dyàvàpçthivyoþ dviø vaø nigha0

#<camåcara># puø camuùu carati cara--ña . 2 sainike ÷abdàrthaciø .

#<camånàtha># puø 6 taø . sainyàdhyakùe %<yuvaticamånàthabhojyavastràõàm>% vçø saüø 16 aø . camåpatyàdayo'pyatra .

#<camåru># puüstrã cama--kharjåràø åra pçùoø ata åttvam . mçgabhede . %<cakà÷ataü càrucamårucarmaõà>% màghaþ . %<idamåruyugaü na camårudç÷aþ>% prasannaràø .

#<camåhara># puø camuü daityasainyaü harati hç--ac . mahàdeve %<camåharaþ sure÷a÷ca vyomàriþ ÷aïgarobhavaþ>% bhàø ànuø 91 aø ÷ivanàmoktau .

#<campa># puø tuø capi--ac . 1 kovidàravçkùe ÷abdamàlà 2 tatpuùpàdau naø .

#<campaka># puø capi--õvul . (càüpà) prasiddhapuùpapradhàne 1 vçkùabhede amaraþ . %<campakaþ kañukastiktaþ kaùàyo madhurohimaþ . viùakçmiharaþ kçcchrakaphavàtà mlapittahçt>% bhàvapraø tadguõà uktàþ . 2 tatpuùpàdau naø %<vyàlokayaccampakakorakàbalãþ>% naiùaø . %<unnidrapuùpacanacampakapiïgabhàsà>% màùà . 3 panasaphalaikabhàgabhede (càüpã) khyàte padàrthe (càüpàkalà) prasiddhe 4 kadalãbhede puø tatphale naø ràjaniø . %<campakaü vàtapittaghnaü guru vãryakaraü tathà . ati÷ãtaü rase pàke madhuraü kathitaü budheþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ . 5 sàïkhyamatasiddhe siddhibhede %<nyàyena svayaü parãkùitamapyarthaü tàvanna ÷raddavate yàvadguru÷iùyasabrahmacàribhiþ saha na saüvàdyate ataþ suhçdàü guru÷iùyasabrahmacàriõàü saüvàdakànàü pràptiþ suhçtpràptiþ sà siddhi÷caturthã campakamucyate iti>% sàükhya÷àstram .

#<campakacaturda÷ã># strã jyaiùñha÷uklacaturda÷yàm jyaiùñhamàse ityupakrame %<caturda÷yàü ca ÷uklàyàü campakaiþ påjayet ÷ivam . ayutairvà sahasrairbà ÷atairvà parame÷vari! . pàyasa¤ca baliü dadyàt tato naktaü caredvratã . vçùasthe'rke vi÷eùeõa na bhåyo jàyate bhuvi . trimadhvaktai÷campakai÷ca sahasraü juhuyànni÷i . kùayapaùñiü jvaràn hanti kçtvà drohàõi yàni ca . campakacaturda÷i khyàtà påjayedvai sadà÷ivam . da÷ajanmakçtaü pàpamarcanàdeva na÷yati>% matsyasåø 45 pa0

#<campakamàlà># strã campakapuùpanirmità màlà 6 taø . 1 campaka puùpamàlàyàm . 2 campakapuùpàkàre strãõàü kaõñhàbharaõabhede . (càpakali) ÷abdàrthaø . %<bhmau sagayuktau campaka màlà>% vçø raø ukte da÷àkùarapàdake 3 varõavçttabhede campaka màletyatra %<rukmavatãyam>% ityapi pàñhaþ .

#<campakarambhà># strã campakopapadà rambhà ÷àø taø . (càüpàkalà) kadalãbhede ràjaniø .

#<campakàraõya># naø campakapradhànamaraõyam . bhàrataprasiddhe tãrthabhede %<tato gaccheta ràjendra! campakàraõyamuttamam . tatroùya rajanãmekàü gosahasraphalaü labhet>% bhàø vaø 84 aø .

#<campakàlu># puø campakena panasàvayavabhedena alati alauõ . panase (kàüñàla) ÷abdàrthaci0

#<campakàvatã># puø campaka + astyarthe matup masyavaþ saüj¤àyàü dãrghaþ . campràpuryàü karõaràjadhànyàm (bhàgalapura) khyàte purãbhede ÷abdaratnàø .

#<campakunda># puø campaiva kundate kudi--ac . (càüdakuüóà) matsyabhede ràjaniø .

#<campakoùa># puø campakairuùyate atra vasa--gha¤arthe àdhàre ka 6 taø . panasa trikàø .

#<campà># strã campa--ac . karõapuryàsaïgade÷asthe 1 purãbhede . (càüpài) khyàte tanniñasthe 2 nadãbhede 3 panasàvayavabhede . (càüpi) ÷abdàrthaci0

#<campàdhipa># puø 6 taø . karõe tasya tadràjyakathà aïgàghipa÷abde 78 pçø dç÷yam .

#<campàpurã># strã campànàmikà purã . aïkade÷asthe karõaràja dhànyàma . campànagaryàdayo'pyatra .

#<campàlu># puø campayà alati ala--uõ . panase ÷abdaratnàø .

#<campàvatã># strã campà aïgade÷asthaþ nadãbhedaþ astyasyàþ matup masya vaþ . campàpuryàü ÷abdaratnàø .

#<campå># strã capi--å . %<gadyapadyamayã vàõã campårityabhidhãyate>% ityukte kàvyabhede jañàø .

#<campe÷a># puø 6 taø . kaõe trikàø .

#<campopalakùita># puø 3 taø . 1 aïgade÷e hemacaø 2 tadde÷avàsiùu ba0va0

#<camba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . cambati acambot . cacamba

#<camriù># triø camåùu camaseùu iùyati gacchati iùa--kvip vede niø vasya raþ . camasasthe . %<tasya camriùo'tyo na>% çø 1 . 56 . 1 . %<camåùu camaseùu iùaþ vartamànàþ>% bhàø pçùoø dãrghaþ camràùa ityapyatràrthe . %<cambãùo na ÷aradà pà¤cajanyaþ>% çø 1 . 100 . 12 .

#<caya># gatau bhvàø àø sakaø señ . cayate acayiùña ceye .

#<caya># puø ci--bhàvakarmàdau ac . 1 samåhe . 2 vapre 3 pràkàra målabandhane . yadupari pràkàro niråpyate pràkàramålasthita vaidiketi yàvat . tathà càrtha÷àstram . %<khàtamuddhçta mçdà vapraü kàrayed tasyãpari pràkàramiti>% pagàra iti gauóabhàùà . 4 parikhoddhçtamçtståpe . tatrasamåhe %<sphurati cànubanaü camarãcayaþ>% . %<nilayeùu naktamasità÷manà¤cayaiþ>% %<cayastviùàmityavadhàritaü puraþ>% iti ca màghaþ . vapre %<cayàññàlaka÷obhinà>% bhàø vaø 16 0 aø . 5 agnyàde÷cayane saüskàrabhede . %<yaj¤àü÷ca sacayànalàn>% harivaüø 41 aø . 6 puùpàdeþ samàharaõe 7 pãñhe mediø . caye ku÷alaþ àkarùàø kan . cayaka cayanaku÷ale triø .

#<cayana># naø ci--bhàve lyuñ . 1 puùpàdeþ samàharaõe 2 agnyàdeþ saüskàrabhede ca . cayanaprakàraþ kàtãyàdau dç÷yaþ %<sa yathà kàmayeta tathà kuryàditi acayanasya tathàcayanasyeti>% ÷ataø vràø 9 . 5 . 2 . 11 . cãyate'nena karaõe lyuñ . thaüskàrasàdhane 3 yåpàdau ca . %<yena bhàgãrathã gaïgà cayanaiþ kà¤canai÷cità>% bhàø droø 51 aø .

#<cara># gatau bhvàø paraø sakaø señ . carati acàrãt . cacàra ceratuþ . %<divà careyuþ kàryàrthaü cihnitàràja ÷àsanaiþ>% manuþ . %<ceratuþ kharadåùaõau>% bhaññiþ %<haüsaü tanau sannihitaü carantam>% naiùaø . caraþ càraþ caraõam caritaü caritram . caran caücåryate %<tata÷caücåryamàõàsau>% bhaññiþ . yaïluki caücurãti caücårti .
     ati + atikraümya gamane %<aticerurvakragatyà yuyudhu÷ca parasparam>% bhàgaø 3 . 17 . 14 . %<ayogata÷càtyacarat yogaü divi ni÷àkaraþ>% harivaüø 236 aø . %<putràþ piténatyacarannàrya÷càtyacaran patãn>% bhàø ÷àø 8387 ÷loø . aticàra÷abdokte'rthe aticàra÷abde 99 pçø dç÷yam .
     vi + ati vyatikrame %<tvàmahaü na vyaticare manasà'pi kadàcana>% ràmàø laø 101 .
     adhi + àdhikyena caraõe . %<yàmupariùñàdadhicarasi>% ÷ataø 1 . 9 . 1 . 8 .
     anu + anugamane pa÷càdgamane sàdç÷yakaraõe . anucaraþ .
     apa + apakàre aniùñasampàdane . %<yoyasteùàmapacaret ta màcakùãta vai dvijaþ>% bhàø ÷àø 9586 . %<pitçdevarùibhçtyà÷ca na càpacarità mayà>% màrkaø puø .
     abhi + àbhimukhyena caraõe atikrame vyabhicàre ca %<patiü yà nàbhicarati manovàgdehasaüyatà>% manuþ %<yathaivàhaü nàbhicare kadàcita>% bhàø viø 457 aø . aniùña sampàdane %<÷yenenàbhicaran yajeta>% ÷rutiþ . abhicàra÷ca màraõoccàñanàdãni ùañkarmàõi %<prati tamabhicara yo'smàn dveùñi>% athaø 2 . 11 . 3 . abhicàra÷abde dç÷yam .
     vi + abhi + vi÷eùeõa atikrame . yasya yathàtvamucitaü tasya tadatikrame . %<umràõàü vyabhicaratãva saptasaptau>% kiràø . %<vyabhicacàra na tàpakaro'nalaþ>% naiùaø . hetoþ sàdhyàbhàvavadvçttitvaü, sàdhyasya ca hetusamànàdhikaraõàbhàba pratiyogitvaü vyabhicàraþ . %<na tàvadavyabhicaritatvaü taddhi na sàdhyàbhàvavadavçttitvam>% anumànacintàø . strãõà¤ca patimatikrama anyapuüsi gamanaü vyabhicàraþ .
     ava + samantàt caraõe . %<kaùàyaü avacàritam>% . %<kaphavàtajvaraü hanyàcchãghraü kàle'vacàritam>% %<pramàrjanaü dhàvana¤ca vãkùya vãkùyàvacàrayet>% %<dårvàü punarõavà¤caiva lepe sàdhvavacàrayet>% iti ca su÷ruø .
     à + anuùñhane . %<prasthitàyàü pratiùñhethà sthitàyàü sthitimàcareþ>% raghuþ . %<yadyadàcarati ÷reùñhaþ>% gãtà . pratipàlyatvàdinà sadç÷ãkaraõe ca %<saüpràpte ùoóa÷e varùe putraü mitravadàcaret>% càõaø .
     adhi + à + àdhikyenàcaraõe %<÷ayyàsane'dhyàcarite ÷reyasà na samàvi÷et>% manuþ .
     anu + à + anugamane tulyaråpànuùñhàne %<konu tatkarma ràjarùernàbheranvàcaret pumàn>% bhàgaø 4 . 5 . 7 .
     sam--ud + à samyagàcaraõe . %<bàlànapi ca màrgasthàn sàntrena samudàcaret>% bhàø ÷àø 33 aø .
     upa + à + upàsane . %<upàcarati tatrasma dhanànàmã÷varam prabhum>% bhàø saø 10 aø .
     sam + à + samyagàcàre . %<tvayà pàpàni ghoràõi samàcãrõàni pàõóuùu>% bhàø kaø 31 aø . upadhàtaittvam . %<ucchiùñànnaniùeka¤ca dåràdeva samàcaret>% manuþ .
     ud + ullaïghya gatau sakaø àtmaø . dharmamuccarate %<dharmamullaïghya gacchatãti>% siø kauø . upariùñàdgatau akaø paø . vàùpa uccarati %<upariùñàdgacchati>% siø kauø . %<saudàmanãmuccarantãü yathaiva>% bhàø vaø 113 kaø . %<kùãvàvçndairudacarat>% bhaññiþ %<divyaståryadhvanirudacarat vya÷nuvànodigantàn>% raghuþ . kaõñhatàlvàdyabhighàtena utpàdane sakçtaccaritaþ ÷abdaþ sakçdarthaü gamayatãti nyàyaþ . %<anyadà jagati ràma ityayaü ÷abda uccarita eva màmagàt>% raghuþ .
     vi + ud + vi÷eùeõa utthitau . %<yathà'gneþ kùudràvisphuliïgà vyuccaranti>% ÷ataø vràø 4 . 5 . 1 . 23 .
     sam + ud + samyagutthitau . %<samuccarantyasmàdàpaþ>% niruø 6 . 11
     upa + upàsane %<giri÷amupacacàra pratyahaü sà suke÷ã>% kumàø . anyathàsthitasya vastuno'nyathàtvapratipàdanaråpe ÷abdàdivyàpàrabhede upacàra÷ca lakùaõà chalaü và . %<yathà loke sva÷aktiùu yodheùu vartamànau jayaparàjathau ràj¤i upacaryete>% sàø daø . %<tenopacaryate ràhuþ>% . %<yàmyottarà ÷a÷igatirgaõite'pyu pacaryate tena>% vçø saø 5 . 15 .
     dus + duùñàcaraõe . %<kàmavaktavyahçdayà bhartàraü du÷caranti yàþ>% ràmàø àraø 2 . 25 .
     nis + nirgamane %<ita÷ceta÷ca ni÷cerurhçùñàþ sarve yuyutsavaþ>% harivaø 22 aø . %<yatoyatoni÷carati mana÷ca¤calamasthiram>% gãtà .
     pari + paritogamane %<kaïkà ÷yenàstathà gçdhrà nãcaiþ paricaranti ca>% ràmàø laø 16 . 11 . paritaþ sevane %<gàtrasaüvàhanai÷caiva ÷ramàpanayanaistathà . ÷akraþ sarveùu kàleùu ditiü paricacàra ha>% ràmàø bàø 46 aø 11 . %<àmraü chittvà kuñhàreõa nimbaü paricarettu yaþ>% ràø ayoø 35 . 14 . paricaryà paricàrakaþ .
     pra + prakà÷ena gatau . %<pràõaþ pràlãyata tataþ puna÷ca pracacàra ha>% bhàø à÷va023 aø . prakarùeõa caraõe ca . %<yaiþ karmamiþ pracaritaiþ ÷u÷råùyante dvijàtayaþ>% manuþ . pracàraþ .
     sam + pra + samyag prakà÷ake . %<adya prabhçti caiveha loke saüpracariùyati>% bhàø ànuø 96 aø .
     vi + vi÷eùaõa gatau %<vicaranti mahãpàlà yàtràrthaü vijigãùavaþ>% ràmàø àraø 22 . 7 . %<tatodrauõirmahàvãryaþ pàrthasya vicariùyataþ>% bhàø viø 59 aø . %<ràtrau na vicareyuste gràmeùu nagareùu ca>% %<indriyàõàü vicaratàü viùayeùvapahàriùu>% manuþ . vi + cuø cara paryàlocanayà nirõaye . %<àyatiü sarvakàryàõàü tadàtva¤ca vicàrayet>% manuþ . %<mitràmitraü vicàrayet>% bhàø pàø 3826 . %<vicàradçkcàradçgapyavartata>% %<bhavità na vicàracàru cet>% naiùaø .
     sam + samyaggatau %<naiva vàtàþ pratàyante na meghàþ sa¤caranti ca>% harivaø 10758 . %<àmekhalaü sa¤caratàü ghanànàm>% kumàø %<sa¤càroratimandivàvadhi>% ratima¤jarã karaõavibhaktisahakàre àtmaø . %<rathena sa¤carate>% siø kauø . %<padbhyàü nçpaþ sa¤caramàõa eva>% naiùaø .

#<cara># saü÷aye asaü÷aye ca curàø ubhaø sakaø señ . càrayatite acãcarat ta vicàrayati vicàraõà vicàritaþ

#<cara># puø cara--ac . svapararàùñravçttàntaj¤ànàrthaü ràjaniyogena itastato bhramaõakartari càre 1 praõidhau, amaraþ 2 kapardake, ràjaniø . jyotiùokteùu 3 meùakarkañatulàmakararà÷iùu 4 svàtipunarvasu÷ravaõàditrikaråpe nakùatrabhede 5 bhaumavàre 6 akùadyåtabhede . 7 cale anavasthite triø mediø . 8 kha¤janakhage puüstrã ÷abdamàø . caralakùaõàdikamuktaü yuktikalpatarau %<vivasvàniva tejobhirnabhasvàniva vegataþ . ràjà carairjagat sarvaü pràpnuyàllokasanmataiþ . tarkeïgitaj¤aþ smçtimàn svãyabhàvaprakà÷akaþ . klo÷àyàsasaho dakùaþ sarvatra bhayabarjitaþ . subhakto ràjasu tathà kàryàõàü pratipattimàn . nçponihanyàccàreõa pararàùñraü vicakùaõaþ . kàlaj¤o mantraku÷alàn sàüvatsaracikitsakàn . tathànyànapi yu¤jãta samarthàn ÷uddhacetasaþ . akruddhàü÷ca tathà'lubdhàn dçùñàrthàn tathyabhàùiõaþ . pàùaõóina stàpasàdãn pararàùñre niyojayet . svade÷aparade÷a j¤àn su÷ãlàn suvicakùaõàn . vàrtàharyàõ bahåü÷caiva caràõàü viniyojayet . naikasya vacane ràjà càrasya pratyayaü vahet . dvayoþ saüvàdamàj¤àya yadyuktaü kàryamàrabhet . tasmàdràjà prayu¤jãta caràn vahumukhàna bahån . nãretovàmanàþ kubjàstadvidhà ye ca kàravaþ . bhikùukya ÷càraõà dàsyo màlàkàryaþ kalàvidaþ . antaþpuragatàü vàrtàü nirhareyuralakùitàm . prakà÷a÷càprakà÷a÷ca carastu dvividho mataþ . aprakà÷o'yamuddiùñaþ prakà÷o dåtasaüj¤akaþ>% . %<÷atruprajàbhçtyavçttaü vij¤àtuü ku÷alà÷ca ye . te guhyacàràþ kartavyàþ yathàrtha÷rutabodhakàþ>% ÷ukrakhilanãti÷àø . %<carasthiradvyàtmakanàmadheyàmeùàdayo'mã krama÷astridhà syuþ>% jyoø taø . %<vàtàdityaharitrayaü caragaõaþ>% jyoø taø 15 . 13 . 22 . 23 . 24 saükhyakanakùatràõi caràõi . %<ye'nena laïkodayakàlikàste de÷àntareõa svapurodaye syuþ . de÷àntaraü pràgaparaü tathànyad yàmyottaraü taccarasaüj¤amuktam>% siø ÷iø %<yaudayàntarakarmaõà laïkàyàmaudayikà grahà jàtàste de÷àntarakarmaõà svapuraudayikàþ syuþ . tacca de÷àntaraü dvividham . ekaü pårvàparamanyadyàmyottaram . taccarasaüj¤asuktam>% pramiø ukte yàmyottaràdau de÷àntare . carànayanaprakàràdi såø siø ra nàrathàbhyàü dar÷itaü yathà . %<atha dinaràtrimànaj¤ànàrthaü carànayanaü vivakùuþ prathamaü tadupayuktàü spaùñakràntimàha>% raø nàø %<vikùepàpakramaikatve kràntirvikùepasaüyutà . digbhede viyutà spaùñà bhàskarasya yathà''gatà>% såø %<yasya grahasya spaùñakràntirabhãùñà tasya grahasyàyanàü÷asaüskçtasya bhujajyàtaþ paramàpakramajyetyàdinà kràntirayanàü÷asaüskçtagrahagoladikvà j¤eyà . tasya vikùepo'pi pårvoktaprakàreõa pàtonagoladikko j¤eyaþ . golastu meùàdiùañkamuttarastulàdiùañkaü dakùiõaþ . atha ÷arakràntyorekadiktvena kràntiþ kalàdyà kalàtmakavikùepeõa yutà tayordiganyatve kràntirvikùepeõa viyutàntarità ÷eùadikvà spaùñà kràntiþ syàt . nanu såryasya vikùepàbhàvàt kathaü spaùñà kràntirj¤eyetyata àha bhàskarasyeti . såryasya yathàgatà pårvàgatà kràntireva spaùñà kràntiþ . atropapattiþ . viùuvadvçttàdgrahavimbakendraparyantaü yàmyamuttaraü vàntaraü spaùñakràntiriti tayorekadiktve tadyogatulyamantaraü, bhinnadiktve tadantaramitamantaramiti . atra ÷arasya kràntisaüskàrayogyatvasampàdikà kriyà loka÷ramabhayàt svalpàntaratvàccopekùità bhagavatà kçpàvatà . anyathà ÷arasya dhruvàbhimukhatve magavaduktamàyanadçkvarma kathamavyàhataü syàdityalam . atha dinaràtrimànaj¤ànàrthamahoràtràsån sàdhayati>% raø nàø . %<grahodayapràõahatà khakhàùña koddhçtà gatiþ . cakràsavo labdhayutàþ sràhoràtràsavaþ smçtàþ>% såø . %<grahasya ye'yanàü÷asaüskçtarà÷ervakùyamàõanirakùodayàsavastairguõità nijasphuñagatiþ kalàdyaùñàda÷a÷atabhaktà phalena yutà÷cakràsavaþ ùaùñighañikànàmasavaþ ùañ÷atayutaikaviü÷atisahasramitàþ svasvagrahasyàhoràtràsavaþ kàlatattvaj¤aiþ kathitàþ . atropapattiþ . grahaþ pårvagatyà lambitaþ pravaheõa gatibhogakàlena bhacakraparivartànantaramudetyato bhacakraparivartakàlaþ ùaùñighañikàsumito grahagatikalàsambaddhàsvàtmakakàlenàdhiko grahàhoràtramasvàtmakaü nàkùatrapramàõena bhavati . tatraikarà÷ikalàbhiryadi grahasambaddharà÷yudayapràõàstadà gatikalàbhiþ ka ityanupàtena gatyasava ityupapannaü grahodayetyàdi . anenaiva ÷lokena grahàõàmudayàntarakarmàpãtyuktaü bhagavatà . tathàhi . anupàtànãtamadhyagrahàõàü niyatàhoràtramànàntarakàle grahàõàü siddhiþ ravimadhyagatyasånàü pratirà÷au bhinnatvena madhyamasåryàhoràtramànasya niyatatvàbhàvàdatastrerà÷ikàvagatagrahà aniyatamadhyàrkàhoràtrakàlàntareõàrdhaø ràtre yatsaüskàreõa bhavanti tadevodayàntaraü tatsàdhanaü bhagavatà sralpàntaratvàdupekùitam . kathamanyathà gati kalàsånàü samatvamupekùya gatikalànàmasavo bhagavaduktàþ saïgacchante udayàntarasya gatikalàsubhedotpannatvàt . atha caropayuktàü kràntijyàü dyujyàü càha>% raø nàø . %<krànteþ kramotkramajye dve kçtyà tatrotkramajyayà . hãnà trijyà dinavyàsadalaü taddakùiõottaram>% såø . %<spaùñakrànteþ kramotkramajye kramajyotkramajye dve api prasàdhya tatra tanmadhye kràntyutkramajyayà trijyà hãnà dinavyàsadalamahoràtravçttasya vyàsàrdhaü dyujyetyarthaþ . taddinavyàsàrdhaü dakùiõottaraü dakùiõagola uttaragole ca syàt kràntergoladvaye'pi sattvàt . aparà kràntijyaiva . atropapattiþ . kràntyaü÷ànàü kramajyà kràntijyà bhujo viùuvadvçttànukàràõyahoràtravçttànyubhayagole tadubhayatastadvyàsàrdhaü dyujyà koñistrijyà karõa iti gole pratyakùam . trijyàvçtta unmaõóale yàmyottaravçtte bà pratyakùam . tatra bhujakarõayorvargàntarapadaü koñiriti kràntijyàvargonàttrijyàvargànmålaü dyujyà . tatràpi mujotkramajyayà hãnà trijyà koñikramajyà syàditi vçtte pratyakùadar÷anàt kràntyutkramajyayonà trijyà dyujyà syàditi làghavena vargamålaniràsenoktaü bhagavatà krànterityàdi . atha carànayanapårvakadinaràtrimànasàdhanaü ÷lokatrayeõàha>% raø nàø %<kràntijyà viùuvadbhàghrã kùitijyà dvàda÷oddhçtà . trijyàguõàhoràtràrdhakarõàptà carajàsavaþ . tatkàrmukamudakkràntau dhanahànã pçthaksthite . svàhoràtracaturbhàge dinaràtridale smçte . yàmyakràntau viparyaste dviguõe tu dinakùape . vikùepayuktonitayà kràntyà bhànàmapi svake>% såø . %<kràntijyà viùuvadginãyamadhyàhne dvàda÷àïgula÷aïko÷chàyathà guõyà dvàda÷abhaktà phalaü kujyà syàt . sà trijyayà guõitàhoràtràrdhakarõàpnàhoràtravçttasyàrdhakarõena vyàsadalena dyujyayà bhaktà phalaü carajà jyà carajyetyarthaþ . asyà÷carajyàyà dhanurasava÷caràsavo bhavanti . svàhoràtracaturbhàge svasya carasambandhino grahasya pràguktàhoràtràsavasteùàü caturthàü÷e pçthaksthite sthànadvayasthe satvarakràntau satyàü caràså dhanahànã yutahãnau kàryau tau krameõa dinaràtridale dinàrdharàtryardhe kàlavidbhirukte . dakùiõakràntau satyàü viparyaste dinaràtridale yatra hãnaü taddinàrdhaü, yatra yutaü tadràtryardhamityarthaþ . tukàràt te dinaràtryardhe dviguõe dinakùape dinamànaràtrimàne grahasya svaþ . uktarãtyà nakùatràõàmapi dinaràtrimàne sàdhye ityàha . vikùepetyàdi . nakùatradhruvàõàmànãtayà kràntyà nakùatravikùepeõaikabhinnadikkrameõa yuktayàntaritayoktaprakàreõa siddhayà svake nakùatradinaràtrimàne sàdhye ityarthaþ . atropapattiþ . dvàda÷àïgula÷aïkuþ koñiþ phalabhà bhujo'kùakarõaþ karõaþ, kràntijyà koñiþ, kujyà bhujo'grà karõa ityakùakùetradvayaü prasiddham . tatra yadi dvàda÷akoñau phalabhà bhujaþ, tadàkràntijyàkoñau ko bhuja ityanupàtena kujyà . tatsvaråpaü tu nirakùade÷akùitijasvade÷akùitijàntaràlasthitàhoràtravçttaprade÷asya dyujyàpramàõena jyeti trijyàpramàõena tajjyà carajyeti dyujyàpramàõena kujyà trijyàpramàõena ketyanupàtena carajyà taddhanu÷caràsavo'horàtravçttakhaõóaprade÷e nirakùasvakùitijàntaràla uttaragole svakùitijasya nirakùakùitijàdadhaþsthatvànnirakùakùitijayàmyottaravçttàntaràle'horàtravçttacaturthàü÷atvàdahoràtràsucaturthàü÷e caràsavo yutà dinàrdhaü hãnà ràtryardhaü dakùiõagole svakùitijasya nirakùakùitijàdårdhvasthatvàddhãnà dinàrdhaü, yutà ràtryardhamityupapannaü sarvaü kràntijyetyàdi>% . tatra praõidhau . %<ràjanyakànyupàyaj¤airekàrthàni caraistava>% màghaþ . %<teùàü vçttaü pariõayet samyagràùñreùu taccaraiþ>% manuþ . cale tasya sarvàõi bhåtàni sthàvaràõi caràõi ca %<devebhya÷ca jagatsarvaü caraü sthàõvanupårva÷aþ>% manuþ . supi karmaõyuprapade %<careùñaþ>% pàø ña caraõakartari triø . bhåcaraþ khacaraþ . %<÷añhomithyàvinãta÷ca vakavratacarodvijaþ>% manuþ . meùàdau %<caralagne caràü÷e và sthàpanaü ca visarjanam>% tiø taø . svàrthe aõ . càra praõidhau

#<caraka># puø caraeva svàrthe ka saüj¤àyàü kan và . 1 care dåtabhede . 2 àyurvedakàrakamunibhede puø . %<devàkarõaya su÷rutena carakasyoktena jàne'khilaü syàdasyà naladaü vinà na dalane tàpasya ko'pi kùamaþ>% naiùaø . mantriyaidyoyorekaråpoktau . carakanàmaniruktiþ àyurveda÷abde 780 pçø dur÷ità . 3 tatkçte granthe ca bhàbaprakàø tatra ca granthe såtrasthànaü nidànasthànaü vimànasthànaü ÷àrãrasthànam indriyasthànaü cikitsitasthànaü kalpasthàna siddhisthànam ityaùñau sthànàni . 4 parpañe ràjaniø . 5 cakrakare 6 bhikùau ÷abdàrthaciø .

#<carakàla># puø %<nirakùade÷akùitijàkhyavçttamunmaõóalaü tajjaguranyade÷e . sve sve kuje'rkasya samudgamo'smàccaràrdhamarkodayayostu madhye>% siø ÷iø . %<àdau svade÷e'tha nirakùade÷e såryodayohyastamayo'nyathàtaþ . çõaü graho'õàdudaye svamaste phalaü carotthaü ravisaumyagole . yàmye vilomaü khalu tatra yasmàdunmaõóalaü svakùitijàdadhasvàt . nàtyàhvayàduttarayàmyabhàgau golasya tàvuttarayàmyagolau>% siø ÷iø ukte dinamànaj¤ànopàye kàlabhede .

#<caragçha># naø cararåpaü gçham . meùakarkatulàmakararåpeùu rà÷iùu . caragehàdayo'pyatra .

#<caraña># puüstrã cara--bàø añac . kha¤janakhage ÷abdamàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<caraõa># puø cara--karaõe lyuñ . 1 dehàvayavabhede pàde %<sutena dhàto÷caraõau bhuvastale>% màghaþ %<dvitãye hastacaraõau tçtãye badhamarhati>% manuþ . 2 vedaikade÷e ÷àkhàparaparyàye %<gotraü ca caraõaiþ saha>% mahàbhàùyakàø . caraõavyåhaþ . 3 arkàdeþ kiraõe . 4 ÷lokànàü caturthabhàge pàde ca . %<prathamàïghrisamoyasya tçtãya÷caraõobhavet>% chandomaø . 5 caturthabhàgamàtre . %<pa÷yanti kheñà÷caraõàbhivçddhitaþ>% jyotiø . 6 eka de÷amàtre %<jyoti÷caraõàbhidhànàt>% ÷à såø . bhàve lyuñ . 7 anuùñhàne %<akçtvà bhaikùyacaraõam>% %<tapa¤ca÷caraõai÷cograiþ>% manuþ . %<ramaõoyacaraõà abhyàsoha ramaõãyàü yonimàpadyeran>% ÷rutiþ caraõa÷abdasya àcàràrthakatve'pi karmamàtraparatvamuktaü ÷àø såø bhàø taccànu÷aya÷abde 186 pçø uktam caraõa + caturarthyàü tçõàsa . caraõasa tannirvçttàdau tri0

#<caraõagranthi># puø 6 taø . gulphe hemacaø .

#<caraõaparvan># naø 6 taø . gulphe trikàø .

#<caraõavyåha># puø caraõànàü veda÷àkhànàü vyåho'tra . veda÷àkhàvibhàjake granthabhede .

#<caraõàyudha># puüstrãø caraõa àyudhaü yasya . kukkuñe amaraþ %<àkarõya samprati rutaü caraõàyudhànàm>% sàø daø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<caraõi># puø cara--ani . manuùye %<suvidvàüsaü ca kçtyaü caraõãnàm>% ç08 24 23 . %<caraõãnàü manuùyàõàm>% màø .

@<[Page 2901a]>@
#<caraõila># triø caraõena nirvçttàdi kà÷àdiø caturarthyàm ila . caraõanirvçttàdau

#<caraõñi># strã ciraõñi + pçùoø . ciriõñyàü suvàsinyàü hemacaø .

#<caraõya># puø caraõa iba ÷àkhàø yat . caraõatulye pàø .

#<caraõya># caraõa--gatau kaõóvàø sakaø paraø señ . caraõyati acaraõyãt . varaõagatau iti pàñhàntaram

#<caraõyu># triø kaø caraõya--uõ caraõa÷ãle %<cakùurnagranthinã caraõyuþ>% çø 10 . 95 . 6 %<caraõyu÷caraõa÷ãlà>% bhàø .

#<caratha># triø cara--gatau atha . jaïgame . %<sthàtu÷carathamaktånavyårõot>% çø 1 . 68 . 1 . %<carathaü jaïgamam>% bhàø .

#<carabha># naø karmaø . meùakarkaña tulàmakararà÷iùu cararà÷iùu caralagnàdayo'pyatra .

#<carama># triø cara--amac . 1 antye 2 pa÷cime 3 ÷eùabhave %<abravãt kriyatàmeùà såtànàü caramà kriyà>% bhàø viø 24 aø . caramakùmàbhçt . jasi sarvanàmatvàt và jasaþ ÷ãbhàvaþ carame caramàþ . 4 ante naø . %<uttiùñhet prathamaü caiva caramaü caiva saüvi÷et>% manuþ .

#<caramakùmàbhçt># puø karmaø . astàcale pa÷cimasthe acale . amaraþ caramàcalacaramagiryàdayo'pyatra .

#<caravya># triø carave hitaþ udantatvàt yat . caruhite taõóulàdau siø kauø .

#<caràcara># triø cara--ac niø . 1 jaïgame . 2 àkà÷e dharaõiþ . cara÷càcara÷ca samàhàradvaø . 3 sthàvarajaïgamaråpe jagati naø mediø . %<tvayà visçjyate vi÷vaü jagadetaccaràcaram>% devãmàø . %<evaü sa jàgrat svapnàbhyàmidaü vi÷vaü caràcaram>% manuþ . itaretaradvaø . 4 care acare ca triø . %<sarve bhàvà÷caràcaràþ>% ràmàø kiø 43 . 44 ÷lo0

#<cari># puø cara in . pa÷au uõàdikoùaþ .

#<carita># triø cara--karmaõi kta . 1 anuùñhite . bhàve kta . 2 ca ritre 3 svabhàve . %<sarvaü khalasya caritaü ma÷akaþ karãti>% hitoø %<uttaraü ràmacaritaü tatpraõãtaü prayokùyate>% . uttararàmacaø . vãracaritam . caõóã÷abde prathamàdicaritàdi bahukçtvaþ udàø . %<vàgdevatàcaritacitritaci ttasadmà>% gãttagoø karmaõi kta . 4 gate 5 pràpte 6 j¤àte ca .

#<caritàrtha># triø caritaþ kçtaþ pràpto'rthaþ prayojanaü yena . 1 kçtàrthe kçtaprayojane 2 pràptaphale saphale . %<babhuva kçtasaüskàrà caritàrtheva bhàratã>% %<ràmaràyuõayoryuddhaü caritàrthamivàbhavat>% iti ca raghuþ %<pravçttiràsã cchabdànàü caritàrthà catuùñayã>% %<à÷vàsayat sucaritàrthapadairvacomiþ>% iti ca kumàø %<anyonyàbhàvatonàsya caritàrthatvamucyate>% bhàùàø .

#<caritra># naø cara--itra . 1 anuùñhàne 2 vratakarmàdyanuùñhàne 3 svabhàve 4 ceùñite 5 lãlàdau ca ÷abdaratnàø . 6 tintióãvçkùe strã ÷abdaraø . %<etadde÷aprasåtànàü sakà÷àdagrajanmanàm . svaü svaü caritraü ÷ikùeran pçthivyàü sarvamànavàþ>% %<svàü prasåtiü caritraü ca kulamàtmànameva>% manuþ . %<caritrabandhakakçtam>% yàj¤aø . svàrthe aõ . càritaü tatràrthe naø pçùoø dãrghaþ carãtramapyatra naø ÷abdaratnàø .

#<cariùõu># triø cara--iùõuc . caraõa÷ãle %<yadàõumàtriko bhåtvà vãjaü sthàsnu cariùõu ca>% manuþ .

#<caru># puø carati homàdikamasmàt bhãmàø apàdàne caraun . havyànne homàrthaü pàcyànne anavasràvitànantaråùmapàkaodana÷caruriti yàj¤ikàþ . carantyàpo'tra àdhàre un . 2 medhe nighaø . 3 carupàkapàtre bhàõóe vi÷vaþ carulakùaõamuktaü karmapradãpe %<sva÷àkhoktaþ prasusvinnã hyadagdho'kañhinaþ ÷ubhaþ . na càti÷ithilaþ pàcyo sa caruþsyànna càrasaþ>% carupàkaø prakàraþ kàtãye 4 . 1 . 5 . såtrabhàùyayordar÷ito yathà %<apareõa gàrhapatyaü carumapårõaü srucaü và tuùõãü gçhãtvottareõa dakùiõàgnimavahanti tiùñhan>% 5 såø . %<gàrhapatyàdaparasyàü di÷i apårõaü caruü carusthàlãm tåùõãü mantrasyàvidhànàllaukikavàguccàraõa varjam vrãhãnnyubjena muùõinà pràcãnàvãtã dakùiõàmukho'dhvaryurgçhõãyàt atha và apårõaü srucam evaü gçhãtvà dakùiõàgneruttarato gàrhapatyasya purastàddakùiõàbhimukhastiùñhannavahanti atra ÷àkhàntaràddakùiõàgneruttarata udaggrãvaü kçùõàjinamàstãrya tatrolåkhalaü nidhàya tasmin vrãhãõàü prakùepaü kçtvà musalamàdàya dakùiõàbhimukhastiùñhannavahananaü kaõóanaü vrãhãõàü karoti tataþ ÷årpamàdàyolåkhalàdvrãhãn niùkà÷ya niùpavanena tuùànniùkà÷ayen>% karkaþ %<sakçt phalãkaroti>% 6 såø loke tasya punaþpunaþ kriyamàõatràt sakçdityucyate, karkaþ %<sàrataõóulamapårõaü ÷rapayitvàbhighàryoddhàsya mekùaõeþ juhotyagnaya iti somàyeti ca>% 7 såø %<imameva caru sàrataõóulamãùatsvinnataõóulam apårõaü yathà ÷çtana caruõà sthàlyàþ påraõaü na bhavati tathà ÷rapayitvà àsàditenàjyenàbhighàrya dakùiõata udvàsya dakùiõàgneþ pårvamàrgeõàpadakùiõamuttarata ànãya savyaü kçtvà tiùñhaü stisraþ samidha àdhàyopavi÷ya pràïmukho mekùaõena caruü juhoti>% karkaþ . ÷àkhàntare carupàkaprakàro bhavadevapaddhatyàdau j¤eyaþ . %<yavamaya÷carurbhavati>% ÷rutiþ . %<÷yàmakagàvedhukanaivàrayavamayaþ>% taiø saø %<carurvai devànàmannamodano hi caruþ>% ÷ataø vràø 4 . 4 . 2 . 1 . %<ye påùõo caruükurvanti prapiùñànàmeva kurbanti yathà dantakàyaivam>% 1 . 7 . 4 . 7 . %<yadyapyadantakaþ påùà paiùñamatti sadà carum . agnãndre÷varasàdharmyàttaõóulo'tra vidhãyate>% chandoø . %<hemapàtragataü dorbhyàm àdadhànaþ paya÷carum>% %<sa tejo vaiùõavaü patnyoþ vibheje carusaüj¤itam>% %<carorardhàrdhabhàgàbhyàü tàmayojayatàmubhe>% iti ca raghuþ .

#<carucelin># caru÷celamivàstyasya ini . mahàdeve . %<carucelã milãmilã>% bhàø ÷aø 286 aø ÷ivanàmoktau

#<caruvraõa># puø carorvraõa iva . citràpåpe (citàipiñà) trikàø .

#<carusthàlã># strã 6 taø . carupàkàrthasthàlyàü %<tiryagårdha saminmàtrà dçóhà nàtivçhanmukhã . mçõmayyauóambarã vàpi carusthàlã pra÷asyate>% karmapradãpe tallakùaõamuktam .

#<carca># adhyayane curàø ubhaø sakaø señ . carcayati--te acacarcat--t . carcitaþ carcà .

#<carca># uktau bhartsane ca tuø paraø sakaø señ . carcati acarcãt . uktiratra vicàràrthaparibhàùaõam .

#<carcarã># strã carca--bàø aran gauràø ïãù . 1 gãtibhede . 2 ançjuke÷e 3 karadhvanau ca . %<carcarã gãtibhede ca ke÷abhitkara÷abdayoþ>% rudraþ . 4 harùakrãóàyàü subhåtiþ . 5 kàrpañikànàü sàdaravacane 6 tauryatrike 7 vasantasamayakrãóàyàm 8 carmañyàm . 9 sàñopavàkye ÷abdàrthaciø 10 varõavçttavi÷eùe . yathà hàrayuktasuvarõakaïkaõapàõi÷aïkhaviràjità pàdanåpårasaïgatà supayodharadvayabhåùità . ÷obhità valayena piïgalapannagàdhipavarõità carcarã taruõãva cetasi càka÷ãti susaïgatà %<anantare carcarã>% %<jalahara! saühara eha kobamai àõattao, avirala dhàrà sàràkvantadisàmuhao . e! ma¤i puhani bhamante jai pia pekkhihimi, taveva jaü ju karãhisi taütu sahãhimi>% anantare carcarã %<gandhammàia--mahuaragãehiü vajjantehiü parahu adårohim . pasariapavaõuvevallia--pallava--õiarå sulalia--bivihapaàrehiü õaccai kappaarå>% iti ca vikramorvaø . svàrthe ka ata ittvam . carcarikàpyatràrthe

#<carcarãka># puø carca--ãkan pharpharãø niø . 1 mahàkàlabhairave 2 ke÷avinyàse 3 ÷àke ca mediø .

#<carcas># puø carca--asun . 1 nidhibhede trikàø nidhi÷abde dç÷yam

#<carcà># strã carca--ac . 1 durgàyàm . cuø carca--bhàve aï . 2 vicàraõàyàü 3 cintàyàü 4 càrcikye candanàdinà dehalepane ca mediø . svàrthe ka . carcikà teùvartheùu carcàü vetti tatparaü granthaü và'dhãte ukthàø ñhak . càrcika vicàraõàbhij¤e tatparagranthàdhyotari ca tri0

#<carci># strã carca--bhàve in . vicàraõàyàm %<dve carcàvatiricyete ekayà gauratiriktaþ ekayàyurånaþ>% taiø vràø 1222 .

#<carcikya># naø càrcikya pçùoø hrasvaþ . càrcikye hema0

#<carcita># triø carca--karmaõi kta . 1 candanàdinà kçtalepe dehàdau . %<payodharà÷candanapaïkacarcitàþ>% çtusaø . %<bhujaü candanacarcitam>% bhàø saø 2373 ÷loø . bhàve kta 2 tathàlepane naø .

#<cartya># triø cçta--karmaõi yat . hananãye .

#<carpaña># puø sauø cçpa--dãptau añan . 1 sphàre 2 vipule 3 capeñe 4 parpañe ca mediø . 5 bhàdra÷uklaùaùñhyàü capeñyàm strã ÷abdàrthaciø . 6 piùñakabhede paulyàü strã gauràø ïãù . trikàø .

#<carba># gatau bhakùaõe ca bhvàø paraø sakaø señ . carbati acarbãt . cacarba .

#<carbhaña># puø cara--kvip bhaña--ac karmadhàø . 1 irvàrau karkañyàü halàø gauràø ïãù 2 harùakrãóàyàü 3 sàñopavàkye 4 carcàyà¤ca hemaø .

#<carma># naø carma sàdhanatayà astyasya ac ñilopaþ . carmanirmite phalake(óhàla) bharataþ .

#<carmakaùà(sà)># strã carma kaùa(sa)ti kaùa--ac . pa÷cimade÷aprasiddhe gandhadravyabhede(càmarakaùà) 2 saptalàlatàyàü carmakasàpyatra bharataþ

#<carmakàra># triø carma tannirmitaü pàdukàdi karoti kç--aõ upaø saø . 1 pàdukàdikàrake %<càõóàlyàü tãvaràjjàta÷carmakàra iti smataþ>% parà÷arokte, 2 saïkãrõajàtibhede puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . %<carmakàrasya dvau putrau gaõakovàdyapårakaþ>% . manunà tu vaidehyàü niùàdàjjàtasya kàràvaràkhyacarmakàrasaüj¤oktà yathà %<kàràvaro niùàdàttu carmakàraþ prasåyate>% uttaratra vaidehyàmevetyukteþ atràpi tasyàmevetyanvayaþ . u÷anasà tu %<såtàdvipraprasåtàyàü såtoveõuka ucyate . nçpàyàmeva tasyaiva jàtoya÷carmakàrakaþ>% ityuktam . eva¤ca munitrayapràmàõyàt trividhaiva carmakàrajàtiþ . %<dhigvarõànàü carma kàryam>% manunà teùàü vçttiruktà . carmakaroti kvip carmakçdapyatra . õvul carmakàraka tatràrthe

#<carmakàrã># strã carma kirati ké--aõ . 1 carmakaùàyàmoùadhau mediø 2 carmakàrajàtistriyàü ca

#<carmakãla># puø carmaõi kãla iva . guhyajàte rogabhede (hàri÷a) khyàte roge %<vyàno gçhãtvà ÷leùmàõam . karotyar÷astvaco bahiþ . kãlopasaüsthirakharaü carmakãlantu tadviduþ . vàtena todapàruùyaü pittàdasitaraktatà . ÷leùmaõà snigdhatà tasya grathitatvamavarõatà>% màghavakaø tannidànàdyuktam . %<carmakãlaü jatumaõiü masakàn tilakàlakàn . utkçtya ÷astreõa dahet kùàràgnibhyàma÷eùataþ>% bhàvapraø .

#<carmacañakà># strã carmaõà cañakeva . (càmacikà) ajina patràyàü hemaca0

#<carmacañã># strã carma cañati bhinatti caña--bhede ac gauràø ïãù . (càmacikà) ajinapatràyàü ÷abdaratnàø . svàrthe ka . carmacañikàpyatra .

#<carmacitraka># naø carma citrayati citra--õvul . ÷vetakuùñharoge ràjaniø .

#<carmaja># naø carmaõi jàyate jana--óa . 1 romaõi . 2 rudhire ca ràjaniø .

#<carmaõya># triø carmaõi bhavaþ ÷arãràvayavatvàt yat . carmabhave . %<÷leùmaõà carmaõyaü vànyadvà vi÷liùñaü saü÷leùayet>% aitaø vràø 5 . 32 .

#<carmaõvatã># strã carman + astyarthe matup masya vaþ saüj¤àyàü àsandãvadityàdinà niø . nadãbhede . sà ca ranti devasya yaj¤opakalpitagorà÷icarmata utpannà yathàha %<mahànadã carmarà÷erutkledàt susuve yataþ . tata÷ca rmaõvatãtyeùaü vikhyàtà sà mahànadã>% bhàø ÷àø 29 aø . %<rantidevasya yaj¤e tàþ pa÷utvenopakalpitàþ . ata÷carmaõvatã ràjan! gocarmabhyaþ pravartità>% bhàø anuø 66 aø narmadàphalaü dakùiõasindhuphala¤coktvà bhàø vaø 82 aø tanmàhàtmyaü yathà %<carmaõvatãü samàsàdya niyato niyatà÷anaþ . rantidevàbhyanuj¤àto agniùñomaphalaü labhet>% . atastasyà dakùiõade÷asthatvam . asaüj¤àyàü tu carmavat ityeva . carmayukte triø striyàü ïãp .

#<carmataraïga># puø carmaõi taraïga iva . jarayà palite balau . ràjaniø .

#<carmatila># triø carmaõi tilà asya . carmoparijàta kçùõatilake(tila) yuktadehàdau

#<carmadaõóa># puø carmaõà kçtodaõóaþ . kaùàyàm (koóà) hemaø .

#<carmadala># naø carmadalayati dala--aõ . svalpakuùñhabhede . %<syuryena kaõóåvyathanaughacoùàstaleùu taccarmadalaü vadanti>% su÷rutaþ . %<carmadalàjagallãma÷akàdhiùñhànà>% su÷rutaþ .

#<carmadåùikà># svã carma dåùati dåùi--õvul . koñharoge ràjaniø .

#<carmadruma># puø carma carmàkàravalkalaü tatpradhànodrumaþ . mårjavçkùe ràjaniø . tasya carmàkàravalkalatvàt tathàtvam .

#<carman># naø cara--manin . 1 dehàvarikàyàü tvaci, 2 indriyabhede yena spar÷a upalabhyate tasmin 3 phalake (óhàla) ca . tvagindriyantu vàyavãyaü yathàha %<dehavyàpi tvagindriyam>% bhàùàø . tasya tathàtvaü siø muø samarthitaü yathà %<÷arãra vyàpakaü spar÷agràhakamindriyaü tacca vàyavãyaü råpàdiùu mavye spar÷asyaiva vya¤jakatvàt aïgasaïgisalila÷aityavya¤jaka vyajanavàtavat>% . manasà tvagyogoj¤ànasàmànye kàraõaü yathàha tatraiva %<tvacoyogo manasà j¤ànakàraõam>% %<tvaïmanaþsaüyogo j¤ànasàmànye kàraõamityarthaþ kiü tatra pramàõe suùuptikàle tvacaü tyaktvà purãtati vartamànena manasà j¤ànàjananamiti . nanu suùuptikàle kiü j¤ànaü bhaviùyati anubhavaråpaü smaraõaråpaü và . nàdyaþ anubhavasàmagryabhàvàttathàhi càkùuùàdipratyakùe cakùuràdinà saha manaþsaüyogasya hetutvàt tadamàvàdeva na càkùuùàdipratyakùa, j¤ànàderabhàvàdeva na mànasapratyakùaü, j¤ànàdyabhàve ca nàtmano'pi pratyakùamiti . vyàptij¤ànàbhàvàt nànumitiþ, sàdç÷yaj¤ànàbhàvàt nopamitiþ, padaj¤ànàbhàvàt na ÷àbdabodhaþ, ityanubhavasàmagryabhàvàt, nànubhavaþ . udbodhakàbhàvàcca na smaraõam . maivaü suùuptipràkkàlotpannecchàdivyaktestatsambandhenàtmana÷ca pratyakùaprasaïgàt tadatãndiyatve mànàmàvàt suùuptipràkkàle nirvikalpameva jàyata ityatràpi pramàõàbhàvàt . atha j¤ànamàtre tvaïmanaþ saüyogasya yadi kàraõatvaü tadà ràsanacàkùuùàdipratyakùakàle spàr÷anapratyakùaü syàt viùayendriyasaüyogasya viùayatvaksaüyogastha ca tadà sattvàt parasparapratibandhàdekamapi và na syàditi . atra kecit pårvoktayuktyà tvaïmanoyogasya hetutve siddhe càkùuùàdisàmagryàþ spàr÷anàdipratibandhakatvamanubhavànurodhàt kalpyate iti . anye tu suùuptyanurodhàt carmamanaþsaüyogasya j¤ànahetutvaü kalpyaü càkùuùàdipratyakùakàle tvaci manaþsaüyogàbhàvànna spàr÷anapratyakùamiti vadanti>% . carmatvacorbheda iti tu rahasyam . tvaca÷ca saptavidhà yathàha su÷rutaþ %<tasya khyalvevaspravçttasya ÷ukra÷oõitasyàbhipacyamànasya kùãrasyeva sàntànikàþ sapta tvaco bhavanti . tàsàü prathamà'vabhàsinã nàma yà sarvavarõànavabhàsayati pa¤cavidhà¤ca chàyàü prakà÷ayati sà vrãheraùñàda÷abhàgapramàõà sidhmapadmakaõñakàdhiùñhànà, dvitãyà lohità nàma ùoddha÷abhàgapramàõà tilakàlakanyacchavyaïgàdhiùñhànà, tçtãyà ÷vetà nàma dvàda÷abhàgapramàõà carmadalàjagallãma÷akàdhiùñhànà, caturthã tàmrà nàmàùñabhàgapramàõà vividhakilàsakuùñhàdhi ùñhànà, pa¤camã vedinã nàma brãhipa¤cabhàgapramàõà kuùñhavisarpàdhiùñhànà, ùaùñhã rohiõã nàma vrãhipramàõà granthyapacyarvuda÷lãpada galagaõóàdhiùñhànà, saptamã màüsadharà nàma vrãhidvayapramàõà bhagandaravidradhyar÷o'dhiùñhànà>% yadetatpramàõaü nirdiùñaü tanmàüsaleùvavakà÷eùu na lalàñasåkùmàïgàïghràdiùu . yato vakùyatyudareùu vrãhimukhenàïguùñho darapramàõamavagàóhaü vidhyediti . phalakavivçttiyu ktikalpatarau yathà %<÷arãràvarakaü ÷astraü carma ityabhidhãyate . tatpunardvividhaü kàùñhacarmasambhavabhedataþ . ÷arãràvarakatva¤ca laghutà dçóhatà tathà . durbhedyateti kathita÷carmaõàü guõasaügrahaþ . sitoraktastathà pãtaþ kçùõa ityabhi÷abditaþ . brahmàdijàtibhedena carmaõàü varõa nirõayaþ . citravarõastu sarveùàü sarvadaivopapadyate>% iti bhojadevaþ .

#<carmanàlikà># strã carmanirmità nàlikeva . kaùàyàü tàóanyàü (koóà) ÷abdàrthaciø .

#<carmapaññikà># strã carmanirmità paññikà . (càmàñã) carmamayapaññikàyàm ÷abdàrthaciø .

#<carmapatrà># strã carmeva patraü pakùo'syàþ . (càmacikà) ajinapatràyàü jañàø .

@<[Page 2904b]>@
#<carmapàdukà># strã carmamayã pàdukà . carmakçtapàtràõe . %<tato brahmacàrã anena mantreõa carmapàduke pàdayornidadhyàt>% bhavadevaþ .

#<carmapuña(ka)># puø carmamayaü puñamatra và kap . dçtisaüj¤ake carmamayapàtrabhede(kupà) mediø .

#<carmaprabhedikà># strã carma prabhinatti pra + bhida--õvul ñàpi ata ittvam 6 taø . carmavedhane'strabhede amaraþ

#<carmaprasevikà># strã carmaõà prasãvyate pra + siva--vàø karmaõivun ñàpi ata ittvam . bhastràyàm agnisandãpanàrthe carmamaye yantrabhede amaraþ .

#<carmamaõóala># puø baø vaø . de÷abhede %<aparàntàþ paràntà÷ca pahnavà÷carmamaõóalàþ>% bhàø bhãø 9 aø de÷oktau .

#<carmamaya># triø carmaõovikàraþ mayañ . carmanirmite pàtràdau striyàü ïãp . %<dvãpicarmàvanaddhai÷ca vyàghracarmamayairapi>% bhàø bhãø 46 aø . %<yathà kàùñhamayo hastã yathà carsamayo mçgaþ>% manuþ .

#<carmamuõóà># strã càmuõóà + pçùoø . durgàyàü hemacaø .

#<carmamudrà># strã %<vàmahastaü tathà tiryak kçtvà caiva prasàrya ca . àku¤citàïgulãþ kuryàt carmamudreyamãrità>% tantrasàrokte devapåjàïge mudràbhede .

#<carmamnà># triø carmamaye kavacàdau manati abhyasyati mnà--ka . carmamayakavacàdau kçtàbhyàse . %<kçùñaya÷carmamnà abhitojanàþ>% çø 8 . 5 . 38 . %<sàdhyebhya÷carmamnam>% yajaø 30 . 15 . puruùamedhe devabhedoddenàlabhyapuruùabhedoktau .

#<carmayaùñi># strã carmamayã yaùñiriva . a÷vàdestàóanyàü (koóà) . ÷abdàrthaciø .

#<carmaraïgà># strã carbhaõe raïgo'syàþ . 1 àvartakãlatàyàü vibhàõóyàm ràjaniø . 2 de÷abhede puø sa cade÷aþ vçø saø kårmavibhàge 14 aø pa÷cimottaradi÷i uktaþ . %<di÷i pa÷cimottarasyàm>% ityupakrame %<guruhàmarukacchacarmaraïgàkhyàþ>% .

#<carmarã># strã carma--ràti rà--ka gauràüø ïãù . sthàvaraviùàntargate phalaviùe latàbhede . %<kumudvatãreõukàkarambha karkoñakareõukakhadyotakacarmarãtyupakrame phalaviùàþ>% su÷ruø .

#<carmaru># puø carma--ràti rà--vàø ku . carmakàre trikàø .

#<carmavat># triø carman + astyarthe matup masya vaþ asaüj¤àtvàt na niø . 1 carmayukte striyàü ïãp . %<lohacarmavatã càpi sàgniþ saguóagçùñikà>% bhàø vaø 15 aø . 2 subalàtmajabhede puø . %<gajogayàkùo vçùabha÷carmavànàrjavaþ ÷ukaþ . ùaóete balasampannà niryayurnahato balàt>% ityuktakrame %<amçùyamàõàste sarve subalasyàtmajàraõe>% bhàø bhãø 91 aø ityuktam .

#<carmavasana># puø carma gajàsuracarma vasanamasya . kçttivàsasi ÷ive kçttivàsas÷abde 2188 pçø dç÷yam .

#<carmavçkùa># puø carmapradhànaþ carmatulyavalkapradhànovçkùaþ . bhårjavçkùe . %<kharjårà nàrikelà÷ca carmavçkùo haritakã>% harivaüø . 31 aø .

#<carmasambhavà># strã carmaõi tvaci sambhavati sam + bhå--ac . sthålailàyàü hàràø . tatphalasya tvaïmadhye sambhavàttasyàstathàtvam .

#<carmasàra># puø carmaõaþ sàraþ . rasaü ràjaniø . bhuktànnàdeþ rasasya tvagsadhye jàyamànatvàt tasya tathàtvam .

#<carmàmbhas># puø carmaõo'mbhaþ . carmàntarasthe rase ràjaniø . bhuktànnàdirasasya carmàbhyantarasthatvàttasya tathàtvam .

#<carmàra># puø carma ÷ilpasàdhanatayà çcchati ç--aõ . upaø saø . carmakàre jañàø .

#<carmàvakartin># puø carma avakçntanti sva÷ilpanirvàhàya ava + kçtã cchede õini . carmakàre . tadannabhakùaõaü manunà niùiddhaü yathà %<àyuþ suvarõakàràõàü ya÷a÷carmàkavartinàm>% .

#<carmika># triø carmaü carmamayaü phalakaü (óhàla) . yuddhasàdhanatayà'styasya vrãhyàø và ñhan . carmamayaphalakena yoddhari(óhàlã) tasya bhàvaþ karma và purohitàø yak . càrmikya tadbhàve naø .

#<carmin># triø carma dehàvarakaü(óhàla)phalakaü và astyasya và ini ñilopaþ . carmayukte (óhàli) khyàte carmike . %<nàge nàge da÷a rathà ÷atama÷và rathe rathe . a÷ve'÷ve da÷a dhànuùkà dhànuùke da÷a carmiõaþ>% bhàø bhãø 20 aø . carmàõi balkalànyasyàü santi và ini . 2 bhårjavçkùe amaraþ . 3 kadalyàü 4 bhçïgarãñe ca puø ÷abdaraø .

#<caryà># strã cara--%<paricayyàparisaryetyàdi>% pàø parãtyasyàvivakùàtaþ bhàve kyap . 1 àcàramàtre %<vanavàsasya ÷årasya mama caryà hi rãcate>% ràmàø aø 29 15 . 2 gatau %<caryàyàü hayamutsçùñam>% bhàø àø 637 ÷loø . 2 ãryàpathasthitau paritràjakàdãnàü vratànuùñhàne niyamà parityàme . %<gadamadacaretyàdi>% pàø karmaõi yat . 4 anuùñheye àcaraõãye triø %<ùañtriü÷adàbdikaü caryaü gurau yavàdikaü vratam>% manuþ bhàve yat . 5 ava÷yacaraõe naø .

@<[Page 2905b]>@
#<carva># bhakùaõe dantai÷cårõane (civàna) yà curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . carvayati--te carvati acacarvat--ta acarvãt carvayàü babhåva àsa cakre cacarva . carvaõaü carvaõà carvitaþ . rasàsvàdavyàpàre carvaõa÷abde dç÷yam .

#<carvaõa># naø carva--bhàve lyuñ . 1 dantai÷cårõane (civàna) 2 rasàsvàdavyàpàrabhede ca sàø daø . yuc carvaõàpyatra strã . %<pramàõaü carvaõaivàtra svàbhinne viduùàü matam>% carvaõà''svàdanam . tacca svàdaþ kàvyàrthasambhedàdàtmànandasamudbhavaþ . %<niùpattyà carvaõasyàsya niùpattirupacàrataþ>% %<yadyapi rasàbhinnatayà carvaõasyàpi na kàryatvaü tathàpi tasya kàdàcitkatayà upacaritena kàryatvena kàryatvamupacaryate>% iti ca sàø daø .

#<carvà># strã carva--aï . 1 carvaõe 2 talaprahàre ÷abdàrthaciø .

#<carvita># triø carva--karmaõi kta . 1 bhakùite dantai÷cårõãkçte 2 àsvàdite ca .

#<carvitapàtra># naø 6 taø . carvitasya tàmbålàdestyànàrtham pàtram (pikadànã) khyàte patadgrahe . %<tàmbålaü darpaõaü pànapàtraü carvitapàtrakam>% padmapuø pàø khaø .

#<carvya># triø carva--karmaõi õyat yat và . dantai÷cårõanãye bhakùyabhede àhàra÷abde 899 pçø bhàvaprakàø vàkyam yathà %<bhojyaü bhakùyaü tathà carvyaü guru vidyàt yathottaram . carvyaü ca cipiñakacaõakàdi>% . %<ùañkoñiü bràhmaõànà¤ca bhojayàmàsa nitya÷aþ . cyåùyapeyalehyacarvyairatitçptiü dine dine>% vraø yaiø puø .

#<carùaõi># puø kçùa--ani %<àde÷ca caþ>% uõàø . manuùye nidhaø . %<yaeka÷carùaõãnàü vasånàm>% çø 1 . 7 . 9 %<aryamõo màtçkà patnã tayo÷carùaõayaþ sutàþ . yatra vai mànuùã jàti rbrahmaõà copakalpità>% bhàgaø 6 . 6 . 31 ÷lokaþ, tadvyàkhyàyàü carùaõayaþ kçtàkçtaj¤ànavantaþ ÷rãdharaþ . vicarùaõi vi÷vacarùaõãtyàdinà nighaõñau carùateþ pa÷yatikarmasåktatvena tathàrthatvam . asyàyamabhipràyaþ %<kçùeràde÷ca caþ>% uõàø 2 . 103 . såtre ujjvaladattena %<àde÷ca ghaþ>% iti prañhitvà dharùaõiþ badhakãtyudàhçtam . ata÷carùaõiniùpattirnighaõñuproktacarùadhàtoreva . siø kauø tu %<àde÷ca caþ>% iti pràñhàt kçùadhàtoreva tacchabdaniùpattiriti bhedaþ . tayoryuktàyuktatve sudhãbhirbhàvye . kçdikàràntatvàt striyàü và ïãp . 2 puü÷calyàü strã %<sacarùaõãnàmudagàchucogçjan>% bhàgaø 10 . 29 . 3 . vàkyasya carùaõãnàü puü÷calãnàm ityarthaparatvaü yuktam . manuùyajàtiparatve striyà và ïãp . %<idanuktà carùaõãdhçtà>% çø 8 . 90 . 5 . carùaõõãdhçtà'surahananadvàreõa manuùyajàtidhàrakavajreõa bhà0

#<cala># gatau bhvàø paraø sakaø señ . calati acàlãt . cacàla . celatuþ . calan calitaþ jvalàdiø càlaþ pacàø calaþ . %<kçùõena nihate caidye cacàla ca vasundharà>% bhàø sàø 44 aø . %<calatyekena pàdena tiùñhatyekena buddhimàn>% càõaø . %<tilamàtramapi calituü na ÷aknoti>% pa¤cataø . àrùe àtmaø . %<na dharmàccalate vuddhirdharmaràjasya dhãmataþ>% bhàø saø 78 aø . õici . calayati càlayati . %<càlayan vasuvàü cemàü balena caturaïgiõà>% bhàø àø 94 aø kampane akaø micca . calayati te . acãcalat %<calayan bhçïgarucastavàlakàn>% raghuþ %<tàü pràvi÷at kapivyàghrastarånacalayan ÷anaiþ>% bhaññiþ . %<yånàü mana÷calayati prasabhaü nabhasvàn>% çø saø gatyarthasya na mittvam %<miccale>% iti kavikalpadrume kampàrthaeva tasya mittvokteþ %<àcàlayeyuþ ÷ailàüste kruddhàbhindyurmahãtale>% harivaø 54 aø . parvatànà¤ca ÷ikharàõyàcàlayati vegavàn bhàø ÷àø 154 aø .
     ud + årdhvagamane utkamya gatau %<puùpoccalitaùañpadam>% raghuþ utthàya gatau ca . %<uccalitaþ prayàtàm>% raghuþ .
     vi + vi÷eùeõa calane . %<vyacàlãdambhasàü patiþ>% bhaññiþ .

#<cala># vilàse tuø paø aø señ . calati acàlãt cacàla .

#<cala># mçtau poùaõe cuø sakaø ubhaø señ . càlayati te acicalat .

#<cala># triø cala và pacàø ac . 1 tarale, ca¤cale, 2 kambayukte amaraþ . 3 parame÷vare puø . %<dhåtà÷ãracala÷calaþ>% viùõu saø . %<na svaråpànna sàmarthyàt naca j¤ànàdikàt guõàt . calanaü vidyate yasmàdacalaþ kãrtito'cyutaþ>% smçteþ . vàyuråpeõa calatãti calaþ bhàø . kampàrthakacalateþ svàrthe õici bhàve ac . 4 kampane mediø . %<miccale>% kavikalpaø . calanaü ca rajasaþ kàryaü yathàha sàø kàø %<satvaü laghu prakà÷akamiùñamupaùñammakaü cala¤ca rajaþ>% . %<satvatamasã svayamakriyatayà khakhakàryapravçttiü pratyavasãdantã rajasopaùñabhyete avasàdàt pracyàvya syakàrye te utsàhaü prayatnaü kàryete . tadidamuktamupaùñambhakam iti . kasmàdityata uktaü calamiti . tadanena rajasaþ pravçttyarthatvaü dar÷itam . rajastu calat paritastraiguõyai càlayadguruõà''vçõvatà ca tamasà tatra tatra pravçttipratibandhena kvacideva pravartyate>% . sàø taø kauø . %<mbhaunjau bhrau ceccalamidamuditaü yugairmunibhiþ svaraiþ>% vçø raø ukte aùñàda÷àkùarapàdake 5 varõavçttabhede naø %<sa vçttacåla÷calakàkapakùakaiþ>% raghuþ . %<yathàmbhasà pracalatà taravo'pi calà iva>% bhàgaø 7 . 1 . 23 . %<na khalu prema calaü suhçjjane>% %<pràya÷calaü gauravamà÷riteùu>% kumà0

#<calaketu># puø karmaø . ketubhede sa ca %<aparasyàü calaketuþ ÷ikhayà yàmyàgrayàïgulocchritayà . gacchet yathà yathodak tathà tathà dairghyamàyàti>% vçø saø 11 aø . uktaþ

#<calaca¤cu># puüstrã calà ca¤curasya . cakorakhage hemaø .

#<calatpårõimà># strã calantã pårõimà tadupalakùitaþ candra iva . (càüdà) candrakamãne trikàø .

#<caladaïga># puüstrã calanti aïgànyasya . (ceïcà) matsyabhede ràjaniø . và kap . caladaïgaka tatràrthe jañàø .

#<caladala># puø calàni ca¤calàni dalànyasya . a÷vatthavçkùe amaraþ . calapatràdayo'pyatra . %<aïgena (strãcihnabhedena) kenàpi vijetumasyà gaveùyate kiü? calapatrapatram . na cedvi÷eùàditaracchadebhyastasyàstu kampastu kutobhayena>% naiùaø . tasya kampayuktapatratà varõità .

#<calana># naø cala--bhàve lyuñ . 1 kampe 2 gatau ca . kartari lyu . 3 kampayukte triø mediø . 4 hariõe puüstrã jañàø jàti tvàt striyàü ïãù . karaõe lyuñ . 5 caraõe hemacaø .

#<calanaka># naø calana + saüj¤àyàü kan . caõóàtake hemacaø .

#<calanã># strã calatyatra cala--àdhàre lyuñ ïãp . 1 gajabandhanyàü vàryàm 2 gharghavyà¤ca (ghàgharà) vastrabhede hemacaø .

#<calasaükrànti># strã karmaø . ayanàü÷acalanabhedàt tattadrà÷ivi÷eùàü÷e ravyàdeþ prabhàmu¤jasa¤càre ayana saükrànti÷abde 328 pçø vivçtiþ .

#<calà># strã cala--ac . 1 lakùmyàü mediø 2 sihlake gandhadravyabhede ca ratnamàø .

#<calàcala># triø cala--ac niø . 1 ca¤cale amaraþ 2 kàke puüstrã ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . %<calàcalairanupadamàhatàþ khuraiþ>% màghaþ . %<jànmano'sya sthitiü vidvàn lakùmãmiva calàcalàm>% kiràø .

#<calàtaïkha># puø calasya calagasyàtaïgobhayamasmàt . vàtàmaya bhede ràjaniø .

@<[Page 2907a]>@
#<calita># triø cala--kartari kta . 1 kampite amaraþ . 2 gate %<calitavarvalapakùaparigrahaþ>% %<calitaþ puraþ patimupetamàtmajam>% màghaþ . 2 pràpte 3 j¤àte ca triø . bhàve kta . 4 calane 5 gatau ca naø .

#<calu># puø cala--un . gaõóåùe hemacaø .

#<caluka># puø calunà mãyate kan . 1 prasçtau 2 bhàõóabhede ca mediø .

#<caleùu># puø calo lakùyamapràpta iùuryasya . lakùyamapràptavàõake mandadhànuùke . atra %<udarà÷veùu kùepe>% pàø iùu ÷abdepare kùepe pårvapårvapadasyàntodàttatàvighànàt pårvapadramantodàttam .

#<cavarga># puø ca + pràti÷àkhyoktaþ vargapratyayaþ 6 taø và . tàlusthànoccaritànàü spar÷avarõànàü varge (ca cha ja jha ¤a) varõeùu . tataþ %<vargàntàcchaþ>% pàø cha . cavargãya tadvargabhave triø .

#<cavala># puø carva--bàø alac pçùoø . ràjamàùe kalàyabhede ÷abdàrthaciø .

#<cavi># strã carva--in pçùoø . cavye(cai)÷abdaraø . và ïãp . tatràrthe ÷abara0

#<cavikà># strã cavi + svàrthe ka . cavye asya klãvatvamàha rudraþ %<kañåùõà cavikà laghvã rocanã dãpanã matà . jantådreka÷vàsakàsa÷ålarogavimardinã>% ràjaniø . %<bhedinã kaphanà÷inã>% ityadhikaü ràjaballebhenoktam .

#<cavya># naø carva--karmaõi õyat pçùoø . 1 cavikàyàm tasya strãtvamapyàha bharataþ . svàrthe ka cavyikà tatràrthe ràjaniø . sà ca 2 vacàyàü mediø .

#<cavyajà># strã cavyamiva jàyate jana--óa . gajapippalyàm ràjaniø .

#<cavyaphala># naø cavyamiva phalati phala--ac . gajapippalyàm ràjaniø .

#<cavyàdi># naø %<cavyaü trikañukaü pàñhà kùãraü kustumburåõi ca . yamànã pippalãmålamubhe ca vióasaindhave . citrakaü vimbamabhayàü piùñvà sarpirvipàcayet . ÷akçdvàtànulaumyàrthaü jàte dadhni caturguõe . pravàhikàü gudabhraü÷aü måtrakçcchraü parisravam . gudavaïkùaõa÷åla¤ca vçtametadvyapohati>% cakradattokte ghçtabhede .

#<caùa># bhakùe bhvàø ubhaø sakaø señ . caùati te acaùãt acàùãt acaùiùña cacàùa ceùatuþ ceùe .

#<caùa># badhe bhvàø paø sakaø señ . caùati aca--(cà)ùãt .

#<caùaka># puø naø caùa--karaõe kvun ardharcàdi . 1 madyapànapàtre amaraþ . tallakùaõàdikaü yuktikalyataràvuktam yathà %<yat pànapàtraü bhåpànàü tajj¤eyaü caùakaü budheþ . kànakaü ràjataü caiva sphàñikaü kàcameva ca . vçttaü svaràùñadikvaü ca caturõàü pçthivãbhujàm . ityanyasammataü teùàü nirõayaþ pàñhasammataþ . svamuùñisammitaü ratnai÷caturvarõaiþ samanvitam . màrtikaü vàtha phàlaü và sarveùàmupayujyate . kàùñhajaü dhàtujaü ÷ailaü jàïgalàdimahãbhujàm . yadanyattoyapànàdipàtraü pçyvãbhujàü bhavet . evaü tatràpi niyama iti bhojasya sammataþ>% %<ànanaiþ parihçtaü caùakàntaþ>% màghaþ . karmaõi kvun . 2 madhuni, 3 madyabhede ca naø medi0

#<caùati># puø caùa--bhakùe badhe và bhàve ati . 1 bhakùe 2 badhe ca siø kauø .

#<caùàla># puø naø caùa--àlac ardharcàdi . yåpakañake yaj¤iyapa÷ubandhanàrthe yåpamadhyedeye balayàkàre kàùñhamaye lauhamaye và padàrthe amaraþ . tallakùaõàdikamuktaü kàø ÷rauø 6 . 1 . 28 . såtràdau %<agràccaùàlaü pçthamàtramaùñà÷ri madhyasaügçhãtam>% 28 såø yåpa parivàsanànantaraü yadava÷iùñaü pçthakkçtamagram tata÷caùàlaü kartavyam prasàritàïguliþ pàõiràmaõivandhanàn pçthak ityucyate caùàlamiti saüj¤à saü vyavahàràrthà %<à caùàlekùaõàt>% ityàdau . aùñà÷ri aùñakoõam tadapi takùaõenàùñakoõaü kuryàt takùaiva . ulåkhalavanmadhye saükucitam karkaþ . %<årdhamagre pratimu¤cati>% 29 såø taccaùàlaü yåpasyàgre årdhvaü pratimu¤cati ataevordhapratimokavidhànàccaùàlasya tathà bedhaþ kàryaþ . pratimu¤catãti vacanàcca cåóàgro yåpaþ caùàlaü ca sasuùiramiti gamyata iti harisvàminaþ tathà càhàpastambaþ %<målato'taùñamuparam aùñà÷riranu pårvo'grato'õãyàn praj¤àtàùñà÷ririti>% karkaø %<dvyaïgulaü tryaïgulaü vàü tardmàtikràntaü yåpasya>% 30 såø %<yåpasya yåpàgrasya dvyaïgulaü tryaïgulaü và caùàlaü tardmàtikràntaü caùàlacchidràgravedhàdatikràntaü bhavati atikramyordhvaü niþsçtaü bhavati tathà caùàlasyordhaü pravayaõaü kartavyam yathà caùàlo yåpàgràdadho dvyaïgule tryaïgule và tiùñhatãtyarthaþ>% karkaþ %<bhå÷caùàlatulitàïgulãyakam>% màghaþ

#<caha># kalke (pratàraõe) bhvàø paraø sakaø señ . cahati acahãt . cacàha cehatuþ .

#<caha># kalke (pratàraõe) adaø curàø ubhaø sakaø ÷eñ . cahayati--te acucahat ta . cahayàü, babhåva àsa--cakàra cakre .

@<[Page 2908a]>@
#<caha># kalke pratàraõe curàø ubhaø sakaø señ ghañàø cahayati te acãcahat--ta .

#<càkacakya># naø caka--ac cakaþ prakàre dvitvaü cakacakastasya bhàvaþ ùya¤ . ujjvalatàyàm . %<nahi lokasiddhasàmagrã pàtibhàsikarajatotpàdikà kintu vilakùaõaiva . tathàhi . kàcàdidoùadåùitalocanasya purovartidravyasaüyogàdidamàkàrà càkacakyàkàrà ca kàcidantaþkaraõavçttirudetãti>% %<càkacakyasaüdar÷anasamudbuddharajatatvasaüskàrasadhrãcãnà>% iti ca vedàntaø paø . pçùoø . càkacikyamapyatra ÷abdàrthaciø .

#<càkaciccà># strã caka--gha¤ càkaü dãptiü cinoti cikvip tathàsatã cãyate ci--bàø óa . ÷vetabuhnàyàü ratnamàø .

#<càkra># triø cakreõa nirvçttam aõ . cakranirvçtte %<càkra mauùalamityevaü saügràmaü raõavçttayaþ>% harivaüø 100 aø .

#<càkravarmaõa># puø cakravarmaõo'patyam aõ na ñilopaþ . cakravarmaõo'patye vyàkaraõàcàryabhede . %<kapa÷càkravarmaõasya>% uõàø 3 . 1 . 3 såø . %<i 3 càkravarmaõasya>% pàø 6 . 1 . 3 såø .

#<càkravàkeya># triø cakravàkasyàdårade÷àdi caturarthyàü sakhyàø óha¤ . cakravàkasamãpàdau .

#<càkràyaõa># puø cakrasyarùergotràpatyam a÷vàdiø pha¤ . cakrasyarùe gotràpatye uùastau %<mañacãhateùu kuruùç uùastirha càkrayaõa ibhyagràme pradràõa àsa>% chàø uø .

#<càkrika># triø cakreõa samåhena yantrabhedena cakrayukta÷akañena và carati ñhak . saüdhãbhåya militvà stutipàñhake 1 vàõñike amaraþ %<pi÷unànçtinàü caiva tathà càkrikavandinàm>% yàj¤aø . %<càkriko ghoùayàmàsa puruùo mçùñakuõóalaþ>% harivaø 159 aø . 2 tailakàre hemacaø 3 ÷àkañike (gàóaoyàna) khyàte ca ÷abdàrthaciø %<bhikùukàü÷càkrikàü÷caiva klãvonmattàn ku÷ãlavàn . bàhyàn kuryànnara÷reùñho doùàya te syuranyathà>% bhàø ÷àø 69 aø .

#<càkreya># triø cakreõa nirvçttàdi cakra + sakhyàø caturarthyàü óha¤ . cakranirvçttàdau .

#<càkùuùa># naø cakùuùà gçhyate cakùus + ÷aiùiko'õ . cakùurgràhye 1 råpàdau 2 tadvati triø . tadgràhyaviùayà÷ca cakùurviùaya÷abde 2842 pçø dç÷yàþ . cakùuùà nirvçttaþ aõ . 3 pratyakùe naø . tajj¤àne cakùuùaþ karaõatve'pi viùayabhedena tasya vyàpàrabhedà bhàùàø uktà yathà %<dravyagrahastu saüyogàt saüyuktasamavàyataþ . dravyeùu samavetànàü tathà tatsamavàyataþ . tatràpi samavetànàü ÷abdasya samavàyataþ . tadvçttãnàü samavetasamavàyena tu grahaþ>% . dravyacàkùuùaü prati cakùuþsaüyogovyàpàraþ . dravyasamavetacàkùuùaü prati cakùuþsaüyuktasamavàyaþ . dravyasamavetasamavetacàkùaùaü prati cakùuþsaüyuktasamavetasamavàyaþ . cakùuùo'patyam . cakùurnàmakasya ripu¤jayançpasya putre ùaùñhe manubhede tatkathà yathà %<cakùuùà brahmadauhitryàü vãriõyàü sa ripu¤jayaþ . vãraõasyàtmajàyàntu cakùurmanumajãjanat . manurvai ràjakanyàyàü naóvalàyàü sa càkùuùaþ . janayàmàsa tanayànda÷a ÷årànakalmaùàn . åruþ påruþ ÷atadyumna stapasvã satyavàk haviþ . agniùñudatiràtra÷ca sudyumna÷càparàjitaþ . abhimanyustu da÷amo naóvalà yàmajàyata>% matsyapuø 4 aø . %<ùaùñhaü te sampra vakùyàmi tannivodha naràdhipa! . bhçgurnabho vivasvàü÷ca sudhàmà virajàstathà . atinàmà sahiùõu÷ca saptaite tu maharùayaþ . càkùuùasyàntare tàta! manordevà nimàn ÷çõu . àpyàþ prabhåtà çbhavaþ pçthukà÷ca divaukasaþ . lekhà nàma mahàràja! pa¤ca devagaõàþsmçtàþ . çùeraïgirasaþ putrà mahàtmàno mahaujasaþ . nàóvaleyà mahàràja! da÷a putràstu vi÷rutàþ . åruprabhçtayo ràjan! ùaùñhaü manvantaraü smçtam>% hariø 7 a0

#<càkùma># triø cakùa--bàø ma pçùoø . draùñrari %<càkùmo yadvàcaü bharate matã>% çø 2 . 24 . 9 . %<càkùmaþ sarvasya draùñà>% bhàø .

#<càïga># puø cãyate ci--óa camaïgamasya . 1 càïgeryàü ràyamuø . camaïgaü tadavayavo danto'smàt . dantapañutve ÷abdàrthaciø .

#<càïgerã># strã càïgaü dantapañutvamãrayati ãra--aõ upasaø gauràø ïãù . amlaloõikàyàm (amarula) amaraþ . %<càïgerã dãpanã rucyà laghåùõà kaphavàtanut . pittalàmlà grahaõyar÷aþkuùñhàtãsàranà÷inã>% bhàvapraø .

#<càïgerãghçta># naø cakradattokte càïgerãpakve ghçtabhede tatpàkavidhiryathà %<nàgaraü pippalãmålaü citrakaü hastipippalã . ÷vadaüùñrà pippalã dhànyaü vilvaü pàñhà yamànikà . càïgerãsarase sarpiþ kalkairetairvipàcitam . caturguõena dadhnà ca tadghçtaü kaphavàtanut . ar÷àüsi grahaõãdoùaü måtrakçcchraü pravàhikàm . gudabhraü÷àrtimànàhaü ghçtametad vyapohati>% cakradattaþ

@<[Page 2909a]>@
#<càña># puø cuø caña--bhede ac . àdau vi÷vàsamutpàdya pa÷càt dhanàpahartari caure %<càñacàraõadàseùu dattaü bhavati niùphalam>% smçtiþ . %<càñataskaradurvçttamahàsàhasikàdibhiþ . pãóyamànàþ prajàrakùàt kàyasthai÷ca vi÷evataþ>% yàj¤aø . %<càñàþ pratàrakàþ vi÷vàstha ye paradhanamapaharanti>% mitàkùarà

#<càñapuña># puø %<gururlaghu pluta÷caiva bhaveccàñapuñàmidhaþ>% saïgãtadàmãdarokte tàlabhede .

#<càñu># puø naø caña--¤uõ . 1 priyavàkye 2 mithyàpriyavàkye (khosàmuderakathà) ca . %<kurvan càñusahasràõi avyaktakalayà girà>% harivaüø 20 . %<no càñu÷ravaõaü kçtaü na ca dç÷à hàro'ntike vãkùitaþ>% sàø daø . svàrthe ka . atraivàrthe %<vi÷rabdhacàñuka÷atàni ratàntareùu>% sàø da0

#<càñukàra># triø càñuü karoti . hetvàdau pràptasya ñasyàpavàdena %<na ÷abda÷loketyàdinà>% pàø aõ . satata càñuvàkyakartari . %<càñukàramapi pràõanàthaü roùàdapàsya yà>% sàø daø .

#<càñupañu># puø 7 taø . bhaõóe (bhàüóa) hàràø .

#<càñu(ñållo)lola># triø càñuùu lolaþ (ullolaþ) . (khosàmude) càñukàre hàràø .

#<càñuvañu># puø 7 taø . vidåùake krãóàsahacare bhaõóe .

#<càñåkti># strã 6 taø . priyakathane . càñuvàkyasyoktiryatra . 2 sevàyàm hàràø .

#<càõaka># puüstrã càõakyasya chàtraþ aõ yalopaþ . càõakyachàtre .

#<càõakãna># naø caõakasya bhavanaü kùetraü kha . caõakotpatti yogyakùetre .

#<càõakya># puø caõakasya munergotràpatyam gargàø ya¤ . 1 vàtsyàyane candraguptamantriõi kauñilye %<nava nandà bhaviùyanti càõakyoyàn haniùyati>% viùõu puø . candragupta÷abde dç÷yam sahi nandavaü÷otkhàtena mauryaü candraguptaü ràjye'bhiùiktavàn . vçhat kathàyàü tadvivçtiþ . càõakyena proktam aõ . tatkçtagranthe 2 nãti÷àstrabhede ca . %<càõakyaü sàrasaügraham>% càõakyam . caõaka + svàrthe ùya¤ . 3 caõaka÷abdàrthe .

#<càõakyamålaka># naø caõaka eva càõakyam tadiva målamasya . (caõakamålã) khyàte målakabhede . ÷abdàrthaci0

#<càõå(nå)ra># puø kaüsànucare mallayuddhàbhij¤e'surabhede . %<nàgaü kuvalayàpãóaü càõå(nå)raü muùñikaü tathà>% harivaø 42 aø . %<varàha÷ca ki÷ora÷ca matau dànavasattamau . mallau raïgagatau tatra yàtau càõå(nå)ramuùñikau>% harivaü 055 aø . asya dantyanakàmadhyateti kecit .

#<càõå(nå)rasådana># puø càõå(nå)raü sådayati sådi--lyu . vàsudeve kçùõe tadbadhakathà harivaüø 87 aø . %<tataþ krodhàbhitàmràkùaþ kaüsaþ paramakopanaþ . càõå(nå)ramàdi÷adyuddhe kçùõasya sumahàvalam>% ityupakrame %<dorbhyàmànamya kçùõastu càõå(nå)raü pårõajãvinam . pràharanmuùñinà mårdhri vakùasyàhatya jànunà . niþsçte sà÷rurudhire tasya netre sabandhane . tàpanãye yathà ghaõñe kakùopari vilambite . papàta sa turaïgasya madhye niþsçtalocanaþ . càõå(nå)ro vigatapràõo jãvitànte mahãtale>% . càõå(nå)rumardanàdayo'pyatra .

#<càõóa># puüstrã caõóasyàpatyaü ÷ivàø aõ . 1 caõóasyàpatye . caõóasya bhàvo yuvàø aõ . 2 caõóatàyàm naø .

#<càõóàla># puüstrã caõóàla eva svàrthe aõ . caõóàla ÷abdàrthe amaraþ . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<càõóàlaki># puø strã càõóalasyàpatyam i¤ %<vyàsavaruóaniùàdacàõóàletyàdi>% pàø akaï . caõóàlàpatye .

#<càõóàlikà># strã caõóàlena nirvçttà ñhak . vãõàbhede amaraþ . caõóàlena kçtà kulàø aõ . 2 caõóàlakçtavastumàtre tri0

#<càõóàlikà÷rama># naø bhàrataprasiddhe tãrthabhede %<kokàmukhe vigàhyàtha gatvà càõóàlikà÷rame>% bhàø ànuø 25 aø .

#<càõóàlã># strã càõóamàlàti à + là--ka gauràø ïãù . 1 liïginãlatàyàü ràjaniø jàtau ïãù . 2 càõóàlajàti striyà¤ca .

#<càtaka># puüstrã cata--yàcane kartari õvul . sàraïge svanàma khyàte khagabhede striyàü jàtitvàt ïãù . aya¤ca pakùã tryàhaõeùu su÷rute pañhitaþ . tryàhaõà vikirà÷cetyuktvà %<maghuràþ kaùàyà doùa÷amanà÷ceti>% sàmànyatastadguõàstatroktàþ . %<sthagayantyamåþ ÷amitacàtakàrtasvaràþ>% màghaþ . %<kiü càtakaþ phalamapekùya savajrapàtàm>% udbhañaþ .

#<càtakànandana># puø càtakamànandayati à + nanda--õic--lyu . 1 varùàkàle ràjaniø . 2 meghe . vçùñijalapànasya càtaka bratatvena meghasya tathàtvam .

#<càtakàùñaka># naø kàvyabhede kàvyasaügrahe dç÷yam .

#<càtana># naø cata--õic lyuñ . 1 ardane 2 pãóane ca .

@<[Page 2910a]>@
#<càtura># triø catura eva svàrthe aõ . 1 cature 2 niyantari 3 netragocare mediø . caturbhiruhyate ÷aiùako'õ . catu÷cakrayukte 2 ÷akañe naø siø kau0

#<càturakùa># naø caturbhirakùairniùpàdyate aõ . 1 krãóàbhede 2 upadhànabhede (gàlavàli÷a) puø mediø .

#<càturarthika># puø caturùu artheùu vihitaþ ñhak . %<tadasminnastãti de÷e tannàmni>% 04 . 2 . 67 . %<tena nirvçttam>% 68 . %<tasya nivàsaþ>% 69 . %<adårabhava÷ca>% 70 pàø såtracatuùkoktàrtheùu vihite pratyayabhede . %<janapade lup>% pàø . janapade vàcye càturarthikasya lup syàt siø kauø .

#<càturà÷ramika># triø caturùu à÷rameùu vihitaþ ñhak . brahmacaryàdyà÷ramavihite dharme . %<càturbidyaü yathàvarõaü càturà÷ramikàn param . tànahaü saüpravakùyàmi ÷à÷vatàn lokabhàvanàn>% bhàø àø 35 aø .

#<càturà÷ramya># naø catvàra à÷ramàþ saüj¤àtvàt karmaø tataþ vràhmaõàø svàrthe ùya¤ . brahmacàrigçhasthavànaprasthabhikùukaråpeùu à÷rameùu %<càturvidyaü càturhotraü càturà÷ramyameva ca>% bhàø ÷àø 46 aø .

#<càturika># puø càturãü vetti ñhak . sàrathau jañàdharaþ .

#<càturã># strã caturasya bhàvaþ ùya¤ ùittvàt ïãùyalopau . caturatàyàü %<tadbhañacàturãturã>% naiùa0

#<càturjàtaka># naø caturjàtakaeva svàrthe'õ . guóatvagelà nàgake÷araråpe gandhacatuùñaye ràjaniø .

#<càturda÷a># naø caturda÷yàü dç÷yate ÷aiùiko'õ . 1 rakùasi siø kauø . caturda÷yàü bhavaþ sandhivelàø aõ . 2 caturda÷ãbhave tri0

#<càturda÷ika># puø caturda÷yàm anadhyàye'dhãte ñhak . caturda÷yàmadhyetari . %<÷iùyaü hanti caturda÷ã>% manunà tasyà anadhyàyatoktestathàtvam .

#<càturbhadra># naø caturbhadrameva svàrthe aõ . nàgaràtiviùàmustàguóåcãråpe dravyacatuùñaye ràjaniø .

#<càtu(rtha)rthika># puø caturthe catvarthe'hni bhavaþ ñhak vu¤ và . caturthacaturthadinajàte jvarabhede %<càturtha(rtha)kojvarorudro hyanye caiva jvaràstataþ . jambåphalaü haridrà ca sarpasyaiva ca ka¤cukam . sarvajvaràõàü dhåpo'yaü hara÷càturtha(rthi)kasya ca>% gàruóe 187 aø .

#<càturvarõya># naø catvàro varõàeva caturvarõàø svàrthe ùya¤ . bràhmaõàdiùu caturùu varõeùu càturvarõyaü mayà sçùñaü guõakarmavibhàga÷aþ gãtà .

#<càturbhadràvaleha># puø caturbhirbhadrairnirvçttaþ aõ karmaø . kañphalaü pauùkaraü ÷çïgã kçùõà ca madhunà saha . kàsa÷vàsajvaraharaþ ÷reùñho lehaþ kaphàntakçt cakradattokte avalehabhede .

#<càturbhautika># triø caturbhiþ pçthivyaptejovàyubhirnirvçttaþ ñhak anu÷aø dvipadavçddhiþ . caturbhirbhåtai rniùpàdite dehàdau naiyàyikàdimate àkà÷asyàrambhakatvàbhàvàt càrvàkamate àkà÷asyàbhàvàt bhautikànàü caturbhåtàrabdhatà . vedàntyàdimate dehasya pà¤cabhautikatvamiti bhedaþ . yadyapi manuùyadehasya pàrthivatvaü naiyàyikairaïgãkçtaü tathàpi anyabhåtànàü tatropaùñambhakatvàt càturbhautikatvam iti vivekaþ .

#<càturmahàràjika># puø catvàro mahàràjikàþ svàkàra tvenàstyasya praj¤àø aõ . parame÷vare %<mahàràjika càturmahàràjika>% bhàø ÷àø 340 aø nàradakçtaviùõustutau . mahàràjikànàü ca catuþsaükhyakagaõadevatàtvàt tasya tadàtmakatvena tathàtvam .

#<càturmàsa># triø caturùu màseùu bhavaþ asaüj¤àyàm aõ . caturùu màseùu bhave . 2 iùñau 3 paurõamàsyàü ca strã ïãp . saüj¤àyàntu yaj¤e õyaþ . càturmàsya ityeva tacchabde dç÷yam

#<càturmàsika># triø caturomàsàn vyàpya brahmacaryamasya ñhak . caturmàsavyàpakabrahmacaryayukte karmaõi . yaj¤e tu %<caturmàsàn õyoyaj¤e>% vàrtiø õya càturmàsya ityeva .

#<càturmàsya># triø caturùu màseùu bhavoyaj¤aþ %<caturmàsàn õyoyaj¤e>% vàrtiø õya . caturmàsasàdhye yaj¤abhede . càturmàsye ca catvàri parvàõi vai÷vadevavaruõapraghàsa÷àka meùasunà÷ãrãyasaüj¤àni . tatkartavyaprayogàdi kàø ÷rauø 5 adhyàyàdau dç÷yam . tadàrambhakàla÷ca phàlgunãpårõimottaraü pratipadi tatroktaþ . 2 vàrùikacàturmàsakartavye vrate ca yathàha varàhapuø %<àùàóha÷ukladvàda÷yàü paurõamàsyàmathàpi và . càturmàsyavratàrambhaü kuryàt karkañasaükrame . abhàve tu tulàrke'pi mantreõa niyamaü vratã . kàrtike ÷ukla dvàda÷yàü vidhivat tat samàpayet . caturdhàpi hi taccãrõa càturmàsyaü vrataü naraþ . kàrtikyàü ÷uklapakùe tu dvàda÷yàü tatsamàpayet>% . màtsye caturo vàrùikàn màsàn devasyotthàpanàvadhi . madhusvarobhavennityaü naro guóa vivarjanàt . tailasya varjanàdeva sundaràïgaþ prajàyate . kañutailaparityàgàt ÷atrunà÷aþ prajàyate . labhate santatiü dãghàü sthàlãpàkamabhakùayan . sadà muniþ sadàyogã madhumàüsasya varjanàt . niràdhirnãrugojasvã viùõubhakta÷ca jàyate . ekàntaropavàsena viùõu lokamavàptuyàt . dhàraõànnakhalomnà¤ca gaïkàsnànaü dine dine . tàmbålavarjanàdbhogã raktakaõñha÷ca jàyate . ghçta tyàgàt sulàvaõyaü sarvasnigdhavapurbhavet . phalatyàgena matimàn vahuputra÷ca jàyate . namonàràyaõàyeti natvà'na ÷anajaü phalam . pàdàbhivandanàdviùõorlamedgodànajaü phalam . evamàdivrataiþ pàrtha! tuùñimàyàti ke÷avaþ . atraiva yatimadhikçtya kàñhakagçhyam . %<ekaràtraü vaset gràme nagare pa¤caràtrakam . varùàbhyo'nyatra barùàsu màsàü÷ca caturo vaset>% . etada÷aktaviùayam . %<årdhaü vàrùikàbhyàü màsàbhyàü naikasthànabàsã>% iti ÷aïkhokteþ . %<càturmàsyagate yà (dvitãyà) tu>% tiø taø anadhyàyoktau

#<càturmàsyadvitãyà># strã %<àùàóhe phàlgunorjeùe yà dvitãyà vidhukùaye . càturmàsyadvitãyàstàþ pravadanti maharùayaþ>% iti smçtyukte àùàóhàdidbitãyàcatuùke

#<càturya># naø caturasya bhàvaþ ùya¤ . caturatàyàü dakùatàyàm %<càturyamuddhatamanobhavayà rateùu>% sàø daø %<saübhogasneha càturyairhàbalàsyamanoharaiþ>% bhàø àø 3905 .

#<càturvarõya># naø catvàro vràhmaõàdayovarõà eva svàrthe ùya¤ . bràhmaõàdiùu caturùu 1 varõeùu %<càtuvarõyaü mayà sçùñamiti>% gãtà . bhàve--ùya¤ . 2 caturvarõadharme . varõabhedena dharmabhedàþ ÷aïkhena dar÷itàþ yathà . %<càturvarõyahitàrthàya ÷aïkhaþ ÷àstramathàkarot . yajanaü yàjanaü dànaü tathaivàdhyàpanakriyàm . pratigraha¤càdhyayanaü vipraþ karmàõi kàrayet . dànamadhyayana¤caiva yajana¤ca yathàvidhi . kùatriyasya tu vai÷yasya karmedaü parikãrtitam . kùatriyasya vi÷eùeõa prajànàü paripàlanam . kçùigorakùa bàõijyaü vai÷yasya parikãrtitam . ÷ådrasya dvija÷u÷råùà sarva÷ilpàni càpyatha . kùamà satyaü damaþ ÷aucaü sarveùàmavi÷eùataþ . bràhmaõaþ kùatriyo vai÷ya strayovarõà dvijàtayaþ . teùàü janma dvitãyantu vij¤eyaü mau¤jabandhanam . àcàryastu pità proktaþ sàvitrã jananã tathà . brahmakùatravi÷à¤caiva mo¤jãbandhanajanmani . vipràþ ÷ådrasamàstàvadvij¤eyàstu vicakùaõaiþ . yàvadvede na jàyante dvijàj¤eyà stu tatparam>% . %<bràhmaõaþ kùatriyovai÷yaþ ÷ådra÷ceti varõà÷catvàraþ . teùàmàdyàdvijàtayaþ . teùàü niùekàdyaþ ÷ma÷ànànto mantravat kriyàsamåhaþ . teùà¤ca dharmàþ, bràhmaõasyàdhyàpanaü kùatriyasya ÷astraniùñhatà vai÷yasya pa÷upàlanaü ÷ådrasya dvijàti÷u÷råùà . dvijànàü yajanàdhyayane . athaiteùàü vçttayaþ bràhmaõasya yàjanapratigrahau, kùatriyasya kùititràõaü, kçùigorakùavàõijyakusãdayonipoùaõàni vai÷yasya, ÷ådrasya sarva÷ilpàni . àpadyanantarà vçttiþ>% viùõusaø .

#<càturhotçka># puø caturhotçpratipàdakagranthasya vyàkhyànaþ çdatvàt ñhak . caturhotçpratipàdakagranthavyàkhyàne . caturhotçõàü karma aõ . càturhotra caturõàü hotéõàü karmaõi . caturhotç÷abde udàø .

#<càtuùñaya># puø catuùñayaü kalàpasåtravçttiü vetti adhãte và aõ . %<såtràcca kopadhàt>% pàø kopadhàt pratyayasya lukovidhànàt asya ca kopadhatvàbhàvàt na luk . catuùñaya vçttyabhij¤e

#<càtuùprà÷ya># naø caturbhiradhvaryubrahmàdibhirçtvimbhiþ prà÷yam tataþ svàrthe'õ . caturõàmçtvijàü bhojanaparyàpte odane . %<càtuùpà÷yamodanaü pacanti>% ÷ataø vràø 2 . 1 . 4 . 4 . %<dar÷apaurõamàsànãjànodakùiõàgnipakvaü càtuùprà÷yaü bràhmaõàn bhojayet>% kàø ÷rauø 4 . 6 . 10 .

#<càtra># naø càya--karaõe ùñran . agnimanthanayantràvayavabhede . agnyuddhàra÷abde 63 pçùñhe dç÷yam . tatra ca pçùñhe catramiti pàñhaþ pràcãnamudritagranthapàñhànusàreõa pramàdàt mudritaþ sarvatra càtramityeva pàñhaþ sàdhuþ kàø ÷rauø 4 . 8 . 26 såtrabhàùye tatsvaråpàdikam karka àha . %<agre purastàt pratyaïmukhe sthite manthanaü kuryàt . tatra ca prathamamadharàraõimuttàragràü nidhàya uttaràraõyà ã÷ànadigbhàgàdaùñàïguladãrghaü dvyaïgulavipulaü pramanthaü chittvà tasya målaü càtrabudhne prave÷ya adharàraõyà målàdaùñàïgulaü tyaktvà agràcca dvàda÷àïgulaü tyaktvà tadantaràle aïgulacatuùñayaparimite pårvàraõyante manthànaü kçtvà càtrabudhnaprotasya pramanthasyàgraü tatra nidhàya càtràgra kãlakàgrasyoparyudagagràmauvãlãü nidhàya yantraü càrayitvà càtraü netreõa pradakùiõaü trirveùñayitvà tathà manthanaü kuryàt yathà jàto'gniþ pràcyàü patati tatra yajamànaþ pràïmukho yantradhàraõaü karoti patnã càtra netreõa trirveùñayitvà manthanaü karoti tathà ÷àkhàntaràdadhvaryu÷ca tasmàdadhvaryuþ pratyaïmukho'bhimanthatãti>% . càtraü ca khàdiraü dvàda÷àïguladãrghaü vartulam agrelohakãlayuktam vudhne pramanthàgrapravayanàrthagartayuktam måle'khe ca loha paññikayà saüyuktaü kàryam . %<auvãlã ca khàdirã dvàda÷àïguladãrghà caturaïgulavipulàdhobhàge samà càtràgrasthitakãlakoparisthàpanàrthalohapaññikàyuktà uparibhàge vartulà ca kàryà . netraü ca govàla÷aõasåtraistrivçt vyàmamàtraü kàryam . kecit pramanthàgreõa manthanti, apare tu målena>%

#<càtvàla># puø cata--vàla¤ . 1 yaj¤akuõóe 2 darbhe 3 uttàne 4 utkañe ca vi÷vaþ 4 uttaravedyaïge mçtståpe 5 tatkçtàvañe ca %<càtvàlotkaràvantareõa sa¤caraþ>% kàø ÷rauø 1 . 3: 42 . %<càtvàla÷ca utkara÷ca càtvàlotkarau tau antareõa tayorantaràlena sarveùàü vihitakàryàrthaü saücaraþ gamanàgamanamàrgobhavati . ayaü ca sottaravedikeùu varuõapraghàsamahàhaviþpa÷usomeùu j¤eyaþ càtvàlasyaiùyeva sattvàt sottaravedikeùu sarveùvanenaiva màrgeõa gamanàgamane kàrye>% karkaþ . %<taccàtvàlaü parilikhati sà càtvàlasya màtrà nàtra màtràsti yatraiva svayaü manasà manyetàgreõotkaraü taccàtvàlaü parilikhet>% ÷ataø bràø 3 . 5 . 1 . 26 . %<sà càtvàlasya màtrà yaivottaravedairuktà saivetyarthaþ càtvàlakhananotpannayaiva mçdottaravedikaraõàt>% bhàø . %<càtvàlaü càtvàlavatsu>% à÷vaø ÷rauø 1 . 1 . 6 . %<càtvàlonàmàvañaþ pa÷usomàdiùvasti yeùu uttaravedyarthaü yatra mçt khàtvàhriyate tadvatsu>% nàø ràø ukteþ uttaràvedyarthamçdàharaõajàtàvañaeva càtvàla iti gamyate .

#<cànaràña># naø canaràñasyedam aõ . canaràñançpasyàkhyàne tasmin÷abde pare dik÷abdà antodàntàþ . %<pårvacànaràñam>% siø kauø .

#<càndanika># triø candanena sampadyate ñhak . candanena kçta÷obhe %<vapu÷càndanikaü yasya kàrõaveùñanikaü mukham>% bhaññiþ .

#<càndra># triø candrasyedam aõ . 1 candrasambandhini dinamàsàdau 2 tanmàne ca . %<arkàdviniþ sçtaþ pràcãü yadyàtyaharahaþ ÷a÷o . taccàndramànamaü÷aistu j¤eyà dvàda÷abhistithiþ>% såø siø såryàt samàgamaü tyaktvà vinisçtaþ pçthagbhåtaþ saü÷candro'harahaþ pratidinaü yat yatmaïkhyàmitaü pràcãü pårvàü di÷aü gacchati tat pratidinaü càndramànaü tattu gatyantaràü÷amitam . nanu sauradinaü såryàü÷ena yathà bhavati tathaitadråpairbhàgaiþ kiyadbhiþ pårõaü càndraü dinaü bhavatãtyata àha . aü÷airiti . bhàgaistukàràt såryacandràntarotpannaistasya tadråpatvàt . dvàda÷abhirdvàda÷asaïkhyàkaistithirj¤eyà . ekaü càndradinaü j¤eyamityarthaþ . etaduktaü bhavati såryacandrayogàccàndradinapravçtteþ punaryoge màsasamàpterbhagaõàntareõa càndro màsastriü÷accàndradinàtmakaþ . atastriü÷addinairyadibhagaõàü÷àntaraü tadaikena kimiti . dvàda÷abhàgairekaü càndradinam . %<dar÷aþ såryendusaïgamaþ>% ityabhidhànàddar÷àvadhikamàsasya triü÷attithyàtmakatvàt tithi÷càndradinaråpeti . atha càndravyavahàramàha raø naø %<tithiþ karaõamudvàhaþ kùauraü sarvakriyàstathà . vratopavàsayà÷ràõàü kriyà càndreõa gçhyate>% såø siø . %<tithiþ pratipadàdyà karaõaü vavàdikamudvàho vivàhaþ kùauraü caulakarma . etadàdyàþ sarvakriyà vratabandhàdyutsava råpà vratopavàsayàtràõàü niyamopavàsagamanànàü kriyà karaõam . tathà samuccayàrthakaþ . càndramànena gçhyate aïgãkriyate . atha càndra màsaü prasaïgàt pitçmànaü càha>% raø nàø . %<triü÷atà tithibhirmàsa÷càndraþ pitryamahaþ smçtam>% såø siø %<kàlena yenaiti punaþ ÷a÷ãnaü kràman bhacakraü vivareõa gatyà . màsaþ sacàndro'ïgayamàþ kuràmàþ pårõeùavaþ . 29 . 31 . 50 . statkudinapramàõam>% siø ÷iø %<dar÷ànte kila ÷a÷ã raviõà yukto bhavati . tatodvàvapi pårvato gacchataþ . tayãþ ÷a÷ã ÷ãghragatvàt pratyahaü gatyantareõàgrato yàti . evaü gacchaü÷cakrakalà 21600 tulyamantaraü yadàgrato yàti tadà raviõà yogameti . tayoþ kàlayorantaràlaü candramàsaþ . tatpramàõamanupàtena . candràrkayormadhyagatã àdau samyak sàvayave kçtvà yadi gatyantareõaikaü kudinaü labhyate tadà cakrakalàtulyenàntareõa kiyantãtyanupàtena càndramàse kudinàni labhyante . 29 . 21 . 50>% . pramitàø . adhikaü gauõacàndra÷abde 2735 pçø dç÷yam . àpastambaþ %<candramàþ kçùõapakùànte såryeõa saha yujyate . sannikarùàdathàrabhya sannikarùàvadhiþ param . candràrkayoþ ravermàsa÷càndra ityabhidhãyate>% viùõu saø . 2 càndràyaõavrate naø . %<càndraü kçcchraü tadardhaü ca brahmakùatravi÷àü vidhiþ>% pràø taø . %<càndraü càndràyaõam>% raghuø . 3 candrakàntamaõau puø hemacaø . 4 candrasambandhimàtre triø striyàü ïãp %<gurukàvyànugàü bibhrat càndrãmabhinabhaþ ÷riyam>% màghaþ . sà ca 5 ÷vetakaõñakàryàü ràjaniø . 6 àrdrake naø ràjaniø . 7 mçga÷ãrùanakùatre naø tasya taddevatàkatva¤cà÷leùà÷abde 497 pçø uktam

#<càndraka># naø càndramàrdrakamiva kàyati kai--ka . ÷uõñhyàm ràjaniø .

#<càndrapura># puø 1 pårvade÷asthe de÷abhede 1 tadde÷avàsiùu baø vaø . sa ca de÷aþ %<atha pårvasyàm>% ityupakrame %<càndrapuràþ ÷årpakarõà÷ca>% vçø saø 14 aø kårmavibhàge uktaþ .

#<càndrabhàgà># strã càndro bhàgo'ü÷o'syàm . candrabhàgànadyàm candrabhàgà÷abde dç÷yam .

#<càndramasa># triø candramasaidam aõ . 1 candrasambandhini dinamàsàdau . %<tithi÷càndramasaü dinam>% tiø taø såryasiddhàntãyavàkyatvena pañhitam . 2 mçga÷ironakùatre naø tasya taddevakatvàttathàtvam . 3 candrasambandhimàtre triø striyàü ïãp %<labdhodayà càndramasãva lekhà>% . %<padmà÷rità càndramasãmabhikhyàm>% kumàø . %<suradviùa÷càndramasã sudheva>% raghuþ .

#<càndramasàyani># puø candramaso'patyam tikàø phi¤ . budhagrahe halàø . pçùoø . càndramasàyano'pyatra .

#<càndramàsa># puø karmaø . candrasambandhimàse càndra÷abde dç÷yam

#<càndravratika># puø càndratulyaü càndràyaõaü và vratamastyasya ñhan . 1 candratulyavratàcàriõi nçpe . %<paripårõaü yathàcandraü dçùñvà hçùyanti mànavàþ . tathà prakçtayo yasmin sa càndravratiko nçpaþ>% manuþ . 2 càndràyaõavratàcàriõi ca

#<càndràyaõa># naø candrasyàyanamivàyanamatra pårvapadàt saüj¤àyàü õatvam . saüj¤àyàü dãrghaþ svàrthe'õ và . vratabhede tadbhedàdikaü mitàø uktaü yathà . %<tithivçddhyà caretpiõóàn ÷ukle ÷ikhyaõóasaümitàn . ekaikaü hràsayet kçùõe, piõóa¤càndràyaõa¤caran>% yàø . càndràyaõàkhyaïkarma kurvanmayåràõóaparimitàn piõóàn ÷ukle àpåryamàõapakùe tithi vadvçddhyà caredbhakùayet yathà pratipatprabhçtiùu tithiùu candrakalànàmekaika÷ovçddhirardhamàse . tadvatpiõóàn pratipadyeko dvitãyàyàü dvàvityevamekaika÷ovardhayan bhakùayed yàvatpaurõamàsã tataþ pa¤cada÷yàü pa¤cada÷a gràsàn bhuktvà tataþ kçùõapakùe pratipadi, caturda÷a dvitãyàyàü trayoda÷etyebamekaika÷o gràsàt hràsayanna÷rãyàdyàvaccaturda÷ã . tata÷caturda÷yàmerka gràsaü grasitvendukùaye'rthàdupavaset . tathà ca vasiùñhaþ . %<ekaikaü vardhayetpiõóaü ÷uklakçùõe ca hràsayet . indukùaye na bhu¤jãta eùa càndràyaõo vidhiriti>% . candrasyàyanamivàyanaü caraõaü yasmin karmaõi hràsavçddhibhyàü taccàndràyaõam saüj¤àyàndãrghaþ (õatva¤ca) ida¤ca yavavatpràntayoraõãyo madhye sthavãya iti yavamadhyamiti kathyate . etadeva vrataü yadà kçùõapakùapratipadi prakramya pårvoktakrameõànuùñhãyate tadà pipãlikàmadhyamiva hrasiùñhambhavatãti pipãlikàtanumadhyamiti kathyate tathàhi . pårboktakrameõa kçùõaprati padi caturda÷a gràsànbhuktvaikaikagràsàpacayena caturda÷ãü yàvadbhu¤jãta tata÷caturda÷yàmekaü gràsaü grasitvàmàvàsyà yàmupoùya ÷uklapratipadyekameva gràsamprà÷nãyàttata ekaikãpacayabhojanena pakùa÷eùe nirvartyamàne paurõamàsyàmpa¤cada÷agràsàþ sampadyanta iti yuktaiva pipãlikàmadhyatà . tathàca va÷iùñhaþ . %<màsasya kçùõapakùàdau gràsànadyàccaturda÷a . gràsàpacayabhojã san pakùa÷eùaü samàpayet . tathaiva ÷uklapakùàdau gràsambhu¤jãta càparam . gràsopacaya bhojã san pakùa÷eùaü samàpayediti>% yadà tvekasmin pakùe tithivçddhihràsava÷àt ùãóa÷a dinàni bhavanti caturda÷a và tadà gràsànàmapi vçddhihràsau veditavyau tithi vçddhyà piõóàü÷carediti niyamàt . gautamena tvatra vi÷eùo dar÷itaþ %<athàta÷càndràyaõantasyoktovidhiþ . kçchre vapanaü vrata¤caret . ÷vobhåtàmpaurõamàsãmupavaset . àpyàyasva>% (çø 1 . 11 . 16 .) %<santepayàüsi (17) navonavaþ>% (çø 10 . 85 . 19 .) iti caitàbhistarpaõamàjyahomo haviùa÷cànumantraõamupasthàna¤candramasaþ . %<yaddevàdevaheóanam>% iti catasçbhiràjyaü juhuyàt . devakçtasyeti cànte samidbhistisçbhiþ . oü bhårbhuvaþsvaþ mahaþ janaþ tapaþ satyaü ya÷aþ ÷rãþ årk iñ ojaþ tejaþ puruùaþ dharmaþ ÷ivaþ ityetairgràsànumantraõam . pratimantraü manasà namaþsvàheti và sarvàn etaireva gràsànanubhu¤jãta gràsapramàõamàsyàvikàreõa carubhaikùyasaktukaõayàvakapayodadhighçtamålaphalodakàni havãüùyuttarottarapra÷astàni paurõamàsyàü pa¤cada÷a gràsàn bhuktvaikaikàpacayenàparapakùama÷nãyàt . amàvàsyàyàmupoùyaikekopacayena pårvapakùaü viùarãtamekeùàm eùa càndràyaõo màsaþ iti . atra gràsapramàõamàsyàvikàreõeti yaduktantadbàlàbhipràyam teùàü ÷ikhyaõóaparimitapa¤cada÷agràsabhojanà÷akteþ . kùãràdidravahaviùàü ÷ikhyaõóaparimitatvantu parõapuñikàdinà sampàdanãyam . tathà kukkuñàõóàrdràmalakàdãni tu gràsaparimàõàni smçtyantarãktàni ÷aktaviùayàõi ÷ikhyaõóaparimàõàllaghutvàtteùàü, yatpunaratra %<÷vobhåtàmpaurõamàsã mupavasediti>% caturda÷yàmupavàsamabhidhàya paurõamàsyàmpa¤cada÷a gràsàn bhuktvetyàdinà dvàtriü÷adaharàtmakatvaü càndràyaõasyoktam tatpakùàntaraprada÷anàrtham na sàrvatrikam . yogã÷varàdivacanànurodhena triü÷adaharàtmakasya dar÷itatvàt . yadyetsàrvatrikaü syàttadà nairantaryeõa saüvatsare càndràyaõànuùñhànànupapattiþ syàt candragatyanuvartanànupapatti÷ca . càndràyaõàntaramàha mitàø . %<yathà katha¤citpiõóànà¤catvàriü÷acchatadvayam . màsenaivopabhu¤jãta càndràyaõamathàparam>% yàø . piõóànà¤catvàriü÷adadhikaü ÷atadvayaü màsena bhu¤jãta yathàkatha¤citpratidinaü madhyàhõe'ùñau gràsàn tathà naktandivasayo÷catura÷caturo và . athavaikasmiü÷caturo'parasmin dvàda÷a và tathaikaràtramupoùyàparasmin ùoóa÷a vetyàdi prakàràõàmanyatamena ÷aktyapekùayà bhu¤jãtetyetatpårvoktàccàndràyaõadvayàdaparaü càndràyaõam . atastayornàyaü gràsasaükhyàniyamaþ . kintu tatra pa¤caviü÷atyadhika÷atadvayasaükhyaiva . manunà caite prakàrà dar÷itàþ aùñàvaùñau sama÷nãyàtpiõóànmadhyandinesthite . niyatàtmà haviùyasya yaticàndràyaõa¤caran . caturaþ pràtara÷nãyàtpiõóànvipraþsamàhitaþ . caturo'stamite sårye÷i÷ucàndràyaõa¤caran . yathàkatha¤citpiõóànàntisro'÷ãtãþ samàhitaþ . màsenà÷nan haviùyasya candrasyaiti salokatàmiti . tathà catvàriü÷acchatadvayànnånasaükhyakagràsasampàdyasyàpi saügrahàrthamapara grahaõam . yathàha yamaþ %<trãüstrãn piõóàn sama÷nãyànniyatàtmà dçóhavrataþ . haviùyànnasya vai màsamçùicàndrà yaõaü smçtamiti>% . eùu ca yaticàndràyaõaprabhçtiùuna candra gatyanusaraõamapekùitamatastriü÷addinàtmakasàvanamàsena nairantaryeõa càndràyaõànuùñhàne yadi katha¤cittithivçddhihràsava÷ena pa¤camyàdiùvàrambhobhavati tathàpi na doùaþ . yadapi so màyanàkhyaü màsavrataü màrkaõóeyenoktam %<gokùãraü saptaràtrantu pibet stanacatuùñayàt . stanatrayàtsaptaràtraü saptaràtraü stanadvayàt . stanenaikena ùañràtraü triràtraü vàyubhugmavet . etatsomàyanaü nàma vrataïkalmaùanà÷anamiti>% . tadapi càndràyaõadharmakameva . hàrãtenàpi %<athàta÷càndràyaõa manukramiùyàma ityàdinà setikartavyatàka¤càndràyaõa mamidhàya>% evaü somàyanamityatide÷asyàbhidhànàt . yatpuna stena kçùõacaturthãmàrabhya ÷ukladvàda÷ãparyantaü somàyana muktam %<caturthãprabhçticatuþstanena triràtraü tristanena triràtraü, dvistanena triràtramekastanena triràtramevamekastana pramçti puna÷catuþstanànte yà te soma! caturthã tanåstayà naþ pàhi tasyai svàhà yà te soma! pa¤camã ùaùñhãtyevaü yathàrthàstithihomàekamàptàetàbhyaþ påta÷candramasaþsàmànyatàü samànalokatàü sàyujya¤ca gacchatãti>% . caturviü÷atidinàtmakasomàyanamabhihitantada÷aktaviùayam mitàø . pràya÷cittaviveke'tra vi÷eùo'bhihito yathà tatra manuþ . %<ekaikaü hràsayet piõóaü kçùõe, ÷ukle ca vardhayet . upaspç÷aüstriùavaõametaccàndràyaõaü smçtam . evameva vidhiü kçtsnamàcaredyavamadhyame . ÷uklapakùàdiniyata÷careccàndràyaõaü vratam . aùñàvaùñau sama÷nãyàt piõóànmadhyandine sthite . niyatàtmà haviùyà÷ã yaticàndàyaõaü caran . caturaþ pràtara÷nãyàt piõóàn vipraþ samàhitaþ . caturo'stamite sårye ÷i÷ucàndràyaõaü smçtam . yathà katha¤citpiõóànàü tisro'÷ãtãþ samàhitaþ . màsenà÷nan haviùyasya candrasyaiti salokatàm>% etatpa¤cavidhaü càndràyaõaü pipãlikàtanumadhyaü yavamadhyaü yaticàndràyaõaü sarvatomukhaü ÷i÷usàhva¤ca . tathàca jàvàlaþ . pipãlikaü yavamadhyaü yaticàndràyaõantathà . càndràyaõaü tathà j¤eyaü caturthaü sarvatomukham . pa¤camaü ÷i÷usàhva¤ca tulyaü puõyaphalodayam! kçùõapratipadamàrabhya màsamekaü yadà kriyate tadà pipãlikamadhyaü bhavati . ÷uklapratipadàrambhe yavamadhyam . ubhayatràmàvàsyàyàmabhojanam . kçùõapratipadi caturda÷agràsamojanàrambho hràsakrameõa caturda÷yàmekogràsaþ amàvàsyàyàmabhojanameva pràpnoti . tathàca va÷iùñhaþ %<màsasya kçùõapakùàdau gràsànadyàccaturda÷a>% . nanvevaü krameõa pa¤caviü÷atyuttaraü gràsa÷atadvayaü syàt . na catvàriü÷adgràsàdhika÷atadvayaü tacca yàj¤avalkenoktam %<yathà katha¤citpiõóànàü catvàriü÷acchatadvayam>% . iti %<yathà katha¤citpiõóànàü tisro'÷ãtãþ samàhitaþ>% iti manunàpyuktam . ucyate . saüyamadivase paurõamàsyàmamàvàsyàyàü và pa¤cada÷agràsabhojanena saükhyàpåraõasambhavàt . atha và pa¤cada÷yàdikamevedaü vrataü na pratipadàdikaü caturóha÷yàmeva vratasaïkalpaþ yathàha gautamaþ %<paurõa màsyàü pa¤cada÷a gràsàn bhuktrà ekaikàpacayenàparapakùama÷nãyàt amàvàsyàyàmupoùya ekaikopacayena pårvapakùaü viparãtamekeùàm>% . ÷aïkhaülikhitau %<amàvàsyàü vratopàyanaü yavamadhyam . amàvàsyàyàü pa¤cada÷a piõóàna÷nãyàt>% . upàyanamàrambhaþ . yukta¤cedam amàvàsyàmupoùaõa pa¤cada÷akalàtmakakha candramasaþ såryapraviùñatvàt ata ekaikakalànirgamasya pratipadàdiùu vçddhi÷abda vàcyatvàt . jàvàlaþ %<ekaikaü vardhayedgràsaü ÷ukle kçùõe ca hràsayet . amàvàsyàü na bhu¤jãta yavamadhyaü caran dvijaþ . ekaikaü hràsayet piõóaü kçùõe, ÷ukle ca vardhayet . paurõamàsyàü na bhu¤jãta pipãlitanumadhyamam>% . atra kalpataruvyàkhyànam %<ekaikaü hràsayediti kçùõapratipàda pa¤cada÷a gràsànàrabhya ekekàpacayenàmàvàsyàyàmekogràsaþ tadanantaraü ÷uklapratipadi dvau gràsàvevaü vçddhikrameõa caturda÷yàü pa¤cada÷a gràsàþ sampadyante paurõamàmyàü copavàsaiti pipãlikatanamadhyaü càndràyaõam . evaü yava madhye ÷uklapratipadi ekogràsaþ evamekaikopacayane pårõimàyàü ¤cada÷a gràsàþ kçùõapratipadi caturda÷a gràsà evamekaikàpacayena amàvasyàyàmupavàsaþ>% . çùicàndràyaõabhàha yamaþ %<trãüstrãn piõóàn sama÷nãyànniyatàtmà dçóhavrataþ . haviùyànnasya vai màsamçùicàndràyaõaü smçtam>% . atra catvàriü÷acchatadvayaüsaükhyà nàsti . gràsaparimàõamàha parà÷araþ . %<kukkuñàõóapramàõanta yàvàn và pravi÷emmukham . etaü gràsaü vijànãyàcchuddhyarthaü kàya÷odhanam>% . sakalacàndràyaõa eva caturda÷yàmupavàsaü kçtvà aparadine pa¤cada÷yàü saüyamaþ kàryaþ tatphalamàha . vaudhàyanaþ . %<÷uklà¤caiva caturda÷ãmupavaset kçùõàü caturda÷ãü và ke÷a÷ma÷runakharomàõi vàpayitvà>% ityabhidhàya tithinakùatràdihomaü pratyahamuktavàn vistara bhayànna lilitam .
     %<ekamàptvà vipàpovipàpmà sarvamenohanti dvitãyamàptvà sapårvàn da÷àparànàtmàna¤caikaviü÷aü païkti¤ca punàti saüvatsara¤càptvà candramasaþ salokatàmpràpnotãti>% gautamaþ . eva¤ca sarvavidhacàndràyaõe càndrasya candrasambandhino lokasyàthanaü yasmàditi vyutpattirityavadheyam . asya puüstvamapi %<eùa càndràyaõovidhiþ>% pràpuktasmçteþ atra tasyedamityarthe'õi tatra càndràyaõa ÷abdasya tatasambandhivàcakatvàt puüstvamityanye . càndràyaõavratà÷aktau tatpratyàmnàyadhenumålyàdyuktaü pràø viø àprastambaþ %<kàpàlikànnabhoktçõàü tannàrãgàminà ntathà . j¤ànàt kçcchràbdamuddiùñamaj¤ànàdaindabadvayam>% tathà rajakàdyantyajàdhikàre yamaþ %<bhuktvà caiùàü striyo gatvà pãtvàpaþ pratigçhya ca . kçcchràbdamàcarejj¤ànàdaj¤ànàdaindavadvayam>% . j¤ànataþ kçcchràvdaü triü÷addhenudànasamànaü vidhàyàj¤àne tadardhaü càndràyaõadvayaü vidavàti . tena càndràyaõadvaye pa¤cada÷a dhenavaþ arthàdekasmiü÷càndràyaõe sàrdhasaptadhenavaþ . yatraikameva càndràyaõaü tatràrdhadhenorasambhavàddhenvaùñakaü deyam . ÷i÷ucàndràyaõe tu pàdona dhenucatuùñayam . yato'tra pràtyahikàùñagràsaparimàõena màsaikena catvàriü÷aduttaragràsa÷atadvayena dvàtriü÷adgçhastha syeti vyavasthayà sàrdhasaptadinabhojanaü paryavasyati sàrdhadvàviü÷ati÷copavàsàþparyavasyanti . ataþ saïkalanayà pàdonapràjàpatyacatuùñayaü syàt . yadyapi yavamadhya pipãlikatanumadhyacàndràyaõayorapyetàvanta eva gràsàstathà pi vacanàt tryuñivçddhyupavàsaiþ kle÷àti÷ayàcca sàrdhasapta ghenavaþ . atra tu tadabhàvànnyàyàcca pàdonadhenucatuùñayameva . evaü yaticàndràyaõasarvatomukhacàndràyaõarùicàndràyaõeùu bodhyam pràø viø . mitàkùaràyàü vi÷eùa ukto yathà càndràyaõaviùayabhåteùu punaõapapàtakeùu pràjàpatyatrayaü tada÷aktasya pratyàmnàyastàbàneva . yatpuna÷caturviü÷ati mate'bhihitam %<aùñau càndràyaõe deyàþ pratyàmnàya cidhau sadeti>% tadatidhaninaþ pipãlikàmadhyàdicàndrà yaõapratyàmnàyaviùayam . màsàtikçcchraviùayabhåte punarupapàtake sàrdhasaptapràjàpatyàþ pratyàmnàyà÷ca dhenvàdayastàvanta eva . yacca càndràyaõasyàpi tatraiva pratyàmnànamuktam . %<càndràyaõaü mçgàreùñiþ pavitreùñistathaiva ca . mitravindàpa÷u÷caiba kçcchrambhàsatrayantathà . nityanaimittikànà¤ca kàmyànà¤caiva karmaõàm . iùñãnàmpa÷ubandhànàmabhàve caravaþsmçtàþ>% iti . tadapi càndràyaõà÷aktasya . yattu kçcchammàsatrayantatheti kçcchàùñakampratyàmnàtam . tadatijañharamårkhaviùayam . %<càndràyaõastribhiþ kçcchrairiti dar÷itatvàdityalamatiprapa¤cena .>% aindavàdayo 'pyatra .

#<càndràyaõi># . triø càndràyaõamàvartayati ña¤ . càndràyaõavratànuùñhàyini ràjaniø .

@<[Page 2916a]>@
#<càndrã># strã candrasyeyam aõ . 1 candrapatnyàü 2 jyotsnàyà¤ca . tattulya÷ubhratvàt 3 ÷vetakaõñakàryà¤ca ràjaniø . 4 candrasambandhinyàü striyàü càndra÷abde udàø .

#<càpa># puø capasya vaü÷abhedasya vikàraþ aõ . 1 dhanuùi, amaraþ meùàvadhike 2 navame rà÷au ca %<vçkùagulmàvçte càpairasicarmàyudhaiþ sthale>% manuþ . %<sa càpamutsçjya vivçddhamatsaraþ>% raghuþ . %<kasyàyamasita÷càpaþ pa¤ca÷àrdålalakùaõaþ>% bhàø viø 42 aø . 3 vçttakùetràrdhe %<dalãkçtaü cakramu÷anti càpam kodaõóakhaõóaü khalu tåryagolam>% siø ÷iø . jyàbhedena càpabhedà nayanaü ca lolàø dar÷itaø tacca vàkyaü kùetra÷abde 2404 dar÷itam .

#<càpapaña># puø càpa÷càpàvayavaiva pañaþ patramasya . piyàlavçkùe ÷abdàrtha ciø .

#<càpala># naø capalasya bhàvaþ karma và aõ . avimçùyakàritàråpe prayojanaü vinà'pi pàõyàde÷càlanaråpe và 1 capalakarmaõi capala÷abde udà %<màtsaryadveùaràgàde÷càpalaü tvanavasthitiþ>% sàø daø 2 uktalakùaõe navasthàne ca . ùya¤ . càpalyamapyatra .

#<càpin># puø càpo'styasya ini . 1 dhanurdhàriõi yodhabhede . 2 ÷ive puø . %<tvaü gadã tvaü ÷arã càpã khadvàïgã jharjharã tathà>% bhàø ÷àø 286 aø . dakùakçta÷ivastutau 3 dhanårà÷au ca . %<càpã naro'÷vajano makaromçgàsyaþ>% jyoø ta0

#<càphaññi># puüstrã caphaññarùerapatyam i¤ . caphaññarùerapatye striyàü ïãp . yåni--taulvalàø phak tasya na luk . càphaññàyani yåni tadapatye striyàü ïãp .

#<càmara># puünaø camaryàþ vikàraþ tatpucchanirmitatvàt . camarãpucchakçtavyajane amaraþ . càmaralakùaõàdikamuktaü yuktikalpatarau yathà atha càmarodde÷aþ . %<hastadvayonnataþ ÷uklaþ suvarõa balibhåùitaþ . hãreõàlaïkçto ràj¤àü bhavyamànasukhaø pradaþ . bale÷càmaradairghyàdvà àyàmatvaü prakà÷itam . bhavyo bhadrojayaþ ÷ãlaþ sukhaþ siddha÷calaþ sthiraþ . vitastye kaikasaüvçddhyà dine÷àdidi÷àü bhuvàm . sauvarõaü ràjataü yugmaü traide÷ànàü mahãbhujàm . yojayediti ni÷citya balikampanakarmaõi . sthalajaü jàïgaloràjà ànåpo jalajaü vahet . hãra¤ca padmaràga÷ca vaidåryaü nãlaeva ca . maõirvaliùu yoktavyo brahmàdãnàü yathàkramam . ÷uklo rakto'tha pãta÷ca nànàvarõo yathàkramama . càmaro ràjake÷asya na sàmànyasya bhåpateþ . na bhavyamànato nånaü càmaraü guõamàvahet>% . atha càmaraparãkùà . %<sthalajaü jalajaü ceti càmaraü dvividhaü viduþ . merau himàlaye vindhye kailàse malaye tathà . udaye'stagirau caiva gandhamàdanaparvate . evameteùu ÷aileùu yà÷camaryo bhavanti hi . tàsàü bàlasya jàyeta càmaretyabhidhà bhuvi . àpãtàþ kanakàdrijà himagireþ ÷ubhrà satà vindhyajàþ kailàsàdasitàþ sità malayajàþ ÷uklàstathà piïgalàþ . àraktà udayodbhavà÷camarajà ànãla÷uklatviùaþ kçùõàþ kecana gandhamàdanabhavàþ pàõóutviùa÷càmaràþ . anyeùu pràya÷aþ kçùõà÷càmaràþ sambhavantihi . brahmakùatriyaviñ ÷ådrajàtaya stà÷caturvidhàþ . camaryaþ parvatodbhåtà yathàpårvaü guõàvahàþ . dãrghabàlàþ sulaghavaþ snigdhàïgà÷càpi komalàþ . viralàþ stanuparvàõa÷camaryo brahmajàtayaþ . vinà saüskàra sapyàsàü càmaraü vimalaü bhavet . dãrghabàlàþ suguravaþ kùatriyàstu bhç÷aü ghanàþ . vij¤eyà sthålaparvàõa÷camaryo vai÷yajàtayaþ . saüskàre càpyasaüskàre na svabhàvaü tyajedidam . kharvavàlàþ sulaghavaþ komalàïgàþ bhç÷aü ghanàþ . camaryastanuparvàõo vij¤eyàþ ÷ådajàtayaþ . saüskàreõàpi malinamàsàü càmaramiùyate . dãrghatà laghutà caiva svacchatà ghanatà tathà . guõà÷catvàra ityete càmaràõàü prakãrtitàþ . khartatà gurutà caiva vaivarõyaü malinàïgatà . doùà÷catvàra ityete càmaràõàü prakãrtitàþ . dãrdhe dãrghàyuràpnoti laghau bhãtivinà÷anam . svacchesyàddhanakãrtibhyàü ghane syuþ sthirasampadaþ . kharve kharvàyuruddiùñaü gururgurubhayapradaþ . virale rãga÷okàbhyàü maline mçtyumàdi÷et>% . iti sthalajam . atha jalajam . %<lavaõekùusuràsarpirdadhitoyapayo'bdhiùu . yathottaraü guõavahà÷camaryaþ sapta saptasu . pucchàni tàsàü kçttàni jantubhirmakaràdibhiþ . kadàcidupalabhyante tattãre puõya÷àlibhiþ . lavaõàbdhisamudbhåtaü pãtaü guru tathà laghu . vahnau kùipta÷ca bàla÷cet ki¤cit cañacañàyate . ikùu sindhådbhavaü tàmraü càmaraü vimalaü laghu . makùikà ma÷akà÷ceva tasmin vyajati càmare . suràbdhijàtaü kaluùaü karvåraü purukarka÷am . tadgandhenaiva màdyanti api vçddhà mataïgajàþ . sarpiþsindhubhavaü snigdhaü ÷vetàpãtaü ghanaü laghu . vàyurogàþ pra÷àmyanti tasya vãjanavàyunà . jalasindhådbhavaü pàõóu dãghaü laghu ghana mahat . asya vàtena na÷yettu tçùõàmårchàmadobhramaþ . nàriùñaü na bhayaü tasya yasyedaü càmaraü gçhe . kùãrodasambhavaü ÷vetaü dãrghaü laghu ghanaü mahat . asya càmaravàtasya vij¤eyo guõa vistaraþ . nàlpena tapasà labhyo devànàmapi jàyate . hriyate'bhyantare sindhornàgaiþ sampattilolupaiþ . eùàü pårvavadunneyaü jàtidoùaguõàdikam . sthalaje jalaje caiva bhàvyametadvi÷eùaõam . sthalajaü sukhadahyaü hi dàhe miùamiùàyate . jalajaü vahnidurdahyaü mahàntaü dhåmamudgiret . càmaràõàü samudiùñamityevaü lakùaõadvayam . evaü vimçùya yo dhatte sa ràjà sukha ma÷nute . jalajaü càmaraü ràjà yo dhatte jàïgale÷varaþ . tasyàciràt kulaü vãryaü lakùmãràyu÷ca na÷yati . anåpàdhã÷varo ràjà yo vahet sthalajaü tathà . tasye tàni vina÷yanti lakùmãràyu rya÷o balam . nàlaü vargadvaye teùàü vidheyaü ÷ilpinà kramàt . saüskàro vàlukàyantre masårasalilàdibhiþ . taduùõasalilakvàthàt kçtrimatvaü vipadyate>% . %<sacàmàre devamaseviùàtàm>% kumàø . %<gacchantamucca litacàmaracàruma÷vam>% màghaþ . %<÷a÷iprabhaü chatramubhe ca càmare>% raghuþ . asya strãtvamapi và ïãp . tatràrthe bharataþ .

#<càmaragràha># triø càmaraü gçhõàti graha--aõ upaø saø . càmareõa vãjanakartari striyàü ñàp mugdhabodhamate ùaõ ïãp iti medaþ . tataþ revatyàø apatye ñhak . càmaragràhika tadapatye puüstrã . õini càmaragràhin tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<càmarapuùpa(ka)># puø càmaramiva puùpamasya . 1 kramuke, 2 kà÷e, 3 ketake 4 àmne ca mediø eùàü càmaratulyagucchava ttvàt tathàtvam . và kap . tatràrthe jañàø .

#<càmarin># puüstrã càmaramiva ke÷aro'styasya ini . 1 ghoñake jañàdhaø . 2 càmarayuktamàtre triø striyàü ïãp .

#<càmãkara># naø camãkare svarõàkarabhede bhavam aõ . 1 svarõe 2 dhåståre ca amaraþ . %<jagatãriha sphuritacàru càmãkaràþ>% màghaþ . tasya vikàraþ aõ . 3 svarõamaye triø %<sa÷abdacàmãkarakiïkiõãkaþ>% kumàø . asyotpattyàdikaü kanaka÷abde 1644 pçø uktam .

#<càmuõóà># strã %<yasmàccaõóaü ca muõóa¤ca gçhãtvà tvamupàgatà . càmuõóeti tatoloke khyàtà devã bhaviùyasi>% devomàø niruktanàmake devãbhede . 2 paravrahmaõaþ samaùñiråpa÷aktibhede 3 brahmavidyàyà¤ca guptavatã . tatra (aiü hrãü klãü cànuõóàyai vicce) iti caõóikànarvàrõàrthanirõaye uktaü yathà . %<nirdhåtanikhiladhvànte! nityamukte . paràtpare! . akhaõóa brahmavidyàyai citsadànandaråpiõi! . anusandadhmahe nityaü vayaü tvàü hçdayàmbuje . itthaü vij¤àpayatyeùà yà kalyàõã navàkùarã . asyà mahimale÷o'pi gadituü kena ÷akyate . bahånàü janmanàmante pràpyate bhàgyagauravàt . enamarthaü gurorlabdhvà tasmai dattvà ca dakùiõàm . à÷iùa¤ca paràü labdhvà mantrasiddhimavàpnuyàdityàdi>% . atra prathama÷loke saübuddhitrayaü tata÷caturthyantantataþ punaþ saübuddhitrayamiti saptabhiþ padaiþ krameõa mantre saptadhà paricchedaþ . padànàü tattadvi bhaktyantatà tattadarthà÷ceti kathitaü taduttarapadyàrdhenàkàïkùita padànàmadhyàhàra uktaþ . itaratspaùñam . saccidànandà tmakaparabrahmadharmatvàddeva÷akterapi triråpatvam . tatra cidråpà mahàsarasvatã vàgvãje na (aiü) sambodhyate . j¤ànenaivàj¤ànanà÷àt nirdhåtanikhiladhyàntapadena tadvivaraõam yuktameva . nityatvaü trikàlàbàdhyatvam . ataeva muktatvaü kalpitaviyadàdiprapa¤caniràsàdhiùñhànatvam . eteva sadråpàtmakalakùmãråpasya hçllekhayà (hrãü) sambodhanamiti vyàkhyàtam . para utkçùñaþ sarvànubhavasaüvedya ànanda eva tasyaiva puruùàrthatvàt . %<àtmanaþ kàmàya sarvaü priye bhavatãti>% ÷rutyà taditareùàmapi tadarthatvenànandasyaiva sarva ÷eùitayà paratvàt . sa ca mànuùànandamàrabhyottarottaraü ÷ataguõàdhikyena ÷rutau bahu÷ovarõitaþ %<teùu paramàti ÷àyã sa eko brahmaõa ànanda>% iti paramàvadhitvenàmnà taeva paràtparaþ %<svàtmànandalavãbhåtabrahmàdyànandasantatiþ>% iti puràõaü ca tena ànandapradhànabhahàkàlãsvaråpasya kàmavãjena (klãü) sambodhanamuktam . càmuõóà÷abdo hi mokùakàraõãbhåtanirvikalpakavçttivi÷eùaparaþ tàdarthye caturthã camåü senàü viyadàdisamåharåpàõóàti laóayo raikyàllàti àdatte svàtmasàkùàtkàreõa nà÷ayatãtivyutpatteþ . pçùodaràditvàtsarvaüsàdhu ityàhuþ . %<mayà tavàtropahçtau caõóamuõóau mahàsurau>% iti padye dvivacanayoþ svàrasyena tålamålabhedenàj¤ànadvayaparatvam %<yasmàccaõóaü ca muõóa¤ca gçhãtvà tvamupàgatà . vàmuõóeti tato loke khyàtà devã bhaviùyatãti>% padye'pi tålamålàvidyàparatà'vaseyà iti rahasyam . vicce iti . vit ca, i, iti padatrayàtmakaü vãjakrameõoktànà¤citsadànandànàü vàcakaü sambudhyantaü asya strã ã ityasya hrasve i iti he ànandamayabrahmamahiùi ityarthaþ . citpadaü j¤ànaparamprasiddhameva cakàro'pi napuüsakaþ sana satyapara iti yojyam anusandadhmahaityàdiþ ÷eùaþ . ittha¤ca mahàsarakhatyàdiråpeõa cidàdiråpe! caõóike tvàmbrahmavidyàpràptyarthaü vayaü sarvadà dhyàyema itimantràrthaþ phalitaþ . tasyàya saïgrahaþ %<mahàsarasvati cite! mahàlakùmi! sadàtmike! . mahàkàlyànandaråpe! tattvaj¤ànaprasiddhaye . anusandadhmahe caõói . vayantvàü hçdayàmbuje>% iti . yadyapi ÷rãtyeva vãjammahàlakùmyàþprasiddham . na hçllekhà (hrãü) . tathàpi hakàra÷akàrayoråùmavarõatvena sàjàtyànnàtãva bhedaþ . ataeva %<÷rã÷ca te lakùmã÷ca te patnyàviti>% ÷rutau ÷àkhàntare ÷rãpadasthàne hrãpadapàñhaþ . evaü kàmavãja eva lakàrasya sthàne rephayojanena kàlãbãjatà ralayo÷càntyasthatvenaikyànnàtyantaübhadaþ . tantràntareùu tu kàlãsarasvatyorvàstavikabhedamabhipretya bãjayorvaiparãtyavyavahàro'pi dç÷yata iti draùñavyam . ayaü càrthaþ pràcãtairvarõitapràya eva samyakpariùkçùyoktaþ . vastutastu lakùaõavirodhasya chàndasatvena pçùodaràdipàñhakalpanayà ca samàdhànasyàvivàdàdanyo'pi prakàraþ suvacaþ . casu adane iti dhàtoþ uõ càmuradanãyaþ padàrthaþ sa ca brahmàtiriktaþ sarvo'pi %<attà caràcaragrahaõàt>% ityadhikaraõe tathà nirõayàt taõóàpayati uóóàpayati na viùayãkurute brahmamàtraviùayiõãti yàvat . athavà vakàra ekàkùaranithaõñurãtyà candravàcaka àhlàda prakà÷aguõayogàdiha j¤ànapara ànandaparo và san brahmaiva vakti . tat àsamantànmuõóayatãti càmuõóà muõóanaü nàmàdhàràpekùathà nyånasattàkavastuniràsaþ ÷ira÷carmàpekùayà nyånasattàvatàseva ke÷ànàü vapane prayogàt . gauóapàdãyabhàùye tu ÷arãraràhityalakùaõam muõóanaü muõóakopaniùadi proktaü athavà . cànàmbuddhànàü sukhànàü và muõóamiva ÷ãrùamiva sthità sarvottamà caramavçttiråpà brahmavidyeti yàvat . atha caõóikàråpadevatàparaeva càmu õóà÷abdaþ . ata eva mantrànte bahnijàyà yojanena home càmuõóàyà idamityeva tyàgo vidhi÷abdasya mantratve ityadhikaraõanyàyasiddho yujyate . caturthã valàcca namaþ÷abdasyaivàùyàhàraþ . vãjatrayamapyavyaya råpaü caturthyantameva vyaùñidevatàtrayavàcakamabhedadyotakaü tadvi÷eùaõam vicce ityapyakhaõóamavyayaü svaràderàkçtigaõatvàt . mantrasya padakhaõóa÷o nyàsaprakaraõe'sya yugalasya vibhajanaü vinaiva nyàsavidhànàt . bhagabhàlinã nityàmantràdiùu bahuùu tasya prayogasattvena tatroktàrtha rãtyà nirvàhàbhàvàcca tata÷ca he amba bandhanakaraõãbhåtàmimàü rajjuü granthivisarjanàdinà mocayeti . strã sambodhyakamokùapràrthanàråpo vi÷iùñastadarthaþ . yadàpi dakùiõàmårtisaühitàyàü bhagamàlinãmantrastha devatàgaõanàvasare %<amoghàü caiva viccà¤ca tathe÷ãü klinnadevatàmiti>% pàñhàdviccànàmikà kàciddevataivetyàlocyate tadàpi pari karàlaïkàreõa sàbhipràyaü càmuõóàvi÷eùaõam .

#<càmpilà># strã capi--bhàve aï campaiva càmpà tataþ astyarthe ilac . campànadyàm trikàø .

#<càmpeya># naø campàyàü nadyàü jambunadyàü bhavaü ñhak . 1 svarõe 2 dhuståre ca amaraþ . 3 campake 4 nàgake÷are ca puø ki¤jalke naø svàrthe ka tatràrthe ràjaniø . tatra svarõe maõimàõikyacàmpeyadukålebhà÷vagodhanam kà÷ãø khaø 24 aø . 5 campàyàü bhave triø . 6 vi÷vàmitràtmajabhede puø %<avàlirnàcika÷caiva càmpeyojjayanau tathà>% bhàø àø 4 aø . vi÷vàmitràtmajoktau .

#<càya># ni÷àne (càkùuùaj¤àne) påjane ca sakaø ubhaø vañ . càyati te àcàyãt acàsãt acàyiùña acàstaçdit . acacàyat ta . %<taü parbatãyà pramadà÷cacàyire>% màghaþ . %<anàdyanantaü mahataþ paraü dhruvaü nicàyya taü mçtyumukhàt pramucyate>% kañhopaø . yaïi cekãyate . càya÷cibhàvaþ . apacitiþ apacita .

#<càya># triø cayasya vikàraþ tàlàø aõ . cayamaye striyàü ïãp .

#<càyanãya># triø càya--karmaõi anãyar . påjanãye %<uùastaccitramà maràsmabhyam>% ityasyàmçci citra÷abdaniruktau citraü càyanãyaü mahanãyamiti niruktakàraþ 12 . 6 .

#<càyamàna># puø cayamànasya ràj¤o'patyam ÷ivàø aõ . 1 cayamànançpàpatye . %<abhyàvartã càyamàno dadàti>% çø 6 . 28 . 8 . %<càyamàna÷cayamànasya nçpasya putraþ>% bhàø . càya--÷ànac . 2 påjayati 3 pa÷yati ca tri0

@<[Page 2919a]>@
#<càyu># triø càya--uõ . påjake . %<yaj¤eùu yau càyavaþ>% çø 3 . 24 . 4 . %<càyavaþ påjakàþ>% bhàø .

#<càra># puø caraeva aõ . 1 praõidhau guptacare %<càrai÷càmekasaüsthànaiþ protsàdya va÷amànayet>% %<taskarapratiùedhàrthaü càrai÷càpyanucàrayet>% upagçhyàspada¤caiva càràn samyagvidhàya ca--iti ca manuþ . 2 priyàlavçkùe (pivàsàla) mediø 3 kàràgàre hemaø cara--bhàve gha¤ 4 gatau gopracàraþ grahacàraþ %<càrodayàþ pra÷astàþ ÷ravaõamaghàdityamålahasteùu>% vçø saø 6 aø %<bhagaõàrdhemàntarito gçhõàti kathaü niyatacàraþ>% 5 aø . kàryabhede dåtatiyogàdikaü kàlikàpuø 85 aø uktaü yathà . %<kçùirdurga¤ca bàõijyaü khalyànàü karasàdhanam . àdànaü sainyakarayorvandhanaü gajavàjinoþ . ÷ånyavapramukhànà¤ca bhojanaü satataü janaiþ . prajànàü sàrasetånàü bandhanaü ceti càùñamam . etadaùñàsu vargeùu càràn samyak prayojayet . kàryàkàryavibhàgàya càùña vargàdhikàriõàm . aùñau càràn niyu¤jãyàdaùña vargeùu pàrthivaþ . da÷asvanyeùu yu¤jãta krama÷aþ ÷çõu tàni me . svàmã sacivaràùñràõi mitraü koùo balaü tathà . durgantu saptamaü j¤eyaü ràjyàïgaü gurubhàùitam . durgayuktaü aùña varge càraü nàtmani yojayet . tasmàdimàni ÷eùàõi pa¤ca càrapadàni tu . ÷uddhànteùveva putreùu srak påpàdau mahànase . ÷atrådàsãnayo÷caiva balàbalavini÷caye . àdau da÷amu caiteùu càràn ràjà prayojayet . na yat prakà÷aü jànãyàt tattucàrairniråpayet . niråpya tatpratãkàramava÷yaü chidrata÷caret . yathàniyogameteùàü yo yo yatrànyathà caret . j¤àtvà tatra nçpa÷càrairdaõóayedvà niyojayet . càràüstu mantriõà sàrdhaü rahasye saüsthito nçpaþ . pradoùasamaye pçcchettadànã meva sàdhayet . svaputre càtha ÷uddhànte ye tu càrà mahà nase . niyuktàüstàn madhyaràtre pçcchet ya÷càpi mantriõi . etàn càràn svayaü pa÷yet nçpatirmantriõà vinà . anyàü÷ca mantriõà sàrdhaü niråpya pradi÷et phalam . naikave÷adhara÷càro naikã notsàhavarjitaþ . saüstuto nahi sarvatra nàtidãrgho na vàmanaþ . satataü na divàcàrã na rogo nàpyabuddhimàn . na vittavibhavai rhãno na bhàryàputravarjitaþ . kàrya÷càro nçpatinà guhyatattvavinirõaye . anekave÷agrahaõakùamaü bhàryàsutairyutam . bahude÷avacobhij¤aü paràbhipràyavedakam . dçóha bhaktaü prakurvãta càraü ÷aktamasàdhvasam . adhitiùñhet svayaü ràjà kçùimàtmasamaistathà . baõikpathe ca durgàdau teùu ÷aktànniyojayet . antaþpure pitustulyàn dhãràn vçddhàn niyojayet . ùaõóàn paõóàn tathà vçddhàn striyo yà buddhitatparàþ . ÷uddhàntadvàri yu¤jãyàt striyo buddhimanãùiõãþ>% . careõa caraõena nirvçttam aõ . 5 kçtrimaviùe--naø hemacaø .

#<càraka># triø càrayati cara--õic--õvul . gavàdãnàü tçõàdiùu gamayitari 1 pa÷upàlake mediø càra--svàrthe ka . 2 bandhe 3 gatau ca . 4 priyàlavçkùe ràjaniø . 5 kàràgàre . hemaø . %<nigaóitacaraõà càrake niroddhavyà>% da÷akuø .

#<càrakãõa># triø carakàya hitam kha¤ . carakahite .

#<càracakùus># puø càra÷cakùurasya . nçpe . %<yasmàt pa÷yanti dårasyàþ sarvànarthànnaràdhipàþ . càreõa tasmàducyante ràjàna÷càracakùuùaþ>% ràmàø 3 . 37 . %<prakà÷àü÷càprakà÷àü÷ca càracakùurbhahãpatiþ>% manuþ %<gàvaþ pa÷yanti gandhena vedaiþ pa÷yanti ca dvijàþ . càraiþ pa÷yanti ràjàna÷cakùurbhyàmitare janàþ>% nãtisàø . %<svaparamaõóalakàryàvalokane càrà÷cakùåüùi kùitipàlànàmiti>% nãtivàkyàmçtam .

#<càrañikà># strã cara--õic ÷akàdiø añ saüj¤àyàü kara ataittvam . nalãnàmagandhadravye ràjaniø .

#<càrañã># strã cara--õic--÷akàdiø añan goràø ïãù 1 padmacàriõãvçkùe amaraþ . 2 bhåmyàlakyàü ràjaniø .

#<càraõa># puø càrayati kãrtiü cara--õic--lyu . kãrtisa¤càrake nade amaraþ . %<càñacàraõadàseùu dattaü bhavati niùphalam>% smçtiþ! %<gandharvàõàü tato lokaþ parataþ ÷atayojanàt . devànàü gàyanàste ca càraõàþ stuti pàñhakàþ>% padmaø puø svaø khaø .

#<càrapatha># puø càràrthaþ bahujanagatyarthaþ panthà ac samàø . ràjapathe hemaø .

#<càrabhaña># puø càre buddhisa¤càre bhañaþ . dhãpe hemaø .

#<càramika># triø caramamadhãte vasantàø ñhak . granthasamàptiparyantàdhyàyini .

#<càravàyu># puø càreõa raverudaggatibhedena kçtovàyuþ . nidàghaje vàyau trikàø .

#<càràyaõa># puüstrã carasya gotràpatyam naóàø phak . caragotràpatye . teùàü chàtraþ aõ %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . càràyaõãya tacchàtre . càràyaõebhya àgataþ vu¤ . càràyaõaka tata àgate triø .

#<càriõã># strã cara--õini ïãp . karuõãvçkùe ràjaniø .

#<càritra># naø cara--%<carervçtte>% uõàø õitran caritrameva svàrthe aõ và . 1 caritre 2 svabhàve hemaø . 3 kulakramàgatàcàre ÷abdàrthaciø . %<càritraü yena no loke dåùitaü dåùitàtmanà>% harivaø 170 . 4 tintióãvçkùe strã ÷abdaratnàø 5 marutvantançpaputramede puø %<marutvato marutvanto devànajanayat sutàn>% ityupakrame %<nahuùaü càhuti¤caiva càritraü brahmapannagam>% harivaø 204 aø .

#<càritrya># naø caritrameva svàrthe ùya¤ . caritra÷abdàrthe .

#<càrin># tniø cara--õini . sa¤càrakàriõi gantari %<saïgamàya ni÷i gåóhacàriõam>% raghuþ %<pràõàpànau samau kçtvà nàsàbhyantaracàriõau>% gãtà striyàü ïãp svairacàriõã .

#<càrã># strã càro gatibhedo'styasyà ac gauràø ïãù . gatibhedayuktançtyakrãóàyàü saïgãø dàø tadbhedalakùaõàdikamuktaü yathà %<na hi càrãü vinà nçtye nçtyasyàïga>% pravartate . ÷çïgàràdirasànàntu bhàvoddãpanakàrikàm . màghuryodvartanà nçtye càrã càrugatirmatà . anyetu %<ekapàdapracàro yaþ sà càrã na nigadyate . pàdayo÷càraõaü yacca sà càrãti nigadyate . karaõànàü samàyogaþ khaõóakaþ parikãrtitaþ . tribhiþ khaõóai÷caturbhirvàmaõóalaü samudàhçtam . samanakhà nåpuraviddhà tiryaïmukhã saralà ca . kàtarà ca kuvãrà ca vi÷liùñà rathacakrikà . pàrùõirecitakà taladar÷inã gajahastikà . paràvçttatalà càsatàóitàpyardhamaõóalà . stambhakrãóanikà mçgatràsikà càrurocikà . talodvçttà sa¤carità sphurikàpi tathaivaca . laïghi¤aïghà saïghañità syàdathaiva madàlasà . utku¤cità tiryagårdhvaü ku¤cità càpaku¤cità . ùaóviü÷ati rbhaumacàrya ityàkhyàtà manãùibhiþ>% . anye tu . sama pàdasthità viddhà ÷akañasyàrdhikàpi ca . viyyàghà tàóità''baddhà ekaikà krãóità tathà . åruvçttà chandità ca janità spandità tathà . spanditàvat samatanvã samotsàritaghaññità . ucchandità ca vij¤eyà ÷càryaþ ùoóha÷a bhåmigàþ . iti bhåmicàrã . àkà÷a càrã yathà càrã÷càkà÷agà vakùye vikùepà tvadharã tathà . aïghitàóità bhramarã puraþkùepà ca såcikà . apakùepà jaïghàvartà viddhà ca hariõaplutà %<åkajaïghàndolità ca jaïghàjaïghàlikà tathà . vidyutkràntà bhramarikà daõóapàr÷veti ùoóa÷a>% . anthe tu . %<vibhràntàtikràntà'pakràntà ca pàr÷vakràntikà . årdhajànurdolapàdodvçttà nåpuraùàdikà . bhujaïganàsikà kùiptà''viddhà tàlà ca såcikà . vidyutkràntà bhramarikà daõóapàdà tathaiva ca . àkà÷acàrikà etàþ ùoóa÷aiva niråpitàþ>% . etàùveva bhåmicàrãùvapyantarabhedo'sti . tiryakcàrã årdhvacàrã adha÷càrã ti tà åhanãyàþ . %<tailàbhyaktena gàtreõa labdhàhàro jita÷ramaþ . stambhe và bhittide÷e và prathamaü tàþ prayojayet . råkùàhàraü tathàmla¤ca bhuktvà tàü na samàcaret . nçtye pàdasya vinyàsa÷càrã saivàbhidhãyate . ÷çïgàràdirasànàntu maveddãpanakàraõam . màdhuryabhåyasà nçtye hçdyatàlatrayànvitàþ . niyatàrdhavi÷eùàõàü càrã sa¤càrato bhavet>% saø dàmoø .

#<càru># puø carati citte--uõ . 1 vçhaspatau 2 manohare triø mediø cakà÷ataü càrucasårucarmaõà %<årdhaprasàrita suràdhipacàpacàru>% màghaþ . guõavacanatvena striyàü và ïãù càrvã càruþ . 3 kusume naø ÷abdàrthaciø . 4 rukmiõãtanayabhede puø càrugarbha÷abde dç÷yam .

#<càruka># puø càru + saüj¤àyàü kan . ÷aravãjaråpe kùudraghànyabhede bhàvapraø tadguõà uktà yathà %<càrukaþ ÷aravãjaü syàt kathyante tadguõà atha . càruko maghuro råkùo raktapittakaphàpahaþ . ÷ãtalo laghuvçùya÷ca kaùàyo vàtakopanaþ>% .

#<càruke÷arà># strã càråõi ke÷aràõyasyàþ . nàgarabhustàyàm ràjaniø .

#<càrugarbha># puø ÷rãkçùõasya rukmiõãgarbhajàte tanayabhede yathà %<tasyàm (rukmiõyàm) utpàdayàmàsa putràn da÷a mahàrathàn . càrudeùõaü sudeùõa¤ca pradyumna¤ca mahàbalam . suùeõaü càrugupta¤ca càrubàhu¤ca vãryavàn . càruvindaü sucàru¤ca bhadracàruntathaiva ca . càru¤ca balinàü ÷reùñhaü sutàü càrumatãü tathà>% harivaø 118 aø . càruguptàdayo'pyatroktàþ tatputramede .

#<càrucitra># puø dhçtaràùñraputrabhede %<citropacitrau citràkùa÷càrucitraþ ÷aõàsanaþ>% bhàø àø 117 aø .

#<càrudhàrà># strã càruü càrutàü dhàrayati dhàri--aõ càrvã dhàrà'syà và . indrapatnyàü ÷acyàm trikàø .

#<càrunetra># triø càru manohara netramasya . 1 sulocane 2 hariõe puüstrã trikàø . 3 apsarobhede strã %<càrunetrà ghçtàcã ca menakà pu¤jikàsthalã>% kà÷ãkhaø 10 aø .

#<càruparõã># strãø càråõi parõànyasyàþ ïãp . (gandhàbhàdàla) prasàriõyàm ràjaniø .

#<càrupuña># puø càru--puñamatra . tàlabhede saügãtadàø .

#<càruphalà># strã càru phalamasyàþ . dràkùàyàm ràjaniø .

#<càruya÷asa># puø ÷rãkçùõaùutrabhede %<tvayà dvàda÷a varùàõi vatã bhåtena ÷uùyatà . àràdhya pa÷ubhartàraü rukmiõyàü ånitàþsutàþ . càrudeùõaþ sucàru÷ca càruve÷ã ya÷ovaraþ . càru÷ravà àruya÷àþ pradyamnaþ ÷ambhureva ca . yathà te janitàþ putrà rukmiõyàü càruvikramàþ>% bhàø anuø 14 aø . càrugarbha÷abdànuktàþ atroktà÷ca càru÷ravas ityàdayo'pi tatputrabhede .

#<càrulocana># triø càru locanamasya . 1 sundaranetrayukte 2 hariõe puø strãø striyàü jàtitvàt ïãù ÷abdàrthaciø .

#<càruvaktra># triø càru vaktvamasya . 1 sumukhe 2 kumàrànucarabhede puø %<÷vetavaktraþ suvaktra÷ca càruvaktra÷ca pàõóuraþ>% bhàø ÷aø 46 aø kumàrànucaroktau

#<càruvardhanà># strã càruü càrutàü vardhayati vçdha--õic--lyu . 1 nàryàü ràjaniø . 2 manoharatàvardhvakamàtre triø .

#<càruvratà># strã càru vratamasyàþ . 1 màsopavàsinyàü striyàü trikàø 2 tàdç÷avratayukte puruùe puø .

#<càru÷ilà># strã nityakarmaø . 1 maõimàtre trikàø . karmadhàø . 2 manohara÷ilàmàtre strã %<kutåhalàccàruõilopaye÷am>% bhaññiþ .

#<càru÷ãrùa># triø càru ÷ãrùamasya . 1 manoj¤amastake 2 ÷akrasakhe àlambàyane puø . %<càru÷ãrùastutaü pràha ÷akrasya dayitaþ sakhà . àlambàyana ityeva vi÷rutaþ karuõàtmakaþ>% bhàø anuø 18 aø . sa ca àlambarùerapatyam .

#<càruhàsin># triø càru hasati hasa--õini . 1 manohara ràsini striyàü ïãp . sà ca %<ayugbhavà càruhàsinã>% vçø raø ukte 3 vatàlãyabhede chandasi .

#<càrcikya># naø carca--dhàtvarõe õvul carcikaiva svàrthe ùya¤ . candanàdinà gàtralepane amaraþ .

#<càrma># puø carmaõà parivçto rathaþ aõ . carmaõà sarvato veùñite rathe .

#<càrmaõa># naø carmaõàü samåhaþ aõa . carmasamudàye .

#<càrmika># triø carmaõà nirvçttaþ ñhak . carmanirmite bhàõóàdau . %<carmacàrmikabhàõóeùu>% manuþ . tataþ purohitàø bhàve yak . càrmikya tadbhàve naø .

#<càrmikàyaõi># puüstrã carmiõo'pyatyam vàkinàø phi¤ kuk nalopa÷ca . carmiõo (óhàlã) nàmakayodhasyàpatye .

#<càrmiõa># naø carmiõàü samåhaþ aõ . carmiõàü samåhe .

#<càrvàka># puø càruþ lokasammatovàkovàkyaü yasya pçùoø . vçhaspati÷iùye lokàyate nàstikabhede tanmatasiddhapadàrthàdi sarvadaø saø dar÷itaü yathà . atha kathaü parame÷varasya niþ÷reyasapradatvamabhidhãyate vçhaspatimatànusàriõà nàstika÷iromaõinà càrvàkeõa dårotsàritatvàt . durucchedaü hi càrvàkasya ceùñitam . pràyeõa sarvapràõinastàvat %<yàvajjãvaü sukhaü jãvennàsti mçtyoragocaraþ . bhasmãbhåtasya dehasya punaràgamanaü kutaþ>% iti lokagàthàmanurundhànà nãtikàma÷àstrànusàreõàrthakàmàveva puruùàrthau manyamànàþ pàralaukikamarthamapahnuvànà÷càrvàkamatamanuvartamànà evànubhåyante . ata eka tasya càrvàkamatasya lokàyatamityanvarthamaparaü nàmadheyam . tatra pçthivyàdãni bhåtàni catvàri tattvàni tebhya eka dehàkàrapariõatebhyaþ kiõvàdibhyo mada÷aktivat caitanyamupa jàyate, teùu vinaùñeùu satsu svayaü vina÷yati . %<tadiha vij¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati na pretya saüj¤àstãti>% . tatra caitanyavi÷iùñadeha evàtmà dehàtirikta àtmani pramàõàbhàvàt pratyakùaikapramàõabàditayà anumànàderanaïgãkàreõa pràmàõyàbhàvàt . aïganàliïganàdijanyaü sukhameva puruùàrthaþ . na càsya duþkhasaübhinnatayà puruùàrthatvameva nàstãti mantavyama avarjanãyatayà pràptasya duþkhasya parihàreõa sukhamàtrasyaiva bhoktavyatvàt . tadyathà matsyàrthã sa÷alkàn sakaõñakàn matsyànupàdatte sa yàvadàdeyaü tàvadàdàya nivartate . yathà và dhànyàrthã sapalàlàni dhànyànyàharati yàvadàdeyaü tàvadàdàya nivartate . tasmàdduþkhabhayànnànukålavedanãyaü sukhaü tyaktumucitam . na hi mçgàþ santãti ÷àlayo nopyante . na hi bhikùukàþ santãti sthàlyo nàdhi÷nãyante . yadi ka÷cid bhãrurdçùñaü sukhaü tyajet tarhi sa pa÷uvanmårkho bhavet . taduktam %<tyàjyaü sukhaü viùayasaïgamajanma puüsàü duþkhopasçùñamiti mårkhavicàraõaiùà . vrãhãn jihàsati sitottamataõóulàñyàn ko nàma bhostuùakaõopahitàn hitàrthã>% . nanu pàralaukika sukhàbhàve bahuvittavyaya÷arãràyàsasàdhye agnihotràdau vidyàvçddhàþ kathaü pravartiùyante iti cet tadapi na pramàõakoñiü praveùñumãùñe ançtavyàghàtapunaruktadoùairdåùitatayà vaidikammanyaireva dhårtavakaiþ parasparaü karmakàõóapràmà õyavàdibhirj¤ànakàõóasya, j¤ànakàõóapràmàõyavàdibhi÷ca karmakàõóasya pratikùiptatvena trayyà dhårtapralàpamàtratvena agnihotràderjãvikàmàtraprayojanatvàt tathà càbhàõakaþ %<agnihotraü trayo vedàstridaõóaü bhasmagaõñhanam . buddhipauruùahãnànàü jãviketi vçhaspatiþ>% .. ata eva kaõñakàdijanyaü duþkhameva narakaü lokasiddho ràjà parame÷varaþ dehocchedo mokùaþ . dehàtmavàde ca kç÷o'haü kçùõo'hamityàdisàsànàdhikaraõyopapattiþ . mama ÷arora miti vyavahàro ràhoþ ÷ira ityàdivadaupacàrikaþ . tadetat sarvaü samagràhi . %<atra catvàri bhåtàni bhåmi vàryanalànilàþ . caturbhyaþ khalu bhåtebhya÷caitanyamupajàyate . kiõvàdibhyaþ sametebhyo dravyebhyo mada÷aktivat .. ahaü sthålaþ kç÷o'smãti sàmànàdhikaraõñataþ . dehaþ sthaulyàdiyogàcca sa evàtmà na càparaþ .. mama deho'ya mityuktiþ sambhavedaupacàrikãti>% .. khàdetat syàdeùa mano rathà yadyanumànàdeþ pràmàõyaü na syàt asti ca pràmàõyaü kathamanyathà dhamopalambhànantaraü dhåmadhvaje prekùàvatàü pravçttirupapadyeta . nadyàstãre phalàni santãti vacana ÷ravaõasamanantaraü phalàrthinàü nadãtãre pravçttiriti . tadetanmanoràjyavijçmbhaõam . vyàptipakùadharmatà÷àli hi liïgaü gamakamabhyupagatamanumànapràmàõyavàdibhiþ vyàpti ÷cobhayavidhopàdhividhuraþ sambandhaþ sa ca sattayà cakùuràdi vannàïgabhàvaü bhajate kintu j¤àtatayà . kaþ khalu j¤ànopàyo bhavet . na tàvat pratyakùaü tacca bàhyamàntaraü và'bhimatam . na prathamaþ tasya samprayuktaviùayaj¤ànajanakatvena bhavati (vartamàne) prasarasambhave'pi bhåtabhaviùyatostadasammavena sarvopasaühàravatyà vyàpterdurj¤ànatvàt . na ca vyàptij¤àþ sàmànyagocaramiti mantavyaü vyaktyoravinàbhàvàbhàvaprasaïgàt . nàpi caramaþ antaþkaraõasya bahirindriya tantratvena bàhye'rthe svàtantryeõa pravçttyanupapatteþ . taduktam cakùaràdyuktaviùayaü paratantraü bahirmanaþ iti . nàpyanumànaü vyàptij¤ànopàyaþ tatra tatràpyevamiti anavasthàdausthya prasaïgàt . nàpi ÷abdastadupàyaþ kàõàdamatànusàreõà numànaevàntarbhàvàt anantarbhàve và vçddhavyavahàraråpali ïgàvagatisàpekùatayà pràguktadåùaõajaïghàlatvàt ghamadhamadhvajayoravinàbhàvo'stàti vacanamàtre manvàdivad vi÷vàsàbhàvàcca . anupadiùñàvinàbhàvasya puruùasyàrthàntaradar÷anenàrthàntarànumityabhàve svàrthànumànakathàyàþ kathà÷eùatvaprasaïgàcca . upamànàdikantu dåràpàstaü teùàü saüj¤àsaüj¤isambandhàdivodhakatvenànaupàdhikasambandhabodhakatvà sambhavàt . ki¤ca upàdhyabhàvo'pi duravagamaþ upàdhãnàü pratyakùatvaniyamàsambhavena pratyakùàõàmabhàvasya pratyakùatve'pi apratyakùàõàmabhàvasyàpratyakùatayà anumànàdyapekùàyàmukta dåùaõànativçtteþ . api ca sàdhanàvyàpakatve sati sàdhyasamavyàptiriti tallakùaõaü kakùãkartavyam . taduktam %<avyà ptasàdhano yaþ sàdhyasamavyàptirucyate sa upàdhiriti>% ÷abde'nityatve sàdhye sakartçkatvaü ghañatvama÷ràvaõatàü ca vyàvartayitumupàttànyatra kramato vi÷eùaõàni trãõi . tasmàdidamanavadyaü samàsametyàdinoktamàcàryai÷ceti . tatra vidhyadhyavasàyapårvakatvànniùedhàdhyavasàyusyopàdhij¤àne jàte tadabhàvavi÷iùñasambandharåpaü vyàptij¤ànaü vyàptij¤ànàdhãnaü copàdhij¤ànamiti parasparà÷rayavajraprahàradoùobajra lepàyate . tasmàdavinàbhàvasya durbodhatayà nànumànàdyavakà÷aþ . dhåmàdij¤ànànantaramagnyàdij¤àne pravçttiþ pratyakùamålatayà bhràntyà và yujyate . kvacit phalaprati lambhastu manimantrauùadhàdivat yàdçcchikaþ . atastatsàdhyamadçùñàdikamapi nàsti . nanvadçùñàniùñau jagadvaicitryamàkasmikaü syàditi cet na tadbhadraü svabhàvàdeva tadupapatteþ . taduktam %<agniruùõo jalaü ÷ãtaü ÷ãtaspar÷astathànilaþ . kenedaü citritaü tasmàt svabhàvàttadvyavasthitiriti>% . tade tat sarvaü vçhaspatinàpyuktam . %<na svargo nàpavargo và naivàtmà pàralaukikaþ . naiva varõà÷ramàdãnàü kriyà÷ca phaladàyikàþ . agnihotraü trayo vedàstridaõóaü bhasmaguõñhanam . buddhipauruùahãnànàü jãvikà dhàtçnirmità . pa÷u÷cennihataþ svargaü jyotiùñome gamiùyati . svapità yajamànena tatra kasmànna hiüsyate . mçtànàmapi jantånàü ÷ràddhaü cettçptikàraõam . gacchatàmiha jantånàü vyarthaü pàtheyakalpanam . svargasthità yadà tçptiü gaccheyustatra dànataþ . pràsàdasyoparisthànàmatra kasmànna dãyate? . yàvajjãvet mukhaü jãvedçõaü kçtvà ghçtaü pibet . bhasmãbhåtasya dehasya punaràgamanaü kutaþ . yadi gacchet paraü lokaü dehàdeùa vinirgataþ . kasmàdbhåyo na càyàti? bandhusnehasamàkulaþ . tata÷ca jãvanopàyo bràhmaõairnihitastviha . mçtànàü pretakàryàõi na tvanyadvidyate kvacit . trayo vedasya kartàro bhaõóadhårtani÷àcaràþ . jarpharãturpharãtyàdi paõóinànàü vacaþ smçtam . a÷vasyàtra hi ÷i÷nantu patnãgràhyaü prakãrtitam . bhaõóaistadvat para¤caiva gràhya jàtaü prakãrtitam . màüsànàü khàdanaü tadvanni÷àcarasamã ritamiti>% . tasmàdbahånàü pràõinàmanugrahàrthaü càrbàkama tamà÷rayaõãyamiti ramaõãyam . naiùadhe ca tanmataü maïghyà varõitaü yathà %<gràvommajjanavadyaj¤aphale'pi ÷rutisatyatà . kàü ÷raddhà tatra ghãvçddhàþ! kàmàdhvà yat khilãkçtaþ . kenàpi bodhisatvena jàtaü sattvena hetunà . yadvedamarmabhedàya jagade jagadasthiram . agnihotraü trayãtantraü tridaõóaü bhasmaguõñhanam . praj¤àpauruùaniþkhànàü jãvo jalpati jãvikàþ . ÷uddhirvaü÷advayã÷uddhau pitroþ pitroryadeka÷aþ . tadanantakulàddoùàdadoùà jàtirasti kà . kàminãvargasaüsargerna kaþ saïkràntapàtakaþ . nà÷nàti snàti hà mohàt kàmakùàmamidaü jagat . ãrùyayà rakùato nàrãrdhik kulasthitidàmbhikàn . smaràndhatvàvi÷eùe'pi tathà naramarakùataþ . paradàranivçttiryà so'yaü svayamanàdçtaþ . ahalyàkelilolena dambho dambholipàõinà . gurutalpamatau pàpakalpanàü tyajata dvijàþ! . yeùàü vaþ patyuratyuccairgurudàragrahe grahaþ . pàpàttàpà, mudaþ puõyàt, paràsoþ syuriti ÷rutiþ . vaiparãtyaü dhruvaü sàkùàttadàkhyàta balàbale . sandehe'pyanyadehàptervivarjyaü vçjinaü yadi . tyajata ÷rotriyàþ! satraü hiüsàdåùaõasaü÷ayàt . yastrivedividàü vandyaþ sa vyàso'pi jajalpa vaþ . ràmàyà jàtakàmàyàþ pra÷astà hastadhàraõà . sukçte vaþ kathaü ÷raddhà surate ca kathaü na sà? . tatkarma puruùaþ kuryàdyenànte sukhamedhate . balàt kuruta pàpàni santu tànyakçtàni vaþ . sarvàn balakçtànarthànakçtàn manurabravãt . svàgamàrthe'pi mà'smiüsthastãrthikà! vicikitsitavaþ . taü tamàcaratànandaü svacchandaü yaü yamicchatha . ÷rutismçtyarthabodheùu kvaikamatyaü mahàdhiyàm . vyàkhyà buddhibalàpekùà sà nopekùyà sukhonmukhã . yasminnastãti dhãrdehe taddàhe vaþ kimenasà . kvàpi kintat phalaü na syàdàtmeti parasàkùike . mçtaþ smarati karmàõi mçte karmaphalormayaþ . anyabhuktairmçte tçptirityalaü dhårtavàrtayà! ekaü sandigdhayostàvat bhàvi tatreùñajanmani . hetumàhuþ svamantràdãnasàïgànanyathà viñàþ . janena jànatàsmãti kàyaü nàyaü tvamityasau . tyàjyate gràhyate cànyadaho ÷rutyà'tidhårtayà . ekasya vi÷vapàpena tàpe'nante nimajjataþ . kaþ ÷rautasyàtmano bhãro! bharaþ syàd duritena te . kinte vçntàhçtàt puùpàt tanmàtre hi phalatyadaþ . nyàsyaü tanmårdhanyanyasya nyàsyamevà÷mano yadi . tçõànãva ghçõàvàdàn vidhånaya badhåranu . tavàpi tàdç÷asyaiva kà ciraü janava¤canà . kurudhvaü kàmadevàj¤àü brahmàdyairapyalaïghitàm . vedo'pi devakãyàj¤à tatràj¤à kàdhikàrhaõà . pralàpamapi vedasya bhàgaü manyadhvameva cet . kenàbhàmyena duþkhànna vidhãnapi tathecchatha . ÷rutiü ÷raddhattha vikùiptàþ . prakùiptàü bråtha ca svayam . mãmàüsà màüsalapraj¤à! stàü yåpadvipadàyinãm . ko hi vedahyamuùmin và loka ityàha yà ÷rutiþ . sampràmàõyàdamuü lokaü lokaþ pratyetu và katham . dharmàdharmau manurjalpanna÷akyàrjanavarjanau . vyàjànmaõóaladaõóàrthã ÷radadhàyi mudhà budhaiþ . vyàsasyaiva nirà tasmin ÷raddhàvaddhà stha tàntrikàþ . matsyasyàpyupade÷yàn vaþ komatsyànapi bhàùatàm . paõóitaþ pàõóavànàü sa vyàsa÷càñupañuþ kaviþ . nininda teùu nindatsu stuvatsu stutavànna kim? . na bhràtuþ kila devyàü sa vyàsaþ kàmàt samàsajat . dàsãratastadàsãdyanmàtrà tatràpyade÷i kim? . devairdvijaiþ kçtà granthàþ panthà yeùàü tadàdçtau . gàü nataiþ kiü na tairvyaktaü tato'pyàtmà'dharãkçtaþ . sàdhu kàsukatà muktà ÷àntasvàntairmakhonmukhaiþ . sàraïgalocanàsàràü divaü pretyàpi lipsubhiþ . ubhayã prakçtiþ kàme sajjediti munermatam . apavarge tçtãyeti bhaõataþ pàõinerapi . bibhratyupari yànàya janà janitamajjanàþ . vigrahàyàgrataþ pa÷càdgatvarorabhravibhramam . kaþ ÷amaþ kriyatàü pràj¤àþ! prãyàprãtau pari÷ramaþ . bhasmãbhåtasya bhåtasya punaràgamanaü bhramaþ . enasànena tiryak syàdityàdiþ kà vibhãùikà . ràjilo'pi hi ràjeva svaiþ sukhã sukhahetubhiþ . hatà÷ceddivi dovyanti daityà daityàriõà raõe . tatràpi tena yuddhyantàü hatà api tathaiva te . sva¤ca brahma ca saüsàre muktau tu brahma kevalam . iti svocchittimuktyuktirvaidagdhã vedavàdinàm . muktaye yaþ ÷ilàtvàya ÷àstramåce sacetasàm . gotamaü tamavetaiba yathà vittha tathaiva saþ . dàrà hariharàdãnàü tanmagnamanaso bhç÷am . kiü na muktàþ punaþ santi kàràgàra manobhuvaþ . deva÷cedasti sarvaj¤aþ karuõàbhàgabandhyavàk . tatkiü vàgvyayamàtrànnaþ kçtàrthayati nàrthinaþ bhavinàü bhàvayan duþkhaü svakarmajamapã÷varaþ . syàdakàraõa vairã naþ kàraõàdapare pare . tarkàpratiùñhayà sàmyàdanyonyasya vyatighnatàm . nàpràmàõyaü matànàü syàt keùàü sattipakùavat . akrodhaü ÷ikùayantyanyàn krodhanà ye tapodhanàþ! nirdhanàste dhanàyaiva dhàtuvàdopade÷inaþ . kiü vittaü dattha tuùñeyamadàtari haripriyà . dattvà sarvaü dhanaü mugdho bandhanaü labdhavàn baliþ . dogdhà drogdhà ca sarvo'yaü ghanina÷cetasà janaþ . visåjya lobhasaükùobhamekadvà yadyudàsate . dainyasthàyuùyamastainyamabhakùyaü kukùiva¤canà . svàcchandyamçcchatànandakandalãkandamekakam>% 2 duryodhanasakhe ràkùasabhede càrvàkabaùaparva÷abde vivçtiþ

#<càrvàkavadhaparvan># naø màø ÷àntiparvàntarbhate avàntaraparbabhede tadvadhakathà ca tatra 38 aø yathà . %<niþ÷abde ca sthite tatra tato viprajane punaþ . ràjànaü vràhmaõacchadmà càrvàko ràkùaso'bravravãt . tatra duryodhana sasvo bhikùuråpeõa saüvçtaþ . sàkùaþ ÷ikhã tridaõóã ca dhçùño vigatasàdhvasaþ . vçtaþ sarvaistathà viprairà÷ãrvàdavivakùubhiþ . paraþsahasvaiþ ràjendra! taponiyamasaü÷ritaiþ . sa duùñaþ pàpamà÷aüsuþ pàõóavànàü mahàtmanàm . anàmantryaiva tàn vipràüstamuvàca mahãpatim . càrvàka uvàca . ime pràhurdvijàssarve samàropya vacomayi . dhiggavantaü kunçpatiü j¤àtighàtinamastu vai . kiü tena sthàddhi kaunteya! kçtvemaü j¤àtisaïkùayam . ghàtayitvà guråü÷caiva mçtaü ÷reyo ma jãvitam . iti te vai dvijàþ ÷rutvà tasya duùñasya rakùasaþ . vivyathu÷cukru÷u÷caiva tasya vàkyapradarùitàþ . tataste bràhmaõàþ sarve sa ca ràjà yukùiùñhiraþ . vrãóitàþ paramodvignàståùõã màsan vi÷àmpate! . yughiùñira uvàca . prasãàdantu bhavanyo me praõatasvàmtiyàcataþ . pratyàsannavyasaminaü na màü dhikkartumarhatha . vai÷ampàyama uvàca . sato ràjan . bràhmaõàste sarvaeva vi÷àmpate! . åcurnaitadvaco'snàkaü cãrastu tava pàrthiva! . jaj¤u÷caiva mahàtmàna statastu j¤àmacakùuùà . bràhmaõà vedaviddhàüsastapomirvibhalã kçtàþ . bràhmaõà åcuþ . eùa duyàdhanasakhà càrvàko nàma ràkùasaþ . parivràjakaråpeõa hitaü tasya cikãrùati . na vayaü bråma ghamàtman vyetu te gayamãdç÷am . upatiùñhatu kalyàõaü bhavantaü bhràtçbhiþ saha . vai÷ampàyana uvàca . tataste bràhmaõàþsarve huïkàraiþ krodhamå rchitàþ . nirbhartsayantaþ ÷ucayo nijaghnuþ pàvaràkùasam>% . mudritapustake ÷àntiparvaõi etatparva dç÷yate kintu bhàø àdiparvaõi upakramaõikàdhyàye strãparvàntargataparvoktau %<càrvàkasya badhaþ parva rakùaso brahmaråpiõaþ . àbhiùecanikaü parva gharmaràjasya ghomataþ . pravibhàgo gçhàõà¤ca parvoktaü tadanantaram . ÷àntiparva tatoyatra ràjadharmànu÷àsanam>% . ityagena gçhavibhàmaparvyantasya strãparvatvena tatroktiþ . tacca parva mudritapustake ÷àntiparvaõi 44 adhyàyaparyantam . atastatparvastameva strãparvetyanunãyate anyathà pratij¤àvirodhaþsyàt yadi ca strãparvakùi saptaviü÷atiradhyàyàeva vyàsanopakramaõikàdhyàye pratij¤àtàþ pratij¤àtà÷ca ÷àntiparvaõi 339 adhyàyàþ sudritapustake ca strãparvaõi 27 adhyàyàeva dç÷yante sudritapustake ÷àntiparvaõi ca 44 avyàye gçhavibhàgo dç÷yate ityadhyàyàdhikyaü tathàpi ÷àntiparvaõi 339 adhyàyànàmeva vaktavyatvena pratij¤àtatvàt muditapustake ca 367 adhyàyànàü dar÷anàt adhyàyàyikyasya lipikarapranàdakçtatvasyeva strãparvaõyapi saptaviü÷atisaükhyàdhikyasya lipikarapramàdakçtatvasyàpi vaktuü ÷akyatvàt . vastutastu upakramaõikàdhyàye càrvàkasya badhaþ parva ityataþ pårvameva ÷àntiparva tataþ proktam ityàdi padyaü målagranthe sthitam . lipikarapramàdàta uttaratra sudritamitye va kalpayitusucitama atastasya ÷àntiparvàntargatatve 'pi na virodhaþ . adhyàyanthånàdhikyasya tu lipikarapramàdakçta kalpanameva jyàyaþ . ataeva upakramaõikàyàü strãparvapratipàdyavipatakathane %<toyakarmaõi càravghe ràj¤àmudaka dànike . gaóhotpannasya càkhyànaü karõasma 4 thayàtmanaþ>% ityantena strãparvavçttàntoktiþ saïgacchata .

#<càrvàghàña(ta)># puø càru àhanti à + han--%<dàràvàhano'õ antasya ca ñaþ saj¤àyàm, càrau và>% vàrtiø aõ và ñànyàda÷aþ . sundaràghàtake khagabhede

#<càrvàdi># puø na¤aþ parataþ antodàttatànimitte pàø gaø satrokte ÷abdagaõe saca gaõaþ %<càru, sàdhu yauùali anaïdhejaya vadàmya (akasmàt) sartamàna bardhamàna ttvaramàõa (kriyamàõa krãyamàõa rocamàna kùobhamànàþ)saüj¤àyàm . vikàraþ (sadç÷e) vyastasamaste . gçhapati gçhapatika . (ràjàhno÷chandasi)>% . %<kçtyokeùõucàryàdaya÷ca>% pàø acàruþ .

#<càrvo># strã càru + guõavacanatvàt striyàü ïãù . 1 càrutva yuktàyàü striyàü 2 jyotsnàyàm 3 vuddhau 4 kuverapatnyàm ca mediø 5 dãptau ÷abdaraø .

#<càla># puø cala--õa . chadisi 1 pañale khanàmakhyàte gçhàcchàdane tçõàdau trikàø bhàve gha¤ . 2 calane puø cala--õic bhàve ac . 3 càlane puø .

#<càlaka># triø cala + õvul . 1 sthàmàstarapràpake 2 aïku÷adurdamagaje puø trikàø .

#<càlana># naø cala--õic--bhàve lyuñ . 1 sthànàntaranayane 2 kampane ca . %<÷oùaõaü màgarasnàho parvatakha ca càlanam>% bhàø sauø 8 aø . karaõe lyuñ 3 càlanyàü naø . %<kùudracchidra samopetaü càlanaü titauþ smçtaþ>% iti karmapradãpaþ .

#<càlanã># strã cala--õic karaõe lyuñ . taõóulàde . kùudràü÷àpasàraõàrthe vaü÷akhaõóàdinirmite pàtrabhede titaau (càlunã) amaraþ .

#<càùa># puüstrã caùa--bhakùaõe svàrthe õic--ac . 1 nãlakaõñhe khage amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . %<keyåramaõóalãnàü prabhàsantànena kvacidvikãryamàõacàùaþ>% kàdaø . %<a÷oka÷ca vi÷oka÷ca nandanaþ puùñivardhanaþ . hematuõóo maõigrãyaþ svastika÷càparàjitaþ . aùñau càùasma nàmàni càùaü dçùñvà tu yaþ pañhet . atha siddhirbhavettastha siùñamannaü varàïgane!>% iti pañhanti . %<màrjàranakulau hatvà càùaü maõóåkameva ca . ÷vagodholåkakàkàü÷ca ÷ådrahatyàbrata caret>% manunà tadbagha ÷ådrahatyàvratamuktam yàtràyàü tasya pårvadigàdibhedena sthityà ÷ubhà÷ubham vçø saø 86 aø ukta yathà . %<càùa÷alvakapuõyàhaghaõñà÷aïkharavà udak>% . %<dhanyà pakulacàùau ca sarañaþ pàpado'grataþ>% . %<ahna÷ca prathame bhàge càùava¤julakukkuñàþ>% .. tasya ketusthitau yuvaràjabhayamuktaü tatraiva 43 aø yathà %<kravyàdakau÷ikakapotakakàkakaïkaiþ ketusthitairmahadu÷anti bhayaü . nçpasya . càùeõa càpi yuvaràjamayaü ùadanti ÷yeno vilocanabhayaü nipatan karoti>% . %<kçkavàku jãvajãvaka÷uka÷ikhi÷atapatracàùahàrãtaþ . krakaracakorakapi¤jalaba¤julapàràvata÷rãkaiþ>% 48 aø .

#<càsa># puø caùa--hiüsàyàm õic--ac pçùoø . 1 ikùuprabhede 2 càùakhage puüstrã mediø sthiyàü jàtitvàt ïãp .

#<ci># àkarùaõenàdàne vimàgapårvakàdàne ca ubhaø dvikaø khàø aniñ . cinoti cinute . cinotu cinu . acaiùãt aceùña . cikàya cicàya cikye cicye . karmaõi cãyate acàyi . cikãùati te cicãùati te . cayanãyam cetaùyam ceyam . cinvan cinvànaþ . citaþ citiþ . kàthaþ càyaþ cayanam . agnicit citvà àcitya õici càyayati càpayati .

#<ci># cayane vimàgapårvakàdàne bhvàø ubhaø aniñ . cayati te svàdivat

#<ci># cayane vimàgapårvakàdàne vàø cuø ubhaø pakùe bhvàø dvikaø aniñ và ghañàdi . càyayatite càpayatite capayati ityeke acãcayat ta acãcapat . %<duhiyàcirudhiprachibhikùici¤àmiti>% bhàùyokterasya dvikarmakatvam %<acaiùurvànarottamàþ>% bhaññiþ . %<cicãùayantodhvarapàtrajàtam>% bhaññiþ %<antarãkùe nàgni÷cetavya>% ÷rutiþ . %<ràjahaüsa! tava saiva ÷umratà cãyate na ca na càpacãyate>% kàghyapraø .
     adhi + àdhikyena cayane . %<yaeùa tapatyetasmàdevàdhyacãyataitasminnadhyacãyata>% ÷ataø vràø 10 . 4 .
     amu + pa÷càccayane %<à målàt ÷àstràmiranucitaþ>% aitareø vrà0
     apa + hãnatàsampàdane sakaø . %<yasyàyurapacãyate>% bhàø vaø 1378 . karmakartari prayogaþ .
     ava + adhaþsthitvà cayane . %<phalànyavàcinodvçkùàn>% mugdhaø .
     ava + à samyagàcayane %<puùpàõyavàcinvatãm>% màø vaø 1315
     à + samyak cayane . %<karmàõyàcinute' sakçt>% bhàgaø 4 . 29 . 78 . %<àcikyàte ca bhåyo'pi ràghavau tena pannageþ>% bhàø vaø 12 vyàptau ca %<kacàcitau vivyagivàgajau gajau>% kirà0
     atu + à anvàcaye anvàcaya÷abde dç÷yam
     sam + à + samàhyare %<yadà tu ghàsasàü rà÷iþ sabhàmadhye samàcitaþ>% bhàø saø 2304 .
     ud årdhata÷cayame uttolyàdàne %<uccikyire puùpaphalaü vanàni>% bhaññiþ .
     abhi + ud + samuccaye abhyuccaya÷abde dç÷yam
     sam + ud + samuccaye samàhàre sakaø ekamàtãyakriyàmbayàdau %<apiþ padàrthasaübhàvyagarhàmuj¤àsamuccaye>% sugdhaø %<api÷abdena saüyogàbhàvàdiþ samuccãyate>% kàvyapraø .
     upa + vçddhau akaø vardhane sakaø . àni gharme kapàlànyu pacinvanti vethasaþ taiø ttiø 1 . 1 . 7 . 2 . %<atha--mauligatasyendorvi÷adairda÷anàü÷ubhiþ . upacinvan prabhàü tanvãm>% kumàø .
     ni + ni÷eùeõa cayane samuccaye ca %<rathaþ ÷arairme nicitaþ>% bhàø 7 . 14 . %<svade÷e nicità doùà anyassmin kopamànatàþ>% su÷rutaþ %<trayaþ paràrthe kli÷yanti sàkùiõaþ pratibhåkulam . catvàraståpacãyante vipra àdyo vaõiï nçpaþ>% manuþ
     pari + paricaye punaþ punaranu÷ãlane . %<caraõàravindasya dhyànaparicitabhaktiyogaþ>% bhàgaø 5 . 7 . 1 . %<muktàjàlaü ciraparicitaü tyàjito daivagatyà>% meghaþ . %<hetuþ paricayasthairye vakturguõanikaiva sà>% màghaþ .
     pra + prakarùeõa cayane samàhàre ca sakaø %<karõikàràn praciõvatã>% bhàø àø 77
     vi + vi÷eùeõa cayane . %<puùpaü puùpaü vicinvãta målacchedaü na kàrayet . màlàkàra ivàràme na yathàïgàrakàrakaþ>% bhàø uø 1111 ÷lo0
     sam + samyak cayane samàhàre %<saücinvanti sadà yuktà jàtaråpa¤ca mauktikam>% harivaø 5236

#<cikita># triø juø ci--j¤àne karmaõi kta %<chandasyubhayathà>% pàø niùñhàyàþ sàvadhàtukasaüj¤àyàü ÷ap juhotyàditvàt tasva ÷luþ dvitvam, kita--j¤àne yaï luk pacàdyac . saüj¤àpårbakatvàt abhyàsaguõàbhàvaþ iti màghavaþ . 1 j¤àte 2 ati÷ayaj¤àtarica %<tvaü soma! pracikito manãùà>% çø 1 . 91 . 1 . asya bhàùye uktà vyutpattirdç÷yà . 2 çùibhede . tasyàpatyam i¤ i¤alatvàt yåni phak . caikitàyana tasya yånyapatye puüstrã . %<trayohodgãthe ku÷alà babhåvuþ ÷ilakaþ ÷àlàvatya÷caikitàyanodàlbhyaþ>% chàø uø .

#<cikitàna># triø kita--j¤àne kànac . 1 abhij¤e %<tapovaso! cikitàno acittàn>% çø 3 . 18 . 2 . %<cikitànaþ karmàbhij¤aþ>% màø . 3 çùibhede puø . tasyàpatyamaõ tataþ yåni vàø óhak . caikitàneya tasya yånyapatye . %<taddhàpi vrahmadatta÷caikitàneyo ràjànaü bhakùayannuvàca>% vçø uø .

#<cikitu># triø kita--j¤àne un vede dvitvam . abhij¤e %<acetyagni÷cikiturhavyavàñsumadrathaþ>% çø 8 . 56 . 5 .

#<cikitvan># triø kita--j¤àne ïbanip vede niø dvitvam . j¤àtari . %<ketena ÷armantsacate suùàmaõyagne! tubhyaü cikitvanà>% çø 8 . 60 . 18 .

#<cikitvit># triø kita--j¤àne bàø kviti vede niø dvitvam . abhij¤e %<yavayaddveùasaü tvà cikitvitsånçtàvari>% çø 4 . 52 . 4 . %<cikitvin manasaü tvà devaü martàsa åtaye>% çø 5 . 22 . 3 .

@<[Page 2926b]>@
#<cikitsaka># puø kita--rogàpanayane svàrthe san--õvul . rogàpanayanakartari vaidye amaraþ . %<påyaü cikitsakasyànnam>% manuþ . tallakùaõàdi cikitsà÷abde dç÷yam

#<cikitsà># strã kita--svàrthe san--bhàve a . rogapratã kàre roganivàraõopàye amaraþ . asya lakùaõabhedàïgàdikam bhàvapraø uktaü yathà %<yà kriyà vyàdhiharaõã sà cikitsà nigadyate . doùadhàtumalànàü yà sàmyakçt saiva rogahçt>% . kriyàtra karma vyàdhirhanyate'nayeti vyàdhiharaõã %<karaõàdhikaraõayo÷ceti>% pàø såtreõa karaõàrthe lyuñ tathàca . %<yàbhiþ kriyàbhirjàyante ÷arãre dhàtavaþ samàþ . sà cikitsà vikàràõàü karma tadbhiùajàmmatam>% . %<yà hyudãrõaü ÷amayati nànyaü vyàdhiü karoti ca . sà kriyà na tu yà vyàdhiü haratyanyamudãrayet>% . kriyàtra cikitsà . tathà càmarasiühaþ àrambho niùkçtiþ ÷ikùà påjanaü sampradhàraõam . upàyaþ karma ceùñà ca cikitsà ca navakriyà iti . atha cikitsàvidhyupade÷aþ . %<jàtamàtra÷cikitsyaþ syànnopekùyo'lpatayà gadaþ . vahni÷atruviùaistulyaþ svalpo'pi vikarotyasau . rogamàdau parãkùeta tato'nantaramauùadham . tataþ karma bhiùak pa÷càt j¤ànapårvaü samàcaret>% . ayamarthaþ bhiùak àdau rogaü parãkùeta vicàrayet . tataþ pa÷càdrogauùaghavicàrànantaraü j¤ànapårvaü sàvadhàno na tvavaj¤àya karma cikitsàmauùadhadànàdiråpàü samàcaredityarthaþ . rogàj¤ànena cikitsàkaraõe doùamàha %<yastu rogamavij¤àya karmàõyàrabhate bhiùak . avyauø ùadhavidhànaj¤astasya siddhiryadçcchayà>% . svairitayà siddhirbhavati nàpi bhavatãtyarthaþ . anyacca %<bheùajaü kevalaü kartuü yo jànàti na càmayam . vaidyakarma sa cet kuryàdbadhamarhati ràjataþ>% . rogaj¤àne bheùajàj¤àne doùamàha . %<yastu kevalarogaj¤o bheùajeùvavicakùaõaþ . taü vaidyaü pràpya rogã syàdyathà naurnàvikaü vinà>% . nàvikaü karõadhàraü vinà yathà nauþ saïkañe patati tathà sa rogãtyarthaþ . anyacca %<yastu kevala÷àstraj¤aþ kriyàsvaku÷alo bhiùak . sa muhyatyàturaü pràpya yathà bhãrurivàhavam>% . rogauùadhayorj¤àne guõamàha . %<yastu rogavi÷eùaj¤aþ sarvabhaiùajyakovidaþ . de÷akàlavibhàgaj¤astasya siddhirna saü÷ayaþ . àdàvante rujàü j¤àne prayateta cikitsakaþ . bheùajànàü vidhànena tataþ kuryàccikitsitam>% . cikitsitamityatra bhàve ktaþ . %<vikàràõàmaku÷alo na jihrãyàt kadàcana . na hi sarvavikàràõàü nàmato'sti dhruvà sthitiþ>% . na jihrãyàt na lajjeta . dhruvà niyatà . %<nàsti rogo vinà doùairyasmàttasmàccikitsakaþ . anuktamapi doùàõàü liïgairvyàdhimupàcaret . yena kurvantyasàdhyànàü cikitsàü te bhiùagvaràþ . ato vaidyaiþ ÷ramaþ kàryaþ sàdhyàsàdhya parãkùaõe>% . rogaj¤ànopàyà agre vakùyante . %<÷ãte ÷ãta pratãkàramuùõe tåùõanivàraõam . kçtvà kuryàt kriyàü pràptàü kriyàkàlaü na hàpayet . apràpte và kriyàkàle pràpte và na kriyà kçtà . kriyà hãnàtiriktà ca sàdhyeùvapi na siddhyati>% . ayamarthaþ . kàle cikitsà'vasare apràpte'nàgate . yà kriyà cikitsà . yathà jvare jãrõatàmapràpte taruõaeva kaùàyadànakriyà na siddhyati . yà ca kriyà cikitsàvasare pràpte na kçtà arthàt pa÷càt kçtà . yathà dàhe katha¤cicchànte pa÷càcchãtalànulepanàdikriyà . tathà hãnàtiriktà ca kriyà sàdhyeùvapi na siddhyati . atiriktàü hãnàü ca kriyàü varjayannàha . %<vikàre'lpe mahat karma kriyà laghvã garãyasi . dvayametadakau÷alyaü kau÷alyaü yuktakarmatà . kriyàyàstu guõàlàme kriyàmanyàü prayojayet . pårvasyàü ÷àntavegàyàü na kriyàsaïkarohitaþ>% . bhinnaråpàbhistu kriyàbhiþ sàïkaryamapi na doùàya . yataàha %<kriyàbhistulyaråpàbhirna kriyàsaïkaro hitaþ . tàbhistu bhinnaråpàbhiþ sàïkaryaü naiva duùyati>% . ataevoktam %<laïghanaü vàlukàsvedo nasyaü niùñhãvanaü tathà . avaleho'¤jana¤càpi pràk prayojyaü tridoùaje>% . jvara iti ÷eùaþ . %<nacaikàntena nirdiùñe ÷àstre nivi÷ate budhaþ . svayamapyatra bhiùajà tarkaõãyaü cikitsatà>% . yataàha %<utpadyate ca sàvasthà doùakàlabalasprati . yasya kàryamakàryaü syàt karma kàryaü vivarjitam>% . vivarjitaü karma kartavyaü bhavatãtyarthaþ . atha cikitsàyàü phalamàha . %<kvacidarthaþ kvacinmaitrã kvaciddharmaþ kvacidya÷aþ . karmàbhyàsaþ kvacicceti cikitsà nàsti niþphalà . àyurvedoditàü yuktiü kurvàõà vihitàü ca ye . puõyàyurvçddhisaüyuktà nirogà÷ca bhavanti te . naiva kurvãta lobhena cikitsàü puõyavikriyàm . ã÷varàõàü vasumatàü lipsatàrthantu vçttaye . cikitmitaü ÷arãraü yo na niùkroõàti durmatiþ . sa yatkaroti sukçtaü sarvaü tadbhiùaga÷nute . na de÷o manujairhãno na manuùyà niràmayàþ . tataþ sarvatra vaidyànàü susiddhà eva vçttayaþ>% . atha cikitsàyà aïgàni . %<rogã dåto bhiùagdãrghamàyurdravyaü susevakaþ . sadauùadhaü cikitsàyàm ityaïgàni budhà jaguþ>% . tatra rogiõo lakùaõamàha . %<rogo yasyàsti rogã sa sa cikitsyastu yàdç÷a . yàdç÷a÷càcikitsyo'pi vakùyamàõo ni÷amyatàm>% . tatra ciki tsyaþ . %<nijaprakçtivarõàbhyàü yuktaþ satvena cakùuùà . cikitsyo bhiùajàü rogã vaidyabhakto jitendriyaþ>% . satvaü vyasanàbhyudayakriyàdiùvavihvalatàkaraü tena yuktaþ . cakùuùà cakùurupalakùitena . tato'nyenàpãndriyeõa cikitsyaþ rogànmocayitavyaþ . anthacca %<àyuùmàn satvavàn sàdhyo dravyavàn mitravànapi . cikitsyo bhiùajà rogã vaidyavàkyakçdàstikaþ>% . àyurbedo'stãti mati ryasya àstikaþ . athàcikitsyaþ %<caõóaþ sàhasiko mãruþ kçtaghno vyagra eva ca . ÷okàkulo mumårùu÷ca vihãnaþ karaõai÷cayaþ . vairã vadyavidagdha÷ca ÷raddhàhãna÷ca ÷aïkitaþ . bhiùajàmavidheyà . syurnopakramyà bhiùa gvidhàþ . etànupàcaranvaidyo bahån doùànavàpnuyàt>% caõóo'tyanta krodha÷ãlaþ . kçtaghno baidyakçtopakàralopakaþ . vyagro vyàkulaþ . vihãnaþ karaõai÷ca yaþ nijendriya÷aktirahitaþ . vairã na cikitsyaþ kadàcidrogodreke apavàdabhayàt . vaidyavidagdho vaidyadhårtaþ . tathà ca su÷rutaþ . %<sa na sidhyati vaidyastu gçhe yasya na påjyate>% . ÷aïkito vaidyavi÷vàsarahitaþ . bhiùajàmavidheyàþ vaidyavacanàvidhàyinaþ . bhiùagvidhàþ vaidyatulyàþ ete nopakramyàþ na cikitsyàþ . atha dåtasya lakùaõam . %<ya÷cikitsakamànetuü yàti dåtaþ sa kathyate . sa ca yàdçk samucitastàdçgatra nigadyate . dåtàþsujàtayo vyaïgàþ pañavo nirmalàmbaràþ . sukhino'÷vavçùàråóhàþ ÷ubhrapuùpaphalairyutàþ . sajàtayaþ suceùñà÷ca sajãvadi÷i saïgatà . bhiùajàü samaye pràptà rogiõaþ sukhahetave>% . sajàtayaþ rogisamànajàtayaþ . %<yasyàü pràõamarudvàti sà nàóã jãvasaüj¤ità>% . atha dåtasya yàtràyàü ÷akunavicàraþ . %<vaidyàhvànàya dåtasya gacchato rogiõaþ kçte . na ÷unaü saumya÷akunaü pradãptastu sukhàvahaþ>% . pradãpto'gniþ . dåto rogã ca riktahasto vaidyaü na pa÷yet . tathàca %<riktahasto na pa÷yettu ràjànaü bhiùajaü gurumiti>% . atha vaidyasya lakùaõam . %<cikitsàü kurute yastu sa cikitsaka ucyate . sa ca yàdçk samãcãnastàdç÷o'pi nigadyate . tattvàdhigata÷àstràrtho dçùñakarmà svayaïkçtã . laghuhastaþ ÷uciþ ÷åraþ sadyo'paskarabheùajaþ . pratyutpannamatirdhãmàn vyavasàyo priyaüvadaþ . satyadharmaparo ya÷ca vaidya ãdçk pra÷asyate>% . dçùñakarmà dçùñà pareõa kçtà cikitsà yena saþ svayaïkçtã svayaü cicinsàku÷alaþ . laghuhastaþ siddhi maddhastaþ . atha niùiddho vaidyaþ . kucelaþ karka÷astabdho gràmãõaþ svayamàgataþ . pa¤ca vadyà na påjyante dhanvantarisamà yadi . karka÷aþ apriyavàdã stabdhaþ sàmimànaþ . gràmãõaþ vyavahàràcaturaþ . atha vaidyasya karmàha . %<vyàdhestattvaparij¤ànaü vedanàyà÷ca nigrahaþ . etadvaidyasya vaidyatvaü na vaidyaþ prabhuràyuùaþ>% . asyàyamarthaþ vyàdheþ samyakparicayo vyathà÷àntikaraõaü vaidyasya karma natu vaidya àyuùaþ prabhurityarthaþ . apare tvevaü vyàcakùate vyàdhestattvataþ paricayo vedanàyà ÷àntikara÷ca . etadeva vaidyasya vaidyatvaü kintu vaidya àyuùaþ prabhuþ àgantu mçtyu÷ataharaõàt . tathà ca su÷rute dhanvantariþ %<ekottaraü mçtyu÷atamatharvàõaþ pracakùate . tatraikaþ kàlasaüyuktaþ ÷eùàstvàgantavaþ smçtàþ>% . ayamarthaþ atharvàõaþ atharvatatvaj¤atvenàtharvatulyàþ mçtyumekottaraü ÷ataü pracakùate . tatraiko mçtyuþ kàlasaüyuktaþ . kàla àyuùo 'nte ÷arãriõàmava÷yaü saühartà . sarvairupàyairnivàrayituma÷akyaþ . sa brahmàdãnàyuùo'nte saüharati . yata àha liïgapuràõe kàrtikeyaü prati mahàdevaþ %<mamàyu rgrasate kàlaþ kutaþ putra! . rasàyanamiti>% . tena kàlena saüyuktaþ . saühàràya niyuktaþ so'va÷yaü bhàvã ÷eùàþ ÷ataü mçtyavaþ àgantavaþ àganturåpahetujanmànaþ kàryakàraõayorabhedopacàràt . àgantavo hetavaþ yathà . viùamakùaõamajãrõo'tyantabhojana¤ca durde÷ajalapànam . tathà'tibalavairivyàghravanamahiùamattamàtaïgàdibhiryuddham . dandva÷åkena krãóanamatyuccavçkùàgràrohaõam bàhubhyàm mahàtaraïgiõãtaraõamekàkino ràtrau durge màrge gamanam ityàdi . àgantuhetujà gçtyavo durnimittà bhàvibhàvanabalavattvàdàyuùi satyapi màrayanvi . yathà tailavartivahniùu vidyamàneùu vàtyà dãpaü nà÷ayati . tathàca %<yathà satyapi tailàdau dãpaü nirvàpayenmarut . evamàyavyahãne'pi hiüsantyàgantumçtyavaþ>% . kintu àgantunimittàni nivàrayitu¤ca ÷akyante . yata àha su÷rute canvantariþ %<doùàgantunivettebhyaþ rasamantravi÷àradau . rakùetàü nçpatiü nityaü yatràdvaidya purahitau>% . vaidyamantriõau nçpatiü nityaü yatràdrakùetàm . kutaþ doùàgantunimittemyaþ doùà niùiddhàhàravihàra dåùità vàtapittakapharogotpàdakàþ . àgantavaþ niùiddhà vihàrà ativalavairivigrahàdayaþ te nimittàni yeùàntebhyaþ ÷atamçtyubhyaþ . vaidyapurohitau kathaü mçtyu ÷ataü nivàrayituü÷aktau tatràha . yatastau rasamantravi÷àradau prathamaü vaidyana dinacaryàràtricaryatu caryoktàhà ravihàràbhyàü vàtapittakaphadhàtumalàn samàneva rakùati tato rasaj¤atvàdsairmçtyu¤jayàdimirniùiddhàhàravihàradåùitadoùajanitàn vikàrànmçtyuhetånapaharati . mantrã ca sadvuddhidànena mçtyuhetubhyo niùiddhavihàrebhyo nçpatiü nicàrayati . tava àgantu mçtyavo nivàrayituü ÷akyà natvava÷yambhàvinaþ . athàyurvicàraþ . %<bhiùagàdau parãkùeta rugõasyàyuþ prayatnataþ . tata àyuùi vistãrõe cikitsà saphalà bhavet>% . sà ca tridhà %<àsurã mànuùã daivã cikitsà sà tridhà matà . såta(pàrada)pradhànà devã syàt chedabhedàtmikà''surã . mànuùã ùaórasà j¤eyà japahomàdisatkçtà . kalau càlpabale loke màtuùã tatra pajità>% vadyakam .

#<cikitsita># triø kita--svàrthe san karmaõi kta . 1 kçtarãgapratãkàre . bhàve kta . 2 cikitsàyàü naø amaraþ . %<såtànàma÷vasàrathyamamyaùñhànàü cikitsitam>% manunà ambaùñhànàü cikisitavçttiruktà . cikitsà jàtà'sya tàrakàø itac . 3 jàtacikitse triø . 4 çùibhede puø tasyàpatyaü gargàø ya¤ . caikitsitya tadapatye puüstrã striyàü ïãp yalopa÷ca caikitsitã .

#<cikitsya># triø kita--svàrthe san karmaõi that . pratãkàrye cikitsà÷abde udàø . %<kùetriyac parakùetre cikitsyaþ>% pàø . bheùajaiþ sa cikitsyaþ khàt ya unmàrgeõa gacchati bhàø ÷àø 14 aø . %<andhã'cikitsyarogàdyà bhartavyàste niraü÷akàþ>% yàø .

@<[Page 2929a]>@
#<cikina># triø ninatà nàsikà inac %<piñaccikaci ca>% vàrtiø igac prakçte÷ca cikyàde÷aþ . ninatanàsike (khàüdà)

#<cikila># puø ci--vàø ilac kuk ca . païke hemaø .

#<cikãrùaka># triø kç--sana--õvul . kartumicchau atra õvulolittvàt %<liti>% pàø pratyayàt pårbasyodàttatà . atra %<na padàntadvirvacanavareyalopasvaretyàdi>% pàø . karoteþ sanantàv õvul atolopaþ sa ca litãti svare kartavye na sthànivat . iti manoramokteþ svare kartavye allopasya na sthànibattvam .

#<cikãrùya># triø kartumeùyam kç--san karmaõi yat . kartumeùye atra yatastittvàt %<titsvaritam>% pàø svaritasvaraþ

#<cikura># puø ci ityavyakaü ÷abdaü kurati kura--ka . 1 ke÷e, amaraþ %<cikuraprakaràþ jayanti te>% naiùaø 3 vçkùabhede, 3 parvate, 4 sarãsçpe ca . 5 capale, tarale, 6 ca¤cale ca triø medinã . capala÷ca doùamani÷citya badhabandhanàdikàrã . atra sarpaþ sarpabhedaþ sumukhapità yathàha màø uø 102 aø %<airàvatakule jàtaþ sumusvonàma nàgaràñ . àryakasya mataþ pautro dauhitro vàmanasya ca . etasya hi pità nàga÷cikuronàma màtale! . naciràdvainateyena pa¤catvamupapàditaþ . tato'vravãt prãtamanà màtalirnàradaü vacaþ . eùa me rucitastàta! jàmàtà bhujagottamaþ . kriyatàmatra yatno hi prãtimànasmyanena vai . asyai nàgàya vai dàtuü priyàü duhitaraü mune!>% . kacàrthakàt asmàt samåhàrthe pakùa pà÷a hasta pratyayàþ . cikurapakùa cikurapà÷a cikurahasta ke÷asamåhe puø . cikura + kçtau õic karmaõi kta . cikurita ca¤calãkçte triø . %<àraktacikuritekùaõàm>% kàdaø .

#<cikåra># puø cikura + pçùoø . ke÷e ÷abdabhedaprakà÷aþ .

#<cikka># pãóane cuø umaø sakaø señ . cikkayati te acicikkat ta .

#<cikka># puø cik ityavyaktena ÷abdena kàyati kai--ka . chu chundaryàm . (chuü cho) trikà0

#<cikkaõa># puø cikka--kvip cik taü kaõati kaõa--÷abde ac . 1 guvàkavçkùe . 2 tatphale naø ràjaniø . 3 masçõe snigdhe (cikaõa) triø . ÷abdamàø 4 cikvaõaguõavatyàm uttamàyàü gavi strã . amaraþ %<kañhina÷cikkaõaþ ÷lakùõaþ picchilo mçdu dàruõaþ>% bhàø ÷àø 184 aø . gauràø ïãù . pågavçkùe harãtakyàø tatphale ca strã ràjaniø . asya kanthànta tatpuruùaü klãvatà cihaõàø àdyudàttatà ca cikkaõakantham .

#<cikkasa># puø cikka--asac . yavacårõe hemacaø .

#<cikkà># strã cikka--ac . 1 pågavçkùe ràjaniø . 2 tatphale'pi strã

#<cikkira># puø cikka--bà irac . måùikabhede . landura÷abde 1188 pçø dç÷yam . %<làlanaþ putrakaþ kçùõohaüsira÷cikkistathà>% su÷rutaø .

#<ciklida># triø klida--yaï luk ac niø . ati÷ayakledayukte .

#<ciïgaña># puø ciïgaóa + pçùoø . matsyabhede hàràø . %<ciïgañastu gururgràhã madhuro balavardhanaþ . medaþpittàmla nà÷ã tu vçùyorocanakçttathà . kaphavàtakaro j¤eyaþ>% ràjavallaø . alpàrthe ïãp . (ghuùàciïóã) kùudraciïgañe %<ciïgañã madhurà hçdyà kaphavàtavinà÷inã gurvã ÷leùmakarã j¤eyà>% ràjavaø .

#<ciïgaóa># puø cimityavyakta÷abdena galyate bhakùyate gala bhakùekarmaõi gha¤arthe saüj¤àyàm ka lasya óaþ . (ciïóã) matsyabhede ÷abdamàlà

#<cicciõóa># puø ci--bàø iõóac cuk ca . phalapradhàne vçkùe bhàvapraø . %<cicciõóo vàtapittaghnaþ pathyo balarucipradaþ . ÷oùiõo'tihitoj¤eyaþ pañolàt ki¤cidånakaþ>% tadguõà uktàþ .

#<cicchiñiïga># puø cãyate ci--karmaõi kvip cidagniþ tatra ciñiü preùaõaü gacchati gama--óa pçùoø mum . kãñabhede kãña÷abde 2058 pçø su÷rutavàkyaü dç÷yam .

#<cicchakti># cideva ÷aktiþ . caitanye saükùepa÷àrãrakam %<cicchaktiþ parame÷varasya vimalà caitanyamevocyate>% . %<cicchaktirasti paramàtmani tena so'pi vyakto jagatsu viditobhavakçtyakartà . ko'nyastvayà virahitaþ prabhavatyamuùmin kartuü vihartumapi sa¤calituü sva÷aktyà>% devãbhàgavatam . %<màyàsyadasya cicchaktyà caitanyaü sthitamàtmani>% bhàgaø 1 . 7 . 24 .

#<cicchàyàpatti># strã citi vçddhyàdeþ, buddhyàdau và citeþ chàyà prativimbaþ tasyà àpattiþ . sàükhyamate 1 citau buddhyàdeþ prativimbapràptau vedàntimate 2 buddhyàdau citaþ prativimbanapràptau ca . citprativimbasvãkàra÷ca sopapattikaþ %<antaþkaraõasya tadujjvalitatvàllohavadadhiùñhàtutvam>% sàüø såø bhàùye samarthitastacca vàkyaü 195 . 96 pçø uktam tataþ ÷eùantu nanu pratibimbahetutayà saüyogavi÷eùàva÷yakatve prativimbakalpanà vyarthà prativimbakàryasyàrthaj¤ànàdeþ saüyogavi÷eùàdeva sambhavàditi . maivam . buddhau caitanyapratibimba÷caitanyadar÷anàrthaü kalpyate darpaõe mukhaprativimbavat . anyathà karmakartçvirodhena svasya sàkùàt svadar÷anànupapatteþ . ayameva ca citprativimbo buddhau cicchàyàpattiriti caitanyàdhyàsa iti cidàve÷a iti cocyate . ya÷ca caitanye buddheþ prativimbaþ sa càråóhaviùayaiþ saha buddherbhànàrthamiùyate . arthàkàratayaivàrthagrahaõasya buddheranyatra sthale dçùñatvena tàü vinà saürogavi÷eùamàtreõàrthabhànasya puruùe'pyanaucityàt arthàkàrasyaivàrthagrahaõa÷abdàrthatvàcceti . sa càrthàkàraþ puruùe pariõàmo na sambhavatãtyarthàt prativimbaråpa eva paryavasyatãti dik . sa càyamanyo'nyapratibimbo yogabhàùye vyàsadevaiþ siddhàntitaþ . %<citi÷aktirapariõàminyapratisaükramà ca pariõàminyarthe pratisaükrànteva tadvçttimanupatati tasyà÷ca pràptacaitanyopagraharåpàyà buddhivçtteranukàrimàtratayà buddhivçttyavi÷iùñà hi j¤ànavçttirityàkhyàyata>% ityàdinà . antaþkaraõasyaikatve'pi vçttibhedàdbhedaþ sàø praø bhàùye samarthitastadvàkya¤ca antaþkaraõa÷abde 195 pçø uktam

#<cicchila># puø 1 de÷abhede 2 tadvàsiùu baø vaø . melakaistraipurai÷caiva cicchilai÷ca samanvitaþ bhàø bhãø 88 aø .

#<ci¤cà># strã cimityavyaktaü ÷abdaü cinoti ci--óa . 1 tintióãvçkùe amaraþ . tatphale aõ haritakyàø lupi vyaktivacanatvàt strã . svàrthe ka . 2 gu¤jàyàü ci¤cikàpyatra gauràø ïãù . ci¤cãtyapyatra kecit

#<ci¤cióa># puø cimityavyakta÷abdena cióati cióa--vàse . ci¤ciõóavçkùe bhàvapraø . ci¤ciõóa ityatra ciccióa iti pàñhaþ guõàstu cicciõóa÷abdoktàþ

#<ci¤càñaka># puø ci¤cevàñati aña--õvul . (ceücako) tçõu bhede ratnamàø . ci¤coñaka ityapi pàñhaþ tatràrthe pçùo0

#<ci¤càmla># naø ci¤cevàmlam . amla÷àke! (àmarula) ràjaniø .

#<ci¤càsàra># puø ci¤càyà iva sàro'sya . amla÷àke (àmarula) ràjaniø .

#<ciña># preùaõe bhvàø paraø sakaø señ . ceñati aceñãt . ciceña--ceñaþ ceñã .

#<ciña># preùaõe cuø ubhaø sakaø señ . ceñayati te acãciñat ta

#<ciñã># strã ciña--ka gauràø ïãù . caõóàlave÷aghàriõyàü yoginyàm tanmantraprayogaþ tantrasàre ukto yathà . %<tàraü ciñidvayaü bråyàccàõóàli ca tataþ param . mahadàdyaü tato bråyàdamukaü me tataþ param . va÷amànaya ñha--dvandvaü ciñimantra udàhçtaþ (oü ciñi! ciñi! mahàcàõóàli amukaü me va÷amànàya svàhà) saptabhirdivasairbhåpàn va÷ayedvidhinà janaþ>% . vidhi màha . %<vilikhya tàlapatre taü sàdhyanàmnàdhigarbhitam . niþkùipya kùãrasaümi÷re jale tatkvàthayenni÷i . va÷yo bhavati sàdhyo'sya nàtra kàryà vicàraõà . tàlapatre likhitvainaü bhadrakàlãgçhe khanet . va÷yàya sarvajantånàü prayogo 'yamudàhçtaþ>% .

#<cita># j¤àne bhvàø paraø sakaø señ . cetati acetãt . ciceta ãdit cittaþ . %<ya indra . somapàtamomadaþ ÷aviùñha cetati>% çø 8 . 12 . 1 . %<evaü te'cetiùuþ sarve>% bhaññiþ . %<kçtànãdasya kartvà cetante dasyutarhaõàm>% çø 9 . 47 . 2 . aø vede padavyatyayaþ . cetaþ cetanaþ cit . klamarahitamacetannãrajãkàritakùmàm bhaññiþ .

#<cita># j¤àne cuø àtmaø sakaø señ . cetayati te acãcitat ta cetanà cetitaþ . %<pårbaü cetayate janturindriyairviùayàn pçthak>% bhàø ÷àø 9890 %<kinnu supto'smi jàgarmi cetayàmi na cetaye>% bhàø svargàø 2 aø %<ràkùasya÷cetayanti na>% bhaññiþ . asya adantatvamapi . tasya citayatãtyàdiråpam %<indra na yaj¤ai÷citayanta àyavaþ>% çø 1 . 131 . 2

#<cita># smçtau cuø ubhaø sakaø señ idit . cintayati te acicintat ta cintitaþ cintanam cintanàcintà . %<yadyahaü naiùadhàdanyaü manasàpi na cintaye>% bhàø vaø 63 aø %<tasmàdasya badhaü ràjà manasà'pi na cintayet>% manuþ .

#<cita># strã cita--saümpadàø màve kvip . 1 j¤àne cetanàyàm amaraþ . 2 caitanye . %<saccidànandavigraham>% veø sàø 3 cittavçttibhede . %<cidasi manàsi dhãrasi>% yajuø 4 . 19 . %<acetanadehàdisaüghàtasya cetanatvaü saüpàdayantã vàhyavastuùu nirvikalparåpaü sàmànyaj¤ànaü janayantã vçtti÷cittaü tadevàtra cidityucyate>% vedadãø 4 nirvi÷eùasphuraõamàtre cetane svataeva prakà÷amàne brahmaõi %<nirvikalpakaü sarvàvabhàsakaü j¤ànaü pratyagàtmasvaråpaü ciditi>% vyàkhyàtàraþ %<cidihàsmãti cinmàtramidaü cinmayameva ca . cittvaü cidahamete ca lokà÷ciditi bhàvayet>% vedàntapraø . cidrasaþ cidghayaþ %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasyà÷arãriõaþ . upàsakànàü siddhyarthaü brahmaõo råpakalpanà>% . %<tasmiü÷ciddarpaõe sphàre samastà vastudçùñayaþ . imàstàþ prativimbanti sarasãva caladrumàþ>% yogavàsiùñhaþ cinoti ci--kartari kvip . 5 cayanakakartari triø agnicit . karmaõi kvip . 6 agnau . 7 asàkalye avyaø amaraþ . kaccit katha¤cit jàtucit . 8 avyaktànukaraõe ca avyaø citkàraþ %<nahi kariõi dçùñe citkàreõa tamanumimate'numàtàraþ>% vàcaspatimi÷raþ . mugdhabodhe vibhaktyantàt kimaþ ciccanau pratyayau vihitau itibhedaþ . taccintyaü cana÷abde taddheturuktaþ jàtucit ityàdiprayogàsiddhi÷ca tasya kimaþ prakçtikatvàbhàvàt .

#<cita># triø ci--karma kta . 2 channe mediø 2 kçtacayane %<ava citabalipuùpà vedisammàrgadakùà>% kumàø . 3 sa¤cite 4 sampàdite ca %<tadyatheha karmacito lokaþ kùãyate evamamutra puõyacitaþ kùãyate>% ÷rutiþ 5 ÷avadàhàdhàracållãbhede strã amaraþ . %<praõipàtà¤jaliyàcitàü citàm>% kumàø %<vada vàmoru! citàdhirohaõam>% raghuþ %<tvayà na pañhità caõóã mayà nàpi cikitsitam . akasmànnagaropànte kathaü dhåmàyate cità>% hàsyàrõavaþ . %<citàgnerudvahannàjyam>% bhàø vaø 214 aø . %<sagotrajairgçhãtvà tu citàmàropyate ÷avaþ . adhomukho dakùiõàdikcaraõastu pumàniti . uttànadehà nàrã tu sapiõóairapi bandhubhiþ . càõóàlàgneramedhyàgneþ såtikàgne÷ca karhicit . patitàgne÷citàgne÷ca na ÷iùñairgrahaõaü smçtam>% ÷uø taø . adhikaü citi÷abde dç÷yam . mantrasàdhanàïgacità lakùaõaü tantrasàre uktaü yathà %<asaüskçtà cità gràhyà na tu saüskàrasaüskçtà . càõóàlàdiùu saüpràptà kevalaü ÷ãghrasiddhidà>% . citàsàdhanaprakàraþ vãratantre %<aùñamyà¤caü caturda÷yàü pakùayorubhayorapi . kçùõapakùe vi÷eùeõaü sàghayedvãrasàghanam . tatsàrdhaprahare yàme gate ca surasubdari! . ÷avaü vàpi citàü vàpi nãtvà gatvà yathàsukham . sàdhayet svahitaü mantrã mantradhyànaparàyaõaþ . bhayaü naiva tu kartavyaü hàsyantatra vivarjayet . caturdi÷aü na vãkùeta mantrameva samabhyaset>% . tatra påjàdravyam %<sàmiùànnaü guóaü chàgaü suràpàyasapiùñakam . nànàphala¤ca naivedyaü svasvakalpoktasàdhitam . citàsthànaü samànãya suhçdbhiþ ÷astrapàõibhiþ . samànaguõasampannaiþ sàdhayet vãtabhiþ svayam>% .

#<citàcåóaka># naø citaiva cåóakaü cålakam lasya óaþ . citàyà trikàø .

#<citi># strã ci + àdhàre ktin . 1 citàyàm tatkaraõade÷àdiþ kàø ÷rauø 25 . 7 . 15 . såtrokto yathà %<vitànaü sàdhayitvà same bahulatçõe'ntaràgnau citiü cinoti>% 15 såø vitànasàdhanamagnãnàü yathàde÷asthàpanaü kçtvà same tçõabahule de÷e'ntaràgnau kàùñhaiþ citiü cinoti karkaþ %<pårvataram uddhçtya kùãriõãþ puruùàhåtãþ>% 16 såø %<puruùaàhvànaü yàsàmoùadhãnàm tàuddhçtya>% devaø %<kùãrayuktàþ puruùàhåtãþ puruùanàmnãþ puüliïga÷abdàbhidheyàþ arkàdyàþ>% karkaþ . %<vi÷àkhà÷arà÷magandhàpç÷ni parõyadhyaõóà÷ca>% 17 såø %<uddhçtyeti vartate vi÷àkhà dårvà ÷aromu¤jaþ pç÷niparõã màùaparõã adhyaõóà óhaõaóhaõikvà>% devaø %<a÷vagandhà àsandhiþ pç÷niparõã lakùmaõetya pare adhyaõóà ca vrahmamàõóåkãti nigame>% karkaþ %<citivacca>% kàtyàø ÷rauø 21 . 3 . 21 %<de÷o bhavati tadguõayukta ityarthaþ . sa citivat mçtasya dàhàrthaü yàdç÷aiþ kàùñhai÷citirvihità tàdç÷e de÷e>% karkaþ . bhàve ktin . 2 samåhe mediø . agnyàdeþ 3 cayane saüskàrabhede . agnicayanaprakàraþ ÷ataø bràø 7 . 1 . 1 . 1 . %<gàrhapatyaü cebyan palà÷a÷àkhà vyudåhati avasyati hyaitad gàrhapatyaü cinoti ityàdike>% vistareõoktaþ . cãyate'syàm àdhàre ktin agnicayanàdhàre 4 iùñakàbhede tàsàmupadhànàdi saüskàràþ ÷ataø vràø 8 . 1 . 1 . 1 . %<pràõabhçta upadadhàti . pràõà vai pràõabhçtaþ pràõànevaitadupadadhàti tàþ prathamàyàü citàvupadadhàti>% %<eùo'gneryat prathamà citiþ purastàttat pràõànupàdadhàti tasmàdime purastàt pràõàþ ityàdike uktà dç÷yà>% . %<prathamottamayoþ pàdamàtrãratiriktàþ>% kàtyàø ÷rauø 17 . 7 . 29 . %<prathamottamayo÷cityoratiriktà sà pàdamàtrã bhavati nàto'tiriktà ceti>% karkaþ prathamàpa¤camyoþ atiriktà yà mahatya iùñakàstàþ pàdamàtrãrupadadhàti saø vyàø . 5 kuóyasthyeùñakàdãnàü samåhavi÷eùe . iùñakàmànena citimànaj¤ànopayogivyavahàraþ citivyavahàraþ . sa ca lãlàø dar÷ito yathà citau karaõasåtraü sàrdhavçttam . ucchrayeõa guõitaü citeþ kila kùetrasambhavaphalaü ghanaü bhavet . iùñikàghanahçte ghane citeriùñikàparimiti÷ca labhyate . iùñikocchrayahçducchriti÷citeþ syuþ starà÷ca dçùadàü citerapi . udàharaõam . aùñàda÷àïgulaü dairghyaü vistàro dvàda÷àïgulaþ . ucchritisyaïgulà yàsàmiùñikàstà÷citau kila . yadvistçtiþ pa¤cakaràùñahastaü dairghyaü ca yasyàü trikarocchriti÷ca . tasyàü citau kiü phalamiùñikànàü saïkhyà ca kà bråhi kati starà÷ca . nyàsaþ .
[picture] iùñikàyàþ ghanahastamànaü 3/64 citeþ kùetraphalam 40 . ucchrayeõa guõitaü citerghanaphalam 120 . labdhà iùñikà saïkhyà 2560 . starasaïkhyà 24 . evaü pàùàõacaye'pi . %<citeþ kapi>% pàø kapi pare dãrghaþ ekacitãkaþ %<pa¤cacitiko'gniþ>% ityàdau chandasi na dãrghaþ . càya--dãptau ktin cibhàvaþ . 6 caitanye svayaüprakà÷e cicchabdàrthe strã %<à÷rayatvaviùayatvabhàginã nirvi÷eùacitireva kevalà>% saükùe pa÷àrãø . 7 durgàyàm . %<citi÷caitanyabhàvàdvà cetanà và citiþ smçtà . mahàn vyàpya sthità sarvàn mahà và prakçtirmatà>% devãbhàgaø puø 45 aø .

#<citikà># strãø citiriva kàyati kai--ka . 1 kañi÷çïkhalàyàm hàràø . citi + svàrthe ka . 2 citi÷abdàrthe cità + svàrthe ka ataittvam . 3 citàyàm .

#<citkaõa># puø triø cidityavyakta÷abdaü kaõati kaõa--ac . cit÷abdakàrake . klãvakantha÷abde pare tatpuruùe ciha õàdiø àdyudàttatà . citkaõakantham .

#<ci(cã)tkàra># puø cit + kç--bhàve gha¤ pçùoø và ñãrghaþ . cidityavyakta÷abdakaraõe . %<na hi kariõi dçùñe ci(cã)tkàreõa tamanumimate'numàtàraþ>% vàcaspati mi÷raþ . %<sa viùãdati citkàràt tàóito gardabho yathà>% hitoø .

#<citta># naø citã--j¤àne bàø karaõe kta . 1 antaþkaraõabhede %<manobuddhirahaïkàra÷cittaü karaõamàntaram . saü÷ayoni÷cayogarvaþ smaraõaü viùayà ime>% vedàø paø . tasya ca smaraõam anusandhànàtmaka vçttibhedaþ . cicchabde dç÷yam . 2 antaþkaraõamàtre amaraþ %<yoga÷cittavçttinirodhaþ>% pàtaø såø . %<janasya cittena bhç÷aü va÷àtmanà>% naiùaø . %<candracaturmukha ÷aïkaràcyutaiþ kramànniyantritena manobuddhyahaïkàracittàbhighàntarindriyacatuùkeõa kramàt saü÷ayani÷cayàhaïkàryacaityàü÷ca sarvànetàn sthålaviùayànanubhavataþ>% veø sàø ukteþ asthàdhiùñhàtà acyutaþ . karmaõi kartari và kta . 3 j¤àte 4 j¤àtari ca . cittaü ca sàükhyamate triguõaprakçtikàryam . tadetatyogasåtrabhàùyàdau dar÷itam . %<yoga÷cittavçttiniroghaþ>% pàtaø 1 . 1 . såø %<cittaü hi prakhyàpravçttisthiti÷ãlatvàt triguõam . prakhyàråpaü hi cittaü sattvam . rajastamobhyàü saüsçùñam ai÷varyaviùayapriyaü bhavati . tadeva tamasànu viddhamadharmàj¤ànàvairàgyànai÷varyopagaü bhavati . tadeva prakùãõamohàvaraõaü sarvataþ pradyotamànamanuviddhaü rajomàtrayà dharmaj¤ànavairàgyai÷varyopagaü bhavati tadeva rajole÷amalàpetaü svaråpapratiùñhaü satvapuruùànyatàkhyàtimàtraü dharmameghadhyànopagaü bhavati . tatparaü prasaïkhyànamityàcakùate dhyàyinaþ . citi÷aktirapariõàminyapratisaïgramà dar÷itaviùayà ÷uddhà cànantà ca satvaguõàtmikà ceyam . ato viparãtà vivekakhyàtirityatastasyàü viraktaü cittantàmapi khyàtiü niruõaddhi . tadavasthaü cittaü saüskàropagaü bhavati . sa nirvãjaþ samàdhiþ, na tatra ki¤cit sampraj¤àyataityasampraj¤àtaþ dvividhaþ sa yoga÷cittavçttinirodha>% iti bhàø . %<kutaþ punarekasya kùiptàdibhåmisambandhaþ kimarthaü caivamasya cittasya vçttayoniroddhavyà ityà÷aïkya prathamaü tàvadavasthàsambandhahetumupanyasvati . cittaü hãti . prakhyà÷ãlatvàt satvaguõam . pravçtti÷ãlatvàdrajoguõam sthiti÷ãlatvàt tamoguõam . prakhyàgrahaõamupalakùaõàrthaü tenànye'pi sàtvikàþ prasàdalàghavaprãtyàdayaþ såcyante . pravçttyà ca paritàpa÷okàdayo ràjasàþ . sthitiþ pravçttivirodhã tamovçttidharmaþ sthitigrahaõàd gauravàvaraõadainyàdaya upalakùyante . etaduktaü bhavati ekamapi cittaü triguõanirmitatayà guõànà¤ca vaiùamyeõa parasparavimarda vaicitryàdvicitrapariõàmaü sadanekàvasthamupapadyata iti . kùiptàdyà eva cittasya bhåmayaþ yathàsambhavamavàntaràvasthàbhedavatyastà dar÷ayati . prakhyàråpaü hãti cittaråpeõa pariõataü satvaü cittasatvaü, tadevaü prakhyàråpatayà satvapràdhànyaü cittasya dar÷itam . tatra citte satvàt ki¤cidåne rajastamaso yadà mithaþsame bhavataþ tadai÷varya¤ca viùayà÷ca ÷abdàdayastànyeva priyàõi yasya tattathoktaü satvapràdhànyàt khalu cittaü tattve praõidhitsadapi tattvasya tamasà pihitatvàdaõimàdikameva tattvamabhimanthamànaü tatpraõidhitsati praõidhatte ca kùaõam atha rajasà kùipyarmàõam . tatràppalabdhasthiti tat priyamàtraü bhavati . ÷abdàdiùu punarasya sarasavàhã premà niråóha eva . tadanena vikùiptaü cittamuktam kùiptaü dar÷ayan måóhamapi såcayati tadeva tamaseti . yadà hi tamo rajã vijitya prasçtaü tadà cittasatvàvarakatamaþsamutsàraõe'÷aktatvàt rajastamasthagitaü cittamadharmàdyupagacchati . aj¤àna¤ca viparyayaj¤ànamabhàvapratyayàlambana¤ca nidràj¤ànamuktam . tata÷ca måóhàvasthàpi såciteti . anai÷varyaü sarvatrecchàpratighàtaþ . adharmàdivyàpte cittaü bhavatãtyarthaþ . yadà tu tadeva cittasatvamàvirbhåtasatvamapagatatamaþpañalaü sarajaskaü bhavati tadà dharmaj¤ànavairàgyai÷varyàõyupagacchatãtyàhaü prakùãõetyàdi . mohastasastadeva càvaraõaü prakarùeõa kùãõaü yasya tattathoktam . ataeva sarvato vi÷eùàvi÷eùaliïgamàtrà'liïgapuruùeùu pradyotamànaü tathàpi na dharmàyai÷varyàya ca kalpate pravçttyabhàvàdityata àha . anuviddhaü rajomàtrayà rajasaþ pravartakatvàdasti dharmàdirityarthaþ . tadanena saüpraj¤àtasamàdhisampannayormaghubhåmikapraj¤àjyotiùormadhyàdhamayoryogino÷cittasatvaü saügçhãtam saüpratyatikràntabhàvanãyasya dhyàyina÷caturthãü cittasyàvasthàmàha tadeva cittaü rajole÷ànmalàdapetam ataeva svaråpapratiùñhasabhyàsavairàgyapuñapàkaprabandhavidhåtarajastamomayasya hi buddhisatvatapanãyasya svaråpapratiùñhasya viùayendriyapratyàhçtasyànavasitàdhikàratayà ca kàryakàriõo vivekakhyàtiþ paraü kàryamava÷iùyata ityàha satvapuruùànyatàkhyàtimàtraü cittaü dharmameghadhyànopagaü bhavati . dharmamegha÷ca vakùyate . atraiva yogijanaprasiddhimàha taditi . satvapuruùànyatàkhyàtimàtraü cittaü dharmabheùaparyantaü paraü prasaükhyànamiti àcakùate dhyàyinaþ . cittasàmànyàdhikaraõyaü ca dharmadharmiõorabhedavivakùayà draùñavyam . vivekakhyàterhànahetuü citi÷akte÷copàdànahetuü niroghasamàdhimavatàrayituü citi÷akteþ sàghutàmasàdhutà¤ca vivekakhyàterdar÷ayati citi÷aktirityàdi . sukhaduþ khamohàtmakatvama÷uddhiþ . sukhamohàvapi vivekinaü duþkhàkurutaþ . ato duþkhavaddheyau tathàcàtisundaramapyantavat dunoti . tena tadapi heyameva vivekimaþ . seyamavi÷uddhiranta÷ca citi÷aktau puruùe na sta ityuktaü ÷uddhà cànantà ceti . nanu sukhaduþkhamohàtmaka÷abdàdãn iya cetayamànà tadàkàràpannà kathaü vi÷uddhà tadàkàraparigrahaparivarjane ca kurvatã kathamanantetyata uktaü dar÷i taviùayeti . dar÷ito viùayaþ ÷abdàdiryasyai sà tathoktà bhavedetadevaü yadi buddhivacciti÷aktirviùayàkàratàmàpadyeta . kintu vuddhireva viùayàkàreõa pariõatà satã atadàkàràyai citi÷aktyai viùayamàdar÷ayati tataþ puruùa÷cetayata ityucyate . nanu viùayàkàràü buddhimànàråóhàyà citi÷akteþ kathaü viùayavedanaü! viùayàrohe và kathaü na tadàkàràpattiriti ataþ uktam apratisaükrameti . pratisaükramaþ sa¤càraþ sa citernàstãtyarthaþ . sa eva kuto'syàü nàstãtyata uktam apariõàminãti . na citestrividho'pi dharmàdharmà'vasthàlakùaõaþ pariõàmo'sti yena tritayaråpeõa pariõatà satã buddhisaüyogema pariõameta . citi÷akterasaükràntàyà api viùayasaüvedanamupapàdayiùyate . tasmiddhaü citipaktiþ ÷obhaneti, vivekakhyàtistu buddhisatvàtmikà a÷obhanetyuktam . ata÷citi÷akterviparãtateti . yadà ca vivekakhyàtirapi heyà tadà kaiva kathà vçttyantaràõàü doùabahulànàmiti bhàvaþ . tatastaddhetornirodhasamàdheravatàro yujyate ityàha atastasyàmiti . j¤ànaprasàdamàtreõa hi pareõa vairàgyeõa vivekakhyàtimapi niruõaddhãtyarthaþ . atha niruddhà'÷eùavçtti cittaü kãdç÷amityataàha tadavasthamityàdi . sa nirodhaþ avasthà yasya tattathoktam . nirodhasya svaråpamàha sa nirvãja iti . kle÷asahitaþ karmà÷ayo jàtyàyurbhogovãjaü tasmànnirgataþ nirvãjaþ asyaiva yogijanaprasiddhàmanvarthasaüj¤àmàdar÷ayati . na tatreti . upasaüharati . dvividhaþ sa yoga÷cittavçttinirogha iti>% vivaraõam . tadavasthe cetasi viùayàbhàyàt buddhibodhàtmà puruùa . kiüsvabhàvaþ? iti--bhàø %<tadà druùñaþ svaråpe'vasthànam>% 2 såø . %<svaråpapratiùñhà tadànãü citi÷aktiryathà kaivalye vyutthànacitte tu sati tathàpi bhavantã na tathà>% bhàø . saüpratyuttarasåttamavatàrayaü÷codayati . tadavasthe cetasãti kimàkùepe tattadàkàrapariõatabuddhibodhàtmà tvayaü puruùaþ sadànubhåyate na tu buddhibodharahito'to'sya puruùasya buddhibodhasvabhàvaþ savituriva prakà÷aþ . naca saüskàra÷eùe cetasi so'sti, na ca svabhàvamapahàya bhàvo vartitumarhati iti bhàvaþ . syàdetat saüskàra÷eùàmapi buddhiü kasmàt puruùo na budhyate? ityata àha viùayàbhàvàditi . na buddhimàtraü puruùasya viùayo'pi tu puruùàrthavatã buddhiþ . vivekakhyàtiviùayabhogau ca puruùàrthau tau ca niruddhvàbasthàyàü na sta iti siddho viùayàbhàva ityarthaþ . såtreõa pariharati %<tadà draùñuþ svaråpe'vasthànam>% såø . %<svaråpa ityàropitam ÷àntaghoramåóhasvaråpaü nivartayati puruùasya hi caitanyaü svaråpamanaupàdhikam natu buddhibodhaþ ÷àntàdiråpa aupàdhiko hi saþ sphañikasyeva svabhàvataþ svacchadhavalasya japàkusumasannidhànopàdhiraruõimà nacopàdhinivçttàvupahitanivçttiratiprasaïgàditi bhàvaþ . svaråpasya càbhede'pi bhedaü vikalpya adhikaraõabhàva ukta iti . ayamevàrthobhàùyakçtà dyotyate . svaråpapratiùñheti . tadànãü nirodhàvasthàyàü na vyutthànàvasthàyàmiti bhàvaþ . syàdetat vyutthànàvasthàyàmapratiùñhità, svaråpe citi÷aktiþ, nirodhàvasthàyàü pratitiùñhantã pariõàminã syàt vyutthàne và svaråpapratiùñhàne sati vyutthàna nirodhayoravi÷eùa ityata àha vyutthànacitte tviti na jàtu kåñasthanityà citi÷aktiþ svaråpàt cyavate . tena yathà nirodhe tathaiva vyutthàne'pi . na khalu ÷uktikàyàþ pramàõaviparyayaj¤ànagocaratve'pi svaråpodayavyayau bhavataþ pratipattà tvatathàbhåtamapi tathàtvenàbhimanyate . nirodhasamàdhimapekùya sampraj¤àto'pi vyutthànameveti>% vivaraõam . %<kathantarhi dar÷itaviùayatvàt>%--bhàø %<vçttisàråpyamitaratra>% 3 såø vyutthàne yàþ cittavçttayaþ tadvi÷iùñavçttiþ puruùaþ . tathà ca såtraü %<ekameva dar÷anaü>% %<khyàtireva dar÷anamiti>% %<cittam ayaskàntamaõikalpaü sannidhimàtropakàri dç÷yatvena svaübhavati puruùasya svàminaþ . tasmàccittavçttibodhe puruùasyànàdisambandhohetuþ>% bhàùyam . såtràntaramavatàrayituü pçcchati kathantarhi iti . yadi bhavati na tathà kena tarhi prakàreõa prakà÷ata ityarthaþ . hetupadamadhyàhçtya såtraü pañhati . dar÷ita viùayatvàt . vçttisàråpyamitaratra . itaratra vyutthàne yà÷cittavçttayaþ ÷àntaghoramåóhàstà eva vi÷iùñà abhinnàvçttayo yasya puruùasya sa tathoktaþ sàråpyamityatra sa÷abda ekaparyàyaþ . etaduktaü bhavati japàkusumasphañikayoriva buddhipuruùayoþ sannidhànàdabhedagrahe buddhivçttãþ puruùe samàrãpya ÷ànto'smi duþkhito'nmimåóho'smãti adhyavasyati . yathà maline darpaõatale prativimbitaü mukhaü malinatàmàropya ÷ocatyàtmànaü malino'smãti . yadyapi puruùasamàropo'pi ÷abdàdivij¤ànavat buddhivçttiþ yadyapi ca pràkçtatvenàcidråpatayànubhàvyastathàpi buddheþ puruùatvamàpàdayana puruùavçttirivànubhava ivàvabhàsate . tathàcàyamaviparyayo'pyàtmà viparyayavànivà'bhoktàpi bhokteva vivekakhyàtirahito'pi tatsahita ivàvivekakhyàteþ prakà÷ate . etacca citerapratisaükramàyàstadàkàràpattau svabuddhisaüvedanamityatra satvapuruùayoratyantàsaïkãrõayoþ pratyayàvi÷eùobhoga ityatra copapàdayiùyate . etacca matàntare'pi siddhamityàha tathà ceti . pa¤ca÷ikhàcàryasya såtram %<ekameva dar÷anamiti>% . nanu kathamekaü dar÷anaü yàvatà buddheþ ÷abdàdiviùayà bivekaviùayà ca vçttiþ pràkçtatayà jaóatve nànubhàvyà, dar÷anaü tato'nyat puruùasya, caitanyamanubhavau dar÷anamityata àha %<khyàtireva dar÷anamiti>% udayavyayadharmiõãü vçttiü khyàtiü laukikãmabhipretyaitaduktameveti caikamava caitanyantu puruùasya svabhàvo na khyàtiþ . tattuna lokapratyakùagocaro'pi tvàgamànumànagocara ityarthaþ . tadanena vyutthànàvasthàyàü målakàraõamavidyàü dar÷ayatà taddhetukasaüyogo bhogahetuþ svasvàmibhàvo'pi såcita iti tamupapàdayannàha . cittaü svaü bhavati . puruùasya svàmina iti sambandhaþ . nanu cittajanitamupakàraü bhajamàno hi cetana÷cittasye÷ità na càsya tajjanitopakàrasambhavastadasambandhàdanupakàryatvàt tatsaüyogatadupakàrabhàgitve pariõàmaprasaïgàdityata àha ayaskàntamaõikalpaü sannidhimàtropakàri dç÷yatveneti . na puruùasaüyuktaü cittamapitu tatsannihitaü sannidhi÷ca puruùasya na de÷ataþ kàlato và tadasaüyogàt kintu yogyatàlakùaõo'sti ca puruùasya bhoktç÷akti÷cittasya bhogya÷aktiþ . taduktam dç÷ya tveneti . ÷abdàdyàkàrapariõatasya bhogyatvenetyarthaþ . bhoga÷ca yadyapi ÷abdàdyàkàravçtti÷cittasya dharmastathàpi cittacaitanyayorabhedasamàropàdvçttisàråpyàt puruùasyetyuktam . tasmàccitenàsaüyoge'pi tajjanitopakàrabhàgità puruùasyàpariõàmità ceti siddham . nanu svasvàmisambandho bhogaheturavidyànimitto'vidyà tu kinnimittà na khalu nirnimittaü kàryamutpadyate . yathàhuþ %<svapnàdivadavidyàyàþ pravçttiþ kasya kiükçtà>% iti ÷aïkàmupasaühàravyàjenoddharati . tasmàt cittavçttibodhe ÷àntaghoramåóhàkàracitavçttyupabhoge anàdyavidyànimittatvàdanàdisaüyogaþ hetuþ avidyàvàsanayo÷ca santàno vãjàïkurasantànavadanàdiriti bhàvaþ vivaraõam .
     antaþkaraõa÷abde 195 pçø adhikamuktam . kaivalyapàde ca j¤ànaj¤eyayorbhedavyavasthàpanena tadvi÷eùa ukto yathà %<kuta÷caitadanyàyyam>% bhàø %<vastusàmye cittabhedàttayorvibhaktaþ panvàþ>% såø . %<bahucittàvalambanãbhåtamekaü vastu sàdhàraõaü tat khalu naikacittaparikalpitaü nàpyanekacittaparikalpyaü kintu svapratiùñhitaü kathaü? vastusàmye cittabhedàt, gharmàpekùaü cittasya vastusàmye'pi sukhaj¤ànaü bhavati, adharmàpekùaü tataeva duþkhaj¤ànam, avidyàpekùaü tataeva måóhaj¤ànaü samyagdar÷anàpekùaü tataeva màdhyasthaj¤ànamiti . kasya taccittena parikalpitaü? nacànyacittaparikalpitenàrthenànyasya cittoparàgoyuktaþ tasmàdvastuj¤ànayorgràhyagrahaõabhedabhinnayorvibhaktaþ panthà nànayoþ saïkaragandho'pyastãti sàïkhyapakùe punarbastutriguõaü cala¤ca guõavçttamiti gharmàdinimittàpekùacittairabhisaüvaddhyate nimittànuråpasya ca pratyayasyotpadyamànasya tena tenàtmanà heturbhavati . kecidàhurj¤ànasahabhårevàrthobhogyatvàt sukhàdivaditi tatra tayà dvàrà sàdhàraõatvaü dhàvamànàþ pårvottareùu kùaõeùu vasturåpamevàpahnavate>% bhàø tadevamutmåtràü bhàvyakçdvij¤ànàtiriktasthàpane yuktimuktvà sautrãü yuktimavatàrayati kuta÷caitaditi . vastusàmye iti yannànàtve yasyaikatvaü tattato'tyantaü bhidyate yathà caitrasya j¤ànamekaü bhinnebhyo devadattaviùõumitramaitrapratyayebhyo bhidyate j¤ànanànàtve'pi càrtho na bhidyate iti bhavati vij¤ànebhyo'nyaþ abheda÷càrthasya j¤ànabhede'pi pramàtéõàü paramparapratisandhànàdavasãyate . asti hi raktadviùñavimåóhamadhyasthànàmekasyàü yoùiti pratãyamànàyàü pratisandhànaü yà tvayà dç÷yate saiva mayàpãti . tasmàdvastusàmye cittabhedàt j¤ànabhedàttayorarthaj¤ànayorvibhaktaþ panthàþ svaråpamedopàyaþ sukhaj¤ànaü kàntàyàþ kàntasya sapatnãnàü duþkhaj¤ànaü tàmavindato viùàdaþ . syàdetat yatraikasya cittena parikalpita kàminãlakùaõo'rthaþ tainevànyeùàmapi cittamuparajyate iti sàdhàraõamupapadyate ityata àha nacànyeti tathà satyekasminnãlaj¤ànavati sarva eva nãlaj¤ànavantaþ syuriti nanvarthavàdinàmapyeko'rthaþ kathaü sukhàdibhedàdbhinnavij¤ànaheturna hyavilakùaõàt kàraõàt kàryamedoyukta ityata àha sàïkhyapakùa iti ekasyaiva bàhyasya vastunastraiguõyapariõàmasya trairåpyamupapannam . evamapi sarveùàmavi÷eùeõa sukhaduþkhamohàtmakaü vij¤ànaü syàdityata àha dharmàdinimittàpekùaü rajaþsahitaü satvaü dharmàpekùaü sukhaj¤ànaü janayati . evamadharmàpekùaü rajo duþkhaü, tamastu tathàbhåtaü måóhaj¤ànam . satvameva tu vigatarajaskaü vidyàpekùaü màdhyasthaj¤ànamiti te ca dharmàdayo na sarve sarvatra puruùe santi . kintu ka÷cit kvaciditi abhyupapannà vyavastheti . atra kecidàhuþ pravàdukàþ j¤ànasahabhårevàrtho bhogyatvàt sukhàdivaditi etaduktaü bhavati bhavatyarthoj¤ànàt vyatiriktaþ tathàpyasau jaóatvàt na j¤ànamantareõa ÷akyaþ pratipattuüj¤ànena tu bhàsanãyaþtathàca j¤ànasamayaevàsti nànyadà pramàõàbhàvàditi tadetanmataü tàvat dåùayati bhàùyakàraþ tatra tayà dvàreti vastu khalu sarvacittasàdhàraõamanekakùaõaparamparohyamànaü pariõàmàtmakamanubhåyate laukikaparãkùakaiþ taccedvij¤ànena saha bhavet nånamevaüvidhameva cedidamaü÷asyopari ko'yamanuroghaþ yena so'pi nàpahnåyetetyarthaþ vivaø . %<nacaikacittatantraü vastupradapramàõakaü tadà kiü syàt>% såø . %<ekacittatantraü cedvastu syàttadà citte vyagre niruddhe vàkharåpameva tenàparàmçùñamanyasyàviùayãbhåtamapramàõakamagçhãtasvabhàvakaü kenacittadànãü kiü tatsyàt? sambadhyamànaü và puna÷cittena kuta utpadyata ye càsyànupasthitàbhàgàste càsya na syurevaü nàsti pçùñhamityudaramapi na gçhyeta tasmàt svatantro'rthaþ sarvapuruùasàdhàraõaþ svatantràõi ca cittàni pratipuruùaü pravartante tayoþ sambandhàdupalabdhiþ puruùasya bhoga iti>% bhàø . %<mà và bhådidamaü÷asyàpahnavãj¤ànasahamårevàstvarthaþtatràpyàha nacaikaü kiü syàt yaddhi ghañagràhi cittaü tad yadà pañadravyavyagratayà na ghañe vartate yad và vivekaviùayamàsãt tadeva ca nirodhaü samàpadyate tadà ghañaj¤ànasya và vivekaj¤ànabhedamàtra jãvanastannà÷ànnaùña eva syàdityàha ekacitteti kiü tat syàt na syàdityarthaþ . saüvadhyamàna¤ca cittena tadu vastu vivekovà ghaño và kuta utpadyate niyatakàraõànvaya vyatirekànuvighàyibhàvàni hi kàryàõi na svakàraõamativartya kàraõàntaràdbhavitumã÷ate, mà bhådakàraõatve teùàü kàdàcitkatvavyàghàtaþ na ca tajj¤ànakàraõatvameva tatkàraõatvamiti yuktam . à÷àbhodakasya upàrjitamodakasya vopayujyamànasya rasabãryavipàkàdisàmya prasaïgàt tasmàt sàdhåktaü sambadhyamànaü và puna÷citteneti . api ca yoyo'rvàgbhàgaþ sa sarvomadhyaparabhàgavyàptaþ j¤ànàdhãne sadbhàve tvasyànanubhåyamànatvànmadhyaparabhàgau na sta itivyàpakàbhàvàdarvàgbhàgo'pi na syàt ityarthàbhàvàt kuto j¤ànasahabhårartha ityàha . ye càsyeti anupasthità aj¤àtàþ, upasaüharati tasmàditi sugamaü ÷eùam>% vivaraõam . %<taduparàgàpekùitvàccittasya vastu j¤àtàj¤àtam>% såø . %<ayaskàntamaõikalpà viùayàþ . ayaþsadharmakaü cittamabhisambadhyopara¤jayanti yena ca viùayeõoparaktaü cittaü sa viùayoj¤àtastato'nyaþ punaraj¤àtovastunoj¤àtàj¤àtasvaråpatvàt pariõàmi cittam>% bhàø . %<syàdetat artha÷cet svatantraþ sa ca jaóasvabhàva iti na kadàcit prakà÷eta prakà÷ane và jaóatvamapyasyàpagata miti bhàvo'pyapagacchet na jàtu svabhàvamapahàya bhàvovartitumarhati na cendriyàdyàdheyo jaóasvabhàvasyàrthasya dharmaþprakà÷a iti sàmpratam arthadharmatve nãlatvàdivat sarvapuruùasàdhàraõa ityekaþ ÷àstràrthaj¤a iti sarvaeva vidvàüsaþ prasajyeran na jàlmaþka÷cidasti . na càtãtànàgatayoþ dharma pratyutpannayuktaþ tasmàt svatantro'rthaupalambhaviùaya iti manorathamàtrametadityata àha taduparàgeti . jaóasvabhàvo'pyartha indriyapraõàóikayà cittamupara¤jayati tadevaübhåtaü cittadarpaõamupasaükràntaprativimbà citi÷akti÷cittamarthoparaktaü cetayamànàrthamanubhavati natvarthe ki¤cit pràkañyàdikamàdhatte nàpyasaübaddhà cittena, tat prativimbasaükrànteruktatvàditi . yadyapi ca sarvagatatvàccittasya cendriyasya càhaïkàrikasya viùaye nàsti sambandhaþ tathàpi yatra ÷arãre vçttimaccitaü tena saha sambandho viùayàõàmityayaùkàntamaõikalpa ityuktam ayaþsadharmakaü cittamiti . indriyapraõàlikayàbhisaübadhyopara¤jayanti ataeva cittaü pariõàmãtyàha vastuna iti>% vivaø . %<yasya tu tadeva cittaü vipayastasya sadà'pariõàmitvàt>% bhàø . %<sadà j¤àtà÷cittavçttayastatprabhoþ puruùasyàpariõàü bhitvàt>% såø . %<yadi cittavat prabhurapi puruùaþ pariõamet tatastadviùayà cittavçttayaþ ÷abdàdiviùayavat j¤àtàj¤àtàþ syuþ sadà j¤àtatvantu manasastatprabhoþ puruùasyàpariõàmitvamanumà payati>% bhàø . tadevaü cittavyatirekeõàrthamavasthàpya tebhyaþ pariõatidharmakebhyo vyatiriktamàtmànamàdar÷ayituü tadvaidharmyamapariõàmitvamasya vaktuü pårayitvà såtraü pañhati %<yasya tu tadeva cittaü viùayastasya sadà'pariõàmitvàt>% . kùiptamåóhavikùiptaikàgratàvasthitaü cittamànirodhàt sarvadà puruùeõànubhåyate vçttimat tat kasya hetoþ? yataþ puruùo'pariõàmã pariõàmitve cittavat puruùo'pi j¤àtàj¤àtaviùayo bhavet . j¤àtaviùaya eva tvayaü tasmàdapariõàpã tata÷ca pariõàmibhyo'tiricyate iti tadetadàha yadi cittavaditi . sadà j¤àtatvaü tu manasaþ savçttikasya tasya yaþ prabhuþ svàmã bhokteti yàvat tasya prabhãþ puruùasyàpariõàmitvamanumàpayati tathàcàpariõàminastasya pariõàmina÷cittàt puruùasya bheda iti bhàvaþ vivaø . %<syàdà÷aïkàcittameva svàbhàsaü viùayàbhàsa¤ca vai÷eùikàõa . cittàtmavàdinà¤ca bhaviùyatyagnivat>% bhàø . %<na tatsvàbhàsaü dç÷yatvàt>% såø . %<yathetaràõãndriyàõi ÷abdàdaya÷ca dç÷yatvànna svàbhàsàni tathà mano'pi pratyetavyam . na càgniratra dçùñàntaþ nahyagniràtmaråpamaprakà÷aü prakà÷ayati . prakà÷a÷càyaü prakà ÷yaprakà÷akasaüyoge dçùñaþ na ca svaråpamàtre'sti saüyogaþ ki¤ca svàbhàsaü cittamityagràhyameva kasyaciditi ÷abdàrthaþ . tadyathà svàtmapratiùñhamàkà÷amityapratiùñhamityarthaþ svabuddhipracàrapratisaüvedanàt satvànàü pravçttirdç÷yate . kruddho'hambhãto'hamamutra me ràgo'mutra me krodha ityetat svabuddheragrahaõe na yuktamiti>% bhàø . %<atra vainà÷ikamutthàpayati syàdà÷aïketi ayamarthaþ syàdetadevaü yadi cittamàtmano viùayaþ syàt api tu svaprakà÷ane tat viùayàbhàsaü pårvacittaü pratãtya sadutpannaü tatkutaþ purupasya sadà j¤ànaviùayatvaü kutastaràü và'pariõàmatayà pariõàmina÷cittàdbheda iti bhavedetadevaü yadi svasaüvedanaü cittaü syànnatvetadasti taddhi pariõàmitayà nãlàdivadanubhavavyàpyam . yaccànubhavavyàpyaü na tat svàbhàsaü bhavitumarhati svàtmani vçttivirãdhàt nahi tadeva kriyà ca karma ca kàraka¤ca na hi pàkaþ pacyate chidà và chidyate puruùastvapariõàmã nànubhavakarmeti nàsmin svayaüprakà÷atà na yujyate aparàdhãnaprakà÷atà hyasya svayaüprakà÷atà nànubhavakarmatà tanmàt dç÷yatvàt dar÷anakarma cittaü na svàbhàsam àtmaprakà÷aprativimbitasyaiva cittasya tàvadvçttiviùayàþ prakà÷anta iti bhàvaþ . nanu dç÷yo'gniþ svayaü prakà÷a÷ca na hi yathà ghañàdayo'gninà vyajyante evamagniragnyantareõetyata àha . nacàgniratreti kasmàt? na hãti mà nàmàgniragnyantaràt prakà÷iùña bij¤ànàt tu prakà÷ata iti na svayaü prakà÷ata iti na vyabhicàra ityarthaþ . prakà÷àdvyavacchinatti . kriyàråpaþ prakà÷a iti yàvat etaduktaü bhavati yà yà kriyà sà sà sarvàü kartçkaraõakarmasambandhena dçùñà yathà pàko dçùña÷caitràgnitaõóulasambandhena tathà prakà÷o'pi kriyeti tayàpi tathà bhavitavyaü sambandha÷ca bhedà÷rayo nàbhede sambhavati ityarthaþ . ki¤ca svàbhàsaü cittamityagràhyameva kasyaciditi ÷abdàrthaþ . syàdetat mà bhåt gràhyaü cittaü na hi grahaõasya kàraõasyàvyàpakasya ca nivçttau cittanivçttiþ ityata àha svabuddhãti buddhi÷cittaü pracàrà vyàpàràþ satvàþ pràõina÷cittasya vçttibhedàþ krodhalobhàdayaþ svà÷rayeõa ca saha pratyàtmamanubhåyamànà÷cittasyàgràhyatàü vighañayantãtyarthaþ . svabuddhipracàrapratisaüvedanameva vi÷adayati kruddho'hamiti>% vivaraõam . %<ekasamaye ca bhayànavadhàraõam>% . såø . %<na caikasmin kùaõe svapararåpàvadhàraõaü yuktaü kùaõikavà dinàü yad bhavanaü saiva kriyà tadeva ca kàrakamityabhyupagamaþ>% . bhàø . svàbhàsaü viùayàbhàsaü cittamiti vruvàõo na tàvat yenaiva vyàpareõàtmànamavadhàrayati tenaiva viùayamapãti vaktumarhati nahyavilakùaõo vyàpàraþ kàryabhedàya paryàptaþ, tasmàdvàpàrabhedo'ïgãkartavyaþ na ca vainà÷ikànàmutpattibhedàtiriktaþ asti vyàpàraþ na caikasyàevotpatteravilakùaõàyàþ kàryavailakùaõyasambhavaþ tasyàkasmikatvaprasaïgàt . na caikasyotpattidvayasambhavaþ tasmàdarthasya ca j¤ànaråpasya càvadhàraõaü naikasmin samaye iti tadetadbhàvye õocyate na caikasmin kùaõe iti tathàcoktaü venà÷ikaiþ %<bhatiryaiùà kriyà saiva kàrakaü saiva cocyate>% iti tasmàddç÷yatvametaccittasya sadàtanaü svàbhàsatvamupanayat draùñàra¤ca draùñurapariõàmitvaü ca dar÷ayatãti siddham vivaraõam . %<cittàntare dç÷ye buddhibuddheratiprasaïgaþ smçtisaïkara÷ca>% såø . %<syànmatiþ svarasaniruddhaü cittaü cittàntareõa samasantareõa gçhyata>% iti . atha cittaü ceccittàntareõa gçhyeta buddhiþ kena gçhyate sàpyanyayà sàpyanyayetyatiprasaïgaþ smçtisaïkara÷ca yàvantobuddhivçttãnàmanubhavàstàvatyaþ smçtayaþ pràpnuvanti tatsaïkaràccekasmçtyanavadhàraõa¤ca syàdityevaü buddhipratisaüvedinaü puruùamapalapadbhiþ vainà÷ikaiþ sarvamevàkulãkçtaü, te tu bhoktçsvaråpaü yatra kvacana kalpayanto na nyàyena saügacchante . kecit satvamàtramapi parikalpyàsti sa satvo ya etàn skandhàn nikùipyànyàü÷ca pratisandadhàtãtyuktvà tataeva punastrasyanti tathà skandhànàü punannirvedàya viràgàyànutpàdàya pra÷àntaye gurorantike brahmacaryaü cariùyàmãtyuktvà satvasya punaþ sattvamevàpahnavate %<sàïkhyayogàdayastu pravàdàþ sva÷abdena puruùameva svàminaü cittasya bhoktàramupayantãti>% bhàø . %<punarvainà÷ikamutthàpayati . syànmatiþ mà bhåt dç÷yatvena svasaüvedanam evamapyàtmà na sidhyati . svasantànavartinà caramacittakùaõenaüsvarasaniruddhasvajanakacittakùaõagrahaõàdityarthaþ . sama¤ca tajj¤ànatvenànantara¤ca vyavahitatvena samanantaraü tena . cittavçttaya÷ca . buddhiriti cittamityarthaþ nàgçhãtà caramà buddhiþ pårvabuddhigrahaõasamarthà hyanavabuddhabuddhyà saübaddhà pårvà buddhibuddhà bhavitumarhati . nahyagçhãtadaõóo daõóinamavagantumarhati tasmàdanavastheti vij¤ànavedana saüj¤àråpasaüskàràþ skandhàþ . sàïkhyayogàdayaþ pravàdàþ sàïkhyà÷ca yogà÷ca taevàdayo yeùàü vai÷eùikàdipravàdànànte sàïkhyayogàdayaþ pravàdàþ sugamamanyat>% vivaraõam . %<kathaü?>% bhàø %<citerapratisaükramàyàstadàkàràpattau svabuddhisaüvedanam>% såø . apariõàminã hi bhoktç÷aktirapratisaükramà ca pariõàminyapyarthe pratisaükrànteva tadvçttimanupatati tasyà÷ca pràptacaitanyopagraharåpàyà buddhivçtteranukàrimàtratayà buddhivçttyavi÷iùñà hi j¤ànavçttiràkhyàyate tathàcoktaü %<na pàtàlaü na ca vibaraü girãõàü naivàndhakàraü kukùayo nodadhãnàm . guhà yasyàü nihitaü brahma ÷à÷vataü buddhivçttivi÷iùñaü kavayo vedayante iti>% bhàø . %<syàdetat yadi cittaü na svàbhàsaü nàpi cittàntaravedyaü àtmanàpi kathaü bhokùyate cittaü? na khalvàtmana svayaüprakà÷asyàpyasti kàcit kriyà na tàmantareõa kartà na càsambaddha÷cittena karmaõà tasya bhoktà atiprasaïgàdityà÷ayavàn pçcchrati kathamiti . såtreõottaramàha citeriti . yat tadavocat vçttisàråpyamitaratreti taditaþ samutthitacitteþ svabuddhisaüvedanaü buddhestvadàkàràpattau citiprativimbàdhàratayà tadråpatàpattau satyàü yathàhi candramasaþ kriyàmantareõàpi saükràntacandraprativimbamamalaü jalamacalaü calamiva candramasamavabhàsayati evaü vinàpi citivyàpàram upasaükràntacitiprativimbaü cittaü svagatayà kriyayà kriyàvatãmasaïgatàmapi saïgatàü citi÷aktimavabhàsayat bhogyabhàvamàsàdayat bhoktçbhàvamàpàdayati tasyà iti såtràrthaþ bhàùyamapyetadarthamasakçttatra tatra vyàkhyàtam iti na vyàkhyàtamatra buddhivçttyavi÷iùñatve j¤ànavçtteràgamamudàharati tathàcoktaü na pàtàlabhiti ÷à÷vatasya ÷ivasya vrahmaõo vi÷uddhasvabhàvasya citicchàyàpannàü manovçttimeva citicchàyàpannatvàcciterapyavi÷iùñàü guhàü vedayante tasyàmeva guhàyàü tad guhyaü brahma tadavanayituüsvayaüprakà÷a manàvaraõamanupasargaü pradyotate paramadehakha bhagavata iti tadevaü dç÷yatvena cittasya pariõàmina stadatiriktaþ pumàna pariõatidharmopyupàditaþ>% vivaø . %<atha caitadabhyupagamyate>% bhàø . %<draùñçdç÷yoparaktaü cittaü sarvàrtham>% såø . manohi mantavyenàrthenoparaktaü tat svaya¤ca viùayatvàdviùayiõà puruùeõàtmãyayà vçttyàbhisambaddhaü tadetaccittameva draùñçdç÷yoparaktaü viùayaviùayinirbhàsaü cetanàcetanasvaråpàpannaü viùayàtmakamapyaviùayàtmakamivàcetanaü cetanamiva sphañikamaõikalpaü sarvàrthamityucyate . tadanena cittasàråpyeõa bhràntàþ kecittadeva cetanamityàhuþ apare cittamàtramevedaü sarvaü, nàsti khalvayaü gavàdighañàdi÷ca sakàraõo loka iti, anukampanãyàste kasmàt? asti hi teùàü bhràntivãjaü sarvaråpàkàranirbhàsaü cittamiti samàdhipraj¤àyàü praj¤eyo'rthaþ prativimbãbhåtastasyàlambanãbhåtatvàdanyaþ sa cedartha÷cittamàtraü syàt kathaü praj¤ayaiva praj¤àråpamavadhàryeta tasmàt prativimbãbhåto'rthaþ praj¤àyàü yenàbadhàryate sa puruùa iti evaü grahãtçgrahaõagràhyasvaråpacittabhedàttrayamapyetattajjàtitaþ pravibhajante te samyagdar÷inastairadhigataþ puruùaþ vedavyàsabhàùyam %<saüprati lokapratyakùamapyatra pramàõayati . ata caitaditi ava÷yaü caitadityarthaþ . draùñrityàdi yathà hi nãlàdyanuraktaü citaü nãlàdyarthaü pratyakùeõaivàvasthàpayati evaü draùñçcchàyàpattyà tadanuraktaücittaü draùñàramapi pratyakùeõàvasthàpayati asti hi dvyàkàraü j¤ànaü nãlamahaü sampratyemi>% iti tasmàt j¤eyavat j¤àtàpi pratyakùasiddho'pi na vivicyàvasthàpito yathà jale candramaso vimbaü natvetàvatà tadapratyakùaü na càsya jalagatatve tadapramàõamiti candraråpeõa pramàõaü bhavitu marhati tasmàccite prativimbitatayà caitanyagocaràpi cittavçttirna caitanyàgocareti tadidaü sarvàrthatvaü cittasyeti tadetadàha manohãti na kevalaþ tadàkàràpattyà mantavyenàrthenoparaktaü manaþ apitu svayaü ceti cakàro bhinnakramaþ puruùeõetyasyànantaraü draùñavyaþ tacchàyàpattiþ puruùasya vçciþ iya¤ca caitanyacchàyapatti÷cittasya vainà÷ikai rabhyupetavyà kathamanyathà citte caitanyamete àropayàbhvabhåbu rityàha tadaneneti kecidvainà÷ikà bàhyàrthavàdinaþ . apare vij¤ànamàtravàdinaþ . nanu yadi cittameva draùñràkàraü dç÷yàkàraü cànubhåyate hanta cittàdabhinnàyeva sta draùñçdç÷yau yathàhuþ . %<abhinno 'pi hi buddhyàtmà viparyàsitadar÷anaiþ . gràhyagràhakasaüvittibhedavàniva lakùyate>% iti tatkathamete'nukampanãyà ityata àha . samàdhipraj¤àyàmiti te khalåktàbhirupapattibhi÷cittàti riktaü puruùamabhyupagamayyàpyàùñàïgayogopade÷ena samàdhipraj¤àyàmàtmagocaràyàmavatàrya bodhayitavyàþ . tadyathà samàdhipraj¤àyàü praj¤eyo'rthaþ àtmaprativimbãbhåto'nthaþ kasmàt? tasyàtmanaþ àlambanãbhåtatvàt atha cittàdabhinnameva kasmànnàlambanaü bhavatãti yadi yuktirbodhitàpi vaijàtyàdvadet tatra hetumàha sa cedàtmaråpo'rthaþ cittamàtraü syàt na tu tato vyatiriktaþ tataþ kathaü praj¤ayaiva praj¤àråpamavadhàryeta svàtmani vçttivirodhàt . upasaüharati tasmàditi . samãcãnopade÷enànukampità bhavantãti àha . evametaditi jàtitaþ svamàvataþ ityarthaþ viø . %<ita÷caitat--tadasaïkhyeyavàsanàbhi÷citrabhapi paràrthaü saühatyakàritvàt>% såø . %<tadetaccittamasaïkhyeyàbhirvàsanàbhireva citrãkçtamapi paràrthaü parasya bhogàpavargàrthaü na svàrthaü saühatyakàritvàdugçhavat saühatyakàriõà cittena na svàrthena bhavitaùyaü na sukhacittaü sukhàrthaü na j¤ànaü j¤ànàrthamubhayamapyetat paràrthaü ya÷ca bhogenàpavargeõa càrthenàrthavàn puruùaþ sa eva paro, na paraþ sàmànyamàtram yattu ki¤citparaü sàmànyamàtraü svaråpeõodàharedvainà÷ikastat sarvaü saühatyakàritvàt paràrthameva syàt . yastvasau parovi÷eùaþ sa na saühatyakàrã puruùa iti>% bhàø . %<cittàtiriktàtmasadbhàve hetvantaramavatàrayati ita÷ceti . yadyapyasaïkhyeyàþ karmavàsanàþ guõavàsanà÷ca cittamevàdhi÷erate na tu puruùaü, tathàca vàsanàùãnà vipàkà÷cittamà÷rayatayà cittasya bhoktçtàmàvahanti . bhokturarthe ca bhogyamiti sarvaü cittàrthaü pràptaü tathàpi taccittamasaïkhyevavàsanàvicitramapi paràrthaü, kasmàt? saühatyahàritvàditi såtràrthaþ . vyàcaùñe tadediti . syàdetaccittaü saühatyàpi kariùyati syàrva¤ca bhaviõati kaþ svalu virogha iti yadi ka÷cit bråyàt taü pratyàha . saühatyakàriõeti suõacittamiti gogamupalakùayati tena duþkhacittamapi draùñavyaü j¤ànamityapavarna uktaþ . etaduktaü bhavati sukhaduþkhacitte pratikålànukålàtmake nàtmani sambhavataþ svàtmani vçttivirodhàt na cànyo'pi saühatyakàrã sàkùàt paramparayà và sukhaduþkhe vedadhànastàbhyàmasukålanãyaþ pratikålanãyo và tasmàdayaü sàkùàt paramparayà và na sukhaduþkhayàrvàpriyate sa evàyamanukålanãyaþ pratikålanãyo và, sa ca nityodàsãnaþ puruùaþ evabhapavçjyate yena j¤ànena tasyàpi j¤eyatantratvàt khàtmani ca vçttivirodhànna j¤ànàrthatvaü na cànyaviùayàdaspàdapavargasambhavo videhaprakçtilayànàmapavargàsambhavàt takhàttajj¤ànamapi puruùàrthameva na tat svàrthaü saühataparàrthatve cànavasthàprasaïgàdasaühataparàrthasiddhiriti>% vivaø . %<vi÷eùadar÷inasmàtmabhàvabhàvanànivçttiþ>% såø . %<yathà pravçùi tçõàïkurakhodbhedena tadvãjasattànumãyate tathà mokùamàrga÷ravaõena yasya romaharùà÷rupàtau dç÷yete tatràppasti vi÷eùadar÷anavãjanapavargabhàgãyaü karmàbhinirvartita mityanumãyate tasyàtmabhàvabhàvanà svàbhàvikã pravartate yasvàbhàvàdidamuktaü svàgàvamuktvà doùàd yeùàü pårvapakùe rucirbhavatyaruci÷ca nirõaye ùavati . tatràtmabhàvabhàvanà ko'hamàsaü kavamahabhàõaü kiü khididaü? kathaü? khididaü ke bhaviùyàbhaþ kathaü bhaviùyàmaþ? iti . sà tu vi÷eùadar÷ino nivartate kutaþ cittasyaivaiùa vicitraþ pariõàmaþ puruùastvasatyàmavidyàyàü ÷uddha÷cittadharmairaparàmçùña iti tato'pyàtmabhàvabhàvanà ku÷alasya nivartata iti>% bhàø . %<tadevaü kaivalyamålavãjamamalamàtmadar÷anamuktvà tadupade÷àdhikçtaü puruùamanadhikçtapuruùàntaràdvyàvçttamàha . vi÷eùetyàdi yasyàtmabhàve bhàvanàsti tasyàùñàïgayogopade÷àdyanutiùñhato yu¤jànasya tatparipàkàt cittasatvapuruùayorvi÷eùadar÷anàdàtmabhàvabhàvanà nivartate . yasyàtmabhàvabhàvanaiva nàsti nàstikasya, tasyopade÷ànadhikçtasyàparini÷citàtmatatparalokabhàvasya nopade÷o na vi÷epadar÷anaü nàtmabhàvabhàvanànivçttiriti såtràrthaþ nanvàtmabhàvabhàvanàyàþ cittavartinyàþ kuto'vagamaþ? ityata àha yathà pràvçùãti pràgbhavãyaü tattvadar÷anavãjamapavargabhàgãyaü yatkarmàüùñàïgayogànuùñhànaü tadekade÷ànuùñhànaü bà tadabhinirvartitamastãtyanumãyate tasya càtmabhàvabhàvanà'va÷yameva svàbhàvikã vastvabhyàsaü vinàpi prabartate anadhi kàriõamàgaminàü vacanena dar÷ayati yasyàbhàvàdidamiti pårvapakùo nàsti karmaphalaü, paralokino'bhàvàt paralokàbhàva iti tatra ruciþ, aruci÷ca nirõaye pa¤caviü÷atitattvaviùaye . àtmabhàvabhàvanà pràgvyàkhyàtà . vi÷eùadar÷inaþ paràmar÷amàha cittasyaiveti tasya vi÷eùadar÷anaku÷alasyàtsabhàvabhàvanà vinivartate iti>% vivaraõam .
     cittasya ca vàhyendriyavyàpàraü vinà bàhyàrtheùvasàmarthyaü, guõabhedena vikàrabhedà÷ca pa¤cada÷yàmuktà yathà %<ganoda÷endiyàdhyakùaü hçtpadmagãlake sthitam . taccàntaþkaraõaü bàhyeùvasvàtantryàdvinendriyaiþ . akùeùvarthàrpiteùvetadguõadoùavicàrakam . satvaü rajastama÷càsya guõà vikriyate hi taiþ . vairàgyaü kùàntiraudàryamityàdyàþ satvasambhavàþ . kàmakrodhau lobhayatnàvityàdyà rajasotthitàþ . àlasyabhràntitantràdyà vikàràstamasotthitàþ . sàtvikaiþ puõyaniùpattiþ pàpotpatti÷ca ràjasaiþ . tàmasairnobhayaü kintu vçthàyuþkùapaõaü bhavet>% . pàta¤jalamate tasya vçttayaþ pa¤cavidhàstàsàü svaråpàdikaü samàdhipàde såtrabhàùya vivaraõàdau dar÷itaü tacca kliùñà÷abde 2344 pçø dar÷itma

#<cittaja># puø citte jàyate jana--óa . bhanobhave kàmadeve cittajanmancittayoniprabhçtayo'pyatra %<cittayonirabhavata punarnavaþ>% raghuþ .

@<[Page 2940a]>@
#<cittaj¤a># triø cittaü cittavçttiü jànàti j¤à--ka . à÷ayàbhij¤e . %<kalàkau÷alamutsàho bhakti÷cittaj¤atà smçtà>% sàø da0

#<cittadoùa># puø 6 taø . cittasya viùayàgrahaõàsàmarthyaråpe÷ånyatve doùe .

#<cittanadã># strã cittavçttiråpà nadã . puõyapàparåpobhaya srotovàhinthàm cittavçttau tatra %<vivekanimnà kaivalya pràgbhàrà puõyavahinã . avivekanimnà saüsàrapràgamàrà pàpavàhinã>% iti bhedaþ .

#<cittaparikarman># naø 6 taø . pàta¤jalokte cittaprasàdanàkhye maitryàdimàvanàbhede cittaprasàdana÷abde dç÷yam

#<cittaprasannatà># strã 6 taø . harùe hemaø .

#<cittaprasàdana># naø cittasya prasàdanaü prasannatàkaraõam . pàta¤jalokte cittaprasannatàsampàdake maitryàdibhàbanàjanye citrasaüskàrabhede maitryàdimàvanànàü ca tathàtvaü pàtaø såtrabhàùyàdàvuktaü yathà yasya cittasyàvasthitasyedaü ÷àstreõa parikarma nirdi ÷yate, tatkathaü?--bhàø %<maitrãkaruõàmuditopekùàõàü sukhaduþkhapuõyàpuõyaviùayàõàü bhàvanàta÷cittaprasàdanam>% såø . %<tatra sarvapràõiùu sukhasambhogàpanneùu maitrãü bhàvayet, duþkhiteùu karuõàm, puõyàtmakeùu muditàm . apuõya÷ãleùåpekùàm .--evamasya bhàvayataþ ÷uklodharmaupajàyatetata÷cittaü prasãdati prasannamekàgraü sthitipadaü labhate>% bhàø . %<aparikarmitamanaso'såyàdimataþ samàdhitadupàyasampattyanutpàdàt cittaprasàdanopàyànasåyàdivirodhinaþ pratipà dayitumupakramate yasya cittasyàpasthitasyedamiti . maitrãkaruõetyàdi prasàdanàntam . sukhiteùu metrã sauhàrdaü bhàvayata ãrùyàkàluùyaü nivartate cittasya . duþkhiteùu ca karuõàmàtmanãva parasmin duþsyaprahàõecchà bhàvayataþ paràpakàracikãrùàkàluùyaü cetasonivartate . puõya÷ãleùu pràõiùu muditàü harùaü màvayataþ asåyàkàluùyaü cetaso nivartate . apuõya÷ãleùu copekùàü màdhyasthyaü bhàvayato'marùakàluùyaü cetasonivartate . tata÷càsya ràjasatàmasadharmanivçttau sàtvikaþ ÷uklodharma upajàyate . satvotkarùasampannaþ sammavati . vçtti nirodhapakùe tasya prasàdasvàmàvyàccittaü prasãdati prasanna¤ca vakùyamàõabhya upàyebhyaþ ekàgraü sthitipadaü labhate . asatyàü punarmaitryàdibhàvanàyàü na te upàyàþ sthityai kalpante>% vivaø . karaõe lyuñ ïãp . citraprasàdanã maitryadibhàvanàyàm . %<tat praciõu cittaprasàdanã÷cataso maitryàdi bhàvanàþ>% vãracaø .

#<cittabhå># puø citte bhavati bhå--kvipa 7 taø . kàme cittabhavàdayo'pyatra .

#<cittamåmi># strã cittasya bhåmiravasthà . pàta¤jalaprasiddhe 1 citasyàvasthàbhede tadbhåmaya÷ca nànàvidhàþ tatra citta÷abde dar÷ità kùiptamåóhavikùiptaikàgratàþ catasaþ uktàþ . madhumata jyotiùmatã vi÷okà çtammarà ca samàdhibhåmaya÷cànyàstà÷cacittapikùepa÷abde tattacchabde ca dç÷yàþ . sàdhanapàde ca såtrabhàùyàdau saptàmyà apyuktàþ yathà %<saptadhà pràntabhåmiþ praj¤à>% såø . %<tasyeti . pratyuditakhyàteþ pratthàmnàyaþ saptadheti a÷uddhyàvaraõamalàpagamàccittasya pratthayàrànutpàde sati saptaprakàraiva praj¤à vivekino bhavati . tad yathà parij¤àtaü heyaü, nàsya punaþ parij¤eyamasti kùãõà heyahetavo na punareteùukùetavyamasti, sàkùàtkçtaü nirodhasamàdhinà hànam . bhàvito vivekakhyàtiråpohànopàyaivyedhà catuùñhayã kàryàvimuktiþ praj¤àyàþ . cittavimuktistu trayã caritàdhikàrà buddhiguõà giri÷ikharakçñacyutàiva gràvàõoniravasthànàþ svakàraõe pralayàbhimukhàþ saha tenàstaü gacchanti . na caiùàü vilãnànàü punarastyutpàdaþ prayojanàbhàvàditi etasyàmavasthàyàü guõasambandhàtãtasvaråpamàtrajyãtiramalaþ kevalã puruùa ityetàü saptavidhà pràntabhåmipraj¤àmanupa÷yan puruùaþ ku÷alaityàkhyàyate pati prasave'pi cittasya muktaþ ku÷ala ityeva bhavati guõàtãtatvàditi siddhà bhavati vivekakhyàtirhànopàyaþ iti>% bhàø . pivekakhyàtiniùñhàyàþ svaråpamàha såtreõa tasyetyàdi . vyàcaùñe tasyeti pratyuditakhyàtervartamànakhyàteryobhi naþ pratyàmnàyaþ paràmar÷aþ a÷uddhirevàvaraõaü cittasutvasya tadeva malaü tasyàpagamàt cittasya pratyayàntarànutpàde tàmasaràjasavyutthànapratyayànutpàde nirviplavavivekakhyàtiniùñhàmàpannasya saptaprakàreva praj¤à vivekino bhavati vipayabhedràt praj¤àbhedaþ . prakaùño'nto yàsàü måmãnàmavasthànàü tàstathoktà yataþ paraü nàsti saüprakarùaþ pràntà bhåmayaþ yasyàpraj¤àyà vivekakhyàteþ sà tathoktà tà eva sapta prakàràþ praj¤àbhåmãrudàharati tadyatheti . tatra purupaprayatna niùpàdyàsu catasçùu bhåmiùu prathamàmudàharati parij¤àtaü heyaü yàvat kila pràdhànikaü tatsarvaü pariõàmatàpasaüskàrairguõavçttivirodhàt duþkhameveti, heyaü tatparij¤àtam . pràntatàü dar÷ayati nàsya punaþ ki¤cidaparij¤eyamasti . dvitãyàmàha kùãõà iti . pràntatàmàha na punariti . tçtãyàmàha sàkùàtakçtaü pratyakùeõa ni÷citaü yathà saüpraj¤àtàvaravàyàmeva nirodhasamàdhi sàdhyaü hànaü va punarasmàt paraü ni÷cetavyamastãti ÷eùaþ . caturthãmàha bhàvito niùpàditaþ vivekakhyàtiråpohànopàyaþ, nàsyàþ paraü bhàvanãyamasti iti ÷eùaþ . eùà catuùñayã kàryàvimuktiþ samàptikàryatatà prayatraniùpàdyà dar÷ità . kvacit pàñhaþ kàryavimuktiriti kàryàntareõa vimuktiþ praj¤àyà ityarthaþ . prayatnaniùpàdyàmuktvà tadraniùpàdanãyàmaprayatnasàdhyàü cittavimuktimàha cittavimuktistu trayã iti . prathamàmàha caritàdhikàrà buddhikçtamogàpavargakàryevyarthaþ . dvitãyàmàha guõàiti pràvyatàmàha na caiùàmiti . tçtãyàmàha etasyàmatasyàyàmiti etasyàmavasthàyàü jãvanneva puruùaþ ku÷alomukta ityucyate caramadehatvàdityàha etamiti . anaupacàrikaü muktamàha pratiprasave pradhànalaye'pi cittasya muktaþ ku÷ala ityeùa bhavati guõàtãtatvàditi vivaraõam . cittameva bhåmiþ kùetram . 2 citraråpakùetre tasmiü÷ca maitrãkaruõàmuditopekùàråpaiþ saüskàraiþ saüskçte samàdhilàbhaþ iti yogà÷àstre prasiddhvam

#<cittavikùepa># puø 6 taø . pàtaø såtrabhàùyàdyukteùu yogàntaràyabhåteùu vyàdhyàdiùu nayasu . te ca yathà %<vyàghistyànasaü÷ayapramàdàlasyà'viratibhràntidar÷anà'lavyabhåmikatvà'navasthitatvàni cittavikùepàste'ntaràyàþ>% såø . %<atha ke'ntaràyàþ? ye cittasya vikùepakàþ ke punaste? kiyantoveti? bhavanti navàntaràyà÷cittavikùepàþ sahaite cittavçttibhiþ, eteùàmabhàve na mavanti pårvoktà÷cittavçttayaþ . vyàdhirdhàturasakaraõavaiùamyam . styànam akarmaõyatà cittasya . saü÷ayaþ umayakoñispçgvij¤ànaü syàdidamevaü, naivaü syàditi . pramàdaþ samàdhisàdhanànàmabhàvanam . àlasyai--kàyasya vittasya ca gurutvàdapravçttiþ . aviratiþ--cittasya viùayasaüprayogàtmà gardhaþ . bhràntidar÷anaü viparyayaj¤ànam . alabdhabhåmikatvaü samàdhibhåmeralàgaþ . anavasthitatvaü--pràglabdhàyàü bhåmau cittasyà pratiùñhà . samàdhipratilambhe hi sati tadavasthitaü khàditi ete cittavikùepàþ nava yogamalà yogapratipakùà yogàntaràyà ityabhidhãyante>% maharùivedavyàsa bhàpyama . %<pçcchati--atha ke iti . sàmànyottaraü--ye iti . vi÷eùasaükhye pçcchati--ke iti . uttaraü--vyàdhãtyàdisåtram . antaràyàþ nava, età÷cittavçttayoyogàntaràyàþ = yogavirodhina÷cittasya vikùepakàþ . citta khalvamã vyàdhyàdayoyogàdvikùipanti apanayantãti vikùepàþ . yogapatipakùatve hetumàha,--sahaita iti . saü÷ayabhràntidar÷ane tàvadvçttitayà vçttinirodhapratipakùau, ye'pi na vçttayovyàdhiprabhçtayaste'pi vçttisàhacaryàttatpatipakùà ityarthaþ . padàrthàn vyàcaùñe,--vyàdhirivi . dhàtavovàtapitta÷leùmàõaþ ÷arãradhàraõàt a÷itapãtàhàrapariõàmavi÷eùorasaþ karaõànãndriyàõi teùàü vaiùamyaü nyånàdhikabhàvaþ . akarmaõyatà karmànarhatà . saü÷aya ubhayakoñispçgvij¤ànaü satyapyatadråpapratiùñhatvena saü÷ayaviparyàsayorabhede ubhayakoñispar÷àspar÷aråpà'vàntaravi÷eùavivakùayà'tra bhedenopanyàsaþ . abhàvanamakaraõaü tatràprayatna iti yàvat . kàyasya gurutvaü kaphàdinà, cittasya gurutvaü tamasà . gardhaþ tçùõà . madhumatyàdayaþ samàdhibhåmayaþ labdhabhåmeryadi tàvataiva susthitammatyasya samàdhibhreùaþsyàcatastasyà api bhåmerapàyaþ syàt . yasmàt samàdhipratilambhe tadavasthitaü syàttasmàttatra prayatitavyamiti>% vivaraõam .

#<cittavid># puø cittamàtmatvena vetti vida--kvip . bauddhvabhede à÷ayàbhij¤e tri0

#<cittaviplava># puø cittasya viplavo'navasthànaü yasmàt 5 baø . unmàdaroge hesacaø .

#<cittavibhrama># puø cittasya vibhramo vi÷eùeõa bhramaõamanavasthànaü yasmàt 5 baø . unmàdaroge amaraþ . %<ahocittavikàro'yaü syàdvà me cittavibhramaþ>% bhàø svargàø 2 a0

#<cittala># puüstrã cittaü làti manoharatvàt là--ka . mçgabhede . %<asitatiloddhavatailavipakaü lavaõayutaü navahiïgurasàdyam . trikañukayuktani÷àrdrakami÷raü bahuguõaci tala màüsamanargham . rase pàke ca madhuraü raktapittavinà÷anama>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<cittavçtti># strã 6 taø . cittasya viùayàkàrapariõàmabhede %<yogayittavçtiniroùaþ>% pàø . tadbhedà÷ca pa¤cadhà kliùñà÷abde 1344 pçø uktàþ .

#<cittasamunnati># strã sam + ud nama--ktin 6 taø . 1 cittasya samyagunnamane taddhetau 2 garve amaraþ .

@<[Page 2942a]>@
#<cittahàrin># triø cittaü harati hç--õini . manohare striyàü ïãp aõ . cittahàra õvul . cittahàraka tatràrthe tàcchãlye ña . cittahara manoharaõa÷ãle triø striyàü ïãp .

#<cittàbhoga># puø samyag bhoga àbhoga ekaviùayatà 6 taø . ekaviùaye sthiracittatàyàm amaraþ .

#<citti># strã cita--j¤àne bhàve ktin . 1 praj¤àyàm %<udu tvà vi÷ve devà agne! bhavantu cittibhiþ>% yajuø 123 . 2 cintane ca %<cittiü juhomi manasà ghçtena>% 17 . 78 . %<cittiü cintanam>% vedadãø . 3 karmaõi . sà cittibhirnicakàra, iti çcamadhikçtya %<cittibhiþ karmabhiþ>% niruø uktam kartari ktic . 4 j¤àpayitari 5 pràpake ca triø %<cittirapàü dadhe vi÷vàyuþ>% çø 1 . 67 . 5 . %<citti÷cetayità pràpayità và>% bhàø . bhàve ktiy . 6 khyàtau strã . %<cittiü dakùasya subhagamasme>% çø 2 . 21 . 6 . cittiü khyàtim bhàø .

#<cittonnati># strã 6 taø . 1 cittasyonnatau taddhetutvàt 2 garve hemacaø .

#<citpati># puø 6 taø . citaþj¤ànasya patiþ . manobhimànini jãve . asya %<na bhåvàkcidityàdi>% pàø na pårvapada prakçtisvaraþ . %<citpatirmà punàtu>% yajuø 4 . 4 .

#<citya># naø ci--kyap . 1 citàyàü ÷avadàhacålyàm trikàø strãtvaü tatràrthe amaraþ . 2 cayanãye triø . màve kyap . 3 cayane strã

#<citra># kùaõike--lekhye adbhute ca adaø cuø ubhaø sakaø señ . citrayati te acicitrat ta . citritaþ citraþ .

#<citra># naø citra--bhàve ac ci--ùñran và . 1 tilake . 2 àlekhye 3 adbhute 4 karvåravarõe 5 tadyukte triø mediø . 6 àkà÷e 7 kuùñhabhede hemaø . 8 yamabhede puø %<vçkodaràya citràya>% yamatarpaõamantraþ . 9 eraõóaüvçkùe 10 a÷okavçkùe 11 citrakavçkùe ràjaniø 12 citragupte citragupta÷abde dç÷yam 13 ÷abdàlaïkàrabhede naø alaïkàra÷abde 390 pçø dç÷yam . %<citrasaüj¤amãritaü pramàõikàpadadvayam>% vçø raø ukte 15 ùoóa÷àkùarapàdake chandobhede . %<nisargacitrojjvalasåkùmapakùmaõà>% %<citraü cakàra padamardhapulàyitena>% %<ruciracitratanåruha÷àlibhiþ>% iti ca màghaþ .

#<citraka># naø citramiva kàyati kai--ka citra--svàrthe ka và . 1 tilake mediø citreõa kàyati kai--ka . 2 vyàghre 3 vyàghrabhede (citàvàgha) . puüstrã hemacaø striyàü jàtitvàt ïàù . (ciràtà) khyàta 4 oùadhibhede puø %<citrakaþ kañukaþ pàke vahnikçt pàcano laghuþ . råkùoùõo grahaõãkuùñha÷othàr÷aþkçmikàsanut . vàta÷leùmaharo gràhã vàtàr÷aþ÷leùmapittahçt . vicitraü caitrakaü ÷àkaü kàsamardavimarditam . taptataile savàhõãke pàcitaü takrasambhçtam>% bhàvapraø tadguõàdi . citra--kvun . 5 citrakare triø 6 ÷åre 7 bhçgàntake ÷abdàrthàcaø 8 eraõóavçkùe puø amaraþ .

#<citrakaõñha># puø citraþ kaõñho'sya . 1 pàràvate 2 tadbhede vanakapote ca (ghughu) . jañàdharaþ . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<citrakaguñikà># strã cakradattokte guñikàbhede yathà %<citrakaþ pippalãmålaü dvau kùàrau lavaõàni ca . vyoùahiïgvajamodà÷ca cavya¤caikatra cårõayet . bhuñikà màtuluïgasya dàóimàmlarasena và . kçtvà vipàcaye dyàmaü dãpavatyà÷u cànalam . sauvarcalaü saindhava¤ca vióamaudbhidameva ca . sàmudreõa samaü pa¤ca lavaõànyatra yojayet>% .

#<citrakaghçta># naø %<citrakakvàthakalkabhyàü grahaõãghnaü ÷ubhaü haviþ . gulma÷ophodaraplãhà÷ålàr÷oghnaü dãpanaü param>% iti cakradattokte ghçtabhede .

#<citrakataila># naø %<citrakaü cavikaü dãpyaü nidigdhikàkara¤javãjalavaõàrkaiþ . gomåtrayuktaü siddhaü tailaü nàmàr÷asàü vihitam>% cakradattokte tailabhaide

#<citrakambala># puø karmaø . kambalabhede . (gàlicà)

#<citrakara># triø citraü lekhyabhedam à÷caryaü và karoti tàcchãlyàdau ña . lekhyàdau 1 citra÷ilpakare . vi÷vakarmaõaþ ÷ådràgarbhajàte varõasaüïkarabhede 2 raïgàjãve puüstrã amaraþ .

#<citrakarman># triø citraü karmasya . 1 citrakare 2 à÷varyakàrake ca 3 tini÷avçkùe puø ÷abdacaø . 6 taø . 4 citralekhakriyàråpe ÷ilpe naø .

#<citrakaharãtakã># strã citrakapakvà harãtakã . cakradattokte auùadhabhede %<citrakasyàmalakyà÷ca guóåcyà da÷amålajam . ÷ataü ÷ataü rasaü dattvà pathyàcårõàóhakaü guóàt . ÷ataü pacet ghanãbhåte palaü dvàda÷akaü kùipet . vyoùatrijàtayoþ kùàràt palàrdhamapare'hani . prasthàrdhamadhunodattvà yathàgnyadyàdatantritaþ . vçddhaye'gneþ kùayaü kàsaü pãnasaü dustaraü krimãn . gulmodàvartadurnàma÷vàsàn hanti rasàyanam>% .

#<citrakàya># puø citraþ kàyosya . 1 vyàghre hamacaø (citàvàtha) 2 vyàghramede ràjaniø .

@<[Page 2943a]>@
#<citrakàra># triø citraükaroti kç--aõ upaø saø . 1 citrakarmakàrake . %<sthapaterapi gàndhikyàü citrakàrovyavajàyata>% parà÷arokte 2 saïkãrõajàtibhede puø strãø .

#<citrakuõóala># puø dhçtaràùñraputrabhede . %<citravàõa÷citravarmà suvarmà durvilocanaþ . ayobàhurmahàbàhu÷citràïga ÷citrakuõóalaþ>% bhàø àø 117 aø . citravàõa, citravarman citramaõóana citràïga tatputrabhede . tatràdhyàye dç÷yam .

#<citrakåña># puø citraü kuñaü ÷çïgamasya . parvatabhede sa ca parvataþ prayàgakùetranikañasthamaradvàjà÷ramàt ardhatçtãyayojanàddakùiõatastiùñhati yathà ràmàø ayodhyàkàõóe 92 aø bharataü prati bharadvàjavàkyam %<bharatàrdhatçtãyeùu yojaneùvajane vane . citrakåño giristatra ramyanirjharakànanaþ . uttaraü pàr÷vamàsàdya tasya mandàkinã nadã . puùpitadrumasaüchannà ramyapuùpitakànanà . anantaraü tatsarita÷citrakåñaü ca parvatam . tayoþ parõakuñãü tàta! tatra tau vasatodhruvam>%! %<dadar÷a citrakåñasthaü saràmaü sahalakùmaõam . tàpasànàmalaïkàraü dhàrayantaü dhanurdharam>% bhàø vaø 276 aø . %<tato girivara÷reùñhe citrakåñe vi÷àmpate!>% 85 aø . %<mathuràyàþ pårvàrdhaü himavadgomantacitrakuñasthàþ>% vçø saø 16 aø . %<citrakåñavanastha¤ca kathità svargatirguroþ>% . %<dçptaþ kakudmàniva citrakåñaþ>% iti ca raghuþ .

#<citrakçt># triø citraü karoti kç--kvip . 1 citralekhyakàrake 2 à÷caryakàrake ca . 3 citrakare puø halàø 4 tini÷avçkùe puø amaraþ . tasya bhàvaþ tva . citrakçttva citrakàritve adbha tatve ca hemacaø .

#<citraketu># puø 1 garuóaputrabhede . %<sumukha÷citraketu÷ca citravarhastathà'nalaþ>% bhàø udyoø 99 aø . garuóaputroktau . 2 lakùmaõaputrabhede %<aïgada÷citraketu÷ca lakùmaõasyàtmajau smçtau>% bhàgaø 9 . 11 . 7 . vasiùñhasya årjàyàü jàte 3 putra bhede %<årjàyàü jaj¤ire putrà va÷iùñhasya parantapa! . citraketupradhànàste sapta saptarùayo'malàþ . citraketuþ suroci÷ca virajà mitra eva ca . ulvaõo vasubhçtyànodyumàn ÷aktyàdayo'pare>% bhàgaø 4 . 1 . 33 . 34 . %<devabhàgasya kaüsàyàü citraketuvçhadbalau>% bhàgaø 11 . 24 . 3 . ukte 4 yaduvaü÷ye devabhàgaputrabhede . 5 ÷årasenançpabhede %<àsãdràjà sàrvabhaumaþ ÷åraseneùu vai nçpa! . citraketuriti khyàtoyasyàsãt kàmadhuïmahã>% bhàgaø 6 . 14 . 6 . tasmai ca putra÷okataptàya nàradaþ tattvaj¤ànàrthaü vàmudevamantràdikamupadiùñavàn tatkathà tataþ pare'dhyàyatraye dç÷yà . 6 citra patàke triø .

#<citrakoõa># puø citraþkoõo'sya . 1 a¤janikàyàm (a¤janã) khyàte kãñabhede 2 jyeùñhyàü ÷abdaraø .

#<citragandha># naø citro gandho'sya . 1 haritàle ràjaniø . 2 à÷caryagandhayukte triø .

#<citragata># triø citre gataþ . 1 lekhyalikhite citràrpite %<÷u÷ubhàte raõe'tãva pañe citragate iva>% bhàø bhãø 44 aø .

#<citragupta># puø yamabhede %<citraguptàya vai namaþ>% yamatarpaõamantraþ . kàyastha÷abde 1933 pçø tadutpattyàdikaü dç÷yam . yamaniyuktasyaiva tasya yàtanàdhikàritvaü ÷àø såø bhàø vyavasthàpitaü yathà %<nanu viruddhamidaü yamàyattà yàtanàþ pàpakarmàõo'nu bhavantãti, yàvatà teùu rauravàdiùu anye citraguptàdayo nànàdhiùñhàtàraþ smaryante iti, netyàha>% bhàø . %<tatràpi ca tadvyàpàràdavirodhaþ>% ÷àø såø %<teùvapi saptasu narakeùu tasyaiva yamasyàdhiùñhàtçtvavyàpàràbhyupagamàdavirodhaþ . yamaprayuktà eva hi te citraguptàdayo'dhiùñhàtàraþ smaryante>% . tasya ca saüyamanyàü pàpinàü pravodhanaprakàraþ puràõasamuccaye ÷ivadharmottare ukto yathà %<nirbhartsayati càtyarthaü yamastàn pàpakarmiõaþ . citragupta÷ca bhagavàn dharmavàkyaiþ prabodhayet . bho bho duùkçtakarmàõaþ! paradravyàpahàriõaþ! . garvità råpavãryauùaiþ paradàravimardakàþ! . yat svayaü kriyate karma tat svayaü bhu¤jate punaþ . tat kimàtmapratàpàrthaü bhavadbhiþ duùkçtaü kçtam . idànãü kiü pratapyadhvaü pãóyamànàþ svakarmabhiþ . bhu¤jadhvaü svàni karmàõi nàtra doùo'sti kasyacit . ete te pçthivãpàlàþ saüpràptà matsamãpataþ . svakãyaiþ karmabhirghorai rduùpraj¤à baladarpitàþ . bho bho nçpà! duràcàràþ! prajàvidhvaüsakàriõaþ! . alpakàlasya ràjyasya kçte kiü duùkçtaü kçtam? . ràjyalobhena mohena balàdanyàyataþ prajàþ . vidhvaüsitàþ phalaü tasya bhu¤jadhvamadhunà nçpàþ! . kva tadràjyaü kalatra¤ca yadarthama÷ubhaü kçtam . tatsarvaü saüparityajya yåyamekàkinaþ sthitàþ . pa÷yàmastadvalaü õabhyaü yena tvaddaõóitàþ prajàþ . yamadåtaistàóyamànà adhunà kãdç÷aü bhavet>% . asya yamalekhakatvakathà skaø puø prabhàø yathà %<evantu stuvatastasya citrasya vimalàtmanaþ . tathà tuùñaþ sahasnàü÷uþ kàlena mahatà vibhuþ . abravãdvatsa! madraü te varaü varaya suvrata!! so'bravãdyadi me tuùño bhagavàü stãkùõadãdhite! ! prauóhatvaü sarvakàryeùu jàyatàü sanmati stathà . tat tatheti pratij¤àtaü såryeõa varavarõini! . tataþ sarvaj¤atàü pràpta÷citromitrakulodbhavaþ . taü j¤àtvà dharmaràjastu buddhyà paramayà yutaþ . cintayàmàsa medhàvã lekhako'yaü bhavedyadi . jàtà me sarvasiddhi÷ca nirvçti÷ca parà bhavet . evaü cintayatastasya dharmaràjasya bhàmini! . agnitãrthaü gata÷citraþ snànàrthaü lavaõàmbhasi . sa tatra pravi÷anneva nãtastu yamakiïkaraiþ . sa÷arãro mahàdevi! yamàde÷aparàyaõaiþ . sa citraguptanàmàbhåt vi÷vacàritra lekhakaþ . citràdityeti nàmàsya tato loke varànane! . saptamyàü niyatàhàroyastaü påjayate naraþ . sapta janmàni dàridryaü na duþkhaü tasya jàyate>% .

#<citraghaõñà># strã citrà ghaõñà'syàþ . kà÷ãsthe devãbhede %<vi÷ve! vighe! vi÷vabhuje . namo'stu te ÷rãcitraghaõñe! vikañe sudar÷ike!>% kà÷ãø 5 aø .

#<citraghaõñe÷ã># strã kà÷ãsthe devãbhede . %<iya¤ca citraghaõñe÷ã ghaõñàkarõastvayaü hradaþ>% kà÷ãkhaø 33 aø .

#<citracàpa># puø dhçtaràùñraputrabhede %<ayonàhurmahàbàhu÷citracàpasukuntalau>% bhàø àø 67 aø .

#<citrajalpa># puø ujvalamaõyukte vàkyabhede tallakùaõabhedàdikaü tatroktaü yathà preùñhasya suhçdà loke gåóharoùàbhijçmbhitaþ . bhåribhàvamayojalpo yastãvrotkaõñhatànvitaþ . citrajalpo da÷àïgo'yaü prajalpaþ parijalpitam . vijalpo jjalpasaüjalpàvavajalpo'bhijalpitam . àjalpaþ pratijalpa÷ca sujalpa÷ceti kãrtitàþ . eùa bhramaragãtàkhyoda÷ame prakañãkçtaþ . asaüïkhyabhàvavaicitrãcamatkçtisudustaraþ . api ceccitrajalpo'yaü manàk tadapi kathyate . tatra prajalpaþ 1 . asåyerùyàmadayujà yo 'vadhãraõamudrayà . preyasyà kau÷alodgàraþ prajalpaþ sa tu kãrtyate 1 . yathà maghupa! kitavabandho! mà spç÷àïghriü sapatnyàþ kucavilulitamàlàkuïkuma ÷ma÷rubhirnaþ . vahatu maghupatistanmàninãnàü prasàdaü yadusadasi vióambyaü yasya dåtastvamãdçk . 1 . atha parijalapitam 2 . prabhornirdayatà÷àñhyacàpalàdyupasàdanàt . svavicakùaõatàvyaktirbhaïkhyà syàt parijalpitam 2 . yathà . sakçdadharasudhàü svàü mohinãü pàyayitvà sumanasa ika sadyo dustyaje'smàn bhavàdçk . paricarati kathaü tat pàda padmaü nu padmà api vata hçtacetà hyuttama÷lokajalpaiþ 2 . atha vijalpaþ 3 . %<vyaktayà'såyayà gåóhamànamudràntaràlayà . atha dviùi kañàkùoktirvijalpo viduùàü mataþ 3 . yathà kimiha bahu ùaóaïghre! gàyasi tvaü yadånà madhipatimagçhàõàmagrato naþ puràõam . vijayasakhasakhãnàü gãyatàü tatprasaïgaþ kùapitakucarujaste kalpayantãùñamiùñàþ . 3 . athojjalpaþ 4 . hareþ kuhakatàkhyànaü garvagarbhitayerùyayà . sàsåya÷ca tadàkùepo dhãrairujjalpaãrùyate 4 . yathà divi bhuvi ca rasàyàü kàþ striyastadduràpàþ kapañarucirahàsamråvijçmbhasya yàþ syuþ . caraõarajaupàste yasya måtirvayaü kà api ca kçpaõapakùe hyuttama÷loka÷abdaþ . 4 . atha saüjalpaþ 5 . solluõñhayà gahanayà kayàpyàkùepamudrayà . tasyàkçtaj¤atàdyuktiþ saüjalpaþ kathito vudhaiþ 5 . yathà visçja ÷irasi pàdaü vedmyahaü càñukàrairanunayaviduùa ste'bhyetya dautyairmukundàt . svakçta iha visçùñàpatyapatyanyalokà vyasçjadakçtacetàþ kinnu sandheyamasmin 5 . atha avajalpaþ 6 . harau kàñhinyakàmitvaghaurtyàdàsaktyayogyatà . yatra serùyaü bhiyevoktà so'vajalpaþ satàü mataþ 6 . yathà mçgayuriva kapãndraü vivyadhe lubdhadharmà striyamakçtaviråpàü strãjitaþ kàmayànàm . valimapi balimattvà veùñayaddhvàïkùavadyastadala masitasakhyairdustyajastatkathàrthaþ 6 . athàbhijalpitam 7 bhaïgyà tyàgaucitaü tasya khagànàmapi khedanàt . yatra sànu÷ayaü proktaü tadbhavedabhijalpitam . yathà yadanucaritalãlà karõapãyåùavipluñ sakçdadanavidhåtadvandva dharmà vinaùñàþ . sapadi gçhakuñumbaü dãnamutsçjya ghãrà bahava iva vihaïgà bhikùucaryàü caranti . 7 . atha àjalpaþ 8 . jaihmyaü tasyàrtidatva¤ca nirvedàdyatra kãrtitam . bhaïgyànyasukhadatva¤ca sa àjalpa udãritaþ . yathà vayamçtamiva jihmaü vyàhçtaü ÷raddhadhànàþ kulikarutasivàj¤àþ kçùõabadhvo hariõyaþ . dadç÷urasakçdetattannakhaspar÷atãvrasmararujaupamantrin! bhaõyatàmanyavàrtà . 8 . atha pratijalpaþ 9 . dustyajadvandvabhàve'smin pràptirnàrhetyanuddhatam . dåtasaümàganenoktaü yatra sa pratijalpakaþ . priyasakha! punaràgàþ preyasà preùitaþ kiü varaya kimanurundhe mànanãso'si me'ïga . nayasi kathamihàsvin dustyaja dvandvapàr÷vaü satatamurasi saumya! ÷rãbadhåþ sàkamàste . 9 . atha sujalpaþ 10 . yatràrjavàt sagàmbhãryaü sadainyaü saha càpalam . sotkaõñha¤ca hariþ pçùñaþ sa sujalpo nigadyate . yathà--api vata madhupuryàmàryaputro'dhunàste smarati sa pitçgehàn saumya! bandhåü÷ca gopàn . kvacidapi sa kathàü naþ kiïkarãõàü gçõãte bhujamagurusugandhaü mårdhnyadhàsyat kadà nu>% 10 .

#<citrataõóula># naø citrastaõóulo'sya . vióaïke ratnamàlà . tatràrthe strã amaraþ .

#<citratvac># puø citrà tvak yasya . bhårjatvace . ràjaniø .

#<citradaõóaka># puø citrodaõóaþkàõóo yasya kap . (ola) ÷åraõe ratnamàlà .

#<citradãpa># puø pa¤cada÷ãprakaraõàntargate dãpabhede %<yathà citrapañe dçùñamavasthànàü catuùñayam . paramàtmani vij¤eyaü tathàvasthàcatuùñayam . yathà dhauto ghaññita÷ca là¤chito ra¤jitaþ pañaþ . cidantaryàmisutràõi viràóà tmà tatheùyate . svataþ ÷ubhro'tra dhautaþ syàdghaññito'nnavilepanàt . masyàkàrairlà¤chitaþ syàt ra¤jito varõa påraõàt . svata÷cidantaryàmã tu màyàvã såkùmasçùñitaþ . såtràtmà sthålasçùñyeùa viràóityucyate paraþ . brahmàdyàstambaparyantàþ pràõino'tra jaóà api . uttamàdhamabhàvena vartante pañacitravat . citràrpitamanuùyàõàü vastràbhàsàþ pçthak pçthak . citràdhàreõa vastreõa sadç÷à iva kalpitàþ . pçthak pçthak cidàmàsà ÷caitanyàdhyastadehinàm . kalpàntajãvanàtmànobahudhà saüsarantyamã . vastràbhàùà sthitàn varõàn yadvadàdhàra vastragàn . vidantyaj¤àstathà jãvaü saüsàraü cidgataü viduþ>% ityupakrame . %<jagaccitraü khacaitanye pañe citramivàrpitam . màyayà tadupakùyaiva caitanyam pari÷iùyatàm . citradãpamimaü nityaü ye tu saüdadhate budhàþ . pa÷yanto'pi jagaccitraü te muhyanti na pårbavat>% pa¤cada÷ã .

#<citradevã># strã citraü dãvyati diva--ac gauràø ïãù . 1 mahendravàruõyàü ràjaniø . 2 kumàrànucarabhede puø %<tuhara÷ca tuhàra÷ca citradeva÷ca vãryavàn>% bhàø ÷alyaø 46 aø . kumàrànucaroktau

#<citradharman># puø bhàrataprasiddhe nçpabhede %<viråpàkùastu daiteya ÷citrayodhã mahàsuraþ . citradharmeti vikhyàtaþ kùità vàsãt sa pàrthivaþ>% bhàø àø 67 aø .

#<citranetrà># strã citraü netraü yasyàþ . ÷àrikàyàü hàràø .

#<citrapakùa># puüstrã citrau pakùàvasya . tittirikhage jañà dharaþ . striyàü ïãù . %<citrapakùaþ kaphaharaþ vàtaghno grahaõãpraõut>% bhàvapraø tanmàüsaguõà uktàþ .

#<citrapaña># puø karmaø . (chiña) prabhçtau 1 vastre ÷abdàrthaciø . 2 citràdhàrapañe puø citradãpa÷abde udàø %<niþ÷eùaü vçùõisainyaü tu sthitaü citrapañe yathà>% harivaüø 217 aø .

#<citrapattra># puø citraü pattraü pakùo'sya . citrapakùe khagamàtre %<citrapatra÷akuninãóadyotitetyàdi>% kàdaø .

#<citrapatrikà># strã citraü pattraü parõaü yasyàþ kap kàpi ataittvam . 1 citraparõãvçkùe ratnamàlà 2 droõapuùpyàü ràjaniø kababhàve gauràø ïãù . citrapatrã jalapippalyàü strã ràjaniø .

#<citrapathà># strã prabhàsatãrthasthacitrànadyàm tatkathà skaø puø prabhàø yathà %<tatogacchenmahàdevi! nadãü citrapathàü ÷ubhàm . brahma kuõóasamãpasthàü citràdityasya madhyataþ . yadà citrastu saünãto yamadåtaiþ surapriye!! sa÷aroraþ mahàpràj¤o yamàde÷aparàyaõaiþ . evaü j¤àtvà tu tatrasthà bhaginã tasya duþkhità . citrà, nadã tatobhåtvà tathà tasya mahàtmanaþ . praviùñhà sàgare devi! anviùyantãùa bàndhavam . tata÷citrapathànàma tasyà÷cakrurdvijàtayaþ . evaü tatra samutpannà sà nadã varavarõini! . tasyàü snàtvà naroyastu citràdityaü prapa÷yati . sa yàti paramaü sthànaü yatra devo divàkaraþ . asmin kaliyuge devi! antardhànaü gatà nadã . pràvçñkàle'tha dç÷yeta durlabhaü tatra dar÷anam . snàrna dànaü vi÷eùeõa sarvapàtakanà÷anam . bhaktovàpyatha và'bhakto ràtrau và yadi và divà . parvakàle'thavà' kàle pavitrohyatha và'÷uciþ . yadaiva dç÷yate tatra nadã citrapathà priye! . pramàõaü dar÷anaü tasyà na kàlastatra kàraõam . dçùñvà nadãü mahàdevi! pitaraþ svargasaüsthitàþ . gàyanti tatra và¤chanti nçtyanti ca hasanti ca . asmàkaü vaü÷ajaþ ka÷cit ÷ràddhamatra kariùyati . yàvat kalpaü tathàsmàkaü prãtimutpàdayiùyati . evaü j¤àtvà narastatra snànaü ÷ràddha¤ca kàrayet . sarvapàpavinà÷àrthaü pitéõàü prãtaye tathà . ityetat kathitaü devi! yathà citrapathà nadã . prabhàsakùetramàsàdya saüsthità pàpanà÷inã>% .

#<citrapadà># strã citraü padaü svàdhiùñhànasthànaü yasyàþ . 1 godhàlatàyàü ÷abdamàø aùñàkùarapàdake 2 chandobhede ca . tallakùaõaü %<citrapadà yadi bhau gau>% chandomaø . à÷caryaü padaü ÷abdabhedo'tra . 3 citrapadayukte vàkyàdau triø . %<valgu citrapadaü ÷lakùõaü yàj¤asenã tathà vacaþ>% bhàø vaø 31 aø . %<sapta yadà bhagaõàþ parato gururantagato laghukojitade÷a! citrapadeti tadà yudhi vikramato dhçtavairidharàdhipake÷a! . sà kathitàdhikamaïgala! piïgalanàgavareõa dayàbhinive÷a! gauóakulojjvala! dhàraya cetasi he ya÷avanta! nare÷a!>% vçttaratrokte 3 chandobhede ca

#<citraparõã># strã citràõi parõànyasyàþ! (càkaliyà) khyàte pç÷niparõyàm amaraþ . 2 jalapipalyàü 3 droõapuùpyàü ca ràjaniø . 4 ma¤jiùñhàyàü ratnamàlà . svàrthe ka . citraparõikà citraparõãbhede ratnamàlà .

#<citrapàdà># strã citrau pàdau yasyàþ . ÷àrikàyàü hàràø .

#<citrapicchaka># puüstrã citraü picchamasya . mayåre ràjaniø striyàü ïãù .

#<citrapuïkha># puø citraþ puïkho'sya . ÷arabhede ràjaniø .

#<citrapuùpã># strã citràõi puùpàõyasyàþ ïãp . ambaùñhàlatàyàm ràjaniø .

#<citrapçùñha># puüstrãø citraü pçùñhamasya . kalaviïkapakùiõi . hàràvalã striyàü ïãù .

#<citraphala># puø citraü phalaü phalakamivàkaro'styasya ac . (citala) natsye ràjaniø . sthàrthe ka . citraphalaka tatràrthe .

#<citraphalà># strã citraü phalaü yasyàþ ajàø ñàp . 1 cirbhaùñyàü 2 mçgervàrau 3 liïginyàü 4 mahendravàruõyàm 5 vàrtàkyàü 6 kaõñhakàryà¤ca ràjaniø . etàsàü citraphalatràttathàtvam .

#<citrabarha># puüstrã citrà varhà yasya . 1 mayåre striyàü jàtitvàt ïãp . %<kàkenemàü÷citrabarhàn ÷àrdålàn kroùñukena ca . krãõãùva pàõóavàn ràjan! mà majjãþ ÷okamàgare>% bhàø saø 60 aø . 2 garuóàtmajabhede . %<sumukha÷citraketu÷ca citravarhastathà'nalaþ>% bhàø uø 100 aø . garuóàtmajoktau .

#<citrabàhu># puø dhçtaràùñraputrabhede . citrabàhu÷citravarmà àø 67 aø . tatputtroktau .

#<citrabhànu># puø citràbhànavo yasya . 1 agnau 2 sårye, 3 citrakavçkùe, 4 arkavçkùe ca mediniþ . 5 bhairave ÷abdaratnàø . tatràgnau %<pucchaiþ ÷irobhi÷ca bhç÷aü citrabhànuü prapedire>% bhàø àø 52 aø sarpasatre . %<kintvime mànavàþ sarve dahyante citrabhànunà>% bhàø ÷àø 226 aø . 6 a÷vinãkumàrayoþ dviø vaø . tayo÷citrabhànusåryajàtatvàt tathàtvam %<prapårvagàpårvajau citrabhànå>% bhàø àø 60 aø a÷vinoþstutau . prabhavàdiùaùñivarùesu 7 ùoóa÷e varùe %<caõakà mudgamàùà÷ca anyacca dvidalaü priye! . mahàrghaü jàyate sarvaü citrabhànau varànane!>% . %<÷reùñhaü caturthasya (hautà÷asya) yugasya pårvaü yaccitrabhànuü kathayanti varùam>% vçø saø 8 aø .

#<citrabheùajà># strã citramà÷caryaü bhepajaü yasyàþ 5 vaø . kàkoóumbarikàyàm ràjaniø .

#<citramaõóala># puüstrãø citraü maõóalamasya . maõóalini sarpabhede su÷rutaþ ahi÷abde 581 pçø dç÷yam .

#<citramçga># puø citravarõomçgaþ . pçùate mçgabhede ÷abdàrthacintàø . %<ùaõbhàsàü÷chàgamàüsena pàrùatena ca sapta vai>% manuvyàø %<pçùata÷citramçgaþ>% kullåø .

#<citramekhala># puüstrã citrà mekhalàsya . mayåre trikàø .

#<citrayodhin># triø citraü yudhyati yudha--õini . 1 à÷carya yuddhakàrake striyàü ïãp . %<yadà droõovividhànastramàrgàn nidar÷ayan samare citrayodhã>% bhàø àø 1 aø . %<virupàkùa÷ca daiteya÷citrayodhã mahàsuraþ>% bhàø àø 67 aø . 2 arjune tannàmanàmake 3 arjunavçkùe puø ràjaniø .

#<citraratha># puø citroratho'sya . 1 sårye 2 gandharvabhede ca mediø . sa ca gandharvaþ ka÷yapàt muninàmnyàü dakùakagyàyàü babhåva yathàha bhomograsenau cetyupakrame %<bhãma÷citraratha÷caiva vikhyàtaþ sarvavidva÷ã>% ityupakrame %<ityete devagandharvà maunayàþ parikãrtitàþ>% bhàø àø 65 aø . ityuktam sa ca aïgàraparõanàmà arjunena ca tasya dagdharathatvàt dagdharathanàmà babhåva yathàha bhàø àø 170 aø . gandharva uvàca, %<jito'haü pårvakaü nàma su¤càmyaïgàraparõatàm . na ca ÷làdhye balenàïga nàmnàdya janasaüsadi . sàdhvimaü labdhavàüllàbhoyo'haü divyàstradhàriõam . gàndharvyà màyayecchàmi saüyojayitunarjuna! . astràgninà vicitro'yaü dagdhome ratha uttamaþ . so'haü citraratho bhåtvà nàmnà dagdharatho'bhavam>% . %<gandharvàõàü citrarathaþ>% gãtà . %<sàgaràõàü nadãnà¤ca meghànàü varùitasya ca . gandharvàõàmadhipatiü cakre citrarathaü vibhuþ>% harivaø 4 aø . tasya gandharvàdhipatya muktam . 2 nadãbhede strã 3 uùadgoþ putre puø caitrarathi÷abde dç÷yam . citrarathamadhikçtya kçto granthaþ aõ . caitraratha bhàratasyàdiparvàntargate'vàntaraparvaõi . tacca parva àdiparvaõi 165 avadhi 183 adhyàyaparyantam .

#<citrara÷mi># triø citràra÷mayo'sya . 1 nànàvarõara÷miyukte 2 marudgaõabhede puü harivaø 204 aø %<agni÷cakùurhavirjyotiþ sàvitraü mitramevaca . amaraü ÷ara vçùñi¤ca saïkùaya¤ca mahàbhujam . viraja¤caiva ÷ukra¤ca vi÷vàvasuvibhàvaså . a÷manta¤citrara÷mi¤ca tathà niùkuùitaü nçpam . nahuùa¤càhuti¤caiva càritraü brahmapannagam . vçhata¤ca vçhadråpaü tathaiva paratàpanam . marutvatã tathà yaj¤e etaü vai marutàü gaõam>% .

#<citrarepha># puø ÷àkadvãpàdhipasya praiyavratasya medhàtitheþ 1 putrabhede tannàmake tatratye 2 varùabhede ca . ÷àkadvãpopakrame %<tasyàpi praiyavrata evàdhipatiþ nàmnà medhàtithiþ . so'pi vibhajya sapta varùàõi putranàmàïkiteùu svàtmajàn purojavamanojava pavamàna dhumrànãka citrarepha bahuråpa vi÷vàghàra saüj¤àn nidhàpyàdhipatãn svayaü bhagavatyanantaàve÷itamatistapovanaü pravive÷a>% bhàgaø 5 . 12 . 19 .

#<citrala># puø citramà÷caryaü làti là--ka . 1 karvåravarõe 2 tadvati triø ÷abdaratnàø . 3 gorakùãvçkùe strã ràjaniø .

#<citralatà># strãø nityakarmaø . ma¤jiùñhàyàü ràjaniø .

#<citralekhanã># strã citraü likhyate'nayà likha lyuñ karaõe ïãp . (tulã) kåcyàm . ujjvaladaø .

#<citralekhà># strã citraü lekhayati likha--aõ upaø saø . 1 vàõàsuramantriõaþ kumbhàõóasya kanyàyàm 2 apsarobhede ca . tasyà÷ca citralekhanadakùatà harivaø 176 aø varõità yathà %<åùàyàvacanaü ÷rutvà ràmà vàkyamidaü punaþ . uvàca rudatã¤caiva kumbhàõóatanayà sakhã . ku÷alà te vi÷àlàkùi! sarvathà sandhivigrahe . apsarà citralekhà vai kùipraü vij¤àpvatàü sakhi! . asyàþ sarvama÷eùaü vai trai lokyaü viditaü sadà . evamuktà tadaivoùà harùeõàgatavismayà . tàmaprasamànàyya citralekhàü sakhãü priyàm . kçtà¤jalipuñà dãnà åùà vacanamavravãt . paramaü ÷çõu me vàkyaü yattvàü vakùyàmi bhàvini! . bhartàraü yadi me'dya tvaü nànayiùyasi matpriyam . kàntaü padmapalà÷àkùaü mattamàtaïgavikramam . tyakùyàmyahaü priyàn pràõàüstataþ kamalalocane! . citralekhà'bravãdvàkyamåùàü harùavatã ÷anaiþ . naiùo'rthaþ ÷akyate'smàbhirvettuü bhàvini! suvrate! . na kulena na varõena na ÷ãlena na råpataþ . na de÷ata÷ca vij¤àtaþ sahi coro mayà sakhi! . kintu ÷akyaü yathà kartuü buddhipårvaü mayà sakhi! . pràptu¤ca ÷çõu me vàkyaü yathàkàmamavàpsyasi . devadànavayakùàõàü gandharvoragarakùasàm . ye vi÷iùñàþ prabhàveõa råpeõàbhijanena ca . yathàpradhànataþ sarvànàlikhiùyàmyahaü sakhi! . manuùpaloke ye càpi pravarà lokavi÷rutàþ . saptaràtreõa te bhãru . dar÷ayiùyàmi tànaham . tato vij¤àya paññasthaü bhartàraü pratilapsyase . sà citralekhayà proktà åùà hitacikãrùayà . kriyatàmevamityàha citralekhàü sakhãü priyàm . tataþ ku÷alahastatvàdyathàlekhyaü samantataþ . ityuktvà saptaràtreõa kçtvà lekhyagatàüstu tàn . citrapaññagatàn mukhyànànayàmàsa ÷obhanà . tataþ prastãrya paññaü sà citralekhà svayaükçtam . åùàyai dar÷ayàmàsa sakhãnà¤ca vi÷eùataþ>% . %<tatastudevyà råpeõa citralekhà varàpsaràþ>% tatràdhyàyàdau . bhàgaø 10 . 62 aø . kumbhàõóakanyayà citralekhayaiva tathà citraü likhitamityuktaü yathà %<vàõasya mantrã kumbhàõóa÷citralekhà ca tatsutà . sakhyapçcchat sakhãmåùàü kautåhalasamanvità>% ityupakrame . %<citralekhovàca vyasanaü te'pakarùàmi trilokyàü yadi bhàvyate . tamàneùye naraü yaste manohartà tamàdi÷a . ityuktvà devagandharvasiddhacàraõapannagàn . daityavidyàdharàn yakùàn ÷åramànakadundubhim . vyalisyat ràmakçùõau ca pradyumnaü vãkùya lajjità . aniruddhaü vilikhitaü vãkùyaiùà'vàïmukhãhriyà . so'sàvasàviti pràha smayamànà mahãpate! . citralekhà tamàj¤àya ÷auryaü kçùõasya yoginã . yayau vihàyasà ràjan! dvàrakàü kçùõapàlitàm>% %<mandàkràntà naparalaghuyutà citralekhà>% chandomaø ukte 3 aùñàda÷àkùarapàdake %<sadrà÷vairmananatatamakaiþ kãrtità citralekheyam>% vçø raø ñãø ukte ca 4 chandobhede . %<sasajà majagà gu diksvarairbhavati citralekhà>% vçø raø ñãø ukte 5 chandobhede . 6 vrajàïganàmede . %<÷aïke'muùmin jagati mçgadç÷àü sàraråpaü yadàsodàkçùyedaü vrajayuvatisamà vedhasà sà vyadhàyi . naitàdçk cet kathamudadhisutàmantareõàcyutasya prãtaü tasyàü nayanayugamabhåt citralekhàdbhutàyàm>% ujjvalamaõiþ karmaø . 7 citràyàü rekhàyàm strã ralayaurekyàt 6 taø . 7 citrasya lekhane puø . åùà'niruddhasamàgamamiva, citralekhàdar÷itavicitrasakalabhuvanàkàram . (ràjakulam) kàdaø .

#<citralocanà># strã citraü locanamasyàþ . ÷àrikàkhage jañàdharaþ .

#<citravadàla># puø citravad à samantàt alati à + alaac . pàñhãnamatasye (voyàila) jañàgharaþ .

#<citravarman># puø 1 dhçtaràùñaputrabhede %<citrabàhu÷citravarmà>% màø àø 67 aø . citraü varmàsya . 2 citrakavacayukte triø .

#<citravallika># puø vallãva kàyati kai--ka pçùoø hrasvaþ karmaø . pàñhãnamatsye hemaca0

#<citravallã># strãø nityakarmaø . 1 mçgervàrau 3 mahendravàruõyà¤ca ràjaniø karmaø . 3 citràyàü latàyàm .

#<citravahà># strã citraü vahati vaha--ac . bhàrataprasiddhe nadãbhede %<karãùiõãü citrabahàü citrasenà¤ca nimnagàm>% bhàø bhãø 9 aø . nànànadyuktau %<çùikålyà tathà medhyà nadã citravahà tathà>% bhàø ànu0165 aø tãrthoktau .

#<citravàõa># puø 1 dhçtaràùñraputrabhede %<citravàõa÷citravarmà suvarmà durvimocanaþ>% bhàø àø 110 aø . 2 citra÷arayukte ti0

#<citravàhana># puø maõipåre÷vare nàgabhede . %<maõipåre÷varaü ràjan! dharmaj¤aü citravàhanam>% bhàø àø 215 aø .

#<citravãrya># puø citramà÷caryaü vãryamasya . raktairaõóe . ràjaniø .

#<citravegika># puø citravego'styasya ñhan . nàgabhede %<varàhako vãraõakaþ sucitra÷citravegikaþ>% bhàø àø 57 aø . nàgoktau .

#<citra÷àlà># strã citralekhananirmàõàrthà ÷àlà . citralekhananirmàõàrthàyàm ÷àlàyàm, jàlinyàm hemaø .

#<citra÷ikhaõóija># puø citra÷ikhaõóino'ïgiraso jàyate jana--óa . vçhaspatau amaraþ . citra÷ikhaõóiprasåtàdayo'pyatra .

#<citra÷ikhaõóin># puø citraþ ÷ikhaõóaþ astyasya ini . %<marãciraïgirà atriþ pulastyaþ pulahaþ kratuþ . vamiùñha÷ceti saptaite j¤eyà÷citra÷ikhaõóinaþ>% ityukteùu saptasu muniùu amaraþ . %<ye hi te çùayaþkhyàtàþ sapra citra÷ikhaõóinaþ . tai÷caikamatibhirbhåtvà yatproktaü ÷àstramuttamam>% . %<marãciratryaïgirasau pulastyaþ pulahaþ kratuþ . va÷iùñha÷ca mahàtejàste hi citra÷ikhaõóinaþ . sapta prakçtayo hyetàstathà svàyambhavo'ùñamaþ . etàbhirdhàryate lokàstàbhyaþ ÷àstraü viniþsçtam>% bhàø ÷àø 337 aø .

#<citra÷iras># puø citraü ÷iro'sya . 1 gandharvabhede %<mahà÷ruti ÷citra÷irà årõàyuranaghastathà>% harivaüø 261 aø gandharvabhedoktau . 2 måtrapurãùaviùe satvabhede su÷ruø %<citra÷iraþ saràvakurdi÷atadàrukàrimedaka÷àrikàmukhàmukhasanda÷a vi÷ardhità måtrapårãùaviùàþ>% mu÷rutaþ .

#<citra÷ãrùaka># puø citraü ÷ãrùamasya kap . kãñabhede su÷rutaþ . kãña÷abde 2058 pçø dç÷yam .

#<citrasarpa># puø nityakarmaø . màludhànasarpe ÷abdaraø .

#<citrasena># puø dhçtaràùñraputrabhede %<teùàü dhçtaràùñrasya putràõàü catthàraþ praghànà babhåvuþ . duryodhano duþ÷àsanovikarõa÷citrasena÷ceti>% bhàø àø 95 aø . 2 gandharvabhede . citrasena÷ca ÷ãtoùõastathà citraratho'pi ca . ete cànye ca gandharvà dhane÷varamupàsate bhàø saø 10 aø . tatastaü khecaràþ sarve citrasene nyavedayat . gandharvaràjastàn sarvànavravãt kauravàn prati bhàø vaø 240 aø . arjunena tatparàjayakathà tatraiva dç÷yam . %<kruddhogandharvaràjànaü citrasenamarindamam . vijigye tarasà saükhye senàü pràpya sudurjayàm>% bhàø viø 49 aø . citraguptàditritayàntargate martyalokavivecake vrahmapàdajakùatriyabhede kàyastha÷abde 1933 pçø dç÷yam . 5 nadãbhede strã citravahà÷abde dç÷yam .

#<citrahasta># puø citra à÷caryohastaþ hastakriyà yatra . malla yuddhàïgahastakriyàbhede %<citrahastàdika kçtvà kakùàbandha ca cakratuþ>% màø saø 22 ÷raø . bhãmajaràsandhayormala yuddhavarõane .

#<citrà># strã citra--ac . 1 måùikaparõyàü 2 goóumbàyàü 3 subhadràyàü 4 dantikàyàü 5 màyàyàü 6 sarpabhede 7 nadãbhede ca mediø . 8 citraguptasya bhaginyàü sà ca nadã bhåtvà citra pathà nadã jàtà saiva citrà nadã . citrapathà÷abde dç÷yam 9 apsarobhede hemacaø . 10 vrajàïganàbhede ujjvalamaõiþ . %<paramapreùñhamadhye tu lalità savi÷àkhikà . sacitrà campakalatà tuïgavimbendulekhikà . raïgadevã sudevã . cetyaùñau sarvaguõàþ ÷riyà>% %<citrànàma yacchando'smin syustrayomàstato yau>% vçø ñãø ukte pa¤cada÷àkùarapàdake varõavçttabhede . rà÷icakrasthe 12 nakùatrabhede . sà ta rà÷icakrasya 173 . 20 avadhi 186 . 40 paryantaü 13 . 20 aü÷àdyàtmikà tatsvaråpàdikam a÷leùà÷abde 497 pçø uktam . %<himanirmuktayoryoge citràcandramasoriva>% raghuþ . citrànàmake candrakalatre 13 dakùakanyàbhede ca . 14 mçgervàrau 15 ÷vetadårvàyàü 16 ma¤jiùñhàyàü ràjaniø . citràyàü jàtà aõ %<citràrohiõã kçtrikàrohiõãbhyaþ striyàmupasaükhyànam>% vàrtiø jàtàrthàõo luk . 17 citràjàtàyàü striyàü strãbhinne tu na luk caitraþ ityeva .

#<citràkùa># triø citramakùi yasya ùac samàø . citranetrayukte striyàü ùittvàt ïãù . sà ca 2 ÷àrikàkhage trikàø 3 dhçtaràùñraputrabhede puø %<citropacitrau citràkùa÷càrucitràïgada÷ca ha>% bhàø àø 67 aø .

#<citràkùupa># puø nityakaø pçùoø droõapuùpyàm ÷abdàrtha ciø .

#<citràïga># puø 1 dhçtaràùñraputrabhede . %<ayobàhurmahàvàhu÷citràïga ÷citrakuõóalaþ>% bhàø 117 aø tatputroktau . 2 citràïgayuktamàtre triø . 3 raktacitrake 4 sarpabhede 5 citrake (cite) ràjaniø . citramaïgaü yasmàt . 6 haritàle 7 ma¤jiùñhàyàü 8 hiïgule ca naø ràjaniø .

#<citràïgada># puø ÷àntanoþ satyavatyàü jàte putrabhede . %<bhãùmaþ khalu pituþ priyacikãrùayà satyavatãü màtaramudavàhayat yàmàhurgandhakàlãmiti tasyàü pårbaü kànãno garbhaþ parà÷aràd dvaipàyano'bhavat . tasyàmeva ÷àntanoranyau dvau putrau babhåvatuþ . vicitravãrya÷citràïgada÷ca tayo rapràptayauvana eva citràïgado gandharveõa hataþ vicitravãryastu ràjàsãt>% bhàø àø 95 aø . brahmapàdajacitraguptàditritayàntargate adholokavicàrake 2 kùatrabhede ca . kàyasthabhedaü citràïgadamupakramya %<kalerda÷a sahasràõi nàgaloke÷varobhava . tatastrilokanàtha stvamindratulyobhaviùyasi>% iti prati taü bràhmaõa÷àpamuktvà . %<tata ànandamanasà gata÷citràïgadastalam>% ityuktam àcàra nirõayatantre . 4 gandharvabhede . harivaüø 108 aø dç÷yam . 5 apsarobheda strã . %<alambåùà ghçtàcã ca citrà citràïgadà ruciþ>% bhàø ànuø 190 . maõipåre÷varacitravàhanasya kanyàyàm 3 arjunakalatrabhede ca strã %<abhigamya mahàbàhurabhyagacchanmahãpatim . maõipåre÷varaü ràjan! dharmaj¤aü citravàhanam . tasya citràïgadà nàma duhità càrudar÷anà . tàü dadar÷a pure tasmin vicarantãü yadçcchayà . dçùñvà ca tàü varàrohàü cakame caitravàhinãm>% bhàø àø 125 aø %<citràïgadà varàrohànaparàdhyati ki¤cana>% bhàø à÷vaø 81 a0

#<citràïgada># så strã citràïgadaü såte så--kvip 6 taø . satyavatyàü ÷àntanunçpakalatrabhede ràjaniø .

#<citràñãra># puø citràü nakùatramañati citraü và añati añavàø ãrac . 1 candre 2 ghaõñàkarõe ÷ivànucarabhede 3 balichàgaraktàïkitabhàle ca mediø .

#<citràditya># puø citrasya citraguptasya àdityaþ tatpåjitatvàt . prabhàsatãrthasthe citraguptasthàpite àdityamårtibhede citrapathà÷abde dç÷yam .

#<citrànna># naø nityakarmaø . citraudane %<dadhyodanaü havi÷cårõaü màüsaü citrànnameva ca>% yàj¤aø tallakùaõantu %<ajàkùãreõa saüsvinnà yavà÷ca tilataõóulàþ . ajàkarõasya raktena raktà÷citrànnasaüj¤itàþ>% dãpikoktam .

#<citràpåpa># puø nityakarmaø . piùñakabhede trikàø .

#<citràmaghà># strã åùasi nighaõñuþ .

#<citràyasa># naø karmaø acsamàø . tãkùõalauhe (ispàta) . ràjaniø .

#<citràyudha># triø citràõyàyudhànyasya . 1 à÷caryàyudhayukte 2 dhçtaràùñraputrabhede puø %<citràyudho niùaïgã ca pà÷ã vçndàrakastathà>% bhàø àø 117 àø . %<kàryai÷citràntarà÷citrà ÷citràyudhamudàvahan>% bhàø droø 23 aø . karmaø . à÷caryàyudhe naø citràyudhasurakùitam bhàø saø 16 aø .

#<citràrambha># puø àrabhyate à + rabha karmaõi gha¤ 7 taø . citralikhitaputtalikàdau .

#<citràrpitàrambha># triø cite'rpita àrambho'sya . citralikhite %<tacchàsanàt kànanameva sarvaü citràrpitàrambhamivàvataüsthe>% kumàø .

#<citràvasu># puø citràõi vividhàni candràrkarkùàõi vasanti yasyàü vasa u--pçø dãrghaþ . ràtrau %<ràtrirvai citràvasuþ sà citràõi saügçhya vasatãti>% ÷ataø vràø 2 . 3 . 4 . 12 . %<citràõi grahanakùatràdãni>% bhàø . %<citràvaso . svasti te pàramasãya>% yajuø 3 . 18 .

#<citrika># puø caitrika + pçùoø . caitramàse ÷abdaratnàø citrà svàrthe ka . citrà÷abde strã .

#<citrin># triø citra--õini citra + astyarthe ini và . 1 à÷caryakàrake 2 citrayukte ca . striyàü ïãp . %<bhrami÷cidghàsi tåtujirà citriõãùvà>% çø 4 . 32 . 2 . %<citriõãùu citrakarmayuktàsu>% bhàø . 3 nàyikàbhede strã ratima¤jarã . %<bhavati ratirasaj¤à nàtidãrghà na kharvà tilakusuma sunàsà snigdhadehotpalàkùã . kañhinaghanakucàóhyà sundarã sà su÷ãlà sakalaguõavicitrà citriõã citravaktrà . padminã citriõã caiva ÷aïkhhinã hastinã tathà . ÷a÷o mçgo vçùo'÷va÷ca strãpuüsorjàtilakùaõam . ÷a÷ake padminã tuùñà citriõã ramate mçgam . vçùabhe ÷aïkhinã tuùñà hastinã ramate hayam . padminã padmagandhà ca mãnagandhà ca citriõã . ÷aïkhinã kùàragandhà ca mandagandhà ca hastinã>% .

#<citre÷a># puø 6 taø . 1 candre ÷abdacaø . 2 citre÷vara÷ivaliïge na0

#<citre÷vara># naø prabhàsakùetrasthe citraguptasthàpite ÷ivaliïgabhede yathà %<tato gacchenmahàdevi! citre÷varamanuttamam . ghanuùàü saptake tasya sthitamàgneyadakùiõe . liïgaü mahàprabhàvaü hi sarvapàtakanà÷anam . tatra citre÷varaü påjya narakàt na mavedbhayam . yattadasthigataü pàpaü citromàrjayati priye! tasmàt sarvaprayatnena citre÷aü påjayet sadà . tasmàt pàpa yutovàpi narakaü naiva pa÷yati>% .

#<citrokti># strã citrà à÷caryakarã uktiþ . àkà÷abàõyàü trikàø . 2 citrakathane ca .

#<citropalà># strã 6 taø . citra upaloyasyàm . 1 nadãbhede . %<citrãpalàü citrapathàü ma¤julàm ma¤juvàhinãm>% bhàø strãpaø 9 aø . nadãkathane . iyaü citrotpaleti puruùottamatattve uktà . %<nadã tatra mahàpuõyà viùõupàdavinirgatà . citrotpaleti vikhyàtà sarvapàpaharà ÷ubhà>% %<citrotpalà mahànadã>% raghunandanaþ .

#<citraudana># puø nityakarmaø . ketuvaliråpe citrànne citrànna÷abde lakùaõamuktam . %<citrodana¤ca ketubhyaþ sarvamakùyaiþ samarcayet>% saüskàø taø .

#<citrya># triø citra--karmaõi yat . påjye %<såyya mà ghatthodivi citryaü ratham>% ç05 . 63 . 7 . %<citryaü påjyam>% bhàø .

#<cid># avyaø . cit + pçùoø . 1 asàkalye cicchabdàrthe . tasya asàkalyàrthatve'pi %<atha nipàtà uccàvacceùvartheùu nipatantyupamàrthe'pi>% niruktokteþ avyayànà manekàrmatvàt và 2 upamàyàm . %<daghi cidityupamàrthe>% niruø . 3 nindàyàm %<kunmàùàü÷cidàharediti kutsite>% niruø . %<canacidivagotràditadvitàmreóiteùu gateþ>% pàø ùañmu pareùu tiïantaü nànudàttam . devaþ pacati cit siø kauø %<kiüvçttaü ca ciduttaram>% pàø . %<avidyamànapårvaü ciduttaraü yat kiüvçttaü tadyuktaü tiïantaü nànudàttam>% . %<vibhaktyantaü óataraóatamàntakimoråpaü kiü vçttam>% siø kauø .

#<cidàkà÷a># puø naø . cid àkà÷amiva nirlepatvàt sarvàdhàratvàcca . àkà÷avannirlepe ÷uddhe brahmaõi .

#<cidàtman># puø cit caitanyamàtmà svaråpamasya . caitanyasvaråpe paràtmani pratyagàtmani parapuruùe . %<etadråpaü bhagavatohyaråpasya cidàtmanaþ>% bhàgaø 1 . 3 . 35 . ÷lokaþ

#<cidàbhàsa># puø cita àbhàsaþ prativimbaþ . buddhàvàtma prativimbe jãve buddhivçtticidàbhàsàviti vedàntakàø . citradopa÷abde dç÷yam .

#<cidråpa># puø cideva råpamasya . 1 àtmani, 2 sphårtimati ca . 3 hçdayàlau hemacaø .

#<cintana># naø citi--bhàve lyuñ . anudhyàne %<paradravyeùvabhidhyànaü manasà'niùñacintanam>% manuþ . yuc . cintanàpyatra strã .

#<cintà># strã citi--bhàve a . 1 anudhyàne sàø daø ukte 2 vyabhicàriguõabhede ca tatra %<sadhçticapalatàglànicintà vitarkàþ>% vyabhicàriõo vibhajya %<dhyànaü cintà hitànàpteþ ÷ånyatà÷vàsatàpakçt>% sàø daø lakùi tam . %<cintà jvaro manuùyàõàü vastràõàmàtapo jvaraþ>% càõakyam . %<cintàmaparimeyà¤ca pralayàntàmupà÷ritàþ>% gãtà . %<dharmakriyàtmacintà ca sàtvika guõalakùaõam>% manuþ . 3 dar÷anasaübhogabhàvanàbhede rasama¤jaø .

#<cintàmaõi># puø cintàyàü sarvakàmadomaõiþ ÷àø taø . cintitàrthaprade maõibhede . %<cintàmaõãnudàràü÷ca cintite sarvakàmadàn>% harivaüø 152 aø . %<sàmarthyasampàditavà¤chitàrthacintàmaõiþ syànna kathaü hanåmàn>% bhaññiþ . 2 sarvakàmade parame÷vare ca %<àyuràrogyamartha¤ca bhogàü÷caivànuùaïgikàn . dadàti dhyàyatàü nityam sarvakàmapradohariþ>% ityuktestasya tathàtvam . 3 mantravi÷eùe %<sahajasthànago bhaumo bhàgyastha÷ca vçhaspatiþ! cintàmaõisamàkhyo'yaü yàtuþ saükalpapårakaþ>% jyoø ukte 4 yàtràyogabhede 5 buddhavede trikàø . 6 spar÷amaõau %<yathà cintàmaõiü spçùñvà lauhaü kà¤canatàü vrajet>% . padmottaø khaø kapilagçhapràdurbhåte tadãyacintàmaõihàrakagaõadaityanà÷ake 7 gaõe÷abhede tatkathà %<gaõaü hatvà mahàvãryaü cintàmaõistvayà''hçtaþ cintàmaõiriti khyàtaü tava nàma bhaviùyati . amu¤cintàmaõiü nàtha! tvameva svãkuru prabho>%! . %<muninà kapilenàsau pràrthito'bhijità'pi ca . maõi¤cintàmaõindhçtvà ÷u÷ubhe sa vinàyakaþ . cintàmaõiriti khyàtintato'pi parabhàü dadhau . kapilasya gçhe jàtaþ kapilàkhyàmato yayau>% skaø puø gaõapatikalpe

#<cintàmaõivinàyaka># puø kà÷ãsthe gaõapatimårtibhede %<caturthàvaraõe kà÷yàü bhaktavighnavinàyakàþ . draùñavyà hçùñacetobhiþ spaùñamaùñau binàyakàþ>% ityupakrame %<herambà dvahnidigubhàge cintàmaõivinàyakaþ . bhaktacintàmaõiþ sàkùàt cintitàrthasamarpakaþ>% kà÷ã 50 aø .

#<cintàve÷man># naø 6 taø . yantraõàgçhe .

#<cinti># puø citi--in . de÷abhede tasya suràùñreõa saha dvandve kàrtakaujapàø pårvapadaprakçtisvaraþ cintisaràùñràþ .

#<cintióã># strã tintióã + pçùoø . tintióãvçkùe dviråkoø .

#<cintita># triø citi--karmaõi kta . cintàkarmaõi %<sakhyà sukhaü samupayàsyasi cintitàni>% kiràø . kartari kta . 2 cintàyukte 3 tannàmikàyàü striyàü strã . bhàve kta . 4 cintàyàm naø .

#<cintiti># strãø citi--ktin bàø iñõilopa÷ca . cintàyàm ÷abdaratnàø .

#<cintiyà># strãø cintà + svàrthe bàø gha . cintàyàü trikàø .

#<cintya># triø citi--karmaõi yat . cintanãye %<keùu keùu ca bhàveùu cintyo'si bhagavan! mayà>% gãtà . %<ayaü hi sarvadharmàõàü dharma÷cintyatamomataþ>% bhàø ànuø 44 aø .

#<cintyadyota># puø cintyaþsan dyotate dyuta--ac . devabhede . %<gaõà devàgàmåùmapàþ somapà÷ca lokàþ suyàmàstuùità brahmakàyàþ . àbhàsurà gandhapà dçùñiùà÷ca vàcà viruddhà÷ca manoviruddhàþ . ÷uddhà÷ca nirmàõaratà÷ca devàþ spar÷à÷anà dar÷apà àjyapà÷ca . cintyadyotà ye ca deveùu mukhyàye càpyanyàdevatà÷càjamãóha! . suparõagandharvapi÷àcadànavà yakùàstathà càraõapannagà÷ca>% bhàø anuø 18 aø .

#<cipiña># puø ci--piñac kicca . (cióà) khyàte pçthuke hemacaø . tatkaraõaprakàràdi bhàvapraø uktaü yathà %<÷àlayaþ satuùà àrdrà bhçùñà asphuñitàstataþ . kuññità÷cipiñàþ proktàste smçtàþ pçthukà api . ÷àlayo yavanàlàdyà÷cipiñà puùñivardhanàþ>% . asya bhakùyàbhakùyatvaü yathà %<dviþ svinnamannaü pçthukaü ÷uddhaü de÷avi÷eùake . nàtyanta÷astaü vipràõàü bhojane ca nivedane . abhakùya tat yatãnà¤ca vidhavàbrahmacàriõàm>% brahmavaiø puø . %<nàsikàyà nate inac piñac cikaci ca>% pàø vàrtiø piñac prakçte÷ciþ . 2 natanàsikàyàü (khàüdà) 3 taddati triø (cepañà) 4 khyàte padàrthe %<karatalapãóanacipiñãkçta÷ravaõapuñena>% kàdaø . %<unnato màüsalo'ïguùñho vartu lo'tulabhogadaþ . vakrohrasva÷ca cipiñaþ sukhasaubhàgyabha¤jakaþ . cipiñãbhirbhaveddàsã>% iti kà÷ãø khaø 37 . prànte aïgulyànipãóanena 5 netrasyàkulatàyàm . %<asti dvicandramatirasti janasya tatra bhràntau dçgantacipiñãkaraõàdiràdiþ>% naiùaø . %<dçgantacipiñãkaraõaü netràntàkulãkaraõam>% maliø . aïgulyà hi netrapràntanipãóane ekapadàrthasya dvidhà bhànaü lokaprasiddham . 6 guõóà÷inãtçõe strã ràjaniø . pçùoø cipaño'pi pçthuke hemacaø . svàrthe ka . cipiñaka pçthuke amaraþ .

#<cipiñanàsika># puø cipiñà nàsikà yatra . 1 de÷abhede sa ca de÷aþ %<uttarataþ kailàsaþ>% ityupakrame %<ke÷adharacipiña nàsikadàserakavàñadhànàþ>% vçø saø 140 aø kårmavibhàge uttarasyàmuktaþ . so'bhijano'sya aõaþ tadràjàõo và bahutve luk . 2 tadde÷avàsiùu 3 tannçpeùu ca baø vaø .

#<cipuña># puø cipiña + pçùoø . pçthuke rudraþ .

#<cippa># puø %<nakhamàüsamadhiùñhàya vàtaü pittaü ca dehinàma . karoti dàhapàkau ca taü vyàdhiü cippamàdi÷et>% bhàvaø ukte nakharogabhede . (àïgula hàóà)

#<ci(chi)ppikà># puø ràtricarajantubhede %<lomà÷ikàùiïgala ci(chi)ppikàkhyau valgulyulåkau ÷a÷aka÷ca ràtrau>% vçø saø 88 aø . %<sarve svakàlotkramacàriõaþ syurde÷asya nà÷àya nçpàntadà và>% tasya divàcàre'niùñaphalamuktam %<nànàvidhàni virutàni hi ci(chi)ppikàyàstasthà ÷ubhaþ kulukulu rna ÷ubhàstu ÷eùàþ>% vçø saø 88 aø .

#<cipya># puø sva÷rutokte kçmibhede kçmi÷abde dç÷yam .

#<cimi># puø ci--bàø mik . 1 ÷ukakhage ÷abdaratnàø . 2 paññakavçkùe (pàña÷àka) ÷abdamàlà . syàrthe ka tatràrthe .

#<cira># naø ci--rak . 1 dãrghakàle . 2 tadvartini padàrthe tiø . laghvàdau (.') trikale gaõe ÷abdàrthaciø %<dãrghasåtrã cirakriyaþ>% amaraþ . cirajãvã cirakàrã cirakàlàdi .

#<cirakàrin># triø cireõa karoti kç--õini . 1 cireõa karma kartari dãrghasåtre . 2 gautamasya putrabhede puø . %<cirakàro mahàpràj¤o gautamasyàbhavat sutaþ . cireõa sarvakàryàõi vimçùyàrthàn prapadyate . ciraü sa¤cintayatayà÷ciraü jàgrat ciraü svapan . ciraü kàryàbhipatti¤ca cirakàrã tathocyate>% bhàø ÷àø 267 aø . tasya cirakàritàphalaü tatràdhyàye varõitam . svàrthe ka, ciraþkàraþ kriyà'styasya ñhan và . cirakàriko'pyatra tataivodà0

#<cirakàla># puø karmaø . dãrghakàle .

#<cirakriya># triø cirà kriyà yasya . dãrghasåtre vilambena kriyàkàrake amaraþ .

#<cirajàta># triø ciraü dãrghakàlaü jàtaþ . dãrghakàlajàte . indadyamna÷abde 945 pçø ukte bhàø vaø vàkye udà0

#<cirajãvaka># puø ciraü jãvati jãva--õvul . 1 jãvakavçkùe . jañàüdharaþ . 2 cirajãvanayute tri0

#<cirajãvikà># strã karmaø . dãrghakàlavçttau vçõãùva vicaü cirajãvikà¤ca kañhaø u0

#<cirajãvin># triø ciraü jãvati jãva--õini . 1 dãrghakàlajãvanayukte 2 viùõau 3 kàke ca puø mediø 4 jãvakavçkùe 5 ÷àlamalivçkùe puø ràjaniø . 6 màrkaõóeye %<a÷vatthàmà valirvyàso hanumàü÷ca vibhãùaõaþ . kçpaþ para÷uràma÷ca japraite cirajãvinaþ>% tiø taø ukteùu 7 a÷vatthàmàdiùu %<cirajãvã yathà tvaü bhoþ>% tiø taø . màrkaõóeyapåjàmantraþ . atha ràj¤obabhåvaiva vçddhasya cirajãvinaþ (da÷aramasya) ràmàø ayoø 1 . 36 . ÷lokaþ .

#<cira¤jãvin># puø ciraü jãvati jãva--õini . cirajãvipadàrthe .

#<ciraõñã># strã cireõa añati pitçgçhàt bhartçgeham aña--ac pçùoø . 1 yauvanavatyàü pitçgehasthàyàü striyàm . amaraþ 2 yuvatyàü rudraþ .

#<ciratikta># puø cirastikto raso yatra . (ciràtà) bhånimbe ÷abdaratnàø .

#<ciratna># triø cire bhavaþ cira + tna . cirantane puràtane jañàø .

#<cirantana># triø ciram + bhavàrthe ñyul tuñ ca . puràtane amaraþ . %<svahastadatte munimàsane muni÷cirantanastàvadabhinyavãvi÷at>% màghaþ . striyàü ïãp .

#<cirapàkin># puø cireõa pàko'styasya durjaratvàt ini . kapittho ràjaniø .

#<cirapuùpa># puø ciràõi puùpàõyasya . bakulavçkùe ràjaniø .

#<cirama># avyaø ci--bàø ramuka . bahukàlàrthe hemaø . %<ciraü cakorasya bhavanmukhaspa÷ã>% naiùaø . %<tataþ prajànàü cirabhàtmanà dhçtàma>% . %<vipakùabhàve ciramasya tasthuùaþ>% raghuþ . eùu kriyàvi÷eùaõatvàt cira÷abdàt dvitãyetyapi bhavitumarhati . cirantanaþ cira¤jãvana ityàdyevàtra udà0

#<ciramehin># puø cireõa mehati miha--õini . dãrghakàlena prasràvakàriõi gardabhe hemacaø .

#<cirambhaõa># puüstrãø ciraü bhaõati bhaõa--ac . cille trikàø . tasya dãrghakàlaràvàttathàtvam .

#<ciraràtra># naø cirà ràtriþ yogavibhàgàt ac samàø . dãrghakàle %<ciraràtroùità smeha bràhmaõasya nive÷ane>% bhàø àø 168 aø . %<ciraràtrepsitaü karma tadbhavàt kartumarhati>% bhàø uø 63 aø .

#<ciraràtràya># avyaø ciraràtramayate aya--aõ upaø saø . dãrghakàle . %<haviryad ciraràtràya taccànantyàya kalpate>% manuþ %<÷akyate dustyaje'pyarthe ciraràtràya jãvitum>% bhàø vaø 131 aø .

#<ciraloka># puø cira cirakàlasthàyã lokoyeùàm . pràptapitçlokeùu pitçùu %<sa ekaþ pitéõàü ciraloka lokànàmànandaþ>% taittiø uø . %<cirakàlasthàyã loko yeùàü pitéõàü ciralokàþ pitaraþ>% bhàø .

#<ciravilva># puø ciraü vilati vila--bhedane va . kara¤javçkùe amaraþ . ciravilvayutaü puõyaü panasàrjunasaükulam . bhàø ÷aø 55 aø .

#<cirasåtà># strã ciraü såtà . bahukàlaprasavavatyàü gavàdau . amaraþ . svàrthe ka atràrthe

#<cirastha># triø ciraü tiùñhati sthà--ka . 1 cirasthàyini 2 nàyake puø trikàø . sthà--õini . cirasthàyin dãrghakàlasthàyini triø striyàü ïãp .

#<cirasya># avyaø ciramasyate asa--yat ÷akaø . dãrghakàle . amaraþ . %<cirasya dçùñeva mçtotthiteva>% kumàø .

#<ciràñikà># strã ciramañati aña--õvul kàpi ataittvam . ÷retapunarõavàyàü ratnamàø . 2 cañikàlatàyà¤ca (pàtàóo) vaidyakam . %<gomåtra÷uddhasya puràtanasya yadvàya'sastàti ciràñikàyàþ>% vaidyakam .

#<ciràt># avyaø ciramatati ata--kvip . 1 dãrghakàle, %<ciràddàraiþ samàgatam>% ràmàø 4 . 27 . 17 . %<tasyà cirànmahatàsnehena mçgakàkau nivasataþ>% hitoø . 2 garuóe puø trikàø . 3 ciratikte (ciràtà) ÷abdaraø .

#<ciràya># avyaø ciramayate artha--aõ . cirakàle dãrghakàle . %<ciràya yadi te saumya! ciramasmi na duþkhitaþ>% bhàø ÷àø 267 aø . %<ciràya nàmnaþ prathamàbhidheyatàm>% . %<abhãùñamàsàdya ciràya kàlaþ>% màghaþ .

#<ciràyus># puø ciramàburyasya . 1 deve . 2 cirajãvini triø trikàø %<labdhadaurhçdà ca vãryavantaü ciràyuùaü ca putraü janayati>% su÷rutaþ .

#<ciri># hiüse svàdiø paraø sakaø señ . ciriõoti aciràyãt . vaidiko'yam .

#<ciri># puø ci--bàø rik . ÷ukakhage trikàø . svàrthe ka . tatràrthe hemaca0

#<ciriõñã># strã ciraõñã + pçùoø . svavàsinyàü pitçgehasthàyàü kanyàyàm amare rimadhyapàñhàntaram .

#<cirivilva># puø ciravilva + pçùoø . kara¤jakavçkùe bhàvapraø .

#<ciru># naø cãyate ci--bàø ruk . bàhusandhau ÷abdacaø .

#<cire># avyaø cirameti i--vic . dãrdhakàle . %<ciràya ciraràtràya cirasyàdyà÷ciràrthakàþ>% amarañãkàyàm àdya÷abdena cire cireõa ciràt iti gçhyante bhànujadãkùitaþ .

#<cireõa># avyaø cira + vàø enap . dãrghakàle %<nidrà cireõa nayanàbhimukhã babhåva>% raghuþ . %<cireõa mitraü badhnãyàt cireõa ca kçta tyajet . cireõa ca kçtaü mitraü ciraü dhàraõamarhati>% bhàø ÷àø 267 aø .

#<cirbhañã># strã cireõa bhañati bhaña--ac gauø ïãù pçùoø . karkañyàm hemaø .

#<cirbhiña># puø cirbhañã + pçùoø . 1 karkañãbhede gorakùakarkañyàm (gomukha) ràjaniø . phale naø %<cirbhiñaü madhuraü råkùaü guru pittakaphàpaham . atyuùõaü gràhi viùñambhi pakvaü tåùõa¤ca pittalam>% bhàvapraø tatphalaguõàktiþ .

#<cila># vàse àcchàdane tuø paraø akaø señ . cilati acelãt . cicela .

#<cila(mi)mãlikà># strã ciraü milati mãlati và õvul . ramyalaþ 1 kaõñhãbhede 2 khadyote 3 vidyuti ca mediø .

#<cilicima># puø cila--in cili vàsa cinoti ci--mak . (veleguóaguóiyà) matsyabhede amaraþ . asya pçùoø cilicãma cilãcima cilãcimi cilãcãma ce licãma celima smillima cilãcãmi iti råpàntaràõi . (ceïga) khyàte matsyaü bharataþ .

#<cilamãnaka># puø cila--ka karmaø saj¤àyàü kan . (ceïgo) matsye bharataþ .

#<cilla># ÷aithilye bhàvakçtau ca bhvàø paraø akaø señ . cillati acillot . cicilla .

#<cilla># puø cilla--aca . 1 pakùibhede (cila) amaraþ . klinna + pçùoø . 2 klinne triø mediø .

#<cillaka># puüstrã cilla iva kàyati ÷abdàyate kai--ka . jhillikàyàü ÷abdaratnàø cilla + svàrthe ka cilla÷abdàrthe puø %<kharoùñramahiùà vyàghrà . siühà sçmaracillakàþ>% màø droø aø .

#<cillabhakùyà># strã 6 taø . haññavilàsinyàü ÷abdacaø .

#<cillàbha># puø cilla iva prasahyahàritvàdàbhàti à + bhà--ka . granthibhedake caure trikàø .

#<cilli># puø cilla--in . bhråmadhye ÷abdàrthaciø . syàrthe ka tatràrthe . %<salilacaraketana÷aràsanànatàü cidikàlatàm>% kàda0

#<cillã># strã cilla--bàø ã . kùudravàstuka÷àke ràjaniø . %<taõóulãyakopodakà'÷vavalàcillãpàlaïkyàvàståkaprabhatãni . sçùñamåtra purãùàõi sakùàramadhuràõi ca . manda vàtakaphànyàhå raktapittaharàõi ca . kañurvipàke kçmihà medhàgnibalavardhanaþ . sakùàraþ sarvadoùadhno vàsta ko rocakaþ saraþ . cillã vàståkavat j¤eyà pàlaïkyà taõóulãyavat>% su÷ruø . 2 jhillikàyàü ÷abdaraø . syàrthe ka . cillikàpyatra .

#<civi># strã cãva--iõ pçùoø . civuke jañàdharaþ .

#<civiña># puø cipiña + pçùoø . cipiñe trikàø .

#<civillikà># strã raktadalàyàü kùudrakùupabhede ràjaniø .

#<civu(ka)># naø cãva--saüvaraõe u pçùoø hrasvaþ . oùñhàghobhàø ge amaraþ . %<vasti tàlådaraü ÷ãrùaü civuke gala÷uõóike>% yàj¤aø . svàrthe ka tataivàrthe . 2 sucakundavçkùe puø ràjaniø .

#<ci÷cyà># avyaø iùuùi÷abdavi÷eùànukaraõe . %<ci÷cyà kçõoti samanàvagatya>% çø 6 . 75 . 5 . ci÷cyeti ÷abdànuka raõe iùuùåddhriyamàõeùviùudhi÷ci÷cyà÷abda karoti bhàø .

#<cihaõa># triø cikkaõa + pçùoø . cikkaõe %<àdi÷cihaõàdã nàm>% pàø asya klãvakantha÷abde pare àdyudàttatà cihaõakantham siø kauø .

#<cihaõàdi># puø klãvakantha÷abde pare àdyudàttatànimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såtre ukto yathà cihaõa maóara madrumara vaitula pañatka vaióàlikarõava vaióàlikarõi kukkuña cikkaõa citkaõa cihaõàdiþ .

#<cihara># puø cikura + pçùoø . cikura ÷abdàrthacintàmàõaþ .

#<cihna># lakùaõe aø cuø ubhaø sakaø sañ . cihnayati te acicihnat ta . sautro'yamiti vçddhàþ .

#<cihna># naø cihna--ac, caha--na upaghàyà ittvam và . laghvàdike (.') 1 trikale gaõe ÷abdàrthaciø . 2 lakùaõe ca cakre prajàþ svàþ sanimeùacihnàþ %<svanàmacihnaü nicakhàna sàyakam>% raghuþ .

#<cihnakàrin># triø cihna karoti kç--õini . 1 cihnakartari 2 ghoradar÷ane vi÷vaþ striyàü ïãp .

#<cihnadhàrin># triø cihnaü dhàrayati dhàri--õini . 1 cihnayukte striyàü ïãp sà ca 2 ÷yàmàlatàyàü ÷abdacaø .

#<cihnita># triø cihna--karmaõi kta . 1 aïkite 2 là¤chite . %<divà careyuþ kàryàrthaü cihnitàþ ràja÷àsanaiþ>% manuþ .

#<cihla># puø cihna + pçùoø (gàndhàrã) parvataprasiddhe vçkùabhede ÷abdàrthaciø . svàrthe ka . tatràrthe %<cihlakovàtanirhàrã ÷leùmaghnodhàtupuùñikçt . àgneyo viùahçttasya phalaü matsyaniùådanam>% bhàvapraø .

#<cãka># marùaõe và cuø ubhaø pakùa bhvàø paraø sakaø señ . cãkayati te cãkati acãcikat ta acãkãt .

#<cãcãkuñi># avyaø ÷àrikàdi÷abdànukaraõe %<cãcãkåñãti và÷ante sàrikà vçùõive÷masu>% bhàø mauø 2 aø . %<cãcãkåñãti và÷antaü tvàmadya na ÷çõomi kim>% harivaø 20 aø .

#<cãóà># strã cióa--pçùoø . svanàmakhyàte gandhadravye . ràjaniø .

#<cãna># puø ci--nak pçùoø dãrghaþ . %<ka÷mãraü tu samàrabhya kàmaråpàttu pa÷cime . bhoñàntade÷odevi÷i! mànase÷àcca dakùiõe . mànase÷àddakùapårve cãnade÷aþ prakãrtitaþ>% ÷akti saïgamatantrokte 1 de÷abhede . so'bhijano'sya aõaþ tadràjàõo và bahutve luk . 2 tadde÷avàsiùu tannçpeùu ca baø vaø . %<vàjinàü ca sahasràõi cãnade÷odbhavàni ca>% bhàø uø 27 aø . aya¤ca de÷aþ vçø saüø 14 aø kårmavibhàge ai÷ànyàmuktaþ . ai÷ànyàmityupakrame %<vanaràjakiràtaü cãnakaulindàþ>% %<yavanà÷cãnakàmbojà dàruõàmlecchajàtayaþ>% bhàø bhãø 9 aø janapadoktau . tadde÷a nçpà÷ca kriyàlopàt ÷anairvçùalatvaü gatàþ yathàha manuþ %<÷anakaistu kriyàlopàdimàþ kùatriyajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke bràhmaõàdar÷ane na ca . pauõórakà÷coóradravióàþ kàmbojàþ yavanàþ ÷akàþ . pàrada pahravà÷cãnàþ kiràtàdaradàþkhasàþ>% . 4 tadde÷aje vasyaprede ca %<kàrõàñãcãna pãnastanavamanada÷àndolanaspandamandaþ>% udbhañaþ . 5 vrãhibhede aùñàda÷adhànya÷abde 524 pçø dç÷yam . %<cãnakaþ kaïkubhedo'sti sa j¤eyaþ kaïguvadguõaiþ>% bhàvapraø . 6 såtre 7 mçgabhede ca mediø . 8 patàkàyàü naø trikàø . 9 sãsake naø ratnamàlà tantrokte 10 tadde÷avàsijanànàmàcàrabhede puø . pçùoø asya õatvamapi vadanti . 11 cãnakarpure ràjaniø .

#<cãnakarpåra># puø cãnopapadaþ karpåraþ . karpårabhede ràjaniø .

#<cãnaja># naø cãne tadde÷e jàyate jana--óa . 1 tãkùõalauhe ràjaniø . 2 cãnajàtamàtre tri0

#<cãnapiùña># naø cãnasya sãsakasya piùñaü cårõaü 6 taø . (cãnera sindura) 1 sindårabhede hemacaø . cãnaü piùñamiva . 2 sãsake ràjaniø .

#<cãnavaïga># naø cãnabhavaü vaïgam . sãsake ràjaniø .

#<cãnàü÷uka># naø karmaø . cãnàkhye paññavastrabhede %<cãnàü÷ukaketusàlam>% kumàø . %<cãnàü÷ukamiva pãnastanajaghanàyàþ kulãnàyàþ>% udbhañaþ .

#<cãnàka># puø cãnaü tadàkàra ma kati aka--aõ . (cãniyà) karpårabhede . %<cãnàkasaüj¤aþ karpåraþkaphakùayakaraþ smçtaþ . kuùñhakçmiviùaharastathà tiktarasa÷ca saþ>% bhàvapraø .

#<cãnàkarkañã># strã cãnamiva svàduþ karkañã pçùoø dãrghaþ . 1 ràjakarkañyàü citrakåñaprasiddhakarkañãbhede ràjaniø .

#<cãbha># pra÷aüsàyàü bhvàø àtmaø sakaø señ . cãbhate acãbhiùña . cicãbhe çdit acicãbhat ta .

#<cãra># naø ci--kran dãrgha÷ca . 1 vastrakhaõóeþ mediø . (kàni) %<cãràõi kiü pathi na santi di÷anti bhikùàm>% ÷ànti÷aø . 2 vçkùatvaci mubhåtiþ . 3 gostane 4 vastrabhede 5 rekhà lakùaõabhede mediø . 6 vastramàtre 7 cåóàyà 8 sãsake hemacaø . 9 likhanabhede 10 valakale ca ÷abdàrthaciø %<taü kadàcit tapasyantamàrdra cãrajañàdharam>% bhàø vaø 187 aø . %<ceru÷cãraparigrahàþ>% kumàø .

#<cãraka># naø cãra + saüj¤àyàm kan . vikàralekhane vi÷vaþ . svàrthe ka . cãra÷abdàrthe

#<cãrapatrikà># strã cãramiva patrapasyàþ kap ata ittvam . ca¤cu÷àke ràjaniø .

#<cãraparõa># puø cãramiva parõamasya . ÷àlavçkùe ràjaniø .

#<cãranivasana># puø cãraü nivasanaü vastraü yatra . ai÷ànyàmityupakrame %<pauravacãranive÷anatrinetramu¤jàdrigandharvàþ>% vçø saü014 ukte 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsiùu 3 tannçpeùu baø vaø . 4 cãradhàriõi tri0

#<cãralli># puø . pakùibhede %<dhàrayedapi jihvà÷ca càùacãralli sarpajàþ>% su÷rutaþ .

#<cãri># strã ci--bàø kri dãrgha÷ca . 1 netràü÷uke ÷abdaratnàø . 2 jhillikàyàü 3 kacchañikàyàü ÷abdàrthaci0

@<[Page 2955a]>@
#<cãrikà># strã cãrãti kàyati kai--ka . jhillikàyàü hemacaø .

#<cãriõã># strã vaivasvatamanostapasyàsthànasamãpasthe vadarãkùetrasthe nadãbhede . årdhvabàhurvi÷àlàyàü vadaryàü sa (vaivasvataþ) naràdhipaþ . ityupakrame %<taü kadàcit tapasyantamàrdracãra jañàdharam . cãriõãtãramàgamya matsyo vacanamabravãt>% bhàø vaø 187 aø .

#<cãritacchadà># strã cãravadàcaritaþ chado darla yasyàþ . pàlaïkya÷àke bhàvapraø .

#<cãrãvàka># puø cãrãti÷abdovàkaþ vàcako'sya . kãñabhede %<cãrivàkastu lavaõaü valàkà ÷akunirdadhi>% manunà navaõaharaõakarma vipàke tadyoniruktà %<÷vitrã vastraü ÷và rasantu cãrã lavaõahàrakaþ>% yàj¤aø aikavàkyàt asya cãrãsamànarthakatà'vaseyà .

#<cãruka># strã cãti--roti--ru÷abde bàø ka . 1 jhillikàyàü ÷abdàrthaciø . sà sàdç÷yenàstyasya ac . 2 phalapradhànavçkùabhede naø .

#<cãrõa># triø cara nak pçùoø ata ittvam . 1 kçte 3 ÷ãlite, 3 sampàdite %<cãrõavratànapi sadà kçtaghnasaühitànimàn>% yàj¤aø . 4 vidàrite ca .

#<cãrõaparõa># triø cãrõaü vidàritaü parõamasya . 1 kharjåravçkùe 2 nimbavçkùe ca mediø .

#<cãlikà># strã cãti ÷abdaü làti là--ka ñàpi atra ittvam cãrikà + rasya lovà . jhillikàyàü ÷abdaratnàø .

#<cãllaka># puø cãditi ÷abdaü lakkati lakka--ac pçùoø . jhillikàyàü ÷abdaraø .

#<cãva># grahaõe saüvçtau ca bhvàø ubhaø sakaø señ . cãvati te acãvãt acãviùña . cicãva cicãye çdit . acicãvat ta .

#<cãva># dãptau curàø ubhaø sakaø señ . cãvayati te acãcivat ta

#<cãvara># naø ci--varac niø dãrghaþ cãva--ac và . bhikùu pràvaraõe ujjvaladaø %<kaupinàcchàdanaü yàvattàvadicchecca cãvaram>% bhàø àø 91 aø . %<pretacãvaravasà svanograyà>% raghuþ . %<pucchabhàõóacãvaràõõiï>% pàø cãvaràdarjane paridhàne ca vàrtiø cãvaràõi arjayati paridhatte và saücãvarayate bhikùuþ siø kauø .

#<cãvarin># puø cãvaramastyasya ini . 1 bhikùuke buddhabhikùuke trikàø .

#<cukka># pãóane cuø ubhaø sakaø señ . cukkayati te acucukkat ta .

#<cukkàra># puø cukka--bhàve--ac cukkaü pãóanamàràti samyakdadàti à + rà--ka . siühanàda trikàø .

@<[Page 2955b]>@
#<cukra># naø caka--rak ata uttva¤ca . 1 amlarase 2 amlavetasa puø vi÷vaþ 2 ÷àkabhede, (cukàpàlaïga) 3 ÷uktabhede ca ÷abdàrthaciø . %<cukramatyamlamuùõa¤ca dãpanaü pàcana param . ÷ålagulmavibandhàmavàta÷leùmaharama param . vamitçùõàsyavairasyahçt pãóàvahnimàndyahçt>% bhàvapraø . 5 kà¤cikaprabhede . 6 rasàmle 7 sandhànavi÷eùe ÷abdàrthaciø %<yanmastvàdi ÷ucau bhàõóe saguóaü kùaudrakà¤jikam . dhànyarà÷au triràtrasthaü ÷uktaü cukraü taducyate . dviguõaü guóamadhvàranàlamastukramàdiha>% vaidyakaparibhàùà . tataþ dçóhà bhàve imanic . cukriman amlatve puø . svàrthe ka saüj¤àyàü và kan . cukraka tatràrthe . (cukapàlaï) ÷àke naø .

#<cukraphala># naø cukraü phalati phala--ac . vçkùàmle ràjaniø .

#<cukravàstuka># naø cukraü vàstukamiya . (cukapàlaï) ÷àkabhede ràjaniø .

#<cukravedhaka># naø cukramiva vidhyati vidha--õvul . kà¤jikabhede ràjani0

#<cukrà># strã caka--rak ata uttvam . 1 càïgeryàm (àmarula) mediø . 2 tintióyàü ÷abdaraø . svàrthe ka cukrikà . amla loõikàyàm (àmarul) amaraþ .

#<cukràmla># naø cukramivàmlam . 1 vçkùàmle (cukàpàlaï) 2 ÷àke 3 amlaloõikàyàü (àmarul) strã ràjaniø .

#<cukrã># strã cukra + gauràø ïãù . càïgeryàm %<cukrã tvamlatarà svàdvã vàtadhnã kaphapittakçt . rucyà laghutarà pàke vçntàkenàtirocanã>% bhàvapraø .

#<cukùà># strã caùa badhe bàø sa pçùoø . 1 hiüsàryà cukùà ÷ãlamasya chattràø õa . caukùa hiüsà÷ãle triø . %<÷ilàkãrõaü svayaü ÷vabhraü nãlà¤janasamodakam . latàvitànasaüchannaü caukùa(õóa)õóamityabhidhãyate . a÷màdibhirabaddhaü yat cu(õóe)kùeti ca pare jaguþ . tatratyamudakaü cau(õóam)kùa munibhiþsamudàhçtam>% bhàvapraø ukte jalàdhàrabhede . su÷rutena tajjalasya cauõñasaüj¤oktà acau kùasalilakùàlita yonim iti su÷rute nidànasthàne caukùeti pàñhàstu lipikarapramàdakçtaþ bhàvapraø bahuùu pustakeùu cauõóamiti pàñhaþ yuktaeva trikàõóe cuõñhàþ ÷abdasya upakålajalà÷ayàrthakatvàt tatratyajalasyaiva cauõóasaüj¤aucityàt

#<cucu(cå)ka># puø naø cucu ityavyakta÷abdaü kàyani pãyamànaü kai--ka . 1 kucasyàgre amaraþ tatra cåcåkagiti . dãrghadçùyamiti bharataþ pçùoø . 2 dakùiõade÷abhede 3 tadde÷avàsiùu %<guhàþ pulindàþ ÷avarà÷cucukà madrakaiþ saha>% bhàø ÷àø 207 aø .

#<cucå># puø cuø cyå bàø u pçùoø . suniùaõõake ÷àkabhede (suùuõi) trikàø .

#<cucupà># puø 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsiùu baø vaø . andhrastàlacarà÷caiva cucupà reõupàstathà màø uø 139 aø .

#<cucåka># puø cucuka + pçùoø . kucàgre cucåko nà kucasyà gramiti ratnakoùàt puüstvam .

#<cu(ccå)cyå># puø ÷àkabhede . cuccåpåtikà taruõãjãvantã vimbãtikànandãbhallàtakacchagalàntrã sa vçkùàdanãpha¤jã÷àlmalã÷elu vanaspatiprasava÷aõakarvudàrakovidàra prabhçtãmi . kaùàyasvàdutiktàni raktapittaharàõi ca . kaphadhnànyanilaü kuryuþ saügràhãõi laghåni ca . laghuþ pàke ca jantughnaþ picchilovraõinàü hitaþ . kaùàya madhuro gràhã cu(cyå)ccåsteùàü tridoùahà . %<satãnovàstuka ÷cuccå(cyu)cillãmålakapotikàþ . maõóåkaparõã jãvantã ÷àkavarbhe pra÷asyate>% su÷ruø . %<cuccå(cyå)prabhçtãnàü lodhràsavaþ>% su÷rute tasyànupànamuktam .

#<cucya># snàne manthane pãóane suràdisandhàne ca bhvàø paraø sakaø cucyati acucyãt ãdit cuktaþ .

#<cu¤cu># puø 1 chuchundaryàü hàràø . cu¤curmadgu÷ca vaideha vandistriyorbràhmaõena jàtau vaudhàyanokte 2 saïkãrõajàtibhede . %<medàndhracu¤cumadgånàmàraõyapa÷uhiüsanam>% manunà tadvçttiruktà .

#<cu¤curã(lã)># strã tintióãvãjadyåte trikàø . và rasya laþ tatràrthe hàràø .

#<cu¤cula># puø gãtrapravartake vi÷vàmitraputrabhede %<audumbaràhyamiùõàtàstàrakàyaõacu¤culàþ>% harivaø 27 aø .

#<cuña># alpãbhàve bhvàø paraø akaø señ . coñati acoñãt cucoña .

#<cuña># alpãbhàve bhvàø paraø akaø señ idit . cuõñati acuõñãt . cucuõña .

#<cuña># chedane curàø ubhaø sakaø señ idit . cuõñayati--te acucuõñat ta

#<cuña># chedane và cuø ubhaø pakùe tudàø kuñàø paraø sakaø meñ . coñayati--te acåcuñat--ta pakùe cuñati acuñãt cucoña .

#<cuñña># alpãbhàve curàø ubhaø akaø señ . cuññayati--te acucuññat--ta .

#<cuóa># chedane curàø umaø sakaø señ sadit . cuõóayati--te acucuõóat--ta .

@<[Page 2956b]>@
#<cuóa># alpãbhàve bhvàø paraø akaø señ idit . cuõóati acuõóãt .

#<cuóóa(dóa)># kçtau hàve ca bhvàø paraø sakaø señ . cuóóati acuóóãt . kvipi dopadhasya cud óopadhasya cuó

#<cuõa># chedane tuø kuø paraø sakaø señ . cuõati acuõãt cucoõa .

#<cuõóà># strã cuói--ac . kåpe trikàø . gauràø ïãù . uparkåpasthajalà÷aye . tatra bhavaþ aõ . cauõóa tatratyajale su÷rutaþ . cukùà÷abde dç÷yam .

#<cuta># kùaraõe bhvàø paø akaø señ . cotati irit acutat acotãt cucota

#<cuta># puø cotati ÷oõitamasmàt vàø gha¤arthe ka . gudadvàre ÷abdaratnàø .

#<cuda># nodane cuø uø sakaø señ . codayati--te acåcådat--ta coditaþ codanà . %<dhiyo yonaþ pracodayàt>% %<codanàlakùaõo'rthodharmaþ>% jaimiø .

#<cudã># strã cuda--bàø kã . kuññinyàü hemacaø .

#<cupa># mandagatau bhvàø paraø sakaø señ . copati acopãt . cucopa . %<kiü svit svapnaï na miùati kiü svijjàgranna copati>% bhàø vaø 133 aø aùñàvakraü prati pra÷naþ .

#<cupunãkà># strã cupa--bàø unaï tataþ svàrthe ãkak . agnicayanàrthe iùñakàbhede %<iùñakà cupånãkà>% taittiø 4 . 4 . 5 . 1 .

#<cupya># triø cupa--kyap . 1 ÷anairgantari gotrapravartake 2 çùibhede puø tasya gotràpyatyam a÷vàø pha¤ . cauppàya na tadgotràpatye puüstrãø .

#<cuba># cumbane mukhasaüyogabhede và cuø ubhaø pakùe bhvàø parasakaø señ idit . cumbayati te cumbati acucumbat ta acumbãt cucumba . %<ghårto'paràü cumbati>% sàø daø %<priyàmukhaü kiü puruùa÷cucumba>% kumàø . %<da÷anacchada eùa cumbayitum>% da÷akumàø .

#<cubuka># cibuka + pçùoø cubi ukak pçùoø nalopo và . cibukàrthe %<audambaraü maitràvaraõadaõóamàsyadaghnaü cubukada ghnaü và>% àpastambasåtram .

#<curå># puø cu å niø . mukhe ujjaladattaþ .

#<cumuri># puø çgvedaprasiddhe asurabhede %<dhunã cumurã yà ha sviùvap>% çø 6 . 20 . 13 . %<dhåni÷ca cumuri÷cetyetannàma kàvasurau>% bhàø .

#<cumba># puø cubi--bhàve gha¤ ac và . 1 cumbane bhàve a . 2 cumbane strã %<svedo'sya cumbà prathamà'bhiyogaþ>% %<cumbàviràme vadanaü pramàrùñi>% vçø saø 78 aø .

#<cumbaka># pu cumbati lauham cuvi--õvul . svanàmakhyàte ayaskànte maõibhede %<cumbako lekhanaþ ÷ãtomedoviùa garàpahaþ>% bhàvapraø . 2 dhañasyoparyàvalambane 3 vahugranthaikade÷e . 4 cumbanakartari 5 kàmuke 6 cumbanapare 7 dhårte ca triø ÷abdàrthaciø .

#<cumbana># naø cubi--bhàve lyuñ . sukhasaüyogavi÷eùe . %<samà÷liùñàþ samà÷leùai÷cumbità÷cumbanairapi . daùñà÷ca daü÷anaiþ kàntaü dàsãkurvanti yoùitaþ>% sàø daø . cumbanasthànamàha kàma÷àstre %<mukhe stane lalàñe ca kaõñhe ca netrayorapi . jaghane karõayo÷caiva kakùorubhagamåddhasu . cumbanasthànamityuktam vij¤eyaü kàmukairiha>% . cuø cabi--bhàve muc . cumbanàpyatra strã

#<cura># steye (paradravyàpaharaõe) và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . corayati--te corati acåcurat--ta acorãt %<ya÷càgniü corayet gçhàt>% yàj¤aø . %<acåcurat candrasamo'bhiràmatàm>% màghaþ .

#<cura># triø cura--ka . cãryakartari

#<curaõa># caurye kaõóàø paraø sakaø señ .. curaõyati acuraõyãt .

#<curà># strã cura--bàø bhàve a . caurye ÷abdaratnàø . curà÷ãlamasya chattràø õa . caura curà÷ãle triø .

#<curi(rã)># strã cura bàø kiü và ïãp . upakåpe kåpasamãpasthe jalàdhàre hemaø .

#<curucura># puø triø cura--ku cura--ka karmaø . pi÷une asya karõe upapade pàtrasamiø saø . karõecurucura karõepi÷une yuktàro àdyudàttatà'sya .

#<cula># samucchraye vàcuràø ubhaø sakaø señ . colayati--te acåculat ta pà0

#<cula># triø cura--ka rasya laþ . core tataþ caturaryàü balàø ya ca . culya tannirvçttàdau triø .

#<culakà># strã nadãbhede %<kàverãü culakàü càpi veõàü ÷atavalàmapi>% bhàø bhãø 9 aø . nadyuktau

#<culuka># puø cula--ukak . 1 prasçtau 2 nivióapaïke, 3 bhàõóabhede ca trikàø 4 màùamàtramajjanayogye jale naø hemacaø . %<kà÷yàmuttaravàhinyà ekena culukena tat>% kà÷ãø 39 aø . 6 gotrapravartake çùibhede puø tataþ gargàø gotre ya¤ . caulakya culukagotràpatye puüstrãø . striyàü ïãp yalopa÷ca caulukã .

@<[Page 2957b]>@
#<culukin># puø culuka + astyarthe ini . ÷i÷umàràkàre matsyabhede ÷abdaratnàø . culaka÷àlini triø striyàü ïãp .

#<culu(npa)mpa># laulye bhvàø paraø akaø señ . culumpati aculumpãt %<ambhodhernàlikelãrasamiva culukairucculumpantyapo ye>% mahàvãø . asya nopadhatve kvipi culun mopadhatve culum .

#<culumpa># puø culumpa--bhàve gha¤ . 1 bàlalàlane jañàø . 2 chàgyàü strã trikàø .

#<culumpin># puø culumpa--õini . ÷i÷umàràkçtimatsye ÷abdaraø .

#<culla># bhàva kçtau bhvàø paraø akaø señ . cullati acullãt cuculla .

#<culla># naø klinnasya culàde÷aþ lacpratyayaþ . 1 klinnanetre 2 tadyukte jane triø mediø .

#<cullakã># strãø culla--õvul gauràø ïãù . ÷i÷umàre kumbhãrabhede mediø .

#<cullã(lli)># strã culla--in và ïãp . cula--vàø lik và . pàkàrthamagnisthàpanasthàne (culà) amaraþ . %<cullã cira roditi>% udbhañaþ . %<pa¤ca sånà gçhasthasya cullã peùaõyupaskaraþ>% manuþ . ac . cullàpyatra . dãrghàntaþ citàyàü medi

#<custa># puünaø cu--kta vàø suñ . 1 vuste màüsapiõóabhede 2 sthàlãbhraùñamàüse ca ÷abdàrthaciø . panasaphalàntargate (bhuti) iti khyàte padàrthe bharataþ .

#<cåcåka># naø cåùyate cåùa--bàø åkaþ pçùoø ùasya ca . kucàgre bharataþ 2 cåùaõa÷aktirahite triø %<pàpayoniü samàpannà÷càõóàlàmåkacåcåkàþ>% bhàø à÷vaø 36 aø .

#<cåóaka># puø cåóàstyasya bàø kan . kåpe trikàø .

#<cåóà># strã cula--aïcula--samucchraye aï óasya laþ niø dãrthaþ . 1 mayåra÷ikhàyàü 2 ÷iromadhyastha÷ikhàmàtre, juñikàyàma amaraþ . 3 vaóabhyàü 4 bàhubhåùaõe, mediø . 5 agre hemacaø . 6 kåpe trikàø . 7 saüskàrabhede tadvihi tanakùatràdi muhåø pãø dhàø uktaü yathà . %<cåóà varùàttçtãyàt prabhavati viùame'ùñàrkariktàdyaùaùñhã parvonàhe vicaitrodagayanasamaye j¤endu÷ukrejyakànàm vàre, lagnàü÷ayo÷càsvabhanidhanatanau naidhave ÷uddhiyukte ÷àkropetairvimaitrairmçducaralaghubhairàyaùañtristhapàpaiþ (1) kùãõacandrakujasauribhàskarairmçtyu÷astramçtipaïgutàjvaràþ . syuþ krameõa budhajãvabhàrgavaiþ kendragai÷ca ÷ubhamiùñatàrayà (2) pa¤camàsàdhike màtu rgarbhe caulaü ÷i÷orna sat . pa¤cavarùàdhikasyeùñaü garbhiõyàmapi màtari . (3) tàràdauùñye'bje trikoõoccage và kùauraü sat syàtsau myamitrasvavarge . saumye bhe'bje ÷obhane duùñatàrà ÷astà j¤eyà kùaurayàtràdikçtye (4) . çtumatyàþ såtikàyàþ såno÷caulàdi nàcaret . jyeùñhàpatyasya na jyaiùñhe kai÷cinmàrge'pi neùyate>% (5) . muhårtacintàmaõiþ cåóà varùàditi . tçtãyàdvarùàditi lyablope pa¤camã . tena garbhàdhànakàlàjjanmakàlàdvà tçtãye viùame varùe pa¤came saptame và cåóàkaraõaü prabhavati kçtaü macchubhodarkaü bhavatãtyaryaþ . yadàha vasiùñhaþ %<tçtãye pa¤came'bde và svakulàcàratohitam . caulaü ÷i÷ånàü yatnena sva gçhyoktavidhànataþ . àdhànatojanmato và saptamàvade'pikàrayet>% . svakulàcàrata ityanena yeùàü kule pàrthakyena cåóàkaraõaü tatra muhårtavicàraþ . yeùàmupanãtyà saheùyata iti pakùasteùàmupanayanamuhårtena siddhitvànna pçthak muhårtavicàrànunmeùaþ . ataevoktaü yàj¤avalkyena %<cåóà kàryà yathàkulamiti>% . manunà prathamavarùe uktam . %<cåóàkarma dvijàtãnàü sarveùàmeva dharmataþ . prathame'bde tçtãye và kartavyaü ÷ruticodanàt>% evaü bahukàloktau yathàgçhyaü vyavasthà draùñavyà . svagçhye vi÷eùakàlànuktau tu samabalatvàtsarveùàü vikalpaþ . vi÷eùamàha guruþ tçtãye'bde ÷i÷orgarbhàjjanmato và vi÷eùataþ . pa¤came saptame vàpi striyàþ puü so'thavà samamiti . aùñeti aùñàùñamã arkàþ dvàda÷ã riktàþ prasiddhàþ àdyà pratipat ùaùñhã prasiddhà parvàõi aùñamãcaturda÷ãpårõimàmàvàsyàsaükràntayaþ . etairåne rahite'hani . atra tatpuruùasamàse %<ràjàhaþsakhibhyaùñajiti>% pàø ñac %<na staddhita>% iti ñilopaþ . aùñamyàditithãstyaktvà ÷eùàsu tithiùu cåóà syàdityarthaþ . yadàha guruþ %<dvàda÷ãü càùñamãü riktàü ùaùñhãü patipadantathà . hitvà ÷eùàsu tithisu kùaurakarma ÷ubhàvaham>% ka÷yapaþ %<pa¤caparvatithiü riktàü tyaktvànyadivase ÷ubhamiti>% . ataevàha va÷iùñhaþ %<pa¤camã saptamã caiva da÷amyekàda÷ã tathà . trayoda÷ã tçtãyà ca kùurakarma ÷ubhàvahà>% iti . cakàràddvitãyà'pi . nanuü saptamã trayoda÷yorgalagrahatvàtkathaü tayorgrahaõam, yadàha guruþ %<vidyàrambhobratàde÷aþ kùaura¤caiva vi÷eùataþ . galagrahe na kartavyaü yadãccheddãrghajãvitamiti>% cet ucyate vaidikaü muõóana¤caulamityucyate tadviùayako vidhiþ . avaidika muõóanaü sukhàrthaü yat kùauramucyate kùaramyakarma kùauramiti sàmànyavyutpatteratastadviùayako niùedha iti vayaü bråmaþ . anye de÷àcàrato vyavasthàmàhustadayukta virodhàbhàvàt . vicaitreti . caitrarahite uttaràyaõe cåóà syàt . ÷ubhà÷ubhaprakaraõàbhihito janmamàsaniùedho'tràpi dhyeyaþ . tadàha ràjamàrtaõóaþ %<uttaravartmani savitari cåóàkaraõaü jagurbudhà javanàþ . caitraü hitvà pàpagrahadivasaü janmamàsa¤ca>% . tathà j¤endu÷ukrejyakànàü vàre lagnàü÷ayo÷ceti saumyagrahavàre saumyagrahàõàü lagne karkamithunavçùakanyàtulàdhanurmãnànàmanyatame lagne teùàmeva ca navàü÷e cåóà syàt . %<candraj¤aguru÷ukràõàü vàralagnàü÷akeùu ceti>% kà÷yapãkteþ . vi÷eùamàha parà÷araþ %<sitejyasaumyavàreùu kùauraü pakùadvaye hitam . induvàraþ site pakùe vàràþ ÷eùà na ÷obhanàþ>% . prayogapàrijàte pàpavàràõàmapyapavàdaþ pañhitaþ %<pàpagrahàõàü vàre'pi vipràõàü tu ÷ubhoraviþ . kùatriyàõàü tu bhåsånurviñ÷ådràõàü ÷aniþ ÷ubhaþ .>% iti . tathà asvabhanidhanatanau bhaü lagnaü rà÷i÷ca svasya bhe svabhe svàbhyàü nidhanamaùñamalagnaü tanna vidyate yasmin tanau svajanmajanmalagnarà÷ibhyàmaùñamalagnarahite lagne cåóà syàdityarthaþ . tathà naidhana'ùñamasthàne ÷uddhi yukte ÷uddhiþ ÷ukravyatiriktasarvagraharàhityaü tadyukte sati cåóà syàt . ukta¤ca ka÷yapena %<naidhane ÷uddhi saüyukte lagnarà÷au na naidhane>% iti . parà÷araþ %<aùñamasthà grahàþsarve neùñàþ ÷ukravivarjitàþ . ÷ukra÷ca nidhane kùaure sarvasaüpatkaraþ ÷i÷oriti>% . ÷àkropetairiti . ÷àkropetaijyeùñàyuktairvimaitrairanuràdhàrahitairmçducaralaghubhirdvàda÷abhirnakùatrairupalakùite kàle cåóà syàt . yadàha va÷iùñhaþ %<aditidvitaye pauùõadvitaye ÷ravaõatraye . hastàcca tritaye ÷àkre saindave caulamãritam>% . ka÷yapo'pi %<dàsrendvaditipuùpendrabheùu hastatraye'pi ca . viùõutraye ca pauùõarkùe caulakarma ÷ubhapradamiti>% avihitanakùatreùu janmanakùatrampra÷astamityàha ka÷yapaþ %<navànnaprà÷ane caule vratavandhe'bhiùecane . ÷ubhada¤janmanakùatrama÷ubhaü tvanyakarmaõãti>% nàradàdivàkyànyannaprà÷ane'bhihitàni atra kecit janmanakùatrapadantàràparaü j¤eyamityàhuþ tathàcoktaü lallena %<hitvaikaü janmarkùandve tàre janma saüj¤ite ÷ubhade . udvàhe copanaye yàtràyàmannabhojane kùure kàrye>% iti . tanna arvedikakùuraviùayakatvàt %<janma rkùe karmanakùatre>% iti guruvacanamapi tadviùayameva vaidika kùurapara¤caitatka÷yapàdivàkyamiti sama¤jasam . atha lagnabalamàha . àyeti . ekàda÷aùaùñhatçtãyasthànasthitaiþ pàpagrahai÷copalakùite kàle cåóà syàt . %<aùaùñhàntyàrige candre pàpairàyàrisaüsthitaiþ>% iti kà÷yapokteþ . (1) kùãõeti . tathà kùãõacandraþ . kujo maïgalaþ sauriþ ÷aniþ bhàskaraþ såryaþ etaiþ kendrasthaiþ krameõa yathàsaïkhyaü mçtyuþ maraõaü, ÷astramçtiþ ÷astrànmçtiþ, païgutà kha¤jatà jvaraþ prasiddhaþ etàni phalàni syurbhaveyuþ . budhajãva bhàrgavaistu kendrasthaiþ ÷ubhaïkalyàõakàri phalaü cåóàkartuþ syàt taduktaü ratnamàlàyàü %<kùaurarkùeùu svakulavidhinà caulamàhumu nãndràþ kendraü yàtairgurubhçgubudhaistatra sårye jvaraþsyàt . ÷astrànnà÷o dharaõitanaye païgutà càrkaputre ÷ãtajyotiùyapacitatanau ni÷citaü nà÷ameti>% . kendravyatiriktasthànaphalamapi tatraiva %<dhanavyayatrikoõagairasadgrahairmçtàvapi . kùurakriyà na ÷obhanà ÷umaistu puùñikàriõãti>% mçtau tu ÷ukra eva ÷asto nànye ÷ubhagrahàþ pràguktaparà÷aravàkyasvarasàt . kùurakriyà caulam iùñatàrayeti ca punariùñatàrayà gocaraprakaraõoktayà ÷ubhaphaladatàrayà cåóà syàt . ukta¤ca ràjamàrtaõóena %<ravi÷uddhau gçhakaraõaü raviguru÷uddhau vratodvàhau . kùaurantàrà÷uddhau ÷eùa¤candrà÷ritaü karmeti>% . jyotirnibandhe %<vivàhe savità, ÷astovratabandhe vçhaspatiþ . kùaure tàràvi÷uddhi÷ca, ÷eùe candrabalambalamiti>% . caulaprayojanamàha vasiùñhaþ %<sarveùàmeva varõànàü cåóàkarmavidhiþ smçtaþ . ke÷amålaü pità j¤eyaþ, ke÷àgraü jananã tathà . caulenaivàyuùovçddhi÷caulenaivàyuùaþ kùayaþ . tasmàccaulaü prayatrena kàrayedbuddhimànnaraþ>% vyavahàranibandhe caulàrambhe vi÷eùamàha ÷rãpatiþ %<ke÷avamànartapuraü pàñaliputrampurãmahicchatràm . diti maditi¤ca smaratàü kùauravidhau bhavati kalyàõamiti>% . yattukai÷ciduktam %<candra÷uddhiryatra nàsti tàràyà÷ca vi÷eùataþ . akùaurabhe'pi kartavyaü vàreõa budhasomayoþ>% iti tatsàmànyakùauraviùayam (2) . pãyåùadhàrà atha sagarbhàyàü svamàtari satyàü ÷i÷o÷caulàrthaïkàla manuùñubhàha . pa¤ceti caulàdhikàriõaþ ÷i÷ormàturgarbhe pa¤camàsebhyo'dhike sati caulaü na sat ÷ubha phaladàtç naiva syàt . ataþ pa¤camàsebhyaþ pårva¤caulaïkçtaü sacchubhaphalamityarthaþ taduktaü gçhyapari÷iùñe %<cåkhàkarma na kartavyaü yasya màtàsti garbhiõã . karoti yadi bhandàtmà tadà garmasya nà÷anam . pitrormçtiü vadantyeke caturavdottare sphuñam>% iti . vasiùñhaþ %<putra cåóàkçtau màtà garbhirõã yadi và bhavet . vipadyate guru÷caiva dampatã ÷i÷uravdataþ . garbhe màtuþ kumàrasya na kuryàccaulakarma ca . pa¤camàsàdadhaþ kuryàdataårdhvaü na kàrayet>% iti . asyàpavàdamàha . pa¤ceti pa¤cavarùàdhi kasyollaïghitapa¤camavarùasya ÷i÷ormàtari garbhiõyàmapi satyàü pa¤camàsàdadha årdhvaü vihitakàle caulamiùñaïkalyàõakàri bhavet . ato bàlo yàvatpa¤cavarùo na bhavati tàvatpa ryantaü niùedha ityarthaþ . tadàha nàradaþ %<sånormàtari garbhiõyàü cåóàkarma na kàrayet . pa¤camàvdàt pràgathordhvaü garbhiõyàmapi kàrayet>% . yadà tåpanayanena saha caula¤cikãrùitaü tadà vi÷eùamàha jyotirnàradaþ %<sahopanãtyà kuryàccettadà doùo na vidyate>% iti . atra tu pa¤cavarùàõàü nyånàdhikabhàvo nàpekùitaþ sarvàpavàdakatvàdasya . evaü pàrthakyena mau¤jyapi sagarbhàyàü saüskàryamàtari satyàü na bhavati . taduktam sånormàtari garbhiõyàü mau¤jãcåóe na kàrayet . gate tu pa¤came màse garbhàdãnàü mçtirbhavet (3) . atha caule tàràbalamàva÷yakamityuktaü tatra duùñàyàü tàràyàü satyàmapavàdaü ÷àlinyàha tàràdauùñye iti tàràõàü duùñatvaü gocaraprakaraõe'bhihitaü tattata evàva dhàryam . tasmàttàràdauùñhye satyapi kùaura¤caulaü sacchobhanaü syàt . kasmin sati? abje candre trikoõage navapa¤camasthànasthite, atha voccage vçùaràùisthe . atha và saumyànàü budhaguru÷ukràõàü varge ùaóvarge atha và svasyaiva ùaóvarge sati . ukta¤ca jyotistattve %<somyasuhçnnijavarge candre tuïgage trikoõage vàpi . kùauràdikopa karaõe tàràdoùo na doùàya>% . àdi÷abdena yàtrà . %<vipattàre guóaü dadyàt>% ityàdayo'pi tàràdauùñyàpavàdà pràguktàste'pyatrohyàþ . atha ÷ubhatàràyàïguõamàha saumye bhe vihite nakùatre sati abje ÷obhane candre gocaroktàùñasthànasthe sati duùñatàrà'samãcãnatàràpi cet syàttadà kùaurayàtràdi maïgalakçtyeùu ÷astà'tipra÷astà nikhiladãùàpavàdikà syàdityarthaþ . tadapyuktaü jyotistattve çkùandagdhantithã riktà candra÷càùñamagastathà . tatsarvaü nà÷ayettàrà ùañpa¤ca navamã tathà . janmàkhyadvyaùñamã tàrà na ÷ubhà nàpi ninditeti . (4) pãø dhàø atha caulàdikçtye kàlavi÷eùaniùedhamàha çtu matyà iti . çtuþ strãdharmaþ sa yasyà astãti çtumatã tasyàstathà såtikàyà jàtàpatyàyàþ sånoþ putrasyopalakùaõatvàtkanyàyà và caulopanayanavivàhàdyuktavakùyamàõakçtyaü nàcaret na kàrayet . uktaü ca pracetasà %<yasya màïgalikaü kçtyantasya màtà rajasvalà . vaidhavyaü jàyate tatra nçnàryoþ vàõipãóane>% . pàõipãóane vaidhavyamanyatra mçtyurityarthà . såtikàyà api karmànarhakàla uktoviùõusmçtau . %<såtikàmputra vatãü viü÷atiràtreõa karmaõi kàrayet sàsena strãjananãniti>% . ataeva såtikàyà uktakàlaparyantaü karmànarhatvàttadapatyasyàpi maïgalakçtye niùedhaþ . jyeùñheti jyeùñhàpatyasyàdyagarbhasya putrasya kanyàyà và vratavandhavivàhàdi ÷ubhakçtyaü jyaiùñhamàse na bhavati ukta¤ca ratnamàlàyàm %<àdyagarbhaduhituþ sutasya và jyaiùñhamàsi na ca jàtu maïgalamiti>% kai÷ciditi . màrge'pi màrga÷ãrùamàse'pi ke÷cidàcàryairàdyagarbhasutakanyayormaïgalakçtyaü neùyate tadàha vàtsyaþ %<màrge màsi tathà jyaiùñhe vivàhaü caulameva ca . jyeùñhaputra duhitro÷ca na kurvãta vrataü tathà>% . bharadvàjo'pi %<màrga÷ãrùe tathà jyaiùñhe kùauraü pariõayaü vratam . àdyaputraduhitro÷ca yatnataþ parivarjayet>% . asmàdeva j¤àpakàt dvitãyàdigarbhaputraduhitrorjyaiùñhe màrga÷ãrùe ca na maïgalakçtyànàü niùedhaþ kiü tu vidhiriti pratimàti pãø dhàø .

#<cåóàmaõi># puø cåóàsthitomaõiþ ÷àø taø . 1 ÷iraþstheratne amaraþ . %<cåóàmaõãkçtavidhurvalayãkçtavàmukiþ>% siø muø . %<cåóàmaõibhirudghçùñapàdapãñhaü mahãkùitàm>% raghuþ . cåóàyàü maõirivàsya . 2 kàkamàcikàphale mediø . 3 grahaõavi÷eùe yathà gàruóe . %<såryagrahaþ såryavàre some somagrahastathà . cåóàmaõirayaü yogastatrànantaü phalaü smçtam . anyasmàd grahaõàt koñiguõamatra phalaü labhet>%

#<cåóàmla># naø cåóàyàmagre'mlam . vçkùàmle ràjaniø .

#<cåóàra># triø cåóàmçcchati ç--aõ . cåóàgate tataþ . pragadyàø caturarthyàü ¤ya . cauóàrya tannirvçttàdau triø .

#<cåóàraka># triø cåóàmçcchati ç--õvul, cåóà + vàø àraka và . 1 cåóàyukte 2 çùibhede puø tasya gotràpatyam i¤ . cauóàraki tadgotràpatrye puüstrã . bahutve tu dvandve advandve ca i¤o luk . cåóàrakàþ tadgotràpatyeùu baø vaø .

#<cåóàratna># naø cåóàyà ratnam . cåóàmaõau hemacaø .

#<cåóàla># triø cåóà astyasya pràõisthatvàt la . cåóàyukte %<cåóàlàþ karõikàlà÷ca grahà÷ca piñharodaràþ>% bhàø sauø 7 aø . 2 mastake naø ÷abdaratnàø . 3 uccañàtçõe strã amaraþ 4 ÷vetagu¤jàyàü 5 nàgaramustàyàü ca ràjaniø .

#<cåóàvat># triø cåóà astyarthe pakùe balàø matup masya vaþ . cåóàvi÷iùñe pakùe ini . cåóin tatràrthe purohitàdigaõe cåóika iti nirde÷àt pakùeñhanapi . cåóika uktàrthe . tataþ purohitàø bhàvàdau yak . cauóikya cåóàvi÷iùñatve naø .

#<cåõa># saïkoce curàø ubhaø sakaø señ . cåõayati te acucåõat ta .

#<cåta># puø cåùa--kta cotati rasam cuta--ac và pçùoø . 1 àmre, amaraþ %<navacåtaprasavogamiùyati>% %<cåtàïkuràsvàdakayàyakaõñhaþ>% . %<sahacaramadhuhastanyastacåtàïguràstraþ>% kumàraþ . cyå--kta pçùoø . 2 gudadvàre naø . svàrthe ka . cåtaka àmre kåpake ca .

#<cåra># dàhe divàø àtmaø sakaø señ . cåryate acåriùña . cucåre ãdit cårõaþ .

#<cåru># puø cåra--uõ . kçmibhede su÷ruø kçmi÷abde 2194 pçø dç÷yam .

#<cårõa># peùe cuø ubhaø sakaø señ . cårõayati--te acu cårõat ta . cårõaþ cårõitaþ

#<cårõa># naø cårõa--karmaõi ac . 1 peùaõajàte kùode (mayadà) prabhçtau ràjaniø %<annàdaùñaguõaü cårõaü cårõàdaùñaguõaü payaþ>% vaidyaø . tallakùaõamuktaü bhàvapraø %<atyanta÷uùkaü taddravyaü supiùñaü vastragàlitam . tat syàccårõaü rajaþø kùodastanmàtrà karùasammità . cårõe guóaþ samo deyaþ ÷arkaràdviguõà matà . cårõe tu bharjitaü hiïgudeyaü notkledakçdbhavet . liheccårõaü dravaiþ sarvairghçtàdyairdviguõonmitaiþ . pibeccaturguõaireva cårõamàloóitaü dravaiþ . cårõàvalehaguñikà kalkànàmanupànakam . pittavàta kaphàtaïke triùvekapalamàharediti>% (àvãra) 2 khyàte . kùode %<alakeùu camåreõu÷cårõapratinidhãkçtaþ>% raghuþ . 4 dhålau tambålopakaraõe 5 kùàre (cåõa) mediø . %<cårõamànãyatàü tårõaü pårõacandranibhànane! . parõàni svarõavarõàni sãdantyàkarõalocane>% udbhañaþ . bhàve ac 6 peùaõe pu0

@<[Page 2961a]>@
#<cårõaka># naø cårõa + svàrthe ka . 1 cårõane 2 cårõa÷abdàrthe 3 padyabhede naø tallakùaõàdikaü chandoø uktaü yathà %<apàdaþ padasantànogadyaü tattu tridhà matam . cårõakotkalikàpràvçttagandhiprabhedataþ>% %<akañhoràkùaraü svalpasamàsaü cårõakaü viduþ . tattu vaidarbhãrãtisthaü gadyaü hçdyataram bhavet>% 3 saktau (chàtu) puø trikàø .

#<cårõakàra># triø cårõaü karoti kç--aõ upaø saø . peùaõakàrake . (cåõa) iti padàrthaniùpàdake (cånàrã) iti khyàte 2 saïkãrõajàtibhede puüstrãø . saca nañakanyàyàü puõórakàjjàta ityàha parà÷araþ .

#<cårõakuntala># puø curõyate iti cårõaþ karmaø . ÷iraþsthe kùudrake÷e alake amaraþ .

#<cårõakhaõóa># naø cårõasya tadarthaü khaõóam . (kàükaraghåñiï) khyàte karkare hàràø .

#<cårõapàrada># puø cårõaü pàradasya ekade÷isaø . pàradahetubhåte cårõaråpe hiïgule ràjaniø .

#<cårõa÷àkàïka># puø cårõa iva ÷àkaþ aïko yasya . gaurasuvarõa÷àke ràjaniø .

#<cårõàdi># naø apràõiùaùñhyantàt parasthasya àdyudàttatàni mitte ÷abdagaõe sa ca pàø gaø såø ukto yathà cårõa kariva karipa ÷àkina ÷àkaña dràkùà tåsta kundama dalapa camasã cakkana caula . %<cårõàdãnàmapràõiùaùñhyàþ>% pàø . mudgacårõam .

#<cårõi(õãü)># strã a÷eùaviduùàü tarkaü cårõayati cårõa--in . pata¤jalikçte mahàbhàùye %<cårõibhàgurivàbhañàþ>% vyàø kàø . 2 kapardaka÷ate siø kauø 3 kàrùàpaõe puràõa parimitakarpadake %<a÷ãtyuttaraparimitadhenu÷ataü deyaü tada÷aktau catvàriü÷atpuràõottaracårõã÷atapa¤cakam>% pràø viø . bhàve in . 4 cårõane strã và ïãp .

#<cårõidàsã># strã cårõau cårõane niyuktà dàsã ÷àø taø . peùaõaniyuktàyàü dàsyàü ÷abdàrthaciø .

#<cårõikà># strã cårõa÷cårõanamastyasyàþ ñhan . saktuùu ÷abdàrthaci0

#<cårõikçt># puø cårõiü mahàbhàùyaü karoti kç--kvip . mahàbhàùyakàrake pata¤jalimunau

#<cårõin># triø cårõaiþ saüsçùñaþ ini . cårõasaüsçùñe apåpàdau siø kauø .

#<cårti># strã cara--bhàve ktin ata uttvam . caraõe

#<cåla># puø cula--ka pçùoø dãrghaþ . ke÷e amaraþ . %<muktake÷à÷ca cålinaþ>% liïgapuø . %<÷ikhinaü cålina¤caiva taptakuõóalabhåùaõam>% harivaüø 45 aø . %<gçhãtacålako vipromlecchena rajakàdinà>% matsyasåø .

@<[Page 2961b]>@
#<cålà># strã cålà + óasya laþ . gçhoparigçhe candra÷àlàyàü (ciledhara) ÷abdàrthaciø 2 cåóàyà¤ca . tasyà idam aõ . caula cåóàsambandhini saüskàrabhede cåóà÷abde dç÷yam .

#<cålika># naø ghçtabhraùñasamitàyàm (luci) ÷avadàrthaø .

#<cålikà># strã cula--samuccaye õvul pçùoø dãrghaþ . 1 hastikarõamåle, 2 nàñakàïgabhede ca %<arthopakùepakàþ pa¤ca viùñambhakaprave÷akau . cålikàïkàvatàro'tha syàdaïkamukhamityapi>% sàø daø . arthopakakùepa nàñakàïgàni vibhajya %<antarjavanikàsaüsthaiþ såcanàrthasya cålikà>% iti lakùitam . yathà vãracarite caturthàïkasyàdau %<bho bho vaimànikàþ pravartantàü raïgamaïgalànãtyàdi>% ràmeõa para÷uràmojitaþ iti nepathye pàtraiþ såcitam . %<aü÷ulatàjàlajañilacålikànàm>% kàdaø .

#<cåùa># pàne (coùà) bhvàø paraø sakaø señ . cåùati . acåùãt . cucåùa . cåùyam

#<cåùà># stvã cåùyate pãyate pçùñhamàüsenà'dç÷yàtàü nãyate cåùagha¤arthe ka . 1 hastimadhyavandhanarajvàm kakùàyàm amaraþ bhàve aï . 2 cåùaõe strã

#<cåùya># triø cåùa--karmaõi õyat . jihvoùñhàbhyàü, saüyogabhedena peye àhàra÷abde carvya÷abde ca dç÷yam . %<pràptirbhakùyabhojyalehyapeyacåùyàbhyavahàryàõàm>% bhàø ÷aø 191 aø .

#<cçta># hiüse granthane ca tudàø sakaø señ . cçtati acartãt cacarta . cartiùyati cartsyàti .

#<cçta(pa)># saüdãpane và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . carta(rpa)yati--te . acãcçta(pa)t--ta acacarta(rpa)t ta . pakùe carta(rpa)ti acartã(rpã)t .

#<cekita># triø kita--yaï luki ac . 1 ati÷ayavàsaj¤ànàbhyàü yukte . 2 çùibhede puü tasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . caikitya tadgotràpatye puüstrãø .

#<cekitàna># triø kita--yaïluki tàcchãlye càna÷ . 1 atyantaj¤ànayukte 2 mahàdeve puø %<rudramã÷ànamçùarbha jihmaü ÷ambhuü kapardinam . cekitànaü paraü yoniü tiùñhato gacchata÷ca ha>% bhàø droø 201 aø . 3 nçpabhede . %<dhçùñadyumna÷cekitànaþ kà÷ãràja÷ca vãryavàn>% gãtà .

#<ceña(óa)># puø ciña--parapraiùye ac và ñasya óaþ . 1 dàse hemacaø striyàm ubhayatra ïãp . 2 dàsyàm . õvul ceñaka 1 dàse amaraþ . upapatinàyake 2 sandhànadakùe rasamaø . striyàü ceñi(ói)kà . %<÷çïgàrasya sahàyà viñaceñavidåùakàdyàþ syuþ>% . %<uttamàþ pãñhamardàdyàþ madhyau viñavidåùakau tathà . ÷akàraceñàdyà adhamàþ parikãrtità>% sàø da0þ . %<tàmbålàktaü da÷anamasakçt dar÷ayantãha ceñã>% sàø daø .

#<cet># avyaø cita--vic . 1 yadyarthe 2 pakùàntare, amaraþ 3 asandehe'pi sandigdhatayà kathane ca ÷abdàrthaciø . %<satyaü cet guruvàkyameva pitarodevà÷ca cet yoginã prãtà cet paradevatà ca yadi cet vedàþ pramàõaü hi cet . ÷àktãyaü yadi dar÷anaü bhavati cedàj¤àpyamoghàsti cet svàtantrà api kaulikà÷ca yadi cet syànme jayaþ sarvadà>% tantram . %<cetkaõñhake paõaphare tu grahàþ samastà>% nãlaø vàø . adhikaü (ced) ÷abde dç÷yam

#<cetakã># strã cetayati unmãlayati buddhibalendriyàõi cita--õic õvul gauràø ïãp . 1 harãtakyàm amaraþ . tasvà utpattibhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<papàta vindurmedinyàü ÷akrasya pivatã'mçtam . tato divyà samutpannà saptajàtirharãtakã . harãtakyabhayà pathyà kàyasthà påtanà'mçtà . hemavatyavyathà càpi cetakã ÷reyasã ÷ivà . vayasthà vijayà càpi jãvantã rohiõiti ca . vijayà rohiõã caiva påtanà càmçtà' bhayà . jãvantã ceti pathyàyà vij¤eyàþ sapta jàtayaþ . alàbuvçttà vijayà 1 bçttà sà rohiõã 2 smçtà . 3 påtanà'sthimatã såkùmà kathità màüsalà'mçtà 4 . pa¤carekhà' bhayà 5 proktà jãvantã svarõavarõinã 6 . trirekhà cetakã 7 j¤eyà saptànàmiyamàkçtiþ . vijayà sarvarogeùu rohiõã vraõarohiõã . pralepe påtanà yojyà ÷odhanàrthe'mçtà hità . akùiroge'bhayà ÷astà jãvantã sarvarogahçt . cårõàrthe cetakã ÷astà yathàyogaü prayojayet . cetakã dvividhà proktà ÷vetà kçùõà ca varõataþ . ùaóaïgulàyatà ÷uklà, kçùõà tvekàïgulà smçtà . kàcidàsvàdamàtreõa kàcid gandhena bhedayet . kàcit spar÷ena dçùñyànyà caturdhvà bhedayecchivà . cetakã pàdapacchàyàmupasarpanti ye naràþ . bhidyante tatkùaõàdeva pa÷upakùimçgàdayaþ . cetakã tu dhçtà haste yàvattiùñhati dehinaþ . tàvadbhidyeta rogaistu prabhàvànnàtra saü÷ayaþ . na dhàryaü sukumàràõàü kç÷ànàü bheùajadviùàm . cetakã paramà ÷astà hità sukhavirecanã . saptànàmapi jàtãnàü pradhànaü vijayà smçtà . sukhaprayogà sulabhà sarvarogeùu ÷asyate . harãtakã pa¤carasà lavaõà tu varà param . råkùoùõà dãpanã medhyà svàdupàkà rasàyanã . cakùuùyà laghuràyuùyà vçühaõã cànulominã . ÷vàsakàsapramehàr÷aþkuùñha÷othodarakçmãn . vaisvaryagrahaõãrogavibandhaviùamajvaràn . gulmàdhmànatçùàcchardihikkàkaõóå hçdàmayàn . kàmalàü ÷ålamànàhaü plãhàna¤ca yakçttathà . a÷marãü måtrakçcchra¤ca måtràghàta¤ca nà÷ayet . svàdutiktakaùàyatvàtpittahçtkaphahçt tu sà . kañutiktakaùàyatvàdamlatvàdvàtahçcchivà . pittakçtkañukàmlatvàdvàtakçnna kathaü ÷ivà . prabhàvàddoùahantçtvaü siddhaü yattat prakà÷yate! hetubhiþ ÷iùyabodhàrthaü na pårvaü kriyate'dhunà . karmànyatvaü guõaiþ sàmyaü dçùñamà÷ramabhedataþ . yatastato neti cintyaü dhàtrãlakucayoryathà . pathyàyà majjani khaduþ snàyvàmlamo vyavasthitaþ . vçtau tiktastvaci kañurasthanituvaro rasaþ . navà snigdhà ghanàvçttà gurvã kùiptà ca yàmbhasi . nimajjet sà pra÷asyà ca kathitàtiguõapradà . navàdi guõayuktatvaü tathaikatra dvikarùatà . harãtakyàþ phale yatra dvayaü tacchreùñhamucyate . carvità vardhayatyagniü peùità mala÷odhinã . svinnà saügràhiõã pathyà bhçùñà proktà tridoùanut . unmãlinã buddhibalendriyàõàü nirmålinã pittakaphànilànàm . visraüsinã måtra÷akçnmalànàü harãtakã syàt saha bhojanena . annapànakçtàn doùàn vàtapittakaphodbhavàn . harãtakã haratyà÷u bhuktasya pariyojità . lavaõena kaphaü hanti pittaü hanti sa÷arkarà . ghçtena vàtajàn rogàn sarvarogàn guóànvità . sindhåttha÷arkarà÷uõñhãkaõàmadhuguóaiþ kramàt . varùàdiùvabhayà prà÷yà rasàyanaguõaiùiõà . adhvàtikhinno balavarjita÷ca råkùaþ kç÷o laïghanakarùita÷ca . pittàdhiko garbhavatã ca nàrã vimuktaraktastvabhayàü na khàdet>% . tasyàþ phalam aõ harãtakyàø tasya lup lupi vyaktivacanatvam . 2 tatphale'pi strã . 3 jàtipuùpe ràjaniø .

#<cetana># puø cita--lyu . 1 àtmani jãve 2 parame÷vare hemacaø . 3 manuùye ràjaniø . 4 pràõimàtre amaraþ . 5 pràõayukte triø mediø . %<unmàda÷càpariccheda÷cetananàcetaneùu>% ca sàø daø . %<cetanaü puùkaraü ko÷aiþ kùudhàdhmàtaiþ samantataþ>% harivaüø 67 aø . tasya bhàvaþ ùya¤ caitanya naø . tva cetanatva naø tal cetanatà strã cetanàyàm %<÷arãrasya na caitanyam>% bhàùàø %<caitanyamàtmanovidyàt>% ÷rutiþ .

@<[Page 2963a]>@
#<cetanakã># puø cetanaü karoti kç--óa gauø ïãù . harãtakyàm ràjaniø .

#<cetanà># strã cuø cita--yuc . 1 buddhau 2 j¤àne 3 caitanye citi kharåpaj¤ànavya¤jikàyàü pramàõàsàdhàraõakàraõikàyàü 4 cittavçttau %<cetanànàmadhiùñhànaü manodeha÷ca sendriyaþ . ke÷alomanakhàgràntamåladravyaguõairvinà>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkye ke÷àdivyatiriktasyaiva dehasya cetanàvya¤jakatvamuktam . garbhasthasya saptame màsi caitanyayogaþ yathàha yàj¤aø %<mana÷caitanyayukto'sau nàóãsnàyusiràyutaþ . saptame, càùñame caiva tvaïmàüsasmçtimànapi>% asau pårvokto garbhaþ saptame màsi manasà cetanayà ca yuktaþ mitàø . %<nimeùa÷cetanà yatna àdànaü pà¤cabhautikam>% yàj¤aø %<ùaùñhastu cetanà dhàturmana ityabhidhãyate>% bhàø vaø 209 aø .

#<cetanãyà># strã cetanàyai hità cha . 1 çddhinàmauùadhe ràjaniø . 2 j¤eye triø .

#<cetas># naø cita--karaõe asun . 1 citte amaraþ %<ceto nalaü kàmayate madãyama>% %<cetojanma÷araprasånamadhubhirvyàmi÷ratàmà÷rayat>% naiùaø %<gacchati puraþ ÷arãraü dhàvati pa÷càdasaüsthitaü cetaþ>% ÷akuø . 2 cittavçttau nighaø . cittavçtteþ sàükhyamate pauruùeyabodhakaraõatvàt tathàtvam . 3 kartari asun . 3 j¤àtari triø . bhàve'sun . 4 caitanye 5 praj¤àyàm naø .

#<cetiùñha># triø ati÷ayena cetayità iùñan tçõolope tannimittakeño nivçttiþ õilopa÷ca . ati÷ayacetayitari %<kratvà cetiùñho vi÷àmuùarbhut>% çø 1 . 65 . 5 . %<cetiùñho'ti÷ayena cetayità>% bhàø . %<vasu÷cetiùñho vasudhàtama÷ca>% yajuø 27 . 15 .

#<cetoü'÷u># puø cetasa÷caitanyasyàü÷uriva jãve raveriva cidàtmakasya puruùasya cetoråpà jalàrkasamàþ pràj¤ataijasavi÷vabhedena devatiryagàdidehabhedeùu vibhàvyamànà iti vedàntaprakaraõoktestasya tathàtvam

#<cetojanman># puø cetasi janmàsya . manobhave kandarpe %<ceto janma÷araprasånamadhubhirvyàmi÷ratàmà÷rayat>% naiùaø . cetobhavàdayo'pyatra .

#<cetomat># triø cetas + astyarthe matup bàø na masya vaþ . 1 cetoyukte 2 caitanyayukte . %<cetomanti ca sàmàni dhanurveda÷ca bhàrata!>% bhàø vaø .

#<cetomukha># puø cetomukhaü dvàraü yasya . caitanyadãpte'j¤ànavçtti pradhàne pràj¤e %<ànandabhuk cotomukhaþ pràj¤aþ>% iti ÷rutiþ . cetaso mukhatva¤ca cetaþkàraõàj¤ànavçttimukhatvàt .

#<cettç># triø cita--antarbhåtaõyarthe tàcchãlye tçn vede niø ióabhàvaþ . j¤àpayitari . %<sa cettà devatà padam>% çø 1 . 32 . 5 . %<cetà j¤àpayità>% bhàø prakriyà uktaråpaiva

#<cetya># triø cita--karmaõi õyat . j¤eye . %<taü tràtà caraõe cetyaþ>% çø 6 . 1 . 5 . %<cetyena hçdayaü caittaþ kùetraj¤aþ pràvi÷ad yadà>% bhàgaø 3 . 26 . 5 aø .

#<cedi># puø de÷abhede so'bhijano'sya aõaþ tadràjàõa÷ca bahutve luk . 2 tadde÷avàsiùu 3 tannçpeùu ca baø vaø . %<cedimatsyakaråùà÷ca mojàþ sindhukulindakà>% bhàø bhãø 9 aø janapadoktau . sa ca de÷aþ ÷uktimatãnadãtãrasthaþ uparicara÷abde 1320 pçø . dç÷yam . cedi + svàrthe ka . cedide÷e vçø saø 14 aø kårmavibhàge atha pårvasyàmityupakrame %<÷aulikavidarbhavatsàndhra cedikà÷cordhvakaõñhà÷ca>% .

#<cedipati># puø 6 taø . 1 uparicaranàmake vasubhede uparicara÷abde 1319 pçø dç÷yam . 2 damaghoùasute ÷i÷upàle ca . %<evaü teùu nivçtteùu kùatriyeùu samantataþ . cedãnàmadhipo'dhàvat balavànantakopamaþ . damaghoùasuto vãraþ ÷i÷upàlo mahãpatiþ>% bhàø àø 187 aø . cedipàdayo'pyatra %<vamupårõàü ca vasudhàü vasa cediùu cedipa!>% bhàø aø 106 aø .

#<cediràj># puø cediùu ràjate ràja--kvip . cedipatau 1 uparicaravasau 2 ÷i÷upàle ca trikàø . %<mà vedi yadasàveko jetavya÷cediràóiti>% màghaþ .

#<cediràja># puø cedonàü ràjà ñac samàø . uparicararàkhyaü vasau . tasya bhåmivivaragatikathàdi bhàø ÷àø 339 aø . %<ajena yaùñavyamiti pràhurdevà dvijottamàn . sa ca chàgo'yajoj¤eyo nànyaþ pa÷uriti sthitiþ . çùaya åcuþ . vãjairyaj¤eùu yaùñavyamiti vai vaidikã ÷rutiþ . ajasaüj¤àni vãjàni chàgaü no hanturmahatha . naiùa dharmaþ satàü devà! yatra badhyeta vai pa÷uþ . idaü kçtayugaü ÷reùñhaü kathaü vadhyeta vai pa÷uþ . bhãùma uvàca . teùàü saüvadatàmevamçùãõàm vibudhaiþ saha . màrgàgato nçpa÷reùñhastaü de÷aü pràptavàn vasuþ . antarãkùacaraþ ÷rãmàn samagrabalavàhanaþ . taü dçùñvà sahasà yàntaü vasuü te tvantarãkùagam . åcurdvijàtayodevàneùa cchetsyati saü÷ayam . yajvà dàna patiþ ÷reùñhaþ sarvabhåtahitapriyaþ . kathaü svidanyathà bråyàdeùa vàkyaü mahàn vasuþ . evaü te saüvidaü kçtvà vibudhà çùayastathà . apçcchan sahasàbhyertya vasuü ràjàna bhantikàt . bho ràjan! kena yaùñavyamajenàhosvidauùadhaiþ . etaü na saü÷ayaü chindi pramàõaü no bhavànmataþ . sa tàn kçtà¤jalirbhåtvà paripapraccha vai vasuþ . kasya vaikomataþ kàmobråta satyaü dvijottamàþ! . çùaya åcuþ . dhànyairyaùñavyamityeva pakùo'smàkaü naràdhipa! . devànàntu pa÷uþ pakùo mato ràjan! vadasva naþ . bhãùma uvàca . devànàntu mataü j¤àtvà vasunà pakùasaü÷rayàt . chàgenàjena yaùñavyamevamuktaü vacastadà . kupitàste tataþ sarve munayaþ såryavarcasaþ . åcurvasuü vimànasthaü devapakùàrtha vàdinam . surapakùo gçhãtaste yasmàttasmàddivaþ pata . adya prabhçti te ràjannàkà÷e vihatà gatiþ . asmacchàpàbhighàtena mahãü bhittvà pravekùyasi . tatastasminmuhårte'tha ràjoparicarastadà . adho vai sambabhåvà÷ubhåmervivarago nçpaþ . smçtistvenaü na vijahau tadà nàràyaõàj¤ayà . devàstu sahitàþ sarve vasoþ ÷àpa vimãkùaõe . cintayàmàsuravyagràþ sukçtaü hi nçparsya tat . anenàsmatkçte ràj¤à ÷àpaþ pràpto mahàtmanà . asya pratipriyaü kàryaü sahitairno divaukasàm . iti buddhyà vyavasyà÷u gatvà ni÷cayamã÷varàþ . åcuþ saühçùñamanaso ràjoparicarantadà . brahmaõyadevabhaktastvaü suràsurararurhaüriþ . kàmaü sa tava tuùñàtmà kuryàcchàpavimokùaõam . mànanà tu dvijàtãnàü kartavyà vai mahàtmanàm . ava÷yaü tapasà teùàü phalitavyaü nçpottama! . yatastvaü sahasà bhraùña àkà÷àmmedinãtalam . ekanayanugrahaü tubhyaü dadmo vai nçpasattama! . yàvattvaü ÷àpadoùeõa kàlamà÷iùyase'nagha! . bhåmervivarago bhåtvà tàvattvaü kàlamàpsyasi . yaj¤eùu suhutaü viprairvasordhàràü samàhitaiþ . pràpsyase'smadanudhyànànmà ca tvàü glàniraspç÷at . na kùutpipàse ràjendra! bhåme÷chidre bhaviùyataþ . vasordhàràbhipãtatvàttejasàpyàyitena ca . sa debo'smadvaràt prãto brahmalokaü hi neùyati>% .

#<cebã(vã)># strã ràgiõãbhede halàø .

#<ceya># triø ci--karmaõi yat . 1 cetavye cayanãye 2 àdhànàïga saüskàrasaüskàrye vahnau ca %<agni÷ceyo bahubhi÷càùi yaj¤aiþ>% màø ÷àø 293 aø . 3 cetuü yogye . hastaceyama aïku÷aceyaü puùpam .

#<ceru># puø ci--bàø ru . cayana÷ãle %<tvaü hyehi cerave vidà bhagaü vasuttaye>% çø 8 . 61 . 7 .

#<cela># laulye akaø gatau sakaø bhvàø paø señ . celati acelãt cicela çdit acicetyat ta .

#<cela># naø cila--àcchàdane karmaõi gha¤ . 1 vastre . cela--lau lye ac . 2 adhame naø amaraþ . %<celacarmàvipàla¤ca triràtraü syàdabhojanam>% manunà tasya haraõe triràtropavàsovihitaþ %<mà j¤àticelaü bhuvi kasyacid bhåþ>% bhaññiþ j¤àticelamityatra %<kutsitàni kutsanaiþ>% pàø samàse paranipàtaþ . %<celakheñakañukàõóaü garhàyàm>% pàø nindàyàü celàdãnàm àdyudàttatà . putra÷celamivacelasàdç÷yena putrasya nindà gamyate siø kauø %<gharåpacelaóbravetyàdi pàø celaóàdãni vçttiviùaye kutsanavàcãni>% siø kauø teùu pareùu ïyantasya hrasvaþ dhacàdiùu ditkaraõasàmarthyàt ïãp %<bràhmaõicelã>% siø kauø . %<cele knopeþ>% pàø asmin upapade knoperõamul celaknopam .

#<celagaïgà># strã celamiva gaïgà . gokarõasamãpasthe nadãbhede . %<gokarõasyopariùñàttu bhraüsitaþ sa mahàsuraþ . papàta celagaïgàyàþ puline saha kanyayà>% harivaø 149 aø . %<gaïgà sarasvato caiva celagaïgà ca nimnagà>% 136 a0

#<celàna># puø cela--bàø ànac . phalapradhàne latàbhede (phelana) ratnamàø .

#<celàla># puø celamivàlati ala--ac . latàpanase trikàø .

#<ce(cai)là÷aka># puø celaü tatsthayåkàma÷ràti a÷a--õvul . pretabhede . %<ce(cai)là÷akastu bhavati ÷ådro dharmàt svakàt cyutaþ>% manuþ . %<celaþ kãñabhedastadbhakùakaþ preto mavati>% govindaràjaþ . %<celasambandhinã yåkà cailakastadbhakùakaþ>% iti kullåkabhaññaþ .

#<celikà># strã cela--õvul . paññavasane (celira kàpaóa) %<seyaü kçùõasya vanità pãta÷àñãparicchadà . raktacelikayà channà ÷àtakumbhanibhastanã>% padmapuø .

#<celuka># puø cela--uka . buddhabhikùu÷iùye trikàø .

#<cella># càlane gatau ca bhvàø paraø sakaø señ . cellati acellãt cicella çdit acicellat ta .

#<ceùña># ãhàyàü bhvàø àø sakaø señ . ceùñate aceùñiùña . ciceùñe . acaceùñatta aciceùñat na . ceùñitaþ ceùñà ceùñamànaþ . %<gaïgàyàü hi na ÷aknomi vçhattvàcceùñituü ciram>% matsyapuø . %<atatvara¤ca tàn yoddhumaciceùñacca ràghavau>% bhaññiþ %<etaceùñitabhåmiùu>% raghuþ . %<àste ÷ete ceùñate'vatiùñhati paridhàvati>% bhàgaø 5 . 26 . %<yadà sa devo jàgarti tadedaü ceùñate jagat>% manuþ . %<ceùñanaspar÷ane'nilam>% manuþ . %<taùñreva vihitaü yantraü tathà ceùñayiturva÷e>% bhàø ÷àø 33 aø .

#<ceùñaka># triø ceùña--õvul . 1 ceùñànvite . 2 ratibandhabhede puø . %<pàdamekaü hçdi nyasya itareõaiva ceùñayet . kàntakroóe sthità nàrã bandho'yaü ceùñakomataþ>% smaradãpikà .

#<ceùñà># strã ceùña--aï . %<àtmajanyà bhavedicchà icchàjanyà bhavet kçtiþ . kçtijanyà bhavecceùñà ceùñàjanyà bhavetkriyà>% ityukte kçtijanye kriyàsàdhane kàyike vyàpàre . %<gheùñàvadantyàvayavitvaü ÷arãratvam>% siø muø . %<bàhyairvi bhàvayelliïgairbhàvairantargataü nçõàm . svaravarõoïgitàkàrai ÷cakùuùà ceùñitena ca . àkàrairiïgitairgatyà ceùñayà bhàùitena ca . netravaktravikàrai÷ca gçhyate'ntargataü manaþ>% manuþ %<ceùñà hastàsphàlanàdi>% kullåø . %<ceùñàbhojana vàgrodhe netràdipratibhedane>% yàj¤aø . %<vàyostu spar÷anaü ceùñàü vyåhanaü rãkùyameva ca>% yàj¤avalkyena tasya vàyukàryatvamuktam .

#<ceùñànà÷a># puø ceùñàyànà÷o'tra . pralayakàle ràjaniø .

#<ceùñàvala># naø jyotiùokte grahàõàü balabhede tacca vçhajjàø uktaü yathà %<udagayane ravi÷ãtamayåkhau vakrasamàgamagàþ pari÷eùàþ . vipulakarà yughi cottarasaüsthà÷ceùñitavãryayutàþ parikalpyàþ>% vçø jàø . adhunà ceùñàbalaü dodhakenàha udagayane iti makaràdi rà÷iùañakamuttaramayanaü karkañàdiùañkaü dakùiõamayanamiti . udagayane uttaràyaõe ravi÷ãtamayåkhau såryacandramasau balinau bhavataþ . pari÷eùàþ bhaumabudhagurusitasauràþ vakragàþ viparãtagatayo balino bhavanti tathà samàgamagà÷candreõa sahitàþ balina eva candreõa saüyogograhàõàü samàgama÷abdavàcyaþ raviõà sahàstamayo bhaumàdãnàü parasparaü yuddham . ukta¤càcàryaviùõucandreõa %<divasakareõàstamayaþ samàgamaþ ÷ãtara÷misahitànàm . kusutàdãnàü yuddham nigadyate'nyonyayuktànàmiti>% vipulakaràiti vipulàþ karà yeùàü te vipulakaràþ vistãrõara÷mayo balino bhavanti ÷ãghrakendre dvitãyatatãyapadasthe grahasya vipulakaratvaü pràyaþ saübhavati vakràsannatvàt yudhi saügràme cottarasaüsthà balina eka . kusutàdãnà yuddhamityuktam tatra yaþ uttaradigbhàga saüsito jayã sa ca valavàn uttarasaüsthatvamatropalakùaõàrgram . vastejasvã sa eva balavàn . tatraitajjaya lakùaõam %<dakùiõadikasthaþ paruùovepathurapràpta sannikçùñatanuþ . adhiråóhovikçtoniþprabho vivarõa÷ca yaþ sa jitaþ . uktaviparãtalakùaõasampanno jayagato vinirdiùñaþ . vipulaþ svigdhodyutimàn dakùiõadikstho'pi jayayuktaþ>% iti patacchuktasya pràyaþ sambhavati yasmàtpuli÷àcàryaþ %<sarve jayina udaksthà dakùiõadikstho jayã ÷ukraþ>% iti etacceùñàbalam . eùàmanyatamena saüyukta÷ceùñàbalasaüyukto bhavati bhaññotpalaþ .

#<ceùñita># triø ceùña--kartari kta . 1 ceùñàyukta . bhàve kta 2 gatau 3 kàyàdivyàyàre ca naø mediø ceùñà÷abde udàø .

#<caikitya># puüstrã cekitasya gotràpatyam . gargàø yaï . caikitarùergotràpatye tasya chàttraþ kaõvàø aõ yalopaþ . caikita tacchàttre .

#<caikitsitya># puüstrã cikitsitarùerapatyam gargàø ya¤ . cikitsitarùerapatye tataþ kaõvàø chàttre aõ . caikitsita . tacchàttre .

#<caikãrùita># triø cikãrùita eva praj¤àø aõ . cikãrùite striyàü aõantatvàt ïãp .

#<caiñayata># triø ceña iva yatate yata--ac tataþ svàrthe aõ . ceñatulyayatna÷ãle tasyàpatyaü trikàø phi¤ . caiñaya tàyani tadapatye puüstrã . striyàü kroóyàø ùyaï caiñayatyà . caiñayatànàü viùayaþ bhaurikyàø vidhal caiñayatavigha tadviùaye naø .

#<caitanya># naø cetana eva, cetanasya bhàvo và ùya¤ . vedà ntimate citsvaråpe 1 paramàtmani nyàyàdimate 2 àtmadharme cetanàyàm . %<caitanyamàtmanovidyànna bibheti kuta÷cana>% ÷rutiþ vedàntimate ràhoþ ÷ira itivad abhede ùaùñhã, anyamate bhede . %<÷arãrasya na caitanyaü mçteùu vyabhicàrataþ>% bhàùàø 3 prakçtau mediø . %<prakçti÷ca dçùñàntànuparodhàt>% ÷àø såø caitanyasya jagatprakçtitvà'ïgãkàreõa tathàtvam . %<caitanyaü paramàõånàü pradhànasyàpi neùyate j¤ànakriye jagatkartyrau dç÷yete cetanà÷raye>% vedà ntakàø . cetana eva svàrthe ùya¤ . 3 ÷acãgarbhajàte kalau kçùõàvatàrabhede anantasaühità . tasyà na pràmàõikatvamiti smàrtànuyàyinaþ . vaiùõavàstu tanmålatayaiva caitanyadevasya kçùõàvatàratvamicchanti . vayaü tu tasyàþ pràmàõikatve saüvàdimålagranthàntarasyàdar÷anàt udàsãnà ityataþ na ki¤cit bråmahe . yadi càsau avatàraþ yadi và na, tathàpi tasya vaiùõavasampradàyagurutvàt påjyatvaü manyàmahe caitanyacandrodayaþ caitanyacaritàmçtaü caitanyabhàgavatam ityàdayo granthàþ tanmàhàtmyàvedakà vaiùõasampradàyaprasiddhàþ santi .

#<caitanyabhairavã># strã tantrasàrokte bhairavãbhede tatra tanmantràdikaü dç÷yam .

#<caitta># naø cittasyedam aõ . cittasambandhini 1 smaraõàdau . %<candracaturmukha÷aïkaràcyutaiþ kramànniyantritena manobuddhyahaïkàracittàkhyenàntarindriyacatuùkeõa kramàt saü÷ayani÷cayàhaïkàryacaittàü÷ca sarvànetàn sthålaviùayànanubhavataþ>% vedàntasàø . 3 cittàbhimànike kùetraj¤e %<cetyena hçdayaü caittaþ kùetraj¤aþ pràvi÷adyadà . piràñ tadaiva puruùaþ salilàdudatiùñhata>% bhàgaø . 3 . 26 . 59 . bauddhamate vij¤àvanaskandhàtirikte 4 skandhamàtre . taistu cittaü caittamiti dvividhasyaiva padàrthasyàïgãkàreõa vij¤ànàtiriktasya caittatvàt . buddha÷abde tadbhedo dç÷yaþ .

#<caitya># naø cityayà idamaõ . 1 àyatane amaraþ . 2 mukharahite sacitye acitye và yaj¤àyatane bharataþ . 3 devàyatanamàtre 4 devakule (deula) ca . 5 buddhe 6 vimbe 7 udde÷yavçkùe mediø . 8 gràmàdiprasiddhamahàvçkùe . 9 devàvàse 10 jinatarau puø mediø . %<setuvalmãkanimnàsthicaityàdyairupalakùità . caitya÷ma÷ànasãmà su puõyasthàne suràlaye>% yàj¤aø . %<caitye bhayaü grahakçtam>% vçø saø 53 aø . %<caityasthàne sthita vçkùe phalavantamiva dvijàþ>% bhàø anuø 166 aø . caitye bhavaþ aõ caityasthe devabhede caityamakhabhede ÷abde dç÷yam .

#<caityaka># puø caitya iva kàyati kai ka . a÷vatthavçkùe trikàø . girivrajapuraveùñakapa¤cagirimadhye 2 parvatabhede %<vaihàro vipulaþ ÷ailo varàho vçùabhastathà . tathà çùigiristàta! ÷ubhà÷caityakapa¤camàþ . ete pa¤ca mahà÷çïgàþ parvatàþ ÷ãtaladrumàþ . rakùantãvàbhisaühatya saühatàïgà girivrajam>% . %<màgadhànàntu ruciraü caityakàntaramàptavàn>% %<bhaktvà bherãtrayaü te'pi caityaprakàramàdravan>% . %<màgadhànàü suruciraü caityakàntaü samàdravan>% . %<caityakasya gireþ ÷çïgaü bhittvà kimiha chadmanà>% bhàø saø 20 aø .

#<caityagçha># naø caityasya samãpe gçham . catuùpathasthe caityasannihite gçhe ÷abdàrthaciø .

#<caityataru># puø karmaø . gràmàdau 1 prasiddhavçkùe 2 a÷vatthavçkùe ratnamàlà . caityavçkùàdayo'pyatra . %<cetyatarau sà patità satkçtapãóàü karotyulkà>% vçø saø 33 aø . %<caityadruma ÷ma÷àneùu>% manuþ .

#<caityamukha># puø caityasya devakusyeva mukhamasya . kamaõóalau trikàø .

#<caityayaj¤a># puø à÷vaø gçhyokte yaj¤abhede tasya vidhànàdi yathà %<caityayaj¤e pràk sviùñakçta÷caityàya baliü haret>% såø . caitye bhavà÷caityàþ . ÷aïkaraþ pa÷upatiþ àryà jyeùñhà ityevamàdayaþ . yadi kasyaiciddevatàyai prati ÷çõoti yadi àtmano'bhipretaü vastu labdhaü tatastvà mahamàjyena sthàlãpàkena pa÷unà và yakùyàmãti tatolabdhe vastuni tasya tena yàgaü kuryàt sa caityayaj¤aþ . tatra sviùñakçtaþ pràk caityàya baliü haret namaskàràntena nàmadheyena puna÷caityasya grahaõaü pratyakùaharaõàrtham . tena caityàyatane evopalepanàdi kuryàt nàø vçø . %<yadyu bai vide÷asthaü palà÷adåtena yatra vecchà vanaspate ityetayarcà dvau piõóau kçtvà vãbadhe'bhyàghàya dåtàya prayacchedimantasmai baliü hareti cainaü bråyàdayaü tubhyamiti yo dåtàya>% såø . yadi vide÷asthaü caityaü yajet tadà palà÷adåtena baliü haret . palà÷ena dåtaü vãvadha¤ca kuryàt . yatra vecchetyçcà dvau piõóau kçtvà vãvadhe'bhyàdhàya dåtàya prayacchet . tayorekaü piõóaü nirdi÷ya dåtaü vadati imaü tasmai baliü hareti . aparaü dåtàya prayacchati ayaü tubhyamiti . etayarceti vacanam anyatra pàdagrahaõe'pi kvacit såktaü bhavatãttheva martham . tena %<àtvàhàrùamantaredhãti çùabhaü mà samànànàmiti>% ca såktaü siddham . anye punarabhyàsàrthaü manyante piõóakaraõe vãvadhàbhyàdhàne dåtàya pradàne iti nàø vçø . %<prati bhayaü cedantarà ÷astramapi ki¤cit>% såø . %<kartu÷caityasya ca madhye bhayamasti cet ÷astramapi ki¤cit dadyàt dåtàya>% nàø vçø . %<nàvyà cet nadyantarà plavaråpamapi ki¤cidanena taritavyamiti>% såø . %<ubhayormadhye yadi nàvà tàryà nadã syàt tadà plavaråpamapi ki¤cit dadyàt aneneti mantreõa>% nàø vçø . %<dhanvantariyaj¤e brahmàõamagniü càntarà purohitàyàgre baliü haret>% såø . %<yadi dhanvantari ÷caityo bhavati tadà vrahmàõamagniü càntarà purohitàyàgre baliü haret purohitàya nama iti tato dhanvantaraye nama iti . dhanvantarau vide÷asthe tvayaü vi÷eùaþ dhanvantare÷ca purohitasya caikaþ piõóaþ dvitãyo dåtasya>% . nàø vçø .

#<caityavihàra># puø caityasyeva vihàro'tra . jinagçhe hemaø .

#<caitra># naø ci--ùñraõ citrameva svàrthe aõ và . 1 devakule (deula) 2 mçte mediø 3 puddhabhikùuke puø 4 varùàcalabhede puø trikàø kulaparbata÷abde 2123 pçø dar÷ite viùõu puø vàkye gomeda÷caiva candra÷cetyatra caitra iti pàñhàntaradar÷anàt trikàõóoktiþ sama¤jasà . citràyàü bhavaþ aõ . budhasya kalatrabhedacitràyàgarbhaje 5 budhaputrabhede puø brahmavaiø pàø khaø . citrànakùatrayuktà paurõamàsã aõ ïãp caitrãsàsmin màse punaraõ . citrànakùatrayuktapaurõamàsã yuktetadupalakùite và 6 càndre màsi vàrhaspatye 7 varùabhede 8 tathàbhåte ardhamàse mãnastharavike 9 sauracaitre ca kàrtika÷avade 1948 pçø dç÷yam . citràyàü bhavaþ aõ . 10 citrànakùatrajàte triø striyàntu tasyàõo luk . citrà citràjàtàyàü striyàü strã citrà÷abde dç÷yam . svàrthe ka tatràrthe ÷abratnàø . %<phàlgunaü vàtha caitraü và màsaü prati yathàvalam>% manuþ . %<mãnàdistho raviryeùàmàrambhaþ prathamakùaõe . bhavet te'vde càndramàsà÷caitràdyà dvàda÷aþ smçtàþ>% vyàsaþ %<caitre madonmàdinã>% udvàø taø .

#<caitraratha># naø citrarathena gandharveõa nirvçttam aõ . 1 kuverasyodyàna amaraþ . %<babhau valgujanàkãrõaü vanaü caitrarathaü yathà>% harivaø 324 aø . %<ekoyayau caitrarathaprade÷àn>% raghuþ 2 munibhede puø %<àvikùitamabhiùyantaü tathà caitrarathaü munim>% bhàø àø 94 aø . caitraratheþ ÷a÷avindorapatyam strã aõ ïãp . 11 ÷a÷avindoþsutàyàü strã %<màndhàturyuvanà÷vasya trilokãvijayã sutaþ . tasya caitrarathã bhàryà ÷a÷avindoþsutà'mavat>% harivaø 12 aø . citrarathaü gandharvamadhikçtya kçtogranthaþ aõ . 13 bhàrataparvàntargate'vàntaraparvabhede naø citraratha÷abde dç÷yam . %<tathà caitrarathaü devyàþ pà¤càlyà÷ca svayaüvaram>% bhàø àø 10 aø avà ntaraparvoktau .

#<caitrarathi># puø citrarathasya uùadguputrasyàpatyam aõ . uùadguputra citrarathasyàpatye ÷a÷avindau nçpe %<tataþ prasåtimicchan vai uùadguþso'gryamàtmajam . jaj¤e citrarathastasya putraþ karmabhiranvitaþ . àsãt caitrarathirvãro yajvà vipula dakùiõaþ . ÷a÷avinduþ paraü vçttaü ràjarùãõàü samanvitaþ>% harivaø 37 aø .

#<caitrarathya># naø caitrarathameva svàrthe ùya¤ . caitrarathabane %<mànase caitrarathye ca sa reme ràmayà rataþ>% bhàgaø 3 . 13 . 38 aø .

#<caitramakha># puø caitre kartavyo makha iva mahotsavaþ . caitramàse madanatrayoda÷yàdikartavye vasantotsave hemacaø .

#<caitràyaõa># puüstrã citrasya gotràpatyam naóàø phak . 1 citrasya gotràpatye . citreõa nirvçttàdi pakùàø phak . 2 citranirvçttàdau triø .

#<caitràvalã># strã caitre àbaliþ samyak baliratra ïãp . caitrapaurõamàsyàü trikàø . %<caitràbalyàþ pare'pi yà>% tiø taø . caitràbalo madanatrayoda÷ãtyapare tasyàmeva madanapåjàvidhànàttasyàstathàtvam .

#<caitrika># puø citrànakùatrayuktà paurõamàsã sà'smin màse pakùe ñhak . caitramàse amaraþ .

#<caitrin># puø caitrã vidyate'smin vrãhyàø ini . caitramàse ràjaniø . tatra caitrirityapi tatra bàø i¤ .

#<caitrã># strã citrànakùatrayuktà paurõamàsã aõ ïãp . citrànakùatrayuktàyàü paurõamàsyàü sà hi caitramàse eva bhavati yogyatvàt kàrtika÷abde 1948 pçø dç÷yam %<caitryàü hi paurõamàsyàü tu tava dãkùà bhaviùyati>% bhàø à÷vaø 72 aø . %<caitryàü và màrga÷ãrùyàü và senàyogaþ pra÷asyate>% bhàø ÷àø 100 aø .

#<caidika># puü triø cedide÷e bhavaþ kà÷yàø ñha¤ ¤iñh và idit . cedide÷abhave striyàü tu ñha¤i ïãp ¤iñhi--ñàp .

#<caidya># puø cedãnàü janapadànàü ràjà ùya¤ . 1 ÷i÷upàle . %<kruddhasya caidyaü prati>% %<tvayà viprakçta÷caidyaþ>% màghaþ .

#<caintita># puüstrãø cintitàyàþ tannàmikàyàþ striyà apatyam %<avyaïgàbhyo nadãmànuùãbhyastannàmikàbhyaþ>% pàø aõ . cintitànàmikàyàþ striyà apatye . cintàyuktàyàþ striyà apatye tu óhak . caintiteya ityeva .

#<caila># triø celasyedam aõ 1 vastrasambandhini svàrthe aõa . 2 cele vastre ce(cai)là÷aka÷abde dç÷yam . %<cailakambalave÷màni vicitràõi mahànti ca>% bhàø àø 128 aø . %<pradãptamiva cailàntaü kastaü de÷aü na santyajet>% bhàø ÷aø 289 aø .

#<cailaki># puø celakasyarùerapatyam i¤ . jãvalanàmarùau tadva hovàca jãvala÷celakiþ ÷ataø bràø 2 . 3 . 1 . 34 . celakarùi÷ca %<celaka unmàda ÷àõóilyàyana>% iti ÷ataø vnàø 10 . 4 . 5 . 30 . ÷àõóilyagotre uktaþ .

#<cailadhàva># triø cailaü vastraü dhàvati màrùñi dhàva--mçji aõ upaø saø . vastrakùàlake rajake (dhãpà) %<cailadhàvasuràjãvisahopapative÷manàm>% yàj¤aø tadannabhojanaü niùiddham .

#<cokuñi># puø gotrapravarabhede hemàø pravaràø .

#<cokùa># puø 1 svabhàvasiddha÷uciùu vanaprade÷eùu . %<avakà÷eùu cokùeùu nadotãreùu caiva hi>% anuvyàø kullåø . tatra bhavaü yat . caukùya tatrabhave udake %<acaukùyasalilakùàlitayonim>% su÷rutaþ . %<÷ucau dakùe ca cokùaþsyàt>% trikàø ukte 2 dakùe . %<÷raddhàvanto dayàvanta÷cokùà÷cokùajanapriyàþ>% bhàø anuø 144 aø .

#<coca># naø cu--bàø ca . 1 valkale 2 carmaõi dharaõiþ . pra÷astaü cocamasyàsti ac . 3 tvakpatre puø amaraþ 4 guóatvaci ÷abdàrthaø . svàrthe ka . tatràrthe %<dadyàccàtra piùpalãmålataõóulãyakavaràïgacocaketyàdi>% su÷ruø .

#<coóa># puø cula--samucchràye ac lasya óaþ . 1 pràvaraõe 2 de÷abhede baø vaø mediø . cola÷abde dç÷yam .

#<coóã># strã cula--ac gauràø ïãù lasya óaþ . ÷àñyàü hemacaø .

#<coda># puø codayati cuda--ac . a÷vàdeþ prerake 1 ka÷àdau . %<jaghane coda eùàü vi sakthàni naro yamuþ>% çø 4 . 61 . 3 . %<codaþ prerikà ka÷à aràgrakàùñhavi÷eùo và>% 2 prerakamàtre triø %<codaþ kuvitujyàt jàtamevitaþ>% çø 1 . 143 . 7 . %<codaþ prerakaþ>% bhàø .

#<codaka># puø cuda--õvul . 1 pravartake vidhivàkye %<vartamànopade÷àccodanà÷abdàt÷rutyarthàbhàvàttavaiceti vacanànnirde÷àt karmacodakaþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 10 . 1 %<agnãdagnãnityàdiþ karmacodakaþ karmavidhàyakaþ vidhivàkyamityarthaþ na tu mantraþ . kutaþ vartamànopade÷àt evamàdayo vartamànamarthamanuùñheyatvena yata upadi÷anti agniviharaõaü kartavyaü staraõaü ca kartavyamityevamupadi÷yate kiü ca codanà÷abdàt api ca eùu preùeùu codanà÷abdo vidhi÷abdo'sti vidhau hi loñ smaryate . loñ ceti>% pàø . loño madhyamapuruùavacanàni caitàni vihara mpçõãhi àsàdayetyàdãni tasmàdapi karmacodakà ete karkaþ 2 prerakamàtre tri0

@<[Page 2968b]>@
#<codana># naø cuda--bhàve lyuñ . 1 pravartane codanà÷abdàrthe . %<prathame'vde tçtãye và kartavyaü ÷ruticodanàt>% manuþ . 2 preraõamàtre ca %<kàryakàraõasandehe bhavatyanyonyacodanàt>% bhàø anuø 1 aø . kartari lyu . 3 codake triø . %<apiprayaü codanà và mimànà>% yajuø 29 . 7 . %<codanà codanàni karmàõi>% vedadãø .

#<codanà># strã cuø cuda--yuc . %<codanà copade÷a÷ca vidhi÷caikàrthavàcinaþ>% iti bhaññokte pravartanàvàkye codanàlakùaõo'rtho gharmaþ iti mãmàüsàsåtram . 2 preraõàyàü, 3 pravartanàyà¤ca . codyate'nayà karaõe bàø yuc 4 pravçttihetau ca %<j¤ànaü j¤eyaü parij¤àtà trividhà karmacodanà>% gãtà . %<j¤ànamiùñasàdhanamiti boghaþ, j¤eyamiùñasàdhanaü karma . parij¤àtà etajj¤ànà÷rayaþ, karmacodanà karma codyate pravartyate'nayà codanà j¤ànàditritayaü pravçttiheturityarthaþ>% ÷rãdharaþ . 5 aj¤àtàrthaj¤àpake ÷abdamàtre--%<codanàpravçttibhedàcca>% %<yà hi codanà dharmasya lakùaõaü sà svaviùaye niyu¤jànaiva puruùamavabodhayati brahmacodanà tu puruùamavabodhayatyeva kevalam, avabodhasya codanàjanyatvàt na puruùo'vabodhe niyujyate yathà'kùasannikarùeõàrthà'bodhe tadvat>% ÷àø såø ÷àïkarabhàùyam . aj¤àtaj¤àpakaþ ÷abdaþ codanà tasyàþ pravçttirbodhakatvaü tadvailakùaõyàcca jij¤àsya bheda ityarthaþ . saügrahavàkyaü vivçõoti yà hãti lakùaõaü pramàõaü %<svargakàmoyajeta>% ityàdi vàkyaü hi svaviùaye dharme yàgàdike svargabhàvanàråpe phalahetuyàgàdi gocaraniyoge và hitasàdhane yàgàdau và, puruùaü pravartayadevàvabodhayati %<ahamàtmà brahma>% ityàdi vàkyaü tu puruùaü kevalamaprapa¤caü brahma bodhayatyeva na pravartayati viùayàbhàvàt nanvavabodha eva viùayo'stu tatràha na puruùa iti brahmacodanayà puruùo'vabodhe na pravartyate ityatra hetuü pårvavàkyenàha avabodhasyeti . svajanyaj¤àne svayaü pramàõaü na pravartakamityatra dçùñàntamàha yatheti mànàdeva bodhasya jàtatvàt jàte ca tasmin vidhyayogàt na vàkyàrthaj¤àne puruùapravçttiþ . tathàca pravartakamànameyo dharmaþ, udàsãnamàmeyaü brahmeti ratnapramà . logàkùimàskareõàpi %<vedapratipàdyaprayojanavadartho dharma>% iti dharmalakùaõamuktvà %<codanàlakùaõo 'rtho dharma>% jaiø såtrasthacodanàpadasya vedamàtraparatva murarãkçtam . tallakùaõe càrthapadasya iùyamàõaparatvena siddhe icchàbhàvàt brahmaõaþ saddhatvena iùyamàõatvàbhàvàt vedapratipàdyatve'pi nàtivyàptiriti bodhyam . 5 codanàviùaye yàgàdiprayatne ca . %<ekaü và saüyoga råpacodanà'khyà'vi÷eùàt>% jaiø såø . karsmaikyapratipàdakà saüyogaråpacodanàsaüj¤àråpàþ padàrthàsteùàmapi÷eùàdaikyam . %<tatra codanà pravartakaþ ÷abdaþ coditaprayatno và>% ratnaprabhà .

#<codanàguóa># puø codanayà nodanayà muryate gura--ka rasya óaþ . kanduke trikàø .

#<codya># naø cuda--õyat . 1 pra÷ne 2 pårvapakùe ca amaraþ tàbhyàü hi uttaradànàya pravartanàt tayostathàtvam . %<codyaü và parihàrovà kriyatàü dvaitabhàùayà . advaitamàùayà codyaü nàsti nàpi taduttaram>% vedantakàø . 3 àkùepye ca %<capalàjanaü prati na codyamadaþ>% màghaþ . %<codyaü codanãyam kathamityàkùepyam>% malliø %<satyaü dhyànaü samàdhànaü codyaü vairàgyameva ca>% bhàø uø 42 aø . 4 adbhute 5 preraõàrhe triø . %<nityotthità gurukarmasvacodyàþ>% bhàø anuø 103 aø .

#<copana># naø cupa--lyuñ . 1 mandagamane, 2 tåùõãmbhavane, 3 maune ca .

#<cora># puø cura--ac . 1 steyakartari paradravyàpahàrake ÷abdaraø . 2 gandhadravyabhede, hemacaø 3 kçùõa÷añhyà¤ca haóóacandraþ . bràhmaõàø karmaõi ùya¤ . caurya tatkarmaõi paradravyàpaharaõe . %<sà ca dravyava÷à kutastava dhanaü dyåtena cauryeõa và cauryadyåtaparigraho'pi bhavato naùñasya kà'nyà gatiþ>% udgañaþ . corasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . caurikà corabhàve strã . 4 kavibhede puø kaviramaruþ kaviramaraþ kavã coramayårakau udbhañaþ . tatkçtagrantha÷ca corapa¤cà÷ikà . tatra cauryapadàrtho nirõãya pradar÷yate . paramàtrasvatvavaddravya haraõameva cauryaü tena sàdhàraõadhanàpahàre na cauryam . yathàha dàyabhàge %<ya eva hi parasyedamiti vi÷eùaü jànànaþ parasve svatvahetumantareõaiva svatvamàropayati sa stena iti lokaprasiddho'rthaþ na càtredaü parakãyam idaü và mameti vivektuü ÷aknoti dravyasyàvibhaktatvàt . yathà yadeva hi mamedamiti vi÷eùaü jànànaþ parasvatvàpattaye svàmã tyajati, para÷ca vi÷eùeõedaü mameti khatvaü pratyeti tatraiva dànaniùpattiþ . na ca sàdhàraõadhane tathà sambhavatãti sàdhàraõadhanamadeyamuktaü tathà steyamapi naitanmama dhanaü parasyedamiti jànata eva bhavatãti na màdhàraõadhanàpahàre steyaniùpattiþ>% . paradravyaharaõaü steyamiti para÷abdàt àtmãyatvavyavacchedenaivaparakãyatvasyàvagamàt sàdhàraõàsàdhàraõayo÷càsàdhàraõasyaiva ÷ãghrapratãteþ . coracauryabhedalakùaõadaõóabhedàdikaü ca vãramitrodaye dar÷itaü yathà . %<manuþ syàtsàhasaü tvanvayavat prasabhaïkarma yat kçtam . niranvayambhavet steyaü hçtvàpahnåyate ca yaditi>% asyàyamarthaþ . anvayavaddravyarakùakaràjàdyadhyakùàdisamakùaü balavaùñambhena yatparadhanàpaharaõàdikaü kriyate tat sàha sam . steyaü punarniratvayaü svàmyàdyasamakùaü yadva¤cayitvà paradhanàdyapaharaõaü taducyate . yacca ràjàdyadhyakùàdi samakùamapahçtya na mayedaü kçtamiti bhayànnihnåyate tadapi steyamiti . ataeva nàradaþ %<upàyairvividhaireùàü chalayitvà'pakarùaõam . suptamattapramattebhyaþ steyamàhurmanãùiõa>% iti .. eùà mityetat kùudràdinirde÷àntastànyàha sa eva %<mçdbhàõóàsanakhañvàsthidàrucarmatçõàdi yat . ÷amãdhànyaü kçtànna¤ca kùudraü dravyamudàhçtam . vàsaþ kauùeyavarja¤ca govarjaü pa÷avastathà . hiraõyavarjaü loha¤ca madhyaü vrãhiyavàdi ca . hiraõyaratnakauùeyastrãpuïgogajavàjinaþ . devabràhmaõaràj¤à¤ca vij¤eyandravyamuttamamiti>% . balàtkàrakçtamapaharaõaü sàhasàntargataü steyamityàha sa eva %<tasyaiva bhedaþ steyaþ syàdvi÷eùa statra tåcyate . àdhiþ sàhasamàkramya steyamàdhi÷chalena tu>% iti . tasyaiva sàhasasyaiva . àdhiþ pãóà dhanàpaharaõàdidvàrà àkramya prasahya parasya kriyamàõaþ kle÷aþ sàhasarårpa steyam . chalena kriyamàõa àdhiþ kevalasteyamityarthaþ . taskaraj¤ànopàyamàha yàj¤avalkyaþ %<gràhakairmçhyate cauro loptreõàtha padena và . pårvakarmàparàdhã ca tathà cà÷uddhavàsakaþ . anye'pi ÷aïkayà gràhyà jàtinàmàdinihnavaiþ . dyåtastrãpàna saktà÷ca ÷uùkabhinnamukhakharàþ . paradravyagçhàõà¤ca pçcchakà gåóhacàriõaþ . niràyà vyayavanta÷ca vinaùñadravyavikrayàþ>% iti! gràhakairàjapuruùairloptreõàpahçta bhàjanàdinà, a÷uddhavàsaþ apraj¤àtasthànavàsã . jàtinihnavo nàhaü ÷ådraityevaüråpaþ . nàmanihnavo nàhaü óittha ityevaü råpaþ . àdigrahaõàt svade÷agràmakulàdyapalàpena ca lakùità gràhyàþ . dyåtapaõyàïganàmadyapànàdiùvatiprasaktàþ tathà kuto'si tvamiti coragràhibhiþ pçùño yadi ÷uùkamukhobhinnasvaro và bhavati . bahuvacanàt svinnalalàñàdãnàü grahaõam . tathà ye niùkàraõaïkiyadasya dravyaü kiü vàsya gçhamityebaü pçcchanti ye càkàraõenàtmànaïgåóhayitvà caranti . ye càyàbhàve'pi vahuvyayakàriõaþ . ye ca vinaùñadravyàõà¤jãrõavastrabhinnabhàjanàdãnàmanirj¤àtasvàmikànàü vikrayakàriõaþ, te sarve'pi cauryasambhàvanayà gràhyà ityarthaþ . evaüvidhaliïgayuktàn puruùàn gçhãtvaite caurà bhavanti naveti samyak parãkùata na tàvanmàtreõa ni÷cinuyàt acaurasyàpi liïgasambandhasambhavàt . ataeva nàradaþ %<anyahastàtparibhraùñamakàmàdutthitambhuvi . coreõa và parikùiptaü loptraü yatnàt parãkùayet . asatyàþ satyasaïkà÷àþ satyà÷càsatyasannibhàþ . dç÷yante vividhà bhàvàstasmàdyuktaü parãkùaõamiti>% . steyasya traividhyamàha sa eva %<tadapi trividhaü j¤eyaü dravyàpekùammanãùibhiþ . kùudramadhyottamànàü tu dravyàõàmapakarùaõàditi>% . caurasya dvaividhyamàha vçhaspatiþ %<prakà÷à÷càprakà÷à÷ca taskarà dvividhàþ smçtàþ . praj¤àsàmarthyamàyàbhiþ prabhinnàste sahasradheti>% . prakà÷ataskarànàha sa epa . %<naigamà vaidyakitavàþ sabhyotkocakava¤cakàþ . daivotpàdavido bhadràþ ÷ilpaj¤àþ pratiråpakàþ . akriyàkàriõa÷caiva madhyasthàþ kåñasàkùiõaþ . prakà÷ataskarà hyete tathà kuhakajãvinaþ>% iti pratiråpakàþ pratiråpakaràþ . ataeva nàradaþ %<prakà÷ava¤cakàstatra kåñamànatulà÷ritàþ . utkocakàþ sopadhikà va¤cakàþ parayoùitaþ . pratiråpakarà÷caiva maïgalàde÷avçttayaþ . ityevamàdayo j¤eyàþ prakà÷ataskarà bhuvãti>% . naigamàdivyàjena ye paradravyàpahàrakàste naigamàdyàþ . aprakà÷ataskarasvaråpabhedànàha vyàsaþ %<sàdhanàïgànvità ràtrau vicaratnyavibhàvitàþ . avij¤àtanivàsà÷ca j¤eyàþ pracchannataskaràþ . utkùepakaþ sandhibhetà pànvamuógranthibhedakaþ . strãpuïgo÷ca pa÷usteyã cauro navavidhaþ smçtaþ>% iti . ràtràviti pràyikam araõyàdau divàpi sambhavàt . utkùepakaþ dhaninàmanavadhànatàü ni÷citya tatsamãpasthaü dhanamutkçtya gràhakaþ . sandhibhettà gçhayoþ sandhau sthitvà tatratyabhittibhettà . pànthamuñ kàntàràdau pathikànàndhanapratyapahàrakaþ . granthibhedakaþ paridhànãyàdigrathitaü dhanaü grahãtuü tadgranthimocaka iti . prakà÷ataskaràõàü daõóamàha sa eva %<strãpu ya yantãha maïgalàde÷avçttayaþ . gçhõanti chadmanà carya manàryàstvàryaliïginaþ . naigamàdyà bhåridhanà daõóyà doùànuråpataþ . yathà tena nivartante tiùñhanti sannaye tatheti>% . doùànuråpato daõóyà natu dhanànuråpata ityabhipràyaþ . keùà¤cit prakà÷ataskaràõàü daõóamàha vçhaspatiþ %<pracchàdya doùaü vyàmi÷rya punaþ saüskçtya vikrayã . paõyaü taddviguõaü dàpyo vaõig daõóaü ca tatsamam . aj¤àtauùadhimantrastu ya÷ca vyàdheratattvavit . rogibhyo'rthaü samàdatte sa daõóya÷coravadbhiùak . kåñàkùadevinaþ kùudrà ràjalabhyaharà÷ca ye! gaõakà va¤cakà÷caiva daõóyàste kitavàþ smçtàþ . anyàyavàdinaþ sabhyàstathevotkocajãvinaþ . vi÷vastava¤cakà÷caiva nirvàsyàþ sarvaeva te . jyotirj¤ànantathotpàtamatiditvà tu ye nçõàm . ÷ràvayantyarthalobhena vineyàste prayatnataþ . daõóàjinàdibhiryuktamàtmànaü dar÷ayanti ye . hiüsanti chadmanà néõàü vadhyàste ràjapåruùaiþ . alpamålya¤ca saüskçtya nayanti bahumålyatàm . strãbàlakàn va¤jayanti daõóyàste'rthànusàrataþ . hemaratnaprabàlàdyàn kçtrimàn kurvate tu ye . kreturmålyaü pradàpyàste ràj¤à taddiguõaü damam . madhyasthaü va¤cayantyekaü snehalobhàdinà yadà . sàkùiõa÷cànyathà bråyurdàpyàste dviguõandamamiti>% . ràjalabhyaþ karavi÷eùaþ . manurapi %<sarvakaõñakapàpiùñhaü hemakàrantu pàrthivaþ . pravartamàna manyàye chedayellava÷aþ kùurairiti .>% viùõurapi %<dyåte ca kåñàkùadevinàü karacchedaþ>% iti . aprakà÷ataskaràõàü daõóamàha saeva %<utkùepakasya sandaü÷a÷chettavyo ràjapuruùaiþ>% . sadaü÷o'tra karaþ tathà ca yàj¤avalkyaþ %<utkùapakagranthibhedau karasanda÷arhãnakau . kàryau dvitãyàparàdhe karapàdaikahãnakàviti>% . aïguùñhatarjagyorgranthimocane sàdhakatamatvenàtra sandaü÷a÷abdena tayorgrahaõam . prathamàparàdhe tau krameõa pàõi sandaü÷àbhàvavantau kartavyau, dvitãyàparàdhe ubhàvapyekapàõipàdàbhàvàbetau kartavyàvityarthaþ . sandhibhettéõàü daõóamàha manuþ %<sandhimbhittvà tu ye cauryaü ràtrau kurvanti taskaràþ . teùàü chittvà nçpo hastau tãkùõa÷åle nive÷ayediti>% . tàniti ÷eùaþ . vçhaspatirapi %<sandhicchedakçto j¤àtvà ÷ålamàgràhayet prabhuriti>% . àgràhayet àropayedityarthaþ . pànthamuùi daõóamàha sa eva %<tathà pànthamuùaü vçkùaü gale baddhvàvalambayediti>% . pànthamuùaü pathiluõñhakam . granthibhedakasya daõóamàha manuþ %<aïgulã granthibhedasya chedayet prathame grahe . dvitãye hastacaraõau tçtãye badhamarhatãti>% . aïgulã tarjanyaïguùñhau . dvitãye hastasya caraõasya ca chedaþ tçtãye badha ityarthaþ . ataeva nàrada àha %<prathame granthibhedànàmaïguùñhahastayorbadhaþ>% iti . strãharturdaõóamàha vyàsaþ %<strãhartà loha ÷apathe dagdhavyo vai kañàgnineti>% . puüharturdaõóamàha sa eva %<naraharturhastapàdau cchittvà sthàpya÷catuùpathe>% iti . goharturdaõóamàha vçhaspatiþ %<goharturnàsikàü chittvà baddhàmbhasi nimajjayediti>% . nàradaþ %<sarvasvaü harato nàrãü, kanyàü tu harato vadhaþ . vàjivàraõalohànàü càdadãta vçhaspatiriti>% . sarvasvamityanuùaïgaþ . pa÷uharturdaõóamàha vyàsaþ %<pa÷uhartustvardhapàdaü tãkùõa÷astreõa kartayediti>% . pa÷uhartà pa÷vanusàreõa daõóanãya ityàha nàradaþ mahàpa÷ån stenayato daõóamuttamasàhasam . madhyamapa÷ån pårvantu kùudrapa÷ån tathà hçtaþ iti . hçta iti paùñhã . vandãgrahàdãnàü daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<vandigrahàüstathà vàji ku¤jaràõàü ca hàriõaþ . prasahyaghàtina÷caiva ÷ålamàropayennçpaþ>% iti . aïgacchedàdayaþ uttamasàhasatvàd bràhmaõa vyatirikteùåttamadravyàpahàraviùayàþ %<sàhaseùu ya evoktastriùu daõóomanãùibhiþ . sa eva daõóaþ steye'pi dravyeùu triùvanukramàditi>% nàradenottamasàhasasyocamadravyaviùayatvena vyavasthàpanàttena kùudramadhyamadravyàkùepakàdãnàü tadanuråpo na karacchedàdiþ . taskarasyàpahçtaü dhanantatsvàmine dàpayitvà daõóaþ kartavya ityàha yàj¤avalkyaþ %<cauraü pradàpyàpahçtaü ghàtayedvividhairbadhairiti>% dhànyàdyapaharaõe daõóamàha manuþ %<dhànyaü da÷abhya kumbhebhyo harato'bhyadhikaü badhaþ . ÷eùe tvekàda÷aguõaü dàpyastasya ca taddhanamiti>% . kumbho viü÷atiprasthàþ ÷eùe da÷akumbhàdhikànnyåne, tasya dhànyasvàminaþ . ratnaharaõe daõóamàha sa eva %<mukhyànà¤caiva ratnànàü haraõe badhamarhatãti>% . sa eva . %<suvarõarajatàdãnàmuttamànà¤ca vàsasàm . pa¤cà÷atastvabhyaghike hastacchedanamiùyate . ÷eùe tvekàda÷aguõaü målyàddaõóaü prakalpayet . puruùàõàü kulãnànànnàrãõà¤ca vi÷eùataþ>% iti . atra suvarõàdãnàü saükhyà karùamitetyàhuþ vçddhàþ iti madanaratne . atràïgacchedàdidaõóo bràhmaõavyatiriktaviùayaþ %<sacihnaü bràhmaõaü kçtvà svaràùñràdvipravàsayediti>% yàj¤avalkyasmaraõàt . cihnaü lalàñe ÷vapadàkàràïkanam . tathà ca manuþ %<gurutalpe bhagaþ kàryaþ suràpàõe suràdhvajaþ . steye ca ÷vapadaü kàryaü bràhmaõasya ÷iraþ pumàniti>% . etacca pràya÷cittamakurvatàü daõóottarakàlaü na tu pràya÷cittaü cikãrùatàm . %<pràya÷citta¤ca kurvàõàþ sarve varõà yathoditam . nàïkyà ràj¤à lalàñe tu dàpyamuttasasàhasamiti>% manusmaraõàt . jàtyàdibhedena ca daõóatàratamyamàha sa eva %<aùñàpàdyantu ÷ådrasya steye bhavati kilviùam . ùoóa÷aivatu vai÷yasya dvàtriü÷at kùatriyasya tu . bràhmaõasya catuþùaùñiþ pårõaü vàpi ÷atambhavet . dviguõà và catuþùaùñi staddoùaguõavedinaþ>% iti . yasminnaparàdhe yo daõóa uktaþ sa ÷ådrakartçke tasminnaùñaguõaþ dàpanãyaþ vai÷yakartçke ùoóa÷aguõaþ, kùatriyakartçke dvàtriü÷adguõaþ . bràhmaõakartçke catuþùaùñhiguõaþ ÷ataguõo và aùñàviü÷atyuttara÷ataguõovetyarthaþ . màùànyånamålyànàü kùudràõàü målyàt pa¤caguõãdama ityàha nàradaþ %<kàùñhabhàõóatçõàdãnàü mçõmayànàntathaiva ca . veõuvaiõavabhàõóànàü tathà snàyvasthicarmaõàm . ÷àkànàmàrdramålànàü haraõe phalamålayoþ . gorasekùuvikàràõàü tathà lavaõatailayoþ . pakvànnànàü kçtànnànàü matsyànàmauùadhasya ca . sarveùàmalpamålyànàü målyàtpa¤caguõo damaþ>% iti . yatpunaþ kùudradravyaviùaye dviguõadaõóapratipàdakaü manuvacanam %<såtrakàrpàsakiõvànàü gomayasya guóasya ca . dadhnaþ kùãrasya takrasya pànãyasya tçõasya ca . veõuvaiõayabhàõóànàü lavaõànàntathaiva ca . mçõmayànàü ca haraõe mçdobhasmana eva ca . ajànàü pakùiõà¤caiva lavaõasya vçtasya ca . màüsasya madhuna÷caiva yaccànyat pa÷usambhavam . anyeùà¤caivamàdãnàü madyànàmodanasya ca . pakvànnànà¤ca sarveùàü tanmålyàddviguõodamaþ>% iti . tadalpaprayojanaviùayam . pànthàdãnàmalpaprayojanadravyàpaharaõe na daõóaþ yathàha sa eva %<dvijo'dhvagaþ kùãõavçttirdvàvikùå dve ca målake . àdadànaþ parakùetrànna daõóaü dàtumarhati . caõaka vrãhigodhåmayavànàü mudgamàùayoþ . aniùiddhairgrahãtavyà muùñirekà pathi sthitaiþ . tathaiva saptame bhakte bhaktàni ùaóana÷natà! a÷vastanavidhànena hartavyaü hãnakarmaõaþ>% iti . na kevalaü caurasyaiva daõóaþ kintvacaurasyàpi cauropakàriõaþ ityàha yàj¤avalkyaþ %<bhaktàvakà÷àgnyudakamantropaktaraõavyayàn . dattvà caurasya và hantu rjànato dama uttama>% iti . bhaktam a÷anam . avakà÷onivàsasthànam . agni÷caurasya ÷ãtàpanodanàdyarthaþ . udakantçùitasya . mantraþ cauryaprakàropade÷aþ, upakaraõaü cauryasàdhanam . vyayaþ apahàràrthande÷àntaraïgacchataþ pàtheyam . etàni caurasya hanturvà duùñatvaü jànannapi yaþ prayacchati tasyottamasàhasodaõóa ityarthaþ . kàtyàyano'pi %<cauràõàü bhaktadà ye syustathàgnyudakadàyinaþ . dàtàra÷caiva bhàõóànàü pratigràhiõa eva ca . samadaõóàþ smçtà hyete ye ca pracchàdayanti tàniti>% . cãropekùàkàriõaü pratyàha nàradaþ %<÷aktà÷ca ya upekùante te'pi taddoùabhàginaþ . utkro÷atà¤janànàntadhriyamàõe dhave tathà . ÷rutvà ye nàmidhàvanti te'pi taddoùabhàginaþ>% iti . dravyabhedena cauryapràya÷cittaü pràya÷citta÷abde dç÷yam . tatkarmavipàka÷ca karmavipàka÷abde 1742 pçø dç÷yaþ .

#<coraka># puø coraþ svanàmakhyàtavçkùaiva kàyati kai--ka . 1 granthiparõavçkùe ratnamàlà . sa ca %<÷aileyakamàüsãtagarakuùñharasasaindhavàni vallãjam . madhurarasamadhåcchiùñàni coraka÷ceti jãvasya>% vçø saø 16 aø jãvabhaktau uktaþ

#<coraghàta># puø coraü hanti hana--aõa . ràj¤àü hastibhede ÷abdàrthaø .

#<corapuùpã># strã cora iva puùpamasyàþ ràtrivikà÷itvàt . ÷aïkhinyàm . svàrthe ka ata ittvam . corapuùpikàpyatra amaraþ .

#<corasnàyu># puø corasya gandhadravyabhedasya snàyuriva . kàkanàsàyàm ÷abdàrthaciø .

#<corà># strã coratulyaü ràtrivikà÷itvena puùpamastyasyàþ ar÷aø ac . ÷aïkhapuùpikàyàm ÷abdàrthaciø .

#<co(cau)rikà># strã corasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ ñhan và . caurye ràyamukuñaþ .

#<cola># puø cula samucchràye karmaõi gha¤ . 1 strãõàü ka¤cuke 2 àprapadãne vastre 3 kårpàsake . (colà) iti khyàte puüsàü vastrabhede . %<dravióalaïkayormadhye colade÷aþ prakãrtitaþ . labdhakarõà÷ca te proktàstadbha do'vàntaro bhavet>% ityukte 4 de÷e %<apare janapadà dakùiõena>% ityupakrame %<kaukuññakàstathà colàþ koïkaõà màladhànakàþ>% bhàø bhãø 9 aø . janapadoktau . santha de÷aþ adhunà (tà¤jora) iti khyàtaþ . sa ca vçø saø 14 aø kårmavibhàge dakùiõasyàmukto yathà atha dakùiõena ityupakrame %<karõàñamahàñavicitrakåñanàsikyakollagiricolàþ>% . tasya ràjà'õ, so'bhijano' sya và aõ . caula tannçpe tadde÷avàsini ca . bahatve tasya luk . colàþ 5 tadde÷avàsiùu 6 tannçpeùu ca ba--vaø . tannçpà÷ca kùatriyà api mlecchatàmàptàþ kàmboja÷abde 190 6 pçø dç÷yam . 7 cãnade÷asthahradabhede ÷abdàrthaciø .

#<colaka># puø cola iva kàyati kai--ka . 1 vàõavàre kavace 2 valkale ca ÷abdaraø .

#<colakin># puø colakamivàstyasya ini . 1 karãre (vàü÷erakoüóa) . 2 nàgaraïge mediø 3 kiùkuparvaõi hàràø .

#<coragaõe÷a># puø karmaø . karacchidravatàü jàpinàü japaphala hàrake tantrokte gaõe÷abhede .

#<colaõóuka># puø cãlasyàõóuka iva ÷akaø . ÷iroveùñe trikà0

#<colana># naø colaivàcarati kvip tataþ kartari lyu . 1 nàgaraïge 2 karãre 3 kiùkuparvaõi ca ÷abdàrthaciø .

#<colã># saø cula--gha¤ gauràø ïãù . strãõàü 1 ka¤cukàkhye àprapadãne vastre (colà) itikhyàte puüsàü 2 vastrabhede ca ÷abdàrthaci0

#<coloõóuka># puø colauõóaka iva . ÷iroveùñe uùõãùe÷abdàthaciø .

#<coùa># puø cãyate caþ sa càsàvuùodàha÷ceti . pàr÷vasthenàgnineva janite santàpabhede . %<hçcchålapãóanayutaü pavanena, pittàttçódàhacoùabahulaü sakaphaprayekam>% %<coùaþ pàr÷vasthitàgnineva santàpaþ>% bhàvapraø .

#<coùya># naø cåùa--õyat pçùoø guõaþ . cåùye cåùaõãye . %<pacàmyannaü caturvidham>% gãtàvyàkhyàyàü %<pràõibhirbhurktaü bhakùya bhojyaü lehyaü cåùyaü ceti caturvidhamannaü pacàmi . tatra yaddantairavakhaõóavikhaõóya bhakùyate apåpàdi tadbhakùyaü, yattu kevalaü jihvayà viloóya nigãryate pàyasàdi tadbhojyam . yajjihvàyàü niþkùipya, rasàsvàdena nigoryate dravãbhåtaü guóàdi tallehyam . yattudaüùñràbhirniùpãóya rasaü nigãryàva÷iùñaü tyajyate ikùudaõóàdi taccåùyamiti caturvidhasya bhedaþ>% ÷rãdharaþ . atra kvacitpustake cåùyamityatra coùyamitipàñhadar÷anàt coùya÷abdakalpanà keùà¤cit pràmàdikã anàrùavàkye pçùoø kalpanàyà ayuktatvàt . kintu %<bhojanãyàni peyàni bhakùyàõi vividhàni ca . lehyànyamçtakalpàni coùyàõi ca tathà'rjuna>% bhàø àø 175 aø . atràrùatvàt pçùoø kalpanà yuktaiva . evaü %<bhakùyaü bhojya¤ca peya¤ca coùyaü lehyaü tathaiva ca>% harivaø 145 aø .

#<coska># puø 1 hayottame ÷abdàrthaciø . 2 sindhuvàre (soüdàla) vçkùe ca trikàø .

#<cauóa(la)># naø cåóà prayojanamasya cåóàø õaþ và óasya laþ . cåóàkarmaõi cåóà÷adde 2957 pçø dç÷yam %<gàrbhairhãmairjàtakarmacauóamau¤jãnibandhanaiþ>% manuþ . cåóaiva svàrthe aõ . cåóàyàm %<lelihànaimehànàgaiþ kçtacauóamamitrahan>% bhàø vaø 17 aø .

#<cauói># puüstrã cåóàyà idam bàhvàø i¤ . cåóàsambandhini striyàü vàø ïãp .

#<cauõñhya(õóya)># naø jalabhede cukùà÷abde pçø 2955 dç÷yam .

#<caudràyani># puø gotrapravartake pravaràdhyàyaprasiddhe çùibhede

#<caupayata># puø cupa--ac copaþ san yatate yata--ac tataþ svàrthe aõ . çùibhede tasyàpatyam tikàø phi¤ . caupayatàyani tadapatye striyàü tu krauóyàø ùyaï . caupayatyà . copayatànàü viùayaþ bhauriø vidhal . caupayatavidha tadviùaye naø . gotràpatye a÷vàø phak caupayatàyana tadgotràpatye puüstrã

#<caupaiyà># strã màtràvçttamede tallakùaõaü yathà %<caupaiyàvçttaü triü÷anmàtraü phaõipatipiïgalabhaõitaü kuru saptaturaïgamamati hçdayaïgama mantegurumupanãtam . yadi da÷avasuravibhi÷chandavidbhiþ kriyate yatirabhiràmam sapadi stavasamaye nçpatiþ kavaye vitarati saüsadi kàmam>% .

#<caura># puø curà ÷ãlamasya cåóàø õaþ coraeva aõ và . pracchannaparadravyàhàrake amaraþ . %<suvarõacauraþ kaunakhyaü suràpaþ ÷yàvadantatàm>% manuþ 2 kavibhede kavã cauramayårakau udbhañaþ tatkçtagrantha÷caurapà¤cà÷ikà .

#<caurapuùpauùadhi># strã caurapuùyikànàmodhadhau mediø .

#<caurikàka># puø kàkamede %<lavaõaü caurayitvà tu caurikàkaþ prajàyate>% bhàø anuø 111 aø .

#<cauli(ói)># puø caulasyàpatyam i¤ . pravaràdhyàyaprasiddhe çùibhede .

#<caulukya># puüstrã culukasya gàtràpatyaü gargàø ya¤ . culukarùigotràpatye tasya chàttraþ kaõvàø aõ yalopaþ . cauluka caulukyacchàttre .

#<cyavana># puø cyu--lyu . bhàrgave çùibhede tasya nàmaniruktiþ bhàø àø 6 aø dar÷ità yathà . %<bhçgoþ sudayità bhàryà pulomãtyabhivi÷rutà . tasyàü samabhavadgarbho bhçguvãryasamudbhavaþ . asmin garbhe'tha sambhåte pulomàyà bhçgådvahàt . samaye sama÷ãlinyàü dharmapatnyàü ya÷asvinaþ . abhiùekàya niùkrànte bhçgau dharmabhçtàü bare . à÷ramaü tasya rakùo'tha pulomà'bhyàjagàma ha . taü pravi÷yà÷ramaü dçùñvà bhçgorbhàryàmaninditàm . hçcchayena samàviùño vicetàþ samapadyata>% . 5 aø ityupakrame %<agneratha bacaþ ÷rutvà tadrakùaþ praja hàra tàm . brahman . varàharåpeõa manomàrutaraühasà . tataþ sa garbho nivasan kukùau bhçgukulodvahaþ . roùàn màtu÷cyutaþ kukùe÷cyavanastena so'bhavat . taü dçùñvà màturudaràccyutamàdityavarcasam . tadrakùo bhasmasàdbhåtaü papàta parimucya tàm . sà tamàdàya su÷roõã sasàra bhçpunandanam . cyavanaü bhàrgavaü putraü pulomà duþkhamårchità>% 6 aø . 2 kùaraõayukte triø %<yastu na cyavate nityaü ya÷asà varcasà ÷riyà . agnirni÷cyavano nàma>% bhàø vaø 218 aø . bhàve lyuñ . 3 kùaraõe naø du÷chyavanaþ .

#<cyavanaprà÷a># puø cyavanena prà÷yate pra + a÷aø karmaõi gha¤ . cakradattokte auùadhabhede yathà %<vilvàgnimantha÷yonàkakà÷maryaþ pàñalã balà . parõya÷catasraþ pippalyaþ ÷vadaüùñrà vçhatãdvayam . ÷çïgã tàmalakã dràkùà jãvantã puùkarà guru . abhayà sàmçtà çddhirjãrvakarùabhakau ÷añhã . mustaü punarõavà medà såkùmailotpalacandane . vidàrã vçùamålàni kàkolã kàkanàsikà . eùàü palonmitàn bhàgàn ÷atànyàmalakasya ca . pa¤ca dadyàt tadaikadhyaü jaladroõe vipàcayet . j¤àtvà gatarasànyetànyauùadhànyatha taü rasam . taccàmalakamuddhçtya niùkulaü tailasarpiùoþ . paladvàda÷ake bhçùñvà dattvà càrdhatulàü bhiùak . matsyaõóikàyàþ påtàyà lehavat sàdhu sàdhayen . ùañpalaü madhuna÷càtra siddha÷ãte pradàpayet . catuùpalaü tu gàmbhàryàþ pippalyà dvipalantathà . palamekaü nidadhyàcca tvagelàpatrake÷aràt . ityayaü cyavanaprà÷aþ paramukto rasàyanaþ . kàsa÷vàsahara÷caiva vi÷eùeõopadi÷yate . kùãõakùatànàü vçddhànàü bàlànà¤càïgavardhanam . svarakùayamurorogaü hçdrogaü vàta÷oõitam . pipàsàü måtra÷ukrasthàn doùàü÷caivàpakarùati . asya màtràü prayu¤jãta coparundhyànna bhojanam . asya prayogàccyavanaþ suvçddho'bhåt punaryuvà . medhàü smçtiü kàntimanàmayatvaü vapuþprakarùaü balamindriyàõàm . strãùu praharùaü paramagnivçddhiü varõaprasàdaü pavanànulomyam . rasàyanasyàsya naraþ prayogàllabheta jãrõo'pi kuñãprave÷àt . jaràkçtaü pårbamapàsya råpaü bibharti råpaü navayauvanànàm . sità matsyaõóikà'làbhe dhàtryà÷ca mçdu bharjanam . caturbhàgajale pràyo dravyaü gatarasaü bhavet .>%

#<cyavàna># puø cyavana + pçùoø dãrghaþ . cyavanarùau %<pramu¤cantaü dràpimiva cyavànàt>% çø 1 . 116130 . %<cyavànàt cyavanàdçùeþ>% bhàø %<yuvaü cyavànama÷vinà jarantaü punaryuvànaü cakrathaþ ÷acãbhiþ>% çø 1 . 117 . 13 . %<he a÷vinau yuvaü yuvàü ÷acãbhiràtmãyairmaiùajyalakùaõaiþ karmabhiþ jarantaü jãryantaü cyavànametatsaüj¤amçùiü yuvànaü punaryauvanopetaü cakrathaþ>% bhàø %<cyavànaçùirbhavati stotràõàü cyavànamityasya nigamà bhavanti>% iti niruø 4 . 19

#<cyàvana># triø cyu--õic--lyu . cyutikàrake %<du÷cyàvacyàvano jetà hantà brahmadviùàü haraþ>% bhàø karõaø 34 aø . bhàve lyuñ . 2 cyutisampàdane %<yaidaü cyàvanaü sthànàt pratiùñhà¤ca ÷atakratoþ>% harivaüø 28 aø .

#<cyu># gatau bhvàø àtsaø sakaø aniñ . cyavate acyoùña . cucyuve . cyutaþ . cyutiþ %<yastu na cyavate nityam ya÷asà varcasà ÷riyà>% bhàø vaø 218 aø . %<adya te katicidràtrya÷cyutasyàryakave÷manaþ>% ràø ayoø 72 . 5 . %<na cyaveyaü svadharmàt>% bhàø vaø 286 aø . %<acyoùña satvànnçpati÷cyutà÷aþ>% %<cyutà÷anàyàþ phalavadvibhåtyà>% bhaññiþ upasargapårvakasya tattadupasargadyotàrthayuktagatau .

#<cyu># sahane sakaø hasane akaø cuø ubhaø señ . cyàvayati aci(cu)cyavat ta . cu(ci)cyàvayiùati

#<cyuta># kùaraõe bhvàø paraø akaø señ . cyotàta irit acyuta acyotãt . cucyota . cyutaþ . %<idaü ÷oõita mabhyagraü saüprahàre'cyutattayoþ>% idaü kavacamacyotãt iti ca bhaññiþ .

#<cyuta># triø cyu--kta cyuta--ka và . 1 gate 2 kùarite ca . acyutaþ . cyutopalaþ .

#<cyuti># strã cyu--bhàve ktin . 1 gatau %<satyàt cyu--tiþ kùatriyasya na dharmeùu pra÷asyate>% bhàø àø 103 aø . %<kuryàü harasyàpi pinàkapàõerdhairyacyutiü ke mama dhanvino'nye>% kumàø . cyu bhàve ktin . 3 kùaraõe . madacyutiþ . cyotati ÷oõitamasmàt apàdàne ki . 4 gudadvàre ÷abdàrthaciø .

@<[Page 2974b]>@
#<cyupa># puø cyavante bhàùante'nena dhàtånàmanekàrthatvàt cyu--bhàùaõe pa kicca . vaktre ujvaø . pàntàdupadhatvàt puüstvam .

#<cyusa># hànau hasane cuø ubhaø akaø señ . cyosayati te acucyusat ta .

#<cyåta># puø cåta + pçùoø . àmravçkùe ÷abdaraø pàñhàntaram .

#<cyautna># naø cyu--gatau karaõe tnaõ . 1 bale nighaø . kartari tnaõ . 2 gantari 2 aõóaje--2 kùãõapuõyajane siø kauø . iti vàcaspatye cakàràdi÷abdàrthaniråpaõam . 2897 pçø caya÷abdapari÷iùñama . bhàvapraø ukte 8 doùavçddhyàdau %<kàlasvabhàvo'yamàhàràdi va÷àt punaþ . cayàdãn yànti sadyo'pi doùàþ kàle vi÷eùataþ . cayakopa÷amàþ pårvàhõe vasantasya liïgaü, madhyàhne grãùmasya, aparàhõe pràvçùaþ, pradoùe vàrùikam ÷aradamardharàtre pratyåùasi hemantamupalakùayet . evamahoràtramapi varùàmiva ÷ãtoùõavarùàdoùopacayaprakopopa÷amàn jànãyàditi . su÷rutaþ . cayakopa÷asà doùà vihàràhàrasevanaiþ . samànairyàntyakàle'pi viparãte viparyayam . samànaiþ tulyaiþ cayàdiyogyairiti yàvat . viparyayaü kàle'pi vaiparãtyaü bodhyam . cayalakùaõamàha su÷rutaþ . khasthànasthasya doùasya vçddhiþ syàcchàsa koùñhatà . pãtàvabhàsatà vahnimandatà càïgagauravam . àlasya¤cayahetau tu dveùa÷ca cayalakùaõam . sa¤cayopahçtà doùà labhante nottaràü gatim . te tåttaràsu gatiùu bhavanti balavattaràþ>% . 2972 pçø coragaõe÷a÷abdapari÷iùñam . coragaõe÷amantràdikamuktaü gaõe÷avimarùiõyàm cakùurdvayaü tathà karõadvayaü nàsàpuñadvayam . mukhaü nàbhiü liïgamålaü gudasthànaü tathaiva ca . manodvàraü bhruvormadhye da÷aiva dvàrasaüj¤itàþ . aïku÷aü prathamaü vãjaü hçdaye da÷adhà japet . prajapànte tato màtaþ! kavàñaü niþkùipettataþ . karõayo÷ca tathà kårcaü kàlãü nàsàpuñe tataþ . mukhe strãü dvividhaü vãjaü nàbhau vàõãü tato japet . hasau vãjaü liïgamålevaü gude parikãrtitam . oükàra¤ca bhruvormadhye manaþsthàne tathaivaca . etadekàda÷aü vãjaü pratidvàre kapàñavat . coragaõe÷amantra japtvà karmamàtraü na kuryàt . yadi kuryàttadàdoùa ukto varõavilàsatantre . %<gaõe÷a uvàca . adhunàhaü pravakùyàmi coramantramataþ ÷çõu . coramantraparij¤ànaü vinà he vràhmaõe÷vari! . puràõaü prapañhedyastu sa eva mårtimàn kaliþ . parajanmani pàpiùñhaþ sa bhaveccaurakukkuraþ . ÷ivapåjà viùõupåjà ÷aktipåjà tathaivaca . sarvaùåjàsu yattejo harate gaõapaþ svayam . pa¤cà÷adgaõadevànàü jyotãüùi munipuïgavà! . pratidvàrapathe gatvà pratipadmeùu jçmbhate . haranti japatejàüsi pratipadmeùu saüsthitàþ . japapåjà su yattejastatra cauro gaõàdhipaþ . tasmàccauraprarodhàrthaü cauramantraü japedda÷a . tatastu påjayeddhãmàna yasya yà iùñadevatàþ . tataþ phalamavàpnoti brahmàditridivaukasaþ . cauramantraü mahàmantraü pa¤cà÷adgaõatoùaõam . cauramantraü vinà madre! ÷àntisvastryayanaü kutaþ . karõadvayaü tathà cakùurdvayaü nàsà mukhaü tataþ . nàbhisthàne liïgamåle gudasthàne tathaiva ca . manodvàraü bhruvormadhyaü da÷aikaü dvàramãritam . pratidvàre nyasenmantraü cauràkhyaü bràhmaõe÷vari! . cauramantra¤càha bhadre! pratidvàre kapàñavat . rahasyaü te pravakùyàmi pa¤cà÷adgaõatoùaõam . aïku÷aü pa¤camaü vãjaü prathame da÷adhà japet . prajapya subhage! màtaþ . kapàñaü niþkùipettataþ . anyathà aïku÷airvãjaiþ kapàñaü bhedire gaõàþ . candrikàntargatànityaü ÷aïkaraü varasundaram . candrikàsu samàlãnaþ ÷i¤jinã aõimà guõaþ . candravindvàtmikà nityà gaõe÷aparipåjità . hrãü hrãü vijadvayamiti vinyasennayanadvaye . karõayo÷ca tathà hrãü hrãü huü huü nàsàdvaye tathà . mukheþ strãü dvividhaü vãjaü nàbhau klãü subhaga÷vari! . hasau vãjaü liïgamåle gudevaü parikãrtitam . huïkàra¤ca bhruvormadhye manasthàne tathaiva ca . etadakàda÷advàre cauramantràõi vinyaset . da÷adhà cauramantra¤ca ekadhà vàpi vãjakam . anenaiva japenàpi pratidvàre kapàñakam>% . japakàlo'pi tatraiva . %<÷çõu càpi pravakùyàmi mantrasya japanirõayam . pràtaþkàle ca ÷ayyàyàü muktasvàpaþ svadehake . pårbavanmàtçkànyàsaü vinyasenmàtçkàsthale . tathà ekàda÷advàre cauramantràõi vinyaset . da÷adhà cauramantra¤ca ekadhà vàpi saüjapet . cauramantrajapàt tuùñirgaõe÷asya tadà bhavet . yamasya nàdhikàro'pi cauramantrajapàt priye! . sarvamantrajapàttejaþ sarvasmàt samupasthitam . tattejo haraõe ÷aktirgaõe÷astra nacaiva hi>% coragaõe÷o'pyatra . aya¤ca÷abda uktapçùñhe càraka÷abdàt paraü bodhyaþ tatra ca kara chidretyatra karaõacchidreti ÷uddham karaõaü ca netràdi . chidraü dvàrànàvaraõam .


#<cha>#

#<cha># chakàro vya¤janavarõabhedaþ spar÷asaüj¤astasyoccàraõasthànaü tàlu àbhyamnaraprayatnaþ jihvàmadhyena tàlusmar÷aþ . bàhyaprayatnàþ vivàra÷vàsà'thoùà mahàpràõa÷ca . màtçkànyàse'sya vàmakårpare nyàsaþ . tantramate asya vàcaka÷abdàþ . %<cha÷chandanaü suùumõà ca pa÷uþ pa÷upatirmçtiþ . nirmalaü taralaü vahnirbhåtamàtrà vilàsinã . ekanetra÷ca vçùalã dvi÷irà vàmakårparaþ . gokarõo làïgalã ràmaþ kàmamàtà sadà÷ivaþ . màtà ni÷àcaraþ pàyurvikùataþ sthiti÷abdakaþ>% varõàbhidhànam . màtçkà varõàtmikàyàstasyà dhyànamuktaü varõoddhàratantre %<dhyànamasyàþ pravakùyàmi dvibhujàü tu trilocanàm . pãtàmbaradharàü nityaü varadàü bhaktavatsalàm . evaü dhyàtvà chakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . kàvye'sya prathamanirde÷aphalaü vçø raø ñãø uktaü yathà %<kaþ khogo gha÷ca lakùmãü vitarati viya÷oïastathà caþ sukhaü chaþ prãti jomitralàbhamityàdi>% .

#<cha># puø 1 chakàravarõe . cho--gha¤arthe bhàve ka . 2 chedane strã karmaõi gha¤arthe ka . 3 nirmale triø mediø . 4 gçhe naø ÷abdàrthaciø . chada--bàø bhàve óa . 5 chàdane .

#<chaga># puüstrã chaü romabhi÷chàdanaü gacchati gama--óa . aje chàge hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<chagaõa># puünaø . chàya vahne÷chàdanàya gaõyate gaõa--karmaõi ac . karãùe hemaca0

#<chagala># puüstrã cho--kalac guk hasva÷ca . 1 chàge striyàü jàtitvàt ïãù . 2 nãlavastre naø . 3 vçddhadàrakavçkùe puø hemacaø . 4 chagalapradhànade÷e puø so'bhijano'sya takùa÷ilàø a¤ . 5 tadde÷avàsini triø . 6 munipatnãbhede strã chàgalã 7 çùibhede puø . tato bàhvàø apatye i¤ . chàgali tadapatye puüstrã . àtreye tu aõ . chàgala àtreye chàgalàpatye . tadbhinne chàgalyà apatye ca óhak . chàgaleya çùibhede saca smçtikartà .

#<chagalaka># puüstrã chagala + svàrthe ka . chàge amaraþ .

#<chagalaõóa># puø dakùiõade÷e samudrasannidhau pracaõóàdevyàþsthàne ÷abdàrthaciø .

#<chagalàïghri(ntrã)># strã chagalasyevàntram aïghrirmålaü và yasyàþ adantàt gauràø ïãù . 1 vçddhadàrakauùadhe amaraþ 2 vçke ÷abdaraø . svàrthe ka . atraivàrthe .

#<chagalin># puø çùibhede . sa ca kalàpyantevàsã . haridru÷chagalã tumbururulapa÷catvàraþ kalàpyatnevàsinaþ manoø tatra kalàpyantevàsitvàt aõi pràpte vi÷eùavidhinà tena proktamadhãyate ityarthe óhinuk . chàgaleyin taduktàdhye tçùu baø vaø .

#<chacchikà># strã %<chacchikà sarahãnaü syàdacchà pracuravàrikà . chacchikà ÷ãtalà laghvã pitta÷ramatçùàharã . vàtanut kaphakçt sà tu dãpanã labaõànvità>% ityukte takrabhede . bhàvapraø . sarahãnaü dadhãti ÷aùaþ .

#<chañà># strã cho--añan kicca . 1 dãptau, 2 paramparàyà¤ca ÷abdàrthaciø %<yasyà÷caladvàridhivàrivãcicchañocchvalacchaïkha kulàkulena>% %<÷añhacchañàbhinnaghanena bibhratà>% màghaþ . %<svacchandocchaladacchakacchakuharacchàtetaràmbucchañà>% kàvyapraø . %<smerendãvaradàmasundaravapustasyàþ kañàkùacchañà>% sàø daø .

#<chañàphala># puø chañeva paramparànvitaü phalaü yasya . guvàke . trikàø .

#<chañàbhà># strã chañayà dãptyà bhàti bhà0--ka . vidyuti hàràø .

@<[Page 2976b]>@
#<chattra># puø chada--õic ùñran hrasvaþ ardharcàø . chatràkàrapatre (chàtàriyà) 1 kùupabhede ratnamàlà . 2 àtapatre naø . mediø . 3 aticchatràyàü (sulpà) vçkùe strã . 4 bhåtçõe ràjaniø . tatra àtapatra÷abde 639 pçø uùõavàraõa÷abde 1380 pçùñhe ca vivçtiþ . %<rathà÷vaü hastinaü chattraü dhanaü dhànyaü pa÷ån striyaþ>% . %<abhyaïgama¤jana¤càkùõà rupànacchattradhàraõam>% manuþ . ÷a÷iprabhaü chattramubhe ca càmare raghuþ . 5 àvaraõamàtre ca . chattraü guro rvaigu õyàcchàdanaü ÷ãlaü yasya chattràø õa . chàttrà ÷iùye .

#<chattraka># puø chatramiva kàyati kaika . (ràïgàkulekhàóà) 1 vçkùe, 2 matsyaraïge pakùiõi ca ratnamàlàþ svàrthe ka 3 chatre naø . 4 ã÷varagçhabhede ÷abdàrthaciø .

#<chattraguccha># puø chattramiva guccho'sya . guõóatçõe ràjaniø .

#<chattradha(dhà)ra># puø chattraü dharati dhàrayati và ac aõ và . chàyàkaraõàya niyukte dàmabhede tatra aõantasya %<aõiniyukte>% pàø pårvapadamàdyudàttam .

#<chattrapatra># puø chattramiva patramasya . 1 sthalapadme, ratnamàlà 2 bhårjapatravçkùe ca trikàø .

#<chatrapuùpa(ka)># puø chattramiva puùpamasya và kap . tilakavçkùe ÷abdàrthaciø .

#<chattrabhaïga># puø chatrasya bhaïgo yatra . 1 nçpanà÷e 2 vaidhavye 3 asvàtantrye ca mediø .

#<chattrà># strã chada--traõ ñàpa . (mauri) vçkùe mediø 2 aticchatre (sulpà) 3 kustumburau (dhaniyà) 4 ÷ilãndhre ca mediø . 5 ma¤jiùñhàyàü ràjaniø .

#<chattràka># naø chattrà aticchattreva kàyàta kai--ka . 1 ÷ilãndhre %<chattràkaü vióvaràha¤ceti>% manuþ . %<palàõóuü vióvaràha¤ca chattràkaü gràmakukkuñam>% yàj¤aø . 2 jàlavarvurakakùe puø ràjaniø gauràø ïãù . 3 ràsnàyàü strã amaraþ .

#<chattràticchattra># puø cchattramatikramya chatramàvaraõamastyasya ac . chattràkàre jalodbhave sugandhitçõabhede ÷abdaratnàø .

#<chattràdi># puø %<chattràdibhyoõaþ>% pàø ÷ãlàrthe õapratyayanimitte pàø gaø såø ukte gaõabhede sa ca gaõo yathà chattra ÷ikùà praroha sthà bubhukùà curà titikùà upa sthàna kçùi karman vi÷vadhà tapas satya ançta vi÷ikhà vi÷ikà bhakùà udasthàna puroóa ÷a vikùà cukùà mantra chàtraþ caura ityàdi

#<chattràdhànya># naø chattrà dhànyamiva . kustumburau dhanyàke ràjaniø .

@<[Page 2977a]>@
#<chattrikà># strã chattraü tadàkàraü puùpaü và'styasya ñhan . 1 ÷ilãndhre svedaje ÷àkabhede hàràø tasyà utpattisthànàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<uktaü saüsvedajaü ÷àkaü bhåmicchatraü ÷ilãndhrakam . kùiti gomayakàùñheùu vçkùàdiùu tadudbhavet . sarve saüsvedajàþ ÷àkàdoùalàþ picchalà÷ca te . gurava÷chardyatãsàrajvara÷leùpàmayapradàþ . ÷veta÷ubhrasthalãkàùñhavaü÷ayomayasambhavàþ . nàtidoùakaràste syuþ ÷eùàstebhyovigarhitàþ>% . 2 chattravi÷iùñe triø tataþ purohitàø bhàve yak . chàttrikya chattrayuktatve na0

#<chattrin># triø chattramastyasya . 1 àtapatrayukte . %<chattriõo gacchanti>% sàø daø . %<varùàtape ca chattrã daõóã ràtrya ñavãùu ca>% bhàvapraø %<mau¤jã yaj¤opavãtã ca chattrã daõóàjinã tathà>% (vàmanaþ) haribaüø 262 aø . 2 nàpite puø ÷abdaratnà0

#<chatvara># puø chada--ùvarac niø dasya taþ . 1 gçhe 2 ku¤je ca siø kau0

#<chada># saüvçtau adaø cuø ubhaø sakaø señ . chadayati te acicchadat ta

#<chada># saüvçtau và cuø pakùe bhvàø ubhaø sakaø señ . chàdayati te chadati te acicchadat ta acchàdãt--acchadãt acchadiùña . årjane balàdhàne jãvane càyaü mit . chadayati te iti bhedaþ . channaþ--chàditaþ . ghe hrasvaþ chadaþ . %<agnimanta÷chàdayasi>% athaø 9, 3, 14, %<antaü chàdayedàjyena>% kàtyàø ÷rauø 4, 6, 5, %<chàdayanniùujàlena>% bhàø àø 1383 aø . upasargapårbakasya tattadupasargadyotyàrthayuktasaüvaraõe %<àcchàdya càrcayitvà ca>% manuþ .

#<chada># saüvçtau cuø ubhaø sakaø señ idit pàõiø . chandayati te acicchandat ta . chandaþ .

#<chada># puø chada--puüsi saüj¤àyàü ghaþ hrasvaþ . 1 vçkùàdipattre 2 khagapakùe amaraþ 3 granthiparõavçkùe 4 tamàlavçkùe ca mediø %<kçtàü vindusaroratnairmayena sphàñikacchadàm>% (nalinãm) bhàø saø 49 aø . %<nityapuùpa phalàstatra pàdapàþ haritacchadàþ>% bhàø vaø 89 a0

#<chadana># naø chada--lyuñ . 1 patre, 2 pakùe mediniþ (tejapàta) 3 tvace ràjaniø . bhàve lyuñ . 4 pidhàne naø . %<vimalasphàñikàbhàni pàõóaracchadanàni>% harivaüø 239 aø . %<bimalasphàñikàbhàni pàõóuracchadanairdvijaiþ>% bhàø vaø 158 aø .

#<chadapattra># puø chadarthaü patramasya . bhårjapatre ratnamàlà .

@<[Page 2977b]>@
#<chadi># strã chada--ki . chadiùi pañale (càla) amaraþ %<chadiþ striyàm>% pàø ukteridantatàsya .

#<chadis># naø chada--isi . pañale sàntaü klãvaü ràyamukuñaþ . %<indrasya chadirasi>% yajuø 4 . 28 . 2 gçhe nighaõñuþ

#<chadmatàpasa># puø chadmanà, chalena tàpasaþ . lokapratàraõàrthaü tàpasatàkhyàpanàya tàpasaliïgadhàriõi tatkarmànanuùñhàyini vaióàlavratike ÷abdàrthaci0

#<chadman># naø chàdyate svaråpamanena chada--manin . 1 kaùañe 2 chale . 3 svaråpàcchàdane mediø . %<jagàda vadanacchadmapadmaparyanta pàtinà>% màghaþ . %<chadmanà caritaü ca tat>% manuþ %<÷akàü÷ca yavanàü÷caiva ajayacchadmapårvakam>% bhàø saø 29 a0

#<chadmikà># strã chadma astyasyàþ vrãhyàø ini saj¤àyàü kan . guóåcyàü ràjaniø .

#<chadmin># triø chadma astyarthe vrãhyàø ini . chadmayukte %<bràhmaõacchadmine devaloke gantà paràü gatim>% bhàø vaø 299 aø . %<vàhukacchadminaü nalam>% 77 aø . striyàü ïãp .

#<chanda># puø chadi--saüvaraõe dhàtoranekàrthatvàt iha icchàyàm ac . 1 abhilàùe, 2 va÷atàyàm, %<svacchandocchaladakacchakuharacchàtetaràmbucchañà>% kàvyapraø . 3 viùabhede ca amaraþ 4 viùe ÷abdacaø . 5 rahasi triø amarañãkà . %<chandànuvçttiduþsàdhàþ suhçdovimanãkçtàþ>% màghaþ . %<varadànàt pituþ kàmaü chandamçtyurasi prabho!>% bhà ÷àø 50 aø .

#<chandaka># triø chandayati saüvçõoti rakùati chadi--õvul . 1 rakùake 2 vàsudeve puø . %<vàsudeva . sarvacchandaka! harihaya! harimedha! mahàyaj¤a>% . màø ÷àø 340 aø nàradakçtanàràyaõastave .

#<chandaþparõa># puø chandàüsi vedavihitakarmàõi parõànãva yasya . màyàmaye saüsàre . %<chandàüsi yasya parõàni yastaü veda sa vedavit>% gãtà chandàüsi chàdanàt tattvavastupràvaraõàt saüsàravandhanàdãni karmàõi çgyajuþsàmavedavihitàni parõànãva yasya yathà vçkùasya chàdanàrthàni rakùaõàrthàni ca parõàni evaü dharmàdharmopàrjanena karmabhiþ saüsàra vçkùorakùyate iti tasya tathàtvam .

#<chanda÷citi># strã 6 taø chandasàü samåhe . tatra chandobhede ekàdiguruj¤ànàya karaõasåtraü lãlàø uktaü yathà chanda÷cityàdau karaõasåtraü ÷lokatrayam ekàdyekottaràaïkà vyastà bhàjyàþ kramasthitaiþ . paraþ pårveõa saïguõyastatparastatpareõa ca .. ekadvitryàdibhedàþ syuridaü sàdhàraõaü smçtam . chanda÷cityuttare chandasyupayogo'sya tadvidàm .. måùàvahanabhedàdau khaõóamerau ca ÷ilpake . vaidyake rasabhedãye tannoktaü vistçterbhayàt . tatra chanda÷cityuttare ki¤cidudàharaõam . %<prastàre mitra! gàyatryàþ syuþ pàde vyaktayaþ kati . ekàdigurava÷cà÷u kathyatàü tatpçthak pçthak . iha hi ùaóakùaragàyatrãcaraõaþ ataþ ùaóantànàü ekàdyekottaràïgàõàü vyastànàü krama sthànà¤ca nyàsaþ 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 6 15 20 15 6 1 yathoktakaraõena labdhàþ ekaguruvyaktayaþ . 6 . dviguravaþ . 15 . triguravaþ . 20 . caturguravaþ . 15 . pa¤caguravaþ . 6 . ùaóguravaþ . 1 . tathaikà sarvalaghuþ . 1 . evamàsàmaikyaü pàdavyaktigitiþ . 64 . eva¤catu÷caraõàkùarasaïkhyakànaïkàn yathoktaü vinyasya ekàdigurubhedànànãya tàn saikànekãkçtya jàtà gàyatrãvçttavyaktisaïkhyà . 16777216 . evamukthàdyutkçtiparyantaü chandasàü vyaktimitirj¤àtavyà>% . adhikaü prastàva÷abde markañãjàla÷abde meru÷abde patàkà÷abde ca dç÷yam .

#<chandas># naø chandayati asun . 1 vede bhàve asun . 2 svairàcàre 3 abhilàùe ca mediø . 4 kapañe . niyatàkùarabarõamàtràdisannive÷ava÷àt 5 catu÷caraõàdau padye . laukika tatsaüj¤àbhedà÷ca vçttaratnàkaràdau salakùaõà uktàste tu tattacchabde uktà vaktavyà÷ca . vaidikacchandàüsi tu sarvànukramikàyàü kàtyàyanena dar÷itàni yathà %<atha chandàüsi gàyatryupaïktiùõiganuùñuvvçhatãtriùñubjagatyatijagatã÷akvaryati÷akaryaùñyatyaùñidhçtyatidhçtayaþ kçtiprakçtyàkçtivikçtisaükçtyatikçtyutkçtayaþ caturviü÷atyakùaràdoni caturuttaràõi . janàdhikenaikena nicçdbhårijau dvàbhyàü viràñsvaràjau . pàdapåraõàrthaü tu kùaiprasaüyogaikàkùarãbhàvàn vyåóet . àdye tu saptavarge pàdavi÷eùàt saüj¤àvi÷eùàstànanukràmanta evodàhariùyàmo viràóråpà viràñsthànà÷ca bahulà api triùñubha evetyudde÷aþ . tatra da÷aikàdaõyàda÷àkùaràõàü vairàjatraiùñubhajàgatà iti saüj¤à anàde÷e'ùñàkùaràþ pàdà÷catuùpàdà÷carcaþ . prathamaü chandastripadà gàyatrã . pa¤cakà÷ca tvàraþ ùañka÷caika÷caturtha÷catuùko và padapaïktiþ . ùañsaptaikàda÷à uùõiggarbhà . trayaþ saptakàþ pàda nicçnmadhyamaþ ùatka÷cedatinicçdda÷aka÷cedyavamadhyà . yasyàstu ùañ saptakàùñakàþ sà vardhamànà viparãtà pratiùñhà . dvau ùañkau saptaka÷ceti hrasãyasã . 1 dvitãyamuùõik tripadàntyo dvàda÷akaþ . àdya÷cet pura uùõiï madhyama÷cetkakup . traiùñubhajàgatacatuùkàþ kakum nyaïku÷iraikàda÷inoþ paraþ ùañkastanu÷irà madhye cetpipãlikamadhyàdyapa¤cakastrayo'ùñakà anuùñubgarbhà . catuþsaptakoùõigeva . 3 tçtãyamanuùñup . pa¤capa¤cakàþ ùañkar÷cako mahàpadapaïktiþ . jàgatàvaùñaka÷ca kçtiþ . madhye cedaùñakaþ pipãlikamadhyà . navakayormadhye jàgataþ kàviràñ . navavairàjatrayoda÷airnaùñaråpà . da÷akàstrayo viràóaikàda÷akà và . 4 caturthaü bçhatã tçtãyo dvàda÷akaþ . àdya÷cet purastàdvçhatã . dvitãya÷cennyaïkumàriõyurovçhatã skandhagrãvã và . antya÷cedupariùñàdvçhatã . aùñinormadhye da÷akau viùñàravçhatã . trijàgatordhvavçhatã . trayoda÷inormadhye'ùñakaþ pipãlikamadhyà . navakàùñakaikà da÷àùñino viùamapadà . caturnavakà vçhatyeva . 5 pa¤camaü païktiþ pa¤capadà . atha catuùpadà viràóda÷akàþ . ayujau jàgatau satovçhatã yujau cedbiparãtà''dau ceta prastàrapaïktirantyau cedàstàrapaïkti ràdyantyau cet saüstàrapaïaktirmadhyamau cedviùñàra païktiþ . 6 ùaùñhaü triùñup traiùñubhapadà . dvau tu jàgatau yasyàþ sà jàgate jagatã traiùñubhe triùñup . vairàjau jàgatau càbhisàriõã . navakau vairàjastraiùñubha÷ca dvau và vairàjau mavakastraiùñubha÷ca viràñ sthànaikàda÷inastrayo'ùñaka÷ca viràóråpà . dvàda÷inastrayo'ùñaka÷ca jyotiùmatã . yato'ùñakastatojyotiþ . catvàro'ùñakà jàgata÷ca mahàvçhatã . madhyejàgata÷cedyavamadhyà àdyau da÷akàvaùñakàstrayaþ païktyuttarà viràñ pårvà và . 7 saptamaü jagatã jàgatapadà . aùñinastrayaþ rakhau ca dvau mahàsatovçhatã . aùñakau saptakaþ ùañko da÷ako navaka÷ca ùaóaùñakà và mahàpaïktiþ>% tat pratipàdakagranthasya vedàïgatvaü yathoktaü ÷ikùàgranthe 31 . 7 . %<chandaþpàdau tu vedasya hastauka lpo'tha pañhyate jyotiùàmayanaü cakùurniruktaü ÷rotramucyate . ÷ikùà ghràõaü tu vedasya mukhaü vyàkaraõaü smçtam . tasmàt sàïgamadhãtyaiva vrahmaloke mahãyate>% iti . chandogranthasya vedopayogità çgvedabhàùye dar÷ità yathà chandograntho'pyupayujyate chandovi÷eùàõàü tatra tatra vihitatvàt . %<tasmàt sapta caturuttaràõi chandàüsi pràtaranuvàke'nåcyante>% iti hyàmnàtam . gàyatryuùõiganuùñuv vçhatãpaïktitriùñubjagatãtyetàni sapta chandàüsi . caturviü÷atyakùarà gàyatrã . tato'pi caturbhirakùarairadhikàùñàviü÷atyakùaroùõik . evamuttarottaràdhikà anuùñuvàdayo'vagantavyàþ . tathànyatràpi ÷råyate . %<gàyatrãbhirvràhmaõasya dadhyàt, triùñubbhãràjanyasya, jagatãbhirvai÷yasyeti>% . tatra magaõayagaõàdisàdhyo gàyatryàdi viveka÷chandogranthamantareõa na suvij¤eyaþ . ki¤ca %<yo ha và aviditàrùeyacchandodaivatavràhaõena mantreõa yàjayati và'dhyàpayati và sthàõuü varchati . garte và patyate . pra và mãyate pàpãyàn bhavati tasmàdetàni mantre mantre vidyàditi>% ÷råyate . tasmàttàdadvedanàya chandograttha upayujyate . 6 sàmabhede %<chandàüsi jaj¤ire tasmàt yajustasmàdajàyata>% ÷rutiþ chandogaþ . chando'dhãte %<÷rotriyaü÷chando'dhãte>% pàø aõ và ÷rotriyannàde÷aþ . ÷rotriya chando'dhyetari pukùe aõmàtram . chàndasa tatràrthe %<÷rotriyacchàndamau samau>% amaraþ . chandasà icchayà nirmitam yat . chandasya icchayà nirmite triø . chandaso vyàkhyàno granthaþ yat aõ và . chandasya chàndasa vedavyàkhyànagranthe . tatra gàyatryàdau chandasi %<sapta chandàüsi kratumekaü tanvanti>% bhàø vaø 134 aø . %<gàyatrã chandasàmaham>% gãtà . %<chandobhiracchàdayan yadebhiracchàdayan tacchandasàü chandastvam>% chàø uø . vede %<chandasi bahulam>% pàø . %<yukta÷chandàüsyadhãyata>% manuþ %<hiraõyagarbho bhagavàn yaeùa chandasà stutaþ>% harivaüø 226 aø . %<àsãnmahãkùitàgàdyaþ praõava÷chandasàmiva>% raghuþ . icchàyàü chandasvaþ . chandasa idam aõ . chàndasa vedasambandhini triø sarvacchandasi samàrdhasamaviùamabhedàdij¤ànàya lãlàø uktaü yathà samàdivçttaj¤ànàya karaõasåtraü sàrdhàryà . pàdàkùaramitagacche guõavargaphala¤caye dviguõe .. samavçttànàü saïkhyà tadvargovargavarga÷ca . svasvapadonau syàtàrmasamànà¤ca viùamàõàm .. udàharaõam . samànàmardhatulyànàü viùamàõàü pçthak pçthak . vçttànàü vada me saïkhyàmanuùñupchandasi drutam .. nyàsaþ . uttaraguõaþ . 2 . gacchaþ . 8 . labdhàþ samavçttànàü saïkhyàþ . 256 . tathàrdhasamànàm . 65280 . viùamàõà¤ca . 4294901760 . %<addhrayoyasya catvàrastulyalakùaõalakùitàþ . tacchandaþ ÷àstratattvaj¤àþ samavçttaü pracakùate .. prathamàïghvisamoyasya tçtãya÷caraõobhavet . dvitãyasturyavadvçttaü tadardhasamamucyate .. yasya pàdacatuùke'pi lakùma bhinnaü parasparam . tadàhurviùasaü vçttaü chandaþ÷àstravi÷àradàþ>% ..

#<chandastubh># puø chandasà pakùeõa stumnàti såryam stubha--kvip . garuóàgraje'ruõe tasya tatkathà %<pitàmaha uvàca . eùa lokavinà÷àya ravirudyantumudyataþ . pa÷yanneva hilokàn sa bhasmarà÷ãkariùyati . tasya pratividhàna¤ca vihitaü pårvameva hi . ka÷yapasva sutodhãmànaruõetyabhivi÷rutaþ . mahàkàyo mahàtejàþ sa sthàsyati puroraveþ . kariùyati ca sàrathyaü teja÷càsya hariùyati . lokànàü svasti caivaü syàdçùãõà¤ca divaukasàm . pramatiruvàca . tataþ pitàmahàj¤aptaþ sarvaü cakre tadà'ruõaþ . udita÷caiva savitàpyaruõena samàvçtaþ>% bhàø àø 24 aø .

#<chandu># triø chadi--uõ . upacchandayitari . %<kçùà chandurbhavati haryataþ>% çø 1854, 4 . %<chandurupacchandayità>% bhàø .

#<chandoga># puø chandaþ sàmavedaü gàyati gai--ka . sàmavedaj¤e %<yatnena bhojayet ÷ràddhe vahvçcaü vedapàragam . ÷àkhàntagamathàdhvaryuüchandogantu samàptikam>% manuþ . %<chandogairvividhaiþ pçthak>% gãtà . chandogapari÷iùñam .

#<chandodeva># puø bràhmaõyàü nàpitena jàte mataïganàmake caõóàlabhede tapasyayà indradattavareõa chandodevanàmatàü pràpte strãõàü påjye devabhede tatkathà bhàø ànuø 27 aø . %<vràhmaõyàü vçpalena tvaü gattàyàü nàpitena ha . jàtastvamasi caõóàlã bràhmaõyaü tena te'na÷at>% 27 aø ityupakrame tena nirvidya tapa÷caràtaü ta prati indrasya varadànàdi %<nånaü daivaü na ÷akyaü hi poruùeõàtivartitum . tadarthaü yatnavànevaü na labhe vipratàü vibho! . evaü gate tu dharmaj¤a . dàtumarhasi me varam . yàda te'hapanugràhyaþ ki¤cidvà sukçtaü mama . vaü÷ampàyana uvàca . vçõãùveti tadà pràha tatastaü balavçtrahà . coditastu mahendreõa mataïgaþ pràbravãdidam . yathà kàmavihàrã syàü kàmaråpã vihaïgamaþ . brahmakùatràvirodhena påjà¤ca pràpnuyàmaham . yathà mamàkùayà kãrtirbhaveccàpi purandara! . kartumarhasi taddeva! ÷irasà tvàü prasàdaye . ÷akra uvàca . chandodeva iti vyàtaþ strãõàü påjyo bhaviùyasi . kãrti÷ca te'tulà tsa! triùu lokeùu yàsyati . evaü tasmai varaü dattvà vàsavo'ntaradhãyata . pràõàüstyaktvà mataïgo'pi saüpràptaþ sthànamuttamam>% bhàø anuø 29 aø .

#<chandobhàùà># strã chandasà bhàùà . 1 chandasà kathana tatobhave tadvyàkhyàne granthe'rthe çgayanàdiø aõ . chàndomàùa tatrabhave tadvyàkhyàne grantheca . 2 upàïga÷àstrabhede %<upàïgàni ÷çõu prabho!>% ityupakrame %<pratipadamanupadaü chandobhàùàsamacitam . mãmàüsànyàyatarkà÷ca upàïgaü parikãrtitam>% hemàø dàø khaø devãpuø .

#<chandoma># puø trisåtye ahãne yàgabhede %<tryahàþ pa¤ca gargavaida chandomàntarvasuparàkàþ>% kàtyàø ÷rauø 23 . 2 . 8! tryahàstvisutyàþ pa¤ca ahãnàþ %<dvitãye trivçto'tiràtràþsarve ràjyakàmasya>% 9 . 10 . såø . %<trivçtastivçtstomayuktàþ atiràtràþ (sarve gargàdayaþ) pa¤ca ràjyakàmasya kratavo bhavanti>% karkaþ .

#<chandomada÷àha># puø da÷àhasàdhye yàgabhede %<chandomada÷àhaþ pa÷ukàmasya>% kàtyàø ÷rauø . 23 . 5 . 28 . chandomada÷àha iti saüj¤à sa pa÷ukàmasya bhavati karkaþ tatràhànyàha . %<pçùñhàvalambàccatvàra÷chandomàþ>% 29 såø . %<caturthe da÷aràtre pçùñhyàvalambàdårdhaü dvàda÷àhikà÷catvàra÷chandomà bhavanti tatra pårvaü vçhadrathantarapçùñàþpa¤càhàþ tata÷catvàra÷chandomàþ tatoda÷amovi÷vajidatiràtraþ>% saø vyàø .

#<chandomàna># naø 6 taø . chandasàü màne tato bhave vyàkhyàneca çgayanàdiø aõ . chàndomàna tatra bhave tadvyà khyàne ca .

#<chandoviviti># strã 6 taø . chandamàü gàyatryàdãnàü 1 samudàye . chandaüsàü vicitirvicayoyatra . chandaþ÷àstre ca . %<chandovicitirityetaü ùaóaïgovedaiùyate>% tataþ çgayanàø bhave vyàkhyàne càrthe aõa . chàndovicita tadbhave tadvyàkhyàne ca!

#<channa># triø cuø chada--kta niø . 1 àcchàdite . 2 nirjane 3 rahasi naø %<channeùvapi spaùñatareùu yatra>% màghaþ . pakùechàdita tatràrthe triø .

#<chapa># gatau và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . champayati te champati acacchampat ta acchampãt . cacchampa .

#<chama># bhakùaõe bhvàø paraø sakaø señ . chamati acchamãt . udit chamitvà--chàntvà chàntaþ . chamaõóaþ

#<chamaõóa># puø chama--aõóac . màtàpitçvihone (choüóa) uõàdikoùaþ

#<charda># vamane caràø ubhaø sakaø señ . chardayati te acacchardat ta . charditaþ . chardiþ .

#<charda># naø charda--bhàve ac . vamane hemaø . klãvatvamabhidhànàt .

#<chardana># naø charda--bhàve lyuñ . 1 vamane . hemacaø . %<chardanaü dadhyuda÷vidbhyàsatha và taõóulàmbunà>% su÷ruø . kartari lyu . 2 vamanakartari triø . 3 alambuùaràkùase puø . hetau õic--lyu . 4 nimbavçkùe puø hemacaø 5 madanavçkùe bhàvapraø .

#<chardapanikà># strã chardaü vamanamàpayati àpi--lyu svàrthe ka ata ittvam . karkañyàm ràjaniø .

#<chardi># strã chardayati charda--hetau õica--in . vamanaroge tanniruktinidànàdi ca su÷rute uktaü yathà . %<athàta÷chardipratiùedhamadhyàya vyàkhyàsyàmaþ . atidravairatisnigdhairahçdyairlavaõairapi . akàle càtimàtrai÷ca tathà'sàtmyai÷ca bhojanaiþ . ÷ramàt kùayàtyayodvegàdajãrõàø tkçmidoùataþ . nàryà÷càpannasatvàyàstathà'tidrutama÷nataþ . bãbhatsaihatubhi÷cànyairdrutamutkle÷ito balàt . chàdayannànanaü vegairardayannaïgabha¤janaiþ . nirucyate chardiriti doùo vaktraü pradhàvitaþ . doùànudãrayan vçddhànudàno vyànasaïgataþ . årdhvamàgacchati bhç÷aü viruddhàhàrasevinàm . hçllàsodgàrarodhau ca praseko lavaõastanuþ . dveùo'nnapàne ca bhç÷aü vamãnàü pårvalakùaõam . pracchardayet phenilamalpamalpaü ÷ålàrdito'bhyarditapàr÷vapçùñhaþ . ÷ràntaþ saghoùaü bahu÷aþ kaùàyaü jãrõe'dhivaü sà'nilajà vamistu . yo'mlaü bhç÷a và kañutiktavaktre pãtaü saraktaü haritaü vamedvà . sadàhacoùajvaravaktra÷oùamårchànvità pittanisittajà sà . yo hçùñaromà madhura påø taü ÷uklaü himaü sàndrakaphànuviddhama abhaktaruggauravasàdayuktovamedvamã sà kaphakopajà syàt . sarvàõi råpàõi bhavanti yasyàü sà sarvadoùaprabhavà matà tu . bãbhatsajà daurhçdajà''majà ca yà'sàtmyatovà kçmijà ca yà hi . sà pa¤camã tà÷ca vibhàvayettu doùocchayaõaiva yathoktamàdau . àmà÷ayotkle÷abhavà÷ca sarvàstasmàddhitaü laïganameva tàsu . ÷ålahçkkàsabahulà kçmijà ca vi÷eùataþ . kçmihçdrogatulyena lakùaõena ca lakùità . kùãõamyopadravairyuktàü sàsçkpåyàü satandrikàm . chardiü prasaktàü ku÷alo nàrabheta cikitsitum . vamãùu bahudoùàsu chardanaü hitamucyate . virecanaü và kurvãta yathàdoùocchrayaü bhiùak . saüsargàü÷cànupårveõa yathàsvaü bhaùajàya tàn . laghåni pari÷uùkàõi sàtmyànyannàni và''caret . yathàsva¤ca kaùàyàõi jvaraghnàni prayojayet>% . %<kàsaþ ÷vàso jvaro hikkà tçùõà vaicittyameva ca . hçdrãgastamaka÷caiva j¤eyà÷chadrderupadravàþ>% iti màdhavakaraþ . và ïãp . tatràrthe %<àmà÷ayotkle÷abhavà hi sarvàcchardomatà laïghanameva tasmàt>% sutrutaþ .

#<chardikà># strã charda--õic õvul . 1 utkàsikàyàü, 2 viùõukràntàyà¤ca . dhàtvarthe õvul . 3 vamane . ràjaniø . svàrthe ka ptaùoø . chardãkàpyatra .

#<chardikàripu># strã puø 6 taø . 1 kùudrailàyàm . 2 chardinà÷ake ca ÷abdacaø .

#<chardighna># puø chardiü hànta--hana--ñak . 1 nimbabhede . 2 chardinà÷ake triø ratnàgàlà striyàü ïãp .

#<chardis># strã charda--bhàve isi . 1 vamameø 2 kartari isi . 2 bamiroge 3 udgàre ca . charda--karmaõi isi . 4 gçhe nighaø . %<yàtaü chardiùpà uta naþ paraspàþ>% çø 8 . 9 . 11 . %<chardiriti gçhanàma tasya pàlakàþ>% bhàø . %<agniùñvàbhipàtu mahyà svastyà chadiùà>% yajuø 13 . 19 . %<chardiùà gçheõa>% vedadãø . chçda--dãptau isi . 4 tejasi %<bàyuùñvàbhipàtu mahyà khastyà chardiùà>% yajuø 14 . 12 . %<chardiùà tejovi÷eùeõa>% vedadãø .

#<chala># naø chala--ac . 1 svaråpàcchàdane 2 vyàje 3 yathàrthagåhane 4 kañayuddhàdinà tanmaryàdàyà÷calane 5 ÷àñhye 6 kàpañyeü nyàyamatasiddhe kàryàntareõa prayuktasya vàdyukta÷abdasyàrthàntara kalpanayà prativàdinà datte 7 dåùaõabhede tallakùaõabhedàdikaü gauø sçø vçttau dar÷itam . yathà vighàto'rthavikalpopapattyà chalam . 1 . tat trividhaü vàkchalaü sàø mànyacchalamupacàracchala¤ceti . 2 . avi÷eùàbhihite'rthe vakturabhapràyàdarthàntarakalpanà vàkchalam . 3 . sambhavato'rthasyàtisàmànyayogàdasammatàrthakalpanà sàmànya cchalam . 4 . dharmavikalpanirde÷o'rthasambhàvapratiùedha upacàracchalam . 5 . vàkachalamevopacàracchalaü tadavi÷eùàt . 6 . na tadarthàntarabhàvàt . 7 . api÷eùe và ki¤citsàdharmyàdekacchalaprasaïgaþ . 8 . gauø såø %<kramapràptaü chalaü lakùayati . arthasya vàdyabhimatasya yo vikalpo viruddhaþ kalpo arthàntarakalpaneti yàvat tadupapattyà yuktivi÷eùeõa yo vacanasya vàdyuktasya vighàto dåùaõaü tacchalamityarthaþ vaktçtàtparyàviùayàrthakalpanena dåùaõàbhidhànamiti phalitaü tàtparyàviùayatvaü vi÷eùye vi÷eùaõe saüsarge và yathà nepàlàdàgato'yaü navakambalavattvàdityatra navasaïkhyàparatvakalpanayà'siddhyabhidhànaü, prameyaü dharmatvàdityatra puõyàrthakalpanayà bhàgàsiddhyabhidhànam vahnimàn dhåmàdityatra dhåmàvayave vyabhicàràbhidhànam . 1 vçø lakùitaü chalaü vibhajate . 2 . tatra vàkchalaü lakùayati . yatra ÷akyàrthadvaye sambhavati ekàrthanirõàyakavi÷eùàbhàvàdanabhipreta÷akyàrthakalpanena dåùaõàbhidhànaü tadvàkchalaü, lakùaõantu ÷aktyà ekàrtha÷àbdabodhatàtparyaka÷abdasya ÷akyàrthàntaraütàtparyakatvakalpanayà dåùaõàbhidhànaü yathà nepàlàdàgato'yaü navakambalavattvàdityukte kuto'sya navasaïkhyakàþ kambalà iti evaü gaurviùàõãtyukte kutogajasya ÷çïgaü ÷vetodhàvatãti ÷vetaråpavadabhipàyeõokte ÷veto na dhàvatãtyabhidhànamityàdikamuhyam .. 3 vçø . sàmànyachalaü lakùayati . sàmànyavi÷iùñasambhavadarthàmipràyeõoktasya atisàmànyayogàdasambhavadarthakatvakalpanayà dåùaõàbhidhànaü sàmànyacchalam . yathà bràhyaõo'yaü vidyàcaraõasampanna ityukte bràhmaõatvena vidyàcaraõasampadaü sàdhayatãti kalpayitvà paro vadati kuto bràhmaõatvena vidyàcaraõasampadbàlye vyabhicàràt .. 4 vçø . upacàracchalaü lakùayati . dharma÷abdasyàrthena vikalpo vividhaþ kalpaþ ÷aktilakùaõànyatararåpastayà ÷aktilakùaõayorekatararvçttyà prayukte ÷abde tadaparavçttyà yaþ pratiùedhaþ sa upacàracchalaü yathà ma¤càþ kro÷anti nãlo ghaña ityàdau ma¤casthà eva kro÷anti na tu ma¤càþ evaü ghañasya kathaü nãlaråpàbhedaþ . evam ahaü nitya iti ÷aktà prayukte amukasmàdutpannastvaü kathaü nitya iti pratiùedho'pyupacàracchalam vàdyabhipretàrthasyàdåùaõena chalasyàsaduttaratvam . na ca ÷liùñalàkùaõikaprayogàdvàdinaevàparàdhaþ syàditi vàcyaü tattadarthabodhakatayà prasiddhasya ÷abdasya prayoga vàdino'naparàdhàta anyathà parvatãvahnimànityukte parvato'yaü kathamavahnimànityàdidaùaõenànumànàdyucchedaþ syàt .. 5 . vçø . prasaïgàcchalaü parãkùituü pårvapakùayati . ÷abdasyàrthàntarakalpanà'vi÷eùàdvàkchalamevopacàracchalaü syàditi dvitvameva na tu tritvamiti ÷aïkàrthaþ .. 6 vçø .. samàdhatte . upacàracchalasya vàkchalàbhedo na, tayorarthàntarabhàvàt bhinnatvàt bhinnatayà pramàõasiddhatvàditi phalitàrthaþ . pårvoktabhedakadharmeõa bhedasambhave'pi yatki¤ciddharmeõàbhede sàmànyadharmeõàbhedasya sarvatra sambhavàdvibhàgaþ kutràpi na syàditi . 7 vçø . vipakùe bàdhakamabhipretyàha yatki¤ciddharmàdavi÷eùe ki¤citsàdharmyàcchalatvàdiråpàcchalasyaikyaü syànna tu tvadbhimataü dvitvamapãti bhàvaþ>% .. 8 vçttiþ %<àkùiptaketukuthasainyagajacchalena>% màdhaþ . %<dharmeõa vyavahàreõa chalenàcaritena ca . prayuktaü sàdhayedarthaü pa¤camena balena ca>% manuþ . %<bhuvanahitacchalena yam>% bhaññiþ %<adhyàruroheva raja÷chalena>% raghuþ . %<chalaü bhåtena vyavahàrànnayennçpaþ>% yàj¤aø . %<bhåtaü tattvàrthasambaddhaü pramàdàbhihitaü chalam>% nàradokte 8 pramàdàbhihite ca 9 chalakàriõi triø . svàrthe ka . tatràrthe %<àvàbhyàü (madhukaiñabhàbhyàm) chàdyate vi÷vaü rajasà tamasà tathà . rajastamomayàvàvàü yatãnàü duþkhalakùaõau . chalakau dharma÷ãlànàü dustarau sarvadehinàm>% harivaü 203 aø . 10 nàñakaprabhedavyãthyaïkabhede naø %<vãthyàmeko bhavedaïkaþ>% ityupakrame asyàstrayoda÷àïgàni nirdi÷anti manãùiõaþ . udthàtyakàvalagitetyàdinà vibhajya sàø daø lakùitaü yathà priyàbhairapriyairvàkyairvilobhya chalanà chalam %<yathà veõyàü bhãmàrjunau>% %<kartà dyåtacchalànàü jatumaya÷araõoddãùanaþ so'bhimànã ràjà duþ÷àsanàdergururanuja÷atasyàïgaràjasya mitram . kçùõàke÷ottarãyavyapanayanapañuþ pàõóavà yasya dàsàþ kvàste? duryodhano'sau kathayatu na ruùà druùñumabhyàgatau svaþ>% .

#<chala># nàmadhàtuþ chala + kçtau--õic sakaø señ . chalayati %<chalayati vikramaõe adbhuta vàmanaþ>% gãtagoø %<dyåtaü chalayatàmasmi>% gãtà .

#<chalana># naø chala + kçtau õic--bhàve lyuñ . 1 pratàraõe %<yathàparaü yathàyogaü na ca syàt chalanaü punaþ>% bhàø bhãø 1 aø . yuc . 2 va¤canàyàü strã ÷abdàrthaciø . %<chalanà chalama>% sàø daø .

#<chalika># naø nàñakabhede alaïkàra÷abde 392 pçø ukte dç÷ya kàvyabhede dç÷yam . %<devi! ÷armiùñhàyàþ kçtiü catuùpadãm chalikaü duùprayojyamudàharanti>% màlavikàø .

#<chalita># chala + nàmadhàø karmaõi kta . 1 pratàrite chalitaràmaü nàñakam . bhàve kta . 2 pratàraõe naø .

#<challã># strã chada--kviù tàü làti là--ka gauràø ïãù . 1 valkale (chàla) ÷abdaratnàø 2 latàyàm 3 santatau ca . mediø là--bàø ki . challirapi tatràrthe .

#<chavi(vã)># strã chyati asàraü chinatti tamo và cho--vikicca và ïãp . 1 ÷obhàyàü 2 kàntau ca amaraþ . %<àpàõóuramukhacchaviþ>% raghuþ . àpàõóarãbhåtamukhacchavãnàm kumàø .

#<chaùa># badhe bhvàø ubhaø sakaø señ . chaùati te acchà(ccha)ùãt acchaùiùña . cacchàùa cacchaùe .

#<chà># puø cho--kvip . 1 pàrade ekàkùarakoø 2 chedanakartari triø .

#<chàga># puüstrã cho--gan svanàmakhyàte pa÷ubhede amaraþ . jàtitvàt striyàü ïãù . 2 puroóà÷e naø ÷abdàrthaciø . chàgyà dugdham aõ . 2 chàgyà dugdhe naø chàgasyedamaõ . 4 chàgasambandhini triø striyàü ïãp . chàgasya lakùaõàdikaü vçø saüø dar÷itaü yathà %<chàga÷ubhà÷umalakùaõamabhidhàsye navada÷àùñadantàste . ghanyàþ sthàpyà ve÷mani santyàjyàþ saptadantà ye . dakùiõapàr÷ve maõóalamasitaü ÷uklasya ÷ubhaphalaü bhavati . çùyanibhakçùõalohitavarõànàü ÷vetamapi ÷umadam . stanavadavalambate yaþ kaõñhe'jànàü maõiþ sa vij¤eyaþ . ekamaõiþ ÷ubhaphalakçddhanyatamà dvitrimaõayo ye . muõóàþ sarve ÷ubhadàþ sarvasitàþ sarvakçùõadehà÷ca . ardhàsitàþ sitàrdhà dhanyàþ kapilàrdhakçùõà÷ca . vicarati yåthasyàgre prathamaü càmbho'vagàhate yo'jaþ . sa ÷ubhaþ sitamårdhà và mårdhani và ñikkikà yasya . sa pçùatakaõña÷irà và tilapiùñanibha÷ca tàmradçk ÷astaþ . kçùõacaraõaþ sito và kçùõo và ÷retacaraõo yaþ . yaþ kçùõàõóaþ ÷veto madhye kçùõena bhavati paññena . yo và carati sa÷abdaü mandaü ca sa ÷obhana÷chàgaþ . çùya÷iroruhapàdo yo và pràkpàõóuro'pare nãlaþ . sa bhavati ÷ubhakçcchàgaþ ÷loka÷càpyatra gargoktaþ . kuññakaþ kuñila÷ceva jañilo vàmanastathà . te catvàraþ ÷riyaþ putrà nàlakùmãke vasanti te . athàpra÷astàþ kharatulyanàdàþ pradãptapucchàþ kanakhà vivarõàþ . nikçttakarõà dvipamastakà÷ca bhavanti ye càsitatàlujihvàþ . varõaiþ pra÷astairmaõibhi÷ca yuktà muõóà÷ca ye tàmravilocanà÷ca . te påjità ve÷masu mànavànàü saukhyàni kurvànta ya÷aþ ÷riyaü ca>% . balau tasya ÷ubhà÷ubhatva yuktikalpatarau dar÷itaü yathà %<teùà ÷ubhàya nirdiùñaü pa÷uvastutrayaü balau . ye kçùõàþ ÷ucaya÷chàgàþ pa÷avo'nye tathaiba ca . devajàtibhirutsçjyàste sarvàrthopasiddhaye . ye pãtà harità vàpi narajàterudãritàþ . ye ÷uklà÷ca mahànto và rakùo jàteþ ÷umapradàþ . yo mohàdatha và'j¤ànàdbalimanye prayacchati . badha eva phalaü tasya nànyat ki¤cit phalaü bhavediti>% . tanmàsaguõà bhàvapraø uktà yathà %<chàgalo varkara÷chàgo vasto'jaþ chelakaþ stubhaþ . ajà chàgã stubhà càpi chelikà ca galastanã . chàgamàüsaü laghu snigdhaü svàdupàkaü tridoùanut . nàti÷ãtamadàhi syàt svàdu pãnasanà÷anam . paraü balakaraü rucyaü vçühaõaü viryavardhanam . ajàthà aprasåtàyà màüsaü pãnasanà÷anam . ÷uùkakàse'rucà ÷oùe hitamagnena÷ca dãpanam . ajàsutasya bàlasya màüsaü laghutaraü smçtam . hçdyaü jvaraharaü ÷rãùñhaü sukhadaü baladaü bhç÷am . màüsaü niùkuùi tàõóasya (khàsi) chàgasya kaphakçdguru . srotaþ÷uddhikaraü balyaü màüsadaü vàtapittanut . vçddhasya vàtalaü råkùaü tathà vyàdhimçtasya ca . årdhajatruvikàraghnaü chàgamuõóaü rucipradam .>% taddugdhàdiguõàstatroktà yathà chàga kaùàyaü madhuraü ÷ãtaü gràhi payo laghu . raktapittàtisàraghnaü kùayakàsajvaràpaham . ajànàü laghukàyatvànnànàdravyaniùevaõàt . nàtyambupànàd vyàyàmàt sarvavyàdhi hara payaþ . àjaü dadhyuttama gràhi laghu doùa trayàpaham . ÷asyate ÷vàsakàsàr÷aþkùayakàseùu dãpanam . tad ghçtaguõà ghçta÷abda 2798 pçø dç÷yàþ . tanmåtraguõàþ %<gojàvimahiùãõàü tu strãõàü måtraü pra÷asyate . kharoùñrebhanarà÷vànàü puüsàü måtra hitaü spçtam>% %<anàde÷e pa÷u÷chàgaþ>% tiø taø %<màtsyahàriõakaurabhrabha÷àkunacchàgalàrùabhaiþ>% yàj¤aø . %<ùaõmà sàü÷chàgamàüsena>% manuþ anàde÷e yaj¤e sa eva pa÷u÷abdavàcyaþ yathàha kàtyàø ÷rauø 6 . 3 . 20 . %<chàgaü mantràmnànàt>% såø . ajaü pa÷umupàkaroti hotà yakùyada÷vinau chàgasyetyàdiùu bhantreùu chàgasyàmnànàt tathà %<agnãùomàbhyàü chàgasya vapàyai medaso'nubråhãti>% yadi ca chàgã yàgasàdhanaü bhavati tadà ayaü mantraþ saügatàtho bhavati nànyathà . puna kãvç÷am . %<pannadam>% såø . %<pannado jàtadanta iti nigamaùåktam>% . %<avyaïgam>% såø . vigatamaïgaü cakùuþkarõàdikaü yasyàsau vyaïgaþ anyånàïgagam ÷àkhàntaràt karkaþ %<vàyavyaü ÷vetamàlabheta>% ÷rutà chàga evàlabhyaþ %<chàgo và mantravarõàt>% jaiø såø tathà nirõayàt .

#<chàgaõa># puø chayà chàdanena gaõyate gaõa--karmaõi ac . chagaõa + svàrthe aõ--bà . karãùàgnau trikàø .

#<chàgabhojin># puø chàgaü bhuïkte bhuja--õini . 1 vçke ràjaniø . 2 chàgamàsabhakùake triø striyàü ïãp .

#<chàgamaya># naø chàga + mayañ . skandasya ùaùñhe vaktre ùaùñha chàgamayaü vaktraü skandasyaiveti viddhi tat . ùañà÷arobhyantaraü ràjan . nityaü màtçgaõàrcitama . %<ùaõõàntu pravaraü tasya ÷ãrùàõàmiha ÷abdyate . ÷aktiü yenàsçjaddivyàma bhadra÷àkha iti sma ha>% bhàø vaø 227 a0

#<chàgamukha># puø chàgasya mukhamiva mukhamasya . 1 kumàrànucarabhede 2 kumàre kàrtikeye ca tasya ùaùñha÷irasacchàgatulyàkàratvàt tathàtvam %<kumàràste vi÷àkha¤ca pitçtve samakalpayan . sa bhåtvà bhagavàn saükhye rakùaü÷chàgamukhastadà>% bhàø vaø 227 aø .

#<chàgamitra># puø chàgasya mitram . de÷abhede tatra bhavaþ kà÷yàø ñhak ¤iñh và idit . chàgamitraka tadbhave triø striyàü óha¤i ïãp jiñhi ñàp .

#<chàgaratha># puø chàgoratho'sya . chàgavàhane vahnau hemaca0

#<chàgala># puüstrã chagala eva praj¤àø aõ . 1 chàge pa÷ubhede . chagalasyàrùergotràpatyam aõ . 2 àtreye çùibhede àtreyabhinne tu chàgalirityeva chagala÷abde dç÷yam . svàrthe ka . tatràrthe saüj¤àyàü kan . %<÷vetaü supàka samadãrghavçttaü niþ÷alkalaü chàgalakaü vadanti . gale dvikaõñaþ kila tasya pçùñhe kaõñaþ mupathyo rucidobalapradaþ>% ràjaniø ukte 4 matsyabhede

#<chàgalàdyaghçta># naø cakradattokte chàgamàüsapakve ghçtabhede yathà %<chàgamàüsatulàü gçhya sàdhayellalaõàmbhasi . pàda÷eùeõa tenaiva ghçtapasthaü vipàcayet . çddhivçddhã ca mede dve jãvakarùabhakau tathà . kàkàlã kùãrakàkolã pçthak kalkeþ palonmitaiþ . samyaksiddhe tvavatàrya ÷ãte tasmin pradàpayet . ÷arkaràyàþ palànyaùñau madhunaþ kuóabaü kùipet . palaü palaü pivet pràtaryakùmàõaü hanti durjayam . kùatakùaya¤ca kàsa¤ca pàr÷va÷ålamarãcakam . svarakùayamurorogaü ÷vàsaü hanyàt sudàruõam>% . %<toyadroõadvitaye màüsaü chàgalasya pala÷ataü paktvà . jalamaùñàü÷aü sukçtaü tasmin vipaced ghçtaü prastham . kalkena jãvanãyànàü kuóavena tu màüsasarpiridam . pittànilaü nihanyàt tajjànapi rasakayojitaü pãtam . ÷vàsakàsàvugrau yakùmàõaü pàr÷vahçdrujàü ghoràm . adhvavyapàya÷oùaü ÷amayati caivàparaü ki¤cit . chàga÷akçdrasamåtrakùãrairdadhnà ca sàdhitaü sarpiþ . sakùàraü yakùmaharaü kàsa÷vàsopa÷àntaye paramam>% . bhaiùajyaratnàbalyàü vi÷eùo yathà %<àjaü carmavinirguktaütyakta÷çïganakhàdikam . pa¤camålãdvaya¤caiva jaladroõe vipàcayet . tena pàdàva÷eùeõa ghçtaprasthaü vipàcayet . jãvanãyaiþ sayaùñyàhvaiþ kùãra¤caiva ÷atàvarã . chàgalàdyamidaü nàmnà sarvavàtavikàranut . ardite karõa÷åle ca bàdhirye måkaminmine . jaóagadgadapaïgånàü kha¤je gçdhrasikubjayoþ . apatàne'patantre ca sarpiretat pra÷asyate . pçthagårdhaü tulàü pa¤camçladvandvàjamàü saryàþ . niþkvàthya saliladroõe kvàthe pàdàva÷eùite>% . %<chàgamàüsatulàü gçhya da÷amålyàþ palaü ÷atam . a÷vagandhapala÷ataü vàñyàlaka÷ataü tathà . ghçtàóhakaü pacettoyai÷caturbhàgàva÷eùitaiþ . kùãraü snehasamaü dadyàt ÷atàvaryà rasaü tathà . tàmrapàtre dçóhe caiva ÷anairmçdvagninà pacet . asyauùadhasya kalkasya pratyekaü ÷uktisammitam . jãvantã madhukaü dràkùà kàkolyau nãlamutpalam . mustaü sacandanaü ràsnà parõinãdvayaü ÷àrive . mede dve ca tathà kuùñhaü jãvakarùabhakau ÷añã . dàrvã priyaïguþ triphalà nataü tàlã÷apadmakau . elàpatraü varã nàgajàtãkusuma dhànyakam . ma¤jiùñhà dàóimaü dàru reõukaü ÷ailavàlukam . vióaïgaü jãraka¤caiva peùayitvà viniþkùipet . vastrapåte ca ÷ãte ca ÷arkaràprasthasaüyutam . nidhàpayet snigdhabhàõóe àrdre và bhàjane ÷ubhe . asyauùadhasya siddhasya ÷çõu vãryamataþparam . devadevaü namaskçtya saüpåjya gaõanàyakam . pibet pàõitalaü tasya vyàdhiü vãkùyànupànataþ . sarvavàtavikàreùu apasmàre vi÷eùataþ . unmàde pakùaghàte ca àdhmàne koùñhanigrahe . karõaroge ÷iroroge bàdhirthye càpatantrake . bhåtonmàde ca gçghrasyàü sodgàre càkùipàtaje . pàr÷va÷åle ca hçcchåle vàhyàyàmàrhite tathà . vàtakaõñakahçdrogamåtrakçcchre sapaïgule . kroùñu÷ãrùe tathà kha¤je kubje càdhmànaminmine . apatàne'ntaràyàme raktaùitte tathordhvage . ànàhe'r÷ovikàreùu càturthakajvare'pi ca . hanugrahe tathà ÷oùe kùãõe caivàpavàhuke . dantàpatànave bhagne dàhe càkùepake tathà . jãrõajvare viùe kuùñhe ÷ephastamme madàtyaye . àdyabàte'gnimàndye ca vàtaraktagadeùu ca . ekàïgarogiõe caiva tathà sarvàïgarogiõe . hasta kampe ÷iraþkampe jihvàkampe jaóe bhrame . kùãõendriye naùña÷ukre ÷ukraniþsaraõe tathà . strãõàü vàtàsrapàte ca pañale càkùisyandane . ekàïgaspandane caiva sarvàïgaspandane tathà . nàgàdijanite vàte strãõàmapràptihetuke . àbhicàrikadoùe ca dhanasantàpasambhave . ya vàtaprabhavà rogà ye ca pittasamudbhavàþ . ÷iromadhyagatà ye ca jaïghàpàr÷vàdisaüsthitàþ . màtçgrahàbhimåta÷ca ÷i÷urya÷ca vi÷uùyati . prakùãõabalamàüsa÷ca na vartmagamanakùamaþ . ghçtenànena sidhyanti vajramuktirivàsuràn . nihanti sakalàn rogàn ghçtaü paramadurlabham . rasàyanaü vahnibalaprada¤ca vapuþprakarùaü vidadhàti råpam . dantàvalendreõa samànatejà dãrghàyuùaü putra÷ataü karoti . strãõàü ÷ataü gacchati vàtirekaü na yàti tçptiü sarasaþ samàïgaþ . aputriõã putra÷ataü karoti ÷atàyuùaü kàmasamaü baliùñham . mahat ghçtaü nàma tu chàgalàdyaü vinirmitaü vàtanisådana¤ca . ÷ivaü ÷ubhaü rogabhayàpaha¤ca cakàra hàrãtamunirvi÷iùñaþ . ÷çgàlavarhiõaþ pàke pumàüsaü tatra dàpavet . mayårã jambukã cchàgã vãryahãnàþ svabhàvataþ . bhàùitaü kà÷iràjena chàgameva napuüsakam>% .

#<chàgavàdvana># puø chàgovàhanamasya . vahnau trikàø .

#<chàta># triø cho--kta . 1 chinne 2 durbale amaraþ . %<chàtetaràmbucchañà>%

#<chàttra># puø chattraü gurorvaiguõyàvaraõaü ÷ãlamasya chattràø õa . 1 antevàsini ÷iùye 2 madhubhede na %<varañàþ kapilàþ pãtàþ pràyohimavatovane . kurvanti chattràkàraü tu tajjaü cchàttraü maghu smçtam . chàttraü kapilapãtaü syàt picchilaü ÷ãtalaü guru . svàdupàkaü kçmighnaü ca raktapittapramehajit . bhramatçõmãhaviùahçt tarpaõa¤ca guõàpikam>% bhàvapraø .

#<chàttragaõóa># puø chàttrã gaõóa iva . padyasya pàdamàtravettari alpaj¤e mande ÷iùye hàràø .

#<chàttradar÷ana># naø chàttraü madhubheda iva dç÷yate dç÷a--karmaõi lyuñ . 1 madhutulyàsvàde haiyaïgavãne ÷abdacaø . 6 taø 2 ÷iùyasya dar÷ane ca .

#<chàttravyaüsaka># puø chàtro vyaüsakaþ mayåø paraniø . manda÷iùye

#<chàttri># strã cuø chada--ktin . chàdane . kartari ktic . 2 chàdke asya ÷àlà÷abde pare %<chàttryàdayaþ ÷àlàyàm>% pàø . àdyudàttatà . chàttri÷àlà yadàpi ÷àlànta statpuruùe napuüsakaliïgobhavati tadàpi %<tatpuruùe ÷àlàyàü napuüsake>% pàø ityetasmàn pårvavipratiùedhenàyameva kharaþ chàttri÷àlam siø kau0

#<chàttryàdi># puø %<chàttryàdayaþ ÷àlàyàt>% pàø ÷àlànta tatpuruùe àdyudàttatànimitte ÷abdagaõe sa ca gaõa chàttri peli bhàõói vyàói àkhaõói àñi gomi chàttri÷àlà chàttri÷àlam .

#<chàda># naø chàdayàt cuø chada--ac . pañale (chàt) càla . itikhyàte padàrthe jañàdharaþ .

#<chàdana># puø cu0--chada--lyu . 1 nãlàmlànavçkùe . bhàve lyuñ . 2 chàdane . %<chàdanàrthaü prakãrõa÷ca kañai÷ca tçõasaïgataiþ>% harivaüø 66 aø . karaõe lyuñ . 3 patre naø ràjaniø . %<chàdane vakradàruõi>% amaranirde÷àt kartàri lyu . 4 chàdake triø . %<phaõàbhçtàü chàdanamekamokasàm>% màghaþ .

#<chàdita># triø chada--kta vàdàntatyàdinà pakùe õilobhàvaþ . àcchàdite channe .

#<chàdiùeya># naø chadiùe hitam %<chadirupadhibaleróhak>% pàø . óhak . tçõe .

#<chàdmika># triø chadmanà carati vyavaharati ñhak . 1 kàpañike kapañavyavahàriõi %<dharmadhyajã sadà lubdha÷chàdmiko lokadambhakaþ>% manuþ .

#<chàndaóa># puø çùibhede

#<chàndasa># puø chando'dhãte vetti và pakùe aõ . vedàdhyetari 1 ÷rotriya abharaþ . chandaso vyàkhyàno granthaþ tatrabhavo và aõ . 2 vedavyàkhyàne granthe 3 vedabhave ca triø . tasyedam aõa . 4 vedamambandhini triø striyàü sarvatra ïãp . %<chàndasãbhirudàràbhiþ ÷rutibhiþ (karõaiþ) sasalaïkçtaþ (varàhaþ)>% harivaüø 223 aø . chàndasaþ prayogaþ . tato manoj¤àø bhàve vu¤ . chàndasikà chàndasabhàve strã .

#<chàndogya># naø chandogànàü dharma àmnàyaþ samåho và %<caraõebhyo dharmavat pàø chandogokthebhyo¤ya>% pàø ¤ya . chandogànàmàmnàyabhede upaniùadråpe . upaniùacchavade 1222 pçø dç÷yam . teùàü 2 dharme 3 samåhe ca .

@<[Page 2985b]>@
#<chàndomika># triø chandomasyedam ñhak . yaj¤abhedasambandhini 1 såkte 2 ahani ca %<chàndomikaü såktam>% niruø 7 . 21 . %<ahanã cchàndomike>% 22 . 6 . 33 kàtyàø ÷rauø karkaþ

#<chàyà># strã cho--õa . 1 àtapàbhàve 2 prativimbe 3 såryapatnã bhede saüj¤àpratikçtauø 4 kàntau ca amaraþ 5 pàlane 6 utkoce 7 païktau mediø . 8 kàtyàyanyàü ÷abdaratnàø . 9 tamasi hemacaø . tatra anàtape %<chàyàmiùe sànugatàü niùevya>% kumàø . %<chàyàmacchàmçcchati salilasya>% màghaþ %<chàyeva tasyàlagatisya pa÷càt>% naiùaø . %<svaü ràgàdupari vitanvatottarãyam . kàntena pratipadavàritàtapàyàþ . sa chatràdaparavilàsinãsamåhàcchàyàsãdadhikatarà tada parasyàþ>% màghaþ . %<guhàü praviùñau sukçtasya loke chàyàtapau vraha vido vadanti>% ÷rutiþ saüj¤àpratikçtichàyàkathà hari vaüø 9 aø . %<sai vai vivasvataþ pårvaü ÷ràddhadevaþ prajàpatiþ yama÷ca yamunà caiva yamajau saüvabhåvatuþ . ÷yàmavarõaü ca tadråpaü saüj¤à dçùñvà vivasvataþ . asahantã tu svàü chàyàü savarõàü nirmame tataþ . màyàmayã tu sà saüj¤à tasyà÷chàyàsamutthità . prà¤jaliþ praõatà bhåtvà chàyà saüj¤àü nare÷vara! . uvàca kiü mayà kàryaü kathayasva ÷ucismite! . sthità'smi tavanirdo÷e ÷àdhi màü varavarõigi! . saüj¤ovàca ahaü yàmyàmi bhadrante svameva bhavanaü pituþ . tvayeha bhavane mahyaü vastavyaü nirvikàrayà imau ca bàlakau mahyaü kanyà ceyaü sumadhyamà . saübhàvyàste na càkhyeyamidaü bhagavate kvacit . chàyobàca . à kacagrahaõàddevi! à ÷àpànnaiva karhicit . àkhyàsyàmi mataü tubhyaü gaccha devi! yathàsukham . vai÷ampàyana uvàca . samàdi÷ya savarõàntu tathetyuktà tayà ca sà . tvaùñuþ samãpamagamadvrãóiteva tapasvinã . pituþ samãpagà sà tu pitrà nirbhatsità tadà . bhartuþ samãpaü gaccheti niyuktà ca punaþ punaþ . agacchadbaóavà bhåtvà''cchàdya råpa manindità . kurånathottaràn gatvà tçõànyatha cacàra ha . dvitãyàyàntu saüj¤àyàü saüj¤eyamiti cintayan . àdityo janayàmàsa putramàtmasamaü tadà . pårvajasya manostàta sadç÷o'yamiti prabhuþ . manurevàbhavannàmnà sàvarõa iti cocyate . dvitãyoyaþ sutastasyàþ sa vij¤eyaþ ÷anai÷caraþ . satataü pàrthivã tàta . svasya putrasya vai tadà . cakàràbhyadhikaü snehaü na tathà pårvajeùu vai . manustasyàkùa mattattu yamastasyà na cakùame . tà sa roùàcca vàlyàcca bhàvino'rthasya gauravàt . padà santarjayàmàsa chàyàü vaivasvato yamaþ . taü ÷a÷àpa tataþ krodhàt sàvarõajananã nçpaþ . caraõaþ patatàmeùa taveti bhç÷adukhità>% . chàyà ca tamoråpadravyàntaramiti mãmàüsakàþ . tena %<tvaüdåramapi gacchantã hçdayaü na jahàsi me . divàvasànacchàyeva puromålaü vanaspateþ>% ÷akuø . chàyàgatiruktà saïgacchate naiyàyikàstu tejaþsàmànyà bhàva eva tama÷chàyàdikamaïgãcaktuþ tatra gatyàdikamaupacàrikam %<atra ca tejaþsàmànyàbhàvaprayojakasya chàyàsambandhitvam yathà vçkùasyàtapasambandhapratirodhàt chàyàsambandhitvaü tathà ca vçkùaprayuktàtapàbhàvaþ>% iti bodhaþ %<chàyà bàhulye>% pàø . chàyàntastatpuruùo napuüsakaü syàt pårvapadàrthabàhulye ikùåõàü chàyà ikùucchàyam siø kauø . kasya bàhulyamityaprekùàyàü chàyàyànimi ttabhåtàvarakadravyàõàmeva bàhulyamarthàkùiptaü tacca ùaùñhã tatpuruùe pårvapadàrthagatamityà÷ayena pårvapadàrthetyuktam . %<ikùucchàyàniùàdinya>% ityatra àïpra÷neùaþ siø kauø . àvarakadravyasyaikatve tu %<vibhàùà senàsuràcchàyetyàdi>% pàø và klãvatvam kuóyachàyà kuddhyacchàyam . àtapàbhàva÷ca tejaþsàmànyaprabhàsa¤càràbhàvaþ tena pradãpa prabhàvarakapadàrthasya prabhànirodhasambandhitvàt ÷aïkucchàyà naracchàyà ityàdi . dãpàdicchàyàmànaj¤ànàrtho vyavahàraþchàyàvyavahàraþ tatra karaõasåtraü lãlàø uktaü yathà . atha chàyàvyavahàre karaõasåtraü vçttam . chàyayoþ karõayãrantare yai tayorvargavi÷leùabhaktàrasàdrãùavaþ . saikalabdheþ padaghnantu karõàntaraü bhàntareõonayuktaü dalestaþ prabhe . udàharaõam . nandacandrairmitaü chàyayorantaraü karõayorantaraü vi÷vatulyaü yayoþ . te prabhe vakti yoyuktimàn vettyasau vyaktamavyaktayuktaü hi manye'khilam . nyàsaþ
[picture] chàyàntaraü . 19 . karõàntaram . 13 . anayorvargàntareõa . 192 . bhaktà rasàdrãùavaþ . 576 . labdhaü 3 . saika syàsya . 4 . målam . 2 . anena karõàntaraü . 13 . guõitaü . 26 . dvisthaü . 26 . bhàntareõa . 19 . ånayutaü . 7 . 45 . tadardhe labdhe chàye 7/2 . 45/2 tatkçtyoryogapadamityàdinà jàtau karõau 25/2 . 51/2 . chàyàntare karaõasåtraü vçttàrdham . ÷aïguþ padãpatala÷aïkutalàntara ghna÷chàyà bhavedvinaradãpa÷ikhauccyabhaktaþ . udàharaõam . ÷aïkupradãpàntarabhåstrihastà dãpocchritiþ sàrdhakaratrayà cet . ÷aïkostadà kàïgulasammitasya tatra prabhà syàtkiyatã vadà÷u . nyàsaþ
[picture] ÷aïkuþ 1/2 pradãpa÷aïkutalàntaraü 3 anayoghàtaþ 3/2 vinaradãpa÷ikhauccyena . 3 . bhaktolabdhàni chàyàïgulàni . 12 . atha dãpocchrityànayanàya karaõasåtraü vçttàrdham . chàyàhçte tu naradãpatalàntaraghne ÷aïkau bhavennarayute khalu dãpakauccyam . udàharaõam . pradãpa÷aïkvagtarabhåstrihakhà chàyàïgulaiþ ùoóa÷abhiþ sanà cet . dãpocchritiþ syàtkiyatã vadà÷u pradãpa÷aïkvantaramucyatàü me . nyàsaþ
[picture] ÷aïkuþ . 12 . chàyàïgulàni . 16 . ÷aïkupradãpàntara hastàþ . 3 . labdhaü dãpakauccyaü hastàþ 11/4 . pradãpa ÷aïkvantarabhåmànànayanàya karaõasåtraü vçttàrdham . vi÷aïku dãpocchrayasaïguõà bhà ÷aïkåddhçtà dãpanaràntaraü syàt . udàharaõam . pårvoktaeva dãpocchràyaþ 11/4 ÷aïkva ïgulàni . 12 . chàyà . 17 . labdhàþ ÷aïkupradãpà ntarahastàþ . 3 . chàyàpradãpàntaradãpauccyànayanàya karaõasåtraü sàrdhaü vçttam . chàyàgrayorantarasaïkuõà bhà chàyàpramàõàntara hçdbhavedbhåþ . bhå÷aïkughàtaþ prabhayà vibhaktaþ prajàyate dãpa÷ikhauccyabhevam . trairà÷ikenaiva yadetaduktaü vyàptaü svabhedairhariõeva vi÷vam . udàharaõam . ÷aïkorbhàrkamitàïgulasya sumate! dçùñà kilàùñàïgulà chàyàgràbhimukhe karadvayamite nyastasya de÷e punaþ . tasyaivàrkamitàïgulà yadi tadà chàyà pradãpàntaraü dãpauccya¤ca kiyadvada vyavahçtiü chàyàbhidhàü vetsi cet . nyàsaþ
[picture] atra chàyàgrayorantaramaïgulàtmakaü . 52 . chàye ca . 8 . 12 . anayoràdyà . 8 . iyamanena . 52 . guõità . 416 . chàyàpramàõàntareõa . 4 . bhaktà labdhaü bhåmànam . 104 . idaü prathamacchàyàgradãpatalayorantaramityarthaþ . evaü dvitãyacchàyàgramànaü . 156 . bhå÷aïkughàtaþ prabhayà vibhaktaiti jàtamubhayato'pi dãpauccyaü samameva hastàþ 6/1/2 evamityatra chàyàvyavahàre trairà÷ikakalpanayà'' nayanaü vartate tadyathà . prathamacchàyàtodvitãyacchàyà . . 12 . yàvatàdhikà tàvatà chàyàvayavena yadi chàyàgràntaratulyà bhårlabhyate tadà chàyayà kimiti evaü pçthak pçthak chàyàpradãpatalàntarapramàõaü labhyate . tatodvitãyaü trairà÷ikaü yadi chàyàtukhye bhuje÷aïkuþ keñistadà bhåtulye bhujekimiti labdhaü dãpakãccyamubhayato'pi tulyameva . evaü pa¤carà÷ikàdikamakhilaü trairà÷ikakalyanayaiva sidvam . %<bhavetsaiva (meghavisphårjitaiva) cchàyà tayugagayutà syàd dvàda÷ànte yadà>% ityukte ånaviü÷atyakùarapàdake 1 chandobhede ca . ÷aïkuchàyà hi digde÷akàlaj¤ànopàyaþ yathoktaü tripra÷nàdhikàre såryasiddhàntaraïganàthàbhyàm . tatra caü trayàõàü digde÷akàlànàü pra÷nàþ tripra÷nàþ teùàmadhikàra iti tripa÷na÷abdàrthaþ . tatràdau digj¤ànamàha . %<÷ilàtale'mbusaü÷uddhe vajralepe'pivà same . tatra ÷aókvaïgulairiùñaiþ samaü maõóalamàlikhet . tanmadhye sthàpayecchaïkuü kalpanàdvàda÷àïgulam . tacchàyàgraü spç÷edyatra vçtte pårvàparàrdhayoþ . tatra vindå vidhàyobhau vçtte pårvàparàbhidhau . tanmadhye timinà rekhà kartavyà dakùiõottarà . yàmyottaràdi÷ormadhye timinà pårvapa÷cimà . diïmadhyamatsyaiþ saüsàdhyà vidi÷astadvadeva hi>% . såø siø tatra diksàdhanopakrame prathamamambusaü÷uddhe jalavatsamãkçte ÷ilàprade÷e . api vàtha và tadabhàve'nyatra vajralepe catvaràdau ghuõñanàdinà samasthàne kçte ÷aïkvaïgulaiþ ÷aïkasthàïgulavibhàgamànagçhãtairabhãùñasaïkhyàkàïgulairvyàsàrdharåpaivçttamavakramàlikhet . sarvataþ kendràdvçttaparidhirekhà tulyà yathà syàt tathetyarthaþ . tatastanmadhye tasya vçttasya kendraråpamadhye kalpanayà dvàda÷asaïkhyàkàïgulàni tulyàni yasmiüstaü dvàda÷avibhàgàïkitamityarthaþ .. ÷aïkuü samatalamastakaparidhikàùñhadaõóaü sthàpayet . tataþ pårvàparàrdhayordinasya prathamadvitãyabhàgayostacchàyàgraü sthàpita÷aïkà÷chàyàntaprade÷o maõóalapàradhau yasmin vimàge spç÷et . dinasya prathamavibhàge'nulaõaü chàyàhràsàdvçtte yatra pravi÷ati, dinasyàparàrdhe chàyànukùaõavçddhervçtte yatra nirgacchatãtyarthaþ . tatra nirgamanaprave÷asthànayorubhau dvau vindå pårbàparasa¤j¤au krameõa vçtte paridhirekhàyàü kçtvà tanmadhye pårvàparavindvantaramadhye timinà matsyena rekhà kàryà sà dakùiõottararekhà bhavati . matsyastu vindvantaràlasåtramitena vyàmàrdhena vindudvayakendrakalpanena vçttadvayaü niùpàdya haladvayasayogàbhyàü vçttadvayaparidhivibhàgàbhyàmantargataü matsyàkàraü sthànaü bhavati . tatraikaþ saüyogo mukhaü bàhyavçttabhàgasammàrjagena, aparasaüyogakhu pucchamitaravçttabhàgadvayasammarjanena . mukhapucchànadhyçjvã rekhà dakùiõottararekhà . tatra pårvavindoþ savyaü rekhàgraü dakùiõà dik . pa÷cimavindoþ savyaü rekhàgrasutarà dika . anantaraü pårvavçttaü matsya÷ca sammàrjanãyaþ . ÷aïkurapi tatsthànànniùkàsyaþ iti kevalà dakùiõottararekhà sthiteti tàtparyamu . dakùiõottaradi÷ormadhyasthàne timinà dakùiõottararekhàmitena vyàsàrdhena dakùiõottarasthànàbhyàü pårbavat pratyekaü vçttaü vidhàya pårbavat siddhena matsyenetyarthaþ . pårvapa÷cimà rekhà kàryà . tatra pårvavindoràsannaü rekhàgraü pårvà, pa÷cimavindoràsannaü rekhàgraü pa÷cimeti matsyasammàrjanena kevalà pårvàpararekhàpi siddhà . atha rekhàsaüyogasthànàddiksàdhanopakramoktaü pårvavçttamullikhet tadvçttaparidhau yatra rekhà lagnà tatra digiti tadvçttamadhyasya dikcatuùñayaü vçtte siddham . tadvat yathà dakùiõottaràbhyàü pårvàparà sàdhità tatprakàraõetyarthaþ . evakàro'nyaprakàraniràsàrthakaþ . hi ni÷cayena . vidi÷aþ koõadi÷o di÷àü parvàdisiddhadi÷àü ye madhyamatsyà avyavahitadigdvayàntarotpannà laghavastaiþ saüsàdhyàþ samyakprakàreõa sàdhyàþ . rekhàvçttasaüyogasthatvena j¤eyàþ . atropapattiþ . kùitijapårvàparavçtta saüyogau pårvàparavibhàgasyau pårvàparadi÷e tatra pårvàparavibhàgaj¤ànaü såryodayàstàbhyàü tatra kùitije pårvàparavçttaü katra lagnamiti j¤ànaü tu viùuvadvçttakràntivçttasampàtasthasåryasyodayàstasthalaj¤ànena viùuvadvçttasya pårvàparakùitijavçttasampàtayoþ sambadvatvàt . aghànyasmin dine såryasyodayàstàvagràgàntarareõa yàmyottare bhavata iti såryodayàstasthànàbhyàmagrà÷àntareõottarayàmye pårvàparasthànaü bhavatãti kùitijasya mahattvàddåratvàcca taddànena pårvàparaj¤ànama÷akyamatastatsåtreõa svàmãùñaprade÷e tajj¤ànàrthamabhãùñasamasthale kùitijànukàraü vçttaü kçtam . tatràpi såryodayàstasamasåtraõa sthalad¤ànasya duþ÷akatvàt chàyàrthaü ÷aïguþ sthàpyaþ . tathàpi såryodaye chàyànantyàdvçttaparidhau tadagraspar÷àbhàvaþ . parantu yathà yathà sårya årdgha bhavati tathà tathà chàyàhràsàdyatra chàyà vçttaparidhau yadà pravi÷ati tatsthànàt tàtkàliko vakùyamàõabhujo vyasto'rdhajyàkàreõa deyastadutkramajyà yatra paridhiprade÷e lagati tatra ÷aïkusyànasya pa÷cimà . chàyàgrasya pårvà parasåtràdbhujàntareõa yàmyottarapatanàt såryàparadi÷i chàyàpatanàcca . evaü dinàparàrdhe såryo yathà yathàdhaþ sa¤carati tathà tathà chàyàvçddhaþ ÷aïkucchàyàvçttaparidhau yatra yadà nirgacchati tàtkàliko vakùyamàõabhujo vyasto'rdhajyàkàreõa tatsthàne deyastadutkramajyà yatra paridhiprade÷e lagati tatra ÷aïkusthànasya pårvà . tatsåtraü pårvàparasåtram . idaü ÷aïkorupalakùaõatvena j¤ànaü tathà chàyopalakùaõenàpi prade÷asya pårvàparasåtraj¤ànam . tathà hi . yatra chàyàgraü vi÷ati tatràparà, chàyàgraü yato nirgacchati tatra pårvà . tatràpi prave÷anirgamayorekakàlatvàsambhavàdyatkàlikaþ prave÷astatkàle chàyàyàþ pà÷camatvaü tatra vastabhåtaü tatkàle nirgamanasya pårvatvàsambhavaþ . evaü nirgamakàle nirgamasthànasya pårvatvaü vastubhåtaü tatkàle prave÷asya pa÷cimatvàsambhavaþ . ekakàlikasiddhyarthamumayorekatara cihnaü càlyaü tàtkàlikabhujayorantareõa tatra pårvacihnaü bhujàntaràïgulairayanadi÷i càlyam . pa÷cimacihnaü và tyastàyanadi÷i càlyam . tatsåtraü såtramadhyade÷asya pårvàparasåtram . etanmadhye sthàpita÷aïko÷chàyàgraprave÷anirgamacihnàbhyàü yathoktarãtyà mujadànena siddhapårvàparasåtreõàbhinnatvàt . taduktaü siddhànta÷iromaõau %<tatkàlàpamajãvayostu vivaràdbhàkarõamityà hatàt lambajyàptamitàïgulairayanadi÷yaindrã sphuñà càlità>% iti . tadetadbhagavatà lokànukampayà khalpàntaratvàdekataravi nducàlanaü noktaü sukhàrthaü ki¤citsthålàveva nirgabhaprave÷avindå pårvàparàbhidhàvuktau . eva¤càbhãùñasthànaü prave÷anirgamasåtramadhye yathà bhavati tathànena prakàreõa maõóalakendra÷aïkusthàpanàdinà'bhãùñaprade÷e pårvàparadi÷e sàdhye iti . tanmadhye dakùiõottararekhàvindudvayotpannamadhyamatsyarekhaiveti . yàmyottaramadhye pårvàparà rekhà taddi ïmadhyamatsyeneti yàmyottaradi÷orityàdi samyaguktam nanu pårvàparavindubhyàü matsyena yà dakùiõottararekhà tadagràbhyàü matsyena rekhà pårvàparavinduspçùñaiveti pårvaü tasyà eva vindvantaratvena siddhatvàt punaü sàdhanaü vyarthamanyathà dakùiõottararekhàyà apyasaïgatatvàpatteriti cet satyam . dakùiõottararekhà÷uddhyarthameva pårvàparavinduspçùñarekhàyàþ punaþ sàdhanamiti kecit . vastutastu dakùiõottarapårvàparasåtrasagàtaråpàbhãùñasthànàt kendràt pràguktavçttasya vakùyamàõopayogitvenàva÷yakatvàt tasya ca pårvàparavindvantarakhyatràdhikavyàsasåtratvàdvindvantararekhà målà grayorbardhanãyà sà tatra vçtte pårvàpararekhà bhavati . tasyà vindoruparyadha÷ca vakratvaü kadàcit syàdataþ prathamameva pårõarekhàsiddhyartha vindvantarasiddhamatsyamukhapucchagatarekhàyà vindvataràdhikatvena tadutpannamatsyarekhàyà çjvyàþ sutaràmadhikatvena punaþ pårvàpararekhàsàdhanaü yuktataramiti tattvam . evamevàvyavahitadigdvayàntarotpannalaghumatsyai÷caturmiþ såtrairvçtte koõadi÷aþ . tadidamabhãùñasthànakendrakamaõóale digaùñakaü siddham .. atha diksåtrasampàtaråpàbhãùñasthànàt tàtkàlikacchàyàgrasthànamàha raø nàø %<catura÷raü bahiþ kuryàt såtrairmadhyàdvinirgataiþ . bhujasåtràïgulaistatra dattairiùñaprabhà smçtà>% såø miø . %<madhyàdabhãùñasthànàddigrekhà sampàtaråpàdvinirgatairniþsçtairaùñadigrekhàråpaiþ . bahirdiksåtrasampàtakendravçttàdbahiþ . anenaiva vçttakaraõaü pårvamanuktaü dyotitam . anyathà bahirityasyànupapatteþ . pårvavçttagrahaõe tu digrekhàsampàtasya madhyatvànupapatteþ . catura÷raü koõarekhàdhikasåtrakarõadvayatulyaü samacaturbhujaü kuryàt . yathà ca taddar÷anam . tatra catura÷re bhujasåtràïgulairvakùyamàõabhujamitasåtrasyàïgulairnirgamaprave÷akàlikairdattaiþ pårvàparasåtràdardhajyàvaddãyamànaistatra vçtte yasmin prade÷e bhujàgraü tataprade÷e iùñaprabhà nirgamaprave÷ànyatarakàlikacchàyàgramuktam . pratãtistu diksåtrasampàtastha÷aïkunà j¤eyà . atropapattiþ . vakùyamàõabhujasya chàyàgrapårvàparasåtràntaratvena pratipàditatvàdiùñacchàyàgramuktadi÷à j¤àtaü samyak . catura÷ra karaõaü vakùyamàõàgrasàdhakapràcyapararekhànukàrarekhàyà vçttàntastadbahirvà çjutvasiddhyarthamiti . atha pårvàpararekhàyàþ sa¤aj¤àntarasàha>% raø nàø . %<pràkpa÷cimà÷rità rekhà procyate samamaõóalam . unmaõóalaü ca viùuvanmaõóalaü parikãrtyate>% såø siø .
     %<pràkpa÷cimà÷rità pårvapa÷cimasambaddhà sàdhità rekhà samavçttamucyate . saiva rekhonmaõóalaü viùuvanmaõóalam . caþ samuccaye . ubhayasa¤j¤akaü kathyate . atrãpapattiþ . kùitijapårvàparavçttasaüyogau pårvàpare tatsåtraü pårvàparasåtramiti . pårvàparavçttasya bhåmàvårdhvàdharànukàrivçttatvenàdar÷anàdrekhàkàraütayaiva dar÷anàcca pårvàparavçttamapi tatsåtram . pårvàparavçttasya samamaõóalatvenàbhidhànàt tadrekhàsamamaõóalasa¤j¤oktà . atha svanirakùade÷akùitijavçttasyonmaõóalàkhyasya tatsaüyãgayoþ saülagnatvàt tanmadhyasåtratvena pårvàparasåtrasyàpi sattvàt pårvàparasåtramunmaõóalasa¤j¤am . etenànyade÷akùitijasa¤j¤ayà svade÷akùitijasa¤aj¤à stutaràü siddheti pårvàparasåtrasya kùitijavçttasa¤j¤à dyotità . pårvàparasthànayoþ kùitijavçttasya saülagnatvàdullikhitavçttasya kùitijànukàritvàcca . evaü nirakùade÷apårvàparavçttaü viùuvanmaõóalàkhyaü pårvàparasthànayoþ saülagnamiti tanmadhyasåtratvenàpi pårvàparasåtrasya siddhatvàt pårvàparasåtraü viùuvanmaõóalasa¤j¤aü kràntivçttasya dçgvçttasya ca calatvàt kàdàcitkatvena pårvàparasthànasaülagnatvàt tatsa¤j¤à nokteti dhyeyam athàgràj¤ànamàha>% raø nàø . %<rekhà pràcyaparà sàdhyà viùuvadbhàgragà tathà . iùñacchàyàviùuvatormadhyamagrà'bhidhãyate>% såø siø . %<tasmiü÷catura÷re pårvàpararekhàta uttarabhàge viùuvadbhàgragà'kùabhàgraprade÷asthàkùamàïgulàntaritetyarthaþ . pràcyaparà rekhà pårvàpararekhànukàrà rekhà tathà sarvatastulyàntareõa yatheùñacchàyàgrarekhàbhujàntareõa tathàkùabhàntareõa kàryà . anantaramiùñacchàyàviùuvatoriùñacchàyàgrarekhàkùabhàgrarekhayorityarthaþ . madhyaü catura÷re'ïgulàtmakamantaràlaü sarvatastulyam . agrà karõavçttàgrocyate . atropapattiþ . bhujasya karõavçttàgrà palabhàsaüskàreõàgre uktatvaddakùiõagole palabhàdhikottarabhujasadbhàvena palabhono bhujo'greti, pràcyaparasåtràduttarabhàge'kùabhàgrarekhà bhujamadhye bhavatãti dvayo rekhayorantaramagrà palabhonabhujaråpà . evamutaragãle uttarabhujasya palabhàlpatvàddhujonapalabhàgreti palabhàrekhà pràcyaparasåtràduttarabhàgasthà bhujarekhàto'pyagràntareõottaradi÷ãti dvayo rekhayorantaraü bhujonapalabhàråpaü karõavçttàgrà . evaü dakùiõabhujasya palabhonàgràtvàt palamàyuto mujo'grati pràcyaparasåtràdbhu jàgrapalabhàràrekhayoþ krameõa yàbhyottaratvàt tayorantaràlaü palabhàbhujaikyaråpamagrà, palabhàyàþ ÷aïkutalànukalpatvàt sadottaratvaü chàyà mambundhàdyuktam gole ÷aïkutalasya dakùiõatvàdgrahàparadi÷i chàyàsadbhàvàcca . ataeva pràcyaparasåtràddakùiõabhàge dakùiõabhujava÷àdakùabhàgrarekhàkalpane uktànupapattyà samyaguttarabhàge pårvàparasåtràditi viùuvaóàgragetyatra vyàkhyàtam>% atha prasaïgàjj¤àtacchàyàtaþ karõaj¤ànaü tacchuddhiü càha raø nàø . %<÷aïkucchàyàkçtiyutermalaü karõo'sya vargataþ . projjhya ÷aïku kçtiü målaü chàyà ÷aïkurviparyayàt>% såø siø hàda÷àïgula÷aïkucchàyayorvargayogàta padaü chàyàkarõaþ syàt . athàsya ÷uddhiråpaü chàyàsàdhanamàha . asyeti . chàyàkarõasya vargàt ÷aïku varõaü catu÷catvàriü÷udadhikaü ÷ataü vi÷ãdhya måla chàyà . prakàràntareõa chàyàkarõa÷uddhimàha . ÷aïkuriti . viparyayàcchàyàsàdhanavaiparãtyàvachàyàkarõavargàcchàyàvargaü vi÷odhya målamityarthaþ . ÷aïkurdvàda÷àïgulamitaþ syàt . atropapattiþ . dvàda÷àïgula÷aïkuþ koñirakùabhà bhujastatkçtyoryogapadaü karõa ityakùakarõaþ karõa ityàdyakùakùetràdyuktarãtyopapannam . nanu diksàdhanottaramiùñaprabhàgràkarõasàdhanaü bhagavatà sarvaj¤ena kimarthamuktamagre'gràdãnàü svatantratayoktatvàt . na ca vinà gaõita÷ramamagràj¤ànàrthamidaü yuktamuktamiti vàcyam . vakùyamàõabhujaj¤ànasyàgropajãvyatvena tasyà÷ca bhujãpajãvyatvenànyotyà÷rayàt gaõitaj¤àtàgràyàþ punaþ sàdhanasya vyarthatvàcca . na ca bhujasåtràïgulairdattairityaneneùñacchàyàgraü j¤àtamiti na, kintvetaduktyà diksåtrasampàtastha÷aïkorvçttaparidhau chàyàgraj¤ànàt tatpårvàparasåtràntare bhujasadbhàvàdvinà gaõitaü bhujo'pi j¤àta iti nànyonyà÷raya iti vàcyam . tathàpi bhagavataþ sarvaj¤asya niùprayojanatvokteranucitatvàt . vinà prayojanaü mandokteraùvabhàvàcca . na hi diksàdhane'gràbhujàdikamàva÷yarka yena taduktiryuktà . ki¤ca karõasàdhanasya gaõitoktyà vakùyamàõakarõasàdhanatulyatvenàtra kathanamanucitam . na hi diksàdhanàrthaü %<bhàkarõamityà hatàditi>% siddhànta÷iromaõyuktivadatra chàyàkarõa upayukto yena taduktiryukteti catura÷ramityàdi÷lokacatuùñayamanyena mandabuddhinà kùiptaü na bhagavatoktàmati cenmaivam . bhujasàdhanopajãvyàgràyà etaduktaprakàreõa siddhau di÷aþ samyak siddhà iti diksàdhana÷uddhvyayamagràsàdhanam . prakàràntareõàpi vakùyamàõatrijyàvçttãyàgrayà trijyà labhyate tadànayàgatayà kevyanupàtena sàdhitakarõasaüvàdena ÷uddhyavagamàrthaü karõasàdhanaü coktam . anayàgrayà karõastadà trijyàvçttãyàgrayà ka iti phalasya trijyàtulyasyàtayanàrthaü và karõasàdhanamiti kecit . vastutastu maõóale chàyàprave÷anirgasasthànasthitapårvàparavindvoþ pratyekaü rekheti rekhàdvayaü sarvatastulyàntaraü kàryaü tenàntareõànyataro vindubàlyasto pårvàparavinyå tadrekhàmadhyasthànasya pårvàpararekheti . tatrobhayavindurekhayorantaràïgulamànaü svalpatvàdgaõayituma÷akyamataþ pratyekarekhe pràcyapararekhe prakalpya tanmadhyakendràt pårvavçttaü pratyakamiti vçttadvayaü kuryàt . tatra svasvevçtta khakhapàcyapararekhàspçùñà kàryà tàbhyàü svasvakàlikau bhujau svasvavçtte deyau tadagre chàyàgrarekhe svasvavçtte kàrye svasvapràcyaparasåtrat svasvavçtte uttarabhàge'kùabhàïgulàntareõa rekhe kàrye tataþ svasvavçtte svasvatadrekhayorantaraü svasvavçtte ubhayakàlikakarõavçttàgre bahutvena gaõayituü ÷akye tadantaraü pårvavindvoryàmyottaramantaraü karõavçttàgràsàdhanakathanenànãtaü bhujàntarasya vindvantaratvàt tasya càgràntaratvena phalitatvàt . viùuvaddine golamede tu bhujàntaramagràyoga iti vindvoryàmyottaramagràyoga iti . tenoktarãtyà vindu÷càlyastatsåtraü pårvàparasåtraü sphuñamityà÷ayena magavatàgrà niråpità tasyàþ ÷uddhyarthaü karõo'pi sàdhita iti tattvam raø nàø . ataþ paraü %<triü÷atkçtyo yuge bhànàmityàdiþ>% granthaþ . sa caü ayana÷abde 336 . 337 pçø dar÷itaþ . so'trànusandheyaþ .
     %<sphuñaü dçktulyatàü gacchedayane viùuvadvaye . pràk cakraü calitaü hãne chàyàrkàt karaõàgate . antaràü÷airathàvçvya pa÷càccheùaistathàdhike>% såø siø .
     %<ayane dakùiõottaràvaõasandhau viùuvadvaye golasandhau calitaü cakraü dçktulyatàü dçùñigocaratàü sphuñamanàyàsaü gacchet . tatra pratyakùatastanmitamantaraü dç÷yata ityarthaþ . tathà ca sçùñyàdikàle revatãyogatàràsannàvadhi meùatulàdyoþ karkamakaràdyorviùuvàyanapravçtteridànãü tvanyatra tatsvaråpe pratyakùe iti kràntivçttaü calitamanyathà tadanupapaseriti bhàvaþ . nanu pårvato'paratra và calitamiti kathaü j¤eyamityata àha . pràgiti . chàyàrkàdyaddine såryasyàyanadikparàvartanamudaye pràcyaparasåtrasthatraü và tasmin dine'nyasmin dime và madhyàhnacchàyàto vakùyamàõaprakàreõa såryaþ sàdhyastasmàdityarthaþ . karaõàgate pràguktaprakàreõànãtaþ spaùñaþ såryastasminnityarthaþ . nyåne sati . antaràü÷aiþ såryayorantaràü÷ai÷cakraü kràntivçttaü pràk pårvasmit calitamiti j¤eyam . atha yadyavike sati ÷eùaiþ sårvayorantaràü÷ai÷cakramàvçtya parivçtya pa÷càt pa÷cimàbhimukhaü tathà calitamiti j¤eyama . atropapattiþ . chàyàto vakùyamàõaprakàreõa såryo vartamànasampànàdgaõitàgatastu revatãyogatàràsannàdyavadhito'tastayorantaramayanàü÷àstatra kràntivçttasya pårvacalane gaõitàgatàrkàcchàyàrko'dhiko babati . pa÷cimacaõane tu nyåno bhavatãti samyagupapannama . atha caràdyupajã vyàü palabhàmàha>% raø nàø . evaü viùuvatã chàyà svade÷e yà dinàrdhajà . %<dakùiõãtàrekhàyàü sà tatra viùuvatprabhà>% såø siø .
     %<svàbhãùñade÷e evaü viùuvatã calitaviùuvaddinasambaddhà revatyàsannasyàpyupacàràdviùuvatsa¤j¤à tadvyàvartakamevamiti . dinàrdhajà màdhyàhnikã yà yanmità dvàda÷àïgula÷aïko÷chàyà dakùiõottararekhàyàü nirakùottaradakùiõade÷akrameõottarasyàü dakùiõasyàü pramàyàþ dakùiõottararekhàsthatvaü vinà madhyàhnàsambhavàt sà tanmità tatra tasminnabhãùñade÷e viùuvatprabhà'kùabhà bhavati . etena dvàda÷àïgula÷aïkuþ koñiþ palabhà bhujastatkçtyoryogapadaü karõa ityakùakarõaþ karõa ityakùakùetraü vakùyamàõopayuktaü pradar÷itam . tadà såryasya viùuvadvçttasthatvàdviùuvatprabheti sanj¤oktà . atha lambàkùayorànayanamàha>% raø nàø .
     %<÷aïkucchàyàhate trijye viùuvatkarõabhàjite . lambàkùajye tayo÷càpe lambàkùau dakùiõau sadà>% såø siø . %<trijyedvisthànasthe ÷aïkucchàyàhate ekatra dvàda÷aguõitàparatra pràguktayà viùuvatprabhayà guõità viùuvatkarõabhàjitobhayatràkùakarõena bhaktà phale krameõa lambajyàkùajye tayorjyayordhanuùã kramaõa lambàkùau sadàbhayagole dakùiõadiksthau bhavataþ . atropapàttiþ . yàmyottaravçtte nirakùasvade÷apårvàparavçttayoryadantaraü tadakùaþ . yàmyottaravçtte dakùiõakùitijaprade÷àdviùavadvçttasya yadantaraü tallambaþ . ubhàvårdhvagole svapårvàparavçttàddakùiõau tajjye akùalambajye bhåjakoñã trijyàkarõa ityakùakùetràdakùakarõakarõe dvàda÷apalabhe koñibhujau tadà trijyàkarõe kàvityanupàtàbhyàü lambàkùajye taddhanuùo lambàkùàvityupapannam . atha madhyàhnacchàyàto'kùànayanaü ÷lokàbhyàmàha>% raø nà0
     %<madhyacchàyà bhujastena guõità tribhamaurvikà . svakarõàptà dhanurliptà natàstà dakùiõe bhuje . uttarà÷cottare thàmyàstàþ såryakràntiliptikàþ . digbhede mi÷ritàþ sàmye vi÷liùñà÷càkùaliptikàþ>% såø siø . %<abhãùñadina màdhyàhnikà chàyà bhujasa¤j¤à j¤eyà . tena bhujena trijyà guõità madhyàhnacchàyàkarõena bhaktà phalasya dhanuþkalà natà natasa¤j¤àstà natakalà dakùiõe bhuje madhyàhnacchàyàråpabhuje pràcyaparasåtramadhyàddakùiõadikasthe sati, uttaradikkà uttare bhuje dakùiõàþ . co viùayavyavasthàrthakaþ . tà natakalàþ såryakràntikalàþ pràguktàþ digabhede khadi÷orbhinnatve mi÷ritàþ saüyuktàþ sàmye'bhinnadiktve vi÷liùñà antaritàþ . co viùayavyavasthàrthakaþ . akùakalà bhavanti . atrànàva÷yakabhujasa¤j¤ayà bhagavatopapattiruktà . tathàhi . dvàda÷àïgula÷aïkukoñau madhyàhnacchàyàkarõe và madhyacchàyàbhujastathà svasvastikànmadhyàhnakàle såryasya yàmyottaravçtte yadantareõa natatvaü tà natakalàstajjyà natàü÷ajyà madhyàhnonatàü÷ajyàråpa÷aïkau trijyàkarõe và bhuja iti madhyàhnacchàyàkarõe karõe madhyàhnacchàyà bhujastadà trijyàkarõe ko bhuja ityanupàtena natajyà taddhanuratra kalàtmakatvànnatakalàstà grahasambaddhà iti cchàyàdigviparãtadikkàþ . atha kràntyaü÷àkùàü÷ayorekadiktve yogena natàü÷à iti dakùiõà natakalà dakùiõakràntikalàbhirhãnà akùàü÷à bhavanti . kràntyaü÷àkùàü÷ayorminnadiktve'ntareõa natàü÷à yadi dakùiõàstadà kràntyånàkùàü÷asya natatvàduttarakràntiyutà akùàü÷àþ . yadi tåttaràstadàkùàünakrànternatatvànnatonottarakràntirakùa iti samyagupapannam . athàkùàt palamànayanamàha>% raø nàø .
     %<tàbhyo'kùajyà ca tadvargaü projjhya trijyàkçteþ padam . lambajyàrkaguõàkùajyà viùuvadbhà tha lambayà>% såø siø .
     %<tàbhyo'kùakalàbhyo'kùajyà bhavati . caþ samuccaye . akùajyàvargaü trijyàbargàt tyaktvà ÷eùànmålaü lambajyà . anantaramakùajyà dvàda÷aguõà lambayà lambajyayà guõanasya bhajanasambandhàdbhaktetyarthasiddham . akùabhà syàt . atropapattiþ . akùakalànàü yàkùajyà tasyàstrijyàkarõe bhujatvàt tadvargonàt trijyàvargànmålaü lambajyà koñiþ . tayàkùajyà bhujastadà dvàda÷akoñau ko bhuja ityanupàtena viùuvacchàyeti . athàkùaj¤àne natabhàgebhyaþ kràntidvàrà såryasàdhanaü sàrdha÷lokàbhyàmàha>% raø nàø .
     %<svàkùàrkanatabhàgànàü diksàmye'ntaramanyathà . digbhede'pakramaþ ÷eùastasya jyà trijyayà hatà . paramàpakramajyàptà càpaü meùàdigo raviþ . karkàdau projjhya cakràrdhàt tulàdau bhàrdhasaüyutàt . mçgàdau projjhyabhagaõànmadhyàhne'rkaþsphuñãbhavet>% såø siø . svade÷àkùàü÷eùñadinãyamadhyàhnasåryanatàü÷ayorbhàgànà bahutvàdbahuvacanam . ekadiktve'ntaramanyadiktve'nyathà yogaþ kàryaþ . ÷eùa uktasaüskàrasiddho'ïkaþ kràntiþ syàt . tasyàpakramasya jyà trijyayà guõyà paramakràntijyayà pràguktayà bhaktà phalasya dhanurbhàgàdikaü meùàdigo meùàdirà÷itritayàntargato'rkaþ syàt . karkàditraye'rke cakràrdhàta ùaórà÷ita àgatàrkaü tyaktvà ÷eùaü madhyàhnakàle sphuño'rkaþ syàt . tulàditritaye ùaóbhayutàdàgatàrkàt sphuño'rkoj¤eyaþ . àgato'rkaþ ùaómayutaþ sphuño'rkaþ syàdityarthaþ . makaràditraye'rke dvàda÷arà÷ibhya àgatàrkaü tyaktvà ÷eùamayanàü÷asaüskçtaþ sphuño'rkaþ syàt . karaõàgataj¤ànàrthaü vyastàyanàü÷asaüskçta ityarthasiddham . pårvaü tatsaüskçtagrahàt kràntiþ sàdhyetyarthasyokteþ . atropapattiþ . ekadi÷i kràntyakùayogànnataü dakùiõamato'kùonaü kràntirdakùiõà . bhinnadi÷i kràntyånàkùo nataü dakùiõamanenàkùo hãnaþ kràntiruttarà . akùonakràntirnataü tåttaramato'kùayutaü kràntiruttarà . asyà jyà kràntirarkajyà . yadi paramakràntijyayà trijyàbhujaþ syàt tadànayà ketãùñà sàyanàrkabhujajyà vaddhanuþ sàyanàrkabhuja . bhujasya caturùu padeùu tulyatvàt prathamapade meùàditraye såryasyaiva bhujatvàdbhuja eva såryaþ . karkàditraye dvitãyapade ùaóabhàdånasyàrkasya bhujatvàdbhujonaùaóbhamarkaþ . evaü tçtãyapade talàditraye ùaóbhena hãnàrkasya bhujatvàt ùaóyuto bhujo'rkaþ . caturthapade makaràditraye såryonabhagaõasya bhujatvàt saryonabhagaõo'rka iti sarvaü vaiparãtyàt sugamataram . athàgatasphuñasåryasya karaõàgatasphuñatulyatvaj¤àna màgatasphuñasåryànmadhyamasya karaõàgatamadhyamàrkatulyatvena vi÷eùaü vaktuü ÷lokàrdhenàha raø nàø . %<tanmàndamasakçdvàmaü phalaü madhyo divàkaraþ>% . såø siø . %<tasmàdàgatasphuñasåryànmàndaü phalaü mandaphalamasakçdanekavàraü vàmaü vyastaü saüskataü sphuñasåryo'hargaõànãtaþ sphuñasåryaþ syàt . ayamarthaþ . sphuñasåryaü madhyamaü prakalpya pårvamandoccàt pràguktarãtyà mandaphalaü dhanamçõamànãya sphuñasårye çõaü dhanaü kàryaü madhyamasåryaþ . asmàdapi mandaphalaü spaùñasårye vyastaü saüskçtaü madhyamo'smàdapi mandaphalaü spaùñe vyastaü madhyamàrka iti yàvadavi÷eùastàvadasakçt sàdhyo'rko madhyo'hargaõànãtã bhavatãti . tathà ca madhyamàrkàt sphuñàrkasàdhanamekavàraü mandaphalasaüskàraþ sphuñàrkànmadhyàrkasàdhane tvanekavàraü mandaphalavyastasaüskàra iti vi÷eùo'bhihitaþ . atropapattiþ . madhyamasåryàdànãtamandaphalena saüskçto madhyaþsphuño'rko bhavati . ayaü và tenaiva mandaphalena vyastaü saüskçto madhyo bhavati . atra sphuñàrkànmadhyàrkasàdhane madhyamaj¤ànàsambhavàt tadànãtamandaphalaj¤ànama÷akyamataþ sphuñasåryaü madhyamaü prakalpyànãtamandaphalenàbhimatàsannena sphuño'rkovyastaü saskçto madhyamàsannaþ . asmàdapi mandaphalamabhimatàsannamapi pårvasmàt såkùmamiti yàvadavi÷eùe madhyàrkasàdhita mandaphalaü bhavatãti niravadyaü sarvamuktam . atha madhyàhne chàyàkarõayorànayanaü vivakùuþ prathamaü tàtkàlikanatàü÷aj¤ànaü kathayaüstadbhujakoñijye kàrye ityàha>% raø nàø . %<svàkùàrkàpakramayutirdiksàmye'ntaramanyathà . ÷eùaü natàü ÷àþ såryasya tadbàhujyà ca koñijà>% såø siø . %<dikamàmye ekadiktve svade÷àkùàü÷amadhyàhnakàlikasåryakrà ntyaü÷ayoryogaþ . anyathà ata uktàdekadiktvàdvaiparãtye bhinnadiktve ityarthaþ akùàü÷akràntyaü÷ayorantaraü kàrya ÷eùaü saüskàrotpannaü såryasya madhyàhne natàü÷àsteùàü natàü÷ànàü bhujaråpàõàü jyà koñijà tadaü÷à navati ÷uddhàþ koñistata utpannà jyà . caþ samuccaye . sàdhyà . atropapattiþ . yàmyottaravçtte såryasya madhyàhne svasvastikàdanantaraü natàü÷à viùuvadvçtaparyantamattàü÷àþ . viùuvadvçttasåryayorantaraü kràntyaü÷àþ . ato dakùiõakràntau kràntyakùayogo natàü÷à uttarakràntau kràntyånàkùo'kùonakràntirvà dakùiõottaranatàü÷àsteùàü jyà dçgjyà bhujastatkoñijyà mahà÷aïkuþ koñistrijyà karõa iti chàyàkùetre tadaü÷ànàü bhujatvàta>% atha chàyàkarõayorànayanamàha . raø nàø . %<÷aïkumànàïulàbhyaste bhujatrijye yathàkramam . koñijyayà vibhajyàpte chàyàkarõàvahardale>% såø siø . %<bhujatrijye natàü÷ajyàtrijye ityathaþ . ÷aïko pramàõàïgulàni dvàda÷a tairguõite kàrye . ubhayatra koñijyayà natàü÷ãnanavatyaü÷ànàü jyayetyarthaþ . bhaktvà labdhedve yathàkramaü bhujajyàtrijyàsthàtãyaphalakrameõa madhyàhne chàyàtatkarõau bhavataþ . atropapattiþ . dvàda÷àïgula÷aïkoþ koñiriùñacchàyàbhujastatkçtyoryogapadaü karõa iti chàyàkarõaþ karõa iti chàyàkùetre . mahà÷aïkukoñau dçgjyàtrijye bhujakarõau tadà dvàda÷àïgula÷aïkukoñau kàvityanupàtena madhyàhnakàle chàyàtatkarõau bhavataþ . sàdhakayostàtkàlikatvàdityupapannama>% raø nàø . atha bhujamàdhanaü vivakùuþ prathamamagrà karõàgre ànayati . %<kràntijyà viùuvatkarõaguõàptà ÷aïkujãvayà . arkàgrà sveùñakarõaghnã madhyakarõoddhçtà svakà>% såø siø . såryakràntijyà akùakarõaguõità ÷aïkujãvayà ÷aïkurdvàda÷àïgulastadråpà jyà tayetyarthaþ . dvàda÷abhiriti phalitam . bhaktà phalaü såryasyàgrà . upalakùaõàdgrahasyàpi . iyamagrà svàbhimatakàlikacchàyàkarõena guõità madhyakarõoddhçtà karõasya vyàsasya madhyamardhamiti madhyakarõovyàsàrdhaü trijyà tayetyarthaþ . bhaktà phalaü svakà svakarõàgrà syàt . atropapattiþ . kràntijyonmaõóale koñiragrà kùitije karõaþ kujyà bhuja ityakùakùetre dvàda÷akoñàvakùa karõaþ karõastadà kràntijyàkoñau ka karõa ityanupàtenàgrà . trijyàvçtte iyaü karõavçtte ketyanupàtena karõavçttàgretyupapannam . atha bhujànayanaü ÷lokàbhyàmàha raø nàø .
     %<viùuvadbhàyutàrkàgrà yàmye syàduttaro bhujaþ . viùuvatyàü vi÷odhyodaggole syàd bàhuruttaraþ . viparyayàdbhujo yàmyo bhavet pràcyaparàntare . màdhyàhniko bhujo nityaü chàyà màdhyàhnikã smçtà>% såø siø . %<arkàgrà såryasyàbhãùakàlikakarõàgrà yàmye dakùiõagole viùuvadbhàyutàkùacchàyayà yuktottaradikko bhujaþsyàtu . uttaragole viùuvatyàü palabhàyàü karõàgràü vi÷odhya nyånãkçtya ÷eùamuttaradikko bhujaþ syàt . nanu karõàgrà palabhàyàü yadà na ÷udhyati tadà kathaü bhujaþ sàdhya ityata àha . viparyayàditi . akùabhàü karõàgràyàü vi÷odhya ÷eùaü dakùiõo bhujaþ syàt . nanu bhujasya yàmyatvamuttaratvaü và kasmàdityata àha pràcyaparàntara iti . pårvàparasåtràdantaràlapade÷e yàmye uttaro và bhujaþ syàdityarthaþ . nanu tathàpi dvitãyàvadheranuktatvàdantarasyàprasiddheþ pårvàparasåtràt kamyàntaraü bhuja ityà÷aïkàyà uttaraü madhyàhnacchàyàsvaråpakathanacchalenàha màdhyàhnika iti madhyàhnakàliko bhujaþ sadà màdhyàhnikã madhyàhnakàlikã chàyoktà . tathà ca chàyàgraü pràcyaparasåtràdyàmyamuttaraü và yadantareõa sa bhaja iti vyaktãkçtam . atropapattiþ . ÷aïkamålaü pràcyaparasåtràdyàmyamuttaraü và yadantareõa sa yàmyottaro bhujo grahasya . ÷aïgustu grahàdavalambasåtraü kùitijasamasåtràvadhi tatràyaü bhujaþ ÷aïkutalàgrayoþ saüskàrajaþ . ÷aïkutalaü tu svàhoràtravçttasthitodayàstasåtràcchaïkumålaü yadantareõa taddakùiõam . agrà tu pårvàparasåtràdadayàstagåtràvadhyantarasuttaradakùiõagolakrameõottaradakùiõà . tatra grahàparadi÷i ùaóbhàntare'smàdvyastamiti ÷aïkutalamuttaramagràpi vyastadikketi tatsaüskàro bhujo gole pratyakùaþ . sa mahà÷aïkoriti yadi mahà÷aïkorayaü tadà dvàda÷àïgula÷aïkoþ ka ityanupàtena bhujaþ pårvàparasåtràcchàyàgràvadhiþ . tatra ÷aïkutalàgre dvàda÷àïgula÷aïkoþ sàdhite tatsaüskàreõa bhujaþ sa eva . tatràpyagrà pårvaü sàdhità ÷aïkutalaü tu dvàda÷àïgula÷aïkoþ palabhà mahà÷aïkuþ koñiþ ÷aïkutalaü bhujo hçtiþ karõa ityakùakùetre dvàda÷akoñau palabhà bhujastadà mahà÷aïkukoñau ko bhuja ityanupàtena ÷aïkutalamànãya mahà÷aïkoriyaü dvàda÷àïgula÷aïkoþ kimityanupàtena guõaharayostulyatvànnà÷ena palabhàyà evàva÷iùñatvàt . sà tåttarà dakùiõagole'gràyà uttaratvàdekadiktrena palabhàgrayoryoge uttaro bhujaþ . uttaragole'gràyà dakùiõatvena bhinnadiktràt palabhàgrayorantaraü bhujastatra palabhàyàþ ÷eùamuttaro bhujo'gràyàþ ÷eùaü dakùiõo bhujaþ . madhyàhne chàyàyà bhujaråpatvànmadhyàhnakàliko bhujo madhyàhnacchàyeti sarvaü yuktam . atha yàmyottaravçttasthacchàyàkarõamuktvà pårvàparavçttasthacchàyàkarõaü prakàradvayenàha>% raø nàø . %<lambàkùajãve viùuvacchàyàdvàda÷asaïguõe . kràntijyàpte tu tau karõau samamaõóalage ravau>% såø siø . lambajyàkùajye krameõàkùabhàdvàda÷abhyàü guõite ubhayatra kràntijyayà bhakte tukàràt phale, samavçtasthe'rke tau dçgyogyacchàyàsambaddhau karõau bhavata ubhayatra chàyàkarõaþ syàt . atropapattiþ . svamastakopari pårvàparànukàreõa yadvçttaü tatsamamaõóalasa¤j¤am . tatrasthasya chàyàkarõànayanam . palamàbhuje'kùakarõaþ karõastadà kràntijyàbhuje kaþ karõa iti, sama÷aïkuþ kràntijyàbhuje sama÷aïku kujaponataddhçtyoþ krameõa karõakoñitvàt . asmàcchaïgu mànàïgulàmyaste ityàdinà trijyà dvàda÷aguõitànena bhaktà tatra . %<chedaü laghaü ca parivartya harasya ÷eùaþ kàryo'tra bhàga haraõe guõànàvidhi÷ca>% ityukteþ . palabhayàpi guõyà kràntijyàkùakarõàbhyàü bhaktà . tatra trijyà dvàda÷aguõità akùakarõabhaktà lambajyaiva siddhàto lambajyà palabhàguõità kràntijyàbhaktà phalaü samavçttagatacchàyàkarõaþ . athàtraiva palabhàbhuje dvàda÷akoñirakùajyàbhuje kà koñiriti lamba jyàgrahaõe palabhayostalyatvànnà÷àdakùajyà dvàda÷aguõa kràntijyà bhaktà chàyàkaõaþ samamaõóalagataþ . kràntijyàyàþ sadàyaü karõaþ siddhyenna hi sarvadà samavçhagato graha iti samavçttagatagrahasyaiva karõaþ sàdhyo nànyadeti såcanàrthaü samamaõóalage ravàvityuktam . tanu grahàdhiùñhitàhoràtrapårvàparavçttasampàtàdavalambaråpasama÷aïkorgole pratyakùasiddhasya sàdhanàrthaü samavçttasthàtvàbhàve'pi chàyàkarõaþ sàdhyaþ . samamaõóalage ravàvityuktistu svàdhiùñhitàhoràtravçttaparà na tvanyadà na sàdhyo'nyathàlakùyatvena prakàrasyàtiprasaïgàpatteþ . na hi prakàre tadvyàvartakaü vi÷eùaõaü prasiddhaü yena nàtiprasaïgaþ . parantu yadà samamaõóale'kùàü÷àdhikakràntyà grahàdhiùñhitadyuràtravçttànàmasambandhastadà gole sama÷aïkoradar÷anàt tatra kathaü tatsàdhanamanivàritamityataþ samamaõóalage ravàvityasya pårvokta evàrtha ityabhipràyaü samamaõóalakarõànayanaprakàràntarakathanacchalenàha raø nàø .
     %<saumyàkùonà yadà kràntiþ syàttadà dyudala÷ravaþ . viùuvacchàyayàbhyastaþ karõo madhyagugrayoddhçtaþ>% såø si0
     yadottarà kràntirakùàdalpà syàt tadà dyudala÷ravaþ samavçttasthàrkakràntisàdhitamadhyàhnakarõaþ . na tu madhyàhnakàlikaþ . akùamayà guõito madhyàgrayà gçhãtamadhyàhnakarõàgrayà bhaktaþ phalaü samamaõóalagatagrahavimbasya chàyàkarõaþ syàt . atra saumyetyanena dakùiõakràntau tadasàdhanaü samamaõóalagatagrahavimbasyàdar÷anàditi sphuñamuktam anyathàkùàlpakràntau dakùiõagole sama÷aïkoþ pratyakùatvàt tannivàraõànupapatteþ . atropapattiþ . samamaõóalaprave÷akàlikamadhyàhnacchàyàkarõàdavastubhåtàt karõena dvàda÷àïgula÷aïkustadà trijyàkarõena ka iti madhya÷aïkustàtkàlikaþ . dvàda÷akoñàvakùabhà bhujastadà mahà÷aïkukoñau ka iti ÷aïkutalam . dvàda÷anà÷àt palabhàtrijyàghàto madhyakarõabhakta iti . anena bhujena madhya÷aïkustadà'gràbhujena ka iti sama÷aïkurdvàda÷àgràmadhyakarõaghàtã madhyakarõapalabhàbhyàü bhakto'gràbhuje sama÷aïkutaddhçtyoþ koñikarõatvàt . asmàt pårvaprakàreõa chàyàkarõànayane dvàda÷anà÷ànmadhyakarõapalabhàtrijyàghàto'gràmadhyakarõàbhyàü bhakta iti tulyayormadhyakarõamitaguõaharayornà÷àkaraõena siddham svatantrecchasya niyoktuma÷akyatvàt . tatràpi bhàjyaharau trijyayà'pavartya harasthàne madhyakarõaguõitàgrà trijyàbhakteti bhadhyakarõàgrà siddhàto madhyàgrayoddhçta ityuktam . bhàjàsthàne tu madhyakarõapalabhàdhàta iti dakùiõagole grahàdar÷anànna sàdhitaþ . uttaragole'pi kràntirakùàdhikà tadà samamaõóalaprave÷àsambhavànna sàdhitaþ samamaõóalàvadhyakùàü÷atvàt . alpakràntau tatsammavàt sàdhitaþ . nahyasiddhaü gole gaõitasàdhyaü mànàbhàvà dityupapannaü saumyetyàdi . bhàskaràcàryaistu %<bhàrtaõóaþ samamaõóalaü pravi÷ati svalpe'pame svàt palàt dç÷yo hyuttaragola eva sa vi÷an sàdhyà tadaivàsya bhà . apràpte'pi samàkhyamaõóalamineyaþ ÷aïkurutpadyate nånaü so'pi parànupàtavidhaye naivaü kvacidduùyati>% ityanena tatràpi sàdhitaþ . atha svàbhimatakarõena svasvakàkàle bhujàrthaü karõavçttàgrà sàdhyeti såcanàrthaü karõàgràmuktaprakàreõa punarapi madhyakarõa iti pràguktasya sphuñãkaraõàrthaü càha raø nàø .
     %<svakràntijyàtrijãvàghnã lambajyàptà'grà maurvikà . sveùñakarõahatà bhaktà trijyayàgràïgulàdikà>% såø siø svàbhimatakàlikakràntijyà trijyayà guõità lambajyayà bhaktà phalamagrà jyàråpà . lambajyàkoñau trijyà karõaþ kràntijyàkoñau kaþ karõa ityagretyupapattiþ . uttaràrdhaü punaruktaü vyàkhyàtapràyam . yadi tu pårvoktakarõavçttàgrànayana÷loke ÷aïkujãvayetyasya ÷aïkoþ koñiråpatvàt pårvasàdhitanatàü÷abhujakoñijyayetyartho madhyakarõa ityasya ca tàtkàlikamadhyàhnacchàyàyàþ karõastadà na punaruktam . parantvarkàgretyasya tàtkàlikamadhyàhnakàlikakarõàgràrthaþ svaketyasya ca svàbhãùñakàlikakarõàgràrtho bodhyaþ . etadupapattistu dvàda÷akoñàvakùakarõaþ karõastadà kràntijyàkoñau kaþ karõa iti svakàlikàgrà . trijyàvçtte iyaü tadà tàtkàlikamadhyàhnakàlikacchàyàkarõena natàü÷akoñijyàbhaktadvàda÷atrijyàdhàtàtmakena keti dvàda÷atrijyàghàtayorguõaharatvena tulyayornà÷àdakùakarõaguõitakràntijyà tàtkàlikamadhyàhnanatàü÷akoñijyayà bhakteti . tàtkàlikamadhyàhnacchàyàkarõeneyaü karõàgrà tadà svàbhãùñakàlikacchàyàkarõena keti svakàlikã karõàgretyu papannà . såryàdhiùñhitàhoràtravçttayàmyottaravçttordhvasampàtastàtkàlikumadhyàhna parànupàtàrthaü bodhyam . atha
     koõacchàyàkarõasàdhanàrthaü koõa÷aïkudçgjye ÷loka pa¤cakenàha raø nàø .
     %<trijyàvargàrdhato'grajyà vargonàddvàda÷àhatàt . punardàda÷anighnàcca labhyate yat phalaü budhaiþ . ÷aïkuvargàrdhasaüyuktaviùuvadvargabhàjitàt . tadeva karaõãnàma tàü pçthak sthàpayedbudhaþ . arkaghnã viùuvacchàyà'grajyayà guõità tathà . bhaktà phalàkhyaü tadvargasaüyuktakaraõãpadam . phalena hãnasaüyuktaü dakùiõottaragolayoþ . yàmyayorvidi÷oþ ÷aïkurevaü yàmyottare ravau . paribhramati ÷aïkostu ÷aïkuruttarayostu saþ . tattrijyàvargavi÷leùànmålaü dçgajyàbhidhãyata>% såø siø . %<pårvaprakàrànãtaistàtkàlikàgrajyàyà na tu karõàgràyàþ pårvaü karõasyaivàsiddheþ . vargeõa hãnàt trijyàvargàrdhàddvàda÷aguõàt punardvitãyavàraü dvàda÷aguõàt . caþ samuccaye . tena dvàda÷aguõitasya dvidhà sthàpananiràsàccatu÷catvàriü÷adadhika÷ataguõitàdityarthaþ . pçthak guõakoktistu guõanasukhàrtham . ÷aïkordvàda÷àïgulàtmakasya vargà rdhena dvisaptatyà yuktena palabhàvargeõa bhàjitàdbudhairgaõita kartçbhiryatsaïkhyàmitaü phalaü pràpyate tatsaïkhyàmitaü karaõã nàmasa¤j¤ayà karaõã . tàü karaõãü budho gaõakaþ pçthagekatra sthàne sthàpayet . tato dvàda÷aguõità palabhàgrajyayà pårvagçhãtayà guõità tathà dvisaptatiyutena palabhàvargeõa bhaktà labdhaü phalasa¤j¤aü tasya phalasya vargeõa yutàyàþ karaõyà målaü dakùiõottaragolayoþ krameõa phalenonayutam . evamuktaprakàreõa siddhaþ ÷aïkuþ, ÷aïkorgaõitakartuþ sakà÷àddakùiõottare sårye paribhramati sati tukàraþ kramàrthe krameõa yàmyayoruttarayorviñi÷oràgneyanairçtyorai÷ànãvàyavyoþ koõayorityarthaþ . dvitãyatukàraþ pårvàparadine vibhàgakramàrthakatvena vidi÷orityatrà nveti tena dinapårvàrdhe àgneyai÷ànyordakùiõottarakrameõa, dinàparàrdhe nairçtyavàyavyordakùiõottarakrameõeti phalitàrthaþ . sa koõasa¤j¤aþ ÷aïkuþ syàt . koõa÷aïkutrijyayorvargàntarànmålaü dçgjyocyate>% raø nàø . athaitacchàyàcchàyàkarõayorànayanamàha . %<sva÷aïkunà vibhajyàpte dçktrijye dvàda÷àhate . chàyàkarõau ta koõeùu yathàsvaü de÷akàlayoþ>% såø siø . %<koõãyadçgjyàtrijye dvàda÷aguõe dçgjyàsambandhikoõa÷aïkunà bhaktvà labdhe dçgjyàtrijyàkrameõa chàyàcchàyàkarõau staþ . tukàràdevaü koõeùu caturùu de÷akàlayoþ yathàmbaü svamanatikramyeti yathàsvaü yathàde÷aü yathàkàlaü chàyàcchàyàkarõau sàdhyau . ayamarthaþ . kvacidde ÷e caturùu koõeùu kvacicca koõadvaye kvacicca dinàrdha eva koõadvaya ityàdi de÷akàlànurodhena yathàyogyamiti . atropapattiþ pràguktà spaùñà ca>% . atha dikprade÷asambandhena cchàyàkarõàvuktvà kàlasambarndhana sàrdha÷lokàbhyàmàha raø nàø . %<trijyodakcarajàyuktà yàmyàyàü tadvivarjità . antyà natotkramajyonà svàhoràtràrdhasaïguõà . vijyàbhaktà bhavecchedo lambajyàghno'tha bhàjitaþ . tribhajyayà bhavecchaïkustadvargaü pari÷odhayet . trijyàvargàt padaü dçgjyà chàyàkarõau tu pårvavat>% . måø siø %<uttaragole carotpannayà jyayà carajyayetyarthaþ . pårvacarànayane carajyàyà÷carajeti sa¤j¤okteþ . yuktà trijyà'ntyà syàt . yàmyagole tayà carajyayonà trijyà'ntyà syàt . natotkramajyonà såryodayàhinagataghañyo dina÷eùaghañyo và dinàrdhàntargatà unnatasa¤j¤àstàbhirånaü dinàrdhaü natakàlo ghañyàtmakastasyàsumyo liptàstattvayamairityàdividhinà, munayo randhrayamalà ityàdyuktotkramajyàpeõóairjyotkramajyà . pa¤cada÷aghañyadhikanate tu pa¤cada÷aghañyånanatasya kramajyàkhaõóaiþ kramajyà tayà yuktà trijyotkramajyà bhavati . tayà hãnetyarthaþ . svàhoràtràrdhasaïguõà . gçhãtacarajyàsambandhyahoràtravçttavyàmàrdhaü dyujyà tayà guõità trijyayà bhaktà phalaü chedasa¤j¤aü syàt . athànantaraü chedo lambajyayà guõitastrijyayà bhàjyaþ phalamiùñakàle ÷aïkuþ syàt . tasya ÷aïkorvargaü trijyàvargàcchodhayet . ÷eùasya målaü dçgjyà . àbhyàü chàyàkarõau tu pårvavat . pårvoktarãtyà bhavataþ . atra cchàyàkarõau tviti koõacchàyàkarõasàdhana÷lokàntarbhàgamya grahaõàt tacchlokoktarãtyà'mãùña÷aïkudçgjyàbhyàü chàyàkarõau sàdhyàvityuktam . atropapattiþ . yàmyottaravçttordhabhàgagrahàdhiùñhitadyuràtravçttasampàtàt kùitijadyuràtravçttasampàtadvayabaddhodayàstasåtrakùitijasambaddhayàmyottaravçttasåtrasampàtaparyantamahoràtradçtte såtraü trijyànuruddhabhantyà . sà tåttaragole carajyàyutà trijyà dakùiõagole carajyayonà trijyà . unmaõóalayàmyottarasåtràvadhyahoràtravçttavyàsàrdhe trijyàtvàt unmaõóalasyottaradakùiõakrameõa kùitijàdårdhvàdhaþsthatvena tadyàmyottarasåtrayormadhye carajyàtvàcca . grahàhoràtravçtta yàmyottarà'horàtravçttasampàtàdubhayatra nataghañyantarasthàne tatsåtraü natakàlasya sampårõajyà . tanmadhyàdårdhvasåtraü ÷araråpaü natotkramajyà . tayà hãnàntyà grahasthànàdahoràtravçtte udayàstasåtraparyantamçjusåtraü trijyànuruddhamiùñàstyà . tattulyà yàmyottarordhvavyàsamåtràntargatà sà dyujyàpramàõasàdhiteùñahçtiþ . dyujyàguõà trijyàbhaktà phalaü chedaþ . yadi tasmàt trijyàkarõe lambajyà koñistadeùñahçtikarõe kà koñirityanupàteneùña÷aïkuþ . asmàddçgajyà cchàyà tatkarõà uktarãtyà siddhyantãtyuktamuùapannam . atha ÷lokatrayeõa chàyàkarõàbhyàü natakàlànayanamàha>% raø nàø . %<abhãùñacchàyayàbhyastà trijyà tatkarõabhàjità . dçgjyà tadvargasaü÷uddhàt trijyàvargàcca yat padam . ÷aïkuþ satribhajãvàghnaþ svalambajyàvibhàjitaþ . chedaþ sa trijyàyàbhyastaþ svàhoràtràrdhabhàjitaþ . unnatajyà tayà hãnà svàntyà ÷eùasya kàrmukam . utkramajyàbhirevaü syuþ pràkpa÷càrdhanatàsavaþ>% . såø siø abhãùñakàlikacchàyayà guõità trijyà gçhãtacchàyàyà÷chàyàkarõena bhaktà phalaü dçgjyà dçgjyàyà vargeõa hãnàt trijyàvargàdyatsaïkhyàmitaü målam . cakàroyattadornityasambandhàt tacchabdaparaþ . abhãùña÷aïkuþ . sa iùña÷aïkustrijyayà guõitaþ svade÷ãyalambajyayà bhaktaþ phala chedaþ . sa chedastrijyayà guõito dyujyayà bhakta unnatakàlasya jyà vilakùaõà . yaddhanurunnatakàlo na bhavati . tayànãtayonnatajyayà hãnà svàntyà svadyujyàsambaddha rajyàyàvagatàntyà . ava÷eùasyot kramajyàbhiþ %<munayorandhrayamalàþ>% ityàdyuktotkamajyàpiõórairdhanuþ . ava÷eùasya trijyàdhikatve tu yadadhikaü tasya kramajyàpiõóairdhanu÷catuþpa¤cà÷adyuktamutkramadhanurbhavati . eva prakàreõa siddhvàïkà dinasya pårvàrghàparàrdhayornatakàlàsavo bhavanti . atropapattiþ . pårvoktavyatyàsàt sugamà . tatra chedastrijyàpariõata iùñàntyà tasyà jyàtvàsambhavaþ . avadhyudayàstasåtrasyàhoràtravçttavyàsasåtratvàbhàvàdityunnatajyàkàreõa svalpàntaratvena dar÷anàdunnatajyetyuktam . ata eva bhàskaràcàryaiþ %<iùñàntyakamånnakàlamaurvãtulyàü prakalpya>% ityàdyuktam . taddhanuramånàmunnatakàlatvàpattyà tayà honetyàdibhàgasya vyarthatvàpatteriti dik raø gàø . %<iti tripra÷nàdhikàraþ>% saø siø . %<digde÷akàlànàü pratipàdanamidaü paripårtimàptamityarthaþ . tatra di÷àü sàdhanaü ÷ilàtala ityàdi niyata, tatsambandhena samakoõayàmyottara÷aïkånàü sàdhanànyapi digantargatànyani yatàni . palabhàlambàkùàdisàdhanaü de÷aniråpaõaü niya tam . agràcaràdisàdhanamaniyatam . kàlasàdhana tadva÷àcchàyàdisàdhanaü ca kàlaniråpaõamiti vivekaþ>% raø nàø . evaü ÷aïkucchàyayà de÷abhedena såkùmaü kàlasàdhane sthite vakùyamàõachàyàpàdena kàlaj¤ànaü sthålaü ki¤cidde÷aviùaya ¤cetyavadhayam chàyàkarõàdikaü prasaïgàdatroktam . tattadarthe atastad vi÷iùya noktam .

#<chàyàkara># triø chàyàü karoti chattreõa kç--ña 6 taø . chattradhare hemacaø .

#<chàyàïka># puø chàyà såryaprativimbaþ aïko'sya . candre hemacaø . tasya såryakiraõapratibimbenaiva prakà÷aþ indu÷abde 931 pçø vçø saø uktadi÷à dar÷itaþ chàyà mçgàïka chàyàbhçdàdayo'pi candre .

#<chàyàtanaya># puø 6 taø . ÷anai÷care halàø . chàyà÷abde tasya tat putrakathà dç÷yà . chàyàsutàdayo'pyatra . %<såryaputraü mahàvàhuü chàyàgarbhasamudbhavam>% ÷anipraõàmamantraþ .

#<chàyàtaru># puø chàyàpradhànastaruþ ÷àø taø . %<pårvàhõe ca paràhõe ca talaü yasya na mu¤cati . atyanta÷ãtalà chàyà sa cchàyàtarurucyate>% ityukte chàyàpradhàne vçkùe . %<snigdhacchàyàtaruùu vasatiü ràmagiryà÷rameùu>% meghaþ . chàyàvçkùo'pyatra sa ca nameruvçkùe ÷abdàrthaciø .

#<chàyàpatha># chàyàyuktaþ panthàþ . àkà÷asthe jyoti÷cakramadhya vartini dakùiõottaràyate tira÷rãne àkà÷asthànabhede %<chàyàpatheneva ÷aratprasannam>% raghuþ .

#<chàyàpàda># puø chàyàyàþ ÷aïkucchàyàyà pàda iva dvàda÷àïkala÷aïkocchàyàpàdamàne . màsabhede madhyàhne ta saükhyàbhedaþ tena ca dinamànaj¤ànaü càha jyoø taø %<arkàïgulà tu såcyagryà kàùñhã dvyaïgulamålikà . ÷ava saüj¤à mavaccaiva tacchàyàü parikalpayet . madhyàhnahã ràdityayuktai÷chàyàïgulairharet . ùañapåritadivàdara labdhaü daõóàdikaü bhavet . pårvàhõacchàyayàtãtaü pa hõacchàyayaidhyakam . ÷ånyaikaràmavàõebhadi÷orudràþ 3 . 5 . 8 . 10 . 11 . kramotkramaiþ . àùàóhàdiùu ma chàyà màdhyàhnikã bhatà . nmayanàü÷ajamàsànte vyu krameõàdito budhaiþ . saükhyoktànyadine bhàgahàre vçddhãtare tathà>% . prakàràntarantu, %<pa¤càvdhiràmayugmaika ÷ånyaikayugmavahnaya . catuþpa¤cartavo) 5, 4, 3, 2, 1, 0 . 1, 2, 3, 4, 5, 6, màghàt chàyàpàdà dinàrdhake . ayanàü÷ajamàsànte vipàdagaõanakramàt . dine dine bhàgahàro madhyacchàyàpade mataþ . aïghreþ ùaùñàü÷ako vyaïghri raïgulervyaïgulistathà . madyånaü dvi÷ataü hãnaü madhyapàdai÷ca ùaóaguõaiþ . chàyàpàdai÷ca madhyonaiþ ùaóyutairdvigaõairharet . gràhyamàdipadàrdha tu labdhà daõóà gataiùyakàþ . pràk pa÷cimadinàrdhàttu ÷eùàt ùaùñiguõàtpalam>% . ida¤ca de÷abhedaviùayaü sthålaü ca såkùmantu såø siø ukta tacca chàyà÷abde dç÷yam .

#<chàyàpuruùa># puø chàyàyàü dç÷yaþ puruùaþ puruùàkçtiþ . àkà÷e draùñavye nijacchàyànuråpe puruùàkçtiyukte padàrthe . taddar÷anopàyamàha yogapradãpikàyàm 5 pañale %<÷iva uvàca . nirabhraü gaganaü devi! yadà bhavati nirmalam . tadà chàyàmukho bhåtvà ni÷calaþ prayato dhiyà . svacchàyàkalpamàlokya svaguråktakrameõa vai . sammukhaü gaganaü pa÷yennirnimeùastathaikadhãþ . ÷uddhasphañikasaïkà÷aþ puruùastatra dç÷yate . na dç÷yata yadà tatra punastadvat parãkùayet . bahudhà dar÷anenaiva sàkùàtkàro bhavet dhruvam . kasyacit bhàgyato dç÷yo yadi vimbo'kùigocaraþ . bhavatyeva na sandeho guruvi÷vàsataþ ÷ive! . garuü samyak påjayitvà pa÷yecchàyàü samàhitaþ . tathà ùaõmàsaparyantaü mçtyustasya na vidyate . ÷irohãnaü yadrà pa÷yet ùaõmàsàbhyantare mçtiþ . yadà pàdau na dç÷yete bhàryàhànirna saü÷ayaþ . na dç÷yete yadà pàõã bhràturhànirna saü÷ayaþ . etaj j¤àtvà sudhãþ samyak gaïgàtãraü samà÷rayet . yogàbhyàsena satataü pràõàyàmena saüskçtaþ . yathà và satsamãpastho lakùaü mçtyu¤jayaü japet . yohya bhukto haviùyà÷ã yatavàgyatamànasaþ . mçtyu¤jayenna sandeho anyathà mçtyumçcchati . yadà tu malinaü pa÷yet jvarapãóà bhavettadà . tasya ÷àntiü prakurvãta ÷ivasevàü samàhitaþ . raktavarõaü yadà pa÷yedai÷varthyaü bhavati dhruvam . madhyacchidraü yadà pa÷yeta ÷atrughàto bhavettadà . evaü sanda÷anaü davi! j¤ànavàn bhavati dhruvama . nàradàya purà proktaü mayà puruùadar÷anama . tatprasàdànmahàyogã bhåtvà lokàü÷caratyasau . svacchàyàdar÷ana devi . kalau puruùalakùaõam . dãrghàyuþ samavàpnoti j¤àna¤càpi sunirmalam>% .

#<chàyàyantra># naø chàyayà kàlaj¤ànasàdhakaü yantram . kàlaj¤ànasàdhakeùu ÷aïkuyaùñicakraprabhçtiùu yantrabhede . %<÷aïkuyaùñidhanu÷cakrai÷chàyàyantrairanekadhà . guråpade÷àdvij¤eyaü kàlaj¤ànamatandritaiþ>% såø siø .

#<chàyàmàna># puø chàyayà såryaprativimbena mãyate mà--karmaõi lyuñ . 1 candre hemacaø 6 taø . 2 chàyàyàþ pramàõe naø .

#<chàyàmitra># naø chàyàyà mitramiva . àtapatre ÷abdaratnaø .

#<chàyàmçgadhara># puø chàyàråpaü mçgaü dharati dhç--ac . candetrikàø . chàyà÷a÷adharàdayo'pyatra .

#<chàyàvipratipatti># strã chàyànàü dehakàntãnà tatprabhçtãnàü vipratipattirviruddhà pratipattiþ . su÷rutokte néõàü maraõasåcake dehakàntyàdãnàmanyathàbhàve yathàha su÷rutaþ . %<athàta÷chàyàvipratipattimadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . ÷yàvà lohitikà nãlà pãtikà vàpi mànavam . abhidravati yaü chàyà sa paràsurasaü÷ayam . hrã÷riyau na÷yato yasya teja ojaþ smçtiþ prabhà . akasmàdyaü bhajante no sa paràsuramaü÷ayam . yasyàdharauùñhaþ patitaþ kùipta÷cordhaü tathottaraþ . ubhau và jàmbavàbhàsau durlabhaü tasya jãvitam . àraktà da÷anà yasya ÷yàvà và syuþ patanti ca . kha¤janapratimà vàpi taü gatàyuùamàdi ÷et . kçùõà stabdhàvaliptà và jihvà ÷ånà ca yasya vai . karka÷à và bhavedyasya so'ciràdvijahàtyasån . kuñilà sphuñità vàpi ÷uùkà và yasya nàsikà . avasphårjati magnà và na sa jãvati mànavaþ . saïkùipte viùame stabdhe rakte ÷raste ca locane . syàtàü và prasrute yasya sa gatàyurnaro dhruvam . ke÷àþ sãmantino yasya saükùipte vinate bhruvau . lunanti càkùipakùmàõi so'ciràdyàti mçtyave . nàharatyannamàsyasthaü na dhàrayati yaþ ÷iraþ . ekàgradçùñirmåóhàtmà sadyaþ pràõàn jahàti saþ . balavàn durbalo vàpi sammohaü yo'dhi gacchati . utthàpyamàno bahu÷asta dhãraþ parivarjayet uttànaþ sarvadà ÷ete pàdau vikurute ca yà . viprasàraõa÷ãlo và na sa jãvati mànavaþ! ÷ãtapàdakarocchvàsa÷chinna÷vàsa÷ca yo bhavet . kàkocchvàsa÷ca yo martyastaü dhãraþ parivarjayet . nidrà na cchidyate yasya yo và jàgarti sarvadà . muhyedvà vaktukàmastu pratyàkhyeyaþ sa jànatà . uttarauùñha¤ca yo lihyàdudgàràü÷ca karoti yaþ . pretairvà bhàùate sàrdhaü pretaråpaü tamàdi÷et . khebhyaþ saromakåpebhyo yasya raktaü pravartate . puruùasyà viùàrtasya sadyo jahyàtsa jãvitam . vàtàùñhãlà tu hçdaye yasyordhamanuyàyinã . rujànnavidveùakarã sa paràsurasaü÷ayam . ananyopadravakçtaþ ÷ophaþ pàdasamutthitaþ . puruùaü hanti nàrãntu mukhajo guhyajo dvayam . atisàro jvaro hikkà chardiþ ÷ånàõóameóhratà . ÷vàsinaþ kàsino vàpi yasya taü parivarjayet . svedo dàha÷ca balavàn hikkà ÷vàsa÷ca mànavam . balavantamapi pràõairviyu¤janti na saü÷ayaþ . ÷yàvà jihvà bhave dyasya savyaü càkùi nimajjati . bhukha¤ca jàyate påti yasya taü parivarjayet . vaktramàpåryate'÷råõàü svidyata÷caraõàvubhau . cakùu÷càkulatàü yàti yamaràùñraü gamiùyataþ . atimàtraü laghåni syurgàtràõi gurukàõi ca . yasyàkasmàtsa vij¤eyo gantà vaivasvatàlayam . païkyamatsyavasàtailaghçtagandhàü÷ca ye naràþ . mçùñagandhàü÷ca ye vànti gantàraste yamàlayam . yakà lalàñamàyànti valiü nà÷nanti vàyasàþ . yeùàü vàpi ratirnàsti yàtàraste yamàlayam . jvaràtisàra÷ophàþ syuryasyànyonyàvasàdinaþ . prakùãõabalamàüsasya nàsau ÷akya÷cikitsitum . kùãõasya yasya kùuttçùõe hçdyairmiùñairhitaistathà . na ÷àmyato 'nnapànai÷ca tasya mçtyurupasthitaþ . pavàhikà ÷iraþ÷ålaü koùñha÷åla¤ca dàruõàmà . pipàsà balahàni÷ca tasya mçtyurupasthitaþ . viùameõopacàreõa karmabhi÷ca puràkçtaiþ . anityatvàcca jantånàü jãvitaü nidhavaü vrajet . pretabhåtapi÷àcà÷ca rakùàüsi vividhàni ca . maraõàbhibhukhaü nityamupasarpanti mànavam . tàni bheùajavãryàõi pratighnanti jighàüsayà . tasmànmoghàþ kriyàþ sarvà bhavantyeva gatàyuùaþ>% .

#<chàla># puø naø chàø vàø alac ardhàrcàø . valkala .

#<chàlikya># puø chalike råpakabhede bhavaþ ùya¤ . gànabhede . tacca gànaü devaloke sthitaü vàsudevena tata ànãya naraloke pracàritaü yathàha harivaüø 148 aø . %<chàlikyagànaü bahu saüvidhànaü yaddevagàndharvamudàharanti . jagràha vãõàmatha nàradastu ùaógràmaràgàdisamàdhiyuktàm . hallãùakantu svayameva kçùõaþ suvaü÷aghoùaü narapapriyàrtham . mçdaïgavàdyànaparàü÷ca vàdyàn varàpsaràstà jagçhuþ pratãtàþ . àsàritànte ca tataþ pratãtà rambhotthità svàbhinayàya tajj¤à . tayàbhinãte varagàtrayaùñyà tutoùa ràma÷ca janàrdana÷ca . athorva÷o càru vi÷àlanetrà hemà ca ràjannatha mi÷rake÷ã . tilottamà càpyatha menakà ca etàstathà'nyà÷ca haripriyàrtham . jagu stathaivàbhinaya¤ca cakruriùñai÷ca kàmairmanaso'nukålaiþ tà vàsudeve'pyanuraktacittaþ saünçtyagãtàbhinayairudàraiþ . narendrasåno! paritoùitena tàmbålayogena varàpsarobhiþ . tadàgatàbhirnçvaràhçtàstu kaùõepsayà mànamayàstathaiva . phalàni gandhottamavanti vãrà÷chàlikyagàndharvamathà hçta¤ca . kçùõecchayà ca tridivànnçdeva! anugrahàrtha bhuvi mànuùàõàm . sthita¤ca ramyaü haritejasaiva prarya jayàmàsa sa raukmiõeyaþ . chàlikyagàndharvamudàravu stenaiva tàmbålamatha prayuktam . prayojitaü pa¤cabhirindra tulyai÷chàlikyamiùñaü satataü naràõàm . ÷ubhàvahaü vçddhikaraü pra÷astaü maïgalyamevàtha tathà ya÷asyam . puõya¤ca puùñyabhyudayàvaha¤ca nàràyaõasyeùñamudàrakãrti . jayàvahaü dharmadhuràvaha¤ca duþsvapnanà÷aü parikãrtyamànam . karoti pàpa¤ca tathà vihanti ÷çõvan suràvàsagato narendraþ . chàlikyagandharvamudàrakãrtirmene kilaikaü divasaü sahasram . caturyugànàü nçparevato'tha tataþ pravçttà sukumàrajàtiþ . gàndharvajàti÷ca tathà paràõi dãpàdyathà dãpa÷atàni rajan! . viveda kçùõa÷ca sanàrada÷ca pradyumnamukhyairnçpabhaimamukhyaiþ . vij¤àta metaddhi paraü yathàvadadde÷amàtràõi janaistu loke . jànanti chàlikyaguõodayànàü toyaü nadãnàmatha và samudre . j¤àtuü hi ÷akyaü himavàn girirvà palàgrato và guõato'tha vàpi . ÷akyaü na cchàlikyamçte tapomistàne vidhànànyatha mårchanàsu . ùaógràmaràgeùu ca tatra kàryaü tasyaikade÷àvayavena ràjan! . le÷àmidhànaü sukumàrajàtiü niùñhà suduþkhena naràþ prayànti . chàlakyagàndharvaguõodayeùu ye devagandharvamaharùisaghàþ . niùñhàü prayàntãtyavagaccha buddhyà chàlikyamevaü madhusådanena . bhaimottamànàü naradeva! dattaü lokasya cànugrahakàmyayaiva>% .

#<chi># strã cho--vàø ki . gahàyàma ekàkùarakoùaþ .

#<chikkanã># strã chik ityavyaktaü nàsikà÷abda kanàta ÷abdà yate kana--ac gauràø ïãù . (nàkchikanã, vçkùamaþ %<cikkanã kañukà rucyà tãkùõoùõà pahnipittakçt . vàta raktaharã kuùñhakçmivàtakaphàpahà>% bhàvapraø tadguõãktiþ .

#<chikkara># puø chik ityavyaktaü ÷abdaü karoti kç--ña . vçø saø 86 aø ukte chikkàre mçgabhede %<kukkuñebhapirãlya÷ca ÷ikhika¤janachikvaràþ>% %<strãsaüj¤à bhàùabhaùakakapi÷rãkarõachikkaràþ>% %<chikkaraþ kañapårã ca pirãlã càhni dakùiõàþ>% .

#<chikkà># strã chik ityavyaktaü ÷abdaü karoti kç--óa . kùute . ÷andaratnàø .

#<chikkàra># puø chigityavyaktaü ÷abdaü karoti kç--aõ . mçgabhede . %<chikkàro mçgajàtiþ kçkavàkaþ kukkuñaþ proktaþ>% vçø saø 86 aø .

#<chikkikà># strã chikkà kùutaü sàdhyatvenàstyasyàþ bàø ñhan . chikkanyàü (nàkachikanã) bhàvapraø . chàta tatràrthe .

#<chita># triø chà--kta và it . chinne amaraþ ióabhàvapakùe

#<chitti># strã chida--ktin . 1 chedane kartari ktic . 2 kara¤javçkùe ÷abdaraø .

#<chittvara># triø chida--ùvarap pçø dasya taþ . 1 vairiõi, 2 dhårte 3 chedake ca uõàdiko . ùittvàt striyàü ïãù .

#<chida># dvaidhãkaraõe rudhàø ubhaø sakaø aniñ . chinatti chinte irit . acchidat, acchetsãt acchitta . %<na chindyànnakhalomàni>% %<na cchindyàt karajairnakham>% manuþ %<acchindannuttamàïgàni>% bhàø vaø 12 . 63 aø . bhidàditvàt aï chidà . %<karmasthaþ pacaterbhàvaþ karmasthà÷ca bhidàdayaþ>% ityukteþ tataþ karmakartari pratyayaþ chidyate kañaþsvayameva . chiduraþ svayaüchinnaþ .
     apa + apakçùya chedane %<etasyai và eùàpacchidyaiùaiva punarbhavatyapi>% ÷ataø vràø 5 . 3 . 4 . 9 .
     ava + vibhàgamede . sa ca dai÷ikaþ kàlika÷ca avaccheda÷abde 420 pçø dç÷yam . vi + ava + vyàvartane niràsane vyavacchedaþ .
     à + àkçùya haraõe . (kàóiyàlaoyà) apaharaõe %<àchindyuritaràsu ca>% nàradaþ . %<miùatàmàcchinnatti naþ>% kumàø . samyakchede ca . %<àcchetsyàmyahametasya dhanurjyàmapi càhave>% bhàø vaø 196 ÷loø .
     ud + samålanà÷ane . %<kiü và ripåüstava guru svayamucchinatti>% radhuþ %<ucchettu prabhavati yanna saptasaptiþ>% ÷akuø .
     pari + iyattayà vibhàge paricchedaþ . %<ya÷aþparicchettumiyattayàlam>% raghuø . %<paricchinnaprabhàvardhirna mayà na ca viùõunà>% kumàø .
     vi + vibhàge bhede ca %<vicchidya tau ÷arairvàrau>% harivaüø 8530 ÷loø . %<yadardhevicchinnaü bhavati kçtasandhànamiva tat>% ÷akuø .

#<chid># triø chida--kvip . chedanakartari . %<ràmasya hçdayacchidaþ>% ràmàø suø 37 . 10

#<chidaka># naø chida--kvun . vajre uõàdikoø .

#<chidà># strã chida--bhàve bhidàø aïa . chedane .

#<chidi># strã chid--in kicca . 1 para÷au 2 vajre ujvalaø . 3 chettayi triø .

#<chidira># puø chida--kirac . 1 kuñhàre 2 pàvake, 3 rajjubhede, 4 karavàle ca mediø 5 asau ujvalaø .

#<chidura># triø chida--kurac . 1 vairiõi, 2 dhårte 3 chedake, 4 chedanadravye ca mediø . karmakartari kurac . 5 svayaüchinne triø . %<saülakùyate na cchiduro'pi hàraþ>% raghuþ .

#<chidra># bhedane adaø curàø ubhaø salaø señ . chidrayati te acicchidrat ta . chidritaþ chidram .

#<chidra># naø chida--rak chidra--ac và . 1 dåùaõe, 2 garte, 3 avakà÷e 4 jyotiùokte lagnato'ùñamasthàne . %<chidràkhyamaùñamaü sthànam>% jyoø taø . %<chidra nivàrayet sarvaü ÷va÷åkaramukhànugam>% manuþ . %<chidreùvanarthà bahulãbhavanti>% ÷akuø %<nàsyacchidraü parovidyàt vidyàcchidraü parasya tu>% manuþ . dehe chidrasaükhyàmàha yàj¤aø mitàkùarayoþ %<romõàü koñyastu pa¤cà÷accatasraþ koñya eva ca . saptaùaùñistathà lakùàþ sàrdhàþ svedàyanaiþ saha . vàyavãyairvigaõyante vibhaktàþ paramàõavaþ>% yàj¤aø . %<pårvoditasiràke÷àdisahitànàü romõàmparamàõavaþ såkùmasåkùmatararåpà bhàgàþ svedasravaõa÷uùiraiþ saha catuþpa¤cà÷atkoñyaþ tathà saptottaraùaùñilakùàþ sàrdhàþ pa¤cà÷atsahasrasahitàþ vàyavoyairvibhaktàþ pavanaparamàõubhiþ pçthak kçtà vigaõyante>% mitàø . età såkùmacchidrasaükhyàþ sthålacchidrasaükhyà tu naba mukhanetravarõanà sàdvayapàyåpastha sthànabhedàt tatsaükhyàþ tulyatvena 5 nava saükhyàyàü ca

#<chidrakarõa># triø chidrayuktaþ karõo'sya . durlakùaõaråpacchidrayukta karõavi÷iùñe chinnakarõa÷abde dç÷yam .

#<chidradar÷in># triø chidraü pa÷yati dç÷a--õini . 1 randhrànveùiõi ripau . kaõóarãka÷abda 1631 pçø dar÷ite yogabhraùñe bàbhravyaputre 2 viprabhede ca %<chidradar÷ãü sunetra÷ca tathà bàbhravyavatsayoþ . jàtau ÷rotriyadàyàdau veda vedàïgapàragau>% harivaüø 23 aø .

#<chidravaidehã># strã chidrapradhànà vaidehã . gajapippalyàm ràjani0

#<chidràntara># puø chidramantarmadhye yasya . nale . ràjaniø .

@<[Page 3000a]>@
#<chidràphala># naø chidraü dåùaõamàphalati à + phala--ac . kapañahetau màyàråpe phale ràjaniø .

#<chidrita># triø chidra--karmaõi kta . 1 kçtavedhe viddhe hemacaø . chidra + tàrakàø itac . 2 jàtacchidre .

#<chidvara># triø chida--ùvarac và dasya na taþ . chitvara÷abdàrthe vi÷vaþ .

#<chinna># triø chida--kta . 1 kçtacchedane låne amaraþ . %<sacchinnadhanvà virathaþ>% devãmàø . 2 vibhakte ca %<chinnàbhramiva na÷yati>% gãtà . 3 mantrabhede kumàra÷abde 2160 pçø dç÷yam . tataþ %<anatyantagatau ktàt>% pàø kan . chinnaka ãùacchinne . %<anatyantagatiþ sàkalyena sambandhàbhàvaþ prakçtivàcyayà chidàkriyayà ktàrthasya karmaõa ekade÷apratãtyà sàkalyena sambandhàbhàvo gamyate>% siø kauø . àgantuùu ùañsu vraõeùu 3 vçõabhede . %<anekàkçtiràgantuþ sa bhiùagbhi puràtaneþ . samàsato lakùaõataþ ùaóvidhaþ parikãrtitaþ . chinnaü bhinnaü tathà viddhaü kùataü piccitameva ca . ghçùñamàhustathà ùaùñhaü teùàü vakùyàmi lakùaõam . tira÷cãna çjurvàpi yo vraõa÷càyato bhavet . gàtrasya pàtanaü càpi chinnamityupadi÷yate>% .

#<chinnakarõa># triø chinnaþ karõo'sya %<karõe lakùaõasya>% pàø pårvasya dãrghe pràpte viùñàditvàt na dãrghaþ . chinnakarõaråpa durlakùaõayukte . chinnakarõakarmavipàkastu bhçgumàrate 9 aø dç÷yaþ .

#<chinnagranthinã># chinnà granthinã saüj¤àyàü kan . triparõikàlatàyàm . ràjaniø .

#<chinnadvaidha># triø chinnaü dvadhaü saü÷ayo'sya . vedàntadi÷ravaõa paripàkeõa nivçttamaü÷aye . chinnasaü÷ayàdayo'pyatra

#<chinnanàsa># triø chinnà nàsà'sya . dvidhà bhåtanàsike tasya rogasya karmavipàko bhçpubhàrate 8 aø dç÷yaþ .

#<chinnapatrã># strã chinnaü patraü yasyàþ ïãù . ambaùñhàyàm . (àkanàdã) ràjaniø .

#<chinnamastà># strã chinnaü mastaü yasyàþ . da÷amahàvidyàntargate devãbhede . %<bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmàvatã tathà>% tantrasàraþ .

#<chinnaruha># puø chinnaþ san rohati ruha--ka . 1 tilakavçkùe ràjaniø 2 guóåcyàm strã amaraþ 3 svarõaketakyàü 4 ÷allakyà¤ca strã ràjaniø .

#<chinnave÷ikà># strã chinno ve÷o yasyàþ saüj¤àyàü kan--ñàpi ataittvam . pàñhàyàm (àkanàdã) ÷abdacaø .

#<chinna÷vàsa># puø karmaø . kùudra÷vàsa÷abde 2383 pçùñhe dar÷ita su÷vatavàkyokte ÷vàsabhede .

@<[Page 3000b]>@
#<chinnà># strã chida--kta . 1 guóåcyàü 2 puü÷calyà¤ca vi÷vaþ .

#<chinnodbhavà># strã chinnàpyudbhabhavati ud + bhå--ac . praóåjyà ràjaniø .

#<chilihiõóa># puø pàtàlagaruóavçkùe chilihiõóaþ paro vçùyaþ kaphaghnaþ pavanàpahaþ bhàvapraø tadguõoktiþ

#<chuchukà># strã chuchu ityavyakta÷abdaü kàyati kai--ka pçùoø chuchundaryàm (chuücho) ÷abdàrthaci0

#<chuchundara># puüstrã chachu ityavyaktaþ ÷abdordàryate'smàt dvçpàdàne ap pçùoø . (chuücho) iti khyàte måùikaraü undura÷abde 1188 pçø su÷rutavàkye dç÷yam . %<chuchundareõa vióbhaïgo grãvàstambhãvijambhçõam>% su÷ruø . striyàü jàtitvàt ïãù . pçùoø chuchundarirapyatra %<matsyachuchu ndarimatkuõagandho yathà>% su÷rutaþ . %<chucchundariþ ÷ubhàn gandhàna (hçtvà) patra÷àkantu barhiõa>% manuþ . %<patra÷àkaü ÷irkhà hçtvà gandhàü÷chuchundariþ ÷ubhàn>% yàj¤aø .

#<chucchu># strã chuchukàyàm %<÷ivà ÷yàmà ralà chucchu piïgalà gçhagodhikà ÷åkarà parapuùñà ca punnàmàna÷ca vàmataþ>% vçø saø 86 aø yàtràyàü tasyà vàmataþ ÷ubhadatvamuktam .

#<chuña># chedane và curàø ubhaø pakùe tuø kuñàø paraø sakaø señ . choñayati te chuñati . acucchutat ta acchuñãt .

#<chuóa># chàdane tuø kuø paraø sakaø señ . chuóati acchuóãt cucchoóa

#<chuóa># pidhàne bhvàø paø sakaø señ . choóati acchoóãt cu cchoóa .

#<chudra># naø chada--rak pçùoø . 1 pratãkàre 2 ra÷mau ca uõàdikoø .

#<chupa># spar÷e tuø paraø sakaø aniñ . chupati acchàpasãt cucchopa .

#<chupa># puø chupa--kartari ka, gha¤arthe ka và . kùupe hrasva÷àsve vçkùe 2 spar÷ane mediø . 3 capale triø àdhàre ka . 4 yuddhe puø vi÷vaþ .

#<chubuka># naø cubuka + pçùoø . cubuke oùñhàdharaprade÷e . %<karõàbhyàü chubukàdadhi>% çø 10 . 163 . 1 . %<chubukaü vyapadi÷annuva caiùa vai pratiùñhà vai÷vànaraþ>% ÷ataø vràø 10 . 6 . 1 . 11 .

#<chura># chede bhvàø paraø sakaø meñ . chorati acchorãt . cucchora

#<chura># lepane tuø kuø paraø sakaø señ . charati acchurãt . cucchora churitaþ . %<churitamiva viyadghanairvicitraiþ>% vçø saø 240 aø . %<kusumalavacchuritaparyante paryaïkatale>% da÷akuø . %<manaþ÷ilàvicchurità tiùeduþ>% kamà0

@<[Page 3001a]>@
#<churà># strã chura--ka . saudhalepanadravye sudhàyàü carõe (kali cun) hàràø .

#<churikà># strã chura--chede ka svàthaü ka ñàpi ata ittvam chura--bàø kvun và . svanàmakhyàte astrabhede .

#<churikàpatrã># strã churikeva patramamyàþ ïãùa . ÷retàlatàyàm ràjaniø .

#<churita># triø chura--kta . 2 khacite jañàdharaþ . 2 lipte 3 chinne ca triø %<paraspareõa cchuritàmalacchavã>% màghaþ .

#<churã># strã chura--ka gauràø ïãù . churikàyàma amidhenau bharataþ .

#<chårikà># strã churikà + pçùoø . 1 churikàrtha 2 bandhaghràyàü gavi %<goùu vràhmaõasasthàsu chårikàyà÷ca bhedane>% chårikàyà bandhyàyà gorvàhanàrthaü nàsàbha dane kullå0

#<chårã># strã churã--pçùoø . churikàyàü hemaø .

#<chçda># sandãpane và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . chardayati te chardati acicchçdat--ta acacchardat ta acchadãt .

#<chçda># devane dauptau ca akaø vasane sakaø rudhàø ubhaø señ . chaõatti chçnte irit . acchçdat acchardãt . acchardiùña chardiùyati--chartsyati udit charditvà chçttvà chçnnaþ

#<chçpa># yàcane dvikaø ÷abde akaø và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø señ . charpayati te charpati . acicchçpat ta--aca ccharpat ta . accharpãt

#<cheka># puø cho--vàø óekana . 1 gçhàsakte mçgapakùyàdau 2 nàgare vidagdhe triø mediø . vidagdhapriye ÷abdàlaïkàraråpe 3 anupràsabhede anupràsa÷abde 178 pçø dç÷yam . 4 mattàyàü striyàü strã ÷abdàrthaciø .

#<chekàpahnuti># strã arthàlaïkàrabhede . alaïkàra÷abde pçø 398 dç÷yam

#<cheda># chedane adaø cuø ubhaø sakaø señ . chedayati te acicchedat ta

#<cheda># puø chida--bhàve gha¤ aca và . 2 chedane %<abhij¤à÷chedapàtànàü kriyante nandanadrumàþ>% kumàø . kartari ac . 2 chedake, bhàjake %<chedaüguõaü guõaü chedamiti>% lãlàvatã . karmaõi gha¤ . 3 khaõóe, triø %<valàhakacchedavibhaktaràgàm>% kumàø . %<visakisalayacchedapànyeyavantaþ>% meghaþ . khaõóàrthasya tu triliïgatvena striyàü gauràø ïãù . tatonityamarhati ñha¤ . chaidika nityacchedàrhe vetasà

@<[Page 3001b]>@
#<chedana># naø chida--bhàve lyuñ . 1 dvidhàkaraõe %<karapàdadatobhaïge chadane karõanàsayoþ>% yàj¤aø . karaõe lyuñ . 2 chedanasàdhane %<tadvai ÷astraü ÷astravidàü na ÷astraü chedanaü smçtam>% bhàø saø 54 aø . kartari lyu . 3 chedake tri0

#<chedanãya># puø chedanàya jalakàluùyabhedanàya hita--cha . 1 katakavçkùe ràjaniø . chida--karmaõi anãyar . 2 chedye tri0

#<chedàdi># puø nityamarhatãtyarthe ñha¤pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<cheda bheda droha doha narta karùa tãrtha saüprayoga viprayoga prayoga viprakarùa preùaõa saüpra÷na vipra÷na vikarùa prakarùa (viràga viraïga ca)>% pàø gaø såø . chaidikaþ

#<chedi># puø chida--in . 1 vajre ujjvaø . 2 chettari triø . 3 vardhakau puø dharaõiþ .

#<chedita># triø chedo jàto'sya tàrakàø itac . dvidhàkçte hemacaø .

#<chedya># triø chettuü yogyaþ karmaõi yogyàrthe õyat . bhettuü yogye %<÷ãrùacchedyamato'haü tvàm>% bhaññiþ . chedyàkùirogapratiùedhopàyàþ su÷rutoktà yathà %<athàta÷chedyarogapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . snigdhaü bhuktavato hyanna mupaviùñasya yatnataþ . saüroùayettu nayanaü bhiùakcårõaistu làvaõaiþ . tataþ saüroùitaü tårõaü susvinnaü parighaññitam . arma yatra balãjàtaü tatraitallagayeddhiùak . apàïgaü prekùamàõasya vaói÷ena samàhitaþ . mucuõóyàgçhya medhàvã såcãsåtreõa và punaþ . nacottàpayatà kùipaü kàryamabhyunnataü tu tat . ÷astrapàtabhayàccàsya vartmanã gràhayeddçdam . tataþ pra÷ithilãbhåtaü tribhireva vilambitam . ullikhanmaõóalàgreõa tãkùõena pari÷odhayet . vimuktaü sarvata÷càpi kçùõàcchuklàcca maõóalàt . nãtvà kanãna kãpàntaü chindyànnàtikanãnakam . caturbhàgasthite màüse nàkùi vyàpattimarkùati . kanãnakabadhàdasraü nàóã càpyupajàyate . hãnacchedàtpunarvçddhiü ÷ãghramebàdhigacchati . arma yajjàlavadvyàpi tadapyunmàrjya lambitam . chindyàdvakreõa ÷astreõa vartma÷uklàntamà÷ritam . pratisàraõamakùõostu tataþ kàryamanantaram . yavanàlasya cårõena trikañorlavaõasya ca . svedayitvà tataþ pa÷càdbadhnãyàt ka÷alo bhiùak . de÷artubalakàlaj¤aþ snehaü dattvà yathàhitam . vraõavat saüvidhànantu tasya kuryàdataþparam . tryahànmuktvà karamvedaü dattvà ÷odhanamàcaret . kara¤javãjàmalakamadhukaiþ sàdhitaü payaþ . hitamà÷cyotanaü ÷åle dvirahnaþ kùaudrasaüyutam . madhukotpalaki¤jalkadårvà kalkai÷ca mårdhani . pralepaþ saghçtaþ ÷ãtaþ kùãrapiùñaþ pra÷asyate . laikhyà¤janairapaharedarma÷eùaü bhavedyadi . arma càlyandadhinibhannãlaü raktamathàpi và . dhåsarantanu yaccàpi ÷ukravattadupàcaret . carmàbhambahalaü yattu snàyumàüsaghanàvçtam . chedyameva tadarma syàtkçùõamaõóalaga¤ca yat . vi÷uddhavarõamakliùña kriyàsvakùigataklamam . chinne'rmaõi bhavetsamyagyathàsvamanupadravam . siràjàle siràyàstu kañhinàstà÷ca buddhimàn . ullikhenmaõóalàgreõa vaói÷enàvalambitàþ . siràsu pióakà jàtà yà na sidhyanti bheùajaiþ . armavanmaõóalàgreõa tàsà¤chedanamiùyate . rogayo÷caitayoþ kàryamarmoktaü pratisàraõam . vidhi÷càpi yathàdoùaü lekhanadravyasambhçtaþ . sandhau saüsvedya ÷astreõa parvaõãkàü vicakùaõaþ . uttare ca tribhàge ca vaói÷enàvalambitàm . chindyàttato'rdhamagre syàda÷runàóã hyato'nyathà . pratisàraõamatràpi saindhavakùaudramiùyate . lekhanãyàni cårõàni vyàdhi÷eùasya meùajam . ÷aïkhaü samudraphena¤ca maõóåkã¤ca samudrajàm . sphañikaü kuruvinda¤ca prabàlà÷mantakantathà . vaidåryopalakaü muktàmayastàmrarajàüsi ca . samabhàgàni sampiùya sàrdhvaü ÷coto'¤janena tu . cårõà¤janaü kàrayitvà bhàjane meùa ÷çïgaje . saüsthàpyobhayataþ kàlama¤jayetsatataü budhaþ . armàõi pióakàü hanyàtsiràjàlàni tena vai ar÷astathà yacca nàmnà ÷uùkàr÷o'rbudameva ca . abhyantaraü vartma÷ayà vidhànaü teùu vakùyate . vartmopasvedya nirbhujya såcyotkùipya prayatnataþ . maõóalàgreõa tãkùõena måle chindyàdbhiùagvaraþ . tataþ saindhavakàsãsakçùõàbhiþ pratisàrayet . sthite ca rudhire vartma dahetsamyak÷alàkayà . kùàreõàvalikheccàpi vyàdhi÷eùo bhavedyadi . tãkùõairubhayato bhàgaistato doùamadhikùipet . vitarecca yathàdoùamàbhaùyandakriyàvidhim . ÷astrakarmaõyuparate màsa¤ca syàtsuyàntrataþ>% .

#<chemaõóa># puø chamaõóa + pçùoø ata ettvam . màtçpitçhãne bàlake (choüóa) ujjvaladattaþ .

#<chelaka># puüstrã cho--karmaõi bàø óelakan . 1 chàge 2 chàgyàü strã ñàp . nàvapraø chàga÷abde dç÷yam .

#<chelu># puø cho--bàø óelu . somaràjyàm ÷abdaca0

#<chaidika># triø chedaü nityamarhati ñha¤ . nityachedàrhe vetase pu0

@<[Page 3002b]>@
#<cho># chedane diø paraø sakaø aniñ . chyati acchàt acchàsãt . cacchau . chàtaþ--chitaþ .

#<choñikà># strã chuña--õvul . tarjanyaïga ùñhadhvanau (tuóã deoyà)

#<choñin># puø chuña--õini . kaivarte trikàø .

#<choraõa># naø chura--bhàve lyuñ . 1 parityàge trikàø .

#<cholaïga># puø chura--vàø aïgac rasya laþ . màtuluïge (ñàvàlevu) ÷abdaratnàø .

#<chohàrà># strã dvãpàntarakharjårikàyàm . %<kharjårã gostanàkàrà paradvãpàdihàgatà . jàyate pa÷cime de÷e sà chohàreti kãrtyate>% bhàvapraø kharjåra÷abde 2468 pç tadguõà dç÷yàþ .

#<chyu># gatau bhvàø àtmaø sakaø aniñ . chyavate acchyoùña õe÷caïi aci(cu)cchyavat ta . õeþ sani cu(ci) cchyàvayiùati te . iti vàcaspatye chakàràdi÷abdàrthaniråpaõam .


#<ja>#

#<ja># jakàro vya¤janavarõabhedaþ spar÷asaüj¤astasyoccàraõasthànaü tàlu, àbhyantaraprayatnaþ jihvàmavyabhàgena tàluspar÷aþ vàhyaprayatnà÷ca ghoùasaüvàranàdàþ alpapràõa÷ca . màtçkànyàse'sya vàmamaõibandhe nyàsaþ . tantroktà asya vàcaka÷abdà yathà %<ja÷caturànanaþ ÷ålã bhogã ca vijayà sthirà . baladevo jayo jetà dhàtakã sumukhã vibhuþ . lambodarã smçtiþ ÷àkhà supabhà kartçkàdharà . dãrghabàhårucirhaüso nandã tejàþ suràdhipaþ . javano vegito vàmamaõivandhapadàtmakaþ . hçnmàrute÷vago ve÷ã càmodã madavihvalaþ>% varõoddhàratantram . asya dhyeyaråpaü yathà %<jakàraü parame÷àni! yà svayaü madhyakuõóalã . ÷araccandrapratãkà÷aü sadà triguõasaüyutam . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . tri÷akti sahitaü varõam trivindusahitaü priye!>% kàmadhenutantram . kàvye'sya prathamavinyàsaphalaü vçttaø raø ñãø uktaü %<jomitralàbhamityàdi>% .

#<ja># puø ji--jana--ju--và óa . 1 mçtyu¤jaye 2 janmani 3 pitari 4 janàrdane triø mediø 5 viùe 6 bhuktau 7 tejasi 8 pi÷àce ca . ÷abdaratnàø . 9 vege ekàkùarakoùaþ %<jo gurumadhyagataþ>% ityukte gurumadhye pràntayorlaghudvayayukte chandaþ÷àstraprasiddhe (.'.) trivarõe 10 gaõe tasya kàvyaprathamavinyàse . %<bhujagoruja ja>% ityukteþ rogaþphalam sarpo'sya devaþ 11 jàte triø %<pràvçñ ÷aratkàladivàü je>% pàø aluk saø . pràvçùijaþ ÷aradijaþ kàlejaþ divijaþ . %<vibhàùà varùakhara÷aretyàdi>% pàø . varùeja varùaja ityàdi . %<tatpuru kçti bahulam>% pàø . manasijaþ manojaþ sarasijaü sarojamityàdi . jaràyajaþ aõóajaþ svedajaþ udbhijjaþ . 12 vegite 13 jetari triø ÷abdaratnàø .

#<jakuña># puø jaü jàtaü kuñati kuña--ka . 1 malayàcale 2 vàrtàkçpuùpe naø medi0!

#<jakùa># bhakùe makaø hàse akaø jakùàø svapàdiø paø señ . svapàdi÷ca rudàdyantargaõastena jhalàdeþ sàrvadhàtukasya iñ . jakùiti jakùitaþ abhyastasaüj¤aþ tena jakùati . ajakùãt %<uteva strãbhiþ saha modamàno jakùadute vàpi bhayàni pa÷yan>% ÷ataø vràø 14 . 7 . 1 . 14 . %<a÷natyàü ka÷cida÷nàti jakùatyàü saha jakùiti>% bhàgaø 4 . 25 . 57 . %<havirjakùiti niþ÷aïkomakheùu maghavànasau>% jakùimo'naparàdhe'pi bhaññiþ . asyàntaþsthàditàü kecit manyante . %<yakùyatàmiti ye'pyuktàste vai yakùàsva yakùaõàt>% viùõupuø yakùanàmaniruktau tathàdar÷anàt .

#<jakùa># dàne bhvàø idit àø sakaø señ . iditkaraõasàmathyàsa anupadhasyàpi num . jaïkùate ajaïkùiùña . mit . ajaïkùi ajàïkùi (jà) jaïkùam . iditkaraõàt jaïkùayate .

#<jakùaõa># naø jakùa--bhàve lyaña . bhakùaõe hemacaø .

#<jagaccakùus># puø jagatàü cakùuriva prakà÷akatvàt . sårye hemaca0

#<jakùàdi># puø %<jakùa jàgç daridrà ca cakàstiþ ÷àstireva ca . dãdhã vevã ca vij¤eyo jakùàdiþ pa¤cakogaõà>% ityukte abhyastasaüj¤e dhàtupa¤cake %<nàbhyastàcchatuþ>% pà jakùat jàgrat ityàdi .

#<jagat># puø gama--kvip niø dvitvam tuk ca . 1 vàyau 2 jaïgame triø mediø . 3 vi÷ve naø amaraþ . 4 loke sacaràcare prapa¤cabhåte bhogopayogiparikarasahite màyàmaye saüsàracakre yathoktamabhiyuktaiþ %<na niråpayituü ÷akyà vispaùñaü bhàsate ca yà . sà màyetãndrajàlàdau lokàþ saüpratipedire . spaùñaü yathà jagaccedama÷akyaü tanniråpaõam . màyàmayaü jagat bhàti vãkùasvàpakùapàtataþ>% . %<jagadyonirayonistvaü jagadantonirantakaþ . jagadàdiranàdistvaü jagadã÷onirã÷varaþ>% kumàø . %<jagataþ pitarau vande pàrvatãparame÷varau>% raghuþ . %<yadà sa devo jàgarti tadeda ceùñate jagat>% manuþ . loke %<jagatyaparyàptasahahrabhànunà>% %<yugàntakàlapratisaühçtàtmanojaganti yasyàü savikà÷amàsata>% màghaþ . jaïgame %<jagatàü tasthuùa÷ca>% sandhyàmantraþ . kvibantatvàt jagat jagatau ityàdiråpam %<pçùanmahajjagacchatçvacca>% pàø nipàtanapakùe jagat jagantau ityàdiråpamiti kecidàhustaccintyam tasya ÷atçtulyatve'pi %<nàbhyastàcchaturiti>% pàø niùedhàt na num . ÷atçtulyatvaprayojanaü tu striyàü ïãp jagatã

#<jagatkartç># puø 6 taø . 1 ã÷vare tadabhedàt 2 caturmukhàdau hemacaø .

#<jagacchanda># puø jagatã cchando'sya vede niø buüvadbhàvaþ . jagatyà chandasà stutye . %<kharo'si gayo'mi jagacchandàþ>% tàø vràø 1 . 5 . 15 .

#<jagatpati># puø 6 taø . 1 parame÷vare tadbhedàt 2 hariharàdau %<yadà ca tasyàdhigatre ¤agatapateþ>% kumàø jagadã÷àdayo'pyatra . %<jagadã÷o nirãdharaþ>% kumà0

@<[Page 3004a]>@
#<jagatpràõa># puø jagat pràõityasmàt pra + an--apàdàne gha¤ 6 taø . vàyau amaraþ %<jagatpràõa! pràõànapaharasi kinte vyavasitam>% sàø daø .

#<jagatsàkùin># puø 6 taø . 1ã÷vare 2 sårye ca hemacaø .

#<jagatsetu># puø jagataþ seturiva sarvamaryàdàkàrakatvàt . parame÷vare jagatàü santàraõahetutvàdasaübhedakaratvàcca varõà÷ramàdãnàü, %<eùa setarvidharaõo lokànàmasaübhedàya>% ÷rutestasya tathàtvam . aluk samàø . jagataþ seturapyatra %<auùadhaü jagataþ setuþ>% viùõusaø .

#<jagatã># strã gama--kvip %<pçùanmahajjagacchatçvat>% pàø ÷atçtulyatvàt ïãp . 1 bhuvane . 2 pçthivyàü àryabhaññamate bhame÷calatvàt gatimattvena tathàtvam . anyamate jagadàghàratvàt tasyàstayàtvamiti bhedaþ . 3 dvàda÷àkùarapàdake chandobhede chandaþ÷abde dç÷yam . 4 jambukùetre hemacaø . tatobhavàdau utsàø a¤ . jàgata jagatãbhavàdau . striyàü ñàp . chandaþ÷abde udàø .

#<jagadambà># strã 6 taø . durgàyàü svàrthe ka . jagadambikàpyatra . %<sçùñisthitivinà÷ànàü bidhàtrã jagadambikà>% devãgãtà . jagaddhàtrã÷abde udà0

#<jagadàdi># puø 6 taø . 1 parame÷vare . 2 tadabhedàccaturànanàdau %<jagadàdiranàdistvam>% kumà0

#<jagadàdija># puø hiraõyagarmaråpeõa jagatàmàdau jàyate jana--óa . parame÷vare . %<bhràjiùõurbhojanaü bhoktà sahiø ùõurjagadàdijaþ>% viùõusaø .

#<jagadàdhàraþ># puø 6 taø . 1 vàyau ÷abdacaø . 2 jagadà÷raye kàle ca %<kàlohi jagadàdhàraþ>% tiø taø . jagadà÷cayàdayo'pyatra %<janyànàü janakaþ kàlo jagatàmà÷rayomataþ>% bhàùàø .

#<jagadàyu(yus)># puø jagatàmàyuþsàdhanatvàt àyuþ pçùoø và salopaþ . vàyau . %<ahaü ke÷ariõaþ kùetre vàyunà jagadàyunà>% bhàø vaø 147 aø . %<càyunà dvipadàü ÷reùñhaþ kathito jagadàyuùà>% bhàø ÷àø 340 aø .

#<jagadguru># puø 6 taø . 1 parame÷vare . %<sahi parveùàmapi guruþ kàlenànavacchedàt>% pàtaø såø tasya sarvagurutvamuktam tadabhedàt 2 ÷ivàdau %<atha te munayaþ sarve mànayitvà jagadgurum>% (÷ivam) kumàø . %<mene paràrdhyamàtmànaü gurutvena jagadguroþ>% raghuþ . 3 jagatàmupadeùñari nàradàdau . %<nàradastu jagatogururuccairvismayàya gaganaü vilalaïghe>% naiùaø jagadbhyoguruþ pa¤camãtaø . 4 jagadbhyo gurudravyeca .

#<jagadgaurã># strã jagatsu madhye gaurã . mamasàdevyàü ÷abdaraø .

#<jagaddãpa># puø jagatodãpaiva prakà÷akatvàt . parame÷vare %<tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti>% ÷rutiþ tadabhedàt 2 ÷ivàdau %<jagadyoniü jagaddãpaü jayinaü jagatogatim>% bhàø droø 203 ÷ivastavaþ .

#<jagaddhàtç># puø 6 taø . 1 parame÷vare . durgàmårtibhede strã ïãp . tasyàþ påjàkàlavyavasthà . nigamakalpasàre j¤ànasàrasvate granthe ca durgàkalpe %<÷rã÷iva uvàca . prasãda jagatàü màtarjagannistàrakàriõi! . ataeva mahe÷àni! tavàhaü ÷araõàgataþ . tvayà yat kathitaü pårvaü tatsarva¤ca ÷rutaü mayà . jagaddhàtrã mahàdurgà caturvargaphalapradà . tamyàþ påjàvidhidinaü kàlastanna prakà÷itam . tadeva kathaye÷àni . ÷retumicchàmi sàmpratam . ÷rãdevyuvàca . kathayàmi mahe÷àna! sàvadhànàvadhàraya . tasyàþ påjàvidhidinaü samayaü bhàvabhedataþ . kàrtike ÷uklapakùe ca yà durgànavamã tithiþ . sà pra÷astà mahàdeva! mahàdurgàprapåjane . pràta÷ca sàtvikã påjà madhyàhne ràjasã matà . sàyàhne tàmasã påjà trividhà parikãrtità . japayaj¤àdibhirdeva! iti traikàlikã matà . athànyata maüpravakùyàmi ÷çõuùva parame÷vara! . saptamyàdi navamyàntaü påjàkàla itãritaþ . tridine trividhà påjà da÷amyà¤ca visarjayet . påjà pare'hni deve÷a! tatràpyatra visarjanam . vedhitàyàþ prakàreõa tatra påjà prakãrtità . ÷iva uvàca, trisandhyà'vyàpinã sà tu yadi syànnavasã tithiþ . trikàle trividhà påjà kathaü devyà jaganmayi! . kathayasva mahe÷àni! iti me saü÷ayohçdi . ÷rãdevyuvàca . sà pràta rvyàpinã yatra vàsare navamã tithiþ . trisandhyaü påjayettatra vàsare jaradambikàm . muhårtavyàpinã càpi tatra gràhyà mahe÷vara! . ekakàle tridhà påjàü sàdhakonaiva kàrayet>% . tatpåjàyàü da÷amyà balidànaniùedhaþ tantràntare ÷rã pàrvatyuvàca . da÷amyàü validànantu niùiddhaü jagadã÷vara! . kathaü trikàlaü påjà sà sambhavat parame÷vara! . ÷iva uvàca %<navamãtithimà÷ritya yatra påjàvithirbhavet . niùiddhaü balidànantuü da÷amyàü tatra sundari! . navamãdinamà÷ritya påjàbidhirihoditaþ . da÷amyàü balidànantu niùiddhaü nàtra pàrvati>% . j¤ànàmçtasàre pårvaü prakàramuktvà %<muhårtavyàpinã càpi pràta÷cennavamã tithiþ . taddine påjanaü kàryaü trisandhyaü varavarõini! . trikàlaü påjayettatra naikakàle kadàcana>% . kàtyàyanãtantre 7 padale . %<kumbharà÷igate candre navamyàü kàrtikasya ca . uùasyardhodito bhànurdurgàmàràdhya yatnavàt . putràrogyaü balaü lebhe lokasàkùitvameva ca . tàü tithiü pràpya manujaþ ÷anibhaumadine yadi . prapåjayenmahàdurgàü dharmakàmàrthamokùadàm>% . ÷aktisaïgamatantre %<kàrtikasya site pakùe nabamyàü jagadã÷varãm . trikàlamekakàlaü và varùe varùe prapåjayet . mçõmayãü pratimàü ÷aktyà jayaddhàtryà vidhànataþ . påjayitvà paradine pratimàü tàü visarjayet . putrapautradhanai÷varya saüyutà'sya bhavet purã>% . tantràntare . %<kujavàre yugàdyàyàü navamyàntu jagatprasåþ . pràdurbhåtà mahe÷ànã tatra tàü paripåjayet>% tantràntare . %<trikàlaü påjayeddurgàü målenaikàkùareõa ca(dåü) . nànàratnavidhànena gãtavàdyapuraþsaram . kàrtikasya site pakùe navamyà¤ca vi÷eùataþ . kçtvaivaü sàdhaka÷reùñho labhedràjyamakaõñakam>% . yoginãrantre %<kàrtike'malapakùe tu navamyà¤ca vi÷eùataþ . udbuddhàntu jagaddhàtrãü påjayeddãpamàlayà>% àgama tattvasàre %<kàrtike'malapakùe tu navamyàþ bhaumavàsare . dhàvirbhåtà jagaddhàtrã yugàdau daityanà÷inã>% . uttarakàmàkhyàtantre %<kàrtike ÷uklapakùe tu treyàyàü prathame'hani . trisandhyaü påjayeddevãü durgàü mampatpravçddhaye>% . kubjikàtantre kàrtike ÷uklapakùe tu navamyàü jagadambikàm . durgàü prapåjayedbhaktyà dharmakàmàrthasiddhaye . durgàkalpe vidyotpattau %<kàrtike ÷uklapakùe'hni bhaumavàre jagatprasåþ . sarvadevahitàrthàya durvçtta÷amanàya ca . àviràsãt jagacchàntyai yugàdau parame÷varã>% . vratakàlavivekadhçtavacanam %<kàrtike'malapakùasya tretàyàü navame'hani . påjayettàü jagaddhàtrãü siühapçùñhe niùeduùãm>% . smçtiþ . %<yugàdyà varùavçddhi÷ca saptamã pàrvatãpriyà . raverudayamãkùale na tatra tithiyugmatà>% . kçtyatattvàrõave %<kàrtike'malapakùe tu yugàdyà navamã smçtà . pårvàhõasamaye tatra påjàvidhirihoditaþ>% . kçtyatattvàrõave bhaviùyapuràõam %<kàrtike ÷uklapakùe tu yugàdyà navamã smçtà . pårvàhõa samaye kàùñhàvyikà paradine yadi . tatpva påjàdikaü kuryàt piõóanirvapaõàdçte>% . smçtisàgare %<kàrtikasya yugàdyàyàmçddhikàmo'rcayedumàm>% . tata÷ca uktavacaneùu tattitheryugàditvena kãrtanàt tatpåjàyà÷ca yugàdyadinakartavyatvena vidhànàt pårvàparadinayostasyàþ sambandhe paradina eva kartuvyatà na tu yugma÷àstreõa aùñamã viddhàyà gràhyatà yugàdyà varùavçddhi÷cetyàdi vacanàt yattu %<÷ràvaõã daurganavamã dårvà caiva hutà÷inã . pårbaviddhaiva kartavyetyàdi>% vacanaü tat etadbhinna navamãkartavyadugannitaparam tacca vrataü vrata÷abde vakùyamàõaü dç÷yam . jagaddhàtrãvidyotpattimàha kàtyàpanãtantre 76 pçø . pàrvatyuvàca . bhagavan! pràõanàthe÷a! sarva tattvavi÷àrada! . ÷rutà kàtyàyanãvidyàsamutpattistrilocana! . mahàdurgàjagaddhàtrãvidyotpattirbhavedyataþ . tat sarvaü bråhi magavan! kçpayà parame÷vara! . iti devã pra÷ne %<÷rã÷iva uvàca . ÷çõu pàrvati! vakùyàmi rahasyaü paramàdbhutam . yat ÷rutvà labhate devi! saumàgyasukhamuttamam . purà purandaramukhàþ sve÷varatvàbhimàninaþ . pàhuþ kimã÷varo'styasmànatiricya suràniti . apya durgà jaganmàtà nityà caitanyaråpiõo . eteùàü dharmasetånàmindràdãnàü niyantraõam . kariùyàmãti nissivya jyotãråpaü dadhàvalam . teùàmàvira bhåddurgà jagaddhàtrã jaganmayã . koñisåryapratãkà÷aü candrakoñisamaprabhàm . jvalantaü parvatamiva sarvaloka bhayaïkaram . taddadç÷uþ suràþ sarve bhayamàpurmahaujasaþ . kimetanna vini÷cetuü ÷aktàste hyabhavan suràþ . vàyu màhuþ samàhåya kimetat paramàdbhutam . vijànãhi marudvãra màtari÷van! di÷àü pate! . tato vàyurdrutaü tatra gata stejo'ntikaü tataþ . tamantikamupàyàtaü pràha tejo mayã tataþ . balavan! kastvamàyàto vãryaü ki¤càsti và tvayi . àdàtuü ÷akyate sarvaü pçthivãtalasambhavam . iti pratyuktavàn vàyuþ kùaõaü tatraiva tiùñhati . àdatsvaitat tçõamiti nidadhau vàyave tçõam . vàyuþ sarvaprayatnena nàdàtuü tatkùamo'bhavat . tato devàþ pràhuragniü bhãtà uddignamànasàþ . agne! etadvijànãhi kimetat karma càdbhutam . ityukto devatàvçndairagnistejo'ntikaü gataþ . amaro jàtavedà và tejovàgityuvàca tam . sa proktavànagnirasmi sarvadàhaka÷aktikaþ . dahaitat tçõamatyalpa miti tasmai tçõaü dadau . agniþ sarvaprayatnena dagdhuü naitatatkùamo'bhavat . tato nivavçte vahnirbhåtvà so'patrapànvitaþ . ekatrasthàþ suràþ sarve mantrayàmàsuruttamam . iyameve÷varã nånaü stoùyàmone÷varàvayam . iti ni÷citya sudhiyastuùñuvuþ parame÷varãm . pràhurdevagaõàþ sarve tvamã÷à ne÷varà vayam . ã÷varatvàbhimànena yadasmàkaü suduùkçtam . kùantumarhasi tat sarvaü kçpayà jagadambike . tavaråpaü sugopyaü yanmaïgalyaü sarvamaïgalam . taddraùñuü vayamicchàmo dehi dar÷anamuttamam . ityuktànàü subuddhãnàmàviràsãcchivàmbare . tejasyantarhite tasmin camatkàri kalevare . mçgendropari susmerà sarvàlaïkàrabhåùità . caturbhujà mahàdevã raktàmbaradharà ÷ubhà . vàlàrka sadç÷ã dehe nàgayaj¤opavãtinã . trinetrà koñicandràbhà devarùigaõasevità . dar÷ayàmàsa devànàmebaü råpaü jaganmayã . tatastàü tuùñuvurdevà jagaddhàtrãü mahe÷varãm . varaü pràpuþ suragaõàyatheùñaü trida÷àlaye . tatraivàntarhità devã mahàdurgà jaganmayã>% . iyameva kathà pràya÷aþ kenopaniùadi sthità tadvàkya¤ca indra÷abde 942 pçø dar÷itam . iyàüstu vi÷eùaþ tatra indràdiprabodhanàya pràdurbhåtayà brahma÷aktyà haimavatyà brahmahàtmyenaiva indràdãnàmasurajaya÷aktiruktà atra tu ÷akti÷aktimatorabhedena jagaddhàtrãråpeõàvirbhåtàyà devyà màhàtmyoktiriti .

#<jagadbala># puø jagatàü balamasmàt . vàyau trikàø . tasyaiva vyànaråpasvavçttibhedàt sarvabalajakriyàhetutvasya bhaïgyà chàndo÷ye uktatvàt tasya tathàtvam yathà %<athoyànyanyàni vãryavanti karmàõi yathàgnermanthanamàjeþ saraõaü dçtasya dhanuùa àyamanamapràõannanapànaüstàni karotyetasya hetorvyànamevodgãthamupàsãta>% . balasya ca sarvakriyà hetutvaü chàndogye bhåmavidyàyàmukta yathà %<balaü vàva vij¤ànàdbhåyo'pi ha ÷ataü vij¤ànavatàbhako valavànàkampayate sa yadà balã bhavatyathotthàtà bhavatyuttiùñhan paricarità bhavati paricarannupasattà bhavatyupasãdandraùñà bhavati ÷rãtà bhavati mantà bhavati boddhà bhavati kartà bhavati vij¤àtà bhavati balena vai pçthivã tiùñhati balenàntarikùaü balena dyaurvalena parvatà balena devamanuùyà balena pa÷ava÷cavayàüsi ca tçõavanaspatayaþ ÷vàpadànyàkãñapataïgapipãlakaü balena lokastiùñhati balasupàssveti>% . sarvakriyàõàü vàyukàryatvaü ca su÷rute dar÷itaü yathà %<vàyavyàþ spar÷aþ spar÷endriyaü sarvaceùñàdayaþ sarva÷arãraspandanaü laghutà ca>% tena sarvavaùñàntàü vàyukàryatvoktyà balasya ca tatra hetutvoktyà ca vàyoreva balahetutvamavasãyate .

#<jagadyoni># strã jagatà yorvàrivotpattisthànatvàt . 1 parame÷vare tasya janmàdihetatvàt tathàtvam . 2 ÷ive 3 viùõau 4 caturmukhe tu nadvabhedopacàràt %<jagadyonirayonistvam>% kumàø brahmastave . %<jagadyoniü jagaddãpaü jayinaü jagatogamima>% bhàø bhãø 20 aø ÷ivastave . %<nàràyaõaü jagadyoniü puràõaü puruùaü dhruvam>% harivaø 107 aø . viùõustave . 5 pçthivyàü ÷abdacaø tasyàþ bhåtacatuùñayotpattisthànatvàt tathàtvam .

#<jagadvahà># strã jaganti vahati dhàrayati vaha--ac . sarvadharàyàü medinyàm trikàø .

#<jagadvinà÷a># puø jagato'khilakarmavato vinà÷o'tra . kalpànte pralayakàle . pralaye ca sarvakriyà÷ånyatvaü yathàha manuþ . %<yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü nimã lati . tasmin svapiti tu svasthe karmàtmànaþ ÷arãriõaþ . svakarmabhyonivartante mana÷ca gnànimçcchati . yugapat pralãyante yadà tasmin mahàtmani . tadàye sarvabhåtàtma sukhaü svapiti nirvçtaþ . tamã'yantu samà÷ritya cirantiùñhati sendriyaþ . na ca svaü kurute karma tadotkràmati mårtitaþ>% .

#<jaganu(nnu)># puø jagatà namyate nama--bàø karmaõi óuvà pçùoø tanopaþ . 1 jantau vai÷vànare 2 vahnau ca mediø . vi÷ve jagannu riti pàñhastatràrthe . tatra janto÷cetanatvena jagatàü namyamànatvàt vahnestu sarvairnamyamànatvàt tathàtvam

#<jagannàtha># puø 6 taø . 1 parame÷vare %<eùa sarve÷varaþ>% ityàdi÷rutestasya sarve÷varatvàt tathàtvam . tadabhedàt 2 viùõau . ar÷aø ac . 3 tadãyakùababhede naø tatkùetrasya tannàmatàkàraõaü skandapuø utkalakhaõóe yathà %<etatkùetravaraü càsya vapurbhåtaü mahàtmanaþ . svayam vapuùmàn yatràste svanàmnà khyàpitaü hi tat>% . tatsthànasãmàtãrthabhedàdi puruùottamatattve ukta yathà brahmapuràõa %<pçthivyàü màrataü varùaü karmabhåmirudàhçtà . na khalvanyatra marvyànàü bhåmau karma vidhãyate . tatràste bhàrate sarve dakùiõodadhisaüsthitaþ . oórade÷a iti khyàtaþ svargamãkùapradàyakaþ . samudràduttare tãre yàvadvirajamaõóalam>% . tãrthakàõóakalpatarau vàmanapuràõam %<upoùya rajanãmakàü virajàü sa nadãü yayau . snàtvà vairajase tãrthe dattvà piõóaü pitustathà . dar÷anàrthaü yayau dhãmànajitaü puruùottamam . taü dçùñvà puõóarãkàkùamakùaraü paramaü ÷uciþ . upoùya sa tilàn dattvà mahendra . dakùiõaü yayau>% . upoùya sthitvà . tathà %<àdau yaddàru plavate sindhoþ pràre apåruùam . tadàlabhasvadurdåno! tena yàhi paraü sthalam>% taittiø ÷rutiþ . asya vyàkhyà sàükhyàyanabhàùye àdau viprakçùñe de÷e vartamànaü yaddàru dàrumayaü puruùottamàkhyadevatà÷arãraü plavate jalasyopari vartate apåruùaü nirmàtçrahitatvena apåruùaü tat àlabhasva durdåno! he! hotaþ, tena dàrumayena devena upàsyamànena paraü sthalaü vaiùõavaü lokaü gacchetyarthaþ . atharvavede'pi %<àdau yaddàru plavate sindhormadhye apåruùam . tadà labhasva durdåno tena yàhi paraü sthalam>% . atràpi tathaivàrthaþ madhye tãre . skandapuràõam %<indradyumna! prasannaste bhaktyà niùkàmakarmabhiþ . utsçjya vittakoñãstu yanmamàyatanaü kçtam . bhaïge'pyetasya ràjendra! sthànaü na tyajyate mayà>% . brahmapuràõe %<viraje virajà nàma brahmaõà saüpratiùñhità . tasyàþ sandar÷ane martyaþ punàtyàsaptamaü kulam . snàtvà dçùñvà tu tàü devãü bhaktyà'' påjya praõamya ca . naraþ svavaü÷amuddhatya mama lokaü sa gacchati . àste vaitaraõã nàma sarvapàpaharà nadã . tasyàü snàtvà nara÷reùñha . sarvapàpaiþ pramucyate>% . vaitaraõã madhikçtya mahàbhàrate %<àyàtabhàgaü sarvebhyobhàgebhyo bhàgamuttamam . devàþ saïkalpayàmàsurbhayàdrudrasya ÷à÷vatãm . imàü gàthàü samuddhçtya mama lokaü sa gacchati . devàyanaü tasya panthàþ ÷akrasyaiva viràjate>% . brahmapuràõe %<àste svayambhåstatraiva kroóaråpã hariþ svayam . dçùñvà praõamya taü bhaktyà maroviùõupuraü vrajet>% . tathà %<virajàyàü mama kùetre piõóadànaü karoti yaþ . sa karotyakùayàü tçptiü pitéõàü nàtra saü÷ayaþ . mama kùetre muni÷reùñha! viraje ye kalevaram . parityajyanti puruùàste mokùaü pràpnuvanti vai . nadã tatra mahàpuõyà vindhyapàdavinirgatà . citrotpaleti vikhyàtà sarvapàpa harà ÷ubhà>% . citrotpalà mahànadã . tathà %<satyaü satyaü punaþ savyaü kùetraü tat paramaü mahat . puruùàkhyaü sakçddçùñvà sàgaràmmaþsakçnmçtaþ . brahmavidyàü sakçjjatvà garbhavàso na vidyate>% . puruùottamakùetradar÷anasàgaramaraõabrahmavidyàjapànàü pratyekaü garmavàsàjanakatvam . kårmapuràõe %<tãrthaü nàràyaõasyàsya snàtvà tu puruùottamam . atra nàràyaõaþ ÷rãmànàste paramapåruùaþ . påjayitvà paraü viùõuü tatra snàtvà dvijottamàþ! . bràhmaõàn bhojayitvà tu viùõulokamavàpnuyàt>% . ÷ràddhakalpatarau vàyupuràõe %<dhåtapàpaü tathà tãrthaü subhadràdakùiõastathà . gokarõogajakarõa÷ca tathà ca puruùottamaþ . eteùu pitçtãrtheùu ÷ràddhamànantyama÷nute>% . vrahmapuràõe %<cakraü dçùñvà harerdåràt pràsàdoparisasthitam . sahasà mucyate pàpàt sarvasmàditi me matiþ>% . tathà %<màrkaõóeyahrade gatvà snàtvà codaïmukhaþ ÷uciþ . nimajjettrãü÷ca vàràü÷ca imaü mantramudãrayan>% . %<màrkaõóeyahnade tvevaü snàtvà dçùñvà tu ÷aïkaram . da÷ànàma÷vamedhànàü phalaü pràpnoti mànavaþ . pàpaiþ sarvairbinirmuktvaþ ÷ivalokaü sa gacchati . tatra bhuktvà varàn bhogàn yàvadàhåtasaüpalavam . iha lokaü sàmàsàdya tato mokùamavàpnuyàt . kalpavçkùaü tato gatvà kçtvà taü triþpradakùiõam . påjayet parayà bhaktyà mantreõànena taü vañam>% . %<bhaktyà pradakùiõaü kçtvà mahàkalpavañaü naraþ . sahasà mucyate pàpàt jãrõatvaca ivoragaþ . chàyàü tasya samàsàdya kalpavçkùasya bho dvijàþ! . brahmahatyàü naro dahyàt pàpeùvanyepu kà kathà . dçùñvà kçùõàïgasambhåtaü brahmatejomayaü vañam . nyagrodhàkçtinaü viùõuü praõipatya ca bhodvijàþ! . ràjasåyà÷vamedhàbhyàü phalaü pràpnoti càdhikam . tathà svava÷amudvçtya viùõulokaü sa gacchati . vainateyaü namaskçtya kçùõasya purataþ sthitam . sarvapàpavinirmuktastatoviùõupuraü vrajet . dçùñvà vañaü vainateyaü yaþ pa÷yet puruùottamam . saïkarùaõaü subhadrà¤ca sa yàti paramàü gatim . pravi÷yàyatanaü viùõoþ kçtvà taü triþpradakùiõam . saïkarùaõaü svasantreõa bhaktvyà'' påjya prasàdayet>% . evaü prasàdya cànantamajeyaü trida÷àrcitam . kailà÷a÷ikharàkàraü candràt kàntatarànanam . nãlavastradharaü devaü phaõàvikalamastakam . mahàvalaü haladharaü kuõóalaikavibhåùaõam! rauhiõeyaü narobhaktyà labhetàbhimataü phalam . sarvapàpavinirmuktoviùõulokaü sa gacchati . àhåtasaüplavaü yàvat bhuktvà tatra sukhaü naraþ . puõyakùayàdihàgatya pavare yogitàü kule . bràhmaõapravarobhåtvà sarva÷àstràrthapàragaþ . j¤ànaü tatra samàsàdya muktiü pràpnoti durlabhàn . evagabhyarcya halinaü tataþ kçùõaü vicakùaõaþ . dvàda÷àkùaramantreõa påjayet sumamàhitaþ . àhåtasaüplavaü yàvat bhåtasaüplavaü yàvat àpralaya kàlam iti yàvat chàndasobhakàrasya hakàraþ . dvàda÷àkùaramantreõa oü namobhagavate vàsudevàya ityanena . %<dviùañkavarõamantreõa bhaktyà ye puruùottamam . påjayanti sadà dhãràste mokùaü pràpnuvanti vai . tasmàttenaiva mantreõa bhaktyà kçùõaü jagadgurum . saüpajya gandhamàlyàdyaiþ praõipatya prasàdayet>% evaü prasàdya deve÷aü varadaü bhaktavatsalam . sarvapaõaharaü devaü sarvakàmaphalapradam . j¤ànadaü dvibhujaü devaü padmapatràyatekùaõam . mahorasaü mahàbàhuü pãtavastraü ÷ubhànanam . ÷aïkhacakragadàpàõiü mukuñàïgadabhåùaõam . sarvalakùaõasaüyuktaü vanamàlàvibhåùitam . dçùñvà naro'¤jaliü baddhvà daõóavat praõipatya ca . a÷vamedhasahasràõàü phalaü pràpnoti bhodvijàþ! . yat phalaü sarvatãrtheùu snànadàne prakãrtitam . narastat phalamàpnoti dçùñvà kçùõaü praõamya ca . atra yadyapi dçùñvà praõamyoti ÷ravaõàt samuccitaeva phalànvayo'nyathà vàkyabhedaþ syàt tathàpi ÷eùe dar÷anamàtra eva phalopasaühàràt pratyekaü phalànvayaiti vadanti . brahmapuràõe %<tataþ påjya svamantreõa subhadràü bhaktavatsalàm . prasàdayettatovipràþ! praõi patya kçtà¤jaliþ>% . svamantreõa praõavàdinamontena nàmnà . yathà gàruóe %<praõavàdinamo'ntena caturthyanta¤ca sattamàþ! . devatàyàþ svakaü nàma målamantraþ prakãrtitaþ>% . %<evaü pramàdà tàü devãü jagaddhàtrãü jagaddhitàm . baladevasya bhaginãü subhadràü varadàü ÷ivàm . kàmagena vimànena naroviùõupuraü vrajet . niùkramya devatàgàràt kçtakçtyobhavennaraþ . praõamyàyatanaü pa÷càt vajettatra ca bhodvijàþ! . bhaktyà dçùñvà ca taü devaü praõamya narake÷arim . mucyate pàtakairmartyaþ samastairnàtra saü÷ayaþ>% . narake÷ariü narake÷ariõam . tathà %<anantàkhyaü vàsudevaü dçùñvà bhaktyà praõamya ca . sarvapàpavinirmuktonaroyàti paraüpadam>% . tathà %<÷vetagaïgàü naraþ snàtvà yaþ pa÷yet ÷vetamàdhavam>% . tathà %<ku÷àgreõàpi ràjendra! ÷vetagàïgeyamamvu ca . spçùñvà svargaü gamiùyanti madbhaktà ye samàhitàþ . yastvimàü pratimàü loke màdhavàkhyàü ÷a÷iprabhàm . vihàya sarvalokàn vai mama loke mahã yate>% . tathà %<÷vetamàdhavamàlokya samãpe matsyamàdhavam . ekàrõavajale magnaü rohitaü råpamàsthitam . vedànàü tàraõàrthàya rasàtalatale sthitam>% . tathà %<àdyàvatàraõaü råpaü màdhavaü matsyaråpiõam . praõamya prayatobhåtvà sarvaduþkhàdvimucyate>% . tathà %<pårvoktena tu mantreõa namaskçtya tu taü vañam . dakùiõàbhimukhogacchet dhanvantara÷atatrayam>% . dhanu÷caturhastvam . tathà %<ugra senaü purà dçùñvà svargadvàreõa sàgaram . gatvàcamya ÷ucistatra dhyàtvà nàràyaõaü param . nyasedaùñàkùaraü mantraü pa÷càddhasta÷arãrayoþ>% . %<samudrodakena nàcàmet>% tasyàpeyatvasya taittirãya÷rutàvuktatvàt . %<yaiþ kçtaþ sarvabhakùo'gnistvapeya÷ca mahodadhiþ . kùayã càpyàyita÷candraþ kona na÷yet prakopya tàn>% iti manunàbhihitatvàcca tasyàsmç÷yatve'pi vidhibhedenaiva tasya spç÷yatà yathàha brahmapuràõam %<evamuccàrya vidhivattataþsnànaü samàcaret . anyathà bhodvija÷reùñhàþ! snànaü tatra na ÷asyate>% . vanaparvaõi %<agni÷ca tejo vaóavà ca dehoretodhàviùõoramçtasya nàbhiþ . evaü bruvan pàõóava! satyavàkyamato'vagàheta aptiü nadãnàm . anyathà hi kuru÷reùñha! spraùñavyona mahaudadhiþ . ku÷àgreõàpi kaunteya! devayonirapàüpatiþ . devàn pitéüstathà cànyàn santarpyàcamya vàgyataþ>% (anyàn çùãt) brahmapuø . %<kçtvà tvàbdaivatai rmantrairabhiùeka¤ca màrjanam . antarjale japet pa÷càt triràvçttyaghamarùaõam>% . avdaivataiþ %<àpohiùñhà>% ityàdibhiþ . aghamarùaõama çta¤ca satya¤cetyàdi . %<hastamàtraü catuþkoõaü caturdvàraü su÷obhanam . puraü vilikhya bho vipràstãre tagya mahodadheþ . evaü maõóalamàlikhya påjaye ttatrabhodvijàþ! . aùñàkùaravidhànena nàràyaõamajaü vibhum . oünamo nàràyaõàya>% ityaùñàkùaramantraþ . brahmapuràõe %<tãrthe càbhyarcya vidhivat nàràyaõamanàmayam . ràmaü kçùõaü subhadrà¤ca praõipatya ca sàgaram . da÷ànàma÷vamedhànàü phalaü pràpnoti mànavaþ . sarvapàpavinirmuktaþ sarvaduþkhavivarjitaþ . kulaikaviü÷amuddhçtya viùõuloka¤ca gacchati . pitéõàü ye prayacchanti piõóaü tatra vidhànataþ . akùayàü pitarasteùàü tçptiü saüpràpnuvanti vai>% . tathà %<koñyo nava navatya÷ca tatra tãrthàni santi vai . tasmàt snàna¤ca dàna¤ca homaü japasuràrcanam . yat ki¤cit kriyate tatra càkùayaü bhavati dvijàþ! . tatogacchetadvija÷reùñhàþ! tãrthaü yaj¤àïasambhavam . indradyumnasaronàma yatràste pàvanaü ÷ubham . gatvà tatra ÷uciþ ÷rãmànàcamya manasà harim . dhyànvopasthàya ca japannidaü mantramudãrayet>% . %<evamuccàrya vidhivat snàtvà devànçùãn pitén . tilodakena cànyàü÷ca santarpyàcamya vàgyataþ . dattvà pitéõàü piõóàü÷ca saüpåjya puruùottamam . da÷à÷vamedhikaü samyak phalaü pràpnoti mànavaþ>% . tathà %<nànà nadyaþ samudrà÷ca saptàhaü puruùottame . jyeùñha÷uklada÷amyàdi pratyakùaü yànti sarvadà . snànadànàdikaü tasmàt devatàprekùaõàdikam . yat ki¤cit kriyate tàta! tasmin . kàle'kùayaü bhavet . evaü kçtvà pa¤catãrthamekàda÷yàmupoùitaþ>% . %<jyaiùñhe ÷ukla da÷amyàntu pa÷yet ÷rãpuruùottamam . sa pårvoktaü phalaü pràpya krãóitvà càcyutàlaye . prayàti paramaü sthànaü yasmànna vinivartate>% . tãrthabhedena snànàntaràvçttimàha nigamaþ . %<nàvartayet punaþ karma tarpaõàdikamanvaham . kàmyanaimittike hitvà ekaü hyekatra vàsare . vyapohya càùñamaü bhàgamudayàdyatra kutracit . tithyoryugme'pyayugme và yadyadàhnikamàcaret>% . brahmapuø %<màrkaõóeyàbañaþ kçùõorauhiõeyomahodadhiþ . indradyumnasara÷caiva pa¤catãrthã vidhiþ smçtaþ>% . màrkaõóeyàvañomàrkaõóeyahradaþ . kaùõo'kùayavañaþ %<nyagrodhàkçtinaü viùõumiti>% pårvoktàt . varàhapuràõe yastiùñhedekapàdena kurukùetre naràdhipa! . varùàõàmayutaü sapta vàyubhakùojitendriyaþ . jyaiùñhe màsi site pakùe dvàda÷yàntu vi÷eùataþ . puruùottamamàsàdya tato'dhikaphalaü labhet . agnipuràõe %<vai÷àkhasya site pakùe tçtãyàkùayasaüj¤ità . tatra màü lepayedgandhalepanairati÷obhanam>% . tathà %<jyaiùñhyàmaha¤càvatãrõastat puõyaü janmavàsaram . tasyàü me snapanaü kuryàt mahàsnànavidhànataþ . jyaiùñhe pràtastane kàle brahmaõà sahita¤ca màm . ràmaü subhadràü saüsnàpya mama lokamavàpnuyàt>% . tathà %<àùàóhamya site pakùe dvitãyà puùyasaüyutà . tasyàü rathe samàropya ràmaü màü bhadrayà saha . yàtrotsavaü pravartyàtha prãõayecca dvijàn bahån>% . tathà %<puùyàbhàvàttathà kàryà sadà sà prãtaye mama>% . skandapuràõe %<phàlgunyàü krãóanaü kuryàt dolàyàü mama bhåmipa!>% . brahmapuràõe %<uttare dakùiõe vipràstvayane puruùotame . dçùñvà ràmaü subhadrà¤ca viùõu lokaü vrajennaraþ . narodolàgataü dçùñvà govindaü puruùottamam . phàlgunyàü saüyatobhåtvà govindasya puraü vrajet . viùuvaddivase pràpte pa¤catãrthãvidhànataþ . kçtvà ma¤cagataü kçùõaü dçùñvà tatràtha bhodvijàþ . naraþ samastayaj¤ànàü phalaü pràpnoti durlabham . vimuktaþ sarvapàpebhyoviùõuloka¤ca gacchati . yaþ pa÷yati tçtãyàyàü kçùõaü candanaråùitam . vai÷àkhasya site pakùe sa yàtyacyutamandiram>% . tathà màsi jyaiùñhe tu saüpràpte nakùatre ÷akradaivate . paurõamàsyàü tathà snànaü sarvakàlaü harerdvijàþ . tasmin kàle tu ye martyàþ pa÷yanti puruùottamam . balabhadraü subhadrà¤ca te yànti padamavyayam . tathà %<snàtaþ pa÷yati yaþ kçùõaü vrajantaü dakùiõàmukham . guõóikàmaõóapaü yàntaü ye pa÷yanti tathàsthitam . kçùõa valaü bhubhadrà¤ca te yànti bhavanaü hareþ . ye pa÷yanti tadà kçùõaü saptàhaü maõóape sthitam . hariü ràmaü subhatà¤ca viùõulokaü vrajanti te>% . tathà, sambatsaramupoùitvà màsatrayamathàpi và . tena japtaü hutaü tena tena taptaü tapomahat . sa yàti paramaü sthànaü yatra yoge÷varohariþ . tathà %<dçùñvà ràmaü mahàjyaiùñhyàü kçùõaü saha subhadrayà . viùõulokaü naro yàti samuddhçtya ÷ataü kulam>% . tathà %<vàrùi kàü÷caturomàsàn yàvat sa puruùottame . kà÷ãvàsayugànyaùñau dinenaikena labhyate>% . matsyapuràõe koñijanmakçtaü pàpaü puruùottamasannidhau . kçtvà såryagrahe snànaü vimu¤cati mahodadhau . brahmapuràõe %<pathi ÷ma÷àne gçhamaõóape và rathyàprade÷e'pi ca yatra tatra . icchannanicchannapi yatra tatra saütyajya dehaü labhate ca mokùam . dehaü tyajanti puruùàþ ye tatra puruùottame . kalpavçkùaü samàsàdya muktàstenàtra saü÷ayaþ . vañasàgarayormadhye ye tyajanti kalevaram . te durlabhaü paraü mokùamàpnuvanti na saü÷ayaþ>% . tatraiva %<tathà caivotkale de÷e kãrtivàsà mahe÷varaþ . sarvapàpaharaü tasya kùetraü paramadurlabham . liïgakoñisamàyuktaü vàràõasyà samaü ÷ubham . ekàmraketi vikhyàtaü tãrthà ùñakasamasthitam . tãrthaü vindusaronàma tasmin kùetre dvijo ttamàþ! . devànçùãn manuùyàü÷ca pitén santarpayettataþ . tilodakena vidhinà nàmagotravidhànavit . snàtvaivaü vidhivattatra so'÷vamedhaphalaü labhet . piõóaü ye saüprayacchanti pitçbhyaþ sarasastañe . pitéõàmakùayàü tçptiü te kurvanti na saü÷ayaþ . tataþ ÷ambhorgçhaü gacchedvàgya taþ saüyatendriyaþ . pravi÷ya påjayet pårvaü kçtvà tatra pradakùiõam . gragamoktena mantreõa vedoktena ca ÷aïkaram . adãkùita÷ca và devàn mlamantreõa càccayet>% . tathà sarvapàpavinirmuktoråpayovanagarvitaþ . kulaikaviü÷amuddhçtya ÷ivalokaü sa gacchati . pa÷yeddevaü viråpàkùaü devã¤ca ÷àradàü ÷ivàm . gaõacaõóaü kàrtikeyaü gaõe÷aü vçùamaü tathà . kalpadruma¤ca sàvitrãü ÷ivalokaü sa gacchati . etanmayà muni÷reùñhàþ . kùetraü proktaü sudurlabham . kolàrkasyodadhestãraü bhaktimukti phalapradam . snàtvaiva sàgare dattvà såryàyàrghaü praõamya ca . narovà yadi và nàrã sarvakàmaphalaü labhet . tataþ såryàlayaü gacchet puùpamàdàya vàgyataþ . pravi÷ya påjayadbhànuü kuryàtta triþpradakùiõam . da÷ànàma÷vamedhànàü phalaü pràpnoti bhànavaþ skandapuø utkalakhaõóe . %<tathà cànadinaü devyàþ siddhàþ brahmarùayastathà . samarci tumihàyànti deve÷aü na tathànyataþ . aho tatparamaü kùatraü vistçtaü da÷ayojanaiþ . tãrtharàjasya salilàdutthitaü vàlkàcitam . nãlàcalana mahatà madhyasthena viràjitam . eka stanamiva pçthvyàþ sudåràt paribhàvitam>% . brahmàõaü prati viùõuvàkyam . %<sàgarasyottare tãre mahà nadyàstu dakùiõe . sa prade÷aþ pçthivyàü hiü sarvatãrtha phalapradama ekàmrakànanàd yàvad dakùiõodadhitãrabhåþ . padàt padàt ÷reùñhatamaþ krameõa parikãrtitaþ! sindhu tãre ca yo brahman gajate nãlaparvataþ . pçthivyàü gopitaü sthànaü tava càpi sudurlabham . suràsuràõàü durj¤eyaü màyayàcchàdita mama . sarvasaïgaparityakta statra tiùñhàmi dehabhçt . sçùñhyà layena nàkràntaü kùetraü me puruùottamam . nãlàdrerantarabhuvi kalpanyagrodhamålataþ . vàruõyàü di÷iyat kuõóaü rohiõaü nàma vi÷rutam . tattãre nivasanto màü pa÷yala÷carmacakùuùà . tadambhasà kùãõapàpà mama sàyujyamàpnuyuþ . vrateùu tãryeùu ca yaj¤adànayoþ puõyaü yadukta vimalàtmanàü hi . aharnivàsàllabhate ca sarvaü nimebavàsàt khalu cà÷vamedhikam>% %<jaiminiruvàca . udakàrtaþ samàgatya kuta÷cidvàyasottamaþ . kàraõodaka saüpårõe tasminkuõóe nimajjitaþ . vilokya màdhavaü nãlaratnakàntiü kçpànidhim . kàkadehaü samutsçjya luñhamànaü muhuþ kùitau . ÷aïkhacakragadàpàõistasya pàr÷ve vyavasthitaþ>% . yamaü prati lakùmã vàkyam . %<pa¤cakro÷amidaü kùetra samudràntarvyavasthitam . triko÷a tãrtharàjasya taña bhåmau sunirmalam . suvarõavàlukàkãrõaü nãlaparbata ÷obhitam . yo'sau vi÷ve÷varo devaþ sàkùànnàràyaõàtmakaþ . saüyamya viùayagràmaü samudratañamàsthitaþ . upàsituü jagannàthaü catuþùaùñyuttamaþ prabhuþ . yame÷vara itikhyàto yamasaüyamanà÷anaþ . yaü dçùñrà påjayitvà tu koñi liïgaphalaü labhet . sãmà pratãci kùetrasya ÷aïkhàkàrasya mårdhani . ÷aïkhàgre nãlakaõñhaþ syàdetat kro÷aü sudurlabham . paramaü pàvanaü kùetraü sàkùànnàràyaõasya vai . ÷aïkhasyottarabhàgastu samudrodakasaüplutaþ . yatsamparkàt samudro'tra tãrtharàjatvamàgataþ . yathà'yaü bhagavàn muktipradodçùñi pathaü gataþ . tathedaü maraõàt kùetra sindhusnànàdvimuktidam . ciccheda brahmaõaþ pårvaü rudraþ krodhàttu pa¤camam . tacchiro dustyajaü brahman . vrahmàõóaü parivabhrame . tatràgato yadà brahma kapàlaü parimuktavàn . kapàlamocanaü tãrthaü dvitãyàvartasaüsthitam . tasya dakùiõapàr÷ve tu maraõaü bhavamocanam . tçtãyàvartasãmàyàü ÷aktiü me vimalàhvayàm . jànãhi dharmaràja! tvaü bhuktimuktiphala pradàm . nàbhide÷e sthitaü hyetat trayaü kuõóaü vaño vibhuþ kapàlamocanaü yàvadardhà÷anã pratiùñhità . madhyaü ÷aïkhasya jànãyàt suguptaü cakrapàõinà . tàü dçùñvà praõamed yastu bhogàn so'÷nàti ÷à÷vatàn . sindhuràjasya salilàt yàvanmålaü vañasya vai . kãñapakùimanuùyàõàü maraõàt muktido mataþ . antarvedãtãyaü puõyà và¤chyate trida÷airapi . atrasthitàn hi pa÷yanti sarvàü÷cakràbjadhàriõaþ . kàmàkhyà kùetrapàla÷ca vimalàü càntarà sthità . sàkùàdbrahma svaråpo'sau nçsiüho dakùiõe vibhoþ . antarvedyà rakùaõàrthaü ÷aktayo'ùñau prakalpitàþ . ugreõa tapasà pårvamahaü sarveõa bhàvità . patnyarthaü sà mayà sçùñvà gaurã taptvàtha bhàvinã . sarvasaundaryavasatirvapuùome vinirgatà . tadà dçùñà mayà bhadre vacanaü me priyaü kuru . antarvedãü rakùa mama paritastvaü svamårtibhiþ . sà'tra tiùñhati matprãtyà aùñadhà dikùu saüsthità . maïgalà vañamåle tu pa÷cime vimalà tathà . ÷aïkhasya pårvabhàge tu sasthità sarva maïgalà . ardhà÷anã tathà lambà kuveradi÷i saüsthità . kàlaràtrirdakùiõasyàü pårvasyàntu marãcikà . kàlaràtvyàstathà pa÷càt caõóaråpà vyavasthità . rudràõyà ÷càùñadhà bhedaü dçùñvà rudro'pi ÷aïkaraþ . àtmànamaùñadhà bhittvà upàste parame÷varam . kapàlamocanaü nàma kùetrapàlaü yama÷varam . màrkaõóeyaü tathe÷ànaü vi÷ve÷aü nãlakaõñhakam . vañamåle vañe÷a¤ca liïgànyaùñau mahe÷ituþ . yàni dçùñvà tathà spçùñvà påjayitvà vimucyate>% . tannaivedyànnasya caõóàlàdispar÷e sthànabhede bhojyatà . kai÷cidapi nibandhçbhiþ tannaivedyànnasya caõóàlàdinà spar÷e bhojyatàyà anukteþ tanmålãbhåtavacanànàma målakatvaü nibandhçbhiradhçtatvàt samålakatve tatkùetramadhye eva bhakùyatà tathàhi %<pravi÷antastu tatkùetraü sarveþ syurviùõumårtayaþ . yatrànnapàcikà lakùmarbhoktà yatra janàrdanaþ . caõóàlenàpi saüspçùñaü gràhyaü tatrànnamagrajaiþ>% brahmavaivartapuràõavacanasya samålatve tatkùatraprave÷amàtreõa sarveùàm viùõumårtitvanirde÷ena tatkùetrasthe evàntyajàdispar÷e na duùñatvaü nànyatrã . %<viùõvàlayagataü taddhi nirmàlyaü patitàdayaþ . spç÷anti cenna duùñaü hi yathà viùõustathaiva te>% iti utkalakhaõóãyavàkyasya samålatve viùõvàlayagatamiti vi÷eùaõàt tatraiva tasya spar÷adoùaràhityaü netaratra . yattu %<cirasthamapi saü÷uùkaü nãtaü và'dårade÷ataþ . yathà tayopayuktaü tu sarvapàpàpanodanam>% tatratyavàkyàntaram tatra nãtaü và'dårade÷ata ityakàra pra÷neùaþ vodhyaþ và evàrthe adårata eva nikañesthitameva nãtaü kenàpi duùñatàmiti vyàkhyeyam pårvoktavacanadvayaikavàkyatvàt . vaiùõavàstu tanna manyante . te hi sarvatra tadannasyopayogaü kurvanti . vaïgade÷ãyànàü smàrtànàü tu anyasthànagatasya pàvanatve'pi na bhakùaõàcaraõam . %<÷àlgràmo harermårtirjagannàthasya bhàrata! . kalerda÷asahasrànte tyaktvà yàyàt hareþ padam>% brahmavaiø puø . %<kalerda÷a sahasràõi viùõustiùñhatimedinãm . tadardhaü jàhnavãtoyaü tadardhaü gràmyadevatà>% iti ca pañhanti . %<vimalà tatra devaþ syàt jagannàthastu bhairavaþ>% iti tantrokte tatkùetrasthe pãñharakùake 3 bhairavabhede puø . bhàminãvilàsarasagaïgàdharàdigranthakàrake 4 vidvadbhede . %<jagannàthasyàyaü suradhuni! samuddhàrasamayaþ>% tatkçtagaïgàlaharã

#<jagannivàsa># puø 6 taø . 1 parame÷vare tadabhedàt 2 viùõau ca %<jagannivàso vasudevasadmani>% màghaþ . ã÷varasya pralaye sarvabhåtàdhàratvàt tathàtvam .

#<jaganmaïgala># naø jagatàü maïgalaü yasmàt . kàlãkavacabhede %<÷rãjaga nmaïgalaü nàma kavacaü pårvasåcitam>% bhairavãtaø .

#<jaganmohinã># stvã jaganti mohayati muha--õic--õini 6 taø . 1 mahàmàyàyàü 2 tadabhimàninyàü durgàyàü ca .

@<[Page 3011b]>@
#<jagara># puø jàgartiyuddhe 'nena jàgç--ac pçùoø . kavace hemaø .

#<jagala># puø jana--óa gala--ac karmadhàø . 1 suràkalke (meoyà) amaraþ 2 madanavçkùe 3 piùñamadye 4 dhårte triø mediø kavace naø hemaø . gomaye naø ratnamàlà . tatra suràkalkaguõàþ bhàvapraø uktà yathà %<gràhyuùõo'jagalaþ paktà råkùatçñkapha ÷ophahçt>% .

#<jagdha># triø ada--karmaõi kta . 1 bhukte amaraþ màve kta . 2 bhojane naø .

#<jagdhi># strã ada--ktin . 1 bhojane, 2 sahabhojane ca amaraþ . %<garhitànnàdyayorjagdhiþ>% smçtiþ .

#<jagmi># puø gama--kin dvitvam 1 vàyau tasya satatagatitvàt tathàtvam . 2 gantaritriø striyàü và ïãp .

#<jaguri># triø gé--nigaraõe kin dvitvaü vede uttvam . udgårõe . %<dåre hyadhvà jaguriþ paràcaiþ>% çø 10 . 108 . 1 . 2 jaïgame ca %<imàmçcamadhikçtya jaguriþ jaïgamyateþ>% 11 . 25 . nirukte uktestathàtvam

#<jaghana># naø vakraü hanti hana--yaï ac pçùoø . strãõàü 1 ÷rãõipurobhàge, 2 ÷roõau ca . %<cãnàü÷ukamiva pãnastanajaghanàyàþ kulãnàyàþ>% udbhañaþ . %<jaghanena ghanena sà>% bhaññiþ . %<gaïgàyamunayormadhye pçthivyà jaghanaü smçtam . prayàgaü jaghanasthànam>% bhàø vaø 85 aø .

#<jaghanakåpaka># puø dviø baø jaghanasya kåpa iva kàyataþ kai--ka . kukundarayoþ halàø .

#<jaghanacapalà># strã %<pràkpratipàditamardhe prathame prathametare tu capalàyàþ . lakùmà÷rayeta soktà vi÷uddhadhãbhirjaghanacapalà>% vçø raø ukte màtràvçttabhede .

#<jaghanephalà># strãø jaghane iva madhyabhàge phalamasyàþ aluksaø . kàkoóumvarikàyàm amaraþ .

#<jaghanya># triø jaghanamiva ÷àkhàø yat jaghane bhavaþ digàø yat và . 1 carame 2 garhite %<dharmàrthakàmàþ samameva sevyàyohyekasaktaþ sa janojaghanyaþ>% 3 lakùaõayukte nare 4 alpe 5 ÷ådre ca ÷abdaraø . %<jaghanyaü sevamànàntu saüyatàü vàsayedgçhe . uttamàü sevamànastu jaghanyobadhamarhati>% manuþ vargyàdiø akarmadhàraye tatpuruùe asmàt uttarapadasyàdyudàttatà . 6 ràjànucarabhede tallakùaõàdi vçø saø 69 aø uktaü yathà %<pa¤càpare vàmanako jaghanyaþ>% ityàdinà . vibhajya %<màlavyasevã tu jaghanyanàdyà khaõóendutulya÷ravaõaþ sugandhiþ . ÷ukraiõasàraþ pitunaþ kabi÷ca råkùacchaviþ sthålakaràïgulãkaþ . kråro dhanã sthålamatiþ pratãtastàmracchaviþ syàt parihàsa÷ãlaþ, uro'ïghrihasteùvasi÷aktipà÷apara÷vadhàïka÷ca jaghanyanàmà>% . %<jaghanyaguõavçttasthà adho gacchanti tàmasàþ>% gãtà .

#<jaghanyaja># puø jaghanye carame jàyate jana--óa . 1 ÷ådre, 2 kaniùñhe triø mediø . %<tatoviùõurajaghanyo jaghanyajaþ>% harivaø 9 aø . %<jaghanyajastakùaka÷ca ÷rutaseneti yaþ sutaþ>% bhàø àø 3 aø jaghanyaprabhavàdayo'pyatra . %<jihvàyàþ pràpnuyàcchedaü jaghanyaprabhavo hi saþ>% manuþ .

#<jaghanyabha># naø karmaø . %<àrdrà÷leùà tathà svàtirjyeùñhà ca bharaõã tathà . ÷atatàrà jaghanyàni tàràsu kathitàni vai>% jyoø ukteùu ùañsu nakùatreùu .

#<jaghni># puø hana--kin dvitva¤ca . hananasàdhanàstràdau .

#<jaghnu># triø hana--ku dvitva¤ca . ghàtake uõàø .

#<jaghri># triø ghrà--kin dvitvam . ghràõakartari %<bhràjantyabhi vikta jaghriþ>% çø 1 . 162 15 .

#<jaïgama># triø gama--yaó--ac . satatagatiyute . %<÷arãriõàü sthàvarajaïgamànàma>% kumàø %<gulmaiþ sthàvarajaïgamaiþ>% manuþ

#<jaïgamakuñã># trã jaïgamà kuñãva . chattre trikàø .

#<jaïgamagulma># puø karmaø . rakùake padàtisamåhe %<evaüvidhànnçpode÷àn gulmaiþ sthàvarajaïgamaiþ . taskarapratiùedhàrthaü càrai÷càpyanucàrayet>% manuþ .

#<jaïgamaviùa># naø su÷rutokte viùabhede tatsthànàdi tatroktaü yathà %<athà'to jaïgamaviùavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . jaïgamasya viùasyoktànyadhiùñhànàni ùoóa÷a . samàsena mayà yàni vistarasteùu vakùyate . tatra dçùñiniþ÷vàsadaüùñrànakhamåtrapurãùa÷ukralàlàrtavamukhasandaü÷avi÷ardhitagudàsthipitta÷åka÷avànãti . tatra dçùñiniþ÷vàsaviùàstu divyàþ sarpàþ . bhaumàstu daüùñràviùàþ . màrjàra÷vavànaramaõóåkapàkamatsyagodhà÷ambåkapracalàka (saumyakãñabhedaþ) gçhagodhikà kçkalàsacatuùpàdakãñàstathànye daüùñrànakhaviùàþ . cipiñapiccañakakaùàyavàsikasarùapavàsika toñakavarcaþkãñakauõóilyakàþ÷akçnmåtraviùàþ . måùikàþ ÷ukraviùàþ . låtà÷ca làlàmåtrapurãùamukhasandaü÷anakha÷ukràrtavaviùàþ . vç÷cikavi÷vambhararàjãvamatasyocciñiïgàþ samudravç÷cikà÷càlaviùàþ (anaþpucchàgravartikaõñhakaþ) (hula) iti . citra÷iraþsaràvakurdi÷atadàrukàrimedaka÷àrikàmukhàmukhasandaü÷avi÷ardhitamåtrapurãùaviùàþ . makùikàkaõabhajalàyukà mukhasandaü÷aviùàþ . viùahatàsthisarpakaõñakavarañãmatsyàsthiketyasthiviùàõi . ÷akulãmatsyaraktaràjãvarakamatsyà÷ca pittaviùàþ . såkùmatuõóocciñiïgavarañà÷atapadã÷åkavalabhikà÷çïgãbhramaràþ ÷åkatuõóaviùàþ . kãñasarpadehà gatàsavaþ ÷avaviùàþ ÷eùàstvanuktà mukhasandaü÷aviùeùveva gaõayitavyàþ . ràj¤o'ride÷e ripavastçõàmbumàrgànnadhåma÷vasanàn viùeõa . saüdåùayantyabhiratipraduùñàn vij¤àya liïgairabhi÷odhayecca . duùñaü jalaü picchilamugragandhi phenànvitaü ràjibhiràvçta¤ca . maõóåkamatsyaü mriyate vihaïgà mattà÷ca sànåpacarà bhramanti . majjanti ye càtra narà÷vanàgàstecchardimohajvaradàha÷ophàn . gacchanti teùàmapahçtya doùàn duùñaü jalaü ÷odhayituü yateta>% .

#<jaïgala># naø gala--yaï--ac pçùoø . 1 yane, 2 rahasi ÷abdàrthaciø 3 màüse strã mediø 4 nirvàride÷e ÷abdaraø .

#<jaïgàla># puø gama--yaï luk bàø óa jaïgaü kuñilagatim alati vàrayati ala--aõ . jalagativàraõàrthe setau (jàïgàla) jañàdharaþ .

#<jaïgióa># puø ràkùasàdibhayanivàrake maõibhede . %<maõiü viùkandhadåùaõaü jaïgióaü bibhçmo vayam>% %<ayaü novi÷vabheùajaü jaïgióaþ pàtvaühasaþ>% %<devairdattena maõinà jaïgióenamayobhuvà>% athaø 2 . 4 . 1 . 3 . 4 .

#<jaïgula># naø gama--yaï luk vàø óula . viùe trikàø .

#<jaïghà># strã jaüghanyate kuñilaü gacchati gatyarthakasya hanteþ kauñilye yaï luki ac pçùoø . gulphajànvorantaràle avayave amaraþ . %<pàdajaïghayoþ sandhàne gulphaþ>% %<jaïghayoþ sandhàne jànu nàma>% su÷ruø . %<catvàryaratnikàsthãni jaïghayostàvadeva ca>% yàj¤aø .

#<jaïghàkara># triø jaïghàü tatsàdhyagatiü karoti kç--%<divàvibhetyàdinà>% pàñaø . jaïghàkarike dhàvake jaïghàkara + svàrthe ka . tatràrthe

#<jaïghàkarika># triø ké--ap karaþ vikùepaþ 6 taø tataþ astyarthe ñhan . jaïghàcàlanenàjãvini dhàvake (dhàuóe) amaraþ .

#<jaïghàtràõa># naø tràyate'nena trai--karaõe lyuñ 6 taø . jaïghàsannàhe trikàø .

#<jaïghàprahata># triø jaïghà tadgatiþ prahatàsya niùñhàntatvàt parani jaïghàgati÷ånye mandagatike . tataþ akùadyåtàø nirvçtte'rthe ñha¤ . jàïghàprahatika tannirvçtte triø .

@<[Page 3013a]>@
#<jaïghàprahçta># triø jaïghà prahçtà'sya . prahçtajaïghàvyàpàre . tataþ akùadyåtàø nirvçtte'rthe . jàïghàprahçtika tannirvçtte triø .

#<jaïghàbandhu># puø çùibhede . %<jaïghàbandhu÷ca raibhya÷ca kopavegastathà bhçguþ>% bhàø saø 4 aø .

#<jaïghàratha># puø jaïghà ratha iva yasya . çùibhede . tasya gotràpatyam i¤ . jàïghàrathi tadgotràpatye bahutve tu yaskàø gotrapratyayasya luk . jaïghàrathàstadgotràpatyeùu

#<jaïghàri># puø vi÷vàmitrabhede . %<màrgamarùirhiraõyàkùo jaïghàri rbàbhravàyaõiþ>% bhàø ànuø 4 aø . vi÷vàmitraputroktau .

#<jaïghàla># triø jaïghà vegavatã astyasya lac . dhàvake jaïghàjã vini . %<hariõaiõakuraïgarùyapçùatanyaïku÷ambaràþ . ràjãva÷ca, tathà muõóã jaïghàlàþ parikãrtità>% bhàvapraø ukteùu mçgeùu puø strã . jaïghàlàþ pràya÷aþ sarve pitta÷leùmaharàþ smçtàþ . ki¤cidvàtakarà÷càpi laghavo balavardhanàþ bhàvapraø tanmàüsaguõoktiþ .

#<jaïghà÷åla># naø jaïghàyàþ ÷ålamiva . jaïghàyàü vyathàkàrake ÷ålarogabhede . %<jaïghà÷ålamurustambhaü saptaràtreùa nà÷ayet>% garuóapuø .

#<jaïghila># triø ati÷ayavegavatã jaïghàstyasya picchàø ilac . vegavajjaïghàvi÷iùñe dhàvake .

#<jaja># yuddhe bhvàø paraø akaø señ . jajati ajàjãt--ajajãt jajàja jejatuþ

#<jaja># yuddhe bhvàø paø aka señ idit . ja¤jati aja¤jãt jaja¤ja %<pçthujayã asåryeva ja¤jatã>% çø 1 . 168 . 7 . karmaõi ja¤jyate

#<jajjha># ÷abdakaraõe bhvàø akaø señ niruø . jajjhati ajajjhãt %<bharuto jajjhatãriva>% çø 5 . 52 . 6 . jajjhatãþ ÷abdakàriõyaþ %<jajjhatãràpo bhavanti ÷abdakàriõyaþ>% niruø 6 . 16 .

#<jaj¤i># triø j¤à--jana--và kin dvitva¤ca . j¤àtari 2 jàte ca .

#<ja¤ja># triø jaji--ac . 1 yoddhari bhàve gha¤ . 2 yodhane . u¤chàdiø gha¤antatvena antodàttatà .

#<ja¤jana># triø jana--ghaï luk--ac . pçùoø punaþ 1 punarjanmavati tato'bhåtatadbhàve cvi bhåvo'nuprayoga pçùoø ÷atvadã ja¤jaõà bhåtadbhàbe %<jihvàbhirahanannamadarcisà ja¤jaõàbhavan>% çø 8 . 43 . 8 . 2 jvalati niruø .

#<ja¤japåka># triø japa + yaó--åka . ati÷aya japa÷ãle .

#<ja¤jabhyamàna># triø jabha--yaï--÷ànac . gàtravinàmena vidàritamukhe pårbamãmàüsà .

@<[Page 3013b]>@
#<jaña># saühatau bhvàø paraø akaø señ . jañati ajàñãtajañãt . jajàña jañatuþ jañà .

#<jañà># strã jaña--ac jana--uõàø ñan antyalopa÷ca . 1 ke÷a vikàre anyonyasaülagnake÷e 2 vratinaþ 3 ÷ikhàyàü 4 ÷añhàyàm amaraþ . 5 måle 6 ÷àkhàyàü mediø . 7 kapikacchvam ràjaniø . 8 jañàmàüsyàü 9 rudrajañàyàü 10 ÷atàvaryàü ratnamàlàø 11 vedapàñhavede çgveda÷abde 1411 . 12 pçø dç÷yam

#<jañàcãra># puø jañàsahitaü cãraü vasanamasya . ÷ive trikàø .

#<jañàjåña># puø jañànàü jåñobandhaþ . jañàsamåhe . (jhuüñi) %<jañàjåña samàyuktàmardhendukçta÷ekharàm>% durgàdhyànam %<÷ambhorjañàjåñatañàdivàpaþ>% màghaþ .

#<jañàjvàla># puø jañeva jvàlàmya . pradãpe hàràø .

#<jañàñaïka># puø jañà ñaïkaivàsya . ÷ive mahàdeve trikàø .

#<jañàtãra># puø jañàmañati aña--ãran . mahàdeve trikà0

#<jañàdhara># puø 6 taø . ÷ive 1 mahàdeve ÷abdaraø . 2 buddhabhede trikàø . 3 dàkùiõàtye de÷abhede sa ca de÷aþ %<krau¤cadvãpajañàdhara kàveryoriùyamåka÷ca>% vçø saø 14 aø dakùiõasyà muktaþ 4 koùakàrabhede ca 5 jañàdhàrake triø .

#<jañàmàüsã># strã jañàü manyate mana--sa dãrgha÷ca . svanàmakhyàte gandhadravyabhede . %<jañàmàüsã bhåtajañà jañilà ca tapasvinã . màüsã tiktà kaùàyà ca medhyà kàntibalapradà . svàdvã himà tridoùàsradàhavãsarpakuùñhanut>% bhàvapraø .

#<jañàyu(s)># puø jañàü yàti yà--ku jañà + årõàø yuc và jaña--saühatau ac jañaü saühatamàyurasya và . 1 svanàmakhyàte khagabhede, 2 guggulau ca mediø dvau putrau vinatayàstu garuóo'ruõa eva ca . tasmàt jàto'hamaruõàt saüpàti÷ca mamàgrajaþ . jañàyuriti màü viddhi ÷yenãputramarindama! . so'haü ràma . sahàyasta bhaviùyàmi yadãcchasi . sãtàü ca tàta rakùiùye tvayi yàta salakùmaõe %<jañàyuùaü tu pratipåjya ràghavo mudà pariùvajya ca sannato'bhavat . piturhi ÷u÷ràva sakhitvamàtmavàn jañàyuùà saükathita punaþ punaþ>% ràmàø àraø 14 aø %<sakhà da÷arathasyàsãjjañàyuraruõàtmajaþ . gçdhraràjo mahàvãraþ sampàtiryasya sãdaraþ . sa dadar÷a tadà sãtàü ràvaõàïkagatàü snuùàm . sakrodho'bhyadravat pakùã ràvaõaü ràkùase÷varam . athainamavravãdgçdhro mu¤ca mu¤casva maithilãm . dhriyamàõe mayi katha hariùyasi vi÷àcara! . na hi me mãkùyase jãban yadi notsçjase vadhåm uktvaivaü ràkùasendraü taü cakarta nakharairbhç÷am . pakùatuõóa prahàrai÷ca bahu÷o jarjarãkçtam . cakùàra rudhiraü bhåri giriprasravaõairiva . sa badhyamànogçdhreõa ràmapriya hiteùiõà . khaógamàdàya ciccheda bhujau tasya patatriõaþ . nihatya gçdhraràjaü sa bhinnàbhra÷ikharopamam . årdhamàcakrame sãtàü gçhãtvàïkena ràkùasaþ>% bhàø vaø 278 aø tatkathà dç÷yà .

#<jañàla># puø jañà--astyarthe sidhmàø laca . 1 vañavçkùe 2 kaccure 3nuùkake 4 guggulau ca ràjaniø 5 jañàyukte triø %<cãriõaþ ÷ikhina÷càsya jañàlordha÷iroruhàþ>% harivaüø 183 aø . 6 jañàmàüsyàü strã ràjaniø .

#<jañàvat># triø jañà--astyarthe matup masya vaþ . 1 jañàyukte striyàü ïãp sà ca 2 jañàmàüsyàü ràjaniø .

#<jañàvallã># strã jañeva vallã . rudrajañàyàm ràjaniø .

#<jañàsura># puø jañàyukto'suraþ . 1 asurabhede . sa ca bràhmaõaråpa¤cadmanà vanagatayudhiùñhiràvàse sthitvà bhãme vanàntaraügate yudhiùñhiràditraya sahitàü draupadãü jahàra tatoyadçcchà pràptena bhãmena hataþ . tatkathà vanaparvaõi jañàsurabadha parvaõi dç÷yà . 2 tadadhiùñhàne de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø kårmavibhàge ai÷ànyàmuktaþ . %<bhallàpalolajañàsura kunañakhaùaghoùakucikàkhyàþ>% .

#<jañàsurabadha># puø jañàsurasya badhamadhikçtya kçto granthaþ aõ àkhyàyikàyàü lup lapi vyaktivacanatvàt puüstvam . bhàratatanaparvàttargate'vàntaraparvabhede . %<jañàsurabadhaþ parva yakùayuddhamataþ param>% bhàø àø aø vanaparvaõi avàntaraparvoktau .

#<jañi(ñã)># puø jaña--in . 1 vañavçkùe, ÷abdaratnàø 2 jañàyàü 3 samåhe uõàdikoø 4 jañàmàüsyàü strã và ïãp amaraþ . ïãbattaþ 5 parkañãvçkùe ÷abdaraø .

#<jañin># guø jañà astyasya ini . 1 plakùe (pàkuóa) a÷vatyatulyapatrayukte vçkùabhede . 2 jañàvati triø . %<suràpànàpanuttyarthaü cãrabàsà jañã dhvajã>% manuþ .

#<jañila># puü strã jañà--astyarthe picchàø ilac . 1 siühe ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 jañàyukte triø . %<vive÷a ka÷cijjañilastapovanam>% kumàø %<muõóã và jañilo và syàt atha và syàt ÷ikhàjañaþ>% manuþ . 3 brahmacàriõi ca . %<jañila¤cànadhãyànaü durbalaü kitavaü tathà>% manuþ . striyàü ñàp 4 jañàvatyàü striyàü . 5 jañàmàüsyàü amaraþ 6 pippalyàü mediø . 7 vacàyàm 8 uccañàyàü ratnamàlà 9 damanakavçkùe ràjaniø .

#<jañu(óu)la># puø jaña--ulac pçùoø ñasya óo và . dehasthe kçùõacihnabhede piplau (jaóula) amaraþ .

#<jañhara># puünaø jàyate janturgarbho vàsmin jana--ara--ñhàntàde÷aþ . 1 kukùau . 2 baddhe, 3 kañhine ca triø mediø . 4 de÷abhede %<ataårdhaü janapadàn>% ityupakrame %<jañharàþ kukurà÷caiva sadar÷àrõà÷ca bhàrata!>% bhàø bhãø 9 aø . %<àste'syàþ jañhare vãryamaviùahyam suradviùàm>% bhàgaø 7 . 7 . 9 . %<vàyuvegasamau vãrau jañharau turagottamau>% ràsàø ayoø 107 . 13 . %<yaþ kadàcit samyak pacati kadàcidàdhmàna÷ålodàvartàtisàrajañharagauravàntrakåjanapravàhaõàni kçtvà sa viùamaþ>% su÷ruø . jañharayantraõà jañharavyathà jañharàmayaþ .

#<jañharanud># puø jañharaü nudati recanàya nuda--kvip 6 taø àragbadhe (sàüdàla) ÷abdacaø tasya sevane hi udarabhaïgàtasya tathàtvam .

#<jañharàgni># puø jañharasthito'gniþ . kaukùeye annàdipàcake vahnau %<annarasojañharàgninà pacyamànoraktatàü pratipadyate>% mitàkùarà jañharànalàdayo'pyatra jañharàgnirhi vàyunà saüdhukùyamàõo'nnaü pacati tatpakàro yogàrõave ukto yathà %<àyuùyaü bhuktamàhàraü sa vàyuþ kurute dvidhà . saüpravi÷yànnamadhyaü tu pçthak kiññaü pçthak malam . agnerårdhaü jalaü sthàpya tadanna¤ca jalopari . jalasyàdhaþ svayaü pràõaþ sthitvàgniü dhamate ÷anaiþ . vàyunàdhmàyamàno'gniratyuùõaü kurute jalam . annaü taduùõatoyena samantàt pacyate punaþ . dvidhà bhavati tat pakkaü pçthaka kiññaü pçthag rasam . rasena tena tà nàóyaþ saüpåryante kranaõa ca . pratarpayanti sampårõàstà÷ca dehaü samantataþ>% .

#<jañharàmaya># puø 6 taø . udararoge ràjaniø atisàra÷abde 106 pçø dç÷yam . jañharagadàdayo'vyatra . %<bhavati dharaõi je caturthage jvarajañharagadàsçguóuva>% vçø saø 104 a0

#<jañhala># naø jañharaü sàdç÷yenàstyasya ar÷aø ac rasya laþ . jañharavadudakàdhàre %<catasro nàùñho jañhalasya juùñàþ>% çø 1 . 182 . 6 . jañhalasya jañharavadudakàdhàrasya bhàø .

#<jaóa># triø jalati ghanãbhavati jala--ac óasya laþ . iùñaü vàniùñaü và na vetti yomohàt . parava÷aga bhavediha nàmnà jaóasaüj¤akaþ puruùaþ ktalakùaõe 1 mandabuddhau 2 mårkhe 3 vedagrahaõàsamarthe %<anaügau klãvapatitau jàtyandhabadhirau tathà . unmattajadumåkà÷ca ye ca kecinnirindriyàþ>% manuþ %<vedàgrahaõasamartho jaóaþ>% iti dàyabhàgaþ 4 himagraste himena mandakriye 5 måke 6 apaj¤e ca mediø . 7 jale naø ràyamukuñaþ . 8 sãsake naø ràjaniø . 9 cetanabhinne aj¤ànàdi samåhe vedàntaþ . tanmate hi padàrthodvidhà jaóo'jaóa÷ca tatra jaóã'j¤ànatatkàryasaüthaþ . ajaóa÷cetanaþ iti bhedaþ . %<aj¤ànàñisakalajaóasamåho'vastu>% vedàntasàø %<vedàmaste ki và janani! vayamuccairjaóadhiyaþ>% kàlãstavaþ %<nàpçùñaþ kasyacid bråyàt nacànyàyena pçcchataþ . jànannapi hi medhàvã jaóavat loka àcaret>% manuþ . tasya bhàvaþ ùya¤a jàóya naø tal jaóatà strã tva

#<jaóatva># naø imanic jaóiman puø jaóabhàve .

#<jaóakriya># triø jaóasya himakliùñasyeva kriyàsya . cirakriye . halàyudhaþ

#<jaóatà># strã jaóa + bhàve tal . apàñave ÷ãtalatve %<uda¤ca dromà¤caü vrajati jaóatàmaïgamakhilam>% sàø daø %<bhujalatà jaóatàmabalàjanaþ>% raghuþ . %<apratipattirjaóatà syàdiùñàniùñadar÷ana÷rutibhiþ . animiùanayananirãkùaõatuùõãmbhàvàdayastatra>% sàø daø ukte vyabhicàrigaõabhede . ùya¤ jàóya tva jaóatva tatràrthe naø .

#<jaóabharata># puø jaóomåka iva bharataþ . àïgirasapravarasute yogibhede sahi pårvatarajanmani bharatanàmà nçpatiràsãt sa ca vànaprasthà÷rame hariõa÷i÷upàlanena tatsnehava÷àt mçtyukàle tamanusmaran mçgatvamàptvà karmakùayàt taddehaü tyaktvà punaþ àïgirasapavarasya putratàmàsàdya snehadoùeõa punastiryagyonipràpti÷aïkayà j¤ànavànapi jaóatvamiva vya¤jayannàsãt . tatkathà ca bhàgaø 5 skaø sthità diïamàtramatra pradar÷yate . %<atha kasyaciddvijavarasyàïgiraþpravarasya ÷amadamatapaþsvàdhyàyàdhyayanatyàgasantoùatitikùàpra÷rayavidyànasåyàtmaj¤ànànandayuktasyàtmasadç÷a÷ruta÷ãlàcàraråpaudàryaguõà nava sodàryà aïgajà babhåvuþ . mithuna¤ca yavãyasyàü bhàryàyàm . yasta tatra pumàüstaü paramabhàgavataü ràjarùipravarabharatamutsçùñamçga÷arãram carama÷arãreõa vipratvaügatamàhuþ . tatràpi svajanasaïgàcca bhagavataþ karmabandhavidhvaüsana÷ravaõasmaraõaguõavivaraõacaraõàravindayugalaü manasà vidadhadàtmanaþ pratãvàtamà÷aïkamàno bhagavadanugraheõànusmçtakhapårvajanmàbaliràtmànamunmattajaóàndhabadhirasvaråpeõa dar÷ayàmàsa lokasya . tasyàpi ha và àtma jasya sa vipraþ putrasnehànubaddhamanà àsamàvartanàt saüskàràn yathopade÷aü vidadhàna upanãtasya ca punaþ ÷aucàcamanàdãn karmaniyamànanabhipretànapi sama÷ikùayat . anu÷iùñena hi bhàvyaü pituþ putreõeti . sa càpi taduha pitçsannidhàvevàsadhrãcãnamiva sma karoti . chandàüsyadhyàpayiùyan saha vyàhçtibhiþ sapraõava÷irastripadàü sàvitrãü graiùmavàsantikànmàsànadhãyànamapyasamavetaråpaü gràhayàmàsa . evaü svatanuja àtmanyanuràgàve÷itacittaþ ÷aucàdhyayanavrataniyamagurvanala÷u÷råùaõàdyaupakurvàõakarmàõyanabhiyuktànyapi svayamanu÷iùñena bhàvyamityasadàgrahaþ putramanu÷àsya svayaü tàvadanadhigatamanorathaþ kàlenàpramattena svayaü graha eva pramattaupasaühçtaþ . atha yavãyasã dvijasatã svagarbhajàtaü mithunaü sapatnyà upanyasya svayamanusasthayà patiloka magàt . pitaryuparate bhràtara enamatatprabhàvavidastrayyàü vidyàyàmeva paryavasitamatayona paravidyàyàü jaóamatiriti bhràturanu÷àsananirbandhànnyavçtsan . sa ca pràkçtairdvipadapa÷ubhirunmattajaóabadhiramåketyabhibhàùyamàõo yadà tadanuråpàõi prabhàùate karmàõi ca kàryamàõaþ parecchayà karoti . viùñito vetanatovà yàc¤ayà yadçcchayà vopasàditamalpaü bahumiùñaü kadannaü vàbhyavaharati paraü nendriyaprãtinimittam . nityanivçttanimitta svasiddhavi÷uddhànubhavànandasvàtmalàbhàdhigamaþ sukhaduþkhayãrdvandvanimittayorasambhàvitadehàbhimànaþ . ÷ãtoùõa vàtavarùeùu vçùaivàpàvçtàïgaþ pãnasaühananàïgaþ sthaõóilasaüve÷anànumardanàmajjanarajasà mahàmaõirivànabhivyaktavrahmavarcasaþ kupañàvçtakañirupavãtenorumaùiõàdvijàtiriti brahmabandhuriti saüj¤ayà'tajj¤ajanàvamato vicacàra . yadà tu parata àhàraïkarma vetanataãhamànaþ svabhràtçbhirapi kedàrakarmaõi niråpitastadapi karoti . kintu na samaü viùamaü nyånamadhikamiti veda . kaõapiõyàkaphalãkaraõakulamàùasthàlãpurãùàdãnapyamçtavadabhyavaharati . atha kadàcit ka÷cidvçùalapatirbhadrakàlyai puruùapa÷umàlabhatàpatyakàmaþ . tasya ha daivavimuktasya pa÷oþ padavãntadanucaràþ paridhàvanto ni÷i ni÷ãthasamaye tamasà pàvçtàyàmanadhigatapa÷ava àkasmikena vidhinà kedàràn vãràsanena mçgavaràhàdibhyaþ saürakùa màõamaïgiraþpravarasutamapa÷yan . atha taenamanavadyalakùaõamavamçùya bhartçkarmaniùpattiü manyamànàbaddhvà ra÷amayà caõóikàgçhamupaninyurmudà bikasitavadanàþ . atha paõayastaü svabidhinàbhipicyàhatena vàsasàcchàdyabhåùaõànulepasraktàmbålàditilakàdibhirupaskçtaü bhuktavantaü dhåpadãpamàlyalàjakisalayàïkuraphalopahàropetayà vai÷asasaüsthayà mahatà gãtastutimçdaïgapaõavaghoùeõa ca puruùapa÷uü bhadrakàlyàþ purata upave÷ayàmàsuþ . atha vçùalaràjapatiþ puruùapa÷orasçgàsavena devãü bhadrakàlãü yakùyamàõastadabhimantritamasimatikaràlani÷itamupàdade . iti teùàü vçùalànàü rajastamaþprakçtãnàü dhanamadarajaut siktamanasàü bhagavatkalàdhãrakulaü kadarthãkçtyotpathena svairaü viharatàü hiüsàvihàràõàü karmàtidàruõaü yad vrahmabhåtasya sàkùàdbrahmarùisutasya nirvairasya sarvabhåtasuhçdaþ sånàyàmapyananumatamàlabhanaü tadupalabhya vrahmatejasà'tidurvipaheõa dandahyamànena vapuùà sahasoccacàña saiva devã bhadrakàlã . bhç÷amamarùaroùàve÷arabhasavilasitabhçkuñiviñapakuñiladaüùñràruõekùaõàñopàtibhayànakavadanà hantukàmaivedaü mahàññahàsamatisaürambheõa vimu¤cantã tata utpatya pàpãyasàü duùñànàü tenaivàsinà vivçkaõa÷ãrùõàü galàt sravantamasçgàsavamatyuùõaü saha gaõena nipãyàtipànamadavihvaloccaistaràü svapàrùadaiþ saha jagau nanarta ca vijahàra ca ÷iraþkandukalãlayà . evameva khalu mahadabhicàràtikramaþ kàrtsnyenàtmane phalati . na và etadviùõudatta! mahadadbhutaü yadasaübhramaþ sva÷ira÷chede àpatite'pi vimuktadehàdyàtmabhàvasudçóhahçdayagranthãnàü sarvasatvasuhçdàtmanàü nirvairàõàü sàkùàdbhagavatà'nimiùà'rivaràyudhenàpramattena taistairbhàvairabhirakùyamàõànàü tatpadamålamakuta÷cidbhayamupasçtànàü bhàgavataparamahaüsànàm>% . 9 aø %<atha sindhusauvãrapaterahågaõasya vrajataikùumatyàstañe tatkulapatinà ÷ivikàvàhapuruùànveùaõasamaye daivenopasàditaþ sa dvijavaraupalabdhaþ . eùa pãvànasaühananàïgogokharavaddhuraü voóhumalamiti pårvaviùñigçhãtaiþ saha gçhãtaþ prasabhamatadarhauvàha ÷ivikàü sa mahànubhàvaþ! yadà hi dvijavarasyeùumàtràvalokànugaterna samàhità puruùagatistadà viùamagatàü sva÷ivikàü rahågaõa upadhàrya puruùànadhivahata àha . he vàóhàraþ màdhvatikràmata kimiti viùamamuhyate yànamiti? . atha ta ã÷varavacaþ saupàlambhamupàkarõya upàyàtturãyàcchaïkitamanasastaü vij¤àpayàü babhåvuþ . na vayaü naradeva! pramattà bhavanniyamànupathàþ sàdhveva vahàmaþ . ayamadhunaiva ni yukto'pi na drutaü vrajati nànena saha voóhu muha vayaü pàrayàmaiti . sàüsargikodoùa eva nånamekasyàpi sarveùàü saüsargiõàü bhavitumarhatãti ni÷citya ni÷amya kçpaõavaco ràjà rahågaõa upàsitavçddho'pi nisargeõa balàtkçta ãùadutthitamanyuravispaùñabrahmatejasaü jàtavedasamiva rajasàvçtamatiràha aho kaùñaü bhràtarvyaktamurupari÷rànto dãrghamadhvànameka åhivàn suciraü nàtipãvànasaühananàïgo rajasà copadruto bhavàn sakhe! no và paraete saüghaññina iti bahuvipralabdho'pyavidyayà vihitadravyaguõakarmà÷aye svacaramakalevare'vastuni saüsthànavi÷eùe ahaü mametyanadhyàropitamithyàpratyayo brahmabhåtaståùõã ÷ivikàü pårvavaduvàha . atha punaþ sva÷ivikàyàü viùamamatàyàü prakupita uvàca rahågaõaþ . kimidamare tvaü jãvanmçtomàü kadarthãkçtya bhartç÷àsanamaticarasi . pramattasya ca te karomi cikitsàü daõóapàõiriva janatàyàþ yathà prakçtiü svàü bhajiùyasãti . evaü bahvabaddhamabhibhàùamàõaü naradevàbhimànaü rajasà tamasànuviddhena madena tiraskçtà ÷eùabhagavatpriyaniketaü paõóitamàninaü sa bhagavàn bràhmaõo brahmabhåtaþ sarvabhåtasuhçdàtmà yoge÷varacaryàyàü màtivyutpannamatiü smayamàna iva vigatasmaya idamàha . ÷rãbràhmaõa uvàca . tvayoditaü vyaktamavipralabdhaü bhartuþ sa me syàdyadi vãra! bhàvaþ . ganturyadi syàdadhigamyamadhvà pãveti rà÷au na vidàü pravàdaþ . sthaulyaü kàr÷ya vyàdhaya÷càdhaya÷ca kùuttuóbhayaü kantiricchà jarà ca . nidràratirmanyurahaü madaþ ÷uco dehena jàtasya hi me na santi . jãvanmçtatvaü niyamena ràjannàdyantavad yadvikçtasya dçùñam . khasvàmyabhàbo dhruvaãóya! yatra tarhyucyate'sauvidhikçtyayogaþ . vi÷eùabuddherbivaraü manàk ca pa÷yàmi yanna vyavahàrato'nyat . ka ã÷varastatra kimã÷itavya mathàpi ràjan! karavàma kinte . unmattamattajaóavat svasaüsthàü gatasya me vãra! cikitsitena . arthaþ kiyàn bhavatà ÷ikùitena stabdhapramattasya ca piùñapeùaþ . ÷rã÷uka uvàca . etàvadanuvàdaparibhàùayà pratyudãrya sa munivara upa÷ama÷ãla uparatànàtmànimitta upabhogena karmàrabdhaü tyapasyan ràjayànamapi tathaivovàha . sa càpi pàõóaveya! sindhusauvãrapatistattvajij¤àsàyàü samyak÷radvayàdhikçtàdhikàrastaddhçdayagranthivimocanaü dvijavaca à÷rutya bahuyogagranthasammataü tvarayà'varuhya ÷irasà tatpàdamålamupasçtaþ kùamàpayan vigatançpadeva smaya uvàca . kastvaü nigåóha÷carasi dvijànàü bibharùisåtraü katamo'vadhåtaþ . kasyàsi kutratya ihàpi kasmàt kùemàya na÷cedasi nota ÷uklaþ . nàhaü vi÷aïke suraràjavajrà nna tryakùa÷ålànna yamasya daõóàt . nàgnyarkasomànilavittapàstràcchaïke bhç÷aü brahmakulàvamànàt . tad bråhyasaïgo jaóavannigåóhavij¤ànavãryovicarasyapàraþ . vacàüsi yoga grathitàni sàdho! na naþ kùamante manasàpi bhettum . aha¤ca yoge÷varamàtmatattvavidàü munãnàü pravaraü guruvai! praùñuü pravçttaþ kimihàraõaü yatsàkùàddhariü j¤ànakalàvatãrõam . sa vai bhavàn lokanirãkùaõàrthamavyaktaliïgovicaratyapi svit . yoge÷varàõàü gatimandabuddhiþ kathaü vivacakùãta gçhànubaddhaþ>% 10 aø . tataþ tena rahågaõançpàya yogamuktvà pràrabdhàvamàne mukto babhåveti kathà taduttaràdhyàyàdau sthità .

#<jaóà># strã jaóaü karoti jaóa + õic--ac--ñàp . 1 ÷åka ÷imbyàm amaraþ 2 bhåmyàmalakyàm ratnamàø .

#<jaóiman># puø jaóasya bhàvaþ dçóhà imanica . jàóye . %<janita jaóima vyàkulaü vyàharanto>% %<iùñàniùñàparij¤ànaü yatra pra÷neùvanuttaram . dar÷ana÷ravaõàbhàvo jaóimà so'bhidhãyate>% ityujjvalabhaõyukte avasthàbhede .

#<jatavila># triø jatunà nirvçttàdi kà÷àø ila . jatudravya nirvçttàdau 1 kalkadravye 2 vahneruddãpane dravyabhede .

#<jatu># naø jana--óa to'ntàde÷aþ . 1 alakte, 2 làkùàyà¤ca . svàrthe ka . tatràrthe mediø . %<÷aõaü tailaü ghçta¤caiva jatudàråni caiva hi>% bhàø àø 144 aø . %<apràj¤amadhikaü pàpaü ÷liùyate jatukàùñhavat>% bhàø ÷àø 300 aø . 3 carmacañikàyàü strã %<sandhibhyo jatåþ>% yajuø 24 . 25 . %<jatåþ patràkhyàþ pakùiõãþ>% mediø . tasya vikàraþ %<trapujatunoþ suk ca>% pàø aõ suk ca . jàtuùa tadvikàre (kaóa cuói) prabhçtau àbharaõe .

#<jatuka># naø jatu iva kàyati kai--ka . 1 hiïgau mediø . 2 janãnàma gandhadravye strã bharataþ . 3 carmacañikàyàü strã (càmacikà) ÷abdaratnàø . 4 parpañyàü màlavade÷aprasiddhalatàyàü strãbhàvapraø %<parpañã ra¤janà kçùõà jatukà jananã janã . jatukçùõàgnisaüspar÷à jatåkà cakravartinã . parpañã tuvarà tiktà ÷i÷irà varõakçllaghuþ . viùavraõaharã kaõóåkaphapittàsra kuùñhanut>% bhàvapraø tadguõoktiþ .

#<jatukàrã># strã jatukavat saü÷leùamçcchati ç + aõ upaø saø gauràø ïãù . jatukàlatàyàü ràjaniø .

#<jatukçt># strã jatuvatsaü÷leùaü karãti kç--kvip 6 taø . jatukàlatàyàm amaraþ .

#<jatukçùõà># strã jatviva kçùõà . jatukàlatàyàm bhàvapraø .

#<jatunã># strãø jatu saü÷leùeõa tadråpaü nayati svasaü÷liùñadravyam nã--kvip 6 taø . carmacañikàyàü trikàø tasya saü÷leùàt dravyasya jatuvadråpàpattirlokasiddhà .

#<jatuputraka># puø jatunirmitaþ putra ivà (puttalã) . pà÷akaguñãyàü tasya jatunirmitatvena tathàtvam . kàùñhàdi racitasya tu upacàràt tannàmatà .

#<jatumaõi># puø %<samamutsannamarujaü maõóalaü kapharaktajam . sahajaü lakùma caikeùàü lakùyojatumaõi÷ca saþ>% iti màdhavakarokte rogabhede .

#<jatumukha># puø jatuneva saü÷liùñaü mukhamasya ÷àø taø . vrãhibhede %<kçùõavrãhi÷àlàmukhajatumukhanandãmukhanàràcakatvaritakakukkuñàntakapàràvatakapàñalaprabhçtayo vrãhayaþ>% su÷ruø .

#<jaturasaþ># puø 6 taø . alaktake ràjaniø .

#<jatå># strã jatuþ carmacañikà pràõijàtitve'pi vede niø åó . pakùibhedastriyàm %<çkùo jatåþ muùãlakà te traya itarajanànàm>% yajuø 24 . 36 . jatåþ muùãlakà etau pakùivi÷eùau vedadãø .

#<jatåkarõa># puø çpibhede . tasya gotràpatyam gargàø ya¤ . jàtåkarõya tadgotràpatye tasya chàttraþ kaõvàø aõ yalopa÷ca . jàtåkarõa tacchàtre . jàtåkarõya÷ca upasmçtikartà yathàha hemàø dàø aïgiràþ %<jàvàlirnàciketa÷ca skandolaugàkùika÷yapau . vyàsaþ sanatkumàra÷ca ÷atadrurjanakastathà . vyàghraþ kàtyàyana÷caiva jàtåkarõyaþ kapi¤jalaþ . baudhàyanaþ kaõàda÷ca vi÷vàmitrastathaiva ca . upasmçtikçtaetàn pravadanti manãùiõaþ>% . jàtukarõya ityatra jàtåkarõa iti pàñhaþ lipikarapamàdàt tacchàttrasya upasmçti kartçtvamabhipretya và tathà pàñha ityanye .

#<jatåkà># strã jana--ulåkàø niø . 1 carmacañikàyàü amaraþ . 2 janãnàmagandhadravye ÷abdaraø .

#<jatru># naø jana--ru to'ntàde÷aþ . skandhavakùa sandhau %<grãvà pa¤cada÷àsthi syàt jatrvekaikaü tathà hanu>% yàj¤aø vakùo'üsayoþ sandhiþ jatruþ mitàø %<årdhajatrugatàn karoti ca vi÷eùataþ>% su÷ruø %<jatrude÷e bhçgaü vãro vyavàsãdadrathe tadà>% bhàø vaø 17 aø . svàrthe--ka tatràrthe ÷abdaratnàø .

#<jatva÷maka># naø jaturåpama÷makam . ÷ilàjatuni ràjaniø .

#<jana># janane juhoø paraø akaø señ ghañàø . jajanti . ajanãt ajànãt ghañàø . janayati janitaþ vi--ati parasparajanane àtmaø . vyatijajante . sàrvadhàtukasadhoriñ vyatijaj¤ipe vyatijaj¤idhve

#<jana># janane diø àø akaø señ jàyate ajani ajaniùña . jajàna jaj¤atuþ ãdit . jàtaþ . ghañàø . janayati . ubhayorapi upasargàt parayostattadupasargadyotyàrthayuktajanane tatra .
     ati--atikramya janane sakaø .
     adhi + àdhikyena janane . àdhipatyena janane ca tejasa eva tadadhyàpojàyante . %<vràhmaõojàyamàno'pi pçthivyàmadhijàyate>% manuþ .
     anu + pa÷càjjanane akaø . %<putrikàyàü kçtàyàü ca yadi putro'nujàyate>% manuþ . pa÷càdutpattyà sàdç÷ya karaõe sakaø . %<asau kumàrastamato'nujàtastriviùñapasyeva patiü jayantaþ>% raghuø .
     sam + anu + samyaganujaname sakaø %<pitén samanujàyante narà màtaramaïganàþ>% ràmàø ayoø 35 . 26 .
     abhi + abhilakùyãkçtya janane sakaø %<bhavanti sampadaü daivãmabhijàtasya bhàrata!>% . %<aj¤àna¤càbhijàtasya pàrtha! sampada màsurãm>% gãtà . samyagjanane àbhimukhyena janane akaø %<÷ucãnàü ÷rãmatàü gehe yogabhraùño'si jàyate>% %<kàmàt krodho'bhijàyate>% gãtà .
     prati + pratiråpajanane akaø . prajàpati÷carasi garbhe tvameva pratijàyase pra÷noø .
     vi + vi÷eùeõa janane viruddhajanane vikàre ca %<patinà rahità tasmàt putraü devã vyajàyata>% ràmàø àdiø 70 aø . garbhamocane sakaø %<yånàü mattà prathamaü vijaj¤atuþ>% çø 9 . 68 . 5 . %<pa÷ustiùñhan garbhaü dhçtvànupa vi÷ya vijàyate>% ÷ataø bràø 7 . 4 . 1 . 1 . %<kàmamàvijanitãþ sambhavema>% taiø saø 3 . 5 . 1 . 5 %<tasmàt vyajàyata>% ràmàø bàø 1 . 70 . %<yakùã putraü vyajàyata>% bà 27 . 8 .

#<jana># puø jana--ac . 1 loke %<janastuùàrà¤janaparvatàviva>% màvaþ 2 maharlokàdårdhaloke 3 asurabhede ca janàrdanaþ . tallokapràptihetukathanaü bhåmeruccatokti÷ca %<itthaü kathàü kathayatorbhagavadgaõayoþ priye! . kùaõàrdhena vimànaü tajjanaloka ninàya tàn . nivasantyamalàyatra mànasàþ brahmaõaþ sutàþ . sanandanàdyà yogãndrà sarve tehyårdharetasaþ . anye tu yoginoye vai hyaskhaladbrahmacàriõaþ . sarvadvandvavinirmuktàste vasantyatra nirmalàþ . maharlokaþ kùiterårdhamekakoñipramàõataþ . koñidvaye tu saükhyàto jano målokatojanaiþ>% kà÷ãø khaø .

#<janaka># puø jana--õic--õvul . 1 pitari amaraþ %<÷udhyettujanakastribhiþ>% ÷uø taø . 2 utpàdake triø janyànàü janakaþ kàlo jagatàmà÷rayomatra bhàùàø 3 upasmçtikàrake 3çùibhede jatåkarõa÷abde dç÷yam nimivaü÷ajàte 4 videhançpabhede . ikùvàkuvaü÷yanimivasiùñhayoranyonya÷àpàt videhatàpràptau vasiùñhasya dehapràptimuktvà ràmàø uttaø 56 aø . nimerjanakotpattikathoktà yathà %<dçùñvà videhaü ràjànamçùayaþ sarva eva te . ta¤ca te yàjayàmàsuryaj¤adãkùàü manãùiõaþ . ta¤ca dehaü narendrasya rakùantisma dvijottamàþ . gandhairmàlyai÷ca vastrai÷ca paurabhçtyasamanvitàþ . tato yaj¤e samàpte tu bhçgustatredamabravãt . ànayiùyàmite cetastuùño'smi tava pàrthiva! . suprãtà÷ca sukhaþ sarve nime÷cetastadà'bruvan . varaü varaya ràjarpe kva te cetoniråpyatàm . evamuktaþ suraiþ sarvairnime÷cetastadà'vravãt . netreùu sarvabhatànàü vaseyaü surasattamàþ! . vàóhaminyeva vibudhànime÷cetastadàbruvan . netreùu sarvabhåtànàü vàyubhata÷cariùyasi . tvatkçte nimiùiùyanti cakùåüùi pçthivãpate! . vàyubhåtena caratà vi÷ràmàrthaü muhurmuhuþ . evamuktvà tu vibudhàþ sarve jagsuryathàgatam . çùayo'pi mahàtmàno nimerdehaü samàharan . araõintatra nikùipya mathana¤cakrurojasà . mantrahomairmahàtmànaþ putrahetornimestadà . araõyàü mathyamànàyàü pràdurbhåto mahàtapàþ . mathanànmithirityàdurjananàjjanako'bhavat . yasmàdvidehàtsaümbhåtovaidehastu tataþ smçtaþ . evaü videharàja÷ca janakaþ pårvakà'bhavat . mithirnàma mahàtejà stenàyaü maithilo'bhavat . iti sarvama÷eùato mayà kathitaü saübhavakàraõantu saumya . nçpapuïgavaþ ÷àpajaü dvijasya dvija÷àpàcca yadadbhutaü nçpasya>% . 5 ÷ambaràsuraputrabhede . %<senaskandho'tisena÷ca ÷anako janakastataþ>% harivaø 163 aø . %<taddhaitajjanako vaideho yàj¤avalkyaü prapaccha>% ÷ataø vràø 11 . 3 . 1 . 2 . %<sahasnametasyàü vàci dadmo janako janaka iti vai janà dhàvantãti>% 14 . 5 . 1 . 1 .

#<janakatanayà># strã janakasya tanayeva tatpàlyatvàt . ràmakalatre janakayaj¤e vedyàü halàkarùaõajàtàyàü sãtàyàü sà hi satyayuge vçhaspatisutaku÷adhvajakanyà vedavatã nàmàsãt tretàyàü sãtàjàtatvàt sãtànàmà babhåva ràmàø uttaø 17 aø tatkathà yathà .
     %<ku÷adhvajo nàma pità brahmarùiramitaprabhaþ . vçhaspatisutaþ ÷rãmàn buddhyà tulyo vçhaspateþ . tasyàhaü kurvatã nityaü vedàbhyàsaü mahàtmanaþ . sambhåtà vàïmayã kanyà nàmnà vedavatã smçtà . tato devàþ sa gandharvàyakùaràkùasapannagàþ . te càpi gatvà pitaraü varaõaü rocayanti me . na ca màü sa pità tebhyo dattavàn ràkùase÷vara! . kàraõaü tadvadiùyàmi ni÷àmaya mahàbhuja! . pitustu mama jàmàtà viùõuþ kila sure÷varaþ . abhipretastriloke÷astasmànnànyasya me pità . dàtumicchati tasmai tu tacchrutvà baladarpitaþ . ÷ambhurnàma tato ràjà daityànàü kupito'bhavat . tena ràtrau ÷ayàno me pità pàpena hiüsitaþ . tato me jananã dãnà taccharãraü piturmama . pariùvajya mahàbhàgà praviùñà havyavàhanam . tato manorathaü satyaü piturnàràyaõaü prati . karomãti tamevàhaü hçdayena samudvahe . iti pratij¤àmàruhya caràmi vipulaü tapaþ . etatte sarvamàkhyàtaü mayà ràkùasapuïgava! . nàràyaõo mama patirna tvanyaþ puruùottamàt . à÷raye niyamaü ghoraü nàràyaõaparãpasayà . vij¤àtastvaü hi me ràjan! gaccha paulastyanandana! . jànàmi tapasà sarvaü trailokye yaddhi vartate .>% tatastàü kàmayamànena ràvaõena sà dharùità tasmai ÷àpaü dattvà mamàra tatkathà %<evamuktastayà tatra vedavatyà ni÷àcaraþ . mårdhajeùu tadà kanyàü karàgreõa paràmç÷at . tato vedavatã kruddhà ke÷àn hastena sà'cchinat . asirbhåtvà karastasyàþ ke÷àü÷chinnàüstadà'karot . sà jvalantãva roùeõa dahantãva ni÷àcaram . uvàcàgniü samàdhàya maraõàya kçtatvarà . dharùitàyàstvayà'nàrya! na me jãvitamiùyate . rakùastasmàt pravekùyàmi pa÷yataste hutà÷anam . yasmàttu dharùità càhaü tvayà pàpàtmanà vane . tasmàttava badhàrthaü hi samutpatsyàmyahaü punaþ . na hi ÷akyaþ striyà hantuü puruùaþ pàpani÷caya! . ÷àpe tvayi mayotsçùñe tapasa÷ca vyayo bhavet . yadi tvasti mayà ki¤citkçtaü dattaü hutaü tathà . tasmàt tvayonijà sàdhvã bhaveyaü dharmiõaþ sutà . evamuktvà praviùñà sà jvalitaü jàtavedasam . papàta ca divo divyà puùpavçùñiþ samantataþ . saiùà janakaràjasya prasåtà tanayà prabho! . tava bhàryà mahàbàho! viùõustvaü hi sanàtanaþ . pårvaü krodhahataþ ÷atruryayàsau nihatastathà . upà÷rayitvà ÷ailàbhastava vãryamamànuùam . evameùà mahàbhàgà martyeùåtpatsyate punaþ . kùetre halamukhotkçùñavedyàmagni÷ikhopamà . eùà vedavatã nàma pårvamàsãt kçte yuge . tretàyugamanupràpya badhàrthaü tasya rakùasaþ . utpannà maithilakule janakasya mahàtmanaþ>% . kàlikàpuø 37 aø tasyàþ pçthivyà utpattiruktà . kalpabhedàdavirodhaþ . janakàtmajàjanakatanayàdayo'pyatra .

#<janakaràjakåpa># puø tãrthabhede .

#<janakasaptaràtra># puø saptabhiþ ràtribhiþsàdhyaþ aõ tasya luk ac samàø janakena dçùñaþ saptaràtraþ . janakadçùñe saptaràtrasàdhye yàgabhede . %<janakasaptaràtramçddhikàmaþ abhiplava caturahã vi÷vajinmahàvrataü jyotiùñomaþ>% à÷vaø ÷rauø 10 . 3 . 14 . %<janakasaptaràtrasyàhaþkla ptirucyate . abhiplava caturaho vi÷vajinmahàvrataü jyotiùñoma iti>% nàràø %<janaka saptaràtraþ caturmyo vi÷vajinmahàvratam>% . kàtyàø ÷rauø 23 . 5 . 9 %<caturbhyaþ pàrùñikebhyaþ paro vi÷vajinmahàvrataü ca>% .

#<janakàrina># puø janaiþ kãyya te ké--bàø karmaõi õini . alaktake ràjaniø .

#<janake÷vara># puø janakena sthàpitaþ ã÷varaþ . janakasthàpite ÷ivaliïgaråpe tãrthabhede ÷ivapuø .

#<janaïkama># puüstrã janebhyogacchati vahiþ gama--khac mum ca . caõóàle striyàü jàtitvàt ïãù . %<avadhãt . janaïgama ivaiùa yadi hatavçùo vçùannanu . spar÷ama÷ucivapurarhati pratimànanàntu nitaràü nçpocitàm>% màghaþ .

#<janacakùus># naø janasya cakùuriva . lokacakùurvatprakà÷ake sårye %<muhårtàbhyudite sårye janacakùuùi nirmale>% harivaü 143 . loka÷cakùuþprabhçtayo'pyatra . %<lokacakùurdivàkaraþ>% àdityahçyam .

@<[Page 3020a]>@
#<janajanmàdi># puø janasya janimato janmana àdiþ . para me÷vare . %<janano janajanmàdiþ>% viùõusaø .

#<janat># puø jana--bhàve ati . janane janadvacchabde dç÷yam .

#<janatà># strã janànàü samåhaþ tal . janasamåhe amaraþ . %<àgàminãü gçhire janatàstaråõàm>% . %<vihità¤jalirjanatayà dadhatã>% màthaþ .

#<janatrà># strã janàn tràyate trai--ka . jaïgamakuñyàm hàràø .

#<janadeva># puø janodeva iva upamitasaø . naradeve nara÷reùñhe ràjani %<janako janadevastu mithilàyàü janàdhipaþ>% bhàø ÷àø 218 aø .

#<janadvat># puø janat jananamastyasya matup masya vaþ . janana guõayogini vahnau %<agnaye tapasvate janadvate pàvakavate svàhà>% aitaø vràø 7 . 8 .

#<janadhà># puø janaü dadhàti dhà--kvip . janapoùake vahnau sa hi janànàü jañharasthityànnàdeþ pàcanena rasavãryasampàdanadvàrà poùakaþ iti tasya tathàtvam taittiø vràø 41 . 1 . 1 . 1 . 1 . udàø .

#<janana># naø jana--bhàve lyuñ . 1 udbhave 2 janmani (svàdçùño panibaddha÷arãragrahaõe) 3 àvirbhàve ca %<yadaiva pårvaü janane ÷arãram>% kumàraø . dãkùitasya yaj¤àdiùu 4 dãkùàdisaüskàrabhede dãkùitasya dãkùàråpajanmavattvàt tathàtvam %<punarvà etamçtvijo garbhaü kurvanti ye dãkùayantãtyàdi>% ÷ruteþ . %<màturagre 'dhijananaü dvitãyaü mau¤jibandhane . tçtãyaü yaj¤adãkùàyàü dvijasya ÷ruticodanàditi>% manuþ . àdhàre lyuñ . 5 vaü÷e . jana--õic--bhàve lyuñ . 6 utapàdane . %<anyo'nya÷obhàjananàd vabhåva>% kumàraø . kartari lyu . 7 utpàdake triø %<somàpåùaõà jananà rayãõàü jananà divo jananà pçthivyàþ>% çø 2 . 4 . 1 . 8 parame÷vare puø %<janano janajanmàdiþ>% viùõusaø .

#<jananà÷auca># naø janananibhittama÷aucam . prasavanimittà÷auce a÷auca÷abde 486 pçø dç÷yam .

#<janani># strã--jana ani . janãnàmagandhadravye ÷abdaratnàø .

#<jananã># strã janayati jana--õic--ani jana--apàdàne ani và, ïãp . 1 màtari %<jananyàü saüsthitàyàntu samaü sarve sahodaràþ . bhajeran màtçkaü rikthaü bhaginya÷ca sanàbhayaþ>% manuþ . 2 dayàyàü bhediø 3 janãnàmagandhadravye 4 carmacañikàyàü ÷abdaraø 5 båthikàyàü ÷abdacaø 6 kañukàyàü 7 ma¤jiùñhàyàm 8 alaktake ca ràjaniø . 9 utpàdakastrãmàtre %<vadà maste kiü và janani! bayamuccairjaóadhiyaþ>% kàlãstavaþ %<vãjaprarohajananãü jvalanaþ karoti>% raghuþ . %<màsena strãjananã>% viùõusåø . 10 jañàmàüsyàü ràjaniø .

#<janapada># puø janàþ padyante gacchanti yatra pada--àdhàre gha . de÷e . amaraþ . %<kulàni jàtãþ ÷reõã÷ca gaõàn janapadànapi>% yàj¤avaø . janapadabhedà÷ca bhàø bhãø 9 aø dar÷ità yathà %<ataårdhaü janapadànnibodha gadato mama . tatreme kurupà¤càlàþ ÷àlvà màdreyajàïgalàþ . ÷årasenàþ pulindà÷ca bodhà màlàstathaiva ca . matsyàþ ku÷aññàþ kau÷alyàþ kuntayaþ kà÷iko÷alàþ . cedimatsyakaråùà÷ca bhojàþ sindhupulindakàþ . uttamàrõà da÷àrõà÷ca mekalà÷cotkalaiþ saha . pà¤càlàþ ko÷alà÷caiva naikapçùñhà yugandharàþ . bodhà madràþ kaliïgà÷ca kà÷ayo'parakà÷ayaþ . jañharàþ kukurà÷caiva sada÷àrõà÷ca bhàrata>% . kuntayo'vantaya÷caiva tathaivàparakuntayaþ . gomantà mallakàþ pàõóyàþ vidarbhànåpavàhikàþ . a÷vakàþ pàü÷uràùñrà÷ca goparàùñràþ karãtayaþ . adhiràjyaü ku÷aññà÷ca mallaràùñra¤ca keralàþ . vàravà÷yàpavàhà÷ca vakrà vakràtayaþ ÷akàþ . videhà magadhàþ kakùyà malayà vijayàstathà . aïgà vaïgàþ kaliïgà÷ca yakçllomàna eva ca . mallàþ sudeùõàþ prahràdà màhiùàþ ÷a÷akàstathà . vàhlãkà vàñadhànà÷ca àbhãràþ kàlatoyakàþ . aparàntàþ paràntà÷ca pakvaõà÷carmacaõóakàþ . añavã÷ikharà÷caiva merubhåtà÷ca màriùa! . upàvçttànupàvçttà÷ca suràùñàþ kekayàstathà . kuññàþ paràntà màheyàþ kakùàþ sàmudraniùkuñàþ . andhrà÷ca bahavo ràjannantagiryàstathaiva ca . bahirgiryàïgamaladà màgadhà màlavàjhañàþ . mahyuttaràþ pràvçùeyà bhàrgavà÷ca janàdhipa! . puõórà bhàgàþ kiràtà÷ca sudeùõà yàmunàstathà . ÷akà niùàdaniùadhàstathaivànartanairçtàþ . durgalàþ påtimatsyà÷ca kuntalàþ ku÷alàstathà . tãragrahàþ ÷årasenà ãjikàþ kanyakàgaõàþ . tilabhàrà masãrà÷ca madhumattàþ sukandukàþ . kà÷mãràþ sindhusauvãrà gàndhàrà dar÷akàstathà . abhãsàrà ulåtà÷ca ÷aivàlà vàhlikàstathà . darvãcarà navàdarbà vàtajàmarathoragàþ . bahuvaññàõa kauravya! sadàmànaþ sumallikàþ . uddhrà karãùakà÷càpi kulindopatyakàstathà . vànàyavo da÷àþ pàr÷và romàõaþ ku÷avindavaþ . kacchà gopàlakacchà÷ca jàïga làþ kuruvarõakàþ . kiràtà varvaràþ siddhà vaidehàstàmraliptakàþ . oórà mlecchàþ sasairindhràþ pàrvatãyà÷ca màriùa! . athàpare janapadà dakùiõà bharatarùabha! . dravióàþ keralàþ pràcyà måùikà vanavàsikàþ . karõàñakà màhiùakà vikalpà måùakàstathà . jhillikàþ kuntalà÷caiva sauhçdà nalakànanàþ . kokuññakàstathà colàþ koïkaõà màlavà naràþ . samaïgàþ kanakà÷caiva kukuràïgàramàriùàþ . dhvajinyutsavasaüketàstrigartàþ ÷àlvasenayaþ . vyåóhakàþ korakàþ proùñhà samavegava÷àstathà . tathaiva vindhyapulikàþ pulindà valkalaiþ saha . màlavà vallavà÷caiva tathaivàparavartakàþ . kulindàþ kàladà÷caiva daõóakàþ karañàstathà . måùakàstanabàlà÷ca manãmà ghañasç¤jayàþ . alidàyàþ ÷ivàñà÷ca stanapàþ sunayàstathà . çùikà vidarbhàþ kàkàstaïganàþ parataïganàþ . uttarà÷càpare mlecchà janà bharatasattama! . yavanà÷ca sakàmbojà dàruõà mlecchajàtayaþ . sakçdvahàþ kulatthà÷ca håõàþ pàrasikaiþ saha . tathaiva rama õà÷cãnàstathà ca da÷amàlikàþ . kùatriyopanive÷a÷ca vai÷ya÷ådrakulàni ca . ÷ådràbhãrà÷ca daradàþ ka÷mãràþ pa÷ubhiþ saha . khà÷ãkà÷càntacàrà÷ca pahnavà girigahvaràþ . àtreyàþ sabharadvàjàstathaiva stanapoùakàþ . droùakà÷ca kaliïgà÷ca kiràtànà¤ca jàtayaþ . tomarà hanyamànà÷ca tathaiva karabha¤jakàþ . ete cànye janapadàþ pràcyodãcyàstathaiva ca . vçø saø 14 aø kårmavibhàge tu teùàü madhye keùà¤cit digbhedena sthitirdar÷ità te ca kårmavibhàga÷abde pçø uktà de÷ànàü sãmàdi tattacchabde uktaü vakùyamàõa¤ca kecidbhedàstu puø madhyàdide÷abhedena uktà yathà %<taime kurupà¤càlàþ ÷àlvà÷caiva sajàïgalàþ . ÷årasenà mudrakàrà bodhakàþ sapañaccaràþ . matsyàþ kiràtàþ kulyà÷ca kuntayaþ kuntiko÷alàþ . àvantà÷ca kuliïgà÷ca kolà÷caivàndhrakaiþ saha . madhvade÷yà janapadàþ pràya÷aþ parikãrtitàþ . vàhlikà vàñadhànà÷ca àbhãràþ kàlatoyakàþ . parandhrà÷caiva ÷ådrà÷ca pahnavà÷ràtmakhaõóikàþ . gàndhàrà yavanà÷caiva sindhusauvãramadrakàþ . ÷akà druhyàþ pulindà÷ca pàradà hàramårtikàþ . ràmañhàþ kaõñhakàrà÷ca kekayàde÷amànikàþ . kùatriyopanive÷à÷ca vai÷ya÷ådrakulàni ca . àtreyo'tha bharadvàjaþ vrasthalàþ sada÷erakàþ . lambakàstanapànà÷ca sainikàþ saha sàïgajaiþ . ete de÷à udãcyàstu pràcyànde÷ànnibodhata . aïgàvaïgàmadgurakà antargiribahirgiràþ . tataþ pravaïgà màtaïgà malayà malavartakàþ . såkùmottaràþ pravijayà bhàrgavàïgeyamàlavàþ . pràgjyotiùà÷ca puõórà÷ca videhàstàmraliptakàþ . ÷àlvamàgadhagonardàþ pràcyà janapadàþ smçtàþ . tathà'pare janapadà dakùiõàpathavàsinaþ . pàõóyà÷ca keralà÷caiva colàþ kulyàstathaiva ca . setukàmukhyakà÷caiva kupathàcàravàsikàþ . navaràùñràþ màhiùakàþ kaliïgà÷caiva sarva÷aþ . kàverà÷ca sahaiùãkairàñavyàþ ÷avaràstathà . puliïgàvindhyamåùãkà vaidarbhà daõóakaiþ saha . kulãyà÷ca ÷iràlà÷ca råpasàstàmasaiþsaha . tathà taitti rakà÷caiva sarve kàraskaràstathà . nàsikàdyà÷ca ye cànye ye caivàntaranarmadàþ . bhànukacchàþ samàheyàþ saha sàrasvataistathà . kàcchãyà÷ca suràùñrà÷ca ànartà÷càrbudaiþ saha . ityete aparàntà÷ca ÷çõu ye vindhyavàsinaþ . màlavà÷ca kuråùà÷ca mekalà÷cotkalaiþsaha . uttamà÷àþ da÷àrõà÷ca bhojàþ kiskindhikaiþ saha . toùalàþko÷alà÷caiva traipurà vaidikàstathà . tusuràståmburà÷caiva pañumànniùadhaiþ saha . anåpàstuõóikeràpa pãtihotrà avantayaþ . ete janapadàþ khyàtà vindhyapçùñhanibàsinaþ . ato de÷àn pravakùyàmi pavatà÷ràyaõa÷ca ye . nirdàrà haüsavarõà÷ca kupathà apathàþ khathàþ . kuthapràvaraõà÷caiva urõàdarbhàþ samudrakàþ . trigartà maõóalà÷caiva kiràtà÷càmaraiþ saha>% . ÷aktisaïgamatantre de÷abhedasãbhàdyukta yathà %<de÷avyabasthà deve÷i! kathyate ÷çõu tatparà . vaidànàthaü samàrabhya bhuvane÷àntagaü ÷ive! . tàvadaïgàbhidho de÷o yàtràyàü nahi duùyati . ratnàkaraü samàrabhya brahmaputràntagaü ÷ive! . vaïgade÷o mayà proktaþ sarvasiddhipradar÷akaþ . jagannàthàt pårvabhàgàt kçùõàtãràntagaü ÷ive! . kaliïgade÷aþ saüproktovàmamàrgaparàyaõaþ . kaliïgade÷amàrabhya pa¤càùñayojanaü ÷ive! . dakùiõasyàü mahe÷àni! kàliïgaþ parikãrtitaþ . subràhmaõyaü samàrabhya yàvaddevo janàrdanaþ . tàvat keralade÷aþ syàt tanmadhye siddhakeralaþ . ràrtha÷varàt vyaïkañe÷àt haüsakeralanàmakaþ . ananta÷ailabhàra bhàvatmàdivyapaü pare . tàvat sarve÷anàmà tu keralaþ parikãrtitaþ . ÷àradàmañhamàrabhya kuïkumàdritañàntakam . tàvatkà÷mãra de÷aþ syàt pa¤cà÷adyojanàntakaþ . kàle÷varaü ÷vetagiriü traipuraü nãlaparvatam . kàmaråpàbhidho de÷o gaõe÷a girimårdhani . tripa¤cakaü samàrabhya madhye cojjayinã ÷ive . màrjàratãrthaü ràjendra! kolàpuranivàsinã . tàvadde÷o mahàràùñraþ karõàñasvàmigocaraþ . jagannàthàdårdhabhàgàdarvàk ÷rãbhramaràntikàt . tàvadandhràbhidho de÷aþ sauràùñraü ÷çõu sàdaram . koïkaõàt pa÷cimaü tãrthaü samudrapràntagocaram . hiïgalàñàntako devi! da÷ayojanade÷ataþ . sauràùñrade÷o deve÷i! tasmàttu gurjaràbhidhaþ . ÷rã÷ailantu samàrabhya cole÷ànmadhyabhàgataþ . tailaïgade÷o deve÷i! dhyànàdhyayanatatparaþ . suràmbikàü samàrabhya malayàdryantagaü ÷ive! . malayàlàbhidhode÷o mantrasiddhi pravartakaþ . ràmanàthaü samàrabhya ÷rãraïgàntaü kile÷vari! . karõàñade÷o deve÷i! sàmràjyabhogadàyakaþ . tàmraparõãü samàramya ÷ailàrdha÷ikharordhataþ . avantãsaüj¤ako de÷aþ kàlikà tatra tiùñhati . bhadrakàlã mahàpårve ràmadurgàcca pa÷cime . ÷rãvidarbhàbhidho de÷o vaidarbhã tatra tiùñhati . gurjaràt pårvabhàge tu dvàrakàto hi dakùiõe . marude÷o mahe÷àni! uùñrotpattiparàyaõaþ . ÷rãkoïkaõàdadhobhàge tàpãtaþ pa÷cime pare . àbhãrade÷o deve÷i! vindhya÷aile vyavasthitaþ . avantãtaþ pårvabhàge godàvaryàstatho ttare . màlavàkhyo mahàde÷o! dhanadhànyaparàyaõaþ . dravióatailaïgamadhye colade÷aþ prakãrtitaþ . lambakarõà÷ca te proktàstadbhedovàntare bhavet . kurukùetràt pa÷cime tu tathà cottarabhàgataþ . indraprasthànmahe÷àni! da÷ayojanakadvaye . pà¤càlade÷o deve÷i! saundaryagarvabhåùitaþ . pà¤càlade÷amàrabhya mlecchàddakùiõapårvataþ . kàmbojade÷ã deve÷i! vàjiràjiparàyaõaþ . vaidarbhade÷àdårdha¤ca indraprasthàcca dakùiõe . marude÷àt pårvabhàge vairàñaþ parikãrtitaþ . kàmbojàddakùabhàge tu indraprasthàcu pa÷cime . pàõóyade÷o mahe÷àni! mahà÷åratva kàrakaþ . gaõóakãtãramàrabhya campàraõyàntakaü ÷ive! . videhabhåþ samakhyàtà tairabhuktàbhidhaþ sa tu kàmboja de÷amàrabhya mahàmlecchàttu pårvake . vàhlãkade÷odeve÷i! a÷votpapattiparàyaõaþ . taptakuõóaü samàrabhya ràmakùetràntakaü ÷ive! . kiràtade÷odeve÷i! vindhya÷aile'vatiùñhati . karatoyàü samàrabhya hiïgalàñàntagaþ ÷ive . mulatànade÷odeve÷i! mahàmlecchaparàyaõaþ . hiïgupãñhaü samàrabhya makke÷àntaü mahe÷vari! . khurasànàbhidhode÷o mlecchamàrgaparàyaõaþ . tanmadhye cottare devi! airàkaþ parikãrtitaþ . kà÷mãrantu samàrabhya kàmaråpàttu pa÷cime . bhoñàntade÷o deva÷i! mànase÷àcca dakùiõe . mànase÷àddakùapårve cãnade÷aþ prakãrtitaþ . kailànãraü samàrabhya sarayåü paritaþ pare . àmaragàn mahe÷àni! mahàcãnàbhidho bhavet . jañe÷varaü samàrabhya yoginyantaü mahe÷vari . nepàlade÷odeve÷i! ÷ilahaññaü ÷çõu priye . gaõe÷varaü samàrabhya mahodadhyantagaü ÷ive! . ÷ilahaññàbhidho de÷aþ parvatetiùñhati priye! . vaïgade÷aü samàrabhya bhuvane÷àntagaü ÷ive . gauóade÷aþ samàkhyàtaþ sarvavidyàvi÷àradaþ . gokarõe÷àt pårvabhàge àryàvartàttu cottare . tairabhuktàt pa÷cime tu mahàpuryà÷ca sarvataþ . mahàko÷alade÷a÷ca såryavaü÷a paràyaõaþ . vyàse÷varaü samàrabhya taptakuõóàntakaü ÷ive! . magadhàkhyo mahàde÷o yàtràyàü na hi duùyati . dakùottara krameõaiva kramàt kãkañamàgadhau . caraõàdriü samàrabhya gçdhrakåñàntakaþ ÷ive! . tàvat kãkañade÷aþ syàttadantarmàgadho bhavet . jagannàthapràntade÷a÷cotkalaþ parikãrtitaþ . kàmagiriü samàrabhya dvàrakàntaü mahe÷vari! . strãkuntalàbhidho de÷ohåõaü ÷çõu mahe÷vari! . kàmagirerdakùabhàge marude÷àttathottare . håõade÷aþ samàkhyàtaþ ÷åràstatra ramanti ca . athàpyaïgaü samàrabhya koñide÷asya madhyage . samudrapràntade÷o hi koïkaõaþ parikãrtitaþ . brahmaputràt kàmaråpàt madhyabhàge tu kaikayaþ . màgadhàddakùa bhàge tu vindhyàt pa÷cimataþ ÷ive! . ÷aurasenàbhidhode÷aþ såryavaü÷aprakà÷akaþ . hastinàpuramàrabhya kurukùetrà cca dakùiõe . pà¤càlapårvabhàge tu kurude÷aþ prakaurtitaþ . kurude÷àt pårvabhàge kàmàdrerdakùiõe ÷ive! . siühalàkhyo mahàde÷aþ sarvade÷ottamottamaþ . ÷ilahaññàt pårvabhàge kàmaråpàttathottare . pulindade÷odeve÷i! naranàràyaõaþ paraþ . gaõe÷varàt pårvabhàge samudràduttare ÷ive! . kaccha de÷aþ samàkhyàtaþ sudevaü ÷çõu sàdaram . pulindàduttarebhàge kacchàcca pa÷cime ÷ive! . matsyade÷aþ samàkhyàto matsyabàhulyakàrakaþ . vairàñapàõóyayormadhye pårvadakùakrameõa tu . madrade÷aþ samàkhyàto màdrãha tatra tiùñhati . ÷årasenàt pårbabhàge gaõóakyàþ pa÷cime! ÷ive! . sauvãrade÷o deve÷i! sarvade÷àdhamàdhamaþ . avantãtaþ pa÷cime tu vaidarbhàddakùiõottare . làñade÷aþ samàkhyàto varvaraü ÷çõç pàrvati! . màyàpuraü samàrabhya sapta÷çïgàttathottare . varvaràkhyo mahàde÷aþ saindhavaü ÷çõu sàdaram . laïkàprade÷amàrabhya makvàntaü parame÷vari! . saindhavàkhyo mahàde÷aþ parvate tiùñhati priye! . ete ùañ pa¤cà÷adde÷à mayà proktà mahe÷vari! . etanmadhye 'pi deve÷i! de÷abhedà hyaneka÷aþ . koñi÷aþ santi deve÷i! ete mukhyàþ prakãrtitàþ . rahasyàtirahasya¤ca goptavyaü pa÷usaïkañe . iti saükùepataþ proktaü kimanyat ÷rotumicchasi>% . tatra bhavaþ utsàø a¤ . janapradàdàgata aõ tasyedam aõvà . jànapada tatra bhave tata àgate tatsambandhini ca . nãvàrapàkàdikaóaïgarãyairàmçùyate jànapadairnakaccit . %<deyaü caurahçtaü dravyaü ràj¤àjànapadàya tu>% yàj¤aø striyàü tu vçttau jànapadetyàdi pàø ïãù . vçttàveva ïãùo niyamàt anyatra jànapadà a¤antasya ïãpi jànapadã tatrabhavastriyàü pittvàt àdyudàttatà . %<tyajedekaü kulasyàrthe gràmasyàrthe kulaü tyajet . gràmaü janapadasyàthe àtmàrthe pçthivãü tyajet>% nãtisàraþ .

#<janapadin># triø janapadàþ santyasya svatvena iti . janapadasvàmini . %<janapadinàü janapadena samàna÷abdànàm>% pàø %<janapadinàü janapadasvàminàm>% siø kauø . striyàü ïãp .

#<janapravàda># puø janeùu pravàdaþ 7 taø . janàpavàde vacanãya tàyàü hemacaø .

#<janapriya># puø 6 taø . 1 ÷obhàïkanavçkùe 2 dhanyàke ca ràjaniø . 3 lokapriyamàtre triø .

#<janabhakùa># puø janànàü bhakùaþ bhaja--bàø karmaõi sa . 2 yajamànànàü kàmadànena bhajanãye . %<satràsàhã janabhakùo janaü sahaþ>% çø 2 . 2 . 1 . 3 . 2 janànàü bhakùaõe ca .

#<janamejaya># puø janamejayati eja--õic--kha÷ . 1 parãkùito nçpateþ putre 2 kurunàmabhåpaputrabhede ca . %<tataþ saüvaraõàtsaurã tapatã suùuve kurum . ràjannetaü prajàþ sarvà dharmaj¤a iti vavrire . tasya nàmnà'bhivikhyàtaü pçthivyàü kurujàïkhalam . kurukùetraü sa tapasà puõyaü cakre mahàtapàþ . avikùitamabhiùyantaü tathà caitrarathaü munim . janamejaya ¤ca vikhyàtaü putràü÷càsyànu÷u÷ramaþ . pa¤caitàn vàhinã putràn vyajàyata manasvinã . janamejayasya tanayà bhuvi khyàtà mahàbalàþ>% bhàø àø 94 aø . 3 purunçpaputre ca %<puroþ putro mahàvãryo ràjàsãjjanamejayaþ>% harivaø 31 aø . tatra parãkùitaþputro janamejayaþ sarpasattre bhàrata ÷rutavàn tatkathà bhàø àø 50 aø . %<mantriõà¤ca vacaþ ÷rutvà sa ràjà janamejayaþ . parmyatapyata duþkhàrtaþ pratyapiüùat karaü kare . niþ÷vàsamuùõamasakçddãrghaü ràjãvalocanaþ . mumocà÷råõi ca tadà netràbhyàü prarudannçpaþ . durdharaü vàspamutsçjya spçùñvà càpo yathàvidhi . muhårtamiva ca dhyàtvà ni÷citya manasà nçpaþ . amarùã mantriõaþ sarvànidaü vacanamabravãt . janamejaya uvàca . ÷rutvaitadbhavatàü vàkyaü piturme svargatiü prati . ni÷citeyaü mama matiryà ca tàü me nibodhata . anantara¤ca mamye'haü takùakàya duràtmane . pratikartavyami tyevaü yena me hiüsitaþ pità . çùerhi ÷çïgiõovàkyaü kçtvà dagdhvà ca pàrthivam . iyaü duràtmatà tasya kà÷yapaü yo nyavartayat . yadyàgacchet sa vai vipro nanu jãvet pità mama . parihãyeta kiü tasya yadi jãvet sa pàrthivaþ! kà÷yapasya prasàdena mantriõàü vinayena ca . sa tu vàritavànmohàt kà÷yapaü dvijasattamam . sa¤jivãvayiùu pràptaü ràjànamaparàjitam . mahànatikramo hyeùa takùakasya duràtmanaþ . dvijasya yo'dadaddravyaü mà nçpaü jãka yediti . utaïkasya priyaü kartumàtmana÷ca mahat priyam . bhavatà¤caiva sarveùàü gacchàmyapacitiü pituþ>% . %<sautiruvàca . evamuktvà tataþ ÷rãmànmantrimi÷cànumoditaþ . àruroha pratij¤àü sa sarpasatràya pàrthivaþ . brahman! bharata÷àrdålo ràjà pàrãkùitastadà . purohitamathàhåya çtvijo vasudhàdhipaþ . abravãdvàkyasampannaþ kàryasampatkaraü vacaþ . yo me hiüsitavàüstàtaü takùakaþ sa duràtmabàn . pratikuryàü tathà tasya tadbhavanto bruvantu me . api tatkarma viditaü bhavatàü yena pannagam . takùakaü saü pradãpte'gnau prakùipeyaü sabàndhavam . yathà tena pità sahyaü pårvaü dagdho viùàgninà . tathàhamapi taü pàpaü dagdhumicchàmi pannagam . çtvija åcuþ . asti ràjanmahat satraü tvadarthaü devanirmitam . sarpasatramiti khyàtaü puràõe paripañhyate . àhartà tasya satrasya tvannànyo'sti naràdhipa! . iti pauràõikàþ pràhurasmàkaü càsti sa kratuþ . sautiruvàca . evamuktaþ sa ràjarùirmenedagdhaü hi takùakam . hutà÷anamukhe dãpte praviùñamiti sattama! . tato'bravãnmantravidastànràjà bràhmaõàstadààhariùyàmi tat satraü sambhàràþ sambhriyantu me>% 59 aø . %<÷rutvà te sarpasatràya dãkùitaü janamejayam . abhyàgacchadçùirvidvàn kçùõadvaipàyanastadà>% . ityupakrame %<idaü pra÷càddvijayeùñhaü paryapçcchap kç ta¤jaliþ . janamejaya uvàca . kuråõàü pàõóapànà¤ca bhavàn pratyakùadar÷ivàn . teùàü caritamicchàmi kathyamànaü tvayà dvija! . kathaü samabhavadbhedasteùàmakliùñakarmaõàm . tacca yuddhaü kathaü vçttaü bhåtàntakaraõaü mahat . pitàmahànàü sarveùàü daivenàviùñacetasàm . kàrtsnyenaitanmamàcakùva yathàvçttaü dvijottama! . sautiruvàva . tasya tadvacanaü ÷rutvà kçùõadvaipàyanastadà . ÷a÷àsa ÷iùyamàsãnaü vai÷ampàyanamantike . vyàsa uvàca . kuråõà pàõóavànà¤ca yathà bhedã'bhavatpurà . tadasmai sarvamàcakùva yanmattaþ ÷rutavànasi . gurorvacanamàj¤àya sa tu biprarùabhastadà . àcacakùe tataþ sarvamitihàsaü puràtanam . ràj¤e tasmai sadasyebhyaþ pàrthivebhya÷ca sarva÷aþ . bhedaü sarvavinà÷a¤ca kurupàõóavayostadà>% . 60 a0
     %<vai÷ampàyana uvàca . gurave pràïnamaskçtya manobuddhisamàdhibhiþ . saüpåjya ca dvijàn sarvàüstathà'nyàn viduùo janàn . maharùervi÷rutasyeha sarvalokeùu ghãmataþ . pravakùyàmi mataü kçtsnaü vyàsasyàsya mahàtmanaþ . ÷rotuü pàtra¤ca ràjraüstvaü pràpyemàü màratãü kathàm . gurorvaktrapariùyando manaþ protsàhatãva me . ÷çõu ràjan! yathà bhedaþ kurupàõóavayorabhåt . ràjyàrthe dyåtasambhåto vanavàsastathaiva ca>% . 61 aø . %<sa kadàcimmçgayàü gataþ pàrãkùito janamejayaþ kasmiü÷cit svaviùaye à÷ramamapa÷yat>% bhàø àø 3 aø . %<parãkùitastu dàyàdo dhàrmikojanamejayaþ . janamejayasya dàyadàstraya eva mahàrathàþ . ÷rutasenograsenau ca bhãmasena÷ca nàmataþ>% . %<dvàvçkùau tava vaü÷e'smin dvàveya ca parãkùitau . mãmasenàstrayo ràjan dvau càpi janamejayau>% . %<çkùasya ca dvitãyasya bhãmaseno'bhavat sutaþ .>% %<abhimanyoþ parãkùittu pità tava jane÷vara!>% màø àø 32 aø . 4 pura¤jayançpaputre %<janamejayo mahàràja! pura¤jayasutã'bhavat . janamejayasya ràjarùermahà÷àlo'bhavatsutaþ>% harivaø 31 aø .

#<janayati># strã jana--õic--vàø bhàve ati vede niø õiø lopàmàvaþ . utpàdane %<janayatyai tvà saüyaumi>% akùuø . 1 . 22 .

@<[Page 3024b]>@
#<janayitç># puø jana--õic--tçc . 1 pitari 2 utpàdake triø 3màtari strã ïãp .

#<janarava># puø 6 taø . lokàpavàde . %<parãvàdastathyo bhavati vitathovà'pi mahatàü tathàpyu¤cairdhàmnã harati mahimànaü janaravaþ>% udbhañaþ .

#<janaràja># puø janeùu ràjate ràja--kvip 7 taø . janàdhapa %<janaràóasi rakùohà>% yajuø 5 . 24 . janaràjàdayo'pyatra .

#<janavallabha># puø 6 taø . 1 ÷vetarohitavçkùe ràjaniø 2 lokapriye triø .

#<janavàda># puø 7 taø . lokàpavàde . %<dyåtaü ca janavàda¤ca parãvàdaü tathànçtam>% manuþ . tatra sàghu kathàø ñhak . jànavàdika janapravàdasàdhau triø . aluksaø . jane vàdo'pyatra tataþ sàdhvarthe kathàdiø ñhak . jànebàdika tatsàdhau triø .

#<jana÷ruta># triø jane ÷rutaþ vikhyàtaþ . 1 lokavikhyàte 2 ràjabhede puø tasyàpatyam i¤ . jàna÷ruti tadapatye pautràyaõe %<jàna÷rutirha pautràyaõaþ ÷raddhàdeyo bahudàyã àsa>% chàø uø .

#<jana÷ruti># strã janebhyaþ ÷råyate ÷ru--ktin . satyàsatyasàdhàraõalokaprasiddhàyàü kiüvadantyàm amaraø .

#<janas># strã hiø vaø . janayataþ jana--õic--asun . sarvabhåtajanayitryoþdyàvàpçthivyoþ . %<pàyuü jamasã ubhe anu>% çø 2 . 2 . 4 . 2 2 janaloke naø janastapaþsatyanivàsino janàþ bhàgaø 3 . 13 . 25 .

#<janasthàna># naø 1 daõóakàraõye jañàdharaþ . 2 tatratyasthànabhede tacca sthànaü pårvam ikùvàkuràjaputradaõóasya ràjadhànã àsãt daõóena ca ÷ukràcàryakamyà balàtkàreõàkràmyàgharùità tena kupitena vasiùñhena ÷aptodaõóastatkathà ràmàø . uttaø yathà %<saptaràtreõa ràjàsau sabhçtyabalavàhanaþ . pàpakarmasamàcàro badhaü pràpsyati vurmatiþ . sarvasatvàni yànãha jaïgamàni sthiràõi ca . sarveùàü pàü÷uvarùeõa kùayaþ kùipraü bhabiùyati . daõóasya viùayo yàvat tàvat sa vanamà÷ramam . pàü÷ubhåta mivàkasmàt saptaràtràt bhaviùyati . ityuktvà krodhasastaptastadà÷ramanivàsinam . janaü janapadasyànte sthãyatàmityavocata . saptàhàt bhasmasàdbhåtaþ sa càpi brahmatejasà . tasya daõóasya viùayovindhya÷ailasya sànuùu . tapasvinaþ sthità yatra tajjanasthànamucyate>% %<pràpya cà÷u janasthànaü svaràdibhyastathàvidham>% %<amã janasthànamapoda vighnam>% raghuþ . janasthàne ÷ira÷chinnaü ràkùasasya duràtmanaþ . bhàø ÷aø 40 aø %<khareõàsãn mahadvairaü janasthànanivàsinà>% bhàø àø 276 aø . 3 janànàü sthàne ca %<janasthàne bhràntaü kanakamçgatçùõàndhitadhiyà>% sàø daø .

#<janà># strã jana--vàø aï . utpattau .

#<janàtiga># tri janamatãtya gacchati ati + gama--óa . lokàtãte .

#<janàdhinàtha># puø 6 taø . lokàdhipe ràjaniø . %<janàdhinàtho na yayau vitçùõamàm>% màghaþ janàdhipàdayo'pyatra

#<janànta># puø 6 taø . 1 janasamãpe 2 janamaryàdàyà¤ca . (jelà) khyàte 3 sãmàbhedànvite de÷abhede dhana¤jayaþ .

#<janàntika># naø %<tripatàkakareõànyànapavàryàntarà kathà . anyonyàmantraõaü yat syàjjanànte tajjanàntikam>% sàø daø ukte 1 aprakà÷akathane nàñake'sya bhåriprayogaþ . 6 taø . 2 janasamãpe ca .

#<janàrdana># puø janairardyate yàcyate puruùàrthalàbhàya ardayàcane karmaõi lyuñ . janaü jananamardati hinasti tàóayati janàn samudravàsino'surabhedàn ardayati và kartari lyu . 1 viùõau parame÷vare %<sarvagaþ sarvavidbhànurviùvakseno janàrdanaþ>% viùõu saø 2 janapãóake triø . %<janàvanàyodyaminaü janàrdanam kùaye jagajjãnapivaü vadan ÷ivam>% maiùaø gayàtãrthasthe 3 viùõumårtibhede taddhaste jãvatpuruùeõa svapiõóasya dànavidhiþ vàyu puø gayàmàhàtmye yathà %<janàrdano bhasmakåñe tasya haste tu piõóadaþ . àtmano'pyatha vànyeùàü savyenàpi tilairvinà . jãvatà dadhisaümi÷raü sarve te viùõulokagàþ . yastu piõóo mayà datta stava haste janàrdana! . màmuddi÷ya tvayà deva! tasminpiõóe mçte prabho! . eùa piõóo mayà dattastava haste janàrdana! antakàle gate mahà tvayà deyo gayà÷ire . janàrdana! namastubhyaü mamaste pitçmokùada! . pitçmàtre mamastubhyaü namaste pitçråpiõe . gayàyàü pitçråpeõa svayameva janàrdanaþ . tvàü dçùñvà puõóarãkàkùaü mucyate ca çõatrayàt>% . 4 ÷àlagràmabhede ÷àlagràma÷abde dç÷yam . tannàmnà bhojanakàlai hareþ smaraõãyatà %<bhojane ca janàrdanam>% ityukteþ %<àsattimàsàdya janàrdanasya>% màghaþ

#<janà÷anai># puø janàna÷nàti a÷a--bhojane lyu . 1 vçke ràjaniø . 2lokabhojini triø . bhàve lyuñ 6 taø . 3 lokabhakùaõe naø .

@<[Page 3025b]>@
#<janà÷raya># puø janànàü lokànàmà÷rayaþ . maõóape amaraþ .

#<janàsàh># puø janàn sahate saha--õvi pårvadãrghaþ . lokasahiùõau %<kùatraü janàùàóindra! tavyam>% çø 1 . 54 . 11 . %<saheþ sàóaþ>% pàø atra ùatvam .

#<jani(nã)># strã janaü--bhàve in và ïãp . 1 utpattau %<janiþ kartuþ prakçtiþ>% pàø 2 abhåtapràdurbhàve . jàyate svayaü garbho và'syàm, àdhàre i . 2 nàryàm . 3 màtari 4 snuùàyàü ca amaraþ 5 jàyàyàm . jàyate àrogyamanayà . 6 oùadhibhede 7 jatukàyà¤ca ÷abdaratnàø . 8 janãnàmagandhadravye ràyamukuñaþ . %<udãrya dhuryaü kapañàjjanãü janaþ>% naiùaø .

#<janikà># strã jani(nã) + svàrthe ka . 1 jani÷abdàrthe . janayati jana--õic--õvul kàpi ata ittvam . 2 utpàdikàyàü striyàü strã .

#<janita># triø jana--õic--kta . utpàdite %<senàcarãbhavadi bhànanadànavàrivàsena yasya janità surabhãraõa÷rãþ>% naiùaø . %<j¤àtijanajanitanàmapadàm>% màghaþ .

#<janitç># puø jana--antarbhåtaõyarthe tçc . 1 pitari ÷abdaratnàø . 2 màtari strã ïãp ÷abdacaø .

#<janitva># puø jana--õic--itvan . 1 pitari 2 màtari strã ujjalaø . jana--bhaviùyati itvan . 3 janiùyamàõe %<aditirjàtamaditirjanitvam>% yajuø 25 . 23 . %<janitvaü janiùyamàõam>% vedadãø .

#<janitvana># naø jana--bhàve vàø itvana . janame . %<janitranàya mãmahe>% çø 8 . 2 . 42 . %<janitvanàya jananàya>% bhàø .

#<janinãlikà># strã janyà nãlikà . 1 mahànãlãvçkùe ràjari

#<janimat># triø janirjanmàstyasya matup . janmayukte striyàü ïãp vede masya vaþ . jàyàyukte %<amyadastyamenàü÷cijjanivata÷cakartha>% çø 5 . 31 . 2 janivatojàyàvataþ bhàø .

#<janiman># puø jana--màve manin . janmani ujvaø .

#<janiùya># triø jana--bàø bhaviùyati--sya . janiùyamàõe %<kutaeva janiùyàüstu mçùàvàdaparàyaõaþ>% màø ÷àø 199 aø . %<jàto vàpi janiùyo và>% ràmàø àraø 66 . 14 .

#<janeùña># puø 6 taø . 1 mudgaravçkùe ràjaniø 2 jatukàyàü 3 vçddhinàmauùadhau 4 haridràyàü 5 jàtãpuùpavçkùe strã ràjaniø 6 janàbhimate triø .

#<janodàharaõa># saø janairudàhriyate ud + à + hç--karmaõi lyuñ . ya÷asi dhana¤jayaþ .

@<[Page 3026a]>@
#<janau># triø janànavati ava--kvip åñhi vçddhiþ . janarakùake .

#<jantu># puø jana--tun . 1 janana÷ãle pràõini amaraþ avidyàdoùàt dehàtmàbhimànini 2 jãve . %<eteùàmeva jantånàü bhàryàtvamupayànti tàþ>% manuþ . %<j¤ànamasti samastasya jantorviùayagocare>% devãmàø %<svedajàþ kçmayaþ proktà jantava÷ca yathàkramam>% bhàø à÷vaø 1136 ÷loø . somakasya nçpasya bhàryà÷ate jàyamàne putrabhede %<yudhiùñhiràsãn nçpatiþ somako nàma dhàrmikaþ>% ityupakrame %<kadàcittasya vçddhasya ghañamànasya yatnataþ! janturnàma sutastasmin strã÷ate samajàyana>% ityuktvà %<tasya ràj¤a ekaputratvaduþkhanivàraõàya loma÷ena vahnau jantuvapàyà havane kçte jantupårvakaü putra÷ataü strã÷ate tasyàjàyata ityuktam bhàø vaø 127 . 228 aø . jantåpàkhyàne dç÷yam . 4 manuùye baø va0>% nighaõñuþ .

#<jantuka># puø jantu + svàrthe ka . jantu÷abdàrthe jantunçpasya gotràpatyam i¤ . jàntuki tadgotràpatye upakàø bahutve tasya i¤o lukdvandve advandve ca . jantuka 2 tadgotràpatyeùu baø vaø .

#<jantukambu># puø janturåpaþ kambu . kçmi÷aïkhe ràjaniø .

#<jantukà># strã jantubhiþ kàyati prakà÷ate kai--ka . 1 làkùàyàü, tasyàhi kãñaiþ prakà÷aþ . 2 nàbhãhiïguni ca ràjaniø .

#<jantughna># puø jantån kçmãn hanti hana--ka . 1 vãjapåre . ràjaniø 2 pràõighàtake triø . 3 vióaïge, 4 hiïguni ca naø . ÷abdamàø 5 vióaïge strã ïãp ràjaniø .

#<jantunà÷ana># naø jantån nà÷ayati na÷a--õic--lyu . hiïguni ràjaniø .

#<jantupàdapa># puø jantupradhànaþ pàdapaþ . koùàmravçkùe ràjaniø .

#<jantuphala># puø jantavaþ phale'sya . udumbare amaraþ .

#<jantumatã># strã jantavaþ santyasyàü vàhulyena matup ïãp . kùitau .

#<jantumàrã># strã jantån kçmãn màrayati mç--õic--aõ upaø gauø ïãù . nimbåke (nimakã) . ràjaniø .

#<jantulà># strã jantån kãñàn làti là--ka . kà÷atçõe trikàø .

#<jantuhantrã># strã jantån hanti hana--tçc ïãp . 1 vióaïge ràjaniø 2 jantunà÷ake triø .

#<jantva># triø jana--kçtyàrthe tvan . janitavye %<yajjàtaü yacca jantvam>% çø 8 . 89 . 6 . %<jantvam janitavyam>% bhà0

#<janma># naø jana--bàø man . janmani bharataþ .

#<janmakãla># naø janmanaþ kãla iva raudhakatvàt . viùõau trikà0

#<janmatithi># puø strã janmanastithiþ . janmakàlikatithisajàtãyatithau strãtve và ïãp tatra kçtyànàü gauõacàndreõaiva kartavyatà . tadvidhànàdi tiø taø dar÷itaü yathà
     tacca malamàse na kartavyaü càndramàsãyatvena sàvakà÷atvàt . naca tasya sauramàsãyatvaü tathàtve tanmàse tattitheþ kadàcidapràptau tadvarùe tatkçtyalopàpatteþ naceùñàpattiþ pratisaüvatsarantadvidhànàt yathà brahmapuràõaü garga÷ca %<sarvai÷ca janmadivase snàtairmaïgalapàõibhiþ . gurudevàgniviprà÷ca påjanãyàþ prayatnataþ . svanakùatra¤ca pitarau tathà devaþ prajàpatiþ . pratisaüvatsara¤caiva kartavya÷ca mahotsavaþ>% . snàtaistilasnàtaiþ tathàca tattithimadhikçtya %<tilodvartãtilasnàyã tilahomã tilapradaþ . tilabhuk tilavàpã ca ùañtilã nàvasãdati .>% prajàpatirbrahmà . maïgalapàõibhiþ abhipretàrthasiddhirmaïgalaü taddhetutayà gorocanàdikamapi maïgalaü tena guggulyàdipàõibhirityarthaþ . tathàca kçtyacintàmaõau %<guóadugdhatilànadyàjjanmagranthe÷ca bandhanam . gugguluü nimbasiddhàrthaü dårvàgorocanàyutam . saüpåjya bhànuvighne÷au maharùiü pràrthayedidam . cirajãvã yathà tvaü bhobhaviùyàmi tathà mune! . råpavàn vittavàü÷caiva ÷riyàyukta÷ca sarvadà . màrkaõóeya! mahàbhàga! saptakalpàntajãvana! . àyuriùñàrthasiddhyarthamasmàkaü varadobhava . svanakùatramiti svanakùatraü a÷vinyàdyantargatajanmakàlãnanakùatraü nàmakaraõe tathàdar÷anàt vakùyamàõabrahmapuràõoktapraõavàdinamo'ntena nàmnaiva påjàvidhànàcca tadaj¤àne svanakùatràya nama ityullekhyam . påjàyàmarghyànantaraü pàdyamàha matsyapuràõam %<arghyapàdyàdikantatra madhuparkaü prayojayet .>% pàdyànantaramarghyamàha narasiühapuràõam . %<pàdyaü caiva tçtãyayà caturthyàrghyaü pradàpayet .>% tçtãyayà puruùasåktãyatçtãyayà çcà ubhayakramadar÷anàdicchàvikalpaþ iti ÷rãdattaþ . ÷rãpativyavahàranirõaye %<navàmbaradharo bhåtvà påjayecca ciràyuùam .>% tathà %<dvibhujaü jañilaü saumyaü suvçddhaü cirajãvinam . màrkaõóeyaü naro phaktyà påjayet prayatastathà . tato dãrghà yuùaü vyàsaü ràmaü drauõiü kçpaü valim . prahràda¤ca hanåmanta vibhãùaõamathàrcayet .>% ràmo'tra para÷uràmaþ cirajãvi sàhacaryàt drauõira÷vatthàmà . tathà %<svanakùatraü janmatithiü pràpya sampåjayennaraþ . ùaùñhã¤ca dadhibhaktena varùe varùe puna punaþ>% . ekaikàü devatàü ràma! samuddi÷ya yathàvidhi . catu rthyantena gharmaj¤a! nàmnà ca praõavàdinà . homadravyamathaikaiva ÷atasaükhyantu homayet>% iti viùõudharmotaradar÷anàt . evaü home svàhàntatà ca mantrasya %<svàhàvasàne juhuyàt dhyàyan vai mantradevatàm>% iti smçteþ . a÷aktau tu devãpuràõam %<homagrahàdipåjàyàü ÷atamaùñottaraü bhavet . aùñàviü÷atiraùñau và yathà÷akti vidhãyate>% . skànde %<khaõóanaü nakhake÷ànàü maithunàdhvànameva ca . àmiùaü kalahaü hiüsàü varùavçddhau vivarjayet>% . adhvànam aghvagamanaü kalahamityatra saïgaramiti kvacit pàñhaþ saïgaraü yuddham . varùavçddhau janmadine . vçddhamanuþ %<mçte janmani saükràntau ÷ràddhe janmadine tathà . aspç÷yaspar÷ane caiva na snàyàduùõavàriõà>% . janmani putrajanmani . jyotiùe %<snàtvà janmadine striyaü pariharan pràpnotyarbhàùñàü ÷riyam matsyànmocayato dvijàya dadato'pyàyu÷ciraü vardhate . saktån khàdati yastu tasya ripavonà÷aü prayànti dhruvaü bhuïkte yastu niràmiùaü sa hi bhavet janmàntare paõóitaþ>% . dãpikàyàm %<janmarkùayuktà yadi janmamàse yasya dhruvaü janmatithirmavecca . bhavanti tadvatsarameva yàvannairujyasammànasukhàni tasya . kçtàntakujayorvàre yasya janmadinaü bhavet . amçkùayogasaüpràptau vighnastasya pade pade>% . kçtàntakujayoþ ÷animaïgalayoþ . %<tasya sarvauùadhisnànaü grahaviprasuràrcanam . grahànuddi÷ya homovà grahàõàü prãtimicchatà . sauràrayordine muktà deyànçkùe tu kà¤canam . murà màüsã vacà kuùñhaü ÷aileyaü rajanãdvayam . ÷añhãcampakamusta¤ca sarvauùadhigaõaþ smçtaþ>% .. sauràrayoþ ÷anibhaumayoþ . rajanãdvayaü haridràdàruharidre . eùàü patràdãnàmapi grahaõam . kaùàyàvayavagrahaõamàha matsyapuràõam eùàü patràõi sàràõi målàni kusumàni ca . evamàdãni cànyàni kaùàyàkhyogaõaþ smçtaþ . tatra kramaþ . tilodvartanaü tilayuktajalena snànaü navavastraparidhànaü guggulunimba÷vetasarùapadårvàgorocanàtmakajanmagranthiü dakùiõapàõau badhnãyàt . gurudevàgnivipràþ påjanãyàþ svanakùatramapi påjanãyam . atra ca %<hastàsvàtã ÷ravaõà aklãve mçga÷irãnapuüsi syàt . puüsi punarvasupuùyau målaü puüstrã striyaþ ÷eùàþ>% ityanena liïganirõayaþ . janmanakùatràdãnàü gopanamàha viùõudharmottare %<gopayejjanmanakùatra dhanasàraü gçhe malam . prabhorapyapamàna¤ca tasya du÷carita¤ca yata>% . dhanasàraü dhana÷reùñhaü malaü chidram . pitarau prajàpatiþ såryo gaõapatirmàrkaõóeyacca påjanãyaþ . satilaü guóasaüyuktama¤jalyardhamitaü payaþ . màrkaõóeyavaraü labdhà pibàmyàyuùyahetave iti guóatiladugdhapànamantraþ . tataþ pràrthanàmantrau . cirajãvã yathà tvaü bho bhaviùyàmi tathà mune! . råpavàn vittavàü÷caiva ÷riyà yukta÷ca sarvadà . màrkaõóeya! mahàmàga! saptakalpànta jãvana! . àyuriùñàrthasiddhyarthamasmàkaü varadobhava . tatãvyàsapara÷uràmà÷vatthàmakçpavaliprahlàdahanåmadvibhãùaõàþ påjanãyàþ . ùaùñhyapi . %<trailokye yàni bhåtàni sthàvaràõi caràõi ca . vrahmaviùõu÷ivaiþ sàrdhaü rakùàü kurvantu tàni me>% . iti matsyapuràõãyaü pañhet . pitçmàtçpàdagrahaõakramastu viùõupuràõàdunneyaþ yathà %<kçùõo'pi vasudevasya pàdau jagràha satvaraþ . devakyà÷ca mahàbàhurbaladevasahàyavàn>% . eva¤ca %<sahasrantu piturmàtà gauraveõà varicyate>% iti manuvacane sahasraü piténapekùya yadgauravamuktaü tatpoùaõarakùàrtham . ataeva manuþ %<mçte bhartari putrastu vàcyo màturarakùità>% . vàcyogarhaõãyaþ . atra vaidiketaramantrapàñhe ÷ådràderapyadhikàraþ %<vedamantravarjam ÷ådrasya>% iti chandogàhnikàcàracintàmaõidhçtasmçtau vedeti vi÷eùaõàt . eva¤ca puràõamadhikçtya %<adhye tavyaü na cànyena bràhmaõaü kùatriyaü vinà . ÷rotavyamiha ÷ådreõa nàdhyetavyaü kadàcana>% iti bhaviùyapuràõavacanaü puràõamantretaraparam . pa¤cayaj¤asnàna÷ràddheùu pauràõikamantro'pi niùiddhaþ . ÷ådramadhikçtya %<namaskàreõa mantreõa pa¤cayaj¤ànna hàpayet>% iti yàj¤avalkyena %<brahmakùatravi÷àmeva mantravat snànamiùyate . tuùõãmeva hi ÷ådrasya sa namaskàrakaü matam>% iti yogiyàj¤avalkyena ÷ràddhamadhikçtya %<ayameva vidhiþ proktaþ ÷ådràõàü mantravarjitaþ . amantrasya tu ÷ådrasya vipro mantreõaü gçhyate>% iti varàhapuràõena ca namaskàreõeti tuùõãmiti mantravarjita iti càbhidhànàdetatparaü vaidikapara¤ca ÷ådràdhikàre gautamavacana %<anumato'sya namaskàro mantraþ>% iti . anupanãtasyàpi ÷ådrasamatvena ÷ràddhàtiriktavedapàñhaniùedhamàha manuþ %<nàbhivyàhàrayedvrahma svadhàninayanàdçte . ÷ådreõa hi samastàvat yàvadvede na jàyate>% . strãõàmapi vaidikamantraniùedhamàha nçsiühatàpanãyam %<sàvitrã praõavaü yajurlakùmãü strã÷ådrayornecchanti sàvitrãü praõavaü yajurlakùmãü strã ÷ådroyadi jànãyàtsa mçto'dhogacchati>% iti mecchantãtiparyantaü parà÷arabhàùye'pi liükhatam . janmatitheþ pràguktabrahmapuràõãyatvàt paurõamàsyantamàsàdaraþ . gçhyapari÷iùñam %<upàkarma tathotsargaþ prasavàho'ùñakàdayaþ . mànavçddhau paràþ kàryà varjayitvà tu paitçkam>% . atràùñakàsàhacaryàjjanmàùñamyàü tathà dar÷anàcca prasavàho janmadinam . %<dbàda÷a màsàþ saüvatsaraþ kvacittrayoda÷a màsàþ saüvatsaraþ>% iti ÷rutyà varùe màsavçddhiråpà mànavçddhiruktà saibàtra gràhyà na tu saure màsi tithidvayalàbhànmànavçddhirjãmåtavàhanoktà gràhyà tithidvayalàbhasya mànavçddhitve pramàõàbhàvàt . mànavçddhàvityatra màsavçddhàviti hemàdriõà dhçtam . paitçkaü mapiõóãkaraõaü malamàsamçtasya pratyàvdika¤ca tayormalamàse'pi vidhànàt . jyotiþ parà÷aro'pi %<upàkarma tathotsargaþ prasavàho'ùñakàdayaþ . màsavçddhau paràþ kàryàvarjayitvà tu paitçkam>% . janmatitherubhayadinalàbhe tu devãpuràõam %<yugàdyà varùavçddhi÷ca saptamã pàrvatãpriyà . raverudayamãkùante na tatra tithiyugmatà . ghasradvaye janmatithiryadi syàt påjyà tadà janmabhasaüyutaiva . asaïgatà bhena dinadvaye'pi påjyà parà yà bhavatãha yatràt>% . bhaü nakùatraü paravacanaü vçhadràjamàrtaõóe'pi . pårvàhõe tithinakùatralàbha evedaü lakùyate %<nakùatre khaõóite yena pràptaþ kàlastu karmaõaþ . nakùatra karmàõyatraiva tithikarma tathaiva ca>% iti vçhaspavivacanàt . khaõóite khaõóadvayayukte yena nakùatrakhaõóena vihitakàlaþ pràptaþ . nakùatradvaighe tu baudhàyanamàrkaõóeyau %<tannakùatramahoràtraü yasminnastaü gatoraviþ . yasminnudeti savità tannakùatraü dinaü smçtam>% . pårvàrdhamahoràtrasàdhyopavàsana ktaikabhakteùu %<tatraivopavasedçkùe yanni÷ãthàdadhobhavet . upavàse yadvakùaü syàt taddhi naktaikabhaktayoþ>% iti skandapuràõàt ni÷ãthàdadhaityanena ardharàtrapårvakàlatvena såryàstamayakàlasyàpi làbhàt . %<upoùitavyaü nakùatraü yenàstaü yàti bhàskaraþ . yatra và yujyate ràma! ni÷ãthe ÷a÷inà saha>% iti viùõudharmottaràcca . upavàsavannaktavratàdãnàmahoràtrasàdhyatà ahoràtrasàdhyabhojanadvathasyaikataraparityàgasahitakàlavi÷eùaniyàmakatvàt . yasminnudetãti tu divasakartavyasnànadànàdàviti bodhyam . pitçkàrye'pi ÷uklakçùõapakùàbhyàü vyavasthàmàha baudhàyanaþ %<sà tithistacca nakùatraü yasminnabhyuditoraviþ . vardhamànasya pakùasya hãne tvastamayaü prati>% . hãne candrasya hãnatvàt kçùõapakùe, vardhamànasya candrasya vardhamànatvena ÷uklapakùasya . kàlamàdhavãyo'pyevam . bhojaràjaþ %<yojanmamàse kùurakarmayàtràü karõasya vedhaü kurute ca mohàt . månaü sa rogaü dhanaputranà÷aü pràpnoti måóhobadhabandhanàni . jàtaü dinaü dåùayate va÷iùñha÷càùñau ca gargoyavanoda÷àham . janmàkhyamàsaü kila bhàguri÷ca cåóe vivàhe kùurakarõavedhe>% . etadviùayabhedastu ràjamàrtaõóe %<uktàni pratiùiddhàni punaþ sambhàvitàni ca . sàpekùanirapekùàõi ÷rutivàkyàni kovidaiþ>% . sàpekùanirapekùàõi samarthàsamarthaviùayakàõi . kùureti kùurikarma . ràjamàrtaõóe %<devakàrye pitç÷ràddhe raveraü÷aparikùaye kùurikarma na kurvãta janmamàse'tha janmabhe>% . eva¤ca cåóa iti cåóàkaraõe adhikadoùàya . nàryàstu janmamàse vivàhamàha ÷rãpativyavahàrasamuccaye %<snànaü dànaü tapovidyà sarvamaïgalyavardhanam . udvàha÷ca kumàrãõàü janmamàse pra÷asyate>% . evaü %<janmodaye janmasu tàrakàsu màse'tha và janmani janmabhe và . vratena vipro nabahu÷ruto'pi vidyàvi÷eùaiþ prathitaþ pçthivyàm>% iti vyàsavacanena janmamàse upanayanavidhànàttadaïgasa÷ikhavaùane'pi na doùaþ . udaye lagne bhe rà÷au navahu÷ruto'pi svalpavidyo'pi . atra janmamàsakçtyàkçtye sauràdaro yàtràdisàhacaryàt vyavahàro'pi tathà . pratimàse janmanakùatrakçtyamàha viùõudharmottaram %<janmanakùatrage some ÷iraþsnànena yatnataþ . påjà somasya kartavyà nakùatrasya tathàtmanaþ . ÷ràddhaü kuryàt prayatnena vahnibràhmaõa påjane . vàhanàyudharatnàdyaü påjarnàyaü prayatnataþ . suràõàmarcanaü kàryaü ke÷avasya vi÷eùataþ>% .

#<janmada># puø janma dadàti dà--ka . pitari ÷abdacaø .

#<janmadina># naø janmanodinam . janmadivase tacca tithiråpaü janmatithi÷abde udàø .

#<janman># naø jana--bhàve manin . 1 utpathau 2 àdyakùaõasambandhe, 3 garbhavàsatoyonidvàràniþsaraõe 4 nyàyàdyukte apårvadehagrahaõe, apårvadehàdibhiràtmanaþ samyandhe jyotiùokte 5 janmanakùatre, tadavadhike 6 da÷ame 7 janaviü÷e ca nakùatre . tatra manuùyàõàü janmaprakàrastu garma÷abde 2548 pçø uktapràyo'pi atra vi÷eùaþ ka÷cit pradar÷yate . %<çtau vikà÷à bhavati yoniþ kamalavat sadà . garbhà÷aya stataþ ÷ukraü dhatte raktasamanvitam . anyatra kàle mukulà yonirbhavati yoùitàm . sçùñaü ÷ukramato yonau naiti garbhà÷ayaü ÷anaiþ . çtàvapi tu yoni÷cedvàtapittakaphàvçtà . bhavettadà vikà÷atvaü naiva tasyàü prajàyate . çtukàle yadà ÷ukraü nirdoùaü yonisaüsthitam . tadà tatàyunà spçùñaü strãraktenaikatàü vrajet . niùekaü mànavaü strãõàü vãjaü pràptaü rajasyatha . yuktamàtro'pi narakàt svargàdvàpi prapadyate . visargakàle ÷ukrasya jãvaþ kàraõasaüvçtaþ . dhçtyà pravi÷ate yoniü karmabhiþ svairniyojitaþ . tacchukraraktamekasthamekàhàt palalaü bhavet . pa¤caràtreõa kalalaü budbudàkàratàü vrajet . budbudaþ saptaràtreõa màüsapeùã bhavettataþ . dvisaptàhàdbhavet peùã raktamàüsàcità dçóhà . vãjasyaivàïkuràþ peùyaþ pa¤caviü÷atiràtrataþ . bhavanti màsamàtreõa pa¤cadhà jàyate punaþ . grãvà ÷ira÷ca kaõñha÷ca pçùñhavaü÷a stathodaram! pàõipàdaü tathà pàr÷vaü kañimàtraü tathaiva ca . màsadvayena sarvàõi krama÷aþ sambhavanti hi . tribhirmàsaiþ prajàyante sarvàïgàïkurasanmayaþ . màsai÷caturbhiraïgulyaþ prajàyante yathàkramam . sthairyaü caturthe càïgànàü pa¤came ÷oõitodbhavaþ . ùaùñhe balasya varõasya nakhalomnà¤casambhavaþ . dantapaïktistathà guhyaü jàyante ca nakhàþ punaþ . karõayo÷ca bhavecchidraü ùaõmàsàbhyantareõa ca . pàyurmeóhramupastha¤ca nàbhi÷caivopajàyate . sandhayo ye ca gàtreùu jàyante màsi saptame . manastu cetanàyuktvaü nàbhãsnàyusiràstataþ . saptame càùñame caiva tvaïmàüsa smçtimànapi . aïgapratyaïgasampårõaþ ÷iraþke÷asamanvitaþ . vibhaktàvayavaþ spaùñaþ punamàüsàùñamena ca . navame da÷ame màsi prabalaiþ såtimàrutaiþ . niþsàryate vàõaiva jantu÷chidreõa sajvaraþ . manasa÷ca¤calatvena yadà garbhasthiti rbhavet . tadà vikçtiråpeõa pàpàtmà hi prajàyate . puñadvayaü samàsàdya yadà vahani màrutaþ . tadà prasåte pàpiùñhàn ùaõóàn karmabahiùkçtàn . màtçraktottarà nàrã pituþ ÷ukrottaro naraþ . ubhayorvãjasàmànye jàyate vai napuüsakam . viùamàyàü tithau kùiptaü kuryàd vãjantu kanyakàm . samàyàü puruùaü nånaü kecidàhurmanãùiõaþ . vàmàïgena bhavennàrã dakùiõena pumàn bhavet . raktàdhikye màtçråpaü ÷ukràdhakye tu paitçkam . ÷ukra÷oõitasaüghàte vàyunà ca dvidhà kçte . yamau syàtàü tridhà ceti caturdhà bahudhàpi và . tato hãnàdhikavyaïgakubjavàmanakàdayaþ . jàyante sarpakuõóàõóà vikçtànyà÷ca yonayaþ>% . %<garbhàt koñiguõaü duþkhaü yoniyantranipãóane . saümårchà tasya jañharàjjàyamànasya dehinaþ . jàyamànaþ purãùàsçïmåtra ÷ukràvilànanaþ . pràjàpatyena vàtena pãóyamànàsthibandhanaþ . adhomukho vai kriyate prabalaiþ såtimàrutaiþ . kle÷àt niùkràntimàyàti jañharànmàturàturaþ . tatastaü vaiùõavã màyà samàskandati mohinã . tayà vimohitàtmàsau j¤ànabhraü÷amavàpnuyàt . sçùñamàtrasya ghora÷ca jvaraþ samupajàyate . tena jvareõa mahatà mahàmohaþ prajàyate . kaõñakairiva cchinnàïgaþ krakacairiva dàritaþ . påtivraõànnipatito dharaõyàü krimikã yathà . tçóbubhukùàparãtàïgaþ kvacittiùñhati và rañan . viõmåtrabhakùaõàdya¤ca gataj¤ànaþ samàcaret . kaõóåyane'pi cà÷aktaþ parivarte'pyanã÷varaþ . snànapànàdikàhàramavàpnoti parecchayà . a÷ucau saüstare såkùmakãñadaü÷àdibhistathà . bhakùyamàõo'pi naivaiùàü samartho vinivàraõe . kena bandhena baddho'haü kàraõaü kimakàraõam . kiü kàryaü kimakàryaü và kiü vàcyaü ki¤ca nocyate . ko'dharmaþ ka÷ca vai dharmaü kasmit và vartate katham . kiü kartavyamakartavyaü kiü và kiü guõadoùavat . saümåóhasya smçtibhraü÷aþ ÷ãghraü saüjàyate punaþ . matiþ saüjàyate tårõaü jantostatraiva janmani . rakto måóha÷ca lokoyamakàrye sampravartate . dehã deha>% parityajya nendrasthànamapãcchati . tasmàt kãño'pi jantånàü sumåóho jàyate bhç÷am . na càtmànaü vijànàti na paraü na ca daivatam . na ÷çõoti paraü ÷reyaþ sati cakùuùi nekùate . buddhau satyàü na jànàti bodhyamàno budhairapi . saüsàre kli÷yate tena ràgalobhava÷ànugaþ sukhabodhaþ . janma ca %<jàyate'sti vardhate vipariõamate apakùãyateü na÷yati>% yàskokteùu ùañaùu bhàvavikàreùu àdyo bhàvavikàraþ . %<jàtasya hi ghruvo mçtyurdhruvaü janma mçtasya ca>% gãtà . %<janmasampadvipatkùemaü pratyariþ sàdhako badhaþ . mitraü paramamitra¤ca triràvçttyà punaþ punaþ>% jyoø taø . %<÷àkaü dadyàt trijanmani>% . %<janmarkùe gidhane'pi ca>% jyoø taø . kartari manin 8 jane niruø . àdhàre manin . 9 janmalagne 10 janamarà÷au ca %<janmanãtthaü vicintyavàn>% %<janmanãcitayuk ÷ubhaiþ>% nãø kaø tàø .

@<[Page 3030a]>@
#<janmapa># puø janma janmalagnaü pàti pà--ka . 1 janmalagnapatau 2 janmarà÷ipatau ca janmapatyàdayo'pyatra . %<janmapaþ krårito'÷ubhaiþ>% nãø tàø .

#<janmabha># naø 6 taø . 1 janmanakùatre 2 janmalagne 3 janmarà÷au ca 4 janmanakùatràdisajàtãye nakùatràdau janmarkùàdayo'pyatra . %<janmarkùe nidhane'pi ca>% jyoø taø .

#<janmabhåmi># strã 6 taø . janmasthàne . %<jananã janmabhåmi÷ca svargàdapi garãyasã>% udbhañaþ . %<vardhanãyà vayaü nånaü tvayà yàdavanandana! . atha và pràõinastàta! ramante janmabhåmiùu>% harivaüø 103 aø .

#<janmamàsa># puø 6 taø . 1 janmàdhàramàse 2 tatsajàtãye màse ca %<na janmamàse na ca caitrapauùe kùauraü vivàho na ca karõavedhaþ>% jyoø taø %<janmarkùe janmamàse và tàràyàmatha janmani . janmalagne bhavedåóhà dhanàóhyà janmabhodaye>% caõóe÷varaþ . janmamàsa÷ca yasmin càndre màse janma sa màsaþ ityeke janmatithimàrabhya triü÷attithyàtmako màso janmamàsa iti pakùàntaraü yathàha muø ciø vyàkhyàyàü pãø dhàø %<janmarkùamàsatithayo vyatipàtabhadràvaidhçtyamàpitçdinàni tithikùayardhã . nyånàdhimàsakulikapraharàrdhapàtaviùkambhavajraghañikàtrayameva varjyam>% muø ciø . janmarkùamàsa tithiprabhçtayaþ padàrthàþ sarveùu karmasu varjyà iti dvitãya ÷lokenànvayaþ tàn padàrthànàha janmarkùeti yasminnakùatre janma bhavet tajjanmarkùaü yasmin màse janma bhavet sa janmamàsaþ yasyàü tithau janma bhavet sa . janmatithiþ ete varjyàþ yadàha vasiùñhaþ %<svajanmamàsarkùatithikùaõeùu vainà÷akàdyçkùagaõeùu bheùu . nodvàhayàtràbhyudayàbhilàùã naivàdyagarbhadvitayaü kadàcit>% . ayaü ca janmanakùatramàsatithiniùedhaþ àdyagarbhasyaiva yadàha nàradaþ %<janmamàse na janmarkùe na janmadivase'pi và . àdyagarbhasutasyàpi duhiturvà karagrahaþ>% iti anenàdyagarbhavyatiriktakanyàyàstàdç÷avarasya janrkùamàsatithiùu ÷ubhaphalatvamuktaü bhavati ataevàha cyavanaþ %<janmarkùe janmamàse và tàràyàmatha janmani . janmalagne bhavedåóhà putràóhyà pativachabhà>% . atha janmamàsalakùaõaü jaganmohane vçddhagargaþ %<àrabhya janamadivasaü yàvattriü÷addinaü bhavet . sa janmamàso vij¤eyo garhitaþ sarvakarmasu>% iti asyàpi vi÷eùastatraiva %<jàtaü dinaü dåùayate vasiùñhaþ pa¤caiva gargastridinaü tathàtriþ . tajjanmapakùaü kila bhàguri÷ca vrate vivàhe gamane kùure ceti>% . ghastutastu yasmiü ÷càndramàse caitràdau janmàbhåt sa càndramàso utmamàsatayà tyàjya iti yuktamutpa÷yàmaþ %<indràgnã yatra håyete màsàdiþ sa prakãrtitaþ . agnãùaumau sthitau madhye samàptau pitçsomakàviti>% hàrãtavacanàt %<upavàsavratodvàhà yàtrà kùauropanàyanam . tithivarùàdinikhilaü càndramànena gçhyate>% iti ka÷yapokte÷ca . atra càndramàsasyaiva cåóàdau niùedha iti sthitam . janmamàsasya janmatithikçtye càndraparatà kùauràdi niùedhe sauraparateti maø taø raghuø . %<vivàhàdau smçtaþ sauraþ>% iti taddhçtavacanàt . àcàrabhedàt de÷abhedàcca vyavasthà . upayama÷abde 1244 pçø adhikaü dç÷yam .

#<janmarà÷i># puø 6 taø . janmakàlikarà÷isajàtãye rà÷au .

#<janmavartman># naø 6 taø . yonau trikàø . %<yoneþ ÷arãram>% ÷àø såø tasyàþ ÷arãrotpattisthànatvakãrtanàt tathàtvam .

#<janma÷ayyà># strã janmanimittaü ÷ayyà . prasavàrtha÷ayyàyàm . %<sa dadar÷amahàtmànaü ÷aratalyagataü prabho! . janma÷ayyàgataü vãraü kàrtikeyamiva prabhum>% bhàø bhãø 125 aø .

#<janmàntara># naø anyat anma mayåø saø . bhavàntare paraloke . tataþ gahàø bhavàrthe cha . janmàntarãya parajanamabhave triø . %<janmàntarãyatatpàpavataþ sahamaraõenoddhàraþ>% ÷uø taø raghu0

#<janmàùñamã># strã kçùõasya janmàdhàro'ùñamo . kçùõajanpàùñamyàm kçùõàùñamã ÷abde 2220 pçø vivçtiþ . haribhaktivilàsamate tu tatratyavratakàlavyavasthà yathà %<janmàùñamã pårvaviddhà na kartavyà kadàcana . palavedhe tu viprendra! saptamyà càùñamãü tyajet . suràyà vindunà spçùñaü gaïgàmbhaþkalasaü yathà . vinà çkùeõa kartavyà navamã saüyutàùñamã . saçkùàpi na kartavyà saptamã saüyutàùñamã . tasmàt sarvaprayatnena tyàjyamevà÷ubhaü budhaiþ . vedhe puõyakùayaü yàti tamaþ såryodaye yathà . yacca vahnipuràõàdau proktaü viddhàùñamãvratam . avaiùõavaparaü tacca kçtaü và devamàyayà>% .

#<janmin># triø janmàstyasya vrãhyàdiø ini . pràõini jãve amaraþ .

#<janmejaya># puø janamejaya + pçùoø . janmejayançpe hàràø .

#<janya># triø jana- %<bhavyaügayetyàdi>% pàø kartari yat . 1 jàyamàne . jana--õic--karmaõi yat . 2 utpàdye %<janyànàü janakàlaþ>% bhàùàø . kartari yat . 3 janake ca mediø . janãü vadhåü vahati nayati và yat . 4 navoóhàj¤àtimitrabhçtyasnigdheùu triø mediø . 5 haññe, 6 parãvàde, 7 yuddhe ca naø mediø %<tatra janyaü radhorghoraü pàrvatãyajanairabhåt>% raghuþ 8 dehe puø ÷abdaciø . bhàvaü yat . 9 janane bhaø . 10 bhàtçvayasyàyàü strã mediø . janàya hi taü yat . 11 janahite triø . %<tuùñàva jamyaü visçjat janàrdanam>% bhàgaø 1 . 9 . 3 janya÷abdàt utkaràø caturarthyàü cha . janthãya tannirvçtte triø . %<yàhãti janyàmavadat kumàrã>% raghuþ . 12 prãtau strã hemaø . janasya jalpaþ jana + jalpe 'rthe yat . 13 janasya jalpe puø .

#<janyu># puø jana--yuc bà0--na anàde÷aþ . 1 dhàtari 2 vahnau 3 pràõini ca mediø . bhàve yuc . janane puø %<amçtàyàdvitãyo'yaü janyurhi mama sarvathà>% haritaüø 125 aø .

#<japa># uccàraõe vàci ca bhvàø paraø sakaø señ . japati ajàpãt--ajapãt . jajàpa jepatuþ . japtvà . %<etadakùarametàü ca japan vyàhçtipårvikàm>% manuþ . %<tataþ sapraõavàü savyàhçtikàü gàyatrãü japet>% gomiø %<japet sapta÷atãü madhye>% caõóã÷abde dç÷yam .
     abhi + àbhimukhyena jape %<cakàra rakùàü kau÷alyà mantrairabhijajàpa ca>% ràmàø ayoø 25 . 30 . samyakkathane ca
     upa + bhedane . (kàõaphusalani deoyà) %<kùattàraü kururàjastu ÷anaiþ karõamupàjapat>% bhàø viø 2216 %<upajapyànujapet>% manuþ %<upajàpaþ kçtastena>% màghaþ .

#<japa># triø japa--kartari ac . 1 japakàrake . %<karõe japai ràhitaràjyalobhà>% maññiþ . tatastu %<tri÷ate kàle lamate japatàmapi>% bhàø ànuø 28 aø . kàõóapçùñha÷abde 1860 pçø dç÷yam . bhàve ap . 2 mantràderàvçttau caõóã÷abde dar÷ita sapta÷atyàþ 3 pàñhe ca . tatprakàro yathà tantrasàø %<manaþ saühçtç viùayàmmantràrthagatamànasaþ . na drutaü na vilamba¤ca japenmauktikapaïktivat . japaþ syàdakùaràvçttirmànasopàü÷uvàcikaiþ . dhiyà yadakùara÷reõãü varõasvarapadàtmikàm . uccaredarthamuddi÷ya mànasaþ sa japaþ smçtaþ . jihvoùñhau càlayet ki¤ciddevatà gatamàmamaþ . ki¤cicchravaõayogyaþ syàdupàü÷uþ sa ja paþ smçtaþ . mantramuccàrapevàcà vàcikaþ sa japaþ smçtaþ . uccairjapàhi÷aùñaþ syàdupàü÷u rda÷abhirguõaiþ . jihvàjapaþ ÷ataguõaþ sàhasro mànasaþ smçtaþ . jihvàjapaþ sa vij¤eyaþ kevalam jihvayà vudhaiþ>% . tatra varjyàni %<viõmåtrotsarga÷aïkàdiyuktaþ karma karoti ca . japàrcanàdikaü sarvamapavitra bhavet priye! . malinàmbarake÷àdimukhadaurgandhya saüyutaþ . yo japettaü dahatyà÷u devatà guptisaüsthità . àlasyaü jçmbhaõaü nidràü kùubaü niùñhãbanaü mayam . nãcàïgaspar÷anaü kopaü japakàle vivarjayet>% . devatàbhede karamàlàvi÷eùaniyamo yathà
     %<tarjanãmadhyamànàmà kaniùñhà ceti tàþ kramàt . tisro'ïgulyastriparvàõo madhyamà caikaparvivà . parvadvayaü madhyamàyà merutvenopakalpayet . anàmàmadhyamàrabhya kaniùñhàdita eva ca . tarjanãmålaparyantaü da÷a parvasu saüjapet . anàmàmålamàrabhya kaniùñhàdita eva ca . tarjanãmadhyaparyantamaùñaparvasu saüjapet>% . etadvacanantu aùñottara÷atàdibiùayam . ÷aktiviùaye punaþ . %<anàmikàtrayaü parva kaniùñhàditriparvikà . madhyamàyà÷ca tritayaü tarjanãmålaparvaõi! tarjanyagre tathà madhye yo japet sa tu pàpakçt . anàmàmålamàrabhya pràdakùiõyakrameõa ca . madhyàdimålaparyantamaùñaparvasu saüjapet>% . ÷rãvidyàviùaye tu . anàmàmadhyamayo÷ca målàgra¤ca dvayaü dvayam . kaniùñhàyà¤ca tarjanyàstrayaü parva sure÷vari! . anàmàmadhyamayo÷ca meruþ syàta dvitaya ÷ubham . pradakùiõakramàddevi! japet tripurasundarãm . kaniùñhàmålamàrabhya pràdakùiõyakrameõa ca . tarjanãmålaparyantamaùñaparvasu saüjapet . idamapi aùñottara÷atàdiviùayam . %<aïgulãrna viyu¤jãta ki¤cidàïgu¤cite tale . aïgulãnàü viyogàcca chidre ca sravate japaþ . aïgulyagre ca yajjaptaü yajjaptaü merulaïghave . parvasandhiùu yajjaptaü tatsarvaü niùpha bhavet . gaõanàvidhimullaïghya yojapettajjapaü yatnaþ gçhõanti ràkùasàstena gaõayet sarvathà budhaþ . hçdaye hastamàropya tiryak kçtvà karàïgulãþ . àcchàdya vàsasà hastau dakùiõena sadà japet>% . japasaükhyàsàghane dravyabhedaniùedho yathà . %<nàkùatairhastaparvairvà na ghànyairna ca puùpakaiþ . na candanairmçttikayà japasaükhyà¤ca kàrayet>% . tatra vihitadravyàõi làkùà kuùãdasindåraü gomaya¤ca karãùakam . ebhirni rmàya vañikàü japasaükhyàntu kàrayet . varõamàlà japaniyamo yathà . %<savinduü varõamuccàrya pa÷cànmantraü japehva dhaþ . akvàràdilakàrànta vindu yuktaü vibhàvya ca . varõamàlà samàkhyàtà anulomavilomataþ . pa¤cà÷allipibhirmàlà vihità sarvakarmasu . akàràdilakàràntà varõamàlà prakãrtità . kùàrõaü merumukhaü tatra kalpayenmunisattama! . anayà sarvamantràõàü japaþ sarvasamçddhidaþ>% . japaphala¤ca %<japaniùñho dvija ÷reùñho'khilayaj¤aphalaü labhet . sarveùàmeva yaj¤ànàü jàyate'sau mahàphalaþ japena devatà nityaü ståyamànà prasãdati . prasannà vipulàn bhogàn dadyànmukti¤ca ÷à÷vatãm . yakùarakùaþpi÷àcà÷ca grahàþ sarpà÷ca bhãùaõàþ . japantaü nopasarpanti bhayabhãtàþ samantataþ . yàvantaþ karmayaj¤àþ syuþ pradiùñàni tapàüsi ca . sarve te japayaj¤asya phalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . màhàtmyaü vàcikasyaitat japayaj¤asya kãrtitam . tasmàcchata guõopàü÷uþ sàhasro mànasaþ smçtaþ>% tantrasàø . %<noccairjapa¤ca saükuryàt rahaþ kuryàdatantritaþ . samàhitamanà ståùõãü manasà vàpi cintayet . vidhiyaj¤àt japayaj¤o vi÷iùño da÷abhirguõaiþ . upàü÷uþ syàcchata÷uõaþ sàhasro mànasaþ smçtaþ . vinà darbhaistu yatsnànaü yacca dànaü vinodakam . asaükhyàtantu yajjaptaü sarvaü tadaphalaü smçtam . muktàphalairvidrubheõa rudràkùaiþ sphañikena và . gaõanà sarvathà kàryà samyagaïguliparvabhiþ . hiraõyaratnamaõibhirjaptvà ÷ataguõaü bhavet . sahasraguõamindràkùaiþ padmàkùairayutaü bhavet . niyutaü vàpi rudràkùairbhadràkùaistu na saü÷ayaþ . putrajãvakajapyasya parisaükhyà na vidyate . da÷abhirjanmajanitaü ÷atena ca puràkçtam . niyutaü tu sahasreõa gàyatryà hanti duùkçtam . pràïmukho vartayet màlàü sahasraü ÷atameva và>% agnipuø . japàïgamantracaitanyàdikaj¤ànamàva÷yakaü tatra mantracaitanyaü yathà kubjikàtantre pa¤cakapañale . %<÷rãpàrvatyuvàca . bhagavan! sarvadeve÷a! lokànàü hitakàraka . caturvargapradaü deva! caitanyaü me prakà÷aya . ÷aïkara uvàca . ÷çõu devi! pravakùyàmi caitanyaü paramàdbhutam . rahasyaü paramaü puõyaü gopanãyaü tvayà punaþ . cicchaktyàdhvanitaü devi! pariõàmakrameõa tu . varõabhàvaü samàsajya nirmalaü vimalàtmakam . ùañcakra¤ca tathà bhittvà ÷abdaråpaü sanàtanam . nàdavindusamàyuktaü caitanyaü parikãrtitam . atha vànyaprakàreõa ÷råyatàü padmalocane! . vinà yena na sidhyettu japapåjàdiki¤cana . anàhatasya madhye tu grathitaü varõamuttamam . suùumõàvartmanà devi! kaõñhade÷àdvinirgatam . caitanya¤ca mahe÷àni! yoginàü yogaråpakam . sahasràre varõaråpaü pariõàma krameõa tu . karõikàmadhyasaüsthe tu nàdavindusamanvitam . evaü saücintayeddevãü caitanya¤ca punaþ punaþ . mantràkùaràõi cicchaktau grathitàni mahe÷vari! . tàni sa¤cintayeddevi! sahasràradale tathà . caitanyamantraråpà ca caitanyànandadàyinã . caitanyanàda÷akti÷ca caitanyavarõaråpakam . maõipåre sadà cintyaü mantràõàü pràõaråpakam . athavànyaprakàreõa ÷råyatàü varavarõini! . kàmavãjaü (klãü) ramàvãjaü (÷rãü) ÷aktivãjaü (hrãü) sure÷vari! . etàni pårvamuccàrya màtçkàü tadanantaram . puñitaü målamantra¤ca ÷atamaùñottaraü japet . koñikoñiguõa¤caiva labhate nàtra saü÷ayaþ . athavànya prakàreõa caitanyaü ÷çõu pàrvati! . yena vij¤àtamàtreõa paramaü pa÷yati dhruvam . såryamaõóalamadhyasthaü cintayenmålamantrakam . aùñottara÷ataü japyaü målavidyàsvaråpakam . guruü sa¤cintayettatra ÷ivaråpaü sanàtanam . ÷akti¤ca cintayettatra brahmaråpàü sanàtanãm . evaü sa¤cintayedyastu japedvà surasundari! . nàsàdhyaü tasya loke'sminmuktirdevi! kare sthità>% . tathà prathamapañale %<mantràrthaü mantracaitanyaü yonimudràü na vetti yaþ . na siddhyati varàrohe! kalpakoñi÷atairapi . ÷atakoñijapenàpi tasya vidyà na siddhyatãti>% . sarasvatãtantre %<kathayàmi mahàmantraü mantràrtha¤ca mahe÷vari! . yena vij¤àtamàtreõa sarvasiddhã÷varo bhavet . kevalaü bhàvavuddhyà ca mantràrthaü pràõavallabhe! . kevalaü j¤ànayogena jãvanmukto bhaveddhruvam . kàlã tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã . bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmàvatã priye! . vagalà caiva màtaïgã kamalà ca prakãrtità . brahmaviùõumahe ÷àdyai÷caturvedairnamaskçtà . bhogañà mokùadà devã koñi brahmàõóagopità . asyàgrahaõamàtreõa jãvanmuktastu sàdhakaþ>% . varadàtantre ùaùñhapañale ÷iva uvàca . mantràrthaü kathayàmyadya ÷çõuùva parame÷vari! . vinà yena na sidhyettu sàdhanaiþ koñibhiþ ÷ive! . àdau prasàdavãjasya mantràrthaü ÷çõu pàrvati! . ÷ivavàcã hakàrastu aukàraþ syàt sadà÷ivaþ . ÷ånyaü duþkhaharantu syàt tasmàttena ÷ivaü yajet . hauü . daü durgàvàcakaü devi! åkàra÷càpi rakùaõe . vi÷vamàtà nàdaråpà . sarvàrtho vinduråpakaþ . tasmàttenaiva vãjena durgàmàràdhayet ÷ive! . dåü . %<ka kàlã vrahma ra proktaü mahàmàyàrthaka÷ca ã . vi÷vamàtàrthakonàdo vindurduþkhaharàrthamaþ . tenaiva kàlikà devãü påjayedduþkha÷àntaye . krãm . hakàraþ ÷ivavàcãsyàt rephaþ prakçtirucyate . mahàmàyàrtha ã÷abdo nàdovi÷vaprasåþ smçtaþ . duþkhaharàrthakovindu rbhuvanàü tena påjayet>% hrãm . mahàlakùmyarthakaþ ÷aþ syàddhanàrtho repha ucyate . ã tuùñyartho'paro nàdo vindurduþkhaharàrthakaþ . lakùmãdevyà vãjametattena devãü prapajayet . ÷rãü . sarasvatyartha ai÷abdo vindurduþkhaharàrthakaþ . sarasvatyàvãjametattena vàõãü prapåjayet . aiü . kaþ kàmadeva uddiùño'pyathavà kçùõa ucyate . laindraã tuùñivàcã sukhaduþkhaprada¤ca am . kàmavãjàrtha uktaste tava snehàn mahe÷vari . klãü . haþ ÷ivaþ kathito devi! årbherava ihocyate . paràrtho nàda÷abdastu vindurduþkhaharàrthakaþ . varmavãjamayohyatra kathitastava yatnataþ . håü . gaõe÷àrthe gauktaste vindurduþkhaharàrthakaþ . gaüvãjàrthastu kathitastava snehàn mahe÷vari! . gaü . ga gaõe÷o vyàpakàrtho lakàraste ja aurmataþ . duþkhaharàrthakovindu rgaõe÷aü tena påjayet . glauü . kùauünçsiüho brahma ra÷ca årdhvadantàrthaka÷ca auþ . duþkha haràrthako vindurnçsiühaü tena påjayet . kùrauü . nàmàdivarõaþ sarveùàü nàmauktaü svayambhuvà . tenaivàrthantujànãyàdarthalabhyantu cintayet . yathàyathaü vibhaktyantaü mantràrtho cintayecchive! . tattadvarõàdiyogena saükùepàt kathitaü tvayi . durgottàraõabàcãstàrakàrthastakàrakaþ . muktyarthorephaukto'tra mahàmàyàrthaka÷ca ã . vi÷vamàtàrthakonàdo vindurduþkhaharàrthakaþ . badhåvãjàrtha ukto'tra tava snehàn mahe÷vari! . strãü . yatra vindudvayaü mantre ekaü duþkhaharàrthakam . anyat sukhapradaü devi! j¤àtvà càrthaü vicintayet . yatra vindudvayaü mantre anyat pårõàrthakaü matam . svàhàmàtràrthakà devã paràrthà và prakãrtità . ÷akramàtà vaùañproktà haripriyàrthakà girà . suràrthà phañhayagrãve vivriü vãjaü vinirdi÷et . yaüvãjaü vàyuvàci syàt lamaindraü parikãrtitam . anekàkùaravãje ca svasvavãjaü svanàmakam . evaü j¤àtvà mahe÷àni! mantràrthaü paricintayet . ekavãjadvayaü yatra pçthagarthaü prakalpayet . vãpsàrthaü và mahe÷àni j¤àtvà mantraü japeddhiyà . iti te kathito devi mantràrthaþ parame÷vari! ãüvãjenaiva puñitaü målamantraü japedyadi . tadeva mantracaitanyaü bhavatyeva suni÷citam . sarasvatãtantre prathamapañale %<ã÷vara uvàca . mantràrthaü prarame÷àni! sàvadhànàvadhàraya . målàdhàre målavidyàü bhàvayediùña devatàm . ÷uddhasphañikasaïkà÷àü bhàvayet parame÷varãm . bhàvayedakùara÷reõãmiùñavidyàü sanàtanãm . muhårtàrdhaü vibhàvyaitàü pa÷càddhyànaparo bhavet . dhyànaü kçtvà mahe÷àni! måhårtàrdhaü tataþ param . tatojãvo mahe÷àni! bhanasà kamalekùaõe! . svàdhiùñhànaü tatogatvà bhàvayediùña devatàm . vandhåkàruõasaïkà÷àü javàsindårasannibhàm . vibhàvya akùara÷rãõãü padmamadhyagatàü paràm . tato jãvaþ prasannàtmà pakùiõà saha sundari! . maõipåraü tato gatvà bhàvayediùñadevatàm . vibhàvya akùara÷reõãü padmamadhyagatàü paràm . ÷uddhvasphañikasaïkà÷àü ÷iràpadmoparisthitàm . tatojãvo mahe÷àni! pakùiõà saha pàrvati! . hçtpadmaü prayayau ÷ãghraü nãrajàyatalocane! . iùñavidyàü mahe÷àni! . màvayet kamalopari . vibhàvya akùara÷reõãü mahàmarakataprabhàm . tatojãvo varàrohe! vi÷uddhaü prayayau priye! . tatpadmagahanaü gatvà pakùiõà saha pàrvati! . iùñavidyàü mahe÷àni! àj¤àü÷e paricintayet . pakùiõà saha deve÷i! kha¤janàkùi! ÷ucismite! . iùñavidyàü mahe÷àni! sàkùàdbrahmasvaråpiõãm . vibhàvya akùara÷reõãü haridvarõàü varànane! . àj¤àcakre mahe÷àni! ùañcakre dhyànamàcaret . ùañcakre parame÷àni! dhyànaü kçtvà ÷ucismite! . dhyànena parame÷àni! yadråpaü samupasthitam . tadeva parame÷àni! mantràrthaü viddhi pàrvati>% atha kullukàdi . sarasvatãtantre tçtãyapañale %<tàràyàþ kullåkà devi! mahànãlasarakhatã . pa¤càkùarã kàlikàyoþ kullukà parikãrtità . kàlãkårcaü vadhåmàyà phañkàràntà mahe÷vari! . cchinnàvàstu mahe÷àni! kullukàùñàkùarã bhavet . vajravairocanãye ca ante varma ca pårayet . sampatpradàyàþ prathamaü bhairavyàþ kullukà bhavet . ÷rãmattripurasundaryàþ kullåkà dvàda÷àkùarã . vàgbhavaü prathamaü vãjaü kàmavãjamanantaram . lajjàvãjaü tataþ pa÷càt tripureti tataþparam . bhagavatãti tataþ pa÷càdante ñhadvayamuddharet . atha kàmavãja¤ca kullukà parikãrtità . pràsàdavãjaü ÷ambho÷ca ma¤jughoùe ùaóakùaram . ekàrõà bhuvane÷varyà viùõoþ syàdaùñavarõakam . namonàràyaõàyeti praõavàdya¤ca kullukà . màtaïgyàþ prathamaü bãjaü màyà dhåmàvatãü prati . vàlàyà÷ca vadhåvãjaü lakùmyà÷ca nijavãjakam . sarasvatyà vàgbhava¤ca annadàyà anaïgaka! . apareùà¤ca devànàü mantramàtraü prakãrtitam . iyante kathità devi! saükùepàt kullukà mayà . aj¤àtvà kullukàmetàü yojapedadharmaþ priye! . pa¤catvamà÷u labhate siddhvihànistu jàyate . tathà japàdikaü sarvaü niùphalaü nàtra saü÷ayaþ . tasmàt sarvaprayatnena dhàrayenmårdhni kullukàm>% . tathà %<vipràõàü praõavaþ setuþ kùatriyàõàü tathaiva ca . vai÷yànà¤caiva phañkàro màyà ÷ådrasya kathyate . ajaptvà hçdi deve÷i! yo vai mantraü samuccaret . sarveùàmeva mantràõà madhikàrona tasya hi . mahàsetu÷ca devi÷i! sundaryà bhuvane÷varã . kàlikàyàþ svabãja¤ca tàràyàþ kårcavãjakam . anyàsàntu vadhåvãjaü mahàseturvarànane! . àdau japtvà mahàsetuü japenmantramananyadhãþ . dhane vane÷atulyo'sau vàpyàvàõã÷varopamaþ . yuddhe kçtànta sadç÷o nàrãõàü madanopamaþ . japakàlo bhavettasya sarvaþ kàlo na saü÷ayaþ . atha vakùyàmi nirvàõaü ÷çõuùvàvahitànaghe! . praõavaü pårvamuccàrya màtçkàdyaü samuddharet . tatã målaü mahe÷àni! tatovàgbhavamuddharet . màtçkàstu samastàstu punaþ praõavamuddharet . evaü puñitamålantu prajapenmaõipårake . evaü nirvàõami÷àni! yo naü jànàti pràmaraþ . kalpakoñisahasreõa tasya siddhirna jàyate>% . ùatha mukha÷odhanam . pa¤camapañale %<ã÷vara uvàca . aparaikaü pravakùyàmi mukha÷odhanamuttamam . yanna kçtvà mahàdevi! japapåjà vçthà mavet . a÷uddhajihvayà devi! yojapetsa tu pàpakçt . tasmàtsarvaprayatnena jihvà÷oghanamàcaret . mahàtripurasundaryà mukhasya ÷odhanaü ÷ubhe! . ÷rãvãjaü praõavo lakùmãstàraþ ÷rãþ praõavastathà . imaü ùaóakùaraü mantraü sundaryà da÷adhà japet . ÷çõu sundari! ÷yàmàyà mukha ÷odhanamuttamam . nijavãjatrayaü devi! praõavatritayaü punaþ . kàmatrayaü vahnivinduraticandrayutaü pçthak . eùà navàkùarã vidyà mukha÷odhanakàriõã . tàràyàþ ÷çõucàrvaïgi! apårvamukha÷odhanam . jãvanaü madhyamaü lajjàü muvane÷ãü tataþ priye! . tryakùarãyaü mahàvidyà vij¤eyà'mçtavarùiõã . durgàyàü ÷çõu càrvaïgi! mukha÷odhanamuttamam . dvàda÷asvaramuddhçtya vinduyuktaü trayaü tathà . aparaikaü pravakùyàmi vagalàmukha÷odhanam . vàgbhavaü bhuvane÷ã¤ca vàgvãjasuravandite! . màtaïgyàþ ÷odhanaü devi! aïku÷aü vàgbhavantathà . vãja¤càïku÷ametaddhi vij¤eyaü tryakùarãyakam . lakùmyà÷ca ÷odhanaü devi! ÷rãvãjaü kamalànane! . durgàyàþ ÷odhanaü màyà vàg vãjapuñità bhavet . durgesvàhà punarmàyà vàgvãja¤ca puna÷ca vàk . praõavaü dàntamuddhçtya vàmakarõavibhåùitam . punaþ praõavamuddhçtya dhanadàmukha÷odhanam . evaümantraü mahe÷àni! dhåmàvatyàbhavedapi . praõavo vindumàn devi! pa¤càntakogaõe÷ituþ . vedàdigaganaü vihnimanuyunmantu candravat . dvyakùaraþ parame÷àni! . viùõo÷ca mukha÷odhanam . anyàsàü praõavaü devi! vàlàdãnàü prakãrtitam . strãõà¤ca ÷ådratulyaü hi mukha÷ãdhanamãritam . mukha÷odhanamàtreõa jihvà'mçtamayo bhavet . anyathà mukhavióyuktà jihvà bhavati sarvadà . bhakùaõairdåùità jihvà mithyàvàkyena dåùità . kalahairdåùità jihvà tatkathaü prajapenmanum . tacchodhanamanàcarya na japet pàmaraþ kvacit . ÷aiva÷àktavaiùõavàdeþ sarvasyàva÷yameva và . anyathà prajapenmantraü mohena yadi bhàvini! . sarvaü tasya vçthà devi! mantrasiddhirna jàyate . ante narakagàmã ca bhavet so'pi na cànyathà . devo yadi japen mantraü akçtvà mukha÷odhanam . tapanaü tasya deve÷i! kiü punarmartyavàsinàm>% . ùaùñhapañale %<ã÷vara uvàca . atha vakùyàmi deve÷i! pràõayogaü ÷çõuùva me . vinà pràõaü yathà dehaþ sarvakarmasu na kùamaþ . vinà pràõaü tathà mantraþ pura÷caryà÷atairapi . màyayà puñitomantraþ saptadhà japataþ punaþ . sapràõo jàyate devi! sarvatràyaü vidhiþsmçtaþ . tathaiva dãpanãü vakùye sarvamantre ca bhàvini! . andhakàre gçhe yadvanna ki¤cit pratibhàmate . dãpanãrahito mantra stathaiva parikãrtitaþ . vedàdipuñitaü mantraü saptavàraü japetpunaþ . dãpanãyaü samàkhyàtà sarvatra parame÷vari! . vedàdipuñitaü kçtvà prayatnena sure÷vari! . da÷adhà prajapenmantraü såtakadvayamuktaye . athocyate japasyàtra krama÷ca paramàdbhataþ . yaü kçtvà siddhisaüghànàmadhipojàvate maraþ . natirgurvàdinàmàdau namo mantra÷ikhàü bhajet . tato'pi mantracaitanyaü mantràrthabhàvanà tataþ . gurudhyànaü ÷iraþpadme hçdãùñadhyànamàcaret . kullukà¤ca tataþ setuü mahàsetumanantarama . nirvàõa¤ca tato devi! yonimudràvibhàyanà . aïganyàsaü pràõàyàmaü jihvà÷odhanameva ca . pràõayogaü dãpanã¤ca a÷aucabhaïgameva ca . mråmadhye và nasoragre dçùñau setuü japet punaþ . setuma÷auca bhaïga¤ca pràõàyàmamiti kramaþ>% . caturthapañale . %<kullukàü mårdhnisaüjapya hçdi setuü vicintayet . mahàsetuü vi÷uddhau ca kaõñhade÷a samuddharet . maõipåre tu nirvàõaü mahàkuõóalinãmadhaþ . svàdhiùñhàne kàmavãjaü ràkiõãmårdhni saüsthitam . vicintya vidhivaddevi! målàdhàràntike ÷ive! . vi÷uddhàntaü smoddevi! visatantutanãyasãm . vedisthànaü hi jãvàntaü målamantràvçtaü muhuþ>% .

#<japata># naø japa--bhàve lyuñ . jape . %<sannyàsa eva vedànte vartate japanaü prati>% bhàø ÷àø 1016 aø .

#<japamàlà># strãø japasya japàrthà màlà . japasàdhane màlàyàü tadvidhànàdi akùamàlà÷abde 43 pçø uktapràyamadhikamatra pradar÷yate . nityàtantre navamapañale %<ã÷vara uvàca . akùamàlàü samà÷ritya màtçkàvarõaråpiõãm . atha muktàphalamayã bhogamokùapradàyinã . ràjava÷yakarã sarvasiddhidà nàtra saü÷ayaþ . yathà muktàphalamayã tathà sphañika nirmità . rudràkùamàlà girije! mokùadà ca samçddhidà . pravàlaghañità màlà va÷yadà karmasàdhinã . màõikyaracità màlà sàmràjyaphaladàyinã . putrajãvakamàlà tu vidyàlakùmãpradàyinã . padmavãjàkùamàlà tu mahàlakùmãpradàyinã . raktacandanavãjàkùamàlàva÷yaphalapradà>% . muõóamàlàtantre dvitãyapañale %<sphàñikairmokùalàbhaþ syàt rudràkùairbahuputradà . jãvaputrai÷ca dhanadà pàùàõairgogamokùadà . ÷uddhasphañikamàlà tu mahàsampatpradà priye! . ÷ma÷ànadhåsturairmàlà ekà dhåmàvatãvidhau>% . tathà . %<maõiratnaprabàlai÷ca hemaràjatasambhavà . màlà kàryà ku÷agranthyà sarvabhoga phalapradà>% . samàyàcàratantre dvitãyapañale %<pårvàmnàyàdi sarveùàü màlàü ÷çõu yathàkramam . jappvà yenà÷u labhate phalaü devai÷ca durlabham . akùamàlà prathamato màtçkàrõasvaråpiõã . atha muktàmayã màlà ratimokùa phaladà . sarvasiddhikarã màlà sarvaràjava÷aïkarã . pravàlamàlàva÷yàrthaü sarvakàryaphalapradà . màõikyaracità màlà sàmràjyaphaladàyinã . padmàkùaracità màlà ya÷ãlakùmãpradà sadà . suvarõaracità màlà sarvakàmaphalapradà . raktacandanamàlà ca bhogadà mokùadà bhavet . rudràkùaracità màlà sarvakàmaphalapradà . sarvamàlàü prapåjyàtha candanena vilepitàm . samà÷ritya japennityaü yathoktaphalamàpnuyàt . età màlà÷ca subhage! pa¤càmnàyeùu påjitàþ>% muõóamàlàtantre %<devyuvàca akùamàlà tu kathità yatnato na prakà÷ità . akùamàleti kiü nàma phalaü và kiü vadasva me . ã÷vara uvàca akùamàlà tu deve÷i! kàmyabhedàdanekadhà . bhavati ÷çõu tat pràj¤e! vistaràducyate mayà . anulomavilomena këptayà varõamàlayà . àdilàntalàdiàntakrameõa parame÷vari! . kùakàraü meruråpa¤ca laïghayenna kadàcana>% . merulaïghanadoùastu tatraiva %<meruhãnà ca yà màlà merulaïghà ca yà bhavet . a÷uddhapratikà÷à ca sà màlà niùphalà bhavet . citriõã visatantvàbhà brahmanàóãgatàntarà . tayà saügrathità màlà sarvakàmaphalapradà . aùñottara÷ata japtvà àdiklãvaü samàcaret . éëídvayaü yattu taddhi klãvaü pracakùate . vargàõàmaùñabhirvàpi kàmyabhedàt krameõa tu akacañatapaya÷à aùñau vargàþ prakãrtitàþ>% . màlayàjapavi÷eùastu nityàtantre %<akùamàlàü prapåjyàtha candanena sulacane! . samà÷rivya japedvidvàn lakùamàtramananyadhãþ . yoùitaþ sakalà va÷yàþ saptadvãpasya pàrbati! . tato dvitãyalakùa¤ca prajapedvãravandite! . pàtàlatalanàgendrakanyà va÷yà bhavanti hi . tato lakùatravaü madre! prajapet sàdhakottamaþ . devàïganà bhavantyeva va÷yàstasya mahe÷vari! . mahàpàtakakoñãkùa nà÷ayet kamalekùaõe! abhimànena saubhàgyaü saukhyaü saundaryamàpnuyàt . caturlakùaü prajapyàtha mahàyogã÷varo bhavet . pa¤calakùajapàdçvi! kuverapadavãü vrajet . ùaólakùaü tu prajapyàtha devapåjyo bhavennaraþ . aõimàdyaùñasiddhãnàü nàyako nàtra saü÷ayaþ . ràjànova÷agàstasya yoùita÷ca vi÷eùataþ . navalakùaü mahàdevi! yojapet sàdhakottamaþ . rudramårtiþ svayaü sàkùàt kartà hartà na saü÷ayaþ>% . samayàcàratantre %<uttaràmnàye yà màlà bhåyaþ ÷çõu vadàmi te . atha varõamayã màlà sarvotkçùñà ca sà matà . mahà÷aïkhamayã màlà và¤chitàrthaphalapradà . uóumbaraphalasyàtha såkùmasyàtha kçtà matà>% . yoginãtantre pårvakhaõóe dvitãya pañale %<ã÷vara uvàca . varõamàlà ÷ubhà proktà sarvamantrapradãpanã . tasyàþ pratinidhirdevi! mahà÷aïkhamayã ÷ubhà . mahà÷aïkhaþ kare yasya tasya siddhiradårataþ . tadabhàve vãravandye! sphàñikã sarvasiddhidà>% . maõibhedena phalabhedamàha muõóamàlàtantre %<triü÷atai÷varyaphaladà pa¤caviü÷aistu mokùadà . caturda÷amayo mokùadàyinã bhogavardhinã . da÷apa¤càtmikà màlà màraõoccàñane sthità . stammane mohane va÷ya rodhane a¤jane tanoþ . pàdukàsiddhisaüghe ca ÷atasakhyà prakãrtità . aùñottara÷ataü kuryàdathavà sarvakàmadam>% . yoginã tantre %<maõisaükhyà mahàdevi! màlàyàþ katha yàmi te . pa¤caviü÷atibhirmokùaü puùñyai tu saptabiü÷atiþ . triü÷adbhirdhanasiddhiþ syàt pa¤cà÷anmantrasiddhaye . aùñottara÷ataiþ sarvasiddhireva mahe÷vari! . etatsàdhàraõaü proktaü vi÷eùaü kàminàü vade . ÷ivauvàca . dantamàlà jape kàrye gale dhàryà nçõà ÷ubhà . da÷anairyadi kartavyàü saükhyàdantasya te priye! . sarvasiddhipradà màlà ràjadantena meruõà . anyatràpi mahe÷àni! merutvenaivamàdi÷et . nityaü japa kare kuryànna kàmyamavarodhanàt . kàmyamapi kare kuryànmàlà'bhàve priyaüvade! . atràïgulyà japaü kuryàt aïguùñhàïgulibhirjapet . aïguùñhena vinà karma kçtaü tanniùphalaü bhavet>% . utpattitantre prathamapañale %<nityaü naimittikaü kàmyaü kare kuryàdvicakùaõaþ . karamàlà mahàdevi! sarvadoùavivarjità . chinnabhinnàdidoùo'pi kare nàsti kadàcana . akùayastu karodevi! màlà bhavati tàdç÷ã . granthiþ sà kuõóalã÷aktiþ pa¤cà÷advarõaråpiõã . ataeva mahe÷àni! karamàlà mahàphalà>% . yoginãtantre %<tathàtathàto grathanaü màlànàü tatra ÷odhanam . påjàü vidhàya bhaktyà tu ÷uciþ pårvamupoùitaþ . vijane grathayenmaunã svayaü màlà¤ca sàdhakaþ . kçtanityakriyaþ ÷uddhaþ ÷uddharkùeùu ca mantravit . yathàkàlaü yathàkàmamakùàõyànãyayatnataþ . anyo'nyasamaråpàõi nàtisthålakç÷àni ca . kãñàdibhiraduùñàni na jãrõàni navàni ca . gavyaistu pa¤cabhistàni prakùàlya ca pçthak pçthak . pçthvãdevendrapuõyastrãnirmitaü granthivarjitam . triguõaü triguõãkçtya paññasåtramathàpi và . ÷uklaü raktaü tathà kçùõaü ÷àntiva÷yàbhicàrake . såtraü saüpàtayedvidvàn tatprakùàlya ca pårvavat . màlàmekaikamàdàya såtre saüpàtayet tadhãþ . mukhe mukhantu saüyojya pucche pucchantu vàjayet . topucchasadç÷ã kàryàtha và sarpàkçtirbhavet . tatsajàtãyamekàkùaü merutvenàgratonyaset . ekaikamàlàmadhye tu brahmagranthiü prakalpayet>% . utpattitantre ùàùñapañale %<kramotkramàcchatàvçttyà pa¤cà÷advarõamàlayà . yojapaþ sa tu vij¤eya uttamaþ parikãttitaþ . akàràdi kùakàràntà varõamàlà prapãrtità>% . adhikaü japa÷abde dç÷yam tadagrathanaprakàràdi tantrasàre dar÷itaü yathà sanatkumàrãye kàrpàsasambhavaü såtraü dharmakàmàrthaü mokùadam . tacca viprendrakanyàbhirnirmita¤ca su÷ãbhanam . ÷uklaü raktaü tathà kçùõaü paññasåtramathàpi và . ÷àntiva÷yàbhicàreùu mokùai÷varya jayeùu ca . ÷uklaü raktaü tathà pãtaü kçùõaü varõeùu ca kramàt . sarveùàmeka varõànàü raktaü sarvepsitapradam . triguõaü triguõãkçtya grathayet ÷ilpa÷àstrataþ . ekaikaü màvçkàvarõa satàraü prajapansudhãþ . maõimàdàya såtreõa grathayenmadhyabhà gataþ . brahmagranthi vidhàyetthaü meru¤ca granvisaüyutam . grathayitvà puromàlàü tatsaüskàraü samàcaret . kasvacicinmate målavidyayà grathayet tathà ca ekavãràkalpe %<bhàtçkà barõato granthiü vidyayà vàtha kàrayet>% . suvarõàdiguõairvàpi grathayet sàdhakottamaþ . brahmagranthiü tato dadyàt nàgapà÷amathàpi và . kavacenàvabadhnãyànmàlàü dhyànaparàyaõaþ . sarva÷eùe tatomeruü såtradvayasamanvitam . grathayettàrayogena badhnãyàt sàdhakottamaþ . evaü niùpàdya deve÷i! pratiùñhà¤ca samàcaret . gautamãye %<mukhe mukhantu saüyojya pucche pucchantu yoja yet . gopucchasadç÷ã màlà yadvà sarpàkçtiþ ÷ubhà>% . mukhapucchaniyamastu svacchandamàhe÷vare %<rudràkùasyonnataü proktaü mukhaü puccha¤ca nimnagam . kamalàkùasya såkùmàü÷ai savindudvitayaü mukham . savindu kasya sthålàü÷aü dçóhaü ÷lakùõamiti sthitam . evaü j¤àtvà mukhaü puccha rådràkùàmbhoruhàkùayoþ . tatsajàtãyamekàkùaü merutvanà gratonyaset . ekaikaü maõimàdàya brahmagranthiü prakalpayet . ekaikamàtçkàvarõàn grathanàdau tu saüjapet>% . granthiniyamastu svacchandamàhe÷vare %<trivçttigranthinaikena tathàrdhena vidhãyate>% . atha và %<navabhistantubhi÷càtha rajvuü kçtvopavãtavat . sàrdhadvayàvartanena granthiü kuryàdyathà dçóham>% . ityatàbhyàmicchàvikalpaþ . tathà %<dvàdaùyàü vaiùõavã màlà kartavyà sopavàsataþ . samçddhyai viùõumantreõa divàbhàge prayatnataþ . ÷aktãnàmapi kartavya ràtrintyaktà yathàvidhi . aùñabhyà¤ca navamya ¤ca caturda÷yàntathaiva ca . trayoda÷yàntathà kuryàcchivasyàtha sure÷vari! ÷ubhe lagne ÷ubhe vàre ÷ubharkùe ca ÷ubhe tithau . pratiùñhàü kàrayenmantrã svayaü và guruõàpi và . evaü nirmàya màlàü vai ÷odhayenmunisattama! . kàlikàpuràõe brahmagranthiyutaü kuryàt prativãjaü yathàsthitam . atha và granthirahitaü dçda rajvusamanvitam . a÷vatthapatranavakaiþ padmàkàrantu kalpayet . tanmadhye sthàpayetmàlàü màtçkàü målamuccaran . kùàlayet pa¤cagavyaistu sadyojàtena sajjalaiþ>% . ityàdi . màlàsaüskàrasya nityatàmàha rudrayàmale %<apatiùñhitamàlàbhirmantraü japati yo naraþ . sarvaü tadviphalaü vidyàt kruddhà bhavati devatà>% . khacchandamàhe÷vare madhyamàyàü nyaset màlàü jyeùñhenàvartayeta sudhãþ . bhuktimuktipradà seyaü ki¤càtha màtçkàkramàt . kàmanàbhede aïgulãniyamo yathà %<tarjanyaïguùñhayogena ÷atråõàü nà÷ane japet . aïguùñhamadhyamàyogàt mantrasiddhiþ suni÷cità . aïguùñhànàmikàyogàcchatroruccàñanaü matam . jyeùñhàkaniùñhàyogena ÷atråõàü ÷àsanaü matam>% . %<vai÷ampàyanasaühitàyàm aïguùñhamadhyamànà¤ca gaõeyaü madhyamàgataþ . tarjanyà na spç÷edenàü muktido gaõanakramaþþ . jãrõe såtre punaþ såtraü grathayitvà ÷ataü japet . pramàdàt patità hastàt ÷atamaùñottaraü japet . japenniùiddhasaüspar÷e kùàlayitvà'kùamàlikàm>% . chinne'pyaùñottara÷atajapaþ kàryaþ karabhraùñacchinnayostulyatvàt tantrasàraþ .

#<japayaj¤a># puø japaeva yaj¤aþ . japaråpe yaj¤e tadbhedàdikaü hàrãtenoktaü yathà %<vividho japayaj¤aþ syàttasya tattvaü nibodhata . vàcika÷ca upàü÷u÷ca mànasa÷ca tridhàkçtiþ . trayàõàmapi yaj¤ànàü ÷reùñhaþ syàduttarãttaraþ . yaduccanãcoccaritaiþ ÷abdaiþ spaùñapadàkùayaiþ . mantramuccàrayan vàcà japa yaj¤aþ sa vàcikaþ . ÷anairuccàrayan mantraü ki¤cidoùñhau pracàlayet . ki¤cit ÷ravaõayogyaþ syàt sa upàü÷urjapaþ smçtaþ . dhiyà padàkùara÷reõyà avarõamapadàkùarama . mantràrthacintanàbhyàntu taduktaü mànasaü smçtam . japena devatà nityaü ståyamànà prasãdati . prasanne vipulàn bhogàn pràpnuvanti manãùiõaþ . ràkùasà÷ca pi÷àcà÷ca mahàsarpà÷ca bhãùaõàþ . japitànnopasarpanti dåràdeva prayànti te . chandaçùyàdi vij¤àya japenmantra matantritaþ>% . %<vidhiyaj¤àjjapayaj¤o vi÷iùño da÷abhirguõaiþ . upàü÷uþ syàt ÷ataguõaþ sàhasro mànasa smçtaþ>% . %<ye pàkayaj¤à÷catvàro vidhiyaj¤asamanvitàþ . sarve te japayaj¤asyaü kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm>% manuþ %<japayaj¤aprasiddhyarthaü vidyà¤càdhyàtmikãü japet>% yàj¤aø %<yaj¤ànàü lapayaj¤o'smi>% gãtà .

@<[Page 3037b]>@
#<japasthàna># naø 6 taø . nànàtantrokte japasàdhanasthànabhede . tàni ca nàmàtantroktàni pradar÷yante .
     sàradàyàü dvitãyapale puõyakùetraü nadãtãraü guhà parvatamastakam . tãrthaprade÷àþ sindhånàü saïgamaþ pàvanaü saraþ . udyànàni viviktàni vilvamålaü tañaü gireþ . devàdyàyatanaü kålaü samudrasya nijaü gçham . sàdhaneù pra÷asyante sthànànyetàni mantriõàm . nadãtãraü puõyanadãtãraü sàmànyanadãtãrasya niùiddhatvàt . viviktàni vija nàni . ràghavabhaññadhçtam %<pratyaïmukha÷ivasthàne vçùabhàdivivarjite . a÷vatthavilvatulasãvapuùpàntaràvçte . gavàü goùñhe'÷vatthamåle puõyakùetreùu ÷asyate>% . goùñha ityanenaiva gãsthàne labdhe gavàmiti yaduktaü tattàtkàlikagosambandhaj¤àpanàya tena gosamãpe japàdikarmapra÷astamataeva gavàü samãpa ityuktam . vàyavãyasaühitàyàm %<såryasyàgre gurorindordãpasya ca jalasya ca . vipràõà¤ca gavà¤caiva sannidhau ÷asyate japaþ . atha và prajapettatra yatra cittaü prasãdati>% . muõóamàlàtantre tçtãyapañale ca %<nadãtãre vilvamåle ÷ma÷àne ÷ånyave÷mani . ekaliïge parvate và devàgàre catuùpathe . ÷avasyoparimuõóe và jale và''kaõñhapårite . saügràmabhåbhau yonau và sthàne và vijane vane . yatra kutra sthale ramye yatra và syànmanolayaþ>% vçhannãlatantre dvitãyapañale %<ekaliïge ÷ma÷àne và ÷ånyàgàre catuùpathe . harmye và sàdhayeddevãü sarvàbhãùñapradàyinãm>% %<pa¤cakro÷àntare yatra na liïgàntaramokùyate . tadekaliïgamàkhyàtaü tatra siddhiranuttamà>% iti ÷yàmàrahasyadhçtenaikaliïgaü j¤àtavyam . tathà %<ujjaùñe parvate vàpi nirjane và catuùpathe . devàgàre deva÷ånye vilvamåle nadãtañe . svagçhe nirjane'raõye tathà cà÷vatthasannidhau>% ityapi ÷yamàrahasye . nityàtantre prathamapañale ca %<ekaliïge ÷ma÷àne và ÷ånyàgàre nadãtañe pàtàlabhavane vàpi girau và dãrthikàtañe . ÷aktikùetre mahàpãñhe vilvamåle ÷ivàlaye . dhàtrãvçkùatale'÷vatthamåle caiva tarostale>% . pàtàlabhavane bhåmimadhye . samayàcàratantre dvitãyapañale'pi %<japasthànàbhi deve÷i! siddhapãñhàni yàni ca . siddhapãñhe ca ÷ayyàyàü svaññà ÷ayyà vi÷eùataþ . catuùpathe siddhaliïge gurudevàlaye tathà . vañà÷vatthavilvamåle rambhàyà vipine tathà . nadãtãre ÷ivàgàre puhàparvatamastake . japasthànàni deve÷i! kathitàni nagàtmaje! . ÷çõu devi! vi÷eùeõa uttaràmnàyahetave! . ve÷yàbhçhe ÷ma÷àne và gatvà maithunamàcaret . tato japàdikaü devi! kçtvà ca labhate phalam . atha và svagçhe ràtrau bhaktimàn susamàcaret . sa pràpnoti phalaü sarvaü cittàdibhayavarjitaþ>% pura÷caraõarasollàsatantre caturthapañale %<goùñhaü catuùpatha¤caiva tripatha¤ca varànane! . nirjata¤ca tathàraõyaü ÷ånyagehaü tathaiva ca . parbata¤ca nadãtãraü tathaiva dãrghikàtañam . a÷vatthavçkùamåle ca vañavçkùatale tathà . dhàtrãvçkùatale devi! tathaiva bakulasya ca . yatra padmavanaü bhadre! ÷uklaü raktaü varànane! . droõapuùpasya càrvaïgi! yadi bhàgyena labhyate . aruõàdityasaïkà÷aü japakàlaü paràt param>% phalavi÷eùastu ràghavabhaññenokto yathà . %<gçhe japaþ samaþ prokto goùñhe ÷ataguõastu saþ . àràme ca tathàraõye sahasnaguõa ucyate . ayutaþ parvate puõye nadyàü lakùaguõastu saþ . koñirdevàlaye pràhuranantaü ÷ivasannidhau>% tatra siddhapãñhàni kubjikàtantre 7ma pañale . %<÷iva uvàca . ÷råyatàü sàvadhànena siddhapãñhaü pativrate! . yasmin sàdhanamàtreõa sarvasiddhã÷varo bhavet . màyàvatã madhupurã kà÷ã gorakùakàriõã . hiïgulà ca mahàpãñhaü tathà jàlandharaü punaþ . jvàlàmukhãmahàpãñhaü pãñhaü nagarasambhavam . ràmagirirmahàpãñhaü tathà godàvarã priye! . nepàlaü karõasåtra¤ca mahàkarõaü tathà priye! . ayodhyà¤ca kurukùetraü siühanàdaü manoramam . maõipåraü hçùãke÷aü prayàga¤ca tapovanam . vadarã¤ca mahàpãñhaü ambikàmardhanàlakam . triveõãü ca mahàpãñhaü gaïgàsàgarasaïgamam . nàrikela¤ca virajà uóóãyànaü mahe÷vari! . kamalà vimalà caiva tathà màheùmatã purã . vàràhã tripurà caiva vàïmatã nãlavàhinã . govardhanaü vindhyagiriþ kàmaråpaü kalau yuge . ghaõñàkarõo'kùayagrãvo màdhava÷ca sure÷vari! . kùãragràmaü vaidyanàthaü jànãyàdvàmalocane! . kàmaråpaü mahàpãñhaü sarvakàmaphalapradam . kalau ÷ãghraphalo devi! kàmaråpe japaþ smçtaþ>% anyatra jape'pi kàmàkhyàvastrayogena phalamuktaü tatraiva %<kàmàkhyàvastramàdàya japapåjàþ samàcaret . pårõakàmaü labheddevi! satyaü satyaü na saü÷ayaþ>% tantracåóàmaõau mahàpãñhànyuktàni yathà . %<ã÷vara uvàca . màtaþ! paràtpare! devi! sarvaj¤ànamayã÷vari! . kathyatàü me sarvapãñhaü ÷aktãrmairavadevatàþ>% devyuvàca . %<÷çõu vatsa! pravakùyàmi dayàlo! bhaktavatsala! . yànirvinà na siddhyanti japasàdhanatatkriyàþ . ekapa¤cà÷ataü pãñhaü ÷aktãrbhairavadevatàþ . aïgapratyaïgapàtena viùõucakrakùatena ca . mamàsya vapuùo deva! hitàya tvayi kathyate . vrahmarandhraü 1 hiïgulàyàü bhairavo bhãmalocanaþ . koññarã÷à mahàdeva! triguõà sà digambarã . 2 karavãre trinetraü me devã mahiùamardinã . krodhã÷o bhairavastatra 3 sugandhàyà¤ca nàsikà devastryambakanàmà ca sunandà tatra devatà . 4 kà÷mãre kaõñade÷a÷ca trisandhye÷varabhairavaþ . mahàmàyà bhagavatã guõàtãtà varapradà . 5 jvàlàmukhyàü mahàjihvà deva unmattabhairavaþ . ambikà sinnidànàmnã stranaü 6 jàlàndhare mama . bhãùaõo bhairavastatva devã tripuramàlinã . hçdyapãñhaü 7 vaidyanàthe vaidyanàthastu bhairavaþ . devatà jayadurgàkhyà . 8 nepàle jànu me ÷iva . kapàlã mairavaþ ÷rãmàn mahàmàyà ca devatà . 9 màlave dakùahastaü me devã dàkùàyaõã hara! . amaro bhairavastatra sarvasiddhi pradàyakaþ . 10 utkale nàbhide÷antu virajàkùetramucyate . vimalà sà mahàdevã jagannàthastu bhairavaþ . 11 gaõóakyàü gaõóapàta÷ca tatra siddhirna saü÷ayaþ . tatra sà gaõóakã caõóã cakrapàõistu bhairavaþ . 12 bahulàyàü vàmabàhurbahulàkhyà ca devatà . bhãruko bhairavastatra sarvasiddhipradàyaka . 13 ujjayinyàü kårpara¤ca màïgalyaþ kapilàmbaraþ . bhairavaþ siddhidaþsàkùàddevã maïgalacaõóikà . 14 caññale dakùavàhurme bhairaba÷candra÷ekharaþ . vyaktaråpà bhagavatã bhavànã tatra devatà . vi÷eùataþ kaliyuge vasàmi candra÷ekhare . 15 tripuràyàü dakùapàdã devã tripurasundarã . bhairavastripure÷a÷ca sarvàbhãùñapradàyakaþ . 16 tisrotàyàü vàmapàdo bhràmarã bhairave÷varaþ . yonipãñhaü kàmagirau 17 kàmàkhyà tatra devatà . yatràste triguõàtãtà raktapàùàõaråpiõã . yatràste màdhavaþ sàkùàdumànando'tha bhairavaþ . sarvadà vihareddevã tatra muktirna saü÷ayaþ . tatra ÷rãbhairavã devã tatra ca kùetradevatà . pracaõóacaõóikà tatra màtaïgã tripuràtmikà . vagalà kamalà tatra bhuvane÷ã sadhåminã . etàni nava pãñhàni ÷aüsanti barabhairavàþ . aïgulãvçndaü hastasya 18 prayàge lalità bhavaþ . 19 jayantyàü vàmajaïghà ca jayantã kramadã÷varaþ . sarvatra biralà càhaü kàmaråpe gçhe gçhe . 20 gaurã÷ikharamàruha punarjanma na vidyate . bhåtadhàtrã mahàmàyà bhairavaþ kùãrakaõñhakaþ . yugàdyà sà mahàmàyà dakùàïguùñhapado mama . nakulã÷aþ kàlãpãñhe dakùapàdàïgulã mama . karatoyàü samàrabhya yàvaddikkaravàsinã . ÷atayojanavistàraü trikoõaü sarvasiddhidam . devà maraõamicchanti kiü punarmànavàdayaþ . bhuvane÷ã siddhiråpà kirãñasthà 21 kirãñataþ . devatà vimalànàmnã saüvarto mairavastathà . 22 vàràõasyàü vi÷àlàkùã devatà kàlabhairavaþ . maõikarõãti vikhyàtà kuõóala¤ca mama ÷ruteþ . 23 kàlyà÷rame ca pçùñhaü me'nimeùo bhairavastathà . sarvàõi devatà tatra, 24 kurukùetre ca pulphataþ . sthàõunàmnã ca sàvitrã a÷vamàthastu prairavaþ . 25 maõibandhe ca gàyatrã sarvànandastu bhairavaþ . 26 ÷rã÷aile ca mama grãvà mahàlakùmãstu devatà . bhairavaþ ÷ambarànando de÷e de÷e vyavasthitaþ . 27 kà¤cãde÷e ca kaïkàlo bhairavo rurunàmakaþ . devatà devagarbhàkhyà nitambaþ 28 kàlamàdhave . bhairava÷ràsitàïga÷ca devã kàlã susiddhidà . dçùñvà dçùñvà namaskçtya mantrasiddhimavàpnuyàt . 29 ÷oõàkhye bhadramenastu narmadàkhyà nitambake . 30 ràmagirau tathà nàsà ÷ivànã caõóabhairavaþ . 31 vçndàvane ke÷ajàlamumànàmnã ca devatà . bhåte÷o bhairavastatra sarvasiddhvipradàyakaþ . saühàràkhya årdhvadante devã nàràyaõã 32 ÷ucau . adhodante mahàrudro vàràhã 33 pa¤casàgare . 34 karatoyàtañe talpaü vàme vàmanabhairavaþ . aparõà devatà tatra vrahmaråpàkarodbhavà . 35 ÷rãparvate dakùagulphaü tatra ÷rãsundarã parà . sarvasiddhã÷varã sarvà sunandà ''nandabhairavaþ . 36 kapàlinã bhãmaråpà vàmagulphavibhàgake . bhairava÷ca mahàdevaþ sarvànanda÷ubhapradaþ . udara¤ca 37 prabhàse me candrabhàgà ya÷asvinã . vakratuõóo bhairava÷cordhauùñhe mairavaparvate . 38 avantyà¤ca mahàdevã lambakarõastu bhairavaþ . 39 citrake bhràmarã devã kikubhàkhyajale sthale . bhairavaþ sarvasiddhã÷astatra siddhiranuttamà . 40 gaõóo godàvarãtãre vi÷ve÷ã bi÷vamàtçkà . daõóapàõirbhairavastu 41 vàme gaõóe tu ràkiõã . bhairavovatsanàbhastu tatra siddhirna saü÷ayaþ . 42 ratnàvalyàü dakùaskandhe kumàrã bhairavaþ ÷ivaþ . 43 mithilàyàü mahàdevã vàmaskandhe mahodaraþ . 44 nalàhàñyàü nalàpàto yogã÷o bhairavastathà . tatra sà kàlikà devã sarvasiddhipradàyikà . 45 kàlãghaññe muõóapàtaþ krodhã÷o bhairavastathà . devatà jayadurgàkhyà nànàbhogapradàyinã . 46 vakre÷vare manaþpàto vakranàthastu bhairavaþ . nadã pàpaharà tatra devã mahiùamardinã . 47 ya÷ore pàõipadma¤ca devatà ya÷ore÷varã . caõóa÷ca bhairavastatra yatra siddhimavàpnuyàt . 48 aññahàse cauùñhapàto devã sà phullarà smçtà . vi÷ve÷o mairavastatra sarvàbhãùñapradàyakaþ . hàrapàto 49 nandipure bhairavo nandike÷varaþ . nandinã sà mahàdevã tatra siddhirna sa÷ayaþ . 50laïkàyàü karpara¤caiva bhairavo ràkùase÷varaþ . indràkùã devatà tatra indreõopàsità purà . 51 viràñade÷amadhye tu pàdàïgulinipàtanam . bhairava÷càmçtàkhya÷ca devã tatràmbikà smçtà . etàstàþ kathitàþ puttra! pãñhanàthàdhidevatàþ . kùetràdhã÷a vinà deva! påjayeccànyadevatàm . bhairavairhriyate sarvaü japapåjàdisàdhanam . aj¤àtvà bhairavaü pãñhaü pãñha÷akti¤ca ÷aïkara! . pràõanàtha! na sidhyettu kalpakoñijapàdibhiþ . na deyaü para÷iùyebhyo nindakàya duràtmane . ÷añhàya krårakàryàya dattvà mçtyumavàpnuyàt . dadyàt ÷àntàya ÷iùyàya mantrã mantràrthasiddhaye>% . mahànãlatantre pa¤camapañale %<pãñhàrcanaü mahàdevi! tatra siddhiranuttapà . pãñhànàü paramaü pãñhaü kàmaråpaü mahàphalam . tatra yà kriyate påjà sakçdvàpi mahe÷vari! . vihàya sarvapãñhàni tasya dehe vasàmyaham . tasmàcchataguõa proktaü kàmàkhyàyonimaõóalam . teùàü phalaü mahe÷àni! vaktuü kiü ÷akyate mayà . tatra koñiguõaiþ sàrdhamàdyà vasati tàriõã . yat pãñhaü vrahmaõà guptaü vaktuü sarvasukhàvaham . yato devà÷ca vedà÷ca munaya÷caiva bhàvajàþ . sarve'pyàvirbhavantyete tena guptaü sadà kuru . dvividha¤caiva yat pãñhaü goptavyaü tanmahe÷vari! . guptàdguptaü mahàpuõyaü duràpaü sàdhakàdhamaiþ . vyaktaü sarbatra deve÷i! labhyate kulasundari! . pãñhaprasaïgàddeve÷i pãñhàni ÷çõu bhairavi! . ÷çõu tàni mahàpràj¤e! ÷reùñhasthànàpi yàni ca . siddhipradàni sàdhånàü mahadbhiþ sevitàni ca . puùkara¤ca gayàkùetram akùayàkhyavañastathà . varàhaparvata÷caiva tãrtha¤càmarakaõñakam . narmadà yamunà piïgã gaïgàdvàra tathà priye . gaïgàsàgarasaïga÷ca ku÷àvarta÷ca vilvakam ÷rãnãlaparvata÷caiva kalambakubjake tathà . bhçgutuïga¤ca kedàraü sarvapriyamahàvanam . lalità ca sugandhà ca ÷àkambharã surapriyam . kaõvatãrthaü mahàgaïgà taõóulikà÷ramaeva ca . kumàràkhyaprabhàsau ca tathà dhanyà sarasvatã . agastyà÷ramamiùñaü me kaõvà÷ramamataþparam . kau÷ikãsarayåþ÷oõo jyotiþsaraþpuraþsaram . kàlodakaü priyaü ÷rãmat priyasuttaramànasam . mataïgavàpã saptàrcirmahàviùõupadaü mahat . vaidyanàthaü mahàtãrthaü priyaþkàlà¤jarogiriþ . ràmocchedaü gargocchedaü harocchedaü mahàvanam . bhadre÷varaü mahàtãrthaü lakùmaõacchedameva ca . jànãhi priya÷reùñhà ca kàverã kapilãdakà . some÷varaü ÷uklatãrthaü kçùõavennàprabhedakam . pàñalà ca mahàvodhirnagatãrthaü madantike . puõyaü ràme÷varaü devi! tathà meghavanaü hareþ . ailaü vanaphala¤caiva govardhanamajapriyam . hari÷candraü pura÷candraü pçthådakamapi priyam . indranãlaü mahànàdaü tathaiva priyamainakam . pa¤càpsaraü pa¤cavañã vañãparvañikà tathà . gaïgàvilvaprasaïga÷ca priyanàdavañaü tathà . gaïgàràmàcala¤caiva tathaiva çõamocanam . gautame÷varatãrtha¤ca va÷iùñhatãrthameva ca . hàrãta¤ca tathà devi! brahmàvartaü ÷ivapriyam . ku÷àvartamabhi÷reùñhaü haüsatãrthaü tathaiva ca . piõóàrakavanaü khyàtaü haridvàraü tathaiva ca . tathaiva vadarãtãrthaü ràmatãrthaü tathaiva ca . jayantã vijayanta¤ca sarvakalyàõadaü priye! . vijayà sàradàtãrthaü bhadrakàle÷varaü tathà . a÷vatãthaü suvikhyàtaü tathà deva÷ivapriyam . oghavatã nadã caiva tãrthama÷vapradaü tathà . chàgaliïgaü màtçgaõaü karavãrapuraü tathà . saptagãdàvaraü tãrthaü liïgàkhyaü sarvamohanam . kirãñamuttare tãrthaü dakùiõe tãrthamuttamam . vi÷àlatãrthaü kàlyà÷ca vanaü vçndàvanaü tathà . jvàlàmukhà hiïgulà ca mahàtãrthaü gaõe÷varam . jànãhi sarvatãrthànàü hetusthànàni sundari! . atra sannihità nityaü sarve devà maharùayaþ . pitaro yogina÷caiva ye ye siddhiparàyaõàþ . à÷u sidvyanti karmàõi ÷raddhàbhaktimatàü priye! . puõyakàle pañhet yastu tatpuõyamakùayaü bhavet . ÷ràddhakàle pañhet yastu juhuyàdvàpi bhaktitaþ . akùayaü tadbhavet kavyaü pitéõàü paramaü sukham . tasmin sthàne pañhed yastu siddhirbhavati tatjaõàt atha vakùye mahe÷àni! yatra yà devatà ÷çcu yatra te yàni nàmàni kathayipyàmi tat ÷çõu . ragno'haü paramànande tat kathàmçtavàridhau! puùkare kamalàkùã ca gayàyà¤ca gaye÷varã . akùayà akùayavañe'mare÷o'marakaõñake . varàhaparvate ca tvaü vàràhã dharaõãpriyà . narmadà narmadàyà¤ca kàlindã yamunàjale . ÷ivàmçtà ca gaïgàyàü a÷và dehalikà÷rame . ÷àradà sarayåtãre ÷oõe ca kanake÷varã . aprakà÷à sadà devã jyotirmayyabdhisaïgame . ÷rãrahaü ÷rãgirau caiva kàlã kàlodake tathà . mahodarã mahàtãrthe nãlà cottaramànase . màtaïginã mataïge ca guptàrcirviùõupàduke . svargadà svargamàrge ca godàvaryàü gave÷varã . vimukti÷caiva gomatyàü vipà÷àyàü mahàbalà . ÷atadrvàü ÷ataråpà ca candrabhàgà ca tatra vai . airàvatyà¤ca ãrnàma siddhidà siddhatãrake . dakùapa¤canade caiva dakùiõàhaü prakãrtità . aujame vãryadà ca tvaü saïgamà tãthasaïgame . bàhudàyàmanantàhaü kurukùetre raõekùaõà . tapasvinã puõyatamà bhàratã bhàratà÷rame . sukathà naimiùàraõye pàõóau ca pàõóurànanà . vi÷àlàyàü vi÷àlàkùã muõóapçùñhe ÷ivàtmikà . ÷raddhà kanakhale tãrthe ÷uddhabuddhirmunã÷varã . suve÷à sumanà gaurã mànase ca sarovare . nandàpure mahànandà lalità lalitàpure . brahmàõã brahma÷irasi mahàpàtakanà÷inã . pårõimà cendumatyà¤ca siddhamatipriyà sadà . jàhnavãsaïgame vçttiþ svadhà ÷ca pitçtuùñidà . puõyàhaü bàhudàyà¤ca prapàyàü pàpanà÷inã . ÷atrusaühàriõã caiva ghoraråpà mahodarã . svargocchede mahàvàriprabalà ca mahàvane . bhadrà ca bhadrakàlã ca bhadre÷varã ÷ivapriya! . bhadre÷vare÷varamà viùõu priyà viùõupade tathà . dàruõà narmadàcchede kàveryàü kapile÷varã . bhedinã kçùõavennàyàü saübhede ÷ubhavàsinã . ÷raddhà ca ÷ukratãrthe ca prabhàse ce÷varã tathà . mahàbodhau mahàbuddhiþ pàñale pàñale÷varã . suvalà nàgatãrthe ca nàge÷ã nàganandità . madantau ca madantã ca pramadà ca madantikà . meghasvanà meghavàse vidyutsaudàmanãcchadà . ràme÷vare mahàbuddhirvãrà celàpure satã . priyà ca bhàrgave durgà suve÷à surasundarã . kàtyàyanã mahàdevã govardhane'khilàtmikà . ÷ubhe÷varã hari÷candre puracandre pure÷varã . pçthådake mahàvegà mainàke'khilabardhinã . indranãle mahàkàntà ratnave÷à su÷obhanà . màhe÷varã mahànàde mahàtejà mahàvane . pratyakasarasi sàraïgà pa¤cavañyàü tapasvinã . vañã÷à vañikàyà¤ca sarvavarõà suraïgiõã . saïgame bindhyagaïgàyàü vindhyaü ÷rãvindhyavàsinã . mahànandà nandatañe gaïgàràmàcale ÷ivà . àryàvarte mahàryà tvaü vimuktirçõamocane . aññahàse ca càmuõóà tantre ÷rãgautame÷varã . vedamayã brahmavidyà và÷iùñhe tvamarundhanã . harite hariõàkùã ca vrahmàvarte vraje÷varã . gàyatrã caiva sàvitrã ku÷àvarte ku÷apriyà . haüse÷varã mahàtãrthe parahaüse÷vare÷varã . piõóàrakavane dhanyà surasà sukhadàyinã . nàràyaõã vaiùõarvà ca gaïgàdvàre vimuktidà . ÷rãvidyà vadarãtãrthe ràmatãrthe mahàdhçtiþ . jayantã ca jayantetvaü vijayante'paràjità . vijayà ca mahà÷uddhiþ ÷àradàyà¤ca ÷àradà . subhadre bhadradà bhavyà bhadrakàle÷vare tathà . mahàbhadrà mahàkàlã hayatãrthe gavã÷varã . vedadà vedamàtà ca videhe vedamastake . yuvatyà¤ca mahàvidyà mahànadyàü mahodayà . caõóà ca tripade caiva chàgaliïge balipriyà . màturde÷e jaganmàtà karavãrapure satã . nalinãraïgiõã ràmà paramà parame÷varã . saptagodàvare tãrthe devarùirakhile÷varã . ayodhyàyàü bhavànã ca jayadà jayamaïgalà . màdhavã mathuràyà¤ca devakã yàdave÷varã . vçndàgope÷varã ràdhàràsavçndàvane ramà . kàtyàyanã mahàmàyà bhadrakàlã kalàvatã . candramàlà mahàyogã mahàyoginyadhã÷varã vraje÷varã ya÷odeti vraje ÷rãgokule÷varã . kà¤cyàü kanakakà¤cã syàdavantyàmabhipàvanã . vidyà vidyàpure caiva vimalà nãlaparvate . ràme÷varã setubandhe vimalà puruùottame . virajà yàgapuryà¤ca bhadre'pi bhadrakarõikà . tamolipte tamoghnã ca svàhà sàgarasaïgame . kula÷rãrvaü÷avçddhi÷ca màdhavã màdhavapriyà . maïgale! maïgale koñe ràóhe maïgalacaõóikà . jvàlàmukhã ÷ivàpãñhe mandare bhuvane÷varã . kàlãghaññe guhyakàlã kirãñe ca mahe÷varã . kirãñe÷varã mahàdevã liïgàkhye liïgavàhinã . sàkùã sarvatra bhaktànàmabhaktànà kuto'pi na . athànyat sampravakùyàmi siddhasthànàni sundari! . sarvapàpavinà÷àrthaü sarvasiddhipradaü nçõàm . nirmitàni ÷iveneha siddhasthànàni yàni ca . ÷rutvà manasi bhavyàni prakà÷yàtyadhikàriùu . amare÷amahàpãñe kuùatuïgàrasaüj¤akaþ . tatra durgàdvayaü nàma caõóikà ca mahe÷varã . prabhàse somanàtho'sau devã ca puùkarekùaõà . devadevàdhipaþ ÷ambhurnaimiùe ca mahe÷varaþ . tatra praj¤à ca devã ca ÷ivànã liïgadhàriõã . puùkare ca ràjagandhiþ purahåtà mahe÷varã . ÷rãparvate ÷riyà nàma ÷aïkarastripuràntakaþ . màyàvã ÷aïkarã tatrà bhaktànàmakhilàrthadà . jaùye÷vare mahàsthàne ÷aïkarã ca tri÷ålinã . tri÷ålã ÷aïkarastatra sarvapàpavimocakaþ . àmràtake÷vare såkùmàsåkùmàkhyà parame÷varã . gaõakùetre maïgalàkhyà ÷ivoyaþ prapitàmahaþ . kurukùetre ÷ivaþ sthàõuþ ÷ivà sthàõu÷riyà parà . iùñanàbhe svayambhu÷ca devã svàyambhuvà matà . ugraþ kanakhale proktaþ ÷ivogre ÷ivavallabhà . vimale÷vare vi÷va÷ambhu vi÷vàvi÷vapriyà sadà . aññahàse mahànandã mahànandà mahe÷varã . mahàntako mahendra÷ca pàrvatã ca mahàntakà . bhãme÷varã bhãmapãñhe ÷ivà bhãme÷varã tathà . vastrapàde bhavo nàma bhavànã bhuvane÷varã . adrikåñe mahàyogà rudràõã parame÷varã . avimukte mahàdevo vi÷àlàkùã ÷ivà parà . mahàmàye haro rudro mahàbhàgà ÷ivà tathà . mahàbala÷ca gokarõe ÷ivabhadrà ca caõóikà . bhadrakarõe mahàdevo bhadrà ca karõikà tathà . suparõàkhye sahasràkhya utpalà parame÷varã . sthàõusaüj¤e ÷ivasthà ÷rãþ kharasthà ÷rãgharà ÷ivà . kamalàlaye mahàsthàne kamalàkhyo mahe÷varaþ . kamalàkùã mahe÷ànã . sakalàrthapradàyinã . chàgalà tu kapardã ca prasabhà ca mahe÷varã . årdhvaretàmahàraõye sandhyàkhyà parame÷varã . sàkoñàsyà mahàkoñe ÷ivà ca muõóake÷varã . màtule÷varapãñhe ca karavãràrcya÷ekharà . ÷rãmadvyàghrapure sàkùàddharanàmà sabhàpatiþ . ÷ivaþ sabhàpatirnàma yatra nçtyati ÷aïkaraþ . àtmànandasahànàdapårõànandamahàrõavam . nçtyantaü yatra deve÷aü deve÷ã paripa÷yati . yatra cà÷u mahàdevã bhaktànàü varado bhavet . nçtyantaü yatra sarve÷aü vãkùya loko vimucyate . puõyasthàneùu sarveùu sthànametadanuttamam . yadyatkarmàõi sarvàõi akùayàõi bhavanti vai . tasmin mahottame sthàne ÷ivagaïgàkhyamadbhutam . taóàgamasti tattãre dakùiõe nçtyatã÷varaþ . taóàge'smin vasan snàtvà samànàthaü samãkùya tu . aùñottarasahasraü tu japecchuddho mudànvitaþ . yàni te kathitànyatra sadà tiùñhanti devatàþ . bhavanti siddhagandharvàþ siddhayaþ sarvasiddhidàþ . atra dattaü hutaü japtam snànamakùayapuõyadam . yad yat prakãrtitaü nàma bhairavaü paripåjya ca . praõavàdihçdantena labhate'bhãùñamuttamam . bhojayed bràhmaõàn yo'tra akùayaü phalama÷nute . iha nànàsukhaü bhuktvà haragaurãpuraü vrajet . ÷okaduþkhavinà÷o'yaü karuõànidhirã÷varaþ . nirmame sarvasaspattyai puõyakùetràõi bhåtale . akàle puõya÷uddhànàmanekapuõyasàdhanaiþ . àstikànàü bhavedatra nivàsaþ sàdhanaü prati . tasmàd yatnena kartavyamatra sàdhanamuttamaiþ . idànãü ÷çõu càrvaïgi! pãñhaü sarvàïgasundaram . akùamàlàmayaü pãñhaü bråhi me parame÷vari! . yatra siddhyanti kàryàõi sthitiste ÷aïkarasya ca . viùõoragàdhabodhasya tatpriyàyà mahe÷vari! . anyeùà¤caiva devànàü yuùmatpadanivàsinàm . prasàdo hi bhavatyà÷u tatra prãtiranuruttamà>% .

#<japà># strã japa--ac ñàp . javàvçkùe hemacaø . tatpuùpe'pi strã . %<oórapuùpaü japà càtha trisandhyà sà'ruõàsità . japà saügràhiõã ke÷yà trisandhyà kaphavàtajit>% bhàvapraø tadguõoktiþ . %<sàndhyaü tejaþ pratinavajapàpuùparaktaü dadhànaþ>% megha0

#<japya># triø japa--karmaõi yat . 1 japanãya aghamarùaõàdau . %<phaladànàntu vçkùàõàü chedane japyamçk÷atam>% manuþ . bhàve yat . 2 jape . %<japyenaiva tu saüsiddhyet bràhmaõo nàtra saü÷ayaþ>% manuþ .

#<japye÷vara># puø siddhasthànabhede . %<japye÷vare mahàsthàne ÷aïkarã ca tri÷ålinã . tri÷ålã ÷aïkarastatraü sarvapàpavimocakaþ>% tantravàkyam . japasthàna÷abde dç÷yam .

#<jabàru># naø javamàn (jaramàõa)--rohin + pçùoø . 1 jabamànarohiõi2 jaramàõarohiõi ca . %<pç÷neragrekapa àråpitaü jabàru>% çø 4, 5, 7 . %<jabàru javamànarohi jaramàõarohi và>% bhàø . %<jabàru javamànarohi jaramàõarohi>% niruø . 6 . 17 .

#<jabàlà># strã satyakàmasyarùeþ màtari . jabàlàyàü bhavaþ aõ . jàbàla satyakàmàkhye çùo tatkathà yathà
     %<satyakàmoha jàbàlo jabàlàü màtaramàmantrayà¤cakre brahmacaryaü bhavati . vivatsyàmi kiü gotro'nvahamasmãti . sà hainasuvàca nàhametadveda tàta! yadgotrastvamasi bahvahaü carantã paricàriõã yauvane tvàmalabhe sàhametanna veda yadgotrastvamasi jabàlà tu nàmàhamasmi sa satyakàma eva jàbàlo bravãthà iti . sa ha hàridru mataü gautamametyàvàca brahmacaryaü bhagavati vatsyàmyupeyàü bhagavantimiti . taü hovàca kiü gotronusomyàsãti sa hovàva nàhametadveda bho yadgotryo'pçcchaü màtaraü sà màü pratyabravãdbahvahaü carantã paricàriõã yauvane tvàmalabhe sàhametanna veda yadgotrastvamasi jabàlà tu nàmà'hamasmi satyakàmo nàma tvamasãti so'haü satyakàmo jabàlo'smi bhoþ iti . taü hauvàca naitadabràhmaõo vivaktumarhati samidhaü somyàharopatvà neùye na satyàdagàþ>% iti .

#<jabha># maithune bhvàø paraø sakaø señ . jabhati ajambhãt . jajambha jajambhatuþ jajabhatuþ . jabhitaþ . maithuna¤ca maithunena gharùaõam . tà imà jabhituü pàpà upakràmanti màü prabho! bhàgaø 3 . 20 . 27 . %<jabhituü maithunena gharùayitum>% ÷rãdharaþ .

#<jabha># maithune bhvàø paraø akaø señ idit . jambhati dhàtånàmanekàrthatvàt bhakùaõe'pi %<÷và nvasya jambhiùadapi>% çø 10 . 86 . 4 . %<jambhiùat bhakùayatu>% bhàø .

#<jabha># jçmbhe curàø ubhaø sakaø idit . jambhayati te ajajambhat ta . %<jambhayatamabhito ràyataþ ÷unã>% çø 1 . 182 . 4 %<hanu vçkasya jambhayà>% athaø 19 . 47 . 9 .

#<jabha># jçmbhe àø bhvàø àtmaø señ . jabhate ajambhiùña jajambhe jebhe .

#<jama># bhakùe bhvàø paraø paraø sakaø señ . jamati ajamãt udit jamitvà jàntvà . aya¤ca dhàtuþ naigame 2 . 14 gatyarthakatvena . 1 . 17 jamaditi jvalatyarthatvena coktaþ . jàmi÷abdaniruktau ca 3 . 6 jamatervà syàdgatikarmaõo nirgamanapràyà bhavati jamadagni÷abdaniruktau ca 1 . 24 . %<jamadagnayaþ prajamitàgnayo và prajvalitàgnayo và>% ityuktam .

#<jamaja># triø dviø vaø yamaja + pçùoø . yamajàtayoþ dviråpakoø .

#<jamadagni># puø jaman prajvalito'gniriva . bhçguvaü÷ye çùibhede . tanniruktiþ jamadhàtau dar÷ità . bhàø àø 93 anuø anyà niruktirdar÷ità yathà %<jàjamadyajajàne'haü jãjàhãha jijàyiùi . jamadagniriti khyàtamatã màü viddhi ÷obhane!>% . tadutpattikathà %<aurva stasyàü samabhavadåruü bhittvà mahàya÷àþ . mahàtejà mahàvãryo bàla eva guõairyutaþ . çcãkastasya putrastu jamadagnistato'bhavata . jamadagnestu catvàra àsan putrà mahàtmanaþ . ràmasteùàü jaghanyo'bhådajaghanyairguõairyutaþ>% bhàø àø 66 aø asyotpattikathà çcãka÷abde 1414 pçø dar÷ità . sa ca etanmanvantare saptarùimadhyagataþ yathà harivaüø 7 aø %<gautama÷ca bharadvàjo vi÷vàmitrastathaiva ca . tathaiva putrau bhagavànçkùãkasya mahàtmanaþ . saptamã jamadagni÷ca çùayaþ sàmprataü divi . sàdhyà rudràùña vi÷ve ca vasavo marutastathà>% .
     aya¤ca gotrakàrakaþ tadvivçtiþ gotra÷abde 2796 pçø dç÷yà . jamadagnerapatyam gargàø ya¤ . jàmadagnya tadapatye puø strã . bahutve astriyàm ya¤o luk . jamadantayaþ tadapatyeùu striyàü tu na luk . jàmadagnyaþstriyaþ .

#<jamana># naø jama--bhàve lyuñ . bhakùaõe amarakoùe %<jemanaü lepa àhàra>% ityatra jamanamiti pàñhàntaram .

#<jampatã># puø dviø vaø . jàyà ca pati÷ca dvaø jàyàyà jam . dampatyoþ strãpuruùayoþ amaraþ . pakùe jàyàpatã tatràrthe .

#<jambàla># puø jamba--gha¤ jambamàlàti àdatte à + là--ka . 1 païke, amaraþ . 2 ÷aivàle, mediø . 3 ketakyàü ÷abdacaø . %<jambåvajjalavimbavajjalajabajjambàlavajjàlavat>% udbhañaþ %<kùaõaü maulijajambàlajañãkçtya dhruvo yayau>% kà÷ãø khaø 19 aø .

#<jambàlinã># strã jambàla + astyarthe ini . nadyàm hemacaø .

#<jambãra># puø jama--gambhãràø niø ãran buk ca . (jàmãra nevu) khyàte vçkùabhede . %<jambãramuùõaü gurvamlaü vàta÷leùmavibandhanut . ÷ålakàsakaphakle÷accharditçùõàmadoùajit . àsyavairasyahçtpãóàvahnimàndyakçmãn haret . svalpajambãrikà tadvattçùõàcchardinivàriõã>% bhàvapraø . 2 maruvake, 3 arjake, 4 sitàrjake, ràjaniø pçùoø hrasvaþ jambira tatràrthe puø ÷abdaraø .

#<jambu(mbå)># strã jama--adane kå niø buk pçùoø và hrasvaþ . (jàma) 1 vçkùe amaraþ tatra hrasvànte . %<tasyà jamboþ phalaraso nadãbhåya pavarkùate>% vikramàdityaþ . pariõatajambåphalopabhogahçùñàþ kiràø . dãrghànte . tasyàþ jambvàþ phalarasã nadã bhåtvà jalàdhipaþ bhàø bhãø 7 aø 2 jambunàmake dvãpe ca jambudvãpa÷abde dç÷yam . jambvàþ phalam aõ pakùe a¤ . jàmbava tatphale naø . tasyà và luk lup và lupi vyaktivacanatvàt . jambu naø jambå strã .

#<jambuka># puø jambu iva kàyati vaika . (golàvajàma) iti khyàte 1 vçkùe . 2 nãce triø 3 ÷yonàke ràjaniø . svàrthe ka . 4 jambu÷abdàrthe . 5 ÷çgàle puüstrãø . %<gçdhràþ kaïkà balàþ ÷yenàvàyasà jambukàstathà>% bhàø droø 97 aø . striyàü jàtitvàt ïãù . %<matsyamàüsaparibhraùñà kiü jambuki! nirãkùase>% udbhañaþ . 5 kumàrànucarabhede . %<÷çõu nàmàni càpyeùàü ye'nye skandasya sainikàþ>% ityupakrame %<sa¤càrakaþ kokanadã gçdhrapatra÷ca jambukaþ>% bhàø ÷aø 49 aø . dãrghamadhye'pi tadanucare tatraivàdhyàye càsavaktra÷ca jambåkaþ ÷àkavaktra÷ca ka¤jalaþ .

@<[Page 3043b]>@
#<jambuke÷vara># puø tãrthabhede ÷ivapuø .

#<jambu(mbå)khaõóa># puø jambudvãpe %<bherostu pa÷cime pàr÷ve ketumàlo mahãpate! . jambåkhaõóe ca tatraiva mahàjanapado nçpa!>% bhàø bhãø 7 aø .

#<jambu(mbå)khaõóavinirmàõa># naø jambukhaõóasya vinirmàõaü niråpaõaü yatra . bhàø bhãùmaparvàntargate avàntaraparvabhede . %<jambåkhaõóavinirmàõaü parvoktaü tadanantaram>% bhàø àø 1 aø avàntaraparvoktau .

#<jambu(mbå)dvãpa># puünaø jambu(mbå)vçkùayukto dvãpaþ bhåmeþ saptadvãpàntargate dvãpabhede . tatsãmàvibhàgàdi viùõu puø uktaü yathà . %<jambuplakùàhvayau dvãpau ÷àlmali÷càparo dvija! . ku÷aþ krau¤castathà÷àkaþ puùkara÷caiva saptamaþ . ete dvãpàþ samudraistu sapta saptabhiràvçtàþ . lavaõekùusuràsarpirdadhidugdhajalaiþ samam . jambådvãpaþ samastànàmeteùàü madhyasaüsthitaþ . tasyàpi merurmaitreya! madhye kanakaparvataþ . catura÷ãtimàhasro yojanairasya cocchrayaþ . praviùñaþ ùoóa÷àdhastàddvàtriü÷anmårdhni vistçtaþ . måle ùoóa÷asàhasro vistàrastasya bhåbhçtaþ . bhåpadmasyàsya ÷ailo'sau karõikàsaüsthitiþ sthitaþ . himavàn hemakåña÷ca niùadhastasya dakùiõe . nãlaþ ÷veta÷ca ÷çïgã ca uttare varùaparvatàþ . lakùapramàõau dvau madhyau da÷ahãnàstathà pare . sahasradvitayocchràyàstàvadvistàriõa÷ca te! nàbhi÷ca prathamaü varùaü tataþ kiüpuruùaü smçtam . harivarùaü tathaivànyat merordakùiõato dvija! . ramaõa¤cottaraü varùaü tathaibànu hiraõyam . uttarà kurava÷caiva yathà vai bhàrataü tathà . navasàhasramekaikameteùàü dvijasattama! . ilàvçta¤ca tanmadhye sauvarõo merurucchritaþ . mero÷caturdi÷aü tatra navasàhasravistaraþ . ilàvçtaü mahàbhàga! catvàra upaparvatàþ viùkammà racità meroryojanàyutamucchritàþ . pårveõa mandaro nàma dakùiõe gandhamàdanaþ . vipulaþ pa÷cime bhàge supàr÷va÷cottare smçtaþ . kadambasteùu jambå÷ca pippalo vaña eva ca . ekàda÷a÷atàyàmàþ pàdapà giriketavaþ . jambu dvãpasya sà jambårnàmaheturmahàmune! . mahàgajapramàõàni jambvàstasyàþ phalàni vai . patanti bhåbhçtaþ pçùñhe ÷ãryamàõàni sarvataþ . rasena teùàü prakhyàtà tatra jambånadãti vai . sarit pravartate sà ca pãyate tannivàsibhiþ . na svedo na ca daurgandhyaü na jarà nendriyaklamaþ . tatpànasusthamanasà janànàü tatra jàyate . tãramçttatra saüpràpya sukhavàyuvi÷oùità . jàmbånadàkhyaü bhavati suvarõaü siddhabhåùaõam . bhadrà÷vaü pårvato meroþ ketumàla¤ca pa÷cime . varùe dve tu muni÷reùñha! tayormålamilàvçtam . vanaü caitrarathaü pårvaü dakùiõe gandhamàdanam . vaibhràjaü pa÷cime tadvaduttare nandanaü smçtam . aruõodaü mahàbhadraü saüsitodaü samànasam . saràüsyetàti catvàri devabhogyàni sarvadà . ÷ãtànta÷caiva mu¤ja÷ca kuvarã màlyavàüstathà . vaikacchapramukhà meroþ pårvataþ ke÷aràcalàþ . trikåñaþ÷i÷ira÷caiva pataïgo rucakastathà . niùadhàdyo dakùiõatastasya ke÷araparvatàþ . ÷ikhivàsàþ savaidåryaþ kapilo gandhamàdanaþ . jàrudhipramukhàstadvat pa÷cime ke÷aràcalàþ . meroranantaràïgeùu jañharàdiùvavasthitàþ . ÷aïkhakåño'tha çùabho haümo nàgastathàparaþ . kàla¤jaràdyà÷ca tathà uttare ke÷aràcalàþ . caturda÷asahasràõi yojanànàü mahàpurã . merorupari maitreya! brahmaõaþ prathità purã . tasyàþ samantata÷càùñau di÷àsu vidi÷àsu ca . indràdilokapàlànàü prakhyàtàþ pravaràþ puraþ . viùõu padàdviniùkràntà pårayitvendumaõóalam . samantàdbrahmaõaþ puryàgaïgà patati vai divaþ . sà tatra patità dikùu caturdhà pratyapadyata . sãtà càlakanandà ca vaüïkùurbhadrà ca vai kramàt . pårveõa ÷ailàt sãtà tu ÷ailaü yàtyantarãkùagà . tata÷ca pårvavarùeõa bhadrà÷venaiti sàõavam . bhadrà tathottaragirãnuttaràü÷ca tathà kurån . atãtyottaramambhodhiü samabhyeti mahàmune! . vaïkùu÷ca pa÷cimagirãnatãtya sakalàüstataþ . pa÷cimaü ketumàlàkhyaü varùamabhyeti sàrõavam . tathàcàlakanandàpi dakùiõenetya bhàratam . prayàti sàgaraü bhåtvà saptabhedà mahàmune! . ànãlaniùadhàyàmau màlya vadgandhamàdanau . tayormadhye gato meruþ karõikàkàrasaüsthitaþ . bhàratàþ ketumàlà÷ca bhadrà÷vàþ kuravastathà . padmàni lokapadmasya . maryàdà÷caiva bàhyataþ . jañharo deva kåña÷ca maryàdàparvatàbubhau . tau dakùiõottaràyàmà vànãlaniùadhàyatau . meroþ pa÷cibhadigbhàge yathà pårvau tathà sthitau . tri÷çïgo jàrudhi÷caiva uttare varùaparvatau . pårvapa÷càyatàvetàvarõavàntavyavasthitau . ityete munivaryoktà maryàdàparvatàstava . jañharàdyàþ sthità meroryeùàü dvau dvau caturdi÷am . mero÷caturdi÷aü ye tu proktàþ ke÷araparvatàþ . ÷ãtàntàdyà mune! teùàmatãveha magoramàþ . ÷ailànàmantaradroõyaþ siddhacàraõasevitàþ . suramyàõi tathà teùu kànanàni puràõi ca . lakùmãviùõvagnisåryàdidevànàü munisattama! . tànyàyatanagaryàõi juùñàni varakinnaraiþ . gandharvayakùarakùàüsi tathà daiteyadànavàþ . krãóanti tàsu ramyàsu ÷ailadroõãùvaharni÷am . bhaumàhyete smçtàþ svargàdharmiõàmàlayà mune! . naiteùu pàpakarmàõo yànti janma÷atairapi . bhadrà÷ve bhagavàn viùõuràste haya÷irà dvija! . varàhaþ ketumàle tu bhàrate kårmaråpadhçk . matsyaråpa÷ca govindaþ kuruùvàste sanàtanaþ . vi÷varåpeõa sarvatra sarvaþ sarve÷varo hariþ . sarvasyàdhàrabhåto'sau maitreyàste'khilàtmakaþ . yàni kiüpuruùàdyàni varùàõyaùñau mahàmune . na teùu ÷okonàyàso nodvegaþ kùudbhayàdikam . susthàþ prajà niràtaïkàþ sarvaduþkhavivarjitàþ . da÷advàda÷avarùàõàü sahasràõi sthiràyuùaþ . na teùu varùavaryeùu bhaumànyambhàüsi teùu vai . kçtatretàdikà naiva teùu sthàneùu kalpanà . sarveùveteùu varùeùu sapta sapta kulàcalàþ . nadya÷ca ÷ata÷astebhyaþ prasåtà yà dvijottama!>% . %<parà÷ara uvàca . uttaraü yat samudrasya himàdre÷caiva dakùiõam . varùaü tadbhàrataü nàma bhàratã yatra santatiþ . navayojanasàhasro vistàro'sya mahàmune . karmabhåmiriyaü svargamapavarga¤ca gacchatàm . mahendro malayaþ sahyaþ ÷uktimànçkùaparvataþ . vindhya÷ca pàripàtra÷ca saptàtra kulaparvatàþ . ataþ saüpràpyate svargo muktimasmàt prayànti ca . tiryakatvaü narakatva¤ca yàntyataþ puruùà mune! . itaþ svarga¤ca mokùa÷ca madhya¤cànta÷ca ganyate . na khalvanyatra martyànàü karmabhåmau vidhãyate . bhàratasyàsya varùasya nava bhedànni÷àmaya . indradvãpaþ ka÷erumàüstàmravarõo gabhastimàn . nàgadvãpastathà saumyo gandharvastvatha vàruõaþ . ayantu navamasteùàü dvãpaþ sàgarasaüvçtaþ . yojanànàü sahasrantu dvãpo'yaü dakùiõottaràt . pårve kiràtà yasyànte pa÷cime yavanàþ sthitàþ . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yà madhye ÷ådrà÷ca bhàga÷aþ . ijyàyuddhabaõijyàdyairvartayanto vyavasthitàþ . vedasmçtimukhà÷cànyàþ pàripàtrodbhavà mune! . narmadà surasàdyà÷ca nadyo vindhyavinirgatàþ . tàpãpayoùõãnirvindhyàkàverã pramukhà nadã . godàvarãbhãmarathãkçùõavennàdikàstathà . sahyapàdodbhavà nadyaþ smçtàþ pàpabhayàpahàþ . kçtàmalàtàmraparõãpramukhà malayodbhavàþ . trisàmà çùikallàdyàþ ÷uktimatpàdasambhavàþ . ÷atadrucandrabhànàdyà himavatpàdaniþsçtàþ . àsàü nadyupanadadya÷ca santyanyàstu sahasra÷aþ . pa÷cime kurupa¤càlamadhyade÷àdayojanàþ . pårvade÷àdika÷caiva kàmaråpanivàsinaþ . oóràþ kaliïgàmagadhà dàkùiõàtyà÷ca sarva÷aþ . tathàparàntàþ sauràùñràþ ÷ådràbhãràstathàrbudàþ . màrukà màlavà÷caiva pàripàtranivàsinaþ . sauvãràþ saindhavàhåõàþ ÷àllàþ ÷àkalavàsinaþ . madràmàrgàstathàmbaùñhàþ pàrasãkàdayastathà . àsàü pibantaþ salilaü vasanti saritàü sadà . catvàri bhàrate varùe yugànyatra mahàmune! . kçtaü tretà dvàpara¤ca kali÷cànyatra na kvacit . tapastapyanti munayo juhvate càtra yajvinaþ . dànàni càtra dãyante paralokàrthamàdaràt . puruùairyaj¤apuruùo jambådvãpe sadejyate . tatràpi bhàrataü ÷reùñhaü jambådvãpe mahàmune! . yato hi karmabhåreùà tato'nyà bhogabhåmayaþ . atra janmasahasràõàü sahasrairapi sattama! . kadàcillabhate janturmànuùyaü puõyasa¤cayàt . gàyanti devàþ kila gãtakàni dhanyàstu ye bhàratabhåmibhàge . svargàpavargàspadahetubhåte bhavanti bhåyaþ puruùàþ suratvàt . karmàõyasaükalpitatat phalàni sannyasya viùõau paramàtmaråpe . avàpya tàü karmamahãmanante tasmillaüyaü ye tvamalàþ prayànti . jànãma naitat kva vayaü vilãne svargaprade karmaõi dehabandham . pràpsyàmo dhanyàþ khalu te manuùyàye bhàrate nendriyaviprahãõàþ . navavarùantu maitreya! jambådvãpamidaü mayà . lakùayojanavistàraü saükùepàt kathitaü tava . jambådvãpaü samàvçtya laksayojanavistçtaþ . maitreya! valayàkàraþ sthitaþ kùàrodadhirbahiþ>% .
     bhàgaø 5 . 16 aø tadvarõanamanyathoktam yathà
     yo và ayaü dvãpaþ kuvalayakamalàbhyantarakoùoniyutayojanavi÷àlaþ samavartulo yathà puùkarapatram .. 6 .. yasminnava varùàõi navayojanasahasràyàmàni aùñabhirmaryàdàgiribhiþ suvibhaktàni .. 7 .. %<eùàü madhye ilàvçtaü nàmàbhyantaravarùaü yasya nàbhyàmavasthitaþ sarvataþ sauvarõaþ kulagiriràjo merurdvãpàyàmasamunnàhaþ karõikàbhåtaþ kuvalayakamalasya mårdhani dvàtriü÷atsahasrayojanavitato måle ùoóa÷asàhasraü tàvatàntarbhåmyàü praviùñaþ .. 8 .. uttarottareõelàvçtaü nãlaþ ÷vetaþ ÷çïgatàniti trayoramyakahiraõmayakuråõàü maryàdàgirayaþ pràgàyatà ubhayataþ kùàrodàvadhayo dvisàhasrapçthava ekaika÷aþ pårvasmàt pårvasmàduttareõa da÷àü÷àdhikàü÷ena dairghya eva hrasanti .. 9 .. evaü dakùiõenelàvçtaü niùadho hemakåño himàlaya iti pràgàyatà yathà nãlàdayaþ . ayutayojanotsedhà harivarùakiüpuruùabhàratànàü yathà saïkhyam .. 10 .. tathaivelàvçtamapareõa pårveõa ca màlyavadgandhamàdanàvànãlaniùadhàyatau dvisahasraü paprathatuþ ketumàlabhadrà÷vayoþ sãmànaü vidadhàte .. 11 .. mandaro merumandaraþ supàr÷vaþ kumuda ityayutathojanavistàronnàhàmero÷caturdi÷amavaùñambhagiraya upakëptàþ .. 12 .. caturùve teùu cåtajambåkadambanyagrodhà÷catvàraþ pàdapapravaràþ parvataketava ivàdhisahasrayojanonnàhàstàvadviñapavitatayaþ ÷atayojanapariõàhàþ .. 13 .. hradà÷catvàraþ payomadhvikùurasamçùñajalàþ . yadupaspar÷ina upadevagaõà yogai÷varyàõi svàbhàvikàni bharatarùabha! dhàrayanti . devodyànàni ca bhavanti catvàri nandanaü caitrarathaü vaibhràjakaü sarvatobhadramiti .. 14 .. yeùvamaraparivçóhàþ saha suratvalanàlalàmayåthapataya upadevagaõairupagãyamànamahimànaþ kila viharanti .. 15 .. mandarotsaïga ekàda÷a÷atayojanottuïgadevacåta÷iraso giri÷ikharasthålàni phalànyamçtakalpàni patanti .. 16 .. teùàü vi÷ãryamàõànàmatimadhurasurabhisugandhivahalàruõarasodenàruõodà nàma nadã mandaragiri÷ikharànnipatantã pårveõelàvçtamupaplàvayati .. 17 .. yadupajoùaõàdbhavànyà anucarãõàü puõyajanabadhånàmavayavaspar÷asugandhavàto da÷ayojanam samantàdanuvàsayati .. 18 .. evaü jambåphalànàmatyuccanipàtavi÷ãrõànàmanasthipràyàõàmibhakàyanibhànàü rasena nadã jambånàma nadã merumandara÷ikharàdayutayojanàdavanitale nipatantã dakùiõenàtmànaü yàvadilàvçtamupasyandati .. 19 .. tàvadubhayorapi rodhaso yà mçttikà tadrasenànuvidhyamànà ca vàyvarkasaüyogavipàkena sadàmaralokàbharaõaü jàmbånadaü nàma suvarõaü bhavati .. 20 .. yaduha vàva vibudhàdayaþ saha yuvatibhirmukuñakañakakañisåtra kuõóalàdyàbharaõaråpeõa khalu dhàrayànta .. 21 .. yastu mahàkadambaþ supàr÷vapàr÷vaniråóhastasya koñarebhyo viniþsçtàþ pa¤càyàmapariõàhàþ pa¤ca madhudhàràþ supàr÷va÷ikharàt patantyo'pareõàtmànamilàvçtamanumodayanti . yàhyupayu¤janànàü mukhanirvàsitovàyuþ samantàcchatayojanamanuvàsayati .. 22 .. evaü kumudaniråóhoyaþ ÷atavanto nàma vañastasya skandhebhyo nãdhãnàþ payodadhimadhudhçtagåóànnàdyambara÷ayyàsanàbharaõàdayaþ sarva eva kàmadudhà nadàþ kumudàgràt patantastamuttareõelàvçtamupayojayanti . yànupajuùàõànàü na kadàcidapi prajànàü valãpalitaklamasvedadaurgandhyajaràmayàpamçtyu÷ãtoùõabaivarõyopasargàdayastàpavi÷eùà bhavanti . yàvajjãvaü sukhaü nirati÷ayameva kuraïgakurarakusumbhavaikaïkatrikuña÷ikharapataïgarucakaniùadha÷iti vàsaþkapila÷aïkhavaidåryajàrudhihaüsarùabhanàgaku¤jaranãradàdayo girayo meroþ karõikàyà iva ke÷arabhåtàmålade÷e parita upakëptàþ .. 23 .. jañhara devakåñau meruü pårve õàùñàda÷ayojanasahasramudagàyato dvisahasrapçthåttaïgau bhavataþ . evamapareõa pavanapàripàtrau dakùiõena kailàsakaravãrau pràgàyatau . evamuttarataþ tri÷çïgamakarau aùñàbhirebhiþ pariùkçto'gniriva parita÷cakàsti kà¤canagiriþ . merormårdhani bhagavata àtmayonermadhyata upakëptàü purãmayutayojanasàhasrãü samacaturasràü ÷àtakaumbhãü vadanti .. 24 .. tàmanuparito lokapàlànàmaùñànàü yathàdi÷aü yathàråpaü turãyamànena puro'ùñàvupaklraptàþ>% .. 25 .. 6 a0
     tatra caturdhà vibhajyamànà caturbhirnàmabhi÷caturdi÷amabhisyandatã nadanadãpatimevàbhinivi÷ati . sãtà'lakanandàva ïkùarbhadreti .. 7 .. sãtà tu brahmasadanàt ke÷aràcalàdi÷ikharebhyo'dhodhaþ prasravantã gandhamàdanamårdhasu patitvàntareõa bhadrà÷vaü varùaü pràcyàü di÷i kùàrasamudramabhipravi÷ati .. 8 .. evaü màlyavacchikharànniùpatantã tata uparatavegà ketumàlamabhi vaïkùuþ pratãcyàü di÷i saritpatiü pravi÷ati .. 9 .. bhadrà cottarato meru÷iraso nipatità giri÷ikharàdgiri÷ikharamatihàya ÷çïgavataþ ÷çïgàdavasyandamànà uttaràüstu kurånabhita udãcyàü di÷i lavaõàrõavaü pravi÷ati .. 10 .. tathaivàlakanandà dakùiõena brahmasadanàdbahåni girikåñàni atikramya hemakåñahimakåñànyatirabhasatararaühasà luñhantã bhàratamabhi varùaü dakùiõasyàü di÷i lavaõajaladhimabhipravi÷ati .. 11 .. anye ca nadànadya÷ca varùe varùe santi vahu÷omervàdigiriduhitaraþ ÷ata÷aþ . %<atràpi bhàratameva varùaü karmakùetram .. 12 .. anyànyaùñavarùàõi svargiõàü puõya÷eùopabhogasthànàni bhaumasvargapadàni vyapadi÷anti>% .. 13 .. 17 a0
     %<bhàrate'pyasminvarùe saricchailàþ santi bahavaþ .. 16 .. malayo maïgalaprasthomainàkastrikåña çùabhaþ kåñakaþ kollaþ sahyo devagiriçvyamåkaþ ÷rã÷ailo veïkaño mahendrovàridhàrovindhyaþ ÷aktimànçkùagiriþ pàripàtrodroõa÷citrakåñogovardhanoraivataþ kakubhonãlogokàmukha indrakãlaþ kàmagiririti cànye ca ÷atasahasra÷aþ ÷ailàsteùàü nitamba prabhavànadànadya÷ca santyasaükhyàtàþ .. 17 .. etàsàmapobhàratyaþ prajà nàmabhireva punantãnàmàtmànaü copaspç÷anti . candrava÷à tàmraparõã avañodà kçtamàlà vaihàyasã kàverãvennà payasvinã ÷arkaràvartà'ïgabhadrà kçùõavennà bhãmarathã godàvarã nirvindhyà payoùõã tàpã revà surasà narmadà carmaõvatã andhaþ ÷oõa÷ca nadau mahànadã vedasmçtiþ çùikulyà trisàmà kau÷ikã mandàkinã yamunà sarasvatã dçùadvatã gomatã sarayåroghavatã saptavatã suùamà ÷atadrå÷candrabhàgà marudvçdhà vitastà asiknovi÷ceti mahànadyaþ .. 18 .. asminneva varùe puruùairlabdhajanmabhiþ ÷uklalohitakçùõavarõena svàrandhena karmaõà divyamànuùanàrakagatayobahvya àtmana ànupårvyeõa sarvàhyeva sarveùàü vidhãyante . yathàvarõavidhànamapavarga÷ca bhavati>% .. 20 .. 19 a0
     %<jambudvãpasya ca ràjannupa dvãpànaùñau hyeke upadi÷anti . sagaràtmajà÷cà÷vànveùaõa samàü mahãü parito nikhanadbhirupakalpitàn . tadyathà svarõaprastha÷candra÷ukla àvartano ramaõako mandahariõaþ pà¤cajanyasiühalolaïketi>% 20 aø . atratya janapadà÷ca janapada÷abde uktà . bhàø bhãø 9 aø . jambudvãpastha nadãbhedà uktà yathà .
     %<àryà mlecchà÷ca kauravya! tairmi÷ràþ puruùà vibho! . nadãü pibanti vipulàü gaïgàü sindhuü sarasvatãm . godàvarãü narmadà¤ca bàhudàü ca mahànadãm . ÷atadråü candrabhànà¤ca yamunà¤ca mahànadãm . dçùadvatãü vipà÷à¤ca vipàpàü sthålabàlukàm . nadãü vetravatã¤caiva kçùõavennà¤ca nimnagàm . iràvatãü vitastà¤ca payoùõãü devikàmapi . vedasmçtàü vedavatãü tridivàmikùumàlavãm . karãùiõãü citravahàü citrasenà¤ca nimnagàm . gomatãü dhåtapàpà¤ca gaõóakã¤ca mahànadãm . kau÷ikãü ni÷citàü kçtyàü nicitàü lohatàriõãm . sarayå¤ca rahasyàü ca ÷atakumbhàü tathaiva ca . carmaõvatãü candrabhàgàü hastisomàü di÷aü tathà . ÷aràvatãü payoùõã¤ca paràü bhãmarathãmapi . kàverãü culakà¤càpi veõàü ÷alabalàmapi . nãvàràü mahità¤càpi suprayogàü janàdhipa! . pavitràü kuõóalàü sindhuü ràjanãü puramàlinãm . pårbàbhiràmàü vãrà¤ca bhãmàmoghavatãü tathà . palà÷inãü pàpaharàü mahendràü pàñalàvatãm . karãùiõãmasiknã¤ca ku÷acãràü mahànadãm . makarãü pravaràü menàü hemàü ghçtavatãü tathà . puràvatãmanuùõà¤ca ÷aivyàü tàpã¤ca bhàrata! . sadànãràmaghçùyà¤ca ku÷adhàràü mahànadãm . sadàkàntàü ÷ivà¤caiva tathà vãravatãmapi . vàstuü suvàstuü gaurã¤ca kampanàü sahiraõvatãm . varàü vãraïkarà¤càpi pa¤camã¤ca mahànadãm . rathacitràü jyotirapàü vi÷vàmitràü kapi¤jalàm . upendràü bahulà¤caiva kucãràü madhuvàhinãm . vinadãü pi¤jalàü veõàü tuïgaveõàü mahànadãm . vidi÷àü kçùõaveõà¤ca tàmrà¤ca kapilàmapi . ÷eluü suvàmàü vedà÷vàü harida÷vàü mahopamàm . ÷ãghrà¤ca picchalà¤caiva bhàradvàjã¤ca nimnagàm . kau÷ikãü nimnagàü ÷oõàü bàhudàmatha candramàm . durgàmantra÷ilà¤caiva brahmabodhyàü vçhadvatãm . yavakùàmatha rohã¤ca tathà jàmbånadãmapi . manasàü tamasàü dàsãü vasà¤ca varaõàmasãm . nàlàü dhçtimatã¤caiva pårõà÷à¤ca mahànadãm . tàmasãü vçùàbhà¤caiva brahmamedhyàü vçhadvatãm . età÷cànyà÷ca bahudhà mahànadyo janàdhipa! . sadàniràmayàü kçùõàü mandagàü sandavàhinãm . brahmàõã¤ca mahàgaurãü durgàmapi ca bhàrata! . citropalàü citrarathàü ma¤julàü vàhinãü tathà . mandàkinãü vaitaraõãü ko÷àü càpi mahànadãm . ÷uktimatãü saliïgà¤ca puùpareõåtpalàvatãm . lohityàü karatoyà¤ca tathaiva vçùakàhvayàm . kumàrãmçùikulyà¤ca màriùà¤ca sarasvatãm . mandàkinãntu puõyà¤ca sarvasaïgà¤ca bhàrata! . vi÷vasya màtaraþ sarvàþ sarvà÷caiva mahàphalàþ . tathà nadyastvaprakà÷àþ ÷ata÷ã'tha sahasra÷aþ . ityetàþ sarito ràjan! samàkhyàtà yathàsmçti>% . anyàþ kà÷cit nadyaþ kàlikàpuràõoktàstacchabde 2013 pçø dar÷itàþ . jambudvãpasthà janapadà÷ca bhàø bhãø 7 aø uktàþ janapada÷abde 3020pçø dar÷itàþ . kårmavibhàga÷abde ca tatsthàna¤coktam . 2 jambu(mbå)dvãpàkàrasaünive÷ayukte dàtavyadravyabhede tadvidhànàdi hemàø dàø khaø brahmàõóapu0
     %<÷çõu devi! mahàdànaü jambu(mbå)dvãpàhvayantu tat . yathàha bhagavànadya padmayonirjanàrdanaþ . puõye'hni puõyanakùatre puõyakàle tu sarvataþ . viùuvatyayanàdau ca grahaõe candrasåryayoþ . vyatãpàte'tha và kuryàjjanmarkùe và vi÷eùataþ . aùñamyàü pa¤cada÷yàü và nityaü và dànamàcaret . puõyade÷eùu sarveùu nadãdevàlayàdiùu . dànaü gçhe và dàtavyaü ÷raddhà và yatra jàyate . viprantu vedavidvàsaü guru sampåjya yatnataþ . bhålepanàdi yatkàryaü sarvaü vipreõa kàrayet . vilepayetsarvabhåmiü gomayena savàriõà . tatra viü÷atihastantu lepayetparimaõóalam . lavaõenodadhiü tatra paritaþ parikalpayet . pràde÷amàtraü vistàràdaùñadroõena pàrvati! . tatràkùatànnirvikiret ÷vetapuùpaiþ samantataþ . tanmadhye kàrayenmeruü dhànyabhàratrayeõa vai . merurmahàvrãhimayastu madhye suvarõakalpadrumasaüyutaþ syàt . pårveõa muktàphalavajrayukto yàmyena gomedakapuùparàgaiþ . pa÷càcca gàrutmatanãlaratnaiþ saumyena vaidåryasarojaràgaiþ . ÷rãkhaõóakhaõóairabhitaþ pravàlalatànvitaþ ÷ukti÷ilàtalaþ syàt . ÷uklàmbaràõyambu dharàvalã syàt pårveõa pãtàni ca dakùiõe tu . vàsàüsi pa÷càdatha karvuràõi raktàni caivottaratoghanàlã . vrahmà tu madhye kamalàsanastha÷caturmukhaþ kà¤cananirmitàïgaþ . caturbhuja÷càtra nive÷anãyo dadhat srucaü càtra kamaõóalu¤ca . tathàkùasåtraü japasàdhana¤ca kçùõàjinaü copavãtaü ca bibhrat . gaïgàü caturdhà patitàü nidhàya caturdi÷aü codakapårõaråpàm . raupyànmahendraprabhçtãnathàùñau saüsthàpya lokàdhipatãn krameõa . nànàdvijaughàni ca ràjatàni mçgà÷ca sarvatra niùe÷anãyàþ . pårveõa mandaragiriryavataõóulàbhyàm ÷uklàmbareõa paritaþ pariveùñitàntaþ . plakùeõa kà¤canamayena vçùeõa tadvadraupyeõa vçkùamçgapakùiyuto vidheyaþ . yàmyena gandhamadano'tra giristu kàryo mudgai÷ca jambutaruõà ca hiraõmayena . haimena yakùapatinà ca viràjamànaþ pãtàmbareõa paritaþ pariveùñita÷ca . pa÷càttilàcalamathopari karburàbham vàsaþ sapippalahiraõmayahaüsayuktam . àkàrayedvipulamatrasugandhapuùpam raupyeõa ÷aktighañitena viràjamànam . saüsthàpya taü vipula÷ailamathottareõa ÷ailaü supàr÷vabhapi màùamayaü suvastram . nyagrodhavçkùamapi hemamayaü sadhenum raupyai÷ca ÷aktighañitai÷ca ÷ubhaü vidhàyaü . mero÷ca puùpàbharaõa¤ca kàryam ghçtodakaü prasravaõa¤ca dikùu . kùãràjyadadhnà madhunà saràüsi pràgàdi teùàü ca yathàkrameõa . hemàdikåñaniùadhau krama÷a÷ca yàmye saumye ca nãlasita÷çïgayutau krameõa . pràde÷amàtraü pariniþsçtàste pràgàyatà hyupari vastrayutà÷ca sarve . pratyekamatra vasanacchadaparvatànàm bhàreõa dhànyaparimàõamu÷anti santaþ . ÷aktyà ca raupyakçtapakùiyutà÷ca sarve saugandhipuùpaphalavastrayugà vidheyàþ . ànãlaniùadhàyàmau màlyavadgandhamàdanau . teùàü madhyagato merustau ca dhànyavinirmita . niùadhaþ pàripàtra÷ca maryàdàparvatàvimau . meroþ pa¤camabhàgena yathà tau gandhamàdanau . gandhamàdana÷ailo'sau pårvapa÷càdyathàvidhau . ÷vetataõóulanirmàõau dakùiõottarataþ sthitau . sitàntaþpramukhàþ sarve dakùiõe kakubhàdayaþ . ÷aïkhakåñàdaya÷caiva uttare parikãrtitàþ . tàüstrãn ke÷ara÷ailà÷ca kçtvà dhànyamayàn ÷ubhàn . vastrairàveùñya ÷ailendraü merumanyàü÷ca veùñayet . dakùiõaü bhàrataü varùaü tat kiüpuruùasaüvçtam . haribarùaü tataþ proktaü merordakùiõatastataþ . ilàvçtaü vçtaü mero÷caturthaü vçùabhaü tathà . ramyaü hiraõmayaü tasmàt kurava÷ceti cottaràþ! bhadrà÷vaþ ketumàla÷ca pårvapa÷cimataþ sthitau . proktàni nava varùàõi jambudvãpe tu nàmataþ . himàdrimadhye deve÷aü ÷riya¤ca vinive÷ayet . prasàdàbhimukhàvetau kà¤canena vinirmitau . ÷aïkha--cakra--gadàpàõiü pãtavàsasamacyutam . kirãña--keyåra--dharaü ÷rãvatsàïkitavakùasam . padmàsane samàsãnàü padmahastàü sulocanàm . prasannavadanàü devãü tasya dakùiõatonyaset . kailàsamadhyato mà¤ca tvàü caiva vinive÷ayet . màü ca ÷aïkaranàmànaü tvàü ca gaurãü varànane! . canurmujaü vçùastha¤ca jañilaü candramaulinam . khañvàïga÷åla--varadàbhaya--hasta¤ca màü nyaset . madutsaïgagatàü tvàü ca darpaõendãvarànvitàm . bhadràsane bhagavantaü hayaråpamukhaü harim . sauvarõaü sthàpayeddeva bhàrate kårmaråpiõam . vàràhaü ketumàle vai matsyaü kuruùu cottare . sauvarõànatha và raupyàn sthàpayettu yathàkramam . evaü jambvàhvayaü dvãpaü kçtvà caiva yathàvidhi . arghapàdyàsanaü snànaü yathàvat sthàpanaü kramàt . brahmàdayastathà devàþ ÷ailàþ kalpadrumàstathà . svanàmamantraiþ pujàrhà namaskàràntadãpitaiþ . gandhapuùpa--namaskàra--dhåpa dãpa--phalai--stathà . tathopaharaõàdyai÷ca påjayitvà prayatnataþ . bhadrà÷vavarùe homantu sarpiùà ca samàcaret . svanàma mantrairhotavyaü svàhàkàrasamàyutaiþ . da÷ottara÷ataü hutvà brahmaõe merave tathà . itareùà¤ca sarveùàmaùñottara÷atàhutãþ . snànàrthaü yajamànasya purataþ kala÷annyaset . àóhakodarapårõantu svakårcaü vastraveùñitam . gandhàþ sumanasastasya ku÷àgrànvinive÷ayet . yà÷ca ÷reyo vidhàsyanti tà÷càtràvàhayettataþ . gaïgàdyàþ saritaþ sarvà samudrà÷ca saràüsi ca . àyàntu yajamànasya duritakùayakàrakàþ . ityàvàhya tatastasya kala÷aü vimalodakam . abhyarcya gandhapuùpàdyaiþ sthàpayet prãtipårvakam . snàpayet pràïmukhaü tatra dàtàraü kala÷odakaiþ . çgbhirvaruõadevãbhiþ pàbamànãbhireva ca . dànakàle ca sampràpte dàtà nàrã naro'thavà . snàpito guruõà tena sàrdhaü dànaü samàcaret . triþ pradakùiõamàvçtya gçhãtakusumà¤jaliþ . pratyekaü parvatàn sarvàn praõipàtapuraþsaram . madhyabhaü gurave dadyàdimaü mantramudãrayet . anyasmai và pradàtavyaü tasyànuj¤àmavàpya ca . yathà ca bhåràdisamastalokàstvayi sthità bhådhararàja! nityam . amã surà asurà lokanàthà brahmàdayo devagaõà÷ca nityam . tvatsampradànàdahamapya÷eùaiþ pàpairvimuktastu yathà bhaveyam . ÷reyastathà parvataràja! mahyaü kuru prabho! devavarai÷ca sàrdham . itãdamuktvà pradadettu meruü sakà¤canaü ràjatavastrayugmam . pratyekamekaü dvijapuïgavànàm pràgàdi dadyàditaràn krameõa . suràsuràõàmamçtàrthakçtyaiþ tvayà kçtaü mandara÷aila! satya! . tathà ca màü rakùa ca sarvatastvaü tava prasàdàdvirajà yathàham . gandhàdrimàdana itãritabhådharendra! vedoditasya garuóàya namo'stu tubhyam . tvatsampradànahatapàpasamastadãùaü chàyàùi÷ailavara rakùa ca màmajasram . devàlayàya vipulàya namo'calàya haüsàya vedapuruùàya namo'cyutàya . yuùmatpradànanihatàkhilapàparà÷iü haüsena sàrdhamamaràcala! pàhi màü tvam . vande supàr÷vamamaràcalamaprameyandhenu¤ca devasurabhiü praõato'smi nityam . tvaddànabhaktiyutasatkriyayàhamadya tvàmeva yàmi ÷araõàrthamavehi màü tvam . ÷rãvatsavakùasa--manàdimajaü samastalokàdhipaü sakalakàraõanacyuta¤ca . nàràyaõaü ÷araõamemi dharàdharendraiþ sàrdhaü ÷riyà himavataþ sthitimàdimãóe . devàya devagaõapåjitapàdapadmayugmàya bhaktajanaduþkhavinà÷anàya . kailàsa÷ailanilayàya bhavàya nityaü gaurãpriyàya varadàya namaþ ÷ivàya . cakraü tvanàdinidhanaþ ÷araõàgataü màm bhadrà÷vanàmani gato hariracyuto'sau . àste ghanàghanavapuþ sanakàdiyogipågairabhiùñutapuràtanakãrtiyuktaþ . madhye mahàrõavahimàcalayorniùaõõaü kårmàkçtiü ÷araõamemi bhavàbhavàya . pàràvaraü mathitamatra sadà dadhàti yastvaü namàmi surapåjitamaprameyam . vàràharåpiõamanantamanantaketum lokakhaõapiõamaneka÷irokùipàdam . vande mahãdharamameyamapàrakãrtiü yaj¤e÷ameti ÷araõaü haramã÷itàram . devastathottarakuruùvapi nityamàste matsyaþ surendragaõapåjitapàdapadmaþ . rakùatva÷eùajagatàü patiracyuto'sau saüsàraduþkhacalitaü ÷araõàgataü màm . uktvaivamàtramaghanà÷anadànamantraü pratyeka--mekaü dvijapuïgavànàm . bhuktvà ÷ubhàni manasecchati yàni vàsau gacchecca yatra na nivartayatãha martyaþ . gurave dakùiõàü dadyàt suvarõa¤caiva vàsasã . yàgopakaraõaü sarvaü gurave vinivedayet . ityàha bhagavàn prãtaþ pàrvatyàþ parame÷varaþ . ahamapyavravaü sarvaü yuùmàkaü munisattamàþ! .>%

#<jambånadã># strã jambåphalarasajàtà nadã . 1 jambåphalarasajàte nadãbhede jambådvãpa÷abde 3043 pçø vivçtiþ . 2 vrahmalokàt pravartamànàsu saptasu nadãùu madhye nadãbhede ca %<brahmalokàdapakràntà saptadhà pratipadyate . vasvokasàrà1 nalinã2 pàvanã ca sarasvatã3 . jambånadã4 ca sãtà5 ca gaïgà6 sindhu÷ca7 saptamã>% bhàø bhãø 6 aø .

#<jambåmàrga># naø puùkarasthe tãrthabhede puùkaropakrame %<pradakùiõamupàvçtya jambåmàrgaü samàvi÷et . jambåmàrgaü samàvi÷ya devarùipitçsevitam . a÷vamedhamavàpnoti sarvakàmasamanvitaþ . tatroùya rajanãþ pa¤ca påtàtmà càyate naraþ . na durgatimavàpnoti siddhiü pràpnoti càttamàm . jambåmàrgàdupàvçtya gacchettaõóulikà÷ramam>% bhàø vaø 82 aø . %<jambåmàrge tribhirmàsaiþ saüyataþ susamàhitaþ>% bhàø anuø 25 aø . %<jambåmàrgaü gamiùyàmi jambåmàrge vasàmyaham . ebaü saïkalpayàno'pi rudraloke mahãyate>% harivaø 141 aø .

#<jambåla># puø jambåü tannàmaphalaü làti là--ka . 1 jambåvçkùe 2 ketakavçkùe ca mediø . %<jambåjambålavçkùàdyaü kadrukandalabhåùitam>% harivaüø 97 aø . 3 varakanyàpakùayoþ parihàsavacane naø nãlakaõñhaþ .

#<jambålamàlikà># strã 6 taø . 1 varakanyàpakùayoþ parihàsavacanasamåhe . %<à÷ãbhirbardhayitvà ca devarùiþ kçùõamabravãt . aniruddhasya vãryàkhyo vivàhaþ kriyatàü vibho! . jambålamàlikàü draùñuü ÷raddhà hi mama jàyate . tataþ prahasitàþ sarve nàradasya vacaþ÷ravàt>% harivaø 188 aø . %<jambålamàlikà kanyàvarayormukhacandrikà>% hàràvalyuktàrthakatayà udvàø taø vyàkhyànàt 2 tatràrthe ca .

#<jambå(mbu)vanaja># naø jambuvana iva jàyate jana--óa 7 taø . ÷vetajavàpuùpe . %<pàribhadraü pàñalà ca bakulaü giri÷àlinã . tilakaü jambuvanajaü pãtakaü tagarantvapi . etàni hi pra÷astàni kusumànyacyutàrcane>% vàmana pu0

#<jambåvçkùa># puø karmaø . jambånàmake (jàmagàcha) vçkùe sa ca vçhatkùudrabhedena dvikdhaþ yathàha bhàvaø pra0
     %<phalendrà kathità nandã ràjajambårsahàphalà . tathà surabhipatrà ca mahàjambårapi smçtà . ràjajambåphala svàdu viùñambhi guru rocanam . kùudrajambåþ såkùmapatrà nàdeyã jalajambukà . jambaþ saügràhiõã råkùà kaphapittàsradàhajit>% .

#<jambha># puø jama--ac--num . 1 daityabhede . karaõe gha¤ . 2 dante karmaõi gha¤ . 3 jambãre . bhàve gha¤ . 4 sakùaõe mediø . karmaõi gha¤ . 5 aü÷e . karaõe gha¤ . tåõe 6 hanau ca hemacaø . jambhadaitya÷ca mahiùàsurapità . sa ca indràt paràjayamàsàdya mahàdevaü prasàdya trailokyavijayiputraråpavarapràptau gçhe gamanàt pràgeva nàradopade÷àt indreõa yuddhàyàhåtaþ snànacchalena saro'vagàhakàle mahiùãü dçùñvà tasyàü garbhamàdhàya indreõa yuddhaü kçtavàn tena nipàtita÷ca tatkathà màrkaø puø dç÷yà . kàlikàpuø 61 aø tasya rambhetinàmeti bhedaþ . anyo'pi tannàmà'suro viùõunàhato yathoktaü màø vaø 102 aø . %<asura÷ca maheùvàso jambha ityabhivi÷rutaþ . yaj¤acchidrakarakrårastvayaiva vinipàtitaþ>% hariü prati devànàmuktiþ . 7 ràvaõànucarabhede %<parvaõaþ patano jambhaþ kharaþ krodhava÷o hariþ . praruja÷càruja÷caiva praghasa÷craivamàdayaþ . tato'bhipatatà teùàmadç÷yànàü duràtmanàm . antardhànabadhaü tajj¤a÷cakàra sa vibhãùaõaþ>% bhàø vaø 284 aø . 8 bhakùye siø kauø . tatra bhakùaõe %<iti te kathayanti sma bràhmaõà jambhasàdhakàþ>% bhàø uø 63 aø . dante %<imaü jambhasutaü pibaþ>% çø 8 . 91 . 2 . %<jambhasutaü dantairamiùutam>% bhàø sujambhàharitajambhà . jabhi--jçmbhàyàü bhàve gha¤ . 9 jçmbhayà¤ca . %<jambhà suharitatçõasomebhyaþ>% pàø bahuvrãhau anic samàø . sujambhà haritajambhà tçõaü jambho bhakùyaü yasya tçõajambhà somajambhà . svàrthe ka . jambhaka tatràrthe jabha--õvul . jambhaka bhakùake triø .

#<jambhakà># strã jambhaiva svàrthe ka . jçmbhàyàü ràjaniø . pakùe jambhikàpyatra .

#<jambhaga># puø jambhàya bhakùaõàya gacchati gama--óa . ràkùasabhede . %<devà yakùàstathà nàgà gandharvàpsaro'suràþ . kraràþ sarpàþ suparõà÷ca tarave jambhagàþ khagàþ>% tarpaõamantraþ .

#<jambhadviù># puø jambhamasuraü dveùñi dviùa--kvip . indre hemacaø .

#<jambhabhedin># puø jambhamasuraü bhinatti bhida--õini 6 taø . indre amaraþ jambharipuprabhçtayo'pyatra . màrkaø puø tanmålaü dç÷yam .

#<jambhara># puø jambhaü bhakùaõaruciü ràti dadàti rà--ka . 1 jambãre ÷abdacaø . và rasya naþ . jambala 1 tatràrthe 2 buddhabhede ca mediø . 3 ràkùasãbhede strã . %<samudrasyottare tãre jambhalà nàma ràkùasã . tasyàþ smaraõamàtreõa vi÷alyà garbhiõã bhavet>% jyoø taø .

#<jambhà># strã jabhi--jçmbhàyàü bhàve a . jçmbhàyàü ràjaniø .

#<jambhàri># puø jambhasya bhakùyasya asurabhedasya và ariþ . 1 vahnau 2 vajre ca vi÷vaþ 3 indre ca . %<jambhàridambholayaþ>% naiùa0

#<jambhin># puø jabha--õini num . 1 jambãre ÷abdacaø tatràrthe naø hemacaø . 2 jrambhàùuktre triø .

#<jambhãra># puø jabha--gambhãràø ãran num ca . 1 jambãre amaraþ 2 maruvake bharataþ .

#<jambhya># puø jambha eva svàrthe yat jabha--karmaõi õyat và dante . %<yastaddar÷apårõamàsayorvidyasmàdimàþ prajà adantakà jàyante yasmàdàsàü jàyante yasmàdàsàü prabhidyante yasmàdàsàü saütiùñhante yasmàdàsàü punaruttame vayasi sarva eva prabhidyante yasmàdadhara ekàgre jàyante'thottare yasmàdaõãyàmsa evàdhare prathãyàüsa uttare yasmàddaüùñrà varùãyasã yasmàt samà eva jambhyàþ>% ÷ataø bràø 11 . 4 . 1 . 5 . %<daüùñràbhyàü malimlån jambhyaistaskaràn>% yajuø 11 . 78 %<dantà jambhyàþ jambhàvartimà÷rità jambhyàþ>% 2 vedadãpoktarthe ca .

#<jaya># puø ji--bhàve ac . paràpekùayà 1 utkarùalàbhe (jita haoyà) 2 va÷ikaraõe indriyajayaþ . %<maunaü sadàsanajayaþ sthairyaü pràõajayaþ ÷anaiþ>% bhàgaø 32 8 . 6 . 3 ÷atruparàïmukhãkaraõe 4 saügràmàdijaye . %<sapta vittàgamà dharmyà dàyo làbhaþ krayo jayaþ . vibhàgaþ saüprayoga÷ca satpratigraha eva ca>% manunà tasya dharmyasvatvahetutvamuktaü tacca kùatriyasyaiva %<svàmã çkthakrayasaüvibhàgaparigrahàvigameùu vràhmaõasyàdhikaü labdhaü kùatriyasya vijitaü nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% gautamasmçteþ . %<jayo randhryahàriõàm>% raghuþ . %<samaduþkhasukhe kçtvà làbhàlàbhau jayàjayau>% gãtà . ji--kartari ac . 5 parame÷vare puø tasya sarvabhåtajayitvàt tathàtvaü %<nayo jayaþ satyasandho dà÷àrhaþ sàtvatàü patiþ>% viùõåsaø . 6 jayante indraputre asurajayàttasya tathàtvam 7 yudhiùñhire krodhajayàt guhyatannàmakatvàdvà tasya tathàtvam . viràñanagare chadmave÷ena sthàyinaþ yudhiùñhirasya yathà guhyaü tannàma tathokta %<jayojayanto vijayo jayatseno jayadbalaþ . iti guhyàni nàmàni teùàü cakre yudhiùñhiraþ>% bhàø viø 5 aø . 8 agnimanthavçkùe rogajayàttasya tathàtvam . 9 dànavabhede %<jayo nikumbhaþ kupatha÷ca dànavo rarakùurete da÷adànavàdhipam>% harivaüø 242 aø . 10 vi÷vàmitrasutabhede . %<madhucchandà jaya÷caiva devala÷ca tathàùñakaþ . kacchapo hàrita÷caiva vi÷vàmitrasya te sutàþ>% 27 aø . 11 somavaü÷ye sç¤jayançpaputrabhede %<ailaputrà babhåvuste sapta devasutopamàþ . divijàtà mahàtmàna àyurdhãmànamàvasuþ>% ityupakrame %<àyoþ putràstathà pa¤ca sarve vãrà mahàrathàþ . svarbhànutanayàyà¤ca prabhàyàü jaj¤ire nçpa! . nahuùaþ prathamaü yaj¤e vçddhadharmà tataþ param . rambho rajiranenà÷ca triùu lokeùu vi÷rutaþ>% iti àyuputrabhedànuktvà %<anenasaþ suto ràjà prati kùatro makùàya÷àþ . pratikùatrasuta÷càpi sç¤jayo nàma vi÷rutaþ . sç¤jayasya jayaþ putro vijayastasya càtmajaþ>% harivaüø 29 aø . ailasyorva÷ãgarbhajàte 12 sutabhede . %<ailasya corva÷ãgarbhàt ùaóàsannàtmajà nçpa . àyuþ ÷rutàyuþ satyàyå ratho ha vijayo jayaþ>% bhàgaø 9 . 15 . 1 . da÷ame brahmasàvarõimanvattare 13 dvijabhade %<da÷amo brahmasàvarõirupa÷lokasuto mahàn . tatsutà bhårisenàdyà haviùmatpramukhà dvijàþ . haviùmàn sukçtaþ satyo jayo mårtistadà dvijàþ>% bhàgaø 8 . 13 . 10 . 14 janakavaü÷ye maithile nçpabhede . %<janmanà janakaþ so'bhåt vaidehastu videhajaþ . mithilo mathanàjjàto mithilà yena nirmità>% ityupakrame %<÷rutastato jayastasmàdvijayo'smàdçtaþ sutaþ>% bhàgaø 9 . 13 . 16 . somavaü÷ye 15 sç¤jayasute 16 saïkçti nçpasute ca . %<ku÷àt pratikùatravçddhàt sç¤jayastatsuto jayaþ . tataþ sutaþ kçtasyàpi jaj¤e harya÷vavàn nçpaþ . sahadevastato'hãno jayatsenastu tatsutaþ . saïkçtistamya ca jayaþ kùatradharmà mahàrathaþ>% bhàgaø 9 . 17 . 10 . atra jayasya dvidhà kãrtanàt tadvaü÷e dvau jayau . 17 ikùvàkuvaü÷ye vijananandananåpabhede hemaø . 18 viùõudauvàrikabhede . jayavijayau hi viùõudvàrapau bhagavaddidçkùayà vaikuõñhagatàn nagnàn samakàdãn bhagavadabhyantare gamanàya nivàrya vetreõa tàóayantau tairabhi÷aptau hiraõyàkùàdyasurabhàvena jàtau tatkathà bhàgaø 3 . 16 aø . %<mànasàtmasutà yuùmatpårvajàþ sanakàdayaþ . cerurvihàyasà lokàn lokeùu vigataspçhàþ . ta ekadà bhagavato vaikuõñhasyàmalàtmanaþ . yayurvaikuõñhanilayaü sarvalokanamaskçtam>% ityupakrame .
     %<tasminnatãtya munayaþ ùaóasajjayànàþ kakùàþ samànavayasàvatha saptamàyàm . devàvacakùata gçhãtagadau paràrdhyakeyårakuõóalakirãñaviñaïkave÷au . mattadvirepha banamàlikayà nivãtau vinyastayà sitacatuùñayabàhumadhye . vaktraü bhruvà kuñilayà sphuñanirgamàbhyàü raktekùaõena ca manàgrabhasaü dadhànau . dvàryetayornivivi÷urmiùatorapçùñvà pårvà yathà purañavajrakapàñikàyàþ . sarvatra te'viùamayà munayaþ svadçùñyà ye saücarantyavihatà vigatàbhi÷aïkàþ . tàn vãkùya vàtavasanàü÷caturaþ kumàràn vçddhàn da÷àrdhavayaso viditàtmatattvàn . vetreõa càskhalatayatàmadarhaõàüstau tejo vihasya bhagavatpratikåla÷ãlau . tàbhyàü miùatsvanimiùeùu niùidhyamànàþ svarhattamà api hareþ pratihàrapàbhyàm . åcuþ suhçttamadidçkùitabhaïga ãùatkàmànujena sahasà ta upaplutàkùàþ . ÷rãmunaya åcuþ . kovàihaitya bhagavatparicaryayoccaistaddharmaõàü nivasatàü viùamasvabhàvaþ . tasmin pra÷àntapuruùe gatavigrahe vàü kovàtmavatkuhakayoþ pari÷aïkanãyaþ . nahyantaraü bhagavatãha samastakukùàvàtmànamàtmani nabho nabhasãva dhãràþ . pa÷yanti yatra yuvayoþ saraliïginoþ kiü vyutpàditaü hyudarabhedi bhayaü yato'sya . yadvà manuùyaparamasya vikuõñhabhartuþ kartuü prakçùñamiha dhãmahi mandadhãbhyàm . lokànito vrajata mantarabhàvadçùñyà pàpãyasastraya ime ripavo'sya yatra . teùàmitãritamubhàvavadhàrya dhoraü taü brahmadaõóamanivàraõamastrapågaiþ . sadyo hareranucaràvuru bibhyatastatpàdagrahàvapatatàmatikàrareõa . bhåyàdaghoni bhagavadbhirakàri daõóo yo nau hareta surahelanamapya÷eùam . màdho'nutàpakalayà bhagavatsmçtighno moho bhavediha tu nau vrajatorabodhaþ . evaü tadaiva bhagavànaravindanàbhaþ svànàü vibudhya sadatikramamàryahçdyaþ . tasmin yayau paramahaüsamahàmunãnàmanveùaõãyacaraõau calayan saha÷rãþ>% . tataþ kumaraiþ magavantaü dçùñvà kçtàü tatstutimupavarõyoktam .
     %<iti tadgçõatàü teùàü munãnàü yogadharmiõàm . pratinandya jagàdedaü vaikuõñhanilayo vibhuþ . ÷rãbhagavànuvàca . etau dvau pàrùadau mahyaü jayo vijaya eva ca . kadarthãkçtya màü yadvo bahvakràtàmatikramam . yastvetayordhçto daõóo bhavadbhirbhàmanuvrataiþ . sa evànumato'smàbhirmunayo! devahelanàt>% . tataþ kathà÷eùo yathà %<÷rãbhagavànuvàca . etau suretaragatiü pratipadya sadyaþ saürambhasambhçtasamàdhyanubaddhayogau . bhåyaþ sakà÷amupayàsyata à÷u yovaþ ÷àpo mayaiva nimitastadavaita vipràþ! . ÷rãbrahmovàca . atha te munayodçùñvà nayanànandabhàjanam . vaikuõñhaü tadadhiùñhànaü vikuõñha¤ca svayaüprabham . bhagavantaü parikramya praõipatyànumànya ca . pratijagmuþ pramuditàþ ÷aüsanto vaiùõavãü ÷riyam . bhagavànanugàvàha yàtaü mà bhaiùñamastutàm . brahmatejaþsamartho'pi hantuü necche matantu me . mayi sarambhayogena nistãrya brahmahelanam . pratyeùyataü nikàmaü me kàlenàlpãyasà punaþ . dvàþsthàvàdi÷ya magavàn vimàna ÷reõibhåùaõam . sarvàti÷ayagaü lakùmyà juùñaü svandhiùõyamàvi÷at . tau tu gãrvàõavçùabhau dustaràddharilokataþ . hata÷riyau brahma÷àpàdabhåtàü vigatasmayau . tadà vikuõñhadhiùaõàttayornipatamànayoþ . hàhàkàro mahànàbã dvimànàgreùu putrakàþ! . tàveva hyadhunà pràptau pàrpadapravarau hareþ . diterjañharanirviùñaü kà÷yapaü teja usvaõam . tayorasurayoradya tejasà yamayorhi vaþ . àkùiptaü teja etarhi bhagavàüstadvidhitsati>% . bhàgaø 3 . 12 a0--16 aø . jayati saüsàramanena . ji karaõe ac . 19 bhàratàdau granthabhede . vrahmacàrikàõóaü bhaviùyapuràõam %<aùñàda÷a puràõàni ràmasya caritaü tathà . viùõudharmàdi÷àstràõi ÷ivadharmà÷ca bhàrata! . kàrùõàkhyaü pa¤camo vedo yanmahàbhàrataü smçtam . saurà÷ca dharmà ràjendra! mànavoktà mahãpate! . jayeti nàma eteùàü pravadanti manãùiõaþ>% iti %<nàràyaõaü namaskçtya nara¤caiva narottamam . devãü sarasvatã¤caiva tatã jayamudãrayet>% sarvapuràõàrambhe pàñhya÷lokaþ . 20 dakùaõadvàre gçhe ÷abdàrthaciø . ùaùñivarùamadhye aùñàviü÷atitame 21 vatasare . tatphalaü yathà %<kùatriyà÷ca tathà vai÷yàþ ÷ådrà÷ca nañanartakàþ . pãóitàste varàrohe! jaye sarve na saü÷ayaþ>% jyoø taø . jaye ku÷alaþ àkarùàø kan . jayaka jayaku÷ane triø . 22 kumàrànucaranàgabhede . %<pradadàvagniputrasya mahàpàriùadàvubhau . jayaü mahàjaya¤caiva nàgau jvalanasånave>% màø ÷aø 46 aø . 23 drupadaràjaputrabhede %<jaghàna surathaü nàma drupadasya sutaü vibhuþ . punaþ ÷atru¤jayaü nàma surathasyànujaü raõe . rathànãkaü jayànãkaü jaya¤càtra nijaghnivàn>% bhàø droø 156 aø . 24 arjune %<yadi nottiùñhati jayaþ pità me narasattamaþ . asminneva raõodde÷e ÷oùayiùye kalevaram>% bhàø à÷vaø 80 aø . màtaraü prati babhruvàhanoktiþ . %<ityuktvà so'bravãt putraü maõipårapatiü jayaþ>% 81 aø . 25 dhçtaràùñraputrabhede . %<duryodhanaprabhçtayo yuyutsuþ karaõastathà . tatã duþ÷àsana÷caiva duþsaha÷caiva bhàrata! . durmarùaõo vikarõa÷ca citrasenoviviü÷atiþ . jayaþ satyavrata÷caiva purumitra÷ca bhàrata! . vai÷yàputro yuyutsu÷ca ekàda÷a mahàrathàþ>% bhàø àø 63 aø .

#<jayakolàhala># puø jayasya kolàhalo yasmin . 1 pà÷aka krãóàbhede ÷abdacaø . 6 taø . 2 jayadhvanau .

#<jayaóhakkà># strã jayasåcikà óhakkà . vàdyabhede .

#<jayatãrtha># naø tãrthabhede ÷ivapuø .

#<jayatsena># puø 1 viràñanagare chadmave÷ini nakule pàõóave . jaya÷abde dç÷yam . jayantã senà'sya . 2 vikràntasainyake nçpe . 3màgadhançpabhede . %<magadheùu jayatsenasteùàmàsãt sa pàrthivaþ . aùñànàü pravaràsteùàü kàleyànàü mahàsuràþ>% bhàø àø 67 aø . 4 puruvaü÷ye sàrvabhaumàkhyançpaputre . %<ahaüyàtiþ khalu kçtavãryaduhitaramupayeme bhànumatãü nàma tasyàmasya jaj¤e sàrvabhaumaþ . sàrvabhaumaþ khalu jitvà jahàra kaikeyãü sunandàü nàma tàmupayeme tasyàmasya jaj¤e jayatseno nàma . jayatsenaþ khalu vaidarbhã mupayeme su÷rutàü nàma tasyàmasya jaj¤e avàcãnaþ>% bhàø àø 95 aø . 5 somavaü÷ye ahãnançpaputre ca . jaya÷abde målaü dç÷yam .

#<jayadatta># puø indraputre jayante hemacaø .

#<jayadurgà># strã durgàmårtibhede tanmårtilakùaõaü tantrasàre %<kàlà bhràbhàü kañàkùerarikulabhayadàü maulibaddhendurekhàü ÷aïkhaü cakraü kçpàõaü tri÷ikhamapi (tri÷ålam) karairudvahantãü trinetràm . siühaskandhàdhiråóhàü tribhuvanamakhilaü tejasà pårayantãü dhyàyed durgàü jayàkhyàü trida÷aparivçtàü sevitàü siddhikàmaiþ>% . asyàþ mantraprayogàdikaü tatraiva dç÷yam .

#<jayadeva># puø gãtagovindakàvyakàrake kenduvilvagràmavàsini kavibhede %<bhàvaü ÷çïgàrasàrasvatamayajayadevasya viùvagvacàüsi>% gãtago0

#<jayadbala># puø viràñàvàse chadmave÷ini pàõóave sahadeve jaya÷abde dç÷yam .

#<jayadratha># puø 1 paurave vçhanmanaso nçpasya ya÷odevyàü jàte putrabhede . tadutpattikathà %<vçhaddarbhasuto yastu ràjà nàmnà vçhanmanàþ . tasya patnãdvaya¤càsãdvainateyamute ÷ubhe . ya÷odevã ca satyà ca tàbhyàü vaü÷astu bhidyate . jayadrathastu ràjendra! ya÷odevyàü vyajàyata>% harivaüø 31 aø . sindhude÷àdhipavçddhakùatrasute 2 ràjabhede . sa ca ghçtaràùñrakanyàü duþ÷alàmupayeme . sa ca sauvãrade÷àdhipaþ %<jayadratho nàma yadi ÷rutaste sauvãraràjaþ subhage! sa eùaþ>% bhàø vaø 264 sa ca drãpadãü hçtvà palàyamàno vijitya bhãmena gçhãto yudhiùñhiràj¤ayà mukta÷ca . tato nirvedamàsàdya tapasà toùitàt rudrato varaü lebhe tatkathà yathà
     %<jayadrathastu saüprekùya bhràtaràvudyatàyudhau . pràdhàvattårõamavyagro jãvitepsuþ suduþkhitaþ . taü bhãmaseno dhàvantamavatãrya rathàdbalã . abhidrutya nijagràha ke÷apakùe hyamarùaõaþ . samudyamya ca taü bhãmo niùpipeùa mahãtale . ÷iro gçhãtvà ràjànaü tàóayàmàsa caiva ha . punaþ sa¤jãvasànasya tasyotpatitumicchataþ . padà mårdhni mahàbàhuþ pràharadvilapiùyataþ . tasya jànu dadau bhãmo jaghne cainamaratninà . sa mohamagamadràjà prahàravarapãóitaþ . saroùaü bhãmasenaü tu vàrayàmàsa phàlgunaþ . duþ÷alàyàþ kçte ràjà yattadàheti kauravaþ . bhãma uvàca . nàyaü pàpasamàcàro matto jãvitumarhati . kçùõàyàstadanarhàyàþ parikleùñà naràdhamaþ . kinnu ÷akyaü mayà kartuü yadràjà satataü ghçõã . tva¤ca vàli÷ayà buddhyà sadaivàmmàn prabàdhase . evakçktvà mañàstasya pa¤ca cakre vçkodaraþ . ardhacandreõa vàõena ki¤cidabuvatastadà . vikatthayitvà ràjànaü tataþ pràha vçkodaraþ . jãvitu¤cecchase måóha! hetuü me gadataþ ÷çõu . dàso'smãti tvayà vàcyaü saüsatsu ca sabhàsu ca . evaü te jãvitaü dadyàmeùa yuddhajito vidhiþ . evamastviti taü ràjà kaùyamàõo jayadrathaþ . provàca puruùavyàghraü bhãmamàhava÷obhinam . tata enaü viceùñantaü baddhvà pàrtho vçkodaraþ . rathamàropayàmàsa visaüj¤aü pàü÷uguõñhitam . tatastaü rathamàsthàpya bhãmaþ pàrthànugastadà . abhyetyà÷ramamadhyasthamabhyagacchadyudhiùñhiram . dar÷ayàmàsa bhãmastu tadavasthaü jayadratham . taü ràjà pràhasaddçùñvà mucyatàmiti càbravãt . ràjàna¤càbravãdbhãmo draupadyàþ kathyatàmiti . dàsabhàvaü gato hyeùa pàõóånàü pàpacetanaþ . tamuvàca tato jyeùñho bhràtà sapraõayaü vacaþ . mu¤cemamadhamàcàraü pramàõaü yadi te vayam . draupadã càbravãdbhãmamabhivãkùya yudhiùñhiram . dàsã'yaü mucyatàü ràj¤astvayà pa¤casañaþ kçtaþ . sa mukto'bhyetya ràjànamabhivàdya yudhiùñhiram . vavande vihvalo ràjaüstàü÷ca dçùñvà munãüstadà . tamuvàca ghçõã ràjà dharmaputro yudhiùñhiraþ . tathà jayadratha dçùñvà gçhãtaü savyasàcinà . adàso gaccha muktorasi maivaü kàrùãþ punaþ punaþ . strãkàma¤ca dhigastu tvàü kùudraþ kùudrasahàyavàn . evaüvidhaü hi kaþ kuryàttvadamyaþ puruùàdhamaþ . gatasatvamiva j¤àtvà kartàrama÷ubhasya tam . saüprekùya bharata÷raùñhaþ kçpà¤cakre naràdhipaþ . dharme te vardhatàü buddhirmà càdharme manaþ kçthàþ . sà÷vaþ saratha pàdàtaþ svasti gaccha jayadratha! . evamuktastu savrãóaståùõãü ki¤cidavàïmukhaþ . jagàma ràjà duþkhàrtã gaïgàdvàràya bhàrata . sa devaü ÷araõaü gatvà viråpàkùamumàpatim . tapa÷cacàra vipulaü tasya prãto vçùadhvajaþ . baliü svayaü pratyagçhõàt prãyamàõastrilocanaþ . vara¤càsmai dadau devaþ sa jagràha ca tacchçõu . jayadratha uvàca . samastàn sarathàn pa¤ca jayeyaü yudhi pàõóavàn . iti ràjàvravãddevaü neti devastamabravãt . mahe÷vara uvàca . ajayyàü÷càpyabadhyàü÷ca vàraùiùyasi tàn yudhi . çte'rjunaü mahàbàhuü naraü nàma sure÷varam . vadaryàü taptatapasaü nàràyaõasahàyakam . ajitaü sarvalokànàü devairapi duràsadam . mayà dattaü pà÷upatam divyamapratimaü ÷aram . avàpa lokapàlebhyo vajàdãn sa mahà÷aràn>% .
     %<pradhànaü ÷astraviduùàü tena kçùõena rakùyate . sahàyaþ puõóarãkàkùaþ ÷rãmànatulavikramaþ . samànasyandane pàrthamàsthàya paravãrahà na ÷akyate tena jetuü trida÷airapi duþsahaþ . kaþ punarmànuùo bhàvo raõe pàrthaü vijeùyate . tamekaü varjayitvà tu sarvaü yaudhiùñhiraü balam . caturaþ pàõóavànràjan! dinaikaü jeùyase ripån>% . sa ca bhàratayuddhakàle droõaracitacakravyå hadvàre sthitvà'rjunamçte yudhiùñhiràdãn caturo bhràtén jigàya . abhimanyu¤ca jaghàna . tadbadhakupitenàrjunena ÷vaþ såryàstamayàt pràgeva tvàü hantà tathà tvàmahatvà svayaü và marteti pratij¤àya sa nihataþ tacchira÷ca anyatra tapasyatastatpiturhaste'lakùitaü ÷araparamparayà pàtitaü tena ca tasya ÷iraso bhåmau pàtanena sva÷iraþ ÷atadhàbhåtaü tatkathà yathà bhàø droø 144 aø .
     %<etasminneva kàle tu drutaü gacchati bhàskare . avravãt pàõóavaü ràjaüstvaramàõo janàrdanaþ . eùa madhye kçtaþ ùaóbhiþ pàrtha! vãrairmahàrathaiþ . jãvitepsurmahàbàhã! bhãtastiùñhati saindhavaþ . etànanirjatya raõe ùaórathàn puruùarùabha! . na ÷akyaþ saindhavo hantuü yatto nirvyàjamarjuna . yogamatra vidhàsyàmi såryasyàvaraõaü prati . astaü gata iti vyaktaü prekùyatyekaþ sa sindhuràñ . harùeõa jãvitàkàïkùã vinà÷àrthaü tava prabho! . na gopsyati duràcàraþ sa àtmànaü katha¤cana . tatra chidre prahartavyaü tvayàsya kurusattama . vyapekùà naiva kartavyà gato'stamiti bhàskaraþ . evamastviti bãbhatsuke÷avaü pratyabhàùata . tato'sçjattamaþ kçùõaþ såryasyà varaõaü prati . yogã yogena saüyukto yoginàmã÷varo hariþ . sçùñe tamasi kçùõena gato'stamiti bhàskaraþ . tvadãyà jahçùuryodhàþ pàrthanà÷ànnaràdhipa! . te pahçùñà raõe ràjannàpa÷yan sainikà ravim . unnàmya baktràõi tadà sa ca ràjà jayadrathaþ . vãkùamàõe tatastasmin sindhuràje divàkaram . punarevàbravãt kçùõo dhana¤jayamidaü vacaþ . pa÷ya sindhupatiü vãraü prekùamàõaü divàkaram . bhayaü vipulamutsçjya tvatto bharatasattama . ayaü kàlo mahàbàho! badhàyàsya duràtmanaþ . ityevaü ke÷avenoktaþ pàõóuputraþ pratàpavàn . nyabadhãttàvakaü sainyaü ÷arairarkàgnisannibhaiþ>% .
     %<evaü tàn vyàkulãkçtya tvadãyàn sa mahàrathàn . ujjahàra ÷araü ghoraü pàõóavo'nalasannibham . indrà÷anisamaprakhyaü divyamantràbhimantritam . sarvabhàrasahaü ÷a÷vadgandhamàlyàrcitaü mahat . vajreõàstreõa saüyojya vidhivat kurunandanaþ . samàdadhanmahabàhurgàõóãve kùipramarjunaþ . tasmin sandhãyamàne tu ÷are jvalanatejasi . antarãkùe mahànàdo bhåtànàmabhavannçpaþ . avravãcca punastatra tvaramàõo janàrdanaþ . dhana¤jaya! ÷ira÷chindhi saindhavasya duràtmanaþ . astaü mahãdhara÷reùñaü yiyàsati divàkaraþ . ÷çõuùvaitacca kàryaü me jayadrathabadhaü prati . vçddhakùatraþ saindhavasya pità jagati vi÷rutaþ . sa kàleneha mahatà saindhavaü pràptavàn sutam . jayadrathamamitraghna! ta¤covàca tadà nçpam . antarhità purà vàõã meghadundabhinisvanà . tavàtmajo manuùyendra! kula÷ãladamàdimiþ . guõairbhaviùyati vibho! sadç÷o vaü÷ayordvayoþ . kùattriyapravaro loke nityaü ÷åràbhisatkçtaþ . ÷atrubhiryudhyamànasya saügràme tvasya dhanvinaþ . ÷ira÷chetsyati saükruddhaþ ÷atruràlakùito bhuvi . tacchrutvà sindhuràja÷ca dhyàtvà ciramarindamaþ . j¤àtãn sarvànubàcedaü putrasnehàbhinoditaþ . saügràme yudhyamànasya vahato mahatãü dhuram . dharaõyàü mama putrasya pàtayiùyati yaþ ÷iraþ . tasyàpi ÷atadhà mårdhà phaliùyati na saü÷ayaþ . evamuktvà tato ràjye sthàpayitvà jayadratham . vçddhakùatro vanaü yàtastapa÷cograü samàsthitaþ . sa tapyate ca tejasvã tapo ghoraü duràsadam . samantapa¤cakàdasmàdbahirvànaraketana! . tasmàjjayadrayasya tvaü ÷ira÷chittvà mahàmçdhe . divyenàstreõa ripuhan! ghoreõàdbhutakarmaõà . sakuõóalaü sindhupateþ prabha¤janasutànuja! . utsaïge pàtayàdyà÷u vçddhakùatrasya bhàrata! . atha tvamasya mårdhànaü pàtayiùyasi bhåtale . tavàpi ÷atadhà mårdhà phaliùyati na saü÷ayaþ . yathà cedaü na jànãyàt sa ràjà tapasi sthitaþ . tathà kuru kuru÷reùñha! divyamastramupà÷ritaþ . na hyasàdhyamakàryaü và vidyate tava ki¤cana . samasteùvapi lokeùu triùu vàsavanandana! . etacchrutvà tu vacanaü sçkkaõã parisaülihan . indrà÷anisamaspar÷aü divyamantra bhimantritam . sarvabhàrasahaü ÷a÷vadgandhamàlyàrcitaü ÷aram . visasarjàrjunastårõaü saindhavasya badhe dhçtam . tato dhana¤jayaþ ÷ãghraü ÷araü taü bhàskaratviùam . ujjihãrùuþ ÷iraþ kàyàt saindhavasya mahàtmanaþ . sa pàrthabhujanirmuktaþ ÷araþ ÷yena ivà÷ugaþ . chittvà ÷iraþ sindhupaterutpapàta vihàyasi . tacchiraþ sindhuràjasya ÷arairårdhvamavàhayat . durhçdàmapraharùàya suhçdàü harùaõàya ca . ÷araiþ kadambakãkçtya kàle tasmiü÷ca pàõóavaþ . yodhayàmàsa tàü÷caiva pàõóavaþ ùaõõahàø rathàn . tataþ sumahadà÷caryaü tatràpa÷yàma bhàrata . samantapa¤cakàdbàhyaü ÷iro yadvyaharattataþ . etasminneva kàle tu vçddhakùatrã mahãpatiþ . sandhyàmupàste tejasvã sambandhã tava màriùa! . upàsãnasya tasyàtha kçùõake÷aü sakuõóalam . sindhuràjasya mårdhvànamutsaïge sanapàtasat . tasyotsaïge nipatitam ÷irastaccàrukuõóalam . vçddhakùatrasya nçpateralakùitamarindama! . tatobhãtasva tasyàtha vçddhakùatrasya bhàrata! uttiùñhatastat sahasà ÷iro'gacchaddharàtalam . tatastasya narendrasya putramårdhani bhåtalam gate tasyàpi ÷atadhà mårdhvàgacchadarindama! tataþ sarvàõi sainyàni vismayaü jagmuruttamam . vàsudevaü sabãbhatsuü pra÷a÷asaüsurmahàratham . tato vinihate ràjan . sindhuràje kirãñinà . tamastadvàsudevena saühçtaü bharatarùama! . pa÷càjj¤àtaü mahãpàla! tava putraiþ sahànugaiþ! vàsudevaprayukteyaü màyeti nçpasattama! .>%
     %<jayadrathabadhe ràjan! duryodhanadhana¤jayau . savitàraü nirãkùete prauóhà bàlà badhåriva>% udbhañaþ .

#<jayadrathabadha># puø jayadrathasya badhamadhikçtya kçto granthaþ aõ tasya àkhyàyikàyàü lupi vyaktivacanatvàt puüstvam . bhàratadroõaparvàntagate avàntaraparvabhede tacca droõaparvaõi 85 adhyàyàvadhi 15 3 adhyàyaparyantam %<jayadrathabadhaþ parva ghañotkacabadhastataþ>% bhàø àø 1 aø . avàntaraparvoktau .

#<jayadrathavimokùaõa># naø jayadrathasya vimokùaõamadhikçtya kçto granthaþ aõ tasya àkhyàyikàyàü lupi vyaktivacanatvàt klãvatà . bhàratavanaparvàntargate avàntaraparvabhede tacca parvaü vanaparvaõi 27 adhyàyàtmakam . %<draupadãharaõaü tatra jayadrathavimokùaõam>% bhàø àø 1 aø avàntaraparvoktau .

#<jayadharman># puø kurusenànãbhede . %<kamalàkùaþ parakràthã jayadharmà sudar÷anaþ . ete tvàmanuyàsyanti pattãnàmayutàni ùañ>% bhàø droø 156 aø .

#<jayadhvaja># puø kàrtavãryàrjunasya tanaye àvantrye nçpabhede %<÷årasena÷ca ÷åra÷ca dhçùõoktaþ kçùõa eva ca . jayadhvaja÷ca nàmnàsãdàvantyo nçpatirmahàn . kàrtavãryasya tanayà vãryavantã mahàvalàþ . jayadhvajasya putrastu tàlajaïgho mahàbalaþ>% harivaüø 34 aø .

#<jayana># naø ji--karaõe lyuñ . 1 hayàdisannàhe %<turaïgiõo jayanayuja÷ca vàjinaþ>% màghaþ . bhàve lyuñ . 2 jaye mediø .

#<jayanã># strã indrakanyàyàm trikàø .

#<jayanta># puø ji--jha . 1 indraputre amaraþ 2 ÷ive 3 candre ca trikàø . viràñàvàse chadmave÷ini 4 bhãme tasya tathàguhyanàmatà jaya÷abde dç÷yà . 5 viùõau %<jayantaþ sarvavijjayã>% viùõusaø . 6 rudrabhede %<ajaikapàdahirbudhno viråpàkùo'tha raivataþ . hara÷ca bahuråpa÷ca tryambaka÷ca sure÷varaþ . sàvitra÷ca jayanta÷ca pinàkã càparàjitaþ>% bhàø ÷àø 208 aø . rudrãktau %<ajaikapàdahirvughno viråpàkùa÷ca raivataþ . hara÷ca bahuråpa÷ca tryambaka÷ca sure÷varaþ . rudrà ekàda÷a proktà jayanta÷càparàjitaþ>% viùõudhaø %<yathà jayantena ÷acãpurandarau>% %<triviùñapasyeva patiü jayantaþ>% iti ca raghuþ . 7 tàlabhede %<àditàle jayantaþ syàt ÷çïgàrarasasaüyutaþ . rudrasaükhyà kùarapada àyurvçddhikaraþ paraþ>% saïgãtadàmodaraþ .

#<jayantã># strã ji--jha gauràø ïãù . 1 durgà÷aktibhede %<jayantã maïgalà kàlã bhadrakàlã kapàlinã . dargà ÷ivà kùamà dhàtrã svahà svadhà namo'stute>% kàlipuø . 2 jayantabhaginyàü ÷akraputryàü 3 patàkàyàü ca mediø . 4 svanàmakhyàte vçkùabhede sà ca navapatrikàntargatà %<kadalã dàóimã dhànyaü haridrà mànakaü kacuþ . vilvo'÷oko jayantã ca vij¤eyà nava patrikàþ>% durgàrcàpaddhatyukteþ . tadadhiùñhàtrã devatà ca kàrtikã målaü tatraiva dç÷yam . %<jayantã madagandhàóhyà tiktà caiva kañåùõikà . kçmimåtràmajit khyàtà kaõñha÷oùaõakçnmatà . kçùõà rasàyanã tatra saiva sarvatra påjyate>% ràjaniø . %<tacchàkaü viùadoùaghnaü cakùuùyaü madhuraü himam>% ràjavaø %<jayaü puõya¤ca kurute jayantãmiti tàü viduþ . rohiõãsahità kçùõà màse ca ÷ràvaõe'ùñamã . ardharàtràdadha÷cordhvaü kalayàpi yadà bhavet . jayantã nàma sà proktà sarvapàpapraõà÷inã>% tiø taø skàndokte 5 ÷ràvaõakçùõàùñamã rohiõãyoge kçùõàùñamã÷abde 2221 pçø vivçtiþ . %<abhijinnàma nakùatraü jayantã nàma ÷arvarã . muhårtovijayo nàma yatra jàto janàrdanaþ>% harivaüø 60 aø %<yatra svoccagata÷candro lagnàdekàda÷e sthitaþ . jayanto nàma yogo'yaü ÷atrupakùavinà÷akçt>% jyotiùokte 6 yàtràyogavi÷eùe puø . %<prabhàvanãke tanavai jayantãþ>% màghaþ . svàrthe ka . jayantikà tatràrthe saüj¤àyàü kan . haridràyàü ràjaniø . durgàsakhãbhede ca . tadbhedà÷ca kà÷ãø 47 aø dar÷ità yathà . %<yathà jayà ca vijayà yathà caiva jayantikà . ÷ubhànandà sunandà ca kaumudã ca yathormilà . yathà campakamàlà ca yathà malayavàsinã . karpåralatikà yadvadasçgdhàrà yathà ÷ubhà . a÷okà ca vi÷okà ca yathà kamalagandhinã . yathà ca mandaniþ÷vàsà yathà mçgamadottamà . yathà ca kokilàlàpà yathà mayårabhàùiõã . gandhapadmanidhiryadvadanuktaj¤à yathà ca sà . dçga¤caleïgitaj¤à ca yathà kçtamanorathà . pànacittaharà yadvattathà stveùà sulakùaõà>% .

#<jayapatra># naø jayasåcakaü patram . ràj¤à datte jayasåcake patraråpe ràjakãyalekhyabhede . ràjalekhya patraü ca caturvidhaü yathàha va÷iùñhaþ %<ràj¤aþ svahastasaüyuktaü samudràcihnitaü tathà . ràjakãyaü smçtaü lekhyaü sarveùvartheùu sàkùimat . ÷àsanaü prathamaü j¤eyaü jayapatraü tathà'param . àj¤àprakhyàpanàpatraü ràjakãyaü caturvidham>% . jayapatralakùaõabhedàdikaü vãramiø dar÷itaü tatràha vyàsaþ
     %<vyavahàràn svayaü dçùñvà ÷rutvà và pràóvivàkataþ . jayapatrantato dadyàt parij¤ànàya pàrthivaþ . jaïgamaü sthàvaraü yena pramàõenàtmasàtkçtam . bhàgàbhi÷àpasandigdhe yaþ samyagvijayã bhavet . tasmai ràj¤à pradàtavyaü jayapatraü suni÷citam . pårvottarakriyàpàdaü tatpramàõaparãkùaõam . nigadasmçtivàkya¤ca yathàsabhyaü vini÷citam . etatsarvaü samàsena jayapatre'bhilekhayediti>% . pramàõasya pçthaggrahaõàt kriyàpàdena pratyàkalitamatra gçhyate . parij¤ànàya pràïgyàyasya bodhanàya . bhàge'bhi÷àpe và sandigdhe . vivàdapadamatropalakùaõam . tena vivàdaviùayo yo yatra vivàde sa tatra lekhanãyaþ . jayapatraü ràjamudràïkitaü kàryamityàha vçddhava÷iùñhaþ %<yathopanyastasàdhyàrthaü saüyuktaü sottarakriyam . sàvadhàraõaka¤caiva jayapatrakamucyate . pràóvivàkàdihastàïkaü mudritaü ràjamudrayà>% . atra ca ràj¤aþ sabhyànà¤ca svahasto'pyapekùitaþ ityàha kàtyàyanaþ %<siddhenàrthena saüyojyo vàdã satkàrapårvakam . lekhyaü svahastasaüyuktaü tasmai dadyàttu pàrthivaþ . sabhàsada÷ca ye tatra smçti÷àstravidaþ sthitàþ . yathà lekhyavidhau tatra svahastandadyureva te>% . kvacitpa÷càtkàràkhyo'pi jayapatrabheda uktastenaiva %<anena vidhinà lekhyaü pa÷càtkàraü vidurbudhàþ . nirastà tu kriyà yatra pramàõenaiva vàdinà . pa÷càtkàro bhavettatra na sarvàsu vidhãyate . anyavàdyàdihãnebhya itareùàü pradãyate . vçttànuvàdasaüsiddhantacca syàjjayapatrakamiti .>%

#<jayapàla># puø jayaü pàlayati pàli--aõ upaø saø . 1 vidhau 2 viùõau 3 bhåpàle ca ÷abdacaø (jamàlgàñà) 4 svanàmakhyàte vçkùabhede . %<jayapàlaþ kañuþ pàke uùõa÷caiva virecanaþ . kçmi÷laùmàmajañharàmayahçt dãpanomataþ>% ràjaniø .

@<[Page 3056a]>@
#<jayaputraka># puø putra iva putrakaþ jayasåcakaþ putrakaþ . pà÷akabhede ÷abdaraø .

#<jayapriya># puø viràñançpabhràtçbhede . %<gajànãkaþ ÷rutànãko vãrabhadraþ sudar÷anaþ . ÷rutadhvajo balànãko jayànãko jayapriyaþ vijayo labdhalakùya÷ca jayà÷vo rathavàhanaþ . candrodayaþ kàmaråpo viràñabhràtaraþ ÷ubhàþ>% bhàø droø 158 aø . 2 kumàrànucaramàtçbhede strã %<çkùà'mbikà niùkuùñikà vàmà catvaravàsinã . sumaïgalà svastimatã buddhikàmà jayapriyà>% bhàø ÷alyaø 47 aø .

#<jayamaïgala># puø jayena maïgalamasmàt . 1 ràjabàhye hastibhede ÷abdaratnàø %<caturviü÷ativarõàïghriþ kathito jayamaïgalaþ . ÷çïgàravãrayãreva tàle càücapuñe ca saþ>% saïgãtadàø ukte 2 dhruvakabhede ca .

#<jayamaïgalarasa># puø jayena rogajayena maïgalaü yasmàt tàdç÷o rasaþ . vaidyakokte sarvajvaranà÷ake auùadhabhede . %<hiïgålasambhavaü såtaü gandhakaü ñaïkaõaü tathà . tàmraü vaïgaü màkùika¤ca saindhavaü maricaü tathà . samaü sarvaü samàhçtya dviguõaü svarõabhasmakam . tadardhaü kàntalauha¤ca råpyabhasmàpi tatsamam . etat sarvaü vicårõyàtha bhàvayet kanakadravaiþ . ÷ephàlãdalajai÷càpi da÷amålarasena ca . kiràtatiktakakvàthaistrivàraü bhàvayet sudhãþ . bhàvayitvà tu tatkàryà gu¤jàdvayamità vañã . anupànaü prayoktavyaü jãrakaü madhusaüyutam . jãrõa jvaraü mahàghoraü cirakàlasamudbhavam . jvaramaùñavidhaü hanti sàdhyàsàdhyamathàpi và . pçthagadoùàü÷ca vividhàn samastàn viùamajvaràn . 1 medogataü 2 màüsagatamasthi 3 majjà 4 gataü tathà . 5 antagataü mahàghoraü 6 vahnistha¤ca vi÷eùataþ . 7nànàdoùodbhava¤caiva jvaraü 8 ÷ukragataü tathà . nikhilaü jvaranàmànaü hanti ÷rã÷iva÷àsanàt . jayamaïgalanàmàyaü rasaþ ÷rã÷ivanirmitaþ . balapuùñikara÷caiva sarvaroganivarhaõaþ>% bhaiùajyaratnàbalã . atra dviguõaü svarõabhasmakamityatra sarveùàü samastànàü yanmànaü tato dviguõaü svarõamiti mukhyaþ kalpaþ . pratyekàpekùayà dviguõamiti kaniùñhaþ kalpaþ .

#<jayaràta># puø kaliïgaràjasutabhede . kaliïgasutayuddhopakrame %<jayaràtarathampràpya muhuþ siüha ivànadat . jayaràtamathàkùipyànadat savyena pàõinà>% bhàø droø 155 aø .

#<jayavàràhatãrtha># naø tãrthabhede ÷ivapuø .

#<jayavàhinã># strã jayasya jayantasya bàhinã . 1 ÷acyàm 2 indràõyàm hemacaø . %<càrudhàrà mahendràõã cendràõã jayavàdinãti>% pàñhàntaram . kammaø . 2 ja ya yuktasainya strã ÷abdàrthaciø .

#<jaya÷abda># puø jayasåcakaþ ÷abdaþ ÷àkaø taø . 1 jayadhvanau . %<udghuùñanaikajaya÷abdaviràvità÷àm>% vçhaø 10 aø .

#<jayasiüha># puø jayapuràdhã÷vare jayasiühakalpadrumàkhyasmçtinibandhakàrake nçpabhede .

#<jayasena># puø jayayuktà senà'sya . 1 màgadhe nçpabhede %<÷rutàyudha÷ca kàliïgo jayasena÷ca màgadhaþ>% bhàø saø 4 aø . àyunçpavaü÷ye 2 ahãnasute nçpabhede . %<sahadevastato'hãno jayasenastu tatsutaþ>% bhàgaø 9 . 17 . 10 .

#<jayastambha># puø jayasåcakaþ stambhaþ . de÷àntarajayànantaraü svakãrtikhyàpanàtha ràj¤à khàte jayasåcake stambhe . %<trikåñameva tatroccairjayastambhaü cakàra saþ>% %<nicakhàna jayastambhàn gaïgàsroto'ntareùu saþ>% raghuþ .

#<jayasvàmin># puø kàtyàyanakalpasåtravyàkhyàtçbhede . %<tatra ÷iraþ karõau càpràvçttau tadvyatiriktaü sarvaü ÷arãramàcchàdanãyamiti jayasvàminaþ>% kàtyàø ÷rauø 10 . 6 . 2 såtrabhàvye karkaþ .

#<jayà># strã ji--ac . 1 jayantãvçkùe amaraþ . rogajayàt tasyàstathàtvam . 2 durgàsahacarãbhede . jayantikà÷abde dç÷yam . %<nandà bhadrà jayà riktà pårõà ca pratipatkramàt>% jyoø ukte ubhayapakùãyatçtãyàùñamãtrayoda÷ãråpe 3 tithibhede 4 harãtakyàü mediø . 5 vijayàyàü (bhàïga) 6 nãladårvàyàm . 7 agnimanthavçkùe ràjaniø . 8 patàkà bhede yuktikalpataruþ . %<jayaþ kalyàõavacana àkàro dàtçvàcakaþ . jayaü dadàti sà nityaü sà jayà parikãrtità>% brahmavaiø uktaniruktiyuktàyàü 9 durgàyàm . %<jayà tvaü vijayà caiva saügràme ca jayapradà . mamàpi vijayaü dehi varadà tva¤ca sàmpratam>% bhàø viø 6 aø durgàstutiþ . sà ca gauryàdiùu ùoóa÷asu màtçùu anyatamà . yathàha gçhyapari÷iùñam %<gaurã padmà ÷acã medhà sàvitrã vijayà jayà . devasenà svadhà svàhà màtaro lokamàtaraþ . ÷àntiþ puùñirdhçtistuùñiràtmadevatayà saha . àdau vinàyakaþ påjyo hyante ca kuladevatà>% .

#<jayàditya># puø vyàkaraõagranthakàrake vidvadbhede .

#<jayànãka># puø 1 drupadaputrabhede jaya÷abde dç÷yam . 2 viràñabhràtçbhede jayapriya÷abde dç÷yam .

#<jayàvatã># strã jaya--astyarthe matup masya vaþ saüj¤àyàü dãrghaþ ïãp . kumàrànucaramàtçbhede . %<jayàvatã màlatikà dhruvaratnà bhayaïkarã>% bhàø ÷aø 47 aø . kumàrànucaramàtçgaõoktau .

#<jayàvahà># strã jayaü rogajayamàbahati à + vaha--ac . bhadradantãvçkùe ràjaniø .

#<jayà÷rayà># strã jayamà÷rayati à + ÷ri--ac . jaraóãtçõe ràjaniø .

#<jayà÷vaþ># puø viràñabhràtari jayapriya÷abde dç÷yam .

#<jayàhvà># strã jayasyàhvà àhvà yasyàþ . bhadradantãvçkùe ràjani0

#<jayin># triø ji--÷ãlàrthe ini . jaya÷ãle . %<udyatà jayini kàminãmukhe tena sàhasamanuùñhitaü punaþ>% kàvyapraø %<jagati jayinastete bhàvà navendukalàdayaþ>% sàø daø . %<paurastyànevamàkràman tàüstàn janapadàn jayã>% raghuþ striyàü ïãp .

#<jayiùõu># triø ji--bàø iùõuc . 1 jaya÷ãle . %<àrugõà÷ca yathà vãrà duràvàràjayiùõavaþ>% bhàø droø 33 aø .

#<jayus># triø ji--usi . jaya÷ãle . %<vi jayuùà rathyà yàtamadrim>% çø 6 . 62 . 7 %<vi jayuùà yayathuþ sànvadreþ>% 1 . 117 . 16 %<jayaùà jaya÷ãlena>% màø .

#<jayya># triø jetuü ÷akyaþ ji--yat %<krayyajayyau>% tadarthe pàø niø . jetuü ÷akye amaraþ . %<so'yaü manuùyalokaþ putreõaiva jayyonànyena karmaõà>% ÷ataø bràø 14 . 43 . 24 .

#<jara># puø jé--bhàve ap . 1 jaràyàü vayohànau %<dvàda÷àraü nahi tajjaràya barvarti cakram>% çø 1 . 164 . 11 . 2 vinà÷ane ca . %<tritaü jaràya juratàmadàbhyàþ>% çø 2 . 34 . 10 . %<jaràya vinà÷anàya>% bhàø .

#<jarañha># triø jé--bàø añha . 1 karka÷e kañhine 2 pàõóunçpe puø mediø . 3 jãrõe triø hemaø 4 jaràyàü vi÷vaþ . %<nãrandhràstanumàlikhantu jarañhacchedànalagranthayaþ>% sàø daø . %<ayamati jarañhàþ prakàmagurvãþ>% màghaþ . 5 pariõate ca . %<jarañhakamalakandacchedagaurairmayåkhaiþ>% màghaþ .

#<jaraóã># strã jç--bà aóa gauràø ïãù . garmoñikàyàü tçõabhede ràjaniø . %<jaraóã madhurà ÷ãtà sàrikà rucikàriõã . dàharaktadoùahçt sà pa÷ånàü dugdhadàyinã>% ràjaniø .

#<jaraõa># triø jé--lyu . 1 jãrõe 2 jãrake 3 kçùõajãrake 4 sauvarcalavaõe ca puø ÷abdaraø . 5 hiïguni 6 kuùñhauùadhau naø . 7 kàsamarde puø ràjaniø . 8 kçùõajãrake strã ràjaniø . %<bhadraü jãvanto jaraõàma÷ãmahi>% çø 10 . 37 . 6 . 9 jaràyàü strã %<viprasya jaraõàmupeyuùaþ>% 10 . 39 . 8 %<pràta rjarethe jaraõeva kàpayà>% 10 . 40 . 3 . stutyarthaka--jarateyuc . 10 stutau %<vakvà jaraõà anàkçtaþ>% çø 1 . 141 . 7 . %<jaraõà stutiþ>% bhàø .

#<jaraõadruma># puø nityakaø . a÷vakarõavçkùe .

#<jaraõi># triø jé--ani . stotari . %<santi smçdho jaraõiprà adhçùyàþ>% çø 10 . 10 . 12 . %<jaraõipràþ stotéõàü pårayitryaþ>%

#<jaraõyà># strã jaraõamarhati %<antyàvasthà cchandasi ca>% pàø yat . jaràyàm . %<yuvaü vandanaü nirçtaü jaraõyayà>% çø 1 . 119 7 . %<jaraõyayà jarayà>% bhàø tatra uktaiva vyutpattirdar÷ità . jaraõyayeti ÷abdakalpanaü pràmàdikameva .

#<jaraõyu># triø jaraõaü stutimicchati kyac--un . àtmanaþ stavanecchau %<saratsaraõyuþ kàrave jaraõyuþ>% çø 10 . 61 23 jaraõyuþ stutimicchan bhàø .

#<jarat># triø jé--atç . 1 jãrõe 2 vçddhe jarannaiyàyikaþ jaranmãmàüsakaþ jaradgavaþ . striyàü ïãp jaratã ardhajaratã .

#<jaratkarõa># puø çùibhede %<agnihatyaü jarataþ karõamàvàgniþ>% çø 10 . 80 . 3 . %<jarataþ karõaü jaratkarõanàmànamçùim>% bhàø .

#<jaratkàru># puø 1 munibhede tatpatnyàü 2 manasàdevyàmàstãkamàtari ca . tatkathà %<sautiruvàca . etat÷rutvà jaratkàrurbhç÷aü ÷okaparàyaõaþ . uvàca tàn pitén duþkhàdbàùpasandigdhayà girà . jaratkàruruvàca . mama pårve bhavanto vai pitaraþ sapitàmahàþ . tadbråta yanmayà kàryaü bhavatàü priyakàmyayà . ayameva jaratkàruþ kilviùã bhavatàü sutaþ . te daõóaü dhàrayata me duùkçterakçtàtmanaþ . pitara åcuþ . putra! diùñyàsi saüpràpta imaü de÷aü yadçcchayà . kimartha¤ca tvayà brahman! na kçto dàrasaügrahaþ . jaratkàruruvàca . mamàyaü pitaro! nityaü hçdyarthaþ parivartate . årdhvaretàþ ÷arãraü vai pràpayeyamamutra vai . na dàràn vai kariùye'hamiti me bhàvitaü manaþ . evaü dçùñvà tu bhavataþ ÷akuntàniva lambataþ . mayà nivartità buddhirvrahmacaryàt pitàmahàþ! . kariùye vaþ priyaü kàmaü nirvekùyehamasaü÷ayam . sanàmnãü yadyahaü kanyàmupalapsye kadàcana . bhaviùyati ca yà kàcit bhakùavat svayamudyatà . pratãgrahãtà tàmasmi na bhareya¤ca yàmaham . evaüvidhamahaü kuryàü nirve÷aü pràpnuyàü yadi . anyathà na kariùye'haü satyametat pitàmahàþ! . tatra cotsyate janturbhavatàü tàraõàya vai . ÷à÷vatà÷càvyayà÷caiva tiùñhantu pitaro mama . såta uvàca . evamuktvà tu sa pitéü÷cacàra pçthivãü muniþ . na ca sma labhate bhàryàü vçddho'yamiti ÷aunaka! . yadà nirvedamàpannaþ pitçbhi÷coditastathà . tadàraõyaü sa gatvoccai÷cukro÷a bhç÷aduþkhitaþ . sa tvaraõyagataþ pràj¤aþ pitéõàü hitakàmyayà . uvàca kanyàü yàcàmi tisrovàcaþ ÷anairimàþ . yàni bhåtàni santãha sthàvaràõi caràõi ca . antarhitàni và yàni tàni ÷çõvantu me vacaþ . ugre tapasi vartantaü pitara÷codayanti màm . nirvi÷asveti duþkhàrtàþ santànasya cikãrùayà . nirve÷àyàkhilàü bhåbhiü kanyàbhaikùaü caràmi bhoþ . daridro duþkha÷ãla÷ca pitçbhiþ sanniyojitaþ . yasya kanyàsti bhåtasya ye mayeha prakãrtitàþ . te me kanyàü prayacchantu carataþ sarvato di÷am . mama kanyà sanàmnã yà bhaikùavaccodyatà bhavet . bhareya¤caiva yàü nàhaü tàü me kanyàü prayacchata . tataste pannagà ye vai jaratkàrau samàhitàþ . tàmàdàya pravçttinte vàsukeþ pratyavedayan . teùàü ÷rutvà sa nàgendrastàü kanyàü samalaïkçtàm . pragçhyàraõyamagamat samãpaü tatra pannagaþ>% . bhàø àø 46 aø itaþ paramàstãka÷abde 892 pçø dç÷yam . %<yo jaratkàruõà jàto jaratkàrau mahàya÷àþ>% tatraiva .

#<jaratkàrupriyà># strã 6 taø . manasàdevyàmàstãkamàtari ÷abdaraø .

#<jaratin># jé--atac jarataþ tataþ astyarthe ini . jaràyukte tataþ÷ubhràø apatye óhak . jàratineya tadapatye pu strãø .

#<jaradgava># puø karmaø ñac samàø . 1 vçddhavçùe amaraþ jaran gauriva ñacsamàø . 2 gçdhravi÷eùe %<aj¤àtakula÷ãlasya vàso deyo na kasyacit . màrjàrasya hi doùeõa hato vçddho jaradgavaþ>% hitoø . jaran kùãyamàõo gaurdharmavçùaþ . ÷àstrapratipàdite kùãyamàõe 3 dharmaråpavçùe . %<naitasyeha yathàsmàkaü ÷a÷vacchàstraü jaradgavaþ . alasaþ kùutparo mårkhastena pãvàn ÷unà saha>% bhàø anuø 13 aø . %<÷àstraü tatpratipàditaþ jaran kùãyamàõo dharmaþ>% nãlakaø . àkà÷asthe 4 bãthibhede strã ïãp . %<nàgagajairàvatavçùabhagojaradgavamçgàjadahanàkhyà>% ityupakrame %<jaradgavyàü ÷ravaõàt tribhaü mçgàkhyà tribha¤ca maitràdyam>% vçø saø 9 aø .

#<jaradviù># triø jarato vçkùàn veveùñi vipa--ka 6 taø . jarat viùaü jalaü yasmàdvà . 1 jãrõaguùkavçkùavyàpake 2 jãrõodakake vahnau . %<tvàmagne atithaü pårvam su÷armàõaü svarasaü jaradviùam>% çø 5 . 8 . 2 %<jaradviùaü jaratàü vçkùàõàü viùaü vyàpakaü jãrõodakaü và>% bhàø .

#<jaranta># puüstrã jé--jhac 1 mahiùe striyàü ïãù . 2 vçddhe triø trikàø .

#<jaramàna># puø çùibhede tato gargàø gotre ya¤ . jàramànya tadgotràpatye puüstrã striyàü ïãp yalopaþ . jàramànã .

#<jarasàna># puø jç--asànac . puruùe ujjvaladattaþ .

#<jarà># strã jé--aï guõaþ . 1 vayaþkçta÷lathamàüsàdyavasthà vi÷eùe %<kçùõavartmani guõàn gaõayantã jãvaneùu laghayantyanuràgam . àgatà vata jareva himànã sevyatàü surataraïgiõã>% udbhañaþ %<madekaputrà jananã jaràturà>% naiùaø 2 jaràhetau %<yà hçùñamanasà nityaü sthànamànavicakùaõà . bhartuþprãtikarã nityaü sà bhàryà hãtarà jarà>% 3 jaràdhiùñhàtçdevatàbhede . sà tu kàlakanyà . yathà %<kàlakanyà jarà sàkùàt lãkastàü nàbhinandati . svasàraü jagçhe bhçtyuþ kùayàya jagatàmiha>% bhàgavatam . jaràtikramopàyà÷ca dar÷ità yathà mçtyå rogàþ sutà÷caiva jarà tasya ca kanyakà . jarà ca bhràtçbhiþ sàrdhaü ÷a÷vadbhramati bhåtalam . ete cãpàyavettàraü na gacchanti ca sàmpratam . palàyanteca taü dçùñvà vainateyamivoragàþ . cakùurjala¤ca vyàyàmaþ pàdàdhastailasevanam . karõe tailaü mårdhnitailaü jaràvyàdhivinà÷anam . vasante bhramaõaü vahnisevà 'svapnaükaroti yaþ . bàlà¤ca sevate kàle jarà taü nopagacchati . svàta÷ãtodakasnàyã sevate candanadravam . nopayàti jarà ta¤ca nidàghe'nilasevinam . pràvçóuùõodakasnàyã ghanatoyaü na sevate . samaye ca samàhàrã jarà taü nopagacchati . ÷aradraudraü na gçhõàti bhramaõaü tatra varjayet . khàtasnàyã samàhàrã jarà taü nopatiùñhate . khàtasnàyã ca hemante kàle vahniü niùeyate . bhuïkte navànnamuùõa¤ca jarà taü nopagacchati . ÷i÷ire'ü÷ukavahniü ca navoùõànna¤ca sevate . ya eveùõodakasnàyã jarà taü nopagacchati . sadyomàüsaü navànna¤ca vàlastrãü kùãrabhojanam . ghçta¤ca sebate yohi jarà taü nopagacchati . bhuïkte sadannaü kùutkàle tçùõàyàü pãyate jalam . nityaü bhuïkte ca tàmbålaü jarà taü nopagacchati . dadhi haiyaïgavãna¤ca navanãtaü tathà÷ubham . nityaü bhuïkte saüyamã yo jarà taü naiva gacchati . ÷uùkamàüsaü striyo vçddhà bàlàrkastaruõaü dadhi . taü sevantaü jarà yàti pahçùñà bhràtçbhiþ saha . ràtrau ye dadhisevante puü÷calã¤ca rajasvalàm . tamupaiti jarà hçùñà bhràvçbhiþ saha sundari! itibrahmabaipuø vrahmakhaø . 4 ràkùasãbhede jaràsandha÷abde dç÷yam . 5 kùãriõãvçkùe ÷abdacaø . 6 stutau niruø . %<jaràbodha! tadvivióióha>% çø 1 . 27 . 10 ityasyàmçci nirukte 4 . 9 . 3 . %<jarà stutirjarateþ stutikarmaõaþ>% ityuktam .
     ajàdau pratyaye pare mukhye gauõe ca và jaràyà jaras . jarasã jare jarayà jarasà . %<na hyasyà aparaü cana jarasà marate patiþ>% niruø 11 . 38 dhçtà çk %<vçddhatvaü jarasà vinà>% %<mçgairajaryaü jarasopadiùñam>% raghuþ gauõe %<vãtajanma jarasaü paraü ÷uciþ>% kiràø nirjarasam nirjaram . %<ajaràüsi ca vastràõi dhàrayanti gataklamàþ>% bhàø anuø 123 aø . avyayãbhàvasamàse nityam ac jaras ca màø jaràyàþ abhàvaþ ajarasam . saha jarayà sajarasam . 7niùàdabhede . %<jarànàmaniùàdànàü prabhuþ sarvadhanuùmatàm>% harivaüø 162 aø . jareti nàma yeùàü teùàü niùàdànàm ityarthaþ . tatra stutau %<tàsàü jaràü pramu¤canneti>% . çø þ . 140 . 8 %<acchàvadà tanà girà jaràyai brahmaõaspatim>% . 1 . 38 . 13 .

#<jaràtura># triø 3 taø . 1 jãrõe 2 jaràgraste ÷abdaraø %<jananã jaràturà>% naiùaø .

#<jaràpuùña># puø 3 taø . jaràsandhe nçpe ÷abdaraø .

#<jaràbodha># puø jarayà stutyà budhyati budha--ac . stutyàvodhamànàgnau %<jaràbodha tadvióóhivi÷e vi÷a yaj¤iyàya>% çø 1 . 27 . 5 . %<jarayà stutyà bodhamànàgneþ>% bhàø tatra jaràbodhetyasyàmçci bhavaþ cha . jaràbodhãya jaràbodhetyasyàmçci gãyamàne sàmabhede %<agneþ yuïkùyà hiyeta ceti jaràbodhãyamagniùñomasàma kàryam>% tàõóyaø 4 . 2 . 15 .

#<jaràbhãru># puø jaràto bhãruþ 5 taø . 1 kàmadeve hemacaø . tasya jãrõavayasi hãyamànatvàt tathàtvam . 2 jaràtã bhaya÷ãle triø .

#<jaràyaõi># puø jaràyà ràkùasyà apatyaü tayà pàlyatvàt bàø phi . jaràsandhe màgadhe nçpe ÷abdaraø .

#<jaràyu># puø jaràmeti i--¤uõ . 1 garbhàvaraõacarmaõi 2 garbhà ÷aye, %<jaràyuõà mukhe cchanne kaõñhe ca kaphaveùñite . vàyormàrganirodhàcca na garbhasthaþ praroditi>% su÷ruø . %<yà tu carmàkçtiþ såkùmà jaràyuþ sà nigadyate>% devãbhàgaø . 3 jañàyau pakùiõi ca mediø . 4 agnijàravçkùe ràjaniø . 5 kumàrànucaramàtçbhede . %<pakùàlikà matkuõikà jaràyurjarjarànanà>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<jaràyuja># triø jaràyau jàyate jana--óa 7 taø . jaràyumadhyajàte manuùyàdau amaraþ . jaràyujabhedà÷ca manuna dar÷ità yathà %<pa÷ava÷ca mçgà÷caiva vyàlà÷cobhayatodataþ . rakùàüsi ca pi÷àcà÷ca manuùyà÷ca jaràyujàþ>% %<pa÷avaþ gavàdyàþ mçgà hariõàdyà vyàlàþ siühàdyàþ>% kullåø %<trãõi sthànàni bhåtànàü caturthaü nopapadyate . sthalamàpastathàkà÷aü janma càpi caturvidham . aõóajo dbhijjasaüsvedajaràyujamathàpi và . caturdhà janma ityetadbhåtagràmasya lakùaõam>% ityupakrame %<dvipàdabahupàdàni tiryaggatiyutàni ca . jaràyujàni bhåtàni>% bhàø ànuø 42 aø . saükùepeõoktàþ . %<yà tu carmàkçtiþ såkùmà jaràyuþ sà nigadyate . ÷ukra÷oõitayoryogastasmin saüjàyate yataþ . tatra garbho bhavedyasmàttena prokto jaràpujaþ>% iti devãbhàgaø .

#<jaràsandha># puø jarayà ràkùasyà sandhà dehayojanamasya . vçhadrathabhåpasute màgadhe nçpe tasyotpattikathà yathà . %<ràjà vçhadratho nàma magadhàdhipatirbalã>% ityupakrame .
     %<nàsasàda nçpa÷reùñhaþ putraü kulavivardhanam . atha kàkùàvataþ putraü gautamasya mahàtmanaþ . ÷u÷ràva tapasi ÷ràntamudàraü caõóakau÷ikam yadçcchayàgataü tantu vçkùamålamupà÷ritam . patnãbhyàü sahito ràjà sa ca ratrairatoùayat . tamabravãtsatyadhçtiþ satyavàgçùisattamaþ . parituùñà'smi ràjendra! varaü varaya suvrata! . tataþ sabhàryaþ praõatastamuvàca vçhadrathaþ . putradar÷ananairà÷yàdbàùpasaüdigdhayà girà . ràjovàca . bhagavanràjyamutsçjya prasthito'haü tapovanam . kiü vareõàlpabhàgyasya kiü ràjyenàprajasya me . kçùõauvàca . etat ÷rutvà munirdhyànamagamat kùubhitendriyaþ . tasyaiva càmravçkùasya chàyàyàü samupàvi÷at . tasyopaviùñasya munerutsaïge nipapàta ha . avànama÷ukàdaùñamekamàmraphalaü kila . tat pragçhya muni÷reùñho hçdayenàbhimantrya ca . ràj¤aü dadàvapratimaü putrasaüpràptikàraõam . uvàca ca mahàpràj¤astaü ràjànaü mahàmuniþ . gaccha ràjan! kçtàrtho'si nivartasva naràdhipa! . etat ÷rutvà munervàkyaü ÷irasà praõipatya ca . muneþ pàdau mahàpràj¤aþ sa nçpaþ svagçhaü gataþ . yathà samayamàj¤àya tadà sa nçpasattamaþ . dvàbhyàmekaü phalaü pràdàt patnãmyàü bharatarùabha! . te tadàmraü dvidhà kçtvà bhakùayàmàsatuþ ÷ubhe . bhàvitvàdapi càrthasya satyavàkyatayà muneþ . tayoþ samabhavadgarbhaþ phalaprà÷anasambhavaþ . te ca dçùñvà sa nçpatiþ paràü mudamavàpa ha . atha kàle mahàpràj¤a! yathà samayamàgate . pràjàyetàmubhe ràjan! ÷arãra÷akale tadà ekàkùivàhucaraõe ardhodaramukhasphice . dçùñvà ÷arãra÷akale pravepaturubhe bhç÷am . udvigne sahasaümantrya te bhaginyau tadà'vale . sajãve pràõi÷akale tatyajàte suduþkhite . tayordhàtryau susaüvãte te kçtvà garmasaüplave . nirgamyàntaþpuradvàràt samutsçjyàbhijagmatuþ . te catuùpathaniþkùipte jarà nàmàtha ràkùasã . jagràha manujavyàghra! màüsa÷oõitabhojanà . kartukàmà sukhavahe ÷akale sà tu ràkùasã . saüyojayàmàsa tadà vidhànavalanodità . te samànãtamàtre tu ÷akale puruùarùabha! . ekamårtidharo vãraþ kumàraþ samapadyata . tataþ sà ràkùasã ràjan! vismayotphullalocanà . na ÷a÷àka samudvoóhuü vajrasàramayaü ÷i÷um . vàlastàmratalaü muùñiü kçtvà càsye nidhàya saþ . pràkro÷adatisaürabdhaþ satoya iva toyadaþ . tena ÷abdena sumbhràntaþ sahasàntaþpure janaþ . nirjagàma naravyàghra! ràj¤à saha parantapa! . te càbale parimlàne payaþpårõapayodhare . nirà÷e putralàbhàya sahasaivàbhyagacchatàm . te tu dçùñvà tathàmåte ràjàna¤ceùñasantatim . ta¤ca bàlaü pravalinaü cintayàmàsa ràkùasã . nàrhàmi viùaye ràj¤o vasantã putragçddhinaþ . bàlaü putramimaü hantuü dhàrmikasya mahàtmanaþ . sà taü bàlamupàdàya meghalekhena bhàskaram . kçtvà ca mànuùaü råpamuvàca vasudhàdhipam . ràkùasyuvàca . vçhadratha! sutaste'yaü mayà dattaþ pragçhyatàm . tava patnãdvaye jàto dvijàtivara÷àsanàt . dhàtrãjana parityakto mayàyaü parirakùitaþ . kçùõa uvàca . tataste bharata÷reùñha! kà÷iràjamute ÷ubhe . taü bàlamabhipadyà÷u prasravairabhyaùi¤catàm . tataþ sa ràjà saühçùñaþ sarvaü tadupalabhya ca . apçcchaddhemagarbhàbhàü ràkùasãü tàmaràkùasãm . ràjovàca . kàtvaü kamalagarbhàbhe! mama putrapradàyinã . kàmyayà vråhi kalyàõi! devatà pratibhàsi me .>%
     ràkùasyuvàca . jarà nàmàsmi bhadrante ràkùasã kàmaråpiõã . tava ve÷mani ràjendra! påjità nyavasaü sukham . gçhe gçhe manuùyàõàü nityaü tiùñhàmi ràkùasã . gçhadevãti nàmnà vai purà sçùñà svayambhuvà . dànavànàü vinà÷àya sthàpità divyaråpiõã . yo màü bhaktyà likhet kuóye saputràü yauvanànvitàm . gçhe tatra bhavedvçddhiranyathà kùayamàpnuyàt . tvadgçhe tiùñhamànà tu påjitàhaü sadà vibho! . likhità caiva kuóyeùu putrairvahubhiràvçtà . gandhapuùpaistathà dhåpairbhakùyabhojyaiþ supåjità . sàhaü pratyupakàràrthaü cintayà myani÷aü tava . taveme putra÷akale dçùñavatyasmi dhàrmika! . saü÷leùite mayà daivàt kumàraþ samapadyata . tava bhàgyànmahàràja! hetumàtramahaü tviha . meruü và khàdituü ÷aktà kiü punastava bàlakam . gçhe sampåjanàt tuùñhyà mayà pratyarpitastava . kçùõa uvàca . evamuktvà tu sà ràjaüstatraivàntaradhãyata . sa saügçhya kumàraü taü pravive÷a gçhaü nçpaþ . tasya bàlasya yat kçtyaü taccakàra nçpastadà . àj¤àpayacca ràkùasyà magadheùu mahotsavaþ . tasya nàmàkaroccaiva pitàmahasamaþ pità . jarayà sandhito yasmàjjaràsandho bhavatvayam . so'vardhata mahàtejà magadhàdhipateþ sutaþ . pramàõabalasampanno hutàhutirivànalaþ . màtàpitrornandikaraþ ÷uklapakùe yathà ÷a÷ã bhàø saø 17 . 18 aø .

#<jaràsandhavadha># puø jaràsandhasya badhamadhikçtya kçto granthaþ aõ àkhyàyikàyàü tasya lupi vyaktivacanatvàt puüstvam . bhàratasabhàparvàntagate avàntaraparvabhede tacca parva sabhàparvaõi 19 adhyàyàvadhi 27 adhyàyaparyantam . %<jaràsandhabadhaþ parva tathà digvijayastataþ>% bhàø àø 1 a0

#<jaràsandhajit># puø jaràsandhaü jitavàn ji--kvip 6 taø . bhãme pàõóave tajjayakathà bhàø saø 23 a0
     %<kàrtikasya tu màsasya pravçttaü prathame'hani . anàhàraü divàràtramavi÷ràntamavartata . tadvçttaü tu trayoda÷yàü samavetaü mahàtmanoþ . caturda÷yàü ni÷àyàntu nivçtto màgadhaþ klamàt . taü ràjànaü tathà klàntaü dçùñvà ràjan! janàrdanaþ . uvàca bhãmakarmàõaü bhãmaü sambodhayanniva . klàntaþ ÷atrurna kaunteya! labhyaþ pãóayituü raõe . pãóyamàno hi kàtrsnyena jahyàjjãvitamàtmanaþ . tasmàttenaiva kaunteva! pãóanãyojanàdhipaþ . samametena yudhyasya bàhubhyàü bharatarùabha! . evamuktaþ sa kçùõa na pàõóavaþ paravãrahà . jaràsandhasya tadråpaü j¤àtvà cakre matiü badhe . tatastamajitaü jetuü jaràsandhaü vçkodaraþ . saürambhaü balinàü ÷reùñho jagràha kurunandanaþ . bhãmasenastataþ kçùõamuvàca yadunandanam . buddhimàsthàya vipulàü jaràsandhabadhepsayà . nàyaü pàpo mayà kçùõa! yuktaþ syàdanurodhitum . pràõena yadu÷àrdåla! baddhakakùeõa vàmasà . evamuktastataþ kçùõaþ pratyuvàca vçkodaram . tvarayan puruùavyàghra! jaràsandha badhepsayà . yatte daivaü paraü satvaü yacca te màtari÷vanaþ . balaü bhãma! jaràsandhe dar÷ayà÷u tadadya vai . evamuktastadà bhãmo jaràsandhamarindamaþ . utkùipya bhràmayàmàsa balavantaü mahàbalaþ . bhràmayitvà ÷ataguõaü jànubhyàü bharatarùabha! . babha¤ja pçùñhaü saükùipya niùpiùya vinanàda ca . kare gçhãtvà caraõaü dvedhà cakre mahàbalaþ . tasya niùpiùyamàõasya pàõóavasya ca garjataþ . abhavattumulo nàdaþ sarvapràõibhayaïkaraþ . vitresurmàgadhàþ sarve strãõàü garbhà÷ca susruvuþ . bhãmasenasya nàdena jaràsandhasya caiva ha . kiü nu syàddhimavàn bhinnaþ kiü nu sviddãryate mahã . iti vai màgadhà jaj¤urbhãmasenasya niþsvanàt . tato ràj¤aþ kuladvàri prasuptamiva taü nçpam . ràtrau gatàsumutsçjya ni÷cakramurarindamàþ . jaràsandharathaü kçùõo yojayitvà patàkinam . àropya bhràtarau caiva mokùayàmàsa bàndhavàn .>%

#<jarita># triø jarà jàtà'sya tàrakàø itac . 1 jàtajare vçddhe mandapàlarùikalatre 2 pakùiõãbhede tatkathà
     %<tacchrutvà mandapàlastu vacasteùàü divaukasàm . kva nu ÷ãghramapatyaü syàdbahulaü cetyacintayat . sa cintayannadhyagacchat subahuprasavàn khagàn . ÷àrïgikàü ÷àrïgiko bhåtvà jaritàü samupeyivàn . tasyàü putrànajanayaccaturo brahmavàdinaþ . tànapàsya sa tatraiva jagàma lapitàü prati . bàlàn sutànaõóagatàn saha màtrà munirvane . tasmin gate mahàbhàge lapitàü prati bhàrata! . apatyasnehasaüyuktà jarità vahvacintayat>% %<tena tyaktànasantyàjyànçùãnaõóagatànvane . na jahau putra÷okàrtà jarità khàõóave sutàn>% bhàø àø 129 aø .

#<jaritç># triø jé--tçc . stotari nighaõñuþ %<imà brahmàõi jarità vo arcat>% çø 1 . 165 . 14 %<abhãùu õaþ sakhãnàmavità jaritéõàm>% 4 . 31 . 2 jãrõe ca striyàü ïãp .

#<jaritàri># puø 1 jaritàyàü jàte mandapàlarùeþ jyeùñhaputre %<jaritàrau kulaü hyetat jyeùñhatvena pratiùñhitam>% bhàø àø 26 .

@<[Page 3061b]>@
#<jarin># triø jarà'styasya ini . 1 vçddhe jaràyukte hemacaø striyàü ïãp .

#<jariman># puø jé--bhàve imanic . jaràyàm . %<nabho na råpaü jarimà minàti>% çø 1 . 71 . 10 . %<astamivet jarimàõaü jagamyàm>% 1 . 116 . 25 .

#<jaråtha># puø jé--åthan . 1 màüse trikàø . 2 jaraõãye ca . gé bàø åthan pçùoø . 3 paruùabhàùiõi . %<jaråthaü hanyakùiràye purandhrim>% çø 7 . 9 . 6 . %<jaråthaü paruùabhàùiõaü jaraõãyaü và rakùogaõam>% bhàø . igàmçcamadhikçtya niruø 6 . 17 . uktaü %<jaråthaü garåthaü gçõàteþ>% . %<vi÷và agne!'padahàràtãryebhistapobhiradaho jaråtham>% çø 7 . 1 . 7 %<yebhiryaistapobhirjaråthaü paruùa÷abdakàriõaü ràkùasam>% bhà0

#<jarca(rcha)># uktau tuø paø sakaø señ . jarca (rcha)ti ajarcã(rchã)t! jajarca(rcha) .

#<jarja># uktau bhartsane ca tuø paø sakaø señ . jarjati ajarjãt jajarja jarjaraþ .

#<jarjara># puø jarja--bàø ara . 1 ÷ailaje 2 ÷akradhvaje 3 jãrõe triø mediø . %<jarjaraü càsya viùayaü kurvanti pratiråpakaiþ>% bhàø ÷àø 56 aø . %<laghu jarjaraü dadhinibhaü vçhadviùaü sthànamapi haimam>% vçø 8 aø . 3 khaõóite ca %<kçtvà puüvat pàtamuccairbhçgubhyo mårdhni gràvõàü jarjarà nirjharaughàþ>% màghaþ .

#<jarjarànanà># strã kumàrànucaramàtçbhede . %<pçthuvaktrà madhulikà madhukumbhà tathaiva ca . pakùàlikà matkuõikà jaràyurjarjarànanà>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<jarjarita># triø jarjaraü karoti jarja + õic--karmaõi kta . 1 jãrõãkçte 2 ÷akalãkçte . %<kçùõo jarjaritàïgasya ku¤jarasyàrtacetasaþ>% hariø 86 aø . %<jaràjarjaritaü patim>% bhàø vaø 123 aø .

#<jarjarãka># triø jarja--ãka pharpharãkàø niø . 1 bahucchidradravye 2 jaràture ca mediø .

#<jarjha># uktau bhartsane ca tuø paraø sakaø señ . jarjhati ajarjhãt jajarjha .

#<jarõa># puø jé--nan . 1 candre 2 vçkùe ca mediø . 3 jãrõe triø hemaca0

#<jartika># jé--bàø tika . 1 vàhãkade÷e . so'bhijano'sya aõ vahaùu janapade lup . 2 tadde÷avàsiùu baø baø . %<jartikà nàma vàhãkàsteùàü vçttaü suninditam>% bhàø kaø 44 aø .

#<jartila># puø jé--vic nityakaø . 1 àraõyatile %<jartilaþ kayyate sadbhiraraõyaprabhavastilaþ>% ÷abdàrthaciø . %<jartilairjuhoti>% ÷ataø bràø 9 . 1 . 1 . 3 . %<jartilà araõyatilàþ>% bhàø %<jartilami÷ràn gavedhukàsaktån ajàkùãrameke>% kàtyàø ÷rauø 18 . 1 . 1 . karkeõa tadarthakatayà vyàkhyàtam .

#<jartu># puø jana--%<janestu ra÷ca>% uõàø 5 . 46 såø tu ra÷càntàde÷aþ . 1 yonau tasyàü dehasya jàyamànatvàt tathàtvam . 2 hastini ca uõàdikoùaþ atra ÷abdakalpadrume jarteti akàrànta÷abdakalpanaü pràmàdikameva . saükùiptasàre ca lipikarapramàdakçtamevàkàràntatvam .

#<jartsa># bhartsane uktau rakùaõe ca bhvàø paraø sakaø señ . jartsati ajartsãt . jajartsa .

#<jarbhari># triø jçbha--gàtravinàye ari, bhç--yaïluk iþ pçùoø vasya jaþ . 1 gàtravinàmakartari 2 bhartari ca . striyàü và ïãp . %<sçõveva jarbharã turpharã tu>% çø 10 . 106 . 6 . bhàùye tathaiva vyutpàditam niruø pariø 1 . 5 imàmçcamadhikçtya %<dvividhà sçõiþ jarbhari bhartà ca hantà ca tayà÷vinau càpi bhartàrau jarbharã bhartàrau>% 1 . imà mçcamadhikçtya càrvàkairupahasitam %<trayovedasya kartàro bhaõóadhårtani÷àcaràþ jarbharãturpharãtyàdi paõóitànàü vacaþ smçtam>% sarvadaø càrvàkadar÷ane . striyàü và ïãp .

#<jarhila># puø jartila + pçùoø . jartile àraõyatile ràjaniø .

#<jala># àcchàdàdane curàø ubhaø sakaø señ . jàlayati te ajãjalat ta .

#<jala># tãkùõãbhavane jãvanopayogikriyàyàü ca akaø bhvàø paraø señ . jalati ajàlãt jajàla jelatuþ . jvalàdi jalaþ jàlaþ .

#<jala># triø jala--ac óasya lovà . 1 jaóe . 2 udake, 3 hrãvere gandhadravye, jyotiùokte lagnàvadhike 4 caturthasthàne, 5 pårvàùàóànakùatre ca naø ÷abdàrthaciø . jala¤ca pa¤cabhåtàntargatabhåtabhedaþ tadbhedaguõàdikaü su÷rutoktaü ambu÷abde 32930 pçùñhe dar÷itam ghana÷abde 2786 pçùñhe ca tasya vivçtiþ . %<apàü ÷aityaü tathà kledo dravatvaü snehasaumyatà . jihvàbhiùyandana¤càpi bhaumànàü ÷rapaõaü tathà . caturthamàpo vij¤eyaü jihvàdhyàtmaü pracakùate . adhibhåtaü rasàstatra somastatràdhidaivatam>% bhàø à÷vaø aø . %<tadaïganiùyandajalena locane>% %<jalàbhilàùã jalamàdadànàm>% raghuþ . %<na tajjalaü yanna sucàrupaïkajam>% bhaññiþ tçùitàya roniõe'pi jalaü deyaü tathà ca %<pànãyaü pràõinàü pràõàstadàyattaü hi jãvanam . tasmàt sarvàsvavasthàsu na kvacit vàri vàryate . annenàpi vinà jantuþ pràõàn dhàrayate ciram . toyàbhàve pipàsàrtaþ kùaõàt pràõairvimucyate . tçùito mohamàyàti mohyat pràõàn vimu¤cati . tasmàjjalamava÷yaü hi dàtavyaü bheùajaiþ samamiti>% ràjavallabhaþ . %<pàdena ghañamutthàpya bhàjane pårayejjalam . tajjalaü madiràtulyaü bhàõóasthaü surayà samam>% iti karmalocanaþ tasya dànamàhàtmyaü yathà . %<anne datte nareõeha pràõà dattà bhavantyuta . pràõadànàddhi paramaü na dànamiha vidyate . annaü càpi prabhavati pànãyàt kurusattama! . nãrajàtena hi vinà na ki¤cit saüpravartate . annauùadhyo mahàràja! vãrudha÷ca jaledbhavàþ . yataþ pràõabhçtàü pràõàþ sambhavanti vi÷àmpate! . tasmàt pànãyadànàdvai na paraü vidyate kvacit . tacca dadyànnaro nityaü yadãcchedbhåtimàtmanaþ . dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü jaladànamihocyate . ÷atråü÷càpyavi kautteya! sadà tiùñhati toyadaþ . sarvakàmànavàpnoti kãrti¤caiveha ÷à÷vatãm . pretya cànantyama÷nàti pàpebhya÷ca pramucyate . toyado manujavyàghra! svargaü gatvà mahàdyute! . akùayàn samavàpnoti lokànityabravãn manuþ>% bhàø ÷àø dàø aø hemàdrau dàø khaõóe vi÷eùo dç÷yaþ %<pànãyaü pràõinaþ pràõàþ pàrnàyaü pàvana mahat . pànãyasya pradànena tçptirbhavati ÷à÷vatã>% jaladànamantraþ jalavarùaõaj¤ànàya varùàdyadhiparàjàdyànayanaü tatphala¤ca kç÷isaügrahe dar÷itaü yathà
     %<vçùñimålà kçùiþ sarvà vçùñimåla¤ca jãvanam . tasmàdàdau prayatnena vçùñij¤ànaü samàcaret . tato varùasya ràjànaü mantriõaü meghameva ca . àóhakaü salila¤càpi vçùñij¤ànàya ÷odhayet . ÷àkaü triguõitaü kçtvà dviyutaü muninà (7) haret . bhàga÷iùño nçpoj¤eyo nçpànmalã caturthakaþ .>% atha nçpàdiphalam . %<cittalà'rke nàpe vçùñirvçùñirugrà ni÷àpatau . vçùñirmandà sadà bhaume candraje vçùñiruttamà . gurau ca ÷obhanà vçùñirbhàrgave vçùñiruttamà . pçthivã dhålisampårõà vçùñihãnà ÷anau nçpe . yasmit saüvatsare caiva arko ràjà bhaviùyati . ÷asyahànirbhavettatra nityaü roga÷ca jàyate . yasminnavde vidhåràjà ÷asyapåõà ca medinã . nairujya¤ca suvçùñi÷ca subhikùaü kùitimaõóaõóale . yasminnavde kujo ràjà sasya÷ånyà ca medinã . nairujya vinivçtti÷ca durbhikùaü kùatimaõóale . yatràvde candrajo ràjà sarva÷asyà ca bhårbhavet . dharme sthitirmanaþsthairpyaü vçùñikàraõamuttamam . yatràvde ca guråràjà sarvà ramavatã mahã . nçpàõàü vardhanaü nityaü dhanadhànyàdikaü phalam . ràjà daityaguruþ kuryàt sarva÷asyaü dharàtalam . saügràmo vàtavçùñi÷ca rogopadrava eva ca . mandà vçùñiþ sadà vàto ràjà saüvatsare ÷aniþ . ÷àkasya kàlaü triguõãkçta¤ca dvivàõavasvabdhisamanvita¤ca . ràjà ca mantrã ca jalàdhipa÷ca ÷asyàdhipaþ syànmunibhàjitena . (÷àkasya kàlaü triguõãkçta¤ca pakùaõa yuktaü muninà harecca . såryàdi varùàdhipati÷ca ÷eùo mantrã caturtho bhavati prasiddhaþ .) pàñhàntaram . yathà vçùñiphalaü proktaü vatsare grahabhåpatau . tathà vçùñiphalaü j¤eyaü vij¤airvatsaramantriõi .>% atha meghànayanam . %<÷àkaü vahnisamàyuktaü vedena bhàgamàharet . ÷eùaü meghaü vijànãyàdàvartàdi yathàkramam . àvarta÷caiva saüvartaþ puùkaro droõa eva ca . catvàro jaladàþ proktà àvartàdyà manãùibhiþ . ekade÷ena càvarte saüvarte sarvato jalam . puùkare duùkaraü bàri droõe bahujalà mahã .>% atha jalàóhakanirõayaþ . %<÷atayojanavistãrõaü triü÷adyojanamucchritam . àóhakasya bhavenmànaü munibhiþ parikãrtitam . yugmà'jagomãnagate ÷a÷àïke raviryadà karkañakaü prayàti . ÷atàóhakaü kaü harikàrmuke'rdhaü vadanti kanyàmçgayora÷ãtim . kulãrakumbhàlitulàbhidhàne jalàóhakaü ùaõõavatiü vadanti . anena mànena tu vatsarasya niråpya nãraü kçùikarma kàryam>% . etatsarvaü viü÷atyà haraõãyam . samudre da÷a bhàgàü÷ca ùaóbhàgànapi parbate . pçthivyàü caturobhàgàn sadà varùati vàsavaþ . atha pauùàdimàsãyavçùñilakùaõam . sàrdhaü dinadvayaü mànaü kçtvà pauùàdinà budhaþ . gaõayenmàsikãü vçùñimavçùñiü vànilakramàt . saumyavàruõayorvçùñiravçùñiþ pårvayàmyayoþ . nirvàte vçùñihàniþ syàt saïkule saïkulaü jalam . ekaikaü pa¤cadaõóena màsasya divaso mataþ . pårvàrdhe vàsarã vçùñiruttaràrdhe ca nai÷ikã . dattvà daõóe patàkàntu vàtasyànukrameõa ca . vij¤eyà màsikã vçùñirdçùñvà vàtaü divàni÷am . dhålãbhireva ÷avalãkçtamantarãkùaü vidyucchañàcchuritavàruõadigvibhàgam . pauùe yadà bhavati màsi site ca pakùe toyena tatra sakalà plavate dharitrã . pauùe màsi yadà vçùñiþ kujjhañirvà yadà bhavet . tadàdau saptame màsi tàü tithiü plàvyate mahã . atha màghàdiphalam .
     màghasya sitasaptamyàü vçùñirvà meghadar÷anam . tadà saüvatsaro dhanyaþ sarva÷asyaphalapradaþ . saptamyàü svàtiyoge yadi patati jalaü màtha kùa'ndhakàre vàyurvà caõóavegaþ sajalajaladharau garjito vàsare và . vidyunmàlàkulaü và yadi bhavati nabho naùñacandràrkatàraü tàvadvarùanti meghàþ platadharaõitale yàvadàkàrtikàntam . màghe bahulasapamyàü tathaiva phàlgunasya ca . caitra ÷uklavçtãyàyàü vai÷àkhe prathame'hani . etàsu caõóavàto và taóidvçùñirathàpi và . tadà syàt ÷obhanà pràvçñ bhavet ÷asyavatã kùitiþ . dhanurmakarakumbheùu yadà varùati vàsavaþ . tadàdi saptame màsi vàripårõà bhavenmahã .
     atha caitralakùaõam . pratipadi madhumàse bhànuvàraþ sitàyàü yadi bhavati tadà syàccittalà vçùñaravade . aviralapçthudhàràsàndravçùñipravàhairdharaõitalama÷eùaü plàvyate somavàre . avanitanayavàre nàsti vçùñirna ÷asyaü kavigurubhçgujànàü vàsare ÷asyapårtiþ . jalanidhirapi ÷oùaü yàti vàreõa ÷aurerbhavati khalu dharitrã dhålijàlairadç÷yà . caitràdyabhàge citràyàü bhavecceccittalà kùitiþ . ÷eùe'pi caiva càtyarthaü kùmà madhye bahuvarùiõã
     atha vai÷àkhalakùaõam . pravàhayuktanadyàntu daõóaü nyasya jale ni÷i . vai÷àkha÷uklapratipathithau vçùñiü niråpayat . oü siddhiriti mantreõa mantrayitvà ÷atadvayam . aïkayitvà tu taü daõóamaïkatulye jale kùipet . pràtarutthàya sahasà tadaïkantu niråpayet . samaü caivàdhika nyånaü bhaviùyajjalakàïakùayà . gatavatsaravadvàri vanyà caiva same bhavet . hãne hãnaü bhavedvàri bhavedvanyà ca tàdç÷ã aïkàdhikye ca dviguõà vçùñirvanyà ca jàyate . idaü parà÷areõoktaü bhaviùyadvçùñilakùaõam . såryodaye viùuvato jagatàü vipattirmadhyaü gate dinakare bahu÷asyahàniþ . astaü gate dinakare tu tadardha÷asyamai÷varyabhogamatulaü khala càrdharàtrau . tadà saüvatsaro dhanyo bahu÷asyaphalapradaþ .
     atha jyaiùñhalakùaõam . jyeùñhàdau ca site pakùe àrdràdau da÷açkùake . sajalà nirjalà yànti nirjalàþ sajalà iva . rekhàtrayaü samullikhya tàbhistà÷ca vivardhayet . tri÷çïgaü sarvakoõeùu parvataü tatra dàpayet . ã÷ànàti dakùiõàïkàn saülikhedanalàditaþ . yena yenàjasaükrànti stena pràvçñphalaü bhavet . ativçùñiþ samudre syàdanàvçùñistu parvate . kakùayo÷cittalà vçùñiþ suvçùñiþ ÷ailasandhiùu . (matàntare . rekhàtåryakamullikhya tàóitam veda sambhavaiþ ã÷ànadakùiõe ÷çïgaü likhedanalabhàditaþ . yena yenàjasaükràntistena pràvçñphalaü vadet . a÷vinyàdau samudreùu nakùatra¤ca dvayaü dvayam . kakùaparvatatãreùu ekaikaü parikãrtitam .) %<citràsvàtivi÷àkhàsu jyaiùñhe màsi nirabhratà . tàsveva ÷ràvaõe mà sa yadi varùati, varùati .>% atha àùàóhalakùaõam . %<àùàõàü paurõamàsyàü surapatikakubhaü vàti vàtaþ, suvçùñiþ, ÷asyadhvaüsaü prakuryàddahanadi÷i gate, mandavçùñiryamena . nairçtyàü ÷asyahàni, rbaruõadi÷i jalaü, vàyunà vàyukopaþ, kauveryàü ÷asyapårõàü prathayati niyataü medinãü, ÷asyamã÷e . àùàóhasya site pakùe navamyàü yadi varùati . varùatyeva tadà devastatràvçùñau kuto jalam . ÷uklàùàóhãnavamyàmudayagiritañãnirmalatvaü prayàte svãyaü kàlaü vidhatte kharatarakiraõo maõóalà kàramukhyam . jãmåtairveùñito'sau yadi bhavati ravirgamyamàne'sta÷aile tàvat paryantameva praõadati jalado yàvadastaü tulàyàþ .>%
     atha ÷ràvaõalakùaõam . %<rohiõyàü ÷ràvaõe màsi yadi varùati vàsavaþ . tadà vçùñirbhavettàvadyàvannottiùñhate hariþ . karkañe rohiõãçkùe yadi vçùñirna jàyate . tadà parà÷araþ pràha hàhà lokasya kà gatiþ . ÷ràvaõe màsi rohiõyàü na bhavedvarùaõaü yadi . viphalàrambhasaükle÷àstadà syuþ kçùivçttayaþ .>%
     atha bhàdralakùaõam . siühe ca bhaumavàre ca parvaphalguni çkùake . vyatãpàte ca nandàyàü tulàyàü varùayedraviþ . atha sadyàvçùñij¤ànam . jalahastã jalastho và vikañe 'tha jalasya và . dçùñvà pçcchati vçùñyarthaü vçùñiþ saüjàyate 'ciràt . akasmàdannamàdàya uciùñhati pipàlikà . bhekaþ ÷abdàyate'kasmàttadà vçùñirbhaveddhruvam . vióàlà nakulàþ sarpà ye cànye và vile÷ayàþ . dhàvanti ÷arabhà matàþ sadyo vçùñirbhaveddhruvam . kurvanti bàlakà màrge dhålãbhiþ setubandhanam . mayårà÷caiva nçtyanti sadyo vçùñiþ prajàyate . avàtavàtaduùñànàü nçõàmaïgavyathà yadi . vçkùàdyàrohaõa¤càheþ sadyo varùaõalakùaõam . pakùayoþ ÷oùaõaü raudre khagànàmambucàriõàm . jhillãravastathàkà÷e sadyo vçùñiþ prajàyate .
     atha grahasa¤càre vçùñilakùaõam . %<calatyaïgàrake vçùñirdhruvà vçùñiþ ÷anai÷care . vàripårõàü mahãü kçtvà pa÷càt sa¤carate guruþ . grahàõàmudaye càste tathà vakràticàrayoþ . pràyo varùanti jaladà nçpàõàmudyame'pi ca . citràmadhyagate jãve bhinnabhàõóamiva khavet . tataþ svàtãü samàsàdya mahàmegha na vimuktati . pràyeõopacitànmeghàn svàtirekà'pyapohati . ÷ravaõe janitaü varùaü revatyà¤ca vimu¤cati .>% atha anàvçùñilakùaõam . %<dhruve ca vaiùõave haste måle ÷akre caran kujaþ . sadyaþ karotyanàvçùñiü kçttikàsu maghàsu ca . kajapçùñhagato bhànurbhànupçùñhagataþ kujaþ . såryeõa ca yuto bhaumaþ samudramaüpa ÷oùayet . sadyo nikçntayedvçùñiü citràmadhyagato bhçguþ . aïgàrako yadà siühe tada ïgàramayã mahã . sa eva raviõà yuktaþ samudramapi ÷oùayet .>% jyoø taø ka÷cidvi÷eùa ukto yathà
     bhujabalabhãme %<vrajati yadi kajaþ pataïgamàrge ghaña iva bhinnatalo jalaü dadàti . atha bhavati divàkaràgrata÷cet pralayaghanànapi ÷oùayatyava÷yam . yàvanmàttaõóasånu÷carati dhanuratho manmathaü mãnakanye tàvaddurbhikùapãóà bhavati ca maraõaü kùutpipàsàdighoram . urvã nistårya÷abdà ÷ava÷irapañalairnartayante pi÷àcàþ gràmàþ ÷ånyà bhaveyarnarapatirahità hyasti kaïkàlamàlà . vakraü karoti ravijo dharaõãsuto và målarkùahastamadharevatimaitrabhaùu . chatropabhaïgapatanàdi ca sainikànàü sarvatra lokamaraõaü jaladhautade÷aþ . yadà ca sauriþ suraràjamantriõà sametya tiùñhet kacidçkùamaõóale . tadàïgavaïgàndhakako÷aleùu tribhàga÷eùàü kurute vasundharàm . tiùñhetàü yàvadekarkùe vàkpatyavanijau . pade tàvat kùudrogasaügràmàt prajànàü kùayamàdi÷et>% . %<àrabhya ÷uklapatipattithiü màrgàttu caitrakaü garbhanãhàraijaladairiti pràvçñparãkùaõam . yannakùatraü gatavati vidhau jàyate tatra garbhaþ pa÷càdasmànnavati÷atake 19 càhni tasya prasåtiþ>% . garbha÷abde ca 2551 ambugarbhovçhatsaühitokto dar÷itaþ . varùaõasåcakanimittàni vçø saüø 24 aø uktàni yathà jyaiùñhyàü samatãtàyàü pårvàùàóhàdisampravçùñena . ÷ubhama÷ubhaü và vàcyaü parimàõaü càmbhasastajj¤aiþ . hastavi÷àlaü kuõóakamadhikçtyàmbupramàõanirde÷aþ . pa¤cà÷atpalamàóhakamanena minuyàjjalaü patitam . yena dharitrãmudrà janità và vindavastçõàgreùu . vçùñena tena vàcyaü parimàõaü vàriõaþ prathamam . kecidyathàbhivçùñaü da÷ayojanamaõóalaü vadantyanye . gargava÷iùñhaparà÷aramatametaddvàda÷ànna param . yeùu ca bheùvabhivçùñaü bhåyasteùveva varùati pràyaþ . yadi nàpyà(20)diùu vçùñaü sarveùu tadà tvanàtuùñiþ . hastàpya20 saumya5 citràpauùõaø 7 dhaniùñhàsu ùoóa÷a droõàþ . ÷atabhiùagaindra18 svàtiùu catvàraþ kçttikàsu da÷a . ÷ravaõe pradhànuràdhàbharaõãmåleùu da÷a caturyuktàþ . phalgunyàü pa¤ca katiþ 25 punarvasau viü÷atirdroõàþ . aindràgnàkhya 16 vai÷ve 21 ca viü÷atiþ sàrpa9 bhe da÷a tryadhikàþ . 25 ahirbudhnàryamõa14 pràjàpatyeùu pa¤cakçti 25 . pa¤cada÷àje 4 puùye ca kãrtità vàji 1 bha da÷a dvau ca . raudraü 6 'ùñàda÷a kathità droõà nirupadraveùveùu raviravisutaketupãóite bhe kùititanayatrividhàdbhutàhate ca . bhavati hi na ÷ivaü na càpi vçùñiþ ÷ubhasahite nirupadravaü ÷ivaü ca .
     varùàpra÷ne jalavarùaõanirõayaþ tatraiva 28 aø yathà %<varùàpra÷ne salilanilayaü rà÷imà÷ritya candro lagnaü yàto bhavati yadi và kendragaþ ÷uklapakùe . saumyairdçùñaþ pracuramudakaü pàpadçùño'lpamambhaþ pràvçñkàle sçjati na ciràccandravadbhàrgavo'pi . àrdraü dravyaü spç÷ati yadi và vàri tatsa¤aj¤akaü và toyàsanno bhavati yadibà toyakàryonmukho và . praùñà, vàcyaü salilamaciràdasti niþsaü÷ayena pçcchàkàle salilamiti và ÷råyate yatra ÷abdaþ>% .
     atha sadyavçùñinimittam %<udaya÷ikharisaüstho durnirãkùyo'tidãptyà drutakanakanikà÷aþ snigdhavaidåryava ntiþ . tadahani kurute'mbhastoyakàle vivasvàn pratapati yadi voccaiþ khaü gato'tãva tãkùõam . virasasudakaü gonetràbhaü viyadvibhalà di÷o lavaõavikçtiþ kàkàõóàbhaü yadà ca bhavennabhaþ . pavananigamaþ poplåyante jhaùàþ sthalagàmino rasanamasakçnmaõóåkànàü jalàgamahetavaþ . màrjàrà bhç÷amavaniü nakhairlikhanto lohànàü malanicayaþ savisragandhaþ . rathyàyàü ÷i÷unicità÷ca setubandhà . sampràptaü jalamacirànnivedayanti . girayo'¤janapu¤jasannibhà yadi và bàùpa niruddhakandaràþ . kçkavàku valocanopamàþ pariveùàþ ÷a÷ina÷ca vçùñidàþ . vinopaghàtena pipãlikànàmaõóopasaükràntirahivyavàthaþ . drumàdhiroha÷ca bhujaïgamànàü vçùñernimittàni gavàü plutaü ca . taru÷ikharopagatàþ kçkalàsà gaganatala sthatavçùñinipàtàþ . yadi ca gavàü ravivãkùaõamårdhvaü nipatati vàri tadà nacireõa . yecchanti vinirgamaü gçhàddhunvanti ÷ravaõàn khurànapi . pahavaþ pa÷avaccakukurà yañi càmbhaþ patatãti nirdi÷et . yadà sthità gçhapañaleùu kurkurà bhavanti và yadi vitataü divonmukhàþ . divà taóidyadi ca pinàkidigabhavà tadà kùamà bhavati samàtivàriõà . ÷ukakapotavilocanasannibho madhu nabha÷ca yadà himadãdhitiþ . prati÷a÷ã ca yadà divi ràjate patati vàri tadà naciràddivaþ . sta nataü ni÷i vidyuto divà, rudhiranibhà yadi daõóavat sthitàþ . pavanaþ parata÷ca ÷ãtalo yadi salilasya tadàgamo bhavet . vallãnàü gaganatalonmukhàþ prabàlàþ snàyante yadi jalapàü÷ubhirvihaïgaþ . sevante yadi ca sarãsçpàstçõàgràõyàsanno bhavati tadà jalasya pàtaþ . mayåra÷ukacàmacàtakasamànavarõà yadà, japàkusumapaïkajadyutimuùa÷ca sandhyàthanàþ . jalorminaganakrakacchapavaràhamãnopabhàþ prabhåtapuñasa¤cayà na tu cireõa yacchantyapaþ . paryanteùu sudhà÷a÷àïkadhavalà madhye'¤janàlitviùaþ snigdhà naikapuñàþ kùarajjalakaõàþ sopànavicchedinaþ . màhendrãprabhavàþ prayàntyaparataþ pràk càmbupà÷ãdbhavà ye te vàrimucastyajanti naciràdambhaþ prabhåtaü bhuvi . ÷akracàpaparighapratisåryà rohito'tha taóitaþ pariveùàþ . udgabhàstasamaye yadi bhànoràdi÷et pracuramambu tadà÷u . yadi tittiripatranibhaü gaganaü muditàþ pravadanti ca pakùigaõàþ . udayàstamaye saviturdyuni÷aü visçjanti dhanà nacireõa jalam . yadyamothakiraõàþ sahasragorastabhådharakarà ivocchratàþ . bhåsamaü ca rasate yadàmbudastanmahadbhavati vçùñilakùaõam . pràvçùi ÷ãtakaro bhçguputràt maptamarà÷igataþ ÷ubhadçùñaþ . såyasåtànnavapa¤camago và saptamaga÷ca jalàgamanàya . pràyo grahàõàmudayàstakàle samàgame maõóalasaükrame ca . pakùakùaye tãkùõakaràyanànte vçùtirgate'rke niyamena càrdràm . samàgame patati jalaü j¤a÷ukrayorj¤ajãvayorgurusitayo÷ca saïgame yamàrayoþ pavanahutà÷ajaü bhayaü na dçùñayorasahitayo÷ca sadgrahaiþ . agrataþ pçùñhato vàpi grahàþ såryàvalambinaþ yadà tadà prakurvanti mahãmekàrõavàmiva>%
     kçùau kedàràjjalamocanakàla ukto yathà %<nairujyàrtha hi dhànyànàü jalaü bhàdre vimocayet . målama trantu saüsthàpya kàrayejjalamokùaõam . bhàdre ca jalasampårõaü dhànyaü vividhabàdhakaiþ . prapãóitaü kçùàõànàü na dhatte phalamuttamam>% . kçùiparà÷araþ .

#<jalakaõñaka># puø jale kaõñaka iva . 1 ÷çïgàñake 2 kumbhãre ca hàràø .

#<jalakapi># puø jale kapiriva . ÷i÷umàre jalajantubhede (sosaka) hàràø .

@<[Page 3066a]>@
#<jalakapãta># puø jalajàtaþ kapotaþ . jalapàràvate ràjaniø .

#<jalakaraïka># puø jalasya karaïka ivàdhàraþ . 1 nàrikele, 2 meghe ca . jalasya karaïka iva . 3 padme ca mediø .

#<jalakalka># puø jalena kalka iva . jambàle hàràø .

#<jalakàka># puüstrã jale kàka iva kçùõatvàt . (pànakauóã) pakùibhede . ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalakàïkùa># puüstrã jalaü kàïkùati kàïkùa--aõ upaø saø . 1 hastini trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 jalàbhilàpiõi triø . pàø striyàü ñàp mugdhaboø ùaõ ãp .

#<jalakàïkùin># puø jalaü kàïkùati kàïkùa--õini . 1 hastini hàràø . 2 jalàbhilàùiõi triø . striyàü ïãp .

#<jalakàntàra># puø jalameva kàntàro durgamavartma yasya . varuõe hema caø .

#<jalakàmuka># puø 6 taø . 1 kuñumbinivçtte ràjaniø . 1 jalàbhilàùuke triø .

#<jalakiràña># puüstrã jale kiràña iva . gràhe (hàïgora) . hàràø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalakukkuña># puüstrã jale kukkuña iva . (gàïgacila) pakùibhede hàràø . %<bhçïgaràjaistathà haüsairdàtyåhairjalakukkuñaiþ>% bhàø vaø 108 aø ka dambai÷cakravàkai÷ca kurarairjalakukkuñaiþ . 158 aø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalakukkubha># puüstrã jale kukkubha iva . koyaùñikhage (koóà pàkhi) hemaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalakuntala># puø jalasya kuntalaþ ke÷a iva . jalake÷e ÷aüvàle . ÷abdàrthaciø .

#<jalakubjaka># puø jale kubja iva kàyati kai--ka . païkàre ÷abdàrthaciø .

#<jalakåpã># strã jalena kåpãva . 1 kåpagarte 2 puùkariõyàü ca mediø .

#<jalakårma># puüstrã jale kårma iva . ÷i÷umàre trikàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalake÷a># puø jalasya ke÷a iva . ÷aivàle hàràø .

#<jalaketu># puø %<jalaketurapi pa÷càt snigdhaü ÷ikhayà pareõa connatayà>% vçø saø 11 aø ukte ketubhede .

#<jalakriyà># strã jalasàdhyà kriyà . pitràdãnàü tarpaõe %<kàlindyàü vidhivat snàtvà kçtapuõyajalakriyaþ>% bhàgaø 6 . 16 . 14 %<kçtvà varjyà jalàkrayà>% àø taø .

#<jalakrãóà># strã 3 taø . nadyàdau sakhibhiþ parasparaü jalasecanaråpakrãóàyàm . sahitàþ bhràtaraþ sarve jalakrãóàmavàpnumaþ . %<tataste sahitàþ sarve jalakrãóàmakurvçta>% bhàø àø 128 aø .

@<[Page 3066b]>@
#<jalakhaga># puüstrãø 6 taø . jalacarabihage striyàü jàtitvàt ïãù . %<hradinã vilàsinãnàü jalakhaganakhavikùateùu ramyeùu>% vçø saø 48 aø .

#<jalagarbha># puø jalasåcako garbhaþ . vçø saüø ukte methaniþsrasajalasåcake nimittabhede garbha÷abde 2551 pçø vivçtiþ .

#<jalagulma># puø jalasya gulma iva . 1 jalàvarte (ghuraõo) 2 kamañhe 3 jalacatvare ca (càtara jala) mediø .

#<jalaïga># puø jalaü gacchati gama--óa niø mum . mahàkàle oùadhibhede ràjaniø .

#<jalaïgama># puø jalaü gamayati spar÷àt gàmi--bàø kha . caõóàle bharataþ .

#<jalacatvara># naø jalena catvaras . (càtarajala) svalpasalilayukte de÷e mediø .

#<jalacara># triø jale carati cara--ñak 7 taø . gràhàdiùå jalajantuùu . %<a÷ãtàstaravo màghe--caitre jalacaràþ sarve>% càõakyaø . %<yàmyena vãjajalacarakànanahà vahnibhaya da÷ca>% vçø saø 4 aø %<govçùajalacarakarùaka÷iloccayai÷varya sampannàþ>% 15 aø .

#<jalacàrin># puø jale carati cara--õini 7 taø . 1 matsye 2 jalacaramàtre triø striyàü ïãp . %<saràüsi ca manoj¤àni samantàt>% jalacàribhiþ bhàø vaø 168 aø .

#<jalaja># naø jale jàyate jala--óa . 1 padme 2 ÷aïkhe ca bhàda 3 kùàramede ràjaniø . 4 matsye puø strãø ÷abdacaø 5 hijjalavçkùe puø (jalaveta) 6 vànãravete 7 ÷aiva ca puø ràjaniø . 8 kupãlau bhàvapraø 9 jalajau karka mãnau makaràntyàrdha¤ca ÷ivamate kumbhaþ jyoø uktaü 10 karkañàdirà÷iùu . 11 jalajàtamàtre kumbhãràdau triø %<jalajànàü padmànàü sthalànà¤caiva sarva÷aþ>% bhàø 3 aø . %<jalajaiþ pràõibhiþ kãrõàm>% %<jalajairbhåùi guõaiþ>% . jalajaiþ kusumai÷citràm jalajairharitodakàþ harivaüø 68 aø tatra padme %<vàcaspatiruvàcedaü prà¤jalirjalajàsanam>% kumàø . ÷aïkhe %<nive÷ya dadhmau jalajaü kumàraþ>% jalajàsigadà÷àrïgacakralà¤chitamårtibhiþ raghuþ . matsyàdau na tathà balavantaþ syurjalajà và svalà hçtàþ . svade÷e nicità doùà anyasmin kopamàgatàþ su÷ruø . %<niùevyamàõo jalajai÷ca sattvaiþ>% harivaüø 243 aø 11 abje candre ca tasya salilamayatvàta samudrajàtatvàdga tathàtvam .

#<jalajantu># puø jalajàto jantuþ . yàdasi jalajàte pràõini amaraþ

@<[Page 3067a]>@
#<jalajantukà># strã jalajantu + saüj¤àyàü kan . jalaukàyàü bharataþ .

#<jalajanman># naø jale janma yasya . padme hemacaø . %<nilayaþ ÷riyaþ satatametaditi prathitaü yadeva jalajanmatayà>% màghaþ .

#<jalajambåkà># strã jalajàtà jambåkà . kùudrajàmbvàm ÷abdaci0

#<jalajàjãva># puø jalaü jalajamatsyabadhavikrayàdikamàjãvati à + jãva--aõ . jalacaraghàtake (jele) ÷abdàrthaciø .

#<jalajihva># puø jalà jaóà svàde asamarthà jihvà'sya . nakre hàràø .

#<jalajãvin># puø jalena tajjàtamatsyàdinà jãvati jãvaõini . (jele) matsyopajãvini . %<såtrajàlairyathà matsyàn badhnanti jalajãvinaþ>% bhàø ÷àø 203 aø .

#<jalaóimba># puø jale óimba iva . ÷ambåke . (÷àmåka) hàrà0

#<jalataõóulãya># puø jalajàtastaõóulãyaþ . ka¤cañe ÷àkabhede ÷abdàrthaciø .

#<jalatàpin># puø jalatàü svedaråpasnehajalamayatàmàpnoti pàkakàle àpa + õini . (ili÷a) matsyabhede ÷abdaraø . svàrthe ka . jalatàpika tatràrthe . saüj¤àyàü kan . kàkamàcãvçkùe ca ÷abdaraø .

#<jalatàla># puø jalatàyai alati paryàpnoti ala--ac . (ili÷a) matsyabhede ÷abdaraø .

#<jalatiktikà># strã svalpaü tiktà kan tiktikà jalapraghànà tiktikà . ÷allakãvçkùe ràjaniø .

#<jalatrà># strã jalàt tràyate trai--ka . 1 chattre 2 jaïgamakuñyà¤ca hàràø .

#<jalatràsa># puø jalàt taddar÷anàt tràsaþ, so'sya và . daüùñriõà daü÷anottaraü jalaü dçùñvà 1 tràme 2 tadyukte triø . %<yena càpi bhaveddaùñastasya ceùñàrutaü naraþ . bahu÷aþ prati kurvàõaþ kriyàhãno vina÷yati . daüùñriõà yena daùña÷ca tadråpaü yadi pa÷yati . apsu và yadi và''dar÷e riùñaü tasya vinirdi÷et . trasyatyakasmàdyo'bhãkùõaü ÷rutvà dçùñvàpi và jalam . jalatràsastu vidyàttaü riùñaü tadapi kãrtitam . adaùño và jalatràsã na katha¤cana sidhyati . prasupto'thotthito vàpi svastho'svastho na sidhyati>% su÷ru0

#<jalada># puø jalaü dadàti dà--ka . 1 meghe, 2 karpåre ca 3 jaladàtari triø mediø . %<anaticirojjhitasya jaladena cirasthitabahuvudvudasya payaso'nukçtim>% . %<prauóhadhvàntaü dinamiha jaladàþ>% màghaþ %<sande÷aü me tadanujalada! ÷roùyasi ÷rotrapeyam>% meghaø .

@<[Page 3067b]>@
#<jaladakàla># puø 6 taø . varùàkàle %<jaladakàlamabodhakçtaü di÷àm>% màghaþ .

#<jaladakùaya># puø jaladànàü kùayo'tra . 1 ÷aratkàle %<sarvàõi tanutàü yànti jalàni jaladakùaye>% harivaüø 73 aø .

#<jaladardura># puø jalaü dardura iva . jalaråpe darduravàdyabhede (tàlidiyà jalavàjàna) %<avàdayaüstà jaladarduràü÷ca vàdyànuråpaü jagureva hçùñàþ>% harivaüø 148 aø .

#<jaladàgama># puø jaladànàü meghànàmàgamo yatra . varùàkàle .

#<jaladà÷ana># puø jaladaira÷yate a÷a--bhojane karmaõi lyuñ . ÷àlavçkùe ÷abdacaø . tatpatràõàü meghairbhojanasya lokaprasiddhestasya tathàtvam .

#<jaladurga># naø jalaveùñitaü durgam . durgabhede . durga÷abde vivçtiþ .

#<jaladeva># puø jalaü devaþ adhiùñhàtrãdevatà asya . 1 pårvàùàóhànakùatre tasya jaladaivatatvam a÷leùà÷abde 497 pçø dç÷yam . %<måle'ndhramadrakapatirjaladeve kà÷ipomaraõameti>% vçø 11 aø ketugrahàkràntanakùatrabhede phaloktau . %<iùñànandakalatro vãro dçóhaüsaurhçda÷ca jaladeve>% vçø saø 101 aø vaivàhikanakùatraphaloktau . 7 taø . 2 jalasthite deve ca . jaladevatàpyatra %<anvãyamàno jaladevatàbhirniùevyamàõo jalajai÷ca satvaiþ>% harivaüø 243 aø .

#<jaladràkùà># strã jale dràkùeva . ÷àli¤jã÷àke ÷abdàrthaciø .

#<jaladroõã># strã jalasya jalasecanàrthaü dãõãva . naukàyà jalasecanapàtre ÷abdàrthaciø .

#<jaladvãpa># puø jalapradhàno dvãpaþ . dvãpabhede . %<giribhirye ca gamyante plavanena plavena ca . yatnavanto jaladvãpaü saptaràjyopa÷obhitam . suvarõaråpyakadvãpaü suvarõakaramaõóitam . jaladvãpamatikramya ÷i÷iro nàma parvataþ . divaü spç÷ati ÷çïgeõa devadànavasevitaþ . eteùàü giridurgeùu prapàteùu vaneùu ca . màrgadhvaü sahitàþ sarve ràmapatnãü ya÷asvinãm>% ràmàø kiø 40 aø . kvacit pustake yavadvãpa iti pàñhaþ .

#<jaladhara># puø jalaü dharati dhç--ac . 1 meghe 2 mustake ca amaraþ 3 samudre hemacaø . 4 tini÷avçkùe ràjaniø . tasya rasaråpajalàdhikyàttathàtvam 4 jaladhàrakamàtre triø . %<nabho jaladharairhãnaü sàïgàraka ivàü÷umàn>% bhàø aø 134 aø %<apyanyasmin jaladhara! mahàkàlamàsàdya kàle>% meghaø .

#<jaladharamàlà># naø 6 taø . 1 meghapaïaktau dvàda÷àkùarapàdake 2 chandobhede ca . %<adhvyaùñàbhirjaladharamàlà mbhau smau>% vaø raø %<yà bhaktànàü kaliduritottaptànàü tàpacchede jaladharamàlà navyà . bhavyàkàrà dinakaraputrãkåle kelilolà haritanuravyàt sà vaþ>% chandomaø .

#<jaladhàra># puø jalaü dhàrayati dhàri--aõ upaø saø . 1 ÷àkadvãpasthe giribhede . ÷àkadvãpopakrame %<tathaiva parvatà ràjan! saptàtra maõibhåùitàþ . ratnàkaràstathà nadyasteùàü nàmàni me ÷çõu . atãva guõavat sarvaü tatra puõyaü janàdhipa! . devarùigandharvayutaþ prathamo merurucyate . pràgàyato mahàràja! malayo nàma parvataþ . yato meghàþ pravartante prabhavanti ca sarva÷aþ . tataþ pårveõa kauravya! jaladhàro mahàgiriþ . yatra nityamupàdatte vàsavaþ paramaü jalam>% bhàø bhãø 11 aø . 2 jaladhàrake triø . 6 taø . 2 jalasantatau strã .

#<jaladhi># puø jalaü dhãyate'tra dhà--àdhàre ki upaø saø . abdhau samudre %<chàyeva yà svarjaladherjaleùu>% àtmànameva jaladheþ pratibimbitàïgaþ màghaþ . %<ekada÷a÷atasahasràyutalakùaprayutakoñayaþ krama÷aþ . arvudamabjaü kharvanikharvamahà÷aïkha÷aïkavastasmàt . jaladhi÷càntyaü madhyaü paràrdhamiti da÷aguõottaràþ saükhyà>% lãlàvatyukte 2 saükhyàbhede . 4 catuþsaükhyàyàü ca .

#<jaladhigà># strã jaladhiü gacchati gama--óa . 1 nadãmàtre hemacaø sarvàsàü nadãnàü sàkùàt paramparayà samudragàmitvàttathàtvam ataevoktaü %<sarvà nadyaþ samudragàþ>% iti sàkùàt samudragàminyàü 2 gaïgàdinadyà¤ca . samudragàdayo'pyatra .

#<jaladhija># puø jaladhau jàyate jana--óa . 1 candre . 2 lakùmyàü strã trikàø . 3 samudrajàtamàtre triø .

#<jaladhenu># strã dànàrthakalpitàyàü jalàdinirmitàyàü dhenvàü sà ca nànàvidhà tadvidhiþ hemàø dàø ukto yathà
     %<jaladhenuü pravakùyàmi prãyate dattayà yayà . devadevo hçùãke÷aþ sarvagaþ sarvabhàvanaþ . jalakumbhaü naravyàghra! suvarõarajatànvitam . ratnagarbhama÷eùaistu gràmyairdhànyaiþ samanvitam . sitavastrayugacchannaü dårvàpallava÷obhitam . kuùñhamàüsãmurã÷ãrabàlakàmalakairyutam . priyaïgupatrasahitaü sitavastropavãtinam . sacchatraü sopànatka ca darbhaviùñarasaüsthitam . caturbhiþ saüvçtaü bhåpa! tilapàtrai÷caturdi÷am . sthàpitaü dadhipàtreõa ghçtakùaudravatà mukhe . upoùitaþ samabhyarcya vàsudevaü jale÷varam . puùpadhåpopahàraistu yathàvibhavamàdçtaþ . saïkalpya jaladhenu¤ca kumbhaü tamabhipåjya jàpåjayehatsakantahat kumbhaü jalamayaü badhaþ . evaü saüpåjya govindaü jaladhenuü savatsikàm . sitabastradharaþ ÷ànto vãtaràgovimatsaraþ . dadyàt dvijàya ràjendra! prãtyarthaü jala÷àyinaþ . jala÷àyã jagadyoniþ prãyatàü mama ke÷avaþ . iti coccàrya bhånàtha! vipràya pratipàdya tàm . apakvànnà÷inà stheyamahoràtramataþparam>% . jalakumbhamityàdi, kumbho'tra kalasaþ . suvarõarajatayoraniyataparimàõatayà yathà÷akti vidhànaü pa¤caratnàni dhànyàni ca paribhàùàyàmuktàni atra yadyapi sàmànyenopade÷aþ tathàpi tatsàmànyàditareùu tathàtvamitinyàyàditaradhenuvadaviruddhadharmànuùñhànaü veditavyaü tata÷ca suvarõasya ÷çïgàkçtitvaü rajatasya khuràkçtitvaü tilapàtràõàü tàmrapàtramayatvaü, dadhipàtrasya kàüsyapàtramayatvaü, cànusandheyaü tathà dhànyàni pàr÷vadvaye, kuùñhàdãni ghràõade÷e, piyaïgupatraü ÷ravaõe, yaj¤opavãtaü ÷iraþsthàne sthàpayet . vatmo'pi caturthàü÷ena dhenuvat kàryaþ . kvacittu %<påjayedvatsakaü tadvat kçtaü ghçtamayaü budhaþ>% iti pàñhàt ghçtajalayorvikalpo'vagamyate, dànavàkyantu pårvavat dakùiõà càtra yathà÷akti suvarõamiti . %<anena vidhinà dattvà jaladhenuü naràdhipa! . sarbàn kàmànavàpnoti ye divyà ye ca mànuùàþ . ÷arãràrãgyamàbàdhopa÷amaþ sàrvakàmikaþ . nçõàü bhavati dattàyàü jaladhenvàü na saü÷ayaþ>% . iti viùõudharmokto jaladhenudànavidhiþ . %<bhànuruvàca . jaladhenuü pravakùyàmi prãyate dattayà yayà . devade÷o mayåkhe÷aþ sarvagaþ sarvabhàvanaþ>% . jalakumbhaü samànãyetyàdi viùõudharmatulyàrthaü, vi÷eùastu %<tataþ saüpåjya càdityaü jaladhenuü savatsikàm . dadyàdvipràya devàgre prãtyarthaü mihirasya tu . àdityaþ sa jagadyoniþ prãyatàü mihiraþ sadà . iti coccàrya tàü gàntu vipràya pratipàdayet . anena vidhinà yastu jaladhenuü mahàmune! . sarvàhlàdànavopnoti yàü÷ca dhyàyati mànavaþ . sarvapàpa vinirmuktaþ pitaraü sapitàmaham . prapitàmahaü yathàpårvapuruùàõàü catuùñayam . àtmànaü sasutaü pautraü tadadhastàccatuùñayam . tàrayet sa munãndreha jaladhenupradonaraþ . ya÷ca gçhõàti vidhivat tasyàpyevaüvidhàþ kule . caturda÷a tathà caiva dadata÷cànumodataþ . dãyamànàü prapa÷yanti jaladhenuü ca ye naràþ . te'pya÷eùàghanirmuktàþ prayànti paramàü gatim>% . iti àdityapuràõokto jaladhenadànavidhiþ . toyadhenurapyatra .
     %<agastya uvàca . toyadhenuü ÷çõu vatsa! yathà devã prasãdati . kumbhaü toyasusaüpårõaü ramyavastrayugànvitam . samastabãjasaüyuktaü dårvàpallava÷obhitam>% . samastabãjàni, sarvadhànyàni . %<dårvàkùatadadhi÷aïkhakuùñhàmalakacandanaiþ . màlyacchatrasamàyuktaü tilapàtrai÷ca saüyutam . dadhikùãraghçtaü pàtraü vidhànenopakalpayet . vatsakaü kalpayettasyàstatturãyamayaü budhaþ . devãmamyarcya vidhivat sopavàso'tha naktavàn . devãbhakte pradadyàdyaþ sarvàn kàmànavàpnuyàt . jaye! 'risådani! devi! devànàü bhayanà÷ini! vedamàtarvare! durge! sarvage! subhage! namaþ . anena vatsa! mantreõa nandànàmnàbhimantrayet . devã me prãyatàü nityaü yathoditaphalà ÷ivà>% iti devãpuràõokto tãyadhenudànavidhiþ .

#<jalanakula># puø jale nakula iva . udre (dhàóiyà) (udvióàla) khyàte jalajantubhede trikàø .

#<jalanidhi># puø nidhãyate'smin ni + dhà + àdhàre ki upaø saø . samudre amaraþ . %<tatràsau bhagavàn devaþ svapan jalanidhau tadà>% bhàø vaø 271 aø . 2 catuþsaükhyàyàm %<vàre 1 ÷ãtakaraü tithau jalanidhiü4 bhe'gni¤ca 3 yoge dvayam>% satkçtyamuktàbalã %<jalanidhira÷anàyàþ svàmitàü yàti bhåmeþ>% vçø saüø 12 aø .

#<jalanirgama># puø jalànàü nirgamaþ . 1 nadyàderjalabhramaõe, adhaþsthitasya 2 jalasyordhvagatau, jalaniþsaraõe ca amarabharatau .

#<jalanãlã># strã jalaü nãlayati nãla + katkaroti õic--aõ upaø saø gaurà ïãù . ÷aivàle amaraþ svàrthe ka . jalanãlikàpyatra .

#<jalandhama># puø jalaü dhamati dhmà--kha÷ . dànavabhede %<aùñadaüùñra÷caturdaüùñro medhanàdã jalandhamaþ>% harivaüø 240 aø . satyabhàmàyàü kçùõàjjàte 2 kanyàbhede strã %<jaj¤ire satyabhàmàyàü bhànurbhãmarathaþ kùupaþ . rohito dãptimàü÷caiva tàmnajàkùo jalàntakaþ . bhànurbhãmarikà caiva tàmrapakùà jalandhamà . catasro jaj¤ire teùàü svasàro garuóadhvajàt>% harivaü162 a0

#<jalandhara># puø jalaü dharati bàø kha mum . 1 çùibhede tasya gotràùatyaü naóàø phak . jàlandharàyaõa tadgotràpratye puüstrã . 2 asurabhede tasyotpattikathà pàdmottarakhaõóe dç÷yà . 2 yogàïge bandhabhede tallakùaõàdikaü kà÷ãkhaø 41 aø uktaü yathà %<badhnàti ca siràjàlamadhogàmi na bhojanam . eùa jalandharo bandhaþ kaõñhe duþkhaughanà÷anaþ . jalandhare kçte bandhe kaõñhasaïkocalakùaõe . na pãyåùaü patatyagnau na ca vàyuþ pradhàvati>% %<mahàmudràü nabhomudràmuóóãyànaü jalandharam . målabandha¤ca ca yo vetti sa yogã yogamiddhibhàk>% tatraivàdhyàye .

#<jalapakùin># puø jalasthitaþ pakùã . jalacarakhaga .

#<jalapati># puø 6 taø . 1 varuõe . hemacaø . tasya jalapatitvakathà kà÷ãkhaø 12 aø yathà
     %<tatastaü tanayaþ pçùñvà pitaraü praõipatya ca . jagàma tårõaü tapase ÷rãmadvàràõasãü purãm . tatra taptvà tapo ghoraü liïgaü saüsthàpya ÷àmbhavam . pa¤ca varùasahasràõi sthitaþ pàùàõani÷calaþ . àviràsãnmahàdevastuùñastu tapasà tataþ . uvàca kàrdame! vråhi kaü dadàmi varottamam . kàrdamiruvàca . yadi nàtha! prasanno'si bhaktànàmanukampana! . sarvàsàmàdhipatyaü me dehyapàü yàdasàmapi . iti ÷rutvà mahe÷ànaþ sarvacintitadaþ prabhuþ . abhyaùi¤cat tatasta¤ca vàruõe parame pade . ratnànàmabdhijàtànàmabdànàü saritàmapi . sarasàü palvalànà¤ca vàpyandhusrotasàü punaþ . jalà÷ayànàü sarveùàü pratãcyà÷caiva vai di÷aþ . adhã÷varaþ pà÷apàõirbhava sarvàmarapriyaþ>% 3 samudre jalaü patirasya . 3 pårvàùàóhànakùatre ca jalanàthàdayo'pyatra .

#<jalapatha># puø jalameva panthàþ ac samàø . 1 jalamàrge %<yàdonàthàþ ÷ivajalapathà karmaõe naucaràõàm>% radhuþ . 6 taø . 2 praõàlyàü jalanirgamamàrge ca .

#<jalapàràvata># puüstrã jale pàràvata iva . jalakapote (pànakauói) pakùibhede ràjaniø . striyàü ïãù .

#<jalapitta># naø jalasya pittamiva . 1 appitte agnau ÷abdaraø tasya jalahetutvàt tathàtvam .

#<jalapippalã># strã jalajàtà pippalã . (jalapipulã) pippalãbhede . %<jalapippalyabhihità ÷àradã ÷akulàdanã . matsyàdanã matsyagandhà làïgalãtyapi kãrtità . jalapippalikà hçdyà cakùuùyà ÷ukralà laghuþ . saügràhiõã himà råkùà raktadàhavraõàpahà . kadutàkà rasà rucyà kaùàyà vahnivardhinã>% bhàvapraø .

#<jalapuùpa># naø jalajàtaü puùpam . kamalàdau .

#<jalapåra># puø 6 taø . jalasamåhe . %<sandàvanavipine parisaraparigatayamunàjalapure viharati>% gãtaø .

@<[Page 3070a]>@
#<jalapçùñhajà># strã jalasya pçùñhe upari jàyate jana--óa 7 taø . ÷aivàle ÷abdacaø .

#<jalapradàna># naø pretàdibhyaþ jalasya pradànam . pretàdyudde÷ena jaladàne tarpaõe .

#<jalapradànika># naø jalapradànaü yuddhahatànàü pretànàsudde÷ena jalapradànaü pratipàdyatayà'styasya ñhan . bhàratastrãparvàntargate abàntaraparvaõi tacca strãparvaõi prathamàbadhi 15 adhyàyaparyantaü %<jalapradànikaü parva strãvilàpastataþ param>% bhàø àø 2 aø .

#<jalaprapà># strã jalasya jaladànàrthaü prapà . jaladànàrthaü ÷àlàyàm (jalasatra) . %<yàtrodvàhajalaprapà÷i÷usaüskàravrata¤càùñakà>% muø ciø ñãø dhçtavàkyam .

#<jalaprànta># puø 6 taø . jalasamãpasthàne .

#<jalapràya># naø jalaü pràyaü yatra . jalabahule de÷e anåpade÷e amaraþ .

#<jalapriya># puüstrã 6 taø . 1 càtakakhage ÷abdaraø . 2 matsye ÷abdacaø striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp . 3 jalapriyamàtre triø .

#<jalaplava># puüstrã jale plavate plu--ac . (udvióàla) jalajantubhede . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalaphala># naø jalajàtaü phalam . ÷çïgàñake bhàvapraø . %<÷çïgàñakaü jalaphalaü trikoõaphalamityapi . ÷çïgàñakaü himaü svàdu guru vçùyaü kaùàyakam . gràhi÷ukrànila÷leùmapradaü pittapradàhanut>% .

#<jalabandha># puø jalaü badhnàti bandha--õvul . jalasrotonirodhake dàru÷ilàmaye 1 setau ÷abdaraø . bhàve gha¤ 6 taø . 2 jalasya bandhe ca .

#<jalabandhu># puø jalaü bandhuryasya . matsye ÷abdaraø jalaü vinà tasya jãvanàbhàvena tathàtvam .

#<jalabàlaka># puø jalaü bàla iva yasya kap . vindhyaparvate hemaø . jalasya bàlikeva . 1 vidyuti strã hemaø .

#<jalabimba># puünaø 6 taø . jalasya vudbude madhyàvakà÷ayukte ÷ithilasaüyogena chattràkàre toyàü÷abhede mediø . %<jambåvajjalavimbavajjalajavajjambàlavajjàlavat>% udbhañaþ .

#<jalabi(vi)lva># puø jalapradhàno bilvaiva . 1 karkañe . vilabhedane kva . 2 janacatvare (càtarajala) 3 svalpajalade÷e hàràø .

#<jalabudbuda># naø 6 taø . jalavimbe . %<mànuùye kadalãstambhaniþsàre sàramàrgaõam . yaþ karoti sa vai måóho jalabudbudasannibhe>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<jalabràhmã># strã jale vràhmãva . hilamocyàü trikàø .

#<jalabhå># puø bhavatyasmàt bhå--apàdàne kvip 6 taø . 1 meghe 3 tannàmanàmake karpåre ca jalaü bhårutpattisthànamasya . 3 ka¤jañe ÷abdacaø . 6 taø . 4 jalàdhàrabhåmau strã .

#<jalabhçt># puø jalaü bibharti bhç--kvip 6 taø . 1 meghe 2 tannàmanàmake karpåre ca 3 toyadhàrakamàtre ghañàdau triø .

#<jalamakùikà># strã jalajàtà makùikà . toyajakçmau trikà0

#<jalamaõóuka># naø jalaü maõóukamiva . maõóåkavàdyatulye karatàóanena tadvaddhyanikàrake jaladardure %<jagmurjalàni jalamaõóukavàdyavalgu>% màghaþ . %<jalameva pàõino tyàpitagrapareõa tàóitaü maõóukavat dhvanatãti lokaprasiddham>% malliø .

#<jalamadgu># puø jale madguriva nirantaramajjanonmajjanakàritvàt . matsyaraïkavihage hàràø .

#<jalamadhåka># puø jalasannikçùñajàto madhåkaþ . jalàntikajàte madhåkabhede madhålake bhàvapraø . madhuko guóapuùpaþ syàt madhuvçkùo madhusravaþ . vànaprastho madhuùñhãlo jalajo'tra madhålakaþ . %<madhåkapuùpaü madhuraü ÷ãtalaü guru vçühaõam . phalaü ÷ãtaü guru svàdu ÷ukralaü vàtapittanut . ahçdyaü hanti tçùõàsradàha÷vàsakùatakùayàn>% .

#<jalamaya># triø jalàtmakaþ jala + mayañ . 1 jalàtmake candràdau %<salilamaye ÷a÷ini ravedãdhitayaþ>% vçø saø tasya tathàtvamuktam . 2 tallokasthe karmiõàmammaye dehe ca . striyàü ïãp . %<ubhe eva kùame voóhumubhayorvãjamàhitam . sà và ÷ambhostadãyà và mårtirjalamayã mama>% kumàø ÷ambhoþ kùityàdyaùñamårtikanvena tanmårterjalamayatvam . jalasya brahmavãjàdhàratvaü ca manunoktaü yathà %<apa eva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjat>% .

#<jalamasi># puø jalaü svasthitaü toyaü masyati chinatti såkùmàü÷atayà bhinatti masa--in 6 taø . 1 meghe hàràø . 2 tannàmanàmake karpåre ca .

#<jalamàrga># puø jalasya tadvàhasya màrgaþ . 1 praõàlyàm (payanàlà) hemaø . jalameva màrgaþ . 2 jalasthe màrge ca (jalapatha) .

#<jalamàrjàra># puüstrã jalanakule trikàø striyàü jàtitvàt ïãù

#<jalamàtçkà># strã jalasthità màtçkà . jalasthite màtçkàbhede tadbhedàþ sapta vidhànapàø uktà yathà %<matsã kårmã varàhã ca dardurã makarã tathà . jalåkà jantukà caiva saptaità jalamàtçkàþ>% .

#<jalamuc># puø jalàni mu¤cati muca--kvip . 1 meghe amaraþ tannàmanàmake 2 karpåre ca . %<÷aïkàspçùñà iva jalamucastvàdç÷à yatra jàlaiþ>% meghaø . 3 jalamocanakartari triø nàtyambudà jalamuco'calamannikà÷àþ vçø 19 .

@<[Page 3071a]>@
#<jalamårti># puø jalaü mårtirasya . ÷ive . aùñamårti÷abde 520 pçø dç÷yam .

#<jalamårtikà># puø jalasya mårtiþ thanãbhàvo yatra kap . karakàyàm uùõavàtasaüyogajàte thanãbhåte jale ÷abdacaø . tasya ca tathàtvam karaka÷abde 1687 pçø dç÷yam .

#<jalamoda># naø jalena jalayogena modayati sevinaü muda--õic aõ upaø saø . u÷ãre (veõàramåla) ràjaniø .

#<jalayantra># naø jalànàmutkùepaõàrthaü yantram . (phohàrà) khyàte 1 dhàràyantre 2 kåpàditastoyotthàpakayantrabhede %<viliptagàtrà jalayantrahastàþ>% harivaüø 148 aø . jalena tadàkarùaõena yantraü ghañãyantram . 3 kàlaj¤àpake ùañãyantrabhede ghañãyantra÷abde 3781 dç÷yam . svàrthe ka . tatràrthe %<hastapramuktairjalayantrakai÷ca prahçùñaråpàþ siùicustadànãm>% harivaüø 148 aø .

#<jalayantragçha># naø jalayantraü tanmadhya iva sthitam gçham . catuþpàr÷ve jalayukte jalamadhye nirmitagçhe (jalañuïi) jalayantramandiràdayo'pyatra hàràø . 6 taø . (phohàràghara) 2 jalayantrayukte gçhe .

#<jalayàtrà># strã jalasya tadàharaõàrthaü yàtrà . ÷ubhakarmasampàdanàya jalàharaõàya yàtràyàm . tadvidhànàdikamàha viø pàø va÷iùñhaþ %<÷àntikaü pauùñikaü vàpi jalayàtràü vinà budhaþ . kurute yadi và mohàt karma tasya ca niùphalam . taóàgàdipratiùñhàsu devatàyatanàdiùu . lakùahomekoñihome'yutahome tathaiva ca . vratotsargamahàdàne yaj¤e và vitate ÷ubhe>% . vratotsarge vratodyàpane ityarthaþ . %<jalayàtràü purà kçtvà ÷reùñhaü karma samàcaret . athàtaþ . saüprabakùàmi jalayàtràvidhiü ÷ubham . yaj¤a÷àlàmatikramya çtvigmirvràhmaõaiþ saha . yajamànaþ sapatnãkaþ suhçdvandhujanairyutaþ . a÷vàråóho gajàråóho vastràlaïkàrabhåùitaþ . gçhãtvopaskaraü sarvaü gandhapuùpàkùatàdikam . jalà÷ayantato gacchedgitavàditranisvanaiþ . agàdhaü ca hradaü gacchennadã vàtha samudragàm . suvàsinyo'grataþ kàryàþ sarvàlaïkàrabhåùitàþ . haimaràjatatàmràn và mçõmayàn kala÷à¤chubhàn . gçhãtvà gandhapuùpàdyairarcitàn sudçóhàn navàn . jalà÷aya samàsàdya tãre gomayalepite . caturasrãkçte kùetre tatra svastikamàlikhet . yavairvà taõóulairvàpi padmamaùñadalaü likhedityàdi>% . vistarastatra dç÷yaþ .

@<[Page 3071b]>@
#<jalayàna># naø jale yàyate gamyate'nena yà--karaõe lyuñ 7 taø . jalegamanasàdhane naukàdau . %<vyasanàrõavamabhyeti jalayànairyathàrõavam>% bhàgaø 3 . 14 . 16 .

#<jalaraïka># puüstrã jale raïka iva . vakapakùiõi hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalaraïku># puø jale raïkuriva . dàtyåhakhage hàràø .

#<jalara¤ja># puüstrã jale rajati ranja--ac . vakakhage hemacaø striyàü jatitvàt ïãù .

#<jalara(ru)õóa># puø jalasya ra(ru)õóa iva . 1 jalàvarte 2 tãyareõau 3 bhujaïgame puüstrã hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù ukàrayuktamadhyaþ mediø .

#<jalarasa># puø jalapradhàno raso'sya jalajàto và isaþ . 1labaõe hàràø lavaõasya jalavi÷eùapàkena jàtatvàt tathàtvam . ataeva tasya jalamadhye nikùepe svaprakçtijalaråpatvaü bhavatãti lokavedayoþ prasiddham . 6 taø . 2 toyasya rase ca .

#<jalaràkùasã># strã jalasthità ràkùasã . siühikànàmnyàü chàyàü gçhãtvà''karùiõyàü lavaõàmbhasi sthitàyàü ràkùasyàm %<÷atayojanavistãrõaü nihatya jalaràkùasãm>% bhàø baø 281 aø . sà hi hanåmatà yathà hatà tathà ràmàø suø 1 aø uktam .
     %<plavamànantu taü dçùñvà siühikà nàma ràkùamã . manasà cintayàmàsa pravçddhà kàmaråpiõã . adya dãrthasya kàlasya bhaviùyàmyahamà÷ità . idaü mama mahàsatvaü cirasya va÷amàgatam . iti saücintya manasà cchàyàmasya samàkùipat . chàyàyàü gçhyamàõàyàü cintayàmàsa vànaraþ . samàkùipto'smi sahasà ùaïgåkçtaparàkramaþ . pratilomena vàtena mahànauriva sàgare . tiryagårdhvamadha÷caiva vãkùamàõastadà kapiþ . dadar÷a sa mahàsatvamutthitaü lavaõàmbhasi . taddçùñvà cintayàmàsa màrutirvikçtànanam . kapiràj¤à yathàkhyàtaü satvamadbhutadar÷anam . chàyàgràhi mahàvãryaü tadidannàtra saü÷ayaþ . sa tàü buddhvàrthatattvena siühikàü matimàn kapiþ . vyavardhata mahàkàyaþ pràvçùãva valàhakaþ . tasya sà kàyamudvãkùya vardhamànaü mahàkapeþ . vaktraü prasàrayàmàsa pàtàlàmbarasannibham . ghanaràjãva garjantã vànaraü samadidavata . sa dadar÷a tatastasyà vikçtaü sumahanmukham . kãyamàtra¤ca medhàvã marmàõi ca mahàkapiþ . sa tasyà vikçte vaktre vajasaühananaþ kapiþ . saükùipya muhuràtmànaü nipapàta mahàkapiþ . àsye tasyànimajja ntandadç÷uþ siddhacàraõàþ . grasyamànaü yathà candraü pårvaü parvaõi ràhuõà . tatastasyà nakhaistãkùõairmarmàõyutkçtya vànaraþ . utpapàtàtha vegena manaþsampàtavikramaþ>% .

#<jalarà÷i># puø 6 taø . 1 jasasamåhe jalànàü rà÷iratra . 2 samudre ca %<kùamàtalaü balajalarà÷iràna÷e>% màghaþ .

#<jalaruh># naø jale rohati ruha--kvip 7 taø . 1 padme hemacaø . ka . jalaruhamapyatra hemacaø %<jalaü tacchu÷ubhe channaü phullairjalaruhaistathà>% bhàø àø 128 aø . 2 toyarohimàtre triø .

#<jalaråpa># puüstrã jalasya råpamiva råpamasya ÷ubhratvàt . 1 makare triø striyàü jàtitvàt ïãù . 6 taø . 2 toyasya råpe naø .

#<jalalatà># strã jalasya lateva santatimattvàt . taraïgalekhàyàü hàràø .

#<jalavaraõña># puø jalapradhàno varaõñaþ . (pànibasanta) vasantavraõabhede . hàràø .

#<jalavalkala># puø jalànàü valkala iva . kumbhikàyàm . (pànà) hàràø .

#<jalavallã># strã jalajàtà vallã . ÷çïgàñakalatàyàü ràjaniø .

#<jalavàdya># naø jalaü vàdyamiva . pàõitàóane vàdyatulyadhvaniyukte jale %<àkà÷agaïgàjalavàdyatajj¤àþ>% harivaüø 248 aø .

#<jalavànãra># puø jalajàto vànãraþ . ambuvetase ÷abdàrthaci0

#<jalavàyasa># puüstrã jale vàyasa iva kçùõatvàt . (pànikauóã) madgukhage . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalavàsa># naø jalena vàsyate surabhãkriyate vàsi--karmaõi aca . 1 u÷ãre ràjaniø . tasya jalasecanena saurabhãtpàdàttathàtvam . 7 taø . 2 toye vàse . %<sa cintayàmàsa munirjalavàse kadàcana>% bhàø ÷àø 262 aø . jalaü vàsayati surabhãkaroti vàsi aõ upaø saø . 3 viùõukande ràjaniø .

#<jalavàha># puø jalaü vahati baha--aõ åpaø saø . 1 vàrivàhe meghe hemacaø tannàmamàyake 2 karpåre ca %<sàdrijaladhijalavàhapatham>% kiràø . 3 jalavàhakamàtre triø %<jalavàhàstathà meghàþ vàyavastanayitravaþ>% bhàø saø 7 aø .

#<jalavióàla># puüstrã jale vióàla iva . (udvióàla) jalanakule hàràø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jalavindujà># strã jalavindubhyo jàyate jana--óa . yàvanàlã÷arkaràbhede ràjaniø . 2 toyavindujàtamàtre triø .

#<jalavipuva(t)># naø jalapradhàna viùuva(t) . rà÷icakrasthe tulàrà÷iråpe sthànabhede %<bhacakranàbhau viùuvaddvitayaü samasåtragam>% såø siø %<bhacakranàmau bhagolasya dhruvadvayàbhyàü tulyàntareõa madhyabhàge viùuvaddvitayaü viùuvad dvayaü samasåtragaü parasparaü vyàsasåtràntaritaü dhruvamadhye viùuvavçttasthànàt tadvçtte kràntivçttabhàgau yau lagnau tau krameõa pårvàparau viùuvatsa¤j¤au meùatulàkhyau cetyarthaþ>% raïgaø . 2 viùuvantu samàkhyàtaü tulàmeùabhayostathà jyoø åkte 2 tatra raveþ saükrame ca . saükrànti÷ca calasthirabhedàbhyàü dvividhà ayanasaükrànti÷abde 339 dar÷ità . jalaviùuvasaükràntinakùatrataþ sthànavi÷eùe svanakùatrapàte tatphalaj¤ànàrthaü jalaviùuvacakraü jyoø uktaü yathà . %<ùaómårdhni, vadane pa¤ca, catvàri, hçdaye, tathà . tritayaü karaõàdeùu>% payoviùuvabhakramàt tritayaü tritayamiti karapàdeùu dvàda÷a iti 27 nakùatràõi sthàpyàni tatra sthànabhede phala¤coktaü %<mànaü vairaü bahumukhalàbhaü bhogaü tràsaü jalaviùuveùu>% jyoø . payoviùuvàdayo'pyatra .

#<jalavç÷cika># puø jale vç÷cika iva . (ciïgaói) matsye trikàø .

#<jalavetasa># puø jalajàto vetasaþ . ambuvetase vetasabhede ràjani0

#<jalavaikçta># naø vikçtasya bhàvaþ aõ 6 taø . dårnimittasåcake nadyàdãnàü jalavikàrabhede tatphalàdikamuktaü vçø saø 46 aø yathà .
     %<apasarpaõaü nadãnàü nagaràdacireõa ÷ånyatàü kurute . ÷oùa÷cà÷oùyàõàmanyeùàü và hradàdãnàm . snehàsçïmàüsavahàþ saïkulakaluùàþ pratãpagà÷càpi . paracakrasyàgamanaü sadyaþ kathayanti ùaõmàsàt . jvàlàdhåmakkàthà ruditotkruùñàni caiva kåpànàm . gãtaprajalpitàni ca janamarakàya pradiùñàni . toyotpattirakhàte gandharasaviparyaye ca toyànàm . salilà÷ayavikçtau và mahadbhayaü tatra ÷àntiriyam . salilavikàre kuryàt påjàü varuõasya vàruõairmantraiþ . taireva ca japahomaü ÷amamevaü pàpamupayàti>% .

#<jalavyadha># puø jalaü vidhyati vyadha--ac . kaïkatroñamatsye trikàø .

#<jalavyàla># puø jalastho vyàlo hiüsraþ . (óhoóà) 1 sarpabhede, amaraþ . striyàü jàtitvàt ïãù . krårakarmaõi 2 jantau ca .

#<jala÷aya># puø jale ÷ete ÷ã--ac 7 taø . viùõau hemacaø saptamyà và aluki . jale÷ayo'pyatra .

#<jala÷ayana># puø jalaü ÷ayanamasya . viùõau halàø .

#<jala÷àyin># puø jale samudrajale ÷ete ÷ã--õini . nàràyaõe . %<ekàrõave'hi÷ayane yoganidràmupàgataþ . àstrãrya÷epamabhajat kalpànte bhagavàn prabhuþ>% devãmàø .

#<jala÷ukti># strã jalasya ÷uktiriva . ÷ambåke amaraþ .

#<jala÷åka># naø jalasya ÷åkamagramiva . ÷aivàle hemacaø . %<kùãra÷uklàjala÷åkamadhuravargaü prativàpaü tailaü và pàcayitvà svanuguptaü nidadhyàt>% su÷rutaþ .

#<jala÷åkara># puø jalasya ÷åkara iva . kumbhãre hemacaø .

#<jalasandha># puø dhçtaràùñrabhede . %<viviü÷atirvikarõa÷ca jalasandhaþ sulocamaþ>% bhàø àø 670 . tatputroktau .

#<jalasamudra># puø jalamayaþ samudraþ . lavaõàdiùu saptasu samudreùu ÷eùasamudre %<lavaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷ca tasmàt>% ityupakrame dadhno ghçtasyekùurasasya tasmàt madyasya ca svàdbajalasya càntyaþ siø ÷iø .

#<jalasarasa># naø nityasaø saras + saüj¤àyàm ac samàø . sarobhede .

#<jalasarpiõã># strã jale sarpati sçpa--õini . jalaukàyàm (joüka) hemacaø .

#<jalasåci># strã jalasthà såciriva . 1 kaïkatroñamatsye 2 ÷çïgàñake 3 ÷i÷umàre 4 jalaukàyàü ca mediø 5 kàke puüstrã hemacaø .

#<jalastambha># naø jalaü stabhyate'nena stanbha--karaõe lyuñ . 1 jalasambhanasàdhane mantràdau . bhàve lyuñ . jalasya 2 sambhane ca jalastambhanavidyà ca duryodhanavidità tayà dvaipàyanahradajalaü saüstabhya sa suùvàpa tatkathà bhàø ÷àø 30 aø . %<evamuktvà mahàràja! pràviõattaü mahàhradam . astambhayata toya¤ca màyayà manujàdhipaþ>% ityàdikà .

#<jalasthà># strã jale tatsamãpe tiùñhati sthà--ka . 1 gaõóadårvàyàü ràjaniø 2 jalasthitamàtre triø .

#<jalaha># naø jalena hanyate--hana--vàø óa 3 taø . svalpajalayantragçhe trikàø .

#<jalaharaõa># na06 taø . toyasya sthànàntaranayane %<laghugurukaniyamagatamiha phaõipatimatamavagatamatisukhanigadapadam da÷avasubhuvanairyatiriha yadi bhavati hi ràsakajanahçdayavihitamadam . vasuvimalacatuùkalagaõahçtaguõigaõacaraõaviràmàhitasagaõam kvacidapi gurusahitaü bhavati kavihitaü chandaþ sundari! jalaharaõam>% ityuktalakùaõe 2 màtràvçttabhede .

#<jalahastin># puø jale hastãva 7 taø . jalasthe hastiråpe jantubhede . hemacaø .

#<jalahàra># triø jalaü harati hç--aõ upaø saø . jalahàrake jalavàhake (bhàri) prabhçtau striyàü ñàp pàø mugdhaboø ùaõ ãp . %<÷irasà dhçtakumbhàbhirbaddhairagrastanàmyaraiþ . yamanà tãramàrgeõa jalahàrãbhiràvçtam>% harivaüø 61 aø . atra pàø gauràø ïãù .

#<jalahàrin># triø jalaü harati hç--õini . jalavàhake . striyàü ïãp . %<yàbhiridaü ÷arãramàràma iva jalahàriõãbhiþ kedàra iva ca kulyàbhirupasnihyate'nugçhyate ca>% su÷rutaþ .

#<jalahàsa># puø jalànàü hàsa iva ÷ubhratvàt . 1 phene, 2 samudraphene ca . trikàø .

#<jalahoma># puø jale kùiptaþ homaþ 7 taø . jale kùeptavye vai÷vadevàdihomabhede tadvidhiþ saüø taø dar÷ito yathà %<laukike vaidike caiva håtocchiùñaü jale kùitau . vai÷vadeva÷ca kartavyaþ pa¤casånàpasuttaye>% .

#<jalahrada># puø jalapracuro hradaþ ÷àø taø . jalabahule hrade jalahradasyedaü tatra bhavo và ÷ibàø aõ . jàlahrada tatsambandhini tatra bhave ca triø striyàü ïãp .

#<jalàkà># strã jale àkàyati prakà÷ate à + kai--ka . jalaukàyàü ÷abdaraø .

#<jalàkà÷a># puø jalaprativimbitaþ jalàvacchinno và àkà÷aþ ÷àø taø . jalaprativimvite 2 jalàvacchinne và àkà÷e %<jalàvacchinnakhe nãraü yat, tatra prativimbitaþ . sàbhranakùatraàkà÷o jalàkà÷a udãryate>% ÷abdàrthaciø . nãråpasyàkà÷asya prativimbàsambhavena sàbhanakùatreti vi÷eùaõam . etacca prativimbavàde nãrårasya prativimbàsambhavamabhipretya vivaraõàcàryairavacchinnavàdo'ïgãkçtaþ . tanmate jalàvacchinnaàkà÷a eva jalàkà÷a iti bhedaþ . avacchinnavàda÷ande 420 pçø dç÷yam .

#<jalàkùã># strã jalamakùõoti vyàpnoti kàraõatayà akùa--aõ gauràø ïãù . jalapippalyàü ÷abdaraø .

#<jalàkhu># puø jale àkhuriva . jalanakule trikàø .

#<jalà¤cala># naø jalama¤cati anca--bàø alac 6 taø . 1 ÷aivàle jalasyà¤calamiva . 2 svato vàrinirgame (svato nirgacchadvàriõi) mediø .

#<jalà¤jali># puø jalapårõo'¤jaliþ . 1 jalapårõà¤jalau a¤jalipårõavàriõi upacàràt 2 taddànaråpàyàü pitéõàü tarpaõakriyàyàm . %<kupatramàsàdya kuto jalà¤jaliþ>% càõaø .

#<jalàñana># puüstrã jale añati aña--lyu . 1 kaïkapakùiõi striyàü jàtitvàt ïãù . 2 jalaukàyàü strã mediø tatra gauràø ïãù .

#<jalàõñaka># puüstrã jale añati aña--õvul pçùoø . nakraràje hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

@<[Page 3074a]>@
#<jalàõóaka># naø jale aõóa iva kàyati kai--ka . protàdhàne kùudre matsyàõóasaüghàte jale aõuriva kàyati kaiþ ka . jalàõuka iti pàñhàntaram tatràrthe hemacaø .

#<jalàtmaka># triø jalamevàtmà'sya kap . 1 jalamaye . 2 jalaukàyàü strã ÷abdaratnàø kàpi ata ittvam .

#<jalàtyaya># puø jalasyàtyayoþ yatra . 1 ÷aratkàle 6 taø . 2 jalànàmapagame ca .

#<jalàdhàra># puø 6 taø . jalànàmàdhàre taóàgàdau amaraþ . %<àkà÷amekaü hi yathà ghañàdiùu pçthak bhavet . tathàtmaiko'pyanekastu jalàdhàreùvivàü÷umàn>% yàj¤aø .

#<jalàdhidaivata># puünaø 6 taø . 1 varuõe halàyudhaþ lipikarapramàdakçtapàñhadar÷anàt puüstvoktiþ pramàdikã ÷aravalliïgaü dvandvatatpuruùayoþ pàø tatpuruùe paraliïgasyaiva vidhànena puüklãvatvasyaivaucityàt . jalamadhidaivatamasya . 2 pårbàùàóhànakùatre naø .

#<jalàdhipa># puø 6 taø . 1 varuõe . %<nà÷aknodagrataþ sthàtuü vipracitterjalàdhipaþ>% harivaüø 252 aø . jalàdhã÷àdayo'pyatra . vatsarabhede 2 jalapatau ravyàdigrahe ca jala÷abde kçùiparà÷aravàkyam dç÷yam vatsarabhedena jalàdhipatibhedànayanaü tatphala¤ca jyoø taø uktaü yathà %<jãvàrkabudhamandàrakàvyacandramasaþ kramàt . ràjà mantrã jalàdhã÷aþ ÷asyapo'dri7 hçtàt ÷akàt>% . saptahçta÷akàïke eka÷eùe jãvo ràjà arko mantrãbudho jalàdhipaþ ÷aniþ ÷asyàdhipaþ . dvyava÷eùe ravyàdiþ . tryava÷eùe budhàdiþ . caturava÷eùe mandàdi . pa¤càva÷eùe bhaumàdi . ùaóava÷eùe kàvyàdi . saptàva÷eùe candràdi . màlànyàyena punaþ jãvàdãnàü grahaõam .

#<jalàntaka># puø jalamevànto bhåmaõóalasya sãmà yatra kap . saptasamudràntargate svàdådake samudre taduttaraü dvãpàntaràbhàvena tasya bhåmaõóalasyàntasãmàtvam . %<lavaõekùusuràsarpirdadhidugdhajalàntakàþ>% trikàø . vàsudevasya satyabhàmàyàü patnyàü jàte 2 putrabhede jaj¤ire satyamàmàyàmityupakrame %<rohito dãptimàü÷caiva tàmrajàkùo jalàntakaþ>% harivaüø 163 aø .

#<jalàmbikà># strã jalasyàmbikeva . kåpe hàràø .

#<jalàyukà># strã jalamàyurasyàþ kap vçùoø . jalaukàyàü (joüka) ÷abdaratnàø tadbhedalakùaõàdhikaü su÷rute uktaü yathà .
     %<atha jalàyukà vakùyante . jalamàsàmàyuriti jalàyukà jalamàsàmoka iti jalaukasaþ . tà dvàda÷a tàsàü saviùàþ ùañ, tàvatya eva nirviùàþ . tatra saviùàþ kçùõà karvurà alagardà indràyudhà sàmudrikà gocandanà ceti . tàsva¤janacårõavarõà pçthu÷iràþ kçùõà . varmimatsyàvadàyatà chinnonnatakukùiþ karvurà . roma÷à mahàpàr÷và kçùõamukhyalagardà . indràyudhavadårdharàjibhi÷citrità indràyudhà . ãùadasitapãtikà vicitrapuùpàkçticitrà sàmudrikà . govçùaõavadadhobhàge dvidhàbhåtàkçtiraõumukhã gocandaneti . tàbhirdaùñe puruùe daü÷e ÷vayathuratimàtraü kaõóårmårchà jvarodàha÷chardirmadaþ sadanamiti liïgàni bhavanti . tatra mahàgadaþ pànàlepananasyakarmàdiùåpayojyaþ . indràyudhàdaùñamasàdhyamityetàþ saviùàþ sacikitsità vyàkhyàtàþ . atha nirviùàþ . kapilà piïgalà ÷aïkumukhã måùikà puõóarãkamukhã sàvarikà ceti . tatra manaþ÷ilàra¤jitàbhyàmiva pàr÷vàbhyàü pçùñhe snigdhamudgavarõà kapilà . ki¤cidraktà vçttakàyà piïgà''÷ugà ca piïgalà . yakçdbarõà ÷ãthrapàyinã dãrghatãkùõamukhã ÷aïkumukhã . måùikàkçti varõà'niùñagandhà ca måùikà . mudgavarõà puõóarãkatulyavaktrà puõóarãkamukhã . snigdhà padmapatravarõàùñàda÷àïgulapramàõà sàvarikà sà ca pa÷varthe ityetà aviùà vyàkhyàtàþ . tàsàü yavanapàõóyasahyapautanàdãni kùetràõi . teùu mahà÷arãrà balavatyaþ ÷ãghrapàyinyo mahà÷anà nirviùà÷ca vi÷eùeõa bhavanti . tatra saviùamatsyakãñadarduramåtrapurãùakothajàtàþ kaluùeùvambhaþsu ca saviùàþ . padmotpalanalinakumudasaugandhikakuvalayapuõóarãka÷aivàlakothajàtà vimaleùvambhaþsu ca nirviùàra . bhavati càtra . kùetreùu vicarantyetàþ salileùu sugandhiùu . na ca saïkãrõacàriõyo na ca païke÷ayàþ sukhàþ . tàsàü pragrahaõamàrdracarmaõànyairvà prayogairgçhõãyàt . athainàü nave mahati thañe sarastaóàgodakapaïkamàvàpya nidadhyàt bhakùyàrthe càsàmupaharecchaivalaü vallåramodakàü÷ca kandàü÷cårõãkçtya ÷ayyàrthaü tçõa maudakàni ca patràõi . tryahàtryatahàccànyajjalaü bhakùyaü ca dadyàt saptaràtràtsaptaràtràcca ghañamanyaü saükràmayet . bhavati càtra . sthålamadhyàþ parikliùñàþ pçthyoùà mandaceùñitàþ . agrà hiõyo'lpapàyinyaþ saviùà÷ca na påjitàþ . atha jalau ko'vasekasàdhyavyàdhitamupave÷ya saüve÷ya và virukùya càsya tamavakà÷aü mçdgomayacårõairyadyarujaþ syàt . gçhãtà÷ca tàþ sarùaparajanãkalkodakapradigdhagàtrãþ salilasarakamadhye muhårtasthità vigataklamà j¤àtvà tàbhãrogaü gràhayet . såkùma÷uklàrdrapicuplotàvacchannàü kçtvà mukhamapàvçõuyàdgçhõatyai kùãravinduü và dadyàcchastrapadàni và kurvãta yadyevamapi na gçhõãyàttadànyàü gràhayet . yadà ca nivi÷ate'÷vakhuravadànanaü kçtvonnamya ca skandhaü tadà jànãyàdgçhõàtãti gçhõatãü càrdravastràvacchannàü dhàrayetsecayecca . daü÷e todakaõóåpràdurbhàvairjànãyàcchuddhamiyamàdattaiti ÷uddhamàdadànàmapanayet . atha ÷oõitagandhena na mu¤cenmukhamasyàþ saindhavacårõenàvakiret . atha patitàü taõóulakaõóanapradigdhagàtrãü tailalavaõàbhyaktamukhãü vàmahastàïguùñhàïgulãbhyàü gçhãtapucchàü dakùiõahastàïguùñhàïgulibhyàü ÷anairanulomamanumàrjayedàmukhàdvàmayettàvadyàvatsamyagvàntaliïgànãti . samyag vàntà salilasarakanyastà bhoktukàmà satã caret . yà sãdati na ceùñate sà durvàntà tàü punaþ samyagvàmayet . durvàntàyà vyàdhirasàdhya indramado nàma bhavati . atha suvàntàü pårvavatsannidadhyàt ÷oõitasya ca yogàyogànavekùya jalaukovraõànmadhunàvaghaññayecchãtàbhiradbhi÷ca pariùecayedbadhnãta và vraõaü kaùàyamadhurasnigdha÷ãtai÷ca pradehaiþ pradihyàditi . bhavati càtra . kùetràõi grahaõaü jàtãþ poùaõaü sàvacàraõam . jalaukasà¤ca yo vetti tatsàdhyàn sa jayedgadàn>% .

#<jalàrka># puø jalaprativimbito'rkaþ . jalaprativimvitasårye %<prakçtistho'pi puruùo nàjyate pràkçtairguõaiþ . avikàràdakartçtvàt nirguõatvàt jalàrkavat>% bhàgaø 3 . 2 . 1 .

#<jalàrõava># puø jalamayaþ arõavaþ . antye svàdådake samudre .

#<jalàrdrà># strã jalenàrdrà . àrdratàlavçnte %<dhuvitraü tàlavçntaü syàt tadvadutkùepaõa¤ca tat . jalenàrdraü jalàrdrà syàt>% vaijaø 2 jalàrdravastre naø hàràø 3 jalenàrdre ca triø . %<puùpàsàraiþ snapayatu bhavàn vyomagaïgàjalàrdraiþ>% meghaø .

#<jalàlu># puø jalajàta àluþ ÷àø taø . (pàõiyà àlu) àlukabhede ràjaniø .

#<jalàluka># gaø jalasyàluriva kàyati kai--ka . padmakande ÷àlåke ràjaniø .

#<jalàlukà># strã jale alati gacchati ala--gatyàdau bàø uka . jalaukàyàü ÷abdaraø .

#<jalàlukà># strã jale àlokyate à + loka--karmaõi gha¤ . jalaukàyàü bharataþ .

#<jalàvarta># puø à + vçta--õic--bhàve ac 6 taø . jalasya svato bhramaõe jañàdharaþ .

#<jalà÷aya># puø jale tatsamãpe à÷ete à + ÷ã--ac . 1 u÷ãre amaraþ 2 nàmajjake gandhadravyabhede ràjaniø . à + ÷ãàdhàre ac 6 taø . 3 samudre hemacaø . 4 jalàdhàre taóàgàdau %<ku÷e÷ayairatra jalà÷ayoùitàþ>% màghaþ . %<na vàsobhiþ sahàjasraü nàvij¤àte jalà÷aye>% %<tenaiva sàrdhaü pràsyeyuþ snàtvà puõyajalà÷aye>% manuþ . tadbhedàdi jalà÷ayotsarga÷abde dç÷yam . jalamà÷aya àdhàro yasya . 5 ÷çïgàñake ràjaniø . 6 guõóàlãvçkùe strã ràjaniø .

#<jalà÷ayotsarga># puø 6 taø . kåpàderjalà÷ayasya pratiùñhàråpe utsarge jalà÷ayotsargatattve tasya bhedalakùaõàdikamuktaü yathà
     atha jalà÷ayàþ . te ca khananasàdhyà÷catvàraþ . kåpavàpãpuùkariõãtaóàgaråpàþ . tathàca matsyapuràõam . %<evameva puràõeùu taóàgavidhirucyate . kåpavàpãtaóàgeùu tathà puùkariõãùu ca>% . kåpo'dvàra kogartavi÷eùaþ vaddhasopànako'yaü vàpãti dvaitanirõayaþ . vastuto vàpãlakùaõaü vakùyate . puùkariõãtaóàgàvàha va÷iùñhasaühitàyàm %<caturviü÷àïgulohastodhanustaccaturuttaraþ . ÷atadhanvantara¤caiva tàvat puùkariõã matà . etatpa¤caguõaþ proktastaóàgaiti ni÷cayaþ>% . dhanurhastacatuùñayaü caturuttara÷caturguõahastoyastaddhanuþ tathàca viùõudharmottare prathamakàõóam %<dvàda÷àïgulikaþ ÷aïkustaddvaya¤ca ÷ataþ smçtaþ . taccatuùkaü dhanuþ proktaü kro÷odhanuþsahasrakaþ>% . kàpile %<caturviü÷àïgulohasta÷caturbhi÷ca karairdhanuþ>% . ÷ayohastastena khàtacaturdikùu viü÷atihastànyånatàyàü catuþ÷atahastànyånàntaratvena puùkariõã . caturdikùu pa¤cacatvàriü÷addhastànyånatàyàü sahasradvitayahastànyånàntaratvena taóàgaþ . etattu jalàdhàraparaü natåparitañaparam . navyavardhamànadhçtova÷iùñhaþ %<÷atena dhanurbhiþ puùkariõã tribhiþ ÷atairdãrdhikà . caturbhirdroõaþ pa¤cabhistaóàgaþ . droõàdda÷aguõà vàpã>% iti saühitàyàmantarapada÷ruteratràpi tathàvagamyate . tena caturdikùu pa¤catriü÷addhastànyånatàyàü dvàda÷a÷atahastàntarà nyånatvesa dãrghikà . caturdikùu catvàriü÷addhastànyånatàyàü ùoóa÷a÷atahastàntarànyånatve droõaþ . catuddikùu triü÷adadhika÷atahastànyånatàyàü ùoóa÷asahasrahastàntarànyånatvena vàpã . karo'tra kaphoõyupakramamadhyamàïgulyagraparyantaþ tathàca kalpataruratnàkarayoþ %<madhyàïgulikårparayormadhyaþ pràmàõikaþ karaþ>% . tatkaraõaphalamàhàdityapuràõam %<setubandharatà ye ca tãrtha÷aucaratà÷ca ye . taóàgakupakartàromucyatte te tçùàbhayàt>% . seturjaladhàraõaheturbandhaþ . tãrtha÷aucaü ghaññakapariùkràraþþ tena setubandhavaññapariùkàrataóàgàdãnàü karaõe pratyekaü tçóbhayamocanaü phalam . viùõuþ %<atha kåpakartustatpravçtte pànãye duùkçtàrdhaü vina÷yatãti>% . tatpravçtte kåpàdutthite . viùõudharmottare %<taóàgakåpakartàrastathà kanyàpradàyinaþ . chatropànahadàtàraste naràþ svargagàminaþ>% . toyaü vinà saïkucitapràõide÷e tu nandipuràõam %<yovàpãmathavà kåpaü de÷e toyavivarjite . khànayet sa divaü yàti vindauvindau ÷ataü samàþ>% . tata÷ca vàpyàdikhanane pratyekajalavindusama saükhya÷atavarpàvacchinnasvargapràptiþ phalam . etatsaïkalpànantaraü vàstuyàgasaïkalpaþ kàryaþ . viùõuþ %<kåpàràmataóàgeùu devatàyataneùu ca . punaþ saüskàrakartà tu labhate maulikaü phalam>% . saüskàravidhau tu %<ajale jalamutpàdya>% iti vakùyamàõavacanàt jala÷ånyade÷akhanana evapratiùñhà natu païkoddhàramàtre . matsyapuràõe %<pràsàdabhavanàdãnàü vi÷eùaü vistaràdvada . kuryàt kena vidhànena ka÷ca vàsturudàhçtaþ>% ityupakramya vàpyàdãnàmapyabhidhànàt àdipadàt kåpàdergrahaõam . %<pràsàde'pyevameva syàt kåpavàpãùu ÷asyate>% ityabhidhànàcca, tena vàpyàdikaraõe'pi vàstuyàgaþ . mahàkapilapa¤caràtre %<jalàdhàragrahàrtha¤ca yajedvàstum vi÷eùataþ . vrahmàdyaditiparyantàþ pa¤cà÷attrayasaüyutàþ! sarveùàü kulavàstånàü nàyakàþ parikãrtitàþ . asaüpåjya hi tàn sarvàn pràsàdàdãnna kàrayet . aniùpattirvinà÷aþ syàdubhayo dharmadharmiõoþ>% . vrahmàdyaditiparyantà iti kalpàntaram . devãpuràõokte÷àdikalpovyavahriyate . dharmadharmiõostaóàgàditatkartroþ . taddine tadakaraõe utsargadine'pi vàpyàdau tatkaraõam . %<pràsàdabhavanodyànapràrambhaparivartane . purave÷maprave÷e ca sarvadoùàpanuttaye . iti vàståpa÷amanaü kçtvà såtreõa veùñayet . vàstuyàgamakurbàõastavàhàro bhaviùyati>% . iti matsyapuràõavacane purave÷maprave÷e vàstuyàgapràpteþ pårvoktavacanena pràsàdadharmàtide÷àdatràpi pràsàdapratiùñhàvat vàpyàdipratiùñhàdine vàstuyàgakaraõam . tadàrambhakàlo dãpikàyàmukto yathà %<puùyàmaitrakarottarà÷vibaruõabrahmàmbupitrendubhaiþ ÷aste'rke ÷ubhayogatàratithiùu kråreùvavãryepu ca . puùñendau jalarà÷ige da÷amage ÷ukre ÷ubhàü÷odaye pràrambhaþ salilà÷ayasya ÷unado jãvenduputrodaye>% . puùyànuràdhàhastottaràtrayà÷vinã÷atabhiùàrohiõãpårvàùàóhàmaghàmçga÷irobhiþ . màtsye %<candràdityabalaü labdhvà lagnaü ÷ubhanirãkùitam . stambhocchàyàdi kartavyamanyatra parivarjayet . a÷vinãrohiõãmålamuttaràtrayamaindavam . svàtã hastànuràdhà ca gçhà rambhe pra÷asyate . vabjravyàghàta÷åle ca vyatãpàtàtigaõóayoþ . viùkumbhagaõóaparighavarjaü yogeùu kàrayet . àdityabhaumavarjantu sarve vàràþ ÷ubhàvahàþ . pràsàde'pyevameva syàt kåpabàpãùu caiva hi>% . tadutsargaphalam .
     %<saükùepàttu pravakùyàmi jaladànaphalaü ÷çõu . puùkariõyàdidànena viùõuþ prãõàti vi÷vadhçk>% . jalà÷ayakaraõàrthaü bhåmidàne phalamàha citraguptaþ %<jalà÷ayàrthaü yo dadyàt vàruõaü lokamàpnuyàt>% . bhåmimiti ÷eùaþ . kàlamàha matsyapuràõe %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi taóàgàdiùu yo vidhiþ . caitre và phàlgune vàpi jyaiùñhe và màdhave tathà . màghe và sarvadevànàü pratiùñhà ÷ubhadà bhavet . pràpya pakùaü ÷ubhaü ÷uklamatãte cottaràyaõe . puõye'hni viprakathite kçtvà bràhmaõavàcanam>% . atãte pravçtte tathà ca pratiùñhàsamuccaye %<màghe ca phàlagune caiva caitravai÷àkhvayorapi . jyaiùñhàùàóhakayorvàpi pravçtte cottaràyaõe>% . puõye'hni aùñamacandràdi÷ånye bràhmaõavàcanaü puõyàhasvastyçddhivàcanam . %<pa¤camã ca dvitãyà ca tçtãyà saptamã tathà . da÷amã paurõamàsã ca tathà ÷reùñhà trayoda÷ã . àsu pratiùñhà vidhivat kçtà ÷ubhaphalà bhavet>% . màtsye àùàóhe dve tathà målamuttaràtrayameva ca jyeùñhà÷ravaõarohiõyaþ pårvabhàdrapadà tathà . hastà÷vinã revatã ca puùyomçga÷irastathà . anuràdhà tathà svàtã pratiùñhàdiùu ÷asyate . budho vçhaspatiþ ÷ukrastraya ete ÷ubhàvahàþ . etannirãkùitaü lagnaü nakùatra¤ca pra÷asyate . grahatàràvalaü labdhvà grahapåjàü vidhàya ca . nimittaü sabalaü j¤àtvà varjayitvà tathà'÷ubham . ÷ubhayoge ÷ubhe lagne kråragrahavivarjite . lagne çkùe ca kurvãta pratiùñhàdikamuttamam . ayane viùuve tadvat ùaóa÷ãtimukhe tathà . %<suràõàü sthàpanaü kàryaü vidhidçùñena karmaõà>% . bhavivye %<pratipacca dvitãyà ca tçtãyà pa¤camã tathà . da÷amã trayoda÷ã caiva paurõamàsã ca kãrtità . somo vçhaspati÷caiva ÷ukra÷caiva tathà budhaþ . ete saumyagrahà proktàþ patiùñhàyàgakarmaõi>% . pratiùñhàdhikàre vyavahàrasamuccayaþ %<kçùõapakùe ca pa¤camyàmaùñamyàmapi ÷asyate>% . dãpikàyàü %<puùyà÷vi÷akrabhagadaivatavàsaveùu saumyànile÷amagharohiõimålahastam . pauùõànuràdhaharibheùu punarvasau ca kàryàbhiùekatarukåparathapratiùñhà>% . vasavã dhaniùñhà ã÷a àrdrà . %<àrdràyà¤caiva saubhàgyamiti>% pratiùñhàsamuccayàt . vàpãdànàdãnàü pårtatvàt strã÷ådràdhikàre jàtåkarõaþ %<vàpãkåpataóàgàdidevatàyataneùu ca . annapradànamàràmàþpårta ityabhidhãyate . agnihotraü tapaþ satyaü vedànàmanupàlanam . àtithyaü vai÷vadeva¤ca iùñamityabhidhãyate . grahoparàge yaddànaü pårtamityabhidhãyate . iùñàpårtaü dvijàtãnàü dharmaþ sàmànya ucyate . adhikàrã bhavecchådraþ pårtadharme na vaidike>% . vaidike vedàdhyayanasàdhye'gnihotràdàviti ratnàkaraþ . evaü strãõàmapi pårtàdhikàraþ . yathà nàrãtyanuvçttau vçha spatiþ %<pitçvyagurudauhitràn bhartuþ svastrãyamàtulàn . påjayet kavyapårtàbhyàü vçddhànàthàtithãn striyaþ>% etena jalà÷ayotsargàdau goravatàraõànumantraõayoryajamànakartçkomantrapàñhaþ . tatràmantrakatayà strã÷ådrayoranadhikàreõa tadvati tyàge'pyanadhikàraþ vi÷eùopade÷avirahàditi dvaitanirõayoktaü nirastam . mantrapàñhastu bràhmaõadvàrà %<amantrasya tu ÷ådrasya vipromantreõa gçhyate>% iti varàhapuràõàt . amantrasyeti paribhàùayà strãõàmapyadhikàraþ . asya pårtatvàdvçddhi÷ràddhamapyàdau kartavyam . yathà gobhilaþ %<vçddhiþ pårteùu yugmànà÷a yet pradakùiõamupacàraþ yavastilàrtha iti>% . haya÷ãrùa pa¤caràtre %<vàpãkåpataóàgànàü pa÷cime yàgamaõóapam . kuryàdyathàkrameõaiva kanyasaü madhyamettamam . kanyasaü da÷ahastantu kåpe ÷astaü tathà nagha . dviùañkaü kàrayedvàpyàü puùkariõyàü caturda÷a . dviraùñahastaü kurvãta taóàgamaõóapaü ÷ubham>% . kanyasaïkanãyàüsam . saïkalpavidhistu bhaviùye %<gçhãtvauóumbaraü pàtraü vàriparõamudaïmukhaþ . darbhatrayaü sàgramålaü phalapuùpatilànvitam . jalà÷ayàràmakåpe saïkalpe pårvadiïmukhaþ sàdhàraõe . cottaràsya ai÷ànyàü tajjalaü kùipet>% . matsyapuràõe %<pràgudakplavane de÷e taóàgasya samopataþ . caturhastàü ÷ubhàü vedãü caturasràü caturmukhãm>% . kàrayediti ÷eùaþ . tathà %<sarvataþ samavarõàþ syuþ patàkàdhvajasaüyutàþ>% . samavarõà vakùyamàõalokapàlavarõàþ %<a÷vattheóumbaraplakùavaña÷àkhàkçtàni ca . maõóapasya pratidi÷aü dvàràõyetàni kàrayet>% . tathà %<kula÷ãlasamàpannaþ sthàpakaþ syàddvijottamaþ>% . sthàpaka àcàrya iti ratnàkaraþ . tathà %<sauvarõau kurmamakarau ràjatau matsyaóuõóubhau . tàmrau kulãramaõóakàvàyasaþ ÷i÷umàrakaþ . evamàsàdya tàn sarvànàdau ceva vi÷àmpate! . ÷uklamàlyàmbaradharaþ ÷uklagandhànulepanaþ . sarvauùadhyudakasnànasnàpitovedapuïgavaiþ . yajamànaþ sapatnãkaþ putrapautrasamanvitaþ . pa÷cimaü dvàramà÷ritya pravi÷edyàgamaõóapam . tatomaïgala÷abdena bherãõà¤ca svanena ca . rajasà maõóalaü kuryàt pa¤cavarõena tattvavit . ùoóa÷àraü bhaveccakraü padmagarbhaü caturmukham . caturasrantu paritovçttaü madhye guõottaram . vedyà÷copari tatkçtvà grahàüllokapatãüstathà . vinyasenmantrataþ sarvàn pratidikùu vicakùaõaþ . jhaùàdãn sthàpayenmadhye vàruõaü mantramà÷ritaþ>% jhaùàdãn . kårmàdãn . %<brahmàõa¤ca ÷ivaü viùõuü tatraiva sthàpayedbudhaþ . vinàyakantu vinyasya kamalàmambikàntathà>% . påjayediti ÷eùaþ . matsyapuràõam %<navagrahamakhaü kçtvà tabaþ karma samàrabhet . anyathà phaladaü puüsàü na kàmyaü pràpyate kvacit>% . tataþ karma÷eùastatraiva dç÷yaþ . jalà÷ayotsargasya sarvabhåtodde÷yakatvena prakçùñacetanodde÷yakatvavadaprakçùñacetanodde÷yakatyàgatvamapi tata÷ca kãñàdermamedamiti svãkàrayogyatvena vedameyodde÷yagatasvatvàjanaka tyàgaråpatvàdasya yàgatvam . ataeva jalà÷ayotsargamupakramya matsyapuràõe'pi %<pràpnoti tadyàgabalena bhåya>% iti yàgatvenàbhihitaü tata÷ca tajjalaü svasvatvadårãkaraõena nadyàdivat sàdhàraõãkçvam ataeva %<màmànyaü sarvabhåtebhyomayà dattamidaü jalam . ramantu sarvabhåtàni snànapànàvagàhanaiþ>% iti mantraliïgenopàdànaü vinà kasyàpi svatvamiti . tata÷cànyayàgavaduttarapratipattera÷rutatvàt sàdhàraõajalasya parigrahamàtreõa gotamoktena dàtuþ svàmitva÷ruteryajamànasyàpi tathàtvena svàmitvàttatra snànàdàvadoùaþ . tathàca gotamaþ %<svàmã çkthakrayamaüvibhàgaparigrahàdhigameùu bràhmaõasyàrtvijyaü labdhaü kùatriyasya vijitaü nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoþ iti parigraho'nanya pårvasya jalatçõakàùñhàdeþ svãkàra iti mitàkùarà>% .

#<jalà÷raya># puø jalamà÷rayo'sya . vçttaguõóàvçõe ràjaniø 2 valàkàyàü 3 ÷ålãtçõe strã hàrà0

@<[Page 3078a]>@
#<jalàùa># naø jàyate jala--óa jaþ làùo'bhilàùo yatra . 1 sukhe nighaø anyecchànadhãnecchàviùayatvàt tasya tathàtvam . astyarthe ar÷aø ac . 2 taddhetau triø . %<yo asti bheùajo jalàùaþ>% çø 2 . 33 . 7 %<jalàùaþ sarveùàü sukhakaraþ>% bhàø %<gatimedhapatiü rudraü jalàùabheùajam>% çø 46 . 4 . 3 jale nighaø .

#<jalàùàh># triø jalaü sahate saha--õvi--pårvapadadãrghaþ supàmàdiø ùatvam . jalasoóhari . suùàmàdigaõe amantatayaiva pàñhàdanyatra na ùatvam . jalàsàhau . svàdau jhali tu %<sàóeþ ùaþ>% sàóråpatve ùatvam jalàùàñ jalàùàóbhyàmityàdi .

#<jalàùñãlà># strã jalenàùñhãlà . puùkariõyàm hàràø .

#<jalàsukà># strã jalamevàsavo'syàþ kap . 1 jalaukàyàm amaraþ

#<jalàhvaya># puø jale àhvayaþ ÷obhamànatayà kãrtanamasya . utpale ràjaniø .

#<jalikà># strã jalamudbhavasthànatvenàstyasyàþ ñhan . jalaukàyàü bharataþ .

#<jalukà># strã jala--uka . jalaukàyàü ÷abdaraø .

#<jalåkà># strã jalamoko yasyàþ pçùoø . 1 jalaukàyàm hemacaø %<na jalåkàdivat saükramaõamihopadi÷yate>% taittiø bhàø .

#<jalecara># puüstrã jale carati cara--ña và aluk saø . haüsàdau striyàü ñittvàt ïãp . %<yakùo'hamasmi bhadraü te nàsmi pakùã jalecaraþ>% bhàø vaø 213 aø . sa tamàdàya kaunteyo visphurantaü jalecaram bhàø àø 21 a0

#<jalecchayà># strã jalameti i--kvip jaleti ÷ete ÷ã--ac . jalopetasthànarohiõi hasti÷uõóàvçkùe ÷abdaraø .

#<jaleja># naø jale jàyate jana--óa và aluk samàø . vàrija 1 padme . %<udbhàsãni jalejàni dunvantyadayitaü janam>% bhaññiþ . 2 jale jàtamàtre triø .

#<jalejàta># naø 7 taø . 1 padme ÷abdaratnàø . 2 vàrijàtamàtre triø .

#<jalendra># puø 6 taø . 1 varuõe 2 mahàdeve jambhalàkhye 3 pårvayakùe mediø .

#<jalendhana># puø jalànyevendhanàni yasya . 1 vàóavànale bàóavànala÷abde dç÷yam . 2 sauravidyudàditejasi ÷abdàrthaciø .

#<jalebha># pu strã jalajàta ibhaþ . jalahastini striyàü jàtitvàt ïãù . %<prasphurattimijalemajihmagaþ>% vçø 12 a0

#<jaleyu># puø påruvaü÷ye raudrà÷vançpasyàpsarojàte putrabhede %<raudrà ÷vasya maheùvàsà da÷àpsarasi sånavaþ>% ityupakrame %<sthaõóileyurvaneyu÷ca jaleyu÷ca mahàya÷àþ>% bhàø àø 94 aø .

#<jaleruhà># strã jale rohati--ruha--ka--aluk saø . 1 kuñumbinãvçkùe ràjaniø . 2 jalarohiõi padmàdau triø .

@<[Page 3078b]>@
#<jalelà># strã kumàrànucaramàtçbhede %<utkràthinã jalelà ca mahàvegàtha kaïkaõà>% bhàø saø 47 aø .

#<jalevàha># puø jale toyàbhyantare vàhã gatirasya . (óuvàri) khyàte jalamajjalena tatsthapadàrthottolake puruùabhede . %<jalevàhànathàhåya bahåüstatra nyayojayat . te kçtvà paramaü yatnamàpuràbharaõaü na tat>% pàdme pàø khaø .

#<jale÷a># puø 6 taø . 1 varuõe 2 samudre ca %<kàlaü gatiü te'khiladevatàtmano di÷a÷ca karõau rasanaü jale÷am>% bhàgaø 8 . 7 . 20 viràóråpoktau %<pàtayàmàsa senàyàü jale÷asya sa dànavaþ>% harivaü 252 aø . jale÷varàdayo'pyatra . %<bhãmodbhavàü prati nale ca jale÷vare ca>% naiùaø . %<yamakuverajaleø ÷varavajriõàm>% raghuþ . 2 varùabhede jalàdhipe ravyàdau ca .

#<jale÷aya># puø jale ÷ete ÷ã--ac aluk samàø . 1 viùõau %<saptasàmopagãtaü tvàü saptàrõabajale÷ayam>% raghuþ . tasya tathàtvaü jala÷àyi÷abde dç÷yam . 2 jalasthàyimàtre triø %<yasya vçühita÷abdena kårmo'pyantarjale÷ayaþ>% bhàø àø 29 aø . 3 matsye puüstrã trikàø . yopadhatvàt striyàü ñàp .

#<jalo(lau)kà># strã jalamoko'sya pçùoø . (joüka) 1 jalasthe sarãsçpabhede bharato'muü dvidhà papàñha .

#<jalocchàsa># puø jalànyucchvasantyebhiþ ud + ÷vasa--gha¤ . 1 pravçddha jalasya nirgamamàrge 2 parãvàhe amaraþ . bhàve gha¤ 6 taø . 3 adhikajalasya sarvatovahane ca . (chayalàpi) .

#<jalodara># naø jalapradhànamudaraü yasmàt 5 baø . udaràmayarogabhede . %<yaþ snehapãto'pyanuvàsito và vànto vivikto'pyatha và niråóhaþ . pibejjalaü ÷ãtalamà÷u tasya srotàüsi duùyanti hi tadvahàni . snehopalipteùvatha vàpi teùudakodaram pårvavadabhyupaiti . snigdhaü mahattat parivçttanàmisamàtataü pårõamivàmbunà ca . yathà dçtiþ kùubhyati kampate ca ÷abdàyate càpi dakodarantat . janmanaivãdara sarvaü pràyaþ kçcchratamaü matam . balinastadajàtàmbuyatnasàdhyaü navotthitam>% màdhavakarastannidànàdyàrambha .

#<jalodvatagati># strã %<rasairjasajasà jaloddhatagatiþ>% vçø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake 1 chandãbhede . jalena uddhatà gatirasya . 2 jalenoddhatabhatike triø %<yadãyahalato vilokya vipadaü kalindatanayà jaloddhatagatiþ>% chandomaø .

#<jalodbhava># triø jale udbhavo'sya . 1 jalajàte 2 guõóàlàkùupe 3 laghubràhmãbhede stã ràjaniø jalamudbhavatyasmàt bhå apàdàne ap . 1 himàlayasthe de÷abhde . %<tato himavataþ pàr÷vaü samabhyetyajalodbhavam . sarvamalpena kàlena de÷aü cakre va÷aü balã>% bhàø saø 29 aø . 2 jalajàte triø %<gaõóakãntu samàsàdya sarvatãrthajalodbhavàm>% bhàø vaø 84 aø . 3 laghubràhmyàm ràjaniø .

#<jalodbhåta># triø jale udbhåtaþ . 1 jalabhave 2 kùupabhede strã ràjani0

#<jaloragà># strã jale uragãva dãrghatvàt viùavattvàcca pçùoø . jalokàyàü sàrasundarã .

#<jalaukas># strã baø vaø jalamoko vasatiràsàm . (joüka) khyàtàyàü raktapàyàü amaraþ . asya bahuvacanatvaü pràyikam . %<jaloragà jalaukà tu jalokà ca jalaukasãti>% saüsàràvartokteþ . %<abhihito jalaukasaþ>% iti su÷rutokte÷ca . 3 jalasthànake jantumàtre triø %<jalaukasàü sa satvànàü babhåva priyadar÷anaþ>% bhàø anuø 50 aø .

#<jalaukasa># puüstrã jalamokaþ sthànamastyasyàþ--ac . jalaukàyàü ràyamukuñaþ .

#<jalpa># vàgvi÷eùe uktau ca bhvàø paraø sakaø señ . jalpati ajalpãt . jajalpa tatra kathàbhede %<mayi jalpati kalpanàdhinàthe raghunàthe manutàü tadanyathaiva>% iti anumàna÷iromaõiþ . kathàmàtre %<anàgamaþ prajànà¤ca pramàdàdiva jalpataþ>% bhàø saø 21 aø %<hasate jalpate vairã ekapàtre ca bhu¤jate>% harivaüø 20 aø atra àrùatvàt padavyatyayaþ, bhu¤jate ityatra gaõavyatyaya÷ca .
     anu + kathanottarakathane pa÷càt kathane tulyaråpakathane ca %<jalpantyàmanujalpati>% bhàgaø 4 . 25 . 58 .
     abhi + àmimukhyena kathane %<anyonyamabhijalpantaþ>% ràmàø àraø 1 aø .
     prati + pratyuttarakathane pratiråpakathane ca . %<na caivoktà navà'nuktà hãnataþ paruùà giraþ . bhàrata! pratijalpanti sadà tåttamapuruùàþ>% bhàø saø 70 aø .
     vi + ati + anyonyakathane ÷abdakarmakatvàt vyatihàre na taó . vyatijalpati siø kauø .

#<jalpa># puø jalpa--bhàve gha¤ . 1 kathane . %<iti priyàü valguvicitrajalpaiþ>% bhàgaø 1 . 7 . 18 . àrùe'sya klãvatàpi . %<tåùõãübhava na te jalpamidaü kàryaü katha¤cana>% bhàø àø 129 aø %<kaikeyãü saü÷ritaü jalpaü nedànãü pratibhàti me>% ràmàø ayoø 60 aø . ubhayatra jalpyamiti pàñhastu samyak . paramataniràkaraõapårvakasvamatasthàpanaråpe vijigãùoþ 2 kathàbhede ca . tallakùaõaü gautamenoktaü yathà
     %<yathoktopapanna÷chalajàtinigrahasthànasàdhanopàlambho jalpaþ>% gautaø såø . vyàkhyàta¤caitat vi÷vanàthena .
     yathokteùu yadupapannaü tenopapanna ityarthaþ . madhyapadaø lopã samàsaþ . tathà ca pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ pakùapratipakùaparigraha ityasya yogyatayà paràmar÷aþ anyathà jalpasya vàdavi÷eùatvàpattiþ pramàõatarkàbhyàü tadråpeõa j¤àtàbhyàü na tu j¤àne'nàhàryatvaü vivakùitam àropitapramàõabhàvenàbhàse'pi jalpanirvàhàt . yadyapi chalàdibhirupàlambha eva na tu sàdhanaü tathàpi sàdhanasya parakãyànumànasyopàlambho yatretyarthànna doùaþ . parapakùadåùaõe sati svapakùasiddhirityataþ sàdhane tadupayoga ityanye . ubhaya pakùasthàpanàvattvena ca vi÷eùaõãyamato vitaõóàyànnàtityàptiþ %<sa pratipakùasthàpanàhãnaþ>% ityuttarasåtràt prakçte ubhayapakùasthàpanàvattvàdeva ca pa¤càvayavaniyamo'pi labhyata iti vadanti . atra ca chalàdibhiþ sarvairupàlambho na vi÷eùeõa vyàptirapi tu tadyogyatayaiva, yogyatàvacchedakantu vàdabhinnakathàtvameva tatra coktavàdatvàvacchinnabhedastattadvà danedo và vi÷eùaõamiti chaletyàdinà vijigãùukathàtvaü bodhyate vijigãùurhi chalàdikaü karoti tathàcobhayapakùasthàpanàvatã vijigãùukathà jalpa ityarthaþ ityapi vadanti . atra càyaü kramaþ vàdinà svapakùasàdhanaü prayujyanàyaü hetvàbhàsastallakùaõàyogàditi sàmànyato nyàyasiddha ityàdi vi÷eùato và . prativàdinà svasyàj¤ànàdiniràsàya paroktasambhavàdeva làbhe ucyamànagràhyàõàmapràptakàlàrthàntaranirarthakànàmalàbhe uktagràhyàõàü pratij¤àhànipratij¤àntarapratij¤àvirodhapratij¤àsaünyàsahetvantaràvij¤àtàrthavij¤eyamatànuj¤ànyånàdhikapunaruktaniranuyojyànuyogàpasiddhàntànàmalàbhe paryanuyojyopekùaõasya madhyasthodbhàvyatvà devànupanyàsàrhatayà yathàsambhavahetvàbhàsena paroktaü dåùayitvà svapakùa upanyasanãyaþ . tato vàdinà tçtãyakakùà÷ritena paroktamanådya svapakùadåùaõamuddhçtyànuktagràhyocyamànagràhyahetvàbhàsàtiriktoktagràhyàõàmalàbhe hetvàbhàsena yathàsambhavaü pratipakùavàdinaþ sthàpanà dåùaõãyà . anyathà kramaviparyàse'pràptakàlaü cànavasare dåùaõãyena ca niranuyojyànuyogaþ yathà tyakùyasi cet pratij¤àhànirvi÷esayasi ceddhetvantaramityàdipratij¤àhànyàdivaddhetvàbhàsànàmuktagràhyatvàvi÷eùe'pi arthadoùatvenàpradhànatvàccaramasandhànamiti . u¤chàdiø asyàntodàttatà .

#<jalpana># triø jalpa--nandyàø lyu . 1 kathake . bhàve lyuñ . 2 kathane naø . animittabhaïgacalanasvedà÷runipàtajalpanàdyàniþ vçø saüø 46 aø .

#<jalpàka># triø jalpa--ùàka . 1 vàcàle bahukutsitavàdini amaraþ . 2 kathakamàtre ca striyàü ùitvàt ïãù . %<jalpàkãbhiþ mahàsãnaþ strãbhiþ prajavinà tvayà>% bhaññiþ .

#<jalpita># triø jalpa--karmaõi kta . 1 kathite amaraþ bhàve kta . 2 kathane naø .

#<jalhu># puø daha--bàø hu pçùoø . 1 agnau %<na pàpràso manàmahe nàvàyasau na jalhavaþ>% çø 8 . 51 . 11 . %<na jalhavaþ anagnayaþ>% bhàø .

#<java># puø sauø ju--bhàve ap . 1 vege . %<javena pãñhàdudatiùñhadacyutaþ>% %<javena kaõñhaü sabhayàþ prapedire>% màghaþ . %<jave'pi màne'pi ca pauruùàdhikam>% naiùaø . kartari ac . 2 tadvati triø amaraþ .

#<javana># naø ju--bhàve lyuñ . 1 vege amaraþ . %<taü manye meghapuùpasya javane sadç÷aü hayam>% bhàø viø 45 aø . kartari lyu . 2 javayukte triø %<àruhya javanàna÷vàn niyantumupacakrame>% harivaüø 117 aø . tataþ dçóhàø bhàve imanic . 3 javaniman jave puø . 4 vegayukte de÷abhede pàrasyade÷e ca hemacaø . so'bhijano'sya aõ . 5 jàvana tadde÷avàsini triø bahutve aõo luk . 6 tadde÷abàsiùu baø vaø . 7 svãkàrãmçge 8 ghoñakamàtre ca puüstrã ràjaniø . 9 mlecchajàtibhede yavanajàtau puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . %<javanã navanãta komalàïgã ÷ayanãye yadi nãyate katha¤cit>% udbhañaþ . raghunandanamate'yaü tàlavyàdiþ . javanade÷abhavatvàdasya tathàtvam .

#<javanàla># naø javanàyàlati paryàpnoti ala--ac . (janàra) phalabhede . %<javanàlaü smçtaü svàdu ÷ãtaü vàyukaraü matam . kaphapittavinà÷i syàt>% ràjavallabhaþ .

#<javanikà># strã sauø ju--karaõe lyuñ saüj¤àyàü kan . (kànàt) (cika) prabhçtau vyavadhàyakavastràdau amaraþ . %<rejurjavanikàkùepaiþ sapakùà iva khe nagàþ>% harivaüø 86 aø . %<satàü javanikànikàmasukhinàm>% màghaþ .

#<javanã># strã ju--karaõe lyuñ ïãp . (kànàta) 1 javanikàyàm 2oùadhibhede ca hemacaø . 3 javanajàtistriyà¤ca .

#<javas># puø sauø ju--asun . 1 vege . %<à ÷yenasya javasà>% çø 118 . 11 . %<javasà vegena>% bhàø .

#<javasa># naø sauø ju--karmaõi asac . ghàse ÷abdaratnàø .

@<[Page 3080b]>@
#<javà># strã sauø ju--ac . 1 svanàmakhyàte vçkùe amaraþ . %<javà kañåùõendraluptanà÷akçt miùajàü matà . vicchardikçdrecanikà såryasyàràdhane hità>% ràjavaø . pàñalàø puùpe'pi strã aruõo garuóabhràtà javàpuùpasàmaprabhaþ harivaüø 227 aø . %<javàkusumasaïkà÷aü kà÷yaùeyaü mahàdyutim>% såryanatimantraþ . pàrijàtavanai÷caiva javà÷okavanaistathà bhàø vaø 230 aø .

#<javàdi># naø %<javàdi nãrasaü snigdhamãùat piïgaü sugandhidam . àtape bahulàmodaü ràj¤àü yogya¤ca tanmatam>% ityuktalakùaõe mçgagharmajàte kçtrime gandhadravyabhede ràjaniø .

#<javàdhika># puø javenàdhikaþ . 1 adhikajavayukte'÷ve amaraþ . 2 adhikavegayukte triø .

#<javin># triø java + astyarthe ini . 1 vegayukte hemacaø %<samakàlamiùuü kùiptamànãyànyo javã naraþ>% yàj¤aø . striyàü ïãp . %<ajavaso javinãbhirvivç÷can>% çø 2 . 15 . 6 .

#<javina># puø java--bàø inan . kokaóavçkùe ràjaniø .

#<javãyas># triø ati÷ayena javavàn ãyasum vatorluk . ati÷ayitavegayukte %<anejadekaü manaso javãyo nainaddevà àpnuvan màrùat>% yajuø 40 . 4 . striyàü ïãp . iùñhan javiùñho'pyatra . %<çtasya nyamanye manasà javiùñhà>% çø 4 . 2 . 3 .

#<jaùa># badhe bhvàø umaø sakaø señ . jaùati te ajàùãt--ajaùãt ajaùiùña . jajàùa jeùatuþjeùe .

#<jasa># mokùaõe divàø paraø sakaø señ . jasyati irit ajasat ajàsãt ajasãt jajàsa jesatuþ ajasram . udit jasitvà jastvà . jastaþ .

#<jasa># badhe anàdare ca curàø ubhaø sakaø señ . jàsayati te ajãjasat va .
     ud + hiüsane . etadyoge karmaõi ùaùñhã . %<nijaujasojjàsamituü jagaddruhàm>% màthaþ . %<dhçtyà nàthasya vaidehi! manyorujjàsayàtmanaþ>% bhaññiþ .

#<jasa># gatau nighaõñuþ bhvàø paraø sakaø señ . jasati ajà(ja)sãt . jasistàóane upakùaye ca màdhavaþ . jasuriþ .

#<jasa># rakùaõe cuø ubhaø sakaø señ idit . jaüsayati te aja jaüsat ta .

#<jasu># puø jasa--un . àyudhe %<yadà balasya pãyato jasum>% çø 10 . 68 . 6 . %<jasumàyudham>% bhàø .

#<jasuri># puø jasa--urin . 1 vajre ujjvaladattaþ 2 vyàthite triø %<vi yà jànàti jasurim>% çø 5 . 61 . 7 . %<jasuriü vyathitam>% %<jasistàóanakarmyopakùayakarmà và>% bhàø . 3 upakùayayukte ca .

@<[Page 3081a]>@
#<jasvan># triø jasa--upakùaye vanip . upakùayakartari %<mà svajane vçùabha!>% çø 6 . 40 . 11 . %<jasvane upakùayiõe>% bhàø .

#<jahaka># triø hà--kvun dvitva¤ca . 1 bàle 2 tyàgini ca ujjvalaø . 3 kàle trikàø 4 nirmoke saükùiptachàø tasya tyàjyatvàt tathàtvam . 5 gàtrasaïkãcanyàü strã . %<itarajanàya jahakà vaiùõavã>% yajuø 24 . 36 . %<jahakà gàtrasaïkocanã>% bedadãø .

#<jahatsvàrthà># strã jahat svàrthoyàm . 1 lakùaõàbhede, yathà àyurghçtam àyurghçtamityatra àyuþsàdhanasya bodhanàt svàrthasyàyuùastyàgàt tathàtvam . %<jahatsvàrthàjahatsvàrthe dve vçttã te punastridhà>% harikàø vaiyàkaraõabhåùaõe tu jahati padàni svàrthaü yasyàmiti vigraho dar÷itaþ .

#<jahadajahallakùaõà># strã jahacca ajahacca svàrtho yàü tàdç÷ã lakùaõà . vàcyàrthaikade÷atyàgenaikade÷avçttau lakùaõàyàm yathà so'yaü devadatta ityatra tatkàlaitatkàlaråpàrthatyàgena kevaladevadattamàtràrthabodhanàt vàcyàrthaikade÷avçttità . evaü %<tattvamasi ÷vetaketã!>% chàø uø vàkye viruddha sarvaj¤atvàlpaj¤atvàrthatyàgena caitanyamàtrabodhanàt tathàtvam .

#<jahallakùaõà># strã jahat svàrthoyàm uttarapadalope karmaø . jahatsvàrthàyàü lakùaõàyàm . yathà àyurghçtam . lakùaõàbhedodàharaõàdikaü vedàntaparibhàùàyàü dar÷itaü yathà
     %<prakàràntareõa lakùaõà tridhà jahallakùaõà ajahallakùaõà jahadajahallajaõà ceti tatra ÷akyàrthamanantarbhàvya yatràrthàntarasya pratãtistatra jahallakùaõà yathà viùaü bhuükùvetyatra svàrthaü vihàya ÷atrugçhe bhojananivçttirlakùyate . yatra ÷akyàrthamantarbhàvyaiva arthàntarapratãtiþ tatràjahalla kùaõà yathà ÷uklaþ paña iti atra hi ÷ukla÷abdaþ svàrthaü ÷uklaguõamantarbhàvyaiva tadvati dravye lakùaõayà vartate . yatra hi vi÷iùñavàcakaþ ÷abdaþ ekade÷aü vihàya ekade÷e vartate tatra jahadajahallakùaõà yathà so'yaü devadatta iti atra hi padadvayavàcyayorvi÷iùñayoraikyànupapattyà padadvayasya vi÷eùyamàtraparatvaü yathà và tattvamasãtyàdau tatpadavàcyasarvaj¤atvàdivi÷iùñasya tvaüpadavàcyenàntaþkaraõavi÷iùñenaikyàyogàt aikyasiddhyarthaü svaråpe lakùaõeti sàmpradàyikàþ . vayantu vråmaþ so'yaü devadattaþ tattvamasãtyàdau vi÷iùñavàcakànàü padànàmekade÷aparatve'pi na lakùaõà ÷aktyupasthitavi÷iùñayorabhedànvayànupapattàvapi vi÷eùyayoþ ÷aktyupasthitayorevànvayabodhàvirodhàt yathà ghaño'nitya ityatra ghañapadavàcyaikade÷aghañatvasyànityatvàyogyatve'pi yogyaghañavyaktyà sahàmityatvànvayaþ . yatra padàrthaikade÷asya vi÷eùaõatayaivopasthitistatraiva svàtantryeõopasthitaye lakùaõàbhyupagamaþ yathà nityo ghaña ityatra ghañapadàdghañatvasya ÷aktyà svàtantryeõànupasthityà tàdç÷opasthityarthaü ghañapaüdasya ghañatve lakùaõà evameva battvamasyàdivàkye'pi na lakùaõà ÷aktyà svàtantryeõopasthitayostattvaüpadàrthayorabhedànvaye bàdhakàbhàvàt . anyathà gehe ghañaþ ghañe råpaü ghañamànaya ityàdã ghañatvagehatvàderabhimatànvayabodhàyogyatayà tatràpi ghañàdipadànàü vi÷eùyamàtraparatve lakùaõà ca syàt . tasmàttattvamasyàdivàkyeùu àcàryàõàü lakùaõoktirabhyupagamavàdena bodhyà . jahadajahallakùaõodàharaõantu kàkebhyo dadhi rakùyatàmityàdikameva . tatra ÷akyakàkatvaparityàgenà÷akyadadhyupaghàtakatvapuraskàreõa kàke kàka÷abdapravçtteþ>% .

#<jahà># strã jahàti hà--bàø ÷a . muõóitikàyàü (muõóirã) ÷abdacaø .

#<jahànaka># puø hà--÷ãlàrthe ÷ànac saüj¤àyàü kan . pralaye hemacaø .

#<jahijoóa># avyaø jahi joóa ityucyate yasyà kriyàyàm mayåraø saø . tyàgajoóàrthaniyogakriyàyàm .

#<jahistambha># avyaø jahi svambha ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . tyàgastambhananiyogakriyàyàm .

#<jahu># puø hà + un niø dvitvam . 1 apatye %<kçtànupaïga àsana÷ayanàñanasnànà÷anàdiùu saha mçgajahunà>% bhànaø 5 . 8 . 13 . %<mçgajahunà mçgàpatyena>% ÷rãdharaþ . 2 kuruvaü÷ye puùpavato'patye ràjabhede %<jaj¤e satyavato'patyaü puùpavàüstatsuto jahuþ>% bhàgaø 9 . 22 . 5 .

#<jahnu># puø bharatavaü÷ye àjabãóhançpaputre 1 nçpabhede . %<bharatasyànvaye caivàjamãóho nàma pàrthivaþ . tasya putro mahànàsãjjahnurnàma nare÷varaþ . duhióamanupràptà gaïgà yasya mahàtmanaþ>% bhàø anuø 4 aø . gaïgàyàstadduhitçtvakathà ràmàø àdiø 43 aø .
     %<yatà bhagãratho ràjà tato gaïgà ya÷asvinã . jagàma saritàü ÷reùñhà bharvapàpapraõà÷inã . yato hi yajamànasya jahnoradbhutakarmaõaþ . gaïgà saüplàvayàmàsa yaj¤avàñaü mahàtmanaþ . tasyàvalepanaü j¤àtvà kruddho jahnu÷ca ràghava! . apibattu jalaü sarvaü gaïgàyàþ paramàdbha tam . tato devàþ sagandharvà çùaya÷ca suvismitàþ . påjayanti mahàtmànaü jahnuü puruùasattamam . gaïgàü càpi nayanti sma duhivçtve mahàtmanaþ . tatastuùño mahàtejàþ ÷rotràbhyàmasçjat prabhuþ . tasmàjjahnusutà gaïgà procyate jàhnavãti ca>% . jahnorapatyamaõ ïãp . jàhnabã gaïgàyàm . %<jàhnavãtãrasambhåtàü mçda mårdhnà bibharti yaþ>% pràø taø . jahnãriyaü aõ vede pçùoø hrasvàkàraviparvathau . jahnàvã jahnusambandhinyàü prajàyàm . %<à jahnàvãü sumanaso paràjaiþ>% çø 1 . 116 . 19 . %<jahnàvã jahnormaharùeþ sandhandhinã prajà>% bhàø . 2 viùõau ca %<satkartà satkçtaþ sàdhurjahnurnàràyaõo naraþ>% viùõusaø . %<janàn saüsàràdapahnute apanayatãti jahnuþ jahàtya viduùaþ svabhaktànnayati paraü padamiti và>% bhàø tadvyutpattirdar÷ità pçùoø sàdhu .

#<jahnukanyà># strã 6 taø . 1 gaïgàyàm . %<jahnoþ kanyàü sagaratanayasvargasopànapaïktim>% meghaø %<jalanidhimanuråpaü jahnukanyàvatãrnà>% raghuþ . jahnutanayàdayo'pyatra .

#<jahnusaptamã># strã vai÷àkha÷uklasaptamyàm . %<vai÷àkha÷uklasaptamyàü jahnunà muninà purà . krodhàt pãtà punastyaktà karõarandhràttu dakùiõàt . tasyàü samarcayeddevãü gaïgàü bhuvanamekhalàm . snàtvà samyag vidhànena sa dhanyaþ sukçtã naraþ . tasyàü santarpayetu devàn pitén martyàn yathàvidhi . sàkùàt pa÷yanti te gaïgàsnàtakaü gatapàtakam>% varàhapuø .

#<jahman># naø hà--manin pçùoø dvitvàntyalopau . udake nighaø udakanàmasu tatra janmeti pàñhàntaram .

#<jà># strã jana--bàø óa . 1 màtari 2 devarapatnyàm ekàkùarakoø . 4 jananakartari triø gavàdau upapade jana--viñ ïà . gojà gavijàte triø .

#<jàgata># triø jagatã chando'sya aõ . jagatãcchandaske mantràdau . jagatyàü bhavaþ utsàø a¤ . 2 jagatãcchandasi bhave sàmabhede naø . 3 jagatyàü pçthivyàü bhave ca triø .

#<jàgara># puø jàgç--bhàve gha¤ guõaþ . 1 nidràkùaye (jàgà) amaraþ %<trayoda÷asamàstãrõà jàgareõa suduþkhitàþ>% bhàø kaø 96 àø . %<ràtrijàgaraparo divà÷ayaþ>% raghuþ . 2 antaþkaraõasya kçtsnavastuprakà÷àtmake 3 vçttibhede .

#<jàgaraka># triø jàgç--õvul guõaþ . nidràrahite .

#<jàgaraõa># naø jàgç--bhàve lyuñ . 1 nidràràhitye .

#<jàgarita># naø jàgç--bhàve kta guõaþ . 1 jàgaraõe nidràbhàve 2 indriyairarthaj¤àne svapadar÷anahetukarmakùaye ca jàgaritamàgacchan svopàdhyantaþkaraõendriyasacivastattadindriyaviùayànanumeyàü÷ca sthålàn vyavahàrikàn sarvànanubhavati yatràvasthàyàü tat jàgaritamityucyate vedàntamatam

#<jàgaritasthàna># puø jàgaritaü sthànamasya . vedàntimatasiddhe vai÷vànare àtmani . tatsvaråpàdikaü muõóakopaniùadi tadbhàùye ca dar÷itam .
     %<jàgaritasthàno bahiþpraj¤aþ sapnàïga ekonaviü÷atimukhaþ sthålabhugvai÷vànaraþ prathamaþ pàdaþ>% muõóakopa0
     jàgaritaü sthànamasyeti jàgaritasthànaþ . bahiþ svàtmavyatirikte viùaye praj¤à yasya sa bahiþpraj¤o bahirviùayeùu praj¤à'vidyàkçtà'vabhàsata ityarthaþ . tathà saptàïgànyasya %<tasya ha vaitasyàtmano vai÷vànarasya mårdhvaiva sutejà÷cakùurvi÷varåpaþ pràõaþ pçthagvartmàtmà sandeho bahulo vastireva rayiþ pçthivyeva pàdau>% agnihotrakalpanà÷eùatvenàgnirmukhatvenàhavanãya ukta ityevaü saptàïgàni yasya sa saptàïgaþ . tathaikonaviü÷atirmukhànyasya buddhãndriyàõi ca da÷a vàyava÷ca pràõàdayaþ pa¤ca mano buddhirahaïkàra÷cittamiti mukhànãva mukhàni tànyupalabdhidvàràõãtyarthaþ . sa evaü vi÷iùño vai÷vànaro yathoktairdvàraiþ ÷abdàdãn sthålàn viùayàn bhuïkta iti sthålabhuk . vi÷veùàü naràõàmanekadhà nayanàdvi÷vànaraþ . yadvà vi÷va÷ca sau nara÷ceti vi÷vànaraþ vi÷vànara eva vai÷vànaraþ . sarvapiõóàtmànanyatvàt sa prathamaþ pàdaþ bhàø .

#<jàgaritànta># puø jàgaritasyàntaþ tatra vij¤eyaþ . jàgaritamadhye tatra vij¤eye %<svapnàntaü jàgaritànta¤cobhau yenànupa÷yati>% kañhopaø %<svapnàntaü svapnamadhyaü svapnavij¤eyamityarthaþ . tathà jàgaritàntaü jàgaritamadhyaü jàgaritabij¤eyaü cobhau svapnajàgaritàntau yenàtmanànupa÷yati lokaþ>% bhàø .

#<jàgaritç># triø jàgç--÷ãlàrthe tçc . jàgaraõa÷ãle amaraþ .

#<jàgarin># triø jàgç--÷ãlàrthe õini guõaþ . jàgaraõa÷ãle hemacaø striyàü ïãp .

#<jàgaråka># triø jàgç--åka . jàgaraõa÷ãle amaraþ %<svapato jàgaråkasya yàthàrthyaü veda kastava>% raghuþ . 2 svakartavye sàvadhàne apramatte ca %<varõà÷ramàvekùaõajàgaråkaþ>% raghuþ .

#<jàgarti># strã jàgç--bhàve ktin . jàgaraõe ràyamuø .

#<jàgaryà># strã jàgç--bhàve kyap guõaþ . jàgaraõe . a . jàgaràpyatra strã amaraþ .

#<jàguóa># puø 1 de÷abhede so'bhijalo'sya aõ . 2 tadde÷avàsini triø %<jàguóàn ràmañhàn håõàn strãràjyànatha taïgaõàn>% bhàø baø vaø . tatra bhavaþ aõ . 3 tadde÷abhave triø . 4 kuïkume naø . %<avaniü jàguóakuïkumàmitàmràm>% màghaþ .

#<jàgç># nidràbhàve adàø paraø akaø señ jakùàø . jàgarti jàgrati ajàgarãt . jàgaràm--babhåva àsa cakàra jajàgàra . asya õapi vçddhiþ tadbhinne ¤iti õiti ca guõaþ vinbhinne sarvatra àrdhadhàtuke guõaþ . jàgaryate ajàgari jàgarayati karmaõi ajàgari ajàgàri iti bhedaþ %<kusuma÷aramujjàgarayati>% umañaþ . jàgarakaþ . jàgçviþ %<jàgarti loko jvalati pradãpaþ>% udbhañaþ . indriyàdinà bodhe prabodhe ca . %<yà ni÷à sarvabhåtànàü tasyàü jàgarti saüyamã . yasyà jàgrati bhåtàni sà ni÷à pa÷yato muneþ>% gãtà . %<pannagagavãgumpheùu càjàgarãt>% malliø .

#<jàgçvi># puø jàgç--kvin na guõaþ . 1 nçpe ujjvalaø tasya svakàrye'pramatatvàt tathàtvam . 2 agnau hemaø 3 jàgaraõa÷ãle triø %<samànamajman paryeti jàgçviþ>% tàõóyaø bràø 1 . 7 . 6 . %<jàgçviþ jàgaråkaþ>% bhàø %<vibhãdako jàgçvirmahyamacchàn>% çø 10 . 34 . 1 . %<janasya gopà ajaniùña jàgçviragniþ>% çø 5 . 11 . 1 .

#<jàgrat># triø jàgç--÷avç . 1 jàgaraõakartari 2 sàbadhàne apramatte 3 prakà÷amàne ca . %<jàgratkalaïkairavadhvaüsaü hastayate ca yà sumanasàmullàsinã mànase>% candràlokaþ . striyà ïãp . jãvànàü ÷rotràdibhiþ 4 ÷abdàdiviùaya j¤ànàvasthàbhede sà ca tridhà %<pramitirjàgare jàgradbhramaþ svapno'tha måóhatà . pànàdijanyà suptiþ syàdevaü jàgaraõaü tridhà>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam . %<evaü sa jàgratsvapnàbhyàmidaü sarvaü caràcaram>% manuþ . %<jàgratsvapnaþ saïkalpaþ pàpaþ>% çø 10 . 164 . 5 . %<jàgratsvapnàvasthayoþ sambandhã pàpaþ>% bhàø . %<jàgrat svapnasuùuptidhàmarahitaþ pràptaþ prabodhodayaþ>% praboø .

#<jàgriyà># strãü jàgç--bhàve pakùe ÷aþ riïàde÷aþ . jàgaraõe ràyamukuñaþ .

#<jàghanã># strã jaghanasya samãpaü ÷auùako'õ ïãp . 1 årau trikàø jaghanasyàrdhe jaghanaikade÷e bhavaþ aõ ïãp . 2 pucchakàõóe %<atha jàcanyà patnãþ saüyàjayanti jaghanàrdhaü jàghanã jaghanàrdhàdve yoùàyai prajàþ prajàyante>% ÷ataø bràø 3 . 85 . 6 . %<jàghanã vàladaõóaþ>% bhàø . %<baniùñhu jàghani càvadyati>% kàtyàø ÷rauø 6 . 7 . 10 tatra jàghanã÷abdasya matabhedena karkeõa nànàrthatoktà yathà jàghanã jaghanaprade÷e bhavà pucchadaõóa ityarthaþ jàghanã pa÷oþ pucchamiti harisvàminà . jàghanã bàladaõóa iti màdhavàcàryàþ . %<jàghanã yena ma÷akànapanayatãti dhårtasvàminaþ . jàghanã bàladhirucyata iti j¤ànadãpikàkàraþ . kùudhàrta÷càttumabhyagàdvi÷vàmitraþ ÷vajàghanãm . caõóàlahastàdàdàya dharmàdharmavicakùaõaþ>% (manuþ) ityatra ÷vajàghanãm ÷vapucchamiti smçticandrikàkàro vyàkhyàtavàn . jàghanã pa÷oþ pucchamityadhikaraõamàlàyàm tçtãye'dhyàye . jàghanã caikade÷atvàdityadhikaraõe jàghanã kañã iti pitçbhåtihariharau tadayuktam kañi÷abdasya ÷roõiparyàyatvàt ÷roõyo÷ca pàguktatvàditi ataþ pucchakàõóameva jàghanã÷abdenocyate iti . vi÷vàmitrasya jàghanãharaõakathà prasaïgàducyate .
     %<vi÷vàmitro'tha bhagavàn maharùiraniketanaþ . kùudhàparigato dhãmàn samantàt paryadhàvata . tyaktvà dàràü÷ca putràü÷ca kasyàücit janasaüsadi . bhakùyàbhakùyasamo bhåtvà niragniraniketanaþ>% ityupakrame %<sa dadar÷a ÷vamàüsasya kutantrãü vitatàü muniþ . càõóàlasya gçhe ràjan! sadyaþ ÷astrahatasya vai . sa cintayàmàsa tadà stainyaü kàryamito mayà . na hãdànãmupàyo me vidyate pràõadhàraõe . àpatsu vihitaü stainyaü vi÷iùña¤ca mahãyasaþ . vipreõa pràõarakùàrthaü kartavyamiti ni÷cayaþ . hãnàdàdeyamàdau syàt samànàttadanantaram . asambhave vàdadãta vi÷iùñàdapi dhàrmikàt . so'hamantyàvasànàya haràmyenàü pratigrahàt . na stainyadoùaü pa÷yàmi hariùyàmi ÷vajàghanãm>% . iti ni÷citya tàü hartumupakràntasya caõóàlena saha saüvàdo yathà %<vi÷vàmitrastu màtaïgamuvàca parisàntyayan . kùudhitã'haü gatapràõo hariùyàmi ÷vajàghanãm . kùudhitaþ kaluùaü yàto nàsti hrãra÷anàrthinaþ . kùucca màü dåùayatyatra hariùyàmi ÷vajàghanãm . avasãdanti me pràõà÷rutirme na÷yati kùudhà . durbalo naùñasaüj¤a÷ca bhakùyàbhakùyavivarjitaþ . so'dharma budhyamàno'pi hariùyàmi ÷vajàghanãm . añan bhaikùaü na vindàmi yadà yuùmàkamàlaye . tadà buddhiþ kçtà pàpe hariùyàmi ÷vajàùanãm>% bhàø ÷àø 141 aø . kathà÷eùastatra dç÷yaþ

#<jàïgala># puø jaïgale bhavaþ jaïgalapràyo và aõ . 1 vanapràye 2 jaïgalasthapa÷umàüse tatratye 3 udake ca ÷abdàrthaciø . %<alpodakatçõo yastu pravàtaþ pracuràtapaþ . sa j¤eyo jàïgalo de÷o bahudhànyàdisaüyutaþ>% kullåø dhçtavàkyoktalakùaõe 4 de÷abhede puø . bhàvapraø anyathà tallakùaõamuktaü yathà
     %<àkà÷a÷ubhra ucca÷ca svalpapànãyapàdapaþ . ÷amãkarãravilvàrkapãlukarkandhusaïkulaþ . hariõaiõarùyapçùata gokarõakharasaïkulaþ . sukhàduphalavàn de÷o vàtalojàïgalaþ smçtaþ>% . %<bahådakanago'nåpaþ kaphamàrutarogavàn . jàïgalo'lpàïga÷àkhã ca pittàsçïmàrutottaraþ>% tadde÷aguõàstatroktà jàïgalànàü pa÷ånàü vi÷eùaþ tanmàüsa guõà÷ca tatraivoktà yathà %<hariõaiõakuraïgarùya pçùatanyaïku÷aüvaràþ . ràjãvo'pi ca muõóã cetyàdyàþ jàïgalasaüj¤akàþ . hariõastàmravarõaþ syàdeõaþ kçùõaþ prakãrtitaþ . kuraïga ãùattàmraþ syàdeõatulyàkçtirmahàn . çùyo nãlàïgako loke sàrohya iti kãrtitaþ . pçùata÷candravinduþ syàd hariõàt ki¤cidalpakaþ . nyaïkurbahuviùàõo'tha ÷aüvaro gavayo mahàn . ràjãvastu mçgo j¤eyo ràjibhiþ paritovçtaþ . yo mçgaþ ÷çïgahãnaþ svàt sa muõóãti nigadyate . jàïgalàþ vràya÷aþ sarve pitta÷leùmaharàþ smçtàþ . ki¤cidvàtakarà÷càpi laghavo balavardhanàþ>% . %<tatreme kurupà¤càlàþ ÷àlvà màdreyajàïgalàþ>% bhàø bhãø 9 aø . 5 kapi¤jalakhage puø strã mediø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jàïgalapathika># triø jaïgalasthaþ panthàþ ac samàø . tenàhçtaü tena gacchati và ñha¤ . 1 jaïgalapathenàhçte 2 tena gantari ca .

#<jàïgula># naø gama--yaï luk bàø óula pçùoø dãrghaþ . 1 viùe tasya kuñilagatitvàt tathàtvaü 2 jàlinãphale ÷abdaratnàø .

#<jàïguli># puø gama--yaï luk bàø óuli . 1 viùavaidye ÷abdaratnàø . %<parãkùitaü sama÷nãyàt jàïgalibhirmiùagvçtaþ>% vaidyakam .

#<jàïgulika># puø jàïgulã viùavidyà tàmadhãte veda và tayà dãvyati và ñha¤ . viùavaidye amaraþ .

#<jàïgulã># strã jàïgulasya viùasyeyam aõ . viùavidyàyàm hemacaø .

#<jàïghi># triø jaïghàyàü bhavaþ tasyà idaü và vàhvàderàkçtiø gaõatvàt i¤ . 1 jaïghàbhave 2 tatsambandhini ca .

#<jàïghika># triø jaïghàbhyàü jãvati vetanàø ñha¤ . 1 ghàvake (dhàoóe) 2 uùñre puüstrãø 3 ÷rãkàrãvçkùe puø ràjaniø .

#<jàjali># puø çùibhede tasya tapa÷caraõakathàdikaü bhàø ÷àø 262 a dç÷yam %<vane vanacaraþ ka÷cijjàjalirnàma vai dvijaþ>% ityàdi . sa ca pravarapravartakaþ hemàø vraø dç÷yam .

#<jàjin># triø jaja--yodhe--tàcchãlye õini . yodha÷ãle . %<jajaujàjàjijijjàjã>% màghaþ .

#<jàjhà(ña)li># puø ja(jha)ña--saüdhàte gha¤ . ta làti làbà- ói . vçkùabhede amaraþ .

#<jàñàlikà># strã kumàràmucaramàtçbhede %<jàñàlikà kànacarã dãrghajihvà balotkañà>% bhàø ÷àø 47 aø .

#<jàñàsuri># puø jañàsurasyàpatyam i¤ . jañàsuràpatye %<jàñàsurirbhaimaseniü nànà÷astrairavàkirat>% bhàø droø 175 aø .

#<jàñilika># puüstrã jañilikàyà apatyaü ÷ivàø aõ . jañilikàyà apatye striyàü ïãp .

#<jàñhara># puø jañhare bhavaþ aõ . jañharasthite 1 vahnau %<jàñharo bhagavànagnirã÷varo'nnasya pàcakaþ>% su÷ruø . 2 kumàrànucarabhede %<vidyutàkùo dhanurvaktrã jàñharo màrutà÷anaþ>% bhàø ÷aø 46 aø . tasyedamaõ . 3 jaùñharasambandhini triø striyàü ïãp . %<nànà÷anaþ syànna mahà÷anaþ syàdalolupaþ sàdhu bhiràgataþ syàt . yàtràrthamàhàramihàdadãta tathàsya syàjjañharã dvàramuptiþ>% bhàø ÷àø 270 aø .

#<jàñharya># triø jañhare bhavaþ bàø ¤ya . jañharabhave rogàdau %<etannavàyasametena jàñharyaü na bhavati sanno'gniràpyàyate>% su÷ruø .

#<jàóàra># puüstrã jaóasyàpatyam và àrak . jaóasyàpatye .

#<jàóya># naø jaóasya bhàvaþ ùya¤ . 1 jaóatàyàü 2 maurkhye ca hemacaø %<àlasya÷ramagarbhàdyairjàóyaü jçmbhàsitàdikçt>% sàø daø . %<idaü jàóyamidaü mauóhyamidamatyadbhutaü vacaþ>% harivaüø 309 aø .

#<jàóyàri># puø 6 taø . jambãre ràjaniø .

#<jàta># triø jana--kartari kta . 1 utpanne 2 vyakte ca bhàve kta . 4 janmani 5 samåhe ca mediø tatra utpanne %<tasmàt kumàraü jàtaü ghçtaü vaivàgre pratilehayanti stanaü vànudhàpayanti>% ÷ataø bràø 14 . 4 . 3 . 4 %<suvãjaü caiva sukùetre jàtaü saüpadyate yathà>% manuþ saüghe %<niþ÷eùavi÷ràõitako÷ajàtam>% raghuþ . %<caturvidhasthåla÷arãrajàtam>% vedàntaþ . %<sarveùàü dhanajàtànàmàdadãtàgryamagrajaþ>% manuþ .

#<jàtaka># triø jàta + svàrthe ka . 1 utpanne %<ubhau tau nàrhato bhàgaü jàrajàtakakàmajau>% manuþ . jàtaü janma tadadhikçtya kçto granthaþ aõ saüj¤àyàü kan . 2 horàtantre . tacca nànàjyotirvidbhirnànàvidhaü racitaü tatra vçhajjàtakasyeva atipràmàõikatvàt tacchàstrapratipàdyaviùayà granyakçtà 25 aø varàhamihireõoktàþ pradar÷yante . %<rà÷iprabhedo grahayonibhedo viyonijanmàtha niùekakàlaþ . janmàtha sadyomaraõaü tathàyurda÷àvipàko'ùñakavargasaüj¤aþ . karmàjãvo ràjayogàþ khayogà÷càndrà yogàdvigrahàdyà÷ca yogàþ . pravçjyàtho rà÷i÷ãlàni dçùñirbhàvastasmàdà÷rayo'tha prakãrõaþ . neùñàyonà jàtakaü kàminãnàü niryàõàü syànnaùñajanmadrikàõaþ . atràdhyàyà viü÷atiþ pa¤cayuktà janmanyetadyàtrikaü càbhidhàsye>% .
     rà÷iprabhadaþ prathame'dhyàye . grahayonibhedaþ dvitãye viyonijanma tçtãye . niùekakàla÷caturthe . janmavidhiþ pa¤came . sadyomaraõaü ùaùñhe . àyurvibhàgaþ saptame . da÷àvibhàgo'ùñame . aùñakavargo navame . karmàjãvo da÷ame . ràjayogà ekàda÷e . khayogàþ (nàbhasayogàþ) dvàda÷e . càndrayogàþ sunaphàdyà÷candrayogàstrayoda÷e dvigrahatrigrahayogà÷caturda÷e . pravrajyàyogà pa¤cada÷e . rà÷i÷ãlam ùoóa÷e . dçùñiphalaü saptada÷e . bhàvaphalamaùñàda÷e . à÷raya ekonaviü÷atitame . prakãrõaphalam viü÷atitame . aniùñayogà ekaviü÷e . kàminãnàü (strãõàü) jàtakaü dvàviü÷e . niryàõaü (maraõaü) tanniråpaõaü trayoviü÷e . naùñajàtakaü caturviü÷e . dreùkàõasvaråpàdi pa¤caviü÷e . evaü pa¤cayuktàdhyàyànàüviü÷atirjanmani jàtake kathità etajjàtake uktàþ . janmaphalaü pa¤came uktaü yathà %<piturjàtaþ parokùasya lagnamindàvapa÷yati . vide÷asthasya carabhe madhyàdbhraùñe divàkare . udayasthe'pi và mande kuje bàstaü 7 samàgate . sthite vàntaþkùapànàthe ÷a÷àïkasuta÷ukrayoþ . ÷a÷àïke pàpalagne và vç÷cike'ü÷atribhàgage . ÷ubhaiþ khàyasthitairjàtaþ sarpastadveùñito'pi và . catuùpadagate bhànau ÷aiùairvãryasamanvitaiþ . dvitanusthai÷ca yamalau bhavataþ ko÷aveùñitau . chàgasiühavçùairlagne tatsthe saure'thavà kuje . rà÷yaü÷asadç÷aü gàtraü jàyate nàlaveùñitaþ . na lagnamindu¤ca pururnirãkùate na và ÷a÷àïkaü raviõà samàgatam . sapàpako'rkeõa yuto'thavà ÷a÷ã pareõa jàtaü pravadanti ni÷cayàt . krårarkùagatàva÷obhanau såryàddyåna navàtmajasthitau . vaddhastu pità vide÷agaþ sve và rà÷iva÷àdatho pathi . pårõe ÷a÷ini svarà÷ige saumye lagnagate ÷ubhe sukhe4 . lagne jalaje'stage'pi và candre potagatà prasåyate . àpyodayamàpyagaþ ÷a÷ã saüpårõaþ samavekùate'tha và . mesåraõabandhulagnagaþ syàt såtiþ salile na saü÷ayaþ . udayoóupayorvyayasthite guptyàü pàpanirãkùate yame . alikarkiyute vilagnage sàre ÷ãtakarekùite'vañe . mande'bjagate vilagnage budhasåryendunirãkùite kramàt . krãóàbhavane suràlaye soùarabhåmiùu ca prasåyate . nçlagnagaü prekùya kujaþ ÷ma÷àne ramye sitendå gururagnihotre . ravirnarendràmaragokuleùu ÷ilpàlaye j¤aþ prasavaü karoti . rà÷yaü÷asamànagocare màrge janmacare sthire gçhe . svarkùàü÷a gate svamandire balayogàt phalamaü÷akarkùayoþ . àràrkajayostrikoõage candre'ste ca visçjyate'mbayà . dçùñe'mararàjamantriõà dãrghàyuþ sukhabhàk ca sa smçtaþ . pàpekùite tuhinagàvudaye kuje'ste tyakto vina÷yati kujàrka jayostathàye saumye'pi pa÷yati tathàvidhanastameti saumyetareùu parahastagato'pyanàyuþ . pitçmàtçgçheùu tadbalàttaru÷àlàdiùu nãcagaiþ ÷ubhaiþ . yadi naikagatau tu vãkùitau lagnendå vijane prasåyate . mandarkùàü÷e ÷a÷ini hibuke mandadçùñe'bjage và tadyukte và tamasi ÷ayane nãcasaüsthai÷ca bhåmau . yadvadrà÷iü vrajati harijaü garbhamokùastu tadvatpàpai÷candràt smarasukhagataiþ kle÷amàhurjananyàþ . snehaþ ÷a÷àïkàdudayàcca vartirdãpo'rkayuktarkùava÷àccaràdyaþ . dvàraü ca tadvàstuni kendrasaüsthairj¤eyaü grahairvãryasamanvitairvà . jãrõaü saüskçtamarkaje kùitisute dagdhaü navaü ÷ãtagau kàùñhàdyaü na dçóhaü ravau ÷a÷isute tannaika÷ilpyudbhavam . ramyaü citrayutaü navaü ca bhçguje jãve dçóhaü mandiraü cakrasthai÷ca yathopade÷aracanàü sàmantapårvàü vadet . meùakulãratulàlighañaiþ pràguttarato gurusaumyagçheùu . pa÷cimata÷ca vçùeõa nibàso dakùiõabhàgakarau mçgasiühau . pràcyàdigçhakriyàdayo dvau dvau koõagatàdvimårtayaþ . ÷ayyàsvapi vàstuvadvaded tryàdyaiþ ùañ trinavàntyasaüsthitaiþ . candralagnàntaragatairgrahaiþ syurupaüsåtikàþ . bahiranta÷ca cakràrdhe dç÷yàdç÷ye'nyathà pare . lagnanavàü÷apatulyatanuþ syàdvãryayutagrahatulyatanurvà . candrasametanavàü÷apavarõaþ kàdivilagnavibhaktabhagàtraþ . ka dçk ÷rotranasà kapolahanavo vaktra¤ca horàdayaste kaõñhàü sakabàhupàr÷vahçdayaü kroóàni nàbhistataþ . vastiþ ÷i÷nagude tata÷ca vçùaõàvårå tato jànunã . jaïghàïghrãhyubhayatra vàmamuditairdrekvàõabhàgaistridhà . tasmin pàpayute vraõaü ÷ubhayute dçùñe ca lakùmàdi÷et svarkùàü÷e sthirasaüyute ca sahajaþ syàdanyathà''gantukaþ . mande'÷mànilajo'gni÷astra viùajo bhaume vudhe bhåbhavaþ sårye kàùñhacatuùpadeùu dvimagau ÷çïgyabjajonyaiþ ÷ubham . samanupatità yasmin bhàge bayaþ sabudhà grahà bhavati niyamàttasyàvàptiþ ÷ubheùva÷u bheùu và . vraõakçda÷ubhaþ ùaùñhe dehe tanorbhasamà÷rite tilakamasakçddçùñaþ saumyairyuta÷ca sa lakùmavàn>% 9 aø aùñavargaphalamuktaü taccàùñavarga÷abde 520 pçø dar÷itam . nàbhasàdiyogàstacchabde vakùyante . tatronaviü÷oriùñàdhyàyo yathà
     %<lagnàtputrakalatrabhe ÷ubhapatipràpte'tha yà''lokite candràdvà yadi sampadasti hitayorj¤eyo'nyathàsambhavaþ . pàthenodayage ravau ravisuto mãnasthitodàrahà putrasthànagata÷ca putramaraõaü putro'vaneryacchati . ugragrahaiþ sitacaturasrasaüsthitairmadhyasthite bhçgutanaye'thavograyoþ . saumyagrahairasahitasaünirãkùite jàyàbadhodahananipàtapà÷ajaþ . lagnàdvyayàrigatayoþ ÷a÷itinmara÷myoþ ùatnyà sahaikanayanasya vadanti janma . dyånasthayornavamapa¤camasasthayorvà ÷ukràrkayorvikaladàramu÷anti jàtam . koõodaye bhçgutanaye'stacakrasandhau bandhyàpatiryadi na sutarkùamiùñayuktam . pàpagrahairvyayamadalagnarà÷isaüsthaiþ kùãõe ÷a÷inyasutakalatrajanmadhãsthe . asitakujayorvarge'stasthe site tadavekùite parayuvatigastau cet sendåstriyà saha puü÷calaþ . bhçguja÷a÷inoraste'bhàryo narovisuto'pi và pariõatutanånçstryordçùñau ÷ubhaiþ pramadàpatã . vaü÷acchettà khamadasukhagai÷candradaityejyapàpaiþ ÷ilpã tryaü÷e ÷a÷isutayute kendrasaüsthàrkidçùñe . dàsyàü jàtoditisutagurau ripaphage saurabhàge nãce'rkendvormadanagatayordçùñayoþ såryajena . pàpà''lokitayoþ sitàvanijayorastasthayorvàdhyarukvende karkaña vç÷cikàü÷akagate pàpairyute guhyaruk . ÷vitrã ripphadhanasthayora÷ubhayo÷candrodaye'ste ravau candre khe'vanije'ùñage ca vikalo yadyarkajãve÷igaþ . antaþ÷a÷inya÷ubhayormçgage pataïge svàsakùayaplihakavidradhigulmabhàjaþ . ÷ophãparasparagçhàü÷agayoravãndvãþ kùetre'thavà yugapadekagayoþ kç÷o và . candre'÷vimadhyajhaùakarkimçgàjabhàge kuùñhã samandarudhire tadavekùite và . yàtaistrikoõamalikarkivçùairmçge ca kuùñã ca pàpasahitairavalokitairvà . nidhanàridhanavyayasthità ravicandràrayabhà yathà tathà . balavadgrahadoùakàraõairmanujànà janayantyanetratpam . navamàyatçtãyadhãyutà na ca saumyaira÷ubhà nirãkùitàþ . niyamàcchravaõopaghàtadà radavaikçtyakarà÷ca saptame . udayatyuóape saràsyage sapi÷àco'÷ubhayostrikoõayoþ . tamasopaplavamaõóale ravàvudayasthe nayanopavarjitaþ . saüspçùñaþ pavanena mandagayute dyåne vilagne harau sonmàdo 'vanije sthite'stabhavane jãve vilagnà÷rite . tadvatsåryasutodaye'vanisute dharmàtmajadyånage jàte và sasahasrara÷mitanaye kùãõe vyaye ÷ãtagau . rà÷yaü÷apoùõakara÷ãtakaràmarejyairmãcàdhipàü÷akagatairàrabhàvagairvà . ebhyo'lpamadhyabahubhiþ krama÷aþ prasåtàj¤eyàþsyurabhyupagamakrayagarbhadàsàþ. vikçtada÷anaþ pàpairdçùñe vçùàjahayodaye khalatira÷ubhakùetre lagnehaye vçùabhe'pi và . navamasutage pàpairdçùñe ravàvadçóhe kùaõo dinakarasute'nekavyàdhiþ kuje vikalaþ pumàn . vyayasutadhanadharmagairamaumyairbhavanasamànanibandhanaü vikalpyam . bhujagànagaóapà÷abhçddçkàõairbalavadasaumyanirãkùitai÷ca tadvat . paruùavacano'pasmàràrtaþ kùayã ca ni÷àpatau saravitanaye vakràlokaü gate pariveùage . raviyamakujaiþ saumyàdçùñairnabhasthalamà÷ritairbhçtakamanujaþ pårvoddiùñairvaràdhamamadhyamàþ .>% càndrayogàstu 13 aø uktà yathà .
     %<adhamasamavariùñhànyarkakendràdisaüsthe ÷a÷ini vinayavittaj¤ànadhãnaipuõàni . ahani ni÷i ca candre svàdhimitràü÷ake và suragurusitadçùñe vittavàn syàt sukhã ca . saumyaiþ smaràrinidhaneùvadhiyoga indostasmiü÷camåpasaciva kùitipàlajanmà sampannasaukhyavibhavà hata÷atrava÷ca dãrghàyuùo vigatarogabhayà÷ca jàtàþ . hitvàrkaü sunaphà'naphà durudhurà svàntyobhayasthairgrahaþ ÷ãtà÷oþ kàyato'nyathà tu bahubhiþ kemadrumo'nyaistvasau . kendraü ÷ãtakare'thavà grahayute kemadrumo neùyate kecit kendranavàü÷akeùu ca vadantyuktiþ prasiddhà na tu . triü÷atsaråpàþ sunaphà'naphàkhyàþ ùàùñatrayandaurudhure prabhedàþ . icchàvikalpaiþ krama÷o'bhinãya nãte nivçttiþ punaranyanãtiþ . svayamadhigatavittaþ pàrthivastatsamo và bhavati hi sunaphàyàndhãghanakhyàtamàü÷ca . prabhuragada÷arãraþ ÷ãlavàn khyàtakãrtirviùayasukhasuveùà nirvçta÷cànaphàyàm . utpannabhogasukhabhugdhanavàhanàóhyastyàgànvito durudhuràprabhavaþ subhçtyaþ . kemadrume malinaduþkhitanãciniþsvàþ preùyàþ khalà÷ca nçpaterapi vaü÷ajàtàþ . utsàha÷auryadhanasàhasavàn mahãjaþ saumyaþ pañuþ suvacano nipuõaþ kalàsu . jãvo'thadharmasukhabhug nçpapåjita÷ca kàmã bhçgurbahudhano viùayopabhoktà . paravibhavaparicchadopabhoktà ravitanayo bahukàryakçdgaõe÷aþ . a÷ubhakçduóapo'hni dç÷yamårtigãlatatanu÷ca ÷ubho'nyathànyadåhyam . lagnàdatãva vasumàn vasumàüccha÷àïkàtsaumyagrahairupacayopagataiþ samastaiþ . dvàbhyàü samo'lpavasumàü÷ca tadånatàyàmanyeùvasatkhapi phaleùvidamutkañena>% . dvigrahàdiyogàstu 13 aø uktà yathà
     %<timpàü÷urjanayatyuùe÷asahito yantrà÷makàraü naraü bhaumenàgharataü budhena nipuõaü dhãkãrtisaukhyànvitam . kråraü vàkpatinànyakàryanirataü ÷ukreõa raïgàyudhairlabdhasvam ravijena dhàtuku÷alaü bhàõóaprakàreùu và . kåñastryàsava kumbhapaõyama÷ivaü màtuþ savakraþ ÷a÷ã saüj¤aþ prasmçtavàkyamarthanipuõaü saubhàgyakãrtyàndhitam . vikràntaü kulamukhyamasthiramatiü vitte÷varaü sàïgirà vastràõàü sasitaþ krayàdiku÷alaü sàrkiþ punarbhåsutam . målàdisnehakåñairvyavaharati vaõigbàhuyoddhà sasaumye puryadhyakùaþ sajãve bhavati narapatiþ pràptavitto dvijo và . gopo mallo'tha dakùaþ parayuvatiratodyåtakçt sàsurejye duþkhàrto 'satyasandhaþ samavitçtanaye bhåmije nindita÷ca . saumye raïgavaro vçhaspatiyute gãtapriyo nçtyavidvàgmã bhågaõapaþ sitena mçdunà màyàpadurlaïghakaþ . sadvidyo dhanadàravàn bahuguõaþ ÷ukreõa yukte gurau . j¤eyaþ ÷ma÷rukaro'sitena ghañakçjjàto'nnakàro'pi và . asitasitasamàgame'lpa cakùuryuvatisamà÷rayasaüpravçddhavittaþ . bhavati ca lipipustacitravettà kathitaphalaiþ parato vikalpanãyàþ>% . atha nakùatrabhede janmaphalam vçhajjàtake 16 aø .
     %<priyabhåùaõaþ suråpaþ subhago dakùã'÷vinãùu matimàü÷ca . kçtani÷cayaþ satyavàg dakùaþ sukhita÷ca bharaõãùu . bahubhukparadàraratastejasvã kçttikàsu vikhyàtaþ . rohiõyàü satya÷uciþ priyaüvadaþ sthiramatiþ suråpa÷ca . capala÷caturo bhãruþ pañurutsàhã dhanã mçge bhogã . ÷añhagarvitaþ kçtaghno hiüsraþ pàpa÷ca raudrarkùe 6 . dàntaþ sukhã su÷ãlo durmedho rogabhàk pipàsu÷ca . alapena ca santuùñaþ punarvasau jàyate manujaþ . ÷àntàtmà subhagaþ paõóito dhanã dharmasaüsçtaþ puùye . ÷añhasarvabhakùaþ pàpaþ kçtaghnadhårta÷ca bhaujaïge 9 . bahubhçtyadhanobhogã pitçsubhakto mahodyamaþ pitrye 10 . priyavàg dàtà dyutimànañano nçpasevako bhàgye 11 . subhago vidyàptadhano bhogã sukhabhàg dvitãyaphàlgunyàm . utsàhã dhçùñaþ pànapo'ghçõã taskaro haste . citràmbaramàlyadharaþ sulocanàïga÷ca bhavati citràyàm . dàntã baõik kçpàluþ priyavàg dharmà÷ritaþ svàtau . ãrùyurlubdho dyutimàn vacanapañuþ kalahakçdvi÷àkhàsu . àóhyo vide÷avàsã kùudhàlurañanà'nuràdhàsu . jyeùñhàsu na bahumitraþ santuùño dharmakçt pracurakopaþ . måle mànã dhanavàn sukhã nahiüsraþ sthiro bhogã . iùñànandakalatro mànã dçóhaþ sauhçda÷ca jaladeve 20 . vai÷ve 21 vinãtadhàrmikabahumitraþ kçtaj¤asubhaga÷ca . ÷rãmàn ÷ravaõe ÷rutavànudàro dhanànvitaþ khyàtaþ . dàtà''óhya ÷åraþ gãtapriyo dhaniùñhàsu dhanalubdhaþ . sphuñavàg vyasamã ripuhà sàhasikaþ ÷atabhiùaji durgràhyaþ . bhàdrapadàsådvignaþ strãjitadhanã pañuradàtà ca . vaktà sukhã prajàvàn jita÷atrurdhàrmiko dvitãyàsu . sampårõàïgaþ su bhagaþ ÷åraþ ÷uciratharvàn pauùõe>% 27 . janmarà÷iphalam tatraiva 17 aø .
     %<vçttàtàmradçguùõa÷àkalaghubhuk kùipraprasàdo'ñanaþ kàmã durbalajànurasthiravanaþ ÷åro'ïganàvallabhaþ . sevàj¤aþ kunakhã vraõàïkita÷iromànã sahotvàgrajaþ ÷aktyà pàõitale'ïkito'ticapalastoye ca bhãruþ kriye 1 . kàntaþ khelagatiþ pçthåruvadanaþ pçùñhàsyapàr÷ve'ïkitastyàgã kle÷asahaþ prabhuþ kakudavàn kanyàprajaþ ÷leùmajaþ . pårvairbandhudhanàtmajairvirahitaþ saubhàgyayuktaþ kùamã dãptàgniþ pramadàpriyaþ sthirasuhçnmadhyàntyasaukhye gavi 2 . strãlolaþ suratopacàraku÷alastàmrekùaõaþ ÷àstraviddåtaþ ku¤citamårdhajaþ pañumatirhàsyeïgitadyåtavit . càrvaïgaþ giyavàk prabhakùaõarucirgãtipriyo nçtyavit klãvairyàti ratiü samunnatanasa÷candre tçtãyarkùage 3 . àvakradrutagaþ samunnatakañiþ strãnirjitaþ satsuhçddaivaj¤aþ pracuràlayaþ kùayadhanaiþ saüyujyate candravat . hrasvaþ pãnagalaþ sameti ca va÷aü sàmnà suhçdvat salastoyodyànarataþ svave÷ma4 sahite jàtaþ ÷a÷àïke naraþ . tãkùõaþ sthålahanirvi÷àlavadanaþ piïgekùaõo'lpàtmajaþ strãdveùã priyamàüsakànananagaþ kupyatyakàrye ciram . kùuttçùõodaradantamànasarujàsaüpãóitastyàgavàn vikrànta sthiradhãþ sugarvitamanà màturvidheyo'rkabhe 5 . vrãóàmantharabàruvãkùaõagatiþ srastàüsabàhuþ sukhã ÷lakùõaþ satyarataþ kalàsu nipuõaþ ÷àstràrthaviddhàrmikaþ . medhàvã suratapriyaþ paragçhairvittai÷ca saüyujyate kanyàyàü 6 parade÷agaþ priyavacàþ kanyàprajo'lpàtmajaþ . devabràhmaõasàdhupåjanarataþ pràj¤aþ ÷uciþ strãjitaþ pràü÷u÷connatanàsikaþ kç÷acaladgàtro'ñano'rthàndhitaþ . hãnàïaþ krayavikrayeùu ku÷alo debadvinàmà sarugbandhånàmupakàrakçdviruùitastyaktastutaiþ saptame 7 . pçthunanayanavakùàvçttajaïghorujànurjanakaguru vayuktaþ ÷ai÷ave vyàdhita÷ca . narapatikulapåjyaþ piïgalaþ kråraceùño jhaùakuli÷akhagàïkacchannapàpo'lijàtaþ 8 . vyàdãrghàsya÷irodharaþ pitçdhanatyàgã kavirvãyavàn vaktà sthålarada÷ravo'dharanasaþ karmodyataþ ÷ilpavit . kubjàüsaþ kunakhã samàüsala bhujaþ pràgalbhyavàn dharmavidbandhrudviñ na balàt sameti ca va÷aü sàmnaikasàdhyo''÷vajaþ 9 . nityaü làlayati svadàratanayàn dharmadhvajo'dhaþkç÷aþ svakùaþ kùàmakañirgçhãtavacanaþ saubhàgyayukto'lasaþ . ÷ãtàlurmanujãvñana÷ca makare 10 satvàdhikaþ kàvyakçllubdhà gamyajaràïganàsu nirataþ saütyakta lajjã'ghçõa÷ca . karabhagalasiràluþ kharaloma÷adãrghatanuþ pçthucaraõorupçùñhajavanàsyakañãjañharaþ . paravanitàrthapàpanirataþ kùayavçddhi taþ priyakusumànulepanasuhçt ghañajo 11 'dhva sahaþ . parajanadhanabhoktà dàravàso'nuraktaþ samarucira ÷arãrastuïganàso vçhatkaþ . abhibhavati sapatnàn strãjita÷càrudçùñirdyutinidhidhanabhogã paõóita÷càntyarà÷au 12 . balavati rà÷au tadadhipatau ca svavalayutaþ svàdyadi tu hinàü÷uþ . vathitaphalànàmavikaladàtà ÷a÷ivadatonye tvanuparicintyàþ>% . såryàdiprahasthitarà÷iphanam tatraiva 18 aø uktaü yathà
     prathita÷caturo'ñano'lpavittaþ kriyage 1 tvàyudhabhçdvituïgabhàge . gabi 2 vastrasugandhapaõyajãvã vanitàdviñ ku÷ala÷ca geyavàdye . vidyàjyotiùavittavàn mithunage3 bhànau kulãra 4 sthite tãkùõo'svaþ parakàryakçcchramaparaþ kle÷ai÷ca saüyujyate . siühasthe 5 vana÷ailagokularatirvãryànvito'j¤aþ pumàn, kanthàsthe 6 linilekhyakàvyagaõitaj¤ànànvitaþ strã vapuþ . jàtastolini 7 ÷au õóako'dhvanirato hairaõyako nãcakçt kråraþ sàhasiko viùàrjitadhanaþ ÷astràntago'li8 sthite . satpåjyo dhanavàn dhanurdharagate9 tãkùõo bhiùaklàruko nãco'j¤aþ kubaõiggçge 10 'lpadhanavàlluübdho'nyabhàgye rataþ . nãco ghañe11 tanayabhàgyaparicyuto'svastoyotthapaõyavibhavo vanitàdçtontye 12 . såø . nakùatramànavatanupratime vibhàge lakùmàdi÷ettuhinara÷midine÷ayukte . narapati satkçto'ñana÷camåpabaõiksadhanàþ kùatatanu÷corabhåriviùayàü÷ca kujaþ svagçhe 1 . 8 . yuvatijitàn suhçtsu viùamàn paradàràtàn kuhakasubeùabhãruparuùàn sitabhe 2 . 7 janayet . baudhe 3 . 6 'sahastanayavàn visuhçt kçtaj¤o gàndharvayuddhaku÷alaþ kçpaõo--'bhayo'rthã . càndre4 'thavàn sàlalayànasamarjitaþ svaþ pràj¤a÷ca bhåmitanaye vikalaþ khala÷ca . %<nasvaþkle÷asaho vanàntaracaraþ siühe4'lpadàràtmaja jaive 9 . 12 'naikaripurnarendrasacivaþ khyàto'mayolapa tmajaþ . duþkhàrto vidhano'ñano'nçtaratastãkùõa÷ca kumbha 11 sthite bhaume bhåridhanàtmajo mçga 10 gate bhåpo'thavà tatsamaþ . maø . dyåtarõapànaratanàstikacauraniþkhàþ kustrãkakåñakçdasatyaratàþ kujarkùe 1 . 8 . àcàryabhårisutadàradhanàrjaneùñàþ ÷aukre 2 . 7 vadànyagurubhaktiratà÷ca saumye . vikatthanaþ ÷àstrakalàvidagdhaþ pridhaüvadaþ saukhyaratastçtãye 3 jalàjitakhaþ svajanasya ÷atruþ ÷a÷àïkaje ÷ãtakararkùa 4 yukte . strãdveùyo vidhanasukhàtmajo'ñano'j¤aþ strãlolaþ suparibhavo'rka5 rà÷igej¤e . tyàgã j¤aþ pracuraguõaþ sukhã kùamàvàn yuktij¤o vigatabhaya÷ca ùaùñharà÷au 6 . parakarmakçdakhaþ ÷ilpabuddhirçõavàn viùñikaro budhe'rkajarkùe 10 . 11 . nçpasatkçtapaõóitàptavàkyo navame 9 . 12 'ntye jitasevakontya ÷ilpaþ>% buø . senànãrbahuvittadàratanayo dàtà subhçtyaþ kùamã tejodàraguõànvitaþ suragurau khyàtaþ pumàn kaujabhe 1 . 8 . kalyàïgaþ samukho'rthamitratanayastyàbhã priyaþ ÷aukrabhe 2 . 7 . baudhe 3 . 6 bhåriparicchadàtmajasuhçtsàcivyayuktaþ sukhã . càndre 4 ratnasutasvadàravibhavaþ praj¤àsukhairanvitaþ siühe syàd balanàyakaþ suragurau prokta¤ca yaccandrabhe . svarkùe 9 . 12 . màõóaliko narendrasacivaþ senàpatirvà dhanã kumbhe 11 karkañavat phalàni makare 10 nãco'lpavitto'sukhã . vçø . parayuvatiratastadarthavàdairhçtavibhavaþ kulapàüsanaþ kujarkùe 1 . 8 . sabalamatidhano narendrapåjyaþ svajanavibhuþ prathito'bhayaþ site sve 2 . 7 . nçpakçyakaro'rthavàn kalàvinmithune 3 ùaùñhagate 6 'tinãcakarmà . ravijarkùa 10 . 11 gate'maràripåjye subhagaþ strãvijito rataþ kunàryàm . dvibhàryo'rthã bhãruþ prabalamada÷oka÷ca ÷a÷ibhe 4 harau yoùàptàrthaþ pravarayuvatirmandatanayaþ . guõaiþ påjyaþ sasvasturaga9 sahite dànavagurau jhave 12 vidvànàóhyo nçpajanitapåjo'tisubhagaþ . ÷uø . mårkho'ñanaþ kapañavàn visuhçdyame'je1 kãñe 8 tu bandhabadhabhàk capalo'ghçõa÷ca . nirhrãsukhàrthatanayaþ skhalita÷calekhye rakùàpamirbhavati--mukhyapati÷ca baudhe 3 6 . varjyastrãùñonabahuvibhavo bhårimàryo vçùasthe 2 khyàtaþ svocce7 gaõapuravasagràmapåjyo'rthavàü÷ca . 4 karkiõyastro'vikalada÷anã màtçhãnã'suto'j¤aþ siühe5 'nàryo visukhatamayo viùñikçt såryaputre . svantaþpratyayito narendrabhavane satputrajàyàdhano jãvakùetra 9 12 gate'rkaje purabalagràmàgranetà'tha và . anthastrãdhanasaüvçtaþ purabalagràmàgraõãrmandadçksvakùetre 10 11 . malinasthiràthavibhavo bhoktà ca jàtaþ pumàn . ÷aø . ÷i÷irakarasamànamãkùaõànàü sadç÷aphalaü pravadanti lagnajàtam . phalamadhikamidaü yadatra tattadbhavanabhanàthaguõairvicintanãyam . lagnatadaü÷ayorgrahadçùñiphalam 19 aø tatraivoktaü yathà %<candre bhåpabudhau nçpopamaguõã steno'dhana÷cà 1 jage niþkhaþ stena nçmànyabhåpadhaninaþ preùyaþ kujàdyairgavi 2 . nçsthe 3 'yovyavahàripàrthivabudhàbhãstantuvàyo dhanã svarkùe 4 yoddhçkavij¤abhåmipatayo'yojãvirhçdrogiõau . jyotirj¤àsvanarendranàpitançpakùme÷à budhàdyairharau 5 tadvadbhåpacamåpanaipuõayutàþ ùaùñhe6 ÷ubhaistryà÷rayaþ . jåke7 bhåpasuvarõakàrabaõijaþ ÷eùekùite naikçtã, kãñe 8 yugmapità nata÷ca rajako'vyaïgo'dhano bhåpatiþ . j¤àtyurvã÷ajanà÷raya÷ca turage 9 pàpaiþ sadambhaþ ÷añha÷càpyurvã÷anarendrapaõóitadhanã dravyonabhåpo mçge 10 . bhåpo bhåpasamo'nyadàranirataþ ÷eùai÷ca kumbhasthite 11 hàsyaj¤o nçpatirbudha÷ca hyaùage12 pàpa÷ca pàpekùite . hore÷arkùa dalà÷ritaiþ ÷ubhukarodçùñaþ ÷a÷ã tadgatastryaü÷e tatpatibhiþ suhçdbhavanagairvà vãkùitaþ ÷asyate . yat proktaü pratirà÷ivãkùaõaphalaü taddvàda÷àü÷e smçtaü såryàdyairavalokite'pi ÷a÷ini j¤eyaü navàü÷eùvataþ . àrakùiko badharuciþ ku÷alo ni÷uddhe bhåpo'rthavàn kalahakçt kùitijàü÷asaüsthe . mårkho'nyadàranirataþ sukaviþ sitàü÷e satkàvyakçt sukhaparo'nyakalatraga÷ca . baudhe hi raïgacaracaurakavãndramantrã geyaj¤a÷ilpanipuõaþ ÷a÷ini sthite'ü÷e . svàü÷e'lapagàtradhanalubdhatapasvimukhyaþ strãpauùñikçtyanirata÷ca nirãkùyamàõe . sakrodho narapatisaümato nidhã÷aþ siühàü÷e prabhurasuto'ti hiüsrakarmà . jãvàü÷e prathitabalo raõopadeùñà hàsyaj¤a sacivavikàmavçddha÷ãlaþ . alpàpatyo duþkhitaþ satyapiþ sve mànàsaktaþ karmaõi khe'nuraktaþ . duùñastrãùñaþ kàrpaõa÷càrkibhàge candre mànau tadvadindvàdidçùñe . vargottamakhaparageùu ÷ubhaü yaduktaü tatpuùñamadhyalaghutà÷ubhamutkrameõa . vãryànvito'ü÷akapatirniruõaddhi pårvaü rà÷ãkùaõasya phalamaü÷aphalaü dadàti>% . janmàdidvàda÷abhàvasthasåryàdigrahaphalam tatraiva20 aø uktaü yathà
     ÷årastabdho vikalanayano nirghçõo'rke tanusthe meùe sasvastibhiranayanaþ hiüha 5 saüsthe ni÷àndhaþ . nãce 7 'ndho'svaþ ÷a÷igçha4 gate budbudàkùaþ pataïge bhåridravyo nçpahçtadhanovaktrarogã dvitãve 2 . mativikramavàn tçtãya3 ge'rke visukhapãóitamàünasa÷caturthe4 . asuto dhanavarjitastrikoõe5 balavà¤chatrujita÷ca ÷atru6 yàte . strãbhirgataþ paribhavaü madage 7 pataïge svalpàtmajonidhanage 8 vikalekùaõa÷ca . dharme9 sukhàrthasukhabhàk suta÷auryabhàk sve 10 làbhe 11 prabhåtadhanavàn patitastu ripphe 12 . såø . måkonmattajaóàndhahãnabadhirapreùyàþ ÷a÷àïkodaye 1 svarkùàjoccagate dhano bahusutaþ sakhaþ kuñumbã dhane 2 . hiüsro bhràtç 3 gate sukhe satanaye 5 tatproktabhàvànvito naikàrirmçdukàyavahnimadanastãkùõo'lasa÷càrige 6 . ãrùyustãvramadã made 7 bahumatirvyàdhyardita÷càùñame 8 saubhàgyàtmajamitrabandhdhanabhàk dharma 9 sthite ÷ãtagau . niùpattiü samupaiti dharmadhanadhã÷auryairyutaþ karmage 10 khyàto bhàvaguõànvite bhava 11 gate kùudro'ïgahãno vyaye 12 . caø . %<lagne1 kuje kùatatanurdhanage 2 kadannodharme9 'rthavàn kharakarapratimo'nyasaüsthaþ . maø . vidvàn dhanã prakhalapaõóitamantra÷atrurdharmaj¤avi÷rutaguõaþ parato'rkavajj¤e . buø . vidvàn suvàkyaþ kçpaõaþ sukhã ca dhãmàna÷atruþ pitçto'dhika÷ca . nãcastapasvã sadhanaþ salàbhaþ khala÷ca jãve krama÷o vilagnàt . vçø smaranipuõaþ sukhita÷ca vilagne priyakalaho'sta7 gate suratepsuþ . tanaya5 gate sukhito bhçguputre guruvadato'nyagçhe draviõã syàt . ÷uø . adçùñàrtho rogã madanava÷ago'tyantamalinaþ ÷i÷utve pãóàrtaþ savitçsutalagne'tyalasavàk . guru 9 . 12sva 10 . 11 rkùocca7 sthe nçpatisadç÷o gràmapurapaþ suvidvàü÷càrvaïgodinakarasamo'nyatra kathitaþ . ÷aø . suhçdariparakãyasvarkùatuïgasthitànàü phalamanu paricintyaü lagnadehàdibhàvaiþ . sasupacayavipattã saumyapàpeùu satyaþ kathayati viparãtaü ripphaùaùñhàùñameùu . uccatrikoõasvasuhçcchatrunãcagçhàrkagaiþ ÷ubhaü saüpårõapàdonadalapàdàlpaniþphalam>% . à÷rayaphalaü tatraiva 21 aø uktaü yathà .
     %<kulasamakulamukhyabandhupåjyà dhanisukhibhoginçpàþ svabhaikavçddhyà . paravibhavasuhçtsvabandhupoùyà gaõapabale÷a nçpà÷ca mitrabheùu . janayati nçpameko'pyuccago mitradçùñaþ pracuradhanasametaü mitrayogàcca siddham . vidhanavisukhamåóhavyàdhito bandhatapto badhaduritasametaþ ÷atrunãcarkùageùu . na kutbhalagnaü ÷ubhamàha satyo na bhàgabhedàd yavanà vadanti . kasyàü÷abhedo na tathàsti rà÷eratiprasaïgastviti viùõuguptaþ . yàteùvasatsvasamabheùu dine÷ahoràü khyàto mahodyamavalàrthayuto'titejàþ . càndrãü ÷ubheùu yuji màrdavakràntisaukhyasaubhàgyadhãmadhuravàkyayutaþ prajàtaþ . tàsveva horàsvapararkùageùu j¤eyà naràþ pårvaguõeùu madhyàþ . vyatyastahorà bhavanasthiteùu martyà bhavantyuktaguõairvihãnàþ . kalyàõaråpaguõamàtmasuhçddçkàõe candro'nthagastadadhinàthaguõaü karoti . vyàlodyatàyudhacatu÷caraõàõóajeùu tãkùõo'tihiüsnagurutalparatã'ñana÷ca . steno bhoktà paõóitàóhyo narendraþ klãvaþ ÷åro viùñikçddàsavçttiþ . pàpo hiüsno'bhã÷ca vargottamàü÷eùveùàmã÷àrà÷ivaddvàda÷àü÷aiþ . jàyànvito balavibhåùaõasatvayuktastejo'tisàhasayuta÷ca kuje svabhàge . rogã mçtasvayuvatirviùamo'nyadàro duþkhã paricchadayuto malino'rkaputre . svàü÷e gurau dhanaya÷aþsukhabuddhiyuktàstejasvi påjyanirugudyamabhogavantaþ . medhàkalàkapañakàvyavivàda÷ilpa÷àstràrthasàhasayutàþ ÷a÷ije'timànyàþ . sve triü÷àü÷e bahusutasukhàrogyabhàgyàrtharåpaþ, ÷ukre tãkùõaþ sulalitavapuþ suprakãrõendriya÷ca . ÷årastabdhau viùamabadhakau sadguõàdyau sukhij¤au càrvaïgeùñau ravi÷a÷iyuteùvàrapårvàü÷akeùu>% prakãrõakaphalaü tatraiva 23 aø uktaü yathà
     %<svarkùatuïgamålatrikãõagàþ kaõñakeùu yàvanta à÷ritàþ . sarva eva te'nyonyakàrakàþ karmagastu teùàü vi÷eùataþ . karkañodayagate yathoóupe svoccagàþ kujayamàrkasårayaþ . kàrakà nigaditàþ parasparaü lagnagasya sakalo'mbaràmbugaþ . svatrikoõoccago heturanyonyaü yadi karmagaþ . suhçttadguõasampannaþ kàraka÷càpi sa smçtaþ . ÷ubhaü vargottame janma ve÷isthàne ca sadgrahe . a÷ånyeùu ca kendreùu kàrakàkhyagraheùu ca . madhye vayasaþ sukhapradàþ kendrasthà gurujanmalagnapàþ . pçùñhobhayakodayarkùagàstvante'ntaþprathameùu pàkadàþ . dinakararudhirau prave÷akàle gurubhçpujau bhavanasya madhyayàtau . ravisuta÷a÷inau vinirgamasthau ÷a÷itanayaþ phaladastu sarvakàlam>% . strãjanmani vi÷eùastatraivoktaþ 24 aø yathà %<yadyatphalaü narabhave'kùamamaïganànàntattadvadet patiùu và sakalaü vidheyam . tàsàü tu bhartçmaraõaü nidhane vapustu lagnenduge subhagatà'stamaye pati÷ca . yugmeùu lagna÷a÷inoþ prakçtisthità strã sacchãlabhåùaõayutà ÷ubhadçùñayo÷ca . ojasthayo÷ca puruùàkçti÷ãlayuktà pàpà ca pàpayutavãkùitayorguõonà . kanyaiva duùñà vrajatãha dàsyaü sàdhvã samà yà kucaritrayuktà . bhåmyàtmaja1 . 8 rkùe krama÷o'ü÷akeùu vakràrkijãvendujabhàrgavàõàm . duùñà punarbhåþ saguõà kalàj¤à khyàtà guõai÷càsurapåjitarkùe . syàt kàpañã klãvasamà satã ca baudhe 3 . 6 guõàdyà pravikãrõakàmà . svacchandà patighàtinã bahuguõà ÷ilpinyasàdhvãndubhe 4'nàcàrà kulañàrkabhe5 nçpabadhåþ pa¤ceùñità'gamyagà . jaive (9 . 12) naikaguõàlparatyatiguõà vij¤ànayuktà satã . dàsã nãcaratàrkibhe (10 . 11) patiratà duùñaprajà svàü÷akaiþ . ÷a÷ilagnasamàyuktaiþ phalaü triü÷à÷akairidam . valàbalavikalpena tayoruktaü vicintayet . dçksaüsthàbasitasitau parasparàü÷e ÷aukre và yadi ghañarà÷isambhavo'ü÷aþ . strãbhiþ strã madanaviùànalaü pradãptaü saü÷àntiü nayati naràkçtisthitàbhiþ . ÷ånye kàpuruùo'bale'stabhavane saumyagrahàvãkùite klãvo'ste budhamandayo÷caragçhe nityaü pravàsànvitaþ . utsçùñà raviõà kujena vidhavà vàlye'starà÷isthite kanyaivà÷ubhavãkùite'rkatanaye dyåne jaràü gacchati . àgneyairvidhavà'starà÷isahitairmi÷raiþ punarbhårbhavet kråre hãnabale'stage svapatinà saumye sthite projjhità . anyonyàü÷agayoþ sitàvanijayoranyaprasaktàïganà dyåne và yadi ÷ãtara÷misahitau bhartustadànuj¤ayà . sauràrarkùe lagnage sendu÷ukre màtrà sàrdhaü vandhakã pàpadçùñe . rkauje'stàü÷e sauriõà vyàdhiyoni÷càru÷roõã vallabhà sadgrahàü÷e . vçddho mårkhaþ såryajarkùe'ü÷ake và strãlolaþ myàt krodhana÷càvaneye . ÷aukre kànto'tãva saubhàgyayukto vidvàn bhartà naipuõaj¤a÷ca baudhe . madanava÷agato mçdu÷ca càndre trida÷agurau guõavàn jitendriya÷ca . atimçduratikarmakçcca saurye bhavati gçhe'stamayasthite'ü÷ake và . ãrvyànvità sukhaparà ÷a÷i÷ukralagne j¤endvoþ kalàsu nipuõà sukhità guõàóhyà . ÷ukraj¤ayostu rucirà subhagà kalàj¤à triùvapyanekavasusaukhyaguõà ÷ubheùu . kråre'ùñame vidhavatà nidhane÷vare'ü÷e yasya sthito vayasi tasya same pradiùñà . satsvarthageùu maraõaü svayameva tasyàþ kanyàligohariùu càlpasutatvamindau . saure madhyabale balena rahitaiþ ÷ãtàü÷u÷ukrendujaiþ ÷eùairvãryasamanvitaiþ puruùiõã yadyojarà÷yudgamaþ . jãvàràsphujidaindaveùu valiùu pràglagnarà÷au same vikhyàbà bhuvi naika÷àstranipuõà strã brahmavàdityapi . pàpe'ste navamagatagrahasya tulyàü pravrajyàü yuvatirupaityasaü÷ayena . udbàhe varaõavidhau pradànakàle cintàyàmapi sakalaü vidheyametat>% . jàtakapaddhatyàdau vistaro dç÷yaþ . 5 sundare triø caturjàtakam .

#<jàtakacakram># jyoø ukte jàtasya ÷ubhà÷ubhasåcake cakrabhede tacca cakraü jyoø taø ukta yathà
     %<yuddhajayàrõave yasminnçkùe sthitobhànustadàditrãõi mastake . mukhe trãõi tathà dve bhe skandhayorbhujayorubhe . dve hastayoþ pa¤ca hçdi nàbhàvekaü tathà gude . tathà jànuyuge dvedve pàdayorjaladhiü4 nyaset . caraõarkùeùu yo jàtaþ so'lpàyurbhavati priye! . jànunorbhramaõà÷akto guhyesyàt pàradàrikaþ . nàbhau svalpadhano devi . hçdaye syànmahàdhanaþ . pàõyorjàto bhaveccauro bhujayorduþkhabhàjanam . skandhayorbhogabhogã ca mukhe dharmarato dhanã . mårdhni ràjà bhaveddevi! vàlànàü janmatovadet>% . svarodaye . %<mukhe ÷ãrùe ÷ataü varùaü navatiþ skandhayordvayoþ . pa¤càpãtihçdi proktà hastayoþ saptatiþ kramàt . bàhvoþ ùañùaùtivarùàõi guhye ùañaùaùñikà kramàt . pa¤cà÷at jaïghayoþ pàde nirdhana÷càlpajãvanaþ>% .

#<jàtakarman># naø jàte karma . putrajanmanimitte pitçkartavye putrasaskàrabhede . tacca à÷vaø gçø 1 . 15 . 1 dar÷itaü yathà .
     kumàraü jàtaü purà'nyairàlambhàt sarpirmadhunã hiraõyanikàùaü hiraõyena prà÷ayet %<pra te dadàmi madhunã ghçtasya vedaü savitrà prasåtaü maghonàm . àyuùmàn gupto devatàbhiþ ÷ataü jãva ÷arado loke asminniti>% . såø . idaü jàtakarma . kumàragrahaõaü kumàrãnivçttyarthama . nanu kumàryà api bhavatyeva jàtakarma . kutaþ . vakùyati %<àvçtaiva kumàryàþ>% iti, ucyate . pravàsàdàgatasya vihitaü karmàvçtà bhavati na jàtakarma anantaratvàt . evameke anye puranaràvçtaiva kumàryà ityetadubhayàrthamiti vadanti . tena kumàryà api jàtakarma bhavati . manunàpyuktam %<amantrikà tu kàryeyaü strãõàmàvçda÷eùataþ>% iti . tahi kumàragrahaõaü kimartham? adhikàràrtham . aùñame varùe bràhmaõamupanayedityupanayanaü kumàrasyeva yathà syàt na kumàryà iti . nanu bràhmaõamiti puüliïganirde÷àdeva na bhaviùyati . na jàtinirde÷e liïgamavivakùitam . yathà bràhmaõo na hantavya iti bràhmaõyapi na hanyate evamatràpi striyàþ prasajyate tannivçttyarthaü kumàragrahaõamiti . jàtagrahaõamapyadhikàràrtham . %<godànaü ùoóa÷e varùe>% iti janmataþ prabhçtiùoóa÷oyathà syàt upanayanaprabhçti mà bhåditi . purà pårvamityarthaþ anyagrahaõamanadhikçtàlambhanàt pràk karma kartavyamityevamartham . sarpirmadhunã hiraõyena nikà÷ayati . te hiraõyasaüsçùñe hiraõyena prà÷ayet màturupastha àsãnaü %<pra te dadàmãti>% mantreõa nàràø vçø .
     karõayorupanidhàya medhàjananaü japati . %<medhànte devaþ savità medhàü devã sarasvatã . medhànte a÷vinau devàvàdhattàü puùkarasrajau>% . såø %<asya karõayoþ hiraõyaü nidhàya medhàjananaü japati medhànta iti . upagrahaõaü tasya mukhasamãpe àtmanomukhaü nidhàya japàrthaü medhà jananamityasya mantrasyàkhyà sakçnmantraþ . paryàyeõopanidhànamityeke . anye mantràvçttimicchanti>% nàràø %<gàrbhairhomairjàtakarmacauóamau¤jãnivandhanaiþ . pràïnàbhivardhanàt puüso jàtakarma vidhãyate>% manuþ . nàbhivardhanàt nàbhisambandhàt nàóãcchedanàt . vaijavàpiþ %<janmano'nantaraü kàryaü jàtakarma yathàvidhi . daivàdatãtaþ kàla÷cet atãte sutake bhavet>% . eva¤ca, %<mçdudhruvacarakùiprabheùveùàmudaye'pi và . gurau ÷ukre'tha và kendre jàtakarma ca nàma ca>% iti jyotiþ÷àstrokte rdaivàt kàlotkarùe veditavyam . anutkarùe'pi nakùatràdiniyamo na, naimittikasya nimittàntarabhàvitvena niravakà÷atvàt jyoø taø .

#<jàtamàtra># triø jàta eva . sadyojàte . %<jàtamàtraü na yaþ ÷atruü rogaü ca pra÷amaü nayet>% pa¤cataø .

#<jàtaråpa># naø jàtaü pra÷astaü jàta + prà÷astye råpap . 1 svarõe 2 dhåståravçkùe puø amaraþ . 3 utpannaråpe triø . %<na jàtaråpacchadajàtaråpatà>% naiùaø . %<kamaõóalumupàdàya jàtaråpamayàn ÷ubhàn>% bhàø saø 47 aø .

#<jàtavidyà># strã jàte niùpanne homàdau vidyà vidyate'nayà vidyà pràya÷cittaj¤àpikà vàk . homàdi niùpattyanantaraü pràya÷cittabodhake vàkyabhede %<brahmà tvo vadati jàtavidyàma>% çø 10 . 71 . 12 . %<jàte jàte kartavye pràya÷cittàdau vidyàü vedayitrãü vàcaü vadati brahmà hi sarvaü vedituü yogyo bhavati svaju>% bhàø .

#<jàtavedas># puø jàtaü sadyojàtaü vindati pràpnoti vidalàbhe asun . 1 vahnau amaraþ tasya tathàtva¤ca çø 3 . 1 . 20 uktaü %<janman janman nihito jàtavedàþ>% %<janman janman sarveùu manuùyeùu nihato jàtavedàþ>% bhàø . jàtamàtrasya ja ñharànalasamparkàttasya tathàtvam . 2 jàtànàü vettari ca %<àdàba jàtavedaþ>% çø 1 . 44 . 1 . he jàtavedaþ jàtànàü veditaþ bhàø nirukte 7 . 19 . tasya bahudhà vyutpattirdar÷ità yathà %<jàtavedàþ kasmàjjàtàni veda jànàti vainaü vidurjàte jàte vidyata iti và jàtavito và jàtadhano jàtavidyo và jàtapraj¤àno yattajjàtaþ pa÷ånavindateti tajjàtavedaso jàtavedastvamiti bràhmaõam . tasmàt sarvànçtån pa÷avo'gnimabhisarpantãti ca>% 3 jàtapraj¤e 4 jàtadhene 5 sårye ca %<udu tyaü jàtavedasaü devaü vahanti ketavaþ>% çø 150 . 1 . %<jàtavedasaþ jàtànàü pràõinàü veditàraü jàtapraj¤aü jàtadhanaü và>% bhàø %<pa¤camaþ pa¤catapasàü tapano jàtavedasàm>% %<vidudyute bàóavajàtavedasàm>% màghaþ jàtavedasa idaü sa devatà'sya và aõ . jàtavedasa tatsambandhini triø . %<pra nånaü jàtavedasama÷vam>% niruø 7 . 20 dhçtà çk . taddevatàke sàmabhede mantre tçce ca tatraiva nirukte %<tadekameva jàtavedasaü gàyatraü tçcaü da÷atayoùu vidyate yattu ki¤cidàgneyaü tajjàtavedasàü sthàne yajyate>% ityupakrame %<uttare jyotiùã jàtavedasã ucyete>% bhàø .

#<jàtàyana># puüstrã jàtasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . jàtasya gotràpatye striyàstu jàtàyàþ apatyam óhak . jàteya jàtàyà apatye puüstrã .

#<jàti># strã jana--ktin . 1 janmani, 2 anugataikàkàrabuddhijananasamarthe, avayavavyaïgye sakçdupade÷avyaïgye ca 3 dharmabhede, vyàkaraõokte pautràdyapatyàtmake 4 gotre, 5 vada÷àkhàbhede ca . nyàyokte sàdharmyavaidharmyàbhyàü vyàptinirapekùàbhyàü vàdivàkyeùu 6 dåùaõadànaråpe vàkye, 7 ùaójàdiùu saptasu svareùu, 8 alaïkàrabhede, 9 cållyàm, ÷abdàrthaciø . àmalakyàü, 10 jàtiphale, 11 màlatyàü, (càmelã) puùpapradhànavçkùe ca mediø 12 kàmpille vi÷vaþ . tatra vyàkaraõokte jàtilakùaõaü yathà %<càkçtigrahaõà jàtirliïgànà¤ca na sarvabhàk . sakçdàkhyàtanirgràhyà gotra¤ca caraõaiþ saha>% bhàø . asyàrthaþ . àkriyate vyajyate'nayeti àkçtiþ saüsthànam . gçhyateiti grahaõaü j¤ànam . àkçtyà grahaõaü yasyàþ sà àkçtigrahaõà . jàtiràkçtigrahaõà saüsthànavyaïgyetyarthaþ . tena manuùyagomçgahaüsàdãnàü pçthak pçthaksaüsthànairvyajyamànatvàt manuùyatvagotvamçgatvahaüsatvà dirjàtiþ . evaü bràhmaõakùattriyavai÷ya÷ådràõàü pçthak saüsthànàbhàvàt bràhmaõatvàderjàtitvaü na syàditi lakùaõàntaramàha liïgànà¤ca na sarvabhàgiti . yà sarvàõi liïgàni na bhajate sà ca jàti rityarthaþ . strãpuüsayorapatyantàdvicatuþùañpadoragàþ . jàtibhedàþ pumànàkhyà ityararasiühena jàtibhedànàü strãpuüsayoreveti niyamena bràhmaõàdãnàü sarvaliïgabhàgitvàbhàvàjjàtitvam . kintu aj¤àtahaüsasya janasya hasaü dçùñavato'pi tasya saüsthànena haüsatvaü vya¤jituü na ÷akyate iti haüsatvasyàpi jàtitvaü na syàditi pårvalakùaõasya doùaþ . evaü devadattàdisaüj¤à÷abdasyàpi sarvaliïgabhàgitvàbhàvàjjàtitvàpattiriti dvitãyalakùaõasya doùaþ iti doùadvayamapàkartuü dvayorlakùaõayorvi÷eùaõamàha sakçdàkhyàta nirgràhyeti . sakçdekavàramàkhyàtena upade÷ena ni÷cayena gràhyà grahãtuü ÷akyà ityarthaþ . tena ãdç÷o haüsaityupade÷e haüsaü dçùñavatastasya saüsthànena haüsatvaü vya¤jitu ÷akyata eveti pårvalakùaõasya na doùaþ . evaü devadatàdi saüj¤à÷abdasyaikasminnupade÷e'pi anyasmin j¤ànàbhàvàt jàtitvaü na syàditi paralakùaõasyàpi na doùaþ . gàrgyaþ puruùaþ gàrgã strã gàrgyaü kulamiti sarvaliïgabhàgitvàt saüsthànavyaïgyatvàbhàvàcca gàrgyàdãnàü jàtitvànupapattã tçtãyalakùaõamàha . gotra¤ceti . putrapautraprabhçtikamapacyaü gotramiti pårbàttàryaparibhàùitaü gotramiha gçhyate gàrgã vàtsãtyàdi . caturthalakùaõamàha caraõaiþ saheti caraõa¤ca jàtirityarthaþ . caraõa÷abdà vedaikade÷avàcã kañhàdiråpaþ sa ca adhyayanakriyàsambandhena pravçttatvàt kriyàvàcaka eva na tu jàtibàcakaþ . tenàsya jàtisaüj¤àrthaü caraõaiþ sahetyuktam . màgarpàdãnàü ya¤a÷ceti ïãpi siddhe'pi jàtisaüj¤àphalantu svaràrtham tathà gàrgã bhàryà yasyàsu gàrgãbhàrya ityàdau %<jàte÷ceti>% pumvadbhàvaniùedhaþ . gàrgã càsau bhàryà ceti gàrgyabhàryà ityàdau %<puüvat karmadhàrayeti>% punaþ puüvadbhàvaþ %<pràdurbhàvavinà÷àbhyàü satvasya yugapad guõaiþ . asarvaliïgàü bahvarthàü tàü jàtiü kavaye viduþ>% iti mahàbhàùye lakùaõàntaramuktam ãdç÷ànyatamàrthaka÷abdànàü jàti÷abdatvena vyàkaraõe vyavahriyate udàø dç÷yate copariùñàt .
     anugatadharmaråpajàterbrahmaråpatvam . hariõoktaü yathà %<sambandhabhedàt sattaiva bhidyamànà gavàdiùu . jàtirityucyate tasyàü sarve ÷abdà vyavasthitàþ . tàü pràdipadikàrtha¤ca dhàtvartha¤ca pracakùate . sà nityà sà mahànàtmà tàmàhustvatalàdayaþ>% iti . pratipàdità ca tenaiva anekavyaktãnàmanityatayà jàteraikaråpyàt sphoñàtma÷abdavàcyatà yathà %<anekavyaktyamivyaïgyà jàtiþ sphoña iti smçtà . kai÷cidvyaktaya evàsyà dhvanitvena prakalpitàþ>% iti . atra ca jàtisphoñayoþ sàmànà dhikaraõyanirde÷àt vàcyavàcakayorabheda iti bodhyam . vai÷eùikamatasiddheùu ùañsu bhàveùu madhye anugatabuddhiniyàmakadharmabhedaråpabhàvapadàrthasàmànyalakùaõabhedàdikaü kaõàø såø vçttau dar÷itaü yathà
     %<sàmànyaü vi÷eùa iti buddhyapekùam>% . så0
     padàrthatrayodde÷alakùaõànantaramidànãmuddiùñasya sàmànyapadàrthasya lakùaõamàha sàmànyaü dvividhaü paramapara¤ca paraü sattà aparaü sattàvyàpyaü dravyatvàdi tatra sàmànyasya tadvi÷eùasya ca lakùaõaü buddhireva . anuvçttabuddhiþ sàmàmyasya, vyàvçttabuddhirvi÷eùasya itinà dvayamavacchidya paràmç÷yate tena buddhyapekùamiti napuüsakanirde÷aþ . vçttikàrastu vi÷eùàndhayamàha parantu %<napuüsakamanapuüsakenaikavaccànyatarasyàm>% pàø ityanenaikavadbhàvã napuüsakatà cetyàha . buddhirapekùà liïgaü lakùaõaü và yasya tadbuddhya pekùaü tatra nityamanekavyaktivçtti sàmànyaü nityatve sati svà÷rapànyenyàbhàvasamànàdhikaraõaü và paramapi sàmànyamaparamapi tathà . parantu sàmànyaü vi÷eùasaüj¤àmapi labhate tathà dravyamidaü dravyamidamityanuvçttapratyaye satyeva nàyaü guõo nedaü karmeti vi÷eùapratyayaþ . tathà ca dravyatvàdãnàü sàmànyànàmeva vi÷eùatvam . nanu vidhiråpaü sàmànyaü nàstyeva anugatamateratadvyàvçttyaivopapatteþ bhavati hi gaurayamiti--pratãteragovyàvçtto'yamiti viùayaþ jàtivàdinà'pi gotvàdivi÷iùñapratyayasya tadviùayatvàbhyupagamàt nahi vai÷iùñhyamatadvyàvçtteranyat, gavàdipadapravçttinimittamapyagovyàvçttyàdireva . ki¤ca gotva kutra vartate na tàvadgavi gotvavçtteþ pårvaü tamvàbhàvàt nàpyagavi, virodhàt yatra gopiõóa utpadyate tatra kuta àgatya getvaü vartate na tàvattatraivàsãt de÷asyàpi tasya gotvàpatteþ nàpi gotvamapi tadànãmevotpannaü nityatvàbhyupagamàt nàpyanyata àgataü niùkriyatvàbhyupagamàt naca ekasyaiva nityasya nànàvyaktivçttitvaü kàrtstryaikade÷avikalpànupapatteþ . nahi kçtsnamekatraiva vartate anyatra tadvi÷iùñapratyayànudayaprasaïgàt . nàpyekade÷ena jàterekade÷asyàbhàvàt . taduktaü %<na yàti naca tatràsãnnacotpannaü nacàü÷avat . jahàti pårvaü nàdhàramahovyasanasantatiþ>% iti . sàmànyamasti tacca saüsthànamàtravyaïgyaü gotvaghañatvàdivat na tu guõakarmagatamapãti sagotrakalahaþ . atrocyate sàmànyaü nityaü vyàpaka¤ca vyàsakatvamapi svaråpataþ sarvade÷asambaddhatvaü na de÷ànàü govyavahàràpattiþ samavàyena tadvyavahàrasyàbhyupagamàt kàle råpàdimattve'pi kàlo råpavànityapratãtivyavahàravat na ca kàlo nàstyeva pa¤caskandhasaj¤àbhedamàtramityabhyupagamàditi vàcyaü kàlasya sàdhayiùyamàõatvàt . tathàca yatra piõóa utpadyate tatrasthameva gatvaü tena sambadhyate jàtaþ sambaddha÷cetyekaþ kàla ityabhyupagamàt . etena kãdç÷yà÷raye vartate ityatra yatra pratãyate ityuttaram, kutra pratãyate ityatra yatra vartate ityuttaram . gatvavçtteþ pårvaü sa piõóaþ kãdçgàsãdityatra nàsãdityevottaram . eva¤ca na yàti naca tatràsãt ityàdikaü paridevanamàtram, atadvyàvçttireva gotvamityamya gaurayamiti vidhimukhaþ patyaya eva bàdhakaþ . nahyanubhavo'pi vyàkhyàyate taduktaü %<vidhijaþ pratyayo'nyo'yaü vyatirekàsamarthakaþ>% iti na hi gaurayamiti pratyaye'govyàvçttirapi bhàsate . kàtrsnyaikade÷avikalpastadàbhavet yadyekasya sàmànasya kàtarsnàü bhavedekade÷o và kçtsnatà hyanekà÷eùatà . sà caikasminnopapannà gaurayamityanubhava evàsadviùayo na vastuvyavasthàpanakùama ityatrottaraü vakùyate . pràbhàkaràstu saüsthànamàtravyaïgyaü sàmànyamàcakùate tadyadyanugatapratãtisàkùikaü tadà kimaparàddhaü guõakarmagataiþ sàmànyaiþ, bhavati hi råparasàdyanugatadhãþ sà ca jàtivyavasthàpikaiva bàdhakàbhàt råpatvàdijàtiùu na ta vadvyaktyabhedo bàdhakaþ àkà÷atvàdivat, råparasàdivyaktonàmanekatvàt nàpi buddhitvaj¤ànatvàdivat ghañatvakalasatvàdivadvà tulyatvaü bàdhakaü tacca nyånànatiriktavyaktikatvaü guõatvàpekùayà nyånavyaktikatvàt nãlatpàdyapekùayà càdhikavyaktikatvàt svataeva na saïkaraþ bhåtatvamårta . tvavat, parasparàtyantàbhàvasàmànàdhikaraõye sati jàtyantareõa sàmànàdhikaraõyàbhàvàt nàpyanavasthà råpatvàdigatasàmànyàntarànabhyupagamàt nàpi råpahànirvi÷eùatvavat yadi vi÷eùàþ dravyà÷ritatve sati jàtimantaþ syuþ guõàþ karmàõi và stuþ vibhuvçttitve sati yadi jàtimantaþ syurguõàþ syuriti yathà vi÷eùapadàrthasvaråpahànistathà prakçte'bhàvàt nàpi samavàyatvavadasambandhaþ samavàye samavàyàbhyupagame'navasthàbhayàttathàstu, prakçte tu samavàyasyaiva sambandhasyàbhyupagamàt . yadyapi samavàyatvajàtibàdhakovyaktyabhedaeva tathàpi yanmate utpàdavinà÷a÷ãlàþ bahavaþ samavàyàstanmate draùñavyam . abhàvatvàdijàtyabhyupagame và bàdhakametat, (vyakterabhedastulatvaü saïkaro'thànavasthitiþ . råpahànirasambandho jàtibàdhakasaügrahaþ) . vivàdapadamanugatabuddhiþ anugatanimittasàdhyà abàdhitànugatamatitvàt dàmakusumabuddhivat iti jàtau mànamiti vçttikàràstaccintyam . upaø vçttiþ .
     %<bhàvo'nuvçtterava hetutvàt sàmànyameva>% . så0
     %<sàmànyaü vi÷eùa iti dvaividhyaü tadupapàdayannàha . bhàvaþ sattà anuvçttereva hetuþ na tu vyàvçtterapi hetuþ tathà ca vi÷eùasaüj¤àü labhate>% . upaø vçttiþ
     %<dravyatvaü guõatvaü karmatva¤ca sàmànyàni vi÷eyà÷ca>% . så0
     %<keùàü sàmànyànàü vi÷eùasaüj¤etyapekùàyàmàha . cakàraþ pçthivãtvàdãni dravyagatajàtãþ råpatvàdãni guõagatajàtãþ utkùepaõatvàdãni karmagatajàtoþ samuccinoti . dravyatvamityàdàvasamàsaþ parasparaü vyàpyavyàpakabhàvàbhàvasåcanàrtham sàmànyàni vi÷eùà÷cetyatràsamàsaþ sàmànyatve satyeva vi÷eùatyaü yathà j¤àyeta tadartham, anyathà sàmànyavi÷eùà iti ùaùñhãsamàsabhramaþ syàt tathàca sàmànyatve sati vi÷eùatvaü na pratãyate . nanu dravyàkàrànugatamatisàkùikaü na dravyatvam, pçthivyàdau katha¤cit, tatsattve'pi vàyvàkà÷àdau tadasambhavàt na ca guõatvàvacchinnakàryasamavàyikàraõatàvacchedakatayà tatsiddhiþ nityànityavçttitayà guõatvasya kàryatànavacchedakatvàt guõatvàrthamapi paryanuyogasya tàdavasthyàt, maivaü saüyogatvàvacchinnakàryasamavàyikàraõatàvacchedakatayà dravyatvasiddheþ sà hi na pçthivãtvàdyavacchedyà nyånavçttitvàt nàpi sattàvacchedyà 'dhikavçttitvàt ava÷yaü hyavacchedakena bhavitavyam, anyathàkasmikatàpatteþ tatra paramàõuùu dvyaõukàsamavàyikàraõavatayà dvyaõukeùu tryaõukàsamavàyikàraõavattayà vibhucatuùñayasya sarvamårtasaüyogitayaiva siddheþ manasi indriyamanaþsaüyogàdhàratayà vàyau tçõàdinodanà÷rayatayà pratyakùadravyeùu pratyakùatayaiva saüyogàbhyupagamasyàva÷yakatvàt ajastu saüyogo nàstyeva yena saüyogatvasyàpi kàryàkàryavçttitayà kàryatàvacchedakatà na syàt evaü vibhàgasamavàyikàraõatàvacchedakatayà'pi dravyatvasiddheþ supratipadatvàt . guõatvantu saüyogavibhàgasamavàyikàraõatvaþsamavàyikàraõatva÷ånye sàmànyavati yatkakàraõatvaü tadavacchedakatayaiva siddhamityuktatvàt karmatvamapi pratyakùadravyeùu calatãti--pratyayasàkùikam, anyatra tu saüyogavibhàgànumeyaü saüyogavibhàgobhayàsamavàyikàraõatàvacchedakatayà'pi karmatvasiddheràva÷yakatvàt>% . upaø vçttiþ 13 brahmaõàdivarõe varõaråpajàti÷ca dvividhà ÷uddhà saïkãrõà ca tatra ÷uddhàjàtayaþ bràhmaõàdayaþ . saïkãrõajàtaya÷ca mårdhàvasiktàdayaþ nànà tadetat manunà 10 aø uktaü yathà
     %<vràhmaõaþ kùattriyovai÷yastrayo varõà dvijàtayaþ . caturtha ekajàtistu ÷ådro nàsti tu pa¤camaþ . sarvavarõeùu tulyàsu patnãùvakùatayoniùu . ànulomyena sambhåtà jàtyà j¤eyàsta eva te . strãùvanantarajàtàsu dvijairutpàditàn sutàn . sadç÷àneva tànàhurmàtçdoùaviga rhitàn . anantaràsu jàtànàü vidhireva sanàtanaþ dvyekàntaràsu jàtànàü dharmyaü vidyàdimaü vidhim bràhmaõàdvai÷yakanyàyàmambaùñho nàma jàyate . niùàda ÷ådrakanyàyàü yaþ pàra÷ava ucyate . kùattriyàcchrådrakanyàyà kråràcàravihàravàn . kùattra÷ådravapurjanturugro nàma prajàyate . viprasya triùu varõeùu nçpatervarõayordvayoþ . vai÷yasya varõe caikasmin ùaóete'pasadàþ smçtàþ . kùattriyàdviprakanyàyàü såto bhavati jàtitaþ . vai÷yànmàgadhavaidehau ràjavipràïganàsutau . ÷ådràdàyogavaþ kùattà càõóàla÷càdhamo nçõàm . vai÷yaràjanyavipràsu jàyante varõasaïkaràþ . ekàntare tvànulomyàdambaùñhograu yathà smçtau . kùattçvaidehakau tadvatpràtilomye'pi janmani . putrà ye'nantarastrãjàþ krameõoktà dvijanmanàm . tànanantaranàmnastu màtçdoùàt pracakùate . bràhmaõàdugrakanyàyàmàvçto nàma jàyate . àbhãràü'mbaùñhakanyàyàmàyogavyàntu dhigvaõaþ . ayogava÷ca kùattà ca càõóàla÷càdhamo nçõàm . pràtilomyena jàyante ÷ådràdapasadàstrayaþ . vai÷yànmàgadhavaidehau kùattriyàtsåta eva tu . pratãpamete jàyante pare'pyapasadàstrayaþ . jàto niùàdàcchrådràyàü jàtyà bhavati pukvasaþ . ÷ådràjjàto niùàdyàntu sa vai kukkuñakaþ smçtaþ . kùatturjàtastathogràyàü ÷vapàka iti kãrtyate . vaidehakena tvambaùñhyàmutpanno veõa ucyate . dvijàtayaþ savarõàsu janayantyavratàüstu yàn . tàn sàvitrãparibhraùñàn vràtyà iti vinirdi÷et . vràtyàttu jàyate vipràt pàpàtmà bhårjakaõñakaþ . àvantyavàñadhànau ca puùpadhaþ ÷aikhaeva ca . jhallo malla÷ca ràjanyàdvràtyànnicchivireva ca . naña÷ca karaõa÷caiva khaso dravióaeva ca . vai÷yàttu jàyate vràtyàt sudhanvàcàryaeva ca . kàruùa÷ca vijanmà ca maitraþ satvataeva ca . vyabhicàreõa varõànàmavedyàvedanena ca . svakarmaõà¤ca tyàgena jàyante varõasaïkaràþ . saïkãrõayonayo ye tu pratilomànulomajàþ . anyonyavyatiùaktà÷ca tàn pravakùyàmya÷eùataþ . såtovaidehaka÷caiva caõóàla÷ca naràdhamaþ . màgadhaþ kùatçjàti÷ca tathà'yogavaeva ca . ete ùañ sadç÷àn varõàn janayanti svayoniùu . màtçjàtyàü prasåyante pravaràsu ca yoniùu . yathà trayàõàü varõànàü dvayoràtmàsya jàyate . ànantaryàt svayonyàntu tathà bàhyeùvapi kramàt . te càpi bàhyàn subahåüstato'pyadhikadåùitàn . parasparasya dàreùu janayanti vigarhitàn . yathaiva ÷ådro bràhmaõyàü bàhyaü jantuü prasåyate . tathà bàhyataraü vàhya÷càturvarõye prasåyate . pratikålaü vartamànà bàhyà bàhyataràn punaþ . hãnà hãnàt prasåyante varõàn pa¤cada÷aiva tu . prasàdhanopacàraj¤amadàsa dàsajãvanam . sairindhraü vàguràvçttiü såte dasyurayogave . maitreyakantu vaideho màdhukaü samprasåyate . nén pra÷aüsatyajasraü yo ghaõñàtàóo'ruõodaye . niùàdo bhàrgavaü såte dà÷aü naukarmajãvinam . kaivartamiti yaü pràhuràryàvartanivàsinaþ . mçtavastrabhçnnàrãùu garhitànnà÷anàsu ca . bhavantyàyogavãùvete jàtihãnàþ pçthak trayaþ . kàràvaroniùàdàttu carmakàraþ prasåyate . vaidehakàdandhramedo bahirgràmaprati÷rayau . caõóàlàt pàõóusopàkastvaksàravyavahàravàn . àhiõóikoniùàdena vaidehyàmeva jàyate . caõóàlena tu sopàko målavyasanavçttimàn . pukkasyàü jàyate pàpaþ sadà sajjanagarhitaþ . niùàdastrã tu caõóàlàt putramantyàvasàyinam . ÷ma÷ànagocaraü såte bàhyànàmapi garhitam . saïkare jàtayastvetàþ pitçmàtçpradar÷itàþ . pracchannà và prakà÷à và veditavyàþ svakarmabhiþ . sajàtijànantarajàþ ùañ sutà dvijadharmiõaþ . ÷ådràõàntu sadharmàõaþ sarve'padhvaüsajàþ smçtàþ . tapovãjaprabhàvaistu te gacchanti yuge yuge . utkarùa¤càpakarùa¤ca manuùyeùviha janmanaþ . ÷anakaistu kriyàlopàdimàþ kùattriyajàtayaþ . vçùalatvaü gatà loke vràhmaõàdar÷anena ca . pauõórakà÷cauóradravióàþ kàmbojà javanàþ ÷akàþ . pàradàþ pahnavà÷cãnàþ kiràtà daradàþ khasàþ . mukhabàhårupajjànàü yà loke jàtayo bahiþ . mlecchavàca÷càryavàcaþ sarve te dasyabaþ smçtàþ . ye dvijànàmapasadà ye càpadhvaüsajàþ smçtàþ . te ninditairvartayeyurdvijànàmeva karmabhiþ . såtànàma÷vasàrathyamambaùñhànàü cikitsitam . vaidehakànàü strãkàryaü màgadhànàü vaõikpathaþ . matsyaghàtã niùàdànàü taùñistvàyogavasya ca . medàndhraca¤cumadgånàmàraõyapa÷uhiüsanam . kùattrugrapukkasànàntu bilaukãbadhabandhanam . dhigvaõànàü carmakàryaü veõànàü bhàõóavàdanam . caityadruma÷ma÷àneùu ÷ailesåpavaneùu ca . vaseyurete vij¤àtà vartayantaþ svakarmabhiþ . caõóàla÷vapacànàntu bahigràmàt prati÷rayaþ . apapàtrà÷ca kartavyà dhanameùàü ÷vagardabham . vàsàüsi mçtacelàni bhinnabhàõóeùu bhojanam . kàrùõàyasamalaïkàraþ parivrajyà ca nitya÷aþ . na taiþ samayamanvicchet puruùo dharmamàcaran . vyabahàro mithasteùàü vivàhaþ sadç÷aiþ saha . annameùàü paràdhãnaü deyaü syàdbhinnabhàjane . ràtrau na vicareyuste gràmeùu nagareùu ca . divà careyuþ kàryàrthaü cihnità ràja÷àsanaiþ . abàndhavaü ÷ava¤caiva nirhareyuriti sthitiþ . badhyàü÷ca hanyuþ satataü yathà÷àstraü nçpàj¤ayà . badhyavàsàüsi gçhõãyuþ ÷ayyà÷càbharaõàni ca . varõàpetamavij¤àtaü naraü kaluùayonijam . àryaråpamibànàryaü karmabhiþ svairvibhàvayet . anàryatà niùñhuratà kråratà niùkriyàtmatà . puruùaü vya¤jayantãha loke kaluùayonijam . pitryaü và bhajate ÷ãlaü màturvobhayameva và . na katha¤cana duryoniþ prakçtiü svàü niyacchati . kule sukhye'pi jàtasya yasya syàtyonisaïkaraþ . saü÷rayatyeva tacchãlaü naro'lpamapi và bahu . yatra tvete paridhvaüsà jàyante varõadåùakàþ . ràùñrikaiþ saha tadràghraü kùiprameva vina÷yati . bràhmaõàrthe gavàrthe và dehatyàgo'nupaskçtaþ . strãbàlàbhyupapattau ca bàhyànàü siddhikàraõam . ahiüsà satyamasteyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . etaü sàmàsikaü dharmaü càturvarõye'bravãnmanuþ . ÷ådràyàü bràhmaõàjjàtaþ ÷reyasà cet prajàyate . a÷reyàn ÷reyasãü jàtiü gacchatyàsaptamàdyugàt . ÷ådrobràhmaõatàmeti bràhmaõa÷caiti ÷ådratàm . kùatriyàjjàtamevantu vidyàdvai÷yàttarthaiva ca . anàryàyàü samutpannovràhmaõàttu yadçcchayà . bràhmaõyàmapyanàryàttu ÷reyastvaü kketi cedbhavet . jàtonàryàmanàryàyàsàryàdàryobhavedguõaiþ . jàto'pyanàryàdàryàyàmanàrya iti ni÷cayaþ . tàvubhàvapyasaüskàryàviti dharmovyavasthitaþ . vaiguõyàjjanmanaþ pårvamuttaraþ pratilomataþ . suvãja¤caiva sukùetre jàtaü sampadyate yathà . tathàryàjjàta àryàyàü sarvaü saüskàramarhati . vãjameke pra÷aüsanti kùetramanye manãùiõaþ . vãjakùetre tathaivànye tatreyantu vyavasthitiþ . akùatre vãjamutsçùñamantaraiva vina÷yati . avãjakamapi kùetraü kevalaü sthaõóilaü bhavet . yasmàdvãjaprabhàveõa tiryagjà çùayo'bhavan . påjità÷ca pra÷astà÷ca tasmàdvãjaü pra÷asyate . anàryamàryakarmàõamàryaü cànàryakarmiõam . sampradhàryàvravãddhàtà na samau nàsamàviti .>% jàtibhedà vçddhahàrãtenàpyuktà yathà
     %<vràhmaõàþ kùattriyà vai÷yàþ ÷ådràü varõà yathàkramam . àdyàstrayo dvijàþ proktàsteùàü vai mantrasatkriyàþ . savaõabhyaþ savarõàsu jàyante hi sajàtayaþ . teùà saïkarayogà÷ca pratilomànulomajàþ . vipràn mardhàvasaktastu kùattriyàyàmajàyata . vai÷yàyàntu tathàmvaùñho nipàdaþ ÷ådrayà tathà . ràjanyàdvai÷yà÷ådryostu màhiùyograu tu tau smçtau . ÷ådryàü vai÷yàt tu karaõastridhaiva te'nulomajàþ . vipràyàü kùattriyàt såtaþ vai÷yàd vaidehakastathà . caõóàlastu tathà ÷ådràtsarvakarmasu garhitaþ . màgadhaþ kùattriyàyàü vai vai÷yàt, kùattà ÷ådrataþ . ÷ådràdayogavaü vai÷yà janayàmàsa vai sutam . rathakàraþ karaõyàntu màhiùyeõa prajàyate . asatsanta tayo j¤eyàþ pratilomànulomajàþ . pratilomàsu vai jàtà garhitàþ sarvakarmasu>% . u÷ana sà'pyuktà yathà
     ataþ paraü pravakùyàmi jàtivçttividhànakam . anulomavidhàna¤ca pratilomavidhiü tathà . sàntaràlakasaüyuktaü sarvaü saükùipya cocyate . nçpàd vràhmaõakanyàyàü vivàheùu samanvayàt . jàtaþ putro'tra nirdiùñaþ pratilomabidhirdvijaþ . vedànarhastathà caiùàü dharmàõàmanubodhakaþ . såtàdvipra prasåtàyàü såto veõuka ucyate . nçpàyàmeva tasyaiva jàto ya÷carmakàrakaþ . bràhmaõyàü kùattriyàccauryàdrathakàraþ prajàyate . vçtta¤ca ÷ådravçttasya dvijatvaü pratiùidhyate . yànànàü ye ca vàóhàrasteùà¤ca paricàrakàþ . ÷ådravçttyà tu jãvanti na kùàttraü dharmamàcaret . bràhmaõyàü vai÷yasaüsargàjjàtomàgadha ucyate . vanditvaü vràhmaõànà¤ca kùattriyàõàü vi÷eùataþ . pra÷aüsàvçtiko jãvedvai÷yapreùyakarastathà . bràhmaõyàü ÷ådrasaüsargàjjàta÷càõóàla ucyate . sãsamàbharaõaü tasya kàrùõàyasamathàpi và . vadhãü kaõñhe samàbadhya jhallarãü kakùato'pi và . mallàpakarùaõaü gràme pårvàhõe papi÷uddhikam . nàparàhõe praviùño'pi bahirgràmàcca nairçte . piõóãbhåtà bhavantyatra no ced badhyà vi÷eùataþ . càõóàlàdvai÷yakanyàyàü jàtaþ ÷vapaca ucyate . ÷vamàüsabhakùaõaü teùàü ÷vàna eva ca tadvalam . nçpàyàü vai÷yasaüsargàdàyogava iti smçtaþ . tantuvàyà bhavantyeva vasukàüsyopajãvinaþ . ÷ãlikàþ kecidatraiva jãvanaü vastranirmite . àyogavena vipràyàü jàtàstàmropajãvinaþ . tasyaiva nçpakanyàyàü jàtaþ sånika ucyate . sånikasya nçpàyàntu jàtà udbandhakàþ smçtàþ . nirõejayeyurvastràõi aspç÷yà÷ca bhavantyataþ . nçpàyàü vai÷yata÷cauryàt pulindaþ parikãrtitaþ . pa÷uvçttirbhavettasya hanyustàn duùñasatvakàn . nçpàyàü ÷ådrasaüsargàjjàtaþ pukka÷a ucyate . suràvçttiü samàruhya madhuvikrayakarmaõà . kçtakànàü suràõà¤ca vikretà pàcako bhavet . pukka÷àdvai÷yakanyàyàü jàtã rajaka ucyate . nçpàyàü ÷ådrata÷cauryàjjàtora¤jaka ucyate . vai÷yàyàü ra¤jakàjjàto nartako gàyako bhavet . vai÷yàyàü ÷ådrasaüsargàjjàtã vaidehakaþ smçtaþ . ajànàü pàlanaü kuryànmahiùãõàü gavàmapi . dadhikùãràjyatakràõàü vikrayàjjãvanaü bhavet . vaidehakàttu vipràyàü jàtà÷carmopajãvinaþ . nçpàyàmeva tasyaiva kucikaþ pàcakaþ smçtaþ . vai÷yàyàü ÷ådrata÷cauryàjjàta÷cakrã sa ucyate . tailapiùñakajãvã tu lavaõaü bhàbayan punaþ . vidhinà bràhmaõaþ pràpya nçpàyàntu samantrakama . jàtaþ suvarõa ityuktaþ sànulomadvijaþ smçtaþ . atha varõakriyàü kurvannityanaimittikãü kriyàma . a÷ra rathaü hastinaü và bàhayedvà nçpàj¤ayà . sainàpatya¤ca bhaiùajyaü kuryàjjãvettu vçttiùu . nçpàyàü viprata÷cauryàt saüjàtã yo bhiùak smçtaþ . abhiùiktançpasyàj¤àü paripàlye sa vaidyakam . àyurvedamathàùñàïgaü tantroktaü dharmamàcaret . jyotiùaü gaõitaü vàpi kàyikãü vçttimàcaret . nçpàyà vidhinà vipràjjàto nçpa iti smçtaþ . nçpàyàü nçpasaüsargàt pramàdàda gåóhajàtakaþ . so'pi kùatriya eva syàdabhiùekaü ca varjitaþ . abhiùekaü vinà pràpto goja ityabhidhànakam . sarvantu ràjavattasya ÷asyate padavandanam . punarbhåkaraõe ràj¤àü nçpakàlãna eva ca . vai÷yàyàü vidhinà vipràjjàto hyambaùña ucyate . kçùyàjãvo bhavettasya tathaivàgneya vçttikaþ . dhvajinã jãvikà vàpi ambaùñhàþ ÷astrajãvinaþ . vai÷yàyàü viprata÷cauryàt kummakàraþ sa ucyate . kulàlavçttyà jãvettu nàpità và bhavantyataþ . såtake pretake vàpi dãkùàkàle'tha vàpanam . nàbherårdhantu vapanaü tasmànnàpita ucyate . kàyasya iti jãvettu vicarecca itastataþ . kàkàllaulyaü yamàt krauryaü sthapateratha kçntanam . àdyàkùaràõi saügçhya kàyastha iti kãrtitaþ . ÷ådràyàü vidhinà vipràjjàtaþ pàra÷avomataþ . bhadrakàdãn samà÷ritya jãveyuþ påjakàþ smçtàþ . ÷ivàdyàgamavidyàdyaistathàmaõóalavçttibhiþ . tasyàü vai caurikà vçttyà niùàdo jàta ucyate . vane duùñamçgàn hatvà jãvanaü màüsavikrayam . nçpàjjàto'tha vai÷yàyàü gçhyàya vidhinà sutaþ . vai÷yavçttyà tu jãvettu kùàtradharmaü na càcaret . tasyàü tasyaiva caureõa maõikàraþ prajàyate . maõãnàü racanàü kuryànmuktànàü vedhanakriyàm . pravàlànà¤ca såtritvaü ÷àkhànàü balayakriyàm . sådràyàü viprasaüsargàjjàta ugra iti smçtaþ . nçpasya daõóadhàraþ syàddaõóaü daõóyeùu sa¤caret . tasyeva caurasaüvçttyà jàtaþ ÷uõóika ucyate . jàtiduùñàn samàropya ÷aõóàkarmaõi yojayet . ÷ådràyàü vai÷ya saüsargàdbidhinà såcakaþ smçtaþ . såcakàdviprakanyàyàü jantastakùaka ucyate . ÷ilpakarmàõi cànyàni pràsàdalakùaõaü tathà . nçpàyàmeva tasyaiva jàto yo matsyabandhakaþ . ÷ådràyàü vai÷yata÷cauryàt kañakàra iti smçtaþ . ya÷iùñha÷àpàttretàyàü kecit pàra÷avàstathà . vaikhànasena kecittu kecidbhàgavatena ca . neda÷àstràbalambàste bhaviùyanti kalau yuge . kañakàràstataþ pa÷cànnàràyaõagaõàþ smçtàþ . ÷àkhà vaikhànasenoktà tantramàrgabidhikriyàþ . niùekàdyàþ ÷ma÷ànàntàþ kriyàþ påjàïgasåcikàþ . pa¤caràtreõa và pràptaü proktaü dharmaü samàcaret . ÷ådràdeva tu ÷ådràyàü jàtaþ ÷ådra iti smçtaþ . dvija÷u÷råùaõaparaþ pàkayaj¤aparànvitaþ . sacchådraü naü vijànãyàdasacchådrastato'nyathà . cauryàt kàkavaco j¤eya÷cà÷vànàü tçõavàhakaþ . etat saükùepataþ proktaü jàtivçttivibhàga÷aþ . jàtyantaràõi dç÷yante saükalpàdita eva tu . parà÷aroktàdàsàdijàtayastattacchabde dç÷yàþ anyà api jàtayo brahmavaiø vraø khaø 10 aø dar÷ità yathà
     %<babhåvurbrahmaõo vaktràdanyàbràhmaõajàtayaþ . brahmaõo bàhude÷àcca jàtàþ kùatriyajàtayaþ . årude÷àcca vai÷yà÷ca pàdataþ ÷ådrajàtayaþ . tàsàü saïkarajàtena babhåburvarõasaïkaràþ . gopanàpitalolà÷ca tathà modakamålabau . tàmbåliparõakàrau ca tathà baõijajàtayaþ . ityevamàdyà viprendra! sacchådràþ parikãrtitàþ . ÷ådràvi÷ostu karaõo'mbaùñho vai÷yàdvijanmanoþ . vi÷vakarmà ca ÷ådràyàü vãryàdhànaü cakàra saþ . tato babhåvuþ putrà÷ca navai te ÷ilpakàriõaþ . màlàkàraþ karmakàraþ ÷aïkhakàraþ kuvindakaþ . kumbhakàraþ kaüsakàraþ ùaóate ÷ilpinàü varàþ . såtradhàra÷citrakaraþ svarõakàrastathaiva ca . patitàste brahma÷àpàdayàjyà varõasaïkaràþ . svarõakàraþ svarõacauryàt bràhmaõànàü dvijottama! . vabhåva sadyaþ patito brahma÷àpena karmaõà . såtradhàro dvijàtãnàü ÷àpena patito bhuvi . ÷ãghra¤ca yaj¤akàùñha¤ca na dadau tena hetunà . vyatikrameõa citràõàü sadya÷citrakarastathà . patito brahma÷àpena bràhmaõànà¤ca kopataþ . ka÷cid baõikvi÷eùa÷ca saüsargàt svarõakàriõaþ . svarõacauryàdidoùeõa patito brahma÷àpataþ . kulañàyà¤ca ÷ådràyàü citrakàrasya vãryataþ . babhåvàññàlikàkàraþ patito jàradoùataþ . aññàlikàkàravãryàt kumbhakàrasya yoùiti . babhåva koñikaþ sadyaþ patito gçhakàrakaþ . kumbhakàrasya vãryeõa sadyaþ koñikayoùiti . babhåva tailakàra÷ca kuñilaþ patito bhuvi . pudyaþ kùatriyavãryeõa ràjaputrasya yoùiti . babhåva tãvara÷caiva patito jàradoùataþ . tãvarasya tu vãryeõa tailakàrasya yoùiti . babhåya patito dasyurleña÷ca parikãrtitaþ . leñastãvarakanyàyàü janayàmàsa ùaõnaràn . jhallaü mallaü màñhara¤ca bhaóaü kola¤ca kandaram . bràhmaõyàü ÷ådravãryeõa patito jàradoùataþ . sadyo babhåva càõóàlaþ sarvasmàdadhamo'÷uciþ . tãvareõaiva càõóàlyàü carmakàro babhåva ha . carmakàryà¤ca càõóàlàt màüsacchadã babhaba ha . màüsacchedyàü tãvareõa koüca÷ca parikãrtitaþ . koücastriyàntu kaivartàt kàõóàraþ parikãrtitaþ . sadya÷càõóàlakanyàyàü leñavãryeõa ÷aunaka! . babhåvatustu dvau putrau haóóika÷auõóikau tathà . krameõa haóóikanyàyàü sadya÷càõóàlavãryataþ . babhåvuþ pa¤ca putrà÷ca bhraùñà vanacarà÷ca te . leñàttãvarakanyàyàü gaïgàtãre ca ÷aunaka! . babhåva sadyoyo vàlo gaïgàputraþ prakãrtitaþ . gaïgàputrasya kanyàyàü vãryeõa ve÷adhàriõaþ . vabhåva ve÷adhàrã ca putro yuïgã prakãrtitaþ . vai÷yàttãvarakanyàyàü sadyaþ ÷uõóã vabhåva ha . ÷uõóãyoùiti vai÷yàttu pauõóraka÷ca prakãrtitaþ . kùatràt karaõakanyàyàü ràjaputro babhåva ha . ràjaputryàntu karaõàdàgarãti prakãrtitaþ . kùatravãryeõa vai÷yàyàü kaivartaþ parikãrtitaþ . kalau tãvarasaüsargàddhãvara÷ca prakãrtitaþ . tãvaryàü thãvaràt putro babhåva rajakaþ smçtaþ . rajakyàü tãvaràccàpi kodàlã ca vabhåva ha . nàpitàdgopakanyàyàü sarvasvã tasya yoùiti . kùatràdbabhåva vyàdha÷ca balavàn mçgahiüsakaþ . tãvaràt ÷uõóikanyàyàü babhuvuþ saptaputrakàþ . te kalau haóóisaüsargàdbabhåvurdasyavaþ sadà . bràhmaõyàmçùivãryeõa çtãþ prathamavàsare . kutsita÷codara jàtaþ kådarastena kãrtitaþ . tada÷aucaü vipratulyaü patitohyçtudoùataþ . sadyaþ koñikasaüsargàdadhamo jagatãtale . kùatravãryeõa vai÷yàyàmçtoþ prathamavàsare . jàtaþ putro mahàdasyurbalavàü÷ca dhanurdharaþ . cakàra vàgatãta¤ca kùatriyo vàritastayà . tena jàtyà sa putra÷ca vàgatãtaþ prakãrtitaþ . kùatravãryeõa ÷ådràyàmçtudoùeõa pàpataþ . balavatyo duranmà÷ca babhåvurmlecchajàtayaþ . abiddhakakarõàþ krårà nirbhayà raõadujayàþ . ÷ãcàcàravihãnà÷ca durdharùà dharmavarjitàþ . mlecchàt kuvindakanyàyàü ÷aràkaþ parikãrtitaþ . varõasaïkaradoùeõa bahvya÷ca ÷añhajàtayaþ . tàsàü nàmàni saükhyà÷ca ko và vaktuü dvija! kùamaþ . vaidyo'÷vinãkumàreõa jàta÷ca viprayoùiti . vaidyavãryeõa ÷ådràyàü babhåvubaihavo janàþ . te ca gràmyaguõaj¤à÷ca mantrauùadhiparàyaõàþ . tebhya÷ca jàtàþ ÷ådràyàü te vyàlagràhiõo bhuvi>% . ùoóa÷apadàrthamadhye jàtiråpapadãrthabheda÷ca gauø såø ukto yathà %<sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànaü jàtiþ>% såø . vivçta¤caitat vi÷vanàthena . %<kramapràptàü jàtiü lakùayati . sàdharmyabaidharmyàbhyàmiti sàvadhàraõonirde÷astena vyàptinirapekùàbhyàü sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànaü dåùaõàbhidhànaü jàtirityarthaþ yadyapyubhàbhyàü pratyavasthànasya pratyekapratyavasthàne'vyàptirekapratyavasthànasya lakùaõatve parapratyavasthàne'vyàptirnavànyatarapratyavasthànaü niyataü sarvatra jàtàvabhàvàttathàpi vyàptinirapekùatayà dåùaõàbhidhànamityeva vàcyaü tena ca sandarbheõa dåùaõàsamarthatvaü svavyàghàtakatvaü và dar÷itaü tathà ca chalàdibhinnadåùaõàsamathamuttaraü svavyàghàtakamuttaraü và jàtiriti såcitaü sàdharmyasamàdicatuviü÷atyanyànyatvaü tadarthaityapi vadanti>% . tadbhedà÷caturviü÷atiste ca gautamena dar÷ità yathà
     %<sàdhamyavaidharmyotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyapràptyapràptiprasaïgapratidçùñàntànutpattisaü÷ayaprakaraõahetyarthàpattyabi÷eùopapattyupalabdhyanupalabdhinityànityakàryasamàþ>% såø %<tatra ca vi÷eùalakùaõàrthaü jàtiü vibhajate>% såø . atra ca sàdharmyàdãnàü kàryàntànàü dvandve taiþ samà ityarthàt sàdharmyasamàdaya÷caturviü÷atirjàtaya ityarthaþ atra ca jàtervi÷eùyatvàt samà÷abdaü manyante bhàùyavàrtikàdau samà÷abdaþ agrimasåtreùu tu sama÷abdo nirvivàda eva tatra jàti÷abdasya strãliïgatayà yadyapi nànvayastathàpi pratiùedho vi÷eùya iti bhàùyàdayaþ . vayantu tadvikalpàditi såtrasthavikalpasyaiva vi÷eùyatvaü vividhaþ kalpaþ prakàro vikalpaþ tathà caite sàdharmyasamàdayojàtivikalpà evamagrimasåtreùvapi . ittha¤ca jàtervi÷eùyatve sàdharmyasametyapãti vråmaþ samãkaraõàrthaü prayogaþ samaiti vàrtikaü yadyapi naitàvatà samãkaraõaü tathàpi samãkaraõodde÷yakatvamastryeva atha và sàdharmyameva mamaü yatra sa sàdharmyasamaþ ekatra vyàpteràdhikye'pi sàdharmyaü samameveti bhàvaþ vçttiþ %<sàdharmyyavaidharmyyàbhyàmupasaühàre taddharmaviparyayopapatteþ sàdhamyyavaidharmyyasamau>% 1 . 2 såø . %<sàdharmyavaidharmyasamau lakùayati . upasaühàre sàdhyasyopasaüharaõe vàdinà kçte taddharmasya sàdhyaråpadharmasya yo viparyayo vyatirekastasya sàdharmyavaidharmyàbhyàü kevalàbhyàü vyàptyanapekùàbhyàü yadupapàdanaü tato hetoþ sàdharmyavaidharbhyasamàvucyete tadayamarthaþ vàdinà anvayena vyatirekeõa và sàdhye sàdhite prativàdinaþ sàdharmyamàtrapravçttahetu na tadabhàvàpàdanaü sàdharmyasamà 1 vaidharnmyamàtrapravçttahetunà tadabhàvàpàdanaü vaidharmyasamà 2 . tatra sàdharmyasamà yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdghañavat vyatirekeõa và vyomavadityupasaühçte naitadevaü yadyanityaghañasàdharmyànnityàkà÷avedharmyàdvà'nityaþ syànnityàkà÷asàdharmyàdamårtatvànnityaþ syàdvi÷eùo bà vaktavyaþ vaidharmyasamà yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdghañavat àkà÷avadveti sthàpanàyàm anityaghañavaidharmyàdamårtatvànnityaþ syàdavi÷eùo và vaktavya iti atra sàdharmyatvamàtraü vaidharmyatvamàtraü và gamakataupayikamityabhimànàt satpratipakùade÷anàbhàse ceme anaikàntikade÷anàbhàse iti vàrtike tvanaikàntikapadaü yogàtsatpratipakùaparaü ekàntataþ sàdhyasàdhakatvàbhàvàt>% vçttiþ . %<gotvàdgosiddhivat tatsiddhiþ>% såø . %<anayorasaduttaratve vãjamàha . gotvàt gosiddhirgovyavahàra iti sampradàyaþ vayantu gotvàdgavetaràsamavetatva sati gosamavetàtsàsnàditaþ, etena vyàptipakùadharmatve dar÷ite gorgotvasya tàdàtmyena goreva và siddhiryathà tathaiva kçtakatvàdapi vyàptipakùadharmatàsahitàdanityatvasiddhirnatu vyàptipakùadharmatàrahitàt sàdharmyamàtràt tathà sati adåùakasàdharmyàtprameyatvàditastvadvacanamapyadåùakaü syàdityayaü vi÷eùaþ>% vçttiþ . %<sàdhyadçùñàntayordharmavikalpàdubhayasàdhyatvàccotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyasamàþ>% 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 såø %<kramapràptaü jàtiùañakaü niråpayati . utkarùeõa sama utkarùasama 3 evamapakarùasamo'pi 4 varõyàvarõyasàdhyeti bhàvapradhàno nirde÷aþ varõyatvàdinà samo varõyasamàdiþ 5 . 6 7 . 8 . avidyamànadharmàropa utkarùaþ vidyamànadharmàpacayo'pakarùaþ varõyatvaü varõanãyatvaü tacca sandigdhasàdhyakatvàdi tadabhàvo'varõyatvaü vikalpodvaividhyaü sàdhyatvaü pa¤càvayavasàdhanãyatvaü sàdhyadçùñàntayodharmavikalpàditi pa¤cànàmutthànavãjam ubhayasàdhyatvàditi ùaùñhasya . tadayamarthaþ sàdhyate'treti sàdhyaü pakùaþ tathà ca sàdhyadçùñàntayorityasya pakùadçùñàntayoranyatarasminnityarthaþ dharmavikalpo dharmasya vaicitryaü tacca kvacitsattvaü kvacidasattvaü prakçte sàdhyasàdhanànyatararåpasya dharmasya vikalpàtsattvàdyo'vidyamànadharmàropaþ sa utkarùasamaþ vyàptimapuraskçtya pakùadçùñàntànyatarasmin sàdhyasàdhanànyatareõàvidyamànadharmaprasa¤janaü utkarùasamaþ 3 iti phalitàrthaþ . yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàditi sthàpanàyàm anityatvaü kçtakatvaü ghañe råpasahacaritamataþ ÷abdo'pi råpavàn syàt tathà ca vivakùitabiparãtasàdhanàdvi÷eùaviruddhvo hetustadde÷anàmàlà ceyam . evaü ÷ràvaõa÷abdasàdharmyàt kçtakatvàdghaño'pi ÷ràvaõaþ syàdavi÷eùàt . vastutastu ghañe ÷ràvaõatvàpàdane'rthàntaramata uktalakùaõe dçùñàntapadaü sàdhyapada¤ca na deyam . apakarùasamàyàntu dharmavikalpaþ dharmasya sahacaritadharmasya vikalpo'sattvaü tataþ apakarùaþ sàdhyasàdhanànyatarasyàbhàvaprasa¤janaü tathà ca pakùadçùñàntànyatarasmin vyàptimapuraskatya sahacaritadharmàbhàvena hetusàdhyànyataràbhàvaprasa¤janamapakarùasamaþ4 yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdityatra yadyanityasahacaritaghañadharmàt kçtakatvàdanityaþ ÷abdastadà kçtakatvànityatvasahacaritaghañadharmaråpavattvavyàvçttyà ÷abde kçtakatvasyànityatvasya ca vyàvçttiþ syàt . àdye'siddhide÷anà dvitãye bàdhade÷anà, evaü ÷abde kçtakatvasahacarita÷ràvaõatvasya saüyogàdàvanityatvakçtakatvasahacaritaguõatvasya ca vyàvçttyà ghañe'nityatvaü kçtakatva¤ca vyàvarteteti dçùñànte sàdhyasàdhanavaikalyade÷anàbhàsà'pãyam . yattu vàrtike ÷abdonãråpa iti ghaño'pi nãrupaþ syàdityapakarùa itiø tadasat ghañe nãråpatvàpàdanasyàrthàntaratvàt àcàryasvaraso'pyevaü yattu vaidharmyasamàyà atraivàntarbhàvaþ syàditi tanna upadheyasaïkare'pyupàdherasaïkaràt varõyasamàyàntu sàdhyaþ siddhyabhàvavàn sandigdhasàdhyakàdirvà tasya dharmaþ sandigdhasàdhyakàdivçttihetustasya vikalpàtsattvàt dçùñànte varõyatvasya sandigdhasàdhyakatvasyàpàdanaü varõyasamaþ 5 . tadayamarthaþ pakùavçttiheturhi gamakaþ pakùa÷ca sandigdhasàdhyakastathà ca sandigdhasàdhyakavçttirhetustvayà dçùñànte'pi svãkàryaþ tathà ca dçùñàntasyàpi sandigdhasàdhyakatvàt sapakùavçttitvàni÷cayàdasàdhàraõo hetustadde÷anàbhàsà ceyam . hetuþ sandigdhasàdhyakavçttiryadi na dçùñànte tadà gamakahetvabhàvàt sàdhanavikalpo dçùñàntaþ syàditi bhàvaþ . avarõyasamàyàntu dçùñànte siddhasàdhyake yo dharmo hetustasya sattvàt pakùe ÷abdàdàvasandigdhasàdhyakatvàpàdanamavarõyasamà 6 dçùñànte hetoryàdç÷atvaü tàdç÷o hetureva gamaka ityabhimàmena evamàpàdanaü dçùñànte yo hetuþ siddhasàdhyakavçttiþ sa cenna pakùe tadà gamakahetvabhàvàt svaråpàsiddhiþ syàrdatastàdç÷o heturava÷yaü pakùatvàbhimate svãkàryaþ tathà ca sandigdhasàdhyakatvalakùaõapakùatvàbhàvàdà÷rayàsiddhiþ asiddhide÷anàbhàsà ceyam . vikalpasamàyàntu pakùe dçùñànte ca yodharmastasya vikalpoviruddhaþ kalpo vyabhicàritvama upalakùaõaü caitat anyavçttidharmasyàpi bodhyaü vyabhicàro'pi hetordharmàntaraü prati dharmàntarasya sàdhyaü prati dharmàntarasya dharmàntaraü prati và tathà ca kasyaciddharmasya kvacidvyabhicàradar÷anena dharmatvàbi÷eùàt prakçtahetoþ prakçtasàdhyaü prati vyabhicàràpàdanaü vikalpasamà 7 yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdityatra kçtakatvasya gurutvavyabhicàradar÷anàdgurutvasyànityatvavyabhicàradar÷anàdanityatvasya mårtatvavyabhicàradar÷anàddharmatvàvi÷eùàt kçtakatvamapyanityatvaü vyabhicaredityanaikàntikade÷anàbhàsà ceyam . pakùadçùñàntàdeþ prakçtasàdhyatulyatàpàdanaü sa sàdhyasamà 8 tatràyamà÷ayaþ evatprayogasàdhyasyaivànumitiviùayatvaü tathà ca pakùàderanumitiviùayatvàt sàdhyavadetatprayogasàdhyatvam ataþ sàdhyasamà . tathà hi pakùàdeþ pårvaü siddhatve etat prayogasàdhyatvàbhàvànnànumitiviùayatvaü pårvamasiddhatve pakùàderaj¤ànàdà÷rayàsiddhyàdayastadde÷anàbhàsà ceyam . såtràrthastu ubhayasàdhyatvàt ubhayaü pakùadçùñàntau taddharmo hetva diþ tatsàdhyatvaü tadadhãnànumitiviùayatvaü sàdhyasyeva pakùàderapãti tulyatàpàdanamiti liïgopahitabhànamate liïgasyàpyanumitiviùayatvàt sàdhyasamatvaü hete÷ci sàdhyatve hetumàndçùñàntã'pi sàdhya ityà÷ayaþ>% vçttiþ . %<ki¤citsàdharmyàdupasaühàrasiddhervaidharmyàdapratiùedhaþ>% vçø .
     %<etàsàmasaduttaratve vãjamàha ki¤citsàdharmyàt sàdharmyavi÷eùàt vyàptisahitàt upasaühàrasiddheþ sàdhyasiddheþ vaidharmyàdetadviparãtàt vyàptinirapekùàt sàdharmyamàtràt bhavatà kçtaþ pratiùedho na sambhavatãtyarthaþ . anyathà prameyatvaråpàsàdhakasàdharmyàt taddåùaõamapyasamyak syàditi bhàvaþ . tathà càyaü kramaþ anityatvavyàpyàt kçtakatvàt ÷abde'nityatvamupasaüharàmo natu kçtakatvaü råpasyàpi vyàpyaü yena tato råpamapyàpàdanãyaü ÷abde, evaü anityatvaü na råpavyàpyaü yena råpàbhàvàdanityatvàbhàvaþ ÷abde syàt evaü varõyasame'pi ki¤citsàdharmyàt vyàpyatàvacchedakàvacchinnàddhetoþ sàdhyasiddhiþ tàdç÷ahetumattva¤ca dçùñàntatà prayojakaü na tu pakùe yàvadvi÷eùaõàvacchinno hetustàvadavacchinnahetumattvam anyathà tvayà'pi dåùaõãyo dçùñàntã kartavyaþ so'pi na syàt evamavarõyasame'pi vyàpyatàvacchedakàvacchinnasya vçùñàntadçùñasya pakùe sattvàtsàdhyasiddhirna tu dçùñàntavçttiyàbaddharmàvacchinnasya pakùe sattvam . evaü vikalpasame'pi prakçtasàdhyavyàpyàt prakçtahetoþ sàdhyasiddhistadvaidharmyàt yat ki¤cidvyabhicàràt kçtaþ pratiùedho na sambhavati nahi yatki¤cidvyabhicàràdeva prakçtahetoþ prakçtasàdhyàsàdhakatvamatiprasaïgàt . evaü sàdhyasame'pi vyàpyàddhetoþ siddha pakùe sàdhyasiddhirna tu pakùadçùñàntàdayo'pyanena sàdhyante tathà sati kvacidapi sàdhyasiddhirna syàt tvadãyadåùaõamapi vilãyeta>% vçttiþ . %<sàdhyàtide÷àcca dçùñàntopapatteþ>% såø . %<varõyàbarõyasàdhyasamàsu samàdhyantaramapyàha dçùñàntopapattirdçùñàntatopapattiþ sàdhyàtide÷àta dçùñànte hi sàdhyamatidi÷yate tàvataiva dçùñàntatvamupapadyate natva÷eùo dharmaþ pakùadçùñàntayorabhedàpatteþ pakùàderapi sàdhyasamatvamatena pratyuktaü dçùño'nto dçùñàntaþ pakùaþ tasmàdvahnimànityataþ pakùotkãrtanàttathà ca sàdhyasyàtide÷àt sàdhanàt pakùa ityucyate na tu pakùo'vi sàdhyate'tiprasaïgàditi bhàvaþ>% vçttiþ . %<pràpya sàdhyamapràpya và hetoþ pràptyà avi÷iùñatvàdapràptyà asàdhakatvàcca pràptyapràptisamau>% 9 . 10 såø . %<kramapràptau pràptyapràptisamau lakùayati . hetoriti sàdhakatvamiti ÷eùaþ pràptipakùe daùamàha pràptyàavi÷iùñatvàditi dvayorapi pràptatvàvi÷eùa t kiïkasya sàdhakaü apràptipakùe doùamàha apràptyà iti apràptasya sàdhakatve 'tiprasuïgàt sàdhakatva¤càtra kàrakaj¤àpakasàdhàraõam eva¤ca kàrakaj¤àpakalakùaõaü sàdhanaü kàryaj¤àpyalakùaõena sàdhyena sambaddhaü satsàdhakaü cettadà sattvàvi÷eùànna kàryakàraõabhàvaþ satsambandhasya pràgeva j¤àtatvànna j¤àpyaj¤àpakabhàvaþ pràptayorna janyajanakabhàvaþ pràptatvena lavaõodakayorivàbhedàdityà÷aya ityanye . tathà ca pràptyàavi÷aùàdaniùñàpàdanena pratyavasthànaü pràptisamà 9 . yadi càpràptaü liïgaü sàdhyabuddhiü janayati sàdhyàbhàvabuddhimeva kintena na janayet apràptatvàvi÷eùàt tathà càpràptyà sàdhakatvàdaniùñàpàdanamapràptisamà 10 pràtakålatakaide÷anàbhàse ceme>% vçttiþ . %<ghañàdiniùpattidar÷anàt pãóane càbhicàràdapratiùedhaþ>% såø . %<anayorasaduttaratve vãjamàha . daõóàdito ghañàdiniùpatterdar÷anàt sarvalokapratyakùasiddhatvàdàbhacàràt ÷yenàditaþ ÷atrupãóane ca vyabhicàrànna tvaduktaþ pratiùedhaþ sambhavati na hi kàraõaü daõóàdi pràgava ghañàdinà sambaddhamapi tu mçdàdinà, ÷yenàdirappudde÷yatayà poóàü janayati anyathà lophayedasiddhakàryakàraõabhàvocchede tvadukto heturapyasàdhakaþ syàditi>% vçttiþ . %<dçùñàntasya kàraõànapade÷àt pratyavasthànàcca pratidçùñàntena prasaïgapratidçùñàntasamau>% 11 . 12 såø . kramapràpte prasaïgapratidçùñàntasame jàtã lakùayati . dçùñàntasya kàraõaü pramàõaü tadanapade÷o'nabhidhànam abhidhànaü cànatipayojanakaü tathà ca dçùñàntasya sàdhyakattve pramàõàbhàvàt pratyavasthànamarthaþ yadyapoda saduttarameva tathàpi dçùñàntaü prabhàõaü vàcyaü tatràpi pramàõàntaramityanavasthàyàþ pratyavasthàne tàtparyaü taduktamàcàryaiþ %<navasthàbhàsaprasaïgaþ prasaïgasamaþ>% iti etanmate hetorhetvantaramityanavasthà'pi prasaïgasamà eva . pårvamate tu hetvanavasthàdikaü vakùyamàõàkçtigaõeùvantarbhåtamiti vi÷eùaþ . anavasthàde÷anàbhàsà ceyam . pratidçùñàntasamaþ pratye tavyaþ pratidçùñàntena pratyavasthànàt pratidçùñàntasamaþ 12 %<etacca sàvadhàraõaü tena pratidçùñàntamàtrabalenaü pratyaghamthànamarthaþtena sàdharmyasamàvyadàsaþ yadi ghañadçùñàntabasanànityaþ ÷abdaþ tadàkà÷adçùñàntabalena niya eva syàt nityaþ kiü na syàditi bàdhaþ patirodhàpàdanãyaþ heturanaïgaü dçùñàntamàtrabalàdava sàdhyasiddhirityabhimànaþ bàdhapratirodhànyatarade÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . %<pradãpàdànaprasaïganavçttivattadvinivçttiþ>% såø . %<prasaïgasame pra÷ruttaramàha . dçùñànto hi nidar÷anasthànatvena sàdhyani÷cayàrthamapekùyate na tu dçùñànmadçùñàntàdyanavasthitaparamparà lokasiddhà yuktisiddhà và . anyathà ghañàdipratyakùàya pradãpa iva pràdãpapratyayàrthamanavasthitapradãpaparamparà prasajyata tvadãyasàdhanamapi vyàhanyeta>% vçttiþ . %<pratidçùñàntahetutve ca nàheturdçùñàntaþ>% såø . %<pratidçùñàntasame pratyuttaramàha . atràyamuttarakramaþ pratidçùñàntastvayà kimarthamupàdãyate madãyahetorbàdhàrthaü satapratipakùitatvàrthaü và nàdyaþ yataþ pratidçùñàntasya hetutve svàrthasàdhakatva madãyo dçùñànto nàhetuþ nàsàdhakastathà càtulyavalatvànna bàdhaþ na yà dvitãyo'pi yataþ pratidçùñàntasya svàrthasàdhakatve ucyamàne nàheturdçùñàntaþ madãyo dçùñàntastu sahetukatvàdadhikamalaþ vastuto hetuü vinà ùñhaùñàntamàtreõa na sasdhatipakùasambhàvanà tadabhàvavyàpyabattàj¤ànàmàvàt hetåpàdàne tu saduttaratvameveti bhàvaþ iti>% vçttiþ . %<pràgutpatteþ kàraõàbhàvàdanutpattisamaþ>% 13 såø . %<kramapràptamanutpattisamaü lakùayati . pràgutpatteriti sàdhamàïgasyeti ÷eùaþ kàraõàbhàvàt hetvabhàvàt tathà ca sàdhanàïgapakùahetudçùñàntànàmutpatteþ pràka hetvabhàva ityanutpattyà patyavasthànamanutpattisamaþ 13 yathà thañoråpavàn nanyàt pañavadityukte vañotpattargandhãtpatte÷ca pårvaü hetvabhàvàdasiddhiþ pañe ca gandhotpatteþ pårvaü hatvabhàvena dçùñàntàsiddhiþ evaü àdyakùaõe råpàbhàvàdvàdha÷ca anu tpattyà pratyavasthànasya tatràpi sattvàt utpatteþ pårvaü hetvàdyabhàvena pratyavasthànasyaiva lakùaõatvàt jàtitve satoti ca vi÷eùaõãyaü tenotpattikàlàvacchinnã thaño gandhavànityatra bàdhena pratyavasthàne nàtivyàptiþ asióyàdide÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . %<tathàbhàvàdutpannasya kàraõopapatterna kàraõapratiùedhaþ>% såø %<atrottaramàha . utpannasya tathàbhàvàt thañàdyàtmakatvàt tatra kàraõasya hetorupapatteþ sattvàt kathaü kàraõapratiùedhaþ . ayamà÷ayaþ pakùe hetvabhàvà'siddhiþ natvanutpanne hetvabhàvaþ sambhavati adhikaraõàbhàvàt na hi hetvabhàvamàtràsiddhiþ tvadãyahetorapi kvacidabhàvasattvàt etena dçùñàntàsiddhirvyàkhyàtà yadà kadàciddhetusattvenaiva dçùñàntatvopapatteþ evaü hetvàdãnàü yadà kadàcitpakùe sattvàdeva hetvàdibhàvo na tu sàrvatrikã tadapekùati>% vçttiþ . %<sàmànyadçùñàntayoraindriyakatve samàne nityànityasàdharmyàt saü÷ayasamaþ>% 14 såø . %<kramapràptaü sa÷ayasamaü lakùayati . nityànityasàdharmyàditi saü÷ayakàraõopalakùaõaü tena samànattarmadar÷anàdiyatki¤citsaü÷ayakàraõabalàt saü÷ayena pratyavasyànaü saü÷ayasamaþ 14 adhikantå dàharaõaparaü tathà hi ÷abdo'nityaþ kàryatvàdghañavadityukte sàmànye gotvàdau dçùñànte vañe aindriyakatvaü tulyaü yathà kàyya tvànnirõàyakàdanityatvaü nirõauyate tathà aindriyakatvàt saü÷ayakàraõàdanityatvaü sandihyatàm evaü ÷abdatvàdyasàdharmyadar÷anàdapi saü÷ayo bodhyaþ tathà ca hetuj¤àne'pràmàõya÷aïkàdhànadvàrà sàdhyasaü÷ayàt satpratipakùade÷anàbhàseyam>% vçttiþ . %<sàdharmyàt saü÷aye na saü÷ayo vaidharmyàdubhayathà và saü÷ayo'tyantasaü÷ayaprasaïgo nityatvànabhyupagamàcca sàmànyasyàpratiùedhaþ>% gautamasåtrasya pa¤camàdhyàye àhnikasthasåtram . %<atrottaram . sàdharmyàtsàdharmyadar÷anàt saü÷aya àpàdyamàne'pi na saü÷ayo vaidharmyàdvaidharmyadar÷anàt yadi ca kàryatvaråpravi÷eùadar÷ane'pi saü÷ayastadà'tyantasaü÷ayaprasaïgaþ saü÷ayànucchedaprasaïgaþ na ca tathà'bhyupanantuü ÷akyamityàha nityatveti samànyasya sàmànadharmadar÷anasya nityatvànabhyupagamàt nityasaü÷ayajanakatvànabhyupagamàttathà sati tvadãyaheturapi na parapakùapratiùedhakaþ syàditi bhàvaþ . sàmànyasya gotvàdernityatvànabhyupagamàt nimyatvànabhyupagamaprasaïgàt tatràpi sàdhàraõadharmaprameyatvàdinà saü÷aya eva syàditi kecit>% vçttiþ . %<ubhayasàdharmyàt prakriyàsiddheþ prakaraõasamaþ 15>% såø .
     %<kramapràptaü prakaraõasamaü lakùayati . ubhayasàdharmyàt prakarùeõa kriyà anvayasahacàràdvyatirekasahacàràdvà prakriyà tatsàdhanaü viparotasàdhanamiti phalitàrthaþ tatsiddhestasya pårvameva siddheþ tathàcàdhikavalatvenàropitapramàõàntareõa bàdhena pratyavasthànaü prakaraõasamaþ 15 yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdityukte naitadevaü ÷ràvaõatvena nityatvasàdhakena vàdhàt bàdhade÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . %<pratipakùàt prakaraõasiddheþ pratimedhànupapattiþ pratipakùopapatteþ>% såø .
     %<atrottaramàha . pratipakùàdviparãtasàdhyasàdhakakhenàbhimatàcchràvaõatvàditaþ prakaraõasiddhidvàrà madãyasàdhyasya yaþ pratiùedhaþ tvayà kriyate tasyànupapattiþ kutaþ pratipakùopapatteþ tvatpakùàpekùayà pratipakùasya madãya pakùasyopapatteþ sàdhanàt . ayamà÷ayaþ ÷ràvaõatvena pårvaü nityatvasya sàdhanàdyo yàdha ucyate sa nopapadyate pårvaü sàdhitasya balabattvàbhàvàt kadàcitkçtakatvenànityasvasyàpi pårvaü sàdhanàditi tvatpakùapratiùedho'pi syàt>% vçttiþ . %<traikàlyàsiddherhetorahetusamaþ 16>% såø .
     %<kramapàptamahetusamaü lakùayati . traikàlyaü kàryakàsatatpårvàparakàlàþ tena hetorasiddheþ hetutvàsiddheþ . ayamarthaþ daõóàdikaü ghañàderna pårbavartitayà kàraõaü tadànãü ùañàderabhàvàt kasya kàraõaü syàt ataeva na dhañàdyuttarakàlavartitayà'pi navà samànakàlavartitayà tulyakàlabartinoþ savyetaraviùàõayobivàvini gamamàpatteþ tathà ca kàlasambandhakhaõóanenàhetutayà pratyavasthànamahetusamaþ 16 kàraõamàtrakhaõóanena j¤aptihetorapi khaõóanànna tadasaügrahaü pratikålatarkade÷anàmàsà ceyam>% vçttiþ . %<na hetutaþ sàdhyasiddhestraikàlyàsiddhiþ>% såø .
     %<atrotaramàha . traikàlyàsiddhistraikàlyena yà' siddhiruktà sà na, kutaþ hetunaþ sàdhyasiddheþ tvayà'pya myupagamàt>% vçttiþ . %<pratiùedhànupapatteþpratiùeddhavyàpratiùedhaþ>% såø .
     %<pårvavartitàmàtreõaiva hetutàsambhavàt anyathà tvadãyahetorapi sàdhyaü na sidhyedityàha hetuphalabhàva khaõóane pratiùedhasyàpyanupapatteþ pratiùeddhavyasya parakãyahetornapratiùedha ityarthaþ>% vçttiþ . %<arthàpattitaþ pratipakùasiddherarthàpattisamaþ 17>% såø .
     %<kramapràptamarthàpattisamaü lakùayati . arthàpattiraryàpattyàbhàsaþ tathà càrthàpattyàmàsena pratipakùasàdhanàya pratyavasthànamarthàpattisamaþ 17 . ayamà÷ayaþ arthàpattirhi uktegànuktamàkùipati yathà ÷abdo'nitya ityukte'rthàdàpàdyate'nyat nityaü tathà ca dçùñàntàsiddhiþ virodha÷ca kçtakatvàdanitya ityukte'rthàdàpannam anyasmàddhetorbàdhaþ satpratipakùo bà anumànàdanitya ityukte pratyakùànnitya iti ca vàdhaþ vi÷eùavidheþ ÷eùaniùedhaphalakatvamityabhimànaþ sarvade÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . kanuktasyàrthàpatteþ pakùahànerupapattiranuktatvàdanaikànti%<katvàccàrthàpatteþ>% såø .
     %<atrottaram . kimuktena anuktaü yatki¤cidevàrthàdàpàdyate uktopapàdakaü và àdye tvatpakùahànirapyàpàdyatàü tvayànuktatvàt antye asyà arthàpatteranaikàntikatvam aikàntikatvam ekapakùasàdhakatvaü balaü tannàsti na hi anitya ityasyopapàdakaü nityatvamiti na hi vi÷eùavidhimàtraü ÷eùaniùedhaphalakam, api tu sati tàtparye kacit na hi nãloghaña ityukte sarvamanyadanãlamiti kacitpratipadyate>% vçttiþ . %<ekadharmopapatteravi÷eùe sarvàvi÷eùaprasaïgàt sadubhàvopapatteravi÷eùasamaþ>% 18 såø .
     %<avi÷eùasamaü lakùayati . ekasya dharmasya kçtakatvàdeþ ÷abde ghañe copapatteþ sattvàt yadi ÷abdathañayoranityatvenàvi÷eùaþ ucyate tadà sarveùàmavi÷eùaprasaïgaþ, kutaþ saïgàvopapatteþ sataþ sanmàtrasya ye bhàvàdharmàþ sattvaprameyatvàdayasteùàmupapatteþ sattvàt tathà ca sarveùàmabhede pakùàdyavibhàgaþ sarveùàmekajàtoyatve'bàntarajàtyucchedaþ sarveùàmanityatvejàtyàdivilayaityàdi tathà ca sanmàtravçttidharmeõàvi÷eùàpàdanamavi÷eùasameti 18 phalitam atra càvi÷eùasama iti lakùyanirde÷aþ sadbhàvopapatteþ sarvàvi÷eùaprasaïgàditi lakùaõaü ÷eùaü vyutpàdakam . prati kålatarkade÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . %<kvaciddharmyanupapatteþ kvaci¤copapatteþ pratiùedhàbhàvaþ>% så0
     %<atrottaramàha . taddharmastasya hetordharbhovyàptyàdistasya kvacit kçtakatvàdau upapatteþ sattvàt kvacitsattvàdau anupapatteþ abhàvàt tvaduktasya pratiùedhasyàbhàvo'sambhava ityarthaþ>% vçttiþ . %<ubhayakàraõopapatterupapattisamaþ>% 19 såø .
     %<upapattisamaü lakùayati . ubhayaü pakùapratipakùau tayoþ kàranasya pramàõasya upapatteþ sattvàt tathà ca vyàptimapuraskçtya yatki¤ciddharmeõa parapakùadçùñàntena svapakùasàdhanena pratyavasthànam upapattisamaþ 19 yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdityukte yathà tvatpakùe'nityatve pramàõamasti tathà matpakùo'pi sapramàõakaþ tvatpakùamatpakùànyataratvàt tathàca bàdhaþ pratirodho và . tadde÷anàbhàsà ceyam>% vçø . %<upapattikàraõàbhyanuj¤ànàdapratiùedhaþ>% såø .
     atrottaramàha . ayaü tvaduktapratiùedho na sambhavatikutaþ matpakùe upapattikàraõasya matpakùasàdhakapramàõasya tvayà'bhyanuj¤ànàt tvayà hi matpakùasya dçùñàntãkaraõena sapramàõakatvamanuj¤àtamataþ kathaü tatpratiùedhaþ ÷akyate kartum anuj¤àtasyàpi pratiùedhe svapakùa eva kiü na pratiùidhyate vçttiþ . %<nirdiùñakàraõàbhàve'pyupalambhàdupalabdhisamaþ>% 20 såø .
     %<upalabdhisamaü lakùayati . vàdinà nirdiùñasya kàraõasya sàdhanasyàbhàve'pi sàdhyasyopalambhàt pratyavasthànamanupalabdhisamaþ 20 ityarthaþ . tathà hi parvato vahnimàn dhåmàdityàdikaü vahnyavadhàraõàrthamucyate na ca tatsambhavati dhåmaü vinà àlokàdito'pi vahnisiddheþ tathà ca na tasya sàdhakatvamiti pratikålatarkaþ na và dhåmàdvahnimànevetyavadhàraõaü dravyatvàderapi dhåmena sàdhanàt na và parvata eva vahnimànevetyàdikam avadhàrayituü ÷akyate mahànasàderapi vahnimattvàdanyathà dçùñàntàsiddhiþ syàt evaü vahni÷ånyaparvatasyàpi sattvàdvàdha ityàdi taddo÷anà bhàsà ceyam>% asya vi÷vanàthaviracità vçttiþ . %<kàraõàntaràdapi taddharmopapratterapratiùedhaþ>% såø .
     %<atrottaramàha . kàraõàntaràt sàdhanàntaràdàlokàdito'pi tasya dharmasya sàdhyasyopalabdhestvaduktaþ pratiùedho na sambhavati . ayamà÷ayaþ na hi vayamavadhàraõàrthaü vahnipràn thåmàdityàdikaü prayu¤jmahe api tu sandigdhasya vahneþ siddhyartham anyathà tvaduktamasàdhakatàsàdhanamapi na syàdasàdhakatàsàdhakàntarasyàpi sattvàt>% vçttiþ . %<tadanupalabdheranupalambhàdabhàvasiddhau tadviparãtopapatteranupalabdhisamaþ 21>% såø .
     %<anupalabdhisamaü lakùayati . yadyapi ceyaü dvitãyàdhyàye dar÷ità dåùità ca tathàpyanupalabdhisamà 21 jàtirevamiti tatrànukteratra kramaprapto'bhidhãyate tatràyaü kramaþ naiyàyikaistàvacchabdà nityatvameva sàdhyate yadi ÷abdo nityaþ syàduccàraõàt pràkkutonopalabhyate na hi ghañàdyàvaraõakuóyàdivacchabdasyàvaraõamasti tadanupalabdheriti tatraivaü jàtivàdã pratyavatiùñhate yadyàvarõànupalabdhe ràvaõàbhàvaþ sidhyati tadà àvaraõànupalabdherapyanupalambhàdàvaraõànupalabdherapyabhàvaþ sidhyet tathàcàvaraõànupalabdhipramàõaka àvaraõàbhàvo na syàdapi tvàvaraõopapattireva syàditi ÷abdanityatve noktaü bàdhakaü yuktaü nanvanupalabdheranupalabdhyantarànapekùaõàt kathamevamiti cet ityam anupapalabdheranupalabdhyavantarànapekùaõe svayameva svasminnanupalabdhiråpeti vàcyaü tathà ca tayaivànupalabdhyànupalabdhatvasambhavàttadabhàvàsiddhveþ svàtmanyanupalabdhiråpatyàbhàve'nupalabdhitvameva na syàt anupalabdheranupalabdhyantaràpekùaõe'navasthà spaùñaiva ittha¤caivaüråpeõa pratyavasthànamanupalabdhisamaþ 21 ityarthaþ pratikålatarkade÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . %<anupalambhàtmakatvàdanupalabdherahetuþ>% såø .
     %<atrottaramàha . anupalabdhiþ àtmanyanupalabdhiriti ko'rthaþ svayamanupalabdhiråpeti cedbhavatyeva svaviùayiõyanupalabdhiriti cennedaü prasaktaü anupalabdheranupalambhàtmakatvàt upalambhàbhàvàtmakatvàt abhàvasya ca nirviùayakatvàt svàtmanyanupalabdhitvàbhàve'nupalabdhitvameva kathamasyà iti cet kuto virodhaþ nahi ghañaþ svaviùayo na bhvatãti nàyaü ghañaþ svaviùayo na bhavatãti . nàyaü ghañaþ àvaraõàbhàvaþ kathamanupalabdhiviùaya iti cet ka evamàha kintvanupalabdhisahakçtendripagràhyatvàdanupalabdhigràhya ityupacaryate atastadanupalabdheranpalambhàdityàdikamahetuþ anyathà, tvatsàdhanamapi doùànupalabdheranupalambhàt sadoùameva syàditi>% vçttiþ . %<j¤ànavikalpànà¤ca bhàvàbhàvasaüvedanàdadhyàtmam>% såø .
     %<nanvupalabdheþ svasminnanupalabdhitvàbhàve'nupalabdhirapi kena sidhyedataàha adhyàtmam àtmanyapi j¤ànavikalpànàü j¤ànavi÷eùàõàü bhàvàbhàvayormanasà saüvedanàt ghañaü sàkùàtkaromi vahnimanuminomi nànuminomãtyevaü j¤ànavi÷eùatadabhàvànàü manasaiva sugrahatvàditi bhàvaþ>% vçttiþ . %<sàdharmyàttulyadharmopapatteþ sarvànityatvaprasaïgàdanityasamaþ 22>% så0
     %<anityasamaü lakùayati . yadi dçùñàntadhañasàdharmyàt kçtakatvàttena saha tulyadharmatopapadyate ÷abde'nityatvaü sàdhyate tadà sarvasyaivànityatvaü syàt sattvàdiråpasàdharmyasambhavàt nacedamarthàntaragrastamiti vàcyaü sarvasyànityatve vyatirekàgrahàdanumànadåùaõe tàtparyàt parasyànvayavyatirekiõaevànumànatvàdityà÷ayaþ tathà ca vyàpti mapuraskçtya yatki¤cidéùñàntasàdharmyeõa sarvasya sàdhyavattvàpàdanamanityasamà 22 sàdhyabhedàdavi÷eùasamàtovyavacchedastatra sarvàvi÷eùa evàpàdyate natu sarvasya sàdhyavattvam . yattu anityatvena samà'nityasameti bhàvapradhàno nirde÷astathàca anvarthalabdhameva lakùaõamiti tanna vahnimàn dhåmàdityàdau mahànasasàdharmyasya sattvàtsarvasya vahnimattvaü syàdityasya jàtyantaratvàpatteþ . àcàryàstu sàdharmyaü vaidharmyàpyupalakùakaü yathàkà÷avaidharmyàt kçtakatvàcchabdo'nityastathàkà÷avaidharmyàdàkà÷abhinnatvàditaþ sarvamevànityaü syàdittha¤ca lakùaõe yatkiddharmeõetyeva vàcyamityàhuþ . atra ca vaidharmya sya vipakùàvçttitvànna sarvasya màdhyavattvàpàdanaü kintvàtmàdãnàmapyanityatvaü syàditi tatra càrthàntaramityavadheyaü pratikålatarkade÷anàbhàsà ceyam>% vçttiþ . %<sàdharmyàdasiddhe pratiùedhàsiddhiþ pratiùedhyasàdharmyàcca>% så0
     %<atrottaramàha . yadi yatki¤citsàgharmyàtsarvasya sàdhyavattàmàpàdayatastava sàdharmyasyàsàdhakatvamabhimataü tadà tvatkçtapratiùedhasyàpyasiddhiþ tasyàpi pratiùedhyasàdharmyeõa pravçttatvàttvayà hyevaü sàdhyate kçtakatvaü na sàdhakaü dçùñàntasàdharmyaråpatvàtsattvàdivat atra ca tvadãyahatustvatpratiùedhyena madãyahetunà kçtakatvena sattvena ca saha sàdharmyaråpastathà càyamapi na sàdhakaþ syàt>% vçttiþ . %<dçùñànte ca sàdhyasàdhanabhàvena praj¤àtasya dharvasya hetutvàttasya cobhayathàbhàvànnàvi÷eùaþ>% så0
     %<yadi ca sàdharmyamàtraü na sàdhakamapi tu vyàptisahitamityabhimataü tadà kçtakatve tadasti natu sattvaiti vi÷eùa ityàha . sàdhyasàdhanabhàvena vyàpyavyàpakabhàvena dçùñànte praj¤àtasya pramitasya tasya hetutvàtsàdhakatvàt tatra hetutvasya ubhayathà anvayena vyatirekeõa ca bhàvàt madãyahetau sattvàtsàdhane sattvàditi nà'vi÷eùa iti yaduktaü tanna bhavati>% vçttiþ . %<nityamanityabhàvàdanitye nityatvopapatternityasamaþ 23>% så0
     %<nityasamaü lakùayati . anityasya bhàvaþ anityatvaü tasya nityaü sarvakàlaü svãkàre anitye ÷abde nityatvaü syàdityàpàdanaü nityasamà 23 . ayamà÷ayaþ anityatvasya nityamasvãkàre'nityatvàbhàvada÷àyàü tasyànityatvaü na, tasyàpi nityatvàpattiþ nahi daõóàbhàvada÷àyàü daõóãtyucyate ato'nityatvasya nityameva svãkàra itthabhyu pagantavyaü tathà ca ÷abdasyàpi nityatvàpattiþ tena vàdhaþ matpratipakùo và tadde÷anàbhàsà ceyam . evamanityatvaü yadi nityaü kathaü ÷abdasyànityatàü kuryàt nahi raktaü mahàrajanaü parasya nãlatàü sampàdayati athà'nityaü tadà tadabhàvada÷àyàü anityatvaü na syàdityàdikamåhyam . etadanusàreõa lakùaõamapi kàryamityàcàryàþ . vayantu anityasya bhàvo dharmastasya nityamabhyu pagame'nityatvenàbhyupagatasya nityatvaü syàt yathà kùitiþ sakartçketyatra anityakùiterdharmaþ sakartçkatvaü tvayà kùitau nityamupeyate na và na cet tadà sàdhyàbhàvàdaü÷atobàdhaþ atha kùitau nityameva sakartçkatvaü viruddhaü tadde÷anàbhàsà ceyamiti vråmaþ>% vçtti %<pratiùedhye nityamanityabhàvàdanitye nityatvopapatteþ pratiùedhàbhàvaþ>% så
     %<atrottaramàha . pràtaùedhye matpakùe ÷abde sarvadà anityabhàvàt anityatvàt anitye ÷abde anityatvamupapadyate na hi sambhavati anityatvaü nityamasti atha ca tannityamiti vyàdhàtàt naca nityamiti sarbakàlamityarthaþ tathà ca ÷abdasyànetyatve kathaü sarvakàlamanityatvasambandha iti vàcyaü sarvakàlamityasya yàvatsattvamityarthàt ataþ tvatkçtaþ pratiùedho na sambhavati matàntare tu anitye'nityatvopapanne hetostvapàyaþ pratiùedhaþ kçtaþ sa ca sambhavatãtyarthaþ>% vçttiþ . %<prayatnakàryànekatvàt kàryasamaþ 24>% såø .
     %<kàryasamaü lakùayati . prayatnakàryasya prayatnasampàdanãyasyànekatvàt anekaviùayatvàt . ayamarthaþ ÷abdo'nityaþ prayatnànantarãyakatvàdityukte prayatnànantarãyakatvaü prayatnakàrye ghañàdo prayatnànantaropalabhyamàne kãlakàdàvapi dçùñantatra dvitãyaü na tajjanyatvasàdhakaü àdye tu asiddhaü tathà ca sàmànyata ukte hetoranabhimatavi÷iùñaniràkaraõena pratyavasthànaü kàryasamà 34 asiddhade÷anàbhàsà ceyam . atha và prayatnakàryàõàü prayatnakartavyànàü kartavyaprayatnànàmiti yàvat tàdç÷ànàü anekavidhatvàtyuktànyasya vyàghàtakamuttaraü kàryasamà tathà càsyà àkçtigaõatvàt såtrànupadar÷itànàmapi parigrahaþ yathà tvatpakùe ki¤cidda ùaõaü bhaviùyatãti ÷aïkà'pi ÷aïkà samà kàryakàraõabhàvasyopakàraniyatatve'navasthetyanupakàrasamà ityàdiþ>% vçttiþ . %<kàryànyatve prayatnàhetutvamanupalabdhikàraõopapatteþ>% såø .
     %<atrottaram . ÷abdasya kàryànyatve'kàryatve prayatnasya vaktçprayatnasya ahetutvam akàraõatvam ida¤ca tadà syàt yadyanupalabdhikàraõamàvaraõàdikamupapadyate na ca tacchabde'stãtyarthaþ . àkçtigaõapakùe tu kàryàõàü jàtãnàmanyatve nànàvidhatve idamuttaraü prayatnasya tvadãyadåùaõaprayatnasya ahetutva asàdhakatvàbhàvaþ upalabdheþ kàraõasya pramàõasya nirdoùavàkyasya yà upapattiþ nirdoùavàkyàdhãnopapàdanaü tadabhàvàt tadvàkyasya svavyàghàtakatvàdityarthaþ>% vçttiþ . 14 svabhàve jàtivairam jàtisundaram . jàti÷ca prakàravi÷eùyatayà và ÷abda÷aktij¤ànaviùayaþ . tatra pràbhàkaramate àkçtivyaïgyàyà eva jàtitvaü na guõatvàdãnàü naiyàyikamate tu anugataikabuddhiniyàmakatvàt nityatve sati anekasamavetatvaråpalakùaõayogàcca guõatvàdãnàmapi jàtitvamastyeva . samànaprasavàtmikà jàti goø såtrabhàùyayostathaivokte÷ca . jàti÷aktiyàóha÷abde ca tadbhàùya dç÷yam . ataeva %<dravyàditrikavçttistu sattà paratayocyate . parabhinnà tu yà jàtiþ sevàparatayocyate . dravyatvàdikajàtistu paràparatayocyate>% bhàùàyàmuktam . chandobheda÷ca . %<padyaü catuùpadã j¤eyaü vçttaü jàtiriti dvidhà . vçttamacarasaükhyàtaü jàtirmàtràkçtà bhavet>% chandoma¤jaryukteþ màtràkçtaü chandaþ . %<iyamacyutalãlàóhyà sadvçttà jàti÷àlinã>% chando maø . dçùñajàti÷eùajàtivi÷leùajàtiprabhçtaya÷ca pàcãnànàmiùñakarmasaüj¤àbhedà lãlàvatyàdau iùñakarmaprakaraõe dç÷yàþ . %<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca>% kàvyapraø . %<asampàdayataþ ka¤cidarthaü jàtikriyàguõaiþ>% màghaþ . vràhmaõàdijàtau %<jàtyà kàmamavadhyo'si caraõa tvidamuddhçtam>% veõãsaüø %<bràhmaõasya bràhmaõayorbràhmaõànà¤ca saübadhe . pràya÷cittasya caikatavaü jàti÷cà÷ritya lakùyate>% pràø taø . janmani %<àcàryastasya yàü jàtiü vidhivad vedapàragaþ . utpàdayati sàvitryà sà nityà sà'jarà'maràþ>% manuþ . àkàravyaïgye %<mçccarmamaõisåtràyaþkàùñhavalkalavàsasàm . ajàtau jàtikaraõe vikreyàùñaguõodamaþ>% yàj¤aø . 15 jàtivàcaka÷abde ca %<poñàyuvatistokakatipayagçùñidhenuva÷àvehadvaùkayaõãpravaktç÷rotriyàdhyàpakadhårtai jàtiþ>% %<kçtyatulyàkhyà ajàtyà>% %<jàtyàkhyàyàmakasmin bahuvacanamanyatarasyàt>% (bràhmaõàþ påjyàþ vràhmaõaþ påjyaþ) %<jàterastrãviùayàdayopadhàt>% iti ca pàø .

#<jàtiko÷a(ùa)># puø naø jàteþ jàtãphalasya ko÷amiva . (jàyaphala) jàtãphale bhàvapraø %<jàtãphalaü jàtiko÷aþ màlatãphalamityapi . jàtiphalaü rase tiktaü tãkùõoùõaü rocanaü laghu . kañukaü dãpanaü gràhi svaryaü ÷leùmànilàpahama . nihanti mukhavairasyamaladaudurgandhyakçùõatàþ . kçmikàsavami÷vàsa÷oùapãnasahçdrujaþ>% bhàvapraø . hemacandre ayaü mårdhanyavàn dãrghamadhya÷ca pañhitaþ .

#<jàti(tã)koùã># strã jàtiü jàtiphalaü kuùõàti kuùa--nikarùe--aõ upaø saø gauràø ïãùa . jàtãphale ràjaniø .

#<jàtidharma># puø 6 taø . bràhmaõàdãnàü dharmabhede . sa ca bhàø ÷àø 60 aø dar÷ito yathà
     %<vràhmaõasya tu yo dharmastante vakùyàmi kevalam . imameva mahàràja! dharmamàhuþ puràtanam . svàdhyàyàbhyasana¤caiva tatra karma samàpyate . ta¤cedvittamupàgacchedvartamànaü svasvakarmaõi . akurvàõaü vikarmàõi ÷àntaü praj¤ànatarpitàma . kurvãtàpatyasantànamatho dadyàdyajeta ca . saüvibhajya hi bhoktavyaü dhanaü sadbhiritãryate . pariniùñhitakàryastu svàdhyàvenaiva bràhmaõaþ . kuryàdanyanna và kuryànmaitro bràhmaõa ucyate . kùattriyasyàpi yo dharmastante vakùyàmi bhàrata! . dadyàdràjanna yàceta yajeta na ca yàjayet . nàdhyàpayedadhãyãta prajà÷ca paripàlayet . nityodyukto dasyubadhe raõe kuryàt paràkramam . ye tu kratubhirãjànàþ ÷rutavanta÷ca bhåmipàþ . ya evàhavajetàrasta eùàü lokajittamàþ . avikùatena dehena samaràdyo nivartate . kùattriyo nàsya tat karma pra÷aüsanti puràvidaþ . evaü hi kùattrabandhånàü màrgamàhuþ pradhànataþ . nàsya kçtyatamaü ki¤cidanyaddasyunivarhaõàt . dànamadhyayanaü yaj¤o ràj¤àü kùemaü vidhãyate . tasmàdràj¤à vi÷eùeõa yoddhavyaü dharmamãpsatà . sveùu dharmeùvavasthàpya prajàþ sarvà mahãpatiþ . dharmeõa sarvakçtyàni ÷amaniùñhàni kàrayet pariniùñhita kàryastu nçpatiþ paripàlanàt . kuryàdanyanna và kuryàdaindro ràjanya ucyate . vai÷yasyàpi hi yo dharmastante vakùyàmi ÷à÷vatam . dànamadhyayanaü yaj¤aþ ÷aucena dhanasa¤cayaþ . pitçvat pàlayedvai÷yo yuktaþ sarvàn pa÷åniha . vikarma tadbhavedanyat karma yat sa samàcaret . rakùayà sa hi teùàü vai mahat sukhamavàpnuyàt . prajàpatirhi vai÷yàya sçùñvà paridadau pa÷ån . bràhmaõàya ca ràj¤e ca sarvàþ paridadade prajàþ . tasya vçttiü pravakùyàmi yacca tasyopajãvanam . ùaõõàmekàü pibeddhenuü ÷atàcca mithunaü haret . labdhàcca saptamaü bhàgaü tathà'÷çïge kalà'khure . ÷asyàni sarvavãjànàmeùà sàüvatsarã bhçtiþ . na ca vai÷yasya kàmaþ syànna rakùeyaü pa÷åniti . vai÷yo cecchati nànyena rakùitavyàþ katha¤cana . ÷ådrasyàpi hi yo dharmastante vakùyàmi bhàrata! . prajàpatirhi varõànàü dàsaü ÷ådramakalpayat . tasmàcchådrasya varõànàü paricaryà vidhãyate . teùàü ÷u÷råùaõàccaiva mahat sukhamavàpnuyàt . ÷ådra etàn paricarettrãn varõànanupårva÷aþ . sa¤cayà÷ca na kurvãta jàtu ÷ådraþ katha¤cana . pàpãyàn hi dhanaü labdhvà va÷e kuryàdgarãyasaþ . ràj¤à và samanuj¤àtaþ kàmaü kurvãta dhàrmikaþ . tasya vçttiü pravakùyàmi yacca tasyopajãvanama . ava÷yabharaõãyo hi varõànàü ÷ådra ucyate . chatraü veùñanamau÷ãramupànadvyajanàni ca . yàtayàmàni deyàni ÷ådràya paricàriõe . adhàryàõi vi÷ãrõàni vasanàni dvijàtibhiþ . ÷ådràyaiva pradeyàni tasya dharmadhanaü hi tat . yacca ki¤cidudvijàtãnàü ÷ådraþ ÷u÷råùuràvrajet . kalpyàü tasya tu tenàhurvçttiü dharmavido janàþ . deyaþ piõóo'napatyàya bhattevyau vçddhadurbalau . ÷ådreõa tu na hàtavyo bhartà kasyà¤cidàpadi . atirekeõa bhartavyo bhartà dravyaparikùaye . na hi svamasti ÷ådrasya bhartçhàryadhano hi saþ . uktastrayàõàü varõànàü yaj¤astasya ca bhàrata! . svàhàkàravaùañkàrau mantraþ ÷ådre na vidyate . tasmàcchådraþ pàkayaj¤airyajetàvratavàn svayam . pårõapàtramayãmàhuþ pàkayaj¤asya dakùiõàm . ÷ådraþ paijavano nàma sahasràõàü ÷ataü dadau . aindràgnyena vidhànena dakùiõàmiti naþ ÷rutam . yathà hi sarvavarõànàü yaj¤astasyaiva bhàrata! . agryaþ sarveùu yaj¤eùu ÷raddhàyaj¤o vidhãyate . daivataü hi mahacchraddhà pavitraü yajatà¤ca yat . daivataü hi paraü vipràþ svena svena parasparam . ayajanniha satraiste taistaiþ kàmaiþ samàhitaiþ . saüsçùñà bràhmaõaireva triùu varõeùu sçùñayaþ . devànàmapi ye devà yadbruyuste paraü hitam . tasmàdvarõaiþ sarvayaj¤àþ saüsçjyante na kàmyayà . çgyajuþsàmavitpåjyo nityaü syàddevavaddhijaþ .>% saïkãrõajàtidharmastu manvàdyukto jàti÷abde dar÷itaþ %<utsàdyante jàtidharmàþ kuladharmà÷ca ÷à÷vatàþ>% gãtà .

#<jàti(tã)patrã># stro jàteþ(tyàþ)jàtãphalasya patrã gauràø ïãù . (jàyatrã) khyàte gandhadravyabhede %<jàtãphalasya tvak pnoktà jàti(tã) patrã bhiùag varaiþ . jàti(tã) patrã laghuþ svàduþ kañåùõà rucivarõakçt . kaphakàsavami÷vàsatçùõàkçmiviùàpahà>% bhàvapraø .

#<jàti(tã)phala># naø jàtiþ (tã) tannàmakaü phalaü, 6 taø và . (jàyaphala) gandhadravyabhede hemacaø .

#<jàtibàdhaka># triø 6 taø . jàterbàdhake pràcãnanaiyàyikokte vyakterabhedàdau sa ca jàti÷abde dar÷itaþ .

#<jàtibràhmaõa># puø jàtyà janmanà bràhmaõaþ . tapaþsvàdhyàyarahite bràhmaõe . %<tapaþ ÷ruta¤ca yoni÷ca trayaü bràhmaõyakàraõam . tapaþ÷rutàbhyàü yo hãno jàtibràhmaõa eva saþ>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<jàtibhraü÷a># naø pàpabhede . tatsvaråpapràya÷citte manuvokte pràø viø vyavasthàpite ca yathà . tatra manuþ %<bràhmaõasya rujaþ kçtyà ghràtiraghreyamadyayoþ . jaihmya¤ca maithunaü puüsi jàtibhraü ÷akaraü smçtam>% . jàtibhraü÷akaraü karma kçtvànyatamamicchayà . caret sàntapanaü kçcchaü prajàpatyamanicchayà . rujaþ kçtyà pãóàkaraõam . adhreyaü la÷unàdi jaihmyaü mitre kçñilatvaü puüsi maitunaü puruùe gràmya dharmakaraõam . atra kàmataþ sàntapanaü tatra dhenudvayam . akàmataþ pràjàpatyaü tatra dhenurekà . etaccàbhyàse boddhavyam . rujaþ kçtye tyatra vi÷eùamàha manuþ %<avagurya caret kçcchamatikçcchraü nipàtane . kçcchràtikçcchraü kurvãta viprasyotpàdya ÷oõitam>% . tathà yàj¤avalkyaþ %<vipradaõóodyame kçcchramatikçcchraü nipàtane . kçcchràtikçcchro'sçkpàtekàryo'bhyantara÷oõite>% . atra daõóa÷abdaþ ÷astramapi lakùayati . atikçcchre dhenutrayaü kçcchràtikçcchre dhenupa¤cakam . yamaþ %<þkçcchràtikçcchraü kurvãta càndràyaõamathàcaret . da÷a saükhyà÷ca gà dadyàdaïgacchedo yadà bhavet>% . atra dvijàïgacchede vratadvayasya godànànà¤ca samuccayaþ . vi÷eùamàha vçhaspatiþ %<kàùñhàdinà tàóayitvà tvagabhede kçcchamàcaret . asthibhede'tikçcchrantu paràkaü càïgakartane>% .

#<jàtimàtra># naø jàtireva jàti + evàrthe màtrac . svàdhyàyàdihãne janmamàtre %<jàtimàtreõa kiü ka÷ciddhanyate påjyate kvacit>% hitoø . %<jàtimàtropajãvã và kàmaü syàt bràhmaõabruvaþ>% . %<abratànàmamantràõàü jàtimàtropajãvinàm . naiùàü pratigraho deyo na ÷ilà tàrayecchilàm>% manuþ .

#<jàtimàlà># jàtivi÷eùaj¤àpake granthabhede .

#<jàtivaira># naø jàtyà svabhàvena vairam . svabhàvavaire yathà ahinakålayoþ upayama÷abde yonikåñaprakaraõe 1250 pçø dç÷yam .

#<jàti÷aktivàda># puø jàtau ÷aktervàdaþ . ÷abdànàü jàtau ÷aktisamarthake kathàbhede sa ca vàdaþ ÷abda÷aktipraø pårvapakùa vidhayà dar÷ito yathà
     %<nanu gàmànayetyàdau gotvàdikarmatàkatvenaivànayanàderanvayadhãrgotvàdi÷aktatvena padaj¤ànasya gotvàdyanvayabuddhiü pratye va hetutvàt suvarthakarmatvàdau svà÷rayavçttitvasambandhenaiva prakçtyarthasya gotvàdeþ sàkàïkùatvàt gavàdikarmatàkatvena vodhaståttarakàlanàkùepàt karmatvaü govçtti gotvaniùñhakarmatàtvàt, ànayanaü govçttikarmatàkaü gotvavçttikarmatàkatvàditthàdyanumànasàmràjyàt . na ca vastugatyà yadgotva÷aktatvaü tajj¤ànasya hetutve gopadaü jàti÷aktamityevaügrahàdapi ÷uddhagotvasyànvayabodhàpattiþ gotvatvàvacchinna÷aktatvaprakàrakaj¤ànatvena tathàtve ca làghavàdgotvàvacchinna÷aktatàprakàrakaj¤ànatvenaiva hetutvaü gotvatvàdyamave÷àditivàcyaü gopadaü gotva÷aktamityàkàrakaj¤ànatvena hetutàyàü ÷uddhasyeva gotvasya viùayatàsambandhena ÷aktyaü÷e vi÷eùaõatvena gotvatvàdiprave÷agauravasyàyogàt . na hi samavàyànyasambandhena jàteþ prakàratàyàü dharmàvacchinnatvaniyamo mànàbhàvàt ayaü gaurityàdivyavasàyottaramimaü gotvena jànàmãtyàkàre tasya j¤àtatàliïgakànumàne'nuvyavasàye và vyabhicàràcca pràganupasthityà gotvatvàdestatropanayàyogàt . etena jàterniravacchinnaprakàratvasya samavàyasaüsargàvacchinnatvaniyamàt kevalasya gotvàdeþ ÷aktyaü÷e viùayatayà suvarthakarmatvàü÷e ca paramparayà prakàratvàyoga ityapi pratyuktam, uktasthala eva vyabhicàràt . na caivaü kàlogauþ padaü gaurityàdipratyayo'pi pramà syàt kàlikàdisambandhena gotvàdimati tatprakàrakatvàditi vàcyaü kàlikàdisambandhena gotvàdeþ pràmàõyasya gotvatvàdyavacchinnaprakàratàgarbhatvena tàdç÷amateþ pramàtvàyogàt anyathà ghañatvàdijàteþ saüsthànasamavetatvamate saüyogo ghaña ityàdipratãteþ samavàyena pramàtvasya durvàratàpatteþ ÷àbdasyeva pratyakùasyàpi kàlogaurityàdivodhasya niyamatogavàdyabhedàvagàhitvenaivàpramàtvasambhavà cceti bhaññamatànuvartinaþ .>% jàti÷aktivàdiprabhàkaramataü ca tatraivoktaü yathà
     %<pràbhàkaràstu gotva÷aktatvena j¤àtaü padaü tàdråpyeõa go÷àbdatvàvacchinnaü pratyeva heturatogotva÷aktigrahànna gotvena gavayàdeþ na và dravyatvàdinà goranvayadhiyo'tiprasaïgaþ . nacaivaü jàteriva vyakterapi ÷akyatvamàva÷yakaü na hi gavàdipadasya ÷akyatvaü janyatvamapi tu janya÷àbdadhãviùayatvaü tacca gotvasyeva gorapyavi÷iùñamiti vàcya gavàdipadadharmikasva÷aktatàj¤ànatvàvacchinna÷àbdadhãjanakatàvacchedakatvena gotvàdereva gavàdipada÷akyatvàt gotva÷aktatàpekùaeyà go÷aktatvasya gurutavà tajj¤ànatvasya go÷àbdaü prati janakatànavacchedakatvàt . atavànvayabuddheràtmasvàtmatvàdyavagàhitve'pi na teùàü pada÷akyatvam . astu và gotvàdi÷aktatvena j¤àtaü padaü gotvàdi÷àbdatvàvacchinnaü pratyeva heturvi÷eùyatayà tàdç÷a÷àbdaü prati samavàyena gotvasya niyàmakatvakalpanàcca nàtiprasaïgaþ gotvàdinà gavàderiva gavàdergotvàdinànvayabodhatvàvacchinnaü pratyapi vinigamakàbhàvena gotvàdi÷aktij¤ànatvena hetutvamapekùya gotva÷àbdatvàvacchinnaü pratyeva gotvasya tacchaktatvaj¤ànasya ca dvayoþ kàraõatàyàmeva làghavàt, vastutogotva÷àbdaü prati gotva÷aktij¤ànameva heturna tu gotvamapi jàtivyaktyostulyavittivedyatvaniyamàdeva govyaktãnàntadviùayatvasiddheþ pramàõavirahàdeva gotvàdinà gabayàdiviùayatvasya tatràsiddhe÷ca . yadyapi jàterviùayatvaü tatsamavàyivyaktiviùayatàniråpitamiti na vyàptirgotvàdyàlocane kàlogotvavànityàdibodhe ca vyabhicàràt nàpi jàterniravacchinnaprakàratàyàstathàtvaniyamaþ gaurayamityàdij¤ànasya pratyakùe gotvenemaü jànàmãtyàkàre tathàtvàt tathàpyanvayabodhasya niravacchinnagotvàdiprakàratvaü gavàdivi÷eùyatàniråpitameveti vyàptistàdç÷avi÷eùyatàkatvaü vinà ÷uddhasya gotvàderanvayabodhenàspar÷anàt guråõàü gotvena gavayàdibodhasyàlãkatvàt . ataeva gavàdyaü÷e gotvàdiprakàrakobodhaþ samavàyeneva sambandhàntareõàpi tatprakàrakaþ syàdgotva÷aktij¤ànasya tadãyasambandhabhànaü pratyudàsãnatvàdityapi pratyuktaü ÷àbdamateþ ÷uddhagotvaprakàratàyàü govi÷eùyatàkatvasyeva samavàyàvacchinnatvasyàpi vyàptibalena siddhàvapi sambandhàntaràvacchinnatvasya pramàõaviraheõàsiddheþ . eva¤ca gotvàdi÷aktij¤ànatvena janakatàyàü viùayatayàvacchedakatvàdgotvàdireva gavàdipadasyàrthaþ gavàdau tadvyavahàrastu tàdç÷àvacchedakadharmavattvaprayuktogauõaþ . nacaivaü gamyàdidhàtorapi gatyàdau ÷aktirna syàdgatitvàdi÷aktij¤ànàdeva tàdråpyeõa gatyàdergamyàdidhàtutobodhasambhavàditi vàcyaü guråõàü gatitvàdeþ saüsthànàvyaïgyatvena jàtitvàsambhavàt uttarasaüyogàdyavacchinnakriyàtvàdyupàdhiråpe ca tatra svaråpataþ ÷aktigrahàyogàt sakhaõóasya niravacchinnaprakàratvàbhàvàt niruktakrivàtvatvàvacchinna÷aktatàj¤ànatvena hetutàmapekùya laghutayà tàdç÷akriyàtvàvacchinna÷aktimattvaj¤ànatvenaiva tathàtvaucityàt gurutvàdiprayojyasya patanatvàderakhaõóatve patyàdidhàtånàntatra ÷aktatve'pi kùatyabhàvàcca . pa÷vàdipadànàmapi lomavallàïgålàdiparyavasite pa÷utvàdimàtre na ÷aktistatravçttigrahottaraü tanmàtrasyaivànumavena tadà÷rayasyàlàbhàt lomàdãnàü svà÷rayatulyavittivedyatvasya lomavallàïgålavàn de÷a ityàdyanubhave vyabhicàràditipràhuþ .>% naiyàyikàstu tadetanmataü pårvapakùavidhayà vyaktyàdãnàü kevalànàü ÷abdavàcatàü niràkçtya jàtivi÷iùñasyaiva ÷akyatvaü vyavasthàpitaü yathà gauø såtre tadbhàùye ca . %<tadarthe vyaktyàkçtijàtisannidhàvupacàràt saü÷ayaþ .>% såø %<avinàbhàvavçttiþ sannidhiþ avinàbhàvena vartamànàsu vyaktyàkçtijàtiùu gauriti prayujyate tatra na j¤àyate kimanyatamaþ padàrthaþ uta sarva iti . ÷abdasya prayogasàmarthyàtpadàrthàvadhàraõam na yyàt>% bhàùyam .
     %<yà÷abdasamåhatyàgaparigrahasaükhyàvçddhupacayavarõasamàsànubandhànàü vyaktàvupacàràdvyaktiþ>% såø %<vyaktiþ padàrthaþ kasmàt yà÷abdaprabhçtãnàü vyaktàvupacàràdupacàraþ prayogaþ . yà gaustiùñhati yà gaurniùarõati nedaü vàkyaü jàterabhidhàyakamabhedàt dravyàbhidhàyakam, gavàü samåha ityabhedàt dravyàbhidhàmaü na jàterabhedàt, vaidyàya gàü dadàtãti dravyasya tyàgo na jàteramårtatvàt pratikramànukramànupapatte÷ca . parigrahaþ svatvenàbhisambandhaþ, kauõóinyasya gau rbràhmaõasya gauriti dravyàbhidhàne dravyabhedàt sambandhabheda iti upapannamabhinnà tu jàtiriti, saïkhyà da÷a gàvo viü÷atirgàva iti bhinnaü dravyaü saïkhyàyate na jàtirabhedàditi, vçddhiþ kàraõavato dravyasyàvayavopacayaþ avardhata gauriti niravayavà tu jàtiriti, etenàpacayo vyàkhyàtaþ . varõaþ ÷uklà gauþ kapilà gauriti dravyasya ÷uklàdiyogo na sàmànyasya, samàsaþ gohitaü gosukhamiti dravasya sukhàdiyogo na jàteriti . anubandhaþ saråpaprajananasantànogau rgàü janayatãti tadutpattidharmatvàddravye yuktaü na jàtau viparyayàditi . dravyaü vyaktiriti hi nàrthàntaram, asya pratiùedhaþ .>% bhàø %<na tadanavasthànàt>% så0
     %<na vyaktiþ padàrthaþ . kasmàdanavasthànàt yà÷abdaprabhçtibhiryo vi÷eùyate sa go÷abdartho yà gaustiùñhati yà gaurniùarõeti na dravyamàtramavi÷iùñaü jàtyà vinà'bhidhãyate, kintarhi jàtivi÷iùñaü, tasmànna vyaktiþ padàrthaþ evaü samåhàdiùu draùñavyam . yadi na vyaktiþ padàrthaþ kathaü tarhi vyaktàvupacàra iti . nimittàdatadbhàve'pi tadupacàro dç÷yate khalu>% bhàø . %<sahacaraõasthànatàdaryavçttamànadhàraõasàmãpyayogasàdhanàdhipatyebhyo bràhmaõama¤cakañaràjasaktucandanagaïgà÷àñakànnapuruùeùvatadbhàve'pi tadupacàraþ>% såø %<atadbhàve'pitadupacàra ityetacchabdasya tena ÷abdenàbhidhànamiti, sahacaraõàt yaùñikà bhojayeti yaùñikàsahacarito bràhmaõo'bhidhãyeta iti, syànàt ma¤càþ kro÷antãti ma¤casthàþ puruùà abhidhãyante, tàdarthyàt kañàrtheùu vãraõeùu vyåhyamàneùu kañaïkarotãti, vçttàt yamo ràjà kuvero ràjeti tadvadvartata iti, mànàt àóhakena mitàþ saktavaþ àóhakasaktava iti dhàraõàt tulayà dhçtaü candranaü tulàcandanamiti, sàmãpyàt gaïgàyàü gàva÷carantãti sannikaùñode÷o'bhidhãyate yogàt kçùõena ràgeõa yuktaþ ÷àñakaþ kçùõa ityabhidhãyate, sàdhanàt annaü pràõà iti . àdhipatyàt ayaü puruùaþ kulaü ayaü gotramiti tatràyaü sahacaraõàdyogàdvà jàti÷abdo vyaktau prayujyata iti yadi gaurityasya padasya na vyaktirartho'stu tarhi .>% bhàø %<àkçtistadapekùatvàt satvavyavasthànasiddheþ>% såø %<àkçtiþ padàrthaþ kasmàt tadapekùatvàt satvavyavasthànasiddheþ . satvàvayavànàü tadavayavànà¤ca niyatovyåha àkçtiþ tasyàü gçhyamàõàyàü satvavyavasthànaü sidhyati ayaü gaurayama÷va iti nàgçhyamàõàyàm, yasya grahaõàt satvavyavasthànaü sidhyati taü ÷abdo'bhidhàtumarhati so'sthàrtha iti naitadupapadyate tasya jàtyà yogastadatra jàtivi÷iùñamabhidhãyate gauriti . nacàvayavavyå hasya jàtyà yogaþ, kasya tarhi niyatàvayavavyåhasya dravyasya, tasmànnàkçtiþ padàrthaþ . astu tarhi jàtiþ padàrthaþ>% bhà0
     %<vyaktyàkçtiyukte'pyaprasaïgàtprokùaõàdãnàü mçdgavake jàtiþ>% såø %<jàtiþ padàrthaþ, kasmàt vyaktyàkçtiyukte'pi mçdgavake prokùaõàdãnàmaprasaïgàditi . gàü prokùaya gàmànaya gàü dehãti naitàni mçdgavake prayujyante kasmàt jàterabhàvàt . asti hi tatra vyaktirastyàkçtiþ yadabhàvàt tatràsampratyayaþ sa padàrtha iti .>% bhàø %<nàkçtivyaktyapekùatvàjjàtyabhivyakteþ>% såø %<jàterabhivyaktiràkçtivyaktã apekùate nàgçhyamàõàyàmàkçtau vyaktau jàtimàtraü ÷uddhaü gçhyate tasmànna jàtiþ padàrthaþ iti . na vai padàrthena na bhavituü ÷akyam kaþ khalvidànãü padàrtha iti>% bhàø %<vyaktyàkçtijàtayastu padàrthaþ>% såø %<tu÷abdo vi÷eùaõàrthaþ . kiü vi÷iùyaü pradhànàïgabhàvasyàniyamena padàrthatvamiti . yadà hi bhedavivakùà vi÷eùagati÷ca tadà vyaktiþ pradhànamaïgantu jàtyàkçtã . yadà tu bhedo'vivakùitaþ sàmànyagatistadà jàtiþ pradhànamaïgantu vyaktyàkçtã svãkçte tadetadbahulaü prayogeùvàkçtestu pradhànabhàva utprekùitavyaþ . kathaü punarj¤àyante nànàvyaktyàkçmijàtaya iti lakùaõabhedàt tatra tàvat>% bhàø %<vyaktirguõavi÷eùà÷rayo mårtiþ>% såø %<vyajyata iti vyaktirindriyagràhyeti na sarvaü dravyaü vyaktiþ . yo guõavi÷eùàõàü spar÷àntànàü gurutvaghanatvadravyatvasaüskàràõàmavyàpinaþ parimàõasyà÷rayo yathàsambhavaü tadudravyam, mårtiþ mårchitàvayavatvàdi>% bhàø %<àkçtirjàtiliïgàkhyà>% såø %<yayà jàtirjàtiliïgàni ca prakhyàyante tàmàkçtiü vidyàt . sà ca nànà satvànàü tadavayavànà¤ca niyata vyåhàditi niyatàvayavavyåhàþ khalu satvàvayavà jàti liïgaü ÷irasà pàdena na gàmanumitsanti . niyate tu satvàvayavànàü vyåhe sati gotvaü prakhyàyata iti . anàkçtivyaktikàyàü jàtau mçtsuvarõaü rajatamityevamàdiùvàkçtirnivartate jahàti padàrthatvamiti>% bhaø %<samànaprasavàtmikà jàtiþ>% såø %<yà samànàü buddhiü prasåte bhinneùvadhikaraõeùu yathà bahånãtaretarato na vyàvartante yo'rtho'nekatra pratyayànuvçttinimittaü tat sàmànyam . yacca keùà¤cidbhedaü kuta÷cidbhedaü karoti tat sàmànyavi÷eùo jàtiriti>% bhàø ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàmapi tadetanmataü samarthitaü yathà %<jàtyavacchinnasaïketavatã naimittikã matà . jàtimàtre hi saïketàdvyakterbhànaü suduùkaram>% %<yannàma jàtyavacchinnasaïketavat sà naimittikã saüj¤à yathà gocaitràþ sà hi gotvacaitratvàdijàtyavacchinnameva gavàdikamabhidhatte na tu gotràdijàtimàtraü gopadaü gotve saïketitamityàkàrakagrahàdgàmànayetyàdau gotvàdinà gavàderanvayànupapatteþ eka÷aktatvagrahasyànyànubhàvakatve'tiprasaïgàt>% tataþparaü pràkdar÷itaü bhaññamataü pradar÷ya dåùitaü yathà vinàpyàkùepaü gàmànayetyàditogavàdikarmatàkatvenànayanàderanvayabodhasyànubhavikatvàt gaurgacchatãtyàdau ÷uddhagotve gatimattvàdyanvayasyànubhavenàspar÷anàt gotvatvàdyanupasthityà ca gotvaü gacchatãtyàdyanubhavasyàsambhavàt svà÷rayavçttitvasambandhena gatimattvàdihetunà gavàdau sàkùàtsambandhena gatimattvàdyàkùepasya vyabhicàràdidoùeõa duþ÷akatvàcca . etena karmatvàdau gotvàdeþ svà÷rayavçttitvasambandhenànvayabodhottaraü karmatvasya gotvavçttitvaü govçttitvaü vinànupapannamityanupapattidhãsahakçtena gàmityàdivàkyenaiva karmatvaü gavãyamityaupàdànikogavàdivyakterbodha iti ÷rãkaramatamapyanàdeyaü mithoviruddhàbhyàü ÷àbdatvàrthàpattitvàbhyàmavacchinnabodhasyàlãkatvena ÷abdànupapattibhyàü sambhaya tathàvidhaupàdànikabodhasya jananàthogàcca . yattu gaurjàyate gaurna÷yati sarvatra gotvàdijàti÷aktenaiva gavàdipadena lakùaõayà gotvàdivi÷iùñà vyaktirbodhyate vyaktãnàü bahutvenànyalabhyatvena ca tatra ÷akterakalpanàt tàtparyànupapatterapi lakùaõàyà vãjatvàt yadàhurmaõóanàcàryàþ %<jàterastitvanàstitve na hi ka÷cidvivakùati . nityatvàllakùaõãyàyà vyakteste hi vi÷eùaõe>% iti tadapi tucchaü vyaktivinàkçtàyàü gotvàdijàtau gavàdipadasya mukhyaprayogàbhàvena tanmàtrasyà÷akyatve tadvati gavàdau lakùaõàyà vaktuma÷akyatvàt ÷akyasambandhasyaiva lakùaõàtvàt . na ca goranyo mahiùa ityàdau pa¤camyarthe'vadhitve pratiyogitve và svàvacchedyatvasambandhena ÷uddhasya gotvàderanvayàttathàvidhasthala eva jàtau mukhyaprayogaþ tatra pa¤camyàþ svàrthe'vadhitvàdau svaniùñhagotvàvacchedyatvasaüsargeõa prakçtyarthasya gavàderanvayabodhakatvàt anyathà gogotvayorbhakti÷aktibhyàü gopadena bodhane vçttidvayayaugapadyàpatteþ vastutaþ ÷uddhasya gotvàdeþ ÷àbdadhãprakàratàyàþ samavàyàvacchinnatvaniyamàttasyàvadhitvàdau svàvacchedyatvàdisambandhenànvayodurghañaþ eva dravyaü ghaña ityàdipratãteþ samavàyena pramàtvànurodhàdghañatvajàternànàtvopagamàditi . tataþ paraü pràgupadar÷itaü pràbhàkaramatamutthàpya dåùitaü yathà
     %<÷àbdamatergavàdivyaktyavagàhitvamava÷yaïkàraõaprayojyaü janyadhãviùayatàyàstatprayojyatvaniyamàdanyathà pakùadharmika sàdhyàvagàhitàderapi paràmar÷àdiprayojyatà na syàdanumityàdi sàmànyaü pratyeva j¤ànatvàdinà hetutvasya làghavenaucityàt pakùatàdisahakçtaparàmar÷àdyuttaraj¤ànasya tat prakà÷asyaiva và pakùe sàdhyàvagàhitvaniyamàdevànumityàdeþ pratiniyatapakùàdyavagàhitvasiddheþ . ki¤ca gotva÷akyatvaü na gotvasamarthatvaü yasya dhãranvayadhãheturaprasiddhatvàt nàpi tadgocaramabhidhànàmakaü padàrthàntaraü tatra mànàbhàvàt na và gotvànubhavajanakatvaü pañàdipadasyàpiü gotva÷akyatvàpattestasyàpi gavàdipadàkàïkùàdisàcivyena gotvànubhavajanakatvàt na ca gotvànubhavasàmànyaü prati hetutvantathà gavàdipade'pyasattvàt nàpi gotvànubhavajanakatvaprakàrakanityasaïketavattvaü tàdç÷asaïketavattvamàtraü và gotva÷aktatvamiti sàmprataü, gopadaü gotvena gavànubhavasya janakatayà na saïketitamityàdigrahe'pi tasya grahàdgotvena goranvayadhãprasaïgàt kintu gotvena gavànubhavasya janakatayà saïketitatvaü tathà, tathà ca padadharmikatajj¤ànatvena gotvaprakàraka÷àbdaü prati hetutàyàü gotvasyeva tadvi÷iùñasya gorapi viùayavidhayàvacchedakatvàdava÷yaü gotvàdivi÷iùño gavàdirgavàdipadasyàrthaþ>% .

#<jàti÷abda># puø jàtivàcakaþ ÷abdaþ . prakàravidhayà vi÷eùyaviùayà và jàtivàcake ÷abde haüsamçgàdi÷abdàdau . %<cihnairvyaktairbhavedvyakterjàti÷abdo'pi vàcakaþ>% hemacaø .

#<jàti÷asya># naø 6 taø . (jàyaphala) sugandhadravyabhede ÷abdàrthaci0

#<jàtisaïkara># puø jàtyorviruddhayoþ saïkaraþ . parasparaviruddhayoþ (parasparàbhàvasamànàdhikaraõayoþ) 1 jàtyorekatra samàve÷e sa ca jàdi÷abde jàtibàdhakatayà vai÷eùikasåtropaskare pradar÷itaþ . 2 varõasaïkare vibhinnajàtikàbhyàü màtàpitçbhyàü saïkãrõavarõe ca yathà mårdhàvasaktàmbaùñhàdi .

#<jàtisàra># naø 6 taø . (jàyaphala) khyàte padàrthe ràjaniø .

#<jàtisphoña># puø vyàkaraõamatasiddhe sphoñabhede baiyàkaraõabhåùaõasàre hi varõasphoñaþ padasphoñaþ vàkyasphoñaþ akhaõóapadavàkyasphoñau iti vyaktisphoñàþ pa¤ca varõapadavàkyabhedena jàtisphoñàstraya ityaùñau sphoñà uktàþ . tatra jàtisphoñatrayaü krameõa hariõà dar÷itaü yathà
     %<÷akyatva iva ÷aktatve jàterlàghavamãkùyatàm . aupàdhiko và bhedo'stu varõànàü tàramandavat>% ayaü bhàvaþ . varõàstàvadàva÷yakàþ uktarãtyà ca so'yaü gakàra iti vad yo'yaü gakàraþ ÷rutaþ so'yaü haükàra ityapi syàt sphoñasyaikatvàt gakàro'yaü na hakàra ityanàpatte÷ca . ki¤ca sphoñe gatvàdyabhupeyaü na và àdye tadeva gakàro'stu varõanityatàvàdibhiratiriktagatvànaïgãkàràt . tathà càtiriktasphoñakalpana eva gauravam . antye gakàràdipratãtivirodhaþ . vàyusaüyogavçtti dhvanivçtti và vaijàtyamàropya tathà pratyaya iti cenna pratãtervinà bàdhakaü bhramatvàsambhavàt astu và vàyusaüyoga eva gakàro'pi tasyàtãndriyatvaü doùa iti ceddharmavadupapatteriti kçtaü sphoñena . tasmàtsantyeva varõàþ . parantu na vàcakàþ gauravàt . àkçtyadhikaraõanyàyena jàtereva vàcyatvavadvàcakatvasyàpi yuktatvàcca . idaü haripadamityanugatapratãtyà haryupasthititvàvacchedena haripadaj¤ànatvena hetutvàttadavacchedakatayà caü jàti vi÷eùasyàva÷yakalpyatvàt . na ca varõànupårvyaiba pratãtyavacchedakatvayornirvàhaþ ghañaghañatvàderapi saüyogavi÷iùñamçdà àkàràdibhi÷cànyathàsiddhyàpatteþ . tasmàtsà jàtireva vàcikà tàdàtmyenàvacchedikà ceti . nanu sarorasa ityàdau jàtyoþ sattvàdarthabhedabodho na syàdityata àha aupàdhiko veti! và tvarthe upàdhirànupårvã saiva jàtivi÷eùàbhivya¤jiketi bhedaþ kàraõãbhåtaj¤ànasyeti nàtiprasaïga iti bhàvaþ . upàdhiprayuktaj¤ànavailakùaõye dçùñàntamàha varõànàmiti . nanu jàteþ pratyekaü varõeùvapi sattvàt pratyekàdarthabodhaþ syàdityata àha . %<anekavyaktyabhivyaïgyà jàtiþ sphoña iti smçtà . kai÷cidvyaktaya evàsyà dhvanitvena prakalpitàþ .>% anekàmirvarõavyaktibhirabhivyaïgyaiva jàtiþ sphoña iti smçtà yogàrthatayà bodhiketi yàvat . etena sphoñasya nityatvàtsarvàrthabodhàpattirityapàstam . ayaü bhàvaþ yadyapi varõasphoñapakùe kathitadoùo'sti tathàpi padavàkyapakùayorna, tatra tasyà vyàsajyavçttitvasya dharmigràhakamànasiddhatvàditi . kai÷cidvyaktayodhvanaya eva dhvanivarõayormedàbhàvàdityabhyupeyante iti ÷eùàrthaþ . uktaü hi kàvyaprakà÷e %<budhairvaiyàkaraõaiþ pradhànãbhåtasphoñaråpavyaïgyavya¤jaka÷abdasya dhvaniriti vyavahàraþ kçtaþ>% iti . nanu kà sà jàtistatràha . %<satyàsatyau tu yau bhàgau pratibhàvaü vyavasthitau . satyaü yattatra sà jàtirasatyà vyaktayomatàþ .>% pratibhàvam pratipadàrtham . satyàü÷o jàtiþ asatyà vyaktayaþ . tattaduvyaktivi÷iùñaü vrahmaiva jàtiriti bhàvaþ . ukta¤ca kaiyañena %<asatyopàdhyavacchinnaü vrahmatattvaü dravya÷abdavàcyamityartha iti>% . %<brahmatattvameva ÷abdasvaråpatayà bhàtãti>% ca . kathaü tarhi brahmadar÷ane ca gotvàdijàterapyasattvàdanityatvam, àtmaivaidaü sarvamiti ÷rutivacanàditi kaiyañaþ saïgacchatàm avidyà àvidyiko dharmavi÷eùoveti pakùàntaramàdàyeti draùñavyam .

#<jàtismara># puø jàtiþ smaryate'tra snànàdinà smç--àdhàre bàø ap . 1 tãrthabhede %<tato devahrade'raõye kçùõavenàjalodbhave . jàtismarahrade snàtvà bhavejjàtismaro naraþ>% bhàø vaø 85 aø . jàtiü pårvajanmavçttàntaü smàrati smç--ac . 2 pårvajanmavçttàntasmàrake triø . tat smaraõahetukarma ca manunoktaü yathà %<vedàbhyàsena satataü ÷aucena tapasaiva ca . adroheõa ca bhåtànàü jàtiü smarati paurbikãm>% . %<÷ubhena karmaõà tena jàtà jàtismarà mçgàþ . tràsànutpàdya saüvignàramye kàla¤jare girau>% harivaü 21 aø .

@<[Page 3111b]>@
#<jàtã># strã jana--ktic và ïãp . màlatyàü puùpapradhànavçkùe amaraþ . puùpe'pi strã %<puùpe jàtãprabhçtayaþ svaliïgàþ>% ityamarokteþ . %<jàtirjàtã ca sumanà màlatã ràjaputrikà . cetikà hçdyagandhà ca sà pãtà svarõajàtikà . jàtãyugaü ca tiktoùõaü tuvaraü laghu doùajit . ÷irokùimukhadantàrtiviùakuùñhànilàsrajit>% bhàvapraø . %<tat kudmalaü netrarogavraõavisphoñakuùñhahçt>% ràjaniø .

#<jàtãya># triø jàtau bhavaþ cha . jàtibhave . asya ki¤cidupadàdeva prayogaþ sajàtãyaþ vijàtãyaþ tulyajàtãyaþ .

#<jàtu># avyaø jai--kùaye jana--và bàø ktun . 1 kadàcidityarthe amaraþ . %<manastu yaü nojjhati jàtu yàtu manorathaþ kaõñhapathaü kathaü saþ>% naiùaø . %<na jàtu vainàyakamekamuddhçtam>% màghaþ . %<na jàtu kàmaþ kàmànàmupabhogena ÷àmyati>% manuþ 2 sambhàvanàyàü 3 garhàyà¤ca ÷abdaraø . garhàrthakena jàtu÷abdena yoge anyalakàrabàdhena sarvatra lañ . %<jàtu nindasi govindamapi nindasi ÷aïkaram>% mugdhaø . %<jàtu tatrabhavàn vçùalaü yàjayati>% .

#<jàtuka># naø jàtu garhitaü kaü jalamasmàt . hiïguni ÷abdaca0

#<jàtudhàna># naø jàtu garhitaü dhànamabhidhànamasya . yàtudhàne ràkùase amarañãkàyàü ramànàthaþ .

#<jàtuùa># triø jatuno vikàraþ aõ suk ca . jatunirmite . %<yadà'÷rauùaü jàtuùàdve÷manastàn>% bhàþ àø 13 aø .

#<jàtå># puø jana--óa jàn tårvati hinasti tårva--kvip pårvapadadãrghaþ . vajre . %<sa jàtåbharmà ÷raddadhànaþ>% çø 1 . 103 . 2 . %<jàtå itya÷animàcakùate>% bhàø . vyutpattistathaivoktà .

#<jàtåkarõa># puø çùibhede . sa ca aùñàviü÷atitame dvàparayuge jàtaþ yathoktaü harivaüø 42 aø %<navame dvàpare viùõoraùñàviü÷e purà'bhavat . vedavyàsastathà jaj¤e jàtåkarõa puraþsaraþ>% sa ca upasmçtikartà yathoktaü hemàø dàø khaø aïgirasà %<jàbàlirnàciketa÷ca skando laugàkùi ka÷yapã . vyàsaþ sanatkumàra÷ca ÷atagarjanakastathà . vyàghraþ kàtyàyana÷caiva jàtåkarõaþ kapi¤jalaþ . vaudhàyanaþ kaõàda÷ca vi÷ràmitrastathaiva ca . upasmçtaya ityetàþ pravadanti manãùiõaþ>% . tato gargàø apatye ya¤ . jàtåkarõya tadapatye puüstrã . striyàü ïãù yalopau . jàtåkarõã .

#<jàtåùñhira># triø jàtu kadàcit sthiraþ vede bàø ùatvaü pçùoø dãrgha÷ca . sarvadàsthire . %<jàtåùñhirasya pravayaþ sahasvataþ>% çø 2 . 13 . 11 . %<jàtåùñhirasya sarvadàsthirasya>% bhàø .

#<jàteùñi># strã jàte putrajanane iùñiþ . putrajanmottaraü ÷rutivihite vai÷vànaràkhye iùñibhede .

#<jàteùñinyàya># puø jaiminipradar÷ite pitçkçteùñyà putragataphalasåcake ekasya kàmyatvanaimittikatvasåcake nyàyabhede sa ca nyàyo jaiø prathamasya caturthe pàde yathà .
     kàmyeùñikàõóe ÷råyate . %<vai÷vànaraü dvàda÷akapàlaü nirvapet putre jàte yadaùñàkapàlo bhavati gàyatryaivenaü brahmavarcasena punàti yannavakapàlastrivçtaivàsmiüstejo dadhàti yadda÷akapàlo viràjaivàsminnannàdyaü, yadekàda÷apàlastriùñubhaivàsminnindriyamàdadhàti yaddvàda÷akapàlo jagatyaivàsmin pa÷ån dadhàti yasmin jàte etàmiùñiü nirvapati sa eva påto balavàn tejasvã annàda indriyàvã pa÷umàn bhavatãti>% . atràùñàdisaükhyàsàmànyàt puroóà÷àdãnàü gàyatryàdiråpatàkalpanà kçtà dvàda÷akapàleùu yà saükhyà tasyàmaùñatvàdisaükhyànàmantarbhàvàt saükhyàü nimittãkçtyàgnihotràdi÷abdavat aùñàkapàlàdi÷abdàþ karmanàmadheyànãtyekaþ pakùaþ . ayamanupapannaþ tathà hi dvàda÷akapàlàdi÷abdà na saükhyàparàþ kintu puraóà÷adravyaparàþ dvàda÷akapàleùu saüskçta iti vyutpatteþ evamaùñàkapàlàdi÷abdàdayo'pi tathà sati nàmadheyasya nimittatvaü nàstãti cet puroóà÷adravyaråpaguõo vidhãyatàü na ca dvàda÷akapàlaü nirvapedityutpattividhi÷iùñadvàda÷apuroóà÷aviruddhatvàdaùñàkapàlàderanavakà÷a iti vàcyaü vrahmavarcasàdivi÷eùaphalàya tadvidhãnàmupapatterityaparaþ pakùaþ .
     ayamapi pakùo'nupapannaþ anekaguõavidhau vàkyabhedàpatteþ na ca bhinnàntheva vàkyàni, dvàda÷akapàlaü nirvapediti vihitayàgasya yasmin jàte etànityupamaühàreõa ekavàkyatvàvagamàt dvàda÷akapàla itãùñernàmadheyamiùñiraü÷ã aùñàkapàlàdibhiraü÷aiþ ståyata iti siddhàntaþ pakùaþ . atra ca putrajanmani÷cayaþ, putrasya påtatvàdiphalakàmanà ceti saüvalitàdhikàraþ kàmyanaimittika tvàt ataþ kevalaputrajanmaråpanimittani÷cayavataþ kevalaputra patatvàdikàmanàvato và nàdhikàra iti sudhãbhirvibhàva nãyam tattvaboø . anena nyàyena anyakçtakarmaõà anyasya phalasàdhanatà'pi såcità yathà putrakçta÷ràddhena pituþ svargàdi phalaü janyate evaü pitçkçteùñyà putragatapåtatvàdiphalasiddhiþ . ataeva hemàdriõà ÷ràddhakalpe ayameva nyàyaþ putrakçta÷ràddhena piturupakàrakatve dçùñàntayoktaþ .

#<jàtokùa># puø jàtaþ pràptadamyàvasthaþ ukùà ñacsamàø . yuvavçùe iha jàtatvaü pràptavalãvardabhàvatvaü pràptadamyàvasthatvamiti yàvat

#<jàtya># triø jàtau bhavaþ yat . 1 kulãne, 2 ÷reùñhe, 3 kànte ca mediø . 4 sundare jañàdharaþ %<kiü và jàtyàþ khàmino hrepayanti>% màghaþ . %<jàtyastenàbhijàtena ÷åraþ ÷auryavatà ku÷aþ>% raghuþ . %<sarvavarõeùu tulyàsu patnãùvakùatayoniùu . ànulomyena saübhåtà jàtyà jàtàsta eva te>% manuþ .

#<jàtyandha># triø jàtau janmanyevàndhaþ . janmàndhe %<anaü÷au klãvapatitau jàtyandhabadhirau tathà . unmattajaóamåkà÷ca ye ca kecinnirindriyàþ>% manuþ .

#<jàtyàsana># naø %<atha jàtyàsanaü vakùye yena jàtismaro bhavet . hastàïghriyugmaü bhåmau ca gamanàgamanaü tataþ>% rudrajàmalokte àsanabhede .

#<jàtyuttara># naø jàtyà vyàptividhurasàdharmyavaidharmyàdinà uttaram . nyàyokte asaduttare tacca caturviü÷atividhaü jàti÷abde dar÷itam .

#<jàna># puø jana--bhàve gha¤ vede vçddhiþ . 1 utpattau %<ko veda jàna meùàm>% 5 . 53 . 1 . %<jànamutpattim>% bhàø . janasyedamaõ . 2 janasambandhini triø . %<mahate jànaràjyàyendrasyendriyàya>% yajuø 9 . 40 . striyàü ïãp .

#<jànaka># triø janakasya pituþ tannàmançpasyedaü và aõ . 1 pitçsambandhini 2 janakançpasambandhini ca striyàü ïãp . sà ca 3 ràmapatnyàü sãtàyàm %<mumoca jànannapi jànakãü na yaþ>% màghaþ .

#<jànaki># puø janakasyàpatyam i¤ . bhàrataprasiddhe nçpabhede . %<vinà÷anastu candrasya ya àkhyàto mahàmuraþ . jànaki rnàma vikhyàtaþ so'bhavanmanujàdhipaþ>% bhàø àø 67 aø . %<jànaki÷ca su÷armbhà ca maõimàn potimatsakaþ>% bhàø uø 3 aø .

#<jànanti># puø çgvedibhistarpaõãye çùibhede . %<jànanti bàhavigàrgya gautama÷àkalyabàbhravyamàõóavyamàrkaõóeyàþ>% ityupakrame %<te sarve tçpantviti>% à÷vaø gçø 3 . 4 . 4 .

#<jànapada># puø jànena utpattyà padyate pada--ap . 1 jane lokamàtre %<kçtapraj¤a÷ca medhàvã budho jànapadaþ ÷uciþ>% bhàø ÷àø 83 aø . janapada eva svàrthe aõ . 2 de÷e ca mediø . janapadàdàgataþ janapade bhavo và aõ . janapadàdàgate 3 karàdau %<sa yathà mahàràjo jànapadàn gçhãtvà sve janapade yathàkàmaü parivartate>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 1 . 20 . 4 de÷abhave ca %<deyaü caurahçtaü dravyaü ràj¤à jànapadàya tu>% yàj¤aø . 5 vçttau strã ïãù jànapadã anyatra ïãp . svare bhedaþ . niyamapakùe ñàp iti bhedaþ . varaõàø bahutve aõã luk . janapadàþ .

#<jàna÷ruteya># puø jana÷ruteþ çùerapatyam %<ita÷càni¤aþ>% pàø óhak . jana÷ruterapatye aupavinàmake ràjarùibhede %<aupavinaiva jàna÷ruteyena pratyavaroóham>% ÷ata0bràø 5 . 5 . 1 . 1 . 5 .

#<jànàyana># puüstrã janasya tannàmakarùe rgotràpatyam a÷vàø pha¤ . jananàmakarùergotràpatye .

#<jànu># naø jana--¤uõ . årujaïghayormadhyabhàge (àüñu) svàrthe ka atraivàrthe amaraþ . %<nigçhya pàrãmubhayena jànunoþ>% màghaþ . %<årå aratnãü jànunãü vi÷ome'ïgàni sarvataþ>% yajuø 278 %<jànukapicche caturaïgule ca>% vçø saø 58 a0

#<jànukàraka># puø ravipàr÷vagabhede ÷abdàrthaciø .

#<jànujaïgha># puø nçpabhede . %<anaraõyo narapatirjànujaïghastathaiva ca>% bhàø anuø 165 aø .

#<jànuprahçtika># naø jànunà prahçtaü prahàrastena nirvçttam akùadyåtàø ñhak . jànuprahàranirvçtte mallayuddhabhede .

#<jànuvijànu># naø khaïgayuddhaprakàrabhede tatprakàrà÷ca dvàtriü÷at harivaüø 316 dar÷ità yathà tatra tàvasinà yuddhaü cakraturyuddhalàlasau . bhràntamudbhràntamàviddhaü praviddhaü bahuniþsçtam . àkaraü vikaraü bhinnaü nirmaryàdamamànuùam . saïkucitaü kulacitaü savyaü jànuvijànu ca . àhitaü citrakaü kùiptaü kudravaü lavaõaü ghçtam . sarvabàhurvinirbàhuþ savyetaramathottaram . tribàhåttuïgabàhu ca savyonnatamudàsi ca . pçùñhataþ prathita¤caiva yaudhikaü prathitaü tathà . iti prakàràn dvàtrü÷accakratuþ khaïgayodhinau .

#<jànuhita># triø janaiþ hitaü parikalpitam pçùoø . janaparikalpite . %<etaddhi và asya jànuhitaü praj¤àtamavasànaü yaccatuùpatham>% ÷ataø bràø 2 . 6 . 2 . 7 . %<jànuhitaü janaiþ parikalpitam>% bhàø .

#<jànya># puø çùibhede . gàrgyaþ pçthustathaivàgre jànyo vàmana eva ca harivaü 26 aø .

#<jàpa># puø japa--gha¤ . jape mantroccàraõe karmaõyupapade aõ . mandrajàpàdayaþ mantràdijapakartari triø .

#<jàpana># naø . cuø japa--bhàve lyuñ . 1 nirasane 2 nivartane ca dharaõiþ .

#<jàbàla># puø jabàlàyà apatyam aõ . satyakàme çùibhede jabàla÷abde udàø . tena dçùña sàma aõ . 2 sàmavedãye upaniùadbhede ca upaniùacchabde 1222 pçø dç÷yam . etasmin pare karmadhàraye mahacchabdasya prakçtisvaraþ mahàjàbàlaþ . mahacchabda÷càntodàttaþ . tadãyasvara eva na samàsasvaraþ .

#<jàbàli># puø javàlasyàpatyam i¤ . çùibhede sa ca upasmçtikartà . jàtåkarõa÷abde pramàõaü dç÷yam .

#<jàmadagnya># puø jamadagnerapatyam gargàø ya¤ . jamadagne çùerapatye para÷uràmàdau . %<tejobhirgatavãryatvàt jàmadagnyo jaóãkçtaþ>% ràmàø bàø 77 . 12 . kaõvàø tato'õ yalopaþ . jàmadagna tacchàtre .

#<jàmadagneya># puø jamadagnerapatyaü pratyayavidhau tadantagrahaõasya pratiùedhe'pi àrùatvàt %<agnikalibhyàm>% pàø óhak . para÷uràme %<bhàrgavaü jàmadagneyaü ràjà ràjavimardenam>% ràmàø bàø 74 aø .

#<jàmala># gaø àgama÷àstrabhede . tasya vargyàditvamapi rudrajàmale dç÷yam .

#<jàmà># strã jama--adane bàø aõ strãtvam . duhitari . %<anyatra jàmayà sàrdhaü prajànàü putra ãhate . duhitànyatra jàtena putreõàpi vi÷iùyate>% bhàø anuø 45 aø . %<jàmayà kanyayà svàrïgaü putraþ pitryaü dhanamãhate>% ityarthaþ nãlakaø .

#<jàmàtç># puø jàyàü màti minoti mimãte và nipàø . 1 duhitçpatau, amaraþ . 2 såryàvarte, svàmini ca mediø uõàdiùu nipàtanasiddhatvena tçõantatvàmàvàt sarvanàmasthàne pare na vçddhiþ . jàmàtarau jàmàtaraþ ityàdiþ %<çtviksvasriyajàmàtçyàjya÷va÷uramàtulàþ>% yàj¤aø . %<viùõuü jàmàtaraü manye>% .

#<jàmi(mã)># strã jama--in niø vçddhiþ . 1 bhaginyàü 2 kulastriyàü, amaraþ 3 duhitari, 4 snuùàyàü, 5 sannihitasapiõóastriyàm, ÷abdàrthaci, %<jàmayo yàni gehàni ÷apantyapratipåjitàþ>% %<÷ocanti jàmayo yatra vina÷yantyà÷u tatkulam . ÷ocanti tu na yatraità bardhate taddhi sarvadeti>% manuþ . %<grahapatisaüvardhanãyasannihitasapiõóastriyo jàmaya iti>% kullåø và ïãp . tatràrthe ÷abdaraø . %<màtàpitçbhyàü jàmãbhirbhràtrà putreõa bhàryayà . duhitrà dàsabargeõa vivàdaü na samàcaret>% bhàø ÷àø 243 aø . strã baø vaø . 6 udake 7 aïgulau nighaõñuþ .

#<jà(yà)mitra># naø %<jà(yà)mitraü saptamaü sthànam>% jyotiùaparibhàùite lagnàt saptame sthàne . %<tithau ca jà(yà) mitraguõànvitàyàm>% kumàø . upacàràt tithestatsàhityam

#<jà(yà)mitravedha># pàpàt saptamasthànasthacandraråpe yogabhede . upayama÷abde dç÷yam . %<målatrikoõanijamandirago'tha pårõo mitrarkùasaumyagçhago'tha tadãkùito và jà(yà)mitravevavihitànapahçtya doùàn doùàkaraþ ÷ubhamanekavidhaü vidhatte>% jyoø taø .

#<jàmivat># baø udake nighaõñuþ jàmãtyatra pàñhàntaram .

#<jàmeya># triø jàmyà bhaginyà apatyam óhak . bhàgineye hemaø .

#<jàmbava># naø jambvàþ phalaü aõ tasya và na lup . jambvàþ phale jàmbavena nirvçttam arãhaõàø vu¤ . jàmbavaka tannirvçtte triø .

#<jàmbavat># puø ràmàyaõaprasiddhe çkùaràjabhede . tasyàpatyaü strã aõ ïãp . 2 tadduhitari ÷rãkçùõapatnãbhede %<vàsudevastu nirjitya jàmbavantaü mahàvalam . lebhe jàmbavatãü kanyàmçkùaràjasya sammatàm>% harivaüø 39 aø %<jàmbavannãlasahitaü càrusadbhàvamabravãt>% bhaññiþ . %<çkùaràjasya putro'tra mahàpraj¤aþ sudurjayaþ . pitàmahasuta÷càpi jàmbavàniti durjayaþ>% ràmàø . jàmbavaü tadàkàro'styasyàþ matup masya vaþ pçùoø valopaþ ïãp . 3 nàgadamanyàü strã ràjaniø .

#<jàmbavã># strã jàmbavaü tadàkàro'styasyàþ aõ ïãp . nàgadamanyàm ràjaniø .

#<jàmbavauùñha># naø jàmbavamiva oùñho'sya . su÷rutokte braõàdidahanopakaraõabhede athemàni dahanopakaraõàni tadyathà pippalyajà÷akçdugodanta÷ara÷alakàjàmbavauùñhetaralohà, kùaudraguóasrehà÷ca . tatra pippalyajà÷akçd godanta÷ara÷alàkàstvaggatànàm . jàmbavauùñhetaralohàni màüsagatànàm . jambvoùñhamapyatra %<jambvoùñhenàgnivarõena taptayà và ÷alàkayà>% %<jamvoùñhenàgnivarõena pa÷càcchedyaü dahedu bhiùak>% su÷ruø .

#<jàmbãra(la)># naø jambãrasya phalaü aõ vede rasya và laþ . 1 jambãraphale tadàkàre 2 jànumadhyabhàge ca . %<jàmbãlenàraõyam>% yajuø 25 . 3 . %<jàmbãraü jamvãrataro, phalaü ralayorabhedaþ . tadàkàreõa jànumadhyabhàgo jàmbãlastenàraõyadevaü prãõàmãti>% vedadãø .

#<jàmbuvat># puø jàmbavat + pçùoø . çkùaràje dviråpakoø .

#<jàmbånada># naø jambånadyàü bhavam aõ . 1 svarõe tannàmanàmake 2 kanakàhvaye dhåsture ca ràjaniø . jambånadyàü tadutpattikathà jambådvãpa÷abde 3045 pçø bhàgaø va dç÷yam . %<dakùiõena tu nãlasya niùadhasyottareõa tu . sudar÷ano nàma mahàn jambåvçkùaþ sanàtanaþ . sarvakàmaphalaþ puõyaþ siddhacàraõasevitaþ . tasya nàmnà sasàkhyàto jambådvãpaþ sanàtanaþ . yojanànàü sahasra¤ca ÷ata¤ca bharatarùabha! . utsedho vçkùaràjastu divaspçk manuje÷vara! . aratnãnàü sahasra¤ca ÷atàni da÷a pa¤ca ca . pariõàhastu vçkùasya phalànàü rasabhedinàm . patamànàni tànyurvyàü kurvanti vipulaü svanam . mu¤canti ca rasaü ràjan! tasminrajatasannibham . tasyà jambvàþ phalaraso nadã bhåtvà janàdhipa! . meruü pradakùiõaü kçtvà samprayàtyuttaràn kurån . tatra teùàü manaþ ÷àntirna pipàsà janàdhipa! . tasmin phalarase pãte na jarà bàdhate ca tàn . tatra jàmbånadaü nàma kanakaü devabhåùaõam>% bhàø bhãø 7 aø . %<dadhadbhirabhitastañau vikacavàrijàmbånadairvinãditadinaklamàþ kçtaruca÷ca jàmbånadaiþ>% màghaþ %<yadidaü nirgataü tasyàstaptajàmbånadaprabham . kà¤canaü dharaõãü pràptaü hiraõyamabhavattadà>% ràmàø bàø 38 aø .

#<jàmbånade÷varã># strã 1 devãbhede 2 tadãyasthàne ca ÷abdàrthaci0

#<jàyaka># naø jayati gandhàntaraü ji--õvul . pãtavarõe sugandhikàùñharåpe gandhadravyabhede amaraþ .

#<jàyà># strã jàyate'syàü janeryak àtva¤ca . 1 patnyàü vidhinoóhàyàm amaraþ . %<patirbhàryàü saüpravi÷ya garbho bhåtveha jàyate . jàyàyàstaddhi jàyàtvaü yadyasyàü jàyate punaþ>% manuþ patiþ ÷ukraråpeõa bhàryàü saüpravi÷ya garbhatàmàpadya tasyàü bhàryàyàü putraråpeõa jàyate . tathà ca ÷rutiþ àtmà vai putranàmàsãti . jàyàyàstadeva jàyàtvaü yato'syàü patiþ punarjàyate . tathàca bahvçca bràhmaõam, %<patirjàyàü pravi÷ati garbho bhåtveha màtaram . tasyàü punarnavo bhåtvà da÷ame màsi jàyate . tajjàyà bhavati yadasyàü jàyate punaþ . tata÷càsau rakùaõãyetyetadarthaü nàma nirvacanam>% kullåø . %<atha prajànàmadhipaþ prabhàte jàyàpratigràhitagandhamàlyàm>% raghu . %<kaþ sannaddhe virahavidhuràü tvayyupekùeta jàyàm>% meghaþ . 2 jyotiùokte lagnàvadhikasaptamasthàne . tatra sthàne jàyàyàþ ÷ubhà÷ubhacintanãyatvàt tathàtvam . bahubrãø jàyà÷abdasya niï . yuvatã jàyàsya yuvajàniþ %<yuvajànirdhanuùpàõiþ>% bhaññiþ . pati÷abdena dvandve tasyàþ jam dama và bhavati . jampatã dampatã và pakùe jàyàpatã .

@<[Page 3115a]>@
#<jàyàghna># puø jàyàü hanti %<lakùaõe jàyàpatyoùñak>% pàø lakùaõavani hana--ñak . jàyàhananasåcakalakùaõayukte bhartari . %<amanuùyakartçke ca>% pà0ñak . 2 tilakàlake siø kauø . tasya jàyàhananasåcakatvàt tathàtvam . evaü jyatiùokte 3 yogabhede ca %<yàvantaþ yàpasveñàmadanasadanagàstàvakonàü viràmaþ>% ityuktayogasya jàyànà÷asåcakatvàt tathàtvam .

#<jàyàjãva># puø jàyayà tannartanavçttyà jãvati--ac . nañe amaraþ .

#<jàyànajãvin># puø jàyayà anujãvati anu + jãva--õini . 1 nañe 2 vakakhage ca mediø .

#<jàyin># triø jai--õini . 1 jayayukte %<aphalaü janma tasyàhaü manye durjàtajàyinaþ>% bhàø vaø 35 aø %<jàyãtinàmnà dhruvako dvàviü÷atyakùarànvitaþ . sannipàtena tàlena ÷çïgàre'bhãùñado rase>% saïgãtadàø ukte 2 dhruvakabhede puø . tatra jàyãti pàñhàntaram . ÷ãlàrthe tu ini jayãtyeva .

#<jàyu># puø jayati rogàn ji--uõ . auùadhe amaraþ . 2 jaya÷ãle triø . %<makhà÷ramito jàyavoraõe>% 1 . 119 . 3 . %<vaneùu jàyurmarteùu>% ç0--1 . 67 . 1 .

#<jàye(yà)nya># puø ji--bàø e (à) nyaõ . jaya÷ãle . %<yo harimà jàyànyo'ïgabhedo vi÷alyakaþ>% athaø 19 . 44 . 2 . taittirãye tu jàyenya iti pàñhaþ .

#<jàra># puø jãryatyanena jé--karaõe gha¤ . 1 upapatau amaraþ . %<÷ådro yadaryàyai jàrã na poùamanumanyate>% yajuø 23 . 31 . %<jàraü cauretyabhivadan dàpyaþ pa¤ca÷ataü damam>% yàj¤aø . vàø kartari gha¤ . 2 jàrake ca . %<svasàraü jàro abhyeti pa÷càt>% çø 10 . 3 . 3 . %<jàrojarayità>% bhàø .

#<jàraja># puüstrã jàràt upapaterjàyate jana--óa . aniyuktàyàü striyàü 1 upapatijàte (vejanmà) putre 2 tathàbhåtakanyàyàü strã %<amçte jàrajaþ kuõóaþ mçte bhartari golakaþ>% amaraþ . jana--kta 5 taø . jàrajàtàdayo'pyatra . %<aniyuktàsuta÷caiva putriõyàpta÷ca devaràt . ubhau tau nàrhato bhàgaü jàrajàtakakàmajau>% manuþ .

#<jàrajayoga># puø jàrajasya såcako yogaþ . jyotiùokte yogabhede . %<na lagnamindu¤ca gururnirokùate na và ÷a÷àïkaü raviõà samàyutam . sapàpako'rkeõa yuto'thavà ÷a÷ã pareõa jàtaü pravadanti ni÷cayàt . bhagnapàdarkùasaüyogàt dvitãyà dvàda÷ã yadi . saptamo càrkarmandàre jàyate jàrajo dhruvam>% . anyo'pi yogaþ vçhajjàtakoktaþ jàtaka÷abde 3086 pçø dç÷yaþ .

@<[Page 3115b]>@
#<jàraõa># puø jàrayati jç--õi--lyu . jàrake 1 dravyabhede . jàryate'nena jé--õic karaõe lyuñ . 2 jàraõasàdhane dravyabhede . kartari lyu . 3 jãrake smã ïãp ràjaniø . bhàve--lyuñ . 4 jãrõatàsampàdane naø .

#<jàratineya># puø strã jaratyà apatyam óhak kalyàõyàø inaï . 1 jaratyà apatye . jaratino'patyaü ÷ubhràø óhak . 2 jaratino'patye ca .

#<jàrabhara># puø jàraü bibharti povayati bhç--pacàø ac . jàrapãùake .

#<jàrita># triø jé--õic--kta . 1 ÷odhite 2 màrite dhàtvàdau .

#<jàrã># strã jç--õic--ac gauràø ïãù . (jàóã) khyàte auùadhabhede mediø .

#<jàru># puø jç--uõ . 1 jaràyau . %<vãjànãtaràõi cetarà÷ci càõóajàni ca jàrujàni ca svedajàni ca codmijjàni>% aitaø uø . %<jàrujàni jaràyujàni manuùyàdãni>% bhàùyam . 2 jàrake triø .

#<jàrudhi># puø jàrurjàrako dravyabhedo dhãyate'smuin dhà--àdhàre ki upaø saø . sumeroþ karõikàke÷arabhåte parvatabhede . %<kuraïga kurara kutumbha vaikaïka trikuña ÷ikhara pataïga rucaka niùadha÷itivàsa kapila ÷aïkha vaidårya jàrudhi haüsarùabha nàgakàla¤jara nãradàdayo girayo meroþ karõikàyà iva ke÷arabhåtà målade÷e parita upakëptàþ>% bhàgaø 5 . 16 . 22 .

#<jàråthã># strã jaråthena amuravi÷eùeõa nirvçttà aõ ïãp . nagarãbhede %<jàråthyàmàhutiþ kràthaþ ÷i÷upàlojanaiþ saha>% bhàø vaø 22 aø . %<jàråthyàü nagaryàm>% nãlakaø %<jàråthyàmàhutiþ kràdhaþ ÷i÷upàla÷ca girjitaþ>% harivaüø 16 aø .

#<jàråthya># triø jaråthaü màüsaü stotraü và tadarhati ¤ya . 1 màüsadànapuùñe 2 stotràrhe ca %<da÷à÷vamedhànàjahre jàråthyàn sa nirargalàn>% bhàø vaø 19 aø . %<jàråthyàntrighuõadakùiõà nityarjunami÷raþ>% taccintyaü jévébhyàmåthannityåõàdisåtre åthani jaråthaü bhàüsamiti ÷àbdikàþ tathà ca màüsamayàn màüsàdidànapradhànàn puùñànityarthaþ . jaråtho'surabi÷eùaþ iti vedabhàùyam . atra jarateþ stutyarthasya ÷abdasàråpyàdarthà virodhàcca jaråthaü stotramucyata iti jàråthyàn stotràrhànityarthaþ gãlakaø . jàråttha÷abdakalpanaü pràmàdikameva .

#<jàla># puø naø jala--ghàte jvalàø õu cuø jala--saüvaraõe kartari ac bà . 1 ÷aõasåtranirmite svanàgakhyàte padàrthe amaraþ %<abhyàyayu÷ca taü de÷aü ni÷cità jàlakarbhaõi . jàlaü te yojayàmàsurniþ÷eùeõa janàdhipa!>% màø anuø 50 aø . 2 gavàkùe 3 samåhe ca asphuñaphalàdau 4 kùàrake (jàli) . 5 damme mediø gavàkùo gavàkùacchidraü tatra %<gavàkùajàlai rabhiniùpatantyaþ>% bhaññiþ samhe %<nãhàrajàlamalinaþ punaruktasa ndràþ>% %<karajàlamastasamayo'pi satàm>% màghaþ %<gavàkùasaudhajàlapatitàü ravibhàsaþ>% kiràø 6 indrajàle hemaø . 7 kadambavçkùe puø mediniþ .

#<jàlaka># puø jàlamiva kàyati kai--ka . 1 gavàkùe hemacaø . svàrthe ka . 2 jàla÷abdàrthe . %<makùikàþ ma÷akàn ke÷àn jàlakàniva paü÷yati>% su÷ruø 3 kùàrake puø strã striyàü ïãp ÷abdàrthaciø . 4 jàlatulye meùalomni ca .

#<jàlakàraka># puø kç--õvul 6 taø . jàlasya makùikàdipàtanàya jàlàkàrasya kàrake--makeñe (màkaóasà) hemacaø ÷àñyena kçtramasya 2 kartari triø . ÷àñhyena kçtapadàrthasya svaråpàccha dakatvena jàlatulyakaraõàttasya tathà tvam .

#<jàlaki># puø trigartaùaùñhàntargate àyudhajãvibhede . %<àhustrigartaùaùñhàüstu kauõóoparathadàõóikiþ . kroùñukirjàlamàli÷ca brahmagupto'tha jàlakiþ>% . siø kauø tataþ svàrthe cha . jàlakãya tadartha . bahuùu luk . jàlakaya ityeva .

#<jàlakinã># jàlaniva kà yati kai--ka jàlakaü dehalomatadastyasyàþ ini ïãp . 1 meùyàü trikàø 2 meghe puø .

#<jàlakãña># puø jàle patitaþ kãño'sya . markañe låtàyàü (màkaóasà) tadãyajàle ma÷akàdãnàü patanàttasya tathàtvam . jàlakãñe bhavaþ paladyàø aõ . 2 tadbhave triø .

#<jàlakùãrya># naø jàle jàlake kùãraü tatra sàdhu yat . kùãraviùe vçkùanede . sthàvaraviùopakrame %<kumudavnã snuhã jàlakùãryàõi troõi kùãrapiùa õi>% su÷rutaþ .

#<jàlagardabha># puø kùudarogabhede . kùudrarãga÷abde 3380 pçø dç÷yam .

#<jàlagoõikà># jàlamiva goõã yatra kap hrasvaþ . dadhima . nthanabhàõóe trikà0

#<jàlandhara># puø daityabhede %<purà jàlandharaü daityaü mamàpi parikampanam . pàdàïguùñhasya rekhàta÷cakraü sçùñvà haro'harat . tacca cakraü mayà labdhvaü netrapadmàrcanàt vibhoþ . sudar÷anàkhyaü vaicakraü deyacakravimardanam>% kà÷ãø 21 aø dhruvaü prati viùõoruktiþ . 2 trigarta÷e puø tadde÷asya tena kçtatvàt tathàtvam . so'bhijano'sya aõ . pitràdiparamparayà 3 tadde÷avàsini . bahuùu tasyàluk . 4 çùibhede puø tataþ saóàø gàtràpatye phak . jàlandhàràyaõa tadgotràpatye puüstrãø . jàlandharàyaõasya viùayo de÷aþ ràjanyàø yu¤ . jàlandharàyaõaka tasya pari÷ãlite de÷e puø .

#<jàlapàda># puø jàlamiva pàdo'sya hastyàdiø nàntyalopaþ . 1 haüse . %<jàlapàdabhujau tau tu pàdayo÷cakralakùaõau>% (naranàràyaõau) bhàø ÷àø 3145 aø . %<pratudàn jàlapàdàü÷ca koyaùñinakhaviùkiràn>% manuþ %<jàlapàdàn kha¤jarãñànaj¤àtàü÷ca mçgadvijàn>% yàj¤aø tanmàsabhakùaõaü niùaddhavàn . striyàü kumbhapadyàø antyalope ïãp pàdaþ pacca . jàlapadã haüsyàm varaõàdigaõaü jànapadãtyatra jàlapadãti pàñhàntare jàlapadyà adårabhavo de÷aþ varaõàø aõ . jàlapada tasyà adårabhavade÷e triø . pçùoantya lopaþ . jàlapàd haüse trikàø .

#<jàlapràyà># strã jàlasya pràyo bàhulyaü yasyàm . lohamayàïgarakùiùñhàü (sàjoyà) hemacaø .

#<jàlamàli># puø àyuvajãvigede . tataþ svàrthe cha . tadarthe jàlaki÷acde dç÷yam .

#<jàlavarvuraka># puø jàlàkàro varvurakaþ . (kàüñàvàvalà) vçkùabhede . %<jàlavaryurako råkùo vàtarogakaphàpahaþ . pittada hakara÷coùõaþ kaùàya÷ca prakãrtitaþ>% ràjaniø .

#<jàlasarasa># naø nityakaø ac samàø . sarovarabhede .

#<jàlahnada># triø jalapracuro hradaþ tatra bhavaþ tasyedaü và ÷ivàø aõ . 1 jala cuhradabhave 2 tatsasvandhini ca striyàü ïãp .

#<jàlàkùa># puø jàlamivàkùiùac samàø . gavàkùe %<hemajàlàkùanirgacchaddhåmenàgurugandhinà>% bhàgaø 8 . 1519 .

#<jàlàpra># naø bheùajabhede %<jàlàùeõàbhiùi¤cata jàlàùeõopasi¤cata . jàlàùamugraü bheùajaü tena no mçóa jãvatha>% athaø 6 . 5 . 7 . 2 .

#<jàlika># puø jàlena carati parpàø ùñan . jàlena jãvati vetanàø ñha¤ và . 1 jàlajãvini jàlena 2 càriõi và 3 kaivarte trikàø 4 markañe hemacaø . 5 jàlajãvini vàgurike mçgavandhanàrthaü jàlapàtini mçgayubheda amaraþ . ùñhani striyàü ïãù iti bhedaþ . jàlamastyasaø ñhata . 6 jàlopajàvini gràmajàlini ca triø hemacaø .

#<jàlikà># strã jàla + astyarthe ñhan . 1 vastrabhede strãõàü sukhàvaraõavastre 2 girisàre 3 jalàkàyàü 4 vidhavàyàü yodhànàma÷maracitàïgarakùaõyàü (sàjoyà) ca mediø . (jàli) 5 kùàrake ÷abdàrthaø .

#<jàlinã># strã jàla + astyarthe ini . 1 citra÷àlàyàü hemacaø 2 koùàtakãpçkùe ràjaniø . ùoùàtakyàü ratnamàø . 4 pameharogiõàü pióakabhede su÷ruø . %<tatra vasàmedobhyàmabhipanna÷arãrasya tribhirdoùe÷cànugatadhàtoþ pramehiõo da÷a pióakà jàyane . tadyathà ÷aràvikà sarùapikà kacchapikà jàlinã vinatà putriõã masårikà alajã vidàrikà vidradhikà ceti . ÷aràvamàtrà tadråpà nimnamadhyà ÷aràvikà 1 . gaurasarùapasaüsthànà tatpramàõà ca sarùaõeø . sadàhà kårsasaüsthànà j¤eyà kacchapikà 3 budhaiþ . jàlinã 4 tãvradàhà tu màüsajàlasamàvçtà . mahatã pãóakà nãlà pióakà vinatà5 smçtà . mahatyalpàcità j¤eyà pióakà sà tu putriõã 6 . masårasamasaüsthànà j¤eyà sà tu masårikà 7 . raktà sità sphoñavatã dàruõà tvalajã 8 bhavet . vidàrãkandavadvçttà kañhinà ca vidàrikà 9 . vidradherlakùaõairyuktà j¤eyà bidradhikà 10 budhaiþ>% su÷rutaþ .

#<jàlã># strã jàlamastyasyàþ ac goràø ïãù . 1 jyotsnyàü (jhiïgà) amaraþ 2 pañole ràjaniø . (jàli) 3 kùàrake ca .

#<jàlma># triø cuø jala--bàø ma . 1 pàmare 2 kråre 3 asamãkùyakàriõi ca mediø %<tvayi påjanaü jagati jàlma!>% bhàghaþ %<kùaõaü vi÷ra myatàü jàlma! skandhaste yadi bàdhati . na tathà vàdhate skandhà yathà bàdhati bàdhate>% uóbhañaþ . %<janàn yo'bhibhavatyanyàn karmaõà hi sa vai puptàn . natve vajàlmãü kàpàlãü vçttimeùitumarhasi>% bhàø ÷àø 132 aø svàrthe ka . tatràrthe %<mitrabrahmagurudveùã jàlmakaþ suvigarhitaþ>% bhàø droø 196 aø .

#<jàlya># puø jala--õyat . ÷ive %<matsyo jalacaro jàlyo'kalaþ kelikalaþ kaliþ>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivastutau .

#<jàvanya># naø javanasya bhàvaþ dçóhàø và ùya¤ . vege . pakùe imanic javanimanu pu0, tal javanatà strã, tva javanatva naø tatràrthe .

#<jàvàyani># triø java + caturarthàü karõàø phi¤ . javayuktade÷àdau .

#<jàùaka># naø jàùaka + pçùoø . jàùake kàlãyanàmagandhadravye amarañãkàyàü saüsàrasundarã .

#<jàskamada># puü strã pakùibhede . %<aniklavà jàùkamadà gçdhràþ ÷yenàþ patattriõa>% athaø 11 . 9 . 1

#<jàspati># puø jàyate jana--óa + jàyàþ duhituþ patiþ vede niø . jàmàtari %<sadamijjàspatiü và>% çø 1 . 185 . 8 . %<jàþ putryaþ tàsàü patiü jàmàtaram>% bhàø .

#<jàspatya># naø jàyà ca pati÷ca jàyàpatã tayorbhàpaþ karma và ùya¤ pçùoø . jàyàpatyoþ 1 karmaõi %<maüjàspatyaü suyamamà>% çø 5 28, 3 %<jàspatyaü jàyàpatyoþ karbha>% bhàø . 2 tadbhàve ca .

#<jàhaka># puø daha--õvul pçùoø . (thoïgha) iti khyàte 1 khage, 2 màrjàre, 3 khaññàyàü 4 kàruõóikàyàü mediø . 5 vile÷aye jantubhede ràjaniø %<jàhakàhi÷a÷akraóagodhànàü kãrtanaü ÷ubham>% vçhatsaüø 85 aø .

#<jàhuùa># puø ràjabhade %<pari÷iùñaü jàhuùaü vi÷vataþ>% çø 1 . 11620 . %<jàhuùaþ ka÷cit ràjà>% bhàø .

#<jàhnavã># strã jahna + aõ ïãp . %<jànudvàrà puràdàtàü jahnuþ saüpãya kopataþ . tasya kanyàsvaråpà ca jàhnavã tena kãrtità>% ityuktanirvacanàyàü gaïgàyàm . jahnu÷abde 3081 pçø dç÷yam %<jyaiùñhe màsi kùi tasutadime ÷uklapakùe da÷amyàü haste ÷ailànniragamadiyaü jàhnavã martyalokam>% tiø taø ÷aïkhaþ tasyàü tithivi÷eùe snànaphalaü yathà %<sàmànyadivasasnànasaïkalpaü . ÷çõu sundari! . puõyaü da÷aguõa¤caiva mauùalasnànataþ param . tatastriü÷adguõaü puvayaü ravisaükramaõe dine . amàyà¤càpi tattulyaü dviguõaü dakùiõàyane . tato da÷aguõaü pupayaü naràõà¤cottaràyaõe . càturmàsyàü paurõamàsyàmanantaü pupayameva ca . akùayàyà¤ca tattulyametadvedaniråpitam . asaükhya puõyaphaladameteùu snànadànakam . sàma nyadivamasnànàt dànàt ÷ataguõaü bhavet . manvantaràyàü deveùi! yugàdyàyàü tathaiva ca . màghasya sitasaptayàü bhãùmàùñhamyàü tathaiva ca . tato'pi dviguõaü puõyaü nandàùàü bhavadurlabhe! . da÷aharàda÷amyà¤ca yugàdyàdisamaü phalam . nandàsama¤ca vàruõyàü mahatpårbe caturguõam . tata÷caturguõaü puõyaü dvimahatpårvake sati! . puõyaü koñiguõa¤caiva sàmànyasnànato hi yat . candoparàgasamave sårye da÷agurõa tataþ . puõye'pyardhodaye kàle tataþ ÷atapuõaü phalam . sarveùàmeva saïkalpaü vaiùõavànàü viparyayaþ>% iti brahmavaiø prakçtikhaø . %<apårayatsà jalabinna ja hnanã>% nàdhaþ .

#<ji># jo abhibhave bhvàø paraø sakaø aniñ . japati ajeùãt jigàya jigyatuþ jigayitha jigetha . jetà jãyàt jepyati . jàpayati--te ajãjapat ta . jigãùati . jetà jayã jitaþ jayaþ . %<jayatyativano ràbholakùmaõa÷ca mahàbalaþ . ràjà jayati sugrãvo ràdhaveõànupa kitaþ>% ràmàø bahukçtvaþ prayogaþ . %<bharvadravyàõi kupya¤ca yo yajjayàta tasya tat>% manuþ . %<duryoghano draupadi! tvàmagaiùãt>% bhàø saø 65 aø . %<jigàya tasya hantàraü sa ràmaþ sàrbalaukikaþ>% bhaññiþ %<garjitànantaràü ghçùñiü saubhàgyena jigàya sà>% kumàø . %<jãyàt paõóitagarvaparvatapaviþ ÷rãvopadevakaviþ>% mugdhagoø asya tubantusthàne tivantã . jayati jayanti . %<jayati jayati devaþ>% nàñakeùu vahusthàne ka¤cukàdyuktiþ . %<navarasaruciràü nirmiti màdadhato bhàratã kaverjayati>% kàvyapraø . jaya÷ca sarvebhya utkarùastena svàpekùayàpyutkarùabodhanàt tasya namaskàravya¤jakatà yathàha kàvyapaø %<jayatyarthena ca namaskàra àkùipyate iti tàmasvi praõata iti>% . abhibhavapårvakagrahaõe ayaü dvikaø . duhyàc pajdaõó rudhi pracchi cibrå ÷àsu jimandh muùàm . karmayuk syàdakathitantathà syànnãhçkçùvahàm ityukteþ . ÷ataü jayati devadattam siø kauø %<indraü vàjaü jàpayata>% yajuø 9 . 11 . %<yadi tyadhvaryava àjiü jàpayeyuþ>% à÷vaø . 9 . 8 . %<imà¤ca pçthivãü kçtsmàmekàhrà sa vyajãjapat>% bhàø dreø 62 aø svàrthe õic . vyajãjayat iti ùañi pugabhàva àrùaþ . %<gatiü jiroùataþ màdau ruruhàte'pikàmikàm>% bhàgaø 2 . 10 . 25 . %<agàhatàùñàda÷atàü jigoùayà>% naiùaø . jegãyate . karmaõi ajãyata ajàyi . %<pràgajãyata ghçõà tato mahã>% raghuþ .
     ati + ati÷ayena jaye %<viràóiyaü supajà atyajaiùãt>% athaø 14 . 3 . 74 .
     vi + ati parasparajaye àtmaø . %<vyatijigye samudro'ùi na dhairyaü tasya gacchataþ>% bhaññiþ
     adhi + àdhikyema jaye %<sapatnàü÷càdhijoyàsma>% bhaññiþ .
     anu + anuråpajaye pa÷càjjaye ca . %<kau÷alyo'nvajayat mahom>% bhàø ÷àø 3 . 24 aø .
     ami + àbhimukhyana jaye . %<te càndramasameva losamabhijayanti>% pra÷no puø 1 adhigame ca %<veda÷rutibhiràkhyànairarthànadhijigoùati>% bhàø ÷àø 8465 .
     ava + adharãkçtya jaye . %<÷arairpidhvasya tàü÷caurànavajitya ca taddhanam>% bhàø àø 776 . %<avajitya su÷arjhàõaü dhanaü càdàya sarva÷aþ>% bhàø viø 33 aø .
     parà + paràkramapårvakajaye àtmaø . paràjayate . %<khaü paràjayamàno'sàvunnanyà pavanàtmajam>% bhaññiþ . %<paràjitenàpi kçtau harasya>% kumàø . glànau akaø tatra %<paràjerasoóhaþ>% pàø sahàrthasyàpàdyanatà . adhyayanàt paràjayate glàyatãtyarthaþ siø kauø %<tàü paràjayumànàü sà prãte rakùyàü da÷ànanàt>% bhaññiþ .
     prati + pratiråpajaye . %<ajàvikaü màyayà pratyajaiùãt>% bhàø droø 1357 ÷loø . %<vaya pratijigopantastatra tàn samabhidrutàþ>% 4376 ÷oø .
     vi + vi÷eùeõa jaye àtmaø bijayate . %<yeba devàn manuùyàü¤ca pàrtho vijayate mçdhe>% bhàø viø 1345 ÷loø . jagàdàdrirvijaùãùñhàþ . %<daityaü kulaü vijigye>% bhaññiþ

#<ji># triø jyà + vàø ki . 1 kùaya÷ãle 2 pi÷àce puø ekàkùarakoø .

#<jikana># puø smçtiniyandhakàrake vidvadbhede .

#<jigatna># puø gama--ktnu sanvacca . pràõavàyau ujjvaladaø .

#<jigarti># puø gé--bàø ti dvitva¤ca . àcchàdake . %<jigartimindro apajarguràõaþ>% çø 5 . vç 9 . 4 %<jigartiü garantamàcchàdayantam>% bhàø .

#<jigãùà># strã ji--san bhàve a . 1 jayecchàyàü, 2 prakarùe, 3 udyame ca mediø . %<vevasvata jagãùayà>% raghuþ . %<agàhatàùñàda÷atàü jigãùayà>% naiùaø .

#<jighatnu># puø jighàüsu + pçùoø . jighàüsau . %<yo na sanutya uta và jighatnuþ>% çø 2 . 30 . 9 . %<jighatnurjithàüsuþ>% bhàø .

#<jighatsà># strã attumicchà ada--san ghasàde÷aþ bhàve a . 1 bhojanecchàyàü 2 kùudhàyàü hemacaø .

#<jighatsu># triø acumicchati ada--san--ùamàde÷e u . kùudhite÷vamaraþ .

#<jighàüsu># triø hana--san--u . hananeccho %<pra÷àntaceùñaü hariõaü jithàüsuþ>% bhàø 2 ripau puø hemacaø .

#<jighçkùà># strã graha--san bhàve a . grahaõecchàyàü %<padurapi priyakaõñhajighçkùayà>% raghuþ .

#<jighra># triø ghrà--kartari ÷a jighràde÷aþ . ghràõakartari %<svàmã ni÷vamite'pyasåyati manojighraþ sapatnãjanaþ>% sàø daø %<a tighaiþ puùpagandhànàü pataïgairglapità vayam>% bhaññiþ .

#<jiïginã># strã jigi--gatau õini . (jhiïgã) latàyàü bhàvapraø %<jiïginãü mavuroùõà ca kaùàyà yoni÷odhinã . kañukà vraõahçdrogavàtàtãsàrahçt pañuþ>% bhàvapra0

#<jiïgã># strã jigi--gatau ac gauràø ïãù . ma¤jiùñhàyàmçamaraþ .

#<jij¤àsà># strã j¤à--bhàve a . 1 j¤àtumicchàyàü 2 tadarthavicàraü ca . %<athàto dharmajij¤àsà>% jaiø såø . %<athàto brahmajij¤àsà>% ÷àø såø . ubhayatra vicàràrthakatàkare dç÷yà %<duþkhatrayàbhidhàtàt jij¤àsà tadavathàtake hetau>% sàüø kàø .

#<jij¤àsu># triø j¤àtubhicchuþ j¤à--san--u . 1 j¤àtumicchau 2 munukùau ca caturvidhà bhajantemàm--%<àrto jij¤àsurarthàrthã j¤ànã ca bharatarùabha!>% gãtà .

@<[Page 3119a]>@
#<jij¤àsthi># naø asth . jij¤àsà ràjadaø paraniø sàlopa÷ca . asthijij¤àsàyàm .

#<jita># triø ji--kvip . jetari . %<màrajit lokajijjinaþ>% amaraþ %<svarjità yajeta>% %<vi÷vajità yajeta>% ÷ruti . %<yajeta và÷vamedhena svarjità goùavena và>% manuþ

#<jita># triø ji--karmaõi kta . 1 eràjite 2 paràbhåte . bhàve kta . 3 jaye naø . tadasyàsti ac . 4 arhadupàsakabhede puø hemacaø .

#<jitakà÷i># puø jitaþ abhyàsapañutayà dçóhãkçtaþ kà÷iþ muùñiryena . dçóhamuùñau yodhabhede nãlakaõñhaþ .

#<jitakà÷in># triø jitena jayena kà÷ate prakà÷ate kà÷aõini . 1 jitàhave, jayini hemacaø . %<aniruddho raõe bàõo jitakà÷ã mahàbalaiþ>% harivaüø 177 aø .

#<jitakrãdha># triø jitaþ krodho yena . 1 krodha÷ånye 3 viùõau puø . %<manoharo jitakrodho vãrabàhurvidàraõaþ>% viùõusaüø %<vedamaryàdàü sthàpayan asuràn hanti na tu kopava÷àt>% bhàùyokteþ tasyàsyàsurahananàya na kopaþ kintu vedamaryàdàrakùàrtha eveti na tasya kopa÷àliteti bodhyam . jitamanyurayubhayatra . %<anantaråpo'nanta÷rãrjitamanyurbhayàpahaþ>% viùõusaø .

#<jitanemi># puø jità nemiratra . à÷vatthadaõóe hemaca0

#<jitaloka># triø jitaþ àyattãkçtaþ karmàdidvàrà lokaþ svargàdiryena . iùñàpårtàdikarmabhiþ àyattãkçtasvargàdiloke dhàrmike sa ekaþ pitéõàü jitalokànàmà-
     atha ye ÷ataü pitéõàü jitalokànàmànanandaþ ÷ataø bràø 14 . 7 . 1 . 33 . %<pitéõàü dakùiõamàrgànuyàyinàm àddhapiõóapitçyaj¤àdikarmabhiþ pitçtoùaõadvàrà jito loko yaiste yadvà jità lokà yeùàmiti jitalokàþ>% bhàø . 2 abhibhåtaloke triø .

#<jitavat># triø ji + ktavatu . 1 kçtajaye striyàü ïãp sà ca u÷ãnarançpasya 2 kanyàyàm . %<asti me mànuùe loke naradevàtmajà sakhã . nàmnà jitavatã nàma råpayauvana÷àlinã . u÷ãnarasya ràjarùeþ satyasandhasya dhãmataþ . duhità kathità loke mànuùe råpasampadà>% bhàø àø 99 a0

#<jitavrata># triø jitamàyattãkçtaü vrataü yena . 1 àyattãkçtavrate pçthuvaü÷ye 2 havirdhànaputrabhede puø %<havirdhànàddhavirdhànã vidåràsåta ùañ sutàn . barhiùadaü gayaü ÷uklaü kçùõaü satyaü jitavratam>% bhàgaø 4 . 23 . 8 .

@<[Page 3119b]>@
#<jita÷atru># puø jitaþ ÷atruryena . 1 paràjitaripuke ripujayakartari . 2 arhatàü pitçbhede puø hemacaø .

#<jitàkùara># triø jitàni àyattãkçtàni akùaràõi ÷ãghraü tadvàcanapàñavàdi yena . dçùñimàtreõa akùaravàcana÷aktiyukte .

#<jitàtman># triø jito va÷ãkçta àtmà indriyaü mano và yena . 1 jitendriye . 2 ÷ràddhabhàgàrhe devabhede puø kãrtimacchabde 2061 pçø dç÷yam .

#<jitàmitra># triø jitaþ amitro yena . 1 ÷atruparàjayakartari 2 jitakàmàdiripuke ca . 3 viùõau puø ÷abdaratnàø %<ajo mahàrhaþ svàbhàvyo jitàmitraþ pramodanaþ>% viùõusaø %<jità amitrà àbhyantarà ràgadveùàdayo bàhyà ràvaõàdaya÷ca yenàsau jitàmitraþ>% bhàø .

#<jitàri># puø jità arayo àbhyantarà ràgàdayo bàhyà÷ca ripavo yena . 1 buddhe trikàø 2 vçttàrhatpitari hemacaø 3 jita÷atrau ÷atrujayakàriõi 4 kàmàdiripujayakartari ca triø 5 avikùito nçpasya putrabhede puø %<avikùitaþ parikùittu ÷abalà÷va÷ca vãryavàn . àdiràjo viràja÷ca ÷àlmali÷ca mahàbalaþ . uccaiþ÷ravà bhaïgakàro jitàri÷càùñamaþ smçtaþ>% bhàø àø 94 àø .

#<jitàùñamã># strã à÷vinakçùõàùñamyàü jãmåtavàhanapåjàdyaïgabhåtàyàü jãbhåtàùñamyàü tatra kartavyamuktaü camatkàraciø bhaviùyottare %<iùemàsyasite pakùe aùñamã yà tithirbhavet . putrasaubhàgyadà strãõàü khyàtà sà jãvaputrikà . ÷àlivàhanaràjasya putro jãmåtavàhanaþ . tasyàü påjyaþ sa nàrãbhiþ putrasaubhàgyalipsayà . pradoùasamaye strãbhiþ påjyo jãmåtavàhanaþ . puùkariõãü vidhàyàtha pràïgaõe caturasrikàm>% . viùõudharmottare %<pårvedyura paredyurvà pradoùe yatra càùñamã . tatra påjyaþ sadà strãbhiþ ràjà jãmåtavàhanaþ>% . tathà ca yaddine pradoùavyàpinã aùñamã tatraiva vratam . ubhayadine cet paradine trisandhyavyàpitvàt . ubhayadine pradoùàvyàptau udayagàminyàü taduktaü nirõayàmçtasindhau %<lakùmã vrataü càbhyudite ÷a÷àïke yatràùñamã cà÷vinakçùõapakùe . tatrodayaü vai kurute dine÷a! tadà bhavejjãvitaputrikà sà>% iti asyàmaùñamyàü strãbhirna bhoktavyam %<à÷vimamyàsitàùñamyàü yàþ striyo'nnaü hi bhu¤jate . mçtavatsà bhaveyustà vaidhavya¤ca bhavaddhruvam>% vacanàt .

@<[Page 3120a]>@
#<jitàhava># puø jitaþ ÷atruràhave yena . jitakà÷ini hemaø .

#<jitendriya># triø jitàni va÷ãkçtànãndraiyàõi yena . yatheùñamindriyapracàrapratirodhini 1 va÷ãkçtendriye %<÷rutvà spçùñvàtha dçùñvà ca bhuktvà ghràtvà ca yo naraþ . na hçùyati glàyati và sa vij¤eyo jitendriyaþ>% manåkte harùaviùàda÷ånye 2 ÷ànte jane . indriyajapa÷ca ÷aucakàryaþ àtmadar÷anayogyatve ca hetuþ . yathoktaü pàtaø såø bhà0
     %<satva÷uddhisaumanasyaikàgryendriyajayàtmadar÷anayogyatvàni ca>% pàtaø såø . %<bhavantãti vàkya÷eùaþ ÷uceþ satva÷uddhistataþ saumanasyaü tata aikàgryaü tata indriyajayastata÷càtmadar÷anayogyatvaü buddhisatvasya bhavatãti . etacchaucasthairyàdadhigamyata iti>% bhàø . 2 kàmavçddhivçkùe puø ÷abdàrthaciø .

#<jitu(tta)ma># mithunarà÷au %<kriyatàvuri jitu(tta)ma kulãraleya--pàtheya--yåkakaurpàkhyàþ . taukùikaàkokero hçdroga÷càntyabhaü cettham>% jyoø taø meùàdisaüj¤oktau . ati÷ayena jit jittama 2 ati÷ayajayayukte triø .

#<jityà># strã ji--kyap . vçhaddhale kçùñabhåmisamãkaraõàrthaü kàùñhamayapadàrthabhede

#<jitvan># triø ji--kvanip . jaya÷ãle . tataþ karõàø caturarthyàü phi¤ . jaitvanàyani jitvano'dårade÷àdau .

#<jitvara># triø ji--kvarap . jaya÷ãle %<suràdhvare ghasmarajitvareõa>% %<÷astràõyupàyapàyaüsata jitvaràõi>% bhaññiþ %<karadãkçtabhåpàlo bhràtçbhirjitvarairdviùàm>% màghaþ . kvarapaþ ñióóhàõa ¤ityàdi pàø såtre pàñhàt striyàü ïãp . mugdhaø mate kùvarap ùittvàt ãp iti bhedaþ . sà ca 2 kà÷ãpåryàü trikàø .

#<jina># puø ji--nak . 1 buddhe amaraþ 2 arhannàmabauddhabhede 3 viùõau ca hemacaø . 4 ativçddhe uõàø . 5 jitvare triø mediø . tasyedamaõ . jaina jinasambandhini triø %<hastinà pãóyamàno'pi na gacchejjainamandiram>% . tadãyamate ca tacca arhacchabde 382 pçø dar÷itam .

#<jinasadman># naø 6 taø . jinagçhe caitye vihàre hemacaø .

#<jinendra># puø jinànàmindraþ jina indra iva và . 1 vuddhe halàø 2 vyàkaraõakàrake vidvadbhede ca . svàrthe aõ . tatràrthe %<pàõinyamarajenendràþ jayantyaùñàdi÷àbdikàþ>% kavikalpadrumaþ .

#<jine÷vara># puø 6 taø . buddhe hemacaø .

#<jima># bhakùe bhvàø paraø sakaø señ . jemati ajebhàt . udit jemitvà jàntvà jitaþ . %<jemanaü lepa àhàraþ>% amaraþ

@<[Page 3120b]>@
#<jiri># hiüsàyàü svàø paraø sakaø señ . jiriõoti ajiràyãt . ayaü vaidikaþ .

#<jillika># puø dakùiõasthe de÷abhede, so'bhijanosya aõ . tasya ràjà và aõ . jaillika pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca bahuùu tasya luk . tadder÷avàsiùu tannçpeùu ca baø vaø . %<jillikàþ kuntalà÷caiva sauhçdànanakànanàþ>% bhàø saø 9 aø .

#<jiva># prãõane bhvàø paraø sakaø señ idit . jinvati ajigvãt jijinva idittvàt nopadhàlopaþ jinvyate . %<bhåbhiü parjanyà jinvanti divaü jinvantyagnayaþ>% çø 1 . 164 . 51 . %<indreõa jinvito maõiràgaman>% athaø 9 . 31 . 7 . %<ra÷mirasi kùayasya kùayaü jinva savitçprasåtã>% tàõóyaø bràø 1 . 9 . %<apàü retàüsi jinvati>% çø 8 . 44 . 16 . %<yadà tvaü pràõa! jinvasi>% 11 . 4 . 14 . vçddhau ca akaø . vede asya kvacit àtmaø %<sa jinvate jañhareùu prajaj¤ãran>% çø 3 . 2 . 11 . %<jinvate vardhate>% bhàø . vede namadhyasyaiva prayogàt ÷abdakalpadrume antyasthavàntasthale tasya nive÷anàt jimbatãti prayogadar÷anàcca aoùñhyatvabhràntyà matkçta÷abdastomamahànidhau jimbatãti auùñhyàntatayà råpapradar÷anaü pràmàdikameba . kavikalpadrume antaþsthavàntamadhyaü pàñhàt dhividhàtoriva na madhyatvasyocitatvàt .

#<jivàjiva># puüstrã jãva¤jãva + pçùoø . cakorakhage ÷abdaraø jàtitvàt striyàü ïãù .

#<jivri># puø jé--rik rasyavaþ . 1 samaye 2 khage ca siø kauø .

#<jiùa># seke bhvàø paraø sakaø señ . jeùati ajeùãt . udit jeùitvà jiùñvà . jiùñaþ .

#<jiùõu># puø jiùa--gsnu . 1 viùõau hemacaø 2 indre 2 arjune ca 3 jetari triø mediø . tatràrjune jaya÷ãle ca . %<yamunàhradoparigaüsamaõóaladyutijiùõu jiùõurabhçtoùõavàraõam>% %<bhåbhuja÷ca paralokajiùõavaþ>% màghaþ %<ahaü duràpo durdharùo damanaþ pàka÷àsaniþ . tena devamanuùyeùu jiùõunàmà'smi vi÷rutaþ>% bhàø viø 44 aø . indre %<jayaü÷ca jiùõu÷càmitràüà jayatàmidramedinau>% athaø 11 . 9 . 18 . viùõau %<viùõurvikramaõàddevo jayanàt jiùõurucyate>% bhàø uø 69 aø . jiùõunàmaniruktau .

#<jihma># triø hà--man sanvat àlopa÷ca . 1 kuñile 2 mande 3 tagaravçkùe naø mediø . %<sasmitajihmavãkùitaiþ>% çtusaüø . %<jihmaü tyajeyurnirlàbhama÷akto'nthena kàrayet>% yàj¤aø . %<suhçdarthamàhitamajihmadhiyàm>% màghaþ 4 kapañe naø . %<tadà÷u kartuü tvayi jihmamudyate>% kiràø %<jihmaü kapañam>% malliø . 5 pihite triø %<jihmavàramaporõuta>% çø 8 . 4 . 5 . %<jihmavàraü pihitadvàram>% bhàø . 6 adhastàdvartamàne ca . %<uccàbudhnaü cakraturjihmavàram>% çø 1 . 1116 . 11 . %<jihmamadhastàdvartamànam>% bhàø . 7 aprasanne ca . %<vidhisamayaniyogàddãptisaühàrajihmam>% kiràø %<jihmamaprasannam>% malliø .

#<jihmaga># puüstrã jihmaü kuñilaü mandaü và gacchati gama--óa . 1 sarpe striyàü jàtitvàt ïãù . 2 mandage triø mediø striyàü ñàp . %<vrataü cakre vinà÷àya jihmagànàü dhçtavrataþ>% %<sa dçùñvà jihmagàn sarvàüstãbrakopasamanvitaþ>% bhàø àø 9 aø .

#<jihmamehana># puüstrã jihmaü mandaü mehati miha--lyu . bheke ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jihma÷alya># puø jihmaü kuñilaü ÷alyamasmàt . khadiravçkùe jañà0

#<jihmà÷in># triø jihmaü mandama÷nàti a÷a--õini . mandabhojini tataþ apatye ÷ubhràø óhak . jaihmà÷ineya tadapatye paø strã .

#<jihvala># triø hvala--ac bàø sanvacca jihvaü jihvàvyàpàraü làti là--ka và . bhojanalolupe . %<÷ràddhaü kçtvà para÷ràddhe bhu¤jate ye ca jihvalàþ . etanti narake ghore luptapiõóodakakriyàþ>% ÷ràø taø .

#<jihvà># strã leóhyanayà liha--svàde va %<÷evayahvajihvetyàdinà>% niø . 1 rasàsvàdakaraõe indriyabhede 2 tadadhiùñhàne golake (jiva) khyàte padàrthe ca . tadindriyasya jalãyatvaü miø muø samarthitaü yathà rasanaü jalãyaü gandhàdyavya¤jakatve sati rasavya¤jakatvàt sakturasavya¤jakodakavat rasanasannikarùe vyabhicàravàraõàya dravyatve satãti vi÷eùaõãyam . tasyàdhiùñhàtçdevatà ca pracetàþ %<digyàtàrkaprace'÷vãtyàdi>% ÷àø tiø ukteþ . agnerjihvà÷ca sapta tannàmàni %<kàlã karàlã ca manojavà ca sulohità yà ca sudhåmravarõà . sphuliïginã vi÷varåpã ca devã lolàya mànà iti sapta jihvàþ>% muõóakopaø . tasyàþ kaphàdidoùàt lakùaõàdikaü bhàvaø praø dar÷itaü yathà %<÷àkapatraprabhà råkùà sphuñità rasanà'nilàt . raktà ÷yàmà bhavet pittàlliptàrdrà dhavalà kaphàt . paridagdhà kharaspar÷à kçùõà doùatraye'dhike . saiva doùadvayàdhikye doùadvitayalakùaõà>% asya klãvatvaü bharata àha sma . jihvalaþ . indriya praratve tathàtvamiti tu yuktam . 3 vàkye nighaõñuþ

#<jihvàjapa># puø jihvayà japaþ . %<jihvàjapaþ sa vij¤eyo kevalaü jihvayà budhaiþ>% tantrasàrokte japabhede . %<uccairjapàdvi÷iùñaþ syàdupàü÷urda÷aübhirguõaiþ . jihvàjapaþ ÷ataguõaþ sàhasro mànasaþ smçtaþ>% tantrasàø tatphalamuktam .

#<jihvànirlekhana># naø jihvà nirlikhyate'nena nir + likhakaraõe lyuñ . (jiva àcaóàna) dravyabhede tallakùaõaü yathà
     %<jihvànirlekhanaü haima ràjataü tàmrajaü tathà . pàñita mçdu tatkàùñhaü mçdupatramayaü tathà . tatkàùñhaü dantadhàvanayogyakàùñham . da÷àïgulaü mçdu snigdhaü tena jiühvàü likhet sukham . tajjihvàmalavairasyadaurgandhya jaóatàharam>% bhàvaø praø .

#<jihvàpa># puø strã jihvayà pibati pà--ka . 1 kukvura 2 vyàghre 3 vióàle 4 bhallåke ca ÷abdaratnàvalã 5 citrakavyàghre vi÷vaþ . striyàü jàtitvàt sarvatra ïãù .

#<jihvàmala># 6 taø . jihvàsthitamale kuluke trikàø .

#<jihvàmåla># naø 6 taø . jihvàyà måle . tatra bhavaþ cha . jihvàmålãya ayogavàhàntargatavarõabhede . %<jihvàmålãyasya jihvàmålam>% siø kauø . sa ca kakhayoþ parayoþ visargasthàne jàtaþ . kavarge ca %<jihvàmåle tu kuþ proktaþ>% ÷ikùàyàü kavargasya jihvàmålasthànatvoktestathàtvam .

#<jihvàrada># puø strãø jihvà rada iva yasya . pakùiõi hàràø tasya jihvàyà eva dantakàryakàritvàttathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jihvàroga># puø mukharogàntargatajihvàgatarogabhede . tallakùaõàdi bhàvapraø uktaü yathà . %<vàtajaþ pittaja÷càpi kaphajo'làsasaüj¤akaþ . upàjahvikà ca gadà jihvàyàü pa¤ca kãrtitàþ . tatra vàtajasya lakùaõamàha . jihvà'nilena sphuñità prasuptà bhavecca ÷àkacchadanaprakà÷à . sphuñità manàgvidãrõà . prasuptà rasànabhij¤atayà supteva . ÷àkacchadanaprakà÷à ÷àko marubhåmi jàto drumaþ tadvat kaõñakàcità . pittajamàha . pittàt sadàhairupacãyate ca dãrghaiþ saraktairapi kaõñakai÷ca . kaphajamàha . kaphena gurvã bahulàcità ca màüsocchrayaiþ ÷àlamalikaõñakàbhaiþ . bahulà sthålà . màüsocchayaiþ màüsajakaõñakaiþ . alàsamàha . jihnàsthale yaþ ÷vayathuþ pragàóhaþ so'làsasaüj¤aþ kapharaktamårtiþ . jihvàü saruka stambhayati pravçddho måle ca jihvà bhç÷ameti pàkam . pragàóhaþ prakarùeõa gàóho dàruõaþ . kapharaktamårtiþ kapharaktàbhyàü mårtiryasya sa kapharaktaja ityarthaþ . jihmàstambhena vàyuratra boddhavyaþ . bhç÷aü pàkeneti pitta¤ca atastridoùajo'yam . asàdhyatva¤càsya . upajihvikàmàha . jihvàgraråpaþ ÷vayathu÷ca jihvàmunnàmya jàtaþ kapharaktayoniþ . prasekakaõóåparidàhayuktaþ prakathyate'sàvupajihviketi . jihvàgraråpaþ jihvàgràkçtiþ>% bhàvapraø . %<pakrànnaharaõàccaiva jihvàrogaþ prajàyate>% ÷àtàtaø .

#<jihvà÷alya># puø jihvàyàþ ÷alyamivàstyasya ac . khadiravçkùe ràjaniø .

#<jihvàvat># puø yajurvedãyavaü÷àntagatarùibhede . %<atha vaü÷a>% ityupakrame . %<jihvàvato bàdhyogàjjihvàvàü bàdhyogaþ>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 33 . 2 jihvàyukte triø . striyàü ïãp .

#<jihvàsvàda># puø jihvayà svàdaþ . lehane (càñà) hemacaø .

#<jãti># strã ji--ktin vede dãrghaþ . jaye %<ajãtaye'hataye parasya svastaye>% çø 9 . 96 . 4 . %<ajãtaye ajayàya>% bhàø . loke tu jyà--ktin samprasàraõe %<acaþ>% iti pàø samprasàraõasya dãrghaþ . 2 hànau strã .

#<jãna># triø jyà--kta samprasàø dãrghaþ . jorõe amaraþ %<jãnakàrmukavastràdãn pçthak dadyàt vi÷uddhaye>% manuþ .

#<jãmåta># puø jayati nabhaþ, jãyate'nilena và . ji--kta . %<jermuñ codàttaþ dãrgha÷ca>% . jãvanasyodakasya måtaü bandho yasyeti và jãvanaü jalaü måtaü baddhamanena . måï vandhane karmaõi ktaþ pçùodaràditvàt sàdhu . jyànaü jãrõaü jyà--saüø kvip, jiyà vayohànyà måto baddha iti và jãvanaü mu¤cati và pçùoø . 1 parvate 2 medhe 3 mustàyàü 4 devatàóavçkùe ca amaraþ 5 indre 6 bhçtikare 7 ghoùakalatàyàü ca hemaø . meghe %<yathà jãmåta÷abdena strãõàü tràso'bhijàyate>% dundubhipåjàmantraþ . %<jãmåtairapihitasànurindrakãlaþ>% kiràø . %<jãmåtasyeva bhavati pratãkam>% çø 6 . 75 . 1 %<praticaraõavivçddharephàþ syurarõàrõabavyàlajãmå talãlàkaroddàma÷aïkhàdayaþ>% vçø raø ukte 8 daõóakabhede tathà ca ekàda÷abhãragaõaiþ racito jãmåtàkhyo daõóakaþ . svàrthe ka . jãmåtaka teùvartheùu .

#<jãmåtakåña># puø jãmåto meghaþ kåñe'sye . parvate hàràø .

#<jãmåtaketu># puø vidyàdharapatau ràjabhede jãmåtavàhana pitari . nàgànande dç÷yam .

@<[Page 3122b]>@
#<jãmåtamåla># puø jãmåtasya mustakasya målàmava målamasya . ÷añyàü ÷abdaratnàø .

#<jãmåtavàhana># puø jãmåto medho vàhanamasya . medhavàhane 1 indre ÷àlibàhanaputre 2 nçpabhede jitàùñamã÷abde dç÷yam . jãmåtaketoþ vidyàdharasya 3 putre ca tatkathà nàgànande dç÷yà .

#<jãmåtavàhin># puø jãmåtaü meghamuddi÷ya vahati årdhvaü gacchati vaha--õini . dhåme hemacaø . meghànàü dhåmàdevàvirbhàvàt tasya tathàtvam .

#<jãra># puø jyà--rak saüpraø dãrghaþ . 1 jãrake, 2 khaóge, 3 aõau ca . mediø jorã rak ca uõàø sauø ju--rapratyayaþ ã÷càntàde÷aþ . 4 java÷ãle 5 kùipre ca ujjvalaø jãradànuþ . %<uta naþ sudyotmà jãrà÷vaþ>% çø 1 . 141 . 12 . %<jãrà÷vaþ kùiprà÷vaþ>% bhàø . saüj¤àyàü kan . (jãra) khyàte padàrthe mediniø . madanapàlanighaõñau tasya klãvatà tadbhedà guõà÷coktà yathà %<jãrakaü dãrghakaü ÷uklamajàjãkaõajãrakam . jãrakaü jaraõaü kçùõaü varùakàlã sugandhikam . kàlikà vàùpikà ku¤cikàravã copaku¤cikà . pçthvãkà sukhavã pçthvã sthålajàpyupakàlikà . jãrakatritayaü råkùaü kañåùõaü dãpanaü laghu . saügràhi pittalaü medhyaü garbhà÷ayavi÷uddhikçt . cakùuùyaü pavanàdhmànagulmacchardibalàsajit>% madanapàlaþ .

#<jãraõa># puø jãraka + pçùoø . jãrake ràjaniø .

#<jãradànu># puø jãraü kùipraüø java÷ãlaü và dadàti dà--nu . 1 java÷ãladàne, 2 kùipradàtari ca %<vidyàmeùaü vçjanaü jãradànum>% çø 1 . 166 . 15 %<jãradànuü japa÷ãladànam>% bhàø %<jãradànåreto dadhyatyoùadhãùu garbham>% 5 . 83 . 1 %<jãradànuþ kùipradànaþ>% bhàø .

#<jãri># puø jãryati jé--bàø rik . 1 manuùye %<rakùanti jãrayo vanàni>% çø 4 . 51 . 6 %<jãryanti iti jãrayo manuùyàþ>% bhàø jé--antarbhå taõyarthe rik . 2 jàrake 3 abhibhàvake ca triø %<prajãrayaþ sisrate sadhryak pçthak>% çø 2 . 17 . 3 %<jãrayo jarayitàraþ>% bhàø .

#<jãrõa># triø jé--kta . 1 jaràyukte 2 puràtane ca amaraþ %<vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya>% gãtà . %<jãrõamannaü pra÷aüsãyàt ÷asya¤ca gçhamàgatam>% càõakyaþ . 2 ÷ailaje naø ràjaniø . 3 udaràgninà kçtapàke triø . %<ajãrõe bheùajaü vàri jãrõe vàri balapradam>% vaidyakam . dravyabhede jãrõatàsàdhanadravyabhedà jãrõama¤jaryàmuktà yathà %<nàrãkelaphaleùu taõóulamatha kùãraü rasàle hitaü jambãrottharaso ghçte samucitaþ sarpistu mocàphale . godhåmeùu ca karkañã hitatamà màüsàtyaye kà¤jikaü nàraïge guóanakùaõa¤ca kathitaü piõóàrake kodravaþ . piùñànne salilaü piyàlaphalaje pathyà sità màùaje khaõóaü kùãrabhave tu takramucitaü koùõàmbu kolambaje . matsye cåtaphalaü tvajãrõa÷amanaü madhvambupànàtyaye tailaü pauùkaraje kañåpra÷amanaü ÷eùàüstu buddhyà jayet . panase kadalaü kadale ca ghçtaü ghçtapàkavidhàvapi jamburasaþ . tadupadraba÷àntikaraü lavaõaü lavaõeùu ca taõóulavàri varam . nàrikelaphalatàlavãjayoþ pàcanaü ya iha taõóulaü viduþ . te vadanti munayo'tha taõóulàn kùãravàri paripàcayatyapi . dàóimàmalakatàlatindukãvãjapåralavalãphalànyapi . bàkulena ca phalena pàcayet pàkameti bakulaü svamålataþ . madhåkamàlårançpàdanànàü paråùakharjårakapitthakànàm . pàkàya peyaü picumardavãjaü ghçte'pi takraü pravadanti pathyam . godhåmamàùaharimanthasatãnamudgapàko bharvediti ca màtulapatrakeõa . kharjårikà visaka÷erusitàsu ÷astaü ÷çïgàñake madhuphaleùvapi bhadramustam . pi÷itapanasayoþ syàdàmravãjena pàkaþ kç÷aramahiùayoùitkùãrayoþ saindhavena . cipiñapariõatiþ syàt pippalãdãpikàbhyà mapaharati tuùàmbho vaidalànàmajãrõam . karpårapågãphala nàgavallãkà÷mãrajàtãphalajàtiko÷am . kastårikà sihlakanàrikelajalaü pacatyà÷u samudraphenaþ . ÷yàmàka nãvàrakulatthaùaùñiniùpàbakaïgå dadhimastakastu . cinvàkulatthau tilatailayogàt jañàbdanàdasya nihantyathàmram . ka÷eru÷çïgàñamçõàlamçdvã kharjårakhaõóà api nàgareõa . palà÷abhasmàmbu tathàrdrajo bà raso nihanyàdrasamikùujàtam . amlena kenàpyatha vyoùaõena koùõàmbunà và ghçtaseti pàkam . tilàditailànyapi kà¤jikena sarjasya majjà panasàmalakyau . kimatra citraü bahumàüsamatsyabhojã sukhã syàt paripãya ÷uktam . ityadbhutaü kevalavahnipakvamàüsena matsyaü paripàkameti . kapotapàràvatanãlakaõñhakakapi¤jalànàü pi÷itàni jagdhvà . kà÷asya målaü paripeyamuùõaü sukhã bhavennà bahu÷o na bhåtam . vyoùaiþ rasàlà surabhãyabastumaõóena koùõena vipàkameti . ÷aïkhasya cårõena hayàrigàrãpayodadhikùãramupaitri pàkam . vaño vesavàràllavaïgena phenã ÷amaü parpañaþ ÷igrubãjena yàti . kaõàmålato laóóukà påpakàdervipàko bhavecchaskulãmaõóayo÷ca . ÷vàvidgodhàgaõóakà÷citratailàd yàvat kùàràt kolakårtàdayo'pi . jãryàntyevaü pàyaso mudgayåùàt sàmudràdapyàranàlaü sukhàya . taptaü taptaü hema và tàramagnau toye kùiptaü saptakçtvastadambhaþ . pãtvàva÷yaü dãrghakàlopapannamambho jãrõaü ÷ãghramevaü jahàti . pàlaïkikà kemukakàravellã vàrtàkuvaü÷àïkuramålakànàm . upoda kàlàbupañolakànàü siddhàrthako medhavarasya paktà . ÷uõùñhãsatãnasya ca nàgaraïgajambãrayoþ kodrabako nihantà . jaràmiràgerikacandanàmyàmabhyeti ÷ãghraü bahu÷o na måtam . pañolavaü÷àïkurakàravellãphalànya làbåni bahåni jagdhvà . kùàrodakaü brahmatarornipãya bhoktuü punarvà¤chati tàvadeva . vipacyate ÷åraõako guóena tathàlukaü taõóulatoyapànàt . jambãranãreõa ni÷àrasonaü mustena tårõaü paripàkameti . ca¤cåkasiddhàrthaka vàstukànàü gàyatrisàrakvathitena pàkaþ . ÷àkàni sarvàõyupayànti pàkaü kùàreõa sadyastilanàlajena . àmràtakodumbarapippalãnàü phalàni ca plakùavañàdikànàm . syuþ, ÷àmanaü paryuùitodakena piyàlamajjà ca kaduùõakena . snehàjãrõa rogiõàü mudgacårõaü jvàlàü musto hanti vairecakànàm . màùo bhåyànnimbamålena pàka÷ci¤cà mu¤catyamlatàü cårõayogàt . uùõena ÷ãtaü ÷i÷ireõa coùõamamlena ca kùàragaõo guõàya . stehena vãkùõaü vamkanàtiyoge sità hità syàditi kà÷iràjaþ . tàmbålamadhvasthitacårõakena saüdahyate yasya mukhvaü narasya . tailena và kevalakà¤jikena . sukhàya gaõóåùamasau vidadhyàt . ÷ãtodakaü nasyajarogahàri nàrãpaya÷cà¤janarugvinà÷i . elodakaü dhåmagade pra÷astaü dhàtrãpraleùo'tivirecaneùu . mçgasya màüsaü ÷ramaje'nukålaü pravàtasuptiþ suratàvasàne . kùãroùaõà saindhavasàdhitantu chàgàõóamuktaü suratàtireke . ÷ravaõapåraõaje tilatailataþ ÷ravaõapåraõameva sukhaü biduþ . kavalajeùu gadeùvatha kàrayet kavalamàrdra kaådravajaü punaþ>% .

#<jãrõaka># triø jãrõaprakàraþ sthålàø kan . jãrõaprakàre .

#<jãrõajvara># puø karmadhàø . dvàda÷àhàdhikakàlotpanne jvare tallakùaõàdikaü bhàvaprakàø uktaü yathà .
     %<yo dvàda÷abhyo divasebhyaþ årdhaü doùatrayebhyo dviguõebhya årdhvam . néõàü tanau tiùñhati mandavego bhiùagbhirukto jvara eùa jãrõaþ>% . jãrõajvarasyaiva vi÷eùaü vàtavalàsakamàha . nityaü mandajvaro råkùaþ ÷ånaþ kçcchreõa sidhyati . stabdhàïgaþ ÷leùmabhåyiùñho naro vàtabalàsakã . vàtabalàsakã nara ãdçgbhavet . ÷ånaþ ÷othã . ÷leùmabhåthiùñho bahu÷leùmakaþ . jãrõajvarã naraþ kuryànnopavàsaü kadàcana . laïghanàt sa bhavet kùãõo jvarastu syàdbalã yataþ . puràõe'pi jvare doùà yadyapathyaiþ punastathà . laïghayet tatra tatpa÷càt pårvàmevàcaret kriyàm tathà pårvavat .

#<jãrõadàru># puø nityakaø . vçddhadàrakavçkùe (vidhàrà) ràjani0

#<jãrõapatra># puø jãrõaü patramasya . paññikàlodhre ÷avdàrthaø . 2 jãrõapatrayukte triø . bahuø kap kàpi ata ittvama . jãrõapatrikà 2 vaü÷apatrãtçõe strã ràjaniø .

#<jãrõaparõa># puø jãrõàni parõànyasya . 1 kadambe . 2 puràtanapatrayukte triø . karmaø . 2 puràtanapatre naø . 4 puràtanatàmbåle ca . %<parõamåle bhavedvyàdhiþ parõàgre pàpasambhavaþ . jãrõaparõaü haredàyuþ sirà buddhipraõà÷inã>% vaidyakam .

#<jãrõapha¤jã># strã nityakaø . vçddhadàrake vçkùe (vidhàrà) ràjaniø .

#<jãrõabudhna># puø jãrõaü budhnaü målamasya . paññikàlodhre ràjaniø tadiva kàyati kai--ka . jãrõabudhnaka . (keoñà muthà) khyàte mustakabhede .

#<jãrõavajra># naø jãrõaü puràtanaü vajraü hãrakamiva . vaikràntamaõau ràjaniø .

#<jãrõavastra># naø karmaø . puràtanavastre pañaccare amaraþ .

#<jãrõà># strã jé--kta . sthå lajãrake ràjaniø .

#<jãrõàsthimçttikà># strã . kçtrimamçttikàbhede .
     %<atha vakùye tu jãrõàsthimçttikàkaraõaü priye! . ÷ilàjatusthale kuryàd dãrghaü gartaü manoharam . niþkùipet tatra nànàsthisa¤cayaü dvicatuùpadàm . sarjikùàraü mahàkùàraü mçtkùàraü lavaõàni ca . gandhakoùõajalaü kùepyaü nànàmåtràõitatra ca . evaü kçtvà màsaùañkaü dadyàt pàùàõamçttikàm . kaïkàsthyårdhvaü tadårdhvantu kuryàdvahnãùñakàü ÷ubhàm . trivarùàjjàyate sarvamekãbhåtaü dçùatsamam . tato niùkàsya taccårõaü kçtvà pàtràõi nirmamet . pra÷astaü bhojanaü tatra såcayedannadåùaõam . mahàviùasyaüsaüyogàt tasya bhaïgaþ prajàyate . dåùãviùàdisaüyogàt pàtre sphoñà bhavanti hi . tatra kùiptaü kùudraviùaü pàtraü kçùõaü prajàyate . evaü j¤àtvà tatra dadyànna kadàcidvipàdikamiti ràvaõaþ>% ÷abdàryacintàmaõiþ .

#<jãrõi># strã jé--ktin . jãrõatàyàm . amaraþ .

#<jãrõoddhàra># puø jãrõasya pårvapratiùñhàpitaliïgàderuddhàraþ . 1 pårvapratiùñhàpitaliïgàdeþ bhagnatàdau svasthànàduddhàre tadvidhànam agnipuø 67 aø uktaü yathà .
     %<bhagavàn uvàca . jãrõoddhàrabidhiü vakùye bhåùitàü snapayed guruþ . acalàü binyased gehe atijãrõàü parityajet . vyaïgàü bhagnàü ca ÷ailàóhyàü nyasedanyàü ca pårvavat . saühàravidhinà tatra tattvàn saühçtya de÷ikaþ . sahasraü narasihena hutvà tàmuddhared guruþ . dàrabãü dàhayedvahnau ÷ailajàü prakùipejjale . dhàtujàü ratnajàü vàpi agatadhe và jale'mbudhau . yànamàropya jãrõàïgaü chàdya vastràdinà nayet . vàditraiþ prakùipettoye gurave dakùiõàü dadet . yatpramàõà ca yaddravyà tanmànàü sthàpayet punaþ . kåpavàpãtaóàgàderjãrõoddhàre mahàphalam>% niø siø vi÷eùo yathà
     atha jãrõoddhàraþ sa ca liïgàdau dagdhe bhagne calite và kàryaþ . ayaü cànàdisiddhapratiùñhitaliïgàdau bhaïgàdiduùñe'pi na kàryaþ . tatra tu mahàbhiùekaü kuryàditi trivikramaþ . kartà'mukadevasya jãrõoddhàraü kariùye ityuktvà puõyàhaü vàcayitvà àcàryamçtvija÷ca vçtvà liïge oü vyàpake÷varahçdayàya namaþ oü vyàpake÷vara÷irase svàhetyevaü ùaóaïgaü kçtvà'ghoramantraü ÷ataü japtvà'gniü pratiùñhàpyàdhoreõa ghçtasarùapaiþ sahasraü hutvà indràdibhyo nàmnà valiü dattvà jãrõadevaü praõavena saüpåjya brahmàdimaõóaladevatànàü homaü pårvoktaü kçtvà devaü pràrthayeta . %<jãrõabhagnamidaü caiva sarvadoùàvahaü nçõàm . asyoddhàre kçte ÷àntiþ ÷àstre'smin kathità tvayà . jãrõoddhàravidhàna¤ca nçparàùñrahitàvaham . tadadhastiùñhatàü deva! praharàmi tavàj¤ayeti>% . tataþ kùãràjyamadhudårvàbhiþ samidbhi÷càùñottarasahasraü ÷ataü và devamantreõa hutvà'ïgànàü da÷àü÷ena liïgacàlanàrthaü sahasraü ÷ataü và pàyasena hutvà liïgaü pràrthayeta . %<liïgaråpaü samàtatya yenedaü samadhiùñhitam . yàyàstvaü saümitaü sthànaü santyajyaiva ÷ivàj¤ayà . atra sthàne ca yà vidyà sarvavidyai÷varairyutà . ÷ivena saha saütiùñheti>% mantritajalenàbhiùicya visarjayet . tato'stramantritena svanitreõa khàtvà liïgamànãya nadyàdau vàmadevena liïgaü praõavena mårtiü kùipet . dàrujantu madhunà'bhyajyàdhoreõa dahet . hemaratnàdimayantu dagdhaü calitaü và punastatraiva sthàpayeta . tataþ ÷àntyai aghoreõa tilaiþ sahasraü hutvà pràrthayeta . %<bhagaüvàn bhåtabhavye÷a! lokanàtha! jagatpate! . jãrõaliïgasamuddhàraþ kçtastavàj¤ayà mayà . agninà dàrujaü dagdhaü kùiptaü ÷ailàdikaü jale . pràya÷cittàya deve÷a! aghoràstreõa tarpitam . j¤ànato'j¤ànato vàpi yathoktaü na kçtaü yadi . tatsarvaü pårõamevàstu tvatprasàdànmahe÷vareti>% . tato yajamànaþ pàrthayeta . %<govipra÷ilpibhåtànàmàcàryasya ca yajvanaþ . ÷àntirbhavatu deve÷a! acchidraü jàyatàmidam>% . mårtau tu vi÷eùaþ . %<tvatprasàdena nirvidhnaü dehaü nirmàpayatyasau . vàsaü kuru sura÷reùñha! tàvattvaü càlpake gçhe . vasan kle÷aü sahitveha murtiü vai tava pårbavat . yàvat kàrayet bhaktaþ kuru tasya ca và¤chitamiti>% . tato navàü mårtiü liïgaü và kçtvoktavidhinà sthàùayet . bhagnamandiràdeþ 2 saüskàre ca sa ca viùõudharmottare tçtãyakàõóe ukto yathà %<yasya ràj¤astu viùaye devave÷ma vi÷ãryate . tasya sãdati tadràjyaü devave÷ma yathà tathà . kçtvà jãrõasya saüskàraü tathà deve÷ave÷mani . dviguõaü phalamàpnoti nàtraü kàrthyà vicàraõà>% . viùõurahasye %<patitasya ca yaþ kartà patamànasya rakùità . viùõoràyatanasyeha sa naro viùõulokabhàk>% agnipuràõe %<patitaü patamànantu tadàrdhasphuñitaü naraþ . samuddhçtya harerdhàma dviguõaü phalamàpnuyàt>% devãpuràõe %<målàcchataguõaü puõyaü pràpnuyàjjorõakàrakaþ . tasmàt sarvaprayatnena jãrõasyoddhàramàcaret>% . haya÷ãrùapa¤caràtre %<vàpãkåpataóàgànàü suradhàmnàü tathànagha! . pratimànàü samànà¤ca saüskartà yo naro bhuvi . puõyaü ÷ataguõaü tasya bhavenmålànna saü÷ayaþ . pratiùñhàyà vidhiþ kàryastathà mandiranirmite . pràyaþ ÷rãhaya÷ãrùokteranusàreõa vaiùõavaiþ . devàlayapratiùñhà ca khyàtà tallikhanena kim . ÷rãmårtisthàpanenaivaü saüpårõà sà vi÷eùataþ . devagçhaü devatàyàþ pratiùñhàvidhinà sadà . saüskàyyaü manujànàntu samudàyo'sya karmaõà>% haribhaktiø 20 vilàsaþ .

#<jãrvi># puø jç--kvin . kuñhàre ujjvaladattaþ .

#<jãva># pràõane asudhàraõe bhvàø akaø paø señ . jãvati ajãvãt jijãva . çdit ajijãvat ta jãvitaü jãvanam jãvaþ jãvikà . %<saü÷ayaü punaràruhya yadi jãvati pa÷yati>% hitoø %<yàtaþ paramapi jãvejjãvitanàtho bhavetasyàþ>% sàø daø %<jyog jãvati>% chà uø . %<÷ataü jãvantu ÷aradaþ>% çø 10 . 18 . 1 . pràõadhàraõa¤ca pràõadhàraõoyogopavçtti dhàraõamapi %<nakùatrairya÷ca jãvati>% manuþ . karaõe sakaø . %<jãvedvai÷yasya jãvikàm>% manuþ . jãvet kuryàt
     ati + atikramya jãvane sakaø . %<atyajãvadamaràlake÷varau>% raghuþ .
     anu + pa÷càjjãvane anuråpajãvane ca sakaø . %<jãvantaü tvànujãvantu prajàþ sarvà yudhiùñhira!>% bhàø uø 4535 ÷loø %<yàü tàü ÷riyamasåyàmaþ purà dçùñvà yudhiùñhire . adya tàmanujãvàmaþ>% bhàø droø 411 ÷loø .
     à + vçttikaraõe upabhoge ca sakaø . %<àjãvan svecchayà daõóyo dàpyasta¤càpi sodayam>% yàj¤aø . %<àjãvanupabhu¤jànaþ>% bhitàø . %<yayàjãvanti puruùaü sarvabhåtàni sa¤jaya!>% bhàø uø 132 aø .
     ud + ucchvàsane akaø . %<udajãvat sumitràbhårbhràtà'÷liùyattamàyatam>% bhaññiþ .
     prati + ud + pratiråpojjãvane .
     upa + à÷ritya vartane sakaø . %<pårvayase putràþ pitaramupajãvanti uttaravayase putràn pità>% ÷ataø bràø 12 . 2 . 3 . 1 . %<÷eùàstamupajãveyuryathaiva pitaraü tathà>% manuþ . upajãvã upajãvyaþ .

#<jãva># puø jãva--kartari ka . 1 pràõini 2 jãvantãvçkùe 3 vçhaspatau ca mediø . 4 karõe 5 kùetraj¤e trikàø . bhàve gha¤ . 6 asudhàraõe amaraþ karaõe gha¤ . 7 vçttau àjãvikàyàü mediø . manuùyàdikãñaparyante 8 pràõimàtre 9 kàryakàraõasaïghàte . anekàntavàdinàü jãvàstikàyasaüj¤ayà paribhàùite 10 padàrthabhede . trividha÷càsau anàdisiddhamuktabaddhabhedàt . atrànàdisiddho'rhan jãvàstikàyàkhyaþ . vyapetamohàdibandho muktaþ . mohàdyàvçtastu baddha iti . 11 upàdhipraviùñe vàïmanaþpràõakaraõagràmànupraviùñe brahmaõi . ghañàvacchinnàkà÷avat÷arãratritayàvacchinne 12 caitanye . darpaõasthamukhaprativimbavad buddhisthe 13 caitanyaprativimbe . 14 sàbhàsàhaïkàre citprativimbe . pràõàdikalàpasya 15 dhàrayitari %<pràõàn kùetraj¤aråpeõa dhàrayan jãva ucyate>% ityabhiyuktokteþ 16 liüïgadehe . %<evaü pa¤cavidhaü liïgaü trivçt ùoóa÷a vistçtam . eùa cetanayà yukto jãva ityabhidhãyate>% iti ÷rãbhànavatam . pa¤cavidhaü pa¤catanmàtràtmakam . trivçt triguõam . ùoóa÷a vikàràtmanà vistçtamityanàdyabhimànitvena ihaloka paralokagàmã vyavahàriko jãva ucyate . %<yàlàgra÷ata bhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca . bhàgo jãvaþ sa vij¤eyaþ sa cànantyàya kalpate>% ÷rutiþ . %<bàlàgra÷ata÷obhàgaþ kalpitastu sahasrathà . tasyàpi ÷ata÷obhàgo jãvaþ såkùma udàhçtaþ>% ÷aïkhaþ . jãvo nàma dehàdivyatiriktastatsàkùã tvampadàrtho yo'yaü vij¤ànamayaþ yo'yaü saüsarati yo'yaü saüsàrã natu dehàdirjãvaþ tasya dç÷yasya draùñçtvànupapatteþ . %<asti devi! paraü brahmasvaråpã niùkalaþ ÷ivaþ . sarvaj¤aþ sarvakartà ca sarve÷o nirmalo'vyayaþ . svayaü jyotiranàdyanto nirvikàraþ paràtparaþ . nirguõaþ saccidàndastadaü÷à jãvasaüj¤akàþ . anàdyavidyopahità yathàgnau visphuliïgakàþ . devàdyupàdhisambhinnàste karmabhiranàdibhiþ . sukhaduþkhapradaiþ puõyapàparåpairniyantritàþ . tattajjàtiyutaü dehamàyurbhoga¤ca karmajam . pratijanma prapadyante teùàmapyaparaü punaþ . såkùmaü liïga÷arãraü tadàmokùàdakùayaü priye!>% kulàrõaø . 17 viùõau, %<jãvo vinayità sàkùã mukundo'mitavikramaþ>% viùõuø sahaø . tatra vçhaspatau
     %<jãvaþ saptanavadvipa¤camagataþ>% %<jãvàrkibhànujyejyànàü kùetràõi syurajàdayaþ>% jyotiø 18 puùyanakùatre ca . tasya jãvàdhiùñhàtçkatvàt tathàtvam a÷leùà÷abde 498 pçø dç÷yam . ghañasaüvçta àkà÷e nãyamàne yathà ghañe . ghaño nãveta nàkà÷aü tadvat jãvo nabhopamaþ . àrhatamatasiddhajãvabhedà÷ca arhacchabde 384 pçø dç÷yàþ . sa ca jãvo vibhuriti sàïkhyanaiyàyikavai÷eùikapàta¤jalavedàntinaþ . aõuprarimàõa iti ràmànujàdayaþ . madhyamaparimàõaþ iti màdhyamikà . àtman÷abde 672 pçø dç÷yam %<hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi>% chàø uø . %<bhàvanàkhyastu saüskàro jãvavçttã tvimau guõau>% bhàùàø jãva--ka 19 jãvanayukte triø . %<karùanto làïgalaiþ puüso ghnanti bhåmi÷ayàn bahån . jãvànanyàü÷ca subahåüstatra kiü pratibhàti te . dhànyavãjàni yànyàhurvrãhyàdãni dvijottama! . sarvàõyetàni jãvàni tatra kiü pratibhàti te . adhyàkramya pa÷åü÷càpi ghnanti vai bhakùayanti ca . vçkùàüstathauùadhã÷càpi chindanti puruùà dvija! . jãvàhi bahavo brahman! vçkùeùu ca phaleùu ca . udake bahava÷càpi tatra kiü pratibhàti te . sattvaiþ sattvàni jãvanti bahudhà dvijasattama! . pràõino'nyonyabhakùà÷ca tatra kiü pratibhàti te . caükramyamàõà jãvàü÷ca dharaõãsaü÷ritàt bahån . padbhyàü ghnanti narà vipra! tatra kiü pratibhàti te . upaviùñàþ ÷ayànà÷ca ghnanti jãvànaneka÷aþ . j¤ànavij¤ànavanta÷ca tatra kiü pratibhàti te . jãvairgrastamidaü sarvamàkà÷aü pçthivã tathà . avij¤ànàcca hiüsanti tatra kiü patibhàti te . ahiüseti yaduktaü hi puruùairvismitaiþ purà . ke na hiüsanti . jãvàn vai loke'smin dvijasattama! .>% bhàø vaø 207 aø . atra jãvasya hiüsà dehaviyojanam .

#<jãvaka># puø jãvayati jãva + õic--õvul . 1 aùñavargàtvargate 1 oùadhibhede %<jãvakarùabhakau j¤eyau himàdri÷ikharodbhavau . rasonakandavatkandau niþsàrau såkùmapatrakau . jãvakaþ kårcakàkàra çùabho vçùa÷çïgavat>% tadabhàve vidàrãmålaü pratinidhitayà deyamiti . %<jãvakarùabhakau balyau ÷ãtau ÷uklakaphapradau . madhurau pittadàhàr÷aþkàr÷yavàtakùayàpahau>% bhàvapraø 2 pãtasàlavçkùe 3 kùapaõake ca puø . jãva--õvul . 4 pràõadhàrake triø mediø . 5 sevake 6 vçddhyàjãvini triø 7 ahituõóike puø mediø .

#<jãvakàdyataila># naø cakradattokte tailabhede . tacca tailaü dvividhaü laghuvçhadbhedàt yadàha tatraiva %<jãvakarùabhakau dràkùàsità yaùñã balotpalaiþ . tailaü nasyaü payaþ pakvaü vàtapitta÷irogade>% . laghu . %<jãvakarùabhakau dràkùà madhåkaü madhukaü valà . nãlotpalaü candana¤cavidàrã ÷arkarà tathà . tailaprasthaü pacedebhiþ ÷anaiþ payasi ùaóguõaiþ . jàïgalasya tu màüsasya tulàrdhasya rasena tu . siddhametadbhavennasyaü tailamardhàva÷eùakam . bàdhiryaü karõa÷åla¤ca timiraü gala÷uõñhikàm . vàtikaü paitika¤caiva ÷ãrùarogaü niyacchati . dantacàlaü ÷iraþ ÷ålamardita¤càpakarùati>% vçhat . cakradaø .

#<jãvaghana># puø jãba eva ghano mårtirasya . hiraõyagarbhe tasya sarva jãvasamaùñiråpatvàt tathàtvaü yathàha pra÷nopaø bhàø . om ÷abde 2560 pçø tadvàkyam dç÷yam . %<sa etasmàjjãvaghanàt paràt param>% .

#<jãvajãva># puüstrã jãva¤jãva + pçùoø . cakorakhage ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù . svàrthe ka . tatràrthe . %<hçtvà raktàni vàsàüsi jàyate jãvajãvakaþ>% manuþ .

#<jãva¤jãva># puüstrã jãvaü jãvayati viùagà÷akatvàt jãva--ùàø khac . cakorapakùiõi amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . %<jãva¤jãvikasaïghà÷càpyanugacchanti paõóitàn>% bhàø u0

@<[Page 3127a]>@
#<jãvattokà># strã jãvat toka yasyàþ . jãvatputrikàyàü striyàü . (jeoüt poyàtã) hemacaø .

#<jãvatpati># strã jãvan patiryasyàþ sapårvatvàt và na ïãpau . sadhavàyàü striyàm . hemacaø .

#<jãvatpitçka># puø jãvan pità yasya kap . vidyamànapitçke jane . %<amàsnànaü gayà÷ràddhaü dakùiõàmukhabhojanam . na jãvatpitçkaþ kuryàt kçte tu pitçhà bhavet>% tiø taø . tatra jãvatpitçkasya ÷ràddhavi÷eùe'dhikàraþ nirõayasindhau vyavasthàpito yathà .
     jãvatpitçkasya sàgnereva vçddhi÷ràddhe'dhikàraþ na tu niragneþ %<na jãvatpivçkaþ kuryàcchràddhamagnimçte dvijaþ . yebhya eva pità dadyàttebhyaþ kurvãta sàgnikaþ . pitàmahe'pyevameva kuryàjjãvati sàgnikaþ . sàgniko'pi na kurvãta jãvati prapitàmahe>% iti candrikàyàü sumantåkterityàhuþ prayogapàrijàte'pyanàhitàgnirna kuryàditãdaü vyàkhyàtam tanna %<anagniko'pi kurvãta janmàdau vçddhikarmaõi . yebhya eva pità dadyàttànevoddi÷ya tarpayediti>% hàrãtokteþ saumantavantu vçddhi÷ràddhabhinna÷ràddhaparamityuktaü madanaratne . ÷ràddhapadaü piõóapitçyaj¤aparamiti pçthvãcandrodayaþ . nirõayàmçte tu hàrãtãye'nagnikonàhitàgnirabhipretaþ pårvavacane tu sàgniþ ÷rautàgniþ smàrtàgni÷cocyate . tenobhayàgnihãnasya netyuktaü tanna pårvoktadi÷à gatisambhavenàgnipadasya smàrtàgniparatve mànàbhàvàt vakùyamàõanityànityasaüyogavirodhàt pitaro janakasyejyà yàvadvratapanàhitam . samàhitavrataþ pa÷càt svàn yajeta pitàmahàniti, pçthvãcandrodaye yamavaco virodhàcca . aparàrke'pi samàvartane vrahmacàrã svayameva nàndã÷ràddhaü kuryàdityàhuþ ataþ pårvameva sàdhu vopadevo'pyevamàha . yattu mataü jãvatpitçkasya putranàmakarmàdau na vçddhi÷ràddham hàrãtãye janmàdàvityàdi÷abdena tatpràptàvapi %<udvàhe putrajanane putryeùñyàü saumike makhe . tãrthe bràhmaõa àyàte ùeóete jãvataþ pituriti>% maitrapari÷iùñe udvàha eva tasyopasaühàràt evaü yatra tu saüskàràdipadaü tadapyudvàhàdiparameveti tanna udvàhapadasya svavivàhaparatvasyàpi sambhavàt putravivàhaparatve mànàbhàvàt %<nàmakarmaõi bàlànàü cåóàkarmàdike tathà>% ityàdibhirnitya÷ràddhasya caulàdyaïgatvàvagatau nityànityasaüyogavirodhàcca ato janmàdàviti sarvasaüskàrasaügrahaþ . tathà ca kàtyàyanaþ %<svapitçbhyaþ pità dadyàt sutasaüskàrakarbhasu . piõóànodvàhanàtteùàü tasthàbhàve tu tatkramàt>% . sutànàü caulàdisaüskàreùu pità svapitçbhyaþ piõóàn ÷ràddham . %<piõóado'÷ahara÷caiùàmiti>% rda÷anàt audvahanàdvivàhaparyantaü dadyàt vivàha÷ca prathamaþ %<nàndã÷ràddhaü pità kuryàdàdye pàõigrahe budhaþ . ata årdhvaü prakurvãta svayameva tu nàndikamiti>% smçteþ tasya piturabhàve tatkramàt %<asaüskçtàstu saüskàryà bhràùçbhiþ pårvasaüskçtairiti>% yaþ kartçkramaþ tena krameõa jyeùñhabhràtràdirdadyàditi candrikàdayaþ . hemàdristu tasya piturabhàve yaþ pitçvya màtulàdiþ saüskuryàt sa tatkramàt saüskàryapitçkramàddadyànnatu svapitçbhya iti vyàcakhyau . samàvartanasyàpi vivàhapràcãnasutasaüskàratvàtpitaiva nàndã÷ràddhaü kuryàt tadabhàve jyeùñhabhràtràdiþ tadabhàve svayameva kuryàt . upanayanena karmàdhikàrasya jàtatvàt evamàdyavivàhe'pãti pçthvãcandrodayanvandrikàdayaþ . madanaratne'pyevam . yadà tu pitari saünyaste proùite patite và dharmàrthaü tatputramanyaþ saüskuryàttadà saüskàryapituþ pitràdibhyo dadyàt %<pitaro janakasyejyà yàvadvratamanàhitam . samàhitavrataþ pa÷càtsvàn yajeta pitàmahàniti>% pçthvàcandrodaye yamokteþ jãvatpitçkasya vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<vçddhau tãrthe ca saünyaste tàte ca patite sati . yebhya eva pità dadyàttebhyo dadyàtsvayaü sutaþ>% iti . tãrtha iva pràya÷citàïga÷ràddhe'pi tasyàdhikàraþ . %<pitari jãvati yaþ ÷ràddhaü kuryàt sa yeùàü pitàkuryàtteùàü kuryàt . pitari pitàmahe ca jãvani yeùàü pitàmahaþ kuryàt teùàü kuryàt triùu jãvatsu naiva kuryàt>% viùõuø saø %<jãvatpitçko'pi>% kàtyàø ÷rauø såø piõóapitçyaj¤e'ghikriyate ca . %<jãvàntarhite'pi>% karkasåø jovapitçkasya jãvena pitràdinà antarhite'pi vyavahite'pi pitàmahàdeþ piõóadànaü bhavati somàdàviva %<yebhya eva pità dadyàttebhyo dadyàttathà sutaþ>% iti karkasmçteþ . %<jãvapitçkasya homàntamanàrambho và>% såø . %<jovapitçkasya yajamànasya homàntameva piõóapitçyaj¤asaüj¤aü karma bhavati athavà'nàrambha eva piõóapitçyaj¤asya và÷abdaþ pårvapakùaniràsàrthaþ . atrànàrambhapakùa eva yuktaþ yataþ piõóadànaü pradhànam . tadabhàve homasyàïgabhåtasyànuùñhànaü na ghañate . evaü jãvàntarhite'pãti pakùaü dåpayitvà jãvatpitçkasya homàntamityatropapattimàha>% karkaþ . %<na vyavete jàtåkarõyo na jãvantamati dadàtãti>% såø . jãvapitçkasya homàntakarma kurvataþ yatojàtåkarõya àcàryo na vyavete jãvatà pitrà vyavahite pitàmahàdau piõóadànaü na bhavatotyàha kuto na bhavatãtyatra hetuþ %<na jãvantamati dadàtãti>% ÷àkhàntare ÷ravaõàt ataþpradhàne piõóadàne jãvatpitçkasya niùiddhe anàrambha eva ghañate na homàntatà . àpastambaþ %<yadi jãvatpità na dadyàdà homàt kçtvà viramediti>% mànave ca %<yadi dadyàdyebhya eva pità dadyàttebhyo dadyàditi>% kàñhake %<pitàputrau cedàhitàgnã syàtàü yebhyaþ pità tebhyaþ putro dadyàt pità pretaþ syàt pitàmaho jãvet pitre piõóaü nidhàya pitàmahàtparàbhyàü dvàbhyàü dadhyàditi>% karkaø jãvaputro'pyatra . samàsàntavidheranityatvàt na kap . jãvapitç ityapi tatràrthe .

#<jãvatha># puø jãva--atha . 1 kårme 2 pràõe 3 mayåre 4 medhe ca 5 ciràyuùke 6 dhàrmike ca 7 jãvanaviti triø . uõàdiko0

#<jãvada># puø jãvaü jãvanaü dadàti dyati và dà--do--và ka . 1 vaidye 2 ripau 3 granthiparõavçkùe ca mediø 4 jãvanadàtari triø . 5 jãvantãvçkùe strã ràjaniø .

#<jãvadàtç># triø jãvaü dadàti dà--tçc . 1 jãvanadàyini striyàü ïãp sà ca 2 addhinàmoùadhau 3 jãvantãvçkùe ca ràjaniø .

#<jãvadànu># triø jãvaü dadàti dà--bàø nu . 1 jãvanadàtari %<viripsannudàdàya pçthivãü jãvadànum>% yajuø 1 . 28 .

#<jãvadçùñà># strã jãvàya jãvanàya dçùñà . jãvantãvçkùe ràjani0

#<jãvadhana># naø jãva eva dhanam . gavàdijanturåpe dhane trikà0

#<jãvadhànã># strã jãvà dhãyante'syàm dhà + adhi--karaõe lyuñ ïãp . pçthivyàm . %<dadar÷a gàü tatra suùupsuragre yàü jãvadhànãü svayamabhyadhatta>% bhàgaø 2 . 13 . 2 . %<jãvadhànãü sarvajãvàdhàrabhåtàü mahãm>% ÷rãgharaþ .

#<jãvana># naø jãva--màve lyuñ . 1 vçttau 2 pràõaghàraõe . karaõe lyuñ . 3 jale mediø . jalaü vinà pràõadhàraõàsambhavàttasya jãvanakaraõatvam ata eva %<annamayaü hi saumya! mana àpomayaþ pràõaþ>% chàndogye pràõànàü jalamayatvasuktvà tasya tathàtvaü ÷camarthitaü yathà .
     %<àpaþ pãtàstredhà vidhãyante tàsàü yaþ sthaviùñho dhàtustanmåtraü bhavati yo madhyamastallohitaü yo'õiùñhaþ sa pràõaþ>% %<apàüsaumya! pãyamànànàü yo'õimà sa årdhvaþ samudãùati sa pràõo bhavati>% %<ùoóa÷akalaþ saumya! puruùaþ pa¤cada÷àhàni mà÷ãþ kàmamapaþ pivàpomayaþ pràõo, na pibato vicchetsyate>% iti chàø uø . 4 jãvanasàdhane triø %<sarvo'rcyo jãvanaþ pràtà>% mugdhaboø . 5 haiyaïgavãne ÷abdacaø . sadyoghçtasyàyurvçddhikaratvena jãvanahetutvàt tathàtvam . 6 majjani ràjaniø 7 vàte 8 jãvakauùadhau ca puø ràjaniø . 9 kùudraphalavçkùe puø ÷abdacaø . 10 pratre puø hemacaø . jãvayati jiva--õic--kartari--lyu . 11 parame÷vare puø %<vãrahà rakùaõaþ santo jãvanaþ paryavasthitaþ>% viùõu saø . %<sarvàþ prajàþ pràõaråpeõa jãvayan jãvanaþ>% bhàø . %<pravçtti÷ca nivçtti÷ca tathà jãvanakàraõam>% màùàø %<jãvanaü jãvanaü hanti pràõàn hanti samãraõaþ . kimà÷caryaü kùàrade÷e pràõadà yamadåtisà>% udbhañaþ . vçttau 12 jãvikàyàm . %<kçùiþ ÷ilpaü bhçtirvidyà kusãdaü ÷akañaü giriþ . sevà råpaü nçpo bhaikùamàpattau jãvanàni tu>% yàj¤aø %<vidyà ÷ilpaü bhçtiþ sevà gorakùaü vipaõiþ kçùiþ . dhçtirbhaikùaü kusãda¤ca da÷a jãvanahetayaþ>% manuþ . 13 jãvadàtari %<÷ãtastatra vavau vàyuþ sugandhiü jãvanaþ ÷uciþ>% bhàø vaø 168 aø .

#<jãvanaka># naø jãvana + saüj¤àyàü kan . anne hemacaø . kalau pràõasyànnagatatvoktyà tasya tathàtvam .

#<jãvanayoni># strã 6 taø . nyàyokte dehe pràõasaïkhàcàrakàraõe atãndriye 1 yatnabhede . %<yatro jãvanayonistru sarvadàtãndriyo bhavet . ÷arãre pràõasa¤càrakàraõaü parikãrtitam>% bhàùàpariø . %<jãvanayoniryatno yàvajjãvanamanuvartate sa càtãndriyaþ . tatra pramàõamàha ÷arãre pràõasa¤càrakàraõaü parikãrtitamiti . pràõasa¤càro hi adhikaþ ÷vàsàdiþ prayatnataþ sàdhyaþ . itthà pràõasa¤càrasya yatnasàdhyatvànumànàt pratyakùayatnasya bàdhàccàtãndriyayatnasiddhiþ . sa eva jãvanayoniprayalaþ>% suktà0

#<jãvanà># strã jãvayati jãva--õic--lyu . medoùadhau medi0

#<jãvanàghàta># naø jãvanasyàghàto yasmàt . viùe ÷abdacaø .

#<jãvanàvàsa># puø jãvanaü jalamàvàlo'sya . varuõe ÷abdacaø . 6 taø . 2 pràõàyatane dehe ca .

#<jãvanã># strã jãvatyanena jãva--karaõe lyuñ ïãù . 1 kàkolyàü 2 óodhyàü 3 medàyàü 4 mahàmedàyàü 5 joùantyà¤ca ràjaniø . 6 yåthyàü ÷abdacaø . saüj¤àyàü kan . jãvanikà haritakyàm ràjaniø .

#<jãvanãya># naø jãva--bàø karaõe anãyar . 1 jale hemacaø . 2 jãvantãvçkùe strã amaraþ . karmaõi anãyar . 3 upajãvye triø . bhàve anãyar . vartanãye . 4 vidyà÷ilpamityàdimanuvyàkhyàyàm . %<ebhirda÷abhiràpadi jãvanãyam>% kullåkaø .

#<jãvanãyagaõa># puø auùadhabhede %<aùñavarga÷ca parõi nyau jãvantã madhukaü tathà . jãvanãyagaõaþ prokto jãvanantu punastathà>% vaidyakam .

#<jãvanetrã># strã jãvaü nayati nã--vçc ïãp . saiühalyàm . ràjani0

#<jãvanauùadha># naø jãvanasya jiyamàõapràõasya rakùaõàrthamauùagham . jãvàtau mriyamàõasya pràõarakùake auùaghe amaraþ .

#<jãvanta># puø jãva--kartari jha . 1 pràõe, 2 àyurvi÷iùñe triø . jãva--õic--kta . 3 auùadhe ca uõàø .

#<jãvantikà># strã jãva--jãva--õic--và jha--saüj¤àyàü kan . 1 vandàyàü vçkùoparijàtanutàyàü 2 guóåcyàü 3 jãvàkhya÷àke mediø 4 jãyantyàü 6 harãtakyàü ca ràjaniø .

#<jãvantã># strã jãva--jha gauràø ïãù . (jãvai) khyàte (jiyàtà) khyàte 1 vçkùe . %<jãvantã ÷ãtalà svàduþ snigdhà doùatrayàpahà . rasàyanà balakarã cakùuùyà gràhiõã laghuþ . jãvantyàþ komalaü patraü sninnaü takrasubharjitam . hiïgunà saüyute taile takraü kùiptvà pralehayet>% bhàvapraø . %<kç÷areõàtha jãvantyà haviùyeõa ca sarva÷aþ>% bhàø saø 4 aø . (coóã) khyàte gurjarade÷aprasiddhe 2 latàbhede 3 ÷ayàü 4 guóåcyàü 5 vandàyàü 6 óãdyàü 7 haritakyàm ràjaniø . sà ca %<haritakã jãvantã kharõavarõinã>% ityuktalakùaõà .

#<jãvantyàdyaghçta># naø cakradattokte pakvaghçtabhede %<jãvantãü madhukaü dràkùàü phalàni kuñajasya ca . ÷añhãü pugpharamåla¤ca vyàghrãü gokùurakaü valàm . nãlotpalaü càmalakãü tràyamàõàü duràlabhàm . pippalã¤ca samaü piùñvà ghçtaü vaidyo vipàcayet . etadvyàghisamåhasya roge ÷asyasamutvitam . råpamekàda÷avidhaü sarpiragryaü vyapohati>% .

#<jãvanmukta># triø jãvanne va suktaþ jãvanyevàtjaj¤ànena bandharahite %<jãvanmukto nàma svasvaråpàkhaõóabrahmaj¤ànena tadaj¤àna bàghanadvàrà svasvaråpàkhaõóabrahmaõi sàkùàtkçte aj¤àna kàryasa¤citakarmasaü÷ayavipardayàdãnàcapi bàdhitatvàdaõilabandharahito brahmamiùña>% iti vedàlalàø . na¤ca jãvanmukto vyavaharatiüna và . àdye tasya baddhànna vilakùaõatà, dvitãye dehasyànupayogàt sadyaþ pàtaprasaïga ityata àha . %<ayantu vyutthànasamaye màüsa÷oõitamåtrapurãùàdibhàjanena ÷arãreõa àndhyamàndyapañutvàdibhàjanenendriyagràmeõa a÷anàyàpipàsà÷okamohàdibhàjanena càntaþkaraõena pårvapårvavàsanayà kriyamàõàni karmàõi bhujyamànàni j¤ànàviruddhànyàrabdhaphalàni ca pa÷yannapi bàdhitatvàt paramàrthato na pa÷yatãti>% veø sàø . dçùñànte noktamarthaü spaùñayati . %<yathendrajàlamiti j¤ànavàn tadidamindrajàlaü pa÷yannapi paramàrthamidamiti>% na pa÷yati . ukta¤ca %<suùuptivajjàgrati yo na pa÷yati dvayantu pa÷yannapi cà'dvayatvataþ . tathà ca kurvannapi niùkriya÷ca yaþ sa àtmavinnànya itãha ni÷cayaþ>% iti vedantàsàø . %<vedavidyàkçtaü j¤ànaü de÷ikaska mukhàt svayam . gçhãtvàùñottara÷ataü ye pañhanti dvijottamàþ . pràrabdhakùayaparyantaü jãvanmuktà bhavanti te>% tantram . aùñottara÷atamupaniùadàm . 2 kaulike ca %<dhanyàmàhe÷varàþ svàrthapratyabhij¤àna÷àlinaþ . svaparij¤ànamàtreõa jãvanmuktà bhavanti hi . mahàmantraprabhàveõa kulàcàraprabhàvataþ . svecchàcàrà nirvikalpà jãvanmuktàhi kaulikàþ>% tantra÷àstram %<yo'ntarvyomavadatyacchaþ jãvanmuktaø ucyate>% kulàrõave . vedàntaparibhàùàyàü vi÷eùa sukto yathà . nirguõabrahmasàtkàravatastu na lokàntaragamanaü na tasya pràõà utkràmantãti÷ruteþ kintu yàvatpràrabdhakarmakùayaü sukhaduþkhe anumåya pa÷càdapavçjyate . nanu %<kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare>% ityàdi÷rutyà %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rju netyàdi>% smçtyà ca j¤ànasya sakalakarmakùayahetutvani÷caye sati pràrabdhakarmàvasthànamanupapannaniti cenna tasya %<tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye'tha sagpatsye kaivalyenetyàdi>% ÷rutyà %<nàbhuktaü kùãyate karmakalpakoñi÷atairapãtyàdi>% smçtyà ca utpàditakàryakakarmavyatiriktànàü sa¤citakarmaõàmeva j¤ànayinà÷yatvàvagamàt . sa¤citaü dvivighaü sukçtaü duùkçta¤ca . tathàca ÷rutiþ %<tasya putràdàyamupayanti suhçdaþ sàghukçtyàü dviùantaþ pàpakçtyàmiti>% . nanu brahmaj¤ànànmålàj¤ànanivçttau tatkàryapràravyakarma o'pi nivçtteþ kathaü j¤àninàü dehadhàraõamupapadyata iti cenna apatibaddhaj¤ànasyaivàj¤ànanivartakatayà pràravvakarmaråpaprativandhakada÷àyàmaj¤ànanivç÷veranaïgãkàràt . nanvevamapi tattvaj¤ànàdekamuktau sarvamuktiþ syàt avidyàyà ekatvenaitannivçttau kvacidapisaüsàràyogàditi cenna iùñàpatterityeke . apare tvetaddoùaparãhàràyaiva %<indromàyàbhiriti>% vahuvacana÷rutyanu gçhãtamavidyànànàtvapraïgãkartavyamityàhuþ . anye tvekaivàvidhyà tasyà÷càvidyàyà jãvabhedena brahmasvaråpàvaraõa÷aktayo nànà tathà ca yasya brahmaj¤ànaü tasya brahmasvaråpàvaraõa÷aktivi÷iùñàvidyànà÷aþ natvanyaü prati vrahmasvaråpàvaraõa÷aktivi÷iùñàvidyànà÷a ityabhyu pagamànnaikamuktau sarvasuktiþ . ataeva yàvadadhikàramavasthitiràdhikàrikàõàm ityasminnadhikaraõe adhikàripuruùàõàmutpannatattvaj¤ànànàmindràdãnàü dehadhàraõànupapattimà÷aïkya adhikàràùàñakapràrabdhakarma samàptyanantaraü videhakaivalyamiti siddhàntitam . taduktamàcàryavàcaspatimi÷raiþ %<upàsanàdisaüsiddhitoùite÷varacoditam . adhikàraü samàpyaite pravi÷anti parampadamiti>% . etaccaikamuktau sarbamuktiriti pakùe nopapadyate . tasmàdekàvidyàpakùe'pi pratijãvamàvaraõabhedopagamena vyavasthopapàdanãyà .
     ÷àø såø bhàùyayo÷ca jàtatattvaj¤ànànàmapi yàvat pràrabdhakarmasamàptistàvaddehàdisambandhaþ samarthito yathà %<yàvadadhikàramavasthitiràdhikàrikàõàm>% 3 . 3 . 32 såø . vidupo vartamànadehapàtànantaraü dehàntaramutpadyate na veti cintyate . nanu vidyàyàþ sàdhanabhåtàyàþ sampattau kaivalyanirvçttiþ syànna veti neyaü cintopapadyate . na hi pàkasàdhanasampattàvodano bhavet na yeti cintà sambhavati, nàpi bhu¤jànastçpyet na veti cintyate . upapannà tviyaü cintà, brahmavidàmapi kepà¤cit itihàsapuràõayordehàstarottidar÷anàt . tathà hyapàntaratamànàma vedàcàrthaþ puràõarùirviùõuniyogàt kalidvàparayoþ sandho kçõadvaipàyataþ sambabhåveti smaraõaü, vasiùñha÷ca brahmaõo mànasaü puttraþ sannimi÷àpàdapagatapårvadehaþ punabrahmàde÷àt mitràvaruõàbhyàü samvabhåveti . bhçgvàdãnàmapi brahmaõa eva mànasànàü puttràõàü varuõe yaj¤e punarutpattiþ smaryate . sanatkumàro'pi brahmaõa eva mànasaþ puttraþ svayaü rudràya varapradànàt skandatvena pràdurbabhåva . evameva dakùanàradaprabhçtãnàbhapi bhåyasã dehàntarotpattikathà tena tena nimittena bhavati smçtau ÷rutàvapi mantràrthavàdayàþ pràyeõopalakùyate . te ca kecit patite pårvadehe dehàntaramàdadate kecittu sthita eva tasmin yogai÷varyava÷àdanekadehàgamanyàyena, sarve caite samadhigatasakalavedàrthàþ smaryante . tadeteùàü dehàntarotpattidar÷anàt pràptaü brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü vetyata uttarasucyate . na, teùàmapàntaramaþprabhçtãnàü vedapravartanàdiùu lokasthitihetuùvadhikàreùu niyuktànàü adhikàratantratvàt sthiteþ . yathàsau bhagavàn savità sahasrayugaparyantaü jagato'dhikàraü caritvà tadavasàne udayàstamayavarjitaü kaivalyamanubhavati, %<atha tataårdha, udetya naivodetà nàstametaikala eva madhye sthàtà>% iti ÷ruteþ . yathà ca vartamànà brahmavidaþ pràrabdhamogakùaye kaivalyamanubhavanti %<tasya tàvadeva ciraü yàvat na vimokùye'tha sampatsye>% iti ÷ruteþ . evamapàntaratagaþprabhçtayo'pã÷varàþ parame÷vareõa teùu teùvadhikàreùu niyuktàþ santaþ satyapi samyagdar÷ane kaivalyahetàvakùãõakarõo yàvadadhikàramavadiùñhante tadavasàne càpavçjyanta ityaviruddham . sakçtpravçttameva hi te'dhikàraphaladànàya karmà÷ayamativàhayantaþ khvàtantryeõa gçhàdiba gçhàntaramanyamanyaü dehraü sa¤carantaþ svàthikàranirvartanàyàparimuùitasmçtaya eva dehendriyaprakçtiva÷itvàt nirmàya dehàn yugapatkrameõa vàdhitiùñhanti . na caite jàtismarà ityucyate, taeva te, iti smçtiprasiddheþ . yathà %<sulabhà brahmavàdinã janakena vivaditukàmà vyudasya svaü dehaü jànakaü dehamàvi÷ya vyudya tena pa÷càttaü svamàvive÷a>% iti smaryate . yadi hyupayukte sakçtpravçtte karmaõi karmàntaraü dehàntaràrambhakàraõamàvirbhavet tato'nyadapyadagdhavãjaü karmàntaraü tadvadeva prasajyeteti brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü và ÷aïkyeta, na tviyamà÷aïkà yuktà j¤ànàt karmavãjadàhasya ÷rutismçtiprasiddhatvàt . tathà ca ÷rutiþ-- %<bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ . kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare>% iti smçtilambhe sarvagranthãnàü vipramokùaþ . iti caivamàdyà . smçtirapi %<yathaidhàüsi samiddho'gnirbhasmasàt kurute'rjuna! . j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute tathà>% . iti%<vãjànyagnyupadagdhàni na rohanti yathà punaþ . j¤ànadagdhaistathà kle÷airnàtmà sampadyate punaþ>% iti--caivamàdyà . na càvidyàdikle÷adàhe sati kle÷avãjasya karmà÷ayasyaikade÷adàha ekade÷apraroha÷cetyupapadyate, na hyagnidagdhasya ÷àlivãjasyaikade÷apraroho dç÷yate . pravçttaphalasya tu karmà÷ayasya mukteùoriva vegakùayàt nivçttiþ %<tasya tàvadeva ciram>% iti ÷arorapàtakùepakaraõàt . tasmàdupapannà yàvadadhikàramàdhikàrikàõàmavasthitiþ, na ca j¤ànaphalasyànaikàntikatà . tathà ca ÷rutiravi÷eùeõaiva sarveùàü j¤ànànmokùaü dar÷ayati tadyo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavattatharvãõàü tathà manuùyàõàmü iti . j¤ànàntareùu cai÷varyàdiphaleùvàsaktàþ syurmaharùayaþ te pa÷càdai÷varyakùayadar÷anena nirviõõàþ baramàtmahà ne pariniùñhàya kaivalyaü yayurityupapadyate . %<brahmaõà saha te sarve saüpràpte pratisa¤care . parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padam>% iti smaraõàt . pratyakùaphalatvàcca j¤ànasya phalavirahà÷aïkànupapattiþ . karmaphale hi svargàdàvanubhavànàråóhe syàdapi kadàcidà÷aïkà bhavedvà na veti, anubhavàråóhantu j¤ànaphalaü %<yatsàkùàdaparokùàdvrahma>% iti ÷ruteþ, %<tattvamasi>% iti ca siddhavadupade÷àt . na hi %<tattvamasi>% ityasya vàkyasyàrthaþ tattvaü mçto bhaviùyasi ityevaü ÷akyaþ pariõetum . %<taddhaitat pa÷yan çùirvàmadevaþ pratipede'haü manurabhavaü sårya÷ca>% iti samyagdar÷anakàlameva tatphalaü sarvàtmatvaü dar÷ayati . tasmàdaikàntikã viduùaþ kaivalyasiddhiþ bhàø . 4 . 1 pàde ca .
     %<tadadhigama uttarapårvàthayora÷leùavinà÷au tadvyapade÷àt>% 13 såø .
     gatastçtãya÷eùaþ, athedànãü brahmavidyàphalaü prati cintà prajàyate, brahmàdhigame sati tadviparãtaphalaü duritaü kùãyate na và kùãyata iti saü÷ayaþ . kiü tàvat pràptaü phalàrthatvàt karmaõaþ phalamadattvà na sambhàvyate kùayaþ . phaladàyinã hyasya ÷aktiþ ÷rutyà samadhigatà . yadi tadantareõaiva phalopabhogamupamçdyeta ÷rutiþ kadarthità syàt . smaranti ca %<na hi karmàõi kùãyante>% [maø bhà0] iti . nanvevaü sati pràya÷cittopade÷o'narthakaþ pràptoti . naiùa doùaþ, pràya÷cittànàü naimittikatvopapattergçhadàheùñyàdiùat . api ca pràya÷cittànàü doùasaüyogena vidhànàt bhavedapi doùakùapaõàrthatà, natvevaü brahmavidyàyà vidhànamasti . nanvanabhyu pagamyamàne brahmavidaþ karmakùaye tatphalasyàva÷yabhoktavyatvàdanirmokùaþ syàt . netyucyate de÷akàlanimittàpekùo mokùaþ karmaphalavadbhaviùyati . tasmàt na brahmavidyàdhigame duritanivçttirityevaü pràpte bråmaþ tadadhigame brahmàdhigame satyuttarapårvàghayora÷leùavinà÷au bhavataþ, uttarasyà÷leùaþ, pårvasya vinà÷aþ . kasmàt, tad vyapade÷àt tathà hi vrahmavidyàprakriyàyàü sambhàvyamànasambandhasyàmàmino duritasyànabhisambandhaü biduùo vyapadi÷ati %<yathà puùkarapalà÷a àpo na ÷liùyanta evamevaüvidi ùàpaü karma na ÷liùyate>% iti . tathà vinà÷amapi pårvopacitasya duritasya vyapadi÷ati %<tadyatheùãkàtåmagnau protaü pradåyetaivaü hàsya sarve pàpmànaþ pradåyante>% iti . ayamaparaþ karmakùayavyapade÷o bhavati . %<bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ . kùãyante càsya karmàõi tasmit dçùñe paràvare>% iti . yaduktamanupabhuktaphalasya karmaõaþ kùayakalpanàyàü ÷àstrakadarthanaü syàditi . naiùa doùaþ, na hi vayaü karmaõaþ phaladàyinãü ÷aktimavajàünãmahe, vidyata eva sà, sà tu vidyàdinà kàraõàntareõa pratibadhyata iti badàmaþ . ÷aktimadbhàvamàtre ca ÷àstraü vyàpriyate na pratibandhàpratibandhayorapi . na hi karma kùãyata ityetadapi smaraõamautsargikaü na hi bhogàdçte karma kùãyate tadarthatvàditiü, iùyata eva pràya÷cittàdinà duritasya kùayaþ %<sarvaü pàpmànaü tarati>% %<tarati brahmahatyàü yo'÷vamedhena yajate>% . ya ucainamevaü veda ityàdi ÷rutismçtibhyaþ . yattåktaü naimittikàni pràya÷cittàni bhaviùyanti iti . tadasat, doùasaüyogena codyamànànàmeùàü doùaniùkçtiphalasambhave phalàntarakalpanànupapatteþ . yatpunaretaduktaü na pràya÷cittavaddoùakùayodde÷ena vidyàvidhànamastãti atra bråmaþ . saguõàsu tàvadvidyàsu vidyata eva vidhànaü, tàsu ca vàkya÷eùe ai÷varyapràptiþ pàpanivçtti÷ca vidyàvata ucyate, tayo÷càvivakùàkàraõaü nàstãtyataþ pàpmaprahàõapårvakai÷varya pràptistàsàü phalamiti ni÷cãyate . nirguõàyàntu vidyàyàü yadyapi vidhànaü nàsti tathàpyakartràtmatvabodhàt karmapradàhasiddhiþ . a÷leùa iti càgàmiùu karmasu kartçtvameva na pratipadyate vrahmaviditidar÷ayati . atikrànteùu tu yadyapi mithyàj¤ànàt kartçtvaü pratipede iva tathàpi vidyàsàmarthyàt mithyàj¤ànanivçttestànyapi pralãyanta ityàha vinà÷a iti . pårvaprasiddhakartçtvabhoktçtvasvaråpaviparãtaü hi triùvapi kàleùvakartçtvàbhoktçtvasvaråpaü brahmàhamasmi netaþ pårvamapi kartà bhoktà và'hamàsaü nedànãü nàpi bhaviùyati kàle iti brahmavidavagacchati . evameva ca mokùa upadyate, anyathà hyanàdikàlapravçttànàü karmaõàü kùayàbhàye mokùàbhàvaþ syàt . na ca de÷akàlanimittàpekùo mokùaþ karmaphalavat bhavitumarhati, anityatvaprasaïgàt parokùatvànupapatte÷ca j¤ànaphalasya . tasmàt brahnàdhigame duritakùaya iti sthitam . bhàø %<itarasyàpyevamasaü÷leùaþ pàte tu>% 4 . 1 . 14 såø pårvasminnadhikaraõe bandhahetoradhasya svàbhàvikasyà÷leùavinà÷au j¤ànanimittau ÷àstravyapade÷ànniråpitau, dharmasya punaþ ÷àstroyatvàt ÷àstrãyeõa j¤ànenàvirodha ityà÷aïkya tanniràkaraõàya pårvàdhikaraõanyàyàtide÷aþ kriyate . itarasyà'pi puõyasya karmaõa evamadhavadasaü÷leùo vinà÷a÷ca j¤ànavato bhavataþ . kutaþ, tasyà'pi svaphalahetutvena j¤ànaphalapratibandhitvaprasaïgàt . %<ubhe uhaivaiùa etena tarati>% ityàdi÷rutiùu duùkçtavat sukçtasyà'pi praõà÷avyapade÷àt akartràtmabodhanimitasya ca karmakùayasya sukçtaduùkçtayostulyatvàt %<kùãyante càsya karmàõi>% iti càvi÷eùa÷ruteþ . yatràpi kevala eva pàpma÷abdaþ pañhyate tatràpi tenaiva puõyamapyàkalitamiti daùñavyaü, j¤ànàpekùayà nikçùñaphalatvàt . asti ca ÷rutau puõye'pi pàpma÷abdaþ %<vainaü setumahoràtre tarataþ>% ityatra saha duùkçtena sakçtamapyanukramya %<sarve pàpmàno'to nivartanta>% ityavi÷eùeõaiva prakçteùu pàpma÷abdaprayogàt . pàte tviti . tu÷abdo'vadhàraõàrthaþ . evaü dharmàdharmayorbandhahetvorvidyàsàmarthyàda÷leùavinà÷asiddherava÷yambhàvinã viduùaþ ÷arãrapàte muktirityavadhàrayati . bhàø %<anàrabdhakàrye eva tu pårve tadavadheþ .>% 4 . 1 . 15 såø pårvayoradhikaraõayorj¤ànanimittaþ sukçtaduùkçtayorvinà÷o'vadhàritaþ, sa kimavi÷eùeõàrabdhakàryayoranàrabdhakàryayo÷ca bhavatyuta vi÷eùeõànàrabdhakàryayoreveti vicàryate . tatra %<ubhe uhaivaiùa etena tarati>% ityevamàdi÷rutiùvavi÷eùa÷ravaõàdavi÷eùeõaiva kùaya ityevaü pràpte pratyàha anàrabdhakàrye eva tviti . apravçtte phale eva pårve janmàntarasa¤cite asminnapi ca janmani pràk j¤ànotpatteþ sa¤cita sukçtaduùkçte j¤ànàdhigamàt kùãyete natvàrabdhakàrye sàmibhuktaphale yàbhyàmetat brahmaj¤ànàyatanaü janma nirmitam . kuta etat, %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye>% iti ÷arãrapàtàvadhikaraõàt kùemapràpteþ, itaraùà hi j¤ànàda÷eùakarmakùaye sati sthitihetvabhàvàt j¤ànapràptyanantarameva kùemama÷nuvãta tatra ÷aràrapàtapratãkùàü nàcakùãta . nanu vastubalenaivàyamakartràtmatvabodhaþ karmàõi kùapayan kathaü kànicit kùapayet kàniciccopekùeta, na hi samàne'gnivãjasamparke keùà¤cidvãja÷aktiþ kùãyate keùà¤cinna kùãyate iti ÷akyamaïgãkartumiti . ucyate, na tàvadanà÷rityàrabdhakàryaü karmà÷ayaü j¤ànotpattirupapadyate, à÷rite ca tasmin kulàlacakravat pravçttavagasyà 'ntaràle pratibandhàsambhavàdbhavati vegakùayapratipàlanam, akartràtmatvabodho'pi hi mithyàj¤ànabàdhanena karmàõyucchinatti, bàdhitamapi mithyàj¤ànaü dvicandràdij¤ànavatü saüskàrava÷àt ka¤cit kàlamanuvartata eva . api ca naivàtra vivaditavyaü brahmavidaþ ka¤cit kàla ÷arãraü dhriyate na dhriyata iti . kathaü hyekasya svahçdayapratyayaü brahmavedanaü dehadhàraõa¤càpareõa pratikùeptuü ÷akyeta . ÷rutismçtiùu ca sthitapraj¤alakùaõanirde÷enaitadava nirucyate tasmàdanàrabdhakàryayoreva sukçtaduùkçtayorvidyàsàmarthyàt kùaya iti nirõayaþ . bhàø %<bhogena tvitare kùapayitvà sampadyate>% 4 . 1 . 19 såø anàrabdhakàryayoþ puõyapàpayorvidyàsàmarthyàt kùaya uktaþ, itare tvàrabdhakàrye puõyapàpe upabhogena kùapa yitvà brahma sampadyate %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye atha sampatsye>% iti %<brahmaiva san brahmàpyeti>% iti cevamàdi÷rutibhyaþ . nanu satyapi samyagdar÷ane yathà pràgdehapàtàdbhedadar÷anaü dvicandradar÷ananyàyenànuvçttamevaü pa÷càdapyanuvarteta . na, nimittàbhàvàt . upabhoga÷eùakùapaõaü hi tatrànuvçttinimittaü, na ca tàdç÷amatra ki¤cidasti . nanvapanaþ karmà÷ayo'bhinavamupabhogamàrapsyate . na, tasya dagdhavãjatvàt . mithyàj¤ànàvaùñambhaü hi karmàntaraü dehapàte upabhogàntaramàrabhate, tacca mithyàj¤ànaü samyagj¤ànena dagdhamityataþ sàdhvetadàrabdhakàryakùaye viduùaþ kaivalyamava÷yambhàvãti . 4 . 1 . bhàø yattu sa¤citaü karmàntaraü tanna nimitta phalamya dagdhamålatvàt . avidyàdayo hi kle÷àþ karmaõastatphalasya ca målam . taduktaü yoga÷àstre %<kle÷amålaþ karmà÷ayaþ sati måle tadvipàkaþ>% iti tacca målaü j¤ànàgninà dagdhamitikuta punaþ saüsàraþ tasmàddehapàtekaivalyamiti siddham àø giø sàükhyakàribhàyàü tattvakaumudyàmatravi÷eùo ukto yathà %<samyagj¤ànàdhigamàddharmàdãnàmakàraõapràpta . tiùñhati saüskàrava÷àccakrabhramivaddhçta÷aürãraþ .>% sàïkhyakàrikà . tattvasàkùàtkàrodayàdevànàdirapyaniyatavipàkakàlo'pi karmà÷ayapracayodagdhavãjabhàvatayà na jàtyàdyupapabhogalakùaõàya phalàya kalpate . kle÷asalilàpasiktàyàü hi buddhibhåmau karmavãjànyaïkuraü prasuvate tattvaj¤ànanidàghanipãtasakalake÷asalilàyàmåùaràyàü kutaþ karmavãjànàmaïkuraprasavaþ . tadidamuktaü dharmàdãnàmakàraõapràptàviti akàraõatvapràptàvityarthaþ . utpannatattvaj¤àne'pi ca saüskàrava÷àttiùñhati . yathoparate'pi kulàlavyàpàre cakraü vegàkhyasaüskàrava÷àdbhramattiùñhati . kàlaparipàkava÷àttåparate saüskàre niùkriyaü bhavati . ÷arãrasthitau ca pràrabdhaparipàkau dharmàdharmau saüskàrau . tathàca ÷råyate %<bhogena tvitare kùapayitvàtha sampadyata>% iti %<tàvadevàsya ciraü yàvanna vimokùye'tha sampatsye>% iti . prakùãyamàõàvidyàbi÷aùa÷ca saüskàrastadva÷àttatsàmarthyàddhata÷arãrastiùñhati tattvakauø .
     sàø såø bhàùye'pyuktaü yathà %<bàdhitànuvçttyà madhyavivekato'pyupabhogaþ>% såø . %<sakçt sampraj¤àtayogenàtmasàkùàtkàrottaraü madhyaviyekàvastho madhyamaviveke'pi sati puruùe vàdhitànàmapi duþkhàdãnàü pràrabdhava÷àt prativimbaråpeõa puruùe'nuvçttyà bhogo bhavatãtyarthaþ . vivekaniùpati÷càpunarutthànàdasampraj¤àtàdeva bhavatãtyatastasyàü satyàü na mogo'ntãti pratipàdayituü madhyavivekata ityuktam . mandavivekastu sàkùàtkàràt pårvaü ÷ravaõamananadhyànamàtraråpa iti vibhàgaþ>% bhàø .
     jãvanmukta÷ca såø .
     %<jãvanmukto'pi madhyavivekàvastha eva bhavatãtyarthaþ . jãvanmukte pramàõamàha>% bhàø . %<upade÷yoùadeùñçtvàt tastiddhiþ>% såø .
     %<÷àstreùu vivekaviùaye guru÷iùyabhàva÷ravaõàjjãvanmuktasiddhirityarthaþ . jãvanmuktasyaibopadeùñçtvasambhavàditi>% bhàø .
     %<÷ruti÷ca>% såø .
     ÷ruti÷ca jãvanmukte'sti %<dãkùayaivanaro mucyet tiùñhenmukto'pi vigrahe . kulàlacakramadhyastho vicchinno'pi bhvameddhañaþ>% . %<brahmaiva san brahmàpyetãtyàdi>% riti . nàradãyasmçtirapi %<pårvàbhyàsabalàt kàrye na loko na ca vaidikaþ . apuõyapàpaþ sarvàtmà jãvammuktaþ sa ucyate>% . iti . nanu ÷ravaõamàtreõàpyupadeùñçtvaü syàt tatràha sàïkhapravacanabhàùyam .
     %<itarathàndhaparamparà>% . såø .
     %<itarathà mandavivekasyàpyupadeùñçtve'ndhaparamparàpattirityarthaþ . sàmagryeõàtmatattvamaj¤àtvà cedupadi÷et kasmiü÷cidaü÷e khabhrameõa ÷iùyamapi bhràntãkuryàt so'pyanyaü so'pyanyamityevamandhaparampareti . nanu j¤ànena karmakùaye sati kathaü jãvanaü syàt tatràha>% bhàø %<cakrabhramaõavaddhçta÷arãraþ>% . såø kulàlakarmanivçttàvapi pårvakarmavegàt svayameva yathà kiyatkàlaü cakraü bhramati . evaü j¤ànottaraü karmànutpattàvapi pràrabdhakarmavegena ceùñamànaü ÷arãraü dhçtvà jãvanmuktastiùñhatãtyarthaþ . nanu j¤ànahetusampraj¤àtayogena bhogàdivàsanàkùaye kathaü ÷arãradhàraõam . na ca yogasya saüskàràbhibhàvakatve kiü mànamiti vàcyam . %<vyutthànanirodhasaüskàrayorabhibhavapràdurbhàvau nirodhapariõàma>% iti yogasåtratastatsiddheþ . cirakàlãnasya viùayàntaràve÷amya viùayàntarasaskàràbhibhàvakatayà loke'pyanubhavàcceti tatràha . bhàø %<saüskàrale÷atastatsiddhiþ .>% såø ÷arãradhàraõahetavo ye viùayasaüskàràsteùàmalpàva÷eùàt tasya ÷arãradhàraõasya siddhirityarthaþ . atra càvidyàsaüskàrale÷asya sattà nàpekùyate avidyàyà janmàdiråpakarmavipàkàrambhamàtre hetutvàt . yogabhàùye vyàsaistathà vyàkhyàtatvàt . %<vãtaràgajanmàdar÷anàditi>% nyàyàcca . na tu pràrabdhaphalakakarmabhoge'pãti . yatra ca niyamenàvidyàpekùyate sa prayàsavi÷eùaråpo bhogã måóheùvevàsti jãvanmuktànàü tu bhogàbhàsa eveti pràguktam . yat tu ka÷cidavidyàsaüskàrale÷o'pi jãvanmuktasya tiùñhatãtyàha tanna dharmàdharmotpattiprasaïgàt . andhaparamparàprasaïgàt . avidyàsaüskàrale÷asattàkalpane prayojanàbhàvàcca . etacca brahmamãsàüsàbhàùye prapa¤citamiti bhàø .

#<jãvanmukti># strã jãvato muktiþ . jãvato bandhanivçttau jãvataþ puruùasya kartçtvabhoktçtvanibandhanasukhaduþkhavi÷eùakle÷àdiråpasya nivçttau . tasyà upàyàstu ÷ravaõamananayogàbhyàsàdayaþ tantroktakulàcàrà÷ca . %<jãvanmuktàvupàyastu kulamàrgo hi nàparaþ>% iti tantrokteþ .

#<jãvanmçta># tniø jãvannava mçtaþ mçtatulyaþ . jãvatà kartavyakàryasyàkàraõàt mçtasame àtmambharau sa hi jãvannapi vai÷vadevàtithibhojanàdyantareõa àtmanaþ poùaõena nityakàryàkaraõàt mçtasamaþ . ataevàha dakùaþ %<jãvanto mçtakà÷cànye ya àtmambharayo naràþ>% .

#<jãvapati># strã jãvaþ jãvan patirasyàþ sapårvatvàt và na na ïãpau jãvadbhartçkàyàü sadhavàyàü %<strãcaitadàsthàya labheta saubhagaü ÷riyaü prajàü jãvapatirya÷oguõam>% bhàgaø 6 . 19 . 20 và kap jãvapatikàdayo'pyatra .

#<jãvapatnã># strã jãvaþ jãvan patiryasyàþ sapårvatvàt naþ ïãp ca . jãvatpatikàyàü sadhavàyàm %<bràhmaõyà÷ca vçddhàyàþ jãvapatnyàþ jãvaprajàyà agàre etàü ràtriü vaset>% . %<bàcaü visçjet jãvapatnãü prajàü vindeyeti>% à÷vaø gçø 1 . 7 . 21 . 21 . %<tametamavekùitakç÷araü vãramårjavasåþ jãvapatnãti bràhmaõyo maïgalyàdimirvàgbhirupàsãran>% saüø taø gobhilaþ .

#<jãvapatrapracàyikà># naø jãvasya jãvaputrakasya patràõi pracãyante'syàm %<nityaü krãóàjãvikayoþ>% pàø saø . krãóàyàü pra + ci--bhàve õvul . udãcàü krãóàbhede . %<jãvapatrapracàyikà udãcàü krãóà>% siø kauø . pràcàü krãóàyàü tu pàø stre pràcàmiti vi÷eùaõàt na ùårvapadasyàpyudàttatà kintu tatpuruùe prakçtisvaraþ .

#<jãvaputra># puø jãvaþ jãbakaþ putra iva harùahetutvàt . (jiyàüpotã) 1 vçkùabhede . jãvaþ jãvan putro yasyàþ . 2 jãvasutàyàü striyàü %<sà jãvaputrà subhagà bhavatyamaravarõinã>% harivaüø 138 aø . jãvavatsàdayo'pyatra . %<kàkavandhyà ca yà nàrã mçtavatsà ca yà bhavet . bahvapatyà jãvavatsà sà bhavennàtra saü÷ayaþ>% kàlãstavaþ . %<mçtaprajà jãbaputrà dhane÷varã>% bhàgaø 6 . 19 . 21 . 3 tàdç÷apuruùe puø %<kaccit putrà jãvaputràþ susamyak>% bhàgaø uø 29 .

#<jãvaputraka># puø jãvayatãti jãva--ka jãbaþ putra iva harùahetutvàt ivàrthe kan . (jiüàpotã) vçkùabhede . ÷abdaraø .

#<jãvapuùpà># strã jãvayatãti jãva--õic ac--jãvaü jãvakaü puùpaü yasyàþ . vçhajjãvantãvçkùe ràjaniø . jãvaþ jantuþ puùpamiva . 2 janturåpapuùpe naø . %<asmàkaü ÷ivire tàvanni÷itàþ ÷astrapàõayaþ . ÷atråõàü jãvapuùpàõi vicinvantu nageùviva>% ràmàø suø 43 aø .

#<jãvapriyà># strã jãvaü prãõàti prã--ka 6 taø . 1 harãtakyàm . ràjaniø . 6 taø . 2 jãvavallabhe triø .

#<jãvabhadra># strã jãvànàü bhadraü yasyàþ 5 baø . jãvantãlatàyàü ràjaniø . 6 taø . jãvaku÷ale naø .

@<[Page 3134b]>@
#<jãvamandira># naø 6 taø . ÷arãre ràjaniø tasya jãvabhogàyatanatvàttathàtvaü jãvagçhàdayo'pyatra .

#<jãvamàtçkà># strã 6 taø . %<kumàrã dhanadà nandà vimalà maïgalà balà . padmà ceti ca vikhyàtàþ saptaità jãvamàtçkàþ>% vidhànapàrijàtokte kumàryàdau màtçkàsaptake .

#<jãvayàja># puø jãvaiþ pa÷ubhiryàjaþ yàjanam yaja--õic bhàve ac . pa÷ubhiryàjane . %<jãvayàjaü yajate somapàdivaþ>% çø 1 . 31 . 15 . asya bhàùye %<yàjayatergha¤ õeraniñãti õilopasyàcaþ parasminniti sthànivadbhàvàt cajãþ kuthiõõyatoriti kutvànàva iti>% yaduktaü tat pràmàdikaü yàjayaterhalantvàbhàvàt gha¤o'prasakteþ erac pàø ivarõantàdacaþ eva prasakte ca .

#<jãvayoni># strã jãvà jãvanabatã yoniþ . sajãvajantau %<tiryaïmanuùyavibudhàdiùu jãvayoniùu>% bhàgaø 3 . 9 . 20

#<jãvarakta># naø jãvotpàdakaü raktam ÷àkaø taø . strãõàmàrtave ÷oõite tasya garbhotpàdakatvena tatrasthajãvotpàdakatvaü yathàha su÷rutaþ %<àrtavaü ÷oõitaü tvàgneyamagnãùomãyatvàdu garbhasya, pà¤cabhautika¤càpi jãvaraktamàhuràcàryàþ visratà dravatà ràgaþ syandanaü laghutà tathà . bhåmyàdãnàü guõàhyete dç÷yante càtra ÷oõite>% .

#<jãvalà># strã jãvaü jãvanaü làti sevanàt là--ka . saiühalãlatàyàü ràjaniø .

#<jãvaloka># puø jãvànàü lokaþ bhogasàdhanam . 1 saüsàre %<màtà pità gurujanaþ svajano mameti màyopame jagati kasya bhavet pratij¤à . eko yato vrajati karma puraþsaro'yaü vi÷ràmavçkùasadç÷aþ khalu jãvalokaþ . sàyaü sàyaü vàsavçkùaü sametàþ pràtaþ pràtastena tena prayànti . tyaktvànyonyaü ta¤ca vçkùaü vihaïgàstadvat tadvajj¤àtayo j¤àtaya÷ceti>% . mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtaþ sanàtanaþ gãtà . %<jãvaloke saüsàropabhogàrtham>% ÷rãdharaþ . karmaø . 2 jãvaråpe jane ca %<mahàguõaü harati hi pauruùeõa tadà vãrojãvati jãvaloke>% bhàø vaø 34 aø . %<àlokamarkàdiva jãvalokaþ>% raghuþ .

#<jãvavallã># strã jãvayatãti jãva--õic--aca karmaø . kùãrakàkolyàm ràjaniø .

#<jãvavçtti># strã jãva eva vçttiþ . pà÷upàlye hemacaø . tatra jãvarakùàdinà vai÷yàdervçttiriti tasya tathàtvam . jãve vçttiþ sthitirasya . 2 jãvaniùñhe guõàdau triø %<jãvavçttã tvimau guõau>% bhàùàparicchedakàrikà .

#<jãva÷àka># puø karmaø . màlavade÷aprasiddhe ÷àkabhede . %<jãva÷àkaþ sumadhuraþ vçühaõo vasti÷odhakaþ . dãpanaþ pàcano balyo vçùyaþ pittàpahàrakaþ>% ràjaniø .

#<jãva÷uklà># strã jãvatãti jãvà jãvantyeva ÷uklà kùãrakàkolyàm ràjaniø . anyasya pakvatàyàmeva ÷uklatvamasyàþ punarjãvantyà eva tathàtvamiti tannàmatà .

#<jãva÷reùñhà># strã jãvàya jãvanàya ÷reùñhà . çddhinàmauùadhau ràjaniø .

#<jãvasaüj¤a># puø jãva iti saüj¤à'sya . dàmavçddhivçkùe ràjaniø .

#<jãvasàdhana># naø jivasya jãvanasya sàdhanam . dhànye ràjaniø .

#<jãvaså># strã jãvaü jãvantaü såte så--kvip . jãvatputrikàyàü striyàü hemacaø . %<jãvasårvãrasårbhadre! bahusaukhyasamanvità>% bhàø àø 189 aø .

#<jãvasthàna># naø 6 taø . marmaõi halàø .

#<jãvahãna># puø %<ùaóakùaro jãvahãnaþ>% vi÷vasàratantrokte ùaóakùare mantre kumàra÷abde 2106 pçø dç÷yam .

#<jãvà># strã jãva--ac jãvayaterac và ñàp jyà--kvip saüprasàraõe dãrdhaþ sà astyasya và . 1 dhanuùo guõe jyàyàü 2 jãvantikàyànauùadhau, 3 vacàyàü, 4 ÷i¤jite, 5 bhåmau 6 jãvanopàye ca mediø jãva--bhàve a ñàp . jãvane jañàø . dhanuràkàrakùetrasya vçttasthobhayarekhàvçttasaülagne kùetrabhede tanmànànayanàdikaü lãlàø dar÷itaü tacca kùetra÷abde 2403 pçø dar÷itam . grahaspaùñagatyàdyupapayogilã rà÷iråpakùetrasya jãvà tu kràmajyà÷abde 2303 pçø uktà adhikaü jyà÷abde vakùyate jyotpattiprakàraþ siø ÷iø ukto yathà
     %<iùñàïgulavyàsadalena vçttaü kàryaü digaïgaü bhalavàïkitaü ca . jyàsaükhyayàptà navaterlavà ye tadàdyajãvà dhanuretadeva . dvitryàdinighnaü tadanantaràõàü càpe tu dattvobhayato digaïkàt . j¤eyaü tadagradvayabaddharajjorardhaü jyakàrdhaü nikhilàni caivam . athànyathà và gaõitena vacmi jyàrdhàni tànyeva parisphuñàni . trijyàkçvirdorguõavargahãnà målaü tadãyaü khal koñijãvà . doþkoñijãvàrahite tribhajye taccheùake koñibhujotkramajye . jyàcàpamadhye khalu yo'tra vàõaþ saivotkramajyà sudhiyàtra vedyà . trijyàrdhaü rà÷ijyà tatkoñijyà ca ùaùñibhàgànàm . trijyàvargàrdhapadaü ÷aravedàü÷ajyakà bhavati . trijyàkçtãùu dhàtàt trijyàkçtivargapa¤cadhàtasya . målonàdaùñahçtànmålaü ùañtriü÷adaü÷ajyà . gajahayagajeùu 5878 bhighnã tribhajãvà và'yutena 10000 saübhaktà . pañtriü÷adaü÷ajãvà tat koñijyàkçteùåõàm . trijyàkçtãùudhàtànmålaü trijyonitaü caturbhaktam . aùñàda÷abhàgànàü jãvà spaùñà bhavatyevam . kramotkramajyàkçtiyogamålàddalaü tadardhàü÷aka÷i¤jinã syàt . trijyotkramajyànihaterdalasya målaü tadardhàü÷aka÷i¤jinã và . tasyàþ punastaddalabhàgakànàü koñe÷ca koñyaü ÷adalasya caivam . anyajyakàsàdhanamuktamevaü pårbaiþ pravakùye'tha bi÷iùñamasmàt . trijyàbhujajyàhatihãnayukte trijyàkçtã taddalayoþ pade staþ . bhujonayuktatribhakhaõóayorjye koñiü bhujajyàü parikalpya caivam . yaddorjyayorantaramiùñayoryatkoñijyayostatkçtiyogamålam . dalãkçtaü syàdubhujayorviyogakhaõóasya jãvaivamanekadhà và . doþkoñijãvàvivarasya vargo dalãkçtastasya padena tulyà . syàt koñivàhvorvivaràrdhajãvà vakùye'tha målagrahaõaü vinàpi . dorjyàkçtirvyàsadalàrdhabhaktà labdhatrimaurvyorvivareõa tulyà . doþkoñibhàgàntara÷i¤jinã syàjjyàrdhàni và kànicidevamatra . svago'ïgeùuùaóa÷ena (6569) varjità bhuja÷i¤jinã . koñijyà da÷abhiþ kùuõõà trisapteùuø (573) vibhàjità . tadaikyamagrajãvà syàdantaraü pårva÷i¤jinã . prathamajyà bhavedeva>% ùaùñiranyàstatastataþ . vyàsàrdhe'ùñaguõàbdhyagnitulye syurnavatirjyakàþ . koñhijãvà ÷atàbhyastà godastatithi (1529) bhàjità . dorjyà svà'dryaïgavedàü÷a (467) hãnà tadyogasaümità . tadagrajyà tayo÷càpi vivaraü pårva÷i¤jinã . tattvadasrà 225 nagàü÷onà evamatràdya÷i¤jinã . jyàparamparayaivaü và caturviü÷atimaurvikàþ . càpayoriùñayordorjye mithaþkoñijyakàhate . trijyàbhakte tayoraikyaü syàccàpaikyasya dorjyakà . càpàntarasya jãvà syàt tayorantarasaümità . anyajyàsàdhane samyagiyaü jyàbhàvanodità . samàsabhàvanà caikà tathànyàntarabhàvanà . àdyajyàcàpabhàgànàü pratibhàgajyakàvidhiþ . yà jyànupàtataþ seùñavyàsàrdhe pariõàmyate . àdyadoþkoñijãvàbhyàmerva kàryà tato muhuþ . bhàüvanàþ syustadagrajyà iùñe vyàsadale sphuñàþ . sthålaü jyànayanaü pàñhyàmiha tannoø ditaü mayà . uktà saükùepataþ pårvaü jyomattiþ sugamà ca sà . savi÷eùàdhunà tatra vi÷eùàdvivçõomyataþ . tatra tàvadàcàryàõàü padavãmityàdi ÷lokapa¤cakaü sugabham . atra gaõitena jyàj¤ànàrthaü målamåtajyàcatuùkasiddhaprakàramevàha . tatprakàro hi bãjagaõitakriyayà . trijyàrdhaü rà÷ijyetyàdi . trijyàrdhena 1719 tulyà triü÷adaü÷ànàü jyà bhavati . tasyàþ koñijyà ùaùñibhàgànàm . trijyàvargàrdhapadaü pa¤cacattvàri÷adaü÷ànàü jyà bhavati . atha trijyàvargàt pa¤caguõàt trijyàkçtivargapa¤cathàtasya målena hãnàdaùña8 hçtàt padaü ùañtriü÷adaü÷ànàü jyà . atha và gaja hayagajeùu 5878 nighnã trijyà'yutena 10000 bhaktà ùañtriü÷adaü÷ànàü jyà syàt . iti gaõitalàghavam . tat koñijyàrdhàccatuùpa¤càdaü÷ànàü jyà . tathà trijyàvargasya pa¤caguõasyamålaü trijyàhãnaü caturbhaktaü sadaùñàda÷amàgànàü jyà bhavati . tatkoñijyàrdhàt dvisaptatibhàgànàm . ato'nyathà sàdhanamàha . kramotkramajyetyàdi . koñijyonà trijyàmujasyotkramajyà syàt . bhujajyonà trijyàkoñyutkramajyà syàt . bhujakramajyotkramajyayo÷ca vargayogapadadalaü bhujàü÷ànàmardhasya jyà syàt . athavà trijyotkramajyàdhàtadalasya målaü tadardhàü÷aka÷i¤jinã syàditi kriyàlàghavam . evamutpannajyàyà api koñijyà sà tatkoñimàgànàm . tataþ punarevamanyàstadardhàü÷akajyàþ sàdhyàþ . koñe÷caivamanyàþ . tadyathà . yatra caturviü÷atirjyàstatra trijyàrdhamaùñamaü jyàrdham . tatkoñijyà tu ùoóa÷am . ÷aravedàü÷ajyà dvàda÷am . athàùñamàt tadardhàü÷aprakàreõa caturtham . 4 . tatkoñijyà viü÷am . 20 . evaü caturthàt dvitãyaü 2 dvàvi÷aü ca . 22 . dvitãyàdàdyaü 2 trayoviü÷aü ca 23 . viü÷atitamàdda÷amaü 10 caturda÷aü ca 14 . da÷amàt pa¤camam 5 ekonaviü÷aü ca 19 . dvàviü÷àdekàda÷aü 11 trayoda÷aü tta 13 . caturda÷àt saptamaü 7 saptada÷aü ca 17 . atha ddhàda÷àt ùaùñha 6 maùñàda÷aü ca 18 . ùaùñhàt tçtãyaü 3 mekavi÷aü ca 21 . aùñàda÷ànnavamaü 9 pa¤cada÷aü ca 15 . trijyà caturviü÷amiti . evaü kila pårvairanyajyàsàdhanamuktam . idànãü vinàpyutkramajyayàbhinavaprakàreõàha . trijyàbhujajyàhatãtyàdi . trijyàbhujajyàdhàtena trijyàkçtirekatronànyatra yutà . dve càrdhite . tayormåle . àdyaü bhujonakhàïkàü÷ànàü dalasya jyà . dvitãyaü bhujàdyakhàïkàü÷ànàü dalasyaü . evamato'pyanyàþ . tadyathà . aùñamàt ùoóa÷aü 16 jyàrdham . ùoóa÷àccaturthaü ca viü÷aü ca 30 . caturthàdda÷amaü 10 . caturda÷aü ca 14 . evaü sarvàõyapi . prakàràntaramàha . yaddorjyayorantaranityàdi . iùñadorjyayoryadantaraü kãñijyayo÷ca yat tayorbargaikyamålasya dalaü bhujayorantaràrdhasya jyà bhavati . evamanyayoranyànyàþ . yathaikà kila caturthãü 4 . anyàùñamã 4 dorjyà . tàbhyàü dvitãyà midhyati . dvitãyàcaturthãbhyàü prathametyàdi . tathà doþkoñijyayorantaravagadalasya målaü doþkoñibhàgàntaràrdhasya jyà syàta . tathàùñamã ca dãjarbà . ùoóa÷ã 16 koñijyà . tàbhyàü caturthã 8 syàdityàdi . atha målagrahaõakriyayà vinàpi doþkoñibhàgàntarajytànayanamàha . dorjyàkçtirityàdi . dorjyàvargastrijyàrdheta bhaktaþ . tasya trijyàyà÷ca vibaraü doþkothantarasya jyà syàt . kànicidebamatra jyàrdhàni sàdhyàni . tadyathà . yatra kila triü÷ajjyàrdhàni tatra trijyàrdhaü da÷amam . 10 . tatkoñijyà viü÷atitamam . ÷aravedàü÷ajyà pa¤cada÷am . ùañdhiü ÷ajyà dvàda÷am . tatkoñijyàùñàda÷aü jyàrdham . aùñàda÷abhàgànàü jyà ùaùñam . 6 . tatkàñijyà caturvi÷amiti . kramotkramajyàkçtiyogamålàdityàdinà pårvoktaprakàreõa da÷amàt pa¤camam . tatkoñijyà pa¤caviü÷am . evaü dvàda÷àt ùaùñhaü caturviü÷aü ca . ùaùñhàt tçtãyaü saptaviü÷aü ca . aùñàda÷ànnavamamekaviü÷aü ca . etànyevànena prakàreõa sidhyanti nànyàni . ata uktaü kànicidevamatreti . yaddorjyayorantaramityàdiprakàreõa . ato'tra pa¤camamekà dorjyà . navamamanyà . àmyàü yaddorjyàyorantaramityàdinà prakàreõa bhujayorantaràrdhasya jyotpadyate . tacca dvitãyaü jyàrdham . tatkoñijyàùñàvi÷am . àbhyàü kamotkramajyàkçtiyogamålàddalamityàdiprakàreõàdyaü caturda÷aü ca . evamanyà÷caturda÷a sidhyanti . atha jyàbhàvanà . sà ca dvedhà . ekà samàsamàvanà . anyàntarabhàvanà . tadarthamàha . svagoïgoùuùaóaü÷enetyàdi . yatra kila vasutrivedàgni 3438 tulyà trijyà navati÷ca jyàrdhàni tatra tàvaducyate . tatra målabhåtajyànàü madhye kàcaneùñà bhujajyà tatkoñijyà ca pçthak sthàpyà . bhåjajyà svanavaùaóiùurasa 6569 vibhàgena rahità kàryà . koñijyà tu da÷aguõà trisaptapa¤cabhirbhàjyà . tayorekya tadagrajyà . antaraü pårvajyà syàt . yathà trijyàrdhaü triü÷atsaükhyàkaü 30 jyàrdham . tataþ samàsabhàvanayaikatriü÷atsaükhyakam . sasmàddvàtriü ÷atsaükhyamityàdi . antarabhàvanayà tvekonatriü÷anaùñàviü÷amityàdi . pårõaü dorjyà koñijyàü trijyàü ca prakalpya prathamaü khaõóamevaü ùaùñiþ 60 syàt . atha yadi saiva trijyà caturviü÷atirjyàrni tadardhamàha . koñijãvà÷atàbhyastetyàdi . atràpi trijyàrdhamaùñamaü jyàrdhaü sà bhujajyà . ùoóa÷aü koñijyà sà koñijyà ataguõà nodasratithi (1529) bhàjità . yà tu dojyàü sà tu nijena saptàïgavedàü÷ena 467 hãnà kàryà . yadi tayorekyaü kriyate tadà navamaü jyàrdhaü bhavati . yadyantaraü tadà saptamaü syàt . evaü samàsabhàvanayà navamàdda÷amaü da÷amàdekàda÷amityàdi . tathàntarabhàvanayà saptamàt ùaùñhaü ùaùñhàt pa¤camamityàdi . evaü prathamaü saptàü÷onaü tattvadasra 225 mitaü mavati . athavà pårõaüø dirjyàü trijyàü ca koñijyàü prakalpya sàdhyate tathàpi tadeva . tataþ samàsabhàvanayà dvitãyàdãnyakhilàni bhavanti . atha và trijyàü dorjyàü prakalpya pårõaü koñijyàü ca prakalpya sàdhyate tadà vrayoviü÷amutpadyate tasmàdantarabhàvanayà dvàviü÷am 22 . tato'pyekaviü÷am 21 . evama khilànyapi niùpadyante . atha bhavànàmàha . càpayoriùñayorityàdi . iùñayo÷àpayorye dorjyete karõabhåmau vyàpye . tayoradhastàt koñijye ca . tataþ prathamakoñijyà dvitãyadorjyayà guõyà . tato dvitãyakoñijyà prathamadorjyayà guõyà . dve api trijyayà bhàjye . phalayoþ samàsa÷càpaikyabhujyasya jyà bhavati . antaraü càpàntarasya jyà bhavati . iyaü siddhajyàto'nyajyàsàghane bhàvanà . tadyayà . tulyabhàvanayà prathamajyàrbasya prathamajyàrdhena saha samàsabhàvanayà dvitãyaü, dvitãyasya dvitãye naivaü caturthamityàdi . athàtulyabhàvanayà dvitãyatçtãyayoþsamàsabhàvanayà pa¤camam . antarabhàvanayà prathamaü syàdityàdi . atheùñavyàsàrdhe jyàj¤ànàrthamàha . àdyajyàcàpamàgànàmityàdi . yàvadbhiraü÷airekà jyà labhyate te àdyajyàcàpàü÷àþ . pratimàgajyakàvidhiriti . trisaptapa¤cabhi 573 rbhaktetyàdinà pràguktaprakàreõaikabhàgasya jyàmànãya tadbhàvanàto bhàgadvayasyaivaü teùàü bhàgànàü jyà sàdhyà sàbhãùñatrijyayà hçtà vasvanalàbdhivahnibhi 3438 rbhaktà prathamajyà syàt . tasyàstayaiva saha bhàva nayà dvitãyàdyàþ sidhyanti pramitàkùarà .

#<jãvàtu># puø jãvayati jãva--õic + kartari àtuþ jãvatyanena jãva--karaõe và àtu . 1 anne 2 jãvanauùadhe 3 mçtasa¤jãvanauùadhe ca bhàve àtu . 4 jãvane . mediø %<re hasta! dakùiõa! mçtasya ÷i÷ordvijasya jãvàtave visçja ÷ådramunau kçpàõam>% uttaracaø . %<àrtayà punarjãvàtave na martave>% tàõóyaø bràø 1 . 5 . 18 . jãvitumiti bhàùyokteþ tavepratyayàntamityanye tathà ca jãva--tumarthe tave vàø dãrghaþ . na martave iti sàhacaryàt jãvitumityarthakatà tacca tavepratyayàntatayaiva sidhyatãti bodhyam .

#<jãvàtumat># puø jãvàtu + matup . àyuùkàmeùñã devatàbhede %<àyuùkàmeùñyàü jãvàtumantau>% à÷vaø ÷rauø 2 . 10 . 2 . %<jãvàtumantau savyoparyupasthà>% 2 . 19 . 16 .

#<jãvàtman># puø jãvati jãva--ac karma . pràõasa¤càrayukte àtmani pràõini %<saüyogo yoga ityukto jãvàtmaparàtmanoþ>% yoga÷àø . jãvàtman! pa÷ya bhadraü te màtaraü pitara¤ca te bhàgaø 6 . 16 . 2 .

#<jãvàdàna># naø 6 taø . %<ayogaståbhyoràdhmànaü parikartikà parisràvàþ pravàhikà hçdayopasaraõamapragraho'bhiyogo jãvàdànamiti nava vyàpado vaidyanimittà bhavantãti>% su÷rutokte vaidyanimitte vyàpadbhede tacca vamanavirecanavyàpadbhedaþ yathoktaü tatraiva .
     %<athàto vamanavirecanavyàpaccikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ . vaidyàturanimittaü vamanaü ca pa¤cada÷adhà vyàpadyate tatra vamanasyàdhogatirårdhaü virecanasyeti pçthak . sàmànyamubhayoþ sàva÷eùauùadhatvaü jãrõauùadhatvaü hãnàdhidoùàpahçtatvaü vàta÷ålamayogàtiyogau jãnàdànamàdhmànaü parikartikà parisràvaþ pravàhchikàhçdayopasaraõaü vibandha>% iti .

#<jãvàdhàra># puø 6 taø . hçdaye hemacaø . %<hçdyayaü tasmàddhçdayam>% chàø uø jãvasya hçdayàdhàratvoktestathàtvam .

#<jãvàntaka># puø jãvamantayati anti--nàmadhàø õvul . jãvanàrthu pràõinà÷ake ÷àkunike amaraþ 2 pràõinà÷akamàtre triø .

#<jãvàrdhapiõóaka># puø såryasiø paribhàùite cakrastharà÷ikalànàü 180 ÷atànàmaùñame bhàge 326 yathàha såø siø %<rà÷iliptàùñamo bhàgaþ prathamaü jyàrdhamucyate>% tattadvibhakte labdho nami÷ritaü tad dvitãyakam . àdyenaivaü kramàt piõóàn bhaktvà labdhonasaüyutàþ . khaõóakàþ syu÷caturviü÷ajjyàrdhapiõóàþ kramàdamã . %<ekarà÷ikalànàmaùñàda÷a÷atànàmaùñamo'÷astattvà÷cimitaþ 225 prathamamàdyaü jyàrdhaü sampå rõajãvàrdhapiõóakaþ kathyate tadabhij¤aiþ>% raïgaø . atra cakràrdhasya dhanuràkçtitvàt tatrobhayapàr÷vastharekhàsaülagnasaralarekhàyàþ jyàråpatvàt tasyàrdhasyeva làghavena ÷àstrakàrairgrahaõena tadãyàrdhasya piõóasaüj¤à kçteti bodhyam . jyàrdhapiõóo'pyatra .

#<jãvàlà># strã jãvamàlàti à + là--ka . saiühalyàü latàyàü ràjaniø .

#<jãvàstikàya># puø arhanmatasiddhe jivapadàrthe arhacchabde dç÷yam . jãva÷abde coktapràyaþ .

#<jãvikà># strã jãva--a kan ata ittvam . 1 jãvanopàye àjãvate . 2 jãvantãvçkùe mediø .

#<jãvita># naø jãva--bhàve kta . 1 jãvane pràõadhàraõe %<jãvitanàtho bhavettasyàþ>% sàø daø %<nàbhinandeta maraõaü nàbhinandetajãvitam>% jãvitàtyayamàpanno yo'nnamatti yatastataþ manuþ . kartari kta . 2 jãvanayukte triø . pràï matvà satyamasyàntaü jãvitàsmãti lajjità raghuþ .

#<jãvitakàla># puø 6 taø . àyuùi pràõadhàraõasamaye amaraþ .

#<jãvitaj¤à># strã jãvitasya jãvanasya j¤à--j¤ànaü yasyà . nàóyàm . ràjaniø . tasyà÷calane hi narasya jãvanaj¤ànàt tathàtvam .

#<jãvite÷a># puø 6 taø . 1 pràõanàthe yame 3 ndre 2 sårye ca ÷abdaratnàø . 4 jãvàtau hemacaø . 5 jãvite÷vare triø mediø . %<ràmamanmatha÷areõa tàóità duþsahena hçdaye ni÷àcarã . gandhavadruviracandanokùità jãvite÷avasatiü jagàma sà>% raghuþ . candrasåryayo÷ca dehamadhyastheóàpiïgalànàddhyoþ sthityà pràõasa¤càraõahetutvàt tathàtvam . %<ióàyàü sa¤careccandraþ piïgalàyàü divàkaraþ>% ÷àø tiø 25 pañale uktam . ióà÷abde 930 pçø dç÷yam ióà÷abde'nuktatvàt prasaïgàt ióàpiïgalayoþ svaråpàdikamatraucyate %<ióà bàme tayorùadhye suùumõà piïgalàpare>% ÷àø tiø %<yà vàmamuùkasaübaddhà sà ÷liùyati suùumõayà . dakùiõaü muùkamà÷ritya dhanurvaktrà hçdi÷rità . vàmàüsajatvantaragà dakùiõànàsikàmiyàt>% . tathà dakùiõamuùkasthà nàsayorbàmarandhragà padàrthàdar÷adhçtavàkyam . tantràntare'pi %<suùumõàkalitàpãóàmuùkaü dakùiõamà÷rità . hçdgatà dakùabhàgasya jatrumadhyamamà÷rità . dakùiõànàsikàdvàraü pràpnoti girijàtmaje! . vàmamuùkasamudbhåtà tathàptà savyanàsikàmiti>% anayoþ svaråpamuktaü yogàrõarve %<ióà ca ÷aïsvakubdàbhà tasyàþ savye vyavasthità . piïgalà'sitaraktàbhà dakùiõaü pàr÷vamà÷riteti>% %<anena piïgaleóayoþ krameõa såryàcandramasoþ sthitiruktà bhavati>% padàrthàdar÷aþ .

#<jãvin># triø jãva--õini . pràõadhàrake pràõimàtre 2 jãvanopàyayukte ca . jãvinàü dàruõo rogaþ karmabhogaþ ÷ubhà÷ubhaþ . bhakto vaidyastaü nihanti haribhaktirasàyanàt braø vaiø gaõeø khaø . tatra kàlena jàyante mànavà dãrghajãvinaþ . %<÷aktaþparajane dàtà svajane duþkhajãvinaþ>% manuþ . %<pa÷càttu ÷ådràþ kçùijãvini÷ca>% bhåtànàü pràõinaþ ÷reùñhàþ pràõinàü buddhijãvini manuþ striyàü ïãp %<puruùàyuùajãvinyo niràtaïkànirãtayaþ . yanmadãyàþ prajàstasya>% raghuþ .

#<jãveùñi># strã jãvodde÷ikà iùñiþ . vçhaspatisave ÷abdàrthaci0

#<jãvotpattivàda># puø jãvasya saïkarùaõàbhighasyotpattivàdaþ . pà¤caràtravaiùõavasiddhànte jãvyàsyodbhavasàdhane vàde tatra hi %<brahmaõo vàsudevàkhyàjjovaþ saïkarùaõàbhidhaþ . jàyate ca manastasmàt pradyumnàkhyaü tataþ punaþ . ahaïkàro'niruddhàsya÷catvàro vi÷varåpakàþ . vàsudevàràdhanàdyairjàyate bandhamokùaõamiti>% . tadetanmataü ÷àø såø bhàø niràkçtaü yathà %<utpattyasambhavàt>% såø . yeùàmaprakçtiradhiùñhàtà kevalanimittakàraõam ã÷varo'bhimatasteùàü pakùaþ pratyàkhyàtaþ, yeùàü punaþ prakçti÷càdhiùñhàtà cobhayàtmakaü kàraõamã÷varo'bhamatasteùàü pakùaþ patyàkhyàyate . ÷rutisamà÷rayaõenàpyevaüråpa eve÷varaþ pràk nirdhàritaþ prakçti÷càdhiùñhàtà ceti, ÷rutyanusàriõã ca smçtiþ pramàõamiti sthitiþ, tat kastha hetoreùa pakùaþ pratyàcikhyàsita iti . ucyate . yadyapyevaüjàtãyako'ü÷aþ samànatvànnavisaüvàdagocaro bhavatyasti tvaü÷àntaraü visaüvàdasthànamiti, atastatpratyàkhyànàyàrambhaþ . tatra bhàgavatà manyante bhagavànevaiko vàsudevaþ nira¤janaj¤ànasvaråpaþ paramàrthatattvaü, sa caturdhà''tmànaü pravibhajya pratiùñhito vàsudevavyåharåpeõa saïkarùaõavyåharåpeõa pradyumnavyåharåpeõa aniruddhavyåharåpeõa ca vàsudevo nàma paramàtmocyate, saïkarùaõo nàma jãva, pradyumno nàma manaþ, aniruddho nàmàhaïkàraþ, teùàü vàsudevaþ parà prakçtiþ, itare saïkarùaõàdayaþ kàryaü, tamitthambhåtaü bhagavantamabhigamanopàdrànejyàsvàdhyàyayonairbarùa÷atamiùñrà kùãõakle÷o bhagavantameva pratipadyata iti . tatra yattàvaducyate yo'÷cau nàràyaõaþ paro'vyaktàt prasiddhaþ paramàtma sarvàtmà sa àtmanà''tmànamanekadhà vyåhyàvasthita iti, tanna niràkriyate, %<sa ekadhà bhavati tridhà bhavati>% ityàdi÷rutibhyaþ paramàtmano'nekadhà bhavasyàdhigatatvàt . yadyapi bhagavato'bhigamanàdilakùaõamàràdhanam ajasramananyacittatayà'bhipreyate tadapi na pratiùidhyate ÷rutismçtyorã÷varapraõidhànasya prasiddhatvàt . yat punaridamucyate vàsudevàt saïkarùaõa utpadyate saïkarùaõàcca pradyumnaþ, pradyumnàccàniruddha iti . atra bråmaþ, na vàsudevasaüj¤akàt paramàtmanaþ saïkarùaõasaüj¤asya jãvasyotpattiþ sambhavati, anityatvàdidoùaprasaïgàt utpattimattve hi jãvasyànityatvàdayo doùàþ prasajerana, tata÷ca naibàsya bhagavatpràptimokùaþ syàt kàraõàpràptau kàryasya pravilayaprasaïgàt . pratiùedhiùyati càcàryo jãvamyogpatiü %<nàtmà÷ruternityatvàcca>% tasmàdasaïgataiùà kalpanà bhàø .
     %<na ca kartuþ karaõam>% såø . ita÷càsaïgataiùà kalpanà, kasmànna hi loke karturdevadattàdeþ karaõaü para÷vàdyutpadyamànaü dç÷yate . varõayanti ca bhàgavatàþ %<kartrarjãvàt saïkarùaõasaüj¤akàt karaõaü manaþ pradyumnasaüj¤akamutpadyate kartçjàcca tasmàdaniruddhasaüj¤ako'haïkàra utpadyate>% iti . na caitaddçùñàntamantareõàdhyavasàtuü ÷aknumaþ . na caivambhåtàü ÷rutimupalamàmahe bhàø .
     %<vij¤ànàdibhàve và tadapratiùedhaþ>% såø . %<athàpi syànna caite saïkarùaõàdayo jãvàdibhàvenàbhipreyante kiü tarhi ã÷varà evaite sarve j¤ànai÷varya÷aktibalavãryatejo'bhirai÷varyadharmairanvità abhyupagamyante vàsudevà evaite sarve nirdoùà niradhiùñhànà niravadyà÷ceti, tasmànnàyaü yathàvaõitaü utpattyasambhavo doùaþ pràpnotãti . atrocyate, evamapi tadapratiùedha utpattyasambhavasyàpratiùedhaþ pràpnotyeva, ayamutpattyasambhavo doùaþ prakàràntareõetyabhipràyaþ, kathaü yadi tàvadayaümabhipràyaþ parasparabhinnà evaite vàsudevàdaya÷catvàra ã÷varàstulyadharmàõo naiùàmekàtmakatva mastãti, tato'neke÷vararulpanànarthakyam, ekenaive÷vareõe÷varakàryasiddheþ . siddhàntahàni÷ca bhagavàneko vàsudevaþ paramàrthatattvamityabhyupagamàt . athàyamabhipràyaþ ekasyaiva bhagavata ete catvàro vyåhàstulyadharmàõa iti, tathàpi tadavastha evotpattyasambhavaþ . na hi vàsudevàt saïkarùaõasyotpattiþ sambhabati saïkaùeõàcca pradyumnasya, pradyumnàccàniruddhasya, ati÷ayàbhàvàt . bhavitavyaü hi kàryakàraõayorati÷ayena yathà mçdghañayoþ . na hyasatyati÷aye kàryaü kàraõamityavakalpate na ca pa¤caràtrasiddhàntibhirvàsudevàdiùu ekaikasmin sarveùu và j¤ànai÷varyàditàratamyakçtaþ ka÷cidbhedo'bhyu pagamyate, vàsudevà eva hi sarve vyåhà nirvi÷eùà iùyante . na caite bhagavadvyåhà÷catuþsaïkhyà, brahnàdistambaparyantasya samastasyaiva jagato bhagavadvyåhatvàvagamàt>% bhàø .
     %<vipratiùedhàcca>% såø . %<vipratiùedha÷càsmin ÷àstre bahuvidha upalabhyate guõaguõitvakalpanàdilakùaõaþ . j¤ànai÷varya÷aktibalavavãryatejàüsi guõàþ àtmàna aivaite bhagavanto vàsudevà ityàdidar÷anàt . vedavipratiùedha÷ca bhavati caturùu vedeùuparaü ÷reyo'labddhvà ÷àõóilya idaü ÷àstram adhigatavàn ityàdivedanindàdar÷anàt, tasmàdasaïgataùà kalpaneti siddham>% bhàø jãvasya vàstavikotpattiniràkaraõena tasya bhàktotpattimattvaü tatraiva 2 aø . 3 pàde samarthitaü yathà
     %<caràcaravyapà÷rayastu syàttadvyapade÷o bhàktastadbhàvabhàvitvàt>% så0
     sto jãvasyàpyutpattipralayau jàto devadatto mçto devadatta ityevaü jàtãyakàllaukikavyapade÷àjjàtakarmàdisaüskàravidhàünàcceti syàt kasyacidbhràntiþ, tàmapanudàmaþ, na jãvasyotpattipralayau staþ ÷àstraphalasambandhopapatteþ . ÷arãrànuvinà÷ini hi jãve ÷arãràntaragateùñàniùñàpràptiparihàràrthau vidhipratiùedhàvaknarthakau syàtàm . ÷råyate ca %<jãvàpetaü vàva kileda mriyate na jãvo mriyate>% iti . nanu laukikajanmamaraõavyapade÷o jãvasya dar÷itaþ satyaü dar÷itaü, bhàktastveùa jãvasya janmamaraõavyapade÷aþ, kimà÷rayaþ punarayaü mukhyo yadapekùayà bhàkta iti, ucyate . caràcaravyapà÷rayaþ . sthàvarajaïgama÷arãraviùayau janmamaraõa÷abdau, sthàvarajaïgamàni hi bhåtàni jàyante ca mriyante càtastadviùayau janmamaraõa÷abdau mukhyau santau tatsthe jãvàtmanyupacaryete tadbhàvabhàvitvàt . ÷arãrapràdurbhàvatirobhàvayorhi satorjanmamaraõa÷abdau bhavataþ nàsatoþ . nahi ÷arãrasambandhàdanyatra jãvo jàto mçto và kenacidupalakùyate . %<sa và aya puruùo jàyamànaþ ÷arãramabhisampadyamànaþ sa utkràman mriyamàõa>% iti ca ÷arãrasaüyogaviyoganimittàveva janmamaraõa÷abdau dar÷ayati . jàtakarmàdividhànamapi dehapràdurbhàvàpekùameva draùñavyam, abhàvàjjãvapràdurbhàvasya . jãvasya parasmàdàtmanaþ utpattirviyadàdãnàmivàsti nàsti yetyetaduttareõa såtreõa vakùyati . dehà÷rayau tàvajjãvasya sthålàvutpattipralayau na staþ ityetadanena såtreõàvocyate bhàø .
     %<nàtmà'÷ruternityatvàcca tàbhyaþ>% såø . %<astyàtmà jivàkhyaþ ÷arorendriyapa¤jaràdhyakùaþ karmaphalasambandhã, sa kiü vyomàdivadevotpadyate brahmaõa àhosvidubrahmavadeva notpadyate iti ÷rutivipratipattervi÷ayaþ kàsucicchrutiùvagniviùphuliïgàdinidar÷anairjãvàtmanaþ parasmàt brahmaõa utpattiràmnàyate kàsucittvavikçtasyaiva parasya brahmaõaþ kàryaprabe÷ena jãvabhàvo vij¤àyate na cotpattiràmnàyata iti . tatra pràpnaü tàyadutpadyate jãva iti kutaþ pratij¤ànuparodhàt . (ekasmin vidite sarbamidaü viditam) itãyaü pratij¤à sarvasya vastujàtasya brahmapravatve sati noparudhyeta, tattvàntaratve tu jãvasya pratij¤eyamuparudhyeta . na càvikçtaþ paramàtmaiva jãva iti ÷akyate vij¤àtuü, lakùaõabhedàt . apahatapàpmatvàdidharmako hi paramàtmà, tadviparãto hi jãvaþ, vibhàgàccàsya vikàràtmasiddhiþ . yàvàn hi àkà÷àdiþ pravibhaktaþ sarvo vikàraþ, tasya càkà÷àderutpattiþ samadhigatà jãvàtmàpi puõyàpuõyakarmà sukhaduþkhabhàk prati÷arãraü vibhakta iti tasyàpi prapa¤cotpattyavasare utpattirbhavitumarhati>% bhà0
     api ca %<yathàgneþ kùudrà visphuliïgà vyuccarantyevamevàsmàdàtmanaþ sarve pràõàþ>% iti pràõàderbhogyajàtasya sçùñiü ÷iùñvà sarve ete àtmàno vyuccarantãti bhoktéõàmàtmanàü pçthak sçùñiü ÷àsti . %<yathà sudãptàt pàvakàt visphuliïgàþ sahasra÷aþ prabhavanti syaråpàstathàkùaràdvividhàþ somya! bhàvàþ prajàyante tatra caivàpiyanti>% iti ca jãvàtmanàmutpattipralayàbucyete saråpavacanàt . jãvàtmàno hi paramàtmanà saråpà bhavanti caitanyayogàt . na ca kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü vàrayitumarhati, ÷rutyantaragatasyàpi aviruddhasyàdhikasyàrthasya sarvatropasahartaüvyatvàt . prave÷a÷ratiramyevaü sati vikàrabhàvàpattyaiva vyàkhyàtavyà %<tadàtmànaü svayamakçruta>% ityàdivat tasmàdutpadyate jiva ityevaü pràpte bråmaþ, nàtmà jãva utpadyata iti kasmàda÷ruteþ, na hyasyotpattiprakaraõe ÷ravaõamasti bhåyassu prade÷eùu . nanu kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü na vàrayatãtyuktaü, satyamuktaü utpattireva tvasya na sambhavatãti vadàmaþ . kasmàt nityasvàcca tàbhyaþ . ca÷abdàdajatvàdibhya÷ca . nityatva hyasya ÷ratibhyo'dhigamyate, tathàjatvamavikàritvamavikçtasyaiva brahmaõo jãvàtmanàvasthàna brahmàtmatà ceti . na caivaüråpasyàtpàttarupapadyate, tàþ kàþ ÷rutayaþ %<na jãvo mriyate>% %<sa và eùa mahànajaþ>% %<àtmà'jaro'mçto'bhayo brahma>% %<na jàyate mriyàte và vipa÷cit>% ajo nityaþ ÷à÷vato'yaü puràõaþ %<tat sçùñvà tadevànupràvi÷at>% anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmarupe vyàkaravàõi %<sa eùa iha praviùña ànakhàgrebhya>% %<tattvamasi>% %<ahaü brahmàsmi>% %<ayamàtmà brahma sarvànubhåþ>% ityebamàdyà nityatvavàdinyaþ satyo jãvasyotpattiü prativadhmanti . nanu pravibhaktatvàdvikàro vikàratvàccotpadyate ityukta atrocyate, nàsya prabibhàgaþ svato'sti, %<eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà>% iti ÷ruteþ, buddhyàdyupàdhinimittaü tvasya pravibhàgapratibhànamàkà÷asyeva ghañàdisambandhanimittam . tathà ca ÷àstram %<sa và ayamàtmà brahma vij¤ànamayo manomayaþ pràõamaya÷cakùurmayaþ ÷rotramayaþ>% ityevamàdi brahmaõa evàvikçtasya sato'syaikànekabuddhyàdimayatvaü dar÷ayati . tanmayatva¤càsya tadviviktasvaråpànabhivyaktyà taduparaktasvaråpatvaü strãmayo jàlma ityàdivadudraùñavyam . yadapi kvacidasyotpattipralaya÷ravaõaü tadapyata evopàdhisambandhànne tavyam, upàdhyutprattau càsyotpattistatpralaye ca pralaya iti . tathà ca dar÷ayati %<praj¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati na pretya saüj¤àsti>% iti . tathopàdhipralaya evàyaü nàtmapralaya itya tadapi, atraiva %<mà bhagavànmohamàpãpadanna và ahamimaü vijànàmi na pretya saüj¤àsti>% iti pra÷napurvakaüpratipàdayati, %<na và are aha bravãmyavinà÷ã và ara'yamàtmànucchittidharmà màtmàsaüsargastvasya bhavati>% iti . pratij¤ànuparodho'pyavikçtasyaiva brahmaõo jãvabhàvàbhyupagamàt . lakùaõabhedo'pyanayorupàdhinimitta eva . ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti ca prakçtasya va vij¤ànamayasyàtmanaþ sarvasaü sàradharmapratyàkhyànena paramàtmabhàvapratipàdanàt . yasmànnaivotpadyate pravilãyate veti ÷àrãrakasåtrabhàùye ÷aïkaràcàryaþ .

#<jãvopàdhi># puø 6 taø . 1 svapnasuùuptijàgradavasthàsu . trayo hi jãvasyopàdhayaþ . tatra suùuptau buddhyàdisaüskàravàsitamaj¤ànamàtramupàdhiþ . svapne jàgradvàsanàmayaü liïga÷arãramupàdhiþ . jàgradavasthàyàü såkùma÷arãrasaüsçùñaü sthåla÷arãramupàdhiriti tattadupàdhyupalakùitasuùuptyàderapyupàdhitvam . %<kàryopàdhirayaü jãvaþ kàraõãpàdhirã÷vara>% ityukteþ aj¤ànasya 2 vyaùñi÷aktibhede ca tasyàstu samaùñyaj¤ànakàryatvàt tadabhipràyeõaiva %<màyopàdhirayaü jãvohyavidyopàdhirã÷varaþ>% ityàdau màyàvidyayorabhede'pi bhedanirde÷aþ .

#<jãvorõà># strã 6 taø . jãvato meùàderàmaõi %<pavitramasmin karoti ÷uklaü jãvorõànàm>% kàtyàø ÷rauø 9 . 2 . 16 . %<jãvanmeùaromanirmitasåtranirmitam>% karkaþ .

#<jãvyà># strã jãvàya hità yat . 1 harãtakyàm 2 jãvantyàü 3 gokùuradugdhàyà¤ca ràjaniø 4 jãvanopàye triø jãvyopàyaü tu bhagavàn mama ki¤cit karotu saþ harivaüø 263 aø .

#<ju># raühasi bhvàø paraø akaø aniñ . javati . ajauùãt . jujàva . javaþ javanaþ . õici jàvayati te ajãjavat ta tataþ saniø jijàvayiùati . asya parasmaipaditvaü gatikarmatva¤canighaõñåktam %<jayati javati>% ityupakrame ityete gatikarmàõa ityukteþ . vede gaõavyatyàsaþ %<vçùñiü ye vi÷ve maruto junanti>% çø 5 . 58 . 3 . %<yena na pàtamapàü junàma>% 1 . 186 . 5 . ayaü dhàtuþ çø bhàùye sautra iti màdhavaþ . dãrghànto'pi . %<vàto na jåtaþ stanayadbhi rabhvaiþ>% çø 4 . 17 . 12 .

#<ju># gatau sauø àtmaø sakaø aniñ . javate . ajoùña . jujuve . %<yadvi manasà javate tadvàcà vadati>% taittiø saø 6 . 1 . 7 . 2 .

#<juga># tyàge bhvàø paraø sakaø señ idit . juïgati . ajuïgãt jujuïga . karmaõi idittvàt juïgyate .

#<jugupsana># naø gupa--nindàyàü svàrthe san--bhàve lyuñ . 1 nindane amaraþ . kartari yuc . 2 nindà÷ãle triø .

#<jugupsà># strã gupa--nindàyàü svàrthe san--bhàve a ñàp . nindàyàm amaraþ . sà ca vãbhatsarasasya sthàyibhàvaþ ÷àntarasavyabhicàribhàva÷ca . yathoktaü sàø daø aviruddhà viruüddhà và yaü tirodhàtumakùamàþ . àsvàdàïkrarakando'sau bhàvaþ sthàyãti sammataþ . ratirhàsa÷ca ÷oka÷ca krodhãtsàhau bhayaü tathà . jagupsà bismaya÷cetthamaùñau proktàþ ÷amà'pi ca rasabhede sthàyibhàvabhedànuktvà doùekùaõàdibhirgarhà jugupsà vipnayodbhavà tà lakùayitvà %<÷çïgàravãrayorhàsovãre krodhastatha mataþ . ÷ànte jugupsà kathità vyabhicàritayà punaþ>% dehajugupsà ca ÷aucakàryaü yathoktaü pàtaø såø bhàø %<÷aucàt svàïgajugupsà parairasaüsargaþ>% såø %<sàïge jugupsàyàü ÷aucamàrabhamàõaþ kàyàvadyadar÷ã kàyànabhiùvaïgã bhavati ki¤ca parairasaü sargaþ kàyasvabhàvàvalokã svamapi kàyaü jihàsurmçjjalàdimiràkùàlayannapi kàya÷uddhimapa÷yan kathaü parakàyairatyantamevàprayataiþ saüsçjyate>% bhàø . dehe jugupsàyà vairàgyaü bhavati . tasya nindanãyatve hetuþ vivekacåóàmaõàvukto yathà %<majjàsthimedaþpalaraktacarmatvagàhvayairdhàtubhirebhiranvitam . pàdãruvakùo bhujapçùñhamastakairaïgairupàïgairupayuktametat>% . yàj¤avalkyena tu dehasaüsthitimupavarõya %<ityetadasthiraü varùma yasya mokùàya kçtyasau>% ityuktaü vyàkhyàtaü ca mità0
     itãvç÷amasthisnàyvàdyàravdhametada÷ucinidhànaü varùmàsthiramiti yasya vuddhirasau kçtã paõóito mokùàya samartho bhavati vairàgyasya nityànityavivekayormokùopàyatvàt asthimåtrapurãùàdipràcuryaj¤ànasya vairàgyahetutvàt ata eva vyàsaþ %<sarvà÷ucinidhànasya kçtaghnasyavinà÷inaþ . ÷arãrakasyàpi kçte måóhàþ pàpàni kurvate . yadi nàmàsya kàyasya yadantastadyahirbhavet . daõóamàdàya loko'yaü ÷unaþ kàkàü÷ca vàrayediti>% . tasmàdãdç÷akutsita÷arãrasyàtyantikavinivçttyarthamàtmopàsane prayatitavyam .

#<jugurvaõi># triø gé--stutau yaïluki kvipi vede niø vanasaübhaktau in--õatvam 6 taø . stotéõàü saübhaktari . %<mandrajihvà jugurvaõã>% çø 1 . 142 . 8 .

#<juïga># puø jugi--ac . vçddhadàrakavçkùe amaraþ . õvul . juïgaka tatràrthe puø . ràjaniø .

#<juïgà># strã jugi--ac . vçddhadàrakavçkùe ramànàthaþ .

#<juñaka># naø jaña--saühatau ac saüj¤àyàü kan pçùoø . jañàyàü ÷abdaraø .

#<juñikà># strã jaña--saühatau bàø kvun pçùoø . (jhuüñã) khyàte ÷ikhàbhede ÷abdaraø .

#<juóa># preraõe cuø ubhaø sakaø señ . jãóayati te ajåjuóat ta .

#<juóa># bandhe (joóàdeaoyà) . tudàø kuñà0paraø señ . juóati ajuóãt jujoóa . gha¤i juóaþ .

#<juóa># gatau tuø paraø sakaø señ . juóati atoóãt . jujoña . dha¤i joóaþ .

#<juta># dãptau bhvàø àtmaø akaø señ . jotate ajotiùña . jujute . çdit ajujotat .

#<juna># gatau tuø paraø sakaø señ . junati ajonàt . jujona .

#<jumbaka># puø varuõe %<pçthivãü tçcà jumbakàya svàhà>% yajuø 25 . 9 . %<jumbakàya varuõàya>% vedadãø %<pratyeva tiùñhati jumbakàya svàhetyababhçtha uttaptàmàhutiü juhoti dharuõo vai jumbakaþ>% ÷ataø vràø 12 . 3 . 6 . 5 .

#<jurva># puø badhe bhvàø paraø sa÷aø señ . jurvati ajårvãt . jårtaþ jårtiþ . kvipi jåþ .

#<jula># peùaõe cuø ubhaø sakaø señ . jolayati te ajåjulat ta

#<juvasa># triø soø ju--bàø amun kicca . vegavati . %<à naþ somaþ saho juvo råpam>% çø 9 . 65 . 18 .

#<juùa># tçtau akaø tarke sakaø và cuø ubha0ùakùe bhvàø paraø señ . joùayati te joùati ajåjuùat ta ajoùãt .

#<juùa># harùe akaø sevàyàü sakaø tudàø àø señ . juùate ajoùiùña jujuùe juùamàõàþ . ãdit . juùñaþ . ¤ãt vartamàne kta . juùñaþ . %<paulastyo'juùata÷ucaü vipannabandhuþ>% bhaññiþ %<yatra devàso ajuùanta vi÷ve>% yajuø 4 . 1 . %<indra! juùasva pravaha>% athaø 2 . 5 . 1 . %<ajàmekàm--ajohyetyeko juùamàõo'nu÷ete>% ÷vetà÷vataüropaø . %<eùaiva buddhirjuùatàü sadàtmanàm>% bhàø vaø 12596 ÷loø . %<satvaü juùàõàya bhavàya dehinàt>% bhàgaø 8 . 5 . 23 . %<parajuùñanayànnivartamànaþ>% dãdhitiþ . àrùe gaõavya tyasàt adaditvam . %<devà nà÷raddadhànàddihavirjuùanti>% bhàø vaø 1273 . àrùatvàt padavyatyayaþ . %<pàrijàtaguõàn martyà juùanti yadi nàrada! . devànàü mànuùàõàü ca na vi÷eùo bhaviùyati>% harivaüø 7272 . leñi jojiùat %<supe÷asaskarati jojiùaddhi>% çø 2 . 35 . 1 %<juùã prãtisevanayoþ leñyaóàgamaþ . vikaraõaþ sip . ióàgama÷ca>% bhàø . pràdya pasargapårvakasya pràdidyotyatattadarthayukte sevanàdau .

#<juùkaka># puø juùa--kak tataþ saüj¤àyàü kan . yåùe ÷abdacaø .

#<juùña># naø juùa--karmaõi kta . 1 ucchiùñe . 2 sevite triø mediø %<parajuùñanayànnivartamànaþ>% dãdhitiþ . %<puõyo mahàbrahmasamåhajuthaþ>% bhaññiþ .

#<juùya># triø juùa--karmaõi kyap . 1 sevye bhàve kyap . 2 ava÷ya sevane naø .

@<[Page 3142b]>@
#<juhuràõa># puø . hurcha--san--ànaca sano luk chalopa÷ca . 1 candre puø ujjvalaø . 2 kauñilyakàriõi triø . %<yuyodhyasmajjuhuràõamenaþ>% vçø uø . %<juhuràõaü kuñilakàriõam>% bhàùyam .

#<juhuvàna># puø hu--karmaõi kànac . 1 agnau 2 vçkùe ca . saükùiptasàre kañhinahçdaye ityuktiþ ramadhyasyaiva tadarthatà hårchestadråpasiddhestadarthataucityàt atastatra lipikarapramàdàt juhuvàna ityapapàñhaþ juhuràõa ityeva pàñhaþ samucitaþ .

#<juhå># strã juhotyanayà hu--kvip niø dvitvaü dãrgha÷ca . yaj¤iye srugàkhye pàtramede sà ca palà÷aghañità %<pàlà÷ã juhåþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 3 . 34 . %<juhotyanayà juhåþ sruk sà ca pàlà÷ã palà÷avçkùakàùñhanirmità>% karkaþ . %<yasya parõamayã juhårmavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti>% ÷rutiþ . %<parõamayã palà÷akàùñhamayãtyarthaþ>% . eùà cànàrabhyàdhãtà'pi prakçtyarthà yathoktaü tàõóyaø bràø .
     anàrabhyàdhãtànàü prakçtigàmitvamiti nyàyena kratvaïgatvàvagamàt . sa ca nyàyastçtãyàdhyàye ùaùñhàpàdasya prathamàdhikaraõe parõavàkyamudàhçtyàbhihitaþ . %<prakçtau vikçtau và sàdyasya parõetyasau vidhiþ . prakçtereva và tulyàdvacanàdubhayorasau . juhåmà÷ritya parõatvavidhiþ prakçtimàtragaþ . codakenobhayapràptervikçtau vidhinàtra kim>% . anàrabhya ÷råyate %<yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpa÷lokaü ÷çõotãti>% . tatràvyabhicaritakratusambandhavatãü juhåmà÷ritya taddhetuþ parõavçkùo vàkyena vidhãyate . yà juhåþ sà parõamayãti vàkya¤ca prakçtivikçtyomtulyameva pravartate ubhayatrà÷rayabhåtàyà juhvàþ sattvàt . tasmàt prakçtivichatyorubhayorapyayaü vidhiriti pràpte, bråmaþ kimayaü vidhirvikçtau codakàt pårvannivi÷ate pa÷càdvà . nàdyaþ, à÷rayabhåtàyà juhvàþ codakamantareõàsambhavàt . dvitãye tu parõatvamapi juhvà sahaiva codakenàtidi÷yate, tatra punarvidhivaiyarthyàdayaü vidhiþ prakçtimàtragaþ . juhotyasyàü di÷i--àdhàre kvip . 2 pràgde÷e pràïmukhatayaiva homakaraõàt tasyàstathàtvam .

#<juhårà(và)õa># puø juhåü ra(va)õati ra(vaõa--aõ . 1 asdhvaryai . 2 agnau . 3 candre vi÷vaþ .

#<juhåvat># puø juhåpàtraü homodde÷yatayàstya÷ya matup vàø masya vaþ . agnau ÷abdaraø .

#<juhoti># strã ju--dhàtvarthanirde÷e ÷tip . homabhede %<yajati juhotãnàü kovi÷eùaþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 2 . 5 . iti pra÷ne yajatilakùaõamuktvà %<upaviùñahomàþ svàhàkàrapradànà juhotayaþ>% 1 . 2 . 7 iti lakùitam . %<upaviùñena kartrà homo yeùu ta upaviùñahomàþ svàhàkàreõa pradànaü yeùu te svàhàkarapradànàþ ya upaviùñahomàþ svàhàkàrapradànà÷ca te juhotayaþ ityucyante>% karkaþ ato'sya puüstvameva strãtvoktiþ pràmàdikã . %<kùaranti sarvà baidikyo juhotiyajatikriyàþ>% manuþ .

#<juhvàsya># puø juhåràsyamivàstha . homãyavahnau . %<havyavàho juhvàsyaþ>% çø 1 . 12 . 6 .

#<jå># gatau sautraø sakaø paø señ . javati ajàvãt jujàva . jåtaþ .

#<jå># strã sauø jå--gatau yathàyathaü kartç bhàvàdau kvip . 1 àkà÷e 2 sarasvatyàü 3 pi÷àcyàü ca 4 javane ÷abdaratnàø 5 jabayukte triø vi÷vaþ . 6 tvaràgamane 7 gamane ca strã mediø .

#<jåña># puø jaña--saühatau ac--pçùoø . 1 jañàsaühatau bandhe 2 jañàyàm ÷abdàrthaciø . %<jañàjåñasamàyuktàmardhendukçta÷ekharàm>% durgàdhyànam . %<bhåte÷asya bhujaïgaballivalavasraïnaddhajåñàjañàþ>% màlatãmàø . svàrthe ka tatràrthe .

#<jåta># triø sauø jå--kta . 1 gate 2 àkçùñe ca . %<ratho ha và mçtajàtyabhijåtaþ>% çø 3 . 5 . 8 . 8 . %<abhijåtaþ stotçbhiràkçùñaþ>% bhàø . 3 dakùe ca %<yuvaü ÷vetaü pedava indrajåtam>% çø 1 . 118 . 9 . %<indrajåtaü indreõa jåtaü dattam>% bhàø .

#<jåti># strã ju--raühasi bhàve ktin sàtihetãtyàdinà niø . 1 vege amaraþ . %<uta smàsya palayanti janà jåtiü kçùñipro abhibhåtimà÷àþ>% çø 4 . 38 . 9 %<mano jåtirjuùatà màjyasya>% yajuø 2 . 16 . %<jåtiþ javatergatikarmaõàþ>% vedadãø . atra mano jyotiþ iti pàñhaþ pràmàdikaþ . nedhà dçùñirdhçtirmatirmanãùà jåtiþ smçtiþ aiø uø %<jåti÷cetaso rujàdiduþkhitvàbhàvaþ>% 2 bhàùyoktà'rtheca .

#<jåtikà># strã jåtyà kàyati kai--ka . karpårabhede ràjaniø .

#<jåra># vayohànau akaø badhe sakaø divàø àtmaø señ . jåryate ajåriùña . ãdit . jårõaþ . kope ca %<icchàvibhaïgàkulamànasatvàt bhartre nakhemya÷ca ciraü jujåre>% bhaññiþ .

#<jårõa># puø jåra--kta . (ulukhaóa) tçõabhede ratnamàlàyàü jårõàkhyeti tatparyàye nirde÷àt tasya tathàtvam . jårõeti àkhyà yasya jurõàkhyo'pyatra .

#<jårõàhvaya># puø jårõamàhvayate kàõóena spardhate à + hve--bàø ÷a . devadhànye (dedhàna) hemacaø .

@<[Page 3143b]>@
#<jårõi># strã jvara--rogeniø jañ jåra--vege và niø . 1 strãroge 2 vege . 3 àditye 4 dehe 5 brahmaõi ca saükùiø uõàø . jåra kope niø . 6 krodhe nighaõñuþ nirukte 6 . 4 . 3 . asyàniruktiranyà dar÷ità %<jårõirjavatervà dravatervà dunotervà>% tatra pçùoø . tena 7 vegayute 8 dravayute 9 tapake ca . %<kùiptà jårõirna vakùati>% çø 1 . 129 . 8 . %<jårõirvegavatã senà>% bhàø . 10 stutiku÷ale ca . %<çùuõàü jårõirhotra çùåõàm>% çø 1 . 127 . 10 . %<jårõiþ stutiku÷alaþ>% bhàø .

#<jårti># strã jvara--bhàve ktin åñh . jvare .

#<jårya># triø jåra--kartari bàø õyat . 1 jãrõe %<raõvaþ purãva jåryaþ>% çø 6 . 2 . 7 . %<jåryaþ jãrõaþ>% bhàø 2 vçddhe ca .

#<jåùa># badhe bhvàø ubhaø sakaø señ . jåùati te ajåùãt ajåùiùña jåjåùa ùe . jåùaþ .

#<jåùa># puünaø yåùa + pçùoø . mudghàdikràthe bharataþ .

#<jåùaõa># naø jåùa--lyu . vçkùabhede (dhàiphula) ÷abdacaø .

#<jç># nthakkàre bhvàø paraø sakaø aniñ . jarati ajàrùãt . jajàra .

#<jçbha># jçmbhe (hàitolà) gàtra÷aithilye ca bhvàø àtmaø akaø señ idit . jçmbhate ajçmbhiùña . jajçmbhe . %<àtmànamàdhàya madhurjajçmbhe>% kumàø jçmbhà jçmbhaþ . jçmbhitaþ . %<jçmbhate muhuràsãnà bàlà garbhabharàlasà>% sàø daø .

#<jçbha># jçmbhaõe bhvàø àø akaø señ . jçbhate ajçbhiùña jajçbhe . ãdit . jçbdhaþ .

#<jçmbha># puünaø jçbhi--bhàve gha¤ ardharcàø (hàitolà) 1 gàtra÷ethilyàpàdake 2 mukhavikà÷akàrake ca vyàpàrabhede . bhàve a . tatràrthe strã . jçmbhà ca ÷ramagarbhàdijanitajàdyakàryà yavàha sàø daø %<àlasya÷ramagarbhàdyairjàóyaü jçmbhàsitàdi kçt>% tatkàrakavàyu÷ca devadattaþ . %<vijçmbhaõe devadattaþ ÷uddhaskañikasannibhaþ>% padàrthàdar÷e yogàrõavaþ . %<kùutotpatanajçmbhàsu jãvottiùñhàïgulidhvaniþ . murorapi ca kartavyamanyathà brahmahà bhavet>% tithitaø . 3 vikà÷e 4 viskàre ca puø ÷abdacaø . %<pãtvaikaü ÷vàsamanilaþ punastyajati vegavàn . àlasyanidràyuktasya sa jçmbha iti kathyate>% %<jçmbhàtyarthaü samãraõàt . jçmbhàvege samutpanne ÷obhane ÷ayane naram . svàpayet tena niyamàt jçmbhàvegaþ pra÷àmyati . jçmbhàvegakùayaü yàti kañutailena mardanàt . bhojanàt svàdubhojjànàü tathà tàmbålabhakùaõàt>% vaidyakam .

#<jçmbhaka># triø jçmbha--õvul . 1 jçmbhàkàrake 2 rudragaõabhede puø %<pçùñhato'nuyayau yàntaü varadaü vçùabhadhvajam . jçmbhakairyakùarakùobhiþ sragvibhiþ samalakùaõaiþ . yàtyamogho mahàyakùo dakùiõaü pakùmà÷ritaþ>% bhàø vaø 230 aø . jumbhayati jçmbhi--õvul . 3 kç÷à÷vamunitanaye 4 tadadhiùñhite astrabhede ca kç÷à÷vatanayaråpàõyastràõi vi÷vàmitreõa ràmàya dattàni tatkathà ràmàø bàø 28 aø .
     %<saühàràn vyàjahàràtha dhçtimàn suvrataþ ÷uciþ . satyavantaü satyakãrtiü dhçùñaü rabhasameva ca . pratihàrataraü nàma paràïmukhamavàïmukham . lakùyàlakùyàvimau caivadçóhanàmasunàbhakau . da÷àkùa÷atavaktrau ca da÷a÷ãrùa÷atodarau . padmanàbhau mahànàbhau dundunàbhasvanàbhakau . jyotiùaü ÷akuna¤caiva nairàsyavimalàvubhau . yaugandharavinidrau ca daityapramathanau tathà . ÷ucibàhurmahàbahurniùkalirvirucastathà . sàrcimàlã dhçtimàlã vçttimàn sacirastathà . pitryaþ somanasa÷caiva vidhåtamakaràvubhau . karavãraü rati¤caiva dhanadhànyau ca ràghava! . kàmaråpaü kàmaruciü mohamàvaraõaü tathà . jçmbhakaü sarpanàthaü ca panthànavaruõau tathà . kç÷à÷vatanayàn ràma! bhàsvaràn kàmaråpiõaþ . pratãccha mama bhadrante pàtrabhåto'si ràghava! . bàóhamimityeya kàkutsthaþ prahçùñenànataràtmanà . divyabhàsvaradehà÷ca mårtimantaþ sukhapradàþ . kecidaïgàrasadç÷àþ keciddhåmopamàstathà . candràrkasadç÷àþ kecit prahvà¤jalipuñàstathà . ràmaü prà¤jalayo bhåtvà'vruvan madhurabhàùiõaþ . ime sma nara÷àrdåla! ÷àdhi kiïkaravàma te . gamyatàmiti tànàha yatheùñaü raghunanadanaþ . manasà kàrthakàleùu sàhàryaü me kariùyatha . atha te ràmamàmantrya kçtvà càpi pradakùiõam . evamastiti kàkutstha muktvà jagmuryathàgatam>%  28 aø . svàrthe ka ata ittvam . 4 jçmbhàyàü strã (hàitolà) sà ca indravçttayoryuddhe indre vçttagraste devaiþ sçùñà tataþ prabhçti lokapràõavàyusaüsthà yathàha bhàø uø 8 aø %<tatã jagràha devendraü vçtro vãraþ ÷atakratum . apàvçtyàkùipad vaktre ÷akraü kopasamanvitaþ . graste vçtreõa ÷akre tu sambhràntàstridive÷varàþ . asçjaüste mahàsattvàjçmbhikàü vçttanà÷inãm . vijçmbhamàõasya tato vçttasyàsyàdapàvçtàt . svànyaïgànyabhisaïkùipya niùkrànto balanà÷anaþ . tataþ prabhçti lokasya jçmbhikàpràõasaü÷rità>% .

#<jçmbhaõa># naø jçbhi--bhàve lyuñ . (hàitolà) 1 gàtra÷aithilyàpàdake 2 mukhavikà÷akàrake ca vyàpàrabhede . muhurmuhurjçmbhaõatatparàõi--%<aïgànyanaïgaþ pramadàjanasya karoti làvaõyarasotsukàni>% çtusaüø %<jagçhustadvisçùñàü tàü jçmbhaõàkhyàü tanuü prabhoþ>% bhàgaø 3 . 20 . 42 . jçmiõic--lyu . 2 jçmbhaõakàriõi 3 jçmbhakàstre ca %<jçmbhaõaü nàma so'pyastraü jagràha puruùottamaþ . haraü sa jçmbhayàmàsa kùiprakàrã mahàbalaþ>% harivaüø 184 aø . %<jçmbhaõaü pàtana¤caiva tvàùñra¤càpi sudàruõam>% 234 aø .

#<jçmbhiõã># strã jçbhi--õini . elàparõyàm ÷abdacaø .

#<jçmbhita># triø jçbhi--kta . 1 ceùñite 2 pravçddhe ca bhàve kta . 3 jçmbhàyàü 4 sphuñane hemacaø strãõàü 5 karaõabhede naø mediø .

#<jé># jaràyàü divàø paraø akaø señ jãryati irit . ajarat ajàrãt . jãrõaþ ùit . jarà . ghañàdiø . jarayati . %<yà na jãryati jãryataþ>% nãtabhàø jãryate ratçn . jaran . jajàra . jarãtà jãrõaþ . %<jaritéõàü satàü bhuvàü såtaye>% bàmadevyagànamantraþ .

#<jé># jaràyàü và curàø ubhaø pakùe kyràdiø pvàdiø akaø señ . ghañàø . jarayati te ajãjarat ta . jçõàti . irat ajarat--ajàrãt .

#<jetç># triø ji--tçc . jaya÷aule . %<jãtà nçbhiþ indraþ putram>% çø 1 . 178 . 3 . %<jetàraü lokapàlànàü svamukhairarcite÷varam>% raghuþ . striyàü ïãp . 2 viùõau puø . %<anadho vijayo jetà>% viùõusaø . jayatyati÷ete sarvabhåtàni iti jetà bhàø .

#<jetavya># triø ji--karmaõi tavya . jeye %<jayyo yaþ ÷akyate jetuü jeyo jetavyamàtrake>% amaraþ .

#<jetva># triø ji--vanip vede niø dãrghasyàpi tuk . jetavye . %<asthàmàtre jayatu jetvàni>% çø . 47 . 26 . %<jetvàni jetavyàni>% bhàø .

#<jentàka># naø svedasevanàrthaü gçhabhede (bhàparàla÷oyàra ghara) tannirmitiprakàro'bhihita÷carake yathà
     %<atha jentàkaü cikãrùurbhåmiü parãkùaita . tatra pårvasyàü di÷yuttarasyàü và guõavati pra÷aste bhåmibhàge kçùõamçttike suvarõamçttike và parãvàpapuùriõyàdãnàü jalà÷ayànàmanyatamasya kåle dakùine pa÷cime và såpatãrye samasuvibhakta bhåmibhàge saptàùñau và aratnãnupakramyodakàt pràïmukhamudaïamukhaü vàbhimukhatãrthaü kåñàgàraü kàrayet . utsedhavistàrataþ paramaratnãþ ùoóa÷a sasantàt suvçttaü mçtkarmasamprannamanekavàtàyanam . asya kåñàgàrasyàntaþ samantato bhittimaratnãvistàrotsedhàü piõóikàü kàrayet kapàñavarjam . madhye càsya kåñàgàrasya catuùkiùkumàtrapuruùapramàõaü mçõmayaü kandusaüsthànaü bahusåkùmacchidramaïgàrakoùñhakastambhaü sapidhànaü kàrayet . ta¤ca khàdiràõàmà÷vakarõàdãnàü và kàùñhànàü pårayitvà pradãpayet . sa yadà jànãyàt sàdhudagdhàni kàùñhàni gatabhåtàni avatapta¤ca kevalamagninà tadagnigçhaü svedayogyena càùmaõà yuktamiti tatrainaü puruùaü vàtaharàbhyaktagàtraü vastràvacchannaü prave÷ayet prave÷ayaü÷cainamanu÷iùyàt . saumya! pravi÷a kalyàõàyàrogyàva ceti . pràva÷ya cainàü piõóikàsaviruhya pàr÷vàparapàr÷vàbhyàü yathàsukhaü ÷ayãthàþ na ca tvayà svedamårchàparãtenàpi satà piõóikaiùàvimoktavyà à pràõocchvàsàt . bhra÷yamàne hyataþ piõóikàvakà÷àt dvàramanadhigacchan svedamårchàparãtatayà sadyaþ pràõàn jahyàþ tasmàt piõóikàmenàü na katha¤cana mu¤cethàþ tvaü yadà jànãyà vigatàbhiùyandamàtmànaü samyakprasrutasvedapicchaü sarvasrotovimuktaü laghubhåtamapagatavibandhastambhasuptivedanàgauravamiti . tatastàü piõóikàmanusaran dvàraü prapadyethàþ . niùkramya ca na sahasà cakùuùoþ paripàlanàrthaü ÷ãtodakamupaspç÷ethàþ . apagatasantàpaklamastu muhårtàt sukhoùõena vàriõà yathànyàyaü pariùikto'÷nãthàþ>% asya svedàrthakatà ÷abdakalpadrume uktà cintyà %<bhågçheùu ca jentàke kçùõagarbhagçheùu ca . vidhåmàïgàratapteùvabhyaktaþ svidyati nà sukham>% iti àdhàraråpagçhàdisàhacaryàt gçhamedasyaivopakramàt . upasaühàre ca iti jentàkasveda iti kãrtanaü saptamãtatpuruùaparam . iti jentàkaþ sveda iti saüvisargapàñho'nàkaraþ .

#<jenya># triø ji--jana + õic--và bàø óentha . 1 jaya÷ãle %<agniryaj¤eùu jenyo na vi÷patiþ>% çø 1 . 128 . 7 . %<jenyaþ jaya÷ãlaþ>% bhàø . 2 utpàdye ca %<janiùña hi jenyo agre ahnàm>% çø 5 . 1 . 5 . %<jenya utpàdyaþ>% bhàø 3 jetavye ca %<dagdhaü payo vçùaõà jenyàvaså>% çø 7 . 74 . 3 . jenyaü vasu dhanaü yayoþ . vede pårvapadadãrghaþ . %<jenyàvaså jetavyadhanau>% bhàø . %<gataü devebhirjenyàvaså>% çø 8 . 38 . 7 .

#<jeman># triø ji--manin . 1 jaya÷ãle %<udanyajeva jemanà maderå>% çø 10 . 106 . 6 . jemanà jaya÷ãlau austhàne àc chàndaso dãrghàbhàvaþ . loke tu jemà jesànau ityeva . jeturbhàvaþ imanic tçõo lopaþ . 2 jeturbhàve jaye ca 3 jayasàmarthye puø . %<jemà ca mahimà ca me>% yajuø 18 . 4 .

#<jemana># naø jima--bhàve lyuñ . bhakùaõe amaraþ .

#<jeya># triø ji--karmaõi yat . jetavyamàtre amaraþ . %<debairajeyà nirjità÷càrjunena . tadà nà÷aüse vijayàya sa¤jaya!>% bhàø àø 1 aø %<vigçhya ÷atrån kaunteya! jeyaþ kùitipatistadà>% bhàø à÷raø 6 aø .

#<jeùa># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . jeùate ajeùiùña çdit ajijeùat ta . %<apàü tokasya tanayasya jeùe>% çø 1 . 110 . 11 .

#<jeha># yatne bhvàø àtmaø akaø señ . jehate ajehiùña . çdit ajijehat ta . %<pàtramçbhavo jehamànam>% çø 1 . 110 . 5 %<jehamànaü prayatamànam>% bhàø . nirukte asya gatikarmatoktà %<dadç÷ànapaverjehamànasya>% çø 10 . 3 . 6 . kvacit vyàptyarthatà'pi %<sugebhirareõubhirjehamànaü patattri>% çø 1 . 163 . 6 . %<jehamànaü yaj¤ade÷aü vyàpnuvat>% bhàø . gatyarthakadhàtoþ pràptyarthakatvàt pràptyarthatàpi . %<ye tàtçùurdevatrà jehamànàþ>% çø 10 . 15 . 9 . %<jehamànàþ pràptàþ>% bhàø .

#<jai># kùaye bhvàø paraø akaø aniñ . jayati . ajàsãt . aodit jànaþ .

#<jaigãùavya># puø jãgãùorapatyaü gargàþ ya¤ . yogavidi munibhede tatkathà bhàø ÷aø 51 adhyàye ÷àø parvaõi ca 235 aø dç÷yà . %<asito devala÷caiva jaigãùavya÷ca tattvavit>% bhàø ÷àø 11 aø . striyàü lohitàø nityaü ùpha ùittvàt ïãù . jaigãùavyàyaõã .

#<jaitra># triø jetaiva jetç + praj¤àdiø aõ . 1 jaya÷ole amaraþ . 2 pàrade puø 3 auùadhe naø ràjaniø . %<raõàya jaitraþ pradi÷anniva tvaràm>% kiràø %<÷arãriõà jaitra÷areõa yatra>% màghaþ . %<devasåtabhujàlambã jaitramadhyàsta ràghavaþ>% rathuþ . tata÷caturarthyàü karõàø pha¤ . jaitràyaõi jaitràdårade÷àdau triø .

#<jaitraratha># triø jaitro ratho'sya . jaya÷ãle halàø .

#<jaitrã># strã jetryeva jetç + svàrthe aõ ïãp . jayantãvçkùe . ÷abdaraø .

#<jaina># puø jina eva, jinodevatàsya và aõ . 1 arhati 2 arhadupàsake ca .

#<jaipàla># puø jayapàla + pçùoø . jayapàlavçkùe dviråpakoùaþ

#<jaimini># puø munibhede sa ca sàmavede vedavyàsa÷iùyaþ yathàha bhàgaø 13 . 6 . 9 . %<sàmnàü jaiminaye pràha tathà chandogasaühitàm>% sa ca dahrmamãmàüsàü praõãtavàn . tacca ÷àstraü dvàda÷àdhyàyàtmakam . tatpratipàdyaviùayà÷càdhikaraõamàlàyàü màdhavàcàryeõa saügçhãtà yathà
     %<dharmo dvàda÷alakùaõyà vyutpàdyastatra lakùaõaiþ . pramàõabheda÷eùatvaprayuktikramasaüj¤akàþ . adhikàro'tide÷a÷ca sàmànye na vi÷eùataþ . åho'bàdha÷ca tantraü ca prasaïga÷coditàþ kramàt>% . %<lakùaõànyadhyàyàþ . dvàda÷ànàü lakùaõànàü samàhàro dvàda÷alakùaõã . tàdç÷asya dvàda÷àdhyàyopetasya ÷àstrasya dharmo viùayaþ . pramàõàdayaþ prasaïgàntà dvàda÷a padàrthàþ kramàddvàda÷ànàmadhyàyànàü viùayàþ . tatra prathame'dhyàye vidhyarthavàdàdiråpaü dharme pramàõaü niråpitam . dvitãye yàgadànàdikarmabhedaþ . tçtãye prayàjàdãnàü dar÷apårõamàsàdyarthatvena taccheùatvam . caturthe godohanasya puruùàrthatvaprayuktyànuùñhànam na tu kratvarthatvaprayuktyetye vamàdayaþ . pa¤came kramaniyatividheyatvàdayaþ . ùaùñhe karturadhikàro nàndhàderityàdayaþ . saptame samànamitaracchyenenetyàdipratyakùavacanenàgnihotràdinàmtànumitavacanena ca sàmànyato'tide÷aþ . aùñame sauryaü caruü nirvapedityatra nirvàpastaddhitena devatànirde÷a ekadevatàtvamauùadhadravyakatvamityàdiliïgenàgneyapuroóà÷etikartavyataiva nànyasyetyevamàdirvi÷eùato'tide÷aþ . navame prakçtàvagnayejuùñaü nirvapàmãti pañhite mantre vikçtau sauryacaràvagnipadaparityàgena sårya padaprakùepeõa ca såryàya tvà juùñaü nirvapàmãtyevamàdyåhaþ . da÷ame kçùõaleùu codakapràptasyàvaghàtasya vituùãkaraõàsambhaveva lopa ityevamàdirbàdhaþ . ekàda÷e bahånàmàgne yàdãnàü pradhànànàü sakçdanuùñhitena prayàjàdyaïgenopakàra ityàdi tantram . dvàda÷e pradhànasya pa÷orupakàràyànuùñhitena prayàjàdyaïgena va÷vaïgapuroóà÷e'pyupakàra ityàdiprasaïgaþ . pàdànàmasàdhàraõaü viùayaü dar÷athati>% %<vidhyarthavàdasmçtayonàma ceti caturvidham . prathamàdhyàyagaiþ pàdai÷caturbhirmànamãritam>% %<prathame pàde vidhiråpaü mànamãritam . dvitãye'rthavàdaråpam . arthavàdo mantrasyàpyupalakùaõam . tçtãye smçtiråpam . smçtiràcàramapyupalakùayati . caturthe udmiccitràdinàmaråpam>% %<upoddhvàtaþ karmabhedamànaü tasyàpavàdagãþ, . prayogabheda ityote vitãyàdhyàyapàdagàþ>% .
     dvitãyàdhyàyasya prathame pàde àkhyàtamevàpårvabodhakamapårvasadbhàva ityàdikaþ karmabhedacintopayukta upodghàtã varõitaþ . dbitãye dhàtubhedapunaruktyàdibhiþ karmabhedaþ . tçtãye rathantaràdãnàü karmabhedapràmàõyàpavàdaþ . caturthe nityakàmyayoþ prayogayorbhedaþ . %<÷rutirliïgaü ca vàkyàdi virodhaprtipattayaþ . anàrabhyoktibahvarthastràmyarthà aùñapàdagàþ>% . %<tçtãyàdhyàyasya prathame pàde ÷eùatvavodhakànàü ÷rutiliïgàdãnàü madhye ÷rutirvicàrità . dvitãye liïgam . tçtãye vàkyaprakaraõàdi . caturthe nivãtopavãtàdiùvarthavàdatvavidhitvàdinirõayahetuþ ÷rutyàdeþ parasparavirodhasadasadbhàvaþ . pa¤came pratipattikarmàõi . ùaùñhe'nàrabhyàdhãtàni . saptame bahupradhànopakàrakaprayàjàdãni . aùñame yàjamànàni>% . %<pradhànasya prayoktçtvamapradhànaprayoktçtà . phalacintà jaghanyàïgacintetyete caturthagàþ>% . caturthàdhyàyasya prathame pàde pradhànabhåtàmikùà dadhyànayanasya prayojiketyàdipradhànaprayoktçtvaü vicàritam . dvitãye tvapradhànaü batsàpàkaraõaü ÷àkhàcchede prayojakamityàdyapradhànaprayoktçtvam . tçtãye juhåparõamayãtvàderapàpa÷loka÷ravanàdiphalabhàbàbhàbacintà . caturthe ràjasåyagatajathanyàïgàkùadyåtàdicintà . %<÷rutyàdibhiþ kramastasya vi÷eùo vçddyavardhane . ÷rutyàderbalatà ceti pa¤camàdhyàyapàdagàþ>% . pa¤camàdhyàyasya prathame pàde ÷rutyarthapàñhadibhiþ kramo niråpitaþ . dvitãye bàjapeya gateùu saptada÷asu pa÷uùvekaikadharmasamàpanamityàdi kramavi÷eùaþ . tçtãye pa¤caprayàjàdãnàmàvartanenaikaika÷yamityàdivçddhiþ . adàbhyagrahacitriõyoranàvçttirityàdi vçddhyabhàvaþ . caturthe kramaniyàmakànàü ÷rutyathaipàñhà dãnàü prabaladurbalabhàvaþ . %<adhikàrã tasya dharmàþ pratinidhyarthalopane . dãkùà sattraü deyavahnã ùaùñhe pàdeùvamãsthitàþ>% . ùaùñhàdhyàyasya prathame pàde karmàdhikàraþ karturastyandhàdernàsti striyà asti yo'sti sa ca patyà sahetyevamàdinàdhikàrã niråpitaþ . dvitãye sattràdhikàriõàü pratyekaü kçtsnaü phalam . dar÷apårõamàsayoþ kartraikyaniyamaþ . kàmyakarma samàpanãüyamityeva màdayo'dhikàridharmà uktàþ . tçtãye dravyasya pratinidhirasti . devàdãnàmagnyàdãnàmadhikàriõa÷ca sa nàstãtyàdinà niråpaõam . caturthe padàrthalopanaü vicàritam . avattanà÷e satyàjyena yajeta . ióàdyarthanà÷e sati ÷eùànnaü gràhyamityàdikam . pa¤came kàlàparàdhena candrodaye satyabhyudayeùñiþ pràya÷cittam . jyotiùñomasyaikàdayo dãkùàþ . dvàda÷àhasya dvàda÷adikùà ityàdi niråpitam . ùaùñhe satràdhikàriõastulya kalpà eva . sattraü viprasyaivetyevamàdikaü cintitam . saptame putràdikaü na deyam mahàbhåmirna deyetyevamàdirdeyavicàraþ . aùñame laukikàgnàvipanayanahomaþ, sthapatãùñistathaivetyevamàdyagnivicàraþ kçtaþ . %<pratyakùoktyatide÷o'sya ÷eùaþ sàmaniråpaõam . nàmaliïgàtide÷au dvau saptamàdhyàyapàdagàþ>% . %<saptamàdhyàyasya prathame pàde samànramitaracchyenenetyàdi pratyakùa vacanàtide÷aþ . dvitãye rathantara÷abdena gànamàtràbhidhàyinà gànasyaivàtide÷yatvamityetàdç÷aþ pårvoktàtide÷asya ÷eùo vicàritaþ . tçtãye'gnihotranàmàtide÷aþ . caturthe nirvàpauùadhadravyàdiliïgàtide÷aþ>% . %<spaùñaliïgàdathàspaùñàt prabalàdapavàdataþ . atide÷avi÷eùàþ syuraùñamàdhyàyapàdagàþ>% . %<aùñamàdhyàyasya prathame pàde spaùñena liïgenàtide÷avi÷eùaþ . tadyathà sauryacaràvatide÷akàni nirvàpastaddhitena devatyànirde÷a ekadevatàtvamauùadhadravyakatvamityàdãni spaùñànyàgneyaliïgàni . dvitãye tvaspaùñairliïgairatide÷aþ . tadyathà vàjine haviþsàmànyena liïgena payovidhyanto'tidi÷yate . tatra liïgamaspaùñam ÷ãghraü tadbuddhyànutpàdanàt . tçtãye prabalena liïgenàtide÷aþ . tadyathà àbhicàrikeùñàvàgnàvaiùõavasàrasvatavàrhaspatyeùu haviþùu tritvena liïgena yathàkrammàgneyàdividhyante pràpte dvidaivatyatvena liïgena prathama àgnàvaiùõave tçtãyasyàgnãùomãyasya vidhyanto'tidiùñaþ . prabalaü ca dvidevatyatvam ÷abdoccàraõapàtreõa sahasà pratibhàmàt kramastu vilambitapratãtyà durbalaþ caturthe darvihomeùvati de÷o'podyate>% . %<åhàrambho'tha sàmoho mantrohastatprabaïgatà . navamàdhyàyapàdeùu caturùvete prakãrtitàþ>% . %<navamàdhyàyasya prathame pàde upoddàtapårvakamåhavidhàrapràrambhaþ . tatra prayàjàdayo dharmà apårvaprayuktàþ . avadhàtamantràdiùvavivakùitaü brãhyagnyàdisvaråpaü sàdhanavi÷eùatvamàtraü vivakùitamityàdirupoddhàtaþ . savitra÷vipåùa÷abdànàü vikçtiùu nàstyåhaþ . agni÷abdasyàstthyåha ityàdikaåhavicàràrambhaþ . dvitãye saparikaraþ sàmohaþ . tçtãye mantrohaþ . caturthe mantrohaprasaïgà patito vicàraþ>% . %<dvàralopo'sya vistàraþ kàryaikatvaü samuccayaþ . grahasàmaprakãrõàni na¤artha÷càùñapàdagàþ>% %<da÷amàdhyàyasya prathame pàde bàdhaheturdvàralopo niråpitaþ . tadyathà svayaükçtà vedirbhavatãtyatra vediniùpàdanaråpasya dvàrasya lopena niùpàdakànàmuddhananàdãnàü bàdhaþ . kçùõaleùu vituùãtaraõråpasya dvàrasya lopenàvadhàtasya bàdhaþ . dvitãye saükùepeõoktasya dvàralopasya bahubhirudàharaõairvistàraþ . tçtãye bàdhakàraõaü kàryaikatvam . tadyathà prakçtau gabà÷vàdi dakùiõàyà çtvikparikrayaþ kàryaþ . tathà vikçtiråpe bhånàmnyekàhe dhenuråpàyàstadeva kàryam . tato dhenvà gavà÷vàdi dakùiõà vikçtau codakapràptà bàdhyate . caturthe nakùatreùñivihità upahomà÷codakapràptairnàriùñahomaiþ saha samuccãyanta ityàdi samuccayaþ . pa¤came ùoóa÷igrahaþ prakçtigàmã . sa càgrayaõapàtràdeva grahãtavya ityàdirbàdhaprasaïgàgato grahàdivicàraþ . ùaùñhe sàma tçce geyamityàdirbàdha prasaïgàgataþ sàmavicàraþ . saptame pa÷vaïgeùu havirbhedaþ . gçhamedhãlyamapårvakarmetyàdirbàdha prasaïgàgataþ prakãrõavicàraþ . aùñame nànuyàjeùviti paryudàso na soma ityarthavàdo nàtiràtra iti pratiùedha ityàdirbàdhopayukto na¤arthavicàraþ>% . %<upoddàtastathà tantràvàpau tantrasya vistçtiþ . àvàpa vistçti÷caikàda÷àdhyàyasya pàdagàþ>% . ekàda÷àdhyàyasya prathame pàde tantrasyopoddhàto varõitaþ . dvitãye tantràvàpau saükùepeõoktau . tçtãye tantramudàharaõabàhulyena prapa¤citam . caturthe tathaivàvàpaþ prapa¤citaþ . %<prasaïgastantrinirõãtiþ samuccayavikalpane . dvàda÷àdhyàyapàdàrthà iti pàdàrthasaügrahaþ>% . dvàda÷àdhyàyasya prathabhe pàde pa÷udharmàõàü pa÷upurodà÷e prasaïgaþ saumikavederuttarakàlãnakarbhasu prasaïgaþ ityàdi vicàraþ . dvitãye sacanãyapa÷ostantritvam na tu savanãyapuroóà÷ànàm . vikçtistantriõã na prakçtiþ anvàrambhaõãyà vikçtiùpapi syàt na tu prakçtàvevetyàdivicàraþ . tçtãye tvàvàsasoþ samuccayaþ . aghàragatànçjutvasantatatvàdãnàü samuccaya ityàdikaü pràdhànyena yavabrãdorvakalpa ityàdikaü samuccayàpavàdatvenetyubhayaü cintitam . caturthecaindràvàrhaspatyayàjyànuvàkyayugalayorvikalpa ityàdikaü pràdhànyena yàjyànuvàkyayoþ samuccaya ityàdikaü vikalpàpavàdatvenetyubhayaü cintitam . tadevaü dvàda÷àdhyàyagateùu ùaùñisaükhyakeùu pàdeùu pratipàdyà arthàþ saügçhãtàþ . nanu yathoktebhyaþ pàdàrthebhyo'nye'pyarthà bahavastattatpàdeùu vicàryante teùàü kathaü tattatpàdàntarbhàva ityà÷aïkyàha . %<upoddhàtàpavàdàbhyàü prasaïgànuprasaïgataþ . tattatpàdagatavena vicàràntaramunnayet>% %<yathoktapàdapatipàdyàdanyeùvartheùu yathocitaü ka÷cidupoddhàtaþ ka÷cidapavàdaþ ka÷cit prasaïgapatitaþ ka÷cidanuprasaïgapatita ityevaü pàdàntarbhàva unneyaþ>% . jaimini÷ca bhàratàntaraü cakàra tasya jaiminibhàrateti saüj¤à tannàmasmaraõe ca vajrapàtabhayavàraõaü yathà %<jaimini÷ca sumantu÷ca vai÷ampàyana eva ca . pulastthaþ pulaha÷caiva pa¤caite vajravàrakàþ>% ÷abdakalpadrumadhçtapuràõavàkyàt %<muneþ kalyàõamitrasya jaimine÷càpi kãrtanàha . vidyudagnibhayaü nàsti paùñhite ca gçhodare>% ityukterapi tatkãrtanasya vidyudagnibhayanivàrakatà . tata idamarthe cha . jaiminãya jaiminipraõãta÷àstràdau . %<jaiminãye ca vaiyàse viruddhàrthe na ka÷cana>% sàükhyapravacanabhàùyadhçtaparà÷aropapuø . %<jaiminãyanyàyamàlà ÷lokaiþ saügçhyate sphuñam>% màdhavaþ .

#<jaiva># triø jãvasyedam aõ . 1 àtmasambandhini 2 vçhaspatisambandhini 3 tatkùetre dhanåra÷au mãnarà÷au tadadhidevatàke 4 puùyanakùatre . 5 tadãye pàte ca %<kçtàdricandràþ jaivasya trikhàïkà÷ca bhçgostathà>% såø siø .

#<jaivantàyana># puüstrã jãvantasya gotràpatyaü và pha¤ . jãvantarùeþ gotràpatye . sa ca yajurvedamacàrakavaü÷àntargataþ . yathàha %<jaivayantàyanàcca raibhyàcca raibhyaþ>% ÷ataø bràø 14 . 7 . 3 . 26 pakùe i¤ . jaivanti tatràrthe striyàü ïãp .

#<jaivantàyani># triø jovantàsyàdårade÷àdi karõàø caturarthyàü phi¤ . jãvantasyàdårade÷àdau .

#<jaivali># puø jãvalasya ràj¤e'patyam i¤ . jãvalançpàpatye prabàhaõe %<taü ha pravàhaõo jaivaliruvàcàntavadvai kila te ÷àlàpatya! sàma>% chàø uø .

#<jaivàtçka># puø jãvayatyanena lokaü jãvani và àtç--kanvçddhi÷ca . 1 candre 2 karpåre amaraþ . 3 putre saükùiptasàø . 4 auùadhe hemaø 5 dãrghàyuùke triø mediø . %<jaivàtçka! nanu ÷råyate patrirasyàþ mithilàyàü prahàravarmàsãt>% da÷akuø .

#<jaivi># triø jãvasyàdårade÷àdi sutaïgamàø caturarthyàm ¤i . jãvasyàdårade÷àdau .

@<[Page 3148b]>@
#<jaiveya># puüstrã jãvasya gurorapatyaü ÷ubhràø óhak . jãvasyàpatye kacanàmake munau . jãvàyà maurvyà idam strãtvàt óhak . 2 jyàsambandhini triø .

#<jaihmà÷ineya># puø jihmà÷ino'patyaü ÷ubhràø óhak dàõóinàø niø ñilopaþ . jihmà÷ino'patye .

#<jaihmya># naø jihmasya bhàvaþ ùya¤ . kauñilye . %<jaihmya¤ca maithunaü puüsi jàtibhraü÷akaraü smçtam>% manuþ . %<niùiddhabhakùaõaü jaihmyamutkarùa÷ca vaco'nçtam . rajasvalàmukhàsvàdaþ suràpànasamàni tu>% yàj¤aø .

#<joïga># naø juïgyate varjyate jugi--varjane karmaõi ap pçùoø . kàlãyake gandhadravyabhede hàràø .

#<joïgaka># naø jugi--õvul pçùoø . agurucandane amaraþ .

#<joïgaña># puø jugi--añan pçùoø . garbhiõyà abhilàùe dohade (sàda) hàràø .

#<joñiïga># puø juña--in joñiü gacchati bàø óa khicca . 1 mahàdeve 2 mahàvratini ca trikàø .

#<joóa># puø juóa--bandhane gha¤ . bandhane . jahijoóam siø kauø .

#<jontàlà># strã ju--vuc tasyàntamàlàti à + là--ka . devadhànye hemacaø .

#<joùa># puø juùa--bhàve gha¤ . 1 prãtau 2 sevane ca %<ko vàü joùa ubhayoþ>% çø 1 . 120 . 1 . 3 sukhe naø ÷abdaraø .

#<joùaõa># naø juùã--prãtisevanayoþ bhàve lyuñ . 1 prãtau 2 sevane ca . svàrthe õic--bhàve yuc . tatràrthe strã %<uttare nigamàþ yatheùñaü joùaõà ÷ruteþ>% kàtyàø ÷rauø 5 . 12 . 16 .

#<joùam># avyaø juùa--bàø amu . 1 tåùõãmityarthe %<iti joùamavasthitaü dviùaþ>% màghaþ . 2 sukhe ca amaraþ .

#<joùà># strã joùayati juùa--õic--ac . 1 yoùiti ÷abdaraø %<candreõa judhàtoþ sapratyayàntayà'yaü vyutpàditaþ>% ujjvaladattaþ .

#<joùikà># strã ju--sa saüj¤àyàü kan . 1 jàlikàyàü ÷abdaraø . 2 yoùiti ca .

#<joùita># strã juùa %<hçsçruhiju(ùi)yuùibhyaþ>% uõàø iti . strãmàtre ÷abdaraø . halantatvàt và ñàp . joùità'pi tatràrthe ÷abdaraø .

#<joùñç># triø jupa--tçc vede bàø ióabhàvaþ . sevake . %<upenamasthurjoùñàraþ>% çø 4 . 41 . 9 . %<joùñàraþ sevakàþ>% bhàø . loke tu joùitç ityeva .

#<jaumara># naø jumareõa nivçrtaþ aõ . 1 jumaranandikçte saükùiptasàràkhye vyàkaraõe 2 tadadhyetari triø .

@<[Page 3149a]>@
#<jaulàyana># puø julasyàpatyam i¤ tatra i¤antatvàt yåni pha¤ . julasya yånyapatye . tataþ aiùukàryàø viùayàrthe bhaktal . jaulàyanabhakta tadãyaviùaye triø .

#<jauhava># triø juhvàmavadàne yogyam juhå--aõ . juhåpadàrthe'vadànayogyeùu hçdayàdiùu %<hçdayaü jihvàü kroóaü savyasakthipårvanaóakaü pàr÷ve yakçdvukkau gudamadhyaü dakùiõà ÷roõiriti jauhavàni>% kàtyàø ÷rauø 6 . 7 . 6 . %<juhvàmavadànayogyàni pradhànayàgasàdhanàni>% karkaþ .

#<j¤a># puø j¤à--ka . 1 budhagrahe %<yuge såryaj¤a÷ukràõàü khacatuùkaradàrõavàþ>% såø siø . 2 paõóite %<krithàsu bàhyàntaramadhyamàsu samyak prayuktàsu na kampate j¤aþ>% pra÷noø . 3 brahmaõi 4 maïgalagrahe ca dharaõiþ . supi upapade tattatpadàrthaj¤àtari triø . %<àde÷aü de÷akàlaj¤aþ>% raghuþ %<vidhij¤o vidhimàsthàya>% tiø taø . svàrthe ka . j¤aka j¤àtari triø striyàü và ata ittvam j¤akà j¤ikà .

#<j¤apa># màraõe, àloke, ni÷àne, toùaõe stutau ca curàø ubhaø sakaø señ ghañàø . j¤apayati--te ajij¤apat--ta . j¤àkma ityatenaiveùñasiddhau j¤apapàñha÷curàdirubhayapadãti mate phalavatkartari parasmaipadàrthaþ iti dhàtupradãpaþ . vastutastu j¤aptipadamanenaiva niùpàditam . tena anirdiùñàrthatayà j¤aptiriha j¤ànam . ataeva pracchau ÷a j¤ãpse ityatra asyaiva sanantasya niùpàditena j¤ãpsa÷abdena j¤àtumicchà pratipàdyate . evaü j¤ànaparyàye %<pratipajj¤apticetanà ityamaraþ>% iti durgàsaþ . j¤apa j¤àne ca iti pàõiniþ . adhikaü j¤àdhàtau vakùyate .

#<j¤apita># triø j¤apa--j¤àne kta niø và iñ . j¤àte amaraþ . ióabhàve . j¤apto'pyatra .

#<j¤apti># strã j¤apa--bhàve ktin . 1 buddhau amaraþ 2 màraõe 3 toùaõe 4 tãkùõãkaraõe 5 stutau ca .

#<j¤à># bodhe kyràø praø sakaø aniñ . jànàti aj¤àsãt . jaj¤au . j¤àtà j¤ànaü j¤àtiþ j¤àtaþ jaj¤ivàn .
     anu + anumatau anumati÷ca svathaüpravçttasya niùedhanàbhàvena svàbhimatatvaj¤àpanena pravartanam . %<taü devàso anujànantu kàlam>% taittiø bràø . %<anupave÷e yadvãra kçtavàüstvaü mamàpriyam . sarvaü tadanujànàmi>% bhàø àø 213 a0
     apa + nihnave àtmaø . àtmànamapajànànaþ ÷a÷amàtro'nayaddinam bhaññiþ .
     agi + samyagj¤àne %<bhaktyà màgabhijànàti yàvànya÷càsmi tattvataþ>% gãtà . %<abhij¤à÷chedapàtànàm>% kumàø abhij¤à ca àdyaj¤ànam anubhavàtmakam .
     prati + abhi + pårvadçùñasya vastunaþ cakùuràdisannikarùaje pårvasaüskàrotpanne smçtibhinne j¤ànabhede yathà so'yaü devadattaþ ityàdi j¤ànam . %<taü tvaü pratyabhijànãhi svapne yaü dçùñavatyasi>% harivaüø 176 aø .
     sam + abhi + pratyabhij¤àne %<igdrasenàü saha bhràtrà samabhij¤àya vàhukaþ>% bhàø vaø 75 aø .
     ava + anàdare hãnatvena j¤àne ca . %<avajànàsi màü yasmàt tataste na bhaviùyati>% raghuþ . %<ade÷akàle yaddànamapràtrabhye÷ca dãyate . asatkçtamavaj¤àtaü tattàmasamudàhçtam>% gãtà . %<vasåni de÷àü÷ca virtayiùyan ràmaü nçpaþ saügiramàõa eva . tayàvajaj¤e>% bhaññiþ .
     à + samyagj¤àne niyoge ca %<na hi manasà dhyàyataþ ka÷canàjànàti>% ÷ataø bràø 4 . 6 . 7 . 5 . nithoga÷ca nikçùñasya bhçtyàdeþ ùravartanam . svàrthe õica tatràrthe . %<àj¤àpaya j¤àtavi÷eùa! puüsàma>% kumàø . j¤à--preraõe cauràdikasyedaü råpamityanye .
     upa + àdyaj¤àne %<upa taj¤jànãta yathà vayamihàpyasàmeti>% ÷ataø bràø 6 . 2 . 3 . 7 . %<upaj¤à j¤ànamàdyaü syàt>% amaraþ .
     nis + nir + ni÷cayàtmake j¤àne . %<vidyudvai vidyutya vçùñimanupravi÷ati sàntardhãyate tàü na nirjànanti>% aitaø bràø .
     pari + parito j¤àne %<indro dakùaü parijànàdahãnam>% çø 10 . 139 . 6 . %<anubandhaü parij¤àya de÷akàlau ca tattvataþ>% manuþ .
     pra + prakçùñaj¤àne . %<yathà dharmadharma¤ca kàrya ¤càkàryameva ca . ayathàvat prajànàti>% %<tasya praj¤à pratiùñhità>% gãtà .
     prati + pratij¤àyàü sàdhyatvena pakùanirde÷e àtmakartavyatvena kathanabhede ca àtmaø . %<sàdhyanirde÷aþ pratij¤à>% gautaø såø . sàdhyavattvena pakùanirde÷aþ pratij¤eti tadarthaþ . %<pratijaj¤e badhaü càpi sarvakùatrasya bhàrata!>% bhàø vaø 117 aø .. %<pratij¤àya vanavàsamimaü guroþ>% ràmàø 2 . 109 aø . %<tasmai ni÷àcare÷varyaü pratijaj¤e raghåttamaþ>% raghuþ . %<kaccinna pàne dyute và kràóàsu pramadàsu ca . pratijànanti pårvàhlevyayaü vyasanajaü tava>% màø saø 5 aø àrùatvàt paraø .
     vi + vi÷eùaõa j¤àne %<jyotirvçõãta tamaso vijànan>% çø çø 3 . 39 . 7 . %<àtmànaü cethijànãyàdayamastãti puruùaþ>% ÷ataø bràø 14 . 7 . 2 . 16 . %<kathabhetad vijànãyàü tvamàdau proktavàniti>% gãtà . ÷ilpa÷àstraviùayake j¤àne ca %<mokùe dhãrj¤ànamanyatra vij¤ànaü ÷ilpa÷àstrayoþ>% amaraþ . j¤ànamàtre kùaõikavij¤ànamiti bauddhàþ .
     sam + samyag j¤àne saüj¤àyàü caitanye ca àtmaø . saüjànànàn pariharan ràvaõànucaràn bahån bhaññiþ . %<ravistu saüj¤àpayate lokàn ra÷mibhirulvaõaiþ>% bhàø ÷à 712767 . pratij¤àyàm àtmaø . %<saüjànãùva svamã÷à>% ca mugdhabodham .

#<j¤à># j¤apadhàtvarthe curàø ubhaø sakaø señ ghañàø . j¤apayati te ajij¤apat ta .

#<j¤à># preraõe curàø ubhaø sakaø señ . j¤àpayati te ajij¤apat ta . asyaiva råpam àj¤àpayatãtyàdi . %<àj¤àpaya j¤àtavi÷eùa! puüsàm>% kumàø .

#<j¤àta># triø j¤à--karmaõi kta . vidite j¤àtatattvo'pi %<khalvekaþ sandigdhe kàryavastuni>% màghaþ . %<j¤àtàj¤àtàþ kule mama>% vàyupuø . bhàve kta . 2 j¤àne naø . yàvàø svàrthe kan . j¤àtaka viditàrthe .

#<j¤àtanandana># puø j¤àtena j¤ànena nandati nanda--lyu 3 taø . arhadbhede hemaø .

#<j¤àtala># triø j¤àtaü j¤ànaü làti là--ka . j¤ànayukte tasyàpatyaü ÷ubhràü÷ataletyatra j¤àtaleti pàñhàntaràt óhak . j¤àtaleya tadapatye puüstrãø .

#<j¤àtasiddhànta># puø j¤àtaþ siddhàntaþ tattvàrtho yena . siddhàntaj¤e amaraþ .

#<j¤àti># puø jànàti chidraü kulasthitiü và saüj¤àyàü ktic . j¤à--kartari karaõe và ktic . 1 pitari 2 pitçvaü÷ye sapiõóasakulyasamànodakamagotrajaråpe ekagotrotpanne pitçvyàdau amaraþ . %<j¤àtebhedo na naþ kàryaþ sàkùã tvaü mama nàrada!>% harivaüø 129 aø . j¤àti÷ca caturvidhaþ saptamaguruùaparpyantaü sapiõóaþ . tatastripuruùaparyantaü sakulyaþ . tata÷caturthapuruùaparyantaü samànodakaþ . janmanàmasmçtiparyantamapi samànodakaþ . tataþ paraü sagotrajaþ . j¤àtidrohe doùro yathà yàni kàni ca pàpàni brahmahatyàdikàni ca . j¤àtidrohasya pàpasya kalàü màrhanti ùoóa÷ãm . %<bharvçbhràtçpitçkùàti÷va÷rå÷va÷uradevaraiþ>% . %<j¤àti÷raiùñhyaü sarvakàmànàpnoti ÷ràttadaþ sadà>% iti ca yàj¤aø . %<j¤àtibhyo draviõaü dattvà kanyàyai caiva ÷aktitaþ>% manuþ . tataþ parasma putra÷abadasya samàse nàdyudàttatà .

#<j¤àtç># triø j¤à--tçn . 1 j¤àna÷ãle 2 vettari ca j¤àturbhàvaþ aõ . j¤àtra j¤àtçtve naø %<saüvicca me j¤àtraü ca me>% yajuø 87 . %<j¤àtraü vij¤ànasàmarthyam>% vedadãø .

@<[Page 3150b]>@
#<j¤àteya># naø j¤àterbhàvaþ karma và óhak . 1 j¤àtitve 2 j¤àtikarmaõi ca . %<j¤àteyaü kurusaumitre! bhayàttràvasva ràthavam>% bhaññiþ

#<j¤àna># puø viùayàn jànàti j¤aþ aniti anaþ karmaø . 1 jãve . bhàve lyuñ . 2 bodhe naø . 3 vi÷eùeõa sàmànyena càvavodhe . vedàntimate 4 ùadàrthagràhikàyàü manovçttau, tacca j¤ànaü nànàvidhaü yathà j¤ànaü dvidhà vastumàtradyotakaü nirvikalpakam . savikalpantu saüj¤àdidyotakatvàdanekadhà . saükalpasaü÷ayamrànbispçtisàdç÷yani÷cayàþ . åho'nadhyavasàya÷ca tathànye'nubhavà api . ityàdibhedenànekavidhà bhavantãtyarthaþ . 5 samyagbodhe . nyàyamate 6 buddhimàtre %<buddhistu dvividhà matà . anubhåtiþ smçti÷caiva>% bhàùàø tacca prakàràntareõa dvividhaü yathà %<apramà ca pramà ceti j¤ànaü dvividhamucyate, tacchånye tanmatiryà syàdapramà sà niråpità . tatprapa¤co viparyàsaþ saü÷ayo'pi prakãrtitaþ . àdyo deha àtmabuddhiþ ÷aïkhàdau pãtatàmatiþ . bhavenni÷cayaråpà sà saü÷ayo'tha pradar÷yate . kiüsvinnaro và sthàõurvetyàdibuddhistu saü÷ayaþ . tadabhàvà'prakàrà dhãstatprakàrà tu ni÷cayaþ . sa saü÷ayo bhavedyà dhãrekatràbhàvabhàvayoþ . sàdhàraõàdidharmasya j¤ànaü saü÷ayakàraõam . doùo'pramàyàjanakaþ pramàyàstu guõo bhavet . vittadåratvàdiråpo doùo nànàvidho mataþ . pratyakùe tu vi÷eùeõa vi÷eùaõavatà samam . sannikarùo guõastu syàdatha tvanumitau guõaþ . pakùe sàdhyavi÷iùñe ca paràmar÷oguõo bhavet . ÷kye sàdç÷yabuddhistu bhavedupamitau guõaþ . ÷àbdabodhe yogyatàyàstàtparyasyàthavà pramà . guõaþ syàd, bhramabhinnastu j¤ànamatrocyate pramà . atha và tatprakàraü yajj¤ànaü tadvadvi÷eùyakam . j¤ànaü yannirvikalpàkhyaü tadatãndriyamiùyate . tat pramà nà'pramà nàpi j¤ànaü yannirvikalpakam . prakàratvàdi÷ånyaü hi sambandhànavagàhi tat>% iti bhàùàø . 7 buddhivçttinirodharåpe yoge %<ekatvaü buddhimanasorindriyàõà¤ca sarva÷aþ . àtmano vyàpinastàta! j¤ànametadanuttamam>% iti bhàø ÷àø mokùadharmaþ . ekatvaü buddhimàtreõàvasthànam buddhivçttinirodha iti yàvat . 8 devatàdhyànàdau 9 vivekavij¤àne ÷àstràcàryopade÷aje paramàtmaviùaye sàkùànmokùaphale 10 àtmani÷caye tattvaj¤àne vedàntimate 11 jãve÷varajagadbhe dabhramàdhiùñhànabhåte nityasvaprakà÷e saccidànandaråpàdvitãye paramàrthasatye, caitanye . karaõe lyuñ . 12 àtmànàtmasarvapadàrthàvabodhane vivekasàmarthye . 13 ahabrahmetyupàsane . taccopàsanam brahmaivàhaü samaþ ÷àntaþ saccidànandalakùaõaþ . nàhaü dehohyasadråpo j¤ànamityucyate budhaiþ . nivikàro niràkàro niravadyo'hamavyayaþ . nàhaü deha ityàdi . niràmayo niràbhàso nirvikalpo'hamàtataþ . nàhamityàdi . nirguõo niùkriyo nityo nityamukto'haümacyutaþ . nàhamityàdi . nirbhalo ni÷calo'nantaþ ÷uddho'hamajaro'maraþ . nàhamityàdi . vedànta÷àstroktaü bodhyama . 14 ÷abdayuktibhyàmàtmani÷caye . %<amànitvamadambhitvamahiüsà kùàntiràrjavam . àcàryàpàmana ÷aucaü sthairyamàtmavinigrahaþ . indriyàrtheùu vairàgyamanahaïkàra eva ca . janmamçtyujaràvyàdhidaþkhadoùànudar÷anam . asaktiranabhiùvaïgaþ putradàragçhàdiùu . natya¤ca samacittatvamiùñàniùñopapattiùu . mayi cànanyayogena bhaktiravyabhicàriõã . viviktade÷asevitvamaratirjanasaüsadi . adhyàtmaj¤ànanityatvaü tattvaj¤ànàrthadar÷anam . etajaj¤ànamiti proktamaj¤ànaü yadato'nyathà>% iti gotàktàrtheùu 15 j¤ànasàdhaneùu . tacca sàttvikàdibhedàt trividham . yathà %<sarvabhåteùu yenaikaü bhàvamavyayamãkùate . avibhaktaü vibhakteùutajaj¤ànaü biddhi sàttvikam>% . (sàttvikaü sarvasaüsàrocchittikàraõam) . %<pçthaktvena tu yajj¤ànaü nànàbhàvàn pçthagvidhàn . vetti sarveùu bhåteùu tajj¤àna viddhi ràjasam . yattu kçtastavadekasmin kàrye saktamahetukam . atattvàrthavadalpa¤ca tat tàmasamudàhçtam>% . (ràjasaü tàmasa¤ca saüsàrakàraõam) . àtmanaþ ÷ravaõamananàbhyàü pariniùpanne pramàõajanyacatovçttyabhivyaktasaccidråpa 16 paramàtmaj¤ànasàdhana÷àstràdàtmatattvasyàvagame àtmasàkùàtkàre %<lokavàsanayà jantoþ ÷àstravàsanayàpi ca . dehavàsanayà j¤ànaü yathàvannaiva jàyate . j¤ànamutpadyate puüsàü kùayàtpàpasya karmaõaþ>% %<yathàda÷atalaprakhye pa÷yatyàtmànamàtmani>% iti brahmasàkùàtkàraråpaj¤ànaheturuktaþ . 17 sàïgavedatadarthaviùaye'vabodhe . mahàvàkyajanyàkhaõóàkàràyàü 18 buddhivçttau 19 svasvaråpasphuraõe . sàükhyamate guõapuruùànyatàkhyàtiråpe 20 adhyavasàye . j¤àyate'nena . j¤à--karaõe lyuñ . 21 vede 22 ÷àstràdau ca . tatra pratyakùaj¤ànotpattiprakàro matabhedena niråpyate . tatra naiyàyikaiþ %<àtmà manasà yujyate mana indriyeõaindriyaü viùayeõa tasmàdadhyakùam>% ityukta di÷à pratyakùaü jàyate . vyàptij¤ànaparàmar÷ottaramanumitirjàyate . vçttij¤ànasahakçtapadaj¤ànajanyapadàthaupasthitau ÷àbdabodho jàyate . gavàdau gosàdç÷yaj¤ànena gosadç÷o gavaya ityàdinà atidiùñavàkyàrthasya smçtau gavayo gavayavàcya ityàdi rãtyà upamitij¤ànaü jàyate ityaïgãkçtam . kecit bauddhamedàþ bàhyàrthàbhàvena buddhereva tattadarthàkàratayàvabhàsa ityaïgãcakruþ yathoktaü sarvadaø sa0
     bàhyaü gràhyaü nopapadyata eva vikalpànupapatteþ . arthoj¤ànagràhyo bhàvàdutpanno bhavati anutpanno và, na pårvaþ utpannasya sthityabhàvàt nàparaþ anutpannasyàsattvàt . atha manyethàþ atãta evàrthoj¤ànagràhyaþ tajjanakatvàditi tadapi bàlabhàùitaü vartamànatàvabhàsavirodhàt indriyàderapi gràhyatvaprasaïgàcca . ki¤ca gràhyaþ kiü paramàõuråpo'rthaþ avayaviråpo và . na caramaþ kçtsraikade÷avikalpàdinà tanniràkaraõàt . na prathamaþ atãndriyatvàt ùañkena yugapadyogasya bàdhakatvàcca . yathoktam %<ùañkena yugapadyogàt paramàõoþ ùaóaü ÷atà . teùàmapyekade÷atve piõóaþsyàdanumàtrakaþ>% iti . tasmàt svavyatiriktagràhyavirahàttadàtmikà buddhiþ svayameva svàtmaråpaprakà÷ikà prakà÷avaditi siddhama . taduktam %<nànyo'nubhàvyo buddhyàsti tasyà nà¤anavo'paraþ . gràhyagràhakavaidhuryàt svayaü saiva prakà÷ate>% iti . gràhyagràhakayorabheda÷cànumàtavyaþ yadvedyata yena vedanena, tattato na bhidyate yathà j¤ànenàtma, vedyante tai÷canãlàdayaþ . bhede hi satyadhunà anenàrthasya sambandhitvaü na syàt tàdàtmyasya niyamahetorabhàvàt tadutpatteraniyàmakatvàt ya÷càyaü gràhyagràhakasamvittãnàü pçthagavabhàsaþ sa ekasmiü÷candramasi dvitvàvabhàsa iva bhramaþ . atrà pyanàdiravicchinnapravàhà bhedavàsanaiva nimittam . yathoktam %<sahopalambhaniyamàdabhedo nãlataddhiyoþ . bheda÷ca bhrantivij¤ànairdç÷ye tendàvibàdvaya>% iti . %<avibhàgo'pi buddhyàtmà viparyàsitadar÷anaiþ . gràhyagràhakasamvittibhedavàniva lakùyate>% na ca rasavãryavipàkàdisamànamà÷àmodakopàrjitamodakànàü syàditi veditavyaü vastuto vedyayedakàkàravidhuràyà api buddhervyavahartparij¤ànànurodhena vibhinnagràhyagràhakàkàraråpavattayà timiràdyupahatàkùõàü ke÷endranàóãj¤ànàbhedavadanàdyupaplavavàsanàsàmarthyàdvyavasthopapatteþ paryanuyogàyogàta . yathoktam %<avedyavedakàkàrà yathà bhràntairnirãkùyate . vibhaktalakùaõagràhyagràhakàkàraviplavà . tathà kçtavyayastheyaü ke÷àdij¤ànabhedavat . yadà tadà na sa¤codyà gràhyagràhakalakùaõeti>% . tasmàdubuddhirevànàdivàsanàva÷àdanekàkàràvabhàsata iti siddham .
     tadetanmataü bauddhavi÷eùairniràkçtaü tadapi tatraivoktaü yathà . %<anye tu manyante yathoktaü vàhyaü vastujàtaü nàstoti tadayuktaü pramàõàbhàvàt . na ca sahopalambhaniyamaþ pramàõamiti vaktavyaü vedyavedakayorabhedasàdhakatvenàbhimatasya tasyàprayojakatvena sandigdhavipakùavyàvçttikatvàt . nanu bhede sahopalambhaniyamàtmakaü sàdhanaü na syàditi cenna j¤ànasyàntarmukhatayà bhedena pratibhàsamànatayà ekade÷atvaikakàlatvalakùaõasahatvaniyamàsambhavàcca nãlàdyarthasya j¤ànàkàratve ahamiti pratibhàsaþ syàt natvidamiti pratipattiþ pratyayàdavyatirekàt . athocyate j¤ànasvaråpo 'pi nãlàkàro bhràntyà bahirvadbhedena pratibhàsata iti na ca tatràhamullekha iti . yathoktam>% paricchedàntaràdyo'yaü bhàgo bahiriva sthitaþ . j¤ànasyàbhedino bhedapatibhàso'pyupaplava iti %<yadantarj¤eyatattvaü tadbahirvadavabhàsata>% iti ca . tadayuktaü bàhyàrthàbhàve tadutpattirahitatayà bahirvadityupamànokterayukteþ na hi vasumitro bandhyàputravadavabhàsata iti prekùàvànàcakùãta . bhedapratibhàsasya bhràntatve abhedapratibhàsasya pràmàõyaü, tatpràmàõye ca bhedapratibhàsasya bhràntatvamiti parasparà÷rayaprasaïgàcca . avisaüvàdànnãlatàdikameva saüvidànà vàhyamevopàdadate jagatyupekùante'vàntaramiti vyavasthàdar÷anàcca . eva¤càyamabhedabàdhako heturgomayapàyasãyanyàyavadàbhàsatàü bhajet atobahirvaditi vadatà bàhyaü gràhyameveti bhàvanãyamiti bhavadãya eva vàõo bhavantaü praharet . nanu j¤ànàbhinnakàlasyàrthasya bàhyatvamanupapannamiti cet tadanupapannam indriyasannikçùñasya viùayasyotpàdye j¤àne svàkàrasamarpakatayà samarpitena càkàreõa tasyàrthasyànu÷reyatopapatteþ ataeva paryanuyogaparihàrau samagràhidhàtàm %<bhinnakàlaü kathaü gràhyamiti cet gràhyatàü viduþ . hetutvameva ca vyakterj¤ànàkàràrpaõakùamamiti>% . tathà ca yathà puùñyà bhojanamanubhãyate yathà ca bhàùayà de÷aþ, yathà và sambhrameõa snehaþ, tathà j¤ànàkàreõa j¤etamanumeyam . taduktam %<ardhena ghañayatyenàü na hi suktràrdharåpatàm . tasmàt prameyàdhigateþ pramàõaü meyaråpateti>% . na hi vittisattaiva tadvedanà yuktà tasyàþ sarvatràvi÷eùàt tàntu sàråpyamàvi÷at saråpayituü dhañayediti ca . tathàca bàhyàrthasadbhàve prayogaþ ye yasmin satyapi kàdàcitkàþ te sarve tadatiriktasàpekùàþ yathà avivakùati, ajigamiùati mayi vacanagamanapratibhàsà vivakùujigamiùupuruùàntarasantànasàpekùàþ tathà ca vivàdàdhyàsitàþ pravçttipratyayàþ satyapyàlayavij¤àne kadàcideva nãlàdyullekhanà iti . tatràlayavij¤ànaü nàmàhamàspadaü vij¤ànaü nãlàdyullekhi ca pravçttivij¤ànam . yathoktam %<tat syàdàlayavij¤ànaü yadbhavedahamàspadam . tat syàt pravçttivij¤ànaü yannãlàdikamullikhediti>% . tasmàdàlayavij¤ànasantànàtiriktaþ kàdàcitkaþ pravçttivij¤ànaheturbàhyo'rtho gràhya eva na vàsanàparipàkapratyayaþ kàdàcitkatvàt kadàcidutpàda iti veditavyam .
     vedàntimate . %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yedàbhàsàttu ghañaþ sphuret>% ityuktarãtyà pratyakùasthale indriyàdipraõàlyà antaþkarasya viùayade÷agatyà tadàkàreõa ùariõàmaråpavçttau satyàü viùayagatàj¤ànanà÷e antaþkaraõavçttyavacchinnacaitanyena viùayasphuraõaråpaü pauruùeyaj¤ànaü j¤àyate . vçttiråpaj¤ànantu mano dharma iti bhedaþ . yathoktaü vedàø paø 1 paricchede %<yathà taóàgodakaü chidrànnirgatya kulyàtmanà kedàràn pravi÷ya tadvadeva catuùkoõàdyàkàraü bhavati tathà taijasa mantaþkaraõamapi cakùuràdidvàrà ghañàdiviùayàkàreõa pariõamate . sa eva pariõàmo vçttirityucyate . anumityàdi sthale tu antaþkaraõasya na vahnyàdide÷agamanaü vahnyàde÷cakùuràdyasannikarùàt tathà càyaü ghaña ityàdipratyakùathale ghañàdestadàkàravçtte÷ca vahirekatra de÷e samavasthànàt tadubhayàvacchinnaü caitanyamekameva vibhàjakayorapyantaþkaraõavçttighañàdiviùayayorekade÷asthitatvena bhedàjanakatvàt .>% pratyakùe'ntaþkaraõavçtteþ phalabhedastatraiva 7 pariø dar÷ito yathà
     sà càntaþkaraõavçttiràvaraõàbhibhavàrthetyekaü pratam . tathàhi avidyopahitacaitanyasya jãvatvapakùe ghañàdyadhiùñhànacaitanyasya jãvaråpatayà jãvasya sarvadà ghañàdibhànaprasaktau ghañàdyavacchinnacaitanyàvarakamaj¤ànaü målàvidyàparatantramavasthàpadavàcyamabhyupagantavyam . evaü sati na sarvadà ghañàderbhànaprasaïgaþ anàghçtacaitanyasambandhasyaiva bhànaprayojakatvàt . tasya càvaraõasya sadàtanatve kadàcidapi cañabhànaü na syàditi tadbhaïge vaktavye tadbhaïgajanakaü na caitanyamàtraü tadbhàsakasya tadanivartakatvàt nàpi vçttyupahitacaitanya parokùasthale'pi tannivçttyàpatteriti parokùavyàvçttavçttivi÷eùasya tadupahitacaitanyasya và àvaraõa bha¤jakatvamityàvaraõàbhibhavàrthà vçttirucyate . sambandhàrthà vçttirityapraü matam . tatràvidyopàdhikojãvo'paricchinnaþ sa ca ghañàdiprade÷e vidyamàno'pi ghañàdyàkàràparokùavçttivirahada÷àyàü na ghañàñikamavabhàsayati ghañàdinà samaü sambandhàbhàvàt tattadàkàravçttida÷àyàü tu bhàsayati tadà sambandhasattvàt . nanu avidyopàdhikasya jãvasyàparicchinnasya svataeva samastavastusambaddhasya vçttivirahada÷àyàü sambandhàbhàvàbhidhànamasaïgatam asaïgatatva dçùñyà sambandhàbhàvàbhidhàne ca vçttyanantaramapi sambandho na syàditi cet ucyate na hi vçttivirahada÷àyàü jãvasya ghañàdinà saha sambandhasàmànyaü niùedhàmaþ kintarhi ghañàdibhànaprayojakaü sambandhavi÷eùam . sa ca sambandhavi÷eùo viùayasya jãvacaitanyasya ca vyaïgyavya¤jakatà lakùaõaþ kàdàcitkastattadàkàravçttinibandhanaþ . tathà hi taijasamantaþkaraõaü khacchadravyatvàt svataeva jãvacaitanyàbhivya¤janasamarthaü, ghañàdikantu na tathà asvacchadravyatvàt . khàkàravçttisaüyogada÷àyàntu vçttyabhibhåtajàóyadharmakatayà vçttyutpàditacaitanyàbhivya¤janayogyatà÷rayatayà ca vçttyudayànantaraü caitanyamabhivyanakti . taduktaü vivaraõe %<antaþkaraõaü hi svasminniva svasaüsargiõyapi ghañàdau caitanyàbhivyaktiyogyatàmàpàdayatãti>% . dçùña¤càsvacchadravyasyàpi svacchadravyasambandhada÷àyàü pratibimbagràhitvaü yathà kudyàderjalàdisaüyogada÷àyàü mukhàdiprativimbagràhità . ghañàderabhivya¤jakatva¤ca tatprativimbagçahitvaü caitanyasyàbhivyaktatva¤ca tatra prativimbitatvam . evaüvidhàbhivya¤jakatvasiddhyarthametaduvçtteraparokùasthale vahirnirgamanàïgãkàraþ . parokùasthale tu vahnyàdervçttisaüyogàbhàvena caitanyànabhivya¤jakatayà nàparokùatvam .
     sàükhyàdimate arthàkàreõa pariõatàyà vuddhivçtte÷cetane prativimbanàt viùayaprkà÷aråpaü j¤ànam . tatra pauruùeyabodhe vçttiþ karaõaü, vçttiråpaj¤àne ca indriyàdikaraõamiti bhedaþ . yathoktaü sàø praø såø bhàùyayoþ . %<dvayorekatarasya vàpyasannikçùñàrthaparicchittiþ pramà tatsàdhakatamaü yat tat trividhaü pramàõam .>% såø asannikçùñaþ prabhàtaryanàråóho'nadhigata iti yàvat . evaübhåtasyàrthasya vastunaþ paricchittiravadhàraõaü pramà sà ca dvayorbuddhipuruùayorubhayoreva dharmo bhavatu . kiü vaikataramàtrasyobhayathaiva tasyàþ pramàyà yat sàdhakatamaü phalàyogavyavacchinnaü kàraõaü tatpramàõaü tacca trividhaü vakùyamàõaråpeõetyarthaþ . smçtivyàvartanàyànadhigateti . bhramavyàvartanàya vastviti . saü÷ayavyàvattanàya tvavadhraõamiti . atra yadi pramàråpaü phalaü puruùaniùñhamàtramucyate tadà buddhivçttireva pramàõam . yadi ca buddhiniùñhamàtramucyate tadà tåktendriyasannikarùàdireva pramàõam . puruùastu pramàsàkùyeva na pramàteti . yadi ca pauruùeyabodho buddhivçtti÷cobhayamapi pramocyate tadà tåktamubhayameva pramàbhedena pramàõaü bhavati . cakùuràdiùu tu pramàõavyavahàraþ paramparayaiva sarvatheti bhàvaþ . pàta¤jalabhàsye tu vyàsadevaiþ puruùaniùñho bodhaþ prametyuktaþ puruùàrthameva karaõànàü pravçttyà phalasya puruùaniùñhatàyà evaucityàt . ato'tràpi sa eva mukhyaþ siddhàntaþ . na ca puruùabodhasvaråpasya nityatayà kathaü phalatvamiti vàcyam kevalasya nityatve'pyarthoparàgasyaiva phalatvàditi . atreyaü prakriyà . indriyapraõàlikayàrthasannirùeõa liïgaj¤ànàdinà vàdau buddherarthàkàrà vçttirjàyate tatra cendriyasannikarùajà pratyakùà vçttirindriyavi÷iùñabuddhyà÷rità nayanàdigatapittàdidoùaiþ pittàdyàkàravçttyudayàditi vi÷eùaþ . sà ca vçttirarthoparaktà prativimbaråpeõa puruùàråóhà satã bhàsate puruùasyàpariõàmitayà buddhivat svato'rthàkàratvàsambhavàt . arthàkàratàyà eva càrthagrahaõatvàt anyasya durvacatvàditi . tadetadvakùyati %<kusumavacca maõiþ>% japàsphañikayoriva noparàgaþ kintvabhimàna iti . yogasåtraü ca %<vçttisàråpyamitaratreti>% . smçtirapi . %<tasmiü÷ciddarpaõe sphàre samastà vastudçùñayaþ . imàstàþ prativimbanti sarasãva tañadrumàþ>% iti . yogabhàùya¤ca %<buddheþ pratisaüvedã puruùa>% iti pratidhvanivat pratisaüvedaþ saüvedanaprativimbastasyà÷raya ityarthaþ . etena puruùàõàü kåñasthavibhucidråpatve'pi na sarvadà sarvàbhàsanaprasaïgaþ asaïgatasya svato'rthàkàratvàbhàvàt . arthàkàratàü vinà ca saüyogamàtreõàrthagrahaõasyàtãndriyàdisthale buddhàvadçùñatvàditi . puruùe ca svasvabuddhivçttãnàmeva prativimbàrpaõasàmarthyamiti phalavalàt kalpyate . yathà råpavatàmeva jalàdiùu prativimbanasàmarthyaü netarasyeti . råpavattvaü ca na sàmànyataþ prativimbaprayojakaü ÷abdasyàpi pratidhvaniråpaprativimbadar÷anàt . na ca ÷abdajanyaü ÷abdàntarameva pratidhvaniriti vàcyaü sphañikalauhityàderapi japàsannikarùajanyatàpattyà prativimbamithyàtvasiddhàntakùateriti . prativimba÷ca baddhereva pariõàmavi÷eùo vimbàkàro jalàdigata iti mantavyam . kecit tu vçttau prativimbataü sadeva caitanyaü vçttiü prakà÷ayati tathà vçttigataprativimba eva vçttau caitanyaviùayatà na tu caitanye vçttiprativimbo'stãtyàhuþ . tadasat upadar÷ita÷àstravirodhena kevalatarkasyàprayojakatvàt vinigamanàviraheõa vçtticaitanyayoranyonyaviùayatàkhyasambandharåpatayànyonyasminnanyonyapratibimbasiddhe÷ca . bàhyasthale'rthàkàratàyà eva viùayatàråpatvasiddhyà''ntare'pi tattadarthàkàratàyà eva viùayatàtvaucityàcceti . ye tu tàrkikà j¤ànasya viùayatàü necchanti tanmate j¤ànavyaktãnàmanugamakadharmàbhàvena ghañaviùayakaü pañaviùayakaü j¤ànamityàdyanugatavyavahàrànupapattiþ . kecit tu tàrkikà anayaivànupapattyà viùayatàmatiriktapadàrthamàhuþ . tadapyasat anubhåyamànànàmarthàkàratàü vihàya viùayatàntarakalpane gauravàditi . nanu tathàpi svasvopàdhivçttiråpaiva vçtticaitanyayoranyonyaviùayatàstu svopàdhivçttitvenaivànugamàdalamàkàràkhyaprativimbadvayeneti cenna prativimbaü vinà svatvasyàpi durvacatvàt . svatvaü hi svabhuktavçttivàsanàvattvam . bhoga÷ca j¤ànam . tathà ca viùayatàlakùaõamya viùayasàmagrãdhañitatvejàtma÷rayaþ . tasmàdacaitanyacaitanyayoranyonyaviùayatàråpo'nyonyasminnanyonyaprativimbaþ siddhaþ . adhikantu yogavàrtike draùñavyamiti dik . atràyaü pramàtràdivibhàgaþ . %<pramàtà cetanaþ ÷uddhaþ pramàõaü vçttireva naþ . pramàrthàkàravçttãnàü cetane prativimbanam . prativimbitavçttãnàü viùayo meya ucyate . sàkùàddar÷anaråpaü ca sàkùitvaü vakùyati svayam . ataþ syàt kàraõàbhàvàdvutteþ sàkùyeva cetanaþ . vipõvàdeþ sarvasàkùitvaü gauõaü liïgàdyabhàvataþ .>% %<j¤ànamasti samastasya jantorviùayagocare>% devãmàø . %<kapàye karmabhiþ pakve tato j¤ànaü prajàyate>% vedàø . 24 parabrahmaõi ca %<satthaü j¤ànamànandaü brahma>% ÷rutiþ . 25 viùõau %<sarvaj¤aþ j¤ànamuttayam>% viùõu saø .

#<j¤ànakçta># triø j¤ànena kçtam . buddhipårbakçte tatra pàùasya buddhipårbakçtatve vi÷eùaþ pràø taø ukto yathà %<gobadhasya buddhipåvakatvaü tadà bhavati yadi gàü j¤àtvà enàü hanmãtãcchayà hanti tadà kàmanàdvàraiva j¤ànasya pravçttyaïatvàt>% %<ittha¤ca gavayàdibhrameõa yogobadhastatra gobadhasyu na j¤ànakçtatvam gotve vàj¤ànàt yadi gotvena jànannapyanyodde÷ena kùiptanàràcàdinà gàü hanti tadàpi na j¤ànakçtatvaü tadviùayatve necchàråpadvàràbhàvàt>% .

#<j¤ànagamya># puø j¤ànenaiva gamyaþ na karmaõà na và j¤ànakarmabhyàm . j¤ànamàtragamye parame÷vare . %<uttaro gopatirgoptà j¤ànagamyaþ puràtanaþ>% viùõ saø .

#<j¤ànacakùus># puø j¤ànaü j¤ànasàdhanaü vedàdi÷àstraü cakùurivàsya . ÷àstràvabodhena sarvàrthaprakà÷ayukte karmaø . viduùi 2 ÷àstraråpe netre ca %<sarvaü tu samavekùyedaü nikhilaü j¤ànacakùuùà>% manuþ .

#<j¤ànadagdhadeha># puø j¤ànanaiva dagdho deho'sya . caturthà÷ramiõi bhikùau tasya j¤ànenaiva jãvato'pi dagdhadahatvàt mçtasya na dàhàntaraü kàryaü yathoktaü ÷aunakena %<sarvasaïganivçttasya dhyànayogaratasya ca . na tasya dahanaü kàryaü naiva piõóãdakakriyà . nidadhyàt praõavenaiva bile bhikùoþ kalevaram . prokùaõaü khanana¤càpi sarvaü tenaiva kàrayet>% .

#<j¤ànadarpaõa># puø j¤ànaü darpaõa ivàsya . pårvajine ma¤judhoùe trikàø .

#<j¤ànada># triø j¤ànaü dadàti dà--ka . 1 gurau 2 upadeùñari ca 3 sarasvatyàü strã .

#<j¤ànadàtç># triø j¤ànasya dàtà . upadeùñari gurau %<piturda÷a guõà màtà gauraveõeti ni÷citam . màtuþ ÷ataguõaþ påjyo j¤ànadàtà guruþ prabho!>% tantraø . 2 j¤ànasya dàyakamàtre triø striyàü ïãp .

#<j¤ànaniùñha># triø j¤àne niùñhà'sya . j¤ànasàdhabhayute tattvaviduùi .

#<j¤ànapati># puø 6 taø . j¤ànasyopadeùñçtvàt svàmini gurau 2 parame÷vare ca . tataþ a÷vapatyàø apatyàdau aõ . j¤ànapata tadapatye puüstrã striyàü ïãp .

#<j¤ànapàvana># naø j¤ànamiva pàvanam . tãrthabhede %<tato gaccheta ràjendra! j¤ànapàvanamuttamam . agniùñomamavàpnoti muniloka¤ca gacchati>% bhàø vaø 84 aø .

#<j¤ànamaya># puø j¤àna + mayañ . 1 parame÷vare parabrahmaõi 2 ÷ive ca .

#<j¤ànamudrà># strã %<tarjanyaïguùñhakau saktàvagrato vinyaseduhçdi . vàmahastàmbujaü vàmajànumårdhani binyarent . j¤ànamudrà bhavedeùà ràmacandrasya preyasã>% tantrasàrokte ràmàrcanàïge mudràbhede .

@<[Page 3155a]>@
#<j¤ànayaj¤a># puø j¤ànaü yaj¤a ivàsya . tattvaj¤e . %<brahmàgnàyapare yaj¤aü yaj¤enaivopajuhvati>% iti vàkyena tattvakùànasya yaj¤aø råpatvamuktam . asyàrthaiþ . apare karmayogino vilakùaõà saünthàsinaþ brahma tatpadàrthaþ agniriva homàdhàratvàt tasmin yaj¤aü pratyagàtmànaü tvam padàrthaü yaj¤enàtmanaiva upajuhvati tvaüùadàrthàbhedeneva tatasvaråpatayà pa÷yantãtyarthaþ . %<mahàpàpavatàü naõàü j¤ànayaj¤o na rãcate . pratyuta j¤ànayaj¤e tu pradveùo jàyate svataþ>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<j¤ànayoga># puø yujyate brahmaõà'nena yuja--karaõe gha¤ j¤ànamava yogaþ . brahmapràptisàdhane j¤ànàrthaniùñhàbhede . %<loke'smin dvividhà niùñhà purà proktà mayà'nagha! . j¤ànayogena sàükhyànàü karmayogena yoginàm>% gãtà .

#<j¤ànalakùaõà># strã j¤ànaü j¤ànabhedo lakùaõaü svaråpaü yasyàþ . nyàyamate alaukikapratyakùasàdhane sannikarùabhede upanaya÷abde 1215 pçø vivçtiþ . mathurànàthena tu anyathaiva sàmànyalakùaõàj¤ànalakùaõayorbhedo dar÷itaþ yathà %<na ca sàmànyaprakàrakaj¤ànasyaiva sàmànyalakùaõàtve j¤ànalakùaõàsàbhànyalakùaõayoþ kàrya kàraõabhàve ko bhedaþ iti vàcyaü kàraõatàvacchedakabhedena kàryatàvacchedakabhedena ca bhedàt . sàmànyalakùaõàyàþ kàryakàraõabhàvàstu tattatsambandhàvacchinnaghañatvàdiprakàrità÷àlij¤ànatvena, svaråpatastatsambandhàvacchinnaghañatvàdiprakàritàkatattatsambandhàvacchinnaghañatvàdyà÷rayatà÷àlimukhyavi÷eùyakapratyakùatvena, yàvattvasya kàryatàvacchedakàghañakatve'pi vinigamanàviraheõa sakalaghañabhànam . samavàyasambandhena ghañatvaprakàrakaj¤ànànantaraü kàlikàdisambandhena ghañatvàdiprakàrakanikhilaghañaviùayakapratyakùasya samavàyasambandhena ghañatvaprakàreõa ghañatvavataþ kàlàdeþ pratyakùasya ca vàraõàya sambandhàntarbhàvaþ . ghañatvàdiprakàrakaj¤ànaü vinàpi dravya tvàdisàmànyalakùaõayà jàyamàne dravyatvàdiprakàraka ghañàdimukhyavi÷eùyakapratyakùe vyàbhacàravàraõàya kàryatàvacchedake ghañatvàdiprakàritàketi . prakàritva¤càlaukikaü gràhyaü tena ghañatvàdipakàrakaj¤ànaü vinàpi dravyatvàdivi÷iùñabuddhyàtmakaghañatvàdinirvikalpakottaraü dravyatva sàmànyalakùaõayà jàyamàne yàvadghañavi÷eùyakapratyakùe'laukikasannikarùamaryàdayà ghañatvaprakàrakaü ga vyabhicàraþ . na ca tathàpi kàlikàdisambandhena svaråpato ghañatvàdiprakàrakatuddhyàtmakagavàdivi÷eùyakasamavàyasaüsargakadravyatvaprakàrakasmaraõottaraü dravyatvasàmànyalakùaõayà jàyamàne yàbaddhañamukhyavi÷eùyakapratyakùe upanayamaryàdayà samavàyasambandhena svaråpatã ghañatvaprakàrake vyabhicàra iti vàcyam . yathoktakàryakàraõabhàvasyaiva bàdhakatvena tatra samavàyasambandhena ghañatvasyàprakàratvàt . ghañatvaprakàrakaj¤ànaü vinà'pi jàtitvaråpeõa gotvàdijàtyantaraprakàrakaj¤ànàd jàyamàne jàtisvaråpeõa ghañatvàdinikhilajàtiprakàrakanikhilajàtyà÷rayapratyakùe vyabhicàravàraõàya svaråpata iti ghañatvàdiprakàritàvi÷eùaõaü yathoktakàryakàraõabhàvasyaiva bàdhakatvena tatra katha¤cidapi svaråpato ghañatvàderaprakàratvàt . kàlikasambandhena svaråpato ghañatvàdiprakàrakasmaraõàdito jàyamàne vi÷eùye vi÷eùaõamiti rotyà samavàyasambandhe na ghañàdiprakàrakadhañavadityàdyupanãtabhàne vyabhicàravàraõàya mukhyavi÷eùyatvaprave÷aþ . upanãtabhàne ca ghaño na mukhyavi÷eùyaþ bahirindriyasthale upanãtaü vi÷eùaõatayà bhàsate iti niyamàt . mukhyavi÷eùyatvamapyalaukikaü gràhyaü tena kàlikasambandhena svaråpato ghañatvàdismaraõalaukikasannikarùàbhyàü jàyamàne laukikàlaukikobhayaghañatvaprakàrità÷àlyayaü ghaña iti ghañamukhyavi÷eùyakalaukikapratyakùe na vyabhicàraþ . atha tathàpi kàlikasambandhena svaråpato ghañatvaprakàrakasmaraõàjjàyamàne samavàyasambandhena ghañatvaprakàrakamukhyavi÷eùyakamànasopanãtabhàne vyabhicàro mànasopanãtaü vi÷eùaõatayaiva bhàsata iti niyamàbhàvàt tatra kàlikasambandhena ghañatvaprakàreõa pratyakùaü na tu samavàyasambandhena ghañatvaprakàrakamityuktàvapi ghañavaditi ghañàdismaraõottaraü jàyamàne paramparàsambandhena ghañatvaprakàrakamànasopanotabhàne vyabhicàro durvàraþ tadanabhyupagame tàdç÷asmaraõottaraü nikhilaghañà÷rayasàkùàtkàrànupapatteþ dravyatvaprakàrakaj¤ànasyà'pratyàsattitvàt iti cenna làghavàt yathoktaråpeõa kàryakàraõabhàvakalpane yathoktamànase ghañàdirna mukhyavi÷eùyaþ kintu cakravyåhavat ghañatvapuñito bhavanneva bhàsata ityeva kalpyate yathoktakàryakàraõabhàvasyaiva bàdhakatvàt tattadupanãtabhànànyatvaprave÷e gauravàt sarvatraiva mànasopanãtabhàne upanãtaü ava÷yaü mukhyavi÷eùyatayà bhàsate iti niyamàbhàvàt . asati bàdhaka eva mànasopanãtasya prakàratvavi÷eùyatvalakùaõadvividhaviùayatvàbhyupagamàt . evaü svaõñha÷o daõóapuruùobhayaviùayakasamåhàlambanasmaraõànantaraü jàyamàne daõóaprakàrakadaõóà÷rayapratyakùe'pi puruùo na daõóàü÷e mukhyavi÷eùatayà bhàsate api tu cakravyåhavat daõóapuñitaþ puruùaþ puruùapuñita÷ca daõóo bhasate iti kalpyate . na ca tathàpi yogajadharmàdhãnavi÷iùñaj¤ànaü prati vi÷eùaõaj¤ànasyàhetutvanaye sàmànyaj¤ànaü vinà'pi jàyamàne sàmàùyaprakàrakasàmànyà÷rayamukhyavi÷eùyakapratyakùe vyabhicàraþ . gondhajavi÷iùñaj¤ànaü prati vi÷eùaõaj¤ànasya hetutvanaye'pi dhonajadharmeõa sàmànyatadà÷raye ubhayaviùayakanirvikalpakaü ttvanayitvà janite sàmànyaprakàrakabhàmànyà÷rayamukhyavi÷eùyakapratyakùe vyabhicàra iti vàcyaü yogajadharmajanyatàvacchedakatajjàtyavacchinnànyatvena pratyakùavi÷eùaõàt . tàdç÷ayogajaj¤àne sàmànyà÷rayamukhyavi÷eùyatayà bhàne mànàbhàvàcca . api ca cakravyåhavat svaprakàrãbhåtasàmànye prakàrãbhåyaiva bhàsate làthavàttathaiva kalpanàt . ata eva kàlikàdisambandhena svaråpato ghañatvasmaraõànantaraü vi÷eùye vi÷eùaõamiti rãtyà kàlikàdisambandhenaiva ghañatvaprakàrakaü ghañavadityàkàrakopanãtabhànaü jàyate na tu samavàyasambandhena ghañatvaprakàrakaityuktàveva vyabhicàravàraõassambhavàt kiü jàtyàdisàmànyalakùaõàyàþ kàryatàvacchedake svaråpataþ prakàratàghañitamukhyavi÷eùyatvaprave÷ena . na ca tathàpyatra ghañatvamiti ghañatvavi÷eùyakasmaraõottaraü jàyamàne vi÷eùye vi÷eùaõamiti rãtyà ghañavadidamityàdyupanãtabhàne vyabhicàravàraõàya tadava÷yaü nive÷anãyamiti vàcyaü svaråpato ghañatvavi÷iùñabuddhiü pratisvaråpato vi÷eùaõãbhåtaghañatvaviùayakaj¤ànasya hetutayà tàdç÷asmaraõottaraü tàdç÷opanãtabhànàsambhavàt ghañatvatvaghañakatayaiva svaråpato ghañatvaj¤ànàbhyu pagamena vyabhicàrasyàpi virahàdityasmatkçtapårvapapakùo'pi nirastaþ . ghañavaditi smaraõottaraü jàyamàne paramparàsambandhena ghañatvaghrakàrakamànasopanãtabhàne yathoktarãtyà yogajadharmajanye ghañatvaprakàrakaghañavi÷eùyakapratyakùe ca vyabhicàravàraõàya tatprave÷asyàva÷yakatvàt . etenàbhàvatvàdyakhaõóoùàdhiråpasàmànyalakùaõàyà api kàryakàraõabhàbo vyàkhyàtaþ jàtyakhaõóopàdhyatiriktapadàrthaj¤àna¤ca na pratyàsattiriti sàmànyapadàrthanirvacanàvasara eva pratipàditaü nanvevaüråpeõa kàryakàraõabhàve jàtitvaråpeõaikajàtimàtraprakàrakaj¤ànànantaraü jàtitvàvachinnajàtiprakàrakanikhilajàtyà eva pratvakùaü kathaü spàjjvàtyantarà÷rayasya j¤ànaprakàrãbhåtajàtivyakterà÷rayatvàbhàvàt svaråpato ghañatvàdiprakàrakatvasya kàryatàvacchedakatvàcceti cenna jàtitvaråpeõa jàtiprakàrakalaukikapratyakùada÷àyàmantato nirdharmitàvacchedakasyàpi paramparàsambandhena jàtitvaghañakanityatvàdighàñakãbhåtàbhàvatvàdyakhaõóopàdhipakàrakaj¤ànasyàva÷yakatvàt tata eva sàmànyaj¤ànàt jàtitvàvacchinnajàtimattvaråpeõa nikhilajàtyà÷rayasya sàkùàtkàraþ jàtyantarà÷rayasyàpi paramparàtambandhena tadà÷rayatvàt . yatra jàtitvaråpeõa kyatkicut jàtiprakàraka÷àbdasmçtyàdidhãstatràpi madhye paramparàsambandhena dhvaü satvàdiprakàrakamànasopanãtabhànànantarameva jàtimataþ sarvasya pratyakùàbhyu pagamàt kùaõavilambe kùativirahàt . na ca pamparàsambandhena dhvaü satvàdikaj¤ànasyaiva tatprayàsattitve dhvaü satvavadityeva tajj¤ànaü syàt na tu jàtimaditi sàmànyaprakàraj¤ànasya mukhyavi÷eùye sàmànyaprakàrakaj¤ànakatvaniyamàditi vàcyaü vi÷eùaõaj¤ànàrthaü jàtitvaghañakasàmànyalakùaõàyàþ madhye sakalajàtivi÷eùyakaj¤ànasyàva÷yakatvàt j¤ànalakùaõayaiva jàtimaditi phalasyàpi sambhavàt dvividhaviùayaisyaveùñatvàt . evaü tadvyaktitvàdiråpeõa ghañatvàdij¤ànànàntara jàyamàne tattadvyaktitvaråpeõa ghañatvàdiprakàrakata dà÷rayapratyakùe'pi paramparàsambandhena tadyaktitvaprakàrakaj¤ànameva pratyàsattirato ghañatvàdisàmànyalakùaõàyàþ kàryadi÷i tadasaügraho na doùàya iti bhaññàcàryànuyàyinaþ>% .
     %<j¤ànalakùaõàyàþ kàraõatàvacchedakantu sàmànyataþ saüsargàvacchinnaghañatvàdiviùayatà÷àlij¤ànatvaü ghañatvàdiprakàrakaj¤ànàdiva ghañatvàdiviùayakaj¤ànàdapi ghañatvàdi prakàrakopanãtabhànodayàt . vina÷yadavasthalaukikasannikarùajanyaghañaghañatvàdinirvikalpakànantaramapi ghañatvàdiprakàrakapratyakùàpattivàraõàya saüsargàvacchinneti viùayatàvi÷eùaõam . kecittu j¤ànalakùaõàyàþ saprakàrakaghañaghañatvàdij¤ànatvaü kàraõatàvacchedakaü na caivaü vina÷yadavasthalaukikasannikarùajanyadravyatvàdivi÷iùñabuddhyàtmakaghañatvàdinirvikalpakàdapi pratyakùàpattiritivàcyam iùñatvàt sarvàü÷e nirvikalpakasyaiva pratyàsattitvànabhyu pagamàdityàhustadasat tathàpi sarbàü÷e nirvikalpakàdapi iùñàpatteþ sukaratayà kàraõatàvacchedake saprakàrakatvasya upàdànasyavaivarthyàt . savi÷eùyakatvasaüsargakaviùayatatà÷àlitvamàdàya vinigamanàviraheõa kàryakàraõabhàvasyàpatteþ . j¤ànalakùaõàyàþ kàryatàvacchedakantu ghañatvàdiprakàrakapratyakùatvaü ghañatvàdij¤ànaü vinàpi jàyamàne sàmànyalakùaõàjanyaghañàdimukhyavi÷eùyakapratyakùevyabhicàravàraõàya viùayatvamapahàya prakàritàprave÷aþ . prakàrità càlaukikã gràhyà tena nirvikalpakajanyapràthamikatadvi÷iùñalau kikapratyakùe na vyabhicàraþ . na caivaü j¤ànalakùaõàsannikarùo laukikasannikarùadvayameva yatra vartate tatra kodçk j¤ànaü syàditi vàcyaü tatra laukikàlaukikobhayatatprakàritàkaj¤ànasyaiva utpatteþ biùayatàyàþ sàïkaryakhàdoùatvàt . na ca tatprakàrakaj¤ànaü vinàpi jàyamàne yogajadharmajatatprakàrakapratyakùe vyabhicàra iti vàcyaü yogajadharmajanyatadavacchedakatajjàtyavacchinnànyatvena pratyakùavi÷eùaõàt tatprakàrakaj¤ànaü, vinà yogajadharmeõàpi tatprakàrakapratyakùajanàt yogajadharmasya nirvikalpakàjanaktvàt . na ca cakùuþsaüyogajanyanirvikalpakasahakàreõa yogajadharmajanite tatprakàrakapratyakùe vyabhicàra iti vàcyam tatra nirvikalpakajanakãbhåtacakùuþsaüyogàdisattve tatprakàrakalaukikapratyakùasyaiva utpatteþ alaukikapratyakùajanakayogajadharmasattve'pi yathoktakàryakàraõabhàvasyaiva vàdhakatvenàlaukikapratyakùasyànutpatteþ . na caivaü nirvikalpakotpattikàle cakùuþsaüyogàdinà÷e tannirvikalpakasahakàreõa yogajadharmàttatprakàrakasàkùàtkàro na syàditi vàcyam iùñàpatteþ . na caivaü tatprakàrakapratyakùa eva tajj¤ànasya hetutayà idaü rajatamiti ÷uktivi÷eùyakamànasabhrame ÷uktij¤ànasyàhetutayà ÷uktij¤ànaü vinàpi tàdç÷abhramàpattiriti vàcyaü idaü rajatamiti ÷uktivi÷eùyakamànasabhramasyàpi ÷uktij¤ànàtmaka÷uktivi÷iùñadhãkàraõasattvena yatra kutraciddharmiõi ÷uktiprakàrakatvaniyamàt . ÷uktij¤ànavirahasthale ÷uktiprakàrakaj¤ànasàmànyakàraõavirahàdeva tadabhàvàt vi÷eùasàmagrãsahitàyà eva sàmànyasàmagryàþ phalopadhàyakatvàt . na cedaü rajatamiti ÷uktivi÷eùaykamànasabhramasya na ÷uktiprakàrakatvaniyaümaþ ÷uktiprakàrakaj¤ànapratibandhakadoùasattve tatra tasyàþ yogàprakàratvàditi vàcyaü ÷uktimukhyavi÷eùyakatàdç÷amànasabhramasthale tàdç÷adoùe mànàbhàvàt làghavàdyathoktaråpeõa j¤ànalakùaõàyàþ kàryakàraõabhàvakalpane phalabalena tathaiva kalpanàt . na caivaü màtasyopanãtabhàne upanãtasya gukhyavi÷eùyatayà bhàne mànàbhàvaþ . mukhyavi÷eùyakatvasya kàryatànavacchedakatayà sàmagryàstatra mànatvàsambhavàt iti vàcyaü mukhyavi÷eùyatvasya kàraõàni yamyatayà vàdhakàsattva eva mukhyavi÷eùyatayà bhànasambhavàt, na caivaü mànasopanãtabhànavat bahirindriyajopanãtabhàne'pyupanãtasya prakàratvamukhyavi÷eùyatvalakùaõadvividhaviùayatàpattiriti vàcyaü sàmànyalakùaõàlaukikasannikarùanyàtiriktasya bahirindràyijatattanmu khyavi÷eùyakapratyakùasyànubhavàsiddhatayà alãkatathà yàvadghi÷eùasàmagrãbàdhàdeva tadubàdhàt mànasasya tattadatiriktasyàpi idaü rajatamityàtyupanãtavi÷eùyakabhramasya upanãta÷uktyàdimukhyavi÷eùyakatvamanubhavasiddhamatonàlãkatvaü na ca tathàpi ghañaghañatvàdinirvikalpakottaraü jàyamàne'yaü ghaña ityàdivi÷iùñapratyakùe ghañatvàdemurkhyavi÷eùyatvàpattiþ laukikasannikarùaråpavi÷eùasàmagrãsattvàditi vàcyam tathàpyasatibàdhake ghañàdyaü÷e ghañatvàdeþ prakàratvavanmukhyavi÷eùyanvasyàpãùñatvàditi . kecittu saüsargàvacchinnatadviùayatà÷àlij¤ànatvena kàraõatà yogajadharmàjanyasàmànyalakùaõàpratyàsattyajanyatadviùayakaprakùakùatvena kàryatà tadviùayatà . càlaukikã gràhyà tena tallaukikapratyakùe na vyabhicàraþ: . eva¤ca tadviùayakapratyakùatvamàtrasya kàryatàvacchedakatayà idaü rajatamiti ÷uktimukhyavi÷eùyakamànasabhramo'pi na ÷uktij¤ànaü vinà bahirindriyajopanãtabhàne upanãtasya mukhyavi÷eùyatvaniràsa÷coktakrameõetyàhuriti saükùepaþ .>% mãmàüsakavedàntibhistu asyàþ pratyàsattitvaü nàïgãkçtam . yathoktaü vedàø paø . %<na ca j¤ànaü pratyàsattiþ j¤ànasya pratyàsattitve anumànamàtrocchedaprasaïgaþ>% iti . asyàyamà . ÷ayaþ vahnivyàpyadhåmavàn paravata iti paràmar÷àtmakaj¤ànasya anumitihetutàyàþ sarvaiþ svãkàràta tajaj¤ànasya ca vahniviùayakatvena taduttaraü jàyamànaü vahnimàn parvata iti j¤ànamalaukikapratyakùameva svànnànumitiþ na ca samànaviùayasthale anumitisàmagryàþ alaukikapratyakùasàmagryàþ pratibandhakatvena nàlaukikapratyakùamapi tu anumitirbhabiùyatãti cenna tàdç÷apratibadhyapratibandhakabhàvakalpanasyàpràmàõikatvàt . ataeva idaü rajatamiti j¤ànamanirvacanãyarajataviùayakaü na de÷àntarasthànubhåtarajatavi ùayakamupanayamaryàdayà j¤ànamiti sthitam .

#<j¤ànavàpã># strã kà÷ãsthe vàpãråpe tãrthabhede tadàvirbhavàdi kathà kà÷ãø 12 aø . %<ghañodbhava! mahàpràj¤a! ÷çõa pàpàpanodinãm j¤ànavàpyàþ samutpattiü kathyamànàü mayà'dhunà . anàdisiddhe saüsàre purà devayuge mune! . pràptaþ kuta÷idã÷àna÷caran svairamitastataþ . na varùanti yadà'bhràõi na pràvartanta nimnagàþ . jalàbhilàùo na yadà snànapànàdikarmaõi . kùãrasvàdådayoreva yadàsãjjaladar÷anam . pçthityàü narasa¤càre vartamàne kvacit kvacit . nirvàõakamalakùetraü ÷rãmadànandakànanam . mahà÷ma÷ànaü sarveùàü vãjànà paramåùaram . mahà÷ayanasuptànàü jantånàü pratibodhakam . saüsàrasàgaràvartapatajjantutaraõóakam . yàtàyàtàtisaükhinnajantuvi÷ràmamaõóapam . aneka janmaguõitakarmasåtracchidakùaram . saccidànandanilayaü paraü brahma rasàyanam . sukhasantànajanakaü mokùasàdhanasiddhidam . pravi÷ya kùetrametat sa ã÷àno jañilastadà . lasattri÷ålavimalara÷mijàlasamàkulaþ . àluloke mahàliïgaü vaikuõñhaparameùñhinoþ . mahàhamahamikàyàü pràduràsa yadàditaþ . jyotirmayãbhirmàlàbhiþ paritaþ pariveùñitam . vçndarvçndàrakarùãõàü gaõànà¤ca nirantaram . siddhànàü yoginàü stomairarcyamànaü nirantaram . gãyamàna¤ca gandharvaiþ ståyamàna¤ca càraõeþ . aïgahàrairapsarobhiþ sevyamànamanekadhà . nãràjyamànaü satataü nàgãbhirmaõidãpakaiþ . vidyàdharãkinnarãbhistrikàlaü kçtamaõóanam . amarãcamarãràjivãjyamànamitastataþ . tasye÷ànasya talliïgaü dçùñvecchà hyabhavattaóhà . snapayàmi mahàliïgaü kalasaiþ ÷ãtalairjalaiþ . ca svàna ca tri÷ålena dàkùaõàü÷opakaõñhataþ . kuõóaü pracaõóavegena rudro rudravapurdharaþ . pçthivyàvaraõàmbhàüsi niùkràntàni tadà mune! . bhåpramàõàdda÷aguõairyairiyaü vasudhà vçtà . tairjalaiþ snapayà¤cakre duùpçùñairanyadehibhiþ . tuùàrairjàddhavinadairjaüjapåkau vahàribhiþ . sambhanobhirivàtyacchairanacchairvyomavatmevat . jyotstàvadujjvalacchàyaiþ pàvante ÷ambhu nàmavat . pãyåùavat svàdutaraiþ su÷caspar÷airgavàïgavat . niùpàpadhãrakumjbhãraistaralaiþ pàpi÷armavat . vijitàbjamahàgandhaiþ pàñalàmodanodibhiþ . adçùñaparvalokànàü manonayanahàribhiþ . aj¤ànatàpasantaptapràõipràõaikarakùibhiþ . pa¤càmçtànàü kalaseþ snapanàtiphalapradaiþ . ÷raddhopaspar÷ihçdayaliïgatrityahetubhiþ . aj¤ànatimiràrkàbhairj¤ànadànanidànakaiþ vi÷vabharturumàspar÷amuõàtisukhakàribhiþ . mahàvabhçthasusnàtamahà÷uddhividhàyibhiþ . sahasradhàþrai kalasaiþ sa ã÷àno ghañoddhava! . sahasrakçtvaþ srapayà màsa saühçùñamànasaþ . tataþ prasanno bhagavàn vi÷vàtmà vi÷valocanaþ . tamuvàca tade÷ànaü rudraü rudravapurdharam . tava prasanno'smã÷àna! karmaõànena suvata! . guruõànanyapårveõa mamàtiprãtikàriõà . tatastvaü jañile÷àna varaü bråhi tapodhana! . adeyaü na tavàstyatra mahodyamaparàyaõa . ã÷àna uvàca . yadi prasannodeve÷a! varayogyo'smyahaü yadi . tadetadatulaü tãrthaü tava nàmtàstu ÷aïkara . ÷rãvi÷ve÷vara uvàca . trailokyàü yàni tãrthàni bhårbhuvaþsvaþsthitànyapi . tebhyo'khilebhyastãrthebhyaþ ÷ivatãrthamidaü param . ÷ivo j¤ànamitibråyuþ ÷iva÷abdàrthacintakàþ . tacca j¤ànaü dravãbhåtamiha me mahimodayàta . ato j¤ànodanàmaitattãrthantrailokyavi÷rutam . asya dar÷anamàtreõa sarvapàpaiþ pramucyate . j¤ànodatãrthasaüspar÷àda÷vamedhaphalaü labhet . spar÷anàcamanàbhyà¤ca ràjasåyà÷vamedhayoþ . phalgutãrthe naraþ snàtvà santarùya ca pitàmahàn . yat phalaü samavàpnoti tadatra ÷ràddhakarmaõà . gurupuùyasitàùñamyàü vyatãpàto yadà bhavet . tadàtra ÷ràddhakaraõàdgayàkoñiphalaü bhavet . yat phalaü samavàpnoti pitén santarpya puùkare . tatphalaü koñiguõitaü j¤ànatãrthe tilodakaiþ . sannihatyàü kurukùetre tamograste vivasvati . yatphalaü piõóadànena tajj¤ànode dine dine . piõóanirvapanaü yeùàü j¤ànatãrthe suteþ kçtam . modante ÷ivaloke te yàvadàhåtasaüplavam . aùñamyà¤ca caturda÷yàmapavàrsãü narottamaþ . pràtaþ snàtvà'tha pãtvàmbhastvantarliïga mayo bhavet . ekàda÷yàmupoùyàtha prà÷edu ya÷culukatrayam . hçdaye tasya jàyante trãõi liïgànyasaü÷ayam . ã÷ànatãrthe yaþ stàyàdvi÷eùàt so÷cravàsare . santarpya devarùipitén dattvà dànaü sva÷aktitaþ . tataþ samarcya ÷rãliïgaü mahàsambhàravistaraiþ . tatràpi dattvà nànàrthàn kçtakçtyo bhavennaraþ . upàsya sandhyàü jànode yat pàpa kàlalopajam . kùaõena tadapàkçtya j¤ànavàn jàyate naraþ . ÷ivatãrthamidaü proktaü j¤ànatãrthamidaü ÷ubhama . tàrakàkhyamidaü tãrthaü mokùatãrthamidaü smçtam . syaraõàdapi pàpaughà j¤ànode kùãyate dhruvam . dar÷anàt spar÷anàt snànàt pànàddharmàdisambhavaþ . óàkinã÷àkinãbhåtapretavetànaràcasàþ . grahakasmàõóakheñàïgàþ kàlakarõã÷i÷ugrahàþ . vyaràpasmàravisphoñatçtãyakacaturthakàþ . sarve pra÷amamàyànti ÷ivatãrthajalokùaõàt . j¤ànodatãrthapànãyairliïgaü yaþ snapayet sudhãþ . sarvatãrthodakaistena dhruvaü saüstapitaü bhavet . j¤ànaråpo'hamevàtra dravamårtiü vidhàya ca . jàhyavidhvaüsanaü kuryàkuryàü j¤ànopade÷anam>% %<iti dattvà varàn ÷ambhustatraivàntaradhãyata . kçtakçtyamivàtmànaü so'pyamaüsta tri÷ålabhçt . ã÷àno jañilo rudrastatpãtvà paramodakam . avàptavàn paraü j¤ànaü yena nirvçtimàptavàn>% .

#<j¤ànasàdhana># naø 6 taø . 1 indriye 2 tattvaj¤ànasàdhane ÷ravaõasanananididhyàsanàdau ca .

#<j¤ànàpoha># puø 6 taø . j¤ànajasaskàranà÷aje visparaõe .

#<j¤ànàbhyàsa># puø 6 taø . 1 j¤ànasàdhana÷ravaõàdyàvçttau %<taccintanaü tatkathanamanyonyaü tatprabodhanam . etadekaparatva¤ca j¤ànàbhyàsaü vidurbudhàþ>% ityuktalakùaõe 2 mananàdau ca . bodhàbhyàsàdayo'pyatra . %<sargàdàveva nàtpannaü dç÷yaü nàstyeva tatsadà . idaü jagadaha¤ceti bodhàbhyàsaü viduþ param>% vedànta÷à0

#<j¤ànàsana># naø %<athànyadàsanaü kçtvà marvavyàdhivinà÷anam . yogàbhyàsà bhavet kùipraü j¤ànàsanaprasàdataþ . dakùapàdorumåle tu vàmapàdatalaü tathà . dakùapàdatalaü dakùapàr÷ve saüyojya dhàrayet . etajj¤ànàsanaü nàma j¤ànavidyàprakà÷akam . nirantaraü yaþ karoti tasya granthiþ ÷lathà bhavet>% iti rudrayàmalokte àsanabhede .

#<j¤ànin># triø j¤ànamastyasya ini . 1 j¤ànayukte brahmasàkùàt kàrayukte %<caturvidhà bhajante màm--àrto jij¤àsurarthàrthã j¤ànã ca bharatarùabha!>% . %<j¤àninàmapi sarveùàü madgatenàntaràtmanàü>% gãtà 2 bodhayuktamàtre triø j¤ànino manujàþ satyaü kintu te na hi kevalam . yato hi j¤àninaþ sarve pa÷upakùimçgàdayaþ devàmàø . j¤àna + astyarthe matup masya vaþ j¤ànavadapyatràrthe %<bahånàü janmanàmante j¤ànavàn màü prapadyate>% gãtà . ubhayatra striyàü ïãp .

#<j¤ànendriya># naø j¤àyate'nena j¤à--karaõe lyuñ j¤àna sàdhanamindriyam karmaø . 1 j¤ànasàdhane indriye ÷rotràdau %<j¤ànendriyàõi ÷rotratvakcakùurjihvà÷a nàsikà . j¤ànendriyàrthà viùayàþ>% ÷àø tiø . indriya÷abde vivçtiþ . etànyàkà÷àdãnàü sàtvikàü÷ebhyo vyastebhyaþ pçthak 2 krameõãtpannàni yathoktaü devãbhàgavate . %<pa¤cabhåtasthamattvàü÷aiþ ÷rotràdãnàü samudmavaþ . j¤ànendriyàõà ràjendra! pratyekamiti ni÷citam>% . krama÷o digvàtàrkapraceto'÷vino j¤ànendriyàõàü devatàþ . ÷abdaspar÷aråparasagandhà÷ca krama÷o j¤ànendriyàõàü viùayàþ .

#<j¤àpaka># triø j¤à--õic lyu . bodhake .

#<j¤àpana># naø j¤à--õic--lyuñ . bodhane .

#<j¤ãpsà># strã j¤apa--san--bhàve a . j¤àtumicchàyàm .

#<j¤ãpsyamàna># triø j¤apra--san--karmaõi ÷ànac . j¤àtumimiùyamàõe . %<÷làthahruïasthà÷apàü j¤ãpsyamànaþ>% pàø .

#<j¤eya># triø j¤à--karmaõiyat . boddhavye . yathà vyàkaraõàdi pàõinyàderj¤eyaikade÷àrthamapi ÷àø bhàø . 2 j¤àtuü yogye brahmaõi ca . %<j¤eyaü yat tat pravakùyàmi yad j¤àtvà'mçtama÷nute . anàdimat paraü brahma na sat tannàsaducyate . sarvataþ pàõipàdaü tat sarvato'kùi÷iromukham . sarvataþ ÷rutimallike sarvamàvçtya tiùñhati . sarvendriyaguõàbhàsaü sarvendriyavivarjitam . asaktaü sarvabhçccaiva nirguõaü guõabhoktç ca . bahiranta÷ca bhåtànàmacaraü carameva ca . såkùmatvàt tadavij¤eyaü dårasthaü càntike ca tat . avibhaktaü vibhaktiùu vibhaktamiva ca sthitam . bhåtabhartç ca tajj¤eyaü grasiùõu prabhaviùõu ca . jyotiùàmapi tajjyotistamasaþ paramucyate>% . %<j¤ànaü j¤eyaü j¤ànagamyaü hçdisarvasya dhiùñhitam>% gãtà .

#<jyà># jaràyàü kyràø pvàø paraø akaø aniñ . jinàti ajyàsãt . jijyau jijyatuþ . jinaþ .

#<jyà># strã jyà--aghnyàø yak niø . 1 ghanurguõe amaraþ tasya nirantaràkarùaõena dhanuùo jaràkaraõàttathàtvam . 2 vasudhàyàü tasyàþ pratikùaõaü kùãyamànatvàt tathàtvaü 3 màtari svaprasavena tasyàþ vayohànestathàtvam mediø . golakùetràntargate dhanuràkàrakùetrasthakendrasthànàt ubhayapàr÷vasaülagne 4 saralarekhàbhede . kramajyà÷abde 2303 pçø jãvà÷abde 3135 pçø dç÷yam . tà÷ca caturviü ÷atisaükhyikàstatra kramajyà÷abde uktàva÷iùñà utkramajyàmànasaükhyàïkà÷ca såø siø uktà yathà %<munayorandhrayamalàrasaùañkà munã÷varàþ>% . dvyaùñaikàråpaùaódasràþ sàgaràrthahutà÷anàþ . khartuvedànavàdryarthàdiïnagàstryarthaku¤jaràþ . nagàmbaraviyaccandràråpadharaõi÷aïkaràþ . ÷aràrõavahutà÷aikàbhujaïgàkùi ÷arendavaþ . navaråjpamahãrdhraikàgajaikàïkani÷àkaràþ . gu õà÷viråpanetràõi pàvakàgniguõà÷vinaþ . vasvarõavàrdhayamalàsturaïgartunagà÷vinaþ . navàùñanavanetràõi pàvakaikayamàgnayaþ . gajàgnisàgaraguõà utkramajyàrdhapiõóakàþ

#<jyàghàtavàraõa># naø jyàyà àdhàtaü vàrayatyanena vàrikaraõe lyu . godhàyàü jyàdhàtavàraõàrthe dhanvinàü hastanibaddhe carmabhede amaraþ .

#<jyàni># strã jyà--ni . 1 vayohànau 2 tañinyàm 3 jãrõe triø mediø .

#<jyàyas># triø ati÷ayena pra÷asyo vçddho và pra÷asya + vçddha + và ãyasun jyàde÷aþ ãyasuni àderàttvam . 1 ativçddhe 2 jãrõe 3 pra÷aste ca . %<jyàyàn pçthivyà jyàyànantarãkùàjjyàyànebhyo lokebhyaþ>% chàø uø . striyàü ïãp . %<jyàyasã cet karmaõaste matà buddhirjanàrdana!>% gãtà

#<jyu># gatau ndhàø àtmaø sakaø aniñ . jyavate ajyoùña jujyuve .

#<jyuta># dãptau bhvàø paraø sakaø señ . jyotati irit . ajyutat ajyotãt . jujyota .

#<jyuta># dãpttau bhvàø àtmaø akaø señ . jyotate ajyotiùña . jujyute . çdit . ajujyotat ta . jyotiþ .

#<jyeùñha># triø ati÷ayena vçddhaþ pra÷asyo bà vçddha + pra÷asya + và iùñhan jyàde÷aþ . 1 ativçddhe 2 pra÷asye 3 agraje bhràtari 4 agrajabhaginyàü strã . 5 a÷vinyàdinakùatreùu aùñàda÷e nakùate strã tadråpàdi a÷leùà÷abde 497 pçø dç÷yam . jyeùñhànakùatrayuktà paurõamàsã aõ jyaiùñhã sàsmin màse punaraõ saüj¤àtvàt hrasvaþ . 6 jyeùñha jyaiùñhamàse mediø . gauràø ïãù . 7 gçhagodhikàyàü strã ÷abdaratnàø . tasyàþ digbhede rutaphalaü tiø taø uktaü yathà %<vittaü brahmaõi kàryasiddhiratulà ÷akre hutà÷e bhayaü yàmyàmagnibhyaü suradviùi kalirlàbhaþ samudràlaye . vàyavyàü varavastragandhasalilaü divyàïganà cauttare ai÷ànyàü maraõaü dhruvaü nigaditaü diglakùaõaü kha¤jane . jyeùñhãrute kùute'pyevamåcuþ kecicca kovidàþ>% adhikaü gçhagodhikà÷abde 2657 pçø dç÷yam . 8 madhyamàïgulau strã hemacaø . 9 gaïgàyàü strã ràjaniø tasyàþ pàrvatyàþ prathamaü himàlayàjjàtattvàt tathàtvam . 0 pariõãte bharturadhikasnehabhàjane nàyikàbhede ratima¤jarã . lakùmyàþ prathamotpannàyàü jyeùñhabhaginyàm 11 alakùmãdevyàü strã . tadutpattyàdikathà padmapuø uttaø khaø uktà yathà %<màü praõamya punardevà mamanthuþ kùãrasàgarama . tasmin pramathyamàne tu mayà devai÷ca bhàvini . . jyeùñhà devã samutpannà raktasragvàsasàvçtà . utpannà sà'bravãddevàn kiü kartavyaü mayeti vai . tàmabruvastadà devãü sarve devagaõà bhç÷am . yeùàü gçhàntare nityaü kalahaü saüpravartate . tatte sthànaü prayacchàmo vàsastatra ÷ubhànane! . yasya gehaü kapàlàsthibhasmake÷àdicihnitam . bhàùante paruùaü nityaü vasantyançtavàdinaþ . sandhyàkàle ca ye pàpàþ svapanti malacetasaþ . teùàü ve÷mani saütiùñha duþkhadàridryadàyinã . kapàlake÷abhasmàsthi tuùàïgàràõi yatra tu . tatra te vasatisthànaü bhaviùyati na saü÷ayaþ . akçtvà pàdayoþ ÷aucaü yastvàcàmati durmatiþ . taü bhajasva sadà devi! kaluùeõàvçtà bhç÷am . tçõàïgàra kapàlà÷mavàlukàyasacarmabhiþ . dantadhàvanakartàro bhaviùyanti naràdhamàþ . ramakha malinà devi! teùàü ve÷masu nitya÷aþ . tilapiùña¤ca nakta¤ca kàliïga÷igru gç¤janam . chatràkaü vióvaràha¤ca vilvakoùàtakãphalam . alàvuü ÷rãphalaü ye vai khàdayanti naràdhamàþ . teùàü gçhe tava syànaü devi! dàridryade! sadà . ityàdi÷ya suràþ sarve te jyeùñhàü kalivallabhàm . puna÷ca manthanaü cakruþ kùãràbdhiü susamàhitàþ>% . 12 navadajàtàyàü brahmaprakçtibhåtàyàü devyàü strã %<raudrã vindostato nàdàjjyeùñhà vãjàdajàyata . vàmà, tàbhyaþ samutpannà rudrabrahmaramàdhipàþ>% ÷àø tiø . 13 parame÷vare puø . %<ã÷ànaþ pràõadaþ pràõo jyeùñhaþ ÷reùñhaþ prajàpatiþ>% viùõusaø . 14 pràõe %<pràõo và jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca>% chàø uø . kà÷ãsthe 15 gaurãbhede strã jyoùñhasthàna÷abde vivçtiþ .

#<jyeùñhatàta># puø tàtasya jyeùñhaþ ràjaø pårvaniø . pituragraje bhràtari (jeñà) .

#<jyeùñhabalà># strã jyeùñhaü balaü yasyàþ . sahadevyàü latàyàü ràjaniø .

#<jyeùñhavarõa># puø varõànàü jyeùñhaþ ràjadaø pårvaniø karmaø và . bràhmaõe tasya sarvavarõa÷reùñhatvàt taüthàtvaü . 2 ÷reùñhe varõe ca .

#<jyeùñhavàpã># strã kà÷ãsthajyeùñhasthànasthe vàpãbhede jyeùñhasthàna÷abde vivçtiþ .

#<jyeùñha÷va÷rå># strã jyeùñhà mànyà ÷va÷råriva saüj¤àtvàt puüvadbhàvaþ . patnyàþ jyeùñhabhaginyàü (vaóa÷àlã) hemacaø .

#<jyeùñhasàman># naø nityakvarmaø . sàmabhede . tacca sàma %<mårdhànaü divo aratiü pçthivyà vai÷vànaramçta ajàtamagnim . kaviü samràjamatithiü janànàmàsannaþ pàtraü janayanta devàþ>% sàmàrciø 1 praø 1 aø 2 daø 5 kaø . ityasyàü goyamànam %<vàmadhevyaü vçhatsàma jtheùñhasàmarathantaram . tathà puruùasåktaü ca rudrasåktaü tataþ paramam . àjyadohàni sàmàni ÷àntikaü bhàruóàni ca . pa÷cime dvàrapàlau tu pañhetàü sàmagau tathà>% . iti dànapàrijàtadhçtavàkyam .

#<jyeùñhasthàna># naø . kà÷osthe tãrthabhede tatsthànamàhàtmyàdi kathà kà÷ãkhaø 63 aø . %<yamanehasamàrabhya mandaràdrau viniryaye . adrãndrasutayà sàrdhaü rudreõokùendragàminà . taü vàsaraü puraskçtya jagràha niyamaü dçóham . jaigãùavyà mahàmedhàþ kumbhayone! mahàkçtã . viùamekùaõapàdàbjaü samãkùiùye yadà punaþ . tadàmbuvipruùamapi bhakùayiùyàmi cetthaho . kuta÷ciddhàraõàyogàdatha và ÷ambhvanugrahàt . ana÷nannapiban yogã jaigãùavyaþ sthito mune! . taü ÷ambhureva jànàti nànyo jànàti ka÷cana . ataeva tataþ pràptaþ prathamaü pramathàdhipaþ . jyaiùñha÷uklacaturda÷yàü somavàrànuràdhayoþ . tatparvaõi mahàyàtrà kartavyà tatra mànavaiþ . jyeùñhasthànaü tataþ kà÷yàü tadàbhådatipuõyadam . tatra liïgaü samabhavat svayaü jyeùñhe÷varàbhidham . talliïgadar÷anàt puüsàü pàpaü janma÷atàrjitam . tamo'rkodayamàpyeva tatkùaõàdeva na÷yati . jyeùñhavàpyàü naraþ snàtvà tarpayitvà pitàmahàn . jyeùñhe÷varaü samàlokya na bhåyo jàyate bhuvi . àviràsãt svayaü tatra jyeùñhe÷varasamãpataþ . sarvasiddhipradà gaurã jyeùñhà nàma samantataþ . jyaiùñhe màsi sitàùñamyàü tatra kàryo mahotsavaþ . ràtrau jàgaraõaü kàryaü sarvasamptsamçddhaye . jyeùñhàü gaurãü namaskçtya jyeùñhavàpãpariplutà . saubhàgyabhàjanaü bhåyàd yoùà saubhàgyabhàgapi . nivàsaü kçtavàn ÷ambhustasmin sthàne yataþ svayam . nivàse÷a iti khyàtaü liïgaü tatra paraü tapaþ . nivàse÷varaliïgasya sevanàt sarvasampadaþ . nivasanti gçhe nityaü nityaü praiti padaü punaþ . kçtvà ÷ràddhaü vidhànena jyeùñhasthàne narottamaþ . jyeùñhàü tçptiü dadàtyeva pitçbhyo madhusarpiùà . jyeùñhatãrthe÷vare kà÷yàü dattvà dànàni ÷aktitaþ . jyeùñhàn svargànavàpnoti naromokùa¤ca gacchati . jyeùñhe÷varo'ccyaþ prathamaü kà÷yàü ÷reyo'rthibhirnaraiþ . jyeùñhà gaurã tato'bhyarcyà sarvajyeùñhamabhãpsubhiþ>% . tatratyaü jyotiþsvaråpaliïgantu jyeùñhe÷varàbhidhaü mahàdevasya nitambabhåtam tathoktaü kà÷ãkhaø 32 aø . %<sarveùàmapi liïgànàü maulitvaü kçttivàsasaþ . aoïkàkàre÷aþ ÷ikhà j¤eyà locanàni trilocanaþ . gokarõabhàrabhåte÷au tatkarõau parikãrtitau . vi÷ve÷varàvisuktau ca dvàvetau dakùiõau karau . karõe÷amaõikarõã÷au dvau karau dakùiõetarau . kàle÷varakapaddãr÷au caraõàvatinirmlau . jyeùñhe÷varo nitamba÷ca nàbhirvai madhyame÷varaþ . kapardo'sya mahàdevaþ ÷irobhåùà ÷rutã÷varaþ . candro÷o hçdayantasya àtmà vãre÷varaþ paraþ . liïgaü tasya tu kedàraþ ÷ukraü ÷ukre÷varaü viduþ . anyàni yàni liïgàni paraþkoñimitàni ca . j¤eyàni nakhalomàni vapuùo bhåùaõànyapi . yàvetã dakùiõau hastau nityaü nirvàõadau hi tau . jantånàmamayaü dattvà patatàü mohasàgare>% .

#<jyeùñhàmålãya># puø jyeùñhàü målaü và nakùatramarhati paurõamàsyàm cha . jyaiùñhe màsi tanmàsãyapaurõamàsyàü hi jyeùñhàmålayoranyatarasya yogasambhavàttasya tathàtvam . yathà ca tasya tathàtvaü tathà kàrtika÷abde 1948 pçø dar÷itam .

#<jyeùñhàmbu># naø niø karmaø . taõóulaprakùàlane jale vaidyakapaø tasyàtãva ÷reùñhaguõatvàttathàtvam .

#<jyeùñhà÷rama># puø jyeùñha à÷ramo yasya . %<yasmàt trayo'pyà÷ramiõo j¤ànenànnena cànvaham . gçhasthenaiva dhàryante tasmàt jyeùñhà÷ramo gçhã>% manåkte 1 gàrhasthyà÷ramayukte karmaø . 2 gçhastha÷rame ca gçhastho brahmacàrã ca bànaprastho'tha bhikùukaþ . catvàra÷cà÷ramàþ proktà sarve gàrhasthyamålakàþ ityuktestasya sarvà÷ramapoùakatvena ÷reùñhatvàttathàtvam . tataþ ini . gçhasthà÷ramãtyapyatra .

#<jyaiùñha># puø jyaiùñhã pårõimàsmin màse aõ . jyeùñhànakùatrayuktayogàrhapaurõamàsãdhañite vçùastharavyàrabdhe ÷uklapratipadàdidar÷àntaråpe 1 càndre màse %<jyaiùñhe màsi kùitisutadine jàhnavã martyaloke>% tiø taø . tathàbhåte'rdhamàsàtmake 2 pakùe . jyeùñhàmålànakùatrayoranyataranakùatre parvàntakàle gurorudayàstopalakùite 3 vàrhaspatye varùabhede ca kàrtika÷abde 1949 pçø vivçttiþ . %<jyaiùñhe saüvatsare caiva jyaiùñhamàsasya pårõimà . jyeùñhàbhena samàyuktà mahàjyaiùñhã prakãrtità>% ràjamàrtaø . jyaiùñhasaüvatsara÷ca . %<jyeùñhàmålopage jãve varùaü syàt ÷àkradaivatam>% viùõudharmottaroktaþ gràhyaþ tiø taø . vçùastharavike saure 4 màsabhede ca .

#<jyaiùñhã># strã jyeùñhànakùatreõa tatsamãpasthamålànakùatreõa và yuktà paurõamàsã aõ ïãp . 1 jyeùñhàmålànakùatrànyataranakùatrayuktapaurõamàsyàm jyeùñheva svàrthe aõ ïãp . 2 gçhagodhikàyà¤ca . vallã÷abde dç÷yam .

#<jyaiùñhineya># puüstrã jyeùñhàyàþ striyàþ apatyam óhak inaï . jyeùñhàyà apatye . %<jyoùñho jyaiùñhineyaþ stuvãta>% tàø bràø 2 . 1 . 2 . %<kçte kàniùñhineyasya jyaiùñhineyo vivàsitaþ>% bhaññiþ .

#<jyaiùñhya># naø jyeùñhasya bhàvaþ ùya¤ . 1 ÷reùñhatve 2 vayasà agrajatve ca . %<vipràõàü j¤ànato jyaiùñyakùatriyàõàntu bãryataþ . vai÷yànàü dhànyadhanataþ ÷ådràõàmava janmataþ>% manuþ

#<jyo># niyate upanaye vratopade÷e bra bhvàø àtmaø sakaø aniñ . jyavate ajyàsta . jujye .

#<jyok># avyaø jyo--bàø ukun . 1 kàlabhåyasthe 2 pra÷ne 3 ÷ãghràrthe 4 sampratyarthe ÷abdàrthaciø 5 ujjvalatve ca %<sarvamàyureti jyog jãvati mahàn prajayà pa÷ubhirbhavati>% chàø uø %<jyogujjvalaü jovati>% bhàø .

#<jyotiràtman># puø jyotiràtmà'sya . såryàdau %<yathàhyayaü jyotiràtmà vivasvàn>% ÷rutiþ .

#<jyotiràditya># puø jyotiùi sàvitre maõóale àdityaþ . parame÷vare %<àdityo jyotiràdityaþ>% viùõusa0

#<jyotiriïga># puø jyotiriva iïgati igi--gatau ac . khadyote ÷abdaratnàø yuc . jyotiriïgaõo'pyatra amaraþ .

#<jyotirgaõe÷vara># puø jyotirgaõànàmã÷varuþ . 1 parame÷vare %<khakùaþ sàïgaþ ÷atànando nandirjyotirguõe÷varaþ>% viùõu saüø . %<tameva bhàntamanubhàti sarvam tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti>% iti ÷rutyà tasyaiva sarvajyotirgaõànàmavabhàsanasya pratipàdanàttathàtvam .

#<jyotirgrantha># puø jyotiùàü grahanakùatràdãnàü gatyàdisàdhanaü granthaþ . jyotiþ÷àstre .

#<jyotirmaya># triø jyotiràtmakaþ pràcurye và mayañ . 1 jyotiràtmake jyotiþsvaråpe 2 jyotiþpracure ca . %<çùãn jyotirmayàn sapta sasmàra smara÷àsanaþ>% kumàø %<na bhaumànyeva dhiùõyàni hitvà jyotirmayàõyapi>% raghuþ .

#<jyotirvid># puø jyotiùàü såryàdãnàü gatyàdikaü vetti vidkip . jyotiþ÷àstràbhij¤e . %<dçùñvà jyotirvido vaidyàn dadyàdgàü kà¤canaü mahãm>% yàj¤aø . jyotirvidàbharaõam .

#<jyotirvidyà># strã jyotiùàü såryàdãnàü gatthàdij¤ànasàdhanaü vidyà . jyotiþ÷àstre .

@<[Page 3162b]>@
#<jyotirvãja># naø jyotiùo gagane prakà÷asya vãjamiva . 1 svadyote trikàø .

#<jyotirloka># puø jyotiùàü lokaþ à÷rayaþ . kàlacakrapravartakadhruvaloke 2 tadadhipe parame÷vare ca tallokasthitivarõanaü bhàgaø 5 . 23 aø . %<atha tasmàt paratastrayoda÷alakùayojanàntarato yattadviùõoþ paramaü padamabhivadanti . yatra mahàbhàgavato dhruva auttànapàdiragninetreõa prajàpatinà ka÷yapena dharmeõa ca samakàlayugbhiþ sahavahumànaü dakùiõataþ kriyamàõa idànãmapi kalpajãvinàmàjãvya upàste tasya mahànubhàva upavarõitaþ . sahiü sarveùàü jyotirgaõànàü grahanakùatràdãnàm animiùeõàvyaktaraühasà bhagavatà kàlena bhràmyamàõànàü sthàõurivàvaùñambha ã÷vareõa vihitaþ ÷a÷vadavabhàsate . yathà medhãstambha àkramaõapa÷avaþ saüyojitàstribhiþ savanairyathàsthànaü maõóalàni carantiþ evaü bhagaõà grahàdaya etasminnantarbahiryogena kàlacakra àyojità dhruvamevàlambya vàyuünodãryamàõà àkalpàntaü paritaþ kràmanti . nabhasi yathà meghàþ ÷yenàdayo vàyuva÷àþ karmasàrathayaþ parivartante . evaü jyotirgaõàþ prakçtipuruùasaüyogànugçhãtàþ karmanirmitagatayo bhivi na patantiü . kecidetat jyotiranãkaü ÷i÷umàrasamsthànena bhagavato vàsudevasya yogadhàraõàyàmanuvarõayanti . yasya pucchàgre'vàk÷irasaþ kuõóalãbhåtadehasya dhruva upakalpitaþ tasya làïgule prajàpatirignirindro dharmaiti . pucchamåle dhàtà vidhàtà ca kañyàü saptarùayaþ yasya dakùiõàvarta kuõóalãbhåta÷arãrasya yànyudagayanàni dakùiõapàr÷ve nakùatràõi upakalpayanti . dakùiõàni tu savye yathà ÷i÷umàrasya kuõóalàbhogasannive÷asya pàr÷vayorubhayorapyavayavàþ samasaükhyàü bhavanti . pçùñe tvajavãthã àkà÷agaïgà codarataþ . punarvasupuùyau dakùiõavàmayoþ ÷roõyoràrdrà÷leùà ca dakùiõavàmayoþ pàdayorabhijiduttaràùàóhe dakùiõavàmapàr÷vavadhriùu yu¤jãta . tathaiva mçga÷ãrùàdãnyudagayanàni dakùiõapàr÷ve pràtilomyena pratiyu¤jãta . ÷atabhiùàjyeùñhe skandhayordakùiõavàmayornyaset . uttaràhanàvagastyaþ adharàhanau yamaþ mukhye càïgàrakaþ ÷anai÷cara upasthe vçhaspatiþ kakudi vakùasyàdityo hçdaye nàràyaõo manasi candro nàbhyàmu÷anàstanayora÷rinau budhaþ pràõàpànayoràrhugale, ketavaüþ sarvàïgeùu, romasu sarve tàràgaõàþ . etaduhaiva bhagavato viùõoþ sarvadevatàmayaü råpam aharahaþ sandhyàyàü prayato vàgyato nirãkùyamàõa upatiùñhet . namo jyotirlokàya kàlàyanàya animiùàü matayo mahàpuruùàbhidhãmahãti>% .

#<jyotirhastà># strã %<hastaü ÷arãramityàhurhasta¤ca gaganaü tathà . jyoti÷ca grahanakùatraü jyotirhastà tataþ smçtà>% devãpuø 45 aø uktaniruktiyuktàyàü durgàyàm .

#<jyoti÷cakra># naø jyotibhirnakùatrairthañitaü cakram . 1 bhacakre %<saptaviü÷atibhairjyoti÷cakraü stimitivàyugam . tadarkàü÷o bhavedrà÷irnavarkùacaraõàïkitaþ>% tiø taø ukte a÷vinyàdibhirnakùatrairthañite maõóalàkàre rà÷icakre . stimitavàyugamityanena tasya nàdhaþpatanamàtraü vivakùitaü na gatyabhàvaþ pravahavàyunà tasyà pratidinaü pratyaggateþ sårya siddhàntàdàvuktatvàt khagola÷abde 2416 pçùñàdau dç÷yam .

#<jyotiþ(÷÷à)÷àstra># naø jyotiùàü såryàdyenàü gatyàdi j¤àpakaü ÷àstram và ÷atvam . såryadigrahagatyàdibodhake kàlaj¤àne vedàïge ÷àstrabhede . %<vedàstàvadyaj¤akarmapravçttàyaj¤àþ proktàste tu kàlàü÷rayeõa . ÷àstràdasmàt kàlavodho yataþ syàdu vedàïatvaü jyotiùasyoktamasmàt . ÷abda÷àstraü mukhaü jyotiùaü cakùuùã ÷rotrabhuktaü niruktaü ca kalpaþ karau . yà tu ÷ikùàsya vedasya sà nàsikà pàdapadmadvayaü chanda àryaibudhaiþ . vedacakùuþ kiledaü smçtaü jyotiùaü mukhyatà càïgamadhye'sya tenocyate . saüyuto'potaraiþ karõanàsàdibhi÷cakùuùàïgena hãno na ki¤citkaraþ . tasmàddvijairadhyanãyametat puõyaü rahasyaü paramaü ca tattvam . yo jyotiùaü vetti naraþ ma samyag dharmàrthakàmàn labhate ya÷a÷ca>% . %<jyotiþ÷àstramanekabhedavipayam>% pçø saø 1 aø . asya bhedàdi aïga÷abde 73 pçø dç÷yam .

#<jyotiùa># naø jyotiþ såryàdigatyàdikaü pratipàdyatayà'styasya ac . 1 jyotiþ÷àstre jyotiùaü nayanaü viduþ ÷ikùà . jyotiþ÷àstra÷abde udàø . %<jyotiùamàgama÷àstraü vipratipattau na yogyamasmàkam>% vçø saø 7 aø . 2 tàràyàü strã gauràø ïãù . jyotiùaü j¤eyatvenàstyasya ini . jyotiùin . jyotiþ÷àstràbhij¤e triø striyàü ïãp .

#<jyotiùika># triø jyotiradhãre ukthàdiø ñhak saüj¤àpårvakavidheranitvàt na vçddhiþ . jyotiþ÷àstrabhdhyetari .

#<jyotiùka># puø jyotiriva kàyati kai--ka . 1 citrakavçkùe %<etànyovàvàpya kùàrakalpena nisrutepàlà÷e kùàre tato vipàcya phàõitamiva sa¤jàtamavatàryalepayet . jyotiùka phalalàkùàmaricapippalãsumanaþpatrairvà>% sa÷ruø . 2 methikàvãje ca ràjaniø . 3 gaõakàrikàvçkùe ratnamàø . 4 grahatàrànakùatràdau baø vaø %<tadã÷abhàge tasyàdreþ ÷çïga màdityasannibham . yattat jyotiùkamityàhuþ sadà pa÷upateþ priyam>% ityukte 5 meroþ ÷çïgabhede na0!

#<jyotiùñoma># puø jyotãùi trivçdàdayaþ stomàyasya ùatvam . 1 svanàmakhyàte agniùñomasvaü sthàråpe yaj¤abhede tadvidhànàdi tàõóyaø bràø 4 . 1 . 6 . %<yajjyotiùñomo bhavati yaj¤amukhantañàdhnuvanti yaduktho yaj¤akratoranantarayàya yadràtriþ sarvasyàptai>% måø atha ùoóa÷iko'yamatiràtra ityuktaü, këpto jyotiùñomo'tiràtraþ sa ùoóa÷ika iti . atha tadvyatiriktàbhistisçbhiþ saüsthàbhiravayujya ståyate . ùadyapi sarveùàmapi jyotiùñhomatvamasti tathàpi ukthàtiràtrasaüsthayoþ pçthagvakùyamàõatvàt agniùñomasaüsthaiva jyotiùñoma÷abdenocyate . jyotãùi trivçdàdayaþ stomà yasya sa jyotiùñomaþ . tathà ca taittirãyakaü trivçtpa¤cada÷a saptada÷a ekaviü÷a etàni jyotãüùi yata etasya stomà iti . yajjotiùñomo'gniùñomo dvàda÷astotràtmako bhavati jyotiùñomasya hi agniùñomasaüsthà mukhyà, %<eùa vàca prathamo yaj¤ànàmiti>% ÷ruteþ . tattena yaj¤amukhaü yaj¤ànàü mukhabhåtamagniùñomaü pràpya àdhnurvanti satriõaþ samçddhà bhavanti tathà tasminnatiràtre ukthaþ pa¤cada÷astuta÷astrasàdhyaþ kratarantarbhavatãti yat tat yaj¤akratoþ saüpårõasya yaj¤asya anantarayàya aparityàgàya bhavati ukthasaüsthàyàü hi kratuþ saüpårõo bhavati yathà pårvayoþ savanayoþ pa¤cada÷a pa¤cada÷a stàtràõi tathà tçtãye'pi stotrapa¤cakasadbhàvàt . agniùñomastvasaüpårõaþ kratuþ uktahetorabhàvàt bhàø . tasya ca agniùñomasaüsthatvena jyotiùñomanàmatàheturukto yathà %<yadetàni sarvàõi saha durupàpàni kaiteùàmupàptiriti jyotiùñoma evàgniùñomenaivàgniùñomena yajeta . tamya và etasya jyotiùñomasyàgniùñomasya trivçdbahiùpavamànaü taduvratasya ÷iraþ, pa¤ca da÷asaptada÷à uttarau pavamànau tau pakùau, pa¤cada÷aü hoturàjyaü saptada÷aü pçùñamekaviü÷aü yaj¤àyaj¤iyaü tat puccham>% ÷ataø bràø 10 . 1 . 2 . 7 . %<adhunàü prathamasaüsthàråpajyotiùñomàgniùñomaü mahàvratayaj¤àtmanà stotuü tatraivàgnicayanàditrayasyopàdànàd brahmavàdipra÷nottaràbhyàü dar÷ayati . saha yugapat durupàpàni àptuma÷akyàni sarveùàü mahàvratayaj¤ànuùñhàne prayogabàhulyenaçtviksampàdanàdeþ duùkaratvena cànadhikàràt tatràmbiùñoma iti padenàgnistavanokteragnicayanamuktamiti mantavyam . pakùyàkàrasya mahàvratasàmno hi ÷iraþpakùamadhyapucchàtmakàþ pa¤càvayavàþ ÷iro nàyatraü, rathantaraü dakùiõaþ pakùaþ vçhaduttaraþ pakùaþ bhadramasya pucchaü ràjanasàma hyàtmeti tatsarvamagniùñome sampàdayati tasya và iti çkatrayàtmakameka såktaü tàdç÷àni trãõi såktàni trivçto'vayavàyasya stomasya tadidaü trivçdu bahiùpavamànam pràtaþsavanikaü tçcaü såktatrayàtmakaü vahiùpavamànaü mahàvratasya ÷iro bhavati bahiùpavamàna mapi gàyatrãcchandaskaistçcairgàtavyam màdhyandinaþ pa¤cada÷a stotriyàtmakaþ pavamànaþ, tçtãyaüsavane saptada÷astotriyàtmakaþ àrbhavaþ ùavamànaþ pakùasthànãyau hotrànu÷aüsanãyaü prathamamàjyastotra>% saptada÷astotriyàtmakaü pçùñhanàmakaü hotuþ prathamaü stotram tadubhayaü madhyàtmaråpam . ekaviü÷atyàvçttiråpaü %<yaj¤àyaj¤à vo agnayaþ>% ityatrotpannaü sàma pucchasthanãyam bhàø 2 somayàge ca %<jyotiùñoma dharmà ekàhadvàda÷àhayostaduguõadar÷anàt>% kàtyàø ÷rauø 12 . 1 . 1 %<jyotiùñoma÷abdena upàü÷vàdihàriyosranapa ryanto grahayaj¤àbhyàso'bhidhãyate jyotãüùi yamya stomàþ sa jyotiùñomaþ stomairhyasau dyotyata iti te ca somayàgasya stomàþ tasmàt jyotiùñhoma÷abdena somayàgo'bhidhãyate>% karkaþ .

#<jyotiùmat># triø jyotirastyatra matup . 1 jyotiryukte 2 prakà÷ayukte 3 latàbhede strã . sà ca (màlakàïganã) iti khyàtà latà . %<jyotiùmato kañustiktà sarà kaphamamãrajit . atyuùõà vàmanã tokùõà vahnibuddhismçtipradà>% ràjaniø 4 ràtrau ràjaniø . 5 yoga÷àstrokte sattvapradhàne cittavçttibhede ca . %<vi÷okà và jyotiùmatã>% pàtaø såø . privçttirutpannà cittasya sthiti--nivandhinãti vàkya÷eùaþ . jyotiþ÷abdena sàttvikaþ pari÷càma ucyate sa pra÷asto bhåyànati÷aya÷ca vidyate yasyàm bhojavçttiþ %<prasã ñatu te vi÷okà jyotiùmatã nàma cittavçttiþ>% mahàvãø %<jyotiùmataþ patho rakùa dhiyà kçtàn>% çø 10 . 53 . 6 %<jyotiùmato dãptimataþ>% bhàø 6 agnipuryàm arciùmatyàü tatkathà agnibhoka÷abde 59 pçø dç÷yam . yo'yamasya yathà'nena pràpi jyotiùmatã purã kà÷ãø . 7 sårye plakùadvãpasthe 8 parvatabhede ca ÷abdàrthacintàmaõiþ .

#<jyotis># puø dyotate dyutyate'nena và dyuta--isun àderdasyajaþ jyutaü--dãptau bà isun . 1 sårye 2 agnau, mediø 3 methikàvçkùe ràjaniø ca . netrakanãnikàmadhyasthe 4 dar÷anasàdhane, padàrthe, ÷abdàrthaciø 5 nakùatre, 6 prakà÷e, ÷abdacaø 7 svayaüprakà÷e, sarvàvabhàsake caitanthe ca naø . 8 agniùñomayàgasya saüsthàbhede yathoktaü tàõóyaø bràø 4 . 1 . 7
     %<sa etàn stomànapa÷yat jyotirgauràyuritãme vai lokà ete stomà aüyameva jyotirayaü madhyamo gaurasàvuttama àyuþ>% måø . %<sa purvoktaþ prajàpatiþ etàn stomàn stoma÷abdena trivçdàdistomavantyahàni lakùyante . tàni jyotirgau ràyuriti etannàmakànthapa÷yat . tatra jyotiragniùñomasaüsthaþ gauràyuùã ukthasaüsthe jyotiùa iyaü stomakëptiþ . trivçdbahiùpavamàünaü pa¤cada÷ànyàjyàni pa¤cada÷o màdhyandinaþ pavamànaþ saptada÷àni pçùñhàni saptada÷a àrbhava ekaviü÷o'gnãùñomasàmeti . atha goùñomastha pa¤cada÷o bahiùpavamànaþ trivçdàjyàni saptada÷aü màdhyandinaü savanamekaviü÷aü tçtãyasavanam . athàyuùñhomasya trivçdbahiùpavamànaü pa¤cada÷ànyàjyàni saptada÷aü màdhyandinaü savanamekaviü÷aü tçtãyasavanasiti . ete uktàþ stomà ime lokà vai bhåràdikàþ khalu kaþ katamo loka iti bubhutsàyàmàha ayameva loko jyotiþ . ayammadhyamaþ antarãkùaloko gauþ asàvuttamastçtãyaþ svarloka àyuþ . stomatrayasya lokatrayeõa saha saükhyàsàmyàt tacchabdatà etaiþ tribhiþ stomaiþ sàdhanaistrãn lokàn pràjanayaditi ÷eùaþ>% bhàø . 9 viùõau %<vihàyasagattirjyotiþ sarvavid hutabhug vibhuþ>% viùõusaø svayaüdyotanàt tasya tathàtvama . %<atha yadataþ paro divo jyotirdãpyate . vi÷vataþ pçùñheùu savetaþ pçùñheùvanuttayeùåttayeùu lokeùu . idaü vàva tadyadidamantaþpuruùe jyotiþ>% chàø uø . etàsadhikçtya jyotiþ÷abdasya parabrahmaparatvaü ÷àø såø bhàø vyavasthàpitaü yathà %<jyoti ÷caraõàbhidhànàt>% 1 . 11 . 24 såtrabhàùyàdau dç÷yam . %<cakùurvçttertirodhakaü ÷àrvaràdikaü tamaþ . tasyà evànugràhakamàdityàdikaü jyotiriti>% ÷àø bhàø . 10 tejodravyamàtre tasya prakà÷avatvàttathàtvaü tadapitatraiva bhàùye dç÷yam . %<jyotiùàmapi tajjyotistamasaþ paramucyate>% . %<j¤ànaü j¤eyaü j¤ànagamyaü hçdi sarvasya dhiùñhitam . yo'ntaþsukho'ntaràràmastathàntarjyotireva yaþ . sa yogã brahmanirvàõaü brahmabhåto'dhigacchati>% gãtà . %<himakliùñaprakà÷àni jyotiüùãva mukhàni vaþ>% %<sa hi devaþ paraü jyotistamaþpàre pratiùñhitam>% kumàø . jyotiþsàraþ jyoti stvattvam jyotiþsiddhàntaþ .

#<jyotoratha># pu jyotiùàü såryàdãnàü ratha ivàdhàratvàt . dhruvanakùatre trikàø tadàdhàratayaiva jyoti÷cakrastha samavasthànàt tasya tadrathatvam .

#<jyotsnà># strã jyotirastyasyàm na upadhàlopa÷ca . 1 kaumudyàm candrakiraõe amaraþ 2 reõukànàmagandhadravye ratnamàø . 3 durgàyàü %<prabhà prasàda÷ãlatvàt jyotsnà candràrkamàlinã>% devãø puø 45 aø . %<raudràyai namo nitthàyai gauryai dhàtrau namo namaþ . jyotsnàyai cenduråpiõyai sukhàyai satataü namaþ>% devãmàø . tataþ matvarthe aõ jyautsta tadyukte triø striyàü ïãp jyautsnã .

#<jyotsnàkàlã># strã somasya kanyàyàü varuõàtmajapuùkarapatnyàm %<eùo'sya putro'bhimataþ puùkaraþ puùkarekùaõaþ . råpavàn dar÷anãya÷ca somaputryà vçtaþ patiþ . jyotsnàkàlãti yàmàhurdvitãyàü råpataþ ÷riyam>% bhàø uø 97 a0

#<jyotsnàdi># puø matvarthe aõpratyayaprakçtibhåte pàø gaø såø pañhite ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<jyotsnà tamisvà kuõóala kutupa visarpa vipàdikà>% .

#<jyotsnàpriya># puüstrã jyotstà priyàsya . cakore striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp .

#<jyotsnàvçkùa># puø jyotstàyà dãpaprakà÷asyàdhàraþ vçkùaþ . dãpàdhàre (pilasuca) trikàø .

#<jyotsnã># strã jyotsnà'styasya aõ saüj¤àpårvakavçddheranityatvàt na vçddhiþ ïãp . 1 jyotstàyuktaràtrau (jhiïgà) 2 pañolikàyà¤ca amaraþ . 3 reõukànàmagandhadravye ÷abdacaø . svàrthe ka . jyotstikà tatràrthe .

#<jyautiùika># triø jyotiùamadhãte veda và ukthàdiø ñhak . 1 jyotiùa÷àstràbhij¤e 2 tadadhyetari ca amaraþ .

#<jyautsna># triø jyotstà astyasya aõ . 1 jyotsnàyukte striyàü ïãp sà ca 2 candrikàyuktaràtrau ràyamukuñaþ .

#<jri># abhibhave bhvàø paraø sakaø aniñ . jrayati ajrauùãt . jijràya jijriyatu %<à bhànunà pàrthivàni jçyàüsi mahastodasya dhçùatà tatantha>% çø 6 . 66 . %<jigàdupajrayati sorapãcyaü padaü yadasya matuthà ajãjanan>% 6 . 71 . 5 .

@<[Page 3165b]>@
#<jrã># vayohànau và curàø ubhaø pakùe kyràø pvàø paø akaø aniñ . jràyayati te jriõàti ajijrayat ta ajraiùãt

#<jvara># roge bhvàø paraø akaø señ . jvarati ajvàrãt . mit . jvarayati te .

#<jvara># puø jvara + bhàve tha . svanàmakhyàte rogabhede . jvarasyodbhava nidànàdi bhàvapraø uktaü yathà . dakùàyamànasaükruddharudraniþ÷vàsasambhavaþ . jvaro'ùñadhà pçthagdva÷vasaïghàtàgantujaþ smçtaþ . asthàyamarthaþ . dakùakartçko yo'pamànastena saükruddho yo rudrastasya yo niþ÷vàsastasmàtsambhava åtpattiryasya sa jvaraþ . kruddharudraniþ÷vàsasambhåtatvena jvaraþ svabhàvàtpaittika iti bodhyate . yata uktaü carakeõa, krodhàtpittamityàdi tena sarvajvareùu pittopa÷amakàriõo cikitsà kartavyà ataeva vàgbhañaþ %<uùmà pittàdçte nàsti jvaro nàstyuùmaõà vinà . tasmàtpittaviruddhàni tyajetpittàdhike'dhikam>% rudrasambhåtatvena jvarasya devatàtmakatvàt påjàrhatvaü copadar÷itam ataeva vaidehaþ %<jvaraþ saüpånaivàrpi sahasaivopa÷àmyatãti>% . mårtirapyasyoktà su÷rutena %<rudrakopàgnisaümåtaþ sarvabhåtapratàpanaþ . tripàdbhasmapraharaõastri÷iràþ sumahodaraþ . vaiyàghracarmavasanaþ kapilo màlyavigrahaþ . piïgekùaõo hrasvajaïgho bãbhatsyo balavànmahàn . puruùo lokanà÷arthamasau jvara iti sthitaþ . taistairnàmabhiranyeùàü satvànàü parikãrtyate . janmàdau nidhane caiva pràyovi÷ati dehinam . çte devamanuùyàbhyàü nànyo viùahate hi tam>% tasya jvarasya saükhyàråpàü saüpàptimàha jvaro'ùñadheti . aùñatvaü vivçõoti pçthagiti vàtikaþ paittikaþ ÷laiùmika÷aiti tryaþ . dvanyajà÷ca trayaþ vàtapaittikaþ vàta÷laiùmikaþ pitta÷laiùmika÷ceti . saïghàtajaþ sannipàtika ekaþ . %<dvyusyaõaikostvaõaiþ ùañ sthuhã'namadhyàdhikai÷ca ùañ . sama÷caiko vikàràste sannipàtàstrayoda÷a>% iti carake trayoda÷a sannipàtà uktàste yathà . vàtolvaõaþ pittolvaõaþ . kapholvaõaþ . vàtapittolvaõaþ . vàta÷leùmolvaõaþ pitta÷leùmolvaõaþ . evaü ùañ . adhikavàto madhyapitto hãnakaphaþ . adhikavàto madhyakapho hãnapittaþ . adhikakapho madhyapitto hãnavàta÷ceti ùañ . tryulavaõa ekaþ evaü trayoda÷a . atra tu tridoùajatvena sàmyàtsànnipàtika eka eva gaõitaþ . àgantuja iti . atràgantu÷abdenàbhidhàtàdayo hetava ucyante . kutracidvyàdhayaþ kàrthakàraõayorabhedopacàràt àgantujà abhidhàtàdyanekakàraõayogàdaneka bhavanti . tathàpyàgantujatvena sàmyàdàgantujo'pyatraika eva gaõitaþ . nanvàgantuje'pi jvare vàtàdilakùaõadar÷anàdàgantujaþ kathaü doùajàdbhinnaþ ucyate, uttarakàlaü doùotpatteþ . tathà ca carake %<àgantujo hi vyathàpårvaü jàyate pa÷càdbhinnairdoùairanubadhyate>% iti . atha jvarasya viprakçùñakàraõakathanapårbikà ampràptimàha %<mithyàhàravihàràbhyàü doùà hyàmà÷ayà÷rayàþ . vahirnirasya koùñàgniü jvaradàþ sthårasànugàþ>% . mithyàhàravihàràbhyàü anucitàhàraceùñàbhyàü hetubhåtàbhyàü doùàþ vàtapittakaphàþ àmà÷ayà÷rayàþ àmà÷ayaü gatà rasànugàþ rasadåùakàþ bahirnirasya koùñàgniü koùñagatàgneråùmàõam na tu samastavagniü tadà doùapàkàsambhavaþ syàt . bahiþ prakùipya jvaradàþ syurjvarakàüriõo bhaveyurityarthaþ . atha jvarasya sàmànyaü vi÷iùña¤ca pårvaråpamàha %<÷ramo'ratirvivaraõatvaü vairasyaü nayanaplavaþ . icchàdveùo muhu÷càpi ÷ãtavàtàtapàdiùu . jçmbhà'ïgamardo gurutà romaharùo'rucistamaþ . apraharùa÷ca ÷ãta¤ca bhavantyutpatsyati jvare . sàmànyato vi÷eùàttu jçmbhàtyarthaü samãraõàt . pittànnayanayordàhaþ kaphànnànnàbhinandanam!>% ÷ramo vyàpàra vinaiva, aratirasvasthacittatvam vivarõatvaü mlànagàtratà . vairasyaü mukhyasyà'prakçtarasatà . nayanaplavaþ nayanayora÷rupårõatvam . ÷ãtavàtàtapàdiùu muhuricchàdveùau . àdi÷abdàjjvalane jale ca . yata uktaü carakeõa %<jvalanàtapavàteùu bhaktidveùàvani÷citàviti>% . ÷ayanàdiùvityanye . aïgamardo'ïgamoñanam . gurutà gàtrasya . tomaharùaþ romà¤catà . arucirbhojye, tamaþ tamomagnasyeva j¤ànam . apraharùaþ harùàbhàvaþ . ÷ãtaü lagati cakàràdvalahàniþ upade÷adveùàdayo'pi bhavanti . tçtãya÷lokastham sàmànyata iti pårva÷lokàbhyàü sambandhanãyam . tena sàmànyato jvara utpatsthati bhaviùyati ÷ramàdayaþ pårvameva bhavantãtyarthaþ . utpatsthatãtyàtmanepadino'pi taïabhàva àrùatvàt . vi÷eùàt ucyate . samãraõàt jvare utpatsyati ati÷ayena jçmbhà bhavati . pittajvare utpatsyati atyarthanayordàho bhavati . kaphajvare utpatsyati attharthena nànnàbhinandanam annàkàïkùà na bhavati . jçmbhàdayo bhavanti yataþ sàmànyadharmàkrànto vi÷iüùñodharmobhavati . dvandvajapårvaråpamàha, råpairanyataràbhyàü tu saüsçùñairdvandajaü viduþ . anyataràbhyàü jçmbhànetradàhàbhyàm . jçmbhànnàrucibhyàü netradàhànnàrucibhyàü và saüsçùñairåpaiþ ÷ramàdibhiþ dvandvajaü dvidoùajaü pårvaråpaü viduþ . tridoùajapårvaråpamàha, sarvaliïgasamàvàyaþ sarvadãùaprakopaje . sarvaråpaje sarvaråpe sarvaliïgasamavàyaþ . ati÷ayitajçmbhànetradàhànnàrucisahitànàü ÷ramàdãnàü samavàyo bhavati . atha jvarasya sàmànyalakùaõamàha, svedàvarodhaþ santàpaþ sarvàïgagrahaõaü tathà . yugapadyatra roge tu sa jvaro vyapadi÷yate . tàpa iti vaktavye santàpàbhidhànaü dehendriyamanasàü santàpabodhanàrtham . yata uktaü carakeõa jvaravi÷eùaõam . %<dehendriyamanastàpãti>% . tatra dehasantàpo dehendriyoùõatà . indriyasantàpa indriyavaikçtyam . yata uktam %<indriyàõàü tu vaikçtyaü yatra santàpalakùaõam . vaicittyamaratirglànirmanaþsantàpalakùaõam iti>% . sarvàïgagrahaõam sarveùàmaïgànàü vedanayà grahaõaü sarvàõyaïgàni stambhanagçhãtànãva và bhavanti . yugapaditi . militametallakùaõam . pratyekasya vyabhicàràt . yathà svedàvarodhaþ kuùñhapurvaråpe . tathà santàpo dàhavyàdhau . tathà sarvàïgagrahaõaü sarvàïgarogàkhyavàtavyàdhau . prasvedànirgamanapakùe kàraõamàha . %<ruõaddhi càpyapàü dhàtuü yasmàttasmàjjaràturaþ . bhavatyatyuùõagàtra÷ca svidyate na ca sarva÷aþ . tasmàjjvaro'tra bhavati sarva÷aþ svidyate na ca>% . su÷rute uttaratantre ca tatra vi÷eùa ukto yathà %<çte devamanuùyebhyo nànyo viùahate tu tam . karmaõà labhate yasmàddevatvaü mànuùàdapi . puna÷caiva cyutaþ svargànmànuùyamanuvartate . tasmàtte devabhàgena sahante mànuùà jvaram . ÷eùàþ sarve vipadyante tairyagyonà jvaràrditàþ . svedàvarodhaþ santàpaþ sarvàïgagrahaõaü tathà . vikàrà yugapadyasmin jvarah sa parikãrtitaþ . doùaiþ pçthak samastai÷ca dvandvairàgantureva ca . anekakàraõotpannaþ smçtastvaùñavidho jvaraþ . doùàþ prakupitàþ sveùu kàleùu svaiþ prakopanaiþ . vyàpya dehama÷eùeõa jvaramàpàdayanti hi . duùñàþ svahetubhirdoùàþ pràpyàmà÷ayamåùmaõà . sahità rasamàgatya rasasvedapravàhiõàm . srotasàü màryamàvçttya mandãkçtya hutà÷anam . girasya vahiråùmàõam paktisthànàcca kevalam . ÷arãraü samàbhavyàpya svakàleùu jvaràgamam . janayantyatha vçddhi÷ca svavarõa¤ca tvagàdiùu . mithyàtiyuktairapi ca snehàdyaiþ karmabhirnçõàm . vividhàdabhighàtàcca rogotthànàt prapàkataþ . ÷ramàt kùayàdajãrõàcca viùàt sàtmyartuparyayàt . aoùadhãpuùpagandhàcca ÷okànnakùatrapãóanàt . abhicàràbhi÷àpàbhyàü manobhåtàbhi÷aïkayà . strãõàmapaprajàtànàü prajàtànàü tathà'hitaiþ . stanyàvataraõe caiva jvaro doùaiþ pravartate . tairvegavadbhirbahudhà samudbhràntairvimàrgakaiþ . vikùipyamàõo'ntaragnirbhavatyà÷u bahi÷caraþ . ruõaddhi càpyapàndhàtuü yasmàttasmàjjvaràturaþ . bhavatyatyuùõagàtra÷ca na ca svidyati sarva÷aþ . ÷ramo'ratirvivarõatvaü vairasyaü nayanaplavaþ . icchàdveùau muhu÷càpi ÷ãtavàtàtapàdiùu . jçmbhàïgamardo gurutà romaharùo'rucistamaþ . apraharùa÷ca ÷ãta¤ca bhavatyutpatsyati jvare . sàmànyato vi÷eùàttu jçmbhàtyarthaü samãraõàt . pittànnayanayordàhaþ kaphànnàbhinandanam . sarvaliïgasamàvàyaþ sarvadoùaprakopaje . dvayordhayostu råpeõa saüsçùñaü dvandvajaü viduþ . vepathurviùamo vegaþ kaõñhoùñhamukha÷oùaõam . nidrànà÷aþ kùavaþ stambho gàtràõàü raukùyameva ca . ÷irohçdgàtrarugvaktravairasyaü baddhaviñkatà . jçmbhàdhmànaü tathà ÷ålaü bhavatyanilaje jvare . vegastãkùõo'tisàra÷ca nindràlpatvaü tathà vamiþ . kaõñhauùñhamukhanàsànàü pàkaþ sveda÷ca jàyate . pralàpaþ kañutà vaktre mårchà dàho madastçùà . pãtaviõmåtranetratvaü paittike bhrama eva ca . gauravaü ÷ãtamutkle÷o romaharùo'tinidratà . srotorodho rugalpatvaü praseko madhuràsyatà . nàtyuùõagàtratà cchardiraïgasàdo'vipàkatà . prati÷yàyo'ruciþ kàsaþ kaphaje'kùõo÷ca ÷uklatà . nidrànà÷o bhramaþ ÷vàsastandrà suptàïgatà'ruciþ . tçùõà moho madaþ stambho dàhaþ ÷ãtaü hçdivyathà . pakti÷cireõa doùàõàmunmàdaþ ÷yàvadantatà . rasanà paruùà kçùõà sandhimårdhàsthijà rujaþ . nirbhugnakaluùe netre karõau ÷abdaruganvitau . pralàpaþ srotasàü pàkaþ kåjanaü cetanàcyutiþ . svedamåtrapuroùàõàmalpa÷aþ suciràt sçtiþ . sarvaje sarvaliïgàni vi÷eùa¤càtra me ÷çõu . nàtyu ùõa÷ãto'lpasaüj¤o bhràntaprekùã hatasvaraþ . kharajihvaþ ÷uùkakaõñhaþ svedaviõmåtravarjitaþ . sàsranirbhugnahçdayo bhaktadveùã hataprabhaþ . ÷vasan nipatitaþ ÷ete pralàpopadravairyutaþ . tamabhinyàsamityàhurhataujasamathàpare . sannipàtajvaraü kçcchramasàdhyamapare viduþ . nidropetamabhinyàsaü kùãõamenaü hataujasam . saünyastagàtraü saünyàsaü vidyàtsarbàtmake jvare . ojovisraüsate yasya pittànilasamucchrayàt . sa gàtrastambha÷ãtàbhyàü ÷ayane syàdacetanaþ . api jàgrat svapatu jantustandràlu÷ca pralàpavàn . saühçùñaromà srastàïgo mandasantàpavedanaþ . ojonirodhajaü tasya jànãyàt ku÷alo bhiùak . saptame divase pràpte da÷ame dvàda÷e'pi và . punardhorataro bhåtvà pra÷amaü yàti hanti và . dvidoùocchràyaliïgàstu dvanvajàstrividhàþ smçtàþ . jçmbhàdhmànamadotkampaparvabhedaparikùayàþ . tçñpralàpàbhitàpàþ syurjvare màrutapaittike . ÷ålakàsakaphotkle÷a÷ãtavepathupãnasàþ . gaurabàruciviùñambhà vàta÷leùmasahçdbhave . ÷ãtadàhàrucistambhasvedamohamadabhramàþ . kàsàïgasàdahçllàsà bhavanti kaphapaittike . kùàmàõàü jvaramuktànàü mithyàhàravihàririõàm . doùaþ svalpo'pi saüvçddho dehinàmanileritaþ . santatànyedyuùatryàkhyacàturthàn sapralepakàn . kaphasthànavibhàgena yathàsaïghyaü karoti hi . ahoràtràdahoràtràt sthànàt sthànaü prapadyate . tata÷càmà÷ayaü pràpya ghoraü kuryàjjvaraü nçõàm . tathà pralepako j¤eyaþ ÷oùiõàü pràõanà÷anaþ . du÷cikitsyatamo mandaþ sukaùño dhàtu÷oùakçt . kaphasthàneùu và doùastiùñhan dvitricaturùu và . viparyayàkhyàn kurute viùamàn kçcchrasàdhanàn . paro hetuþ svabhàvo và viùame kai÷cidãritaþ . àgantu÷cànubandho hi pràya÷o viùamajvare . vàtàdhikatvàt pravadanti tajj¤àstçtãyaka¤càpi caturthaka¤ca . aupàtyake madyasamudbhave ca hetu jvare pittakçtaü vadanti . pralepakaü vàtabalàsaka¤ca kaphàdhikatvena vadanti tajj¤àþ . mårchànubandhàviùamajvarà ye pràyeõa te dvandvasamutthitàstu . tvaksthau ÷leùmànilau ÷ãtamàdau janayato jvare . tayoþ pra÷àntayoþ pittamante dàhaü karoti ca . karotyàdau tathà pittaü tvaksthaü dàhamatãva ca . tasmin pra÷ànte tvitarau kurutaþ ÷ãtamantataþ . dvàvetau dàha÷ãtàdã jvarau saüsargajau smçtau . dàhapårvastayoþ kaùñaþ kçcchrasàdhyatamaþ smçtaþ . prasakta÷càbhidhàtottha÷cetanàprabhavastu yaþ . ràtryahnoþ ùañsu kàleùu kãrtiteùu yathà purà . prasahya viùamo'bhyeti mànavaü bahudha jvaraþ . sa càpi viùamo dehaü na kadàdidvimu¤cati . glànigauravakà÷ryebhyaþ sa yasmànna pramucyate . vege tu samatikrànte gato'yamiti lakùyate . dhàtvantarastho lãnatvànna sokùmyàdupalabhyate . alpadoùendhanaþ kùãõaþ kùãõendhana ivànalaþ . doùo'lpo'nilasaübhåto jvarotsçùñasya và punaþ . dhàtumanyatamaü pràpya karoti viùamajvaram . santaraü rasaraktasthaþ so'nyedyuþ pi÷ità÷ritaþ . medogatastçtãye'hni tvasthimajjagataþ punaþ . kuryàccàturthakaü ghoramantakaü rogasaïkaram . kecid bhåtàbhiùaïgotthaü bruvateviùamajvaram . saptàhaü và da÷àhaü và dvàda÷àhamathàpi và . santatyà yo'visargã syàt santataþ sa nigadyate . ahoràtre santatako dvau kàlàùanuvartate . anyedyuùkastvahoràtràdekakàlaü pravartate . tçtãyakastçtãye'hni caturthe'hni caturthakaþ . vàtenoddhåyamànastu yathà påryeta sàgaraþ . vàtenodãritàstadvaddoùàþ kurvanti vai jvaràn . yathà vegàgame velàü chàdayitvà mahodadheþ . vegahànau tadevàmbhastatraivàntarnidhãyate . doùavegodayaü tadvadudãryeta jvaro'syavai . temahànau pra÷àmyeta yathàmbhaþ sàgare tathà . vividhenàbhidhàtena jvaro yaþsaüpravartate . yathà doùaprakopantu tathà manye ta taü jvaram . ÷yàvàsyatà viùakçte dàhàtãsàrahçdgrahàþ . abhaktarukpipàsà ca todo mårchà balakùayaþ . aoùadhaugandhaje mårchà ÷irorukkùavathustathà . kàmaje cittavibhraü÷astandràlasyamabhaktaruka . hçdaye vedanà cà÷u gàtra¤ca pari÷uùyati . bhayàt pralàpaþ ÷okàcca bhavetkopàcca vepathuþ . abhicàràbhi÷àpàbhyàü mohastçùõàbhijàyate . bhåtàbhiùaïgàdudvegahàsyakampanarodanam . ÷ramakùayàbhighàtebhyo dehinàü kupito'nilaþ . pårayitvàkhilaü dehaü jvaramàpàdayedbhç÷am . rogàõàü tu samutthànàdvidàhàgantutustathà . jvaro'paraþ sambhavati taistairanyai÷ca hetubhiþ . doùàõàü sa tu liïgàni kadàcinnàtivartate . gambhãrastu jvaro j¤eyo hyantardàhena tçùõayà . ànaddhatvena càtyarthaü ÷vàsakàsodgamena ca . hataprabhendriyaü kùamaü duràtmànamupadrutam . gambhãratãkùõavegàrtaü jvaritaü parivarjayet . hãnamadhyàdhikairdoùaistrisaptaddhàda÷àhikaþ . jvaravego bhavettãvro yathàpårbaü sukhakriyaþ . iti jvaràþ samàkhyàtà karmedànãü pravakùyate>% . jvarabhede kriyàbhedaþ su÷ruø uø taø ukto yathà %<jvarasya pårvaråpepruvartamàneùu buddhimàn . pàyayeta ghçtaü jvacchaü tataþ sa labhate sukham . vidhirmàrutajeùveùa pattikeùa virecanama . mçdu pracchardanaü tadvatkaphajeùu vidhãyate . sarbaü dvidoùajeùåktaü yathàdoùaü vikalpayet . asnehanãyo'÷odhya÷ca saüyojyo laïghanàdinà . råpapràgråpayorvidyànnànàtvaü vahnidhåmavat . pravyaktaråpeùu hitamekàntenàpatarpaõam . àmà÷ayasthe doùe tu sotkle÷e vamanaü param . ànaddhaþ stimitairdoùairyàvantaü kàlamàturaþ . kuryàdana÷anaü tàvattataþ saüsargamàcaret . na laïghayenmàrutaje kùayaje mànase tathà . alaïghyà÷càpi ye pårbaü dvivraõãye prakortitàþ . anavasthitadoùàgnerlaïghanaü doùapàcanam . jvaraghnaü dãpanaü kàïkùàrucilàghavakàrakam . såùñamàrutaviõmåtraü kùutpipàsà'sahaü laghum . prasannàtmendriyaü kùàmaü naraü vidyàt sulaïghitam . balakùayastçùà÷oùastandrànidràbhramaklamàþ . upadravà÷ca ÷vàsàdyàþ sambhavantyatilaïghanàt . dãpanaü kaphavicchedi pittavàtànulomanam . kaphavàtajvaràrtebhyo hitamuùõàmbu tçñcchidam . taddhi màdavakçddoùasrotasàü ÷ãtamanyathà . sevyamànena toyena jvaraþ ÷ãtena vardhate . pittamadyaviùottheùu ÷ãtalaü tiktakaiþ ÷çtam . gàïgeyanàgaro÷ãraparpañodãcyacandanaiþ . dãpanã sàcanã ladhvã jvaràrtànàü jvaràpahà . annakàle hità peyà yathàsvampàcanaiþ kçtà . bahudoùasya mandàgneþ saptaràtràtparaü jvare . laïghanànte yavàgåbhiryadà doùo na pacyate . tadà taü mukhavairasyatçùõàrocakanà÷anaiþ . kaùàyaiþ pàcanairhçdyairjvaraghnaiþ samupàcaret . pa¤camålãkaùàyantu pàcanaü pavanajvare . sakùaudraü praittike mustakañukendrayavaiþ kçtam . pippalyàdikaùàyantu kaphaje paripàcanam . dvandvajeùu tu saüsçùñaü dadyàdatha vivarjayet . pãtàmburlaïghitobhukto jãrõã kùãõaþ pipàsitaþ . mçdau jvare laghau dehe pracaleùu maleùu ca . pakvaü doùaü vijànãyàjjvare deyaü tadauùadham . doùaprakçtivaikçtyàdekeùàü pakvalakùaõam . hçdayodveùñanaü tandràlàlàsrutirarocakam . doùàpravçttiràlasyaü vibandho bahumåtratà . gurådaratvasasvedo na paktiþ ÷akçto'ratiþ . svàpaþ stambho gurutvasya gàtràõàü vahnimàrdavam . mukhasyà÷uddhiraglàniþ prasaïgã balavàn jvaraþ . liïgairebhirvijànãyàjjvaramàmaü vicakùaõaþ . saptaràtràtparaü kecinmanyante deyamauùadham . da÷aràtràtparaü keciddàtavyamiti ni÷citàþ . pauttike và jvare deyamalpakàlasamutthite . acirajvaritasyàpi deyaü syàddoùapàkataþ . bhoùajaü hyàmadoùasya bhåyo jvalayati jvaram . ÷odhanaü ÷amanãyantu karoti viùamajvaram . cyavamànaü jvarotkliùñamupekùeta malaü sadà . atipravartamàna¤ca màdhayedatisàravat . yadà koùñhànugàþ prakvàvibaddhàþ srotasàü malàþ . acirajvaritasyàpi tadà dadyàdvirecanam . pakvohyanirhçtodoùo dehe tiùñhan mahàtyayam . viùamaü và jvaraü kuryàdbalavyàpadameba ca . tasmànnirharaõaü kàryaü doùàõàü vamanàdibhiþ . pràkkarma vamanaü càsya kàryamàsthàpanaü tathà . virecanaü tathà kuryàcchirasa÷ca virecanam . krameõa baline deyaü vamanaü ÷laiùmike jvare . pittapràye virekastu kàryaþ pra÷ithilà÷aye . saruje'nilaje kàryaü sodàvarte niråhaõam . kañãpçùñhagrahàrtasya dãptàgneranuvàsanam . ÷irogaurava÷ålaghnamindriyapratibodhanam . kaphàbhipanne ÷irasi kàryaü mårdhavirecanam . durbalasya samàdhmàtamudaraü sarujaü dihet . dàruhaimavatãkuùñha÷atàhvàhiïgusaindhavaiþ . amlapiùñaiþ sukhoùõai÷ca pavane tårdhvamàgate . ruddhamåtrapurãùàya gude vartiü nidhàpayet . pippalãpippalãmålayavànãcaùyasàdhitàm . pàyayeta yavàgåü và màrutàdyanulomanãm . ÷uddhasyobhayato yasya jvaraþ ÷àntiü na gacchati . sa÷eùadoùaråkùasya tasya taü sarpiùà jayet . kç÷a¤caivàlpadoùa¤ca ÷amanãyairupàcaret . upavàsairbalasthantu jvare santarpaõotthite . klinnàü yavàgåü mandàgniü tçùàrtaü pàyayennaram . tçñcchardidàhagharmàrtaü madyapaü làjatarpaõam . sakùaudramambhasà pa÷càjjãrõe yåùarasaudanam . upapàsa÷ramakçte kùãõe vàtàdhike jvare . dãptàgniü mojayetpràj¤o naraü màüsarasaudanam . mudgayåùaudana¤càpi hitaü kaphasamutthite . sa eva sitayà yuktaþ ÷ãtaþ pittajvare hitaþ . dàóimàmalamudgànàü yuùa÷cànilapaittike . hrasvamålakayåùeõa bhojayetkaphavàtike . pañolanimbayåùastu pathyaþ pittakapràtmake . dàhacchardiyutaü kùàmaü nirannaü nçùõayàrditam . sitàkùaudrayutaü làjatarpaõaü pàyayeta ca . kaphapittaparãtasya groùme'sçkpittanastathà . madyanityasya na hità yavàhåstamupàcaret . yåùairamlairanamlairvà jàïgalairvà rasairhitaiþ . madyaü puràõaü mandàgveryavànnopahitaü hitam . savyoùaü vitarettakraü kaphàrocakapãóite . kç÷o'lpadoùo dãna÷ca naro jãrõajvaràrditaþ . vibaddhaþ sçùñadoùa÷ca råkùaþ pittànilajvarã . pipàsàrtaþ sadàho và ùayasà sa sukhã bhavet . tadeva tu payaþ pãtaü taruõe hanti màtavam . sarvajvareùu saptàhaü màtràvadbhojanaü hitam . vegàpàye'nyathà taddhi jvaravegàbhivardhanam . jvarito hitama÷nãyàdyadyapyasyàrucirbhavet . annakàle hyabhu¤jànaþ kùãyate mriyate'tha và . gurvabhiùyandyakàle ca jvarã nàdyàtkatha¤cana . na tu tasyàhitaü bhuktamàyuùe và sukhàya và . satataü viùamaü vàpi kùãõasya sucirotthitam . jvaraü saübhojanaiþ pathyairlaghubhiþ samupàcaret . mudgànmasåràü÷caõakàn kulatthàn samakuùñhakàn . àhàrakàle yåùàrthaü jvaritàya pradàpayet . làbàn kapi¤jalàneõàn pçùatàn ÷arabhàn ÷a÷àn . kàlapucchàn kuraïgàü÷ca tathaiva mçgamàtrakàm . màüsàrthe màüsasàtmyànàü jvaritànàü pradàpayet . sàrasakrau¤ca÷ikhinaþ kukkuñàüstittirãstathà . guråùõatvànna ÷aüsanti jvare keciccikitsakàþ . jvaritànàü prakopantu yadà yàti samãraõaþ . tadaite'pi hi ÷asyante màtràkàlopapàditàþ . pariùekàvagàhàü÷ca snehàn saü÷odhanàni ca . stànàbhyaïgadivàsnapna÷ãtavyàyàmayoùitaþ . na bhajeta jvarotsçùño yàvanna balavàn bhavet . tyaktasyàpi jvareõà÷u durbalasyàhitairjvaraþ . pratyàpanno daheddehaü ÷uùkaü vçkùamivànalaþ . tasmàtkàryaþ parãhàro jvaramuktena jantunà . yàvanna prakçtisthaþ syàddoùataþ pràõatastathà . jvare pramoho bhavati svalpairapyavaceùñitaiþ . niùaõõaü bhojayet tasmànmåtroccàrau ca kàrayet . arocake gàtrasàde vaivarõye'ïgamalàdiùu . ÷àntajvaro'pi ÷odhyaþ syàdanubandhabhayànnaraþ . na jàtu tarpayet pràj¤aþ sahasà jvarakar÷itam . tena sandåùito hyasya punareva bhavejjvaraþ . cikistecca jvaràn sarvànnimittànàü viparyayaiþ . ÷ramakùayàbhighàtotthe målavyàdhimupàttaret . strãõàmapaprajàtànàü stanyàvataraõe ca yaþ . tatra saü÷amanaü kuryàdyathàdoùaü vidhànavit>% .
     atra vi÷eùo garuóa puràø 152 aø ukto yathà . %<jvarorogapatiþ pàpmà mçtyuràjo'÷ano'ntakaþ . krodhàddakùàdhvaradhvaüso rudrordhanayanodbhavaþ . tatsantàpo grohamayaþ santàpàtmà'pacàrajaþ . vividhairnàmabhiþ kråro nànàyoniùu vartate . pàkalo gajeùvabhitàpo vàjiùvalarkaþ kukkureùu . ãndramado jalade'psu nãlikà jyotirauùadhiùu bhåsyàmåùaro nàma . hçllàsa÷chardanaü kàsaþ stambhaþ ÷aityaü tvagàdiùu . aïgeùu ÷ãtapióakàmàtro dardaþ kaphodbhave . kàle yathàsvaü sarveùàü pravçttirvçddhireva và . nidànoktànupa÷ayo viparãtopa÷àyità . aruci÷càvipàka÷ca stambhamàlasyameva ca . hçddàha÷ca vipàka÷ca tandràïkàlasya meva ca . vastirvisargavilayà doùàõàmapravartanam . làlàpraseko hçllàsaþ kùunnà÷o rasadaü mukham . yacca suùñhugurutva¤ca gàtràõàü bahumåtratà . na vijãrõà na và glànirjvarasyàmasya lakùaõam . kùutkùàmatà laghutva¤ca gàtràõàü jvaramàrdavam . doùapravçttiraùñàho niràpajvaralakùaõam . yathàsvaliïgaü saüsarge jvarasaüsargajo'pi bà . ÷iro'rtimårchàvamidehadàhakaõñhàsya ÷oùàruciparvabhedàþ . unnidratà saübhramaromaharùà jçmbhàti vàktvaü pavanàt sa pittàt . tàpahàntharuciparva÷iroruk pãnasa÷vasanakàsavibandhàþ . ÷ãtajàóyatimirabhramitandràþ ÷leùmavàtajanitajvaraliïgam . ÷ãtastambha svedadàhavyavasthà tçùõàkàsaþ ÷leùmapittapravçttiþ . mohastandràlipnatiktàsyatà ca j¤eyaü råpaü ÷leùmapittajvarasya . sarvajo lakùaõaiþ sarvairdàho'tra ca muhurmuhuþ . tadvacchãtaü mahànidrà divà jàgaraõaü ni÷i . sadà và naiva và nidrà mahàsvedo'ti naiva và . gãtanartanahàsyàdiprakçtehàpravartanam . sà÷ruõã kaluùe rakte magne lusitapa÷gaõã . akùiõã piõóikà pàr÷vamårdhaparvàsthirugmbhramaþ . sasvanau sarujau karõau mahàsvedo'ti naiva và . paridagdhà kharà jihvà gurusrastàïgasannibhà . raktapittakaphe jihvà locane ÷iraso'titçñ . kãñànàü ÷yàvaraktànàü muõóalànà¤ca dar÷anam . hçdvyathà malasaüsargaþ pravçttiralpa÷o'ti và . snigdhàsyatà balabhraü÷aþ svarasàdaþ pralàpità . doùapàka÷ciràttandrà pratataü kaõñhakåjanam . sannipàtamabhinyàsaü taü bråyàcca hçtaujasam . vàyunà kapharuddhena pittamantaþ supãóitam . vyavàyitvàcca saukhyàcca bahirmàrgaü prapadyate . tena hàridranetratvaü sannipàtodbhave jvare . doùe pivçddhe naùñe'gnau sarvasaüpårõalakùaõaþ . asàdhyaþ so'nyathà kçcchro bhavedvaikalpado'pi và . anya÷ca sannipàtottho yatra pittaü pçthak sthitam . tvaci koùñhe ca và dàhaü vidadhàti puro'nu và . tadvadvàtakaphau ÷ãtaü dàhàdirdustarastayoþ . ÷ãtàdau tatra pittena kaphe sthandita÷oùite . ÷ãte ÷ànte'ùñake mårchà madastçùõà ca jàyate . dàhàdau punarante sthustantràsvedavamikramàþ . àganturabhighàtàbhiùaïga÷àpàbhicàrataþ . caturdhà tu kçtacchedodàhàdyairabhighàtajaþ . ÷ramàcca tasmin pavanaþ pràyo raktaü pradåpayan . savyathà÷okavaivarõyaü sarujaü kurute jvaram . grahàve÷auùadhiviùakrodhabhã÷okakàmajaþ . abhiùaïgàd graheõàsminnakasmàttràsarodane . auùadhã gandhaje mårchà ÷irorugvamathuþ kùavaþ . viùàt mårchàtisàràsya÷yàvatà dàhatçóbhramaþ . krodhàt kampaþ ÷iroruk ca pralàpo bhaya÷okaje . kàmàdbhramo'rucirdàho hrãnidràdhãdhçtikùayaþ . grahàdau sannipàtasya råpàdau marutastayoþ . kopaþ kope'pi pittasya yau tu ÷àpàbhicàrajau . sannipàtajvarau dhorau tàvasahyatamau matau . tatràbhicàrikairmantrairhåùamànasya tapyate . pårva¤cetastato dehastato visphoñatçóbhramaiþ . sadàhamårchairgrastastha pratyahaü vardhate jvaraþ . iti jvaro'ùñadhà dçùñaþ samàsàdvividhastu saþ . ÷àrãro mànasaþ saumyastãkùõo'ntarvahirà÷rayaþ . pràkçto vaikçtaþ sàdhyo 'sàdhyaþ sàmo niràmakaþ . pårvaü ÷arãre ÷àrãre tàpo manasi mànase . pavane yogavàhitvàcchãtaü ÷leùmayute bhavet . dàhaþ pittayute mi÷raü mi÷re'ntaþsaü÷raye punaþ . jvaro'dhikaü vikàràþ sthurantaþkùobho malagrahaþ . vahireva vahirvege tàpo'pi ca susàdhitaþ . varùà ÷aradvasanteùu vàtàdyaiþ pràkçtaþ kramàt . vaikçto'nyaþ mçduþ sàdhyaþ pràya÷ca pràkçto'nilàt . varsàsu màruto duùñaþ pitta÷leùmànvito jvaram . kuryàt pitta¤ca ÷aradi tasya cànubalaþ kaphaþ . tat prakçtyà nisargàcca tatra nàna÷anàdbhayam . kapho vasante tamapi vàtapittaü bhavedanu . balavatsvalpadoùeùu jvaraþ sàdhyo'nupadravaþ . sarvathàvikçti j¤àne pràgasàdhya udàhçtaþ . jvarokpadravatãkùõatvamaglànirbahumåtratà . na pravçtti rna vijãrõà na kùut sàmajvaràkçtiþ . jvaravege'dhikà tçùõà pralàpaþ ÷vasanaü bhramaþ . malapravçttirutkle÷aþ pacyamànasya lakùaõam . jãrõatàmaviparyàsàt saptaràtra¤ca laïghanàt . jvaraþ pa¤cavidhaþ proktomalakàlabalàbalàt . pràya÷aþ sannipàtena bhåyasà'pyupadç÷yate . santataþ satato'nyodyustçtãyakacaturthakau . dhàtumåtra÷akçdvàhisrotasàvyàpino malàþ . tàpayantastanåü sarvàü tulyadçùthàdibardhitàþ . balino guravastadvadvi÷eùeõa rasànvitàþ . satataü niùpratidvandvà jvaraü kuryuþsuduþsaham . malaü jvaroùmà dhàtån và sa ÷ãghraü kùapayettataþ . sarvàkàrarasàdãnàü ÷uddhyà'÷uddhyàpi và kramàt . vàtapittakaphaiþ saptada÷advàda÷avàsaràn . pràyo'nuyàti maryàdàü mokùaya ca badhàya ca . ityagnive÷asya mataü hàrãtasya punaþ smçtiþ . dvimuõa . saptamã (caturda÷ã) yà ca navamyekàda÷ã tathà . eùà tridoùamaryàdà mokùàya ca badhàya ca . ÷uddhya÷uddyai jvaraþ kàlaü dãrghamapyatra vartate . kç÷ànàü vyàdhiyuktànàü mithyàhàràdisevinàm . alpo'pi doùo duùñyàderlabdhànyatamato balam . sa pratyanãko viùamaü yasmàdvçddhikùayànvitaþ . so'ripakùo jvaraü kuryàdviùamakùayavçddhibhàg . doùaþ pravartate teùàü sve kàle jvarayan balã . nivartate puna÷caiva pratyanãkabalàbalaþ . kùãõadoùe jvaraþ såkùmo rasàdiùveva lãyate . lãnatvàt kàr÷yavaivarõyajàóyàdãnàdadhàti saþ . àsanna vivçtàsyatvàt srotasàü rasavàhinàm . à÷u savaisya vapuùo vyàptirdoùeõa jàyate . santataþ satatastena viparãto viparyayàt . viùamo viùamàrambhaþ kùapàkàlena saïgavàn . doùo raktà÷ayaþ pràyaþ karoti santataü jvaram . ahoratrasya sandhiþ syàt sakçdanyedyurà÷ritaþ . tasminmàsavahà nàóã medonàóã tçtãyake . gràhãpittànilàn mårdhnastrikasya kaphapittataþ . sa pçùñhasyànilakaphàt sa caikàhàntaraþ smçtaþ . caturthako malairmedomajjàsthyanyatarasthite . majjàmåtraraityaparaþ prabhàvamanudar÷ayet . dvividhaü kaphena jaïvàbhyàü sapårvaü ÷iraso'nilàt . asthimajjoråpagate càturthakaviparyayaþ . tidhà tryahaü jvarayati dinameka¤ca mu¤cati . balàbalena doùàõàmanuceùñàdijanmanàm . pakvànàmaviparyàsàt saptaràtrantu laïghayet . jvaraþ syàt manasastadvat karmaõa÷ca tadà tadà . gambhãradhàtucàritvàt sannipàtena sambhavàt . tulyo bhåyiùñhadoùàõàü du÷cikitsya ÷caturthakaþ . såkùmàt såkùmataràsyeùu dåràddåratareùu ca . doùo raktàdimàrgeùu ÷anairalpa÷cireõa yat . yàti deha¤ca nà÷eùaü santàpàdãn karotyataþ . kramo thatnena vicchinnaþ santàpo lakùyate jvaraþ . viùamo viùamàrambhaþ kùapàkàlànusàravàn . yathottaraü mandamatirmanda÷aktiryathàyatham . kàlenàüpnoti sadç÷àn sa rasàdãüstathà tathà . doùo jvarayati kruddha÷ciràcciratareõa ca . bhåmau sthitaü jalaiþ siktaü kàlameva pratãkùate . aïkuràya yathà vãjaü doùavãjaü bhavettathà . vegaü kçtvà viùaü yadvadà÷aye nãyate balam . kupyatyàptabalaü bhåyaþ kàle doùaviùaü tathà . evaü jvaràþ pravartante viùamàþ santatàdayaþ . utkle÷o gauravaü dainyaü bhaïgo'ïgànàü vijçmbhaõam . arocako vamiþ ÷vàsaþ sarvasminrasage javare . raktaniùodalaü tçùõà akùõostu pióalodgamaþ . dàharàgabhramamadapralàvo raktasaü÷rite . tçïglànispaùñavarcaskamantardàho bhramastathà . daurbalyaü gàtravikùepo màüsasthe medasi sthite . svedo'titçùõà vamanaü daurgandhyaü càsahiùõutà . pralàpo glànirarucirasthige tvasthibheóanam . doùapravçttirårdhàdhaþ÷vàsàïgakùepakåjanam . antardàho bahiþ÷aityaü ÷vàso hikkà ca majjage . tamaso dar÷anaü marmacchedanaü stabdhameóhratà . ÷ukrapravçttirmçtyu va jàyate ÷ukrasaü÷raye . uttarottaraduþsàdhyàþ pa¤cànye te viparyaye . pralimpanniva gàtràõi ÷leùmaõà gauraveõa ca . mandajvaraþ pralàpastu sa ÷ãtaþ syàt pralepakaþ . nityaü mandajvaro råkùaþ ÷ãtaþ kçcchreõa gacchati . stabdhàïgaþ ÷leùmabhåyiùñho bhavedvàtabalàsakaþ . haridràbhedavarõàbhastadvallepaþ pramehati . sa vai hàridrako nàma jvarabhedo'ntakaþ smçtaþ . kaphavàtau samau yatra hãnapittasya dehinaþ . tãkùõo'tha và divà mando jàyate ràtrijo jvaraþ . divakaràpitavale vyàyàpàmàcca vi÷oùite . ÷arãre niyatasthàtà jvaraþ syàt paurvaràtrikaþ . àmà÷ye yadà duùñe ÷leùmapitte hyadhaþstite . tadàrdhaü ÷ãtalaü dehe tvardhaü coùõaü prajàyate . kàye pittaü yadà duùñaü ÷leùmà cànte vyavasthitaþ . uùõatvaü tena dehasya ÷ãtatvaü karapàdayoþ . rasaraktà÷rayaþ sàdhyo màüsamedogata÷ca yaþ . asthimajjàgataþ kçcchrastaistaiþ sàïgairhataprabhaþ . visaüj¤o jvaravegàrtaþ sakrodha iva vãkùyate . sadoùõa÷abda¤ca ÷akçdudravaü mu¤cati vegavat . deho laghurvyapagataklabhamãhatàpaþ pàko mukhe karaõasauùñhabamavyathatvam . svedaþ kùapaþ prakçtigàmimano'nnalipsà kaõóå÷ca mårdhni vigatajvaralakùaõàni>% .
     màdhavakaranidàne vàtikàdãnàü lakùaõabheda uktastatra vàtikasya lakùaõaü yathà vepathurviùamo vegaþ kaõñhauùñhapari÷oùaõam . nidrànà÷aþ kùavaþstambho gàtràõàü raukùyameba ca . ÷irohvadgàtrarugvaklavairasyaü gàóhaviñkatà . ÷ålàdhmàne jçmbhaõa¤ca bhavatyanilaje jvare . paittikasya lakùaõaü yathà %<vegastãkùõo'tisàra÷ca nidràlpatvaü tathà vamiþ . kaõñhauùñha sukhanàsànà pàkaþ svedasa jàyate . pralàpo vaktrakañutà mårchà dàho madastçùà . pãtaviõmåtranetratvaü paittike bhrama eva ca>% . kaphanimittajasya màdhavakaranidànoktaü lakùaõaü yathà %<staimityaü stimito vega àlasyaü madhuràsyatà . ÷uklamåtrapurãùatvaü stambhastaptirathàpi ca . gauravaü ÷ãtamutkledo romaharùo'tinidratà . prati÷yàyo'ruciþ kàsaþ kaphaje'kùõo÷ca ÷uklatà>% . vàtapaittikasya lakùaõaü yathà tçùõà mårchà bhramo dàhaþ svapnanà÷aþ ÷irorujà . kaõñhàsya÷oùo vamathåromaharùo'rucistamaþ . parvabheda÷ca jçmbhà ca vàtapittajvaràkçtiþ . vàta÷laiùmikasya lakùaõaü yathà %<staimityaü parvaõàü bhedo nidrà gauravameva ca . ÷irograhaþ prati÷yàyaþ kàsaþ svedàpravartanam . santàpo madhyavega÷ca vàta÷le ùmajvaràkçtiþ>% . pitta÷laiùmikasya lakùaõaüyathà %<liptatiktàsyatà tandrà mohaþ kàso'rucistçùà . muhurdàho muhuþ÷ãtaü pitta÷leùmajvaràkçtiþ>% . sànnipàtikasya lakùaõaü yathà %<kùaõe dàhaþ kùaõe ÷ãtamasthisandhi÷irorujà . sàsràve kaluùe rakte nimagne càpi locane . svakhanau sarujau karõau kaõñhaþ ÷åkairivàvçtaþ . tandrà mohaþ pralàpa÷ca kàsaþ ÷vàso'rucirbhramaþ . paridagdhà kharaspar÷à jihvà trastàïgatà param . ùñhãvanaü raktapittasya kaphenonmi÷ritasya ca . ÷iraso loñanaü tçùõà nidrànà÷o hçdi vyathà . khedamåtrapurãùàõàü ciràddar÷anamalpa÷aþ . kç÷atvaü nàtigàtràõàü satataü kaõñhakåjanam . kãñànàü ÷yàvaraktànàü maõóalànà¤ca dar÷anam . måkatvaü srotasàü pàko gurutvamudarasya ca . ciràt pàka÷ca doùàõàü sannipàtajvaràkçtiþ>% . asàdhyasya sànnipàtikasya tasya lakùaõaü yathà doùe viruddhe naùñe'gnau sarvasampårõalakùaõaþ . sannipàtajvaro'sàdhyaþ kçcchrasàdhyastato'nyathà . saptame divase pràpte da÷ame dvàda÷e'pi và . punarghoratarobhåtvà pra÷amaü yàti hanti và . saptamã dviguõà (caturda÷ã) caiva navamyekàda÷ã tathà . eùà trdoùamaryàdà mokùàya ca badhàya ca . sannipàtajvarasyànte karõamåle sudàruõaþ .
     ÷othaþ saüjàyate tena ka÷cideva pramucyate . jãrõasya lakùaõaü yathà %<trisaptàhavyatãtastu jvaroyastanutàü gataþ . plãhàgnisàdaü kurute sa jãrõa iti ucyate>% . àmantorlakùaõaü yathà %<abhighàtàbhicàràbhyàmabhiùaïgà bha÷àpataþ . àganturjàyate doùairyathàsvaü taü vibhàvayet>% . viùabhakùaõajàgantukasya tasya lakùaõaü yathà %<÷yavàsyatà viùakçte tathàtãsàra eva ca . bhaktàruciþ pipàsà ca toda÷ca saha mårchayà>% . oùadhãgandhajasya kàmajasya ca tasya lakùaõaü yathà . %<auùadhãgandhaje mårchà ÷irorugvamathustathà . kàmaje citta vibhraü ÷astandràlasyamabhojanam>% . bhavàdijasya lakùaõaü yathà %<bhayàt pralàpaþ ÷okàcca bhavet kopàcca vepathuþ . abhicàràbhi÷àpàbhyàü mohastçùõà ca jàyate . bhåtàbhiùaïgàdudvego hàsyarodana kampanam . kàma÷okabhayàdvàyuþ krodhàt pittaü trayomalàþ . bhåtàbhiùaïgàt kupyanti bhåtasàmànyalakùaõàþ>% . viùamajvarasya saüpràptiryathà %<doùo'lpi'hitasambhåto jvarotsçùñasya và punaþ . dhàtumanyatamaü pràpya karoti viùamajvaram>% . santatàdijvaràõàü pratiniyataü dhàtavodåùyàstathà hi %<santatã rasaraktasthaþ so'nyedyuþ pi÷ità÷ritaþ . medogata stçtãye'hni tvasthimajjagataþ punaþ . kuryàccàturthakaü ghoramantakaü rogasaïkaram . saptàhaü và da÷àhaü và dvàda÷àhamathàpi và . santatyà yo'visargã syàt santataþ sa nigadyate . ahoràtre santatako dvau kàlàvanuvartate . anyedyuùkastvahoràtra ekakàlaü pravartate . tçtãyaka stçtãye'hni caturthe'hni caturthakaþ . kecidbhåtàbhiùaïgotthaü bruvate viùamajvaram . kaphapittàt ekagràhã pçùñhàdvàta kaphàtmakaþ . vàtapittàcchirogràhã trividhaþ syàt tçtãyakaþ . caturthako dar÷ayati prabhàvaü dvividhaü jvaraþ . jaïghàbhyàü ÷laiùmikaþ pårvaü ÷irasto'nilasambhavaþ . viùamajvara evànya÷càturthakaviparyayaþ . madhye ahanã jvarayatyàdàvante ca mu¤cati>% . vàtabalàsakalakùaõaü %<nityaü mandajvaro råkùaþ ÷ånakastena sãdati . stabdhàïgaþ ÷leùmabhåyiùñho naro vàtabalàsakã>% . pralepakalakùaõaü yathà %<pralimpanniva gàtràõi dharmeõa gauraveõa và . mandajvaro vilepã ca sa÷ãtaþ syàt pralepakaþ>% . viùamajvaravi÷eùàþ . %<vidagdhe'nnarase dehe ÷ledmapitte vyavasthite . tenàrdhaü ÷ãtalaü dehe càrdha¤coùõaü prajàyate . kàye duùñaü yadà pittaü ÷leùmà cànte vyavasthitaþ . tenoùõatvaü ÷arãrasya ÷ãtatvaü hastapàdayoþ>% atra matàntaram . %<kàye ÷leùmà yadà duùñaþ pitta¤cànte vyavasthitam . ÷ãtatvaü tena gàtràõàmuùõatvaü hastapàdayoþ>% . ÷ãtapårvojvaro yathà . %<tvaksthau ÷leùmànilau ÷ãtamàdau janayato jvare . tayoþ pra÷àntayoþ pittamante dàhaü karoti ca>% . dàhapårvo jvaro yathà . %<karotyàdau tathà pittaü tvaksthaü dàhamatãva ca . tasmin pra÷ànte hãtarau kurutaþ ÷ãtamantataþ . dvàvetau dàha÷ãtàdã jvarau saüsargajau smçtau . dàhapårvastayoþ kaùñaþ kçcchrasàdhyatama÷ca saþ>% . vàtàdijvaràõàü dhàtuvi÷eùaduùyatayà rasàdigatadoùaja jvaràõàü lakùaõàni %<gurutà hçdayotkle÷aþ sadanaü chardya'rocakau . rasasthe nyajjvare liïgaü dainya¤càsyopajàyate>% 1 . raktaniùñhãvanaü dàho moha÷chardanavibhramau . pralàpaþ pióakà tçùõà raktapràpte jvare nçõàm 2 . piõóakodveùñanaü tçùõà duùñamåtrapurãùatà . åùmàntardàhavikùepau glàniþsyànmàüsage jvare 3 . bhç÷aü sveda stçùà mårchà pralàpa÷chardireva ca . daurgandhyàroca kau glànirmedaþsthe càsahiùõutà 4 . bhedo'sthnàü kåjanaü ÷vàso vireka÷chardireva ca . vikùepaõa¤ca gàtràõà metadasthigate jvare 5 . tamaþ prave÷anaü hikkà kàsaþ ÷aityaü vamistathà . antardàho mahà÷vàso marmaccheda÷ca majjage 6 . maraõaü pràpnuyàt tatra ÷ukrasthànagate jvare 7 . ÷ephasaþ stabdhatàmokùà ÷ukrasthe tu vi÷eùataþ . çtubhede pràkçtàdijvaravi÷eùo yathà
     varùà÷aradvasanteùu vàtàdyaiþ pràkçtaþ kramàt . vaikçto'nyaþ sa duþsàdhyaþ pràkçta÷cànilodbhavaþ . varùàsu màruto duùñaþ pitta÷leùmànvito jvaram . kuryàt pitta¤ca ÷aradi tasya cànubalaþ kaphaþ . tat prakçtyà vidadhyàcca tatra nàna÷anàdbhayam . kapho vasante tamapi vàtapittaü bhavedanu . kàle yathàsvaü sarveùàü pravçttirvçddhireva và . antarvegajvaralakùaõam . %<antardàho'dhikastçùõà pralàpaþ ÷vasanaü bhramaþ . sandhyasthi÷ålamasvedo doùavçddhau vinigrahaþ . antarvegasya liïgàni jvarasyaitàni lakùayet>% . bahirvegajvaralakùaõam %<santàpo'bhyadhiko vàhyastçùõàdãnà¤ca màrdavam . bahirvegasya liïgàni sukhasàdhyatvameva ca>% . àmajvaralakùaõam làlàpraseko hçllàsahçdayà÷uddhyarocakàþ . tandràlasyàvipàkàsyavairasyaü gurugàtratà . kùunnà÷o bahumåtratvaü stabdhatà balavàn jvaraþ . àmajvarasya liïgàni na dadyàt tatra bheùajam . bheùajaü hyàmadoùasya bhåyo jvalayati jvaram . pacyamànajvarasya lakùaõaü yathà %<jvaravego'dhikastçùõà pralàpaþ ÷vasanaü bhramaþ . malapravçttirutkle÷aþ pacyamànasya lakùaõam>% . pakvajvarasya lakùaõam
     %<kùutkùàmatà laghutva¤cagàtràõàü jvaramàrdavam . doùapravçttiraùñàho niràmajvaralakùaõam>% . sàdhyajvarasya lakùaõaü yathà %<balavatsvalpadoùeùu jvaraþ sàdhyo'nupadravaþ>% . asàdhyajvaralakùaõaü yathà . %<hetubhirbahubhirjàto balibhirbahulakùaõaþ . jvaraþ pràõàntakçdya÷ca ÷ãghramindriyanà÷anaþ . jvarakùãõasya ÷ånasya gambhãro dairdhyaràtrikaþ . asàdhyo valavàn ya÷ca ke÷asãmantakçjjvaraþ>% . gambhãrasya lakùaõaü yathà %<gambhãrastu jvaro j¤eyohyantardàho na tçùõayà . ànaddhatvena càtyarthaü ÷vàsakàsodgameva ca . àrambhàdviùamo yastu ya÷ca và dairghyaràtrikaþ . kùãõasya càtiråkùasya gambhãroyasya hanti tam . visaüj¤astàmyate yastu ÷ete nipatito'pi và . ÷ãtàrdito'ntaruùõa÷ca jvareõa mriyate naraþ . yo hçùñaromà raktàkùo hçdisaüdhàta÷ålavàn . vaktreõa caivocchasiti taü jvaro hanti mànavam . hikkà÷vàsatçùàyuktaü måóhavimràntalocanam . santatocchvàsinaü kùãõaü naraü kùapayati jvaraþ . hataprabhendriyakùàmamarocakanipãóitam . gambhãratãkùõavegàrtaü jvaritaü parivarjayet>% . jvarasyopadravà rakùitoktàþ yathà %<÷vàsomårchà'ruci÷chardistçùõàtãsàraviógrahàþ . hikkàkàso'ïgameda÷ca jvarasyopadravà da÷a>% . jvaramuktipårvaråpam . %<dàhaþ svedo bhramastaùõà kampavióabhisaüj¤ità . kåjana¤càsyavaigandhyamàkçtirjvaramokùaõe>% . jvaramuktalakùaõaü %<svedo laghutvaü ÷irasaþ kaõóåpàkomukhasya ca . kùavathu÷cànnalipsà ca jvaramuktasya lakùaõam>% . su÷rutagàruóàdyuktàd vi÷eùaj¤àpanàya pçthagupanyàsaþ . jvaritasya varjyàbarjyàni bhàvapraø uktàni yathà sàmànyato jvarã pårvaü nirvàte nilaye vaset . nirvàtamàyuùo vçddhimàrogyaü kurute yataþ . vyajanasyànila stçùõàsvedamårchà÷ramàpahaþ . tàlavetrabhabo vàtastridoùa÷amano mataþ . vaü÷avyajanajaþ soùõo raktapitta prakopanaþ . càmaro vastrasaübhåto màyåro vetrajastathà . ete doùajità vàtàþ stigdhà hçdyàþ supåjitàþ . naùajvarã bhavedyatnàdguråùõavasanàvçtaþ . yathartupakvapànãyaü pivet ki¤cinnivàrayan . vinàpi bheùajairvyàdhiþ pathyàdeva nivartate . na tu pathyavihãnasya bheùajànàü ÷atairapi . tato jvare varjanãyànyàha su÷rutaþ %<pariùekàn pradehàü÷ca snehàn saü÷odhanàni ca . divàsvapnaü vyavàya¤ca vyàyàmaü ÷i÷iraü jalam . krodhapravàtabhojyàü÷ca varjayettaruõajvarã>% . pariùekaþ stànàdiþ, pradeho'nulepanàbhyaïgàdiþ . pariùekàdisevane doùamàha tatraiva
     %<÷oùaü chardiü madaü mårchàü bhramaü tçùõàmarocakam . pràptotyupadravànetàn pariùekàdisevanàt>% . àdi÷abdena pradehàdayo gçhyante . hàrãtena pratyekaü sevane kalasukta¤ca %<vyàyàmajjvarasaüvçddhirtyavàyàta stambhamårchanam . mçti÷ca snehapànàdyairmårchà chardirmado'ruciþ . gurvannabhojanàt svapnàdviùñambho doùakopanam . agnisàdaþ kharatva¤ca srotasàü ca pravartanam>% . mçtiriti vyavàyàdityatra saüvadhyate . svapnàt divàsvàpàt, jvaramuktàvapi varjyamàha . %<sajvaro jvaramukto và vidàhãni guråõi ca . asàtmyànnàni pànàni viruddhàdhya÷anàni ca . vyàyàmamaticeùñàü và'bhyaïgaü snàna¤ca varjayet . tena jvaraþ ÷amaü yàti ÷ànta÷ca na punarbhavet>% . jvarã laïghanaü kuryàdityàha carako vàgbhaña÷ca %<àmà÷ayastho hatvàgniü sàmo màrgàn pidhàpayan . vidadhàti jvaraü doùastasmàllaïghanamàcaret>% . tathà %<jvaràdrau laïghanaü proktaü jvaramadhye tu pàcanam . jvarànte bhoùajaü dadyàjjvaramukte virecanam . trividhaü trividhe doùe tatsamãkùya prayojayet . doùe'pi laïghanaü pathya madhye laïghanapàcanam . prabhåte ÷obhanaü tacca målàdunmålayenmalàn>% . cakradatta÷ca taruõaü tu jvara pårvaü laïghanena kùayaü nayet . àmadoùamaliïgàdvà laïghayettaü yathàvidhi, . anyacca vàtaþ pacati saptahàt pittaü tu da÷amirdinaiþ . ÷leùmàdvàda÷abhirdhasraiþ pacyate vadatàü vara! . %<laïghanaü laïghanãyastu kuryàddoùànuråpataþ . triràtramekaràtraü và'horàtramatha và jvare . nirvàtasevanàt svedàllaïghanàduùõavàriõaþ . pànàdàmajvare kùãõe pa÷càdauùadhamàcaret>% . àtreyeõoktam %<jvaràdau laïghanaü proktaü jvaramadhye tu pàcanam . jvarànte bheùajaü dadyàjjvaramukte virecanam . doùa÷eùasya pàkàrthamagneþ sandhukùaõàya ca . laïghita÷càpyadoùa÷cet yavàgåpànamàcaret . ÷àliùaùñikamudgànàü yåùaü và ÷astamàcaret . pa¤cakolena saüsiddhàü yavàgåü madhyalaïghane . atyarthaü laïghitaü dçùñvà tasya santarpaõe hitam . dràkùàdàóima kharjårapiyàlaiþ saparåùakaiþ . tarpaõàrhasya kartavyantarpaõaü jvara÷àntaye>% . atra laïghana÷abdenàna÷anamucyate . yata àha su÷rutaþ %<anaddhaþstimitairdoùairyàvantaü kàlamàturaþ . tàvattvana÷anaü kuryàttataþ saüsargamàcaret>% . ànaddhaþstimitairdoùaiþ sambanddhaþ . saüsargaü auùadhànnàdiprasaïgam . yatra àha carakaþ catuþprakàrà saü÷uddhiþ pipàsàrodhaptàruto . pàcanànyupavàsa÷ca vyàyàma÷ceti laïghanam . catuþprakàrà saü÷uddhirvamana¤ca virecanam . niråhaõaü ca vasti÷ca ÷irovirecanaü tathà . tatvanuvàsanaü kàryaü tasya vçühaõatvàt . atra laïghanaü kar÷anamityarthaþ . tathà ca su÷rutaþ %<÷arãralàghavakaraü yaddravyaü karma và punaþ . taü laïghanamiti j¤eyaü vçühaõaü tu pçthagvidham>% . laïghanàtkar÷anàdanyat ÷arãrapoùakamityarthaþ . nanu ànaddhaþ stimitairdoùairityàdi pårvoktamu÷rutavacanàtsàmànyato jvariõà yathà'na÷agaråpaü laïghanaü kriyate . tathà catuþprakàrà saü÷uddhiþ ityàdi carakavacanàdvamanàdiråpaü laïghanaü sarvairjvaribhiþ kathaü na kriyate . tatrocyate vamanàdikamaüvasthàvi÷aùaùu kriyate natu sarvajvareùu tathà ca su÷rutaþ %<sotkle÷e balene deyaü vamanaü ÷laiùmikajvare . pittapràye virekastu kàryaþ pra÷ithilà÷aye . saruje nãruje kàryaü sodàvarte niråhaõamkaphàbhipanne ÷irasi kàryaü mårdhavirecanam>% . apica sarvajvaribhiþ pipàsànigraho na kàryaþ . yata àha hàrãtaþ . %<tçùõà garãyasã dhorà sadyaþ pràõavinà÷inã . tasmàddeyaü tçùàrtàya pànãyaü pràõadhàraõam>% . ato'vasthàvi÷eùa eva pipàsàsahanaü jvaribhirmàrutasevanaü na kàryam su÷rutena pravàtasevanasya sarvathà niùiddhatvàt . ato màrutasevanamapyavasthàvi÷eùa eva yuktam . laïghanàmbuyavàgåbhiryadà doùo na pacyate . tadà tu mukhavairasyatçùõàrocakanà÷anaiþ . jvaraghnaiþ pàcanairhçdyaiþ kaùàyaiþ samupàcaret ityatra laïghanapàcanayoþ sphuña eva bhedaþ . vyàyàmo'pi na kàryastasyàtiniùiddhatvàt avasthàvi÷eùe punaþ pàr÷vaparivartanàdiråpaþ so'pi kartavyaþ tasmàccatuþprakàrà saü÷uddhirityàdi÷loke laïghanapadaü kar÷anaparyàyamiti nirõãtam . ana÷anaråpasya laïghanasya phalamàha %<laïghanena kùayaü nãte doùe sandhukùite'nale . vijvaratvaü laghutvaü ca kùuccaivàsyopajàyate>% . laïghanena ana÷anena pravçddhe doùe kùayannãte . yata àha %<àhàraü pacati ÷ikhã doùànàhàravarjitaþ>% . pacatãti sandhukùite'nale àcchàdakadoùe kùãõe'gnau pradãpte yathoktasaüpràptisàmagrãvighañanàt vijvaratvaü ÷arãrasya gauravàbhàvena laghutvam . kùut bubhukùà ca jàyate ityarthaþ . anyaccàha su÷rutaþ %<anavasthitadoùàgnerlaïghanaü doùapàcanam . jvaraghnaü dãpanaü kàïkùàrucilàghavakàraõam>% . anavasthitadoùàgneþ svasthànàdito gatodoùo'gni÷ca yasya tasya jvariõaþ kàïkùà annàbhilàùaþ, ruciþ laïghanenàmapàkànmu kha÷oùàdinà÷e mukhasya yatprakçtatvaü saiva ruciþ ÷obhà . %<ruciþ strã dãpti÷obhàyàmabhãùñàrthàbhilàùayoriti>% medinãkàraþ samyakvçtasya laïghanasya lakùaõamàha %<vàtamåtrapårãùàõàü visarge gàtralàghave . hçdayodgàrakaõñhàsya÷uddhau tandràklame gate . svede jàte' rucau càpi kùutpipàsàsahodaye . kçtaü laïghanamàdde÷yaü nirvyathe càntaràtmani>% . hçdayasya ÷uddhiranavarodhaþ udgàra÷uddhiþ sadhåmàmlodgàràbhàvaþ . kaõñhasya ÷uddhiþ kaphànavaliptatvam . àsya÷uddhiþ mukhasya prakçtarasatvam . tandràklame tandrà ca klama÷ca tasmiü standrà nidrà klamo'tra glàniþ . kùutpipàsàsahodaye kùutpipàsayoþ saha yugapadudaye, antaràtmani manasi . etàni lakùanàni militanyeva samyakkçtaü laïghanaü bodhayanti natu pratyekam . hãnasya laïghanasya lakùaõamàha %<kaphotkle÷aþ sahçllàsaùñhãvanaü ca muhurmuhuþ . kaõñhasya hçdayà÷uddhistandrà syàddhãna laïghane>% . upasthitavamanatvamiva kaphotkle÷aþ kaphasya vamanàyopasthitiþ . hçllàsaùñãvanaü hçdayàtkaphanirgamaþ . ati÷ayitasya laïghanasya lakùaõamàha %<parvabhedo'ïgamarda÷ca kàsaþ ÷oùo mukhasya ca . kùutpraõà÷o'rucistçùõà daurbalyaü ÷rotranetrayoþ . manasaþ saübhramo'bhãkùõamårdhavàtastamo hçdi . dehàgnirbalahàni÷ca laïghane'tikçte bhavet . aratirbalahàni÷ca laïghane'tikçte bhavet>% . karõanetrayoþ daurbalyaü svaviùayagrahaõàsàmarthyam . manasaþ saübhramaþ bhràntiþ . årdhavàtaþ udgàrabàhulyam . hçdi tamaþ andhakàrapraviùñasyevàj¤ànam . valarakùaõena laïghanaü kàrayedityàha %<valàvirodhinà cainaü laïghanenopàdayet . balàdhiùñhànamàrogyaü yadartho'yaü kriyàkramaþ>% ayamarthaþ . enaü rogiõaü valàvirodhinà anatibalakùayakàriõà laïghanena upapàdayet kuta iti cettatràha . yadarthamasmai àrogyàya ayaü kriyàkramaþ cikitsopakramaþ . tata àrogyaü balàdhiùñhànaü balà÷rayamityarthaþ . keùà¤cidana÷anasya niùedhamàha su÷rutaþ %<taddhi màrutatçùõàkùutsukha÷oùabhramànvitaiþ . na kàryaü gurviõãbàlavçddha durbalabhãrubhiþ . na kùayàdhva÷ramakrodhakàma÷oùacirajvarã>% . tat ana÷anam ulvaõamàrutayuktena jvariõà na kàryaü sàruto'tra niràmoboddhavyaþ . sàme màrute laïghanaü kàrya meva yata àha tantràntare %<ava÷yameba kurvãta jvarã sàme samãraõe . laïghanaü hyàmapàkàrthaü na tadårdhvaü yathà kaphe>% . tadårdhvaü àmapàkàdårdhvam . ataevoktam %<kaphapitte dravau dhàtå sahete laïghanaü bahu . àmakùayàdårdhvamapi vàyurna sahate kùaõam>% . àmasya lakùaõamàha %<àhàrasya rasaþ sàro yo na pakvo'gnilàghavàt . àmasaüj¤àj¤a labhate bahuvyàdhisamà÷rayaþ>% . tantràntare tu %<àmamannarasaü kecit kecittu malasa¤cayam . prathamaü doùaduùñiü và kecidàmaü pracakùate . avipakvamasaüsaktaü durgandhaü bahupicchilam . sàdanaü sarvagàtràõàmàmamatyàma÷abditaþ . tenàmena samàyuktàþ doùà duùyà÷ca tàdç÷àþ . tadudbhavà àmayà÷ca sàma iti budhaiþ smçtàþ>% . tatra sàmasya vàtasya lakùaõamàha, %<vàyuþ sàmo vibaddhàntiþ sàdatandràntrakåjanaiþ . vedanà÷otha nistodaiþ krama÷o'ïgàni pãóayet . vicaredyugapaccàpi gçhõàti kupito bhç÷am . snehàdyairvçddhimàyàti meghaþ såryodaye ni÷i>% . vicaredu yugapat vàyuràma÷caikakàlaü vicaret kupitaþ sàmo vàyuþ bhç÷amati÷ayena gçhõàtyaïgànãtyarthaþ . vàtasya tasyaiva niràmasya lakùaõamàha %<niràmo vi÷ado råkùo nirgandho'tyalpavedanaþ . viparãtaguõaiþ ÷àntiþ stigdhairjàtivi÷eùataþ>% .
     atha prasaïgàtsàmasya pittasya lakùaõamàha %<pittaü sàmaü bhavedamlaü durgandhaü haritaü guru . amlikàkaõñhahçddàhakaraü ÷yàvaü tathà sthiram>% . amlikà ambilatà (cukãti) loka . pittasya tasya niràmasya lakùaõamàha . %<niràmaü pittamàtàmramatyuùõaü kañukaü saram . durgandhi rucikçdvahnibajavardhanamãritam>% .
     atha sàmakaphasya lakùaõamàha %<àlasyatandràhçdayàvi÷uddhirdoùàpravçttyà viómåtratàmiþ . gurådaratvàsnacisuptatàbhiràmànvitaü vyàdhimudàharanti . àma¤jayellaïghanakoùõapeyàladhvannasåpaudanatiktayåùaiþ . viråkùaõasvedanapàcanai÷ca saü÷odhanairårdhvamadhastathaiva . taddhi màrunatçùõàyàü laïghanaü kàryameva ca>% . tathà mukha÷oùabhramàvapiniràmayoreva vivakùitau sàmayostu tayorlaïghanaü kàryameva, gurviõãbàlavçddhàdibhirapi niràmaireva naiva laïghanaü kàrya sàmaiþ punastairapi laïghanaü kàryameva . kùaye dhàtukùaye ràjayakùmaõi ca vàtaje jvare laïghanaü na kàryam . jvarã laïghane'pi jalaü pibedityàha su÷rutaþ . %<tçùito mohamàyàti mohàt pràõànvimu¤cati . ataþ sarvàsvavasthàsu na kvacidvàri varjayet>% . hàrãtenoktam %<tçùõà garãyasã ghorà sadyaþpràõavinà÷inã . tasmàddeyaü tçùàrtàya pànãyaü pràõadhàraõam>% . ava÷yaü peyamapi jalaü jvarã ki¤cidvàrayan pivet . yata àha su÷ruta eva . %<jãvinàü jãvanaü jãvo jagatsarvaü tu tanmayam . ato'tyantaniùedhena na kvacidvàri vàrayet>% . jãvanaü jalaü kvacinna vàrayedeva tathà ca, %<jvare netràmaye kuùñhe mande'gnàvudare tathà . arocake prati÷yàye praseke ÷vayathau kùaye . vraõe ca madhumehe ca ùànãyaü mandamàcaret>% . mukhapraseke alpaü pivet mandamàcaret pibet . yata àha %<atiyogena salilaü tçùyato'pi prayojitam . prayàti ÷leùmapittatvaü jvaritasya vi÷eùataþ>% . tacca jalaü navajvarã ÷ãtalaü na pibedityàha su÷rutaþ %<navajvare prati÷yàye pàr÷va÷åle galagrahe . sadyaþ÷uddhau tathà''dhmàne vyàdhau vàtakaphodbhave . arucigrahaõãgulma÷vàsakàseùu vidradhau . hikkàyàü snehapàne ca ÷ãtaü vàri vivarjayet>% . anyacca varjyamàha sa eva %<sevyamànena ÷ãtena jvarastoyena vardhate>% . atra ÷ãtaü jalaü akvathitaü niùiddhvam . tathà sati kvathitamàyàtam . tatra kvathitasya vidhirguõa÷ca %<kvàyyamànaü tu nirvegaü niùphenaü nirmalaü ca yat . tattoyaü kvathitaü j¤eyaü doùaghnaü pàcanaü laghu>% . ÷anaiþ kvathitasya vidhànamàha su÷rutaþ %<vàta÷leùmajvaràrtàya hitamuùõàmbu tçùyate . dãpanaü syàttu kaphaje vàtapittànulomanam . taddhi màrdavakçddoùasrotasàü ÷ãtamanyathà>% . vàgbhaña÷ca tçùõàyàü pràptamuùnàmbu pibedvàtakaphajvare . tatkaphaü vilayaü nãtvà tçùõàmà÷u nivartayet . udãrya càgniü srotàüsi mçdåkçtya vi÷odhayet . vàtapittakaphasveda÷akçõmåtràõi sàrayet . athoùõodakasya lakùaõaü guõà÷ca %<kvàthyamànantu nirvegaü niùphenaü nirmalaü tathà . ardhàva÷iùñaü yattoyaü taduùõodakamucyate . jvarakàsakapha÷vàsapittavàtàmamedasàm . nà÷anaü pàcana¤caiva pathyamuùõodakaü sadà>% . athartubhede jalasya pàkabhedaþ . %<tripàda÷eùaü salilaü grãùme ÷aradi ÷asyate>% . %<anye tu nidàdhe tvardhvapàdonaü pàdahãnantu ÷àradam . hime'rdha÷eùaü ÷i÷irã tathà varùàvasantayoþ . ÷i÷ire ca vasante ca hime càrdhàva÷eùitam . aùñamàü÷àva÷eùantu vàri varùàsu ÷asyate .>% jvaraviùaye ka÷cidasyàvarjyàdigedaþ cakradatta ukto yathà
     %<jvaritaü jvaramuktaü và dinànte bhojayelladhu . ÷leùmakùaye vivçddhoùmà balavànanalastadà . gurvabhiùyandyakàle ca jvarã nàdyàt katha¤cana . na hi tasyàhitaü bhuktasàyuùe và sukhàya và . laïghanaü sveanaü kàye yavàgvastiktako rasaþ . pàcanànyavipakvànàü doùàõàü taruõe jvare . àsaptaràtraü taruõaü jvaramàhurmanãùiõaþ . madhyaü dvàda÷aràtrantu puràõamata uttaram . pàcanãyaü ÷amanãyaü kaùàyaü pàyayet tu tam . jvaritaü ùaóahe'tãte ladhvannaü pratibhojayet . saptàhàt parato'stabdhe sàme syàt pàcanaü jvare . niràme ÷amanaü labdhe sàme nauùadhamàcaret . làlàpraseko hallàsahçdayà÷uddhyarocakàþ . tantràlasyàvipàkàsyavairasyaü gurugàtratà . kùunnà÷o bahumåtraü ca stabdhatà balavàn jvaraþ . àmajvarasya liïgàni na dadyàt tatra bhepajam . bheùajaü hyàmadoùasya bhåyo jvalayati jvaram . mçdau jvare laghau dehe pracaleùu maleùu ca . pakvaü doùaü vijànãyàjjvare deyaü tadauùadham>% . tena jvaro nànàvidhaþ aikàhikàdiþ navajvaraþ jãrõajvaraþ viùamajvaràdi÷ca uktavàkyebhyoj¤eyaþ . nakùatrabhede jvarotpattau mçtyutadbhogakàlabhedàþ mahurtaciø pãø dhàø uktà yathà
     %<svàtãndrapårvà÷ivasarpabhe mçtirjvare'kntyamaitre sthiratà mavedrujaþ . yàmya÷ravovàruõatakùabhe ÷ivàghasrà hi pakùo dvyadhipàrkavàsave . målàgnidàsre nava pitryabhe nakhà budhnyàryamejyàditidhàtçbhe nagàþ>% màso'bjavai÷ve'tha yamàhi målabhe mi÷re÷apitrye phaõidaü÷ane mçtiþ . muø ci0
     %<svàtãti . indro jyeùñhà pårvàstisraþ ÷iva àrdrà sàrpabham a÷leùà . eùu bheùu jvare puüsaþ striyo và jvarotpattau mçtireva syàt ukta¤ca vasiùñhena>% %<pårvàtrayasvàtibhujaïgaraudrasure÷vararkùeùu ca yasya rogaþ . syàdrakùituü devacikitsako'pi kùitàba÷aktaþ svalu rogiõaü tam>% devacikitsako devavaidyo dhanvantariþ . athàntyamaitre revatyanuràdhayorjvarotpattau rujo rogasya sthiratà bhavet bahukàlena roganivçttiþ syàdityarthaþ . tathà bharaõyàdinakùatracatuùke ÷evà ekàda÷a ghasràdivasàþ rogasthairyaü syàttadanantaraü rogamuktiriti sarvatra vyàkhyevam . dvyadhipaü vi÷àkhà arko hastaþ vàsabaü dhaniùñhà eùu triùu bheùu pakùaþ pa¤cada÷a divasà rogasthairyasya . målàgnidàsre målakçttikà÷vinãùu triùu nava divasàþ pitryabhe maghàyàü nakhà viü÷atirdivasàþ nàmaikade÷ai nàmagrahaõamiti nyàyena budhnyo'hirbudhnya uttaràbhàdrapadà aryamottaràphàlgunã . ãjyàditidhàtçmàni prasiddhàni eùu pa¤casu bheùu nagàþ sapta divasàþ . abjavai÷ve mçgottaràùàóhayordvayormàsastriü÷addinàni rogasthairyaü tato roganivçttiþ yadàha %<kçcchràt sphuñaü pràõiti mitrapauùõe dhiùõye camàsàccha÷ivi÷vadhiùõye . rogasya muktiþ pitçdevadhiùõye vàrairbhavedviü ÷atibhi÷ca nånam>% pràõiti jãvatãtyarthaþ . pakùàdvasudvã÷akareùu bheùu målà÷vinàgnitritaye navàhàt . toye÷a citràntakaviùõubheùu nairujyamekàda÷abhirdinai÷ca . puùye tvahirbudhnya punarvasau ca bradhnyàryapakùeùu ca saptaràtràt .
     atra ÷ãghraü rogavimiktaye saükùiptà ÷àntirapyabhihità vasiùñhe na %<çkùi÷aråpaü kanakena kçtvà talliïgamandhvai÷ca sugandhipuùpaiþ . vastràkùatairgugguludhupadãpanaivedyatàmbålaphalai÷ca samyak . påjàü ca kçtvàmayanà÷anàya dvijàya dadyàdatulaü ÷ivàya>% àmayo rogaþ . atulamamarimitadravyam pratyekanakùatra÷àntirvi÷adà nakùatra÷àntyadhyàye vasiùñhenoktà sà tata eva samyabadhàryà . bhaiùajyaraø anyathà tadbhogakàla ukto yathà %<kçttikàyàü yadà vyàdhirutpanno bhavati svayam . navaràtraü bhavet pãóà triràtraü rohiõãùu ca . mçga÷ãrùe pa¤caràtramàrdràyàü mucyate'subhiþ . punarvasau tathà puùyai saptaràtreõa mocanam . navaràtraü tathà'÷leùe ÷ma÷ànàntaü maghàsu ca . dvau màsau pårvaphalgunyàmuttaràsu tripa¤cakam . haste ca saptame mokùa÷citràyàmardhamàsakam . màsadvayaü tathà svàtyàü vi÷àkhe dinavi÷atiþ . mitre caiva da÷àhàni jyeùñhàyàmardhamàsakam . målena jàyate mokùaþ pårvàùàóhe tripa¤cakam . uttare dinaviü÷atyà dvau màsau ÷ravaõe tathà . dhaniùñhàyàmardhamàso vàruõe ca da÷àhakam . pårvabhàdrapade devi! ånaviü÷ativàsaràn . tripakùa¤càhivradhnye ca revatyàü da÷aràtrakam . ahoràtraü tathà÷vinyàü bharaõyàntu gatàyuùaþ . evaü krameõa jànãyànnakùatreùu yathocitam>% . rogiõastàrà÷uddhyi÷uddhibhyàü bhogakàlabhedavyavasthà .
     tithinakùatravàrayogabhede jvarotpattau muø ciø mçtyurukto yathà .
     %<raudràhi÷àkràmbupayàmyapårvàdvidaivavasvagniùu pàpavàre . riktàhariskandadine ca roge ÷ãghraü bhavedrogijanasya mçtyuþ>% muø ciø .
     raudràdãni bhàni prasiddhàni pàpavàràþ såryabhauma÷anayaþ riktàþ prasiddhàþ harirdvàda÷ã sakandadinaü ùaùñhã etàstithayaþ evaüvidhe vi÷iùñayoge yasya rogotpattirbhavettasya rogijanasya ÷ãghraü mçtyurbhavet . uktaü ca daibaj¤a manohare %<uragavaruõarudràvàsavendratripårvàyamadahanavi÷àkhàþ pàpavàreõa yuktàþ . tithiùu navamiùaùñhãdvàda÷ã và caturthã sahajamaraõayogo rogiõàü kàlahetuþ>% iti caturthãgrahaõaü caturda÷yupalakùakaü matvà måle riktàgrahaõaü kçtam ataevàha vasiùñhaþ %<a÷leùàrdràtripårvàyamavaruõamarucchakratàrànalàþ sthurdvàda÷yàü skandariktàtithiùu ca ravijàrkàravàreùu yeùàm . rogaþ saüjàyate te yamupuramaciràt pràpnuvantyeva candre janmanyaùñàkhyabandhuvyayabhavanagate mçtyulagne ca rà÷àviti>% pãø dhà0! asya pratiprasavaþ %<yadyatra candrastasyaiva gocare cà÷ubhapradaþ . tadà nånaü bhavenmçtyuþ sudhàsaüsiktadehina>% . iti dãpikàñãkàdhçtavàkyam 2 jvaràdhiùñhàtçdevabhede ca raudrajvaradevasya vaiùõavajvaradevena yuddhàdikathà harivaüø 181 aø %<bhajyamàneùvanãkeùu tràtukàmaþ samabhyayàt . jvarastripàdasti÷iràþ ùaóbhujo navalocanaþ . bhasmapraharaõo raudraþ kàlàntakayamopamaþ . nadanmeghasahasrasya tulyo nirvàtanisvanaþ . ni÷vasan jçmbhamàõa÷ca nidrànvitatanurbhç÷am . netràbhyàmàkulaü vaktraü muhuþ kurvan bhramanmuhuþ . saühçùñaromà glànàkùaþ kùiptacitta iva ÷vasan . halàyudhamabhikruddhaþ sàkùepamidamabravãt>% . tena balaràmasyàbhibhave tatastasya kçùõena saha yuddhe paràjayakathà 182 a0
     %<mçta ityabhivij¤àya jvaraü ÷atrunisådanaþ . kçùõo bhujabalàttantucikùepàtha mahãtale . muktamàtrastu bàhubhyàü kçùõadehaü vive÷a saþ . amuktva vigrahantasya kçùõasyàpratimaujasaþ . sa hyàviùñastadà tena jvareõàpratimaujasà . kçùõaþ skhalanniva muhuþ kùitau gàóhaü vyavartata . jçmbhate ÷vasate caiva skhalate ca punaþ punaþ . romà¤cotthitagàtrastu nidrayà càbhibhåyate . tataþ sthairyaü samàlambya kçùõaþ parapura¤jayaþ . vikurvàõo mahàyogã jçmbhamàõaþ punaþ punaþ . jvaràbhibhåtamàtmànaü vij¤àya puruùottamaþ . so'sçjajjvaramayaü tu pårvajvaravinà÷anam . dhoraü vaiùõavamatyugraü sarvapràõibhayaïkaram . sa sçùñamàtraste jasvã balavàn bhãmavikramaþ . kçùõajvaro jvaraü pårvaü gçhãtvà svena tejasà . kçùõàya hçùñaþ pràyacchattaü jagràha tato hariþ . tatastaü paramakruddho vàsudevo mahàbalaþ . svagàtràt svajvareõaiva nirakràmayat vãryavàn . àvidhya bhåtale cainaü ÷atadhà kartumudyataþ . vyàdhoùayajjvarastatra bhoþ paritràtumarhasi . àvidhyamàne tasmiüstu kçùõeõàmitatejasà . a÷arãrà tato vàõã tamuvacàntarãkùagà . kçùõa! kçùõa! mahàbàho! yadånàü nandivardhana! . mà badhãrjvarametaü turakùaõãyastvayà'natha! . ityevamukte vacane taü mumoca hariþ svayam . bhåtabhavyabhaviùyasya jagataþ paramo guruþ . kçùõasya pàdayormårdhnà ÷araõaü sa gato jvaraþ . praõamya ca hçùãke÷aü jvaro vàkyamathàbravãt . ÷çõuùva mama govinda! vij¤àpyaü yadunandana! . yo me manoratho deva! taü tvaü kuru mahàbhuja! . ahameko jvarastàta! nànyo loke jvaro bhavet . tvatprasàdàddhi deve÷a! varametaü vçõomyaham . deva uvàca . evambhavatu bhadraü te yathà tvaü jvara! kàïkùase . varàrthinàü varo deyo bhavàü÷ca ÷araõàgataþ . eka eva jvaro lokebhavànastu yathà purà . yo'yaü mayà jvaraþ sçùño mayyevaiùa pralãyatàm . vai÷ampàyana uvàca . evamukte tu vacane jvaraü prati mahàya÷àþ . kçùõaþ praharatàü ÷reùñhaþ punarvàkyamuvàca ha . kçùõa uvàca . ÷çõuùva jvara! sande÷aü yathà loke cariùyasi . sarvajàtiùuvinyastastathà sthàvarajaïgame . tridhà vibhajya càtmànaü matpriyaü yadi kàïkùase . catuùpadàn bhajaikena dvitãyena ca sthàvaràn . tçtãyo ya÷ca te bhàgã mànuùeùupapatsyate . tridhàbhåtaü vapuþ kçtvà pakùiùutvaü bhavajvara! . caturtho yastçtãyasya bhaviùyati ca tedhruvam . ekàntata÷caturbhàgaþ khoraka÷ca caturthakaþ . mànuùeùvekapàdena vasa tvaü pravibhajya vai . jàtiùvathàva÷eùeùu nivasa tvaü ÷çõuùva me . vçkùeùu kãñaråpeõa tathà sagkocapatrakaþ . pàõóupatra÷ca vikhyàtaþ phaleùvàturyameva ca . padminãùu himaü bhåtvà pçthivyàmapi coùaraþ . apàntu nãlikàü bhåyàþ ÷ikhodbheda÷ca varhiõàm . gairikaþ parvateùveva matprasàdàdbhaviùyasi . goùvapasmàrako bhåtvà khoraka÷ca bhaviùyasi . evaü vividharåpeõa bhaviùyasi mahãtale . dar÷anàt spar÷anàccaiva pràõinàü badhameùyasi . çte devamanuùyàü÷ca nànyastvàü viùahiùyate>% . jvarà÷ca nànàdevasçùñà yathoktaü harivaüø 168 aø %<pitàmahamukhodbhåtà raudrà rudràïgasambhavàþ . kumàraskandajà÷caiva jvaràvai vaiùõavàdayaþ>% %<svedyamàmajvaraü pràj¤aþ ko'mbhasà pariùi¤cati>% màghaþ .

#<jvarakàlaketurasa># puø jvarasya kàlaketuriba karmaø .
     %<rasaü viùaü gandhakatàmraka¤ca manaþ ÷ilàruùkaratàlaka¤ca . vimardya vajrãpayasà samàü÷aü gajàhvayaü tatra puñaü vidadhyàt . dvigu¤jamasyaiva madhuprayuktaü jvaraü nihantyaùñavidhaü mahogram . purà bhavànyai kathito bhavena nçõàü hitàya jvarakàlaketuþ>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvaraku¤jarapàrãndrarasa># puø jvara eva ku¤jarastasya pàrãndraþ siüha iva hiüsakatvàt tàdç÷o rasaþ . bhaiùajyaraø ukte jvaranà÷ake auùadhabhede . tallakùaõaü tatroktaü yathà %<mårchitaü rasakarùaikaü tadardhaü jàritàbhrakam . tàraü tàpya¤ca rasajaü rasakaü tàmrakaü tathà . mauktikaü vidrumaülauhaü girija gairikaü ÷ilà . gandhakaü hemasàra¤ca palàrdha¤ca pçthak pçthak . kùãràvã suravallã ca ÷othaghnã gaõikàrikà . jhàñàmalà jyotsnikà ca satiktà tu sadar÷anà . agnijihvà påtitailà ÷årpaparõã prasàriõã . pratyekasvarasaü dattvà mardayet tridinàvadhi . bhakùayet parõakhaõóena caturgu¤jàpramàõataþ . mahàgnikàrako roga saïkaraghnaþ prayogaràñ . satataü santatànyedyustçtãyakacaturthakàn . jvaràn sarvàn nihantyà÷u bhàskarastimiraü tathà . kàsaü ÷vàsaü praseha¤ca sa÷othaü pàõóukàmalàm . grahaõoü kùayaroga¤ca sarvopadravasaüyutam . jvaraku¤jarapàrãndraþ prathitaþ pçthivãtale>%

@<[Page 3179a]>@
#<jvarake÷arin># puø jvarasya tadråpagajasya ke÷arãva hantçtvàt . %<÷uddhasåtaü viùaü vyoùaü gandhaü triphalameva ca . jayapàlasamaü kçtvà bhçïgatoyena mardayet . gu¤jàmàtrà vañã kàryà bàlànàü sarùapàkçtiþ . sitayà ca samaü pãtà pittajvaravinà÷inã . maricena prayuktà sà sannipàtajvaràpahà . pippalãjãrakàbhyà¤ca dàhajvaravinà÷inã . jvarake÷arinàmàyaü raso jvaravinà÷anaþ>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvaraghna># puø jvaraü hanti hana--amanuùyakartariñak . 1 guóåcyàm, 2 vàståke 3 jvaranà÷ake triø ÷abdàrthaø . 4 ma¤jiùñhàyàü strã ïãp . ràjaniø .

#<jvaradhåmaketurasa># puø jvarasya ghåmaketuragniriva dàhakatvàt karmaø . %<bhavet samaü såtasamudraphenaü hiïgålagandhaü parimardya yatnàt . navajvare vallamitaü trighasramàrdràmbunà'yaü jvaraghåmaketuþ>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvaranàgamayåracårõa># naø jvara eva nàgaþ sarpastasya mayåra iva himsakatvàt karmaø .
     %<lauhàbhrañaïganaü tàmraü tàlakaü vaïgameva ca . ÷uddhasåtaü gandhaka¤ca ÷igruvãjaü phalatrikam . candanàtiviùà pàñhà vacà ca rajanãdvayam . u÷ãraü citrakaü devakàùñha¤ca sapañolakam . jãvakarùabhakàjàjyastàlã÷aü vaü÷alocanà . kaõñakàrãphalaü målaü ÷añãpatraü kañutrayam . guóåcã satvadhanyàkaü kañukà kùetraparpañã . mustakaü bàlakaü vilvaü yaùñhãmadhusamaü samam . bhàgàccaturguõaü deyaü kçùõajãrasya cårõakam . tatsamaü tàlapuùpa¤ca cårõaü daõóotpalàbhavam . kairàtaü tatsamaü deyaü tatsamaü capalàbhavam . etaccårõaü samàkhyàtaü jvaranàgamayårakam . pratikarùamitaükhàdyaü yuktyà và rucivardhanam . santatàdijvaraü hantisàdhyàsàdhyaü na saü÷ayaþ . kùayodmava¤ca dhàtusthaü kàma÷ãkodbhavaü jvaram . bhåtàve÷ajvara¤caivamabhicàrasamudbhavam . dàha÷ãtajvaraü ghoraü càturthyàdiviparyayam . jãrõa¤ca viùamaü sarvaü plohànamudaraü tathà . kàmalàü pàõóuroga¤ca ÷othaü hanti na saü÷ayaþ . bhramaü tçùõà¤ca kàsa¤ca ÷ålànàhau kùayaü tathà . yakçtaü gulma÷åla¤ca àmavàtaü nihanti ca . trikapçùñhakañãjànupàr÷vànàü ÷ålanà÷anam . anupànaü ÷ãtajalaü na deyamuùõavàriõà>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede

#<jvarabali># puø jvara÷àntyai deyo baliþ ÷àkaø . bhaiùajyaraø ukte jvaranà÷ake valimede tatprakàro yathà
     %<jvaràmayagçhotasya muùñibhirnavabhiþ kçtam . taõóulai rodanaü tena kuryàt puttalakaü ÷ubham . taü haridràvaliptàïgaü catuþpitadhvajànvitam . haridràrasapårõàbhiþ puñikàbhi÷catasçbhiþ . maõóitaü gandhapuùpàdyairavakãrya visarjayet . evaü dinatrayaü kuryàt jvararogopa÷àntaye>% (odanena puttalaü nirmàya vãraõacàcikàyàü saüsthàpya haridràbhiravalipya catuþpitapatàkàbhiralaïkçtya nandhapuùpàdyairavakãrya haridràrasapårõà÷catasraþ puñikà÷catuþkoõe saüsthàpyàþ) . puñikà a÷vatthapatraracitañhoïgà . anyo'pi prakàro vidhànapàrijàtàdau dç÷yaþ .

#<jvarabhairavacårõa># naø jvarasya bhairava ivanà÷akatvàt karmaø .
     %<nàgaraü tràyamàõà ca picumardo duràlabhà . pathyà mustaü vacà dàru vyàghrã ÷çïgã÷atàvarã . parpañaüpippalãmålaü vi÷àlà puùkaraü ÷añã . mårvà kçùõà haridredve loghracandanamuùkakam . kuñajasya phalaü valkaü yaùñãmadhukacitrakam . ÷obhà¤janaü balà càtiviùà ca kañurohiõã . måùalã padmakàùñha¤ca yamànã ÷àlaparõikà . maricaü càmçtà vilvaü bàlaü païkasya parpañã . tejapatraü tvacaü dhàtrã pç÷nierõã pañolakam . gandhakaü pàradaü lauhamabhraka¤ca manaþ÷ilà . eteùàü samabhàgena cårõameva vinirdi÷et . tadardhaü prakùipettatra cårõaü bhunimbasambhavam . màtràmasya prayu¤jãta dçùñvà doùavalàbalam . cårõaü bhairavasaüj¤antu jvaràn hanti na saü÷ayaþ . pçthagdoùàü÷ca vividhàn samastàn viùamajvaràn . dvandvajàn sannipàtotthàn mànasànapi nà÷ayet . pràkçtaü vaikçta¤caiva saumyaü tãkùõamathàpi và . antargataü bahiþstha¤ca niràmaü sàmameva ca . jvaramaùñavidhaü hanti sàdhyàsàdhyaü na saü÷ayaþ . nànàde÷odbhava¤caiva vàridoùabhavaü tathà . viruddhabheùajabhavaü jvaramà÷u vyapohati . agnimàndryaü yakçt plãhà pàõóurogamarocakam . udarànyantravçddhi¤ca raktapittaü tvagàmayam . ÷vayathu¤ca ÷iraþgålaü vàtàmayarujàü jayet . jvarabhairavasaüj¤antu bhairaveõa kçtaü ÷ubham>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvarabhairavarasa># puø jvare bhairava iva nà÷akatvàt karmaø . %<trikañu triphalà ñaïkaviùagandhakapàradam . jaipàla¤ca samaü mardyaü droõapuùporasairdinam . tàmbålena samaü khàdedardhagu¤jàmitàü vañãm . mudgayåùaü ÷ikhariõã pathyaü deyaü prayatnataþ . navajvaraü tridoùotthaü jãrõa¤ca viùamajvaram . dinaikena nihantyà÷u raso'yaü jvarabhairavaþ>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

@<[Page 3180a]>@
#<jvaramàtaïgake÷arirasa># puø jvara eva màtaïgo gajastatrake÷arãva karmaø .
     %<pàradaü gandhakaü caiva haritàlaü samàkùikam . kañutrayaü tathà pathyà kùàrau dvau saindhavaü tathà . nimbasya viùamuùñe÷ca vãjaü citrakageva ca . eùàü màùamitaü bhàgaü gràhyaü prati susaüskçtam . dvimàùaü kànakaphalaü viùa¤càpi dvimàùikam . nirguõóãsvarasenaiva ÷oùayettat prayatnataþ . sàrdha rattipramàõena vañã kàryà su÷obhanà . sarvajvaraharã caiùà bhedinã doùanà÷inã . àmàjãrõapra÷amanã kàmalà ùàõóurogahà . vahnidãptikaro caiùà jañharàmayanà÷inã . uùõodakànupànena dàtavyà hitakàriõã . bhàùito lokanàthena jvaramàtaïgake÷arã>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvaramuràrirasa># puø jvaro mura ivàsurabhedastasyàriþ karmaø .
     %<÷uddhasåtaü ÷uddhagandhaü viùa¤ca daradaü pçthak . karùapramàõaü karùàrdhaü lavaïgaü maricaü palam . ÷uddhaü kanakavãja¤ca paladvayamitaü tathà . trivçta karùameka¤ca bhàvayeddantikàdravaiþ . saptadhà ca tataþ kàryà guóãgu¤jàmçtà ÷ubhà . jvaramuràrinàmàyaü rasojvarakulàntakaþ . atyantàjirõapårõe ca jvare viùñambhasaüyute . sarvàgrahaõãgulme càmavàte'mlapittake . kàsa÷vàse yakùmaroge'pyudare sarvasambhave . gçdhrasyàü sandhimajjasthe vàte ÷othe ca dustare . yakçti plãharoge ca vàtaroge cirotthite . aùñàda÷a kuùñharoge siddho guhavinirmitaþ>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvara÷ålahararasa># puø jvarasya ÷ålaüvedanàü harati hç--ackarma0
     %<rasagandhakayoþ kçtvà kajjalãü bhàõóamadhyagàm . tatràdhovadanàü tàmrapàtrãü saürudhya ÷odhayet . pàdàïguùñhapramàõena cållyàü jvàlena tàü dahet . yàmadvayaü tatastatsthaü rasapàtraü samàharet . cårõayedrattiyugalaü tçtãyaü và vicakùaõaþ . tàmbålãdalayogena dadyàt sarvajvareùvamum . jãrasaindhavasaüliptavaktràya jvariõe hitam . svedodgamo bhavatyeva devi! sarveùu pàpmasu . càturthakàdãn viùamàn navamàgàminaü jvaram . sàdhàraõaü sannipàtaü jayatyeùa na saü÷ayaþ . jvara÷ålaharo nàma raso'yaü samudàhçtaþ>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvarasiüharasa># puø jvarasya tadråpagajasya siüha iva hantçtvàt karmaø . bhaiùajyaratnàvalyukte auùadhabhede . tallakùaõaü yathà %<pàradaü gandhakaü tàlaü bhallàtakamathaiva ca . vajrãrkùàra samàyuktamekatra ca vimaedayet . mçttikàbhàjane sthàpya mudritavyaü vicakùaõaiþ . agniü prajvàlayettatra praharadvaya saükhyà . ÷ãtalaü khalayettatra bhàvanà ca pradãyate . bhçïgaràjarasairatra gaõóadårvàbhavai rasaiþ . citrakasya rasenàpi bhàvanà dãyate punaþ . pa÷càttaccårõayed yatnàt kåpikàyà¤ca dhàrayet . jvara utpadyate yasya caturthe càpare punaþ . màùaika¤ca rasaü deyaü tatkùaõànnà÷ayejjvaram . jvara÷ànteþ paraü pathyaü deyaü mudgaudanaþ payaþ . jvarasiüharaso nàma sarvajvaravinà÷anaþ>% .

#<jvarahantç># triø jvaraü hanti han--tçc . jvaranà÷ake striyàü ïãp . sà ca 2 ma¤jiùñhàyàü ràjaniø .

#<jvaràgni># puø jvaraþ agniriva santàpakatvàt . àdhimanyau hàràø .

#<jvaràïku÷arasa># puø jvarasya gajaråpasya aïku÷a iva pratirodhakatvàt karmaø . bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede sa ca nànàvidho yathà
     ÷uddhaü såtaü viùaü gandhaü dhårtavãjaü tribhiþ samam . caturõàü dviguõaü byoùaü cårõaü gu¤jàdvayaü hitam . jambãrasya ca majjàbhiràrdrakasya rasairyutam . jvaràïku÷o rasã nàmnà jvaràn sarvàn nihanti vai . (vyoùaü militvà dviguõam .) (ayaü bhedi jvaràïku ÷o nàmnà khyàtaþ .) anyo'pi tatraiva ukto yathà %<rasasya dviguõaü gandhaü gandhatulya¤ca ñaïkanam . rasatulyaü viùaü yojyaü maricaü pa¤cadhà viùàt . kañphalaü dantivãja¤ca pratyekaü mariconmitam . jvaràïku÷o rasohyeùa cårõayedaticikkaõam . màùaikena nihantyà÷u jvaraü jãrõaü tridoùajam>% . atrànuråpamàtràü ÷arkaràdãnàü nipãya gilitvà ki¤cijjalaü pivet . anyavidho'pi tatraivokto yathà %<tàmrakàd dviguõaü tàlaü mardayet suùavãdravaiþ . prapuñed bhådhare ÷ãte vajrãkùãreõa mardayet . prapuñet bhådhare pa÷càt pra¤cagu¤jàmitaü bhavet . àrdrakasya rasenaiva sarvajvaranikçntanaþ . aikàhikam dvyàhika¤ca tryàhikaü càturàhikam . viùama¤càpi ÷ãtàdyaü jvaraü hanti jvaràïku÷aþ>% anyavidho'pi tatraiva %<÷uddhasåtaü tathà gandhaü karùamànaü nayed bughaþ . mahauùadhaü ñaïkana¤ca haritàlaü tathà viùam . rasàrdhaü mardayet khalle bhçïgaràjarasena tu . tridinaü bhàvanàü dattvà caturthe vañikàü tataþ . kuryàccaõakamàtrà¤ca pippalãmadhusamyutàm . eùa jvaràïku÷o nàma viùamajvaranà÷anaþ>% mahauùadhàdãnàm caturõàü pratyekaü rasàrdham . anyavidho'pi %<maricaü ñaïkanaü ÷aïghacårõaü pàradagandhakam . ÷odhitaü brahmaputra¤ca bhàgamekaü viniþkùipet . gu¤jàmàtrà pradàtavyà nàgavallãdalaiþ saha . jvaràïku÷o rasohyeùa jvaramaùñavidhaü jayet>% anyavidho'pi %<tribhàgatàlena hata¤ca tàmraü rasa¤ca gandha¤ca samonamàyuþ . viùaü samaü tadudviguõa¤ca tàmraü trisaptavàra¤ca divàkaràtape . saümardya nimbusvarasena cårõaü gu¤jàpramàõaü sitayà sametam . jvaràïku÷o'yaü vibidhaprabhàvo jvaraü nihantyaùñavidhaü samagram>% mãnamàyuþ matsyapittam .

#<jvaràïgà># strã jvarastadubàdhanamaïgamasyàþ ïãù . bhadradantikàyàü ràjaniø .

#<jvaràtisàra># puø . jvarayukto'tisàraþ . jvarayukte atisàraroge tatsvaråpàdi bhaiùajyaraø ukto yathà . %<pittajvare pittamavo'tisàrastathàtisàre yadi và jvaraþ syàt . doùasya duùyasya samànabhàvàjjvaràtisàraþ kathito bhiùagbhiþ>% . %<jvaràtisàrayoruktamanyonyaü bhoùajaü pçthak . na tanmilitathoþ kuryàdanyonyaü vardhayed yataþ . pràyojvara haraü bhedi, stambhanantvatisàranut . ato'nyonyaviruddhatvàd vardhanaü tatparasparam . jvaràtisàriõàmàdau kuryàt laïghanapàcane . pràyastàvàmasambandhaü vinà na bhavato yataþ . jvaràtisàre peyàdikramaþ syàllaïdhite hitaþ . jvaràtisàrã peyàü và pivet sàmlàü ÷çtàü naraþ>% .

#<jvaràntaka># puø jvarasyàntaka iva jvaramantayati và antiõvul và 6 taø karmaø . àrambadhenepàlanimbe (soüdàla) ràjaniø . jvaràntakarasaþ .

#<jvaràntakarasa># puø jvarasyàntakaþ karmaø .
     %<bhàskarogandhakaþ sarjo devã vihaïgatãkùõakam . ÷ãõitaü gagana¤caiva puùkara¤ca mahe÷varam . bhånimbàdigaõairbhàvyaü madhunà guóikà dçóhà . càturthakaü tçtãya¤ca jvaraü santatakaü tathà . àmajvaraü bhåtakçtaü sarvajvaramapohati>% bhaiùajyaraø ukte auùadhadhede . atra sarjorasaþ, devã sauràùñramçttikà, vihaïgaü svaõemàkùikaü, muùkaraü rasà¤janaü, mahe÷varaü suvarõam anyat sugamam . tàmràdãnàü samabhàgacårõaü bhånimbàdikvàrthana bhàvayet . bhånimbàdyaùñàda÷adravyàõi sarvadravyatulyàni aùñàva÷iùñaü kvàthaü kçtvà dinatrayaü vibhàvya vi÷oùya madhunà vimardya anuråpaü lihet

#<jvaràpahà># strãø jvaramapahanti apa + hana--óa 6 taø . (vela÷uüñha) 1 vilva÷uõñhyàm, 2 vilvapatryà¤ca . 3 jvaranà÷ake triø . ÷abdacaø .

#<jvaràryabhra># puø jvarasvàriþ karmaø .
     %<abhraü tàmraü rasaü gandhaü viùa¤ceti samaüsamam . dviguõaü dhårtavãja¤ca vyoùaü pa¤caguõaü matam . jalena vañikàü kuryàd yathà doùànusàrataþ . abhraü jvaràrinàmedaü sarvajvaravinà÷anam . vàtikàn paittikàü÷caiva ÷laiùmikàn sànnipàtikàn . viùamàkhyàn dvandvajàü÷ca dhàtusthàn viùamajvaràn . nà÷ayennàtra sandeho vçkùamindrà÷aniryathà . plãhànaü yakçtaü gulmamagnimàndyaü sa÷othakam . kàsaü ÷nàsaü tçùàü kampaü dàhaü ÷ãtaü vamiü bhramim>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvaràrirasa># naø jvarasyàriþ karmaø .
     %<daradabalirasànàü ÷ulvanàgàbhrakàõàm ÷ubhaviñaka÷ilànàü sarvamekatra yojyam . vipinançpadalotthairbhàvitaü ÷oùayettam divasada÷asamàptau rattikaikà¤ca kuryàt . ekaikàü bhakùeyadasya càrdrakasya ramairyutàm . dattamàtraü jvaraü hanti jvaràriþ sa nigadyate . sarva÷ålavinà÷ã ca kaphapittavinà÷anaþ>% . bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede . sarvaü (soüdàlã) patrarasena da÷adinaü bhàvayitvà gu¤jàpramàõamàrdrakarasena deyam .

#<jvarà÷anirasa># puø jvarasthà÷anirivanà÷akatvàt karmaø .
     %<rasaü gandhaü saindhava¤ca viùaü tàmraü samaü bhajet . sarvacårõasamaü lauhaü tatsamaü cårõamabhrakam . lauhe ca lauhadaõóe ca nirguõóyàþ svarasena ca . mardayet yatnataþ pa÷cànmaricaü såtatulyakam . parõena saha dàtavyo raso rattikasanmitaþ . kàsaü ÷vàsaü mahàdhoraü vibhramàkhyaü jvaraü vamim . dhàtusthaü pravalaü dàhaü jvaradoùaü cirodbhavam . yakçdgulmodaraplãha÷vayathu¤ca vinà÷ayet>% bhaiùajyaraø ukte auùadhabhede .

#<jvarita># triø jvaraþ saüjàto'stha tàrakàø itac . 1 kjvarayukte jvara÷abde udàø .

#<jvarin># triø jvaro'styasya ini . jvarayukte striyàü ïãp .

#<jvala># dãptau calane ca bhvàø paraø akaø señ . jvalati ajvàlãt . ghañàø jvalayati . jvalàø jvalaþ jvàlaþ . %<jajvàla lokasthitaye sa ràjà>% bhaññiþ . %<jàgarti loko jvalati pradãpaþ sakhãgaõaþ pa÷yati kautukena . muhårtamàtraü kus nàtha! dharyaü bubhukùitaþ ki dvikareõa bhuïkte>% udbhañaþ . udàdipårvakasya tattadupasargadyotyàrthyuktadãptau . ujjvalaþ .

#<jvala># triø jvala--dãptau và ac . dãptivi÷iùñe .

#<jvalakà># strã jvalatãti jvala--bàø vun . agni÷ikhàyàü hemaø .

#<jvalati># puø jvala--bhàve ÷tip . jvalanakriyàyàm . %<bhràjate>% ityàdyupakramya ekàda÷a jvalatikarmàõaþ nighaø 2 . 6 . uktam .

#<jvalana># triø jvala--tàcchãlyàdau yuc . 1 dãpti÷ãle, 2 vahnau 3 citrakavçkùe ca puø amaraþ .

#<jvalanà÷man># puø nityakarmaø . såryakàntamaõau ràjaniø .

#<jvalita># triø jvala--kta . 1 dagdhe 2 dãpte ca .

#<jvalino># strã jvala--bàø ini ïãp . mårvàlatàyàü ràjani0

#<jvàla># puüstrã jvala--õa . 1 agni÷ikhàyàm amaraþ . 2 dãptiyukte triø . 3 dagdhànne strã ÷abdacaø . bhàve gha¤ . 4 dãptau puø .

#<jvàlakharagada># puø jvàlagardhabhàkhye roge ràjaniø . jàlagardabha÷abde dç÷yam jvàlàgardabhàmayo'pyatra ràjaniø .

#<jvàlàjihva># puø jvàlà ÷ikhaiva jihvà yasyadàhyavastulehanasàdhanatvàt . 1 vahnau hemaø tannàmanàmake citrake ca .

#<jvàlàmàlinã># strã jvàlànàü ÷ikhànàü màlà'styasya ini ïãp . devãbhede . tanmantràdikaü tantrasàre uktaü yathà %<oü namo bhagavati! jvàlàmàlini! gçdhragaõaparivçte! huü phañ svàhà>% . tatràïganyàsaþ . oü namo hçdayaü proktaü bhagavatãti ÷iraþ smçtam . jvàlàmàlinãti ca ÷ikhà gçdhnagaõaparivçte tataþ . varma svàhàstramityuktaü jàtiyuktaü nyàsettanau . prayogastu oü namo hçdayàya nama ityàdi %<abhukto niyata¤caiva japenmantraü japàjjayã . japedaùñasahasrantu trayoviü÷ativàsaràn . pratyahaü sàdhane siddhimàdadàti na saü÷ayaþ . smçtimàtreõa vai mantrã ripån sarvàn vinà÷ayet>% .

#<jvàlàmukhã># strã pãñhasthànabhede . %<jvàlàmukhyàü mahàjihvà deva! unmattabhairavaþ . ambikà siddhidànàmrã stanau jàlandhare mameti>% tantram . 2 vidyàbhede %<jvàlàmukhãkramaü vakùye sà påjyà madhyataþ ÷ubhe . nityàruõà madanàntarà madamohàpakçùyasiþ . kamalà ÷rãbhàratã ca àkarùaõã mahendryapi . brahmàõã caiva màhe÷ã kaumàrã vaiùõavãtathà . vàràhã caiva màhendrã càmuõóeti ca påjayet . vijayà càjità caiva mohinã càparàjità . stambhanã jayanã påjyà kàlikà padmabàhyataþ . jvàlàmukhã ca saüpåjyà viùàdiharaõaü bhavet>% . gàruóaø pu . 204 a0

#<jvàlàvaktra># puø jvàlena vaktramasya . ÷ive brahmapuø .

#<jvàlin># puø jvala--õini . 1 ÷ive %<÷ikhã muõóã jañã jvàlã mårtijomårdhago balã>% bhàø anuø 17 aø . 2 ÷ikhàyuktamàtre 3 dãptiyukte ca triø striyàü ïãp .

#<jvàle÷vara># puø matsyapuø ukte tãrthabhede .
     iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryanirmite vàcaspatye jakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<jha>#

#<jha># jhakàro vya¤janavarõabhedo'rdhamàtràkàlocàryastasyoccàraõasthànaü tàlu àbhyantaraprayatnaþ jihvàmadhyena tàlunaþ spar÷aþ . bàhyaprayatnàþ saüvàranàdathoùàmahàpràõa÷ca . màtçkànyàse'sya vàmakaràïgalãmåle nyasyatà . asya dhyeyaråpaü kàmadhenutantre uktaü yathà %<jhakàraü parame÷àni! kuõóalãü mokùaråpiõãm . raktavidyullatàkàraü sadà triguõasaüyutam . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõàtmakaü sadà . trivindusahitaü varõaü tri÷aktisahitaü tathà>% varõoddhàratantre tadadhiùñhàtçdevatàråpaü yathà %<dhyànamasya pravakùyàmi ÷çõuùva kamalànane! . santaptahemavarõàbhàü raktàmbaravibhåùitàm . raktacandanaliptàïgãü raktamàlyavibhåùitàm . caturda÷abhujàü devãü ratnahàrojjvalàü paràm . dhyàtvà brahmasvaråpàü tàü tanmantraü da÷adhà japet>% . tasya vàcaka÷abdàþ varõàbhidhànatantre uktà yathà %<jhojhaïkàrã guho màrgãjharjharo vàyuþ sasvanaþ . aje÷o dràviõã nàdaþ pà÷ã jihvà jalaü sthitiþ . viràjendro dhanurhastaþ karka÷aþ nàdajaþ kuhåþ (kujaþ) . dãrthabàhårasoråpaü hyàkampitasuca¤calam . durmukho naùña àtmavàn vikañà kucamaõóa(ïga)laþ . kalahaüsapriyà vàmà vàmàïulasuparvakaþ . dakùahàso'ññahàsa÷ca pàõyàtmà vya¤janasvaraþ>% màtràvçtte tasya prathamavinyàse phalamuktaü vçø raø ñoø %<prãtiü jo mitralàbhaü bhayamaraõakarau jh¤au ñhañhau khedaduþkhe>% .

#<jha># puø jhaña--saühatau óa . 1 jha¤jhàvàte 2 naùñe 3 jalavarùaõe ÷abdaraø 4 jhiõñã÷e 5 devagurau 6 daityaràje 7 dhvanibhede 8 uccavàte ca mediø .

#<jhakàra># puø jha + svàrthe kàrapratyayaþ . jhasvaråpe varõe %<jhakàraü parame÷àni!>% kàmadhenutaø .

#<jhagajhagàyamàna># triø jhagajhaga + abhåtatadbhàve bhç÷àø kyaï ÷ànac . devãpyamàne . %<mayåravaragàminãü surada÷uddhavarõotkañàü raõatkvaõitaghaõñikàü ni÷ita÷aktihastodyatàm . prabhànikarara÷mibhirjhagakhagàyamànàü÷ukàü namàmi guhasambhavàü trida÷a÷atrunirõà÷inãm>% devãø puø .

#<jhagati># avyaø jhañiti + pçùoø . ÷ãghràrthe ÷abdàrthaciø .

#<jhaïkàra># puø jhamityavyakta÷abdasya kàraþ kç--tha¤ . 1 bhramaràdi÷abde . %<mandaü mudritapàü÷ulaþ paripatan jhaïkàrajha¤jàmarut>% amaru÷aø . tataþ tàraø itac . jhaïkàrita tacchabdayukte triø . 2 jalakaõavarùaõe ca ÷abdaraø .

#<jhaïkàriõã># strã 6 taø . gaïgàyàü jhiõñã÷a÷abde udàø .

#<jhaïkçtà># strã tàràdevatàyàü %<jhaïkçtà jhillã jharã jharjharikà tathà>% tàràsahasranàma .

#<jhaïkçti># strã jham ityavyakta÷abdasya kçtiþ kç--ktin . kàüsyàderdhvanau ÷abdàrthaciø .

#<jha¤jhà># strã jhamiti kçtvà jhañati jhaña--óa . 1 dhvanibhede, tathàdhvaniyukte 2 pracaõóànile ca ÷abdara0!

#<jha¤jhànila># puø jha¤jhàyukto'nilaþ . pràvçùijàtavàte trikàø jha¤jhàmarudàdayo'pyatra jhaïkàra÷abde udàø .

#<jhaña># saühatau bhvàø paraø akaø señ . jhañati ajhàñãt--ajhañãt . jajhàña .

#<jhañà># strã jhaña--ac . 1 ÷åghre . 2 bhåbhyàmjalakyàü ÷abdàrthaci0

#<jhañi># puø jhaña--in . kùudratçõabhede . (jhàüñi) ÷abdàrtharaø .

#<jhañiti># avyaø jhaña kvip jhañ iõa--ktin 6 taø svaràdi . 1 ÷ãghre amaraþ . %<tyaktvà gehaü jhañiti yamunàma¤juku¤jaü jagàma>% padàïkadåtam .
     %<jhañityanyasamàkùepe tadà doùo na vidyate>% %<manaþ sàndrànandaü spç÷ati jhañiti brahma paramam>% sàø daø .

#<jhaóhaka># puüstrã antyajavarõabhede %<prapàsvaraõye jhaóhakasya kåpe droõyàü jalaü ko÷avinirgata¤ca>% atrisaüø .

#<jhaõajhaõà># avyaø jhaõat óàc dvi÷ca pårvapadañilopaþ . 1 avyakta÷abdabhede 2 tacchabdayukte %<sarvaü jhaõajhaõàmåtamàsãttàlavaneùviva>% bhàø bhãø 19 aø . 3 jhaõatkàra÷abdabhede ca .

#<jhaõa(na)tkara># puø jhana(õa)dityavyakta÷abdasya kàraþ kç--gha¤ . kaïkaõàdidhvanau . %<udvelladubhujavallikaïkaõajhaõa(na)tkàraþ kùaõaü vàryatàm>% kàlidàsaþ . %<udvejayati daridraü paramudràgaõanajhaõatkàraþ>% udbhañaþ .

#<jhama># bhakùe bhvàø paraø sakaø señ . jhamati ajhamãt . jajhàma . udit jhamitvà--jhàntvà . jhàntaþ .

#<jhampa># puø lampha + pçùoø . (jhàüpadiyà paóà) lamphe svecchàdhãne saüpàtapatane jañàdharaþ . bhàve a . tatràrthe strã %<pucchàsphoñadalatsamudravivaraiþ pàtàlajhasphà÷ca tàþ>% mahàvãra0

#<jhampàka># puüstrã jhampena àkàyati à + kai + ka . 1 vànare ÷abdacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jhampà÷in># puø jhampena jale svecchayà patanenà÷nàti a÷aõini . matsyaraïgapakùiõi jañàdharaþ striyàü ïãp .

@<[Page 3184a]>@
#<jhampin># puø jhampa + astyarthe ini . vànare ÷abdaraø .

#<jhara># puø jhç--aca . nirjhare utsànnirgate jalapravàhe . %<sa taduccakucau bhavan prabhàjharacakrabhramimàtanoti yat>% naiùaø . tasya strãtvam bharata àha tataþ ñàp gauràø ïãù và . %<vipulapulinàþ kallolinyo nitàntapatajjharàmasçõita÷ilàþ ÷ailàþ sàndradrumà vanaràjayaþ>% prabodhacaø . 2 tàriõyàü strã ïãù jhaïkçtà÷abde udàø .

#<jharca># uktau bhartsane ca tudàø paraø sakaø señ . jharcati ajharcãt . jajharca .

#<jharcha># uktau bhartsaneca tudàø praraø sakaø señ . jharchati ajharchãt . jajharcha .

#<jharjha># uktau bhartsane ca tudàø paraø sakaø señ . jharjhati ajharjhot . jajharjha .

#<jharjhara># puø jharjha--karac . (jhàüja) iti khyàte 1 vàdyabhede 2 pañahe, 3 kaliyuge, 4 nadabhede ca . 3 vàdyabhede strã ïãp mediø . 6 vetranirmitadaõóabhede puø %<kà¤canoùõãùiõastatra vetrajharjharapàõayaþ>% bhàø bhãø 98 aø . 7 ve÷yàyàü strã trikàø ñàp . 8 tàràdevyàü strã jhaïkçtà÷abde udàø . 9 vàdyabhede strã÷abdaraø gauràø ïãù . 10 pàkasàdhane lauhamaye (jhàjharà) iti khyàte padàrthe puø ratnamàø . jharjharaþ tadvàdyaü ÷ilpamasya và ñhak . jhàrjhàrikatdvàdana÷ãle triø pakùe aõ . jharjhara tatràrthe triø svàrthe ka . jharjharikà tàriõyàü jhaïkçtà÷abde udàø .

#<jharjharaka># puø jharjhara + saüj¤àyàü kan . kaliyuge trikàø .

#<jharjharàvatã># strã jharjharaþ ÷abdabhedo'styasya matup masya vaþ saüj¤àyàü pårvapadadãrghaþ . gaïgàyàü jhiõñã÷a÷abde udàø .

#<jharjharin># puø jharjharo'styasya ini . ÷ive %<tvaü gadã tvaü ÷arã càpã khadvàïgã jharjharã tathà>% bhàø ÷àø 386 aø .

#<jharjharãka># puø jharjha--ãkan pharpharãkàø niø . ÷arãre ujjvaladaø .

#<jhala¤jhalà># strã jvalantaü jvalati ac pçùoø . hastikarõàsphàlane ÷abdàrthaci0

#<jhalà># strã jharà--pçùoø . 1 kanyàyàm 2 àtapormau ca medi0

#<jhalla># puüstrã jharcha kvip taü làti là--ka rastha laþ . %<jhallomalla÷ca ràjanyàdu vràtyànnicchivireva ca>% manåkte savarõàyàü bràtyakùatriyàjjàte jàtibhede . %<jhallàmallànañà÷caiva puruùà ÷astravçttayaþ . dyåtapànaprasaktà÷ca jaghanyà ràjasã gatiþ>% . manunà tasya ÷astravçttitva (neñàlã) muktam %<tatra jhallà yaùñipraharaõàþ>% kullåkaø . %<tatra mallànañà jhallàþ såtà yaitàlikàstathà>% bhàø saø 4 aø .

@<[Page 3184b]>@
#<jhallaka># naø jharcha--kviù taü làti là--ka saüj¤àyàü rasya laþ . vàdyabhede kàüsyanirmitakaratàle %<÷ivàgàre jhallaka¤ca såryàgàre ca ÷aïkhakam . durgàgàre vaü÷ivàdyaü madhurãü ca na vàdayet>% tiø taø . tatràrthe strã ÷abdàrthaciø . gauràø ïãù .

#<jhallakaõñha># puø strã jhallastatsvaraþ iva kaõñhaþ kaõñhasvaro'sya . pàràvate hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jhallarà># strã jharjhati jharja--aran pçùoø . 1 jharjharavàdye vàdyabhede 2 huóóukke 3 bàlakake÷e mediø 4 ÷uddhe, 5 klede ca ajayapàlaþ . gauràø ïãù . jhallarãtyapyatràrthe .

#<jhallikà># strã jharjha--õvul pçùoø 1 udvartanamale 2 dyote 3 dãptau ca ÷abdàrthaciø .

#<jhallãùaka># naø hallãùaka + pçùoø . nçtyabhede %<jhallãùakantu svayameva kçùõaþ suvaü÷adhoùaü naradeva! pàrtha!>% harivaüø 148 aø .

#<jhallola># puø jharcha--kvip tathà san lolaþ pçùoø . tarkulàsake (ñekuyàra vàüñula) hàràø .

#<jhaùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . jhaùati ajhàùãt ajhaùãt . jajhàùa jhaùaþ .

#<jhaùa># grahaõe pidhàne ca bhvàø ubhaø sakaø señ . jhaùatite ajhàùãt ajhaùãt ajhaùiùña . jajhàùa jajhaùe .

#<jhaùa># puø strã jhaùa--kamaõi dha . matsye, amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù %<vaü÷ãkalena vaói÷ena jhaùãrivàsmàn>% ànandavçndàvanacampåþ 2 makare jalajantubhede %<jhaùànàü makara÷càsmi>% gãtà 3 mãnarà÷au ca %<kàrmukataulikakanyà yugmalave jhaùage và>% muø ciø . 4 makararà÷au %<kàrmukaü tu parityajya jhaùaü saükramate raviþ>% malaø taø . bhàve kta . 5 tàpe . kartari ac . 6 khile, 7 vane ca naø . 8 nàgavalàyàü strã ÷abdarthaciø .

#<jhaùaketu># puø jhaùo mãno makaro và keturyasya . madane ÷abdàrthaciø jhaùaketanàdayo'pyatra .

#<jhaùàïka># puø jhaùo'ïko'sya . 1 kandarpe upacàràt 2 tatputre aniruddhe ca hemaø .

#<jhaùà÷ana># puüstrãø jhaùama÷nàti a÷a--lyu . ÷i÷umàre trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jhaùodarã># strã jhaùasyodaraü janmasthànatayàstyasthà ac gauràø ïãù . matsyagandhàyàü vyàsamàtari satyavatyàm trikàõóa÷eùaþ . sà ca uparicarançpasya ÷ukreõa brahmaõaþ ÷àpena matsyayonimàptàyàmadrikàyàùsarobhedasya garbhàjjàtà tatkathà bhàø àø 63 aø . %<matpriyàrthamidaü saumya! ÷ukraü maùa gçhaü naya . girikàyàþ prayacchà÷u tasyà hyàrtavamadya vai>% . %<gçhãtvà tu tadà ÷yenastårõamutpatya vegavàn . javaü paramamàsthàyaü pradadràva vihaïkamaþ . tamapa÷yadathàyàntaü ÷yenaü ÷yenastathàparaþ . abhyadravacca taü sadyo dçùñvaivàmiùa÷aïkayà . tuõóathuddhamathàkà÷e tàvubhau saüpracakratuþ . yudhyatorapatadretasta ccàpi yamunàmbhasi . tatràdriketi vikhyàtà brahma÷àpàdvaràpsaràþ . mãnabhàvamanupràptà babhåba yamunàcarã . ÷yenapàdaparibhvaùñaü tadvãryamatha vàsavam . jagràha tarasotpatya sàdrikà matsyaråpiõã . kadàcidatha matsãü tàü babandhurmatsyajãvinaþ . màse ca da÷ame pràpte tadà bharatasattama! . ujjahrurudaràttasyàþ strãü pumàüsa¤ca mànuùau . à÷caryabhåtaü tajj¤àtvà ràj¤e'tha pratyavedayan . kàye matsyà imau ràjan! saübhåtau mànuùàviti . tayoþ pumàüsaü jagràha ràjoparicarastadà . sa matsyo nàma ràjàsãddhàrmikaþ satyasaïgaraþ . sàùsarà mukta÷àpà ca kùaõena samapadyata . puroktà sà bhagavatà tiryagyonigatà ÷ubhe! . mànuùau janayitvà tvaü ÷àpamokùamavàpsyasi . tataþ sà janayitvà tau vi÷astà matsyaghàtinà . santyajya matsyaråpaü tat divyaråpamavàpya ca . siddharùicàraõapathaü jagàmàtha varàpsaràþ . yà kanyà duhità tasyà matsyà matsyasagandhinã . ràj¤à dattà ca dà÷àya kanyeyante bhavatviti . råpasattvasamàyuktà sarvaiþ samudità guõaiþ . sà tu satyavato nàma matsyadhàtyabhisaü÷rayàt . àsãt sà matsyagandhiva ki¤citkàlaü ÷ucismità>% .

#<jhàïkçta># puø jhàmityavyakta÷abdaþ kçto yena . kùàrabhede dharaõiþ . tatràrthe jhàïkita iti pàñhaþ pràmàdikaþ .

#<jhàña># puø jhaña--õic--ac . 1 niku¤je, 2 kàntàre, 3 vraõàdãnàü màrjane ca mediø 3 bhåmyàmalakyàm strã amaraþ 4 yåthikàyà¤ca ÷abdacaø .

#<jhàñala># puø jhaña--õic alac . ghaõñàpàrulau amaraþ .

#<jhàñàmalà># strã jhaña--ac na malà amalà karmaø . bhåmyàmalakyàm %<jha(jhà)ñàmalà jhañà tàlã>% ityatra jhàñàmaletyekapadamiti kecit ataeva %<jhàñàmalà jyotsnikà ca satiktà tu sudar÷anà>% bhaiùajyaraø uktam .

#<jhàñikà># strã jhàñà svàrthe ka . bhåmyàmalakyàm ÷abdacaø .

#<jhàmaka># naø jhama--karmaõi õvul . (jhàmà) ati÷ayapakveùñakàyàm ÷abdàrthaci .

#<jhàmara># puø jhama--bhàve gha¤ taü ràti rà--ka . tarku÷àõe . ÷abdaraø .

#<jhàli># puø %<àmramàmalphalaü piùñaü ràjikàlavaõànvitam . bhçùñaü hiïguyutaü påtaü gholitaü jhàlirucyate . jhàlirharati jihvàyàþ kuõñhatvaü kaõñha÷odhinã . mandaü mandaü nipãtà sà rocanã vahnirodhinã>% bhàvapraø ukte padàrthe

#<jhàvu># puø jhà--iti vàti gacchati bà--óu . (jhàu) vçkùabhede amaraþ svàrthe ka . tatràrthe ÷abdaraø .

#<jhiïgàka># naø ligi--àkan pçùoø . (jhijïgà) phalabhede . ÷abdàrthaci0

#<jhiïginã># strã ligi--õãni pçùoø . 1 jiïginãvçkùe bhàvapraø 2 ulkàyà¤ca ÷abdaraø .

#<jhiïgã># strã ligi--ac gauràø ïãù . jiïginãvçkùe (jhiïgà) bhàvapra0

#<jhi¤jhã># strãø jhi¤jhà astyasyàþ ac gauràø ïãù . jhillyàm (jhiüjipoükà) ÷abdàrthaciø .

#<jhiõñã># strã jhimiti rañati ac pçùoø gauø ïãù . (jhàüñi) puùpapradhànavçkùe amaraþ .

#<jhiõñã÷a># puø ÷ive %<jhiõñã÷avandyà jhaïkàrakàriõã jharjharàvatã>% kà÷ãpuø gaïgàstavaþ .

#<jhiri># strã jhirityavyakta÷abdo'styasyàþ bàø in . cillyàü và ïãp . tatràrthe ÷abdaraø .

#<jhirikà># strãø jhirãti kàyati ÷abdàyate kai--ka . jhillyàm ÷abdaraø .

#<jhilli># puø jhiriti÷abdaü li÷ati vàø ói . vàdyabhede %<ghaõñà÷abdastathà bherã mçdaïgo jhillireva ca . pa¤cànàü påjyate vàdyaü devatàràdhaneùuü ca>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<jhillã># strãø cillati cila--ac pçùoø gauràø ïãù . (jhiüjhipoükà) kãñabhede . saüj¤àyàü ka . àtaparucau 3 vartyà¤ca mediø . 4 tàriõyàü ca jhaïkçtà÷abde udàø .

#<jhillãkaõñha># puø strã jhillã tadrava iva kaõñhaþ kaõñhasvaro'sya . gçhakapote trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<jhãrukà># strã jhirityavyaktaü rauti bàø ru--kak . jhillyàm ÷abdaratnàø .

#<jhuõña># puø luõña--ac--pçùoø . akàõóe 1 drume, 2 stambe, 3 gulme ca ÷abdakaø .

#<jhumari># strã ràgiõãbhede pràyaþ ÷çïgàrabahulà màdhvãka madhurà mçduþ . ekaiva jhumarirloke varõàdiniyamojjhità . ato lakùaõametasyà nodàhàri vi÷eùataþ . idaü hi ÷àligaü såtraü prasiddhaü nçpara¤janam saïgãtaø dà0

#<jhåli># puø 1 kramukabhede 2 duùñadaiva÷rutau ca mediø .

#<jhç># vayohànau divàø paraø akaø señ . jhãryati ajhàrãt jajhàra jharaþ .

#<jhoóa># puø guvàkabhede bhåripraø .

#<jhyu># gatau bhvàø àtmaø sakaø aniñ . jhyavate ajhyoùña . jujhyuve . iti vàcaspatye jhakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<¤a># ¤akàrovya¤janavarõabhedaþ ardhamàtràkàlenoccàryaþ tasyotpattisthànaü nàsikànugatatàlusthànam tasyoccàraõe jihvàmadhyena tàlumadhyasya spar÷aþ àbhyantaraprayatnaþ . saüvàranàdaghoùà alpapràõa÷ca bàhyaprayatnàþ . màtçkànyàse'sya vàmahastàïgulyagre nyàsyatà . varõàbhidhàne'sya vàcaka÷abdà uktà yathà %<¤akàro bodhanã vi÷vàkuõóalã makhadoviyat . kaumàrã nàgavij¤ànã savyàïgalanakho vakaþ . sarve÷a÷cårõitobuddhiþ svargàtmà gharùaradhvaniþ . dharmaikapàdaþ sumukho virajà candane÷varã . gàyanaþ puùpadhanvà ca vàgàtmà ca virakùiõã>% . etadadhiùñhàtçdevãdhyeyaråpaü yathà %<caturbhujàü dhåmravarõàü kçùõàmbaravibhåùitàm . nànàlaïkàrasaüyuktàü jañàmukuñaràjitàm . ãùaddhàsyamukhãü nityàü varadàü bhaktavatsalàm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàratantram . asyasvaråpaü yathà %<sadà ã÷vara saüyuktaü ¤akàraü ÷çõu sundari! raktavidyullatàkàraü yà svayaü parakuõóalã . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõàtmakaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü trivindusahitaü sadà>% kàmadhenutantram . tasya màtràvçtte prathamopanyàse maraõaü phalam jha÷abde pramàõaü dç÷yam .

#<¤a># puø 1 gàyane 2 dhardharadhvanau ekàkùarakoø . 3 vçùe 4 ÷ukre 5 vàmamatau ca mediø .

#<¤akàra># puø ¤a + svaråpe kàrapratyayaþ . ¤asvaråpe varõe %<¤akàro bodhanã vi÷và>% varõàbhidhànam . iti vàcaspatye ¤akàràdi÷abdàrthasaïkalanam .
     iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryaviracite vàcaspatye cavargàdi÷abdàrthasaïkalanaü samàptam .


#<ña>#

#<ña># ñakàrovya¤janavarõabhedaþ ardhamàtràkàlenoccàryaþ asyoccàraõasthànaü mårdhà . asyoccàraõe mårdhasthànena jihvà madhyasya spar÷aþ àbhyantaraprayatnaþ . vivàra÷vàsadhoùà bàhyaprayatnàþ . màtçkànyàse'sya dakùiõasphici nyàsyatà varõàbhidhàne asya vàcaka÷abdà uktà yathà %<ñakàra÷ca kapàlã ca some÷aþ khecarã dhvaniþ . mukundo vinadà pçthvã vaiùõavã vàruõã naraþ . dakùasphigardhacandra÷ca javà bhåtiþ punarbhavaþ . vçhaspatirdhanurhastaþ pramodà vimalà kañiþ . ràjagirirmahàdhanurdhràõàtmà sumukhã marut>% . asya svaråpaü yathà %<ñakàraü ca¤calàpàïgi! svayaü pa ramakuõóalã . koñivi dyullatàkàraü pa¤cadevamayaü sadà . pa¤capràõayutaü varõaü guõatraya samanvitam . tri÷aktisahitaü varõaü trivindusahitaü varaü sadà>% kàmadhenutantram . etadadhiùñhàtçdevatàråpaü yathà %<dhyànamasya pravakùyàmi ÷çõuùva varavarõini! . màlatãpuùpavarõàbhàü pårõacandranibhekùaõàm . da÷abàhusamàyuktàü sarvàlaïkàrasaüyutàm . paramokùapradàü nityaü sadà smeramukhãü paràm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàratantram . màtràvçtte'sya prathamopanyàse khedaþphalam . jha÷abde pramàõaü dç÷yam .

#<ña># puø ñala--óa . 1 vàmane 2 pàde 3 niþsvane ca mediø .

#<ñaka># bandhe cuø ubhaø sakaø señ idit . ñaïkayati--te añañaïkat--ta . %<ñaïkiteno'tipàñane>% kà÷ãø gaïgàstavaþ . %<nàkçùñaü na ca ñaïkitam na namitam notthàpitam sthànataþ>% mahànàø . udu + ullekhe . uññaïkitam .

#<ñakàra># puø ña + svaråpe kàrapratyayaþ . ñasvaråpe varõe ñakàra÷ca kapàlã ca varõàbhidhànam .

#<ñakka># puø ñaki--bàø kak pçùoø upadhàlopa÷a . de÷abhede .

#<ñakkade÷ãya># puø ñakkade÷e bhavaþ cha . 1 vàståka÷àke trikàø . 2 tadde ÷abhavamàtre triø .

#<ñagaõa># puø màtràvçtte ùàõmàtrikaprastàve trayoda÷abhedàtmake gaõabhede teùàmàkàràdhidevà÷ca chandogranthoktà yathà (''') 1 ÷ivaþ ..'' ÷a÷ã 2 (.'.' dinapatiþ) 3 ('..' surapatiþ) 4 (....' ÷eùaþ) 5 (.''. ahiþ) 6 ('.'. sarojam) 7 (...'. dhàtà) 8 (''..kaliþ) 9 (..'.. candraþ) 10 (.'... dhruvaþ) 11 ('.. .. dharmaþ) 12 (...... ÷àlikaraþ) 13 .

#<ñagara># puø ñaþ ñaïkano gara iva . ñaïkanakùàre (sohàgà) 2 helàvilàsaviùaye 3 kekaràkùe ca triø mediø .

#<ñaïka># puø ñaki--tha¤--ac và . 1 kokpe, 2 koùe, 3 khaóge 4 pàùàõabhedane'stre ca . 5 jaïghàyàü mediø . 6 caturmàùakaråpe parimàõe vaidyaø 7 nãlakapitthe, 8 khanitre, 9 darpe ca puø naø demacaø 10 para÷au 11 ràjàmre ca ÷abdàrthaciø %<dàryatàü caiva ñaïkauthaiþ khanitrai÷ca purã drutam>% harivaüø 90 aø . %<ñaïkairmanaþ÷ilaguheva vidàryamàõà>% mçcchaø . %<himàdriñaïkàdiva bhànti yasyàm>% bhaññiþ . %<rurodha ràmaü ÷çïgãva ñaïkacchinnamanaþ÷ilaþ>% raghuþ .

#<ñaïkaka># puø ñaïkyate gha¤ saj¤àyàü ka . (taïkà) rajatamudràyàm sàramundarã .

#<ñaïkakapati># puø 6 taø . råpakàdhyakùe (ñàüka÷àlera adhyakùa) sàrasundarã .

#<ñaïkaka÷àlà># strã 6 taø . (ñàüka÷àla) khyàte råpyakanirmàõa gçhe sàrasundarã .

#<ñaïkañãka># puø ñaïka iva ñãkate ñãka--ka . ÷ive trikàø .

#<ñaïkaõa(na)># naø ñaki--lyu pçùo và õatvam . (sohogà) khyàte svarõadràvake 1 uparasabhede . uparasabhedà÷ca bhàvaø praø uktà yathà %<gandho hiïgulamabhratàlaka÷ilàþ sroto'¤janaü ñaïka(na)õam . ràjàvartakacumbakau sphañikayà ÷aïkhaþ khañã gairikam . kàsãsaü rasakaü kapardasikatàvolà÷ca kaïkuùñhakam sauràùñrã ca matà amã uparasàþ såtasya ki¤cidguõaiþ>% . %<tadyathà lavaõena suvarõam>% chàø uø bhàùye %<lavaõena kùàreõa ñaïkanàdinà, svareùu mçdutvakaraü hi tat>% bhàø . %<ñaïkaõaü vahnikçdrakùaü kaphavàtikapittahçt>% bhàvapraø . bhàvelyuñ . (ñàükàdeaoyà pànidiyà jhàlà) 2 dhàtånàü yojanabhede . dantyàntaþ 3 a÷vabhede puø strã %<taïkanakharanakharakhaõóitaharitàlapàü÷ulena>% kàdaø mårdhanyàntaþ 4 de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø . kårmavibhàge dakùiõasyàmuktaþ . %<atha dakùiõena laïkà>% ityupakrame %<kaïkañañaïkanaüvanavàsi÷ivikaphaõikàrakoïkaõàbhãràþ>% ityukteþ .

#<ñaïkavat># puø ñaïka + astyarthe matup masya vaþ . 1 parvatabhede %<taïkavantaü ÷ikhariõaü vande prasravaõaü girim>% ràmàø 3 . 55 a0

#<ñaïkà># strã ñaki--ac . 1 jaïghàyàü medi01 . 2 tàràdevyàü ñaïkàrakàriõã÷abde dç÷yam .

#<ñaïkànaka># puø ñaïkaü kopamànayati uddãpayati ana--õic õvul . 1 brahmadàruvçkùe (vàmanagàchà) ÷abdacaø .

#<ñaïkàra># puø ñamityavyakta÷abdasya kàraþ kç--gha¤ . 1 dhvanibhede dhanurjyàkarùaõaje ÷abde 2 vismayahetuke ÷abde ca . 3 ÷i¤jinãdhvanau prasiddhe ca mediø . kç--õini . ñaïkàrin 1 ñaïkàrayukte triø striyàü ïãp sà ca 2 tàràdevyam ñaïkàrakàriõã÷abda dç÷yam .

#<ñaïkàrakàriõã># strãø kç--õini ïãp 6 taø . tàràdevyàm ñaïkàrakàriõã ñãkà ñaïkà ñaïkàriõã tathà tàràsahasranàm .

#<ñaïkàrã># duø strã ñaïkamçcchati ç--aõ gauràø . (ñekàrã) vçkùabhede %<ñaïkàrã vàta÷leùmadhnã ÷ophodararujàpahà . tiktà ca dãpanã laghvã bhiùagbhiþ parikãrtità>% ràjaniø .

#<ñaïga># puø naø ñaïka + pçùàø . 1 khànatra (ñàügi) para÷ubhede ca 3 jaïghàyàü mediø . (sohàgà) 4ñaïgane ÷abdacaø . 5 caturmàùakamàne vaidyaø .

#<ñaïgaõa># puø naø ñaïkaõa + pçùoø (sohàgà) ñaïkaõe .

#<ñaïginã># strã ñaki--õini pçùoø . (àkanàdã) pàñhàyàm . ÷abdacaø .

#<ñaññanã># strã ñaññeti ÷abdaü nayati nã--óa gauràø ïãù . jyeùñhyàm trikàø .

#<ñaññarã># strã ñañeti ÷abdaü ràti rà--ka gauràø ïãù 0 pañahavàdye 2 lampàvàdye 3 mçùàvàda ca mediø .

#<ñaññura># puø bherã÷abde hemacaø .

#<ñala># viplave (ñalà) bhvà0--paraø akaø señ . ñalati añàlãta ñañàla ñelatuþ . jvalàø ñalaþ ñàlaþ .

#<ñavarga># puø ña + ptàti÷àkhyoktaþ vargapratyayaþ . ña ñha óa óha õa råpanu vaõaùu . tatà bhàvathi cha . ñavagoya ùñhàdau varõe .

#<ñà># strã ñala--óa . pçthivyàm ekàkùarakoùaþ .

#<ñàïka># naø ñaïkena tadrasena nirvçttam . ñaïkaråpanãlakapittharasena nirvçtte madyabhede . %<pànasaü dràkùamàdhåkaü khàrjuraü tàlamaikùavam . màdhvãkaü ñàïaü màrdvãkamaireyaü nàrikelajam . sàmànyàni dvijànãnà madyànya kàda÷aiva ca . dvàda÷antu surà madyaü sarveùàmadhamaü ùçtam>% . pulastvena tatpànaü niùióam . asåyata iti àsavo madyànàmavasthàvi÷aùaþ sadàþkçtasandhànena sa¤jàtamadyabhàvaþ yamadhikçtya idaü pulastyokta pràya÷cittam . dràkùekùuñaïkakharjårapanasàde÷ca yo rasaþ . sadyojàtantu pãtvà taü tryahàcchudhyed dvijottamaþ

#<ñàïkara># paø ñàïkaü tattalyarasaü ràti rà--kañàïka + ku¤jàø ra và . nàgavãñe vçkùabhede trikàø .

#<ñàra># puüstrãø ñàü pçthavãmçcchati ç--aõ upaø saø . ghoñake striyàü jàtitvàt ïãù . 2 raïge 3 laïge ca hemacaø .

#<ñika># gatau bhvàø àø sakaø señ . ñekate añekiùña ñiñike . çdit añiñekat ta .

#<ñiñibha># puüstrãø ñiñãti avyakta÷abdaü bhaõati bhaõa--óa . ko yaùñike (ñiñiri) striyàü ïãù svàrthe ka tatràrthe amaraþ .

#<ñiññibha># puüstrãø ñiññãtyavyaktaü ÷abdaü bhaõati bhaõa--óa . (ñiñiri) koyaùñike khage amaraþ striyàü ïãù . %<anirdiùñàü÷caika÷aphàüùñiññibhàü÷ca vivarjayet>% manunà tanmàüsabhakùaõaü niùiddham . %<ñiññibhaü tadupe te ràjyadhyànamivàturaþ>% bhàø ÷àø 111 aø . koyaùñika÷abde 2266 pçø tanmàüsaguõà uktàþ . ñiññibhaka svàrthe ka . tatràrthe puüstrãø .

#<ñiõñinikà># strã ambu÷irãùikàyàü (joüka) bhàvapraø .

#<ñiõói÷a># puø roma÷aphale (óhàüóa÷a) khyàte vçkùabhede ràjaniø . %<ñiõói÷o rucikçt bhedã pitta÷leùmà÷marãpraõut . su÷ãtà vàtalà råkùà måtralà ca prakãrtità>% bhàvapraø .

#<ñipa># nodane curàø ubhaø sakaø señ . ñepayati--te añãñipat--ta .

#<ñippanã># strã ñipa--kvip ñipà panyate ståyate pana--dha¤arthe ka gauràø ïãù . ñãkàyàm . sà ca ñãkàvyàkhyàråpatayaiva vyavahriyate yathà cintàmaõiñãkàyà dãdhitivyàkhyàyàþ ñãkà jagadã÷akçtà gadàdharakçtà ca . yathà ÷àrãrikasåtrabhàvyavyàkhyà pa¤capàdikà bhàmatã ca . mahàbhàùyavyàkhyà kaiyañakçtà ityàdi . prathamavyàkhyàyàmapi kvacit prayujyate yathà %<÷rãmataïgànanaü natvàlãlàvatyàþ suñippanã . bhave÷ena subodhàrthaü kriyate yadguroþ ÷rutam>% %<ñippanã dàyajhàgasya ÷rãnàthena vidhãyate>% .

#<ñãka># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . ñãkate añãkiùña . çdit . añiñãkat ta .

#<ñãkà># strã ñãkyate gamyate granthàrtho'nayà . ñãka--karaõe gha¤ gha¤arthe ka và . viùamapadavyàkhyàråpe granthabhede . %<apañãko jaóo màghe bhç÷aü jàdyena tàóyate . sa ca ki¤cittaratyeva kaõñhasaülagnaballabhaþ>% udbhañaþ . %<natvà bhagavatãü durgà ñãkàü durgàrthabuddhaye . kurute dàyabhàgasya bhaññàcàryamahe÷varaþ>% %<karoti ñãkàmiha dàyabhàgagranthàvabodhàya sadekaramyàm>% ÷rãkçùõatarkàø .

#<ñuõñuka># puø strã ñuõñu ityavyaktaü kàyati kai--ka . (ñuõñuni) 1 pakùibhede ÷abdaraø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ÷oõàkavçkùe amaraþ . 3 kçùõastadire ÷abdacaø . tayoþ tatkhagapriyatvàt tathàtvam . 4 alpe triø mediø . 5 kråre triø vi÷vaþ . 6ñaïkinãvçkùe strã ÷abdacaø .

#<ñunàkà># strã tàlamålãvçkùe ÷abdacaø .

#<ñeraka># triø kekara + pçùoø . (ñerà) kekaranetre . ÷abdàrthaciø .

#<ñoña># triø troña + pçùoø . 1 alpe 2 hãne ca . striyàü gauràdipàñhàt ïãù .

#<ñoóalatantra># naø tantrabhede .

#<ñvala># viplave bhvàø paraø akaø señ . ñvalati añvàlãt jvalàø ñvalaþ ñvàlaþ . iti vàcaspatye ñakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ñha>#

#<ñha># ñhakàro vya¤janavarõabhedaþ . ñavargãyaþ mårdhanyaþ ardhamàtràkàloccàryaþ . tasyoccàraõe jihvàmadhyena mårdhasthànasya spar÷aþ àbhyantaraprayatnaþ . vivàra÷vàsàdhoùà mahàpràõa÷ca bàhyaprayatnàþ . màtçnyàse'sya dakùajànuni nyasyatà varõàbhidhàne'sya vàcaka÷abdà uktà yathà %<ñhaþ ÷ånyo ma¤jarã jãvaþ pà÷inã làïgalaü kùamà . vanajo nandano jihvà sunandàthårõakaþ sadà . vartulaþ kuõóalo vahniramçtaü candramaõóalaþ . dakùajànåråbhàva÷ca devabhakùo vçhaddhvaniþ . ekapàdo vibhåti÷ca lalàñaü sarvamitrakaþ . vçùaghno nalinã viùõurmahe÷o gràmaõãþ ÷a÷ã>% . etadadhiùñhàtçdevatàråpaü yathà %<dhyànamasya pravakùyàmi ÷çõuùva kamalànane! . pårõacandraprabhàü devãü vikasatpaïkajekùaõàm . sundarãü ùoóa÷abhujàü dharmakàmàrthamokùadàm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàratantram . asya dhyeyaråpaü yathà %<ñhakàraü ca¤calàpàïgi, kuõóalã mokùaråpãõã . pãtavidyullatàkàraü sadà triguõasaüyutam . pa¤cdevàtmakaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . trivindusahitaü varõaü tri÷aktisahitaü sadà>% iti kàmadhenutantram . màtràvçtte'sya prathamopanyàse duþkhaü phalam jha÷abde pramàõaü dç÷yam .

@<[Page 3189a]>@
#<ñha># puø ña + pçùoø . ÷ive 2 mahàdhvanau 3 candramaõóale ekàkùarakoùaþ . 4 maõóale 5 ÷ånye 6 lokagocare ca mediø . ÷ånya¤càtra vinduråpavarõabhedaþ . %<smitamukhi! tadadhaùñhadvayam yojayitvà>% karpårastavaþ (ñhadvayaü svàhà) . %<dviñhameva cetyasya vyàkhyàyàü dviñhaü visargastasya vindudvayàtmaktvàt visarga÷abdena ca lakùitalakùaõayà svàhàkàrã lakùyate svàhà÷abdenaiva vahnau tyàgàt tyàgasya ca visargaparyàyatvàt>% ityevaü raghunandanàdisampradàyavidaþ .

#<ñhakàra># puø ñha + kàra . ñhasvaråpe varõe %<ñhakàraü ca¤calàpàïgi!>% kàmadhenutaø .

#<ñhakkura># puø 1 devapatimàyàü, 2 dvijopàdhibhede ca . yathà govindañhakkuraþ kàvyapradãpakartà . 3 devatàyà¤ca . %<sudàmà nàma gopàlaþ ÷rãmàn sundarañhakvuraþ>% anantasaühità . iti vàcaspatye ñhakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<óa>#

#<óa># óakàro vya¤janavarõabhedaþ mårdhanyaþ ardhamàtràkàloccàryaþ ñavagãryaþ . tasyoccàraõe jihvàmadhyena murdhasthànasya spar÷aàbhyantarayatnaþ . saüvàranàdaghãùà alpapràõa÷ca bàhyaprayatnàþ . màtçkànyàse'sya dakùapàdagulphe nyasyatà . asya vàcaka÷abdà yathà %<óaþ smçtirdàrukà nandiråpiõã yogitãpriyaþ . kaumàrã ÷aïkarastràsastrivaktro vyàpakodhvaniþ . duråho jañilã bhãmà dvijihvaþ pçthivã satã . kollagiriþ kùamà ÷àntirnàbhiþ svàtã ca locanam>% varõàbhadhànam . tadadhiùñhàtçdevatàråpaü yathà %<vyànamasya pravakùyàmi ÷çõuùvàvahità mama . javàsindårasaïkà÷àü varàbhayakaràparàm . trinetràü varadàü nityàü paramokùapradàyinãm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% iti varõoddhàratantram . asya dhyeyaråpaü yathà . %<óakàraü ca¤calàpàïgi! sadà triguõasaüyutam . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü trivindusahitaü sadà . caturj¤ànamayaü varõamàtmàditattvasaüyutam . pãtavidyullatàkàraü óakàraü praõamàmyaham>% iti kàmadhenutantram . tasya màtràvçtte prathamopanyàse ÷obhà phalam %<óaþ ÷obhàü óho vi÷obhàü bhramaõamatha ca õastastu khaü thastu yuddham>% vçø raø ñãø dhçtavàkyokteþ .

#<óa># puø óã--óa . 1 ÷ive 2 ÷abde 3 tràse ca ekàø koø . 4 vàóavàgnau 5óàkinyàü strã mediø .

#<óakàra># puø óa + kàrapratyayaþ . óasvaråpe varõe .

#<óagaõa># puø chandogranthokte caturmàtrakaprastàve pa¤cabhedabhinne gaõabhede tatsvaråpàdikaü yathà ('' gajaþ 1) (..' rathaþ 2) (.'. turaïgamaþ 3) ('.. padàtiþ 4) (.... pattiþ 5) iti .

#<óaïgarã># strã óaü tràsaü girati gé--ac pçùoø gauràø ïãù . dãrghakarkathàm (kàükaóã) ràjaniø aõ . óaïgàrãtyapyatràrthe .

#<óapa># saüghàte (rà÷ãkaraõe) cuø àtma0akaø sakaø señ . óàpayate aóãóapata . curàditve'pi óitkaraõàdaphalavatkartaryapi àtmaø . tenàsya ¤itkaraõasàmarthyàt pàkùikacuràditvam pakùe bhvàditvam . óapate aóapiùña .

#<óapa># saühatau uktau óapavat idit . óampayate aóióampata . pakùe bhvàø óampate aóampiùña .

#<óaba># lokane curàø ubhaø sakaø señ . óambayati aóaóambavat ÷abdastome asya và curàditvoktiþ pràmàdikã .

#<óabha># saüdhe curàø idit ubhaø señ . óambhayati te aóaóambhat ta .

#<óama># puø óaü tràsaü màti mà--ka . càõóàlyàü neñàjjàte saïkãrõajàtibhede (óoma) brahmapuø . striyàü--jàtitvàt ïãù .

#<óamara># puø óameti ÷abdaü ràti rà--gha¤arthe ka . bhãtyà palàyane hàràø .

#<óamaru># puø óamiti ÷abdamçcchati ç--mçgayàø kuø niø . 1 vàdyabhede kùãõamadhye prànte dãrghe, puñikàdvayalambite kàpàlikayogivàdye amaraþ . tatràrthe hàràø naø . %<dattvà óamaóóamaruóàïkçtihåtabhåtavargàntu bhargagçhiõãü rudhirairdhinomi>% prabodhacaø . (óamat óameti ÷abdaü kurvat) .

#<óamarukà># strã %<muùñi¤ca ÷ithilàü baddhvà ãùadujjhatamadhyamam . dakùiõàü tårdhamunnasya karõade÷e pradhàrayet . eùà mudrà óamarukà sarvavighnavinà÷inã>% tantraø ukte mudràbhede .

#<óambara># puø óapi--saühatau bàø aran . 1 samåhe àóambare 2 àyojane %<ajàyuddhe çùi÷ràddhe prabhàte meghaóambaraþ>% càõakyaþ . 3 dhàtçdatte kumàrànucarabhede . %<óambaràóambarã caiva dadau dhàtà mahàtmane>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<óayana># naø óã--bhàve lyuñ . khagànàü nabhogatau (oóà) karaõe lyuñ . 2 karõãrathe hemacaø .

#<óallaka># naø vaü÷anirbhitapàtrabhede (óàlà) %<tri÷ata¤ca ùaùñyadhikaü óallakaü vastrasayutam . sabhàjya saupavãta¤ca sopahàraü manoharam>% brahmavai0

#<óavittha># puø %<óitthaþ kàùñhamayo hastã óavitthastanmayo mçgaþ>% . supadmokte kàùñhamaye 1 mçge 2 dravyavàcisaüj¤à÷abdabhede ca %<dravya÷abdàþ ekavyaktivàcino hariharaóitthaóavitthàdayaþ>% sàø daø . ÷abdakalpadrume'yaü vargyamadhyatayà niñe÷itastanmålaü cintyam .

#<óahu(hå)># puø daha u và åï mçgayvàdiø niø . nakuce (màndàra) %<óahurguru÷ca viùñambhã tridoùabukradoùahçt>% bhàvapraø tadguõoktiþ ÷abdaratnàbalyàmayaü dãrthàntatayà tadarthe pañhitaþ .

#<óàkinã># strã óasya tràsàrtham akati aka--vakragatau õini ïãp . devyà anucarãbhede . %<sàrdha¤ca óàkinãnàü ca vikañànàü trikoñibhiþ>% brahmapuø .(óàna) iti khyàte dar÷anamàtreõa 2 upadravakàristrãjanabhede . óàkinã ÷àkinã bhåtapretavetàlaràkùasàþ kà÷ãkhaø 30 aø .

#<óàïgarã># strã óaïgarã pçùoø . dãrghakarkañyàm (kàükaóã) ràjani0

#<óàmara># puø ÷ivaprokte tantra÷àstravi÷eùe tacca ùyaóvidhaü teùàü mànàdikaü vàràhitantre uktaü yathà %<óàmaraþ ùaóvidho j¤eyaþ prathamo yogaóàmaraþ 1 . ÷lokàstatra trayastriü÷at tathà pa¤ca ÷atàni ¤ca trivi÷atiþsahasràõi ÷lokà÷caiva hi saükhyayà . ekàda÷asahasràõi saïghyàtàþ ÷ivaóàmare 2 . ÷lokàþ saptaiva ni÷citya ã÷vareõaiva bhàùitàþ . tàvacchlokasahasràõi pa¤ca ÷loka÷atàni ca . guõottaràõi durgàyà óàmare 3 kathitàni ca . nava ÷lokasahasràõi nava ÷loka÷atàni ca . sàrasvate 4 tathà ÷lokàþ pa¤caiva parikãrtitàþ ÷arasaükhyasahasràõi ÷lokànàü brahmaóàmara 5 . pa¤cottara÷atànyatra saükhyàni ÷ivena tu ùaùñiþ . ÷lokasahasràõi gàndherve 6 óàmarottame . ÷lokà÷ca ùaùñisaükhyàtà brahmaõà'vyaktayonineti>% .

#<óàlima># puø dàóimba + pçùoø . svanàprakhyàte phalapradhàne vçkùe bharataþ .

#<óàhana># puø tripurade÷e trikàø .

@<[Page 3190b]>@
#<óàhåka># puüstrãø óeti håyate hve--bàø óåka pçùoø . dàtyåhakhage jañàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<óiïgara># puø óaïgara + pçùoø . 1 óaïgara÷abdàrthe 2 kùepe 3 vane 4 dhårte 5 sevake ca ÷abdaraø .

#<óióikà># strã yauvanakàlajàte palitatàsåcake rogabhede . %<yauvane óióikàsveva vi÷eùàcchardanam hitam>% su÷ruø .

#<óióimà># puø strã su÷rutokte pratude khagarbhede striyàü jàtitvàt ïãù . pratuda÷abde tadmedà dç÷yàþ .

#<óiõóima># puø óiõóeti÷abdaü màti . 1 vàdyabhede (óheüóarà) amaraþ . %<àryabàlacaritaprastàvanàóiõóimaþ>% vãracaø %<bherã÷càbhyahanan hçùñà óiõóimàü÷ca sahasra÷aþ>% bhàø droø 196 aø . 2 kçùõapàkaphale pànãyàmalake ÷abdacaø .

#<óiõóime÷vara># puø ÷ivapuø ukte tãrthabhede .

#<óiõóira># puø hiói--bàø kiraca àderhasya óaþ . samudraphene hemacaø .

#<óiõóiramodaka># naø óiõóira iva modakaþ modayati modi--õvul . gç¤jane (gàüjà) khyàte màdaka dravyabhede ràjaniø .

#<óiõói÷a># puø óiõóika + pçùoø . (óhàüóa÷a) iti khyàte roma÷aphale vçkùabhede . %<óiõói÷o rucikçdbhedã pitta÷leùmàpahaþ smçtaþ . su÷ãto vàtaloråkùo måtrala÷cà÷marãharaþ . niþ÷eùavãjaü svativçttakhaõóaü sahiïgukam projjhitacaõóa÷abdam . snehaprataptaü caladàrvadaõóaü rucipradaü óiõói÷akaü sapiõóam>% vaidyakaø .

#<óiõóãra># puø hiói--ãrac àderhasya óaþ . samudraphene hemacaø .

#<óittha># puø óavittha÷abdokte kàùñhamaye 1 hastini ekavyaktimàtrabodhake 2 saüj¤à÷abdabhede tatpratipàdye 3 arthabhede ca .

#<óipa># saühatau bà curàø ubhaø pakùe bhvàø àtmaø akaø señ . óepayati--te óepate çdit àóióepat ta .

#<óipa># preraõe và cuø ubhaø pakùe tudàø paraø sakaø señ . óepayati--te aóãóipat--ta kuñàø óipati aóipãt . divàditvamapãcchanti óipyatiü irit aóipat aóepãt .

#<óipa># saühatau và curàø ubhaø pakùe bhvàø àtmaø akaø señ idit . óimpayati--te óimpate . aóióimpat--ta aóimpaùña .

#<óiba># saüghe preraõe ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . óimbayati--te aóióimbat óimbati aóimbãt .

#<óibha># hiüse saühatau và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . idit . óimbhayati--te aóióimbhat--ta óimbhati aóimbhãt .

#<óima># hiüsane sauø paraø sakaø señ . óesati aóemãt .

@<[Page 3191a]>@
#<óima># puø óima--ka . dç÷yakàvyaråpanàñakabhede . %<màyendrajàlasaügràmakrodhedubhràntàdiceùñitaiþ . uparàgai÷ca bhåyiùñho óimaþ khyàto'tivçttakaþ>% sàø daø tallakùaõamuktam .

#<óimba># puø óibi--ghaj ac và . 1 bhaye 2 kalale, 3 phupphuse ca hàràø 4óamare, amaraþ 5 bhayadhvanau 6 aõóe, 7 plãhani, 8 viplave ca mediø .

#<óimbàhava># naø óimbaü bhayadhvaniyuktamàhavam yuddham . yuddhabhede tasya nçpati÷ånyatayà bhayayuktadhvanimattvàt tathàtvam . %<óimbàhavahatànàü ca vihitaü pàrthivena ca>% manunà tadyuddhamçtasya sadyaþ÷aucamuktam . jañàdhare puüstvapàñhaþ pràmàdikaþ àhava÷abdàntatvàt dvandvatatpuruùayoþ paravalliïatàvidhànàt klãvatvaucityàt . %<óimbàhavàrditànà¤ca asuràõàü paràyaõam>% bhàø àø 21 aø .

#<óimbikà># strã óibi--õvul . 1 kàmukyàü 2 jalabimbe 3 ÷oõàkavçkùe ca ÷abdaratnàø . ac gauràø ïãù . óimbãtyapyatra .

#<óimbha># triø óibhi--ac . 1 ÷i÷au amaraþ 2 mårkhe mediø .

#<óimbhaka># puø óimbha + svàrthe ka . 1 bàlake ÷abdaraø 2 ÷àlvade÷apati brahmadattasutabhede . tatkathà harivaüø 295 adhyàyàdau dç÷yà %<haüso jyeùñho nçpasuto óimbhako'nantaro'bhavat>% %<haüsa÷ca óimbhaka÷caiva tapa÷cartuü mahàmate!>% .

#<óimbhacakra># naø svarodayokte ÷ubhà÷ubhasåcake cakrabhede cakra÷abde 2830 pçø dç÷yam .

#<óã># nabhogatau (oóà) bhvàø àø akaø señ . óayate aóayiùña óióye óãnaþ . pràdyupasargabhede khagagatibhedàþ khagagati÷abde 2414 pçø dç÷yàþ . gatau divàø àø sakaø nidhaõñuþ . óãyate .

#<óãtara># triø óã--kvip tatstarap . nabhogatiyuktatare %<tasmàdimà ajà arà óãtarà àkramamàõà iva yanti>% ÷ataø bràø 4 . 5 . 5 . 5 .

#<óãna># naø óã--bhàve kta . pakùigatibhede jañàø . khagagati÷abde 2414 pçø dç÷yam . 2 àgama÷àstravi÷eùe ca yathà %<óàmaraü óamaraü óãnaü ÷rutaü kàlãvilàsakam . saptakoñimità granthà mama vaktràt vinirgatàþ>% muõóaø taø .

#<óãnaóãnaka># naø pakùigatibhede khagagati÷abde 2414 pçø dç÷yam .

#<óãnàvaóãnaka># naø khagagatibhede khagagati÷abde 2414 pçø dç÷yam .

#<óuõóubha># puüstrãø óaõóuityanukaraõa÷abdaü bhaõati tena bhàti và bhaõa--bhà--và óa . (óhàüóà) iti khyàte sarpabhede amaraþ) striyàü jàtitvàt ïãù . %<÷ayànaü tatra càpa÷yat óuõóubhaü vayasànvitam>% bhàø àø 9 aø . pçùoø antyalope óuõóurapi tatràrthe puüstrãø trikàø .

#<óuõóula># puüstrã óuõóu iti ÷abdaü làti là--ka . kùudrapecake ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<óula># puø óu iti ÷abdaü làti là--ka . pecakabhede tataþ varaõàø caturarthyàü ya . óulya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<óuli># strã duli + pçùoø . kamathàm dulau ràyamukuñaþ .

#<óulikà># strã óuliriva kàyati kai--ka . kha¤janàkàre khagabhede jañàdharaþ .

#<óoóikà># strã (kareråà) iti prasiddhe phala÷àkavi÷eùe . %<óãóikà puùñidà vçùyà rucyà vahnipradà laghuþ . hanti pittakaphàr÷àsi kçmigulmaviùàmayàn>% . %<balyaü óoóãphalamavikalaü svinnamãùacca toye stehe hiïgupraõayini tato vesavàreõa siddham . gavyaü takraü kvathitanihitaü sàdhitaü ràmañhena khàdan khàdan nibhçtamamçtaü ninditaü bhoktçbhistat . sandhåya ÷uùkaü taraõeþ pratàpàt prataptamàjyena ca óoói÷àkam . sasaindhavaü ràmañhadattavàsaü khàdannaro nindati vya¤janàni . óoóikà vàütalà råkùà ÷ãtà gurvã viùàpahà . susvinnà rocanà hçdyà akhinnà kaõñhakartarã>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<óoóã># strã óoóikàyàü kùupabhede ràjaniø . óoóikà÷abde dç÷yam .

#<óoma># puø strã svatàmakhyàte saïkãrõajàtibhede strãyàü ïãù . tasyàspç÷yatvamuktaü mutsyasåktatantre 39 pañale %<caõóàla÷caiva óoma÷ca khànaka÷ca tathà yatiþ . daõóãra÷caiva bhaõóãro bhåùuõóa÷ca vçthà÷ramã . vçthà muõóã liïgadhàrã samà ete ya÷asvini! . spçùñvà pramàdataþ snàtvà gàyatryaùña÷ataü japediti>% .

#<óora># naø doù + rà--óa pçùoø . hastabàhvàdau bandhanasåtre %<ko'nanta ityudãryàtha dhçtvà tatkarapallavam . hastàdàkçùya taóóoraü kùiptavàn pàvakopari>% bhaviùyaø puø svàrthe ka tatràrthe naø . tatraiva %<caturda÷agranthiyuktaü kuïkamàktaü suóorakam . striya÷ca puruùa÷caiva bandhãyàt vàmadakùiõe>% .

#<óoraóã># strã óoramiva óayate óã--óa gauràø ïãù . vçhatyàm ràjaniø .

#<óvala># mi÷nãkaraõe cuø ubhaø sakaø señ . óvàlayati te aóióvalat ta . kàtyàø ÷rauø 16 . 320 såtrabhàùye %<mi÷rayati àóvàlayatãtyarthaþ>% karkaþ . %<mekùayatiràóvàlanàrthaþ>% kàtyàø ÷rauø 10 . 4 . 7 . karkaþ pàr÷venàjyaü basàü ca
     mi÷rayatyàóvàlayati 5 . 8 . 18 . karkaþ . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryaviracite vàcaspatye óakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<óha>#

#<óha># óhakàro vya¤janavarõabhedo'rdha màtràkàlocàryaþ mårdyanyaþ ñavargãyaþ . tasyoccàraõe jihvàmadhyabhàgena mårdhnaþ spar÷aþ àbhyantaraprayatnaþ . savàranàdaghoùà mahàpràõa÷ca bàhyaprayatnàþ . màtçkànyàse'sya dakùapàdàïgulimåle nyasyatà . varõàbhidhane asya vàcaka÷abdà uktà yathà %<óho óhakkà nirõayaþ ÷åro yakùe÷o dhanade÷varaþ . ardhanàrã÷varstoyamo÷varastri÷ikhonaraþ . dakùapàdàïgulãmålaü siddhidaõóo vinàyakaþ . prahàsastripurà sandhirnirguõo nidhano dhanã . vighne÷aþ pà÷inã taïkadhàrãõã kroóapucchakaþ . elàpuraü ca durgàtmà vi÷àkhà bhràmaõoratiþ>% . etadadhiùñhàtçdevatàråpaü varõoddhàratantre uktaü yathà . %<raktotpalanibhàü ramyàü raktapaïkajalocanàm . aùñàda÷abhujàü bhãmàü mahàmokùapradàyinãm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% . asya svaråpaü kàmadhenutantre uktaü yathà
     %<óhakàraþ paramàràdhyo yà svayaü kuõóalã parà . pa¤cadevàtmakaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . sadà triguõasaüyuktaü àtmàditattvasaüyutam . taktavidyullatàkàraü óhakàraü praõamàmyaham>% . màtràvçtte'sya prathamopanyàse vi÷obhà phalam óa÷abde pramàõaü dç÷yam .

#<óha># puø 1 óhakkàyàü 2 ÷uni 3 ÷valàïgåle ca mediø . tasya tadàkçtitvàt tathàtvam . 4 nirguõe 5 dhvanau ca ekàkùarako0

#<óhakàra># puø óha + svaråpe kàrapratyayaþ . óhasvaråpe varõe %<óhakàraü praõamàmyaham>% kàmadhenutaø %<óhakàrasya óhakàre pare lopaþ>% siø kauø .

@<[Page 3192b]>@
#<óhakkà># strã óhagiti kàyati kai--ka . ya÷aþpañahe (óhàka) khyàte vàdyabhede amaraþ . %<na te huóukkenana so'pi óhakkayà na mardalaiþ sàpi na te'pi óhakkayà>% naiùadham .

#<óhakkànàdacalajjalà># strã óhakkàyà nàda iva calajjalaü tadravo yasyàþ . gaïgàyàm . %<óhakkànàdacalajjalaü>% kà÷ãø gaïgàstavaþ .

#<óhakkàravà># strã óhakkàyà eva iva ravo yasyàþ . tàriõodevyàm %<óhakkàravà ca óhakkàrã>% tàrasahasranàma .

#<óhakkàrã># strã óhagiti ÷abdaü karoti kç--aõ upapaø saø gauràø ïãù . tàriõãdevyàm %<óhakkàravà ca óhakkàrã óhakkàravaravàóhyakà>% tàràsahasranàma .

#<óhagaõa># puø màtràvçtte trimàtrikaprastàvabhede tadbhedà÷ca trayaþ tatsvaråpàdikaü yathà ('.) 1 dhvajaþ . (.') 2 tàlaþ . (...) 3 tàõóavam .

#<óhaõñã># strã vàkyabhede %<óhaõñãvàkyasvaråpà ca óhakàràkùararåpiõã>% rudrayàø annapårõàsahasranàma .

#<óhàmarà># strã haüsyàm ÷abdàrthaciø .

#<óhàla># naø svanàmakhyàte carmamayàdau phalake tadvidyate'sya ini óhàlin tadyukte triø . %<óhàlipakùajayakarã óhakàravarõaråpiõã>% annapårõàstavaþ . striyàü ïãp .

#<óhuõóha># anveùaõe bhvàø sakaø paraø señ . óhuõñati aóhuõóhãt . óuóhuõóha . óhuõóhiþ .

#<óhuõóhi># puø óhuõóha--in . kà÷ãsthe gaõe÷abhede tagràmaniruktyàdikaü kà÷ãkhaø 57 aø uktaü yathà %<anveùaõe duõóhirayaü prathito'sti dhàtuþ sarvàrthaóhuõóhitatayà bhava óhuõóhinàmà . kà÷ãprave÷amapi ko labhate'tra dehã toùaü vinà tava vinàyaka! óhuõóhiràja!>% tanmàhàtmyaü tatraiva yathà %<óhuõóhe praõamya puratastava pàdapadmaü yo màü namasyati pumàniha kà÷ivàsã . tatkarõamålamadhigamya purà di÷àmi tatki¤cidatra na punarbhavatàsti yena . yaþ prayahaü namati óhuõóhivinàyakaü tvàü kà÷yàü prage pratihatàkhilavighnasaüghaþ . no tasya jàtu jagatãtalavartinastu duùpràpamatra ca paratra ca ki¤canàpi . prathamaü óhuõóhiràjo'si mama dakùiõatomanàk . àóhuõóhya sarvabhaktebhyaþ sarvàrthàn saüprayacchasi>% . tasya yàtràvidhànamuktaü tatraiva yathà %<màgha÷uklacaturthyàntu naktavrataparàyaõàþ . ye tvàü óhuõóhe'rcayiùyanti te'rcyàþ syurasuradviùàm . vidhàya vàrùikãü yàtràü caturthãü pràpya tàpasãm . ÷uklàü ÷uklatilairbaddhàn prà÷nãyàllaóaóukàn vratã . kàryà yàtrà prayatnenaü kùetrasiddhimabhãpsubhiþ . tasyàü caturthyàü tvatprãtyai óhuõóhe! sarvopasargahçt . tàü yàtnàü nàtra yaþ kuryànivedya tillaóóukàn . upavàsa sahasrantu sa hantàsmin mamàj¤ayà . homaü tilàjyadravyeõa yaþ kariùyati bhaktitaþ . tasyàü caturthyàü mantraj¤astatha mantraþ prasetsyati>% .

#<óhola># puø gale dolàyamànatayà vàdanãye svanàmakhyàte vàdyabhede . %<óhakkàóholapriyà nityà óholavàdyapramodinã . óholaråpà óholadharà óhola÷abdasvaråpiõã>% iti rudrajàmale annapårõàsahasranàmastotram .

#<óhakkàóholapriyà># strã óhakkàóholau tacchabdaþ priyo'syàþ . annapårõàyàm óhola÷abde dç÷yam óholaråpàdayo'pyatra .

#<óhauka># preraõe gatyà¤ca bhvàø àtmaø sakaø señ . óhaukate aóhaukiùña óuóhoke . %<taü vipradar÷aü kçtadhàtayatnà yàntaü vane ràtricarã óuóhauke>% bhaññiþ . %<÷akuntalà vaktraü óhaukate>% ÷akuø . õini óhaukayati te %<ràkùaso'tarjayat såtaü puna÷càóhaukayadratham>% bhaññiþ . çdit aóuóhaukat ta . iti vàcaspatye óhakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<õa>#
     õakàro vya¤janavarõabhedo'rdha màtràkàlocàryaþ mårdhanyaþ ñavargãyaþ . asyoccàraõe jihvàmadhyena mårdhnaþ spar÷aþ nàsikàyatnaprameda÷ca àbhyantaraprayatnaþ . saüvàranàdaghoùàþ alpapràõa÷ca vàhyaprayatnàþ . sàtçkànyàse'sya dakùapàdàïgulyagresyasyatà . asya vàcaka÷abdàvarõàbhidhàne uktà yathà %<õo nirmuõaü ratirj¤ànaü jambhalaþ pakùibàhanaþ . jayà jambho narakajit niùkalo yoginãpriyaþ . dvimukhaü koñavã ÷rotraü samçddhirbodhanã mata . trinetro mànuùã vyoma dakùapàdàïgulãmukham . màdhavaþ ÷aïghinã vãro nàràyaõa÷ca nirõayaþ>% . etadadhiùñhàtçdevatàråpaü varõoddhàratantroktaü yathà %<dhyànamasya õakàrasya pravakùyàmi ca tat ÷çõu . dvibhujàü varadàü ramyàü bhaktàbhãùñapradàyinãm . ràjãvalocanàü nityàü dharmakàmàrthamokùadàm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% . etatsvaråpaü kàmadhenutantroktaü yathà %<õakàraþ parame÷àni! yà svayaü parakuõóalã . pãtavidyullatàkàraþ pa¤cadevamayaþ sadà . pa¤ca pràõamayaü devi! sadà triguõasaüyutam . àtmàditattvasaüyuktaü . mahàmohapradàyakam>% . màtràghçtte'sya prathamopanyàse maraõaü phalam målaü óa÷abde dç÷yam .

#<õa># puø õakha--gatau óa pçùoø õatvam . 1 vindudeve, 2 bhåùaõe, 3 guõavarjite, 4 pànãyanilaüye mediø . 5 nirõaye, 6 j¤àne ca naø ekàkùarakoø .

#<õakha># gatau bhvàø paraø sakaø señ . õopade÷atvàt sati nimitte õatvam . nakhati praõakhati . anakhãt--anàkhãt . nanàkha nekhatuþ . evaü õàdidhàtånàü gaõapàñhe õàditvaü prayoge nàditvaü sati nimitte õatvmiti bodhyam .

#<õaña># nçtye sàbhinaye nañakàrye hiüsàyàmayaü na õopade÷ã bhvàø ùaraø akaø señ . nañati praõañati anàñãt anañãt . nanàña neñatuþ . hiüsàyàt pranañati . nañaþ nàñyam .

#<õaña># nañakçtye bhvàø paraø akaø señ . nañati praõañati anàñãtanañãt nanàña neñatuþ ghañàø . nañayati anãnañat .
     %<naña nçtye . itthameva pårvamapi pañhitam . tatràyaü vivekaþ . pårvapañhitasya nàñyamartho yatkàriùu nañavyapade÷o vàkyàrthàbhinayo nàñyam . ghañàdau tu nçttaü nçtyaü càrtho yatkàriùu nartakavyapade÷aþ padàrthàbhinayo nçtyam gàtravikùepamàtraü nçttam . kecittu ghañàdau õañanatàviti pañhanti . matàvityante . õopade÷aparyudàsavàkye bhàùyakçtà nàñãti dãrthapàñhàt ghañàdirõopade÷a eva>% siø kau0

#<õada># avyakta÷abde bhvàø paraø akaø señ . nadati praõadati anàdãt anadãt . nanàda nedatuþ nedatuþ . nàdaþ nadan naditum . sati nimitte etatpårvavartinaþ nyupasargasya õatvam . praõinadati pariõinadati . %<vàsava÷cànadadghoram rudhira¤càbhyavarùata>% harivaüø 183 aø . %<nadati mahã gambhãram>% vçø saø 54 aø . %<÷abdaü ghoraü nadanti>% bhàø vaø 267 aø %<÷ivà÷caivà÷ivànnàdànnadante>% harivaüø 193 aø . àrùastaï . õici nàdayati %<nadayanneti pçthivãmuta dyàm>% ç09 . 97 . 13 . %<à sànu÷uùmairnadayan pçthivyàþ>% çø 7 . 7 . 2 . chàndaso hrasvaþ . loke tu na hrasvaþ . %<nàdayanrathaghoùeõa sarvàþ savidi÷o di÷aþ>% bhàø vaø 2533 ÷loø . antarbhåtaõyarthe tu asya sakarmakatà %<nçtyàbasàne nañarajaràjo nanàda óhakkàü nava pa¤ca vàràn>% ÷abde ndu÷ekharadhçtavàkyam .
     anu + nàdenànukaraõe sakaø . %<tathà ca teùàü rudatàü mahàtmanàü di÷aü ca kha¤cànunanàda nisvanaþ>% ràmàø 2 . 111 aø .
     abhi + àbhimukhyena ÷abdakaraõe . %<putreti tanmayatayà taravo'bhineduþ>% bhàgaø 1 . 2 . 2 .
     ud + uccaiþ÷abdakaraõe . %<kàlameghaivonnadan>% bhàø droø 6814
     prati + prati÷abdena anukaraõe sakaø . %<vayaü prati nadantastàn>% bhàø bhãø 4518 .

#<õada># bhàùe cuø ubhaø sakø señ . nàdayati te praõàdayati anãnadat--ta . nanàda nedatuþ .

#<õabha># hiüse bhvàø àtmaø sakaø señ . nabhate praõabhate ltçdit anabhat anabhiùña . nebhe . %<nabhantàmanyakeùàü jyàkà adhidhanvasu>% çø 10 . 163 . 1 . %<nabhantàü hiüsayantàm>% bhàø àrùastaï %<nàbhàkasya pra÷astibhiþ>% niruktadhçtà çk . vede'sya kvacit num . %<unnambhaya pçthivãü bhindhãdaü divyaü nabhaþ>% taittiø saø 2 . 4 . 8 . 2 .

#<õabha># hiüse divàø kyràø ca paraø sakaø señ . nabhyati praõabhyati nabhràti . anàbhãt--anabhãt . nanàbha nebhatuþ .

#<õama># ÷abde akaø natau sakaø bhvàø paraø aniñ . namati praõamati anaü sãt . nanàma nematuþ nemitha namantha . nataþ natiþ nàmaþ natvà nantà namyaþ ànàmyaþ . asya amantatvena ghañàditve pràpte'pi anupasargàdveti niyamàt và tathàtvam . namayati nàmayati upasargàttu unnamayatãtyeva . nati÷ca svàkarùabodhakavyàpàrabhedaþ sa ca kara÷iraþ saüyogàdiþ svàpakarùabodha÷àlinaþ karmatà . namati gurum óhuõóhi÷abde udàø . õyagbhàve (noyà) akarmaø . tataþ karmakartari na yakciõau namate anaüsta . %<sumnebhirasme vasavo namadhvam>% çø 7 . 56 . 17 . %<eve dyåne yuvatayo 'namanta>% 10 . 30 . 6 . nyagbhàve %<anaüsãdbhårbhareõàsya>% bhaññiþ . %<unnamati namati varùati garjati meghaþ karoti timiraughapt . prathama÷rãriva puruùaþ karoti råpàõyanekàni>% mçcchaø %<natabhruvo navyajanàpaneyaþ>% udbhañaþ %<puùpabhàranatà latà>% ràmàø 2 . 96 aø . %<tavàbhidhànàd vyathate natànanaþ>% kiràø . yaïi naünamyate . %<naünamyamànà phaladitsayeva>% bhaññiþ .
     abhi + àbhimukhyena namane . %<devàn vai yaj¤o nàbhyanamat>%
     ava + nyagbhàve adhobhavane (nãce noaoyà) akaø . %<tvayyàdàtuü jalamavanate>% meghaø . õic avanamayati %<avanàmitameóhrasya meóhre>% su÷ruø . %<÷iraþ sukçùõo jagràha svahastenàvanàmya ca>% harivaüø 69 aø . keciccharàkùepabhayàcchiràüsyavananàmire bhaø àø 134 aø . àrùo na hrasvaþ àmbabhàva÷càrùaþ .
     ud + årdhagatau uccabhavane utthàne ca akaø . %<unnamyonnamya tatraiva daridràõàü manorathàþ . hçdayeùu viliyante vidhavàstrãstanàviva>% pa¤cataø . %<sthitaþ sarvonnatenorvãm>% raghuþ
     abhi + ud + àbhimukhye nonnatau akaø . %<abhyunnatàïguùñhanakhaprabhàbhiþ>% kumàø . %<abhyunnatà parastàdavagàóhà jaghanagauravàt pa÷càt>% ÷ukuø .
     upa + pràptau sakaø svayamupasthitau akaø . %<yaü satriyà dãkùopanameta>% . abhyà÷o ha yadenaü sàdhavo dharmà à ca gaccheyurupaca nameyuþ chàø uø . %<yadà tu parabàdhayàndha àtmane nopanamati>% bhàgaø 5 . 14 . 14 ÷loø . %<matsaüyogaþ kathamupanamet svapnajo'pi priyàyàþ>% meghaø . %<paralokopanataü jalà¤jalim>% kumàø .
     pari + tulyaråpasattayà vastuno'nyathàbhavane akaø àtmaø . yathà dugdhapariõàmaþ dadhi mçtpariõàmaþ ghañàdiþ . %<tathà taijasamantaþkaraõamapi cakùuràdidvàrà ghañàdiviùayade÷am gatvà ghañàdiviùayàkàreõa pariõamate>% %<samasattàkakàryo tpàdaþ pariõàmaþ iti>% vedàø paø . karmakartari àtmanepadamityanye %<pariõàmasvabhàvà hi guõà nàpariõamya kùaõamavatiùñhante>% sàø taø kauø . gajànàü tiryagdhantaprahàre sakaø . %<viùke nàgaþ paryaõaüsãt sva eva>% màghaþ . paryaõaüsãt tiryak prajahàretyarthaþ . %<tiryagdantaprahàraistu gajaþ pariõato mataþ>% vaijayantã . ÷eùatàpràptau akaø . %<divasà pariõàmaramaõãyàþ>% ÷akuø . %<tà evauùadhayaþ kàlapariõàmàt pariõatavãryà bhavanti>% su÷ruø . paripàke ca %<àhàrasya samyakpariõatasya>% su÷ruø samyaknamane sakaø . %<yastaü pariõamecca tat>% bhàø uø 1107 .
     pra + prakarùeõa natau . %<praõameddaõóavaómåmau>% bhàgaø 6 . 19 . 9 . %<praõemurbhuvi mårdhabhiþ>% bhàgaø 3 . 3 . 28 . %<urasà ÷irasà dçùñyà vacasà manasà tathà . padbhyàü karàbhyàü jànubhyàü praõàmo'ùñàïga iùyate>% nçsiha puø ukte natibhede ca .
     prati + pratãpanatau .
     vi + vi÷eùeõa natau .
     vi + pari + bhàvasya vikàrabhede akaø àtmaø %<ghañbhàvavikàrà bhavantãti vàrdhàyaõiþ . jàyate'sti vipariõamata vardhate apakùãyate na÷yatãti, jàyata iti pårvabhàvasyàdimàcaùñe nàparabhàvamàcaùñe no pratiùedhati . astãtyutpannasya sattvasyàvadhàraõaü, vipariõamata ityapracyavamànasya tattvàdvikàraü, vardhata iti svàïgàbhyuccagaü, sàüyaugikànàü vàïgànàü, vardhate vijayeneti và, vardhate ÷arãreõeti và . apakùãyata ityetenaiva vyàkhyàtaþ pratilomaü, vina÷yatãtyaparabhàvasyàdimàcaùñe na pårvabhàvamàcaùñe na pratiùedhati>% niruø 1 . 2 . anyavibhaktyantatayà ÷rutasya ÷abdasya anyavibhaktyantatayà parikalpane %<kartari ÷abityataþ kartçgrahaõamanuvartate . tacca prathamayà vipariõamyate>% pàø såø vyàkhyà . %<arthava÷àt vibhaktervipariõàmaþ>% paribhàùà .
     sam + samyagnatau . %<dhãraþ saünameta balãyase>% bhàø uø 1130 . %<saünatàþ phalabhàreõa puùpabhàreõa ca drumàþ>% ràmàø àø 3 . 16 aø .

#<õaya># gatau rakùaõe ca bhvàø paraø sakaø señ . nayati praõayati anayãt . nanàya neyatuþ .

#<õarda># ÷abde bhvàø paraø akaø señ . nardati anardãta . nanarda praõardati . nardanam nardataþ . %<duþ÷àsanasya rudhiraü yadà pàsyati pàõóavaþ . ànardaü narñataþ samyak tadà såtyaü bhaviùyati>% bhàø uø 140 aø . %<udapànà÷ca nardanti yathà govçùabhàstathà>% 142 aø . %<nardamàno mahànàdaü pràvçùãva valàhakaþ>% bhàø bhãø 101 aø . %<mattà nardantu ku¤jaràþ>% ràmàø 2 . 105 aø .

#<õala># bandhe bhvàø paraø sakaø señ . nalati praõalati . anàlãt . jvalàø nalaþ nàlaþ .

#<õa÷a># adar÷ane dhvaüse ca divàø paraø akaø señ . na÷yati praõa÷yati ane÷at pàø anyamate na÷at a÷àntatve na õatvam pranaùñaþ . %<phalabhogyo na na÷yati>% %<pranaùñakhàmikaü dravyam>% yàj¤aø . %<ceùñà vayne÷annikhilàstadàsyàþ smareùupàtairivatà vidhåtàþ>% naiùadhaø etena luïuttamapuruùa eva ne÷àde÷okti÷cintyà %<dhruvàõi tasya na÷yanti adhruvaü naùñameva ca>% hitoø %<à pàpa! svayaü naùñaþ parànapi nà÷ayitumicchasi>% praboø caø .

@<[Page 3195b]>@
#<õasa># kauñilye bhvàø àtmaø akaø señ . nasate praõamate . anasiùña . nese

#<õaha># bandhane divàø ubhaø sakaø aniñ . nahyati--te praõahyati--te . anàtsãt anaddha nanàha nehe . naddhvà naddhaþ naddhrã . %<yathà yugaü varatrayà nahyanti>% çø 10 . 60 . 8 %<kharjårãskandhanaddhànàm>% raghuþ . %<amçtotpàdane naddho bhujageneva mandaraþ>% ràmàø sundaø 24 aø .
     api + dhàraõe và àderallopaþ . pinahyati apinahyati . %<vitatyà ÷àrïgaü kavacaü pinahya>% bhaññiþ . %<àmucya kambåparihàñake ÷ubhe vimucya veõãmapinahya kuõóale>% bhàø viø 11 aø . vi÷eùeõa bandhane nibandhane ca . %<pinaddhàü dhåmajàlena prabhàmiva vibhàvasoþ>% bhàø vaø 68 aø %<bahudha tu pinaddhàrïgairhimavacchikharairiva>% bhàø àø 185 aø .
     ava + samantàdbandhane . %<carmàvanaddhaü durgandhi pårõaü måtrapurãùayoþ>% manuþ .
     à + samyagbandhane %<varatràyàü dàrvyànahya mànaþ>% çø 10 . 102 . 8 %<ànaddhàvaraõaiþ kàmaiþ>% bhàø bhãø 119 aø . %<ànahyate yasya vidhåpyate ca pàpacyate klidyati càpi nàsàü>% su÷ru0
     pari + à + parito bandhe sakaø . %<somaparyàõahanena paryàõahyati>% ÷ataø vràø 3 . 3 . 4 . 6
     ud + uttolya bandhane . %<asthyavayavo'sthimadhyamanupravi÷ya majjànamunnahyati>% %<sàsràvamunnahyati màüsapiõóam>% su÷ruø ativandhane ca . %<te neha ÷akyàþ sahasà vijetuü vãryonnaddhàþ kçtavairàstvayà te>% bhàø bhãø 81 aø .
     sam + ud + samugbandhane . %<balmãkavat sabhannaddhamantaþ kurbanti vidradhim>% su÷ruø . paõóityàbhimàne garve ca %<atastriùu samunnaddhau paõóitammanyagarvitau>% amaraþ . tatra pàõóityamàne %<a÷ruta÷ca samunnaddhau óaridra÷ca mahàmanàþ>% bhàø uø 32 aø . garve %<arthaü mahàntamàsàdya vidyàmai÷varyameva và . vicaratyasamunnddho yaþ sa paõóita ucyate>% bhàø uø 32 aø . samudnave ca %<parokùeõa samunnaddhapraõayotakaõñhya kàtaraþ>% bhàgaø 1 . 15 . 4
     upa + uparibandhane . %<visràvayet svinnamatantrita÷ca ÷uddhaü vraõaü càpyupanàhayettu>% su÷ruø . upànad kvipi pårvasvaradãrghaþ .
     ni + nivandhane . %<iùadhiþ pçùñhe ninaddhaþ>% çø 6 . 75 . 5
     pari + parito bandhane . %<na tàü badhrã pariõahecchatacarmà bhahàtanum>% bhàø àø 29 aø . vistàre %<pariõàho vi÷àkatà>% amaraþ . %<kapàñavakùàþ parinaddhakandharaþ>% raghuþ . kvipi gha¤i pare và dãrthaþ parã(ri) õàhaþ .
     sam + samyagbandhane kavacàdidhàçaõe ca . %<÷lathaddukålaü kavarãü ca vicyutàü saünahyatãü vàmakareõa valagunà>% bhàgaø 8 . 12 . 16 . %<kavacena mahàrheõa samanahyadvçhannalàm>% bhàø viø 37 aø .

#<õàsa># dhvanau bhvàø àtmaø akaø señ . nàsate praõàsate anàsiùña nanàse . çdit ananàsat--ta .

#<õikùa># cumbane bhvàø paraø sakaø señ . nikùati praõikùati . kçtsu và õatvamiti pàõiniþ . sarvatra và õatvam mugdhaø %<nikùa darbha sapatnàn me>% athaø 19 . 29 . 1 àrùaganapadayorvàtyàgaþ . %<yàþ pàr÷ve uparùantyanunikùanti puùñãþ>% athaø 9 . 8 . 15 %<praõikùiùyati no bhåyaþ pranindyàsmàn madhånyayam>% bhaññiþ . %<kimãdinaü pratya¤camarciùà jàtavedo vinikùya>% athaø 9 . 3 . 25
     vi + nà÷ane %<÷i÷ãte ÷çïge rakùame vinikùe>% çø 5 . 2 . 9 %<vinikùe nà÷àya>% bhàø àrùastaï .

#<õija># ÷odhane adàø àtmaø sakaø señ idit . niïkte praõijkte ani¤jiùña nini¤je . ÷uddhau akaø . %<ahaü ràùñrasyàbhãvarge nijo bhåyàsamuttamaþ>% athaø . 3 . 5 . 2 . (nijaþ ÷uddhaþ) %<yasya nàsti nijà praj¤à kevalaü tu bahu÷rutaþ>% bhàø saø 54 aø . %<buddhiþ satatamanveti cchàyeva puruùaü nijà>% bhàø vaø 30 aø . %<sujanmanastasya nijena tekùasà>% raghuþ . nijena ÷uddhena .

#<õija># ÷odhane sakaø ÷uddhau akaø juø ubhaø aniñ . nenekti praõenekti . nenijàni nenikte anenk anenijam anenikta irit anijat anaikùãt anikta . %<÷àlmalã phalake ÷lakùõe nenijyànnejakaþ ÷anaiþ>% manuþ såro ninikta ra÷mibhiþ çø 10 . 132 . 6
     ava + samantàt jalaprokùaõena ÷odhane . %<yaddyasya kråramabhåt taddhyasyà etadahàrùãttasmàt pàõã avanenikti>% . ÷ataø bràø 1 . 2 . 5 . 23 . %<athodapandhaùamàdàbàpanejayati! asàvavanenikùvetyeva yajamànasya pitaramasàvayanenikùyeti pitàmahamasàvavanenikùveti prapitàpahaü tadyavà ÷iùyate'bhiùi¤cedevaü tat>% ÷ataø bràø 2 . 4 . 2 . 16 . %<avanevikùya dàstamànaü piõóaü bhoktumàtmãgau ùàùõã ùobhayeti>% bhàø . piõóadànàrthamasçtaku÷e jalaprokùaõe tat prakàraþ ÷ràø ùaø ukto yathà %<pràgagreùvatha darbheùu àdyamàmantrya pårvavat . apaþ kùipen målade÷e'vanenikùveti nistilàþ dvitãya¤ca tçtãya¤ca madhayade÷àgrade÷ayoþ>% ityàbhyudayikaprakaraõãyachandogapari÷iùñavacanena àbhyudayike nistilatvàbhidhànenànyatra satilatvapratãteþ puùpayuktatva¤ca . %<sapuùpaü jalamàdàya teùàü pçùñhe pçthak pçthak . apradakùiõaü nenijyàdgotranàmànumantritam>% iti brahmapuràõavacanàt apasalavi pitçtãrthena prade÷inyaïgaùñhayorantarà apasalavi %<apasavyaü và tena pitçbhyo nidadhàtãti>% bhaññabhàpyadhçtagçhyàntaràt apasavya÷abdena pitçtãrthamucyate asmàdeva vacanàt tathà ca manuþ pràcãnàvãtinà samyagapasavyamatantriõà ityàdi tatra tu maõóalopari asàviti sambodhanavibhaktyà sarvatra nàmanirde÷a iti bhaññabhàùyam ataeva pràguktachandogapari÷iùñe àdyamàmantrya pårvavadityuktaü àdyaü pitaraü pårvavat %<gotranàmabhiràmantrya piténarghyaü pradàpayet>% itivat . pituravanejanaü målade÷e pitàmahaprapitàmahayostu avanejanamadhyade÷àgrade÷ayoþ dvitãya¤ca tçtãya¤ca madhyade÷àgrade÷ayoþ iti chandogaprari÷iùñhàt màtàmahàdãnàmapyevam . %<màtàmahaprabhçtãstu eteùàmeva vàmataþ>% iti chandogapariùñhàt . eteùàü pitéõàü vàmata ityàbhyu dayikaparam . anyatra tu dakùiõataþ karturvàmopacàratvañ . ataeva pàrvaõe pràguktabrahmapuràõe %<apradakùiõaü nenijyàdityuktam . tena satilapuùpodakapàtraü vàmahastàddakùiõahastena vàmànvàrandhena mçhãtvà amukagautra! pitaramukadeùa÷armannapanenikùya ye càtra tvàkmanuyàü÷ca tvamanu tasmai te svadhà>% iti pitçtãrthenàvanejayet . %<apa upaspç÷ya jalaü spçùñvà evaü pårboktarãtyà pitàmahàya pratitàmahàya piõóadànasåtraü jalaspar÷ana såtra¤ca pårvavat vyàkhyeyam>% . piõóapitéyaj¤e tatprakàraþ kàtyàø ÷rauø 4 . 1 . 10 . ukto yathà %<udapàtreõàvanejayatyapasavyaü savyena boddharaõasànarthyà dasàvavanenikùyeti yajamànasya pitçprabhçti trãn>% såø . %<udakasya pàtrasudapàtraü pårõapàtràdi tenàdhyaryuþ yajamànasya pitçprabhçti pituràrabhya trãn puruùàn pitçùitàmahaprapitàmahàn apasavyaü yathà syàddastasya stavyaprade÷àddakùinaikade÷enodakaninayanaü yathà syàt taùàïgaùñhaprade÷inyorantaràlena avanejayati avanikùàn ÷ucãn karoti piõóadànàya . asàviti sambuddyàntagotranàmàde÷apårvakam amukagotra! yajamànasya pitarasuka÷armannavanenikùveti rekhàyàmålamadhyàgraprade÷eùu dakùiõasaüsthamavanejanaü kàryam . agreõa devànàü homaþ kaniùñhikàprade÷ena manuùyàõàm, uddharaõaü pariveùaõàparaparyàyam aïguùñhaprade÷inyorantaràlameva pitéõàü pari÷iùyate ata idamàha apasavyamiti>% karkaþ . %<avanejya pårvavannãviü visraüsya namo va itya¤jaliü karoti>% kàtyàø ÷rauø 15 . nijeþ ÷uddhyarthakasya õici avanejayatãti . avanejyeti prayoga iti bodhyam . ÷odhanamparatve nenijyàditi avanejane cana tantratà yathàha chandogapaø %<arùye 'kùayyodake caiva piõóadàne'vanejane . tantrasya vinivçttiþ syàt svadhàvàcana eva ca>% avanejana÷abde 429 pçø kçtya pradãpoktaü màtçpakùãyàvanejanavidhànaü chandogetaraviùayam anyavedinàmàbhyudayikàdiviùaya¤eti bodhyam .
     nir + niþ÷eùeõa kùàlanena ÷odhane %<pàtràõi nirõenijàni>% ÷ataø bràø 1 . 3 . 1 . 2 %<pàtràõi nirõenikte>% taittiø saø . %<adçùñamadbhirnirõiktaü yacca vàcà pra÷asyate>% manuþ %<toyanirõiktapàõiþ>% raghuþ %<teùàmapetatçùõànàü nirõiktànàü ÷ubhàtmanàm>% bhàø ÷àø 271 aø .

#<õida># sannidhàne akaø nindane sakaø bhvàø ubhaø señ . nedati--te praõedati--tai . anedãt anediùña ninedaninide .

#<õida># kutsane bhvàø paraø sakaø señ idit . nindati praõindati anindãt . kçtsu và õatpamiti pàõiniþ . sarvatra và õatvam mugdhaø %<nininda råpaü hçdayena pàrvatã>% kumàø . %<nindantastava sàmaryam>% gãtà . %<anindyaü nindate yo hi>% bhàø vaø 252 aø . àrùastaï . %<na nindà nindyaü nindati kintu vidheyaü stauti>% bhãmàüsà .

#<õila># durbodhe tudàø paraø sakaø señ . nilati praõilati . anelãt ninela .

#<õiva># seke bhvàø paraø sakaø señ . idit . ninvati . aninvãt . nininca .

#<õi÷a># samàdhau bhvàø paraø sakaø señ . ne÷ati praõe÷ati ane÷it nine÷a .

#<õiùa># seke bhvàø paraø sakaø señ . neùati praõeùati aõeùãt . nineùa .

#<õisa># cumbane adàø àtmaø sakaø señ idit .  praõiüste aniüsiùña niniüse . kçtsu và õatvamiti pàpiryanaþ . sarvatya và õatvama sagdhaø . niüste dantaccabdaü na va bhaññiþ . %<abhi sru caþ kramate dakùiõàvçtye yà asya dhàma prathamaü ha niüsate>% çø 1 . 144 . 1 %<abhi svaranti bahavo manãùiõo ràjànamasya bhuvanasya niüsate>% 9 . 85 . 3

#<õã># pràpaõe bhvàø ubhaø dvikaø aniñ . nayati praõayati anaiùãt . pradhàne karmaõi làdayaþ . ajà gràmaü nãyate . aneùña ninàya ninayitha ninetha ninye netà nyeùyati te netavyaþ . neyaþ nãtaþ nãtiþ nãtvà vinãya . %<sarvànneùyàmi vaþ sadà . vçjinàttàrayiùyàmi>% bhàø àø 6052 ÷loø %<gamanàya matiü cakre tà÷cainaü nityuraïganàþ>% ràmàø bàø 9 aø . %<nayiùyàmi ca vàhinãm>% ràmàø 5 . 91 . aø . àrùa iñ . %<daivena kilayasyàrthaþ sa nãto'pi vipadyate>% bhàø viø 20 aø . yàpane ca %<ninàya sàtyarthahimotkirànilàþ . sahasya ràtrãrudavàsatatparàþ>% kumàø . sammànane àtmaø %<÷àstre nayate ÷àstrasthaü siddhàntaü ÷iùyebhyaþ npràpayatãtyarthaþ tena ca sammànanaü phalitam>% siø kauø j¤àne ni÷caye àtmaø . %<tattvaü nayate ni÷cinoti>% siø kau0
     ati + atikramya nayane . %<na svargaü lokamatinayet>% chàø u0
     bi + ati apavàhane sakaø . %<vyatinãya kàlamupasadàü caturtham>% à÷vàø ÷rauø 12 . 8 . 35 . %<vyatinãya apohya>% nàrà0
     anu + svàbhãùñaprave÷anàya sàntvavàkyàdiprayoge sakaø . %<bhavato'nunayàmyevaü puråràjye'bhiùicyatàm>% bhàø àø 84 aø . %<praõipàtena sàntvena dànena ca mahàya÷àþ . çtbijo'nunayàmàsa>% bhàø àø 223 aø . àrùa àmuþ . %<anunãtà tvamasmàbhi÷ciraü sàntbena maithili!>% ràmàø suø 25 aø .
     apa + apaharaõe anyatranayane %<yatra saüsaptakàþ pàthaimapaninthåraõàjiràt>% bhàø àø 530 ÷loø .
     abhi + 292 pçø abhinaya÷abdoktàrthe sakaø . %<gãtàni ramyàõi jaguþ prahçùñà kàntàbhinãtàni manoharàõi>% hariø 8448 aø . %<taduktemabhiknãyàbhiyuktaiþ>% vedàø sàø àbhimukhyena nayane ca . %<dçùñvà ÷araü jyàmabhinãyamànam>% bhàø vaø 769 ÷loø . pradhàne karmaõi ÷ànac .
     ava + adhonayane . %<manthe sampàtamavanayet>% chàø uø . %<çvoùo atrimavanãtasunninthathuþ>% çø 1 . 116 . 8 .
     à + dårasthasyàntikapràpaõe . %<dåràdindramanayannà sutena>% çø 7 . 33 . 2 %<rathamanvànayattasmai suparõocchritaketanam>% bhàø droø 147 aø . %<putrãyatà tena varàïganàbhirànàyi vidvàn kratuùu kriyàvàn>% (purãmçùya÷çïgaþ) saüyojane ca %<tapte payasi dadhyànayati sà vai÷adevyàmikùà bhavati>% ÷rutiþ
     abhi + à + àbhimukhyena nayane %<dadhimadhusarpiràtapavarùyà àpo 'bhyànãya>% aitaø brà0
     pari + à + parita ànayane . %<pà¤càlaràjaü drupadaü gçhãtvà raõamårdhani . paryanayata bhadraü vaþ sà syàt paramadakùiõà>% bhàø àø 138 aø .
     prati + à + pratikålatayà ànayane gatasya punarànanayane %<pratyàneùyati ÷utrubhyo vandãmiva jaya÷riyam>% kumà0
     ud + årdhaü nayane %<kiü svidàdityamunnayati>% bhàø vaø 173 aø . %<retodhàþ putra unnayati naradeva! yamakùayàt>% bhàø àø 74 aø . udbhàvane liïgadar÷anenànumàne ca %<nãcàsantamudanayaþ paràvçjam>% çø 2 . 13 . 12 . utsa¤jane utkùepe àtmaø . %<daõóamunnayate utkùipatãtyarthaþ>% siø kauø .
     upa + upasthàpane %<upaninthurmahàbhàgaü duhitçtvena jàhnavãm>% harivaüø 1421 . %<mahatyà senayà ràjà damayantomupànayat>% bhàø vaø 3063 ÷loø . divjànàmasàdhàraõe saüskàrabhede àtmaø . àcàryaþ ÷iùyamupanayate . %<garbhàùñame'ùñame và'vde bràhmanasthopanàyanam>% %<upanãya dadad vedànàcàryaþ sa udàhçtaþ>% manuþ . %<àcàrya upanayamàno brahmacàriõam>% athaø 11 . 5 . 3 %<tatheti taü hopanitye>% ÷ataø bràø 11 . 5 . 3 . 13 . %<samidhamàhara upa tvà neùye>% chàø uø . sa ca saüskàraþ vedàrhatà prayojakaþ . tasya paragàmiphalakatvàt parasmaipade pràpte sammànotsa¤janàcàryakaraõetyàdinà pàø taï vihitaþ . na hi upanayanamàtreõàcàryatvaü kintu tatpurvakàdhyàpanena %<upanãya dadadu vedàn àcàryaþ sa udàhçtaþ iti smçteþ>% ityà÷ayena upanayanapårvakenàdhyàpanena hi upa netari àcàryataü kriyate iti siø kauø uktam . %<yasya prapitàmahàdernànusmaryate upanayanam>% àpastambaþ bhçtidànena samãpapràpaõe àtmaø . %<karmakarànupanayate bhçtidànena svasamãpaü pràpayatãtyarthaþ>% siø kau0
     ni + utsarjane . %<udakaü ninayeccheùaü ÷anaiþ piõóàntike punaþ>% manuþ . %<ninayet utsçjet>% kullåø . %<oùadhibhyo vçùñiü ninayati>% taiciø 2 . 4 . 923 . nitarà nayane ca %<pårõapàtramantarvedi ninayati>% taittiø 1 . 7 . 5 . 3 %<dàsã kumbhaü vahirgràmànninayeyuþ svabàndhavàþ . patitasya bahiþ kuryuþ sarvakàryeùu caiva tam>% %<caritavrata àyàte ninayerannavaü ghañam>% yàj¤aø .
     nir + ni÷caye avadhàraõe tadabhàvàprakàrakatve sati tat prakàrake j¤ànabhede . %<devaþpatirviduùi! naiùadharàjagatyà nirõãkyate na kim, na vriyate bhavatyà>% naiùaø %<puràvçttakathodgàraiþ kathaü nirõãyate paraþ>% hitoø .
     parà + punarànayane gatasya punaþ svasthànapràpaõe %<punaþ kçtyàü kçtyàkçte hastagçhya paràõaya>% athaø 5 . 14 . 4 .
     pari + parito nayane %<teùàü vçttaü pariõayet samyagràùñreùu taccaraiþ>% manuþ . pradakùiõãkaraõe %<tau dampatãþ triþ pariõãyaü vahnim>% kumàø . %<agçhõàü yacca te pàõimagniü paryaõayaü ca yat>% ràmàø ayoø 42 aø . vivàharåpa saüskàrabhede ca %<varayitvà yathànyàyaü mantravat pariõiya ca>% bhàø àø 6134 ÷loø . %<sarvàþ pariõayet vipraþ>% smçtiþ %<pariõeùyati pàrvatãü yadà>% kumàø .
     vi + kùepe upasampattau prave÷ane vidhàne ca %<praõãtaþ saüskçtàgnau nà yaj¤apàtrantare striyàm . triùu kùiptopasampannavihiteùu prave÷ite>% mediø . tatra kùepe %<tena samyak praõãtàni ÷arakjàlàni bhàga÷aþ>% bhàø bhãø 87 aø . vidhàne %<praõoya dàridryadaridratàü nçpaþ>% naiùaø . %<mukundaü saccidànandaü praõipatya praõãyate>% sugdhaø sa eva %<dharmo manunà praõãtaþ>% raghuþ %<yadi na praõayddaõóaü ràjà daõóeùvatantritaþ>% manuþ . agnisaüskàrabhede . %<agnipaõayanaü kçtvà>% smçtiþ . agnyàdheya ÷abdedç÷yam %<mahàdhvare vahnirabhipraõãtaþ>% bhaññiþ . upasampattiþ snehabhedaþ . praõayaþ . praõayijanaþ . %<praõayasva yathà÷raddaü ràjan! kiü kàravàõi te>% bhàø vaø 2160 ÷loø . sa¤caye ca vinà÷ànte maraõànte ca jãvite . %<saüyoge ca viyogànte ko nu vipraõayen manaþ>% bhàø ÷àø 3891 ÷loø %<bhaktiprotipraõayasahitaü mànadambhàdyupetam>% uddhaø då0
     prati + punaþ pràpaõe yato gatistatraiva punarnayane . %<pratinetumayodhyàm>% ràmàø 2 . 90 aø . %<tebhyaþ enàn pratinayàmi baddhvà>% aø 8 . 8 . 10 %<bhadraü na sarvametadvittaü gçhaü pratinetuü yujyate>% pa¤cataø .
     vi + apasaraõe %<ahaü hi te vineùyàmi yuddha÷raddhàmitaþparam>% bhàø uø 3475 ÷loø . bhàramenaü vineùyàmi pàõóavànàü mahàtmanàm bhàø bhãø 50 aø . ÷ikùàvi÷eùe %<vinitaistu vrajennityamà÷ugaiþ>% %<nàvinitairbrajeddhuryaiþ>% manuþ . %<tapasvisaüsargavinãtasattve>% (tapovane) %<vanyàn vineùyanniva duùñasatvàn>% raghuþ . %<svadharmàccalitàn ràjà vinãya sthàpayet pathi>% yàj¤aø ànukålyàrthamanunaye vinayaþ . çõàderniryàtane àtmaø . karaü vinayate ràj¤e deyaü bhàgaü pari÷odhayatãtyarthaþ siø kauø . vyaye viniyoge àtmaø . ÷ataü vinayate dharmàrthaü viniyuïkte ityarthaþ siø kauø . apanayane kartç÷arãrabhinne karmaõi kartçsthe kriyàphale àtmaø . krodhaü vinayate apagamayati krodhàpasàraõaphalasya cittaprasàdasya kartçsthatvàt %<svarita¤itaþ>% ityeva siddhe niyamàrthamidaü teneha na gaõóaü vinayati, gaõóasya ÷arãràvayavatvàt kartçsthatve'pi na taï . kartçsthe ityukteþ guroþ krodhaü vinayatityeva .
     sam + saüyojane . %<brahmaõyàtmànaü saünayan>% bhàgaø 6 . 10 . 1 %<oùadhibhyo'dhyàtman samanayan>% taittiø vràø 2 . 5 . 3 . 3 sthàpane ca %<kaüse pçùadàjyaü saünãya>% vçhaø uø 6 . 4 . 24 mi÷raõe %<dadhimadhuhaviùà dhçtaü saünãya>% vçhaø uø vaidikahaviþ . saüskàrabhede sàünàyyaü haviþ %<nàsomayà saünayet>% taittiø saø 2 . 5 . 5 . 1 .

#<õãla># nãlatàkaraõe bhvàø paraø sakaø señ . nãlati praõãlati anãlãt . ninãla

#<õãva># sthaulye bhvàø paraø sakaø señ . nãvati praõãvati anãvãt ninãva .

#<õu># stutau adàø paraø sakaø veñ . nauti praõauti anàvãtanauùãt nunàva nunuvitha nunuviva . notà navità naviùyati noùyati notavyaü navitavyaü nutaþ . nutiþ nutvà praõutya . %<yena nuvantamahiüsaü piõak>% çø 6 . 17 . 10 . %<dvidhàprayuktena ca vàïmayena sarasvatã tanmithunaü nunàva>% kumàø . %<sàdaraü naimi taü bhaktyà ÷rãgopãjanavallabham>% skaø puø . %<sainyaü nãlaü nunàva ca>% bhaññiþ . õic nàvayati õic san . nunàvayiùati san nuõõåùate yaï nonåyate .
     à + samyagstavane àtmaø . %<patattriõaþ ÷ubhàmandamànubànàstvajihladan>% bhaññiþ .
     pra + prakarùeõa stavabhe %<edadevaü vidvànakùaraü praõauti>% chàø uø .

#<õu># gatau bhvàø àtmaø sakaø amoñ nighaõñuþ . gavate navate ityàdi gatikarmasu miruktokteþ navate . %<abhãnavante adåhaþ priyamindrasya kàmyam>% çø 9 . 10 . 1 . %<abhãnavante abhigacchanti>% bhàø . %<hariü navante avatà udanyavaþ>% çø 9 . 86727 %<navante gacchanti>% bhàø . %<gàvo na dhenavo'navanta>% 10 . 95 . 6

#<õuda># preraõe tudàø ubhaø sakaø aniñ . nudati--te praõudati anausmãt anutta . nunoda nunude nottà notsyati te nodanam nottum . nunnaþ nuttaþ . %<mandaü mandaü nudati pavana÷cànukålo yathà tvàm>% meghaø . khaõóane apasàraõe ca nunude tanukaõóu paõóitaþ naiùaø . adastvayà nunnamanucamaü tamaþ màghaþ . %<praõudyànme vçjinaü devadevaþ>% harivaü 131 aø . %<vidhinà saüpraõuditaþ>% bhàø vaø 1 aø . anudàttettve'pi iñ àrùaþ . nodaü karotãti õic . nodayati noditaþ nodyamànaþ . %<te nodyamànà vidhivat bàhukena hayottamà>% bhàø vaø 71 aø . %<aïku÷àïguùñhanoditàþ>% bhoø 19 aø . dhàtupàñhe svaritsu õuda preraõa iti pàñhe'pi punastathaibottaratra pàñhaþ kartrabhipràye kriyàphale'pi parasmaipadàrthaþ siø kauø .
     apa + apasàrane %<jaràü rogamapanudya ÷ariràt>% sàïkhyàø gçø %<àcchàdya ca mahàbàhurvalàttçùõànapànudat>% bhàø à÷vaø 62 aø . %<alakùmãü vyapanotsyatha>% bhàø vaø 115 aø . %<abhidravàrjuna! kùipraü kurån droõadàpànuda>% bhàø droø 190 aø .
     parà + apasàraõe %<tanna paràõuda vibho! ka÷malaü mànasaü mahat>% bhàgaø 3 . 7 . 7 ÷loø .
     pra + prakarùeõa nodane càlane ca . %<sa ÷atrusenàü tarasà praõudya>% bhàø viø 64 aø . apasàraõe %<tato'ndhakàraü praõudannudatiùñhata candramàþ>% bhàø vaø 33 aø .
     vi + vi÷eùaõe nodane . %<codayàmàsa tàna÷vàt vinunnàdbhãùmasàyakaiþ>% bhàø bhãø 4846 ÷loø . õijantasya duþkhàdyapasàraõe %<lakùmãvirnodayati yena digantalambã>% raghaþ mallinàthastu tatkarotãtyarthe nàmadhàturayamityàha . %<puùpaü phalaü càrtavamàharasva . vinodayiùyanti navàbhiùaïgàdu>% raghuþ . %<kathaü và devã sarujatvàt vinodyate>% màlavikàgniø . %<lolaü vinodaya manaþ sumanolatàsu>% . sàø daø .

#<õå># stutau tuø kuø sakaø paø señ . nuvati praõuvati anuvãt nunàva %<samindragardabhaü mçõa nuvantaü pàpayàmuyà>% çø 1 . 29 . 5 %<mahàmanåùata ÷rutam>% çø 1 . 6 . 6 %<abuùata stutabantaþ àrùaþ ióabhàvaþ . ayaü hrasvànta iti ùiraruciþ . nuvamànà÷ca martàþ>% çø 1 . 1901 navamànàstuvànàþ bhàø vede àtmaø gaõavyàtyàsa÷ca .

#<õeda># sannidhàne ubha sakaø señ . nedati--te pranedati--te . anedãt anediùña nineda ninede .

#<õeùa># gatau bhvàø àtmaø señ . neùate praõeùate . aneùiùña çdit anineùat--ta . ete ghàtavaþ nàdikà api sati hetau õatvàrthaü gaõe õopade÷itayà pañhitàþ prayoge tu dantyanàdaya eva punaþ pràdiyoge õatvamupayànti . nandanàthanàdhanakka nçnàñidhàta yastu õopade÷atvàbhàvàt nimitte'pi na õatvamupayàntãti bhedaþ

#<õya># puø brahmalokasthe sarovarabhede %<atha yadaraõyàyanamityàcakùate brahmacaryameva tadara÷ca ha vai õya÷càrõavau brahmaloke tçtãyasyàmito divi tadairamadãyam>% chàø uø . %<tattatra hi brahmaloke ara÷ca ha vai prasiddho õya÷càrõavau samudrau . samudràvapàmeva sarasã tçtãyasyàm bhuvamantarikùa¤càpekùya tçtãyà dyaustasyàü tçtãyasyàmito'smàllokàdàrabhya gaõyamànàyàü divi . tattatraiva cairaü irà'nnaü tanmaya airo maõóastena pårõamairaü madãyaü tadupayoginàü madakaraü harùotpàdakaü saraþ>% ÷àïkarabhàø . iti vàcaspatye õakàràdi÷abdàrthasaükalanam .


#<ta>#

#<ta># takàro vya¤janavarõabhedaþ . dantyaþ ardhamàtràkàlenoccàryaþ asyoccàraõe dantmålena jihvàgrasya spar÷a àbhyantaraprayatnaþ . bivàra÷vàsàdhoùà bàhyaprayatnàþ . màtçkànyàse'sya vàmasphici nyasyatà . asya vàcaka÷abdà varõàbhidhàne uktà yathà %<taþ påtanà hariþ ÷uddhi÷aktiþ ÷uktirjañã dhvajã . vàmasphigvàmakañyau ca kàminã maghyakarõakaþ . àùàñã taõóatubhra÷ca kàmikàpçùñhapucchakaþ . ratnaka÷ca ÷yàmamukho vàràhã makaro'ruõà . sugatordhasukhàcårdhalànu÷ca kroùñupucchakaþ . gandho vi÷và marucchatra÷cànuràdhà na saurakaþ . jayantã punuko bhràntiranaïgamadanàturà>% . tadadhiùñhàtçdevatàdhyànaü varùõoddhàratantroktaü yathà %<dhyànamasya pravakùyàmi ÷çõuùva kamalànane! . caturbhujàü mahà÷àntàü mahàmokùapradàyinãm . sadà ùoóa÷avarùãyàü raktàmbaradharàü paràm . nànàlaïkàrabhåùàdyàü sarvasiddhi pradàyinãm . evaü dhyàtvà takàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . kàmadhenutantre asya svaråpamuktaü yathà %<takàraü ca¤calàpàïgi! svayaü paramakuõóalã . pa¤cadevàtmakaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . tri÷aktisahitaü varõam àtmàditattvasaüyutam . trivindusahitaü varõaü pãtavidyut samaprabham>% %<tovyomàntalaghurdhanàpaharaõam>% iti vçø raø ñãø tasya vyomadevatvaü màtràvçtte prathamopanyàse dhanàpahàraþ phala¤coktam .

#<ta># puø taka--hasane sahane và óa . 1 caure 2 amçte 3 pucche 4 krãóe 5 mlecche ca mediø . 6 garbhe 7 ÷añhe ÷abdacaø 8 ratne 9 sugate deve 10 gauravivarjite 11 kroùñoùñupucche ca ekàø koø . 21 taruõe 14 puõye klãø strãø mediø . trivarõaprastàve àdyagurudvayake antyalaghuke (''.) 12 gaõabhede %<so'ntaguruþ lathito'ntyalaghustaþ>% chandomaø .

#<taüsu># puø tasi--un . paurave gatinàrasute nçpabhede %<matinàrasutà ràjaü÷catvàro'mitavikramàþ . taüsurmahànatiratho druhyu÷càpratimadyutiþ . teùàü tamsursahàvãryaþ pauravaü vaü÷amuddahan . àjahàra ya÷o dãptaü jigàya ca vasundharàm>% . bhàø àø 84 aø . sa ca sarasvatãputraþ yathà tatrai voktam 84 aø . %<taüsu sarasvatã putraü matinàràdajàyata . ãlinaü janayàmàsa kàliïgyàü taüsuràtmajam>% .

#<taka># hàse akaø sahane sakaø bhvàø paraø señ . takati atàkãt--atakãt . tatàka teketuþ . nirukte ayaü gatikarmasu pañhitaþ . karmaõi bhàve ca . yat na õyat . takyaü sahanãyam .

#<taka># dausthye kçcchrajãvane pàø idit paø bhvàø señ . taïkati ataïgãt tataïka taïkà àtaïkà .

#<taka># triø taü gauravavarjitaü yathà tathà kàyati kai--ka . 1 nindite . %<iyattakaþ kumbhakastakaü bhinadmya÷àtanã>% çø 1 . 1 91 . 15 . %<takaü kutsitam>% bhàø . taka--ac . 2 sahana÷ãle ca . %<takà vayaü plavàmahe idaü madhu>% kàtyàø ÷rauø 13 . 3 . 21 såø . 3 skhalite ca . %<÷rutaü gàyatraü takanànasya>% çø 1 . 130 . 3 . %<takavànasya skhalitagateþ>% karkaþ .

@<[Page 3201a]>@
#<takat># avyaø taka--bàø ati . atyalpe . 2 tatsute manàyati takatsute manàyati çø 1 . 133 . 4 . %<takaditi manàyati atyalpamidamiti suùñhumanyate>% bhàø . tad--ñera kac . 2 tacchabdàrthe triø sakaþ takau take ityàdi råpam

#<takarã># strã taü kutsitaü karoti kç--ña ïãp . kutsitakàriõyàü striyàü %<te bhinadmi takarãm>% taittiø saø 3 . 3 . 10 . 1

#<takàra># puø ta + kàra . tasvaråpe varõe %<evaü dhyàtvà takàrantu>% kàmadhenutaø .

#<takila># puø taki--kçcchrajãvane uõàdiø ilac nalopa÷ca 1 dhårte 2 auùadhe ca 3 oùadhau strã ujjvaø .

#<taku># triø taka--gatau niruø un . gàmuke %<purumedha÷cit takave navaü dadat>% çø 9 . 57 . 5 %<takave takatirgatikarmà auõàdika unpratyayaþ somamabhigacchate>% bhàø .

#<takkan># naø taka--kanin na kit . apatye nighaõñhuþ .

#<takra># naø tanca--rak nyaïkvàø kutvam . caturthàü÷ajalayogena dadhimanthanajàte dadhivikàrabhede (ghola) amaraþ . tadbhedàdikaü bhàvaprakàø uktaü yathà
     %<gholantu mathitaü takramuda÷vicchacchikàpi ca . sasaraü nirjalaü gholaü mathitantvasarodakam . takraü pàdajalaü proktamuda÷vidardhvavàrikam . chacchikà sàrahãnà syàt svacchà pracuravàrikà . gholaü tu ÷arkaràyuktaü guõairj¤eyaü rasàlavat>% . mathitaü (mahuyà) iti loke . chacchikà (chàccha) iti loke . vàtapittaharaü hlàdi mathitaü kaphapittanut . takraü gràhi kaùàyàmlaü svàdupàkarasaü laghu . vãryoõaü dãpanaü vçùyaü prãõanaü vàtanà÷anam . grahaõyàdimatàü pathyaü bhavetsaïgràhi làghavàt . ki¤ca svàduvipàkitvànnaca pittaprakopaõam . kaùàyaü dãpanaü vçùyaü prãõanaü vàtanà÷anam . kaùàyoùõavipàkitvàdraukùyàccàpi kaphàpaham . na takrasevã vyathate kadàcit na takradagdhàþ prabhavanti rogàþ . yathà suràõàmamçtaü sukhàya tathà naràõàü bhuvi takramàhuþ . uda÷citkaphakçdbalyamàmaghnaü paramaü matam . chacchikà ÷ãtalà laghvã pitta÷ramatçùàharã . bàtanut kaphakçttsà tu dãpanã lavaõànvità .
     athoddhçtaghçtastokoddhçtànuddhçtaghçtànàü takràõàü guõàþ %<samuddhçtaghçtaü takraü pathyaü laghu vi÷eùataþ . stokoddhçtaghçtaü tasmàdguru vçùyaü kaphàpaham . anuddhçtaghçtaü sàndraü guru puùñikaphapradam>%
     ya doùavi÷eùe vyàdhivi÷eùe takravi÷eùàþ . vàte'mle ÷asyate takraü ÷uõñhãsaindhavasaüyutam . pitte svàdusitàyuktaü savyoùamadhike kaphe . hiïgujãrayutaü gholaü saindhavena ca saüyutam . bhavedatãva vàtaghnamar÷o'tãsàrahçtparam . rucidaü puùñidaü balyaü vasti÷ålavinà÷anam . måtrakçcchre tu saguóaü pàõóuroge sacitrakam . athàmapakkatakraguõàþ %<takramàmaü kaphaü koùñhe hanti kaõñhe karoti ca . pãnasa ÷vàsakàsàdau pakvameva pra÷asyate>% . atha takrasevananimittàni . %<÷ãtakàle'gnimàndye ca tathà vàtàmayeùu ca . arucau srotasàü rodhe takraü syàdamçtopamam . tattu hanti garacchardiprasekaviùamajvaràn . pàõóumedograhaõyar÷o måtragrahabhagandaràn . mehaü gulmamatãsàraü ÷ålaplãhodaràrucãþ . ÷vitrakoùñhagatavyàdhãn kuùñha÷othatçùàkçmãn>% .
     takrasyàviùayàþ %<naiva takraü kùate dadyàt noùõakàle na durbale . na mårchàbhramadàheùu na roge raktapittaje>% .
     atha gavyàdãnàü vi÷iùñàþ guõàþ %<yànyuktàni dadhanyaùñau tadguõaü takramàdi÷et>% . bhàvapraø . adhikaü kçtànna÷abde 2185 pçø dç÷yam . %<manyanàdipçthagbhåtasnehamardhodakaü tu yat . nàtisàndradravaü takraü svàdvamlaü tuvaraü rase>% su÷ruø . %<såtrakàrpàsakiõvànàü gomayasya guóasya ca . dadhnaþ kùãrasya takrasya pànãyasya tçõasya ca>% manuþ . %<takranisràvabahulaü dadhimaõóàrdramçttikam>% harivaüø 61 aø .

#<takrakårcikà># strã 2167 pçø kårcikà÷abdokte takrajàte padàrthe .

#<takrapiõóa># puø %<dadhnà takreõa và duùñaü dugdhaü baddhaü suvàsasà . dravabhàgena hãnaü yat takrapiõóaþ sa ucyate>% ityukte (chànà) khyàte padàrthe .

#<takramàüsa># naø kçtànna÷abde 2183 pçø ukte takreõa pàkavi÷eùayukte màüsabhede .

#<takravàmana># puø takraü vàmayati atyamlatvàt vàma + õic--lyu 6 taø . nàgaraïge ÷abdàrthacintàø .

#<takràña># puø takràrthaü takrotpàdanàrthamañati aña--ac . manthànadaõóe hàràø .

#<takràriùña># puø %<yamànyàmalakaü pathyà maricaü tripalàü÷akam . lavaõàni palàü÷àni pa¤ca caikatra cårõayet . tatra kaüsàsutaü jàtaü takràriùñaü pivennaraþ . dãpanaü ÷othagulmàr÷aþ krimimehodaràpaham>% cakraø ukte auùadhabhede .

#<takva># triø taka--gatau bàø va . gamana÷ãle . %<takvo notà tadidvapuþ>% çø 8 . 69 . 13 %<tako gamana÷ãlaþ>% màø .

@<[Page 3202a]>@
#<takvan># triø taka--gatau vanip . 1 gati÷ãle %<takvà na bhårõirvanà siùakti>% çø 1 . 66 . 1 taka--sahane vanip . 2 caure ca . %<nimruca uùasastakvavãriva>% çø 1 . 151 . 5 %<takkavãþ takvà stenastasya vãþ gatiþ>% màø .

#<takvavã># triø takkànàü cauràõàm vãþ . coràõàü gatau . %<bhagamãññe takvavãye>% çø 1 . 134 . 5 . %<takvavãye taskaràõàü yaj¤avighàtinàmanyatra gamanàya>% bhàø chàndasa iyaï dãrgha÷ca .

#<takùa># kàr÷ye tanåkaraõe (càücà cholà) vyàpàre và bhvàø pakùe svàø paø sakaø veñ . takùati takùõoti takùanti takùõuvanti atakùãt atàkùãt tatakùa . takùiùyati takùyati . taùñà takùaõam taùñaþ takùya taùñvà prakàùñhatañ . %<dàravàõà¤ca takùaõam>% manuþ %<caùàlaü ye a÷vayåpàya takùati>% çø . 1 . 162 . 6 %<bàhyà÷akalamapatakùõuvanti>% ÷ataø bràø 3 . 7 . 1 . 8 .

#<takùa># tvaco grahaõe saüvaraõe bhvàø paø sakaø señ . takùati kàyaü varmaõà yodhà . atakùãt tatakùa .

#<takùa># puø ràmànujasya bharatasya 1 putrabhede . %<takùaþ puùkara ityàstàü bharatasya mahãpate!>% bhàgaø 9 . 11 . 7 . %<sa (bharataþ) takùapuùkalau putrau ràjadhànyostadàkhyayoþ . abhiùecyàbhiùekàrhau ràmàntikamagàt punaþ>% raghuþ . 2 tannàmake ràjadhànãbhede ca . takùa bhàve gha¤ . 3 tanåkaraõe kavacàdiü saüvaraõe . %<ubhau kañhyàü supàr÷ve tu takùavantau ca ÷ikùitau>% bhàø saø 22 a0

#<takùaka># puø takùa--õvul . 1 vi÷vakarmaõi ÷abdaraø . 2 drumabhede hemacaø . såcakàt viprakanyàyàü jàtastakùaka ucyate . u÷anasokte saïkãrõajàtibhede (chutàra) 3 såtradhàre kadrugarbhe ka÷yapàt jàte aùñanàgàntargate 4 nàgabhede %<ananto vàsukiþ padmo mahàpadmo'tha takùakaþ . kulãraþ karkañaþ ÷aïkho hyaùñau nàgàþ prakãrtitàþ>% tiø taø . %<kàdraveyà÷ca balinaþ sahasramamitaujasaþ . suparõava÷agà nàgà jaj¤ire'nekamastakàþ . teùàü pradhànàþ satataü ÷eùavàsukitakùakàþ>% harivaüø 3 aø . %<yo'sau vçddhasya tàtasya tathà kçcchragatasya ha . skandhe mçtaü samàsràkùãt pannagaü ràjakilviùã . ta pàpamàtasakruddhastakùakaþ pannage÷varaþ . à÷ãviùantigmatejà madvàkyabalacãditaþ . saptaràtràdito netà gamasya sadanaü prati . dvijànàmavamantàraü kuråõàmaya÷askaram>% bhàø àø 41 . tena ca parãkùitodaü÷anakathà bhàø àø 43 aø dç÷yà yathà %<atha ÷u÷ràva gacchan sa takùako jagatãpatim . mantrairgadairviùaharairakùyamàõaü prayatnataþ . såta uvàca . sa cintayàmàsa tadà màyàyogena pàrthiva! . mayà va¤cayitavyo'sau ka upàyo bhavediti . tatastàpasaråpeõa pràhiõot sa bhujaïgamàn . phaladarbhodakaü gçhya ràj¤e nàgo'tha takùakaþ . takùaka uvàca . gacchadhvaü yåyamavyagrà ràjànaü kàryavattayà . phalapuùpodakaü nàma pratigràha yituü nçpam . sautiruvàca . te takùakasamàdiùñàstathà cakrurbhujaïgamàþ . upaninyustathà ràj¤e darbhànapaþ phalàni ca . tacca sarvaü sa ràjendraþ pratijagràha vãryavàn . kçtvà teùà¤ca kàryàõi gamyatàmityuvàca tàn . gateùu teùu nàgeùu tàpasacchadmaråpiùu . amàtyàn suhçda÷caiva provàca sa naràdhipaþ . bhakùayantu bhavanto vai svàdånãmàni sarva÷aþ . tàpasairupanãtàni phalàni sahità mayà . tato ràjà sasacivaþ phalànyàdàtumecchata . vidhinà samprayukto vai çùivàkyena tena tu . yasminneva phale nàgastamevàbhakùayat svayam . tato bhakùayatastasya phalàt kçmirabhådaõuþ . hrasvakaþ kçùõanayanastàmravarõo'tha ÷aunaka! . sa taü gçhya nçpa÷reùñhaþ sacivànidamabravãt . astamabhyeti savità viùàdadya na me bhayam . satyavàgastu sa muniþ kçmirmàü da÷atàmayam . takùako nàma bhåtvà vai tathà parihçtaü bhavet . te cainamanvavartanta mantriõaþ kàlacoditàþ . evamuktvà sa ràjendro grãvàyàü saünive÷ya ha . kçmikaü pràhasat tårõaü mumårùurnaùñacetanaþ . prahasanneva bhogena takùakeõànvaveùñyata . tasmàt phalàdviniùkramya yadràj¤e viniveditam . veùñayitvà ca vegena vinadya ca mahàsvanam . ada÷at pçthivãpàlaü takùakaþ pannage÷varaþ>% adhikaü ka÷yapa÷abde uktam %<masåraü nimbapatra¤ca yo'tti meùagate ravau . atiroùànvitastasya takùakaþ kiü kariùyati>% tiø taø . takùakanàga÷caindrasya sakhà khàõóavavanavàsã arjunena khàõóavavanasya dàhakàle na ntamya dàhaþ tatkathà %<nivçtteùvatha deveùu vàguvàcà÷arãriõã . ÷atakratu samàbhàùya mahàgambhãranisvanà . na te sakhà sa nihatastakùako bhujagottamaþ . dàhakàle khàõóavasya kurukùetraü gato hyasau>% bhàø àø 228 aø . 5 kàùñhàditakùaõakartçmàtre triø .

@<[Page 3203a]>@
#<takùakãya># triø takùà astyatra naóàø cha--kuk ca . takùavi÷iùñe tasmin bhavaþ aõ vilvakàø chamàtrasya luk na kuko luk . tàkùaka tatra bhave triø .

#<takùaõa># naø takùa bhàve--lyuñ . (càücà) (cholà) vyàpàre %<takùaõaü dàru÷çïgàsthnàü gobàlaphalasambhuvàm>% yàø %<dàravàõà¤ca takùaõam>% manuþ .

#<takùaõã># strã takùyate'nayà takùa--karaõe lyuñ ïãp . và÷yàm (vàisa) kàùñhatakùaõasàdhane astrabhede ÷abdaraø .

#<takùan># puø takùa--kanin . 1 taùñari, vardhakau, %<àptena takùõà bhiùajeva takùaõam>% màghaþ . %<takùobhayathà>% ÷àø såø . 2 vi÷vakarmaõi, ca amaraþ . 3 citrànakùatre tasya tvaùñçdevatàkatvàt tathàtvam 4 takùaõakartçmàtre triø striyàü ïãp upadhàlope takùõã . tataþ ÷ivàø apatye aõ balantatvàdupadhàlopaþ . tàkùõa takùõo'patye puüstrãø .

#<takùa÷ilà># strã bharataputratakùançpasya ràjadhànyàü takùa÷ilànagarã abhijano'sya takùa÷iø a¤ . tàkùa÷ila pitràdikrameõa tannagaravàsini triø takùa÷ilàyà adårabhavàdiþ varaõàø caturarthyàø a¤o luk . takùa÷ilà tannagaryà adårabhavàdau baø vaø . anadyàntu caturarthyàø madhvàø matup masya vaþ . takùa÷ilàvat tatpurasyàdårabhavàdau nadãbhinne de÷àdau triø striyàü ïãp .

#<takùa÷ilàdi># puø so'syàbhijana ityarthe vihitठpratyayanimitte pàø gaø såø ukte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<takùa÷ilà vatsoddharaõa kairmeduraka gràmaõã chagala krauùñukarõa siühakarõa saükucita kinnara kàõóadhàra parvata avasàna varvara kaüsa>% .

#<taga># skhalane kampe ca akaø gatau sakaø bhvàø sakaø señ idit . taïgati ataïgãt tataïga taïganam taïgà taïgitaþ .

#<tagaõa># puø chandogranthaprasiddhe antalaghuke àdigurudvayake trivarõàtmake gaõabhede . %<so'ntaguruþ kathito'ntalaghustaþ>% chandomaø .

#<tagara># puø tasya kroóasya garaþ gé--ac . (ñagara) iti 1 vçkùe ÷abdaraø . 2 madanavçkùe ràjaniø . koïgaõaprasiddhe (piõóatagara) khyàte, 3 vçkùe naø ratnamàø . 4 tagaramålajàte gandhadravye naø . %<kàlànusàryaü tagaraü kañhinaü laghu tanmatam . aparaü piõóatagaraü daõóahasti ca varhaõam . tagaradvayamuùõaü syàt svàdu snigdhaü laghu smçtam . viùàpasmàramårdhàkùiro gadoùatrayàpaham>% bhàvapraø %<priyaïgucandanàbhyà¤ca vilvena tagareõa ca>% bhàø anuø 104 aø . %<tulyaiþ patraturaskabàlatagaregandhaþ smaroddãpanaþ>% vçø saø 77 aø . tagaraü paõyamasya kçsaràø ñhan . tagarika tadgandhadravyavikretari triø . 4 àhulyakavçkùe ràjaniø .

#<tagarapàdika># naø tagarasya pàdo målamastyatra gandhadravye ñhan . nandyàvarte gandhadravyabhede ÷abdàrthaciø .

#<tagarapàdã># strã tagaraü gandhadravyabhedaþ pàde'måle'syàþ jàtitvàt ïãù . tagaravçkùe ÷abdàrthaciø .

#<taïka># puø taki--bhàve ac . 1 kçcchreõa jãvane 2 priyacihne 3 tàpe 4 bhaye bharataþ! . karmaõi--gha¤ . 5 paridhànavasane ramànàthaþ .

#<taïkana># naø taki--bhàve lyuñ . kçcchreõa jãvane .

#<tacchãla># triø tat ÷ãlaü yasya . svabhàvataþ phalanirapekùatayà pravartamàne tatsvabhàve jane . tadarthe vihitaþ ñha¤ . tàcchãlika tacchãlàrthe pàø vihitapratyaye . %<à kvestacchãlataddharmatatsàdhukàriùu>% pàø .

#<tajja># triø tato jàyate jana--óa . tasmàt jàte .

#<tajjalàn># triø tato jàyate jana--óa tasmin lãyate lã--óa tenàniti ana--vic dvandvàt pårvaü ÷rutasya tacchavdasya pratyekasambandhena yathàyathaü vibhaktyantatayànvayaþ . tasmàjjàte tasmin lãne tena sthite padàrthe ca . %<sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti ÷ànta upàsãta>% chàø uø . tajjalàn, tajjatvàt tallatvàt tadanatvàcceti ÷àïkarabhàø .

#<tajvã># strã taü ninditaü javate ju--kvip gauràø ïãù . hiïgupatryàü ràjaniø .

#<taña># ucchràye bhvàø paraø sakaø señ . tañati atàñãt--atañãt . tatàña teñatuþ . tañam .

#<taña># àhatau cuø ubhaø sakaø señ . tàñayati--te atãtañat ta .

#<taña># triø taña--ac . 1 kåle nadyàdestãre amaraþ . tãrabhåme÷ca nadyàþpravàhàt ucchritatvàt tathàtvam . %<sindhostañàvogha iva pravçddhaþ>% kumàø . striyàü ïãp . %<màla¤ca¤ca ÷ma÷àna¤ca nadyàdãnàü tañã tathà>% sàø daø . 2 uccakùetre naø mediø . %<niþ÷eùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo'dharaþ>% sàø daø . stamaþ tañamiva upaø saø . 3 ÷ive puø tasya sarvocchitatvàt tathàtvam %<namastañàya tañyàya tañànàü pataye namaþ>% bhàø ÷àø 285 aø . 4 ucchrite triø .

#<tañaga># puø taóàga + pçùoø taóàge dviråpakoø .

#<tañastha># triø tañe samãpe tiùñhati sthà--ka . 1 samãpasthe 2 vàdiprativàdibhàvànàpanne udàsãne ca %<tañasthaþ ÷aïkate>% jàgadã÷yàdau bhåriprayogaþ . 3 lakùaõavi÷eùe yàvallakùyakàlamanavasthitatve sati itaravyàvartake vi÷eùaõe yathà pçthivyà gandhavattvaü tañasthalakùaõam utpattikàle pralaye ca lakùyasthitàvapi tatkàle gandhasyànavasthànàt tathàtvam . yathà vàü vrahmaõo jagatkarvçtvàdikam tasya pralayàdau lakùyakàle anavasthànàt tathàtvam . %<svaråpaü tañasthaü dvidhà lakùaõàbhyàm . svaråpe'praviùñàt svaråpe praüviùñàt . yathà kàkavanto gçhàþ khaü vila¤ca>% vedàntakàø . vedàø paø asya vivçtiryathà
     tatra lakùaõaü dvividham svaråpalakùaõaü tañasthalakùaõa¤ceti . tatra svaråpameva lakùaõaü svaråpalakùaõam yathà satyaü j¤ànamanantaü brahmaõaþ svaråpalakùaõam . nanu svasya svavçttitvàbhàvena kathaü lakùaõatvamiti cenna svasyaiva svàpekùayà dharmadharmibhàvakalpanayà lakùaõatvasambhavàt . taduktaü vivaraõe %<ànando viùayànubhavo nityatva¤ceti santi dharmàþ apçthaktve'pi caitanyàt pçthagivàvabhàsante iti>% . tañasthalakùaõaü nàma yàvallakùyakàlamanavasthitatve sati yadvyàvartakaü tadeva yathà gandhavattvaü pçthivãlakùaõam . mahàpralaye paramàõuùu utpattikàle ghañàdiùu ca gandhàbhàvàt . prakçte ca jagajjanmàdikàraõatvam . atra jagatpadena kàryajàtaü vivakùitam . kàraõatva¤ca kartçtvam ato'vidyàdau nàtivyàptiþ . kartçtva¤ca tattadupàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimattvam . ã÷varasya tàbadupàdànagocaràparokùaj¤ànasadbhàve ca %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavit yasya j¤ànamayaü tapaþ . tasmàdetadbrahma nàma råpamanna¤ca jàyate>% ityàdi÷rutirmànam . tàdç÷acikãrùàsadbhàve ca %<so'kàmayata bahusyàü prajàyeyeti>% ÷rutirmànam . tàdç÷akçtau ca %<tanmano'kurutetyàdi>% vàkyam . j¤ànecchàkçtãnàmanyatamagarbhaü lakùaõatritayaü vivakùitam anyathà vyarthavi÷eùaõatvàpatteþ . ataeva janmasthitidhvaüsànàmanyatamasyaiva lakùarõa prave÷aþ . eva¤ca lakùaõàni nava sampadyante . brahmaõo jagajjanmàdikàraõatve ca %<yato và imàni bhåtàni jàyante yena jàtàni jãvanti, yat prayantyabhisaüvi÷antãtyàdi>% ÷rutirmànam . yadvà nikhilajagadupàdànatvaü vrahmaõo lakùaõam . upàdànatva¤ca jagadadhyàsàdhiùñhànatvaü jagadàkàreõa pariõamamànamàyàdhiùñhànatvaü và . etàdç÷amevopàdànatvamabhipretya %<idaü sarvaü yadayamàtmà saccàsaccàbhavat bahu syàü prajàyeyetyàdi ÷rutiùu vrahmaprapa¤cayostàdàtmyavyapade÷aþ>% tañasthite triø .

#<tañàka># puø taña--bàø àkan . taóàge padmàdiyuktasarasi ÷abdaraø .

@<[Page 3204b]>@
#<tañàghàta># puø tañe àghàtaþ . vçùàdibhiþ ÷çïgàdibhirbhåbhàgotkhananaråpavaprakrãóàyàm ÷abdàrõavaþ . %<abhyasyanti tañàghàtaü nirjitairàvatàþ gajàþ>% kumàø . %<kailàsatañàghàtadhàtudhålipañalamiva haravçùabham>% kàdaø .

#<tañinã># strã tañamastyasyà ini ïãp . nadyàm amaraþ .

#<tañya># puø tañamucchràyamarhati yat . ÷ive %<namastañàya tañyàya>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivasahasranàma .

#<taóa># dãptau akaø àhatau sakaø cuø ubhaø señ . tàóayati te atitaóat ta . %<làlayet pa¤ca varùàõi da÷a varpàõi tàóayet>% càõakyaþ %<÷iùñyarthaü tàóayettataþ>% manuþ tàóanà . tàóanam tàóitaþ . %<÷roturvitantrãriva tàóyamànà>% kumàø . %<dundubhistàóito'sau>% veõãsaüø .

#<taóa># àhatau bhvàø àtmaø sakaø señ idit . taõóate ataõóiùña . tataõóe .

#<taóàka># puø taóa--àhatau pinàkàdaya÷ca uõàø àka . 1 taóàge . taóa--dãptau àka . 2 dãptau strã ujjvaladaø .

#<taóàga># puø jalairàhanyate taóa--àghàte %<taóàgàdaya÷ca>% uõàø niø àga 1 yantrakåñake ÷abdàrthaciø 2 jalàdhàrabhede padmàkare amaraþ . ardharcàø %<pra÷astabhåmibhàgasto bahusaüvatsaroùitaþ . jalà÷ayastaóàgaþ syàdityàhuþ ÷àstrakovidàþ>% ÷abdàrthaciø . 3 pa¤ca÷atadhanuþparimite jalà÷aye ca yathà %<caturviü÷àïgulo hasto dhanustaccaturuttarabh . ÷atadhanvantara¤caiva tàvat puùkariõã ÷ubhà . etat pa¤caguõaþ proktastaóàga iti nirõayaþ>% navyavardhamànadhçto va÷iùñhaþ . tadutsargavidhiþ matsyapuø 58 aø ukto yathà %<pràpya pakùaü ÷ubhaü ÷uklamatãte (pràpte) cottaràyaõe . puõye'hni viprakathite kçtvà bràhmaõavàcanam . pràgudakpravaõe de÷e taóàgasya samãpataþ . caturhastàü ÷ubhàü vediü caturasràü caturmukhàm . tathà ùàóa÷ahastaþ syànmaõóapa÷ca caturmukhaþ . vedyà÷ca parito gartàratnimàtràstu mekhalàþ . nava saptàtha và pa¤ca nàtiriktà nçpàtmaja! . vitàüstamàtrà yoniþ syàt ùañsaptàïgulivistçtà . gartà÷catasraþ ÷astàþ syustriparvocchritamekhalàþ . sarvatastu savarõàþ (lokapàlavarõàþ) syuþ patàkà dhvajasaüyutàþ . a÷vatthodumbaraplakùavaña÷àkhàkçtàni tu . maõóapasya pràtadi÷aü dvàràõyetàni kàravet . ÷ubhàstatràùña hotàro dvàrapàlà stathàùña vai . aùñau tu jàpakàþ kàryàþ bràhmaõà vedapàragàþ . sarvalakùaõasampårõo mantravidvijitendriyaþ . kula÷ãlasamàyuktaþ purodhàþ syàddvijottamaþ . pratigarteùu kala÷à yaj¤opakaraõàni ca . vyajana¤càmare ÷ubhre tàmrapàtre suvistçte . tatastvanekavarõàþ syu÷caravaþ pratidaivatam . àcàryaþ prakùipedbhåmàvanumantrya vicakùaõaþ . tryaratnimàtro yåpaþ syàt kùãravçkùavinirmitaþ . yajamànapramàõo và saüsthàpyo bhåtimicchatà . hemàlaïkàriõaþ kàryàþ pa¤caviü÷atã çtvijaþ . kuõóalàni ca haimàni keyårakañakàni ca . aïgulãyaü pavitràõi vàsàüsi vividhàni ca . påjayettu saümaü sarvàn àcàryaü dviguõaiþ punaþ . dadyàcchayanasaüyuktamàtmana÷càpi yat priyam . sauvarõau kårmamakarau ràjatau matsyaóuõóubhau . tàmrau kulãramaõóåkà vàyasaþ ÷i÷umàrakaþ . evamàsàdya tatsarvamàdàveva vi÷àmpate! . ÷uklamàlyàmbaradharaþ sarvauùadhyudakaistataþ . saüpårõaiþ kalasaistatra snapito vedapàragaiþ . yajamànaþ sapatnãkaþ putrapautrasamanvitaþ . pa÷cimaü dvàramàsàdya pravi÷edyàgamaõóapam . tato maïgala÷abdena bherãõàü nisvanena ca . a¤jasà maõóalaü kuryàt pa¤cavarõena tattvavit . ùoóa÷àrantata÷cakraü padmagarbhaü caturmukham . caturasra¤ca parito vçttaü madhyeü su÷obhanam . vedyà÷copari tat kçtvà grahàn lokapatãüstataþ . saünyasenmantrataþ sarvàn pratidikùu vicakùaõaþ . kårmàdi sthàpayenmadhye vàruõaü mantramà÷ritaþ . brahmàõa¤ca ÷ivaü viùõuü tatraiva sthàpayed budhaþ . vinàyaka¤ca vinyasya kamalàmambikàü tathà . ÷àntyarthaü sarvalokànàü bhåtagràmaü nyasettataþ . puùpabhakùyaphalairyuktameyaü kçtvàdhivàsanam . kumbhàn sajalagarbhàüstàn vàsobhiþ pariveùñayet . puùpagandhairalaïkçtya dvàrapàlàn samantataþ . pañhadhvamiti tàn bråyàdàcàryastvabhipåjayet . vahvçcau pårvataþ sthàpyau dakùiõena yajurvidau . sàmagau pa÷cime tadvaduttareõa tvatharvaõau . udaïmukho dakùiõato yajamàna upàvi÷et . yajadhvamiti tàt bråyàd hautrikàn punareva tu . utkçùñàn mantrajàpena tiùñhadhvamiti jàpakàn . evamàdi÷ya tàn sarvàn paryukùyàgniü sa mantraüvit . juhuyàdvàruõairmantrairàjyaü ca samidhastathà . çtvigbhi÷càtha hotavyaü vàruõaireva sarvataþ . grahebhyo vidhivad hutvà tathendràye÷varàya ca . marudbhyo lokapàlebhyo vidhivadvi÷vakarmaõe . ràtrisåkta¤ca raudra¤ca pàvamànaü sumaïgalam . japeyuþ pauruùaü såktaü pårvato bahvçcàþ pçthak . ÷àkraü raudra¤ca saumyaü ca kåùmàõóaü jàtavedasam . saurasåktaü japenmantraü dakùiõena yajurvidaþ . vairàjyaü pauruùaü såktaü sauparõaü rudrasaühitàm . ÷ai÷avaü pa¤ca nidhanaü gàyatraü jyeùñhasàma ca . vàmadevyaü vçhatsàma rauravaü sarathantaram . gavàü vrataü ca kàõva¤ca rakùoghnaü vayasastathà . gàyeyuþ sàmagà ràjan! pa÷cimaü dvàramà÷ritàþ . atharvaõa÷cottarataþ ÷àntikaü pauùñikaü tathà . japeyurmanasà devamà÷ritya varuõaü prabhum . pårvedyurabhito ràtràvevaü kçtvàdhivàsanam . gajà÷varathyàvalbhãkàt saïgamàddhradagokulàt . mçdamàdàya kumbheùu prakùipeccatvaràttathà . rocanà¤ca sasiddhàrthàü gandhaü guggulumeva ca . snapanaü tasya kartavyaü pa¤cabhaïga(pallava) samanvitam . pratyekantu mahàmantrairevaü kçtvà vidhànataþ . evaü kùapàmativàhya vidhiyuktena karmaõà . tataþ prabhàte vimale sa¤jàte'tha ÷ataü gavàm . bràhmaõebhyaþ pradàtavyamaùñaùaùñi÷ca và punaþ . pa¤cà÷advàtha ùañtriü÷at pa¤caviü÷atirapyatha . tataþ sàüvatsaraprokte ÷ubhe lagne su÷obhane . veda÷abdai÷ca gàndharvairvàdyai÷ca vividhaiþ punaþ . kanakàlaïkçtàü kçtvà jale gàmavatàrayet . sàmagàya ca sà deyà bràhmaõàya vi÷àmpate! . pàtrãmàdàya sauvarõãü pa¤caratnasamanvitàm . tato niþkùipya makaramatsyàdãü÷caiva sarva÷aþ . dhçtàü caturvidhairviprairvedavedàïgapàragaiþ . mahànadãjalopetàü dadhyakùatasamanvitàm . uttaràbhimukhãü dhenuü jalamadhye tu tàrayet . àtharvaõena snàtàü punargàmetvathetiü ca . àpohiùñheti mantreõa kùitvàgatya ca maõóapam . påjayitvà sarastatra baliü dadyàt samantataþ . punardinàni hotavyaü catvàri munisattamàþ! . caturthãkarma kartavyaü deyà tatràpi ÷aktitaþ . dakùiõà ràja÷àrdåla! varuõakùamàpaõaü tataþ . kçtvà tu yaj¤apàtràõi yaj¤opakaraõàni ca . çtvigbhyastu samaü dattvà maõóapaü vibhajet punaþ . hemapàtrã¤ca ÷ayyà¤ca sthàpakàya nivedayet . tataþ sahasraü vipràõàmatha vàùña÷ataü tathà . bhojanãyaü yathà÷akti pa¤cà÷advàtha viü÷atiþ . evameùa puràõeùu taóàgavidhirucyate . kåpavàpãùu sarvàsu tathà puùkariõãùu ca . eùa eva vidhirdçùñaþ pratiùñhàsu tathaiva . mantratastu vi÷eùaþ syàt prasàdãdyànabhåmiùu . ayantva÷aktàbardhena vidhirdçùñaþ svayambhuvà . alpeùvekàgnivat kçtvà vitta÷àñhyàdçte nçõàm . pàvçñkàle sthite toye hyagniùñãmaphalaü smçtam . ÷aratkàle sthitaü yat syàt taduktaphaladàyakam . vàjapeyàtiràtràbhyàü hamante ÷i÷ire sthitam . a÷vamedhasamaü pràha vasantasamaye sthitam . grãùme'pi tat sthitaü toyaü ràjasåyàdvi÷iùyate . etàn mahàràja! vi÷eùadharmàn karoti yo'pyàgama÷uddhabuddhiþ . sa yàti rudràlayàmà÷u påtaþ kalpànanekàn divi modate ca . anekalokàn samahastapàdãn bhuktvà paràrdhadvayamaïganàbhiþ . sahaiva viùõoþ paramampadaü yat pràptoti tadyàgaphalena bhåyaþ>% . jalà÷ayakhananàrambhanakùatràdi muø ciø pãø uktaü yathà %<mitràrkadhruvavàsavàmbupamaghàtoyàntyapuùyendubhiþ pàpairhãnabalaistanau suragurau j¤e và bhçgau khe vidhau . àpye sarvajalà÷ayasya khananam>% muø ciø . mitro'nuràdhà arko hastaþ dhruvaü rohiõyuttaràtrayaü vàsavaü dhaniùñhà ambupaþ ÷atatàrakà toyaü pårvàùàóhà antyaü revatã puùyaþ indurmçgaþ etairnakùatraistrayoda÷abhiþ sarveùàü jalà÷ayànàü vàpãkåpataóàganàmnàü toyàdhàràõàü khananaü ÷ubhamuktam ukta¤ca vyavahàratattve %<àpyàmbupàntya pitçmitravasåttaràrkakendvãjyabheùu khananaü salilà÷rayàõàmiti>% . kaþ brahmà taddevatàkatvenàbhedàt rohiõã . atha jalà÷ayakhanane lagnavicàraþ pàpaiþ pàpakhagairbalarahitaiþ sadbhiþ, tanau lagne suragurau vçhaspatau j¤e budhe sthite satãtyarthaþ lagnàt khe da÷amasthàne bhçgau ÷ukre, àpye jalacararà÷au vidhau sati jalà÷ayakhenanaü hitaü ukta¤ca ratnamàlàyàm %<lagne jãve j¤e'tha và durbalai÷ca kråraiþ ÷ukre càpi meùuraõasthe . àpye candre sarvatãyà÷rayàõàmàrambhàþ syuþ siddhaye nirvikalpam>% . ka÷yapenàpyuktam %<gurau j¤e và lagnagate ÷ukre karmagate, vidhau . àpyabhe jalakàryàõàmàrambhaþ siddhidaþ smçtaþ>% iti . dãpikàyàntu vi÷eùaþ puùye mitrakarottarasvavaruõabrahmàmbupitryendubhiþ÷aste'rke ÷ubhavàrayogatithiùu kråreùvavãryeùu ca . puùñendau jalarà÷ige da÷amage ÷ukre ÷ubhàü÷odaye pràrambhaþ salilà÷ayasya ÷ubhadojãvenduputrodaye . svaü dhaniùñhà . anye tu vàpãkåpataóàgànàmàkçtibhedàtpratyekaü bhinnàni nakùatràõyuktàni . tatra vàpãkhananamàha çkùoccayaþ %<svàtya÷vipuùyahasteùu sarvadà ca punarvasau . revatyàü vàruõe caiva vàpãkarma pra÷asyate>% . kåpàrambhamàha ÷rãpatiþ %<hastaþ puùyo vàsavaü vàruõa¤ca maitraü pitryaü trãõi caivottaràõi . pràjàpatya¤càpi nakùatramàhuþ kåpàrambhe ÷reùñhamàdyà munãndràþ>% . taóàgàrambhamàha vasiùñhaþ %<maitrendupauùõottararohiõãùu devejyavàrã÷varavàribheùu . pràrambhaõaü sarvajalà÷ayànàü kàryaü sitendvaü÷akavàralagne>% . atra vàpãkåpanakùatràõàü pàrthakyenàbhidhànàt taóàgàrambhàrthamidaü vacanamavasãyate bahuvacanamà÷rayàbhipràyeõa sarva÷abdopàdànaü chandaþparipåraõàrthaü tatra kåpataóàganakùatreùu sadç÷anakùatratyàgàva÷iùñànàü melane trayoda÷a nakùatràõi bhavanti tatra saükùeptukàmena vyavahàratatvakartrà sarvajalà÷ayànàmàrambhe sàmànyato jalà÷ayatvasàdharmyàdetàni trayoda÷a bhànyuktàni tànyeva ca granthakartroktàni . tatra vàpãkåpataóàgànàü bhedo lokaprasiddha eva yattu punarvasiùñhenoktaü %<÷a÷àïkatoye÷akaràryamitradhruvàmbupitrye vasu revatãùu . udyànavàpyàditaóàgakåpakàryàõi siddhyanti jalaü dhruvaü syàt>% . tajjãrõoddhàraviùayaü pràguktavàkye pràrambhaõapadopàdànànna nåtanakhananaviùayamiti punarukti parihàraþ . pãø dhàø . adhikaü jalà÷ayotsarga÷abde 3075 pçùñhàdàvuktam . atra ràhusàmmukhyaniùedhaþ muø ciø pãø ukto yathà %<devàlaye gehavidhau jalà÷aye ràhormukhaü ÷ambhudi÷o vilomataþ . mãnàrkasiühàrkamçgàrkatastribhe khàte mukhàt pçùñhavidik ÷ubhà bhavet>% . muø ciø .
     devàlaye iti . atra yathàsaïkhyaü sambandhaþ . devàlayapràrambhe ràhormukhaü mãnàrkatastrirà÷yavasthite sårye ai÷ànãto vilomato viparãtaü vidikùu vàyavyàdiùu ràhormukhaü syàt yathà mãnameùavçùarà÷yavasthite sårye ràhormukham ai÷ànyàm . mithunakarkañasiüharà÷yavasthite sårye vàyavyàü ràhumukham . kanyàtulàvç÷cikasthe sårye nairçtyàü ràhumukham . dhanurmakarakumbharà÷yavasthe sårye àgneyyàü ràhormukham ityarthaþ . evaü gçhàrambhe'pi siühàrkatastrirà÷yavasthite'rke vilomataþ ai÷ànyàü ràhumukham . vç÷cikàditraye vàyavyàü kumbhàditraye nairçtyàm . vçùàditraye àgneyyàü ràhumukhaü syàt . jalà÷ayàrambhe'pi makaràrkatastrirà÷yavasthe'rke vilomataþ ai÷ànyàü ràhumukhaü syàt . meùàditaþ tribhirvàyavyàm . karkàditastribhirnaiçtyàm . tulàditastribhiþ àgneyyàü ràhumukhaü syàdityarthaþ . phalamàha khàta iti . devàlayàdiviùayake khàte bhåmi÷odhane kartavye sati ràhumukhàkràntadi÷aþ sakà÷àt pçùñhavartinã dik ÷ubhà bhavet yathà devàlayaviùaye mãnàditrirà÷isthitasåryatvena ai÷ànyàü ràhumukham . tatpçùñhavidik àgneyã tasyàü prathamakhàtapràrambhaþ ÷ubhada ityarthaþ . mithunàdirà÷itrayasthe sårye ràhumukhaü vàyavyàü tatpçùñhavidigai÷ànã tasyàü khàtàrambhaþ ÷ubhaþ . evaü sarvatra . tathaiva gçhavidhau api ràhumukhaü kasyàü di÷yasti ityavadhàrya tatpçùñhavidi÷i khàtaþ ÷ubhaphala ityarthaþ . yataþ . sarpeõa vidik vyàptà . yathà . ai÷ànyàü mukham . vàyavyàmudaram . nairçtyàü puccham àgnesyàü pçùñham . ataþ khàte àgneyã samyak . evamanyatràpyåhanãyam yadàha vi÷vakarmà %<ã÷ànataþ sarpati kàlasarpo vihàya sçùñiü gaõayedvidikùu . ÷eùasya vàstormukhamadhyapucchaü trayaü parityajya khaneccaturtham>% iti . jyoti÷cintàmaõau %<vçùàrkàditrikaü vedyàü siühàdi gaõayedgçhe . devàlaye ca mãnàdi taóàge makaràdiùu>% . tadàrambhatadutsargau ca samayà÷uddhau na kàryau kàlà÷uddhi÷abde tatpramàõaü dç÷yam %<etenàkhàni ÷àkhànavanivaha haritparõapårõadrumàlã vyàlãóhopànta÷àntavyathapathikadç÷àü dattaràgastaóàgaþ>% naiùaø .

#<taóàghàta># puø %<uccaiþ karikaràkùepe taóàghàtaü vidurbudhàþ>% ityukte tañàghàte vaprakrãóàyàm ÷abdakalpadrumaþ . taccintyaü tatra vàkye tañàghàtamityeva pàñhaþ taóeti pàñhaþ lipikarapramàdakçtaþ .

#<taói># puø taóa--àghàte bhàvàdau in . 1 àghàte 2 tatkartari triø .

#<taóit># strã tàóayatyabhram curàø taóa--iti niø hrasvaþ . 1 vidyuti amaraþ . %<jaladàstaóittulitakàntakàrtasvaràþ>% %<ghanaü ghanànte taóitàü guõairiva>% màghaþ . %<yogastaóittoyadayorivàstu>% raghuþ . taóitsambhavàdistu %<sujalajaladhimadhye vàóavo'gniþ sthito'smàt salilabharanimagnàdutthità dhåmamàlàþ . viyati pavananãtàþ sarvatastà dravanti dyumaõikiraõadãptàvidyutastatsphuliïgàþ>% . %<akasmàdvaidyutaü tejaþ pàrthivàü÷akami÷ritam . vàtyàvadbhramadàghàte pratikålànukålayoþ . vàyvostat patati pràyo hyakàlapràjyavarùaõe . yataþ pràvçùi naivete pàüsavaþ prasaranti hi . tat tredhà pàrthivaü càpyaü taijasaü taóidutthitam . tato nirjharadàhai÷ca måmisthairanubhåyate>% siø ÷iø ñãkà . 2 antike nighaõñuþ 3 hiüsàyàü nighaõñuþ taóit àkhaõóanetyuùakrame %<trayastri÷atbadhakarmàõaþ>% iti tadukteþ

@<[Page 3207b]>@
#<taóitprabhà># strã taóitaþ prabheva prabhà yasyàþ . kumàrànucamàtçbhede . %<ke÷ayantrã truñinàmà kro÷anà'tha taóitprabhà>% bhàø ÷alyaø 47 aø kumàrànucaramàtçgaõoktau . 2 taóittulyadãptiyute triø .

#<taóitvat># puø taóit vidyate'sya matup masya vaþ tàntatvena apadàntatvàt na tasya daþ . 1 medhe %<calitàcalavarùamàõà gambhãraviràviõastaóitvantaþ>% vçø saø 32 aø 2 mustake ca amaraþ . 3 taóidvi÷iùñe triø striyàü ïãp %<samuditannicayena taóitvatãm . laghayatà ÷aradambudasaühatim>% kiràø .

#<taóidgarbha># puø taóito garbhe'sya . meghe %<taóidgarbha çtavaþ samudràþ>% ÷vetà÷vaø upaø 4 aø .

#<taóinmaya># tri taóidàtmakaþ taóit + mayañ . taóitsvaråpe %<taóinmayairunmiùitairvilocanaiþ>% kumàø .

#<taõóa># puø taói--ac . 1 çùibhede tasya gotràpatyam gargàø yaï . tàõóya tadgotràpatye puüstrãø . yåni phak . tàõóyàyana tadãye yånyapatye puüstrãø . taõóa÷abdasya vataõóa÷abdena samaü dvandve kãrtakaujapàø pårvapadaprakçtisvaraþ . bhàve a . 2 àhatau strã .

#<taõóaka># puüstrãø taói--õvul . 1 kha¤jane, striyàü ïãù . 2 phene, 3 samàsapràye vàkye, 4 gçhadàruõi, 5 taruskandhe ca naø mediø 6 màyàbahule, upaghàtake triø pariùkàre puünaø ÷abdàrthaciø .

#<taõói># puø kçtayugotpanne çùibhede tatkathà bhàø ànuø 15 aø . %<çùiràsãt kçte tàta! taõóirityeva vi÷rutaþ da÷a varùasahasràõi tena devaþ samàdhinà . àràdhitobhådbhaktena tasyodarkaü ni÷àmaya>% ityàdikà . mahàdevavaràcca tatsutasya yajurvedãyatàõóina÷àkhàbhede kalpasåtrakartçteti tatraiva 16 aø uktaü yathà %<akùaya÷càvyaya÷caiva bhavità dambhavarjitaþ . ya÷asvã tejasà yukto divyaj¤ànasamanvitaþ . çùãrõàmabhigamya÷ca såtrakartà sutastava . matprasàdàddvija÷reùñha! bhaviùyati na saü÷ayaþ>% %<såtrakartà tàõóina iti yajurvede ÷àkhàvi÷eùastatra kalpasåtrakarteti>% nãlakaõñaþ .

#<taõóu># puø ÷ivadvàrapàlabhede nandike÷vare %<nandã bhçïgariñastaõóu nandinau nandike÷varaþ>% mallinàthadhçtakoùaþ .

#<taõóurãõa># puø taõóà + astyarthe urac tatra bhavaþ kha . 1 kãñamàtre 2 varvare triø taõóule bhavaþ kha rasya laþ . 3 taõóulodake naø mediø .

@<[Page 3208a]>@
#<taõóula># puünaø taói--ulac . nistuùadhànye . %<÷asyaükùetragataü proktaü satuùaü ghànyamucyate . nistuùastaõóulaþ proktaþ svinnamannamudàhçtam>% àø taø . %<÷àlitaõóulaprasthasya kuryàdannaü susaüskçtam . såryàya carukaü dattvà saptamyà¤ca vi÷eùataþ . yàvantastaõóulàstasminnaivedye parisaükhyayà . tàvadvarùasahasràõi såryaloke mahãyate>% tiø taø . %<taõóulo meha jantughnaþ sa navastvatidurjaraþ>% . vaidyaø %<bhraùñastu taõóulo råj¤o sugandhiþ kaphanà÷anaþ . pittakàrã sa vij¤eyaþ>% ràjavaø . tasya kiõva÷abdena samàø ràjadaø pårvaniø . hãrakasya 2 mànabhede %<sitasarùapàùñakaü taõóulo bhavet taõóulaistu viü÷atyà>% vçø saø 80 aø .

#<taõóulaparãkùà># strã taõóulena parãkùà . divyabhede tadvidhànaü vãramiø uktaü yathà pitàmahaþ %<taõóulànàü pravakùyàmi vidhimbhakùaõacoditam . corye tu taõóulà deyà nànyatreti vini÷cayaþ>% iti . cauryagrahaõamarthavivàdapradar÷anàrtham %<tadarthàrthasya taõóulàþ>% iti ghanavivàde kàtyàyanenoktatvàt . pårvedyuryatkartavyaü tat saevàha %<taõóulàn kàrayecchuklàn ÷àlernànyasya kasyacit . mçõmaye bhàjane kçtvà àdityasyàgrataþ ÷uciþ . snànodakena sammi÷ràn ràtrau tatraiva vàsayet . àvàhanàdipårvantu kçtvà ràtrau vidhànataþ>% iti . ÷uciþ pràóvipàkaþ såryasthàne dharmàbàhanàdihomàntaü sarvadivyasàdhàraõavidhiü kçtvà àdityasnànodakena ÷uklàn ÷àlitaõóulànàplàvya ràtràvevaü kçtvà tathaiva pràtaþkàlaparyantaü sthàpayedityarthaþ . snànodakaü devatàyà ityàha kàtyàyanaþ %<devatàsnànapànãyaü digdhataõóulabhakùaõe>% iti . pràtaþ kartavyamapi sa evàha %<prabhàte kàriõe deyà àdityàbhimukhàya tviti>% . kàriõe ÷odhyàya . deyàþ taõóulà ityanuùaïgaþ . bhakùaõa¤ca sopavàsena såryàlayamadhya eva kartavyamityàha vçhaspatiþ %<sopavàsaþ såyyagehe taõóulàn bhakùayecchuciriti>% . ÷odhyànuùñheyamanuvàdavyàjena dar÷ayati pitàmahaþ %<pràïmukhopoùitaü snàtaü ÷iroropitapatrakam . taõóulàn bhakùayitvà tu patre niùñhãvayettataþ>% iti . bhakùayitvà bhakùaõaü kàrayitvà hetumatoõijantasya bhakùerayaü prayogaþ . patre vi÷eùaü sa evàha %<bhurjasyaiva tu nànyasya abhàve pippalasya tviti>% . ÷uddhya÷udyavadhàraõopàyaü sa evàha %<÷oõitaü dç÷yate yasya hanustàlu ca ÷ãryate . gàtra¤ca kampate yasya tama÷uddhaü vinirdi÷et>% iti . vçhaspatirapi %<÷uddhaþ syàcchuklaniùñhãvã raktami÷re tu doùabhàgiti>% . kàtyàyano'pi %<÷uklaniùñhãvanàcchuddho niyamyo'÷uciranyatheti>% . %<apognirudaka¤caiva viùaïkoùastathaiva ca . taõóulà÷caiva divyàni saptamastaptamàùakaþ .>% iti pitàmahasmçtiþ . %<taõóulà÷caiva koùa÷ca ÷aïkàsveva na saü÷ayaþ>% iti mitàkùaràdhçtasmçtiþ .

#<taõóulà># strã tàói--ulac niø nuñ hasva÷ca . 2 mahàsamaïgàyàm 2 vióaïge ca ràjaniø . 3 taõóulãya÷àke yavatiktàyàü strã 4 ÷a÷àõóulyàm strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<taõóulàmbu># naø taõóulakùàlitamambu--÷àø taø . taõóulakùàlanodake (celuni) taõóulodakàdayo'pyatra . %<jalamaùñaguõaü dattvà dattvà palaü kaõóitaõóulàt . bhàvayitvà tato deyaü taõóulodakakarmaõi>% vaidyakaparibhàùà .

#<taõóulikà÷rama># puø naø tãrthabhede jambåmàrgàdapàvçtya gacchettaõóulikà÷ramam . na durgatimavàpnoti brahmalokaü ca gacchati bhàø vaø 82 aø . naõóålikà÷ramamiti dãrghapàñhaþ kvàcit kaþ, sa ca liptikarapramàdakçta ityanye .

#<taõóulãka># puø taõóulãyaka + pçùoø yalãpaþ . taõóulãyaka ÷àke ÷abdaratnàø .

#<taõóulãya># puø taõóulàya tadbhakùaõàya hitaü cha . (kùudranañe) (càüpànañe) 1 ÷àkabhede 2 vióaïge ca . svàrthe ka . taõóulãyaka ukta÷àke amaraþ . %<taõóulãyo meghanàdaþ kendarantaõóulerakaþ . bhàõóãrastaõóulãvãjo viùaghna÷càlpamàriùaþ . taõóulãyo laghuþ ÷ãto råkùaþ pittakaphàsrajit . sçùñamåtramalo rucyo dãpano viùahàrakaþ>% . tadbhedaþ jalataõóulãyaü ÷àstre ka¤cañamiti prasiddham . pànãyataõóulãyo yastatka¤cañamudàhçtam . ka¤cañaü tiktakaü raktapittà nilaharaü laghu bhàvapraø svàrthe ke kàpi ata ittvam . taõóulãyikà vióaïge strã ràjaniø . taõóulãvãjo'pyukta÷àke puø bhàvapraø .

#<taõóulu># puø taõóula + pçùoø . vióaïge ÷abdaraø .

#<taõóulera># puø taõóula + svàrthe bàø óhra . taõóulãyaka÷àke hemacaø .

#<taõóulotya># taõóulàt tatkùàlanàduttiùñhati ud + sthà--ka . (celuni) taõóulàmbuni ràjaniø . taõóulàmbu÷abde dç÷yam .

@<[Page 3209a]>@
#<taõóulaugha># puø taõóulànàmogha iva . (veóabàüsa) 1 veùñavaü÷e ÷abdacaø 6 taø . 2 taõóulasamudàye ca .

#<tat># triø tana + kvip antyalope tuk . vistàrave amaraþ . parãtat mugdhaø .

#<tata># naø tana--kta . 1 vãõàdivàdo amaraþ 2 vistàrite 3 vyàpte ca triø . 4 vàyau puø mediø . bhàve kta . 5 vistàre 6 santàne ca naø . tanyate anvayo'smàt tananàmni apàdàne karmaõi và kta tak và . 8 pitari 9 putre ca puø . %<kàrurahaü tato bhiùak>% çø 9 . 112 . 3 tata iti santànanàma tanyate'smàt tataþ pità tanyate'sau tataþ putro và bhàø imàmçcamadhikçtya . tata iti santànasya nàma piturvà putrasya và niruø . %<satatamçùabhahãnaü minnakãkçtya ùaójam>% màghaþ . %<satataü vãõàdivàdya sahitam>% malliø . %<sahobàca pitaraü tata! kasmai màü dàsyasãti>% kañoø . %<he tata! he tàta!>% bhàø %<yasya ni÷vasitaü vedà yena sarvamidaü tatam>% màghavaþ . tataü vistàritaü vyàptaü vetyarthaþ .

#<tatanuùñi># puø tataü dharmasantatiü nudati vaùñi kàmayate kàmàn và nuda--óu va÷a--ktic karmaø ÷akaø . 1 dharmasantatinodakadharmasantatikàmuke . %<apàpa ÷akrastutanuùñimåhati>% çø 534 . 3 tataü dharmasantatiü nudati vaùñi kàmayate kàmàn tatanuùñiþ bhàø nirukte anyathà niruktaü yathà ÷akrastitaniùuü dharmasantànàdapetamalaïkariùõum 6 . 19 . tena 2 tadarthe ca .

#<tatapatrã># strã tataü patraü yasyàþ jàtitvàt ïãù . kadalyàm ÷abdacaø .

#<tatama># triø teùàü madhye ekasya nirdhàraõe tad + óamac . teùàü madhye nirdhhàrite ekasmin %<etameva puruùaü tatamamapa÷yat>% aitaø uø .

#<tatara># triø tayormadhye ekasya nirdhàraõe tad + óatarac . tayormadhye nirdhàrite ekasmin .

#<tatas># avyaø tad + sàrvavibhaktistasil . tasmàdityàdyarthe %<tatastatastyà viniyantumakùamàþ>% màghaþ . prathamàrthe tato bhavàn . dvitãyàrthe tatrabhavantam . saptamyarthe tatastyà tçtãyàrthe %<yatoyataþ ùañcaraõo'bhivartate tatastataþ preritavàmalocanà>% ÷akuø . hetubhåtayo rdvayormadhye ekasyàti÷aye àmu tarap ca . tatastaràm vigrahoktàrthe hetubhåtànàü bahånàü madhye ekasyàti÷aye àmu tamapca tatastamàm vigrahoktàrthe avyaø .

#<tatastya># triø tatastatra bhavaþ tyap . tatra bhave %<tatastatastyà viniyantumakùamàþ>% màghaþ .

#<tatàmaha># puø tatasya pituþ pità %<pitari óàmahaþ>% ityatra pitç÷abdasyàrthaparatvaü na svaråpaparatvam . pitàmahe %<asmàkaü tàvakànamavanatànàü tatàmaha . tava caraõayugaladhyànabaddha hçdayanigaóànàm>% bhàgaø 6 . 9 . 39 kvacit pustake tatàmahetyatra tatatata ityeva pàñhaþ . so'pi tadarthe eva .

#<tati># strã tana--ktin . 1 ÷reõau hemacaø . 2 samåhe ca . %<vi÷rabdhaü kriyatàü varàhatatibhiþ mustàkùatiþ pallale>% ÷akuø . %<vibharti janayannayamudamapàmapàyadhavalà valàhakatatãþ>% màghaþ . %<tatra hetitatihati÷ràntà amàtyàþ>% da÷akumàø tat parimàõaü yeùàü óati . 2 tatparimàõe triø baø vaø aya¤ca ùañsaüj¤akatvàt triùu samaþ . %<ùõàntàþ ùañ>% %<óati ca>% pàø tasya ùañsaüj¤à vihità %<ùañsaüj¤akàstriùu samà yuùmadasmattiïavyayàþ>% amaraþ . %<bahugaõavatu óati ca saükhyà>% pàø asya saükhyàkàryàtide÷aþ . tataþ jasaþ ÷asa÷ca luk tati puruùàþ santi tati puruùàn pa÷ya . tataþ prakàre dhàc . tatidhà tatiprakàre avyaø %<tàvattejastatidhà vàjinàni>% athaø 12 . 2 . 3 . 2 .

#<tatithã># strã tàvatãnàü påraõã tàvat + óañ tithuóàgamaþ ïãp vede ava÷abdalopaþ . tàvatãnàü påraõãbhåtastriyàm %<sa yatithãü tatsamàü paridide÷a tatithãü samàü nàvamupakalpyopàsà¤cakre>% ÷ataø vràø 1 . 8 . 1 . 5 . yàvatithãü tàvatithãmiti pràpte chàndaso'va÷abdalopaþ bhàø .

#<taturi># triø turva--hiüsàyàm ki dvitvaü pçùoø . 1 hiüsake %<sadyo dyumnà tirate taturiþ>% çø 6 . 68 . 7 . taturi rhiüsakaþ . té--ki dvitvaü pçùoø . 2 tàrake ca %<dadathurmitrà varuõà taturim>% 4 . 39 . 2 . %<taturiü tàrakam>% bhà0

#<tatkara># triø tat karoti tad + ahetvàdàvapi kç¤aþ óhaþ . tatpadàrthakàrake .

#<tatkàla># puø kamaghàø . vartamànakàle 1 tadàtve amaraþ . 2 tasmin kàle ca . sa kàlo yasya . 3 tatkàlavçttau triø . %<÷ucistatkàlajãvã karma kuryàt>% smçtinivandheùu kalpyà ÷rutiþ . %<pratinidhau tatkàlàt>% kàtyàø ÷rauø 1 . 4 . 15 . sa kàlo yasyàsau tatkàlaþ bhàvapradhàno nirde÷aþ pratinidhestatkàlatvàdityarthaþ . yataþ pratinidheþ sa eva kàlo yo mukhyadravyasyàbhàvaþ karkaþ . %<pràya÷cittaü tatkàlam>% kàtyàø ÷rauø 1 . 1 . 22 .

#<tatkàladhã># triø tasmin ucite kàle dhãrbuddhiryasya . aniùñàdi nivàraõàya jhañiti pratyutpannabuddhau jane hemacaø .

#<tatkriya># triø vetanaü vinà svabhàvataþ sà kriyà karma yasya . karmakaraõa÷ãle, vetanaü vinà svabhàvataþ karmakare amaraþ .

#<tatkùaõa># puø sa càsau kùaõaþ kàlaþ . sadyo'rthe hemacaø . %<vivakùitàmarthavidantatkùaõapratisaühçtàm>% %<àptena takùõà bhiùajeva tatkùaõam>% màghaþ %<sekànte munikanyàbhittatkùaõo jjhitavçkùakam>% raghuþ .

#<tattva(tva)># naø tasya bhàvaþ, tana--kvip tuk tato bhàvo và tva và talopaþ . 1 yàthàrthye, 2 svaråpe, 3 brahmaõi ca amaraþ 4 anàropitasvaråpe, paramàtmani, taditi sarvanàma sarvaü ca brahma tasya nàma sarvanàma tasya bhàvaþ . sarvasmin dç÷ye bàdhyamàne'pi tadbàdhàdhiùñhànatvena svayamabàdhyamànamanàropitaü svaråpaü tattvamiti vivaraõakàràþ . 5 vilambite nçtyavàdyàdau, 6 cetasi, 7 vastuni, 8 sàïkhyokteùu prakçtyàdiùu pa¤caviü÷atau padàrtheùu trikàø . %<vedàntà bahutarkakarka÷amatigrastàþ paraü màyayà bhàññàþ karmaphalàkulà hatadhiyo hyete hi vai÷eùikàþ . anye bhedaratà vivàdakalahàste tattvato va¤citàstasmàt siddhamataü svabhàvakasçtaü dhãraþ paraü saü÷rayet>% . 9 sattvarajastamaþsu . tatra yàthàrthye ityaùñàviü÷atisthàne tattvaü vakùyàmi yatnataþ raghuø . ÷rãtattvacintàmaõiþ tattvavivekaþ . tattvacåóàmaõiþ tattvadãpikà . pramàõaprameyetyàdyupakrame %<tattvaj¤ànànniþ÷reyasàdhigamaþ>% gauø såø %<kàryaü so'vekùya ÷akti¤ca de÷akàlau ca tattvataþ>% manuþ . %<sata÷ca sadbhàvo'sata÷càsadbhàvaþ . sat %<sat>% iti gçhyamàõaü yathàbhåtamaviparãtaü tattvaü bhavati . asacca %<asat>% iti gçhyamàõaü yathàbhåtamaviparãtaü tattvaü bhavati>% . vàtsyàø prastàvanà . prakçtyàdipadàrthe . %<evaü tattvàbhyàsànnàsmi na me nàhamityapari÷eùam>% sàüø kauø . %<tatpratiùedhàrthaü tattvàbhyàsàt>% pàtaø såø . 10 svabhàve nistattvàþ niþsvabhàvà ityarthaþ prakçtyàdã puünaø kecit . %<yasyàpi devasya guõàn samagràüstattvàü÷caturviü÷atimàhureke>% harivaüø 276 aø . brahmaõi %<vadanti tattattvavidastattvaü yajj¤ànamadvayam . brahmeti paramàtmeti bhagavàniti ÷abdyate>% bhàgaø 1 . 3 . 11 anàropitaü tattvamiti vedàntino vadanti . padàrthe .
     %<÷ånyaü tattvaü bhàvo vina÷yati vastudharmatvàdvinà÷asya>% sàø såø . matabhede padàrthabhedà yathà sadasadubhayànubhayàtmakacatuùkoñivinirmuktaü ÷ånyameva tattvamiti ÷ånyavàdino bauddhàþ . pçthivyàdãni catvàri bhåtàni tattvànãti càrvàkà àhuþ . jãvà jãvàkhye dve tattve ityàrhatàþ . jãvàkà÷adharmàdharma pudgalàstikàyàþ pa¤catattvànãtyàrhataikade÷inaþ . jãvà jãvàsravabandhasaüvaranirjaramokùàþ sapta tattvànãtyapare àrhataikade÷inaþ . svatantràsvatantrabhedena dvividhaü tattvamiti dvaitavàdinaþ ÷rãpårõapraj¤àcàryàþ . cidacidã÷varabhedena trividhaü tattvamiti ràmànujãyàþ patipa÷u pà÷abhedena tribidhaü tattvamiti pà÷upata÷àstrakovidàþ nakulã÷àcàryàþ ÷aivà÷ca . mahadàdãni pa¤caviü÷atistattvànãti sàükhyàþ . ã÷varàdhikàni tàni ceti, ùaóviü÷atistatvànãti pàta¤jalàþ . brahmaikameva paramàrthatattvaü tadbhinnàþ màyàkalpità iti màyàvàdino vedàntinaþ .

#<tattvaj¤àna># naø 6 taø . 1 yàthàrthyaj¤àne, 2 brahmaj¤àne ca . %<pramàõaprameyasaü÷ayaprayojanadçùñàntasiddhàntàvayavatarkanirõaya vàdarjalpavitaõóàhetvàbhàsacchalajàtinigrahasthànànàü tattvaj¤ànànniþ÷reyasàdhigamaþ>% iti gauø såø . 3 anàropitavastupratyaye . idaü sarvaü dvetajàtamadvitãye cidànandàtmani màyayà kalpitatvàt mçùaiva àtmairvaikaþ paramàrthasatyaþ sacidànandàdvayo'hamasmãti 4 parij¤àne . 5 yathàrthyaj¤àne . yathà sati ghañàdivastuni saditi j¤ànam asati ca ÷a÷a÷çïgàdàvasaditi j¤ànam . %<nikhilalokavimokùamukhyopàyaü mananopàyamàtmanastattvaj¤ànamàmananti>% . yathà àtmà ÷arãràdibhyo bhinna ityàkàraü j¤ànamiti . naiyàyikàþ . itaranivçttipårbako vrahmàtmàvagama iti màyàvàdino vadanti . bhagavadviùayakamaparokùaj¤ànamiti dvaitavàdivedàntina àhuþ

#<tattvaj¤ànàrthadar÷anam># naø . tattvaj¤ànasyàhaübrahmàsmãti sàkùàtkàrasya vedàntavàkyakaraõakasyàmànitvà dasarvasàdhanaparipàkaphalasya arthaþ prayojanamavidyàtatkàryàtmakanikhiladuþkhanivçttiråpaþ paramànandàvàptiråpa÷ca mokùaþ tasya dar÷anam àlocanam . tattvaj¤ànàrthe àlocane tattvaj¤ànaphalàlocane hi tat sàdhane pravçttiþ syàt iti tadàlocanaü mokùàrthatattvaj¤ànasàdhanam .

#<tattvanyàsa># puø tantrokte viùõupåjàïge nyàsabhede tatprakàrastantrasàre yathà %<màdikàntànathàryàü÷ca jãvàdyekaika÷o vadet . namaþ paràyetyuccàrya tatastatvàtmane namaþ>% iti gautamãya vacanàt sarvatra tattvapadapayogaþ . yathà maü namaþ paràya jãvatattvàtmane namaþ . bhaü namaþ paràya pràõatatvàtmane namaþ . etadubhayaü sarvagàtre . tathà ca gautamãye %<jãvaü pràõaü dvaya¤coktvà sarvàïgeùu pravinyaset . tato hçdayamadhye ca tatvatraya¤ca vinyaset>% . vaü namaþ paràya matitatvàtmane namaþ . phaü namaþ paràyàhaïkàratatvàtmane namaþ . paü namaþ paràya manastatvàtmane namaþ . iti trayaü hçdi . naü namaþ paràya ÷abdatatvàtmane namaþ mastake . dhaü namaþ paràya spar÷atatvàtmane, namaþ mukhe . daü namaþ paràya råpatatvàtmane namaþ hçdi . thaü namaþ paràya rasatatvàtmane namaþ guhye, taü namaþ paràya gandhatatvàtmane namaþ pàdayoþ . õaü namaþ paràya ÷rotratatvàtmane namaþ karõayoþ . óhaü namaþ paràya tvaktatvàtmane namaþ tvaci . óaü namaþ paràya netratatvàtmane namaþ netrayoþ . ñhaü namaþ paràya jihvàtatvàtmane namaþ jihvàyàm . ñaü namaþ paràya ghràõatatvàtmane namaþ ghràõayoþ . jaü namaþ paràya vàktatvàtmane namaþ vàci . jhaü namaþ paràya pàõitatvàtmane namaþ pàõyoþ . jaü namaþ paràya pàdatatvàtmane namaþ pàdayoþ . chaü namaþ paràya pàyutatvàtmane namaþ guhye . caü namaþ paràya upasthatatvàtmane namaþ liïge . ïaü namaþ paràya àkà÷atatvàtmane namaþ mårdhni . ghaü namaþ paràya vàyutatvà tmane namaþ mukhe . gaü namaþ paràya tejastatvàtmane namaþ hçdi . khaü namaþ paràya jalatatvàtmane namaþ liïge . kaü namaþ paràya pçthivãtatvàtmane namaþ pàdayoþ . tathà nthàso'bhihitaþ kramadãpikàyàm . ityucyutãkçtatanurvidaghãta tatvanyàsaü mapårvakaparàkùaranatyupetam . bhåyaþ paràya ca tadàhvayamàtmane ca natyantamuddharatu tatvamanån krameõa . sakalavapuùi jãvaü pràõamàyojya madhye nyasatu matimahaïkàra tattvaü mana÷ca . kamukhahçdayaguhyàïghriùvatho ÷abdapårvaguõagaõamatha karõàdisthitam ÷rãtrapårvam . vàgàdãndriyavargamàtmani namedàkà÷apårvaü gaõaü mårdhàsye hçdaye ÷ive (liïge) caraõayoþ hçtpuõóarãke hçdi . ÷aü namaþ paràya hçtpuõóarãkatatvàtmane namaþ hçdi . haü namaþ paràya dvàda÷akalàvyàptasåryamaõóalatatvàtmane namaþ hçdi . saü namaþ paràya ùoóa÷akalàvyàptasomamaõóalatatvàtmane namaþ hçdi . raü namaþ paràya da÷akalàvyàptavahnimaõóalatatvàtmane namaþ hçdi . ùaü namaþ paràya parameùñhitatvàtmane vàsudevàya namo mastake . yaü namaþ paràya puruùatatvàtmane saïkarùaõàya namo mukhe . laü namaþ paràya vi÷vatatvàtmane pradyumnàya namo hçdi . vaü namaþ paràya nivçttitatvàtmane'niruddhàya namo liïge . laü namaþ paràya sarvatatvàtmane nàràyaõàya namaþ pàdayoþ . kùaü namaþ paràya kopatatvàtmane nçsiühàya namaþ sarvagàtre . hçtpuõóarãkatatvàdãnàü nyàsa pramàõamàha tathà vimbàni dviùaóaùñakayugyugda÷akalàvyàptànãti, . gautamãye %<÷aü vãjaü hçtpuõóarãke ca tatvaü hçdi pravinyaset . haü vãjaü såryamaõóalatatvaü hçdi pravinyaset . saü vãjaü candramaõóalatatvaü tatra pravinyamet . raü vãjaü vahnimaõóalatatvaü tatra pravinyaset . ùaü vãjaü parameùñhitatvaü vàsudeva¤ca mårdhani . yaü vãjamatha puüstatvaü saïkarùaõamathomukhe . laü vãjaü vi÷vatatva¤ca pradyumna¤ca hçdi nyaset . vaü vãja nivçttitatva¤ca aniruddhamupanyaset . laü vãjaü sarvatatva¤ca pàde nàràyaõaü nyaset . kùaü vãjaü kopatatva¤ca nçsiühaü sarvagàtrake . evaü tatvàni vinyasya pràõàyàmaü samàcaret>% anye'pi tattvanyàsàþ ÷rãvidyàtàràkàlãnàmapi påjàïgaü tantrasàroktà dç÷yà

#<tattvara÷mi># puø tantrokte (strãü) vadhåvãje %<nàdavindusamàkràntastattvara÷misamanvitaþ>% ityasya vyàkhyàyàü %<tattvara÷mirvadhåvãjamiti>% tantrasà0

#<tattvavid># triø tattvaü vetti vid--kvip . padàrthànàü yàthàrthya j¤àtari %<tattvavittu mahàbàho! guõakarmavibhàga÷aþ>% gotà . 2 parame÷vare puø %<tattvaü tattvavidekàtmà janmamçtyujaràtigaþ>% viùõusaø . %<tattvaü svaråpaü yathàvadvettãti tattvavid>% bhàø .

#<tatpatrã># strã tana--kvip tat patramasyàþ ïãù . hiïgupatryàü ÷abdàrthaciø .

#<tatpada># naø taditi padam . tacchabde %<tattvamasi ÷vetaketo ityàdivàkyasthaü tatsatyaü sa àtmetityàdi>% ÷rutistha¤ca tatpadaü gràhyam .

#<tatpadalakùyàrthaþ># puø tatpadasya lakùyo'rthaþ aj¤ànàdisamaùñyupàdhyupahitàdhàrabhåte'nupahitacaitanye cidekarasa råpiõi .

#<tatpadavàcyaþ># triø 6 taø . tattvamasyàdivàkyasthatatpadàrthe tat padàbhidheye .

#<tatpadavàcyàrtha># puø 6 taø . tattvamasyàdi vàkyastha tatpadasya vàcyàrthe aj¤ànàdisamaùñiþ etadupahitasarvaj¤atvàdivi÷iùñacaitanyam etadanupahitacaitanya¤caitat trayaü taptàyaþpiõóavadekatvenàvabhàsamànaü tatpadavàcyàrtho bhavatãti vyutpàdite'rthe .

#<tatpadàrthaþ># puø tattvamasyàdivàkyasthasya tatpadasyàrthaþ . jagat kàraõe paramàtmani . %<yat jagatkàraõaü tattvaü tatpadàrthaþ sa ucyate>% . evaü tatpadàrtho niråpitaþ idànãü tvaüpadàrtho niråpyate vedàntasàø . tatpadatvaüpadavàcyayorvirodhenàbhedàbhàve'pi lakùyàrthayoryathà'bhedastathà vivekacåø nyaråpi yathà %<tattvampadàbhyàmabhidhãyamànayorbrahmàtmanoþ ÷odhitayoryadã ttham . ÷rutyà tayostattvamasãti samyak ekatvameva pratipàdyate muhuþ . aikyaü tayorlakùitayorna vàcyayornigadyate'nyo'nyaviruddhadharmiõoþ . khadyotabhànvoriva ràjabhçtyayoþ kåpàmburà÷yoþ paramàõumervoþ . tayorvirodho'yamupàdhikalpito na vàstavaþ ka÷cidupàdhireùaþ . ã÷asya màyà mahadàdikàraõaü jãvasya kàryaü ÷çõu pa¤cakoùam . etàvupàdhã parajãvayostayoþ samyagniràse na paro na jãvaþ . ràjyaü narendrasya bhañasya kheñakastayorapohe na bhañã na ràjà . athàta àde÷a iti ÷rutiþ svayaü niùedhati brahmaõi kalpitadvayam . ÷rutipramàõànugçhãtabodhàttayorniràsaþ karaõãya evam . nedaü nedaü kalpitatvànna satyaü rajjurdçùñà vyàlavat svapnavacca . itthaü dç÷yaü sàdhu yuktyà vyapohya j¤eyaþ pa÷càdekabhàvastayoryaþ . tatastu tau lakùaõayà sulakùyau tayorakhaõóaikarasatvasiddhaye . nàlaü jahatyà, na tathà'jahatyà, kintåbhayàrthàtmikayaiva bhàvyam . sa devadatto'yamitãha caikatà viruddhadharbhàü÷amapàsya kathyate . yathà, tathà tattvamasãtivàkye viruddhadharmànubhayatra hitvà . saülakùyacinmàtratayà sadàtmanorakhaõóabhàvaþ paricãyate budhaiþ>% .

#<tatpadàbhidhaþ># triø tattvamasyàdivàkyasthatatpadasyàbhivà yatra . tatpadavàcye . %<màyopàdhirjagadyoniþ sarvaj¤atvàdi lakùaõaþ . parokùa÷avalaþ satyàdyàtmakastatpadàbhidhaþ>% . vedàntakàrikà .

#<tatpara># triø tatparamuttamaü yasya . 1 tadgate, 2 tadàsakte ca amaraþ . 5 taø . tasmàt pare 3 vastuni ca . paratà ca kàlikã dai÷ikã ca . tatra kàlikã %<para÷vastatpare'hani>% amaraþ dai÷ikã . %<gaõóau kapolau tatpare hanå>% amaraþ . %<paraþ pårveõa saïguõyastatatparastena tena ca>% lãlàø . %<akùõornimeùasya svaràma(30)bhàgaþ sa tatparastacchatabhàga uktaþ>% siø ÷iø nimeùasya triü÷adbhàgàtmake 4 såkùmakàlabhede puø .

#<tatparàyaõa># triø tadeva paramayanaü yasya õatvam . tadàsakte .

@<[Page 3212b]>@
#<tatpuruùa># %<tatpuruùaþ>% ityadhikçtya pàø vihite 1 samàsamede uttarapadàrthapradhànastatpuruùa iti tasya lakùaõaü pràyikam ardhapippalyàdi tatpuruùe uttarapadàrthapràdhànyàbhàvàt avyàptiþ pårvapadapràdhànyàccàvyayãbhàvatvàpatterativyàpti÷ca yathoktaü vàkyapadãye %<samàsastu caturdheti pràyovàdastathà'paraþ . yo'yaü pårvapadàrthàdi pràdhànyaviùayaþsa ca>% ayamarthaþ samàsaþ avyayãbhàvatatpuruùadvandvabahughrãhi bhedàt caturdhà . tatra pårvapadàrthapradhàno'vyayãbhàvaþ . uttarapadàrthapradhànastatpuruùaþ ubhayapadàrthapradhàno dvandvaþ . anyapadàrthapradhàno bahubrãhiþ ityàdi lakùaõamapi pràyikam . unmattagaïgaü såpaprati ardhapippalã dvitràþ ku÷apalà÷amityàdau parasparavyabhicàràt . tathàhi unmattagaïgamityavyayãbhàve pårvapadàrthapràdhànyàbhàvàdavyàptiþ anyapadàrthapràdhànyàdbahubrãhila kùaõàtivyàpti÷ca %<anyapadàrthe ca saüj¤àyàmiti>% (avya0) samàsàt . såpapratãtyavyayãbhàve uttarapadàrthapràdhànyàttatpuruùalakùaõàtivyàptiravyayãbhàvàvyàpti÷ca . %<såpaþ pratinà màtràrthe>% iti (avya0) samàsàt . ardhapippalãti tatpuruùe pårvapadàrthapràdhànyasattvàdavyayãbhàvàtivyàptistatpuruùàvyàpti÷ca %<ardhvaü napuüsakamiti>% (tatpu0) samàsàt . evaü pårvakàya ityàdàvapi draùñavyam dvitrà iti bahuvrãhàvubhayapadàrthapràdhànyàt dvandvàtivyàptibahuvrãhyavyàpti÷ca . ku÷apalà÷amityàdidvandve samàhàrànthapadàrthapràdhànyàdbahubrãhyativyàptirdvandvàvyàpti÷ca syàditi màvaþ . siddhànte tvavyayãbhàvàdhikàrapañhitatvamavyayãbhàvatvamityàdi lakùaõaü draùñavyam vaiø bhåø sàø . ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàntu anyathà tallakùaõamuktvà tatra padàrthayoranvayabodhaprakàro dar÷ito yathà %<yadãyena suvarthena yutayadbodhanakùamaþ . yaþ samàsastasya tatra sa tatpuruùaþ ucyate>% . yadarthagatena subarthena vi÷iùñasya yadarthasyànvayabodhaü prati yaþ samàsaþ svaråpayomyaþ sa tadarthasya tadarthe tatpuruùaþ . na tu yannàmottaraü yannàma yadarthagatasuvarthàvacchinnasya yatsvàrthasya bodhakaü taduttaraü tannàmaiva tadarthayostatpuruùaþ pårbakàyo'rdhapippalãtyàdàvavyàpteþ . stokapaktetyàdau kriyàvi÷eùaõaiþ karmadhàraya eva mahàkavirmahàvij¤a ityàdau kavitvàdàviva prakçte'pyekanàmàrthaikade÷e pacanàdàvaparanàmàrthasyàbhedànvayabodhakatayà tathàtvasambhavàt . stokaü paktetyàdau amastàdàtmyavàcitve tu tatpuruùaþ sambhavatyeva kriyàvi÷eùaõaiþ samàsa evàvyutpanna iti tu na de÷yaü stokanamrà stanàbhyàmityàdeþ kàlidàsàdyaiþ prayuktatvàt dvigau karmadhàraye ca ÷àbdikànàü tatpuruùatvavyapade÷aþ padasaüskàràrtho gauõaþ . vibhajate . %<dvitãyàdisuvarthasya bhedàdeùa ca ùaóvidhaþ . kriyànvathã dvitãyàderarthaþ pràyo'tra yojitaþ>% gràmagataþ caitranãtaþ bràhmaõadattaþ vçkùapatitaþ caitradhanaü maitragatiþ gçhasthita ityàdau dvitãyàdisubarthasya karmatva kartçtvàderbodhabhedàdetasya dvitãyàtçtãyàditatpuruùatvena ùaóbhedàþ svaghañakaikapadàrthaniùñhadvitãyàrthàvacchinnàparapadàrthabodhakasamàsatvàderdharmaùañkasya suvacatvàt . iyàüstu vi÷eùo yadeteùu dhàtvarthànvayyeva dvitãyàderarthaþ pràyo ghañakaþ pãñhaü paritaþ puõyena sukhaü ÷amàya vidyà daõóàdvañaþ gavàü kçùõà sampannakùãrà tileùu tailamityàdivigrahe tatpuruùasyàsàdhutvàt varùasukhã girikàõaþ kuõóalahiraõyaü ghañànyaþ kuveravaliþ karmaku÷ala ityàdau tu tattadvi÷eùavidherdvitãyàditatpuruùaþ . nanu gràmagata ityatra gatau gràmakarmakatvasya ràjapuruùa ityatra ca puruùe ràjasambandhasyàvagamo na gràmàdipadebhyo luptasupaþ smaraõàt, tallopamajànato'pyanvayavodhàt samçddhaü gràmagata ityàditaþ samçddhagràmayorabhedànvayadhãprasaïgàcca sampannaü dadhi pa÷yetyàdràviva tatràpi nàmàrthayorabhedànvayabodhopayuktasya nàmnoþ samànavibhaktipratisandhànasyàvi÷iùñatvàt . nàpi gràmàdipadasya gràmakarmakatvàdilakùakatvàt abhedànyasambandhena nàmàrthasyànvayavodhaü pratyanukålasya nàmottaravibhaktyupasthàpyatvasya tàdç÷apratyayopasthàpyatvasya và gatyàdàvasattvàt . naca gràmàdipadalakùitasya gràmakarmakàdereva tatra gatyàdau tàdàtmyenànvaya iti sàmpradàyikànàmmatameva sàmprataü tatpuruùasyàpi samasyamànapadàrthayorabhedànvayabodhakatve karmadhàrayatvàpatteþ gràmaü gataþ ràj¤aþ puruùa ityàdivigrahasya samàsatulyàrthakatvahànyàpatte÷ceti cenna pratyayàntatattannàmàrthasyaiva bhedenànvayavodhaü prati tattannàmottarapratyayopasthàpyatàyàstantratvena gràmagata ityàdau gràmàdipadalakùitagràmakarmatvàdergatyàdau bhedenànvaye bàdhakàbhàvàt . nacaivaü gato gràmetyatràpi gràmadapalakùitasya gràmakarmatvàdergatyàdau bhedenànvayabodhaprasaïgaþ pratyayàntànyatattannàmopasthàpyàrthasyànvayabodhasàmànyaü pratyevotsargatastàdç÷atattannàmottaranàmopasthàpyatvasya hetutvena tadasambhavàt . ataevàrdhapippalãccheda ityàdau pårvapadapradhànatvenàmu÷iùñasya tatpuruùàderantyapadàrthànàü pippalãprabhçtãnàm ardhàdyarthe ghañapañamañhànàmityàdau ca sarvapadapradhànatvena dbandvasyànantyapadàrthànàü ghañàdãnàü subarthe anvayaþ tathà bahuguóo dràkùetyàdau guóàdãnàmapi bahujarthe prakçtyarthasyeùadasamàptau nàmnaþ pràgbahuci vidhànàditi . nanu yadi nàmàrthayorapi bhedenànvayo vyutpannastarhi gràmagata ityàdau karmatvàdisaüsargeõa gràmàdereva gatyàdàvanvayo'stu kçtaü gràmàdi÷abdsya gràmakarmakatvàdilakùaõayeti cet satyaü vigrahavàkyànàü samàsasamànàrthakatvarakùaõàya tatra lakùaõàsvãkàràt . mà'stu và gràmàdipadasya tatkarmakatvàdau lakùaõà karmatvàdisaüsargeõaiva gràmàdergatyàdàvanvayasambhavàttathàpi na kùatiþ gràmaü gata ityàdivigrahasyàpi karmatvàrthakadvitãyàdyupasandhànava÷àdeva karmatvàdisaüsargeõa gatyàdau gràmàdyanvayabodhakatayà samàsasamànàrthakatvasambhavàt gràmamityàdau karmatvàdidharmikànvayabodhànurodhena dvitãyàdeþ karmatvàdyarthakatvàt . ataevàghañaþ paña ityàdàvanyasya asuro daitya ityàdau virodhinaþ, anikùuþ ÷ara ityàdau sadç÷asya, avràhmaõã vàrdhuùika ityàdàvapakçùñasya, anudaramudarantaruõyà ityàdau svalpasya, bàcakena na¤nipàtena svàrthe pratiyogitvàdisambandhenaiva ghañàderanubhàvane'pi tatratyatatpuruùe nàvyàptiþ . pañasyàbhàva ityarthe prasajyana¤à avyayãbhàva eva samàsaþ pramàõante nàpañaü vartate ityàdyeva tatra prayogastatpuruùasyottarapadaliïgakatvaniyamàt iti vçddhàþ . prasajyana¤àpyapaña ityàdistatpuruùa eva sàdhurnàvyayãbhàvaþ na¤tatpuruùavidhestadapavàdakatvàt ataeva vàdinàmavivàda ityàdikaþ kiraõàvalyàdau puüsi prayoga iti tu pakùadhrarami÷ràþ . yujyate cottaraþ kalpo nacedevaü %<da÷aite ràjamàtaïgàstasyaivàmã turaïgamàþ . caitro gràmagatastatra maitraþ kiü kurute'dhunà>% ityàdau ràjasambandhàde ràjàdipadalakùyatve tadekade÷asya ràjàdestadà paràmar÷o na syàt vi÷eùyavidhayà vçttyà pårvopasthàpitasyaivàrthasya paràmar÷akatvàt tadàdi÷abdànàm %<nahi prajàvatãyaü me tvaü tasmai dehi kambalam . nãlo maõirguõaþ so'tra bhràtràdirvodhyate tadà>% . nanvevam %<anayaiva çcà niùàdasthapatiü yàjayediti>% ÷rutau niùàdànàü sthapatiriti vyutpattyà na tatpuruùaþ parantu niùàdaþ sthapatirityarthe karmadhàraya eveti siddhànto vyàhanyeta tatpuruùe bhaktibhiyà hi tatra karmadhàrayasvãkàrastanmålake niùàdasyàdhàne'pårvavidyàprayukti÷ca kalpyate kalpyate ca niùàdãyatattadadhyayane niùedhavidhibàdhàt %<strã÷ådrau nàdhãyetàmiti>% ÷rutau tattadadhyayanetaràvyayanaparatvaü dhàtoþ, ÷ådrapadasya traivarõikànyopalakùakatvàt . yadi ca karmadhàraya iva tatpuruùe'pi na lakùaõà tadà tatpuruùa eva tatrocitastraivarõikasyaiva niùàdãya sthapatitvena pràptàvapårvavidyàprayuktestanmålakaniùedhavidhisaïkocasya càkalpyatvàditi cet tatpuruùe lakùaõàpakùe'pi kimiti karmadhàraya eva tatràbhyupeyate na tu tatpuruùaþ niùàdànàü sthapatiriti vyutpattyà niùàdasthepatipadànniùàdasambandhavattvena sthapatyanubhavasahasrasya sarvasiddhatvena nadanurodhàllakùaõàyàþ këptatvena tatkalpanàbhayasyàsambhavàt na hi niùàdasthapatyàdipadaü niùàdàdisambandhavattayà sthapatyàdibodhane niràkàïkùaü tathà sati niràkàïkùatvàdeva tatpuruùatvàsambhavena lakùaõàpattestadvàdhakatayopanyàsànaucityàt . atha bàdhakaü vinà mukhyàrtha eva ÷rutãnàü pràmàõyaü natu pramàõàntaraviùaye'pi lakùyàrthe mukhye ÷abdasvarasa ityàdimãmàüsayà tathaiva sampratipatteriti cettarhi bàdhakàsattve karmadhàrayavidhayaiva vedrànàü pràmàõyaü na tu pramàõàntaraviùaye'pi tatpuruùavidhayà karmadhàrayàt samàsàntarasya daurbalyamityàdimãmàüsayà tathaiva pratipatterityapi kinna rocayeþ . tatpuruùàdbahubrãherjaghanyatvamityatràpyuktaiva rãtiranusartavyà na hi bahuvrãhau samastapadànàü làkùaõikatvàdeva tato durbalatvam . ekapadamàtralakùaõayàpi bahubrãhervyavasthàpyatvàdityàstàü vistaraþ . sa ca tatpuruùastrividhaþ vyadhikaraõapadaghañita samànàdhikaraõapadaghañita saüj¤ànavabodhakasaükhyàvàcakapadaghañitabhedàt . tatra saüj¤ànabodhakasaükhyàpårvakasamànàdhikaraõapadaghañitastatpuruùo dviguþ diksaükhye saüj¤àyàmiti såtreõa vihitapa¤càmràdikarmadhàrayàdiùvatiprasaïgavàraõàya saüj¤ànabodhaketi saükhyàpårbodviguriti såtràcca saükhyàpårvaketi . dvimårdhàdyanyapadàrthe tathàtvavàraõàya tatpuruùeti . dviguviùayaparihàreõa samànàdhikaraõapadaghañitatatpuruùaþ karmadhàrayaþ %<tatpuruùaþ samànàdhikaraõaþ karmadhàrayaþ>% iti såtràt . iti tadbhinnovyadhikaraõapadaghañitastatpuruùaþ yathà ràjapuruùa itityàdi . %<dvandvo dvigurapi càhaü satataü madgçhe vyayãbhàvaþ . tatpuruùa karmadhàraya yena syàü madà bahubrãhiþ>% udbhañaþ sa prasiddhaþ puruùaþ . 2 rudrabhede dharaõiþ tasya puruùaþ . 3 tadadhiùñhàtçdeve ca . %<tatpuruùàya vidmahe>% iti gàyatrã

#<tatphala># puø tanoti kvip tat vistãrõaü phalati vikà÷ate ac . puùpamàtravikà÷ini 1 kuvalaye, 2 kçùõauùadhau 3 coraõàmauùadhau ca ÷abdàrthaø .

#<tatra># dhàraõe cuø àtmaø sakaø señ idit . tantrayate atitantrata iditkaraõaü vede svaravi÷eùàrtham .

#<tatra># kuñumbadhàraõe bhvàø paø akaø señ càndràþ . tantrati atantrãt tatantra . %<itaràbhyo'pi dç÷yante>% pàø ityukteþ prathamàdyarthe tral . tatra bhavàn tatra bhavantamityàdi .

#<tatra># avyaø tasmin tral . tasminnityarthe %<tatràpi tatrabhavatã bhç÷asaü÷ayàloþ>% naiùaø . %<kathaü tatra vibhàgaþ syàditi cet saü÷ayo bhavet>% manuþ .

#<tatratya># triø tatra bhavaþ avyayàt tyap . tatra bhave triø . %<mårchàmàpnotyurukle÷astatratyaiþ kùudhitairjanai>% bhàgaø 1 . 31

#<tatrabhavat># triø påjyàrthe nityaø saø . påjye tatra÷abde udàø %<adya tatrabhavàüstaü ca pitaraü rakùa kilviùàt>% ràmàø ayoø 113 aø .

#<tatsàdhukàrin># tatsàdhu yathà tathà karoti kç--õini sahasupeti samàsaþ . tasya sàghukàriõi %<àkvestacchãla taddharmatatsàdhukàriùu>% pàø .

#<tathà># avyaø tena prakàreõa tad + prakàre thàl vibhaktitvàt . 1 tena prakàreõetyarthe 2 sàmye ca amaraþ . 3 abhyupagame 4 pårvaprativacane 5 samuccaye, 6 ni÷caye ca mediø . tatra sàmye %<yathà nadonadaþ sarve sàgare yànti saüsthitim . tathaivà÷ramiõaþ sarve gçhasthe yànti saüsthitim>% manuþ . samuccaye . %<vighaso bhukta÷eùaü tu yaj¤a÷eùaü tathàmçtam>% %<j¤ànaniùñhà dvijàþ kecittaponiùñhàstathà pare>% manuþ . tena prakàreõetyarthe %<kathamuktvà tathà satyaü suptàmutsçjya màü gataþ>% bhàø vaø 11 nalopàkhyànam . %<yathà kraturasmin loke bhavati tathetya bhavati>% chàø upaø . %<yathà kàmo bhavati tathà kraturbhavati>% ÷ataø vràø 14 . 7 . 2 . 7 . 7 satye ca .

#<tathàkàram># avyaø tathà + kç--ninditaprativacane õamul . katha¤cit uktaprakàreõa kçtvetyarthe . %<tathàkàramahaü bhokùye>% siø kauø .

@<[Page 3215a]>@
#<tathàgata># puø tathà satyaü gataü j¤ànaü yasya yathà na punaràvçttirbhavati tathà tena prakàreõa gata iti và tathà gataþ sahasupeti samàsaþ . 1 buddhamunau sugate amaraþ . %<yathà gatàste munayaþ ÷ivàü gatiü tathàgatiü so'pi gatastathàgataþ>% sarvadaø vauddhàgamaþ . 2 pårvoktaprakàreõa gate triø . %<nalaü dçùñvà tathàgatam>% bhàø vaø 77 aø . %<÷riyaü tathàgatàü dçùñvà jvalantãmiva pàõóave>% bhàø saø 16 aø .

#<tathàca># avyaø tathà ca ca ca dvandvaþ . uktasya dçóhãkaraõàrthe %<nirindriyàhyamantrà÷ca striyo'nçtamiti sthitiþ . tathà ca ÷rutayo bahvyo nigãtà nigameùvapi>% manuþ . %<etàvàneva puruùo yajjàyàtmà prajeti ha . vipràþ pràhustathàcaitadyo bhartà sà smçtà'ïganà>% hitoø .

#<tathàtva># naø tathà + bhàve tva . tathàbhåtatve . %<tathàtvaü cedi ndriyàõàmupaghàte kathaü smçtiþ>% bhàùàpaø . %<svaråpànandasya tathàtvam>% sàükhyaø såø .

#<tathàpi># avyaø tathà ca api ca dvandvaþ . yadyapãtyanenàkùiptasya samàdhànàrthe %<tathàpi mama sarvasvaü ràmaþ kamalalocanaþ>% udbhañaþ . %<yadyapi kà no hàniþ parasya dràkùàü ràsabha÷carati . asama¤jasamiti matvà tathàpi taralàyate cetaþ>% udbhañaþ . %<sà caivàsmi tathàpi suratavyàpàranãlàvidhau>% kàvyapraø .

#<tathàbhåta># triø tena prakàreõa bhåtaþ bhå--kartari kta . tàdç÷ena råpeõa bhåte . %<tathàbhåtàü dçùñvà nçpasadasi pà¤càlatanayàm>% veõãø . %<smarastathàbhåtamayugmanetram>% kumàø .

#<tathàràja># puø tatheti ràjate ràja--ac . buddhadeve ÷abdàrthaci0

#<tathàvidha># triø tathà vidhà yasya . tathàprakàre %<tathàvidhastàvada÷eùamastu saþ>% kumàø %<ato'bhilàùe prathamaü tathàvidhe>% . %<÷rutvà tathàvidhaü mçtyuü kaikeyãtanayaþ pituþ>% . %<pràpya cà÷u janasthànaü kharàdibhyastathàvidham>% iti ca raghuþ %<tasya tàvacchatã sandhyà sandhyàü÷a÷ca tathàvidhaþ>% manuþ

#<tathàhi># avyaø tathà ca hi ca dvaø . 1 nidar÷ane 2 prasiddhamevetyarthe ÷abdàrthaciø . 3 uktàthe dçóhãkaraõe .

#<tathaiva># avyaø tathà + sàdç÷ye samuccaye và tasyàvadhàraõam . tadvadevetyarthe tatsamuccayàvadhàraõe ca ÷abdàrthaciø %<asti putro va÷e yasya bhàryà bhartustathaiva ca>% càõakyaþ . %<yathà nadãnadàþ sarve sàgare yànti saüsthitim . tathaivà÷ramiõaþ sarve gçhasthe yànti saüsthitim>% manuþ .

#<tathya># naø tathà + sàdhu yat . 1 yadvastu yathàbhåtaü tathàråpàvasyàne satye 2 tadyute triø amaraþ . %<kàõaü vàpyatha và kha¤jamanyaü vàpi tathàvidham . tathyenàpi bruvan dàpyodaõóaü kàrùàpaõàvaram>% manuþ . %<ananyabhàjaü patimàpnuhãti sà tathyamevàbhihità bhavena>% kumàø . %<bhåya eva tu màü tathyairvacobhirupavçühatha>% bhàø droø 55 aø . %<yadarjunaguõàüstathyàn kãrtayànaü naràdhama!>% bhàø droø 159 aø .

#<tad># triø tana--adi óicca . 1 pårvokte buddhisthe, 2 paràmar÷ayogye 3 viprakçùñaviùaye . 4 brahmaõi naø . %<oü tatsaditi nirde÷o brahmaõastrividhaþ smçtaþ>% iti gãtà . %<adasastu viprakçùñaü taditi parokùe vijànãyàt>% ityukterasya parokùavàcitvam . buddhisthatvopalakùitadharmàvasminne'sya ÷aktiþ . buddhisthatvaü ca pårvànubhåtasaüskàravattayà, tena smçtiviùayatvena tathàtvaü bodhyam . tadartha evàsya sarvanàmatà ÷abdaparatve na tathàtvam . ataeva %<etattadoþ sulope'korana¤samàse hali>% pàø na sarvanàmakàryamanyathà etattayoriti syàt . sarvanàmakàrya¤ca tyadàdãnàmaþ jasàdau ÷ãbhàvàdi vçttimàtre puüvadbhàvàdi÷ca . sa tau te tasmai tasmàt teùàü tasmin ityàdi . tasya ca ñerakac sakaþ takau ityàdi ca . %<sa kiü sakhà sàdhu na ÷àsti yo'dhipam>% kiràø . %<tau gururgurupatnã ca>% raghuþ . %<te tryahàdårdhamàkhyàya ceru÷cãraparigrahàþ>% %<te himàlayamàmantrya>% kumàø . %<tasmai ÷aü÷asa praõipatya nandã>% kumàø . %<tasmin maghonastrida÷àn vihàya>% kumàø . tasmàttànyatra vàpayet smçtiþ . vçddhasaüj¤atvàt cha %<tadãyamàtaïgaghañàvighaññitaiþ>% màghaþ . tataþ tatra tarhi tadà ityàdi . 5 hetau avyaø svaràderàkçtigaõatvàt svaràdi . %<santaptànàü tvamasi ÷araõaü tat payodaþ priyàyàþ>% meghaø . %<tadaïgamagryaü maghavan! mahàkratoþ>% raghuþ . ahetàvapi 6 sarvanàmasamànàrthe naø . %<indriyadoùàt saüskàràccàvidyà>% %<tadduùñaj¤ànam>% kàø såø %<tadityavyayapadaü sarvanàmasamànàrthakamavidyàü paràmç÷ati sà'vidyà duùñaj¤ànaü vyabhicàrij¤ànamatasmiüstadabhij¤ànaü vyadhikaraõaprakàràvacchinna vi÷eùyakam>% upaø vçttiþ . 8 tadetyarthe ca jyàyasã cet karmaõaste matà buddhirjanàrdana! tat karmaõi ghore màm . gãtà 9 prasiddhe triø sarvanàmakàrya¤ca . %<taü ke÷apà÷aü prasamãkùya kuryuþ>% kumàø . tatra brahmaõi %<tadityanamisandhàya phalaü yaj¤atapaþkriyàþ . dàna kriyà÷ca vividhàþ kriyante mokùakàïkùibhiriti>% gãtà . taditi brahmàbhidhànamucyàrya anabhisandhàya ca karmaõaþ phalamityarthaþ %<tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo>% chàø uø . tatpadavàcyàrtha÷ca tatpadavàcyàrtha÷abde uktaþ ÷aradàø avyayãø aca samàsàntaþ . tasya samãpam upatadam .

#<tadartha># triø sa arthoyasya, tasmai idaü và %<arthena saha nityasamàso vi÷eùyanighnatà ceti>% vàrtiø samàso và . 1 tatprayojanake 2 tadudde÷yake %<antevàsã vàrthàüstadartheùu dharmakçtyeùu yojayeddàhità và>% dàyaø taø àpastambaþ . 3 tasyàbhidheye 4 tatprayojane ca tato bhàve ùya¤ . tàdarthya tatprayojanakatve . %<tàdarthye caturthã>% mugdha voø .

#<tadananyatva># naø tayorananyatvam . tayorbhedàbhàve %<tadananyatva màrambhaõa÷abdàdibhyaþ>% ÷àø såø .

#<tadanyabàdhitàrthaprasaïga># puø tadanyaþ bàdhitàrthasya prasaïgaþ . pramàõabàdhitàrthasya prasaïgaråpe pramàõabàdhitàrthaprasaïgàparaparyàye tarkabhede . tatsvaråpàdi %<sa càyaü tarkaþ pa¤cavidhaþ àtmà÷rayànyonyà÷rayacakrakànavasthàpramàõavàdhitàrthaprasaïgabhedàt iti>% vibhajya àtmà÷rayàdãn lakùayitvà jagadã÷enoktaü yathà uktacatuùkànyaþ prasaïgaþ pramàõabàdhitàrthaprasaïgaþ . so'pi dvividho vyàptigràhako viùayapari÷odhaka÷ca tatràdyo yathà dhåmo yadi vahnivyabhicàrã syàttadà janyo na syàditi . dvitãyastu parvato yadi nirvahniþ syànnirdhåmaþ syàdityàdi . viùayasya vyabhicàra÷aïkànivçttidvàrà ni÷càyakatvena pari÷odhakatvam .

#<tadarpaõa># naø tasya svasmin nikùiptasyàrpaõaü pratyarpaõam . nikùiptadravyasya nikùepturarpaõe . 6 taø . tasyàrpaõe ca .

#<tadà># avyaø tasmin kàle tad + dàc vibhaktitvàt a . tasmin kàle ityarthe . %<tadà vidhiþ kuõóalanàü vidhorapi>% naiùaø .

#<tadàtman># puø sa àtmà yasya . 1 tatsvaråpe 2 tadabhinne ca . tasya bhàvaþ ùya¤ . tàdàtmya abhede %<kramikaü yannàmayugamekàrthe'nyàrthavodhakam . tàdàtmyena bhavedeùaþ samàsaþ karmadhàrayaþ>% ÷abdaø praø . %<abhedastàdàtmya tacca svavçttyasàdhàraõo dharmaþ . asàghàraõatvaü caikamàtravçttitvam . ekamàtravçttitva¤ca svamàmànàdhikaraõyasvapratiyogivçttitvobhayasambandhena bhedavi÷iùñaü yattadanyatvam . ityekamàtravçttidharma eva vi÷eùaõavibhaktyarthaþ . vçtti÷ca tatra prakçtyarthasya saüsargamaryàdayà àghàràdãnàü mukhyakàlãnatvaü syàt evamanuyàjamàtrasyotkarùe tadårdhvabhàvinàü såktavàkasaüvàkàdãnàü mukhyakàlãdharmatvàdinà sàmànyapratyàsattyà suj¤eyatvameva . abhedasya saüsargatàmatepyetàdç÷ànugatabhedasyaiva tathàtvamucitam . tattadvyaktitvàvacchinnabhedàbhàvakåñasya vi÷eùya tathàtve ghaño na nãla ityàdi vàkyajanyabodhe pratiyogyabhàvànvayãtulyayogakùemàvitinyàyena tàdç÷ànugatasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvà eva bhàseran nãlàdivçttipratiyogitàkaikaikàbhàvaþ . tathà sati tàdç÷aikaikàvabhàva tàtpaparyeõa prayuktasya nãlopi na nãla iti vàkyasya pràmàõya syàt>% vyutpaø gadàø %<satyaikye mithobhedastàdàtmam tacca tatsattàtiriktasattàkatvàbhàvaþ>% vedàø paø %<tadàtmanopi niùidhyamànatve tanniùedhàtmake tadàtmani jagatprave÷àt . na hi ghañaþ pañàtmetyanena ghañasvaråpàdanyastadàtmà vihitaþ syàt yadi tu tàdàtmyaü nàmàbhedàkhyo dharmaþ ka÷cidiùyate sa ghañapañadyadhikaraõatayà niùidhyate tadà saüsargàbhàva eva syàt . tasmànnirvi÷eùaõa tadàtmàntarbhåtaü jagaditi koñyantaràbhàva iti>% . ÷rãharùakhaõóane anyonyàbhàvakhaõóane uktam .

#<tadàtva># naø tadetyasya bhàvaþ tadà + tva . tatkàle amaraþ . tadàtvàyatisaüyuktaþ sandhirj¤eyo dvilakùaõaþ . tadàtve càlpikàü pãóàü tadà sandhiü samà÷rayet %<àyatyaø guõadoùaj¤astadàtve kùiprani÷cayaþ>% iti ca manuþ .

#<tadàditadantanyàya># puø nyàyabhede antabhåtasya kartavyatve ÷àstrataþ pràpte àdibhåtasyotkarùeõa vidhànabodhake nyàyabhede . sa ca nyàyaþ jaimiø pa¤camasya prathame pàde dar÷ito yathà . agnãùomãyapa÷au ÷råyate %<tiùñhantaü pa÷uü prayajantãti>% . atra prakçtau pa÷umàraõànantaraü haviùyàsàdite pa÷càt prayàjàdaya ijyante iti vikçtàvihàpi pa÷umàraõànantaraü haviùyàsàdite prayàjàþ pràptàþ te ca tiùñhantamiti vacanàt jãvatyeva pa÷au apakçùyante . tathà savanãyapa÷au anuyàjànàmutkarùaþ ÷råyate yathà agnilàbhàdårdhvamanuyàje÷carantãti . atra saü÷ayaþ . prayàjamàtrasyotkarùaþ prayàjàdyaïgakalàpasyàpakarùaþ anuyàjàdyaïgakalàpasyotkarùo và iti . ÷rutayoreva prayàjànuyàjayorapakarùotkarùau natu tadàdyantakalàpayostadaïgaprayàjà pårvabhàvinàmàghàrasàmadhenyàdãnàü tadàdyapakarùe'tyantavyavahitatvena pradhànakàlãnatvaü na syàt prayàjamàtràpakarùe tu bhàsate . tàdç÷a÷ca dharmastadvyaktitvàdiråpa eva . apårvavyaktiniùñha tàdç÷adharmasya vi÷eùya j¤àtuma÷akyatve'pi ekamàtravçttimatvaü syàt evamanuyàjamàtrotkarùe tadårdhvabhàvinàü såktavàkasampravàkàdãnàmutkarùàt pradhànasannidhirna vilupyate tasmàt prayàjamàtrasyotkarùaþ tathà ca såtram %<aïgànàü mukhyakàlatvàt yathoktamutkarùaþ syàt>% . aïgànàü mukhyakàlakartavyatvànurodhàt yathoktasyànuyàjamàtrasyotkarùa iti pràpte bråmaþ . prakçtiyàge sakramapadàrthànuùñhànasya këptatvàt vikçtàvapi sakramàõàü padàrthànàmatide÷àt kramaråpàïgavàdhasyànyàyyatvàt uttarakàlakartavyakarmapadàrthasyànupasthityànuùñhànavilopàpatteþ taduktam pårveõãpasthitaü kàryamuttaraü karmacodanàt . pràptaü tadanyathà bhàve kramalopàdvilupyate . tasmàt prayàjàpakarùe tadaïga kalàpasyàpakarùaþ, anuyàjotkarùe tadàdyaïgakalàpasyotkarùa, iti tattvabauø . anayà di÷à màsikànàü sakramàõàü karaõe utkarùàpakarùau kalpanãyau .

#<tadànãm># avyaø tasmin kàle--tad + dànãm vibhaktitvàt a . tadetyarthe . %<tadànãmapi pàr÷vavartinàm>% bhàgaø 5 . 8 . 31 . tatra bhavaþ ñyul tuñ ca . tadànãntana tatra bhave triø striyàü ïãp .

#<tadàprabhçti># triø tadà tatkàlaþ prabhçtiràdiryasya tadà÷abdasya saptamyarthavçtterapi katha¤cit prathamàrthavçttità . tat kàlàdike %<tadàprabhçtyeva vimuktasaïgaþ>% kumàø .

#<tadàmukha># triø tadà mukhaü yasya . pràrabdhe .

#<tadit># triø tadeti iõa--kvip tuk . tadviùayake stotre . %<vayamu tvà tadidarthàþ>% çø 8 . 2 . 16 yadviùayakaü stotraü tadit tadevàrthaþ prayojanaü yeùàm bhàø .

#<tadgata># triø tat gataþ . 1 tatpare 2 tadàsakte ca . tadgatenaiva manasà ràmàø vàø 2 aø . %<÷ucistadgatamànasaþ>% gãtà

#<tadguõa># triø tasya guõa iva guõo'sya . 1 tattulyaguõake 2 arthàlaïkàrabhede puø 399 pçø lakùaõàdi dç÷yam . 6 taø . 1 tasya guõe puø . %<tadguõasàratvàt>% ÷àø såø . tatra pradhàne guõaþ vi÷eùaõam . 4 pradhànavi÷eùaõe tadguõasaüvij¤ànaþ .

#<tadguõasaüvij¤àna># puø tatra bahuvrãhau guõasya guõãbhåtasya vi÷eùaõasya saüvij¤ànaü vi÷eùyapàratantryeõa bodhanaü yatra . vyàkaraõokte bahubrãhisamàsabhede . bhavati ca lambakarõamànayetyàdau guõãbhåtasya karõasyàpyànayane pàratantryeõànvayavodhaþ . ÷abdaø praø svamate tallakùaõàdikamuktvà pràcãnamatasiddhamapyuktaü yathà %<tadatadguõasaüvij¤ànau dvau bhedau tadàdimaþ . vigrahasya vi÷eùyo yastadvi÷eùyakabodhakçt>% . tadguõasaüvij¤àno'tadguõasaüvij¤àna÷ca bahuvrãherdvau bhedau . tatra vigrahavàkyasya vi÷eùyavidhayà pratyàyyoyo'rthastadvi÷eùyakabodhakçdbahubrãhiþ tayoràdimastadguõasaüvij¤ànastasya svàrthaguõãbhåtasya samyagvivi÷eùyavidhayà vij¤ànaü yasmàditi vyutpattyà sànvayasaüj¤akatvàt . tadbhinna÷càtadguõasaüvij¤àna÷caramaþ ityarthàdgamyate . ghañasvaråpaþ padàrthaþ ityàditohi ghañaþ svaråpaü yasyeti vigrahasthale svasvaråpàbhinnaghañasambandhitvena ghañàbhinnasvasvaråpasambandhitvena và vigrahavi÷eùyaü kalasameva vi÷eùyavidhayà bodhyate ghañasya svaråpaü yasmàditi vigrahe ca vigrahasya yadvi÷eùyaü tato'nyadeva svajanyasvaråpàbhinnaghañasambandhitvena . kuñàdirgaõa ityàdirapi kuña àdiryasyeti vyutpattyà kuñàbhinnasya svadharmikavyavasthàdharmiõaþ sambandhitvena dhàtvantaramiva kuñamapi bodhayaüstadguõasaüvij¤àna eva bahuvrãhiþ . pràcàü matena tadguõasaüvij¤ànabahubrãhimanyathà nirvakti . %<yaþ svàrthaghañakàrthasya khàrthànvayini bodhane . anukålo bahubrãhiþ sa tayorathavàdimaþ>% . yo bahubrãhiþ svàrthasyànvayini svàrthaghañakasyàpyarthasyànvayabodhane samarthaþ sa tayostadatadguõasaüvij¤ànayoràdimaþ . lambakarõamànaya hàragrãvaü pa÷yetyàdau hi bahuvrãhirlambasvakarõasambandhinaþ svagrãvàvçttihàrasambandhina÷ca svàrthasyànvayini karmatvàdau svàrthaghañakãbhåtasya tàdç÷akarõahàràderapi vyutpattivaicitryeõànvayabodhage samartha ityevaüvidha eva tadguõasaüvij¤ànastadbhinna eva càrthàdatadguõasaüvij¤ànaþ . yathà dçùñasàgaramànaya ityàdàviti

#<taddina># naø karmaø . %<tasmin dine . taddinaü syàdanadhyàyaü vrataü tatra na kàrayet>% malaø taø . 1 dinamadhye 2 pratidine ca màntam avyaø ÷abdàrtha ciø .

#<taddhana># triø tadeva dhanaü yasya . 1 kçpaõe hemacaø sa hi sarvameva dhanamaparyàptatayàvadhàrya àtmani taddhanatvamevàbhimanyate karmaø . 2 tasmin dhane naø .

#<taddharman># triø sa dharma yasya anic samàø . tathàbhåtadharmayukte . %<àkvestacchãlataddharma tatsàdhukàriùu>% pà0

@<[Page 3218a]>@
#<taddhita># triø tasmai hitam . 1 tasmai hite . 2 vyàkaraõokte pratyayabhede puünaø . taddhitàþ 4 . 1 . 76 pàø såtreõàdhikçtya %<yånastiþ>% ityàdinà pa¤camàdhyàyasamàptiü yàvadye pratyayà vihitàste taddhitasaüj¤akàþ . ÷abdaø prakàø tallakùaõàdikamuktaü yathà %<vibhaktyàditrikàdanyaþ pratyayastaddhitaü matam . nàmaprakçtiko naivamativyàptyàdidoùataþ>% . %<vibhaktidhàtvaü÷akçdbhyo'nyaþ pratyayastaddhitaþ . vçkùaka ityàdau hrasvàdyarthakaþ kàdirapi taddhitameveti . tadanyatvenàpi pratyayaü vi÷eùayantyanye . nàmaprakçtikapratyayatvantu na taddhitasya lakùaõaü vibhaktau kyajàdau càtivyàpteþ pacatitaràmityàdau taràmàdyavyàpte÷ca>% . vibhajate . %<tasyàpatyaü tadvi÷eùastadçkùeõa yutendumàn . kàlastathà tena raktaü tasya vyåho'tha vetti tat . adhãte và devatà'sya saivamàdãn yathàyatham . vodhayadvividhànarthàüstaddhitaü syàdanekadhà>% tenàsya klãvatvamapi %<taddhitasyàcàmàdeþ>% . %<taddhita÷càsarvavibhaktiþ>% pàø . %<samàsataddhitakçtàü yatki¤cidupadar÷akam . guõapradhànabhàve ca tasya dçùño viparyayaþ>% harikàrikà . sa ca taddhito dvividhaþ prakçtyarthabhinnàrthakaþ svàrthika÷ceti bhedàt .

#<tadbala># puø tasmin balaü yasmàt . 1 vàõabhede %<kùurapratadbalàrdhendutàràmukhyà÷ca tadbhidaþ>% hemaø . asya strãtvoktiþ pràmàdikã %<pumàn>% ityadhikàre %<devàsuràtmasvargagirisamudranakha ke÷a danta stana bhuja kaõñha khaóga ÷arapaïkàbhidhànàni>% pàø %<puüstve sabhedànucaràþ saparyàyàþ suràsuràþ . svargayàgàdrimeghàbdhidrukàlàsi÷aràrayaþ>% amaø ca puüstvokteþ

#<tadbhàva># puø tasya bhàvaþ asàdhàraõadharmaþ pràptirvà . 1 tasyàsàdhàraõe dharme yathà vañe ghañatvam . gorgotvam . 2 tadråpapràptau ca %<abhåtatadbhàve cviþ>% %<payasastadbhàvàt>% kàtyàø ÷rauø 4 . 3 . 23 såø . 7 taø tasmin bhàvaþ tadviùayakacintane %<sadà tadbhàvabhàvitaþ>% gãtà .

#<tadràja># puø tasya ràjà ñac . 1 tasya nçpatau 2 tadarthavihite taddhitapratyayabhede ca . %<te tadràjàþ>% pàø te a¤àdayastadràjasaüj¤akàþ syuþ %<¤yàdayastadràjàþ>% pàø %<pågàt ¤ya ityàrabhya uktàþ tadràjasaüj¤akà syuþ>% siø kauø . tadràjasya bahuùu astriyàm luk .

#<tadra># avasàde mohe ca sauø paraø akaø señ idit . tandrati atandrãt . tandrà

#<tadrya¤ca(c)># triø tada¤cati gacchati påjayati và--anc--gatau påjàyàü và kvip ñeradryàde÷aþ påjàrthatve na nalopaþ . 1 tadgàmini 2 tatpåjake ca .

#<tadvat># avyaø tena tulyaü yà tulyà sà cet kriyetyarthe vati . 1 tatsadç÷akriyàvati . tasyeva tatreva và ityarthe vati . 2 tattulye'rthe yathà tadvat ÷ivasya vibhutà, tadvat ÷ive bhaktirityàdi . %<tadvattàdç÷i ca sthitam>% svàïgalakùaõam . %<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyo vinà yathà chàyà . tadvadvinà vi÷eùairna tiùñhate nirà÷rayaü liïgam>% %<puruùasya mokùàrthaü pravartate tadvadavyaktam>% sàø kàø . %<kùattçvaidehakau tadvat pràtilomye'pi janmani>% manuþ . tad astyarthe matup masya vaþ . 3 tadvi÷iùñe triø %<tadvànapoho và ÷abdàrthaþ>% kàvyaø praø %<dravyàõi tadvanti pçthaktvasaükhye>% . %<atha và tatprakàraü yajj¤ànaü tadvadvi÷eùyakam>% bhàùàpaø striyàü ïãp . tasya bhàvaþtal . tadvattà tadvi÷iùñatve strã %<padàrthe tatra tadvattà yogyatà parikãrtità>% bhàùàø .

#<tadvidha># triø sà vidhà prakàro yasya . tatprakàre %<dharmàrthau yatra na syàtàü ÷u÷råùà vàpi tadvidhà>% manuþ . %<kva tadvidhàtvaü kva ca puõyalakùaõà>% kumàø .

#<tana># vistçtau tanàø ubhaø sakaø señ . tanoti tanute atànãt atanãt atata--ataniùña tatàna tenatuþ tene . udit tanitvà tàntvà . tataþ vitànaþ . %<tanoti bhànoþ pariveùakaitavàt>% naiùaø . %<àcàryastanute vivçtimimàü dàyabhàgasya>% . dàyabhàgañãkà %<tatàna sopànaparamparàmiva>% raghuþ . %<yasya tasya vinà ùaùñhãü teneti karaõaü vinà>% udbhañaþ . %<tenire'bhiruciteùu taruõyaþ>% màghaþ
     %<sa tamãü tamobhirabhigamya tatàm>% màghaþ %<tanvatà prathamatàdç÷i ràgam>% màghaþ . ati + ati÷ayavistàre . atitat . %<tantato'titatàtitut>% màghaþ .
     vi + ati + vyatitahàreõa vistàre àtmaø %<viyati vyatyatanvàtàü mårtã haripayonidhã>% bhaññiþ .
     adhi + àropya vistàre . %<dhanuradhitanoti>% ÷ataø bràø 5 . 3 . 5 . 7 aø .
     anu + santatavistàre pa÷càdvistàre ca %<paripàlyànutanuyàdeùadharmaþ sanàtanaþ>% bhàø ÷àø 133 aø .
     apa + adhovistàre . apatànakaþ .
     ava + santatavistàre %<vi÷àlamålàvatataü pavanàmbhodadhàriõam>% harivaüø 88 aø .
     à + dãrghatayà vistàre . àtànaþ (ñànà deoyà) samyagvistàre ca %<maurvã dhanuùi càtatà>% raghuþ . yaduta punaràtmànusmçtimoùaõaü màyàmayabhogai÷varyamevàtanuta bhàgaø 5 . 24 . 22 %<idaü te lobhàndhasya ceùñitaü cetasi camatkàramàtanoti>% pravodhaø caø .
     vi + à + vi÷eùeõa vistàre . %<vyàtene kiraõàvalãmudayanaþ>% kiraõàvalã .
     ud + årdhvato vistàre uttànaþ .
     pra + prakarùeõa vistàre . %<phalaü prakalpya pårvaü hi tato yaj¤aþ pratàyate>% bhàø ÷àø 9613 ÷loø . %<tadurãkçtya kçtibhirvàcaspatyaü pratàyate>% màghaþ . pakùe pratanyate .
     vi + vi÷eùeõa vistàre vitànaþ (paóàna deoyà) %<yathà låtà àtànavitànàbhyàmiti>% vedàntapraø .
     sam + samyagvistàre santànaþ santatiþ santatam %<santatà ÷u÷ubhe bhåmiþ>% ràmàø saø 14 aø .

#<tana># upakàre ÷raddhàyàü àghàte ca vàø curàø ubhaø pakùe bhvàø sakaø ÷abde akaø señ . tànayati te tanati atãtanat ta atànãt atanãt . vyupasargàt dairghye akaø dãrghãkaraõe sakaø . vitànayati dãrgho bhavati dãrghaü karoti và . %<vitànayati yaþ kãrtiü vitanatyamalaü ya÷aþ>% kavirahasyam ayaü vede gaõavyàtyasàt divàø %<ghoùà ghoùàdindràya tanyati bruvàõaþ>% çø 6 . 38 . 2 . %<tanyati ÷abdaü karoti>% bhàø . cauràdikasya adantatvamiti tanayitnu÷abdàrthe màdhavaþ tanayitnu÷abde dç÷yam .

#<tanaya># puüstrãø tanoti kulam tana--kayan . 1 putre . 2 duhitari, 3 cakrakulyàyàü, (càkuliyà) latàyàü, 4 ghçtakumàryà¤ca strã ñàp . %<athainamadrestanayà ÷u÷oca>% kumàø . tanayà÷abdasya priyàdiùu pàñhàt pårvapadasya na puüvat . tanayà jàtà asya tanayàjàtaþ ityàdiþ . 5 lagnàvadhikapa¤camasthàne puø . %<janayati tanayabhavanamupagataþ>% vçø saø .

#<tanayitnu># puø cuø stana--÷abde itnu pçùoø salopaþ adantacuràø tana--÷abde itnu màdhavaþ . 1 a÷anau %<agniü purà tanayitnoracittàt>% çø 4 . 3 . 1 %<tanayitnura÷aniþ>% bhàø 2 meghe ca %<ekapàttanayitnurarõavaþ>% çø 10 . 66 . 11 . %<tanayitnurmeghaþ>% bhàø .

#<tanas># puø tanoti vaü÷am tana--asun . pautràdau %<mà ÷eùasà mà tanasà>% çø 5 . 70 . 4 . %<tanasà pautràdinà>% bhà0

#<tanà># strã tana--ac ñàp . dhane nighaõñuþ .

#<tanàdi># puø pàø dhàtupàñhokte dhàtugaõe . sa ca dhàtupàñhe vopadevena tatsåcakaü da ityanubandhayuktatayà pañhitaþ %<tanàdikç¤bhyauþ>% . %<tanàdibhyastathàsoþ>% pàø . tanàdau gaõe pañhitaþ ñhak . tànàdika tadguõaparite dhàtau .

#<tanikà># strã tanyate dhàtånàmanekàrthatvàt badhyate anayà karaõe in saüj¤àyàü kan kàpi ataittvam . bandhanarajvau ÷abdàrthaciø .

#<taniman># puø tanorbhàvaþ tanu + imanic . 1 tanutve, 2 kàr÷ye ca . %<viralàtapastanimànamabhajata>% kàdaø . tanayati tanuü karoti tanu + õic imanic óidvadbhàve ñilopaþ . 3 yakçti . %<atha pàr÷vayoratha tanimno'tha vçkvayoþ>% ÷ataø bràø 3 . 8 . 3 . 17 . %<tanimnaþ yakçtaþ>% bhàø tasya tanåkaraõàt tathàtvam .

#<taniùñha># triø ayamanayorati÷ayena tanuþ tanu + iùñhan óidvadbhàvaþ . dvayormadhye ekasmin ati÷ayena tanau . vede bahubhyo nirdhàraõe'pi iùñhan . 2 bahånàü madhyeekasmin, ati÷ayena tanau ca %<eteùàü lokànàü antarikùalokastaniùñhaþ>% ÷ataø bràø 7 . 1 . 2 . 20 . loke tu tatràrthe ãyasun tanãyànityeva .

#<tanãyas># triø bahånàü madhye'yamati÷ayena tanuþ ãyasun óidvat . bahånàü madhye ekasmin ati÷ayena tanau %<pakùapucchàni tanãyàüsãva>% ÷ataø bràø 8 . 7 . 2 . 1 striyàü ïãp .

#<tanu># strã tanoti karma kàr÷yaü và tana--un . ÷arãre amaraþ 2 tvaci ràjaniø . %<tanubhiravatuvastàbhiraùñàmirã÷aþ>% ÷akuø . %<tanau mamustatra na kaiñabhadviùaþ>% %<vabhàra vàùpairdviguõãkçtaü tanuþ>% màghaþ . và åï . tanåþ ityapi tatràrthe tanåjaþ . 3 kç÷e 4 alpe 5 virale ca triø mediø . %<tanulomake÷ada÷anàü mçdvaïgãmudvahet striyam>% manuþ . striyàü và ïãp tanvã . %<tava tanvi! kucàvetau niyataü cakravartinau>% udbhañaþ . sà ca 6 kçùõabhàryàbhede %<÷aivyasya ca sutàü tanvãü råpeõàpsarasàü samàm>% harivaüø 118 aø . %<bhåtamunãnairyatiriha bhatanàmatabhau bhatanà÷ca yadi bhavati tanvã>% vçø raø ukte caturviü÷atyakùarapàdake 7 chandobhede ca tanorbhàvaþ tal tanutà kàr÷ye strã %<tanutàü duþkhamanaïga mokùyati>% kumàø %<sarvàõi tanutàü yànti jalàni jaladakùaye>% harivaüø 3825 . tva tanutva tatràrthe naø . yoga÷àstrokteùu dagdhavãjabhàveùu aprarohàpanneùu 8 asmitàdiùu %<avidyà kùatramuttareùàü prasuptatanuvicchinnodàràõàm>% pàtaø såø . %<dagdhavãjànàmapravarohastanutvamucyate pratipakùabhàvanopahatàþ kle÷àstanavo bhavanti>% bhàø . tena pratipakùabhàvanayà asmitàdikle÷ànàü tanutvàt tanusaüj¤eti tadarthaþ . jyotiùokte strã 9 lagnasthàne strãø . %<tanunidhanakhabhe÷àþ kendrakoõe trilàbhe>% jàtakàlaø . svàrthe ka . tanuka tanu÷abdàrthe .

#<tanukùãra># puø tanu alpaü kùãraü niryàso'sya . àmràtake ràjani0

#<tanucchada># puø tanuü dehaü chàdayati chàderghaþ hrasva÷ca . 1 kavace varmaõi . %<tarupalà÷asavarõatanucchadaþ>% %<màtalistasya màhendramàmumoca tanucchadam>% raghuþ .

#<tanucchàya># puø tanvã svalpàchàyà yasya . 1 varvurakavçkùe ràjaniø . 6 taø 2 dehacchàyàyàü strã . tanvã alpà cchàyà yasya . 3 alpachàyàyukte triø . tanvã chàyà karmaø . 4 alpacchàyàyàü strã .

#<tanuja># puüstrãø tanordehàta jàyate jana--óa 5 taø . putre halàyudhaþ 2 kanyàyàü strã 3 lagnàvadhikapa¤camasthàne jyo0

#<tanutra># naø tanuü tràyate trai--ka . varmaõi %<kàõóãraþ khàógikaþ ÷àrïgãrakùan vipràüstanutravàn>% bhaññiþ . %<akùitàràsu vivyàdha dviùataþ sa tanutriõaþ>% màghaþ .

#<tanutràõa># naø tanustràyate'nena trai--karaõe lyuñ . barmaõi hàrà0

#<tanutvac># strã tanvã tvam valkalaü yasyàþ . kùudràgnimanthe ràjaniø . 2 såkùmatvagyukte triø .

#<tanupatra># puø tanåni kç÷àni patràõi yasya . 1 iïgudãvçkùe ràjaniø . 2 svalpapatrayuktavçkùamàtre triø .

#<tanubhava># puø tanorbhavati bhå--ac 5 taø . 1 putre %<dç÷yate tanubhavaþ ÷i÷iràü÷o>% vçø saüø 17 aø . 2 duhitari strã

#<tanubhastrà># strã tanordehasya bhastreva . 1 nàsikàyàm ÷abdaratnàø . karmaø . kùudrabhastràyàm .

#<tanubhçt># triø tanuü bibharti bhç--kvip 6 taø . dehadhàriõi %<chàyàphalaü tanubhçtàü ÷ubhamàdadhàti>% vçø saø 68 aø .

#<tanumadhyà># strã tanu kç÷aü madhyaü yasyàþ . 1 kç÷amadhyàyàü striyàü 2 ùaóakùarapàdake chandobhede ca . %<tau cet tanumadhyà>% . %<mårtirmura÷atroratyadbhutaråpà . àstàü mama citte nityaü tanumadhyà>% chandomaø . 3 alpamadhyake triø .

#<tanurasa># puø tano rasa iva . gharme hàràø .

#<tanu(nå)ruñ># naø tanau tanvàü và rohati ruha--kvip 7 taø . lomani ÷abdaraø .

#<tanu(nå)ruha># naø tanau tanvàü và rohati ruha--ka 7 taø . lomani ÷abdaraø .

#<tanula># triø tana--ulac . vistçte saükùiptasàø .

@<[Page 3220b]>@
#<tanuvàta># puø tanuralpo vàto'tra . 1 narakabhede hemacaø . 2 alpavàtasthàne triø .

#<tanuvàra># naø tanuü dehaü vçõoti vç--aõ upasaø . kavace sannàhe ÷abdàrthaciø .

#<tanuvãja># puø tanåni kç÷àni vãjàni yasya . 1 vãjavadare . ràjaniø 2 svalpavãjayukte triø .

#<tanuvraõa># puø tanuralpo vraõo yataþ . balmãkaroge ÷abdaraø .

#<tanus># naø tana--usi . dehe uõàdikoø .

#<tanusa¤càriõã># strã tanu alpaü sa¤carati sam + cara--õini ïãp . 1 vàlikàyàü ÷abdàrthaciø . 2 alpasa¤càrayukte triø .

#<tanusara># puø tanoþ sarati sç--ac 5 taø . svede gharme ÷abdàrthaciø .

#<tanuhrada># puø tano rhrada iva . pàyau trikàø .

#<tanå># puø tanoti kulaü tana--å . 1 putre . %<tà vàü vi÷vako nuvate tanåkçthe>% çø 8 . 86 . 1 .. %<tanoti tanåþ putraþ>% bhàø tanoti karma un åï . 2 ÷arãre amaraþ . 3 prajàpatau 4 gavi 5 apsu ca tanånapàcchabde dç÷yam .

#<tanåkç># atanuü tanuü karoti tanu + abhåtatadbhàve cvi kç¤o'nuprayogaþ alpãkaraõe tanåkaroti %<lajjàü tanåkçtya narendrakanyà>% raghuþ . %<samàdhibhàvanàrthaþ kle÷atanåkaraõàrtha÷ca>% pàtaø såø . %<tanåkçdbodhi pramati÷ca kàrave>% çø 1 . 31 . 9

#<tanåkçta># triø tanåkç--karmaõi kta . 1 taùñe 2 alpãkçte ca amaraþ .

#<tanåja># puø tanvàþ dehàt jàyate jana--óa 5 taø . 1 putre 2 kanyàyàü strã . %<samàdide÷a prayatàü tanåjàm>% kumàø tanåjani tanåjàta tanåjanmàdayo'pyatràrthe yathàyathaü puüstrã

#<tanådbhava># puø tanorudbhavati ud + bhå--ac 5 taø . 1 putre 2 duhitari strã . %<pa¤cabhåtaparityaktaü ÷àvaü taü svatanådbhavam>% harivaüø 20 aø .

#<tanånapa># naø tanvà ånaü kç÷aü pàti--pà--ka . ghçte ÷abdacaø tanånapàt .

#<tanånapàta(d)># puø tanåü na pàtayati pata--õic--kvip nabhràïityàdinà na¤ona nalopaþ . tanånaü pàti rakùati pà--÷atç, tanvà ånaü kç÷aü pàti tanånapaü ghçtaü tadatti ada--kvip và . agnrau, jañharasthityà bhuktànnàdipàcanàdasya dehàpàtakatvam . ÷atçpakùe tanånapàntau ityàdi kvip pakùe tanånapàdau ityàdi bhedaþ . 2 ghçte naø 6 taø . 3 prajàpatipautre . %<narà÷aüsaþ prati÷åromimànastanånapàt pratiyaj¤ayya dhàma>% yajuø 20 . 37 tanånapàt tanoti vistàrayati sçùñiü tanåþ prajàpati rmarãcistasya napàt pautraþ ka÷yapàtmaja ityarthaþ yadvà tanåü ÷arãraü na pàtayati rakùati jàñharàgniråpeõeti tanånapàt agniþ yadvà tanoti bhogàniti tanåþ gaustasyà napàt pautraü ghçtam goþ payo jàyate payasaàjyamiti ghçtaü tanånapàdvà vedadãø nirukte asya niruktirdar÷ità yathà tanånapàdàjyaü bhavati napàdityananantaràyàþ prajàyà nàmagheyaü bhavati gauratra tanårucyate tatà asyàü bhogàstasyàþ payo jàyate, payasa àjyaü jàyate . agniriti ÷àkapåõiràpo'tra tanva ucyante tatà antarikùe, tàbhya oùadhivanaspatayo jàyanta oùadhivanaspatibhya eùa jàyate . tasyaiùà bhavati . %<tanånapàt patha çtasya yànàn madhvàsama¤jantasvadayà sujihva>% niruø 8 . 6 . agnyudde÷yake 4 prayàjabhede ca . tanånapàdyàga÷ca vasiùñha÷unakàtrivadhrya÷varàjanyabhinnànàü payàjeùu dvitãyaþ vasiùñhàdãnàü tu naràü÷amo dvitãya iti bhedaþ yathoktaü à÷vaø ÷rauø 1 . 5 . 6 %<prayàjai÷caranti>% %<pa¤caite bhavanti>% pa¤cavacanaü naràü÷asaþ tanånapàdvà dvyamuùyàyaõasyàpi pa¤caiva bhavanti na ùaóetyevamartham . eta iti vacanam atra pañhità evaite tanånapànnarà÷aüsayoranyatareõa saha pa¤ca bhavanti nàpañhitena sahetyevamartham nàràø . ye yajàmahe ityupakrame samidhaþ agna àjyasya vyantu 3 vau3ùaóiti vaùañkàraþ 15 såø . %<iti prathamaþ>% 16 såø . %<tyayaü prathamaþ prayàjaþ>% nàràø %<tanånapàdagna àjyasyeti vetviti dvitãyo'nyatra vasiùñha÷unakàtrivadhrya÷varàjanyebhyaþ>% . 21 såø . %<naràü÷aüsã agna àjyasya vetviti teùàm>% 22 . såø %<vasiùñhàdãnàmayaü dvitãyaþ>% nàràø %<ióo agna àjyasya vyantviti tçtãyaþ>% . 23 såø . %<sarveùàmiti ÷eùaþ>% nàràø %<varhiragna àjyasya vetviti caturtha àgårya pa¤came svàhà'muü svàhàsumiti>% 24 såø ityàdi . vasiùñhàdibhinnànàü samidyàgatanånapàdyàgaþ ióoyàgaþ bahiryàgaþ svàhàkàrayàga ityete pa¤caiva prayàjà ityavadheyam . vasiùñhàdãnàü tanånapàtsthàne naràü÷asa iti bhedaþ . ataeva ÷rutau samidho yajati tanånapàtaü yajati ióo yajati barhiryajatiü svàhàkàraü yajatãtyeva pa¤ca pañhitàþ vasiùñhàdibhinnaùaratayà vyavasyàpyàþ . %<babhàra vàùpairdviguõã kçtaü tanåstanånapàd dhåmavitànamàdhijàþ>% màghaþ . %<tanåü na pàtayati jàñhararåpeõa dhàrayatãti>% malliø .

#<tanånaptç># na pàtayati naptà 6 taø . vàyau tanoti tanåþ paramàtmà àkà÷astasya putro vàyustasya naptà pautraþ vàyuhi àtmajàtàkà÷ajàtatvàt brahmapautraþ %<takhàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ sambhåta, àkà÷àdvàyuþ>% iti ÷rutestasya tathàtvam . %<tanånaptureva ÷àkvarasyeti yo và ayaü pavata eùa tanånapàcchàkvaraþ so'yaü prajànàmupadraùñà praviùñastàvimau pràõodànau>% ÷ataø vàø 3 . 4 . 2 . 5 %<tanvà dehasya napàtayità rakùako devastanånaptà athavà sarvatanåràtmà prajàpatiþ tasyàkà÷aþ putraþ tat putro vàyuriti tanånaptà vàyuþ sa ca ÷àkkaraþ ÷aktaþ sarvaü kartum>% . bhà0

#<tanåpà># puø tanåü pàti pà--kvip . 6 taø . jañharàgnau jañharànale %<tanåpà agna'si tanvaü me pàhi>% yajuø 3 . 17 jañharànalena bhuktànne jãrõe rasavãryàdipàke sati dehapàlanaü bhavatãti tasya tathàtvam . tanvamiti chàndasaþ prayogaþ . 2 dehapàlakamàtre ca %<asanna ugro'vità tanåpàþ>% çø 4 . 16 . 20 %<tanåpàþ indraþ>% bhà0

#<tanåruha># naø tanau rohati ruha ka . 1 lomani 2 pakùiõàü pakùe ca mediø . %<tanumutphullatanåruhãkçtàmiti>% naiùadham . 3 putre 4 garuti 5 lomani ca puø hemacaø . %<kukkuñastanu tanåruhàïguliþ>% vçø saø 63 aø . %<tasya tadvacanaü ÷rutvà samprahçùñatanåråhaþ>% bhàø àø 100 aø . %<valàhakà¤jananibhaü varàhakatanåruham>% harivaüø 43 aø .

#<tanårja># puø manubhedottamaputre nçpabhede . %<auttabheyàn mahàràja! da÷a putràn manoramàn . iùa årjastanårja÷ca madhurmàdhava eva ca>% harivaü07 aø .

#<tanåhavis># naø vaidrikeùu tanåråpeùu haviþùu . %<dvàda÷àhànte tanåhavãüùi nirvapati>% kàtyàø ÷rauø 4 . 10 . 7 . %<tanåhavãüùi agnaye pavamànàyetyàdãni nirvapati>% karkaþ tàni ca %<agnave pavamànàya prathamà>% 8 såø %<agnaye pàvakràyàgnaye ÷ucaye ca dvitãyà>% 9 såø %<adityai carustçtãyà>% 10 . ityuktàni

#<tanca># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ta¤cati ata¤cãt . tata¤ca tatacatuþ taktaþ . tacyate . udit . ta¤citvà taktvà .

#<tanca># saïkoce rudhàø paraø sakaø señ . pàõinãyagaõe anja sàhacaryàdayaü veóeva vopadevagaõe uditkaraõaü pràmàdikam kintu ådideva . tanakti ata¤cãt atàïkùãt . tata¤ca . %<tanacmi vyoma vistçtam>% bhaññiþ .
     à + àta¤cana÷abdoktàrtheùu (dambaladeoyà) %<indrasya tvà bhàgaü somenàtanacmi>% yajuø 1 . 4 . %<udvàthàtanakti pràgghuta÷eùeõendrasyatveti>% kàtyàø ÷rauø 4 . 2 . 23 %<tàü dugdhasthàlãmuttarata udvàsya pràgghuta÷eùeõa pårvadine kçtàgnihotra÷eùeõa dadhnà dugdhamàtanakti ava÷iùñaü dadhi dugdhamadhye prakùipati dadhitvasampattyartham>% karkaþ . 1 bhayahetukasaïkoce ca nyaïkvàø kutvam àtaïkaþ . àtaïkyam .

#<tanja># saïkoce rudhàø paraø sakaø . pàõinãyagaõe (tancå) ityatra tanj iti pàñhàntaram ayamådittvàt veóeva . tanakti ata¤jãt atàïkùãt . tata¤ja .

#<tantas># duþkhe kaõóvàø akaø paraø señ . tantasyati atantasyãt atantasãt .

#<tanti># strã tana--karmaõi ktic vede dãrghanalopàbhàvau . 1 dãrghaprasàritàyàü rajvàm . %<vatsànàü na tantayasta indra>%! çø 6 . 24 . 4 . %<tantirnàma dãrghaprasàrità rajjvuþ>% bhàø loke tu tatiþ tàtirityeva kvacidàrùe'pi tathà . %<sà'sajjata ÷icastantyàü mahiùã kàlayantrità>% bhàgaø 7 . 2 . 52 . 2 gavàü màtari ca tantipàlaþ . và ïãp tantã gavàü màtari tantãü prasàryamàõàü vaddhavatsàü cànumantrayeteyaü tantã gavàü màteti gopathabràø 3 . 6 . 7

#<tantipàla># puø tantiü gomàtaraü pàlayati pàli--aõ upaø saø . 2 gomàtçpàlake . asya %<gotantiyavaü pàle>% pàø àdyudattatà . 2 sahadeve ca %<teùàü gosaükhya àsaü vai tantipàleti màü viduþ>% bhàø viø 10 aø . atra tantripàleti pàñhàntaraü tadabhipràyeõa tantriü va÷ãbhåtatàü pàlayatãti vigraheõa tantripàlaü vacanakaramiti nãlakaõñhenoktam %<tantripàla iti khyàta nàmnà'haü biditastathà>% bhàø viø 39 aø ityatra tathaiva pàñhaþ .

#<tantu># puø tana--tun . 1 såtre amaraþ tantuvàyaþ . tantudàmanaparvaõoþ narasiüø puø %<tasminnotamidaü protaü vi÷vaü ÷àñãva tantuùu>% bhàgaø 9 . 9 . 7 . %<tiraùkriyante kçmitantujàlaiþ>% raghuþ . 2 gràhe hemaø . 3 santàne %<teùàmutpannatantånàmapatyaü dàyamarhati>% manuþ . %<saüveùñamànaü bahubhirmohàttantubhiràtmajaiþ . koùakàra ivàtmànaü veùñayannàvabudhyase>% bhàø ÷àø 331 aø .

#<tantuka># puø tantuneva kàyati kai--ka . 1 sarùape 2 nàóyàü strã gauràø ïãù .

#<tantukàùñha># naø tantuyuktaü kàùñham . (tàütera kàñi) tantuvàyopakaraõe tantrakàùñhabhede ÷abdaraø .

#<tantukãña># puø tantoþ tantvarthaü kãñaþ . (guñãpokà) kãñabhede jañàdharaþ .

#<tantuna># puø tana--bàø tunan . 1 gràhe (hàïora) khyàte jalajantubhede hemaø .

@<[Page 3222b]>@
#<tantunàga># puø tanturnàga iva . vçhadgràhe trikàø .

#<tantunàbha># puø tanturnàbhàvasya ac samàø . (màkaóasà) ltàyàm

#<tantuniryàsa># puø tanturiva niryàso yasya . tàlavçkùe . ÷abdaraø .

#<tantuparvan># naø tantoþ yaj¤opavãtasåtrasya dànaråpaü parva yatra . càndra÷ràvaõapaurõamàsyàm taddine hi vàmanàya yaj¤opavãtadànotsavaþ smçtau vihitaþ . ràghavabhaññadhçtanàrasiüha vacanam . %<÷iùyastrijanmadivase saükràntau viùuvàyane . sattãrthe'rkavidhugràse tantudàmanaparvaõoþ . mantradãkùàü prakurvàõo màsarkùàdãnna ÷oghayet>% . tantuparva parame÷varopavãtadànatithiþ ÷ràvaõã pårõimà raghunandanaþ . iyaü tithiþ rakùàsåtrabandharåpotsavadinatvàttathetyapi tathà ca tasyàü rakùàsåtrabandhanaprakàraþ nirõayasiø dar÷ito yathà atraiva rakùàbandhanamuktaü hemàdrau bhaviùye %<saüpràpte ÷ràvaõasyànte paurõamàsyàü dinodaye . smànaü kurvãta matimàn ÷ruti smçtividhànataþ . upàkarmàdikaü proktamçùãõàü caiva tarpaõam . ÷ådràõàü mandrarahitaü smànaü dànaü ca ÷asyate . upàkarmaõi kartavyamçùãõàü caiva påjanam . tato'paràhõasamaye rakùàpoñalikàü ÷ubhàm . kàrayedakùataiþ ÷astaiþ siddhàrthairhemabhåùitairiti>% atropàkarmànantaryasya pårõamàsãtithau vàrùikasyànuvàdo na tu vidhiþ gauravàt prayogavidhibhede ca kramàyogà cchådràdau tadayogàcca . tena paredyurupàkaraõe pårvedyuraparàhõe tatkaraõaü siddham . idaü bhadràyàü na kàryam %<bhadràyàü dve na kartavye ÷ràvaõã phàlgunã tathà . ÷ràvaõã nçpatiü hanti gràmaü dahati phàlgunãti>% saügrahokteþ tatsattve tu ràtràvapi tadante kuryàditi nirõayàmçte . idaü pratipadyutàyàü na kàryam %<nandàyàdar÷ane rakùàbalidànaü da÷àsu ca . bhadràyàü gokulakrãóà de÷anà÷àya jàyate>% iti madanaratne brahmavaivartàt bhaviùye %<upalipte gçhamadhye dattacatuùke nyaset kumbham . pãñhetatropavi÷edràjàmàtyairyuta÷ca sumuhårte . tadanu purãdhà nçpate rakùàü badhnãta mantreõa>% . idaü rakùàbandhanaü niyatakàlatvàt bhadràvarjaü grahaõadine'pi kàryaü holikàvat . grahasaükràntyàdau rakùàniùedhàbhàvàt %<saverùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane>% iti tatkàlãnakarmaparameva na tvanyatra . anyathà holikàyàü kà gatiþ . ataeva %<nitye naimittike japye homayaj¤akriyàsu ca . upàkarmaõi cotsarge grahaveghona vidyate>% iti niyatakàlãne tadabhàva iti dik . upàkarmaõãti taddinabhinnaparaü tatratanniùedhàdityuktaü pràka . mantrastu %<yena baddho balãràjà dànavendro mahàbalaþ . tena tvàmapi badhnàmi rakùe! mà cala mà cala>% . %<bràhmaõaiþ kùatriyairvai÷yaiþ ÷ådrairanyai÷ca mànavaiþ kartavyorakùaõàcàro dvijàn saüpåjya ÷aktitaþ>% iti .

#<tantubha># puø tantunà santatyà bhàti bhà--ka . 1 sarùape 2 vatse ca jañàdharaþ . %<marãcaü pippalaü koùaü jãrakantantubhaü tathà . saüskàre ca samakùe ca mahàdevyai nivedayet>% kàliø puø . %<tantubhaü sarùapam>% raghunandana .

#<tantuvardhana># triø tantuü santànaü saüsàraü và vardhayati chinatti và vçdha--vçddhau õic lyu vardhi chedane lyu và . 1 tantubardhake 2 tantucchedake ca . 3 parame÷vare puø . %<÷ubhàïgo lokasàraïgaþ sutantustantuvardhanaþ>% viùõu saø . %<tantuü santatiü saüsàraü vardhayati chedayati và j¤ànadànena>% bhàø .

#<tantu(ra)la># naø tanturvidyate'sya ra--lac và . mçõàle . hemaca0

#<tantuvàpa># triø tantån vapati vapa--aõ upaø saø . (tàüti) tantuvàye jañàdharaþ .

#<tantuvàya># triø tantån vayati ve--aõ upaø saø . 1 tantuvayanakartari (tàüti) 2 låtàyàü kãñabhede ca amaraþ . 3 saïkãrõajàtibhede puüstrã . striyàü jàtitvàt ïãù . sà ca jàtistadvçtti÷ca mànavoktà yathà %<nçpàyàü vai÷yasaüsargàdàyogava iti smçtaþ . tantuvàyà bhavantyeva vasukàüsyopajãvinaþ . ÷ãlakàþ kecittatraiva jãvanaü vastranirmitau>% %<tantuvàyo da÷apalaü dadyàdekapalàdhikam>% manuþ .

#<tantuvàyadaõóa># puø tantorvàyasya daõóaþ 6 taø vàyate anena karaõe--gha¤a và karmaø . vemani tantuvàyasàdhane daõóe . (naràja)

#<tantuvigrahà># strã tantavo vigrahe yasyàþ . kadalyàm trikàø . tattvaci hi bahusåtràõi pràdurbhavanti .

#<tantu÷àlà># strã tantånàü vayanàya ÷àlàü . (tàütaghara) tantuvayanagçhe hemaø .

#<tantusantata># triø tantubhiþ santataü vyàptam . syåtavastre . (siüoyàna) amaraþ .

#<tantusàra># puø tantava iva sàro majjàsya . guvàkavçkùe . trikà0

#<tantra># naø tanyate tanoti và kartràdau yathàyathaü ùñun tantrikuñambabharaõe gha¤ và . 1 kañumbabharaõàdikçtye 2 siddhànte 3 auùadhe 4 pradhàne 5 paricchade 6 veda÷àkhàbhede 7 hetau 8 ubhayàrthaikaprayoge . 9 itikartavyatàyà¤ca mediø . 10 tantuvàye ÷abdamàlà 11 ràùñre 12 paracchandànugamane 13 svaràùñracintàyàma hemacaø . 14 pravandhe ÷abdaratnàø 15 ÷apathe, dharaõiþ 16 dhane 17 gçhe 18 vayanasàdhane (tàüta) 19 kule ca nànàrthama¤jarã . 20 ÷ivàdyukta÷àstrabhede tallakùaõabhedàdikaü yathà %<sarga÷ca pratisarga÷ca mantranirõaya eva ca . devatànà¤ca saüsthànaü tãrthànà¤caiva varõanam . tathaivà÷ramadharma÷ca vipra saüsthànameva ca . saüsthàna¤caiva bhåtànàü yantràõà¤caiva nirõayaþ . utpattirvibudhànà¤ca taråõàü kalpasaüj¤itam . saüsthànaü jyotiùà¤caiva puràõàkhyànameva ca . koùasya kathana¤caiva tatànàü paribhàùaõam . ÷aucà÷aucasya càkhyànaü narakàõà¤ca varõanam . haracakrasya càkhyànaü strãpuüso÷caiva lakùaõam . ràjadharmo dànadharmo yugadharmastathaivaca . vyavahàraþ kathyate ca tathà càdhyàtmavarõanam . ityàdilakùaõairyuktaü tantramityabhidhãyate>% . tasya pra÷aüsà . %<viùõurvariùñho devànàü hradànàmudadhiryathà . nadãnà¤ca yathà gaïgà parvatànàü himàlayaþ . a÷vatthaþ sarva vçkùàõàü ràj¤àmindro yathà varaþ . devãnà¤ca yathà durgà varõànàü bràhmaõo yathà . tathà samasta÷àstràõàü tantra ÷àstramanuttamam . sarvakàmapradaü puõyaü tantraü vai veda sammitam . kãrtanaü devadevasya harasya matameva ca . pàvanaü ÷raddadhànànàmiha loke paratra ca>% . tasya ÷loka saükhyà yathà %<na ÷akyaü vistaràdvaktumapi varùa÷atairapi . saükùepàdvai pravakùyàmi lokakalpoktavartmanà . divi devi! navalakùaü pàtàle brahma÷àsane . lakùamàtraü bhàrate ca kùitau tantràõi yàni ca . àgamaü trividhaü proktaü caturthamai÷varaü smçtam . kalpa÷caturvidhaþ prokta àgamo óàmarastathà . yàmala¤ca tathà tantraü teùàü bhedàþ pçthak pçthak . muktakàkhyaü saprapa¤cam sàradàkhya¤ca nàradam . mahàrõava÷ca kapilo yogaþ kalpaþ kapi¤jalaþ . amçta ÷uddhirvãra÷ca siddhasaüvaraõastathà . prathamo'ùñasahasrantu ÷lokà da÷a prakãrtitàþ . dvitãyomuktakastatra ùañsahasràõi saükhyayà . ÷lokàþ ÷atàrdhasaükhyàtàstçtãyastrisahasrakaþ . ÷atadvayaü sàdhika¤ca ÷lokànàü pa¤caviü÷atiþ . triü÷o, ttarasahasràõi ÷lokànàü bhànusaükhyayà . prapa¤caþ prathame tantre dvitãye vasusaükhyayà . sahasràõi tathà ÷lokàþ saptaviü÷atisaükhyayà . bhåtanetrasahasràõi tçtãye'bdhisahasrakam . ÷atadvayaü païkti 10 ÷lokàþ prapa¤caþ kathitastridhà . kalà 16 saükhyà sahasràõi sàradàyàþ prakãrtitàþ . pa¤caviü÷àdhikàþ ÷lokà vasu÷lokà÷ca nàrade . viü÷ati÷ca sahasràõi ùañsahasràõi saükhyayà . vasu÷lokà÷ca kathitàþ kapilaþ ÷lokasaükhyayà . trayoda÷a sahasràõi kalottara ÷atatrayam . ÷lokasaükhyà samuddiùñà yoge kalpe ca saükhyayà . vàõasaükhyà sahasràõi ÷lokà navatiþ kãrtitàþ . ÷lokànàntu sahasràõi aùñàviü÷atisaükhyayà . ÷lokà÷ca bhànu 12 saükhyàtà stantre'pi ca kapi¤jale . amçta÷uddhau sahasràõi pa¤ca÷lokàdhikàni ca . pa¤caiva kathità netra saükhyàtàni yathàrthataþ . vãràgame ùaóadhikàni ÷atàni parisaükhyayà . sahasràõi ca tàvanti ÷lokànàntu yayàrthataþ . pa¤càdhikasahasràõi ÷lokànàmçtusaükhyayà . siddhasaüvaraõoktàni ã÷vareõa yathà purà . óàmaraþùaóvidho j¤eyaþ prathamo yogaóàmaraþ . ÷lokàstatra trayastriü÷at tathà pa¤ca ÷atàni ca . triviü÷atisahasràõi ÷lokàni ceha saükhyayà . ekàda÷a sahasràõi saükhyayà ÷ivaóàmare . ÷lokàþsaptaiva ni÷citya i÷vareõaiva bhàùitàþ . tàvacchrlokasahasràõi pa¤ca ÷loka÷atàni ca . guõottaràõi durgàyà óàmare kathitàni ca . nava ÷lokasahasràõi nava ÷loka÷a tàni ca . sàrasvate tathà ÷lokàþ pa¤caiva parikãrtitàþ . svara 7 saükhyasahasràõi ÷lokànàü brahmaóàmare . pa¤cottara÷atànyatra saükhyàtàni ÷ivena tu . ùaùñiþ ÷lokasahasràõi gandharvaóàmarottare . ÷nokà÷ca ùaùñisaükhyàtà brahmaõà'vyaktayoninà . yàmalàþ ùañ samàkhyàtàstantràdàvàdiyàmale . dvàtriü÷acca sahasràõi trayastriü÷at ÷atàni ca . dvitãye brahmasaüj¤e tu dvàviü÷ati÷ca saükhyayà . sahasràõi ÷atànyatra tànyeva kathitàni ca . tàvatsaükhyasahasràõi ÷atàni parisaükhyayà . viü÷ati÷ca tathà saükhyà ÷lokà÷ca viùõuyàmale . kàlasaükhyasahasràõi vedasaükhya÷atàni ca . pa¤caùaùñi stathà ÷lokà kaniùñhe rudrayàmale . nava ÷lokasahasràõi trayoda÷a ÷atàni ca . dvàviü÷atistathà ÷lokà gaõe÷ayàmalottame . ravisaükhyasahasràõi àdityàkhye tu yàmale . tantre nãlapatàkàyàü sahasràõi ca pa¤ca ca . pa¤caviü÷atiþ ÷lokà÷ca kathità vàmake÷vare . trayoda÷a sahasràõi dve ÷ate viü÷atistathà . ÷lokàmçtyu¤jaye tantre saükhyàtàstantravedibhiþ . gajasaükhyasahasràõi trikasaükhyà÷atàni ca . sapta ÷lokàstathaivàtra tantrayogàrõavottame . da÷a ÷lokasahasràõi tàvantyeva ÷atàni ca . màyàkhye ca mahàtantre yathàrthataþ prakãrtitàþ . pa¤ca ÷lokasahasràõi tàvantyeva ÷atàni ca . ÷atàrdhasaükhyayà ÷lokà dakùiõàmårtitantrake . da÷a ÷lokasahasràõi tàvantyeva ÷atàni ca . trayoda÷a tathà ÷lokàþ kàlikàkhye ca tantrake . kàle÷varyàstantravaresa hasratitrayaü mahat . ÷lokànàü saükhyayà càtra tantraràje ca saükhyayà . nava ÷lokasahasràõi nava ÷loka÷atàni ca . dvàviü÷atiþ sahasràõi haragauryàkhyatantrake . tathà ca viü÷atiþ ÷lokàstantre'smin parikãrtitàþ . arkasaïkhyasahasràõi dvitãye tantravedibhiþ . aùñàviü÷ati÷ca ÷lokàþ saükhyàtàntantranirõaye . kubjikàkhye mahàtantre ÷lokà÷ca da÷asaükhyayà . sahasràõi tathà sapta saükhyàtànimanãùibhiþ . dvitãye ùañsahasràõi tadardha¤ca kaniùñhake . arkasaükhyasahasràõi tathàïku÷a÷atàni ca . tàvaddevyà mahàtantre saükhyàtàni dvijottamaiþ . dvà÷iü÷atiþ sahasràõi dvàviü÷atiþ ÷atàni ca . kàtyàyanyàstu tantrasya saükhyàtàni manãùibhiþ . vasu÷lokasahasràõi tàvantyeva ÷atàni ca . pratyaïgiràthàstantre ca ni÷citàni yathàrthataþ . bhåtasaükhyà sahasràõi tathà tàvacchatàni ca . mahàlakùmyà stantraràje pa¤ca ÷lokà÷ca kãrtitàþ . gajasaükhyasahasràõi ÷lokakà saptasaükhyayà . tripuràrõave mahàtantre likhitàþ paramarùibhiþ . sarasvatyàþ sahasre dve dve ÷ate saükhyayà smçte . pa¤ca ÷lokàstathaivàtra vij¤àtavyà dbijàtibhiþ . dvàviü÷atiþ sahasràõi àdye tantrottamottare . aïgasaükhyà ÷atànyatra ÷lokàþ pa¤cada÷aiva tu . dvàviü÷atiþ sahasràõi tathà nava ÷atàni ca . dvàtriü÷acca tathà ÷lokà yoginyàstantraràjake . dvitãye ùañ sahahràõi tathà ca tri÷atàni ca . trayaþ ÷lokàstathaivàtra vàràhyàstantra uttame . årmisaükhyàsahasràõi tatvasaükhya÷atàni ca . gavàkùe tantraràje'smin ÷lokàhi tatvasaükhyayà . varõa saükhyasahasràõi dve ÷ate parini÷cite . ÷lokàstaya÷ca saükhyàtàstantre nàràyaõãyake . vedasaükhyasahasràõi tànyeva ca ÷atàni ca . ÷lokà navatiþsaükhyàtà mçóànã tantraràjake . tçtãye trisahasràõi tri÷atàni kaniùñhake . triü÷at ÷lokà÷ca saükhyàtàj¤àtavyàstantravedibhiþ>% . varàhotaø upatantràõi yathà %<saiddhãktànyupatantràõi kapiloktàni yàni ca . adbhutàni ca etàni jaiminyuktàni yàni ca . va÷iùñhaþ kapila÷caiva nàrado garga eva ca . pulastyobhàrgavaþ siddho yàj¤avalkyobhçgustathà . ÷ukro vçhaspati÷caiva anye ye munisattamàþ . ebhiþ praõãtànyanyàni upatantràõi yàni ca . visaükhyàtàni tànyatra dharmavidbhirmahàtmabhiþ . sàràt sàrataràõyeva saükhyàtàni nibodhata>% . vàràhãtaø . ÷ivoktaü catuþùaùñisaïkhyakaü tantraü yathà %<siddhãsvaraü mahàtantraü kàlãtantraü kulàrõavam . j¤ànàrõavaü nãlatantraü phetkàrãtantramuttamam . devyàgamaü uttaràkhyaü ÷rãkrabhaü siddhiyàmalam . matsyasåktaü siddhasàraü siddhisàràhvayaü tathà vàràhãtantraü deve÷i! yoginãtantramuttamam . gaõe÷avimàrùaõãtantraü nityàtantraü ÷ivàgamam . càmuõóàkhyaü mahe÷àni! muõóamàlàkhyatantrakam . haüsamàhe÷varaü tantraü niruttaramanuttamam . kulaprakà÷akaü devi! kalpaü gàthàtmakaü ÷ive! . kriyàsàraü nivandhàkhyaü svatantraü tantramuttamam . sammohanaü tantraràjaü lalitàkhyaü tathà÷ive! . ràdhàkhyaü màlinãtantraü rudrayàmalamuttamam . vçhacca ÷rãkramaü tantraü gavàkùaü sukumudini! . vi÷uddhe÷vara tantra¤ca màlinãvijayaü tathà . samayàcàratantra¤ca bhairavãtantramuttamam . yoginãhçdayaü tantraü bhairavaü parame÷vari! . sanatkumàrakaü tantraü yonitantraü prakãrtitam . tantràntara¤ca deve÷i! navaratne÷varaü tathà . kulacåóàmaõitantraü bhàvacåóàmaõãyakam . mantradevaprakà÷a¤ca kàmàkhyànàmakaü tathà . kàmacenukumàrã ca bhåtaóàmarasaüj¤akam . màlinãvijayaü tantraü yàmalaü vrahma yàmalam . vi÷vasàraü mahàyantraü mahàkàlaü kulàmçtam . kuloóvã÷aü kubjikàkhyaü yantracintàmaõãyakam . etàni tantraratnàni sakalàni yume yuge . kàlãvilasakàdãni tantràõi parame÷vari! . kàlakalpe susiddhàni a÷vakràntàsu bhåmiùu . mahàcãnàditantràõi avikalpe mahe÷vari! . susiddhàni varàrohe! rathakràntàsu bhåmiùu>% iti mahàsiddhisàratantram . %<catuþùaùñi÷ca tantràõi yàmalàdãni pàrvati . sakalànãha vàràhe viùõukràntàsu bhåmiùu . kalpa bhedena tantràõi kathitàni ca yàni ca . pàùaõóa mohanàyaiva viphalànãha sundari!>% vi÷vasàratantram . anyatra ca %<daityànàü mãhanàrthaü tu tantra÷àstraü ÷ivoditam>% tatra svaràùñracintàyàü auùadhe ca %<tantràvàpavidà yogaiþ>% màghaþ . ÷àstre %<idànãü tatpravakùyàmi tantramuttaramuttamam>% su÷rutaþ anekoddena sakçtprayoge %<dvau daive pràk trayaþ pitrye udagaikaikameva và . màtàmahànàmapyevaü tantraü và vai÷vadaivikam>% yàj¤aø . %<pivç÷ràddhe màtàmaha÷ràddhe ca vai÷vadaivikaü tantreõa kàryamiti>% mitàø . 21 vidhyante aïgasamudàye %<dar÷apaurõamàsau tu pårvaü vyàkhyàsyàmastantrasya tatràmnàtatvàt>% à÷vaø ÷vauø 1 . 1 . 3 . tantramaïgasaühatiþ vidhyanta ityarthaþ sa càvasthànàdisaüsthàjapàntaþ pradhànasya tantraõàt tantramityucyate karkaþ . tantralakùaõàdikaü kàtyàüø ÷rauø uktaü yathà %<karmaõàü yugapadbhàvastantram>% kàtyàø ÷rauø 1 . 7 . 1 %<yatra pradhànakarmaõàü yugapadbhàvaþ saha prayogaþ tatràràdupakàrakàõàmaïgànàü tantraü sakçdanuùñhànaü bhavati . na pratipradhànaü pçthak pçthak yaddhi sakçt kçtaü bahånàmupakaroti tattantramityucyate yathà bahånàü madhye kçtaþ pradãpaþ . kutastantramiti hetvàkàïkùàyàü trãn hetånàha>% karkaþ . %<÷akyapuruùàrthakçtatvaikàrthasamavàya ÷rutibhyaþ>% 2 såø . pradhànakarmaõàü saha prayoge sati tadaïgànàü sakçdanuùñhànamuktam . tat kutaþ ÷akyatvàt sakçdapyanuùñhitairàràdupakàrakairaïgairbahånàmapi pràdhànànàmupakàrasya kartuü ÷akyatvàt ÷aknuvanti hyàràdupakàrakàõi bahånàmupakartum, agçhyamàõavi÷eùatvàt pradãpavat yathà eka eva pradãpo bahånàü madhye kçtaþ san sarveùàmupakaroti evametànyapãti . yadyapyaïgànàü pratyekameva viniyogastathàpi vidhinà tàvadanuùñhànaü sakçdevopakàrakaü bhavati yathaiva hi ùañsu bhàvanàsu liïpadenaiva kathambhàvamapekùamàõàsvapi sakçdàmnàtà evàïgavidhayaþ ùaõõàmapi pratyekamaïkàni samarpayanti satyapi ca kasyacit pradhànotpattividhisannidhau prakaraõava÷ena saünidhirbàdhyate tathaiva saühatànàü pradhànànàü phalasàdhanatvàt kartçde÷akàlaikyàcca yugapat sarveùvanuùñhàtuü pràrabdheùu sakçtkçtamevàïgaü sarvacikãrùayà kçtatvàt santamapi kenacit saünidhiü bàdhitvà prakaraõava÷ena sarvàrthaü bhavati . kiü ca paurõamàsyàü yajeteti trayàõàü yugapadanuùñhànamavagataü pçthak pçthak sàïgeùvanuùñhãyamàneùu bàdhyate tasmàt sakçdevàïgànàmanuùñhànam . tathà puruùàrthakçtatvàcca yataþ sakçdanuùñhitairapyaïgaiþ puruùàrthaþ kçta eva bhavati puruùàrthaþ puruùasyàbhãùñaü phalam taddhi àgneyàdibhiraïgopakçtaiþ kriyate àràdupakàrakàõi càïgànyanekaghañàdiprakà÷akapradãpavat sarveùàü sahaivopakurvanti sakçtkçtairapi puruùàrthaþ kçtaeva bhavati . tathà ekàrthasamavàya÷rute÷càïgànàü tantraü bhavati eko'rtho yasya ekàrtha ekaphalo yaþ pradhànànàü samavàyaþ samåhaþ sa ekàrthasamavàyaþ tatra ekàrthe samavàye ekaphale pradhànasamåhe aïgànàü tantra÷ruteþ aïgànàü sakçdanuùñhànaü ÷råyate yataþ . tathàhi %<tà ekaviü÷atiràhutayodvàvàdhàrau pa¤ca prayàjà dvàvàjyabhàgàvàgneyaþ puroóà÷astadda÷àgnãùomãya upàü÷uyàjo'gnãùomãyaþ puroóà÷o'gniþ sviùñakçdióà trayo'nuyàjàþ såktavàka÷ca ÷amyorvàk÷càtha yadevàdaþ patnãsaüyàjeùu sampragçhõàti samiùña yaju÷ceti tatràgneyopàü÷uyàjàgnãùomãyalakùaõa ekaphale pradhànasamavàya àhutãnàmekaviü÷atisaükhyà ÷råyate sà càïgànàü sakçtkaraõapakùa evopapadyate na pratipradhànaü pçthaganuùñhànapakùe . tasmàt pradhànànàü sahaprayoge sakçdevàràdupakàrikà kriyà sannipatyopakàrakàõàü pratipradhànamàvçttiriti tu pràguktameva . atha pradhànànàü saha prayoge kàraõànyàha>% karkaþ . %<phalakarmade÷akàladravyadevatàguõasàmànye>% 3 såø . yatraikena vàkyena bahåni pradhànakarmàõi ekaphalasàdhanatvena vidhãyante tatra teùàmitaretaràpekùàõàü sàdhanatvena vidhànàt sahaprayogaþ tadyathà mitràvindà÷rãràùñramitràyuùkàmasyeti vai÷vadevena prajàkàmaü yàjayediti atra mitravindà÷abdena samudàyavacanena da÷ànàü haviùàü sahaprayogaþ vai÷vadeva÷abdena ca samudàyavacanenàùñànàü haviùàm . såtràrthastu sàmànya ÷abdaþ pratyekaü sambadhyate phalasàmànye karmasàümànye de÷asàmànye kàlasàmànye dravyasàmànye devatàguõayoþ sàmànya iti ekavàkyenaikaphalasàghanatvena vidhàne'pi phalàdisàmànye satyeva pradhànànàü sahaprayogo bhavati phalaü svargàdi karma pa¤caprayàjatà tryanuyàjatetyàdi . de÷aþ samapràcãnapravaõàdiþ . kàlaþ pårvàhõàparàhõàdiþ . dravyaü dakùiõàdravyam na tu havirdravyam anekeùu pradhànakarmasu tadbhedasyàva÷yammàvàt devatà prajàpatãndràdiþ . tadguõa upàü÷utvà÷ràvyatvàdiþ tasmin sati pradhànamapi sahaiva bhavati na pçthak karkaþ %<tadbhede bhedaþ>% 4 såø . teùàü phalàdãnàü bhedastadbhedaþ tadbhede teùàü phalàdãnàü saha prayogakàraõànàü bhede sati pradhànànàü prayogabhedo bhavati tatra prayogavacanabhedànmitravindàprãtikàmàgneyayorna sahaprayogaþ phalabhedàcca ÷rãkàmaràùñrakàmamitrakàmàyuùkàmamitravindànàü pçthak prayogaþ . karmabhede'pi prayogabhedo bhavati tadyathà kasyacit pa¤caprayàjatà kasyacinnavaprayàjatà yathà ca kraióinãyà mahàhaviùostantrasahatve itaretarasya viguõatvaü bhavati . de÷abhede'pi tantrabhedo bhavati yathà varuõaprayàseùu màrutyàþ kraióinãmahàhaviùo÷ca kraióinyàþ samade÷aþ mahàhaviùastu pràcãnapravaõaþ . kàlabhede'pi sahaprayogo na bhavati yathà dar÷asya paurõamàsasya ca %<paurõamàsyàü paurõamàsyà yajetàmàvàsyàyàmamàvàsyayà yajeteti vacanena kàlabhedena tayorvidhànàt . yathà và ànãkavatãsàntapanãyayoþ pårvàhõamadhyàhnaråpakàlabhedàttanta bhedaþ . dakùiõàdravyaikye sati sahaprayogo yathà ràjasåye trayàõàü triùaüyuktànàü yeùàü mate ca triùaüyuktànàü trayàõàmapyekasminnevàhanyanuùñhànam teùàü dakùiõàdravyabhedena trayàõàü trayàõàü pçthaganuùñhànam na sarveùàü sahaprayogaþ dakùiõàbheda÷ca trayàõàü vàmanaþ trayàõàü ÷yàmaþ trayàõàü babhruriti tatra dakùiõàbhedàdànatibhedaþ tadbhedàttatkçtasya svaråpasya bhedaþ vàmanànatairhi pårvaü karma kartavyam ÷yàmànatairuttaram tantratve tåbhàbhyàmànatà ubhayaü kuryuþ . tatra dakùiõàvyavasthà gamyamànà bàdhyeta . tasmàt pratidakùiõaü tantrabhedaþ . atra ekavàkyenekaphalàrthameva vidhàne de÷akàlakarmaikye satyapi dakùiõàbhedàttantrabhedaþ . devatàyà devatàguõasya ca sàmànye sati uccàraõamapi tasyà devatàyà àvàhanatyàgàdau tantreõa bhavati yathà saptada÷apràjàpatyeùu ràjapeye prajàpaterdevatàyàþ samànatvàdguõasyopàü÷utvasya ca samànatvàdanuvacanàdau tantreõoccàraõaü bhavati yàgo'pi tantreõaiva bhavati . tathà ca pràjàpatyàn prakçtya ÷råyate ekànuvàkyà bhavatyekayàjyaikadevatyà hi pràjàpatyà ityupàü÷utvàc chàgànàü haviùo'nåbråhoti atrànuvàkyàdyekatve ekadevatatvaü hetuü bruvantã ekadevatàkànàü siddhaü tantroccàraõaü dar÷ayati . dar÷apårõamàsayoreva dravyabhede'pi dadhnaþ payasa÷ca devatàyà indrasya tadguõasya cà÷ràvyatvasya samànatvàttantreõaiva yàga uccàraõaü bhavati . devatàyàü samànàyàmapi devatàguõasyopà÷utvàderbhede sati sahoccàraõaü na bhavati yathà prakçtàvevàpàü÷ujàpàgnãùomayoþ puroóà÷àgnãùomayo÷ca . iha devatàtadguõayoþ sàmànye yàgasya tantreõànuùñhànamucyate atra siddhameva devatàguõasàmànye tantreõa yàgànuùñhànamupajãvya bhedo yàgasya bhedenànuùñhànapårvaü niùiddhaþ na dravyabhede guõayogàditi và tasya iti na punaruktidoùàdi .>% karkaþ . tallakùaõaviùayàdikaü jaimininà ekada÷àdhyàye nyaråpi tata evàgantavyaü saükùepata÷ca jaimini÷abde màdhavenoktaü 3141 pçø dar÷itam . tatra ÷àstre %<àsurirapi pa¤ca÷ikhàya tena bahudhà kçtaü tantram>% %<saptatyàü kila ye'rthàste'rthàþ ùaùñitantrasya>% sàø kàø . 22 nãtyavayave . %<tantraiþ pa¤cabhiretaccakàra manoramaü ÷àstram>% pa¤cataø . tadavayapà÷ca mitrabhedamitrapràptikàkolåkãyalabdhàpraõà÷aparãkùitakàrakàkhyàþ . tantraü vetti ñhak . tàntrika tantravettari triø . tantra vihitaþ ñhak . tàntrika tantravihite triø striyàü ïãp %<vaidikã tàntrikã sandhyà yathànukramayoþgata>% tantrasàø tàntrikã dãkùà 23 va÷e ca svatantraþ paratantraþ .

#<tantraka># triø tantràt aciràhçtam kan . abhinave vastre amaraþ pañe puø ÷àñyàü strã iti bhedaþ . %<vasànastantrakanibhe sarvàïgãõe tarutvacau>% bhaññiþ .

#<tantrakàùñha># naø tantrasthaü kàùñham . tantrasthe kàùñhabhede (tàütera kàñi) prabhçtau trikàø .

#<tantratà># strã tantrasya bhàvaþ tal . anekodde÷ena sakçtpravçttau yathà tarpaõapåjanàdyanekakarmodde÷ena sakçtsnàne kçte sarvakarmàïgasnànasiddhiþ . tadviùayodàharaõaü pràø taø uktaü yathà %<àgneyàùñakapàlaindradadhyaindrapayoyàgànàü trayàõàmàgneyàùñakapàlopàü÷uyàgàgnãùomãyaikàda÷akapàlayàgànàü trayàõàü sakçt sakçdanuùñhitena prayàjàdyaïgenopakàraþ siddhyati tathà mànàbrahmabadhasattve sarvodde÷ena sakçt pràya÷citte kçte sarvabrahmavadhajanyapàpanà÷aþ . tantratàyàhetu÷ca adçùñàrthaikajàtãyakarmaõaþ kàlade÷a kartràdãnàü prayogànubandhivaidhahetubhåtànàmabhede udde÷ya vi÷eùàgrahaþ>% iti . eva¤ca %<snàto'dhikàrã bhavati daive paitre ca karmaõi . pavitràõàü tathà jàpye dàne ca vidhidar÷ite>% iti viùõåktam %<asnàtvà nàcaret karmajapahomàdi ki¤caneti>% dakùokta¤ca, kriyàïgasnànaü kartçsaüskàradvàraiva taddinakartavyà÷eùakarmàrthamekameva na tu pratikarma kartaüvyam iti raghunandanaþ adhikaü tantra÷abde dç÷yam .

#<tantradhàraka># puø tantraü karmaj¤àpakapaddhatigranthaü dhàrayati dhàri--õvul 6 taø . %<ekastatra niyuktaþ syàdaparastantradhàrakaþ . tçtãyaü pra÷nakaü bråyàt tataþ karma samàcaret>% gçhyapariùñokte karmasvaråpaj¤àpakapustakavàcake . %<tantradhàrakaþ pustakadhàrakaþ>% saø taø raghunandanaþ .

@<[Page 3227b]>@
#<tantrayukti># strã tantroktà àyurveda÷àstroktà yuktiþ . su÷rutokte dvàtriü÷adbhedake yuktibhede . tà÷ca yathà %<athàtastantrayuktinàmàdhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . dvàtriü÷attantrayuktayo bhavanti . tadyathà . adhikaraõaü yogaþ padàrtho hetvartha udde÷o nirde÷a upade÷aþ prade÷o'tide÷o'pavargo vàkya÷eùo'rthàpattirviparyayaþ prasaïgaekànto'nekàntaþ pårvapakùo nirõayo'numataü vidhànamanàgatàvekùaõam atikràntàvekùaõam . saü÷ayo vyàkhyànaü svasaüj¤à udàharaõaü nirvacanaü nidar÷anaü niyogo vikalpaþ samuccaya åhyamiti atràsàü tantrayuktãnàü kiü prayojanamityucyate . vàkyayojanamarthayojana¤ca . bhavanti càtra ÷lokàþ . asadvàdiprayuktànàü vàkyànàü pratihelanam . svavàkyànàü siddhirapi kriyate tantrayuktitaþ . vyaktà noktà÷ca ye hyarthà lãnà ye càpyanirmalàþ . le÷oktà ye kvacittantre teùà¤càpi prasàdhanam . yathàmbujavanasyàrkaþ pradãpo ve÷mano yathà . prabodhyasya prakà÷yàrthàstathà tantrasya yuktayaþ . yamarthamadhikçtyocyate tadadhikaraõaü 1 yathà rasaü doùaü và . yena vàkyaü yujyate sa yogaþ 2 . yathà tailaü pibeccàmçtavallinimbahiüsràbhayàvçkùaka pippalãbhiþ . siddhaü balàbhyà¤ca sadevadàru hita¤ca nityaïgalagaõóarogã>% . siddhaü pivediti prathamaü vaktavye tçtãyapàde siddhaü prayuktamevaü dårasthànàmapi padànàmekãkaraõaü yogaþ . yo'rthobhihitaþ såtre pade và sa padàrthaþ 3 . aparimità÷ca padàrthàþ . yathà snehasvedà¤janeùu nirdiùñeùu dvayostrayàõàmarthànàmupapattirdç÷yate tatra yo'rthaþ pårbàparayogasiddhobhavati sa grahãtavyo yathà . vedotpattiü vyàkhyàsyàma ityukte sandihyate buddhiþ . katamasya vedasyàyamutpattiü pivakùuriti . çgvedàdayastrayovedàstatra pårvàparayogamupalabhya vida--vicàraõe vindatyetayo÷ca dhàtvoranekàrthayoþ prayoga iti pa÷vàtpratiprattirbhavati . àryuvedotpattimayaü vivakùurityevaü padàrthaþ . yadanyaduktamanyàrthasàdhakaü bhavati sa hetvarthaþ 4 . yathà mçtpiõóo'dbhiþ praklidyate yathà màùadugdhaprabhçtibhirvraõaþ praklidyata iti . samàsakathanamudde÷aþ 5 . yathà ÷alyamiti . vistaravacanaü nirde÷aþ 6 . yathà . ÷àrãramàgantukaü ceti . evamityupade÷aþ 7 . yathà %<tathà na jàgçyàdràtrau divà svapna¤ca varjayet>% anena kàraõenetyupade÷aþ . yathopadi÷yate madhureõa ÷leùmàbhivardhata iti . prakçtasyàtikràntena sàdhanaü prade÷aþ 8 . yathà devadattasyànena ÷avyamuddhçtaü tasmàdyaj¤adattasyàpyayamevoddhariùyatãti . prakçtasyànàgatena sàdhanamatide÷aþ 9 . yathànenàsya vàyurårdhamupatiùñhate tenodàvartaþ syàditi . abhivyàpyàpakarùaõamapavargaþ 10 . yathà svedyà viùàpasåùñà anyatra kãñaviùàditi . yena padenànuktena vàkyaü samàpyate sa vàkya÷eùaþ 11 . yathà ÷iraþpàõipàdapàr÷vapçùñhodarorasàmityukte puruùagrahaõamapi gamyate puruùa evokta iti . yadakãrtitamarthàdàpadyate sàrthàpattiþ 12 . yathaudanaü bhakùye ityukte'rthàdàpannaü bhavati nàyaü pipàsuryavàgåmiti . yadyatràbhihitaü tasya pràtilomyaü viparyayaþ 13 . yathà kç÷àlpapràõabhãravo du÷cikitsyà ityukte viparãtaü gçhyate dçóhàdayaþ sucikitsyà iti . prakaraõàntareõa samàpanaü prasaïgaþ 14 . yathà prakàraõàntaritoyamartho'sakçduktaþ samàpyate sa prasaïgaþ mahàbhåta÷arãrasamavàyaþ puruùastasmin kriyà so'dhiùñhànamiti vedotpattàvabhidhàya bhåtavidyàyàü punaruktaü yato'bhihitaü pa¤camahàbhåta÷arãrasamavàyaþ puruùa iti sa khalvevaü karmapuruùa÷cikitsàyàmadhikçtaþ survatra . yadavadhàreõocyate sa ekàntaþ 15 . yathà tçvçdvirecayati madanaphalaü vàmayatãti . kvacittathà kkacidanyatheti yaþ so'nekàntaþ 16 . yathà kecidàcàryà bruvate dravyaü pradhànaü kecidrasaü kecidvãryaü kecidvipàkamiti . àkùepapårbakaþ pra÷naþ pårbapakùaþ 17 yathà kaphavàtanimittà÷catvàraþ pramehà asàdhyà bhavantãti . tasyottaraü nirõayaþ 18 . yathà ÷arãraü prapãóya pa÷càdadhogatvà vasàmedomajjànuviddhaü måtraü prasçjati vàta evamasàdhyà vàtajà iti . tathàcoktam %<kçtsnaü ÷arãraü niùpãóya medomajjavasàyutaþ . adhaþ prakupyate vàyustenàsàdhyàstu vàtajàþ>% . paramatamapratiùiddhamanumatam 19 . yathànyo bråyàtsapta rasà iti . prakaraõànupårvyàbhihitaü vidhànam 20 . yathà sakthimarmàõyekàda÷aprakaraõànupårvyàbhihitàni . evaü vakùyatãtyanàgatàvekùaõam 21 . yathà ÷lokasthàne bråyàccikitsiteùu vakùyàmãti . yatpårbamuktaü tadatikràntàvekùaõam 22 . yathà cikitsiteùu bråyàt ÷loka sthàne yadãritasiti . ubhayahetudar÷anaü saü÷ayaþ 23 . yathà talahçdayàbhighàtaþ pràõaharaþ pàõipàdacchedanaü pràõaharamiti . tatràti÷ayopavarõanaü vyàkhyànam 24 . yatheha pa¤caviü÷atikaþ puruùo'tra vyàkhyàyate . anyeùvàyurvedatantreùu bhåtàdiprakçtyàrabdhacintà . anya÷àstràsàmànyà svasaüj¤à 25 . yathà mithunamiti madhusarpiùorgrahaõam . loke prathitamudàharaõam 26 . yathoùõabhayàcchãtamanudhàvati . ni÷citaü vacanaü nirvacanam 27 . yathàyurvidyate'sminnanena vàyurvindatãtyàyurvedaþ . dçùñàntainàrthaþ prasàdhyate yatra tannidar÷anam 28 . yathàgnirvàyunà sahitaþ koùñhe vçddhiü gacchati tathà vàtapittakaphajoduùñavraõa iti . idameba kartavyamiti niyogaþ 29 . yathà pathyameva bhoktavyamiti . idaü veti vikalpaþ 30 . yathà rasaudanaþ savçtà yavàgårvà ida¤ceda¤ceti samuccayaþ 31 . yathà màüsavarge aiõahariõalàvatittiri÷àraïgàþ pradhànamiti . yadanirdiùñaü buddhimatà tadåhyam 32 . yathàbhihitamannapànavidhau caturvidha¤cànnamupadi÷yate . bhakùyaü bhojyaü lehyaü peyameva¤caturvidhe vaktavye dvividhamatihitamatrohyamiti . annapàne vi÷iùya dvayorgrahaõe kçte caturõàmapi grahaõaü bhavati ki¤cànyat . annena bhakùyamavaruddhaü tvannasàdharmyàt . peyena lehyaü dravasàdharmyàt . caturvidha÷càhàraþ pràyeõa dvividhaþ prasiddha iti . dvàtriü÷adyuktayo hyetàstantrasàragaveùaõe . gayà samyagvinihitàþ ÷abdanyàyàrthasaüyutàþ . yohyetà vidhivadvetti dãpobhåtàstu buddhimàn . sa påjàrho bhiùak ÷reùñha iti dhanvantarermatam .

#<tantravàya(pa)># puø tanyate tana--karmaõi ùñran tantraü såtraü vayati vapati và ve--vapa--và aõ upaø saø . (tàüti) khyàte 1 saïkãrõajàtibhede striyàü jàtitvàt ïãù yopadhasya tu ñàp iti bhedaþ . tadutputtiþ parà÷arapaddhatàvuktà yathà %<tàmrakuññàcchaïkhakàryàü maõikàra÷ca jàyate . maõikàràt tàmrakuññyàü maõibandho'tra jàyate maõivandhànmaõikàryàü tantravàyà÷ca jaj¤ire>% . manåktastvasmàdbhinnaþ . àdhàre gha¤ 6 taø . 2 tantre (tàüta) puünaø ÷abdaratnàø .

#<tantrahoma># puø tantreõa homaþ . parisamåhanavarhiràstaraõa yukte home kùiprahoga÷abde dç÷yam . tantramapyatra . %<aïgahomasamittantraü ÷oùantyàkhyeùu karmasu>% chandogapa0

#<tantrà># strã tatri--bhàve a . ãùannidràyàü tandràyàü dviråpakoø .

#<tantràyin># puø tantre kàlacakre etirgacchati õini 7 taø . kàlacakragàmini såryàdau . %<tantràyiõe namodyàvàpçthivãbhyàm>% yajuø 38 . 12 tanyate'nena tantraü pañaracanàya ÷alàkàyuktaü yantrabhedaþ tadvat nabha¤ci kàlacakramapi tantramucyate vedadãø .

@<[Page 3229a]>@
#<tantrikà># strã tantrayate tatri ã tataþ svàrthe ka pårvàõo hrasvaþ . guóåcyàm . amaraþ .

#<tantri># strã tatri--i . 1 tantryàm 2 tandràyàü ca %<vyapetatantri rdharmàtmà ÷aktyà satsamayà÷ritaþ>% bhàø ànuø 1 . 42 aø .

#<tantrita># triø tantrà tandrà jàtà'sya tàraø itac . àlasyayukte %<dhàrmiko nityabhakta÷ca piturnityamatantritaþ>% bhàø ÷àø 12713 . %<gavyaü dãrveõa kàlena yuktenàtantritena ca>% bhàø ànuø 162 aø . %<atantrità sà svayameva vçkùakàn>% kumàø .

#<tantripàla># puø sahadeve tantipàla÷abde dç÷yam .

#<tantripàlaka># puø jayadratharàje ÷abdamaø .

#<tantrã># strã tatri--ã . 1 vãõàguõe 2 guóåcyàü 4 dehasiràyàü mediø . %<sa dadar÷a ÷vamàüsasya kutantrãü vitatàü muniþ>% bhàø ÷àø 14 aø . 4 nadãbhede 5 nàóyàü 6 yuvatãbhede ÷abdaraø . asya ïãvantatvàbhàvena bahuvrãhau svàïge nàóãtantrayoþ pàø na kap tadabhàve'pi na hrasvaþ . bahutantrãrgrãvà bahutantrãrdhamanã siø kauø . svàïga ityukteþ bahutantrãkà vãõetàdo kap . %<saptatantrã prathità caiva vãõà>% bhàø vaø 134 aø . asvàïgatve'pi àrùatvàt na kap . 7 rajjau %<na laïghayet vatsatantrãü>% manuþ %<yasya vàcà prajàþ sarvà gàvastantryeva yantritàþ>% bhàgaø 3 . 15 . 8 . 8 vãõàyà¤ca %<kaõóåyamànaþ satataü lokànañati ca¤calaþ . ghaññayàno narendràõàü tantrãrvairàõi caiva ha>% harivaüø 57 aø .

#<tantvagra># naø 6 taø . tantånàmagre tatogahàø cha . tantvagrãya tadbhavàdau triø .

#<tanthã(sthã)># avyaø tana--bà thã . urmyàdigaõe tasthãtyatra pàñhàntaram pçùoø . svãkàre abhyupagame . gatisaüj¤akatvàt samàse tanthã(sthã)kçtya .

#<tandrà># strã tadri--bhàve a . 1 ãùannidràyàm 2 àlasye ca hemacaø %<tamovàtakaphàttandrà>% iti vaidyakam tallakùaõa¤ca %<indriyàrtheùyasaüvittirgauravaü jçmbhaõaü klamaþ . nidràrtasyeva yasyehà tasya tandràü vinirdi÷et>% màdhavaþ %<÷ucirguruvacodakùastandrànidràvivarjitaþ>% %<viùayendriyasaümoùastandràlasyavivarjanam>% yàj¤aø . nidràyàü prabuddhasya klamàbhàvaþ . tandràyàü tu prabuddhasyàpi klama ityanayorbhedaþ . tandrà ca sukhasya màryà nidràyàþ kanyà prãterbhaginã yathàha %<nidràkanyà ca tandrà sà prãtiranyà sukhapriye . yàbhyàü vyàptaü jagatsarvam>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam 3 païkktichandasi naø . %<tandraü chandaþ>% yajuø 15 . 5 . tadri sàde mohe ca tandrati sãdati sthànasaükoceneti tandraü ÷reõã %<païktirvai tandraü chandaþ>% iti ÷ruteþ vedadã0

#<tandrayu># triø tandràmàlasyaü yàti yà--ku pçùoø . àlasyayukte %<mo ùu brahmeva tandrayurbhuvo vàjànàm>% çø 8 . 92 . 30 %<tandrayuràlasyayuktaþ>% bhà0

#<tandravàpa># puø tantravàpa + pçùoø . tandravàye ÷abdàrthaciø .

#<tandràlu># triø sauø tadri--àluc . 1 ãùannidràyukte 2 àlasyayukte ca jañàdharaþ .

#<tandri># strã sauø tadi--krin . 1 ãùannidràyàm 2 àlasye ca uõàdikoø %<vibhaktanaktandivamastatandriõà>% kiràø . tadri--ã tandrãtyapi tatràrthe ayaü na ïãbantastena na sulopaþ . tandrã÷ca atyanta÷ramàdinà sarvàïgendriyàprabhutvam . sarvàïgendriyanimãlanàpàdakatvàt tathàtvam . %<kùughà ca tandryà ca vipannatàü gataþ>% ràmàø ayoø 80 aø . %<gatatandrãklamau vàpi kùaõenaitau mahàrathau>% 288 aø . jitatandrãþ gatatandrãþ itthàdau ïãbantatvàbhàvànna hrasvaþ na và kap .

#<tandrija># puø yaduvaü÷ye kanavakançpaputrabhede %<tandrijastandripàla÷ca sutau kanavakasya tu>% harivaü 35 aø .

#<tandrita># triø tandrà jàtà'sya tàraø itac . jàtàlasye %<ya idaü dhàrayiùyanti dharma÷àstramatandritàþ>% %<atandrità sà svayameva vçkùakàn>% kumàø . atantriteti pàñhàntaram .

#<tandripàla># puø yaduvaü÷ye kanavakançpaputrabhede tandrija÷abde dç÷yam

#<tanni># strã tannayati nã--bàø ói . (càkulyà) cakrakulyàyàü ratnamàlà . tanvirityapi pàñhaþ . pçùoø .

#<tanvã># strã tanuþ kç÷à strã guõavacanodantatvàt và ïãù . 1 kç÷àïgyàü striyàü tanu÷abde udàø %<aprabhåtamatanãyasi tanvã>% màghaþ . 2 ÷àlaparõyàü (÷àlapàna) ràjani0

#<tanmaya># triø tadàtmakam tad + mayañ . tadàtmake %<tanmayaü viddhi màü vipra! dhçto'haü yairmayà ca te>% harivaü 169 aø .

#<tanmàtra># naø tadeva evàrthe màtrac sà màtrà yasya và . sàükhyàdisiddheùu ÷abdàdiùu natveùàü ÷àntàdirvi÷eùo'sti . yathoktaü viùõupuràõe %<tasmiü tasmiüstu tanmàtràstena tanmàtratà smçtà . tanmàtràõyavi÷eùàõi avi÷eùàstato hi te . na ÷àntà nàpi ghoràste na måóhà÷càbi÷eùiõaþ>% iti . %<tanmàtràõyavi÷eùàstebhyo bhåtàni pa¤ca pa¤cabhyaþ . ete smçtà vi÷eùàþ ÷àntà ghorà÷ca måóhà÷ca>% sàø kàø .

@<[Page 3230a]>@
#<tanyatu># puø tanoti ÷abdaü tamo và tana--yatuc . 1 vàyau 2 ràtrau ca ujvalaø . stana--÷abde bàø yatuc salopa÷ca . 3 garjite 4 a÷anau ca màdhavaþ . %<na vepasà na tanyatendram>% çø 1 . 80 . 12 bhàùye uktaiva vyutpattiþ . tanyatà garjitena chàndasa uta àc . %<àviùkçõomi tanyaturvçùñim>% vçø uø . %<tanyatuþ parjanyaþ>% bhàø .

#<tanyu># triø tana + bàø lyu na anàde÷aþ . vistçte %<rajàüsi citrà vi caranti tanyavaþ>% çø 5 . 63 . 5 .

#<tanvin># puø tàmasamanorapatyabhede . %<taporatirakalmàùastanvã dhanvã parantapaþ>% harivaüø 7 aø .

#<tapa># upatàpe sakaø ai÷varye akaø diø àø aniñ . tapyate atapta . tepe taptà tapsyate taptaþ taptiþ .
     ava--adhastàse . avataptenakulasthitam siø kauø .
     à + samyaktàpe . àtaptajàmbånadabhåùitàïgaþ harivaü 9 a0
     anu + santatatàpe anu÷ocane ca . %<anutapye bhç÷aü tàta! tava ghoreõa karmaõà>% bhàø vaø 13720 ÷loø . %<anvatapyata dharmàtmà putraü saücintya tàpasam>% ràmàø ayoø 4 aø . %<vanaü prasthàpya duùñàtmà nànvatapyata durmatiþ>% bhàø vaø 27 a0

#<tapa># dàhe cuø ubhaø sakaø señ . tapayati-te atãtapat-ta . %<saüpratyayogyasthitireùa de÷aþ karà himàü÷orapi tàpayanti>% udbhañaþ . %<na hi tàpayituü ÷akyaü sàgaràmbhastçõolkayà>% hitoø %<ko'tra bhåmivalaye janàn mudhà tàpayan sucirameti sampadam>% màghaþ .
     ava + adhobhàge tàpane %<athàvatàpya pçthivãü påùà divasasaükùaye . jagàmàstaü sahasràü÷uþ>% bhàø uø 180 aø .

#<tapa># dàhe bhvàø ubhaø sakaø señ . jvalane niruø tapati--te atàpãt--atapãt atapiùña . tatàpa tepe tapiùyati te %<varùate tapate ko'nyo jvalate tejasà ca kaþ>% bhàø anuø 14 aø . %<tvamekaikastapase jàtavedàþ>% bhàø àø 232 aø %<tapàmyahamahaü varùaü nigçhõàmyutsçjàmi ca>% gãtà %<tamastapati gharmàü÷au>% ÷akuø . tapaþkarmakatve'sya kartaryapi yak taïa ca tapyate tapastàpasaþ .
     abhi + paryàlocane %<pçthivãmantarikùaü divaü tàlloükànabhyatapat>% aitaø vràø abhyatapat paryàlocitavàn .
     ud + dãptau akaø àtmaø svàïgakarmakatve sakaø àtmaø %<utta pate dãpyate ityarthaþ>% siø kauø . pàõimuttapate . svàïgetyukteþ paø maitrasya pàõimuttapati anyakarmaõi tu paø . uttapati suvarõaü vilàpayatãtyarthaþ siø kauø . %<tãvramuttapamàno'yama÷akyaþ soóhumàtapaþ>% bhaññiþ . %<karaõaü kusumeùuruttapati yadvi÷ikhaþ>% màghaþ .
     upa + pãóàjanyatàpe %<àhitàgni÷cedupatapet>% à÷vaø gçø 4 . 1 . 1 . upatapet vyàdhibhirutpãóyetetyarthaþ .
     ni + nitaràü tàpe . %<tadàhurni÷ocati nitapati varùiùyati và>% chàø uø .
     nis + niþ÷eùeõa tàpe paunaþ punya na tàpe ùatvam . %<dagdhaikade÷à bahavo niùñaptà÷ca tathàpare>% bhàø àø 226 aø . niùñapati suvarõam àsevane tu naùa tvaü nistapati suvarõaü suvarõakàraþ . %<yastu såryeõa niùñaptaü gàïgeyaü pibate jalam>% bhàø ànuø 226 aø . ùatve ubhayatakà grahaõam .
     pra + prakarùeõa tàpe vikramahetuke tàpe ca %<bhàsastavogràþ pratapanti viùõo!>% gãtà %<såryaþ pratapatàü ÷reùñhaþ>% bhàø viø 42 ÷loø %<bhàskaràta pratapiùyataþ>% bhàø vaø 190 aø %<dvitãyasyeva såryasya yugànte pratapiùyataþ>% bhàø vaø 22 aø .
     vi + uttàpavat sarvam . %<ravirvitapate'tyartham>% bhaññiþ dãpyate ityarthaþ pàõiü vitapate maitrasya pàõiü vitapati suvarõaü vitapatãtyàdi . %<vitapannaràtim>% athaø 12 . 2 . 45
     sam + samyaktàpe . %<dattvàpi ca dhanaü kàle santapatyuþkàriõe>% bhàø ÷àø 164 aø .

#<tapa># puø tapa--ac . 1 grãùme jyaiùñhàùàóhàtmake çtau amaraþ . %<tapena varùàþ ÷aradà himàgamaþ>% màghaþ . %<tapartupårtàvapimedasàmbharàþ>% naiùaø %<tapàtyaye vàribhirukùitànavaiþ>% kumàø . ki¤cit karmopapade tàpeþ khac hrasva÷ca 2 tattàpake parantapaþ bhàve ap . 3 tapasi ca %<a÷makuññà nira÷anà da÷apa¤catapà ime>% harivaü 46 aø .

#<tapaþ(ska)kara># triø tapaþ karoti ac và visargasya saþ . 1 tapaþkàrake (tapasã) 2 matsyabhede puüstrã ÷abdaratnàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<tapaþkle÷asaha># triø tapasaþ kle÷aü sahate saha--ac . indriyasaüyamàdikàrake tapasvini amaraþ .

#<tapaþsthalã># strã 6 taø . 1 kà÷yàü trikàø . 2 tapasyàsthalamàtre ca

#<tapatã># strã . såryasya kanyàyàü saüvaraõançpasya bhàryàyàü kururàjamàtari . %<tataþ saüvaraõàt saurã tapatã suùuve kurum>% màø àø 94 aø . %<saüvaraõaþ khalu vaivasvatãü tapatãü nàmopayeme tasyàmasya jaj¤e kuruþ>% 95 aø . 171 aø . tatkathà %<arjuna uvàca tàpatya iti yadvàkyamuktavànasi màmiha . tadahaü j¤àtumicchàmi tàpatyàrthavini÷cayam . tapatonàma kà caiùà tàpatyà yatkçte vayam . kaunteyà hi vayaü sàdho! tattvamicchàmi veditum . vai÷ampàyana uvàca . evamuktaþ sa gandharvaþ kuntãputraü dhana¤jayam . vi÷rutàü triùu lokeùu ÷ràvayàmàsa vai kathàm . gandharva uvàca . hanta te kathayiùyàmi kathàmetàü manoramàm . yathàvadakhilàü pàrtha! sarvabuddhimatàüvara! . uktavànasmi yena tvàü tàpatyà iti yadvacaþ>% . %<ya eùa divi ghiùõyena nàkaü vyàpnoti tejasà . etasya tapatã nàma babhåva sadç÷ã sutà . vivasvato vaidevasya sàvitryavarajà vibhoþ . vi÷rutà triùu lokeùu tapatã tapasà yutà . na devã nàsurã caiva na yakùã na ca ràkùasã . nàpsarà na ca gandharvã tathà råpeõa kàcana . suvibhaktà'navadyàïgã svasitàyatalocanà . svàcàrà caiva sàdhvã ca suve÷à caiva bhàminã . na tasyàþ sadç÷aü ki¤cit triùu lokeùu bhàrata! . bhartàraü savità mene råpa÷ãlaguõa÷rutaiþ . sampràptayauvanàü pa÷yan deyàü duhitarantu tàm . nopalebhe tataþ ÷àntiü sampradànaü vicintayan . atharkùaputraþ kaunteya! kuråõàmçùabho balã . såryamàràdhayàmàsa nçpaþ saüvaraõastadà . arghyamàlyopahàràdyairgandhai÷ca niyataþ ÷uciþ . niyamairupavàsai÷ca tapobhirvividhairapi . ÷u÷råùuranahaüvàdã ÷uciþ pauravanandanaþ . aü÷umantaü samudyantaü påjayàmàsa bhaktimàn . tataþ kçtaj¤aü dharmaj¤aü råpeõa sadç÷aü bhuvi . tapatyàþ sadç÷aü mene såryaþ saüvaraõaü patim . dàtumecchattataþ kanyàü tasmai saüvaraõàya tàm . nçpottamàya kauravya! vi÷rutàbhijanàya ca>% . bhàø àø 171 aø .

#<tapana># puø tapa--lyu . 1 sårtye 2 bhallàtakavçkùe . 3 agnyàdaudàha yukte narakabhede 4 grãùme ca hemaø . 5 arkavçkùe 6 kùudràgnimanthavçkùe 7 såryakàntàmaõau ca ràjaniø . %<pa¤camaþ pa¤catapasàü tapano jàtavedasàm>% màghaþ . strãõàü yauvane 8 satvajàtàvaïkàrabhede naø sàø daø . yauvane satvajàstàsàmaùñàviü÷antisakhyakàþ . alaïkàràþ ityupakrame %<vikçtaü tapanaü maugdhyam>% ityàdinà vibhajya %<tapanaü priyavicchede smaràve ÷o'tha ceùñitamiti>% lakùitam . 9 agnibhede puø %<te jàtavedasaþ sarve kalmàùaþ kusumastathà . dahanaþ ÷oùaõa÷caiva tapana÷ca mahàbalau . svàhàkàrasya viùaye vikhyàtàþ pa¤ca vahnayaþ>% harivaü 180 aø . 10 ÷ive puø . %<yaj¤avàhàya dàntàya tapyàya tapanàya ca>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivastutiþ bhàve lyuñ . 11 tàpenaø dharaõiþ .

#<tapanacchada># puø tapanapriyaþ chado'sya . damanakavçkùe ràjani0

#<tapanatanaya># puø 6 taø . 1 yame 2 yamunàyàü, 3 ÷amãvçkùe ca strã ràjaniø . 4 karõe 5 sugrãve ca puø tapanasutàdayo'pyatra .

#<tapanamaõi># puø tapanatejasko maõiþ . såryakàntamaõau ràjani0

#<tapanàtmajà># strã 6 taø . 1 gãdàvarãnadyàü hemaø . 2 yamunàyàü ca . 3 yame 4 karõe 5 sugrãve ca puø .

#<tapanã># strã tapyate pàpamanayà tapa--lyuñ ïãp . godàvaryàü nadyàü hemacaø .

#<tapanãya># naø tapa--anãyar . 1 svarõe kanakadhuståre ca amaraþ . %<bhavyàni tu tapanãyasaükramasya>% màghaþ . %<asaüspç÷antau tapranãyapãñham>% raghuþ . svàrthe ka . tapanãyaka suvarõe ràjaniø .

#<tapaneùña># naø 6 taø . tàmre dhàtau ràjaniø . taddhàtoþ såryapriyatvàt tathàtvam .

#<tapas># naø tapa--asun . àlocanàtmake ã÷varaj¤ànabhede antaryàmibràhmaõabhàùye dç÷yam . 2 lagnàvadhikanavamasthàne jyoø 3 svà÷ramavihitakarmaõi 4 vaidhakle÷ajanake karmaõi . %<tapotàna÷anàtparam>% . 5 kùutpipàsà÷ãtoùõàdidvandvasahane . 6 cittaprasàdahetubhåte vrataniyamopàsanàdikarmaõi . 7 maunàdivrate 8 kàyendriyamanasàü samàdhàne 9 ÷àstrãyamàrgeõa kàyendriyamanasàü ÷oùaõe . 10 kçcchracàndràyaõaprajàpatyàdiråpe pràya÷citte . 11 ÷àstravihitatapta÷ilàrohaõàdau . 12 vànaprasthasyàsàdharaõadharme . tapa÷ca ÷àrãràdibhedàt trividham yathàha %<devadvijagurupràj¤apåjanaü ÷aucamàrjavam . vrahmacaryamahiüsà ca ÷àrãraü tapa ucyate . anudvegakaraü vàkyaü satyaü priyahita¤ca yat . svàdhyàyàbhyasanaü caiva vàïmayaü tapa ucyate . manaþprasàdaþ saumyatvaü maunamàtmavinigrahaþ . bhàvasaü÷uddhirityetat tapomànasamucyate>% gãtà . tadapi sàttvikàdi bhedàt trividham yathàha %<÷raddhayà parayà taptaü tapastat trividhaü naraiþ . aphalàkàïkùibhiryuktaü sàtvikaü paricakùate . satkàramànapåjàrthaü tapodambhena caiva yat . kriyate tadiha proktaü ràjasaü calamadhruvam . måóhagràheõàtmano yat pãóayà kriyate tapaþ . parasyotsàdanàrthaü và tat tàmasamudàhçtamiti>% gãtà . 13 manaindriyàõàmaikàgrye %<manasa÷cendriyàõà¤ca hyaikàgryaü paramantapaþ>% ityukteþ 14 janolokàdurdhasthe lokabhede . %<tasyopari tapolokastejomaya udàhvataþ . vairàjà yatra te devà vaseyurdeva påjitàþ . vàsudeve mano yeùàü vàsudevà'rpitakriyàþ . tapasàtoùya govindamabhilàùavivarjitàþ . te tapolokamàsàdya vasanti vijitendriyàþ . ÷ilo¤chavçttayo ye vai dantolåkhalikà÷ca ye . ye'÷makuññà÷ca munayaþ ÷ãrõaparõà÷ina÷ca ye . grãùme pa¤càgnitapaso varùàsu sthaõóile÷ayàþ . hemante ÷i÷ire và ye kùapanti salile kùapàþ . ku÷àgranãravindåü÷ca tçùità yatayo'piban . vàtà÷ino'tikùudhitàþ pàdàïguùñhàgrabhåspç÷aþ . årdhvahastà ravidç÷astvekàkùisthànani÷calàþ . ye vai divà nirucchvàsà màsocchvàsà÷ca ye pare . màsopavàsaü kurvanti càturmàsyavratà÷ca ye . çtvante toyapànà ye ye ùaõmàsopavàsakàþ . ye ca varùànimeùà vai varùadhàràmbutarùakàþ . sthàõusàmyopasaüpràptà mçgakaõóåtisaukhyadàþ . jañàñavãkoñaràntaþkçtanãóàõóajà÷ca ye . praråóha balmãkàïgà÷ca snàyunaddhàsthisa¤cayàþ . latàpratànaiþ parito veùñitàvayavà÷ca ye . ÷asyàni ca praråóhàni yadaïgeùu mahãpate . ityetairniyamairye tu kliùñàtmànastapodhanàþ . brahmàyuùastapoloke te vasantyakutobhayàþ>% . 15 màghe màsi %<tapà÷ca tapasya÷ca ÷ai÷iràvçtå>% yajuø 27 . 24 %<tapase tvà>% yajuþ 7 . 30 . tapase màghàya . tapati såryo yatra amun tapàþ vedadãø . tatra hi uttaràyaõapravçttau raveþ prakharakaratà ataevàha %<makare prakharo raviþ>% . 16 dharme %<vinàpyasmadalaü bhåùõurijyàyaitapasaþ sutaþ>% màghaþ 17 niyame %<samàdhimàsthàya tapobhiràtmanaþ>% ni÷amya cainàü tapase kçtodyamàm %<tapaþ kva vatse kva ca tàvakaü vapuþ>% kumàø %<tapasà kilviùaü hanti vidyayà'mçtama÷nute>% vedàntapaø . %<tametaü bràhmaõà vividiùanti vedànuvacanena yaj¤ena tapasà nà÷akena>% ÷rutiþ . %<bràhmaõasya tapo j¤ànaü tapaþkùatrasya rakùaõam . vai÷yasya tu tapovàrtà tapaþ ÷ådrasya sevanam>% manuþ tapa÷ca yogasàdhanaü kriyàyogabhedaþ yathoktaü pàtaø såø bhàùyavivaraõeùu %<tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni kriyàyogaþ>% såø . %<nàtapasvino yogaþ siddhyati anàdikarmakle÷avàsanàcità pratyupasthitaviùayajàlà cà÷uddhiþ nàntareõa tapaþmambhedamàpadyate iti tapasa upàdànaü taccittaprasàdanamabàdhamànamanenàsevyamiti manyate>% bhàø . %<vyatirekamukhena tapasa upàyatvamàha nàtapasvina iti tapaso'vàntaravyàpàramupàyopayoginaü dar÷ayati anàdi karmeti . anàdibhyàü karmakle÷avàsanàbhyàü cità ataeva pratyupasthitamupanataü viùayajàlaü yasyàü sà tathoktà . a÷uddhãrajastamaþsamudreko nàntareõa tapaþsambhedamàpadyate sàndrasya nitàntaviralatà sambhedaþ nanåpàdãyamànamapi tapo dhàtuvaiùamyahetutayà yogapratipakùa iti kathaü tadupàya iti . ata àha . tacceti tàvanmàtrameva tapa÷caraõãyaü na yàvatà dhàtuvaiùamyamàpadyataityarthaþ>% vivaraõam . 18 agnau tapojàþ .

#<tapasa># puø tapa--asac . 1 sårye 2 candre trikàø . 3 khage siø kau0

#<tapasomårti># puø caturthamanvantare àïgirase saptarùibhede tapodhçti ÷abde dç÷yam .

#<tapastakùa># puø tapastakùati takùa--aõ upaø saø . indre hemacaø . tasya itaratapasyàdveùitvàt tathàtvam .

#<tapasya># tapaþ karoti tapas + kçtau kyac akaø señ . tapasyati atapasyãt atapasãt tapasyà . %<sthàõuü tapasyantamadhityakàyàm>% kumàø .

#<tapasya># puø tapasi sàdhu yat . 1 phàlguneü màsi amaraþ . tapà÷ca tapasya÷ca ÷ai÷iràvçtåþ yajuø 15 . 57 %<tapasyàya tvà>% 7 . 30 . 2 arjåne tasya phàlgunanàmakatvàt tathàtvam . bhàve a . tapasyà . 3 tapa÷caryàyàü strã . tapasi bhavaþ yat . 4 tapobhave triø %<svidyàccet tapasyàbhyo'dbhyaþ svàhà>% kàtyàø ÷rauø 25 . 11 . 28 . tapasya--bhàve gha¤ . 5 tapa÷caraõe puø . %<athàsya buddhirabhavattapasye bharatarùabha>%! bhàø ànuø 9 aø . tàmasasya manoþ 6 putrabhede puø %<putràü÷caiva pravakùyàmi tàmasasya manornçpa! chatristapasyaþ sutapàstapomulastapo'÷anaþ . taporatirakalmàùastanvã dhanvã parantapaþ>% harivaüø 7 a0

#<tapasyàmatsya># puø strã (tapasã) . matsyabhede ÷abdaraø .

#<tapasvin># triø tapas + astyarthe vini . 1 tàpase, 2 càndràyaõàdivratadhàriõi, 3 anukampye, 4 dãne 5 pra÷astatapoyukte ca . striyàü ïãp %<kiü kiü vyavasyati na vedmi tapasvinã sà>% sàø daø . %<navaprasåtirvarañà tapasvinã>% naiùaø . %<kastapasvivi÷ikheùu càdaraþ>% kiràø . %<påryamàõamadç÷yàgnipratyudyàtaistapasvibhiþ>% raghuþ tapasvibhyo'dhiko yogã gãtà 6 nàrade puø ÷abdaratnàø 7 tapasyàmatsyabhede ÷abdaraø . 8 ghçtakara¤javçkùe puø 9 cañake puüstrã ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 10 jañàmàsyàü 11 kañurohiõyàü strã hemacaø gauø ïãù . 12 mahà÷ràvaõikàyàþ strã bhàvapraø harivaü÷okte caturthamanvantare kà÷yape 13 çùibhede tapodhçti÷abde pramàõaü dç÷yam . bhàgavatokte dvàda÷amanvantare 14 saptarùibhede tapomårti÷abde pramàõaü dç÷yam .

#<tapasvipatra># puø tapasvipriyaü patramasya . damanakavçkùe ràjaniø .

#<tapàtyaya># puø tapasya grãùmasyàtyayo'vasànaü yatra kàle . 1 varùàkàle %<tapàtyaye vàribhirukùità navaiþ>% . kumàø . %<tapàtyaye puùpaphalairupetaü mahàvanaü ràùñrapatirdadar÷a>% bhàø vaø 24 aø . 6 taø . 2 grãùmasyàvasàne ca .

#<tapànta># puø tapasyànto yatra . 1 varùàkàle %<vavarùa ÷aravarùeõa tapànte jalado yathà>% bhàø bhãø 54 aø . 6 taø . 2 grãùmasyàvasàne ca .

#<tapita># triø bhvàø tapa--dàhe kta . tapte dviråpakoùaþ .

#<tapinã># strã nadãbhede ÷abdàrthaciø .

#<tapiùñha># triø ati÷ayena taptà taptç + iùñhan tçõolopaþ . ati÷ayena tàpake . %<tapiùñhena ÷ociùà yaþ suràdhàþ>% çø 4 . 5 . 4 .

#<tapiùõu># triø tapa--bàø iùõuc . tàpakartari tapane . %<mahatà tapasà devastapiùõuþ sevito mayà . prãtena càhaü vibhunà såryeõoktastathà'nagha!>% bhàø ÷àø 320 aø .

#<tapãyas># triø ati÷ayena taptà taptç + ãyasun tçõolopaþ . 1 bhç÷aü taptari 2 tapasyàkàrake %<atapyatàsmin kila lokatàpanaü tapastapãyàüstapatàü samàhitaþ>% bhàgaø 2 . 9 . 9 .

#<tapu># triø tapa--un . 1 tàpake %<tapoùpavitraü vitataü divaspade>% çø 9 . 83 . 2 %<tapoþ ÷atråõàü tàpakasya>% bhàø . 2 tàpayukte 3 tapte ca . %<tapuryayustu caruragni vàü iva>% çø 7 . 104 . 2 tapustaptaþ bhà0

#<tapuùi># triø tapa--usin vede nekàrasya it . tàpake . %<vrahmadviùe tapuùiü hetimasya>% çø 3 . 30 . 17;6 . 52 . 3 . %<tapuùistapaterhetirhanteþ>% niruø 6 . 2 striyàü kçdikàntatvàt và ïãp . 2 krodhe strã nighaõñuþ . krodhasya cittatàpakatvàt tathàtvam .

#<tapus># puø tapa--usi . 1 sårye 2 agnau ca uõàø . 3 tàpayukte 4 tàpaye ca triø . %<tapurjambha! yo asmadhruk>% çø 1 . 36 . 16 he tapurjambha! tapyamànara÷miyukta! agne! bhàø tapuragràbhirçùñibhiþ . 10 . 87 . 23 . %<tapuragràbhistapana÷ãlàgràbhiþ>% bhàø %<tapåüùi tasmai vçjinàni santu>% çø 6 . 52 . 2

#<tapoja># triø tapasaþ tapasyàtaþ agnervà jàyate jana--óa . 1 tapasyàjàte 2 agnijàte asvapsu strã . %<çùãüstapasvato mama tapojà api gacchatàt>% çø 10 . 154 . 5 %<vàco bandhustapojàþ>% yajuø 10 . 6 vàco bandhuþ vàõyà bandhubhåtàþ %<yàvadvai pràõeùvàpo bhavanti tàvadvàcà vadatãti>% ÷ruteþ %<àpomayã vàgiti>% sàma÷rute÷ca . tathà tapojà tapaþ÷abdenàtràgnirucyate tapaso'gnerjàtàstapojàþ agnervai dhåmo jàyate dhåmàdabhramabhràdvçùñiragnervà età jàyante tasmàdàha tapojàþ iti ÷ruteþ %<vàyoragniragneràpa>% iti ÷ataø bràø 5 . 3 . 5 . 17 . ÷rutyantaràt vedadã0

#<tapodàna># naø tapa iva dànamatra . tãrthabhede . %<puõyatãrtheùu kalilaü kurukùetraü prakãrtitam . sindhåttamastapodànaü jambumàrgamathàpi ca>% bhàø ànuø 165 aø .

#<tapodhana># triø tapodhanaü yasya . tapomàtrakàrake 1 tapasvini . %<tapodhanàbhyàgamasambhavàmudaþ>% màghaþ tatpriyatvàt 2 damanakavçkùe puø ràjaniø . 3 muõóãrãvçkùe strã mediø . tapa eva dhanam . 4 taporåpadhane naø . %<yattu tàvadatikràntaü dharmadvàraü tapodhanam>% . bhàø ànuø 52 aø . tapodhanaü målyaü yasya . 5 tapasà labhye svargàdau triø %<sarvaratnavaraþ svarge pàrijàtastapãdhanaþ>% harivaüø 128 aø .

#<tapodhçti># puø tapasi dhçtiþsantoùo yasya . 1 taporate tapasvini caturthamanvantare 2 bhàrgave saptarùibhede %<caturthe caiva sàvarõa çùãn sapta nibodha me>% ityupakrame %<dyutirvasiùñhaputra÷ca àtreyaþ sutapàstathà . àïgiràstapasomårtistapasvã kà÷yapastathà . tapo'÷ana÷ca paulastyaþ paulaha÷ca taporaviþ . bhàrgavaþ saptamasteùàü vikùepastu tapodhçtiþ>% harivaüø 7 aø .

#<taponidhi># puø tapo nidhãyate'smin ni + dhà--àdhàre ki upaø saø taponidhiriva yasya và . tapodhane tapasvini %<vidheþ sàyantanasyànte sa dadar÷a taponidhim>% raghuþ . %<patatpataïgapratimastaponidhiþ>% màghaþ .

#<tapobhçt># triø tapo bibharti bhç--kvip tuk ca 6 taø . tapodhàrake %<svarge tapobhçtàü ràjan! phalaü puõyasya karmaõaþ>% harivaüø 8 aø .

#<tapomaya># triø tapaþpracuraþ tapaþsraùñavyapadàrthàlocanaü tadàtmako và tapam + mayañ . 1 tapaþpracure 2 sraùñavyapadàrthàlocanàtmake parame÷vare puø . %<trayãtrayãdharmamayastapomayaþ>% bhàgaø 2 . 4 . 19 . striyàü ïãp . %<pravi÷ya vadarãü puõyàü munijuùñàü tapomayãm>% harivaüø 264 aø . %<uparyupari tatràpi gatistava tapomayã>% 76 aø .

@<[Page 3234a]>@
#<tapomårti># puø tapaþ àlocanabheda eva mårtirasya, tapaþ pradhànà mårtirasya và . 1 parame÷vare 2 tapasvini ca . rudrasàvarõiråpatàmasamanvantare saptarùimadhye 3 çùibhede ca %<çùaya÷ca tapomårtistapasvyagnãdhrakàdayaþ>% bhàgaø 8 . 13 . 13

#<tapomåla># triø tapo målamasya . 1 tapohetuke svargàdau tàmasasya manãþ 2 putrabhede puø tapasya÷abde dç÷yam .

#<taporati># triø tapasi ratirasya . 1 tapaþparàyaõe tàmasamanoþ putrabhede puø tapasya÷abde dç÷yam .

#<taporavi># puø tapasà raviriva . 1 såryatulyatejoyuktatapaske caturthamanvantare paulahe saptarùibhede tapodhçti÷abde dç÷yam .

#<tapoloka># puø taponàma lokaþ . årdhastheùu saptasu lokeùu bhuvanabhede tapaþ÷abde dç÷yam . sa ca bhåmestatuùkoñi yojanopari vartate . %<catuþkoñipramàõaü tu tapãloko'sti bhåtalàt . upariùñàt kùiteraùñau koñayaþ satyamãrimam>% kà÷ãkhaø 23 aø ukteþ . sa ca viràñpuruùasya stanadvayaråpeõa kalpitaþ yathàha bhàgaø 2 . 4 . 39 . %<bhårlokaþ kalpitaþ padbhyàü bhuvoloko'sya nàbhitaþ . hçdà svarloka urasà maharloko mahàtmanaþ . grãvàyàü janaloko'sya tapolokaþ stanadvayàt . mårdhabhiþ satyalokastu brahmalokaþ sanàtanaþ>% .

#<tapo'vaña># puø tapaso'vaña iva . brahmàvartade÷e trikàø .

#<tapovana># naø 6 taø . 1 tàpasasevye vanabhede, %<badhårbhaktimatã cainàmarcitàmàtapovanàt>% tapovanàvçttipathaü gatàbhyàm raghuþ . 2 tannàmake tãrthabhede ca .

#<tapo'÷ana># puø caturthamanvantare samarùimadhye paulastye 1 çùibhede tapodhçti÷abde dç÷yam . 2 tàmasasya manoþ putrabhede tapasya ÷abde dç÷yam .

#<tapta># triø tapa--kta . 1 dagdhe 2 tàpayukte ca hemacaø . %<tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà bhavati>% ÷rutiþ . %<sa taptakàrtasvarabhàsvaràmbaraþ>% màghaþ .

#<taptakà¤cana># naø karmaø . agnisaüyogabhedena vimale kà¤cane . %<taptakà¤canavarõàbhàü supratiùñhàü sulocanàm>% durgàdhyànam .

#<taptakumbha># puø taptaþ kumbho yatra . narakabhede tatsvaråpaü yathà %<ataþparaü bhãmataraü taptakumbhaü nivodha me . samantatastaptakumbho vahnijvàlàsamàvçtaþ . jvaladagnicayodvçtta tailàya÷cårõapåritaþ>% màrkaø puø .

#<taptakçcchra># naø %<ùañpalantu pibedambhastriphalantu payaþ pibet . palamekaü pibet sarpistaptakçcchraü vidhãyate>% smçtyukte vratabhede, payoghçtamudakaü vàyuü taptaü pratitryahaü pivet sa taptakçcchra iti gautamokteþ puüstvamapi . %<taptakçcchraü caran vipro jalakùãraghçtànilàn . pratitryahaü piveduùõàn sachatsnàyã samàhitaþ>% manuþ . taptànilapànantu taptakùãravàùpapànam . etaddhàda÷àha sàdhyam . jalàdiparimàõamuktaü brahmapuràõe %<taptakçcchraü vrataü kurvan tryahaü sàyaü pibecchuciþ . ùañpalàni sutaptasya toyasya susamàhitaþ . prabhàte trãõi dugdhasya sutaptasya pibet tryaham . pànaü ghçtasya taptasya madhyàhne tridinaü pibet . vàyubhakùastryahaü càntyaü nirdahet pàtakaü dvijaþ>% yàj¤avalkyaþ . %<taptakùãraghçtàmbånà mekaikaü pratyahaü pibet . ekaràtropavàsastu taptakçcchrastu sàdhanaþ>% etaccaturahasàdhyaü taptakçcchram pràø viø .

#<taptapàùàõakuõóa># puø narakabhede naraka÷abde dç÷yam .

#<taptamàùa># puø taptaü màùamitaü suvarõàdikaü yatra . divyabhede . tadvidhiþ vãramitrodaye dar÷ito yathà tatra pitàmahaþ %<taptamàùasya vakùyàmi vidhimuddharaõe ÷ubham . kàrayedàyasampàtraü tàmraü và ùoóa÷àïgulam . caturaïgulakhàtantu mçõmayaü vàpi maõóalam>% . karùaùoóa÷àü÷apramitaü maõóalaü såryamaõóalàkàraü vartulamiti yàvat . etàdç÷aü pàtraü ghçtatailàbhyàü pårayedityàha sa eva %<pårayedghçtatailàbhyàü palairviü÷atibhistu tat . suvarõaü màùakantasmin sutapte niþkùipettataþ . aïguùñhàïgulimålena taptamàùakamuddharet>% iti . suvarõamàùakaïkarùaùoóa÷àü÷apramàõam . suvarõagrahaõaü råpyamàùanivçttvartham . tanmàùaparimitaü hiraõyaü tàmraü và piõóãkçtya niþkùipet . aïguùñhàïgulimålena aïguùñhatarjanãmadhyamàbhirityarthaþ . ida¤ca taptamàùoddharaõam pràóvivà kena ghçtatailayostàpe samàrabdhe dharmàvàhanàdi÷odhya÷iraþ patràrãpaõàntaü sarvasàdhàraõaü karma vidhàya %<tvamagne . vedà÷catvàraþ>% ityàdinà agnidivyaprakaraõoktema mantreõàbhimantrya kàrayitavyam ÷odhyastu yàj¤avalkyoktena %<tvamagne! sarvabhåtànàmityàdi>% mantreõàbhimantrya taptamàùamuddharet . ataeva vçhaspatiþ %<samuddharettailaghçtàt sutaptàttaptamàùakamiti>% . kalpàntaramàha sa eva %<sauvarõe ràjate tàmre vàyase mçõmaye'pi và . gavyaü ghçtamupàdàya tadagnau tàpayecchuciþ . sauvarõãü ràjatãü tàmrãmàyasãü và su÷obhanàm . salilena sakçddhautàü prakùipettatra mudrikàm . bhramadvocitaraïgàdye hyanakhaspar÷agocare . parãkùedàrdraparõena cañatkàrasavoùakamiti>% . tataþ pràóvivàko dharmàvàhanàdipatràropaõàntaü sàdhàraõaü karma kçtvà ghçtamabhimantrayet . mantrastu tenaiva dar÷itaþ %<tata÷cànena mantreõa sakçttadabhimantrayet . paraü pavitramamçtaü ghçta! tvaü yaj¤akarmasu . daha pàvaka! pàpaü tvaü hima÷ãto bhaveti ca>% . tataþ pràóvivàkaþ ÷odhyena tvamagne! sarvabhåtànàmityàdi mantreõàbhimantraõaü kàrayitvà mudrikàü gràhayedityàha sa eva %<upoùitantataþ snàtamàrdravàsaþsamàvçtam . gràhayenmudrikàntàntu ghçtamadhyagatàntathà . prade÷inãü ca tasyàtha parãkùeyuþ parãkùakàþ>% iti . atra tarjanyaiva mudrikoddharaõaü kàryaü tasyàü parãkùàbhidhànàt pakùadvaye'pi ÷uddhyavadhàraõopàyaü vçhaspatiràha %<karàgraü yona dhunuyàt visphoño và na jàyate . ÷uddho bhavati dharmeõa pitàmahavaco yatheti>% . kàlikàpuràõe'pi %<na dhuneyuþ karàgrantu yasya raktaü na jàyate . visphoñàdyaistathà doùaiþ sa ÷uddho yasya nodgatamiti>% . raktaü raktavarõam . yasya karàgraü visphoñàdyairnodgatamityanvayaþ . pitàmaho'pi %<yasya visphoñakà na syuþ ÷uddho'sàvanyathà'÷uciriti>% . taõóulaparãkùà÷abde adhikaü dç÷yam .

#<taptamudrà># strã vaiùõavaiþ ÷arãradhàrye'gnitaptadhàtumayamudràkçtabhagavadàyudhacihne tadvidhiþ haribhaktivilàse 15 vilàse . %<àùàóha÷ukladvàda÷yàü harau ÷i÷ayiùau sati . vaiùõavaþ pàraõaü kçtvà taptamudrà÷ca dhàrayet . bràhmaõaþ kùattriyo vai÷yaþ ÷ådra÷caikàntitardhaye . kurvannàtmàrpaõaü taptamudràbhirdehamaïkayet>% . taptamudràdhàraõaü vàràhe taptamudràprasaïge %<cakràdidhàraõaü puüsàü paraü sambandhavedanam . pàtivratyanimittaü hi valayàdivibhåùaõamiti>% . taptamudràdhàraõaphalaü vàyupuràõe %<agninaiva ca santaptaü cakramàdàya vaiùõavaþ . dhàrayet sarvavarõànàü harisàlokya siddhaye>% . brahmàõóe %<kçtvà dhàtumayãü mudràü tàpayitvà svikàü tanåm . cakràdivihitàü bhåpa dhàrayedvaiùõavo naraþ>% . nàradãyapa¤caràtre dvàda÷àrantu ùañkoõaü valayatrayasaüyutam . hareþ sudar÷anaü tapnaü dhàrayettu vicakùaõaþ . sauparõe ca ÷rãbhagavadgaruóasaüvàde taptamudràprakaraõe %<garutmannavi÷eùeõa sarvavarõeùvayaü vidhiþ . vipro và kùatriyovàpi vai÷yaþ ÷ådrastathaiva ca>% . pàdme %<agnihãtraü yathà nityaü vedasyàdhyayanaü yathà . bràhmaõasya tathaivedaü taptacakràdidhàraõam>% . ki¤ca tatraivottarakhaõóe ÷rã ÷ivomàsaüvàde %<÷aïkhacakràïkanaü kuryàdbràhmaõo bàhumålayoþ . hutàgninaiva santapya sarvapàpàpanuttaye>% . %<cakraü và ÷aïkhacakre và tathà pa¤càyudhàni và . dhàrayitvaiva vidhivadbrahmakarma samàrabhet>% . tadakaraõe nindà tatraiva %<adhçtvà vidhinà cakraü vràhmaõaþ pràkçto bhavet . na tasya ki¤cida÷nãyàdapi kratusahasriõaþ . rsàvedavidovàpi sarva÷àstravi÷àradaþ . adhçtvà vidhinà cakraü bràhmaõaþ patito bhavet . taptenaivàïkanaü kuryàt bràhmaõasya vighànataþ . ÷rautasmàrtàdi siddhyarthaü mantrasiddhyai tathaiva ca . hareþ pajàdhikàràrthaü cakraü dhàryaü vidhànataþ . vaiùõavatvasya siddhyarthaü bhakti siddhyai vi÷eùataþ . upavãtàdivaddhàryàþ ÷aïkhacakràdayastathà . bràhmaõasya vi÷eùeõa vaiùõavasya vi÷eùataþ>% . ÷rutaya÷ca %<yo havai su÷lokamaulerdharmànanutiùñhamàno'gninà cakraü dhatte . agnirve sahasràraþ sahasràro nemirneminà taptatanuþ sàyujyaü salokatàmàpnotãti>% . cakraü bibharti vapuùàbhitapta balaü devànàmamçtasya viùõoþ . sa eti nàkaü duritaü vidhåya vi÷anti yadyatayo bãtaràgàþ iti . çkpari÷iùñe %<ataptatanurnatadàmo a÷nute'÷nutà saha idvahantastat samàsateti>% yajuùi çgvedãyà÷valàyana ÷àkhàyà¤ca . %<pratadviùõorabjacakre sutapte janmàmbhodhiü vartate carùaõãndràþ . måle vàhvordadhate'nye puràõàliïgànyanye taptànyàyudhànyarpayante>% iti . chanda çk pari÷iùñe %<sahovà ca yàj¤abalkyastat pumànàtmahitàya premõà hariü bhajet . su÷lokabhaü maulerdharmàõyaïgeùvagninàdhatte>% iti . ÷atapathã ÷rutiþ atharvapari÷iùñe taptacakràdiprakaraõe %<devàso evaitena bàhunà sudar÷anena prayatàþ svargamàyan>% . %<yenàïkità manavo lokasçùñiü vitanvate bràhmaõàstadvahantãti>% . pàdme taptamudràprasaïge %<viùõucakràóitaü vipraü påjayet sarvakarmaõi . viùõucakravihãnantu prayatnena vivarjayet>% . nàradãye taptamudrà prasaïge %<÷rãkçùõacakràïkavihãnagàtraþ ÷ma÷ànatulyaþ puruùo'tha nàrã, . dçùñvà narastaü nçpate! savàsàþ snàtvà samarceddharimaïga sadyaþ>% iti . vahvya÷ca veïkañàcàrya pàdaprabhçtibhirbudhaiþ . ÷rutayaþ smçtayohyatra vikhyàtà likhitàþ paràþ . ataeva tadanàdare doùàþ pàdme %<taptacakràïkitaü dçùñvà ye nindanti naràdhamàþ . avalokya mukhaü teùàü àdityamavalokayet>% . agnipuràõe ca da÷arathaü prati hataputravipràvalàpe . %<÷ilàbuddhiþ kçtà kiüvà pratimàyàü harermayà . kiü mayà pathi dçùñasya viùõubhaktasya karhi cit . tanmudràïkitadehasya cetasà nàdaraþ kçtaþ . yena karmavipàkena putra÷oko mamedç÷aþ>% . atha taptamudrà dhàraõamàhàtmyaü sauparõe %<a÷ucirvàpyanàcàraþ sarvadharmavahiùkçtaþ . pratapta÷aïkhacakràbhyàmaïkitaþ païkti pàvanaþ>% . vàràhe taptamudràdhàraõaprasaïge mlecchade÷e ÷ubhe vàpi cakràïko yatra tiùñhati . yojanàni tathà trãõi mama kùetraü vasundhare! . brahmàõóe %<àyudhairvaiùõavaiþ sarvaistàpitaiþ svatanuü yadi . cihnayedvaiùõavo yastu sa yàti paramàü gatim>% . pàdme ca %<agnitapnaü pavitra¤ca dhçtvà tu bàhumålayoþ . tyaktvà yamapuraü ghoraü yàti viùõoþ paraü padam . hutàgnitaptacakreõa ÷arãraü yasya cihnitam . tena tãrthàni yaj¤à÷ca labhyante nàtra saü÷ayaþ . agnitaptena cakreõa bràhmaõo bàhumålayoþ . aïkayitvà japanmantraü saüsàràn mokùabhàgbhavet . agnitaptena cakreõa bàhumåleùu là¤chitàþ . te sarve pàpanirmuktà yànti viùõoþ paraü padam>% . ki¤ca apràkçtà mahàtmànã viùõu cakreõa là¤chitàþ . viùõucihnavihãnàstu pràkçtàþ patitàþ smçtàþ . iti atra niùedhavacanaü nirmålaü sadbhiranàdçtam . samålaü yaccatat samyagvidhyabhàvàdinà kçtatatparam . atha taddhàraõaprakàraþ taptamudràdhàraõàrthamupacàraistu pa¤cabhiþ . kçùõamabhyarcya saüpåjya cakra÷aïkhau tathà tapet . tatra mantraþ %<sudar÷ana! namaste 'stu pà¤cajanya! namo'stu te iti . agnimabhyarcya målena hutvà càjyàhutãþ kçtã . cakra÷aïkhagadàdãni ÷astràõyagnau pratàpayet . tattanmantrairathàvàhya tànyabhyarcya praõamya ca . guruü kçùõa¤ca saüvandya bhaktyà vij¤àpayedidam . ucchiùño bhojanàdeva kiïkaraþ ÷araõàgataþ . taptacakragadàdãni tavàïànã÷a dhàraye>% iti . atha cakràdãnà màvàhanàdimantraþ . oü nato bhagavate vàsudevàya nirõà÷itasakalaripudhvajàya bhagavannàràyaõakaràmbho ruhaspar÷adurlalitàya . %<ehyehi tvaü sahasràra cakraràja! sudar÷ana! . yaj¤abhàgaü pragçhõasva påjà¤caiva namo nasaþ . oü namo bhagavate pà¤cajanyàya viùõu÷aïkhàya gambhãradhãradhvanyàkulãkçtakauravavàhinãnàthàya trirakhàdakùiõàvartàya tripra÷astàya . ehyehi pà¤cajanya! tvaü nàràyaõakarasthita! . yaj¤abhàgaü pragçhõasva påjà¤caiva namo namaþ . oü raü õaü maü naü pà¤cajanyàya namaþ . oü bhagavate khaógàya nandakàya trailokyapavitràya javine sakala suràsurasundarãnetrotpalàrcitàya . ehyehi khaóaga ratna! tvaü nandakàkhya suràrcita . yaj¤abhàgaü pragçhõasya påjà¤caiva namo namaþ . oü khaógàya namaþ . oü namã bhagavatyai kaumodakyai bhagavadbhaññàrakavàsudevalàlitàyai . ehyehi tvaü gade! devi! kaumodakyàyudhe÷vari! . yaj¤abhàgaü pragçhõasva påjà¤caiva namonamaþ . sa÷aràya ÷àrïgàya namaþ . iti . atha dhàraõamantraþ . sudar÷ana! mahàdhvàna! såryakoñisamaprabha! . aj¤ànàndhasya me nityaü viùõormàrgaü pradar÷aya . tathà . pà¤cajanya! nijadhyànadhva stapàtakasa¤caya! . pàhi màü pàpinaü ghoraü saüsàràrõavapàtinam . itthamuccàrayan mantraü dakùiõàdikrameõa tu . bhujayo÷cakrapårvàõi kçùõa÷astràõi ghàrayet kalatràdiparãvàràn nijàn sarvàü÷ca vaiùõavaþ . bhagavatyarpayan taptamudràbhistàbhiraïkayet>% . tathà ca vàràhe . %<aïkaye taptacakràdyairàtmanobàhumålayoþ . kalatràpatyabhçtyeùu pa÷vàdiùu ca sampade>% %<ki¤ca àyasaü vidhivat kçtvà ùa¤càyudhavidhànataþ . tattanmantreõa mantraj¤aþ pratiùñhàpya pçthak pçthak . lalàñe ca gadà dhàryà mårghni càpaü ÷arantathà . nandaka¤caiva hçnmadhye ÷aïkhacakre bhujadvaye>% . ki¤ca . %<dakùiõe tu muje vipro vibhçyàdvai sudar÷anam . savye ca ÷aïkùaü vibhçyàditi brahmavido viduþ>% . atha cakràdipratikçti dravyam . savapra÷vapa¤caràtre %<sauvarõaü rajataü tàmraü kàüsyamàyasameva và . cakraü kçtvà tu medhàvã dhàrayet suvicakùaõaþ iti . evameva prabodhanyàü dvàda÷yàü bhagavatparaiþ . taptamudrà dhruvaü dhàryà dvàrakàyàü vi÷eùataþ>% tanniùedhakavàkyàni vaiùõavetaraviùayàõãti vaiùõavà manyante smàrtàstu ÷rutismçtiviruddhatvàt etat nànutiùñhanti vistarabhayàt tanniùedhavàkyàni noddhçtàni .

#<taptavàluka># puø taptà vàlukà yatra narakabhede naraka÷abde dç÷yam .

#<taptarahasa># naø karmaø ac samàø . tapte rahaþsthànabhede .

#<taptaråpaka># naø nityakarmaø ÷uddharajate ràjaniø .

#<tapta÷årmikuõóa># puø taptà ÷åsmiþ sauhapratinà yatra tàdç÷aþ kuõóã yatra . narakabhede naraka÷abde dç÷çm .

#<tapta÷årmã># puø narakabhede tatpràptiheturuktaþ bhàgaø 5 . 26 . yathà %<yastviha và agamyàü striyaü puruùo'gamyaü và puruùaü yoùidabhigacchati . tàvamutra ka÷ayà tàóayantastigmayà ÷årmyà lohamayyà puruùamàliïgayanti . striyaü ca puruùaråpayà ÷årmyà>% 26 tigmayà taptayà ÷årmyà pratimayà ÷rãdharaþ

#<taptasuràkuõóa># puø narakabhede 7 taø . naraka÷abde dç÷yam .

#<taptàyanã># strã taptena ayyate'tra aya--àdhàre lyuñ ïãp . bhåmibhede %<taptàyanã me'si>% yajuø 5 . 9 . taptaü puruùamayati pràpnotãti taptàyanã . yo hi daridraþ kùetrarahito'hamiti santapyate taü tàpopa÷àttyarthaü pràpnoùi ityarthaþ . yadvà taptaþ sannaro yasyàmayati sà taptàyanã namàsi vedadã0

#<tapyatu># triø tapa--yatut . tàpake såryàdau . %<såryastapati tapyaturvçgrà>% çø 2 . 24 . 9 .

#<tama># khede akaø icchàyàü ùakaø divàø ÷abhàø paraø señ . tàmyati . irit atamat--atanãt . tatàma tematuþ udit . tamitvà tàntvà tàntaþ . %<yastàmyati visaüj¤a÷ca ÷ete>% su÷ruø . %<tàmyeyuþ pracyutàþ pçthyyà yathà pårõàü nadãü naràþ . avagàóhàhyapiddhàüsaþ>% bhàø ÷àø 9030 ÷loø . %<yadà vai tàntaþ pràõaü labhate'tha saüjihãte>% ÷ataø bràø 4 . 3 . 3 . 11 . %<na mà tamanna ÷ramonnata tandrat>% çø 2 . 30 . 7 luïi råpam .
     ud + utkarùeõa khede . %<tasyottàmyato bàõamujjahàra balàdaham>% ràmàø ayoø 65 aø .
     ni + ati÷ayàrthe akaø . nitàntam . %<nitàntadãrghairjanità tapobhiþ>% %<gorocanàkùepanitàntagaure>% kumàø .
     pari + bhç÷aü khede . %<saütaptavakùàþ so'tyarthaü dåyanàt paritàmyati>% su÷ruø .

#<tama># naø tàmyatyanena tama--karaõe gha¤arthe saüj¤àyàü gha . 1 andhakàre ÷abdaratnàø . 2 pàdàgre ÷abdacaø . 3 tamoguõe ràjaniø 4 ràhau puø jyoø 5 tamàlavçkùe puø ÷abdacaø .

#<tamaka># puø tàmyatyatra tama bà--vun . ÷vàsarogabhede %<tçñsvedavamathupràyaþ kaõñhaghurghurikànvitaþ . vi÷eùàddurdine tàmyet ÷vàsaþ syàttamakomataþ>% su÷rutaþ . %<kùudraþ sàdhyatamasteùàü tamakaþ kçcchra ucyate . trayaþ ÷vàsà na sidhyanti tamako durvalasya ca>% su÷rutaþ .

#<tamata># triø tama--kàïkùàyàm atac . tçùõàpare ujvalaø .

#<tamas># naø tama--karaõàdau--asun . triguõàtmakapradhànasva guõabhede %<satvaü rajastama iti prakçterguõàstaiþ>% bhàgaø 1 . 4 . bhàø à÷vamedhikaparvaõi tasya kàryabhedàdikamuktaü yathà %<brahmovàca . tadavyaktamanudriktaü sarvavyàpi dhruvaü sthiram . navadvàraü puraü vidyàt triguõaü pa¤cadhàtukam . ekà da÷aparikùepaü manovyàkaraõatmakam . buddhisvàmikamityetatpuramekàda÷aü bhavet . trãõi srotàüsi yànyasminnàpyàyante punaþ punaþ . pràõebhyastisra evaitàþ pravartante guõàtmikàþ . tamo rajastathà sattvaü guõànetàn pracakùate . anyonyamithunàþ sarve tathà'nyonyànujãvinaþ . anyonyàpà÷rayà÷càpi tathà'nyonyànuvartinaþ . anyonyavyatiùaktà÷ca triguõàþ pa¤ca dhàtavaþ . tamaso mithunaü sattvaü sattvasya mithunaü rajaþ . rajasa÷càpi sattvaü syàt sattvasya mithunaü tamaþ . niyamyate tamo yatra rajastatra pravartate . niyamyate rajo yatra sattvaü tatra pravartate . nai÷àtmakaü tamo vidyàt triguõaü mohasaüj¤itam . adharmalakùaõa¤caiva niyataü pàpakarmasu . pravçttyàtmakamevàhuþ rajaþ paryàyakàrakam . pravçttaü sarvabhåteùu dç÷yamutpattilakùaõam . prakà÷aþ sarvabhuteùu làghavaü ÷raddadhànatà . sàttvikaü råpamevantu làghavaü sàdhusammitam . eteùàü guõatattvàni vakùyante tattvahetubhiþ . samàsavyàsayuktàni tattvatastànnibodhata . saümoho'j¤ànamatyàgaþ karmaõàmavinirõayaþ . svapnaþ stambho bhayaü lobhaþ ÷okaþ svakçtadåùaõam . asmçti÷càvipàka÷ca nàstikyaü bhinnavçttità . nirvi÷eùatvamandhatvaü jathanyaguõavçttità . akçte kçtamànitvamaj¤àne j¤ànamànità . amaitrã vikçtãbhàvohya÷raddhà måóhabhàvanà . anàrjavamasaïgatvaü karma pàpamacetanà . gurutvaü sannabhàvatvamava÷itvamavàggatiþ . sarva ete guõàvçttàstàmasàþ saüprakãrtitàþ . ye cànye vihitàbhàvà loke'smin bhàvasaüj¤itàþ . tatra tatra niyamyante sarve te tàmasà guõàþ . parivàdakathà nityaü nityaü bràhmaõa nindakàþ . atyàga÷càbhimàna÷ca moho manyustathà' kùamà . matsara÷caiva bhåteùu tàmasaü vçttamiùyate . vçthàrambhà hi ye kecidvçthàdànàni yàni ca . vçthà bhakùaõamityetat tàmasaü vçttamiùyate . ativàdo'titikùà ca màtsaryamatimànità . a÷raddadhànatàcaiva tàmasaü vçttamiùyate . evaüvidhà÷ca ye kecilloke'smin pàpakarmiõaþ . manuùyà bhinnamaryàdàste sarve tàmasàþ smçtàþ . teùàü yoniü pravakùyàmi niyatàþ pàpakarmiõàm . avàïnirayabhàvàya tiryaïnirayagàminaþ . sthàvaràõi ca bhåtàni pa÷avo vàhanàni ca . kravyàdà danda÷åkà÷ca kçmikãñavihaïgamàþ . aõóajà jantava÷caiva sarve càpi catuùpadàþ . unmattà vadhiràmåkà ye cànye pàparogiõaþ . magnàstamasi durvçttàþ svakarmakçtalakùaõàþ . avàksrotasa ityete magnàstamasi tàmasàþ . teùàmutkarùamudrekaü vakùyàmyahamataþ param . yathà te sukçtàn lokàn labhante puõyakarmiõaþ . anyathà pratipannàstu vivçddhà ye ca karmiõaþ . svakarmaniratànà¤ca bràhmaõànàü ÷ubhaiùiõàm . saüskàreõordhvamàyànti yatamànàþ salokatàm . svarge gacchanti devànàmityeùà vaidikã ÷rutiþ . anyathà pratipannàste vibuddhàþ sveùu karmasu . punaràvçttidharmàõaste bhavantãha mànuùàþ . pàpayoniü samàpannà÷càõóàlàmåkacåcukàþ . varõàn paryàya÷a÷càpi pràpnuvantyuttarottaram . ÷ådrayonimatikramya ye cànye tàmasà guõàþ . srotomadhye samàgamya vartante tàmase guõe . abhiùvaïgastu kàmeùu mahàmoha iti smçtaþ . çùayo munayo devànuhyante'tra sukhepsavaþ . tamo moho mahàmohastàmisraþ krodhasaüj¤itaþ . maraõaü tvandhatàmisrastàmisraþ krodha iùyate . varõato guõata÷caiva yonita÷caiva tattvataþ . sarvametattamo vipràþ! kãrtitaü vo yathàvidhi>% . sàükhye adharmàj¤ànàvairàgyànai÷varyàkhyàstasya dharmàuktàyathà %<adhyavasàyo buddhirdharmo j¤ànaü viràga ai÷varyam . sàtvikametadråpaü tàmasamasmàt viparyastam>% sàø kàø %<rajastu calatayà paritastraiguõyaü càlayad guruõà vçõvatà ca tamasà tatra tatra pravçttipratibandhakena kvacideva pravartyate iti tatastatã vyàvartya tamoniyàmakamuktaü guru varaõakameva tamaþ>% sàütaø kauø . ayamaürthaþ trayoguõàstraiguõyaü satvàdãni paritaþ svakarmakaraõàya càlayat pravartayat rajaþ guruõà gauravànvitena vçõvatà yatra yatra kàryajananàya tasya pravçttistatra tatra pratibandhakena tamasà kvacideva kàrye pravartyate karmakùamaü kriyate iti . tathà ca tasmàt tasmàt kàryàt vyàvartya rajasaþ pravçttiü rodhayitvà tamo niyàmakamiti . anyo'pi vi÷eùastatrokto yathà %<prãtyapãtiviùàdàtmakàþ prakà÷apravçttiniyamàrthàþ . anyonyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca guõàþ>% guõà iti paràrthàþ sattvaü laghuþ prakà÷akamityatra ca sattvàdayaþ krameõa nirdekùyante . tadanàgatàvekùaõena tantrayuktyà và prãtyàdãnàü yathàsaükhyaü veditavyam . etaduktaü bhavati prãtiþ sukhaü prãtyàtmakaþ satvaguõaþ, aprãtirdukhaü aprãtyàtmako rajoguõaþ, viùàdo mohaþ viùàdàtmakastamoguõa iti . ye tu manyante na prãti rduþkhàbhàvàdatiricyate evaü duþkhamapi na prãtyabhàvàdanyaditi tàn pratyàtmagrahaõam . netaretaràbhàvàþ sukhàdayaþ api tu bhàvàþ àtma÷abdasya bhàvavacanatvàt prãtiràtmà bhàvo yeùàü te prãtyàtmànaþ evamanyadapi vyàkhyeyam . bhàvaråpatà caiùàmanubhavasiddhà parasparàbhàvàtmakatve tu parasparà÷rayàpatterekasyàpyasiddherubhayàsiddhiriti bhàvaþ . svaråpameùàmuktvà prayojanamàha prakà÷apravçttiniyamàrthàþ atràpi yathàsaükhyameva . rajaþ pravartakatvàtsarvatra laghu satvaü pravartayet yadi tamasà guruõà na niyamyeta . tamoniyatantu kvacideva pravartayati iti bhavati tamoniyàmakam . prayojanamuktvà kriyàmàha anyonyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca vçttiþ kriyà sà ca pratyekamabhisambadhyate . anyonyàbhibhavavçttayaþ eùàmanyatamenàrthava÷àdudbhåtenànyadabhibhåyate . tathàhi sattvaü rajastamasã abhibhåya ÷àntàmàtmano vçttiü pratilabhate evaü rajaþ sattvatamasã abhibhåya ghoràm, evaü tamaþ sattvarajasã abhibhåya måóhàmiti . anyonyà÷rayavçttayaþ . yadyapyàdhàràdheyabhàvena nà÷rayàrtho ghañate tathàpi yadapekùayà yasya kriyà sa tasyà÷rayaþ tathàhi sattvaü pravçttiniyamàvà÷ritya rajastamasã prakà÷enopakaroti, rajaþ prakà÷aniyamàvà÷ritya pravçttamitarayoþ, tamaþ prakà÷apravçttã à÷ritya niyameneta rayoriti . anyonyajananavçttayaþ anyatamo'nyatamaü janayati janana¤ca pariõàmaþ sa ca guõànàü sadç÷aråpaþ ataeva na hetumattvaü tattvàntarasya hetorabhàvàt . nàpyanityatvaü tattvàntare layàbhàvàt . anyonyamithunavçttayaþ anyonyasahacaràþ avinàbhàvavartina iti yàvat caþ samuccaye bhavati càtràgamaþ %<anyonyamithunàþ sarve sarve sarvatra gàminaþ . rajasomithunaü sattvaü sattvasya mithunaü rajaþ . tamasa÷càpi mithune te sattvarajasã ubhe . ubhayoþ satvarajasormithunaü tama ucyate . naiùàmàdiþ saüprayogo viyogo vopalabhyata>% iti . sàø taø kauø %<guruvaraõakameva tamaþ pradãpavaccàrthato vçttiþ>% . %<årdhvaü satvavi÷àlastamovi÷àla÷ca målataþ sargaþ>% . sàø kàø . %<sattvaü j¤ànaü tamo'j¤ànaü ràgadveùau rajaþ smçtam>% . manuþ . cakùurvçttinirodhake ÷àrvaràdike andhakàre %<adastvayànunnamanuttamaü tamaþ>% %<àsàditasya tamasà niyaterniyogàt>% màghaþ . tacca svaparaprakà÷akatejaþ sàmànyàbhàvaråpamiti naiyàyikàþ andhakàra÷abde 209 dç÷yam . kàõàdà api tathaivàïgãcakrustacca aulukya÷abde 1588 pçø dar÷itam . vedàntinastu bhàvaråpaü pratipedire yathà vivaraõopanyàse . tamaþ prakà÷avadviruddhasvabhàvayoriti ÷àø bhàùyavyàkhyàne %<nanu tamaþ prakà÷adçùñànte bhàvàbhàvaråpatvamupàdhiþ . àlokàbhàvastama iti naiyàyikàþ . råpadar÷anàbhàvastama iti pràbhàkarà iti cet maivaü upacayà'pacayàdyavasthàbhedavattvenopalabhyamànatvenàbhàvatvàyogàt nãlaråpavattvena dravyatvàcca . nanu bhàvatvapakùe bahulà lokavati de÷e nimãlitanayanasya kathaü tamaþpratãtiþ bahulàlokena nivçttyaïgãkàràt sahàvasthànaü tu mandàlokenaiva pårvamuktamiti cet na golakàntarvartitamasaþ pratãtyupapatteþ naca netrasyàntarvartivastugràhakatvàsambhavaþ pihitakarõasyàntara÷abdagràhakatvadar÷anàt . na caivaü golakàntarasthà¤janàderapi nimãlitanayanena grahaõaprasaïgaþ . tamovyatiriktaråpiõa àlokasahitacakùurgràhyatvaniyamàt . atha mataü dravyatve sati tamasaþ àlokavinà÷itasyàlokàpagame hyañiti notpattiþ kàryadravyàõàü dvyaõukàdikrameõaivàrambhàditi tanna vivartavàditàü kramànapekùaõàt kàraõaü tu målàvidyaiva . athàpi tamo na råpavad dravyaü spar÷a÷ånyatvàdàkà÷avaditi cet na vàyurna spar÷avàn råpa÷ånyatvàdàkà÷avadityàbhàsasamànayogakùematvàt pratyakùavirodhasya tulyatvàt . athàlokàbhàve samàropitaü nãlaü råpaü gocarayatãti tamaþpratyakùasyànyathà gatirucyeta evamapi heturanaikàntikaþ råpavaddravyasyaiva dhåmasya cakùuþprade÷àdanyatra spar÷a÷ånyatvàt . tatra vidyamàna eva dhåmaspar÷o'nudbhåta iti cet tarhi tamaþspar÷o'pi sanneva sarvatrànudbhåta iti hetvasiddhiþ syàt . naca sataþ sarvatrànudbhavo'sambhàvitaþ . àkaraje suvarõàdau sataeva svaparaprakà÷akabhàsvaråpasyoùõaspar÷asya ca sarvatrànudbhavadar÷anàttadevaü bhàvaråpatamovàde na ko'pi doùaþ . nanvabhàvavàde'pi tathà upacayà'pacayàdyavasthànàü pratiyogyàlokopàdhikatvàt nãlaråpasya càropitatvàditi cet maivaü durniråpatvàt tathàhi kimàlokamàtràbhàvastamaþ uta traikàlikà'bhàvaþ sarvàlokàbhàvo và prathamadvitãyapakùayoþ pràgabhàva itaretaràbhàvaþ pradhvaüsàbhàvo và tama iti durmaõaü savitçkiraõasantate de÷e pradopajanmanaþ pràg jàte và pradãpe dãpanà÷e và . tamobuddhyabhàvàt . tçtãye sarvàlokasannidhànamantareõa na nivartate . råpadar÷anàbhàvastama ityapyayuktaü bahulàndhakàrasaüvçtàpavarakamadhyasthitasya vahãråpadar÷anàntastamodar÷anayoryugapadeva bhàvàt . tasmànnàbhàvastama iti dçùñànte nàstyuktopàdhiþ>% . 22 tamovadàvarake aj¤àne avidyàyàü %<sahi devaþ paraü jyotiþ tamaþ pàre pratiùñhitam>% kumàø . %<àdityavarõaü tamasaþ parastàt>% ÷rutiþ . %<àsãdidaü tamobhåtamapraj¤àtamalakùaõam>% %<mahàbhåtàdi vçttaujàþ pràduràsãt tamonudaþ>% manuþ . sàükhyokte avidyàyà 23 aùñavidhe bhede ca . %<bhedastamaso'ùñavidhaþ>% sàüø kàø . %<tamaso'vidyàyyàyà aùñavidho bhedaþ . aùñàsya vidhàþ avyaktamahaïkàrapa¤catanmàtreùu anàtmasu àtmabuddhiravidyà tasyà aùñavidhaviùayatvàdaùñavidhatvam>% sàø tatvakauø . 24 ràhau puø naø . tasya bhåchàyàråpatvàt tathàtvam . agu÷abde dç÷yam . %<tamomukhe cet muthahà tanusthà>% nãlaø tàø . 25 vi÷eùadar÷anavirodhidoùe 26 kàryàkàryàviveke ca naø ÷abdàrthaciø . samåhàrthakàõóa÷abde pare kaskàø visargasya saþ . tamakàõóaþ %<kùapàtamaskàõóa malãmasaü namaþ>% màghaþ . %<avasamandhebhyastamasaþ>% pàø ac samàø . avatamasaü santamasam andhatamasam . tçtãyàntenànena ktàntasya samàse tçtãyàyà aluk . tamasàkçtaþ tamasàcchanna ityàdi . tamasàkatasyedaü aõ . tàmasàkçta tamaþsambandhini triø striyàü ïãp .

#<tamasa># puø tama--asac . 1 kåpe 2 andhakàre ca saükùiptasàraþ 3 andhakàre 4 nagare naø trikàø . 5 nadãbhede strã %<saüpràpya tãraü tamasàpagàyàgaïgàmbu samparkavi÷uddhibhàjaþ>% . %<vigàhituü yàmunamambu puõyam>% bhaññiþ . %<yasyàþ smaraõàt tàmyati pàpaü sà tamasà>% jayamaïgalaþ . gaïgàmbusamparketyukteþ sà gaïgàsaïgatà yamunà càsyàþ sannikçùñasthà . seyaü vàlmãkamunerà÷ramanikañasthà yathàha ràmàø àdiø 26 aø %<jagàma tamasàtãraü jàhnavyàstvavidårataþ>% . %<sa tu tãraü samàsàdya tamasàyà munistadà . ÷iùyamàha sthitaü pàr÷ve dçùñvà tãrthamakardamam . akardamamidaü tãrthaü bharadvàja! ni÷àmaya . ramaõãyaü prasannàmbu sanmanuùya mano yathà . nyasyatàü kalasastàta! dãyatàü valkalaü mama . idamevàvagàhiùye tamasàtãrthamuttamam>% . %<dadç÷e tamasà tatra vàrayantãva ràghavam . tataþ sumantro'pi rathàdvimucya ÷ràntàn hayàn saüparivartya ÷ãghram . pãtodakàüstoyapariplutàüstànacàrayadvai tamasàvidåre>% ràmàø araø 45 aø . %<tatastu tamamvàtãraü ramyamà÷ritya ràghavaþ>% 46 aø .

#<tamaskàõóa># puø 6 taø . kaskàø visargasya saþ . tamaþ samåhe %<kùapàtamaskàõóamalãmasaü nabhaþ>% màghaþ .

#<tamastati># strã 6 taø . andhakàrasamåhe .

#<tamasvat># triø tamas + astyarthe matup masya vaþ sànta tvàt matvarthe na visargaþ . tamoyute striyàü ïãp sà ca 2 ràtrau strã nighaõñuþ 3 haridràyà¤ca .

#<tamasvin># triø tamo'stãti vini sàntatvàt matvarthe na visargaþ . 1 tamoyukte striyàü ïãp . sà ca 2 ràtrau 2 haridràyà¤ca amaraþ . %<adç÷yamànastasyàdya tamasvinyàmanindite>% . bhàø viø 22 aø .

#<tamàla># puø tama--kàlan . svanàmakhyàte vçkùabhede amaraþ . %<tamàlo madhuro balyo vçùya÷ca ÷i÷iro guruþ . kaphapittatçùàdàha÷rama÷ràntihara÷ca saþ>% ràjaniø . tatpatràkçtitvàt 2 tilake 3 khaógabhede 4 varuõavçkùe ca mediø . 5 kçùõakhadire ÷abdacaø 6 vaü÷atvaci bharataþ . 7 patrake (tejapàta) ràjaniø . %<yattattàlatamàla÷àlasaralavyàlolavallãlatà>% gaïgàstavaþ %<anantatànekatamàlatàlam>% %<tenopamãyeta tamàlanãlam>% màghaþ . %<ekàkinyapi yàmi satvaramataþ srotastamàlà kulam>% sàø daø . tamàladale tu paryuùitatvadoùo nàsti yathoktaü àø taø yoginãtantre %<vilvapatraü ca màghya¤ca tamàlàmalakãdalam . kahlàraü tulasã caiva padmakaü munipuùpakam . etat paryuùitaü na syàt yaccànyat kalikàtmakam>% . svàrthe ka . tamàlaka tatràrthe vaü÷atvaci ca tamàlavçkùe puø naø ÷abdaratnàø .

#<tamàlapatra># naø tamàlapatrasyevàkàro'styasya ac . 1 tilake amaraþ 2 patrake (tejapàta) 3 tamàlavçkùe ca puø mediø . 6 taø 4 tamàlavçkùapatre naø . %<tamàlapatràstaraõàsu rantum>% raghuþ .

#<tamàlikà># strã tama--kàlan saüj¤àyàü kan kàpi ata ittvam . 1 tàmravallyàü 2 bhåmyàmalakyàü ca ràjaniø . (tamaluka) 3 de÷abhede trikàø .

#<tamàlinã># strã tamàlavçkùàþ bahavaþ santyatra puùkaràø de÷e ini ïãp . 1 tamoliptade÷e (tamaluk) hemaø . tamàlàkçtiyuktapatratvàt 2 bhåmyàmalakyàü ràjaniø .

#<tamàlã># strã tama--kàlan gauràø ïãù . 1 tàmravallyàü (pàna) 2 varuõavçkùe ca ràjaniø .

#<tami(mã)># triø tama--in và ïãp . 2 ràtrau amaraþ . %<sa tamãü tamobhiradhigamya tatàm>% màghaþ . 2 mohe ca tamiùãciþ .

#<tamiùãci># strã tamiü mohaü si¤cati sica--in saüj¤àyàü ùatvaü pçùoø dãrghaþ . 1 apsarobhede . %<yàþ klandàstabhiùã cayo'kùakàmà manomuhaþ . tàbhyo gandharvapatnãbhyo'psarobhyo'karaü samaþ>% athaø 2 . 2 . 53 balavati triø %<niratrasan tamiùãcãrabhaiùuþ>% çø 8 . 48 . 11 . %<tamiùãcãlalavatyaþ>% bhàø . chàbdasaþ jasaþ ÷as .

#<tamisra># naø tamo'styatra jyotsnetyàdiø niø tamisrà ràtrirà÷rayatvenàstyasya ac và . 1 andhakàre 2 krodhe ca mediø . 3 tamaþpradhànaràtrau strã amaraþ 4 dar÷aràtrau vàcaspatiþ . 5 anghakàratatau strã mediø . %<sårye tapatyàvaraõàya dçùñeþ kalpeta lokasya kathaü tamasrà>% raghuþ . %<anabhij¤àstamisràõàü durdineùvabhisàrikàþ>% kumàø %<ujjhatã ÷ucamivà÷u tamisrà>% kiràø .

#<tamisrapakùa># puø tamisràstyasya ac tàdç÷aþ pakùaþ . kçùõapakùe %<tamisrapakùatruñikåñabhakùitam>% naiùaø . %<tamisrapakùasya tithau bhçgoþ sutaþ>% vçø saø 9 aø . %<pràje÷amàùàóha tamisrapakùe kùapàkareõopagataü samãkùya>% 24 aø .

#<tamuùñuhãya># naø tamuùñuhi ityàdikarcamadhikçtya pravçttaþ gahàø cha . såktabhede .

#<tameru># triø tàmyati tama--eru . 1 glàniyukte %<atameruryaj¤o'tameruryajamànasya prajà bhåyàt>% yajuø . 1 . 23 %<yaj¤o yàgahetuþ puroóà÷aþ atamerurbhåyàt . tamu gnànau tàmyatãti tameruþ auõàdikaerupratyayaþ na tameruþ atameruþ . masmàcchàdanena glànirahito bhavatu . yajamànasya prajà putrapautràdiþ atameruglànirahità bhåyàt yajamànasya prajàyàþ kadàpi duþkhaü màstvityarthaþ>% vedadãø .

@<[Page 3241a]>@
#<tamoghna># puø tamo'ndhakàra mohamaj¤ànaü và hanti hana--ñak . 1 sårye, 2 vahnau, 3 candre, 4 bodhe, 5 viùõau, 6 ÷ive ca mediø . manuùyakartçke tu na ñak kintu aõ . tamoghàta amanuùye tamonà÷ake triø tatra sårye %<à÷ugàmã tamãghna÷ca harida÷va÷ca kãrtyase>% bhàø vaø 3 aø . %<yathà tamàüsyabhyuditastamoghnaþ pårvàü pratij¤àü samavàpya vãraþ>% bhàø droø 146 aø .

#<tamojyotis># puø tamasi andhakàre jyotirasya . khadyote kãñe ÷abdaratnàø .

#<tamonud># puø tamonudati khaõóayati nuda--kvip . 1 sårye 2 candre 3 vahnau 4 dãpe ca ÷abdaratnàø 5 andhakàranà÷ake triø %<evamuktastadà'trirvai tamonudabhavaccha÷ã>% bhàø àø 156 aø .

#<tamonuda># triø tamo'j¤ànamandhakàraü và nudati nuda--ka . 1 andhakàranà÷ake 2 aj¤ànanà÷ake 3 ã÷vare puø . %<vàyorapi bikurvàõàt virociùõu tamonudam>% mahàbhåtàdi vçttaujàþ pràduràsãttamonudaþ manuþ .

#<tamo'paha># puø tamo'pahanti apa + ina--óa . 1 sårye 2 candre 3 vahnau 4 bodhe ca mediø . 5 tamonà÷akamàtre pradãpàdau triø %<grasate hi tamo'paraü muhuþ>% màghaþ . %<putraü tamo'pahaü lebhe naktaü jyotirivauùadhiþ>% raghuþ . 6 mohanà÷ake %<àgamàdiva tamo'pahàditaþ>% kiràø . buddheraj¤ànanà÷akatvàt tathàtvam %<tatràj¤ànaü dhiyà na÷yet>% vedàntakàø .

#<tamobhid># puø tamo bhinatti bhida--kvip . 1 ÷àrvaratamobhedake khadyote ÷abdaraø 2 tamobhedakamàtre triø ka . tamobhido'pyuktàrthe triø .

#<tamomaõi># puø tamasi maõiriva . 1 khadyote trikàø . 2 gomedake maõau ràjaniø .

#<tamomaya># triø tamaàtmakam tamaþpracuraü và tamas + mayañ . 1 andhakàràtmake 3 aj¤ànàtmake 3 tamaþpracure ca . 4 ràhau puø %<tamomayaü saiühikeyàkhyam>% vçø saø 5 aø . ràho÷ca yathà tamoråpatvaü tathà agu÷abde 48 pçø uktam . %<visarjàtmanaþ kàyaü nàbhinandaüstamomayam>% bhàgaø 3 . 20 . 22 . tamomayamandhakàrapracuraü ràtriråpaü kàyamityarthaþ .

#<tamo'ri># puø 6 taø . 1 sårye 2 candre 3 vahnau 4 j¤àne ca %<tamo'rivimbaprativimbadhàrã ruràva kànte . pavanà÷anà÷aþ>% sundarasamasyàpåraõam . tamaþ÷atruprabhçtayo'pyatra .

#<tamoliptã># strã tamasà'lpaü lipyate sma karaõopapade lipa--kta upaø saø ïãp . de÷abhede . (tamaluka) ÷abdaratnàø .

#<tamovikàra># puø 6 taø . tamaso vilàre nidràsasyàdau tamaþ÷abde dç÷yam . tamaseva vikàro yatra . 2 roge ràjaniø . 3 tamisràràtrau ÷abdàrthaciø .

#<tamovçdh># triø tamasi ÷àrvare, tamasà àvarakeõàj¤ànena và bardhate vçdha--kvip 7 taø 3 taø và . 1 tamasi ràtrau vardhamàne pracurasa¤càriõi ràkùasàdau . %<nyarpayataü vçùaõà tamovçdhaþ>% çø 7 . 140 . 1 . 2 aj¤ànavçddhe ca .

#<tamohan># triø tamohanti hana--kvip . aj¤ànanà÷ake %<jyotãrayaü ÷ukravarõaü tamohanam>% çø 1 . 140 . 1 . tamohantari 2 sårye 3 candre ca %<tamohà yadi pàpena trayeõaiva hi vãkùitaþ>% jyoø taø .

#<tamohara># triø tamoharati hç--ac 6 taø . 1 andhakàranà÷ake 2 aj¤ànanà÷ake ca 3 sårye 4 candre ca puø ÷abdaraø %<nirguõaü vàmabhàge ca savyabhàge'dbhutà nijà . madhyenàtha svayaü jyotistajjyotirme tamoharam>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam

#<tampà(mbà)># tamba--ac pçùoø và . saurabheyyàm hemacaø .

#<tamba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . tambati atambãt . tatamba

#<tambikà># strã tamba--õvul ñàp kàpi ata ittvam . saurabheyyàü hemacaø .

#<tambãra># puø tamba--bàø ãran . %<balã rà÷yantago'nyarkùagàmã dãptàü÷akairmuhuþ . datte'nyasmai kàryakarastambãrolagnakàryayoþ>% nãø tàø ukte yogabhede .

#<tamra># triø tàmyatyanena tama--karaõe ra . glànisàdhane %<pratamrà avapattamàüsi>% çø 10 . 73 . 5 .

#<taya># gatau rakùaõe ca bhvàø àø sakaø señ . tayate atayiùñateye .

#<tara># puø té--bhàve ap . 1 taraõe %<paõaü yànaü tare dàpya pauruùã'rdhapaõaü tare>% %<bràhmaõàliïgina÷caiva na dàpyàste paõaü tare>% manuþ kartari ac . 2 kç÷ànau puø mediø . taratyanena karaõe ap . 2 àtare paõàdau . %<dãrghàdhvani yathàde÷aü yathàkàlaü taro bhavet>% manuþ .

#<tarakùu># puø taraü gatiü màrgaü và kùiõoti mitadruø óu . mçgàdane kùudravyàghre amaraþ . %<÷và kçùõakarõo gardabhastarakùuste rakùasàmindràya>% yajuø 24 . 40 . pra÷vamedhe ràkùasendradevatàkapa÷ukathanam . %<tarakùånçkùavànaràn>% harivaüø 165 aø .

#<taraïga># puø té--aïgac . (óheu) årmau vàyunà jalasya sa¤càlanena tiryagårdhàdiplavane amaraþ . %<samãraõottheva taraïgalekhà>% rathuþ 2 vastre 3 hayàdãnàü samutphàle uõàdiø . tataþ tàrakàø itac taraïgita jàtataraïge triø . %<sàgarapratimaü ghoraü vàhanormitaraïgitam>% bhàø bhãø 88 aø . puùkaràø de÷e ini ïãp taraïgin taraïgayuktade÷e triø . nadyàü strã ïãp .

#<taraïgiõã># strã taraïga + puùkaràø nadã råpade÷e ini ïãp . nadyàm amaraþ . %<taraïgiõãveõirivàyatà bhuvaþ>% màdhaþ . %<gajavàjiptanuùyàõàü ÷oõitànàü taraïgiõã>% bhàø bhãø 94 aø .

#<taraïgita># triø taraïgaþ saüjàto'sya tàraø itac . 1 jàtataraïge 2 ca¤cale ca . taraïga÷abde udàø dva÷yam .

#<taraõa># puø tç--karaõe karmaõi bhàve và lyuñ . 1 plave (bhelà) 2 svarge . 3 plavane 4 de÷àntaragamane 1 pàragamane ca naø ÷abdàrthaciø %<bhavati bhavàrõavataraõe naukà>% mohamudgaraþ . %<svapnanadãtaraõàvavarùaõàmedhyadar÷anaprayàõeùu tu sakçtkàladravyaikàrthatvàt>% kàtyàø ÷rauø 1 . 713

#<taraõi># puø té--ani . 1 sårye, 2 bhelake, 3 arkavçkùe, ca amaraþ 4 kiraõe hemacaø 6 tàmre ca . 7 naukàyàü, 8 ghçtakumà ryàm strã mediø . và ïãp naukàyàü 9 tàrake 10 ÷ãghragantari triø . %<yevà dhårùu taraõãn yo vahanti>% çø 7 . 67 . 8 . %<taraõãüstàrakàn ÷ãghragantçn và>% bhàø 11 ÷atrånutãrya vartamàne %<pçtsu taraõirnàvà>% çø 3 . 49 . 3 ÷atrånuttãryavartate iti taraõiþ bhàø %<so'yaü vyàkaraõàrõavaikataraõiþ>% vopadevaþ .

#<taraõipota># puø taraõeþ pota iva . kàùñhàmbuvàhinyàü jañàø .

#<taraõiratna># naø taraõipriyaü ratnam . såryapriye 1 màõikye ràjaniø taraõimaõiprabhçtayo'pyatra grahayaj¤a÷abde 2763 pçø dç÷yam

#<taraõã># strã taratya'nayà té--karaõe lyuñ ïãp . 1 naukàyàü ÷abdaratnàø 2 padmacàriõãlatàyàü ÷abdacaø . 3 ghçtakumàryàü ràjaniø .

#<taraõóa># puø naø . té--aõóac . 1 baói÷ãsåtrabandhanakàùñhe, (chipa) 2 plave puø . 3 ntraikàyàü strã mediø strãtvapakùe gauø ïãù . 4 kumbhatumbãrambhàdikçtaplave ÷abdaratnàø 5 de÷abhede puø ÷abdaraø .

#<taraõóaka># naø taraõóa + saüj¤àyàü kan . tãrthabhede %<tato gaccheta ràjendra! dvàrapàlaü taraõóakam . tacca tãrthaü sarasvatyàü yakùendrasya mahàtmanaþ>% bhàø vaø 83 aø . 2 vaói÷asåtramadhyavaddhaladhukàùñhabhede (phàtà) naø . %<saüsàrasàgaràvarta patajjantutaõóakam>% kà÷ãkhaø 33 aø . 03 naukàyàü strã gauràø ïãp ÷abdaratnàø .

@<[Page 3242b]>@
#<taraõóapàdà># strã taraõóa eva pàda iva taraõahetutvàt yasyàþ . nokàbhede ÷abdaratnàø .

#<taraõya># taraõa gatau kaõóvàø yak bhvàø paø sakaø señ . taraõyati ataraõãt ataraõyãt .

#<taratsama># triø taratsametyàdi çcaþ santyatra ac . pàvamànasåktànurgate såktabhede taratsamandãya÷abde dç÷yam . %<÷uddhavatyo'tha kuùmàõóyaþ pàvamànyastaratsamàþ>% hemàdri ÷ràddhakalpadhçtavàkyam .

#<taratsamandãya># naø pàvamànasåktàntargate såktabhede . %<japaü staratsamandãyaü påyate mànavastryahàt>% manuþ . %<taratsamandãdãvatãtyetàþ catasra çcojapan>% kullåø . tà÷ca çcaþ çø 9 . 58 . 1 prabhåtaya÷catasraþ .

#<taratama># triø tareti tameti pratyayàrtho bodhyatayà'styatra ac . nånàdhikabhàvena vartamàne taratamau hi pratyayau nyånàdhikabhàvavodhakàviti tadarthakatvàdasya tathàtvam . %<taratamayãgayuktàü÷ca bhàvànatiråkùànatisigdhànatyuùõànati÷ãtànityevamàdãn vivarjayet>% su÷ruø . tasya bhàvaþ ùya¤ . tàratamya nyånàdhikabhàve naø %<tàratamyena vartamànaþ>% ÷àø bhàø .

#<tarad># strã té--karaõe adi . 1 plave bhelake . kartari adi . 2 kàraõóavakhage ca mediø .

#<taradã># strã tareõa taraõena dãyate khaõóyate do--khaõóane gha¤artheka gauràø ïãù . kaõñakayuktavçkùabhede . ràjaniø . %<taradã madhurà tiktà gurvã balyà kaphàpahà>% ràjaniø . ñàp taradàpyatra tarañãti pàñhàntaram .

#<taradvañã># strã pakvànnabhede %<ghçtena marditàü dadhnà phenikyà melayettataþ . vidhàya vañikàstasyà ghçte mandàgninà pacet . praliptàþ khaõóapàkena karpåreõa vimi÷rayet . tata etàþ samaricàstaradvañyastu tàþ smçtàþ . balyà puùñãkarã hçdyà vçùyà pittànilàpahà . susnigdhà kaphadà 'tyarthaü ki¤cit sandhànakçddhità>% ÷abdàrthaciø vàkyam .

#<taranta># puø té--jhac . 1 samudre, 2 plave, 3 bhakte, 4 ràkùase ca 5 naukàyàü strã gauràø ïãù . uõàdikoø .

#<tarantuka># naø kurukùetrasthànabhede . %<tarantukàrantukayoryadantaraü ràmahradànàü ca macakrukasya ca . etat kurukùetrasamantapa¤cakaü pitàmahasyottaravedirucyate>% bhàø vaø 834 aø .

#<tarapaõya># naø tarasya nadyàdipàrayànasya paõyaü ÷ulkam . nadyàdeþ pàrayànàrthe deye ÷ulke àtare (bhàóà) amaraþ .

@<[Page 3243a]>@
#<tarabàlikà># strã karapàlikà + pçùoø . khaógabhede hemacaø .

#<tarambuja># naø madhyajalake phalabhede kàliïga÷abde 297 pçø tadguõàdi dç÷yam . %<jyaiùñhe màsi mahe÷àni! paurõamàsyàü ni÷àrdhake . tçùõàturà mahàkàlã bhramantã pitçkànane . tajj¤àtvà brahmaõà tasyai phalaü dattaü tarambujam . tatphalabhakùaõàttçptà varadàpi harapriyà . yo me dadyàt phalaü ramyaü sa ciràyu÷caturyugam>% . uttarakàmàkhyàtantram .

#<tarala># puø té--alac . 1 hàramadhyasthe maõau, amaraþ 2 hàre, . 3 tale mediø . 4 capale, 5 kàmuke, 6 vistãrõe, 7 bhàsvare, 8 madhya÷ånye--dravye, 9 dravãbhåte padàrthe ca triø hemacaø . 12 hãrake ratne 10 yavàgvàm, 11 suràyà¤ca strã gharaõiþ tatra bhàsvare %<tàràvitànataralà iva yàmavatyaþ>% kiràø %<vyàdhànusàryamàõataralatàràmçgà>% kàdaø . %<utkaõñhitàsi! tarale>% sàø daø . %<tàràpatistaralavidyudivà bhravçndam>% raghuþ . %<vairàyitàrastaralàþ>% màghaþ . hàramadhyamaõau %<pravàlamuktàstaralà÷ca hàràþ>% bhàø kaø 94 aø 14 aø . hàràüstaralaviddhà÷ca såryabhàsà vibhåùitàþ harivaüø 152 aø . bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï . taralàyate %<tathàpi taralàyate cetaþ>% udbhañaþ .

#<taralalocanà># strã taralaü ca¤calaü locanaü yasyàþ . ca¤calanayanàyàü striyàü hemacaø 2 ca¤calanetrayuktamàtre triø karmaø . 3 ca¤cale netre naø .

#<taralita># triø tarala ivàcarati taralaü karoti tarala + kvip--õic và kta . 1 àndo lite, 2 kampite, 3 dhåte, 4 lulite ca hemaø .

#<taravàri># puø taraü ÷atråõàü gatiü vàrayati vç--õic--in . khaógabhede . (taravàra) iti bhàùà . hemacaø asi÷abde 551 pçø tallakùaõàdikamuktaü yuktikalpataràvatra vi÷eùa ukto yathà %<aïgaü råpaü tathà jàtirnetràriùñe ca bhåmikà . dhvanirmànamiti proktaü khaógaj¤ànàùñakaü ÷ubham . abhinne dç÷yate yàdçk vibhinne ghañite tathà . yadeva dç÷yate cihnaü tadaïgaü saüpracakùate . nãlakçùõàdikaü khaóge råpamityabhidhãyate . tenaiva yat pratãtaü syàt tajjyotiriti gadyate . aïgàtiriktaü yajjàtistanmàhàtmyopasåcakam . tannetramiti jànãyàt khaóage khaógavi÷àradàþ . aïgàtiriktaü khaógàdi yacchuddhatvopasåcakam . tadariùñamiti pràhurbhåmiraïgàdidhàraõam . yaþ khaóge jàyate ÷abdo daõóadantàdinà hate . sa dhvanistulanà mànaü j¤ànamaùñavidhantvidam . pa¤càdyà nipuõeþ khaóge sambhàvyante'pi kçtrimàþ . antyàvakçtrimau j¤eyau tàveva sahajàviti . ÷atamaïgàni catvàri råpàõi jàtayastathà . triü÷annetràõi jànãyàdariùñànàü tathaiva ca . bhåmi÷ca dvividhà j¤eyà dhvaniraùñavidho mataþ . mànantu dvividhaü proktamityeùàü saügraho mataþ>% . khaógasya ÷atàïganàmàni lauhàrõave %<råpyasvarõagajoruvåkadamanasthålàïgakçùõàruõa÷vetàmbhojagadàtilànalakaõàgranthisthiràtaittiràþ . màlàjãvakaùañpadordhvamaricavyàlà÷vabarhà¤janakùaudrakùudrakamakùikàtuùayavavrãhikùumàsarùapàþ . siühãtaõóulagosirà÷ivanakhagràhàkùike÷opaladroõãkàkakapàlapatratuvarãvimbãphalãsarùapàþ . nãlãraktavacàrasonasumanàjiïgã÷amãrohitaproùñhãmàriùabhàrgavãkhurataóinmeghàdrigu¤jà÷aràþ . dårvàvilvamasårañuõñuka÷añhãmàrjàrikàketakãmårvàvajrakalàyacampakabalànyagrodhavaü÷àsanàþ . jyeùñhãjàlapãpilikànalarajaþkuùmàõóaromasnuhãkarkandhåbakulàranàlamahiùasvaccharjuvakrà iti . proktà lauhavi÷àradena muninà khaógasya bhedàþ kramàt>% . tasya catvàri råpàõi . %<nãlaþ kçùõa÷ca piïga÷ca dhåmra÷ceti caturvidhaþ . varõaprakarùaþ khaógànàü kathito munipuïgavaiþ>% . catasro jàtayaþ . %<vràhmaõaþ kùatriyo vai÷yaþ ÷ådra÷ceti caturvidhaþ . jàtibhede vinirdiùñaþ khaógànàü munipuïgavaiþ>% . triü÷annetràõi . %<cakraü padmaü gadà ÷aïkho óamarurdhanuraïku÷aþ . chatraü patàkà vãõà ca matsyaliïgadhvajendavaþ . kumbhaþ ÷åla¤ca ÷àrdålaþ siühaþ siühàsanaü gajaþ . haüso mayåro jihvà ca da÷anaþ khaóga eva ca . putrikà càmaraü ÷ailaþ puùpamàlà bhujaïgamaþ . triü÷adetàni netràõàü khaógànàü kathitàni vai>% . triü÷adariùñàni %<chidraü kàkapadaü rekhàbhinnaü bheka÷ca måùikaþ . vióàlaþ ÷arkarà nãlã ma÷ako bhçïgasåcike . trivinduþ kàlikà dàrã kapotaþ kàka eva ca . kharparaþ ÷akalã kroóã ku÷apatraka jàlike . karàlakaïkakharjåra÷çïgapucchakhanitrakam . làïgalaü vaói÷àkhya¤ca muninà tattvavedinà . proktànyetànyariùñàni khaógànàü triü÷adeva hi>% . dvividhà bhåmiþ %<divyabhaumavibhàgena bhåmistu dvividhà bhavet>% . aùñadhà dhvaniþ . %<haüsakàüsyàbhraóhakkànàü kàkatantrã kharà÷manàm . dhvanayo'ùñavidhàþ proktà nàgàrjuna munermatàþ>% . dvividhaü mànam . %<uttamàdhamabhedena mànaü taddvividhaü bhavet . iti proktàni såtràõi khaógànàü j¤ànahetave . etàni tattvato j¤àtvà bhavennçpatipåjitaþ>% såtràdhyàyaþ . %<tatra prathamato'ïgànàü lakùaõàni nivodhata>% . lauhadãpe %<råpyapatrasamàü bhåmiraïgaü ÷vetaü pratãyate . årdhaü tattu mahàmålyaü råpyavajramu÷anti tam . eùa khaógavaro dadyàllakùmãmàyurya÷o balam 1 . svarõarekhàbalã tanvã yadbhåmau nikaùopamà . svarõavajramiti pràhuràyurlakùmã jayapradam 2 . gaja÷uõóàkçtirbhåmau kçùõàyàmaïgasambhavaþ . gajavajramiti pràhåraktaspar÷e tu tadvi÷et . jvaràdivyàdhi÷amanaü tasya prakùàlanàmbhasà . apikùãõopi bhåpàlastadvãryàt sàdhayenmahãm 3 . eraõóavãjapratimamaïgaü bhåmiþ sitetarà . urvàrukamidaü nàmnà ÷atrudarpakùayaïkaraþ . etasya spar÷amàtreõa naraþ samyagvimucyate . mahiùàkhyamidaü vajraü kecidàhurmanãùiõaþ 4 . aïgaü damanapatràbhaü khaóge yasmin pratãyate . vidyàddamanavajra¤ca tajj¤eyaü dbividhaü budhaiþ . nãlà ÷ubhrà bhavedbhåmistatra nãlà garãyasã . tasmin paryuùita toyaü gandhe damanakopamam . tatprabhàvàn mahãpàlaþ kçtsnàü pçthvãü hi sàdhayet>% 5 . ÷àrïgadharãye ekà sthålà sità rekhà bhåmirnãlà dçóhà yadi . sthålàïgamaïga vajraü tadvidyàllakùmãya÷aþpradam . etatkùate bhavecchothaþ sthåla÷ciratarasthitiþ . etaü mahàntamapare vadanti svaókovidàþ 6 . ghçùñàyàü dç÷yate bhåmau aïga¤ca prativimbitam . aïgavajraü bhavettasya dvidhà bhåmiþ sità'sità 7 . lauhapradãpe %<niraïgaü råpyapatràbhamãùanmaõinibha¤ca yat . durlabhaü tanmahàmålyaü kàüntalauhaü pracakùate . kçùõà bhåmirbhavet svacchà pãtà vajràïgasaüïatà . kçùõavajramiti pràhustatkùate moha ucyate . kçùõà bhåmiþ suvarõàbhamãùacchuklàïgasaïgatam . óàhulãvajrakaü vidyàt kàlasaüj¤amathàpare 8 . aruõaü såkùmamårdha¤cedaïgaü bhåmiþ sitetarà . aruõàkhyamidaü vajraü ÷atrudarpanisådanam . såryàü÷uspar÷amàtreõa vahniråpàü vahet ÷ikhàmu tasya spar÷anamàtreõa padmakoùaþ sphuñenni÷i . durlamaü tanmanuùyàõàü bhàgyaiþ kutràpi labhyate . tadayàjanasahasrasyàriùñaü nà÷ayati dhruvam 9 . ÷vetàstisro yadà rekhà àmålàdupalakùitàþ . ÷vetàïgamiti tadvidyàdya÷olakùmã balapradam 10 . ambhojadalasaïkà÷amaïgaü bhåmiþ sitetarà . ambhojavajraü tajj¤eyaü kathitaü munipuïgavaiþ 11 . aïgaü yasya gadàkàraü bhåmi÷caiva sitetarà . gadàvajramidaü bråyàt tatkùate ÷ålasambhavaþ 12 . aïgaü kçùõatilàkàraü bhåmi÷caiva sità'sità . tilavajramidaü j¤eyaü lakùmãbalaya÷aþpradam . tatkùate tilatailàbhà vasà pracyavate'dhikam 13 . dhåmravarõà bhavedbhåmiraïgaü vahni÷ikhopamam . agnivajramidaü j¤eyaü ÷atråõàü dàhakàrakam . atra ÷ãtodakaü nyastaü taptaü bhavati ca kùaõàt . ÷àõe vahniü vamed yastu tathà såryàü÷u saïgamàt . tatkùate balavàn dàho dagdhavacca vraõo bhavet . etat paramabhàgyena labhyate dharaõãtale 14 . bhåmiþ sità'sità vàpi aïga¤cet pippalãprabham . kaõàvajramidaü j¤eyamantardàhastu tatkùate 15 . kçùõà bhåmiryadãyàïge dç÷yate grandhisa¤cayaþ . granthivajramidam j¤eyaü vairipakùavinà÷anam . tatkùate balavàn dàha stçùà ca jvara eva ca 16 . ÷àlaparõã dalàkàramaïgaü kçùõàsiputrikà . sthiràvajramidaü pràhustatkùate vepathurbhavet 17 . yadà tittiripakùàbhamaïgaü bhåmiþ sitetarà . etattittirivajraü syàt tatkùate bahudhermakam 18 . vanamàlàsamà yasmin màlà khaóge pradç÷yate . màlàïgavajraü tadvidyàttattoyaü gandhavadbhavet . atra taptodakaü nyastaü ÷ãtaü bhavati tatkùaõàt . eùa dàhaparãtànàmatipittahatàtmanàm . bhavet paramabhaiùajyaü bhàgyenaitaddhi labhyate 19 . yadà jãvakasaïkà÷amaïgaü bhåmiþ sità'sità . etajjãvakavajraü syàt tatkùate tatkùaõàjjvaraþ 20 . bhåmiþ sità'sità kùetre svàïgaü bhçïgàbhamiùyate . tatra cen madhu vinyastaü ÷oùàmàpnoti kevalam . etadbhramaravajraü syàttatkùate syàdvisåcikà 21 . årdhvagaü kapilàbhàsamaïgaü yasmin pratãyate . årdhvavajramidaü pràhurviùaveganisådanam>% . lauhapradãpe %<årdhvagaü kapilàbhàsamaïgaü yasmin pratãyate . làïgalàïgantu tadvidyàt spar÷e tasyà'hinà÷anam 22 . aïgaü marãcasaïkà÷aü bhavedbhåmiþ sitetarà . maricàïgamidaü vajraü tatkùate kañuraktatà . tatprakùàlanatoyena na÷yanti pãnasàdayaþ 23 . yadà sarpaphaõàkàramaïgaü bhåmistu nirmalà . bhujaïgavajraü tadvidyàttatkùate viùabadrujà . tasya spar÷anamàtreõa bhekaþ pràõairvimucyate . ekasyàsya prasàdena kçtsnàü ÷àsti mahãü nçpaþ 24 . yadà'÷vakhurasaïkà÷amaïgaü bhåmistu nirmalà . a÷vàïgamiti taü vidyàt khaógaü paramadurlabham . tasya saüyogamàtreõa vàjãmandã'pi dhàvati . tasya kùàlanatoyena hayànàü roganà÷anam . etatkùate bhç÷aü mårchà dàha÷ca bhrama eva ca 25 . mayårapicchasadç÷amaïgaü bhåmiþ sitetarà . barhàïgamiti taü vidyàttatkùate vàntiriùyate . sarpàõàmiha sarveùàmasya spar÷àsahiùõutà . etadeva nçpatibhirbhàgyaiþ kutràpi labhyate 26 . bhåmira¤jana÷uïkà÷àdhàrà càsya sità bhavet . a¤janàkhyamidaü pràyaþ sarvadaivopalabhyate>% . lauhapradãpe %<dhàrà ÷ubhrà bhavedyasya bhåmiþ kajjalasannibhà . kçùõamaïgai÷citaü vàpi vidyàt kajjalavajrakam . madhuvarõasamà bhåmiraïgaü và madhuvinduvat . kùaudràkhyamiti jànãyàt jayalakùmãya÷aþpradam>% . ÷àrïgadharãye %<nimnakakùo bhaved yatra ràtrindivavilepitaþ . madhuro madhuvarõàbhaþ sa khaógo devavallabhaþ . vi÷eùàccàtra rajyanti satataü makùikàdayaþ>% . %<àsãmakoõikà yasya kùudràïgaü kuõóalãkçtam . kùudravajrakanàmànaü pràha nàgàrjuno muniþ . idaü kuõóalavajra¤ca pràha lauhàrõave muniþ . asya kùateùu valavàn dàho madavi÷eùitaþ 29 . yadaïgaü makùikàkàraü bhåmi÷caiva sità'sità . snehaü ÷uùyati vaivàtra makùikàïgaü tamàdi÷et 30 . aïgaü yadà tuùàkàraü yà ca bhåmiþ sità'sità . tuùabajramidaü khyàtaü pràha nàgàrjuno muniþ 31 . aïgaü yavaphalàkàraü bhåmiþ kçùõà sità tathà . yavàïgamiti taü vidyàttatspar÷e kaõóusambhavaþ . eùa khaógàdhamastyàjyo yadãcchedbhåtimàtmanaþ 32 . aïgaü vrãhi prasånàbhaü bhåmirdhråmrà kùate 'tiruk . tadvrohivajraü jànãyàcchatråõàü bhayabardhanam 33 . atasãphalasaïkà÷amaïgaü bhåmiþ sità'sità . atasãvajramàhustaü tatkùate ÷irasorujà 34 . yadà sarùapavãjàbhamaïgaü bhåmiþ sità'sità . kharadhàraþ kharaspar÷aþ sarùapàïgaþ sadurlabhaþ 35 . siühyàkàraü bhavedyasya bhåmiryasya sità'sità . siühãvajrantu tadvidyàttatkùate pralapennaraþ . etaddhàvanatoyena kàsarogàpanà÷anam 36 . aïgaü taõóulasaïkà÷aü bhåmirdhrumrà sità'sità . taõóulàïgamimaü vidyàdya÷aþ÷rãbalavaddhanam . etatparyuùitaü toyaü taõóulodakasannibham . asya prabhàvànmanujobhraùñàü hi labhate ÷riyam 37 . aïga¤cedgokùuràkàraü bhåmiràghàtaniþsahà . khaógàdhamamidaü vidyàdgovajraü nàma nàmataþ 38 . sthålà dãrghàþ siràþ kçùõà bhåmi÷caiva sità'sità . siràïgamiti taü bråyàdenaü khaógàdhamaü budhàþ 39 . ÷ivaliïgàkçti÷càïge dhàràcaiva sità'thavà . ÷ivàïgamiti taü bråyàcchatråpakùanisådanam 40 . yadà vyàghranakhàkàramaïgaü bhumistu piïgalà . nakhavajramidaü vidyàt tatkùate ÷vayathurbhavet . etadàmiùasaüspar÷àt pravi÷et svayameva hi 41 . gràha pucchãpamantvaïgaü bhåmirdhåmrà kharàkçtiþ . gràhàïgamiti jànãyàcchatruvaü÷opanà÷anam . asya spar÷anamàtreõa jãvanmatsyà jahatyasån 42 . yadà manujanetràbhamaïgaü bhåmiþ sità'sità . netràïgamiti jànãyàt saügràme vijayapradam . etaddhàvanatoyena nånamandho'pi pa÷yati 43 . aïgaü ke÷asamaü yasya bhåmirdhåmrà sità'sità . ke÷àïgamiti jànãyàt kle÷aduþkhabhayàpaham 44 . niraïgaü sthålaprakçtimupalàïgaü vidurvudhàþ . etaddhi pràya÷o loke dç÷yate dvijasattama>%! 45 . padmapuràõe %<niraïgà ni÷ità dhàrà ÷àõe vahniü vamatyapi . droõãvajramidaü j¤eyaü pçthivyàü nàtidurlabham 46 . aïgaü kàkapadàkàraü bhåmiràghàtaniþsahà . eùa khaógàdhamastyàjyo kàkàkùo bhåtimicchatà 47 . yadà kapàlamaïgeùu dç÷yate spar÷ataþ kharam . etaddhi duþkhajanakaü kapàlàïgaü budhastyajet 48 . tanvã patrà balãtulyà suvarõàïgà'siputrikà . patravajrakamàhustamà yurvedavido janàþ>% . lauhàrõave %<suparõasannibhà bhåmiraïgaü kàlaü pratãyate . tat patravajraü kàkasya suparõamupajàyate 49 . tuvarãdalasaïkà÷amaïgaü yasmin pratãyate . tuvarãvajramàhustaü tatkùate ÷iraso bhramaþ . eùa khaóagàdhamastyàjyo yadãcchejjãvanaü nijam 50 vembãdalasamà bhåsiraïgaü vimbãphalopamam . vimbãbajrantu tadvidyàttajjalaü tiktamucyate . pitta÷leùmavikàràõàü pra÷amàya prayujyate 51 . priyaïgusadç÷antvaïgaü bhåmi÷ca kapilàkçtiþ . phalãvajramidaü proktaü ÷àõe dhåmraü vamatyapi 52 . aïgaü sarùapapuùpàbhaü bhåmi÷caiva sità'sità . etat sarùapavajraü syàt ÷àõe vahniü vamatyapi . api kuõóalikàü yàti etadatyantakomalam . etatprasàdàt kùitipaþ kçtsnàü sàghayate mahãm 53 . nãlãrasasamà bhåmiraïga nãlãtaraïgavat . nãlovajramidaü dçùñaü ÷àõe vahni÷ikhàü vamet . eùa khaógavaronçõàmariùñabhayanà÷anaþ 54 . raktàstisro mahàrekhà bhåmi÷caiva sità'sità . raktàïgamiti jànãyàdvairipakùa vinà÷anam . ÷àõena yastu raktàü và nãlàü và vamate ÷ikhàm . raktaspar÷anamàtreõa svayameva nikçntati . kùate'sya rakta thustçùà dàha÷ca jàyate 55 . aïgaü vacàdalasamaü bhåmi÷caiva sità'sità . vacàvajramidaü j¤eyaü tatkùatàdviùanà÷anam . eùa khaóvaro ràj¤à sàdhanãyaþ prayatnataþ 56 . rasonàduttamaü hyaïgaü bhåmistasya dalopamà . rasonavajraü jànãyàt ÷àõe vahniü bamatyapi . asya dhàvanatoyena àmavàtavinà÷anam 57 . niraïgà nirmalà bhåmirdhàrà tãkùõà kharaþ svaraþ . sumanà vajrametat syàdbhuvi nàtyantadurlabham 58 . jiïginã sadç÷ã dãrghà yasyà rekhà suvistarà . jiïgãvajramidaü nàma sarvakàmàrthasàdhanam 59 . aïgaü ÷amãpatrasamaü bhåmirdhåmrà sità'sità . ÷amãvajramidaü j¤eyaü ÷anai÷cara mudàvaham . ÷àõeùu vamate vahniü sahate vahnipãóanam 60 . rohita÷alkasadç÷amaïgaü bhåmiþ sità'sità vàpi . dhåmrà gambhãrasvarayuktà dhàrà tãkùõà'sità bhavedrekhà . rohitàkhyamidaü vajraü sarvàriùñavinà÷anam . vahnisaüspar÷amàtreõa ki¤ciccimicimàyate . ityayaü durlabhaþ khaógo devànàmapi kathyate 62 . ÷apharãvalkalàkàramaïgaü bhåmiþ sità'sità . proùñhãvajramidaü proktaü nyastaü tarati vàriõi . eùa khaógottamo ràj¤àü vipakùakulanà÷akaþ . kadàcillabhyate bhàgyairlabhyate tena vai mahã 62 . aïgaü màriùapatràbhaü bhåmiþ syàdviùamacchaviþ . ityayaü màriùàïgaþ syàt pçthivyàü nàtidurlabhaþ 63 . bhçïgaràjasya puùpàbhamaïgaü bhåmirdalaprabhà . àghàtaü sahate naiva eùa khaógàdhamo mataþ 64 . ghàrà tãkùõà khuràkàrà bhåmiraïgavivarjità . àghàtaü sahate ghoraü ÷àõe vahniü vamatyapi . khuràïgamiti jànãyàt pçthivyàü nàtidurlabham 65 . nirmalà saralà bhåmirbhaveccaiva kadà kadà . mandà tãbrà bhaveddhàrà taóidvajrasya lakùaõam 66 . nãlà¤janasamà bhåmiraïgaü jalataraïgavat . meghàïgabhiti jànãyàcchàõe ÷ãtaü bhavatyapi . eùa khaógàdhamastyàjyo yadãcchedbhåtimàtmanaþ . bhartuþ pratàpaü ÷amayedravivimbaü yathà ghanaþ 67 . mandà dhàrà bhç÷aü gàóhà bhåmiraïgavivarjità . parvatàïgamidaü nàma sarvatraivopalabhyate 68 . aïgaü gu¤jàphalasamaü bhåmirmãnadalopamà . gu¤jàvajramidaü pçùñhaü taptaü bhavati gharùaõe . ÷àõe sindårasaïkà÷aü rajovamati càsakçt . eùa khaógavaro ràj¤à bhàgyàdevopalabhyate . asya prabhàvàttannàsti yanna sàdhayate nçpaþ 69 . aïgaü tanu ÷aràkàraü bhåmi÷caiva sità'sità . dhàrà tãkùõà ca vamati ÷àõe vahnisamàþ ÷ikhàþ . ÷aravajramidaü j¤eyaü ràj¤àü bà¤chitasiddhaye 70 . dårvàdalanibhà bhåmirdhàrà tãkùõà kharaþ svaraþ . ÷àõena vamate vahniü dårvàvajraü sudurlabham 71 . aïgaü vilvadalàkàraü bhåmi÷caiva sità'sità . vilvavajramidaü ÷àõe nãlapãte vamecchikhe . eùa khaógavaraþ proktaþ ÷atråõàü kulanà÷anaþ 72 . masåradalasaïgà÷à bhåmiraïgaü masåravat . masåràïgamidaü ÷àõe rajo vamati càruõam 73 . ÷aõapuùpanibhà rekhà dãrghà bhåmiþ sitetarà . ÷aõàïgamiti jànãyàt khaógaü paramadurlabham 74 . ÷añãdalasamà bhåmi raïgaü tatkusumopamam . ÷añãvajramidaü pràyo labhyate guõavattaram 75 . màrjàraromasadç÷amaïgaü bhåmiþ sitetarà . màrjàràïgamidaü nàmnà roga÷okabhayàvaham . eùa khaógàdhamastyàjyo yadãcchedbhåtimàtmanaþ 76 . ketakãpatrasadç÷amaïgaü yasmin pratãyate . vidyàt ketakavajraü tat vàràõasasamudbhavam>% 77 . lauhapradãpe %<aïgaü mårvàtantunibhaü bhåmirmårvàdalacchaviþ . ÷àõena vamate ÷uklàü ÷ikhàü maurvã bhavettataþ . maurvyaïgamidamutkçùñaü ya÷aþkãrtibalàvaham 78 . liïgaü tãkùõaü kharaü gàóhaü ÷àõe vahnervamet kaõam . chinattyanyavidhaü lauhaü vajràïgamiti tadvadet 79 . kalàyapuùpasadç÷amaïgaü bhåmiþ sità'sità . kalàyavajraü jànãyàt tatkùate pàka iùyate 80 . aïgaü campakapuùpàbhaü bhåmiþ kçùõà tathà sità . ÷ikhàü ÷àõe vamecchãtaü tiktaü tasya jalaü mavet idaü campakavajraü syàt sarvatra vijayapradam 81 . aïgaü balàdalasamaü bhåmiþ ÷uklà tathetarà . balàvajramidaü j¤eyaü nànàbhàvaü bhadvedrutam . ityayaü vàtaronàõàü nà÷ane paramauùadham 82 . aïga vañàrohasamaü bhåmirvañadalacchaviþ . vañavajramidaü j¤eyaü kharaü khaógàdhamaü budhaiþ . etasya spar÷amàtreõa naromucyeta sampadà 83 . vaü÷anãlã samà bhåmiþ kharadhàrà sitàkçtiþ . vaü÷àïgamiti jànãyàdvaü÷avçddhikaraü param 84 . bhåmiþsàladalàkàrà aïgaü laghu sitàsitam . sàlàïga eùa khaógaþ syàt påjyaþ sarvàrthadàyakaþ . ayaü ÷àõe vamedvahniü dhàrà càpyatha và bhavet 85 . bhåmiþ sità'sità vàpi aïgaü jyeùñhãsamaü laghu . jyeùñhãvajramidaü nindyaü na spç÷yaü và hitecchubhiþ 86 . puràõajàlasadç÷amaïgaü bhåmiþ sità'sità . jàlavajramidaü påjyaü ÷atråsampattinà÷anam . yadi ÷àõe vamennãlàü ÷ikhàü vahniü vamecca và . tadaiùa durlabhaþ khaógo hyanyathà bhayahetukaþ 87 . aïgaü pipãlikàkàraü bhåmirdhåmrà tathà sità . pipãlikàïga ityeùa tatkùate kaõóusambhavaþ . svayaü yadi bhaveddhåmraþ ÷àõe påjyatamastadà 88 . nalapatrasamà bhåmiraïgantatkusumopamam . nalàïgamiti jànãyàdbhartuþ sarvàrthasàdhakaþ 89 . niraïgà nirmalà bhåmirvçùñaü ghçùñaü vamedrajaþ . dçóhà dhàrà bhç÷aü sthålààghàtaü sahate na ca . rajovajramidaü nindyaü ÷atråõàü vijayàvaham 90 . kuùmàõóavãjasadç÷amaïgaü bhåmiþ sità'sità . kuùmàõóavajraü jànãyàttatkùate veganigrahaþ 91 . aïgaü nçromasadç÷aü bhåmirdhåmrà sitàsità . romàïgamiti jànãyàttatkùate pióakodgamaþ 92 . bhåmiþ snuhãdalàkàrà aïgaü tatkaõñakopamam . dhàrà tãkùõàravastãkùõo laghu mànaü kharà spç÷à . snuhyaïgaþ khaóga ityeùa tatkùate dàhatçóbhramaþ . mukhàkùikarõanàsànàü dàhaþ pàka÷ca jàyate . ayaü yadi ca sarpàõàü phaõàsåpari vi÷yate . phaõà vidàramàpnoti sarpoloñayate ÷iraþ . asya dhàvanatoyena kuùñharogavinà÷anam 93 . karkandhå dalapçùñhàbhà bhåmiraïgantu tatsamam . karkandhåvajraü jànãyàt tatkùate dàhanà÷anam . eùa khaógàdhamastyàjyo jetavyà yadi vidviùaþ 94 . aïgaü bakulapuùpàbhaü bhåmistatphalasannibhà . vakulàïgamidaü puõyaü ÷àõe surabhigandhavat . tannàsti jagatãmadhye yadanena na sàdhyate 95 . aïgaü sammi÷ritaü yasminna ki¤cidvyaktamãkùyate . sarveùàü dar÷anaü vàpi tãkùõà dhàrà kharaþ svaraþ . eùa kà¤jikavajraþ syàdyatnàdevopalabhyate . nainaü pràpyàpi vardhante ÷eùà÷citràdayopi ca 96 . bhåmiþ kçùõà niraïgà ceddhàrà tãkùõà dçóhàpi ca . àghàtaü sahate ghoraü raktaü spar÷ena yà vi÷et . ÷àõena vahniü vamati dhruvaü vàpyatigharùaõàt và mahiùàïgaþ sa vai khaógaþ pçthivyàü nàtidurlabhaþ 97 . atyantanirmalà bhåmiþ ÷arãraü prativimbitam . dhàrà tãkùõà svarastãkùõaþ svacchàïgaü tadvinirdi÷et 98 . tasmin yadà bhavedrekhà çjvã çjvàkhyakaü tadà 99 . asminnapi bhavedvakrà rekhà vakràbhidhantu tat 100 . etacchatakamuddiùñaü khaógànàü pravaraü budhaiþ . pràya÷o labhyate loke yadi sarvaguõàvaham . itãdaü nikhilaü proktaü vajràõàü lakùaõaü mayà . prayatnairlikhitaü vyakta sarveùàü hitakàmyayà . itaþ parantu lauhànàü lakùaõaü yatra lakùyate . tasya dàso bhavàmyeùa pratij¤eti kçtà mayà . dviliïgami÷ramàlokya mi÷ràïgamiti nirdi÷et . sarveùà maïgamàlokya sarvàïgamiti nirdi÷et>% . aïgàdhyàyaþ . khaógasya råpàõi yathà . %<nãlãkalàyakusumacchavigç¤janàbhà yà cendranãlamaõikàcamaõiprabhà ca . bhåmi÷ca yà marakatapratimàvabhàsà khaógasya nãlamiti råpamidaü vadanti . tatra cenninditànyaïgànyariùñàni bahånyapi . dç÷yante bahudoùà÷ca tathàpi guõavattaram 1 . yà kàlakàmbudamasãrasakàlasarpagàóhàndhakàrakacabhàrasamà vibhàti . bhåmi÷ca yà bhramarabandhusamàvabhàsà khaógasya kçùõamiti råpamidaü vadanti . atra netràõi sampattyai ariùñànya÷ubhàya ca . sàdhàraõamidaü råpaü pràha nàgàrjuno muniþ 2 . yà pràvçùeõyanavabhekasamànavarõà gomedaratnasadç÷ã ca tu yasya bhåmiþ . khaógasya piïgamiti råpamidaü vadanti bharturya÷obaladhanakùayakàraõàya 3 . yà mandadhåmasadç÷ã ca ÷irãùapuùpatulyà vibhàti malinàpi ca khaógabhåmiþ . nàgàrjuno vadati dhåmramidaü hi råpaü bharturya÷obaladhanàvalivardhanàya 4 . dviråpaü mi÷ritaü kçtvà saïkaraü pravadedbudhaþ . tribhãråpaiþ sametantu khaógaü tripurasaüj¤itam . råpai÷caturbhiþ saüyuktaü caturaü khaógamuttamam>% . råpàdhyàyaþ jàti÷caturvidhà proktà khaógànàü yà purà mayà . sampratyapi prayatnena tàsàü lakùaõamucyate . ÷uddhàïgaþ ÷uddhavarõa÷ca sunetraþ susvara÷ca yaþ . mçduspar÷aþ susandheyastãkùõadhàro mahàguõaþ . khaógaü vràhaõajàtiü taü pràha nàgàrjuno muniþ . asya kùate bhavecchotho thoraþ sarvàïgagocaraþ . mårchà pipàsà dàha÷ca jvarà mçtyu÷ca jàyate . aghçùñaü triphalàkalakamardharàtrindivoùitam . malinatvaü na sandhatte nirmalaü kurute param . taruõàdityakiraõaspar÷àdeva tçõe sthitaþ . dahet sarvaü na tu karaü puruùasya hi dhàriõaþ . gàyatryuccàramàtreõa
     kharatàü vrajati sphuñam . eùa khaógavaraþ sarvamariùñaü nà÷ayeddhruvam . asya prasàdàt puruùastrilokamapi sàdhayet . tasmàdeùa manuùyàõàü sulabho na hi bhåtale . dç÷yate pràya÷aþ svarge ku÷advãpe himàlaye 1 . dhåmravarõaü mahàsàraü tãkùõadhàraü kharasvaram . sarvàghàtasahaü sarvanetravarõasvaràkaram . khaógaü kùattriyajàtiü taü jànãyàt khaógakovidaþ . asya kùate bhaveddàhastçùà dàho jvaro bhramaþ . mçtyu÷ca jàyate ÷àõe vamedvahnikaõàn bahån . saüskàre càpyasaüskàre nairmalyaü tasya lakùyate . ÷àõe'pya÷àõe kharatà mårdhni càtyantatãkùõatà . raktaspar÷anamàtreõa vi÷edantaramantaram . ayaü khaógavaraþ påjyo manuùyairapi labhyate 2 . nãlavarõaþ kçùõavarõaþ saüskàre nirmalo bhavet . ÷àõena kharatà càsya khàtatulyaü nikçntati . vai÷yajàtirayaükhaógaþ kùate tvaïmàtradar÷anam . nàtyutkçùño nàtihãnaþ sarvatraivopalabhyate 3 . sajalàmbhodasaïkà÷aþ sthåladhàro mçdusvaraþ . saüskàre caiva malinaþ ÷àõe càpi kharetaraþ . ÷ådrajàtirayaü khaógaþ kùate nàlpà'pi vedanà . dåràdeùo'dhamastyàjyo yadãccheddhitamàtmanaþ . pràya÷aþ sarvalokeùu hyayamevopadç÷yate 4 . dvayorlakùaõamàlokya jàrajaü khaógamàdi÷et . trayàõàü lakùaõenaiva trijàtiü khaógamàdi÷et . caturõàü lakùaõenaiva jàtisaïkara ucyate . atha triü÷annetràõàü lakùaõàni %<cakràkàraü yadà netraü khaógasyàïge pradç÷yate . taü cakranetraü jànãyàt bhartuþ sarvàrthasàdhanam . anenaikena khaógena kçtsnàü sàdhayate mahãm 1 . praphullapadmasaïkà÷aü netraü padmadalopamam . yadi và dç÷yate khaóge padmanetraü samàdi÷et . ayaü khaógavaro yatra tatraiva kamalàlayà 2 . årdhvà sthålà yadà rekhà gadàkàrà pratãyate . gadànetramiñaü viddhi sarva÷atrunisådanam 3 . ÷aïkhàkàraü yadà netraü khaógamadhye'bhidç÷yate . ÷aïkhanetramidaü sarvadevànàmapi durlabham 4 . óamarupratimaü netraü yasya bhåmau pratãyate . sarvàrthasàdhakaü khaógaü taü vidyàtvijayapradam 5 . dhanuþsvasyapaü yannetraü dhanurnetramu÷anti tam . tasya spar÷anamàtreõa mando'pi pramukhàyate . ayaü ni÷ãthe vijane khaógo jhanajhanàyate 6 . yannetramaïku÷àkàraü taü vidyàdguõavattaram . khaógamaïku÷anetràkhyaü bhartuþ sarvàrthasàdhakam . alakùmãpàparakùoghnaü kçtyàgrahanivàraõam 7 . chatràkàraü yadà netraü chatranetraü vadanti tam . asya prabhàvàt kùãõo'pi sàrvabhaumo bhavennçpaþ . dãno'pi ca sukhã bhåyàt sukhã bhåyànmahe÷varaþ . mahe÷varo'pi sacivaþ sacivo maõóale÷varaþ . maõóale÷a÷cakravartã bhavedatra na saü÷ayaþ 8 . patàkàkçti netra¤cet sarvasampattikàrakam . patàkànetramàhustaü saügràmavijayapradam 9 . netraü vãõàkçti yadà vãõànetramu÷anti tam . ni÷ãthe vijane khaógo vãõàvat svanamàvahet . asya prabhàvàt svarve÷yà api va÷yà bhavanti hi 10 . matsyàkçti yadà netraü matsyanetramimaü viduþ . asya prabhàvàt kùitipaþ kçtsnàü sàdhayate mahãm 11 . ÷ivaliïgasamaü netraü liïganetramimaü viduþ . martuþ sarvàrthasaüsiddhyai ÷atråõàü nà÷anàya ca . vàmapàr÷ve tu yàtràyàü dhartavyo'yaü tathà raõe 12 . dhvajàkàraü tu yannetraü dhvajanetraü vadanti tam . asya prabhàvàt bhåpàlaþ samagràü labhate ÷riyam 13 . yasyàrdhacandrapratimaü netraü sa tvardhacandradçk . tasya dhàraõato bhåpodharàü kçtsnàü labhate vai 14 . yannetraü kalasàkàraü kalasàkhyaü tamàdi÷et . tasya prabhàvàt sakalàü bhåmiü bhåpo labheta vai 15 . ÷ålàkçti yadà netraü ÷ålanetraü vadanti tam . sarvàrthasàdhakaþ sarvàriùñà'niùñapraõà÷anaþ 16 . ÷àrdålanetraü taü vidyàt ÷àrdålàkçtinetrataþ . ÷atru÷reõãvinà÷àya saügràme vijayàya ca 17 . siühàkçti yadà netraü siühanetramimaü viduþ . asya prabhàvàt kùãõã'pi kçtsnàü sàdhayate mahãm 18 . tat siühàsananetraü syàt netre siühàsanopame . asya prabhàvàt kùitipaþ kçtsnàü sàdhayate mahãm 19 . gajàkçti yadà netraü gajanetraü vadanti tam . asya prabhàvàt kùiõo'pi labhate ràjasampadam 20 . netraü haüsàkçti yadà haüsanetraü vadanti tam . asya prabhàvàt bhåpàlo ya÷aþ pràpnãtyanuttamam 21 . mayåràkçtike netre tannetramiti nirdi÷et . asya prabhàvàn manujaþ sarpadarpànnisådayet 22 . jihvàkàraü yadà netraü jihvànetraü vadanti tam . saügràmakharpareùvevaü pivedvairi÷irorajaþ 23 . dantàkàraü yadà netraü dantanetraü vadanti tam . ayaü ripugaõaü mårdhvi carvayatyati bhairavam 24 . khaógàkàraü yadà netraü khaóganetraü vadanti tam . asya prabhàvànmanujastrilokãü va÷ayedapi 25 . manuùyaputrikàkàraü putrikànetramucyate . ayaü sa÷ailàü sadvãpàü kçtsnàü sàdhayate kùitim . na ceyaü putrikà kintu jayalakùmãriha svayam . tasmànnàyaü manuùyàõàmalpabhàgyena labhyate 26 . càmaràkçtinetratvàttannetramiti nirdi÷et . asya prabhàvàt jàyante càmaroddhçtasampadaþ 27 . ekà'neka÷ikhe ÷ailanetre tannetrasaüj¤akam . api ràùñrabhaye yuddhe viùame vairisaïkañe . sthirãkarãti dharaõãü dharaõãü parvato yathà 28 . puùpamàlàsamaü netraü puùpanetraü vadanti tam . asya prabhàvàttuùyanti grahàþ sarvà÷ca devatàþ 29 . bhujaïgamasame netre sarpanetramidaü matam . ayaü ÷atrågaõaü hanti yathà martyaü bhujaïgamaþ 30 . savarõamasavarõa¤ca tat sarvaü dvividhaü bhavet . savarõaü ÷àntisampattyai ripunà÷e tathà param . dvayorekatra pçùñhe ca tat punaþ dvividhaü bhavet . ekaü loke sukhaü, netraü dadàti dvividhaü dvayoþ . målamadhyàgrasaüsthànàt tat punastrividhaü matam . agre càgryaphalaü j¤eyaü madhye madhyaphalaü matam . måle phalaü jaghanyaü syàt pràha nàgàrjuno muniþ . ekaü dve trãõi netràõi nàtra saükhyàvyatikramaþ . ekaü dharmaü, svargakàmau dveþ trãõi ca trivargakam . tat phalàni prayacchanti pràha nàgàrjuno muniþ . dvinetramiti jànãyàt svasaüj¤àü netrayordvayoþ . trinetra¤ca tribhirj¤eyaü bahunetramataþ param . yathottaraü guõavahaü khaógamàhuranuttamam . diïmàtramiti nirdiùñaü netràõàü ÷ubhadàyinàm . tãvràõàü maïgalànà¤ca dar÷ana¤ca ÷ubhàvaham . yathà netrasya saüsthànaü tathà'riùñasya lakùayet . netreùu sthànaniyamo nàriùñe sthànanirõayaþ . pra÷astàïgo'pi yaþ khaógo'riùñenaikena ninditaþ>% . atha triü÷adariùñànàü laükùaõàni chidravaddç÷yate khaóge svabhàvena ca lakùyate . chidràriùñamidaü viddhi bharturvãryabalàpaham 1 . yadà kàkapadàkàramariùñaü dç÷yate kvacit . ayaü kàka padàriùñaþ sarvàbhãùñavinà÷anaþ 2 . rekhàkàraü yadàriùñamårdhvaü và tiryageva và . rekhàriùñamidaü viddhi bhartuvãryabalàpaham 3 . bhinnabhràntikaraü pàpaü bhinnàriùñamidaü viduþ . bhartuþ kulaü ya÷o ràùñraü nàhatvà ta vrajet svayam 4 . yadà bheka÷iroråpamariùñaü dç÷yate kvacit . bhekàriùñamidaü nàmnà saügràme bhayadàyakam 5 . ariùñe muùikàkàre muùikàriùñamucyate . ayaü khaógàdhamaþ kuryàt patyuþ pàtàlasaïgamam 6 . vióalanayanàkàro vindureko'tivistaraþ . vióàlàriùñametat syàt bhartuþ sarvàrthanà÷anam 7 . ariùñaü ÷arkaràkàraü yadà spar÷ena budhyate . ÷arkaràriùñametat syàddhanabuddhivinà÷anam 8 . yadà nãlãrasàbhàsamariùñaü dç÷yate kvacit . nãlyariùñamidaü j¤eyaü ya÷olakùmãvinà÷anam 9 . ariùñe ma÷akàkàre ma÷akàriùñamucyate . bhartuþ kulaü ya÷o buddhiü dhçtiü prãti¤ca nà÷ayet 10 . bhçïgama pratimo vindureko'neko'tha và yadà . bhçïgamàriùña ityeùa dhçtismçtivinà÷anaþ 11 . såcãråpamariùña¤cedårdhaü và tiryageva và . såcyariùñamidaü nàma bhartuþ kulavinà÷anam 12 . traya÷cedvindavo ràjan! païktayo viùameõa và . uparyupari vàdho'dhastrivindvàkhyamariùñakam . tasya spar÷anamàtreõa sacelaþ snànamàcaret 13 . kàlikàriùñamityetaddhi dhãdhçtismçtinà÷anam 14 . ekatra yadi nahyeùa prayatnenàpi saüvçtaþ . dàrãnàmamahàriùñaü sarvàbhãùñavinà÷anam . anekaguõasampannaþ khaógolokairna gçhyate 15 . kapotapakùapratimamariùña¤cettadàhvayam . bhartuþ kulaü ya÷o vidyàü balaü buddhi¤ca nà÷ayet 16 . kàkàkçti yadà riùñaü kàkàriùñaü tadocyate . anena bhartuþ saügràme bhaïga evopajàyate 17 . ariùñe kharparàkàre kharparàriùñamucyate . bharturya÷o balaü vãryaü buddhiü prãti¤ca nà÷ayet 18 . yadànyalloha÷akalaü lagnaü syàdiva lakùyate . ÷akalãti sa vai khaógaþ sarvàbhãùñanisådanaþ 19 . krãóãmukhasamàkàraü yasyàriùñaü pradç÷yate . kroóyariùñamidaü nàma bhartuþ sarvàrthanà÷anam 20 . ku÷apatrasamàkàraü yatràriùñaü tu lakùyate . ku÷apatràriùñamidaü bharturduþkhàya kãrtitam 21 . yasminnimnamivàbhàti madhye và dç÷yate kvacit . jalàriùñamidaü nàma bhartuþ kuladhanàpaham 22 . ekaikarekhà dãrghàgrà yadà pallavinã bhavet . spar÷e nakhe kareõedaü karàlàriùñamucyate . ayaü hi kùitipàlànàü dçùñiyogyo bhavenna hi . dar÷anàdeva na÷yanti ya÷olakùmã jayàdayaþ 23 . ariùñe kaïkapatràbhe kaïkàriùñaü taducyate . asya spar÷anamàtreõa na÷yatyàyurya÷o balam 24 . kharjåravçkùapratimaü yadà'riùñantu lakùyate . kharjåràriùñametat syàdbhartuþ kuladhanàpaham 25 . go÷çïgàbhamariùña¤cet ÷çïgàriùñaü tadocyate . anena bharturna÷yanti lakùmãbalakulàdayaþ 26 . gopucchàkçti cet svaóge ariùñaü saüpravãkùyate . pucchàriùñamidaü nàma bhartuþ sarvàrthanà÷anam 27 . khanitràbhamariùña¤cet khanitràriùñamucyate . ÷åràõàmapi saügràme bhaïgametat prayacchati 28 . ariùñe làïgalàkàre làïgalàriùñamucyate . ayaü pàpàt pàpataraþ prekùaõãyo na bhåbhujà . ayamàyuþ ÷riyaü hanti vidyàü balama÷eùataþ 29 . ariùñaü vaói÷àkàraü vaói÷àriùñamucyate . karoti kuñilaü sarvaü bhartuþ kulanikçntanam 30 . ityariùñàni proktàni nànàtantràt prayatnataþ . vicàryetàni matimàn khaógaü ko÷e nidhàpayet . diïmàtramidamuddiùñamariùñànàü hitàtmanàm . amaïgalànàü mandànàü dar÷ana¤cà÷ubhàvaham . ariùñamekameva syàddvirariùñaü ÷ubhàvaham . anyonyama÷ubhaü hanyàdviùasya hi viùaü yathà . ekamàrabhya sapràntamariùñaü pràha nànyathà . yathottaraü dviguõitaü phalamàhurmanãùiõaþ . ariùñàdhyàyaþ . atha dvividhabhåmiþ . %<divyabhaumavibhàgena sabhåmiryà dvividhà matà . divyà divi samudbhåtà bhaumà bhåmisamudbhavà . tallakùaõama÷eùeõa likhyate tannibodhata . devadànavayormadhye khaógasçùñirabhåt purà . te khaógàþ puõyade÷eùu keùu keùu pratiùñhitàþ>% . divyalakùaõaü yathà %<ye khaógàþ sthåladhàrà bhç÷amatilaghavo nirmalàïgàþ sunetrà ye'riùñànyasvaråpàþ suvimalatanava÷càpyasaüskàrayogàt . durbhedyà durghañà÷ca dhvaniguõaguravo yatkùate dàhapàkau te divyàþ kurvate'mã kuladhanavijaya÷roya÷o buddhimà÷u>% 1 . atha bhaumalakùaõam . vçhaddhàrãte %<pårvaü mahe÷ena viùàõi yàni bhuktàni teùàü patitàstu vindavaþ . puràmçtaü kùãrasamudramadhyàdutpàdya saügçhya papuþ surendràþ . tadvindavo yatra nipetureùa ÷uddhàyasà sàkaratàü jagàma . ye viùotthà bhç÷aü kàlàþ kharàïgàþ sambhavanti hi . mårchàdàhajvarànàha÷okahikkà vamãkaràþ . ye'mçtotthàþ kaürvuràïgà mandàïgàþ sambhavanti ca . balãpalitamàlinyajaràvyàdhivinà÷anàþ . yatraiva patitaü yattu tattadàkaratàü gatàþ>% . tadyathà %<vàràõasãmagadhasiühalabhåmibhàge nepàlabhåmiùu tathàïgakaliïgade÷e . sauràùñrike'nyatamadhanyamahãvibhàge ÷uddhàyasàü kçtivaràþ pravadanti janma>% . tathà . %<vàràõaseyàþ susnigdhàþ tãkùõadhàràþ sadaïginaþ . laghavaþ sukhasandheyà j¤eyà÷càbhedya ÷àlinaþ . màgadhàþ karka÷àþ sthåladhàrà gåóhataràïginaþ . guravo duþkhasandheyàþ svaógà j¤eyà vicakùaõaiþ . nepàlade÷aprabhavà niraïgà ni÷calà÷ca ye . j¤eyàþ sadaïgà malinà laghavaþ sthåladhàriõaþ . kàliïgà guravaþ svacchà vyaktàïgàstantuhetavaþ . sauràùñrà nirmalàþ snigdhàþ suvyaktàïgà bhç÷aü kharàþ . siühaladvãpajàtànàü caturdhà bheda ucyate . kecit sadaïgà guravaþ karka÷àþ snigdhadhàriõaþ . kecit sadaïgà laghavaþ susnigdhà sthåladhàriõaþ . eùàü råpeõa mi÷reõa j¤eyà hi dvijajàtayaþ . sàmànyàt dviguõa¤cauóraü kalirda÷aguõastataþ . kaleþ ÷ataguõaü bhadraü bhadràdvajraü sahasradhà . vajràt ùaùñiguõaþ pàõóirniravirda÷abhirguõaiþ . tataþ koñisahasreõa hyayaskàntaþ pra÷asyate . àsàntu lauhajàtãnàü vajraü khaógàya yujyate . ye khaógàstãkùõadhàrà bhç÷amatiguravaþ ùaóguõàóhyàþ subhedyàþ kecit sàïgà niraïgàþ katicana samalà nirmalàþ kecideva . te bhaumàþ kurvate'mã dhanavijayabalaü ùaóguõà nirguõà ye te duþkhaü ÷okamugraü dadhati balakula÷rãya÷ãnà÷anàste>% . athàùñadhà dhvaniþ . %<dhvaniraùñavidhaþ prokto yaþ pårvaü såtrasaügrahe . teùàmapi likhàmyatra saguõaü lakùaõàùñakam>% . tadyathà . %<pårve catvàraþ ÷ubhadàþ pare nindàspadàstathà . vicàrya khaógamàna¤ca kartavyaü khaógakovidaiþ . dhãrastàra iti khyàto dvividhaþ khaógakovidaiþ . ghoraþ syàt sukhasampattyai tàra uccàñane mataþ . yatra haüsaravasyeva khaóge nakhahate dhvaniþ . haüsadhvanirayaü khaógaþ sakalàrthaprasàdhanaþ 1 . kàüsya÷abda ivàbhàti yasmin khaóge hate dhvaniþ . kàüsyadhvanirayaü khaógaþ pràha nàgàrjuno muniþ 2 . megha÷abda ivàlakùyo yatra khaóge hate dhvaniþ . abhradhvanirayaü khaógo bhartuþ saubhàgyadàyakaþ . óhakkà ÷abda ivàbhàti yasmin khaóge hate dhvaniþ . óhakkà dhvanirayaü khaógaþ sarva÷atrunisådanaþ 4 . kàkasvara ivàbhàti yasmin khaóge hate dhvaniþ . kàkasvaro'yaü khaógaþ syàt ÷rãya÷aþkulanà÷anaþ 5 . tantrãsvarasamo yasmin bhavet khaóge hate dhvaniþ . tantrãdhvanirayaü khaógaþ kula÷rãdhananà÷anaþ 6 . kharasyeva dhvaniryata kharadhvanirayaü mataþ . ÷rãya÷oj¤ànavij¤ànajayatejo vinà÷anaþ 7 . prastarasyeva yasyeha hatasya dhvanirudbhavet . prastaradhvaninàmàyaü sa nindyaþ khaógalakùaõe 8 . gabhãratàradhvanità khaógasyà÷ubhalakùaõam . uttànamandradhvanità khaógasya ÷ubhalakùaõam . apyaïganetrahãno'pi khaógaþ sudhvaniruttamaþ . andhaþ kuråpo manujo yathà bhuvi sugàyanaþ . sarvalakùaõasampannaþ khaógo yo dhvanivarjitaþ . sa nindyaþ sundaràïgo'pi yathà vàkyavivarjitaþ . nakhena và'tha dantena tathà lauha÷alàkayà . loùñena ÷arkaràbhirvà dhvanivij¤ànamucyate>% . atha dvividhamànam . %<yanmànaü dvividhaü proktaü tasya lakùaõamucyate . uttamàdhamabhedena bhedo hi dvividho mataþ . uttamaü yadvi÷àlaü syàllaghumànaü prakãrtitam 1 . adhamaü tacca yat kharvaü gurumànaü prakãrtitam 2 . tat punastrividhaü proktamàdimadhyàntabhedataþ . yo muùñiviü÷atisamàyatatãvradhàro bharturbhavet prasarato'pi ùaóaïgulãbhiþ . mànena càùñapalikaþ sa hi khaógamadhyenàtiprakçùñamatikaùñaphalaü dadàti . yo dvàda÷àùñanavamuùñibhiràyataþ syàt mando bhavet prasarato'pi caturthabhàgaþ . tàvat palaiþ parimitastu tato'dhiko và khaógàdhamo dhanaya÷aþkulanà÷anàya>% . nàgàrjuno'pi %<yàvatyo muùñayo dairghye tadardhàïgulayo yadà . prasare taccaturthàü÷amiti vai mànamuttamam . yàvatyo muùñayo dairghye prasare tattribhàgikaþ . palaistadardhaistulitaþ sa khaógo madhya ucyate . yàvatyo muùñayo dairghye turyàü÷aþ prasare tu tat . adhamaþ kortitaþ khaógastatsamovàdhikaþ palaiþ . bhaumànàmidamuddiùñaü divyàstu laghavo matàþ>% . bhojastu %<dãrghatà laghutà caiva khaógavistãrõatà tathà . durbhedyatà sughañatà khaógànàü guõasaügrahaþ . kharvatà gurutà caiva mandatà tanutà tathà . subhedyatà durghañatà khaógànàü doùasaügrahaþ . iti nikhilamudàramuktamatra bahutantreùu nikçùya khaógayaùñeþ . nçpatiriti vicintyayo vidhatte sa cirataràü ÷riyamucchritàü labheta>% yuktikalpataruþ .

#<taras># naø té--karaõàdau yathàyatham asun . 1 bale 2 vege, 3 tãre, 4 vànare ca . 5 roge ÷abdàrthaciø . %<vandhàya cicchiduribhàstarasàtmanaiva>% %<kucayoryugena tarasà kalitàm>% %<tarasàkçùya karoti kà÷cana>% iti ca màghaþ . %<kailàsanàthaü tarasà jigãùuþ>% raghuþ .

#<tarasa># naø té--asac . màüse amaraþ . %<tarasamayàþ pårvoktamàgàþ>% kàtyàø ÷rauø 24 . 5 . 20 . %<tarasamayàþ màüsamayàþ>% karkaþ . taras + astyarthe ac . 2 vegayukte tri0

#<tarasat># puüstrãø tarasa ivàcarati tarasa + kvip ÷atç . mçgabhede striyàü ïãp . %<apasmamattarasantã na bhujyuþ>% çø 10 . 95 . 8 . %<tarasannàmamçgastasya patnã>% màø .

#<tarasàna># puø taratyanena té--ànac suñ ca . naukàyàü ujvalada0

#<tarasthàna># naø 6 taø . àtara (pàrera bhàóà) grahaõasthàne jañà0

#<tarasvat># triø taro'styatra và matup masya vaþ matvarthe . sàntatvàt 1 vegayukte bhatvam 2 rogiõi ca . striyàü ïãp . 3 caturthamanoþ putrabhede . %<taraïgabhãrurvapra÷ca tarasvànugra eva ca>% harivaüø 7 aø .

#<tarasvin># puø taras + astyarthe vini sàntatvàt bhatvam . 1 vàyau 2 garuóe ràjaniø 3 vegavati, 4 ÷åre ca triø amaraþ . %<asakçdekarathena tarasvinà>% %<nirjiteùu tarasà tarasvinà>% raghuþ . striyàü ïãp . %<kaumodakã viùõugadà tarasvinã>% bhàgaø 8 . 10 . 23 .

#<taràndhu># puø tare taraõe andhuriva gabhãratvàt . naukàbhede vahitre trikàø .

#<taràlu># puø taràya taraõàya alati paryàpnoti ala--un . naukàbhede hàràø .

#<tari(rã)># strã té--karaõe i . 1 naukàyàm, 2 vasanapeñake, ivasanada÷àyà¤ca hemacaø . %<jãrõà tariþ saridatãva gabhãranãrà>% udbhañaþ . %<saüsàrasàgararavàvartatarikàùñhàya viùõave>% bhàø anuø 47 aø . và ïãp . %<tarãùu tatratyamaphalgu bhàõóam>% màghaþ .

#<tarika># puø taràya taraõàya hitaþ bàø ñhan . 1 plave trikàø 2 naukàyàü strã hàràø . tare taraõàrthaü deya÷ulkagrahaõe'dhikçtaþ ñhan . 3 taraõa÷ulkagrahaõàdhikàriõi . %<tarikaþ sthalajaü ÷ulkaü gçhõan dàpyaþ paõàn da÷a>% yàj¤aø . %<tãryate'nena taro nàvàdistajjanyam ÷ulkaü tadgrahaõe'dhikçtastarikaþ>% mitàø .

#<tariõã># strã tarastaraõaü kàryatayàstyasyàþ ini ïãp . naukàyàm hemacaø .

#<tariõya># tariõa + gatau kaõóvàø yak paø sakaø señ . tariõyati ataraõyã(õã)t .

#<tarità># strã taro jàto'syàþ tàrakàø itac . 1 tarjanyàü ÷abdacaø . 2 gç¤jane . (gàüjà) tantram %<saüvidà kàlakåña¤ca tàmrakåña¤ca dhusturam . ahiphenaü kharjurasastàóikà tarità tathà>% kulàrõavatantram .

@<[Page 3252a]>@
#<taritra># naø taratyanena té--ùñran . taraõasàdhane naukàdau . %<ataritràniva jale bàhubhirmàmakà raõe . pa÷yantaste paràüstatra>% bhàø uø 62 aø .

#<tariratha># puø tareþ ratha iva càlakatvàt . aritre hàràø .

#<tarã># strã tari + ïãp . 1 tari÷abdàrthe 2 dhåme ca trikàø 3 droõyàü jañàdharaþ . 4 vastrada÷àyàü mediø .

#<tarãyas># triø ati÷ayena tarãtà ãyamun tçõo lopaþ . ati÷ayena tàrake %<sa nabhastarãyàniùaraþ parijmà>% çø 5 . 41 . 12 . striyàü ïãp iùñhan . tariùñho'pyuktàrthe triø .

#<tarãùa># puünaø . té--ãùan . 1 ÷uùkagomaye 2 naukàyà¤ca ujvaladaø 3 ÷obhanàkàre bhele 4 vyavasàye uõàø 5 samudre 6 samarthe ca saükùiptasàø . 7 svarge puø 8 indrakanyàyàü strã mediø .

#<tarãùan># puø té--ãùan chandasi nakàrasya nettvam . taraõe %<vi÷và à÷àstarãùaõi>% çø 5 . 10 . 6 %<tarãùaõi taraõe>% bhàø %<bahulavacanàtnàno'llopaþ>% màdhavaþ .

#<taru># puø tarantyanena narakamàropakàþ té--un . 1 vçkùe amaraþ . %<taravo'bhineduþ>% bhàgaø 1 . 2 . 3 %<munirvanatarucchàyàü devyà tayà saha ÷i÷riye>% raghuþ . %<taruùu cucuvuruccaiþ pakùiõa÷cànukålàþ>% bhaññiþ . %<uparijatarujàni yàcamànàþ>% màghaþ . 2 tàrake triø %<bhårbhuvaþsvastarustàraþ>% viùõusaø bhårbhuvaþsvastaruþ lokatrayatàrakaþ bhàø 3 taruvikàre ca . %<saüjarmuràõastarubhiþ sute gçbham>% ç05 . 44 . 5 %<tarubhistaruvikàrairgrahaiþ>% .

#<tarukåõi># puø tarau kåõayati kåõi--in 7 taø . vàgguda khage trikàø .

#<tarukùa># triø té--vàø ukùan . 1 tàrake 2 gavà÷vàdãnàü pàlanàdhikçte ca . %<viprastarukùa àdade>% çø 8 . 46 . 32 . %<tarukùe gavà÷vàdãnàü tàrake gavàdyadhikçte và>% bhàø .

#<taru(ùa)khaõóa># puø taråõàü samåhaþ taru + kha(ùa)õóa . vçkùasamåhe evaü vçkùakha(ùa)õóàdayopyatra . %<druma(ùa)khaõóavanaü dçùñvà ràmaþ sugrãvamabravãt . eùa megha ivàkà÷o vçkùakha(ùa)õóaþ prakà÷ate>% ràmàø kiø 12 aø . %<tarukha(ùa)õóamadhye>% pa¤cataø . kadalãkha(ùa)õóaþ . bhàø và0

#<tarujãvana># naø jãvyate'nena jãva--kraraõe lyuñ 6 taø . vçkùamåle ÷abdacaø .

#<taruõa># naø tç--unan . 1 kubjapuùpe (seoti) mediø 2 sthålajãrake 3 eraõóavçkùe puø ràjànaø . 4 yåni 5 nave ca triø mediø %<sa cacàra gadàpàõirvçddho'pi taruõo yathà>% bhàø viø 33 aø . %<taruõaü sarùapa÷àkaü navodanaü picchilàni ca dadhãni>% chandomaø . %<vàso vasànà taruõàrkaràgam>% kumàø . %<smçtà'pi taruõàtapaü karuõayà harantã nçõàm>% rasagaïgàø . %<taruõa÷akalamindorvibhratã ÷ubhrakàntiþ>% sarasvatãdhyànam . taruõasya bhàvaþ imanic . taruõiman taruõabhàve puø . %<vatenduvadanàtanau taruõimodgamo medate>% kàvyapraø . tva taruõatva naø . tal taruõatà strã ùya¤ tàruõya naø tatràrthe . %<tàruõyasya vilàsaþ>% sàø daø .

#<taruõajvara># puø karmaø . %<àsaptaràtraü taruõaü jvaramàyurmanãùiõaþ>% iti cakradaø ukte saptaràtramadhyajàte jvare .

#<taruõadadhi># naø karmaø . sadyojàte dadhaniü . %<÷uùkaü màüsaü striyo vçddhà bàlàrkastaruõaü dadhi . prabhàte maithunaü nidrà sadyaþpràõaharàõi ùañ>% càõakyam .

#<taruõàya># ataruõastaruõo bhavati bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï ataruõasya taruõatàpràptau akaø àtmaø señ . taruõàyate ataruõàyiùña . %<uóumbararasaü pãtvà vçddho'pi taruõàyate>% su÷rutaþ . %<vasudevo jaràü tyaktvà vçddho'pi taruõàyate>% harivaüø 27 aø .

#<taruõã># strã taruõa + madhyamavayovàcitvàt ïãù . 1 yubatyàü striyàü %<vyàkãrõamàlyakavaràü kavarãü taruõyàþ>% . %<stanau taruõyaþ parivavrurenam>% màghaþ . 2 ghçtakumàryàü 3 dantãvçkùe 4 cióànàmagandhadravye 5 kubjavçkùe (seutã) ca ràjaniø .

#<taruõãkañàkùamàla># puø taruõãnàü kañàkùàõàü màlà yatra priyatvàt . 1 tilakavçkùe ràjaniø . 6 taø . 2 taruõãkañàkùàõàü ÷reõau ca strã .

#<tarutala># naø 6 taø . 1 vçkùamåle . %<noccairyadà tarutaleùu mamustadànãm>% màghaþ . 2 tarusvaråpe ca .

#<taru(rå)tç># triø té--tçc %<grasitaskabhitetyàdinà>% pàø niø uñ åñ và . tàrake . %<sahàbàlaü tarutàra rathànàm>% %<tarutàraü tàrayitàram>% siruø 10 . 8 . %<yo viprairvàjaü tarutà>% 1 . 129 . 2 .

#<tarutu(tå)likà># strã tarau tolayati dolayati và tanum, tula--unmitau dula--utkùepe và õvul ñàp kàpi ataittvam pçùoø . (vàduóa) khagabhede hàràø . tasya vçkùe svadehasya to(do)lanàt tathàtvam .

#<tarutra># triø té--bàø utra . tàrake . %<sàhavàstarutro atyannikçùñãþ>% çø 4 . 21 . 2 %<tarutrastàrakaþ>% bhàø .

#<tarunakha># puø tarornakha iva kùatasàdhanatvàt . kaõñake hàrà0

#<tarubhuj># puø taruü bhuïkte bhuja--kvip 6 taø . (paragàchà) vandàke ràjaniø .

#<tarumçga># puø strã tarau mçg iva tatra dhàvakatvàt . vànare ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<taruràga># naø taråõàü ràgoraktatà yasmàt 5 baø . navapallave hàràø .

#<taruràja># puø taråõàü ràjà uccatvàt ñac samàø . 1 tàlavçkùe ràjaniø . 2 taru÷reùñhavçkùamàtre ca . %<devopabhogyametaddhi taruràjasamudbhavam>% harivaüø 126 aø . àrùe kvacit na ñac . %<pàrijàtasya bhadraü te taruràj¤omahàtmanaþ>% harivaüø 126 aø .

#<taruruhà># strã taruùu rohati ruha--ka . 1 vandàke (paragàchà) ràjaniø . 2 vçkùarohimàtre triø .

#<tarurohiõã># strã tarau rohati ruha--õini ïãp . 1 vandàke 2 vçkùarohimàtre triø . striyàü ïãp .

#<taruvallã># strã tarorvallãva . vandàke ràjaniø .

#<taruvilàsinã># strã tarorvilàsinãva . navamallikàyàm . ÷abdàrthaciø .

#<taru÷a># triø taruþ astyatra lomàø ÷a . taruyukte

#<taru÷àyin># triø tarau ÷ete ÷ã--õini . khagamàtre hàràø striyàü ïãp

#<taruùa># triø té--bàø uùan . tàrake . %<bhåraryaþ patasyàntarasya taruùaþ>% çø 6 . 15 . 3 . %<taruùaüstarãtà>% bhàø .

#<taruùa># hiüsàyàü badhakarmasu %<vanuùyati taruùyati>% nighaõñåkteþ divàø paø sakaø señ . taruùyati ataroùãt . %<tvaü tårya taruùyataþ>% 8 . 99 . 5 . %<taruùyato bàdhakàn>% bhàø . %<vanuùyatiþ hantikarmà taruùyatirapyevaükarmà>% niruø 5 . 2 %<indreõa yujà taruùema vçttamityapi nigamo bhavati>% niruktadhçta÷rutiþ vede gaõavyatyayaþ .

#<taruù># naø taruùyati hinastyatra taruùa--àdhàre kvip . yuddhe %<tanårucà taruùi yat kçõvaite>% çø 6 . 25 . 4 %<taruùi yuddhe>% bhàø .

#<tarus># triø té--usi . tàrake . %<kçtvà dagdha÷ca tarudhaþ>% çø 3 . 2 . 3 %<taruùastàrakaþ>% bhà0

#<tarusàra># puø 6 taø . 1 karpåre hàràø . 6 taø 2 vçkùasàramàtre ca . %<suvarõarajatatàmràyorãtidanta÷çïgamaõitarusàramayàõi>% su÷ruø .

#<tarusthà># strã tarau tiùñhati sthà--ka . vandàke (paragàchà) ràjaniø .

#<taråña># puø taroþ uña iva . utpalakande %<tarådo guraviùñambhã ÷ãtala÷ca mato budhaiþ>% ràjaballabhaþ .

@<[Page 3253b]>@
#<taråùas># triø té--bàø åùas . 1 taraõaku÷ale 2 àpaduddhàrake ca . %<tvaü na indra ràyà taråùasogram>% çø 1 . 129 . 10 %<taråùasà taraõaku÷alenàsmànàpadbhya uttarãtuü÷aktena>% bhà0

#<tarka># dãptau akaø àkàïkùàyà¤ca vitarke sakaø curàø ubhaø señ . tarkayati te atitarkat ta %<etattarkaya cakravàkahçdayà÷vàsàya>% prasannaràø . %<tathà tarkayàmi yathànenàcirapravrajitena bhavitavyam>% mçcchaø . %<dakùiõenàtha vàmena katareõa svidasyati . iti màü saïgatàþ sarve tarkayiùyanti ÷atravaþ>% bhàø viø 61 aø .
     vi + utprekùàyàü %<tannånaü mçtyumàpsyatãti vitarkayàmi>% pa¤cataø .

#<tarka># puø tarka--bhàve ac . 1 àkàïkùàyàü 2 vyabhicàra÷aïkànivartake åhabhede avij¤àte'rthe kàraõopapattitastattvaj¤ànàrthe åhe 3 vyàpyàropàt vyàpakaprasa¤jane . 4 àgamàvirodhinyàye 5 àgamàrthaparãkùaõe 6 mãmàüsàråpavicàre . 7 mànasaj¤ànabhede . 8 svabuddhyohamàtre %<acintyàþ khalu ye bhàvàþ na tàüstarkeõa yojayet . nà'pratiùñhitatarkeõa gambhãràrthasya ni÷cayaþ>% vedàntapraø . %<àrùaü dharmopade÷a¤ca dharma÷àstràvirodhinà . yastarkeõànànusandhatte sa dharmaü veda netaraþ>% manuþ %<tarkàpratiùñhànàt>% ÷àø såø . karaõe gha¤ . 8 nyàya÷àstre %<pràyastarkamadhãte tanute kutarkànnibandhamapyatra>% dãdhitiþ %<suhçdastarkàþ samastàþ sthame>% kullåø . %<yatkàvyaü madhu varùidharùitaparàstarkeùu yasyoktayaþ>% naiùaø . %<tarke và mç÷akarka÷e mama samaü lãlàyate bhàratã>% prasannaràø . %<gadàdharavinirmità viùamadurgatarkàñavã>% gadàø 9 mãmàüsà÷àstre 10 arthavàde karkaþ . aktàþ ÷arkarà upadadhàtãti vidhiþ ÷råyate . tatrà¤janasàdhanaü ghçtaü tailaü và tanmadhye kenàktà iti saü÷aye tejo vai ghçtamityarthavàdàt ghçtenàktà iti nirõãyate . atastarko'rthavàdaþ . tarko mãmàüseti kalpatarukàraþ tarkalakùaõaü gauø såø bhàùye uktaü yathà %<avij¤àtatattve'rthe kàraõopapattitastattvaj¤ànàrthamåhastarkaþ>% gauø såø . %<avij¤àyamànatattve'rthe jij¤àsà tàvajjàyate jànãyemamarthamiti, atha jij¤àsitasya vastuno vyàhatau dharbhau vibhàgena vimç÷ati kiü svidityamàho svinnetthamiti vimç÷yamànayordharmayorekaü kàraõopapattyà'nujànàti sambhavatyasmin kàraõaü pramàõaü heturiti, kàraõopapattyà syàdevametannetaraditi tatra nidar÷anam yo'yaü j¤àtvà j¤àtavyamarthaü jànãte ta¤ca bho jànãyeti jij¤àsà, sa kimutpattidharmako'nutpattidharmaka iti vimar÷aþ, vimç÷yamàne'vij¤àtatattve'rthe yasya dharmasyàbhyanuj¤àkàraõamupapadyate tamanujànàti, yadyayamanutpattidharmakastataþ svakçtasya karmaõaþ phalamanubhavati j¤àtà, duþkhajanyapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttaramuttaraü pårvasya pårvasya kàraõamuttarottaràpàye tadanantaràbhàvàdapavarga iti syàtàü saüsàràpavargau, utpattidharmake j¤àtari punarna syàtàm, utpannaþ khalu j¤àtà dehendriyabuddhivedanàbhiþ sambadhyata iti nàsyedaü svakçtasya karmaõaþ phalam utpanna÷ca bhåtvà na bhavatãti tasyàvidyamànasya niruddhasya và svakçtakarmaõaþ phalopabhogo nàsti, tadevamekasyàneka÷arãrayogaþ ÷arãràdiviyoga÷càtyantaü na syàditi . yatra kàraõamanupapadyamànaü pa÷yati tatrànujànàti, so'yamevaülakùaõa åhastarka ityucyate . kathaü punarayaü tattvaj¤ànàrtho na tattvaj¤ànameveti anavadhàraõàt anujànàtyayamekataraü dharmaü kàraõopapattyà na tvavadhàrayati na vyavasyati na ni÷cinoti evamevedamiti . kathaü tattvaj¤ànàrtha iti, tattvaj¤ànaviùayàbhyanuj¤àlakùaõànugrahodbhàvitàt prasannàdanantarapramàõasàmaryàt tattvaj¤ànamutpadyata ityeva tattvaj¤ànàrtha iti . so'yaü tarkaþ pramàõàni pratisandadhànaþ pramàõàbhyanuj¤ànàt pramàõasahito vàde upadiùña ityavij¤àtatattvamanujànàtãti yathà so'rtho bhavati tasya yathàbhàvastattvamaviparyaya yathàtathyam>% vàtsyàyanabhàùyam . vi÷vanàthavçttau cànyathà såtramidaü vyàkhyàtaü yathà %<tarka iti lakùyanirde÷aþ kàraõopapattita åha iti lakùaõam avij¤àtatattve'rthe tattvaj¤ànàrthamiti prayojanakathanam kàraõaü vyàpyaü tasyopapattiràropastasmàt åha àropaþ arthàdvyàpakasya, tathàca vyàpakàbhàvavattvena nirõãte vyàpyasyàhàryàropàdyovyàpakasyàhàryàropaþ sa tarkaþ . yathà nirvahnitvàropànnirdhåmatvàropaþ nirvahniþ syànnirdhåmaþ syàdityàdiþ . hrado nirvahniþ syànnirdhåmaþ syàdityàdivàraõàya vyàpakàbhàvavattvena nirõãta iti . nirvahniþ syàt adravyaü syàdityàdivàraõàya vyàpasyeti tadvyàpyàropàdhãnastadàropa ityarthalàbhàya vyàpaketi . na cànumànàdito'rthasiddhestarkovyartha iti vàcyam aprayojakatvàdi÷aïkàkalaïkitena hetunàrthasya sàdhayituma÷akyatvàttadetaduktamavij¤àtatattve'rthe tattvaj¤ànàrthamiti tattvanirõayàrthamityarthaþ . yatra nàprayojakatvàdyà÷aïkà tatra nàpekùya eveti bhàvaþ . pare tu åha ityeva lakùaõaü åhatva¤ca mànasatvavyàpyojàtivi÷eùastarkayàmãtyanubhavasiddhaþ . tarkaþ kiü svata eva nirõàyakaþ paramparayà vetyata àha kàraõeti kàraõasya vyàptij¤ànàderupapàdanadvàreõetyarthaþ tathà ca dhåmo yadi vahnivyabhicàrã syàt vahnijanyo na syàdityanena vyabhicàra÷aïkàniràse niraïku÷ena vyàptij¤ànenànumitiriti parasparayaivàsyopayoga ityàhuþ . sa càyaü pa¤cavidhaþ àtmà÷rayànyonyà÷rayacakrakànavasthàtadanyavàdhitàrthaprasaïgabhedàt . svasya svàpekùitve'niùñaprasaïga àtmà÷rayaþ sa ca utpattisthitij¤aptidvàrà tredhà yathà yadyayaü ghaña etadghañajanyaþ syàttadaitadghañànadhikaraõakùaõottaravartã na syàt, yadyayaü ghaña etadghañavçttiþ syàt etadghañavyàpo na syàt yadyayaü ghaña etadghañaj¤ànàbhinnaþ syàt j¤ànamàmagrãjanyaþ syàt etadghañabhinnaþ syàditi và sarvatràpàdyam tadapekùàpekùitvanibandhano'niùñaprasaïgo'nyonyà÷rayaþ so'pi pårvavattredhà . tadapekùyàpekùyàpekùitvanibandhano'niùñaprasaïgaþcakrakaü catuþkakùàdàvapi svasya svàpekùyàpakùyàpekùitvasattvànnàdhikyam . asyàpi pårvavattraividhyam . avyavasthitaparamparàropàdhãnàniùñaprasaïgo'navasthà yathà yadi ghañatvaü ghañajanyatvavyàpyaü syàt kapàlasamavetatvavyàpyaü na syàt . tadanyabàdhitàrthaprasaïgastu dhåmo yadi bahnivyabhicàrã syàdvahnijanyo na syàdityàdiþ . prathamopasthitatvotsargavinigamanàvirahalàghavagauravàdikantu prasaïgànàtmakatvàt na tarkaþ kintu pramàõasahakàritvaråpasàdharmyàttathà vyavahàra iti saükùepaþ>% . tarkaganthe jagadã÷oktaü tarkavibhàgalakùaõàdikaü yathà . %<sa càyaü tarkaþ pa¤cavidhaþ àtmà÷rayànyo'nyà÷rayacakrakànavasthàpramàõabàdhitàrthakaprasaïgabhedàdityàcàryàþ . tatra svàpekùàpàdakaþ prasaïga àtmà÷rayaþ . apekùà ca j¤aptàvutpattau sthitau ca gràhyà tatràdyà, yathà etadghañaj¤ànaü yadyetadghañaj¤ànajanyaü syàdetadghañaj¤ànabhinnaü syàditi . dvitãyà ghaño'yaü yadyetadghañajanakaþ syàt etadghañabhinnaþ syàditi tçtãyà càyaü ghaño yadyetadghañavçttisyattathàtvenopalabhyeteti svàpekùàpekùitatvanibandhanaþ prasaïgo'nyànyà÷rayaþ yathà càyaü ghaño yadyetadghañajanyaþ syàdetadghañabhinnaþ svàt iti upattau sthitau ca svayamudàhàryam . svàpekùaõãyàpekùitasàpekùatvanibandhanaþ prasaïga÷cakrakaþ pårvokta evàpàdake janyapadàntaramantarbhàvyodàharaõam . apekùà tvatra sàkùàtparamparàsàdhàraõã gràhyà . anavasthà punarapràmàõikã na tu pravàhamålakaprasaïgaþ . yathà ghañatvaü yadi yàvadghañahetuvçtti syàt ghañajanyavçtti na syàdityarthaþ . uktacatuùkànyaþ prasaïgaþ pramàõabàdhitàrthakaprasaïgaþ so'pi dvividho vyàptigràhako viùayapari÷odhaka÷ca tatràdyo yathà ghåmo yadi vahni vyabhicàrã syàttadà vahnijanyo na syàditi dvitãyastu parvato yadi nirvahniþ syànnirdhåmaþsyàdityàdiþ .>%
     dhåmàdervyabhicàra÷aïkànivçttidvàrà viùayasya vahnyàdeþ ni÷càyakatvena pari÷odhakatvamityavadheyam . so'yaü tarka ekàda÷avidha iti pràcãnanaiyàyikàþ svãcakruþ tadanusàreõa sarvaø saø uktam %<sa caikàda÷avidhaþ vyàghàtàtmà÷rayetaretarà÷rayacakrakànavasthàprativandikalpanàlàghavakalpanà gauravotsargàpavàdavaijàtyabhedàt>% iti vyàghàtàdãnàmaprasa¤janaråpatvàt na tarkaråpatvamiti kintu pa¤cavidhatvamiti navyàþ . etanmatànusàreõaiva vçttau itareùàü mukhyatarkatvaniràsena bhàktarkatvamuktam draùñavyam . tarkasya ca vyabhicàra÷aïkànivartakatayànumànàïgatvaü tacca khaõóanakhaõóakhàdye niràkçtaü yathà nàpi vipakùe vàdhakastarko vàcyaþ tarkasya vyàptimålatvàbhyupagame anavasthàprasaïgàt . tadanabhyupagame måla÷aithilyena tarkàbhàsatvàpàtàt . atha bråùe na ÷akyamidaü vaktuü tathà hyagnidhåmavyabhicàra÷aïkàyàü bàdhakastarko'yamabhidhãyate yadi dhåmo'gniü vyabhicaredakàraõakaþ sannityaþ syàt na syàdeva và sa càyamanuttarastarkaþ tatra ÷aïkàyàü vyàghàtàpatteþ . tadeva hyà÷aïkyate yasminnà÷aïkyamàne svakriyàvyàghàtàdayodoùà nàvatarantãti lokamaryàdà evaü sarvatrànuttarastarko bàghako'bhidheya iti cet maivam kimityevaü ÷aïkitavyaü taddhetuphalabhàva eva na bhaviùyati . evaü tu ÷aïkitavyam agniü vihàyànyasmàdapi hetorayamudeùyatãti . na ca vàcyamevaü hi sati dhåmasyaikajàtitvaü na syàditi kvacidindriyajanyatve kvacidanumànàdijanyatve'pi j¤ànaikajàtyavattadupapatteþ . tatrendriyàdonàmavàntarasàmànye sàkùàtkàritvàdau prayojakatvaü na j¤ànatàyàmiti cenna j¤ànatvasyàkasmikatvaparihàràrthaü tatkàraõasyànugatasya bhavatàva÷yaü vaktavyatvàt . dhåme'pi vahnervi÷eùa eva prayojakatvasya tadvacchaïkituü ÷akyatvàt . na dç÷yate tàvadagniprayojyo dhåme vi÷eùa iti ca na vàcyam evaü hi sati tadadar÷anasyàpàtato hetvantaraprayojyàvàntarajàtyadar÷anenàyogyatayà vikalpyatvà dupapatteþ . yadà tu hetvantaraprayojyo dhåmasya vi÷eùo drakùyate tadàsau vikalpiùyata iti sambhàvanàyàdurnivàratvàt . astyàtmamanoyogo'nugataü kàraõaü j¤ànotpattàviti cenna yadyàtmamanoyogàdutpadyamànaü j¤ànaü syàdicchàdayo'pi j¤ànaü prasajyeran . yadi tvadçùñavi÷eùo và ÷aktibhedo và j¤ànatvajàtirvà j¤ànapràgabhàvo và tatrànugataü kàraõamucyate tadà taditaratràpi vahnivyabhicàre dhåmasyaikajàtyaprayojakatayà ÷akyata eva ÷aïkitum dçùñe vyabhicàre yuktamadçùñàderaikajàtyaparikalpanamiti cet astu dçùñe tanni÷cayaþ atràpi vyabhicàro na drakùyata ityatra niyàmakàbhàvàt ÷aïkiùyate evaü ÷aïkamànasya bhavato na kvacidanumànaü syàditi prativàdyàtmàdyanumànàdivyatirekeõa kathàyàmeva pravçttyanupapattyà svayaü svãkartavyeùvanumàneùvetàdç÷a÷aïkàkramaõàt saeva vyàghàta iti cenna dhåmavadvahnerapi vahnikàraõavi÷eùànumànasyaiva sati sadanumànatvaprasaïgàt sàmagrãsàmyena pramà'pramàvaicitryànupapatteþ . sàdhàraõadharmadar÷anavi÷eùàdar÷anànàü satyapi ÷aïkàyà÷cànudaye sàmagryàü satyàmapi kàryànudayàtparapratipattyutpàdànàrthaü vacanàdiråpàü pratipattisàmagrãmutpàdayituü yatamànasya bhavato'pi svakriyàvyàghàta stulyaþ . vyàghàtasyaiva vi÷eùatvàt taddar÷anena ÷aïkàsàmagryeva nàsti pratyakùe kuto vyàghàtasàmyamiti cenna taddhi na tàvat àhàryàdikàraõàjjàyamànameùñavyaü kåñaviùayasya tasyàtiprasa¤jakatvàt . kåñabhinnaþ prasa¤jakaþ pramitasyaiva syàditi cenna tasya tarkàvasare nirasyatvàt . tasmàdyadaitadvyàghàtaråpasya vi÷eùasya dar÷anaü ÷aïkàpratipakùabhåtamucyate tat kiü? pramàõàt kuta÷cidupajàyamànaü vaktavyam tarkàdvà . yadi prathamaþ ÷aïkàstitvamapi tenaiva pramàõenopeyaü ÷aïkàyàü satyàü vyàghàtàt yadi ca ÷aïkàü vinàpi vyàghàtaþ tadà ÷aïkyamànà÷aïkyamànayorvyàghàtasya sàmyaü siddhameva . bhavatu ÷aïkàyàmapi tatpramàõaü kimetàvatà prathamopajàta÷aïkàmavalambyàvasthitasya vyàghàtaråpasya vi÷eùasya dar÷anàttu ÷aïkàntaraü notpadyata iti cenna vyàghàtasattvakàle tadavalambikayà ÷aïkayaiva ÷aïkyamànavyabhicàratà tasyàþ ÷aïkàyàvyuparame ca tadavalambino vyàghàtaråpasya ni÷eùasyàbhàvàt kaþ ÷aïkàntarotpattervàrayiteti vaktavyama mà nàmàstu tadà vyàghàtàtmà vi÷eùastadavagamastadàhito và saüskàrastàvadasti . vi÷eùàvagamatatsaüskàrau ca ÷aïkàvirodhinau . nanu svaråpeõa kvacidapi vi÷eùasyàvasthànaü tatheti cenna ayàvadà÷rayabhàvino vi÷eùasya pårvasthitasya yaddar÷anaü tadàhito và saüskàraþ tasya kàlàntare tatpratidharmasaü÷ayavirodhitve avayavipàkapakùe kumbhasya paramàõupàkapakùe paramparayà tadàrambhakasya paramàõoþ pårvaü ÷yàmatayà j¤àtasya kàlàntare sambhavitayà kasya pàkajanyaråpavi÷eùavattàyàü saü÷ayo na syàt . yadi ca ÷aïkàyàü vyàghàtastadà ÷aïkà÷rayasya vi÷eùaråpasya vyàghàtasya dar÷anàcchaïkàyàü ÷aïkàntaraü mà bhåt . yadi tu vyabhicàrà÷rayastadà vyabhicàraþ syàdeva vyàghàtà÷rayasya vyabhicàrasyàpi pramityàpatteþ . anàdisiddhavyàptikàste tarkà iti cenna tadbuddheþ pramititvàsiddheþ ÷arãre svàtmapratyayasya tàdç÷asyàtmapramàtvopagamàt anàditvàsiddhe÷cobhayatràvi÷eùàt . nàpi yadyatra vyabhicàraþ ÷aïkyeta tadà vyàghàtaþ syàdityevaü råpàttarkàdvyàdhàtàvagamaþ vyàghàtapratipàdakasya tarkasya måla÷athilye tarkàbhàsatvàpàtàt tàdç÷asyàpi vyàghàtopanàyakatve vyàghàtàpatte÷ca sàmyaü ÷akyata eva tarkàbhàsàdbhavato'pi vyàghàta upanetum . atha tarkasya vyàptirmålabhåtàbhyupagamyate tatràpi vyabhicàra÷aïkàyàü punaranavasthaiva tatràpi vyàghàtàpàdane punarityanavasthaiva . %<tasmàdasmàbhirapyasminnarthe na khalu duùpañhà . tvadgàthaivànyathàkàramakùaràõi kiyantyapi . vyàghàto yadi ÷aïkàsti na cecchaïkà tatastaràm . vyàghàtàvadhirà÷aïkà tarkaþ ÷aïkàvadhiþ kutaþ .>% avyabhicàra÷caikaparityàgavyavacchedenàparànvayaþ samakàladçùñe naùñe'dçùñaþ ÷aïkyata ityàhuþ . tarkasya yathà vyàptini÷cayopayogità tathà anuø ciø pårvapakùãkçtya nyaråpi yathà atrocyate vyabhicàraj¤ànavirahasahakçtaü sahacàradar÷anaü vyàptigràhakam j¤ànaü ca ni÷cayaþ ÷aïkà ca sà ca kvacidupàdhisandehàt kvacidvi÷eùàdar÷anasahitasàdhàraõadharmadar÷anàt tadviraha÷ca kvacidvipakùabàdhakatarkàt kvacit svataþ siddhaeva . tarkasya vyàptigrahamålakatvenànavastheti cet na yàvadà÷aïkaü tarkànusaraõàt yatra ca vyàghàtena ÷aïkaiva nàvatarati tatra tarkaü vinaiva vyàptigrahaþ tathàhi ghåbho yadi vahnyasamavahitàjanyatve sati vahnisamavahitàjanyaþ syànnotpannaþ svàdityatra kiü ghåmo'vahnereva bhaviùyati kvacidvahniü vinàpi bhaviùyati ahetukaeva votpatsyata iti ÷aïkà syàt sarvatra svakriyàvyàdhàtaþ syàt yadi hi gçhãtànvayavyatirekaü hetuü vinà kàryotpattiü ÷aïketa tadà svayameva ghåmàrthaü vahneþ, tçptyarthaü bhojanasya, parapraripattyarthaü ÷abdasya copàdànaü niyamataþ kathaü kuryàt tena vinàpi tatsambhavàt tasmàttattadupàdànameva tàdç÷a÷aïkàpratibandhakaü, ÷aïkàyàü na niyatopàdànaü, niyatopàdàne ca na ÷aïkà tadidamuktaü %<tadeva hyà÷aïkyate yasminnà÷aïkyamàne svakriyàvyàghàto na bhavatãti>% nahi sambhavati svayaü vahnyàdikaü dhåmàdikàryàrthaü niyamata upàdatte tat kàraõaü tannetyà÷aïkyate ceti etena vyàdhàto virodhaþ saca sahànavasthànaniyata iti tatràpyanavastheti nirastaü svakriyàyàeva ÷aïkàpratibandhakatvàt ataeva %<vyàghàto yadi ÷aïkàsti na cecchaïkà tatastaràm . vyàdhàtàvadhirà÷aïkà tarkaþ ÷aïkàvadhiþ kutaþ>% iti khaõóanakàramatamapyapàstam . nahi vyàghàtaþ ÷aïkà÷ritaþ kintu svakriyaiva ÷aïkàpratibandhiketi na và vi÷eùadar÷anàt kkacit ÷aïkànivçttireva syàt na caitàdç÷atarkàvatàro bhåyodar÷anaü vineti bhåyodar÷anàdaraþ natu sa svataeva prayojakaþ ataeva na tadàhitasaüskàro na mànàntaraü tarkasyàpramàtvàt tacca na pratyakùaü vyàptij¤àne hetuþ tadabhàve'pi ÷abdànumànàbhyàü tadgrahàt . nanu sahacàradar÷anavyabhicàràdar÷anavadvyabhicàra÷aïkàvirahànukålatarkayorj¤ànaü vyabhicàrisàdhàraõamiti na tato'pi vyàptini÷cayaþ iti cenna svaråpasatoreva tayorvyàptigràhakatvàt sattarkàdvyàptipramà tadàbhàsàttadapramà vi÷eùadar÷anasatyatvàsatyatvàbhyàü puruùaj¤ànamiva . apare tu yatra tarke vyàptyanubhavomålaü tatra narkàntaràpekùà yatra tu vyàptismaraõaü hetuþ tatra na tarkàntaràpekùeti nànavasthà asti ca jàtamàtràõàmiùñàniùñasàdhanatànumitihetuvyàptismaraõaü tadànãü vyàptyanubhàvakàbhàvàt tanmålànubhavamålà càgre'pi vyàptismaraõaparampareti . yattvanàdisiddhakàryakàraõabhàvavirodhàdimålàþ kecittarkà iti tanna tatra pramàõànupayoge'numàna eva paryavasànàt . naca vyàptigrahànyathànupapattyaiva tarkasyànàdisiddhavyàptikatvaj¤ànamiti vàcyam anupapatterapyanumànatvàt . anye tu vipakùavàdhakatarkàdanaupàdhikatvagraha eva tadadhãno vyàptigraha iti tadapi na tarkaüsyàpramàõatvàt . vyabhicàràdi÷aïkàniràsadvàrà pratyakùàdisahakàrã sa iti cenna anavasthàbhayena tarkaü vinà vyàghàtàt yatra ÷aïkàvirahastatra vyàptigrahe tarkasya vyabhicàràt . yattu yogyànàmupàdhãnàü yogyànupalabdhyàbhàvagrahaþ ayogyànàntu sàdhyàvyàpyatvasàdhanavyàpakatvasàdhanàdabhàvagraha ityanaupàdhikatvaü sugrahamiti tattuccham anumànena tatsàdhane'navasthànàt pramàõàntarasyàbhàvàt . ye cànukålatarkaü vinaiva sahacàràdidar÷anamàtreõa vyàptigrahaü vadanti teùàü pakùetaratvasya sàdhyavyàpakatvagrahe'numànamàtramucchidyeta anumànamàtrocchedakatvàdeva pakùetaronopàdhiriti ceta bhrànto'si nahi vayamupàdhitvena tasya doùatvamàcakùmahe sàdhyavyàpakatvena tadvyatirekàt pakùe sàdhyavyàvartakatayà vyàpakavyatireke vyàpyavyatirekasya vajralepàcca . api ca karavahnisaüyogaþ ÷aktyatiriktàtãndriyadharmasamavàyã janakatvàdityatràprayojakatvànna sàdhakaü tatra vyàptasya pakùavarmatve kimaprayojakaü nàma? tasmàdvipakùabàdhakatarkàbhàvànna tatra vyàptigraha ityaprayojakatvamiti . tarkaü vettyaùãte và ñha¤ . tàrkika tarkavettari tarka÷àstràdhyetari ca . %<tàrkika÷iromaõistanute>% dãdhitiþ .

#<tarkaka># triø tarka--õvul . 1 tarkakàrake . 2 yàcake hemaø . %<kàbhaiþ santarpayàmàsa kçpaõàüstarkakànapi>% bhàø ÷àø 45 a0

#<tarkagrantha># puø tarkàdhikçtaþ granthaþ ÷àkaø taø karmaø và . tarkapradhàne granthe %<tarkagranthàrtharahito naiva gçhõàtyapaõóitaþ>% su÷rutaþ .

#<tarkaõa># naø tarka--bhàve lyuñ . tarka÷abdàrthokte åhabhede %<parakrauryàtmadoùàdyaiþ ÷aïkànarthasya tarkaõam>% sàø da0

#<tarkamudrà># strã %<tarjanyaïguùñhayoragre mithaþ saüyojya càïgulãþ . prasàryabandhanaü pràhustarkamudreti tàntrikàþ>% ityukte mudràbhede %<bàhuü prakoùñhe'kùamàlàmàsãnaü tarkamudrayà>% bhàgaø 4 . 6 . 33 .

#<tarkavidyà># strã 6 taø . gautamoktànàü pramàõaprameyàdãnàü ùoóa÷ànàü padàrthànàü vidyàyàü, kaõàdoktaùañpadàrthyàdividyàyà¤ca . %<ànvãkùakã tarkavidyàmanurakto nirarthikàm>% bhàø anuø 37 aø .

#<tarkàrã># strã tarkamçcchati ç--aõ ïãp . jayantãvçkùe . amaraþ .

#<tarkina(la)># tarka--bàø ina(la) và . cakramardavçkùe ratnamàlà

#<tarkin># triø tarka--õini . tarkakàrake paõóitabhede . %<traivedyohaitukastakãü nairuktodharmapàñhakaþ . traya÷cà÷ramiõaþ pårve pariùat syàdda÷àvarà>% manuþ .

#<tarku># puø kçta--u niø . (ñeko) iti khyàte yantrabhede . trikàø . svàrthe ka . tarkuka tatràrthe .

#<tarkuña># naø kçta--cchedane bàø bhàve uña pçùoø . 1 (kàñanàkàñà) såtrakartanabhede trikàø . karaõe uña . 2 tarkau strã hàràø gauràø ïãù .

#<tarkupiõóa># puø 7 taø . tarkusthitamçtpiõóe (ñekora vàüñula) jañàdharaþ .

#<tarkupãñhã># strã svalpaþ pãñhaþ ïãp pãñhã 6 taø . tarkupiõóe hàràø .

#<tarkulàsaka># puø tarkuü làsayati càlayati lasa--õic--õvul . tarkucàlake yantre (carakà) . hàràø .

#<tarku÷àõa># puø 6 taø . (ñekora÷àõa) sàmake trikàø .

#<tarkùu># puø tarakùu + pçùoø . mçgàdane vyàghrabhede ÷abdaratnàø .

#<tarkùya># puø tçkùa--yat bàø guõaþ . yavakùàre ratnamàø .

#<tarja># bhartsane bhvàø paraø sakaø señ . tarjati atarjãt tatarja .

#<tarja># bhartsane curàø àø sakaø señ . tarjayate atatarjata . tarjà tarjanà %<sãtàmabhyarthya tarjitaþ>% %<tayà tu tarjitàþ sarvà mukhairbhãmà yathàgatam>% . %<ràkùaso'tarjayatsåtaü puna÷càóhaukayadratham>% bhaññiþ . bàlaü punargàtrasukhaü gçhõãyànna cainaü tarjayet su÷rutaþ . àrùatvàt padavyatyayaþ .

#<tarjana># naø tarja--bhàve lyuñ . bhartsane %<tarulatàïgulatarjanavibhramàþ>% màghaþ . cuø tarja--yuc . 2 bhartsane strã %<yantà krameõa parisàntvanatarjanàbhiþ>% màghaþ . %<madhuravacanaiþ samråbhaïgaiþ kçtàïgulitarjanaiþ>% sàø daø .

#<tarjanã># strã tarjyate'nayà tarja--karaõe lyuñ ïãp . prade÷inyàü vçddhàïguùñhasamãpasthe aïgulibhede . %<tarjanyaïguùñhayãrmadhyaü pitçtãrthaü pracakùate>% smçtiþ . tarkamudrà÷abde udàø . mudrà÷abde bhåri udàø .

#<tarjanãmudrà># strã %<vàmamuùñiü vidhàyàtha tarjanãmadhyame tataþ . prasàrya tarjanãmudrà nirdiùñà ÷ålapàõinà>% tantrokte mudràbhede .

#<tarjika># puø tarjastarjanamastyatra ñhan . de÷abhede hemacaø .

#<tarõa># puø tçõa--ac . vatse . õvul . tarõaka vatse, amaraþ %<kçùõasanàthà tarõakapaïkti>% chandomaø . sadyojàte 2 ÷i÷auü ca hemaø .

#<tarõi># puø taratyàkà÷apaddhatiü té--ni karaõe ni và . 1 sårye 2 plave (bhelà) ÷abdàrthakalpataruþ .

#<tartarãka># naø té--karaõe ãka pharpharãkàø niø . 2 naukàbhede kartari ãka . 2 pàrage triø mediø .

@<[Page 3258a]>@
#<tarda># hiüsàyàü bhvàø paraø sakaø señ . tardati atardãt . tatarda . %<sehe kapo rathà÷vàü÷ca ripostatarda ÷àkhinà>% . %<sugrãvaþ praghasaü nebhe bahånràmastatarda ca>% bhaññiþ .

#<tardå># strã tarda--tçda--và å . kàùñhanirmitàyàm darvyàm amaraþ .

#<tardman># puø tarda--tçda và manin . 1 caùàlacchidràgravedhe %<dvyaïgulaü tryaïgulaü và tardmàtikràntaü yåpasya>% kàtyàø ÷rauø 6 . 1 . 30 . %<tardmàtikràntaü caùàlacchidràgravedhàdatiktàntam>% karkaþ . àdhàre manin . 2 tardanaprade÷e ca . %<tardmasamåte pa÷càdbhavatastadimàveva>% ÷ataø bràø 3 . 2 . 1 . 2 tardmasamåte iti yathobhayormàüsaprade÷ayoþ sambandhã bhavati yathà ca tardanaprade÷eùu pa÷càdbhàge åte parasparaü syåte bhavataþ tasyaikasyoparyaparamàstçõuyàt bhà0

#<tarpaõa># naø tçpa--õic và lyuñ . 1 tçptau 2 prãõane ca amaraþ 3 yaj¤akàùñhe hemacaø . snàtakàdibhiþpratyahaü kartavye pa¤camahàyaj¤àntargate 4 mahàyaj¤abhede sa ca pitçyaj¤aþ . pitéõàü tçptihetutvàdasya tathàtvam tatprakàraþ àø taø ukto yathà taddvividhaü pradhànamaïga¤ca . tatràdyamàha ÷àtàtapaþ %<tarpaõantu ÷uciþ kuryàt pratyahaü snàtako dvijaþ . devemya÷ca çùibhya÷ca pitçbhya÷ca yathàkramam>% . vidhavàmadhikçtya kà÷ãkhaõóam %<tarpaõaü pratyahaü kàryaü bhartuþ ku÷atilodakaiþ . tatpitustatpitu÷càpi nàmagotràdipårvakam>% . dvitãyantu brahmàõóapuràõãyam %<nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü snànamiùyate . tarpaõantu bhavettasya aïgatvena vyavasthitam>% . tarpaõàkaraõe doùamàha yogiyàj¤avalkyaþ %<nàstikyabhàvàdya÷càpi na tarpayati vai sutaþ . pivanti deharudhiraü pitaro vai jalàrthinaþ>% . tarpaõamadhikçtya brahmapuràõam %<tasmàt sadaiva kartavyamakurvan mahatainasà . yujyate bràhmaõaþ kurvan vi÷vametadbibharti hi>% . ÷aïkhalikhitau %<neùñakàracite sthàne pitçüstarpayet>% . màrkaõóeyapuràõam %<yacca sarvàya notsçùñaü yaccàbhojyanipànajam . tadvarjyaü salilaü tàta! sadaiva pitçkarmaõi>% . viùõuþ %<sràta÷càrdravàsà daivapitçtarpaõamambhaþstha eva kuryàt . parivartitavàsà÷cettãrthamuttãrya>% . atràpi tãrthe vi÷eùamàha matsyapuràõe %<tilodakà¤jalirdeyo jalasthaistãrthavàsibhiþ . sadà na hastenaikena gçhe ÷ràddhaü samiùyate>% . atra jalasthairityanena sthalasthànàmapi jalasthatvaü niyamyate . tata÷ca %<antarudaka àcànto'ntareva påto bhavati . bahirudake àcànto bahireva påto bhavati tasmàdantarekaü vahireka¤ca pàdaü kçtvà àcàmet sarvatra ÷uddho bhavati>% iti paiñhãnasivacanàt jalasthaikacaraõakçtàcamanenobhayakarmàrhatvàt tarpaõakàle tãrthe jalaikacaraõena bhavitavyam anyatra tvaniyamaþ . tadråpàõàü jale tarpaõamaniùiddhamiti . sthalasthatarpaõe àgneyapuràõam %<pràgagreùu suràüstçpyenmanuùyàü÷caiva madhyataþ . pitéü÷ca dakùiõàgreùu dadyàditi jalà¤jalãn>% . a÷ucide÷e tu viùõuþ %<yatrà÷ucisthalaü và syàdudake devatàpitçn . tarpayettu yathàkàmamapsu sarvaü pratiùñhitam>% . vçhaspatiþ %<brahmayaj¤aprasiddhyarthaü vidyà¤càdhyàtmikãü japet . japtvàtha praõavaü vàpi tatastarpaõamàcaret>% . etacca tarpaõaü brahmayaj¤ànantaraü chandogetaraparam . teùàntu vai÷ravaõàya copajàya ityantasåryopasthànànantaraü gobhilena tarpaõàbhighànàt . %<àplavane tu saüpràpte tarpaõaü tadanantaram>% . %<gàyatrã¤ca japet pa÷càt svàdhyàya¤caiva ÷aktitaþ>% . àplavane tu saüpràpte gàyatrãü japataþ purà . tarpaõaü kurvataþ pa÷càt snànameva vçthà bhavet itigobhilãyavacanàbhyà¤ca . dakùaþ %<pràde÷amàtramuddhçtya salilaü pràïmukhaþ suràn . udaïmanuùyàüstçpyeta pitçn dakùiõatastathà . agraistu tarpayeddevàn manuùyàn ku÷amadhyataþ . pitçüstu ku÷amålàgre vighiþ kau÷o yathàkramam>% . eva¤ca %<go÷çïgamàtramuddhçtya jalamadhye jalaü kùipet>% iti yamavacanasthago÷çïgapadaü pràde÷amàtraparam . uddhçtodake tu hàrãtaþ %<pàtràdvà jalamàdàya ÷ucau pàtràntare kùipet . jalapårõe'tha và garte na sthàne tu vivarhiùi>% . atra yaddhi yadupakramya ÷rutaü yacca yena samaü samabhivyàhçtaü tadeva tatraivàïgaü nànyaditi bodhyaü tadaïgaü itaratsamabhivyàhàraprakaraõàbhyàmiti gotamasåtràt tena padmapuràõãyasnàne taduktameva tarpaõam . %<tadyathà vrahmàõaü tarpayet pårvaü viùõuü rudraü prajàpatim . devàyakùàstathà nàgà gandharvàpsaraso'suràþ . kråràþ sarpàþ suparõà÷ca taravo jambhagàþ khagàþ . vidyàdharà jalàdhàràstathaivàkà÷agàminaþ niràhàrà÷ca ye jãvàþ pàpe dharmeratà÷ca ye . teùàmàpyàyanàyaitaddãyate salilaü mayà>% . etenaikà¤jaliriti sarveùàü matam . %<kçtopavãtã devebhyo nivãtã ca bhavettataþ . manuùyàü starpayedbhaktyà çùiputrànçùãüstathà . sanaka÷ca sananda÷ca tçtãya÷ca sanàtanaþ . kapila÷càsuri÷caiva voóhuþ pa¤ca÷ikhastathà . sarve te tçptimàyàntu maddattenàmbunà sadà . marãcimatryaïgirasau pulastyaü pulahaü kratum . pracetasaü va÷iùñha¤ca bhçguü nàradameva ca . devàn sarvànçùãn sarvàüstarpayedakùatodakaiþ . apasavyaü tataþ kçtvà savyaü jànu ca bhåtale . agniùvàttàüstathà saumyàn haviùmatastathoùmapàn . sukàlino barhiùada àjyapàüstarpayettataþ . tarpayecca pitçn bhaktyà satilodakacandanaiþ . darbhapàõistu vidhinà hastàbhyàü tarpayettataþ>% . atra kecit pitçdharmàtide÷àt divyapitéõàmapi a¤jalitrayadànam . tadasat %<kavyavàlaü nalaü saumyaü yamamaryamaõantathà . agniùvàttàþ somapà÷ca varhipadaþ sakçt sakçt>% iti kçndogapari÷iùñena vi÷iùñaikà¤jalividhànàt . %<pitràdãnnàmagãtre ca tathà màtàmahànapi . santarpya bhaktyà vidhivadimaü mantramudãrayet . ye'bàndhavà bàndhavà và ye'nyajanmani bàndhavàþ . te tçptimakhilàü yàntu ye càsmattoyakàïkùiõaþ>% . atra brahmàdicaturùu tarpaõaprayogàkàïkùàyàü gobhilayàj¤avalkyoktaprayogavidhirgràhyaþ . sa ca %<anvàrabdhena savyena pàõinà dakùiõena tu . tçpyatàmiti vaktavyaü nàmnà tu praõavàdinà>% . anvàrabdhena pa÷càllagnena asmàdeva vacanàt tarpaõàbhilàpe praõavàditvaü tçpyatàmiti ca labhyate . tata÷ca oü brahmà tçpyatàmiti prayogaþ . devà ityàdi mayetyantena mantraliïgàdekà¤jaliþ . tathà sanaka ityàdi sadà ityantenaikà¤jaliþ evaü punarapi . %<ekaikama¤jaliü dattvà dvau dvau tu sanakàdayaþ . arhanti pitarastrãüstrãn striyastvekaikama¤jalim>% iti vyàsagobhilasåtravacanàt . natu dvau dvàviti vãpsà÷ruteþ sanakàdipratyeka eva dvya¤jaliriti vàcyaü pratyekapakùe dvau dvau samudàyapakùe tçptyanurodhena tathaiva yuktatvàt . atrà¤jalipadaü pràguktànvàrabdheneti ÷ravaõàttathàvidhahastadvayaparam tadvaikalpikà¤jaliparaü và devàdipakùe . pitçpakùe tu %<tau yutàva¤jaliþ pumàn>% ityetatparaü padmapuràõãyatarpaõapakùe tu pitçpakùa eva hastàbhyàmiti ÷rutestathaibà¤jaliþ . anyatra nà¤jalirityavagamyate . àcàramàdhavãye pracetàþ %<màtçmukhyàstu yàstisnastàsàü dadyàtrira¤jalãn>% . iti . parà÷arabhàùye sanakàdidivyamanuùyàõàü tarpaõàdikaü sàmagena pràïmukhena taditareõodaïmukhena kartavyaü tathà ca pari÷iùñadhçtaü sàmavedãyaùañtriü÷advràhmaõaü %<manuùyàõàmeùà dik yà ca pratãcãti>% . tathàca jyotiùñome ÷råyate pràcãü devà abhajanta, dakùiõàü pitaraþ, pratãcãü manuùyàþ udãcãmasuràþ apareùàmudãcãü manuùyàþ . yattu %<kçtajapyo'ntarjànurudaïmukhàþ . divyena tãrthena devànudakena tarpayet>% iti ÷aïkhalikhitasåtraü devatarpaõe udaïmukhatvavidhàyaka tacchrutivirodhàt ÷àkhyantarãyam a÷aktaviùayakam . udakeneti÷ravaõàt yavàdãti phalàdhikyàrthaü vyavahàro'pi tathà . yattu %<nivãtã hantakàreõa manuùyàüstarpayedatha . ku÷asya madhyade÷ena nçtãrthena udaïmukhaþ>% laghuviùõunàhantaprayogeõa jaladànamuktaü tat sanakàdipratyekatarpaõe yathà %<sanakastçpyatàü tasyaitadudakaü hanta>% ityàdau na tu padmapuràõãyamilitatarpaõe %<dattenàmbunà>% anena dattasya punastyàgàsambhavàt . nçtãrthena kaniùñhàïgulimålena %<pràjàpatyena tãrthena manuùyàüstarpayet pçthak>% iti viùõupuràõãyaikavàkyatvàt . garãcyàdi çùitarpaõantu aïgulyagreõa %<aïgulyagramàrùam>% iti yamavacanàt eva¤càrùadevatãrthayoraïgulyagraråpaikade÷atvasàdharmyeõa . marãcyàdiütarpaõe tu digàdyàkàïkùàyàü devavaditi . ataeva yogiyàj¤avalakyavacane sanakànityatra manuùyàniti vi÷eùaõaü dattam . brahmàdyànityatra devàniti vi÷eùaõaü dattamiti vyavahàro'pi tathà . marãciþ %<sauvarõena tu pàtreõa tàmraråpyamayeõa và . auóumbareõa khaógena pitéõàü dattamakùayam . vinà råpyasuvarõena vinà tàmramayeõa và . vinà tilai÷ca darbhai÷ca pitéõàü nopatiùñhate>% . etacca samagràbhàve bovyaü natu ekasyàbhàve ÷aïkhaþ . %<sauvarõena tu pàtreõa ràjatenauóumbareõa ca . khaógapàtreõa ÷aïkunà vàpyudakaü pitçtãrthaü spç÷an dadyàt>% . ÷aïkuþ suvarõakãlakaþ . %<akùatodakairyavàdbhistarpayeddevàn satilàbhiþ pitçüstathà>% iti chandogapari÷iùñenàpi pitçpakùe tilodakamàtravidhànàt . padmapuràõe candanavidhànaü phalàdhikyàrtham . apasavyaü pràcãnàvãtitvam . upavãtitvam pràcãnàvãtitva¤càha gobhilaþ %<dakùiõaü bàhumuddhçtya ÷iro'vadhàya savye'üse pratiùñhàpayati dakùiõaü kakùamavalambanaü bhavati evaü yaj¤opavãtã bhavati . savyaü bàhumuddhçtya ÷iro'vadhàya dakùiõe'üse pratiùñhàpayati savyakakùamavalambanaü bhvati evaü pràcãnàvãtã bhavati>% iti . pratiùñhàpayati yaj¤opavãtamiti ÷eùaþ . tathàcàmarasiüho'pi %<upavãtaü yaj¤asåtraü proddhçte dakùiõe kare . pràcãnàvãtamanyasminnivãtaü kaõñalambitam>% iti . %<sàvitrã granthisaüyuktaü upavãtaü tavàcyuta>% iti brahmapuràõãya påjàdar÷anàt . gàyatrãmantreõa upavãtaü kartavyamiti pratãyate . laukikàstu sàvitrãgranthiriti vadanti pravarasaükhyayà veùñitagranthiriti laukikavyavahàraþ . vidyàkaradhçtaü %<yathà yaj¤opavãtam>% . ityàdivàkyàt uttarãyamapi yaj¤opavãtavat savyàpasavyatvàdinà dhàryaü vivçtaü ÷uddhitattve . pitràdãtyàdinà màtàmahàdi trayaparigrahaþ . tathàca viùõupuràõe %<trirapaþ prãõanàrthàya devànàmapavarjayet . çùãõà¤ca yathànthàyaü sakçccàpi prajàpateþ . pitéõàü prãõanàrthàya trirapaþ pçthivãpate! . pitàmahebhya÷ca tathà prãõayet prapitàmahàn . màtàmahàya tat pitre tatpitre ca samàhitaþ . dadyàt pitreõa tãrthena kàmya¤cànyat ÷çõuùva me>% . smçtisàre dhçtam %<vàmahaste tilàn dattvà jalamadhye tu tarpayet . snànasàñya¤cale pàtre romakåüpe na kutracit>%! jalatarpaõe romarahitaprade÷e vàmavàhau vastràcchàdite tilàn saüsthàpya mudràrahitadakùiõahastatarjanyaïguùñhayoranyatareõa tilàn gçhãtvà vàmahastatalena sthàpayitvà tarpayediti madanapàrijàtaþ . ataeva marãciþ %<muktahasta¤ca dàtavyaü na mudràü dar÷ayet kvacit . vàmahaste tilà gràhyà muktahasta¤ca dakùiõam>% . muktahastaü prasàritahastaü yathà syàt . evaü mudrà prade÷inyaïguùñhayoge sandaü÷aråpaþ . muktahasta¤ca dakùiõam iti dakùiõahastaü tilarahitaü kuryàt iti naiyatakàlãnakalpataruþ . tathàca nàradãye %<aïguùñhànàmikàbhyàntu dakùiõasyetarasthitàn . tilàn gçhãtvà pàtrasthàn dhyàtvà saütarpayet pitén>% . devalaþ . %<romasaüsthàn tilàn kçtvà yastu saütarpayet pitén . pitarastarùitàstena rudhireõa malena ca>% . vçùñijalasamparke tarpaõaniùedhamàha vàyupuràõam %<meghe varùati yaþ kuryàt tarpaõaü j¤ànadurbalaþ . pitéõàü narake ghore gatistasya bhaveddhruvam>% . tathà %<÷ådrodakairna kurvàta tathà meghàdiniþsçtaiþ>% . iti meghàdi dar÷anàditi laumudã . yogiyàj¤avalkyaþ %<yadyuddhçtaü jala¤cettu tilàn saümi÷rayejjale . ato'nyathà tu savyena tilàgràhyà vicakùaõaiþ>% . atra ÷eùàrdhaü manadapàrijàte likhitam . %<anyathà vàmahastena>% tatastarpaõamàcarediti . vàyupuràõam . %<tiladarbhaistu saüyuktaü ÷raddhayà yat pradãyate . tatsarvamamçtaü bhåtvà pitçõàmupatiùñhate>% . smçtiþ %<ravi÷ukradine caiva dvàda÷yàü ÷ràddhavàsare . saptamyàü janmadivase na kuryàttilatarpaõam>% . matsyapuràõe %<saükràntyàü ni÷i saptamyàü ravi÷ukradine tathà . ÷ràddhe janmadine caiva na kuryàttilatarpaõam>% . ÷ràddhe àmàvàsyàtirikta÷ràddhe %<nãlaùaõóavimokùeõa àmàvàsyàü tilodakaiþ . varùàsu dãpadànena pitéõàmaõçõo bhavet . amàvàsyàntu ye martyàþ prayacchanti tilodakam . pàtramauóumbaraü pràpya madhumi÷raü tapodhanàþ! . kçtaü bhavati tat ÷ràddhaü rahasya¤ca sadà bhavet . vi÷eùata÷ca jàhnavyàü sarvadà tarpayet pitén . na kàlaniyamastatra kriyate sarvakarmasu>% . baudhàyanaþ %<na jãvatpitçkaþ kçùõaistilaistarpaõamàcaret . saptamyàü ravivàre ca janmarkùadivaseùu ca>% . smçtiþ %<niùiddhadinamàsàdya yaþ kuryàttilatarpaõam . rudhiraü tadbhavettoyaü dàtà ca narakaü vrajet>% . pratiprasavamàha smçtiþ %<ayane viùuve caiva saükràntyàü grahaõeùu ca . upàkarmaõi cotsarge yugàdau mçtavàsare . sårya÷ukràdivàre'pi na doùastilatarpaõe . tãrthe tithivi÷eùe ca kàryaü prete ca sarvadà>% . skandapuràõam %<torthamàtre tu kartavyaü tarpaõaü satilodakaiþ . yo'nyathà tarpayenmåóhaþ sa viùñhàyàü bhavet kçmiþ . vi÷eùatastu jàhnavyàü sarvadà tarpayet pitén>% . etattu niùiddhadinatarpaõavidhàyakam . %<tãrthe tithivi÷eùe ca gaïgàyàü pretapakùake . niùiddhe'ùi dine kuryàttarpaõaü tilami÷ritam>% iti madanapàrijàtavidyàkararàjapeyidhçtamarãcivacanàt . tilàbhàve pitçtãrthena pratinidhinà tarpaõam %<tilànàbhapyabhàve tu suvarõarajatànvitam . tadabhàve niùi¤cettu darbhaistoyairna cànyathà>% iti yàj¤avalkyàt . suvarõarajatànvitaü suvarõarajataspçùñam . ataeva %<sulabhaü sakalaü puõyaü yaj¤adànàdijaü phalam . gaïgàtoyai÷ca satilairdurlabhaü pitçtarpaõam>% iti bhaviùyapuràõe gaïgàtoyasya durlabhatvamuktam na ca tadabhàvàttarpaõàbhàvaþ ÷àtàtapaþ %<pitçõàü pitçtãrthena jalaü si¤cadyathovidhi . dakùiõenàtha gçhõãyàt pitçtãrthe samãpataþ>% . gobhilaþ %<gotraü svaràntaü sarvatra gotrasyàkùayya karmaõi . gotrastu tarpaõe proktaþ kartà evaü na muhyati . sarvatraiva pitaþ proktaþ pità tarpaõakarmaõi . piturakùayyakàle tu akùayàü tçptimicchatà . ÷armannarghyàdike kàryaü ÷armà tarpaõakarmaõi . ÷armaõo'kùayyakàle tu pitéõàü dattamakùayam>% . kàrùõàjiniþ %<nàbhimàtre jale sthitvà cintayedårdhvamànasaþ . àgacchantu me pitara imaü gçhõantvapo'¤jalim>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<nàmagotrasvadhàkàraistarpyàþ syuranupårva÷aþ>% . tena amukagãtraþ pità amukadeva÷armà tçpyatàmetattilodakaü tasmai svadheti prayogaþ sidhyati . evaü màtàmahàdau . eùa càsambuddhiprayogo vàjasaneyãtaraparaþ . teùàntu sambundhyantatàmàha bràhmaõasarvasve jàtåkarõyaþ %<pramãtapitçkastå÷antvastvetyàvàhya nàmagotramudàhçtya yàvatà pitçkàryamasàvetatte udakamiti pitçn pitàmahàn prapitàmahàn . ekaikasmai trãüstrãndadyàt>% . atra càsàviti nàma gçhõàtãti kàtyàyanoktasya nàmnaþ te iti yuùmatprayogàt sambuddhvyantatà pratãyate tasya sambuddhyamànàtmavàcitvàt . asambuddhiprathamàntatve'nanvayàpatteþ . tata÷càmukagotra! pitaramukadeva÷armaüstçpyasvaitatte tilodakaü svadheti prayogaþ sidhyati . evaü màtàmahànàmapi . tato màtràdãnàü ùaõõàü tarpaõàni . dvàda÷ànàü madhye yo jãvati taü vihàya vçddhaprapitàmahàdãt gçhãtvà pårayet . evaü pravrajatite patite ca . tato vimàtçjyeùñhabhràtçpitavyamàtulàdãüstarpayet . ÷aïkhaþ %<vàndhavànàü kçtvà suhçdàü tarpayet>% suhçdo mitràdayaþ . mitràyàpyasavarõàya jalaü na deyam . %<savarõebhyo jalaü deyaü nànyavarõebhya eva ca>% iti yàj¤avalkãyàt . bhãùmàyàsavarõàyàpi bhãùmàùñamyàü tarpaõaü kàryam %<bràhmaõàdyàstu ye varõàdadyurbhãùmàya no jalam . saüvatsarakçta teùàü puõyaü na÷yati sattama!>% ityàdi vacanàt . mantrastu %<vaiyàghrapadyagotràya ityàdi . bràhmaõenaitat pitçtarpaõànantaraü kàryam anyena pitçtarpaõàt pårvam . atra vãjaü varõajyaiùñhyamiti halàyudhaþ . apasavyena dakùiõàmukhena satilodakena sakçt kartavyam . tataþ kçtà¤jaliþ>% %<bhãùmaþ ÷àntanavovãra>% ityàdi pañhet . tato ye'vàndhavà bàndhavà và ityàdinà ekà¤jalirdeyaþ . yogiyàj¤avalkyaþ niùpãóayati yaþ pårvaü snànavastra¤ca tarpaõàt . nirà÷àþ pitarastasya yànti devàþ saharùibhiþ . tathà annaprakaravattasya apasavyena pãóanam . annaprakaravat ÷ràddhocchiùñasamãpànnavikaraõavat tasyàdhovastrasya %<snàna÷àñyàntu dàtavyà mçdastisro vi÷uddhaye>% iti va÷iùñhavacane adhovastrasya duùñasyaiva ÷uddhaye mçddànaü pratãyate . yogiyàj¤avalkyaþ %<vastraniùpãóitaü toyaü snàtasyocchiùñabhàginaþ . bhàgadheyaü ÷rutiþ pràha tasmànniùpãóayet sthale>% . atra mantramàha gobhilaþ %<ye càsmàkaü kule jàtà aputràgotriõo mçtàþ . te tçpyantu mayà dattaü vastraniùpãóanodakam>% . a÷aktau ÷aïkhaþ . %<àbrahmastambaparyantaü jagattçpyatvitikramàt . a¤jalitritayaü dadyàt etatsaükùepatarpaõam>% . %<àbrahmastambapayyantaü devarùipitçmànavàþ . tçpyantu sarve pitaro màtçmàtàmahàdayaþ . atãtakulakoñãnàü saptadvãpanivàsinàm . àbrahmabhuvanàllokàdidamastu tilodakam>% .
     janmàùñamyàü tarpaõasya phalaü yathà %<tasyàü tithau vàrimàtraü pitéõàü yaþ prayacchati . gayà÷ràddhaü kçtaü tena ÷atàvdaü nàtra saü÷ayaþ>% brahmaø vaiø ÷rãkçùõajanma khaõóaþ . tarpaõa¤ca devarùipitçmanuùyaõaü jalà¤jalidànena tçptisampàdanam . yathà %<evaü snàtvà pitçn devàn manuùyàüstarpayennaraþ . nàbhimàtre jale sthitvà cintaye dårdhvamànasaþ . àgacchantu me pitara imaü gçhõantvapo'¤jalim . trãüstrã¤jalà¤jalãn dadyàdàkà÷e dakùiõe tathà . vasitvà vasanaü ÷uklaü sthale càstãrõavarhiùi . vidhij¤àstarpaõaü kuryurna pàtre tu kadàcana . yadapàü kråramadhyaü tu yadamedhyantu ki¤cana . a÷àntaü malinaü yacca tatsarvamapagacchatu . gçhãtvànena mantreõa toyaü savyena pàõinà . prakùipeddi÷i nairçtyàü rakùopa hataye drutam . anàhnikantu yadbhuktaü pàpàd yacca pratigraham . duskçtaü yacca me ki¤cidvàïmanaþkàyakarmabhiþ . punàtu me tadindrastu varuõaþ sa vçhaspatiþ . savità ca bhaga÷caiva munayaþ sanakàdayaþ . àbrahma stambaparyantaü jagat tçpyatviti bruvan . kùipedapo'¤jalãüstrãüstu kurvan saïkùepatarpaõam>% gàruóe 215 aø . tarpaõa vi÷eùastu gàruóe 219 aø vahnipuràõe nityà hnaka snànavidhànanàmàdhyàye ca draùñavyaþ . jãvatpitçkasya tarpaõaniùedho yathà %<dar÷asnànaü gayà÷ràddhvaü vilaistarpaõameva ca . na jãvatpitçko bhåpa! kuryàt kçtvàghamàpnuyàt>% kàlikàø puø 89 aø . kartari lyu . 5 tçptikàrake triø . %<surabhirghràõatarpaõaþ>% amaraþ . %<santarpaõo nàkasadàü vareõyaþ>% bhaññiþ .

#<tarpaõã># strã tçpa--õica--karaõe lyuñ ïãp . guruskandavçkùe ÷abdamàø .

#<tarpaõecchu># puø tarpaõamicchati iùa uø niø 2 taø . 1 bhãùme ÷abdaraø . 2 tarpaõecchumàtre triø .

#<tarpin># triø tçpa--õic--õini . 1 tarpake prãõayitari striyàü ïãp sà ca 2 padmacàriõãlatàyàm strã ÷abdacaø .

#<tarpilã># strã tçpa--bàø ila gauràø ïãù . pa¤cacakàriõyàm . kapilakàø rasya và laþ . talpilãtiråpàntaraü tatràrthe . svàrthe ka . tarpilikà tatràrthe . tatràpi và rasya laþ . talpilikàpi tatràrthe .

#<tarba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . tarbati atarbãt . tatarba .

#<tarbaña># puø tarbati satataü gacchati tarba--añan . 1 vatsare 2 cakramardavçkùe ca ràjaniø .

#<tarman># naø té--manin . yåpàgrabhàge amaraþ .

#<tarya># puø çùibhede . %<sadàpçõo yajate vi dviùo badhãdvàhuvçktaþ ÷rutavittaryaþ>% çø 5 . 44 . 12 %<sadàpçõàdayaþ pa¤carùayaþ>% iti bhàùyokteþ .

#<tarùa># puø tçùa--bhàve gha¤ . 1 abhilàùe 2 tçùõàyà¤ca amaraþ . %<nivçttatarùairupagãyamànàt>% bhàgaø 1 . 8 tarùacchedo na bhavati puruùasyeha kalmaùàt . nivartate tadà tarùaþ pàpamantargataü yadà bhàø ÷àø 204 aø . té--karmaõi karaõe--và sa . 3 samudre 4 bhelake ca ujvalaø .

#<tarùaõa># naø tçùa--bhàve lyuñ . pipàsàyàü jañàdharaþ .

#<tarùita># triø taùoü jàto'sya tàraø itac . tçùite pipàsau trikàø .

#<tarùula># triø tçùa--bàø ulac . tçùõàyukte %<j¤ànendriyàõãndriyàrthàn nopasayantyatarùulam>% bhàø 213 aø .

#<tarùyàvat># triø tçùàvat vede pçùoø . tçùõàyukte . %<niruddhacinmahiùastarùyàvàn godhà>% 10 . 28 . 10 . %<tarùyàvàn tçùàvàn>% bhàø .

#<tarhi># avyaø tad + rhil . tasmin kàle ityarthe . %<rakùàüsi và enaü tarhyàlabhante yarhi na jàyate>% aitaø bràø . %<yarhi vàva vo mayàrtho bhavità tarhyeva vo'haü punaràgantàsmi>% taiø saø .

@<[Page 3262b]>@
#<tala># pratiùñhàyàü và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ . tàlayati te talati . atãtalat ta atàlãt . tàlayàm babhåya àsa cakàra . tatàla telatuþ talam .

#<tala># puø naø tala--ac . svaråpe %<÷aileyanaddheùu ÷ilàtaleùu>% kumàø . %<himadhàmni darpaõatale ca muhuþ>% màghaþ . %<vidàïgurvantu mahatastalaü vidviùadambhasaþ>% %<talaü svaråpaü pramàõaü veti>% mallinàø . 2 jyàghàtavàraõe . 3 kànane 4 kàryavãje naø mediø . 5 garte puø trikàø . 6 pàdatalasya madhye hemacaø . %<idaü rasàtalaü nàma saptabhaü pçthivã talam>% bhàø viø 360 aø . %<bhuvastalamiva vyoma kurvan vyomeva bhåtalam>% raghuþ . 7 tàlavçkùe puø 8 capeñe (caóa) 9 tsarau 10 khaógamuùñau 11 savyahastena tantrovàdane puø mediø . 12 godhàyàü puø hemacaø .

#<talaka># naø tala--bàø vun . puùkariõyàm (talào) hàràø .

#<talakãña># puø vçkùabhede %<talakoñasya vãjeùu pacedutkàrikàü ÷ubhàm>% su÷rute ÷vàsacikitsàyàm .

#<talatàla># puø talena karatalena tàóyate tàóa--karmaõi gha¤ óasya laþ . karatalena vàdanoye vàdyabhede %<àkùeñayan khelayaü÷ca talatàlaü ca vàdayan>% bhàø vaø 178 aø .

#<talatràõa># naø talaü karatalaü tràyate trai--lyu karaõe lyuñ và . karatalatràõakàrake karatalarakùake carmamaye godhàbhede %<yatraite satalatràõàþ suyodhanapurogamàþ>% bhàø droø 119 aø . %<vibaddhàsitalatràõaþ kùàtradharmamanuvrataþ>% bhàø vaø 67 aø .

#<talaprahàra># puø talena capeñena prahàraþ pra + hç--gha¤ 3 taø . (càpaóamàrà) capeñàdhàte . %<talaprahàrama÷aneþ sadç÷aü bhãmanisvanam>% ràmàø laø 76 aø .

#<talamãna># puø tale jalanimne sthito mãnaþ . (ciïguói) nalamãne amare pàñhàntaram .

#<talayuddha># naø talasya capeñasyàghàtena yuddham . capeñàghàtena yuddhe (caóàcaói) %<bàlànàü talayuddhe saügràmaþ satçyuddhe và>% vçø saø 47 aø tala÷abde iti pàñhàntaram .

#<talaloka># puø talastho nimnasthaþ bhåmestalastho lokaþ . pàtàle %<kharlokapàlàn khagalokapàlànnçlokapàlàüstalalokapàlàn>% bhàgaø 2 . 46 . 43 aø .

#<talava># triø talaü hastàditalaü vàti nihanti tàóayati vàgatihiüsanayoþ ka . talavàdyavàdake . %<tànnçttàyànandàya talavam>% yajuø 30 . 20 . %<talavaü talavàdryavàdanam>% vedadãø .

@<[Page 3263a]>@
#<talavakàra># puø sàmaveda÷àkhàbhede %<chàndogye tavalåkàrà(talvakàrà) di÷àkhàbhedeùu vilakùaõàgãtihetavo'kùaravikàràdaya àmnàyante>% sàø saø bhàùyam . tasyaivopaniùat . %<keneùitaü patatãtyàdi>% .

#<talavàraõa># naø tale bàhutale vàrayati jyàghàtam vàrilyu . jyàghàtavàõàrthe hastatale vaddhe (càmàñã) varmabhede

#<talasàraka># naø tale vakùaþsthalàdhobhàge sàrobalaü yasmàt kap . a÷vasya vakùo'dhobhàge baddharajjubhede (taï) hemacaø .

#<talahçdaya># naø talasya hçdayamiva . pàdatalasya madhyasthàne hema0

#<talà># strã talaü jyàghàtavàraõàrthatvenàstyasyàþ ac . 1 jyàghàtavàraõàrthe hastabaddhe carmamaye padàrthe (càmàñã) amare pàñhàntaram talà'styasya ini . 2 godhàyukte triø . %<tataþ kavacadhàrã ca talã khaógã ÷aràsanã>% bhàø udyoø 157 aø .

#<talàcã># strã talama¤cati anc--kvip ïãp a¤caterallope pårvàõo dãrghaþ . nalanirmitakañe (daóamà) hàràø .

#<talàtala># naø saptasu adhobhuvaneùu pàtàlabhede %<tato'dhastàttalàtale mayonàma dànavendrastripuràdhipatirbhagavatà puràriõà trilokyàþ saücikãrùuõà nirdagdhasvapuratrayastat prasàdàllabdhapado màyàvinàmàcàryo mahàdevena parirakùito vigatasudar÷anabhayo mahãyate>% bhàgaø 5 . 24 . 38 %<atalaü vitalaü sutalaü talàtalaü mahàtalaü rasàtalaü pàtàlabhiti>% bhàgaø 5 . 24 . 11 . pàtàlakathane .

#<talikà># strã talaü vakùaþsthalatalaü bandhanasthànatvenàstyasya bàø ñhan . a÷vahçdayastharajjubhede(taó)hemacaø .

#<talit># strã taóit + óasya laþ . vidyuti ÷abdàrthaciø .

#<talita># naø tala + tàrakàø itac . bhçùñamàüsabhede . yathà ÷uddhamàüsavidhànena màüsaü samyak prasàdhitam . punastadàjye saübhçùñaü talitaü procyate budhaiþ . asya staõàþ . %<talitaü balamedhàgnimàüsaujaþ÷ukravçddhikçt . tarpaõaü laghu susnigdhaü rocanaü dçóhatàkaram>% bhàø praø .

#<talina># naø tala--inan . 1 ÷ayyàyàü hàràø . 2 virale 3 stoke 4 svacche triø mediø 5 durbale triø hemaø .

#<talima># naø tala--bàø iman . 1 kuññime (chàta) 2 ÷ayyàyàü 3 khaóge 5 vitànake ca mediø .

#<taluna># puø tala--unan . 1 vàyau 2 yåni triø striyàü ïãù .

#<talekùaõa># puüstrã tale ãkùaõamasya . ÷åkaraü ÷abdàrthakalpaø striyàü jàtitvàt ïãù .

@<[Page 3263b]>@
#<talodarã># strã talaü nimnamudaramasyà bahvackatve'pi nàsikodaretyàüdivi÷eùokteþ ïãù . kç÷odaryàü bhàryàyàü ÷abdàrthakalpataruþ .

#<talodà># strã tale udakaü yasyà udakasya udàde÷aþ . nadyàü hàràø .

#<talka># naø tala--vàø kan na kittvam . vane trikàø .

#<talpa># puünaø tala--pak . 1 ÷ayyàyàm, 2 aññàlikàyàü, 3 dàreùu ca amaraþ . %<sragviõaü talpa àsãnamarhayet prathamaü gavà>% manuþ . %<audumbarastalpo bhavati>% taittiø 1 . 2 . 6 . 5 %<sapadi vigatanidrastalpamujjhà¤cakàra>% raghuþ . %<yatràtape dàtumivàdhitalpam>% màghaþ . %<sakhyuþ putrasya ca strãùu gurutalpasamaü viduþ>% . %<gurutalpo'bhibhàùyainastapte supyàdayãmaye>% manuþ . %<gurostalpaü talpaü kalatraü yasya>% pràyaø viø . %<àcàryàõãü svàü ca sutàü gacchaüstu gurutalpagaþ>% yàj¤aø . %<pitçvyadàragamane bhràtçbhàryàgame tathà . gurutalpavrataü kuryànnànyà niùkçtirucyate>% rsavartaþ %<sa gçhe gåóha utpannastasya syàdyasya talpajaþ>% %<yastalpajaü pramãtasya klãvasya vyadhitasya và>% manuþ . talpe bhavaþ yat talpya rudrabhede puø %<namastalpyàya gehyàya>% yajuø 16 . 44 . talpe sàdhuþ yat . talpya ÷ayyàsàdhau triø %<÷ataü talpyà ràjaputrà à÷àpàlàþ>% ÷ata vràø 13 . 1 . 6 . 2 .

#<talpakãña># puø talpe khaññàyàü jàtaþ kãñaþ ÷àø taø . (chàrapokà) kãñabhede ÷abdàrthaciø .

#<talpaka># puø talpe tatsaüskàre'dhikçtaþ bàø kan . ÷ayyàracanàyàmadhikçte dàsabhede . %<såpavya¤janakartàrastalpakà vyayakàstathà . prasàdhakà bhojakà÷ca gàtrasaüvàhakà api>% kàmandakãyanãtau carabhedakathane .

#<talpana># naø talpa ivàcarati talpa + kvip--kartari lyu . 1 karipçùñhe 2 pçùñhavaü÷asya màüse ca hàràø .

#<talpala># naø talpaü tathàkàraü làti là--ka . karipçùñhavaü÷e %<sàndratvakkàstalpalà÷liùñakakùàþ>% màghaþ %<talpalàþ pçùñhavaü÷àþ>% malliø hàràvalyàü talpanetyatra talpaleti và pàñhaþ màghe talpaneti và pàñhaþ . anthatarapàñhaþ lipikarapramàdakçta ityavadheyama .

#<talla># triø tasmin lãyate lã--óa . 1 tasmin lãne tajjalàniti ÷ànta upàsãta chàndogyopaø tallànityasya bhàùye tajjatvàt tallatvàt tadanatvàccetyuktam 2 vile trikàø 3 jalàdhàravi÷eùe (talào hindibhàùà) mediø .

#<tallaja># puø tat prasiddhaü yathà tathà lajati laja--kàntau ac . pra÷aste ayantu uttarapadasthaþ %<pa÷aüsàvacanai÷ca>% pàø kçùõasarpannityaü samastaþ ajahalliïga÷ca kumàrãtallaja ityàdi .

#<tallikà># strã tasmin lãyate lã--óa saüj¤àyàü kan kàpi ata ittvam (tàlã) ku¤jikàyàü ÷abdàrthaciø .

#<tallã># strã tat prasiddhaü yathà tathà lasati lasa--óa gauràø ïãù . 1 taruõyàm mediø .

#<talvakàra># puø sàmavedasya ÷àkhàbhede talavakàra÷abde dç÷yam .

#<tavakùãra># naø tu--ac nityakarmaø . (tikhura) khyàte padàrthe %<tavakùãrantu madhuraü ÷i÷iraü dàhapittahçt . kùayakàsakapha÷vàsàsradoùaü hanti sevanàt>% 2 gandhalatàyàü strã ràjaniø .

#<tavaràja># puø tu--ac tavaþ pårõaþ san ràjate ràja--ac . yavàma÷arkaràbhede ràjaniø .

#<tavaràjodbhava># puø tavaràjàdudbhavati ud + bhå--ac . yavàsa÷arkaràjàte khaõóabhede . %<tavaràjodbhavaþ khaõóo dàhatçùõàvinà÷anaþ . mårchàmohasya tàpasya ÷vàsasya ca nivàrakaþ . indriyatarpaõaþ ÷ãtaþ sadà madhura eva ca>% ràjaniø .

#<tavarga># puø ta + varga . ta tha da dha na råpeùu varõeùu . tatra bhavaþ vargàntatvàt cha . tavargãya tatra bhave varõe .

#<tavas># naø tu--asun . 1 vçddhe 2 mahati 3 bale ca nighaõñuþ . %<alpàdacintaü tavasà jaghanyaþ>% çø 3 . 30 . 8 %<tavasà valena>% bhàø . %<tavastamastavasàü vajravàho!>% çø 2 . 33 . 3 . %<pravàhinàü tavasaü jagmuragryam>% çø 10 . 28 . 7 . tavase balàya hitaü--yat . tavasya valahite balasàdhane ca triø %<tasmai tavasyamanudàti>% çø 2 . 20 . 8 . tavo'styasya matup masya vaþ sàntatvàt matvarthe na visargaþ . tavasvat balayukte triø %<vãra u÷ate tavasvàn>% çø 9 . 97 . 46 . pakùe vini tavasvin tatràrthe triø ubhayatra striyàü ïãp .

#<tavàgà># triø tavasà valena gãyate gai--karmaõi kvip pçùoø . pravçddhabalayukte %<sçùñiþ sa suva spaviraü tavàgàm>% çø 4 . 18 . 10 %<tavàgàm pravçddhavalam>% bhàø .

#<tavipulà># strã caturthavarõàt paraü tagaõapårvake vipulàchandobhede %<to'bdhestatpårvànyà bhavet>% vçø raø . abdhe÷caturthàkùaràt paraü tagaõa÷cet tapårvà tavipulànàma chandaþ iti tadarthaþ .

#<taviùa># puø sauø tava--%<taverõidvà>% uõàø ñiùac . 1 svarge 2 samudre ca %<taviùatàviùàvabdhiü tridivaü càhatuþ kvacit>% . 3 devakanyàyàü 4 bhåmau 5 nadyà¤ca strã ujjvaø ñittvàt ïãp . 6 vçddhe 7 mahati triø nighaõñuþ . 8 ÷aktau 9 vyapasàye puø siø kauø 10 balavati ca triø . %<ghano vçtràõàü taviùo babhåtha>% çø 8 . 96 . 18 %<taviùaþ pravçddho balavànvà>% bhàø %<ahaü hyugrastaviùastuviùmàn>% 1 . 165 . 6 medinyàü tavãùeti dãrghamadhyapàñho lipikarapramàdakçtaþ hrasvamadhyapàñhasyaiva prayogadar÷anàt uõàdisåtre tathaiva ùyutpàditatvàcca .

#<taùña># triø takùa--kta . 1 tanåkçte 2 dvidhàkçte, ca . 3 tàóite 4 guõite ca .

#<taùñi># strã takùa--ktic . takùaõe .

#<taùñç># puø takùa--tçc . 1 tvaùñari (chutàra) 2 jàtibhede 3 vi÷vakarmaõi 4 àdityabhede ca ramànàthaþ .

#<tasa># alaïkàre và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . taüsayati te taüsati atataüsat--ta ataüsãt . tataüsa %<pratijànàmãti te pità garbhe muùñimataüsayat>% yajuø 23 . 24 avataüsaþ uttaüsaþ . bhvàditvapakùe asya àtmanepaditvaü kecidicchanti taüsate ataüsiùña .

#<tasa># utkùepe divàø paraø sakaø señ . tasyati irit atasat atasãt atàsãt . tatàsa tesatuþ . udit tasitvà tastvà . tastaþ %<yasya tasya vinà ùaùñhãü teneti karaõaü vinà>% udbhañaþ .

#<tasara># puø tan--ksaran . (guñipokàra sutà) såtrabhede uõà0

#<taskara># triø tat karoti kç--ñac %<tadvçhatoþ karapatyoþ>% pàø muñ dalopa÷ca . 1 caure 2 pçkkà÷àke (pióiï) ÷àkabhede puø ratnabhàø . 3 madanavçkùe puø jañàø 4 ÷ravaõe %<vyàvçttà yat parasvebhyaþ ÷rutau taskaratà sthità>% raghuþ %<taskaraþ karõacaurayoriti>% raghuñãkàdhçtakoùàntaraü mallinàthena tu asya na karõàrthakatàü svãcakàra kintu tasya ÷lokasyàrthàntaramàha sma yathà %<taskaratà cauryaü parasvebhyaþ paradhanebhyaþ saviùayabhåtebhyaþ vyàvçttà satã ÷rutau vàcaka÷abde sthità pravçttà apahàryàbhàvàt taskara÷abda eva apahçtaþ ityarthaþ>% . 5 kopanàyàü nàryàü strã ÷abdàrthakalpaø ñittvàt ïãp .

#<taskarasnàyu># puø taskarasya pçkkà÷àkasyeva snàyuriva nàóikà asyàþ . kàkanàsàlatàyàm ràjaniø .

#<tasthivas># triø sthà--kvasu . sthitavati %<sa pàñalàyàü gavi tasthivàüsam>% %<tasminnàtmacaturbhàge pràïnàkamadhitasthuùi>% raghuþ .

#<tasthu># triø sthà--bàø ku dvitva¤ca . sthàvare %<deha¤ca sarvasaüghàto jagat tasthuriti dvidhà>% bhàgaø 7 . 72 . ÷loø .

@<[Page 3265a]>@
#<tasthus># puø baø vaø sthà--bàø kusi dvitva¤ca . mànave nighaõñuþ .

#<tàkùaõya># puüstrã takùõo'patyaü kàritvàt õya . takùõo'patye . pakùe %<takùõo'õa upasaükhyànam>% pàø aõ ùapårvatvàdano'llopaþ . tàkùõa tatràrthe puüstrãø .

#<tàcchãlika># puø tacchãlàrthe vihitaþ ñha¤ . tacchãlàrthavihite pratyaye . %<tàcchãlikeùu và saråpavidhirnàsti>% pàø %<tàcchãlikeõe'õ kçtàni bhavanti>% vyàø paø .

#<tàcchãlya># naø tat ÷ãlamasya tasya bhàvaþ ùya¤ . niyatatatsvabhàve .

#<tàja(ji)ka># naø nãlakaõñhàdipraõãte varùalagnaj¤ànàdiniråpake jyotiùagranthabhede . %<na syàcchubhaü kvacana tàja(ji)ka÷àstragãtam>% nãlaø tàø .

#<tàjat># triø tanja--saïkoce bàø adi vçddhinalopau . ÷ãghre nighaõñuþ .

#<tàña(óa)ïka># puø tàóyate tàóaþ pçùoø và óasya ñaþ tathàbhåto'ïkaþ cihnaü yasya ÷akaø . karõabhåùaõabhede dviråpakoø .

#<tàñasthya># naø tañasthasya bhàvaþ ùya¤ . 1 audàsãnye 2 naikañye ca

#<tàóa># puø cuø taóa--bhàve ac . 1 tàóane 2 guõane ca karmaõi ac . 3 ÷abde 4 muùñimeyatçõàdau mediø 5 parvate hemacaø .

#<tà(ña)óakà># strã . ràkùasãbhede . tasyà utpattikathà ràmàø bàø 25 aø . %<pårvamàsãn mahàyakùaþ suketurnàma vãryavàn . anapatyaþ ÷ubhàcàraþ sa ca tepe mahattapaþ . pitàmahastu suprãtastasya yakùapatestadà . kanyàratnaü dadau ràma! tàóa(ña)kàü nàma nàmataþ . dadau nàgasahasrasya balaü càsyàþ pitàmahaþ . na tveva putraü yakùàya dadau càsau mahàya÷àþ . tàntu bàlàü vivardhantãü råpayauvana÷àlinãm . jambha putràya sundàya dadau bhàryàü ya÷asvinãm . kasya cittvatha kàlasya yakùã putraü vyajàyata . màrãcaü nàma durdharùaü yaþ ÷àpàdràkùaso'bhavat . sunde tu nihate ràma! agastyamçùisattamam . tà(ña)óakà saha putreõa pradharùayitumaicchata . bhakùàrthaü jàtasaürambhà garjantã sàbhyadhàvata . àpatantãü tu tàü dçùñvà agastyo bhagavànçùiþ . ràkùasatvaü bhajasveti màrãcaü vyàjahàra saþ . agastyaþ paramàmarùastà(ña)óakàmapi ÷aptavàn . puruùàdã mahàyakùã vikçtà vikçtànanà . idaü råpaü vihàyà÷u dàruõaü råpamastu te . saiùà ÷àpakçtà'marùà tà(ña)óakà krodhamårchità . de÷amutsàdayatyena magastyàcaritaü ÷ubham . enàü ràghava . durvçttàü yakùãü paramadàruõàm . gobràhmaõahitàrthàya jahi duùñaparàkramàm>% . %<tàóakà calakapàlakuõóalà>% raghuþ . %<tàü tàóakàkhyàü nijaghàna ràmaþ>% bhaññiþ .

#<tàóakàphala># naø tàrakeva phalamasyàþ rasya óa . vçhadelàyàü ratnamàø .

#<tàóakàri># puø 6 taø . ràmacandre tasya tàóakàhananakathà . ràmàø ayoø 26 aø . %<tàmàpatantãü vegena vikràntàma÷anãmiva . ÷areõorasi vivyàdha papàta ca mamàra ca>% .

#<tàóakeya># puø tàóakàyà apatyam óhak . màrãce %<màrãcaþ sundaputra÷ca tàóakàyàü vyajàyata>% harivaü 3 aø .

#<tàóakàyana># puø vi÷vàmitraputrabhede . %<mahànçùi÷ca kapilastatharùistàóakàyanaþ>% bhàø ànuø 4 aø . vi÷vàmitra putrakathane .

#<tàóagha># puø tàlaü hanti hana + ñak niø upaø saø . tàlavàdake ÷ilpibhede a÷ilpini tu aõ . tàóaghàta ityeva .

#<tàóana># naø cuø taóa--bhàve lyuñ . 1 àghàte . %<làlane bahavo doùàstàóane bahavo guõàþ>% càõakyam . %<avataüsot palatàóanàni và>% kumàø . 2 dãkùàïge dãkùaõãyamantrasaüskàrabhede ca . %<mantravarõàn samàlikhya tàóayeccandanàmbhasà . pratyekaü vàyunà mantrã tàóanaü tadudàhçtam>% ÷àraø tiø . vàyunà yaüvãjena . 3 guõane ca .

#<tàóanã># strã tàóyate'nayà tàói--karaõe lyuñ ïãp . a÷vàdestàóanasàdhane ka÷àyàü (càvuka) amaraþ .

#<tàóapatra># naø tàlasya patramiva lasya óaþ . karõabhåùaõabhede tàóaïge hemacaø .

#<tàóàga># triø taóàge bhavam aõ . taóàgabhave jalàdau apsu strã %<tàóàgaü vàtalaü svàdu kaùàyaü kañupàki ca . hemante sàrasaü tàóàgaü và seveta>% su÷rutaþ .

#<tàói># strã cuø taóa in . (tàóiyàta) 1 patrapradhàne vçkùe bharataþ vaïãp tatràrthe strã mediø . 3 àbharaõabhede durgasiühaþ . %<prakrãóitacapalakapilakapikulakaratala tàóanataralitatàóãpuñaiþ>% kàdaø .

#<tàóula># puø cuø taóa--ula . tàóake saükùiptasàø .

#<tàóyamàna># triø cuø taóa--karmaõi ÷ànac . 1 tàóanakarmaõi %<÷roturvitantrãriva tàóyamànà>% kumàø . 2 pañahe puø trikàø .

#<tàõóa># naø taõóinà muninà kçtam aõ . nçtya÷ànte tàõóava÷abde dç÷yam .

#<tàõóava># naø taõóikçtaü tàõóaü nçtya÷àstraü tat pratipàdakatayàstyasya va, taõóunà (nandinà) proktam aõ iti kùãrasvàmã . nçtye amaraþ %<puünçtyaü tàõóavaü proktaü strãnçtyaü làsyamucyate>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyokte 2 puünçtye ca %<gaõóoóóãnàlimàlàmukharitakakubhastàõóave ÷ålapàõeþ>% màlatãmàø . 2 uddhatançtye 3 tçõabhede ca mediø .

#<tàõóavatàlika># puø tàõóave tàlastaddànaü ÷ilpamasya ñha¤ . ÷ivadvàrapàlake nandã÷vare trikàø .

#<tàõóavapriya># puø tàõóavaü priyamasya . 1 ÷ive ÷abdamàüø 2 nçtyapriyamàtre triø .

#<tàõóavita># triø tàõóava + kçtau ¤i karmaõi kta . nartite . %<atipràü÷uvaü÷akàõóatàõóavitadhautasitasåkùmàmbarasahasram>% %<vikañalalàñatañatàõóavitabhråkuñinà kruddhena mahàmohena>% prabodhacaø .

#<tàõóin># puø baø vaø . tàõóyena proktamadhãyate vai÷ampàyanàntevàsitvàt ini--yalopaþ . taõóimuniputratàõóya prokta÷àkhàdhyàyiùu . tasya chàtraþ aõ saüyogapårvàkeno na ñilopaþ . tàõóina tasya chàtre . sa ca yajurvedasya kalpasåtrakartà taõói÷abde 3207 pçø dç÷yam .

#<tàõóya># puø taõóimunerapatyam gargàø ya¤ . taõóimunerapatye striyàü ïãù yalopaþ . tàõóã .

#<tàta># puø tana--kta dãrgha÷ca . pitari amaraþ . %<ãùadãùadanadhãtavidyayà tàtamàtçmudamàvivardhayan>% kusumà¤jalau haridàsaþ %<hà tàteti kranditamàkarõya viùaõõaþ>% raghuþ . 2 anukampye mediø . %<nàhaügçhõàmi vastàtà! dçùñãrnàsmiruùànvitàþ>% bhàø àø 179 aø . %<sa tàta iti viprarùiü va÷iùñhaü pratyabhàùata . màtuþ samakùaü kaunteya! apa÷yantyàþ parantapa! . tàteti paripårõàrthaü tasya tanmadhuraü vacaþ . apa÷yantya÷rupårõàkùã ÷çõvatã tamuvàca ha . mà tàta! tàta! tàteti bråhyenaü pitaraü pituþ . rakùasà bhakùitastàta! tava tàto vanàntare . manyase yantu tàteti naiùa tàtastavànagha! . àrya eùa pità tasya pitustava ya÷asvinaþ>% bhàø àø 178 aø %<jyeùñhastàto bhavati vai jyeùñho mu¤cati kçcchrataþ>% bhàø àø 232 aø . 3 påjye triø ÷abdaratnàø . %<tasmànmucye yathà tàta! saüvidhàtum tathàrhasi>% raghuþ . påjyaü vasiùñhaü prati dilãpasambodhanam .

#<tàtagu># puø tàtasyeva gaurvàcaka÷abdo yasya gavàntatvàt gauõye hvasvaþ . piturbhràtari pitçùye . 2 janakahite ÷abdàrthaciø triø .

#<tàtatulya># puø 3 taø . pitçsamàne hemacaø . tàtasamàdayo'pyatra

#<tàtana># puüstrã tàtaü pra÷astaü nçtyati nçta--óa . kha¤janakhage trikàõóa÷eùaþ striyàü jàtitvàt ïãù tàtanã .

#<tàtala># puø tàpaü làti là--ka pçùoø . 1 roge 2 pàke 3 lauhakåñe 4 manojave caø mediø . 5 taptamàtre triø ajayapàlaþ .

#<tàti># puø tàya--ktic . 1 putre jañàdharaþ . tàya--bhàve ktin . 2 vçddhau strã %<tadatrabhavatà niùpannà÷iùàü kàmamariùñatàtim à÷àsmahe>% vãø caø . tàtilpratyayàntaþ ariùñatàti ÷abdaityanye .

#<tàtkàlika># triø tasmin kàle bhavaþ kà÷yàø àpadàdipårvakàtkàlàntàt ñha¤ ¤iñh và . tatkàlabhave tatra ñha¤i striyàü ïãp ¤iñhi ñàp iti bhedaþ %<kartustàtkàlikã ÷uddhira÷uddhaþ punareva saþ>% ÷uø taø ÷aïkhaþ . %<bhavet tàtkàliko grahaþ>% jyoø . tàtkàlikasvaracakram cakra÷abde dç÷yam %<ahargaõotpannagrahasya tàtkàlikatvàt>% såø siø raïganàø .

#<tàtparya># naø tatparasya bhàvaþ ùya¤ . 1 vakturicchàyàm, 2 abhipràye 3 tatparatàyà¤ca . tàtparya÷abdàrthaniråpaõena tàtparyaj¤ànasya ÷àbdavodhajanakatvamanumànaciø samarthitaü yathà %<tàtparyàdhãnaü ÷abdapràmàõyam . tatra tatparatvaü na tatsàdhyakatvam . padàrthatatsaüsandhayoþ ÷abdàsàdhyatvàt . atha tadgocarapravçttinivçttisàdhyakatvaü tatparatvaü tacca bhavyàrthasya sàkùàt, bhåtàrthasya tu pra÷aüsànindàvàkyasya pra÷astaninditasvàrthapratipàdanadvàrà làkùaõikasya lakùaõãyaviùayapravçttinivçttijanakatvena tatparatvamiti cet na tatparatve'ïgãkçte tajj¤ànaü janayitvà tatra pravartakatvaü tatpravartakatve ca tatparatvamiti parasparà÷rayàt làkùaõikasyànanubhàvakatve'pi lakùaõãyaparatvàt kàvyàdeþ svaråpàkhyànamàtraparyavasànàcca . nanu tadbuddhijanakatvaü tatparatvaü pra÷aüsànindàvàkyamapi pra÷astaninditasvàrthadhãhetutvena tatparàrthakaü tacca j¤ànaü pra÷aste sarvaþ pravartate ninditàcca nivartata iti svaviùaye pravçttinivçttã janayatãti tatparamucyata iti cet na gauõalàkùaõikayorananubhàvakatvàt . tadbuddhijanane tatparatvamityanyonyà÷rayàcca tajjananayogyatvamiti cet tathaikatroccàraõena nànàrthe nànàrthaparatvaü lakùaõàyà¤ca tulyàrthaparatvaü syàt yogyatàsattvàt nàpi tatpratipadàdyakatvaü tàtparyaü vinà na tathetyanyonyà÷rayàt pra÷aüsàdivàkyasya pravçttyàdyapratipàdakatvàt làkùaõikasyàpratipàdakatvàcca . atha gaïgàpadaü svàrthàvinàbhàve tãraü pratipàdayat tatparamiti cet na ma¤càþ kro÷antãtyatra tena vinàpi puruùe tàtparyàt gaïgàdipadaü matsyàdiparaü mukhyatãrapara¤ca syàt avinàbhàvasya tadeva syàt mukhye bàdhake satãti cet . tarhi mukhyàrthaparataiva na syàt . màpi gaccha gacchasãtyatra gamanàbhàvaparatvam . ucyate . tatprayojanakatvaü tatparatvaü tadarthapratãtiþ pravçttinivçttã ca . prayojanatva¤ca na sàdhyatvaü anyonyà÷rayàt nàpi pratipàdye svaviùayatvaü yasya yadicchàviùayastaü prati tatparatvàpatteþ tadarthasàdhyasàdhanatvenecchàniyama iti cet . na iha dhåma ityatra janyaj¤àpyabhedena sàdhyasya vastubhedatayà vàkyabhedaprasaïgàt pubhicchàyà niyantuma÷akyatvàt . kintu pratipàdakecchàviùayatvaü tatparatvaü yaþ ÷abdo vaktrà yadicchayà prayuktaþ sa tatparaþ sà ca pratipàdyadhoþ pravçttinivçttiviùayayoþ tatparatvaü nànàrthàt ÷liùñàdanekapadàrthànvitaikakriyàparànmukhyasàkùaõikapadàdanàvçttyà krameõànekàrthaj¤ànaü, na tvekadaiva sakçdarthaparatvaniyamenaikatroccàraõe'nekaparatvàbhàvàditi sakalatàntrikaikabàkyatayà vadanti tatra bråmaþ . anekàrthapratãtãcchayaikamuccàraõaü bhavatyeva pumicchàyà niyantuma÷akyatvàt yadi taduccàraõamekàrthaparaü tadà àvçttirapi na syàt tàtparyanirvàhàrthamàvçttikalpanàt . anyathaikapare'pi tadàpatteþ . ataeva taduccàraõasyobhayaparatàyàmàvçttikalpanaü, tasmàttulyavadanekàrthopasthitau tàtparyàdij¤àne yugapadanekànvayabodho bhavatyeva sàmagryàstulyatvàt prathamamekasyànvayabodho na tadanyasyeti niyantuma÷akyatvàcca>% . %<àkàïkùà vakturicchà tu tàtparyaü parikãrtitam>% bhàùàø tàtparyaü nirvakti vaktariccheti . yadi tàtparyaj¤ànaü kàraõaü na syàt tadà saindhavamànayetyàdau kvacida÷vasya kvacillavaõasya bodho na syàt . na ca tàtparyagràhakaprakaraõàdãnàmeva ÷àbdavodhe kàraõatvamastviti . tàtparyaj¤ànajanakatvena teùàmagugame tu tàtparyaj¤ànameva làghavàt kàraõamastu . itya¤ca vedasthale'pi tàtparyaj¤ànàrthamã÷varaþ kalpyate . na ca tatràdhyàpakatàtparyaj¤ànaü kàraõabhiti vàcyam sargàdàvadhyàpakàbhàvàt na ca pralaya eva nàstãti kutaþ sargàdiriti vàcyam pralayasyàgamapratipàdyatvàt . itya¤ca ÷ukavàkye'pi ã÷varãyatàtparyaj¤ànaü kàraõam . visaüvàdi÷ukavàkye tu ÷ikùayitureva tàtparvyasya j¤ànaü kàraõam . anye tu nànàrthàdau kvacideva tàtparyaj¤ànaü kàraõam . tathà ca ÷ukavàkye vinaiva tàtparyaj¤ànaü ÷àbdavodhaþ . vede tu anàdimãmàüsàpari÷odhitatarkvairarthàvadhàraõamityàhuþ . muktàø %<nanu màmådàptoktatvasya ni÷cayànurodhena siddhasàdhanaü tàtparyasya tu syàt tanni÷cayasyànvayadhãhetutvàt anyathà ghañakarmatvàdiparatvàbhàvasya ghañakarmatvàdyanyamàtraparatvasya và ni÷caye'pi ghañamityàdivàkyàt karmatvaü ghañãyamityàdyanvayabodhàpatteriti cenna karmatàdharmikaghañàdyanvayadhãparatvàbhàvani÷cayada÷àyàü prameyatvàdi prakàreõa ghañakarma tvàdiparatvasya ni÷caye'pi ghañãyaü karmatvamityanvayamateranutpattyà karmatàdharmikaghañànvayabodhaparatvaprakàrakani÷cayatvenaiva tàtparyadhiyastasyàü kàraõatvena vàkyàrthasya tatrànive÷àt . vastutaþ samànànupårvãkasyaiva vàkyàntarasya tasyaiva và kàlàntaramantarbhàvya ghañãyakarmatvàdiparatvani÷cayasattve'pi ÷råyamàõavàkyavyaktàvidànãmantarbhàveõa tatparatvasyàni÷caye'bhàve và ghañãyaü karmatvamityàdyanvayamateranutpàdàdvi÷iùyaiva tattadvàkyavyaktidharmikasya ghañakarmatvàdiparatvani÷cayasya tattadanvayabodhahetutvamupeyaü tathà ca tattaddhetubhåtànàü prakaraõaj¤ànàbhidhànàmeva vij¤ànavyaktãnàntathàtvamucitam ava÷yaü këptapårvavartitàkatvàt . ataeva saindhavamànaya ityàdàvapi lavaõaparatvadhãrna lavaõàdyanvayabuddhau hetuþ kintu tadarjakatvenàbhimataü bhojanàdiprakaraõasya pratisandhànamiti nyàyasiddhàntaþ>% ÷abdaø praø .

#<tàdarthya># naø tadartha + caturvaø ùya¤ . tadudde÷yakatve .

#<tàdàtmya># naø tadàtmanobhàvaþ ùya¤ . abhede tadàtma÷abde dç÷yam .

#<tàdãtnà># avyaø tadànãm + pçùoø . tadànãmityarthe %<àtsårya janayan dyàmuùàsaü tàdãtnà ÷atrum>% ç 1 . 32 . 4 tàdãtnà tadànãmityasya pçùãdaràditvàdvarõaviparyayaþ .

#<tàdçkùa># triø tasyeva dar÷anamasya tad + dç÷a--ksa sarvanàmañerattvam upaø saø . tattulyadar÷ane .

#<tàdç÷a># triø tasyeva dar÷anamasya tad + dç÷a--ña upaø saø . tattulyadar÷ane %<kva tadvidhaü prema pati÷ca tàdç÷aþ>% kumàø %<nijuhnuve tàdç÷ameva vçühitam>% màghaþ . striyàü ïãp . %<yàdç÷ã bhàvanà yasya siddhirbhavati tàdç÷ã>% udbhañaþ .

#<tàdç÷># triø tasyeva da÷anamasya tad + dç÷a--kvip upaø saø . tattulye %<tàdçgguõà sà bhavati samudreõeva nimnagà>% %<tàdçgrohati tattasmin vãjaü svairvya¤jitaü guõaiþ>% manuþ .

#<tàna># puø tana--gha¤ . 1 vistàre avatànaþ santànaþ . %<mårvà guócãtànairàsãvyet>% su÷rutaþ . 2 j¤ànaviùaye ÷abdàrthakalpaø 3 gànàïgabhede . %<vistàryante prayogà ye mårchanà ÷eùasaü÷rayàþ . tànàste'pyånapa¤cà÷at saptasvarasamudbhavàþ . tebhya eva bhavantyanye kåñatànàþ pçthak pçthak . te syuþ pa¤ca sahasràõi strayastriü÷at ÷atàni ca>% saïgãø dàø %<tànapradàyitvamivopagantum>% kumàø . %<gàtà yaü yaü svaraü gacchet taü taü vaü÷ena tànayet>% mallinàthadhçtam . gàyanti divyatànaiste bhàø saø 4 aø .

#<tànava># naø tanorbhàvaø pçthvàø pakùe aõ . tanutve %<tànavaü tanutà gàtre daurbalyabhramaõàdikçt>% ujvalamaõiþ %<aïgànàmatitànavaü kathamidaü kampa÷ca kasmàt kutaþ>% amaraþ .

#<tànavya># puüstrã tanorapatyaü gargàø ya¤ . tanorapatye striyàü lohiø ùpha ùittvàt ïãù . tànavyàyanã .

#<tànånaptra># naø tànånaptà devatà'sya aõ . tanånaptçdevatàke pçùadàjye %<tànånaptraü gçhõàmi kàüsye camase và>% mànavasåø . %<tànånaptrametat>% kàtyàø ÷rauø 8 . 1 . 24 . %<etadàjyaü tànånaptrasaüj¤aü bhavati>% karkaþ . %<tadetattànånaptraü nidànena>% ÷ataø bràø 3 . 4 . 2 . 8 %<tànånaptà ca prajàpatiþ vàyurvà>% tanånaptç÷abde dç÷yam .

#<tànåra># puø tana--vàø uùõ . payasàü svatobhrame àvarte trikàø .

#<tànta># triø tama--kta . 1 mlàne 2 klànte ca . ÷abdàrthakalpaø . %<mçdulatàntalatàntamalokayat>% %<ratirabhasavilàsàbhyàsatàntaü na yàvat>% màghaþ . %<alasatàntatàrakeõa>% da÷akumàø .

#<tàntava># naø tantorvikàraþ a¤ . vastre %<maõimuktàpravàlànàü lohànàü tàntavasya ca>% %<sarva¤ca tàntavaü raktaü ÷àõakùaumàvikàni ca>% manuþ .

#<tàntavya># puüstrã tantoþ santànasyàpatyaü gargàø ya¤ . tantorapatye striyàü lohitàø ùpha ùittvàt ïãù . tàntavyàyanã .

#<tàntuvàyi># puüstrã tantuvàyasyàpatyaü %<udãcàmi¤>% pàø i¤ . tantuvàyasyàpatye . anyamate senàntalakùaõakàribhyaþ pàø õya . tàntavàyya tadarthe .

#<tàntrika># triø tantraü siddhantaü vetti ÷àstramadhãte và ukthàø ñhak . 1 j¤àtasiddhànte 2 ÷àstràbhij¤e ca %<evaü prayatnatraividhyaü tàntrikaiþ parikãrtitam>% bhàùàø tantre vihitaþ ñhak . 3 tantravihite triø striyàü ïãp %<vaidikã tàntrikã sandhyà yathànukramayogataþ>% tantram . idamarthe ñha¤ . 4 ÷àstrasambandhini ca . athàto dharmaü vyàkhyàsyàmaþ ÷rutipramàõako dharmaþ ÷ruti÷ca dvividhà vaidikã tàntrikã ca hàrãtaþ .

#<tàndura># naø tandureõa pàkayantrabhedena nirvçttam aõ . tandårapakve màüsabhede tatpàkavidhiþ ÷abdàrthaciø dhçtavàkye yathà
     %<aïgàrapårõagarte yadalagnamavalambitam . saüskçtaü pihitaü màüsaü pakvaü tànduramucyate>% susvàdu tànturantu . pacedgarte'ntarãkùasthaü lambi sambhàrasambhçtam . caturdiïamaõóalàkàraü pàr÷vaprajvalitànale . vipakvaü surabhi svàdu tàndåramiti kãrtitam . anyacca . %<kothikàyàü susambhàramalagnamavalambitam . màüsaü pidhàya bàhyàgnijvàlayà sveditam varam . tànduraü rucidaü balyaü mçdu pathyatamaü smçtam . sadyohataü navaü sthålamanyathà doùakàraõamiti>%

#<tànva># puø tanvàþ pràõàdhiùñhitatvàt pràõavatyà ayam %<pràõirajatàdibhyo'¤>% pàø a¤ saüj¤àpårvakavidheranityatvàt vede na guõaþ . tanåje putre . %<na jàmaye tànvàriktham>% çø 3 . 31 . 2 . tanunàmakasya çùerapatyam pràõitvàt a¤ pårvavadguõàbhàvaþ . 2 çùibhede . %<sadyo vidiùña tànvaþ>% çø 10 . 94 . 15 . tànvo nàmarùiþ bhàø . tanu da÷àpavitravastram tasyedam aõ pårvavadguõàbhàvaþ . 3 da÷àpavitravastrasambandhini %<jahaddharmàõi tànvà>% çø 9 . 14 . 4 . %<tànvà tànvàni chàndasa àc>% bhàø . svàrthe aõ . 4 da÷àpavitravastre ca . %<gçbhõàti ripra virasya tànvà>% çø 9 . 78 . %<tànvà svakãyena vastreõa>% bhàø pårvavat tçtãyàsthàne àc .

#<tàpa># puø tapa--gha¤ . kle÷ajanake uùõàdispa÷ejanye 1 santàpe 2 kçcchre ca mediø . %<nidàghakàlolbaõatàpayeva>% kamàø . %<karambhavàlukàtàpàn kumbhãùàkàü÷ca dàruõàn>% manuþ .

#<tàpaka># triø tàpayati tàpi--õvul . 1 tàpakàrake 2 jvare puø ÷abdaraø . 3 rajãguõe ca tapyaü sattvaü tàpakaü rajaþ sàø ÷àstre prasiddham . %<sattvaü tapyaü baddhibhàvela vçttaü bhàvàye và ràjasàstàpakàste . taphà bhedagràhiõã tàmasã yà vçttistasyàü tapya ityukta àtmeti>% savadaø .

#<tàpatya># puüstrã tapatyàþ såryakatyàyàþ apatyam kùatriyatvàt õya . kaurave tapatyapatye tapatã÷abde dç÷yam . tapatyà upàkhyàna ùya¤ . 2 tapatyupàkhyàne naø . tàpatyamatha và÷iùñhamaurvaü càkhyànamuttamam bhàø àø 1 aø . tadàkhyànaü ca bhàø àø caitrarathaparvaõi 172 adhyàye dç÷yam .

#<tàpatraya># naø 6 taø . àdhyàtmikàdhidaivikàdhibhautikaråpe duþkhatraye . %<àdhyàtmikàdi maitreya! j¤àtvà tàpatrayaü budhaþ . utpannaj¤ànavairàgyaþ pràpnotyàtyantikaü phalam>% viùõupuø .

#<tàpaduþkha># naø tàparåpaü duþkham . pàta¤jalokte duþkhabhede %<pariõàmatàpasaskàraduþkhairguõavçttivirodhàcca duþkhameva sarvaü vivekinaþ>% såø . %<te janmàyurbhogàþ puõyahetakàþ sukhaphalàþ, apuõyahetukàþ duþkhaphalà iti . yathà cedaü duþkhaü pratikålàtmakaü evaü viùaya sukhakàle'pi duþkhamastyeva pratikalàtmakaü yoginaþ . kathaü tadupapadyate>% . %<atha kà tàpaduþkhatà sarvasya dveùànutriddha÷cetanàcetanasàdhanàdhãnastàpànubhava iti . tatràsti dveùajaþ karmà÷ayaþ sukhasàdhanàni ca pràrthayànaþ kàyena vàcà manasà ca parispandate tataþ paramanugçhõàtyupahanti veti parànugrahapãóàbhyàü dharmàdharmàvupacinoti sa karmà÷ayo lobhànmohàcca bhavatãtyeùà tàpaduþkhatocyate>% bhàø . %<te janmàyurbhogà iti yadyapi janmàyuùoreva hlàdaparitàpapårvabhàvitayà tatphalatvaü na tu bhogasya hlàdaparitàpodayànantarabhàvinastadanubhavàtmanastathàpyanubhàvyatayà bhogyatayà bhogakarmatàmàtreõa bhogaphalatvamiti mantavyaü nanvapuõyahetukà jàtyàyurbhogàþ paritàpaphalà bhavantu heyàþ pratikulavedanãyatvàt . kasmàt? punaþ puõyahetavastyajyante sukhaphalàþ anukålavedanãyatvàt, na caiùàü pratyàtmavedanãyànukålatà ÷akyà sahasreõàpyanumànàgamairapàkartuü, na ca hlàdaparitàpau parasparàvinàbhåtau yato hlàda upàdãyamànenaiva paritàpo'pyavarjanãyatayàpatet tayorbhinnahetukatvàdbhinnaråpatvàt cetyata àha yathàcedamiti>% vivaraõam .

#<tàpana># naø tapa--õic--bhàve lyuñ . (tàpàna) 1 tàpakaraõe hemacaø . tàpi--kartari lyu . 2 sårye 3 kàmavàõabhede puø jañàdhaø . 4 såryakàntamaõau ràjaniø . 5 arkanàmanàmake arkavçkùe ca . 6 tàpake triø . %<tato'mbaràccintitamàtramàgataü mahàprabhaü cakramamitratàpanam>% bhàø àø 19 aø . %<tatastu ràjànamamitratàpanaü samãkùyate tasya nçpasya mantriõaþ>% 44 aø .

@<[Page 3269b]>@
#<tàpanãya># naø upaniùadbhede . upaniùacchabde 1222 pçø dç÷yam . gopàlatàpanãyaþ nçsiühatàpanãyaþ . tapanãyasya svarõasya vikàraþ aõ . 2 svarõamaye triø %<tàpanãye tathà ghaõñe kakùoparivilambite>% harivaüø 87 aø . jàtaråpebhyaþ parimàõe aõ . 3 svarõaniùkaparimàõe suvarõe naø .

#<tàpa÷cita># naø tapasi cãyate ci--kta svàrthe aõ . sattrabhede tadvidhànàdi kàtyàø ÷rauø 24 . 5 . 1 . yathà %<tàpa÷citam dãkùàþ saüvatsaramupasada÷ca tathà sutyàþ>% såø %<tàpa÷citamiti satranàma tatra dãkùàþ saüvatsaraü bhavanti upasadaþ sutyà÷ca>% idànãmahànyàha atra sutyà àha karkaþ %<gavàmayaneneyuþ>% 2 såø . gavàmayanameva kartavyamityarthaþ . %<agniùñomena và>% 3 såø %<ãyuþ apårva÷càyamagniùñhomaþ naikàhiko na dvàda÷àhikaþ saüsthàmàtropade÷àt . agniùñomasaüsthena jyotiùñomena påraõaü kartavyam>% karkaþ . ÷ataø bràø 10 . 2 . 5 . 3 tanniruktirdar÷ità yathà %<etaduha yaj¤e tapaþ . yadupasadastapo và upasadastadyattapasi cãyate tasmàt tàpa÷citastadvai yàvadevopasadbhi÷caranti tàvat pravargyeõa saüvatsaramevopasadbhi÷caranti saüvatsarapravargyeõa>% %<yàvatãrupasadaþ kuryàttàvadbhiþ pravargyai÷caritavyam upasadaþ tàpa÷cite cayane saüvatsarasaümitàþ>% bhàø .

#<tàpasa># triø tapastaccaraõaü ÷ãlamasya chatràø õa . 1 tapa÷caraõa÷ãle striyàü ñàp . tapo'styasya %<aõ ca>% pàø aõ . tapo vi÷iùñe triø . %<tàpaseùveva vipreùu yàtrikaü bhaikùamàcaret>% manuþ . %<sãdanti tàpasakulàni sagokulàni>% vçø saø 19 aø . striyàü ïãp %<abravãnna smaràmãti kasya tvaü duùñatàpasi>% bhàø àø 74 aø .

#<tàpasataru># puø tàpasahitastaruþ ÷àø taø . iïgudãvçkùe amaraþ . tàpasadrumàdayo'pyatra .

#<tàpasadrumasannibhà># strã tàpasadrumeõa tulyà nibhàø niø saø . garbhadàtrãkùupabhede ràjaniø .

#<tàpasapatrã># strã tàpasapriyaü patramasyàþ jàtitvàt ïãù . damanakavçkùe ràjaniø .

#<tàpasapriya># puø tàpasànàü priyaþ chàyàpradatvàt . 1 piyàlavçkùe ràjaniø . 2 tàpasapriyamàtre triø .

#<tàpaseùñà># strã tàpasena iùñà . 1 dràkùàyàü ràjaniø 2 tàpasàbhilaùite triø .

#<tàpasya># naø tàpasasya dharmaþ ùya¤ . tàpasadharme %<strãdharmayogaü tàpasyaü mokùaü saünyàsameva ca . ràj¤a÷ca dharmamakhilaü kàryàõàü ca vinirõayaþ>% manuþ . %<purà ràmabhayàdeva tàpasyaü samupà÷ritaþ>% bhàø vaø 276 aø .

#<tàpahara># triø tàpaü harati hç--ña . tàpanà÷ake . striyàü ïãp ïãbantaþ . 2 vya¤janabhede (tàharã) bhàvaø pra0
     %<ghçte haridràsaüyuktà màüsànàü bharjayedvañãþ . taõóulàü÷càpi nirdhautàn sahaiva paribharjayet . siddhiyogyaü jalaü tatra prakùipya ku÷alaþ pacet . lavaõàrdrakahiïgåni màtrayà tatra niþkùipet . eùà siddhiü samàyàtà proktà tàpaharã budhaiþ>% . asyà guõàþ . %<bhavet tàpaharã balyà vçùyà ÷leùmàõamàharet . vçühaõã tarpaõã rucyà gurvã tatra guõàþ smçtàþ>%

#<tàpika># triø tàpe tàpakàle bhavaü ñha¤ . grãùmabhave jalàdau naø .

#<tàpiccha(¤ja)># puø tàpinaü chàdayati jayati và chada + jivà óa pçùoø . 1 tamàlavçkùe amaraþ . %<akùõornikùipada¤janaü ÷ravaõayostàpicchagucchàbalãm>% gãø goø %<praphullatàpri¤chanibhairabhãùubhiþ>% màghaþ . 2 dhàtumàkùike ràjani0

#<tàpin># triø tàpayati tàpi--õini . 1 tàpake tapa--õini . 2 tàpayukte triø striyàü và ïãp . 3 buddhadeve puø trikà0

#<tàpã># strã tàpayati ac gauràø ïãù . vindhyàcalasthe pa÷cimavàhinadãbhede ràjaniø . sà ca màkùikadhàtådbhavakhanisannikçùñà . 2 yamunàyàü trikàø .

#<tàpãja># puø tàpyà nadyàþ samãpe àkarabhede jàyate janaóa . màkùikadhàtau %<eva¤ca màkùikaü dhàtuü tàpãjamamçtopamam . madhuraü kà¤canàbhàsamamlaü và rajataprabham . piban hanti jaràkuùñhamehànàhàmayakùayàn>% su÷rutaþ tàpãsambhavatàpyatàpyudbhavàdayo'pyatra .

#<tàpe÷vara># puø tãrthabhede hemaø ÷iø puø .

#<tàma># puø tàmyatyanena tama--karaõe gha¤ . 1 bhãùaõe 2 doùe ca ajayapàlaþ . 3 glànikàraõe triø bhàve gha¤ . 4 glànau pu0

#<tàmara># naø tàmaü glàniü ravate hinasti ruï--badhe bàø óa 1 jale 2 ghçte ca bharatadhçtarudraþ .

#<tàmarasa># naø tàmare jale saüsti sasa--óa . 1 padme, tàmyate'nena rasyate iti rasam karmaø . 2 svarõe 3 tàmre ca mediø . 4 dhuståre, amaraþ %<iha vada tàsarasaü najajàyaþ>% vçø raø ukte 5 dvàda÷àkùarapàdake chandobhede ca . %<tàmagratastàmarasàntaràbhàm>% %<svanavatà navatàmarasànanaþ>% %<vikacatàmarasà gçhadãrghikàþ>% raghuþ . %<navaratamamandaràgatàmarasadç÷aþ>% màghaþ . 5 padminyàü strã ïãp . %<yathà gajastàmarasãü madotkañaþ>% bhàrate viràñaparvaõi 7 aø .

#<tàmalakã># strã tama õic--kvip tàn karmaø . bhåmyàmalakyàm . amaraþ . %<kañukendrayavo÷ãrasiühãtàmalakãghanaiþ>% su÷rutaþ

#<tàmalipta># puø (tamaluk) de÷abhede trikàø . svàrthe ka . tatràrthe . sa ca de÷aþ ghçø saø 14 aø kårmavibhàge pràcyàmuktaþ %<atha pårvasyàm>% ityupakrame %<ekapàdatàmaliptakako÷alakàvardhamàna÷ca>% . gauràø ïãù tatràrthe strã .

#<tàmasa># triø tamo'styasya tamaþ, pradhànatvenàstyasya và aõ . 1 tamoguõayukte 2 tamaþpradhànaguõake striyàü ïãp . 3 sarpe puüstrãø jàtitvàt ïãù . 4 khale triø mediø 5 ulåke puüstrã ràjaniø striyàü ïãù . 6 caturthe manau puø %<satyà devagaõà÷caiva tàmasasyàntare manoþ . putràü÷caiva pravakùyàmi tàmasasya manornçpa! . dyutistapasyaþ sutapàstapomålastapo'÷anaþ . taporatirakalmàùastanvã dhanvã parantapaþ . tàmasasya manorete da÷a putrà mahàbalàþ>% harivaüø 7 aø . caturthe uttamabhràtà manurnàmnà ca tàmasaþ . pçthuþ bhàtirnavaþ keturityàdyà da÷a tatsutàþ . satyakà harayo ghãrà devàstri÷ikhaã÷varaþ . jyotirdhàmàdayaþ sapta çùayastàmase'ntare . devà vaidhçtayo nàma vidhçtestanayà nçpa! . naùñàþ kàlena yairvedà vidhçtàþ svena tejasà . bhàgaø 8 . 1 . 24 . bhàgavate anyathoktaü kalpabhedàdaviruddham . tamo'dhikçtya pravçttam aõ tamasà kçtà và aõ . 7 tamoguõàdhikàreõa pravçtte ÷àstre 8 tamasàkçte ca striyàü ïãp . tàmasa÷àstràõi ca padmapuràõe pàrvatãü pratã÷varavàkyenoktàni yathà %<÷çõu devi! pravakùyàmi tàmasàni yathàkramam . yeùàü ÷ravaõamàtreõa pàtityaü j¤àninàmapi . prathamaü hi mayaivoktaü ÷aivaü pà÷upatàbhidham . macchaktyàve÷itairvipraiþ saüproktàni tataþparam . kaõàdena tu samproktaü ÷àstraü vai÷eùikaü mahat . gautamena tathà nyàyaü sàïkhyantu kapilena vai . dvijanmanà jaimininà pårvaü vedamapàrthataþ . nirã÷vareõa vàdena kçtaü ÷àstra mahattaram . dhiùaõena ca saüproktaü càrvàkamatigarhitam . daityànàü nà÷anàrthàya viùõunà buddharåpiõà . bauddha÷àstramasat proktaü nagnanãlapañàdikam . màyàvàdamasacchàstraü pracchannaü vauddhameva ca . mayaiva kathitaü devi! kalau bràhmaõaråpiõà . apàrthaü ÷rutivàkyànàü dar÷ayallokagarhitam . karmasvaråpatyàjyatvamatra ca pratipàdyate . sarvakarmaparibhraü÷ànnaiùkrarmyaü tatra cocyate . paràtmajãvayoraikyaü mayàtra pratipàdyate . brahmaõo'sya paraü råpaü nirguõaü dar÷itaü mayà . sarvasya jagato'pyasya nà÷anàrthaü kalau yuge . vedàrthavanmahà÷àstraü màyàvàdamavaidikam . mayaiva kathitaü devi! jagatàü nà÷akàraõàt>%
     kårmapuràõe keùà¤cittantràõàü tàmasatvamuktaü yathà %<yàni ÷àstràõi dç÷yante loke'smin vividhàni ca . ÷rutismçtiviruddhàni niùñhà teùàü tu tàmasã . karàlabhairava¤càpi yàmalaü vàmamà÷ritam . evaüvidhàni cànyàni mohanàrthàni tàni tu . mayà sçùñàni cànyàni mohàyaiùàü bhavàrõave>% . tàmasa puraõàni yathà . %<màtsyaü kaurmaü tathà laiïgaü ÷aivaü skàndaü tathaiva ca . àgneya¤ca ùaóetàni tàmasàni nivoghata>% . sàttvika puràõàni yathà . %<vaiùõavaü nàradãya¤ca tathà bhàgavataü ÷ubham . gàruóa¤ca tathà pàdmaü vàràha ÷ubhadar÷ane! . sàttvikàni puràõàni vij¤eyàni ÷ubhàni vai>% . ràjasa puràõàni yathà %<vrahmàõóaü vrahmavaivartaü màrkaõóeyaü tathaiva ca . bhaviùyaü vàmanaü bràhmaü ràjasàni ÷ubhànane!>% padmaø uø khaø 43 aø . %<saïkãrõeùu sarasvatyàþ pitçõàü vyaùñirucyate . agneþ ÷ivasya màhàtmyaü tàmaseùu divàkare . ràjaseùu ca màhàtmyamadhikaü brahmaõaþ smçtam . yasmin kalpe tu yat proktaü puràõaü brahmaõà purà . tasya tasya tu màhàtmyaü tatsvaråpeõa varõyate . sàttvikeùvadhikaü tadvadviùõormàhàtmyamuttamam . tathaiva yogasaüsiddhà gamiùyanti paràü gatim>% matsya puø .
     tàmasamunayaþ padmapuø uø uktà yathà . %<kaõàdo gautamaþ ÷aktirupamanyu÷ca jaiminiþ . durvàsà÷ca mçkaõóu÷ca bhàrgava÷ca vçhaspatiþ . jamadagni÷ca ityete munayastàmasàþ smçtàþ>% . tàmasasmçtayastatraivoktà yathà %<vàrhaspatyà gotamã ca sàüvartã yamanirmità . ÷àïkhã cau÷anasã caiva tàmasyaþ smçtayaþ smçtàþ>% . tàmasa÷raddhàdikaü gãtàyàü 17 aø uktaü yathà . trividhà bhavati ÷raddhà dehinàü sà svabhàvajà . sàttvi kãràjasã caiva tàmasã ceti tàü ÷çõu . yajante sàtvikà devàn yakùarakùàüsi ràjasàþ . pretàn bhåtàgaõàü÷cànye yajante tàmasà janàþ . tàmasàhàràdikamapi bhàø 17 aø uktaü yathà %<yàtayàmaü gatarasaü påti paryuùita¤ca yat . ucchiùñamapi càmedhyaü bhojanaü tàmasapriyam>% %<vidhihãnamasçùñànnaü mantrahãnamadakùiõam . ÷raddhàvirahitaü yaj¤aü tàmasaü paricakùate>% . %<måóhagràheõàtmano yat pãóayà kriyate tapaþ . parasyot sàdanàrthaü và tattàmasamudàhçtam>% . %<ade÷akàle yaddàna mapàtrebhya÷ca dãyate . asatkçtamavaj¤ànaü tattàmasamudàhçtam>% . ki¤ca %<niyatasya tu saünyàsaþ karmaõo nopapadyate . mãhàttasya parityàgastàmasaþ parikãrtitaþ>% . %<yattu kçtsnavadekasmin kàrye saktamahetukam . atattvàrthavatlpa¤ca tattàmasamudàhçtam . anubandhaü kùayaü hiüsà manapekùya ca pauruùam . mohàdàrabhyate karma yattattàmasamucyate>% . %<ayuktaþ pràkçtastabdhaþ ÷añho naikçtiko'lasaþ . viùàdã dãrghasåtrã ca kartà tàmasa ucyate . adharmaü dharmamiti yà manyate tamasàvçtà . sarvàrthàn viparãtàü÷ca buddhiþ sà pàrtha! tàmasã>% . %<yathà svapnaü bhayaü ÷okaü viùàdaü madameva ca . na vimu¤cati durmbhedhà dhçtiþ sà tàmasã matà>% . %<yadagre cànubandhe ca sukhaü mohanamàtmanaþ . nidràlasyapramàdãtthaü tattàmasamudàhçtam>% 18 aø . ràjasatàmasakarmàõi yathà %<yat ÷aivaü daivataü paitraü vaupadevaü tathàdhvaram . ÷àktaü ÷aivaü gàõapatyaü yàgahomàdikaü tathà . paurahityaü yàjana¤ca daivalyaü gràmayàjanam . viùõusevàparàdha÷ca tathà nàmàparàdhakaþ . asatpratigraho devi! saïkalpa àbhicàrikaþ . pa÷ujãvàdihananaü pàtaka¤copapàtakam . atipàpaü mahàpàpamanupàtakameva ca . lobho moho hyahaïkàraþ kàmaþ krodhaþ madastathà . etad yadaparaü karma garhita¤ca varànane! . ràjasaü tàmasaü proktaü mayà ca munibhiþ sadà>% padmaø uø khaø .
     hàrãtaþ %<tàmasena tu dravyeõa çtvigbhistàmasaistathà . tàmasaü bhàvamàsthàya tàmaso yaj¤a ucyata . tàmasena tu yaj¤ena dànena tapasà tathà . niraye janma cedàhurvçddhiü vidyàcca tàmasãm>% . %<tàmasã vçddhimlecchàdhipatya råpà>% iti ratnàkaraþ . tamaso ràhorapatyam aõ . 9 ràhusute tàmasakãlaþ .

#<tàmasakãla># puø tàmasaþ ràhusutaþ kãla iva . vçø saø 3 aø ukte ràhusute ketubhede . tannimittotpàtabhedastatrokto yathà %<tàmasakãlasaïj¤akà ràhusutàþ ketavastrayastriü÷at . varõasthànàkàraistàndçùñràrke phalaü bråyàt . te càrkamaõóalagatàþ pàpaphalà÷candramaõóale saumyàþ . dhvàïkùàkabandhapraharaõaråpàþ pàpàþ ÷a÷àïke'pi . teùàmudaye råpàõyambhaþ kaluùaü rajovçtaü vyoma . nagataru÷ikharavimardã sa÷arkaro màruta÷caõóaþ . çtuviparãtàstaravo dãptà mçgapakùiõo di÷àü dàhaþ . nirghàtamahãkampàdayo bhavantyatra cotpàtàþ . na pçthak phalàni teùàü ÷ikhikãlakaràhudar÷anàni yadi . tadudayakàraõameùàü ketvàdãnàü phalaü bråyàt>% . %<yasmin yasmin de÷e dar÷anamàyànti såryavimbasthàþ . tasmiüstasmin vyasanaü mahãpatãnàü parij¤eyam . kùutpramlàna÷arãrà munayo'pyutsçùñadharmasaccaritàþ . nirmàüsavàlahastàþ kçcchreõàyànti parade÷am . taskaraviluptavittàþ pradãrghaniþ÷vàsàkulitàkùipuñàþ . santaþ sanna÷arãràþ ÷okodbhavavàùparuddhadç÷aþ . kùàmà jugupsamànàþ svançpatiparacakrapãóità manujàþ . svançpaticaritaü karma ca paràkçtaü pravruvantyanye . garbheùvapi niùpannà vàrimuco na prabhåtavàrimucaþ . sarito yànti tanutvaü kvacit kvacijjàyate sasyam . daõóe narendramçtyurvyàdhibhayaü syàt kabandhasaüsthàne . dhvàïkùe ca taskarabhayaü durbhikùaü kãlake'rkasthe . ràjopakaraõaråpai÷chatradhvajacàmaràdibhirviddhaþ . ràjànyatvakçdarkaþ sphuliïgadhåmàdibhirjanahà . eko durbhikùakaro dvyàdyàþ syurnarapatervibhà÷àya . sitaraktapãtakçùõaistairbiddho'rko'nuvarõaghnaþ . dç÷yante ca yataste ravibimbasyotthità mahotpàtàþ . àgacchati lokànàü tenaiva bhayaü prade÷ena>% . svàrthe ka tatràrthe . triü÷attryadhikàràhoste tàmasakãlakà iti khyàtàþ vçø saø 11 aø .

#<tàmasadhyàna># naø vañukabhairavasya dhyeyaråpabhede . %<tasya dhyànaü tridhà proktaü sàttvikàdiprabhedataþ>% ityupakrame sàttvikaràjase uktvà tàmasadhyànamuktaü tantrasàre yathà
     %<dhyàyejrãlàdrikàntaü ÷a÷i÷akaladharaü muõóamàlaü mahe÷aü digvastraü piïgalàbhaü óamarumatha sçõiü ÷aïkha÷ålàbhayàni . nàgaü ghaõñàü kapàlaü kararasiruhairbibhrataü bhãmadaüùñraü sarpàkalpaü trinetraü maõimayavilasatkiïkiõãnåpuràóhyam>% %<tàmasaü ÷atru÷amanaü kçtyàbhåtagadàpaham>% tantrasàø .

#<tàmasika># triø tamasà nirvçttaü ñha¤ . tamoguõakàrùye tri0

#<tàmasã># strã tamàüsi bhåmnà santyasyàü praj¤àø aõ ïãp . andhakàrabahulàyàü ràtrau 2 mahàkàlyàü mediø . 3 jañàmàüsyàü ràjaniø . 4 tamoguõavatyàü striyà¤ca .

#<tàmàleya># triø tàmàlavçkùasyàdårade÷àdi sakhyàø óha¤ . tamàlavakùasyà--dårade÷àdau .

@<[Page 3272b]>@
#<tàmisra># puø tamisrà tamastatirastyatra aõ . narakabhede . tàmisro hyandhatàmisra ityupakrame . tannidànaråpàdi bhàgaø . 5 . 26 uktaü yathà %<yastu parivittàpatyakalatràõyapaharati sa hi kàlapà÷abaddho yamapuruùairatibhayàna kaistàmisre narake balànnipàtyate>% %<sa paryàyeõa yàtãmàn narakànekaviü÷atim . tàmisramandhatàmisraü mahàrauravarauravau . narakaü kàlasåtra¤ca mahànarakameva ca . sa¤jãvanaü mahàvãciü tapanaü sampratàpanam . saüghàta¤ca sakàkolaü kuómalaü påtimçttikam . loha÷aïkumçjãùa¤ca panthànaü ÷àlmalãü nadãm . asipatravana¤caiva lohadàrakameva ca>% manuþ atropakrame yàtãti kriyàsambandhàpekùatayà panthànaü ÷àlmalãü nadãmityuttaratra spaùñaü dvitãyà÷ravaõàcca tàmisràdi÷abdànàü dvitãyàntataiva narakavi÷eùavàcitvàttasya puüstvàt . ÷abdakalpadrume klãvatoktiþ manu vacane dvitãyàntatàmisra÷abde prathamàntatvabhràntyaiveti bodhyam . tamisrayà sàdhyamaõ . 2 dveùe . bhedastamaso'ùñavidho mohasya ca da÷avidho mahàmohaþ . %<tàmisro'ùñada÷adhà>% sàø kàø . %<tàmisro dveùo'ùñàda÷adhà ÷abdàdayo da÷aviùayà ra¤janãyàþ svaråpataþ, ai÷varyaü tvaõimàdikaü na svaråpato ra¤janaü kintu ra¤janãya÷abdàdyupàyàþ . te ca ÷abdàdaya upasthitàþ paraspareõopahanyamànàstadupàyà÷càõimàdayaþ svaråpeõaiva kopanãyà mavantãti . ÷abdàdibhirda÷abhiþ sahàõimàdyaùñàda÷adheti tadviùayo dveùastàmisro'ùñàda÷aviùayatvàdaùñàda÷adheti>% tattvakauø dveùamålatvàt bhogecchàpratighàtaråpe 3 krodhe bhàgaø ñãø ÷rãdharaþ .

#<tàmu># triø tama--uõ . stotari nighaõñuþ .

#<tàmbalã># strã tàmbålã + pçùoø . (pàna) tàmbålyàü %<mu¤jakà ÷atàmbalyàrasànàþ>% gopaø bràø 3 . 10 . 7 .

#<tàmbåla># naø tama--ålac vugàgamaþ dãrgha÷ca gauø ïãù tasyàþ patramaõ . (pàna) khyàte 1 nàgavallãdale . 2 kramuke ca mediø . %<tàmbålaü kañåtiktamuùõamadhuraü kùàraü kaùàyànvitaü vàtaghnaü kçminà÷anaü kaphaharaü durgandhanirnà÷anam . vaktrasyàbharaõaü vi÷uddhikaraõaü kàmàgnisandãpanaü tàmbålasya sakhe! trayoda÷a guõàþ svarge'pi te durlabhàþ>% api càhuþ %<tàmbålaü vi÷adaü rucyaü tãkùõãùõaü tuvaraü saram . rasyaü tiktaü kañu kùàraü raktapittakaraü laghu . valyaü ÷leùmàsyadaurgandhyamalavàta÷ramàpaham>% bhàvaø praø . %<anidhàya mukhe parõaü pågaü svàdayate naraþ . matibhraü÷o daridraþ syàdante na smarate harim>% ràjaniø . bhàvapraø dinacaryàyàmuktaü yathà dhåmenàpohya hçdyairvà kaùàyakañutiktakaiþ . pågakarpåra kastårãlavaïgasumanaþphalaiþ . phalaiþ kañukaùàyairvà mukhavai÷adyakàribhiþ . tàmbålapatrasahitaiþ sugandhairvà vicakùaõaþ . dhåmena agurvàdidhåmena . apohya kaphaü dårãkçtya kaùàyakañutiktakaiþ phalaiþ karpårakastårãlavaïgàdibhiþ pågaiþ kramukaiþ sumanaþphalaiþ jàtãphalaiþ elàharãtakyàdiphalaiþ . ràtrau suptotyite snàte bhukte vànte ca saïgare . sabhàyàü viduùàü ràj¤àü kuryàttàmbåla carvaõam . tàmbålamuktaü tãkùõoùõaü rocanantu paraü saram . tiktaü kùàroùaõaü kàmaraktapittakaraü laghu . va÷yaü ÷leùmàsyadaurgandhyamalavàta÷ramàpaham . makha vai÷adyasaugandhyakàntisauùñhavakàrakam . hanudantamaladhvaüsi jihvendriyavi÷odhanam . mukhapraseka÷amanaü galàmayavinà÷anam . navaü tadeva maghuraü kaùàyànurasaü guru . valàsajananaü pràyaþ patra÷àkaguõaü smçtam . vaïgade÷odbhavaü parõaü paraü kañurasaü saram . pàcanaü pittajanakamuùõaü kaphaharaü smçtam . parõaü puràõamakañu khullakantanu pàõóuram . vi÷eùàd guõavadvedyamanyaddhãnaguõaü smçtam . khadiraþ kaphapittaghna÷cårõaü vàtabalàsanut . saüyogata stridoghnaü saumanasyaü karoti ca . mukhavai÷adyasaugandhyakàntisauùñhavakàrakam . prabhàte pågamadhikaü madhyàhne khadiraü tathà . ni÷àsu cårõamadhikaü tàmbålaü bhakùayet sadà . àyuragre ya÷o måle lakùmãrmadhye vyavasthità . tasmàdagraü tathà målaü madhyaü parõasya varjayet . parõamåle bhavedvyàdhiþ parõàgre pàpasambhavaþ . jãrõaü parõaü haratyàyuþ sirà buddhivinà÷inã . àdyaü viùopamaü pãtaü dvitãyaü bhedi darjarama . tçtãyàdanu pàtavya sudhàtulya rasàyanam . tàmbålaü nàtiseveta na virikto bubhukùitaþ . dehadçkke÷adantàgni÷rotravarõabalakùayaþ . ÷oùaþ pittànilàsra syàdatitàmbålacarvaõàt . viùamårchàmadàrtànàü kùayiõàü raktapittinàm . %<vinà parõaü mukhe dattvà guvàkaü bhakùayedyadi . tàvadbhavati caõóàlo yàvadgaïgàü na gacchati>% karmalocanam . %<tàmbålaü vidhavàstrãõàü yatãnàü brahmacaràriõàm . tapasvinà¤ca viprendra! gomàüsasadç÷aü dhruvam>% iti brahmavaiø vraø khaø . màrkaõóeyaþ %<bhåyo'pyàcamya kartavyaü tatastàmbålabhakùaõam>% va÷iùñhaþ %<supåga¤ca suparõa¤ca sucårõena samanvitam . adattvà dvijadevebhyastàmbålaü varjayedbudhaþ>% %<tàmbåladvayamàsana¤ca labhate yaþ kànyakubje÷varàt>% naiùaø %<tàmbålàktaü da÷anamasakçddar÷ayantãha ceñã>% sàø daø . 2 parõavçkùe strã gauràø ïãù . %<tàmbålãnàü dalaistatra racitàþ pànabhåmayaþ>% raghuþ .

#<tàmbålakaraïka># puø 6 taø . (pànaóipà) tàmbålapàtrabhede hemacaø .

#<tàmbålada># triø tàmbålaü dadàti dà--ka . 1 ràj¤àü tàmbåladàne adhikçte dàsabhede 2 vipràdibhyo tàmbåladàtari ca õvul . tàmbåladàyako'pyubhayatra %<jalatàmbålakusumagandhamàlyàdidàyakàþ>% kàmandakãye .

#<tàmbålapatra># puø tàmbålamiva patramasya . piõóàlau ràjaniø . karmaø . tàmbålãpatre naø .

#<tàmbålapeñikà># strã 6 taø . tàmbålakaraïke

#<tàmbålaràga># puø tàmbålakçto ràgaþ ÷àkaø taø . (pànera vola) 1 tàmbålajanite ràge tàmbålasya ràga iva ràgo raktatà yasya . 2 masåre hàràø .

#<tàmbålavallã># strã tàmbålàkhyà vallã . (pàna) nàgaballyàm amaraþ . svàrthe ka atraivàrthe .

#<tàmbålika># triø tàmbålaü tadracanaü ÷ilpamasya . tàmbålaracanàdhikçte %<àdi÷abdàt màlàkararajakatàmbålikagàndhikàdayaþ>% sàø daø .

#<tàmbålin># triø tàmbålaü paõyatayà'styasya ini . 1 tàmbålavikretari(tàmuli)khyàte 2 jàtibhede puüstrã striyàü ïãp .

#<tàmra># naø tama--rak dãrghaþ . 1 dhàtubhede (tàümà) amaraþ 2 kuùñhabhede karmavipàkaþ . 3 raktavarõe hemacaø . 4 tadvati triø . dhàtubhedasyotpattikàraõaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà atha tàmrasya utpattirnàmalakùaõaguõà÷ca . %<÷ukraü yat kàrtikeyasya patitaü dharaõãtale . tasmàttàmraü samutpannamidamàhuþ puràvidaþ . tàmramaunduvaraü ÷ulvamudumbaramapi smçtam . ravipriyaü mlecchamukhaü såryaparyàyanàmakam . japàkusumasaïkà÷aü snigdhaü mçdudhanakùamam . lohanàgo¤jhitaü tàmraü màraõàya pra÷asyate . kçùõaü råkùamatistabdhaü ÷veta¤càpi ghanàsaham . lohanàgayuta¤ceti ÷ulvaü duùñaü prakãrtitam . eko doùo viùe tàmre tvasabhyagmàrite punaþ . dàhaþ svedo rucirmårchà kledo reko vamirbhramaþ>% (rekaþ virekaþ) tasya màraõavidhistatrokto yathà %<såkùmàõi tàmrapatràõi kçtvà saüsvedayedbudhaþ . vàsaratrayamamlena tataþ khàte viniþkùipet . pàdàü÷aü såtakaü dattvà yàmamamlena mardayet . tata uddhçtya patràõi lepayeddviguõena ca . gandhakenàmlaveùñena tasya kuryàcca golakam . tataþ piùñvà ca maunàkùãü càïgerãü và punarnavàm (càïgerã catuùpatràmlàlonikàbhedaþ .) tatkalkena bahirgolaü lepayeddvyaïgulonmitam . dhçtvà tadgolakaü bhàõóe saràveõa ca rodhayet . vàlukàbhiþ prapåryàtha vibhåti lavaõàmbubhiþ . dattvà bhàõóamukhe mudràü tata÷cållyàü vipàcayet . kramavçddhyàgninà samyagyàvadyàmacatuùñayam . svàïga÷ãtaü samuddhçtya mardavecchåraõadravaiþ . yàmaikaü golakaü tacca niþkùipecchåraõodare . mçdà lepastu kartavyaþ sarvato'ïguùñhamàtrakaþ . pàcyaü gajapuñe kùiptaü mçtaü bhavati ni÷citam . vamanaü ca virekaü ca bhramaü ÷vàsamathàrucim . vidàhaü svedamutkledaü na karoti kadàcana . evaü màritasya tàmrasya guõà tàmraü kaùàyaü madhuraü ca tiktamamla¤ca pàke kañu sàraka¤ca . pittàpahaü ÷leùmahara¤ca ÷ãtaü tadroùaõaü syàllaghu lekhana¤ca . pàõóådaràr÷ojvara kuùñhakàsa÷vàsakùayàn pãnasamamlapittam . ÷othaü kçmiü ÷ålamapàkaroti pràhurbudhà vçühaõamalpametat>% . %<tàmramamlena ÷uddhyati>% manuþ . tàmrapatra÷abde mojananiùedhaþ ghçtetaroddhçtasàragavyabhojananiùedha÷ca vakùyate . raktavarõavi÷iùñe %<tàmrauùñhaparyastarucaþ smitasya>% %<tapasvine tàmrarucà kareõa>% kumàø %<pracakrame pallavaràgatàmrà>% raghuþ . 5 dvãpabhede puø . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ .

#<tàmrakarõa># triø tàmrau karõau yasya . 1 raktakarõayukte striyàü ïãù . ïãùantaþ 2 pa÷cimadighastinyàm amaraþ .

#<tàmrakàra># puüstrãø tàmraü tàmrapàtràdikaü karoti kç--aõ upaø saø . tàmropajãvini saïkãrõajàtibhede . %<àyogavena vipràyàü jàtàstàmropajovinaþ>% kaüsakàra÷abde dç÷yam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<tàmrakuñña># puüstrãø tàmraü kuññayati kuñña--aõ upaø saø . tàmrakàre (kàüsàri) saükãrõajàtibhede . õvul . tàmrakuññaka tatràrthe amaraþ .

#<tàmrakuõóa># naø kuõa--óa kicca tàmramayaü kuõóam . tàmramaye devajalàghàre pàtrabhede %<devatànyajalàdhàraþ kuõóaü kuõóamukhà smçtàþ>% %<÷à÷vataþ upacàràt tàmrakuõóam>% ujjva0

#<tàmrakåña># puünaø tàmrasya kåñamiva . raktavarõaniryàsake (tàmàka) kùupabhede %<saüvidà kàlakåña>% ca tàmrakåñaü ca dhusturam . ahiphenaü kharjårasastàóità tarità tathà . ityaùñau siddhidravyàõi yathà såryàùñakaü tathà kulàø taø .

#<tàmrakçmi># puø karmaø . indragopakãñe hàràø .

#<tàmragarbha># naø tàmraü garbha ivotpattisthànamasya . tutthe (tuüte) ràjaniø . tasya tàmrodbhavatvaü tuttha÷abde dç÷yam .

#<tàmracåóa># puüstrãø tàmrà raktà cåóà yasya . 1 kukkuñe (kukaóà) khyàte khage amaraþ striyàü ïãù . tadrutavi÷eùaphalaü vçø saø 88 aø yathà %<bhãtà rubanti kukukukviti tàmracåóàstyaktvà rutàni bhayadànyaparàõi ràtrau>% . kukkuña÷ca dvividhaþ nàrikelàkçtiþ pràcyavàñaþ, valàkàkçti÷ca pratãcyavàñaþ . tatra pràcyavàñaþ balàdhikaþ . tathaiva varõitaü da÷akumàre tàmracåóayuddhàdhikàre . kathamiva nàrikelajàteþ pràcyavàñakukkuñasya pratãcyavàñaþ puruùairasamãkùya valàkàjàtistàmracåóo balapramàõàdhikasyaivaü prati visçùña iti . %<pràyudhyata càtisaürabdhamanuprahàrapravçttasvapakùamuktakaõñhãravaravaü vihaïgamadvayam . jita÷càsau pratãcyavàña kukkuñaþ>% da÷akuø . 2 kukkuradrume (kukasimà) ràjaniø . tasya rakta÷ikhatvàttathàtvam . %<dvàbhyàü gçhãtvà pàõibhyàü ÷aktiü cànyena pàõinà . apareõàgnidàyàdastàmracåóaü bhujena saþ . mahàkàyamupa÷liùñaü kukkuñaü balinàü varam>% bhàø vaø 224 aø tatraiva %<aruõastàmracåóa¤ca pradadau caraõàyudham>% . 3 kumàrànucaramàtçgaõabhede strã %<subhagà lambinã lambà tàmracåóàvikà÷inã>% bhàø ÷aø 47 aø . màtçgaõauktau 4 rakta÷ikhàyukte triø tàmracåóabhairavaþ .

#<tàmrajàkùa># puø satyabhàmàyàü kçùõàjjàte putrabhede . %<jaj¤ire satyabhàmàyàü bhãmo bhãmarathaþ kùåpaþ . rohito dãptimàü÷caiva tàmrajàkùo jalàntakaþ . bhànçrbhãmarikà caiva tàmrapakùà jalandhamà . catasro jaj¤ire teùàü svasàrau garuóadhvajàt>% harivaüø 162 aø .

#<tàmratrapuja># puø tàmra¤ca trapu ca tàbhyàü jàyate jana--óa . kàüsye bhàvapraø . tasyobhayadhàtujanyatvàt tathàtvam .

#<tàmradugdhà># strã tàmraü raktaü dugdhaü niryàso'syàþ . gorakùa dugdhàyàü ràjaniø .

#<tàmradvãpa># puünaø . karmaø . dakùiõade÷asthe dvãpabhede . %<dvãpaü tàmràhvaya¤caiva parvataü ràmakaü tathà . timiïgila¤ca sa nçpaü va÷e kçtvà mahàmatiþ>% bhàø saø 30 aø . sahadevadakùiõadigvijaye .

@<[Page 3275a]>@
#<tàmrapakùà># strã satyabhàmàsutàyàü tàmrajàkùa÷abde dç÷yam .

#<tàmrapañña># naø tàmranirmitaü paññam . tàmramaye lekhanapatrabhede %<dadyàdbhåmiü nibandhaü và kçtvà lekhya¤ca kàrayet . àgàmibhadrançpatiparij¤ànàya pàrthivaþ . pañe và tàmrapaññe và svamudroparicihnitam . abhilekhyàtmano vaü÷yànàtmàna¤ca mahãpatiþ . pratigrahaparãmàõaü mànàcchedopavarõanam . svahastakàlasampannaü ÷àsanaü kàrayet sthiram>% yàj¤aø .

#<tàmrapatra># puø tàmraü raktaü patramasya . 1 jãva÷àke ràjaniø . 2 raktavarõapatrake vçkùamàtre ca . karmaø . 3 tàmramaye lekhana patre . 4 rakte dale navapallave ca naø .

#<tàmraparõã># strã dakùiõade÷asthe nadãbhede .
     %<tàmraparõãntu kaunteya! kãrtayiùyàmi tàü ÷çõu yatra devaistapastaptaü mahadicchadbhirà÷rame . gokarõa iti vikhyàtastriùu lokeùu vi÷rutaþ . ÷ãtatoyo bahujalaþ puõyastàta! ÷ivaþ ÷ubhaþ . hradaþ paramaduùpràpo mànuùairakçtàtmabhiþ . tatra vçkùavçõàdyai÷ca sampannaphalamålavàn . à÷ramo'gastya÷iùyasya puõyo devasamo giriþ . vaidårya parvatastatra ÷rãmàn maõimayaþ ÷ivaþ . agastyasyà÷rama÷caiva bahumålaphalodakaþ>% bhàø vaø 88 aø . tasyàþ sindhu saïgamasthàne muktàjanma yathoktaü %<tàmraparõãsametasya muktàsàraü mahodadheþ . te nipatya dadustasmai ya÷aþ svamiva sa¤citam>% raghuþ %<siühalakapàralaukikasauràùñrakatàmraparõãkapàra÷aràþ>% kauverapàõóyavàñakahaimà ityàkarà hyaùñau vçø saø 81 aø muktàkaroktau . 2 ÷ilàbhede ca . %<tàmraparõã ÷ilà ràjan! ÷rãmàn malayaparvataþ>% bhàø bhãø 6 aø .

#<tàmrapallava># puø tàmràõi pallavàni yasya . 1 a÷okavçkùe ràjaniø . 2 raktapallavayukte vçkùamàtre ca . karmaø . 3 rakte pallave astrã .

#<tàmrapàkin># puø pacyate pàkaþ phalapuùpàdi tàmraþ pàkaþ astyasya ini . gardabhàõóavçkùe . ratnamàø .

#<tàmrapàtra># naø tàmrasya vikàraþ aõ karmaø . tàmramaye pàtre tatra tarpaõavidhistarpaõa÷abde uktaþ . %<gçhãtvauóumbaraü pàtram>% ityàdi smçtyà tasya saükalpapàtratoktà tatra bhojananiùedho manunokto yathà %<tàmrapàtre na bhu¤jãta bhinnakàüsye salàbile . palà÷apadmapatreùu gçhã bhuktvaindavaü caret>% . tatra ghçtetaroddhçtasàragavyàdibhojananiùedhamàha smçtisàgare smçtiþ %<nàrikelajalaü kàü÷ye tàmrapàtre sthitaü madhu . gavya¤ca tàmrapàtrasthaü madyatulyaü ghçtaü vinà . tàmrapàtradhçtaü màüsaü yacca gavyaü ghçtetarat . àmiùantu gavàü màüsaü dadhi madyaü payo rajaþ . dravyàntarayutaü màüsaü payasà saüyutaü dadhi . payo'nuddhçtasàra¤ca tàmrapàtre na duùyati>% uttaràrdhànusàràt %<tata÷ca saüskçte vahnau gokùãreõa caruü pacet . astreõa kùàlite pàtre nave tàmramayàdike>% ÷àradàtiø vàkyam anuddhçtasàrakùãraviùayama uddhçtasàrasyaiva tatra sthitatve niùedhàt pànapàtraü ca tàmrapàtraü pra÷astaü yathàha su÷rutaþ dadyàt dàmramaye pàtre su÷ãtaü su÷çtaü payaþ . %<jalapàtra tu tàmrasya tadabhàve mçdo hitam>% bhàvapaø .

#<tàmrapàdã># strã tàmraþ rakteþ pàdo målamasyàþ ïãù . hasapadyàm ràjaniø . tasyà haüsasyeva raktamålatvàttathàtvam .

#<tàmrapuùpa># puø tàmraü puùpaü yasya . 1 raktakà¤cane jañàø 2 bhåmicampake ÷abdacaø . 3 raktapuùpayuktamàtre triø . %<tàmrapuùpai÷ca ÷ikharairdãpyamànaþ sutejasà>% harivaüø 217 aø . karmaø . 4 rakte puùpe naø .

#<tàmrapuùpikà># strã tàmraü puùpaü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . raktatrivçti (làlateuói) ràjaniø .

#<tàmrapuùpã># strã tàmraü raktaü puùpaü yasyàþ ïãù . 1 dhàtakã vçkùe 2 pàñalàvçkùe ca ràjaniø .

#<tàmraphala># puø tàmraü raktaü phalamasya . 1 akùoñakavçkùa . ràjaniø . 2 raktaphalayukte vçkùamàtre triø . karmaø . 3 rakte phale naø .

#<tàmramålà># strã tàmraü raktaü målaü yasyà ajàderàkçtigaõatvàt ñàp . 1 duràlabhàyàü 2 lajjàlau ca ràjaniø . 3 kacchuràvçkùe (khirài)ratnamàlà . 4 raktamålake vçkùamàtre triø . karmaø . 5 rakte måle naø .

#<tàmrayoga># puø cakradattokte auùadhabhede tadvidhànàdi tatrokta yathà %<sthàlyàü saümardya dàtavyau màùikau rasagandhakau . nakhakùuõõaü tadupari taõóulãyaü dvimàùikam . tato naipàlatàmràdi pidhàya sukaràlitam . pàü÷unà pårayedårdhva sarvàü sthàlãü tato'nalaþ . sthàlyadho nàlikàü yàvaddeyastena mçtasya ca . tàmrã tàmrasya rattyekà triphalàcårõarattikà . tryåùaõasya ca rattyekà vióaïgasya ca tanmadhu . ghçtenàloddhya leóhavyaü prathame divase tataþ . rattivçddhiþ pratidinaü kàryà tàmràdiùu triùu . sthirà vióaïgarattistu yadà bhedo vivakùitaþ . tadà vióaïgantvadhikaü dadyàdrattidvayaü punaþ . dvàda÷àhaü yogavçddhistato hràsakramo'pyayam . grahaõãmamlapitta¤ca kùayaü ÷åla¤caø sarvadà . tàmrayogo jayatyeùa balavarõàgnivardhanaþ>% .

#<tàmrarasàyanã># strã tàmrarasasya raktaniryàsasyàyanã . gorakùadugdhàyàü jañàdharaþ .

#<tàmralipta># puø de÷abhede . so'bhijano'sya tasya ràjà bà aõ . tadde÷avàsini tannçpe ca bahuùu aõo luk . sa ca de÷aþ pràcãsthaþ . %<tàmralipta¤ca ràjànaü karvañàdhipatiü tathà>% bhàø saø 29 aø . bhãmapràcãdigvijaye . %<vaïgàþ kaliïgàü magadhàstàmraliptàþ sapuõórakàþ>% bhàø saø 51 aø . khàrthe ka . tatràrthe %<kiràtàþ karvaràþ siddhàþ vaidehàstàmraliptakàþ>% bhàø bhãø 7 aø . janapadoktau .

#<tàmravarõa># puø tàmro rakto varõo'sya . 1 pallivàhavçkùe tçõabhede ràjaniø . 2 jañàyàü strã ÷abdacaø . 3 tàmravarõayutamàtre triø . karmaø . 4 rakte varõe puø .

#<tàmravallã># strã karmaø . 1 ma¤jiùñhàyàm ÷abdacaø 2 citra kåñade÷aprasiddhe latàbhede ràjaniø . 3 raktalatàmàtre ca .

#<tàmravãja># puø tàmraü vãjaü yasya . 3 kulatthe ràjaniø . 3 raktavãjake vçkùamàtre triø . karmaø . 3 rakte vãje naø . 4 kulatthikàyàü strã ÷abdàrthaciø .

#<tàmravçkùa># puø karmaø . 1 raktacandanavçkùe 2 kulatthe ca ratnamàø 3 raktavarõake vçkùe puø .

#<tàmravçnta># puø tàmraü vçntamasya . 1 kulatthe, strãtvamapi ñàp trikàø . 2 raktavçntake vçkùamàtre triø . karmaø . 3 rakte vçnte naø .

#<tàmra÷ikhin># puø tàmrà raktà ÷ikhàstyasya ini . kukkuñe jañàdharaþ . baø vaø . tàmra÷ikha ityapi tatra . tàmra÷ikhàyukte ca triø .

#<tàmrasàra># naø tàmraü raktaü sàramasya . 1 raktacandanavçkùe . ratnamàlà . 3 raktasàrake vçkùamàtre triø . karmaø . 3 rakte sàre puünaø .

#<tàmrasàraka># puø tàmro raktaþ sàro'sya kap . 1 khadire ràjaniø . 3 raktacandanavçkùe ca . 2 tatkàùñhe naø ÷abdàrthaciø .

#<tàmrasàrika># puø tàmraþ sàro'styasya ñhan . 1 raktakhadire, 2 raktacandane ca ÷abdàùñaci0

#<tàmrà># strã tàmra + ñàp . 1 saiühilyàü 2 tàmravallyàü ÷abdamàø .

#<tàmràkhya># puø upadvãpabhede ÷abdamàlà . tàmradvãpe .

#<tàmràkùa># puüstrã tàmre akùiõã yasya ùac saümàø . 1 kokile trikàø striyàü ùittvàt jàtitvàcca ïãù . 2 raktekùaõayukte triø striyàü ùittvàt ïãù . 3 vi÷àlà yatra tàmràkùaiþ pårõacandrasibhànanaiþ . varùàbhåþ kãryate bhàø kaø 46 aø .

#<tàmràbha># naø tàmrasya àbhevàbhà yasya . 1 raktacandane ÷abdacaø . tàmrà raktà àbhà yasya . 2 raktavarõàbhàyukte triø %<rudhirokùitasarvàïgaistaistadàyodhanaü babhau . kabandhaiþ saüvçta sarva tàmràbhaiþ khamivàvçtam>% bhàø droø 119 aø .

#<tàmràruõa># naø tãrthabhede %<tàmràruõaü samàsàdya brahmacàrã samàhitaþ . a÷vamedhamavàpnoti brahmaloka¤ca gacchati>% bhàø vaø 84 aø .

#<tàmràrdha># puø tàmrasyàrdho'÷abheda utpàdako'syaü . kàüsye trikà0

#<tàmràvatã># strã tàmramàdheyatvenà'styasya matup masya vaþ saüj¤àyàü dãrghaþ . tàmràkaraü naidãbhede %<tàmràvatã betravatã nadyastimro'tha kau÷ikã>% bhàø vaø 221 aø .

#<tàmrà÷man># puø niø karmaø . padmaràge %<tàmrà÷mara÷micchuritairnakhàgraiþ>% màrghaþ . %<tàmrà÷manàü padmaràgàõàm>% mallinàø .

#<tàmrika># triø tàmraü tatpàtràdinirmàõaü ÷ilpamasya tàmrasyedaü và ñha¤ . 1 kàüsyakàre 2 saïkãrõajàtibhede puüstrãø striyàü ïãù . 3 tàmrasambandhini triø . %<kàrùike tàmrike paõaþ>% amaraþ . %<kàrùàpaõastu vij¤eyastàmrikaþ kàrùikaþ paõaþ>% manuþ . %<niùkàþ suvarõà÷catvàraþ kàrùikastàmrikaþ paõaþ>% màj¤aø . 4 gu¤jàyàü strã ñàp ràjaniø . 5 vàüdyabhede ÷abdàra

#<tàmrã># strã tàmrasya vikàraþ aõ ïãp . vàdyabhedeø trikàø .

#<tàya># pàlane vistàre ca bhvàø àtmaø sakaø señ . tàyate atàyi--atàyiùña . tatàye . çdit . õic atatàyat--ta . tàyitaþ tàtiþ %<ubhau màyàü vyàtàyetàm>% bhaññiþ . %<sarasi saütàyyamàne>% yajuø 39 . 5 . gha¤ . tàyaþ vçùàø àüdyudàttaþ . lyuñ--tàyanam %<vçttisargaütàyaneùu kramaþ>% pàüø .

#<tàyika># triø tàye vçddhau sàdhu ñha¤ . tarjikàübhidhade÷e hemaca0

#<tàyu># puø tàya--uõ . caure stene nighaõñuþ %<apatye tàyavo yathà nakùatràü>% çø 1 . 50 . 2 .

#<tàra># puø tàrayati svajàpakàn saüsàràrõavàt té--õic--ac tàryate'nena và té--õic karaõe ac té--õic--bhàve ac và . 1 praõave oïkàre %<tàrayed yadbhavàmbhodheþ svajapàsaktamànasam . tatastàra iti khyàto yastaü brahmà vyalokayat>% kà÷ãkhaø 73 aø . 2 vànarabhede 3 ÷uddhamauktike 4 muktà vi÷addhau mediø 5 devãpraõave kårcavãje (hrãü) tantrasàø 6 tàraõe vi÷va 7 mahàdeve %<kà÷yàü vi÷ve÷varo'haü giripatitanayàsaüyuto vàmabhàge ÷uõóàdaõóena dakùe tripathagatañinãtãra÷uddhàmbubhàge . màyàvãja¤ca karõe suramunisahito dhyànayuktaü vadàmi prãtyà lokasya tasmàt suramunigaõakairucyate tàranàmeti>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam 8 råpye naø ràjaniø . 9 nakùatre naø strãø mediø %<vipattàre guóaü dadyàt>% tàràbalàdindurathenduvãryàt jyotiø taø sàüø taø ukte adhyayanaråpe prathame 10 gauõasiddhibhede . %<åhaþ ÷abdo'dhyayanaü duþkhavighàtàstrayaþ suhçtapràptiþ . dàna¤ca siddhayo'ùñau siddheþ pårvo'ïku÷astrividhaþ>% sàø kàø . %<vihanyamànasya duþkhasya tritvàt tadvighàtàstraya iti imà mukhyàþ tisraþ siddhayastadupàyatayà tvitarà gauõyaþ pa¤ca siddhayastatràpi hetumattayà tisraþ hetutayà pa¤ca vyavasthitàþ . tàsvàdyà adhyayanàdilakùaõà siddhayo hetavaþ mukhyàstu hetumatyaþ . vidhiüvadgurumukhàdadhyàtmavidyànàmakùarasvaråpagrahaõamadhyayanaü prathamasiddhistàramucyate>% taø kauø 11 viùõau puø %<a÷okastàraõastàraþ ÷åraþ ÷aurirjane÷varaþ>% bhàø anuø 149 aø sahasranàmakathane . 12 ucca÷abde puø . 13 tadvati triø mediø . 14 sphuritakiraõe 15 nirmale triø dharaø . dik÷abdàt param tãrasya tàràde÷aþ . 16 tãre . dakùiõatàraü dakùiõatãramityarthaþ 17 uccaistare triø 18 netrakanãnikàyàü naø strãø %<mattayeva ghårõitamandatàrayà>% kàdaø . %<tàrairbabhåve parabhàgalàbhataþ>% màghaþ ÷uddhamuktàphale . %<tàrahemamahàratnavimàna÷ata÷obhitam>% bhàgaø 4 . 6 . 27 . praõave %<tàro màyàramàyogo manordãpanamucyate>% . (oü ÷rãü hrãü) dãø taø %<tàraü vyomàgnimanuyugdaõóã jyotirmanurmataþ>% dã taø . %<hàramamalaü taralatàramurasi dadhatam>% jayadevaþ . %<urasi nihitatàrohàraþ>% amaruþ . %<tàralolabalayena kareõa>% sàø daø .

#<tàraka># triø tàrayati té--õic--õvçl . 1 tàrayitari . %<tatra hi jantoþ pàõeùåtkramamàõeùu rudrastàrakaü brahmavyàcaùñe>% jàvàlopaø . striyàü kàpi ataü ittvam . 2 daityabhede tatkathà ÷ivapuràõe dç÷yà . 3 karõe 4 bhelake ca mediø . tàraiva svàrthe ka . %<tàrakà jyotiùi>% pàø ajàdiø ñàp na ata ittvam . tàrakà . 5 netrakanãnikàyàü strã . 6 cakùuùi naø strãø mediø . %<tasmin viprakçtàþ kàle tàrakeõa divaukasaþ>% kumàø . %<abhibhàvyatarikamadçùñahimadyutivimbamastamitabhànu nabhaþ>% màghaþ %<kumàrastutiùu tàrakoddharaõam>% kàdaø . na daõóyànàü netrotpàñanamiti dhvanyarthaþ . %<patanaü tàrakàdãnàm>% su÷ruø %<tanuprakà÷ena viceyatàrakà>% raghuþ . %<tàrakàvarùamiva dharmavinà÷api÷unam>% %<kvàpi vihçtya divàvasàne lohitatàrakà>% kàdaø . tryadhikada÷ayatirnanau rau bhavetàü rarau tàrakà, vçttaratnàkarokte aùñàda÷àkùarapàdake 7 chandobhede ca .

#<tàrakajit># puø tàrakaü daityaü jayati ji--kvip . kàrtikeye tatkathà ÷ivapuø dç÷yà .

#<tàrakàkùa># puø tàrakàsurasya tàràkùàparaparyàye putrabhede %<nirjiteùu ca daityeùu tàrakasya sutàstrayaþ . tàràkùaþ kamalàkùa÷ca vidyunmàlã ca pàrthiva!>% ityupakrame %<kà¤canaü tàrakàkùasya citramàsãnmahàtmanaþ . ràjataü kamalàkùasya vidyunmàlina àyasam>% bhàø kaø 6 taø . 2 kumàrànucarabhede %<mahàjañharapàdàïgàstàrakàkùà÷ca bhàrata!>% bhàø gaø 46 aø .

#<tàrakabrahma># naø karmaø . ràmasya (oü ràmàya namaþ) ùaóakùare mantre . %<ùaóakùaraü mahàmantraü tàrakabrahmaucyate . ràmàya nama ityetat praõavàdi ùaóakùaram>% iti anyo'pi mantraþ padmapuraø ukto yathà . %<mumårùormunikarõyàntu ardhodakanivàsinaþ . ahaü di÷àmi te mantraü tàrakaü brahmavàcakam . oü ÷rãràmaràmetyetanmantraü tàrakamucyate . atastvaü jànakonàtha . paraü brahma vini÷citam>% .

#<tàrakàdi># saüjàtàrthe itac pratyayanimitte pàø gaõa såø ukte ÷abdagaõe sa ca gaõo yathà
     tàrakà, puùpa, karõaka, ma¤jarã, çjãùa, kùaõa, såtra måtra, niùkramaõa, purãùa, uccàra, pracàra, vicàra, kudmala, kaõñaka, musala, mukula, kusuma, kutåhala, stavaka, kisalaya, pallava, khaõóa, vega, nidrà, mudrà, bubhukùà, dhenuùyàü, pipàsà ÷raddhà, abhra, pulaka, aïgàraka, varõaka, droha, doha, sukha, duþkha, utkaõñhà, bhara, vyàdhi, varman, vraõa, gaurava, ÷àstra, taraïga, tilaka, candraka, andhakàra, garva, mukura, harùa, utkarùa, raõa, kuvalaya, gardha, kùudh, sãmanta, jvara gara, roga, romà¤ca, paõóà, kajjala, tçù, koraka, kallola, sthapuña, phala, ka¤cukaø ÷çïgàra, aïa ra, ÷aivàla, bakula, ÷vabhra, àràla, kvalaïka, kardama, kandala, mårchà, aïgàra, hastaka, prativimba, vighna, tantra, pratyaya, dãkùà, garja, (garbhàdapràõini) %<tadasya saüjàtaü tàrakàdibhya itac>% pàø itac tàrakita asya àkçtigaõatvàt anye'pi ÷abdà yathàprayogamatràvadheyàþ .

#<tàrakàyaõa># puø vi÷vàmitraputrabhede %<audumbarà hyaviùõàtàstàrakàyaõaca¤culàþ>% harivaüø 27 aø . vi÷vàmitraputrakathane .

#<tàrakàri># puø 6 taø . kàrtikeye hemacaø . tàraka÷atruprabhçtayo'pyatra .

#<tàrakita># naø tàrakà saüjàtà asya tàraø itac . nakùatrayukte àkà÷e %<sitani÷àdçùadi sphuñaniùpatatkaõagaõàdhikatàrakitàmbaraþ>% naiùaø .

#<tàrakiõã># strã tàrakàþ santyatra ini ïãp . 1 nakùatrayuktàyàü ràtrau ràjaniø 2 tàrakàyukte triø striyàü ïãp .

#<tàrakopaniùad># strã tàrayati j¤ànadànena tàri--õvul . tàrikà upaniùat . upaniùadbhede upaniùacchabde dç÷yam .

#<tàrakùiti># puø tàrà uccà kùitiryatra . de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø pratãcyàmuktaþ %<aparasyàü maõimàn>% ityupakrame %<pa¤canadamañhapàràvatatàrakùiti÷çïgavai÷yakanaka÷akàþ>% karmaø . 2 uccabhåmau strã .

#<tàraõa># puø tàrayatyanena lyuñ . 1 bhelake ratnàø . kartari lyu . 2 tàrayitari triø 3 viùõau puø . %<a÷okastàraõastàraþ>% viùõusaø . 4 bhàve lyuñ . 5 tàraõakaraõa 6 uddhàraõe ca naø %<tatra cotpatsyate janturbhavatàü tàraõàya vai>% bhàø aø 13 aø . bhàve yuc . tàraõà 7 taraõapràpaõe strã %<tàraõà pàraõaü caiva tadvrataü sarvakàmikam>% harivaüø 140 aø . ùaùñivarùamadhye aùñàda÷e 8 varùabhede . %<ativçùñi÷ca jàyeta dhànyasyàtha prapãóanam . ÷asyaü bhavati sàmànyaü tàraõe suravandite!>% jyoø taø . %<tàraõaü tadanu bhårivàridaü ÷asyavçddhimudita¤ca pàrthivam>% vçø saø 8 a0

#<tàraõi(õã)># strã tàryate'nayà té--õic--aõi . 1 naukàyàü hàràø và ïãp . ïãvantaþ 2 kà÷yapapatnãbhede yàjopayàjayorçùyormàtari tasyà apatyam óhak . tàraõeya tadapatye . %<tathaiva ca mahàbhàgaþ so'pa÷yacchaüsitavratau . yàjopayàjau brahmarùã ÷àmyantau parameùñhinau . saühitàdhyayane yuktau gotrata÷càpi kà÷yapau . tàraõeyau yuktaråpau bràhmaõàvçùisattamau>% bhàø àø 167 aø .

#<tàrataõóula># puø tàraþ ÷uddhamauktikamiva ÷ubhrastaõóulo'sya . dhavalayavanàle ràjaniø .

#<tàratamya># naø taratamayorbhàvaþ ùya¤ . 1 nyånàdhikatve %<nirdhanaü nidhanametayordvayostàratamyavidhimuktacetasàm . vodhanàya vidhinà vinirmità repha eva jayavaijayantikà>% ityudbhañaþ . %<aho tàratamyaü naràõàm>% mçcchakaø taratama÷abde udàø .

#<tàratàra># naø tàrayatãti tàraü tatprakàraþ prakàre dvitvam . sàüø taø ukte gauõatçtãyasiddhibhede tàra÷abdadar÷ite %<åhaþ ÷abdo'dhyayanam>% ityàdivàkye %<åhastarkaþ àgamàvirodhinyàyenàgamàrthaparãkùaõam saü÷ayapårvapakùaniràkaraõenottarapakùavyavasthàpanaü tadidaü mananamàcakùate àgaminaþ . sà tçtãyà siddhistàratàramucyate>% taø kauø .

#<tàradã># strã taradyeva svàrthe aõ ïãp . taradãvçkùe ràjaniø tàrañãti pàñhàntaraü tatràrthe .

#<tàrapuùpa># puø tàraü rajatamiva puùpamasya . kundavçkùe . ràjaniø .

#<tàramàkùika># naø tàraü råpyamiva màkùikam upadhàtubhedaþ . rajatatulye upadhàtubhede . %<tàramàkùimamanyattu tadbhavedrajatopamam . ki¤cidrajatasàhityàt tàramàkùikamãritam . anukalpatayà tasya tato hãnaguõàþ smçtàþ . na kevalaü råpyaguõàvartante tàramàkùike . dravyàntarasya saüsargàt santyanye'pi guõà yataþ . syàt tàramàkùikaü svàdu tiktaü vçùyaü rasàyanam . càkùuùya vastirukkuùñhapàõóumehaviùodaram . ar÷aþ ÷othaü kùayaü kaõóåü tridoùamapi nà÷ayet . mandànalatvaü balahànimugràü viùñambhitàü netragadàn sakuùñhàn . tathaiva màlàü vraõapårvikà¤ca karotya÷uddhaü rajatàkhyamàkùikam>% . ÷odhanantu . karkoñã meùa÷çïgyutthairdravairjambãrajairdinam . bhàvayedàtape tãvre vimalà ÷uddhyati dhruvam . vimalà tàramàkùikam . màraõantu %<kulatthasya kaùàyeõa ghçùñà tailena và puñet . tailena và'jamåtreõa mriyate tàramàkùikam>% bhàvapraø .

#<tàrala># puø tarala eva aõ . 1 tarale 2 viñe ca ÷abdàrthaciø .

#<tàravàyu># puø karmaø . atyucca÷abdayukte pavane .

#<tàravimalà># strã tàrorajatamiva vimalà . tàramàkùike upadhàtubhede ÷abdàrthaciø .

#<tàra÷uddhikara># naø tàrasya rajatasya ÷uddhiü dhàtvantarayogàt jàtamala÷uddhiïkaroti kç--ña . sãsake tatsamparkàddhi rajatasya mala÷uddhirlokasiddhà ràjaniø .

#<tàrasàra># puø upaniùadbhede upanicchabde dç÷yam .

#<tàrahàra># puø tàranirmito hàraþ . 1 sthålamuktàhàre %<saüvardhitoraþsthalatàrahàraþ>% raghuþ .

#<tàrà># strã tàrayati saüsàrarõavàt bhaktàn té--õic--ac . 1 da÷amahàvidyàntargate dvitãyamahàvidyàbhede . 2 nakùatre ca tatra nakùatràdãnàü liïgabhedà yathà hastà svàtã ÷ravaõà aklãve mçga÷iro napuüsi syàt . puüsi punarvasupuùyau målaü tvastro striyaþ ÷eùàþ adhikamçkùa÷abde 1400 pçø dç÷yam . %<kàlã tàrà mahàvidyà ùãóa÷ã bhubane÷varã>% ityàdi tantrasàø %<tàrakatvàt sadà tàrà sukhamokùapradàyinã . ugràpattàriõã yasmàdagratàrà tataþ smçtà>% tantrasàø tannàmaniruktiþ . 3 buddhadevatàbhede 4 vçhaspatibhàryàyàm mediø . 5 suùeõavànarakanyàyàü vàlibhàryàyà¤ca 6 cióànàmagandhadravye 7 muktàyà¤ca ràjaniø . %<vçhaspateþ sa vai bhàryàü tàràü nàma ya÷asvinãm . jahàra tarasà sarvànavamatyàïgiraþsutàn . sa (candraþ) yàcyamàno devai÷ca tathà devarùibhiþ saha . naiva vyasarjayat tàràü tasmàyàïgirase tadà>% %<dadàvaïgirase tàràü svayameva pitàmahaþ . tàmantaþprasavàü dçùñvà tàràü pràha vçha spatiþ . madãyàyàü na te yonau garbho dhàryaþ katha¤cana . ayonàvutsçjattaü vai kumàraü dasyuhantamam . ãùã kàstambamàsàdya jvalantamiva pàvakam . jàtamàtraþ sa bhagavàn devànàmakùipadvapuþ . tataþ saü÷ayamàpannàstàràmucuþ surottamàþ . satyaü bråhi sutaþ kasya somasyàtha vçhaspateþ . pçcchyamànà yadà devairnàha sà sàdhvasàdhu và . tadà tàü ÷aptumàrabdhaþ kumàro dasyuhantamaþ . taü nivàrya tato brahmà tàràü papraccha saü÷ayam . yadatra tathyaü tad bråhi tàre! kasya suto hyayam . sà prà¤jaliruvàcedaü brahmàõaü varadaü ÷anaiþ . somasyeti mahà tmànaü kumàraü dasyuhantamam>% harivaüø 25 aø . %<suùeõà duhità ceyamarthasåkùmavini÷caye . autpàtike ca vividhe sarvataþ pariniùñhità . yadeùà sàdhviti vråyàt kàryaü tanmuktasaü÷ayam . na hi tàrà mataü ki¤cadanyathà parivartate>% ràmàø kiø 23 aø . sà ca pa÷càt vàlinã maraõànantaraü sugrãvabhàryà %<tàrayà sahitaþ kàmã saktaþ kapivçùastadà>% 31 aø %<ahalyà draupadã kuntã tàrà mandodarã tathà . pa¤ca kanyàþ smarennityaü mahàpàtakanà÷anam>% tatra muktàyàü %<tàràvalãvikaraõairvyarucan nivàsàþ>% màghaþ kanãnikàyàü %<lulitanayanatàràþ kùàmavaktrenduvimbàþ>% màghaþ . tàrà÷ca a÷vinàdayaþ . jyoø taø tàþ tadvi÷eùàdika¤coktaü yathà %<a÷vinã bharaõã caiva kçttikà rohiõã tathà . mçga÷ãrùaü tathà càrdrà punarvasukapuùyakau . a÷leùà ca maghà pårvaphalgunyuttaraphalgunã . hastà citrà tathà svàtã vi÷àkhà cànuràdhikà . jyeùñhà målaü tathàùàóhe pårvottarapadàdike . ÷ravaõà ca dhaniùñhà ca ÷atabhiùàdyabhàdrikà . uttaràdibhàdrapadà revatã bhàni ca kramàt>% . %<a÷viyamadahanakamalaja÷a÷i÷ålabhçdaditijãvaphaõipitaraþ . yonyaryamadinakçttvaùõçpavana÷akràgnimitràþ . ÷akronirçtistoyaü vi÷vavira¤cã harirvasurvaruõaþ . ajapàdo'hirbudhnaþ påùà cetã÷varà bhànàm>% vi÷àkhàyàþ ÷akràgnyormilitadaivatatvam abhijitobhinnatvena aùñàviü÷atiriti tacca vakùyate iti nakùatràdhipàþ ugraþ pårvamaghàntakà dhruvagaõastrãõyuttaràõi svabhårvàtàdityaharitrayaü caragaõaþ puùyà÷vihastà laghuþ . citrà nitramçgàntyabhaü mçdugaõastãkùõo'hirudrendrayuk . mi÷ro'gniþ savi÷àkhabhaþ ÷ubhakaràþ sarve svakçtye gaõàþ . %<÷a÷àïkatàrayoþ ÷uddhirvicàryà sarvakarmasu . grahàõàmapi sarveùàü tacchuddhau phaladàtçtà>% . ÷rãpatisamuccaye %<tàràcandrabale pràpte doùà÷cànye bhavanti ye . te sarve vilayaü yànti siühaü dçùñvà gajà iva . janmasampat vipatkùemaü pratyariþ sàdhakobadhaþ . mitraü paramamitra¤ca janmabhàcca punaþpunaþ . sarvamaïgalakàryàõi triùu janmasu kàrayet . vivàda÷ràddhabhaiùajyayàtràkùauràdi varjayet . yàtràyàü pathi bandhanaü kçùividhau sarvasya nà÷obhavet . bhai jye maraõaü tathà suniyataü dàhogçhàrambhaõe . kùau rogasamàgamobahuvidhaþ ÷ràddhe'rthanà÷astathà vàde buddhivinà÷anaü yudhi bhayaü pràpnotyayaü janmabhe . pàpàkhyà tu trividhà pa¤cacaturda÷abiü÷atistriyuttà . siddhiphalà vçddhikarã vinà÷asaüj¤à kramàt kathità>% . %<janmàdyaü karma tatopi da÷amaü sàüghàtikaü ùoóa÷akam . samudayamaùñàda÷abhaü vinà÷asaüj¤aü trayoviü÷am . àdyàttu pa¤caviü÷am mànasamevaü naraþ ùaóçkùaþ syàt . navanakùatronçpatiþ svajàtide÷àbhiùekarkùaiþ>% . jàtyarkùantu . %<pårvàtrayaü mànalamagrajànàü ràj¤àntu pauùõena sahottaràõi . sapauùõamitraü pitçdaivata¤ca prajàpaterbha¤ca kçùãvalànàm . àdityahastàbhijida÷vibhàni tànyantyajàteþprabhaviùõutàyàm>% . (de÷abhaü de÷anàmarkùam) . nàóãnakùatràõi . %<ãhàdehàrthahàniþ syàjjanmarkùa upatàpite . karmarkùe karmaõàü hàniþ pãóà manasi mànase . mårtidraviõabandhånàü hàniþ sàüghàtike tathà . saütapte sàmudayike mitrabhçtyàrthasaükùayaþ . vainà÷ike vinà÷aþ syàt dehadraviõasampadàm>% . nàóãnakùatraphalam . jàtibhe kulanà÷aþ syàdbandhana¤càbhiùekabhe . de÷abhe de÷abhaïgaþ syàt krårairevaü ÷ubhaiþ ÷ubham . yasminràjàbhiùiktobhavati tadàbhiùecanikabham a i u e kçttikà o vavi vu rohiõãtyàdide÷abham (cakra÷abde 1248 pçø ÷atapadacakre dç÷yam) . ugràdigaõàdikàryabhedaþ muø ciø ukto yathà %<uttaràtrayarohiõyo bhàskara÷ca dhruvaü sthiram . tatra sthiraü vãjageha÷àntyàràmàdisiddhaye . svàtyàditye ÷rutestrãõi candra÷càpi caraü calam . tasmit gajàdikàrohã vàñikàgamanàdikam . pårvàtrayaü yàmyamaghe ugraü kåraü kujastathà . tasmin ghàtàgni÷àñhyàni viùa÷astràdisidhyati . vi÷àkhàgneyabhe saumyo mi÷raü sàdhàraõaü smçtam . tatràgnikàryami÷raü ca vçùotsargàdisiddhaye . hastà÷vipuùpàbhijitaþ kùipraü laghu gurustathà . tasmin paõyaratij¤ànaü bhåùà÷ilpakalàdikam . mçgàntyacitràmitrarkùamçdu maitraü bhçgustathà . tatra gãtàmbaraü krãóà mitrakàryavibhåùaõam . målendràrdràhibhaü sauristãkùõaü dàruõasaüj¤akam . tatràbhicàraghàtograbhedàþ pa÷udamàdikam . målàhimi÷rogramadhomukhaü bhavedårdhvàsyamàrdrejyaharitrayaü dhruvam . tiryaïmukhaü maitrakarànilàditijyeùñhà÷vinànãdç÷akçtyameùu>% .

#<tàràkåña># naø dampatyorvivàha÷ubhà÷ubhaj¤àpake kåñabhede upayama÷abde 1248 pçø dç÷yam . %<varõo va÷yastathà tàrà yoni÷ca grahamaitrakam . gaõamitraü bhakåña¤ca nàóã cete guõàdhikàþ>% muhuø ciø .

#<tàràkùa># puø tàrakàkùàparaparyàyake tàrakàsurasya putre daityabhede tàrakàkùya÷abde dç÷yam .

#<tàràcakra># naø tantrokte daukùaõoyamantra÷ubhà÷ubhaj¤ànàrthe cakrameda tàsvaråpàdi cakra÷abdeø 809 pçø nakùatracakre dç÷yam .

#<tàràcamana># naø tàràyàþ påjàdyaïgamàcamanam ÷àø taø . tàràdavãpajàdyaïge àcamanabhede tacca bhairavatantre uktaü yathà %<tàràmedestribhiþ pãtvà màyayà kùàlayet karam . huü oùñhau tu dbirutmçjya phañkàraiþ kùàlayet karam . àsyaü nàse dç÷au ÷ràtre nàbhivakùaþ ÷rirobhujàn . vairocanàdibhiþ spçùñvà sarvapàpaiþ pramucyate . àcamya bhairavo bhåtvà vatsaràttàü prapa÷yati>% . tàràbhedairiti . ugratàraikajañànãlasarasvatãbhedaiþ . vairocanàdayastu . bairocana, ÷aïkha, pàõóara, padmanàbha nàmaka, màmaka, pàõóava, tàrakà'sitàïga, yamàntaka, vighnàntaka, naràntakàþ, sacaturthãpraõavàdinamo'ntakàþ kçùõànandatantrasàø .

#<tàràdhipa># puø 6 taø . 1 candre 2 ÷ive 3 vçhaspatau 4 vàlivànare 5 sugrãve ca . %<tatàra tàràdhipakhaõóadhàrã>% kumàø . %<tàràdhipe lini lagnagate'tha vàsmin>% jyoø taø . tàràpatitàrànàthàdayo'pyatra . %<kañhoratàràpatilà¤chanacchaviþ>% màghaþ . 6 nakùatràdhipeùu a÷vinãkumàràdiùu tàrà÷abde dç÷yam .

#<tàràpatha># puø tàràõàü panthàþ ac samàø . àkà÷e halà0

#<tàràpãóa># puø tàràõàmàpãóaþ bhåùaõamiva . candre trikàø .

#<tàràpramàõa># naø a÷vinyàdinakùatràõàü svaråpàvedakasaükhyàvi÷eùe sa ca vçø saø 98 aø saprayojanamukto yathà
     %<÷ikhiguõarasendriyànala÷a÷iviùayaguõartupa¤cavasupakùàþ . viùayaikacandrabhåtàrõavàgnirudrà÷vivasudahanàþ . bhåta÷atapakùavasavo dvàtriü ÷acceti tàrakàmànam . krama÷o'÷vinyàdãnàü kàlastàràpramàõena . nakùatrajamudvàhe phalamavdaistàrakàmitaiþ sadasat . divasairjvarasya nà÷o vyàdheranyasya và vàcyaþ>% .

#<tàràbhåùà># strã tàrà bhåùà yasyàþ . ràtrau ràjaniø .

#<tàràbhra># puø tàro nirmalaþ jala÷ånyaþ abhro megha iva ÷ubhratvàt karpåre ràjaniø .

#<tàràmaõóala># naø tàràõàü mauktikànàü maõóalaü yatra . ã÷varamaõóapabhede ÷abdaratnàø . 6 taø . 2 nakùatramaõóale ca .

#<tàràmçga># puø tàràråpaþ mçgaþ mçga÷iraþ . mçga÷ironakùatre %<anvadhàvan mçgaü ràmo rudrastàràmçgaü yathà>% bhàø vaø 277 aø %<tàràråpaü mçgam tàràmçgaü, prajàpatiþ svàü duhitaraü mçgo bhåtvà jagàma tasya rudraþ ÷iro'cchinat tadeva mçga÷iro nakùatram>% nãlakaø . %<eùa caiva mçgaþ ÷rãmàn ya÷ca divyo nabha÷caraþ . ubhàvetau mçgo divyau tàràmçgamahãmçgau>% ràmàø araø 43 . 2 . saø .

#<tàràri># puø 6 taø . viñamàkùike upadhàtubhede hemacaø .

#<tàràvatã># strã kakutstharàjabhàryàyàü manonyathinyàü jàtàyàü durgàvatàrabhåtàyàü kanyàyàü ÷ivàvatàracandra÷ekharapatnyàm . tatkathà kàlikàpuø 47 aø yathà .
     %<kàkutstho bhàryayà sàrdhamatyantamudito'bhavat . sahajenàtha hàreõa bhåùità sà kakutsthajà . vavçdhe mandire tasya varùàsviva suràpagà . tenaiva hàracihnena tasyàstàràvatãti vai . nàmàkarot pità kàle yathokte nçpasattama!>% . %<patiü pårvavaraü putrã ràj¤astàràvatã satã . khayaü sà pàrvatã devã vatre ca candra÷ekharam . vaivàhikena vidhinà sa ràjà candra÷ekharaþ . tàràvatãü tadà bhàryàü kakutsthançpateþ sutàm . saüskçtya j¤àpayàmàsa devebhyo vaidikairmakhaþ>%

#<tàràùoóhà># strã 6 taø . tàràpåràïge ùoóhànyàsabhede tantrasàre tàràprakaø dç÷yam . %<iti ùoóhà ca kathità tàràyàþ sarvasiddhidà>% tantrasàø .

#<tàrikà># strã tàóikà óasya raþ . tàlarasajàte madyabhede . tàóikà÷abde dç÷yam .

#<tàrin># triø tàrayati té--õic--õini . 1 tàrake . striyàü ïãp . sà ca da÷asu mahàvidyàsu 2 dvitãyavidyàyàm tadbhedàþ tantrasàre uktà yathà %<tàrà cogrà mahogrà ca vajà kàlã sarasvatã . kàme÷varã ca càmuõóà ityaùñau tàriõã gaõàþ . atha bhedàn pravakùyàbhi tàriõyàþ sarvasiddhidàn . yeùàü vij¤ànamàtreõa jãvanmukto hisàdhakaþ>% ityupakrame tàsàmabhidhànam . 3 buddhadevatàbhede trikàø .

#<tàrukùya># puø tarukùasyarùerapatyaü gargàø ya¤ . tarukùarùerapatye . striyàü lohitàø ùpha . tàrukùyàyaõã . yåni tu tàrukùyàyaõa phak . yåni tadapatye sa ca gotrapravaràntargataþ .

#<tàruõa># puüstrã taruõasyàpatyam utsàø a¤ . taruõasyàpatye striyàü ïãp .

#<tàruõya># naø taruõasya bhàvaþ ùya¤ . yauvane amaraþ . %<smaràndhà gàóhatàruõyàþ samastaratakãvidàþ>% sàø daø . %<tataþ sa ràjà tàruõyàdaurasena balena ca>% bhàø ÷àø 125 aø .

#<tàreya># puø tàràyà apatyam óhak . aïgade 1 bàliputre . %<kariùyatyeùa tàreyastejasvã taruõo'ïgadaþ>% ràmàø kiø 22 sargaþ . 2 vçhaspatibhàryàyàstàràyà÷candraje putre budhe ca .

#<tàrkava># triø tarkorvikàraþ kopadhatvàt aõ . tarkuvikàre siø kauø .

#<tàrkiüka># triø tarkaü vetti tacchàstramadhãte và ñha¤ . 1 tarkavettari 2 tarka÷àstràbhij¤e ca .

#<tàrkùa># puø tçkùa eva svàrthe aõ . ka÷yape çùau . %<pramathya tarasà ràj¤aþ ÷àüllàdãü÷caidyapakùagàn . pa÷yatàü sarvalokànàü tàrkùaputraþ sudhàmiva>% bhàgaø . 2 pàtàlagaruóalatàyàü strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<tàrkùya># puø tçkùasya gotràpatyaü gargàø vçkùetyatraütçkùeti pàñhàntaràt ya¤ . 1 vçkùamunergotràpatye striyàü lohiø ùpha . tàrkùyàyaõã . 2 garuóàgraje aruõe 3 garuóe 4 a÷ve 5 sarpe puüstrãø 6 rasà¤jane ca mediø . 7 ÷àlavçkùe 8 svarõe ca ÷abdaraø 9 a÷vakarõavçkùa 10 syandane hemacaø . 11 parvatabhede 12 vihçsamàtre . %<ayamuttaràt saüyadvasustasya tàrkùya÷càriùñanemi÷ca senànãgràmaõyau>% yajuø 15 . 18 . %<tãkùõe'ntarãkùe kùipati pakùau tàrkùyaþ>% vedadãø pçùoø . tatra garuóe %<àruhya tàrkùyaü nabhasãva bhåtale>% màghaþ %<bhavanti nirviùàþ sarpàþ yathà tàrkùyasya dar÷anàt>% pa¤cataø . %<trastena tàrkùyàt kila kàliyena>% raghuþ . %<da÷aràtramupayujya sarvaü taratiü kilviùaü tàrkùyadar÷anamupapadyate>% su÷rutaþ . tàrkùyasyeva dar÷anaü dåràt dar÷anamityarthaþ . sarpe %<tripadàþ ÷ikhinastàrkùyà÷caturdaùñràþ viùàõinaþ>% bhàø bhãø 3 aø .

#<tàrkùyaja># naø tàrkùye parvate jàyate jana--óa . rasà¤jane ÷abdàrthaciø .

#<tàrkùyadhvaja># puø tàrkùyo dhvajã'sya . garuóadhvaje viùõau hemacaø tàrkùyaketanàdayo'pyatra .

#<tàrkùyanàyaka># puø 6 taø . garuóe ràjaniø tàrkùyanàthàdayo'pyatra

#<tàrkùyaprasava># puø tàrkùyaþ ÷ailaþ prasavo'sya . a÷vakarõavçkùe ràjani0

#<tàrkùya÷aila># naø tàrkùya÷aile bhavam aõ . rasà¤jane ràjaniø %<sindhådbhåtaü cakramardasya vãjamikùådbhåtaü ke÷araü tàrkùya÷ailam>% . %<lauhaü cårõaü màgadhã tàrkùya÷ailaü tulyàþ kàryàþ kçùõavarõàstilà÷ca>% su÷rutaþ .

#<tàrkùyasàman># naø sàmabhede làñyàø 1 . 6 . 19 .

#<tàrkùyàyaõa># puüstrãø tçkùasya çùerapatyaü yuvà gargàø vçkùetyatra tçkùeti pàñhàntaràt ya¤ yåni phak anàtãtyukteràpatyasya yasya lopo na . tçkùarùeryånyapatye .

#<tàrkùyã># strã tàrkùyasya khagasya priyà aõ . vanalatàbhede ÷abdaratnàø .

#<tàrõa># triø tçõasyedaü ÷ivàø aõ . 1 tçõasambandhini 2 tçõajanye vahnau puø . tàrõàtàrõobhayaü nàstãtyatra tàrõatvamatàrõatva¤ca vahnitvavyàpyo jàtibhedaþ iti navya naiyàyikàþ . tçõàt tadvikrayàt sthànàdàgataþ àyasthànatvàt ÷uõóikàø aõ . 3 tçõavikrayaråpàrthasthànaje kare triø .

#<tàrõaka># triø tçõàni santyasmin chaõ kuk ca tàrõakãyàstasmin bhavaþ vilvakàø chamàtrasya luk . tçõayuktade÷abhave .

#<tàrõakarõa># puüstrãø tçõakarõasyàpatyaü ÷ivàø aõ . tçõakarõasyarùerapatye .

#<tàrõàyana># puüstrã tçõasyarùergotràpatyam naóàø phak . tçõanàmakarùergotràpatye .

#<tàrtãya># triø tçtoya eva svàrthe aõ . tçtãye %<prathamasya tåttarasyàhnastàrtãyaü tçtãyaü savanam>% à÷vaø ÷rauø 1 . 1 . 4

#<tàrtãyãka># triø tçtãya eva tçtãya + svàrtha ãkak . tçtãye %<tàrtãyokaü puràrestadavatu madanaploùaõaü locanaü vaþ>% màlatãmàdhavam .

@<[Page 3282a]>@
#<tàrya># triø té--karmaõi õyat . taraõãye . %<nautàryàü tàü gadãü taret>% bhàø ÷àø 1246 ÷loø %<nàvyaü triliïgaü nautàryam>% amaraþ . tare deyam ùya¤ . 2 taraõàrthe deve ÷ulke ca . %<bhàõóapårõàõi yànàni tàryaü dàpyàni sàrataþ>% manuþ .

#<tàla># puø tala eva aõ . 1 karatale ÷abdàrthaciø . tàóyate taóa--àghàte karmaõi ac óasya laþ . 1 haritàle 2 tàlã÷apatre naø ràjaniø 3 durgàsiühàsane naø hemacaø tàlasyedam aõ tasya luk . 4 tàlaphale naø . aïguùñhamadhyama bhyàü mite 5 parimàõe 6 karàsphàlane 7 kàüsyanirmitavàdyabhede (karatàla) 8 tsarau khaóagamuùñau ca puø mediø 9 svanàmakhyàte vçkùabhede bhàvapraø . %<pakvaü tàlaphalaü pittarakta÷leùmavivardhanam . durjaraü bahumåtra¤ca tandrà'bhiùyanda÷ukradam . tàlamajjà tu taruõaþ ki¤cinmadakaro laghuþ . ÷leùmalo vàtapittaghnaþ sasneho madhuraþ saraþ . tàlamajjà tàlaphalavãjamajjà . tàlajaü taruõaü toyamatãva madakçnmatam . amlãbhåtaü tadà tat syàt pittakçtadvàtadoùahçt>% bhàvapraø . %<tàlo dvàda÷abhirjànupariõàhaparibhramairiti>% ukte 10 mànavi÷eùe . hastena jànumaõóalaparibhramaõaü yàvatyàkàlamàtrayà kriyate tàvatãbhirdvàda÷abhistàlàkhyaþ kàlàü÷o j¤eyaþ ityarthaþ . 11 gãtakàlakriyàmàne . ayaü svara iyatkàlaü geyaþ iyatkàlaü vilambita iyatkàlaü drutam iyatkàlaü madhyamiti bodhayituü ãdç÷airhastairaïgulyàku¤canaprasàraõàkriyàbhirnartitavyaü gàtavya¤ceti kàlakriyayoþ pramàõaü tàlaþ . idamiyatkàlaü geyamiti kàlenàïgulyàdyàku¤canàdikriyàmànaü tàla iti yàvat . %<kàlasya ekadvitrimàtràdyuccàraõaniyamitasya kriyàyàþ parispandàtmi kàyàþ paricchedahetustàlam>% iti madhusåø . %<kàlena nartana galavàdanakriyàõàü mànaü tàlaþ tàràdyekakàlameùàü viràmastàla ityanthe>% ityamarañãkàyàü bharataþ . tanniruktistu gaurãharayornçtyena tàlo babhåva . tathà hi . harançtyasya tàõóavaü gauryànçtyasya làsyam iti saüj¤à puruùanyçtyasya tàõóavaü nàryànçtyasya làsyamiti niyamàt . tàõóavasyàdyàkùareõa làsyasyàdyàkùareõa ca mititvà tàla iti saüj¤à jàtà iti saügãta÷àstre tasya bhedà yathà %<carcat puña 1 ÷càru puñaþ 2 3 ghaññitàputrakastathà . 4 udghaññakaþ 5 sannipàtaþ 6 kaïkhaõaþ 7 kokilàravaþ . 8 ràjakolàhalo 9 raïgavidyàdhara 10 ÷acãpriyau . 11 pàrvatãlocano 12 ràja cåóàmaõi 13 jaya÷riyau 14 vàdakàkala 15 kandarpa 16 nalakåvara 17 darpaõàþ . 18 ratilãlo 19 mokùapatiþ 20 ÷rãraïgaþ 21 siühavikramaþ . 22 dãpako 23 mallikàmodo 24 gajalãla÷ca 25 carcarã . 26 kuhakko 27 vijayànando 27 vãravikrama 28 ñeïkike . 29 raïgàbharaõa 30 ÷rãkãrti 31 vananàli 32 caturmukhàþ . 33 siühanandana 34 nandã÷a 35 candravimba 36 dvitãyakàþ . 37 jayamaïgala 38 gandharva 39 makaranda 40 tribhaïgayaþ . 41 ratitàlo 42 vasanta÷ca 43 jagajhampro 44'tha màrutiþ . 45 kavi÷ekhara 46 ghoùau ca 47 haravallabha 48 bhairavau 49 . gatapratyàgato 50 mallatàlo 51 bhairavamastakaþ 52 . sarasvatãkaõñhàbharaõaþ 53 krãóà 54 niþsàrureva ca . 55 muktàvalã 56 raïgaràja 57 bharatànandà 58''ditàlakàþ 59 . sampakveùñaka 60 ityàdi tàlà bharata saümatàþ . saükùepato nigadità athaiùàü la õaü tathà . ardhamàtraü drutaü j¤eyamekamàtra laghu smçtam . dvimàtrantu guruj¤eyaü trimàtrantu plutaü matam tàle carcat puñe j¤eyaü guru dvandvaü laghuþ plutaþ 1 . gurarlaghuþ pluta÷caiva bhaveccàrupuñàbhidhe 2 . galàgalagalà÷caiva ùaññità putrake matàþ 3 . udghaññake tu gamanàþ 4 sannipàte gururmataþ 5 . caturvidhaþ parij¤eyastàlaþ kaïkaõanàmakaþ 6 . pårõaþ khaõóaþ sama÷caiva viùama÷caiva kathyate . lacatuùkaü gaõau pårõe khaõóe vindudvayaü guruþ . yagaõastu same j¤eya stagaõo viùame bhavet . khacatuùkaü sayatyantaü gururvindu catuùñayam . sayatyantaü laghu÷caiva tàlo'yaü kokilàravaþ 7 lacatuùkaü sayatyantaü khatrayaü khatrayaü laghuþ . laghurvindudvaya¤ceti ràjakolàhalàbhidhe 8 . khadvayaü dvau plutau yatra raïgavidyàdharaþ sa tu 9 . laghåni trãõi yatra syurguråõi trãõi yatra vai . plutadvaya¤ca yatràsti sa tàlaþ syàcchacãpriyaþ 10 . khadvayaü gurulau vindurgau plutau gau plutau punaþ . yatra tàlaþ sa vij¤eyaþ pàrvatãlocanàbhidhaþ 11 . ràjacåóàmaõau vindurla÷ca vindurlagau matau 12 . ragaõono guru÷caiva jaya÷rãriti kathyate 13 . plutau laghucatuùka¤ca mau nau drutayugaü laghuþ . lacatuùkaü vinà÷abdaü tàlaþ syàdvàdakàkalaþ 14 . drutadvayaü yakàra÷ca kandarpe'pi prakãrtitaþ 15 . catvàro guravo yatra catvàra plutakà api . laùvakùaràõi catvàri tàlã'yaü nalakå varaþ 16 . vindudvayaü guru÷caiva bhavedyatra sa darpaõaþ 17 . ratilole vidhàtavyaü laghudvandvaü gurudvayam 18 . àdau ùoóa÷a guruvo dvàtriü÷allaghavastataþ . catuþùaùñirdrutà yatra so'yaü mokùapatirmataþ 19 . ÷rãraïgasaüj¤ake tàle magaõàllaþ plutau matau 20 . siühavikramatàle tu magaõo nakhagàþ khagau 21 . pluto na÷ca pluta÷caiva tàle dãpakanàmani 22 tàle syànmallikàmode ladvayaü khacatuùñayam 23 . lacatuùkaü viràmàntaü gajalãle prakãrtitam 24 . aùñakçtvastu carcaryàü viràmànte drutau laghuþ 25 . drutadvandvaü bhavettàle kuhakkàkhye laghudvayam 26 . bhavecca vijayànande latraya¤ca laghutrayam 27 . vãravikramatàle tu drutau lagau tataþ plutaþ 28 . ñeïkikà ragaõena syàdekenaiva kçtàspade 29 . bhagaõo ga plutau syàtàü raïgàbharaõanàmake 30 . ÷rãkãrtisaüj¤ake tàle gurudvandvaü laghudvayam 31 . caturdrutà laghå dvau tu druto go vanamàlini 32 . caturmukhàbhidhe tàle yagaõànantaraü plutaþ . 33 . bha÷ca pluto lagau vindudvayaü gau naþ plutastathà . laghuþ pluto druta÷caiko laghudvayamathàpi ca . niþ÷abdaü la catuùka¤ca tàle syàt siühanandane 34 . go laghurgau laghuþ platastàle nandã÷vare mataþ 35 . go drutau nau platadvandvaü candravimbe prakãrtitam 36 . dra tadvandvaü laghu÷caikastàle syàttu dvitãyake 37 . sakàra÷ca yakàra÷ca jayamaïgalanàmani 38 . catvàro guravo vindu÷catvàra÷ca plutà api . vindavo da÷a ùañ là÷ca tàle gàndharvasaüj¤ake 39 . makarande drutadvandvaü laghudvandvamatho guruþ 40 . gururlaghuþ pluta÷caiva tribhaïgiþ parikãrtità 41 . gurudvayaü laghudvandvaü ratitàle prakãrtitam 42 . vasantatàle kartavyo nagaõo magaõa stathà 43 . jagajhampe guru÷caiko viràmànta¤ca khadvayam 44 . gaplutau lau drutau la÷ca pluto màrutinàmani 45 . kavi÷aikhare plutaþ ÷ånyaü nagau la÷ca tato laghuþ 46 . khacatuùkaü vinà ÷abdaü yatra ghoùaþ sa ucyate 47 . haravallabhatàle ca pluto lo gauü ca khadvayam 48 . bhagaõaþ plutau gaõau gayau plutau laghu÷ca bhairave 49 . gatapratyàgate tàle lo mau gau nau prakãrtitau 50 . caturlaghu mallatàle viràmàntaü drutadvayam 51 . lagau gau mo nagau ga÷ca khadvayaü ladvayaü punaþ . nacatuùkaü vinà ÷abdaü tàle bhairavamastake 52 . sarasvatãkaõñhàbharaõe gau laghu÷ca drutadvayam 53 . eka eva pluto yatra krãóàtàlaþ sa ucyate 54 . drutadvayaü viràmàntaü tàle niþsàrake matam 55 . khatrayaü saviràmàntaü nau punaþ khatrayantathà . plutau gaþ khayugaü ga÷ca yatra muktàvalã tu sà 56 . lagau vinduyugaü gau lau raïgaràje prakãrtitaþ 57 . khadvayaü saviràmàntaü guruþ plutadvayaü laghuþ . yatra tàle sa vij¤eyo bharatànandasaüj¤akaþ 58 . àditàle laghu÷caika ityàha bharato muniþ 59 . bhagaõa÷ca plutàdyantaþsaüpakveùñakatàlake 60 . ekàdhika÷ate tàle ùaùñirmukhyatamà ime>% . atha plutàdimàtràbhedena tàlaghàtanam . %<tàle niùõàtahastaþ plutamanughañayedghàtamekaü sa÷abdaü tatpa÷càt dvau ca ghàtau ninadavirahitau dar÷ayedårdhvato'dhaþ . ÷unyatvàt pakkatàlàviti jagati punaþ såtrasiddhau sanandà vilvaü ghàtatrayaü tat triphalatanuvahirbardhayeddurlakàrama . eko ghàtaþ sa÷abdo dvikala iha gurau ÷abdahãnastathànyaþ so'pyårdhvaü yàti lãlàvalayavalayitottànahastàïgulãbhiþ . ki¤coccaikaikamàtrà samudayini laghau ghàta eko ninàdã ghàtyo màtràrdhabhàji drutavapuùi laghorardhanàdena ghàtaþ>% . saügãø dàø 3 stavakaþ .
     %<àdàvaùñastathà rudro brahma indra÷caturda÷aþ . da÷àvatàravandhàdinçtyanàñyaü tataþ param .>%
     athaùñatàlabhedàþ . %<àóaþ 1 dojaþ 2 jyotiþ 3 candra÷ekhara 4 ga¤janaü 5 pa¤catàlaþ 6 råpakaü 7 samatàlaþ 8 .>%
     tatra rudratàlasya bhedàþ . bãravikramaþ 1 . viùamasamudraþ 2 dharaõaü 3 vãrada÷akaþ 4 maõóåkaþ 5 kandarpaþ 6 óàü÷apàhióaþ 7 dhruvacaraõaü 8 da÷akoùã 9 gajendraguruþ 10 chuñakà 11 .
     atha brahmatàlabhedàþ %<brahma 1 viràmabrahma 2 ùañkalà 3 saptamàtrà 4>%
     athendratàlabhedàþ . %<devasàraþ 1 devacàlã 2 madanadolà 3 gurugandharvaþ 4 pa¤càlã 5 indrabhàùaþ 6 .>%
     atha caturda÷atàlabhedàþ . %<cihnatàlaþ 1 candramàtrà 2 devamàtrà 3 ardhajyotiþ 4 svargasàraþ 5 kùamàùñaþ 6 dharàdhàrà 7 vasantavàk 8 kàkakalà 9 kãra÷abdà 10 tàõóavã 11 harùadhàrikà 12 bhàùà 13 ardhamàtrà 14 .>%
     krameõaiùàü lakùaõàdi tatràpi aùña tàlabhedasya lakùaõàni yathà %<ekatàlastataþ ÷ånyaü yagalaü tàlikà pare . saïgãte prathamaþ sàra àóatàlaþ prakãrtitaþ 1 . ekatàla¤ca ÷ånya¤ca krameõàpi tridhà bhavet . ÷eùa÷ånyaü kalàbhede dojàkhya÷ca bhavet pçthak 3 . prathamaü yugalaü tàlaü eka ekastathà pare . kalàbhede gànamevaü jyoti÷ca parikãrtitam 3 . candra÷candrastathà yugmaü tathà candrastathà pare . ùañ tàlàni bhavantyevaü candra÷ekharabhàùitaþ 4 . ekatàlo bhavet ÷reùñhaþ krameõàpi catuùñayam . ÷eùa÷ånyaü ga¤cana¤ca sarvato munibhàùitam 5 . prathamaü yugala¤caiva tatparaü tàlamekakam . ÷eùe yugmaü tathà ÷ånyaü pa¤catàlaü prakãrtitam 6 . yugalaü prathamaü tàlaü tatparantveka÷ånyakam . ÷eùe ca yugalaü ta laü råpakaü parikãrtitam 7 . ekatàlaü tathà ÷ånyaü krameõa dvividhaü bhavet . ÷eùe yugalatàla¤ca samatàlaü bhavet param 8 .>%
     rudratàlabhedalakùaõàdi %<ekatàlaü tathà ÷ånyaü krameõa trividhaü bhavet . tatparaü yugalaü tàla ityeva vãravikramaþ 1 . yugmatàlaü tathà ÷ånyaü tatparaü dvayatàlakam . ÷eùe ca yugalaü tàlaü samudraviùamaü smçtam 2 . yugmatàla¤ca ÷ånya¤ca ekatàla¤ca tatpare . ÷eùaikatra tri÷ånya¤ca viùamaü dharaõaü bhavet 3 . ekatàlaü tathà ÷ånyaü krameõàpi trighà bhavet . yugalaü yugalaü pa÷càt sa vãrada÷akaþ smçtaþ 4 . prathamamekatàla¤ca tatparaü ÷ånyamekakam . ÷eùaikatra tritàla¤ca maõóåkasya gatiryathà 5 . samatàlaü yathà dçùñaü tathà kandarpasaüj¤itam . samatàle bhavet ÷ånyaü kandarpe nàsti, tatpunaþ 6 . pa¤catàlàt paraü ÷ånyaü óàü÷apàhióamuttamam . atyårdhva¤ca bhavet trastaü saügràmasya yathà gatiþ 7 . ekatàlaü tathà ÷ånyaü krameõàpi dvidhà bhavet . ÷eùaikatra tritàla¤ca ghruvacaraõabhàùitam 8 . ekatàlaü eka÷ånyamityeva¤ca bhavet kramàt . viràme ekatàla¤ca vàgbhede da÷akoùikà 9 . yugalaü yugalaü pa÷càt tadantepyekatàlakam . ÷eùe ca yugmaü ÷ånya¤ca gajendragurubhàùitam 10 yugma÷ånyaü viràme ca ekatàlaü bhavet krame . chuñakàkhyànakaü dhãraü saïgãtapariniùñhitam 11 .>%
     brahmatàlabhedalakùaõàni . %<yuga¤ca trastaü prathamaikatàlaü ki¤cidviràme punarekatàlam . brahmàkhyatàla¤ca sugãtamadhye yathà kapotã hi karoti ÷abdam 1 . yummatàlaü bhavedtrastaü ekatàla¤ca tatpare . ÷eùe dvitãya÷ånye ca viràmabrahmatàlakam 2 . prathama¤caikatàla¤ca yugma÷ånyaü tathà pare . ÷eùaikatra tritàleti ùañkalà khalu kathyate 3 . àdau yugmaü tathà yugmaü tritàla¤ca tathà pare . saptamàtrà bhavatyeùà vrahmatàlàntare ÷ubhe 4 .>%
     indratàlabhedalakùaõàni %<saviràmaü tritàla¤ca eka÷ånyantathàpare . ÷eùe trastaü tritàla¤ca devasàra itãryate 1 . dvitãya÷ånyaü viràme bhavati tata÷ca tritàlàni . ÷eùeõa dvi÷ånyamityevaü devacàlã 2 . prathamameva yugmatàlaü tatpa÷càdeka ÷ånyaviràme . ÷eùe tritayatàlaü bhavatãti madana doleti . yugmatàlaü samàrabhya pa¤catàlaü bhavettathà . atyårdhva¤ca tathà trastaü guru gandharva ãritaþ 4 . ÷ràvaõasya yathà dhàrà tathà tàlo bhavedghanaþ . pa¤catàlàntaràõãti pa¤càlãti prakãrtità 5 saviràmaü catustàlaü tritàlaü ÷ånyamantataþ . meghàrambhe yathà kekà råyante indrabhàsitaþ 6 .>%
     caturda÷atàlabhedalakùaõàni %<ekatàla¤ca ÷ånya¤ca krameõa tritayaü tataþ . ÷eùe catuùñayaü trastaü cihnatàla itãryate 1 . ekacandrastathà yugmaü tàlaü pratyekatastrayam . ÷eùe trãõi ca ÷ånyàni candramàtrà bhavetparà 2 . prathamaü ùañkatàla¤ca atyårdhvantu bhavet kramàt . ÷eùe yugmaü tathà ÷ånyaü devamàtrà ca sovyate 3 . candra÷ånyaü tritàla¤ca viràmeõa krameõa tu . atyurdhvantu bhavatyevamardhajyotiriti sthitiþ 4 . ekaikatàlàntaürayugmatàlàt ÷ånyatrayaü tatparamekatàlam . kalàbhidà ÷ånyabhidà samàkhyà sa svargasàràkhyanavãnatàlaþ 5 . yugma÷unyaü viràmeõa devatàlamiti kramàt . kùamàùñàkhyo'ntare ÷ånyamiti sarvatra bhàùitam 6 . navàmbude ràsini ÷ãghrayànaü tathà sukhaüvaddhasutànabhànam . yummaü satrastaü kramata÷ca tàlaü ÷eùe tritàla¤ca gharàdharàkhyà 7 . ekatàla¤ca ÷ånya¤ca krameõàpi catuùñayam . kramàttàlatraya¤caiva vasantavàgudàhçtà 8 . saviràmaü dvayaü tàlaü yugmatàlaü tathà pare . ÷eùaikatra tritàla¤ca bhavet kàkakaleti sà 9 . tritàla¤ca bhaved trastaü tatparaü tvekatàlakam . ÷eùe'pi ca tritàla¤cet kãra÷abdà pracakùyate 10 . yugmaü yugmaü tathà yugmaü tàlantvekaü bhavet kramàt . ÷eùe ÷ånyaü kalàbhede tàõóavãti bhavet pçthak 11 . saviràmaü dvayaü tàlaü yugma÷ånya¤ca tatparam . ÷eùordhvantu tritàla¤ca harùadhàrà prakãrtità 12 . candra÷ånyaü viràmeõa dvayaü tàlaü bhavet kramàt . atyårdhvantu bhaved trastaü bhàùàkhyaü tàlamuttamam 13 . atyårdhvantu tritàla¤ca dvayaü tàlaü viràmakam . ityardhamàtrà vij¤eyà saïgãtà bhuvi sarvataþ>% 14 saïgãtadàmodare 4 stavakam . tàlasyedam utsàø a¤ . %<pànasaü dràkùamàghukaü khàrjuraü tàlamaikùavam>% pràø viø pulastyokte 11 madyabhede na0

#<tàlaka># naø cuø taóa--gha¤ saüj¤àyàü ka óasya laþ . haritàle ràjaniø 2 dvàrakapàñarodhanayantre (tàlà) hemacaø . 3 tuvarikàyàü (arahara) ÷abdaraø . svàrthe ka . 4 tàle vç¤cadau

@<[Page 3285a]>@
#<tàla(li)kaña># puø de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø kårmavibhàge dakùiõasyàmuktaþ . atha dakùiõenetyupakrame %<kàlàjinasaurikãrõatàla(li)kañàþ>% .

#<tàlakanda># naø tàlasyeva kandamasya . tàlamålyàm %<kaseru kovidàra÷ca tàlakandaü tathàmiùam>% pràø taø vàyupuø . %<tàlakandaü tàlamålãti prasiddham>% raghuø .

#<tàlakàbha># puø tàlakasyevàbhà yasya . 1 haritavarõe hemaø 2 tadvati triø .

#<tàlakã># strã tàlakasyeyam aõ ïãp . tàlajamadyabhede (tàóã)

#<tàlaketu># puø tàlastàlacihnitaþ keturasya . bhãùme . %<tàsàü pramukhato bhãùmastàlaketurvyarocata>% bhàø uø 149 aø .

#<tàlakùãra># puø tàlajàtaü kùãramiva ÷ubhratvàt . (tàlera cini) ÷arkaràbhede ràjaniø . svàrthe ka . tàlakùãraka . tatràrthe .

#<tàlagarbha># puø 6 taø . (tàlera meti) tàlamajjani . %<jhaùa pittamçgà÷vavastadugdhaiþ karihastacchidaye satàlagarbhaiþ>% vçø saø 50 aø .

#<tàlaïka># puø tàóaïga + óasya laþ . tàóaïke bhåùaõe ÷abdàrthaciø .

#<tàlacara># puø 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsiùu 3 tannçpeùu baø vaø . andhràstàlacarà÷caiva cucupà reõupàstathà bhàø uø 139 aø .

#<tàlajaïgha># puø tàla iva jaïghà yatra . 1 de÷abhede 2 tadde÷avàsiùu 3 tannçpeùu ca baø vaø . %<sa haihayàn samutsàdya tàlajaïghàü÷ca bhàrata!>% bhàø vaø 106 aø . %<haihayànàmudàvarto nãpànàü janamejaya! . vahulastàlajaïghànàü krathànàmuddhato vasuþ>% bhàø uø 73 aø . %<tàlajaïghaü mahàkùatramaurveõaikena nà÷itam>% bhàø anuø 153 aø . 4 grahabhede %<nirmàüsàstàlajaïghà÷ca vyàditàsyàþ bhayaïkaràþ>% ityupakrame %<ete grahà÷ca satataü rakùantu mama sarvataþ>% harivaüø 168 aø . %<kaõñhapçùñhagrãvàjaïgha¤ca>% pàø asyàdyudàttatà .

#<tàlajañà># strã tàlasya jañeva . tàlavçkùasya jañàkàre padàrthe tàlapralambe ÷abdàrthaciø .

#<tàladhvaja># puø tàlaþ dhvajo'sya . baladeve %<sarasvatyàstañe jàtaü nagaü tàladhvajo balã>% bhàø ÷aø 38 aø . %<nàtidåraü tato gatvà nagaü tàladhvajo balã>% 55 aø . %<asti tàladhvajà nàma nagarã trida÷opameti>% padmapuø kriyàyogasàrãkte 2 purãbhede strã .

#<tàlanavamã># strã tàlopahàrà navamã ÷àø taø . bhàdra÷uklanavasyàü %<màsi bhàdrapade yà syànnavamã bahuletarà . tasyàü saüpåjya vai durgàma÷vamedhaphalaü labhet>% . saüvatsarakauø dhçtagaruóapuràõavacanam iyameva tàlanavamã khyàtà

#<tàlapatra># naø tàlasya patramiva . 1 karõabhåùaõabhede tàóaïke . amaraþ . 6 taø . 2 tàlasya patre ca . %<kvacit vidhavayeva unmuktatàlapatrayà>% kàdaø .

#<tàlapatrikà># strã tàlasya patramiva patramasyàþ ïãp saüj¤àyàü kan hrasvaþ . tàlamålãvçkùe ràjaniø .

#<tàlapatrã># strã tàlasya patramiva patramasyàþ ïãp . måùikaparõyàm ràjaniø . %<apàmàrgo'÷vagandhà ca tàlapatrã suvarcalà>% su÷ru0

#<tàlaparõa># naø strãø tàla iva khaógamuùñiriva parõamasya . 1 murànàmadravye ÷abdacaø . strãtvapakùe pàkakarõeti ïãp . sà ca 2 madhurikàyàü jañàdharaþ .

#<tàlapuùpaka># naø tàlaþkhaógamuùñiriva puùpamasya kap . 1 prapauõóarãke ÷abdaraø . 6 taø . 2 tàlavçkùakusume ca .

#<tàlapralamba># naø tàle vçkùe pralambate pra + lamba--ac . tàlavçkùasya jañàyàm ràjaniø . tathà %<tàlapralamba¤ca bhaïgakùatarujàpahama>% ràjaniø .

#<tàlabhçt># puø tàlaü dhvajaråpeõa bibharti bhç--kvip 6 taø . baladeve trikàø .

#<tàlamardala># puø tàlasya tàlàrthaü mardala iva . 1 vàdyabhede hàrà0

#<tàlamålã># strãø tàlasya målamiva målamasyàþ ïãp . muùalyàm . svàrthe ka . tàlamålikà 2 dãrghakandàyàyàm . musalyàm . %<tàlamålo tu vidvadbhirmuùalãti nigadyate . musalã madhurà vçùyà vãryoùõà vçühaõã guruþ . tiktà rasàyanã hanti gudajànyanilaü tathà>% %<krau¤coùñraràsabhàsthãni ÷vadaüùñràtàlamålikà . ajamodà kadambasya målaü nàgarameva ca>% su÷ruø .

#<tàlayantra># naø su÷rutokte ÷alyoddhàraõàrthe yantrabhede . %<taliyantre dvàda÷àïgale matsyatàlavadekatàladvitàlake karõanàsànàóã÷alyànàmàharaõàrtham>% su÷ruø .

#<tàlarecanaka># puø tàlena recayati cuø rica--lyu svàrthe ka . nañe ÷abdaraø . tàlavecanaketi tatra pàñhàntaram tatràrthe .

#<tàlalakùaõa># puø tàlo lakùaõaü dhvajo'sya . balaràbhe he 7 ca0

#<tàlavana># naø 6 taø . vçndàvanasthe tàlapracure vanabhede %<govardhanasyottaratã yamunàtãramà÷ritam . dadç÷ati tato vãrau ramyaü tàlavana mahat>% harivaü 70 aø . 2 tàlànàü vane ca . %<muõóatàlavanànãva sa cakàra rathavrajàn>% bhàø bhãø 117 aø .

#<tàlavçnta># naø tàle karatale vçntaü bandhanamasya, tàlasyeva vçntamasya và . vyajane hemacaø (pàkà) %<tàlavçntena kiü kàryaü labdhe malayamàrute>% udbhañaþ . asya vàyorguõà yathà . %<tridoùa÷amanovàyurlaghuraþ ÷rakãrtritaþ>% bhàvapraø %<tàlavçntabhavo vàyustridoùajayano laghuþ>% ràjaniø . %<na vàti vàyustatpàr÷ve tàlavçntànilàdhikam>% kumàø . svàrthe ka baø vaø kap và . tàlavçntaka tatràrthe amaraþ .

#<tàlavya># triø tàluni bhavaþ dehàvayavatvàt yat . tàlåccàryeùu %<icuya÷ànàü tàlu>% ityukteùu varõabhedeùu .

#<tàlàkaña># puø dakùiõasthe de÷abhede . tàlàkañasya ràjà aõ so'bhijano'sya và'õ . 2 tadde÷avàsijane 3 tannçpe ca bahuùu aõo luk . %<tataþ ÷årpàrakaü caiva tàlàkañamathàpi và . va÷ecakre mahàtejà daõóakàü÷ca mahàbalam>% bhàø saø 30 . sahadevadakùiõadigvijaye . ayameva de÷aþ tàlakañatvena vçø saø 14 aø uktaþ tàlakaña÷abde dç÷yaþ .

#<tàlàkhyà># strã tàlaü tatpatramivàkhyàyate à + khyà gha¤arthe karmaõi ka . murànàmagandhadravye ÷abdacaø .

#<tàlàïga># puø tàlastàlacihnitaþ aïkaþ dhvajo'sya . valadeve . amaraþ .

#<tàlàdi># puø %<tàlàdibhyo'õ và>% pàø vikàràrthe aõpratyayanimitte ÷abdasamåhe . sa ca gaõaþ pàø gaõasåø ukto yathà (tàlàddhanuùi) vàrhiõa indràli÷a indràdç÷a indràyudha caya, ÷yàmàka pãyåkùà . tàlaü dhanuþ pakùe a¤mayañau . tàlaü tàlamayaü và madyam .

#<tàlàvacara># puø tàlenàvacarati ava + cara--ac . nañe trikà0

#<tàli># strã tala--pratiùñhàyàü õic--in . bhåmyàmalakyàü và ïãp . tatràrthe (tàóiyàt) 2 khyàte vçkùe bharataþ . %<varmabhiþ pavanodbhåtaràjatàlãvanadhvaniþ>% raghuþ .

#<tàlika># puø tàlena karatalena nirvçttaþ ñhak . capeñe (càpaóa) (hàtatàli) . tàlã + svàrthe ka . 2 tàlamålyàm strã hemacaø . 3 likhitasya nivandhane ca ÷abdaraø . 4 capeñe strã ÷abdaraø . 5 tàmravalyàü strã ràjaniø . %<svairaü hasantyadya vidhàya tàlikàm>% kà÷ãø 5 aø . %<uccàñanãyaþ karatàlikànàü dànàdidànãü bhavatãbhireùaþ>% naiùadham .

#<tàlita># naø curàø taóa--kta óasya laþ . 1 tulitapañe 2 vàdyabhàõóe 3 guõe ca ajayapàlaþ .

#<tàlin># puø taø vaø . talenarùiõà prãktamadhãyate ÷aunakàø õini . taloktàdhyetçùu . tàlo vàdyatvenàstyasya ini . 2 dattatàle triø 3 ÷ive puø %<vaiõavã paõavã tàlã khalã kàlaïkañaþ kañaþ>% bhàø anuø 17 . ÷ivanàmoktau .

@<[Page 3286b]>@
#<tàli÷a># naø cuø tala--÷a na ÷ittvam . parvate uõàdikoø .

#<tàlã># strã tàlena tanniryàsena nirvçttà aõ . (tàóã) 1 tàlajàtasuràyàm . tala--õyantàt ac gauràø ïãù . (tàóiyàt) 2 vçkùabhede, amaraþ . 3 tàlamålyàm, (bhåiàmalà) 4 vçkùabhede ràjaniø . 5 àóhakakyàm, (ahara) ÷abdaratnàø . 6 tàlã÷apatràkhye vçkùe, ratnamàlà . 7 tàlakodvàñanayantre (kàñi) ku¤jikàyà¤ca . hemacaø . 8 tàmravalyàü 9 tryakùarapàdake chandobhede yathà %<tàlã sà nirdiùñà . uddiùño mo yatra>% yathà %<j¤ànã te jànãte . sàråpyaü vairåpyam>% chandoma¤jaryàm . asya nàrãvyapi saüj¤oktà .

#<tàlãpatra># naø tàlyà iva patramasya . tàlã÷apatre ràjaniø .

#<tàlã÷a># naø tàlãva rãgàn ÷yati ÷o--óa . svanàmakhyàte vçkùe ràjaniø %<tàlã÷aü laghu tiktoùõaü ÷vàsakàsakaphànilàn . nihantyarucigulmàmavahnimàndyakùayàmayàn>% bhàvapraø 2 bhåmyàmalakyàü mediø .

#<tàlã÷apatra># naø tàlã÷aü roganà÷akaü patraü yasya . 1 svanàmakhyàte vçkùe, 2 bhåmyàmalakyà¤ca ràjaniø .

#<tàlã÷àdyamodaka># puø cakradattokte modakabhede yathà %<tàlã÷apatraü maricaü nàgaraü pippalã ÷ubhà . yathoktasaübhàgavçddhyà tvagele càrdhabhàgike . pippalyaùñaguõà càtra pradeyà sita÷arkarà . ÷vàsakàsàruciharaü tarpaõaü dãpanaü param . hçtpàõóugrahaõãrogaplãha÷oùajvaràpaham . chardyatãsàrakàsaghnaü måóhavàtànulomanam . kalpayed guóikàü caitaccårõaü pakvàsitopalàm . guóikà hyagnisaüyogàccårõàllaghutarà smçtà . paittike gràhayantyeke ÷ubhàya vaü÷alocanam>% .

#<tàlu># naø tarantyanena varõàþ té--¤uõ rasya laþ . jihvendriyàdhiùñhàne (telo) sthànabhede . %<mukhatastàlu nirbhinnaü jihvà tatropajàyate . tato nànàraso jaj¤e jihvayà yo'dhigamyate>% bhàgaø . %<nirminnaü tàlu varuõo lokapàlo'vi÷addhareþ . jihvayàü÷ena ca rasàn yayàsau pratipadyate>% bhàgaø 3 . 6 . 14 ÷loø tàluni caikamasthi tacca kapàlàkàraü yathoktaü su÷rute asthãnãtyupakrame %<etàni pa¤cavidhàni mavanti . tadyathà kapàlarucakataruõabalayanalakasaüj¤àni . teùàü jànunitambàüsagaõóatàlu÷aïkha÷irasmu kapàlàni>% asthisaükhyàmedoktau ca tatraiva . tàluni caikamityuktam . %<tçùà mahatyà pari÷uùkatàlavaþ>% çtusaüø . svàrthe yàvàø kan . tàlukamapyatra amaraþ .

@<[Page 3287a]>@
#<tàlukùya># puüstrãø talukùarùergotràpatyaü gargàø ya¤ . talukùarùerapatye striyàü lohiø ùpha ùittvàt ïãù . tàlukùyàyaõã .

#<tàlujihva># puüstrã tàlu eva jihvà yasya . 1 kumbhãre hemaø . tasya jihvà÷ånyatve'pi tàlunaiva rasàsvàdanàttathàtvam . striyàü ñàp .

#<tàlupàka># puø su÷rudokte tàlugate rogabhede . tàlugatàstu gala÷uõóikà tundikerya'dhruùo màüsakacchapo'rvudaü màüsasaïghàtastàlupuùpuñastàlu÷oùastàlupàka iti . %<÷leùmàsçgbhyàü tàlumålàtpravçtto dãrghaþ ÷opho dhmàtavastiprakà÷aþ . tçùõàkàsa÷vàsakçt sampradiùño vyàdhirvaidyaiþ kaõñha÷uõóãti nàmnà . ÷ophaþsthålastãdadàhaprapàkã pràguktàbhyàü tuõóikerã matà tu . ÷ophaþ stabdho lohitastàlude÷e raktàjj¤eyaþ so'dhruùorugjvaràóhyaþ . kårmotsanno'vedano'÷ãghrajanmà rakto j¤eyaþ kacchapaþ ÷leùmaõà syàt . padmàkàraü tàlumadhye tu ÷ophaü vidyàdraktàdarbudaü proktaliïgam . duùñaü màüsaü ÷leùmaõà nãruja¤ca tàlvantasthaü màüsasaïghàtamàhuþ . nãruk sthàyã kolamàtraþ kaphàtsyànmedoyuktàtpuùpuñastàlude÷e . ÷oùo'tyarthaü dãryate càpi tàlu ÷vàso vàtàttàlu÷ãùaþ sa pittàt . pittaü kuryàtpàkamatyarthaghãraü tàlunyenaü tàlupàkaü vadanti>% teùàü lakùaõànyuktàni .

#<tàlupuppuña># puø su÷rutokte tàlugatarogabhede tàlupàka÷abde dç÷yam .

#<tàlu÷ãùa># puø su÷rutokte tàlurogabhede tàlupàka÷abde dç÷yam .

#<tàlåra># puø cuø tala--bàø åra . àvarte hemacaø .

#<tàlåùaka># naø tala--bàø åùaka . tàluni . %<akùatàlåùake ÷roõãphalake ca vinirdi÷et>% yàj¤aø %<tàlåùakaü kaku dam>% mitàø .

#<tàvaka># triø tavedam yuùmad + aõ ekavacane tavakàde÷aþ . tvatsambandhini striyàü ïãp . %<mçgaü tatte tàvakebhyo rathebhyaþ>% çø 1 . 94 . 114 . %<tapaþ kva vatseþ! kva ca tàvakaü vapuþ>% kumàø .

#<tàvakãna># triø tavedam yuùmad + kha¤ ekavane tavakàde÷aþ . tvatsambandhini .

#<tàvacchas># avyaø tàvat + saükhyàsaüj¤atvàt vãpsàrthe + ÷as . tàvattàvatprakàre %<yàvaccho vai rasaþ siktasya tvaùñà råpàõi vikarãti tàvaccho vai tatprajàyate>% taiø saø .

#<tàvat># avyaø tad + bàø óàvat . 1 sàkalye 2 avadhau 3 màne 4 avadhàraõe amaraþ 5 pra÷aüsàyàm 6 pakùàntare ÷abdaratnàø 7 saügràme 8 adhikàre ca mediø . 9 tadetyarthe ÷abdàrthaciø . %<bhartàpi tàvat krathakau÷ikànàm>% raghuþ tàvat tadetyarthaþ . sàkalye %<tàvatprakãrõàbhinavopacàram>% avadhau %<valguü na sambhàvita eva tàvat>% raghuþ %<tàvat àlokamàrgapràptiparyantam>% malliø . mànàrthe %<tvameva tàvat paricintaya svayam>% kumàø tàvat iti mànàrthe %<yàvanmàtraü vicàraõãyaü tàvanmàtramityarthaþ>% malliø . avadhàraõe %<indraprasthagamastàvat kàri mà santu cedayaþ>% màghaþ . %<mà kàri tàvat na kriyatàmevetyarthaþ>% malliø . tatparimàõamasya tad + vatup %<à sarvanàmnaþ>% pàø . à . 10 tatparimàõavi÷iùñe triø . %<yàvànartha udapàne sarvataþ saüplutodake . tàvàn sarveùu vedeùu bràhmaõasya vijànataþ>% gãtà %<jambudvãpo'yaü tàvatpramàõavistàrastàvatà kùãrodaghinà veùñitaþ>% bhàgaø 5 . 20 . 2 . kriyàvi÷eùaõatve naø . %<puro'sya yàvanna bhuvi vyalãyata . girestaóitvàniva tàvaduccakaiþ>% màghaþ . striyàü ïãp %<yàvatã saübhavedvçttistàvatã dàtumarhati>% manuþ . asya vatvantatvàt saükhyàvat kàryaü tàvacchaþ tàvatkaþ tàvatikaþ .

#<tàvatika># triø tàvatà krãtaþ saükhyàtvàt kan %<vatorió và>% pàø và iñ . tatpariõavatà krãte . pakùe ióabhàve tàvatka tatràrthe .

#<tàvatitha># triø tàvatàü påraõaþ óañ . %<vatorithuk>% pàø ithuk . tàvatàü påraõe . %<yàvat sàmidheni vedadamahaü tàvatithena vajreõeti>% kàtyàø ÷rauø 3 . 1 . 9 .

#<tàviùa># puø %<taverõidvà>% uõàø ñiùac . svargàdau taviùa÷abdàrthe taviùa÷abde dç÷yam .

#<tàvuri># puø vçùarà÷au kaurpa÷abde 2278 pçø dç÷yam .

#<tàsuna># puø tasa--bàø unaõ . ÷aõavçkùe . tasyedam aõ . tàsuna tatsambandhini striyàü ïãp . %<mu¤jakà÷atàsunyo rasanàþ>% jyoø taø gomilaþ . %<mu¤jaþ ÷araþ tàsunaþ ÷aõastadbhavà rasanà mekhalà tàsunã>% .

#<ti># avyaø iti + vede pçùoø . iti÷abdàrthe . %<sahovàcàstãha pràya÷cittirityastãti kà ti pità te vedeti>% ÷ataø bràø 11 . 6 . 1 . 3 . kà pràya÷cittisti iti pra÷naþ .

#<tika># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . tekate atekiùña çdit õic atitekat ta . titeke .

#<tika># àskande badhe ca bhvàø paraø sakaø señ . tikloti atekãt . titeka .

@<[Page 3288a]>@
#<tika># puø tika--ka . çùibhede . tasya gotràpatyam tikàø phi¤ . taikàyani tadgotràpatye puüstrãø . tasya tikakitavàditvàt dvandve gotrapratyayasyaü luk bahutvàrthe . tikakitavàþ tikakitavayorgotràpatyeùu . utkarùàø caturarthyàü cha . tikãya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<tikakitavàdi># puø %<tikakitavàdibhyo dvandve>% pàø ukte dvandve bahutve gotrapratyayalugnimitte ÷abdagaõe . sa ca gaõaþ pàø gaõasåø ukto yathà %<tikakitavà vaïkharabhaõóãrathàþ . upakalamakàþ . paphakanarakàþ vakanaõagudapariõaddhàþ ubjakakubhàþ laïka÷àntamukhàþ uttara÷alaïkañà kçùõàjinakçùõasundaràþ bhraùñakakapiùñalàþ agnive÷ada÷erukàþ>% .

#<tikàdi># puø gotre phi¤ pratyayanimitte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<tika, kita, saüj¤à, bàlà, ÷ikhà, uras, ÷àñya, saindhava, yamunà, råpya, gràmya, nãla, amitra, gaukakùya, kuru, devaratha, taitala, aurasa, kauravya, bhaurika, bhauliki, caupayata, caiñayata, ÷ãka yata, kùaitayata, pàjavata, candramas, ÷ubha, gaïgà, vareõya, supàman, àraddha, vahyakà, khalyakà, vçùa, lomaka, udaj¤a, yaj¤a>% . %<tikàdibhyaþ phi¤>% pàø ukte tika ityeva màdibhyo'patye'rthe phiï syàt taikàyaniþ kaitavàyaniþ .

#<tikta># puø tejayati tija--bàø kartari kta . rasabhede (teta) amaraþ . 2 parpañakoùadhau naø hemacaø . 3 sugandhe mediø . 4 kuñajavçkùe puø ÷abdacaø . 5 varuõavçkùe ÷abdamàlà . eteùàü tiktarasàdhikyàttaùàtvam . 6 tiktarasayukte amaraþ . %<ùaóvidhastu rasastatra>% bhàùokteryadyapi tiktasya pàrthivaguõatvaü tathàpi vàyorupaùñambhava÷àdeva pàrthive tiktarasasya sambhavaþ tadetat su÷rute nyaråpi yathà %<àkà÷ayavanadahanatoyabhåniùu yathàsaïkhyamekottaraparivçddhàþ ÷abdaspar÷aråparagandhàþ tasmàdàpyo rasaþ parasyarasaüsargàtparasparànugrahàt parasparànuprave÷àcca sarveùu sarveùàü sànnidhyamastyutkarùàpakakarùàttu grahaõam . sa khalvàpyo rasaþ ÷eùabhåtasaüsargàdvidagdhaþ ùoóhà vibhajyate . tadyaùà . madhuro'mlo lavaõaþ kañukastiktaþ kaùàya iti . te ca bhåyaþparasparasaüsargàttriùaùñidhà bhidyante . tatra bhåmbambuguõabàhulyànmadhuraþ . bhåmyagniguõabàhulyàdamlaþ . toyàgniguõavàhulyàllavaõaþ . vàyyammiguõavàhulyàtkañukaþ vàyvàkà÷aguõabàhulyàttiktaþ . pçthivyanilaguõabàhulyàtkaùàya iti . tatra madhuràmlalavaõà vàtaghnàþ . madhuratiktakaùàyàþ pittaghnàþ . kañutiktakaùàyàþ ÷leùmaghnàþ . tatra vàyuràtmanaivàtmà pittamàgneyaü ÷leùmà saumya iti ta eva rasàþ svayonivardhanà anyayãnipra÷amanà÷ca . kecidàhuragnoùomãyatvàjjagato rasà dvividhàþ saumyà àgneyà÷ca tatra madhuratiktakaùàyàþ saumyàþ . kañvamlalavaõà àgneyàþ . madhuràmlalavaõàþ snigdhà gurava÷ca . kañutiktakaùàyà råkùà laghava÷ca . saumyàþ ÷ãtà àgneyà÷cãùõàþ>% . %<såkùmaråkùakhara÷i÷iralaghuvi÷adaü spar÷abahulamãùattiktaü vi÷eùataþ kaùàyamiti vàyavãyaü tadvai÷adyalàghavaglapanaviråkùaõavicàraõakaramiti>% . tiktarasalakùaõaü tatroktaü yathà yo gale coùamutpàdayati mukhavai÷adyaü janayati bhaktaruciü càpàdayati harùa¤ca sa tiktaþ . %<tiktaþ ÷ãtastçùàmårchàjvarapittakaphàn jayet . rucyaþ svayamarociùõuþ kaõñastanyàsya÷odhanaþ . vàtalo'gnikaro nàsà÷oùaõo råkùaõo laghuþ>% . rucyaþ anyeùu vastuùu rucimutpàdayati . svayamarociùõuþ yathà nimbaþ svayanna rocate . anyeùu ruciü karoti (atiyuktasya tiktasya guõàþ) so'tiyuktaþ ÷iraþ ÷ålamanyàstambha÷ramàrtikçt . kampamårchàvçùàkàrã bala÷ukrakùayapradaþ bhàvapraø %<tiktaþ pittakaphacchedã viùakuùñhajvaràpahaþ . dãpanaþ pàcano rukùaþ kaõóu kçmiharo laghuþ>% àhnikataø . %<pittena dåne rasane sitàpi tiktàyate haüsakulàvataüsa!>% naiùaø sugandhe . %<nàdàtumanyakarimuktamadàmbutiktam>% raghuþ tiktaü surabhi %<kañutiktakaùàyàstu saurabhe'pi prakortitàþ>% ke÷avaþ malliø %<cåtàïkurasvàdakaùàyakaõñhaþ>% madhurakaõñha ityarthaþ . %<tasyàstiktairvanagajamadairvàsitaü vàntavçùñiþ>% meghaø . %<tiktaiþ sugandhibhistiktarasavadbhi÷ca>% malliø . %<toyakroóàniratayuvatã ghràõatiktairmarudbhiþ>% meghaø .

#<tiktaka># puø tikta + saüj¤àyàü kan . 1 pañole amaraþ 2 ciratikte (ciràtà) ÷abdaraø . 3 kçùõakhadire ÷abdamàø . 4 iïgudãvçkùe bhàvapraø . eteùàü tiktarasatvàttathàtvam svàrthe ka . tiktarase puø tadvati triø striyàü kàpi ata ittvam tiktikà

#<tiktakandikà># strã tiktaþ kando'syàþ kap kàpi ataittvama . gandhapatràyàü ràjaniø .

#<tiktakà># strã tiktena rasena kàyati kai--ka . kañutumbyàü ÷abdàrthaciø .

#<tiktagandhikà># strã tikto gandho le÷o'pi yasyàþ . varàhakràntàyàm amaraþ . tasyàþ sarvatra tiktatvàt tathàtvam

#<tiktagu¤jà># strã gu¤jeva tiktà ràjadantàø . kara¤je hàrà0

#<tiktaghçta># naø su÷rutokte ghçtabhede tatpàkavidhistatrokto yathà triphalàpañolapicumardàñaråùakakañurohiõãduràlabhàtràya màõàparpañakà÷caiteùàü dvipalikàn bhàgàn jaladroõe prakùipya pàdàva÷eùaü kaùàyamàdàya kalkapeùyàõãmàni bheùajànyardhapalikàni tràyàmàõàmustendrayavacandanakiràtatiktàni pippalya÷caitàni ghçtaprasthe samàvàpya vipacedetattiktakaü nàma sarpiþ kuùñhaviùamajvargulmàr÷ograhaõãdoùa÷ophapàõóurogavisarpapàõóya÷amanaü ceti .
     %<tryahàt tryahàccàpyapatarpaõànte pràtastayostiktaghçtaü pra÷astam>% su÷ruø . tiktasarpiràdayo'pyatra naø .

#<tiktataõóulà># strã tiktastaõóulo'ntaþ÷asyaü yasyàþ . pippallyàm ràjaniø .

#<tiktatuõóã># strã karmaø . kañutumbãlatàyàü ràjaniø .

#<tiktatumbã># strã karmaø . kañutumbyàm (titalàu) ratramàø .

#<tiktadugdhà># strã tiktaü dugdhaü niryàso yasyàþ . 1 kùoriõyàm, ràjaniø . 2 syarõakùãryàm jañàø .

#<tiktadhàtu># puø karmaø . pitte dhàtau ràjaniø .

#<tiktapatra># puø tiktaü patranasya . (kàkarola) 1 karkoñake . 2 tiktapatrake vçkùamàtre triø karmaø . 3 tikte patre naø .

#<tiktaparvan># strã tiktaü parva granthiryasyàþ . 1 granthidårvàyàm jañàø . 2 hilabhãcyàü 3 guóåcyàü 4 vaùñimadhulatàyà¤ca mediø .

#<tiktapuùpà># strã tiktàni puùpàõyasyàþ . (àkanàdã) 1 pàñhàyàm ràjaniø . 2 tiktapuùpake vçkùamàtre triø . karmaø . 3 tikte puùpe naø .

#<tiktaphala># puø tiktàni phalàni asya . 1 katakavçkùe (nirmàlya) ràjaniø . 2 yavatiktàyàü ÷abdàrthaciø 3 tiktaphalake vçkùamàtre triø . 4 bàrtàkyàü 5 ùaóbhujàyà¤ca strã ñàp ràjaniø . karmaø . 6 tikte phale naø .

#<tiktabhadraka># puø bhadraü karoti õic--õvul tikto'pi bhadrakaþ karmaø . pañole ÷abdacaø .

#<tiktamarica># puø tiktaþ marica iva . katakavçkùe ràjaniø .

#<tiktayavà># strã tiktaþ yava indrayavaraso'styatra ac . ÷aïkhinthàü ùàraskaragçhyam .

#<tiktarohiõã># strã tiktà satã rohati ruha--õini karmaø . kañukàyàm (kañkã) svàrthe ka hrasvaþ . tiktarohiõikà . tatràrthe ràjaniø .

@<[Page 3289b]>@
#<tiktavallã># strã karmaø . 1 mårvàlatàyàm ratnamàø . 2 tikte latàmàtre ca .

#<tiktavãjà># strã tiktàni vãjàni basyàþ . 1 kañutumbyàm ràjaniø . 2 tiktavãjake vçkùamàtre triø . karmaø . 3 tikte vãje naø .

#<tikta÷àka># puø tiktaþ ÷àko'sya . 1 varuõadrume, 2 khadiravçkùe 3 patrasundaravçkùe ca mediø . karmaø . 4 tikte ÷àke naø .

#<tiktasàra># puø tiktaþ sàro niryàso'sya . 1 khadire ratnamàø . 2 dãrgharohiùatçõe naø ratnamàø . 3 tiktasàrake vçkùabhàtre triø . karmaø . 4 tikte sàre astrã .

#<tiktà># strã tikto raso'styasya ac . 1 kañurohiõyàü mediø 2 pàñhàyàü ratnamàø 3 yavatiktàlatàyàü 4 ùaóbhujàyàü ràjaniø 5 chikkanyàü bhàvapraø .

#<tiktàkhyà># strã tikteti àkhyà yasyàþ . kañutumbyàü ràjaniø tiktàhvayetyatra .

#<tiktàïgà># strã tiktanaïgamastyasya ac . pàtàlagaruóãlatàyàm ràjaniø .

#<tiktikà># strã tiktà svàrthe saüj¤àyàü vàka hrasveata ittvam . kañutumbyàm ÷abdàrthaciø .

#<tiga># hiüsàyàm àskande ca bhvàø paraø sakaø señ . tinnoti ategãt . titega . %<agniü rjambhaistigitairatti>% çø 1 . 143 . 5 . %<tigitairni÷itaiþ>% bhàø .

#<tigma># naø tija--gak jasya gaþ . 1 tãkùõe spar÷e 2 tadvati triø . amaraþ . 3 vajre nighanõñuþ . %<timmavãr viùàhyete danda÷åkà mahàbalàþ>% bhàø àø 30 aø .

#<tigmakara># puø tinyaþ karaþ kiraõo ràjagràhyo và'sya . 2 sårye trikàø . 3 ugraràjagràhyake nçpe ca . karmaø . 4 tinme kare puø .

#<tigmadãdhiti># puø tigmà dãdhitirasya . tinmàü÷au sårye .

#<tigmamanyu># triø tigmo manyurasya . 1 ugrakrodhake . 2 ÷ive puø %<aha÷caro naktacarastinmamandhuþ suvarcasaþ>% bhàø anuø 17 aø .

#<tigmara÷mi># puø tigbhàra÷mayo'sya . 1 sårye . 2 kharara÷mike triø . karmaø . 3 khare ra÷mau puø .

#<tigmàü÷u># puø tigmà aü÷avo yasya . 1 sårye jañàdharaþ %<tinmàü÷urastaügataþ>% jayadevaø . %<tinmàü÷ura÷micchuritànyadåràt>% bhaññiþ . 2 svarakiraõake triø . karmaø . 3 khare kiraõe puø .

#<tigha># ghàtane bhvàø paraø sakaø señ . tighnoti atedhãt . titegha .

@<[Page 3290a]>@
#<tija># tãkùõãkaraõe, curàø ubhaø sakaø señ . tejayati te atãtijat ta . %<kusumacàpamatejayadaü÷ubhirhimakaraþ>% raghuþ %<tejayitvà tu tatsevyam>% ràmàø araø 31 saø . %<tejità baladarpàbhyàm>% harivaüø 5208 . %<sà mayoktena tejità>% 9644 ÷loø . tejaþ .

#<tija># kùàntau kùamàyàü svàrthe san ni÷àne na san bhvàø àtmaø sakaø señ . titikùate tejate . atitikùiùña atejiùña . %<àgamàpàyinonityàstàüstitikùasva bhàrata!>% gãtà %<himaü ghçõiü titikùiùyate>% ÷ataø bràø 3 . 1 . 2 . 14 . %<ativàdàüstitikùeta>% manuþ %<àpaste pàdaü titikùantàmalamàpastitikùitum>% bhàø ÷àø 8170 aø %<titikùante abhi÷astiü janà nàma>% çø 3 . 30 . 1 .

#<tijina># puø tija--inac kicca . candre uõàø .

#<tiõi÷a># puø tilvakavçkùe lodhradume . %<nyagrodhà÷vatthatilvakaharidrumayoþ>% kàtyàø ÷rauø såtre %<tilvakastiõi÷aþ>% karkaþ .

#<tiõñã># strã trivçti (teoóo) ÷abdacaø .

#<titau># puø tana--óau sanvacca óau iti nirde÷àt na sandhiþ . 1 càlanyàm amaraþ . 2 chatre naø ujjvaladattaþ . kùudracchidrasamopetaü càlanaü titau smçtamityukterasya klãvatvamapi . %<saktumiva titaunà punantaþ>% çø 10 . 71 . 2 . %<imàmçcamadhikçtya>% niruø 4 . 9 . %<titau paripavanaü bhavati tatavadvà tunnavadvàtilamàtratunnamiti và>% anyathà niruktiruktà klãvatva¤coktam .

#<titikùa># triø tija--svàrthe san--ac . 1 ÷ãtoùõàdidvandvasoóhari 2 çùibhede puø tasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . taitikùya tadgotràpatye yånyapatye yå¤antatvàt phak . taitikùyàyaõa tadgotraje yånyapatye puüstrãø .

#<titikùà># strã tija--svàrthe san bhàve a . 1 kùamàyàü ÷ãtoùõàdidvandvasahane %<sahanaü sarvaduþkhànàmapratãkàrapårvakam . cintàvilàparahitaü sà titikùà nigadyate>% vivekacåø . sà saüjàtà'sya tàraø itac . titikùita, kùànte soóhari jañàdharaþ .

#<titikùu># triø tija--svàrthe san--u . titikùà÷ãle . %<÷ànto dànta uparatastitikùuþ ÷raddhàvàn samàhito bhåtvà àtmanyàtmànamavalokayet>% vedàø sàø dhçtà ÷rutiþ . %<akrodhanaþ krodhanebhyo vi÷iùñastathà titikùuratitikùorvi÷iùñaþ>% bhàø àø 87 aø .

@<[Page 3290b]>@
#<titibha># puø titãti bhaõati bhaõa--óa . indragopakãñe khadyote hemacaø .

#<titira># puüstrãø tittiri + pçùoø . tittirikhage ràjaniø striyàü jàtitvat ïãù .

#<titila># naø tila--ka bàø dvitva¤ca . 1 nandake (nàndà) mçõmaye pàtrabhede 2 taitilakaraõe 3 tilapiccañe ca ajayapàlaþ

#<tittira># puüstrã titti iti ÷abdaü rauti ru--bàø óa . (titira) khagabhede ÷abdaraø . striyàü jàtitvàt ïãù . %<kapi¤jalàstittirà÷ca kalaviïkà÷ca sarva÷aþ>% %<tasmàdvaktràdviniùpetustittiràstasya pàõóava!>% bhàø uø 8 aø .

#<tittiri># puø titti iti ÷abdaü rauti ru--vàø ói . (titira) khagabhede amaraþ . striyàmamanuùyajàtitvàt %<ito'manuùyajàteþ>% pàø ïãp . tittiriþ kçùõavarõaþ syàt sa tu gauraþ kapi¤jalaþ . tittirirvarõado gràhã hikkàdoùatrayàpahaþ . ÷vàsakàsajvaraharastasmàdgauro'dhivo guõaiþ bhàvaø praø . tittiriråpagrahaõena yàj¤avalkyavàntayajurgràhiõi munibhede tatkathà vai÷ampàyana÷iùyà vai carakàdhvaryavo'bhavan . yaccerurbrahmahatyà'ühakùaparõa svagurorvratam . yàj¤avalkya÷ca tacchiùya àhàho bhagavana! kiyat . caritenàlpasàràõàü cariùye'haü sudu÷caram . ityukto gururapyàha kupito yàhyalaü tvayà . vipràvamantrà ÷iùyeõa madadhãtaü tyajà÷viti . devaràtasutaþ so'pi charditvà yajåùàü gaõam . tato gato'tha munayo dadç÷ustàn yajurgaõàn . yajåüùi tittirà bhåtvà tallolupatayà''daduþ . taittirãyà iti yajuþ÷àkhà àsan supe÷àlàþ . bhàgaø 12 . 658 . tittiriõà proktamadhãyate chaõ . taittirãya tittiriproktacchandobràhmaõàdhyetçùu baø vaø . tittiriõà adhãtà aõ, ïãp . taittirã kçùõayajuþ÷àkhàyàü strã .

#<tittirãka># naø tittireþ pakùadàhena jàtam vàø ãka . tittiripakùadàhena jàte a¤janabhede . %<a¤janaü tittirãka¤ca naladaü patramutpalam>% su÷ruø . atra tintióãkamiti pàñhàntaram . dagdhatintióãkajàte'¤jane iti tadarthaþ .

#<titha># puø tija--thak niø jalopaþ . 1 vahnau 2 kàme ca siø kauø 3 kàle trikàø . 4 pràvçñmàle saükùiptasàø .

#<tithi(thã)># puüstrãø ata--ithin pçùoø và ïãp . 1 pra¤cada÷asu candrakalàkriyàråpàsu pratipadàdiùu, amaraþ 2 pa¤cada÷asaïkyàyà¤ca . asya niruktyàdikaü kàlamàdhavãye uktaü yathà atha tithayonirõãyante . tatra tithi÷abdastanoterdhàrniùpannaþ . tanoti vistàrayati vardhamànàü kùãyamàõàü và candrakalàmekàü yaþ kàlavi÷eùaþ sà tithiþ . yadvà yathoktakalayà tanyata iti tithiþ . taduktaü siddhànta÷iromaõau %<tanyate kalayà yasmàttasmàttàstithayaþ smçtàþ>% iti . etadevàbhipretya skànde pañhyate %<amàùoóa÷abhàgena devi! proktà mahàkalà . saüsthità paramà màyà dehinàü dehadhàriõã . amàdipaurõamàsyantà yà eva ÷a÷inaþ kalàþ . tithayastàþ samàkhyàtàþ ùoóa÷aiva varànane!>% iti . ayabharthaþ . yà mahàmàyà àdhàraråpà dehinàü dehadhàriõã saüsthità yà sà candramaõóalasya ùoóa÷abhàgena parimità candradehadhàriõyamànàmnã mahàkaleti proktà kùayodayarahità nityà tithisaüj¤ikaiva . itarà api pa¤cada÷a kalà divasavyavahàropayoginyaþ kùayodayavatyaþ pa¤cada÷a tithayo bhavantãti tithayaþ ùoóa÷aivetyaviruddhaü vacanamiti . ÷rutistvasminnevàrthe pakùanirõaya evodàhçtaþ . %<tasya ràtrayaþ pa¤cada÷a kalà dhruvaiùàsya ùoóa÷ã kaleti>% . evaü satyatra sàmànyavi÷eùaråpeõa tithidvaividhyamuktaü bhavati . tatra yeyamametyuktà kùayodayavarjità dhruvà ùoóa÷ã kalà tadyuktaþ kàlastithimàsànyam . yàstvava÷iùñà vçddhikùayopetàþ pa¤cada÷a kalàstàbhirvi÷iùñàþ kàlavibhàgàstithivi÷eùàþ . tàsàü pa¤cada÷ànàmekaikàü kalàü vahnyàdayaþ prajàpatyantàþ pa¤cada÷a devatàþ krameõa pibanti . tatra vahninà kalà prathamaü pãyata iti prathametyucyate . tayà yuktaþ kàlavi÷eùaþ pràthamyavàcinà pratipacchabdenàbhidhãyate . evaü dvitãyàdãnàü pa¤cada÷yantànàü tithãnàü nàmànyavagantavyàni . tà etàþ kçùõapakùatithayo bhavanti . puna÷ca tàþ pãtàþ kalà anenaiva krameõa tattat pàtçvahnyàdidevatàbhyo nirgatya candramaõóalaü pårayanti . tàbhiryuktàþ kàlavi÷eùàþ ÷uklapakùagatàþ pratipadàdyàstithayo bhavanti . vahnyàdidevatànàü kalàpànaü somotpattau pañhyate . tathàhi %<prathamàü pibate vahnirdvitãyàü pivate raviþ . vi÷ve devàstçtãyàntu caturthãü salilàdhipaþ . pa¤camãü tu vaùañkàraþ ùaùñhãü pivati vàsavaþ . saptamãmçùayo divyà aùñamãmajaekapàt . navamãü kçùõapakùasya yamaþ prà÷nàti vai kalàm . da÷amãü pibate vàyuþ pibatyekàda÷ãmumà . dvàda÷ãü pitaraþ sarve samaü prà÷nanti bhàga÷aþ . trayoda÷ãü dhanàdhyakùaþ kuveraþ pibate kalàm . caturda÷ãü pa÷upatiþ pa¤cada÷ãü prajàpatiþ . nipãtaþ kalayà ÷eùa÷candramà na prakà÷ate . kalàùoóa÷ikà yà sà tvapaþ pravi÷ate sadà . amàyàntu sadà soma auùadhãþ pratipadyate . tamoùadhigataü gàvaþ pivantyambugata¤ca yat . tatkùãramamçtaü bhåtvà mantrapåtaü dvijànibhiþ . hutamagniùu yaj¤eùu punaràpyàyate ÷a÷ã . dine dine kalàvçddhiþ paurõamàsyàntu påryate>% . jyotiþ÷àstre tu ÷iddhànta÷iromaõikàreõa tithirevaü pradar÷ità . %<arkàdvinisçtaþ pràcãü yadyàtyaharahaþ ÷a÷ã . taccandramànamaü÷aistu j¤eyà dvàda÷abhistithiriti>% . ayamarthaþ . såryamaõóalasya adhaþprade÷avartã ÷ãghragàmã candra årdhvaprade÷avartã mandagàmã såryastathà sati tayorgativi÷eùava÷àt dar÷e candramaõóalamanyånamanatiriktaü såryamaõóalasyàdhobhàge vyavasthitaü bhavati tadà såryara÷mibhiþ sàkalyenàbhibhåtatvàccandramaõóalamãùadapi na dç÷yate . uparitane ÷ãghragatyà såryàdviniþsçtaþ ÷a÷ã pràcãü yàti . triü÷adaü÷opetarà÷au dvàda÷abhiraü÷aiþ såryamullaïghya gacchati . tathà candrasya pa¤cada÷asu bhàgeùu prathamabhàgo dar÷anayogyo bhavati . so'yaü bhàgaþ prathamakaletyabhidhãyate . tatkalàniùpattiparimitaþ kàlaþ pratipattithirbhavati . evaü dvitãyàditithiùvavagantavyamiti . tadetadviùõudharmottare vispaùñamabhihitam %<candràrka gatyà kàlasya paricchedo yadà bhavet . tadà tayoþ pravakùyàmi gatimà÷ritya nirõayam . bhagaõena samagreõa j¤eyà dvàda÷a rà÷ayaþ . triü÷àü÷a÷ca tathà rà÷erbhàga ityabhidhãyate . àdityàdvipakçùñastu bhàgadvàda÷akaü yadà . candramàþ syàttadà ràma! tithirityabhidhãyate>% iti . seyaü dvàda÷abhirbhàgaiþ såryamullaïghitavatã prathamà candrakalà ÷çïgadvayopetasåkùmarekhàkàrà ÷auklyamãùadupayàti . uttarottaradineùu såryamaõóalaviprakarùatàratamyànupàreõa ÷oklyamupacãyate . anayaiva rotyà sannikarùatàratamyena mecakatvamupacãyate . tadetaduktaü siddhànta÷iromaõau %<upacayamupayàti ÷auklyamindostyajata inaü vrajata÷ca mecakatvam . jalamayamaõóalasya golakatvàt prabhavati tãkùõaviùàõaråpatà'syeti>% . såryàcandramasoryau sannikarùaviprakarùau tayoravasànaü dar÷apårõimayoþ sampadyate . tadàha gobhilaþ %<yaþ paro viprakarùaþ såryàcandramasoþ sà paurõamàsã . yaþ paraþ sannikarùaþ sà'màvàsyeti>% nanvatra candrakalànàü såryaprave÷anirgamau pratãyete somotpattau tu vahnyàdidevatàsu . nàyaü doùaþ asmadàdidar÷anàpekùayà jyotiþ÷àstrasya pravçttatvàt . somotpattau tu vahnyàdidevatànàü tattatkalàprayuktà tçptirvivakùità . yadi sårye prave÷anirgamau yadi và vahnyàdidevatàsu, sarvathàpi kalàprayuktà eva pratipadàditithayaþ . nanu sàvanadineùu sauradivaseùu ca nirõayamupekùya càndratithiùveva kuto nirõayodyama iti cet . sandehasadbhàvàditi vråmaþ . na khalu saurasàvanàdidivasayoþ sandehasadbhàvo'sti niyataparimàõatvàt . tacca brahmasiddhànte'bhihitam %<sàvanaü syàdahoràtramudayàdodayàdraveþ . ravestriü÷astu rà÷yaü÷astithisambhoga aindavamiti>% . ekasmin rà÷au yàvantaü kàlaü ravirvartate tàvataþ kàlasya triü÷o yo'yamaü÷aþ sa sauro divasaþ tithirekà kalà tatsambhoga indoryàvatà kàlena niùpadyate tadaindavaü dinam . na càtra saurasàvanayoriva càndre'pi dine sandehàbhàvaþ ÷aïkanãyaþ hràsavçddhiva÷ena sandehasadbhàvàt . hràsavçddhã ca gargeõa dar÷ite %<kharvo darpastathà hiüsrastrividhaü tithilakùaõam . dharmàdharmava÷àdevaü tithistredhà vivakùiteti>% . kharvà samatithiþ . darpà vçddhiyuktà hiüsràpakùayayuktà . tasyaitasya traividhyasya viparivartanavi÷eùeõa tithiþ saüpårõà khaõóà ceti dvaividhyamàpadyate . tatra saüpårõà skandapuràõe dar÷ità %<pratipatprabhçtayaþ sarvà udayàdodayàdraveþ . saüpårõà iti vikhyàtà harivàsaravarjitàþ>% iti . harivàsara ekàda÷ã . yà tu noktalakùaõà sà svaõóatithiþ . tatra saüpårõàyàü vidhiniùedhayornàsti sandehaþ . svaõóatithau tu vidhiniùedhavyavasthàmàha gàrgyaþ . %<nimittaü kàlamàdàya vçttirvidhiniùedhayoþ . vidhiþpåjyatithau tatra niùedhaþ kàlamàtrake . tithãnàü påjyatà nàma karmànuùñhànayogyatà . niùedhastu nivçttyàtmà kàlamàtramapekùate>% iti . eva¤ca sati khaõóatithau påjyatvaü nirõetavyaü bhavati . tatra pratipadamàrabhya pa¤ca÷a÷yantàstithayaþ krameõa nirõãyante .
     kàlamàdhavãyagranthe vistarodraùñavyaþ . kàrikàbhi÷ca màdhavena tattattithibhedeùu khaõóavi÷eùagràhyatà prasaïgàgatamàsàdiniråpaõapårvakaü dar÷ità yathà %<vyàkhyàya màdhavàcàyyo dharmàn pàrà÷arànatha . tadanuùñhànakàlasya nirõayaü vaktumudyataþ . artho'nukramyate ÷lokairakhilo nirõanãùitaþ . tàvataivànutiùñhàsurniþsandehaü prabartatàm . tato mãmàüsucittasya samàdhànàya tat punaþ . vivariùye yathànyàyaü ÷rutismçti vacovalàt . pa¤ca prakaraõànyatra teùåpodghàtavatsarau . pratipacchiùñatithayo nakùatràdiriti kramaþ . 1 upodvàte kàlasattvaü tasya nirõayayogyatà . ã÷varo nityakàlàtmà cintanãyaþ sa karmasu . janyakàle'vdamukhyatva muktametaccatuùñayam . avdàyanartumàsà÷ca pakùaþ prakaraõàntare 2 . avdaþ pa¤cavigha÷càndro vratàdau tilakàdike . sujanmàdivrate sauro gosatràdiùu sàvanaþ . trayopyàcàryasevàdau vikalpyante nijecchayà . àyurdàye tu nàkùatrã vàrhaspatyo'dhivatsaraþ . càndràõàü prabhavàdãnàü pa¤cake pa¤cake yugam . saüparãdàdanvityecchabdapårvàstu vatsaràþ . tilo yavo vastradhànye rajarta dãyate'tra tu . ugre karmaõi ÷ànte ca sto'yane dakùiõottare . vasantàdyçtavo dvedhà càndràþ saurà÷ca càndrakàþ . caitràdyà atha mãnàdyà meùàdyà và vivasvataþ . teùvàdhànàdayastadvat ùaõmårtivratapåjanam . màsàstu sàvanaþ saura÷caþndro nàkùatra ityamã . dar÷àntaþ pårõimànto và càndro'sau vipravai÷yayoþ . sauroràj¤aþ sàvanastu yaj¤e jyautiùike paraþ . màghàdimàsabhedeùu tiladànàdayaþ smçtàþ . càndro'dhimàso'saükràntaþ sontarbhavati cottare . asaükràntàvekavarùe dvau cetsaüsarpaàdimaþ . kùayamàso dvisaükràntaþ sa càharpatisaüj¤akaþ . etau tyàjyau vivàhàdau saüsarpàharpatã ubhau . ÷uddhau ÷raute tathà smàrte malamàso vivicyate . kàmyàrambhaü tatsamàptiü malamàse vivarjayet . àrabdhaü malamàsàt pràkkçcchrasatràdikaü ca yat . tatsamàpyaü sàvanasya màsasyànatilaïghanàt . àrambhasya samàpte÷ca madhye cet syàt malimlucaþ . pravçttamakhilaü kàmyaü tadànuùñheyameva tu . kàrãryàdi tu yat kàmyaü tasyàrambhasamàpane . kàryakàlavilambasya pratãkùàyà asambhavàt . ananyagatikaü nityamagnihotràdi na tyajet . gatyantarayutaü nityaü somayàgàdi varjayet . agati grahaõasnànaü jàteùñi, rgatisaüyutam . dvayaü gaimittikaü tasya vyavasthà nityavanmatà . ÷uddhamàsa mçtànàü syànmaline prathamàvdikam . malamàsamçtànàntu male syàdàvidkàntaram . daive mukhyaþ ÷uklapakùaþ kçùõaþ pitrye vi÷iùyate . tçtãye tu 3 prakaraõe ùarõità pratipattithiþ . pratipannàma vij¤eyà candrasya prathamà kalà . ÷uklapakùe vi÷eccandraü kçùõapakùe viniþsaret . ÷uddhà viddhà tithiþ ÷uddhà hãnàtithyànyayàhani . udaye pårvayà tithyà vidhyate trimuhurtakaiþ . sàyantåttarayà tadvannyånayà tu na vidhyate . vedhyàpi trimuhårtaiva na nyånà vedhamarhati . ÷uddhàyàü nàsti sandeho daive pitrye ca karmaõi . upavàsa÷caikabhaktaü naktaü càyàcitaü vratam . dàna¤ca ùaóvidhaü daivaü kramàdatra vivicyate . ekoddiùñaü pàrvaõa¤ca pitryaü dvividhamãryate . ÷uklapakùe dar÷aviddhà kçùõe viddhà dvitãyayà . upoùyà pratipacchukle mukhyà syàdàparàhõikã . tadabhàve tu sàyàhõavyàpinã parigçhyatàm . pràtaþsaügavamadhyàhnàparàhõàþ sàyamityasau . atràhnàü pa¤cadhà bhàgo mukhyo dvitryàdibhàgataþ . abhàve'pi pratipadaþ saükalpaþ pràtariùyate . tithistriyàmato'rvàk cet tithyante pàraõaü bhavet . vahnyutsavaü ca pårvedyurupavàsavadàcaret . mukhyatithyantaràye tu tithi÷eùo'pi gçhyatàm . ÷uddhà'dhikà tu kçùõàpi pårvà saüpårtisaübhavàt . grahãtavyà tvekabhakte madhyàhnavyàpinã tithiþ . paredyureva pårvedyureva vyàptirdimadvaye . nobhayatrobhayatràü÷e sàmyaü vaiùamyamityamã . ùañ pakùàsteùu caikaikavyàptau saivàtra gçhyatàm . dvinadvaye'pi tadvyàptàvavyàptau caikade÷ataþ . samavyàptau ca pårvaiva vaiùamye tvadhikeùyatàm . anyàïgasyaikabhaktasya kàlastvaïgyanusàrataþ . upavàsa pratinidhestithiþ syàdupavàsavat . pradoùavyàpinã nakte tithirvyàptirdinadvaye . avyàptirvàthavàü÷ena vyàptiþ syàt sarvathottarà . sauranakte tu sàyàhnavyàpinã na pradoùagà . ayàcite tu tithayaþ svãkàryàþ upavàsavat . sodayatrimuhårtàyàü kuryàddànaü vratàni ca . ubhayatra tathàtve tu pårvedyustadanuùñhitiþ . paratraiva tathàtvaü cet pårvà gràhyà tithikùaye . titheþ sàmye ca vçddhau ca gçhyatàü tithiruttarà . aspar÷e caikade÷asya vyàptau pårvaiva gçhyatàm . ekoddiùñe tu madhyàhnayuktà syàdekamaktavat . ekade÷e samavyàptau kùaye pårvà'nyathottarà . kutapàdya paràhõasya vyàptiràvdika uttamà . tadabhàve'paràhõasya vyàpikà gçhyatàü tithiþ . kùaye pårvottarà vçddhau vyàpti÷cedaparàhõayoþ . na gràhyatithigau vçddhikùayàvårdhvatithestu tau . sàmye tvardhatithergràhyà paraviddhaiva vçddhivat . na spç÷atyaparàhõau cet pårvà syàt kutapo vçthà . vaiùamyeõaikade÷asya vyàptau gràhyà mahattvataþ . sàmyena cet kùaye pårvà parà syàdvçddhisàmyayoþ . vçddhisàmyakùayà gràhya tithigà nordhvagà iha . 4 dvitãyàdyàstu parvàntàsturyaprakaraõoditàþ . sa¤càraõãyaþ sàmànyatithiùu pratipannayaþ . kvacit kvacidvi÷eùo'sti so'yamatràbhidhãyate . pårvedyurasatã pràtaþ paredyustrimuhårtagà . sà dvitãyà paropoùyà pårvaviddhà tato'nyathà . rambhàtçtãyà pårvàsyàduttarà syàd vratàntare . pare'hni nàsti cet pårvaviddhàpyastu vratàntare . muhårtamàtrasattve'pi dine gaurãvrataü pare . ÷uddhàdhikàyàmapyevaü gaõayogapra÷aüsanàt . caturthã tu paropoùyà gaõanàthavratasya tu . madhyàhnavyàpinã påjyà tadvannàgacaturthyapi . paredyureva madhyàhnavyàptau vighnasya sottarà . anyathà pårvaviddhaiva màtçyogapra÷astitaþ . pårvedyureva tadvyàptau pårvà sarpapriyà tithiþ . no cet sarpasya pa¤camyà yoge'tyantaü pra÷asyate . gauryàþ ÷uddhàjayàyuktà, nàgaviddhà niùiddhyate . sarvatra pa¤camã pårvà gràhyà skandavrate parà . nàgaviddhà skandaùaùñhã sà niùiddhà vratàntare . uttarasyà alàbhe tu nàgaviddhàpi gçhyatàm . vinà÷àdvà pare'bhàvàt nàgaviddhà na doùakçt . saptamã pårvaviddhaiva vrateùu nikhileùvapi . alàbhe pårvaviddhàyàþ paraviddhàpi gçhyatàm . vratamàtre'ùñamã kçùõà pårvà ÷uklàùñamã parà . dårvàùñamã tu ÷uklàpi pårvaviddhà vidhãyate . pakùadvaye'pyuttaraiva ÷iva÷aktimahotsave . jyeùñharkùayoge pårvaiva gràhyà jyeùñhàvrate tithiþ . madhyàhnàdårdhvamçkùaü cet paredyuþ sà pra÷asyate . jyeùñharkùabhànuvàràbhyàü yuktàùñampatidurlabhà . jayantyàkhyaü vrataü bhinnaü kçùõajanmàùñamãvratàt . ÷uddhà ca saptamã viddhetyevaü janmàùñamã dvidhà . saptamã cenni÷ãthàtpràgviddhà ÷uddhànyathà bhavet . ÷uddhàyàü nàsti sandeho viddhà ca trividheùyate . ni÷ãthayogaþ pårvedyuþ paredyurvà dvayoruta . pårvaiva prathame pakùe paraivottarapakùayoþ . aùñamã rohiõã ÷uddhà jayantã sà caturvidhà . ÷uddhà ÷uddhàdhiketyevaü viddhàviddhàdhiketi ca . ÷uddhàyàmapi viddhàyàü na sambhàvyottarà tithiþ . ÷uddhàdhikàyàü yogaþ syàdekasminvà dinadvaye . naikayoge'sti sande ho dviyoge prathamaü dinam . sadà ni÷ãthe pa÷càdvetyuttamo madhyamo'dhamaþ . yogastridhàpi pårvedyuþ sampårõatvàdupoùaõam . viddhàdhikàyàmapyekadinayoge sa gçhyatàm . dvayoryogastridhà bhinno ni÷ãthe vçttibhedataþ . tadvçttirdina ekasminnubhayornaumayoriti . ekasmiü÷cet taddinaü syàt pakùayorantyayoþ parà . budhe some jayantã cedvàre sàtiphalapradà . tithyçkùayordvayorante uttamaü pàraõaü bhavet . ekasyànte madhyamaü syàdutsavànte'dhamaü smçtam . yasmin varùe jayantyàkhyo yogo janmàùñamã tadà . antarbhåtà jayantyàü syàdçkùayogapra÷astitaþ . navamã pårvabiddhaiva pakùayorubhayorapi . madhyàhne ràmanavamã punarvasusamanvità . gràhyà naivàùñamãyuktà sanakùatvàpi vaiùõavaiþ . kçùõà pårvottarà ÷uklà da÷amyeva vyavasthità . jayantãvratavannityaü kàmyaü caikàda÷ãbratam . aruõodayavedho'tra vedhaþ såryodaye tathà . uktau dvau da÷amãvedhau vaiùõavasmàrtayoþ kramàt . kalàkàùñhàdivedho'pi gràhyo'tra trimuhårtavat . vaikhànasàdyàgamoktadãkùàü pràpto hi vaiùõavaþ . viddhà tyàjyà vaiùõavena ÷uddhàpyàdhikyasambhave . ekàda÷ã dvàda÷ã vàdhikà cettyajyatàü dinam . pårvaü tyàjya muttaraü syàditi vaiùõavanirõayaþ . ekàda÷ã dvàda÷ã cetyubhayaü vardhate yadà . tadà pårbadinaü tyàjyaü smàrtairgràhyaü paraü dinam . ekàda÷ãmàtravçddhau gçhiyatyordhyavasthitiþ . upoùyà gçhibhiþ pårvà yatibhiståttarà tithiþ . dvàda÷ãmàtravçddhau tu ÷uddhàviddhe vyavasthite . ÷uddhà pårvottarà viddhà smàrtanirõaya ãdç÷aþ . ÷ravaõena yutà cet syàddvàda÷ã sà hi vaiùõavaiþ . smàrtai÷copoùaõãyà syàttyajedekàdar÷ã tadà . upavàsavratàdanyavrate sàrdhamuhårtakaiþ . saptabhirda÷amãviddhàmetàmekàda÷ãü tyajet . dvàda÷ã pårvaviddhaiva nikhileùu vrateùvapi . ÷uklatrayoda÷ã pårvà parà kçùõatrayoda÷ã . alàbhe sàpi pårvaiva parà'naïgatrayoda÷ã . yà ÷uklà gçhyate pårvà gçhyatàü sàparàhiõakã . caturda÷yuttarà ÷uklà pårvà kçùõacaturda÷ã . udaye dvimuhårtàpi gràhyànantavrate tithiþ . ÷uklàpi ràtriyuktà syàccaitra÷ràvaõamàsayoþ . ÷uklà sarvàpi pårvaiva yadi syàdàparàhiõakã . pradeùe và ni÷ãthe và dvayorvà yàsti sà bhavet . ÷ivaràtrivrate tatra dvayoþ sattà pra÷asyate . tadabhàve ni÷ãthekavyàptàpi parigçhyatàm . tasyà÷càsambhave gràhyà pradoùavyàpinã tithiþ . tithyante pàraõaü yàmatrayàdarvàk samàpane . anyathà pàraõaü pràtaranyatithyupavàsavat . pårvaviddhaiva sàvitrãvrate pa¤cada÷ã tithiþ . nàóyo'ùñàda÷a bhåtasya syu÷ca tatra pare'hani . vratàntaràõi sarvàõi pare'hanyeva sarvadà . ÷ràddhe'paràhõakàlãno dar÷a àvdikavanmataþ . dinadvaye'pyekade÷avçttau gràhyo mahattvataþ . tulyatvaü cedekade÷akùaye pårvo'nyathottaràþ . kçtsnavyàptau dvayorahnoruttarastithivçddhitaþ . sàgnyanagnivyavasthà syànna cet syàdaparàhõayoþ . pårvedyuþ sàgnikaþ kuryàduttaredyurniragnikaþ . parvapratipadoþ sandhirmadhyàhne và tataþ purà . anvàdhànaü pårvadine yàgaþ sandhidine bhavet .. årdhvaü madhyàhnataþ sandhàvanvàdhànaü tu taddine . iùñiü paradine kuryàdanyo vàjasaneyinaþ . yastu vàjasaneyã syàttasya sandhidinàt purà . na kvàpyanvàhitiþ kintu sadà sandhidine hi sà . sandhi÷cet saïgavàdårdhvaü pràkcedàvartanàdraveþ . sà paurõamàsã vij¤eyà sadyaskàlavidhau tithiþ . vçddhiþ pratipadoyàsti tadårdhvaü parvaõi kùiyet . kùayasyàrdhaü tathà hitvà sandhirni÷cãyatàü tadà . vaudhàyanamate dar÷a÷ràddhaü ceùñirvi÷iùyate . dvitãyà trimuhårtà cet pratipad càparàhõikã . anvàdhànaü caturda÷yàü dar÷asyànte'pi vartayet . dar÷a÷ràddhaü tathà kàryamiti vaudhàyanoditam . iùñyàdivikçtiþ sarvà parvaõyeveti nirõayaþ>% 5 prakaraõe nakùatranirõayo vistarabhayànna dar÷itaþ .
     dar÷àdi÷ràddhe'nyatra coktaü yathà %<dar÷o yatràparàhõaü spç÷ati sa divasaþ ÷ràddhakàlodvayo÷cedyatrànalpo yadàsau yadi bhavati samaþ kùãyamàõe tu pårvaþ . vçddhau sàmye tvanagneryuvativçùalayo÷ca ÷va evàhitàgneþ pårvo na kvàparàhõaü spç÷ati kutapasaüspar÷ato'yaü vidhiþ syàt . sàyantanyaparatra cenmçtatithiþ saivàvdike màsike gràhyà sà dvyaparàhõayoryadi tadà yatràdhikà sà matà . tulyà cedumayàparàhõasamaye pårvà na cet saïgaye pårvaiva trimuhårtagàstasamaye no cet paraivocità>% . tithivi÷eùakçtye khaõóatithivi÷eùagrahaõaü taüttacchabde uktaü vakùyate ca . tithitattvàdau dç÷yam . pratipadàtithivi÷eùàõàmubhayadinavyàptyàdau nirõayaþ nirõayasindhau dar÷ito yathà
     %<÷uklapratipadaparàhõavyàpitve pårvà gràhyà yugmavàkyàt pratipatsammukhã kàryà yà bhavedàparàhõikãti>% skàndokteþ %<÷uklà syàt pratipattithiþ prathamata÷cet sàparàhõe bhavediti>% dãpikokte÷ca . aparàhõa÷ca pa¤cadhà bhakte dine caturtho bhàgaþ . tadabhàve sàyàhnavyàpinã gràhyà %<tadabhàve tu sàyàhnavyàpinã parigçhyatàmiti>% màdhavokteþ kçùõà tu parà %<kçùõà tåttarato'khileti>% dãpikokteþ kçùõàpi pårvaivetyanantabhaññàþ .
     dvitãyà tu kçùõà pårvà ÷uklottarà iti hemàdriþ, kçùõà dvitãyàdimà %<pårvàhõe yadi sà sità tu parataþ sarvà>% iti dãpikokteþ màdhavànantabhaññamate tu sarvàpi dvitãyà parà tathà ca màdhavaþ %<pårvedyurasatã pràtaþ paredyustrimuhårtagà . sà dvitãyà paropoùyà pårvaviddhà tato'nyathà>% iti
     tçtãyà tu sarvamate rambhàvyatiriktà paraiva tena yugmavàkyaü rambhàvrataviùayam rambhàkhyàü varjayitvà tu tçtãyàü dvijasattama! anyeùu sarvakàryeùu gaõayuktà pra÷asyata iti brahmavaivartàt gaurãvrate tu vi÷eùamàha màdhavaþ %<muhårtamàtrasattve'pi dine gaurãvrataü pare . ÷uddhàdhikàyàmapyevaü gaõayogapra÷aüsanàditi>% .
     caturthyapi sarvamate gaõe÷avratàtiriktà paraiva yugmavàkyàt %<ekàda÷ã tathà ùaùñhã amàvàsyà caturthikà . upoùyàþ parasaüyuktàþ paràþ pårveõa saüyutàþ>% iti màdhavãye vçhadvasiùñhokte÷ca
     nàgacaturthã tu madhyàhnavyàpinã pa¤camãyutà ca gràhyà iti nirõayàmçte màdhavãye coktam %<yugaü madhyaüdine yatra tatroùoùya phaõã÷varàn . kùãreõàpyàyya pa¤camyàü påjayet prayato naraþ . viùàõi tasya na÷yanti na tàn hiüsanti pannagàþ>% iti màdhavãye devalokteþ yugaü caturthã . pårvatra madhyàhnavyàptau pårvà anyapakùeùu paraiva pa¤camyàü påjokteþ gaõe÷avrate tçtãyàyutaiva caturthã %<caturthã tu tçtãyàyàü mahàpuõyaphalapradà . kartavyà vratibhirvatsa! gaõanàtha sutoùiõã>% iti hemàdrau vrahmavaivartàt . màdhavoye tu gaõe÷avrate %<madhyàhnavyàpinã mukhyà>% caturthã gaõanàthasya màtçviddhà pra÷asyate . madhyàhnavyàpinã cet syàt parata÷cet pare'hani iti vçhaspativacanàt %<pràtaþ ÷uklatilaiþ snàtvà madhyàhne påjayennçpa!>% iti tatkalpe'bhidhànàcca tena paradine tathànve parà anyathà pårvetyuktam vastutastu yatra bhàdra÷uklacaturthyàdau gaõe÷avratavi÷eùe madhyàhnapåjoktà tadviùayàõyeva pràguktavacanàni na tu sàrvatrikàõi . saükaùñacaturthyàdau bahånàü karmakàlànàü bàdhàpatteþ tena sarvatra gaõe÷avrate pårvaiveti siddham . saükaùñacaturthã tu candrodayavyàpinã gràhyà dinadvaye tathàtve màtçyogasya sattvàt pårveti kecit . anye tu muhårtatrayàdiråpasya tçtãyàyogasyàbhàvàtparadine màdhavoktamadhyàhnavyàpisattvàt saüpårõatvàcca paretyàcakùate . dinadvaye tadabhàte tu paraiva . gaurãvrate tu pårvaiva . %<gaõe÷agaurãbahulàvyatiriktàþ prakãrtitàþ . caturthyaþ pa¤camãviddhà devatàntarayogataþ>% iti madanaratne brahmavaivartàt
     pa¤camã tu màdhavamate sarvàpi pårvà %<caturthãsaüyutà kàryà pa¤camã parayà na tu . daive karmaõi pitrye ca ÷uklapakùe tathà siteti>% hàrotokteþ hemàdrimate tu kçùõà pårvà sità parà %<kçùõà pårvayutà sità parayutà syàt pa¤camã>% iti dãpikokteþ vastutastu hàrãtoktirupavàsaviùayà %<pratipatpa¤camã caiva sàvitrãbhåtapårõimà . navamã da÷amã caiva nopoùyàþ parasaüyutàþ>% iti vrahmavaivartàt yattu %<pa¤camã tu prakartavyà ùaùñhyà yuktà tu nàrada!>% ityàpastambãyam tat skandavrataparam %<skandopavàse svãkàryà pa¤camã parasaüyutà>% iti vàkya÷eùàditi màdhavaþ tannàgapåjàviùayamityanantabhaññanirõayàmçtàdayaþ . camatkàracintàmaõau ca %<pa¤camã nàgapåjàyàü kàryà ùaùñhãsamanvità . tasyàntu tuùità nàgà itarà sacaturthikà>% iti tena nàgapåjàdau paraiva . yattu madanaratnadivodàsãyayoþ ÷ràvaõapa¤camyatiriktà pårvetyuktaü %<÷ràvaõe pa¤camã ÷uklà saüproktà nàgapa¤camã . tàü parityajya pa¤camya÷caturthãsahità hitàþ>% iti saügrahokteþ, %<gaõe÷askandayogàbhyàü kramànnàgaþ ÷ubhà÷ubhaþ . mitràmitre tayoþ patre nàgànàmàkhubarhiõau>% iti ùañtriü÷anmatàcca ÷ràvaõapa¤camyatiriktàyàþ nàgapa¤camyà÷caturthãyutatvamuktaü tadupavàsàdiviùayam . patre vàhane .
     ùaùñhã sarvamate skandavratàtiriktà paraiva yugmavàkyàt %<nàgaviddhà na kartavyà ùaùñhã caiva kadàcana>% iti skàndàcca nirõayàmçte %<ùaùñhã ca saptamã caiva vàra÷cedaü÷umàlinaþ . yogo'yaü padmako nàma såryakoñigrahaiþ samaþ>% .
     saptamã pårvaiva yugmavàkyàt %<ùaùñhyà yutà saptamã ca kartavyà tàta! sarvadà>% iti skàndàcca .
     aùñamã tu sarvamate kçùõà pårvà sità parà %<vratamàtre'ùñamã kçùõà pårvà ÷uklàùñamã parà>% iti màdhavokteþ %<parayuk ÷uklàùñamã pårvayuk kçùõà>% iti dopikokte÷ca ÷iva÷aktyutsave tu kçùõàpyuttarà %<pakùadvaye'pyuttaraiva ÷iva÷aktimahotsavaþ>% iti màdhavokteþ divodàsãye bhaviùye %<yadà yadà sitàùñamyà budhavàro bhavet kvacit . tadà tadà hi sà gràhyà ekabhaktà÷ane nçpa! . sandhyàkàle tathà caitre pasupte ca janàrdane . budhàùñamã na kartavyà hanti puõyaü puràtanam>% antyaü padyaü hemàdrau na dhçtam .
     navamã tu sarvamate pårvà yummavàkyàt %<na kuryànnavamãü tàta! da÷amyà tu kadàcana>% iti skàndàcca .
     da÷amã pårvà parà veti hemàdriþ %<kçùõà pårvottarà ÷uklà da÷amyevaü vyavasthità>% iti màdhavaþ vastutastu mukhyà navamãyutaiva gràhyà %<da÷amã tu prakartavyà sadurgà dvijasattama!>% ityàpastambokteþ yattu %<saüpårõà da÷amã kàryà pårvayà parayà'tha và>% ityagnirasoktaü tannavamãyuktà'làbhe audayikã gràhyetyevaü neyam . ekàda÷ãnirõayastu kàlamàdhavãyànusàreõa ekàda÷ã÷abde 1488 pçø uktaþ . mahàdvàda÷yàdinirõayaþ niø siø yathà athàùñau mahàdvàda÷yaþ tatra ÷uddhàdhikaikàda÷ãyuktà dvàda÷ã unmãlinã 1 saüj¤à dvàda÷yeva ÷uddhàdhikà vardhate cetsà va¤julã 2 vàsaratrayaspar÷inã trispç÷à 3 agre parvaõaþ saüpårõàdhikatve pakùavardhinã 4 . puùparkùayutà jayà 5 ÷ravaõayutà vijayà 6 punarvasuyutà jayantã 7 rohiõãyutà pàpanà÷inã 8 etàþ pàpakùayamuktikàma upavaset . atra målaü hemàdrau j¤eyam . ekàda÷ãdvàda÷yorekàhe tantreõopravàsaþ, pàrthakye tu ÷aktasyopavàsadvayam ekàda÷ãmupoùyaiva dvàda÷ãü samupoùayediti viùõurahasyàt a÷aktau tu dvàda÷yàmeva %<evamekàda÷ãü tyaktà dvàda÷ãü samupoùayet . pårvavàsarajaü puõyaü sarvaü pràpnotyasaü÷ayamiti>% tatraivaukteþ . yadà tvalpà dvàda÷ã tadoktaü màtsye yadà bhavati svalpàpi dvàda÷ã pàraõàdine . åùaþkàle dvayaü kuryàtpràtarmàdhyàhnikaü tadà . nàradãye'pi %<alpàyàmatha viprendra! dvàda÷yàmaruõodaye . snànàrcanakriyàþ kàryà dànahomàdisaüyutàþ>% iti saïkañe tu màdhavãye devalaþ %<saïkañe viùame pràpte dvàda÷yàü pàrayetkatham . adbhistu pàraõàt kuryàt punarbhuktaü na doùakçditi>% . saïkañe trayoda÷ã÷ràddhapradãùàdau . atra kecidàhuþ apakarùavàkyànyanàhitàgniviùayàõi agnihotràdãnàü ÷rautatvenàpakarùàyogàditi . dvàda÷yàü ca prathamapàdamatikramya pàraõaü kàryam %<dvàda÷yàþ prathamaþ pàdo harivàsarasaüj¤itaþ . tamatikramya kurvãta pàraõaü viùõutatparaþ>% iti nirõayàmçte madanaratne ca viùõudharmokteþ . atra kecit saïgirante yadà bhåyasã dvàda÷ã tadàpi pràtarmuhårtatraye pàraõaü kàryam %<sarveùàmupavàsànàü pràtareva hi pàraõamiti>% vacanàditi . asmadguravastu bahånàü karmakàlànàü vinà kàraõaü bàdhàpatteþ pràgudagvacanai÷ca alpadvàda÷yàmevàpakarùavighànàdaparàhõa eva kàryam . pràtaþ ÷abdastu %<sàyaü pràtardvijàtãnàma÷anaü ÷ruticoditamiti>% vadaparàhõavàcitve'pyupapannaþ na ca vàkyavaiyarthyaü punarbhojanasàyaüpàraõanivçttyarthatvàttasyetyàhuþ . pramàdena ekàda÷yupavàsàtikrame aparàrke vàràhe %<ekàda÷ã viplutà ceddvàda÷ãparataþ sthità . upoùyà dvàda÷ã tatra yadãcchetparamaü padamiti>% kai÷cittu vaiùõavaü padamiti pañhitam atràvirodhino niyamàþ sarvavrateùu boddhavyàþ . anye ca navaràtre vakùyante iti dik .
     dvàda÷ã tu pårvaiva yugmavàkyàt dvàda÷ã tu prakartavyà ekàda÷yà yutà prabho! iti skàndàcca .
     trayoda÷ã tu sarvamate ÷uklà pårvà, kçùõottarà %<trayoda÷atithiþ pårvaþ sito'thà'sitaþ pa÷càditi>% dãpikokteþ %<÷uklà trayoda÷ã pårvà parà kçùõà trayoda÷ãti>% màdhavãyàcca
     caturda÷ã sarvamate kçùõà pårvà, ÷uklottarà, upavàse tu dvayyapi pareti madanaratne .
     paurõamàsyamàvàsye tu sàvitrãvrataü vinà pare gràhye %<bhåtaviddhe na kartavye dar÷apårõe kadàcana . varjayitvà muni÷reùñha! sàvitrãvratamuttamamiti>% brahmavaivartàt amàyàü yogavi÷eùamàhà'paràrke ÷àtàtapaþ %<amàvasyàü bhavedvàro yadà bhåmisutasya vai . jàhnavãsnànamàtreõa gosahasraphalaü labhet>% . %<amà vai somavàreõa ravivàreõa saptamã . caturthã bhaumavàreõa viùuvatsadç÷aü phalam>% tatraiva vyàsaþ %<sinãvàlã kuhårvàpi yadi somadine bhavet . gosahasraphalaü dadyàt snànaü vai mauninà kçtam>% . hemàdrau vçhanmanuþ %<÷ravaõà÷vi dhaniùñhàrdrànàgadaivatamastake . yadyamà ravivàreõa vyatã pàtaþ sa ucyate>% . nàgadaivatam a÷leùà mastako mçga÷iraþ . prathamapàda ityanye sa ca sarveùàm .
     sarvatithiùu varjyànyàha muhårtadãpikàyàm %<kuùmàõóaü vçhatãphalàni lavaõaü varjyaü tilàmlaü tathà tailaü càmalakaü divaü pravasatà ÷ãrùaü kapàlàntrakam . niùpàvàü÷ca masårikàn phalamatho vçntàkasaüj¤aü madhu dyåtaü strãgamanaü kramàt pratipadàdiùvevamàùoóa÷àt>% %<÷ãrùaü nàrikelam, kapàlam alàbu, antraü pañolakam>% bhåpàlaþ kuùmàõóaüvçhatãkùàraü målakaü panasaüphalam . dhàtrã ÷iraþ kapàlàntraü nakhacarmatilàni ca . kùurakarmàïganàsevàü pratipatprabhçti tyajet . nakhaü ÷imbã carma masårikà pratipadàditithiùu kuùmàõóàdibhakùaõaphalaü coktaü tithitattve smçtyà yathà
     %<kuùmàõóe càrthahàniþ syàdvçhatyàü na smareddharim . bahu÷atruþ pañole syàd dhanahànistu målake . kalaïkã jàyate vilve tiryagyoni÷ca nimbake . tàle ÷arãranà÷aþ syàt nàrikele ca mårkhatà . tumbã gomàüsatulyà syàt kalambã gobadhàtmikà . ÷imbã pàpakarã proktà påtikà brahmaghàtikà . vàrtàkau sutahàniþ syàt cirarogã ca màùake . mahàpàpakaraü màüsaü pratipadàdiùu varjayet>% . prasaïgàttithisàdhanaprakàraþ siø ÷iø ukto dar÷yate yathà %<ravi 12 rasai 6 rviravãndulavàhçtàþ phalamitàstithayaþ karaõàni ca . kurahitàni ca tàni bavàditaþ ÷akunito'sitabhåtadalàdanu . grahakalàþ saravãndukalà hçtàþ khakhagajai 800 ÷ca bhayogamitiþ kramàt . atha hçtà svagataiùyaviliptiktàþ svagatibhi÷ca gatàgatanàóikàþ>% måø . %<vyarkendorbhàgà dviùñhàþ . ekatra ravi 12 bhirbhàjyàstatra phalaü gatàstithayaþ . anyatra rasai 6 rbhàjyàþ . phalaü gatakaraõàni . tàni tvekonàni bavàdito bhavanti . kçùõacaturda÷yardhàdupari yànyava÷iùyante trãõi caturthaü pratipatprathamàrdhe ca . etàni catvàri ÷akunitaþ . ÷akunicatuùyàdanàgakintu(kiüstu)ghnànãti ÷eùaþ . yasya grahasya nakùatraü j¤àtumiùyate tasya kalàþ kàryàþ . tathà candràrkayogasya kalàþ kàryàþ . ubhayatra ÷atàùñakena 800 hçte prathamasthàne gatabhàni dvitãyasthàne gatayogàþ . atha yànyava÷iùñàni tàni gatàni . tàni svasvaharacyutàni gamyàni syuþ . teùàü gatànàü sambandhinyo vikalàþ svasvagatibhirbhàjyàþ . yallabhyate tà gataghañikà bhavanti . yadyeùyàõàü vikalà bhaktàstadaiùyà ghañikà bhavanti . atropapattiþ . yadi vyarkendo÷cakràü÷ai 360 striü÷at tithayã labhyante tadaibhiþ kimiti . atra triü÷atàpavartite hare jàto dvàda÷a haraþ . atha yadi cakràü÷aiþ 360 ùaùñiþ 60 karaõàni labhyante tadaibhiþ kimiti . atràpi ùaùñyàvartite jàto haraþ ùaõmitaþ . atha yadi cakrakalàbhiþ 21600 saptaviü÷atirbhàni labhyante yogà và tadebhiþ kimiti . atràpi saptaviü÷atyàpavartane kçte jàto'ùña÷atã hara ubhayatra . atha ghañãkaraõàrthamanupàtaþ . yadi gatikalàbhiþ ùaùñighañikà labhyante tadà gataiùyàbhiþ kalàbhiþ kimiti phalaü gataiùyà ghañikàþ . atha kalàþ ùaùñyà guõità vikalàþ syurityataþ uktam atha hçtàþ svagataiùyaviliptikà iti sarvamupapannam>% pramiø . såø siø tithyàdyànayanaprakàra ukto yathà %<mabhogo'ùña÷atãliptàþ khà÷vi÷ailàstathà titheþ . grahaliptà bhabhogàptà bhàni bhuktyà dinàdikam>% såø siø . %<aùña÷atamitàþ kalà nakùatrabhogaþ . prasaïgàt tithibhogamàha . khà÷vi÷ailà iti . tithervi÷atyadhikasapta÷atamitàþ 720 kalàstathà bhoga ityarthaþ . yasya grahasya nakùatraj¤ànamiùñaü tasya grahasya rà÷ayastriü÷adguõyà aü÷à yojyàste ùaùñiguõitàþ kalà yojyà iti paribhàùayà kalà nakùatrabhogabhaktàþ phalaü grahasya gatanakùatràõi ÷eùaü vartamànanakùatrasya gatakalàstasmàt tasya gatadinàdyànayanamàha bhuktyeti . grahasya kalàtmikayà gatyà ÷eùadinàdikaü gataü bhàgaharaõena sàdhyamevaü ÷eùonàdbhogàdgatikalà bhàgenaiùyadinàdikaü sàdhyam . atropapattiþ . bhacakrabhogeõa saptaviü÷atinakùatràõya÷vinyàdãni graho bhunaktyataþ saptaviü÷atinakùatràõàü cakrakalàþ ùañ÷atayutaikaviü÷atisahasramità 21600 bhogastadaikanakùatrasya ka ityanupàtenàùña÷atakalàbhogaþ . evaü tithe÷càndramàsatriü÷àü÷àccàndramàsasya såryacandràntaraikabhagaõasiddhatvàcca . triü÷attithãnàü cakrakalàbhogastadaikatitheþ ka ityanupàtena viü÷atyadhikasapta÷atakalàbhogaþ 720 . athàùña÷atakalàbhirekaü nakùatraü tadà grahakalàbhiþ kimityanupàtena phalama÷vinyàdãni grahabhuktàni ÷eùakalà grahàdhiùñhitanakùatrasya gataü bhogàddhãnaü tasyaiùyam . yadi grahagatyaikaü dinaü tadàbhãùñakalàbhiþ kimityanupàtena tasya gataiùyadivasàdyaü bhavati . evaü candràddinanakùatraü j¤eyam>% raïganàø . %<ravãnduyogaliptàbhyo yogà bhabhorabhàjitàþ . gatà gamyà÷ca ùaùñighnà bhuktiyogàptanàóikàþ>% såø siø %<såryacandrayogasya rà÷yàdikasya paribhàùayà yàþ kalàstàbhyo yogà viùkambhàdayo bhabhogabhàjità bhabhogena pårvoktena vibhaktà bhavanti . ekaikayogasya bhabhogamitau bhogaþ sa pratyekaü tàbhyo'panãya yanmitàþ ÷uddhàstanmità yogà gatàþ . yasya bhogo na ÷uddhyati sa vartamàna ityarthaþ . kalà bhabhogabhaktà gatà yogàstadagrimo vartamàna iti tàtparyam . tasya ÷eùaü gataü bhogàt patitameùyaü tàbhyàü ghañikàdyànayanamàha . gatà iti . gatà eùyàþ . caþ samuccaye . kalàþ ùaùñiguõitàþ kàryàstàmyo bhuktiyogàptanàóikà ravicandrakalàtmakaga yoryogena bhajanàllabdhà ghañikà gataiùyà bhavanti . atropapattiþ . såryacandrayogamitasya grahasya nakùatràõi viùkambhàdisa¤j¤àni yogotpannatvàdyogà atastadànayanaü pårvoktavat . ataeva såryacandragatiyogatulyatadgatyà ùaùñisàvanaghañikàstadà gataiùyà kalàbhiþ kà ityamupàtena gataiùyaghañikànayanaü yuktamuktam>% raïganàø . %<arkonacandraliptàbhyastithayo bhogabhàjitàþ . gatà gamyà÷ca ùaùñighnà nàddhyo bhuktyantaroddhçtàþ>% såø siø . pårvàrdhavyàkhyànaü pårva÷lokapårvàrdharãtyà j¤eyamuttaràrdhaü spaùñam . atropapattiþ . %<tithibhãgakalàbhirekà tithistadà såryonacandrakalàbhiþ kà ityanupàtena phalaü gatatithayo vartamànatithergataiùye ÷eùa÷eùonabhogakale tàbhyàü gatyantarakalàbhiranupàtena gataiùyañikàþ pårvavat>% raïganàø . kalpe tithimànamuktaü siø ÷iø yathà %<vidhidine dinakçddivasàþ karendriya÷areùubhuvo'rvuda saüguõàþ . navanavàïkakaràbhrarasendavaþ prayutasaüguõità vidhuvàsaràþ>% 16029990000000 . atropapattiþ, ravivarùàõi dinãkçtànãti sugamam . candràrkayoryàvantaþ kalpe yogàstàvantaþ kila ÷a÷imàsàþ . te tu yogà bhagaõàntaratulyàþ syuþ . ubhayorapi pràggamanàt . ato magaõàntaratulyàþ ÷a÷imàsà bhavanti . te triü÷adguõàþ ÷a÷idivasà bhavantãtyupapannam . yuge tithisaükhyà såø siø uktà yathà .
     yuga ityupakrame càndradinapramàõamàha %<càndràþ khàùñakhakhavyomakhàgnikhartuni÷àkaràþ>% såø siø . %<aùñà÷vigajasaptabhågonagasaptapa¤cabhåmità yuge såryasàvanadivanàþ . càndrà divasà yugatithaya ityarthaþ . a÷ãti÷ånyacatuùkatrikhançpà ete triü÷adbhaktà÷càndramàsà uktapràyàþ . anenaiva càndradivasànàmupapattiþ såryacandrayorbhagaõayorantaråpacàndramàsàstriü÷adguõità iti spaùñãkçtàþ>% raïganàø . tithibhede devabhedapåjà pãyåø dhàø dhçtavàkye nãktà yathà tatra nàradaþ %<yaddinaü yasya devasya taddine tasya saüsthitiþ>% agnipuràõe'pi %<pratipadyagnipåjà syàt dvitãyàyà¤ca vedhasaþ . da÷amyàmantakasyàpi ùaùñyàü påjà guhasya ca . caturyàü gaõanàthasya gauryàstatpårvavàsare . sarasvatyà navamyà¤ca . saptamyàü bhàskarasya ca aùñamyà¤ca caturdasyàmekàda÷yàü ÷ivasya ca . dvàda÷yà¤ca trayoda÷yàü hare÷ca madanasya ca . ÷eùàdãnàü phaõã÷ànàü pa¤camyàü påjanaü bhavet . parvaõãndostithiùvàsu pakùadvayagatàsvapãti>% . pa¤cada÷asaükhyàyàü såø siø udàø .
     strãtve %<vaivàhikãü tithiü pçùñàstatkùaõaü harabandhunà>% kumàø . puüstve %<nikhilàn ni÷i pårõimà tithãnupatasthe'tithirekikà tithiþ>% naiùaø .

#<tithikçtya># naø 7 taø . tithivihite kàrye %<tithikçtye ca kçùõàdirvrate ÷uklàdireva ca . vivàhàdau smçtaþ sauraþ ÷eùeùu sàvano mataþ>% malaø taø . tithivi÷eùe kçtyàni ca tithitattve kàlamàdhavãyanirõayasindhugranthaprabhçtinivandheùu dç÷yàni . tithibhedeùu kçtyàkçtyàni pãø dhàø vasiùñhoktàni yathà %<nodvàhayàtropanayapratiùñhàsãmantacaulàkhilavàstukarma . gçhaprave÷àkhilamaïgalàdyaü kàryaü hi . màsàdyatirtha kadàcit>% . màsàdyatithau ÷uklapakùapatipadi atae kçùõapakùapratipadyetàni karmàõi sukhena bhavantãtyarthaþ yadyeùo'bhipràyo'sammataþ syàttadà pakùàdyatithàvitibråyàt . %<saptàïgacihnàni nçpasya vàstuvratapratiùñhàkhilamaïgalàni . yàtràvivàhàkhilabhåùaõàdyaü kàryaü dvitãyàdivase sadaiva . saïgãtavidyàkhila÷ilpakarmasãmantacaulànnagçhaprave÷am . kàryaü dvitãyàdivase yaduktaü sadà gçtãyàdivase'pi kàryam . riktàsu vidyudbadhabandha÷astraviùàgnighàtàdi ca yàti siddhim . yanmaïgalantàsu kçtaü vimåóhairvimà÷amàyàti tadà÷u nånam>% . riktàsu caturthãnavamãcaturda÷ãùu 4 . 9 . 14 . %<÷ubhàni kàryàõi carasthiràõi coktànyanuktànyapi yàni tàni . siddhiü prayàntyà÷u çõapradànaü vinà÷adaü nàgatithau vidheyam . abhyaïgayàtràpitåkarmadantakàùñhaü vinà pauùñikamaïgalàni . ùaùñhyàü vidheyàni raõãpayogya÷ilpàni vastvambarabhåùaõàni . dvitãyàyàü tçtãyàyàü pa¤camyàü kathitànyapi . tàni sighyanti kàryàõi saptamyàü nikhilànyapi . saügràmayogyàkhilavàstu÷ilpançpapramodàkhilalekhanàni strãratnakàryàkhilabhåùaõàni kàryàõi kàryàõi mahe÷atithyàm . dvitãyàyàü tçtãyàyàü pa¤camyàü saptamãtithau . uktàni yàni sidhyanti da÷amyàü tàni sarvadà . vratopavàsà'khiladharmakçtyaü suõotsavàdyà'khilavàstukarma . saügràmayogyàkhilavàstukarma vi÷ve tithau sidhyati ÷ilpakarma . pçthivyàü yàni karmàõi gharmapuùñiþ ÷ubhàni ca . carasthiràõi dvàda÷yàü yàtràü navagçhaü vinà . vidhàtçgaurãbhujagabhànvantakadineùu ca . uktàni tàni sidhyanti trayoda÷yàü vi÷eùataþ . yaj¤akriyàpauùñikamaïgalàni saügràmayogyàkhilavàstukarma . udvàha÷ilpà'khilabhåùaõàdyaü kàryaü pratiùñhà khalu paurõamàsyàm . sadaiva dar÷e pitçkarmamuktvà nànyadvidheyaü ÷ubhapauùñikàdyam . måóhaiþ kçtaü tatra ÷ubhotsavàdyaü vinà÷amàyàtyaciràdbhç÷aü tat>% pãø dhàø vasiùñhavacanam .

#<tithikùaya># puø tithãnàü tiyyupalakùitacandrakalànàü kùayaþ kùayàrambho yasmin . dar÷e amàvàsyàyàm ÷abdàrthakalpaø . 6 taø . tithãnàü nà÷e avame avama÷abde 431 pçø dç÷yam dinakùayàdayo'pyatra . kaurme pàdme'pi %<dvau tithyantàvekavàre yatra sa syàddinakùayaþ>% va÷iùñhaþ %<ekasmin sàvane tvahni tithãnàü tritayaü yadà . tadà dinakùayaþ proktastatra sàhasrikaü phalam>% . sàhasrikaü phalamiti màïgalyetaravaidikakarmaparam . %<adhimàse dinapàte dhanuùi ravau bhànulaïghite màsi . cakriõi supte kuryànno màïgalyaü vivàha¤ca>% iti bhãmaparàkramàt dinapàte dinakùaye raghuø tithikùayànayana¤ca såø siø uktaü yathà %<sàvanàhàni càndrebhyo dyubhyaþ projjhya tithikùayàþ>% såø siø . %<càndrebhyo dyubhyo vakùyamàõacàndradivasebhyaþ sakà÷àdityarthaþ . tithiùu càndradineùu sàvanadinànàmava÷eùatulyaþ kùayo nyånatvam . yadvà tithi÷abdena sàvano divasastasya càndradivasàt kùaya iti svaråpameva vakùyamàõopayogàt paribhàùitam>% raïganàø . yuge tatsaükhyà såø siø uktà yathà yuga ityupakrame %<tithikùayà yamàrthà÷vidvyaùñavyoma÷arà÷vinaþ>% 15082152 etanmità ityarthaþ .

#<tithipati># puø tithivi÷eùàõàü patayaþ . tithãnàmadhipatau sa ca muø ciø ukto yathà %<tithã÷àvahnikau gaurã gaõe÷o'hirguhoraviþ . ÷ivodurgàntako vi÷ve hariþ kàmaþ ÷ivaþ ÷a÷ã>% muø ciø etanmålaü pãyåùadhàràyàü dhçtavasiùñhavacanaü yathà
     %<vahnirvighàtàdrisutà gaõe÷aþ sarpo vi÷àkho'ditijo mahe÷aþ . durgà yamo vi÷vahari÷ca kàmaþ ÷arvo ni÷e÷a÷ca puràõadçùñàþ iti svàmina iti ÷eùaþ>% . tithipataya÷ca vçø saüø 99 aø anyathoktà yathà %<kamalajavidhàtçhariyama÷a÷àïkaùaóvaktra÷akravasubhujagàþ . dharme÷asavitçmanmathakalayo vi÷ve ca tithipatayaþ . pitaro'màvàsyàyàü saüj¤àsadç÷à÷ca taiþ kriyàþ kàryàþ . nandà bhadrà jayà riktà pårõà ca tàstrividhàþ . yatra kàryaü nakùatre taddaivatyàsu tithiùu tatkàryam>% . vasiùñhavaràhavacanàbhyàmuktadevànàü tattathiùu pujeti na virodhaþ .

#<tithipraõã># puø tithiü praõayati pra + nã--kvip . candre trikà0

#<tithiyugma># naø tithyostithivi÷epayoryugmam . dvitãyàditithisaptakayogaråpe yugme tàni ca sapta yugamàni nigame uktàni yathà %<yugmàgniyugabhåtànàü ùaõmunyorvasurandhrayoþ . rudreõa dvàda÷ãyuktà caturda÷yà ca pårõimà! pratipadàpyamàvàsyà tithyoryugmaü mahàphalam . etadvyastaü mahàdoùaü hanti puõyaü puràkçtamiti>% . yugmaü dvitãyà . agnistçtãyà . yugaü caturthã . bhåtaü pa¤camã . ùaó ùaùñhã . muniþ saptamã . vasuraùñamã . randhraü navamã . rudra ekàda÷ã . atra yugmàgnyàdiùu saptasu yugmeùu pårvatithiruttaraviddhà gràhyà uttarà tu pårvaviddhetyuktaü bhavati . vedha÷càtra trimårtayoreva taduktaü kàlamàø atra tithãnàü vedhaþ paiñhãnasinà dar÷itaþ . %<pakùadvaye'pi tithayastithiü pårvàü tathottaràm . trimirmåhårtairvidhyanti sàmànyo'yaü vidhiþ smçtaþ>% iti pårvedyurudayànantaramamàvàsyà trimuhårtà cait sà pratipadaü vidhyati . paredyurastamayàt pràk dvitãyà trimuhårtà cet sàpi pårvàü pratipadaü vidhyati trimuhårtavyàptiþ skandapuràõe dar÷ità . %<yàü tithiü samanupràpya yàtyastaü padminãpriyaþ . sà tithistaddine proktà trimuhårtà ca yà bhavediti>% . ÷ivarahasyasaurapuràõayorapi %<yà pràpyàstamupaityarkaþ sà cet syàt trimuhårtikà . dharmakçtyeùu sarveùu saüpårõàntàü vidurbudhàþ>% iti . vçhadvasiùñho'pi %<yasyàü tithàvastamiyàt såryastu trimuhårtakaiþ . yàgadànajapàdibhyastàmevopakramettithimiti>% . evaü paiñhãnasyàdivàkye trimuhårtatvenaiva vedhasthiteþ vaïgànàü yogamàtreõaiva vaidhoktiþ sàhasamàtram . vedhakatithestrimåhårtatve'pi viddhatithermuhårtàdivyàpitve'pi gràhyatà kàlamàdhavãye nirõãtà yathà . devalaþ %<yàü tithiü samanupràpya udayaü yàti bhàskaraþ . sà tithiþ sakalà j¤eyà snànadànajapàdiùviti>% . vyàso'pi %<udayanneva savità yàü tithiü pratipadyate . sà tithiþ sakalà j¤eyà dànàdhyayanakarmasviti>% . bhaviùyottarapuràõe'pi %<vratopavàsaniyame ghañikaikà yadà bhavet . sà tithiþ sakalà j¤eyà pitryarthe cà'paràhõikãti>% padmapuràõe'pi %<vratopavàsaniyame ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithistatra viparãtà tu paitçke>% iti skandapuràõe'pi %<vratopavàsadànàdau ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithirgràhyà viparãtà tu paitçke>% iti viùõudharmottare'pi %<vratopavàsasnànàdau ghañikaikà yadà bhavet . udaye sà tithirgràhyà ÷ràddhàdàvastagàminãti>% baudhàyano'pi %<àdityodayavelàyàü yàlpàpi ca tithirbhavet . pårõà ityeva mantavyà prabhåtà nodayaü vineti>% nanvastvevaü kçtsnadivasàbhyanuj¤à tathàpyuttaraviddhàyàstithergrahaõe kiyatparimàõamudaye apekùaõãyamiti vivecanãyam . tatra baudhàyanenàlpàpãtyabhidhànàt nimeùamàtraü pratibhàti tathà vyàsavàkye'pi pratibhàti udayannevetyabhidhànàt . bhaviùyottarapuràõàdivacaneùu ghañikàmàtraü pratãyate . vacanàntare tu viùõudharmottarabaudhàyanaprokte ghañikàcatuùñayaü bhàsate . tathà ca pañhyate %<udite daivataü bhànau pitryaü càstamite ravau . dvimuhårtaü trirahna÷ca sà tithirhavyakavyayoriti>% . asyàrthaþ . bhànàvudite satyttarakàle'hno muhårtadvayaü daivatam . tasmiü÷càstamite tataþ pårvakàlãnamahno muhårtatrayaü pitç daivatyam . atastàvatkàlavyàpinã yà tithirbhavati saiva krameõa havyakavyayorgràhyà . atrocyate . paurvàhõikã iti vacanena daive pårvàhõavyàptyabhidhànàt . pårvàhõasya pa¤cadhà vibhaktasya mukhyatvàdudite bhànau trimuhårtà tithirgrahãtavyà . yattu dakùeõãktam . trimuhårtà na kartavyà yà tithiþ kùayagàmiõã %<dvimuhårtàpi kartavyà yà tithirvçddhigàminãti>% . tanna trimuhårtavyàptervàdhakaü pratyutopodvalakameva . tathà hi pratiùedhaþ sarvatra prasaktipårvakaþ prasakti÷càtra yathoktarãtyà paurvàhaõikavàkyàt trimuhårtavidhàyipañhãnasivàkyàdvà bhavati . tacca prasaktaü trimuhårtatvaü samatithau vàdhakàbhàvàttathaiva vyavatiùñhate . tithikùaye tvadhikavyàptividhitsayà pratiùidhyate . atastatra caturthamuhårtaspar÷inã tithi rgràhyà . tithisàmyavattithivçddhàvapi muhårtatrayameva mukhyam . muhårtadvayaü tvanukalpaþ . ataevaü såcayituü dvimuhårtàpãtyapi÷abdaþ pañhyate . atràpyeka muhårtavyàptirnikçùñetyarthasiddham %<dvitãyàdikayugmànàü påjyatà niyamàdiùu>% vyàsaþ . atra pratisavaþ . %<bhagavatyàþ prave÷àdivisargàntà÷ca yàþ kriyàþ . raverudayamãkùante na tatra tithiyugmatà>% . %<yugàdyà varùavçddhi÷ca saptamã pàrvatãpriyà . raverudayamãkùante na tatra tithiyugmatà>% tiø taø .

#<tithisandhi># puø tithyoþ sandhiþ . tithyoþ pårvàparayoþ sandhau tanmànànayanaü siø ÷iø yathà %<÷a÷itanuvikalàbhya÷candrabhuktyendubhànvorgativivarakalàbhirbhåya etàbhireva . pçthagatha gatiyutyà nàóikà sandhiràptà tithikaraõayogànàü phalaü tatra mi÷ram>% . evaü ÷a÷ivimbakalàbhyo yà ghañikà utpadyante tà bhatithikaraõayogànàü sandhighañikàþ syuþ . sandhau mi÷raphalamityarthaþ . atra sandhirubhayato'pi vimbasya sthitatvàt . upapattirapyatra sugamà . pramità0

#<tithyardha># naø 6 taø . karaõe . karaõa÷abde 1690 pçø dç÷yam .

#<tinà÷aka># puø tini÷a + pçùoø . tini÷avçkùe ÷abdaratnàø .

#<tini÷a># puø ati÷ayena ne÷ati ati + ni÷a--ka pçùoø aterakàralopaþ . (sàdana) khyàte vçkùe amaraþ . %<tini÷aþ ÷leùmapittàsramedaþkuùñhapramehajit . tuvaraþ ÷vitradàhaghno vraõapàõóukçmipraõut>% bhàvapraø .

#<tintióa># puø tintióã + pçùoø . 1 vçkùàmle (teütula) vi÷vaþ 2 daityabhede puø hemacaø .

#<tintióã># strã tintióãka + pçùoø . (teütula) vçkùabhede ràjaniø svàrthe ka . tintióikà tatràrthe ÷abdaratnàø . %<amlikà cukrikàmlã ca cukrà danta÷añhàpi ca . amlà ca vicikà ci¤cà tintióãkà ca tintióã . amlikà'mlà gururvàtaharã pittakaphàsrakçt . pakvà tu dãpanã råkùà saroùõà kaphavàtanut>% bhàvapraø . %<amlikàyàþ phalaü pakvaü marditaü vàriõà dçóham . ÷arkarà mariconmi÷raü lavaïgendusuvàsitam . amlikàphalasaübhåtaü pànakaü vàtanà÷anam . pitta÷veùmakaraü ki¤cit surucyaü vahnibodhakam>% bhàvapraø .

#<tintióãka># puø tima--ãka anãkàø niø . (teütula) vçkùabhede amaraþ .

@<[Page 3301a]>@
#<tintióãdyåta># naø tintidyà tadvãjena dyåtam . tintióãvãjena krãóane (kàüivãjerakhelà) trikàø .

#<tintiói(li)kà># strã tintióãþ + svàrthe ka hrasvaþ và óasya laþ . (taütula) tintidyàm ÷abdamàø . kàbhàve tintilãtyapyatra .

#<tindi÷a># puø óhiõói÷avçkùe (óhàüóa÷a) ràjaniø .

#<tindu># puø tija--ku--mçgayvàdiø niø . (taüdu) 1 khyàte vçkùe saüj¤àyàü kan . tinda ka (gàva) iti khyàte 2 vçkùe puüstrã ÷abdaratnàø . strãtve gauø ïãù . 3 karùamàõe vaidyaka÷aribhàùà puünaø . %<syàdàmaü tindukaü gràhi vàtalaü ÷ãtalaü laghu . pakvaü pittapramehàsra÷leùmaghnaü madhuraü guru . tatsàraü tu bhaved hçdyaü karùulaü cirarogajit . vi÷vatindukamapyevaü vi÷eùàt gràhi ÷ãtalam>% ràjaniø .

#<tinduki># strã tindukã + pçùoø hrasvaþ . tinduke vçkùe ÷abdara0

#<tindukinã># strã tindukastadàkàraþ phale'styasyà ini ïãp . àvartakyàm ràjaniø 828 dç÷yam .

#<tindula># puø tinduka + pçùoø kasya laþ . tindukavçkùe ÷abdara0

#<tipa># rakùaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . tepate atepiùña atipta . titepe . çdit atitepat--ta .

#<tima># àrdrãmàve bhvàø paraø akaø señ . temati atemãt . titema .

#<tima># àrdrãkaraõe divàø paraø sakaø señ . timyati atemãt . titema . %<vànaràn timyato'valokya>% hitoø %<timità÷càbhavan sarve tatra te hariyåthapàþ>% ràmàø sundaø 1 saø . %<nadya÷ca timitodakàþ>% ràmàø araø 54 saø . temanam .

#<timi># puø tima--in--tama--in--icca và . 1 samudre trikàø . tadbhave 2 matsyabhede puüstrãø striyàü và ïãp . %<asti matsyastimirnàma ÷atayojanavistçtaþ>% bharatadhçtavàkyam . %<asti matsyastimirnàma tathà càsti timiïgilaþ . timiïgilagilo'pyasti tadgilo'pyasti lakùmaõaþ>% ÷abdàrthaciø dhçtaràmàø vàkyam . %<amme ÷irobhistimayaþ sarandhrairårdhvaü vitanvanti jalapravàhàn>% raghuþ . %<atra nànàùidhàkàràstimayonaikaråpiõaþ>% bhàø uø 98 aø . ÷abdakalpadume'sya strãtvoktiþ pràmàdikã amã timaya iti naikaråpiõa iti puüsyeva prayogàt kçdikàràntatvàt và striyàü ïãp . 2 tajjàtistriyàü strã bhedaþ .

#<timikoùa># puø timeþ koùa iva . samudre trikàø .

@<[Page 3301b]>@
#<timiïgila># puø girati--gé--målaviø ka rasya laþ %<gile'gilasya>% pàø mum . mahàmatsyabhede . timi÷abde udàø dç÷yam . %<timiïgilàþ kacchaüpà÷ca taghà timitimiïgilàþ>% bhàø vaø 196 aø .

#<timiïgilagila># puø timiïgilaü gilati gé--målaø ka rasya laþ agilasveti paryudàsàt na mum . ativçhanmatsyabhede timi÷abde udàø .

#<timiïgilà÷ana># puø timiïgalo matsyaþ a÷yate yatra a÷aàdhàre lyuñ . dakùiõasthe de÷abhede %<baladevapaññanaü daõóakàvanatimiïgilà÷anàbhadràþ>% vçø saø 14 aø kårmavibhàge dakùiõasthade÷oktau . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . tasya vahuùu luk . 2 tadde÷avàsiùu 3 tannçpeùu ca baø vaø . ekavacane tu taimiïgilà÷ana iti bhedaþ .

#<timija># naø timito jàyate jana--óa 5 taø . muktàbhede %<timijaü matsyàkùinibhaü vçhatpavitraü bahuguõa¤ca>% vçø saø 8 1 aø . muktàbhedakathane .

#<timita># triø tima--kartari kta . 1 ni÷cale, dharaõã . 2 klinne (bhije) amaraþ . %<hrada iva timinàgasaüvçtaþ stimitajalomaõi÷aïkha÷arkaraþ>% ràmàø ayoø 81 saø .

#<timira># puü naø tima--kirac ardharcàø . 1 andhakàre 2 netrarogabhede ca . %<timiràkhayaþ sa vai doùa÷caturthapañalaü gataþ . ruõaddhi sarvato dçùñiü liïganà÷amataþparam>% màdhavaþ akùipañala÷abde 43 pçø dç÷yam . %<sàmànàdhikaraõyaü hi tejastimirayoþ kutaþ>% . %<patite ghanatimiramuùiþ>% màghaþ .

#<timiranud># puø timiraü nudati khaõóayati nuda--kvip 6 taø . sårye %<timiranudo maõóalaü yadi sa lehaþ>% vçø saø 5 aø . timirabhidàdayo'pyatra . 2 andhakàranà÷ake triø .

#<timiraripu># puø 6 taø . 1 sårye halàø . timiràriprabhçtayo'pyatra %<timiràristamohanti pràtaþsvabadhabhãravaþ . vayaü kàkà vayaü kàkà iti jalpanti vàyasàþ>% udbhañaþ . 2 andhakàranà÷ake triø .

#<timiri># puø timãti ÷abdaü vàcakatvena ràti rà--bàø ói . timimatsye ràjaniø .

#<timiùa># puø tima--isak . 1 gràmyakarkañyàm, trikàø 2 nàñàmle ca ÷abdàrthaciø .

#<tira÷cã># strã tiryak jàtiþ strã ïãp . pa÷upakùiõàü striyàm .

#<tira÷cãna># triø niryageva svàrthe kha . tiryagbhåte . %<gataü tira÷cãnamanårusàratheþ>% màghaþ %<tira÷cãno vitato ra÷mireùàmadhaþ>% çø 10 . 129 . 5 . 2 vakre ca %<ãkùamàõaþ pàpena tira÷cãnena cakùuùà>% bhàgaø 7 . 8 . 4 .

#<tirasa># avyaø té--asun svaràdi . 1 antardhàne 2 tiryagarthe ca amaraþ . 3 tiraskàre kùãrasvàmã . asya kç¤i và upaø saø . tiraskçtya tiraþ kçtyeti tiraskçtyoccaret kàùñhetyàdi manuþ %<tiraskriyante kçmitantujàlaiþ>% màghaþ . tiraskaroti õic--salopaþ . tirayati àcchàdayatãtyarthaþ . %<muràrimukhàmbujadyutirayaü tirayannapi vedanàm>% jayadevaþ .

#<tiraskara># triø tiraþkaroti kç--ña . àcchàdake . striyàü ïãp . %<aho vata svarya÷asastiraskarã ku÷asthalã puõyaya÷askarã bhuvaþ>% bhàgaø 1 . 10 . 28 .

#<tiraskariõã># strã tiraþ karoti kç--õini saüj¤àpårbakavidhe ranityatvàt vçddhyabhàvaþ ïãp . (paradà) (kàõàta) . pañamaye àcchàdakapadàrthe amaraþ . %<tiraskariõyo jaladà bhavanti>% kumàø . 2 àcchàdakamàtre triø %<so'tyàsàdyata tadve÷ma tiraskariõamantarà>% ràmàø ayoø 15 saø .

#<tiraskàra># puø tiras + kç--bhàve gha¤ . 1 anàdare halàø . kartari aõ . 2 avaj¤àkàrake triø . %<lauhastiraskàra ivàttamanyuþ>% kiràtàø .

#<tiraskàrin># triø tiraþ karoti kç--õini 6 taø . 1 àcchàdake (kànàta) 2 pañabhede strã ïãp . 3 avaj¤àkàrake ti0

#<tiraskçta># triø tiras + kç--karmaõi kta . 1 avaj¤àte anàdçte 2 àcchàdite ca amaraþ %<avivakùitavàcyo yastatra vàcyaü bhaved dhvanau . arthàntare saükramitamatyantaü và tiraskçtam>% kàvyapraø . 4 tantrasàrokte mantrabhede puø %<yasya madhye dakàro'sti kavacaü mårdhani dvidhà . astraü tiùñhati mantraþ sa tiraskçta udãryate>% .

#<tiraskriyà># strã tiras + kç--bhàve ÷a . 1 anàdare 2 tiraskàre amaraþ 2 àcchàdane ca %<aprakañãkçta÷aktiþ ÷akto'pi janàtiraskriyàü labhate>% pa¤cataø . %<dvipadviùaþ pratyuta sà tiraskriyà>% màvaø .

#<tirasya># puø tiras + kaõóvàø yak antardhàne sakaø señ . tirasyati atirasa (syã)t .

#<tiriña># puø té--vàø iñak . ikùugranthau ÷abdamàø .

#<tirima># puø té--vàø imak . ÷àlibhede ràjaniø .

#<tiriùa># puø té--bàø iùak . ÷àlibhede ràjaniø .

#<tirãña># naø té--ãñak . lodhravçkùe ujjavaladaø .

#<tiroñaka># puø tirãña + saüj¤àyàü kan . lodhre amaraþ .

@<[Page 3302b]>@
#<tirodhàna># naø tira + dhà--bhàve lyuñ . 1 antardhàne bhàve aï . tirodhàpyatra strã .

#<tirobhàva># puø tiras + bhå--bhàve gha¤ . 1 guptabhàve 2 antardhàne .

#<tirohita># triø tiras + dhà--kta . 1 antarhite gupte 2 àcchàdite ca %<atirohitamanyat>% tattvakauø %<eùa ha vai purohito ya evaü vedàtha sa tirohito ya evaü na veda>% aitaø bràø %<na càmàraü na ca nyånaü na dåre na tirohitam>% manuþ

#<tiryakpàtin># triø tiryak patati pata--õini . vakraprasàrite kuñilavçttau ÷abdàrthaciø .

#<tiryakpramàõa># naø karmaø . vistàrapramàõe .

#<tiryaksrotas># puø tiryak sroto àhàrasa¤càro yasya . pa÷upakùyàdau teùàma÷itànnasya tiryaktayà udare sa¤càràt tathàtvam . tadbhedàbhàgaø . 3 . 10 . 21 %<tira÷càmaùñamaþ sargaþ so'ùñàviü÷advidhomataþ . avido bhåritamaso ghràõaj¤à hçdyavedinaþ . gaurajo mahiùaþ kçùõaþ ÷åkaro gavayoruruþ . dvi÷aphàþ pa÷ava÷ceme aviruùñra÷ca sattama! . kharo'÷vo'÷vataro gauraþ ÷arabha÷camarã tathà . ete caika÷aphàþ kùatteþ! ÷çõu pa¤canakhàn pa÷ån . ÷và ÷çgàlo vçko vyàdhro màrjàraþ ÷a÷a÷allakau . siühaþ kapirgajaþ kårmo godhà ca makaràdayaþ . kaïkagçdhra vaka÷yenabhàsabhallåkavarhiõaþ . haüsasàrasacakràïgakàkolåkàdayaþ khagàþ .>% tiryaksrotasàü sargamàha tira÷càmiti . sa càùñàviü÷atibhedaþ . tira÷càü lakùaõam avidaþ ÷vastanàdij¤àna÷ånyàþ . bhåritamasaþ àhàràdimàtraniùñhàþ . ghràõaj¤àþ ghràõenaiveùñamarthaü jànanti hçdi avedinaþ dãrghànusandhàna÷ånyàþ . tathà ca ÷rutiþ %<athetareùàü pa÷ånàm a÷anàpi pàse evàbhivij¤ànaü na vij¤àtaü vadanti na vij¤àtaü pa÷yanti na viduþ ÷vastanaü na lokàlokàviti>% . aùñàviü÷atibhedànàha gavàdaya uùñràntàþ dvi÷aphàþ dvikhurà nava gavàdayaþ camaryantà eka÷aphàþ ùañ . ÷vàdayo godhàntàþ pa¤canakhàdvàda÷a . evamete bhåcaràþ saptaviü÷atiþ, bhakaràdayo jalacaràþ kaïkàdaya÷ca khagàþ . abhåcaratvenaikãkçtya gçhãtàþ . tadevamaùñàviü÷atibhedàn vadanti . teùu kçùõarurugauràþ mçgavi÷eùàþ anyeùàmapi tiryake pràõinàmeteùveba yathàyathamantarbhàvaþ .

#<tiryagyoni># strã tira÷càü yoniþ pa÷upakùyàdijàtau %<sa liïginàü haratyenastiryagyonau ca jàyate>% manuþ . %<abadhyà¤ca striyaü pràhustiryaügyonigatàmapi>% tiø taø .

#<tila># gatau bhvàø paraø sakaø señ . telati atelãt . titela .

#<tila># snehe tuø paraø akaø aniñ . tilati atelãt . titela .

#<tila># snehe curàø ubhaø akaø señ . telayati te atãtilat ta .

#<tila># puø tila--ka . svanàmakhyàte ÷asyabhede . bhàvapraø tadguõàdyuktaü yathà %<tilaþ kçùõaþ sito raktaþ savarõyo'lpatilaþ smçtaþ . tilo rase kañustikto madhurastuvaro guruþ . vipàke kañukaþ svàduþ snigdhoùõaþ kaphapittanut . balyaþ ke÷yo himaspar÷astvacyastanyovraõe hitaþ . dantyo'lpamåtrakçdgràhã vàtaghno'gnimatipradaþ . kçùõaþ ÷reùñhatamasteùu ÷ukralo madhyamaþ sitaþ . anye hãnataràþ proktàstajj¤airaktàdayastilàþ>% . tilapratigrahaniùedhamàha brahmapuràõam %<bràhmaõaþ pratigçhaõãyàt vçttyarthaü sàdhutastathà . avya÷vamapi màtaïgatilalauhàü÷ca varjayet>% tiladàne phalamàha viùõuþ . %<tilapradaþ prajàmiùñàü dãpada÷cakùuruttamam>% . mahàbhàrate %<kalyamutthàya yo vipraþ snàtaþ ÷uklena vàsasà . tilapàtraü prayacchan vai sarvapàpaiþ pramucyate>% . ÷aø taø smçtiþ %<pretamuddi÷ya yo dadyàt hemagarbhàüstilànnçpa! . yàvantaste tilàþ svarge tàvatkàlaü sa modate>% . saptamyàdivarjaü tilaiþ sadà snànaü kartavyamàha màrkaõóeyaþ %<sarvakàlaü tilaiþ snànaü puõyaü vyàso'bravãnmuniþ . ÷rãkàmaþ sarvadà snànaü kurvãtàmalakairnaraþ . saptamãü navamãü caiva parvakàla¤ca varjayet>% janmatithau tilaniùpàdyàþ ùaóvyàpàràþ kàryàþ yathàha tiø taø %<tilodvartã tilasnàyã tilahomã tilapradaþ . tilabhuk tilavàpã ca ùañtilã nàvasãdati>% kàlavi÷eùe tilatarpaõaniùedhaþ gaïgàdau ca sarvadà niùiddhadine'pi tilatarpaõakàryatà ca tarpaõa÷abde 3258 pçø uktà . ràtrau tilasaübaddhavastumàtrasyàbhakùyatà %<sarva¤ca tilasaübaddhaü nàdyàdastamite ravau>% kà÷ãø %<tilà÷campakasaü÷leùàt pràpnu vantyadhivàsatàm>% kàmandakãø %<vikrãõàti tilaistilàn>% pa¤cataø . 2 tilatulye svalpapramàõe ca %<tilaü tilaü samàdàya ratnàmàü yadvinirmità . tilottameti tattasyà nàma cakre pitàmahaþ>% bhàø àø 7996 ÷loø . 3 tilàkàre dehasthe (tila) khyàte tilakàlake ca %<devaguruprasàdena jihvàgre me sarasvatã . tenàhaü nçpa! jànàmi bhànumatyàstilaü yathà>% kàlidàsaþ . tilasya vikàraþ aõ . taila tilaniryàse tilasnehe tilasadç÷avastujàte snehe ca %<aduùñaü sàrùapaü tailaü yattailaü puùpavàsitam . aduùñaü pakvataila¤ca snànàbhyaïgeùu nitya÷aþ>% tithitaø . parvaõi tanniùedhamàha %<strãtailamàüsasaübhogãviõmåtranarakaü vrajet>% tiø taø evamanyadine'pi tailaniùedhaþ smçtau dç÷yaþ .

#<tilaka># naø tila--kkun tila + ivàrthe svalpe và kan và . 1 klomani 2 kçùõasauvarcale amaraþ 3 sauvarcale mediø . 4 tilavçkùe, puø ràjaniø . 5 a÷vabhede, puüstrãø mediø . 6 rogabhede, amaraþ . 7 maruvake ca hemacaø . svanàmakhyàte nàsàdau dhàrye 8 candanàdivi÷eùake puünaø . tastha dhàraõaprakàro yathà %<dvàda÷àïge lalàñàdau tilakaü harimandiram . snànànte vaiùõavaþ kuryàt pratyekaü kçùõanàmabhiþ . vàme vakùasi netrànte gaõóe'üse ÷aïkhacihnitam . tathaiva dakùiõe kuryàddhare÷cakràïkitaü mune! . lalàñe ke÷avaü vidyàt kaõñhe ÷rãpuruùottamam . vàmavàhau vàsudevaü savye dàmodarantathà . nàbhau nàràyaõa¤caiva màdhavaü hçdaye tathà . govindaü dakùiõe pàr÷ve vàme caiva trivikramam . viùõuü savye karõamåle dakùiõe madhusådanam . ÷iromadhye hçùãke÷aü padmanàbha¤ca pçùñhataþ . harerdvàda÷anàmàni pañhitvà tilakàni tu . yaþ kuryàdvaiùõavo nityaü sa pra mabhaktimàpnuyàt . ye kaõñhalagnatulasãbhavakàùñhamàlà ye dvàda÷àïgaharinàmakçtordhapuõóràþ . ye kçùõabhaktisudçóhà dhçta÷aïkhacakràste vaiùõavà bhuvanamà÷u pavitrayanti . tilakantårdhapuõóràkhyaü madhyacchidraü hi nàrada! . yadi kuryàllalàñe tadvij¤eyaü harimandiram . ànàsàmålamà÷ritya ÷iromadhyagataü mune! . haripàdàkçtaü nàsàmålamàrabhya yatnataþ . harimandiravat sarvaü tadràdhàvallabhãyakam . ÷rãràdhàvallabhãyaü yattilakaü sumanoharam . yaugalaü tattu vij¤eyaü yadi madhyasuraïgitam . yadårdhapuõóraü tilakaü ÷obhanaü tanmanoharam . tanmadhye pãtarekha¤ca ÷rãmadràmànujaü viduþ . ÷rãràmopàmanà yasya tilakaü tårdhvapuõórakam . bhruvormadhye savindu syàd yadi vipra! manoharam . hareþ sarvàvatàràõàü matsyàdãnàü vi÷eùataþ . upàsakànàü tilakaü kevalaü harimandiram . årdhvapuõóraü dvijaþ kuryàt kùatriyàõàü tathaiva ca . vai÷yànàntu tathà vipra! ÷ådràdermaõóalàkçti . acchidramårdhvapuõórantu ye kurvanti janàdhamàþ . teùàü lalàñe satataü ÷unaþ pàdo na saü÷ayaþ . dçùñvà bhàle dvijàtãnàmacchidramårdhvapuõórakam . kàrùõaþ kçùõismçtiü kçtvà vastreõàcchàdayenmukham . lalàñadakùiõe brahmà vasedvàme mahe÷varaþ . madhye viùõurvasennityaü tasmàn madhyaü na lepayet . vartulaü tiryagacchidraü hrasvaü dãrghaü tataü natam . ùaùñhalakùaõasaüyuktaü tilakaü yannirarthakam . svanitrayaùñikukånatri÷ålamukuràkçti . tripuõóramardhacandra¤ca tilakaü yannirarthakam . pramàõantårdhvapuõórasya dãrghaü syàt kalivardhanam . ànàsàmålamàrabhya brahmarandhragataü yadi . ÷ådrasyekàïgulaü proktamàyataü dvyaïgulaü vi÷i . kùatriye tryaïgulaü tadvadbràhmaõe caturaïgulam . nàsikàyàstribhàgaiko bhàgomànena yo bhavet . bhruvormadhyàdadhaþ sthànaü målamàhurmaõãùiõaþ . brahmacàrã gçhastha÷ca vànaprastho yatistathà . kuryàt yadårdhvapuõóraü tadvaiùõavo harimandiram . vaiùõavà viprà bhåpà÷cet vai÷ya÷ådràntyajà÷ramàþ . yadårdhvapuõóraü vibhçyustadeva harimandiram . narovàpyatha và nàrã yadi kçùõapathaü labhet . yatnatastulasãmàlà sandhàryà harimandiram . madhyacchidraü na kuryàt yastilakaü yadi vaiùõavaþ . ÷vapadaü taccitàtulyaü bhavennàrada! nànyathà . daõóàkàraü dvirekhaü yattilakaü målakoõakam . madhyacchidrantu tatpràhurårdhvapuõóraü manoharam . adhomukhàbjakalikàkàraü tilakasuttamam . madhyacchidraü yugmarekhamårdhvapuõóraü prakãrtitam . tãrthamçd yaj¤akàùñha¤ca vilvomalayasambhavam . a÷vatthatulasãmålamçttikà goùpadasya ca . jàhnavã mçnmahàninbatulasãkàùñhameva ca . kastårãkuïkumaü phalgusindåraü raktacandanam . gorocanà gandhakàùñhaü jalaü càguru gomayam . dhàtrãmålasya mçdgandho haridrà gogçhasya ca . snànànte sarvavarõànàmà÷ràmàõàntathaiva ca . etàni tilakànyàhuþ sandhyàdisarvakarmasu>% . %<gaïgàmçttulasãmålamçttikàmalayodbhavam . sàdho÷caraõa saülagnaü rajomçdgoùpadasya ca . yà'÷vatthamålamçdgopã candanaü tãrthamçttikà . kuïkumaü tulasãkàùñhaü vaiùõavàhçtamçttikà . gorocanà ca kastårã haridràgurucandanam . valmãkamçttikàgandhaþ padmakaü haricandanam . gandhakàùñhaü mahànimbo yamunàtãramçttikà . gurupàdarajo vàrisusàdhvaïghrirajo jale . kçtvà pratidinaü snànametairgandhamçdàdibhiþ . càru yattilakaü gràhyaü tannàmnà vaiùõavairdhruvam . kàmyaü naimittikaü nityaü yat ki¤cit karma nàrada! . varõà÷ramàõàü tannàsti snàmànte tilakaü vinà . karma varõà÷ramàõàü syàt daivaü paitraü na tatphalam . snànaü sandhyàü pa¤ca yaj¤àn paitraü homàdikarma yaþ . vinà tilakadarbhàbhyàü kuryàttanniùphalaü bhavet>% . iti padmottarakhaõóam %<vãkùyàdar÷e jale vàpi yo vidadhyàt prayatnataþ . årdhvapuõóraü mahàbhàgaþ sa yàti paramàïgatim>% pàdme pàtàlakhaõóe %<÷ivàgame dãkùitaistu dhàryaü tiryak tripuõórakam . viùõvàgame dãkùitastu årdhvapuõóraü vidhàrayet>% . iti nàgojãbhaññadhçtasåtasaühità . padmapuràõe uttarakhaõóe %<lalàñe ke÷avaü dhyàyennàràyaõa mathodare . vakùaþsthale màdhavantu govindaü kaõñhakåpake . viùõu¤ca dakùiõe kukùau vàme ca madhusådanam . trivikramaü kandhare tu vàmanaü vàmapàr÷vake . ÷rãdharaü vàmavàhau tu hçùãke÷antu kandhare . pçùñhe tu padmanàbha¤ca kañyàü dàmodaraü nyaset . tatprakùàlanatoyantu vàsudeveti mårdhani>% . ki¤ca %<årdhvapuõóraü lalàñe tu sarveùàü prathamaü smçtam . lalàñàdikrameõaiva dhàraõantu vidhãyate>% iti %<evaü nyàsaü samàcàrya sampradàyànusàrataþ . nyaset kirãñamantra¤ca mårdhni sarvàrthasiddhaye>% atha kirãñamantraþ %<om ÷rãkirãñakeyårahàramakarakuõóalacakra÷aïkhagadàpadmahastapãtàmbaradhara÷rãvatsàïkitavakùaþsthala÷rãbhåmisahitasvàtmajyotirdãptikaràya sahasràdityatejase namo namaþ>% haribhaktivilàme 4 vilàsaþ . årdhvapuõóra÷abde adhikaü dç÷yam . 9 dhruvakabhede yathà %<pa¤caviü÷ativarõàïghristilako dhruvako bhavet . iùña÷ca¤catpuñe tàle rase vãre adbhåte'pi và>% saïgãtadàø . %<mukhe madhu÷rãstilakaü prakà÷ya>% kumàø . tilaka iva uttarapadasyaþ 10 ÷reùñhe %<÷riyaü trilokã tilakaþ sa eva>% . %<lodhracårõatilakàkçtiþ>% màghaþ . svàrthe ka . 11 tilavçkùe ràjaniø . %<na tilakastilakaþ pramadàmiva>% raghuþ .

#<tilakaña># naø tilasya rajaþ kañac . tilarajasi .

#<tilakalka># puø tilasya kalkaþ . 1 piõyàke (khali) amaraþ %<kaùàyeõa plotenodakamàdàya tilakalkamadhusarpiþpragàóhàmauùadhayutàü varti praõidadhyàt>% %<tilakalkaþ samadhuko ghçtàkto vraõaropaõaþ>% su÷ruø .

#<tilakà># strã tilaü tilapuùpamiva kàyati kai--ka . hàrabhede jañàø %<sagaõadvitayaü bhavatãha yadà rasavarõapadà tilaketi tadà>% uktalakùaõake dvàda÷àkùarapàdake 2 chandobhede ca .

#<tilakàlaka># puø tila iva kàlakaþ kçùõaþ . 1 dehasthe 2 tilàkàre cihne, 3 rogabhede ca amaraþ %<kçùõàni tilamàtràõi nãrujàni samàni ca . vàtapittakaphodrekàt tàn vidyàt tilakàlakàn>% su÷ruø .

#<tilakà÷raya># puø 6 taø . lalàñe ÷abdàrthakaø .

#<tilakiñña># naø 6 taø . tilapiõyàke %<tilakiññaü tu råkùaü syàt glapanaü dçùñidoùakçt . viùñambhakàraõaü taddhi bhiùagbhiþ parikãrtitam>% bhàvapraø .

#<tilakin># triø tilaka + astyarthe ini . tilakadhàriõi%<÷ikhã tilakã karma kuryàt>% smçtinibandhe kalpya÷rutiþ .

#<tilacitrapatraka># puø tilasyeva citraü patramasya kap . tailakande vçkùabhede ràjaniø .

#<tilacårõa># naø 6 taø . cårõãkçtatile (tilakuñà) 1 khàdyabhede . 2 tilakalke ca ràjaniø .

#<tilataõóulaka># puø tilasya taõóula iva kàyati kai--ka . 1 àliïgane ÷abdamàø àliïganasya tilataõóulavat saü÷leùayuktatvàt tathàtvam . 6 taø . 2 tilasya taõóule nistuùatile puø (màjàtila) .

#<tilatejà># strã tila iva tejayati curàø tija--ac . latàbhede %<kaphaje tilatejàhvà dantãsvarjikacitrakàþ>% su÷ru0

#<tilantuda># triø tilaü tudati tuda--kha÷ mum . tailike tilapãóake .

#<tiladvàda÷ã># strã tilabhojanàdiniyamayuktà dvàda÷ã . dvàda÷ãbhede vrata÷abde dç÷yam .

#<tiladhenu># strãø tilanirmità dhenuþ ÷àø taø . vidhànena dànàrthaü tilakçtàyàü dhenau . tadvidhànaü yathà . %<vidhànaü tiladhenostvaü bråhi ÷ãghraü dvijottama! . muniþ pràha vidhànaü yat tacchçõuùva naràdhipa! . ùoóa÷àóhakakairdhenu÷caturbhirvatsako bhavet . ikùudaõóamayàþ pàdàdantàþ puùpamayà ÷ubhàþ . nàsà gandhamayã tasyà jihvà guóamayã tathà . sthitàü kçùõàjite dhenuü vasobhirvàsitàü ÷ubhàm . såtreõa vàsitàü kçtvà pa¤caratnasamanvitàm . sarvauùadhi samàyuktàü mantrapåtàntu dàpayet . annaü me jàyatàü sadyaþ pànaü sapta rasàstathà . kàmaü sandhàpayàsmàkaü tiladhenumupàrjitàm . gçhõàmi tvàü devi! bhaktyà kuñumbàrthe vi÷eùataþ . kuñumbakàmaü kurutàü tilodheno! namo'stu te . evaü vidhàü narodattvà tiladhenuü nçpottama! . sarvakàmasamàptiü ca kurute nàtra saü÷ayaþ>% paø puø sçø khaø .

#<tilaparõaùña># puø tilasyeva parõamasya . 1 ÷rãveùñe vçkùe ràjaniø . 2 candane naø ràjaniø . 6 taø . tilavçkùasya 3 patre naø .

@<[Page 3305b]>@
#<tilaparõã># strã tilasyeva parõyànyasyàþ ïãp . 1 raktacandane . amaraþ 2 nadãbhede strã ÷abdàrthaciø . tilaparõãnadã àkaratvenàstyasyà ac gauràø ïãù . 2 sihlake gandhadravyabhede strã hemacaø . svàrthe ka . tilaparõikà raktacandane hemacaø .

#<tilapi¤ja># puø puø niùphalastilaþ tila + pi¤ja . niùphalatile %<vabhrorarjunakàõóasya yavasya te palàlyà tilasya tilapi¤jyà>% athaø 2 . 8 . 3 .

#<tilapuùpaka># puø tilasyeva puùpamasya kap . vibhãtakavçkùe pàraskaranaiø . taø . 6 taø . 2 tilasya puùpe ca tatsàdç÷yàt 3nàsikàyàm tantrasàø . padmaü dçùñvà tathà vigbaü kha¤janaü ÷ikharantathà . càmaraü ravivimba¤ca tilapuùpaü saroruham . tri÷ålaü vãkùya japtvà ca ÷ata÷aþ ÷uddhabhàvataþ . %<padmaü mukhaü vimbamadharaü kha¤jana¤cakùuþ ÷ikharaü mastakaü càmaraü ke÷aü ravivimbaü sindåraü tilapuùpaü nàsikàü saroruham nàbhiü tri÷ålaü trivalãm>% . tantrasàraþ .

#<tilapeja># puø niùphalastilaþ tila + peja . nisphale tile amaø .

#<tilabhàra># puø de÷abhede tilabhàràþ samãrà÷ca madhumattàþ sukandakàþ . bhàø bhãø 93 aø .

#<tilamaya># triø tilasya vikàraþ tila + asaüj¤àyàü mayañ . tilavikàre saüj¤àyàü tu aõ . tailamityeva .

#<tilamayåra># puüstrãø tilapuùpacihnitaþ mayåraþ ÷àø taø . (tilemayåra) mayårabhede trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<tilarasa># puø 6 taø . tilataile .

#<tila÷as># avyaø tilaü tilaü tatparimitaü karotãti mànàrthatvàt vãpsàyàü kàrakàrthe ÷as . tilaü tilaü kçtvetyevamàdyarthe . %<tila÷astadrathaü cakre sà÷vadhvajapatàkinam>% harivaüø 186 aø .

#<tila÷aila># puø dànàrthe kalpite da÷asu acaleùu acalabhede . tilàcalàdayo'pyatra . tilàcala÷ca dvividhaþ tilamayapradhànameruþ, dhànya÷ailasya pa÷càt kalpitaþ tilamayaviùkambhagiri÷ca . tatra meruråpatila÷ailadànavidhiryathà %<prathamo dhànya÷ailaþ syàd dvitãyo lavaõàcalaþ . guóàcalastçtãyastu caturtho hemaparvataþ . pa¤camastila÷ailaþ syàt ùaùñhaþ kàrpàsaparvataþ . saptamo ghçta÷aila÷ca ratna÷ailastathàùñamaþ . ràjato navamastadvadda÷amaþ ÷arkaràcalaþ . vakùye vidhànameteùàü yathàvadanupårva÷aþ . ayane viùuve puõye vyatopàte dinakùaye . ÷uklapakùe tçtãyàyàmuparàge ÷a÷ikùaye . vivàhotsavayaj¤eùu dvàda÷yàmatha và punaþ . ÷uklàyàü pa¤cada÷yàü và puõyarkùe và vidhànataþ . dhànya÷ailàdayoye'pi deyàþ ÷àstraü vijànatà>% ityupakrame . %<ataþparaü pravakùyàmi tila÷ailaü vidhànataþ . yatpradànànnaroyàti viùõulokaü sanàtanam . uttamo da÷abhirdroõai rmadhyamaþ pa¤cabhiþ smçtaþ . tribhiþ kaniùñho viprendra! tila÷ailaþ prakãrtitaþ . pårvavaccàparàn sarvàn viùkambhànamitogirãn . dànamantràn pravakùyàmi yathàvanmunipuïgava! . yasmàn madhubadhe viùõordehasvedasamudbhavàþ . tilàþ ku÷à÷ca màùà÷ca tasmàcchanno bhavatviha . havye kavye ca yasmàcca tilà evàbhirakùaõam . bhavàduddhara ÷ailendra! tilàcala! namo'stu te>% . ityàmantrya ca yo dadyàt tilàcalamanuttamam . sa vaiùõavaü padaü yàti punaràvçttidurlabham . dãrghàyuùyaü samàptoti putrapautrai÷ca modate . pitçbhirdevagandharvaiþ påjyamàno divaü vrajet matsyapuø 86 aø . viùkumbharåpatilàcalastu yathà . %<pa÷càttilàcalamanekasugandhipuùpasauvarõapippalahiraõmayahaüsayuktam . àkàrayedrajatapuùpavanena tadvadvajrànvitaü dadhisitodasarastathàgre>% matø puø 82 aø .

#<tilasneha># puø 6 taø . taile ÷abdàrthakaø .

#<tilàïkitadala># puø tilenàïkitaü dalamasya . tailakande ràjaniø .

#<tilànna># naø tilamiü ÷ritamannaü ÷àø taø . tilami÷rite'nne kç÷are hemaø .

#<tilàpatyà># strã tilasye va kùudraþ apatyaü vãjamasyàþ . kçùõajãrake ÷abdàrthaciø .

#<tilitsa># puø telanaü tilirgatistaü tsarati chadmanà gacchati tsara--óa . ajagare sarpabhede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù

#<tilottamà># strã apsarobhede %<tilottamà nàma purà vrahmaõo yoùiduttamà . tilaü tilaü samuddhçtya ratnànàü nirmità ÷ubhà>% bhàø anuø 141 aø . tasyàstathànàmakaraõaü yathà %<tilaü tilaü samànãya ratnànàü yadvinirmità . tilottameti tattasyà nàma cakre pitàmahaþ>% bhàø àø 211 aø .

#<tilodaka># naø tilami÷ritamudakam ÷àø taø . tilami÷rite udake %<teùàü dattvà tu hasteùu sapavitraü tilodakam>% manuþ %<baliü bhikùàü tathà'rghya¤ca pitçõà¤ca tilodakam>% bhàø anuø 126 aø . %<àvàhayiùye tàn sarvàn darbhapçùñhe tilodakaiþ>% vàyupuø .

#<tilaudana># puünaø tilami÷ritaþ odanaþ . kç÷are hàràø . %<duhità me paõóità jàyeta sarvamàyuriyàditi tilaudanaü pàcayitvà>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 16 . %<tilami÷ramodanaü kç÷aramityarthaþ>% bhàø .

#<tilpi¤ja># puø tila + pi¤ja--vede óicca . bandhyatile %<iùãkàü jaratãmiùñvà tilpi¤jaü daõóanaü naóam>% athaø 12 . 2 . 54 .

#<tilya># naø tilànàü bhavanaü kùetram yat . 1 tilabhavanayogye kùetre tilàya hitaü yat . 2 tilahite triø .

#<tilla># gatau bhvàø paraø sakaø señ . tillate atillãt . titilla .

#<tilva># puø tila--snehe %<ulvàdaya÷ceti>% uõàø niø . 1 lodhre amaraþ 2 ÷vetalodhre subhåtiþ 3 raktalodhre kùãrasvàmã svàrthe ka . tatràrthe ràjaniø . %<nyagrodhà÷vatthatilvakaharidrusphurjavibhãtakapàpanàmabhya÷ca>% kàtyàø ÷rauø 21 . 3 . 20 %<tilvakaþ tiõi÷aþ>% karkaþ .

#<tilvila># triø tila--snehe vàø kutiluþ snigdhà ilàbhåmiryasmin . devayajane sthàne %<bhadre kùetre nirmità tilvile và>% ç05 . 62 . 7 %<hai va tiùñha nirmità tilvilàstàmiràvatãü madhye pauùasya tiùñhantãm>% àø gçø 2 . 88 . %<tilvilàyadhvamuùaso vibhàtãryåyaü pàta svastibhiþ sadà naþ>% çø 7 . 78 . 5 . %<tilvilàyadhvaü tilurilà bhåmiryasya tat kuruta>% bhàø .

#<tiùñhadgu># avyaø tiùñhantyo gàvo yasmin kàle tiùñhadguprabhçtitvàt niø avyayãbhàvaþ . dohanakàle %<à tiùñhadgu japan sandhyàü prakràntàmàyatãgavam>% bhaññiþ .

#<tiùñhadguprabhçti># naø avyayãbhàve nipàtanàïga÷abdasamåhe sa ca gaõaþ pàø gaõasåø ukto yathà %<tiùñhadgu bahadgu àyatãgavam khaleyavam khalebusam lånayavam låyamànayavam påtayavam påyamànayavam saühçtayavam saühriyamàõayavam . saühçtabusam saühriyamàõabusam samabhåmi samapadàti suùamam viùamam . duþsamam niùamam apasamam àyatãsamam prauóham pàpasamam puõyasamam pràhõam praratham pramçgam pradakùiõam aparadakùiõam samprati asamprati icpratyayaþ samàsàntaþ>% .

#<tiùñhaddhoma># strã tiùñhatà homo yatra . yajatiråpe yàgabhede %<yajatijuhotãnàü ko vi÷eùaþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 2 . 5 %<yajatãnàü yàgànàü juhotãnàü homànàü ca parasparaü ko vi÷eùaþ ko bhedaü iti pra÷naþ . tatra yajatãnàü vi÷eùamàha>% karkaþ %<tiùñhaddhomà vaùañkàrapradànà yàjyàpuro'nuvàkyàvanto yajatayaþ>% 6 . ucyanta iti ÷eùaþ . %<tiùñhatà homo yeùu te tiùñhaddhomàþ vaùañkàreõa pradànaü yeùu te vaùañkàrapradànàþ tathà yàjyàvantaþ puro'nuvàkyàvanta÷ca ye te yajataya ucyante>% karkaþ .

#<tiùya># puø tuùyantyasmin tuùa--kyap niø . 1 puùyanakùatre . tviùadãptau yak aghnyàdiø niø . 2 kaliyuge naø . tiùye nakùatre jàtaþ aõ tasya luk . 3 puùyanakùatrajàte triø . tiùyaü nakùatramastyatra paurõamàsyàm ac . 4 pauùamàse ÷abdaratnàø . svàrthe ka . pauùamàse ÷abdàø . tatra puùyanakùatre . %<yadà sårya÷ca candra÷ca tathà tiùyavçhaspatã . ekarà÷au sameùyanti pravatsyati tadà kçtam>% . bhàø vaø 13 0 99 ÷loø kaliyuge %<tatastiùye'tha saüpràpte yuge kalipuraskçte . ekapàdasthito dharmo patra tiùye bhaviùyati>% bhàø ÷àø 342 aø . satsampradàyaprathanàya tiùye ÷iùyai÷caturbhiþ saha yo'vatãrõaþ . ukto vçhatsaïgamatantraràje ÷rã÷aïkaràcàryaguruü tamãóe . %<tapastàdçk kka và tiùye tiùye yogaþ kva tàdç÷aþ . kva và vrataü kva và dànaü tiùye mokùastataþ kutaþ>% kà÷ãkhaø 35 aø . 5 . màïgalye triø .

#<tiùyapuùpà># strãø tiùyaü màïgalyaü puùpaü yasyàþ . àmalakyàm ÷abdaraø .

#<tiùyaphalà># strã tiùyaü màïgalyaü phalamasyàþ . àmalakyàm amaraþ . %<nityamàmalake lakùmãþ>% smçtestatphalasya maïgalahetutvàt tathàtvam .

#<tiùyà># strã tiùyaü maïgalaü hetutvenàstyasyà ac . àmalakyàüm ÷abdaratnàø .

#<tisçdhanva># naø tisçbhiriùubhiryutaü dhanva dhanuþ vede ac samàsàntaþ avibhaktàvapi vede tisràde÷aþ . tisçbhiriùubhiryukte dhanuùi %<tisçdhanvaü dakùiõàü dadàti>% ÷ataø vràø 11 . 1 . 5 . 10 . %<sa tisçdhanvamàdàyàpacakràma>% 14 . 1 . 1 . 7 .

#<tihan># puø tuha--ardane kanin niø . 1 vyàdhau 2 vrãhau 3 dhanuùi 4 sadbhàve ca saükùisàraþ .

#<tãka># gatau bhvàø paraø sakaø señ . tãkate atãkiùña titãke çdit atitãkat ta . ÷abdastome yàcanàrthatoktiþ pràmidikã pàø gaõapàñhe tasya gatyarthatayaivokteþ .

#<tãkùõa># naø kija--ksna dãrtha÷ca . 1 khare sparthe 2 viùe 3 lauhabhede (ispàta) 4 yuddhe amaraþ 5 maraõe 6 ÷astre 7 ÷ãghre iti sàrasuø . 8 sàmudralavaõe 9 muùkake mediø 10 cavyake ràjaniø . 11 marake hemacaø . 12 tãkùõatàyukte triø %<tãkùõa÷caiva mçdu÷ca syàt kàryaü vãkùya mahãpatiþ>% manuþ . %<tãkùõà nàruntudà buddhiþ karma ÷àntaü pratàpavat>% màghaþ . %<÷aktiü cobhayatastãkùõàm>% manuþ . %<pratibhàyàü hãrake kañàkùe durvàkye nakhe lavaõe ravikare>% iti kavikalpalatàyàü tãkùõatvamuktam . 13 yavakùàre puø mediø . 14 ÷vetaku÷e 15 kunduruke ràjaniø . nakùatravi÷eùagaõe naø yathà %<÷akràhi÷ivamålà÷ca mandàhastãkùõadàruõe>% jyotiùam . 16 àtmatyàgini triø mediø . 17 niràlasye subuddhau triø dharaõãø 18 yogini puø ajayapàlaþ .

#<tãkùõaka># puø tãkùõa + saüj¤àyàü kan . 1 gaurasarùape, 2 muùkake ca ràjaniø .

#<tãkùõakaõñaka># puø tãkùõaþ kaõñako'sya . 1 dhuståre 2 varvure, 3 iïgudãvçkùe, 4 vaü÷e ca jañàdhaø . 5 kanthàrãvçkùe strã ñàp . ràjaniø . 6 tãkùõakaõñakayukte triø . karmaø . 7 tãkùõa kaõñake puünaø .

#<tãkùõakanda># puø tãkùõaþ kando målamasya . palàõóau ràjani0

#<tãkùõakarman># triø tãkùõaü karmàsya . 1 tãvrakàryakare àyaþ ÷ålike trikàø . karmaø . 2 tãvre karmaõi naø .

#<tãkùõakalka># puø tãkùõaþ kalko'sya . tumburuvçkùe ràjaniø .

#<tãkùõakàntà># strã niø karmaø . tàràdevyàm ugratàràyàm . %<pãñhe dikkarivàsinyà dviråpà vasate ÷ivà . tãkùõakàntàhvayà tvekà yogratàrà prakãrtità>% . %<purà lalitakàntàkhyà yà ÷rãmaïgalacaõóikà . tasyàstu satataü råpaü tãkùõakàntàhvayaü nçpa! . kçùõà lambodarã yà tu sà syàdekajañà ÷ivà . tena råpeõa tàü devãü satataü paripåjayet>% kàliø puø 82 aø .

#<tãkùõagandha># puø tãkùõaþ gandho'sya . 1 ÷obhà¤janavçkùe jañàø . và kap . atraivàrthe ràjaniø . 2 raktatulasyàm ÷abdàø kundarunàma÷andhadravye amaraþ .

#<tãkùõagandhà># strã tãkùõaþ gandho'syàþ . 1 vacàyàü, 2 ràjikàyàm, 3 kanthàryàü, ràjaniø . 5 jãvantyà¤ca ÷abdacaø . 6 ÷vetavacàyàü mediø 7 såkùmailàyàm, ratnamàø .

#<tãkùõataõóulà># strãø tãkùõàstaõóulà yasyàþ . pippalyàm ratnamàø .

#<tãkùõataila># naø tãkùõasya snehaþ tailac . 1 snuhãkùãre, 2 sarjarase, 3 madye ca ÷abdaratnàø .

#<tãkùõadaüùñra># puü strã tãkùõà daüùñràsya . 1 vyàghre ràjaniø striyàü ïãù karmaø . tãkùõàyàü daüùñràyàm strã . %<sutãkùõadaüùñràþ samà÷ca ÷ubhàþ>% vçø saø 67 aø .

#<tãkùõadhàra># puø tãkùõà dhàràsya . 1 khaóge %<asirvi÷asanaþ khaógastãkùõadhàro duràsadaþ . ÷rãgarbho vijaya÷caiva dharmapàlo namo'stu te . ityaùñau tava nàmàni>% khaógapåjàmantraþ . 2 tãkùõadhàràyuktamàtre triø . %<navanãtaü hçdayaü bràhmaõasya vàci kùuro ni÷itastãkùõadhàraþ . tadubhayametadviparãtaü kùatriyasya vàïnavanãtaü hçdayaü tãkùõadhàramiti>% bhàø àdiø 3 aø .

#<tãkùõapatra># puø tãkùõàni patràõyasya . 1 tumburuvçkùe ràjaniø . 2 tãvrapatrayukte triø karmaø . 3 tãkùaõe patre naø .

#<tãkùõapuùpa># naø tãkùõaü puùpamasya . 1 lavaïge . 2 ketakyàü strã ñàp . ràjaniø . 3 tigmapuùpayukte triø . karmaø . 4 tigmepatre naø .

#<tãkùõaphala># puø tãkùõaü phalamasya . 1 tumburuvçkùe ràjaniø . 2 tigmaphalayukte triø karmaø . 3 tigme phale naø .

#<tãkùõamåla># puø tãkùõaü målamasya . 1 ÷obhà¤jane 2 kula¤jane ca ràjaniø . 3 tigmamålake triø . karmaø . 4 tigme måle naø .

#<tãkùõara÷mi># puø tãkùõà ra÷mayo'sya . tigmàü÷au 1 sårye %<÷aratprajvalitaü tejastãkù õara÷mirvi÷odhayan>% harivaüø 730 aø . 2 tigmara÷miyukte triø . karmaø . 3 tigme ra÷mau pu0

#<tãkùõarasa># puø tãkùõo raso'sya . 1 yavakùàre ratnamàø . 2 tigmarasayukte triø . karmaø . 3 tigme rase puø .

#<tãkùõalauha># naø niø karmaø . (ispàta) lauhabhede .

#<tãkùõa÷åka># puø tãkùõaþ ÷åko'graü yasya . 1 yave . 2 khara÷åkayukte triø . karmaø . 3 khare ÷åke puø naø .

#<tãkùõasàrà># strã tãkùõaþ kañhinaþ sàro'syàþ . 1 ÷iü÷apàyàm (÷i÷u) ràjaniø . 2 tigmasàrayukte triø karmaø . 3 khare sàre puü naø .

#<tãkùõà># strã tãkùõa + ñàp . 1 vacàyàü 2 sarpakaïkàlikàyàm ratnamàø 3 kapikacchvàü 4 mahàjyotiùmatyàm 5 atyamlaparõyàm jañàø . 6 tàràdevyàm ca . ugratàropakrame %<he bhagavatyekajañe vidmahe padamantataþ . vikañadaüùñre dhãmahi tannastàrà pracodayàt . eùà tu tãkùõà gàyatrã pãñhadevyàþ prakãrtità>% . pàneùu madirà ÷astà naro baliùu pàrthiva! . modako nàrikela¤ca màüsaü vya¤janamaikùavam . naivedyeùu priyakaràstãkùõàyàþ parikãrtitàþ 1 . kàliø puø 82 aø .

#<tãkùõàyasa># naø niø karmaø ac samàø . lauhabhede (ispàta) ràjaniø .

#<tãma># kledane divàø paraø akaø señ . tãmyati atãmãt . titãma .

#<tãra># pàragatau karmasamàptau ca adaø curàø ubhaø akaø señ . tãrayati te atitãrat ta .

@<[Page 3308b]>@
#<tãra># naø tãra--ac . nadyàdeþ 1 kåle . 2 sosake puø amaraþ . 4 vàõe puø trikàø . 5 trapuõi puø mediø .
     %<sàrdhahasta÷ataü yàvat garbhatastoramucyate . bhàdrakçùõacaturda÷yàü yàvadàkramate jalam . tàvadgarbhaü vijànãyàt tadanyattãramucyate>% pràø taø ukte 6 gaïgàkålabhede naø %<gaïgàtãrataraïgasaïgatajalaiþ snàtvà haro nàrcitaþ>% sàø daø . %<a÷ånyatãràü munisannive÷aiþ>% raghuþ . %<avakà÷eùu cokùoùu nadãtãreùu caiva hi>% manuþ .

#<tãragraha># puø de÷abhede %<tãragrahàþ sårasenàþ ãjakàþ kanyakàþ guhàþ>% bhàø bhãø 9 aø janapadoktau .

#<tãrabhukti># puø (trihota) de÷abhede trikàø .

#<tãru># puø té--bàø kru . ÷ive %<namaste'bhãùuhastàya tãrubhãruharàya ca>% harivaüø 278 aø . ÷ivastutau .

#<tãrõa># triø tç--kta . 1 uttãrõe, 2 abhibhåte, 3 àplute ca . %<tãrõo hi tadà bhavati>% ÷rutiþ %<tãrõàþ pårõàþ kati na saritã laïghitàþ ke na ÷ailàþ nàkràntà và kati vanabhuvaþ krårasa¤càraghoràþ . pàpairetaiþ kimiva duritaü kàrito nàsmi kaùñaü yaddçùñàste dhanamadamasãmlànavaktrà durã÷àþ>% .

#<tãrõapadã># strã tarateþ kartari ktaþ . tãrõaþ pàdo målamasyàþ antyalopaþ kumbhapadyàø ïãùi padbhàvaþ . tàlamålyàm ÷abdaca0

#<tãrõà># strã pratiùñhàkhyavçttivi÷eùe yathà %<yasmin vçtte karõaþ karõaþ vedairvarõeþ sà syàt tãrõà>% asyàþ kanyettyapi saüj¤à . %<gbhau cait kanyeti>% lakùaõàt .

#<tãrtha># naø té--thak . 1 ÷àstre 2 yaj¤e 3 kùetre 4 upàye 5 nàrãrajasi 6 avatàre 7 çùijuùñajale 8 pàtre 9 upàdhyàye 10 mantriõi ca mediø . 11 yonau 12 dar÷ane 13 ghaññe hemacaø . 14 vipre 15 àgame 16 nidàne 17 vahnau ca saükùiptasàø . tãrthaü trividham jaïgamaü1 mànasaü2 sthàvaraü3 ca . tathà hi %<vràhmaõà jaïgamaü tãrthaü nirmalaü sàrvakàmikam . yeùàü vàkyodakenaiva ÷uddhyanti malinàjanàþ . agasti ruvàca . ÷çõu tãrthàõi gadato mànasàni mamànaghe! ! yeùu samyak naraþ snàtvà prayàti paramàü gatim . satyaü tãrthaü kùamà tãrthaü tãrthamindriyanigrahaþ . sarvabhåtadayàtãrthaü sarvatràrjavameya ca! dànaü tãrthaü damastãrthaü santoùastãrthamucyate . brahmacaryaü paraü tãrthaü tãrtha¤ca priyavàdità . j¤ànaü tãrthaü dhçtistãrthaü puõyaü tãrthamudàhçtam . tãrthànàmapi tattãrthaü vi÷uddhirmanasaþ purà . etatte kathitaü devi! mànasaü tãrthalakùaõam . naubhànàmapi tãrthànàü puõyatve kàraõaü ÷çõu . yathà ÷arãrasyodde÷àþ kecinmedhyatamàþ smçtàþ . tathà pçthivyàmudde÷àþ kecit puõyatamàþ smçtàþ . prabhàvàdadbhutàdbhåmeþ salilasya ca tejasà . parigrahàn munãnà¤ca tãrthànàü puõyatà smçtà . tasmàdbhaumeùu tãrtheùu bhanameùu ca nitya÷aþ . ubhayeùvapi yaþ snàti sa yàti paramàü gatim>% tãrthabhedà brahmapuràõe uktà yathà
     munaya åcuþ . %<pçthivyàü yàni tãrthàni vanànyàyatanàni ca . vaktumarhasi dharmaj¤a! ÷rotuü no vartate manaþ . romahaùarõa uvàca . yasya hastau ca pràdau ca mana÷caiva susaüyatam . vidyà tapa÷ca kãrti÷ca sa tãrthaphalama÷nute . mano vi÷uddhaü puruùasya tãrthaü vàcàüyamastvindriyanigrahastapaþ . etàni tãrthàni ÷arãrajàni svargasya màrgaü pratibodhayanti . cittamantargataü duùñaü tãrthasnànaü na ÷udhyati . ÷ata÷o'tha jalairdhautaü suràbhàõóamivà÷uci . na tãrthàni na dànàni na vratàni na cà÷ramàþ . duùñà÷ayaü dambharuciü punanti vyathitendriyam . indriyàõi va÷e kçtvà yatra tatra vasennaraþ . tatra tasya kurukùetraü prayàgaü puùkaraü tathà . tasmàcchçõudhvaü vakùyàmi tãrthànyàyatanàni ca . saükùepeõa muni÷reùñhàþ . pçthivyàü yàni kàni ca . vistareõa na ÷akyante vaktuü varùa÷atairapi . prathamaü puùkaraü tãrthaü naimiùàraõyameva ca . prayàga¤ca pravakùyàmi dharmàraõyaü dvijottamàþ ! . dhenukà campakàraõyaü saindhavàraõyameva ca . gayà prayàgaü ÷rãtãrthaü divyaü kanasvalantathà . bhçgutuïgaü hiraõyàkùaü bhãmàraõyaü ku÷asthalã . lohàrgalaü sakedàraü mandaràraõyameva ca . mahàpramaü kurukùetraü sarvapàpaharantathà . råpatorthaü ÷åkara¤ca cakratãrthaü mahàphalam . yogatãrthaü somatãrthaü tãrthaü ÷àkhoñakaü tathà . tãrthaü kokàmukaü puõyaü vadarã÷ailameva ca . somatãrthaü tuógakåñaü tãrthaü skandà÷ramantathà . såryaprabhaü ràmatãrthaü saptasàmudrakaü tathà . dharmodbhavaü koñitãrthaü tãrtha¤càdha praõà÷anam . gaïgàdvàraü pa¤cakubjaü madhyake÷avameva ca . cakraprabhaü mataïga¤ca ku÷adaõóa¤ca vi÷rutam . daüùñràkuõóaü viùõutãrthaü sarvakàmikameva ca . tãrthaü sumalina¤caiva vadarãsuprabhaü tathà . brahmakuõóaü vahnikuõóaü tãrthaü satyapadantathà . catuþsrota÷catuþ÷çïgaü ÷ailaü dvàda÷arvàrakam . mànasaü sthåla÷çïga¤ca sthåladaõóaü tathorva÷o . lokapàlã maruvakaü somàdri÷ailameva ca . sadàprabhaü merukuõóaü tãrthaü somàbhiùecanam . mahà÷obhaü kocavakaü pa¤cadhàraü tridhàrakam . saptadhàraikatãrtha¤ca tãrtha¤càmarakaõñakama . ÷àlagràmaü cakratãrthaü koñidrumamanuttamam . vinduprabhaü devahradaü tãrthaü viùõuprabhantathà . ÷aïkhaprabhaü dàrukuõóaü tãrthaü vajràyudhaü tathà . agniprabhaü supunnàgaü devaprabhamanuttamam . vidyàdharaü sagandharvaü ÷rãtãrthaü brahmaõà kçtam . tãrtha¤ca lokapàlàkhyaü puõyaü piõóàrakaü tathà . vastràpadaü dàruvanaü chàyàrohaõameva ca . vañàvañaü bhadravañaü koùàkùã ca divàkarà . dvãpaü sarasvatã caiva vijayaü kàmajantathà . sàravaü gopratàra¤ca gàcaraü vañamålakam . snànakuõóaü prayàga¤ca guhyaü viùõupadantathà . kanyà÷ramaü viùõupadaü jambumàrnaü tathottamam . gabhastitãrtha¤ca tathà yayàti patanaü ÷uci . koñitãrthaü bhadravañaü mahàkàlavanaü tathà . narmadàtãrthaparamaü tãrthaü varùaü tathàrbudam . piïgutãrthaü sàva÷iùñaü tãrtha¤ca priyasaïgamam . tãrthaü daurvàsikaü nàma tathà pi¤carakaü ÷ubham . çùitãrthaü brahmakuõóaü vasutãrthaü kumàrikà . ÷akratãrthaü ÷àpanadaü reõukàtãrthameva ca . paitàmaha¤ca vimalaü rudrapàdaü tathottaram . maõimantha¤ca kàmàkhyaü kçùõatãrthaü kumàriõam . yajanaü yàjana¤caiva tathaiva brahmavàlakam . puùpàbhyàsaü puõóarãkaü maõipåraü tathottaram . dãrghasatraü haüsapadaü tãrtha¤càna÷anantathà . gaïgodbhedaü ÷ivodbhedaü narmadodbhedameva ca . vajrakoñi ÷aïkumànaü tãrthaü ÷akràvanàmitam . samantapa¤cakaü tãrthaü brahmatãrthaü sudar÷anam . satataü pçthivãtãrthaü pa¤caplava pçthådakau . da÷à÷vamedhikaü tãrthaü sarpidaü viùayàntikam . koñitãrthaü pa¤canadaü vàràhaü pakùiõãhçdam . puõóarãkaü somatãrthaü ma¤juvàñaü tathottamam . vadarãvanamàsãmaü ratnamålakameva ca . lokadvàraü pa¤catãrthaü kapilàtãrthameva ca . såryatãrthaü ÷aïkhinã ca dharàbhavanameva ca . tãrthaü ca yakùaràjasya brahmàvartaü sutãrthakam . kàme÷varaü màtçtãrthaü tãrthaü ÷ãtavanaü tathà . ÷vànahomàyana¤caiva màüsama÷anakaü tathà . da÷à÷vamedhaü kedàraü brahmoóumbarameva ca . saptarùikuõóa¤ca tathà tãrthaü devyàþ sujambukam . ióàspadaü koñikåñaü kinnaraü kiüjapaü tathà . kàraõóava¤ca bindhya¤ca tripiùñapamathàparam . pàõikùàraü mi÷raka¤ca madhuvañamanojavau . kau÷ikã devatãrtha¤ca tãrtha¤ca çõamocanam . divya¤ca tçõamålàkhyaü tãrthaü viùõupadantathà . ÷rãkuõóaü ÷àlitãrtha¤ca naimiùeya¤ca vi÷rutam . brahmasthànaü somatãrthaü kanya tãrthaü tathottaram . brahmatãrthaü manastãrthaü tãrtha¤cailàvanantathà . saugandhikavana¤caiva maõitãrthaü sarasvatã . ã÷ànatãrthaü pravaraü pàõinaü pà¤cayaj¤ikam . tri÷åladhàrà màhendraü devasthànaü kçtàlayam . ÷àkambharã devatãrthaü svarõàkhyaü kàliyaü hradam . kùãre÷varaü viråpàkùaü bhçgutãrthaü ku÷odbhavam . brahmatãrthaü brahmayoniü nãlaparvatameva ca . kubjàbhrakaü bhadravañaü va÷iùñhapadameva ca . dhåmàvartaü tathà mekaü vàruõaü kapila¤ca yat . svargadvàraü prajàdvàraü kàlikà÷ramameva ca . rudràvartaü sagandhà÷vaü kapilàvanameva ca . bhadrakarõa hrada¤caiva ÷aïkukaü hradakaü tathà . saptasàrasvata¤caiva tãrthamau÷anasaü tathà . kapàlamocana¤caiva naraka¤caiva kàmyakam . tatra sàmudrika¤caiva ÷atika¤ca sahasrikam . reõukaü pa¤cavañakaü vimocanamathaujasam . vi÷ve÷vaüraü vàmanakaü kakùaü nàràyaõà÷ramam . gaïgàhradaü vaña¤caiva vadarã pacanantathà . aindramàrgamekaràtraü kùãrikàràmameva ca . somatãrthaü dàrava¤ca ÷rutatãrtha¤ca bhodvijà! . kanyà÷ramaü sannihitaü koñitãrtha¤ca punnadã . koñitãrthasthalã¤caiva bhadrakàlãhradantathà . arunghatãvana¤caiva brahmàvartantathottamam . a÷vavedã kubjavanaü yamunàprabhavaü tathà . vãraprabhokùaü sindhåtthaü ÷amãkulyà sakçttikà . urva÷ãkramaõa¤caiva màyàvidyodbhavantathà . mahà÷ramo vetasikàråpaü sundarikà÷ramam . brahmatãrthantu vai÷vàsaü gaïgodbhedaü sarasvatã . aruõodaü tathà càndraü ÷akratãrthaü savàlukam . tãrtha¤caivàvimuktàkhyaü nãlakaõñhahradantathà . svargadvàraü kimpulikà tãrthakoñistathaiva ca . pi÷àca mocana¤caiva subhadràhradameva ca . kuõóaü vimaladaü tasyàü tãrthaü caõóe÷varasya ca . aùñasthànahrada¤caiva harike÷avanaü tathà . ajàmukhavana¤caiva ghaõñàkarõahradantathà . puõóarãkahrada¤caiva vàpãkaïkoñikantathà . kuõóaü ghargharikàyà÷ca ÷yàmàkaü pa¤capuõyadam . ÷ma÷àna÷umbhakuõóa¤ca vinàyakahradantathà . kåpaü siddhabhava¤caiva puõyaü vrahmasarantathà . rudràvàsaü tathà tãrthaü nàgatãrthaü sulomakam . ÷çïgatãrthaü mahàtãrthaü ÷reùñhà caiva mahànadã . divyaü brahmasaraþ puõyaü gayà÷ãrùàkùayaü vañam . dakùiõa¤cottara¤caiva gomayaü råpa÷àntikam . kapihradaü gçdhrakåñaü sàvitrãhradameva ca . prabhàsanaü ÷ãtavanaü yonidvàra¤ca dhenukam . ramyakaü kokilàkhya¤ca mataïgahradameva ca . pitçkåpaü raïgatãrthaü ÷akratãrthaü sumàlinam . brahmasthànaü saptakuõóaü maõiratnahnadantathà . mudgalasyà÷rama¤caiva mudgalyàhradameva ca . tãrthaü janakakåpàkhyaü vai÷yaü vina÷anantathà . àdyaü vinà÷atãrtha¤ca dhàrà màhe÷varã tathà . devapuùkariõã ramyà paryaïkakåpameva ca . jàtismaraü vàmanakaü vañe÷varahradantathà . kau÷àkhyaü bharata¤caiva tãrthaü ÷reùñhàtmikà tathà . vi÷ve÷varaü kalpa÷ataü kanyàsàyujyameva ca . vàràhakaü koñitãrthaü kumàraü sarvatãrthakam . vãrà÷ramaü brahmasaro vãravãrà ca tàpinã . kumàradhàrà ÷rãdhàrà gaurã÷ikharameva ca . kumbhakarõa pada¤caiva kau÷ikãhradameva ca . dharmatãrthaü kàmatãrthaü tãrthamuddàlakaü tathà . daõóà vimàlinã tãrthaü tãrtha¤caiva narebhikà . sandhyàtãrthaü kàratoyaü kapilà lohitàrõavam . somodbhavaü vaü÷agulmamçùabhaü kàlatãrthakam . puõyatãrthahradaü tãrthaü tãrthaü vadarikà÷ramam . ràmatãrthaü sindhuvanaü virajàtãrthameva ca . màrkaõóeyavana¤caiva kçùõatãrthaü tathà vañam . dhruvaü svaråpaü pravaramindradyumnasara÷ca yat . sànugartaü samàhendraü ÷rãtãrthaü ÷rãvanantathà . iùutãrtha¤carùabha¤ca kàverãtãrthameva ca . kanyàtãrtha¤ca gotãrthaü gomatãsthànameva ca . saüvartasthàpinã sthànaü saptagodàvarãhradam . vadarãhradamanyacca brahmatçùõàvikartanam . jàtihradaü vedahradaü ku÷apavaõameva ca . sarvadevavrata¤caiva kanyà÷ramahradantathà . tathànyat và likhilvànàü saptarùãõàü tathà param . tathànyacca maharùãõàmakhaõóitahradantathà . tãrtheùveteùu vidhivat samyak ÷raddhàsamanvitaþ . snànaü karoti yo martyaþ sarvapàpaiþ pramucyate . abhyarcya devatàstatra sthitvà ca rajanãtrayam . pçthak pçthak phalaüteùu pratitiùñhaü ÷ca bho dvijàþ! . pràptoti hayamedhasya phalaü pràpnotyasaü÷ayam . yastvidaü ÷çõuyànnityaü tãrthamàhàtmyamuttamam . pañhecca ÷ràvayedvàpi sarvapàpaiþ prasucyate>% . padmapuràõe ÷ràddhe pra÷astatãrthàni uktàni yathà
     bhãùma uvàca . %<kasmin vàsarabhàge tu ÷ràddhaü ÷ràddhã samàcaret . tãrtheùu keùu vai ÷ràddhaü kçtaü bahuphalaü bhavet . pulastya uvàca . tãrthantu puùkaraü nàma puõyaü ÷reùñhatamaü smçtam . sarbeùàü dvijamukhyànàü manorathasthitaü tathà . yatra dattaü hutaü sarvamanantaü munirabravãt . pitéõàü vallabhaü nityamçùãõàü paramaü priyam . nandathurlalità tadvattãrthaü màyàpurã tathà . ÷ubhaü mitrapadaü ràjaüstataþ kedàramuttamam . gaïgàsàgaramityàhuþ sarvatãrthamayaü ÷ubham . tãrthaü brahmasarastadvat ÷atadruþ salilàhradaþ . tãrthantu naimiùa¤caiva sarvatãrthaphalapradam . gaïgodbhedastu gomatyàü yavodbhåtaþ sanàtanaþ . tathà yaj¤avaràhastu devadeva÷ca ÷ladhçk . yatra tat kà¤canadvàramaùñàda÷abhujoharaþ . nemistu dharmacakrasya ÷ãrõo yatràbhavat purà . tadetannaimiùàraõyaü sarvatãrthaniùevitam . devadevasya tatràpi varàhasya ca dar÷anam . yaþ prayàti sa påtàtmà nàràyaõapuraü vrajet . kokàmukhaü paraü tãrthaü brahmaõo'vyakta janmanaþ . puùkaràraõyasaüstho'sau yatra devaþ pitàmahaþ . viri¤cidar÷anaü ÷reùñhaü tvapavargaphalapradam . kçtaü tena mahàpuõyaü sarvapàpanisådanam . yatràdyo narasiühastu svayameva janàrdanaþ . tãrthamikùumatã nàma pitéõàü vallabhà sadà . tuùyanti pitaro nityaü gaïgàyamunasaïgame . kurukùetraü mahàpuõyaü yatra màrgo'pi lakùyate . adyàpi pitçtãrthaü tat sarvakàmaphalapradam . nãlakaõñhamiti khyàtaü pitçtãrthaü naràdhipa! . tathà bhadrasaraþ puõyaü saromànasameva ca . mandàkinã tathàcchedo vipà÷àtha sarasvatã . pårvamindrapadaü tadvadvaidyanàthaü mahàsukham . godàvarã tathà puõyà tathà kàla¤jaraü ÷ubham . baü÷odbhedaü harodbhedaü gaïgodbhedaü mahàlayam . bhadre÷varaü viùõupadaü narmadàdvàrameva ca . gayàpiõóapradànena samànyàhurmaharùayaþ . etàni pitçtãrthàni sarvapàpaharàõi ca . smaraõàdapi lokànàü kimu ÷ràddhapradàyinàm . oïkàraü pitçtãrthantu kàverã kapilodakam . kurukùetràcchataguõam tasmin sukhàdikambhavet . ÷akratãrthantu vikhyàtaü tãrthaü some÷varaü smçtam . sarvavyàdhiharaü puõyaü phalaü koñi÷atàdhikam . ÷ràddhe dàne tathà home svàdhyàye japasannidhau . chàyàvarohaõaü nàma devadevasya ÷ålinaþ . avatàraü rocayàno bràhmaõàvasathe ÷ubhe . jàtaü tat sumahàpuõyaü tathà carmaõvatã nadã . nadã ca varaõà tadvattãrthaü hautà÷anaü param . bhairavaü bhçgutuïga¤ca gaurãtãrthamanuttamam . tãrthaü vainàyakaü nàma vajre÷varamanuttamam . tathà pàpaharaü nàma puõyà vetravatã nadã . ÷ålatàpã payoùõã ca payoùõãsaïgamastathà . mahàbodhã padenàpi nàgatãrthamavantikà . tathà veõvà nadã puõyà mahà÷àlastathaiva ca . mahàrudro mahàliïgo da÷àrõà ca mahànadã . ÷atarudràgatà vàpi tathà pitçpadaü param . yuddhaþvàràhikaü tadvannadau dvau ÷oõaghargharau . kàlikà ca nadã puõyaü pitarà ca nadã tathà . etàni pitçtãrthàni ÷asyante snànadànayoþ . ÷ràddhameteùu yaddattaü tadanantaphalaü smçtam . ÷anãcàñanadãdhàrà ÷avakùãranadã tathà . dvàrakà kçùõatãrtha¤ca tathàpyuta sarasvatã . nadã maõimatã nàma tathà ca girikarõikà . dhutapàpaü tathà tãrthaü samudre dakùiõe tathà . gokarõo gaõakarõa÷ca tathà ca puruùottamaþ . ÷rã÷ailaü ÷àkatãrtha¤ca nàrasiühamataþ param . mahendra÷ca tathà puõyaþ puõyà càpi mahànadã . eteùvapi sadà ÷ràddhamanantaphalama÷nute . dar÷anàdapi puõyàni sadyaþ pàpaharàõi ca . tuïgabhadrà nado puõyà tathà bhãma nadã sarit . bhãme÷varaü kçùõaveõvà kàverã vaïkùurà nadã . nadã godàvarã puõyà trisandhyà tãrthamuttamam . tãrthaü traiyambakaü nàma sarvatãrthanamaskçtam . yatràste bhagavàn bhãmaþ svayameva trilocanaþ . ÷ràddhameteùu tãrtheùu dattaü ÷ataguõaü bhavet . smaraõàdapi pàpàni vrajanti ÷atadhà nçpa! . ÷rãparõã ca nadã puõyà vyàsatãrthamanuttamam . tathà matsyanadãdhàrà ÷ivadhàrà tathaiva ca . bhavatãrtha¤ca vikhyàtaü puõyatãrtha¤ca ÷à÷vatam . puõyaü ràme÷varaü tadvadelàpuramanuttamam . aïgàrabhçtyaü vikhyàtamàtmadar÷amanàyudham . tãrthaü vrate÷varaü tadvattathà kokàmukhaü param . govardhanaü hari÷candraü pçthucandraü pçthådakam . sahasràkùaü hiraõyàkùaü tathà ca kadalã nadã . nàmàdhi pàpi ca tathà tathà saumitrasaïgatam . indranãlaü mahànàdaü tathà ca priyamelakam . etànyapi sadà ÷ràddhe pra÷astànyadhikàni ca . eteùu sarvadevànàü sànnidhyaü pañhyate yataþ . dànameteùu sarveùu bhavet koñi÷atàdhikam . bàhudà ca nadã puõyà tathà siddhavanaü ÷ubham . tãrthaü pà÷upata¤caiva nadã parpañikà tathà . ÷ràddhameteùu sarveùu dattaü koñi÷atàdhikam . tathaiva parvatãrtha¤ca tripuraü khàõóavaü nadã . dhutà liïgasahasreõa savyetarajalàvahà . jàmadagnyasya sattãrthaü vedàyatanamuttamam . pratãkasyàbhayà siddhà yadà godàvarã nadã . tãrthaü taddhavyakavyànàmapsarogaõasaüyutam . ÷ràddhàdidànakàrya¤ca tadvat koñi ÷atàdhikam . tathà sahasraliïga¤ca ràghave÷varamuttamam . sendraphalà nadã puõyà yatra duþkhàdgataþ puram . nime÷ca prasçtimitraü tapasà svargamàpnuyàt . tatra dattaü naraiþ ÷ràddhamanantaphaladaü bhavet . puùkaraü nàma vai tãrthaü ÷àlagràmaü tathaiva ca . ÷aunapàta÷ca vikhyàto yatra vai÷vànaràlayaþ . tãrthaü sàrasvataü nàma svàmitãrthaü tathaiva ca . manandurà nadã puõyà kau÷ikã candrikà tathà . vidarbhà càpyaveõàtha payoùõã pràïmukhã parà . kàverã cottaràgà ca tathà jàlandharo giriþ . eteùu ÷ràddhatãrtheùu ÷ràddhamànantyama÷nute . lauhadaõóaü tathà daõóaü citrakåñantathaiva ca . divyaü sarvatra gaïgàyàstathà nadãtañaü ÷ubham . kubjàbhra¤ca tathà tãrthamurva÷ãpulinaü tathà . saüsàramocanaü tãrthaü tathaiva çõamocanam . eteùu pritçtãrtheùu ÷ràddhamànantyama÷nute . aññahàsaü tathà tãrthaü gautame÷varameva ca . tathà va÷iùñhatãrtha¤ca bhàrata¤ca tataþ param . brahmàvartaü ku÷àvartaü haüsatãrthaü tathaiva ca . piõóàraka¤ca vikhyàtaü ÷aïkhodbàraü tathaiva ca . khàõóe÷varaü vi÷vaka¤ca nãlaparvatameva ca . tathà ca vadarãtãrthaü ràmatãrthantathaiva ca . jayantaü vijaya¤caiva ÷ukratãrthaü tathaiva ca . eteùu ÷ràddhadàtàraþ prayànti paramaü padam . tãrthaü màtçgçhaü nàma karavorapuraü tathà . saptagodàvarãtorthaü sarvatãrthe÷vare÷varam . tatra ÷ràddhaü pradàtavyamanantaphalamicchubhiþ . kãkañeùu gayà puõyà puõyaü ràjagçhaü vanam . cyavanasyà÷ramaü puõyaü nadã puõyà punaþpunàþ . yatra gàthà vicarati brahmaõà parikãrtità . eùñavyàbahavaþ putrà yadyapyeko gayàü vrajet . yajetavà÷vamedhena nãülaü và vçùamutsçjet . eùà gàthà vicarati tãrtheùvàyataneùu ca . sarve manuùyà ràjendra! kãrtayantaþ samàgatàþ . kimasmàkaü kule ka÷cidgayàü yàsyati matsutaþ . prãõayiùyati tàïgatvà sapta pårvàüstathà 'varàn . màtàmahànàmapyevaü ÷rutireùà cirantanã . gaïgàyà¤càsthinicayaü gatvà kùepsyati matsutaþ . tilaiþ saptàùñabhirvàpi dàsyate ca jalà¤jalim . araõya tritaye càpi piõóadànaü kariùyati . prathamaü puùkaràraõyaü naimiùantadanantaram . dharmàraõyaü tataþ pràpya ÷ràddhaü bhaktyà pradàsyati . gayàyàü dharma pçùñhe và sarasi brahmaõastathà . gayà÷ãrùavañe caiva pitçõàü dattamakùayam . vrataü kuryànnaro yastu adhvànaü parisarpati . narakasthàn pitéüstadvat svargaü nayati satvaraþ . kule tasya na ràjendra! preto bhavati ka÷cana . pretatvamokùabhàva¤ca piõóadànàcca gacchati . gayàyàü piõóadànasya nànyaj¤ànaü vi÷iùyate . ekena piõóadànena tçptàste mokùagàminaþ . dhàmyapradànaü pravaraü vadanti vastrapradàna¤ca tathà munãndràþ . toya¤ca tãrtheùu naraiþ pradattaü taddharmahetuü pravaraü pradiùñam . sarvàthahà surucirà mahàvalà mahànadã . ye tu pa÷yanti tàü gatvà mànase dakùiõottare . praõamya dvijamukhyebhyaþ pràptaü tairjanmanaþ phalam . yadyadicchati vai martyastattat pràptotyasaü÷ayam . eùa tådde÷ataþ proktastãrthànàü saügraho mayà . vàgã÷o'pi na ÷akroti vistaràt kimu màmuùàþ>% puràõasarvasve . ÷ràddhe tãrthabhedasya prà÷astyaü viùõusaühitàyàmuktaü yathà
     %<atha puùkareùu ÷ràddham japyahomatapàüsi ca . puùkare snànamàtrataþ sarvapàpebhyaþ påto bhavati . evameva gayà÷ãrùe akùayavañe amarakaõñakaparvate varàhaparvate yatra kvacana narmadàtãre gaïgàyàü vi÷eùataþ, ku÷àvarte vilvake nãlaparvate kanakhale kubjàmre bhçgutuïge kedàre mahàlaye naóantikàyàü sugandhàyàü ÷àkambharyàü phalagutãrthe mahàgaïgàyàü tridhàlikà÷rame kumàradhàràyàü prabhàse yatra kvacna sarasvatyàü vi÷eùataþ . gaïgàdvàre prayàge ca gaïgàsàgarasaïgame . satataü naimiüùàraõye vàràõasyàü vi÷eùataþ . agastyà÷rame kau÷ikyo sarayåtãre ÷oõasya jyotiùàyà÷ca saïgame . ÷rãparvate kàlodake uttaramànase vaóavàyàü mataïgavàpyàü saptarùe viùõupade svargamàrgapade godàvaryàü gomatyàü vetràvatyàü vipà÷àyàü vitastàyàü ÷atadrutãre candrabhàgàyàm iràvatyàü sindhostãre dakùiõe pa¤canade au÷anase . evamàdiùvathànyeùu tãrtheùra saridvaràsu sarveùvapi svabhàveùu pulineùu prasravaõeùu parvateùu niku¤jeùu vaneùåpavaneùu gomayopalipteùu manoj¤eùu>%
     tãrthàgamane doùo yathà %<anupoùya triràtràõi tãrthànyanabhigamya ca . adattvà kà¤canaü gà¤ca daridro nàma jàyate>% pràø taø . tãrthagamane phalaü yathà
     %<agniùñomàdibhiryaj¤airiùñvà vipuladakùiõaiþ . na tat phalamàpnoti tãrthàbhigamanena yat . tãrthànyanusmaran dhãraþ ÷raddadhànaþ sanàhitaþ . kçtapàpo vi÷udhyeta kiü punaþ ÷uddhakarmakçt . tiryagyoniü na vai gacchet kude÷e na ca jàyate . na duþkhã syàt svargabhàk ca mokùopàya¤ca vindati>% brahmavaiø puø .
     tãrthasamyakphalabhàgino yathà yasya hastau ca pàdau ca mana÷caiva susaüyatam . vidyà tapa÷ca kãrti÷ca sa tãrthaphalama÷rute . pratigrahàdupàvçttaþ santuùño yena kenacit . ahaïkàravimukta÷ca sa tãrthaphalama÷nute . adàmbhiko niràrambho laghvàhàro jitendriyaþ . vimuktaþ sarvasaïgairyaþ sa tãrthaphalama÷nute . akopano'malamatiþ satyavàdã dçóhavrataþ . àtmopama÷ca bhåteùu sa tãrthaphalama÷nute . a÷raddadhànaþ pàpàtmà nàstiko'cchinnasaü÷ayaþ . hetuniùñha÷ca pa¤cai te na tãrthaphalabhàginaþ . iti kà÷ãkhaõóam . pràø taø . tãrthapratigrahe doùoyathà .
     %<tãrthena pratigçhõãyàt saükràntyàdiùu ca tathà . svakàrye pivçkàrye'pi devatàbhyarcane'pi và . niùphalaü tasya tattãrthaü yàvattaddhanama÷nute>% . %<tatra nàràyaõakùetre kurukùetre hareþ pade . vàràõasyàü vadaryà¤ca gaïgàsàgarasaïgame . puùkare bhàskarakùetre prabhàse ràsamaõóale . haridvàre ca kedàre some vadarapàcane . sarasvatãnadãtãre puõye vçndàvane vane . godàvaryà¤ca kau÷ikyàü triveõyà¤ca himàlaye . eteùvanyeùu yo dànaü pratigçhõàti kàmataþ . sa ca tãrthapratigràhã kummãpàkaü pramàti ca>% iti brahmavaiø praø svaø . ÷aïkhaþ %<tãrthaü pràpyànuùaïgena snànaü torthe samàcaran . snànajaü phalamàpnoti tãrthayàtràphalaü na tu>% . tathà yasya pàdau ca hastau ca mana÷caiva susaüyutam . vidyà tapa÷ca kãrti÷ca sa tãrthaphalama÷nute . néõàü pàpakçtàü tãrthe bhavet pàpasya saükùayaþ . yathoktaphaladaü tãrghaü bhavecchuddhàtmanàü néõàm . hastasaüyamo'tra ninditapratigrahàdinivçttiþ . pàdasaüyamastu agamyade÷àdigamananivçttiþ . manaþsaüyamaþ kàmakrodhàdinivçttiþ, vidyà tattattorthaphalabodhakasacchàstravedàdyadhigamaråpà . tapaþ àmiùàdinivçttiþ . kãrtiþ dharmàrthatãrthagamane dhàrmikatvàdinà prasiddhiþ . phalaü samyagiti ÷eùaþ . etacca hastasaüyamanàditãrthayàtràïgaü mahàbhàrate tãrthayàtràmupakramyàbhighànàt tãrthasnànàdikarmàïga¤ca, ÷aïkhena yàtràprakaraõamantareõaiva satãrthaphalama÷nute iti sàmànyàbhidhànàt . iti kalpataruþ . ataeva paiñhãnasiþ %<ùoóa÷àü÷aü sa labhate yaþ paràrthena gacchati . ardhaü tãrtha phalaü tasya yaþ prasaïgena gacchati>% . paràrthena vetanàdinà, prasaïgena udde÷yàntaraprasaïgena . %<tathà pratikçtiü kçtvà tãrthavàriõi majjayet . majjayettu yamuddi÷ya aùñabhàgaü labheta saþ>% .
     tãrthayàtràvidhànaü yathà %<yo yaþ ka÷cittãrthayàtràntu gacchet . susaüyataþ sa ca pårvaü gçhe sve . kçtopavàsaþ ÷ucirapramattaþ saüpåjayedbhaktinamno gaõe÷am . devàn pitén bràhmaõàü÷caiva sàdhån dhãmàn prãõayan vitta÷aktyà prayatnàt . pratyàgata÷càpi punastathaiva devàn pitén bràhmaõàn påjayecca . evaü kurvatastasya tãrthe yaduktaü phalaü tat syànnàtra sandeha eva>% iti brahmapuràõam . etadadhikàre pràø taø .
     susaüyataþ pårvadine kçtaikabhaktàdiniyamaþ . taduttaradine kçtopavàsastaduttaradine gaõe÷aü grahàniùñadevatà¤ca saüpåjya vçddhi÷ràddhaü kçtvà bràhmaõàn bhojayet . tataþ ÷ubhalagne yàtràü kuryàt tãrthayàtràntu gacchedityupakramàdupavàsadine muõóanamaùi . %<prayàge tãrthayàtràyàü pitçmàtçviyogataþ . kacànàü vapanaü kàryaü na vçthà vikacobhavet>% iti viùõupuràõavacanàt . prave÷e'pi tãrthayàtràyàmiti vaktavyam . %<gacchan de÷àntaraü yattu ÷ràddhaü kuryàttu sarpiùà . yàtràrthamiti tat proktaü prave÷e ca na saü÷ayaþ>% iti bhaviùyapuràõàditi gaïgàvàkyàvalã . vastutastu tãrthapratyàgamanottarasvagçhaprave÷e ityeva vaktavyam . yàtràpratyàgamanottarasvagçhaprave÷ayorbhedàt pratyàgamanottaralàbhastu pratyàgata÷càpãti pràguktatvàt vyaktamàha halàyudhadhçtaü kårmapuràõavacanam %<tãrthayàtràsa màrambhe tãrthàt pratyàgame'pi ca . vçddhi÷ràddhaü prakurvãta bahusarpiþsamanvitam>% . tata÷ca prave÷e ceti cakàreõa ÷ràddhamàtraü samuccitam . natu tasya yàtràrthatvamapãti . evaü devàn piténityabhidhànàt tatpåjanameva punaþ kàryaü natåpavàsàdikamapi anyathà devànityàdikaü vyarthaü syàt . matsyapuràõam %<tilodakà¤jalirdeyojalasthaistãrthavàsibhiþ . sadà na hastenaikena gçhe ÷ràddhaü samiùyate>% . atra jalasthairityanena sthatyasthànàmapi jalasthatvaü niyamyate . tathà hi %<antarudake àcànto antareva ÷uddhobhavati . tasvàdantarekaü vahireka¤ca pàdaü kçtvà àcàmet sarvatra ÷uddhobhavati>% iti paiñhãnasyuktena jalaikacaraõakçtàcamanena ubhayatra karmàrhatvàt tarpaõakàle tãrthe jalaikacaraõatvaü pratãyate . anyatra tvaniyamaþ . tadråpàõàü jale ca tarpaõamaviruddhamiti . gçha iti sthalopalakùaõam . devãpuràõe . %<akàle'pyatha và kàle tãrtha÷nàddhaü tathà naraiþ . pràptaireva sadà kàryaü kartavyaü pitçtarpaõam . piõóadànaü tataþ ÷astaü pitéõà¤càtidurlabham . vilambo naiva kartavyo na ca vighnaü samàcaret . ÷ràddhaü tatra tu kartavyamardhyàvàhanavarjitam . ÷vadhvàïkùagçdhrakàkànàü naiva dçùñihata¤ca yat>% . dhvàïkùodaõóakàkaþ . atràkàla iti na ràtryàdàviti paryudastapratiprasavaþ . tathàtve tadbàdhàpatteþ . kintu paryudastetaràpra÷astakàlaparam . %<tat sàdç÷yamabhàva÷ca tadanyatvaü tadalpatà . aprà÷astyaü virodha÷ca na¤arthàþ ùañ prakãrtitàþ>% ityanusàràt . kàla iti pra÷astàparàhõàdikàlaparam . atra ÷uceþ pràptyuttaravihitaprathamadina eva ÷ràddhaü tena pårvadine ràkùasãvelàdàvàgamane'pi paradine÷ràddhamaviruddham . tathà ca halàyudhadhçtam %<gatvaiva tãrthaü kartavyaü ÷ràddhaü tatpràptihetukam . pårvàhõepyatha và pràtarde÷e syàt pårvadakùiõe>% . pårvàhõe saïgave pårvadakùiõe agnikoõe . piõóadànamiti ÷ràddhàsambhave kevalapiõóadànabhiti na paunaruktyam . tãrthe piõóapratipattimàha matsyapuràõam %<piõóàüstu go'javiprebhyodadyàdagnau jale'pi và . tãrtha÷ràddhe sadà piõóàn kùipettãrthe vicakùaõaþ>% . vàyupuø %<udyata÷cedgayàü gantuü ÷ràddhaü kçtvà vidhànataþ . vidhàya karpañãve÷aü kçtvà gràmaü pradakùiõam . tato gràmàntaraü gatvà ÷ràddha÷eùasya bhojanam>% ityuktaü gayàmityupalakùaõàdanyatràpi tathà . anyat matkçtagayà÷ràddhàdipaddhatau dç÷yam . kårptapuràõam %<ai÷varyalobhamàhàtmyàt gacchedyànena yo naraþ . niùphalaü tasya tattãrthaü tasmàdyànaü vivarjayet>% iti matsyapuràõam %<saüvatsaraü dvimàsonaü punastãrthaü vnajedyadi . muõóana¤copavàsa¤ca tadà yatnena kàrayet>% iti gaïgàvàkyàvaø . tãrthapràptyanantaravidhànaü yathà . %<na parãkùyo dvijastãrtheùvannàrthãbhojya eva hi . saktubhiþ piõóadàna¤ca caruõà pàyasena ca . kartavyamçùibhirdçùñaü piõyàkena guóena ca . ÷ràddhaü tatra tu kartavyamarghyàvàhanavarjitam . akàle'pyathavà kàle tãrtha÷ràddhantu tarpaõam . avilambena kartavyaü naiva vighnaü samàcaret . yadahni tãrthapràptiþ syàttato'hnaþ pårvavàsare . upavàsa÷ca kartavyaþ pràpte'hni ÷ràddhado bhavet . tãrthopavàsaþ kartavyaþ ÷iraso muõóanaü tathà . ÷irogatàni pàpàni yànti muõóagato yataþ . tãrthaü pràpya prasaïgena snànaü tãrthe samàcaret . snànajaü phalamàpnoti tãrthayàtrà÷ritaü na tu>% iti kà÷ãkhaõóam . %<muõóana¤copavàsa÷ca sarvatãrtheùvayaü vidhiþ . varjayitvà gayàü gaïgàü vi÷àlàü virajàntathà>% iti skàndam %<snàpayet snigdhamitràdãn j¤àtãü stãrthe narottamaþ . anyathàpaharantyete balàttãrthabhavaü phalam>% iti skàndam %<màtaraü pitaraü jàyàü bhràtaraü suhçdaü gurum . yamuddi÷ya nimajjeta aùñabhàgaü labheta saþ>% iti pràø 30 màrkaø puø .
     kalau tãrthànàü pçthivyàü sthitikàlo yathà %<sarasvatã puõyakùetramàjagàma ca bhàratam . gaïgà÷àpena kalayà svayaü tasthau hareþ pade . pa÷càdbhagãrathànãtàmahãü bhàgãrathã ÷ubhà . samàjagàma kalayà vàõã ÷àpena nàrada! . padmàjagàma kalayà sà ca padmàvatã nadã . bhàrataü màratã÷àpàt svayaü tasthau hareþ pade . kaleþ pa¤casahasra¤ca varùàn sthitvà ca bhàrate . jagmustà÷ca saridråpaü vihàya ÷rãhareþ padam . yàni sarvàõi tãrthàni kà÷ãü vçndàvanaü vinà . yàsyanti tàbhiþ sàrdha¤ca vaikuõñhamàj¤ayà hareþ>% .
     yànàdinà gamanadoùo yathà %<puõyàrdhaü harate yàne tadardhaü tatra pàduke . tadardhaü tailamàüsàbhyàü sarvaü harati maithune>% iti karmalocanam . tatra upàye ghaññe ca %<kçtatãrthaþ payasàmivà÷ayaþ>% kiràø ÷àstre tãrthakaraþ . pàtre . %<brahmacàrã dhanadàyã medhàvã ÷rotriyaþ priyaþ . vidyayà vidyàü yaþ pràha tàni tãrthàni ùaõmama>% vidyàvàkyam . 18 càtvàlotkarayorantaràle de÷e %<dakùiõenàhçtya tãrthena pårveõa yedimapareõa và>% kàtyàø ÷rauø 5 . 5 . 11 . %<tãrthena càtvàlotkaràvantareõa prave÷ya vedicàtvàlayorantaràlena pårveõottaravediü dakùiõenàgneþ purastàdàhçtya athavà tãrthena prave÷anànantaramuttaràü vedimapareõa cànãya vedyorantaràlena dakùiõasyàgneþ purastadànãya juhoti>% %<tenàntareõa pratipradyante càtvàlaü caitadvai devànàü tãrtham>% ùaóviüø vràø . karàïgulitaleùu bràhmàditãrthatà yathàha manuþ %<bràhmeõa viprastãrthena nityakàlamupaspç÷et . kàyatraida÷ikàbhyàü và na pitryeõa kadàcana . aïguùñhamålasya tale bràhmaü tãrthaü pracakùate . kàya maïgulimåle'gre daivaü pitryaü tayoradhaþ>% ÷àstrànuj¤àviùaye . %<ahiüsan sarvàbhåtànyanyatra tãrthemyaþ>% chàø uø tãrthaü ÷àstrànuj¤àviùayaþ bhàùyam . 19mantryàdyaùñàda÷asu . %<kaccidaùñàda÷ànyeùu svapakùe da÷a pa¤ca ca . tribhistribhiravij¤àtairvetsi torthàni càrakaiþ>% bhàø sa05 aø . tãrthàni mantriprabhçtãnyaùñàda÷a yànyavagàhya ràjà kçtakçtyo bhavati tàni cãkàni nãti÷àstre %<mantrã 1 purohita 2 ÷caiva yuvaràja÷ca 3 bhåpatiþ 4 pa¤camo dvàrapàla÷ca 5 ùaùñho'ntarve÷ikastathà 6 . kàràgàràdhikàrã 7 ca dravyasa¤cayakçttathà 8 . kçtyàkçtyeùu càrthànàü navamo viniyojakaþ9 . pradeùñà 10 nagaràdhyakùaþ 11 kàryanirmàõakçttathà 12 . dharmàdhyakùaþ 13 sabhàdhyakùo 14 daõóapàlastripa¤camaþ 15 . ùoóa÷o durgapàla÷ca 16 tathà ràùñràntapàlakaþ 17 . añavãpàlakàntàni 18 tãrthànyaùñàda÷aiva tu . càràn vicàrayettãrtheùvàtmana÷ca parasya ca . pàùaõóàdãnavij¤àtànanyonyamitareùvapi . mantriõaü yuvaràja¤ca hitvà sveùu purohitamiti>% eùàü tãrtha÷abdavàcyatve halàyudhaþ %<yonau jalàvatàre ca mantryàdyaùñàda÷asvapi . puõyakùetre tathà pàtre tãrthaü syàddar÷aneùvapi>% . iti pareùàmaùñàda÷asu svasya mantripurohitayuvaràjavajaü pa¤cada÷asu ca tãrtheùu càrànanyaiþ parasparaü càvij¤àtàüstrãüstrãn prayujya tatratyàü vàrtàü sarvacàrasaüvàde tathyàü jànãyàt nãø kaø .
     2 jalà÷ayàdaratnimàtrade÷e àdityapuràõe %<aratnimàtraü jalaü tyaktrà kuryàcchaucamanuddhçte . pa÷càcca ÷odhayettãrthamanyathà na ÷ucirbhavet>% . tasmin de÷e ÷aucaü na kartavyaü yasmàdaratnimàtravyavahitajalàt tat syalameva tãrthaü jalasamãpatvàt àø taø . %<tãrthà÷ramavanàraõyagiriparvatasàgaràþ . sarasvatã bhàratã ca purãti da÷a kãrtitàþ>% mahàniø tantrokte 2 sanyàsinàmupàdhi bhede . tallakùaõaü tatraiva %<triveõãsaïgame tãrthe tattvamasyàdilakùaõe . snàyàttatãrthabhàvena tãrthanàmà sa ucyate>% . anyàni ca bhaumatorthàni bhàratatãrthayàtràparvàdau puràõàntareùu prasiddhàni . %<anyàni yàni tãrthàni kà÷ãpràptikaràõi ca . kà÷ãü pràpyaiva mokùante nànyathà kalpakoñibhiþ>% nãlakaõñhadhçtavàkyam .

#<tãrthakara># puø tãrthaü ÷àstraü karoti kç--ña . 1 jine hemacaø . 2 ÷àstrakare triø . 3 viùõau puø . %<manojavastãrthakaraþ>% viùõu saø . %<caturda÷avidyànàü vàhyasamayànàü ca praõetà pravaktà ceti tãrthakaraþ hayagrãvaråpeõa madhukaiñabhau hatvà viri¤caye sargàdau sarvàþ ÷rutãranyà÷ca vidyà upàdi÷at bàhyavidyàþ suravairiõàü va¤canàya copàdi÷aditi pauràõikàþ kathayanti>% bhàùam .

@<[Page 3315b]>@
#<tãrthakàka># puø tãrthe kàka iva lolupatvàt . tãrthe kàkasadç÷avyavahàriõi lolupe . tãrthadhvàïkùàdayo'pyatra .

#<tãrthakçt># puø tãrthaü karoti kç--kvip 6 taø . 1 jinadeve hemacaø . 2 ÷àstrakare triø .

#<tãrthaïkara># puø tãrthaü ÷àstraü karoti kç--kha mum ca . jinadeve hemacaø .

#<tãrthadeva># puø tãrthamiva ÷reùñhaþ devaþ torthe dãvyati và divaac và . ÷ive ÷ivasahasranàma .

#<tãrthamahàhrada># puø tãrtharåpo mahàhradaþ . svanàmakhyàte tãrthabhede %<nandà ca paranandà ca tathà tãrthamahàhradaþ>% bhàø anuø 165 aø . nànàtãrthoktau .

#<tãrthayàtrà># strã tãrtha muddi÷ya yàtrà . 1 tãrthodde÷ena yàtràyàm . tadvidhiþ matkçtagayà÷ràddhàdipaddhatau dç÷yaþ . bhàratàntargate 2 vanaparvà'vàntaraparvabhede . %<tãrthayàtrà tataþ parva kururàjasya dhãmataþ>% bhàø vaø 1 aø . tacca vanaparvaõi 80 adhyàyàvadhi156 adhyàyàntam .

#<tãrtharàja># puø tãrthànàü ràjà ùacsamàø . prayàge tãrthe . tãrtharàji÷abde udà0

#<tãrtharàji(jã)># strã tãrthànàü ràjiratra . avimukte kà÷yàü trikàø và ïãp . nindanàtatràùñaùaùñitãrthànàmànayanàttathàtvam . yathoktaü kà÷ãø 69 aø . %<sarvaratnamayà ramyà sàùñaùaùñirabhådiha . bhårbhuvaþsvastale yàni ÷ubhànyàyatanàni hi . muktidànyapi tànãha mayà'' nãtàni sarvataþ . yatoyacca samànãtaü yatra yacca kçtàspadam . kathayiùyàmyahaü nàtha! kùaõaü tadavadhãyatàm . sthàõurnàma mahàliïgaü devadevasya mokùadam . kurukùetràdihodbhåtaü kalà÷eùo'sti tatra vai . tadagre sannihityàkhyà mahàpuùkariõã ÷ubhà . lolàrkapa÷cime bhàge kurukùetrasthalã tu sà . tatra snàtaü kçtaü japtaü taptaü dattaü ÷ubhàrthibhiþ . kurukùetràdbhavet satyaü koñikoñiguõàdhikam . naimiùàrdheva devo'tra brahmàvartena saüyutaþ . tatràü÷amàtraü saüsthàpya kà÷yàmàvirabhådvibho! . óhuõóhiràjottare bhàge siddhidaü sàdhakasya vai . liïgaü vai devadevàkhyaü tadagre kåpa uttamaþ . brahmàvarta iti khyàtaþ punaràvçttikçnnçõàm . tatkåpàdbhiþ kçtamràno devadevaü samarcya ca . tatpuõyànnaimiùàraõyàt koñivoñiguõaü smçtam . gokarõàyatanàdatra svayamàvirabhånmahat . liïgaü mahàbalaü nàma ÷àmbàdityasamãpataþ . dar÷anàt spar÷anàdyasya kùaõàdeno mahàbalam . vàtàhatastularà÷iriva vidràti dårataþ . kapàlamocanapuro dçùñvà liïgaü mahàbalam . mahàbalamavàpnoti nirvàõanagaraü vrajet . çõamocanataþ pràcyàü prabhàsàt kùetrasambhavàt . ÷a÷ibhåùaõasaüj¤aü tu liïgamatra pratiùñhitam . talliïgaü sevanànmartyaþ ÷a÷ibhåùaõatàü vrajet . prabhàsakùetrayàtràyàþ puõyaü pràpnoti koñikçt . ujjayimyà mahàkàlaþ svayamatràgato vibhuþ . yannàmasmaüraõàdeva na bhayaü kalikàlataþ . praõavàkhyànmahàliïgàt pràcyàü kaluùanà÷anam . mahàkàlàbhidhaü liïgaü dar÷anànmokùadaü param . yogandhe÷vara liïgaü puùkaràttãrthasambhavàt . àviràsãdiha mahat puùkareõa sadaiva tu . matsyodaryuttare bhàge dçùñvà'yogandhamuttamam . snàtvà'yogandhakuõóe tu bhavàttàrayate pitçn . mahànàde÷varaü liïgamaññahàsàdihàgatam . trilocanàdudãcyàntu taddçùñirmuktaye satàm . mahotkañe÷varaü liïgaü marutkoñàñihàgatam . kàme÷varottare bhàge dçùñaü vimalasiddhidam . vi÷vasthànàdihàyàtaü liïgaü vai vimale÷varam . svarlãtàt pa÷cime bhàge dçùñaü vimalasiddhidam . mahàvrataü mahàliïgaü mahendràdiha maüsthitam . skande÷varasamãpe tu mahàvrataphalapadam . vçndàrakarùivçndànàü stuvatàü prathame yuge . utpannaü yanmahàliïgaü bhåmiü bhittvà sudurbhidàm . mahàdeveti tairuktaü yanmanorathapåraõàt . vàràõasyàü mahàdevastadàrabhyàbhavacca yat . muktikùetraü kçtaü yena mahàliïgena kà÷ikà . avimukte mahàdevaü yo drakùyaü tyatra mànavaþ . ÷ambhuloke gamastasya yatra tatra mçtasya hi . avimukte prayatnena tat saüsevyaü mumukùubhiþ . kalpàntare'pi na tyaktaü kadàpyànandakànanam . yena liïgasvaråpeõa mahàdevena sarvathà . tatprasàdo'yamatulaþ sarvaratnapayaþ ÷ubhaþ . hiraõyagarbhatãrthàcca pratãcyàü kùetra rakùikà . vàràõasyàmadhiùñhàtrã devatà sàbhilàùadà . mahàdeveti saüj¤à vai sarvaliïgasvaråpiõã . vàràõasyàü mahàdevo dçùño yairliïgaråpadhçk . tena trailokyaliïgàni dçùñànãha na saü÷ayaþ . vàràõasyàü mahàdevaü samabhyarcya sakçnnaraþ . àhåtasaüplavaü yàvacchivaloke vasenmudà . pavitraparvaõi sadà ÷ràvaõe màsi yatnataþ . liïge pavitramàropya mahàdeve na garbhabhàk . pitàmahe÷varaü liïgaü gayàtorthàdihàgatam . phalguprabhçtibhistãrthaiþ sàrdhaü koñyaùñasammitaiþ . dharmeõa yatra vai taptaü yugànàmayutaü ÷atam . sàkùãkçtya mahàliïgaü ÷rãmaddharme÷varàbhidham . pitàmahe÷varaü liïgaü tatràbhyarcya naromudà . triþsaptakulasaüyukto mucyate nastra saü÷ayaþ . prayàgatãrtharàjasya ÷ålañaïko mahe÷varaþ . tãrtharàjena sahitaþ sthita àgatya vai svayam . nirvàõamaõóapàdramyàdavàcyàmatinirmalaþ . pràsàdo meruõà yasya spardhate kà¤canojjvalaþ . devenaivavaro datto tatra pårvayugàntare . påjyo mahe÷varaþ kà÷yàü prathamaü kaluùàpahaþ . yaþ prayàga iha snàto namasyaüti mahe÷varam . samabhyarcya vidhànena mahàsambhàravistaraiþ . prayàgasnànajàt puõyaü ÷ålañaïkavilokanàt . sa pràptuyànna sandehaþ puõyaü koñiguõottaram . ÷aïkukarõànmahàkùetràn mahàteja itãritam . liïgamàvirabhådatra mahàtejobhivçddhidam . mahàtejonidhestasya pràsàdo'tãva nirmalaþ . jvàlàjañilitàkà÷o màõikyaireva nirmitaþ . talliïgadar÷anàt spar÷àt stavanàcca samarcanàt . pràpyate tat puraü dhàma yatra gatvà na ÷ocate . vinàyake÷varàt pårve mahàtejaþsamarcanàt . tejomayena yànena yàti màhe÷varaü padam . rudrakoñi samàkhyàtàttãrthàt paramapàvanàt . mahàyogo÷varaü liïgamàvi÷cakre svayaü param . pàrvato÷varaliïgasya samãpe sarvasiddhikçt . talliïgadar÷anàt puüsàü koñiliïgaphalaü labhet . tatpràsàdasya parito rudràõàü koñisammità . pràsàdaramyasaüsthànà nirmità rudramårtibhiþ . kà÷yàü rudrasthalã sà tu pañhyate vedavàdibhiþ . rudrasthalyàü mçtà yo vai kçmikãñapataïgakàþ . pa÷upakùimçgà martyà mlecchà và'pyatha dãkùitàþ . teùàü tu rudrãbhåtànàü punaràvçttiratra na . janmàntarasahasreùu yat pàpaü samupàrjitam . rudrasthalãü praviùñasya tat sarvaü vrajati kùayam . akàmo và sakàmo và tiryagyonigato'pi và . rudrasthalyàü tyajan pràõàn paraü nirvàõamàptuyàt . svayamekàmbaràt kùebàt kçttivàsà ihàgataþ . kçttivàsasi liïge'tra svayameva vyavasthitaþ . asmin liïge svasaktànàü sàmbaþ sarùigaõo vibhaþ . svaya¤copadi÷edbrahma ÷rutau ÷rutibhirãritam . kùetre'tra siddhide pràpta÷caõóã÷o marujàïgalàt . pracaõóaùapasaüthàtaü khaõóayecchatadhekùaõàt . pà÷apàõigaõàdhyakùasamãpe yaþ prapa÷yati . caõóã÷varaü mahàliïgaü sa yàti paramàü gatim . kàla¤jarànnãlakaõñhastiùñhedatra svayaü vibhu . ùe÷àt kåñadantàkhyàt samãpe bhavanà÷anaþ . nãlakaõñhe÷varaü liïgaü kà÷yàü yaiþ paripåjitam . nãlakaõñhàstaeva syustaeva ÷a÷ibhåùaõàþ . kà÷mãràdiha saüpràptaü liïgaü vijayasaüj¤itam . sadà vijayadaü puüsàü vijaye÷aþ samarcanàt . årdhvaretàstridaõóàyàþ saüpràpto'tra svagaüvibhuþ . kuùmàõóakaü gaõàdhyakùaü puraskçtvà vyavasthitaþ . årdhvàü gatimavàptoti vãkùaõàdårdhvaretasaþ . årdhvaretasi ye bhaktà na hi teùàmadhogatiþ . maõóale÷varataþ kùetràlliïgaü ÷rãkaõñhasaüj¤itam . vinàyakànmuõóasaüj¤àduttarasyàü di÷i sthitam . ÷rãkaõñhasya tu ye bhaktàþ ÷rãkaõñhà eva te naràþ . neha ÷riyà viyujyante na paratra kadàcana . chàgalàõóànmahàtãrthàt kapardã÷varasaüj¤itaþ . pi÷àca mocane tãrthe svayamàvirabhådvibhuþ . kapardã÷aü samabhyarcya na naro nirayaü vrajet . na pi÷àcatvamàpnoti kçtvà'tràpyavamuttamam . àùàóake÷varàt kùetràt liïgaü såkùme÷asaüj¤itam . svayamabhyàgataü càtra kùetre vai ÷reyasàü pade . vikañadvijasaüj¤asya gaõe÷asya samãpataþ . dçùñvà liïge÷varaü liïgaü gatiü ÷ubhàmavàpnuyàt . saüpràptamiha deve÷aü jayantaü madhuke÷avàt . lambodaràdgaõapateþ purastàttadavasthitam . jayante÷varamàlokya snàtvà gaïgàjale ÷ubhe . pràpnuyàdvà¤chitàü siddhiü sarvatra vijayã bhavet . pràdu÷cakàra deve÷aþ ÷rã÷ailàttripuràntakaþ ÷rã÷aila÷ikharaü dçùñvà yat phalaü samudãritam . tripuràntakamàlokya tatphalaü helayàpyate . vi÷ve÷àt pa÷cime bhàge tripuràntakamã÷varam . saüpåjya parayà bhaktyà na naro garbhamàvi÷et . somyasthànàdihàyàto bhagavàn kukkuñe÷varaþ . vakratuõóagaõàdhyakùasarmãpe so'vatiùñhate . taddar÷anàdarcanàcca karasthàþ sarvasiddhayaþ . jale÷varàttri÷ålã ca svayabhã÷aþ samàgataþ . ekadantottare bhàge so'rcitaþ sarvakàmadaþ . trisandhyàkùetrato devastryambako'sti samàgataþ . trimukhàt pårvadigbhàge påjitastryambakatvakçt . hare÷varo hari÷candràtkùetràdatra samàgataþ . hari÷candre÷varapuraþ påjito jayadaþ sadà . iha sarvaþ samàyàtaþ sthànàt madhyamake÷varàt . caturvede÷varaü liïgaü puro vàyavyasaüsthitam . sarvaliïgaü samabhyarcya kà÷yàü paramasiddhikçt . na jàtu jantupadavãü pràpnuyàt kvàpi mànavaþ . sthale÷varànmahàliïgaü pràdurbhåtaü parantviha . yatra yaj¤e÷varaü liïgaü sarvayaj¤aphalapradam . mahàliïgaü samabhyarcya mahà÷raddhàsamanvitaþ . mahatãü ÷riyamàpnoti loke'tra ca paratra ca . iha liïgaü sahasràkhyaü suvarõàkhyàt samàgatam . yasya saüdar÷anàt puüsàü j¤ànacakùuþ prajàyate . ÷aile÷varàdavàcyàntu sahasràkùe÷varaü vibhum . dçùñvà janmasahasràõàü ÷atànàü pàtakaü tyajet . harùitàddharùitaü càtra pràduràsãttamoharam . liïgaü harùapradaü puüsàü dar÷anàt spar÷anàdapi . mahendre÷varasamãpe tu pràsàdo harùite÷ituþ . tadvilokanataþ puüsàü nityaü harùaparamparà . iha svayaü samàyàto rudro rudramahàlayàt . yasya dar÷anato yànti rudraloke naràþ sphuñam . yaistu rudre÷varaü liïgaü kà÷yàmatra samarcitam te rudraråpiõo martyà vij¤eyà nàtra saü÷ayaþ . tripuraü÷a samãpe tu dçùñà rudre÷varaü vibhum . rudràsta eva vij¤eyà jãvanto'pi mçtà api . àgàdiha mahàdevo vçùe÷o vçùabhadhvajàt . vàõe÷varasya liïgasya samãpe vçùadaþ sadà . ihàgataü tu kedàràdã÷àne÷varasaüj¤itam . tat draùñavyaü pratãcyàü ca liïgaü prahlàdake÷varàt . ã÷àne÷aü samabhyarcya snàtvà tu varaõàmbhasi . vasedã÷ànanagara ã÷ànasadç÷aprabhaþ . bhairavàdbhairavãmårtiratràyàtà manoharà . saühàrabhairavo nàma draùñavyaþ sa prayatnataþ . påjanàt sarvasiddhau sa pràcyàü kharvavinàyakàt . saühàrabhairavaþ kà÷yàü saüharedaghasantatim . ugraþ kanakhalàttãrthàdàviràsãt susiddhidaþ . tadvilokanato néõàmugraü pàpaü vina÷yati . ugraü liïgaü sadà sevyaü pràcyàü kharvavinàyakàt . atyugrà api na÷yeyurupasargàstadarcanàt . vastràpathànmahàkùetràdbhavo nàma svayaü bibhuþ . pràcyàü daõóã÷varaþ påjyaþ sadehalivinàyakàt . tasyàrcanena martyànàü na punarbhava ãkùyate . bhãmacaõóãsamãpe tu pràdurà÷ãdiha prabhuþ . bhave÷varaü samabhyarca bhave nàvirbhavennaraþ . prabhurbhavati sarveùàü ràj¤àmàj¤àkçtàmiha . devadàruvanàddaõóã daõóayan pàtakàbalãþ . vàràõasyàü samàgatya sthito liïgàkçtirbhavaþ . pràcyàü daõóã÷varaþ påjyaþ sa dehalivinàyakàt . tasyàrcanena martyànàü na punarbhava ãkùyate . bhadrakarõahradàddaõóo bhadrakarõahradànvitaþ . ÷ivaþ sàkùàdihàyàtaþ sarveùàü ÷ivado'rcitaþ . uddaõóàkhyàdgaõapateþ pràcyàü tattãrthamuttamam! bhadrakarõahrade snàtvà'bhyarcyaliïgaü ÷ivàhvayam . sarvatra ÷ivamàpnoti bhadraü bhavavinà÷akam . ÷çõuyàt sarvabhåtànàü bhadra pa÷yati càkùibhiþ . ÷aïkara÷ca hari÷candràt tvatpuraþ pratibhàsate . tatpåjanàjjanànàü na jananãjañhare janiþ . yamaliïgàmmahàtãrthàt kàlaliïgamiha sthitam . kala÷e÷a iti khyàtaü candre÷àt pa÷cimena tu . yamatãrthe naraþ snàtvà mitràvaruõadakùiõe . kàlaliïgaü samàlokya kalikàlabhayaü kutaþ . tatra bhauma caturda÷yàü yastu yàtràü kariùyati . api pàtakayukta÷ca yamayàtràü na yàsyati . nepàlàcca mahàkùetràdàyàt pa÷upatistviha . yatra pà÷upato yoga upadiùñaþ pinà kinà . mahatà devadevena brahmàdibhyo vimuktaye . tasya saüdar÷anàdeva pa÷upà÷aurvayujyate . karavãrakatãrthàcca kapàlã÷a ihàgataþ . kapàlamocane tãrthe draùñavyaþ sa prayatnataþ . tadvilokanamàtreõa brahmahatyà vilãyate . umàpatirdevikàyà ihàgatya vyavasthitaþ . dçùñaþ pa÷upateþ pràcyàü haret pàpaü ciràrjitam . liïgaü mahe÷varakùetràdiha dãpte÷asaüj¤itam . upomàpati tiùñhettu dãptyai ceha paratra ca . bhuktimuktipradaü liïgaü dãpte÷aü kà÷imadhyagam . chàyàrohaõataþ kùetràdàyàto nakulã÷varaþ . ÷iùyaiþ parivçtastiùñhenmahàpà÷upatavrataiþ . dakùiõe hi mahàdevàt dçùño j¤ànaü prayacchati . aj¤ànaü nà÷ayet kùipraü garbhasaüsçtihetukam . gaïgàsàgarata÷càgàdamare÷aitãritam . liïgaü yaddar÷anàdeva nàmaratvaü hi durlabham . saptagodàvarãtãrthàddevobhãme÷varaþ prabhuþ . prakà÷ate liïgaråpã bhuktyai muktyai nçõàmiha . nakulã÷àt purobhàge dçùñvà bhãme÷varaü prabhum . mahàbhãmàni pàpàni praõa÷yanti hi tatkùaõàt . bhåte÷varàt bhasmagàtraþ pràduràsãdiha svayam . bhãme÷àddakùiõe bhàge tadabhyarcyaü prayatnataþ . samyak pà÷upatàdyogàdabhyastàcca samàþ ÷atam . yatpràpnoti phalaü tasmàdbhasmagàtravilo kanàt . nakulã÷varato devaþ svayambhuriti vi÷rutaþ . àtmanà prakañãbhåtaþ kà÷yàü liïgàkçtirharaþ . svayambhuliïgaü saüpåjya sràtvà siddhihrade naraþ . mahàlakùmã÷varapuro na bhåyo janmabhàgbhavet . prayàgatãrthaü nikaùà pràsàdo vidrumaþ prabhuþ . vàràhasya mahàneùa varaõã nàma eva hi . vindhyaparva tataþ pràpto devaü ÷rutvà samàgatam . sagaõaü sarùideva¤ca mandaràdratnakandaràt . kà÷yàü dharaõi vàràhodraùñavyaþ sa prayatnataþ . àpatsamudrasaümagnamuddhareccharaõàgatam . karõikàràdgaõàdhyakùaþ karõikàra prasånaruk . samarcyo'yaü gadàhasta upasargasahasrahçt . tasmàddharaõivàràhàt pratãcyàü di÷i saüsthitam . påjayitvà gaõàdhyakùaü gàõapatyapadaü labhet . hemakåñàdviråpàkùaü liïgamatràviràsa ha . mahe÷varàdavàcyàü tu dçùñaü saüsàratàrakam . gaïgàdvàràdvimasthe÷aü liïgaü himasamaprabham . brahmanàlàt pratãcyàü ca draùñavyamihasiddhidam . gaõàdhipa÷ca kailàsàt gaõà anye mahàvalàþ . kailàsàdreþ samàyàtàþ saptakoñimitàþ prabho! . durgàõi taiþ kçtànãha sapta svargasamàni ca . sadvàràõi sayantràõi sakapàñanibhàni ca . koñikoñibhañàdyàni sarvardhisahitàni ca . suvarõaråpyatàmrai÷ca kàüsyarãtikasãsakaiþ . ayaskàntena kàntàni ratnànyagra lihànyapi . tataþ ÷ailaü mahàdurgaü taiþ kà÷ã paritaþ kçtam . parikhàpi kçtà nimnà motsyodaryà jalàvilà . matsyodarã dvidhà jàtà vahiranta÷carã punaþ . tacca tãrthaü mahàkhyàtaü militaü gàïgavàribhiþ . yadà saühàramàrgeõa gaïgàmbhaþ prasarediha . tadà matyodarã tãrthaü labhate puõyagauravàt . såryàcandramamoþ parvatadà koñiguõaü ÷atam . sarvaparvàõi tatraiva sarvatãrthàni tatra vai . tatraiva sarvaliïgàni gaïgà matsyodarã yataþ . matsyodaryàü hi ye snàtà yatra kutràpi mànavàþ . kçtapiõóapradànàste na màturudarevasàþ . avimuktamidaü kùetraü matsyàkàratvamàpnuyàt . paritaþ khardhunãvàrisaüsàro pari vãkùyate . matsyodaryàü kçtasnànà ye naràste narottamàþ . kçtvàpi bahupàpàni nekùante bhàskareþ purãm . kiü snàtvà vahutãrtheùu kiü taptvà duskaraü tapaþ . yadi matsyodarosnàtàþ kuto garbhabhayaü tataþ . yatra yatra hi liïgàni nçdevarùikçtànyapi . tatra matsyodarãü pràpya susnàto mokùabhàjanam . santi tãrthànyanekàni bhårbhuvaþ svargatànyapi . na samàni parantàni koñyaü÷enàpi ni÷citam . itthaü tãrthaü kçtaü tena vibho! . kailàsavàsinaþ . gaõàdhipena sumahatsumahodarakarmaõà . bhårbhåvaþsaüj¤akaü liïgaü parvatàdgandhamàdanàt . svayamàvirabhådatra tasmàt pràcyàü gaõàdhipàt . vilokya bhårbhuvaü liïgaü bhårbhuvaþsvarmahaþ pare . nivasanti janàþ puõyàþ suciraü divyabhoginaþ . hàñake÷aü mahàliïgaü bhogavatyà samàyutam . saptapàtàlatalata ihàyàtaü svayaü vibho! . ÷eùavàsukimukhyai÷ca tatpràsàdo mahàniha . maõimàõikyaratnoghairniramàyi prayatnataþ . talliïgaü hàñakamayaü ratnamàlàbhirarcitam . ã÷àne÷varataþ pràcyàü påjanãyaü prayatnataþ . bhaktito'bhyarcya talliïgaü naraþ sarvaþ samçddhimàn . ktvà bhogabhunasaükhyàtànante nirvàõamçcchati . àkà÷àttàrakaü liïgaü jyotãråpamihàgatam . j¤ànavàpyàþ purobhàge talliïgaü tàrake÷varam . tàrakaj¤ànamabhyeti talliïgasya samarcanàt . j¤ànavàpyàü naraþ snàtvà tàrake÷aü vilokya ca . kçtasandhyàdiniyamaþ paritarpya pitàmahàn . dhçtamaunavrato dhãmàn yàvalliïgavilokanam . mucyate sarvapàpebhyaþ puõyaü pràpnãti ÷à÷vatam . prànte ca tàrakaü j¤ànaü yasmàt j¤ànàdvimucyate . kiràtàcca kiràte÷a iha càvirbabhåva ha . kiràtaråpo bhagavàn yatra devo'bhavat purà . tatkiràte÷varaü liïgaü bhàrabhåte÷varàdanu . namaskçtvà naro jàtu na màturudare÷ayaþ . laïkàpåryàþ samàgacchanmaruke÷varasaüj¤akam . paulastyalàghavàt pa÷càt påjitaü sarvaduþkhahçt . puõyaü jalapriyaü liïgaü jalaliïgasthalàdapi . àyàtaü tacca gaïgàyà jalamadhye vyavasthitam . tatpràsàdo'dbhutataro madhyegaïgaü nirãkùyate . sarvadhàtumayaþ ÷reùñhaþ sarvaratnamayaþ ÷ubhaþ . adyàpi dç÷yate kai÷cit puõyasambhàragauravàt . ÷reùñhaü liïgamihàyàtaü tãrthàtkoñã÷varàdapi . koñiliïgekùaõapuõyaü talliïgasya nirãkùaõàt . ÷reùñhaü ÷reùñhe÷varàtpa÷càt ÷reùñhasiddhipradàyakam . vaóavàsyàt samudbhutaü liïgamàtrànale÷varam . nale÷varapurobhàge påjitaü sarvasiddhidam . àgatya virajastãrthàddevadevastrilocanaþ . liïge tvanàdisaüsiddhe hyavatasthe tripiùñape . puõye pilimpile tãrthe sarveùàü tàrakaprade . àvi÷cakre svayaü deva oïkàre'marakaõñakàt . tadàdyaü tàrakakùetraü yadà gaïgà na càgatà . tadaivàvirabhåt kà÷ã trailokyoddharaõàya vai . tadoïkçti mahalliïgaü svayamàvirabhåttataþ . mahimànaü na tasyànyaþ parivetti vibhorçte . etànyà yatanànã÷a! àninàya mahànti ca . ÷eùayitvàü÷amàtra¤ca tasmin kùetre nije nije . ihàyàtàni puõyàni sarvabhàvena nànyathà . pràsàdàþ sarvataþ ÷reùñhà ramyà abhraülihà vibho! . bahudhàtumayà÷citràþ sarvaratnamahojjvalàþ . yeùàü kalasamàtrasya dar÷anànmuktiràpyate . ÷rutvà ca nàmacaiteùàü liïgànàü surasattama! api janmasahasrotthàþ kùãyante pàparà÷ayaþ . idànãü ko nide÷o'tra mayànuùñheya ã÷itaþ! . prasàdãkriyatàü so'pi siddho mantavya eva hi . ÷rãskanda uvàca . ÷rutveti nandino vàkyaü devadeve÷varo haraþ . mudà prasàdya ÷ailàdimidaü provàca kumbhaja! . ÷rãdevadeva uvàca . sàdhu kçtaü tvayà nandin! sadànandavidhàyaka! . vidhehi me nide÷aü ca caõóãrvyàpàrayàdhunà . nava koñyastu càmuõóàyà÷càtra nivasanti hi . sadaiva tàbhiþ sahitàþ bhåtavetàlabhairavaiþ . tàþ purãrakùaõàrthàya savàhanabalàyudhàþ . pratidurgaü durgaråpàþ paritaþ parivàsaya . ÷rãskandhauvàca . nandinaü sa nide÷yàpi mçóànyà sahito mçóaþ . yayau traipiùñapaü kùetraü muktivãjapurohanam . ÷ilàdatanayo'pyai÷ãü mårdhanyàj¤àü vidhàya ca . àhåya sarvàstà durgàþ pratidurgaü nyave÷ayat . ni÷amyàdhyàyameta¤ca puõyàyatanagarbhitam . naraþ svargàpavargau ca pràpnuyàt ÷raddhayà kramàt . ÷rutvàùñaùaùñimetàü vai mahàyatanasaübhavàm . na jàtu pravi÷enmartyo jananyà jañharãdarãm>% .

#<tãrthavàka># puø tãrthasyeva vàko vacanamasya uttàïgasthityà pra÷aüsanãyatvàt . ke÷e hemacaø .

#<tãrtha÷auca># naø tãrthasya ghaññasya ÷aucaü pariùkàraþ . ghaññàdipariùkàre . %<setuvandharatà ye ca tãrtha÷aucaratà÷ca ye . taóàgakåpakartàro mucyante te tçùàbhayàt>% . àdityapuø tãrtha÷aucaü ghaññapariùkàraþ raghuø .

#<tãrthaseni># strã kumàrànucaramàtçbhede . %<màdhavã ÷ubhavaktrà ca torthaseni÷ca bhàrata!>% bhàø ÷alyaø 47 aø .

#<tãrthasevin># puüstrãø tãrthaü jalaprànte sevate matsyàhàràrthaü seva--õini . 1 vake ràjaniø striyàü ïãp . 2 tãrthasevake triø .

#<tãrthya># puø tãrthe bhavaþ yat . rudrabhede . %<namastãrthyàya ca kulyàya ca>% yajuø 16 . 42 . samànatãrthe vasati yat . satãrthya ekaguruke amaraþ .

#<tãva># sthaulye bhvàø paraø akaø señ . tãvati atãvãt . titãva .

#<tãvara># puø té--ùvarajantaþ niø . 1 samudre, 2 vyàdhe, 3 varõasaïkarajàtibhede(teora)puü strãø jàti÷abde dç÷yam . striyàü ïãù .

#<tãvra># naø tãva--rak tija--van dãrghaþ jasya vo và . 1 ati÷aye 2 tadvati triø amaraþ . 3 tãkùõe 4 lauhabhede (ispàtaü) 5 tãre 6 trapuõi ca uõàø 7 lauhamàtre ràjaniø . 8 atyuùõe 9 kañau 10 nitànte ca triø uõàø . 11 ÷ive puø ÷abdaraø . %<vilaïghitàdhoraõatãvrayatnàþ>% raghuþ . %<tãvrotthitàstàvadasahyaraühasaþ>% %<tãvraü mahàvratamivàtra caranti vapràþ>% màghaþ . vairàgyasya upàyasya ca tãvratvaü pàtaø såø bhàùye vivaraõe ca dar÷itaü yathà %<te khalu nava yoginomçdumadhyàdhimàtropàyà bhavanti . tadyathà, mçdåpàyomadhyoùàyo'dhimàtropàya iti . tatra sçdåpàyo'pi trivighaþ mçdusaüvegomadhyasaüvegastãvrasaüvega iti . tathà madhyopàyastathàdhimàtropàya iti, ttràdhimàtropàyànàm>% bhàø %<tãvrasaüvegànàmasànnatamaþ>% pàtaø såø . %<samàdhilàbhaþ samàdhiphala¤ca bhavatãti>% bhàùyam nanu ÷raddhàdaya÷cedyogopàyàstarhi sarveùàmavi÷eùeõa samàdhitat phale syàtàü dç÷yate tu kasyacitsiddhiþ kasyacidasiddhiþ kasyaciccireõa siddhiþ kasyacicciratareõa siddhiþ kasyacitkùipramityata àha, %<te khalu navayogina>% iti . upàyàþ ÷raddhàdayomçdumadhyàdhimàtràþ pràmbhavãyasaüskàràdçùñava÷àd yeùàü te tathoktàþ saüvegovairàgyaü tasyàpi mçdumadhyatãbratà pràgbhavãyavàsanàdçùñava÷àdeveti teùu yàdç÷àü kùepãyasã siddhistàn dar÷ayati såtreõa, %<tovrasaüvegànàmàsannatamaþ iti såtram>% vivaø .

#<tãvrakaõñha># puø tãbraþ kaõñho yasmàt 5 baø . sevanena kaõñhapãóake 1 ÷åraõe (ola)ratnamàø tasya sevane hi kaõñhodvejità lokapasiddhà .

#<tãvrakanda># puø tãvraþ kando'sya . ÷åraõe ràjaniø .

#<tãvragandhà># strã tãvro gandho yasyàþ . yavànyàü ràjaniø . 2 tãvragandhayukte triø . karmaø . 3 tãvre gandhe puø .

#<tãvrajvàlà># strã tãvraü yathà tathà jvàlayati udvejayati sevinam jvala--õic--ac . 1 dhàtakyàm ràjaniø . tatspar÷ane hi gàtre vraõajanma lokaprasiddhamiti tasyàstathàtvam 2 tãvrajvàlàyukte triø . karmaø . 3 tãvràyàü jvàlàyàü strã .

#<tãvradàru># naø karmaø . 1 tãvre dàruõi . tasya vikàraþ rajatàø a¤ . taivradàrava tadvikàre triø striyàü ïãp .

#<tãvrabandha># puø tãvro vandho yasmàt . tàmasaguõe %<daivã sampadvimokùàya nibandhàyàsurã matà>% gãtàyàü tàmasakàryàsurasampadovandhahetutvoktestathàtvam .

#<tãvravedanà># strã karmaø . ghoràyàü yàtanàyàm amaraþ .

#<tãvrasaüvega># puø karmaø . tãvravairàgye tãvra÷abde dç÷yam .

#<tãvrà># strã tãvra + ñàp . 1 gaõóadårvàyàü 2 kañurohiõyàü 3 ràjikàyàü (ràisarisà) mediø . 4 nadãbhede ÷abdaraø . 5 mahàjyotiùmatyàü 6 taradãvçkùe 7 tulasyà¤ca ràjaniø . 8 tãvravegayuktastrãmàtre ca .

#<tãvrànanda># tãvra ànandã'sya . ÷ive ÷ivasahasranàma .

#<tu># vçttau (vçddhau pà0) akaø hiüsàyàü pårtau ca sakaø adàø paraø aniñ . tauti tavãti . atauùãt . atra %<nàbhyastasyàcipiti sàrvadhàtuke>% 7 . 3 . 87 . såtrataþ sàrvadhàtuke ityasyànuvçttisambhave'pi %<turustu÷amyamaþ sàrvadhàtuke>% 7 . 3 . 95 pàø såtre %<punaþ sàrvadhàtukagrahaõamapidarthamiti>% siø kauø . tena %<uto vçddhirluki hali>% 7 . 3 . 89 pàø såtràt halãtyasya %<bruvaãñ>% 7 . 3 . 93 pàø såtràt %<ãñaþ yaïo và>% såø vetyasya cànuvçttiþ na pitãtyasya tena tuvãtaþ tutaþ tuvãthaþ tuthaþ . aci tu na . tuvanti . mugdhabodhakçttuhalotyasyànuvçttivat pitãtyasyànuvçttiriti vabhràma tena tanmate tuta ityeva iti bhedaþ . tutàva . vede tujàdiø abhyàsadãrghaþ . %<sa tåtàba nainama÷nãtyaühatiragne!>% çø 1 . 94 . 2 %<brahmà tåtodindro gàtumiùman>% çø 2 . 20 . 5 . tu vçddhàvityasya laïi bahulaü chandasi vikaraõasya ÷luþ . aóàgamàbhàva÷ca bhàø .

#<tu># avyaø tuda--mitadruø óu . 1 pàdapåraõàrthe nirarthake . %<nirarthakaü tuhãtyàdi påraõaikaprayojanam>% candràlokaþ . 2 bhede 3 avadhàraõe amaraþ . 4 samuccaye 5 pakùàntare 6 niyoge 7 pra÷aüsàyàü8vinigrahe ÷abdaraø tatra pakùàntare %<àcàreõa tu saüyuktaþ saüpårõaphalabhàk bhavet>% manuþ . samuccaye %<uùñrayànaü samàruhya kharayànaü tu kàmataþ . snàtvà tu vipro digvàsàþ pràõàyàmena ÷udhyati>% manuþ . påjàyàmetadyoge %<tupa÷ya pa÷yatàhaiþ påjàyàm>% pàø tiïantaü na nihanyate àdaha sudhàma tu punargarbhastu menire siø kauø dhçtà ÷rutiþ .

#<tukàkùãrã># strã tugàkùãrã + pçùoø . vaü÷arocanàyàm hemaø .

#<tukùa># triø tuùa--bàø kusa . toùayukte tataþ pakùàø caturarthyàü phak . taukùàyaõa tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<tukhà(ùà)ra># puø vindhyaparvatasthe jàtibhede . %<ye cànye vindhyanilatàstukhà(ùà)ràstumbaràstathà . adharmarucayastàta! viddhi tàn veõasambhavàn>% harivaüø 5 aø .

#<tugà># strã tuja--bàø gha kicca . vaü÷arocanàyàü ràjaniø .

#<tugàkùãrã># strã tugaiva kùãrã . vaü÷arocanàyàm ràjaniø .

#<tugra># naø tuja--rak nyaïkvàø jasya gaþ . a÷vinãkumàrayoþ ÷iùye ràjarùibhede . %<tugroha bhujyuma÷vinodameghe rayiü na ka÷cin samçüvà avàhàþ>% çø 1 . 116 . 2 . atreyamàkhyàyiddhà . %<tugro nàmà÷vinoþ priyaþ ka÷cidràjarùiþ . sa ca dvopàntaravartibhiþ ÷atrubhiratyantamupadrutaþ san teùàü jayàya svaùutraü bhujyuü semayà saha nàvà pràhaiùãt . sà ca naursadhyesaümudramatidåraü gatà vàyuva÷ena bhinnàsãt . tadànãü sa bhujyuþ ÷ãghrama÷vinautuùñàva>% bhàø . %<tà bhujyuü vibhiradbhyaþ samudràt tugrasya sånumåhathårajobhi>% çø 6 . 62 . 6 . %<tà tau a÷vinau yuvàü tugrasya sånuü bhujyaü bhujyunàmakaü samudramadhye bhagnanàvam>% bhà0

#<tugryà># strã tuja--rak nyaïkvàø kuþ svàrthe yat . 1 jale nighaõñuþ . %<àvaþ ÷amaü vçùabhaü tugryàsu>% çø 1 . 33 . 15 . %<tugryàsu jaleùu>% bhàø . nighaõñau busaü tugryamiti pàñhàntaràt . jale naø . tadanusàreõa %<piba svadhainavànàmuta yastugrye sacà>% 8 . 32 . 20 . busaü tugryamityudakranàmasu pàñhàt bhàø . vastutastu nighaõñau busaü tugraü tugryàvarvaramityeva pàñhaþ mudritapustake tugramiti patitam . tugrasya ràjarùerapatyaü bàø yat . tugraputre bhujyau puø . %<astaü vayo na tugryam>% çø 8 . 3 . 23 %<tugryaü tugraputram>% bhàø .

#<tugvan># triø tuja--bàø kvanip nyaïkvàø jasya gaþ . 1 hiüsake . %<suvàstvà adhi tugvani>% çø 8 . 19 . 37 .

#<tuïga># puø tuji--hiüsàyàü gha¤ nyaïkvàø kuþ . 1 punnàgavçkùe 2 parvate 3 budhagrahe hemacaø . 4 nàrikele 5 gaõóake ràjaniø . 6 ucce triø . 7 grahavi÷eùasya rà÷ibhede puø . ucca÷abde 158 pçø dç÷yam %<ajavçùabhamçgàïganàkulãrà jhaùabaõijau ca divàkaràdituïgàþ . da÷a÷ikhimanuyuktithãndrayàü÷aistrinavakaviü÷atibhi÷ca te'stanãcàþ>%! %<såryàdyuccàn kriyavçùamçgastrãkulãràntyayåke digvahnãndradvayatithi÷aràn saptabiü÷àü÷ca viü÷àn . aü÷ànetàn vadati yavana÷càntya tuïgàüstutuïgàüstànevàü÷àn madanabhavaneùvàha nãcànsunãcàniti>% . tuïgasthagra habhedaphalam %<tuïge'rkaþ ÷ubhasaüyutaþ ÷ubhakarai rmitrai÷ca dçùño yadà daivàt pa÷yati so'pi và ÷ubhakarànekaü dvikaü và trikam . vitte÷aþ prathito bimarditaripuþ kùauõã÷amànyo'thavà kùmàpàlàrcitapàdapadmayugalo ràjà trikoõe yadà>% . raø . %<tuïge candramasi prasannavapuùi bradhnàdanaùñadyutau prakhyàto'rivrimardako'gadatanå ràje÷varo råpavàn . kùmàpàlàrcitapàdapadmayugalo vrà dharma÷ãlo mahàn saumyaireva yuto'tha và priyatamairdçùñe trikoõe'pi ca>% . caø . %<yadi bhavati mçgastho bhåmiputrastadà vai na dinakaramayåkhàdbhraùñara÷mirnarendraþ . agadatanurabhãtaþ ÷atrudarpàpahàrã praõataripunarendraþ syàttrikoõe'pi jàtaþ>% . maø . %<kanthàsthaþ ÷a÷alà¤chanasya tanayastithyaü÷akaiþ saüyutã dçùño và yadi saüyutaþ ÷ubhakarairjàtastadà bhåpatiþ . yàtràyàü turagoùñramattakariõàü yànairmahã kampate sa kùmàbhçdvaraõãruhàvigalità yànti trikoõe'pi ca>% . buø . %<tuïge gurau mitrakhagena dçùño ràjà bhavedindrasamànamårtiþ . gajà÷vanaukàrõavapårõalakùmãþ pçthvãpatiþ svasya trikoõago'pi>% . vç . %<tuïge bhçgau ÷ubhasuhçtprayute ca dçùñe daivàt punaþ sa yadi pa÷yati mitrasaüghàn . bhåpàdhipo bhavati kãrtikaraþ pradhàno daurghàrugrasukhabhugbhçguje trikoõe>% . ÷u . %<tuïge ÷anau mitrakhagena dçùñe pracaõóadaõóo nçpatipradhànaþ . na dç÷yate diggamane ca gurvã trikoõage càpi narendramårtiþ>% . ÷a . %<bhavati dharaõãpàlo nãcabuddhiþ pratàpã hayagajadhanapårõo jàtivarge viraktaþ . kuñilamatiranãto bhåribhàõóàrayuktastamasi bhithunasaüsthe jàyate mànavendraþ>% . rà . %<mçgapativçùakanyàkarkañasthe ca ràhau bhavati vipulalakùmã ràjaràjàdhipo và . hayagajanaranaukàmaõóitaþ sàrvabhaumonçpatiramarapåjyo ràhutuïgã ciràyuþ>% . rà . %<ariünidhanavyayatuïge kãrtitametatphalaü vyarthaü kendre trikoõe làbhe và tuïgaphalaü yathoddiùñam>% iti koùñhãpraø . 9 ki¤jalke naø ÷abdàrthaciø . 10 ugre 11 pradhàne 12 unnate triø ÷abdaraø . %<tuïgatvamitarà nàdrau nedaü singhàvagàdhatà>% màghaþ . 16 ÷ive puø tuïgavãja÷abde dç÷yam .

#<tuïgaka># puø tuïga + svàrthe ka saüj¤àyàü kan và . 1 punnàgavçkùe ÷abdaratnàø 2 tuïgaja÷abdàrthe 3 araõyaråpe tãrthabhede naø . %<tuïgakàraõyamàsàdya brahmacàrã jitendriyaþ . vedànadhyàpayattatra çùiþ sàrasvataþ purà . tatra vedeùu naùñeùu muneraïgirasaþ sutaþ . çùãõàmuttarãyeùu såpaviùño yathàsukham . oïkàreõa yathànyàyaü samyaguccàritena ha . yena yatpårvamabhyastaü tatsarvaü samupasthitam . çùayastatra devà÷ca varuõo'gniþ prajàpatiþ . harirnàràyaõastatra mahàdevastathaiva ca . pitàmaha÷ca bhagavàn devaiþ saha mahàdyutiþ . bhçguü niyojayàmàsa yàjanàrthaü mahàdyutim . tataþ sa cakre bhagavàn çùãõàü vidhivattadà . sarveùàü punaràdhànaü vidhidçùñena karmaõà . àjyabhàgena tatràgniü tarpayitvà yathàvidhi . devàþ svabhavanaü yàtà çùaya÷ca yathàgatam . tadaraõyaü praviùñasya tuïgakaü ràjasattama! . pàpaü praõa÷yatyakhilaü striyà và puruùastha và>% bhàø vaø 85 aø . tatkathà dç÷yà

#<tuïgakåña># puø tuïgaü kåñamasya . ucca÷çïge parvatabhede .

#<tuïganàbha># puø tuïgo nàbhirasya . kãñabhede . tuïgãnàsa÷abde dç÷yam .

#<tuïgabha># naø karmaø . såryàdãnàmuccarà÷au meùàdau tuïga÷abde dç÷yam . tuïgarà÷yàdayo'pyatra .

@<[Page 3322a]>@
#<tuïgabhadra># puø tuïgo'pi bhadraþ . 1 madotkañakariõi dakùiõasthe 2nadãbhede strã mediø . %<÷arkaràvartà tuïgabhadràkçùõaveõetyàdi>% bhàgaø 5 . 19 . 18 ÷loø bhàratasthanadãkathane . %<tuïgabhadràjalaü svàdu snigdhaü proktaü tathà guru! . kaõóåpittàsradaü pràyaþ sàtmyaü medhàkaraü matam>% ràjaniø tajjalaguõà uktàþ .

#<tuïgavãja># naø tuïgasya ÷ivasya vãjam . 1 pàrade . %<tuïgavãjasamàyuktaü golayantraü prasàdhayet>% såø siø %<tuïgo mahàdevastasya vãjaü vãryaü pàrada ityarthaþ>% raïganàø .

#<tuïgaveõà># strã nadãbhede %<tuïgaveõà kçùõaveõà kapilà ÷oõa eva ca>% bhàø vaø 221 aø . %<vinadãü piïgalàü veõàü tuïgaveõàü mahànadãm>% bhàø bhãø 9 aø .

#<tuïgarasa># puø tuïgaþ ÷reùñho raso'sya . gandhadravyabhede %<kàlàguruvimi÷reõa tathà tuïgarasena ca>% bhàø àø 127 aø .

#<tuïga÷ekhara># puø tuïgamucca÷ekharamasya . 1 parvate ÷abdamàø . 2 ucca÷ekharayukte triø . karmaø . 3 ucce ÷ekhare naø .

#<tuïgà># strã tuïga + ñàp . 1 vaü÷alocanàyàü 2 ÷amyà¤ca ràjaniø .

#<tuïgin># triø tuïgaü meùàdikaü sthànamà÷rayatvenàstyasya ini . uccasthite grahe 3 mahà÷atàvaryàü strã ïãp ràjaniø . 4 pradhànasthànasthe triø .

#<tuïgã># strã tuïga + gauràø ïãù . 1 haridràyàü 2 varvaràyàü mediø . 3 ràtrau ÷abdàrthaciø .

#<tuïgãnàsa># puø tuïgã haridreva pãtà nàsà'sya . 1 kãñabhede . %<tuïgãnàso vipilakastàlako bàhakastathà . koùñhàgàrã krimiükaro ya÷ca maõóalapucchakaþ . tuïganàbhaþ sarùapiko'valgulã ÷ambukastathà . agnikãña÷ca ghoràþ syurdvàda÷a pràõanà÷anàþ>% su÷ruø .

#<tuïgãpati># puø tuïgyàþ ràtreþ patiþ . ni÷àpatau candre trikà0

#<tuïgã÷a># puø karmaø . 1 ÷ive 2 kçùõe 3 sårye ca ÷abdaraø teùàü pradhànasthànasthityà tathàtvam . 6 taø . ràtrã÷e 4 candre .

#<tuc># puø tvaca--kvip bàø saüprasàø tuja--kvip và pçùoø jasya caþ . 1 apatye nighaõñu . %<tuce tanàya tatsu>% çø 8 . 18 . 18 . %<tuce putràya>% bhàø . %<tuce tu no bhavantu>% 8 . 27 . 14 . %<tojayati piturdukhàdikamiti tuca putraþ tasmai>% bhàø . pçùoø jasya caþ iti bhedaþ . hemacandre tu jàntatayà'yaü pañhitaþ vede tu sarvatra càntatvenaiva prayogaþ .

#<tuccha># naø tuda--sampaø kvip tudà vyathayà chati cho--ka . 1 pulàke (tuùa) 2 hãne, uõàø . 3 ÷ånye amaraþ 4 alpe hemacaø . 5 ÷ånye ca triø . %<kimetairàtmanastucchaiþ saha dehena na÷varaiþ . anarthairarthasaïkà÷airnityànandagharodadheþ>% bhàgaø 7 . 7 . 38 . 85 nãlãvçkùe 6 tutthàyà¤ca bhàvapraø . 7 mande alãke ca tri0

#<tucchadru># puø karmaø . eraõóavçkùe ÷abdacaø .

#<tucchadhànyaka># naø karmaø . (bhusã) pulàku amaraþ .

#<tucchya># naø tuccha--vede svàrthe ivàrthe và yat . 1 tuccha÷abdàrthe 2 tucchakalpe ca %<tama àsãttamasàgåóhamagre'praketaü salilaü sarvamà idam . tucchyenàbhvapihitaü yadàsãttapasastanmahinà jàyataikam>% çø 10 . 129 . 3 ayamarthaþ . nanåktaprakàreõa yadi pårvamidaü jagannàsãt kathaü tarhi tasya janma? jàyamànasya janikriyàyàü kartçtvena kàrakatvàt kàrakaü ca kàraõàvàntaravi÷eùa iti kàrakasya sato niyatapårvakùaõavartitvasyàva÷yambhàvàt . athaitaddoùapari jihãrùayà janikriyàyàþ pràgapi tadvidyata ityucyate kathaü tasya janma? ata àha . tamasàgåóhamagra agre sçùñeþ, pràk pralayada÷àyàü bhåtabhautikaü sarvaü jagattamasàgåóham . yathà nai÷aü tamaþ sarvapadàrthajàtamàvçõoti tadvat àtmatattvasyàvarakatvàn màyàparasaü j¤aü bhàvaråpàj¤ànamatra tama ityucyate . tena tamasà nigåóhaü saüvçtaü kàraõabhåtena tenàcchàditaü bhavati . chàdakàttasmàttamaso nàmaråpàbhyàü yadà'virbhavanaü tadeva tasya janmetyucyate . etena kàraõàvasthàyàmasadeva kàryamutpadyata ityasadvàdino'satkàrya vàdino ye manyante te pratyàkhyàtàþ . nanukàraõe tamasi tajjagadàtmakaü kàryaü vidyate cet kathaü nàsãdraja ityàdi niùedhaþ . tatràha tabha àsãditi . tamobhàvaråpàj¤ànaü målakàraõaü tadråpatà tadàtmanàm . yataþ sarvaü jagat pràk tama àsãdato niùidhyata ityarthaþ . nanvàvarakatvàdàvarakaü tamaþ kartç àvàryatvàjjagat karma . kathaü tayoþ karmakartrostàdàtmyam . tatràha apraketamiti . apraketamapraj¤àyamànam . ayamarthaþ . yadyapi jagatastamasa÷ca karmakartçbhàvoyauktiko na vidyate tathàpi vyavahàrada÷àyàmiva tasyàü da÷àyàü nàmaråpàbhyàü vispaùña na j¤àyata iti tàdàtmyavarõanam . ataeva manunà smaryate %<àsãdidaü tamobhåtamapraj¤àtamalakùaõam . apratarkyamanirde÷yaü prasuptamiva sarvataþ>% iti . kuto và na praj¤àyate tatràha salilam . sala--gatau . auõàdika ilac . idaü dç÷yamànaü sarvaü jagat salilaü kàraõena saügatamavibhàgàpannam àsãt . asterlaïi tipi bahulaü chandasãtãóabhàve halïyàbbhya iti tilope tipyanasteþ pàø iti paryudàsàddakàràbhàvaþ . yadvà salilamiti luptopamam . salilamiva! yathà kùãreõàvibhàgàpannaü nãraü durvij¤ànaü tathà tamasà'vibhàgàpannaüjaganna ÷akyaü vij¤àtumityarthaþ . nanu vividhavicitraø råpabhåyasaþ prapa¤casya kathamatitucchena tamasà kùãreõa nãrasyevàbhibhavaþ . tathà tamo'pi kùãravadvalavadityevocyate . tarhi durbalasya jagataþ sargasamaye'pi nodbhavasambhava ityata àha tucchyeneti . àsamantàdbhavatãtyàbhu tucchyena . chandaso yakàropajanaþ . tucchyena tucchakalpena sadasadvilakùaõena bhàvaråpàj¤ànenàpihitaü chàditamàsãt bhàùyam .

#<tuja># dãptau curàø ubhaø akaø señ idit . tu¤jayati--te atutu¤jat . tu¤jyate .

#<tuja># pràpaõe hiüsàyà¤ca bhvàø paraø sakaø bale akaø señ idit . tu¤jati atu¤jãt . tutu¤ja tutu¤jatuþ . %<tu¤je tu¤jeya uttare stomàþ>% çø 1 . 7 . 7 . imàmçvamadhikçtya %<tu¤jaterdànakarmaõaþ tu¤je tu¤je dàne dàne>% iti 6 . 17 niruktokteþ . dàne ca .

#<tuja># hisàyàü bhvàø paraø sakaø señ . tojati atojãt . tutoja . vede tujàdiø abhyàsasya dãrghaþ . tåtujànaþ . preraõe ca %<à vàü toke tanaye tåtujànàþ>% çø 7 . 67 . 6 . %<pràvattoke tanaye tåtujànà>% 7 . 84 . 5 . %<tåtujànàþpreryamàõàþ>% bhàø . %<asmà imu prabhayà tåtujànaþ>% niruø 6 . 20 dhçtà çk .

#<tu¤ja># puø tuji--bale ac . vajre nighaõñuþ .

#<tuña># kalaha tudaø kuñàø paraø akaø señ . tuñati atuñãt tutoña .

#<tuñituña># puø ÷ive . %<namastuõóàya tuñyàya namastuñituñàya ca>% harivaüø 277 aø .

#<tuñuma># puüstrãø tuña--vàø uma . undurau trikàø .

#<tuóa># bhede tuø kuñàø paraø sakaø señ . tuóati atuóãt tutoóa .

#<tuóa># niùpãóane bhvàø àø sakaø señ idit . tuõóate atuõóiùña . tutuõóe . tuõóyate .

#<tuóa># dvidhàkaraõe bhvàø paraø sakaø señ . toóati atoóãt çdit . atutoóat--ta .

#<tuói># strã tuóa--in kicca . toóane .

#<tuóóa># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . tuóóati atuóóãt . ayaü dvopadha ityanye tanmate kvipi tud--óopadhatve tuó iti bhedaþ .

@<[Page 3323b]>@
#<tuõa># kuñilãkaraõe tuø paraø sakaø señ . tuõati atoõãt . tutoõa .

#<tu(tå)õi># puø tåõa + saïkoce iõ bàø pçùoø . 1 kuõiroge amarañãkàyàü rkùãrasvàmã 2 nandivçkùe ràjaniø . %<tåõãråkùaþ kañuþ pàke kaùàyo madhuro laghuþ . tikto gràhã himo vçùyo vraõakuùñhàsrapittahçt>% bhàvapraø .

#<tuõika># puø tuõi--svàrthe ka . nandivçkùe ràjaniø .

#<tuõóa># naø tuói--toóane ac . 1 mukhe amaraþ . %<ayastuõóairulukhalaiþ>% harivaüø 245 aø . %<sa tena patagendreõa pakùatuõóamukhakùataþ>% bhàø àø 32 aø . %<dãrghanakhyà dãrghadantyo dãrghatuõóà÷ca bhàrata!>% bhàø ÷aø 47 . 2 ÷iva puø tuñituña÷abde dç÷yam . 3 ràkùasabhede . %<tuõóena ca nalastatra pañughnaþ panasena ca>% bhàø vaø 284 aø .

#<tuõóa(õói)kerã># strã pra÷astaü tuõóaü(õóiþ) kan tad--ãrayati ãrte và ãra--aõ 1 kàrpàsyàm tasyàþ phalamukhavidàre hi vistãrõasåtrahetukàrpàsotpattiþ . 2 vimbikàyàm (telàkucà) tasyàþ phalena hi mukhàïgoùñhasàdç÷yadànàt tathàtvam . svàrthe ka hrasvaþ . tuõóa(õói)kerikàùyatra amaraþ . saüj¤àyà kan . vimbikàyàü ràjaniø .

#<tuõóadeva># puø tuõóaråpo devaþ tuõóena dãvyati diva--ac và . nçpabhede tasya viùayo de÷aþ aiùukàø bhaktal . tuõóadevabhakta tadãye viùaye de÷e puø .

#<tuõói># puø tuõóa--in . 1 mukhe, 2 ca¤cau ca . 3 vimbikàyàü, 4 vandàyàü, uõàø . 5 nàbhau strã ÷abdaratnàø và ïãp . svàrthe kan uktàrtheùu . 6 tundau màdhavaþ tuõóibha÷abde dç÷yam .

#<tuõóikà># strã tuõóam tadavayavàdharasàdç÷yamastyasyàþ ñhan . 1 vimbikàyàü tatphalasyàsyàvayavàdharasàdç÷yàttathàtvam . svàrthe ka . nàmau ÷abdaratnàø .

#<tuõói(õóa)ke÷ã># strã tuõóe (õóau) mukhe kàyati ke--ka tuõói(õóa)kaþ oùñhaþ tatra ãùñe tattulya÷obhàdhàraõàt ã÷aac gauràø ïãù . vimbikàyàma(telàkucà) . ÷abdacaø .

#<tuõóibha(la)># triø tuõói + bha sidhmàø lac và . 1 tundile (bhuüói)yukte . amaraþ . %<tundi(õói) valivañerbhaþ>% pàø såø . bhårdhanyopadho'yamiti màdhavaþ . lànto 2 mukhare uõàdiø .

#<tuõóela># puø garbhopadràvake asurabhede . %<upeùantamudumbalaü tuõóelasuta ÷àluóam>% athaø 8 . 6 . 17 .

@<[Page 3324a]>@
#<tutàta># puø sãptàüsakagede . tena proktaü ñhak . totàtika tatproktamãmàüsàdar÷ane . tanmata¤ca diïamàtram arhacchabde 382 pçø dar÷itam . %<naivà÷ràvi gurormataü na viditaü tautàtikaü dar÷anam>% sàø daø .

#<tuturvaõi># puø tårõovanirbhajanamasya vede pçùoø . 1 tårõabhajane . %<yaj¤àyaj¤àvaþ samànàü tuturvaiõiþ>% çø 1 . 16 . 1 . %<tuturvaõiþ tvaramàõaþ saübhajamànaþ>% bhàø .

#<tuttha># stutau adaø cuø ubhaø sakaø señ . tutthayarti te atututthat--ta .

#<tuttha># puø tuda--thak . 1 gràvaõi uõàø . 2 agnau saükùiptasàø . (turte) 3 a¤janamede naø . 4 nãlyàm, 5 såkùmailàyà¤ca strã hemacaø . svàrthe ka . tatràrthe . rasanà¤janasya guõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà
     %<tutthaü tàmropadhàturhi ki¤cittàmreõa tadbhavet . ki¤cittàmraguõaü tasmàt vakùyamàõaguõa¤ca tat . tutthakaü kañukaü kùàraü kaùàyaü vàmakaü laghu . lekhanaü bhedanaü ÷ãtaü cakùuùyaü kaphapittahçt . viùà÷makuùñhakaõóåghnaü svarpara¤càpi taduguõam>% bhàvapaø asya ÷odhanam %<viùñhàyàü mardayettutthaü màrjàrakakapotayoþ . da÷àü÷aü ñaïkanaü dattvà pacet laghupañe tataþ . puña dadhnà puñaü kùaudrairdeyaü tutthavi÷uddhaye>% bhàvapraø %<kàsãsaü rocanàü tuttha haritàlaü manaþ ÷ilàm>% su÷rutaþ .

#<tutthà¤jana># naø karmaø . 1 a¤janabhede (tuüte) . tadvarõatvàt 2 mayårakaõñhe ca ràjaniø .

#<tutha># puø tu--thak tuda--badhe thak pçùoø và . 1 hananakartari %<tutho'si janadhàrayo nabho'si>% tàõóyabràø 1 . 4 . 3 . %<tudyaterbadhakarmaõaþ tuthaþ rakùaþprabhçtãnàü hantà>% màø . 2 brahmaõi . %<tutho'si vi÷vavedàþ>% yajuø 5 . 31 .
     he bràhmaõàchasin tva tutho vi÷vavedà÷càsi . vrahma ve tuthaþ iti ÷ruteþ . brahmaråpo'si . vi÷vaü vetti vi÷vavedàþ sarvaj¤aþ . yadvà tutha÷abdena devàn prati dakùiõànàü vibhàgakartà puruùa ucyate tadàha tittiriþ %<tutho ha sma vai vigvavedà devànàü dakùiõà vibhajatãti>% . %<brahmà vai tuthaþ>% ÷ataø j¤àø 4 . 3 . 4 . 16 . ÷ruteþ . 3 dakùiõàvimàjake brahmaråpe 3 çtvigbhede . %<tutho vai vi÷vavedà vibhajatviti brahma vai tuthastadenà brahmaõà vibhajati . brahmàvai dakùiõãyaü càdakùiõãyaü ca veda tutho hàsyaità dakùiõãyàyaiva dattvà bhajati nàdakùiõãyàya>% . %<råpeõa vo råpanàmabhyàü tutho vo vi÷vavedà vibhajatu>% . yajuø 7 45 kiü ca tutho brahmaråpaþ prajàpati rvà yuùmàn vibhajatu yathàyogyamçtvigbhyo vibhajya dadàtu %<brahma vai tutha iti ÷ruteþ>% vedadãø .

#<tuda># vyathane tudàø ubhaø makaø aniñ . tudati te atautsãt . atutta tutoda tutude %<tutude gadayàcacàrãn>% . %<atautsãt gadayàïgadam>% bhaññiþ . %<iùubhiriva mànasaü kàminàü tudati kusumacàpaþ>% çtuø . %<yathà tadati marmbhàõi>% bhàø saø 2530 .

#<tudàdi># puø ÷apratyayanimitte ghàtusamudàye sa ca gaõaþ kavikalpe ÷ànubandhena pañitaþ . %<tudàdibhyaþ ÷aþ>% pàø .
     à + samyagvyaùane . %<pratodenàtudan bhçgam>% manuþ . %<dhanuþ kãñyàtudya karõena vãram>% bhàø àø 1 aø .
     nis + niùpãóane . %<såcibhiriva nistudyate da÷yata iva pipãlikàbhiþ>% .

#<tuda># triø tuda--ka . vyathake . tasyàpatyaü ÷ubhràø óhak . taudeya tadapatye puüstrãø .

#<tunda># naø tçõu ardane añdàø niø . udare amaraþ .

#<tundakåpã># strã hrasvaþ kåpaþ kåpã tundasya kåpãva . 1 nàbhau trikàø . svàrthe ka . 2 tundakåpikàpyatra hemacaø .

#<tundaparimçja># puø tundaü parimàrùñi pari + mçja--ka 6 taø . 1 alase 2 mande . aõ . tundaparimàrjo'pyatra ramànàthaþ .

#<tundamçja># triø tundamudaraü màrùñi mçja--ka . 1 alaüme 2 mande ca hemacaø .

#<tundàdi># puø %<tundàdibhya ilacca>% pàø astyarthe ilacapratyayanimitte ÷abdamaõe sa ca gaõaþ . pàø gaø såø ukto yathà %<tunda udara picaõóa yavabrãhi (svàïgàdvidvçddhau) vivçddhau karõau yasya staþ karõilaþ>% . càdiniñhanau matup ca . %<tundilaþ tundã tundikaþ tundayàn>% siø kauø .

#<tundika(la)(bha)># triø tundaü vidyate'sva ñhan . tundi + bha tunda + ilac và . tundiyukte (bhuüói) yukte .

#<tundikara># puø tundiü karoti kç--ac . (bhuüói) yukte tundile trikàø .

#<tundin># triø tundã'styasya ini . tundayukte (muüói) yukte striyàü ïãp .

#<tundilaphalà># strã tundilaü vçhatphalamasyàþ . trapuùyàm (÷a÷à) ràjaniø .

#<tunna># puø tuda--kta . 1 nandivçkùe (tuüda) amaraþ . 2 vyathite 3 chinne ca triø . svàrthe ka . atraivàrthe .

#<tunnavàüya># puø tunnaü chinnaü vayati ve--aõ . 1 saucike 2 såcyàjãvini (darajã) amaraþ . %<÷ailåùatunnavàyànna kçtaghnasyànnameva ca>% manunà tadannabhakùaõaü niùiddham .

@<[Page 3325a]>@
#<tunnasevanã># strã tunnaü chinnaü sãvyate'nayà siva--karaõe lyuñ ïãp . såcãbhede %<prave÷ya tunnasevanyà mu¤kau sãvyet tataþ param>% su÷rutaþ .

#<tunpa># bave bhvàø sakaø paraø señ . tampati atumpãt . tutumpa tutumpatuþ tutumpitha .

#<tunpa># badhe sakaø kle÷e akaø tuø paraø señ . tupati--tumpati at(pã)mpãt . ttu(pa)mpa tutu(pa)mpatuþ ttupitha tutmpitha

#<tunpha># badhe bhvàø paraø sakaø señ . tumphati atamphãt . tutumpha tutupha(mpha)tuþ . tutumphitha .

#<tunpha># badhe sakaø kle÷e akaø tudàø paraø señ . tuphati tumphati atu(tu)mphot . tutu(tu)mpha tutupha(mpha)tuþ tutuphitha tutmpitha .

#<tupa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . topati atopãt . tutopa .

#<tupa># badhe sakaø kle÷e akaø tudàø mucàdiø paraø señ . tumpati atopãt . tutopa . pàraskaø muñ . prastumpati .

#<tupa># ardane curàø ubhaø sakaø señ idit . tumpayati te atutumpat--t . tumyyate .

#<tupha># badhe sakaø kle÷e akaø tuø mucàø paraø señ . tumphati atophãt . tutopha .

#<tupha># badhe bhvàø paraø sakaø señ . tophati atophãt . tutopha .

#<tuba># ardane và curàø ubhaø sakaø pakùe bhvàø paraø señ idit . tumbayati--te tumbati atutumbat--ta atumbãt .

#<tubha># hiüse bhvàø àtmaø ëïi ubhaø sakaø señ . tobhate . ëdit . atubhat atomiùña . tutubhe .

#<tubha># hiüsàyàü divàø kyràø ca paraø sakaø señ . tubhyati tubhràti atobhãt . tutobha %<saükruddho muùñinàtubhnàdaïgado'nu mahodaram>% %<a÷vàn vibhãùaõo'tumnàt>% bhaññiþ .

#<tuma># preraõe àhanane ca tumra÷abde màdhavaþ . sakaø bhvàø paraø señ . tomati atomãt tutoma tumraþ . tomaraþ .

#<tumura># naø tumula + lasya raþ . tumule amarañãkà .

#<tumula># puünaø sauø tu--mulan . 1 paramparasaüghàtena saïkule yuddhe 2 kalivçkùe mediø 3 vyàkalayuddhe naø trikàø . %<babhåba yuddhaü tumulaü jayaiùiõoþ>% raghuþ 4 saïkulamàtre triø . %<ubhayorapi pàr÷vavartinàü tumulenàrtaraveõa vejitàþ>% raghuþ

#<tumba># puüstrãø tumbati ruciü tuvi--ardane ac . 1 alàvvàm bharataþ . 2 vçhatphalàyàm, ràjaniø . 3 àmalakyàü, 4 gabi ca strã . ràrthe ka tatràrthe ÷abdaratnàø . strãgavyàü alàvvàü strã trikàø . ñàp .

#<tumbara># naø tumbaü tadàkàraü ràti--rà àdàne ka . (tànapårà) 1 vàdyabhede tumbaracakram . 2 tumbarugandharve ca .

@<[Page 3325b]>@
#<tumbaracakra># naø narapatijayacaryokte cakrabhede cakra÷abde 2824 pçø dç÷yam .

#<tumbaru># puø gandharvamede . %<supriyà càtibàhu÷ca vikhyàtau ca hàhàhåhåþ . tumbaru÷ceti catvàraþ smçtà gandharvasattamàþ>% bhàø àø 65 aø .

#<tumba(ùa)vana># naø de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saüø dakùiõasyàmuktaþ atha dakùiõena laïketyupakrame %<tumba(ùa)vanakàrmaõeyaka yàmyodadhitàpasà÷ramà çùikàþ>% 14 aø .

#<tumbi(mbã)># strã tubi--in . 1 alàbvàü (làu) ÷abdaratnàø và ïãp tatràrthe amaraþ . %<tumbã gomàüsatulyà syàt>% tiø taø navamyàü tadbhakùaõaniùedhaþ . svàrthe ka . tumbikà tatràrthe kañutumbyà¤ca ràjaniø .

#<tumbinã># tubi--õini ïãp . kañutumbyàü ràjaniø .

#<tumbipuùpa># naø tumberiva puùpamasyàþ . latàmbuje hàràø 6 taø . alàbåpuùpe ca .

#<tumbuka># naø tubi uka . alàvåphale haóóacandraþ .

#<tumbura># puø vindhyaparvatasthe jàtibhede . %<ye cànye vindhyanilayàstu(ùà)khàràstumburàstathà>% harivaü05 aø .

#<tumburã># strã tubi + bàø ura gauràø ïãù . 1 ÷amyàü 2 dhanyàke ca mediø .

#<tumburu># puø 1 gandharvabhede jañàø . 2 arhadupàsakabhede hemaø . %<gandharvaiþ sahitaþ ÷rãmàn pràgàyata ca tumburuþ>% bhàø àø 123 aø . 3 vçkùabhede . %<tumburuþ saurabhaþ saurovanajaþ sànujo'ndhakaþ . tumbaru prathitaü tiktaü kañu pàke'pi tat kañu . råkùoùõaü dãpanaü tãkùõaü rucyaü lathu vidàhi ca . vàta÷leùmàkùikarõoùñha÷irorukgurutàkçptin . kuùñha÷ålà ruci÷vàsaplãhakçcchràõi nà÷ayet>% bhàvapraø .

#<tumra># triø tuma--preraõe àhanane ca rak . 1 prerake 2 hiüsake ca %<satràhaõaü dàdhçùiü tumramindram>% çø 4 . 17 . 8 . %<tumraü prerakam>% bhàø %<àgatyà tumro vçùabho marutvàn>% çø 3 . 50 . 1 . tumraþ àhantà tumiràhananàrthaþ bhàø .

#<tura># tvaraõe juhoø paraø akaø señ . tutorti atorãt . tutora . vaidiko'yam dhàtuþ . %<apàmivedårmayastarturàõàþ>% çø 9 . 95 . 3 . tàcchãlye càna÷ . abhyàsasyàto'ttvaü ca %<sahiùñhe turatasturasya>% çø 6 . 18 . 4 . %<arko và yatturate>% taisaø 2 . 2 . 12 . 4 . vede gaõavyatyayaþ padavyatyaya÷ca . asyàdanta curàditvamapi . turayati . %<turayanna jiùyaþ>% çø 438 . 7

#<tura># triø tura--ka . vegavati . %<pra tavyaso nama uktiü turasyàham>% çø 5 . 43 . 9 %<nahi tvà ÷åro na turo na ghçùõurna>% çø 6 . 25 . 5 . gha¤arthe bhàve ka và . 2 vege turagaþ .

#<turaga># puüstrã tureõa vegena gacchati gama--óa . ghoñake amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . %<turaga÷atàkulasya paramekaturaïgajanmanaþ>% . %<ullaïghya gantuü turagàstadoùuþ>% màghaþ 2 citte mediniþ . mugdhabodhe turàü vegaü gacchatãti vàkyam .

#<turagagandhà># strã turagasyeva gandho'syàþ . a÷vagandhàyàü ràjaniø 6 taø . a÷vasyagandhe puø . turaïgagandhàdayo'pyatra ratnamàø .

#<turagadànava># puø turagàkàro dànavaþ ÷àø taø . ke÷idànave . %<yatràste sa hi duùñàtmà ke÷ã turagadànavaþ>% %<kçtaü turagadaityena sarvàn gopàn jighàüsatà>% harivaüø 81 aø .

#<turagabrahmacarya># naø turasyeva brahmacaryam . striyà alàbhe tattyàgaråpe vratabhede trikàø .

#<turagalãlaka># puø %<drutaü dvandvaü viràmàntaü laghusturagalãlake>% saügotadàø ukte tàlabhede .

#<turagàtu># triø tureõa gàtuþ gama--vede vàø óàtu . 1 tvarayà gamanakàrake . 2 tårõagamane ca %<anacchaye turagàtu jãvamejaddhruvam>% çø 1 . 164 . 30 . %<turagàtu svavyàpàràya gamanam>% bhàø .

#<turagànana># puø turagasyànanamivànanamasya . 1 kinnarabhede turaïgavadane . de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø uttarasyàmuktaþ . %<uttarataþ kailàsaþ>% ityupakrame %<trigartaturagànanà÷vamukhàþ>% .

#<turagin># triø turago vàhagatvenàstyasya ini . a÷vàrohiõihe macaø . turaïgin prabhçtayo'pyatra %<turaïgibhiryatnaniruddhavegàþ>% màghaþ .

#<turagã># strã turagastadgandho'styasyà ac gauràø ïãù . 1 a÷vagandhàyàm mediø . turaga + jàtau ïãù . 2 turagajàtistriyà¤ca .

#<turaïga># puüstrãø tureõa gacchati gama--kha mum và óicca . 1 ghoñake striyàü jàtitvàt ïãù . 2 citte naø ÷abdaratnàø . %<niyojyataühomaturaïgarakùaõe>% raghuþ . turaga÷abde udàø .

#<turaïgaka># puø turaïga iva kàyati kai--ka . 1 hastighoùàvçkùe ratnamàlàø . svàrthe ka . 2 ghoñake .

#<turaïgadviùaõã># strã turaïgodviùyate'nayà bàø kyu--ïãp . mahiùyàü ràjaniø .

#<turaïgapriya># puø 6 taø . yave ràjaniø .

#<turaïgama># puüstrãø taraü gacchati gama--khac mum . 1 ghoñake amaraþ striyàü jàtitvàta ïãù . %<avehi màü prãtamçte turaïgamàta>% raghuþ . %<rasàtalaü saükramite turaïgame>% raghuþ .

#<turaïgavaktra># puø turaïgasyeva vakvamamya . a÷vàkàramukhe kinnare jañàdharaþ turaïgavadanàdayo'pyatra amarahemacandrau .

#<turaïgàri># puø 6 taø sevane'÷vanà÷ake 1 karavãre vçkùeø jàtyà taddveùiõi 2 mahiùe ca ratnamàø .

#<turaïgikà># strã turaïgaþ tadàkàro'styasyàþ ñhan . devadàlãlatàyàm ràjaniø .

#<turaïgã># strã turaïgastadgandho'styasyàþ ac gauràø ïãù . 1 a÷vagandhàyàü ratnamàø turaïga + jàtau ïãù . 2 ghoñakajàtistriyà¤ca .

#<turaõa># tvaràyàü kaõóvàø paraø akaø señ . turaõyati aturaõã(õyã)t .

#<turaõa># naø juø tura--bàø bhàve kyu . kùipragamane %<suretasturaõe turaõyuþ>% çø 1 . 121 . 5 . %<turaõe kùipragamane>% bhàø .

#<turaõya># puø turaõya--kaõóvàø bhàve gha¤ . tvaràyàm . %<uùasasturaõyasat>% çø 4 . 40 . 2 . %<turaõyasadtvarayà sãdatãti>% bhà0

#<turaõyu># triø kaõóvàø turaõya--un . tvaràyukte . %<tubhyaü ÷ukràsa surayasturaõyavaþ>% çø 1 . 134 . 5 . %<turaõyavaþ tvaràyuktàþ>% bhà0

#<turam># avyaø adaø cuø tura--vàø asu . tvaràyàm . %<turaü yatãùu turayannçjipyaþ>% çø 4 . 38 . 7 .

#<turas># naø adaø curàø tura--amun . tvaràyàm . %<àyasasturaspeye>% 10 . 96 . 8 .

#<turàyaõa># naø tura--ka tasyàyanaü %<pårvapadàt saüj¤àyàm>% pàø õatvam . 1 yaj¤abhede siø kauø . 2 asaïge amaraþ tvaritasya hi gamanamasaïgavadbhavatãti tasya tathàtvam . 2 satrabhede %<turàyaõaü vai÷àkha÷uklapa¤camyàm>% %<caitrasya và>% kàtyàø 24 . 8 . 1 . 2 . %<turàyaõaü satranàma>% karkaþ tadvidhànaü tatraiva uttarato dç÷yam . ata årdhamiùñyayanàni àø ÷rauø 2 . 14 . 1 . upakrame . %<sàüvatsarikàõi>% 2 saø . %<iùñyayanàni saüvatsareõa saüvatsarairvà sàdhyàni>% nàràø . turàyaõam 4 såø tadvihitaü iùñibhirayanaü %<turàyaõaü hi vratamapyadhçùyamakrudhano'karavaü triü÷ato'vdàn>% bhàø ànuø 103 aø . turàyaõaü yaj¤abhedamàvartayati ñha¤ . tauràyaõika tadyaj¤akàrake .

#<turàsàh># puø turaü tvaritaü sàhayati abhibhavati cuø sàheþ kvip pårvapadadãrghaþ . 1 indre amaraþ asya halàdau mupi hasya óhatve ùatvam . turàùàñ--ajàdau tu na ùatvaü turàsàhamityàdi %<turàsàhaü purodhàya dhàma svàyambhuvaü yayuþ>% kumàø . %<kàlenàribadhàt prãtaþ turàùàóiva ÷àrïgiõam>% raghuþ %<turàùàñ vi÷vamåtte suràgraja!>% harivaüø 259 aø . indrastutau .

@<[Page 3327a]>@
#<turi(rã)># strã tura--in %<igådhàt kit>% uõàø kicca và ïãp . tantravàyasya kàùñhàdinirmite vayanasàdhane (màku) dravye %<tadbhañacàturãturãti>% naiùaø turãtantusaüyogaþ jagadã÷aþ 2 tvaràyuktamàtre . %<rucà nçpatãvaturye>% çø 10 . 106 . %<turye tvaramàõàyai saübhramavatyai janatàyai>% bhàø .

#<turãpa># triø tårõamàptoti vyàptoti tårõa + àpa--ka pçùoø . tårõa vyàpake . %<tuùñàtuùñà turãpo'dbhuta indràgnã puùñivardhanã>% yajuø 21 . 20 . turãpaþ tårõamàpnoti turãpaþ vedadãø . %<tannasturãpamadbhutam>% 1 . 142 . 1 %<turãpaü tårõaü vyàpi>% bhàø mudritapustake turãyamiti pàñhaþ mudràdoùàt bhàùyavyàkhyàdar÷anàt turãpapàñhasyaivocitatvàt .

#<turãya># gatau bhvàø sakaø señ gatikarmasu nighaõñhuþ . turãyati aturãyãt .

#<turãya># triø turãya--ac caturõàü påraõaþ catura + cha àdyalopa÷ca . 1 gatiyukte 2 caturõàü påraõe ca . 3 tàrake . %<tanasturãyamadha poùayitnuþ>% çø 3 . 4 . 8 . %<turãyaü tàrakam>% bhàø . %<guhà trãõi nihitàneïgayanti>% %<turãyaü vàco manuùyà vadanti>% çø 1 . 164 . 45 . asyàrthaþ bhàùye vahudhà matabhedena dar÷itaþ kintu vaikharãråpà vàk caturthãti niùkçùñàrthaþ tathà hi parà pra÷yantã madhyamà vaisvarãti catvàri . ekaiva nàdàtmikà vàk målàdhàràdudità satã paretyucyate . nàdasya ca såkùmatvena durniråpatvàt saiva hçdayagàminã pa÷yantãtyucyate yogibhirdraùñuü ÷akyatvàt . saiva buddhiü gatà vivakùàü pràptà madhyametyucyate madhye hçdayàkhye udãyamànatvàn madhyamàyàþ! atha yadà saiva vaktre sthità tàlvoùñhàdivyàpàreõa bahirnirgacchati tadà vaisvarãtyucyate evaü catvàri bàvaþ padàni parimitàni . manãùiõo manasaþ svàminaþ svàdhãnamanaskà bràhmaõà vàco'sya ÷abdabrahmaõo'dhigantàro yoginaþ padàni catvàri padàni viduþ . jànanti . teùu madhye trãõi paràdãni guhànihitàni hçdayàntarvartitvàt . turãyaü tu padaü vaikharãsaüj¤akaü manuùyàþ sarve vadanti . 4 sarvàdhàrabhåte'nupahitacaitanye parabrahmaõi %<vanavçkùatadavacchinnàkà÷ayorjalà÷ayajalatadgataprativimbàkà÷ayorvà àdhàrànupahitàkà÷avadanayoraj¤ànatadupahitacaitanyayoràdhàrabhåtaü yadanupahitacaitanyaü tat turãyamityucyate>% vedàntasàø . àdhàra÷càsau anupahita÷càsau àkà÷a÷ca sa tathà tadvaditi yàvat . yadyapyàkà÷asya vanà÷rayatvaü jalà÷rayatva và nàsti tadanàrambhakatvàt tathàpyàkà÷amantareõa tayoþ sthityanupapattestadàdhàratvavacanamiti draùñavyam . asya caitanyasya turãyatvaü vi÷vataijasapràj¤àpekùayà draùñavyam . %<÷ivamadvaitaü turãyaü manyante>% vedànta sàradhçtà ÷rutiþ %<turãyo yaj¤o yatra havyamiti>% . yajuø 17 . 57 turãyaþ caturthaþ àdau yajurjapaþ tatohotrà çcàü pañhanam brahmaõo'pratirathajapaþ evaü ca turãyohomaþ tathà ca ÷rutiþ %<adhvaryuþ purastàdyajåüùi japati hotà pa÷càdçco'nvàha brahmà dakùiõato'pratirathaü japatyeùa eva turãyo yaj¤a>% iti vedadãø . %<turãyaþ brahmahatyàyàþ kùatriyasya badhe sthitaþ>% manuþ svàrthe ka . tatràrthe . %<bhaginya÷ca nijàda÷àt dattvàü÷antu turãyakam>% yàj¤aø .

#<turãyavarõa># puø karmaø . ÷ådre halàø .

#<turuùka># puø tura--usik svàrthe ka isusoriti ùatvam . 1 gandhadravyabhede (÷ilàrasa) amaraþ . 2 mlecchajàtibhede mediø 3 pàrasyabhàùàbhede ca hemacaø 4 ÷rãvàsavçkùe vi÷vaþ .

#<turpharã># triø tçpha--hiüsàyàm bàø ari . hantari . %<sçõyeva jarbharã turpharãtå naito÷eva turpharã parpharãkà>% çø 10 . 106 . 6 tçpha tçmpha hiüsàyàm . asmàttçjantasya turpharãtàràvityasya pçùodaràditvàdvarõavikàraþ . yadvàsmàdvàhulakàdauõàdiko'rãtupratyayaþ . uktaü càtra niø 13 . 5 . dvivighà sçõirbhavati bhartà ca hantà ca tathà ÷vinau càpi bhartàrau jarbharã bhartàràvityarthasturpharãtå hantàràvityàdi . jarbhari÷abde 3062 pçø dç÷yam .

#<turpharãtu># triø tçpha--vàø arãtu pçùoø . hantari trpharã÷abde dç÷yam .

#<turya># triø catura + påraõe yat ca bhàgasya lopaþ . caturthe . %<eka eve÷varasturyaþ bhagavàn svà÷rayaþ paraþ>% bhàgaø 6 . 5 . 12 . turya÷abdasya và ekade÷isamàsaþ turyaü bhikùàyàþ turyabhikùà pakùe ùaùñhosamàsaþ bhikùàturyam .

#<turyagola># puø siø . %<dalãkçtaü cakramu÷anti càpaü kodaõóakhaõóaü khalu turyagolam>% ÷iø ukte kàlaj¤ànàrthe yantrabhede

#<turyavàha># puø turyaü caturthaü varùaü vahati vaha--õvi . caturvarùe pa÷au . %<turyavàñ vayo'nuùñupchandaþ>% yajuø 14 . 19 %<turyavàñ turyaü caturthaü varùaü vahatãti pa÷uþ anuùñup chando bhåtvotkràntaü turyavàhaü pa÷uü prajàpatirvayasà'grahãt . turyavàhaü vayasàpnodanuùñupbhåtvà turyavàha uccakramuriti>% ÷ataø vràø 8 . 2 . 4 . 15 ÷ruteþ vedadãø .

@<[Page 3328a]>@
#<turva># hiüsàyàü bhvàø paraø sakaø señ . tårvati atårvãt . tuturvatuþ %<vçtraü yàdindra tårvasi>% çø 8 . 99 . 6 . %<tårvaõe sahastacchreùñhama÷vinoravaþ>% çø 8 . 9 . 13 . tårvaõe . hiüsane bhàø .

#<turvaõi># triø tarõaü vanute van saübhaktau in pçùoø . tårõasaübhaktari %<turvaõirahà vi÷veva turvaõiþ>% çø 1 . 130 . 9 . turvaõistårõavaniþ kùiptaü saübhaktà turvaõistårõavaniriti niruktam (6 . 14 .) bhàø .

#<turva÷a># puø nçpabhede . %<tvamàvitha naryaü turva÷aü yadum>% çø 1 . 54 . 6 . %<naryàdãn hi ràj¤aþ>% bhàø . %<uta tyà turva÷àyadå asnàtàrà ÷acãpatiþ>% çø 4 . 30 . 17 .

#<turva÷e># avyaø antike nikañe nighaõñuþ .

#<turvasu># puø yayàtinçpaputrabhede . %<anvagçhõàt prajàü sarvàü yayàtiraparàjitaþ . tasya putrà maheùvàsàþ sarve samuditàguõaiþ . devayànyàü mahàràja! ÷armiùñhàyà¤ca jaj¤ire . devayànyàmajàyetàü yadusturvasureva ca . duhyu÷cànu÷ca påru÷ca ÷armiùñhàyàü prajij¤ire>% bhàø àø 75 aø tasmai yayàti÷àpakathà yathà . %<turvaso! pratipadyasva pàpmànaü jarayà saha . yauvanena careyaü vai viùayàüstava putraka! . pårõe varùasahasre tu punardàsyàmi yauvanam . sva¤caiva pratipatsyàmi pàpmànaü jarayà saha . turvasuruvàca . na kàmaye jaràü tàta! kàmabhogapraõà÷inãm . balaråpàntakaraõãü buddhipràõapraõà÷inãm . yayàtiruvàca . yattvaü me hçdayàjjàto vayaþ svaü na prayacchasi . tasmàt prajàsamucchedaü turvaso! tava yàsyati . saïkãrõàcàradharmeùu pratilomacareùu ca . pi÷ità÷iùu càntyeùu måóha! ràjà bhaviùyasi . gurudàraprasakteùu tiryagyonigateùu ca . pa÷udharmiùu pàpeùu mleccheùu tvaü bhaviùyasi>% 84 aø .

#<turvãti># puø ràjarùibhede . %<vçhadrathaü turvãtiü dasyave sahaþ>% . çø 1 . 36 . 18

#<tula># unmàne và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . tolayati te tolati atåtulat ta . %<patiùyati kùitaubhànuþ pçthivãü tolayiùyate>% bhaññiþ . tulayatãti tu tulà÷abdàtõic . %<antaþsàraü ghanatulayituü nànilaþ ÷akùyati tvàm>% %<antastãyaü maõimayabhuvastuïgamabhraülihàgràþ pràmàdàstvàüthana! tulayitumalaü yatra taistairvi÷eùaiþ>% meghaø . %<tulayati sma vilocanatàrakàþ>% màghaþ . %<naktandinaistulitakçtrimabhakti÷obhàþ>% raghuþ .
     ud + utkùipya tolate . uttolayati

@<[Page 3328b]>@
#<tulabha># puø tureõa vegena bhàti bhà--óa rasya laþ . àyudhajãvãsaüghabhede . tataþ dàmanyàø svàrthe cha . tulabhãya tadarthe .

#<tulasàriõã># strã tureõa vegena sarati sç--õini ïãp . tçõe ÷abdamàø .

#<tulasã># strã tulàü sàdç÷yaü syati so--ka gauràø ïãù ÷akandhvàø . svanàmakhyàte vçkùabhede . %<yasyà devyàstulà nàsti vi÷veùu càkhileùu ca . tulasã tena vikhyàtà>% ÷abdàrthaciø devãbhàgaø uktaniruktestasyàstathàtvam . %<tulasã kañukà tiktà hçdyoùõàdàhapittahçt . dãpanã kuùñhakçcchràsrapàr÷varukakaphavàtajit . ÷uklà kçùõà ca tulasã guõaistulyà prakãrtità>% bhàvapraø tadguõà uktàþ tulasyàmàhàtmyaü yathà . %<brahmovàca . tulasyàþ ÷çõu màhàtmyaü pàpaghnaü sarvakàmadam . yatpurà viùõunà proktaü tatte vakùyàmya÷eùataþ . sampràptaü kàrtikaü dçùñvà niyamena janàrdanaþ . påjanãyo mahadbhi÷ca komalaistulasãdalaiþ 1 . dçùñà2 spçùñà3 tathà dhyàtà4 kàrtike namità5'rcità6 . ropità7 secità8nityaü pàpaü hanti yugàrjitam . aùñadhà tulasã yaistu sevità dvijasattama! . yugakoñisahasràõi te vasanti harergçhe . ropità tulasã yàvat kurute målavistçtim . tàvadyugasahasràõi tanoti sukçtaü hariþ . tulasãdalapuùpàõi yodadyàddharaye mune! . kàrtike sakalaü pàpaü so'tra janmàrjitaü dahet . ropità tulasã yàvat vardhate vasudhàtale . tàvatkalpasahasràõi viùõuloke mahãyate . yatphalaü sarvapuùpai÷ca sarvapatreõa yatphalam . tulasyàstaddalàrdhena puõyaü syàdviùõupåjane . tulasãgandhamàdàya yatra gacchati màrutaþ . di÷oda÷a punàtyà÷u bhåtagràbhàü÷caturvidhàn . tålasãkànanãdbhåtà chàyà yatra bhavenmune! . tatra ÷ràddhaü pradàtavyaü pitéõàü tçptihetave . tulasãvãjanikaro yasmin patati vaimune! . tat sthànaü paramaü j¤eyaü pitéõàü prãtivardhanam . yasmin gçhe dvija÷reùñha! tulasãtalamçttikà . tatraiva nãpasarpanti bhåtale yamakiïkaràþ . tulasãmçttikàlipto yadi pràõàn parityajet . yamena nekùituü ÷akto muktaþ pàpa÷atairapi . tulasãmçttikàliptaü lalàñaü yasya dç÷yate . kulaü spç÷ati no tasya kalirmunivarottama! . yaþ ka÷cittulasãmåle kàrtike ke÷avapriyaþ . dãpaü dadàti viprendra! sa labhedvaiùõavaü padam . tulasãkànana¤caiva gçhe yasyàvatiùñhate . tadgçhaü tãrthabhåtaü hi nàyànti yamakiïkaràþ . dar÷anaü narmadàyàstu gaïgàsnànaü taüthaiva ca . tulasãvanasaüsargaü samametattrayaü smçtam . ropaõàt pàlanàt sekàddar÷anàt spar÷anànnçõàm . tulasã dahate pàpaü vàïmanaþ kàyasa¤citam . tulasãma¤jarãbhiryaþ kuryàddhariharàrcanam . na sa garbhagçhaü yàti muktibhàgã bhavennaraþ . puùkaràdyàni tãrthàni gaïgàdyàþ saritastathà . vàsudevàdayodevà vasanti tulasãdale . tulasãma¤jarãyukto yastu pràõàn vimu¤cati . yamona vãkùituü ÷akto yuktaü pàpa ÷atairapi>% pàdmottarakhaø . %<yatraikastulasãvçkùastiùñhati dvijasattama! . tatraiva trida÷àþ sarve brahmaviùõu÷ivàdayaþ . ke÷avaþ patramadhyeùu patràgreùu prajàpatiþ . patravçnte ÷ivastiùñhet tulasyàþ sarvadaiva hi . lakùmãþ sarasvatã caiva gàyatrã caõóikà tathà . ÷acã cànyà devapatnyastat puùpeùu vasanti vai . indro'gniþ ÷amana÷caiva nairçto varu õastathà . pavana÷ca kuvera÷ca tacchàkhàyàü vasantyamã . àdityàdigrahàþ sarve vi÷ve devà÷ca sarvadà . vasavo manava÷caiva tathà devarùayo'khilàþ . vidyàdharà÷ca gandharvàþ siddhà÷càpsarasastathà . tulasãpatramà÷ritya sarvadà nivasanti vai . cinvanti tçõajàtàni tulasãmålajàni vai . taddehasthà brahmahatyà÷cinoti tatkùaõàddhariþ . grãùmakàle dvija÷reùñha! sugandhaiþ ÷ãtalairjalaiþ . tulasãsecanaü . kçtvà naro nirvàõamàpnuyàt . candràtapaü và chatraü và tulasyai yastu yacchati . vi÷eùataþ nidàgheùu sa muktaþ sarvapàtakaiþ . vai÷àkhe'kùatadhàràbhiradbhiryastulasãü janaþ . secayet so'÷vamedhasya phalaü pràpnoti nitya÷aþ . kadàcittulasãü dugdhaiþ secayed yo narottamaþ . tasya ve÷mani viprarùe! lakùmãrbhavati ni÷calà . gomayaistulasãmåle yaþ kuryàdanulepanam . sammàrjana¤ca kurute tasya puõyaphalaü ÷çõu . rajàüsi tasya yàvanti dårãbhåtàni jaimine! . tàvatkalpasahasràõi modate brahmaõà saha . yaddharmakarma kurute manujaþ pçthivyàü nàràyaõapriyatamàü tulasãü vinà ca . tatsarvameva viphalaü bhavati dvijendra! padmekùaõo'pi na hi tuùyati devadevaþ . yasya syàttulasãpatraü mukhe ÷irasikarõayoþ . mçtyukàle dvija÷reùñha! tatra svàmã na bhàskariþ>% pàdmekriyàyogasàraþ . %<sa snàtaþ sarvatãrtheùu sarvayaj¤eùu dãkùitaþ tulasãpatratoye ca yo'bhiùekaü samàcaret . gavàmayutadànena yatphalaü labhate naraþ . tulasãpatradànena tatphalaü kàrtike sati! . tulasãtoyakaõikàü mçtyukàle ca yo labhet . ratnayànaü samàruhya vaikuõñhaü sa prayàti ca . trikàlaü tulasãpatraü ÷uùkaü paryuùitaü sati! . ÷ràddhe vrate và dàne và pratiùñhàyàü suràrcane . bhågataü toyapatitaü yaddattaü viùõave sati! . ÷uddhantu tulasãpatraü kùàlanàdanyakarmaõi>% pàrvatãü prati ÷ivavàkyam . tulasãcayananiùedhakàlo yathà . %<pårõimàyàmamàyà¤ca dvàda÷yàü ravisaükrame . tailàbhyaïge ca snàte na madhyàhne ni÷i sandhyayoþ . a÷auce'÷ucikàle ca ràtrivàsànvite'pi và . tulasãü ye ca cinvanti te chindanti hareþ ÷iraþ>% . haribhaø . tulasãspar÷anena mithyàpratij¤àyàü mithyà÷apathe ca doùotathà . %<tulasãü svakare kçtvà svãkàraü yo na rakùati . sa yàti kàlasåtra¤ca yàvaccandradivàkarau . karoti mithyà÷apathaü tulasyà yo hi mànavaþ . sa yàti kummãpàka¤ca yàvadindrà÷caturda÷a>% brahmavaivarteprakçtikhaõóam . tulasãpatracayane mantro yathà . %<màtastulasi! govindahçdayànandakàriõi! . nàràyaõasya påjàrthaü cinomi tvàü namo'stu te . kusumaiþ pàrijàtàdyaiþ sugandhairapi ke÷avaþ . tvayà vinà naiva tçptiü cinomi tvàmataþ ÷ubhe! . tayà vinà mahàbhàge! samastaü karma niùphalam . atastulasi! devi! tvàü cinomi varadà bhava . cayanodbhavaduþkhaü yaddevi! te hçdi vartate . tat kùamasva jaganmàtastulasi! tvàü namàmyaham . kçtà¤jalirimàn mantràn pañhitvà vaiùõavo janaþ . karatàlatrayaü dattvà cinuyàttulasãdalam . ÷anaiþ ÷anaistathàkàrai÷cãyate tulasãdalam . yathà na kampate ÷àkhà tulasyàdvijasattama! . patràõàü cayane vipra . bhagna÷àkhà yathà bhavet . tathà hçdi vyathà viùõordãyate tulasãpateþ>% . pàdmekriyàyogasàraþ . tulasãkàùñhamàlàmàhàtmyaü yathà . %<tulasãkàùñhanirmàõamàlàü gçhõàti yo naraþ . padepade'÷vamedhànàü labhate ni÷citaü phalam>% brahmavaivarte prakçø . %<sàtvataistulasãkàùñhamàlà ku¤jasamudbhavà . dhàryà nityaü prayatnena tvetadbhaktasya lakùaõam>% . haribhaktasya tulasãku¤jakàùñhasamudbhavà . cihnàrthamàtmano màlà purà kçùõena dar÷ità pàdmottarakhaõóam %<kàùñhamàlàdharaü vipraü yatinaü yànarohiõam . khaññàsthàü vidhavàü dçùñvà sacelaü jalamàvi÷et>% iti vacanasya sàkaratve tulasãkàùñhetarakàùñhaviùayatvamiti vaiùõavàþ . smàrtàstu vipretaraparatvaü pàdmottarakhaõóavàkyasya varõayanti . tanmåla¤ca %<tulasãpatrajàtena màlyena bhava bhåùitaþ . vipra! tvaü na ca tatkàùñhamàlàü galagatàü kuru>% iti vàkyamàlocya tathà vyavasthàpayanti . anye tu viùõudãkùàvihãnaviprasya tatkàùñhamàlàdhàraõaniùedhaþ . vidhistu vaiùõavasyeti varõayanti . gaõe÷apåjane tulasãniùedho yathà tulasãü prati gaõe÷avàkyam %<puùpàõàü sàrabhåtà tvaü bhaviùyasi manorame! . kalàü÷ena mahàbhàge! svayaü nàràyaõapriyà . priyà tvaü sarvadevànàü kçùõasya ca vi÷eùataþ . påjà vimuktidà néõàü mama tyàjyà ca sarvadà>% brahmavaivarte gaõe÷akhaõóam . %<akùatairnàrcayedviùõuü na tulasyà vinàyakam . na dårvayà yajeddurgàü dhustureõa na bhàskaram>% ràghavabhaññadhçtam .
     tulasãgrahaõavidhiþ vàyupuràõe . %<asnàtvà tulasãü chittvà yaþ påjàü kurute naraþ . so'paràdhã bhavet satyaü tat sarvaü niùphalaü bhavet>% . taccayane mantràntaraü skànde %<tulasyamçtajanmàsi sadà tvaü ke÷avapriyà . ke÷avàrthe cinomi tvàü varadà bhava ÷obhane>% . %<tvadaïgasambhavaiþ patraiþ påjayàmi yathà harim . tathà kuru pavitràïgi! kalau malavinà÷ini>% . gàruóe ca . mokùaikaheto! dharaõãpra÷aste . viùõoþ samastasya guroþ priyeti . àràdhanàrthaü varama¤jarãkaü lunàmi patraü tulasi! kùamasva . ityuktvà tulasãü natvà citvà dakùiõaüpàõinà . patràõyekaika÷onyasyet satpàtre ma¤jarãrapi . tanmàhàtmya¤ca skànde . %<mantreõànena yaþ kuryàt gçhãtvà tulasãdalam . påjanaü vàsudevasya lakùakoñiphalaü labhet>% . ki¤ca %<÷àlagràma÷ilàrcàrthaü pratyahaü tulasãkùitau . tulasãü ye vicinvanti dhanyàste karapallavàþ>% . iti . saükràntyàdau niùiddhe'pi tulasyavacayaþ smçtau . paraü ÷rãviùõubhaktaistu dvàda÷yàmeva neùyate haribhaø tulasyavacayaniùedhakàlaþ . viùõudharmottare %<nocchindyàt tulasãü viprà dvàda÷yàü vaiùõavaþ kvacit>% . gàruóa %<bhànuvàraü vinà dårvàü tulasãü dvàda÷ãü vinà . jãvitasyàvinà÷àya na vicinvãta dharmavit>% . pàdme ca ÷rãkçùõasatyàsaüvàdãyakàrtikamàhàtmye %<dvàda÷yàü tulasãpatraü dhàtrãùatra¤ca kàrtike . lunàti sa naro gacchennirayànatigarhitàn>% . ataevoktam . %<devàrthe tulasãcchedo homàrthe samidhàntathà . indukùaye na duùyeta gavàrthe tu tçõasya ca>% . %<evaü kçtvà mahàpåjàmaïgopàïgàdikaü prabhoþ . kramàd yathà sampradàyaü tattat sthàneùu påjayet>% . haribhaktivilàse 7 vilàse . tulasãvivàhapratiùñhàvidhiþ %<÷rãva÷iùñha uvàca . vivàhaü sampravakùyàmi tulasyàstu yathàvidhi . yathoktaü pa¤caràtre vai brahmaõà bhàùitaü purà>% . %<àdàveva vane vàpya tulasãü svagçhe'pi và . varùatrayeõa pårõena tato yajanamàrabhet . saumyàyane prakartavyaü guru÷ukrodaye tathà . atha và kàrtike màsi bhãùmapa¤cadineùu ca . vaivàhikeùu çkùeùu pårõimàyàü vi÷eùataþ . maõóapaü kàrayettatra kuõóavedã tathà punaþ . ÷àntika¤ca prakartavyaü màtçõàü sthàpanaü tathà . màtç÷ràddhàdikaü sarvaü vivàhavat samàcaret . bràhmaõàü÷ca ÷uciþ snàtàn vedavedàïgapàragàn . brahmà càde÷aka÷caiva catvàra÷ca tathartvijaþ . vaiùõavena vidhànena bardhanãkalasaü yajet . maõóapaü kàrayettatra lakùmãnàràyaõaü ÷ubham . grahayaj¤aü puraþ kçtvà màtéõàü yajanaü tathà . kçtvà nàndãmukhaü ÷ràddhaü sauvarõaü sthàpayeddharim . kçtvàropya ca tulasãü lagne tvastamite ravau . vàsaþ÷atena mantreõa vastrayugmena veùñayet . yadà badhneti mantreõa kaïkaõaü pàõipallave . ko'dàditi ca mantreõa pàõigràho vidhãyate . tataþ kuõóe samàgatya àcàryaþ sahasà dvijaiþ . àcàryo vedikàkuõóe juhuyàcca navàhutãþ . vibàhakarmavat sarvaü vaiùõavaü de÷ikottamaiþ . kartavya÷ca tato homovi÷eùàdvidhipårbakam>% . %<yajamànaþ sapatnãko hyanye ye gotrabàndhavàþ . pradakùiõà÷ca kartavyà÷catvàro viùõunà saha . tulasyàþ pàõigrahaõe vedikàyàü vibhàvasau . ÷àtakumbhaü japet såktaü pàvamànãü vi÷eùataþ . tathaiva ÷àntikàdhyàyam . navasåktãü tathaiva ca . jãvasåktaü punarjaptvà tathà vaiùõavasaühitàm . ÷aïkhajhallarinirghoùairbhairãtåryasya nisvanaiþ . gàyanti maïgalànàryo màïgalyaü vidhimàcaret . dadyàt pårõàhutiü pa÷càdabhiùekavidhiü tataþ . brahmaõe vçùabhaü dadyàdàcàryaparidhàpya ca . gàü paña¤ca tathà ÷ayyàmàcàryàya pradàpayet . çtvigbhyo dàpayed vastràõyeùàü dadyàcca dakùiõàm . evaü pratiùñhità devã viùõunà ca samarcità àjanmopàrjitaü pàpaü dar÷anena praõa÷yati . ropayettulasãü yastu secayecca prayatnataþ . pratiùñhàpya yathoktena viùõunà saha mànavaþ . sa mokùaü labhate janturviùõulokaü tathà ghanam . pràptoti vipulàn bhogàn viùõunà saha modate>% haribhaktivilàse . %<tulasã ghràõamàtreõa ruùñà bhavati sundarã>% tantrasàø .

#<tulasãdveùà># strã tulasãü dveùñi tulyagandhatvàt spardhate dviùa aõ . varvaryàü (vàvui) ratnamà0

#<tulà># strã tula--bhidàø aï . 1 sàdç÷ye 2 màne ca gçhàõàü 3 dàrubandhanàrthapãñhikàyàü 4 pala÷atamàne 5 bhàõóe ca mediø . rà÷icakrasya dvàda÷adhà vimaktasya 6 saptame rà÷au sa ca 360 aü÷àtmakarà÷icakrasya 181 aü÷àvadhi 210 paryantaþ citrà÷eùàrdha svàtivi÷àkhàntimapàdatrayàtmakaþ . asyàdhiùñhàtà tulàdharaþ puruùaþ . asya yogatàràdikam a÷leùà÷abde uktamçkùa÷abde ca vi÷eùa uktaþ . %<taulãnà kathitastulàdhañadharaþ>% jàtakapaddhatiþ . %<pumàü÷cara÷citrasamodayomataþ pratyak marut snigdharavo'tha vanyaþ . svalpaprajàsaïgama÷ådra ugrastulà dyupãryo dvipadaþ samànaþ>% jàtakapaddhatyuktasvabhàvaþ . vàdiprativàdinorlaukikapramàõàbhàve divyaparãkùayà arthanirõaye kartavye dhañàparanàmake 7 parãkùàbhede . sà ca parãkùà divya÷abdoktasàmànyavidhipårvakaü sarvaü kçtvà kartavyà . tadvidhi÷ca vãramitrodaye dar÷ito yathà pitàmahaþ %<vi÷àlàmucchitàü ÷ubhràü dhaña÷àlàntu kàrayet . yatrastho nopahanyeta ÷vabhi÷càõóàlavàyasaiþ . kapàñavãjasaüyuktàü paricàrakarakùitàm . pànãyàdi samàyuktàma÷ånyàü kàrayennçpaþ>% iti . vãjàni yavabrãhyàdãni . dhañàrthàni kàùñhàni nàrada àha khàdiraü kàrayettatra nirvraõaü ÷uùkavarjitam . ÷àü÷apantadabhàve và sàlaü và koñarairvinà . %<arjunantindukã sàrantiõiso raktacandanam . evaüvidhàni kàùñhàni dhañàrthaü parikalpayet, . arjunastilakaþ ÷àkastiõiso raktacandanam>% iti . màdhavãye pàñhaþ . ÷àü÷apamiti ÷iü÷apàvçkùasambandhi . %<devikà÷iü÷apeti>% pàõinismaraõàdikàrasyàkàraþ . evaüvidhànãtyanyasyàpyodumbaràderyaj¤iyasya kàùñhasya sasàrasya grahaõam . ataeva pitàmahaþ %<chittvà tu yaj¤iyaü kàùñhaü yåpavanmantra pårvakam . praõamya lokapàlebhyastulà kàryà manãùibhiþ . mantraþ saumyã vànaspatyaþ chedane japya eva ceti>% . yåpavanmantrapårvakamityanena oü oùadhe tràyasvainamityàdicchedanamantraprayogàdikamuktam . vànaspatyaþ %<vanaspate ÷atavala÷oviroheti>% mantraþ . chedane kçte iti ÷eùaþ . vànaspatyacchedanànantaraü prayoge yåpavadityatide÷àtsiddhe'pi punarvidhànam aupade÷ikasya somadaivatyenàti de÷ikasya tasya bàdhanivçttyartham . atra japya eva ceti ca÷abdasya vànaspatyetyanenànvayàt tasya ca samuccayadyotakatvàtsamuccaya iti kecit saumyavànaspatyayorekàrthatvàt . tulyàrthàstu vikalperannityanena %<màùeõeva vrãhi yavàdibhyaþ>% ityapare . pitàmahaþ %<pràïmukho ni÷calaþ kàryaþ ÷ucau de÷e dhañaþ sadà . indrasthàne sabhàyàü và dharmasthàne catuùpathe>% iti . dhañanirmàõaprakàrantatpramàõa¤càha pitàmahaþ, %<caturhastà tulà kàryà pàdau kàryau tathàvidhau . antarantu tayorhastau bhavedadhyardhameva ceti>% . pàdau tulàdhàrakàkùanàmakakàùñhadhàraõàkhyau stambhau tathàvidhau caturhastau . antaraü madhyam . adhyardhaü sàrdhahastadvayam . akùakàùñhasya pramàõampàdastambhamadhyapramàõàbhidhànenaiva såcitamiti na pçthagupanyastam . antaràlapramàõaparyàlocanayà tataþ ki¤cidadhikamakùakàùñhaü kartavyam . pàdastambhayormastakaprade÷àdyathà bahirna niþsarati tathà akùakàùñhaïkàryamiti smçticandrikàyàm . atra nikhàtabhàgaparityàgena pàdastambhayo÷caturhastatvàbhidhànaü j¤eyam . ataeva pitàmahaþ %<hastadvayaü nikheyantu proktaü muõóakayordvayoþ . ùaóhastantu tayoþ proktaü pramàõaü parimàõataþ>% iti muõóakau pàdastambhau . hastapramàõandar÷itaü kàlikàpuràõe %<yavànàntaõóulairekamaïgula¤càùñabhirbhavet . adãrghayojitairhasta÷caturvi ÷atiraïgalaiþ>% . iti smçtyantare'pi %<tiryagyavodaràõyaùñà årdhvàü÷à vrãhayastrayaþ . pramàõamaïgulasyoktaü vitastirdvàda÷àïgalaþ>% . ÷àradàtilake %<caturviü÷atyaïgulàdyaü hastantantravido viduþ . yavànàmaùñabhiþ këptaü mànàïgulamitãritamiti>% . hasto vitastidvitayaü caturviü÷atyaïgulo hasta ityarthaþ . yavànàü yavataõóulànàmityarthaþ . %<yavànàntaõóulairiti>% smaraõàt . tulàyà vi÷eùàntaramàha pitàmahaþ %<caturasrà tulà kàryà dçóhà çjvã tathaiva ca . kañakàni ca deyàni triùu sthàneùu yatnataþ>% iti . kañakàni lohamayàni valayàni . triùu sthàneùu antyayormadhye . kañakagrahaõaü lohakãlàdãnàmupayuktànàmupalakùaõam . nàrado'pi %<çjvã dhañatulà kàryà khàdirã taindukã tathà . caturasrà tribhiþ sthànairdhañakarkañakàdibhiriti>% . dhaño dhañamadhyam . karkañakau antyau . pàdastambhàdãnàü sthålatà tu vi÷eùànabhidhànàt yàvati sthailye dàdyaümbhavati tàvatyeva kàryà . ÷iùñàcàràdvi÷eùo j¤eyaþ . pàdastambhàvudagdakùiõasaüsthànau kçtvà tulà pràgbhàrà kàryà . %<pa÷cime tolayetkartén anyasmin mçttikàü ÷ubhàmiti>% pitàmahasmaraõàt . pårvapa÷cimasasthànau kçtvodagmàrà và kàryà . %<dhàrayeduttare pàr÷ve puruùaü dakùiõe ÷ilàmiti>% màradasmaraõàt . dhañàïgatvena toraõàdikaü kàryamityàha pitàmahaþ %<toraõe tu tathà kàrye pàr÷vayorubhayorapi . dhañàduccatare syàtànnityanda÷abhiraïgulaiþ . avalambau tu kartavyau tauraõàbhyàmadhomukhau . mçõmayau såtrasambaddhau dhañamastakacumbinàviti>% . dhañàrohaõamàha nàradaþ %<÷ikyadvayaü samàsajya dhañakarkañayordçóham . eka÷ikye tu puruùamanyatra tolayecchilàm>% . %<dhàrayeduttare pàr÷ve puruùandakùiõe ÷ilàm . piñakampårayettasminniùñakàpàü÷uloùñakairiti>% . iùñakàbhirgràvabhiþ pàü÷ubhirloùñairvetyarthaþ . màùarà÷ibhirapi peñakampårayet . %<màùarà÷imathàùiveti>% smçtyantaravacanàt . pitàmaho'pi %<÷ikyadvayaü samàsajya yàr÷vayorubhayorapi . pràgagràn kalpayeddarbhàüstatra vipraþ sasàhitaþ . ùa÷cime tolayetkarténanyasminmçttikàü ÷ubhàm . iùñakàbhasmapàùàõakapàlàsthivivajitàmiti>% . atra iùñakàpàùàõayorvarjyatvoktiþ samuccayaniràkaraõàrthà natu vikalpaniràkaraõàrthà pårvodàhçtanàradavacate tayorapi vidhànàt . etena mçttikàpàùàõàdãnàü sambhåya tolanakartçtvamiti matamapàstam . mçttikà÷ileùñakàdonàmekàrthatvàt %<tulyàrthàstu vikalperanniti>% nyàyena vikalpa iti mitàkùaràyàm . viùõurapi %<atraika÷ikye puruùamàropayet dvitãye pratimànaü ÷ilàdãti>% . samatànirãkùaõàrthaü ràj¤à tadvido niyoktavyàþ . tathà ca pitàmahaþ %<parãkùakà niyoktavyàstulàmànavi÷àradàþ . baõijo hemakàrà÷ca kàüsyakàràstathaivaceti>% . niyuktà÷ca nirãkùerannityàha bàradaþ . %<suvarõakàrà baõijaþ ku÷alàþ kàüsyakàrakàþ . tàntulàmanvavekùeran tulàdhàraõakovidàþ iti>% . nirãkùiõaü pratyàha pitàmahaþ %<kàryaþ parãkùakairnityamavalamvya samo dhañaþ . udaka¤ca pradàtavyaü dhañasyopari paõóitaiþ . yasminna plavate toyaü sa vij¤eyaþ samo ghaña>% iti . abalambasamaþ toraõayorlambamànau yau mçttoyàvabalambau tayoþ samaþ . nàrado'pi %<prathamàrohaõe gràhyaü pramàõannipuõaiþ saha . tulà÷irobhyàntulyaü tu toraõanyastalakùaõamiti>% . tolanànantaraü kartavyampitàmaha àha %<tolayitvà naraü pårvaü pa÷càttamavatàrya tu . dhañaü tu kàrayennityaü patàkàdhvaja÷obhitam>% . tata àvàhayeddevànvidhinànena mantravit . bàditratåryanirghoùairgandhamàlyànulepanaiþ . pràïmukhaþ prà¤jalirbhåtvà pràóvivekastatovadet iti . vivàdànuråpaü pra÷nampçcchatoti pràñ tadvivecayatoti vivekaþ pràñ càsau viveka÷ca pràóvivekaþ . tato'bhiyuktaü tolayitvà'vatàrya dharmàvàhanàdàrabhyàbhiyukta÷irasi patrabandhanàntaü sàdhàraõavidhiü kuryàt . dhañapåjàyàïgandhàdivi÷eùannàrada àha %<raktairgandhai÷ca màlyai÷ca dadhyapåpàkùatàdibhiþ . arcayettu dhañaü pårvaü tataþ ÷iùñàüstu påjayediti>% . ÷iùñà nava÷iùñànindràdãn . patrabandhanànantaraü mantrayet pràïgiveka ityàha pitàmahaþ %<dhañamàmantrayeccaiva vidhinànena ÷àstravit>% . vidhinà mantreõa ÷àstravitpràóvivaikaþ . mantra÷ca tenaiva dar÷itaþ %<tvaü dhaña! brahmaõà sçùñaþ parãkùàrthaü duràtmanàm . dhakàràddharmamårtistvaõñakàràt kuñilaü naram . dhçto dhàrayase yasmàddhañastenàbhidhãyame . tvaü vetsi sarvabhåtànàü ùàùàni sukçtàni ca . tvameva deva! jànãùe na viduryàni mànavàþ . vyavahàràbhi÷asto'yaü mànuùaþ ÷uddhinicchatãti>% . ÷odhyasyàbhimantraõa¤càha yàj¤avalkyaþ %<tulàdhàraõavidvadbhirabhiyuktastulà÷ritaþ . pratimànasamãbhåto rekhàü kçtvà'vadhàritaþ . tvantule! satthadhàmàsi purà devairvinirbhità . tatsatyaü vada kalyàõi! saü÷ayànmàü vimocaya . yadyasmi pàpakçnmàta! stato màü tvamadho naya . ÷uddha÷cedgamayordhvammàü tulàmityabhimantrayediti>% . tulà÷ritaþ tulàmàråóhaþ . pratimànasamobhåtaþ pratimànena mçdàdinà samãkçtaþ . rekhàü kçtvàvatàraõe sàmyacihnaü kçtvà abhimantraõamevàvatàraõànantaraü kàryam avatàrita iti ktadar÷anàttataþ pràóvivekaþ tulàdhàrakaü ÷apathairniyamya ÷irogatapatrakaü punardhañamàropayet . ataeva nàradaþ %<samayaiþ parigçhyàtha punaràroùayennaram . nirvàte vçùñirahite ÷irasyàropya patrakamiti>% . samayaiþ ÷apathaiþ parigçhya niyamya . te ca viùõunà dar÷itàþ . %<brahmaghno ye smçtà lokàþ ye lokàþ kåñasàkùiõaþ . tulàdhàrasya te lokàsvalàndhàrayato mçùeti>% punaràrohaõakàye'bhimantraõamàha nàradaþ %<tvaü vetsi sarvabhåtànàü pàpàni sukçtàni ca . tvameva devi! jànãùe na viduryàni mànavàþ . vyavahàràbhi÷asto'yaü mànavastolyate tvayi . tadenaü saü÷ayàråóhaü dharmatastràtumarhasi . devàsuramanuùyàõàü satye tvamabhiùicyase . satyasandho'si bhagavan! ÷ubhà÷ubhavibhàvane . àdityacandràvanilo'nala÷ca dyaurbhåmiràpo hçdayaü yama÷ca . aha÷ca ràtri÷ca ubhe ca sandhye dharma÷ca jànàti narasya vçttamiti>% . mantroccàraõànantarakartavyaü pitàmaha àha %<jyotirvidbràhmaõa÷reùñhaþ kuryàtkàlaparãkùaõam . vinàóyaþ pa¤ca vij¤eyàþ parãkùàkàlakovidaiþ . sàkùiõo bràhmaõàþ ÷reùñhàþ yathàdçùñàrthavàdinaþ . j¤àninaþ ÷ucayo'lubdhà niyoktavyà nçùeõa tu . ÷aüsanti sàkùiõaþ ÷reùñhàþ ÷uddhya÷uddhã nçpe tadà>% iti .
     kàni punarjayaparàjayacihnànãtyapekùàyàmàha nàradaþ %<tulito yadi vardheta vi÷uddhaþ syànna saü÷ayaþ . samo và hãyamàno và na vi÷uddho bhavennaraþ>% iti vardheta upari gacchet . hãyamànaþ adho gacchet . yatpunaruktaü pitàmahena %<tulito yadi vardheta ÷uddho bhavati dharmataþ . hãyamàno na ÷uddhaþ syàdekeùàntu samo'÷uciþ . alpapàpaþ samo j¤eyo bahupàpastu hãyate>% iti . alpatvaü ùyabhicàre samàliïganàdinà caurye tadde÷agamanàdinà tatra ekeùàmiti påjàrthaü na tu svamate samasya ÷ucitvadyotanàrtham alpapàpino'pya÷ucitvàt . tena hãyamànasamayorva ka÷cidvi÷aiùaþ . daõóapràya÷citte pàpavi÷eùastayordoùànusàritvàt . yattu kai÷cidekeùàü tu samo'÷uciriti vacanam . %<alpapàpaþ samo j¤eyaþ>% iti vacanaü sàmye saü÷ayaparamevetyuktantatkliùñakalpanayà vàkyànàrjavantairupekùaõãyam . yattåktam, vçhaspatinà %<dhañe'bhiyuktastulito hãna÷ceddhànimàpnuyàt . tatsamastu punastaulyo vardhito vijayã bhavediti>% ayamarthaþ punardevatàvàhanàdyasahitaü sarvaü karma cighàyottolanãya iti samasyà÷ucitvani÷cayo na prathamatolanaparyàye kàryaþ . kintu punastaulyamànasya samataiva yadi bhavati tadà a÷uddhiravadhàraõãyetyarthaþ iti smçticandrikàyàm . yattu kai÷cittasminnaiva prayoge tolanasuktaü tanmandaü pradhànàvçttàvaïgàvçttiriti nyàyena tolanasya phalasambandhena pradhànatvàt tadàvçttau devatàvàhanàdyaïgànàmapyàvçtterevocitatvàt . ÷ikyàdicchede'pi punaþ samãkçtya tolanãya ityàha kàtyàyataþ %<÷ikyacchede tulàbhaïge tathà càpi guõasya và . ÷uddhestu saü÷aye cainaü parãkùeta punarnaramiti>% ÷uddhisaü÷ayakàrãõyàha nàradaþ %<tulà÷irobhyàmudbhràntaü vicalaü nyastalakùaõam . yadà vàyupraõunnaüvà tadà naikataraü vadet>% iti . ayamarthaþ . yadà tulàntau tiryakcalitau yadà ca samatàj¤ànàrthanyastaü cihnamapaiti yadà ca vàyunà prerità tulà årdhvamadha÷ca kampate tadà jayaü paràjayaü ca na vadediti . vyàso'pi %<kakùacchede tulàbhaïge dhañakarkañayostathà . rajvucchede'kùabhaïge và dadyàcchuddhiü punarnçpaþ>% iti . kakùaü ÷ikyatalaü karkañau tulopàntasthau ÷ikyàdhàràvãùadvakrau karkaña÷çïgasannibhau lauhakãlakau . akùaþ pàdastambhayoruparinihitastulàdhàrapañña iti mitàkùarà . dàróhyaprayojakaþ kãlaka iti halàyudhaþ . yattu vçhaspativacanam %<kakùacchede tulàbhaïge dhañakarkañayostathà . rajvucchede'kùabhaïge ca tathaivà÷uddhimàpnuyàditi>% tadà''kasmikakakùacchedàdiviùayam . kàtyàyanavacanantu dç÷yamànakàraõaka÷ikyacchedàdiviùayamiti vij¤àne÷varàcàryàdayaþ vãramiø . tulàpurupàïgatulà tu hemàdrau dàø khaõóe dç÷yà . matkçta kçtatulàdànàdipaddhatau ca vistareõa dç÷yà . 8 tolane mitàø . tulàþ striyàü pala÷ataü bhàraþ syàdviü÷atistulà ityamarokteþ pala÷atamànaü tulà . tatra sàdç÷ye %<tulàü yadà rohati dantavàsasà,>% kumàø %<kàmayànasamasthayà tulàm>% raghuþ . tulopamà÷abdayoge ùaùñhyeva sàdhu na tu tçtãyà %<atulopamàbhyàm>% pàø tçtãyàvidhàne tayoþ paryudàsàt tçtãyàprayogastu sahàrtha÷abdàdhyàhàreõa tadyoge iti malliø . tulàrà÷au . %<kanyàrke ca tulàrke ca pitéõàü ÷ràddhamiùyate>% smçtiþ %<tulàyàü lolayà saha>% tiø taø . %<sahajhaùastulayà>% jyoø taø . tolanadaõóàtmake màne %<atha sa dakùiõàdårorukçtya svamàüsape÷ãü tulayà dhàrayan gurutara eva kapota àsãt>% bhàø vaø 196 aø . %<tulàmànaü pratãmànaü sarva¤ca syàt sulakùitam . ùañsu ùañsu ca màseùu punareva parãkùayet>% manuþ %<tulàmànaü suvarõàdãnàü paricchedàrthaü yat kriyate pratãmànaü prasthadroõàdi tatsarvaü svaniråpitaü yathà syàt ùañsu ùañsu màseùu gateùu punastatsarvaü sabhyapuruùairnçpatiþ parãkùayet>% kullåø àùàóhyàü tulayà vãjatolane bhàvi÷asyahànivçddhij¤àpanam vçø saø 26 aø uktaü tatra adhivàsanàïgatulànirmàõaprakàrastatraivokto yathà
     %<àùàóhyàü samatulitàdhivàsitànàm anyedyuryadadhikatàmupaiti vãjam . tadvçddhirbhavati na jàyate yadånaü mantro'smin bhavati tulàbhimantraõàya . stotavyà mantrayogena satyà devã sarasvatã . dar÷ayiùyasi yatsatyaü satye satyavratà hyasi . yena satyena candràrkau grahà jyotirgaõàstathà . uttiùñhantãha pårveõa pa÷càdastaü vrajanti ca . yatsatyaü sarvavedeùu yatsatyaü brahmavàdiùu . yatsatyaü triùu lokeùu tatsatyamiha dç÷yatàm . brahmaõo duhità càsi tvamàdityeti kãrtità . kà÷yapã gotrata÷caiva nàmato vi÷rutà tulà . kùaumaü catuþsåtrakasannibaddhaü ùaóaïgulaü ÷ikyakavastramasyàþ . såtrapramàõaü ca da÷àïgulàni ùaóeya kakùobhaya÷ikyamadhye . yàmye ÷ikye kà¤canaü sannive÷yaü ÷eùadravyàõyuttare'mbåni caiyam . toyaiþ kaupyaiþ syandibhiþ sàrasai÷ca vçùñihãnà madhyamà cottamà ca . dantairnàgà gohayàdyà÷ca lomnà hemnà bhåpàþ sikthakena dvijàdyàþ . tadvadde÷à varùamà÷à di÷a÷ca ÷eùadravyàõyàtmaråpasthitàni . haimã pradhànà rajatena madhyà tayoralàbhe khadireõa kàryà . vitaþ pumàn yena ÷areõa sà và tulà pramàõena bhavedvitastiþ . hãnasya nà÷o'bhyadhikasya vçddhistulyena tulyaü tulitaü tulàyàm . etattulàko÷arahasyamuktaü pràje÷ayoge 'pi naro vidadhyàt>% .

#<tulàkåña># naø 6 taø . tulàmànasya kåñe 1 prakçtamànàpekùayà nyånatàpàdane . tulàyàü kåñaü yasya . 2 tatkàriõi puruùe ca %<mànakåñaü tulàkåñaü kaõñamoùñhaü nipãóaya>% kà÷ã08 aø svakiïkaraü prati yamavàkyam .

#<tulàkoñi(ñã)># strã tulayà tulàü và koñayati kuña--paritàpe--in và ïãp . nåpure, %<tulàkoñikvàõaiþ kusuma÷aramujjàgarayati>% udbhañaþ . %<skhalattulàkoñininàdakomalaþ>% màghaþ .

#<tulàko÷a># puø tulà ko÷a iva . tulàyàü bhàvi÷asya hànivçddhij¤àpanàrthatulàråpe mànadaõóabhede vçø saø vàkyaü tulà÷abde dç÷yam . 2 tulayà parãkùaõe ca mitàø .

#<tulàdàna># naø tulayà svadehamànena dànam . tulàpuruùasaüj¤ake mahàdàne matkçtatulàdànàdipaddhatau tatprayomo dç÷yaþ .

#<tulàdhaña># puø tulàyai tolanàya dhañaþ . tulàdhàradaõóe trikà0

#<tulàdhara># triø tulàyà mànadaõóasya dharaþ dhç--ac . 1 bàõijake, 2 tulàrà÷au, 3 tulàdaõóadhàrake triø mediø .

#<tulàpuruùa># puø ùoóa÷asu mahàdàneùu àdye màhàdàne tatprakàraþ matsyapuø 273 aø ukto yathà %<athàtaþ sampravakùyàmi mahàdànànukãrtanam>% ityupakrame . %<àdyantu sarvadànànàü tulàpuruùasaüj¤akam>% mahàdànàni vibhajya uktaü yathà %<matsya uvàca . yàni noktàni guhyàni mahàdànàni ùoóa÷a . tàni te kathayiùyàmi yathàvadanupårva÷aþ . tulàpuruùayàgo'yaü yeùàmàdau vidhãyate . ayane viùave puõye vyatãpàte dinakùaye . yugàdiùåparàgeùu tathà manvantaràdiùu . saïkràntau vaidhçtidine caturda÷yaùñamãùu ca . sitapa¤cada÷ãparvadvàda÷ãùvaùñakàsu ca . yaj¤otsavavivàheùu duþkhapnàdbhutadar÷ane . dravyabràhmaõa làbhe và ÷raddhà và yatra jàyate . tãrthe vàyatane vàpi taóàge rucire tathà . mahàdànàni deyàni saüsàrabhayabhãruõà . anityaü jãvitaü yasmàt vasu càtãva ca¤calam . ke÷eùveva gçhãtaþ san mçtyunà dharmamàcaret . puõyàü tithimathàsàdya kçtvà bràhmaõavàcanam . ùoóa÷àratnimàtrantu da÷a dvàda÷a và karàn . maõóapaü kàrayedvidvàn caturbhadràsanaü budhaþ . saptahastà bhavedvedã madhyepa¤cakarà tathà . tatmadhye toraõaü kuryàt sàradàrumayaü budhaþ . kuryàt kuõóàni catvàri caturdikùu vicakùaõaþ . samekhalàyoniyutàni kuryàt sampårõakumbhàni sahàsanàni . sutàmrapàtradvayasaüyutàni sayaj¤apàtràõi suviùñaràõi . hastapramàõàni tilàjyadhåpapuùpopahàràõi su÷obhanàni . pårvottare hastamitàtha vedã grahàdideve÷varapåjanàya . atràrcanaü brahma÷ivàcyutànàü tatraiva kàryaü phalamàlyavastraiþ . loke÷avarõàþ paritaþ patàkàmadhye dhvajaþ kiïkiõikàyutaþ syàt . dvàreùu kàryàõi ca toraõàni catvàryapi kùãravanaspatãnàm . dvàreùu kumbhadvayamatra kàryaü sraggandhadhåpàmbararatnayuktam . ÷àleïgudã candanadevadàru÷rãparõivilvapriyakà¤canottham . stambhadvayaü hastayugàvasvàtaü kçtvà dçóhaü pa¤cakarocchrita¤ca . tadantaraü hastacatuùñayaü syàdathottaràïga¤ca tadaïgameva . samànajàti÷ca tulàvalambyà haimena madhye puruùeõa yuktà . dairghyeõa sà hastacatuùñayaü syàt pçthutvamasyàstu da÷àïgulàni . suvarõaùaññàbharaõà tu kàryà sà lohapà÷advaya÷çïkhalàbhiþ . yutà suvarõena tu ratnamàlàvibhåùità màlyavilepanàbhyàm . cakraü likhedvàrijagarbhayuktaü nànàrajobhirbhuvi puùpakãrõam . vitànaka¤copari ùa¤cavarõaü saüsthàpayet puùpaphalopa÷obham . athartvijo vedavida÷ca kàryàþ suråpake÷ànvaya÷olayuktàþ . vidhànadakùàþ pañavo'nukålà ye càryade÷aprabhavà dvijendràþ . guru÷ca vedàntavidàryavaü÷asamudbhavaþ ÷ãlakulàbhiråpaþ . puràõa÷àstràbhirato'tidakùaþ prasannagambhãrasarasvatãkaþ . sitàmbaraþ kuõóalahemasåtra keyårakaõñhàbharaõàbhiràmaþ . pårveõa çgvedavidàvathàstàü bhajurvidau dakùiõata÷ca ÷astau sthàpyau dvijau sàmavidau tu pa÷càdàtharvaõàbuttaratastu kàryau . vinàyakàdigrahalokapàlavasvaùñakàdityamarudgaõànàm . brahmàcyute÷àrkavanaspatãnàü svamantratohomacatuùñayaü syàt . japyàni såktàni tathaiva caiùàmanukrameõàpi yathàsvaråpam . homàvasàne kçtatåryanàdo gururgçhãtvà valipuùpadhåpam . àvàhayellokapatãn krameõa mantrairamãbhiryajamànayuktaþ . ehyehi sarbàmarasiddhasàdhyairabhiùñutovajradharà'mare÷a! . saüvojyamàno'psarasàïgaõena rakùàdhvaranno bhagavannamaste (indrasya) . ehyehi sarvàmarahavyavàha! munipravãrairabhito'bhijuùña! . tejasvinà lokagaõena sàrdhaü mamàdhvaraü rakùa kave! namaste>% (agneþ) . ehyehivaivasvata! dharmaràja! sarvàmarairarcitadivyamårte! . ÷ubhà÷ubhànanda÷ucàmadhã÷a . ÷ivàya naþ pàhi makhaü namaste (yamasya) . ehyehi rakùogaõanàyakastvaü sarvaistu vetàlapi÷àcasaïghaiþ . mamàdhvaraü pàhi ÷ubhàdhinàtha! loke÷varastvaü bhagavannamaste (nairçtasya) . ehyehi yàdogaõavàridhãnàïga õena parjanyamahàpsarobhiþ . vidyàdharendràmaragãyamàna! pàhi tvamasmàn bhagavannamaste (varuõasya) . ehye hi yaj¤e mama rakùaõàya mçgàdhiråóhaþ saha siddhasaïghaiþ . pràõàdhipaþ kàlakaveþ sahàyaþ gçhàõa påjàü bhagavannamaste (vàyoþ) . ehyehi yaj¤e÷vara! yaj¤arakùàü vidhatsva nakùatragaõena sàrdham . sarvauùadhãbhiþpitçbhiþ sahaiva gçhàõa påjàü bhagavannamaste (somasya) . ehyehi vi÷ve÷vara! nastri÷åla kapàlakhaùñvàïgadhareõasàrdham . loke÷a! yaj¤e÷vara! yaj¤asiddhyai gçhàõa påjàü bhagavannamaste (ã÷asya) . ehyehi pàtàladharàdharendra! nàgàïganàkinnaragãyamàna! . yakùoragendràmaralokasaïghairananta! rakùàdhvaramasmadãyam . (anantasya) ehyehi vi÷vàdhipate! munãndra lokena sàrdhaü pitçdevatàbhiþ . sarvasya dhàtàsyamitaprabhàva! vi÷àdhvaranno bhagavannamaste (brahmaõaþ) . trailokye yànimåtàni sthàvaràõi caràõi ca brahmaviùõu÷ivaiþ sàrdhaü rakùàü kurvantu tàni me . devadànavagandharvà yakùaràkùasapannagàþ . çùayo manavogàvo devamàtara eva ca . sarve mamàdhvare rakùàü prakurvantu mudànvitàþ . ityàvàhya suràn dadyàdçtvigbhyo hemabhåùaõam . kuõóalàni ca haimàni såtràõi kañakàni ca . aïgulãyapavitràõi vàsàüsi ÷ayanàni ca . dviguõaü gurave dadyàdbhåùaõàcchàdanàni ca . japeyuþ ÷àntikàdhyàyaü jàpakàþ sarvatodi÷am . tattoùitàstu te sarve kçtvaivamadhivàsanam . àdàvante ca madhye ca kuryàdbràhmaõavàcanam . tato maïgala÷abdena snàpito vedapuïgavaiþ . triþpradakùiõamàvartya gçhãtakusumà¤jaliþ . ÷uklamàlyàmbarobhåtvà tàü tulàmabhimantrayet . namaste sarvadevànàü ÷aktistvaü satyamàsthità . sàkùibhåtà jagaddhàtrã nirbhità vi÷vayoninà . ekataþ sarvasatyàni tathànçta÷atàni ca . dharmàdharmakçtàü madhye sthàpitàsi jagaddhite! . tvaü tule! sarvabhåtànàü pramàõamiha kãrtità . màü tolayantã saüsàràduddharasva namo'stu te . yo'sautattvàdhipodevaþ puruùaþ pa¤caviü÷akaþ . sa eko'dhiùñhitodevi! tvayi tasmànnamonamaþ . namonamaste govinda! tulàpuruùasaüj¤aka! . tvaü hare! tàrayasvàsmàmmahàsasàrakardamàt . puõyakàlaü samàsàdya kçtvaivamadhivàsanam . punaþ pradakùiõaü kçtvà tulàmàrohayedbudhaþ . sasvaógacarmakavacaþ sarvàbharaõabhåùitaþ . dharmaràjamathàdàya haimaü såryeõa saüyutam . karàbhyàü baddhamamuùñibhyàmàste pa÷yan harermukham . tato'pare tulàbhàge nyaseyurdvijapuïgavàþ . samàdabhyadhikaü yàvat kà¤canaü càtinirmalam . puùñikàmastu kuryãta bhåmisaüsthaü nare÷varaþ . kùaõamàtraü tataþ sthitvà punarevamudãrayet . namaste sarvabhåtànàü sàkùibhåte! sanàtani! . pitàmahena devi! tvaü nirmità parameùñhinà . tvayà dhçtaü jagatsarvaü sahasthàvarajaïgamam . sarvabhåtàtmabhåtasthe! namaste vi÷vadhàriõi! . tato'vatãrya gurave pårvamardhaü nivedayet . çtvigbhyo'paramardhantu dadyàdudakapårvakam . gurave gràmaratnàni çtvigbhya÷ca nivedayet . pràpya teùàmanuj¤àü tu tathànyebhyo'pi dàpayet . dãnànàthavi÷iùñàdãn påjayedbràhmaõaiþ saha . na ciraü dhàrayedgehe suvarõaü prokùitaü budhaþ . tiùñhadbhayàvahaü yasmàcchokavyàdhikaraü nçõàm . ÷ãghraü parasvãkaraõàcchreyaþ pràpnoti mànavaþ . anena vidhinà yastu tulàpuruùamàcaret . pratilokàdhipasthàne pratimanvantaraü vaset . vimànenàrkabarõena kiïkiõãjàlamàlinà . påjyamàbo'psarobhi÷ca tato viùõupuraü vrajet . kalpakoñi÷ataü yàvattasmin loke mahãyate . karmakùayàdiha punarbhuvi ràjaràjo bhåpàlamaulimaõira¤jitapàdapãñhaþ . ÷raddhànvito bhavati yaj¤asahasrayàjã dãptapratàpajitasarbamahãpalokaþ . yo dãyamànamapi pa÷yati bhaktiyuktaþ kàlàntare smarati vàcayatãha loke . yo và ÷çõoti pañhatãndrasamànaråpaþ pràptoti dhàma sapurandaradevajuùñam . anyavidhànaü hemàø dàø vç÷yam etat prayogastu matkçtatulàdànàdipaddhatau dç÷yaþ . 2 vratabhede . taccavrataü pa¤cada÷adimasàdhyamekaviü÷atidinasàdhya¤ca yathà .
     %<pinyàkàcamatakrodakalaktånàmupavàsàntarito'bhyavyavahàràstulàpuruùaþ>% . viùõuø saø . %<pinyàkàcàmatakràmbusaktånàü prativàsaram . ekaràtropavàsa÷ca kçcchraþ saumyo'yamucyate>% ityupakrame %<eùàü triràtramabhyàsàdekaikasya yathàvidhi . tulàpuruùa ityeùa j¤eyaþ pa¤cada÷àhikaþ>% . eùàü pinyàkàdãnàü pa¤cànàü kramenaikaikasya triràtràbhyàsena pa¤cada÷àhavyàpã tulàpuruùàkhyaþ kçcchro veditavyaþ . atra pa¤cada÷àhikatvavidhànàdupavàsasya nivçttiþ . yamena tvekaviü÷atiràtrikastulàpuruùa uktaþ %<àcàmamatha pinyàkaü takra¤codakasaktukàn . tryahaü tryahambhayu¤jàno vàyubhakùastryahadvayam . ekaviü÷atiràtrantu tulàpuruùa ucyate iti>% .

#<tulàpragra(grà)ha># puø pra + graha và gha¤ pakùe ap 6 taø . 1 tulàsåtre siø kauø .

#<tulàmàna># naø tulàrthaü tolanàrthaü mànaü mãyate'nena mà--karaõe lyuñ . 1 tulàdaõóe ÷abdàrthaciø .

#<tulàyaùñi># strã 6 taø . 1 tulàdaõóe . %<stokenonnatimàyàti stokenàyàtyadhãgatim . aho hasadç÷ã ceùñà tulàyaùñeþ khalasya ca>% pa¤cataø .

#<tulàvãja># naø tulàyàþ tolanasya vãjaü målam . 1 gu¤jàyàm tadàrabhyaiva hi mànaü ÷àstre dar÷itaü yathà %<dar÷àrdhagu¤jaü pravadanti màùamiti>% lãlà0

#<tulàsåtra># naø tulàrthaü tolanàrthaü såtram . tojanàrthaü tulàdaõóasthitasåtre pragrahe amaraþ .

#<tuli(lã)># strã turi(rã) + rasya laþ . turyàü ÷abdaratnàø .

#<tulikà># strã tula--bàø kyun . kha¤janikàyàü trikàø .

#<tulita># triø tulà + tatkaroti õic--karmaõi kta . 1 parimite %<ye'pãndrapàõitulitàyudhalånapakùàþ>% màghaþ . 2 sadç÷ãkçte

#<tu(tå)linã># strã tålaü vidyate phale'syà ini ïãp và pçùoø hrasvaþ . 1 ÷àlmalivçkùe ratnamàlà .

#<tu(tå)liphalà># strã tuli tålayuktaü phalamasyàþ và påùoø . 1 ÷àlmalãvçkùe ratnamàlà .

#<tulya># triø tulayà sammitaü yat . 1 sadç÷e amaraþ . %<sakàmàü dåùayaüstulyo na badhaü pràpnuyànnaraþ>% . %<sakàmàü dåùayaü stuõùonàïgulicchedamàpnuyàt manuþ>% . %<kumbhakarõaþ kapãndreõa tulyàvasthaþ svasuþkçtaþ>% raghuþ .

#<tulyapàna># naø tulyena sajàtãyena saha pànam . sajàtãyairbahubhirekatra pàne amaraþ .

#<tulyayogità># strã arùàlaïkàrabhede alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 399 pçø dç÷yam .

#<tulya÷as># avyaø tulya + vãpsàrthe ÷am . tulyaü tulyamityarthe . %<vimbãloñàcca tulya÷aþ>% su÷ruø .

#<tulvala># puø çùibhede . taulvali÷abde dç÷yam .

#<tuvara># puø tavati hinasti rogàn sauø tu--ùvarac niø guõàbhàvaþ . 1 dhànyabhede 2 kaùàyarase ca 3 tadvati triø 4 àóhakyàm 5 sauràghramçttikàyà¤ca strã ùittvàt ïãù svàrthe ka tuvarikàpyatraiva . rasabhede puüstrã tadvati triø amaraþ . 6 ÷ma÷ruhãne nare uõàø .

#<tuvarayàvanàla># puø karmaø ghànyabhede ràjaniø . %<tuvaro yàvanàlastu kaùàyoùõo virecakaþ . saügràhã vàta÷amano vidàhã ÷oùakàrakaþ>% ràjaniø .

#<tuvarikà># strãø tuvaro'styasyàþ ñhan . 1 sauràùñramçttikàyàü (phañakiri) amaraþ . 2 àóhakyàü (arahara) bharataþ .

#<tuvarã># strã tu + ùvarac ùittvàt ïãù . 1 àóhakyàü 2 sauràùñnamçttikàyà¤ca(phiñkari) ràjaniø . (torã) iti 3 dhànyabhede bhàvapraø tadguõàstatroktà yathà . %<tuvarã gràhiõã ÷ãtà laghvã kaphaviùàsmajit . tãkùõoùõà vahnidà kaõóåkuùñhakoñhakçmipraõut>% .

#<tuvarã÷imba># puø tuvaryà àóhakyà iva ÷imbà yasya . raktacakramardane ÷abdacaø .

#<tuvi># strãø tumbã + pçùoø . 1 tumbyàü . tu--pårtau in kicca . 2 vahu÷abdàrthe nighaõñuþ . %<tuvikårmirçthàvàn>% çø 3 . 30 . 3 . kç--mi vede guõe akàrasthottvam %<tuvigràbhaü tuvikårmiü rabhodàm>% çø 6 . 22 . 5 . %<graheraõ . tuvigràbhaü bahugràhakam>% bhàø %<tuvi÷uùma! tuvikrato!>% çø 8 . 68 . 2 và ïãp . %<sahasreùu tuvãmagha!>% çø 1 . 29 . 1 . tuvãmagha katha¤cana %<sa iddàsaü tuvãravam>% çø 10 . 99 . 6 .

#<tuvis># naø tu--vçddhau ùårtau và isi kicca . 1 vçddhau 2 praj¤àyàü 3 bale ca . %<yaþ saptara÷mirvçùabhastuviùmàn>% çø 2 . 12 . 12 . %<tuviùmàn vçddhimàn balavàn và>% bhàø . %<bhãmastuviùmàn carùaõibhyaþ>% 1 . 55 . 1 . %<tuviùmàn praj¤àvàn valavàn và>% bhàø . balena praj¤ayà ca vçddheþ pårte÷ca sambhavàt balapraj¤ayostathàtvam .

#<tuvãravat># triø tuvã matvarthãvoraþ tato matup masya vaþ . bahustovçyukte . %<rathà kavistuvãravàn>% çø 10 . 164 . 4 . %<tuvãravàn bahustotçyukto bhavati . matvarthãyapratyayàvçttiþ . yadvà tuvi÷abdasya ro matvarthãyaþ . bàhulyayuktadevaiþ sahito bhavati>% bhàø .

#<tu÷a># badhe bhvàø àø sakaø señ . to÷ate ato÷iùña tutu÷e . %<indurindràya to÷ate nito÷ate>% çø 9 . 109 . 22 %<induþ õoma indràyendràrthaü to÷ate>% to÷ate hanyate abhiùåyate . nito÷ate nitaràmabhiùåyate . to÷atirbadhakarmà bhàø karmakartari taï . yagabhàva÷chàndasaþ . %<satràtvaü puruùñutaü eko vçtràõi to÷ase>% . ç08 . 15 . 11 . to÷ase hinasti bhàø .

#<tuùa># toùe ànandabhede diø ùaø ëdit akaø señ . tuùyati atuùat . tutoùa . ¤ãdit vartamàne ktaþ tuùñaþ . tuùñiþ . toùaþ %<tuùya draupadi! mà krugha>% bhàø vaø 1109 ÷loø %<tuùyanti ca ramanti ca>% bhàø ànuø 1276 ÷loø %<tutoùa pa÷yan vitçõàntaràlàþ>% bhaññiþ .

#<tuùa># puø tuùa--ka . 1 vibhãtakavçkùe (vayaóà) 2 dhànyatvaci svanàmakhyàte dravye ca amaraþ . %<vrãhãn jihàsati sitottamataõóulàdyàn ko nàma bhostuùakaõopahitàn hitàthã>% praboø caø . %<tuùeõàpi parityaktà na prarohanti taõóulàþ>% hitoø . %<satuùaü dhànayamucyate>% àø taø .

#<tuùagraha># puø tuùeõa gçhyate graha--karmaõi ap . vahnau trikà0

#<tuùaja># triø tuùe jàyate jana--óa . tuùajàte vahnyàdau . asya %<dãrghakà÷atuùavañaü je>% pàø àdyudàttatà .

#<tuùadhànya># naø tuùàvçtaü dhànyaü ÷àø taø . tuùàvçte satuùe dhànye . %<tuùadhànyatokùõamantràbhicàravetàlakarmaj¤àþ>% . %<paradhanaharaõàbhiratàstuùadhànyaü sarvabhiùaja÷ca>% . vçø saø 15 aø .

#<tuùasàra># puø tuùaü sarati anusarati sç--aõ . vahnau ÷abdamà0

#<tuùànala># puø tuùasyànalaþ . tuùajàte agnau . tuùàgnyàdayo'pyatra .

#<tuùàmbu># naø tuùodaka÷abdàrthe %<tuùàmbu dãpanaü pàõóu kçbhirogagadàpaham . tãkùõoùõa pàcanaü pittaraktakçdvasti÷ålahçd>% bhàvapraø .

@<[Page 3337b]>@
#<tuùàra># puø toùayati tuùa--antarbhåtaõyaryàt àran kicca . 1 de÷abhede . (tkhàra) ÷abde dç÷yam tatra tukhàrà ityatra tuùàrà iti pàñhàntàram . 2 himakaõabhede nãhàre hemacaø . 3 ÷ãtalaspar÷e amaraþ 4 taùñvati triø . %<apàü hi tçptàya na vàridhàrà svàduþ sugandhiþ khadate tuùàrà>% naiùaø %<prapatat tuùàro hemantakàlaþ>% çtusaø 5 karpårabhede ràjaniø . %<janastuùàrà¤jagaparvatàviya>% %<syapanavàrituùàrabhçtastanàþ>% màghaþ . %<àcacàma satuùàra÷ãkaraþ>% raghuþ . %<padaü tuùàrasrutidhautaraktam>% kumàø . %<lathutuùàratuùàrajala÷cyutam>% kiràø .

#<tuùàrakara># puø tuùàro himaþ karo'sya . 1 himakare candre tuùàrakiraõàdayo'pyatra . %<kalayà tuùàrakiraõasya puraþ>% màthaþ . 2 karpåre ca .

#<tuùàragiri># puø 6 taø . 1 himàlaye %<tuùàragirikåñàbhaü sitàbhra÷ikharopamam>% bhàø anuø 14 aø . tuùàràcalàdayo'pyatra .

#<tuùita># puø tuùa--yàø kitac--tuùa--sampaø kvip tataþ tàrakàø itac và . 1 gaõadevatàbhede te ca dvàda÷a . kintu manvantarabhede bhinnanàmànaþ yathà %<càkùuvasyàntare pårvamàsan ye tuùitàþ suràþ . vaivasvate'ntare te vai àdityà dvàda÷a smçtàþ>% harivaüø 3 aø . tathà ca àdityaråpà dvàda÷a 13 %<pràõàpànàvudàna¤ca samàno vyàna eva ca . cakùuþ ÷rotrarasàghràõaspar÷e buddhirmanastathà . dvàda÷aite tu tuùitàþ devàþ svàrociùe'ntare>% sàrasundarodhçtavàkyoktà dvàda÷a12 %<toùaþ pratoùaþ santoùo bhadraþ ÷àntirióaspatiþ . idhmaþ kavirvibhuþ svàhà nudevo rocano dviùaña 12 . tuùità nàma te devà àsan svàyambhuve'ntare>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyoktà dvàda÷a iti ùañtriü÷at . ye ca dvàda÷eti manyante te ekaikamanvantaràpekùayà dvàda÷eti varõayanti . samaùñyamipràyeõa ùañtriü ÷aditi vivekaþ . tadabhipràyeõaiva %<ùañtriü÷attuùità matàþ>% ityuktam . 2 viùõau puø . %<tuùita! mahàtuùitetyàdi>% bhàø ÷àø 34 aø . viùõustutau .

#<tuùottha># naø tuùàduttiùñhati ud + sthà--ka 3 taø . 1 tuùodake ràjaniø .

#<tuùodaka># naø tuùami÷ritamudakaü ÷àø taø . 1 kà¤cikabhede hàràø . tatkaraõaprakàro bhàvapraø ukto yathà %<tuùodakaü yavairàmaiþ satuùaiþ ÷aphalãkçtaiþ . yavairudakasahitaiþ sandhànavargoktatvàt>% . tuùànyu÷abde tadguõàdi dç÷yam .

@<[Page 3338a]>@
#<tuùña># triø tuùa--kartari kta . 1 santoùayukte . %<tasmiüstuùñe jagattuùña prãõite prãõitaü jagat>% puràø . 2 viùõau puø %<parardhiþ paramaspraùñastuùñaþ puùñaþ ÷ubhekùaõaþ>% viùõusaø %<parànandaikaråpatvàttuùñaþ>% bhàø . tasyànandaråpatve'pi ànandà÷rayatvaü kalpitam ataeva vivaraõe %<ànando viùayànubhavo nityatva¤ca santi dharmà apçthaktve'pi pçthagivàvabhàsante>% ityuktam . nyàyanaye tu duþkhàbhàvasyaivànandaråpatvàt tasya tadà÷rayatvamastyeveti bhedaþ .

#<tuùñi># strã tuùa--bhàve ktin . 1 toùe 2 bhogeùvetàvatàlamiti buddhau 3 adhigatàrthàdanyatra tucchatvabuddhau %<tuùñirnurakçtàrthasya kçtàrtho'smãti yà matiþ>% ityukte 4 buddhibhede sà ca navavidhà iti sàükhyàcàryàþ yathoktaü sàø kàø taø kauø ca . tuùñirnabadhetyuktaü tàþ parigaõayati . %<àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ . vàhyàviùayoparamàt pa¤ca nava tuùñayo'bhimatàþ>% kàø . prakçtivyatirikta àtmàstãti pratipadya tato'sya ÷ravaõamananàdinà vivekasàkùàtkàràya tvasadupade÷atuùño yo na prayatate tasya catasra àdhyàtmikyastuùñayo bhavanti prakçtivyatiriktamàtmànamadhikçtya yasmàttàstuùñayastasmàdàdhyàtmikyaþ, kàstà ityata àha prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ prakçtyàdiràkhyà yàsàü tàstathoktàþ . tatra prakçtyàkhyà tuùñiryathà kasyacidupade÷aþ (vivekasàkùàtkàro hi prakçtipariõàmabhedaþ ta¤ca prakçtireva karotãti kçtaü te dhyànàbhyàsena, tasmàdevamevàssveti) . seyamupadeùñavyasya ÷iùyasya prakçtau tuùñiþ prakçtyàkhyà tuùñiþ ambha ityucyate . yà ca prakçtyavivekakhyàtirna sà prakçtimàtràdbhavati mà bhåtsarvasya sarvadà tanmàtrasya sarvàn pratyavi÷eùàt pravrajyàyàstu sà bhavati tasmàtpravrajyàmupàdadãthàþ kçtaü te dhyànàbhyàsenàyuùmannityupade÷e yà tuùñiþ sopàdànàkhyà salilamucyate . yà tu pravrajyàpi na sadyo nirvàõadeti saiva kàlaparipàkamapekùya siddhinte vidhàsyati alamuttaptatayà tavetyupade÷e yà tuùñiþ sà kàlàkhyà megha ucyate . %<yà tu na kàlàt nàpyupàdànàdvivekakhyàtirapi tu bhàgyàdeva ataeva madàlasàpatyàni atibàlàni màturupade÷amàtràdeva vivekakhyàtimanti muktàni babhåvuþ tatra bhàgyameva heturnànyadityupade÷e yà tuùñiþ sà bhàgyàkhyà tuùñirucyate . bàhyà dar÷ayati bàhyàstuùñayoviùayoparamàt pa¤ca, yàþ khalvanàtmanaþ prakçtimahadaïkàràdãnàtmetyabhimanyamànasya vairàgye sati tuùñayastà bàhyàþ àtmaj¤ànàbhàve'nàtmànamadhikçtya pravçtteriti . tà÷ca vairàgye sati sambhavanti tuùñaya iti vairàgyahetupa¤cavidhatvàdvairàgyàõyapi pa¤ca, tatpa¤cakatvàt tuùñayaþ pa¤ceti, uparamyate'nenetyuparamo vairàgyaü viùayàduparamo viùayoparamaþ . viùayà bhogyàþ ÷abdàdayaþ pa¤ca, uparamà api pa¤ca . tathà ca arjanarakùaõakùayabhogahiüsàdoùadar÷anahetujanmàna uparamàþ pa¤ca bhavanti . tathà hi sevàdayo dhanopàrjanopàyàste ca sevakàdãn duþkhà kurvanti . dçpyaddurã÷varadvàþsthahastadattacaõóàrdhacandrajàü vedanàü bhàvayan pràj¤aþ kaþ sevàsu prasajjate . evamanye'pyarjanopàyà duþkhà iti viùayoparame yà tuùñiþ saiùà pàramucyate . tathàrjitaü dhanaü ràjaikàgàrikàgnijalaughàdibhyo vinaïkùyatãti tadrakùaõe mahadduþkhamiti bhàvayato viùayoparame yà tuùñiþ dvitãyà supàramucyate . tathà mahatàyàsenàrjitaü ghanaü bhujyamànaü kùãyate iti tatprakùayaü bhàvayato viùayoparame yà tuùñiþ sà tçtãyà pàrapàramucyate . evaü ÷abdàdibhogàbhyàsàdvardhante kàmàste ca viùayàpràptau kàminaü duþkhayantãti bhogadoùaü bhàvayato viùayoparame yà tuùñiþ sà caturthãü anuttamàmbha ucyate . evaü nànupahatya bhåtàni viùayopabhogaþ sambhavatãti hiüsàdoùadar÷anàdviùayoparame yà tuùñiþ sà pa¤camã uttamàmbha ucyate . evamàdhyàtmikãbhi÷catasçbhirbàhyàbhi÷ca pa¤cabhirnava tuùñayo'bhimatàþ>% . bhàùyakçtà anthathà tuùñibhedà dar÷ità yathà %<tuùñirnavadhà>% sà såø %<àdhyàtmikyàdibhedànnavadhà tuùñiþ>% bhàø . %<idaü såtraü kàrikayà vyàkhyàtam . àdhyàtmikya ityàdi asyàyamarthaþ . àtmànaü tuùñimataþ saïghàtamadhikçtya vartanta ityàdhyàtmikyastuùñaya÷catasraþ . tatra prakçtyàkhyà tuùñiryathà . sàkùàtkàraparyantaþ pariõàmaþ sarvo'pi prakçtereva taü ca prakçtireva karotyahaü tu kåñasthaþ pårõa ityàtmabhàvanàt paritoùaþ . iyaü tuùñirambha ityucyate . tata÷ca prabrajyopàdànena yà tuùñiþ sopàdànàkhyà salilamityucyate . tata÷ca pravrajyàyàü bahukàlaü samàdhyanuùñhànena yà tuùñiþ sà kàlàkhyà tuùñirmegha ityucyate . tata÷ca praj¤ànaparamakàùñhàråpe dharmameghasamàdhau sati yà tuùñiþ sà jalàkhyà tuùñirityucyata iti catasra àdhyàtmikyaþ . bàhyàþ pa¤ca tuùñayo bàhyaviùayeùu pa¤casu ÷abdàdiùvarjanarakùaõakùayabhogahiüsàdidoùanimittakoparamàjjàyante . tà÷ca tuùñayo yathàkramaü pàraü supàraü pàràpràramanuttamàmbha uttamàmbha iti paribhàùità iti . ka÷cit tvimàü kàrikàmanyathà vyàkhyàtavàn . tadyathà vivekasàkùàtkàro'pi prakçtipariõàma evetyalaü dhyànàbhyàsenetyevaü dçùñyà yà dhyànàdinivçttau tuùñiþ sà prakçtyàkhyà . pravrajyopàdànenaiva mokùo bhaviùyati kiü dhyànàdineti yà tuùñiþ sopàdànàkhyà . kçtasannyàsasyàpi kàlenaiva mokùo bhaviùyatyalamudvegeneti yà tuùñiþ sà kàlàkhyà . bhàgyàdeva mokùo bhaviùyati na mokùa÷àstroktasàdhanairevaü kutarke yà tuùñiþ sà bhàgyàkhyetyàdirartha iti tanna . tadyàkhyàtatuùñãnàmabhàvasya j¤ànàdyanukålatvenà÷aktiparibhàùànaucityàditi>% . tuùa--kartari ktic . 5 gauryàdiùu ùoóa÷asu màtçùu madhye màvçbhede . kuladevatà÷abde 2130 pçø dç÷yam . 6 anantadevapatnyà¤ca . %<anantapatnã tuùñi÷ca påjità vandità'bhavat . yayà vinà na santuùñàþ sarve lokà÷ca sarvataþ>% devãbhàø . %<yà devã sarvabhåteùu tuùñiråpeõa saüsthità>% devãmàhàø . %<àcàra÷caiva sàdhånàmàtmanastuùñireva ca>% manuþ .

#<tuùñimat># triø tuùñirastyasya matup . toùayukte . striyàü ïãp . 2 ugrasenàtmaje kaüsabhràtari puø %<kaüsaþ sunàmà nyagrodhaþ kaïkaþ ÷aïkuþ suhustathà . ràùñrapàlo'tha sçùñi÷ca tuùñimànugrasenajàþ>% bhàgaø 9 . 24 . 14 .

#<tuùñu># puø tuùa--bàø tuk . karõasthamaõau ÷abdacaø .

#<tuùya># puø tuùa--kartari kyap . 1 mahàdeve tuñituña÷abde dç÷yam

#<tusa># dhvanau bhvàø paraø sakaø señ . tosati atosãt . tutosa .

#<tusa># puø tuùa + pçùoø . tuùe dhànyatvaci ramànàthaþ .

#<tusta># naø tusa--kta bàø ióabhàvaþ . 1 reõau amare vustetyatra tusteti pàñhaü matvà sàrasundaryàü vyàkhyàtam .

#<tuha># ardane badhe bhvàø paraø sakaø señ . tohati . irit atuhat atohãt . . tutoha .

#<tuha(hà)ra># puø tuha--bàø karan kàran và . kumàrapàriùadabhede . %<tuhara÷ca tuhàra÷ca citradeva÷ca vãryavàn>% bhàø saø 46 aø . kumàrapàriùadoktau .

#<tuhina># naø tuhyate'nena tuha--inan hrasva÷ca . 1 hime amaraþ 2 candratejasi ujjvalaø %<tçõàntalagnaistuhinaiþ patadbhiþ>% çtusaø %<sàndrastahinàntaritaþ>% prabodhacaø .

#<tuhinakara># puø tuhinaü karo'sya . 1 candre tuhinàü÷uprabhçtayo'pyatra . 2 karpåre ca .

#<tuhinàü÷utaila># naø 6 taø . karpårataile ràjaniø .

#<tuhinàcala># puø 6 taø . himàlaye tuhinàdriprabhçtayã'pyatra .

#<tuhuõóa># puø danuvaü÷ye dànavabhede . %<a÷vagrãva÷ca såkùma÷ca tuhuõóa÷ca mahàbalaþ . ekapàdekacakra÷ca viråpàkùamahodarau . nicandra÷ca nikumbha÷ca kupañaþ kapañastathà . ÷arabhaþ ÷alabha÷caiva såryacandramasau tathà . ete khyàtà danorvaü÷e dànavàþ parikãrtitàþ>% bhàø àø 65 aø . 2 dhçtaràùñraputrabhede %<nandako bàhu÷àlã ca tuhuõóovikañastathà>% 186 aø .

#<tåóa># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . tåóayati atåóãt . tutåóa . çdit . õic atutåóat ta .

#<tåõa># saïkoce adaø curàø ubhaø sakaø señ . tåõayati te . atutåõat ta .

#<tåõa># saïkoce cuø ubhaø sakaø señ . tåõayati te atåtuõat ta .

#<tåõa># påraõe cuø àø sakaø señ . tåõayate, atåtuõat ta .

#<tåõa># puø tåõyate påryate vàõaiþ tåõa--påraõe karmaõi gha¤ . iùudhau vàõàdhàre amaraþ .

#<tåõaka># naø %<tåõakaü bhavedidaü rajau rajau tata÷ca raþ>% vçø raø ñãkokte pa¤càda÷àkùarapàdake chandobhede .

#<tåõadhàra># puø tåõaü dhàrayati dhàri--aõ upaø saø . tåõadhàriõi dhànuùke . asyà niyuktatvàt %<aõi niyukte>% pàø na àdyudàttatvam . kintu tatpuruùasvaraþ .

#<tåõava># puø tåõastadàkàro'styasya ke÷àø va tåõaü tadàkàraü vàti và--ka và . tåõàkàre vàdyabhede . %<saiùà vàg vanaspatiùu vadati yà dundubhau yà tåõave yà vãõàyàm>% taiø saø 6 . 1 . 4 . 1 . %<vãõàvàda kro÷àya tåõavadhmamavarasparàya>% yajuø 30 . 19 . %<tåõavaü vàdyabhedaü dhamati tathàbhåtam>% vedadãø . %<vãõàvàdaü pàõighnaü tåõavadhmaü tànnçttàyànandàya>% yajuø 30 . 20 .

#<tåõavat># triø tåõa + astyarthe matup masya vaþ . 1 tåõayukte dhànuùke %<sàyudhà baddhanistriü ÷àståõavantaþ saümàrgaõàþ>% bhàø vaø 9 aø . ñhan . tåõika ini tåõin tatràrthe triø inyantasya striyàü ïãp . tåõin . nandivçkùe puø ràjaniø .

@<[Page 3340a]>@
#<tåõã># strã tåõyate påryate ÷araiþ tåõa--påraõe gha¤ gauràø ïãù . 1 iùudhau 2 tåõe 3 nãlyàü ÷abdàrthaciø . 4 tåõe strã ñàp ÷abdàrthaciø .

#<tåõãka># puø tåõãva kàyati--kai--ka . nandivçkùe ràjaniø .

#<tåõãra># puø tåõyate påryare ÷araiþ tåõa--påraõe bàø ãran . 1 tåõe iùudhau amaraþ .

#<tåtaka># naø tuttha + pçùoø . tutthe (tuütiyà) ÷abdacaø .

#<tåtujàna># puø tuji--bale kànac tujàø abhyàsadãrthaþ bàø nalopaþ . 1 kùipre vighaõñuþ . 2 preryamàõe ca tujadhàtau dç÷yam .

#<tåtuji># strã tuji--bale dàne và ki dvitve tujàø abhyàsadãrghaþ nalopaþ . 1 kùipre nighaõñuþ 2 dàtari ca . %<jaj¤e'tåtujiü cittåtujira÷i÷nat>% çø 7 . 28 . 3 . %<tåtujirdàtà>% bhàø .

#<tåtujyamànàsa># puø tuji--vale karmaõi ÷ànac dvitvam abhyàsadãrghaþ bàø nalopaþ tathàbhåtaþ asati dopyate asadãptau ac karmaø . kùipre nighaõñuþ .

#<tåtuma># triø tuja--ac dvitve abhyàsadãrthaþ pçùoø . 1 tårõe màdhavaþ %<savanà tåtumà kçùe>% çø 10 . 50 . 5 . %<età vi÷và savanà tåtumà kçùe>% çø 10 . 50 . 6 . %<tåtumà tårõàni>% bhàø .

#<tåda># puø tuda--gha¤arthe karmaõi ka pçùoø . 1 tålavçkùe ràjaniø . a÷vatthàkàre (pàr÷vapippala) khyàte vçkùe bhàvapraø %<tådaü pakvaü guru stambhi himaü pittànilàpaham . tadevàmaü sumaghuraü saü÷oùi raktapittahçt>% .

#<tådã># strã de÷abhede . tådã abhijano'sya óhak . taudeya pitràdikrameõa tådãde÷avàsini triø .

#<tåpara># puø ÷çïgahãne 1 pa÷au . striyàü ñàp . tasya ÷çïgahãnatvakàraõaü yathà %<tàsàntveva và'bruvannàsàmahà evemau dvàda÷au màsau saü saüvatsaramàpayàmeti tàsàü dvàda÷asu màþsu ÷çïgàõi pràvartanta tàþ sarvamannàdyamàpnuvaüstà etaståparàstasmàttàþ sarvàn dvàda÷amàsaþ prerate sarvaü hità annàdyamàpnuvan>% tàõóyaø ghràø 4 . 1 . 2 . tu÷abdã vailakùaõyadyotanàrthaþ, tàsàügavàü madhye kà÷cidavruyan kimityucyate, yau dvàda÷au dvàda÷asaükhyàpårakàveva ÷iùñàvekàda÷advàda÷au màsau imau àsàmahà evaü anuùñhàyaibaü anuùñhàyaü pràrabdhaü saüvatsarasàdhyaü samàpayàmeti vyavahità÷ceti samityasya vyavahitena sambandhaþ, tàsàü gavàü jàtàni ÷çïgàõi dvàda÷asu màþsu màseùu pårõeùu pràvartanta pràpatan da÷abhirmàsaiþ ÷çïgapràptilakùaõaphale siddhe'pi punara÷raddhayà yato màsadvayamanvatiùñhan ato jàtànàmapi ÷çïgàõàü punaþ patanamityabhipràyaþ, tathà caitareyakam %<atha samàpayiùyàmaþ saüvatsaramityàsata tàsàma÷raddhayà ÷çïgàõi pràvartanteti>% . etàståparà iti tàþ patita÷çïgàþ gàvaþ sarvartubhavamannàdyamadanãyamannaü pràptuvan tà gàvaståparàþ ÷çïgahãnàþ dç÷yante tasmàttàþ sarvàn dvàda÷a màsau màsàn prerate pragacchanti ãra gatau ÷ãtavàtàtapeùu sarvadà puùñàïgà eva yathàyathaü gacchanti ÷çïgiõo mahiùàdayastu kç÷à bhavanti, tasmàdityuktaü kasmàdityàha hi yasmàttà gàvaþ sarvamannàdyamàpnuvan tasmàt sarvartuùu puùñàïgà bhavanti tathà caitareyakam %<årdhvatvamasamanvata tasmàdu tàþ sarvabhåtàntaramuttiùñhantãti>% bhàø . %<pràjàpatyàü÷ca saptada÷a ÷yàmatåparàn vastàn>% kàtyàø ÷rauø 14 . 2 . 13 %<a÷vaståparo gaurmç gaste pràjàpatyàþ>% yajuø . 24 . 1 .

#<tåbara># puüstrãø sauø tu + kvip tåþ bç--vçtyàü ac karmaø . tåpara + pçùoø pasya bo vo . 1 tåpare kàle'jàta÷çïge pa÷au 2 kàle'jàta÷ma÷ruke puruùe 3 avyaktapuruùalakùaõe ca %<jahi tåvarakaü kùipraü karõasya balamàdadhat>% bhàø droø 133 aø %<ta¤ca tåvarakaü bàlaü bahvà÷inamavidyakam>% bhàø uø 159 aø . 2 kaùàye rase puø 3 tadvati triø . 4 àóhakyàü 5 sauràùñramçttikàyàü strã gauràø ïãù .

#<tåya># naø tãya + pçùoø . 1 jale nighaõñvaþ . tå--bhàve sampaø kvip tàü yàti yà--ka và . 2 kùipre naø %<deva haribhiryàhi tåyam>% çø 3 . 43 . 3 %<tåyaü kùipram>% bhàø . 3 kùipratàyukte triø . %<adriõà te mandina indra! tåyàn>% çø 10 . 28 . 3 . %<tåyànavilambitàn>% bhàø .

#<tåra># hiüse, sakaø vege akaø divàø àtmaø señ . tåryati atåriùña . tutåre .

#<tåra># triø tura--kartari kvip . 1 vegayukte . bhàve sampaø kvip . 2 vege strã %<pårbhirmayena vihitàbhiradç÷yatårbhiþ>% bhàø 2 . 7 . 38 . %<adç÷yatårbhiþ alakùyavegàbhiþ>% ÷rãdharaþ .

#<tåra># naø tåryate tàóyate mukhamàrutena tåra--gha¤arthe karmaõi ka . 1 vàdyabhede (sànài) hemacaø . 3 tàóalàne pañahàdau ÷abdàrthaciø .

#<tårã># strã tåraü tadàkàro'styasyàþ ac gauràø ïãù . dhåsture bhàvapraø .

@<[Page 3341a]>@
#<tårõa># naø tvara--saübhrame bhàve kta pakùe ióabhàvaþ åñh tasya naþ . 1 ÷ãghre kartari kta . 2 tvaràyukte triø amaraþ . %<abhyàjato'bhyàgatatårõatarõakàn>% màghaþ . %<cårõamànãyatàü tårõaü pårõacandranibhànane!>% . parõàni svarõavarõàni sãdantyàkarõalocane! udbhañaþ .

#<tårõà÷a># naø tårõama÷nute a÷a--ac . 1 udake . %<prati÷rutàyà vo vçùattårõà÷aü na gireradhi>% çø 8 . 32 . 3 . %<tårõà÷amudakaü bhavati tårõama÷nute>% niruø bhàø .

#<tårõi># puø tvara--ni niø åñh . 1 manasi ujjvaladattaþ ÷abdakalpadrume malàrthatoktiþ nakàrasthàne lakàrabhramàt . bhàveni . 2 tvaràyàü hemacaø . 3 ÷loke saükùipnasàre uõàø 4 kùipre nighaõñuþ . 5 tadvati triø . %<pra yatatstotà jarità tårõyarthaþ>% çø 3 . 52 . 5 . %<tårõyarthaþ tvaritagamanàþ>% bhàø %<vigàhaü tårõiü taviùãbhiràvçtam>% çø 3 . 3 . 5 . %<tårõiü kùipragàminam>% bhàø .

#<tårta># naø tvara--kta åñh bede na tasya naþ . 1 kùipre %<yadvai kùipraü tattårtamatha yat kùipràt kùepãyastatpratårtam>% ÷ataø bràø 6 . 3 . 2 . 2 .

#<tårya># naø turyate tàóyate tåra--yat . vàdyabhede %<homàvasàne kçtatåryanàdaþ>% matpuø tulàpuruùadànavidhau %<tatra bhuktvà punaþ ki¤cittåryaghoùaiþ praharùitaþ>% manuþ . etatparasya mànasya girinadyàø na õatvam tåryamànam %<satåryamenàü snapayàmbabhåvuþ>% kumàø .

#<tåryakhaõóa># puø 6 taø . vàdyabhede óagaóavàdye hàràø .

#<tårva># naø turva ac--rephe pårvàõo dãrghaþ . 1 kùipre tårõe %<tårvayàõo gårtavacastamaþ>% çø 10 . 61 . 2 . %<tåryayàõastårõagamanaþ>% bhàø . %<rakùo agnima÷uùaü tårvayàõam>% çø 1 . 174 . 3 .

#<tårvi># naø turva--in dãrghaþ . 1 kùipre %<vàvçdhànàya tårvaye>% çø 9 . 42 . 3 .

#<tåla># påraõe curàø àø sakaø señ . tålayate atåtulata .

#<tåla># iyattàparicchede niùkà÷ane bhvàø paraø sakaø señ . tålati atlãt . tutåla .

#<tåla># naø tålayati pårayati tålyate và tåla--ac . 1 sarvavyàpake àkà÷e mediø 2 a÷vatthàkàre tåde vçkùe bhàvapraø tåda÷abde dç÷yam . kàrpàsàdivãjajàte (tålà) . khyàte padàrthe . %<sarvaü dahati gaïgàmbhastålarà÷imivànalaþ>% pràø taø . avyayãbhàve'sya %<kålatãratåletyàdinà>% pàø àdyudàttatà upatålam . tåla÷abde pare ãùikà÷abdasya ùaùñhã tatpuruùe hrasvaþ . ãùikatålaü mu¤jeùãkàtålam . %<ka¤carka tålagarbha¤ca tålikàm såpavãtikàü ma¤jiùñhàråpavàsàüsi tathà tålavatãü pañãm . årõàmayàni vàsàüsi yatibhyo'pi pradàpayet>% kà÷ãø 4 aø .

#<tålaka># naø tåla--svàrthe ka . tåle hemacaø .

#<tålakàrmuka># naø tålasya sphoñanàrthaü kàrmukam . tålasphoñanàrthe dhanuùi (dhunakharà) tålacàpàdayo'pyatra ÷abdacaø .

#<tålanàli(lã)># strãø tålanirmità nàlã . pi¤jikàyàm (pàija) svàrthe ka . atraivàrthe strã trikàø .

#<tålapicu># puø pica--mardane kun tålapradhànaþ picuþ . tålavçkùe (tulàragàcha) bharataþ .

#<tålavçkùa># puø tålasàdhanaü vçkùaþ ÷àkaø taø . ÷àlmalivçkùe . ràjani0

#<tåla÷arkarà># strã tålasya ÷arkareva . kàrpàsavãje ratnàø .

#<tålasevana># naø 6 taø . tålasåtrakartane (kàñanàkàñà) ÷abdamàø tålasecaneti camadhyapàñhaþ pramàdikaþ .

#<tåli(lã)># strã tåla--in và ïãp . citrasàdhane svanàmakhyàte padàrthe siø kauø .

#<tålikà># strã tålã svàrthe ka . 1 nãlyàü 2 vartau ca ÷abdaraø . tålã÷abdàrthe 3 lekhyakårcikàyàü 4 vãraõàdi÷alàkàyàm . 5 àvartitasuvarõàderdravàdhàrapàtrabhede (muci) . tåla astyasya ñhan kàpi ata ittvam . 6 (toùak) ÷ayyàbhede tåla÷abde udàø . %<unmãlitaü tålikayeva citram>% kumàø . %<tålikà kathità lekhyakårcikà tåla÷ayyayoþ>% vi÷vaþ . tålapårita÷ayyà ca tåla÷ayyetyarthaþ .

#<tålinã># strã tålo'styasyà ini ïãù . ÷àlmalãvçkùe bhàvapraø . 2 lakùmaõàkande ràjaniø . 3 tålayukte triø striyàü ïãp tåliphalà .

#<tåliphalà># strã tåli tålavat phalaü yasyàþ . 1 ÷àlmalãvçkùe ratnamà0

#<tåvara># puø sauø tu--bàø varac dãrtha÷ca . 1 tåpara÷abdàrthe 2 kaùàye rase amaraþ . 3 tadvati triø amaraþ .

#<tåvarikà># strã sauø tu--vàø varac dãrghaþ saüj¤àyàü kan kàpi ata ittvam . 1 àdakyàm (aharahara) 2 sauràùñramçttikàyà¤ca bharataþ .

#<tåvarã># strã tåvara + gauràø ïãù . 1 àóhakyàm 2 sauràùñramçttikàyà¤ca (phiñkiri) bharataþ .

#<tåùa># tuùñau bhvàø paraø sakaø señ . tåùati atåùãt . tutåùa .

#<tåùõãü÷ãlaþ># triø tåùõãü ÷ãlaü yasya . 1 maunàvalambini .

#<tåùõãka># triø tåùõãü ÷ãlaü yasya ÷ãle'rthe kan malopra÷ca . maunàvalambini amaraþ .

@<[Page 3342a]>@
#<tåùõãkàm># avyaø tuùõãm + akacprakaraõe tåùõõãmaþ kàm vaktavyaþ vàrtiø kàm mittvàdantyàdacaþ paraþ . tåùõãü ÷abdàrthe . %<tuùõãkàmàste>% siø kauø .

#<tåùõãïgaïga># avyaø tåùõãü gaïgà yatra %<anyapadàrthe ca saüj¤àyàm>% pàø bahuvrãhyarthe avyayãø . 1 de÷abhede . %<apàühradaü ca puõyàkhyaü bhçgutuïgaü ca parvatam . tåùõãügaïge ca kaunteya! sàmàtyaþ samupaspç÷a>% bhàø vaø 135 aø . tåùõãïgaïge ityatra saptamyà và na ama .

#<tåùõãm># avyaø tåùa bàø nãm svaràdi . 1 maune (cupakarà) amaraþ . %<yatki¤cit da÷a varùàõi sannidhau prekùate dhanã . bhujyamànaü paraiståùõãü na sa tallbdhumarhati>% manuþ %<parairvà kãrtyamàneùu tåùõãmàste paràïsukhaþ>% bhàø ÷àø 103 aø . tåùõãü÷abde upapade %<tåùõãmi bhuvaþ>% ktvàõamulau tåùõãü bhåya tåùõãü bhàvam . %<tåùõãübhåya bhayàdàsà¤cakrire mçgapakùiõaþ>% bhaññiþ . ktvà ca iti pàø và samàsàbhàvetåùõãü bhåtvà .

#<tåùõãmbhàva># puø tåùõãm + bhå--gha¤ . tåùõãmmavane maunàvalambane %<animiùanayananirãkùaõe tåùõãübhàvàdayastatra>% sàø daø %<tåùõãübhàve'pi vij¤eyaü na cedbhavati kàraõam>% bhàø ÷àø 103 aø .

#<tåsta># naø tusa--bàø tan dãrgha÷ca . 1 reõau . 2 jañàyà¤ca mediø 3 pàpe 4 såkùme ca ÷abdacaø .
     vi + tåsta--õic . tåstasya hanane . vitåstayati tåstaü ke÷a ityeke jañhãbhåtàþ ke÷à ityanye pàpamityapare siø kauø .

#<tçühaõa># naø tçhi--bhàve lyuñ . hiüsane .

#<tçkvan># puø stene nighaõñuþ rikvetyatra pàñhàntaram tçkvà trikveti và tatra pàñhaþ tatràrthe .

#<tçkùa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . tçkùati atçkùãt tatçkùa .

#<tçkùa># puø tçkùa--ac . kà÷yape çùau tasyàpatyaü gargàø ya¤ . tàrkùya garuóe aruõe vihagamàtre ca tàrkùya÷abde dç÷yam

#<tçkùàka># puø tçkùa--àkan . çùibhede tato'patye ÷ivàø aõ . tàrkùàka tadapatye .

#<tçkùi># puø tçkùa--in . trasadasyoþ putre çùibhede . %<yebhistçkùiü vçùaõà tràsadasyavam>% çø 8 . 22 . 7 . %<tràsadasyavaü trasadasyoþ putraü tçkùimetannàmakam>% bhàø .

#<tçkha># naø tçùa--ka pçùoø . jàtãphale .

#<tç(tryç)ca># naø tiséõàmçcàü samàhàraþ tisra çco yatra và acsamàø và samprasàraõam . 1 samànadevatàkànàü samànacchandaskànàmçcàü traye 2 tadyukte anuvàkasåktàdau triø . %<madhuvàtà tçcaü japet>% hemàdri÷ràddhakalpaþ . %<yàoùadhoriti tçcairvapatyudapàtravat>% kàtyàø ÷rauø 17 . 3 . 8 . såkraparatve naø %<gàyatraü tçcaü da÷a trayãùu vidyate>% niruø 12 . 40 . và saüprasàraõàbhàve tryçcamapyatra .

#<tçõa># bhakùe tanàø ubhaø sakaø señ . tçõoti tarõoti tçõutetarõute . atarõãt atarõiùña . udit tarõitvà--tçõñvà .

#<tçõa># naø tçha--nak halopa÷ca . 1 naóàdau, khañe (khaóa) . amaraþ . %<tçõena vàtyeva tayà'nugamyate>% naiùaø . %<laghurvahutçõaü naraþ>% màghaþ . tçõasyàyaü ÷ivàø aõ . tàrõa tçõajanye vahnau puø %<tàrõàtàrõobhayaü nàstãti>% jagadã÷aþ . tçõasampandhimàtre triø . ghoùàdiø uttarapadasthe tçõa÷abde pårvapadamàdyudàttam . gràmatçõamityàdi . samåhàrye pà÷àø ya . tçõyà tçõsamåhe strã tatra bhavaþ . utkaràø matvarthe cha naóàø kuk ca . tçõakãya tçõabhave triø . svalpaü tçõaü kan . tçõaka svalpatçõe %<krãõãùvetàstçõakenàpi ràjan!>% bhàø àø 93 aø . svàrthe ka . tatràrthe .

#<tçõakarõa># puø tçõamiva karõo'sya . çùibhede tataþ ÷ivàø apatyàdau aõ . tàrõakarõa tadgotràpatye . yaskàø bahuùu aõo luk . tçõakarõàstadgotràpatyeùu baø vaø .

#<tçõakàõóa># naø tçõànàü samåhaþ dårvàø kàõóac . tçõasamåhe

#<tçõakuïkuma># naø tçõajàtaü kuïkumam . sugandhadravyabhede ràjaniø . %<tçõakuïkumaü kañuùõaü kaphapittavinà÷anam . vàta÷okapàmakaõóåkuùñhàmadoùanà÷anam . paramaü bhàsvaraü tattu bhiùagbhiþ parikãrtitam>% ràjaniø tadguõà uktàþ .

#<tçõakuñã># strã tçõàcchàdità kuñã ÷àø ta0! tçõàcchàdite gçhe trikàø . tçõakuñãràdayo'pyatra (kuóeghara) .

#<tçõakårma># puø tçõamayaþ kårmaþ . tåmbyàü ÷abdamàø .

#<tçõaketu># puø tçõeùu keturiva ÷reùñhatvàt asàratvàd bà . 1 vaü÷avçkùe, 2 tàlavçkùe, tçõadrumatçõadhvajàvapyatra . ràjaniø . svàrthe ka . tatràrthe .

#<tçõagaõóa># puø tçõamiva gaõóo'sya . ucciïgañe (ucciïaóà) kãñabhede mediø .

#<tçõagodhà># strã tçõamiva godhà . 1 godhàkçkalàse mediø 2 tçõajalaukàyà¤ca .

#<tçõagaura># naø tçõamiva gauraü pãtam . tçõakuïkume ràjaniø .

#<tçõagranthi># strã tçõamiva granthirasya . svarõajãvantyàm ràja0

#<tçõagràhin># puø tçõaü gçhlàti graha--õini 6 taø . nãlamaõau ràjaniø .

@<[Page 3343a]>@
#<tçõacara># puø tçõeùu carati cara--ac . 1 gomedamaõau 2 tçõacàrimàtre triø .

#<tçõajambhan># triø tçõaü jambho bhakùyamasya tçõamiva jambhodanto'sya %<jambhà suharita tçõasomebhyaþ>% pàø kçtasamàsàntaþ niø . tçõabhakùake tçõatulyadantayukte ca . ÷abdakalpadrume adantoktiþ pràmàdikã pàø såø nàntatayaiva nipàtanàt .

#<tçõajalàyåkà># strãø tçõàkàrà tçõajàtà và jalàyåkà jalaukàbhede . %<tadyathà tçõajalàyåkà tçõasyàntaü gatvàtmànamupasaüharatyevamevàyaü puruùa idaü ÷arãraü nihatyàvidyàü gamayitvàtmànamupasaüharati>% ÷ataø vràø 14 . 72 . 4 . tçõajalåkàdayo'pyatra strã %<yathà tçõajalåkeyaü nàpayàtyapayàti ca>% bhàgaø 4 . 29 . 76 .

#<tçõajalãkànyàya># tçõajalaukàyàþ yathà aparade÷asaüyogànantaraü pårdhade÷aviyogastattulye jãvasyàparadehasaüyogena pårvadehaparityàgaråpe nyàye . sa ca naiyàyikànàü tçõajalayåkà÷abde dar÷ita÷rutyà kalpitaþ . tadetanmataü ÷àø bhàø à÷aïkya tanmåla÷ruteranyàrthatvaü pradar÷yaduùayitvà chàø uø pa¤càgnividyukto÷ruteþ anyavidha eva saüsaraõaprakàra uktaþ . yathà %<nanvanyà ÷rutiþ tçõajalaukàvat pårvadehaü na mu¤cati yàvanna dehàntaramàkramatãti dar÷ayati . iti . tadyathà tçõajalàyåketi, (tçõajalàyåkà÷abde dar÷ità) tatràpyappariveùñitasyaiva jãvasya karmopasthàpitapratipattavyadehaviùayabhàvanàdãrghãbhàvamàtraü tçõajalåkayopamoyata ityavirodhaþ . evaü ÷rutyukte dehàntarapratipattiprakàre sati yàþ puruùamatiprabhavàþ kalpanàþ>% ityupakrame %<tàþ sarvà evànàdartavyàþ ÷rutivirodhàt>% . %<nanvetaddehaü tyaktvà'dbhiþ sahagatasya pa÷càddehàntarapràptirityayuktam . yathà tçõajalàyåkà tçõàntaraü gçhãtvà pårvatçõaü tyajati tathà jãvã dehàntaraü gçhãtvà pårvadehaü tyajatãti ÷rutivirodhàditi ÷aïkate nanveti . ihaiva karmàyattabhàvidehaü deho'hamityàdibhàvanayà gçhãtvà pårvadehaü tyajatãti ÷rutyarthaþ . ato na virodhaþ, iti samàdhatte, tatràpãti bhàvanàyà dãrghabhàvo bhàvidehaviùayatvam . ghañàkà÷avadupahito jãvaþ såkùmopàdhigatyà lokàntaraü gacchatãti pa¤càgni÷rutyuktaþ prakàrastadvirodhàdanyàþ kalpanàþ anàdartavyà ityanvayaþ>% ratnapraø .

#<tçõajàti># strã tçõameva jàtiþ . ulapàdau (khaóa) .

#<tçõajyotis># naø tçõeùu madhye jyotiþ jyotiùmataþ . ràtrau prakà÷avatyàü jyotiùmatyàü latàyàm ÷abdàrthaciø .

#<tçõatà># strã tçõamiva tàyate tàya--kvip . 1 dhanuùi tçõasya bhàvaþ tal . 2 tçõatve ca mediø .

#<tçõadruma># puø tçõamiva drumaþ asàratvàt . 1 nàrikele, 2 tàle, 3 guvàke, 4 tàlyàü, 5 ketakyàü, 6 kharjåre, 7 hintàle, 8 kharjåryà¤ca . %<phalamudvegamete ca hintàlasahitàstrayaþ (tàlanàrikelaguvàkàþ) kharjåraþketakã tàlã kharjårã ca tçõadrumàþ>% amaraþ .

#<tçõadhànya># naø tçõamiva dhànyaü akçùñotpannatvàt ÷àkaø taø . 1 nãvàre, amaraþ 2 ÷yàmàkàdau ca .

#<tçõadhvaja># puø tçõeùu dhvaja iva . 1 tàlavçkùe 2 vaü÷avçkùe ca amaraþ

#<tçõanimba># puø tçõàkàraþ nimbaþ . nepàlanimbe kiràtatikte (ciràtà) ràjaniø .

#<tçõapa># puø tçõaü pàti--pà ka . gandharvabhede . %<yugapastçõapaþ kàrùõirnandi÷citrarathastathà>% bhàø àø 123 aø . gandharvoktau .

#<tçõapa¤camåla># naø tçõaråpàõàü pa¤cànàü målam . ka÷eru÷araràmavàõakarkañakàtmake pa¤camåle vaidyakam .

#<tçõapatrikà># strã tçõasyeva patramastyasyàþ ñhan . ikùudarbhàyàü ràjaniø .

#<tçõapatrã># strã tçõamiva patramasyàþ gauràø ïãù . guõóà÷inyàü ràjaniø .

#<tçõapadã># strã tçõasyeva pàdo'syàþ antyalopaþ kumbhapaø ïãùi padbhàvaþ . tçõatulyamålayuktàyàü latàyàm .

#<tçõapãóa># naø tçõasyeva pãóà yatra . yuddhabhede %<tçõapãóaüyathàkàmaü pårõayogaü samuùñikam . evamàdãni yuddhàni prakurvantau parasparam>% bhàø saø 22 aø .

#<tçõapuùpa># naø tçõajàtaü puùpam . tçõakuïgume 1 gandhadravyabhede ràjaniø . tçõamiva puùpamasyàþ ïãp . 2 sindårapuùpãvçkùe strã ràjaniø .

#<tçõapulã># strã tçõanirmità pulã . ca¤càyàü (càüca) hàràø svàrthe ka . tçõapulikà'pyatra strã mediø .

#<tçõamaõi># puø tçõagràhako maõiþ ÷àø taø . tçõagràhiõi maõibhede hàràø .

#<tçõamatkuõa># puø pratibhuvi (jàmin) trikàø .

#<tçõamaya># triø tçõasya vikàraþ ÷aràø mayañ . tçõavikàre %<kuryàt tçõamayaü càpaü ÷ayãta mçga÷àyikàm>% bhàø àø 145 aø . striyàü ïãp .

#<tçõaràja># puø tçõeùu ràjate ràja--ac 6 taø ñac samàø và . tàlavçkùe amaraþ .

#<tçõavalvajà># strã tçõaråpà valvajà . valvajàyàü ràjaniø .

#<tçõavindu># çùibhede %<jayadrathena pàpena yat kçùõà kle÷ità vane . yàteùu mçgayà¤caiva tçõavindorathà÷ramam>% bhàø ÷aø 62 aø . %<tçõavinduprasàdàcca dhaumyasya ca mahàtmanaþ>% bhàø viø 1 3 aø . %<draupadãmà÷ramenyasya tçõavindoranuj¤ayà>% bhàø vaø 263 aø . %<carataþ kila du÷caraü tapaþ tçõavindoþ prati÷aïkitaþ purà>% raghuþ .

#<tçõavindusaraþ># 6 taø . tçõavindoþ çùeþ saroråpe tãrthe tatsthànaü bhàrate uktaü yathà %<marubhåmeþ ÷iraþ sthànaü tçõavindumaraþ prati>% bhàø da 257 aø .

#<tçõavãja># naø 6 taø . ÷yàmàke ghànye ratnamàø .

#<tçõa÷ãta># naø tçõeùu ÷ãtam . 1 kattçõe gandhatçõe ratnamàø . 2 jalapippalyàü strã ràjaniø .

#<tçõa÷ånya># naø 1 tçõamiva ÷ånyaü phalarahitam . ketakãpuùpe 2 mallikàyà¤camediø tayoþ phalarahitatvàttathàtvam . tçõena ÷ånyam . 3 tçõarahite triø .

#<tçõa÷ålã># strã tçõaü ÷ålamiva nãkùõàgraü yasyàþ gauràø ïãù . latànede . %<surasyàstçõasålyà÷ca sindhuvàrasya yàni ca>% (puùpàõi) su÷ruø .

#<tçõa÷oùaka># puüstrã tçõamapi ÷oùayati ÷uùa--õica--aõ upaø saø . ràjimatsarpabhede . ahi÷abde 581 pçùñhe dç÷yam

#<tçõa÷auõóikà># strã tçõeùu ÷auõóikà . laghuketakãvçkùe . pàraskaranighaõñuþ .

#<tçõaùañpada># puø tçõamiva ùañpadaþ . (volatà) varole hàràø .

#<tçõasàrà># strã tçõasyeva sàro'syàþ . 1 kadalyàm hàràø . tasyàþ sarvathà'sàratvàttathàtvam .

#<tçõasiüha># puø tçõe--siüha iva . kuñhàre ÷abdàrthakaø .

#<tçõasomàïgiras># puø dakùiõadiksthite dharmaràjasya çtvigbhede unmucuþ pramuca÷caiva svastyàtreya÷ca vãryavàn . dçóhavya ÷cordhvabàhu÷ca taõasomàïgiràstathà . mitràvaruõayoþ putrastathà'gastyaþ pratàpavàn . dharmaràjartvijaþ saptadakùiõàü di÷amàsthitàþ bhàø anuø 150 aø .

#<tçõaskanda># tçõamiva skandati skanda--ac . tçõavaccalanasvabhàve %<tçõaskandasya nu vi÷aþ>% çø 1 . 172 . 3 .

#<tçõaharmya># puü naø tçõavyàpto hamyaþ . tçõavyàpte harmye hàrà0

#<tçõàühripa># puø tçõaråpã'ühripaþ . manthànatçõe ràjaniø .

#<tçõàgni># puø tçõajàto'gniþ ÷àø taø . tàrõe vahnau trikàø . %<bràhmaõastvanadhãyànastçõàgniriva ÷àmyati>% manuþ .

#<tçõà¤jana># puø tçõamivà¤janaþ . kçkalàse trikàø .

#<tçõàñavã># strã tçõapracuràñavã . tçõamaye vane hemaø .

@<[Page 3344b]>@
#<tçõàñya># naø tçõeùu àóhyam . parvatajàte tçõe ràjaniø .

#<tçõàdi># puø caturarthyàü sapratyayanimitte ÷abdagaõa sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<tçõa, naóa, måla, vana, parõa varõa, varàõa, vila, pula, phala, arjuna, arõa, suvarõa, vala, caraõõa, vasu,>% .

#<tçõàmla># naø tçõeùu amlam . tçõajalavaõe ràjaniø .

#<tçõàraõinyàya># puø tçõasyàraõe÷ca vahnijanane yathà parasparanirapekùatayà kàraõatvamevaü svàtantryeõa kàraõatàsåcake nyàyabhede .

#<tçõàvarta># puø tçõamàvartayati bhramayati à + vçta--õic--aõ . 1 vàtyàråpe vàtasamåhe (ghårõà) 2 tadvajjanabhràmake asurabhede pu0

#<tçõàsçj># naø tçõeùu asçgiva raktatvàt . tçõakuïkume ràjani0

#<tçõekùu># puø tçõamikùuriva madhurarasattvàt . vallajàyàü ràjaniø .

#<tçõendra># puø tçõamindra iva . tçõaràje tàle vçkùe . %<halãbala iti khyàto bhaviùyati dharàdharaþ . tri÷iràstasya devasya ÷àtakumbhamayodrumaþ . dhvajastçõendrã devasya bhaviùyati rathà÷ritaþ>% bhàø ànuø 147 aø .

#<tçõottama># puø tçõeùu uttamaþ . ukharvale tçõe ràjaniø .

#<tçõodbhava># puø tçõeùådbhavati ud + bhå--ac . 1 nãvàre dhànyabhede ràjaniø . 2 tçõajàte vahnau ca 3 tajjàtamàtre triø .

#<tçõolkà># strã tçõajàtà ulkà . tçõajàyàmulkàyàm %<na hi tàpayituü ÷akyaü sàgaràmbhastçõolkayà>% hitoø %<tçõolkayà j¤àyate jàtaråpaü vçttena bhadro vyavahàreõa sàdhuþ>% bhàø uø 34 aø .

#<tçõaukas># naø tçõanirmitamokaþ . tçõanirmite gçhe (khaóeraghara) . hemacaø .

#<tçõauùadha># naø tçõàtmakamauùadham . elavàlukàkhye gandhadravye ÷abdacaø .

#<tçõyà># strã tçõànàü samåhaþ pà÷àø ya . tçõasamåhe .

#<tçtãya># triø trayàõàü påraõaþ tri + tãyatreþ maüprasàraõa¤ca . trayàõàü påraõe . %<vàgdaõóaü prathamaü kuryàt dhigupaõóaü tadanantaram . tçtãyaü dhanadaõóa tu vadhadaõóamataþparam>% %<màtuþ prathamataþ piõóaü nirvapet putrikàsutaþ . dvitãyantu pitustasyàstçtãyaü tatpituþ pituþ>% manuþ .

#<tçtãyaka># puø tçtãye'hni bhavaþ rogaþ kan . tçtãyàdanabhave jvarabhede sa ca %<dinamekamatikrasya yo bhavet sa tçtãyakaþ>% ityuktalakùaõaþ . %<vàtàdhikatvàt pravadanti tajaj¤àstatãyaka¤càpi catuthaka¤ca>% su÷rutaþ .

#<tçtãyaprakçti># strã tçtãyà prakçtiþ prakàraþ . strãpuruùàpekùayà tçtãye prakàre napu sake amaraþ . tatra tçtãyàprakçtiriti vyastaü padaü samastatve tçtãyaprakçtirityeva syàt vyastapàñhaü dçùñvà ÷abdakalpadrume tçtãyàprakçti÷abdakalpanaü pràmàdikam .

#<tçtãyayugaparyaya># puø tçtãyasya yugasya dvàpararåpasya paryayaþ parivartoyatra kàle . dvàparayugasya parivartàdhàre kalisandharåpe kàle %<dvàpare samanupràpte tçtãyayugaparyaye>% bhàgaø 1 . 4 . 15 ÷loø . itaþ paraü kiü bhaviùyatãti dvàpare sandehe jàte ityarthaþ tena na virodhaþ .

#<tçtãyasavana># naø såyate somo'smin karmaø . kàlatraye savanatrayopetàgniùñomàdeþ tçtãye savane . tadvidhànàdi tàõóyaø bràø 1 . 6 . 17 bhàùye uktaü yathà %<tçtãyasavanàrambhamàdityagrahamàcaret . àrbhaveõa stuvãtàtha pa÷vaïgaiþ pracaratyatha . sàvitravai÷vadevàkhyau grahau saumyacarustathà . pàtrãvatagrahàdårdhvaü yaj¤àyaj¤àyasaüstavaþ . agnimàruta÷astraü syàt gçhõãyàt hàriyojanam . samàpte savane pa÷càt kuryàdavabhçthaü tataþ . kuryàdudayanãyeùñimanåvandhyàü yajeta gàm . devikànirvapeddevasuvàsàpi yajåüùyatha . upoùya vedimàgneyamiùñàgniùñomasaüsthitiþ>% %<pràtaþ savane noccaiþ karmàõi>% kàtyàø ÷rauø 9 . 6 . 18 pràtaþ savane yànyuccaiþ karmàõi praiùoccàraõàdãni tànyapi prathamasvareõaiva kàryàõi %<mandraü pràtaþ savane carantãti>% ÷àkhàntaràt . ata÷càgnãdagnãnviharetyàdayaþ praiùà à÷ràvaõàdaya÷ca prathamasvareõaiva prayojyàþ karkaþ . %<madhyamena màdhyandine>% 19 såø %<màdhyandine savane yàni karmàõi nãcairyàni coccaistànyubhayànyapi madhyagena svareõa kàryàõi ÷àkhàntare tathà ÷ravaõàt>% karkaþ . %<uttamena tçtãyasavane>% 20 såø %<tçtãyasavane yàni nãcairyàni ca madhyamena svareõa pràpnuvanti tàni sarvàõyuttamena tçtãyenaiva svareõa kàryàõi tathaiva ÷àkhàntare ÷rutatvàt>% karkaþ .

#<tçtãyà># strã tçtãya + ñàp . 1 candramaõóalasya tçtãyakalàkriyàyàü 2 tadupalakùite kàlabhede ca tatra vratàdikàlavyavasthàdi tithi÷abde 3290 pçø dar÷itam . janmanakùatràpekùayà 3 tçtãyadvàda÷aikaviü÷àtmakanakùatraråpavipattàràyà¤ca .

#<tçtãyàkçta># triø tçtãya + óàc + kç--kta . 1 triguõaü kçùñe trivàrakçùñe kùetràdau .

#<tçtãyà÷rama># puünaø karmaø . vànaprasthà÷rame . %<uùitvaivaü gçhe vipro dvitãyàdà÷ramàt param . balãpalitasaüyukta stçtãyantu samà÷rayet>% saüvartasaø .

#<tçtãyin># triø tçtãya + astyarthe ini . tçtãyabhàgàrhe . %<sarveùàmardhino mukhyàstadardhenàrdhino'pare . tçtãyinastçtãyàü÷à÷caturthàü÷à÷ca pàdinaþ>% manuþ . dakùiõàgo÷atavibhàge .

#<tçtsu># triø tçda--bàø suk . hiüsake . %<gavyà tçtsubhyo ajaganyudhà nén>% çø 7 . 18 . 7 . %<tçtsubhyo hiüsakebhya>% . bhàø 2 ràjarùibhede %<vyànavasya tçtsave gayam>% çø 7 . 18 . 13 . tçtsuü ràjarùibhedam bhàø .

#<tçda># hiüsàyàü bhvàø paø sakaø señ . tardati atardãt tatarda . pratardanaþ .

#<tçda># anàdare ruø ubhaø sakaø señ . tçõatti tçnte . irit atardãt atçdat atardiùña . udit tarditvà tçttvà . %<bhåtiü tçõadmi yakùàõàm>% bhaññiþ %<çtasya ÷loko vadhirà tatarda>% çø 4 . 23 . 8 %<tatarda tarasà viùõurvàõaiþ ÷atrubalàrdanaþ>% harivaüø 134 aø . %<sehe kapãrathà÷vàü÷ca ripostatarda ÷àkhinà>% %<atardãccaiva ÷ålena kumbhakarõaþ plavaïgamàn>% bhaññiþ .

#<tçdila># triø tçda--bàø kilac . 1 bhedake 2 bhinne ca . %<tçdilà atçdilàsaþ>% çø 10 . 94 . 11 . %<tçdilà bhedakàþ atçdilà abhinnàþ>% bhàø .

#<tçnpa(mpa)># prãõane tuø paraø sakaø señ . tçpati tçmpati atçgmãt atçpãt . tatçmpa tatçpa .

#<tçnpha(mpha)># prãõane tuø paø sakaø señ . tçphati tçmphati atçmphãt atçphãt tatçmpha tatçpha .

#<tçnha># hiüse taø paø sakaø señ ktà veñ . tçühati ëdit atçhat . tatçüha tatçhatuþ tatçühatuþ .

#<tçpa># prãõane svàø paraø sakaø señ . tçpnoti atarpãt . tatarpa .

#<tçpa># sandãpane prãõane ca và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . tarpayàta te tarpati atatarpatta atãtçpat ta . atarpãt . tatarpa tatarpatha .

#<tçpa># prãõane diø paraø sakaø veñ irit . tçpyati atarpãt atràpsãt--artàpsãt--atçpat . tatarùa .

#<tçpa># prãõane tuø paraø sakaø señ . tçpati atarpãt . %<tçpatsomaü pàhi>% çø 2 . 11 . 15 .

#<tçpata># puø tçpa . candre uõàdiø .

#<tçpànà># strã tçpa--kànac . 1 latàyàm 2 uõàø saükùiptasà0

#<tçpala># naø tçpa--kalac . 1 upale prastare . %<apàü tasany stçpalaprabharmà>% çø . 10 . 89 . 5 . tçpalaprabharmà gràvàdibhiþ kùipraprahàrã bhàø . 2 triphalàyà¤ca .

#<tçpta># triø tçpa--kta . 1 tçptiyukte . %<nityaü tçptà gçheyasya devàyaj¤asya dharmataþ>% bhàø va058 aø . %<svàgatenàgnayastçptà àsanena ÷atakratuþ . pitaraþ pàda÷aucena svinnànena gçhã yatiþ>% puø .

#<tçpti># triø tçpa--ktin . bhojanàdinà àkàïkùitànivçttau %<vàrghãõasasya màüsema tçptirdvàda÷avàrùikã>% manuþ %<tasyàlameùà kùudhitasya tçptyai>% raghuþ .

#<tçptimat># triø sukhàø astyarthe ini tçptamanena iùñàdiø ini và . 1 tçptiyukte striyàü ïãp . 2 udake nighaõñuþ .

#<tçpnu># triø tçpa--knu . tçpti÷ãle .

#<tçpra># puø tçpa--rak . 1 puroóà÷e ujjvaladaø . 2 tarpake triø %<na yaü ÷ukro na durà÷ãrna tçpràþ>% çø 8 . 2 . 5 %<tçpràstarpakàþ>% bhàø 3 duþkhe naø tataþ asahane àlu . tçpràlu tadasahane . %<tçpraü duþkhamiti màdhavaþ>% siø kauø . 4 ghçte naø uõàdiø .

#<tçpha># prãõane tudàø paraø sakaø señ . tçphati atarphãt . tatarpha . tçphaterapi kalac ityujjvaladattaþ . durgàdàsastu ayaü mucàditvabhràntyà tçmphatãtyudàjahàra . taccintyaü pàø mucàdimadhye tçphadhàtoranutkãrtanàt ujjvaladattena tçphate riti nirde÷àcca . mucàdaya÷ca siø kauø 1562 àdau dç÷yàþ . tçmphàdi÷abde dç÷yaþ .

#<tçphalà># strã tçpha--kalac . triphalàyàm ujjvaladaø .

#<tçphå># strã tçpha--kå . sarpajàtau uõàdiø .

#<tçmphàdi># %<tçnpha tunpha tçnpha dçnpha çnpha gunpha unpha ÷unpha>% pàø dhàtupàñhokte dhàtugaõabhede .

#<tçùa># tçùõàyàü divàø paraø sakaø señ . tçùyati irit atçùat atarùãt . tatarùa . %<tçùitvevàni÷aü svàdu pibantaü saritàü payaþ>% . %<mumårchurvavamåraktaü tatçùu÷cobhaye bhañàþ>% %<raktama÷cyotiùuþ kùuõõàþ kùatà÷ca kapayo'tçùan>% bhaññiþ .

#<tçù(ùà)># strã tçùa--sampaø kvip và ñàp . 1 àkàïkùàyàü 2 pipàsàyàü 3 kàmakanyàyà¤ca ÷abdaraø . 4 làïgalãvçkùe ÷abdacaø %<lobho janayate tçùàü tçùàrto duþkhamàpnoti>% hitopaø . %<kçpà hi me sumahatã tvàü dçùñvà tçñsamà÷ritam>% bhàø à÷vaø 55 aø . %<na hanti maõóåkakulaü tçùàkulaþ>% çtuø .

#<tçùàbhå># strã 6 taø . tçùõàdhàre klomani ÷abdacaø tçùõà÷abde carakavàkye klomnastatsthànatvaü dç÷yam .

#<tçùàha># naø tçùàü hanti hana--óa . 1 jale 2 madhurikàyàü (maurã) strã ÷abdaca0

@<[Page 3346b]>@
#<tçùita># triø tçùà jàtàsya tàraø itac . 1 tçùõànvite hemacaø %<tçùitànyàhave bhoktuü nçpamàüsàni vai bhç÷am>% harivaüø 92 aø .

#<tçùitottarà># strã tçùita uttaraþ yasyàþ . a÷anaparõyàm ÷abdacaø .

#<tçùu># naø té--tura--và suk pçùoø . 1 kùipre nighaõñhuþ . 2 tadvati triø striyàmudantaguõacalanatvàt ïãp . %<tçùvãmanu prasitiü dråõàno'stàsi>% çø 4 . 4 . 1 . %<tçùviti kùipranàma bharatervà tvaratervà niru0>% bhàø . %<tçùu yadannà tçùuõà>% çø 4 . 7 . 11 .

#<tçùña># triø tçùa--kta vede bàø ióabhàvaþ . 1 dàhajanake %<tçùñametat kañukametat>% çø 10 . 85 . 34 . %<tçùñaü dàhajanakam>% bhàø .

#<tçùñàmà># strã tçùñaü dàhamamayati gamayati ama õic--ac 1 nadyàm %<tçùñàmayà prathamaü yàtave>% ç010 . 75 . 6 . %<tçùñàmayà nadyà>% bhàø .

#<tçùõaj># triø tçùa najik . 1 lubdhe amaraþ . %<asi¤cannutsaü gotamàya tçùõaje>% çø 1 . 85 . 11 .

#<tçùõà># strãø tçùa nàkicca . 1 pipàsàyàü, 2 lobhe, 3 apràptàbhilàùe ca amaraþ 4 rogabhede . tannidàmàdi bhàvapraø uktaü yathà %<bhaya÷ramàbhyàü valasaïkùayàdvà årdhaü citaü pittavivardhanai÷ca . pittaü savàtaü kupitaü naràõàü tàluprapannaü janayet pipàsàm . srotaþsvapàüvàhiùu dåùiteùu doùai÷ca tçñ sambhavatãha jantoþ . tisraþ smçtàstà kùatajà caturthã kùayàttathànyàmasamudbhavà ca . bhuktodbhavà saptamiketi tàsàü nibodha liïgànyanupårva÷astu>% . naràõàü citaü svasthàna eva sa¤citaü pittaü savàtaü pittavivardhanaiþ kadvamloùõàdibhiþ kupitam . bhaya÷rasàbhyàü balasaïkùayàdupavàsàde÷ca tvàtaþ kupitaþ . taddvayaü årdhvaü prasarat tàluprapannaü sat pipàsàü janayet . na kevalaü tàlunyeva dåùite tçùõà bhavati kintu jalavàhisrotaþsvapi . ata àha . srotaþ svityàdi . nanvatra bahuvacanamayuktam . yato jalavahe dve srotasã su÷rutenokte . ucyate . tayorevànekapratànayogànna doùaþ . apàüvàhiùu srotaþsviti jihvàderapyupalakùaõam . yata àha carakaþ . %<rasavàhinã÷ca dhamanãrjihvàhçdayagalatàlukloma ca . saü÷oùya néõàü dehe kurutastçùõàmativalau pittànilàviti>% . saïkhyàmàha tisra ityàdi . tçùõàyàþ sàmànyaü lakùaõamàha . %<satataü yaü pivettoyaü na tçptimadhigacchati . muhuþ kàïkùati toyantutaü tçùõàrditamàdi÷et . vàtajàyàlakùaõamàha . kùàmàsyatà màrutasambhavàyàü todastadà ÷aïkha÷iraþsu càpi . srotonirodho virasa¤cavaktraü ÷ãtàbhiradbhi÷ca vivçddhimeti>% . ÷aïkha÷iraþsu ÷aïkhayoþ ÷irasi ca . sroto nirodhaþ . pittajàmàha %<mårchànnavidveùavilàpadàharaktekùaõatvaü pratata÷ca ÷oùaþ . ÷ãtàbhinando mukhatiktatà ca pittàtmikàyàü paridhåpana¤ca>% . vilàpaþ pralàpaþ pratata÷ca ÷oùaþ avirata÷ca ÷oùaþ . ÷ãtàbhinandaþ ÷ãtecchà . paridhåpanaü kaõñhàddhåmanirgama iva . kaphajàmàha . %<vàspàvarodhàt kaphasaüvçte'gnau tçùõà balàsena bhavennarasya . nidràgurutvaü madhuràsyatà ca tayàrditaþ ÷uùyati càtimàtram>% . agnau jañharàgnau . kaphasaüvçte svakàraõa kupitena kaphenopariùñàdàcchàdite . vàspàvarodhàt agneruùmàvarodhàt . avaruddhànaloùmaõàmbu vahasrotaþ÷oùaõàt balàsena kaphena narasya tçùõà bhavet . tayà tçùõayà arditaþ pãóitaþ ÷uùyati kç÷o bhavati . kùatajàmàha . %<kùatasya ruk÷oõitanirgamàbhyàü tçùõà caturthã kùatajà matàtu>% . kùatasya ÷astràdikùatayuktasya . ruk pãóà . kùayajàmàha . %<rasakùayàd yà kùayasambhavà sà tayàbhibhåtastu ni÷àdineùu . pepãyate'mbhaþ sa sukhaü na yàti tàü sannipàtàditi kecidàhuþ . rasakùayoktàni ca lakùaõàni tasyàma÷eùeõa bhiùag vyavasyet>% . rasakùayalakùaõàni su÷rutenoktàni %<rasakùaye hçtpãóà kampaþ ÷oùaþ ÷ånyatà tçùõà ceti>% . vyavasyet jànãyàt . àmajàmàha . %<tridoùaliïgàmasamudbhavà ca hçcchålaniùñhãvanasàdakartrã>% . bhuktodbhavàmàha . %<snigdhaü tathàmlaü lavaõa¤ca bhuktaü gurvanna sevàsu tçùàü karoti>% . lavaõa¤ceti cakàràt kañu ca . upasargajàmàha %<kùãõasvaraþ pratàyyaü dãnànanahçdaya÷uùkagalatàluþ . bhavati khalu sopasargàt tçùõà sà ÷oùiõã kaùñà>% . ÷oùiõã dhàtu÷oùiõã . upasargànàha . %<jvaramohaü kùayaþ ÷vàso bàdhiryaü kàsa eva ca . bahirnirgatajihvatvaü saptaite tadupadravàþ>% . tadyuktàyàü ariùñatva¤càha %<jvaramohakùayakàsa÷vàsàdyupasçùñadehinàm . sarvàstvatiprasaktàroga kç÷ànàü vamiprasaktànàm . ghoropadravayuktàstçùõà maraõàya vij¤eyàþ>% . àdi÷abdàdatãsàràdãnàü grahaõam . atiprasaktàþ nirantaràþ . ghoropadravayuktàþ atãva mukha÷oùàdiyutàþ . tçùõà÷abdasya varutrã÷abdena dvandve ubhayapade prakçtikharaþ .

#<tçùõàkùaya># puø tçùõàyàþ kùayo yatra . 1 ÷àntiguõe hemacaø . 6 taø . 2 pipàsànà÷e ca .

#<tçùõàri># puø 6 taø . 1 parpañe ràjaniø . 2 tçùõànà÷ake ca .

#<tçùõàlu># triø tçùõà + astyarthe àlu . tçùõàyukte . %<tçùõàlurbhavati påtanàgçhãtaþ>% su÷ruø .

#<tçùya># triø tçùa--çdupadhatvàt kyap . 1 lobhye 2 eùaõãye . bhàve kyap . 3 lobhe naø . tçùyamastyasya matupi vede dãrghaþ . tçùyàvat . tçùõàyukte . %<abhyavarùottçùyàvataþ pràvçùyàgatàyàm>% çø 7 . 103 . 3 . tçùyàvatastçùõàvataþ bhàø .

#<tçha># hiüse tuø paraø sakaø veñ . tçhati atarhãt atçkùat .

#<tçha># hiüse và cuø uø pakùe rudhàø paraø sakaø veñ . tarhayati te tçõeóhi atatarhat ta atãtçhat ta atarhãt atçkùat . %<tçõeóhu ràmaþ saha lakùaõena>% bhaññiþ .

#<té># taraõe plavane abhibhave ca bhvàø paø sakaø señ . tarati atàrãt . tatàra . %<tarati brahmahatyàü yo'÷vamedhena yajate>% tarati ÷okamàtmavid ÷rutiþ ÷ataø bràø 14 . 7 . 1 . 22 %<tatàra tàràdhipakhaõóadhàrã>% kumàø %<krameõa tasminnatha tãrõadçkpathe>% naiùaø . teratuþ . tarãrità tari(rã)ùyati . tãryàt . tarãtuü tarituü tãrtvà tãryate . tàrayati titãrùati . %<titãrùurdustaraü mohàt>% raghuþ . tà¤ca tartuü prayacchàmãmityatràrùaþ ióabhàvaþ .
     ati + atikramya gamane . %<khargànatitaranti te>% hitoø . %<na yasya ka÷càtititarti màyàm>% bhàga08 . 5 . 30 . yaïluïoråpam .
     vi + ati + vi÷eùeõa atikrame . %<yadà te mohakalilaü buddhirvyatitariùyati>% gãtà .
     abhi + ullaïghane . %<kathaü nàbhyataràmastàü pàõóavànàmanãkinãm>% bhàø droø 280 .
     aba + avanamane . %<athorude÷àdavatàrya pàdam>% kumàø . avatàraþ . %<avatarataþ siddhiparaü ÷abdasya manorathasya và>% màlavikàgniø .
     ud + utthàne akaø . %<sapalvalottãrõavaràhayåtham>% raghuþ . ullaïghane sakaø . %<udatàrãdudanvantam>% %<udatàriùurambhodhim>% bhaññiþ .
     nim + niþ÷eùeõa taraõe . %<katha¤ca nistareyàsmàt>% bhàø vaø 15566 ÷loø .
     vi + dàne . %<taóillekhàlakùmãrvitarati patàkàvaliriyam>% %<jyotsnà ÷aïkàmiha vitarati>% 1 kiràø .
     sam + samyak taraõe (sàütàra deoyà) .

@<[Page 3348a]>@
#<te># avyaø tama--vàø óe . 1 tvayetyarthe trikàø . 2 gauryàü tena÷abdedç÷yam

#<tegà># strã tija--puüsi gha jasya gaþ . aprasiddhadevatàbhede . %<÷àdaü dadbhiravakàü dantamålairmçdaü varsvaistegàü daüùñràbhyàm>% yajuø 15 . 1 . %<degàü devatàü ÷àdàdayo'prasiddhà devàþ àdityàdayaþ prasiddhàþ devàþ>% vedadãpaþ .

#<teja># ni÷àne pàlane ca bhvàø paraø sakaø señ . tejati atejãt . titeja .

#<tejaþphala># naø tejase phalamasya tejaþ phalati--phala ac và . (tejabala) vçkùabhede %<tejaþphalaþ kañustãkùõaþ sugandhirdãpano mataþ . vàta÷leùmàrucighna÷ca bàlarakùàkaraþ smçta iti>% bhàvapraø .

#<tejana># puø tejayati ÷astramagniü và tija--õic--lyu . 1 vaü÷e 2 mu¤je ca amaraþ saüj¤àyàü kan . 3 ÷aràbhidhe tçõe, karaõe lyuñ . ïãp . 4 mårvàyàü, 5 jyotiùmatyà¤ca strã ïãp . ràjaniø . 6 ÷aspe amaraþ .

#<tejapatra># naø tejayati tija--õic--ac tejaü patramasya . (tejapàta) khyàte vçkùabhede . %<tejapatraü varàïgaü syàt tvacaü cocaü tathotkañam . tvacaü laghåùõaü kañåkaü svàdu tikta¤ca råkùakam . pittalaü kaphavàtaghnaü kaõóvàmàrucinà÷anam . hçdvastirogavàtàr÷aþkçmiponasa÷ukrahçt>% bhàvapraø .

#<tejala># puø tija--karaõe kalac . kapi¤jalapakùiõi ràjaniø .

#<tejas># taø tija--bhàve karaõàdau asun . 1 dãptau 2 prabhàve 3 paràkrame 4 retasi ca mediø . 5 dehajakàntau 6 navanãte 7 vahnau ca hemacaø . 8 suvarõe 9 majjani 10 pitte ca ràjaniø . sàø daø ukte sàtvike adhikùepàpamànàderasahanaråpe 11 nàyakaguõabhede yathà
     %<÷obhà vilàso màdhuryaïgàmbhãryaü dhairyatejasã . lalitaudàryamityaùñau satvajàþ pauruùà guõàþ>% ityuddi÷ya %<adhikùepàpamànàdeþ prayuktasya pareõa yat . pràõàtyaye'pyasahanaü tattejaþ samudàhçtam>% sàø daø lakùitam . 12 sàre %<rasàdãnàü ÷ukràntànàü dhàtånàü yatparaü tejastat svalvojastadeva balamityucyute>% su÷ruø 13 pràgalbhye 14 paràbhibhavasàmarthye . 15 parairanabhibhàvyatve . 16 apratihatàj¤atve . 17 caitanyàtmake jyotiùi . 18 strãbàlakàdibhirmåóhairanabhibhàvyatve . 19 satvaguõajàte liïgadehe . 20 hayavege . tejonàma darpàparànàmà sattvaguõavikàraþ prakà÷ako'ntaþ nàravi÷eùaþ . yathàha bhojaràjaþ %<tejonisargajaü nvattvaü vàjinàü sphuraõaü rajaþ . krodhastama iti j¤eyàstrayo'pi sahajàguõàþ>% . tacca dvividham . satatotthitaü bhayotthita¤ceti . yathàha sa eva %<dhàràsu yojitànà¤ca nisargàt preraõaü vinà . avacchinnamivàbhàti tat tejaþsatatãtthitam . ka÷àpàdàdighàtairyat sàdhvasàt sphuritantu taditi>% . ÷abdaspar÷atanmàtra sahitàdråpatanmàtràdutpanne ÷abdaspar÷aråpaguõe 21 tçtãye mahàbhåte . yathà %<tçtãyaü jyotirityàhu÷cakùuradhyàtmamucyate . adhibhåtaü tatoråpaü såryastatràdhidaivatam>% bhàø à÷vaø uùõaspar÷avattejaþ . %<taddvividham . nityamanitya¤ca . nityaü paramàõuråpam . anityaü kàryaråpam . punastrividham . ÷arãrendriyaviùayabhedàt . ÷arãramàdityaloke . indriyaü råpagràhakaü cakùuþ kçùõatàràgravarti viùaya÷caturvidhaþ . bhaumadivyaudaryàkarajabhedàt . bhaumaü vahnyàdikam . avindhanaü divyaü vidyudàdi . bhuktànnasya pariõàmaheturaudaryam . àkarajaü suvarõàdi>% tarkasaügrahaþ %<spar÷a uùõastejasastu syàdråpaü ÷uklabhàkharam . naimittikaü dravatvantu nityatàdi ca pårvavat . indriyaü nayanaü vahnisvarõàdirviùayomataþ>% iti bhàùàpaø . upacàràt 22 tejasvini ca . %<trãõi tejàüsi nocchiùña àlabheta kadàcana>% %<agniü gàü bràhmaõaü caiva>% bhàø ànu05017 ÷loø . svaparaprakà÷akaü tejaþ andhakàravirodhi tallakùaõa¤ca ÷uklabhàsvararåpasamànàdhikaraõadravyatvavyàpyajàtimattvam . tejaso guõàdikamagni÷abde 48 pçø dç÷yam . %<sàmànàdhikaraõyaü hi tejastimirayoþ kutaþ>% màghaþ . bhuktatejasaþ kàrya¤ca chàø uø dar÷itaü tejo'÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñho dhàtustadasthi bhavati yo madhyamaü sa majjà yo'õiùñhaþ sà vàk . %<annamayaü hi saumya! mana àpomayaþ pràõastejomayã vàgiti ca>% tejobhåta¤ca vàyukàryamapàü kàraõa¤ca . yathoktaü %<adbhiþ saumya! ÷uïgena tejomålamanviccha>% chàø ÷rutiþ 23 rajoguõe taijasa÷abde dç÷yam tejasà nirvçttaþ aõ tejojanye triø . tejasaü + astyarthe vini . tejasvin matup masya vaþ tejasvat . tejovi÷iùñe triø striyàü sarvatra ïãp . taijasã tejasvinã tejasvatã . 24 vãrye ca .

#<tejaskara># triø tejaþ karoti kç--hetvàdau ña . tejohetau dravye striyàü ïãp .

#<tejasya># triø tejasi sàdhu yat . tejaþsàdhane %<yàvàmindràvaruõà sahasyà rakùasyà tejasyà tanåþ>% taiø saø 2 . 3 . 13 . 1 .

#<tejasvat># triø tejasa + astyarthe matup masya vaþ . tejoyukte %<tejasvadastu mukham>% taittiø 1 . 7 . 7 . 3 . striyàü ïãp sà ca 2 gajapippalyàü ÷abdaratnàø 3 cavikàyàü ratnamàlà 4mahàjyotiùmatyàü ràjaniø . atra saüj¤àtvena sàntatvàt sasya padatvàbhàve tejovatãtyapi tatràrthe .

#<tejasvin># triø tejas + astyarthe vini . tejoyukte %<tejasvimadhye tejasvã davãyànapi gaõyate>% màghaþ . striyàü ïãp . sà ca 2 jyotiùmatãlatàyàü ÷abdaraø . 3 mahàjyotiùmatãlatàyàm ràjaniø . %<tejosvinã kapha÷vàsakàsà''syàmayavàtahçt . pàcanyuùõà kañustiktàrucivahnipradãpanã>% bhàvapraø .

#<tejita># triø tija--õic--kta . ÷àõite tãkùõãkçte amaraþ

#<tejiùñha># triø tejasvin + ati÷aye iùñhan vinerluki óidbhàvaþ . ati÷ayena tejasvini . %<tejaùñhiyà tithigvasya vartanã>% çø 1 . 53 . 8 .

#<tejãyas># triø tejasvin + ati÷aye ãsun vinerluki óidbhàvaþ . atitejasvini . %<tejãyasàü na doùàya vahneþ sarvabhujo yathà>% bhàgaø 10 . 33 . 29 . striyàü ïãp .

#<tejeyu># puø raudrà÷vançpasya putrabhede . %<raudrà÷vasya maheùvàsà da÷àp sarasi sambhavàþ>% ityupakrame . %<tejeyurbalavàn dhãmàn satyeyu÷cendravikramaþ>% bhàø àø 94 aø .

#<tejonàtha># tãrthabhede ÷ivapuø dç÷yam .

#<tejomantha># puø tejo mathnàti mantha--aõ . gaõikàrikàyàm . ratnamàø .

#<tejomaya># triø tejas + pracuràrthe vikàre và mayañ . 1 tejaþpracure 2 tejovikàre 3 jyotirmaye ca . striyàü ïãp . %<tejomayã vàk>% iti chàø uø ÷rutiþ . %<tasya tejomayà lokà bhavanti brahmavàdinaþ>% manuþ .

#<tejomàtrà># strã tejasàü sattvaguõànàü màtràü'÷aþ . indriyeùu bhåtànàü sàtvikàü÷ebhya eva teùàmutpattiþ sàükhyasiddhà .

#<tejomårti># puø tejastejasvatã mårtiryasya . 1 sårye 2 teja àtmake 3 tejaþ pracure ca triø . %<sa gacchati paraü sthànaü tejomårtipatharjunà>% manuþ .

#<tejoråpa># naø tejaþ marvaprakà÷akaü caitanyaü råpaü svaråpaü yasya . jyotãråpe prakà÷àtmake brahmaõi %<a÷arãraü vigrahavadindriyavadatãndriyam . yadasàkùi sarvasàkùi tejoråpaü namàmyaham>% brahmavaiø puø . 6 taø . 2 tejaso råpe ca agni÷abde tadråpaü dar÷itam .

#<tejovat># triø tejas + astyarthe matup masya vaþ bàø na padatvam . tejoyukte striyàü ïãp . sà ca (tejasvat) ÷abdoktàrtheùu . %<tejovatà lokagaõena sàrdham>% matsyapuø . agnyàvàhanamantraþ

#<tejovindu># puø upaniùadbhede upaniùacchabde dç÷yam .

#<tejovçkùa># puø tejoyuktaþ vçkùaþ ÷àø taø . kùudràgnimanthavçkùe ràjaniø .

#<tejovçtta># naø tejasaþ vãryasyànuråpaü vçttam . vãryànuråpacarite . %<indràsyàrkasya vàyo÷ca yamasya varuõasya ca . candrasyàgneþ pçthivyà÷ca tejovçttaü nçpa÷caret>% manuþ .

#<tejohvà># strã tejaþ hvayate spardhate hve--ka . tejasvinyàü latàyàm bhàvapraø . %<kampillakaü sasindåraü tejohvà tutthakàhvaye>% su÷ruø .

#<tedanã># strã devatàbhede %<tedanãmadharakaõñenàpaþ>% yajuø 25 . 2 . %<tedanãü devatàü prãõàmi>% vedadãø .

#<tena># aø tad + bàø ena . 1 taddhetunetyarthe bharataþ . te iti na iti ÷abdau yatra . 2 gànàïgabhede puø . %<teneti ÷abdastenaþ syànmaïgalànàü pradar÷akaþ . te÷abdenocyate gaurã na÷abdenocyate haraþ . tena màïgalika÷càyaü ÷abdastena iti smçtaþ>% saïgãø dàø .

#<tepa># kampe, cyutau ca bhvàø àø akaø señ . tepate atepiùña . titepe . çdit . atitepat ta .

#<tema># puø tima--gha¤ . àrdrãbhàve . amaraþ .

#<temana># naø tima--lyuñ . 1 àrdrãkaraõe . karmaõi lyuñ . 2 vya¤jane . amaraþ . àdhàre lyuñ ïãp . 3 cållãbhede hemacaø .

#<telu># puø nçpabhede tataþ ràjanyàø viùaye de÷e vu¤ . tailavaka telunçpaviùaye de÷e .

#<teva># krãóane bhvàø àø akaø señ . tevate ateviùña . titeve . çdit atitevat ta .

#<tevana># naø teya--bhàve lyuñ . 1 krãóàyàm . àdhàre lyuñ . 2 kelikànane hesacaø .

#<taiïa># puø tiïàü vyàkhyànaþ granyaþ a¤ . tiïàüvyàkhyàne granthe

#<taijasa># naø tejaso vikàraþ aõ . 1 ghçte, 2 dhàtudravyamàtre ca . sàïkhyokte 3 rajoguõotpanne triø . %<vaikàraþ sàtviko nàma taijasaþ ràjasaþ smçtaþ . bhåtàdistàmasaste'pi pçthak tattvànyavàsçjan>% padàrthàdar÷adhçtavàkyam . %<sàtvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt . bhåtàdestanmàtraþ sa tàmasastaijasàdubhayam>% sàø kàø . %<nanuyadi satvatamobhyàmeva sarvaü kàryaü janyate tadà kçtamaki¤citkareõa rajasetyata àha taijasàdubhayaü taijasàt ràjasàdubhayaü gaõadvayaü bhavati . yadyapi rajaso na kàryàntaramasti tathàpi satvatamasã svayaü kriyàsamarthe api na svasvakàryaü kurutaþ rajastu calatayà te yadà càlayati tadà svasvakàryaü kuruta iti tadubhayasminnapi kàrye satvatamasoþ kriyotpàdanadvàreõàsti rajasaþ kàraõatvamiti na vyarthaü raja>% ititaø kauø . tija ni÷àne ityasmàdasun tena tejasà kçtaþ taijasaþ rajasa÷ca satvatamasoþ svasvatejakàryasamarthatvakaraõaråpataikùõyakaraõaguõayogàt tejaþpadàbhidheyatà iti tadà÷ayaþ %<taijasàdindriyàõyàsan>% ÷àø tiø . sattvaguõasya prakà÷akatvàt %<taijasamantaþkaraõamiti>% vedàntapaø . 4 tãrthabhede naø . %<taijasaü nàma tattãrthaü yatra tãrthehyapàü patiþ . abhiùiktaþ suragaõairvaruõo bharatarùabha!>% bhàø ÷aø 47 aø etadvyaùñyu pahitaü caitanyaü taijaso bhavati . tejomayàntaþkaraõopahitatvàt vendàntasàrokte 5 caitanyabhedepuø .

#<taijasàvartanã># strã taijasaü dhàtudravyamàvartyate'tra à--vçta õic--àdhàre lyuñ ïãp . måùàyàm . (mucã) amaraþ

#<taitala># puø çùibhede tataþ tikàø apatye phi¤ . taitalàyani tadapatye puüstrã .

#<taitikùa># triø titikùà ÷ãlamasya chatràdiø õa . titikùà÷ãle .

#<taitikùya># puüstrãø titikùasya çùibhedasya gotràpatyaü gargàya¤ . titikùarùigotràpatye tasya chàtràþ kaõvàø aõi ya¤o lopaþ . taitikùàþ taitikùyasya chàtreùu baø vaø .

#<taitira># puüstrãø taittira pçùoø . (titira) khage ràjaniø . striyàü ïãù .

#<taitila># puø 1 gaõóakapa÷au . 2 vavàdita÷caturthe karaõe naø mediø . 3 deve ca . %<÷aktisadç÷ena dànenàvàdhitadharaõãtalataitilagaõaþ>% da÷akuø . taitila÷abdasya kadrå÷abdena samàse pårvapadaprakçtisvaraþ .

#<taitilin># puø gotrapravartakarùigaõasthapravarabhede .

#<taittira># naø tittirãõàü samåha aõ . tittirakhagasamåhe . tittira + svàrthe aõ . (titira) khagabhede puüstrã ràjaniø . gaõóakapa÷au ca mediø .

#<taittiri># puø kukuravaü÷yançpabhede . kukurasya suto dhçùõurdhçùõo'stu tanayastathà . %<kapotaromà tasyàthataittiristanayo'bhavat>% . harivaø 38 aø . 2çùibhede . àdyaþ kañhastaittiri÷ca vai÷ampàyanapårvajaþ bhàø ÷àø 338 aø . 2 kçùõayajuþpravartake çùibhede .

#<taittirãya># puø baø vaø tittiriõà proktamadhãyate chaõ . 1 tittiriprãkta÷àkhàdhyetçùu svàrthe ka . taittirãyakàstratràrthe . yajuþ÷àkhàbhede . tannàmaniruktiþ yathà . %<devaràtasutaþ so'pi charditvà yajuùàü gaõam . tato gato'tha munayodadç÷ustàn yajurgaõàn . yajåüùi tittiràbhåtvà tallolupatayà daduþ . taitirãyà iti yajuþ ÷àkhà àsan supe÷alàþ>% bhàgaø 12 .

#<taintióãka># triø tintãóikena saüskçtam kopadhatvàt aõ . tintióãkasaüskçtavya¤janàdau . tasya vikàraþ kopadhatvàt aõ . 2 tintióãkavikàre ca .

#<taimira># timirameva aõ . netrarogabhede %<airmaü hanyàrmanaktàndhyakàcàn nãlãrogaü taimirà¤janena>% su÷ruø . taimiro rogo'styasya ñhan taimirikaþ . timirarogakte . %<na vàmayettaimirikordhavàtagulmodaraplãhakçmi÷ramàrtàn>% su÷ruø . %<taimirikà ivàdåradar÷inam>% kàdaø .

#<taira># naø tãre bhavaþ aõ . kålatthe ràjaniø .

#<tairaõã># strã tãre namati nama--bàø óa tataþ svàrthe aõ gauràø ïãù . kunãlyàü ràgade kùupabhede .

#<taira÷ca># triø tira÷càmidam tiryac aõ + bhatvàt tira÷càde÷aþ . tiryagjàtisambandhini

#<tairtha># triø tãrthe dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . 1 tãrthe deye 2 tãrthakàrye ca tãrthàt àyasthànàdàgataþ ÷uõóikàø aõ . tãrtharåpàyasthànàdàgate dravyàdau ca .

#<tairthaka># triø tãrthe de÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . tãrthade÷abhave .

#<tairthika># triø tãrthaü siddhàntani÷cayaü nityamarhati chedàø ñha¤ . 1 tãrthasiddhàntàbhij¤e ÷àstrakare kapilakaõàdàdau tãrthaü vetti ñha¤ và . 2 siddhàbhij¤e . tãrthe bhavaþ ñha¤ . 3 tãrthabhave . %<tairthikàbhu¤jate yastu maõinàgasya>% bhàø vaø 85 ÷loø .

#<tairthya># triø tãrtha + caturarthyàø saïkàø õya . tãrthasamãpàdau .

#<tairyagayanika># triø tira÷càmayanaü satrabhedaþ tadeva ñha¤ . satrabhede . %<aùñàda÷abhirjyàyànàdityaþ saüvatsara eva tairyagayaniko bhavati . àdityaþ khalu ÷a÷vadekadà ùaõmàsànudaïïeti nava càhàni tathà dakùiõà>% ÷rutiþ .

#<tairyagyona># triø tiryagyoneridam + aõ . tiryagyonãnàü pa÷vàdãnàü mambandhini sargabhede . %<aùñavikalpo daivastairyagyona÷ca pa¤cadhà bhavati . mànuùya÷caikavidhaþ samàsato bhautikaþ sargaþ>% sàø kàø tairyagyona÷ca pa¤cadhà bhavati pa÷umçgapakùisarãsçpasthàvaràtmakaþ taø kauø . tatra bhavaþ aõ . tadyonibhave . %<nindantyavamatà mantraü tairyagyonàstathaiva ca>% manuþ .

#<taila># naø tilasva tatsadç÷asya và vikàraþ a¤ . tilasarùapàdijanite snehadravyabhede . tallakùaõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà tilàdisnigdhavastånàü snehastailamudàhçtam . tattu vàtaharaü sarvaü vi÷eùàttilasambhavam . atha tilatailaguõàþ %<tilatailaü guru sthairyavalavarõakaraü saram . vçùyaü vikà÷i vi÷adaü madhuraü rasapàkayoþ . såkùmaü kaùàyànurasaütiktaü vàtakaphàpaham . vãryeõoùõaü himaü spar÷e vçühaõaü raktapittakçt . lekhanaü baddhaviõmåtraü garbhà÷ayavi÷odhanam . dãpanaü buddhidaü medhyaü vyavàyi vraõamehanut . ÷rotrayoni÷iraþ÷ålanà÷anaü laghutàkaram . tvacyaü ke÷ya¤ca cakùuùyamabhyaïge bhojane'nyathà . chinnabhinnacyutotpiùñamathitakùatapicciñe . bhagnasphuñitaviddhàgnidagdhavi÷liùñadàrite . tathàbhihitamirbhugne mçgavyàghràdi vikùate . vastau pàne'nnasaüskàre nasye karõàkùipåraõe . sekàbhyaïgàvagàheùu tilatailaü pra÷asyate>% . nanu vçühaõa lekhanayoþ kathaü sàmànàdhikaraõyamityata àha . %<råkùàdiduùñaþ pavanaþ srotaþ saïkocayedyadà . raso'samyagvahan kàr÷yaü kuryàdraktàdyavardhayan . teùu praveùñuüsaratà saukùmya snigdhatvamàrdavaiþ . tailaü kùamaü rasaü netuü kç÷ànàü tenavçühaõam . vyavàyi såkùmatãkùõãùõa saratvairmedasaþ kùayam . ÷anaiþ prakurute tailaü tena lekhanamãritam . drutaü purãùaü vadhnàti skhalitaü tatpravartayet . gràhakaü sàraka¤càpi tena tailamudãritam . ghçtamavdàtparaü pakvaü hãnavãryaü prajàyate . tailaü pakvamapakvaü và cirasthàyi guõàdhikam>% . sarùapatailaguõàþ . %<dãpanaü sàrùapaü tailaü kañupàkarasaü laghu . lekhanaü spar÷avãryoùõaü tãkùõaü pittàsradåùakam . kaphamedo'nilàr÷oghnaü ÷iraþkarõàmayàpaham . kaõóåkuùñhakçmi÷vitrakoñhaduùñakçmipraõut>% . ràjikàtailaguõàþ %<tadvadràjikayostailaü vi÷eùànmåtrakçccha kçt>% . ràjikayoþ (kçùõàràã) (àraktaràã) dvayoþ . tuvarã (torã) tailaguõàþ %<tãkùõoùõaü tuvarãtailaü laghu gràhi kaphàsrajit . vahnikçdviùanutkaõóåkuùñhakoñhakçmipraõut . medodoùàpaha¤càpi vraõa÷othaharaü param>% . atasãtailaguõàþ atasãtailamàgneyaü snigdhoùõaü kaphapittakçt . kañupàkamacakùuùyaü valyaü vàtaharaü guru . malakçdrasataþ svàdu gràhi tvagdoùanudthanam . vastau pàne tathàbhyaïge nasye karõasya påraõe . anupànavidhau càpi prayojyaü vàta÷àntaye . vararoþ tailaguõàþ kusumbhatailamamlaü syàduùõaü guruvidàhi ca . cakùurbhyàmahitaü balyaü raktapittakaphapradam . atha (khàkhasa) vãjatailasya guõàþ . %<tailaü tu khasavãjànàü balyaü vçùyaü guru smçtam . vàtahçtkaphahçcchãtaü svàduùàkarasaü ca tat>% . eraõóatailaguõàþ %<eraõóatailaü tãkùõoùõaü dãpanaü picchilaü guru . vçùyaü tvacyaü vayaþsthàpi medhàkàntibalapradam . kaùàyànurasaü såkùmaü yoni÷ukravi÷odhanam . visraü svàdu rase pàke satiktaü kañukaü saram . viùamajvarahçdrogapçùñaguhyàdi÷ålanut . hanti vàtodarànàhagulmàùñhãlàkañãgrahàn . vàta÷oõitavióbandhavradhna÷othàmavidradhãn . àmabàtagajendrasya ÷arãravanacàriõaþ . eka eva nihantàyamera õóasnehake÷arã>% . ràlatailaguõàþ %<tailaü sarjarasodbhåtaü visphoñavraõanà÷anam . kuùñhapàmakrimiharaü vàta÷leùmàmayàpa ham>% . sarvatailaguõàþ %<tailaü svayoniguõakçdvàgbhañenàkhilaü matam . ataþ÷eùasya tailasya guõàj¤eyàsvayonivat>% . %<pràtaþ snàne vrate ÷ràddhe dvàda÷yàü grahaõe tathà . madyalepasamaü tailaü tasmàttailaü vivarjayet>% karmalocanaø . %<ghçta¤ca sàrùapaü tailaü yattailaü puùpavàsitam . aduùñaü pakvataila¤ca tailàbhyaïge ca nitya÷aþ>% tithyàø taø vàravi÷eùe tailagrahaõaphalaü yathà . %<arke nånaü dahati hçdayaü kãrtilàbha÷ca some bhaume mçtyurbhavati niyataü candraje putralàbhaþ . arthaglànirbhavati ca gurau bhàrgave ÷okayuktastailàbhyaïgàttanayamaraõaü såryaje dãrghamàyuþ>% jyoø taø . %<ghçtàdaùñaguõaü tailaü mardayenna tu khàdayet>% vaidyakaø . alpe kan . tailaka svalpataile naø .

#<tailakanda># puø tilasyàyam aõ tailaþ tilasambandhã kanda iva kando'sya . tilacittapatrake vçkùabhede %<tailakandaþ kañåùõa÷ca lauhadràvakaromataþ . màrutàpasmàraviùa÷ophanà÷akara÷ca saþ . rasasya bandhakàrã ca deha÷uddhikarastathà>% ràjani0

#<tailakalkaja># puø tailàt tilasambandhinaþ kalkàjjàyate janaóa . tilakalkajàte (tailera kàña) tailakiññe ràjaniø .

#<tailakàra># puø tailaü karoti kç--aõ (telã) (kalu) iti prasiddhe varõasaïkare càkrike tailini . sa ca koñakastrãgarbhe kumbhakàràjjàtaþ saïkãrõajàtibhedaþ brahmavaiø brahmakha0

#<tailakiñña># naø 6 taø . tailamale (kàña) iti khyàteþ

#<tailakãña># puø kãñabhede ràjaniø .

#<tailakya># naø tilakasya bhàvàdau purohiø yak . tilakabhàve .

#<tailaïga># puø ÷rã÷ailaü tu samàrabhya cole÷ànmadhyabhàgataþ . tailaïgade÷o deve÷ãütyukte 1 de÷e . 2 tatrasthe jane baø vaø . ÷abdaratnà0

#<tailacorikà># strã tailaü corayati cura--õvul pçùoø . tailapàyikàyàm (telàpokà) . pçùo0! tailacaurikàsåtre .

#<tailadrauõã># tailapårõà droõã ÷àø taø . %<kaõñhaparyantamajjanàrthaü tailapårõe kàùñhàdinirmite pàtravi÷eùe . atràvasthitiguõàþ . vàtarogavyàdhikuùñharogapaïguvàdhiryaminminagadgadahanvaïgastambhapçùñhapracalitapavanagàtrakampakapàñãgrãvàbhaïgàpatantrakùayarudhirabhavamåtrakçcchravastirogeùu hitatvamiti>% ràjabhallabhaþ .

#<tailadhànya># naø tailopayogi dhànyaü satuùaü ÷asyam . tilo'tasã ca torã (óã) ca trividha÷càpi sarùapaþ . dvidhà ràjã khasa¤caiva vãjaü kausumbhasambhavam . etàni tailadhànyànãtyukteùu tilàdiùu .

#<tailapaka># puø tailaü pivati pà--ka svàrthe ka . tailapàyikàkhye pakùayukte kãñe . tailaharaõe tajjàtipràptirbhanunoktà yathà %<màüsaü gçdhrovapàü madgustailaü tailapakaþ khagaþ>%

#<tailaparõaka># puø tailàktamiva parõamasya kap . granthiparõavçkùe bhàvapraø .

#<tailaparõika># naø tailaparõo giribheda utpattisthànatvenàstyasya ñhan tailàktaü parõamastyasya ñhan và . 1 haricandane amaraþ . tilaparõaþ vçkùa utpattisthànatvenàstyasya ñhan . 2 candanabhede .

#<tailaparõã># strã tilaparõo giristatra bhavaþ aõ ïãp . 1 candane 2 ÷rãvàse 3 sihlake ca mediø . svàrthe ka . tailaparõikà tatràrthe . %<kàliyakàdukålà÷ca hiïgavastailaparõikàþ>% harivaüø 231 aø .

#<tailapà># strã tailaü pibati pà--ka . (telàpekà) kãñabhede . ràjaniø .

#<tailapàyikà># strã pà--õvul 6 taø . (telàpokà) (àrasulà) kãñabhe de amaraþ .

#<tailapàyin># puø tailaü pibati pà--õini . tailapàyikàkhye pakùayukte kãñabhede . %<tailahçt tailapàyã syàt>% yàj¤aø .

#<tailapipãlikà># strã tailàkteva pipãlikà . pipilãkàbhede

#<tailapãta># triø pãtaü tailaü yena àhi0paraniø . pãtatailake .

#<tailaphala># puø tailaü phale yasya . iïgudãvçkùe ràjaniø .

#<tailabhàvinã># strã tailaü bhàvayati vàsayati bhå--õini ïãp . tailavàsake jàtãpuùpavçkùe ràjaniø .

#<tailamàlã># strã tailena màlaþ sambandho yasyàþ gauràø ïãù . vartikàyàü dãpada÷àyàü ÷abdamàlà .

#<tailampàtà># strã tilasya pàto'tra ¤a niø mum ca . 1 svadhàyàm, 2 tadupalakùite ÷ràddhe ca amaraþ .

#<tailayantra># puø tailamardanàrthaü yantram . tilàdiniùpãóanàrthe yantrabhede (kaluraghàõi) %<amãmàüsyàni ÷aucàni tailayantrakùuyantrayoþ>% smçtiþ %<ravirathacakraü ca tailayantracakravat bhramat>% bhàgavate 5 . 21 . 19 ÷lokaþ .

#<tailavaka># puø telunçpasya viùayo de÷aþ ràjanyàø vu¤ . telunçpaviùaye de÷e .

#<tailavallã># strã tailàkteva vallã . laghu÷atàvaryàü pàraska ranighaø .

#<tailasàdhana># naø tailaü sàdhayati surabhãkaroti sidha--õica sàdhi--lyu . kakkole gandhadravye ÷bdacaø .

#<tailasphañika># puø tailàktaþ sphañika iva . tçõamaõau gomede hemacaø .

#<tailasyandà># strã tailamiva syandati syanda--ac . 1 ÷vetagokarõyàü 2 kàkolyàü pàraskaranighaõñuþ .

#<tailàguru># puø tailàktamivàguru . dàhàgurau ràjaniø .

#<tailàñã># strã añati añaü tailenàñaü viùamasyàþ gauràø ïãù . varañàyàü tailaspar÷e tadviùanà÷àt tasyàþ tathàtvam .

#<tailàmbukà># strã tailamambu iva peyamasyàþ . tailapàyikàkhye kãñe jañàø .

#<tailika># triø tailaü paõyaü yasya tailaü ÷ilpamasya và ñhak . 2 tailàrthaü tilaniùpãóane (kalu) %<khalamalinanãcatailikavihãnasattvopahatapuüstvà>% vçø saø 16 aø . 2 tailavikretari ca %<samudragàmã vandã ca tailikaþ kåñakàrakaþ>% manuþ tilavikreturapàïkteyamuktam .

#<tailin># triø tailaü niùpàdyatvenàstyasya ini . 1 tailakàre hemacaø . 2 tailayukte triø . striyàü ïãp ïãbantaþ . 3 tailakãñe ràjaniø 4 da÷àyàü vartau ÷abdamàø .

#<taili÷àlà># strã 6 taø . tailaniùpãóanàrthe gçhe (ghàõighara) hemaø .

#<tailãna># tilànàü bhavanaü kùetraü kha¤ . tilabhavanayogye kùetre amaraþ .

#<taivradàrava># triø tãvradàruõaidam rajatàø a¤ . tãvradàrusambandhini striyàü ïãp .

#<taiùa># puø tiùyanakùatrayuktà paurõamàsã aõi yalope ïãp . tauùã sà'smit màse aõ . 1 pauùe màsi dhanuþstharavyàrabdhe ÷uklapratipadàdidar÷ànte càndre màsi amaraþ tadãya pårõimàyàmeva tadyogasambhavaþ . tiùya÷abdena tatsamãpanakùatrasyàpi grahaõàt kadàcit tatsambandhàbhàve'pi na kùatiþ . 2 tadãyapaurõamàsyàü strã %<sàsmin paurõamàsã>% pàø nakùatrayuktakàlasya pårõimàyàmeva tadyoge sàdhutvena paurõamàsãparatvameveti bodhyam . %<taiùyà nadhãtapårvàõàm>% à÷vaø ÷rauø 8 . 14 . 22 .

#<toka># naø sauø tu--ka tasya nettvam . 1 aùatye putre, duhitari ca amaraþ . %<nitye toke dãdivàüsam>% 2 . 2 . 11 %<pa÷ve tokàya tatayàya jãvase>% çø 10 . 35 . 12 %<tokena jãvaharaõaü yadulåkikàyàstraimàsikasya ca padà ÷akaño'pavçttaþ>% bhàgaø 2 . 7 . 28 .

#<tokma># puø taka ma pçùoø ata ottvam . haridvarõe apakvayave amaraþ . 2 haridvarõe hemacaø . 3 karõamale naø hemaø . 4 meghe puø ajayapàlaþ . 5 navapraråóhe yave yavàïkure naø . %<pràyaõoyasya tokmàni>% yajuø 19 . 13 . %<tokmàni navapraråóhayavàþ>% vedadãø . patrapuùpaphalacchàyàbhålabalkaladàrubhiþ . gandhaniryàsabhasmàsthitokmaiþ kàmàn vitanvate bhàgaø 10 . 22 . 25 %<tãkmàþ pallavàdyaïkuràþ>% ÷rãdharaþ tena 6 tadarthe'pi ca .

#<tokman># naø taka--manin pçùoø ata ottvam . navaviråóhayave 2 apatye naø nighaõñuþ . %<bheùajaü tokmabhiþ>% yajuø 21 . 30 . %<tokmabhirlàjairmahaþsvantaþ>% yajuø 21 . 42 .

#<toñaka># naø dvàda÷àkùarapàdake chandobhede . %<iha toñakamambudhisaiþ prathitam>% vçø raø .

#<toóa># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . toóati atoóãt . çdit . õic atutoóat ta .

#<toóala># naø tantrabhede .

#<totas># avyaø tu--bàø tasi . 1 kalatre 2 tvayãtyarthe ca . %<mà vayaü ràyaspoùeõaviyauùma toto ràyaþ>% yajuø 4 . 22 . totaþ ÷abdaþ kalatravàcã avyayam . totaþ kalatre ràyo dhamàni pa÷avã và padaråpeõa tiùñhantu . yadvà'vyayànàmanekàrthatvàttotaþ ÷abdo yuùmatparyàyaþ . totaþ tvayi ràyaþ santu vedadãø .

#<toóana># naø tuóa--bhàve lyuñ . 1 bhedane 2 dàraõe 3 hiüsane ca .

#<toóã(rã)># strã tuóa--ac gauràø ïãù và óasya raþ . svanàmakhyàte tailasàdhane dhànyabhede .

#<tottra># naø tudyade'nena tuda--karaõe ùñran . gavàditàóane daõóe amaraþ .

#<toda># puø tuda--màve gha¤ . vyathàyàü ratnamàlà . %<hãnadagdhe todakaõóåjàóràni vyàdhivçddhi÷ca>% su÷ruø . %<daü÷e todakaõóåpràdurbhàvairjànãyàt>% su÷ruø . kartari ac . 2 vyathake triø . %<todo vàtasya haryorã÷ànaþ>% çø 4 . 16 . 11 . %<todastodakaþ>% bhàø .

#<todana># naø tudyate'nena karaõe lyuñ . 1 tuõóe mukhe amaraþ . bhàve lyuñ . 2 vyathàyàm mediø . kartari lyu . 3 vyathake triø . %<kaùàyaü madhuraü råkùaü todanaü kaphavàtajit>% su÷ruø . 4 kùãrivçkùabhede puø . %<kùãravçkùaphalajàmbavaràjàdanatãdanatindukabakuladhanvanà÷mantakà÷vakarõaphalguparåùakagàïgerukãpuùkaravartivilvaùimbãprabhçtãni . phalànvetàni ÷ãtàni kaphapittaharàõi ca . sagràhakàõi råkùàõi kaùàyamadhuràõi ca>% su÷ruø .

#<todaparõã># strã todaü todakaü parõamasyàþ gauràø ïãù . kutsite dhànyabhede . %<koradåùaka÷yàmàkanãvàra÷àntanutuvarakoddàlakapriyaïgumadhålikànàndãmukhakuruvindagavedhukavarukatodaparõã mukundakaveõuyavaprabhçtayaþ kudhànyavi÷eùàþ>% su÷ruø .

#<tomara># puü naø tu--vic taurgato mriyate'nena mç--karaõe ap . 1 hastakùepye ÷alyàgre daõóàkàre'strabhede (ràyavàü÷a) amaraþ . tomaralakùaõaü hemàø paø lakùaõasamuccaye uktaü yathà . au÷anasadhanurvede . ÷ukro bhagavànuvàca jamadagniü prati vatsa! nibodha yathàpra÷namucyamànam tatra daõóànvitaü sarvalauhaü veti tomaraü dvividhaü bhavati . tacca tomaraü sadaõóaü lakùyàyataü bhavet tomaraü sarvàyasaü taktvàrye prayojayet . tacca nikçùñamadhyamottamaü bhåyastrividhaü pramàõato bhavati tatra caturhastapramàõaü nikçùñaü sàrdhacaturhastaü madhyamaü pa¤cahastapramàõaü tåttamaü bhavati . tathà kalanàyàü càdyaü dvitãyaü tçtãyaü ceti tridhà dvyaïgulamadhye dvyaïgulakalitamekaü syànmadhyàtpårvaü tryaïgulakalitaü dvitãyaü syàt . madhyàtpårvaü ùaóaïgulakalitasthànakalanayà tçtãyaü syàt . sàrdhamekaü nikçùñaü, trayomadhyamaü ùaóattamaü kalanàyàstathà tomaràstrasya pariõàhaþ paraþ ùaóaïgulo bhavati sàrdhapa¤càïgulo madhyamaþ pa¤càïgulaþ kaniùñha iti . trayàõàü de÷ànàü trayaþ chandàþ . chàdanàttathà àvantyomàgadho dàkùiõàtya÷ceti . tatràvantyatomaraü takùaõasaüsthànaü bhavati màgadhaü tomaraü yonisaüsthànaü bhavati dàkùiõàtyaü tomaraü vçttaü bhavati . teùàü mukhàni tadde÷àcchandataþ iti ityàdi . 2 navàkùarapàdake chandobhede %<prathamaü sakaü vinidhàya jagaõadvaya¤ca nidhàya . kuru tomaraü sukhakàri phaõiràjavaktravihàri>% tallakùaõam .

#<tomaragraha># puø tomaraü gçhõàti graha--ac na aõ . tomaràstragràhiõi .

#<tomaradhara># puø tomaramastraü dharati dhç--ac . vahnau ÷abdàrthaka0

#<tomarikà># strã tomara + saüj¤àyàü kan . àóhakyàm ÷abdara0

#<toya># naø sauø tu--vic tave pårtyai yàti yà ka . 1 jale 2 pårvàùàóhànakùatre ca . %<åddhçtya meghaistataþ eva toyam>% màghaþ . %<mçttoyaiþ ÷udhyate ÷odhyaü nadãvegena ÷udhyati>% manuþ . pårvàùàóhànakùatrasya jaladaivatatvàt tathàtvam . 3 lagnàvadhicaturthasthàne ca jyoø taø . tatra jalasya cintanãyatvàt tathàtvam .

@<[Page 3354a]>@
#<toyakarman># naø toyena karma . tarpaõe %<toyakarmaõi càrabdheràj¤àmudakadànike>% bhàø àø 1 aø .

#<toyakàma># puø toyaü kàmayate kama--aõ . 1 jalavetase jañàdharaþ . 2 jalàbhilàùuke triø .

#<toyakumbha># puø toyasya kumbha iva . ÷aivàle pàraskaranighaõñuþ .

#<toyakçcchra># naø jalamàtrapànaråpe màsasàdhye vratabhede . yadà tu vilvàni phalàni pratyekaü kvathitàni màsampãyante tadà phalakçcchràdivyapade÷aü labhate . yathàha màrkaõóeyaþ %<phalairmàsena kathitaþ phalakçcchro manãùibhiþ . ÷rãkçcchraþ ÷rãphalaiþ proktaþ padmàkùairaparastathà . màsenàmamalakairevaü ÷rãkçcchramaparaü smçtam . patrairmataþ patrakçcchraþ puùpaistatkçcchra ucyate . målakçcchaþsmçtãmålaistoyakçcchro jalena tu>% iti . %<iti parõakçcchramekàda÷avidham>% mitàø .

#<toyaóimbha># puø toyasya óimbha iva . 1 meghopale karakàyàü hàràø .

#<toyada># puø toyaü dadàti dà + ka . 1 meghe, 2 mustake ca . 3 ghçte naø mediø . 4 vidhinà jaladàtari triø . %<toyadastçptimàptoti>% puràø . taddànamàhàtmyaü bhàø ÷àø dànadharme yathà %<anne datte nareõeha pràõà dattà bhavantyuta . pràõadànàddhi paramaü na dànamiha vidyate . annaü vàpi prabhavati pànãyàt kurusattama! . nãrajàtena hi vinà na ki¤cit saüpravartate . annauùadhyo mahàràja! vãrudha÷ca jalodbhavàþ . yataþ pràõabhçtàü pràõàþ sambhavanti vi÷àmpate! . tasmàt pànãyadànàüdvai na paraü vidyate kvacit . tacca dadyànnaronitya yadãcched bhåtimàtmanaþ . dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü jaladànamihocyate . ÷atråü÷càpyadhi kaunteya! sadà tiùñhati toyadaþ . sarvakàmànavàptoti kãrti¤caiveha ÷à÷vatãm . pretya cànantyama÷nàti pàpebhya÷ca pramucyate . toyado manuja vyàghra! svargaü gatvà mahàdyute! . akùayàn samavàptoti lokànityavravãn manuriti>% .

#<toyadhara># puø toyaü dharati dhç--ac . 1 meghe mediø 2 mustake ca %<nãlà ivàtapàtyaye toyaü toyadharà ghanàþ>% ràmàø bàø 93 aø .

#<toyadhàra># puø toyànàü dhàrà yatra . 1 meghe 2 mustake ca . dhàri--bhàve ac . toyasya dhàraþ varùaõam . 3 jalavarùaõe puø . %<ghanavattoyadhàreõa vavarùa kanakàmbubhiþ>% harivaüø 113 aø . 6 taø . 4 jalasantatau strã . %<÷aràn vyasçjatàü ÷ãghraü toyadhàrà ghanà iva>% bhàø viø 32 aø . %<giriþ prasravaõa iva toyadhàrà>% ràmàø àø 35 saø .

#<toyadhi># puø toyàni dhãyante'tra dhà--ki upaø saø . 1 samudre jaladhiprabhçtayo'pyatra . 3 catuþsaükhyàyà¤ca . %<samantànmerumadhyàt tu tulyobhàgeùu toyadheþ>% såø siø .

#<toyadhipriya># naø toyadhiü prãõàti prã--ka . 1 lavaïge ÷abdacaø .

#<toyanidhi># puø toyaü nidhãyate'smin ni + dhà--ki upaø saø . 1 samudre 2 catuþsaükhyàyàcca . %<pårvàparau toyanidhã vagàhya>% kumàø .

#<toyanivã># strã tãyaü samudrodakaü nãvãva yasyàþ àrùe na kap . 1 pçthivyàü %<toyanãvyàþ patiü bhåmerabhyaùi¤cadgajàhvaye>% bhàgaø 1 . 15 . 38 . loke tu kap toyanãvikà tatràrthe .

#<toyapippalã># strã toye pippalãva . (kàücaóà) ÷àkabhede làïgalyàm amaraþ .

#<toyapuùpã># strã toyena bahujaladànena puùpàõyasyàþ . 1 pàñalàvçkùe ÷abdamàlà .

#<toyaprasàdana># puø toyaü prasàdayati phalayogena pra + sada--õiclyu . 1 katake (nirmàlli) . phalaparatve naø ratnamàlà toyaprasàdakàmbuprasàdakàdayo'pyatra %<phalaü katakavçkùasya yadyambuprasàdakam>% manuþ .

#<toyaphalà># strã toyapradhànaü phalaü yasyàþ . 1 irvàrau karkañãbhede ràjaniø .

#<toyamuc># puø toyaü mu¤cati muca--kvip 6 taø . 1 jalamuci meghe 2 mustake ca .

#<toyayantra># naø såø siø ukte kàlaj¤ànàrthe ghañãyantrabhede ghañãyantra÷abde 2781 pçø dç÷yam . (phoàrà) iti khyàte 2 jalayantrabhede ca .

#<toyaràj># puø toyeùu ràjate ràja--kvip . 1 samudre %<yadãcchetsàgaraþ ki¤cidutsraùñumiha tãyaràñ>% harivaüø 226 aø . 2 varuõe ca

#<toyarà÷i># puø toyànàü rà÷iriva . 1 samudre . 6 taø . 2 jalasamåhe ca %<toyarà÷isambhavàpi tçùõàü saüvardhayati>% kàdaø .

#<toyavallã># strã toyasannihitasthàne vallã . 1 kàravelle (ucche) ratnamàø . svàrthe ka . toyavallikàpyatra .

#<toya÷uktikà># strã toyajàtà ÷uktikà ÷àø taø . jala÷uktikàyàü ràjaniø .

#<toya÷åka># puø toyasya ÷åka iva . ÷aivàle pàraø niø .

#<toyasåcaka># puüstrãø toyaü toyavarùaü såcayati raveõa såcaõvul . 1 bheke ÷abdàrthakaø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 jalavarùaõasåcake yogabhede triø . jala÷abde3065 pçø dç÷yam .

@<[Page 3355a]>@
#<toyavimba># naø tãyotthitaü vimbam ardhaóimbàkàraü vastu . jalavimbe jaloparibhàsamàne ardhagolàkàre padàrthe . ayaü ÷abdaþ toyavallã÷abdàt paraü pàñhyaþ .

#<toyàtman># puø toyamàtmà svaråpaü yasya tatprakçtitvàt . 1 parame÷vare . %<yasya ke÷eùu jãmåtàþ . nadyaþ sarvàïgasandhiùu kukùau samudrà÷catvàrastasmai toyàtmane namaþ>% viùõustutiþ .

#<toyàdhàra># puø 6 taø . 1 jalà÷aye . jalà÷ayotsarga÷abde 3075 pçø tadbhedàdi dç÷yam . %<toyàdhàrapathà÷ca valkala÷ikhàniùyandarekhàïkitàþ>% ÷akuø .

#<toyàdhivàsinã># strã toyaü toyàrdraü de÷amadhivasati adhi + vasa--õini ïãp . pàñalàvçkùe ratnamàlà .

#<toye÷a># puø 6 taø . 1 varuõe tadadhidevatàke 2 ÷atabhiùànakùatre ca . toyaü jalamadhidevo'sya . 3 pårvàùàóhànakùatre naø .

#<toraõa># puünaø . tura--yuca àdhàre lyuñ tolayatyanena tula--unmàne karaõe--lyuñ lasya ro và . bahiþ sthite 1 dvàre . %<athoccakaistoraõasaïgabhaïgeti>% %<gaõo nçpàõàmatha toraõàdbahiþ>% màghaþ . %<bhàsojjvatkà¤canatoraõànàm>% kumàø . tacca dvàràgre nikhàtastambhoparinibaddho dhanuràkàraþ (phañak) iti khyàtaþ padàrthaþ . yàgàdau maõóapàdbahirdvàraråpasya toraõasya kàùñhavi÷eùapramàõàdikaü maõóapa÷abde dç÷yaü matkçtatulàdà nàdipaddhatau vistaro dç÷yaþ . 2 kandharàyàü naø hàràø .

#<tora÷ravas># puø aïgiromunau .

#<tola># puünaø . cuø tula--karmaõi ac . a÷ãtirattikàmàne 1 karùe . %<ekatolaü dvitolaü và tritolaü vedatolakam . ito'dhikaü naraþ kçtvà pràya÷cittãyate dhruvam>% àgamaþ . svàrthe ka . tatràrthe %<palaü tu lokikairmànaiþ sàùñarattidvimàùakam . tolakatritayaü j¤eyam>% tithitaø .

#<tolya># triø tula + unmàne karmaõi--õyat . 1 tolanãye . bhàùe õyat . 2 tolane naø . %<jãvànàü vayasàü maulye tolye varõasya hemani>% lãlàø .

#<to÷a># puø tu÷a--vadhe bhàve gha¤ . 1 hiüsàyàm . kartari ac . 2 hiüsake %<tve ràya indra! to÷atamàþ>% çø 1 . 169 . 5 . %<to÷atirbadhakarmà nito÷ayati nibarhayatãti tannàmasu pàñhàt to÷atamàþ nà÷ayitçtamàþ>% bhàø . %<to÷à vçtrahaõà huve>% çø 3 . 12 . 4 . %<to÷à bàdhakau>% bhàø . austhàne àc .

#<toùa># puø tuùa--bhàve gha¤ . santoùe . %<toùaparo hi làbhaþ>% bhàø uø 39 aø .

@<[Page 3355b]>@
#<toùaõa># naø tuùa--bhàve lyuñ . 1 santoùe . tuùa--õic bhàve lyuñ . 2 santoùotpàdane . %<etàvadeva puruùaiþ kàryaü hçdayatoùaõam>% bhàø saø 16 aø . kartari lyu . 3 santopajanake triø %<pa÷ån hçdayatoùaõàn>% bhàø uø 83 aø . karaõe lyuñ . 4 toùasàdhane striyàü ïãp toùaõã .

#<toùala># naø toùaü lånàti lå--bàø óa . astrabhede 1 muùale'stre %<kçùõastoùalamudyamya girikåñopamaü balã>% harivaüø 87 aø .

#<taukùika># puø dhanårà÷au dãpikà kaurpya÷abde 2278 pçø dç÷yam .

#<tautàtika># naø tutàtabhaññena nirvçttam ñha¤ . tutàtabhaññakçta÷àstre %<naivà÷ràvi gurormataü na viditaü tautàtikaü dar÷anam>% prabodhacaø .

#<tautika># naø 1 muktàyàü 2 ÷uktau ca ràjaniø .

#<taudã># strã viùanà÷ake aoùadhinede ghçtakumàryàm . %<taudã nàmàsi kanyà ghçtàcã và asi>% athaø 19 . 4 . 42 .

#<taumbaravin># puø baø vaø . tumburuõà kalàpyantevàsinà proktamadhãyate ini . kalàpyantevàsinà tumburuõà prokta÷àkhàdhyetçùu .

#<taura># naø yàgabhede . %<saüvatsaramaharahastaureõa yajeta>% làñyàø ÷rauø 10 . 20 . 1 . %<dàrùadvatatàrayovra tàni>% 10 . 18 . 10 . tatraiva .

#<taurayàna># naø tårõaü yànamasya pçùoø . tårõagamanayukte . %<sa taurayàna upayàhi yaj¤am>% nirukte 5 . 25 . ÷rutiþ taurayànaþ tårõayànaþ %<taurayàna ityapi>% nigamo bhavati

#<taura÷ravasa># naø tora÷ravasà'ïgirasà dçùñaü sàma aõ . sàmabhede %<taura÷ravase màdhyandine pavamàne tadàvapana÷ruteþ>% kàtyàø ÷rauø 25 . 14 . 14 . %<taura÷ravase sàmanã>% karkaþ .

#<taurya># naø tårye murajàdau vàdye bhavam aõ . murajàdidhvanau .

#<tauryatriüka># naø trayaþ parimàõabhasya kan tauryopalakùita trikam . samuditeùu nçtyagãtavàdyeùu amaraþ . %<vane'pi tauryatrikamàraràdha tam>% naiùadham . %<tauryatrikaü vçthàdyà kàmajo da÷ako gaõaþ>% manuþ .

#<taula># naø tulaiva tulà + svàürthe aõ svàrthikà api pratyayàþ kvacitprakçtito liïgavacanànyativartante ityukteþ daivatàdivat klãvatà . mànabhede 1 tulàyàm 2 unmànadaõóe 3 tulàrà÷au ca jyoø .

#<taulika># puø tålyà jãvati tålã + ñhak . citrakare ÷abdamàlà .

#<taulikika># puø tålikayà jãvati ñhak . citrakare hemacaø .

@<[Page 3356a]>@
#<taulin># puø tulaiva taulaü tat vidyate'sya ini . tulàrà÷au %<taulini citràntyàrdhaü svàtiþ pàdatrayaü vi÷àkhàyàþ>% vçø saüø 103 aø . asya klãvatvamapi %<÷akre tauli hutà÷ane'lidhanuùã yàmye mçgo nairçte>% jyoø ràtrilagnanirõayaþ .

#<taulya># triø tulayà paricchinnam ùya¤ . tulayà paricchinne trikàø . tulyameva svàrthe'õ . 2 tulye naø .

#<taulvali># puø tulvalasyàpatyam i¤ . tulvalàrùerapatye %<sarvebhya eva nipçõãyàditi taulvaliþ kriyàguõatvàt>% à÷vaø ÷rauø 2 . 6 . 17 %<abhakùaõamitareùàü taulvaliþ kçtàrthatvàt>% 5 . 6 . 24 . tataþ i¤antatvàt yåni phak taulvalyàditvàt yuvapratyayasya na luk . taulvatàyana--yåni tadapatye .

#<taulvalyàdi># puø %<na taulvalibhyaþ>% pàø såtrokte yuvapratyayasya luki paryudaste ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà
     taulvali, dhàraõi, pàraõi, ràvaüõi, dailãpi, daivati, vàrkali, naivaki, daivamati, daivayaj¤i, càphaññaki, vailvaki, vaiïki, ànuràhati, pauùkarasàdi, ànurohati, ànuti, pràdohani, naimi÷ri, pràóàhati, vànghaki, vai÷ãti, àsinàsi, àhiüsi, àsuri, naimiùi, àsivandhaki, pauùkareõupàli, vaikarõi, vairaki, vaihati .

#<tauvaraka># triø tuvaryà idam aõ svàrthe ka . tuvarãsambandhini 1 snehàdau %<çte bhallàtakasnehàt snehàttauvarakàttathà>% su÷rutaþ . svàrthe aõ . tataþ svàrthe ka . 2 tuvarake . %<àyuùkaraü tauvarakaü kaùàyaü kañupàkikam . uùõaü kçmijvarànàhamehàvartavinà÷anam>% su÷rutaþ .

#<tauvilikà># strã oùadhibhede . tauvilike! 'velayàvàyamailava ailayãt athaø 6 . 16 . 3 .

#<tauùàyaõa># triø tuùasyàdårade÷àdi pakùàø caturarthyàü phak . tuùasyàdårade÷àdau .

#<tauùàra># triø tuùàrasyedamaõ . tuùàrasambandhini jale ràjaniø %<tatràntarikùaü dhàraü kàraü tauùàraü haimamiti>% àntarikùajalavibhàge su÷rutaþ . bhàvapraø tallakùaõàdi uktaü yathà %<api nadyàþ samudrànte vahniràpa÷ca tadbhavàþ . dhåmàvayavanirmuktàstauùàràkhyàüstu tàþ smçtàþ . apathyàþ pràõinàü pràyo bhåruhàõàntu tà hittàþ . tuùàràmbuhimaü råkùa syàdvàtalamapittalam . kaphorustambhakaõñhàgnimedogaõóàdiroganut>% . nadãmàrabhya samudraparyantaü vahniràste tadbhavà vahnibhavàþ dhåmàvayavanirmuktàþ dhåmàü÷arahità àpaþ tauùàràkhyà ityarthaþ .

#<tman># puø àtman + àlopaþ . àtmani %<tmanamårjaü na vi÷vadha kùaradhyai>% çø 1 . 63 . 8 . tmanamàtmànam . %<àïo'nyatràpi chandasi dç÷yate>% pàø ityàtmana àkàralopaþ saüj¤àpårvakasya vidheranityatvàdupadhàdãrghà bhàvaþ bhàø . %<tmane tokàya tanayàya mçóa>% çø 1 . 114 . 6 . %<upa tmanyà vanaspate>% çø 1 . 188 . 10 . %<tmanyà àtmanà>% bhàø . tçtãyàsthàne yà . %<a÷vo ghçtena tmanyà>% yajuø 29 . 10 . %<vanaspatiravasçùño na pà÷aiþ tmanyà>% 20 . 45 .

#<tyakta># triø tyaja--karmaõi kta . kçtatyàge utsçùñe samujjhite amaraþ %<adçùñàrthatyaktadravyasvãkàraþ pratigrahaþ>% ÷ålapàõiþ tyajadhàtau udàø . 2 tyaktumudyate ca %<madarthe tyaktajãvitàþ>% gãtà ityuktaþ karuõaü vàkyaü vànaraistyaktajãvitaiþ, ràmàø kiø 54 aø .

#<tyaja># hànau dàne ca bhvàø sakaø paraø aniñ . tyajati atyàkùãt tatyàja . tyaktavyaü tyàjyam tyàgaþ tyaktaü tyaktvà tyàgã . %<tyajedekaü kulasyàrthe gràmasyàrthe kulaü tyajet . gràmaü janapadasyàrthe àtmàrthe pçthivãü tyajet>% càõakyaþ %<yo'tyàkùãt saüyugaü bhayàt>% bhàø drãø 95 aø %<taü tatyàjàhitaü putram>% ràmàø 2 . 36 aø . %<naiva nãlivarõena kadàcit tyajyate>% pa¤cataø . (÷åràþ) %<madarthe tyaktajãvitàþ>% gãtà %<pratiroddhà guro÷caiva tyaktàgnirvàrdhuùistathà>% manuþ %<na màtà na pità na strã na putrastyàgamarhati>% manuþ %<tyàjyaü doùavadityeke karma pràhurmanãùiõaþ . yaj¤adànatapaþ karma na tyàjyamiti càpare>% gãtà %<j¤àtisambandhibhistvete tyaktavyàþ kçtalakùaõàþ>%--manuþ %<catuùpadàþ svayåthebhyastyaktavyàþ parabhåmiùu>% vçø saø 60 aø . vede tu niø . õali tityàja %<yastityàja saci vidaü sakhàyam>% çø 10 . 71 . 6 . tyàga÷ca svatvadhvaü sànukålavyàpàraþ na mamedamityàkàraþ . sa ca mårtadravyàõàmeva bhavati amårtajãvanàderviyojanaråpaþ . upasargapårvakasya tattadupasargadyotyàrthayuktatyàge iti bhedaþ .

#<tyajas># puø tyaja--bhàve'sun . 1 tyàge %<indra÷ca na tyajasà vi hruõàti>% çø 1 . 166 . 12 . %<tyajasà tyàgena>% bhàø kartariamun . 2 tyàgakartari triø . %<ciddhàrayàtemahi! tyajaþ>% çø 10 . 144 . 6 . tyajo duþkhasya varjayitç bhàø %<na taü tigmaü cana tyajo na>% çø 8 . 47 . 7 . karaõe asun . 3 krodhe ca krodhàt prayujyamànamàyudhaü mucyate iti tasya tathàtvam .

#<tyad># triø tyaja--%<tyajitaniyajibhyo óit>% uø adi óicca . 1 prasiddhe . asya sarvanàmatayà tyadàdikàryam, syaþ tyau tye tyasmai tyasmàt tyeùàü tyasmin . striyàü sthà tye tyàþ . klãve tyad tyeü tyànãti bhedaþ . 2 sarvadà parokùàbhidhànàrhe vastuni . %<dve bàva brahmaõo råpe mårta¤caivàmårta¤ca martya¤càmçta¤ca sthita¤ca yacca sacca tyacca . tadetanmårtaü yadanyadvàyã÷càntarãkùàccaitanmartyametat sthitametat tasyaitasya mårtasyaitasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata eùa raso ya eùa tapati satyo hyeùa rasaþ . athàmårtaü vàyu÷càntarikùaü caitadamçtametadyadetattyattasyaitasyàmårtasyaitasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasyaiùa raso ya eùa etasminmaõóale puruùastasya hyeùa rasa ityadhidaivatam>% vçø uø . %<te ete dve vàva vàva÷abdo'vadhàraõàrthaþ . dve evetyarthaþ . brahmaõo paramàtmano råpe råpyate yàbhyàmaråpaü paramabrahmàvidyàdhyàropaõàbhyàü ke te dve . mårta¤ca eva mårtameva ca . tathà amårta¤ca evàmårtameva cetyarthaþ . antarnãtasvàtmavi÷eùaõe mårtàmårte dve evetyavadhàryete . kàni punastàni vi÷eùaõàni mårtàmårtayorityucyante . martyaü maraõadharmyamçta¤ca tadviparãtam . sthitaü paricchinnaü gatipårvakaü yat sthàsnu . yacca yàtãti yadvyàpyaparicchinnaü sthitaviparãtam . sacca sadityanyebhyo vi÷eùyamàõàsàdhàraõadharmavi÷eùavat . tacca tadviparãtaü tyadityeva sarvadà parokùàkùàbhidhànàrham . athàsårtamathàdhunà'mårtamucyate . vàyu÷càntarikùa¤ca yatpari÷eùitaü bhåtadvayaü etadamçtamamårtatvàdasthitamato'virudhyamànaü kenacidamçtamamaraõadharma tadyat sthitaviparãtaü vyàpyaparicchinnaü yasmàdyadetadanyebhyo'prarityajyamànavi÷eùamatastyattyaditi parokùàbhidhànàrhameva pårvavat . tasyetasyàmårtasyaitasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasya catuùñayavi÷eùaõasyàmårtasyaiva rasaþ . ko'sau . ya eùa etasminmaõóale puruùaþ karaõàtmako hiraõyagarbhaþ pràõa ityabhidhãyate . yaþ sa eùaþ amårtasya bhåtadvayasya rasaþ pårvavat sàriùñhaþ, etatpuruùasàra¤càmårtaü bhåtadvayaü hairaõyagarbhaliïgàrambhàya hi bhåtadvayàbhivyaktiravyàkçtàttasmàttàdaryàttat sàraü bhåtadvayam . tyasya hyeùa raso yasmàdyo maõóalasthaþ puruùo maõóalavanna gçhyasàra÷ca bhåtadvayasya ca sàdharmyam . tasmàdyuktaü prasiddhavaddhetåpàdànaü tyasya hyeùa rasa iti>% pàø bhàùyam %<såto và såtaputro và yo và syo và bhavàmyaham>% veõãø . avyayãbhàve ÷adaràø ac samàsàntaþ . upatyadam .

#<tyadàdi># puø pàø gaõasåtrokte ÷abdasamåhe . sa ca gaõaþ %<tyad tad yad etad idam adas eka dvi yuùmad asmad bhavat kim>% %<tyadàdãnàmaþ>% pàø atra attvabidhau dviparyantasyaiva grahaõamiti bhàùyakàreùñiþ .

#<tyàga># puø tyaja--bhàve gha¤ . utsarge mårtadravyasya svatvadhvaüsànukålavyàpàre na mamedamityàkàre . %<na màtà na pità na strã na putrastyàgamarhati>% %<unmattaü patitaü klãvamavãraü pàparogiõam . na tyàgo'sti dviùantyà÷ca na ca dàyàpavartanam>% manuþ amårtadravyasya 2 viyogamàtre ca . tyàga÷ca sàttvikàdibhedàt trividhaþ . yathàha gãtà %<niyatasya tu sannyàsaþ karmaõo nopapadyate . mohàttasya parityàgastàmasaþ parikãrtitaþ . duþkhamityeva yat karma kàyakle÷abhayàt tyajet . sa kçtvà ràjasaü tyàgaü naiva tyàgaphalaü labhet . kàryamityeva yat karma niyataü kurute'rjuna! . saïgaü tyaktvà phalaü caiva sa tyàgaþ sàttviko mataþ>% . vi÷eùaõàbhàvàt vi÷eùyàbhàvàt ubhayàbhàvàcca punarapi sàttvikastyàgaþ trividhaþ tathà hi phalàbhisandhipårvakakarmatyàgaþ satyapi karmaõi phalàbhisandhityàgàdekaþ . sa ca sàttvikatvàdàdeyaþ . satyapi phalàbhisandhau karmatyàgàt dvitãyaþ . sa ca duþkhabuddhyà kçto ràjasaþ viparyàsena kçtastàmasaþ iti bhedaþ . dvividho'pi heyo bhavati . phalàbhisandheþ karmaõa÷ca tyàgàt tçtãyaþ . sa ca karmànadhikàrikartçko nairguõyaråpaþ . so'pi sàdhanaphalabhedena dvividhaþ . tatra sàttvikena phalàbhisandhityàgapårvakakarmànuùñhànaråpeõa tyàgena ÷uddhàntaþkaraõasyotpannavividiùasya àtmaj¤ànasàdhana÷ravaõàkhyaü vedàntavicàràya phalàbhisandhirahitasyàntaþkaraõa÷uddhau satyàü tatsàdhanasya parityàgaþ sa ekaþ sàdhanabhåto vividiùàsannyàsa ucyate . janmàntarakçtasàdhanàbhyàsaparipàkàdasmin janmani àdàvevotpannàtmabodhasya kçtakçtyasya svata eva phalàbhisandheþ karmaõa÷ca parityàgaþ phalabhåtaþ sa vidvatsannyàsa ityucyate . %<tyàgaprapa¤caråpasyacidàtmatvàvalokanàt . tyàgo hi mahatàü påjyaþ sadyo mokùamayo yataþ . tyàgena yuktà divamutpatanti tyàgena hãnà narakaü vrajanti . na tyàginàü duùkaramasti ki¤cit tyàgo hi sarvavyasanàni hanti>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<tyàgin># triø tyaja--ghiõun . 1 dàtari, 2 ÷åre, 3 varjana÷ãle, 3 karmaphalatyàgini ca %<na dveùñyaku÷alaü karma ku÷alenànuùajjate . tyàgã sattvasamàviùño medhàvã cchinnasaü÷ayaþ . na hi dehabhçtà ÷akyaü tyaktuü karmàõya÷eùataþ . yastu karmaphalatyàgã sa tyàgãtyabhidhãyate>% gãtà %<àtmanastyàginàü caiva nivartetodakakriyà>% manuþ .

#<tyàgiman># triø tyàgena niùpannaü tyàga + iman . tyàgena nirvçtte .

#<tyàjya># triø tyaja + õyat kutvàbhàvaþ . 1 varjanãye %<tãre pratigrahastyàjyastyàjyo dharmasya vikrayaþ>% pràø taø . 2 dàtuü yogye ca . %<tyàjyo dçùñaþ priyo'pyàsãdaïgulãvoragakùatà>% raghuþ . %<sà tvavàpyànyato garbhaü tyàjyà bhavati pàpinã . mahàpàtakaduùñà ca patigarbhavinà÷inã>% vyàsasaø .

#<traka># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . trakate atrakiùña . tatrake .

#<trakha># gatau bhvàø paraø sakaø señ dhàtupàñhaþ . trakhati atrakhot atràkhãt . tatràkha .

#<trakha># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit dhàtupàñhaþ . traïkhati atraïkhãt . tatraïkha .

#<traga># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . traïgati atraïgãt . tatraïga . ayaü divàø dhàtupàñhaþ . traïgyati .

#<traïga># puüstrã tragi--ac . purabhede hari÷candrapure saubhe udgaïge pratimàrgake trikàø .

#<trada># ceùñàyàü bhvàø paraø akaø señ idit . trandati atrandãt . tatranda .

#<trapa># lajjàyàü bhvàø àø akaø veñ . trapate atrapiùña atrapta trepe . õic và ghaø . trapayati tràpayati . ùit trapà . %<kàntayà kàntasaüyoge kimakàri navoóhayà . atràpi ca kriyà pra÷nottarà guptà na budhyate>% vidagdhamukhaø . %<apekùàbhikùàyàmapi kimapi cetastrapayati>% ÷ànti÷aø .
     apa--anyato lajjàyàm %<tasmàdbalairapatrepe>% bhaññiþ . %<lajjà sàpatrapànyataþ>% amaraþ .

#<trapà># strã trapa--bhàve aï . 1 lajjàyàm amaraþ . kartari ac . 2 salajje triø . 3 kulañàyàü strã mediø . 4 kule 5 kãrtau ca ÷abdacaø .

@<[Page 3358b]>@
#<trapàka># puüstrãø trapa--àka . mlecchajàtibhede uõàdiø .

#<trapàraõóà># strã trapàyàü raõóà . lajjàhãnàyàü ve÷yàyàü jañàø ÷abdakaø bastutaþ trapàraõóeti nàmadvayaü medinau trapà÷abdasya ve÷yàrthakatvokteþ raõóà÷abdasya ca tadarthaprasiddhestatsamànàrthakatvaucityàt .

#<trapiùñha># triø ati÷ayena tçpraþ ati÷àyane iùñhan priyàdiø trapàde÷aþ . tçpratare .

#<trapãyas># triø ati÷ayena tçpraþ ãyasun trapàde÷aþ . tçpratame striyàü ïãp .

#<trapu># naø agniü dçùñvà trapate lajjate iva trapa--un . 1 sãsake 2 raïge ca mediø tasya vikàraþ aõ %<trapujatunoþ suk ca>% pàø suk ca . tràpuùa tadvikàre triø . %<tàmràyaþkàüsyaraivyànàü trapuõaþ sãsakasya ca>% manuþ . %<suvarõasya malaü råpyaü råpyasyàpi malaü trapu . j¤eyaü trapumalaü sãsaü sãsasyàpi malaü malam>% bhàø uø 38 aø .

#<trapukarkañã># strã trapu iva ÷ubhà karkañã . (sasà) iti khyàte latàbhede .

#<trapuñã># strã trapa--bà0--uñak gauràø ïãù . såkùmailàyàm . ratnamàlà .

#<trapula># naø trapa--bàø ula . raïge dviråpakoùaþ .

#<trapuùa(sa)># naø trapusyàþ (ùyàþ) phalam aõ phale tasya lup . trapuùã(sã)phale . %<trapusaü(ùaü) laghu nãla¤ca navaü tçñklamadàhajit . svàdu pittàpahaü ÷ãtaü raktapittaharaü param . tatpakvamamlamuùõaü syàt pittalaü kaphavàtanut . tadvçhanmåtralaü ÷ãtaü råkùaü pittàsrakçcchrajit>% bhàvapraø .

#<trapu(ùa)sa># naø trapa--bàø usa(ùa) 1 raïge dviråpakoùaþ . gauràø ïãù 2 màhendravàruõyàü karkañãbhede (sasà) latàbhede . sà ca ùãtapãùpà kàõõóàluþ bahuphalà tundilaphalà kaõñakaphalà sudhàvàsà ca .

#<trapsà># strã ghanãbhåta÷leùmàdau . %<kçmikãñapadakùepairdåùità yatra medinã . trapsayà karùaõaiþ kùiptà vànbairvà duùñatàü vrajet . nakhadaõóatanåjatvaktuùapàü÷urajomalaiþ . bhaùmapaïkatraõairvàpi pracchannà malinà bhavet>% %<trapsà ghanãbhåta÷leùma di>% ÷uø taø .

#<trapsya># naø ghanetaradadhani amarañãkàyàü vidyàvinodaþ .

#<traya># naø strã trayàõàmavayavam ayac . tritaye 1 tritvasaükhyàyàm %<vedatrayaü niraduhat bhårbhuvaþ svaritãti ca>% manuþ . strãtvapakùe ïãp . %<vyàghotiùña sabhàvedyàmasau nara÷ikhitrayã>% màghaþ trayo'vayavà asya ayac . 2 tritvasaükhyànvite triø striyàü ïãp . %<pratyakùamanumàna¤ca ÷àstra¤ca vividhàgamam . trayaü suviditaü kàryaü dharma÷uddhimabhãpsatàþ>% manuþ ïãùantaþ çgyajuþsàmaråpe 3 vedatraye tritvasaükhyànviteùu çgàdivedeùu amaraþ %<etadvidantovidvàüsastrayãniùkarùamanvaham>% %<traividyebhyastavãü vidyàddaõóanãti¤ca ÷à÷vatãm>% manuþ . %<brahmà'tha puruùo rudrastrayametat trayãmayam . sargàdàvçïmayo brahmà sthitau viùõuryajurmayaþ . rudraþ sàmamayo'ntàya tasmàt tasyà÷ucirdhvaniþ>% manuþ . 4 purandhryàü 5 sumatau stryã vi÷vaþ 6 somaràjãvçkùe strã ÷abdacaø . 7 bhavànyàm durgàyàm . yathà %<çgyajuþsàmabhàgena sàïgavedagatàpi yà . trayãti pañyate loke dçùñà dçùñàrthasàdhinãti>% devãpuø .

#<trayaþpa¤cà÷at># strã tryadhikà pa¤cà÷at tri÷abdasya traya àde÷aþ . (tipànna) 1 tryadhikapa¤cà÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca bahutve'pyekatvam . evaü trayoda÷atrayoviü÷atitrayastriü÷at traya÷catvàriü÷at prabhçtayaþ tryadhikada÷àdisaükhyàyàü tatsaükhye ye ca . iyàüstu bhaideþ a÷ãtibhinne catvàriü÷adàdau và traya àde÷aþ . tena pakùe tricatvàriü÷àdityàdi tatràrthe a÷ãtau neti trya÷ãtiþ .

#<trayayàyya># puø trayaü janmatrayaü yàti yà--bàø àyya . janmatrayapràpte %<sånurna trayayàyyaþ>% çø 6 . 2 . 7 . %<trayayàyyo janmatrayaü pràptaþ . janmatrayaü--smaryate . màturagre'dhijananàt dvitãyaü mau¤jibandhanàt . tçtãyaü yaj¤adãkùàyà iti janmatrayaü smçtamiti>% tàdç÷aþ putra iti bhàø .

#<trayastriü÷a># triø trayastriü÷at + påraõe óañ . tryadhikatriü÷atsaükhyàpåraõe striyàü ïãp .

#<trayastriü÷atpati># puø trayastriü÷ato devànàü patiþ . 1 indre hemacaø . 2 prajàpatau ca tayoþ tryadhikatriü÷ato devànàü patitvàt tathàtvam . devànàü trayastriü÷attvaü tu
     %<aùñau vasavaþ ekàda÷a rudrà dvàda÷àdityà ime eva dyàvà pçthivã trayastriü÷yau, trayastriü ÷advai devàþ prajàpati÷catustriü÷astadenaü prajàpatim>% ÷ataø bràø 4 . 5 . 6 . 2 . %<katame te trayastriü÷adityaùñau vasava ekàda÷a rudrà dvàda÷àdityàsta ekatriü÷at indra÷caiva prajàpati÷ca trayastriü÷àviti>% ÷ataø bràø 11 . 6 . 3 . 5 . tu anyathoktà asmin pakùe nirdhàraõasaptamyàsamàsàt indraprajàpatiparatvam tayosteùàü madhye ÷reùñhatvena patitvàttathàtvamiti bodhyam . %<àdityàü÷ca vasåü÷caiva rudràü÷caivà÷vinàvapi>% ràmàø 3 . 20 . anyathà saükhyoktà .

#<trayastriü÷astoma># puø trayastriü÷ata stromà asya pçùoø . yaj¤abhede . trayastriü÷astomena ÷oõaþ sàtràsàhaþ pà¤càlo ràjà . tadetadgàthayà'bhigãtam %<sàtràsàhe yajamàne a÷vamedhena taurva÷àþ . udãrate trayastriü÷àþ ùañsahasràõi varmiõàm>% ÷ataø bràø 13 . 5 . 4 . 16 .

#<trayastriü÷in># naø trayastriü÷at çcaþ santyasmin ini óicca . trayastriü÷adçgbhirgãyamàne sàmabhede . %<trayastriü÷i nàma sàma màdhyandine pavamàne bhavati>% taittiø 1 . 2 . 2 . 4

#<trayãtanu># puø trayã vedà eva tanurasya . 1 sårye halàø . %<svargadvàraü trayyà vidyàyà bhagavantaü trayãmayaü såryamàtmànaü yajante>% bhàgaø 5 . 20 . 7 . tasya trayãmayatvoktàttathàtvam .

#<trayãdharma># puø trayyà vedatrayeõa vidhãyamàno dharbhaþ ÷àkaø . vaidike dharme jyotiùñomàdau amaraþ .

#<trayãmaya># puø trayyàtmakaþ mayañ . 1 sårye trayãtanu÷abde udàø 2 trayãdharmàtmake triø . %<evaü muhårtena catustriü÷allakùayojanànyaùña÷atàdhikàni sauro rathastrayãmayo'sau catasçùu parivartate purãùu>% bhàgaø 5 . 21 . 17 . %<trayãmayaü råpamida¤ca ÷aukaram>% ityukte vàràhe 3 råpe naø tadråpavivçtistatraiva %<sruktuõóa àsãt sruvaã÷a! nàsayorióã dare camasàþ karõarandhre . prà÷itramàsye grasane grahàstu te yaccarvaõaü te bhagavannagnihotram . dãkùànujanmopasadaþ ÷irodharaü tvaü pràyaõãyodayaõãyadaüùñraþ jihvàpravargyastava÷ãrùakaü kratoþ satyàvasarthyaü citayo'savo hi te . somastu retaþ savanànyavasthitiþ saüsthàvibhedàstava deva! dhàtavaþ . satràõi sarvàõi ÷arãrasandhayastvaü sarvayaj¤akraturiùñibandhanaþ . namo namaste'khilamantradevatàdravyàya sarbakratave kriyàtmane>% bhàgaø 3 . 13 . 40 . 4 parame÷vare ca puø . %<sa eùa àtmàtmavavatàmadhã÷varastrayãmayo dharbhamayastapomayaþ>% bhàgaø 2 . 4 . 19 .

#<trayãmukha># puø trayã mukhe'sya . vipre hemacaø .

#<trayoda÷an># triø traya÷ca da÷a ca, tryadhikà và da÷a ÷àkaø traya àde÷aþ . 1 tryadhikada÷asaïkhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . %<kvacit dvàda÷a màsàþ saüvatsaràþ kvacit tnayoda÷a màsàþ>% ÷rutiþ maø taø . tataþ påraõe óañ . trayoda÷a tatpåraõe triø %<jyaiùñhe jyeùñhasya kurvãta trayoda÷adinàt param>% jyoø striyàü ïãp . sà ca candrasya trayoda÷akalàkriyàtmake tithibhede sà ca smaratithiþ tatraiva tasyotpatteþ . %<trayoda÷ã pa¤cada÷ã ca màghe>% manvàdikathane %<baruõena samàyuktà madhau kçùõà trayoda÷ã>% vàruõãkathane ca tiø taø .

#<trayyàruõa># puø màndhàtçvaü÷ye tridharmaõaþ sute nçpabhede %<ràj¤a stridharmaõa÷càsãt vidvàüstrayyàruõaþ sutaþ>% harivaüø 13 aø .

#<trasa># gatau grahe niùedhe ca curàø ubhaø sakaø señ . trasayati te atitrasat ta .

#<trasa># bhàse bà curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ idit . triüsayati te traüsati atatraüsat ta atraüsãt .

#<trasa># bhaye và dibàø pakùe bhvàø paraø akaø señ . trasati atràsãt atrasãt tratràsa phaõàø tresatuþ tatrasatuþ . ãdit trastaþ . tasya divàditve sàrvadhàtuke ÷yan . trasyati . %<trasyantã cala÷apharãvighaññitoruþ>% màghaþ %<trasatturàdrisutàsasaübhramasvayaügrahà÷leghasukhena niùkriyàm>% %<muhuratrasadbhirapi yatra gauravàt>% màghaþ . %<trasyan vai jàyamànebhyaþ>% bhaññiþ . %<tato ràmeti cakrandustresuþ parididevire>% bhaññiþ %<kaperatràsiùurnàdàn mçgàþ siühadhvaneriva>% bhaññiþ . %<ràkùasasya na càtràsãt pranaùñumayatiùña ca>% bhaññiþ .
     ud + utkañatràse . %<bàlànuttràsayanti ha>% harivaüø 3277 .

#<trasa># triø trasa--bhaye àdhàre gha¤arthe ka . 1 vane trikàø . trasagatau ac . 2 jaïgame triø amaraþ . trasareõuþ .

#<trasadasyu># puø màndhàtçpautrabhede . %<tasyàmutpàdayàmàsa màndhàtà dvau sutau nçpa! . purukutsa¤ca dharmaj¤aü mucukunda¤ca dhàrmikam . purukutsasutastvàsãt trasadasyurmahãpatiþ>% harivaüø 12 aø .

#<trasana># naø trasa--bhàve lyuñ . 1 bhaye 2 udvege kartari lyu . 3 tràsayukte triø .

#<trasara># puø trasa--aran . tantuvàyopakaraõabhede (tàsanã) amaraþ

#<trasareõu># puø casaþ calo reõuþ karmaø . %<jàlàntaragate bhànau såkùmaü yaddç÷yate rajaþ . prathamaü tatpramàõànàü trasareõuü vracakùate>% manåkte gavàkùàntargatasåryakiraõeùu 1 dodhåyamàne rajasi 2 paramàõuùañkàtmakedvyaõukatrayàtmake rajasi %<paramàõudvayenàõustrasareõustu te trayaþ>% brahmavaiø . %<jàlàntaragate såryakare dhvaü sã vilokyate . trasareõustu vij¤eyaþ triü÷atà paramàõubhiþ>% iti vaidyakaparibhàùayà 3 triü÷atparamàõuråpe rajasi ca . 4 såryapatnãbhede strã trikàø .

#<trasura># triø trasa--urac . bhãrau saükùiptasàraþ .

#<trasta># triø trasa--ktaü . 1 bhãte 2 cakite . 3 ÷ãghre naø . %<trastau samàsannakareõumuktàt>% %<trastaþ samastajanahàsakaraþ kareõuþ>% màghaþ %<jumopàtmànamatrastraþ>% raghuþ .

#<trasnu># triø trasa--kru . bhãrau tràsa÷ãle amaraþ . %<sãtàü saumitriõà tyaktàü sa dhrãcãü trastumekikàs>% bhaññiþ %<atra trasnubhiryuktadhuraü turaïgaiþ>% raghuvaü÷akàvyam .

#<trà># pàlane adàø àø sakaø aniñ kramadã÷varaþ . tràte atràta . %<kàntàre bràhmaõàn gà÷ca yaþ paritràti kau÷ikaþ!>% bhàø anuø 73 aø . àrùatvàt padavyatyayaþ .

#<tràõa># naø trai--pàlane bhàve lyuñ bhàve kta tasyano và . 1 rakùaõe . karmaõi kta và tasya naþ . 2 rakùite triø 3 tràyamàõàlatàyàü naø mediø tatràrthe strã ràjaniø . %<na kuyàdàtmanastràõaü gorakçtvà tu ÷uktitaþ>% manuþ .

#<tràta># triø trai--karmaõi kta và tasya natvàbhàvaþ . 1 rakùite bhàve kta . 2 rakùaõe naø .

#<tràpuùa># triø trapuùà nirvçttam aõ suk ca . raïgamaye pàtràdau .

#<tràman># triø trai--pàlane manin . 1 rakùake %<tava tràmabhirindra! tårvayànam>% çø 1 . 53 . 10 .

#<tràyantã># strã trai--sampaø bhàve kvip tràþ tàmayati gacchati bhvàø i gatau ÷avç--ïãp . tràyamàõàlatàyàm amaraþ . %<tràyantã tuvarà tiktà sarà pittakaphàpahà . jvarahçdrogagulmàsrabhrama÷ålaviùapraõut>% bhàvapraø . %<kalasã vçhatã dràkùà tràyantã nimbagokùurãþ>% su÷ruø . svàrthe ka . tràyantikà tatràrthe %<priyaïgvanantàyåthikà padmatràyantikàlohatikàmbaùñàdàóimatvak÷àlaparõãpadmatuïgake÷aradhàtakãbakula÷àlmalã÷rãveùñakamocaraseùvariùñànayaskçtãrlehànàsavàn kurvãüta>% su÷ruø .

#<tràyamàõa># triø tràyate trai--karmaõi ÷ànac . 1 rakùyamàõàyàü (bàlà)khyàtàyàü 2 latàyàm amaraþ . svàrthe ka . tatràrthe strã ràjaniø .

#<tràyoda÷a># triø trayoda÷yàü bhavaü sandhivelàø aõ . trayo da÷ãbhave .

#<tràsa># puø trasa--bhàve gha¤ . 1 bhaye %<tràsàkulaþ paripatan parito niketàn>% màghaø . 2 maõidoùabhede ca mediø .

#<tràsana># naø trasa--õic bhàve lyuñ . 1 bhayotpàdane kartari lyu . 2 bhayotpàdake triø .

#<tri># triø baø vaø té--óri . trityasaükhyàvi÷iùñe . %<iti vedàstrayastrayã>% amaraþ %<nyàyaistribhirudãraõam>% kumàø %<tribhya eva tu vedebhyaþ pàdatrayamadaduhat>% manuþ . striyàü gauõye mukhye ca vibhaktau parataþ trisràde÷aþ . tiüsraþ atitrisà kai÷cittu priyatrisetyudàhçtam taccintyam %<trisçbhistvamavasthàbhirmahimànamudãrayan>% kumàø . trayàõàü vede tu kvacit trãõàbhiti råpaü %<mahi! trãõàmavo'stu dyukùaü mitrasyàryamõaþ>% çø 10 . 185 . 1 .

#<triü÷a># triø triü÷at + påraõe óañ . triü÷atpåraõe, triü÷attame %<triü÷àü÷akastathà rà÷erbhàga ityabhidhãyate>% såø siø .

#<triü÷aka># triø triü÷atà krãtaþ vun óicca . tiü÷atasaükhyànvitadravyeõa krãte vastuni .

#<triü÷at># triø trayoda÷ataþ parimàõamasya niø . 1 trida÷akasaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . tatra saükhyeye %<nimeùà da÷a càùñau ca kàùñhàþ triü÷attu tàþ kalàþ . triü÷at kalàmuhårtaþ syàdahoràtrantu tàvataþ>% %<triü÷aüdvarùo vahet kanyàü hçdyàü dvàda÷avàrùikãm>% manuþ saükhyàyàü %<tattriü÷atà bhavenmàsaþ>% såø siø .

#<triü÷atka># triø triü÷atparimàõamasya kan . 1 triü÷atparimàõe avayave kan . 2 tatsaükhyàyàm %<amàvàsyàþ pçthak teùàü triü÷atkaü paricakùate>% kàmandaø .

#<triü÷ati># strã triü ÷at + pçùoø . 1 triü÷atsaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . %<pa¤cakaü maõóalaü jayyaü triü÷atyà¤ca manãùibhiþ>% kàma0

#<triü÷attama># triø triü÷ataþ påraõaþ tamap . 1 triü÷atsaükhyàpåraõe striyàü ïãp . %<tatastriü÷attame vyahe païaktiùvatiùñhanta>% ÷ataø bràø 10 . 4 . 2 . 23 .

#<triü÷atpatra># naø triü÷atsaükhyàni patràõi dalàni pratipuùpamasya . 1 kumude ÷abdamàlà .

#<triü÷àü÷a># puø triü÷astriü÷atpåraõo'ü÷aþ . rà÷estriü÷atpåraõe bhàge ùaùñikalàtmake bhàge ùaóavargàntargatànàü rà÷ibhede teùàmaü÷avi÷eùàõàmadhipatayaþ jyoø uktà yathà
     %<pa¤ca pa¤càhyadrivàõà viùame triü÷adaü÷akàþ . màheya÷anijãvaj¤a÷ukràõàü vyutkramàt same>% . viùamarà÷au kuja÷anigurubudha÷ukràõàü pa¤ca pa¤càùñasaptapa¤camitàstriü÷àü÷akàþ kramàt j¤eyàþ . same rà÷au vyutkramàt teùàü viparyayeõa triü÷àü÷à j¤eyàþ . yathà meùo viùamarà÷iþ tatra prathamàvadhipa¤càü÷à bhaumasya . ùaùñhàü÷amàrabhya da÷amàü÷aparyantaü pa¤càü÷àþ ÷aneþ . ekàda÷àü÷amàrabhyàùñàda÷àü÷aparyantamaùñàrva÷à guroþ . ånaviü÷àü÷amàrabhya pa¤caviü÷aü÷aparyantaü saptàü÷à budhasya . tataþ ùaóviü÷àü÷amàrabhya triü÷àü÷aparyantaü pa¤càü÷àþ ÷ukrasya triü÷àü÷àþ kramàt j¤eyàþ . mithunasiühatulàdhanuþkumbheùvapyevam . samarà÷au vyutkramàdyathà . vçùe prathamàü÷amàrabhya pa¤càü÷à bhçgoþ . tato dvàda÷àü÷aparyantaü saptàü÷à budhasya, tato viü÷àü÷aparyantamaùñàvaü÷à guroþ . tataþ pa¤caviü÷àü÷aparyantaü pa¤cà÷àþ kujasya triü÷àü÷àþ . evaü karkakanyàvç÷cikamakaramãneùvapi vodhryàþ . triü÷adaü÷akà ityatra vçttau tribhàgavat påraõàrthatà

@<[Page 3361b]>@
#<triü÷in># triø triü÷at pramàõamasya ini óicca . triü÷atpramàõe striyàü ïãp .

#<trika># naø trayàõàü saüghaþ kan . 1 tritvasaïkhyàyàm 2 pçùñhavaü÷àdhobhàge, 3 kañibhàge, 4 triphalàyàm (haritakyàmalakãvayasthàphalatraye) 5 trikañuni, (÷uõñhopippalãmaricatraye) . vàtàdiùu militeùu triùu kàyati kai--ka . 6 gokùure puø amaraþ . 7 tripathasaüsthàne hemaø . 8 trimade %<guóucãsàrasaüyuktàt trikatrayasamanvayàt . vàtaraktaü nihantyà÷u sarvarogaharantvayaþ>% sukhabodhaþ trikatrayaü trikañutrimadam triphalam ceti trayamityarthaþ . %<yugaü sasåtkàravivartitatrikaþ>% màghaþ . %<vyapoóhapàr÷vairapavartitatrikà>% kiràø . triphalà tu phalatrikam %<ka÷cidvivçttatrikabhinnahàraþ>% raghuþ . %<ekaü dvikaü trikaü caiva catuùakaü pa¤cakaü tathà>% harikàø . tçtãyeõa råpeõa grahaõaü yasya kan påraõapratyayasya và luk . 9 tçtãyake triø . trayaþ adhikàþ ÷ulkaü làbho vçddhirvà yatra ÷atàdau 10 tryadhikalàbhàdiyukte ÷atàdau . %<dvikaü trikaü catuùka¤ca pa¤caka¤ca ÷ataü sabham . màsasya vçddhiü gçhõãyàt varõànàmanupårva÷aþ>% manuþ . (÷atakarà tinañàkà suda) %<sphigasthnoþ pçùñhavaü÷àsthnoryaþ sandhistattrikaü smçtam>% ityukte 11 sandhibhede naø .

#<trikakud># puø trãõi kakudatulyàni ÷çïgàõyasya kakudasya antyalopaþ samàø . trikåñàkhye parvatabhede amaraþ . parvata evàsya antyalopaþ nànyatra . tatra trikakuda tadyukte triø . 2 viùõàvapi puø và antyalopaþ . %<tathaivàsaü trikakudo vàràhaü råpamàsthitaþ . trikakut tena vikhyàtaþ ÷arãrasya pramàpaõàt>% bhàø ÷àø 344 aø . 3 da÷aràtrasàdhye yaj¤abhede'pi và antyalopaþ . %<trikakudvà eùa yaj¤o yadda÷aràtraþ kakut pa¤cada÷aþ kakudekaviü÷aþ kakuttrayastriü÷o ya evaü vidvàn da÷aràtreõa yajate trikakuda eva samànànàm>% taiø saø 7 . 2 . 5 . 2 . %<catuùñomàt samåóhvà trikakudaþ ÷astram atha mahàtrikakuda÷ca, chandomatrikakuda÷ca>% sàø ÷rauø 19 . 29 . 14 . %<yatra và indro vçtramahaüstasya yadakùyàsãttaü giriü tikakudamakarot>% ÷ataø vràø 3 . 1 . 3 . 12 . %<varùiùñhaþ parvatànàü trikakunnàma te pità>% athaø 4 . 9 . 8 .

#<trikakubh># puø tredhà kaü pãtamudakaü skubhràti skunma kvip chàndasaþ salopaþ . 1 udàne vàyau %<udàno vai trikakçpchandaþ>% ÷ataø bràø 8 . 5 . 2 . 4 . 2 navaràtrasàdhye yaj¤abhede . trikakubho'pyatra . trikakubadhyardhaþ pçùñhyaþ . mahàtrikakup vyåóho navaràtraþ . samåóhatrikakupsamåóhaþ à÷vàø ÷rauø 10 . 3 . 21 navaràtra ityanuvartate, nàràø %<catuùñoma trikakubavadhyardhvo'bhiplavaþ etai÷caturbhiþ svànàü ÷raiùñyakàmo yajeta . 22 etaistrikakummahàtrikakupsamåóhatrikakup catuùñomatrikakubbhiþ svànàü ÷raiùñyakàmo yajeta . eteùàü da÷amo vai÷vànara eva bhavati . kàma÷caiteùàmekaikena sambadhyate>% nàràø .

#<trikakubdhàman># puø mårdhàdhomadhyàbhedena trisçõàü kakubhàü di÷àü samàhàraþ trikakub tat dhàma à÷rayo yasya . viùõau viùõusaø .

#<trikaña># puø trãn vàtàdidoùàn kañati àvçõoti ac . gokùuravçkùe ÷abdaraø .

#<trikañu># naø trayàõàü kañurasànàü samàhàraþ . militeùu ÷uõñhãpippalãmariceùu hemaø . %<vi÷vopakulyàmaricaü trayaü trikañu kathyate . tryåùaõaü dãpanaü hanti ÷vàsakàsa tvagàmayàn . gulmamehakaphasthaulya meda÷lãpadaponasàn>% bhàvapraø .

#<trikaõña># puø trayaþ kaõñàþ kaõñakà asya . 1 gokùure 2 snuhãvçkùe, ca ratnamàø . (ñeïgarà) 3 matsyabhede ÷abdaraø . 4 patragupte ÷abdacaø . vçhatyagnidamanãduþspar÷àtmake 5 dravye ràjaniø .

#<trikaõñaka># puø strã laghugargamatsye trikàø samàø dviø . 2 kaõñakatraye strã . tataþ parimàõe rajatàø a¤ . traikaõñaka tatparimàõe . trayaþ kaõñakà asya . 3 gokùurakavçkùe puø hemacaø . 4 kaõñakatrayànvite triø .

#<trikadruka># puø jyotirgauràyurityetannàmake abhiplavàhatrike %<abhiplavatryahaü pårvaü trikadrukà ityàcakùate>% à÷vaø ÷rauø 11 . 1 . 11 trikadrukeùu pàhi somamindra! çø 2 . 11 . 17 trikadrukeùu jyotirgauràyurityetannàmakeùu àbhiplavikeùvahaþ syuþ bhàø %<tryahàrthe jyotirgauràyuriti trikadrukàþ>% kàtyàø ÷rauø 24 . 1 . 9 trikadruka iti jyotiràdãnàü samuditànàü saüj¤à saüvyavahàràrthà karkaþ %<trikadrukàþ pçùñhàvalambya iti pa÷ukàmasya>% à÷vaø ÷rauø . 10 . 3 . 19 .

#<trikarman># puø trãõi karmàõyasya . yajanaü yàjana¤caiva tathà dànapratigrahau . adhyàpana¤càdhyayanaü ùañ karmà dharmabhàg dvijaþ bhàø anuø 131 aø . ukteùu ùañsu karmasu madhye vçttyarthayàjanapratigrahàdhyàpanabhinnàvçttyarthadànejyàdhyayanaråpakarmakàriõi dvije . %<traividyo bràhmaõo vidvàn na càdhyayanajãvakaþ . trikarmà triparikrànto maita eùa smçtaþ dvijaþ>% bhàø anuø 141 aø .

@<[Page 3362b]>@
#<trika÷a># naø trisçõàü ka÷ànàü tadàghàtànàü samàhàraþ . ka÷àghàtatraye . ka÷àghàtatrika¤ca ka÷a÷abde 1834 pçø dar÷itam .

#<trika÷åla># naø 6 taø . vàtajanye trikasthe vyathàbhede . %<sphigasthnoþ pçùñhavaü÷àsthnoryaþ sandhistattrikaü smçtam . tatra vàtena yà pãóà trika÷ålaü taducyate>% bhàvapraø .

#<trikà># strã tridhà kàyati kai--ka . kåpasabhãpasthe jaloddhàrake tridàrumaye yantrabhede kùãrasvàmã .

#<trikàõóa># puø trãõi kàõóànyasya . svargavargàdikàõóabhåmivargàdikàõóasàmànyakàõóaråpàtmake nàmaliïgànu÷àsane amarasiühakçte 1 koùabhede tasyaiva ÷eùabhåtastrikàõóa÷eùaþ puruùottamakçtaþ yathàha tadupodghàte %<alaukikatvàdamaraþ svakoùe na yàni nàmàni samullilekha . vilokya tairapyadhunà pracàramayaü prayatnaþ puruùottamasya>% . 2 nirukte tadapi trikàõóaü taccànukramaõikàbhàùye dar÷itam yathà %<àdyaü naighaõñukaü kàõóaü dvitãyaü naigamaü tathà . tçtãyaü daivataü ceti samàmnàyastridhà mataþ>% . trayàõàü kaõóànàü samàhàraþ ïãp . trikàõóã 3 kàõóatraye strã . trãõi kàõóàni pramàõamasya màtrac dvigostasya luki kùetraparatve ïãp trikàõóã kùetrabhaktiþ . trikàõóamite rajjvàdau strã ñàp .

#<trikàya># puø trayaþ kàyà asya trikaü duþkhatrikametyasmàt iapàdàne ac và . buddhadeve hemacaø .

#<trikàrùika># naø karùàya hitam ñhak trayàõàü vàtapittakaphànàü kàrùikam . nàgaràtiviùàmustàråpe milite auùadhabhede ràjaniø .

#<trikàla># naø trayàõàü kàryakàlabhåtabhaviùyatkàlànàü samàhàraþ . 1 bhåtabhaviùyadvartamànakàlatraye 2 pràtarmadhyàhnaråpakàlatraye ca . %<trikàlaü påjayeddevãm>% iti tantram . trikàlaj¤aþ . trayaþ kàlà asya . 3 kàlatrayavartini tiø . sàmpratakàlaü bàhyaü trikàlamàbhyantaraü karaõam sàüø kàø . karaõasya manasaþ trikàlabuddhyàdisàdhanatva yathà %<nadãpurabhedàdabhådvçùñiþ, asti dhåmàdagniriha naganiku¤je, asatyupaghàtake pipãlikàõóasa¤caraõàdbhaviùyati vçùñiriti . tadanuråpà÷ca saïkampàbhimànàdhyavasàyà bhavanti>% sàø kauø .

#<trikàlaj¤a># puø trikàlavartipadàrthàn jànàti j¤à--ka . 1 sarvaj¤e trikàlabidàdayo'pyatra . 2 bhåtabhaviùyadvartamànakàlàbhij¤e triø . %<yuddhaü yathà yadà và bhaviùyadàdi÷yate trikàlaj¤aiþ>% vçø saø 17 aø . trikàlavettàpyubhayatra .

@<[Page 3363a]>@
#<trikàladar÷in># puø trikàlaü tadvartivastu pa÷yati dç÷a--õini . 1çùau hàràø . 2 trikàlaj¤e triø %<pradhvaüsinyapi kàle trikàladar÷ã kalau bhavati>% vçø saø 21 aø .

#<trikåña># puø trãõi kåñàni ÷çïgàõyasya . lavaõasamudramadhyasthe laïkàpuràdhàre parvatabhede amaraþ . %<tairåhe ke÷arikràntatrikåña÷ikharopamà>% màghaþ %<sa sàgaramanàdhçùyamatikramya mahàbalaþ . trikåñasya tañe laïkàü sthitaþ khastho dadar÷a ha>% ràmàø suø 2 aø . sa àkaratvenàstyasya ac . 2 tadbhave sàmudralavaõe naø . 3 sumeõsute kùãrodasamudratãrasthe parvate ca tatkathà vàmanapuø %<sarvaratnamayaþ ÷rãmàn trikåño nàma parvataþ . sutaþ parvataràjasya sumerorbhàskara dyuteþ . kùãrodajalavãcyà yo dhautàmala÷ilàtalaþ . utthitaþ sàgaraü bhittvà devarùigaõasevitaþ>% ityupakrame %<tasyaikaü kà¤canaü ÷çïgaü sevate yaddivàkaraþ . nànàpuùpasamàyuktaü nànàgandhàdhibàsitam . dvitãyaü ràjataü ÷çïgaü sevate yanni÷àkaraþ . pàõóuràmbudasaükà÷aü tuùàracayasannibham . vajrendranãlavaidåryatejobhirbhàsayan di÷aþ . tçtãyaü brahmasadanaü prakçùñaü ÷çïgamuttamam . na tat kçtaghnàþ pa÷yanti na nç÷aüsà na nàstikàþ . nàtaptatapaso lokà ye ca pàpakçto janàþ . tasya sànumataþ pçùñhe saraþ kà¤canapaïkajam . kàraõóavasamàkãrõaü ràjahaüsopa÷obhitam . gajohyacalasaükà÷o madàccalitalocanaþ . tçùitaþ pàtukàmo'sàyavatãrõa÷ca tajjalam . saülãnaþ païkajavane yåthamadhyagata÷caran . gçhãtastena raudreõa gràheõàvyaktamårtinà . garuóastho jagannàtho lokàdhàrastapodhana! . gràhagrastaü gajendraü taü ta¤ca gràhaü jalà÷ayàt . ujjahàràprameyàtmà tarasà madhusådanaþ . sthalasthaü dàrayàmàsa gràhaü cakreõa màdhavaþ . mokùayàmàsa nàgendraü pàpebhyaþ ÷araõàgatam>% .

#<trikåñalavaõa># naø trikåñaü sàmudramiva lavaõam . droõãlavaõe ràjaniø .

#<trikåñavat># puø trãõi kåñàni santyasya matup masya vaþ . 1 trikåñaparvate . %<himavàn pàripàtra¤ca sahyaþ suhmastrikåñavàn>% bhàø à÷vamedhikapaø ÷reùñhaparvatakathane 43 aø .

#<trikåñà># strã bhairavãbhede tantrasàø .

#<trikårcaka># naø su÷rutokte ÷astrabhede ardhadhàra÷abde 375 pçø dç÷yam . %<vi÷eùeõa bàlavçddhakumàrabhãrunàrãõàü ràj¤àü ràjaputràõà¤ca trikårcakena visràvayet>% su÷ruø .

@<[Page 3363b]>@
#<trikoõa># triø trayaþ koõà yasya . trikoñiyukte 1 padàrthe %<vindutrikoõavasukoõada÷àrayugmam>% tantre ÷rãcakroktau . jyotiùokte lagnàt 2 navamapa¤camasthàne naø . %<trikoõaü navapa¤camam>% dopiø . %<trikoõagàn guru÷caiva pa÷yan pårõaphalapradaþ>% jyoø taø . 3 mokùe ÷abdakalpataruþ . 4 tribhuje kùetrabhede naø . kùetra÷abde 2391 pçø samatrikoõaviùamatrikoõàdisvaråpàdikamuktam . 5 kàmaråpapãñhabhede %<karatoyàü samàrabhya yàvaddikkaravàsinãm . ÷atayojanavistàraü trikoõaü sarvasiddhidam>% kàmàkhyàtantram . trikoõapadàrthà÷ca katicit kavikalpalatàyàü saükùipya dar÷itàþ . %<halaharanetrakàmàkhyàvahnimaõóalaikàravaj÷çïgàña÷akañayoniråpàþ>% .

#<trikoõaphala># naø trikoõaü phalamasya . 1 ÷çïgàñake bhàvapraø . 6 taø . tribhujakùetraphale %<lambaguõaü bhåmyardhaü spaùñaü tribhuje phalaü bhavati>% lãlàø .

#<trikùàra># naø trayàõàü kùàràõàü samàhàraþ . milite sarjikàkùàrayavakùàrañaïkaõakùàreùu .

#<trikùura># puø trãõi kùuràõãvàgràõyasya . kokilàkhyavçkùe ratnàø .

#<trikha># naø tridhà khamàkà÷o'vakà÷aþ phale'tra . trapuùe ÷abdacaø .

#<trikhañva># naø trisçõàü khañvànàü samàhàraþ . khañvàtraye . tataþ và ïãp . tatràrthe strã amaraþ .

#<trikharva># puø sàmaveda÷àkhàbhedàdhyàyini %<tàmetàntrikharvà upàsate tasmàtte spardhamànà na vlãyante>% tàõóyabràø 2 . 9 . 3 . %<tàmetàü da÷asaptàkhyàü viùñutiü trikharvàþ ÷àkhina upàsate prayu¤jate>% bhàùyam .

#<trigaïga># avyaø trisro gaïgà nadyo yatra bahuvrãhyarthe %<nadãbhi÷ca>% pàø avyayãø . 1 tãrthabhede . %<saptagaïge trigaïge ca indramàrge ca tarpayan . sudhàü caiva labhet bhoktuü yo naro jàyate punaþ>% bhàø anuø 25 aø .

#<trigaõa># triø 6 taø . 1 trivarge amarañãkàyàü nãlakaõñhaþ %<na vàdhate'sya trigaõaþ parasparam>% kiràø .

#<trigandhaka># naø trayàõàü gandhakadravyàõàü samàhàraþ . 1 trijàtake triø naighaõñupàraskaraþ . trisugandhikamapyatra . trijàtaka÷abde dç÷yam .

#<trigambhãra># puø tribhirgambhãraþ . svareõa sattvanàbhibhyàü trigambhãraþ ÷i÷uþ ÷ubhaþ kà÷ãø 11 aø ukte ÷ubhalakùaõayukte %<triùu vipulo gambhãrastriùveva ùaóunnata÷caturhrasvaþ>% ityupakrame %<nàbhiþ svaraþ satvamiti pradiùñaü gambhãrametattritayaü naràõàm>% vçø saø 68 aø .

@<[Page 3364a]>@
#<trigarta># puø trãõi gartàni yatra . 1 jàlandhare de÷e hemacaø . sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø kårmavibhàge uttarasyàmuktaþ %<uttarataþ kailàsa>% ityupakrame %<àdar÷àntadvãpitrigartaturagànanà÷vamukhàþ>% so'syàbhijanaþ, tasya ràjà và aõ . traigarta pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca bahuùu aõo luk . 2 tatràrthe baø vaø . %<dravióàmbaùñhatrigartasauràùñràn>% vçø saø 9 aø . %<su÷armà ca naravyàghra! trigartaþ prasthalàdhipaþ>% bhàø droø 17 aø . àrùatvàt ekatve'pi aõoluk . %<madraràja÷ca balavàn trigartànàdhã÷varaþ>% harivaüø 91 aø . svàrthe ka . tatràrthe trikàø .

#<trigartaùaùñha># puø baø vaø trigartaþ ùaùñho vargo yasya . 1 àyujãvisaüghabhede sa ca saüghaþ siø kauø ukto yathà %<àhustrigartaùaùñhàstu kauõóoparathadàõóikã . krauùñukirjàlabhàli÷ca brahmagupto'tha jàlakiþ>% %<dàmanyàditrigartaùaùñhàcchaþ>% pàø svàrthe tebhyaþ cha . kàõóoparathãya ityàdi .

#<trigartà># strã trayo yonisthà gartàþ asyàþ . kàmukyaïganàyàü mediø . ekayonikàyà api tasyà maithunàcaraõe triyonikatulyatvàttathàtvam .

#<triguõa># naø trayàõàü sattvarajastamasàü guõànàü samàhàraþ . samàhçtà và trayo guõàþ, trayoguõà asya và . sàükhyamatasiddhe sàmyàvasthàpannaguõatrayàtmake 1 pradhàne . %<triguõamavivekiviùayaü sàmànyamacetanaü prasavadharmi>% sàø kauø %<triguõaü trayo guõàþ sukhaduþkhabhohà asyeti triguõaü tadanena sukhàdãnàmàtmaguõatvaü paràbhimatamapàkçtam>% taø kauø %<÷abdaspar÷avihãnaü tadråpàdibhirasaüyutam . triguõaü tajjagadyoniranàdiprabhavàpyayam>% viùõu puø %<sattvarajastamasàü sàmyavasthà prakçtiþ prakçtermahànmahato'haïkàro'haïkàràt pa¤ca tanmàtràõyubhayamindriyaü tanmàtrebhyaþ sthålabhåtàni puruùa iti pa¤caviü÷atirgaõaþ>% sàø såø sattvàdãni dravyàõi na vai÷eùikavadguõàþ saüyogavattvàt, laghutvacalatvagurutvàdigharmakatvàcca . teùvatra ÷àstre ÷rutyàdau ca guõa÷abdaþ puruùopakaraõatvàtpuruùapa÷uvandhakatriguõàtmakamahadàdirajvu nirmàtçtvàcca prayujyate . teùàü sattvàdidravyàõàü yà sàmyàvasthà nyånànatiriktàvasthà nyånàdhikabhàvenàsaühatàvastheti yàvat . akàryàvastheti niùkarùaþ . akàryàvasthopalakùitaü guõasàmànyaü prakçtirityarthaþ . yathà÷rute vaiùamyàvasthàyàü prakçtinà÷aprasaïgàt %<sattvaü rajastama iti eùaiva prakçtiþ sadà . eùaiva saüsçtirjantorasyàþ pàre paraü padam>% ityàdismçtibhirguõamàtrasyaiva prakçtitvavacanàcca . sattvàdãnàmanugamàya sàmànyeti . puruùavyàvartanàya guõeti . mahadàdivyàvartanàya copalakùitàntamiti . mahadàdayo'pi hi kàryasattvàdiråpàþ puruùopakaraõatayà guõà÷ca bhavantãti . tadatra prakçteþ svaråpamevoktam bhàùyam 2 sattvàdiguõayukte triø %<mahàntameva càtmànaü sarvàõi triguõàni ca . viùayàõàü grahãtéõi ÷anaiþ pa¤cendriyàõi ca>% manuþ . tribhirguõyate guõa--gha¤arthe ka . 3 tribhirguõite triø %<sapta vyatãyustriguõàni tasya dinàni dãnoddharaõocitasya>% raghuþ %<vratàya mau¤jãü triguõàü babhàra yàm>% kumàø %<etacchaucaü gçhasthànàü dviguõaü brahmacàriõàm . triguõaü syàdvanasthànàü yatãnàntu caturguõam>% manuþ . trayoguõà asyàþ . 4 màyàyàü strã 5 tannàmake (hrãü) vãjabhede ca %<vedàdyaü triguõàü ramàmatha vadet kàmena saüsevitàm>% tantrasàø ÷rãvidyàmantrabhedoktau 6 tri÷ikhe tri÷åle %<triguõaparivàrapraharaõaþ>% kiràø . %<triguõaþ tri÷ikhaþ parivàra àkàro yasya>% malliø . karõa÷abde pare'sya lakùaõaparatve dãrthatvam triguõau karõau asya . triguõàkarõa tathà lakùaõayukte tri0! %<padaistribhirvalirvaddho ràgàdi tripadàtha và . utpattisthitinà÷eùu rajàditriguõà matà>% devãpuø 45 aø ukteþ 7 durgàyàü strã .

#<triguõàkçta># triø triguõaü kçtvà kçùñaü óàc kç--kta . tridhàhalena kçùñe kùetràdau amaraþ .

#<triguõàtmaka># naø trayo guõàþ tejobannaråpà àtmàno'sya . aj¤àne . guõà÷ca lohita÷uklakçùõàþ aj¤ànakàryeùu tejobanneùvavàntaraprakçtiùu ÷rutiprasiddhàþ . tathà ca kàryagatatriråpeõa kàraõamapyaj¤ànamavyaktvàtmakaü triguõàtmakam . yadvà rajaþsattvatamolakùaõàstrayoguõàstadyuktamaj¤ànaü guõaguõinorabhedabivakùayà triguõàtmakaü bhavati .

#<triguõita># triø tribhirguõitaþ . triràvçtte .

#<triguõã># strã trayo guõàþ patre'syàþ gauràø . vilvavçkùe tasya patrasya triguõàtmakatvàttathàtvam . %<målaü dhàryaü triguõyàþ savitari viguõe, kùãrikàmålamindau>% jyoø %<triguõã ÷rãphalavçkùaþ>% pramitàø .

#<tricakra># puø trãõi cakràõyasya . a÷vinãkumàrayoþ rathe . %<arvàï tricakro madhuvàhano ratho jãvà÷vo a÷vino yàütç sçùñutaþ>% çø 1 . 157 . 3 .

@<[Page 3365a]>@
#<tricakùus># puø trãõi cakùuùyasya . trinetre ÷ive %<tricakùuþ ÷ambhurekastvaü vibhurdàmodaro'pi ca>% bhàø ÷àø 43 aø .

#<tricatura># triø . trayo và catvàro và vikalpàrthe bahuø óac samàø . vikalpena tritvacatuùkasaükhyànvite(tina và càra) arthe . %<sadyaþ purãparisare ca ÷irãùamçdvã gatvà javàt tricaturàõi padàni sãtà>% sàø daø .

#<tricit># puø tron + agnãn cinoti sma ci--bhåte kvip . atãtàgnitrayacayanakartari .

#<tricita># puø tribhàgotmedhàbhiriùñàkàbhiþ citaþ . gàrhapatye'gnibhede . %<tricitamityeke>% kàtyàø ÷rauø 17 . 1 . 22 . %<gàrhapatyaü kurvanti tatra ca tribhàgotsedhà iùñakà iti sampradàyaþ . asmiü÷ca pakùe prathamacitiþ lokaüpçõànàü påraõaü mçgyam>% karkaþ . %<uparyeva cititrayàtmakaü cinoti . atha yo gàrhapatye'gniþ so'syàvàï pràõàþ taü haike tricitaü cinvanti>% ÷ataø bràø 7 . 1 . 2 . 15 .

#<trijagat># naø triguõitaü jagat saüj¤àtvàt karmadhàrayaþ . svargamartyapàtàlaråpe lokatraye %<tasyàü ÷ivastrijagato janako jananyàþ>% bhàgaø 8 . 8 . 19 ÷loø . trijagatyapyatra strã %<antaràla eva trijagatyàstu dakùiõasyàm>% bhàgaø 5 . 26 . 6 ÷loø .

#<trijañà># strã trisro jañà yasyàþ . 1 ràvaõàlayasthe sãtàpakùapàtiràkùasãbhede %<sãtàü tàbhiranàryàbhirdçùñvà saütarjitàü tadà . ràkùasã trijañà vçddhà prabuddhà vàkyamabravãt>% . %<evamuktàstrijañayà ràkùasyaþ krodhamårchitàþ>% ràbhàø 27 aø %<hanumànapi vikràntaþ sarvaü ÷u÷ràva tattvataþ . sãtàyàstrijañàyà÷ca ràkùasànà¤ca garjitam>% 30 aø . %<sãtàü màyeti ÷aüsantã trijañà samajãvayat>% raghuþ . 2 ÷ive puø . %<trijañàya tri÷ãrùàya tri÷ålàyudhapà õine . tryambakàya trinetràya tripuraghnàya vai namaþ>% bhàø anuø 286 . 3 visvavçkùe puø . %<÷çõu 1 devi! pravakùyàmi rahasyaü trijañottamam . patraü brahmamayaü devi! adbhutaü varavarõini! . ÷rã÷aila÷ikhare jàtaþ ÷rãphalaþ ÷roniketanaþ . viùõuprãtikara÷caiva mama prãtikaraþ sadà . brahmaviùõu÷ivàþ patre vçnte ca ÷aktiråpiõã . vçntamåle tu vajraü syàt patraü brahma tvidaü priye! . eva¤ca trijañàpatrairharaü và harimarcayet . kaivalyaü tasya tenaiva ÷aktipåjà vi÷eùataþ>% j¤ànabhairavãtantre 6 paø .

#<trijàta># naø triguõitaü jàtaü sugandhidravyaråpaü sundaradravyaü saüj¤àtvàt karmaø . 1 tulyabhàge tvagelàpatraråpe militesugandhidravyabhede . svàrthe ka . trijàtaka tatràrthe %<tvagelàpatrakaistulyaistrisugandhi trijàtakam . nàgake÷arasaüyuktaü caturjàtakamucyate>% ràjaniø . %<elàdibhiþ samuddiùñaü trijàtaü trisugandhikam . caturjàtaü sanàga¤cadvayaü vàtakaphàpaham>% %<÷ãtaü trijàtàktamatho vimçdya yogànuråpà guñikàþ prayojyàþ>% %<vyàùaü trijàtakaü mustà vióaïgàmalake tathà>% su÷ruø .

#<trijãvà># strã triùu rà÷iùu jãvà . trayàõàü rà÷ãnàü jyà3438 saükhyàråpe jyàrdharåpe padàrthe %<lambajyàghnatrijãvàptaþ sphuño bhåparidhiþ svakaþ>% såø siø . %<trijyayà gajàgnivedaràma 3438 sitayà bhaktaþ>% raïganàø . trijyàdayo'pyatra . %<taccheùaü vivareõàtha hanyàt trijyàntyakarõayoþ>% såø siø %<trijyàntyakarõayostrirà÷ijyàdvitãya÷ãghrakarõayoþ>% raïganàø .

#<triõa># naø tçõa + pçùoø . tçõa÷abdàrthe ÷abdaratnàø . tçõa÷abdavyutpattau rephekàrasaüyuktamavyutpanna÷abdàntaramastãti ujjvaladaø . %<utkùiptatriõapatrapràü÷uvihagaþ saumyasvanaþ påjitaþ>% varàhaþ .

#<triõatà># strã triùu sthàneùu natà saüj¤àtvàt pårvapadàt õatvam . 1 dhanuùi trikàø . 2 triùu sthàneùu nate triø . asaüj¤àyàü na õatvamiti bhedaþ . %<svaguõairàphalapràpteràkçùya gaõikà iva . kàmukàniva nàlãkàüstriõatàþ sahasà'mucan>% màghaþ . ve÷yànàü madhyabhråùu triùu sthàneùu natatvàt triõatatvaü ÷leùe õanakàrayorabheda ityàlaïkàrikàþ . triõasya bhàvaþ tal . 3 tçõabhàvetçõatve ca strã .

#<triõava># puø triràvçttànava óacsamàø saüj¤àtvàt õatvam . saptaviü÷àvçtte sàmastomabhede . %<triõavatrayastriü÷au stomau hemanta÷i÷iràvçtåþ>% yajuø 10 . 14 . triõavastoma eva màmnàtaþ %<navabhyo hiükaroti sa tisçbhiþ sa pa¤cabhiþ sa ekayà>% navabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa pa¤cabhi, navabhyo hiïkaroti sa pa¤cabhiþ sa ekayà sa tisçbhirvajo vai triõava iti ÷rutiþ . %<prathamaparyàye prathamàü trirgàyet madhyamàü pa¤cakçtvaþ uttamàü sakçt, dvitãyaparyàye prathamàü sakçdgàyenmadhyamàü tri, ruttamàü pa¤cakçtvaþ, tçtãyaparyàye prathamàü pa¤cakçtvo, madhyasàü sakç, duttamàü trirgàyet so'yaü triràvçttanavasaükhyopetatvàt triõavako vajrasamànaþ stomaþ>% vedadãø . %<triõavànyukthànekaviü÷àni pçùñhàni ùañtriü÷àþ>% ÷atapathabràhmaõe 13 . 5 . 4 . 20 . adhyàyàdi .

#<triõàciketa># puø triþkçtva÷cito nàciketo'gniryena pçùoø saüj¤àtvàt õatvam . adhyaryubhede %<chàyàtapau brahmavido vadanti pa¤càgnayo ye ca triõàciketàþ>% iti ÷rutiþ %<triõàciketaþ pa¤càgnistrisuparõaþ ùaóaïgavit>% manuþ .

#<trita># puø 1466 . 67 pçø ekata÷abdokte àptye 1 devabhede brahmaõo mànasaputraråpe 2 çùibhede ca triùu kùityàdisthàneùu tàyamànaþ tàya--óa . triùu vistrãrõatame 3 prakhyàtakãrtau ca triø . %<yasya trito vyojasà vçtraü viparvamardayat>% çø 1 . 187 . 1 .

#<tritakùa># naø strã trayàõàü takùõàü samàharaþ ac samàø takùõàü tritaye . strãtve và ïãp .

#<tritaya># naø strã trayàõàmavayavaþ trayo'vayavà yeùàm và tayap .. traya÷abdàrthe 1 tritvasaükhyàyàm %<brahmahatyàvrataü vàpi vatsaratritayaü caret>% yàj¤aø %<udåóhalokatritayena sàmpratam>% màghaþ . %<varamàpa sa diùñapiùñapatritayànanyasadçgguõodayàm>% naiùaø . striyàü ïãp . 2 tatsaïkhyànvite triø . %<pati÷va÷uratà jyeùñhe patidevaratànuje . itareùu ca pà¤càlyàþ tritayaü tritayaü triùu>% udbhañaþ . %<tritayaü j¤ànamayena cakùuùà>% raghuþ . %<praõavavyàhçtibhyàü ca gàyatryà tritaye na ca . upàsyaü paramaü brahma àtmà yatra pratiùñhitaþ>% yoø yàj¤aø .

#<tritàpa># naø trayàõàü tàpànàü samàhàraþ . àdhyàtmikàdhibhautikàdhidaivikaråpe duþkhatraye .

#<tridaõóa># naø trayàõàü daõóànàü samàhàraþ . 1 caturaïgulagobàlaveùñanàdanyonyasaübaddhe yaterdaõóatraye . 2 vàïmanaþkàyadaõóatraye ca . tadasyàstrãti ac . 3 saünyàsà÷rame puø . tridaõói÷abde dç÷yam . %<yastvasaühataùaóvargaþ pracaõóendriyasàrathiþ . j¤ànavairàgyarahitastridaõóamupajãvati>% bhàga0

#<tridaõóin># puø tridaõóamastyasya ini . santyàsà÷rame . %<vàgdaõóo'tha manodaõóaþ kàyadaõóastathaiva ca . yasyaite nihità buddhau tridaõóãti sa ucyate . tridaõóametannikùipya sarvabhåteùu mànavaþ . kàmakrodhau tu saüyamya tataþ siddhiü niyacchati>% manuþ . %<tridaõóagrahaõàdeva pretatvaü naiva jàyate . ahanyekàda÷e pràpte pàrvaõantu vidhãyate>% likhiø saüø tasyàpi pàrvaõaü ÷ràddhaü vihitam .

#<tridalà># strã troõi trãõi dalàni pratipatraü yasyàþ . (golàliyà) 1 godhàpadolatàyàm jañàø . 2 vilvavçkùe puø .

#<tridalikà># strã trãõi dalàni pratipatre'syàþ kap kàpi ata ittvam . carmakasàlatàyàü ÷abdacaø .

@<[Page 3366b]>@
#<trida÷a># puø trisro da÷à janmasattàvinà÷àkhyà na tu vçddhi pariõàmakùayà martyànàmiva yasya, trãn tàpàn da÷ati và da÷a--gha¤arthe saüj¤àyàü kartari ko và . 1 deve amaraþ . atha và tryadhikàstriràvçttà÷ca da÷a parimàõameùàü óac samàø ÷àkaø adhikàvçtta÷abdalopaþ ekasyaiva tri÷abdasya tantratayoccàraõàt ubhayàrthaparatvam . trayastriü÷anmukhyagaõavatsu 2 deveùu ayameva pakùaþ ÷rutyanuguõaþtrã ca da÷a ceti chàndogye'bhihitvàt tryadhikàvçttaparatàdyotanatàrthaü trã ceti dvivacanàntatayà nirde÷aþ . te ca devàþ arkà dvàda÷a, rudrà ekàda÷a, vasavo'ùñau, a÷vinau dvàviti . a÷vinãkumàrau vihàya indraþ prajàpati÷ceti và dvàbhyàü pakùàntare saükhyàpåraõaü traystriü÷atpati÷abde målaü dç÷yam %<tasmin maghonastrida÷àn vihàya>% kumàø . %<trida÷airdi÷e namaþ>% màghaþ . tisro da÷à jàgradàdyavasthà yasya . 2 jãve trida÷àdhyakùa÷abde dç÷yam .

#<trida÷aguru># puø 6 taø . vçhaspatau . %<dhåmàbhe'nàvçùñistrida÷agurau nçpabadho divà dçùñe>% vçø saø 8 aø .

#<trida÷agopa># puø trida÷o devabheda indraþ gopo rakùako'sya tasya varùàbhavatvàt . indragopakãñe %<÷raddadhe trida÷agopamàtrake>% raghuþ .

#<trida÷adãrghikà># strã 6 taø . gaïgàyàü hemacaø . trida÷avàpyàdayo'pyatra

#<trida÷apati># puø 6 taø . indre trida÷e÷varàdayo'pyatra .

#<trida÷ama¤jarã># strã trida÷apriyà ma¤jarã yasya saüj¤àtvàt na kapa . tulasyàm ràjaniø .

#<trida÷avadhå># strã 6 taø . apsaraþsu trida÷avanitàdayo'pyatra %<kailàsasya trida÷abanitàdarpaõasyàtithiþ syàþ>% meghaø .

#<trida÷avartman># naø 6 taø . nabhasi ÷abdàrthaciø .

#<trida÷asarùapa># puø trida÷apriyaþ sarùapaþ . 1 devasarùape sarùapabhede naighaø pàraskaraþ

#<trida÷àïku÷a># puø 6 taø vaje ÷abdàrthacintàmaõiþ .

#<trida÷àcàrya># puø 6 taø . vçhaspatau halàyuø .

#<trida÷àdhipa># puø 6 taø . ÷akre .

#<trida÷àdhyakùa># puø viùõau %<tripadastrida÷àdhyakùaþ>% viùõusaø . asya vyutpattirbhàùye dar÷ità yathà %<guõàve÷ena saüjàtàstisro da÷à apasthàjàgradàdayastàsàmadhyakùa iti trida÷àdhyakùaþ . trida÷ànàü và'dhyakùaþ svàmã>% .

#<trida÷àyana># puø trida÷ànàmayanaü yatra . viùõau %<nàràyaõàyàtmabhavàyanàya lokàyanàya trida÷àyanàya>% hariraü 154 aø .

#<trida÷àyudha># naø 6 taø . 1 vajre trikàõóaø . 2 indradhanuùi ca . %<atha nabhasya iva trida÷àyudham kanakapiïgataóidguõasaüyutam>% raghuþ .

#<trida÷àri># 6 taø . asure ÷abdaratnàø .

#<trida÷àlaya># puø 6 taø . 1 svarge amaraþ . 2 sumeruparvate halàyu0

#<trida÷àvàsa># puø 6 taø . 1 svarge halàø . 2 sumeruparvate ca .

#<trida÷àhàra># 6 taø . amçte sudhàyàü halàyuø .

#<trida÷e÷vara># puø 6 taø . 1 indre 2 durgàyàü strã ïãp . %<suràhvàstrida÷à devà nandinã dundubhirmatà . teùà¤ca nandinã nandã ã÷atvàt trida÷e÷varã>% devãpuø 45 aø .

#<tridinaspç÷># puø tridinaü spç÷ati spç÷a--kvin . 1 tryahaspar÷e kùayàhe avamadinabhede yathà %<tithyantadvayameko dinavàraþ spç÷ati yatra tadbhavatyavamadinam . tridinaspçk dinatrayaspar÷anàdahnaþ>% iti jyoø taø . ayana÷abde 431 pçø tadànayanàdi dç÷yam . asya kvinnantatvàt jhali padànte ca kutvam .

#<tridiva># puø trayo brahmàdayo dãvyantyatra gha¤arthe àdhàre ka, tridhà sattvàdibhedena dãvyanti prakà÷ante'tra diva--ka và tçtãyà dyauþ vçttiviùaye saükhyà÷abdasya påraõàrthatvàt pçùoø . lokàt puüstvam . 1 svarge, amaraþ 2 àkà÷e, hemacaø . 3 nabhasi 4 sukhe naø ÷abdàrthaciø . 5 nadãbhede strã mediø . %<na hãùñamasya tridive'pi bhåpateþ>% . %<tridivastheùvapi nispçho'bhavat>% . %<devàdinàma tridive'pi yasya>% raghuþ . %<amåü kila tvaü tridivàdavàtaraþ>% màghaþ .

#<tridivàdhã÷a># puø 6 taø . 1 indre hemaø 1 devamàtre ca . tridive÷varàdayo'pyatra .

#<tridive÷a># puø 6 taø . 1 deve amaraþ .

#<tridivodbhavà># strã tridiva ubhavo yasyàþ . 1 sthålailàyàü ràjaniø . 2 gaïgàyà¤ca . 3 svargabhavamàtre triø .

#<tridivaukas># puø tridiva aoko yasya . 1 deve amaraþ . %<yasyàsyena sadà÷nanti havyàni tridivaukasaþ>% manuþ pçùoø tridivaukaso'pi tatràrthe .

#<tridç÷># puø tisraþ dç÷o'sya trãõi bhåtàdãni pa÷yati và dç÷a--kartari kvip và . 1 trinayane ÷ive hemacaø .

#<tridoùa># naø trayàõàü doùàõàü vàtapittakaphajànàü samàhàraþ . 1 vàtapittakaphajadoùatraye trayã doùàhetutvena yatra . 2 tridoùaje rogabhede tridoùaja÷abde dç÷yam .

#<tridoùaja># triø tridoùàt jàyate jana--óa . doùatrayajàte vàtàdisannipàtaje rogabhede %<cirajvare bàtakapholvaõe và tride ùaje và da÷amålami÷raþ . kiràtatiktàdigaõaþ prayojyaþ ÷uddhyarthine và trivçtàvimi÷raþ>% cakradaø . asya pårvaråpaü %<sarvaliïgasamavàyaþ>% bhàvapraø . jvara÷abde dç÷yam .

#<tridhanvan># puø sudhanvanaþ putrabhede %<sudhanvanaþ suta÷càsãt tridhanvà ripumardanaþ . ràj¤astridharmaõa÷càsãdvidvàüstrayyàruõaþ sutaþ>% harivaüø 12 aø .

#<tridhà># avyaø tri + prakàre dhàc . triprakàre . %<ekaikamårtirbibhide tridhà sà>% kumàø . %<j¤ànaü karma ca kartà ca tridhaiva guõabhedataþ>% gãtà .

#<tridhàtu># puø trãn dharmàrthakàmàn dadhàti puùõàti dhà--tun . 1 gaõe÷e trikàø . samàø dviguþ . 2 dhàtu traye naø .

#<tridhàman># puø trãõi dhàmàni bhåràdãni sthànàni, tejàüsi sattvàdãni và yasya . 1 ÷ive, 2 viùõau, 3 agnau ca . ÷abdàrthakalpataruþ . samàhàradviguþ . 4 dhàmatraye naø strã strãtvapakùe và ïãp . %<sa evokta÷cakramidaü trinàbhisaptà÷vayuktaü vahate vai tridhàma>% bhàø ànuø 158 aø . %<tridhàmànaü japaüstatra smaran viùõuü sanàtanam>% harivaüø 271 aø . 6 taø . 5 trisaükhyànvite triø tàti ca katicit saükùipya %<triguõãkçtasarvàïgã cidråpà ÷ivagehinã . prasåte>% ityupakrame %<tripuùkaraü svaràn devãrbrahmàdãnàü trayaü trayam . vahnikàlatrayaü ÷aktitrayaü vçttitrayaü mahat . nàóãtrayaü trivargaü sà yadyadanyat tridhàma tat>% ÷àø tiø uktàni . anyànyapi tritvasaükhyànvitàni ekàdi÷abde dç÷yàni .

#<tridhàmårti># puø tridhà mårtirasya . brahmaviùõumahe÷aråpamårtitrayànvite parame÷vare .

#<tridhàra># triø tisro dhàrà agràõi, triùu sthàneùu và dhàràþ pravàhà asya asyà và . 1 dhàràtrayànvite 2 gaïgàyàü strã tasyàþ svargamartya pàtàleùu dhàràsattvàt tathàtvam 2 snuhãvçkùe ca ÷abdàrthaciø . tasya agratrayavattvàt tathàtvam .

#<tridhàraka># puø trisro dhàrà agràõyasya kap saüj¤àyàü kan và . guõóatçõe ràjaniø .

#<tridhàrasnuhã># strã triùu bhàgeùu dhàrà yasyàþ karmaø . (tekàüñàsiju) snuhãbhede ràjaniø .

#<tridhàvi÷eùaþ># puø tridhà triprakàro vi÷eùaþ . såkùmàditrayaråpe vi÷eùe %<såkùmà màtàpitçjàþ saha prabhåtaiþ tridhà vi÷eùàþ syuþ>% sàüø kàø . %<såkùma÷arãramekaþ màtà pitçjo dvitãyaþ mahàbhåtàni tçtãvo vi÷eùaþ . teùàü madhye såkùmàniyatàþ màtàpitçjà nivartante kãñàntà và bhasmàntà và vióantà veti>% taø kauø .

#<tridhàsarga># puø trikàraþ sargaþ . 1 bhåtàdisarge . %<aùñavikalpo daivastairyagyona÷ca pa¤cadhà bhavati . mànuùa÷caikavidhaþ samàsato'yaü tridhàsargaþ>% sàüø kàø . %<bràhmaþ pràjàpatyaþ aindraþ paitraþ gàndharvaþ yàkùaþ ràkùasaþ pai÷àca ityaùñavikalpo daivaþ sargaþ . pa÷umçgapakùisarãsçpasthàvarà iti pa¤cavidhastairyagyonaþ sargaþ . mànuùya÷caikavidhaþ bràhmaõàdyavàntarajàtibhedàvivakùayà saüsthànasya caturùvapi varõeùvavi÷eùàt>% sàø taø kauø .

#<trinayana># puø trãõi nayanàni yasya %<pårvapadàt saüj¤àyàmagaþ>% pàø õatve pràpte kùubhràø pàñhàt na õatvam . 1 mahàdeve %<yogyasya trinayanalocanàrciþ>% %<÷obhàü ÷ubhratrinayanavçùotkhàtapaïkopameyàm>% màghaþ . 2 pàrvatyàü strã %<locanatrayasaüyuktàü pårõendusadç÷ànanàm>% taddhyàne tasyà netratrayokteþ . 3 locanatrayayukte triø %<bibhràõàü viü÷adaprabhàü trinayanàü vàgdevanàmà÷raye>% màtçkàsarasvatãdhyànam . trinetratrilocanàdayo'pyatra . iyàüstu bhedaþ trinetra÷abdasya mahàdevaparatve saüj¤àtvàt pårvapadàt õatve pràpte girinadyàø và natvam . anyatra na õatvamiti . ÷ivasya tçtãyanetràvirbhàvakathà bhàø anuø 10 140 . yathà
     %<sevantã himavatpàr÷vaü harapàr÷vamupàgamat . tataþ smayantã pàõibhyàü narmàrthaü càrudar÷anà . haranetre ÷ubhe devã sahamà sà samàvçõot . saüvçtàbhyàntu netràbhyàü tamo bhåtamacetanam . nirhomaü nirvaùañkàraü jagadvai sahasà'bhavat . jana÷ca vimanàþ sarvo bhayatràsasamanvitaþ . nimãlite bhåtapatau naùñasårya ivàbhavat . tato vitimiro lokaþ kùaõena samapadyata! jvàlà ca mahatã dãptà lalàñàttasya niþsçtà . tçtãya¤càsya sambhåta netramàdityasannibham>% ityupakrame umovàca %<bhagavàn sarvabhåte÷a! ÷çlapàõe! mahàvrata! saü÷ayo me mahàn jàtastanme vyàkhyàtumarhasi . kimarthaü te lalàñe vai tçtãyaü netramutthitam . kimartha¤ca girirdagdhaþ sapakùigaõakànanaþ . kimartha¤ca punardeva! prakçtisthastvayà kçtaþ . tathaiva drumasaücchannaþ kçto'yaü tu pità mama>% mahe÷vara uvàca . %<netre me saüvçte devi! tvayà bàlyàdanindite . naùñàlokastathà lokaþ kùaõena samapadyata . naùñàditye tathà loke tamobhåte nagàtmaje! . tçtãyaü locanaü dãptaü sçùñaü me rakùatà prajàþ . tasya càkùõo mahattejo yenàyaü mathito giriþ . tvatpriyàrthacca me devi! prakçtisthaþ punaþ kçtaþ>% . durgàyàþ trinayanà÷abdavàcyatve heturdevãpuø 45 aø ukto yathà
     %<pakùiõàü cottaraü lokaü tathà brahmàyanaü param . nayaü sammàrgadharmatvaü dçùñau trinayanà matà>% devãpuø 45 aø . %<pa¤cavaktraü trinetram>% ÷ivadhyànam . %<nijatrinetratvàvataratvabodhikàm>% naiùaø sàdhyagaõabhedànàü trinetratvaü matsyapuø uktaü yathà %<tataþ sàdhyagaõànã÷astrinetrànasçsçt pujaþ . koñaya÷catura÷ãtirjaràmaraõavarjitàþ . kàmaü sçjannamartyàüstàn brahmaõà vinivàritaþ . naivaü vidhà bhavet sçùñirjaràmaraõavarjità>% .

#<trinavati># strã tryadhikà navatiþ ÷àø taø . 1 tryadhikanavatisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . tataþ påraõe óañ . trinavata tatsaükhyàpåraõe triø tamap và . trinavatitama tatsaükhyàpåraõe triø striyàmubhayato ïãp . pakùe trayaàde÷e trayonavatyàdayo'pyatra . tatràyaü bhedaþ %<saükhyà>% pàø trinavatyàdau pårvapade prakçtisvaraþ . traya àde÷o'ntodàtta iti .

#<trinàka># puø nàsti akaü duþkhaü yasmin nàkaü puõyalokaþ . tçtãyaü nàkaü vçttiviùaye saükhyà÷abdasya påraõàrthatvàt . 1 tçtãye nàke 2 uttamasthàne ca . %<yatrànukàmaü caraõaü trinàke>% çø 9 . 113 . 9 . %<tàvattrinàkaü nahuùaþ ÷a÷àsa>% bhàgaø 6 . 13 . 13 ÷lokaþ .

#<trinàbha># puø trayo lokà nàbhau yasya ac samàø . viùõau %<trinàbhàya tripçùñhàya ÷ipiviùñàya viùõave>% bhàø 8 . 17 . 0 . viùõustutau .

#<triniùka># triø tribhirniùkaiþ krãtam ñha¤ tasya và luk . tribhirniùkaiþ krãte lugabhàve ñha¤i uttarapadasya vçddhiþ . trinaiùkika tatràrthe triø .

#<trinetracåóàmaõi># puø 6 taø . candre trikàø .

#<tripakùa># puø tçtãyaþ pakùaþ saükhyà÷abdasya vçttau påraõàrthatvàt . tçtãye pakùe %<ùaùñhe màsi tripakùe và>% ÷ràø ta0

#<tripa¤ca># triø baø vaø . triguõitàþ pa¤ca . pa¤cada÷asaükhyànvite %<tripa¤càre pãñhe>% karpårastavaþ .

#<tripa¤càïga># puø tripa¤ca pa¤càda÷àïkànyasya . samàdhibhede tadaïgàni ca %<yamo hi niyamastyàgo maunaü de÷aþ sukàlatà . àsanaü målabandha÷ca dehasàmya¤ca dçksthitiþ . pràõasaüyamana¤caiva pratyàhàra÷ca dhàraõà . àtmadhyànaü samàdhi÷ca proktànyaïgàni vai kramàt>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyoktàni .

@<[Page 3369a]>@
#<tripa¤cà÷at># strã tryadhikà pa¤cà÷at ÷àø taø . 1 tryadhikapa¤càpatsaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . tataþ påraõe óañ . 3 tripa¤cà÷a tatsaükhyàpåraõe triø . pakùe tamap . tripa¤cà÷attama tasminnarthe striyàmubhayato ïãp . pakùe traya àde÷e . trayaþpa¤cà÷adàdayo'pi uktàrtheùu .

#<tripañu># puø kàce pàraskaranighaõñuþ .

#<tripatàka># naø tisraþ patàkà iva yasmin . patàkàkàravalitrayànvite 1 lalàñe, hàràø madhyamànàmikàsaïkocenàva÷iùñàïgulitrayonnatatvena 2 tripatàkàkàrite kare puø . %<tripatàkaü karaü kçtvà>% ityàdi sàø daø janàntika÷abdanirvacane sthitam .

#<tripatra># puø trãõi trãõi patràõi pratipatraü yasya saptacchadavat saükhyà÷abdasya vçttau vãpsàrthatvam . 1 vilvavçkùe . tadãyapatreùu brahmàdãnàü sthitiruktà yathà %<årdhvapatraü haro j¤eyaþ patraü vàmaü vidhiþ svayam . ahaü dakùiõapatraü ca tripatradalamityuta>% vçhaddharma puø 11 aø . 2 puttratrayayukte triø . samàø dviguþ . 3 patratraye naø .

#<tripatraka># puø tripatra + saüj¤àyàü kan . 1 palà÷avçkùe ràjaniø . trayàõàü patràõàü samàhàraþ saüj¤àyàü kan . %<tulasã kundamàlårapatràõyàhustripatrakam>% devãpuø ukte 2 tulasyàdipatratraye naø .

#<tripatha># naø trayàõàü pathàü samàhàraþ ac samàø . %<pathaþ saükhyàvyayàdeþ>% pàø klãvatà . 1 màrgàõàü tritaye . trayaþ panthàno yatra ac samàø . 2 trimàrgayukte (temàthà patha) iti khyàte sthàne . %<÷ånyàgàre ÷ma÷àne và nirjane và catuùpathe . vilvadhàtrãdrumasyàntastripathe và bhajenni÷i . sa bhavet sarvasiddhã÷aþ sarvavedavidàü varaþ>% guptasàdhanatantram .

#<tripathagà># strã trayàõàü pathàü samàhàraþ ac samàø tena gacchati gama--óa . gaïgàyàm . trimàrgagàdayo'pyatra %<gaïgà tripathagà nàma divyà bhàgãrathãti ca . trãn patho bhàvayantãti tasmàt tripathagà smçtà>% ràmàø bàø 44 aø %<taràma saritàü ÷reùñhàü puõyàü tripathagàü nadãm>% 45 aø %<tanvã ÷arattripathagà puline kapolau lole dç÷au ruciraca¤calakha¤jarãñau>% amaru÷ataø %<tri÷ikhàü bhrukuñi¤càsya dadç÷urdànavà raõe . lalàñasthàü trikåñasthàü gaïgàü tripathagàmiva>% harivaüø 235 aø . %<trãn patho hetunà kena ptàkayellokapàvanã . kathaü gaïgà tripathagà vi÷rutà sariduttamà . triùu lokeùu dharmaj¤a! karmabhiþ kaiþ samanvità>% ityupakrame ràmapra÷ne vi÷vàmitrasyottaram ràmàø àø 36 aø vàkyaü gaïgà÷abde dç÷yam . õini ïãp . tripatha gàminyàdayo'pyatra .

#<tripadã># strã trayaþ pàdà asyàþ antyalopaþ samàø ïãpi padbhàvaþ . 1 tripàdayuktàyàü striyàü 2 gàyatrãcchandasica tasyà aùñàkùarapàdatvena caturviü÷atyakùaràyàstripàdatvàt tathàtvam . yathà %<idaü biùõurvicakrame tredhà nidadhe padam . samåóhamasya pàüsure>% çø 1 . 22 . 17 . %<gàyatryasyekapadã dvipadã tripadã catuùpadyapadasi na hi padyase>% ÷ataø bràø 14 . 8 . 15 . 10 . 3 hastinàü pàdabandhanàrtharajvubhede %<nàsrasatkariõàü graivaü tripadãcchedinàmapi>% raghuþ 4 ardhyàdhàrapàtrabhede (tepài) tantra sàø 5 godhàpadãlatàyàü ratnamàø . svàrtheka tripadikàpi tatràrthe . bhàùàkavitàyàü 6 chandobhede tallakùaõaü yathà %<pajjhañikàntà yadi yamakàntà dvàda÷apariõatamàtrà kinnaragãtistaditi nãvitiþ syàrdhasamàkùaragàtrà . (syaþpadàntaþ) . yaiùà saïgãtake nityaü nivãtiþ kinnaràkhyikà . saiva syàt pràkçte gàne tripadãti pari÷rutà>% iti kàvyodayaþ . %<óhàvçci>% pàø ñàpi bhatvàt padbhàvaþ . tripada 7 gàyatryàmçci çgbhede strã taccha ndaske 8çïmàtre strã %<tripadà caiva sàvitrã vij¤eyaü brahmaõo mukham>% manuþ . %<dvipadà yà÷catuùpadàstripadà yà÷ca ùañpadàþ>% yajuø 23 . 34 . trãõi padàni pàdà asyàþ %<itipada÷abdena samàsaþ>% vedadãø . trivikrame 8 parame÷vare puø trãõi padàni vicakrame iti ÷rutestathàtvam . %<tripadastrida÷àdhyakùo mahà÷çïgaþ kçtàntakçt>% viùõu saø . 9 aratnerda÷amabhàgaråpapadatrayayukte prakrame puø yathà . %<pa¤càratniþ puruùo da÷apado dvàda÷àïgulaü padaü prakramastripadaþ samavibhaktasya>% kàtyàø ÷rauø 16 . 8 . 21 %<pa¤càratnayo yasya saþ pa¤cabhiraratnibhiþ puruùaþ da÷abhiþ padaiþ puruùo dvàda÷abhiraïgulaiþ padam ityevamartho na bhavati itaþ pràgaratnyàdãnàü lakùaõasyànuktatvenàsiddhatvàt ata÷caivam puruùasya samavibhaktasya yaþ pa¤camo bhàgaþ so'ratniþ tasya da÷amo bhàgaþ padam padasya dvàda÷o bhàgo'ïgulam tribhiþ padairekaþ prakramaþ>% karkaþ .

#<triparikrànta># puø triùu vçttyarthaü karmasu parikràntaþ ceùñamànaþ . yàjanàdhyàpanapratigraharåpajãvikàtrayanirate bràhmaõe . %<traividyo bràhmaõo vidvàn na càdhyayanajãvakaþ . trikarmà triparikrànto maitra eùa smçto dvijaþ>% bhàø anuø 141 aø .

#<triparõa># puø trãõi trãõi pratipatraü parõànyasyàþ . 1 kiü÷uke . 2 vanakàrpàsyàü strã ràjaniø ñàp ïãp và . 3 ÷àlaparõyàm, latàyàü 4 pç÷niparõãbhede ca strã ïãp bhàvapraø . saüj¤àyàü kan . triparõikà kandàlau %<triparõã madhurà ÷ãtà ÷vàsakàsaviùavraõàn . vinà÷ayati sà nityaü pittakopapra÷àntikçt>% ràjaniø . samàø dviguþ . 5 parõatraye strã ïãp .

#<tripàñha># puø 6 taø . trayàõà padakramasaühitànàü pàñhe .

#<tripàñhin># puø trãn padakramasaühitàråpagranthàn pañhati pañha--õini . vedànàü padakramasaühitàråpagranthàdhyàyini .

#<tripàõa># naø triþkçtvaþ pànaü udakapànaü yasya vçttau suco lopaþ saüj¤àtvàt õatvam . triþkçtvaþpàyite 1 såtrabhede 2 valkale ca %<tàrpyaü paridhàpayati>% kàtyàø ÷rauø 15 . 4 . 7 . tàrpya÷abdaü svayameva vyàkaroti %<kùaumam>% 8 . kùumà atasã tasya vikàraþ . %<tripàõam>% 9 . triþkçtvaþ pàyitaü và sakçditi vikalpaþ . vayanakàle udakena tristarpayitvà yadåyate såtram tattçpyam tasya vikàrastàrpyam triþ pàyitaistantubhirvyåtamityarthaþ . kecittrapàõaü valkalabhityàhuþ karkaþ .

#<tripàda># puø trayaþ ùàdà asya saükhyàpårvatve'pi samàsànt vidheranityatvànnàntyalopaþ . 1 parame÷vare %<pàdo'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi>% chàø uø . bhàùyakàrastu %<tripàt asyàmçtaþ divãti>% chittvà tripàd trayaþ pàdà asya so'yaü tripàditi halantamàha . %<namoü dvi÷ãrùõe tripade catuþ÷çïgàya tantave>% bhàgaø 8 . 16 . 26 . bhatvàt pàdasya padbhàvaþ . 2 jvare ca %<jvarastripàdastri÷iràþ ùaóbhujo nava locanaþ>% harivaüø 181 a0

#<tripàd># puø trayaþ pàdà asya saükhyàpårvatvàdantyalopaþ . 1 trivikrame 2 viùõau tasya tathàtvakathà yathà %<bhåya÷caivàvravãdenaü vàmanaü vañuråpiõam . svalpaiþ svalpamate! kinte pàdaistribhiranuttamam . kçtsnàü dadàmi te vipra! pçthivãü sàgarairvçtàm>% vàmana uvàca %<na pçthvãü kàmaye kçtsnàü santuùño'smi padaistribhiþ . eùa eva ruciùyo me varo dànavasattama!>% vai÷ampàyana uvàca %<tathà'stviti baliþ procya spar÷ayàmàsa dànavaþ . padàni trãõi devàya viùõave'mitatejase . toye tu patite haste vàmano'bhådavàmanaþ . sarvadevamayaü råpaü dar÷ayàmàsa vai prabhuþ . bhåþ pàdau dyauþ ÷ira÷càsya candràdityau ca cakùuùã . pàdàïgalyaþ pi÷àücà÷ca hastàïgulya÷ca guhyakàþ>% harivaüø 262 aø %<tasya vikramato bhåmiü candràdityau stanàntare . nabhaþ prakramamàõasya pàdamåle vyavasthitau . viùõoramitavãryasya vadantyevaü dvijàtayaþ>% 263 aø %<kùitiü padaikena balervicakrame nabhaþ ÷arãreõa di÷a÷ca bàhubhiþ . padaü dvitãyaü kramatastripiùñapaü na vai tçtãyàya tadãyamaõvapi . urukramasyàïghriruparyuparyatho maharjanàbhyàü tapasaþ paraïgataþ>% bhàgaø 8 . 20 . 26 baliruvaca %<yadyuttama÷loka! bhavan mameritaü vaco vyalãkaü suravarya! manyate . karomyçtaü tanna bhavet pralambhanaü padaü tçtãyaü kuru ÷ãrùõi me nijam>% 8 . 22 . 3 . %<idaü viùõurvicakrame tredhà nidadhe padam . samåóhamasya pàüsure>% çø 1 . 22 . 17 . 3 parame÷vare ca tripàda÷abde chàø uø vàkyaü dç÷yam . 4 tretàyugadharmaråpe vçùe %<ràghavaþ ÷ithilaü tasthau bhuvi dharmastripàdiva>% raghuø .

#<tripàdikà># strã trayaþ padàþ målànyasyàþ kap ñàp . haüsapadãlatàyàü ràjaniø .

#<tripiõóa># naø trãõi piõóàni deyànyatra . pitràditrayodde÷ena kartavye 1 pàrvaõa÷ràddhe %<tataþ prabhçti saükràntàvuparàgàdiparvasu . tripiõóaümàcaret ÷ràddhamekoddiùñaü mçtàhani>% ÷ràø taø matsyapuø . samàhàradviguþ ïãp . 2 pitràdyudde÷ena piõóatraye strã .

#<tripiba># puø tribhiþ karõàbhyàü jihvayà ca pibati spç÷ati jalaü pà--ka . vàrdhãnase lambakarõe chàgabhede yathàha nigame %<tripibantvindriyakùãõaü ÷veta vçddhamajàpatim . vàrdhrãnasantu taü pràhuryàj¤ikàþ pitçkarbhaõi>% . %<nadyàdaupayaþ pibato yasya trãõi jalaü spç÷anti karõau jihvà ca tribhiþ pibatãti tripibaþ>% kullåø .

#<tripi(vi)ùñapa># naø martyapàtàlàpekùayà tçtãyaü pi(vi)ùñapaü bhuvanam vçttau tri÷abdasya tribhàgavat påraõàrthatà . 1 svarge amaraþ %<tat tripiùñapasaïkà÷amindraprasthaü vyarocata>% bhàø àø 206 aø . 2 àkà÷e ÷abdaraø .

#<tripiùñapa(va)sad># puø tripiùñape(ve) sãdati sada--kvip . deve halàø .

#<tripu># puø stene nighaõñhuþ . tçpurityatra pàñhàntaram .

#<tripuña># puø trãõi puñànyasya . (khesàrãü) 1 kalàyabhede 2 ÷are, 3 tàlakayantre, 4 hastabhede ÷abdaraø . 5 tãre 6 gokùuravçkùe ratnamàø . 7 mallikàyàü 8 såkùmailàyàü 9 trivçti (teoói) ca strã mediø . 10 karõasphoñalatàyàü 11 sthålailàyàü 12 raktatrivçti ca strã ràjaniø . 13 devãbhede ca strã %<çùiþ sammohana÷chando gàyatrã devatà punaþ . tripuñàkhyà dviruktaistairvãjairaïkàni ùañ kramàt>% tantrasàø tasyàdhyànàdikaü tatraiva dç÷yam 14 trivçti eraõóe và ïãp . trayàõàü puñànàü samàhàraþ . 15 puñatraye strã ïãp . trãõi puñàni yasya kap . 16 braõàkàrabhede %<tatràya¤caturasro vçttastripuñaka iti sarvabraõasamàsaþ>% su÷rutaþ . tripuña + svàrthe ka saüj¤àyàü kan và . trivçti vaidale %<mudgavanamudgaphalàyamakuùñhamasåramaïgalyacaõakasatãnatripuñakahareõvàóhakãprabhçtayo vaidalàþ>% su÷ruø .

#<tripuñin># puø trãõi puñàni santyasya ini . eraõóavçkùe ÷abdamà0

#<tripuñã># strã trãõi puñàni santyasyàþ ac gauràø ïãù . trivçti bharataþ .

#<tripuñãphala># puø tripuñã puñatrayaü phale'sya . eraõóavçkùe hàrà0

#<tripuõóra># naø trayàõàü puõóràõàü ikùuvadàkàràõàü samàhàraþ . 1lalàñasthe tiryag rekhàtrayàtmake, %<vakràþ lalàñagàstisro bhasmarekhàstripuõórakam>% ityukte tilakabhede %<vinà bhasmatripuõóreõa vinà rudràkùamàlayà . påjito'pi mahàdevo na syàttasya phalapradaþ . tasmànmçdàpi kartavyaü lalàñe'pi tripuõórakam>% tiø taø brahmàõóapuràõam . %<årdhapuõóraü mçdà kuryàt tripuõóraü bhasmanà sadà . tilakaü vai dvijaþ kuryàt candanena yadçcchayà . årdhvapuõóaü dvijaþ kuryàt kùatriya÷ca tripuõórakam . ardhacandra¤ca vai÷ya÷ca vartula ÷ådrayonijaþ>% àø taø . %<÷ivàgame da kùitaistu dhàryaü tiryak tripuõórakam . viùõvàgame dãkùitastu årdhvapuõóraü vidhàrayet>% iti nàgojãbhaññadhçtasåtasaühità %<mçtsnayà bhasmanà vàpi tripuõóaü vindusaüyutam . lalàñe tilakaü kuryàdgàyàtryàbaddhakuntalaþ>% iti mahànirvàõatantram %<yeùàü vapurmanuùyàõàü tripuõóreõa vinà sthitam . ÷ma÷ànasadç÷aü tat syànna prekùyaü puõyakçjjanairiti>% devãbhàgaø . api ca tatraiva nàradaü prati nàràyaõavàkyam %<tripuõóraü ye vinindanti nindanti ÷ivameva te . dhàrayanti ca ye bhaktyà dhàrayanti tameva te . tiryagrekhàþ pradç÷yante lalàñe sarvadehinàm . tathàpi mànavà mårkhà na kurvanti triõórakamiti>% .

#<tripur># strã triguõitàþ puraþ samàsàntavidheranityatvàt àrùe na ac samàø . puràõàü traye tripura÷abde ca puratrayaü dç÷yam . %<dadàha tena darbhedyà haro'tha tripuro nçpa!>% bhàgaø 7 . 10 . 54 .

#<tripura># naø trayàõàü puràõàü samàhàraþ . asuràõàü 1 puratraye . tatpurakathà bhàø kaø paø 33 aø . %<tatasta sahità ràjan! saüpradhàryàsakçdbahu . sarvaloke÷varaü vàkyaü praõamyedamathàbruvan . asmàkaü tvaü varaü deva! prayacchemaü pitàmaha! . vayaü puràõi trãõyeva samàsthàya mahãmimàm . vicariùyàma lãke'smiüstvatprasàdapuraskçtàþ . tato varùasahasre tu sameùyàmaþ parasparam . ekãbhàvaü gamiùyanti puràõyetàni cànagha . samàgatàni caikatvaü yo hanyàdbhagavaüstadà . ekeùuõà devavaraþ sa no mçtyurbhaviùyati . evamastviti tàndevaþ pratyuktvà pràvi÷addivam . te tu labdhavaràþ prãtàþ saüpradhàrya parasparam . puratrayavisçùñyarthaü mayaü vavrurmahàsuram . vi÷vakarmàõamajaraü daityadànavapåjitam . tato mayaþ svatapasà cakre dhãmàn puràõi ca . troõi kà¤canamekaü vai raupyaü kàrùõàyasaü tathà . kà¤canaü dibi tatràsãdantarãkùe ca ràjatam . àyasa¤càbhavadbhaumaü cakrasthaü pçthivãpate! . ekaikaü yojana÷ataü vistàràyàmasasmitam . gçhàññàlakasaüyuktaü vçhatpràkàratoraõam . gçhapravarasaübàdhamasambàdhamahàpatham . pràsàdairvividhai÷caiva dvàrai÷càpyupa÷obhitam . pureùu càbhavan ràjan! ràjàno vai pçthak puthak . kà¤canaü tàrakàkùasya citramàsãnmahàtmanaþ . ràjataü kamalàkùasya vidyunmàlina àyasam . trayaste daityaràjànastrãülloükànà÷u tejasà . àkramya tasthuråcu÷ca ka÷ca nàma prajàpatiþ . teùàü dànavamukhyànàü prayutànyarbudàni ca . koñya÷càprativãràõàü samàjagmustatastataþ . màüsàdà÷ca sudçptà÷ca surairvinikçtàþ purà . mahadai÷varyamicchantastripuraü durgamà÷ritàþ . sarveùà¤ca punasteùàü sarvayogavaho mayaþ . tamà÷ritya hi te sarve vartayantyakutobhayàþ . yo hi ya manasà kàmaü dadhyàt tripurasaü÷rayaþ . tasmai kàmaü mayastaü taü vidadhe màyayà tadà . tàrakàkùasuto vãro harirnàma mahàbalaþ . tapastepe paramakaü yenàtuùyat pitàmahaþ . santuùñamavçõoddevaü vàpã bhavatu naþ pure . ÷astrairvinihatà yatra kùiptàþ syurbalavattaràþ . sa tu labdhvà varaü vãrastàrakàkùasuto hariþ . sasçje tatra vàpãü tàü mçtasa¤jãvanã prabho! . yena råpeõa daityàstu yena yogena caiva ha . mçtàstasyàü parikùiptàstàdç÷enaiva jaj¤ire . tàü pràpya te punastàüstu sarvàn lokàn babàdhire . mahatà tapasà siddhàþ suràõàü bhayava rdhanàþ . na teùàmabhavadràjan kùayo yuddhe katha¤cana>% . %<saügãyamànastripuràvadànaþ>% kumàø . %<gaïgeva tripuradviùaþ>% raghuþ %<tripuradàhamumàpatisevinaþ>% kiràø . trãõi puràõi yeùàm . 2 tàrakàkùasutaharmyàdiùu asurabhede puø baø paø . trãn dharmàrthakàmàn piparti pé--ka . 3 devãbhede strã . %<vaiùõavyàþ mantramukhyeùu tripuràyàstataþ ÷çõu>% tantrasàraþ . %<÷çõu tvaü tripuràmårteþ kàmàkhyàyàstu påjanam>% kà lakàpuø 62 aø . ÷atadinagaryàü tripuràkhyade÷abhede strã ïãp hemacaø .

#<tripuraghna># puø tripuraü hanti hana--ñak . 1 mahàdeve tasya tripurahananakathà bhàø kaø 34 aø . %<mårtiü sarvàü samàdhàya trailokasya tatastataþ . rathaü te kalpayiùyàmo deve÷vara! mahaujasam . tathaiva buddhyà vihitaü vi÷vakarmakçtaü mahat . tato vivudha÷àrdålàstaü rathaü samakalpayan . viùõu somaü hutà÷a¤ca tasyeùuü samakalpayan . ÷çïgamagnirbabhåvàsya bhallaþ somo vi÷àmpate! . kudmala¤càbhavadviùõustasminniùuvare tadà . bandhuraü pçthivãü devãü vi÷àlapuramàlinãm . saparvatavanadvãpàü cakurbhåtadharàü tadà . mandaraþ parvata÷càkùaü jaïghà tasya mahànadã . di÷a÷ca pradi÷a÷caiva parivàro rathasya ha . ãùà nakùatrava÷a÷ca yugaþ kçtayugo'bhavat . kåvara÷ca rathasthàsãdvàsukirbhujagottamaþ . apaskaramadhiùñhànaü himavàn bindhyaparvataþ . uóhayàstàvadhiùñhàne girã cakruþ surottamàþ . samudramakùamasçjan dànabàlayamuttamam . saptarùimaõóala¤caiva rathasyàsãt pariùkaraþ . gaïgà sarasvatã sindhurdhuramàkà÷ameva ca . upaskaro rathasyàsannàpaþ sarvà÷ca nimnagàþ . ahoràtràþ kalà÷caiva kàùñhà÷ca çtavastathà . anukarùaü grahà dãptà baråtha¤càpi tàrakàþ . dharmàrthakatmasaüyuktaü triveõuü dàruvandhanam . oùadhãrvãü rudhastatra nànàpuùpaphalopagàþ . såryàcandramasau kçtvà cakre rathavarottame . pakùau pårvàparau tatra kçte ràtryahanã ÷ubhe . da÷a nàgapatãnãùàü dhçtaràùñramukhàn dçóhàn dyàü yugaü yugacarmàõi saüvartaikabalàhakàn . sandhyàü dhçti¤ca medhà¤ca sthitiü sannatimeva ca . grahanakùatratàràbhi÷carma citraü nabhastalam . suràmbupretavittànàü patãlloüke÷varàn hayàn . kàlapçùñho'tha nahuùaþ karkoñakadhana¤jayau . itare càbhavannàgà hayànàü bàlabandhanàþ . di÷a÷ca pradi÷a÷caiva ra÷mayo rathavàjinàm . vaùañkàraþ pratodo'bhåt gàyatrã ÷ãrùabandhanã . sinãbàlãmanumatiü kuhåü ràkà¤ca suvratàm . yoktràõi cakrurvàhànàü rohakàüstatra kaõñakàn . karma satyaü tapo'rtha÷ca vihitàstatra ra÷mayaþ . adhiùñhànaü mana÷càsãt parirathyà sarasvatã . nànàvarõà÷ca citrà÷ca patàkàþ pavaneritàþ . vidyudindradhanurnaddhaü rathaü dãptaü vyadãpayan . yo yaj¤e vihitaþ pårvamã÷ànasya mahàtmanaþ . saüvatsaro dhanustadvai sàvitrã jyà mahàsvanà . diva¤ca varma vihitaü mahàrharatnabhåùitam . anedyaü virajaskaü vai kàlacakrabahiùkçtam . dhvajayaùñirabhånmeruþ ÷rãmàn kanakaparvataþ . patàkà÷càbhavanmeghàstaóidbhiþ samalaïkçtàþ . rejuradhvaryumadhyasthà jvalanta iva pàvakàþ . këptantu taü rathaü dçùñvà vismità devatàbhaban . sarvalokasya tejàüsi dçùñvaikasthàni màriùa! . yuktaü nivedayàmàsurdeüvàstasmai mahàtmane . evaü tasmin mahàràja! kalpite rathasattame . devairmanuja÷àrdåla! dviùatàmabhimardane . svànyàyudhàni divyàni nyadadhàt ÷aïkaro rathe . dhvajayaùñiü viyat kçtvà sthàpayàmàsa govçùam . brahmadaõóaþ kàladaõóo rudradaõóastathà jvaraþ . pariùkandà rathàsyàsan sarvatodi÷amudyatàþ . atharvàïgirasàvàstàü cakrarakùau mahàtmanaþ . çgvedaþ sàmaveda÷ca puràõa¤ca puraþsarà . itihàsadhanurvedau pçùñharakùau babhåvatuþ . divyà vàca÷ca divyà÷ca paripàr÷vacaràþ sthitàþ . stotràdaya÷ca ràjendra! vaùañkàrastathaiva ca . oükàra÷ca mukhe ràjanniti ÷obhàkaro'bhavat . vicitramçtubhiþ ùaóbhiþ kçtvà saüvatsaraü dhanuþ . chàyàmevàtmana÷cakre dhanurjyàmakùayàraõe . kàlo hi bhagavàn rudrastasya saüvatsaro dhanuþ . tasmàdraudrã kàlaràtrirjyàü kçtvà dhanuùo'jaràm . iùu÷càsyàbhavadviùõurjvalanaþ soma eva ca . agnãùomaü jagat kçtsna vaiùõava¤cocyate jagat . viùõu÷càtmà bhagavato bhavasyàmitatejasaþ . tasmàddhanurjyàsaüspar÷aü na viùehurharasya te . tasmin ÷are tigmamanyurmumocàviùahaü prabhuþ . bhçgvaïgiromanyubhavaü krodhàgnimatiduþsaham . sa nãlalohito dhåmraþ kçttivàsà bhayaïkaraþ . àdityàyutasaüïkà÷astekàjvàlàdçto'jvalat . du÷cyàva÷cyàvano jetà hantà brahmadviùàü haraþ . nityaü tràtà ca hantà ca dharmàdharmà÷ritànnaràn . pramàthibhirbhãmabalairbhãmaråpairmanojavaiþ . vibhàti bhagavàn sthàõustairevàtmaguõairyutaþ tasyàïgàni samà÷ritya sthitaü vi÷vamidaü jagat . jaïgamàjaïgamaü ràjan! ÷u÷ubhe'dbhutadar÷anam . dçùñvà tantu rathaü yuktaü kavacã sa ÷aràsanã . vàõamàñàya taü divyaü somaviùõvagnisambhavam . tasya ràjaüstadà devàþ kalpayà¤cakrire prabhoþ . puõyagandhavahaü ràjan! ÷vasanaü devasattamam . tamàsthàya mahàdevastràsayan daivatànyapi . àruroha tadà yattaþ kampayanniva medinãm . tamàrurukùuü deve÷aü tuùñuvuþ paramarùayaþ . gandharvà devasaüghà÷ca tathaivàpsarasàïgaõàþ . brahmarùibhiþståyamàno vandyamàna÷ca vandibhiþ . tathaivàpsarasàüvçndairnçtyadbhirnçtyakovidaiþ . sa ÷obhamàno varadaþ khaïgã vàõã ÷aràsanã . hasannivàbravãddevàn sàrathiþ ko bhaviùyati . tamabruvan devagaõà yaü bhavàn saüniyokùyate . sa bhaviùyati deve÷a! sàrathiste na saü÷ayaþ . tànabravãt punardevo mattaþ ÷reùñhataro hi yaþ . taü sàrathiü kurudhvaü me svayaü sa¤cintya mà ciram . etacchrutvà tato devà vàkyamuktaü mahàtmanà . gatvà pitàmahaü devàþ prasàdyedaü vaco'bruvan . yathà tat kathità deva! trida÷àrivinigrahe . tathà ca kçtamasmàbhiþ prasanno no vçùadhvajaþ . ratha÷ca vihito'smàbhirvicitràyudhasaüvçtaþ . sàrathi¤ca na jànãmaþ kaþ syàttasmin rathocame . tasmàdvidhãyatàü ka÷cit sàrathirdevasattama! . saphalaü tàü giraü deva . kartumarhami . no vibho! evamasmàsu hi purà bhagavannuktavànasi . hitaü kartàsmi bhavatàmiti tat kartumarhasi . sa devayukto rathasattamo no duràdharo dràvaõaþ ÷àtravàõàm . pinàkapàõirvihito'tra yoddhà vibhãùayan dànavànudyato'sau . tathaiva vedà÷caturo hayàgryà dharà sa÷ailà ca ratho mahàtmanaþ . nakùatravaü÷ànugato varåüthã haro hi yoddhà sàrathirnàbhilakùyaþ . tatra sàrathireùñavyaþ sarvai raitairvi÷eùavàn . tatpratiùñho ratho deva! haro yoddhà tathaiva ca . kavacàni sa÷astràõi kàrmuka¤ca pitàmaha! . tvàmate màrathiü tatra nànyaü pa÷yàmahe vayam . tvaü hi sarvaguõairyukto daivatebhyo'dhikaþ prabho! . sa rathaü tårõamàruhya saüyaccha paramàn hayàn . jayàya trida÷e÷ànàü badhàya trida÷adviùàm . iti te ÷irasà natvà triloke÷aü pitàmaham . devàþ prasàdayàmàsuþ sàrathyàyeti naþ ÷rutam>% . pitàmaha uvàca . %<nàtra ki¤cinmçùà vàkyaü yaduktaü tridivaukasaþ . saüyacchàmi hayàneùa yudhyato vai kapardinaþ>% . ityupakrame %<tàn so'suragaõàn dagdhvà pràkùipat pa÷cimàrõave . evantu tripuraü dagdhaü dànavà÷càpya÷eùataþ . mahe÷vareõakruddhena trailokyasya hitaiùiõà>% bhàø kaø 34 aø . bhàø droø 200 aø ki¤cidanyathoktaü yathà
     %<gandhamàdanavindhyau ca kçtvà vaü÷adhvajau haraþ . pçthvãü sasàgaravanàü rathaü kçtvà tu ÷aïkaraþ . akùaü kçtvà tu nàgendraü ÷eùaü nàma trilocanaþ . cakre kçtvà tu candràrkau devadevaþ pinàkadhçk . aõãü kçtvaila pattra¤ca puùpadanta¤ca tryambakaþ . yugaü kçtvà tu malayamavanàha¤ca takùakam . yoktràïgàni ca sattvàni kçtvà ÷arvaþ pratàpavàn . vedàn kçtvàthaü catura÷caturo'÷vànmahe÷varaþ . upavedàn svalãnàü÷ca kçtvà lokatraye÷varaþ . gàyatrãü pragrahaü kçtvà sàvitrã¤ca mahe÷varaþ . kçtvoïkàraü pratoda¤ca vrahmàõa¤ceva sàrathim . gàõóãvaü mandaraü kçtvà guõaü kçtvà ca vàsukim . viùõuü ÷arottamaü kçtvà ÷alyamagniü tathaiva ca . vàyuü kçtvàtha vàjàbhyàü puïkhe vaivasvataü yamam . vidyut kçtvàtha niryàõaü meruü kçtvàtha vai dhvajam . àruhya sa rathaü divyaü sarvadevamayaü ÷ivaþ . tripurasya badhàrthàya sthàõuþ praharatàü varaþ . asuràõàmantakakaraþ ÷rãmànatulavikramaþ . ståyamànaþ suraiþ pàrtha! çùibhi÷ca taùodhanaiþ . sthànaü mahe÷varaü kçtvà divyamapratimaü prabhuþ . atiùñhat syàõubhåtaþ sa saühasraü pari tsaràn . yadà trãõi sametàni antarãkùe puràõi ca . triparvaõà tri÷alyena tadà tàni bibheda saþ . pura õi na ca taü ÷ekurdànavàþ prativãkùitum . ÷araü kàlàgmisaüyuktaü viùõusomasamàyutam . puràõi dagdhavantaü taü de yàtà pavãkùitum>% . tripuradahanàdayo'pyatra .

#<tripurabhairavã># strã tripurà bhairavã karmaø . tripuràkhyadevãbhede %<àdyaü triùurabhairavyàþ vãjamàdyaü prakãrtitam>% iti %<cintayedvaradàü devãmevaü tripurabhairavãm>% iti ca tantrasà0

#<tripuramallikà># strã trãõi puràõãva påryàõi yasyàþ karbhaø . tripuramàlikàpuùpavçkùabhede trikàø .

@<[Page 3374a]>@
#<tripuràntaka># puø tripurasyàntaü karoti anta--õic õvul . ÷ive amaraþ .

#<tripuràri># puø 6 taø . ÷ive %<tripuràri÷ira÷càri>% gaïgàstravaþ .

#<tripuruùa># naø trayàõàü puruùàõàü samàhàraþ . 1 pitràdipuruùatraye . %<kramàttripuruùvagatà>% smçtiþ . trayaþ puruùàþ pitràdayo bhoktàro yasya . 2 bhogabhede puø . tripåruùàdayo'pyatra . vyàsaþ %<prapitàmahena yadbhuktaü tat putreõa vinà ca tam . tau vinà yasya bhogaþ syàt sa vij¤eyaþ tripåruùaþ . pità pitàmaho yasya jãvecca prapitàmahaþ . trayàõàü jãvatàü bhogo vij¤eyastvekapåruùaþ>% vyavaø taø . trayaþ puruùàþ parimàõamasyàþ ñhan tasya luk . 3 puruùatrayaparimite triø %<atha tripuruùàü rajju mimãte>% ÷ata0bràø 10 . 2 . 12 . và ïãp . tripuruùãtyapyatra .

#<tripuùà># strã trãn vàtàdidoùàn puùõàti puùa--ka . kçùõatrivçti (kàlateoói) ÷abdacaø .

#<tripuùkara># naø trayàõàü puùkaràõàü samàhàraþ . 1 puùkaratraye brahmakçtatãrthabhede 2 jyeùñhamadhyamakaniùñhabhedeùu triùu puùkaràbhidhahradeùu . 3 nakùatratithivàrayogabhede puø . %<vàràþ kråràstithirbhadrà bakùatraü bhagnapàdakam . jàte'tra jàrajo yogo maraõe'tra tripuùkaraþ>% jyoø taø . svàrthe na aõ . traipuùkaro'pyatra puø %<bhadràtithoravijabhåtanayàrkavàre dvã÷àryamàjacaraõàditivahnivai÷ve . traibuùkaro bhavati mçtyuvinà÷avçddhau traiguõyado dviguõakçddhasutarkùacàndre>% muø ciø .
     atha tripuùkarayogaü saphalaü vasantatilakayàha bhadreti bhadràsaüj¤ikà tithiþ dvitãyà saptamã dvàda÷ã tathà ÷anibhaumasåryavàreùu tathàdvã÷aü vi÷àkhà arghamottaràphàlgunã ajacaraõaþ pårvàbhàdrapadà aditiþ punarvasuþ vahniþ kçttikà vi÷vamuttaràùàóhà eùu ùañsu nakùatreùu uktatithivàranakùatraråpe vi÷iùñayoge sati tripuùkara eva traipuùkaraþ praj¤àdibhya÷ceti svàrthe'õ . tripuùkarayogo bhavatãtyarthaþ kãdç÷aþ . mçtyuvinà÷avçddhautraiguõyadaþ taddine yadi ka÷cin mriyeta tadà tadãyàstat sahitàstrayo mriyeran yadi ki¤cidvastu vinaùñaü tadà tasya vastutrayanà÷aþ tathà ki¤cidvastu labdhaü tadà triguõatadvastulàmaþ ityarthaþ ukta¤ca vasiùñhena . %<raviravija bhaumavàre bhadràyàü viùamapàdamçkùa¤cet . traipuùkaràkhyayogaþ triguõaphlo yamalabhairdviguõaþ>% . nàradenàpi . %<arkàrkibhaumavàre cedbhadràyàü viùamàïghribham . tripuùkaraþ triguõadodviguõo yamalàïghribhe>% . atra yasminnakùatre prathamapàdànte tçtãyapàdànte và rà÷isamàptistadviùamapàdamçkùamucyate tadeva spaùñaü dvã÷àryametyàdinopanibaddham atha vàsavodhaniùñhà takùà citrà càndraü mçgaþ etàni bhàni bhadràstithayaþ ravijabhåtanayàrkavàrà÷ca atràpi vi÷iùñayoge sati dvipuùkaranàmàyogo bhavati tatphalaü mçtyuvinà÷avçddhau dvaiguõyakçt mçte naùñe vçddhau dviguõatàü karotãtyarthaþ %<dviguõo yamalàïghribhe>% ityukteþ yannakùatre dvitãyacaraõànte rà÷isamàptistadyamalàïghribhaü tacca mçgacitràdhaniùñhàråpameva . atha daivàttripuùkaràdike tithivàranakùatràtmake vi÷iùñayoge sati kasyacinmaraõasambhavastadà taddoùa÷àntyarthaü dànaü vidheyaü yathàha vasiùñhaü %<tritayaü gavàü hi dadyàddoùasyàpanuttaye vidvàn . dvitayaü dvipuùkare'pi ca tilapiùñairvipramukhyebhyaþ>% . dvitayaü gavàmiti ÷eùaþ atra tithivàràbhàve kevalaü viùasàïghribhe yamalàïghribhe và maraõasambhave doùo nàstãtyarthaþ . amumarthaü spaùñamàha nàradaþ %<pradadyàddoùanà÷àya gotrayaü målyameva và . dvipuùkare dvaya dadyànna doùastvçkùamàtrataþ>% iti . atra tripuùkarayoge kvacidvçhaspativàro'pyuktaþ yathàha ka÷yapaþ %<bhadrà tithiþ ÷anãjyàravàre cedviùamàïghribham . tripuùkaraü triguõadaü dviguõaü dvyaïghribhe mçtàviti>% idameva dçùñvà ÷rãpatinàpyuktam . %<viùamacaraõaü dhiùõyaü bhadrà tithiryadi jàyate suraguru÷anikùmàputràõàü katha¤cana vàsare . munibhiruditaþ so'yaü yogaþ tripuùkarasaüj¤itaþ triguõaphalado vçddhau naùñe hçte ca mçte'pi và>% . asya pårboktavàkyasya caikavàkyatàü devàþ kartubharhanti . ka÷yapavàkye mçtàviti padopàdànànmaraõa evàyaü vicàro na tu naùñe ghçddhau ca yaduktaü brahmapuràõe'pi %<dhaniùñhàpa¤cake jãvo mçto yadi katha¤cana . tripuùkare yàmyabhe ca kulajànmàrayet dhruvam . tadaniùñavinà÷àrthaü vidhànaü samudãrayediti>% pãø dhàø .

#<tripuùña># puø trayaþ dharmàrthakàmàþ puùñà asya . 1 pràjàpatye ràjabhede hemacaø .

#<tripçùñha># naø trayàõàü lokànàü pçùñhaþ samàhàraþ . tripçùñhasthite satyaloke hemacaø .

#<tripauruùa># triø trãn pitràdãn puruùàn vyàpnoti aõ uttarapadavçddhiþ . pitràdikrameõa puruùatrayavyàpake bhogàdau . tripuruùa÷abde dç÷yam . striyàü ïãp yasya veda÷ca vedã ca utsannà tripauruùã sa vai durbràhmaõaþ kàtyàø ÷rauø 8 . 2 . 16 såtre karkaþ .

#<tripra÷na># puø trayàõàü digde÷akàlànàü pra÷naþ . 1 digde÷akàlànàü pra÷ne 2 tanmålake digàdiniråpaõe ca . tadadhikàreõa siø ÷iø uktaü yathà %<jagurvido'daþ kila kàlatantraü digde÷akàlàvagamo'tra yasmin . tripra÷nanàmni pracuroktidhàmni>% . såø siø %<÷ilàtale'mbusaü÷uddhe>% ityàdinoktvà %<iti tripra÷nàdhikàraþ>% ityuktam %<digde÷akàlànàü pratipàdanamidaü paripårtimàptamityarthaþ . di÷àü sàdhanaü ÷ilàtala ityàdi niyataü, tatsambandhena samakoõayàmyottara÷aïknàü sàdhanànyapi digantargatànyaniyatàni . palamàlambàkùàdisàdhanaü de÷aniråpaõaü niyatam . agràcaràdisàdhananiyatam . kàlasàdhanaü tadvacchàyàdisàdhanaü ca kàlaniråpaõamiti vivekaþ>% raïganàø .

#<triprasruta># puø triùu sthàneùu prasrutaþ meóhrakapolanetreùutriùu sthàneùu kùaritamade mattagaje %<jajànàü tu prabhinnànàü tridhà grasravatàü madam>% bhàø àø 221 aø . %<triprasrutamadaþ ÷åùmã ùaùñivarùomataïgaràñ>% 151 aø . %<karàt kañàbhyàü meóhràcca netràbhyàü ca madasrutiþ>% . pàlakàvye tu madaprasràvasya saptasthànatvokteriha pràdhànyàt tristhànatvaü bodhyam .

#<triplakùa># puø de÷abhede tadde÷avivçtiþ . %<avabhçthamabhyavayanti yamunàü triplakùàvaharaõaü prati>% kàtyàø ÷rauø 24 . 6 . 39 . %<yathà triplakùàvaharaõasyàrjavyena yamunàmavabhçthamabhyupaiti tatra ca yamunàü pràpya triplakùaharaõe de÷e triplakùaü nàma janapadaü pràpya tatraiva yamunàyàmavabhçthamabhyupaiti tatraiva hi de÷e dçùadvato manuùyebhyastirobhavati . bahådakàpi satã tatraivàntarhità bhavatãtyarthaþ>% karkaþ .

#<triphalà># strã trayàõàü phalànàü samàhàraþ ajàø ñàp . %<pathyà vibhãtadhàtrãõàü phalaiþ syàt triphalà samà>% ityukte harãtakyàditraye . tadguõà bhàvapraø uktà yathà %<phalatrika¤ca triphalà sà varà ca prakãrtità . triphalà kaphapittaghnã mehakuùñhaharà sarà . cakùuùyà dãpanã rucyà viùamajvaranà÷inã>% .

#<triphalàghçta># naø triphalànàü rasena yuktaü ghçtam ÷àø taø . cakradattokte ghçtabhede tacca nànàvidhaü tatraivoktaü yathà
     %<triphalàbhçïgamahauùadhamadhvàjyacchàgapayasi gomåtre . nàgaü saptaniùiktaü karoti garuóopama¤cakùuþ>% anyadapi %<triphalàkvàthakalkàbhyàü sapayaskaü ÷çtaü ghçtam . timiràõyaciràddhanti pãtametanni÷àmukhe>% .

#<triphalàdilauha># naø bhaiùajyaratnàvalyukte lauhabhede yathà %<triphalà mustakaü vyoùaü vióaïgaü puùkaraü vacà . citrakaü madhuka¤caiva palàü÷aü ÷lakùõacårõitam . aya÷cårõapalànyaùñau gugagulostàvadeva hi . àloóya madhunopetaü paladvàda÷akena ca . pràtarvilihya bhu¤jàno jãrõe tasmin jayedrujaþ . duþsàdhyamàmavàta¤ca pàõóurogaü halãmakam . jãrõànna sambhavaü ÷ålaü ÷vayathuü viùamajvaram>%

#<triphalàdyaghçta># naø cakradattokte ghçtabhede tadapi laghumahadbhedena dvividhaü tatra laghu yathà
     %<phalatrikaü bhãrukaùàyasiddhaü kalkena yaùñãmadhukasya yuktam . sarpiþ samaü kùaudracaturthabhàgaü hanyàt tridoùaü timiraü pravçddham>% mahat yathà
     %<triphalàyà rasaprasthaü prasthaü bhçïgarasasya ca . vçùabhasya rasaprasthaü ÷atàvaryà÷ca tatsamam . ajàkùãraü guóucyà÷ca àmalakyàrasantathà . prasthaü prasthaü samàhçtya sarverebhirghçtaü pacet . kalkaþ kaõà sità dràkùà triphalà nãlamutpalam . madhukaü kùãrakàkolã madhuparõã nidigdhikà . tatsàdhusiddhaü vij¤àya ÷ubhe bhàõóe nidhàpayet . årdhvapànamadhaþpànaü madhyapàna¤ca ÷asyate . yàvanto netrarogàstàn pànàdevàpakarùati . sarakte raktaduùñe ca rakte càtisrute'pi ca . naktàndhye timire kàce nãlikàpañalàrbude . abhiùyande'dhimanthe ca pakùakope sudàruõe . netrarogeùu sarveùu vàtapittakapheùu ca . adçùñiü mandadçùñi¤ca kaphavàtapradåùitàm . sravato vàtapittàbhyàü sakaõóvàsannadåradçk . gçdhnadçùñikaraü sadyo balavarõàgnivardhanam . sarvanetràmayaü hanyàttriphalàdyaü mahadghçtam>% .

#<triþphalãkçta># triø triþ trivàraü phalãkçtaþ vituùãkçtaþ . tridhà vituùãkçte taõóulàdau . %<dakùiõottaràbhyàü pàõibhyàü triþphalãkçtàüstaõóulàüstrirdevatàbhyaþ prakùàlayet>% gobhilaþ %<triþphalãkçtàn tridhà vituùãkçtàn>% saüø taø raghunandanaþ .

#<tribandhana># puø harya÷vapautre 1 nçpabhede . %<harya÷vastatsutasyàsãdurago'tha tribandhanaþ>% bhàgaø . 7 . 4 . trãõi bandhanàni yasya . 2 jàgradàdyavasthàtrayayukte jãve puø .

@<[Page 3376a]>@
#<tribalã(li)># strã triguõità ba(lã)baliþ . 1 u darasthe balãtraye %<tribalaubalayopetàü bhrukuñãbhãùaõànanàm>% durgàdhyànam . timéõàü balãnàü samàhàraþ . 2 tribali tatràrthe naø ujjvaladattaþ .

#<tribalãka># naø tisro balyo yatra kap . pàyau hemaø . tasya balãtrayabattvàttathàtvam .

#<tribàhu># puø trayo bàhavo'sya . 1 rudrànucarabhede %<tribàhuü pa¤cabàhu÷ca vyàghravaktraþ sitànanaþ>% harivaüø 277 aø . 2 asiyuddhàkàrabhede . %<tribàhustuïgabàhu ÷ca>% harivaü 616 aø . khaóga÷abde 2460 dç÷yam .

#<tribha># naø trayàõàü bhànàü rà÷ãnàü samàhàraþ . 1 lagnàdirà÷itraye . %<tribhaü tribhaü lagnabhataþ krameõa strãõàü néõàü ràtridineùu teùu>% nãlaø tàø . 2 rà÷itrayamàtre ca . %<satribhagrahajakràntibhàgaghnàþ kùepaliptikàþ>% såø siø . trãõi bhàni nakùatràõi yatra . 3 nakùatratrayayukte %<kàrtikyàñiùu saüyoge kçttikàdi dvayaü dvayam . antyopàntyau pa¤cama÷ca tribhaü màsatrayaü smçtam>% såø siø . %<atra kàrtikasyàditvena grahàdantya à÷vinaþ upàntyaþ bhàdraþ pa¤camaþ phàlgunaþ . màsatrayaü tribhiþ smçtam . revatya÷vinãbharaõãtinakùatratrayasambandhàdà÷vinaþ . ÷atatàràpårvottaràbhàdrapadeti çkùatrayasambandhàdbhàdrapadaþ pårvottaraphàlgunãhasteti çkùatrayayogàt phàlgunaþ>% raïganàø .

#<tribhaïgã># strã %<prathamaü yadi da÷amaü vadati viràmaü tadanu nikàmaü vasukam . vasuvimalaturaïgamamatihçdayaïgamahçùitabhujaïgamançpatilakam . triü÷advikalàsuvihitanivàsaü satatavilàsaü hçdayamudeti madamuditabhujaïgã mohanaraïgã vadati tribhaïgãvçttamadaþ>% ityukte màtràvçtte chandobhede .

#<tribhajãvà># strã 6 taø rà÷itrayadhanuràkàrakùetrasya jãvàyàm trijyàyàü trijyà÷abde dç÷yam . %<÷aïkuþ satribhajãvàghnaþ>% såø siø . tribhajyàpyatra . %<tribhajyayà bhavecchaïustadvargaü pari÷odhayet>% såø siø .

#<tribhaõóã># strã trãn vàtàdidoùàn bhaõóati bhaõóa--paribhàùaõe aõ . trivçti (teoói) amaraþ .

#<tribhadra># naø triùu dantakùatàliïganamardaneùvapi bhadraü yatra . surate trikàø .

#<tribhàga># påø tçtãyo bhàgaþ vçttau saükhyà÷abdasya påraõàrthatvam . tçtãye bhàge %<tribhàga÷eùàsu ni÷àsu ca kùaõam>% kumàø . %<a÷vayukkçùõapakùe tu ÷ràddhaü kuryàt dine dine . tribhàgahãnaü pakùaü và tribhàgaü tvardhameva và>% 1140 brahmapuø .

#<tribhànu># puø turvasuvaü÷ye nçpabhede . %<turvasostu suto vahnirvahnerbhargo'tha bhànumàn . tribhànustatsuto'syàpi karandhama udàradhãþ>% bhàgaø 9 . 23 . 4 .

#<tribhàva># puø triùu kàleùu bhàvo'sya . traikàlike padàrthe tasya bhàvaþ karma và bràhmaõàø ùya¤ . traibhàvya tadbhàvàdau naø .

#<tribhukti># puø triùu bhuktirasya . (torahuta) de÷abhede trikàø .

#<tribhuja># naø trayo bhujà yatra . tribàhuke trikoõe kùetrabhede kùetra÷abde dç÷yam . %<tribhuje bhujayoryogastadantaraguõo bhçvà hçto labdhyà>% %<spaùñaü tribhuje phalaü bhavati>% lãlàø . %<yoniü kçtvà tribhujaü ÷ayànaþ>% athaø 8 . 9 . atra yoniü tribhujamiva kçtvetyarthaþ tena na strãtvam . ataþ tribhuj iti ÷abdàntarakalpanaü pràmàdikam .

#<tribhuvana># naø trayàõàü bhuvanànàü lokànàü samàhàraþ pàtràø na ïãp . trilokyàü militeùu svargamartyapàtàleùu . tribhuvanajaye sà pa¤ceùoþ karoti sahàyatàm sàø daø %<tribhuvanagurordhàma caõóã÷varasya>% meghaø .

#<tribhåma># puø tisro bhåmayaþ årdhàdhomadhyasthà asya acsamàø . (tetàlà) pràsàdabhede .

#<trimaõóalà># strã låtàbhede %<låtàstu dvividhà smçtàþ>% %<tàsàmaùñau kçcchrasàdhyàvarjyàstàvatya eva tu . trimaõóalà tathà ÷vetà kapilà pitikà tathà . àlamåtraviùà raktà kamalà càùñamã smçtà . tàbhirdaùñe ÷iro duþkhaü kaõóårdaü÷e ca vedanà . bhavanti ca vi÷eùeõa gañàþ ÷laiùmika vàtikàþ>% . %<trimaõóalayà daü÷e'sçk kçùõaü sravati dãryate>% iti ca su÷ruø .

#<trimada># puø triguõito madaþ saüj¤àtvàt karmaø . %<vidyàmadodhanamadastathaivàbhijano madaþ . ete madà madàndhànàü ta eva hi satàü damàþ>% 1 ityukte garvatraye %<nånaü nçpàõàü trimadot--pathànàü mahãü muhu÷càlayatàü camåbhiþ>% bhàgaø 3 . 1 . 43 . 2 mustàcitrakavióaïgeùu ca vaidyakam .

#<trimadhu># naø triguõitaü madhu saüj¤àtvàt karmaø . %<dugdhaü sità màkùika¤ca vij¤eyaü madhuratrayam>% ityukte 1 dugdhàditraye . 2çgvedaikade÷e puø 3 tadvratabhede tadàcaraõena 4 tadvedàdhyàyini puø mitàø madhuvàtà iti trayaþ madhu÷abdà yatra . madhuvàtà ityàdike 5çktraye puø . %<vedàrthavit jyoùñhasàmà trimadhustrisuparõakaþ>% yàj¤aø . %<triõàciketastrimadhustrisuparõaþ ùaóaïgavit>% manuþ . 6 madhu÷abdatraye ca %<gàyatrã triþ sakçdvàpi japedvyàhçtipårvikàm . madhuvàtà iti tçcaü madhvityetat trikaü japet>% iti pàraskaraþ . 7 àjyapradhusitàtraye naø %<kamalai÷ca trimadhvaktairhunedaùñottaraü ÷atam>% tantraø .

#<trimadhura># naø triguõitaü madhuraü saüj¤àtvàt karmaø . dugdhasitàmàkùikaråpe madhuratraye trimadhu÷abde dç÷yam . trimadhureõàdhyarcayennàgàn vçhaø 48 aø .

#<trimàtç># triø trayàõàü lokànàü màtà nirmàtà . lokatrayanirmàtari %<uta trimàtà vidatheùu samràñ>% çø 3 . 56 . 5 aø .

#<trimàtra># puø tisraþ màtrà uccàraõakàle'sya . plutasvare %<ekamàtro bhaved hrasvo dvimàtro dãrgha ucyate . trimàtrastu pluto j¤eyo vya¤janaü càrdhamàtrakam>% ÷ikùàø %<praõavasya çùirbrahmà devo'gnistasya kathyate . gàyatra¤ca bhavecchando niyogaþ sarvakarmasu . trimàtrastu prayoktavyaþ pràrambhe sarvakarmaõàm>% saüvartaþ . bhojadevena tu tasya sàrdhatrimàtrakatoktà yathà %<tajjapastadarthabhàvanam>% pàø såø %<tasya sàrdhatrimàtrikasya praõavasya japaþ>% vçttiþ . yukta¤caitat okàrasya plutatvena trimàtratve'pi taduttaramakàrasya vya¤janatvàdardhamàtratvena sàrdhatrimàtratvaü saüvartavacane trimàtrapadaü sàrdhatrimàtre làkùaõikamiti bodhyam . vastutaþ makàràntatve sàrdhatrimàtratvam anusvaràntatve trimàtratvamiti bhedaþ . tadabhipràyeõaiva tasya trimàtratayà japaphalaü pra÷lopaniùadyuktaü tacca om ÷abdaü 1560 pçø dar÷itam .

#<trimàrgagà># strã tribhirmàrgairgacchati gama--óa . 1 gaïgàyàü hemacaø . %<trimàrgagàvãcivimarda÷ãtaþ>% raghuþ . %<anvarthasaüj¤aiva paraü trimàgegà>% màghaþ . gama--õini . trimàrgagàminyàdayo'pyatra .

#<trimàrgà># strã trayo màrgà asyàþ . 1 gaïgàyàü %<trimàrgayeva tridivasya màrgaþ>% kumàø . (temàtà) 2 pathi . trayàõàü màrgàõàü samàhàraþ . 3 màrgatraye strã ïãp .

#<trimukuña># puø trãõi mukuñànãva ÷çïgàõi yasya . trikåñaparvate hemacaø .

#<trimukha># puø trãõi mukhàni asya . 1 ÷àkyamunau trikàø . gàyatrãjapàïge caturviü÷atimudràntargate mudràbhede tallakùarõa vidhànapàrijàte uktaü yathà %<saümukhàsaktayoþ pàõyoþ kaniùñhàdvayayogataþ . ÷eùàïgulãnàü vairalyàt mudràþ syurdvimukhàdayaþ>% %<saümukhàsaktapàõyoþ kaniùñhàdvayayogena ÷eùàïgulãnàü viralatvenàïguùñhadvayamàrabhyànàmikàntaü yàvat dvimukhatrimukhacaturmukhapa¤camukhàþ mudràþ syuþ>% tadvyàkhyà . tathà càïguùñhatarjanãnàü vairalye trimukhamudrà . 2 buddhadevãbhede màyàdevyàü strã trikàø .

#<trimuni># naø trayàõàü munãnàü samàhàraþ . pàõinikàtyàyanapata¤jaliråpe munitraye . trayo munayo vaü÷yàþ %<saükhyà vaü÷yena>% pàø saø . pàõinyàdimunitrayapraõãte vyàkaraõe vidyàtadvatàmabhedavivakùayà tasya tathàtvam %<vaü÷a÷ca janmanà vidyayà và tatra bhavaþ vaü÷yaþ>% iti siø kauø .

#<trimårti># puø trisro mårtayo'sya . brahmaviùõu÷ivaråpamårtitrayayukte parame÷vare . %<namastrimårtaye tubhyaü pràksçùñeþ kevalàtmane>% kumàø . trimårtiryaþ sargasthitivilayakarmàõi tanute cintàmaõiþ 2 brahma÷aktibhede strã . %<ekamårtirapi bhinnaråpiõã yà jagajjananapàlanakùaye . kàcyute÷varatayà vivartate brahma÷aktimahamànato'smi tàm>% ÷abdàrthaciø dhçø vàkyam . 3 buddhadevãbhede strã trikàø .

#<trimårdha># puø trayo mårdhàno'sya ùa samàø . mårdhatrayayukte . %<vahumårdhno dvimårdhà÷ca trimårdhàü÷càhatàü mçdhe>% bhaññiþ .

#<triyambaka># puø trauõyambakàni dçùñayo yasya . %<chandasyubhayathà>% pàø và iyaï . trinetre . kvacilloke'pi iyaï %<triyambakaü saüyaminaü dadar÷a>% kumàø tadvyàkhyàyàü mallinàthena mahàkaviprayoga eva tatra målatayoktaþ .

#<triyava># naø trayo yavàþ parimàõamasya . kçùõale %<sarùapàþ ùañyavã madhyastriyavaü tvekakçùõalam>% manuþ .

#<triyaùñi># strã triùu vàtàdiùu yaùñiriva vidràvakatvàt . (kùetapàpaóà) 1 kùupabhede ratnamàø ratnamàø . tisro yaùñayo yasya . 2 trigucche hàrabhede puø .

#<triyàmaka># naø triùu kàleùu yamayati antarbhåtaõyarthe yamaõvuk . pàpe ÷abdamàø .

#<triyàmà># strã trayo yàmà asyàþ àdyàntyayorardhayàmayo÷ceùñàkàlatvena dinapràyatvàt . 1 ni÷àyàm amaraþ %<triyàmàü rajanãü pràhustyaktvàdyantacatuùñayam . nàóãnàü, tadubhe sandhye divasàdyantasaüj¤ite>% tiø taø . %<saükùipyeta kùaõamiva kathaü dãrghayàmà triyàmà>% meghaø . %<kvacidasametaparicchadastriyàmàm>% raghuþ . %<jyotirbhirudyadbhiriva triyàmà>% kumàø 2 haridràyàm amaraþ . kçùõatvàt 3 yamunàyàü 4 nãlyàü 5 kçùõatrivçti ca uõàdikoø .

#<triyuga># puø trãõi yugàni àvirbhàvakàlo'sya . 1 yaj¤apuruùe tasya kçtayuye àvirbhàvàbhàvàt kalau channatvàt và . %<itthaü nçtiryagçùidevajhaùàvatàrairlokàn vibhàvayasi haüsi jagat pratãpàn . dharmaü mahàpuruùa! pàsi yugànuvçttaü channaþ kalau yadabhavastriyugo'tha sa tvam>% bhàgaø 7 . 9 . 38 %<kalau tu tanna karosi yatastadà tvaü channo'bhavaþ yatastriùveva yugeùvàvirbhàvàt sa evambhåtastvaü triyuga iti prasiddhaþ>% ÷rãdharasvàmã . 2 vasantàdikàlatraye . %<yà oùadhãþ pårvà jàtà devebhyastriyugaü purà>% yajuø 12 . 75 yuga÷abdaþ kàlavàcã trayàõàü yugànàü samàhàrastriyugaü trikàlaü vasante pràvçùi ÷aradi ca . vedadãø .

#<triyåha># puüstrã kapilà÷ve hemacaø striyàü ïãù .

#<triràtra># naø trisçõàü ràtrãõàü samàhàraþ ac samàø . %<ahnàhàntàþ kùveóabhedàþ ràtràntàþ pràgasaükhyakàþ>% ityamarokteþ saükhyàpårvatvàt klãvatà . 1 ràtritraye 2 tadupalakùite dinatraye ca . %<upàkarmaõi cotsarge triràtraü kùapaõaü smçtam>% %<atikrànte da÷àhe tu triràtrama÷ucirbhavet>% manuþ . tribhiþ ràtribhiþ nirvçttam ñha¤ tasya luk . taddhitàrthadvigutvàt ac samàø . 3 dinatrayovàsasàdhye vratabhede naø . %<ekaràtraü triràtraü và ùaóràtraü và vidhãyate>% pràø viø dhçtavacanam . ràtritrayasàdhye 4 gargavedàdau yaj¤abhede puø . %<sahasradakùiõe triràtre>% kàtyàø ÷rauø 13 . 4 . 15 . gargatriràtra÷abde 2545 pçø dç÷yam .

#<triråpa># puø trãõi råpàõyasya . a÷vamedhãye a÷vabhede a÷vamedha÷abde dç÷yam .

#<trirekha># puø tisro rekhà yatra . 1 ÷aïkhe hemacaø . samàø dviø . 2 rekhàtraye naø .

#<trila># puø trayo làþ laghuvarõà yatra . laghuvarõayukte nagaõe %<trilono'ùñau>% vçø raø .

#<trilaghu># triø trayo laghavaþ yatra . chandogranthaprasiddhe nagaõe %<trilaghu÷ca nakàraþ>% chandomaø . tribhirlaghuþ . 2 ÷ubhalakùaõabhedànvite sthànatrayahrasve puruùe %<tripçthulaghugambhãra>% ityudde÷e %<grãvàjaïghàmehanai÷ca tribhirhrasvo'yamãóitaþ>% kà÷ãø 11 aø . vçø saø 68 aø tu caturhrasvasyaiva ÷ubhatvamuktaü yathà %<hrasvàni catvàri ca liïgapçùñhaü grãvà ca jaïghe ca hitapradàni>% tatra hrasve pçùñhàdhikyamiti bhedaþ .

#<trilavaõa># naø trayàõàü lavaõànàü samàhàraþ pàtràø na ïãp triguõitaü lavaõaü và saüj¤àtvàt karmaø và . %<saindhava¤ca vióa¤caiva rucakaü ca tçtãyakam . militvaitat trilavaõam>% ityukte lavaõatraye ràjaniø .

#<triliïga># triø trãõi liïgànyasya . 1 puüstvàdiliïgatrayayukte ÷abde . samàø dviø ïãp . 2 liïgatraye strã %<triliïgyàü triùviti padam>% amaraþ . trãõi satvàdãni liïgàni anumàpakànyasya . 3 ahaïkàràdau triø %<rajaþpradhànànmahatastriliïgo daivanoditàt jàtaþ sasarja bhåtàdirviyadàdãni pa¤ca÷aþ>% bhàgaø 3 . 20 . 14 . 4 vàtàdidhàtudoùaje roge ca triø su÷rutaþ .

#<trilokadhçt># puø trayàõàü lokànàü dhçt dhçtirasya, dhç--sampaø bhàve kvip uttarapadadviguþ . lokatrayasyàpatanànukålaprayatnavi÷eùaråpadhàraõa÷àlini parame÷vare %<lokasvàmã trilokadhçt>% viùõusaø .

#<trilokanàtha># puø trayàõàü lokànàü nàthaþ uttarapadadvigughañitastatpuruùaþ . trayàõàü lokànàü nàthe parame÷varàdau . %<trilokanàthena satàü makhadviùaþ>% raghuþ . %<trilokanàthaþ pitçsadmagocaraþ>% kumàø . trilokapatyàdayo'pyatra .

#<trilokàtman># puø trayo lokàþ àtmànaþ svaråpàõi yasya kàryakàraõayorabhedàt uttarapadadvigughañistatpuruùo và . 1 parame÷vare %<trilokàtmà triloke÷aþ ke÷avaþ ke÷ihà hariþ>% viùõupuø .

#<trilokã># strã trayàõàü lokànàü samàhàraþ ïãp . svargamartyapàtàlaråpe lokatraye %<yadi trilokã gaõanàparà syàt>% naiùaø . %<÷riyaü trilokãtilakaþ sa eva>% màghaþ .

#<triloke÷a># puø trayàõàü lokànàmã÷aþ uttarapadadvigughañitastatpuruùaþ . 1 parame÷vare %<trilokàtmà triloke÷aþ>% viùõuø . 2 sårye ÷abdacaø . triloke÷varàdayo'pyatra .

#<trilocana># puø trãõi locanàni yasya . 1 ÷ive %<trilocanaikàü÷atayà duràsadaþ>% raghuþ . %<trilocanastàmupacakrame ca>% kumàø . 2 kà÷ãsthe caturda÷amahàliïgàntargate liïgabhede naø . %<dvitãyaü ca trilocanam>% 75 aø . tanmàhàtmyaü ca tatraiva dç÷yam . 2 locanatrayayukte triø %<mukhena pårõendunibhastrilocanaþ>% màghaþ . 4 durgàyàü strã . %<locanatayasaüyuktàm>% durgàdhyànokteþ .

#<trilocanàùñamã># strã gauõacàndrajyaiùñhakçùõàùñamyàm %<jyaiùñhemàsi nçpa÷reùñha! kçùõàùñamyàü trilocanam . yaþ påjayati deve÷amã÷alokaü sa gacchati>% saüvatsarakaumudãdhçtabhaviùyapuràõam . %<jyaiùñhe masyasite pakùe aùñamyà¤ca mahe÷vari! . ÷ivàrcane ca tallokaü labhate nàtra saü÷ayaþ>% uttarakàmàkhyàtantre 11 pañale .

#<trilauhaka># triø trãõi lauhàni dhàtavo yatra kapsaüj¤àyàü kan và . suvarõarajatatàmramaye pàtràdau .

@<[Page 3379a]>@
#<trilauhã># strã trãõi lauhàni sàdhanatvenàstyasyàþ gauràø ïãù . suvarõarajatatàmraparimàõabhedena nirmite mudràbhede %<atha mantriõàü hitàrthàya trilauhã mudrà niråpyate . somasåryàgniråpàþ sthurvarõà lauhatrayaü tathà . raupyaminduþ smçto hema såryastàmro hutà÷anaþ . lauhabhàgàþ samuddiùñàþ svaràdyakùarasaükhyayà . tairlohaiþ kàrayenmudràmasaïkalitasaïgatàm . eùu svaràþ smçtàþ saumyàþ spar÷àþ sauràþ ÷ubhodayàþ . àgneyà vyàpakàþ sarve somasåryàgnidevatàþ . svaràþ ùoóa÷a vikhyàtàþ spar÷àþ syuþ pa¤caviü÷atiþ . vyàpakà da÷a te kàmadhanadharmapradàyinaþ . sàùñaü sahasraü saüjapya spçùñvà tàü juhuyàttataþ . tasyàü sampàtayenmantrã sarpiùà pårvasaükhyayà . niþkùipya kumbhe tàü mudràmabhiùekokta vartmanà . àvàhya påjayeddevãmupacàrairvidhànataþ . abhiùicya vinãtàya dadyàttàü mudrikàü guruþ . iyaü mudrà kùudrarogaviùamajvaranà÷inã . vyàlacauramçgàdibhyo rakùàü kuryàdvi÷eùataþ . yuddhe vijayamàpnoti dhàrayan manuje÷varaþ . mantrasiddhikarã puüsàü caturvargaphalapradà . dhàrayan manujo nityaü devatulyo bhavedbhuvi>% tantrasàø .

#<trivatsa># puø . trayo vatsà vatsarà vayoyasya pçùoø . trivarùa vayaske vçùe . striyàü tu ñàp trivatsà . %<trivatsa÷ca me trivatsà ca me>% yajuø 18 . 26 . %<vatso vatsaraþ trayo vatsà yasya sa trivatsaþ trivarùo vçùaþ tàdç÷ã gaustrivatsà>% vedadãø . %<somakrayaõastrivatsaþ sàõóaþ>% kàtyàø ÷rauø 22 . 3 . 40 . %<trivatsastrivarùaþ sàõóaþ aõóasaüyukta çùabhaþ>% karkaþ .

#<trivarga># puø trayàõàü dharmàrthakàmànàü vargaþ . 1 dharmàrthakàmaråpeùu puruùàrtheùu, amaraþ 2 triphalàyàü, 3 kañutrike, mediniø sàïkhyokte 4 sattvarajastamoråpaguõatraye . %<kùayaþsthànaü ca vçddhi÷ca trivargo nãtivedinàm>% amarokte ràj¤àmàyavyayavçddhiråpeùu 5 padàrtheùu ca . %<trivargapàrãõamasau bhavantam>% bhaññiþ . %<dharmàrthàvucyate ÷rayaþ kàmàrthau dharmaeva ca . artha eveha tu ÷reyastrivarga iti tu sthitiþ>% . %<taü ràjà praõayan samyak trivargeõàbhivardhate>% manuþ .

#<trivarõaka># naø trayo varõàþ puùpeùvasya kapø . 1 gokùure . 2 triphalàyàü, 3 trikañau . samàø dviø pàtràø svàrthe kan . 4 bràhmaõakùattriyavai÷yaråpe dvijàtivarõatraye naø mediø . 5 ÷yàmaraktapãtàtmake varõatraye ca .

@<[Page 3379b]>@
#<trivartu># naø triùu ùasantàdiùu çtuùu vartate vçta--un . vasantàdike çtutraye pràtaràdikàle ati÷ayena vartamàne àdityatejasi . %<trãõi và àdityasya tejàüsi vasante pràtargrãùme madhyandine ÷aradyaparàhõe>% iti ÷rutestasya vasantàdiùu pràtaràdikàlabhede'ti÷ayena vartamànatvàt tathàtvam %<trivartu jyotiþsvabhiùñya sme>% ç07 . 101 . 2 %<trivartu triùvçtuùvati÷ayena vartamànam>% bhàø .

#<trivartman># puø trãõi vartmànyasya . devayànapitçyànadakùiõàyànaråpamàrgatrayayukte jãve %<sa vi÷varåpastriguõastrivartmà pràõàdhipaþ sa karoti svakarmabhiþ>% ÷vetàø 5 . 7 . trãõi vartmàni devayànàdayo màrgabhedà asyeti trivartmà dharmàdharmaj¤ànamàrgabhedàn arhati và bhàø 2 gaïgàyàü strã . triguõitaü vartma . 3 svargamartyapàtàlasthe màrge %<årdhvàvatoü mahàpuõyàü madhuvatãü tivartmagàma>% . bhàø ànuø 26 aø .

#<trivarùa># triø trayo varùà vayo'sya . trivarùavayaske 1 pràõini . %<na trivarùasya kartavyà bàndhavairudakakriyà>% manuþ . 2 trihàyaõyàü gavi strã %<trihàyaõã trivarùà gauþ>% amaraþ . svàrthe ka . trivarùikà tatràrthe . triguõito varùaþ ÷àø taø . 3 varùatraye puø naø %<na siddhyatyarditaü vàóhaü trivarùaü vapanasya ca>% su÷rutaþ .

#<trivarùãya># triø trivarùe bhavaþ gahàø cha . trivarùabhave %<ekaikaü vai trivarùãyaü tena pãvàn ÷unà saha>% bhàø ànuø 96 a0

#<trivàra># triø trayo vàrà asya . 1 vàratrayayukte . 2 garuóàtmajabhede puø . %<trivàraþ saptavàra÷ca vàlmãkirdãpakastathà>% bhàø uø 100 aø garuóàtmajoktau .

#<trivikrama># puø trayo vikramàþ pàdanyàsà asya . 1 viùõau amaraþ trikama÷abde dç÷yam . %<ànando nandanànandaþ satyadharmastrivikramaþ>% viùõusaø . trayo vikramàstriùu lokeùu vikramaþ kràntaü yasya sa trivikramaþ %<trãõi padàni vicakrame>% ÷ruteþ trayo lokà vikramàþ kràntà yeneti và . %<trirityevaü trayo lokàþ kãrtità munisattamaiþ . kramase tàüstathà sarvàüstrivikramo janàrdana!>% viùõusaüø bhàùyadhçtaharivaüø vàkye tannàma niruktirdar÷ità . 6 taø . 2lokatrayakramaõe puø %<trivikrame yathà viùõuþ sarvadaityabadhe purà>% ràmàø laø 79 aø .

#<trividya># puø tisro vidyà'sya . trivedaj¤e dhije .

#<trividha># triø tisro vidhà astha . triprakàre %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàrthaþ>% sàüø såø . trividhaduþkha¤càdhyàtmikàdhibhautikàdhidaivikaråpam . %<devatvaü sàttvikaü yànti manuùyatva¤ca ràjasàþ . tiryaktvaü tàmasà nityamityeùà trividhà gatiþ>% manuþ . paradravyeùvabhidhyànaü manasà'niùñacintanam . vitathàbhinive÷a÷ca trividhaü karma mànasam manuþ . nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü snànamiùyate dakùasaüø . sàtvikàdibhedena ÷raddhàditraividhyaü gãtàyàmuktaü yathà
     %<trividhà bhavati ÷raddhà dehinàü sà svabhàvajà . sàttvikã ràjasã caiva tàmamã ceti tàü ÷çõu . sattvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata . ÷raddhàmayo'yaü puruùo yo yacchraddhvaþ sa eva saþ . yajante sàttvikà devàn yakùarakùàüsi ràjasàþ . bhåtàn pretagaõàü÷cànye yajante tàmasà janàþ . a÷àstravihitaü dhoraü tapyante ye tapo janàþ . dambhàhaïkàrasaüyuktàþ kàmaràgabalànvitàþ . karùayantaþ ÷arãrasthaü bhåtagràmamacetasaþ . màü caivàntaþ÷arãrasthaü tàn viddhyàsurani÷cayàn . àhàrastvapi sarvasya trividho bhavati priyaþ . yaj¤astapastathà dànaü teùàü bhedamimaü ÷çõu . àyuþsattvavalàrogyasukhaprãtivivardhanàþ . rasyàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvikapriyàþ . kañvamlalavaõàtyuùõatãkùõaråkùavidàhinaþ . àhàrà ràjasyeùñà duþkha÷okàmayapradàþ . yàtayàmaü gatarasaü påtiparyuùitaü ca yat . ucchiùñamapi càmedhyaü bhojanaü tàmasapriyam aphalàkàïkùibhiryaj¤o vidhidçùño ya ijyate . yaùñavyameveti manaþ samàdhàya sa sàttvikaþ . abhisandhàya tu phalaü dambhàrthamapi caiva yat . ijyate bharata÷reùñha! taü yaj¤aü viddhi ràjasam . vidhihãnamasçùñànnaü mantrahãnamadakùiõam . ÷raddhàvirahitaü yaj¤aü tàmasaü paricakùate . devadvijagurupràj¤apåjanaü ÷aucamàrjabam . brahmacaryamahiüsà ca ÷àrãraü tapa ucyate . anudvegakaraü vàkyaü satyaü priyahita¤ca yat . svàdhyàyàbhyasanaü caiva vàïmayaü tapa ucyate . manaþprasàdaþ saumyatvaü maunamàtmavinigrahaþ . bhàvasaü÷uddhirityetattapo mànasamucyate . ÷raddhayà parayà taptaü tapastattrividhaü naraiþ . aphalàkàïkùibhiryuktaiþ sàttvikaü paricakùate . satkàramànapåjàrthaü tapo dambhena caiva yat . kriyate tadiha proktaü ràjasaü calamadhruvam . mådagràheõàtmano yat pãóayà kriyate tapaþ . parasyotsàdanàrthaü và tattàmasamudàhçtam . dàtavyamiti yaddànaü dãyate'nupakàriõe . de÷e kàle ca pàtre ca taddànaü sàttvikaü smçtam . yattu pratyupakàràrthaü phalamuddi÷ya và punaþ . dãyate ca parikliùñaü taddànaü ràjasaü smçtam . ade÷akàle yaddànamapàtrebhya÷ca dãyate . asatkçtamavaj¤àtaü tattàmasamudàhçtam . oütatsaditi nirde÷o brahmaõastrividhaþ smçtaþ . bràhmaõàstena vedà÷ca yaj¤à÷ca vihitàþ purà . tasmàdomityudàhçtya yaj¤adànatapaþkriyàþ . pravartante vidhànoktàþ satataü brahmavàdinàm . tadityanabhisandhàya phalaü yaj¤atapaþkriyàþ . dànakriyà÷ca vibidhàþ kriyante mokùakàïkùibhiþ . sadbhàve sàdhubhàve ca sadityetat prayujyate . pra÷aste karmaõi tathà sacchabdaþ pàrtha! yujyate . yaj¤e tapasi dàne ca sthitiþ saditi cocyate . karma caiva tadarthãyaü sadityevàbhidhãyate . a÷raddhayà hutaü dattaü tapastaptaü kçta¤ca yat . asadityucyate pàrtha! na ca tat pretya no iha>% 17 aø . %<sannyàsasya mahàvàho! tattvamicchàmi veditum . tyàgasya ca hçùoke÷a! pçthak ke÷inisådana! . bhagavànuvàca . kàmyànàü karmaõàü nyàsaü sannyàsaü kavayo viduþ . sarvakarmaphalatyàgaü pràhustyàgaü vicakùaõàþ . tyàjyaü doùavadityeke karma pàhurmanãùiõaþ . yaj¤adànatapaþ karma na tthàjyamiti càpare . ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharatasattama! . tyàgo hi puruùavyàghra! trividhaþ saüprakãrtitaþ . yaj¤adànatapaþkarma na tyàjyaü kàryameva tat . yaj¤o dànaü tapa÷caiva pàvanàni manãùiõàm . etànyapi tu karmàõi saïgaü tyaktvà phalàni ca . kartavyànãti me pàrtha! ni÷citaü matamuttamam . niyatasya tu saünnyàsaþ karmaõo nopaùadyate . mohàttasya parityàgastàmasaþ parikãrtitaþ . duþsyamityeva yat karma kàyakle ÷abhayàttyajet . sa kçtvà ràjasaü tyàgaü naiva tyàgaphalaü labhet . kàryamityeva yat karma niyataü kriyate'rjuna! . saïgaü tyaktvà phala¤caiva sa tyàgaþ sàttviko mataþ . na dveùñyaku÷alaü karma ku÷ale nànuùajjate . tyàgã sattvasamàviùño medhàvã chinnasaü÷ayaþ . na hi dehabhçtà ÷akyaü tyaktuü karmàõya÷eùataþ . yastu karmaphalatyàgã sa tyànãtyabhidhãyate . aniùñamiùñaü mi÷ca¤ca trividhaü karmaõaþ phalam . bhavatyatyàginàü pretya na tu saünyàsinàü kvacit . pa¤cemàni mahàvàho! kàraõàni nivodha me . sàükhye kçtànte proktàni siddhaye sarùakarmaõàm . aviùñhànaü tathà kartà karaõa¤ca pçthagvidham . vividhà÷ca pçthak ceùñà daivaü caivàtra pa¤camam . ÷arãravàïmanobhiryat karma pràrabhate naraþ . nyàpyaü và viparãtaü và pa¤caite tasya hetavaþ . tatraivaü sati kartàramàtmànaü kevalantu yaþ . pa÷yatyakçtabuddhitvànna pa÷yati sa durmatiþ . yasya nàhaïkçto bhàvo buddhiryasya na lipyate . hatvàpi sa imà lloükàn na hanti na nibadhyate . j¤ànaü j¤eyaü parij¤àtà trividhà karmacodanà . karaõaü karma karteti trividhaþ karmasaügrahaþ . j¤àrna karma ca kartà ca tridhaiva guõabhedataþ . procyate guõasaükhyàne yathàvacchçõu tànyapi . sarvabhåteùu yenaikaü bhàvamavyayamãkùate . atibhaktaü vibhakteùu tajj¤ànaü viddhi sàttvikam . pçthakatvena tu yajj¤ànaü nànàbhàvàn pçthagvidhàn . vetti sarveùu bhåteùu tajj¤ànaü viddhi ràjasam . yattu kçtsnavadekasmin kàrye saktamahaitukam . atattvàrthavadalpa¤ca tattàmasamiti smçtam . niyataü saïgarahitamarànadveùataþ kçtam . aphalaprepsunà karma yattat sàttvikamucyate . yattu kàmepsunà karma sàhaïkàreõa và punaþ . kriyate bahulàyàsaü tadràjasamudàhçtam . anubandhaü kùayaü hisàmanapekùya ca pauruùam . mohàdàrabhyate karma yattattàmasamucyate . muktasaïgo'nahaüvàdã dhçtyutsàhasamandhitaþ . sidvyasidvornirvikàraþ kartà sàttvika ucyate . ràgã karmaphaladhrepsurlubdho hiüsàtmako'÷uciþ . harùa÷okànvitaþ kartà ràjasaþ parikãrtitaþ . ayuktaþ ùàkçtaþ stabdhaþ ÷añho naikçtiko'lasaþ . viùàdã dãrghasçtrã ca kartà tàmasa ucyate . buddherbhedaü dhçte÷caiva guõatastrividhaü ÷çõu . procyamànama÷eùeõa pçthaktvena dhana¤jaya! . pravçtti¤ca nivçtti¤ca kàryàkàrye bhayàbhaye . bandhaü mokùa¤ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha! sàttvikã . yayà dharmamadharma¤ca kàrya¤càkàryameva ca . ayathàvat prajànàti buddhiþ sà pàrtha! ràjasã . adharmaü dharmamiti yà manyate tamasàvçtà . sarvàryàn viparãtàü÷ca buddhiþ sà pàrtha! tàmasã . dhçtyà yayà dhàrayate manaþpràõendriyakriyàþ . yogenàvyabhicàriõyà dhçtiþ sà pàrtha! sàttvikã . yayà tu dharmakàmàrthàn dhçtyà dhàrayate'rjuna! . prasaïghena phalàkàïkùã dhçtiþ sà pàrtha! ràjasã . yayà svapnaü bhayaü ÷okaü viùàdaü madameva ca . na vimu¤cati durmedhà dhçtiþ sà pàrtha! tàmasã . sukhaü tvidànãü trividhaü ÷çõu me bharatarùabha! . abhyàsàdramate yatra duþkhànta¤ca nigacchati . yattadagre viùamiva pariõàme'mçtopamam . tat sukhaü sàttvikaü proktamàtmabuddhiprasàdajam . viùayendriyasaüyogàt yattadagre'smçtopamam . pariõàme viùa miva tat sukhaü ràjasaü smçtam . yadagre cànubandhe ca sukhaü mohanamàtmànaþ . nidràlasyapramàdotthaü tattàmamumudàhçtam . na tadasti pçthivyàü và divi deveùu và punaþ . sattvaü prakçtijairmuktaü yadebhiþ syàttribhirguõaiþ>% 18 aø . trividhàrtha÷ca viùõåkto'rtha÷abde 367 pçø uktaþ . anyasya traividhyaü yathàyathaü yathàsthàne uktaü vakùyate ca . utpàta÷abde utpàtatraividhyamuktam . tasya bhàvaþ ùya¤ . traividhya triprakàratve %<evaü traividhyamàpannaþ saüsargàbhàva iùyate>% bhàùàø . %<traividhyàdiyamarthànàü pratyekaü trividhà matà>% sàø daø .

#<triviùñapa># naø vi÷antyasmin sukçtinaþ vi÷a--kapan tuñùatva¤ca . %<viñapaviùñapavi÷ipolapàþ>% uõàø ujjvaladattena viùñapetyatra piùñaùeti pañhitasa . anthe tatra dantyoùñhyàditayà peñhuþ . yatra braghnasya viùñapamityàdiprayogàt %<viùñapaü bhuvanaü jagat>% amaragranthe viùñapeti pàñhasya kùãrasvàmiprabhçtisampatatvàcca . tçtoyaü viùñapam vçttau tribhàgavat saükhyà÷abdasya påraõàrthatvam . 1 svarge amarañãkàyàü svàmã . %<triviùñapasyeva patiü jayantaþ>% raghuþ . %<svargaü triviùñapaü pràpya dharmaràjo yudhiùñhiraþ>% bhàø svaø 1 aø . samàø dviø . 2 tribhuvane na0

#<triviùñapasad># puø triviùñape svarge sãdati sada--kvip . deve halàø .

#<triviùñabdha># naø trãõi viùñabdàni yatra . tridaõóaråpe apaùñambhatraye %<ya imà kuõóikàü bhindyàttriviùñandhaü ca yo haret . vàsa÷càpaharet tasmin kathaü te mànasaü bhavet>% . %<nayã¤ca nàma vàrtà¤ca tyaktvà putràn vrajanti ye . triviùñabdha¤ca vàsa÷ca pratimçhõantyabuddhayaþ>% bhàø ÷àø 18 aø .

#<trivista># triø trãõi vistàni svarõakarùaüålyànyanarhati ñhak tasya và luk . svarõakarùatrayamålyàrhe . lugabhàve traivistika tatràrthe triø .

#<trivistãrõa># puø tribhiþ vistãrõaþ . ÷ubhalakùaõabhedànvite puruùe . %<tripçthughugambhãro dvàtriü ÷allakùaõantviti>% åpakrame %<lalàñaphañiùakùobhistrivistrãrõo yathàhyàdau . sarvatejo'titigai÷varyaü tathà pràpasthati nànyathà>% kà÷ãø 11 aø . tripçùu÷abdo'pyatra vçø saø 68 aø tu %<uro lalàñaü vadana¤ca puüsàü vistãrõametattritayaü pra÷astam>% vistãrõacatuùkapra÷astatayoktamiti bhedaþ .

#<trivãja># puø trãõi trãõi vãjàni pratiphalaü yasya . ÷yàmàke ràjaniø .

#<trivçt(tà)># puø trãn avayavàn vçõoti vç--kvip tribhiravayavairvçtà và . 1(teoói) auùadhibhede, amaraþ %<÷vetà trivçdrocanã syàt svàduruùõà samãrahçt . råkùà pittajvara÷leùmapitta÷othodaràpahà . ÷vetakçùõapabhedena dvividhà trivçducyate . ÷yàmà trivçttato hãnaguõà tãvrà virecikà . mårchàdàhamadabhràntikaõñhotkarùaõakàriõã>% bhàvapraø . vartanaü vçt triþ tisraþ vçto yatra . ekasya tri÷abdasya trivàre trisaükhyànvite ca vçttiþ tantroccàraõàt . 2 tridhàtriguõite triø . %<viprasyordhavçtaü trivçt>% iti manuþ triguõitasåtratrayasyaivopavãtaråpatvàttathàrthatà . trirvartate vçta--kvip . mi÷riteùu 3 tejojalànneùu ca . %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõi>% chàø uø 4 triguõite %<yajeta và÷vamedhena svarjità goùayena và . abhijidvi÷vajidbhyàü và trivçtàgniùñutàpi và>% manuþ . tribhirçgyajuþsàmabhirvartate vçta--kartari kvip . 5 yaj¤e puø . %<yaþ suparõo yajurnàma chandogàtrastrivçcchiràþ>% bhàø ÷àø 47 aø . %<trivçt yaj¤aþ ÷iro'sya>% nãlakaø tristrirvartate sujgarbhasya tri÷abdasya vãpsàrthatvam . 6 çgvi÷eùàõàü navake . yathoktaü sàmasaühitàbhàùye
     laukiko vàkyagovàrthastrivçdàdeþ samatvataþ . ubhau vidhyarthavàkyaikavàkyatvàdastvihàntimaþ . %<trivçdbahiùpavamànam>% iti ÷rutau trivçcchabdasya treguõyaü lokasiddho'rthaþ vàkya÷eùàdçk--trayàtmakeùu såkteùvavasthitànàü bahi ùpavamànàtmaka--stotra--niùpàdana--kùamàõàm %<upàsvai gàyatà naraþ (u 1 praø 12, 3 så0) ityàdãnàmçcàü navakamarthaþ tatra dharma nirõaye vedasya prabalatve'pi pada--padàrthanirõaye lokavedayoþ samàna--balavattvàt ubhàvarthau vikalpena grahãtavyau, iti cet--maivam, laukikàrtha--svãkàra pakùe vidhivàkye traiguõyamarthaþ, arthabàda--vàkye stotriyàõàmçcàü mavakam, ityevaü vidhyarthavàdayorvaiyadhikaraõyàdekavàkyatvaü na syàt, ataþ ekavàkyatvàya stotriyàõàü navakameva vidhivàkye niyato'rthaþ>% .

#<trivçtkaraõa># naø 6 taø . tejo jasànnànàü tryàtmakakaraõe tatprakàru÷ca chàø uø bhàùye dar÷ito yathà
     tà÷càü trivçtaü trivçtamaikaikàü karavàõãti seyaü devatemàstisrau devatà anenaiva jãvenàtmanànupavi÷ya nàmaråpe vyàkarot . tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàmakarodyathà nu khalu somye màstisro devatàsrighçttrivçdekaikà bhavati tanme vijànahãti . yadagne rohitaü råpaü tejasastadråpaü yacchuklaü tadapàü, yaktçùõaü tadannasyàpàgàdagneragnitvaü vàcà rambhaõaü vikàro nàmadheyaü trãõi råpàõãtyeva satyam . yadàdityasya rohitaü råpaü tejasastadråpaü, yacchuklaü tadapàü, yatkçùõaü tadannasyàpàgàdàdityàdàdityatvaü vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü trãõi råpàõãtyeva satyam . yaccandramaso rohitaü råpaü, tejasastadråpaü yacchuklaü tadapàü, yatkçùõaü tadannasyàpàgàccandràccandratva vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü trãõi råpàõãtyeva satyam . yadvidyuto rohitaü råpaü tejasastadråpaü yacchuklaü tadapàü yatkçùõaü tadannasyàpàgàddhidyuto vidyuttvaü vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü trãõi råpàõãtyeva satyam .
     %<saivaü tisro devatà anupravi÷ya svàtmàvasthe vãjabhåte' vyàkçte gàmaråpe vyàkaravàõãtãkùitvà tàsà¤ca tisçõàü devatànàmekaikàü trivçtaü trivçtaü karavàõi ekaikasyàþ trivitkaraõe ekaikasyàþ pràdhànyaü dvayodvayorguõabhàvo' nyathà hi rajvà ivaikameva trivçtkaraõaü syàt . na tu tisçõàü pçthak trivçtkaraõamiti . evaü hi tejobannànàü pçthaïnàmapratyayalàmaþ syàtteja idamimà àpo'nnamidamiti ca . prathaïnàmapratyayalàbhe devàtànàü samyagvyavahàrasya prasiddhiþ prayojanaü syàt . evamãkùitvà seyaü debate màstisro devatà anenaiva yathoktenaiva jãvena såryabimbavadantaþ pravi÷ya vairàjaü piõóaü prathamaü devatàdãnàü ca piõóànanupravi÷ya yathàsaïkalpameva nàmaråpe vyàkarodasaunàmàyamidaråpa iti tàsà¤ca devatànàü guõapradhànabhàvena trivçtaü trivçtamekaikàmakarot kçtavatã devatà . tiùñhatu tàvaddevatàdipiõóànàü nàmaråpàbhyàü vyàkçtànàü, tojobannamayatvena tridhàtvaü yathà tu khalu bahirimàþ piõóebhyastrisro devatàstrivçttrivçdekaikà bhavati tanme mama nigadato vijànãhi vispaùñamavadhàrayodàharaõataþ . yattaddevatànàü trivçtkaraõamuktaü tasyaivadàharaõamucyate . udàharaõaü vàmaikade÷aprasiddhyà÷eùaprasiddhyarthasudàdriyata iti . tadetadàha yadagneþ trivçtkçtasya rohitaü råpaü prasiddhvaü loke tadatrivçtkçtasya tejaso råpabhiti viddhi . tathà ca yacchuklaü råpamagnereva tadapàmatrivçtkçtànàm yaktçùõaü tasyaivàgne råpaü tadannasya pçthivyà atrivçtkçtàyà iti viddhi . tatraivaü sati råpatrayavyatirekeõàgniriti yanmanyame tvaü tasyàgneragnitvamidànãmapàgàdapagatam . pràgråpatrayavivekavij¤ànàdyàgnibuddhiràsãttejasàgnibuddhirapagatàgni÷abda÷cetyarthaþ . yathà dç÷yamàna raktopadhànasaüyuktaþ sphañiko gçhyamàõaþ padmaràgo'yamiti ÷abdabuddhyoþ prayojako bhavati pràgupadhànasphañikayorviveka vij¤ànàt, tadvivekavij¤àne tu padmaràga÷abdabuddhã nivartete tadvivekavij¤àtustadvat . nanu kimatra buddhi÷abdakalpanayà kriyate pràgråpatrayavivekakaraõàdagnirevàsãttadagneragnitvaü rohitàdiråpavivekakaraõàdapàgàditi yuktam . yathà tantvapakarùaõe pañàbhàvaþ . maivaü buddhi÷abdamàtrameva hyagni ryata àha vàcàrambhanamagnirnàma vikàro nàmadheyaü nàmamàtramityartho'to'gnibuddhirapi mçùaiva . tarhi kiü tat satyaü? trãõi råpàõãtyeva satyaü nàõumàtramapi råpatrayavyatirekeõa satyamastãtyavadhàraõàrthaþ . tathà yadàdityasya yaccandramaso yadvidyuta ityàdi samànam . nanu yathà nu khalu somyemàstisro devatàstrivçttrivçdekaikà bhavati tanme vijànãhãtyuktvà tejasa eva caturbhirapyudàharõairagnyàdibhistrivçtkaraõaü dar÷itaü nàbannayorudàharaõaüdar÷itaü trivçtkaraõe . naiùa doùaþ . abannàvaùayàõyapyudàharaõànyevameva cadraùñavyànoti manyate ÷rutiþ . tejasa udàharaõamupalabdhyartham, råpavattvàt spaùñàrthatvopapatte÷ca . gandharasayoranudàharaõaü trayàõàmasambhavàt na hi gandharasau tejasi staþ . spar÷a÷abdayoranudàharaõaü vibhàgena dar÷ayituma÷akyatvàt . yadi sarvaü jagattrivçtkçtamityagnyàdivattrãõi råpàõãtyeva satyamagneragnitvavadapàgàjjagato jagattvam . tathà'nnasyàpi ap÷uïgatvàdàpa ityeva satyaü vàcàrambhaõamàtramannam . tathàpàmapi tejaþ÷uïgatvàdvàcàrambhaõatvaü teja ityeva satyam . tejaso'pi sacchuïgatvàdvàcàrambhaõatvaü, sadityeva satyamityeùo'rtho vivakùitaþ . nanu vàyvantarikùe tvatrivçtkçte tejaþprabhçtiùvanantarbhåtatvàdavi÷iùyete . evaü gandharasa÷abdaspar÷à÷càva÷iùñà iti . kathaü? sato vij¤ànena sarvamanyadavij¤àtaü bhavettadvij¤àne và prakàràntaraü vàcyam . naiùa doùo råpavaddravye sarvasya dar÷anàt . kathaü, tejasi tàvadråpavati ÷abdaspar÷ayorapyupalambhàdvàyvantarikùayostatra spar÷a÷abdaguõavatoþ sadbhàvo'numãyate . tathàbannayo råpavato rasagandhàntarbhàva iti . råpavatàü trayàõàü tejo'bannànàü trivçtkaraõa pradar÷anena sarvaü tadantarbhåtaü sadvikàratvàttrãõyeva råpàõi vij¤àtaü manyate ÷rutiþ . na hi martaü råpavat dravyaü pratyàkhyàya vàyvàkà÷ayostadgu õayorgandharasayorvà grahaõamasti . atha và råpavatàmapi trivçtkaraõaü pradar÷anàrthamevamanyate ÷rutiþ yathà tu trivçtkçte trãõyeva råpàõãtyeva satyaü tathà pa¤cãkaraõe'pi samànã nyàya ityataþ sarvasya sadvikàratvàtsato vij¤ànena sarvamidaü vij¤àtaü syàtsadekamevàdvitãyaü satyamiti siddhameva bhavati>% bhàùyam . kùityàditrayàõàü pratyekaü dvedhà vibhàge dvitãyàrdhasyapunardvedhà vibhàge ca ekaikasmit svasvetaradvitãyàü÷àrdhayojanaråpaü pa¤cãkaraõavat trivçtkaraõam %<dvidhà vidhàya caikaikaü dvidhà ca prathamaü punaþ . svasvetaradvitãyàü÷airyojanàt tryàtmakà÷ca te>% ityuktarãtyà kalpyam .

#<trivçtparõã># strã triùu doùeùu vartate nà÷anàya trivçt tridoùaghnmam parõamasyàþ . (hela¤cà) hilamocikàyàm ÷abdacaø .

#<trivçttà># strã triràvçttà . 1 trivçti amaraþ . 2 triràvçtte triguõe triø %<trivçttà (mekhalà) granthinaikena tribhiþ pa¤cabhireva và>% manuþ .

#<trivçttikà># strã tisraþ vçttayo'syàþ kap . 1 trivçti ràjaniø . 2 tridhàvçttiyukte triø .

#<trivçdveda># puø çgàdyàtmanà trirvartate trivçt karmaø . 1 trayyàü vedatraye tadutpanne 2 praõave ca . %<çco yajåüùi cànyàni sàmàni vividhàni ca . eùa (praõavaþ) j¤eyastrivçdvedo yo vedainaü sa vedavit . àdyaü yat tryakùaraü brahma trayã yasmin pratiùñhità . sa guhyo'nyastrivçdvedoyastaü veda sa vedavit>% manuþ .

#<trive(õi)õã># strã tisraþ veõayaþ pravàhàþ vicchinnàþ saüyuktà và yatra tataþ idantatvàt và ïãp . gaïgàyamunàsarasvatãnàü vicchinnapravàhe 1 dakùiõaprayàge yuktapravàhe 2 prayàge tãrthabhede ca dakùiõaprayàgasãmà ca yathà %<pradyumnasya hradàt yàmye sarasvatyàstathottare . taddakùiõaprayàgantu gaïgàto yamunà gatà>% pràø taø . triveõyà idam ÷ivàø aõ . traiveõa . tadoye triø .

#<triveõu># puø trayo veõavã yatra . rathamukhasthe'vayavabhede ÷abdàrthaciø . %<a÷vàüstriveõuü talpa¤ca tila÷ovyadhamaccharaiþ>% bhàø vaø 241 aø .

#<triveda># puø trãn vedàn vetti vida--aõ upaø saø trayo vedà adhãtatvena santyasya ac và . 1 vedatrayavettari . %<nàya ndritastrivedo'pi sarvà÷ã sarvavikrayã>% manuþ tataþ svàrthe bràhmaø ùya¤ . traivedya tadarthe %<traivedyàþ ÷ucayodàntàþ>% gãtà . triguõito vedaþ ÷àø taø . 2 vedatraye 3 tadvihitakarmaõi ca %<trivedasaüyogàcca>% kàtyàø ÷rauø 25 . 14 . 37 . %<vedatrayavihitakarmayogo bràhmaõaþ>% karkaþ .

#<trivelà># strã tisro velà sãmàno'syàm . trivçti (teoói) ràjaniø .

#<tri÷akti># strã triguõità ÷aktiþ . 1 kàlãtàràtripuràråpe tantrokte devãtraye %<tri÷aktiviùaye devi! kramadãkùà prakãrtità>% tantrasàø icchàj¤ànakriyàråpe ai÷vare 2 ÷aktitraye prabhàvotsàhamantraje ràj¤àü 3 ÷aktitraye . baø brãø . 4 triguõàtmake pradhàne ca .

#<tri÷aktidhçt># puø tri÷aktiü icchàdi÷aktitrayaü dharati dhç--kvip . 1 parame÷vare 2 vijigãùunçpe ca .

#<tri÷aïku># puø trayaþ ÷aïkava iva yatra . 1 màrjàre 2 ÷alabhe mediø . 3 càtakakhage ÷abdacaø . 4 khadyote ÷abdamàø . 5 såryavaü÷ye nçpabhede . tasya nàmaniruktiþ harivaüø 13 aø dar÷ità yathà
     %<avidyamàne màüse tu va÷iùñhasya mahàtmanaþ . sarvakàmadughàndogdhrãü dadar÷a sa nçpàtmajaþ . tàü vai krodhàcca mohàcca ÷ramàccaiva kùudhàrditaþ . da÷adharmagato ràjà jaghàna janamejaya! . mattaþ pramatta unmattaþ ÷ràntaþ kruddho bubhukùitaþ . tvaramàõa÷ca bhãru÷ca lubdhaþ kàmã ca te da÷a . tacca màüsaü svaya¤caiva vi÷vàmitrasya càtmajàn . bhojayàmàsa tacchutvà va÷iùñho'pyasya cukrughe . kruddhastu bhagavàn vàkyamidamàha nçpàtmajam . va÷iùñha uvàca . pàtayeyamahaü kråra! tava ÷aïkumasaü÷ayam . yadi te dvàvibhau ÷aïkå na syàtàü vai punaþkçtau . pitu÷càparitãùeõa gurordogdhrãbadhena ca . aprokùitopayogàcca trividhaste vyatikramaþ . vai÷ampàyana uvàca . evaü trãõyasya ÷aïkåni tàni dçùñvà mahàtapàþ . tri÷aïuriti hovàca tri÷aïkustena sa smçtaþ>% . tasya sa÷arãrasvargayànakathà ràmàø à05 7 sa0
     %<so'bhigamya mahàtmànaþ sarvàneva guroþ sutàn . abhivàdyànupårvyeõa hriyà ki¤cidarvàïmukhaþ . avravãt sa mahàtmànaþ sarvàneva kçtà¤jaliþ . ÷araõaü vaþ prapanno'haü ÷araõyàn ÷araõaü gataþ . pratyàkhyàto hi bhadraü vo va÷iùñhena mahàtmanà . yaùñukàmo mahàyajaü tadanuj¤àtumarhatha . guruputtrànahaü sarvànnamaskçtya prasàdaye . ÷irasà praõato yàce bràhmaõàn tapasi sthitàn . te màü bhavantaþ siddhyarthaü yàjayantu samàhitàþ . sa÷arãro yathàhaü vai devalokamavàpnuyàm . pratyàkhyàto va÷iùñhena gatimanyàü tapodhanàþ! . guruputtrànçte sarvànnàhaü pa÷yàmi kà¤cana . ikùvàkåõàü hi sarveùàü ùurodhàþ paramà gatiþ . tasmàdanantaraü sarve bhavanto daivataü mama>% .
     %<tatastri÷aïkorvacanaü ÷rutvà krodhasamanvitam . çùiputtra÷ataü ràma! ràjànamidamavravãt . pratyàkhyàto'si durmedho! guruõà satyavàdinà . taü kathaü samatikramya ÷àkhàntaramupeyivàn . ikùvàkåõàü hi sarveùàü purodhàþ paramà gatiþ . na càtikramituü ÷akyaü vacanaü satyavàdinaþ . a÷akyamiti hovàca va÷iùñho bhagacànçùiþ . taü vayaü vai samàhartuü kratuü ÷aktàþ katha¤ca na . vàli÷astvaü nara÷reùñha! gamyatàü svapuraü punaþ . yàjane bhagavàn ÷aktastrailokyasyàpi pàrthiva! . avamànaü karthaü kartuü tasya ÷akùyàmahe vayam . teùàü tadvacanaü ÷rutvà krodhaparyàkulàkùaram . sa ràjà punarevaitànidaü vacanamabravãt . pratyàkhyàto bhagavatà guruputtraistathaiva hi . anyàü gatiü gamiùyàmi svasti vo'stu tapodhanàþ! . çùiputtràstu tacchrutvà vàkyaü ghoràbhisaühitam . ÷epuþ paramasaükruddhà÷caõóàlatvaü gamiùyasi . ityuktvà te mahàtmàno vivi÷uþ svaü svamà÷ramam . atha ràttryàü vyatãtàyàü ràjà caõóàlatàü gataþ . nãlavastradharo nãlaþ paruùo dhvastamårdhvajvaþ . citàmàlyàïgaràga÷ca àyasàbharaõo'bhavat . taü dçùñvà mantriõaþ sarve tyajya caõóàlaråpiõam . pràdravan sahitàþràma! paurà ye'syànugàminaþ . eko hi ràjà kàkutstha! jagàma paramàtmavàn . dahyamàno divàràtraü vi÷vàmitraü tapodhanam . vi÷vàmitrastu taü dçùñvà ràjànaü viphalãkçtam! caõóàlaråpiõaü ràma! muniþ kàruõyamàgataþ . kàruõyàt sa mahàtejà vàkyaü paramadhàrmikaþ! idaü jagàda bhadrante ràjànaü ghoradar÷anam . kimàgamànakàryante ràjaputra! mahàbala! . ayodhyàdhipate! vãra! ÷àpàccaõóàlatàïgataþ . atha tadvàkyamàkarõya ràjà caõóàlatàïgataþ . abravãt prà¤jalirvàkyaü vàkyaj¤o vàkyakovidam . pratyàkhyàto'smi guruõà guruputtraistathaiva ca . anavàpyaiva taü kàmaü mayà pràpto tripraryayaþ . sa÷arãro divaü yàyàmiti me saumyadar÷ana! . mayà ceùñaü kratu÷ataü tathà tannàpyate phalam . ançtaü noktapåvye me na ca vakùye kadàcana . kçcchreùvapi gataþ saumya! kùatradharmeõa te ÷ape . yaj¤airbahuvidhairiùñaü prajàdharmeõa pàlitàþ . gurava÷ca mahàtmànaþ ÷ãlavçttena toùitàþ . dharme prayatamànasya yaj¤aü càhartumicchataþ . paritoùaü na gacchatti guravo munipuïgava! . daivameva paraü manye pauruùaü tu nirarthakam . daivenàkramyate sarvaü daivaü hi ptaramà gatiþ . tasya me paramàrtasya prasàdamabhikàïkùataþ . kartumarhasi bhadrante daivopahatakarmaõaþ . nànyaü gatiü gamiùyàmi nànyaccharaõamasti me . daivaü puruùakàreõa nivartayitumarhasi>% 58 saø . %<uktavàkyaü tu ràjànaü kçpayà ku÷ikàtmajaþ! abravãt madhuraü bàkyaü sàkùàccaõóàlatàïgatam . ikùvàko! svàgataü vatsa! jànàmi tvàü sudhàrmikam . ÷araõaü te pradàsyàmi mà bhaiùãrnçpapuïgava! . ahamàmantraye sarvànmaharùãn puõyakarmaõaþ . yaj¤asàhyakaràn ràjaüstato yakùyasi nirvçtaþ . guru÷àpakçtaü råpaü yadidaü tvati vartate . anena saha råpeõa sa÷arãro gamiùyasi . hastapràptamahaü manye svargaü tava naràdhipa! . yastvaü kau÷ikamàgamya ÷araõyaü ÷araõàgataþ . evamuktvà mahàtejàþ puttràn paramadhàrmikàn . vyàdide÷a mahàpràj¤àn yaj¤asambhàrakàraõàt . sarvàn ÷iùyàn sa càhåya vàkyametaduvàca ha . sarvànçùãn savà÷iùñhànànayadhvaü mamàj¤ayà . sa÷iùyàn suhçda÷caiva sartvijaþ subahu÷rutàn . yadanyo vacanaü bråyànmadvàkyabalanoditaþ . tatsarvamakhilenoktaü mamàkhyeyamanàvçtam . tasya tadvacanaü ÷rutvà di÷o jagmustadàj¤ayà . àjagmuratha de÷ebhyaþ sarvebhyo brahmavàdinaþ . te ca ÷iùyàþ samàgamya muniü jvalitatejasam . åcu÷ca vacanaü sarvaü sarveùàü brahmavàdinàm . ÷rutvà te vacanaü sarve samàyànti dvijàtayaþ . sarvade÷ebhya àgacchan varjayitvà mahodayam . và÷iùñhaü yacchataü sarvaü krodhaparyàkulàkùaram . yathàha vacanaü sarvaü ÷çõu tvaü munipuïgava! . kùattriyo yàjako yasya caõóàlasya vi÷eùataþ . kathaü sadasi bhoktàro havistasya surarùayaþ . bràhmaõà và mahàtmàno bhuktvà caõóàlabhojanam . kathaü svargaü gamiùyanti vi÷vàmitreõa pàlitàþ . etadvacananaiùñhuryamåcuþ saüraktalocanàþ . và÷iùñhà muni÷àrdåla! sarbe sahamahodayàþ . teùàü tadvacanaü ÷rutvà sarveùàü munipuïgavaþ . krodhasaüraktanayanaþ saroùamidamavravãt . yaddåùayantyaduùñaü màü tapa ugra samàsthitam . bhasmãbhåtà duràtmàno bhaviùyanti na saü÷ayaþ . adya te kàlapà÷ena nãtà vaivasvatakùayam . sapta jàti÷atànyeva mçtapà sambhavantu te . ÷vamàüsaniyatàhàrà muùñikà nàma nirghçõàþ . vikriyà÷ca viråpà÷ca lokànanucarantvamã . mahodaya÷ca rdurbuddhirnàmaduùyaü hyadåùayat . dhåùitaþ sarvalãkeùu niùàdatvaü gamiùyati . pràõàtipàtanirato niranukro÷atàïgataþ . dãrdhakàlaü mama krodhàt durgatiü vartayiùyati . etàvaduktvà bacanaü vi÷vàmitro mahàtapàþ . viraràma mahàtejà çùimadhye mahàmuniþ>% 59 saø .
     %<tapovalahatàn j¤àtvà và÷iùñhàn samahodayàn . çùimadhye mahàtejà vi÷vàmitro'bhyabhàùata . ayamikùvàkudàyàdastri÷aïkuriti vi÷rutaþ . dharmiùñha÷ca vadànya÷ca màü caiva ÷araõaü gataþ . svenànena ÷arãreõa devalokajigãùayà . yathàyaü sva÷arãreõa devalokaü gamiùyati . tathà pravartyatàü yaj¤o bhavadbhi÷ca mayà saha . vi÷vàmitravacaþ ÷rutvà sarva eva maharùayaþ . åcuþ sametàþ sahasà dharmaj¤à dharmasaühitam . ayaü ku÷ikadàyàdo muniþ paramakopanaþ . yadàha vacanaü samyagetat kàryaü na saü÷ayaþ . agnikalpo hi bhagavàn ÷àpaü dàsyati roùataþ . tasmàt pravartyatàü yaj¤aþ sa÷arãro yathà divi . gacchedikùvàkudàyàdo vi÷vàmitrasya tejasà . tataþ pravartyatàü yaj¤aþ sarve samabhitiùñhata . evamuktvà ca çpayaþ saüjahrustàþ kriyàstadà . yàjaka÷ca mahàtejà vi÷vàmitro'bhavat kratau . çtvija÷cànupårveõa mantravanmantrakovidàþ . cakruþ sarvàõi karmàõi yathàkalpaü yathàvidhi . tataþ kàlena mahatà vi÷vàmitro mahàtapàþ . cakàràvàhanaü tatra bhàgàrthaü sarvadevatàþ . nàbhyàgamaüstadà tatraü bhàgàrthaü tà÷ca devatàþ . tataþ kopasamàviùño vi÷vàmitro mahàmuniþ . sruvamudyamya sakrodhastri÷aïkumidamabravãt . pa÷ya me tapaso vãryaü svàrjitasya nare÷vara! . eùa tvàü sva÷arãreõa nayàmi svargamojasà . duùpràpaü sva÷arãreõa svargaü gaccha nare÷vara! . svàrjitaü ki¤cidapyasti mayà hi tapasaþ phalam . ràjaüstvaü tejasà tasya sa÷arãro divaü vraja . uktavàkye munau tasmin sa÷arãro nare÷varaþ . divaü jagàma kàkutstha! munãnàü pa÷yatàü tadà . svargalokaü gataü dçùñvà tri÷aïkuü pàka÷àsanaþ . saha sarvaiþ svaragaõairidaü vattranamabravãt . tri÷aïko! gaccha bhåyastvaü nàsti svargakçtàlayaþ . guru÷àpahato måóha! pata bhåmimavàk÷iràþ . evamukto mahendreõa tri÷aïkurapatat punaþ . vikro÷amànastràhãti vi÷vàmitraü tapodhanam . tacchrutvà vacanaü tasya kro÷amànasya kau÷ikaþ . roùamàhàrayat tãvraü tiùñha tiùñheti càbrabãt . çùimadhye sa tejasvã prajàpatirivàparaþ . sçjan dakùiõamàrgasthàn saptarùãnaparàn punaþ . nakùatravaü÷amaparamasçjat krodhamårchitaþ . dakùiõàü di÷amàsthàya çùimadhye mahàya÷àþ . sçùñvà nakùatravaü÷a¤ca krodhena kaluùãkçtaþ . anyamindraü kariùyàmi loko và syàdanindrakaþ . daivatànyapi sa krodhàt sraùñuü samupacakrame . tataþ paramasambhràntàþ sarùisaïghàþ suràsuràþ . vi÷vàmitraü mahàtmànamåcuþ sànunayaü vacaþ . ayaü ràjà mahàbhàga! guru÷àpaparikùataþ . sa÷arãro divaü yàtuü nàrhatyeva tapodhana! . teùàü tadvacanaü ÷rutvà devànàü munipuïgavaþ . abravãt sumahadvàkyaü kau÷ikaþ sarvadevatàþ . sa÷arãrasya bhadraü vastri÷aïkorasya bhåpateþ . àrohaõaü pratij¤àtaü nànçtaü kartumutsahe . svargo'stu sa÷arãrasya tri÷aïkorasya ÷à÷vataþ . nakùatràõi ca sarvàõi màmakàni dhrubàõyuta . yàvallokà dhariùyanti tiùñhantvetàni sarva÷aþ . matkçtàni suràþ sarve tadanuj¤àtumarhatha . evamuktàþ suràþ sarve pratyåcurmunivuïgavam . evaü bhavatu bhadrante tiùñhantvetàni sarva÷aþ . gagane tànyanekàni vai÷vànarapathàdbahiþ . nakùatràõi muni÷reùñha! teùu jyotiþùu jàjvalan . avàk÷iràstri÷aïku÷ca tiùñhatvamarasannibhaþ . anuyàsyanti caitàni jyotãùi nçùasattamam . kçtàrthaü kãrtimanta¤ca svargalokagata yathà . vi÷vàmitrastu dharmàtmà sarvadevairabhiùñutaþ . çùimadhye mahàtejà vàóhamityeva devatàþ . tato devà mahàtmàna çùaya÷ca tapoghanàþ . jammuryathàgataü sarve yaj¤asyànte narottama! .>% 60 saø tri÷aïkorapatyam aõ . trai÷aïkava hari÷candre %<tasya (tri÷aïkãþ) satyarathà nàma patnã kaikayavaü÷ajà . kumàraü janayàmàsa hari÷candramakalmaùam . sa vai ràjà hari÷candrastrai÷aïkava iti smçtaþ>% harivaü013 aø .

#<tri÷aïkuja># puø tri÷aïkorjàyate jana--óa . hari÷candre nçpe hemacaø tri÷aïku÷abde dç÷yam .

#<tri÷aïkuyàjin># puø tri÷aïkuü yàjayati yaja--õini . vi÷vàbhitre hemacaø tri÷aïku÷abde dç÷yam .

@<[Page 3386b]>@
#<tri÷ata># naø triguõitaü ÷atam ÷àø taø . triguõite ÷ate . %<caturviü÷atisaüyuktaü saõóalaü tri÷ataü smçtam>% kàmandakã . %<narakaü tri÷ataü pràpya sa viùñhàmupajãvati>% bhàø anuø 101 aø . samàø dviø ïãp . 2 ÷atatraye strã .

#<tri÷araõa># naø trãõi ÷araõànyasya . buddhadeve trikàø .

#<tri÷arkarà># strã triguõità ÷arkarà ÷àø taø . militaguóotpannàhimotthà madhureti madhuratrike ràjaniø .

#<tri÷alà># strã arhanmàtçbhede hemacaø .

#<tri÷àkha># triø tisraþ ÷àkhà agràõi yasya . ÷ikhàkàràgratrayayute . %<kçtvà tri÷àkhàü bhråkuñãü lalàñe>% bhàø karõaø 85 aø .

#<tri÷àkhapatra># puø trisraþ ÷àkhà asya tàdç÷aü patraü yasya . bilve ràjaniø .

#<tri÷àõa># triø trayaþ ÷àõàþ parimàõamasya taiþ krãtaü và aõ tasya và luk . 1 tri÷àõaparimite 2 tatkrãte ca . pakùe na luk . trai÷àõa tatràrthe pakùe yat tri÷àõya tatràrthe evaü dvi÷àõadvi÷àõya dvai÷àõa dvi÷àõakrãte tatparimite tri0

#<tri÷àlaka># naø tisraþ ÷àlà yatra và kap . hiraõyanàbhàkhye vàstubhede tatphalàdikaü vçø saø 53 uktaü yathà %<uttara÷àlàhãnaü hiraõyanàbhaü tri÷àlakaü dhanyam . pràk÷àlayà viyuktaü sukùetraü vçddhidaü vàstu . yàmyàhãnaü cullã tri÷àlakaü vittanà÷akarametat . pakùaghnamaparayàvarjitam sutadhvaüsavairakaram>% .

#<tri÷ikha># naø trisraþ ÷ikhà asya . 1 tri÷åle astrabhede 2 kirãñe ca hemacaø . 3 ÷ikhàtrayayukte triø .
     %<tri÷ikhàü bhrukuñi¤càsya dadç÷urdànavà raõe>% harivaüø 225 aø . %<tri÷ikhàü bhrukuñãü kçtvà sanda÷ya da÷anacchadam>% bhàø àø 163 aø . 4 ràvaõaputre ràkùasabhede pu0

#<tri÷ikhidalà># strã tisraþ ÷ikhàþ santyatra ini tàdç÷aü dalamasya . màlàkande ràjaniø .

#<tri÷iras># puø trãõi ÷iràüsyasya . 1 kuvere hemacaø . 2 ràvaõaputrabhede 3 kharasenàpatibhede ca . tri÷iraske 4 jvare ca . %<tri÷iraste prasanno'haü vyetu te majjvaràdbhayam>% bhàgaø 10 aø vàõayuddhe . asya adantatvamapi %<sarve sàntà adantàþ syuþ>% ityukteþ %<syaratri÷iradåùaõamukhyabandhån>% bhàgaø 9 . 10 . 10 %<jvarastripàdastri÷iràþ ùaóbhujo navalocanaþ>% harivaüø 181 aø . trayo vedàþ ÷iràüsãva yasya . 5 jaive rathe puø . %<sabandhurastasya rathastricakrastrivçcchiràstri÷irà÷ca trinàbhiþ>% bhàø ànuø 198 aø . nãlakaõñhastu %<vçhacchirà÷catura÷vastrinàbhiþ>% iti pañhitvà %<catura÷vaþ kàlàdçùñe÷varecchàsvasaükalpà÷catvàro'÷và asyeti>% vyàcakhyau . %<atãva hi tri÷irasaü samucchindyàt kçtatvaraþ>% kàmandakã . tri÷ãrùakàdayo'pyatra . tacca tri÷åle naø hemacaø .

#<tri÷uc># puø tisraþ ÷uco dãptayaþ ÷okà và'sya . svargàntarikùapçthivãsthadãptitrayayute gharme . %<dharmastri÷uk viràjati viràjà>% yajuø 38 . 27 . tàþ ÷uca÷ca tatraiva 18 mantre uktà yathà %<yà te gharbha! divà ÷ugyà gàyatryàü havirdhàne . sà ta àpyàyatàü niùñyàyatàü tasyai te svàhà . yà te gharmàntarikùe tasyàþ triùñubhyàgnãdhre sà ta àpyàyatàmityàdi yà te gharma pçthivyàü tasyà jagatyàü sadasyà . sà ta àpyàyatàm>% ityàdi . 2 àdhyàtmikàdi÷okatrayayukte ca .

#<tri÷åla># naø trãõi ÷ålànãva agràõi yasya . svanàmakhyàte astrabhede hemacaø . %<tri÷ålaü dakùiõe haste khaógaü cakraü kramàdadhaþ>% durgàdhyànam %<tri÷ålaóamarukaraü vyàghrakçttiü vasànam>% ÷ivadhyànam .

#<tri÷ålakhàta># naø tri÷ålena khàtam . tãrthabhede %<tri÷ålakhàtaü tatraiva tãrthamàsàdya bhàrata! . tatràbhiùekaü kurvãta pitçdevàrcane rataþ . gàõapatya¤ca labhate dehaü tyaktvà na saü÷ayaþ>% bhàø bhaø 54 aø .

#<tri÷ålamudrà># strã tri÷ålamàkàratvenàstyasyàþ karmaø . mudràbhede %<aïguùñhena kaniùñhàntu baddhà ÷iùñàïgulãtrayam . prasàrayettri÷ålàkhyà mudraiùà parikãrtità>% tantra, tallakùaõamuktam

#<tri÷ålin># puø tri÷ålamastyasya ini . ÷ive %<tryakùo'bhedyastri÷ålã ca vçùaketurmahàbalaþ>% skandapuø ÷ivastavaþ . 2 durgàyàü strã ïãp . %<tri÷ålinãü namasyàmi mahiùàsuraghàtinãm>% harivaüø 166 aø .

#<tri÷çïga># puø trãõi ÷çïgàõyasya . trikåñaparvate ÷abdaratnàø . %<tri÷çïgaþ parvata÷caiva kumàrã ca saridvarà>% harivaüø 237 aø . 2 trikoõe . %<kuraïgeõa hãnastri÷çïgastadantaþ>% sàrasamuccayaþ .

#<tri÷çïgin># puø trãõi ÷çïgàõi santyasya ini . rohitamatsye ÷abdàrthakalpataruþ .

#<tri÷oka># puø trayaþ àdhyàtmikà dayaþ ÷okà asya . 1 jãve 2 kaõvaputre çùibhede ca . %<anu tri÷okaþ ÷atamàvahannén>% çø 10 . 29 . 2 . tri÷oko nàmarùiþ bhàø . %<yàbhistri÷oka usriyà>% çø 1 . 112 . 12 %<kaõvaputrastri÷oka çùiþ>% bhàø .

@<[Page 3387b]>@
#<triùaüyukta># triø tribhirhavirbhiþ saüyuktaü veti chandasãti cànuvçttau %<pårvapadàt>% pàø và vede ùatvam . tribhirhavirbhiþ saüyukte iùñibhede . %<aindràvaiùõavaü caruü, vaiùõavaü trikapàlaü và puroóà÷aü caruü và tena triùaüyuktena yajate>% ÷ataø bràø 5 . 2 . 5 . 1 . %<triùaü yukteùu>% kàtyàø ÷rauø 15 . 2 . 11 . %<tribhirhavirbhiþ saüyuktaü karma triùaüyuktam>% saügraø vyàkhyà . 2 tribhiþ saüyutamàtre triø . %<dakùiõe'gnau pàvayanti pavitràbhistriùaüyuktàbhiþ>% ÷ataø bràø 12 . 9 . 23 . 121 . loke tu na ùatvam .

#<triùaüvatsara># naø trayaþ saüvatrsaràþ sàdhanakàlà asya vede và ùatvam . trivarùasàdhye sattrabhede . %<triùaüvatsaraü ùaùñidãkùam>% kàtyàø ÷rauø 25 . 53 . 12 %<triùaüvatsaraü satraü tacca ùaùñidãkùaü bhavati>% saüø vyàø triguõitaþ saüvatsaraþ . 2 trivarùe ca . %<mahàtàpa÷citaü triùaüvatsaropasatkam>% kàtyàø ÷rauø 25 . 5 . 6 . %<trayaþ saüvatsarà upasado yatra>% karkaþ . loke tu na ùatvam . 3 trivarùasàdhye vastuni triø .

#<triùandhi># triø trayaþ sandhayo'sya vede và ùatvam . 1 trisandhiyukte %<càturmàsyàni triùandhãni dvisamastàni tasmàdimàni puruùasyàïgàni triùandhãni dvisamastàni>% ÷ataø bràø 11 . 5 . 2 . 7 . %<trayaþ sandhayo'ntaràlakàlà÷catvàra÷catvàrã màsà yeùàü tàni trisandhãni dvisamastàni sunàsãrãyavai÷vadeva yoþ phàlgunasya ÷uklacaturda÷yàü paurõamàsyàü và paurvàparyeõàvyavahitànuùñhànàt dvàbhyàü parvabhyàü samastàni saü÷liùñàni pàdatalàdadhastanoparitanasandhyorubhayoþ pratyàsannatvàddvisamastatvam>% bhàø .

#<tri(tç)ùama># triø hrasve nighaõñuþ màyuùetyatra tathà, tçùameti ca pàñhàntaram .

#<triùavaõa># naø såyate somo'tra su--àdhàre lyuñ %<pårbapadàt>% pàø và ùatvam . trikàle pràtarmadhyàhnasàyàhnaråpe kàle %<upaspç÷aüstriùavaõaü pitén devàü÷ca tarpayet . dàntastriùavaõasnàyã nivçtta÷ca pratigrahàt>% %<kuryàt triùavaõasnàyã kçcchraü càndràyaõaü tathà>% yàj¤aø . ùatvàbhàve loke ca trisavanamapyatra

#<triùaùñi># strã bahutve'pi ekavaø tryadhikà ùaùñiþ ÷àø taø . 1 tryadhikaùaùñisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . %<catuþùaùñistriùaùñirvà varõàþ sambhavato matàþ>% ÷ikùà . pakùe traya àde÷e trayaþ ùaùñirapyatra . traya÷ca ùaùñi÷ca iti vigrahe'pi tadarthe . %<saükhyàþ>% pàø taø pakùe pårvapadaprakçtisvara iti bhedaþ . iyàüstu bhedaþ traya àde÷e antodàttaþ . tiùaùñyà yutaü÷atàdi óa . triùaùña triùaùñiyuta÷atàdau triø . tataþ påraõe tamap . triùaùñitama trayaþùaùñitama tatsaükhyàpåraõe triø . striyàü ïãp . påraõe óañ . triùaùña trayaþùaùña tiùaùñi påraõe triø . striyàü ïãp .

#<triùu(su)parõa># puø trayaþ suparõàstadvàcaka÷abdà yatra . 1 bahvçcavedabhàgabhede trisauparõa÷abde dç÷yaü 2 tadvrate ca tadyogàt 3 tadbratadhàriõi puruùe %<triõàcikebaþ pa¤càgnistrisu(ùu)parõaþ ùaóagnivit>% manuþ . bà kap . tatràrthe %<vedàrthavit jyeùñhasàmà trimadhustrisuparõakaþ>% yàj¤aø .

#<triùñubh># strã triùu sthàneùu stubhyate stubh--kvip ùatvam . ekàda÷àkùarapàdake varõavçtte chandobhede %<gàyatryuùõiganuùñup ca vçhatã païktireva ca . triùñup ca jagatã caiva>% vçø raø . prastàve tasyàþ 2048 bhedàþ . %<ekàda÷àkùarà vai triùñup gàyatrã kùatraü triùñup>% ÷ataø bràø 1 . 3 . 5 . 5 . %<tathaiva màdhyandinaü savanamatanvata>% ityupakrame %<ekàda÷àkùarà triùñubh tasmàdàhustraiùñubhaü màdhyandinaü savanamiti>% ÷ataø bràø 4 . 3 . 2 . 8 . 2 tacchando'bhimànidevatàyà¤ca . %<indra ekàda÷àcareõa triùñubhamudajayat>% yajuø 9 . 30 . %<indro devaþ ekàda÷àkùareõa chandasà triùñubhaü triùñup chando'bhimàninãü devatàmudajayat>% vedadãpaþ . prasaïgàt chando'bhimànidevatàþ sarvànuktamaõikàyàü 4 aø uktàþ pradar÷yante . %<athàta÷chandodevatà gàyatryà agniruùõihaþ savità'nuùñubhaþ somovçhatyà vçhaspatiþ, païktervaruõastriùñubha indro jagatyàvi÷ve devà biràjo mitraþ, svaràjo varuõo'ticchandasaþ prajàpatirvicchandaso vàyurdvipadàyàþ puruùa ekapadàyà brahmà . sarvà çcaþ àgneyyaþ sarvàõi yajåüùi vàyavyàni sarvàõi sàmàni sauràõi sarvàõi bràhmaõàni ca . svàhàkarasyàgnirvaùañkàrasya vi÷ve devàþ . karmàrambhe mantràõàü devatà veditavyàþ saünyasya manasi devatàü tato habirhåyate devatàmavij¤àya yo juhoti devàstasya havirna juùante . svàdhyàyamapi yo'dhãte mantradaivataj¤aþ so'muùmin loke devairapãddhyate . tasmàcca devatà vedyà mantre mantre prayatnataþ . mantràõàü devatàj¤ànànmantràrthamadhigacchati>% . ÷abdabrahmàtmanaþ màüsàt tasyà utpattiþ bhàga03 . 12 . 29 ÷loø uktà yathà %<tasyoùõigàsãllomabhyo gàyatrã ca tvaco vibhoþ . triùñummàüsàt snuto'nuùñubjatyasthnaþ prajàpateþ . majjàtaþ païktirutpannà vçhatã pràõato'bhavata>% .

@<[Page 3388b]>@
#<triùñoma># puø trayaþ stomà yatra ùatvam . kùatradhçtiyaj¤asya ubhayataþ kartavye yaj¤abhede . %<kùatradhçtiþ>% kàtyàø ÷rauø 15 . 9 . 24 såø %<tamubhayataþ eke triùñomajyotiùñomau>% 25 såø . %<eke taü kùatradhçtimubhayataþ triùñomajyotiùñomau kurvanti>% saüø vyàø .

#<triùñha># puø triùu cakreùu tiùñhati sthà--ka ambàmbetyàdinà ùatvam . cakratrayasthite rathe . %<triùñhaü vàü såre duhitàruhadratham>% çø 1 . 34 . 5 . %<triùñhaü cakratraye'vasthitaü ratham>% bhàø .

#<triùñhin># triø triùu vidyàdànayaj¤eùu tiùñhati sthà--vàø ini suùàmaþø ùatvam . vidyàdi÷ãlayukte . %<utkåtani kålebhyastriùñhinam>% yajuø 3 . 140 . %<triùu vidyàdiùu sthitaü ÷ãlavantas>% vedadãø .

#<tris># avyaø tri + vàre suc . trivàre %<yena triþsaptakçtvo nçpavahalava÷àmàüsastiùkapaïketi>% prabodhacaø . %<anena vidhinà ÷ràddhaü trirvadasya hi nirvapet>% manuþ . %<trirjapedaghamarùaõam>% smçtiþ .

#<trisandhi># strã trayaþ sandhayo'ntarakàlà vikà÷e'syàþ . (phàganiyà) 1 puùpabhede ràjaniø . sà trividhà mità'mità raktà ca . samàø dviø . 2 pårvàparamadhyasandhau naø .

#<trisandhya># naø samàhàradviø . pràhõaparàhõamadhyàhnaråpe saø ndhyàtraye . %<sànnidhyaü puùkare yeùàü trisandhyaü kurunandana!>% bhàø vaø 82 aø . %<karaistrisandhyaü trida÷airdi÷e namaþ>% màghaþ . %<trisandhyavyàpinã yà tu saiva påjyà sadà tithiþ . na tatra yugmàdaraõamanyatra harivàsaràt>% tiø taø parà÷araþ . kusume (phàganiyà) ràjaniø .

#<trisandhyàkusumà># strã trisandhyaü kusumaü yasyàþ . trisandhi

#<trisaptati># strã ekavaø tryadhikà saptatiþ ÷àø taø traya÷ca saptati÷ca dvandvasaø và . 1 tryadhikasaptatisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca pakùe và trayaàde÷e trayaþsaptati tatràrthe . tatra taø pårvaprakçtisvaraþ traya àde÷e antodàtta iti bhedaþ . tataþ påraõe tamap . trisaptatitama trayaþsaptatitama tatpåraõe triø striyàü ïãp . påraõe óañ . trisaptata tatràrthe triø striyàü ïãp . %<bhãmasenaü trisaptatyà nakulaü saptabhiþ ÷araiþ>% bhàø gaø 23 aø . trisaptatyà yutaü ÷atàdi óa . trisaptata tadyute ÷atàdau triø .

#<trisaptan># triø baø vaø triguõitàþ sapta . 1 ekaviü÷atisaükhyàyàm 2 tatsaükhyeye ca . vidghà cainaü trisaptabhiþ bhàø gaø 13 aø . %<trisaptakçtvaþ pçthivãü yojigàya bhçgåttamaþ>% harivaüø 304 aø .

@<[Page 3389a]>@
#<trisama># naø trayaþ samà yatra . samaharãtakãnàgaraguóaråpe padàrthe ràjaniø . samàø dviø . 2 varùatraye naø .

#<trisara># puø kçsara + pçùoø . kç÷are hemacaø .

#<trisaraka># naø trivàraü sarakam, trayàõàü sarakàõàü ÷ãdhupànànàü samàhàraþ pàtràø na ïãp và . trivàre madhupàne %<pràtibhaü trisarakeõa gatànàm>% màghaþ .

#<trisarga># puø trayàõàü sattvarajastamasàü sargaþ . sattvarajastamasàü sarge . %<yatra trisargo mçùà>% bhàø 1 . 1 . 1 .

#<trisàman># puø trãõi sàmàni stutisàdhanàni yasya . 1 parame÷vare . %<trisàmà sàmagaþ sàma trivarõo bheùajaü bhiùak>% viùõusaüø . %<trãõi vedavratasàmàkhyàni taistrisàmabhiþ stutastrisàmà>% bhàø bedavratasàmàni ca . %<adhipatài mitra! patài surapatài>% ityevamàdãni trãõi sàmàni . 2 mahendràdreþkùarantyàü nadyàm strã ñàp ÷abdàrthaciø . %<çùikulyà trisàmà kau÷ikã ityàdi>% bhàgaø 5 . 19 . 18 . bhàratavarùamahànadyuktau .

#<trisàhasra># triø trãõi sahasràõi parimàõamasya aõ uttarapadavçddhiþ . tribhiþ sahasraiþ 1 parimite . striyàü ïãp . %<trisàhasryuttamà>% kàtyàø ÷rauø 17 . 723 . %<uttamà citiþ trisàhasrã lokampçõànàü bhavati>% karkaþ .

#<trisità># strã triguõità sità ÷àø taø . tri÷arkarà÷abdàrthe ràjaniø .

#<trisãtya># naø trivàraü sãtayà samitam yat . triþkçtvaþ sãtayà kçùñakùetre amaraþ .

#<trisugandhi># naø trabàõàü sugandhidravyàõàü samàhàraþ . %<tvagelàpatrakaistulyaistrisugandhi trijàtakam>% ityukte tulyabhàge elàditrike ràjaniø . %<pibedrasaü puùpaphalodbhavaü và sitàmadhåkatrisugandhiyuktam>% su÷rutaþ .

#<trisuvarcaka># puø àïgirase cyavanaråpe vahnau %<agniràïgirasa÷caiva cyavanastrisuvarcakaþ>% bhàø vaø 219 aø .

#<trisauparõa># naø triþ suparõena çùiõà kçtamaõ vçttau tri÷abdasya sujarthatà uttarapadavçddhiþ . suparõarùiõà carite vratabhede .
     %<suparõo nàma tamçùiþ pràptavàn puruùottamàt . tapasà vai sutaptena damena niyamena ca . triþ parikràntavànetat suparõo dharmamuttamam . yasmàttasmàdvrataü hyetat trisauparõamihocyate . çgvedapàñhapañhitaü bratametaddhi du÷caram . suparõàccàpyadhigato dharma eùa sanàtanaþ . vàyunà dvipadàü ÷reùñhaþ kathito jaladàyughà . vàyoþ sakà÷àt pràpta÷ca çùibhirvighasà÷ibhiþ . tato mahodadhi÷caiva pràptavàn dharmamuttamam . antardadhe tato bhåyo nàràyaõasamàhitaþ>% bhàø ÷àø 350 aø . suparõà eva svàrthe aõ trayaþ sauparõà yatra . çgvede 10 . 114 . 3 . 4 . 5 . mantratrike . te ca santràþ %<catuùkapardà yuvatiþ supe÷à ghçtapratãkà vayunàni vaste . tasyàü suparõà vçùaõà niùedaturyatra devà dadhire bhàgadheyam>% . 3 %<ekaþ suparõaþ sa samudramàvive÷a sa idaü vi÷vaü bhuvanaü vicaùñe . taü pàkena manasà pa÷yamantitastaü màtà hli sa u rehli màtaram>% . 4 %<suparõaü vipràþ kavayo vacobhirekaü santaü bahudhà kalpayanti . chandàüsi ca dadhato adhvareùu grahànta somasya mimate dvàda÷a>% . 5 suparõapadaghañite mantre viditaü aõ uttarapadavçddhiþ . 3 parame÷varanàmabhede %<trisauparõaü tathà brahma yajuùàü ÷atarudriyam>% bhàø ÷àø 286 aø . %<trisauparõe viditaü nàma trisauparõamiti tadarthaþ>% ÷rãdharaþ . trisauvarõeti pàñhaþ lipikarapramàdàt .

#<triskandha># naø trayaþ skandhà ivàvayavà asya . jyotiþ÷àsve vçø saø 1 aø tasya skandhatrayamuktaü yathà %<jyotiþ÷àstramanekabhedaviùayaü skandhatrayàdhiùñhitam tatkàrtstyopanayasya nàma munibhiþ saïkãrtyate saühità . skandhe'smin gaõitema yà grahagatistantràbhidhànastvasau horà'nyo'ïgavini÷caya÷ca kathitaþ skandhastçtãyo'paraþ>% . tena tantrahoràïganirõayàkhyàstasya trayaþ skanghàþ .

#<tristana># naø trayaþstanà dohyàyatra . trahasàdhye yaj¤e prathamàyàmupasadi dohyatristanaråpe 1 vratabhede %<tristanaü prathamàyàü dohayati>% kàtyàø ÷rauø 8 . 2 . 1 trayaþstanà asyà ïãù . stanatrayayukte 2 ràkùasãbhede strã %<tristanãmekapàdà¤ca trijañàmekalocanàm>% bhàø vaø 279 aø .

#<tristàvà># strã triguõità tàvatã vediþ . %<dvistràvà tristràvà vediþ>% pàø ac samàø ñilopaþ samàsa÷ca nipàtyate . prakçtau yàvatã vediþ tatastriguõe'÷vamedhàdyaïge vedibhede . vedibhinne tu tristàvatã rajjvuþ ityeva siø kauø .

#<tristhalã># strã trayàõàü gayàkà÷ãprayàgaråpasthalànàü samàhàradviø . kà÷ãgayàprayàgaråpasthalatrike . tadadhikçtyaiva tristhalãsetunàmà granthaþ ananbabhaññena kçtaþ .

#<tristhàna># triø trãõi sthànànyasya . 1 svargamartyapàtàlasthe parame÷vare 2 jàgradàdyavasthàtrayasàkùiõi jãve ca .

@<[Page 3390a]>@
#<trisrotas># strã triùu lokeùu sroto yasyàþ . gaïgàyàm %<trisrotasaþ kàntimatãtya tasthau>% kumàø . %<kçtàbhiùekairdivyàyàü trisrotasi ca saptabhiþ>% raghuþ .

#<trisrotasã># strã trãõi srotàüsi santyasyàm ac gauràø ïãù . srotastrayayukte nadãbhede %<tathà samudrà÷catvàraþ . nadã bhàgãrathã ca sà>% ityupakrame %<laghantã gomatã caiva sandhyà trisrotasã tathà>% bhàø saø 9 aø . varuõasabhàsthatãrthabhåtanadyàdikathane .

#<trispç÷à># strã trãõi càndradinàni ekasmin sàvane dine spç÷ati spç÷a--ka . ekàda÷ãbhede %<yadà pårbadine da÷amã paradine caikàda÷ã svalpà tato dvàda÷ã ràtri÷eùe trayoda÷ã sà caikàda÷ã trispç÷à>% raghuø %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . tatra kratu÷ataü puõyaü trayoda÷yàntu pàrayet>% ekàø taø dhçta vacanam . %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . trispç÷à nàma sà j¤eyà brahmahatyàü vyapohati>% saüvartavacanam . aùñasu mahàdvàda÷ãùu vàsaratrayaspar÷inyàü 3 dvàda÷yà¤ca dvàda÷ã÷abde dç÷yam .

#<trisnàna># naø triùu kàleùu snànamatra . trikàlasnànàïge vratabhede . tacca vànaprasthàïgaü pràya÷cittàïga¤ca . tatràdyaü kàmandakãnãti÷àstre uktaü yathà %<vanavàsaþ payomålanãvàraphalavçttità . pratigrahanivçtti÷ca trisnànaü vratacàrità . devàtithãnàü påjà ca dharmo'yaü vanavàsinaþ>% dvitãyantu triùavaõa÷abde dar÷itam .

#<trihalya># naø triþ halena kçùñaü kùetram . trivàraü halena kçùñekùetre amaraþ

#<trihàyaõa># triø trayo hàyanà vayo'sya õatvam . trivarùe gavàdau %<atha saüsmàraõaü kçtvà lakùayitvà trihàyaõàn>% bhàø vaø 221 aø . striyàntu ïãp . %<trihàyaõã trivarùà gauþ>% amaraþ . %<vatsatarya÷ca trihàyaõyo'prãtàþ pa¤cavarõà ràjãvapç÷nayo navanãtapç÷nayo'ruõàþ pi÷aïgyaþ sàraïgyaþ>% kàtyàø ÷rauø 22 . 9 . 23 . 2 dropadyàü brahmavaiø %<kçte yuge vedavatã tetàyàü janakàtmajà . dvàpare draupadã cchàyà tena kçùõà trihàyaõã>% janmakhaõóam .

#<trãùu># triø traya iùavaþ parimàõamasya kan tasya luk . 1 iùutrayamite sthàne . trayaþ iùavo yatra kap . 2 vàõatrayayukte dhanuùi naø . %<trãùukaü dhanurdakùiõà>% kàtyàø ÷rauø 25 . 4 . 47 . asyàü trihaviùkàyàmiùñau tribhiriùubhirupetaü dhanurdakùiõetyarthaþ saüø vyàkhyà .

@<[Page 3390b]>@
#<trãùñaka># puø tristaþ çgàdiråpà iùñakà yasya . agnibhede %<sa eùa trãùñako agniþ . çgekà yajurekà sàmaikà tadyàü kàü cànarcopadadhàti rukma eva tasyà àyatanamatha yàü yajuùà puruùa eva tasyà àyatanamatha yàü sàmnà puùkaraparõameva tasyà àyatanamevaü trãùñakam>% ÷ataø bràø 10 . 5 . 2 . 21 .

#<truña># chedane và divàø pakùe tudàø kuø paraø akaø señ . truñyati truñati atru(tro) ñãt . tutroña . cheda÷càtra abayavadvidhàbhàva màtram %<yàvanme dantà na truñyanti>% hitoø %<truñitaü payodharatañe hàraü punaryojaya>% sàø daø . %<truñita iva muktàmaõisaraþ>% uttaraø .
     vi + virujãkaraõe sakaø . %<kaõñakairenà virujeyuþ>% kàtyàø ÷rauø 23 . 3 . 22 . %<virujeyuþ vitruñyeyuþ>% saø vyàkhyà .

#<truña># chedane curàø àø sakaø señ . troñayate atutruñata .

#<truñi(ñã)># strã kuñàø truña--in và ïãp . 1 såkùmailàyàü 2 alpe 3 saü÷aye 4 kàlabhede ca amaraþ sa ca %<yo'kùõornimeùasya kharàma30bhàgaþ sa tatparastacchatabhàga uktà . truñirnimeùairdhçti18 bhi÷ca kàùñhà tattriü÷atà sadgaõakaiþ kaloktà>% siø ÷iø ukteþ tatparasya ÷atabhàgakàlaråpaþ . %<kùaõadvayàtmakaþ kàlastruñiriti>% 'bharataþ tanmålyaü mçgyam . tadapekùayà kùaõasya bhàgaø adhikakàlatokteþ tasyàmårtatvàt kùaõasya mårtatvàcca tathà hi %<pràõàdiþ kathito mårtastruñyàdyo'mårtasaüj¤akaþ>% såø siø truñiràdyà yasya tàdç÷aþ kàlaþ ekapràõàntargatatruñitatparàdiko'mårtasaüj¤akaþ vyavakùàràyogyatvenàsyàmårtavam . màgaø 3 . 11 . 5, 6 . anyathà mànamuktaü yathà %<aõå dvau paramàõuþ syàt trasareõustrayaþ smçtaþ . jvàlàrkara÷myavagataþ khamevànupatannagàt . trasareõutrayaü bhuïkte yaþ kàlaþ saþ truñiþ smçtà . ÷atabhàgastu vedhaþ syàttaistribhistu lavaþ smçtaþ . nimeùastrilavo j¤eya àmnàtaste trayaþ kùaõaþ>% . %<marutaþ saha parjanyàþ kalàtruñilavakùaõàþ>% harivaüø 168 aø . %<÷uklastvaü bahulastva¤ca kalà kàùñhà truñistathà>% bhàø àø 25 aø . %<pràõatruñitruñyabayavàdyakàlasya kùetrasya ca vettà>% vçø saü02 aø . 2 kumàrànucaramàtçbhede %<ke÷ayantrã truñirnàma kro÷anà tu taóitprabhà>% bhàø gaø 470 bhàtçgaõoktau . bhàve in . 3 avayavàdihãnatàyàm .

#<truñivãja># puø truñiralpaü vãjamasya . kacau målabhede ÷abdamàø .

@<[Page 3391a]>@
#<truñi÷as># avyaø truñi + vãpsàrthe ÷as . truñistruñirityàdyarthe . %<truñi÷olava÷a÷càpi gaõyate kàlani÷cayaþ>% bhàø uø 118 aø .

#<trunpa(mpa)># badhe bhvàø paraø sakaø señ . trumpati atrumpãt . nopadhatvekvipi trup tru pau mopadhatve trun trumpau iti bhedaþ .

#<trunpha(mpha)># badhe mbàø paraø sakaø señ . trumphati atrumphãt . nãpadhatve kvipi trup truphau mopadhatve trun trumphau iti bhedaþ .

#<trupa(pha)># badhe bhvàø paraø sakaø señ . tropa(pha)ti atropã(phã)t . tutropa (pha)

#<tretà># strã tritvamità pçùoø . dakùiõàgnigàrhapatyàhavanãyàtmake samudite 1 agnitraye, satyayugàmantaravartini yugabhede, dyåtakrãóàsàdhanasyàkùasya yasmit pàr÷ve trayo'ïkàstasya pàr÷vasya uttànatayà 3 patane, dyåtavi÷eùe varàñakànàü madhye trayàõàmuttànatayà 4 patane ca %<tretathà hçtasarvasvaþ>% iti mçcchakañikà . aya÷abde 334 pçø dç÷yam
     tretàyugamàna¤ca divyamànena 3000 varùàþ àdau sandhyà 300 . ante sandhyàü÷aþ 300 militàþ 3600 . varùàþ mànuùamànena 360 guõità 1296000 varùàþ . yathàha manuþ %<catvàryahuþ sahasràõi varùàõàntu kçtaü yugam . tasya tàvacchatã sandhyà sandhyàü÷a÷ca tathàvidhaþ . itareùu sasandhyeùu sasandhyàü÷eùu ca triùu . ekàpàyena vartante sahasràõi ÷atàni ca>% . siø ÷iø %<khakhàbhradantasàgarairyugàgniyugmabhåguõaiþ . krameõa såryavatsaraiþ kçtàdayoyugàïghrayaþ . svasandhyakàtadaü÷akairnijàrka12 bhàgasammitaiþ . yutà÷ca tadyutà yugaü radàbdhayo'yutàhatàþ>% . khakhàbhradantasàgaraiþ 432000 aïkaistribhirguõitaistanmità varùà tretàmànaü tatràpi tretàdau sandhyàmànaü 108000 tretàmànaü 1080000 varùàþ . tretànte sandhyàü÷amànam 108000 . militvà 1296000 varùàþ tretàmànam . spaùñamuktaü brahmavaiø praø khaø %<dviùañlakùaparimitaü ùaõõavatisahasrakam . tretàyugaü parimitaü kàlavidbhiþ prakãrtitam>% . %<daõóanãtyàü yadà ràjà trãnaü÷ànanuvartate . caturthamaü÷amutsçjya tadà tretà pravartate . a÷ubhasya caturthàü÷astrãnaü÷ànanuvartate . kçùñapacyaiva pçthivã bhavantyoùadhayastathà>% . %<ràjà kçtayugasçùñà tretàyà dvàparasya ca . yugasya ca caturthasya ràjà bhavati kàraõam . kçtasya kàraõàdràjà svargamatyantama÷nute . tretàyàþ kàraõàdràjà svargaü nàtyantama÷rute>% bhàø ÷àø 69 aø . taddharmà÷ca %<tretàyuge samàyàte dharmaþ pàdonatàü gataþ . alpakle÷ànvità lokàþ kecit, keciddayà÷ayàþ . viùõudhyàgaratà lokà yaj¤adànaparàyaõàþ . varõà÷ramàcàraratàþ sukhinaþ susthacetasaþ . kùatrà bhåmispç÷aþ ÷ådràþ sarve bràhmaõasevinaþ . bràhmaõà÷ca mahàtmàno vedavedàïgapàragàþ . pratigrahanivçttà÷ca satyasandhà jitendriyàþ . tapovrataparà nityaü dàtàro viùõusevinaþ . kàlavarùãü taóitvàü÷ca striyaþ sarvàþ pativratàþ . vasundharà ca ÷asyàóhyà putrà÷ca pitçsevinaþ>% iti pàdne kriyàyogasàroktàþ . %<atràhàdyà bhagavatã jãvànàü niùkçtiü yathà . kçte vyatãte tretàyàü dçùñvà dharmavyatikramam . vedoktakarmabhirmartyà na ÷aktàþ sveùñasàdhane . bahukle÷akaraü karma baidikaü bhårisàdhanam . kartuü na yogyàmanujà÷cintàvyàkulamànasàþ . tyaktuü kartuü na càrhanti sadà kàtaracetasaþ . vedàrthayukta÷àstràõi smçtiråpàõi bhåtale . tadà tvaü prakañãkçtya tapaþsvàdhyàyadurbalàn . lokànatàrayaþ pàpàt duþkha÷okamayapradàt . tvàü vinà ko'sti jãvànàü ghorasaüsàrasàgare . bhartà pàtà samuddhartà pitçvat priyakçt prabhuþ>% iti ÷rãmahànirvàõatantre jãvoddhàraõahetaye sadà÷ivaü prati jaganmàtuþ vàkyam . tasmin yuge puruùàyuùakàla÷ca tri÷atavarùo manunokto yathà %<catuùpàt sakalo dharmaþ satya¤caiva kçte yuge . nàdharmenàgamaþ ka÷cinmanuùyàn prativartate . itareùvàgamàddharmaþ pàda÷astvavaropitaþ . caurikànçpamàyàbhirdharma÷càpaiti pàda÷aþ . arogàþ sarvasiddhàrthà÷caturvarùa÷atàyuùaþ . kçte tretàdiùu hyeùàmàyurhrasati pàda÷aþ . vedoktamàyurmartyànàmà÷iùa÷caiva karmaõàm . phalantyanuyugaü loke prabhàva÷ca ÷arãriõàm>% .
     puràõàntare ayutavarùàstatkàla uktaþ ataeva %<da÷avarùasahasràõi ràmo ràjyamakàrayat>% ityàdi saïgacchate . tapasà àyuþkàlàdhikyamiti na manåktivirodhaþ iti tu nyàyyam . %<dharmàdyo hi yathà tretà vahnistretà tathaiva ca . tathaiva putrapautràõàü svargastretà kilàkùayaþ>% bhàø à÷vaø 90 aø . agnitrayasya tretànàmaniruktiryathà %<tridhà praõãto jvalano munibhirvedapàragaiþ . atastretàtvamàpanno yadekastrivighaþ kçtaþ>% harivaü÷e 213 adhyàye .

#<tretàya># puø tretànàmako'yaþ . dyåtabhede kçtàya÷abde dç÷yam .

#<tretinã># strã tretà astyatra ini ïãp . tretàgnisàdhyakriyàyàm %<årdhà yatte tretinã bhåt>% çø 10 . 105 . 9 .

#<tredhà># avyaø tri + prakàre edhàc . triprakàre %<idaü viùõurvicakrame tredhà nidadhe padam>% çø 1 . 22 . 17 %<ekastredhà vihito jàtavedàþ>% athaø 18 . 4 . 11 . %<tubhyaü tredhà sthitàtmane>% kumàø .

#<trai># pràlane bhvàø àø sakaø aniñ . tràyate atràsta . tràõaþ tràtaþ . %<mçtyoràtmànaü tràyate>% ÷ataø bràø 2 . 2 . 4 . 7 . %<gàyantaü tràyate yasmàt gàyattrã tena kãrtità>% smçtiþ %<punnàmno narakàdyasmàt pitaraü tràyate sutaþ>% manuþ . %<j¤àteyaü kuru saumitre! bhayàt tràyasva ràghavam>% bhaññiþ .

#<traiü÷a># naø triü÷adadhyàyàþ parimàõamasya bràhmaõasya óa . triü÷adadhyàyaparimite bràhmaõabhede .

#<traikakuda># naø trikakud nàma parvataþ tatra bhavaþ aõ . saurà¤jane . %<vçtrasyetyakùyàvanaktitraikakudà¤janenàbhàve'nyaddvirdakùiõaü triruttaraü paràksakçtsakçtmantraþ ÷areùãkayà sàgrayà>% kàtyàø ÷rauø 7 . 2 . 34 . adhvaryuþ sàgrayà ÷areùãkayà ÷arasyàgra÷alàkayà traikakudà¤janena sauvãrà¤janena yajamànasya akùyau cakùuùã akùiõã paràk anàvçttamanaktineta÷càmuta÷ca tatra dakùiõaü cakùurdviranakti uttaraü trivàram . tatrà¤janamantraþ sakçt sakçtpañhanãyaþ . trikakut parvatastatra bhavama¤janaü traikakudaü sauvãramiti yat prasiddham . traikakudàbhàve'nyat lãkapasiddhaü yat kajjalàdi . àpastambaþ %<vçtrasya kanãnikàsãti traikakudenà¤janenàïkte yañi traikakudaü nàdhigacchedyenaiva kenà¤janenà¤jãteti>% karkaþ . %<traikakuñaü bhavati . yatra và indro vçtramahaüstasya yadakùyàsãttaü giriü trikakudamakarottadyadtraikakudaü bhavati cakùuùyevaitaccakùurdadhàti tasmàttraikakudaü bhavati yadi traikakudaü na vindedapyatraikakudameva svàt samànã hyevà¤janasya bandhatà>% ÷ataø bràø 3 . 1 . 3 . 12 .

#<traikàlika># triø trikàle bhavaþ ñha¤ . 1 bhåtabhaviùyadvartamànakàlaùartini %<traikàlikamidaü j¤ànaü pràdurbhåtaü tathepamitam>% bhàø ÷àø 342 aø . 2 trisandhyavyàpake ca .

#<traikàlya># naø trikàla + svàrthe ùya¤ . bhåtàdiùu triùu kàleùu . %<kùaõàlavà÷ca kàùñhà÷ca kalàstraikàlyameva ca>% harivaü41 aø . %<traikàlyasandhyàkaraõàt tat sarvaü vipraõa÷yati>% yàj¤aø .

#<traigartaka># triø trigartasya de÷abhedasyàdårade÷àdi caturarthyàü arãhaõàø vu¤ . trigartade÷asyàdårade÷àdau .

#<traiguõika># triø triguõàrthaü dravyamekaguõaü prayacchati . tat %<prayacchati garhyam>% pàø ñhak . triguõamàdàtumekaguõadravyaprayoktari vàrdhuùikabhede .

#<traiguõya># naø triguõànàü bhàvaþ karma và svàrthe ùya¤ tena nirvçttaü và . 1 satvàdiguõatraye 2 tadbhàve 3 tatsàdhye saüsàre ca %<traiguõyaviùayà bedànistraiguõyobhavàrjuna!>% gãtà . %<avivekyàdeþ siddhistraiguõyàttadviparyaye'bhàvàt>% %<puruùabahutvaü siddhaü traiguõyaviparyayàccaiva>% sàø kàø .

#<traita># puø trãn vatsàn tanoti yugapat tana--bàø óa trito garbhabhedastatra bhavaþ aõ . yugapajjanmàdhàyakagarbhajàte pa÷au . %<råpeõaivàvaruddhe saumàpauùõaü traitamàlabheta pa÷ukàmo dvau và ajàyai stanau nànaiva dvàvabhijàyete årjaü puùñiü tçtãyaþ>% taiø saø 2 . 1 . 1 . 6 %<trayàõàü vatsànàü yugapajjàtànàü taþ samudàyastritaþ tatra bhavastraitaþ teùàmanyatamaþ ityarthaþ . trayàõàmutpattau prayojanamevamunneyam ajàyà stàvaddvau stanau prasiddhau tau nànaiva pçthageva pàtuü dvau vatsau jàyete màtçråpàyàmajàyàü yeyamårk payaþsàraü yà ca ÷arãragatà puùñistadubhayaü khyàpayituü tçtãyo vatsa utpannaþ dvàveva hi sarvatra jàyete tçtãyastu kvacideva tathà sati yasyàü tçtãyo jàtastasyàþ ÷arãre vãryàdhikyaü puùñyàdhikya¤càstãti lakùayituü ÷akyate>% bhàø atra bhàùye samudetyasmin ityàdhàre agvi garbhaparateti bodhyam .

#<traitana># puø atyantanirghçõe ñàsabhede . %<÷iro yadasya traitano vitakùat svayaü dàsaþ>% çø 1 . 1588 . 5 . %<traitana etannàmako dàso'tyantanirghçõaþ>% bhàø .

#<traida÷ika># naø trida÷à devatà asya ñha¤ . daive aïgulyagraråpe tãrthe . %<bràhmeõa viprastãrthana nityakàlamupaspç÷et . kàyatraida÷ikàbhyàü và na pitreõa kañàcana>% manuþ .

#<traidhas># avyaø tri + prakàre dhamu¤ . triprakàre %<vratà÷aktau và traidhaü taõóulàn vibhajya>% kàtyàø ÷rauø 25 . 4 . 40 %<sarvameva hañhainaike daivenaike vadantyuta . puüsaþ prayatrajaü ki¤cittredhametannirucyate>% bhàø vaø 32 aø .

#<traidharmya># naø trayàõàü vedànàü dharmàn hautràdhvaryavaudgàtrànarhati ùya¤ . çgàdivedasambandhihautràdhvaryavaudgàtràrhe jyotiùñomàdau kàmyakarmaõi .

#<traidhàtavã># strã udavasànãyàkhye iùñibhede %<tasya yonirà÷aya àsa . tamanu paràmç÷ya saülupyàcchinat saiùeùñirabhavat tadyadetasminnà÷aye tridhàturivaiùàvidyà÷eta tasmàttraidhàtavã nàma>% ÷ataø bràø 5 . 5 . 5 . 6 . %<sarvà iùñãrapi darvihomànyo ràjasåyena yajate denasçùño và eùeùñiryattraidhàtavã>% 11 . %<traidhàtabyudavasànãyàsàveva banghuþ>% ÷ataø bràø 13 . 6 . 2 . 17 . %<traighàtavyudavasànãyà sarvatra>% kàtyàø ÷rauø 13 . 4 . 8 .

#<traidhàtavãya># naø tridhàtavã + gahàø cha . iùñibhedàïgakarmabhede %<sarvo và eùa yaj¤o yattraidhàtavãyam>% taittiø saø 2 . 4 . 11 . 2 .

#<traidhàtuka># triø tribhiþ dhàtubhiþ svarõaraupyatàmraiþ nirvçttaþ ñha¤ . svarõàdidhàtutrayaniùpàdye .

#<trainiùkika># triø tribhiþ niùkeþ krãtam ñhak . triniùkakrãte . tasya và luk . triniùka apyatra .

#<traipàràyaõika># triø triþ pàràyaõamàvartayati ñha¤ . trivàraü bedapàràyaõakàrake .

#<traipura># puø tripura + svàrthe aõ . 1 tripurade÷e hemacaø . tripuro'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . 2 pitràdikrameõa tadvàsini 3 tripuràdhã÷e ca bahuùu aõo luk . %<melakaistraipurai÷caiva cicchalai÷ca samanvitaþ>% bhàø bhãø 88 aø . àrùatvàt bahuùu aõo na luk . tripuraü puratrayamastyasya aõ . tripurasvàmiùu 4 asurabhedeùu tripura÷abde dç÷yam . %<yenoddhçtàstraipurà màyino vai dagdhàghoreõa vitathàntàþ ÷areõa>% harivaüø 131 aø .

#<traipuruùa># triø trãn puruùàn vyàpnoti aõ àrùe pårvapadavçddhiþ . tripuruùavyàpake . %<bràhmaõànindità ràjan! hanyustraipuruùaü kulam>% bhàø ànuø 90 aø . loke tu uttarapadavçddhiþ tripauruùa ityeva .

#<traiphala># naø triphalànàü tadàdyadravyàõàmidam aõ . cakradattokte vçtabhede . yathà %<triphalàü tryåùaõaü dràkùàü madhukaü kañurohiõãm . prapauõóarãkaü såkùmailàü vióaïgaü nàgakesaram . nãlotpalaü ÷àrive dve candanaü rajanãdvayam . kàrùikaü payasà tulyaü triguõaü triphalàrasam . ghçtaprasthaü pacedetat sarvanetrarujàpaham . timiraü doùamàsràvaü kàmalàü kàcamarbudam . vãsarpaü pradaraü kaõóåü raktaü ÷vayathumeva ca . khàlitmaü palita¤caiva ke÷ànàü patanantathà . viùamajvaramarmàõi ÷ukra¤cà÷u vyapohati . anye ca bahavo rogà netrajà ye ca vartmajàþ . tàn sarvàn nà÷ayatyà÷u bhàskarastimiraü yathà . na caivàsmàt paraü ki¤cidçùibhiþ kà÷yapàdibhiþ . dçùñiprasàdanaü dçùñaü yathà syàt traiphalaü ghçtam>% .

#<traibali># puø çùibhede dàmoùõãùastraibali÷ca parõàdo varajànukaþ . mau¤jàyano vàyubhakùaþ pàrà÷arya÷ca sàrikaþ bhàø saø 4 aø .

#<traimàtura># puø tisçõàü màtçõàmapatyam aõ màturut . tisçõàü kau÷alyakekayãsumitràõàü snehabhàjanatvena tadãyàü÷apàyasabhojanena janite lakùmaõe %<traimàturaþ kçtsçjitàstra÷asatraþ>% bhaññiþ . %<sahi sumitrayà, svàü÷apiõóadvayapradànàttàbhyà¤ca janitaþ>% jayamaø . tatkathà ràmàyaõe dar÷ità yathà %<pàyasaü pratigçhõãthàþ putrãyaü tvidamàtmanaþ . kau÷alyàyai narapatiþ pàyasàrdhaü dadau tadà . ardhàdardhaü dadau càpi sumitràyai naràdhipaþ . kaiketyyai càva÷iùñàrdhandadau putràrthakàraõàt . pradadau càva÷iùñàrdhaü pàyasasyàmçtopamam . anucintya sumitràyai punareva mahàmatiþ . evantàsàü dadau ràjà bhàryàõàü pàyasaü pçthak . tà÷caiva pàyasaü pràpya narendrasyottamàþ striyaþ . sammànaü menire sarvàþ praharùo ditacetasaþ . tatastu tàþ prà÷ya tamuttamastriyo mahãpateruttamapàyasaü pçthak . hutà÷anàdityasamànatejaso'cireõa garbhàn pratipedire tadà>% àø 16 saø .

#<traimàsika># triø trimàsaü tçtãyamàsaü bhåtaþ svasattayà pràptaþ %<tamadhãùño bhåto bhàvã>% pàø ñha¤ vçttau tri÷aùdasya påraõàrthatvena saükhyàvàcakatvàbhàvàt na dvigutvaü tena %<dvigorluganapatye>% pàø na luk . svasattayà janmatastçtãyamàsavyàpake trimàsavayaske %<tokena jãvaharaõaü yadulåkikàyàstraimàsikasya ca padà ÷akaño'pavçttaþ>% bhàgaø 2 . 728 . 2 trimàmabhave ca .

#<traimàsya># naø trimàsa + svàrthe ùya¤ . trimàse %<ardhamàsamàsatraimàsyaùàõmàsye caike>% kàø ÷rauø 20 . 3 . 6 .

#<traiyambaka># triø triyambako devatà asya . tryambakadevatàke 1 pa÷ubhede . %<pçùantastraiyambakàþ>% yajuø 34 . 18 . %<viü÷e yåpe triyambakadevatàkàþ pçùantaþ>% vedadãø . 2 homabhede puø %<traiyambakàn bakùyàmi>% ityupakrame kàtyàø ÷rauø 2 . 10 . 10 . nirvapati raudrànityàdinà te homàþ dar÷itàþ rudradevatàke 3 dhanurvidyàbhede ca . %<vedaü ùaóaïgaü vedàhamarthavidyà¤ca mànavãm . traiyambakamatheùvastramastràõi vividhàni ca>% bhàø droø 17 aø . 4 rudradevatàke balyàdau triø %<ni÷àyàü naityikaü cerurnai÷aü traiyambakaü balim>% bhàø droø 79 aø .

#<traiyàhàvaka># triø tryàhàve de÷abhede bhavaþ dhåmàø vu¤ . %<na yvàbhyàü padàntàbhyàü pårvaü tàbhyàmaic>% pàø vçddhiniùadhàt aic . tryàhàvade÷abhave .

#<trairà÷ika># triø trãn rà÷ãn adhikçtya pravçttam ñha¤ . lãlàvatyukte rà÷itrayàdhikàreõa anupàtaråpe gaõitabhede tatprakàra÷ca kramavyastabhedasahito lãlàø ukto yathà %<trairà÷ike karaõasåtraü vçttam . pramàõamicchà ca samànajàtã àdyantayostaþ phalamanyajàti . madhye, tadicchàhatamàdyahçt syàdicchàphalaü vyastavidhirvilome . udàharaõam . kuïkumasya sadalaü paladvayaü niùkasaptamalavaistribhiryadi . pràpyate sapadi me baõigvara! bråhi niùkanavakena tatkiyat . nyàsaþ 3/7 . 5 /2 . 9/1 . labdhàni kuïkumapalàni . 52 . karùau . 2 . api ca prakçùñakarpårapalatriùaùñyà cellabhyate niùkacatuùkayuktam . ÷ataü tadà dvàda÷abhiþ sapàdaiþ palaiþ kimàcakùva sakhe! vicintya . nyàsaþ 63 /1 104/1 49/4 . icchàguõitamphalam . 5096/4 . chedabhaktam . 1274 . àdyena . 63 . hçtaü labdhà niùkàþ . 20 . ÷eùam . 14 . ùoóa÷aguõitam . 224 . àdyena bhaktaü jàtàdrammàþ . 3 . evaü paõàþ . 8 . kàkiõyaþ . 3 . varàñakàþ . 11 . bhàgà÷ca 1/9 . puna÷ca . drammadvayena sàùñàü÷à ÷àlitaõóulakhàrikà . labhyà cetpaõasaptatyà tatkiü sapadi kathyatàm . atra pramàõecchayoþ sajàtãyakaraõàrthaü drammadvayasya paõãkçtasya nyàsaþ 33/1 . 9/8 . 70/1 . labdhe khàryau . 2 . droõàþ . 7 . àóhakàþ . 1 . prasthau . 2 . iti kramatrairà÷ikam . atha vyastaü trairà÷ikam . icchàvçddhau phale hràso hràse vçddhi÷ca jàyate . vyastaü trairà÷ikaü tatra j¤eyaü gaõitakovidaiþ . yatra icchàvçddhau phale hràsaþ hràse và phale vçddhistatra vyastaü trairà÷ikaü syàt . tadyathà . jãvànàü vayasomaulye tolye varõasya hemani . bhàgahàre ca rà÷ãnàü vyastaü trairà÷ikaü bhavet . jãvayayomålye udàharaõam . pràpnãti cet ùoóa÷avatsarà strã dvàtriü÷ataü viü÷ativatsarà kim . dvidhårvaho niùkacatuùkamukùà pràpnoti dhåþùañkavahastadà kim . nyàsaþ . 16 . 32 . 20 . labdhaü 25/3/5 . dvitãyanyàsaþ . 2 . 4 . 6 . labdhaü 1/1/3 . varõãyasuvarõatolye udàharaõam . da÷avarõaü suvarõaü cedgadyànakamabàpyate . niùkeõa tithivarõantu tadà vada kiyanmitam . nyàsaþ 10 . 1 . 15 . labdhaü 23/2/3 . rà÷ibhàgaharaõe udàharaõam . saptàóhakena mànena rà÷au ÷asyasya màpite . yadi màna÷ataü jàtaü tadà pa¤càóhakena kim . nyàsaþ 7 . 1000 . 5 . labdham 140 .>%
     %<asti trairà÷ikaü vãjaü pàñã ca vimalà matiþ . kimaj¤àtaü subuddhãnàmato mandàrthamucyate>% lãlàø .

#<trairåpya># naø triråpasya bhàvaþ ùya¤ . tridhàråpe %<càt yat tena trairåpyam>% siø kauø .

#<trailiïga># naø trãõi satvarajastamàüsi puüstrãklãvaråpàõi và liïgànyasya, tasyedam và aõ . triliïgapradhànakàrye . %<pumàü÷caivà'pumàü÷caiva trailiïgaü pràkçtaü smçtam . na và'pumàn pumàü÷caiva trailiïgãtyabhidhãyate>% bhàø ÷àø 307 aø .

#<trailokya># naø trilokyeva svàrthe ùya¤ . svargamartyapàtàlaloke . %<tapasaiva prapa÷yanti trailokyaü sacaràcaram>% manuþ . %<trailokye yàni ratnàni sàmprataü bhànti te gçhe>% devãmàø . %<prasåtiü cakame tasmin trailokyaprabhavo'pi yat>% raghuþ . àrùe tu kvacit svàrthe aõ . trailoka tatràrthe . %<tat prekùya tàdç÷aü råpaü trailokenàpi durjayam>% bhàø ÷àø 282 aø .

#<trailokyamohana># naø trailokyaü mohayati muha--õic--lyu . tantrokte tàràkavacabhede . %<tàràpåjà ÷rutà nàtha! vidyà÷ca sakalàstataþ . sàmprataü ÷rotumicchàmi kavacaü mantravigraham . trailokyamohanaü nàma sarvàpadvinivàrakam . puraiva såcitaü nàtha! kçpayà me prakà÷aya>% bhairava uvàca %<devadànavavidyàdhçkpåjite! pràõavallabhe! . trailokyamoühanaü nàma kavacaü ÷råyatàü varam>% . ityupakramya dar÷itam .

#<trailokyavijayà># strã trailokyaü vijayate sevane svàdhãnaü karoti vi + ji--ac . bhaïgàyàm (bhàïa) ÷abdacaø .

#<traivaõa># triø trivaõasya vanatrayasyedam ÷ivàø aõ trivaõasambandhini so'syàstãti utkarà0cha . traivaõãya tadyukte tri0

#<traivaõi># strã trivaõasya çùerapattham i¤ . trivaõasyarùerapatye . %<traivaõestraivaõiþ>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 5 . 21 .

#<traivargika># triø trivargàya hitaü bàø ñha¤ . 1 dharmàrthakàmasàdhane karmàdau . %<saüsthàü vij¤àya saünyasya karma traivargika¤ca yat>% bhàø gaø 2 . 4 . 5 striyàü ïãp . %<siddhistraivargikã yataþ>% bhàgaø 3 . 14 . 15 . trivarge prasçtaþ ñha¤ . 2 trivargarate . %<traivargikyàste puruùà vimukhà harimedhasaþ>% bhàgaø 3 . 32 . 14 .

#<traivargya># triø trivarge sàdhuþ ùya¤ . trivargasàdhane dhanàdau %<traivargyàrtho yato nityaü kçtàntabhayasayutaþ>% bhàgaø 4 . 2 . 133 .

#<traivarõika># triø triùu varõeùu vihitaþ ñha¤ . 1 bràhmaõàditrayaråpadvijàtidharme . svàrthe ñha¤ . 2 dvijàtau ca %<traivarõikànàmaràjakeùu ràùñreùu pararàùñraparacakràgamanàdijanite strãsaïgaràdau pràpte>% kullåø . %<traivarõikànàmadhikàraþ>% karkaþ .

#<traivarùika># triø trivarùe bhaviùyati ñha¤ . %<varùasyàbhaviùyati>% pà0nottarapadavçddhiþ . trivarùe bhaviùyati vastuni %<traivarùikaü tàpa÷citaü tasya saumyaü saüvatsaraþ>% à÷vaø ÷rauø 12 . 5 . 12 . abhatiùyati tu traivàrùika ityeva .

#<traivàrùika># triø trivarùe bhåto bhavati và ñha¤ abhaviùyattvàt uttarapadavçddhiþ . 1 trivarùabhåte 2 tatra bhavati và . %<yasya traivàrùikaü bhaktaü paryàptaü bhçtyavçttaye>% manuþ . %<traivàrùikàdhikànnoyaþ sa tu somaü pibet dvijaþ>% yàj¤aø .

#<traivikrama># trivikramasyedam aõ . 1 trivikramasambandhini . %<traivikramaü pàdamivendra÷atruþ>% raghuþ 2 trivikramàvatàre ca . %<vardhayasva mahàbàho! purà traivikrame yathà>% harivaüø 56 aø .

#<traividya># puø trisro vidyàþ samàhçtàþ çgyajuþsàmaråpàstrividyaü tadadhãte veda và aõ . 1 vedatrayàbhij¤e . %<traividyo hetukastarkãnairukto dharmapàñhakaþ . traya÷cà÷ramiõaþ pårve pariùat syàdda÷àvarà>% vyavaø taø nàradaþ . %<catvàro vedadharmaj¤àþ parùad traividyameva và>% %<ràjà kçtvà pure sthànaü bràhmaõànnyasya tatra tu . traividyaü vçttimadbråyàt svadharmaþ pàlyatàmiti>% yàj¤aø . tisçõàü vidyànàü samàhàraþ trividyaü svàrthe aõ . 2 tisçùu vidyàsu . %<dharmaü bhàgavataü ÷uddhaü traividyaü ca guõà÷rayam>% bhàgaø 6 . 2 . 24 . tà÷ca tisro nànàråpàþ %<çco yajåüùi sàmàni traividyaü tatre tiùñhati>% sàø gçhyaø %<svàdhyàyena vratairhomaistraividyenejyayà sutaiþ . mahàyaj¤ai÷ca yaj¤ai÷ca bràhmoyaü kriyate tanuþ>% manuþ %<karùakàõàü kçùirvçttiþ paõyaü vipaõijãvinàm . gàvo'smàkaü parà vçttiretatraividyamucyate>% harivaüø 73 aø %<trayo'gnayastrayo vedàstrevidyaü kaustubho maõiþ>% harivaüø 168 aø %<trayo lokàstrayo vedàstrevidyaü pàvakatrayam>% màrkaõóeyapuø .

#<traivi(pi)ùñapa># puø triviùñapre vasati aõ . deve ÷abdàrthaciø . %<traiviùñapànàmapi dåradar÷anam>% bhàgaø 11 . 7 .

#<traiviùñapeya># puø triviùñape vasati bàø óhak . deve %<gandharvasiddhàsurayakùacàraõatraipiùñapeyàdiùu nànuvindata>% bhàgaø 8 . 8 . 13 .

#<traivçùõa># puø trivçùõasyàpatyaü bàø aõ . ràjabhede %<traivçùõo agne da÷abhiþ sahasrairvai÷vànara! tryaruõa÷ciketa>% ç05 . 27 . 1 .

#<traivedika># triø triùu vedeùu tadadhyayanàrthaü vihitaþ ñhak . vedatrayàdhyayanàrthe vratàdau . %<ùañtriü÷adàvdikaü caryaü gurau traivedikaü vratam>% manuþ .

#<trai÷aïkava># puø tri÷aïkorapatyam aõ . hari÷candre tri÷aïku÷abde dç÷yam .

#<trai÷oka># naø tri÷okena çùiõà dçùñaü sàma . %<vi÷vàpçtanà,>% ityàdikàyàmçci geye brahmastotrake sàmabhede .

#<traisànu># puø turvasuvaü÷ye gobhànusute nçpabhede %<gobhànostu suto ràjà traisànuraparàjitaþ . karandhamastu traisànormaruttastasya càtmajaþ>% harivaüø 32 aø .

#<traisvarya># naø trisvara + caturvaø svàrthe ùya¤ . udàttànudàttasvaritaråpasvaratrike . tatra yatra yaþ svaraþ tat udàttànudàtta÷abdayoruktaü svarita÷abde vakùyate ca tasyàpavàdaþ eka÷ruti÷abde 1484 pçø uktaþ .

#<traihàyaõa># triø trihàyaõasyedam hàyanàntatvàt aõ . 1 trivarùasambandhini . striyàü ïãp . bhàve àõ . 2 tadbhàve naø .

#<troñaka># triø troóayati cuø truña--õvul . 1 chedake . %<saptàùñanavapa¤càïkaü divyamànuùasaü÷rayam . troñakaü nàma tat pràhuþ pratyaïkaü savidåùakam>% sa daø ukte 2 dç÷yakàvyabhede pratyaïkaü savidåùakatvàt ÷ç ro'tràïgãti bodhyam . tatra saptàïkaü stambhitarambham . pa¤càïkaü vikramorva÷ã .

#<troñi(ñã)># strã cuø truña--i bà ïãp . 1 kañphgala, 2 ca¤cvàm, (pakùira ñhoñha) 3 pakùibhede 4 matsyabhede ca mediniø .

#<troñihasta># puüstrã troñirhasta i grahaõasàdhanaü yasya . khage ÷abdacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<trotala># naø 1 troóalatantre (totalà) 2 skhaladvàkye triø .

#<trotra># naø tràyate'nenaø trai--tra . pràjane todane gavàdeþ preraõasàdhane 1 daõóabhede (pàcanã) amaraþ . 2 astre siüø kauø . 3 àråpakriyàyàm 4 vyàdhibhede ca saükùiptasàø .

#<trauka># gatyàü curàø àø sakaø señ . traukayate çdit atutraukata .

#<tryaü÷a># puø tçtãyo'ü÷aþ . 1 tçtãye aü÷e . %<sarvasmin vidhupàpayuktanulavàvardhaü ni÷àhnorghañãtryaü÷aü vai kunavàü÷akaü grahaõataþ pårvaü dinànàü trayam>% muhuø . 2 triguõite'÷e ca %<tryaü÷aü dàyàd haredvipro dvàvaü÷au kùatiyàsutaþ>% manuþ

#<tryakùa># puø trãõyakùãõyasya ùa samàø . trinetre ÷ive trikàø %<tryakùapatnyà samàdiùñaþ sadç÷aþ sajjanaþ patiþ>% harivaüø 176 aø . 2 netratrayayuktamàtre triø . %<cediràjakule jàtastryakùa eùa caturbhujaþ . ràsabhàràvasadç÷aü raràsa ca nanàda ca>% bhàø saø 42 aø . striyàü ïãù . %<dvyakùãü tryakùãü lalàñàkùãü dãrghajihvàmajihmikàm>% bhàø vaø 289 aø . ràkùasãbhedoktau . àrùe kvacit na ùa samàø . tryakùi ÷ive . %<tryakùõe påùõo dantabhide vàmanàya ÷ivàya ca>% bhàø à÷vaø 8 aø ÷ivastutau .

#<tryakùara># puø trãõi akàrokàramakàraråpàõi akùaràõi yatra . 1 praõave %<àdyaü yat tryakùaraü brahma trayã yatra pratiùñhità . sa guhyo'nyastrivçdvedo yastaü yeda sa vedavit>% manuþ . trãõyarakùàõi varõà yatra . madhyànàmake 2 chandobhede naø . %<viùõustryakùareõa (chandasà) trãlloükànudajayat>% yajuø 9 . 31 . %<viùõustryakùareõàkùaratrayàtmakena chandasà trãn bhåràdãn lokàn udajayat>% vedadãø . trivarõàtmake tantrokte 3 mantranede tantrasàre bhåriprayogaþ . 4 vidyàyàü strã gauràø ïãù . 5 varõatrayayuktamàtre triø . %<tadetat tryakùaraü satyamiti sa ityekamakùaraü trãtyekamakùaramamityekamakùaraü prathamottame akùare satyaü madhyato'nçtaü tadetadançtaü satyena parigçhãtaü satyabhåyameva bhavati naivaüvidvàüsamançtaü hinasti>% ÷ataø bràø 14 . 8 . 4 . 2 . 6 khañake trikàø .

#<tryaïka(ïga)ña># naø . 1 ÷ikyabhede 2 dhautà¤jane ca mediø . 3ã÷vare puø hemacaø .

#<tryaïga># naø trãõi aïgànyasya . sauviùñikçte haviùi %<madhyaü juhvàü dvedhà kçtvà'vadyatyaõima tryaïgeùu>% ÷ataø bràø 3 . 8 . 3 . 18 . %<tryaïgyasya doùõo gudaü dvedhà kçtvàvadyati tryaïgyàyai ÷roõeratha hiraõya÷akalàvavadadhàti>% . 9 . tryaïgàya hitaü yat tryaïgya tatsàdhanadravye .

#<tryaïgala># triø trisvo'ïgulyaþ pramàõamasya taddhitàrthaddhiø dvayasac tasya luki ac samàø . 1 aïgulitrayamite %<dvyaïgulaü tryaïgulaü và tardmàtikràntaü yåpasya>% kàtyàø ÷rauø 6 . 21 . 30 . 2 tathàbhåtakhàtànvite ca striyàü ñàp sà ca somayaj¤asya vediþ . %<taü khananta ivànvãùustaü tryaïgule'nvabindaü stasmàt tryaïgulà vediþ syàttadu hàpi pà¤cistryaïgulàmeva saumyasyàdhvarasya vediü cakre>% ÷ataø bràø 1 . 2 . 5 . 9 . %<pà¤ciþ somayàgasyàpi vediü tryaïgulakhàtàmeva mene>% bhà0

#<trya¤jana># naø samàø dviø . kàlà¤janarasà¤janapuùpà¤janaråpe milite a¤janatraye ràjaniø .

#<trya¤jala(li)># naø trayàõàma¤jalãnàü samàhàraþ và ñacsaø . 1 samàhçte a¤jalitraye tribhira¤jalibhiþ krotaþ taddhitàrthadvigau tu taddhitaluki na ñac . trya¤jali ityeveti bhedaþ siø kauø .

#<tryadhiùñhàna># puø trãõi manovàk÷arãràõi adhiùñhànànyasya tisçõàü jàgradàrdãnàmadhiùñhànaü và 6 taø . 1 jãve tatpuruùapakùe naø %<tasyeha trividhasyàpi tryadhiùñhànasya dehigaþ>% manuþ jàgradàdyavasthàtrayasàkùiõi kåñasthe 2 caitanye naø .

#<tryadhvamà># strã tribhiradhvabhirgacchati gama--6 taø . gaïgàyàm trikàø .

#<tryanãka># puø trãõi uùõavarùa÷ãtàkhyàni anãkàni guõà asya . saüvatsaràbhimànidevabhede %<tripàjasyo vçùamo vi÷varåpa uta tryudhà purudha prajàvàn . tryanokaþ patyate màhinàvàntsaretodhàvçùabhaþ ÷a÷vatãnàm>% çø 3 . 56 . 2 . %<tryanãkastribhiruùõavarùa÷ãtàkhyairanãkairguõairupetaþ>% bhàø . 2 hastya÷varathàïge senàbhede strã .

#<tryamçtayoga># puø trayàõàü tithivàranakùatràõàmamçtatulyo yogaþ . tithinakùatravàrabhedànàü yogabhede . sa ca yogaþ jyoø ukto yathà %<nandà bhaumàrkavàre ÷ravaõa÷atabhiùàrdràntyacitràkhimålàsàrpairbhadrà sametà, ÷a÷ini bhçgusute phalguyugbhàdrayugmaiþ . somyàhe vai jayà syànmçgaguruharibhendrà÷viyàmyàbhijidbhirjãve riktà ca vi÷vàditivaruõavi÷àsvànuràdhàmaghàbhiþ . saure pår÷và dhaniùñhàkarakamalajanmarkùayuktà yadi syàd yogaü pràchastripårvaü satata÷ubhakaraü càmçtàkhyaü munãndràþ>% .

#<tryambaka># naø trãõi ambakàni nayanànyasya, trayàõàü lokànàü ambakaþ piteti và, traun vedàn amdhate ÷abdàyate và avi--÷abde oùñhyopadhaþ karmaõyaõ saüj¤àyàùiti kaþ triùu lokeùu kàleùu và ambaþ ÷abdo vedalakùaõo yasyeti và, ambanam ambaþ ÷abdaþ . trayo'kàrokàramakàràþ ambàþ ÷abdàþ pratipàdakàþ vàcakà và asyeti và, trãõi pçthivyantarãkùadyulokàkhyàni ambakàni sthànàni yasyeti và . 1 ÷ive amaraþ %<tryambakaüyajàmahe sugandhiü puùñivardhanam>% yajuø 3 . 60 %<jaóãkçtastryambakavãkùaõena>% mahe÷varastryambaka eva nàparaþ raghuþ . 2 durgàyàü strã %<somasåryànalàkùitvàt tryambakà sà smçtà budhaiþ>% devãpuràø .

#<tryambakasakha># puø 6 taø ñac samàø . kuvere amaraþ kuvera÷abde tasya tathàtvam dç÷yam .

#<tryaruõa># puø trivçùõaputre ràjarùibhede traivçùõa÷abde çø và kyàdikaü dç÷yam .

#<tryaruùi># triø trãõi aruùãõi rocamànàni ÷ubhràõi kakuppçùñhapàr÷vasthànàni yasya . rocamàna÷ubhrapçùñhàditrayayukte gavàdau . %<tryaruùãõàü da÷a gavàü sahasrà>% çø 8 . 46 . 22 .

#<tryavi># puø ùaõamàsàtmakaþ kàlaþ aviþ trisro'vayo'sya . aùñàda÷amàsavayaske pa÷au . %<tryavirvayastriùñupcchandaþ>% yajuø 14 . 10 . trãn lokàn avati ava--rakùaõàdiùu in . vedadãø . %<tasthau tryaviü rerihàõà>% çø 3 . 55 . 14 . %<tryaviü sàrdhasaüvatsaravayasko vatsastryavirucyate tat prasàõamàdityam trãn lokànavati svatejasà vyàptotãti và>% bhàø ukteþ 2 trailokyavyàpake ca .

#<tryabda># naø samàø dviø pàtràø . 1 varùatraye %<tryavadaü caredvà niyato jañã brahmahaõo vratam>% manuþ . trayã'vdàvayomànaü yasya tadvitàrthadviguþ àrhãyaùñha¤ adhyardhetyàdi pàø tasya luk . 2 trivarùavayaske triø .

#<trya÷ãti># strã tryadhikà'÷ãtiþ ÷àkaø taø traya÷ca a÷ãti÷ca samàø dvaø và . (tirà÷ã) 1 tryadhikà÷ãtisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca! tataþ påraõe óañ . trya÷ãta tatpåraõe triø . striyàü ïãp tanap . trya÷ãtitama tatpåraõe triø . trya÷ãtyà yutaü ÷atàdi óa . trya÷ãta tadyuta÷atàdau .

#<tryaùñaka># naø su÷rutokte jalanikùepaõasthànabhede . pa¤ca nikùepaõàni bhavanti . tadyathà phalakaü tryaùñakaü mu¤javalaya udakamaïcikà ÷ikya¤ceti su÷ruø .

#<tryaùñan># triø triguõitàþ aùña . 1 caturviü÷atisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . %<tryaùñavarùo'ùñavarùãyàü dharme sãdati satvaraþ>% manuþ .

#<tryasra># naø tisraþ asravaþ koõà yasya ac samàø . 1 trikoõe ràjaniø . %<prathamatryasre dvitãyatryasre ityàdi>% kàlãpåjàpaddhatiþ .

#<tryaha># puø trayàõàmahnàü samàhàraþ ñac samàhàradvigutvàt nàhnàde÷aþ . %<ahnàhàþ puüsiþ>% pàø puüstvam . dinatraye . uttarapadadvigau tu ahnàde÷aþ tryahõapriya ityàdi . %<tryahaü na kãrtayet brahma ràj¤o ràho÷ca såtake>% %<tryahaü pràtastryahaü sàyaü tryahamadyàdayàcitam . tryahaü para¤ca nà÷nãyàt pràjàpatyaü caran dvijaþ>% manuþ .

#<tryahaspar÷a># puø tryahaü càndradinatrayaü spç÷ati spç÷a--aõ . 1 tithitrayaspar÷inyekasàvanadine tryahaspar÷ini 2 dinakùaye ca

#<tryahaspç÷a># puø %<ekaü dinaü yatratithitrayaü ca spç÷ettamàhurmunayo'vamàkhyam . ekà tithistrãõi dinàni yatra spç÷ettadàhustridinaspç÷antu>% ityukte sàvanadinatrayaspar÷ini ekasmin tithau %<tryahaspç÷aü nàma yadetaduktaü tatra prayatnaþ kçtibhirvigheyaþ . vivàhayàtrà÷ubhapuùñikarma sarvaü na kàryaü tridinaspç÷e tu>% jyoø taø . kvin . tryahaspç÷ kvinna ntatvàt jhaõi padànte ca kuþ . tatràrthe %<tithirvàratraye caikà tryahaspçk samudàhçtà>% . %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã . tryahaspçk tadaho ràtramupoùyà sà sadà tithiþ>% smçtiþ .

#<tryahãna># puø tribhirahobhiþ nirvçttaþ kha . tridinasàdhye kratubhede .

#<tryahaihika># triø ãhà ceùñà tasyàü bhavaü ñhaõ aihikam dhanàditryahaparyàptamaihikaü dhanaü yasya . dinatrayanirvàhocitadhana÷àlini . %<tryahaihiko vàpi bhaveda÷vastanika eva và>% bhanuþ .

#<tryàkùàyaõa># puø tryakùasya yuyà'patyam pha¤ aichakàrigaõe %<dvyàkùàyaõa tryàkùàyaõeti nirde÷àt>% na yvàbhyàü padàntàbhyàü pårvau tàbhyàmaic pàø såtroktaü kàryaü na . tryakùasya ÷i÷upàlaharàderyånyapatye . tasya viùayo de÷aþ aiùukàø bhaktal . tryàkùàyaõabhakta tadãye biùaye .

#<tryàyuùa># naø trayàõàü bàlyayauvanasthàviràõàmàyuùàü samàhàraþ vede ac samàø . vàlyàdyàyustraye . %<tryàyuùaü jamadabhneþ ka÷yapasya tryàyuùam>% yajuø 3 . 62 .

#<tryàrùeya># puø trayaþ àrùeyàþ çùayaþ yatra . tripravare 1 gotrabhede àrùeya÷abde dç÷yam . çùerayam óhak àrùeyaþ çùidharmaþ trayaþ àrùeyà dharmàyeùàm . 2 andhabadhiramåkeùu teùà¤ca yathà çùidharmavattvaütathà samarthitaü tattvabodhinyàm yathà %<etannyàyamålaka eva tiryakpaïgutyràrtheyadevatànàü yàgeùu nàdhikàra iti pravàdaþ . tryàrùeyàstraya çùidharmà andhatvabadhiratvamåkatvàni yeùàü te çùãõàü hi paradravyadar÷anena tatra ràgotpattisambhàvanayà cakùurnimãlanenàndhatvaü, paranindà÷ravaõa÷aïkayà ÷rotranigraheõa badhiratvaü mithyàkathana÷aïkayà vàkyasaüyamanànmaukyam>% . andhàdãnàü karmànadhikàre hetu÷ca %<manuùyàõàü và àrambhasàmarthyàt>% 4 %<aïgahãnà÷rotriyaùaõóha÷ådravarjam>% kàtyàø ÷rauø 1 . 1 . 5 . såtràbhyàü niråpitaþ atra karkavyàkhyà %<aïgahãnà÷rotriyaùaõóha÷ådràn varjayitvà manuùyàõàmadhikàraþ karmasu bhavati . manuùyà api ye aïgahãnà aïgene cakùuràdinà hãnà andhapaïgumåkavadhiràdayaþ a÷rotriyà anadhãtavedàþ ùaõóhà napuüsakàþ ÷ådrà÷ca naiteùàmadhikàra ityarthaþ . àrambhasàmarthyàdityatràpyanuvartate na caite'ïgahãnàdayo yathà÷rutaü karmàrabdhuü kartuü ÷akruvanti tadyathà na hyandha àjyàvekùaõaü kartuü ÷aknoti måka÷ca mantrãccàraõam, païgu÷ca viùõukramam . badhira÷ca praiùa÷ravaõam anadhãtavedo'÷rotriya ityucyate sa ca kimapi mantrasàdhyaü kartuü na ÷akroti ùaõóho napuüsakaþ tasyàpyanadhãtavedatvàdadravyatvàda÷ucitvàcca nàdhikàraþ ÷ådrasya cànadhãtavedatvàdanadhikàraþ . àjyàvekùaõàbhi÷ca vinà karmaõo vaiguõyaü bhavatyeva . nanåktam a÷akyàïgarahitakarmànuùñhànàdadhikàro bhaviùyatãti . atrocyate . bhavedevaü yadi àjyamavekùata ityàdãnyaïgavàkyàni svàtantryeõa puruùaiþ sambadhyeran pradhànavàkya÷eùatvàtteùàm . tadaïgayuktena pradhànavàkyena tadaïgayuktaþ kratuþ puruùaiþ sambadhyamàno'samarthàn parityajya samarthàn pratij¤àyate tenàndhasya kraturevàvihito na tvàjyàvekùaõamevàvihitamitaracca vihitamiti mantavyam . na ca pradhànavàkyavirodhaþ sarvàdhikàràni÷cayàt vi÷eùabhàvàddhi sarvàdhikàraþ syàt asti ca vi÷eùaþ àrambha sàmarthyam ataþ samarthànàmevàdhikàraþ . yatra tu pradhànavàkyavirodho yàvajjãvaü yajetetyàdau tatra yathà÷aktiprayogàdapi phalaü bhavati tadavirodhe tu sarvàïgayuktakarmànuùñhànàdeva phalam . nanu àrambhasàmarthyàdityanenaiva gavàdãnàmivàndhàdãnàmapyadhikàràbhàvasiddheþ kimarthaü punaraïgahãnàdivarjamityuktam ucyate niyamàrtham eteùàmevànadhikàro na nirdhanasya tasya càdhikàro bhavatyeva na tvàrambhasàmarthyàbhàvàdanadhikàraþ ato nirdhano'pi kratvarthaü dhanamarjanàdinà sampàdyàva÷yaü yajeteti . evamandhàdirapi yadyoùadhi÷astràdinàndhatvàdikaü sphoñayituü ÷aknoti tasyàpyadhikàro bhavatya va pårvamanaïgahãnatvàvasthàyàmàhitàgni÷cet pa÷càdrogàdinàïgavaikalye jàte kàmyeùvadhikàro na bhavati nityeùu tu yathà÷akti kurvannadhikriyata eva aïgavaikalye sati agnyàdheyaü na bhavatyeva>% trãõi àrùeyàõi yasya . 3 trigotrotpanne màdhavaþ . atredamabhidhãyate tattvabodhinyàm tryàrùeya÷abdasyàndhàdiparatvakalpanaü såtrabhàùyaviruddham . tathàhi %<aïgahona÷ca taddharmà>% 6 . 1 . 41 . jaiø såø . %<agnihãtràdiùu evàïgahãnaü prati sandehaþ kim asàvadhikriyate, uta na iti . tatràpyadhikaraõàtide÷aþ . asamarthaþ iti kçtvà pårvaþ pakùaþ ÷aktervidyamànatvàt uttaraþ . tadidam abhidhãyate aïgahãna÷ca taddharmà . kiüdharmà adravyadharmà>% ÷avaø bhàø . %<utpattau nityasaüyogàt>% jaiø 6 . 1 . 42 yasya tu apratisamàdheyamaïgavaikalyaü taü prati vicàraþ kiü adhikriyate na, iti pårvàdhikaraõena adhikriyate iti pràpte bråmaþ na adhikriyate iti . kutaþ? ÷aktyabhàvàt na asau kenacit api prakàreõa ÷aktoti yaùñum, tasmàt tasya adhikàro na gamyate . nanu yat ÷aknoti tatra adhikriyate iti cakùurvikalo vinà àjyàvekùaõena, vinà viùõukramaiþ païguþ, vinà praiùàdi÷ravaõena ca badhiraþ, etàn padàrthàn prati cakùurvikalàdãnàmanadhikàraþ iti yadi hi taü prati nirdi÷yeta tato vikalo'pyadhikriyate kratum prati . eùàm upade÷aþ prakaraõàvi÷eùàt puruùasya ca àkhyàtena anabhidhànàt iti uktametat . %<vidhirvà saüyogàntaràt (3 . 4 . 13 ) ityatra . tai÷ca vinà viguõaü karma prayuktamapi na phalaü sàdhayet . tasmàt tasya anadhikàraþ>% bhàø . %<atràrùeyasya sa na syàt>% jai06 . 1 . 43 dar÷apårõamàsayoþ ÷råyate, %<àrùeyaü vçõãte ekaü vçõãte dvau vçõãte trãn vçõãte na caturo vçõãte pa¤càti vçõãte iti . tatra sandehaþ kim atryàrùeyasya adhikàraþ uta na iti kiü pràptam . atryàrùeyo'pyadhi kriyate>% iti kutaþ àrùeyaü vçõãte iti sàmànyavacanam tasmàt ekaü variùyati dvau và tacca dar÷ayati ekaü vçõãte iti tathà pratiùedhati na caturo vçõãte iti . na hi apràptasya pratiùedho'vakalpate . tasmàt atryàùe yo'pyadhikriyeta . evaü pràpte bråmaþ yo na tryàrùeyaþ sa na adhikriyate . kutaþ? trãn vçõãte iti vi÷eùavacanàt vidhi÷ca apràptatvàt . nanu ekaü vçõãte ityapi vi÷eùavacanamasti . na ityucyate, vidhàyikàyà vibhakterabhàvàt . nanu stutyà vidhàsyante yathà trãn vçõãta iti . ucyate trayàõàmeva stutiþ sà tritvaü vidhàsyati . ekaü vçõãte ityavayutyavàdo'yaü trayàõàmeva, tatràpi tritvameva ÷råyate vidhàtum . evam ekavàkyena vidhànaü bhaviùyati iti . na caturo vçõote na pa¤càtivçõãte iti nityànuvàdo bhaviùyati . tasmàt tryàrùeyasya adhikàro nànyasya iti ÷avaø bhàø . nyàyamàlàyàü màdhavestu %<çùirgotrapravartakaþ ka÷yapabharadvàjàdistasya sambandha àrùeyastaü vçõãte uccàrayati ka÷yapagotro'haü bharadvàjagotro'habhiti evam upamanyuva÷iùñhamotro'hamiti dvigotroccàraõam . àïgirasavàrhaspatyabharadvàjagotro'hamiti trigotroccàraõam>% . eva¤ca såtrabhàùyàdigrantheùu tryàrùeya÷abdasya anyàrthaparatvàt jàtyandhàdeþ såtràntareõa anadhikàrasya pratipàdanàt tryàrùeya÷abdasya na andhàdiparatvamiti sudhãbhirbhàvyam .

#<tryà÷ir># tisraþ dadhitakrapayoråpà à÷iraþ adhi÷rapaõasàdhanabhåtà yasya . agnervçùabhede . %<yasya mà paruùàþ ÷atamuddharùayantyukùaõaþ . a÷vamedhasya dànàþ somà iva tryà÷iraþ>% ç05 . 27 . 5 .

#<tryàhaõa># puüstrã tribhiþ ca¤cupàdairàhanti à + hana--ac pårvapadàt saüj¤àtvàt õatvam . viskire pakùibhede . %<cakorakalaviïkamayårakrakaropacakrakukkuñasàraïga÷atapatrakatittirikurarabàhukayavalaprabhçtayastryàhanàviùkiràlaghavaþ ÷ãtamadhuràþ kaùàyàdoùa÷amanà÷ca>% su÷rutaþ .

#<tryàhàva># puø de÷abhede tatra bhavaþ vu¤ . traiyàhàvaka tatràrthe

#<tryàhika># triø tryahe bhavaþ ñha¤ . àrùatvàt tryàkùàyaõeti nirde÷àdvà yvàbhyàü pårvaü na aic . tryahabhave jvaràdau . aikàhiko dvyàhika÷ca tryàhika÷càturthiketyàdi aparàjitàstotre . tryahaparyàptaü dhanaü aõ tryàham tadasyàsti ñhan . tryahaparthyàptadhanayukte triø . %<ku÷ålakumbhãdhànyovà tryàhiko'÷vastano'pi và>% yàj¤aø . loke tu yvàbhyàü pårvamaijeva traiyàhika ityeva tryahabhave vastuni .

#<tryudaya># naø triùu savaneùu udayo gatirasya . somàkhye dravye . %<tryudayaü devahitaü yathà vaþ>% çø 4 . 37 . 3 .

#<tryudhan># puø tribhiþ vasanta÷araddhemantairçtubhirådho'sya anaï hrasva÷ca . vasantàdiråpodhoyukte vatsararåpe vçùabhe . %<uta tryudhà purudha prajàvàn>% çø 3 . 56 . 3 .

#<tryu(tryå)ùaõa># naø trayàõàmuùaõànàü samàhàraþ pçùoø và dãrghaþ . milita÷uõñhopippalãmaricatrike amaraþ bharatastu dãrghamadhyaü papàñha .

#<tryçca># naø trisçõàmçcàü samàhàraþ ac samàø . çktraye . %<uditryçcà và vàruõyà tryçcenàvdaivatena và>% %<atha tryçcaü japedavdam>% manuþ . pakùe saüprasàraõe tçcamapyatra .

#<tryeõã># strã trãõi etànyasya siø kauø triùu sthàneùu etaþ karvuro yasyàþ baø vaø màdhavaþ . %<varõàdanudàttàt>% pàø ïãp tasya na÷ca õatvam . triùu sthàneùu karvuràyàü striyàm . %<tattreõã ÷alalã bhavati lohaþ kùuraþ sà yà tryeõã ÷alalã sà trayyai vidyàyai råpaü lohaþ kùuro brahmaõo råpamagnirhi brahmaõo hita iva hyagnistasmàllohaþ kùuro bhavati>% ÷ataø bràø 2 . 6 . 4 . 5 . %<tryeõãti triùu sthàneùu etaþ ÷vetaþ varõo yasyàþ sà tryeõã>% bhàø . %<athàsyaiyugmena ÷alàñuglapsena tryeõyà ca ÷alalyà>% à÷vàø gçø 1 . 14 . 4 . trãõye tàni yasyàþ seyaü tryeõã ÷alalã . etaþ ÷ukla ityarthaþ nàrà0

#<tva># triø tana--vic ana÷ca vaþ . 1 bhinne anyàrthe sarvanàmakàryaü sarvanàmagaõe tvattvasamasimeti pañhitvà %<tvatveti dvàvapyadantau anyaparyàyau eka udàtto'paro'nudàtta ityeke . ekastànta ityapare>% siø kauø ukteþ tàntatvamapi taccaü kvipi tuki råpamiti vivekaþ . %<çcàü tvaþ poùamàste pupuùvàn gàyatraü tvo gàyati ÷akvarãùu . brahmà tvo vadati jàtavidyàü yaj¤asya màtràü vimimãta uta tvaþ>% çø 10 . 71 . 11 tva÷abdaþ sarvanàmasu pañhitaþ eka÷abdaparyàyaþ bhàø ukte 2 eka÷abdàrthe màdhavaþ . %<prajàyai tvasyai yada÷ikùa indra!>% çø 10 . 54 . 1 . %<tvasyai ekanyai prajàyai>% bhàø . %<uta tvaþ pa÷yanna dadar÷a vàcamuta tvaþ ÷çõvanna ÷çõotyenàm . uto tvasmai tanvaü vi sasro jàyeva patya u÷atã suvàsàþ>% çø 10 . 71 . 4 . %<tva÷abda ekavàcã . ekaþ . uta÷abdo'pyarthe . pa÷yannapi manasà paryàlocayannapi vàcaü na dadar÷a dar÷anaphalàbhàvànna pa÷yati . tva ekaþ ÷çõvannapyenàü vàcaü na ÷çõoti ÷ravaõaphalàbhàvàt . ityanenàrdhenàvidvànabhihitaþ . tçtãyapàdena viditavedàrthamàha . tvasmà ekasmà api tanvamàtmãyaü ÷arãraü vi sasre, svayaü vàgvividhaü gamayati>% bhàø . asyà eva çcàmarthavyàkhyàne çgvedopadghàde màdhavaþ tva÷abdasya anyàrthatàmabhipretyàha, yathà %<tvaþ anyaþ ka÷cidarthaj¤ànàya vyàkaraõàdyaïgàni ÷çõvannapi mãmàüsàràhityàdenàü vedaråpàü vàcaü na saümyak ÷çõoti>% ata ubhayàrthatà %<vi÷vaü mç÷antãmabhiråpàü viràjaü pa÷yanti tve na tve pa÷yantyenàm>% athaø 8 . 9 . 9 . sarvanàmatvàt jasaþ sãbhàvaþ

#<tvakkaõóura># puø tvacaþ kaõóuü ràti rà--ka . braõe hàràø .

#<tvakkùãrà># strã tvacaþ vaü÷atvacaþ kùãramastyasyàþ àkaratvena ac . 1 vaü÷arocanàyàü . 2 tatràrthe gauràø ïãù ràjaniø . %<sitàjagandhà tvakkùãrã vidàrã trivçtà samà>% su÷ru0

#<tvakchada># puø tvageva chado'sya . kùãrã÷avçkùe (kùãraka¤cukã) prasiddhe vçkùe ratnamàø .

#<tvaktaraïga># puø tvacastaraïga iva . kaõóupadàrthe pàraø nighaõñuþ .

#<tvakpa¤caka># naø tvacàü pa¤cakam . %<nyagrodhãdumbarà÷vattha÷irãùaplakùapàdapàþ . pa¤caite kùãriõo vçkùàsteùàü tvakpa¤cakaü matam>% ityukte nyagrodhàdivalkale . kecittu ÷irãùasthàne vetasaü pare pàri÷am vadantãti ÷eùaþ %<tvakpa¤cakaü himaü gràhi vraõa÷othavisarpajit . viùñambhàdhmànajit tiktaü kaùàyaü laghu lekhanam>% bhàvapraø .

#<tvakpatra># naø tvagiva patramasya . 1 guóatvaci (dàracini) 2 tejapatre ca amarabharatau . %<candanàgurumukhyàni tvakpatràõàü vanàni ca>% bhàø ÷àø 170 aø . 3 hiïgupatryàm strã gauràø ïãp amaraþ .

#<tvakpàka># puø tvacaþ pàko yatra . ÷åkadoùanimittà da÷a càùñau ca vyàdhayo jàyanve ityupakrame %<tvakpàkaþ ÷oõitàrvudam>% ityàdinà ca tàn vibhajya %<pittaraktakçto j¤eyastvakpàko jvaradàhavàn>% su÷rutokte ÷åkadoùanimitte vyàdhibhede .

#<tvakpàruùya># naø tvacaþ pàruùyaü kañhoratà . tvacaþ kàñhinye %<tasya pårvaråpàõi tvakpàruùyamakasmàt romaharùaþ>% su÷rutaþ .

#<tvakpuùpa># naø tvacaþ puùpamiva . 1 romà¤ce trikàø 2 kilàse (chulã) khyàte hemacaø . tvaci puùpaü yasyàþ gauràø ïãù . 3 kilàse strã jañàø svàrthe ka . tvakpuùpikà kilàse trikàø .

#<tvakùa># tanåkaraõe bhvàø paraø sakaø señ tvakùati atvakùãt . %<tvaùñà tårõama÷nute iti nairuktàstriùervà syàt tvakùatervà syàt>% nirukte 8 . 12 uktatvàt tathà dhàturastãti gamyate . %<pratvakùàõo ativi÷và mahàüsi>% çø 10 . 44 . 1 . pratva%<kùàõaþ prakarùeõa tanåkurvan>% bhàø .

#<tvakùas># naø tvakùyate'nena tvakùa--karaõe asun . bale nighaõñuþ . %<sapravikvà tvakùasà kùmo diva÷ca>% çø 1 . 100 . 15 . %<tvakùasà balena>% bhàø .

#<tvakùãyas># triø ati÷ayena tvakùità ãyasun tçõo lopaþ . dãpte %<marutvàn tvakùãyasà vayasà nàdhamànam>% çø 2 . 33 . 5 . %<tvakùãyasà dãptena>% bhàø .

#<tvaksàra># puø tvaci sàro'sya . 1 vaü÷e amaraþ . tvageva sàro'sya . 2 guóatvaci (dàracini) khyàte padàrthe ÷abdacaø . 3 ÷oõavçkùe 4 randhrapradhànavaü÷e (talatàvàü÷a) ràjaniø . %<tvaksàrarandhraparipåraõalabdhagãtiþ>% màghaþ . %<caõóàlàt pàõóusopàkastvaksàravyavahàravàn>% manuþ . %<÷i÷ånàü ÷astrabhãråõàü ÷astràbhàve ca yojayet . tvaksàràdicaturvargaü cheghe bhedye ca buddhimàn>% su÷ruø . tvaksàraþ utpattisthànatve nàstyasyàþ ac . 5 vaü÷arocanàyàü strã ràjaniø .

#<tvaksàrabhedinã># strã tvacaþ sàraü bhinatti bhida--õini ïãù . kùudraca¤cuvçkùe ràjaniø .

#<tvaksugandha># puø tvaci phalatvaci sugandho'sya . nàraïge (nevu) bhede bhàvapraø . 2 elavàlukàkhyagandhadravye strã ÷abdàrthaciø .

#<tvaksvàdvã># strã tvaci svàdvã . (dàracini) khyàte guóatvaci ÷abdàrthaciø .

#<tvaga># gatau bhvàø sakaø paraø señ ãdit . tvaïgati atvaïgãt tatvaïga .

#<tvagaïkara># puø tvacaþ aïkura iva . romà¤ce hàràø .

#<tvagàkùãrã># strã tvacaþ àkùãraü svalpakùãraü yasyàþ gauràø ïãù . vaü÷arocanàyàm jañàø .

#<tvaggandha># puø tvaci phalatvaci gandho'sya . nàgaraïge ràjani0

#<tvagja># naø tvaco jàyate jana--óa . 1 romaõi 2 rudhire ca ràjaniø .

#<tvagdoùa># puø tvacaü dåùayati duùa--õic--aõ . koñharoge ràjaniø %<÷vayathuü pàõóuroga¤ca tvagdoùamavipàcitàm>% su÷ruüø . %<priyaþ prajànàmapi sa tvagdoùeõa pradåùitaþ>% bhàø uø 148 aø . tataþ astyarthe ini tadyukte triø . %<devàpistu mahàtejàstvagdoùã ràjasattamaþ!>% bhàø uø 148 aø .

#<tvagdoùàpahà># strã tvagdoùamapahanti apa + hana--óa . vàkucyàm ràjaniø .

@<[Page 3401a]>@
#<tvagdoùàri># puø 6 taø . hastikande ràjaniø tvagdoùànto'pyatra .

#<tvaca># saüvaraõe tuø paraø sakaø señ . tvacati atvàcãt atvacãt . tatvàca . tvak .

#<tvac(cà)># strã tvacyate saüvriyate deho'nayà tvacati saüvçõoti và deham tvaca--kvip . 1 guóatvaci (dàracini) 2 valkale 3 carmaõi ca mediø . 4 spar÷agràhake vàhyendriyabhede sà ca dehavyàpinã tvacisthità såkùmàvàyoþ sattvàü÷enotpannà vàtàdhiùñhàtçdevatàkà vedàø sàø dç÷yam . tatra %<udbhåtaspar÷avaddravyaü gocaraþ so'pi ca tvacaþ . råpànyac cakùuùo yogyaü råpamatràpi kàraõam . dravyàdhyakùe, tvaco yogo manasà j¤ànakàraõam>% bhàùàø carman ÷abde 2903 pçø dç÷yam .
     carmaõi %<tvacaü samedhyàü paridhàya rauravãm>% raghuþ %<àyåüùi tvakùu nirbhidya pràbha¤janiramocayat>% bhaññiþ . %<tvaguttaràsaïgavatãmadhãtinãm>% kumàø . valkale %<bhurjatvacaþ ku¤jaravindu÷oõàþ>% kumàø . guóatvaci %<tvagelàpatrakaistulyaiþ trisugandhi trijàtakam>% ràjaniø . halantatvàt và ñàp . tatràrthe ÷abdaratnàø tvacàpatram . %<muktatvaca ivoragaþ>% bhàø ÷àø 250 aø . %<÷rãvatsàïko'ravindàkùa årdhvaromà mahattracaþ>% harivaü 179 aø .

#<tvaca># naø tvaca--ac . valkale %<tvacaveùñitamasthipa¤jaram>% ujjvaladaø . guóatvacam ityàdi . pra÷astà tvagastyasya ac . 2 tvakpatre naø . %<tvacaü laghåùõaü kañukaü svàdu tikta¤ca råkùakam . pittalaü kaphavàtaghnaü kaõóvàmàrucinà÷anam . hçdvastirogavàtàr÷aþkçmipãnasa÷ukrahçditi>% .

#<tvaca># tvacaü karoti satyapà÷etyàdiø pàø svàrthe--õic nàmadhàtuþ . tvacayati .

#<tvacas># naø tvaca--asun . tvaci . tvacasi hitam yat . tvagindriyahite %<yakùmaü tvacasyaü te vayam>% athaø 2 . 33 . 7 .

#<tvacàpatra># naø tvacà tvak patramivàsya . (dàracini) tvakpatre÷abdàrthaciø .

#<tvaciùñha># triø ati÷ayena tvagvàn iùñhan matupo luki na padàntakàryam . ati÷ayatvagyukte . ãyasun tvacãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<tvacisàra># puø tvaci sàro'sya halantatvàt và saptamyà na luk . vaü÷e amaraþ .

#<tvacisugandhà># strã tvaci sugandho'syàþ aluk samàø . kùudrailàyàm hàràø .

#<tvacya># triø tvaci hitaü yat bhatvàt na padàntakàryam . tvacihite . %<tvacyaü vçùyaü madhuravipàkam>% su÷ruø .

@<[Page 3401b]>@
#<tvat># triø tana--kvip ano vaþ tuk ca . anyàrthe sarvanàmàyam . tva÷abde dç÷yam . sarvanàmatvàt ñerakac tvakat . iti bodhyam .

#<tvattas># avyaø ekàrthavçtteþ yuùmadaþ tasil tvadàde÷aþ . tvatsakà÷àdityàdyarthe %<tvattaþ sarvaü pravartate>% .

#<tvadãya># triø tava idam tyadàditvena vçddhatvàt cha tvadàde÷aþ . ekavacanàrthavçttiyuùmadarthasambandhini . %<pitustvadãyasya mayà'pahàritaþ>% raghuþ .

#<tvanca># gatau bhvàø paraø sakaø señ . tva¤cati atva¤cãt . tvatva¤ca . udit . tva¤citvà tvaktvà . tvaktaþ

#<tvanca># saïkoce rudhàø paraø sakaø veñ . tvanakti atvàïkùãt matàntare udit . ktvà veñ . anyatra señ . tvaktaþ .

#<tvadvidha># triø taveva vidhà prakàro yasya . tvatsadç÷e .

#<tvampadalakùyàrtha># puø tvamiti padasya lakùyo'rthaþ . aj¤ànàdivyaùñyupàdhyupahitàdhàrabhåte anupahitapratyagànandaråpe turãyacaitanye .

#<tvampadavàcya># triø 6 taø . tvampadàbhidhe . %<dehàdibhiþ paricchinno jãvastu tvampadàbhidhaþ>% vedàntapraø .

#<tvampadavàcyàrtha># triø tvam÷abdàrthe aj¤ànàdivyaùñiþ etadupahitàlpaj¤atvàdivi÷iùñaü caitanyam etadanupahitacaitanya¤ca . etattrayaü taptàyaþpiõóavadekatvenàvabhàsamànaþ tvampadavàcyàrtho bhavati vedàntasàø .

#<tvampadàbhidha># puø tvampadamabhidhà yasya . tvampadavàcye jãve %<àlambanatayà bhàti yo'smatpratyaya÷abdayoþ . antaþkaraõasambhinnabodhaþ sa tvampadàbhidhaþ>% ityukteþ .

#<tvayatà># strã tvayà dattam pçùoø . tvayà datte ityarthe %<mana indra! tvayatàyà iùe>% çø 7 . 20 . 20 . %<tvayatàyai iùe tvayà dattàyai iùe annàya>% bhàø annàya annaü bhoktumityarthaþ .

#<tvara># vege bhvàø àtmaø akaø señ . tvarate atvariùña . ghañàø . õic--tvarayati . ùit tvarà . ¤ãt tvarito'sti . %<gacchàvaþ sahitau tatra mamàpi tvarate manaþ>% ràmàø àraø 78 saø . %<yasya và tvarate buddhiþ>% bhàø saø 155 ÷loø %<dåtà hi tvarayanti màm>% ràmàø bàø %<atatvaracca tàn yoddhum>% bhaññiþ .

#<tvarà># strã tvara--aï . 1 vege, 2 abhãùñalàbhàrthaü vilambàsahane ca %<autsukhyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà>% ratnàvalã .

#<tvaràyaõa># triø tvarà ayanamasya õatvam . tvaràsakte amaraþ

#<tvaràyas># tvaraõe kaõóvàø àkçtigaõaþ paraø akaø señ . tvaràyasyati .

@<[Page 3402a]>@
#<tvari># strã tvara--vege bhàve in . tvaràyàü hemacandrakoùaþ .

#<tvarita># naø tvara--kta . 1 ÷ãghre . 2 tadvati triø . %<patho'bhisasrustvaritaü camåcaràþ>% màghaþ %<tvaritagatirvrajayuvatiþ>% chandomaø . 3 devãbhede strã %<athàbhidhàsye tvaritàü tvaritaü phaladàyinãm>% ityupakrame tantrasàø taddhyànàdikamuktaü dç÷yam .

#<tvaritaka># puø tvaritaü kàyati prakà÷ate jàyate kai--ka . vrãhibhede (torã) kçùõavrãhãtyàdyupakrame %<tvaritakakukkuñàõóaketyàdi>% su÷ruø .

#<tvaritagati># strã %<tvaritagati÷ca najanagaiþ>% chaø maø ukte da÷àkùarapàdake varõavçttabhede .

#<tvaritodita># naø tvaritamuditam . ÷ãghroccàrite niraste vacasi amaraþ .

#<tvalaga># puø jalaga + pçùoø . jalasarpe pàraskaraniø .

#<tvaùña># triø tvakùa--tanåkaraõe kta . tanåkçte taùña÷abdàrthe amaraþ

#<tvaùñi># puø %<matsyàghàto niùàdànàü tvaùñistvàyogavasya ca>% manåkte saïkãrõajàtibhede .

#<tvaùñãmatã># strã tvaùñà tadanugraho'styasyàþ matup pçùoø . tvaùñuranugrahopetàyàü striyàm strãpuruùamithunaråpàõàü pa÷umanuùyàdãnàü ÷arãranirmàtà tvaùñà tathà ca agnyupasthànapraø ÷råyate %<yàvaccho vai retasaþ siktasya tvaùñà råpàõi vikaroti tàvaccho vai tat prajàyate>% tàdç÷asya tvaùñuranugrahopetà màø .

#<tvaùñç># puø tvakùa--tçc . %<ekàda÷astathà tvaùñà dvàda÷o viùõurucyate>% bhàø àø 65 aø ukte 1 dvàda÷àdityamadhye 1 àdityabhede . %<nirbhinne akùiõã tvaùñà lokapàlo'vi÷at vibhoþ . cakùuùàü÷ena råpàõàü pratipattiryato nçõàm>% bhàgaø 31614 ÷loø . uktestasya netropakàrakatayà netràdhiùñhàtçtvam . 2 deva÷ilpibhede amaraþ %<vi÷vakarmà ca tvaùñà ca cakràte hyàyudhaü bahu>% harivaø 319 aø . %<àhvaye vi÷vakarmàõamahaü tvaùñàrameva ca>% ràmàø vàø 91 saø . %<tvaùñà tathaivorjitavi÷vakarmà>% harivaüø 243 aø ityàdiùu tayorbhedena nirde÷àt na paryàyatà . 3 taddevatàke citrànakùatre . 4 såtradhare takùake varõasaïkarabhede ca . 5 takùaõakartari triø striyàü ïãp . 6 pa÷umanuùyàdãnàü garbhàntaþstharetoråpavikàrakàrake devabhede tvaùñãmatã÷abde dç÷yam .

#<tvaùñçmat># triø tvaùñç + astyarthe matup . vãryàdhiùñhàtçdevabhedayukte %<tvaùñçmantastvà sapema>% yajuø 37 . 20 . %<tvaùñà retasàmadhiùñhàtà tatsahitàþ . maithunàrthopaspar÷e vãryàdhiùñhàtàpekùito'ta etadyutàþ>% vedadãø .

#<tvàmkàmà># strã tvàü kàmayate kama--õiï aõ vede dvitãyàyàþ na luk . tvàmabhilaùantyàm . %<agne! tvàükàmayà girà>% çø 8 . 11 . 7 . loke tu tvatkàma ityeva .

#<tvàyu># triø tvàmàtmana icchati kyac yuùmadastvadàde÷e kyàcchandasi pàø u . àtmanaþ tvàü mayamàne . %<sutà ime tvàyavaþ>% çø 1 . 3 . 4 .

#<tvàvat># triø taveva dar÷anamasya yuùmad + vatupprakaraõe %<yuùmadasmadbhyàü chandasi sàdç÷ye upasaükhyànam>% ukteþ sàdç÷ye batup tvàde÷aþ %<à sarbanàmnaþ>% pàø à . tvatsadç÷e %<à gha tvàvàn tmànàptaþþ>% çø 1 . 30 . 14 .

#<tvàvasu># puø tvaü vasurvyàpako'sya tvàde÷aþ vede pçùoø à . tvayà vyàpte . loke tu tvadvasuþ ityeva .

#<tvàùñã># strã durgàyàm . %<tuùa tuùñau smçto dhàtustasya tuùñãnipàtane . sçjatyeùà prajàstuùñã tvàùñã tena prakãrtità>% devãpuø 45 aø .

#<tvàùñra># triø tvaùñà devatà asya aõ . tvaùñçdevatàke 1 àjyàdau 2 citrànakùatre strã . tvaùñuþ àdityabhedasya apatyam aõ . 3 vi÷varåpe 4 vçtràsure ca . %<tvàùñrasya cidvi÷varåpasya gonàmàcakràõaþ trãõi ÷ãrùàparàvarke>% çø 10 . 8 . 9 . %<vivasvànaryamà påùà tvaùñàtha savità tathà>% ityupakrame vivasvadàdãnàü vaü÷amabhidhàya . %<tvaùñurdetyabhibat bhàryà rocanà nàma kanyakà . sannive÷astayorjaj¤e vi÷varåpa÷ca vãryavàn . taü vavrire suragaõàþ svastrãyaü dviùatàmapi>% bhàgaø 616 aø 33 ÷loø iti vi÷varåpotpattikathà . vçtràsurotpattikathà ca %<hataputrastatastvaùñà juhàvendràya ÷atrave . indra÷atro! vivardhasva mà ciraü jahi vidviùam>% ityupakrame tadutpattimupavarõya %<yenàvçtà ime lokàstamasà tvàùñramårtinà . sa vai vçtra iti proktaþ pàpaþ paramadàruõaþ>% bhàgaø 6 . 9 aø dç÷yà . tvaùñuþ stryapatyam aõ ïãp . saüj¤ànàmani 4 såryapatnyàü strã ÷abdaratnàø . chàyà÷abde 2985 pçø dç÷yam . 5 kùudrarathe trikàø . 6 sàmabhede . %<indro vçtràdbibhyadgàü pràvi÷at taü tvàùñre'bruvan jananyàmeti tametaiþ sàmabhirajanayan>% pa¤cabhãùmabràø .

#<tviùa># dãptau bhvàø ubhaø akaø aniñ . tviùati te . atvikùat atvikùata . titveùa titvaùe . tvikùãùña . %<ojastadasya titviùe>% çø 8 . 6 . 5 . %<samacyanta vçjanàti tviùvanta yat>% çø 5 . 54 . 12 . %<agniriva manyo! tviùitaþ sahasva>% çø 10 . 84 . 2 .

#<tviù(ùà)># strã tviù--sampaø bhàve kvip . dãptau . %<ni÷ãthadãpàþ sahasà hatatviùaþ>% raghuþ . %<rucidhàmni bhartari paralokamamyupagate vivi÷uþ . jvalanaü tviùaþ kathamivetarathà>% %<cayastviùàmityavadhàritaü puraþ>% màghaþ . halantatvàt và ñàp . tatràrthe ÷abdaratnàø .

#<tviùàmã÷a># puø 6 taø aluk samàø . 1 sårye hemacaø 2 arkavçkùe ca .

#<tviùàmpati># puø 6 taø aluk saø . 1 sårye amaraþ 2 arkavçkùe ca .

#<tviùi># puø tviùa--in . kiraõe hemacaø .

#<tviùita># triø tviñh jàtàsya tàraø itac . jvalite . %<agniriva manyo tviùitaþ>% çø 10 . 84 . 2 .

#<tveùatha># triø triùa--athac . dãpte . %<÷årasyeva tveùathà dãùate vayaþ>% çø 1 . 141 . 8 .

#<tveùas># triø tviùa--asun . dãpte %<asyedu tveùasavaranta sibdhavaþ>% çø 1 . 61 . 11

#<tvai># avyaø tvaca--bàø óai . 1 vi÷eùe 2 vitarke ca ÷abdàrthaciø .

#<tvota># triø tvayà åtaþ vede niø . tvayà rakùite ityarthe . %<tvotàso nyarvatà>% çø 1 . 8 . 2 . loke tu tvadåta ityeva

#<tsara># chadmagatau bhvàø paraø sakaø señ . tsarati tsàrãt . %<yastrà svapantãü tsarati yastvà dipsati jàgratãm>% athaø 8 . 6 . 8 . %<yo hainaü pàpmà màyayà tsarati na hainaü so'bhibhavati>% ÷ataø bràø 11 . 1 . 6 . 12 .

#<tsaru># puø tsara--ut! khaógamuùñau . %<mà màü padyena rapasà vidat tsaruþ>% çø 7 . 50 . 1 . %<khaógaü ca kanakatsarum>% bhàø vaø 1527 ÷loø . %<gçhãtakhaógacarmàõastato bhåyaþ prahàriõaþ . tsarumàrgàn yathoddiùñàü÷ceruþ sarvàsu bhåmiùu>% bhàø àø 5244 ÷loø .

#<tsàruka># triø tsarau tadyuddhe nipuõaþ àkarùàø kan tataþ svàrthe aõ . asiyuddhanipuõe . %<tathà'tipuruùànanyàn tsàrukau yamajàvubhau>% bhàø àø 132--aø .

#<tryabdaspç÷># puø tryabdaü jaivavarùatrayaü spç÷ati spç÷a kvin jaivavarùatrayayçkte luptasaüvatsare sauravarùabhede . %<ekasmin ravivarùe sauravarùadvayàvasànaü cet . tryavdaspçgevamenaü rviluptavatsaraü pràhuþ>% ya÷odharejatantram . %<guruvarùayugmarvatsamà gadità sà man muptasaüj¤ità>% jyotirvidàbharaõam . iti vàcaspatye takàràdi÷abdàrthataïkalanam .


#<tha>#

#<tha># thakàraþ tavargãyadvitãyavarõo vya¤janavarõavi÷eùaþ asyoccàraõasthànam dantamålaü tasvãccàraõe dantamålena saha jihvàgrasyaspar÷aþ àbhyantaraprayatnaþ, ataevàsya spar÷avarõatà . bàhyaprayatnàstu vivàra÷vàsàghãùàmahàpràõa÷ca . asya vàcaka÷abdà varõàbhidhàne uktà yathà
     thastrivàsã mahàgranthirgranthigràho bhayànakaþ . ÷ilã ÷irasijo dantã bhadrakàlã ÷iloccayaþ . kçùõo buddhirvikarõà ca dakùiõà÷àdhipo'maraþ . varadà bhogadà ke÷o vàmajaïghà'laso'nalaþ . nojjayinã pçthurguhyaþ ÷araccandro vidàrakaþ . màtçkànyàse asya vàmajaïghàyàü nyàsaþ . asyàdhiùñhàtçdevãdhye yaråpaü yathà %<nãlavarõàü trinayanàü ùaóbhujàü varadàü paràm . pãtavastraparãdhànàü sadà siddhipradàyinãm . evaü dhyàtvà thakàrantu tanmantra da÷adhà japet . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . taruõàditya÷aïkà÷aü thakàraü praõamàmyaham>% asya svaråpaü yathà %<thakàraü ca¤calàpàïgi! kuõóalã mokùaråpiõã . tri÷aktisahitaü varõaü trivindusahitaü sadà . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõàtmakaü sadà . taruõàditya÷aïkà÷aü jakàraü praõamàmyaham>% kàmadhenutantram . kàvyàdau asyaü pràkprayoge yuddhaü phalam %<thastu yuddham>% vçø raø ñãko kteþ .

#<tha># puø thuóa--thurva và óa . 1 parvate 2 bhayatràyake triø 3 maïgale 4 bhaye rakùaõe naø mediø .

#<thakàra># puø tha + svaråpe kàra! thasvaråpe varõe %<thakàraü ca¤calàpàïgiü!>% kàsadhenutaø .

#<tharva># caraõe bhvàø paraø sarka señ . tharvati atharvãt . tatharva %<aïgãraso naþ pitaro navagvà atharvàõo bhçgavaþ saumyàmaþ>% nighaõñudhçtà ÷rutiþ %<atharvàõo'carantastarvati÷caratikarmà tatpratiùedhaþ>% niruø 11 . 8 . loke'pi gati÷ånye (atharva iti) prasiddhiþ .

#<thuóa># saüvçtau tuø kuø paraø sakaø señ . thuóati athuóãt . tuthoóa .

#<thutkàra># puø thut ityavyakta÷abdasya kàraþ . niùñhãvanatyàùànukaraõe ÷abdabhede .

#<thuthåkç># thuthu ityavyakta ÷abdàt niùñhãvanatyàgànukaraõa÷abdàt cvi--kç¤onuprayogaþ . thuthåkaroti . %<thuthåkçtya vamadbhiradhvagajanaiþ>% såktikarõàmçtam .

#<thuthåkçt># strã thuthu ityavyakta÷abdaü karotyasyàm kç--bàø àdhàre kvip . holàkàyàü pàraskaranighaø .

@<[Page 3404a]>@
#<thurva># badhe bhvàø paraø sakaø señ . thårvati athårvãt . tuthårva .

#<thaithai># avyaø thai--thai ityavyakta÷abdànukaraõa÷abdabhade saügãtadàmoø .

#<tho(thu)óana># naø thuóa--bhàve lyuñ kuñàditve'pi bàø guõaþ . saüvaraõe . vastutaþ thuóanamityeva tatràrthe sàdhu ÷abdakalpa dume thoóana÷abdakalpanaü pràmàdikamava .

#<thauõeya># triø sthåõàyàü hitàdi óhak pçùoø . svaõàhitàdau ÷abdàrthaciø .
     iti vàcaspatye thakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<da>#

#<da># dakàraþ tavargãyatçtãyavarõaþ vya¤janavarõabhedaþ asyoccàraõasthànaü dantamålam . dantamålena saha jihvàgreõa spar÷anàdasya uccàryatvàt spar÷avarõatà . asyoccàraõe yàhyabhayatnàþ saüvàranàdaghoùà alpapràõa÷ca . tasya vàghaka÷abdà varõàbhidhànoktà yavà .
     %<do'drã÷odhàtaki rdhàtà dàtà tràsaþ kalatrakam . dãnaü j¤àna¤ca dàna¤ca bhaktiràvahanã dharà . suùumõà yoginã sadyaþkuntalo vàmagulphakaþ . kàtyàyanã ÷ivà durgà'naïganàmà trikaõñakã . svastikaþ kuñilàråpaþ kçùõaþ ÷yàmà jitendriyaþ . dharmakçdvàmadeva÷ca bhramarehaþ suca¤calà . haridràpuravedã ca dakùapàõistrirekhakaþ>% ÷rasyàdhiùñhàtçdevatà dhyànàdi yathà %<dhyànamasya dakàrasya vakùyate ÷çõu pàrvati! . caturbhujà pãtavastràü navayauvanasaü÷ritàma . anekaratnaghañitahàranupåra÷obhitàm evaü dhyàtva dakàrantu tanmantraü da÷adhà japet . tri÷aktisahitaü devi! trivindusahitaü tathà . àtmàditattvasaüyuktaü dakàraü praõamànthaham>% varõoddhàratantram . asya svaråpaü yathà %<dakàraü ÷çõu càrvahi! baturvargapradàyakam . pa¤cadavamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . tri÷aktisahitaü devi! trivindu sahitaü yadà . vyàtmàditattrasaüyaktaü svayaü paramakuõóalã . raktavidyullatàkàra ñakari hçdi bhàvayet>% kàmadhenumantram . tàvyàdau asva prayoge saukhyaü phalam . doghaþ saukhyaü mudaü naþ vçttaø raø ñãø ukteþ . màvçkànvàse'sya vàmagulphe nyàsyaþ .

@<[Page 3404b]>@
#<da># puø daip--÷uddho dà--dàne ño--khaõóane và ka dada--dàne bàø óa và . 1 parvate 2 datte 3 dàtari ca mediø . 4 kalatre naø ekàkùarakoùaþ . do--khaõóane sampaø bhàve kvip . 5 khaõóane 6 rakùaõe ca strã mediø . %<dàdadoduddaduddàdãdàdàdodådadãdadoþ . duddàdaü dadade duddedadàdadadado'dadaþ>% màghaþ asya mallinàthavàkhyàyàmartha vi÷eùà bodhyàþ . %<smara÷àpàvadhidàü sarasvatãm>% kumàø %<kariõàü mude sanaladà naladàþ>% kiràø . %<syàdasyànaladaü vinà na dalane tàpasya ko'pi kùamaþ>% %<de! vaþpatirviduvi naiùadharàjagatyàþ>% naiùadham . he viduùide vidvajjane dàtri! vo varuõaþ iti varuõapakùe cchedaþ .

#<daü÷a># puø dan÷a--kac bhàve gha¤ và . (óà÷a) prasiddhe kãñabhede 2 sannadahane (varmaõi) 3 da÷ane ca mediø . 4 doùe 6 sarpakùate ca vi÷vaþ karaõe gha¤a . 7 dante puø hemacaø %<sarva¤ca daü÷ama÷akaü sthàvara¤ca pçthagvidham>% . %<svedajà daü÷ama÷akaü yåkàmakùikamatkuõam>% manaþ . %<kaõóåyanairdaü÷anivàraõai÷ca>% raghuþ . gauràø ïãù kùudrodaü÷aþ alpàrthe ïãp và . 8 kùudradaü÷e (ma÷aka) bhede strã amaraþ .

#<daü÷aka># puø dan÷a--õvul . (óà÷a) 1 makùikàbhede hàràø . 2 daü÷anakartari triø .

#<daü÷ana># naø dan÷a--bhàve lyuñ . (kàmaóàn) (hulavamàna) 1 dantàdinà khaõóane %<daùñà÷ca daü÷anaiþ kàntaü dàsãkurvanti yoùitaþ>% sàø daø 2 varmaõi naø . %<dhçùñadumramahatvà tu na vimokùyàmi daü÷anam>% bhàø kaø 57 aø .

#<daü÷anà÷inã># strã daü÷aü nà÷ayati nà÷i--õini--ïãp . tailakãñabhede ràjaniø .

#<daü÷abhãru># puø daü÷àt bhãruþ . mahiùe hemacaø .

#<daü÷amåla># puø daü÷yate karmaõi gha¤ daü÷a målamasya . ÷igrau (sajinà) ràjaniø .

#<daü÷ita># triø daü÷aþ varma saüjàto'sya tàraø itac . 1 kçtasannàhe dhçtavarmaõi %<såryà yatra ca sauvarõàstrayo bhàsanti daü÷itàþ . tejasà prajvalanto hi kasyaitaddhanuruttamam>% bhàø viø 42 aø %<chatràõi ca viràjante dàmatàni si tàni ca>% harivaü 5454 ÷loø .

#<daü÷åka># triø dan÷a vàø uka . da÷ana÷ãle . %<tasmàt klãvàþ dandaü ÷åkà daü÷åkàþ>% taitiø broø 1 . 7 . 8 . 2 .

#<daüùñrà># strã daü÷a--ùñan gauràdiùu nàtàmaha÷abdasya pàñhàt ùittvàt ïãùo'nityatvàt ñàp . sthåladantabhede . dantapaïaktidvayaprànte catvàro dantabhedà daüùñrà iti prasiddhiþ . dviguõàkçtadantàvalirityeke %<daüùñràkaràlàni ca te mukhàni>% gãtà . %<daüùñràyàü dharaõirnakhe ditisutàdhã÷aþ pade rodasã>% sàø daø . %<daüùñràmayåkhaiþ ÷akalàni kurvan>% raghuþ

#<daüùñrànakhaviùa># puø daüùñràyàü nakhe ca viùaü yasya . màrjàràdau yathàha su÷rutaþ . %<tatra dçùñini÷vàsaü daüùñrànakhamåtrapurãùa÷ukralàlàrtavamukhamandaü÷avi÷ardhitagudàsthipitta÷åka÷avànãti>% viùasthànopakrame %<màrjàra÷vavànarabhakaramaõóåkapàkamatsyagodhà÷ambåkapracalàkagçhagodhikàcatuùpàdakãñàstathànye daüùñrànakhaviùàþ>% .

#<daüùñràla># triø daüùñrà + antyarthe cåóàø la . daüùñràyukte %<dhåmbake÷o harit÷ma÷rurdaüùñràlauùñapuñànanaþ>% harivaüø 47 aø .

#<daüùñràviùa># puø daüùñràyàü viùamasya . 1 bhaume garpe %<bhaumàstu daüùñràviùàþ>% su÷rutaþ 2 låtàbhede strã . yathàha su÷rutaþ
     %<viùantu làlàna÷camåtradaüùñràrajaþpurãùairatha cendriyeõa . saptaprakàraü visçjanti såtàstadugramadhyàvaravãryayuktam . sakaõóåkoñhaü sthiramalpamålaü làõàjataü mandarujaü danti . ÷opha÷ca kaõóå÷ca pulànikà ca dhåmàyanaü caiva gasyàgradaü÷e . daü÷antu måtreõa sakçùõamadhyaü saraktaparyantamavehi dãõam . daüùñràbhirugraü kañhinaü vivarõaü jàgãhi daü÷aü sthiramaõóala¤ca>% . làlàvipàdayo'pyatra .

#<daüùñràstra># puüstro daüùñràstramivàsya . varàhe ÷abdàrthagniø . daüùñràyudhàdayo'pyatra

#<daüùñrikà># strã daüùñrà svàrthe ka kàpi hrasve ata ittvam . dàóikàya daüùñràyapadàrthe daüùñrà + vrãhyàø và ñhan . daüùñràyukte triø .

#<daüùñrin># puø daüùñrà astyarthe vrãhyàø ini . ÷åkare amaraü 2 sarpe ÷abdaraø . 3 daüùñràyukte triø . %<ñaüùñribhiþ ÷çïgibhirvàpi hatàmlecchai÷ca taskaraiþ>% ÷uø taø agnipuø .

#<daüsanà># strã cuø danåsa--bhàve yuc . 1 karmaõi nirukte daü÷as iti ÷abdasma karmaparyàyatokta stathàrthatvam . %<tapa kratvà tava taddaüsanàbhiþ>% çø 6 . 17 . 6 . %<daüsanàbhiþ karmabhiþ>% bhàø . %<÷acã vastava daüsanà>% çø 1 . 29 . 2 .

#<daüsas># naø dansa--asun . karmaõi nighaõñuþ %<càrutamamasi daüsaþ>% pàø 1 . 62 . 6 . %<avardhayo valino asya daüsasà>% 10 . 128 . %<daümamà karmaõà>% bhàø . %<sajoùàva÷vinà datobhiþ>% tajuø 12 . 74 .

#<daüsi># puø dansa--in . karmaõi . %<kutsàya manmannahya÷ca daüsayaþ>% çø 10 . 138 . 1 . %<daüsayaþ karmàõi>% bhàø %<daüsayaþ karmàõi daüsayatyenàni>% nirukte 4 . 25 .

#<daüsiùñha># triø dansa--tçn daüsayità ati÷ayena saþ iùñhan tçõo luki õilopaþ . 1 atyantakarmakartari . %<dasrà daüsiüùñhà rathyà rathãtamà>% çø 1 . 182 . 2 . %<daüsiùñhà ati÷ayitakarmàrõà>% bhàø austhàne àdh . 2 dar÷anãyatame 3 ati÷ayena ÷atruhiüsake ca . %<yenà daüsiùñha! kçtvane>% çø 8 . 24 . 25 . %<he daüsiùñha! dar÷anãyatama! yadvà ÷atråõàü kùapayitaþ!>% bhàø . atra dç÷eþ daüse rvà dhàtoråpaü pçùoø .

#<daka># naø udaka + pçùoø daip--÷odhe ka tataþ saüj¤àyàü kan và . jale trikàø dakodaram . dakàrgalam .

#<dakodara># naø dakaü jalasphãtamudaraü yatra . su÷rutokte kalodaràparanàmake udararogabhede yathà yaþ snehapãto'pyanuvàsito và vànto virikto'ppatha và niråóhaþ . pivejjalaü ÷ãtalamà÷u tasya srãtàüsi duùyanti hi tadvahàni . snehopalipteùvatha vàpi teùu dakodaraü pårbavadabhyupaiti . srigdhaü mahatsamparivçttavàbhi bhç÷onnataü pårõamivàmbunà ca . yathà dçtiþ kùubhyati, kampate ca ÷abdàyate dhàpi dakodaraü tat . %<nàbheradha÷caturaïgule sevanyà vàmapàr÷ve dakodare>% %<vedhyàþ sirà bahuvidhà måtravçddhirdakodaram>% ma÷raø .

#<dakùa># vçddhau ÷ãghràrthe ca bhvàø àtmaø akaø señ . dakùate adakùiùña . dadakùe . dakùaþ . %<tvamino ÷atahimàsi dakùase>% çø 2 . 1 . 11 .

#<dakùa># hantyardhe (gatau badhe ca) bhvàø àtmaø sakaø señ . dakùate adakùiùña dadakùe . mit tatkaraõasàmarthyàt anupadhàyà api dãrghe ciõiø adàkùi adakùi õamuli dakùaü dakùam dàsaü dàkùamiti råpaü ùita bhàve a . dakùà .

#<dakùa># puø dakùa--kartari ac . 1 tàmracåóe dakùasaühitàkartari 2 munimade 3 ÷ivavçùabhe 4 vçkùabhede 5 agnau ca vi÷vaþ . 6 mahe÷vare ÷abdaratnàø . brahmaõo dakùiõàïguùñhajàte 7 prajàpatibhede . 8 cature j¤eyeùu kartavyeùu copasthiteùu sadya eva j¤àtaü kartuü ca samarthe pañau triø mediø .
     %<dakùastvajàyatàïguùñhàddakùiõàdbhagavàn çùiþ . brahmaõaþ pçthivãpàla! ÷àntàtmà sumahàtapàþ . vàmàdajàyatàïguùñhàddhàryà tamya mahàtmanaþ . tasyàü pallà÷ataü kanyàþ sa evàjanayan muniþ . tàþ sarvàstvanavadyàïghyaþ kanyàþ kamalalocanàþ . putrikàþ svàpayàmàsa naùñaputraþ prajàpatiþ>% bhàø àø 66 aø tasya putranà÷akathà dakùasuta ÷abde dç÷yam harivaü÷e 2 aø tu tasya pràcetasatvamuktaü yathà
     %<upagamyàbravãdetànatha somaþ prajàpatãya . kopaü yacchata ràjànaþ! sarve pràcãnabarhiùaþ! . vçkùa÷ånyà kçtà pçthvã ÷àmyetàmagnimàrutau . ratnabhåtà ca kanyeyaü vçkùàõàü varavarõinã . bhaviùyaü jànatà tattvaü dhçtà garbheõa vai mayà . màriùà nàma kanyeyaü vçkùàõàmiti nirmità . bhàryàvo'stu mahàbhàgà somavaü÷avivardhinã . yuùmàkaü tejaso'rdhena mama càrdhena tejasaþ . asyàmutpatsyate putro dakùã nàma prajàpatiþ . sa imàü dagdhabhåyiùñhàü yuùmattejomayena vai . agninà'gnisamo bhåtvà prajàþ saüvardhayiùyati . tataþ somasya vacanàjjagçhuste pracetasaþ . saühçtya kopaü vçkùebhyaþ patnãü dharmeõa màriùàm . màriùàyàü tataste tu manasà garbhamàdadhuþ . da÷abhyastu pracetobhyo màriùàyàü prajàpatiþ . dakùojaj¤e mahàtejàþ somasyàü÷ena bhàrata! . putrànutpàdayàmàsa somavaü÷avivardhanàn . acaràü÷ca caràü÷caiva dvipado'tha catuùpapadaþ . sa sçùñvà manasà dakùaþ pa÷càdapyasçjat striyaþ . dadau sa da÷a dharmàya ka÷yapàya trayoda÷a . ÷iùñàþ somàya ràj¤e'tha nakùatràkhyà dadau prabhuþ . tàsu devàþ khagà gàvo nàgà ditijadànavàþ . gandharvàpsarasa÷caiva jaj¤ire'nyà÷ca jàtayaþ . tataþ prabhçti ràjendra! prajà maithunasambhavàþ . sakalpàddar÷anàt spar÷àt pårveùàü procyate prajà>% .
     anayorvirodhamà÷aïkya kalpabhedàdavirodhaþ bheïgyà tatraiva samàhito yathà
     %<janamejaya uvàca . devànàü dànavànà¤ca gandharvoragarakùasàm . sambhavaþ kathitaþ pårvaü dakùasya ca mahàtmanaþ . aïguùñhàd brahmaõo jàto dakùaþ proktastvayà'nagha! vàmàïgaùñhàttathà caiva tasya patnã vyajàyata . kathaü pràce tasatva sa punarlebhe mahàtapàþ . etanme saü÷ayaü vipra! samyagàkhyàtumarhasi . dauhitra÷caiva somasya kathaü ÷va÷uratàïgataþ>% . vai÷ampràyana uvàca . %<utpatti÷ca nirodha÷ca nityau bhateùu pàrthiva! . çùayo 'tra na muhyanti vidvàüsa÷caiva ye janàþ . yuge yuge bhavantyete sarve dakùàdayo nçpàþ . puna÷caiva nirudhyante vidvàüstatra na muhyapi . jyaiùñyaü kàniùñyamapyeùàü pårvaü nàsãjjanàdhipa! . tapa eva garãyo'bhåt prabhàva÷caiva kàraõam>% harivaüø 2 aø . 9 au÷ãnaraputrançpabhede %<÷ivirbalaþ kçmirdakùa÷catvàrau÷ãnaràtmajàþ>% bhàgaø 9 . 23 . 4 . 9 dakùiõabhàge %<vàmato jànakã yasya daj¤abhàge ca lakùmaõaþ . màrutiþ purato yasya>% ràmakavacam . 10 viùõau %<ugraþ saüvatsaro dakùaþ>% viùõusaø . %<jagadråpeõa vardhamànatvàt sarvakarmàõi kùipraü karotãti bà dakùaþ>% bhàø tatra ku÷ale %<dakùamiùñamadhuvàsarasàram>% %<upavanapavanànupàtadakùaiþ>% màghaþ %<randhrànveùaõadakùàõàü dviùàmàmiùatàü yayau>% raghuþ . %<merau sthite dogdhari dohadakùe>% kumàø . dakùa hiüse karaõe gha¤ . 11 bale nighaõñuþ . %<sa dakùàõàü dakùapatirbabhåva>% çø 1 . 95 . 6 . dakùàõàü balànàm madhye yadati÷ayitaü balaü tasyàdhipatiþ bhàø . 13 vãrye naø %<svairdakùairdakùapiteha sãda devànàm>% yajuø 14 . 3 . %<svairdakùaiþ vãryaiþ sàmarthyaiþ saha, dakùa÷abdo'tra vãryàrthaþ . dakùapità dakùaü vãryaü pàtãti pàlayità>% vedadãø .

#<dakùakanyà># strã 6 taø . dakùasya sutàsu tà÷ca ùaùñiþ . yathàha matsyapuø 5 aø .
     %<tatasteùu vinaùñeùu ùaùñiü katyàþ prajàpatiþ . vairiõyàü janayàmàsa dakùaþ pràcetasastathà . pràdàt sa da÷a dharmàya ka÷yapàya trayoda÷a . saptaviü÷atiü somàya catasro'riùñanemaye . dve caiva bhçguputràya dve kç÷à÷vàya dhãmate . dve caivàïgirase tadvattàsànnàmàni vistaràt>% . %<tàü÷caiva naùñàn vij¤àya putràn dakùaþ prajàpatiþ . ùaùñiü tato'sçjat kanyàü vairiõyàmiti naþ ÷rutam . tàstadà pratijagràha bhàryàrthaü ka÷yapaþ prabhuþ . somo dharma÷ca kauravya . tathaivànye maharùayaþ . dadau sa da÷a dharmàya ka÷yapàya trayoda÷a . saptaviü÷atiü somàya catasro'riùñanemine . dve caiva bahuputràya dve caivàïgirase tathà . dve kç÷à÷vàya viduùe tàsàü nàmàni me ÷çõu>% harivaüø 3 aø . 2 satãnàmnyàü bhavapatnyàü durgàyà¤ca tatkathà %<prasåtiü mànavãü dakùaþ upayeme hyajàtmajaþ . tasyàü sasarja duhitéþ ùoóa÷àmalalocanàþ . trayoda÷à'dàddharmàya tathaikàmagnaye vibhuþ . pitçbhya ekàü yuktebhyo bhavàyaikàü bhavacchide>% bhàgaø 4 . 1 . athàpamànena pituþ prayuktà dakùasya kanyà bhavapårvapatnã . satã satã yogavisçùñadehà kumàø dakùasutàdayo'pyatra .

#<dakùakratu># puø 6 taø . dakùaprajàpatikçte nirã÷varabhàge yaj¤abhede . tadyaj¤akathà kà÷ãø 87 aø yathà
     %<ahaü yiyakùuryåyaü me yaj¤asàhàyyakàriõaþ . bhavantu yaj¤asambhàrànànayantu tvarànvitàþ . ÷vetadvãpanatho gatvà cakre cakriõamacyutam . sahàkratåpadeùñàraü yaj¤apåruùameva ca . tasyartvijo'bhavan sarve çùayo brahmavàdinaþ . pràvartata tatastasya dakùasya ca mahàdhvaraþ . dåràdeva nikàyàcca tasmin dakùamahàdhvare . ano÷varàttato vedhà vyàjaü kçtvà gçhaü yayau . dadhãciratha saüvãkùya sarvàüstrailokyavàsinaþ . dakùayaj¤e sameyàtàn satã÷varaviva rjitàn . pràptasammànasambhàràn vàso'laïkçtipårvakam>% ityupakrame tatra dadhãcinà saha dakùasya uktipratyuktã yathà
     %<taü vidanti va÷iùñhàdyàstavàrtvijyaü bhajanti ye . eko rudro na dvitãyaþ saüvidànàapãti hi . pràvartantarùayo'nye'pi gauravàttava ca kratau . yadi me bràhmaõasyaikaü ÷çõoùi vacanaü hitam . tadà kratuphalàdhã÷aü vi÷ve÷aü taü samàhvaya . vinà tena kraturasau kçto'pyakçta eva hi . sati tasmin mahàdeve vi÷vakarmaikasàkùiõi . tavàpi caiùàü sarveùàü phaliùyati manorathaþ . yathà jaóàni vãjàni na phalanti svayaü tathà . jaóàni sarvakarmàõi na phalantã÷varaü vinà . arthahãnà yathà vàõã dharmahãnà yathà tanåþ . patihãnà yathà nàrã ÷ivahãnà tathà kriyà . gaïgàhãnà yathà de÷àþ putrahãnà yathà gçhàþ dànahãnà yathà sampat ÷ivahãnà tathà kriyà . mantrahãnaü yathà ràjyaü ÷rutihãnà yathà dvijàþ . yoùàhãnaü yathà saukhyaü ÷ivahãnà tathà kriyà . darbhahãnà yathà sandhyà tilahãnaü tu tarpaõam . havirhãno yathà homaþ ÷ivahãnà tathà kriyà . itthaü dadhãcinàkhyàtaü jagràha vacanaü na tat . dakùo dakùo'pi tatraiva ÷ambhormàyàvimohitaþ . provàca ca bhç÷aü kruddhaþ kà cintà tava me kratoþ . kratumukhyàni sarvàõi yàni karmàõi sarva÷aþ . tàni sidhyanti niyataü yathàrthakaraõàdiha . ayathàrthavidhànena siddhyet karmàpi ne÷ituþ . svakarmasiddhaye vàtha sarva eva hi ce÷varaþ . ã÷varaþ karmaõàü sàkùã yat tvayàpãti bhàùitam . tattathàstu paraü sàkùã nàrthaü dadyàcca kutracit . jaóàni sarvakarmàõi na phalantã÷varaü vinà . yaduktaü bhavatà tatràpyaho dçùñàntayàmyaham . jaóànyapi ca vãjàni kàlaü saüpràpya càtsanà . aïkurayanti kàlàcca puùpyanti ca phalanti ca . vinà'pã÷aü yathà karma svayaü kàle phalatyaho . kimã÷vareõa tenàtra mahà'maïgalamårtinà . dadhãciruvàca . yathàrthakaraõàt siddhamapi kàryaü kadàcana . ã÷varapràtikålyàcca siddhamevà÷u na÷yati . ã÷varecchàbalàt karma kçtamapyavidhànataþ . saüsidhyettadadhãnà÷ca kathaü sarva ihe÷varàþ . sàmànyasàkùivanne÷aþ sarveùàü sarvakarmaõàm . sàkùã bhavedasandigdhaü phalasya pratibhårapi . bhåjalàdisvaråpeõa vidadhyàdaïkurodayam . yat tvayoktaü vinàpã÷aü kàle karma phalet svayam . saü eva kàlo bhagavàn sarvakartà mahe÷ità . anyacca bhavatà proktaü yadekaü tathyameva tat . kimã÷vareõa tenàtra mahàmaïgulabhåttinà . ye mahànto bhavantyeva ye ca maïgalamårtayaþ . ã÷varàkhyà ca ye santi kintairatra tavàntike . uttaràduttara¤ceti pratyuttarayati dvije . dadhãcau cukupe'tyantaü dakùo garvã hata÷riyà . àdide÷a samãpasthànàlokya paritastviti . bràhmaõàprasadaü càmuü paridårayatà÷u vai . amuùmàdadhvara÷reùñhàdanàdiùñàtmanà''gatam . itthaü dadhãciràkarõya provàca prahasanniva . kiü màü dårayase måóha! dårãbhåto bhavànapi . sarvebhyo maïgalebhya÷ca sarvairebhiþ samaü dhruvam . akàõóe krodhajo daõóastava mårghni patiùyati . mahe÷itustrijagatãpurã÷àstuþ prajàpate! . ityuktvà nirjagàmà÷u yaj¤avàñàt tato dvijaþ . tasminniryàti niryàto durvàsà÷cyavano mahàn . uttaïka upamanyu÷ca çcãloddàlakàvapi . màõóavyo vàmadeva÷ca gàlavo gargagautamau . ÷ivatattvavidã'nye'pi dakùayaj¤àdvinirthayuþ>% . dakùayaj¤àdayo'pyatra . dakùàþ ku÷alàþ kratavaþ saükalpàyeùàm . 2 cakùuràdãndriyaråpeùu pràõeùu %<ye devà manojàtà manoyujo dakùakratavaste no'vantu>% yajuø 411 . ye devà ãdç÷àþ dãvyanti dyotante iti devà÷cakùuràdãndriyaråpàþ pràõàþ . %<ime vai pràõàþ vàgevàgniþ pràõodànau mitràvaruõau cakùuràdityaþ ÷rotraü vi÷ve devà iti>% ÷ataø bràø 3 . 2 . 2 . 13 ÷rutyuktàþ . kimbhåtàþ manojàtàþ dar÷ana÷ravaõàdãcchàråpànmanasa utpannàþ icchotpattau teùàü pravartamànatvàt . tathà manoyujaþ råpàdidar÷anakàle'pi manasà yuktà eva vartante anyamanaskasya råpàdipratimàsàbhàvàt . yadvà svapnàvasthàyàü manasà yujyante te manoyujaþ . tathà dakùakratavaþ dakùàþ ku÷alàþ kratavaþ saükalpàþ yeùàü te saïkalpitàrthakàriõa ityarthaþ . te devà no'smànavantu yaj¤ànuùñhànavighnaparihàreõa pàlayantu tebhyaþ pràõaråpebhyaþ svàhà idaü kùãraü hutamastu vedadãø .

#<dakùakratudhvaüsin># puø dakùakratuü dhvaüsayati dhvansa--õicõini . 1 mahàdeve tadaü÷àvirbhåte 2 vãrabhadre ca tatkathà kratudhvaüsin ÷abde 2284 pçø dç÷yam .

#<dakùajà># strã dakùàt jàvate jana--óa . satãråpàyàü 1 dakùakanyàyàü mahe÷akalatre duryàyàm 2 a÷vinyàdau ca . dakùajàtàdayo'pyatra .

#<dakùajàpati># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 candre ca hemacaø .

#<dakùatanayà># strã 6 taø . dakùaprajàpaterduhitari 1 a÷vinyàdau 2 durgàyàm . 3 vediråpàyàü bhåmau ca . %<aditirhyajaniùña dakùa! yà duhità tava>% çø 10 . 72 . 5 . dakùasya bhåmijatve'pi tajjanakatvàsambhavamà÷aïkya niruø 11 . 13 . samàhitaü yathà %<aditerdakùo ajàyata>% %<dakùàdvaditiü parãti>% ca tatkathamupapadyeta? samànajanmànau syàtàmityapi và devagharmaõetaretarajanmànau vetaretaraprakçtã . pçùoø dakùatanàpyatra dakùasya pitaraü tanàü çø 3 . 27 . 9 %<dakùasya dakùaprajàpatestanà tanayà>% bhàø .

#<dakùapitç># puø dakùaþ dakùaprajàpatiþ pità utpàdako'sya samàsàntavidheranityatvàt na kap . dakùaprajàpatijàtapràõàbhimànideve %<ye devà manojàtà manoyujaþ sudakùàþ dakùapitàrastenaþ pàntu>% taittiø 1 . 2 . 3 . 1 . dakùapitàra ityatra gauõatyàt vçddhiþ . cakùuràdipràõàbhimànino ye devàþ santi te'smàn payaþpànaråpavratànuùñhàyino'ntarbarhi÷ca ÷uddhisampàdanena pàlayantu . kãdç÷à devàþ . utpattikàle manasà sahotpannàþ . vyavahàrakàle'pi manasà yujyante . anyamanaskasya cakùuràdibhiþ sannihinaviùayàõàmapyanava gamàt . sati tu manaþsàhàyye svasvaviùayeùu sudakùàþ ku÷alàþ . dakùaþ prajàpatirutpàdako yeùàü te dakùapitàraþ bhàø . loke tu kap . dakùapitçkà a÷vinyàdiùu strã . dakùasya vãryasya pità pàlaka! . 3 vãryotpàdake dakùa÷abda÷eùe udàø dç÷yam .

#<dakùavihità># strã 1 gãtikàbhede . %<çggàthà pàõikà dakùavihità brahmagãtikà . geyametattadabhyàsakaraõànmokùasaüj¤itam>% yàj¤aø . %<çggàthàdyà÷catasro gãtikàþ>% mitàø . 2 dakùakçte triø .

#<dakùas># naø dakùa--karaõe asun . bale . %<vçùaõà dakùase yasuþ>% çø 2 . 259 . 3 . %<dakùase balàya>% bhàø .

#<dakùasàvarõi># puø manubhede navame mano . %<navamo dakùasàvarõi rmanurvaruõasambhavaþ . dhçùñaketurdãptiketurityàdyàstatsutà nçpa . pare bhurãcitarbhàdyà devà dåndvaþ ÷rutaþ smçtaþ . dyutimatpramukhàþ sapta bhaviùyantyçùayastataþ . àyuùmato'ndhudhàràyàmçùabho bhagavàn kila . bhavità yena saüràddhàü trilokãü bhokùyate 'dbhutaþ>% bhàgaø 8 . 133 . 9 . %<8 sàvarõi 9 rdakùasàvarõi 10 rbrahmasàvarõikastataþ . 11 dharmasàvarõiko 12 rudraputro 13 raucya÷ca 14 bhautyakaþ>% puràõàntaram . harivaü÷e tu navamasya rohitatvatçmuktaü yathà . %<cyavana÷caiva và÷iùñha àtrayo havyavàhanaþ . paulahaþ satya ityete munayo rauhite'ntare . devatànàü gaõàstatra traya eva naràdhipa! . dakùaputrasya putràste rohitasya prajàpateþ . manoþ putro dhçùñaketuþ pa¤cahotro niràkatiþ . pçthu÷ravà bhåridhàmà çrvàko'ùñahato gayaþ . prathamasya tu sàvarõernava putrà mahaujasaþ>% 7 aø . kalpabhedàdavirodhaþ .

#<dakùasuta># puø 6 taø . 1 deve ÷abdàrthaciø . devasya dakùasçùñatvàt naùñaputreõa dakùeõa putrikàsarmeõa dacàyàmàditàvutpannatvena tasya putrikàputratràcca tatsutatvam yathàha harivaüø 3 aø . %<prajàþ sçjeti vyàdiùñhaþ pårvaü dakùaþ mayambhuvà . yathà sasarjra bhåtàni tavà ÷çõu mahãpate! . manasà caiva bhåtàni pårvamevàsçjat prabhuþ . çùãn devàn sagandharvànasurànatha ràkùasàn>% . 2 harya÷vàdiùu tatkathà %<dakùasya putrà harya÷và vivardhayiùavaþ prajàþ . samàgatà mahàvãryà nàradastànuvàca ha . vàli÷à vata yåyaü vai nàsyà jànãtha vai bhuvaþ . pramàõaü sraùñukàmà vai prajàþ pàcetasàtsajàþ . antarårdhasadha÷caiva kathaü srakùyatha vai prajàþ . te tu tadvacanaü ÷rutvà prayàtàþ sarvatodi÷aþ . adyàpi na nivartante samudrebhya ivàpagàþ . harya÷veùvatha naùñeùu dakùaþ pràcetasaþ punaþ . vairaõyàmeva putràõàü sahasramasçjat prabhuþ . vivardhayiùavaste tu ÷avalà÷vàþ prajàstadà . pårvoktaü vacanaü tàta! nàradeyaiva co ditàþ . anyonthamåcuste sarve samyagàha mahàmuniþ . bhràtçõàü padavãü j¤àtuü gantavyaü nàtra saü÷ayaþ . j¤àtvà pramàõaü pçthvà÷ca sukhaü srakùyàsahe prajàþ . ekàgràþ svasthamanaso yathàvadanupårva÷aþ . te'pi tenaiva màrge÷ca prayàtàþ sarvato di÷am . adyàpi na nivartante samudrebhya ivàpagàþ . naùñeùu ÷avalà÷veùu dakùaþ kruddho'bravãdvacaþ . nàradaü mà÷amehãti garbhavàsaü vaseti ca . tadà prabhçti vai bhràtà bhràtaranveùaõe nçpa! . payàto na÷yati kùiptaü tanna kàrmyaü>% vipa÷cità . tàü÷caiva naùñàn vij¤àya putràn dakùa . prajàpatiþ . ùaùñiü tato'sçjat kanyàü vairaõyàmiti na ÷rutam . 3 a÷vinyàdauca strã %<tamo'pahaü dakùasutà ivàbabhuþ>% raghuþ .

#<dakùàdhvaradhvaüsaka># dakùasyàdhvaraü dhvaüsayati dhvansa--õicõvul . 1 ÷ive 2 vãramadre ca dakùàdhvaranà÷akàdayo'pyatra .

#<dakùàyya># puø dakùa--àyya . 1 garuóe 2 gçdhrakhage ca uõàdivçttau siø kauø . dakùa--vçddhau antarbhåtaõyarthe õvul . 3 vardhake triø . %<mitro dakùàyyo aryamevàsi soma!>% çø 2 . 92 . 3 . %<dakùàyyaþ sarveùàü vardhakaþ>% bhàø .

#<dakùiõa># triø dakùa--inan . 1 paracchandànuvartini paràbhipràyànuvartini 2 sarale . 3 dakùabhàgasthe ca mediø . 4 avàme apasavye dehabhàgabhede (óàhina) khyàte bhàge hemacaø . %<eùu tvanekamahilàsu samaràgo dakùiõaþ krathitaþ>% sàø daø ukte 5 nàyakabhede yathà %<snàtà tiùñhati kuntale÷varasunà vàro'ïgaràjasvasurdyåtai ràtririyaü jità kamalayà, devã pràsàdyàdya ca . ityantaþ purasundarãþ prati mayà vij¤àya vij¤àpite devenà'pratipattimåóhamanasà dvitràþ sthitaü nàóikàþ>% . svàpekùayà merugirito viprakçùñàyàü 6 di÷i strã 7 tadvartini triø . 8 yaj¤adànànte dàne 9 pratiùñhàyàü strã yaj¤àdyantadakùiõànàmaniruktiþ ÷ataø vràø 2 . 2 . 2 . 2 . %<sa eùa yaj¤o hato na dadakùe . taü devà dakùiõàsiradakùayaüstadyadenaü dakùiõàbhiradakùayaüstasmàddakùiõà nàma tadyadevàtra yaj¤asya hatasya vyathate tadasyaitaddakùiõàbhirdakùayatyatha samçddha eva yaj¤o bhavati tasmàddakùiõà dadàti>% . dakùiõàvi÷eùanirõayaþ hemàø dàø yathà
     bhaviùyapuràõe %<adattadakùiõaü dànaü vrata¤caiva nçpottama! . viphalaü tadvijànãyàdbhasmanãva hutaü haviþ>% . ùañtriü÷anmatàt %<÷raddhàyuktaþ ÷ucirdànto dànaü dadyàt sadakùiõam . adàkùaõantu yaddànaü tat sarvaü niùphalaü bhavet>% . maitràyaõãyapari÷iùñam %<dakùiõàlàbhe målànàü bhakùyàõàü dadàti na tvevaü yajet>% . tathà ÷atapatha÷rutiþ %<tasmànnàdakùiõaü haviþ syàditi>% . bhaviùyottare %<kàmyaü yaddãyate ki¤cittatsamagraü sukhàvaham . asamagrantu doùàya bhavatãha paratra ca . tasmànna dakùiõà hãnaü vidhànavikalaü na ca . deyaü dànaü mahàràja . tamagraphalakàïkùayà . anyathà dãyamànaü tadapakàràya kevalam . patyakùata÷càrthahànirna ca tat phaladaü bhavet>% . àha bhagavàn vyàsaþ %<suvarõaü paramaü dànaü suvarõaü dakùiõà parà . sarveùàmeva dànànàü suvarõaü dakùiõeùyate .>% etacca, vi÷eùavihitagovastràdidakùiõakadànavarjaü sàmànyavihitadakùiõeùu dàneùu vyavatiùñhate tatràpi parà ÷reùñhatameti prà÷astyaü dar÷ayati na tvanyàü dakùiõàü niràcaùñe ànantyàürthatvàddakùiõàyàþ suvarõasya prakçùñatvàt sarvadàneùu suvarõaü dakùiõetivacanàrthaþ, anyadapi puruùasyàhàraupayikaü taõóulàdikaü dakùiõàrthena yojyaü yattu ÷råyate %<anyeùà¤caiva dànànàü suvarõaü dakùiõà smçtà . suvarõe dãyamàne tu rajataü dakùiõeùyate>% iti tadetacchrautastainyaü parij¤àya ÷raddhàtavyam . %<suvarõaü rajataü tàmraü taõóulà dhànyameva ca . nitya÷ràddhaü devapåjà sarvameva sadakùiõam>% . skandapuràõe . %<deyadravyatçtãyàü÷aü dakùiõàü parikalpayet . anuktadakùiõe dàne da÷àü÷aü vàpi ÷aktitaþ>% . tulàpuruùàdidànàni adhikçtya liïgapuràõe %<dakùiõà ca ÷ata¤càrdhaü tadardhaü và pradàpayet . çtvijà¤caiva sarveùàü da÷a niùkàn pradàpayet>% . bhaviùyãttare %<j¤eyaü niùka÷ataü pàrtha . dàneùu vidhiruttamaþ . madhyamastu tadardhena tadardhenàdhamaþ smçtaþ . meùyà¤ca kàlaparuùe tathànyeùu mahatùvapi . evaü vçkùe tathà dve ca dhenoþ kçùõàjinasya ca . a÷aktasyàpi këpto'yaü pa¤casauvarõiko vidhiþ . ato'pyalpena yo dadyànmahàdànaü naràdhamaþ . pratigçhõàti và tasya duþkha÷okàvahaü bhavet>% . jayàbhiùekamudàhçtya liïgapuràõe %<aùñaùaùñipalonmànaü dadyàdvai dakùiõàü guroþ . hotéõà¤caiva sarveùàü triü÷atpalamudàhçtam . adhyetéõàü tadardhena dvàrapànàü tadardhataþ>% . etenànyatràpi, gurorardham, çtvijàü tadardhaü, jàpakànàü tadardhaü dvàrapàlànàü tadardhamiti dakùiõàvibhàgo'vagantavyaþ . anvà api dakùiõàþ tatra tatroktà veditavyàþ . yaj¤abhede dakùiõàbhedaþ kàtyàø ÷rauø såø uktaþ kàtãya÷abde dar÷itapràyaþ vi÷eùatodç÷yaþ . sarvatra dakùiõàyà adàne kàlavilatbabhede ca doùà dakùiõànàmaniruktisahità uktà yathà . %<kàrtikyàü pårõimàyàntu ràse ràdhàmahotsave . àvirbhåtà dakùiõàüsàt kçùõasya tena dakùiõà>% . yaj¤o dakùiõayà sàrdhaü putreõa ca phalena ca . karmiõàü phaladàtrã cetyevaü vedavido viduþ . kçtvà karma ca tasyaiva tårõaü dadyàcca dakùiõàm . tat karmaphalamàpnoti vedairuktamidaü mune! . kartà karmaõi pårõe ca tatkùaõaü yadi dakùiõàm . na dadyàdvràhmaõebhya÷ca daivenàj¤ànato'tha và . muhårte samatãte tu dviguõà sà bhaveddhruvam . ekaràtre vyatãte tu bhavet ÷ataguõà ca sà . triràtre tadda÷aguõà saptàhe dviguõà tataþ . màse lakùaguõà proktà bràhmaõànà¤ca vardhate . saüvatsare vyatãte tu sà trikoñãguõà bhavet . karma tadyajamànànàü sarva¤ca niùphalaü bhavet . sa ca brahmasvàpahàrã na karmàrho'÷ucirnaraþ . daridro vyàdhiyukta÷ca tena pàpena pàtakã . tadgçhàdyàti lakùmã÷ca ÷àpaü dattvà sudàruõam! pitarã naiva gçhõanti taddattaü ÷ràddhatarpaõam . evaü surà÷ca tatpåjàü taddattàmagniràhutim . dàtà na dãyate dànaü grahãtà ca na yàcate . ubhau tau narakaü yàta÷chinnarajjuryathà dhañaþ . nàrpayedyajamàna÷cedyàcitçùu ca dakùiõàm . bhavedbrahma svàpahàrã kumbhãpàkaü vrajeddhruvam . varùalakùaü vasettatra yamadåtena tàóitaþ . tato bhavet sa càõóàlo vyàdhiyukto daridrakaþ . pàtayet puruùàn sapta pårvàü÷ca saptajanmataþ brahmavaivarte prakçtikhaõóe . pràõiråpadakùiõàdravyagrahaõe mantrabhedenàbhimantraõam apràõidravyagrahaõe tu abhimar÷anamàtram yathàha à÷vaø ÷rauø såø 5 . 13 . 15 . %<ka idaü kasmà adàt kàmàyàdàt kàmo dàtà kàmaþ pratigrahãtà kàmaü samudramàvi÷a kàmena tvàpratigçhõàmi kàmaitatte vçùñirasi dyaustvà dadàtu pçthivã pratigçhõàtvityatãtàsvanumantrayet pràõi>% . såø %<vihàrade÷amatãtya nãteùudakùiõàdravyeùu tanmadhye yat pràõidravyaü tadetenànumantrayate>% nàràø . %<abhimç÷edapràõi>% såø tanmadhye yadapràõi tadabhimç÷et nàràø . sà ca yaj¤apatnã tathàha %<dakùiõà yaj¤apatnã ca dãkùà sarvala påjità . yayà vinàpi vi÷vasya sarvaü karma tu niùphalam>% bhàgaø 29 . 2 . 2 . 28 . 10 nàyikàbhede strã yathà %<yà gauravaü bhayaü prema sadbhàvaü pårvanàyake . na mu¤catyanyasaktàpi sà j¤eyà dakùiõà budhaiþ>% iti viùõupuø ñãkàyàü svàmã 11 viùõaupuø . %<akråraþ pe÷alo dakùo dakùiõaþ dakùiõàmbaraþ>% viùõusaø . asya digde÷àdivyavasthàyàmeva sarvanàmatà tena dakùiõe gàyakàþ anyatra dakùiõàþ (ku÷alàþ) ityeva . %<di÷aþ sapatnã bhava dakùiõasyàþ>% raghuþ %<dakùiõãyamavagamya païkti÷aþ païktipàvanamatha dvijavrajam . dakùiõaþ kùitipatirvya÷i÷rayaddakùiõàþ sadasi ràjasåyakãþ>% màghaþ . ançtàdau dakùiõakarõaspar÷anaü parà÷aro vidhatte . %<kùute niùñhãvane caiva dantocchiùñe tathà'nçte . patitànà¤ca sambhàùe dakùiõaü ÷ravaõaü spç÷et . brahmà viùõu÷ca rudra÷ca somaþ såryo'nalastathà . te sarve càpi tiùñhanti karõe viprasya dakùiõe>% . 12 àcàrabhede dakùiõàcàra÷abde dç÷yam . 13 dakùiõàgnau puø dakùiõapa÷cime dakùiõam à÷vaø gçø 4 . 2 . 3 .

#<dakùiõakàlikà># strã dakùiõà kàlikà . 1 ÷ivahçdaye nyastadakùiõapàdàyàü kàlikàyàm .

#<dakùiõagola># puø karmaø . viùuvarekhàto dakùiõasthite tulàdirà÷iùañke yathàha siø ÷iø %<sasomyagolo bhadalaü yadàdyaü yàmyo'paraü sàyanabhàgabhànoþ>% dakùiõàyana÷abde raïganàtha vyàkhyà dç÷yà .

#<dakùiõatas># avyaø dakùiõà--tasil sarvanàmnovçttimàtre puüvadbhàvaþ . 1 dakùiõasyàü di÷i . 2 dakùiõabhàge ca %<pitçbhyo bali÷eùantu sarvadakùiõato haret>% manuþ .

#<dakùiõataskaparda># triø dakùiõataþ ÷iraso dakùiõabhàge kaparda÷cåóà yasya . dakùiõabhàgacåóàyukte %<÷vitya¤co mà dakùiõataskapardàþ>% çø 7 . 33 . 2 . cåóàkarmaõi dakùiõato va÷iùñhànàmiti smaryate bhàø .

#<dakùiõatãra># naø karmaø tãrasya tàrabhàvaþ . nadyàde rdakùiõasthatãre .

#<dakùiõatrà># strã dakùiõa + vede niø trà . dakùiõabhàgàdau . %<dhiùva vajraü hasta à dakùiõatràbhiþ>% çø 6 28 . 9 .

#<dakùiõadik># strã dakùiõà dik . svàpekùayà meruto viprakçùñadi÷i . tadadhipaþ bhaumaþ ryathàha %<såryaþ somaþ kùamàputraþ saiühikeyaþ ÷aniþ ÷a÷ã . saumyastrida÷amantrã ca pràcyàdidigadhã÷varàþ>% jyoø taø . tatra balinau grahau bhàskarabhåmijau yathàha tatraiva %<pràcyàü bhaumyasuràcàryau yàmyàü bhàskarabhåmijau . pratyak saurirudãcyàü tu sitendå digbalànvitau>% taddikpatiþ ÷akraþ %<indro vahniþ pitçpatirnairçto varuõo marut . kuvera ã÷aþ patayaþ pårvàdãnàü di÷àü kramàt>% ityukteþ . taddigvalino rà÷aya÷ca ajavçùamçgasiühàþ . %<aindre mànuùarà÷ayastu pa÷avo yàmye savãryàalirvàruõyàü balayuk tathaiva balinaþ pànãyajà÷cottare>% jyoø taø ukteþ . taddikpatirà÷avaþ vçùakanyàmakararà÷ayaþ yathàha jyoø taø %<pràgàdikakubhàü nàthà yathàsaükhyaü pradakùiõam . meùàdyàrà÷ayo j¤eyàstriràvçttyà paribhramàt>% . taddiïmukhanakùatràõi ca maghàdisaptakam . %<kçttikàdyàstu pårvàdau sapta saptoditàþ kramàt>% jyoø taø ukteþ . dakùiõadigbhàgasthà de÷à÷ca kårmavibhàga÷abde vçø saüø 14 aø uktàþ %<atha dakùiõena laïkà>% ityupakrame dar÷itàþ .

#<dakùiõapa÷càt># avyaø dakùiõasyàþ paràyà÷ca di÷aþ antaràlà dik bahuø àti parasya pa÷càde÷aþ . prathamàpa¤camã saptamyarthavçttau dakùiõapa÷cimà÷abdàrthe nairçtakoõe .

#<dakùiõapa÷cimà># strã dakùiõasyàþ pa÷cimàyà di÷o'ntaràlàdik . %<dignàmànyantaràle>% pàø bahuø puüvat . 1 nairçte koõe . %<jagmurmarata÷àrdåla! di÷aü dakùiõa pa÷cimàm>% bhàø mahàpraø 1 aø . 2 tadde÷avartini triø %<dakùiõapa÷cime dakùiõam>% à÷vaø gçø 1 . 2 . 13 .

#<dakùiõapårvà># strã dakùiõasvàþ pårvasyà di÷o'ntaràlà dik bahuø puüvat . 1 agnikoõe 2 taddigbhàgasthe triø %<dakùiõapårve uddhçtànta àhavanãyaü nidadhàti>% à÷vaø gçø 4 . 2 . 1

#<dakùiõamànasa># naø gayàsthite tãrthabhede %<tasya dakùiõabhàge tu tãrthaü dakùiõamànasam . dakùiõe mànase caiva tãrthatrayamudàhçtam>% vàyupuø gayàmàø .

#<dakùiõamàrga># puø 1 tantrokte àcàrabhede 2 pitçyàõe màrgabhede %<nirviõõo'haü dakùiõamàrgeõa gatàgatalakùaõena>% ã÷opaniùad bhàùyam .

#<dakùiõasamudra># puø karmaø . dakùiõadiksthe samudre lavaõàmbudhau .

#<dakùiõastha># triø dakùiõe bhàge tiùñhati sthà--ka 7 taø . 1 dakùiõabhàgasthite 2 sàrathau puø amaraþ .

#<dakùiõà># aø dakùiõà + prathamàpa¤camãsaptamyarthe àc . prathamàdyarthavçttike dakùiõà÷abdàrthe dakùiõà vasati àgacchati ramaõãyaü và %<ayaü dakùiõà vi÷vakarmà>% yajuø 23 . 55

#<dakùiõàüsavraõin># puø dakùiõàüse dakùaskandhe vraõã'styasya ini . dakùiõaskandhasthavraõayukte %<pitçsvasrabhiügamanàt dakùiõàüsavraõã bhavet . tenàpi niùkçtiþ kàryà ajàdànena ÷aktitaþ>% parà÷araþ .

#<dakùiõàgni># puø dakùiõo'gniþ . anvàhàryapacanàkhye yaj¤àgnimadhye'gnibhede . %<anvàhàryaü dakùiõàgnàvadhi÷rayati>% kàtyàø ÷rauø 2 . 5 . 27 %<hãnaü yaj¤asyànvàharatãtyanvàhàryaþ adhyaryuranvàhàryasaüj¤akaü dakùiõàrthaü taõóularåpamodanaü dakùiõàgnàvadhi÷rayati caturõàmçtvijàü tçptiryàvatà sambhàvyate tatparimàõaü tato'dhikaü vànvàhàryamodanaü kuryàt>% karkaþ . %<utsarge'paràhõe gàrhapatyaü prajvàlya dakùiõàgnimànãya viñkulàdvittavato vaikayonaya ityeke dhriyamàõaü và prajvàlyàraõimantaü và mathitvà gàrhapatyàdàhavanãyaü jvalantamuddharet>% à÷vaø ÷rauø 2 . 2 . 1 %<utsarge ajasrãtsarge agnihotrahomàrthaü viharet nàjasreùu . homastvajasreùvapi bhavatãtyuktam, evaü sthite viharaõasahitamagnihotrahomaprayogaü vaktukàma utsarga ityuktavàn . atràparàhõa÷abdena ahna÷caturthamàgo gçhyate . viharaõakàle gàrhapatyaü pràduùkçtya prajvàlya ca dakùiõàgniü vai÷yagçhàdànayet . caturõàü varõànàmanyatamasya dravyavato và gçhàt, gàrhapatyàdvà . dhàrya÷cet prajvalayet . kàle kàle yadi nirmanyaþ tadà manthet . eùàü prakàràõàmutpattiva÷àdvyavasthà . teùàmanyatamaprakàreõa dakùiõàgniü sàdhayitvà tato gàrhapatyàt jvalantamagnimàhavanãyàrthamuddharet pàtràntareõa pçthak kuryàdityarthaþ>% nàràø . tasya sthàpana¤ca nairçtakoõe %<dakùiõapa÷cime dakùiõam>% à÷vaø gçø 4 . 13 . ukteþ .

#<dakùiõàgra># puø dakùiõasyàmagramasya . dakùiõadigbhàgasthàgre ku÷àdau %<atha yànyamånyudãcãnàgràõi tçõàni bhavanti dakùiõàgràõi tàni karoti pitçdaivatyamevainattatkaroti>% ÷ataø bràø 12 . 5 . 1 . 12 . %<udagagràn dakùiõàgràn karotãti ÷ruteþ>% kàtyàø ÷rauø 4 . 10 . 15 .

#<dakùiõàcala># puø dakùiõasthito'calaþ . malayaparvate hemacaø dakùiõaparvatàdayo'pyatra .

#<dakùiõàcàra># puø karmaø 1 tantrokte àcàrabhede . %<svadharmanirato bhåtvà pa¤catattvena påjayet . sa eva dakùiõàcàraþ ÷ivo bhåtvà ÷ivàü yajet>% àcàrabhedatantram . iyàüstu tatra bhedaþ madyasthàne vijayàrasaþ . %<caturmakàràþ santyeva pa¤camo vijayàrasaþ>% ityukteþ . dakùiõà dakùiõasyàü càro gatirasya . 2 dakùiõadiggati÷àlini triø . %<dakùiõàü dakùiõàcàro di÷aü yenàjayat prabhuþ>% bhàø viø 5 aø .

#<dakùiõàjyotis># puø dakùiõà dakùiõasyàü jyotirasya . pa¤caudane chàgabhede . %<yo'jaü pa¤caudanaü dakùiõàjyotiùaü dadàti>% athaø 9 . 5 . 22 . 23 . 24 . 25 . 6 . tadvànaphalamuktam .

@<[Page 3412a]>@
#<dakùiõàt># avyaø dakùiõa + prathamàpa¤camãsaptamyarthe àti . prathamàdyarthavçttau dakùiõa÷abdàrthe dakùiõàt ramaõãyam àgacchati vasati và .

#<dakùiõàntikà># strã %<ùaóviùame'ùñau same kalàstà÷ca same syurnonirantaràþ . na samàtra parà÷rità kalà vaitàlãye'nte ralau guruþ>% ityupakrame %<tçtãyayugdakùiõàntikà samastapàdeùu dvitãyalaþ>% vçø raø uktalakùaõe vaitãlãyabhede màtràvçttabhede . samastapàdeùu dvitãyalaþ yadi tçtãyayuk dvitãyamàtràtçtãyamàtràbhyàmeko guru÷cet ÷eùaü vaitàlãyavat tadà dakùiõàntikà nàma cchanda ityarthaþ .

#<dakùiõàpatha># puø dakùiõà (àjantaþ) panthàþ ac samàø . de÷abhede tadde÷avarõanaü bhàø vaø 61 aø yathà
     %<ete gacchanti bahavaþ panthàno dakùiõàpatham . avantãmçkùavanta¤ca samatikramya parvatam . eùa vindhyo mahà÷ailaþ payoùõã ca samudragà . à÷ramà÷ca maharùãõàü bahumålaphalànvitàþ . eùa panthà vidarbhàõàmamã gacchanti ko÷alàm . ataþ para¤ca de÷o'yaü dakùiõe dakùiõàpathaþ>% . %<dakùiõàpathajanmànaþ sarve naravaràndhrakàþ . guhàþ pulindàþ ÷avarà÷cucukà madrakaiþ saha>% bhàø ÷àø 207 aø . %<yuyudhe pàõóyaràjena divasaü nakulànujaþ . taü jitvà sa mahàbàhuþ prayayau dakùiõàpatham>% bhàø saø 30 aø . %<tathàpare janapadà dakùiõàpathavàsinaþ . pàõóyà÷ca keralà÷caiva colàþ kulyàstathaiva ca . setukà mukhyakà÷caiva kupathàcàravàsikàþ . navaràùñrà màhiùakàþ kaliïgà÷caiva sarva÷aþ . kàlerà÷ca sahaiùãkairàñavyàþ ÷avaràstathà . pulindà vindhyamåùikà vaidarbhàdaõóakaiþ saha . kulãyà÷ca siràlà÷ca råpasàstàpasaiþ saha . tathà taittirakà÷caiva sarve kàraskaràstathà . nàsikàdyà÷ca ye cànye ye caivàntaranarmadàþ . bhànukacchàþ samàheyàþ saha sàrasvataistathà . kacchãyà÷ca suràùñrà÷ca ànartà÷càrbudaiþ saha>% matsyapuø . 2 dakùiõàsthitamàrgamàtre puø . %<kçùõàjinàni dhunvantaþ svayameva dakùiõàpathaü yànti>% à÷vaø ÷rauø 5 . 13 . 12 . dakùiõàpatho'styasya svàmitvena àvàsatvena sambaddhatvena và ñhan . dakùiõàpathika tadde÷ançpe tatra vàsini tatsambaddhe ca . %<ete cànye ca bahavo dakùiõapathikàn pathaþ>% harivaüø 110 aø .

#<dakùiõàparà># strã dakùiõàyà aparàyà di÷o'ntaràlà dik 1 nairçtakoõe dakùiõapårvasyàü di÷i dakùiõaparasyàü và à÷vaø mçø 4 . 1 . 6 . 2 tatsaüsthite triø %<punardakùiõàpare'dhvaryuþ pårvottare yajamànaþ>% kàtyàø ÷rauø 8 . 5 . 19 . dakùiõàyàü paraþ . 3 yaj¤apårtyarthadravyadànaråpadakùiõà tatpare triø .

#<dakùiõàpravaõa># triø dakùiõà (àjantaþ) dakùiõasyàü pravaõaü nimnam . uttaràpekùayà dakùiõato nimne ÷ràddhàdide÷e %<dakùiõàpravaõam>% kàtyàø ÷rauø 22 . 3 . 6 . %<dakùiõàpravaõaü devayajanaü bhavati>% karkaþ %<÷ucide÷aü viviktaü ca gomayenopalepayet . dakùiõàpravaõaü caiva prayatnenopapàdayet>% manuþ . %<dakùaõàplavanamapyatra pari÷rute ÷ucau de÷e dakùiõàplavane tathà>% yàj¤aø ÷ràddhade÷oktau .

#<dakùiõàpraùñi># puø dhuryàpekùayà prakçùñaü de÷ama÷noti pra + a÷aktic pçùoø dakùiõà dakùiõabhàge praùñiþ vàhyaþ . dhuryamadhye dakùiõasthe puùñàïge pra kçùñade÷asthe và a÷vabhede %<dakùiõàpraùñiü javo yasta iti>% kàtyàø ÷rauø 14 . 3 . 8 . %<rathe tçtãyama÷vaü yunakti dhuryàpekùayà prakçùñaü de÷ama÷notãti praùñirbàhyo yugyaþ>% saüø vyàø . dakùiõasyàü sa iva iti vigrahe 2 dakùiõasthe praùñisadç÷e'÷ve ca . %<atha da--kùiõà praùñiü yunakti savyapraùñiü và>% ÷ataø bràø 5 . 1 . 4 . 9 . %<praùñirnàma pàdatrayopeto bhojanapàtràdikàdhàraþ>% (teùài) bhàø .

#<dakùiõàbandha># puø dakùiõàyàü bandhaþ anubandhaþ . gçhasthàdãnàü dakùiõànubandhabhede yathà %<dakùiõàbandho nàma gçhasthabrahmacàribhikùuvaikhànasànàü kàmamohopahatacetasàmabhimànapårvikàü dakùiõàü prayacchatàü dakùiõàbandha ityucyate>% tattvasàraþ .

#<dakùiõàbhimukha># triø dakùiõà dakùiõasyàmabhimukhamasya . dakùiõadiïmukhe . %<dakùiõàbhimukho ràtrau sandhyayo÷ca yathà divà>% àhniø taø . dakùiõàmukhàdayo'pyatra . %<àyuùyaü pràïmukho bhuïkte ya÷asyaü dakùiõàmukhaþ>% . %<udakenaiva vidhinà nirvapet dakùiõàmukhaþ>% manuþ . %<yadveùñita÷iràbhuïkte yadbhuïkte dakùiõàmukhaþ>% manunà ÷ràddhãyaviprastha tathà bhojanaü niùiddham . dakùiõà dakùiõasyàü mukham . dakùiõadiksthe mukhe naø . %<amà÷ràddhaü gayà÷ràddhaü dakùiõàmukhabhojanam . na jãvatpitçkaþ kuryàt kçte ca pitçhà bhavet>% tiø taø .

#<dakùiõàmårti(k)># puø dakùiõà anukålà mårtirasya và kap saüj¤àtvàt na puüvat . ÷ivamårtibhede taddhyànàdikaü yathà %<prodyacchàkhamahàvañadrumatale yogàsanasthaü prabhuü pratyaktattvabubhutsubhiþ pratidi÷aü prodvãkùyamàõànanam . mudràü tarkamayãü dadhànamamalaü karpåragauraü ÷ivaü hçdyantaþ kalaye skurantamani÷aü ÷rãdakùiõàmårtikam>% . %<nitya÷o dakùiõàmårtiü dhyàyet sàdhakasattamaþ . ÷àstravyàkhyànasàmarthyaü labhante vatsaràntare>% tanmantràdikaü tantre dç÷yam . dhyànàntaraü dhyàna÷abde dç÷yam .

#<dakùiõàyana># naø dakùiõà dakùiõasyàü dakùiõe gole và'yanaü raveþ . raveþ svàdhiùñhitasthànàpekùayà 1 dakùiõadiggamane 2 dakùiõagolaråpatulàdirà÷iùañke gamane tadupalakùite çtutrayàtmake 3 kàlabhede ca tatràdyàrthe %<çtutraya¤càpyayanaü dve ayane varùasaüj¤ite . karkañàdisthite bhànau dakùiõàyanamucyate>% malaø taø viùõupuø . dvitãyàrthe %<daive ràtryahanã varùaü pravibhàgastayoþ punaþ . ahastatrodagayanaü ràtriþ syàddakùiõàyanam>% manuþ . ayana÷abde 353 pçø uttaràyaõa÷abde 1104 pçø khagola÷abde ca dakùiõàyana÷abdàrthasyoktapràyatve'pi dakùiõàyanavyavasthàrthamadhikamatrocyate yadyapi candrasyàpi svàdhiùñhitasthànàpekùayà dakùiõasyàü dakùiõagole ca gatiþ sambhavati tathàpi såryasyaiva gatibhede tadupalakùitakàle ca dakùiõàyana÷abdavyavahàraþ . %<saureõa dyuni÷ãrvàmaü ùaóa÷ãtimukhàni ca . ayanaü viùuvaü caiva saükrànteþ puõyakàlatà>% såø siø ayanasya sauratvokteþ %<yàn màsàn dakùiõà àditya eti yàn màsànuttaràditya eti>% vàjasaneyinàü pa¤càgnividyàyàü dakùiõottaramàrgayoþ pàñhàt tasmàdàdityaþ ùaõmàsàn dakùiõenaiti ùaõmàsànuttareõaitãti taittirãya÷rute÷càdityagatimupajãvyaivàyana÷abdapravçtte÷ca . tenàdityagatiniùpannatvàttasya sauratvam . ubhayavidhadakùiõàyanasya kimavadhikasya manåktaü ràtritvaü tadabhidhãyate . tatra %<bheùàdau devabhàgastho devànàü yàti dar÷anam . asuràõàü tulàdau tu såryastadbhàgasa¤caraþ>% såø siø . jambudvãpalavaõasamudrasandhau paridhivçttaü bhågolamadhye tatsugasåtreõàkà÷e vçttaü viùuvadvçttaü tatra kràntivçttaü ùaóbhàntareõa sthànadvaye lagnaü tanmeùatulàsthànaü pravahavàyunà viùuvadvçttamàrge bhramati meùasthànàt karkàdisthànaü viùuvadvçttàccaturviü÷atyaü÷àntara uttarataþ . makaràdisthànaü viùuva dvçttà÷caturviü÷atyaü÷àntare dakùiõataþ . tat svasthàne pravahavàyunà bhramati . evaü kràntivçttaprade÷àþ svasvasthàne pravaha vàyunà bhramanti . tatra meùàdau devabhàgasthaþ %<jambudvãpaü ca tatràpi devàsuravibhàgakçditi>% pårvokteþ . tatsambaddhà meùàdikanyàntà rà÷aya uttaragolaþ . tatrasthaþ såryo meùàdau meùàdiprade÷e devànàü meroruttaràgravartinàü dar÷anaü ùaõmàsànantaraü prathamadar÷anaü yàti gacchati pràpnotãtyarthaþ viùuvadvçttasya tatkùitijatvàt . evaü daityànàü merordakùiõàgravartinàmityasuràõàmityuktenaivoktam . tadbhàgasa¤caro daityabhàge samudràdidakùiõavibhàgasthàstulàdimãnàntà rà÷ayo dakùiõagolastatra sa¤caro gamanaü yasyetyetàdç÷asåryastulàdiprade÷e tukkvàràdadar÷anànantaraü prathamadar÷anaü pràpnotãtyarthaþ teùàmapi viùuvadvçttakùitijatvàt raïganàø . %<devàsurà viùuyati kùitijasthaü divàkaram . pa÷yantyanyonyameteùàü vàmasavye dinakùape>% såø siø . %<viùuvati kàle devadaityàþ såryaü kùitijasthaü pa÷yanti viùuvadvçttasya tayoþ svasthànàdbhågolamadhyasthatvena kùitijatvàt . eteùàü devadaityànàmanyonyaü parasparaü ye vàmasavye apasavyasavye te krameõa dinakùape divasaràtrã bhavataþ . ayaü bhàvaþ devànàü bhåmeruttarabhàgaþ svakãyatvàt savyamato daityànàmapasavyaü svakãyatvàbhàvàt . evaü daityànàü bhåmerdakùiõabhàgaþ svakãyatvàt savyaü devànàü svakãyatvàbhàvàdapasavyamato daityànàü vàmasavyagàvuttaradakùiõagolau devànàü krameõa dinaràtrã . devànàü vàmasavyabhàgau dakùiõãttaragolau daityànàü dinaràtrã . anyathà'nyonyaü vàmasavye ityanayoþ saïgatàrthànupapatteþ . ataeva pårvaü meùàdàvityàdyuktamiti>% raïganàø . atha pårva÷lokottaràrdhasya sandigdhatva÷aïkayà dinapårvàparàrdhakathanacchalena tadarthaü ÷lokàbhyàü vi÷adayati . %<meùàdàvuditaþ såryastrãn rà÷ãnudaguttaram . sa¤caran pràgaharmadhyaü pårayembheruvàsinàm . karkàdãn sa¤caraüstadvadahnaþ pa÷càrdhameva saþ . tulàdãüstrãnmçgàdãü÷ca tadvadeva suradviùàm>% såø siø . %<meùàdau viùuvadvçttasthakràntivçttabhàge revatyàsanna udito dar÷anatàü pràptaþ sårya uttaraü yathottaraü krameõeti yàvat trãn rà÷ãnudaguttarabhàgasthàn meùavçùamithunàn sa¤carannatikràman sat merusthànàü devànàü pràgaharmadhyaü prathamaü dinasyàrdhaü pårayet pårõaü karotityarthaþ . mithunànte sårye meru sthànàü sadhyàhnaü syàditi phalitàrthaþ . karphàdãn trãn rà÷ãn karkasiühakanthàstadvat krameõetyarthaþ . atikràman san sa måryo divasasya pa¤càrdhamaparadalam . evakàro'nyayogavyavacchedàrthaþ . pårayet . kanyànte sårye merusthàno såryàsto bhavatãti phalitàrthaþ . atha daityànàmàha . tulàdãniti . suradviùàü merordakùiõàgravartinàü detyànà mityarthaþ . tulàdãüstrãn rà÷ãüstulàvç÷cikadhanuràkhyàn mçgàdãüstrãn rà÷ãn makarakumbhamãnàüstadvat krameõàtikràman såryaþ . cakàrastulàmçgàdikrameõa pårvàparàrdhamityarthakaþ . evakàra uktàtiriktavyavacchedàrthaþ . dinaü pårayatãtyarthaþ . dhanurante sårye daityànàü madhyàhna mãnànte sårye såryàstã bhavatãti phalitàrthaþ>% raïganàø . %<ato dinakùape teùàmanyonyaü hi viparyayàt . ahoràtrapamàõaü ca bhànormagaõapåraõàt . dinakùapàrdhameteùàmayanànte viparyayàt . uparyàtmànamanyonyaü kalpayanti suràsuràþ>% såø siø .
     %<eteùàü devadaityànàmayanànte'yanasandhau viparyayàdvyatyàsàddinakùapàrdhaü dinàrdhaü ràtryardhaü ca bhavati . yatra devànàü madhyàhnaü ràtryardhaü ca tatra daityànàü krameõa ràtryardhamadhyàhne yatra ca daityànàü madhyàhnaràtryardhe tatra devànàü krameõa ràtryardhamadhyàhne iti phalitàrthaþ . atra hetumàha . uparãti . devadaityà meroruttaradakùiõàgravartino'nyonyamàtmànaü svasuparibhàga årdhabhàge kalpayantyaïgãkurvanti . vastuto bhåmergolatvena sarvatra tulyatvànnirapekùordhvàdhobhàgayoranupapatteþ . tathà ca devà daityàpekùayordhvasthatvaü manyamànà daityànadhaþsthànaïgãkurvanti . daityà÷ca devasthànàpekùayàrdhvasthaü manyamànà devànadhaþ kurvantãti tàtparyàrthaþ . evaü ca devadaityayorviparãtàvasthànàddinaràtryorvaiparãtyaü yuktameveti bhàvaþ>% raïganàø . tata÷ca uttaragolaråpageùàdirà÷iùañkastharavikakàlasya devànàü dinatvedakùiõagolaråpatulàdirà÷iùañkastharavika kàlasya ràtritve sthite'pi makaràdikànàü devànàü dinaràtrikàlatoktiþ ÷rautasmàrtakarmopayoginã raveþ svàdhiùñhitasthànàpekùayà dakùiõottarato gatyà và tathà vyavahriyate iti bodhyam ataeva siø ÷iø uktaü yathà %<dinaü dine÷asya yato'tra dar÷ane tamã tamohanturadar÷ane sati . kupçùñhagànàü dyuni÷aü yathà nçõàü tathà pitéõàü ÷a÷ipçùñhavàsinàm>% idànãü saühitoktasyàbhipràyamàha . %<dinaü suràõàmayanaü yaduttaraü ni÷etarat sàühitikaiþ prakãrtitam . dinonmukhe'rke dinameva tanmataü ni÷à tathà tatphalakãrtanàya tat . dvandvàntamàrohati yaiþ krameõa taireva vçttairavarãhatãnaþ . yatraiva dçùñaþ prathamaü sa devaistatraiva tiùñhan na vilokyate kim?>% . %<sàühitikànàü na cedayamabhipràyastarhi meùàderårdhaü mithunàntaü yàvadyai rvçttairevàrohaõaü kurvannapi devairvçùñastaireva punaravarohaõaü kurvan kiü na dç÷yata iti>% pramitàø .
     etadabhipràyeõaiva ÷rãpatyuktaü yathà
     %<mçgàdirà÷idvayabhànubhogàt ùañcartavaþ syuþ ÷i÷iro vasantaþ . grãùma÷ca varùà ca ÷aracca tadvaddhemantanàmà kathito'tra ùaùñhaþ .. ÷i÷irapårvamçtutrayamuttaraü hyayanamàhuraha÷ca tadàmaram . bhavati dakùiõamanyadçtutrayaü nigadità rajanã marutàü ca sà . gçhaprave÷atrida÷apratiùñhàvivàhacaulavratabandhapårvam . somyàyane sarma ÷ubhaü vidheyaü yadgarhitaü tat khalu dakùiõeca>% .
     etadabhipràyeõaiva ca satyavrataþ--%<devatàràmavàpyàdipratiùñhodaïmukhe ravau . dakùiõàbhimukhe kurvan na tatphalamavàpnuyàt>% såryasya dakùiõottaràbhimukhyenaiva pratiùñhàdyai vidhiniùedhàvàha . ataeva såø siø %<bhànormakarasaükrànteþ ùaõmàsà uttaràyaõam . karkàdestu tathaiva syàt ùaõmàsàdakùiõàyanam>% ityuktam . ataþ svàpekùayà dakùiõottaragamanàdeva dakùiõottaràyaõavyavahàro bhàkto dakùiõottaragolayorgatyà tu mukhya ityavadheyam . tena bhàkte dakùiõàyana eva pratiùñhàdiniùedhaþ na mukhye pràguktasatyavratavàkyaikavàkyatvàt . vivàhavratabandhàdicåóàsaüskàradãkùaõam . yaj¤agçhaprave÷àdidànàrcanapratiùñhanam . puõyàni yàni karmàõi varjayeddakùiõàyane maø taø bhaviùyapuø . tatràvapàdaþ kàlamàø vekhànasaühitàyàü yathà %<màtçbhairavavàràhanarasiühatrivikramàþ . mahiùàsurahantrã ca sthàpyà vai dakùiõàyane>%
     4 tadabhimànidevatàbhede ca %<dhåso ràtristathà kçùõaþ ùaõmàsàdakùiõàyanam>% gãtà . %<àtivàhikàstalliïgàt>% ÷àø bhàø dhåmàdãnàü tadabhimànidevatàparatvasamarthanàt . 5 dakùiõabhàgasthe pràõe ca %<dakùiõastho yadà pràõastadà syàt dakùiõàyanam . pa¤cabhåtàtmakàstatra hrasvàþ pa¤codayanti vai>% padàrthàdar÷a dhçtaprayogasàravàkyam .

#<dakùiõàraõya># naø dakùiõasthamaraõyam . araõyabhede .

@<[Page 3415a]>@
#<dakùiõàrus># puø dakùiõe bhàge arurvraõamasya . vyàdhakçtadakùiõàïgake mçge amaraþ .

#<dakùiõàrha># puø dakùiõàmarhati arha--aõ upraø saø . dakùiõye çtviji .

#<dakùiõàvat># triø dakùiõà + astyarthe matup masya vaþ . dakùiõàyukte anvàhàrya÷abde 220 pçø dç÷yam .

#<dakùiõàvarta># triø dakùiõe àvartate à + vçta--ac . 1 dakùiõe àvartayukte . %<mçtkumbhavàlukàrandhrapidhànaracanecchayà . dakùiõàvarta÷aïkho'yaü hanta cårõãkçto mayà>% sàø daø . dakùiõà dakùiõasyàü vartate vçta--ac . 2 dakùiõadiksthe triø . %<dakùiõàvarta àditya etanme manasi sthitam>% bhàø bhãø 120 aø .

#<dakùiõàvartakã># strã dakùiõàvarta iva kàyati kai--ka gauràø ïãù . vç÷cikàlyàü ràjaniø .

#<dakùiõàvaha># puø dakùiõà dakùiõadikto vahati vaha--ac . dakùiõànile .

#<dakùiõàvçt># triø dakùiõà àvartate vçta--kvip . dakùiõàvarte . %<tasmàdimaü lokaü dakùiõàvçt samudraþ paryeti>% ÷ataø bràø 7 . 1 . 112 .

#<dakùiõà÷àpati># puø 6 taø . 1 yamaràje 2 bhaume grahe ca .

#<dakùiõàhi># avyaø dakùiõa + àhi dåre . dårasthe dakùiõabhàge

#<dakùiõit># avyaø dakùiõàt + vede pçùoø . dakùiõasyàmityàdyarthe . %<pradakùiõiddharivo mà vi venaþ>% çø 5 . 36 . 4 .

#<dakùiõãya># puø dakùiõàmarhati cha . dakùiõàrhe çtviji . %<kratavaþ saüpravartyantàü dakùiõãyairdvijàtibhiþ . dakùiõà÷copavartantàü yathàrthaü satrayàjinàm>% harivaüø 49 aø .

#<dakùiõena># avyaø dakùiõa + enap . saptamyarthavçttau 1 dakùiõasyàü di÷i 2 dakùiõade÷e ca . enapà yoge pa¤camãbàdhikà dvitãyà . %<tatràgàra dhanapatigçhàn dakùiõenàsmadãyam>% medhaø . %<jagmaturdaõóakàraõyaü dakùiõena parantapau>% bhàø vaø 2781 aø .

#<dakùiõerman># puø dakùiõe ãrmaü vraõaü yasya niø anic . vyàdhakçtavraõayuktadakùiõàïgake mçge amaraþ . %<mçgayumiva mçgo'tha dakùiõermà>% bhaññiþ .

#<dakùiõya># yiø dakùiõàmarhati yat . dakùiõàrhe çtvigàdau %<dakùiõyadiùñaü kçtamàrtvijãnaiþ>% bhaññiþ .

#<dakùe÷vat># naø kà÷ãsthe dakùaprajàpatisthàpite liïgabhede tatkathà
     %<yattvayà sthàpitaü liïgametaddakùe÷varàbhidham . asya saüsevanàt puüsàmaparàdhasahasrakam . kùamivye'haü sa sandehastasmàt påjyamidaü janaiþ>% kà÷ãkhaø 89 aø .

@<[Page 3415b]>@
#<dagà(kà)rgala># naø dakasya jaladvàrarodhasyàrgalamiva gamadhyapàñhe pçùoø kamadhyapàñhastu samyak . 54 aø varàhasaühitokte nirjalade÷e jalopalabdhisàdhane upàyabhede . yathà
     %<dharmyaü ya÷asyaü ca vadàmyato'haü dagà(kà)rgalaü yena jalopalabdhiþ . puüsàü yathàïgeùu siràstathaiva kùitàvapi pronnatanimnasaüsthàþ . ekena varõena rasena càmbha÷cyutaü nabhasto vasudhàvi÷eùàt . nànàrasatvaü bahuvarõatàü ca gataü parãkùyaü kùititulyameva . puruhåtànalayamanirçti varuõapavanendu÷aïkarà devàþ . vij¤àtavyàþ krama÷aþ pràcyàdãnàü di÷àü patayaþ . dikpatisa¤j¤à÷ca sirà navamã madhye mahàsirànàmnã . etàbhyo'nyàþ ÷ata÷o viniþsçtà nàmabhiþ prathitàþ . pàtàlàdårdhvasiràþ ÷ubhà÷caturdikùu saüsthità yà÷ca . koõadigutthà na ÷ubhàþ sirànimittànyato vakùye . yadi vetaso'mburahite de÷e hastaistribhistataþ pa÷càt . sàrdhe puruùe toyaü vahati sirà pa÷cimà tatra . cihnamapi càrdhapuruùe maõóåkaþ pàõóuro'tha bhçt pãtà . puñabhedaka÷ca tasmin pàùàõo bhavati toyamadhaþ . jambvà÷codagdhastaistribhiþ siràdho naradvaye pårvà mçllohagandhikà pàõóuràtha puruùe'tra maõóåkaþ . jambåvçkùasya pràg valmãkã yadi bhavet samãpasthaþ . tasmàddakùiõapàr÷ve salilaü puruùadvaye svàdu . ardhapuruùe ca matsyaþ pàràvatasannibha÷ca pàùàõaþ . mçdbhavati càtra nãlà dãrghaü kàlaü bahu ca toyam . pa÷càdudumbarasya tribhireva karairnaradvaye sàrdhe . puruùe sito'hira÷mya¤janopamo'dhaþ sirà sujalà . udagarjunasya dç÷yo valmãko yadi tato'rjunàddhastaiþ . tnibhirambu bhavati puruùaistribhirardhasamanvitaiþ pa÷càt . ÷vetà godhàrdhanare puruùe mçddhåsarà tataþ kçùõà . pãtà sità sasikatà tato jalaü nirdi÷edamitam . valmãkopacitàyàü nirguõóyàü dakùiõena kathitakaraiþ . puruùadvaye sapàde svàdu jalaü bhavati cà÷oùyam . rohitamatsyo'rdhanare mçt kapilà pàõóurà tataþ parataþ . sikatà sa÷arkaràtha krameõa parato bhavatyambhaþ . pårveõa yadi vadaryà valmãko dç÷yate jalaü pa÷càt . puruùaistribhiràde÷yaü ÷vetà gçhagodhikàrdhanare . sapalà÷à badarã ced di÷yaparasyàü tato jalaü bhavati . puruùatraye sapàde puruùe'tra ca óhuõóhubhi÷cihnam . bilvoduùvarayoge vihàya hastatrayaü tu yàmyena . puruùaistribhirambu bhavet kçùõo 'rdhanare ca maõóåkaþ . kàkodumbarikàyàü valmãko dç÷yate sirà tasmin . puruùatraye sapàde pa÷cimadiksthà vahati sà ca . àpàõóupãtikà mçd gaurasavarõa÷ca bhavati pàùàõaþ . puruùàrdhe kumudanibhã dçùñipathaü måùiko yàti . jalaparihãne de÷e vçkùaþ kampillako yadà dç÷yaþ . pràcyàü hastatritaye vahati sirà dakùiõà prathamam . mçnnãlotpalavarõà kàpotã caiva dç÷yate tasmin . haste'jagandhimatsyo bhavati payo'lpaü ca sakùàram . ÷oõàkataroraparottare sirà dvau karàvatikramya . kumudà nàma sirà sà puruùatrayavàhinã bhavati . àsanno valmãko dakùiõapàr÷ve vibhãtakasya yadi . adhyardhe tasya sirà puruùe j¤eyà di÷i pràcyàm . tasyaiva pa÷cimàyàü di÷i valmãko yadà bhaveddhaste . tatrodagbhavati sirà caturbhirardhàdhikaiþ puruùaiþ . ÷veto vi÷vambharakaþ prathame puruùe tu kuïkumàbho'÷mà . aparasyàü di÷i ca sirà na÷yati varùatraye'tãte . saku÷àsita ai÷ànyàü valmãko yatra kovidàrasya . madhye tayornarairardhapa¤camaistoyamakùobhyam . prathame puruùe bhujagaþ kamalodarasannibho mahã raktà . kuruvindaþ pàùàõa÷cihnànyetàni vàcyàni . yadi bhavati saptaparõo valmãkavçtastaduttare toyam . vàcyaü puruùaiþ pa¤cabhiratràpi bhavanti cihnàni . puruùàrdhe maõóåko harito haritàlasannibhà bhå÷ca . pàùàõo'bhranikà÷aþ saumyà ca sirà ÷ubhàmbuvahà . sarveùàü vçkùàõàmadhaþsthito darduro yadà dç÷yaþ . tasmàddhaste toyaü caturbhirardhàdhikaiþ puruùaiþ . puruùe tu bhavati nakulo nãlà mçt pãtikà tataþ ÷vetà . dardurasamànaråpaþ pàùàõo dç÷yate càtra . yadyahinilayo dç÷yo dakùiõataþ saüsthitaþ kara¤jasya . hastadvaye tu yàmye puruùatritaye tu sirà sàrdhe . kacchapakaþ puruùàrdhe prathamaü codbhidyate sirà pårvà . udagamyà svàdujalà harito'÷màdhastatastoyam . uttarata÷ca madhåkàdahinilayaþ pa÷cime tarostoyam . parihçtya pa¤ca hastàn ardhàùñamapauruùe prathamam . ahiràjaþ puruùe'smin dhåmrà dhàtrã kulatthavarõo'÷mà . màhendrã bhavati sirà vahati saphenaü sadà toyam . valmãkaþ snigdho dakùiõena tilakasya saku÷adårva÷cet . puruùaiþ pa¤cabhirambho di÷i vàruõyàü sirà pårvà . sarpàvàyaþ pa÷càd yadà kadambasya dakùiõena jasam . parato hastatritayàt ùaóbhiþ puruùaisturãyonaiþ . kauberã càtra sirà vahati jalaü lohagandhi càkùobhyam . kanakanibho maõóåko naramàtre mçttikà pãtà . valmãkasaüvçto yadi tàlo và bhavati nàrikelo và . pa÷càt ùaóbhirhastairnare÷caturbhiþ sirà yàmyà . yàmyena kapitthasyàhisaü÷raya÷cedudagjalaü vàcyam . sapta parityajya karàn khàtvà puruùàn jalaü pa¤ca . karburako'hiþ puruùe kçùõà mçt puñabhidapi ca pàùàõaþ . ÷vetà mçt pa÷cimataþ sirà tata÷cottarà bhavati . a÷mantakasya vàme vadarã và dç÷yate'hinilayo và . ùaóbhirudak tasya karaiþ sàrdhe puruùatraye toyam . kårmaþ prathame puruùe pàùàõo dhåsaraþ sasikatà mçt . àdau sirà ca yàmyà pårvottarato dvitãyà ca . vàmena haridratarorvalmãka÷cettato jalaü pårve . hastatritaye puruùaiþ satryaü÷aiþ pa¤cabhirbhavati . nãlo bhujagaþ puruùe mçt pãtà marakatopama÷cà÷mà . kçùõà bhåþ prathamaü vàruõã sirà dakùiõenànyà . jalaparihãne de÷e dç÷yante'nåpajàni cihnàni . vãraõadårvà mçdava÷ca yatra tasmin jalaü puruùe . bhàrgã trivçtà dantã såkarapàdã ca lakùaõà caiva . navamàlikà ca hastadvaye'mbu yàmye tribhiþ puruùaiþ . snigdhàþ pralamba÷àkhà vàmanaviñapadrumàþ samãpajalàþ . suùirà jarjarapatrà råkùà÷ca jalena santyaktàþ . tilakàmràtakavaruõakabhallàtakabilvatindukàïkãlàþ . piõóàra÷irãùà¤janaparåùakàva¤julàtibalàþ . ete yadi susnigdhà valmãkaiþ parivçtàstatastoyam . hastaistribhiruttarata÷caturbhirardhena ca narasya . atçõe satçõà yasmin satçõe tçõavarjità mahã yatra . tasmin sirà pradiùñà vaktavyaü và dhanaü tasmin . kaõñakyakaõñakànàü vyatyàse'mbhastribhiþ karaiþ pa÷càt . khàtvà puruùatritayaü tribhàgayuktaü dhanaü và syàt . nadati mahã gambhãraü yasmiü÷caraõàhatà jalaü tasmin . sàrdhaistribhirmanuùyaiþ kauverã tatra ca sirà syàt . vçkùasyaikà ÷àkhà yadi vinatà bhavati pàõóurà và syàt . vij¤àtavyaü ÷àkhàtale jalaü tripuruùaü khàtvà . phalakusumavikàro yasya tasya pårve sirà tribhirhastaiþ . bhavati puruùai÷caturbhiþ bàùàõã'dhaþ kùitiþ pãtà . yadi kaõñakàrikà tu kaõñakairvinà dç÷yate sitaiþ kusumaiþ . tasyàstale'mbu vàcyaü tribhirnarairardhapuruùe ca . kharjårã dvi÷iraskà yatra bhavejjalavivarjite de÷e . tasyàþ pa÷cimabhàge nirde÷yaü tripuruùe vàri . yadi bhavati karõikàraþ sitaku sumaþsyàtpalà÷avçkùo và . savyena tatra hastadvaye'mbu puruùatraye bhavati . åùmà yasyàü dhàtryàü dhåmo và tatra vàri narayugme . nirdeùñavyà ca sirà mahatà toyapravàheõa . yasmin kùetrodde÷e jàtaü sasyaü vinà÷amupayàti . snigdhamatipàõóuraü cà mahàsirà narayuge tatra . marude÷e bhavati sirà yathà tathàtaþ paraü pravakùyàmi . grãvà karabhàõàmiva bhåtalasaüsthàþ sirà bhànti . pårvottareõa pãloryadi valmãko jalaü bhavati pa÷càt . uttaragamanà ca sirà vij¤eyà pa¤cabhiþ puruùaiþ . cihnaü dardura àdau mçt kapilàtaþ paraü bhaveddharità . bhavati ca puruùe'dho'÷mà tasya tale vàri nirde÷yam . pãloreva pràcyàü valmãko'to'rdhapa¤camairhastaiþ . di÷i yàmyàyàü toyaü vaktavyaü saptabhiþ puruùaiþ . prathame puruùe bhujagaþ sitàsito hastamàtrabhårti÷ca . dakùiõato vahati sirà sakùàraü bhåri pànãyam . uttarata÷ca karãüràdahinilaye dakùiõe jalaü svàdu . da÷abhiþ puruùairj¤eyaü puruùe pãto'tra maõóåkaþ . rohãtakasya pa÷càdahivàsa÷cettribhiþ karairyàmye . dvàda÷a puruùàn khàtvà sakùàrà pa÷cimena sirà . indratarorvalmãkaþ pràgdç÷yaþ pa÷cime sirà haste . khàtvà caturda÷a naràn kapilà godhà nare prathame . yadi và suvarõanàmnastarorbhavedvàmato bhujaïgagçham . hastadvaye tu yàmye pa¤cada÷anaràvasàne'mbu . kùàraü payo'tra nakulo 'rdhamànave tàmrasannibha÷cà÷mà . raktà ca bhavati vasudhà vahati sirà dakùiõà tatra . badarãrohitavçkùau sampçktau cedvinàpi valmãkam . hastatraye'mbu pa÷càt ùoóa÷abhirmànavairbhavati . surasaü jalamàdau dakùiõà sirà vahati cottareõànyà . piùñanibhaþ pàmàõo mçcchetà vç÷ciko'rdhanare . sakarãrà cedvadarã tribhiþ karaiþ pa÷cimena tatràmbhaþ . aùñàda÷abhiþ puruùairai÷ànã bahujalà ca sirà . pãlusametà vadarã hastatrayasambhite di÷i pràcyàm . viü÷atthà puruùàõàma÷oùyamambho'tra sakùàram . kakubhakarãràvekatra saüyutau yatra kakubhavilvau và . hastadvaye'mbu pa÷cànnarairbhavetpa¤caviü÷atyà . valmãkamårdhani yadà dårvà ku÷à÷ca pàõóuràþ santi . kåpo madhye deyo jalamatra naraikaviü÷atyà . bhåmiþkadambakayutà valmãke yatra dç÷yate dårvà . hastatrayeõa yàmye narairjalaü pa¤caviü÷atyà . valmãkatrayamadhye rohãtakapàdapo yadà bhavati . nànàvçkùaiþ sahitastribhirjalaü tatra vaktavyam . hastacatuùke madhyàt ùoóa÷abhi÷càïgulairudagvàri . catvàriü÷atpuruùàn khàtvà÷màtaþ sirà bhavati . granthipracurà yasmi¤chamã bhaveduttareõa valmãkaþ . pa÷càtpa¤cakarànte ÷atàrdhasaïkhyairnaraiþ salilam . ekasthàþ pa¤ca yadà valmãkà madhyamo bhavecchetaþ . tasmin sirà pradiùñà naraùaùñyà pa¤cavarjitayà . sapalà÷à yatra ÷amã pa÷cimabhàge'mbu mànavaiþ ùaùñyà . ardhanare'hiþ prathamaü savàlukà pãtamçt parataþ . valmãkena parivçtaþ ÷veto rohãtako bhavedyasmin . pårveõa hastamàtre saptatyà mànavairambu . ÷vetà kaõñakabahulà yatra ÷amã dakùiõena tatra payaþ . narapa¤cakasaüyutayà saptatyàhirnaràrdhe ca . marude÷e yaccihnaü na jàïgale tairjalaü vinirde÷yam . jambåvetasapårve ye puruùàste marau dviguõàþ . jambåstrivçtà mårvà ÷i÷umàrã sàrivà ÷ivà ÷yàmà . vãrudhayo vàràhã jyotiùmatã ca garuóavegà . såkarikàmàùaparõãvyàghrapadà÷ceti yadyahernilaye . valmãkàduttaratastribhiþ karaistripuruùe toyam . etadanåpe vàcyaü jàïgalabhåmau tu pa¤cabhiþ puruùaiþ . etaireva nimittairmarude÷e saptabhiþ kathayet . ekanibhà yatra mahã tçõataruvalmãkagulmaparihãnà . tasyàü yatra vikàro bhavati dharitryàü jalaü tatra . yatra snigdhà nimnà savàlukà sànunàdinã và syàt . tatràrdhapa¤camairvàri mànavaiþ pa¤cabhiryadi và . snigdhataråõàü yàmye narai÷caturbhirjalaü prabhåtaü ca . tarugahane'pi hi vikçto yastasmàttadvadeva vadet . namate yatra dharitrã sàrdhe puruùe'mbu jàïgalànåpe . kãñà và yatra vinàlayena bahavo'mbu tatràpi . uùõà ÷ãtà ca mahã ÷ãtoùõàmbhastribhirnaraiþ sàrdhaiþ . indradhanurmatsyo và valmãko và caturhastàt . valmãkànàü païktyàü yadyeko'bhyucchritaþ sirà tadadhaþ . ÷uùyati na rohate và sasyaü yasyàü ca tatràmbhaþ . nyagrodhapalà÷odumbaraiþ sametaistribhirjalaü tadadhaþ . vañapippalasamavàye tadvadvàcyaü sirà codak . àgneye yadi koõe gràmasya purasya và bhavati kåpaþ . nityaü sa karoti bhayaü dàhaü ca samànuùaü pràyaþ . tairçtakoõe bàlakùayaü vanitàbhayaü ca vàyavye . diktrayamettyaktvà ÷eùàsu ÷ubhàvahàþ kåpàþ . sàrasvatena muninà dagà(kà)rgalaü yatkçtaü tadavalokya! àryàbhiþ kçtametad vçttairapi mànavaü vakùye . snigdhà yataþ pàdapagulmavallyo ni÷chidrapatrà÷ca tataþ siràsti . padmakùuro÷ãrakulàþ saguõóràþ kà÷àþ ku÷à và nalikà nalo và . kharjårajambvarjunavetasàþ syuþ kùãrànvità và drumagulmaballyaþ . chatrebhanàgàþ ÷atapatranãpàþ syurnaktamàlà÷ca sasindhuvàràþ . vibhãtako và madayantikà và yatràsti tasmin puruùatraye'mbhaþ . svàtparvatasyopari parvato'nyastatràpi måle puruùatraye'mbhaþ . yà mau¤cakaiþ kà÷aku÷ai÷ca yuktà nãlà ca mçd yatra sasarkarà ca . tasyàü prabhåtaü surasaü ca toyaü kçùõàthavà yatra ca raktamçdvà . sasarkarà tàmramahã kaùàyaü kùàraü dharitrã kapilà karoti . àpàõóuràyàü lavaõaü pradiùñaü miùñaü payo nãlavasundharàyàm . ÷àkà÷vakarõàrjuõabilvasarjàþ ÷rãparõyariùñàdhava÷iü÷apà÷ca . chidrai÷ca parõairdrumagulmavallyo råkùà÷ca dåre'mbu nivedayanti . såryàgnibhasmoùñrakharànuvarõà yà nirjalà sà vasudhà pradiùñà . raktàïkuràþ kùãrayutàþ karãrà raktà dharà cejjalama÷mano'dhaþ . vaidåryamudgàmvudamecakàbhà pàkonmukhodumbarasannibhà và . bhçïgà¤janàbhà kapilàtha và yà j¤eyà ÷ilà bhårisamãpatoyà . pàràvatakùaudraghçtopamà và kùaumasya vastrasya ca tulyavarõà . yà somavallyà÷caiþ samànaråpà sàpyà÷u toyaü kurute'kùayaü ca . tàmra sametà pçùatairvicitrairàpàõóubhasmoùñrakharànuråpà . bhçïgopamàïguùñhikapuùpikà và såryàgnivarõà ca ÷ilà vitoyà . candràtapasphañikamauktikahemaråpà yà÷cendranãlamaõihiïgulukà¤janàmàþ . såryodayàü÷uharitàlanibhà÷ca yàþ syustàþ ÷obhanà munivaco'tra ca vçttametat . età hyabhedyà÷ca ÷ilàþ ÷ivà÷ca yakùai÷ca nàgai÷ca sadàbhijuùñàþ . yeùàü ca ràùñreùu bhavanti ràj¤àü teùàmavçùñirna bhavetkadàcit . bhedaü yadà naiti ÷ilà tadànãü pàlà÷akàùñhaiþ saha tindukànàm . prajvàlayitvànalamagnivarõà sudhàmbusiktà pravidàrameti . toyaü ÷çtaü mokùakabhasmanà và yatsaptakçtvaþ pariùecanaü tat . kàryaü ÷arakùàrayutaü ÷ilàyàþ prasphoñanaü vahnivitàpitàyàþ . takrakà¤jikasuràþ sakulatthà yojitàni vadaràõi ca tasmin . saptaràtramuùitàmyabhitaptàü dàrayanti hi ÷ilàü pariùekaiþ . naimyaü patraü tvak ca nàlaü tilànàü sàpàmàrgaü tindukaü syàdguóåcã . gomåtreõa sràvitaþ kùàra eùàü ùañkçtvo'tastàpito bhedyate'÷mà . àrmaü payo huóuviùàõamaùãsametaü pàràvatàkhu÷akçtà ca yutaü pralepaþ . ñaïkasya tailamathitasya tatosya pànaü pa÷càcchitasya na ÷ilàsu bhavedvighàtaþ . kùàre kadalyà mathitena yukte dinoùite pàyitamàyasaü yat . samyak ÷itaü cà÷mani naiti bhaïgaü na cànyaloheùvapi tasya kauõñhyam . pàlã pràgaparàyatàmbu suciraü dhatte na yàmyãttarà kallolairavadàrameti marutà sà pràya÷aþ preritaiþ . tàü cedicchati sàradàrubhirapàü sampàtamàvàrayet pàùàõàdibhireva và praticayaü kùuõõaü dvipà÷vàdibhiþ . kakubhavañàmraplakùakadambaiþ saniculajambåvetasanãpaiþ . kuruvakatàlà÷okamadhåkairbakulàvimi÷rai÷càvçtatãràm . dvàraü ca nairvàhikamekade÷e kàryaü ÷ilàsa¤citavàrimàrgam . ko÷asthitaü nirvivaraü kapàñaü kçtvà tataþ pàü÷ubhiràvapettam . a¤janamusto÷ãraiþ saràjako÷àtakàmalakacårõaiþ . katakaphalasamàyuktairyogaþ kåpe pradàtavyaþ . kaluùaü kañukaü lavaõaü virasaü salilaü yadi và÷ubhagandhi bhavet . tadanena bhavatyamalaü surasaü sasugandhi guõairaparai÷ca yutam . hasto mathànuràdhàpuùyadhaniùñhottaràõirohiõyaþ . ÷atabhiùagityà rambhe kåpànàü ÷asyate bhagaõaþ . kçtvà varuõasya valiü vañavetasakãlakaü siràsthàne . kusumairgandhairdhåpaiþ saüpåjya nidhàpayet prathamam . meghodbhavaü prathamameva mayà pradiùñaü jyeùñhàmatãtya baladebamatàdi dçùñvà . bhaumaü dagà(kà)rgala midaü kathitaü dvitãyaü samyagvaràhamihireõa muniprasàdàt>% .

#<dagdha># triø daha--kta . kçtadàhe 1 bhasmãkçte %<dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ>% sàø daø . %<sarvaü syàd dagdhamàmiùam>% karmalocanam . dehasvàgnidàhabhedàþ su÷rute uktà yathà
     %<ata årdhvamitarathà dagdhalakùaõaü vakùyàmaþ . tatra snigdhaü råkùaü và ÷ritya dravyamagnirdahati . agnisantapto hi snehaþ såkùmasirànusàritvàttvagàdãnanupravi÷yà÷u dahati . tasmàt snehadagdhe'dhikà rujo bhavanti . tatra pluùñaü durdagdhaü samyagdagdhamatidagdha¤ceti caturvidhamagnidagdham . tatra yadvivarõaü pluùyate'timàtraü tatpluùñam . yatrottiùñhanti sphoñàstãvrà÷coùadàharàgapàkavedanà÷ciràccopa÷àmyanti taddurdagdham . samyagdagdhamanavagàóhaü tàlaphalavarõaü susaüsthitaü pårvalakùaõayukta¤ca . atidagdhe màüsàvalambanaü gàtravi÷leùaþ siràsnàyusandhyasthivyàpàdanamatimàtraü jvaradàhapipàsàmårchà÷copadravà bhavanti vraõa÷càsya kùireõa rohati råóha÷ca vivarõo bhavati . tadetaccaturvidhamagnidagdhalakùaõamàtmakarmaprasàdhakaü bhavati . bhavati càtra . agninà kopitaü raktaü bhç÷aü jantoþ prakupyati . tatastenaiva vegena pittamasyàbhyudãryate . tulyavãrye ubhe hyete rasato dravyatastathà . tenàsya vedanàstãvràþ prakçtyà ca vidahyate . sphoñàþ ÷ãghraü prajàyante jvarastçùõà ca vardhate>% su÷ruø .
     tithibhedena yukte 2 candrà÷ritarà÷au puø . %<mçgasiühau tçtãyàyàü prathamàyàü tulàmçgau . pa¤camyàü budharà÷ã dvau saptamyàü càpacandrabhe . navamyàü siühakãñàkhyàvekàda÷yàü gurorgçhe . vçùamãnau trayoda÷yàü dagdhasaüj¤àstvamã gçhàþ . dagdhasadmani yat karma kçtaü sarvaü vina÷yati>% jyoø taø . 3 vàrabhedena yukte nakùatrabhede naø . %<yàmyaü tvàùñraü vai÷yadevaü dhaniùñhàryamõaü jyeùñhàntyaü raverdagdhabhaü syàt>% jyoø taø . 4 vàrabhedayukte tithibhede strã %<ekàda÷ã cenduvàre dvàda÷ã càrkavàsare . ùaùñhã vçhaspatervàre tçtãyà budhavàsare . aùñamã ÷ukravàre ca navamã ÷anivàsare . pa¤camã bhaumavàre ca dagdhayogàþ prakãrtitàþ>% nàradaþ . %<dvàda÷yekàda÷ã nàganaurãskandavasuùvapi navamyàü dagdhayogàkhyà bhànuvàràditaþ kramàt>% vasiùñhaþ . 5 såryacandràkràntarà÷ibhedena yukte tithibhede strã ràjamàrtaõóe %<dvitãyà mãnadhanuùo÷caturthã vçùakumbhayoþ . meùakarkañayoþ ùaùñhã kanyàmithunake'ùñamã . da÷amã vç÷cike siühe dvàda÷ã makare tule . àdyà dhanuþùu ÷apharãùu parà dvitãyà ekàntare dinakare tithayaþ pradagdhàþ . kàrmuke ca tathà kumbhe meùe yugne harau ghañe . eùu ÷uklà dvitãyàdyàþ dagdhàþ kçùõà jhaùàdiùu . rà÷yo÷candrasya ca raveþ sthityà vàcyaü phalaü budhaiþ . yàþ proktàstithayo dagdhàþ meùàdiùu ca rà÷iùu . ÷uklàstà viùame rà÷au same kçùõàþ prakãrtitàþ . ebhirjàto na jãveta yadi ÷akrasamo bhavet . vivàhe vidhavà nàrã yàtràyàü maraõaü bhavet . niùphalaü kçùitràõijyaü vidyàrambhe ca mårkhatà . gçhaprave÷e bhaïgaþ svàccåóàyàü maraõaü dhruvam . çõadàne phalaü nàsti vratadàne ca niùphale . ÷ubhakarmàõi sarvàõi naiva kuryàdvicakùaõaþ>% . uttararà÷iùu candrasthityà dagdhàyau vyaktatvaü yathà %<ùaùñhã meùakulãrayorhimakare kanyàyuge càùñamã siühe vç÷cikarà÷ige ca da÷amã taulau mçge dvàda÷ã . càpe càtha jhaùe dvikà yadi vçùe kumbhe caturthã yadà dagdhàkhyàstithayo vadanti munayastyàjyà sadà karmasu>% jyoø taø . dagdhàdivastràdyasyàü÷abhede phalabhedaþ muø ciø ukto yathà
     %<vastràõàü navabhàgakeùu ca catuùkoõe'marà ràkùasà madhyatryaü÷agatà naràstu sada÷e pàr÷ve ca madhyà÷ayoþ . dagdhe và sphuñite'mbare navatare païkàdilipte na sadrakùo'ü÷e, nçsuràü÷ayoþ ÷ubhamasat sarvàü÷ake pràntataþ>% taduktaü ÷rãpatinà %<kardamakajjalagomayalipte vàsasi dagdhavati sphuñite và . cintyamidaü navadhàbhihite'sminniùñamaniùñaphala¤ca sudhãbhiþ . nivasantyamarà hi vastrakoõe manujàþ pàr÷vada÷àntamadhyayo÷ca . apare'pi ca rakùasàü trayo'ü÷e ÷ayane càsanapàdukàsu caivam . bhogapràptirdevatàü÷e, naràü÷e putràptiþ, syàdràkùasàü÷e ca mçtyuþ . prànte sarvàü÷eùvaniùñaü tathà syàt pluùñe vastre nåtane sàdhvasàdhu>% . 6 såryàdhiùñhitadi÷i strã . 7 dagdharuhàyàü vçkùe ca strã 8 saütapte triø .

#<dagdhakàka># puüstrãø dagdha iva kàkaþ . droõakàke hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dagdhamantra># puø nityakarmaø . %<vahnirvàyusamàyukto yasya mantrasya mårdhani . saptadhà dç÷yate tantu dagdhamantraü pracakùate>% tantrasàrokte mantrabhede .

#<dagdharatha># puø dagdho ratho'sya . citrarathagandharve citraratha÷abdo 2946 pçø tadrathadàhakathà dç÷yà .

#<dagdharuha># puø dagdho'pi rohati ruha--ka . 1 tilakavçkùe, 2 bhasmarohàyà¤ca strã ràjaniø .

#<dagdhikà># strã kutsità dagdhà kutsite kan . (poóàbhàta) 1 dagdhànne bharataþ . dagdha + svàrthe ka . ataittvam . 2 dagdharuhàvçkùe ràjaniø .

#<dagdheùñakà># strã karmaø . jhàmake (jhàmà) hàràø .

#<dagha># tyàge pàlane ca bhvàø paraø sakaø señ idit . daïghati adaïghãt . dadaïgha .

#<dagha># ghàtane svàø paraø sakaø señ daghnoti adàghãt--adaghãt . dadàgha deghatuþ . gatau divàø nighaõñuþ . daùyati iti bhedaþ . %<pa÷cà sa daghyà yo aghasya>% çø 1 . 123 . 5 . %<dadhyàþ gacchatu puruùavyatyayaþ>% bhàø . %<pa÷càddaùyarathyo vibhàge>% çø 7 . 56 . 21 .

#<daõóa># daõóapàtane damane ca adaø curàø ubhaø sakaø señ . daõóayati te adadaõóat--ta . daõóaþ daõóyaþ daõóanãyaþ daõóitaþ . grahaõapårvaka÷àsane dvikaø . prajàþ ÷ataü daõóayati ràjà . duhàø goõe karmaõi lakàràdayaþ . gargàþ ÷ataü daõóyante . daõóa÷abde udàø %<adaõóyàn daõóayan ràjà daõóyàü÷caivàpyadaõóayan>% manuþ .

@<[Page 3420a]>@
#<daõóa># puünaø daõóa--ac karmaõi puüsi gha và dameróo và . 1 laguóe (làñi) khyàte padàrthe 2 vipradaõóodyame kçcchra matikçcchraü nipàtane . %<parasya daõóaü nodyacchet kruddho naiva nipàtayet>% manuþ . daõóaghàraõaguõàþ %<skhalataþ saüpratiùñhànaü ÷atråõà¤ca niùedhanam . avaùñambhanamàyuùyaü bhayaghnaü daõóadhàraõam>% vaidyakam .
     bhindipàlàïgadaõóalakùaõaü hemàø paø lakùaõasamuccayoktaü bhindipàla÷abde vakùyate tadanusàreõànyo'pi daõóo vidheyaþ . chatràïgadaõóastu %<samavçttadaõóayuktam>% vçø saø 74 aø uktaþ . càmaràïgadaõóastu tatraiva 72 aø ukto yathà %<adhvardhahastapramito'sya daõóo hasto'tha và ratnisamã'thavànyaþ . kàùñhàcchubhàt kà¤canaråpyaguptàd ratnairvicitrai÷ca hitàya ràj¤àm>% . brahmacàridhàrye kàùñhamaye laguóàkàre 2 padàrthe, varõabhedena tatpramàõàdi manunoktaü yathà %<vràhmaõo velvapàlà÷aukùatriyo vàñakhàdirau . pailavaudumbarau vai÷yo daõóànarhanti dharmataþ . ke÷àntiko bràhmaõasya daõóaþ kàryaþ pramàõataþ . lalàñasammito ràj¤aþ syàttu nàsàntiko vi÷aþ . çjavaste tu sarve syuravraõàþ saumyadar÷anàþ . anudvegakarà néõàü satvaco nàgnidåùitàþ . pratigçhyepsitaü daõóamupasthàya ca bhàskaram . pradakùiõaü parãtyàgniü caredbhaikùaü yathàvidhi>% . saünyàsinàü daõóadhàraõe vi÷eùàdi niø siø ukto yathà
     hàrãtaþ %<kuñãcako bahådako haüsa÷caiva tçtãyakaþ . caturthaþ paramo haüso yo yaþ pa÷càt sa uttamaþ>% . àdyaþ putràdinà kuñiü kàrayitvà tatra gçhe và vasan kàùàya vàsàþ ÷ikhopavãtatridaõóavàn bandhuùu svagçhe và bhu¤jàna àtmaj¤o bhavet etadatyantà÷aktaparam dvitãyastu bandhån hitvà saptàgàràõi bhaikùaü caran pårvoktaveùaþ syot . haüsastu pårvoktaveùo'pyekadaõóaþ %<ekantu vaiõavaü daõóaü ghàrayennityamàdaràditi>% skàndàt viùõurapi %<yaj¤opavãtaü daõóaü ca vastraü jantunivàraõam . tàvàn parigrahaþ prokto nànyo haüsaparigrahaþ>% . caturtho'pi skànde %<parahaüsastridaõóaü ca rajju>% gobàlanirmitàm . ÷ikhàü yaj¤opavãtaü ca nityaü karma parityajet . ayamapyekadaõóaþ eva . ye tu ÷ikhopavãtàdityàganiùeghàste kuñãcakàdiparàþ . yattu medhàtithiüþ %<yàvanna syustrayo daõóàstàvadekena vartayediti>% tadapi tatparameva . yaccàtriþ %<caturdhà bhikùavaþ proktàþ sarve caiva tridaõóinaþ>% iti tadvàgdaõóàdiparaü na yaùñiparam %<vàgdaõóo'tha manodaõóaþ kàyadaõóastathaiva ca . yasyaite niyatà daõóàþ sa tridaõóãti cocyate>% manåkteþ . tasmàt paramahaüsasyaikadaõóa eva . so'pyaviduùaþ viduùastu so'pi nàsti %<na daõóaü na ÷ikhàü nàcchàdanaü na bhaikùaü carati paramahaüsa>% iti mahopaniùadukteþ %<j¤ànamevàsya daõóa>% iti vàkya÷eùà¤ca yattu yamaþ %<kàùñhadaõóo dhçto yena sarvà÷ã j¤ànavarjitaþ . sa yàti narakàn ghoràn mahàrauravasaüj¤akàniti>% tadvairàgyaü vinà jãvanàrthakçtasannyàsaparam %<ekadaõóaü samà÷ritya jãvanti bahavã naràþ . narake raurave ghore karmatyànàt patanti te>% iti smçteþ yaccà÷vamedhike %<ekadaõóã tridaõóã và ÷ikhàmuõóita eva và . kàùàyamàtrasàro'pi yatiþ påjyo yudhiùñhireti>% tasyàpi pårvoktavyavasthà j¤eyà .
     bhàve ac . 3 damane %<vàgdaõóa÷ca manodaõóaþ kàyadaõóastathaiva ca>% manuþ . %<÷araõàgatasaütràõaü bhåtànàmapyahiüsanam . bahirvedi ca dàna¤ca daõóamityabhidhãyate>% bhàø mokùadharmokte 4 ÷araõàgatatràõàditrike . daõóa ivàca rati daõóa + kvip tato bhàve gha¤ . 5 daõóatulyasthitau (dàüóàna) sàrasundarã daõóa--yathàyathaü karmabhàvakaraõàdau ac . 6 prakàõóe 7 a÷ve 8 koõe 9 manthane 10 sainye 11 bhåmimànabhede (kàñhà) %<hastai÷caturbhirbhavatãha daõóaþ>% lãlàø . gocarma÷abde 2695 pçø dç÷yam %<da÷ahastena daõóena>% iti pàñhàntaram . 12 såryapàriùadabhede 13 yame 14 abhimàne ca mediø . 15 daõóàkàre grahabhede hemacaø graha÷çïgàñaka÷abde 2769 pçø dç÷yam . 16 ikùvàkunçpaputrabhede . tatkathà janasthàna÷abde 3024 pçø dç÷yà . svàrthe ka . tatràrthe . %<dhçùõuka÷càmbarãùatha daõóaka÷ceti te trayaþ . ya÷cakàra mahàtmàvai daõóakàraõyamuttamam>% harivaüø 10 aø .
     ùaùñipalàtmake dinaùaùñibhàgaråpe ghañikàparaparyàye 17 kàlabhede tajj¤ànopàya÷ca ghañãyantra÷abde uktapràyaþ . ÷rãpatinàpyukto yathà
     %<÷ulvasya digbhirvihitaü palairyat ùaóaïguloccadviguõàyatàsyam . tadambhasà ùaùñipalaiþ prapåryaü pàtraü ghañàrdhapratimaü ghañã syàt . satryaü÷amàùatrayanirmità yà hemnaþ ÷alàkà caturaïgukà syàt . viddhaü tayàü pràktanamatra pàtraü prapåryate nàóikayàmbunà tat>% %<ùaùñidaõóàtmikàyà÷ca titherniùkramaõaü pare>% . %<daõóaikarajanãyogaþ>% tiø taø .
     18 vyåhabhede tallakùaõabhedàdi agnipuø 241 aø yathà
     %<maõóalàsaühatau bhàgo daõóàste bahudhà ÷çõu . tiryagvçttistu daõóaþ syàt bhogo'nyà vçttireva ca . maõóalaþ sarvato vçttiþ pçthagvçttirasaühataþ . pradaro dçóhako'sahyaþ càpo vaikukùireva ca . pratiùñhaþ supratiùñha÷ca ÷yeno vijayasa¤jayau . vi÷àlo vijayaþ såcã sthåõàkarõacamåmukhau . sarpàsyo balaya÷caiva daõóabhedà÷ca durjayàþ . atikràntaþ pratikràntaþ kakùyàbhyà¤caikakùapakùataþ . atikràntastu pakùàbhyàü trayo'nye tadviparyaye . pakùorasyairatikràntaþ pratiùñho'nyo viparyayaþ . sthåõàpakùo dhanuþpakùo dvisthåõo daõóa årdhvagaþ . dviguõo'yantvatikràntapakùo'nyasya viparyayaþ . dvicaturdaõóa ityete j¤eyà lakùaõataþ kramàt . gomåtrikà hi sa¤càrã ÷akaño makarastathà>%
     19 ràj¤àmupàyabhede caturthopàye . te copàyàþ sàmadànabhedadaõóàþ sarvtra prasiddhàþ tu agnipuø 240 aø . anye'pyupàyàþ sàmàdiprayogaviùayà÷coktà yathà
     %<sàma dànaü ca bheda÷ca dapeõóokùendrajàlakam . màyopàyàþ sapta pare nikùipet sàdhanàya tàn . caturvidhaü smçtaü sàma upakàrànukãrtanàt . mithaþ sambandhakathanaü mçdupårvaü ca bhàùaõam . àyàte dar÷anaü vàcà tavàhamiti càrpaõam . yaþ sampràptadhanotsarga uttamàdhamamadhyamaþ . pratidànaü tadà tasya gçhãtasyànumodanam . dravyadànamapårvaü ca svayaügràhapravartanam . deya÷ca pratimokùa÷ca dànaü pa¤cavidhaü smçtam . sneharàgàpanayanaü saüharùotpàdanaü tathà . bhitho bheda÷ca bhedaj¤airbheda÷ca trividhaþ smçtaþ . vadho'rthaharaõaü caiva parikle÷astridhà damaþ . prakà÷a÷càprakà÷a÷ca lokadviùñàn prakà÷ataþ>% . %<daõóasya dar÷anàdduùñàn, putrabhràtràdi, sàmataþ . dànabhedai÷camåmukhyàn yodhàn janapadàdikàn . sàmantàñavikàn bhedadaõóàbhyàmaparàddhakàn . devatàpratimànàntu påjayàntargatairnaraiþ . pumàn strãvastrasaüvãto ni÷i càdbhutadar÷anaþ . vetàlolkàpi÷àcànàü ÷ivànàü ca svaråpità . kàmato råpadhàritvaü ÷astràgnya÷màmbuvarùaõam . tamo'nilo'nalo megha iti màyà hyamànuùã . jadhàna kãcakaü bhãma àsthitaþ strãsvaråpatàm . anyàye vyasane yuddhe pravçttasyànivàraõam . upekùeyaü smçtà bhràtopekùita÷ca hióigvayà . meghàndhakàravçùñyagniparvatàdbhutadar÷anam . darasthànaü ca sainyànàü dar÷anaü dhvaja÷àlinàm . chinnapàñitabhinnànàü saüsçtànàü ca dar÷anam . itãndrajàlaü dviùatàü bhãtyarthamupakalpayet>% . 20 viùõau puø %<dhanurdharo dhanurvedo daõóo damayità damaþ>% viùõusaüø . 21 ÷ive %<÷atrundamàya daõóàya parõacãrapañàya ca>% bhàø ÷àø 286 aø . 22 daõóàkàre çjau såryapariveùabhede %<paridhistu pratisåyyordaõóastvçjurindracàpanibhaþ>% vçø saø 19 aø . 23 daõóavatsthite ravikaràdeþ saüghàte %<ravikiraõajaladamarutàü saïghàto daõóavatsthito daõóaþ . sa vidiksthito nçpàõàma÷ubho dikùa dvijàtãnàm . ÷astrabhayàtaïkakaro dçùñaþ pràïmadhyasandhiùu dinasya . ÷uklàdyo vipràdãn yadabhimukhastàü nihanti di÷am>% 30 aø . 24 ràj¤aþ prajà÷àsanabhede tatsvaråpàdi bhàø ÷àø 121 a0
     %<÷çõu kauravya! yo daõóo vyavahàro yathà ca saþ . yasmin hi sarvamàyattaü sa daõóa iha kevalaþ . dharmasaüsthà mahàràja! vyavahàra itãryate . tasya lopaþ kathaü na syàllokeùvavahitàtmanaþ . ityevaü vyavahàrasya vyavahàratvamiùyate . api caitat purà ràjan! manunà proktamàditaþ . supraõãtena daõóena priyàpriyasamàtmanà . prajà rakùati yaþ samyak dharma eva sa kevalaþ . yathoktametadvacanaü pràgeva manunà purà . yanmayoktaü manuùyendra! brahmaõo vacanaü mahat . pràgidaü vacanaü proktamataþ pràgvacanaü viduþ . vyavahàrasya càkhyànàdvyavahàra ihocyate . daõóe trivargaþ satataü supraõãte pravartate . daivaü hi paramo daõóo råpato'gnirivotthitaþ . nãlotpaladala÷yàma÷caturdaüùñra÷caturbhujaþ . aùñapànnaikanayanaþ ÷aïkukarõordhvaromavàn . jañã dvijihvastàmràsyo mçgaràjatanucchadeþ . etadråpaü bibhartyugraü daõóo nityaü duràdharaþ . asirdhanurgadà ÷aktistri÷ålaü mudgaraþ ÷araþ . muùalaü para÷u÷cakraü pà÷o daõóarùñitomaràþ . sarvapraharaõãyàni santi yànãha kànicit . daõóa eva sa sarvàtmà loke carati mårtimàn . bhindan chindan rujan kçntan dàrayan pàñayaüstathà . ghàtayannabhidhàvaü÷ca daõóa eva caratyuta . asirvi÷asano dharmastãkùõavarmà duràdharaþ . ÷rãgarbho vijayaþ ÷àstà vyavahàraþ sanàtanaþ . ÷àstraü bràhmaõamantrà÷ca ÷àstà pràgvadatàü vara! . gharmapàlo'kùaro devaþ satyago nityago'grajaþ . asaïgo rudratanayo manurjyeùñhaþ ÷ivaïkaraþ . nàmànyetàni daõóasya kãrtitàni yudhiùñhira! . daõóo hi bhagavàn viùõurdaõóo nàràyaõaþ prabhuþ . ÷a÷vadråpaü mahadbibhranmahàpuruùa ucyate . tathoktà brahmakanyeti lakùmãrvçttiþ sarasvatã . daõóanãtirjagaddhàtrã daõóo hi bahuvigrahaþ . arthànarthau sukhaü duþkhaü dharmàdharmau balàbale . daurbhàgyaü màgadheya¤ca puõyàpuõye guõàguõau . kàmàkàmàvçturmàsaþ ÷arvarã divasaþ kùaõaþ . apramàdaþ pramàda÷ca harùakrodhau ÷amodamaþ . daivaü puruùakàra÷ca mokùàmokùau bhayàbhaye . hiüsàhiüse tapo yaj¤aþ saüyamo'tha viùàviùam . anta÷càdi÷ca madhya¤ca kçtyànà¤ca prapa¤canam . madaþ pramàdo darpa÷ca dambho dhairyaü nayànayau . a÷aktiþ ÷aktirityevaü mànastambhau vyayàvyayau . vinaya÷ca visarga÷ca kàlàkàlau ca bhàrata! . ançtaü j¤ànità satyaü ÷raddhà÷raddhe tathaiva ca . klãvatà vyavasàya÷ca làbhàlàbhau jayàjayau . tãkùõatà mçdutà mçtyuràgamànàgamau tathà . virodha÷càvirodha÷ca kàryàkàrye balàbale . asåyà cànasåyà ca dharmàdharsmau tathaiva ca . apatrapànapatrape hrã÷ca sampadvipatpadam . tejaþ karmàõi pàõóityaü vàkchaktistattvabuddhità . evaü daõóasya kauravya! loke'smin bahuråpatà . na syàdyadãha daõóo vai pramatheyuþ parasparam . bhayàddaõóasya nànyonyaü ghnanti caiva yudhiùñhira! . daõóena rakùyamàõà hi ràjannaharahaþ prajàþ . ràjànaü vardhayantãha tasmàddaõóaþ paràyaõam . vyavasthàpayati kùipramimaü lokaü nare÷vara! . satye vyavasthito dharmo vràhmaõeùvavatiùñhate . dharmayuktà dvija÷reùñhà vedayuktà bhavanti ca . babhåva yaj¤o vedebhyo yaj¤aþ prãõàti devatàþ . prãtà÷ca devatà nityamindre parivadantyapi . annaü dadàti ÷akra÷càpyanugçhõannimàþ prajàþ . pràõà÷ca sarvabhåtànàü nityamanne pratiùñhitàþ . tasmàt prajàþ pratiùñhante daõóo jàgarti tàsu ca . evaüprayojana÷caiba daõóaþ kùattriyatàü gataþ . rakùan prajàþ sa jàgarti nityaü svavahito'kùaraþ . ã÷varaþ puruùaþ pràõaþ sattvaü cittaü prajàpatiþ . bhåtàtmà jãva ityevaü nàmabhiþ procyate'ùñabhiþ . adadaddaõóamevàsmai dhruvamai÷varya meva ca . balena ya÷ca saüyuktaþ sadà pa¤cavidhàtmakaþ . kulaü bahudhanàmàtyàþ pràj¤àþ proktà balàni tu àhàrya maùñakairdravyairbalamanyadyudhiùñhira! . hastino'÷và rathàþ pattirgàvo viùñistathaiva ca . dai÷ikà÷càvikà÷caiva tadaùñàïga vala smçtam . atha và'ïgasya yuktasya rathino hastiyàyinaþ . a÷vàrohàþ padàtà÷ca mantriõo rasadà÷ca ye . bhikùukàþ pràóvivàkà÷ca mauhårtà daivacintakàþ . koùo mitràõi dhànya¤ca sarvopakaraõàni ca . saptaprakçti càùñàïgaü ÷arãramiha yadviduþ . ràjyasya daõóamevàïgaü daõóaþ prabhava eva ca . ã÷vareõa prayatnena kàraõàt kùattriyasya ca . daõóo dattaþ samànàtmà daõóo hãdaü sanàtanam . ràj¤àü påjyatamo nànyo yathà dharmaþ pradar÷itaþ . brahmaõà lokarakùàrthaü svadharmasthàpanàya ca . bhartçpratyaya utpanno vyavahàrastathà'paraþ . tasmàdyaþ suhito dçùño bhartçpratyayalakùaõaþ . vyavahàrastu vedàtmà vedapratyaya ucyate . maula÷ca nara÷àrdåla! ÷àstrokta÷ca tathà'paraþ . ukto ya÷càpi daõóo'sau bhartçpratyayalakùaõaþ . j¤eyo naþ sa narendrastho daõóapratyayalakùaõaþ . daõóapratyayadçùño'pi vyavahàràtmakaþ smçtaþ . vyavahàraþ smçto ya÷ca sa vedaviùayàtmakaþ . ya÷ca vedaprasåtàtmà sa dharmo guõadar÷anaþ . dharmapratyaya uddiùño yathàdharmaü kçtàtmabhiþ . vyavahàraþ prajàgoptà brahmadiùño yudhiùñhira! ! trãn dhàrayati lokàn vai satyàtmà bhåtivardhanaþ . ya÷ca daõóaþ sa dçùño no vyavahàraþ sanàtanaþ . vyavahàra÷ca dçùño yaþ sa veda iti ni÷citam . ya÷ca vedaþ sa vai dharmo ya÷ca dharmaþ sa satpathaþ . brahmà pitàmahaþ pårbaü babhåvàtha prajàpatiþ . lokànàü sa hi sarveùàü sasuràsurarakùasàm . samanuùyoragavatàü kartà caiva sa bhåtakçt . tato'nyavyavahàro'yaü bhartçpratyayalakùaõaþ . tasmàdidamathovàca vyavahàranidar÷anam . màtà pità ca bhràtà ca bhàryà ceva purohitaþ . nàdaõóyo vidyate ràj¤o yaþ sa dharmeõa tiùñhati .>% tatraiva 15 aø .
     %<daõóaþ ÷àsti prajàþ sarvà daõóa evàbhirakùati . daõóaþ supteùu jàgarti daõóaü dharmaü vidurbudhàþ . dharmaü saürakùate daõóastathaivàrthaü janàdhipa! . kàmaü saürakùate daõóastrivargo daõóa ucyate . daõóena rakùyate dhànyaü dhanaü daõóena rakùyate . evaüvidvannupàdatsva bhàvaü pa÷yasva laukikam . ràjadaõóabhayàdeke pàpàþ pàpaü na kurvate . yamadaõóabhayàdeke paralokabhayàdapi . parasparabhayàdeke pàpàþ pàpaü na kurvate . evaü sàüsiddhike loke sarvaü daõóe pratiùñhitam . daõóasyaiva bhayàdeke na khàdanti parasparam . andhe tamasi majjeyuryadiü daõóo na pàlayet . yasmàdadàntàndamayatya÷iùñàndaõóayatyapi . damanàddaõóanàccaiva tasmàddaõóaü vidurbudhàþ . vàcà daõóo bràhmaõànàü kùattriyàõàü bhujàrpaõam . dànadaõóàþ smçtà vai÷yà nirdaõóaþ ÷ådra ucyate . asaümohàya martyànàmarthasaürakùaõàya ca . maryàdà sthàpità loke daõóasaüj¤à vi÷àmpate! . yatra ÷yàmo lohitàkùo daõóa÷carati sådyataþ . prajàstatra na muhyante netà cetsàdhu pa÷yati . brahmacàrã gçhastha÷ca vànaprastha÷ca bhikùukaþ . daõóasyaiva bhayàdete manuùyà vartmani sthitàþ . nàbhãto yajate ràjan! nàbhãto dàtumicchati . nãbhataþ puruùaþ ka÷citsamaye sthàtumicchati . nàcchittvà paramarmàõi nàkçtvà karma duùkaram . nàhatvà matsyaghàtãva pràpnoti mahatãü ÷riyam . nàghnataþ kãrtirastãha na vçttaü na punaþ prajàþ . indro vçtrabadhenaiva mahendraþ samapadyata . ya eva devà hantàrastàn loko'rcayate bhç÷am . hantà rudrastathà skandaþ ÷akno'gnirvaruõo yamaþ . hantà kàlastathà mçtyurvàyurvai÷ravaõo raviþ . vasavo marutaþ sàdhyà vi÷ve devà÷ca bhàrata! . etàndevànnamasyanti pratàpapraõatà janàþ . na brahmàõaü na dhàtàraü na påùàõaü katha¤cana . madhyasthàna sarvabhåteùu dàntàn ÷amaparàyaõàn . yajante mànavàþ kecitpra÷astàþ sarvakarbhasu . na hi pa÷yàmi jãvantaü loke ka¤cidahiüsayà . sattvaiþ sattvà hi jãvanti durbalairbalavattaràþ . nakulo måùikànatti vióàlo nakulaü tathà . vióàlamatti ÷và ràjan ÷vànaü vyàlamçgastathà . tànatti puruùaþ sarvàn pa÷ya kàlo yathàgataþ . pràõasyànnamidaü sarvaü jaïgamaü sthàvara¤ca yat . vidhànaü daivavihitaü tatra vidvànna muhyati . yathà sçùño'si ràjendra! tathà bhavitumarhasi . vinãtakrodhaharùà hi mandà vanamupà÷ritàþ . vinà badhaü na kurvanti tàpasàþ pràõayàpanam . udake bahavaþ pràõàþ pçthivyàü ca phaleùu ca . na ca ka÷cinna tàn hanti kimanyatpràõayàpanàt . såkùmayonãni bhåtàni tarkàgamyàõi kànicit . pakùmaõo'pi nipàtena yeùàü syàt skandhaparyayaþ . gràmànniùkramya munayo vigatakrodhamatsaràþ . vane kuñumbadharmàõã dç÷yante parimohitàþ . bhåmiü bhittvauùadhã÷chittvà vçkùàdãnaõóajàn pa÷ån . manuùyàstanvate yaj¤àüste svargaü pràpnuvanti ca . daõóanãtyàü praõãtàyàü sarve sidhyantyupakramàþ . kaunteya! sarvabhåtànàü tatra me nàsti saü÷ayaþ . daõóa÷cenna bhavelloke vina÷yeyurimàþ prajàþ . ÷åle matsyànivàpakùyan durbalàn valavattaràþ . satyaü cedaü brahmaõà pårbamukta daõóaþ prajà rakùati sàdhunãtaþ . pa÷yàgnaya÷ca prati÷àmya bhãtàþ santarjità daõóabhayàjjvalanti . andhanvama ivedaü syànna pràj¤àyeta ki¤cana . daõóa÷cenna bhavelloke vibhajan sàdhvasàdhunã . ye'pi sambhinnamaryàdà nàstikà vedanindakàþ . te'pi bhogàya kalpante daõóenà÷u nipãóitàþ . sarvo daõóajito loke durlabho hi ÷ucirjanaþ . daõóasya hi bhayàdbhãto bhogàyaiva pravartate . càturvarõyaprabhedàya sunãtinayanàya ca . daõóo vidhàtrà vihito dharmàrthàvabhirakùitum . yadi daõóànna bibhyeyurvayàüsi ÷vàpadàni ca . adyuþ pa÷ånmanuùyàü÷ca yaj¤àrthàni havãüùi ca . na vrahma càpyadhãyãta kalyàõãü na duheta gàm . na kanyodvahanaü gacchedyadi daõóo na pàlayet . vi÷vaglopaþ pravartota bhidyeran sarvasetavaþ . mamatvaü na prajànãyuryadi daõóo na pàlayet . na saüvatsarasatràõi tiùñheyurakutobhayàþ . vidhivaddakùiõàvanti yadi daõóo na pàlayet . careyurnà÷rame dharmaü yathoktaü vidhimà÷ritàþ . na vidyàü pràpnuyàt kà¤cit yadi daõóo na pàlayet . na coùñrà na balãvardà nà÷và÷vataragardabhàþ! yuktà vaheyuryànàni yadi daõóaü na pàlayet . na preùyà vacanaü kuryurna bàlà jàtu karhicit . tiùñhetpitçmatã dharme yadi daõóo na pàlayet . daõóe sthitàþ prajàþ sarvà daõóe sarvaü vidurbudhàþ . daõóe svargo manuùyàõàü loko'ya¤ca pratiùñhitaþ . na tatra kåñaü pàpaü và va¤canà và'pi dç÷yate . yatra daõóaþ suvihita÷caratyarivinà÷anaþ . haviþ ÷và'pi liheddçùñvà daõóa÷cennodyato bhavet . haretkàkaþ puroóà÷aü yadi daõóo na pàlayet .>% manunàpyuktaü yathà %<daõóaþ ÷àsti prajàþ sarvà daõóa evàbhirakùati . daõóaþ supteùu jàgarti daõóaü dharmaü vidurbudhàþ . samãkùya sa dhçtaþ samyak sarvà ra¤jayati prajàþ . asamãkùya praõãtastu vinà÷ayati sarvataþ . yadi na praõayedràjà daõóaü daõóyeùvatandritaþ . ÷åle matsyànivàpakùyan durbalàn balavattaràþ . adyàt kràkaþ puroóà÷aü ÷và'yalihyàddhavistathà . sàmya¤ca naüsyàt kasmiü÷cit pravartetàdharottaram . õarvo daõóajito loko durlabho hi ÷ucirnaraþ . daõóasya hi bhayàt sarvaü jagadbhogàya kalpate . devadànavagandharvà rakùàüsi patagoragàþ . te'pi bhogàya kalpante daõóenaiva nipãóitàþ . duùyeyuþ sarvavarõà÷ca vidyeran sarvasetavaþ . sarvalokaprakopa÷ca bhaveddaõóasya vibhramàt . yatra ÷yàmo lohitàkùo daõóa÷carati pàpahà . prajàstatra na muhyanti netà cet sàdhu pa÷yati . tasyàhuþ sampraõetàraü ràjànaü satyavàdinam . samãkùyakàriõaü pràj¤aü dharmakàmàrthakovidam . taü ràjà praõayan samyak trivargeõàbhivardhate . kàmàtmà viùamaþ kùudro daõóenaiva nihanyate . daõóo hi sumahàtejà durdhara÷càkçtàtmabhiþ . dharmàdvicalitaü hanti nçpameva savàndhavam .>% tasya sthànàni ca manåktàni
     %<da÷a sthànàni daõóasya manuþ svàyambhuvo'bravãt . triùu varõeùu yàni syurakùato bràhmaõo vrajet . upasthamudaraü jihvà hastau pàdau ca pa¤camam . cakùurnàsà ca karõau ca dhanaü dehastathaiva ca . anubandhaü parij¤àya de÷akàlau ca tattvataþ . sàràparàdhau càlokya daõóaü daõóyeùu pàtayet . adharmadaõóanaü loke ya÷oghnaü kãrtinà÷anam . asvargya¤ca paratràpi tasmàttat parivarjayet . adaõóyàn daõóayanràjà daõóyàü÷caivàpyadaõóayan . aya÷o mahadàpnoti naraka¤caiva gacchati . vàgdaõóaü prathamaü kuryàt dhigdaõóaü tadanantaram . tçtãyaü dhanadaõóantu badhadaõóamataþ param . vadhenàpi yadà tve tànnigrahãtuü na ÷aknuyàt . tadaiùu sarvamapyetat prayu¤jãta catuùñayam .>%
     tasyottamàdhamamadhyamabhedena parimàõabhedà manåktà yathà %<paõànàü dve ÷ate sàrdhe prathamaþ sàhasaþ smçtaþ . madhyamaþ pa¤ca vij¤eyaþ sahahrantveva cottamaþ>% .
     vivàdabhede tadbhedàþ smçtyuktàþ krama÷o dar÷yante .
     tatra çõàdàne prativàdino nihnave nihnutadravyatulyam . vàdinà mithyàbhiyoge abhiyogaviùayadhanàt dviguõaü dhanaü vàdino damaþ . %<nihnave bhàvito dadyàt dhanaü ràj¤e ca tat samam . mithyàbhiyogãdviguõamabhiyogàt dhanaü haret>% yàj¤aø . manunàtra vi÷eùa uktaþ yathà
     %<çõe deve pratij¤àte pa¤cakaü ÷atamarhati . apahnave taddviguõaü tanmanoranu÷àsanam>% . %<yaþ sàdhayantaü chandena vedayet dhanikaü nçpe . sa ràj¤à taccaturbhàgaü dàpyastasya ca taddhanam>% manuþ .
     pratipannàrthasya ràj¤à dàpane adhamarõasya nihnavàbhàve da÷akaü ÷ataü sàdhitadravyasya da÷amabhàgo danaþ . %<ràj¤à'dhamarõiko dàpyaþ sàdhitàdda÷akaü ÷atam>% yàj¤aø .
     upanidhinikùepàdau nà÷abhede damabhedo yàj¤aø ukto yathà %<bhreùa÷cet màrgite'datte dàpyo daõóaü ca tatsamam>% àjãvan svecchayà daõóyo dàpyasta¤càpi sodayam . yàcitànvàhitanyàsaniþkùepàdikeùvayaü vidhiþ .
     atra vi÷eùo manunokto yathà %<yo nikùepaü nàrpayati ya÷cànikùipya yàcate . tàvubhau cauravacchàsyau dàpyau và tatsamaü damam . nikùepasyàpahartàraü tatsamaü dàpayeddamam . tasyopanidhihartàramavi÷eùeõa pàrthivaþ>% .
     chadmanà utkocagrahaõe manunokto yathà %<upadhàbhi÷ca yaþ ka÷cit paradravyaü harennaraþ . sasahàyaþ saühantavyaþ prakà÷aü vividhairbadhaiþ>% . %<karacaraõa÷ira÷chedàdibhirnànàvidhaiþ badhopàyaiþ sa damyaþ>% kullåø .
     kauñasàkùye manunokto damo yathà
     %<lobhànmohàdbhayàn maitryàt kàmàt krodhàttathaiva ca . aj¤ànàdbàlabhàvàcca sàkùyaü vitathamucyate . eùàmanyatame sthàne yaþ sàkùyamançtaü vadet . tasya daõóavi÷eùàüstu pravakùyàmyanupårva÷aþ . lobhàt sahasraü daõóyastu mohàt pårvantu sàhasam . bhayàd dvau madhyamau daõóau maitryàt pårvaü caturguõam . kàmàdda÷aguõaü pårvaü krodhàttu triguõaü param . aj¤ànàt dve ÷ate pårõe cà÷iùyàcchatameva tu . etànàhuþ kauñasàkùye proktàn daõóàn manãùibhiþ . dharmasyàvyabhicàràrthamadharmanidhanàya ca . kauñasàkùyantu kurvàõàn trãn varõàn dhàrmiko nçpaþ . pravàsayeddaõóayitvà bràhmaõantu vivàsayet>% . atra vi÷eùamàha yàj¤aø %<yaþ sàkùyaü ÷ràvito'nyebhyo nihnute tattamo vçtaþ . sa dàpyo'ùñaguõaü daõóaü bràhmaõantu vivàsayet>% .
     sàkùyàdàne damamàha yàj¤aø . %<abruvan hi naraþ sàkùyamçõaü sa da÷abandhakam . ràj¤à sarvaü pradàpyaþ syàt ùañcatvàriü÷ake'hani . na dadàti ca yaþ sàkùyaü jànannapi naràdhamaþ . sa kuñasàkùiõàü pàpaistulyo daõóena caiva hi>% .
     maùñasvàmikadravyaviùaye damo manunokto yathà %<mamedamiti yo bråyàt so'nuyojyo yathàvidhi . saüvàdya råpasaükhyàdãn svàmã tatdravyamarhati . avedayàno naùñasya de÷aü kàla¤ca tattvataþ . varõaü råpaü pramàõa¤ca tatsamaü daõóamahati>% . %<hçtaü pranaùñaü yo dravyaü parahastàdavàpnuyàt . anivedya nçpe daõóyaþ sa tu ùaõõavatiü paõàn>% manuþ . %<àgamenopabhogena naùñaü bhàvyamato'nyathà . pa¤cavandho damastatra ràj¤e tenàvibhàvite>% yàj¤aø . %<pa¤cabandhaþ pa¤camàü÷aþ>% mitàø .
     asvàmivikraye manunokto damo yathà %<avahàryo bhaveccaiva sànvayaþ ùañ÷ataü damam . niranvayo'napasaraþ pràptaþ syàccaurakilviùam>% . %<eùa parasvavikrayã yadi svàmino bhràtràdiråpatvena sànvayaþ sambandhã bhavati tadà ùañ paõa÷atàni avahàryo damanãyaþ yadi punaþ svàminaþ sambandhã na bhavati anapasara÷ca syàt apasaratyanenàsmàt sakà÷àddhanamityapasaraþ pratigrahakrayàdiþ sa yasya svàmisambandhiputràdeþ sakà÷àt nàsti tadà caurasambandhi pàpaü tadvaddamanãya ityarthaþ>% kullåø %<nànyadanye na saüsçùñaråpaü vikrayamarhati . na càsàraü na ca nyånaü na dåre na tirohitam>% manuþ . %<kuïkumàdidravyaü kusumbhàdinà mi÷rãkçtya na vikretyavyaü na càsàraü sàramityabhidhàya na ca tulàdinà nyånaü na ca parokùàvasthitaü na ca ràgàdinàsthàpitaråpam atràsvàmivikrayasàdç÷yàdasvàmivikrayadama eva syàt>% kullåø .
     doùavi÷iùñakanyàdàne damo yathà . %<yastu doùavatãü kanyàmanàkhyàya prayacchati . tasya kuryàn nçpo daõóaü svayaü ùaõõavatiü paõàn . akanyeti ca yaþ kanyàü bråyàddveùeõa mànavaþ . sa ÷ataü pràpnuyàddaõóaü tasyà doùamadar÷ayan>% .
     dattàpradànike nàradenokto damo yathà %<gçhõàtyadeyaü yo lobhàd ya÷càdeyaü prayacchati . adeyadàyako daõóyastaghà'dattapratãcchakaþ>% . tatsamamityarthaþ .
     abhyupetyà÷u÷råùàyàü %<÷ikùayantamasanduùñaü ya àcàryaü parityajet . balàdvàsayitavyaþ syàt badhavandhau ca so'rhati>% nàradaþ . %<badho'tra tàóanà doùasyàlpatvàt>% mitàø .
     saüvidvyatikramàdau %<gaõadravyaü haredyastu saüvidaü ya÷ca laïghayet . sarvasvaharaõaü kçtvà taü ràùñràdvipravàsayet>% yàj¤aø . aya¤ca daõóo'nubandhàdyati÷aye draùñavyaþ . anubandhàdyalpatve tu %<yo gràmade÷asaïghànàü kçtvà satyena saüvidam . visaüvadennaro lobhàttaü ràùñràdvipravàsayet . nigçhya dàpayedenaü samayavyabhicàriõam . catuþsusarõaü ùaõõiùkaü ÷atamàna¤ca ràjatamiti>% manåkta nirvàsanacatuþsuvarõaniùka÷atamànànàü caturõàmanyatamo jàti÷aktyàdyapekùayà kalpanãyaþ mitàø .
     vetanàdàne %<bhçtyo nàrto na kuryàdyo darpàt karma yathoditam . sa daõóyaþ kçùõalànyaùñau na deyaü tasya vetanam>% manuþ .
     dyåtasamàhvaye %<ràj¤à sacihnaü nirvàsyàþ kåñàkùopadhidevinaþ>% yàj¤aø %<kåñàkùadevinaþ pàpàn ràj¤à ràùñràdvivàsayet . kaõñhe'kùamàlàmàsajya sa hyeùàü vinayaþ smçtaþ>% nàradaþ yàni ca manuvacanàni dyåtaniùedhaparàõi . %<dyåtaü samàhvaya¤caiva yaþ kuryàt kàrayet và . tàn sarvàn ghàtayedràjà ÷ådràü÷ca dvijaliïginaþ>% ityàdãni tànyapi kåñàkùadevanaviùayatayà ràjàdhyakùasabhikarahitadyåtaviùayatayà ca yojyàni mitàø .
     svàmipàlavivàde mitàkùaroktà damà yathà %<màùànaùñau tu mahiùã sasyaghàtasya kàriõã . daõóanãyà tadardhaü tu gaustadardhamajàvikam>% yàj¤aø . parasasyavinà÷akàriõã mahiùã aùñau màùàn daõóanãyà . gaustadardhaü caturo màùàn ajàmeùa¤ca màùadvayaü daõóanãyam . mahiùyàdãnàü dhanasambandhàbhàvàttatsvàmã puruùo lakùyate . màùa÷càtra tàmrikapaõasya viü÷atitamo bhàgaþ %<màùo viü÷atimo bhàgaþ paõasya parikãrtitaþ>% iti nàradasmaraõàt . etaccàj¤ànapipayam . j¤ànapårbaü tu %<paõasya pàdau dvau gàü tu dviguõaü mahiùãü tathà . tathà'jàvikavatsànàmpàdo daõóaþ prakãrtitaþ>% iti smçtyantaroktaü draùñavyam . yat punarnàradenoktam %<màùaïgàndàpayeddaõóaü dvau màùau mahiùãü tathà . tathàjàvikavatsànàü daõóaþ syàdardhamàùika>% iti . tatpunaþ prarohayogyamålàva÷eùabhakùaõaviùayam . aparàdhàti÷ayena kvaciddaõóadvaiguõyamàha %<bhakùayitvopaviùñànàü yathoktàddviguõodamaþ>% yàj¤aø . yadi pa÷avaþ parakùetre sasyambhakùayitvà tatraivànivàritàþ ÷erate . tadà yathoktàddaõóàddviguõo daõóo veditavyaþ . %<vasatàü dviguõaþ proktaþ savatsànà¤caturguõa>% iti vacanàt . kùetràntare pa÷vantare càtide÷amàha %<samameùàü vivãte'pi kharoùñraü mahiùãsamam>% yàj¤aø . vivãtaþ pracuratçõakàùñhorakùyamàõaþ paragrahãto bhåprade÷astadupaghàte'pãtarakùetradaõóasamandaõóameùàü mahiùyàdãnàü vidyàt . kharà÷coùñrà÷ca kharoùñraü tanmahiùãsamaü mahiùã yatra yàdç÷ena daõóena daõóyate tatra tàdç÷enaiva daõóena kharoùñramapi pratyekaü daõóanãyam . sasyoparodhakatve kharoùñrayoþ pratyekaü mahiùãtulyatvàddamasya càparàdhànusàritvàt kharoùñramiti samàhàro na vivakùitaþ . parasasyanà÷e gosvàmino daõóa ukta idànãü kùetrasvàmine phalamapyasau dàpanãya ityàha %<yàvatsasyaü vina÷yettu tàvat syàt kùetriõaþ phalam . gopastàóyastu gomã tu pårvoktaü daõóamarhati>% yàj¤aø . sasyagrahaõaü kùetropacayopalakùaõàrtham . yasmin kùetre yàvatpalàladhànyàdikaü gavàdibhirvinà÷itaü tàvatkùetraphalametàvati kùetre etàvadbhavatãti sàmantaiþ parikalpitaü tatkùetrasvàmine gomã dàpanãyaþ . gopastu tàóanãya eva na phalaü dàpanãyaþ . gopasya tàóanaü pårvoktadhanadaõóasahitameva pàladoùeõa sasyasya nà÷e draùñavyaþ . %<yà naùñà pàladoùeõa gaustu sasyàni nà÷ayet . na tatra gomino daõóaþ pàlastaddaõóamarhatãti>% vacanàt . gomã punaþ svàparàdhena sasyanà÷aü pårvoktaü daõóamevàrhatãti na tàóanam . phaladànaü punaþ sarvatra gomina eva tatphalapuùñamahiùyàdikùãropabhoga dvàreõa tatkùetraphalabhogatvàt . kùetravi÷eùe'pavàmàha %<pathi gràmavivãtànte kùetre doùo na vidyate . akàmataþ kàmacàre cauravaddaõóamarhati>% yàj¤aø . pathi màrgasamãpavartini kùetre gràmavivãtasamãpavartini ca kùetre'kàmato gobhirbhakùite gopagominordvayorapyadoùaþ . doùàbhàvapratipàdanaü ca daõóàbhàvàrthaü vinaùñasasyamaulyadànapratiùedhàrthaü ca . kàmacàre kàmata÷càre cauravat caurasya yàdç÷ã daõóaþ tàdç÷aü daõóamarhati . etaccànàvçtakùetraviùayam . %<tatràparivçtaü dhànyaü vihiüsyuþ pa÷avo yadi . na tatra praõayeddaõóaü nçpatiþ pa÷urakùiõàmiti>% daõóàbhàvasyànàvçtakùetraviùayatvena manunoktatvàt . àvçte punarmàrgàdikùetre'pi doùo'styeva . vçtikaraõa¤ca tenaivoktam %<vçti¤ca tatra kurvãta yàmuùñro nàvalokayet . chidraü nivàrayetsarvaü ÷va÷åkaramukhànugamiti>% . pa÷uvi÷eùe'pi daõóàbhàvamàha %<mahokùotsçùñapa÷avaþ såtikàgantukàñayaþ . pàlo yeùàü na, te mocyàdaiva ràjaparicyutàþ>% yàj¤aø . mahàü÷càsàvukùà ca mahokùaþ vçùaþ sektà . utsçùñapa÷ayaþ vçùotsargavidhànena devatodde÷ena tyaktàþ . såtikà prasåtà anirda÷àhà . àgantukaþ svayåthàtparibhraùñode÷àntaràdàgataþ . ete mocyàþ . parasasyabhakùaõe'pi na daõóyàþ . yeùàü ca pàlo na vidyate te'pi daivaràjaparicyutàþ daivaràjopahçtàþ sasyanà÷akàriõo na daõóyàþ . àdigrahaõàt hastya÷càdayo gçhyante . te co÷anasoktàþ %<adaõóyà hastinohya÷vàþ prajàpàlà hi te smçtàþ . adaõóyau kàõakubjau ca ye ÷a÷vatkçtalakùaõàþ . adaõóyàgantuko gau÷ca såtikà càbhisàriõã . adaõóyà÷cotsave gàvaþ ÷ràddhakàle tathaiva ceti>% . atrotsçùñapa÷ånàmasvàmikatvena daõóyatvàsambhavàt dçùñàntàrthamupàdànaü yathotsçùñapa÷avo na daõóyà evaü mahokùàdaya iti mitàø . %<pathi kùete parivçte gràmàntãye'thavà punaþ . sapàlaþ ÷atadaõóàrho vipàlàn vàrayet pa÷ån>% manuþ .
     kùetràdisãmàvivàde manåkto damo yathà . %<kùetrakåpataóàgànàmàràmasya gçhasya ca . sàmantapratyayo j¤eyaþ sãmàsetuvinirõayaþ . sàmantà÷cenmçùà bråyuþ setau vivadatàü nçõàm . sarve pçthak pçthagdaõóyà ràj¤à madhyamasàhasam>% . %<maryadàyàþ prabhede tu sãmàtikramaõe tathà . kùetrasya haraõe daõóà adhamottamamadhyamàþ>% yàj¤aø . anekakùetra vyavacchedikà sàdhàraõã bhårmaryàdà tasyàþ prakarùeõa bhedane sãmàtikramaõe sãmàmatilaïghya karùaõe kùetrasya ca bhayàdipradar÷anena haraõe yathàkrameõàdhamottamamadhyamadamà veditavyàþ . kùetragrahaõa¤ca gçhàràmàdyupalakùaõàrtham . yadà punaþ strãyabhràntyà kùetràdikamapaharati tadà dvi÷ato damo veditavyaþ . %<gçhaü taóàgamàràmaü kùetraü và bhãùayà haran . ÷atàni pa¤ca daõóyaþ syàdaj¤ànàddvi÷ato damaþ>% manåkteþ . apahriyamàõakùetràdibhåyastvaparyàlocanayà kadàciduttamo'pi daõóaþ prayoktavyaþ . ataevàha %<badhasarvasvaharaõaü purànnirvàsanàïkane . tadaïgaccheda ityukto daõóa uttamasàhasa iti>% mitàø .
     vàkpàruùye damo manåkto yathà %<÷ataü vràhmaõamàkru÷ya kùattriyo daõóamarhati . vai÷yo'dhyardha÷ataü dve và ÷ådrastu badhamarhati . pa¤cà÷adbràhmaõo daõóyaþ kùattriyasyàbhi÷aüsane . vai÷ye syàdardhapa¤cà÷acchådre dvàda÷akodamaþ . samavarõe dvijàtãnàü dvàda÷aiva vyatikrame . vàdeùvavacanãyeùu tadeva dviguõaü bhavet . ekajàtirdvijàtãüstu vàcà dàruõayà kùipan . jihvàyàþ pràpnuyàcchedaü jaghanyaprabhavo hi saþ . nàmajàtigrahantveùàmabhidroheõa kurvataþ . niþkùepyo'yomayaþ ÷aïkurjvalannàsye da÷àïgulaþ . dharmopade÷aü darpeõa vipràõàmasya kurvataþ . taptamàsecayettailaü vaktre ÷rotre ca pàrthivaþ . ÷rutaü de÷a¤ca jàti¤ca karma ÷àrãrameva ca . vitathena bruvan darpàddàpyaþ syàddvi÷ataü damam . kàõaü vàpyatha và kha¤jamanyaü vàpi tathàvidham . tathyenàpi bruvan dàpyo daõóaü kàrùàpaõàvaram . màtaraü pitaraü jàyàü bhràtaraü tanayaü gurum . àkùàrayan ÷ataü dàpyaþ panthànaü càdadadguroþ . bràhmaõakùatriyàbhyàntu daõóaþ kàryo vijànatà . bràhmaõe sàhasaþ pårvaþ kùattriye tveva madhyamaþ . viñ÷ådrayorevameva svajàtiü prati tattvataþ . chedavarjaü praõayanaü daõóasyeti vini÷cayaþ .>% %<satyàsatyànyathàstotrairnyånàïgendriyarogiõàm . kùepaü karoti ceddaõóyaþ paõànardhatrayoda÷a . abhigantàsmi bhàginãü màtaraü và taveti ca . ÷apantaü dàpayedràjà pa¤caviü÷atikaü damam . ardho'dhameùu dviguõaþ parastrãùåttameùu ca . daõóapraõayanaü kàryaü varõajàtyuttaràdharaiþ . pràtilomyàpavàdeùu dviguõàstriguõàdamàþ . varõànàmànulomyena tasmàdardhàrdhahànitaþ . vàhugrãvànetrasakthivinà÷e vàcike damaþ . ÷atyastadardhikaþ pàdanàsàkarõakaràdiùu . a÷aktastu vadamnevaü daõóanãyaþ paõàn da÷a . tathà ÷aktaþ pratibhuvaü dàpyaþ kùemàya tasya tu . patanãye kçte kùepe daõóo madhyamasàhasaþ . upapàtakayukte tu dàpyaþ prathamasàhasaþ . traividyançpadevànàü kùepa uttamasàhasaþ . madhyamo jàtipågànàü prathamo gràmade÷ayoþ>% yàj¤aø .
     daõóapàruùye daõóà manåktà yathà %<yena kenacidaïgena hiüsyà ccet ÷reùñhamantyajaþ . chettavyaü tattadevàsya tanmanoranu÷àsanam . pàõimuddamya daõóaü và pàõicchedanamarhati . pàdena praharan kopàt pàdacchedanamarhati . sahàsanamabhiprepsurutkçùñasyàpakçùñajaþ . kañyàü kçtàïko nirvàsyaþ sphicaü và'syàvakartayet . avaniùñhãvato darpàt dvàvoùñhauchedayennçpaþ! avamåtrayato meóhramava÷ardhayato gudam . ke÷eùu gçhõato hastau cchedayedavicàrayan . pàdayordàóhikàyàntu grãvàyàü vçùaõeùu ca . tvagbhedakaþ ÷ataü daõóyo lohitasya tu dar÷akaþ . màüsabhettà tu ùaõõiùkàn pravàsyastvasthibhedakaþ . vanaspatãnàü sarveùàmupabhogo yathà yathà . tathà tathà damaþ kàryo hiüsàyàmiti dhàraõà . manuùyàõàü pa÷ånà¤ca duþkhàya prahçte sati . yathà yathà mahadduþkhaü daõóaü kuryàttathà tathà . aïgàvapãóanàyà¤ca pràõa÷oõitayostathà . samutthànavyayaü dàpyaþ sarvaü daõóamathàpi và . dravyàõi hiüsyàt yo yasya j¤ànato'j¤ànato'pi và . sa tasyotpàdayettuùñiü ràj¤o dadyàcca tatsamam . carmacàrmikabhàõóeùu kàùñhaloùñamayeùu ca . målyàt pa¤caguõo daõóaþ puùpamålaphaleùu ca . yànasyaiva tu yàtu÷ca yànasvàmina eva ca . da÷àtivartanànyàhuþ ÷eùe daõóo vidhãyate . chinnanàsye bhinnayuge tiryakpratimukhàgate . akùabhaïge ca yànasya cakrabhaïge tathaiva ca . chedane caiva yantràõàü yoktrara÷myostathaiva ca . a krande càpyapaihãti na daõóaü manuravrayãt . yatràpavartate yugyaü vaiguõyàt pràjakasya tu . tatra svàmã bhaveddaõóyo hiüsàyàü dvi÷ataü damam . pràjaka÷cedbhavedàptaþ pràjako daõóamarhati . yumyasthàþ pràjake'nàpte sarve daõóyàþ ÷ataü ÷atam . sa cettu pathisaüruddhaþ pa÷ubhirvà rathena và . pramàpayet pràõabhçtastatra daõóo'vicàrataþ . manuùyamàraõe kùipraü cauravat kilviùã bhavet . pràõabhçtsu mahatkhardhaü gogajoùñrahayàdiùu . kùudrakàõàü pa÷ånà¤ca hiüsàyàü dvi÷ato damaþ . pa¤cà÷attu bhaveddaõóaþ ÷ubheùu mçgapakùiùu . gardabhàjàvikànà¤ca daõóaþ syàt pa¤camàùakaþ . bhàùakantu bhaveddaõóaþ ÷va÷åkaranipàtane . bhàryà putra÷ca dàsa÷ca ÷iùyo bhràtà ca sodaraþ . pràptàparàdhà stàóyàþ syå rajjvà veõudalena và . pçùñhatastu ÷arãrasya, nottamàïge katha¤cana . ato'nyathà tu praharan pràptaþ syàccaurakilvaùam>% . atra vi÷eùamàha yàj¤aø yathà
     %<bhasmapaïkarajaþspar÷e daõóo da÷apaõaþ smçtaþ . amedhyapàrùõiniùñhyåtaspar÷ane dviguõastataþ . sameùvevaü parastrãùu dviguõantåttameùu ca . hãneùvardhadamo mohamadàdibhiradaõóanam . viprapãóàkaraü chedyamaïgamabràhmaõasya, tu . udgårõe prathamo daõóaþ saüspar÷e tu tadardhikaþ . udgårõe hastapàde ca da÷aviü÷atikau damau . parasparantu sarveùàü ÷astre madhyamasàhasam . pàdake÷àü÷ukakarollu¤chaneùu paõàn da÷a . pãóàkarùàü÷ukàveùñapàdàdhyàse ÷ataü damaþ . ÷oõitena vinà duþkhaü kurvan kàùñhàdibhirnaraþ . dvàtriü÷ataü paõàn dàpyo dviguõaü dar÷ane'sçjaþ . karapàdadato bhaïge cchedane karõanàsayoþ . madhyo daõóo vraõodbhede mçtakalpahate tathà . ceùñàbhojanavàgrodhe netràdipratibhedane . karàïghribàhusakthrà¤ca bhaïge madhyamasàhasaþ . ekaü ghnatàü bahånà¤ca yathoktàdghiguõo damaþ . kalahàpahçtaü deyaü daõóa÷ca dviguõaþ smçtaþ . duþkhamutapàdayedyastu sa sasutthànajavyayam . dàpyo daõóa÷ca yo yasmin kalahe samudàhçtaþ . abhighàte tathà cchede bhede kuóyàvapàtane . paõàn dàpyaþ pa¤cada÷aviü÷atintaddvayaü tathà . duþkhotpàdi gçhe dravyaü kùipan pràõaharantathà . ùoóa÷àdyaþ paõàn dàpyo dvitãyo madhyamaü damam . duþkhe ca ÷oõitotpàde ÷àkhàïgacchedane tathà . daõóaþ kùudrapa÷ånà¤ca dvipaõaprabhçti kramàt . liïgasya cchedane mçtyau madhyamo målyameva ca . mahàpa÷ånàmeteùu sthàneùu dviguõo damaþ . prarohi÷àkhinàü ÷àkhàskandhasarvavidàraõe . upajãvyadrumàõà¤ca viü÷aterdviguõo damaþ . caitya÷ma÷ànasãmàsu puõyasthàne suràlaye . jàtadrumàõàü dviguõàü damo vçkùe'tha vi÷rute . gulmagucchakùupalatàpratànauùavivãrudhàm . pårvasmçtàdardhadaõóaþ sthàneùåkteùu kartane>% .
     vikrayàsampradàne %<vasànastrãn paõàn daõóyo nejakastu paràü÷ukam . vikrayàvakrayàdhànayàciteùu paõàn da÷a . pitàputravirodhe tu sàkùiõàü tripaõo damaþ . antare ca tayoryaþ syàttasyàpyaùñaguõo damaþ . tulà÷àsanamànànàü kåñakçnnàõakasya ca . ebhi÷ca vyavahartà yaþ sa dàpyo daõóamuttamam . akåñaü kåñakaü bråte kåñaü ya÷càpyakåñakam . sa nàõakaparãkùã tu dàpya uttamasàhasam . bhiùaïmithyà caran dàpyastiryakùu prathamaü damam . mànuùe madhyamaü ràjamànuùeùåttamaü damam . abandhyaü ya÷ca badhnàti bandhyaü ya÷ca pramu¤cati . apràptavyavahàra¤ca sa dàpyo daõóamuttamam . mànena tulayà vàpi yo'ü÷amaùñamakaü haret . daõóaü sa dàpyo dvi÷ataü vçddhau hànau ca kalpitam . bheùajasnehalavaõagandhadhànyaguóàdiùu . paõyeùu prakùipan hãnaü paõàn dàpyastu ùoóa÷a . mçccarmamaõisåtràyaþkàùñhavalkalavàsasàm . ajàtau jàtikaraõe vikreyàùñaguõo damaþ . samudraparivarta¤ca sàrabhàõóa¤ca kçtrimam . àdhànaü vikrayaü vàpi nayato daõóakalpanà . bhinne paõe tu pa¤cà÷at paõe tu ÷atamucyate . dvipaõe dvi÷ato daõóomulyavçddhau ca vçddhimàn>% yàj¤ao ukto damaþ .
     %<anyahaste ca vikrãtaü duùñaü và'duùñavad yadi . vikrãõãte damastatra målyàttu dviguõo bhavet>% yàj¤aø .
     sàhase yàj¤aø ukto damo yathà %<sàmànyadravyaprasabhaharaõàt sàhasaü smçtam . tanmålyàdudviguõo daõóo nihnave tu caturguõaþ . yaþ sàhasaü kàrayati sa dàpyo dviguõaü damam . ya÷caivamuktrà'haü dàtà kàrayet sa caturguõam . arghyàkro÷àtikramakçdbhràtçbhàryàprahàrakaþ . sandiùñasyàpradàtà ca samudragçhabhedakçt . sàmantakulikàdãnàmapakàrasya kàrakaþ . pa¤cà÷atpaõiko daõóa eùàmiti vini÷cayaþ . svacchandaü vidhavàgàmã vikruùñe'nàbhidhàvakaþ . akàraõe ca vikroùñà caõóàla÷cottamàn smç÷an . ÷ådraþ pravrajitànà¤ca daive pitrye ca bhojakaþ . ayuktaü ÷apathaü kurvannayogyo'yogyakarmakçt . vçùakùudrapa÷ånà¤ca puüstvasya pratighàtakçt . sàdhàraõasyàpalàpã dàsãgarbhavinà÷akçt . pitçputrasvasçbhràtçdampatyàcàrya÷iùyakàþ . eùàmapatitànàü tu tyàgo ca ÷atadaõóabhàk .>%
     caurye daõóo manåkto yathà . %<yastu rajju ghañaü kvåpàddharedbhindyàcca yaþ prapàbh . sa daõóaü pràpnuyàt bhàùaü tacca tasmin samàharet . dhànyaü da÷abhyaþ kumbhebhyo harato'bhyadhikaü badhaþ . ÷eùe'pyekàda÷aguõaü dàpyastasya ca taddhanam . tathà dharimameyànàü ÷atàdabhyadhike badhaþ . suvarõaü rajatàdãnàmuttamànà¤ca vàsasàm . pa¤cà÷atastvabhyadhike hastacchedanamiùyate . ÷eùe'pyekàda÷aguõaü målyàddaõóaü prakalpayet . puruùàõàü kulãnànàü nàrãõà¤ca vi÷eùataþ . mukhyànàü caiva ratnànàü haraõe badhamarhati . mahàpa÷ånàü haraõe ÷astràõàmauùadhasya ca . kàlamàsàdya kàrya¤ca ràjà daõóaü prakalpayet . goùu bràhmaõasaüsyàsu cchurikàyà÷ca bhedane . pa÷ånàü haraõe caiva sadyaþ kàryo'rdhapàdikaþ . såtrakàrpàsakiõvànàü gomayasya guóasya ca . dadhnaþ kùãrasya takrasya pànãyasya tçõasya ca . veõuvaidalabhàõóànàü lavaõànàntathaiva ca . mçõmayànà¤ca haraõe mçdo bhasmana eva ca . matsyànàü pakùiõà¤caiva tailasya ca ghçtasya ca . màüsasya madhuna÷caiva yaccànyat pa÷usambhavam . anyeùà¤caivamàdãnàü madyànàmodanasya ca . pakvànnànà¤ca sarveùàü tanmålyàddviguõo damaþ . puùpeùu harite dhànye gulmavallãnageùu ca . anyeùvaparipåteùu daõóaþ syàt pa¤cakçùõalaþ . paripåteùu dhànyeùu ÷àkamålaphaleùu ca . niranvaye ÷ataü daõóaþ sànvaye'rdha÷ataü damaþ . syàt sàhasaü tvanvayavat prasabhaü karma yatkçtam . niranvayaü bhavet steyaü kçtvàpahnuyate ca yat . yastvetànyupakëptàni dravyàõi stenayennaraþ . tamàdyaü daõóayedràjà ya÷càgniü corayedgçhàt . yena yena yathàïgena steno nçùu viceùñate . tattadeva harettasya pratyàde÷àya pàrthivaþ>% . anyatra ca cauryàdinànàviùaye manunokto damo yathà .
     %<na hoóhena vinà coraü ghàtayeddhàrmiko nçpaþ . sahoóhaü sopakaraõaü ghàtayedavicàrayan . gràmeùvapi ca ye keciccauràõàü bhaktadàyakàþ . bhàõóàvakà÷adà÷caiva sarvàüstànapi ghàtayet . ràùñreùu rakùàdhikçtàn sàmantàü÷caiva coditàn . abhyàghàteùu madhyasthàn ÷iùyàccauràniva drutam . ya÷càpi dharmasamayàt pracyuto dharmajãvanaþ . daõóenaiva tamapyoùet svakàddharmàddhi vicyutam . gràmaghàte hitàbhaïge pathi moùàbhidar÷ane . ÷aktito nàbhidhàvanto nirvàsyàþ saparicchadàþ . ràj¤aþ koùàpahartçü÷ca pratikåleùu ca sthitàn . ghàtayedvividhairdaõóairarãõà¤copajàpakàn . sandhi chittvà tu ye cauryaü ràtrau kurvanti taskaràþ . teùàü chittvà nçpo hastau tãkùõa÷åle nive÷ayet . aïgulã granthibhedasya cchedayet prathame grahe . dvitãye hastacaraõau tçtãye badhamarhati . agnidàn bhaktadàü÷caiva tathà ÷astràvakà÷adàn . sannidhàtéü÷ca moùasya hanyàccauramive÷varaþ . taóàgabhedakaü hanyàdapsu ÷uddhabadhena và . tadvàpi pratisaüskuryàddàpyaståttamasàhasam . koùñhàgàràyudhàgàradevatàgàrabhedakàn . hastya÷varathahartéü÷ca hanyàdevà'vicàrayan . yastu pårvaniviùñasya taóàgasyodakaü haret . àgamaü vàpyayàü bhindyàt sa dàpyaþ pårvasàhasam . samutsçjedràjamàrge yastvekadhyamanàpadi . sa dvau kàrùàpraõau dadyàdamedhya¤cà÷u ÷odhayet . àpadgato'thavà vçddho garbhiõã bàla eva và . paribhàùaõamarhanti ta¤ca ÷odhyamiti sthitiþ . cikitsakànàü sarveùàü mithyà pracaratàü damaþ . amànuùeùu prathamo mànuùeùu tu madhyamaþ . saükramadhvajayaùñãnàü pratimànà¤ca bhedakaþ . pratikuryàcca tat sarvaü pa¤cadadyàcchatàni ca . adåùitànàü dravyàõàü dåùaõe bhedane tathà . maõãnàmapavedhe ca daõóaþ prathamasàhasaþ . samairhi viùamaü yastu caredvai målyato'pi và . sa pràpnuyàddamaü pårvaü naro madhyamameva và . bandhanàni ca sarvàõi ràjamàrge nive÷ayet . duþkhità yatra dç÷yeran vikçtàþ pàpakàriõaþ . pràkàrasya ca bhettàraü parikhàõà¤ca pårakam . dvàràõà¤caiva bhaïktàraü kùiprameva pravàsayet . abhicàreùu sarveùu kartavyo dvi÷ato damaþ . målyakarmaõi cànàptaiþ kçtyàsu vividhàsu ca . avãjavikrayã caiva vãjotkçùñantathaiva ca . maryàdàbhedaka÷caiva vikçtaü pràpnuyàdbadham . sarvakaõñakapàpiùñhaü hemakàrantu pàrthivaþ . pravartamànamanyàye chedayellava÷aþ kùuraiþ . sãtàdravyàpaharaõe ÷astràõàmauùadhasya ca . kàlamàsàdya kàrya¤ca ràjà daõóaü prakalpayet>% %<cauraü pradàpyàpahçtaü ghàtayedvividhairbadhaiþ . sacihnaü bràhmaõaü kçtvà svaràùñràdvipravàsayet>% yàø . aïkanavi÷eùo manunokto yathà %<gurutalpe bhagaþ kàryaþ suràpàne suràdhvajaþ . steye ca ÷vapadaü kàrya brahmahaõya÷iràþ pumàn>% . etacca daõóottarakàlaü pràya÷cittamacikãrùatàü draùñavyam . yathàha manuþ %<pràya÷cittantu kurvàõà . sarve varõà yathoditam . nàïkyà ràj¤à lalàñe tu dàpyàståttamasàhasamiti>% mitàø . %<ghàtite'pahçte doùo gràmabharturanirgate . vivãtabhartustu pathi cauroddharturavãtake . svasãmni dadyàd gràmastu padaü và yatra gacchati . pa¤cagràmo vahiþkro÷àdda÷agràmyatha và punaþ . vandigràhàüstathà vàjiku¤jaràõà¤ca hàriõaþ . prasahyaghàtina÷caiva ÷ålamàropayennaràn . utkùepakagranthibhedau karasandaü÷ahãnakau . kàryau dvitãyàparàdhe karapàdaikahãnakau . kùudramadhyamahàdravyaharaõe sàratodamaþ . de÷akàlavayaþ÷aktiü saücintya daõóakarmaõi . bhaktàvakà÷àgnyudakamantropakaraõavyayàn . dattvà caurasya hanturvà jànato dama uttamaþ . ÷astràvapàte garbhasya pàtane cottamo damaþ . uttamo và'dhamo vàpi puruùastrãpramàpaõe . vipraduùñàü striya¤caiva puruùaghnãmagarbhiõãm . setubhedakarã¤càpsu ÷ilàü baddhvà prave÷ayet . viùàgnidàü patigurunijàpatyapramàpiõãm . vikarõakaranàsauùñhãü kçtvà gobhiþ pramàpayet . avij¤àtahatasyà÷u kalahaü sutabàndhavàþ . praùñavyà yoùita÷càsya parapuüsi ratàþ pçthak . strãdravyavçttikàmo và kena vàyaü gataþ saha . mçtyude÷asamàsannaü pçcchedvàpi janaü ÷anaiþ . kùetrave÷mavanagràmavivãtakhaladàhakàþ . ràjapatnyàbhigàmã ca dagdhavyàstu kañàgninà>% yàj¤aø . %<tçõaü và yadi và kàùñhaü puùpaü và yadi và phalam . anàpçcchan hi gçhõàno hastacchedanamarhati>% mitàø dhçtavacanam .
     strãsaügrahe manunokto damo yathà %<paradàràbhimarùeùu pravçttànnén mahãpatiþ . udvejanakarairdaõóai÷cihnayitvà pravàsayet . parasya patnyà puruùaþ sambhàùàü yojayan rahaþ . pårvamàkùàrito doùaþ pràpnuyàt pårvasàhasam . parastriyaü yobhivadet tãrthe'raõye vane'pi và . nadãnàmapi saübhede sa saügrahaõamàpnuyàt . upacàrakriyàkeliþ spar÷o bhåùaõavàsasàm . saha khadvàsana¤caiva sarvaü saügrahaõaü tathà . striyaü spç÷edade÷e yaþ spçùño và marùayettathà . parasparasyànumate sarvaü saügrahaõaü smçtam . abràhmaõaþ saügrahaõe pràõàntaü daõóamarhati . na sambhàùàü parastrãbhiþ pratiùiddhaþ samàcaret . niùiddho bhàùamàõastu suvarõaü daõóamarhati . naiùa càraõadàreùu vidhirnàtmopajãviùu . sajjayanti hi te nàrãrnigåóhà÷càrayanti ca . ki¤cideva tu dàpyaþ syàt sambhàùàü tàbhiràcaran . yo'kàmàü dåùayet kanyàü sasadyo vardhamarhati . sakàmàü dåùayaüstulyo na badhaü pràpnuyànnaraþ . kanyàü bhajantãmutkçùñaü na ki¤cidapi dàpayet . jaghanyaü sevamànàntu saüyatàü vàsayedgçhe . uttamàü sevamànastu jaghanyo vadhamarhati . ÷ulkaü dadyàt sevamànaþ samàmicchet pità yadi . abhisahya tu yaþ kanyàü kuryàddarpeõa mànavaþ . tasyà÷u kartedaïgulyau daõóa¤càrhati ùañ ÷atam . sakàmàü dåùayaüstulyo nàïgulicchedamàpnuyàt . dvi÷atantu damaü dàpyaþ prasaïgavinivçttaye . kanyaiva kanyàü yà kuryàt tasyàþ syàddvi÷ato damaþ . ÷ulka¤ca dviguõaü dadyàcchiphà÷caivàpnuyàdda÷a . yà tu kanyàü prakuryàt strã sà sadyo mauõóyamarhati . aïgulyoreva ca chedaü khareõodvahanaü tathà . bhartàraü laïghayedyà tu strã j¤àtiguõadarpità . tàü ÷vabhiþ khàdayedràjà saüsthàne bahusaüsthite . pumàüsaü dàhayet pàpaü ÷ayane tapta àyase . abhyàdadhyu÷ca kàùñhàni tatra dahyeta pàpakçt . saüvatsaràbhi÷astasya duùñasya dviguõo damaþ . vràtyayà saha saüvàse càõóàlyà tàvadeva tu . ÷ådro guptamaguptaü và dvaijàtaü varõamàvasan . aguptamaïgasarvasvairguptaü sarveõa hãyate . vai÷yaþ sarvasvadaõóyaþ syàt saüvatsaranirodhataþ . sahasraü kùatriyo daõóyà mauõóyaü måtreõa càrhati . bràhmaõãü yadyaguptàntu gacchetàü vai÷yapàrthivau . vai÷yaü pa¤ca÷ataü kuryàt kùatriyantu sahasriõam . ubhàvapi tu tàveva bràhmaõyà guptayà saha . viplutau ÷ådravaddaõóyau dagdhavyau và kañàgninà . sahasraü bràhmaõo daõóyo guptàü viprà balàdvrajan . ÷atàni pa¤ca daõóyaþ syàdicchantyà saha saïgataþ . mauõóyaü pràõàntikãdaõóo bràhmaõasya vidhãyate . itareùàntu varõànàü daõóaþ pràõàntiko bhavet . na jàtu bràhmaõaü handhàt sarvapàpeùvapi sthitam . ràùñràdenaü bahiþ kuryàt samagradhanamakùatam . na bràhmaõabadhàdgåyànadharmo vidyate bhuvi . tasmàdasya badhaü ràjà manasàpi na cintayet . vai÷ya÷cet kùatriyàü guptàü vai÷yàü và kùatriyo vrajet . yobràhmaõyàmaguptàyàü tàvubhau daõóamarhataþ . sahasaü bràhmaõo daõóaü dàpyo gupte tu te vrajan . ÷ådràyàü kùatriyavi÷oþ sàhasro vai bhaveddamaþ . kùatriyàyàmaguptàyàü vai÷ye pa¤ca÷ataü damaþ . måtreõa mauõóyamicchettu kùatriyo daõóameva và . agupte kùatriyàvai÷ye ÷ådràü và bràhmaõo vrajan . ÷atàni pa¤ca daõóyaþ syàt sahasrantvantyajastriyam>% .
     %<strã niùedhe ÷ataü dadyàddvi÷atantu damaü pumàn . pratiùedhe dvayordaõóo yathà saügrahaõe tathà . khajàtàvuttamo daõóa ànulomye tu madhyamaþ . pràtilomye badhaþ puüsaþ strãõàü nàsàdikartanam . alaïkçtàü haran kanyàmuttamastvanyathà'dhamam . daõóaü dadyàt savarõàsu pràtilomye badhaþ smçtaþ . svakàma svanulomàsu na doùastvanyathà damaþ . dåùaõe tu karaccheda uttamàyàü badhastathà . ÷ataü strãdåùaõe dadyàd dve tu mithya bhi÷aüsane . pa÷ån gacchan ÷ataü dàpyo hãnàü strãü gà¤ca madhyamam . avaruddhàsu dàsãùu bhujiùyàsu tathaiva ca . gamyàsvapi pumàn dàpyaþ pa¤cà÷atpaõikaü damam . prasahya dàsyabhigame daõóo da÷apaõaþ smçtaþ . bahånàü yadyakàmàsau caturviü÷atikaþ pçthak . gçhãtavetanà ve÷yà necchantã dviguõaü vahet . agçhãte samaü dàpyaþ pumànapyevameva ca . ayonau gacchato yoùàü puruùaü vàpi mohataþ . caturviü÷atiko daõóastathà pravrajitàgame . antyàbhigamane tvaïkyaþ kubandhena pravàsayet . ÷ådrastathàntya eva syàdantvasyàryàgame vadhaþ>% .
     ràja÷àsanakåñakaraõàdau manunokto damo yathà %<ånaü vàpyadhikaü vàpi likhed yo ràja÷àsanam . pàradàrikacauraü và mu¤cato daõóa uttamaþ . abhakùyeõa dvijaü duùyan daõóya uttamasàhasam . kùattriyaü madhyamaü vai÷yaü prathamaü ÷ådramardhakam . kåñasvarõavyavahàrã vimàüsasya ca vikrayã . tryaïgahãnastu kartavyo dàpya÷cottamasàhasam . catuùpàdakçto doùo nàpaihãti prajalpataþ . kàùñhaloùñreùu pàùàõabàhuyumyakçtastathà . chinnanasyena yànena tathà bhagnayunàdinà . pa÷càccaivàpasaratà hiüsane svàmyadoùabhàk . ÷akto hyamokùayan svàmã daüùñriõàü ÷çïgiõàü tathà . prathama sàhasaü dadyàdvikruùñe dviguõaü tataþ . jàraü cauretyabhivadan dàpyaþ pa¤ca÷ataü damam . upajãvya dhanaü mu¤caüstadevàùñaguõãkçtam . ràj¤o'niùñapravaktàraü tasyaivàkro÷akakàriõam . tanmantrasya ca bhettàraü jihvàü chittvà pravàsayet . mçtàïkasambaviketurgurostàóayitustathà . ràjayànàsanàroóhurdaõóa uttamasàhasaþ . dvinetrabhedino ràjadviùñàde÷akçtastathà . vipratvena ca ÷ådrasya jãvato'ùña÷ato damaþ . durdçùñàüstu punardçùñvà vyavahàrànnçpeõa tu . sabhyàþ sajayino daõóyà vivàdàddviguõaü damam . yo manyetàjito'smãti nyàyenàpi paràjitaþ . tamàyàntaü punarjitvà dàpayeddviguõaü damam>% . yàj¤avalkyavacanàüni anupadameùàü mànavatvoktiþ pràmàdikã .
     sàmànyatodamavidhiþ %<pitàcàryaþ suhçnmàtà bhàryà putraþ purohitaþ . nàdaõóyo nàma ràj¤o'sti yaþ svadharme na tiùñhati . kàrùàpaõaü bhaveddaõóyo yatrànyaþ pràkçto janaþ . tatra ràjà bhaveddaõóyaþ sahasramiti dhàraõà . aùñàpàdyantu ÷ådrasya steye bhavati kilviùam . ùoóa÷aiva tu vai÷yasya dhàtriü÷at kùatriyasya ca . bràhmaõasya catuþùaùñiþpårõaüvàpi ÷ataü bhavet . dviguõà và catuþùaùñistaddoùaguõaviddhi saþ . vànaspatyaü målaphalaü dàrvagnyarthaü tathaiva ca . tçõa¤ca gobhyo gràsàrthamasteyaü manuravravãt . yo'dattàdàyino hastàllipseta bràhmaõo dhanam . yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva saþ . dvijo'dhvagaþ kùãõavçttirdvàvikùå dve ca målake . àdadànaþ parakùetrànna daõóaü dàtumarhati . asandhitànàü sandhàtà sandhitànà¤ca mokùakaþ . dàsà÷varathahartà ca pràptaþ syàccaurakilviùam>% .
     %<çtvijaü yastyajedyàjyo yàjya¤cartvik tyajedyadi . ÷aktaü karmaõyaduùña¤ca tayordaõóaþ ÷ataü ÷atam . na màtà na pità na strã na putrastyàgamarhati . tyajannapatitànetàn ràj¤à daõóyaþ ÷atàni ùañ>% manåkto damaþ .
     agnipuø 226 aø sarvaviùaye damabheda ukto yathà %<caurairabhåùito yastu måùito'smãti bhàùate . tatpradàtari bhåpàle sa daõóyastàvadeva tu . yo yàvadviparãtàrthaü mithyà và yo vadettu tam . tau nçpeõa hyadharmaj¤au dàpyau taddviguõaü damam . kåñasàkùyaü tu kurvàõàüstrãn varõàü÷ca pramàpayet . vivàsayedbràhmaõantu vidhireùa na hãtaraþ . nikùepasya samaü målyaü daõóyo nikùepabhuk tathà . vastràdikasya, dharmaj¤a! tathà dharmo na hãyate . yo nikùepaü ghàtayati ya÷cànikùipya yàcate . tàvubhau cauravacchàsyau daõóyau và dviguõaü damam . aj¤ànàdyaþ pumàn kuryàt paradravyasya vikrayam . nirdoùo, j¤ànapårvantu cauravaddaõóamarhati . målyamàdàya yaþ paõyaü na dadyàd daõóya eva saþ . prati÷rutyàpradàtàraü suvarõaü daõóayen nçpaþ . bhçtiü gçhya na kuryàdyaþ karmàùñau kçùõalà damaþ . akàle tu tyajan bhçtyaü daõóyaþ syàttàvadeva tu . krãtvà vikrãya và ki¤cidyasyehànu÷ayo bhavet . so'ntarda÷àhàttatsvàmã dadyàccaivàdadãta ca . pareõa tu da÷àhasya nàdadyànnaiva dàpayet . àdadaddhi dadaccaiva ràj¤à daõóyaþ ÷atàni ùañ . vare doùànavikhyàpya yaþ kanyàü varayediha . dattàpyadattà sà tasya ràj¤à daõóyaþ ÷atadvayam . pradàya kanyàü yo'nyasyai punastàü samprayacchati . daõóaþ kàryo narendreõa tasyàpyuttamasàhasaþ . satyaïkàreõa vàcà ca yuktaü paõyamasaü÷ayam . lubdho'nyatra ca vikretà ùañ÷ataü daõóamarhati . dadyàddhenuü na yaþ pàlo gçhãtvà bhaktavetanam . sa tu daõóyaþ ÷ataü ràj¤à suvarõaü vàpyarakùità . dhanuþ÷ataü parãõàho gràmasya tu samantataþ . dviguõaü triguõaü vàpi nagarasya ca kalpayet . vçtiü tatra prakurvãta yàmuùñro nàvalokayet . tatràparivçte dhànye hiüsite naiva daõóa m . gçhantaóàgamàràmaü kùetraü và bhãùayà haran . ÷atàni pa¤ca daõóyaþ syàdaj¤ànàt dvi÷ato damaþ . maryàdàbhedakàþ sarve daõóyàþ prathamasàhasam . ÷ataü bràhmaõamàkru÷ya kùatriyo daõóyamarhati . vai÷yastu dvi÷ataü ràma ÷ådrastu badhamarhati . pa¤cà÷adbràhmaõo daõóyaþ kùatriyasyàbhi÷aüsane . vai÷ye càpyardhapa¤cà÷acchådre dvàda÷ako damaþ . kùatriyakùepake vai÷yaþ sàhasaü pårvameva tu . ÷ådraþ kùatriyamàkru÷ya jihvàcchedamavàpnuyàt . dharmopade÷aü vipràõàü ÷ådraþ kurvaü÷ca daõóabhàk . ÷rutade÷àdivitathã dàpyo dviguõasàhasam . uttamaþ sàhasastasya yaþ pàtairuttamàn kùipet . pramàdàdyairbhayàt procya prãtyà daõóàrdhamarhati . màtaraü pitaraü jyeùñhaü bhràtaraü ÷va÷uraü gurum . àkàraya¤cchataü daõóyaþ panthànaü càdadadguroþ . ekajàtirdvijàtestu yenàïgenàparàdhnuyàt . tadeva cchedayettasya kùipramevàvicàrayan . avaniùñhãvato darpàd dvàvoùñhau chedayennçpaþ . apamåtrayato meóhramapa÷ardayato ÷udam . utkçùñàsanasaüsthasya nãcasyàdhonikçntanam . yo yadaïguü ca rujayettadaïgantasya kartayet . ardhapàdakaràþ kàryà gogajà÷voùñraghàtakàþ . vçkùantu viphalaü kçtvà suvarõaü daõóamarhati . dviguõaü dàpayecchinne pathi sãmni jalà÷aye . dravyàõi yo haredyasya j¤ànato'j¤ànato'pi và . sa tasyotpàdya tuùñintu ràj¤e dadyàttato damam . yastu rajjuü ghañaü kåpàddharecchindyàcca và prapàm . sa daõóaü pràpnuyàn màùaü daõóyaþ syàt pràõitàóane . dhànyaü da÷abhyaþ kumbhebhyo harato'bhyadhikaü badhaþ . ÷eùe'pyekàda÷aguõaü tasya daõóaü prakalpayet . suvarõarajatàdãnàü nçstrãõàü haraõe badhaþ . yena yena yathàïgena steno nçùu viceùñate . tattadeva haredasya pratyàde÷àya pàrthivaþ . bràhmaõaþ ÷àkadhànyàdi alpaü gçhõanna doùabhàk . godevàrthaü haraü÷càpi, hanyàddaùñaü badhodyatam . gçhakùetràpahartàraü tathà patnyabhigàminam . agnidaü garadaü hanyàttathà càbhyudyatàyudham . ràjagatyabhicàràbhyàü hanyàccaivàtatàyinam . parastriyaü na bhàùeta pratiùiddho vi÷enna hi . adaõóà strã bhavedràj¤à varayantã patiü svayam . uttamàü sevamànaþ strãü jaghanyo badhamarhati . bhartàraü laïghayedyà tàü ÷vabhiþ saïghàtayet striyam . savarõadåùitàü kuryàt piõóamàtropajãvinãm . jyàyasà dåùità nàrã muõóanaü samavàpnuyàt . vai÷yàgame tu viprasya kùatriyasyàntyajàgame . kùatriyaþ prathamaü, vai÷yo daõóyaþ ÷ådràgame bhavet . gçhãtvà vetanaü ve÷yà lobhàdanyatra gacchati . vetanandviguõaü dadyàddaõóa¤ca dviguõaü tathà . bhàryà putrà÷ca dàsà÷ca ÷iùyo bhràtà ca sodaraþ . kçtàparàdhàstàóyàþ syårajvà veõudalena và . pçùñhe, na mastake hanyàccaurasyàpnoti kilviùam . rakùàsvadhikçtairyaistu prajà'tyarthaü vilupyate . teùàü sarvasvamàdàya ràjà kuryàt pravàsanam . ye niyuktàþ svakàryeùu hanyuþ kàryàõi karmiõàm . nirghçõàþ kråramanasastànniþsvàn kàrayennçpaþ . amàtyaþ pràóvivàko và yaþ kuryàt kàryamanyathà . tasya sarvasvamàdàya taü ràjà vipravàsayet . gurutalpe bhagaþ kàryaþ suràpàne suràdhvajaþ . steyeùu ÷vapadaü vidyàd brahmahaõyà÷iraþ pumàn . ÷ådràdãn ghàtayedràjà pàpàn, vipràn pravàsayet . mahàpàtakinàü vittaü varuõàyopapàdayet . gràmeùvapi ca ye keciccauràõàü bhaktadàyakàþ . bhàõóàrakoùadà÷caiva sarvàüstànapi ghàtayet . ràùñreùu ràjàdhikçtàn sàmantàn pàpino haret . sandhiü kçtvà tu ye cauryaü ràtrau kurvanti taskaràþ . teùàü pachitvà nçpo hastau tãkùõe ÷åle nive÷ayet . taóàgadevatàgàrabhedakàn ghàtayennçpaþ . samutsçjedràjamàrge yastvamedhyamanàpadi . sa hi kàrùàpaõandaõóyastamamedhya¤ca ÷odhayet . pratimàsaïkramabhido dadyuþ pa¤ca ÷atàni te . sameùu viùamaü yo và carate målyato'pi và . samàpnuyànnaraþ pårvaü damaü madhyamameva và . dravyamàdàya baõijàmanargheõàvarundhatàm . ràjà pçthak pçthak kuryàddaüõóamuttamasàhasam . dravyàõàü dåùako ya÷ca praticchandakavikrayã . madhyabhaü pràpnuyàddaõóaü kåñakartà tathottamam . kalahàpahçtaü deyaü daõóa÷ca dviguõastataþ . abhakùyabhakùe vipre và ÷ådre và kuùõalo damaþ . tulà÷àsanamànànàü kåñakçnnàõakasya ca . ebhi÷ca vyavahartà yaþ sa dàpyo damamuttamam . biùàgnidàü patiguruvipràpatyapramàpiõãm . vikarõakaranàsauùñhãü kçtvà gobhiþ pravàsayet . kùetrave÷mavanagràmavidàhakàstathà naràþ . ràjapatnyabhigàmã ca dagdhavyàstu kañàgninà . ånaü vàpyadhikaü vàpi likhedyo ràja÷àsanam . pàrajàyikacaurau ca mu¤cato daõóa uttamaþ . ràjayànàsanàrãóhurdaõóa uttamasàhasaþ . yo manyetàjito'smãti nyàyenàpi paràjitaþ . tamàyàntaü paràjitya daõóayed dviguõaü damam . àhvànakàrã badhyaþ syàdanàhåtamathàhvayan . dàõóikasya ca yo hastàdabhimuktaþ palàyate . hãnaþ puruùakàreõa tad dadyàddàõóiko dhanam>% . %<daõóo damayatàmasmi>% gãtà . %<daõóavatpràya÷cittàni bhavanti>% pràø viø dhçtavàkyam kulàlacakràrthe %<kalase nijahetudaõóajaþ kimu cakrabhramikàrità guõaþ>% naiùaø . daõóyato'nena karaõe gha¤ . 25 dehe daõóapàruùya÷abde mitàø . 26 dvàparodbhave nçpabhede . %<krodhahanteti yastasya babhåvàvarajo'suraþ . daõóa ityabhivikhyàtaþ so'bhavanmanujarùabhaþ>% bhàø àø 67 aø . %<badhaþ pàõóyasya ca tathà a÷vatthàmnà mahàtmanà . daõóasenasya ca tato daõóasya ca vadhastathà>% bhàø àø 1 aø . daõóayati kartari--ac . 27 nçpe daõóanãti÷abde kàmandaø . asya ÷abdasya ÷abdakalpadrumadçùñyà ÷araõàgatatràõàrthatoktiþ pràmàdikã tatpramàõavàkye dattamityabhidhãyate ityeva pàñhaþ sàdhuþ . lipikarapramàdàt dattamityatra daõóamiti pàñha iti bodhyam datta÷abde dç÷yam .

#<daõóaka># puø daõóa + svàrthe ka . 1 ikùvàkuràjaputrabhede %<daõóako nçpatiþ kàmàt krodhàcca janamejayaþ>% kàmandakã . janasthàna÷abde dç÷yam . hrasvo daõóaþ alpàrthe kan . 2 hrasvalaguóe(soüñà) . 3 ùaóviü÷atyakùaràdhikapàdake caõóaprayàtàdau chandobhede . %<yadiha nayugalaü tataþ saptarephàstadà caõóaprayàto bhaveddaõóakaþ>% vçø raø . 4 daõóançpakçte sannive÷e puø . %<daõóakànadhyavàttàü yau>% bhaññiþ puüstvena bahuvacanàntatayà jayamaïgalaþ papàñha . %<paràkramàt jigamiùureva daõóakàn>% ràmàø ayoø 21 saø 64 ÷loø . %<pràptàni duþkhànyapi daõóakeùu>% raghuþ . tadbhåmiparatve strã trikàø %<bharatastu daõóakàmadhyavàttàü yau>% iti papàñha udàjahàra ca %<kvàyodhyàyàþ punarupagamo daõóakàyàvane vaþ>% bhavabhåtivàkyam . tacca vanaü vçø saø 140 aø kårmaviø dakùiõasyàmuktaü yathà %<baladevapaññanadaõóakàvanatimiïginà÷anà bhadràþ>% .

#<daõóakandaka># puø daõóaþ prakàõóaþ kando'sya kap . bhåmikande ràjaniø .

#<daõóakàka># puüstrãø daõóaþ yama iva kçùõatvàt kàkaþ . (óàüóa) kàkabhede hemacaø .

#<daõóagaurã># strã apsarobhede %<urva÷ã mi÷rake÷ã ca daõóagaurã varåthinã>% bhàø vaø 43 aø .

#<daõóagràha># triø daõóaü gçhõàti graha--aõ upaø saø . daõóadhàrake tataþ revatyàø apatyàdau ñhak . dàõóagràhika tadapatyàdau puüstrãø .

#<daõóaghna># triø daõóena dehena hanti hana--ka . dehena ghàtini daõóapàruùyakartari . %<na sàhasikadaõóaghnau sa ràjà ÷akralokabhàk>% manuþ .

#<daõóaóhakkà># strã daõóà prakàõóà óhakkà . (dàmàmà) khyàte vàdyabhede trikàø .

#<daõóatàmrã># strã tàmreõa nirvçttà aõ ïãù daõóà prakàõóà tàmrã . tàmrãvàdyabhede ÷abdaraø .

#<daõóadàsa># puø daõóena kçto dàsaþ . daõóadravyadànàsàmarthyena tacchodhanàrthaü svãkçtadàsabhàve dàsabhede %<dhvajàhçto bhaktadàso gçhajaþ krãtadattrimau . paitçko daõóadàsa÷ca saptaite dàsayonayaþ>% manuþ . %<daõóàdidhana÷uddhyarthaü svãkçtadàsabhàvaþ>% kullåø .

#<daõóadhara># puø daõóaü lokànàü karmànusàriõaü daõóaü laguóaü và dharati dhara--ac 6 taø . 1 yame amaraþ 2 nçpe . 3 laguóadhàrake triø . %<÷ramanudaü manudaõóadharànvayam>% raghuþ . %<ã÷o daõóasya varuõo ràj¤àü daõóadharo hi saþ>% manuþ . %<nàhaü daõóadharastava>% bhàø ÷àø 23 aø .

#<daõóadhàra># puø daõóaü dharati dhç--aõ upaø maø . 1 yame 2 nçpe ca mediø . 3 laguóahaste triø %<krodhavardhana ityeva yastvanyaþ parikãrtitaþ . daõóadhàra iti khyàtaþ sa àsãn nçpatiþ kùitau>% bhàø àø 67 aø ukte 4 nçpabhede puø 5 dhçtaràùñraputrabhede . %<kavacã niùaïgã daõóã daõóadhàro dhanurgrahaþ>% 67 aø dhçtaràùñraputrakathane .

#<daõóanàyaka># puø daõóaü nayati nã--õvul 6 taø . 1 senànyàm hemacaø . daõóapraõetari 2 nçpe ca .

#<daõóanãti># strã daõóo nãyate'nayà nã--karaõe ktin . vidyàbhede . %<ekaiva daõóanãtistu vidyetyau÷anasã sthitiþ . tasyàntu sarvavidyànàmàrambhàþ samudàhçtàþ>% . %<damo daõóa iti khyàtastàtsthyàddaõóo mahãpatiþ . tasya nãtirdaõóanãtirnayanànnãtirucyate>% kàmaø nãtiþ . tacchàstraviùayavibhàgàdi bhàø ÷àø 59 aø uktaü yathà
     %<tato'dhyàyasahasràõàü ÷ata¤cakre svabuddhijam . yatra dharmastathaivàrthaþ kàma÷caivàbhivarõitaþ . trivarga iti vikhyàto gaõa eùa svayambhuvà . caturtho mokùa ityeva pçthagarthaþ pçthagguõaþ . mokùasyàpi trivargo'nyaþ proktaþ sattvaü rajastamaþ . sthànaü vçddhiþ kùaya÷caiva trivarga÷caiva daõóajaþ . àtmà de÷a÷ca kàla÷càpyupàyàþ kçtyameva ca . sahàyàþ kàraõa¤caiva ùaóvargo nãtijaþ smçtaþ . trayã cànvãkùikã caiva vàrtà ca bharatarùabha! . daõóanãti÷ca vipulà vidyàstatra nidar÷itàþ . amàtyarakùà praõidhã ràjaputtrasya lakùaõam . càra÷ca vividhopàyaþ praõidheyaþ pçthagvidhaþ . sàma bhedaþ pradàna¤ca tato daõóa÷ca pàrthiva! . upekùà pa¤camã càtra kàrtsnyenaivamudàhçtà . mantra÷ca varõitaþ kçtsnastathà bhedàrtha eva ca . vibhrama÷caiva mantrasya siddhyasiddhyo÷ca yat phalam . sandhi÷ca trividhàbhikhyo hãno madhyastathottamaþ . bhayasatkàravittàkhyaü kàrtsnyena parivarõitam . yàtràkàlà÷ca catvàrastrivargasya ca vistaraþ . vijayo dharmayukta÷ca tathàrthavijaya÷ca ha . àsura÷caiva vijayastathà kàrtsnyena varõitaþ . lakùaõaü pa¤cavargasya trividha¤càtra varõitam . prakà÷a÷càprakà÷a÷ca daõóo'tha pari÷abditaþ . prakà÷o'ùñavidhastatra guhyasya ca suvistaraþ . rathà nàgà hayà÷caiva pàdàtà÷caiva pàõóava! . viùñirnàva÷carà÷ceha dai÷ikà iti càùñamam . aïgànyetàni kauravya! prakà÷àni balasya tu . jaïgamàjaïgamà÷coktà÷cårõayogà viùàdayaþ . spar÷e càbhyavahàrye càpyupàü÷ustrividhaþ smçtaþ . arirmitramudàsãna ityete'pyanuvarõitàþ . kçtsnà màrgaguõà÷caiva tathà bhåmiguõà÷ca ha . àtmarakùaõamà÷vàsaþ sargàõà¤cànvavekùaõam . kalpanà vividhà÷càpi nçnàgarathavàjinàm . vyåhà÷ca vividhàbhikhyà vicitraü yuddhakau÷alam . utpàtà÷ca nipàtà÷ca suyuddhaü supalàyitam . ÷astràõàü pàlanaü j¤ànaü tathaiva bharartaùabha! . balavyasanamukta¤ca tathaiva balahaùarõam . pãóàtàpadakàla÷ca pattij¤àna¤ca pàõóava! . tathà khàtavidhàna¤ca yogasa¤càra eva ca . caurairàñavike÷cograiþ pararàùñrasya pãóanam . agnidairgaradai÷caiva pratiråpakakàrakaiþ . ÷reõãmukhyopajàpena vãrudha÷chedanena ca . bhåùaõena ca nàgànàmàtaïkàjananena ca . àràdhanena bhaktasya pratyayopàrjanena ca . saptàïgasya ca ràjyasya hràsavçddhã sama¤jasam . kçtasàmarthyayogàcca ràùñrasya ca vivardhanam . arimadhyasthamitràõàü samyak coktaü prapa¤canam . avamardaþ pratãghàtastathà caiva balãyasàm . vyavahàraþ susåkùma÷ca tathà kaõñaka÷odhanam . ÷ramo vyàyàmayoga÷ca tyàgo dravyasya saügrahaþ . abhçtànà¤ca bharaõaü bhçtànà¤cànvavekùaõam . arthasya kàle dàna¤ca vyasane càprasaïgità . tathà ràjaguõà÷caiva senàpatiguõà÷ca ha . kàraõa¤ca trivargasya guõà doùàstathaiva ca . duùñepsita¤ca vividhaü vçtti÷caivànuvartinàm . ÷aïkitatva¤ca sarvasya prasàdasya ca varjanam . alabdhalàbho, labdhasya tathaiva ca vivardhanam . pradàna¤ca vivçddhasya pàtrebhyo vidhivattataþ . visargo'rthasya dharmàrthaü kàmahetukamucyate . caturthaü vyasanàghàte tathaivàtrànuvarõitam . krodhajàni tathogràõi kàmajàni tathaiva ca . da÷oktàni kuru÷reùñha! vyasanànyatra caiva ha . mçgayàkùàstathà pànaü striya÷ca bharatarùabha! . kàmajànyàhuràcàryàþ proktànãha svayambhuvà . vàkpàruùyaü tathogratvaü daõóapàruùyameva ca . nigraho'thàtmanastyàgamarthadåùaõameva ca . yantràõi vividhànyeva kriyàsteùà¤ca varõitàþ . avamardaþ pratãghàtaþ ketanànà¤ca bha¤janam . caityadrumàvamarda÷ca rodhaþ karmànu÷àsanam apaskaro'tha gamanaü tathopàyà÷ca varõitàþ . paõavànaka÷aïkhànàü bherãõà¤ca yudhiùñira! . upàrjana¤ca dravyàõàü parimarda÷ca tàni ùañ . labdhasya ca pra÷amanaü satà¤caivàbhipåjanam . vidvadbhirekãbhàva÷ca dànahomavidhij¤atà . maïgalàlambhana¤caiva ÷arãrasya pratikriyà . àhàrayojana¤caiva nityamàstikyameva ca . ekena ca yathottheyaü satyatvaü madhuraü giraþ . utsavànàü samàjànàü kriyàketanajàstathà . pratyakùà÷ca parokùà÷ca sarvàdhikaraõeùvatha . vçtte bharata÷àrdåla! nitya¤caivànvavekùaõam . adaõóyatva¤ca vipràõàü yuktyà daõóanipàtanam . anujãvisvajàtibhyo guõebhya÷ca samudbhavaþ . rakùaõa¤caiva pauràõàü ràùñrasya ca vivardhanam . maõóalasthà ca yà cintà ràjan! dvàya÷aràjikà . dvàsaptatividhà caiva ÷arãrasya pratikriyà . de÷ajàtikulànà¤ca dharmàþ samanuvarõitàþ . dharma÷càtha÷ca kàma÷ca mokùa÷càtrànuvarõitaþ . upàya÷càrthalipsà ca vividhà bhåridakùiõà . målakarmakriyà càtra màyàyoga÷ca varõitaþ . dåùaõaü srotasà¤caiva varõitaü ca sthiràmbhasàm . yairyairupàyairlokastu na caledàryavartmanaþ . tatsarvaü ràja÷àrdåla! nãti÷àstre'bhivarõitam . etat kçtvà ÷ubhaü ÷àstraü tataþ sa bhagavàn prabhuþ . devànuvàca saühçùñaþ sarvà¤chakrapurogamàn . upakàràya lokasya trivargasthàpanàya ca . navanãtaü sarasvatyà buddhireùà prabhàvità . daõóena sahità hyeùà lokarakùaõakàrikà . nigrahànugraharatà lokànanucariùyati . daõóena nãyate cedaü daõóaü nayati và punaþ . daõóanãtiriti khyàtà trãüllokànativartate . ùàóguõyaguõasàraiùà sthàsyatyagre mahàtmasu . dharmàrthakàmamokùà÷ca sakalà hyatra ÷abditàþ . tatastàü bhagavànnãtiü pårbaü jagràha ÷aïkaraþ . bahuråpo vi÷àlàkùaþ ÷ivaþ syàõurumàpatiþ . prajànàmàyuùo hràsaü vij¤àya bhagavàn ÷ivaþ . sa¤cikùepa tataþ ÷àstraü mahàrthaü brahmaõà kçtam . vi÷àlàkùamiti proktaü tadidaü pratyapadyata . da÷àdhyàyasahasràõi subrahmaõyo mahàtapàþ . bhagavànapi tacchàstraü sa¤cikùepa purandaraþ . sahasraiþ pa¤cabhistàta! yaduktaü bàhudantakam . adhyàyànàü sahasraüstu tribhireva vçhaspatiþ . sa¤cikùepe÷varo buddhyà vàrhaspatyaü yaducyate . adhyàyànàü sahasreõa kàvyaþ saükùepamabravãt . tacchàstramamçtapraj¤o yogàcàryo mahàya÷àþ . evaü lokànurodhena ÷àstrametanmaharùibhiþ . saükùiptamàyurvij¤àya martyànàü hràsameva ca .>% 2 durgàyàm %<nayànayagatà loke vikalpanilayàmalà . daõóanàdnayanàdvàpi daõóanãtiriti smçtà>% devãpuø 45 aø bhàve ktin . 3 daõóapraõayane strã .

#<daõóanetç># naø daõóaü nayati aparàdhinam nã--tçc 6 taø . daõóapraõàyake nçpe . %<sainyàpatya¤ca ràjya¤ca daõóanetçtvameva ca>% manuþ .

@<[Page 3435a]>@
#<daõóapa># puø daõóena pàti pà--ka . daõóena pàlake nçpe tasyàpatyaü naóàø phak . dàõóapàyana tadapatye puüstrã .

#<daõóapàü÷ula># puø daõóena yaùñidhàraõena pàü÷ulaþ adhamaþ . dvàrapàle ÷abdaraø .

#<daõóapàõi># puø daõóaþ yaùñiþ pàõau yasya . daõóadhare yame . kà÷ãsthe 2 bhairavabhede %<vi÷ve÷aü màdhavaü óhuõóhiü daõóapàõi¤ca bhairavam>% sa ca pårõabhadrayakùasuto harike÷anàmà àràdhita÷ivavareõa kà÷yàü daõóapàõinàmatvamavàpa . yathàha kà÷ãkhaø 32 aø %<iti ÷rutvà vacaþ patnyàþ pårõabhadraþ sa yakùaràñ>% itthupakrame %<antarvatnyatha kàlena tatpatnã suùuve sutam . tasya nàma pità cakre harike÷a iti dvija!>% ityanena tasyotpattimuktvà tasya ÷ivàràdhanamupavarõya tapasàprasanna÷ivasya tasmai varadànamuktaü yathà %<bhaktasya dhãrasya taponidhededau haro varàõàü nikaraü tadà mude . kùetrasya yakùàsya mama priyasya bho bhavàdhunà daõóadharo varànmama . sthirastvamadyàdi duràtmadaõóakaþ supàlakaþ puõñakçtà¤ca matpriyaþ . tvaü daõóapàõirbhava nàmato'dhunà sarvàn gaõàn ÷àdhi mamàj¤ayotkañàn . tvatsàtkçtakùetravare'dya yakùaràñ kastvàmanàràdhya mumuktibhàjanam . sabhàjanaü pràgata eva te caret tataþ samarcà mama bhakta àdaràt . madbhaktiyukto'pi vinà tvadãyàü bhaktiü na kà÷ãvasatiü labheta . gaõeùu deveùu hi mànaveùu tadagramànyo bhava daõóapàõe>% . kà÷yàü tatsthitisthàna¤ca tatraivoktaü yathà %<tvaü dakùiõasyàü di÷i daõóapàõe! sadaiva me netrasamakùamatra . tvaü daõóayan pràõabhçto durãhànihàsva nisvànabhayaü di÷an vai>% .

#<daõóapàruùya># naø daõóena dehena pàruùyam . vyavahàraviùayabhede tatsvaråpa¤ca nàradenoktam %<paragàtreùvabhidroho hastapàdàyudhàdibhiþ bhasmàdibhi÷copaghàto daõóapàruùyamucyata>% iti . %<paragàtreùu sthàvarajaïgamàtmakadravyeùu hastapàdràyudhairàdigrahaõàdgràvàdibhiryo'bhidroho hiüsanaü duþkhotpàdanaü tathà bhasmanà àdigrahaõàd rajaþpaïkapurãùàdyai÷ca ya upaghàtaþ saüspar÷anaråpaü manoduþkhotpàdanantadubhayaü daõóapàruùyam . daõóyate'neneti daõóo dehastena yat pàruùyaü viruddhàcaraõaü jaïgamàderdravyasya, taddaõóapàruùyam>% mitàø .
     tadbhedàdikaü vãramiø uktaü yathà
     tasya traividhyamàha nàradaþ . %<tasyàpi dçùñantraividhyaü hãnamadhyottamakramàt . avagoraõaniþ÷aïkapàtanakùatadar÷anaiþ . hãnamadhyottamànà¤ca dravyàõàü samatikramàt . trãõyeva sàhasànyàhustatra kaõñaka÷odhanamiti>% . avagoraõaü tàóanàdyudyogaþ . niþ÷aïkapàtanaü niþ÷aïkapraharaõam . trãõyeva sàhasàni triprakàràõyeva sahasàkçtàni daõóapàruùyàõãtyarthaþ . anyànapi bhedànàha pari÷iùñakàraþ . %<duþkhaü raktaü vraõaü bhaïgaü chedanaü bhedanantathà . kuryàdyaþ pràõinàü taddhi daõóapàruùyamucyate>% . sthàvarajaïgamapràõinàü pràõyantarakçtanakhàdinà chedanàdibhavaü duþkhaü raktavraõàdika¤ca daõóapàruùyamucyata ityarthaþ . vyàso'pi %<bhasmàdinà prakùipaõã tàóana¤ca karàdinà . àveùñana¤càü÷ukàdyairdaõóapàruùyamucyate>% . àdigrahaõàdduþkhakaraü kardamapàü÷umalàdi dravyaü gçhyate . karàdinetyàdi÷abdena pàùàõeùñakàyudhàdi dravyam . aü÷ukàdyairityàdi÷abdena rajjvu÷çïkhalàdidravyam . daõóapàruùyasya pa¤caprakàrà vidhayo nàradena dar÷itàþ . %<vidhiþ pa¤cavidhaståkta etayorubhayorapi . pàruùye sati saürambhàdutpanne kruddhayordvayoþ . sa mànyate yaþ kùamate daõóabhàgyo'tivartate . pårvavamàkùàrayedyastu niyataü syàt sa doùabhàk . pa÷càdyaþ so'pyasatkàrã pårve tu vinayo guruþ . dvayoràpannayostulyamanubadhràti yaþ punaþ . sa tayordaõóamàpnoti pårvo và yadi cetaraþ . pàruùyadãùàvçtayoryugapatsampravçttayoþ . vi÷eùa÷cenna lakùyeta vinayaþ syàt samastayoþ . ÷vapàkaùaõóacàõóàlavyaïgeùu badhavçttiùu . hastipavràtyadàseùu gurvàcàryançpeùu ca . maryàdàtikrame sadyo ghàta evànu÷àsanam . yameva hyativarterannete santa¤janaü nçùu . sa eva vinayaü kuryàt na tadvinayabhàïnçpaþ . malà hyete manuùyàõàü dhanameùàü malàtmakam . atastàn ghàtayedràjà nàrthadaõóena daõóayediti>% . ayamarthaþ . vàgdaõóapàruùyayoüsabhayorapi dvayoþ pravçttakalahayormadhye yaþ kùamate na tasya kevalaü daõóàbhàva eva kintu påjyatvamapi . tathà pårvaü kalahe pravçttasya daõóagurutvam . kalahe ca vçddhavairànusandhàtureva daõóabhàktvam . tathà tayordvayoraparàdhavi÷eùàparij¤àne sama eva daõóaþ . tathà ÷vapacàdibhiràryàõàmaparàdhe kçte sajjanà eva daõóane adhikàriõasteùàma÷akyatve tàn ràjà ghàtayedeva nàrthaü gçhõãyàditi . yattu vçhaspativacanam %<àkruùñastu samàkro÷aü tàóitaþ pratitàóayan . hatvàparàdhina¤caiva nàparàdhã bhavennaraþ>% iti . tatpårvapravçttasya samo daõóaþ pa÷càt pravçttasya netyevaüparanna tu daõóàbhàvaparam . daõóapàruùya svaråpasandehe nirõàyakamàha yàj¤avalkyaþ %<asàkùikahate cihnairyuktibhi÷càgamena ca . draùñavyo vyavahàrastu kåñacihnakçto bhayàditi>% . yadà ka÷cidrahasyahamanenàhata iti ràj¤e nivedayati tadà cihnairvraõàdibhistatsvaråpagatairlaïgaiþ yuktibhiþ kàraõaprayojana paryàlocanàdibhiþ àgamena janapravàdena ca÷abdàddivyena và kåñacihnakçtasambhàvanabhayàt parãkùà kàryetyarthaþ .

#<daõóapàla># puø daõóaü dehaü pàlayati bhakùaõàt pàli--aõ upaø saø . (óàóikoõà) matsyabhede hàràø tadbhojino rogiõã dehasyàsthyajananàttasya tathàtvam . saüj¤àyàü kan . daõóapàlaka ÷akulamatsyabhede hàràø . ubhayamapi daõóanàyake .

#<daõóapiïgalaka># puø daõóaþ dehaþ piïgalo'tra . uttarasthade÷abhede %<uttarataþ kailàsaþ>% ityupakrame vçø saø 14 aø kårmavibhàge %<pauravakavacadàrudaõóapiïgalakàþ>% uktaþ .

#<daõóabàladhi># puø daõóa iva bàladhirasya . hastini ÷abdaraø . tasya làïgålasya daõóàkàratvàt tathàtvam .

#<daõóabàhu># triø daõóa iva vàhurasya . 1 daõóàkàrabàhuyukte 2 kumàrànucarabhede puø . %<daõóabàhuþ subàhu÷ca rajaþkokila eva ca>% bhàø ÷aø 46 aø kumàrànucaroktau .

#<daõóabhçt># triø daõóaü yaùñiü lokadamanaü và bibharti bhçkvip . 1 yaùñidhàrake 2 yame trikàø .

#<daõóamatsya># puø daõóa iva matsyaþ . daõóàkàre ÷akulamatsye . %<daõóamatsyo rase tiktaþ pittaraktaü kaphaü haret . vàta sàdhàraõaþ proktaþ ÷ukralo balavardhana>% ràjavaø .

#<daõóamàüna(õa)va># puø daõóapradhàno màna(õa)vaþ ÷àø taø . daõóapradhàne jane bàlake ca tadarthaparatàyàü gotrapratyayànta÷abdàt %<daõóamàna(õa)vàntevàsiùu>% pàø na vu¤ . dàkùà daõóamàna(õa)bàþ ÷iùyà và siø kauø .

#<daõóamàtaïga># puø piõóatagare pàraskaranighaõñuþ .

#<daõóamàtha># puø daõóàkàro màthaþ panthàþ ÷àø taø . pradhànapathe daõóamàthaü dhàvati ñhak . dàõóamàthika tatradhàvake niø .

#<daõóamudrà># strã daõóàkàrà mudrà %<uttànordhvamukhà madhyà saralà baddhamuùñikà . daõóamudrà samàkhyàtà>% tantrasàrokte mudràbhede .

#<daõóayàtrà># strã daõóàrthaü ÷atrudamanàrthaü daõóà prakàõóà và yàtrà . 1 jigãùorthàtràyàü 2 samyaggamane 3 varayàtràyà¤ca mediø .

#<daõóayàma># puø daõóena yacchati yama--bàø kartari yama--gha¤ . 1 yame 2 dine . daõóe indriyadamane yàmaþ saüyamo yasya . 3 agastye munau ca mediø .

#<daõóarã># strã daõóaü tadàkàraü ràti rà--ka gauràø ïãù . (óaïgarà) itinàmake vçkùe ràjaniø .

#<daõóavàdin># puø daõóena taduttolanena vadati vadaõini . 1 dvàrapàle hàràø 2 daõóavaktari pràóvikàdau ca .

#<daõóavàsin># puø daõóe daõóanimittaü vasati dvàrade÷e vasaõini . 1 dvàrapàle trikàø . 2 ekagràmadaõóane'dhikçte jane jañàø .

#<daõóaviùkambha># puø daõóaü manthànadaõóaü viùkabhnàti vi + skanbha--aõ upaø saø . (colamaoyàra khuüñi) takramanthanàrthaü rajjvà daõóàkarùaõàrthe manthànavandhanahetau stambhabhede amaraþ .

#<daõóavçkùa># puø daõóàkàraþ patràdihãnatvàt vçkùaþ . snuhãvçkùe . svàrthe ka . snuhãvçkùe ràjaniø . tasya patra÷ånyatvena daõóàkàratvàttathàtvam .

#<daõóavyåha># puø daõóasaüj¤ako vyåhaþ . vyåhabhede daõóa÷abde dç÷yam . %<daõóavyåhena tanmàrgaü yàyàttu ÷akañena và>% manuþ . %<daõóàkçtiracano daõóavyåhaþ>% kullåø . %<yatràgre balàdhyakùo madhye ràjà pa÷càt senàpatiþ pàr÷vayorhastinastatsamãpe ghoñakàstataþ padàtayaþ ityevaü kçtaracano dãrghaþ sarvataþ samavinyàso daõóavyåha ucyate . tena thàtavyaü màrgaü sarvatobhaye sati yàyàt>% tadarthaþ .

#<daõóasahàya># puø daõóe sahàyaþ . duùñanigrahàdau ràj¤à sahàye . sa ca sahàyà ityupakrame %<daõóeùu suhçtkumàràñavikàþ sàmantakàdyà÷ceti>% sàø daø uktaþ .

#<daõóasena># puø paurave viùvaksenasute nçpabhede viùyaksenasya putro'bhåt daõóaseno mahãpatiþ harivaüø 20 aø 2 dvàparayugãye nçpabhede ca . %<vadhaþ pàõóasya ca tathà a÷vatthàmnà mahàtmanà daõóasenasya ca tato daõóasya ca badhastathà>% bhàø àø 1 aø .

#<daõóasthàna># naø 6 taø . manåkteùu da÷asu daõóasthàneùu upasthàdiùu da÷a sthànàni daõóasyetyàdivàkyaü daõóa÷abde dç÷yam .

#<daõóahasta># puø daõóa iva hasto vçntamasya . tagarapuùpe ràjaniø .

#<daõóàkùa># naø campànadãsamãpasthe tãrthabhede . %<tathà campàü samàsàdya bhàgãrathyàü kçtodakaþ . daõóàkùamabhigamyaiva gosahasraphalaü labhet>% bhàø vaø 85 aø . daõóàrtamityapi tatra pàñhàntaram .

#<daõóàjina># naø daõóa÷càjina¤ca samàø dvaø . 1 daõóacarmaõoþ samàhàre . tat chalena dhàryatayà'styasya ac . 2 ÷àñhye ÷abdàrthaciø .

#<daõóàdaõói># avyaø daõóai÷ca daõóai÷ca prahçtyedaü pravçttaü yuddham kriyàvyatihàre ic samàø pårvapadadãrghaþ . parasparadaõóakaraõakaprahàrapårvakaü pravçtte yuddhe .

#<daõóàdi># naø %<daõóàdibhyo yat>% pàø arhàrthe yatpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca pàø gaø såø ukto yathà %<daõóa, musala, madhuparka, ka÷à, argha, meghà, megha, suvarõa, udaka, vadha, yuga, guhà, bhàga, ibha, bhaïga>% .

#<daõóàpåpa># puø daõóe daõóàkarùe apåpasya tatsambaddhasyàpåpasyàkarùaþ . daõóàkarùaõe arthasiddhe tatsambaddhàpåpasyàkarùe . tatpratipàdakaþ nyàyaþ daõóàpåpanyàyaþ . yathà %<bhu¤jãtàmaraõàt kùànteti>% vacanena jàtàdhikàràyàþ patnyà abhàve anutpannàdhikàrapatnyabhàyoktànàü pårvadhanasvàmidàyagràhiõàü duhitràdãnàü ghanàdhikàrasya darbhitatvàt patnãto jaghanyaduhitçdauhitrayoradhikàre daõóàpåpanyàyasiddho'yamarthaþ %<sthàvarapadàddaõóàpåpanyàyàdevàparasya dhanasya siddhiþ>% dàø bhàø daõóàpåpa ivàcarati kyaca tataþ kartari ktaþ . daõóàpåpàyitadaõóàpåpavadàcarite padàrthe %<patnyà ca bhartçdhanàt kanyàyai vivàhàrthaü turãyàü÷o deyaþ, putràõàmeva taddànapratipàdanàt daõóàpåpàyitaü patnyàdãnàü dànam>% dàø bhàø . %<yathà daõóàkarùe tatsambaddhasyàpåpasyàpyàkarùaþ tathà aputrasaükràntadhanasya patnãgatatayà àkarùe tatsambaddhasya kanyàvivàhadhanàva÷iùñatvavi÷eùasyàpyàkarùa iti bhàvaþ>% ÷rãkçùõaþ .

#<daõóàra># triø daõóamçcchati ç--aõ upaø saø . daõóapràpte . 2 mattahastini ÷abdaraø . 3 kumbhakàracakre 4 yantrabhede 5 vàhane puø mediø .

#<daõóàrta># naø campànadãsamãpasthe tãrthabhede %<atha campàü samàsàdya bhàgãrathyàü kçtodakaþ . daõóàrtabhabhigamyàtha gosahasraphalaü labhet>% bhàø vaø 83 aø . daõóàkùamiti và pàñhaþ

@<[Page 3437b]>@
#<daõóàvatànaka># puø su÷rutokte vàtarogabhede %<kaphànvito bhç÷aü vàyustvàsveva yadi tiùñhati . sa daõóavatsambhavavati kçcchro daõóàpatànakaþ>% .

#<daõóàsana># naø àsanabhede hemacaø .

#<daõóàhata># naø daõóena manthànayaùñyà''hatam . (ghola) manthanadaõóenàloóite takte amaraþ .

#<daõóika># triø daõóo'stryasya ñhan . 1 daõóadhàrake (óàóikoõà) 2 matsyabhede ràjaniø 3 hàrabhede strã jañàdharaþ . 4 rajjvàü supadmavyàø vçttiþ .

#<daõóin># puø daõóa + astyarthe ini . 1 yame, hemacaø 2 nçpe 3 dvàrapàle, 4 ma¤jughàùe, 5 raveþ pàr÷vacarabhede, ÷abdàrthaciø 6 jinabhede, trikàø 7 damanakavçkùe, ràjaniø 8 caturthà÷ragavi÷iùñe, kàvyàdar÷agranthakartari 9 kavibhede ca . %<jàte jagati vàlmãke kavirityabhidhãyate . kavã iti tato vyàse kavayastvayi daõóini>% udbhañaþ . 10 daõóadhàrake triø . striyàü ïãp . 11 mahàdeve puø . %<daõóine somakarõàya daõóidaõóàya vai namaþ>% bhàø ÷àø 285 aø . daõóidaõóo'pi ÷ive %<guhyake÷anakha÷ma÷ruþ pàtrã daõóã kusumbhavàn>% 12 dhçtaràùñraputrabhede daõóadhàra÷abde dç÷yam .

#<daõóiman># puø daõóasya bhàvaþ karma và pçthvàø imanic . daõóabhàve daõóakarmaõi ca .

#<daõóotpala># naø daõóayuktamutpalamiva . 1 vçkùabhede, (óànikoõà) 2 matsyabhede ràjaniø . tatràrthe strã ratnamàlà .

#<daõóya># triø daõóa--karmaõi yat . 1 daõóanãye . daõóamarhati daõóàø yat . 2 daõóàrhe . daõóa÷abde ubhayãdàø dç÷yam

#<dat># puø danta + pçùoø . 1 dante ÷abdaratnàø . %<dat datau dataþ nàsàkarõadato bhaïge>% manuþ . danta÷abdasyaiva råpamityeke danta÷abdasya ÷asàdau data àde÷e tatsiddheþ ÷uddhàdeþ parataþ dantasya tu datràde÷e %<÷uddadan lolakuõóalaþ>% bhaññiþ . %<sudatãjanamajjanàrtiteþ>% naiùaø .

#<datta># triø dà--karmaõi kta . 1 tyakte kçtadàne utsçùñe %<svahastadatte munimàsane munim>% màghaþ . dattaü ca saptavidhaü dattàpradànika÷abde vakùyate . 2 atreranasåyàgarbhajàte dattàtreyàparanàmake viùõvavatàraråpe putrabhede puø . àtreya÷abde 392 pçø tatsambhavakathà dç÷yà %<kapilã nàrado datto yoge÷àþ sanakàdayaþ>% bhàgaø 4 . 19 . 6 . 3 agnisiühamandane jinabhede hemacaø . 4 sàtvatavaü÷ye bhajamànànvayaje ràjàdhidevasya putrabhede . %<ràjàdhidevasya sutà jaj¤ire vãryavattaràþ . dattàtidattau balinau ÷oõà÷vaþ ÷vetavàhanaþ . ÷amã ca datta÷armà ca datta÷atru÷ca ÷atrujit . ÷ravaõà ca ÷raviùñhà ca svasàrau sambabhåvatuþ>% harivaüø 39 aø . bhàve kta . 5 dàne naø %<dattabhuktaphalaü dhanam>% dàyabhàø bhàratavàkyam . %<÷araõàgatasaütràõaü bhåtànàü càpyahiüsanam . bahirvedi ca yaddànaü dattamityabhidhãyate>% bhàø ÷àø ukte 6 ÷araõàgatàditrike atra daõóamiti lipikarapramàdapàñhadar÷anàt ÷abdakalpadrume daõóa÷abdasya ÷araõàgatatràõàdyarthakatoktà taddçùñvaivàsmàbhiþ daõóa÷abdasya tadarthakatà pàguktà pramàdakçtaiva arthaparyàlocanayà tatra %<dattamityabhidhãyate>% iti pàñhasyaiva samucitatvàt dvàda÷aputràntargate 7 gauõaputrabhede . sa ca kaliyuge'pi kartuü ÷akyate %<dattaurasetareùàntu putratvena parigrahaþ>% kalivarjye àdityapuø dattapadaü kçtrimasyàpyupalakùaõaü %<aurasaþ kùetrajasyaiva dattaþ kçtrima eva ca>% kalidharme parà÷araþ iti dattakamãmàø . anyaistu kùetrajapadasya aurasavi÷eùaõatvaü kçtrimapadasya dattakavi÷eùaõatvaü matvà dvayoreva kalau putratvamiti vyavasthàpitam . svàrthe ka . tatràrthe . tallakùaõaü yàj¤avaø %<dadyànmàtà pità và yaü sa putro dattako bhavet>% manurapi %<màtà pità và dadyàtàü yamadbhiþ putramàpadi . sadç÷aü prãtisaüyuktaü sa j¤eyo datrimaþ sutaþ>% iti . àpadgrahaõàdanàpadi na deyo dàturayaü pratiùedhastathà ekaþ putro na deyaþ %<na tvevaikaü putraü dadyàt pratigçhõãyàdveti>% vasiùñhasmaraõàt . tathànekaputrasadbhàve'pi jyeùñho na deyaþ . %<jyeùñhena jàtamàtreõa putrã bhavati mànavaþ>% iti tasyaiva putrakàryakaraõe mukhyatvàt mitàø . atha dattakagrahaõàdhikàràdikaü dattakacandrikàyàü dar÷itaü tacceha pradar÷yate .
     manuþ %<aputreõa sutaþ kàryo yàdçktàdçk prayatnataþ . piõóodakakriyàhetornàmasaükãrtanàya ca .>% atri÷ca %<aputreõaiva kartavyaþ putrapratinidhiþ sadà . piõóodakakriyàhetoryasmàttasmàt prayatnataþ>% . aputreõa ajàtaputreõa mçtaputreõa và . %<aputro mçtaputro và putràrthaü samupoùya ca>% iti ÷aunakasaüvàdàt . tena putrotpattyà %<jyeùñhena jàtamàtreõa putrã bhavati mànavaþ . pitéõàmançõa÷caiva sa tasmàllabdhumarhatãti>% manuvacanàvagate çõaparãhàre'pi tatputramaraõe piõóodakàdyarthaü punaþ putrakaraõamàva÷yakam . atra putrapadaü pautraprapautrayorapyupalakùaõam tayorapi piõóadàtçtvavaü÷akaratvàvi÷eùàt . anyathà satyapi pautre mçtaputrasya nirnimittaputraparigrahàpattiþ ataþ putrapautraprapautrarahitasyaiva putrãkaraõamavagamyate . aputreõetyatra puüstraikatvayorvidheyavi÷eùaõatayà vivakùitatvam tena dvàbhyàü tribhirvà naikaþ pratigràhya iti tu na de÷yaü dvyàmuùyàyaõasya dvàbhyàü parigrahasya vakùyamàõatvàt . striüyà÷ca bharturanuj¤ayà tadadhikàràt . yathàha va÷iüùñhaþ %<na tu strã putraü dadyàt pratigçhõãyàdvànyatrànuj¤ànàdbharturiti>% . pratinidhiriti . sa ca kùetrajàdirekàda÷avidhaþ . yathàha manuþ %<kùetrajàdãn sutànetànekàda÷a yathoditàn . putraprati nidhãnàhuþ kriyàlopànmanãùiõaþ>% . vçhaspatiþ %<putràstrayoda÷a proktà manunà ye'nupårva÷aþ . santànakàraõanteùàmaurasaþ putrikà tathà . àjyaü vinà yathà tailaü sadbhiþ pratinidhãkçtam . tathaikàda÷a putràstu putrikaurasayorvinà>% . tatràpi kalau na sarveùàmabhyanuj¤ànam . %<anekadhà kçtàþ putrà çùibhirye puràtanaiþ . na ÷akyante'dhunà kartuü ÷aktihãnairidantanairiti>% vacanàt . %<dattaurasetareùàntu putratvena parigrahaþ>% ityàdyabhidhàya %<imàn dharmàn kaliyuge varjyànàhurmaõãùiõa>% iti dattaketarapratinidhiniùedhàt ato dattakavidhirvivecyate . tatra ÷aunakaþ . %<bràhmaõànàü sapiõóeùu kartavyaþ putrasaügrahaþ . tadabhàve'sapiõóe và anyatra tu na kàrayet>% . sapiõóeùviti sàmànya÷ravaõàt samànàsamànagotreùvityarthaþ . tathàca sapiõóàbhàve asapiõóaþ sagotrastadabhàve bhinnagotro'pi gràhya ityàha ÷àkalaþ %<sapiõóàpatyaka¤caiva sagotrajamathàpi và . aputrako dvijo yasmàt putratve parikalpayet . samànagotrajàbhàve pàlayedanyagotrajam . dauhitraü bhàgineya¤ca màtçsvasçsutaü vinà>% iti . %<anyatra tu na kàrayediti>% bràhmaõàtiriktaþ kùattriyàdirasamànajàtãyo dattako vyàvartyate yadàha manuþ . %<màtà pità và dadyàtàü yamadbhiþ putramàpadi . sadç÷aü prãtisaüyuktaü sa j¤eyo dattrimaþ sutaþ>% . àpadi putrapratigrahãturaputratve sadç÷aü sajàtãyam . yattu %<sadç÷aü na jàtitaþ kintu kulànuråpairguõaistena kùatriyàdirapi bràhmaõasya putro yujyate>% iti medhàtithivyàkhyànam . tatràyamabhisandhiþ aurasàsattve kùattriyàderasamànajàtãyatayà piõóodakàdyanarhatve'pi nàmasaükãrtanàdiprayojanakatayà putratvamutpadyate eva ÷àstrãyatvàt parantvalpopakàratayà gràsàcchàdanamàtrabhàgitvaü yadàha kàtyàyanaþ %<asavarõàstu gràsàcchàdanabhàgina>% iti . tathà ÷aunakaþ %<yadi syàdanyajàtãyo gçhãto'pi sutaþ kvacit . aü÷a bhàjaü na taü kuryàccaunakasya mataü hi tat .>% yàj¤avalkyenà'pi piõóado'ü÷ahara÷caiùàü pårvàbhàve paraþ paraþ . sajàtãyeùvayaü proktastanayeùu mayàvidhiþ . sajàtãyasya piõóadàtçtvàü÷aharatve vihite na tu vijàtãyasya putratvaü niùiddham vyaktamàha vçddhayàj¤avalkyaþ sajàtãyaþ suto gràhyaþ piõóadàtà sa rikthabhàk . tadabhàve vijàtãyo vaü÷amàtrakaraþ smçtaþ %<gràsàcchàdanamàtrantu sa labheta tadçkthina>% iti . vastutastu munivacane sadç÷apadasya sajàtoyàrthakataiva yuktà paratra tàdç÷adattakasya vibhàgadar÷anàt asavarõasya ca vibhàgàsambhavàt . %<dauhitro bhàgineya÷ceti>% dauhitrabhàgineyaniùedhaþ ÷ådràtiriktaviùayaþ tathà ca ÷aunakaþ %<kùatriyàõàü sajàtau ca gurugotrasame'pi và . vai÷yànàü vai÷yajàteùu ÷ådràõàü ÷ådrajàtiùu . sarveùàmeva varõànàü jàtiùveva na cànyataþ . dauhitro bhàgineya÷ca ÷ådraistu kriyate sutaþ . bràhmaõàditraye nàsti bhàgineyaþ sutaþ kvacit>% . gurugotrasame'pi veti kùatriyàõàü pràtisvikagotràbhàvàt gurugotranirde÷aþ %<paurohityàn ràjanyavi÷àü pravçõãte iti>% såtreõa tasya purohitagotrabhàgitvokteþ . jàtiùveva nacànyataü iti niyamaþ sajàtãyasambhave vijàtãyaniùedhàrthaþ anyathà pràguktakàtyàyanavirodhaþ syàt . tatràpi sannihitasapiõóeùu sati bhràtçsute sa eva putrãkàrya ityàha manuþ %<sarveùàmekajàtànàmeka÷cet putravàn bhavet . sarve te tena putreõa putriõo manurabravãt>% . vçhaspatiþ %<yadyekajàtà bahavo bhràtara÷ca sahodaràþ . ekasyàpi sute jàte sarve te putriõaþ smçtàþ>% iti . atra vacanadvaye'pi bhràtçsute putrapratinidhitayà katha¤cit sambhavati anyo na pratinidhiþ kàrya ityavagamyate . na càpatyamutpàdayitavyamiti nityohyayaü vidhiþ sa yathà katha¤cit pàlanãyastatra bhràtçvye putràtide÷ena tatphalasya piõóodakàderalokatàparãhàrasya ca siddhatvena na punastatra pravçttirata evàkçtasyaiva bhràtçputrasya putratvam . %<aputrasya pitçvyasya tatputro bhràtçjo bhavet . sa eva tasya kurvãta ÷ràddhapiõóodakakriyàmiti>% vçhatparà÷arasmaraõàt . tasmin sati tu na dattakàdyupadànamiti vàcyam . bhràtçvyasya putràtide÷enàlokatàparãhàràdisàdhakatve'pi nàmasaükãrtanocitavaü÷akaratvànupapattyà tadarthaü tadupàdànasyàva÷yakatvàt . ki¤ca idaü hi vacanadvayaü sati bhràtçputre na dattakàdyupàdànaniùedhakaü parantu ÷ràddhàdikartçtvaråpaputradharmàtide÷akam anyathà satyapi bhràtçputre kùetrajaputrotpàdanavidhivirodhàpatteþ . %<akçtà và kçtà vàpi yaü vindet sadç÷àt sutam . pautrã màtàmahastena dadyàt piõóaü hareddhanamiti>% vacane dauhitre'pi pautràtide÷asattvàt dauhitrasattve'pi pràguktayuktyà dattakàdyanupàdànaprasaïgàcca . nanu satyapi bhràtçputre dattakàdyupàdànasya ÷àstrãyatve %<bahvãnàmekapatnãnàmeùa eva vidhiþ smçta>% iti vçhaspativacane %<sarvàsàmekapatnãnàmekà cet putriõã bhavet>% sarvàstà stena putreõa pràha putravatãrmanuriti manuvacane ca sapatnãputre putradharmàtide÷ena satyapi tasmin dattakàdyapàdànamastviti cenna yathà %<tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà bhavati vàjibhyo vàjinam>% ityatràmikùàrthaü pravçttasyodde÷yãbhåtàmikùàpacàre amikùà puruùaü pravartayati na tu vàjinam anudde÷yatvenàprayojakatvàt yathà và pituþ kùayàhe pitràditrikasya pàrvaõe kçte màtàmahàdi÷ràddhàya na punaþ pàrvaõàrambhaþ tasya pitç÷ràddhàdhãnapravçtteþ tathàtràpi bharturanuj¤à÷àstreõa tatputropàdànàya pravçttàyàstatputràbhàva eva tadupàdànaü na tu tatputrànapacàre'pi svaputràpacàre tadupàdànaü tatpravçtteraprayojakatvàt tatràlokatàparãhàro'syà na syàdityapekùàyàü manuvçhaspativacanadvayaü sapatnãputre putràtide÷enàlokatàparãhàra÷ràddhopapàdakaü, bhartçvaü÷amantareõa càsyà vaü÷àntaràsambhavena tasyaiva svavaü÷akaratvaü cetyataþ samastasyàpi putraprayojanasya sambhavena sati sapatnãputre na dattakàdyupàdànaü, bhràtçputrasya tu vaü÷akaratvàbhàvena satyapi tasminnupàdãyante dattakàdaya ityetàvàn paraü vi÷eùaþ . nanu sati bhràtçsute tasyaiva putrãkaraõàva÷yambhàve yatraika eva bhràtçputrastatra tadasambhavaþ . %<natvekaü putraü dadyàt pratigçhõãyàdvà sa hi santànàya pårveùàmiti>% va÷iùñhasmaraõàditi cenna etasya dvyàmuùyàyaõetaraviùaye sàvakà÷atvàt dvyàmuùyàyaõe ca hetuvannigadadar÷itasantativicchedàbhàvàt vetàlasya ca bhairavaputraputrãkaraõe pauràõikaliïgadar÷anàcca . yathà %<tataþ kadàcidurva÷yàü bhairavã maithunaü gataþ . tasyàü sa janayàmàsa suve÷aü nàma putrakam . tameva cakre tanayaü vetàlo'pi svakaü sutam . tatastau tena putreõa svargyàü gatimavàpaturiti>% .
     kena putro deya ityàha ÷aunakaþ %<naikaputreõa kartavyaü putradànaü kadàcana . bahuputreõa kartavyaü putradànaü prayatnataþ>% iti . dviputrasyàpi putradàne aparaputranà÷e vaü÷avicchedamà÷aïkyàha bahuputreõeti . striyàstu jãvati bhartari tadanumatau, proùite mçte và tadanuj¤àü vinàpi yathàha va÷iùñhaþ . %<na tu strã putraü dadyàt pratigçhõãyàdvà anyatrànuj¤ànàdbharturiti>% . anumati÷ca apratiùedhe'pi bhavati %<apratiùiddhiü paramata manumataü bhavatãti>% nyàyàt . nirapekùadànamàha yàj¤avalkyaþ %<dadyànmàtà pità và yaü sa putro dattako bhavet>% . tathà . %<màtàpitçbhyàmutsçùñastayoranyatareõa ceti>% .
     atha putraparigrahavidhimàha ÷aunakaþ ÷aunako'haü pravakùyàmi putrasaügrahamuttamam . aputro mçtaputro và putràrthaü samupoùya ca . saügrahaü saügrahaõavidhim . upoùya grahaõàt pårvadine kçtoùavàsaþ . vçddhagotamaþ %<vàsasã kuõóale dattvà uùõãùa¤càïgulãyakam . àcàryaü dharmasaüyuktaü vaiùõavaü vedapàragam . madhuparkeõa sampåjya ràjàna¤ca dvijàn ÷ucãn>% . ràj¤o viprakçùñatve gràmasvàminam %<bandhånàhåya sarvàüstu gràmasvàminameva ca>% iti smaraõàt . dvijàniti bahutvaü tritvaparyavasitaü kapi¤jalanyàyàt . dvijànàü påjanaü yàcanàrtham . varhiþ ku÷amaya¤caiva pàlà÷aü cedhmameva ca . etànàhçtya bandhåü÷ca j¤àtãnàhåya yatnataþ . bandhånannena sambhojya bràhmaõàü÷ca vi÷eùataþ . agnyàdhànàdikaü tatra kçtvàjyotpavanàntakam . dàtuþ samakùaü gatvà ca putnaü dehãti yàcayet . dàne samartho dàtàsmai %<ye yaj¤aneti pa¤cabhiþ>% (1) . dadyàditi ÷eùaþ . bandhånàtmamàtçpitçbandhån . j¤àtãn sapiõóàn . tadàhvànaü dçùñàrtham bandhånàhåtàn bràhmaõàn pårvavçtàn . cakàràt àhåtàn, j¤àtãü÷ca sambhojyetyarthaþ . tathà %<devasyatveti>% (2) mantreõa hastàbhyàü parigçhya ca . aïgàdaïgetyçcaü (3) japtvà àghràya ÷i÷umårdhani . vastràdibhiralaïkçtya putracchàyàvaha sutam . putracchàyà putrasàdç÷yaü niyogàdinà (4) svayamutpàdanayogyatvamiti yàvat . tathà %<nçtyanãtai÷ca vàdyai÷ca svasti÷abdai÷ca saüyutam . gçhamadhye tamàdhàya caruü kçtvà vidhànataþ . yastvàhçdetyçcà (5) caiva tubhyamagretyçcaikayà (6) . somo'dadadityetàbhiþ (7) pratyçcaü pa¤cabhistatheti>% .
     (atra pratãkasåcitàþ çcaþ pràya÷o'nekeùàü tatsvaråpàj¤ànàt teùàü prabodhàya vedàduddhçtya pradar÷yante . (1) %<ye yaj¤ena dakùiõayà samaktà indrasya sakhyamamçtatvamàna÷a . tebhyo bhadramaïgiraso vo astu pratigçbhrãta mànavaü sumedhasaþ>% çø 10 . 62 . 1 . %<ya udàjan pitaro gomayaü vasvçtenàbhindan parivatsare valam . dãrghàyustvamaïgiro vo astu pratigçbhnãta mànavaü sumedhasaþ . 2 . ya çtena såryamàrohayan divyaprathayan pçthivãü suprajàstvamaïgiraso vo astu pratigçbhnãta màtaraü sumedhasaþ . 3 . ayaü nàbhà vadati valgu vo gçhe devaputrà çùayastacchçõotana . subrahmaõyamaïgiraso vo astu pratigçbhnãta mànavaü sumedhasaþ . 4 . viråpàsa idçùayasta idgambhãravepamaþ . te aïgirasaþ sånavaste agneþ parijaj¤ire>% 5 . (2) %<devasya tvà savituþ prasave'÷vinorvàhubhyàü puùõo hastàbhyàü pratigçhõàmi>% yajuø 1 . 2 . (3) %<aïgàdaïgaü sambhavasi hradayàdadhijàyase . àtmà vai putranàmàsi saüjãva ÷aradàü ÷atam>% . (4) niyogàdineti àdinà vivàhasaügrahaþ . duhitçbhaminãprabhçtãnàü vivàhayogyatvàbhàvàt arthataeva tatsiddhau viruddhasamvandhopalakùaõàrthamityuktirapi vivàhayogyatvàbhàvasånàrthaü ÷ådràderdauhitràdipratisambhavàrtha¤càtasteùàü pçthaggrahaõamiti bodhyam) . (5) (%<yastvà hçdà kãriõà manyamànomartvaü martyo jãhavãmi . jàtavedo ya÷o asmàsu dhehi prajàbhiragne amçtatvamàna÷a>% çø 5 . 4 . 10 . (6) %<tubhyamagre paryavahantsåryàü vahatunà saha . punaþ patibhyo jàyàü dà agne! prajayà saha>% çø 10 . 85 . 38 . (7) %<somo'dadadrandharvàya gandharyà'dadadagnaye . rayiü ca putràü÷càdàdagnirmahmatho imàm>% çø 10 . 85 . 81 . %<ihaiva staü mà vi yauùñaü vi÷vamàyurvya÷nutam . kãlantau putrairnaptçbhirmodamànau sve gdahe>% 42 . %<à naþ prajàü janayatu prajàpatiràjarasàya samanaktraryamà . adurmaïgalãþ patilokamàvi÷a ÷aü no bhava dvipade ÷aü catuùpade>% 43 %<aghoracakùurapatighnyedhi ÷ivà pa÷ubhyaþ sumanàþ suvarcàþ . vãrasårdevakàmà syonà ÷aü no bhava dvipade ÷aü catuùpade>% 44 %<imàü tvamindrasãóhvaþ suputràü subhagàü kçõu . da÷àsyàü putrànàdhehi patimekàda÷aü kçdhi>% 45) . vçddhagautamaþ . pàyasaü tatra sàjya¤ca ÷atasaïkhya¤ca hàmayet . %<prajàpate na (8) tvadetàmityuddi÷ya prajàpatimiti>% . (%<prajàpate na tvadetànyanyo vi÷và råpàõi parità babhåva . yatkàmàste juhumastanno astu vayaü syàma patayorayãõàm>% (8) yajuø 10 . 20 .) va÷iùñhaþ . %<putraü pratigrahãùyan bandhånàhåya ràjani nivedya nive÷anamya sadhye vyàhçtibhirhutvà adårabàndhavaü bandhusannikçùñameva gçhõãyàt sandehe cotpanne dårabàndhavaü ÷ådramiva sthàpayet vij¤àyate hyekena bahujàyate iti>% . (mudritapustake bahåüstràyate iti pàñhastu saühità'saüvàdã ananvita÷cetyupekùitaþ . bahustràyate mãmàüsàdhçtapàñhaþ . ekena putreõa bahavaþ pitràdayastràyante iti vyàkhyàya vij¤àyate ityàdi ÷rutiü matvà bahuriti jasaþ sthàne sup iti tràyate iti vacanavyatyayaþ mãmàüsà÷ayaþ) nive÷anaü gçham . sandehe iti dåràvasthitabàndhavasya atyantade÷abhàùàviprakarùàdinà kula÷ãlàdisandeho bhavatyeva tathàtve tannirõayaparyantaü na vyavaharet tatra heturekeneti . etadanyataravidhiràva÷yakaþ . tata÷ca ÷aunakaþ %<dakùiõàü gurava dadyàt yathà ÷akti dvijottamaþ . nçpo ràjyàrdhamevàtha vai÷yo vitta÷atatrayam . ÷ådraþ sarvasvamevàpi a÷akta÷cedyathàbalam>% . ràjyàrdhamardharàjyotpannamekavarùãyadravyam . %<pradadyàdardharàjyotthamekavarùàhçtaü dhanamiti>% vçddhagautamasmaraõàt . uttamamadhyamàdhamabhedena vittànàü subarõarajatatàmràõàmiti j¤eyam . %<÷atatrayaü nàõakànàü sauvarõamatha ràjatam . pradadyàt tàmramatha và uttamàdivyavasthayeti>% vçddhagautamasmaraõàt . sarvasvamekavarùabhçtilabdhamiti yàvat . taittirãyàõàntu vidhivi÷eùamàha baudhàyanaþ %<atha putraparigrahavidhiü vyàkhyàsyàmaþ pratigrahãùyannçpakalpayate dvevàsasã dve kuõóale aïgulãyakam, àcàrya¤ca vedapàraga¤ca kupramayaü varhiþ, parõamayamighmasityatha bandhånàhåyanive÷anasya madhye ràjani nivedya pariùadi vàgàramadhye vràhmaõavàgàlambena upavi÷ya puõyàhaü svasti çddhimiti vàcayitvà yaddevayajanollekhaprabhçti àpraõãtàbhyaþ kçtvà dàtuþ samakùa gatvà me putraü dehãti bhikùeta dadànãtãtara àhaü taü parigçhõàti dharmàya tvà parigçhõàmi santatyai tvà parigçhõàmi ityathainaü vastrakuõóalàdibhiralaïkçtya paridhànaprabhçtyagnimukhaü kçtvà paktvà juhoti yastvàhçdà kãriõàþ manyamàna (9) iti>% puro'nuvàkyà manådya %<yasmai tvaü sukçte jàtaveda>% iti (10) yàjyayà juhotyatha vyàhçtãrhutvà sviùñikçtprabhçti siddhamàdhenuvarapradànadakùiõàü dadàti ete ca vàsasã ete kuõóale etaccàïgurãyakaü ya evaü tvaurasa utpadyate turãyabhàge sambhavatãti àha sma vaudhàyanaþ iti . (9) pràgvat (10) yasmai tvaü sukçte jàtaveda u lokamagne! kçõavaþ syonam . a÷vinaü putriõaü vãrantaü gomantaü rayiü na÷ate svasti 5 . 4 . 11) . evasuktavidhyabhàve parigçhãtasya tu vivàhocitadhanamàtrabhàgitvaü natvaü÷abhàgitvamiti vakùyate tathà manuþ . gotrarikthe janayiturna hareddattrimaþ sutaþ . gotrarikthànugaþ piõóo vyapaiti dadataþ svadheti . etena dàtçdhane dànàdeva putratvanivçttidvàrà dattrimasya syatvanivçttirdàtçgotranivçtti÷ca bhavatãtyucyate . tathà ca gotràdinivçtterervadar÷anàt %<saüskuryàt svasutàn piteti>% smaraõàt grahaõànantarasambhàvyamànà eva dattakasya saüskàràþ pratigrahãtrà kàryà na punarjanakena kçtapårvà api àvartanãyàþ %<evamenaþ ÷amaü yàti vãjagarbhasa¤cudbhavamiti>% . %<citraü karma yathànekairaïgairunmãlyate ÷anaiþ . bràhmaõyamapi tadvat syàt saüskàrairvidhipårvakairiti>% manuvacanabodhitasya tattatkriyàto vãjàdidoùanà÷asya bràhmaõyàdhànasya ca jàtatvena tadàvçttau pramàõàbhàvàt . anyathà %<aùñau saüskàrakarmàõi garbhàdhànamiva svayam . pità kuryàttadanyo và tasyàbhàve'pi tatkramàt>% ityanena puüsavanasãmantonnayanayorapi karaõàpatteþ . taccàyuktaü asàmpradàyikatvàt . ki¤ca grahaõànantarameva pitçtvena saüskàràdhikàràt tatpårvabhàviùu saüskàreùu pratigrahãturanadhikàra evàyàti kàlàbhàvàt . yadi ca tatpårbabhàvino'pi saüskàrà janakena na kçtàstadà vãjagarbhadoùanà÷àva÷yakatvena kramànurodhena ca pratigrahãtraiva te samàdheyàþ . eva¤ca upanayanamàtrakaraõe'pi pratigrahãturdattakaputrasiddhiþ . %<anya÷àkhodbhavo dattaþ putra÷caivopanàyitaþ . svagotreõa sva÷àkhoktavidhinà sa sva÷àkhabhàgiti>% va÷iùñhasmaraõàt . etaccàùñamàvdaråpatanmukhyakàlàbhyantaravartiparigrahe bodhyam anyathà mukhyakàle'dhikàrayogyatvàbhàve gauõakàle anadhikàrànna tatsiddhiriti . atra ca janakapratigrahãtrorubhayorapi putràbhisandhàne sati dattakasya dvyàmuùyàyaõatvenobhayagotrabhàgitvam . vi÷eùo vakùyate yattu puràõanàmnà pañhanti . %<piturgotreõa yaþ putraþ saüskçtaþ pçthivãpate! . àcåóàntaü na putraþ sa putratàü yàti cànyataþ . cåóàdyà yadi saüskàrà nijagotreõa vai kçtàþ . dattàdyàstanayàste syuranyathà dàsa ucyate . yadi syàt kçtasaüskàro yadi vàtãta÷ai÷avaþ . grahaõe pa¤camàdvarùàt putreùñiü prathamaü carediti>% . tadamålam . samålatve'pi yajjanakagotreõa cåóàntasaüskàrasaüskçtasya na grahãtuþ putratvaü grahãtraiva cåóàdisaüskàrakaraõe tat . yadi ca kçtacåóo'tãtapa¤cavarùo và gràhyo bhavati na tadàsya putratvaü sambhavatãti ca vivçõvanti tanna anuvàdàpatteþ . pa¤cavarùàbhyantaragçhãtasyàpyupanayanàt pårvaü sakala÷iùñànumoditaputratvavyavahàrànupapatteþ tadànãü grahãtari mçte tacchàddhànadhikàràpatte÷ca . kintvayaü vacanàrthaþ janakagotreõa kçtacåóàntasaüskàrasya putratvaü niùiddhya pratigrahãtrà puna÷cåóàdikaraõe tat pratiprasåtam . tata÷ca kçtasaüskàrasyàtãtapa¤cavarùasya ca grahãtrà cåóàdikaraõàt pårvaü dàsatvàkùepàt cåóàdikaraõànantaraü putratvaü labdham . akçtasaüskàrasyànatãtapa¤cavarùasya tu parigraha÷àstràdeva tatpràptaü tacca vitatam . athavà janakena cåóàntaü saüskçto'pi putro na putra ityaputratvàde÷aþ yato'nyata÷ca putratàü yàtãti heturupadiùñaþ . tathà ca ekasya putrapadasya cakàrasya ca vaiyarthyadåùaõamapi parihçtam . eva¤ca cåóàdyà ityatadguõasaüvij¤ànabahuvrãhiõà dvijàtãnàmupanayanalàbhaþ ÷ådrasya tu vivàhalàbhaþ . %<anya÷àsyodbhavo dattaþ putra÷caivopanàyitaþ . svagotreõa sva÷àkhãktavidhinà sa sva÷àkhabhàgiti>% pràguktaikavàkyatvàt . pa¤camàdvarùàditi . brahmavarcasaphalàrthivipràbhipràyaü brahmavarcasaükàmasya kàryaü viprasya pa¤came) iti manuvacane tatkàmasya pa¤camavarùasyaiva upanayanamukhyakàlatvena tadekamålatvàt . tadanarthinastvàùñamàvdàditi . kùattriyàderapyupanayanatattanmukhyakàlàdaraþ . mukhyakàle'pi siddhàdhikàrayogyatvasyaiva gauõakàle'pi saüskàràdhikàràdityuktapràyam . cåóàyàü gauõakàlàdarastu vacanabalàdeva . putreùñimiti tatra varõatrayasyaivàdhikàraü tena putreùñipårvakacåóàdibhiþ putratvaü sampàdyam . ÷ådreõa tu tadàpi saüskàramàtràdeveti sarvamanavadyam .
     eva¤ca sarveùàmeva pràcàü kàlavi÷eùamanantarbhàvyaiva putraparigrahavidhànamupapadyate uktàrthasya svataþsiddhatvàt . athaivamuktavacanaparavyàkhyàne kçtacåóasya dattakasya janakamàtraputratvaü niùidhya anyata÷ca putratvaü yàtãtyatra cakàreõa janakapratigrahãtçsàdhàraõyaü labdham ubhayoreva saüskàrakatvàt tacca ubhayoràvayorayaü putra itthabhisandhàne sati bodhyam . ayameva dvyàmuùyàyaõo nàma dvipitçko dvigotra÷ca . nanu kùetrajasyaiva dvipitçkatvaü dç÷yate . yathà hàrãtaþ, %<jãvati kùetrajamàhurasvàtantryànmçte dvyàmuùyàyaõaü aguptavãjatvàt>% jãvatyapi kriyàbhyupagamàddvipitçko bhavatãtyàha manuþ, %<kriyàbhyupagamàttvevaü vãjàrthaü yatpradãyate . tasyeha bhàginau dçùñau vãjã kùetrika eva ceti>% . aputravãjakùetrikayormama kùetraü tava vãjaü yadapatyaü tadàvayorityayaü kriyàbhyupagamaþ . tathà %<aputreõa parakùetre niyogotpàditaþ sutaþ . ubhayorapyasàvçkthã piõóadàtà ca dharmataþ>% iti . dattakasya tu tadadçùñacaraü pratyuta %<gotrarikthe janayiturna hareddatrimaþ sutaþ>% iti pràguktamanuvacanaü tadviparãtàrthagràhakamevàstãti cenna dattakàdiùvapi %<sarveùàmekadharmàõàmekasyàpi yaducyate . sarveùàmeva tat kuryàdekaråpà hi te smçtàþ>% iti baudhàyanavacanena kùetrajadharmalàbhàt . %<dve ÷ràddhe kuryàdeka÷ràddhe và pçthaganuddi÷ya ekapiõóe và dvàvanukãrtayet pratigrahãtàraü cotpàdayitàram à tçtãyàt puruùàditi>% sàïkhyàyanapravaràdhyàye sàmànyatodar÷anàcca dattakasyàpi dvipitçkatvasiddhiþ . ataeva satyàùàóho'pi %<nityànàü dvyàmuùyàyaõànàü dvayoriti>% såtreõa nityadvyàmuùyàyaõànàü kùetrajànàü sapravaragotradvayasambandhamuktvà dattakàdãnàü dvyàmuùyàyaõavaditi såtreõa taddharmo'tidiùñaþ . vivçta¤caitadbhàùyakàraiþ %<nityadvyàmuùyàyaõaprasaïgenànityànàha dattakàdãnàmiti>% . tàvadeva nottarasantatau prathamenaiva saügrahotrà cettadà uttarasya pårvatvàttenaiva uttaratreti . etadbhàùyàrthastu kùetrajavat ubhayorabhisandhau dattakasyobhayagotrabhàgitvam anyathà janakenaiva sarvasaüskàrakaraõe janakagotrabhàgitvaü na gçhãtçgotrabhàgitvaü grahãtrà saüskàrakaraõe tu uttarasya grahãtuþ pårvatvàt pràghànyàttenaiva uttarasantatergotramiti . tathà ca paiñhãnasiþ %<atha dattakakrãtakçtrimaputrikàputràþ paraparigraheõàrùeõa ye'tra jàtàste'saïgatakulãnà dvyàmuùyàyaõà bhavantãti>% . àrùeõa çùyuktena parigraheõa janakagrahãtroþ svãkàreõa dvyàmuùyàyaõà bhavantãtyarthaþ . vyaktamuktam %<dvyàmuùyàyaõakà ye syurdattakrãtàdayaþ sutàþ . gotradvaye'pyanådvàhaþ ÷uïga÷ai÷irayoryatheti>% . na ca dattakasya dvyàmuùyàyaõatvaü na ghañate janakasyàpi tatra svatvànapàyena %<màtà pità và dadyàtàmiti>% dànavidhyanupapatteriti vàcyam . %<sàmànyaü sarvabhåtebhyo mayotsçùñamidaü jalam . ramantu sarvabhåtàni snànapànàvagàhanaiþ>% ityàdau svamàtrasvatvanà÷akasarvabhåtodde÷yakatyàgàdeva nadyàdivat sàdhàraõãkçte jale svàmino'pi uddi÷yatayà svatvavat atràpi tàdç÷àbhisandhipårvakàdeva dànàt tàdç÷adattakasya sàdhàraõyasiddhirityàstàü vistàraþ .
     atha dattakakartçka÷ràddhanirõayaþ . tatra pituþ sapiõóãkaraõàntaùoóa÷a÷ràddhe dattakasya pårvagçhãtatve'pi satyaurase nàdhikàraþ . %<aurase punarutpanne teùu jyaiùñhyaü na vidyate>% iti devalena jyeùñhatvapratiùedhàt . %<piõóado'ü÷ahara÷caiùàü pårvàbhàve paraþ para>% iti yàj¤avalkyavacanàcca . anyatra sarvatraurasavat . kùayàhe tu vi÷eùamàha jàtåkarõaþ, %<aurasakùetrajau putrau vidhinà pàrvaõena tu . pratyavdamitare kuryurekoddiùñaü sutà da÷a>% . itare da÷a dattakàdayaþ . tathà parà÷araþ %<piturgatasya devatvamaurasasya tripauruùam . sarvatrànekagotràõàmekoddiùñaü kùaye'hanãti>% anekagotràõàü dvigotràõàm . aurasakùetrajayorapi sàgnyoreva pàrvaõàdhikàraþ %<pàrvaõena vidhànena deyamagnimatà sadeti>% jàvàlamatsvapuràõaikavàkyatvàt . aurasakùetrajavyatiriktànàntu sàgniniragnisàdhàraõànàmekoddiùñamiti siddham . dvyàmuùyàyaõasyetikartavyatàyàü vi÷eùamàha sàïkhyàyanasåtram %<piõóàn yathàvanejanaü nidhàya ubhàvekasmin piõóe pitrabhede>% iti . pitçmede ekasmin pijve ubhau janakagrahãtàrau kãrtayediti ÷eùaþ . pravaràdhyàye, %<pitçvyeõa caikakàryajàtàste parigçhãtureva bhavanti atha yadyeùàü bhàryàsvapatyaü na syàt tadà rikthaü hareyuþ piõóaü tebhyaþ traipuruùikaü dadyuþ yadyapi spàdubhàbhyàmeva dadyurityàcàryavacanaü dve ÷ràddhaü kuryàñka÷ràddhe và pçthaganåddi÷ya ekapiõóe và dvànukãrtayet pratigrahãtàraü cotpàdayitàraü à tçtãyàt puruùàditi>% . grahãtuþ kriyàniyamàbhàve putràntaràbhàve ca tasyaiva kriyàniyame apatyasadbhàve ca na dvipitçkatvamatyarthaþ . atra ÷ràddhabhedàbhedayorvikalpaþ . na cedaü kùetrajaviùayaü satyàùàóhena dattakàdãnàü dvyàmuùyàyaõavaditi såtreõa dattake'pi taddharmasyàtide÷àt . tathà hàrãtaþ, %<teùàmutpàdayituþ prathamaü pravaro bhavati dvau dvau piõóau nirvapet ekapiõóevà dvàvanukãrtayeddvitãye putraþ tçtãye pautraþ lepinastrãn vàcakùàõa à saptamàdityeke>% iti . teùàü pitéõàü madhye vãjinaþ prathamamàrùeyaü kùetriõo dvitãyamiti dvipravaratà . ekapiõóe vetyatra vãpsàdhyàhàraþ . %<yadi dvipità syàdekaikasminneva dvaudvàvupalakùayet>% ityàpastambavacanàt . dvitãye pitàmahapiõóe dvyàmuùyàyaõasya putraþ, tçtãye prapitàmahapiõóe dvàmuùyàyaõasya pautra iti . yadi grahãtà prathamaü mçtaþ tadà tasmai tadyàt atha yadi janakastadà janakàya, yadyubhau tadàdau janakàya pa÷càdgrahãtre dadyàdityàha marãciþ, %<sagotràdanyagotràdvà yo bhavedvidhavàsutaþ . piõóaü ÷ràddhavidhàna¤ca kùetriõe pràk pradàpayet . vãjine tu tataþ pa÷càt kùetrã jãvati cet kvacit . vãjine dadyuràdau tu mçte pa÷càt pradãyate . ubhau yadi mçtau syàtàü vãjinyàdau tato dadet . kùetriõyàdau na dattaü syàdvãjine nopatiùñhate>% iti . etenaikataroparatàvapi dvipitçkasya pàrvaõaü dar÷itam . tathà tulyanyàyena màtçbhede'pi dvyàmuùyàyaõadattakasya %<pitaro yatra påjyante tatra màtàmahà dhruvam>% ityanena pràptamàtàmaha÷ràddhe jananãpitéõàü prathamaü nirde÷astataþ pratigrahãtrã yà màtà tatpitéõàm . ÷uddhadattakasya tu pratigrahãtryà eva màtuþ pitràdipiõóadànaü tasya tanmàtrasvadhàkaratvàditi . eva¤ca %<sa hi mannànàya pårveùàmiti>% hetuvannigadasvarasànnaikaü putraü dadyàditi niùedho dvyàmuùyàyaõàtiriktaviùayaþ santànavicchedàbhàvàdityuktameva .
     athàsya sàpiõóyam . janakakule avayavànvayena pratigrahãtçkule ca piõóànvayena tripauruùaü yadàha kàrùõàjiniþ %<yàvantaþ pivçvargàþ syustàvadbhirdattakàdayaþ . pretànàü yojanaü kuryuþ svakãyaiþ pitçbhiþ saha . dvàbhyàü sahàtha tat putràþ pautrà÷caikena tatsamam . caturthe puruùe cchedaü tasmàdeùà tripauruùãti>% . asyàrthaþ dattakàdayaþ putràþ pretànàü pratigrahãtràdãnàü pitçõàmãrasatve dattakatve dvyàmuùyàyaõatve và yàvantaþ pitçvargàþ trayaþ ùañ và tàvadbhiþ saha teùàü yojanaü sapiõóanaü kuryuþ tatra pratigrahãtràdãnàmaurasatve tatpitçpitàmahaprapitàmahàstrayaþ, dattakatve tatpratigrahãtçpitàmahaprapitàmahàstrayaþ, dvyàmuùyàyaõatve tajjanakàdyàstrayaþ tatpratigrahãtràdayastrayaü iti ùañ . eva¤ca dattakasya svakartçke pàrvaõe yeùàü devatàtvaü svaputtrakatteke sapiõóãkaraõe'pi teùàmeva tathàtvamiti j¤àpitam . dattakasya puttràstu dattakasapiõóãkaraõaü tatpratigrahotrà tatpitéõàü trayàõàü madhye dvàbhyà¤ca saha kuryuþ . eva¤ca dattakasya pautrà dattakapratigrahãtçbhyà grahãtuþ pitéõàü trayàõàü madhye ekena grahãtuþ pitreti yàvattena ca samaü saha tat svapitçsapiõóanaü kuryuþ . caturthapuruùe cchedamiti . yo yadà yat sapiõóãkaroti sa tatpitràdibhistribhireva karotãti caturthe viràmaþ siüddha eveti tadàrambhaþ %<siddhe satyàrambhã niyamàya>% iti nyàyena lepinàü lepaniràsena sàpiõóyavyavacchedàrthaþ . tadevàha tasmàdeùeti . eùà sapiõóatà . tathàca %<lepanàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ . piõóadaþ saptamasteùàü sàpiõóyaü sàptapauruùamiti>% matsyapuràõoktasàptapauruùasàpiõóyasya sàmànyasyànena vi÷eùeõa bàdha eva . ataeva hàrãtena %<lepinastrãn vàcakùàõaþ à saptamàdityeke>% iti pakùàntaramupanyastaü saïgacchate . tadeva saügçhyànyatroktam %<dattakànàntu puttràõàü sàpiõóyaü syàttripauruùam . janakasya kule tadvadsahãturiti dhàraõeti>% . yadidasabhayatra tripuruùasàpiõóyàbhidhànaü tat dvyàmuùyàyaõàbhipràyeõa, tasya trikadvayena sapiõóanavidhànàt . ÷uddhadattakasya tu %<gotrarikthe janayiturna hareddattrimaþ sutaþ . gotrarikçthànugaþ piõóo vyapaiti dadataþ svaghani>% pràguktamanuvacane piõóanivçttidar÷anàt pratigrahãtçkula sàpiõóyamiti . yattu vçddhagotamãyam %<sagotreùu kçtà ye syudattakrãtàdayaþ sutàþ . vidhinà gotratàü yànti na sàpiõóyaü vidhãyate>% . sagotreùu madhye kçtà api dattakàdayo vidhinaiva gotraü bhajante parantu teùu sàpiõóyaü notpadyate sagotreùvapi sàpiõóyànutpattau paragotreùu sutaràü sàpiõóyànutpattiriti . tattu putràntaravat sàptapauruùasàpiõóyaprasaktau niùedhakaü sàpiõóyapayuktada÷àhà÷aucàdipratiùedhakam và na tu sàmànyatasàpiõóyaniùedhamuktavacanajàtàt .
     atha dattakà÷aucanirõayaþ . tatra ÷uddhadattakasya janakakule parasparama÷aucaü nàstyeva gotraùiõóanivçttyà a÷aucanivçtterarthasiddhatvàt dvyàmuùyàyaõasya tu ubhayatraivà÷aucamiti . brahmapuràõe %<dattaka÷ca svayandattaþ kçtrimaþ krãta eva ca . apabiddhà÷ca ye puttrà bharaõãyàþ sadaiva te . bhinnagotràþ pçthak piõóàþ pçthagvaü÷akaràþ smçtàþ . janane maraõe caiva tryahà÷aucasya bhàginaþ>% . parà÷araþ %<bhinnagotraþ svagotro và nãtaþ saüskçtya cecchayà . janane maraõe tasya tryahà÷aucaü vidhãyate>% . tathà %<aurasaü varjayitvà ca sarvavarõeùu sarvadà . kùetrajàdiùu putreùu jàteùu ca mçteùu ca . a÷aucantu triràtraü syàt samànamiti ni÷cayaþ>% . sarvadà upanayanànantaramapi . atra sagotrasyàpi vidhinà janakagotravicchittipårvakagrahãtçgotrapràptàvasagotradattakàvi÷eùàt tryahà÷aucamuktaü yuktameva . tathà dattake akçtodvàhe pa÷càjjàtasyaurasasya vivàhe na parivedanadoùaþ na và dattakasyàgrajasodaràt pårvaü vivàhakaraõe'pi kùatiþ . nanu ÷uddhadattakasya janakakule sàpiõóyavicchedasya dar÷itatvàt tatra vivàhaþ prasajyeta prasajyeta ca dvyàmuùyàyaõasyàpi tripuruùànantaritakanyàsantatiparamparayà vivàhaþ, maivaü %<asapiõóà ca yà màturasagotrà ca yà pituþ . sà praõastà dvijàtãnàü dàrakarmaõi maithune>% . manuvacane cakàràt piturasapiõóà ca iti grahãtçmàtragotrasyàpi dattakasya janakasyàpi sapiõóàsagotràvarjanàtha pituriti padopàdànàt . na ca tathàpi dattakasya piturapi dattakatve tattripuruùànantaritakanyàsantatervivàhaþ kana vàryate pitçsàpiõóyasagotratvayorabhàvàditi vàcyam yato vivàhe naitat sàpiõóyamupayujyate kintu sarvasàdhàraõaü paribhàùitaü pitçpakùe sàptapauruùaü màtàmahapakùe pà¤capauruùa¤ceti na kàpyanupapattiþ . tatprapa¤castu tatra tatra draùñavya iti .
     atha dattakavimàgaþ . tatra vçhaspatiþ %<eka evaurasaþ putraþ pitryasya vasunaþ prabhuþ . ÷eùàõàmànç÷aüsyàrthaü pradadyàttu prajãvanam>% . ÷eùàõàü ye tatràü÷abhàgitvena niùiddhàsteùàm . ànç÷aüsyaü dayà . prajãvanaü bharaõam . tathà yamaþ %<putràstu dvàda÷a proktà munibhistattvadar÷ibhiþ . teùàü ùaóbandhudàyàdàþ ùaóadàyàdabàndhavàþ . svayamutpàditastveko dvitãyaþ kùetrajaþ smçtaþ . tçtãyaþ putrikàputro jàtidharmavido viduþ . paunarbhava÷caturthastu kànãnaþ pa¤camaþ smçtaþ . gçhe ca gåóha utpannaþ ùaóete piõóadàyinaþ . apaviddhaþ sahoóha÷ca dattaþ kçtrima eva ca . krãta÷ca pa¤camaþ putro ya÷copanayate svayam . ityete saïkarotpannàþ ùaóadàyàdabàndhavàþ>% nàradaþ . aurasaþ kùetraja÷caiva puttrikàputtra eva ca . kànãna÷ca sahoóha÷ca gåóhotpannastathaiva ca . paunarbhavo'paviddha÷ca dattaþ krãtaþ kçtastathà . svayaü copàgataþ puttrà dvàda÷aite prakãrtitàþ . teùàü ùaóbandhudàyàdàþ ùaóadàyàdabàndhavàþ . pårvaþ pårvaþ smçto jyeùñho jaghanyo yo ya uttaraþ . kramàdete pravartante mçte pitari taddhane . jyàyaso jyàyaso'bhàve jaghanyo yo ya àpnuyàt . pårvapårvàmàve uttarottareùàü draviõàrhatvamityarthaþ . aurasakùetrajaputrikàputrapaunarbhavakànãnagåóhotpannasahoóhajadattakakrãtasvayamupàgatàpaviddhayatra kvacanotpàditànabhidhàya viùõu %<teùàü pårvaþ pårvaþ ÷reyàn sa eva dàyaharaþ sa cànyàn bibhçyàt>% . aurasaputrikàputrakùetrajagåóhajakànãnapaunarbhavadattakakrãtakçtrimasvayaüdattasahoóhàpaviddhànabhidhàya yàj¤avalkyaþ %<piõóado'ü÷ahara÷caiùàü pårvàbhàve paraþ paraþ .>% manuþ %<na bhràtaro na pitaraþ putrà rikthaharàþ pituþ>% tathà %<÷reyasaþ ÷reyaso'bhàve yavãyànçkuthamarhati . bahava÷cettu sadç÷àþ sarve rikthasya bhàginaþ>% . sadç÷à guõena aurasatvakùatrajatvàdyupàdhinà và . ÷reyasa aurasàdeþ . yavãyàn nyånaþ kùetrajàdirityarthaþ . tathà %<aurasakùetrajau putrau pitçrikthasya bhàginau . da÷àpare ca krama÷aþ pitçri kathàü÷abhàginaþ>% . da÷a dattakàdayaþ . hàrãtaþ %<svayamutpàditaþ kùetrajaþ paunarbhavaþ kànãnaþ putrikàputro gåóhotpanna÷ceti bandhudàyàdàþ, dattaþ krãto'paviddhaþ sahoóhajaþ svayasapàgataþ sahasàdçùña÷cetyabandhudàyàdàþ>% . manuþ %<puttràn dvàda÷a yànàha néõàü svàyambhuvo manuþ . teùàü ùañ bandhudàyàdàþ ùaóadàyàdabàndhavàþ . aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca . gåóhotpanno'paviddha÷ca dàyàdabàndhavàstu ùañ . kànãna÷ca sahoóha÷ca krãtaþ pãnarbhavastathà . svayaüdatta÷ca ÷audra÷ca ùaóadàyàdavàndhavàþ>% . baudhàyanaþ %<aurasaü putrikàputraü kùetrajaü dattakçtrimau . gåóha¤caivàpaviddha¤ca rikthabhàjaþ pracakùate . kànãna¤ca sahoóha¤ca krãtaü paunarbhavaü tathà . svayaüdattaü niùàda¤ca gotrabhàjaþ pracakùate>% . etacca kànãnàdãnàü gotramàtrabhàgitvakathanamaurasãnàü madhye kasyàpi sambhave'ü÷aharatvapratiùedhàrtham . sahoóhadattakakrãtasvayamupàgatàpaviddha÷audrànabhidhàya aurasàdãn paràmçùya punarva÷iùñhaþ %<yasya tu sarveùàü varõànàü na ka÷cit dàyàdaþ syàdete tasya bhàgaü hareyuþ>% . aurasaputrikàputrakùetrajakànãnagåóhotpannàpaviddhasahoóhapaunarbhavadattakasvayamupàgatakçtakakrãtànabhidhàya devalaþ %<ete dvàda÷a putràstu santatyarthamudàhçtàþ . àtmajàþ parajà÷caiva labdhà yàdçcchikàstathà . teùàü ùaóbandhudàyàdàþ pårve'nye pitureva ùañ . vi÷eùa÷càpi putràõàmànupårvyà vi÷iùyate . sarve hyanaurasasyaite putrà dàyahaõaþ smçtàþ . aurase punarutpanne teùu jyaiùñhyaü na vidyate . teùàü savarõà ye putràste tçtãyàü÷abhàginaþ . hãnàstamupajãveyurgràsàcchàdanasambhçtàþ>% kàtyàyanaþ, %<utpanne tvaurase putre tçtãyàü÷aharàþ smçtàþ . savarõà asavarõàstu gràsàcchàdanabhàginaþ>% . caturthàsaharàþ smçtà iti dvitãyacaraõe kvacit pàñhaþ . var÷iùñhaþ, %<tasmiü÷cet pratigçhãte aurasa utpadyate sa caturthabhàgabhàgã yadi nàbhyudayikeùu prayuktaü syàt>% . sa pratigçhãtaputraþ àbhyudayikeùu yaj¤àdiùu yadi aurasena prayuktaü na syàt prabhåtaü dhanamiti ÷eùaþ . atra nànàvidhamunivacanànàü parasparavirodhaparihàrthamevaü vyàkhyàyate vçhaspativacane aurasamàtrasya dhanabhàgitvakathanamattheùàübharaõamàtrakathana¤ca asavarõakùetrajadattakàdiviùayaü, devalakàtyàyanavacanaikavàkyatvàt . nàradàdivacaneùu ca aurasàdyabhàve kùetrajadattakàdãnàmçkthagrahaõavidhirapi sarvadhanagrahaõaviùayaþ . ata÷ca dattakagrahaõànantaragauranãtapattau tadaurasacaturthàü÷avidhirva÷iùñhokto dattakaviùaye j¤eyaþ . tathà devalakàtyàyanavacane tçtãyàü÷agrahaõavidhivanyutkçùñaguõadattakaviùayo vàcyaþ . %<upapa÷rã guõaiþ sarvaiþ putro yasya hi dattrimaþ . sa haretaiva tadrikthaü saüpràpto'pyanyagotrataþ>% iti manuvacanaikavàkyatvàt . guõaiþ jàtividyàcàraiþ . %<samagradhanabhoktà syàdauraso'pi jaghanyajaþ . tribhàgaü kùetrajo bhuïakte caturthaü putrikàsutaþ>% iti brahmapuràõadar÷anàt . kùetrajaviùaya ityanye . tathà kenàpi muninà dattakasya bandhudàyàdatvamanyena càdàyàdatvamuktam tat guõavadaguõavadbhedena samàdheyam . pituriva bandhånàü sapiõóànàmapi dàyaharatvàdbandhudàyàdatvaü pitçmàtradàyaharatvàt abandhudàyàdatvam %<teùàü ùaóabandhudàyàdàþ pårve'nye pitureva ùañ>% ityatra piturevetyevakàra÷ravaõàt . evaü dattakasya dhanagrahaõàdau munibhedena pårvàparoktivaiùamyaü guõàguõavivekenàpàstam . etenaurasasya bhràtràdidhane yenaiva bhràtçtvàdinà saübandhenàdhikàratvaü tàdç÷enaiva sambandhena tàdç÷adattakasyàpi yathàsambhavamucitàü÷abhàgitvamavadheyam . eva dhaninaþ putràntarasattve mçtapitçkasya dattakapautrasyàpi dattocitàü÷abhàgitvaü tadasattve sarvaharatvamapãti . na ca pautrasya svapitçyogyàü÷abhàgitvaniyamàt dattakasya grahãtuþ pitàmahaurasatve tàdç÷apitçvyatulyasyaivàü÷asya tadyogyatvàddattakapautraþ pitçvyatulyamevàü÷aü labhatàmiti vàcyaü putrasya dattakatve caturthàü÷aþ pautrasya tu tathàtve samànàü÷a iti vaiùakhàt . tata÷ca svasamànaråpasya pituryàdç÷àü÷aþ ÷àstrasiddhastasyaiva svapitçyogyàü÷ateti yathoktameva sàdhu . evaü rotiþ prapautre'pyanusartavyeti . nanu kùetrajadattakàdãnàü nàmànyadhanàdhikàritve'pi ràjye'nadhikàraþ ÷råyate . yathà %<aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca . gåóhotpanno'paviddha÷ca bhàgàrhàstanayà ime . kànãna÷ca maho óh÷ca krotaþ paunarbhavastathà . svayaüdatta÷ca dàsa÷ca ùaóime putrapàü÷ulàþ . abhàve pårvapårveùàü paràn samabhivacavet . paunarbhavaü . svayaüdattaü dàsaü ràjye na yojayet>% . tathà %<na kùetrajàdãüstanayàn ràjà ràjye'bhiùecayet . pitçõàü sàdhayennityamaurase tanaye satãti>% ucyate . ÷àstràntarasadbhàve vi÷eùa÷àstrasya sàmànyaparatvameva làcavàt . ataeva pårvapårvàbhàve paraparàdhikàrabodhakaü hi pårvavàkyaü pràguktanàradàdivacanaikavàkyatayà samagraràjyameva viùayokaroti paravacana¤ca satyaurase kùetrajadattakàdãnàü samànàü÷aniùedhakam asavarõakùetrajadattakàdiviùayaü và . anyathà vàkyabhede gauravam . tatsvãkàre'pi nànena vacanena kùetrajadattakàdãnàü satyaurase svasvocitàü÷o niùidhyate kintvorasasattve teùàmabhiùekaü niùidhyaurasasya ràjye'bhiùeko vidhãyate tathà ca kùetrajadattakàdayaþ sàmànya÷àstrapràptamaü÷aü labhanta eva tatsaïkocakàbhàvàt . na caitadeva vacanaü bàdhakaü bhinnaviùayatvàt . ataeva %<bhàgàrhàstanayà ime>% ityanena pårvavacane bhàgàrhatvaü spaùñãkçtam . ràjyàtiriktasya bhàma iti na ÷akyate vaktu ràjyasyaiva tatropasthitatvàt paunarbhavàdãnàntu pårbapårvàbhàve'pi ràjyaniyojanàbhàvaþ pçthagabhidhànasàmarthyàditi . etàvatà prabandhenàbhihito'ye kùetrajadamakàdãnàmaurasena saha vibhàgaprakàraþ . sa tu ÷ådrasya na sambhavati tasya tu %<dàsyàü và dàsadàsyàü và yaþ ÷ådrasya suto bhavet . so'nuj¤àto haredaü÷amiti dharmo vyavasthita>% iti manuvacanena %<jàto'pi dàsyàü ÷ådreõa kàmato'ü÷aharo bhavet . mçte pitari kuryustaü bhràtarastvardhabhàginam . abhràtçko haret sarvaü duhitéõàü sutàdçte>% iti yàj¤avalkyãyena ca dàsoputrasyàpyaurasena samàü÷àbhidhànena pituranantaraü bhràtçrahitasya tasyaiva dohitreõa saha vibhàgadar÷anena daõóàpåpàyitaþ sati pitari kùetrajadattakàdãnàmaurasena samàü÷aþ asati tu tadardhàü÷aþ . anyathà yatra ca kùetrajadattakàdãnàmaurasacaturthàü÷itvaü tatra tadapekùayà atyantaviprakçùñasya dàsãputrasyaurasasamàü÷itvamiti mahadvaiùamyaü syàt . evaü satsu kùetrajàdiùu satyo÷ca patnãkanyayordauhitràdhikàre këptàdhikàravidhibàdhàpattiþ . tena dauhitraparyantàdhikàri÷çïkhalàyàü tadekatame satyapi na dàsãputrasya sarvaharatvaü kintu tatsamàü÷aþ . ataeva %<dattaputre yathà jàte kadàcittvauraso bhavet . piturvittasya sarvasya bhavetàü samabhàginau>% ityapi vacanaü ÷ådraviùaya eva yojanãyam . tathà %<÷ådrasya tu savarõaiva nànyà bhàryopadi÷yate . tasyàü jàtàþ samàü÷àþ syuryadi putra÷ataü bhavet>% ityatra vacane ÷ådràõàü bhàryotpannànàü sarveùàü samàü÷amabhidhàya punaryadi putra÷atam ityanena putràntaràõàmapi samàü÷atà pratipàdità . aurasamàtraparatve pårveõaitatpràptyà punaretadabhidhànaü vyarthaü syàt . dvyàmuùyàyaõadattakasya tu janakapratigrahãtrorubhayoraputratve sarvarikathaharatvaü satyaurase gçhãtasya tu nàü÷aharatvaü grahaõà nantaramaurasotpattau tu janakadhane tadaurasàrdhaharatvaü grahãturasàdhàraõadattakasya yàdç÷o'ü÷aþ ÷àstrãyaþ tadardhaharatva¤ceti . yadàha prabaràdhyàyaþ . %<yadyeùàü svàsu bhàryàsu apatyaü na syàt tadà rikthaü hareyuriti>% . tathà nàradaþ %<dvyàmuùyàyaõakà dadyurdvàbhyàü piõóodake pçthak . rikthàdardhàü ÷amàdadyurvãjikùetrikayostathà>% . vãjikùetrikapadayorjanakapratigrahãtrubhayopalakùakatvaü pràgevàbhihitam .
     athàndhapaïguprabhçtiputràõàü dhanànadhikàritayà tadaurasakùetrajayoreva pitàmahadhanabhàgitva÷ruterna tadgçhãtadattakaputràdeþ pitàmahadhanàdhikàraþ . kintu bharaõamàtram andhàdibhàryàõàü bharaõavidhànena tadbharaõasya daõóàpåpàyitatvàt . tathà hi, andhapaïgvàdãnanadhikàriputrànabhidhàyàha %<aurasàþ kùetrajàstveùàü nirdoùà bhàgahàriõaþ . aputrà yoùita÷caiùàü bhartavyàþ sàghuvçttayaþ . sutà÷caiùàü prabhartavyà yàvanna bhartçsàt kçtàþ>% yàj¤aø . evaü grahaõànantaramutpannaurasena saha dattakasya vibhàgadar÷anàt satyaurase gçhãtasyàpi nàü÷abhàgitvamiti . tathà vidhànaü vinà parigçhãtasyàpi nàü÷abhàgitvamityàha %<tasmin jàte sute datte na kçte ca vidhànake . tat sva tasyaiva vittasya yaþ svàmã pitura¤jamà>% . tathà manuþ %<avidhàya vidhànaü yaþ parigçhõàti putrakam . vivàhavidhibhàjaü ta na kuryàt dhanabhàjanam>% iti . anyajàtãyadattakasyàpi nàü÷abhàgitvamityàha %<yadi syàdanyajàtãtho gçhãto'pi sutaþ kvacit . aü÷abhàja na taü kuryàt ÷aunakasya mataü hi tat>% .
     dattakamãmàüsokto vi÷eùo diïamàtramatrodàhriyate . puttrànumatyà puttravato'pri puttragrahaõe'dhikàraþ %<yannaþ pità sajànãte tasmiüstiùñhàmahe vayam . purastàt sarve kurmahe tvàmanva¤co vayaü sma hãti>% ÷rautaliïgàt .
     %<aputreõeti pustvaü vivakùitaü striyàhomapratigrahamantrànadhikàreõa tadgrahaõànadhikàraþ iti vàcaspatimata taddåùayitvà bràhmaõàdidvàrà homamantrapàñhena bhartranuj¤ayà tàsàmapyadhikàraþ iti>% vyavasthàpitam . %<ekatvavivakùayà dvàbhyàü tribhirvà ekaþ putro na grahãtuü ÷akyate dvyàmuùyàyaõavidhi÷ca janakaparigrahãtadvayaviùayakaþ na pratigrahãtçhayaviùayaka ityavirodhaþ>% iti . ataandrikàmatàda vailakùaõyam . sodarabhyàtçputrasya putrãkaraõe bahånàmapi militànàü mugapadevàdhikàraþ . tadayaü nirgalità'rdhaþ . sasàbagotraþ sapiõóo mukhyaþ tadabhàve'samànagotraþ sapiõóaþ . yadyapyasamànagotraþ sapiõóaþ samànagotro'sapiõóa÷cetyubhàvapi tulyakakùau ekaikavi÷eùaõaràhityàdubhayostathàpi gotrapravartakapuruùàt sàpiõóyapravartakapuruùasya sannihitatvenàbhyarhitatvaü tena càsamànagotro'pi sapiõóa eva gràhyo màtàmahakulãnaþ sarvathà sapiõóàbhàve'sapiõóastatràpi samànodakaþ à caturda÷àtsamànagotraþ pratyàsannaþ . tasyàbhàve asamànodakaþ sagotra aikaviü÷àt . tasyàpyabhàve asamànagotro'sapiõóa÷ceti tadàha ÷àkalaþ %<sapiõóàpatyaka¤caiva sagotrajamathàpi và . aputtrako dvijo yasmàt puttratve parikalpayet . samànagotrajàbhàve pàlayedanyagotrajam>% iti . sagotra ityanena sodakasagotrau gçhyete . atra ca pårvapårvasya pratyàsattyati÷ayena nirde÷a iti tadevàha va÷iùñho'pi %<adåravàndhavaü bandhusannikçùñameva pratigçhõãyàt>% iti . asyàrthaþ adåra÷càsau bàndhava÷cetyadårabàndhavaþ sannihitaþ sapiõóa ityarthaþ . sànnidhya¤ca dvighà sagotratayà svalpapuruùàntareõa ca bhavati . tatra sagotraþ svalpapuruùàntaraþ sapiõóo mukhyastadabhàve bahupuruùàntaro'pi sagotraþ sapiõóaþ . tadabhàve asamànagotraþ sapiõóastasyàpyabhàve vandhusannikçùñaþ sapiõóaþ bandhånàü sapiõóànàü sannikçùñaþ sapiõóaþ svasyàsapiõóaþ sodaka ityarthaþ paryavasyati . tatràpi sannikarùo dvividhaþ sagotratayà svalpapuruùàntareõa ca . svasyàsapiõóo'pi svasamànagotraþ svalpapuruùàntaraþ sapiõóànàü sapiõóo mukhyastadabhàve bahupuruùàntaro'pi sagotraþ sapiõóasapiõóaþ sodaka iti yàvat . sapiõóasodakàsambhave samànagotra aikaviü÷àt gràhyaþ . tadabhàve'samànagotro'sapiõóo'pi gràhyaþ . %<tadabhàve'sapiõóeveti>% ÷aunakãyàt %<sandehe cotpanne dårabàndhavaü ÷ådramiva sthàpayet>% iti va÷iùñhaliïàcca . %<dåre bàndhavà yasyàmau dårabàndhavaþ gotrasàpiõóyàbhyàmasannihiya ityarthaþ . sandeho'tra kula÷ãlàdiviùaya . sa càmaùiõóe'sagotre ca bhavatãti so'pyanuj¤àyate>% . sagotrasapiõóeùu bhràtçputra eva puttrãkàrya ityuktaü yathà tatra sodarabhràtçputra eva puttrãkàrya ityàha manuþ . %<bhràtéõàmekajàtànàmeka÷ca t puttravàn bhavet . sarve te tenaputtreõa puttriõo manuravravãta>% iti . ata bhràtçõàü pratigrahãtçtvapratipàdanàt gràhyatvàbhàvo'yamatvate . ekajàtànàmityanenaikena pitrà ekasyàü màtari jàtànàmeva grahãtçtvaü na bhinnodaràõàü bhinnapitçkàõàü veti gamyate . bhràtçõàmiti puüstvanirde÷àt padadvayopàdànasàmarthyàcca sodaràõàü bhràtçbhaginãnàmapi parasparaputragrahãtçtvàbhàvo'vagamyate . tadàha vçddhagautamaþ %<bràhmaõàditçye nàsti bhàgineyaþ sutaþ kvaciditi>% bhàgineyapadaü mràtçputtrasyàpyupalakùaõam tena bhaginyà bhràtçputtro na gràhya ityarthaþ siddhyati .
     ekaputtreõa puttradànasya niùedhena pratigrahã'pi niùiddhaþ yathoktaü tatraiva .
     eka eva puttro yasyeti ekaputtraþ tena tatputtradànaü na kàryam %<na tvevaikaü puttraü dadyàtpratigçhõãyàdveti>% va÷iùñha÷araõàt . atra svasvatvanivçttipårvakaparasvatvàpàdanasya dànapadàrthatvàt parasvatvàpàdanasya ca parapratigrahaü vinànupattestamapyàkùipati tena pratigrahaniùedhã'pi anenaiva siddhyati . ataeva va÷iùñhaþ %<na tvevaikaü putraü dadyàtpratigçhõãyàdveti>% uktvà tatra hetumàha %<sa hi santànàya pårveùàmiti>% santànàrthatvàbhidhànenaikasya dàne santànavicchittipratyavàyo bodhitaþ . sa ca dàtçpratigrahãtrorubhayorapi ubhaya÷eùatvàt .
     màtàpitrormadhye piturnirapekùatathà striyàstu bhartranuj¤àpekùatayà mukhyagauõàdhikàrau tatràktau yathà
     bahuputreõeti puüstva÷ravaõàt striyàþ puttradànapratiùedhaþ . %<na strã puttraü dadyàt>% nairapekùya÷ravaõàt bhartranuj¤àne tasyà apyavikàraþ . vathà ca va÷iùñhaþ %<anyatrànuj¤ànàdbhartuþ>% iti . yattu %<dadyànmàtà pità yaü và>% iti yacca %<màtà pità và dadyàtàmiti>% màtuþ pitçsamakakùatayàbhidhànaü tadapi bhartranuj¤ànaviùayameva . na caivaü vidhavàyà àpadyapi putradànaü na syàt bhartranuj¤ànàsambhavàt parigrahavaditi vàcyam . mànavoyaliïgadar÷anena tathàkalpanàt nairapekùyakatva÷ravaõàcca strãnirapekùasyaikasyàpi bharturdàkàdhikàraþ . %<dadyàt màtà pità yaü và>% . %<màtà pità và dadyàtàmiti>% màtçnirapekùaikapitçnirde÷àt vãjasya pràdhànyàt %<ayonijà api putràdç÷yanta>% iti vaudhàyanãyahetudar÷anàcca . bhàrate'pi %<màvà bhastrà pituþ putro yena jàtaþ sa eva hi>% iti . ÷rutirapi %<àtmà vai jàyate putra>% iti . mànave dadyàtàmityubhayakartçkatà÷ravaõàccobhayàdhikàro mukhyaþ . ataeva va÷iùñhaþ %<÷ukra÷oõitasambhavaþ putro màtàpitçnimittakastasya pradànavikrayaparityàgeùu màtàpitarau prabhavataþ>% iti . baudhàyano'pi %<màtàpitroreva saüsargasàmyàt>% iti . ataeva %<màtà pità và dadyàtàmiti>% mançnà màturbhartranuj¤ànasàpekùatvàt jaghanyatvaü stryanuj¤ànanairapekùyàt piturmadhyamatvaü janakatàsàmyàt ubhayormukhyatvamabhipretya pårvapårvàsvarasàduttarottaramabhihitam . na cedamekameva vàkyaü dvivacanàntaikakriyà÷ravaõàditi vàcyam madhye vikalpàsaïgateþ tasmàt kalpatrayameva . ataeva yogã÷varaþ %<dadyànmàtà pità yaü và>% iti pratyekamekavacanàntameva kriyàpadamudàjahàra . tatràpi nimittamàha prayatnata iti . prakçùño yatno yasmin kàle'sau prayatna àpatkàlastena càpatkàla eva puttradànaü nànyathetyarthaþ .
     pa¤cavarùàtãtasyanagràhyatà tatroktà yathà
     kàlikàpuø %<dattàdyà api tanayà nijagotreõa saüskçtàþ . àyànti putratàü samyaganyavãjasamudbhavàþ . piturgotreõa yaþ putraþ saüskçtaþ pçthivãpate . àcåóàntaü na putraþ sa putratàü yàti cànyataþ . cåóàdyà yadi saüskarà nijagotreõa vai kçtàþ . dattàdyàstanayàste syuranyathà dàsa ucyate . årdhvantu pa¤camàdvarùàt na dattàdyàþ sutà nçpa! . gçhãtvà pa¤cavarùãyaü putreùñiü prathama¤caret . paunarbhavantu tanayaü jàtamàtraü samànayet . kçtvà paunarbhavaùñomaü jàtamàtrasya tasya vai . sarvàüstu kuryàt saüskàràn jàtakarmàdikàn naraþ . kçte paunarbhavaùñome tataþ paunarbhavaþ sutaþ iti>% . anyavãjasamudbhavà api dattàdyàstanayà nijagotreõa pratigrahãtrà svagotreõa samyak svasåtroktavidhinà jàtakarmàdibhiþ saüskçtà÷cet tadaiva pratigrahãtuþ putratàü pràpnuvanti nànyathetyarthaþ . tadàha va÷iùñhaþ %<anya÷àkhãdbhavo dattaþ putra÷caivopanàyitaþ . svagotreõa sva÷àkhoktavidhinà sa sva÷àkhabhàgiti>% dattàdyà ityàdipadena kçtrimàdãnàü grahaõam . aurasaþ kùetraja÷caiva dattaþ kçtrima eva ca . gåóhotpanno'paviddha÷ca bhàgàrhàstanayà ime . kànãna÷ca sahoóha÷ca krãtaþ paunarbhavastathà . svayandatta÷ca dàsa÷ca ùaóime putrapàü÷ulàþ . abhàve pårvapårveùàü paràn samabhiùecayet . paunarbharva svayandattaü dàsaü ràjye na yojayediti pårvopakramàt yo'yaü paunarbhavàdãnàü ràjyaniyojanàbhàvaþ sa orasavyatiriktàbhàva eva abhàve pårvapårvadhàmityasyevànenàpavàdàt satyaurase tu ràjyàbhàvasya %<na kùetrajàdãüstanayàn ràjà ràjye'bhiùecayet . pitéõàü sàdhayennityamaurame tanaye satãttyatena>% pràgevàbhidhànàt . satyaurase kùetrajàdãn ràjye naivàbhiùecayet pitéõàü nityaü ÷ràddhàdi ca naiva sàdhayet na kàrayedityarthaþ . gotreõeti yadyapi jàtakarmàdãnàü sàkùàdgotrasya karaõatà na ÷råyate tathàpi tadaïgabhåte vçddhi÷ràddhe tatsambandhàva÷yambhàvàt pradhàne'pi tatsambandha iti . cåóàdiùu sàkùàdeva tatsambandhaþ . %<÷ikhà api ca kartavyàþ kumàrasyàrùasaïkhyayeti>% smaraõàt . saüskàraiþ putratvamityuktam tànevànvayavyatirekàbhyàmàha piturgotreõeti . yaþ putra àcåóàntaü cåóàntaiþ saüskàraiþ piturjanakasya gotreõa saskçtaþ so'nyato'nyasya putratàü na yàti . ayamatràbhisandhiþ . kçtacåóasya parigrahãtuþ putratàbhàvapratipàdanam asàdhàraõaputratàü viùayãkarotãtyava÷yaü vàcyam . anyathà gçhãtvà pa¤cavarùãyaminena kçtacåóasyàpi parigrahãtçputçtàpratipàdanavirodhàt . gçhãtvetyasya ca kçtacåóaviùayatvàva÷yambhàvaþ spaùñamiùyate tata÷ca cåóàntasaüskçtasya parigrahe dvyàmuùyàyaõatà bhavati gãtradvayena saüskçtatvàt tasya ca phalaü gotradvayasambandha ityagre vakùyate . anena jàtakarmàdãnàü cåóàntànàü saüskàràõàü putratàhetutvamuktam . àcåóamiti vaktavye yadantagrahaõaü tadakçtàrùasamasaïkhya ÷ikhasya puttrãkaraõàbhyanuj¤ànàrthaü pradhànaniùpattyà puttratàrhatvàt cållàdyà iti vakùyamàõatvàcca . akçtajàtakarmàdyasambhave kathamityata àha cåóàdyà yadãti . yadi cåóàdyàþ saüskàrà nijagotreõa pratigrahãtragotreõa kçtà vai÷abdo'vadhàraõe tadaiva dattàdyàstanayàþ syuranvathà te dàsà ucyante iti . cåóà àdyà yeùàü te tatheti na tu cåóàyà àdyà iti pårveõa paunaruktyàpàtàt . anena jàtakarmàdyannaprà÷anàntànàü janakagotreõànuùñhàne'pi na virodhaþ . tathà ca akçtajàtakarmàdirmukhyaþ akçtacåóo'nukalpa iti siddhyati . dattàdyà ityàdipadena kçtrimàdigrahaõamityuktameva teùàmapi saüskàraireva puttratvaü na parigrahamàtreõa anyathà dàsa ucyata iti vipakùabàdhakàt . anyathà cuóàdyakaraõe kçtacåóàdiparigrahe và dàsatà bhavati na tu puttratvamityarthaþ asya puttratvasya yåpatvàdivat saüskàrajanyatvàt . asaüskçtaþ puttrãkàrya iti sthitam tatràvadhyapekùàyàmàha årdhamiti . asaüskçto'pi pa¤camàdårdhvaü na gràhyaþ kàlàbhàvena puttratvànupapatteþ . anena pa¤caiva varùàõi puttraparigrahakàlà ityuktaü bhavati tadvyatirekeõàbhidhànantu pa¤camànantaraü gauõo'pi kàlã nàstãti pratipàdanàya . anyathà %<svakàlàduttaraþ kàlo gauõaþ sarvaþ prakãrtita>% iti nyàyena pa¤camànantarasya gauõakàlatvàpattiþ . tata÷ca jananamàrabhyàtçtãyavarùaü, tatràpi tçtãyavarùasya mukhyakàlatà årdhvantu pa¤camàdvarùàdityupasaühàre varùa÷ravaõàcca atràpi cåóà÷abdasya tçtãyavarùaparataivàbhipreteti gamgate . anyathà upanãtisahabhàvapakùe aùñamavarùasyàkçtacåóasya parigrahàpattiþ . naceùñàpattiþ %<årdhvantu pa¤camàdvarùàdityanena virodhàt>% . tasmàdàcåóàntamityatra cåóà÷abdastçtãyavarùapara eva yuktaþ tçtãyànantaramàpa¤camaü gauõaþ årdhvantu gauõo'pi neti sthitam .
     %<yattukàtyàyanasmaraõam . vikraya¤caiva dàna¤ca na neyàþ syuranicchavaþ>% . dàràþ puttrà÷ca ityanicchånàü dànàdiniùedhaþ so'pi pa¤cavàrùikasyaiva nàdhikasyeti vyàkhyayam . yacca %<sadç÷antu prakuryàt yamiti>% vàkye guõadoùavicakùaõamiti pàñhamabhigretya vicakùaõaü na tu bàlamiti sarvaj¤ena vyàkhyàtam tadapi pa¤cavàrùikameva . vicakùaõaü càturyavi÷eùeõa na tu bàlam %<bàla à ùoóa÷àdvarùàt>% iti lakùaõavi÷iùñaü na kuryàdityartha iti vyàkhyeyam . tarhyasaüskçtàbhàve kathamita àha grahãtveti . pa¤cavarùãyaü cåóàntasaüskàrasaüskçtamityarthaþ . nanu kathaü tasya grahaõaü dàsatàbhidhànàdityata àha puttreùñimiti . ayamatràbhisandhiþ %<agnaye putravate puroóà÷amaùñàkapàlaü nirvapedindràya putriõe puroóà÷amekàda÷akapàlaü prajàkàmo'gnirevàsmai prajàü prajanayati vçddhàmindraþ prayacchatãti>% vàkye prajàphalakatvàmaùñeþ ÷råyate tat yatrànutpannà prajà tatra tadutpattireva bhàvyà yatra tåtànnà parigçhyate tatrotpatterabhàvàttatyàþ prajàtvameva bhàvyamiti kalpyate prakçtavidhyanyathànupapatteþ . tacca dàsatvàpanãdanamçte na sambhavatãti tadapanodo'pyava÷yamabhyupeyaþ . anyathà prajàtvamàtrasampà katve putraparigrahamàtre syàt . yadi ca saüskàraireva tatra putratvotpatterna tadapekùeti tarhi prakçte'pi tulyaü prathamapadenàtra tatsåcanàt . %<sarvàüstu kuryàt saüskàràn jàtakarmàdikànnaraþ>% ityante'bhidhànàcca . tasmàt putreùñyà pårvasaüskàraprayuktadàsatvàpanodapårvakaprajàtvasampàdanàt saüskçto'pi parigràhya iti sthitam . yadyevaü tarhi saüskçtamityeva vàcyam kiü pa¤cavarùãyapadopàdàneneti cenmaivam pa¤cavarùãyasyaiveti niyamàrthatvàt niyama÷càkùaragrahaõapårvakabrahmavarcasaphalakopanayanapràptyarthaþ . nacàyanniyamaþ pårvavàkyenaiba siddha iti vàcyam tasyàkçtasaüskàràvadhisamarpakatvena prakçtatvàbhàve parigçhãtatvàt . prathamamiti saüskàrebhyaþ pràgityarthaþ . nanu parigrahahomàdeva pràgiti kuto naùyate, gçhãtveti sàïgàyà grahaõabhàvanàyàþ ktvàpratyayena pårvakàlatàvagamàt . putreùñyà pårvasaüskàràpanodena saüskàràntaràva÷yàpekùaõàcceti . puttracchàyàvahamityasyàrthastatraivokto yathà
     putracchàyà putrasàdç÷yaü tacca niyogàdinà svayamutpàdanayogyatvam yathà bhràtçsapiõóasagotràdiputrasya, naücàsambandhini niyogàsambhavaþ %<vãjàrthaü bràhmaõaþ ka÷ciddhanenopanimantryatàmiti>% smaraõena nimantraõasambhavàt . tata÷ca bhràtçpitçvyamàtuladauhitrabhàgineyàdãnàü niràsaþ putrasàdç÷yàbhàvàt . etadevàbhipretyoktamagre tenaiva %<dauhitro bhàgineya÷ca ÷ådràõàü vihitaþ sutaþ . bràhmaõàditraye nàsti bhàgineyaþ sutaþ kvaciditi>% . atràpi bhàgineyapadaü puttràsadç÷ànàü sarbeùàmupalakùaõaü viruddhasambandhasya samànatvàt . viruddhasambandha÷ca niyogàdinà svayamutpàdanàyogyatvam . yathà viruddhasambandho vivàhagçhyapari÷iùñe ca varjitaþ . %<dampatyormithaþ pitçmàtçsàmye vivàho viruddhasambandho yathà bhàryàsvasurduhità pitçvyapatnãsvasà ceti>% . asyàrthaþ yatra dampatyorbadhåvarayoþ pitçmàtçsàmyaü badhvà varaþ pitçsthànãyo bhavati varasya và badhårmàtçsthànãyà bhavati tàdç÷o vivàho viruddhasambandhaþ tatra yathàkramamudàharaõadvayaü bhàryàsvasurduhità ÷yàlikàputtrã pitçvyapatnãsvasà pitçvyapatnyà bhaninã ceti . tathà prakçte viruddhasambandhaþ puttro bartjanãya iti yato ratiyogaþ sambhavati tàdç÷aþ kàrya iti yàvat .
     parigrahavidhyabhàve vi÷eùamàha manuþ . %<avidhàya vidhànaü yaþ parigçhõàti puttrakam . vivàhavidhibhàjaü taü kuryànna dhanabhàjanamiti>% . parigrahavidhiü vinà parigçhãtasya vivàhamàtraü kàryaü na dhanadànamityarthaþ kintu tatra patnyàdaya eva dhanabhàjaþ vidhiü vinà tasya puttratvànutpàdàt . ataeva vçddhagautamaþ %<sagotreùu kçtà ye syurdattakrãtàdayaþ sutàþ . vidhinà gotratàü yànti na sàpiõóyaü vidhãyate>% iti vidhinaiva gotratàü yàntãti niyamaþ dànàdividhãnàü dattakàdilakùaõàntargatatvena svaråpanirvàhakatvàt yathoktaü %<yamadbhiþ puttramàpadi>% . abgrahaõaü sakaladànavidherupalakùaõaü tena ca pratigrahavidhirapyàkùipto bhavati . medhàtithirapi dattakàdiùu saüskàranimittameva puttratvamàha %<satyapi prayoge indràdi÷abdavallokato'rthàti÷ayàt ÷àstre cotpattividhànàt bhàryàdivyavahàravat puttratvavyavahàro'vagantavya ityàdigranthasandarbheõa>% . tasmàt dattakàdiùu saüskàranimittameva puttratvamiti siddham . dànapratigrahahomàdyanyatamàbhàve tu puttratvàbhàva eveti .
     dattakasya janakagrahãtrormadhye sàpiõóyamasti na veti saü÷anirõayàya sàpiõóyavi÷eùasya tayorabhàvastatra pratipàditaþ %<nanu manuvacanàt janakagotranivçttàvapi pratigrahãtçgotrapràptau kiü mànamityata àha vçhanmanuþ . dattakrãtàdiputtràõàü vãjavaptuþ sapiõóatà . pa¤camã saptamã tadvat gotraü tatpàlakasya ceti>% . dattakrãtàdiputtràõàü vãjavapturjanakasya sapiõóatàstyeva dànàdinàpi sà na nivartate tasyà avayavànvayaråpatayà yàvaccharãraü durapaneyatvàt anenàvayavànvaya eva sàpiõóyaü na piõóànvaya ityuktaü bhavati piõóànvayasya %<vyapaiti dadataþ svadheti>% apagamàvagamàt . sà ca sapiõóatà kiyatãtyapekùàyàmàha pa¤camã saptamãti . pa¤cànàü påraõã pa¤camã pa¤capuruùavyàptetyarthaþ evaü saptamã . gotamo'pi %<årdhvaü saptamàt pitçvandhubhyaþ vãjina÷ca màtçbandhubhyaþ pa¤camàditi>% . atra vãjigrahaõaü dattakàdyutpàdakànàü sarveùàmapi saügrahàrthaü na kevalaü kùetrajotpàdakasyaiva %<ya ete'bhihitàþ puttràþ prasaïgàdanyavãjajàþ . yasya te vãjato jàtàstasya te netarasya tviti>% manusmaraõàt . tasya te puttrà iti puttratvapratipàdanaü sàpiõóyapratipàdanàrthaü na tu puttratvotpàdanàrthaü %<puttràn dvàda÷a yànàha>% ityàdipratigrahãtçputtratvapratipàdanavirodhàt netarasya pratigrahãturityarthaþ . nanvevaü kanyàvadubhayatràpi sàpiõóyamàstàü pratigraheõa gotravat sàpiõóyasyàpyutpatteriti cenmaivam %<sagotreùu kçtà ye syurdattakrãtàdayaþ sutàþ . vidhinà gotratàü yànti na sàpiõóyaü vidhãyate>% iti vçddhagotamasmaraõavirodhàt . ye dattàdayaþ sutàþ sagotreùu sagotramadhye kçtàste vidhinà gotratàü santatitvaü yànti parantu taiþ saha vidhinà sàpiõóyaü na vidhãyate notpadyata ityarthaþ . sagotreùvapi sàpiõóyanutpattau paragotre sutaràü sàpi õóyànutpattiruktà . yukta¤caitat pitràrabdhatvena bhartrà sahaika÷arãràrabdhakatvena ca yathà ubhayatràpi sàpiõóyaü siddhyati na tathà dattake pitràrabdhatve'pi pratigrahãtrà sahaika÷arãràrambhakatvàbhàvàt . tatra càyamarthaþ dharmàrthaü svasyàlokatàparihàrakadharmasampattyarthaü tattadgotreõa janakàpekùayà bhinnagotreõàpi parigrahãtrà putravat puttrapratinidhitayà parigçhya ye putrà vardhitàþ teùu kevalaü parigrahãtraü÷apiõóavibhàgitvameva na sàpiõóyamiti tasmàt atra dattake nàparigrahãtçsàpiõóyaü kintu janakakula eva sàptapauruùikaü sàpiõóyamiti siddham .
     nanvevaü dattakasya pratigrahãtçkule sàpiõóyàbhàve kathaü vivàho na syàditi cet satyam . sagotratvàditi vråmaþ . tarhi tadbhaginyàdisantatau vivàho'stu sagotratvasapiõóatvayorabhàvàt na càtra niùedhakaü vacanamupalabhàmahe pratyuta %<sàvitrãü yasya yo dadyàt tatkanyàü na vivàhayet . tadgotre tatkule vàpi vibàho naiva doùakçt>% ityàdyanukålameva vacanamasti . na ceùñàpattiþ avicchinnàvigãtasakalade÷ãya÷iùñàcàravirodhàt tasmàt kiü tatràvivàhanimittamiti . atra kai÷ciducyate %<asapiõóà ca yà màturasagotrà ca yà pituþ . sà pra÷astà dvijàtãnàü dàrakarmaõi maithune>% iti manuvàkye svasyàsapiõóeti vaktavye yat piturasapiõóàvacanaü taddattakasya pratigrahãtçsapiõóàyà vivàho mà prasàïkùãdityevamartham anyathà pitçdvàrake sàpiõóye målapuruùàdaùñamasya varasya, màtçdvàrake sàpiõóye målapuruùàt ùaùñhyàþ kanyàyà vivàho na syàt pituþ sapiõóatvena asapiõóatà'bhàvàt na caùñàpattiþ %<pa¤camàt saptamàdårdhvaü màtçtaþ pitçtastathà>% ityàdisakalasmçtinibandha÷iùñàcàravirodhàt . na cedaü dåùaõaü dattake'pi samànam aùñamasya tasya ùaùñhyàþ kanyàyàþ pituþ saùiõóatvena avivàhyatvaprasaïgàditi vàcyam %<sapiõóatà tu puruùe saptame vinivartate>% iti vakùyamàõavàkyena saptamasya dattakapiturmålapuruùàsapiõóatvena ùaùñhyàþ kanyàyàstadasàpiõóyena ùaùñyàþ saptamasya ca pituþ sapiõóatvàbhàvàdityuktameva . tasmàt dattakasàpiõóyanirõàyakamidameva vacanamiti kànupapattiþ 7 . tadatibhràntapralapitaü vikalpàsahatvàt tathà hi kimidaü dattakasyaiva sàpiõóyanirõàyakam uta dattakaurasayorubhayoriti . nàdyaþ dvedhà hi asya vacanasya dattakaviùayatà sambhavet dattakaprakramàdvà dattakamàpiõóyanirõàyakavi÷eùavacanaikavàkyatvàdvà na cehobhayamapyasti anupalambhàt . ki¤càsya dattakaparatve atratyaü pitupadaü gauõyàü pratigrahãtçpitçparaü syàt tacca aniùñam %<na vidhau paraþ ÷abdàrtha>% iti nyàyavirodhàt . nàpyantyaþ pitçpade yugapadvçttidvayavirodhàt . na ca gaïgàyàü mãnaghàùàvityatreva vçttyantaratàtparyagràhakaü pramàõamasti . tasmàt aurasabiùayamevedaü vacanaü garbhàdhànàdiprakramàt %<pa¤camàt saptamàdårdhvamiti>% vacanàntaraikavàkyatvàcca . na càsyaurasaparatve kåñasthàt aùñamasya varasya ùaùñhãkanyàyà÷ca anudbàhyatvaprasaïgaþ piturasapiõóatvàbhàvàdityuktameva dåùaõamiti vàcyam tasya pituriti pa¤camyàü ùaùñhãbhramanibandhanatvena adåùaõatvàt . ataeva yogã÷vareõa %<màtçtapitçtastathà>% ityatra pa¤camãtvanirõàyakastasilprayoga àdattaþ . tasyàpi sàrvavibhaktikatva÷aïkàyàm %<årdhvaü saptamàt pitçbandhubhyo vãjina÷ca màtçbandhubhyaþ pa¤camàditi>% gautamavàkye pa¤camyà nirõaya iti na ki¤cit samàdhànamiti samàdhànàntaraü vaktavyam . tatràpare àhuþ %<kùetrajàdãn sutànetànekàda÷a yathoditàn . puttrapratinidhãnàhuþ kriyàlopànmanãùiõaþ>% ityatra vàkye kùetrajàdãnàü putrapratinidhitvàbhidhànàt %<pratinidhistaddharmà syàditi>% nyàyena sakalaurasadharmapràptyà pratigrahãtràdipitçmapiõóàvarjanaü setsyatãti . tanna %<na sàpiõóyaü vidhãyate>% ityanena niùiddhasya sàpiõóyasya atide÷àsambhavenàpràptyà tadvarjanàsambhavàt . etena putranàmnà aurasadharmàtide÷àt pratigrahãtràdipitasapiõóàvarjanasiddhirityapàstam %<na tau pa÷au karotãti>% vat niùiddhasya sàpiõóyasya atide÷àsambhavena varjanàsambhavàt tasmàt ananyagatyà vàcanikameva pratigrahãtçkule sàpiõóyam abhyupagantavya pati . ceducyate . dvividhaü hi sàpiõóyam avayavànvayena piõóànvayena ceti tatràvayavànvayasàpiõóyasya dattake pratyakùavàdhitatvena hemàdriþ piõóànvayamevopàdàya dattakàdãnàü pratigrahãtçkule tripuruùameva sàpiõóyaü vyavàtiùñhipat .
     dattakànàmeùà piõóànvayaråpà a÷aucàvivàhyatvàdipayojikà traipauruùyeva sapiõóatà, na %<lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ . piõóadaþ saptamastepàü màpiõóyaü sàptapauruùamiti>% màtsyàbhihità sàptapauruùã tasyàþ sàmànyaråpatayà vi÷eùeõàpavàdàt . etadevàbhipretyoktaü saügrahakàreõa %<dattakànàntu putràõàü sàpiõóyaü syàt tripauruùam . janakasya kule tadvadgrahãturiti dhàraõeti>% . yadidamubhayatra tripuruùasàpiõóyàbhidhànaü tat dvyàmuùyàyaõàbhipràyeõa tasya trikadvayena saha sapiõóãkaraõàbhidhànàt ÷uddhadattakasya tu pratigrahãvçkule tripuruùaü piõóànvayaråpaü sàpiõóyaü janakakule sàptapauruùamavayavànvayaråpameveti . tadvat sapiõóatàvaüt gotramapi vãjavapturjanakasya na keyalaü janakasya api tu tatpàlakasya ca dattakàderyaþ màlakastasya ca gotraü dattakàdãnàü bhavatãti . anena sapiõóatàvailakùaõyaü gotre'bhihita yathà sapiõóatà janakamyaiva na tathà gotraü kintu ubhayorapi taditi . na cedamapi dattakamàtre kintu dvyàmuùyàyaõe dattakavi÷eùe . tathà hi dvividhà dattakàdayo nityavaddvyàmuùyàyaõà anityavaddvàmuùyàyaõà÷ceti . tatra nityavadadvyàmuùyàyaõa nàma ye janakapratigrahãtçbhyàmàvathorayaü puta iti saüpratipannàþ . anityavaddvyàmuùyàyaõàstu ye cóàntaiþsaüskàrerjanakena saüskçtàþ upanayàdibhi÷ca pratigrahãtrà, teùàü gotradvayenàpi saüskçtatvàt dvyàmuùakàyaõatvaü parantranityaü jàtamàtrasyaiva parigrahe gotradvayena saüskàràbhàvàt tasya pratigrahãtragãtameva . tadidaü sarvamabhipretyàha satyàùàóhaþ %<nityànàü dvyàmuùyàyaõànàü dvayoriti>% såtreõa nityadvyamuùyàyaõànàü gotradvayapravarasambandhamuktvà tamevànityeùvapyativi÷ati %<dattakàdãnàntu dvyàmuùyàyaõavaditi>% såtreõa . nyàkhyàta¤caitat ÷avarasvàmibhiþ dvyàmuùyàyaõaprasaïgenànityànàha dattaketi . tàvadeva nottarasantatau prathamenaiva saüskàràþ parigrahãtrà cet tadà uttarasya pårvatvàttenaiva uttaratra . tathà pitçvyeõa bhràtçvyeõa caikàrùeõa ye jàtàste parigrahãtureveti . asya bhàùyasyàyamarthaþ yo gotradvayena saüskçtastasyaiva gotradvayasambandho nottarasantateþ janakagotrasambandhe kiü kàraõamityata àha prathameneti prathamo janakastenaiva saüskçtatvàt . saüskàrà÷ca cauóàntàþ . %<piturgotreõa yaþ puttraþ saüskçtaþ pçthivãpate! . àcåóàntaü na puttraþ sa puttratàü yàti cànyataþ>% iti kàlikàpuràõàt . vyàkhyàta¤caitat pràgeva anyasyàsàdhàraõãü puttratàü na yàti kintu dvyàmuùyàyaõo bhavatãti . prathamenàsaüskàre kathamityeta àha parigrahãtrà cediti . parigrahãtraiva jàtakarmàdisarvasaüskàrakaraõe cauóàdisaüskàrakaraõe'pi và uttarasya parigrahãtureva gotram tatra hetuþ pårvatvàt saüskàrakaraõe prathamatvàt . dvyàmuùyàyaõasantatau dattakasantatau càpekùitaü gotçmàha tenairvati . parigrahãtragotreõaiva uttarasantatergotramubhayatràpi . sagotraparigrahamàha tatheti . janakaparigrahãtrorekagotatve'pi parigrahãtraiva vyapade÷aþ parigrahasaüskàrakaraõàditi . yattu gotrarikthe janayiturna bhajeddattrimaþ suta iti tatparigrahãtraiva jàtakarmàdisarvasaüskàrakaraõapakùe veditavyam . ye tu nityavaddvyàmuùyàyaõàdattakàdayaste ùàü gotradvayam . %<dvyàmuùyayaõakà ye syurdattakakrãtakàdayaþ . gotradvaye'pyanudvàhaþ ÷uïga÷ai÷irayoryatheti>% pàrijàtadhçtasmaraõàt . gotradvaye janakagotre parigrahãtçgotre ca . dattakàdãnà¤ca dvyàmuùyàyaõatve idaü vacanaü %<nityànàü dvyàmuùyàyaõànàmiti>% satyàùàóhavacanaü ca pramàõam . pravarama¤jaryàmapyanenaivàbhipràyeõoktaü %<dattakrãtakçtrimaputtrikàputràdãnàü yathàsambhavaü gãtradvayaü sapravaramastãti>% etàvatà dvigotràõàü gotradvayaü sapravaraü vivàhe varjyamiti .
     ÷àkhàyàü vi÷eùastatrokto yathà ÷àkhàpi pratigrahãturevetyàha va÷iùñhaþ %<anya÷àkhodbhavo dattaþ putra÷caivopanàyitaþ . svagotreõa sva÷àkhoktavidhinà sa sva÷àkhabhàgiti>% . svasya pratigrahãtuþ ÷àkhà yasmin karmaõi tat sva÷àkhaü karma tadbhajatãti sva÷àkhabhàgiti pratigrahãtç÷àkhãyameø karma tena kartavyamityarthaþ . dattakàdãnàü màtàmahà api pratigrahãtrã yà màtà tatpitara eva pitçnyàyasya màtàmaheùvapi samànatvàt dattakamãmàüsàkçt .
     ÷ràddhãyadravyagrahaõaniùedhe vi÷eùastatrokto yathà
     evaü pratigrahãtçkula÷ràddhãyadravyaü dattakàya pratigrahãtçjanakakula÷ràddhãyadravya¤ca dvyàmuùyàyaõàya na dàtavyaü %<sapiõóàya sagotràya ÷ràddhãyaü naiva dàpayet . na bhojayet pitç÷ràddhe samànapravaraü tatheti>% hemàdripàrijàtadhçtavacanàt . ÷ràddhãyaü ÷ràddhe dattadravyam .
     dattaduhità'pi grahãtuü ÷akyate yathoktaü tatraiva
     aurasaputtrasyeva aurasaputtryà apyapacàre kùetrajàdyàþ putryaþ pratinidhayo bhavanti . %<mukhyàpacàre pratinidhiriti>% nyàyàt . mukhyatva¤càsyà dànàdividhau sàdhanatvena sàdhanatva¤ca çtugamanavidhinà sàdhitàyà dravyàrjanavidhinà arjitasya vrãhyàdeþ kratusàdhanatvavat . tathà hi ràtrisatranyàyena %<çtviyàt prajàü vindàmahe çtvayàt prajàü vindate>% ityàdyarthavàdonnãte %<çtàvupeyàt tasmin saüvi÷et>% ityàdau nitye çtugamanavidhau strãpuüsasàdhàraõyàþ ÷rutisiddhàyàþ prajàyà eva bhàvyatvamavagamyate . prajanayatãti prajetivyutpattyà prajanana÷aktimataþ strãpuüsayoreva prajà÷abdavàcyatvàt na napuüsakasya, tasya ÷ukra÷oõitasàmyajanyatvena nàntarãyakatvàt . ataeva %<anadhãtya dvijo vedamanutpàdya ca santatim . aniùñvà vividhairyaj¤airmokùamicchan patatyadhaþ>% iti tàdç÷yà eva santateranutpàde adhaþpàtaþ smaryate . saütanãtyanvayamiti santatiþ prajàparyàya eva . %<prajà syàt santatau jane>% iti koùàt . evam %<apatyàrthaü striyaþ sçùñàþ strã kùetraü vãjino naràþ . kùetraü vãjavate deyaü nàvãjã kùetramarhati>% ityatra apatya÷abdo vyàkhyàtaþ %<apatyaü kasmàdapatanaü bhavati pranena patatãti>% yàskasmaraõàt . %<àtmajastanayaþ sånuþ sutaþ putraþ striyàntvamã . àhurduhitaraü sarve'patya tãkaü tayoþ same>% iti koùàcca . yadyatra %<pumàn purumanà bhavati puüsaterveti>% yàskãktyà puüpadaü bahuj¤aparaü tadà puüsaterveti taduktyaiva prasavakartçmithunaparameva vyàkhyàyatàm . ataeva yàskaþ %<mithunàþ pitryadàyàdà>% iti tadetàdçka, ÷lokàbhyàmapyuktam . %<aïgàdaïgàt sambhavati hçdayàdadhijãvase . àtmà vai putranàmàsi sa jãva ÷aradàü ÷atamiti>% . %<avi÷eùeõa putràõàü dàyo bhavati dhammataþ . mithunànàü visargàdau manuþ svàyambhuvo'bravãt>% ityatra putrapadaü mithunaparaü dar÷itavàn . nacàtra mithunapadaü putrasnuùàparamiti vàcyam . aïgàdaïgàt sambhavasi ityasyàsaïgateþ . %<na duhitara ityeke pumàn dàyàdo'dàyàdà strãti vij¤àyata>% ityekãyamate duhitçniràkàraõàsaïgate÷ca . yacca nàputrasya loko'stãtyàdau putrapadaü tadapyubhayaparameva . %<bhràtçputrau svasçduhitçbhyàmiti>% pàõininà putraduhitçpadayoreka÷eùasmaraõàt . etena %<aputreõaiva kartavyaþ putrapratinidhiþ sadà>% ityàdàvapi putrapadaü vyàkhyàtam . tatsàdhana¤ca putrikàkaraõaliïgamagre vakùyate . ataevoktasa %<tatsamaþ putrikàsuta>% iti . %<aïgàdaïgàtsambhavati putravadduhità nçõàmiti>% ca . yadi ca adçùñavaikalyena kanyànutpàdaþ tadà kçùõapratipacchàddhàdinà tatsampàdanaü kàryaü kçùõacaturthã÷ràddhàdinà putràdçùñasyeva . yattu gamanakaraõikàyàmeva bhàvanàyàm %<evaü gacchan putraü janayediti>% putrasyaiva bhàvyatvaü pratãyate tatprajàpadopàttayoþ strãpusayormadhye putrasya tadvàkyavihitaguõaphalatayà avadhçtyànuvàdaþ putràrthipravçttyarthaþ . guõà÷ca yugmani÷à÷ukràdhikyastrãkùàmatendusausthyapuüsavanàpåpàdayo yogimanvàdibhireva evamityàdinà spaùñãkçtàþ . à÷valàyanenàpi pàõigrahaõe putraputryorguõaphalatvaü prakañitam . %<gçhõàmi te saubhagatvàya hastamityaïguùñhameva gçhõãvàta yadi kàmayeta pumàüsa eva me putrà jàyerannityaïgulãreva, strãkàmoromànte hastaü sàïguùñhamubhayakàma iti>% . etena %<striyo'yugmàsu ràtriùu>% ityapi vyàkhyàtam . tasmàt putrasyeva ÷ràddhakartçtvena paralokasàdhanatayà ca putryà api dàna÷ràddhàdividhisàdhanatvena siddhe mukhyatve tadapacàre pratinidhiryukta eva . %<duhità durahità dåre hità dogdhà>% iti niruktyà duhiturdauhitradvàràpi pitrupakàrakatvaü dar÷ayati yàskaþ manurapi %<pautradauhitrayorloke vi÷eùo nopapadyate . dauhitro'pi hyamutrainaü santàrayati pautravaditi>% . mahàbhàrate gàndhàryukti÷ca %<ekà ÷atàdhikà bàlà bhaviùyati garãyasã . tena dauhitrajàlloükàn pràpnuyàmiti me matiþ>% . anyatràpi %<duhitara eva màtàpitroþ kimaurasàþ putraþ . nipatan divo yathàtirdauhitrairuddhçtaþ pårvamiti>% . dauhitrairaùñakàdibhiþ kànãnairmàgadhãputraiþ . eva¤caurasaduhitrabhàve dauhitrakçtalokapràptyarthaü kùetrajàdiduhitéõàmapi pratinidhitvenopàdànaü siddhameva . na ca vrãhipratinidhitva iva vacanamasti . yadyevaü tarhi bhartrapacàre devarasyeva bhàryàpacàre ÷yàlikàyàþ pratinidhitvaü syàt ÷va÷ura÷arãràvayavànvayena sausàdç÷yàditi cenmaivam nahi ÷va÷ura÷arãràvayavànvayena bhàryopàdànaü kintu tasyàþ saüskçtastrãtvena, na ca tat ÷yàlikàyàmasti . yatra ca kaniùñhàdau tadasti tatra bhavatyeva tasyàþ jyeùñhàpratinidhitvam . yathàha vyatirekamukhena yogã÷varaþ . %<satyàmanyàü savarõàyàü dharmakàryaü na kàrayet . savarõàsu vidhau dharme jyeùñhayà na vinetareti>% . tasmàt siddhamàsàü nyàyata eva pratinidhitvam .
     duhitçpratinidhau puràõeùu liïgadar÷anàni upalabhyante . tatra dattakàyà ràmàyaõe bàlakaõóe da÷arathaü prati sumantrasya sanatkumàroktabhaviùyànuvàdo liïgam . %<ikùvàkåõàü kule jàto bhaviùyati sudhàrmikaþ . nàmnà da÷aratho vãraþ ÷rãmàn satyaparàkramaþ . sakhyaü tasyàïgaràjena bhaviùyati mahàtmanà . kanyà càsya mahàbhàgà ÷àntà nàma bhaviùyati . aputrastvaïgaràjo vai lomapàda iti ÷rutaþ . sa ràjànaü da÷arathaü pràrthayiùyati bhåmipaþ anapatyo'smi dharmaj¤a! kanyeyaü mama dãyatàm . ÷àntà ÷àntena manasà putràrthe varavarõinã . tato ràjà da÷aratho manasàbhivicintya ca . dàsyate tàü tadà kanyàü ÷àntàmaïgàdhipàyaþ saþ . pratigçhya tu tàü kanyàü sa ràjà vigatajvaraþ . nagaraü yàsyati kùipraü prahçùñenàntaràtmanà . kanyàü tàmçùya÷çïgàya pradàsyati sa vãryavàn>% ityàdi .
     tatraiva çùya÷çïgaü prati lomapàdavàkyam . %<ayaü ràjà da÷arathaþ sakhà me dayitaþ suhçt . apatyàrthaü mamànena datteyaü varavarõinã . yàcamànasya me vrahman! ÷àntà priyatamà mama . so'yaü te ÷va÷uro dhãra! yathaivàhaü tathà nçpaþ>% ityàdi . atra dãyatàü dàsyate pratigçhya dattà÷abdairdànavidhiþ spaùña eva . tathà putra ityupakramya putràrtha ityupasaühàràt aurasaputrãvat dattaputryapi putrapratinidhirbhavatãti gamyate .
     evaü kçtrimàdiputrãkaraõamapi ÷akuntalàdãtihàsàdau dç÷yam .
     dattakà÷aucanirõayaþ . tacca janakakule parasparaü nàstyeva . %<gotrarikthe janayiturna bhajeddattrimaþ sutaþ . gotrarikthànugaþ piõóo vyapaiti dadataþ svadhà>% iti manuvacanàt . atra ca svadhàpiõóa÷abdau a÷aucàdisakalapitçkarmopalakùaõaü piõóadànàdinimittãbhåtagotrarikthayornivçtti÷ravaõàt pretapiõóadànàde÷cà÷aucapårvakàlatvaniyamàt tata÷ca piõóanivçttyà a÷aucanivçttirarthrasiddhaiva . %<asagotraþ sagotro và yadi strã yadi và pumàn . prathame'hani yoþ dadyàt sa da÷àhaü samàpayet . pragràhiõàntu naiva syàt kartuþ svasti tathàpi ca . yàvada÷aucamudakaü piõóameka¤ca dadyuþ>% ityàdivàkyaparyàlocanayà piõóà÷aucayoþ samavyàptisiddhaiþ tasmàt dattakatajjanakàdãnà¤ca parasparaü nà÷aucàdi . yattu %<vaijikàdapi sambandhàdanurundhyàdaghaü tryahamiti>% tadapi %<vyapaiti dadataþ svadhà>% ityanenàpoditam dattakàtiriktasthale tasya sàvakà÷atvàt . ki¤ca a÷aucodakadànàdau gotrasàpiõóyayormilitayornimittatvàvagamàt anyataràpàye na tannimittama÷aucàdi . tathà ca ÷aïkhalikhitau %<sapiõóatà tu vij¤eyà gotrataþ sàptapauruùã . piõóa÷codakadàna¤ca ÷aucà÷aucaü tadànugamiti>% .
     pratigrahãtçpitràdãnàntu dattakàdimaraõe triràtrama÷aucam . tadàha vçhaspatiþ anyà÷riteùu dàreùu parapatnãsuteùu ca . mçteùvàplutya ÷uddhyanti triràtreõa dvijottamàþ . ida¤ca triràtrà÷aucavidhànaü yatpratiyogikaü bhàryàtvaü putratva¤ca tasyaiva . tripuruùàlantaravartinàü pitçsapiõóànàntu pçthagàha marãciþ %<såtake mçtake caiva triràtraü parapårvayoþ . ekàhastu sapiõóànàü triràtraü yatra vai pituþ>% iti . yadyapi dattakàdãnàmutpannànàmeva svãkàràt parigrahãtustadutpattyà÷aucaü na ghañate tathàpi tadapatyotpattyà÷aucaü ghañata eveti såtakanirde÷aþ . idamapi samànajàtãyànàmeva putràõàm . tathà ca brahmapuràõam . %<aurasaü varjayitvà tu sarvavarõeùu sarvadà . kùetrajàdiùu putreùu jàteùu ca mçteùu ca . a÷ocantu triràtraü syàt samàna iti ni÷cayaþ>% iti . sarvadà sarvakàle upanayanàntaramapi . %<anyà÷riteùu dàreùu parapatnãsuteùu ca . gotriõaþ snàna÷uddhàþ syustriràtreõaiva tattvavit>% iti . yadyapi pratigrahãtçmaraõe dattakasya da÷àhà÷aucaü na ghañate sapiõóasagotratvayoürmilitayorabhàvàt a÷aucavi÷eùa÷càhatya nopalabhyate tathàpi %<guroþ pretasya ÷iùyastu pitçmedhaü samàcaran . pretahàraiþ samaü tatra da÷aràtreõa ÷uddhyatãti>% marãcivacanena ÷iùyasya gurupretakàryakaraõanimittada÷àhà÷aucamuktambhavati . atra guru÷abda àcàryàdiråpaþ . gurutvamatràpyasti upanayanàdikartçtvàt . tata÷ca dattakasya pratigrahãtçkriyàkaraõa eva da÷aràtrà÷aucaü siddhyati anyathà triràtrameva pårvoktavacanàt . evaü dattakasya pratigrahãtustripuruùànantaravartisapiõóamaraõe ekàhaþ %<ekàhastu sapiõóànàm>% iti pårvoktamarãcivàkyàt . sodakasagotrayormaraõe snànamàtram . %<anyà÷riteùu dàreùu parapatnãsuteùu ca>% iti pårvoktaprajàpativàkyàt .
     anye'pi mãmàüsàdau vi÷eùàþ santi te ca tata evàvagantavyà vistarabhayàt na likhitàþ . dattakacandrikànusàrivyavasthà vaïgade÷e pracalità mãmàüsànusàrivyavasthà tu pà÷càttyade÷apracaliteti bhedaþ .
     vãramitrodaye akçtànuj¤e bhartari mçte striyà dattako grahãtuü ÷akyate iti vyavasthàpitam yathà %<na tu strã putraü dadyàtpratigçõhãyàdvànyatrànuj¤ànàdbharturiti>% . atra bhartranuj¤àü vinà striyàþ putrapratigrahaniùedhàdadattànuj¤e bhartari mçte bidhavayà kçtaþ putro dattako na bhavatãtyàhustanna aputrasya gatyabhàvàtputrakaraõasyàva÷yakatva÷ravaõàcchàstramålakatadanuj¤àyàstatràpyakùateþ . na caivamanuj¤ànàdanyatreti vyartham vyàvartyàbhàvàcchàstrãyànumateþ sarvatràva÷yakatvàditi vàcyam . mumukùoþ, patnyantare putravato vànuj¤àyà asambhavàdbhàryà yadi svaputràrthinã tàü prati niùedhàt . tathà hi %<sarvàsàmekapatnãnàmekà cetputriõã bhavet . sarvàstàstena putreõa pràha putravatãrmanuriti>% . putrakàrya÷ràddhàdeþ sapatnãputreõa siddherbhartranuj¤àü vinà tàdç÷yàþ putro na kàryaþ . ubhayorapi tatra kàryasya tena niùpatteþ . bharturhi sa aurasa eva mukhyaþ tasyà api dattavadgauõa iti tàdç÷yà bhartranumatimantareõetaro na pratigràhya iti tàtparyàrthaþ . vastutastu %<bhràtéõàmekajàtànàmeka÷cet putravàn bhavet . sarvàüstàüstena putreõa putriõo manurabravãditi>% vacanavadetasyàpi bhràtçputrasya gauõadattakaputratvàdisambhave'nyaputrapratinidhirna kàrya ityarthakatayà mitàkùaràsmçticandrikàdau vyàkhyàtatvàdbhartari jãvati bhàryayà svàtantryeõa tadananumatyà na putrãkaraõãya iti bharturanuj¤ànàdanyatretyasyàrthaþ . mçte tu tasmin na pàratantryam tasyà yatpàratantryaü tadanumatirevàpekùità . evaü sati dçùñàrthatà bhavati pratiùedhasya, . tasmàdadattànuj¤e mçte'pi bhartari bhàryàyà dattakàdikaraõamaviruddham . manuvacanadvayasya pårvoktàrthakatve upapattirapi mitàkùaràdàvevoktà .
     iyamapi vyavasthà pà÷càttyakade÷e pracalità . 8 vai÷yasyopàdhibhede %<÷armà deva÷ca viprasya varmà tràtà ca bhåbhujaþ . bhåtirdatta÷ca vai÷yasya dàsaþ ÷ådrasya kàrayet>% udvàø taø .

#<datta÷atru># puø adhidevançpaputrabhede datta÷armàpi tatputrabhede harivaüø 39 aø datta÷abde dç÷yam .

#<dattàtman># puø dvàda÷aputràntargate butrabhede %<dattàtmà tu svayaüdattaþ>% yàj¤aø . %<màtàpitçvihãnastàbhyàü muktã và tavàhaü putro bhavàmãti svayaüdatta upanataþ>% mitàø . svayameva svàtmànamanyasmai dattavàüstavàhaü putro bhavàmãti svayamupagato màtàpitçvihãnastàbhyàü tyakto và savarõo'patitaþ sa ucyate tathà ca manuþ %<màtàpitçvihãno yastyakto và syàdakàraõàt . àtmànaü spar÷ayedyastu svayandattastu sa smçtaþ>% iti . akàraõàt pàtityàdikàraõamantareõaiva durbhikùàdau poùaõàdyasàmarthyàdinà màtàpitçbhyàntyaktaþ svatantra ityarthaþ vãø miø .

#<dattàtreya># puø dattasaüj¤akaþ àtreyaþ . yogàcàrye anusåyàgarbhaje atriputre ùaùñhe bhagavadavatàrabhede . àtreya÷abde tasyotpattikvathà dç÷yà %<ùaùñhamatrerapatyatvaü vçtaþ pràpno'nusåyayà . ànvikùikãmalarkàya prahlàdàdibhyaþ sa åcivàn>% bhàgaø 1 . 3 . 12 . tena ca svasaühitàyàü yogo'nu÷iùñhaþ kàrtavãryàya ca tena varo dattaþ kàrtavãrya÷abde dç÷yaþ .

#<dattàtreye÷vara># puø kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede %<bhãùmake÷avanàmàsau dattàtreye÷varàhvayam . dattàtreye÷varàt pårvameùa àdigadàdharaþ>% kà÷ãkhaø 33 aø .

#<dattànapakarman># naø dattasya na apakarma yatra . dattàpradànikàkhye vyavahàraviùayabhede .

#<dattàpradànika># naø dattasya asamyaktayà dattatvàt punaràpradànaü grahaõamastyatra ñhan . aùñàda÷avivàdàntargate vyavahàraviùayabhede tatsvaråpàdikaü vãø miø uktaü yathà nàradaþ %<dattvà dravyamasamyagyaþ punaràdàtumicchati . dattàpradànikaü nàma vyavahàrapadaü hi taditi>% . asamyak a÷àstroyamàrgà÷rayaõenetyarthaþ . dànaprakàrasyàdeyàdibhedai÷caturvidhatvamàha sa eva . %<adeyamatha deya¤ca dattaü và'dattameva ca . vyavahàreùu vij¤eyo dànamàrga÷caturvidhaþ>% iti . tatra tàvaddeyasya svaråpabhedànàha vçhaspatiþ %<sàmànyaü putradàràdhisarvasvanyàsayàcitam . prati÷rutamathànyasya na deyaü tvaùñadhà smçtamiti>% . sàmànyaü sàdhàraõaü prati÷rutaü vàcàdattam . nàrado'pi %<anvàhitaü yàcitakamàdhiþ sàdhàraõa¤ca yat . nikùepaþ putradàrà÷ca sarvasva¤cànvaye sati . àpatsvapi hi kaùñàsu vartamànena dehinà . adeyànyàhuràcàryà yaccànyasmai prati÷rutamiti>% . sàdhàraõaü bahusvàmikaü rikthàdikaü na tvavibhaktasvàmikaü suvarõàdikaü tasyà sammatau deyatvena vakùyamàõatvàt . atra putradànameka putraviùayaü taddàne santativicchedaprasaïgàt . ataeva viùõuþ, %<÷ukra÷oõitasambhavaþ puruùo màtàpitçnimittastasya pradànavikrayaparityàgeùu màtàpitarau prabhavato natvekaü putraü dadyàtpratigçõahãyàdvà sa hi santànàya pårveùàmiti>% . ata÷ca %<sutasya sutadàràõàü va÷itvantvanu÷àsane . vikraye caiva dàne ca va÷itvaü na sute pituþ>% ityàdãni smçtyantaroktavacanàni sutasyàdeyatvapratipàdakàni ekaputraviùayàõãti j¤eyàni . anekaputreùvapi màtàpitçviyogasahanakùama eva deyaþ . ataeva kàtyàyanaþ %<vikraya¤caiva dàna¤ca na neyàþ syuranicchavaþ . dàràþ putrà÷ceti>% yathà dàrà vikrayaü dànaü và bhartrà na neyàstathà màtàpitçbhyàü putrà api pitçviyogànicchavo na neyà ityartha uktaþ smçticandrikàyàm . na neyàþ syuranicchava ityetadanàpadviùayam . %<àpatkàle tu kartavyaü dànaü vikrayameva và . anyathà na pravarteta iti ÷àstravini÷cayaþ>% iti tànevàdhikçtya tenaivàbhi dhànàt . màtràpi patyanuj¤ayà deyamityàha viùõuþ %<na tu strã putraü dadyàtpratigçhõãyàdvànyatrànuj¤ànàdbharturiti>% . anvàhitàdivat strãdhanamapyadeyam . ataeva dakùaþ %<sàmànyaü yàcitaü nyàsa àdhirdàrà÷ca taddhanam . anvàhita¤ca niþkùepaþ sarvasvaü cànvaye sati . àpatsvapi na deyàni nava vaståni paõóitaih . yo dadàti sa mådàtmà pràya÷cittãyate naraþ>% iti . adeyadàne pratigrahe ca daõóamàha manuþ . adeyaü yatha gçhõàti ya÷càdeyaü prayacchati . tàvubhau cauravacchàsyau dàpyau cottamasàhasa miti . adeyagrahaõamadattasyàpyupalakùaõàrtham . ataeva nàradaþ . %<gçhõàtyadattaü yo mãhàdya÷càdeyaü prayacchati . daõóanãyàvubhàvetau dharmaj¤ena mahãkùiteti>% . adattàdeya grahaõàdgçhãtasya paràvartanamapi kàryamiti gamyate . adattagrahaõe dàne ca dànasiddhyabhàvàtparasvatvànutpatterityuktaü smçticandrikàyàm . deyasvaråpamàha sa eva . %<kuñumbabharaõàddravyaü yatki¤cidatiricyate . taddeyamupahatyànyanna taddoùamavàpnuyàditi>% . anyadupahatya bhartavya kuñumbamanavaruddhyetyarthaþ . uparodha÷ca bhojanàcchàdanàdiràhityanibandhanato'tràbhimato na tàmbålàdibhogasàdhanavaikalyanibandhanaþ . ataeva vçhaspatiþ . %<kuñumba bhaktavasanàddeyaü yadatiricyata iti>% . bhaktaü bhojanaü vasanam àcchàdanam . bhaktavasanàdyadatiricyata ityanvayaþ . yàj¤avalkyo'pi svaü kuñumbàvirodhena deyaü dàrasutàdçte iti . kuñumbàvirodhena kuñumbànuparodhena kuñumbabharaõàba÷iùñaü svandeyamityarthaþ . sthàvaraviùaye deyamàhatuþ prajàpativçhaspatã %<saptàgamàdgçhakùetràdyadyatkùetraü pradãyate . pitryaü vàtha svayaüpràptaü taddàtavyaü vivakùitamiti>% . saptàgamàtpårvoktasaptavidhàgamayuktàt . kùetragrahaõamupalakùaõam . pitryaü vaü÷aparamparàyàtam . svayaüpràptaü svayamarjitam . pitryasvayaüpràptayorupàdànaü krãtàdãnàmupalakùaõàrtham . pitryaü và svayaüpràptaü và yadgçhakùetràdikaü pradãyate tatsaptàgamànvitàdgçhakùetràduddhçtya dàtavyamiti vivakùitamityarthaþ . atra saptàgamàdgçhakùetràdityabhidhànaü gçhakùetràdidànaü kuñumbaparyàpte sàgamake gçhe kùetràdyantare satyeva nànyathetyevamartham . yattu kàtyàyanenoktam %<sarvasvaü gçhavaja tu kuñumbabharaõàdhikam . yaddravyaü tat svakandeyamadeyaü syàttato'nyatheti>% . tadgçhàdyantaràbhàvaviùayam . svakaü svakãyam yatheùñaviniyogàrhadravyamiti yàvat . svayaüpràptaü tvavibhaktadhanairbhràtçbhirananuj¤àtamapi deyam . %<svecchàdeyaü svayaüpràptaü bandhàcàreõa bandhakam>% iti vçhaspatismaraõàt . svecchàdeyaü bhràtràdyanuj¤àmantareõàpi deyam . bandhakaü bandhàcàreõàdhiråpeõa deyamityarthaþ . yattu tenaivoktam %<vibhaktà avibhaktà và dàyàdàþ sthàvare samàþ . eko'pyanã÷aþ sarvatra dànàdhamanavikraye>% iti . tat samànàdhikàvibhaktasthàvaraviùayam . àdhamanamàdhãkaraõaü vibhaktà api sthàvare samàþ kimutàvibhaktà iti daõóàpåpanyàyena vyàkhyeyam . anyathà vibhàgo nirarthakaþ syàt . ata÷ca yaduktaü smçtyantare %<eko'pi sthàvare kuryàddànàdhamanavikrayam . àpatkàle kuñumbàrthe dharmàrthe ca vi÷eùataþ>% iti . tatkramàyàtavibhaktasthàvaraviùayaü saptànadhikasthàvaraviùayaü veti mantavyam . svàrjitamapi ki¤citpràptabyavahàreùu putreùu satsu tadanumatyaiva dàtavyamityabhipretyàha bhagavàn vyàsaþ . %<sthàvaraü dvipada¤caiva yadyapi svayamarjitam . asambhåya sutàn sarvànna dànanna ca vikrayaþ . ye jàtà ye'pyajàtà÷ca ye ca garbhe vyavasthitàþ . vçttiü ca te'bhikàïkùanti na dànanna ca vikrayaþ>% iti . atrottarapadyaü pårvapadyadar÷itavçhaspativacanàrthasya daõóàpåpanyàyapradar÷anena dçóhãkaraõàrtham . ki¤cidbhartrà patnyanuj¤àtameva deyam . ki¤cinmukhyenàpi bhràtràdyanuj¤àtameva deyam . tathà ca vçhaspatiþ %<saudàyikaü kramàyàtaü ÷auryapràptaü ca yadbhavet . strãj¤àtisvàmyanuj¤àtaü dattaü siddhimavàpnuyàditi>% . saudàyikaü vaivàhikaü yasyàþ pariõayane labdhaü tasyàþ anuj¤ayaiva dàtavyam . kramàyàtampitçpitàmahàdikramàyàtam . strãj¤àtyanumataü na sakalandeyam . %<vaivàhike kramàyàte sarvadànanna vidyate>% iti tenaivoktatvàt . deyoktiprasaïgena pratigrahe prakàravi÷eùaü dar÷ayati yàj¤avalkyaþ %<pratigrahaþ prakà÷aþ syàt sthàvarasya vi÷eùataþ>% iti . prakà÷aþ prakañaþ sasàkùika iti yàvat . putrapratigrahe prakàravi÷eùa ukto vasiùñhena . %<putraü parigrahãùyan bandhånàhåya ràjani càvedya nive÷anasya madhye vyàhçtibhirhutvà'dårabàndhavamasannikçùñameva gçhaõãyàditi>% . adåravàndhavaü sannihitamàtulàdibàndhavam asannikçùñaü sannikçùñabhràtçbhaginãputràdivyatiriktameva pratigçhõãyàdityarthaþ . pràsaïgikamuktvà prakçtamapyàha yàj¤avalkyaþ %<deyaü prati÷rutaü caiva dattvà nàpaharet punaþ>% iti . idante dàsyàmãti yat prati÷rutantadava÷yaü tasmai dàtavyaü yadi dharmapracyuto na bhavati . pracyute punarna dàtavyaü %<prati÷rutyàpyadharmasaüyuktàya na dadyàditi>% gautamasmaraõàt . %<dattvà nàpaharet punaþ>% . nyàyamàrgeõa yat dattaü saptavidhamapi punarnàpahartavyam kintu tathaivànumantavyamityarthaþ . yat punaþ prati÷rutanna dadàti dattaü và'paharati ñhasya domamàha hàrãtaþ %<prati÷rutàrthàdànena dattasya chedanena ca . vividhànnarakàn yàti tiryagyonau ca jàyate . vàcaiva yatpratij¤àtaü karmaõà nopapàditam . çõaü taddharmasaüyuktamiha loke paratra ca>% iti . yaddhanaü dharmasaüyuktaü pratigçhãtuþ pravçttadharmasampattyarthaü vàcà pratij¤àtanna pa÷càdarpitaü tadiha paratra ca çõavannàpaitãtyarthaþ . prati÷rutamadadràj¤à taddàpyo daõóya÷cetyàha kàtyàyanaþ %<svecchayà yaþ prati÷rutya bràhmaõàya pratigraham . na dadyàdçõavaddàpyaþ pràpnuyàtpårvasàhasam>% iti . matsyapuràõe'pi %<prati÷rutyàpradàtàraü suvarõaü daõóayennçpaþ>% iti . anayordaõóayoraparàdhànusàreõa vyavasthà .
     dattaü saptavidhamadattaü ùoóa÷aprakàramityàha nàradaþ
     %<dattaü muptavighaü j¤eyamadattaü ùoóa÷àtmakam>% iti . tatra dattabhedànàha sa eva . %<paõyamålyaü bhçtistuùñyà snehàt pratyupakàrataþ . strã÷ulkànugrahàrtha¤ca dattaü dànavido viduþ>% iti . paõyamålyaü krãtadravyasya målyam . bhçtisvaråpaü kàtyàyanena dar÷itam . %<abhãpsitopalabdhyarthaü dànaü yatra niråpitam . upalabdhikriyàlabdhaüsà bhçtiþ parikãrtità>% iti . prayojanakriyàsampàdanàrthaü bhçtiriùyata ityarthaþ . tuùñyà paritoùeõa vandiprasçtibhyo dattamiti ÷aùaþ . snehàt prãtyà duhitràdibhyo dattam . pratyupakàrataþ kçtopakàràya pratyupakàriõà dattam . tatpradar÷anàrthamàha . kàtyàyanaþ %<bhayatràõoparakùàrthàttathàkàryaprasàdhanàt . anena vidhinà labdhaü bhayatràõàdikaü dhanam>% . upakàrakaraõena labdhamiti yàvat . strã÷uklaü vivàhàrthaü kanyàbandhubhyodattam . anugrahàrthaü paropakàraþ kartavya iti bidhibalàdyatra kutràpyanugrahàrthaü dattametat sakalaü saphalaü bhavatãti da÷ayitunnàrada àha %<màtàpitrorgurau mitre vinãte copakàriõi . dãnànàthavi÷iùñebhyo dattaü tu saphalambhavediti>% . upakàriõi paropakàre saphalaü phalàti÷ayopetamityarthaþ . tadetatpaõyàdi saptavidhaü dattameva dàna vidoviduþ aparàvartanãyaü vidurityarthaþ . vçhaspatirapi %<bhçtistuùñyà paõyamålyaü strã÷uklamupakàriõe . ÷raddhànugrahasaüprãttyà dattaü saptavidhaü viduriti>% adattàti dar÷ayati nàradaþ %<adattantu bhayakrodha÷okavegaruganvitaiþ . tathotkocaparãhàsavyatyàsacchalayogataþ . bàlamåóhà svatantràrtamattonmattàpavarjitam . kartà mamàyaü karmeti pratilàbhecchayà ca yat . apàtre pàtramityukte kàrye và dharmasaühite . yaddattaü syàdavij¤ànàdadattamiti tatsmçtamiti>% . ruk upatàpaþ bhayàdikçtoya upatàpastadanvitairityanvayaþ . apavarjitaü dattaü bàlàdibhirapavarjitamityanvayaþ . etaduktaü bhavati bhayopataptena vandi gràhàdibhyo dattaü krodhopataptena krodhaviùayãbhåtànàü puttrabhràtràdãnàü bhayaü kartumitarebhyo dattam . putràdi viyogajanita÷okavegàdupataptena kiü sthitena dhaneneti tàtkàlikyà buddhyà dattam . utkocena ràjakãyàdibhyo dattam . upahàsena dattam . vyatyàsena ekaþ svadravyamanyasmai dadàti anyo'pi svãyantasmai dadàtãti dànavyatyàsena dattam . chalayogataþ ÷atadànamabhisandhàya sahasramiti paribhàùya dattam . bàlenàpràptavyavahàreõa dattaü måóhena lokavedànabhij¤ena dattam . asvatantreõa dàsàdinà dattam . àrtena rogãpahatena dattam . mattena dhuståràdibhakùaõàdinà mattena dattam unmattena vàtapittàdyudrekàdinà calitadhiyà dattam . ayaü madãyaü karma kariùyatãti pratilàbhecchayà pratilàbhamakurvàõàya dattam . apàtràyàyogyàya yogyo'ham ityuktimàtreõa dattam . yaj¤àdiü kariùyàmãtyuktvà dhanaü gçhãtvà dyåtàdikarmaõi viniyu¤jànàya dattaü ityevaü ùoóa÷aprakàramapi dattaü punaþ pratyàharaõãyatvàdadattamucyata ityarthaþ . punaþpratyàharaõãyatvamevaüvidhànàmàha kàtyàyanaþ %<kàmakrodhàsvatantràrtaklãvonmattapramohitaiþ . vyatyàsaparihàràya yaddattantatpunarharet . yà tu kàryaprasiddhyarthamutkocà syàtpratikriyà . tasminnapi prasiddhe'rthe na deyà syàtkatha¤cana . atha pràgeva dattà syàtpratidàpyastatobalàt . daõóaü caikàda÷aguõamàhugàrgãyamànavàþ>% utkocasvaråpamàha sa eva . %<steyasàhasikodvçttapàradàrika÷aüsanàt . dar÷anàdvçttanaùñasya tathà'satyapravartanàt . pràptametaistu yatki¤cidutkocàkhyaü taducyate . na dàtà tatra daõóyaþ syànmadhyastha÷caiva doùabhàgiti>% etaduktaü bhavati yadi mahyaü na prayacchasi tadà tvatkçtaü steyàdi kathayàmãti bhãtimutpàdya steyàdikartuþ sakà÷àddhanamàdatte . tathà tvaü yadi dhanaü mahyanna prayacchasi tadà palàyamànaü tvàü dar÷ayàmãti bhãtimutpàdya palàyinaþ sakà÷àdyatki¤cidàdatte tathà tava satyamapi svàminikañe'satyaü vadiùyàmãtyuktvà yatki¤cidàdatte tadutkocàkhyaü tadràj¤à dàtre dàpyam utkocàpàdakagràhakau ca daõóanãyàviti punaþ pratyàharaõãyamiti vçhaspatirapyàha pratilàbhecchayà dattamapàtre pàtra÷aïkayà . kàrye vàdharmasaüyukte svàmã tatpunaràpnuyàditi . àrtadattasyàdattatvaü dharmakàryavyatiriktaviùayam . tathà ca kàtyàyanaþ %<svasthenàrtena và dattaü ÷ràvitaü dharmakàraõàt . adattvà tu mçte dàpyastatsuto nàtra saü÷ayaþ>% iti . manurapi sopàdhikadànàdernivartanamàha %<yogàdhamanavikrãtaü yogadànapratigraham . yasya vàpyupadhimpa÷yettatsarvaü vinivartayediti>% . yoga upàdhiþ yenàgàminãpàdhivi÷eùeõàdhivikrayàdànapratigrahàþ kçtàstadupàdhivigame te sarve'pi nivarterannityarthaþ .

#<dattàmitra># puø sauvãre nçpabhede . %<datràmitra iti khyàtaü saügràme kçtani÷cayam . sumitraü nàma sauvãramarjunodama yaccaraiþ>% bhàø àø 139 aø .

#<datti># strã dà--ktin dadàde÷aþ . dàne %<anugçhõãùva nivàpadattibhiþ>% raghuþ

#<dattika># triø alpo dattaþ ñhak . alpadatte . dattànta÷abdàt manuùyanàmnaþ ghan ilac ñha ka và . devadatta + yaj¤adatta + svàrthàdyarthe ghàdau pårvapadalope dattiya, dattila dattika dattaka devadatta yaj¤adatta somadattàdau .

#<datteya># puüstrãø dattàyà apatyam óhak . 1 dattàyà dattakakanyàyà apatye 2 indre puø hemacaø danteyeti và tatra pàñhaþ .

#<dattoli># puø pulastyamunau viùõupuø .

#<datra># naø dà--bàø katran . 1 dhane %<indra! yatte màhinaü datram>% çø 3 . 36 . 9 . %<datraü dhanam>% bhàø . %<datre vi÷và adhithà indra! kçùñãþ>% çø 4 . 17 . 6 . %<datre dhane>% bhàø . 2 hiraõye niruø %<yo datravàü uùaso na pratãkam>% çø 6 50 . 8 .

#<dattrima># triø dànena nirvçttaþ dà--ktri--ktermap ca . 1 dànanirvçtte . %<niùñhàü gate dattrimasabhyatoùe>% bhaññiþ . %<màtà pità và dadyàtàü yamadbhiþ putramàpadi . sadç÷a prãtisaüyuktaü sa j¤eyo dattrimaþ sutaþ>% ityukte 2 dattakaputre puø .

#<dada># dàne dhçtau ca bhvàø àø sakaø seña . dadate adadiùña dadade . %<viñaviñapamamuü dadasva tasyai>% màghaþ .

#<dada># triø dà--vàø ÷a . dàtari . pakùe àdantagvàt õaþ dàya tatràrthe .

#<dadana># naø dada--bhàve lyuñ . dàne ÷abdaraø .

#<dadi># triø dà--ki dvitvam . dànakartari .

#<dadçt># triø dãryati dé--kvip hrasvaþ dvitvaü tukam . dãryati . vidàraõa÷ãle .

#<dadç÷àna># triø dç÷a--÷ànac . dçùñe %<asya ÷uùmàso dadç÷ànapaverjehamànasya>% çø 10 . 3 . 6 . %<dadç÷ànapaveþ dç÷yamànàyudhasya>% bhàø atraüdç÷yamàneti vivaraõaü kàlàvivakùayeti bodhyam

#<daddhi(gdhi)># avyaø yàc¤àyàm nighaõñuþ . ayaü dhàturityanye .

#<dadru># puø dadate kaõóåü dada--ru . rogabhede . %<sakarõóuràgapióakaü dadrumaõóalamudgatam>% bhàvapraø . udgataü ucchånam kuùñha÷abde 2154 pçø dç÷yam . svàrthe ka . dradruka tatràrthe ÷abdaraø .

#<dadrughna># puø dadruü hanti hana--ñak . 1 cakramardake (dàdamardana) . amaraþ 2 hàkuceratnamàø .

#<dadruõa># triø dadrå + pàmàø astyarthe na hrasva÷ca . dadrurogayukte amaraþ .

#<dadrå># strã daridràtyanayàïgam daridrà--å niø . tvagarogabhede (dàd) .

#<dadha># dàne dhàraõe ca àø bhvàø sakaø señ . dadhate adadhiùña .

#<dadhanvat># triø dadhi--matup vede niø dadhannàde÷e masya vaþ . davivi÷iùñe . %<acchidrasya dadhanvataþ suparõasya dadhanvataþ>% çø 6 . 48 . 18 . %<dadhanvataþ dadhimataþ>% bhàø .

#<dadhi># triø dhà--ki dvitvam . 1 dhàraõakartari kipratyayàntatvena tadyoge na karmaõi ùaùñhã %<sçùñvà dadhiü sàrukametadarcakàn>% mugdhaø . dadha--in . 2 dugdhavikçtibhede, (dai) 3 vastre ca naø hemacaø . dadhiguõabhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà
     dadhyuùõaü dãpanaü snigdhaü kaùàyànurasaü guru . pàke'mlaü ÷vàsapittàsra÷othamedaþkaphapadam . måtrakçcchre prati÷yàye pãnase viùamajvare . atãsàre'rucau kàr÷ye ÷asyate bala÷ukrakçt . atha dadhibhedàþ . %<àdau mandaü tataþ svàdu svàdvamla¤ca tataþ param . amla¤caturthamatyamlaü pa¤camaü dadhi pa¤cadhà . atha mandàdãnàü lakùaõàni guõà÷ca . mandaü dugdhaü yadavyaktarasaü ki¤cidghanaü bhavet . mandaü syàt sçùñaviõmåtraü doùatrayavidàhakçt . yatsamyag ghanatàü yàtaü vyaktaü svàdurasaü bhavet . avyaktàmlarasaü tattu svàdu vij¤airudàhçtam . svàdu syàdatyabhiùyandi vçùyaü medaþkaphàpaham . vàtaghnaü madhuraü pàke raktapittaprasàdanam . svàdvamlasàndraü madhuraü kaùàyànurasaü bhavet . svàdvamlasya guõà j¤eyàü sàmànyadadhivajjanaiþ . yattirohitamàdhuryaü vyaktàmlatvaü tadamlakam . amlantu dãpanaü pittarakta÷leùma vivardhanam . tadatyamla dantaromaharùakaõñhàdidahakçt . atyamlaü dãpanaü raktavàtapittakaraü param>% . godadhiguõàþ %<gavyaü dadhi vi÷eùeõa svàdvamla¤ca rucipradam . pavitraü dãpanaü hçdyaü puùñikçta pavanàpaham . uktaü da÷àna÷eùàõàü madhye gavyaü guõàdhikam . màhiùadadhiguõàþ . màhiùaü dadhi susnigdhaü ÷leùmalaü vàtapittanut . svàdupàkamabhiùyandi vçùyaü gurvasradåùakam>% . chàgãdadhiguõàþ %<àjaü dadhyuttamaü gràhi laghu doùatrayàpaham . ÷asyate ÷vàsakàsàr÷aþkùayakàr÷yeùu dãpanam>% . pakkadugdhadadhiguõàþ . pakvadugdhabhavaü rucyaü dadhi snigdhaü guõottamam . pittànilàpahaü sarvadhàtvagnibalabardhanam . niþsaradugdhadadhiguõàþ . asàraü dadhi saügràhi ÷ãtalaü vàtalaü laghu . viùñambhi dãpanaü rucyaü grahaõãroganà÷anam . gàlitadadhiguõàþ %<gàlitaü dadhi susnigdhaü vàtaghnaü kaphakçdguru . balapuùñikaraü rucyaü madhuraü nàtipittakçt . ÷arkaràdisahitadadhiguõàþ . sa÷arkaraü dadhi ÷reùñhaü tçùõàpittàsradàhajit . saguóaü vàtanudvçùyaü vçühaõaü tarpaõaü guru .>% atha ràtrau dadhibhojananiùedhaþ . na naktaü dadhi bhu¤jãta nacàpyaghçta÷arkaram . nàmudgasåpaü nàkùaudraü noùõaü nàmalakairvinà . ayamarthaþ . ràtrau dadhi na bhu¤jãta bhu¤jãta cettadà aghçta÷arkaramamudgasåpaü kùaudramuùõaü vinàmalakai÷ca dadhi na bhu¤jãta . tena ghçta÷arkaràdiyuktaü dadhi ràtràvapi bhu¤jãtetyarthaþ . tathà ca . ÷asyate dadhi no ràtrau ÷asta¤càmbughçtànvitam . raktapittakaphottheùu vikàreùu tu naiva tat . tadambughçtànvitamapi . athartuvi÷eùeõa vidhiniùedhau . hemante ÷i÷ire càpi varùàsu dadhi ÷asyate . ÷aradgrãùmavasanteùu pràya÷astadvigarhitam . athàvidhinà dadhisevane doùamàha jvaràsçkapittavãsarpakuùñhapàõóvàmayabhramàn . pràpnuyàt kàmalà¤cogràü vidhiü hitrà dadhipriyaþ . atha sarasya mastuna÷ca lakùaõaü guõà÷ca . dadhnaståpari yo bhàgo ghanaþ snehasamanvitaþ . sa loke sara ityukto dadhnomaõóastu mastviti . saraþ svàdurgururvçùyo vàtavahnipraõà÷anaþ . sàmlovastipra÷amanaþ pitta÷leùmavivardhanaþ . mastu klamaharaü balyaü laghu bhaktàbhilàùakçt . srotovi÷odhanaü hlàdi kaphavçùõànilàpaham . avçùyaü prãõanaü ÷ãghraü bhinatti malasa¤cayam .
     %<dadhi sukteùu bhoktavyam sarva¤ca dadhisambhavam>% manuþ . %<vinà lavaõatoyàbhyàü dadhi màsena jãryatiþ>% %<kaphapittakaraü dadhi>% iti vaidyaø . dadhi÷abdasya dugdhavikàraråpàrthatve klãvatvena tadarthe uktapuüskatvàbhàvàt dàdàvaci na puüvadbhàvaþ . dhàraõakartçråpàrthaparatve tu pravçttinimittasàmyàt uktapuüskatvàt klãvatve'pi và puüvadråpaü dadhaye dadhine kulàya ityàdi . asya uraþprabhçtiùu pàñhàt bahuvrãhau nityaü kap bahudadhiko yaj¤a ityàdi .

#<dadhikårcikà># strã %<dadhnà saha payaþ pakvaü yat syàt sà dadhikårcikà>% ityuktalakùaõàyàmàmikùàyàm .

#<dadhikrà># puø dadhiþ dadhadanyaü dhàrayan san kràmati krama--viñ antasyàt . 1 a÷varåpe agnyàtmake devabhede %<dadhikràmu dakadyurvi÷vakçùñim>% çø 4 . 38 . 2 . uktà vyutpattirbhàùye dar÷ità . %<à dadhikràþ ÷avasà pa¤ca kçùñãþ>% 10 . 3 . 2 a÷ve nighaø . tannàmaniruktiþ 2 . 27 . tatra dar÷ità yathà %<tatra dadhikrà ityetad dadhat kràmatãti và dadhat krandatãti và dadhadàkàrã bhavatãti và . tasyà÷vavad devatàvacca nigamà bhavanti>% . ato devàrthatàpãti gamyate sa càgniüråpaþ dadhikràvan ÷abde màdhavavàkye dç÷yam .

#<dadhikràvan># puø dadhiþ dadhat kràmati krama--vanip antasyàt . a÷varåpe agnyàtmake devabhede . %<dadhikràvõo akàriùaü jiùõora÷vasya vàjinaþ . surabhi no mukhàkarat pràõa àyåüùi tàriùat>% tàõóyaø vràø 1 . 6 . 17 . %<dadhiþ dadhaddhàrayan kràmatãti dadhikràvà kramervanipi vióvanoranunàsikasyàditi>% makaràsyàkàraþ, tasya dadhikràvõaþ etat saüj¤akasyà÷varåpasya devasya bhàø atra dràhyàyaõaþ, %<àgnãdhrãyaü gatvà dadhimakùaü bhakùayeyurasamupahvåya dadhikràvõa iti . atra yadyapyasmin mantre dadhikràvõa iti a÷varåpo'gnivi÷eùa eva devetàtvenàbhidhãyate, tathàpi dadhi÷abdayogàt sàmànyena dabhibhakùaõe viniyoga iti draùñavyam>% bhàø . etadanusàreõa pa¤cagavyàdi÷odhane'pi dadhi÷odhane'yaü mantro viniyuktaþ iti bodhyam .

#<dadhigharma># puø dadhisaüskàrake vaidike karmabhede . %<dadhigharmeõa caranti pravargyavàü÷cet>% à÷vaø ÷rauø 5 . 13 . 1 . dadhigharmo nàma karmavi÷eùaþ nàràø . sa ca kàtyàø ÷rauø ukto yathà 10 . 1 . 20 . %<sapravargye dadhigharmaþ>% såø dadhyàhareti preùito dadhigharmàrthaü dadhyàharati tacca yàgàrthatvàt sànnàsyadharmeõa vatsàpàkaraõàdinà saüskàryaü tatra dadhno dvyahasàdhyatvàt pårvasminnahani pràtaþsavanika dadhyarthadohànantaraü dadhicarmaþ dadhyarthamapi ràtrau doha àta¤canàntaþ kartavyaþ . tatsambandhino vatsàpàkaraõàdayo'pyanenaiva krameõa kartavyàþ pravargyavatyevàyaü dadhivarmaþ karkaþ . tatkaraõaprakàramapi taduttarasåtrairàha yathà %<upavi÷ya sadasaþ purastàt sapavitràyàmagnihotrahavaõyàü grahaõaü yayoktam>% 21 såø . tat pratiprasthàtràhçtadadhi uttaravedeþ pa÷càdàsàdyàlabhya tataþ sadasaþ pa÷càdupavi÷ya sapavitràyàmagnihotrahavaõyàü ÷àkhàpavitreõàgnihotrahavaõyàma yathoktaü yathà pravargyàdhyàyoktaü tathà grahaõaü karoti ato yàvatãti mantrànte sthàlãmukhenaivàgnihotrahavaõyàü ninayanaü kartavyam . ànayana¤ca ninayanameva karkaþ vistaraþ taduttarasåtreùu dar÷itaþ . tàdç÷akarmamamudàya÷ca dadhigharma÷abdàrthaþ .

#<dadhicàra># puø dadhi càrayati càlayati cara--õic--aõa upaø saø . manthànadaõóe hàrà0

#<dadhija># naø dadhno jàyate jana--óa . 1 navanãte ràjaniø 2 dadhijàtamàtre tri .

#<dadhittha># puø dadhãva tadvarõavat drave tiùñhati sthà--ka pçùoø . kapitthe amaraþ taddravasya dadhivarõatvàt tathàtvam . %<daghittharasasaüyuktàü pippalãü màkùikànvitàm>% su÷ruø .

#<dadhitthàkhya># puø dadhimàkhyàti à + khyà--ka . saraladrave (lovàna) ratnamàlà .

#<dadhidhenu># strã dànàrthaü kalpitadadhikumbhanirmite dhenubhede tadvidhànaü hemàø dàø skandapuø ukto yathà
     %<dadhidhenomahàràja! vidhànaü ÷çõu sàmpratam . anulipte mahãbhàge gomayena naràdhipa! . gocarmamàtrantu punaþ puùpaprakarasaüyutam . ku÷airàstãrya vasudhàü kçùõàjinakçtàstaràm . dadhikumbha¤ca saüsthàpya saptadhànyasya copari . caturthàü÷ena vatsantu sauvarõamukhasaüyutam . pra÷astapatra÷ravaõàü muktàphalamayakùaõàm . candanàguru÷çïgãü ca mukhaü vai gandhamàlikam . jihvà ÷arkarayà ràjan! ghràõaü ÷rãkhaõóakaü tathà . phalamålamayà dantàþ sitasåtrasya kambalàþ . tàmrapçùñhà darbharomà pucchaü såtramayaü tathà . svarõa÷çïgãü raupyakhurãü navanãtamayastanãm . ikùupàdàü susaskçtya sarvàbharaõabhåùitàm . àcchàdya vastrayugmena puùpagandhaistu påjitàm . bràhmaõàya kulãnàya sàdhuvçttàya dhãmate . samàdhiyamayuktàya tàdç÷àya pradàpayet . pucchade÷opaviùñàya mudrikàkarõamàtrakaiþ . pàdukopànahau chatraü dattvà mantramanusmaret . dadhikràvõetimantreõa dadhidhenu pradàpayet . evaü dadhimayãü dhenuü dattvà ràjarùisattama! . ekàhàro dinaü tiùñheddadhà ca nçpanandana! . yajamàno vasedràjan! tridivaü ca dvijottamaþ! dãyamànàü prapa÷yanti te'pi yànti paràü gatim . da÷a pårvàn da÷a parànàtmàna¤caikaviü÷akam . viùõulokamavàpnoti yàvadàhåtasaüplavam . dàtà ca dàpakà÷caiva te'pi yànti paràü gatim . yatra madhuvahà nadyo yatra pàyasakardamàþ . çùayo munayaü siddhàstatra gacchanti dhenudàþ . ya idaü ÷çõuyàdbhaktyà ÷ràvayedvàpi mànavaþ . so'÷vamedhaphalaü pràpya viùõulokaü sa gacchati>% . vçtadhenuvidhivat sarvamatra karma .

#<dadhipayas># naø dviø vaø . dadhi ca paya÷ca . jàtirapràõinàm pàø apràõijàtitvàt samàhàradvandve pràpte %<na dadhipaya àdãni>% pàø tanniùedhaþ dadhipayasã .

#<dadhipayaàdi># naø samàhàradvandvaniùedhanimitte ÷abdadvayagaõabhede . sa ca gaõaþ pàø gaø såtre ukto yathà %<dadhipayasã sarpirmadhunã madhusàrpaùã brahmaprajàpatã ÷ivavai÷ravaõau skandavi÷àkhau parivràñkau÷ikau pravargyopasadau ÷uklakçùõau idhmàvarhiùã dãkùàtapasã ÷raddhàtapasã medhàtapasã adhyayanatapasã ulåkhalamusale àdyavasàne ÷raddhàmedhe çksàme vàïmanase>% .

#<dadhipuùpikà># strã dadhãva ÷ubhraü puùpamasyàþ kap ata ittvam . ÷vetàparàjitàyàm ràjaniø .

#<dadhipuùpã># strã dadhãva ÷umraü puùpamasyàþ jàtitvàt ïãù . kola÷imbyàü ràjaniø .

#<dadhipåpa># puø dadhipakvaþ påpaþ . apåpabhede . %<÷àlipiùñaü yutaü dadhnà mardayitvà ghçte pacet . veùñayet pakvakhaõóena suvçttaü dadhipåpakam . dadhipåpo gururvçùyo vçühaõo'nilapittahà . hçdyo'gnijanana÷caiva vi÷eùàd rucikàrakaþ>% pàka÷àstram .

#<dadhiphala># puø dadhãva dravaþ phale'sya . kapitye amaraþ taddravasya dadhitulyàmlarasatvàt tathàtvam .

#<dadhimaõóa># puø 6 taø . dadhnaþ mastuni (màta) khyàte padàrthe . ratnamàlà .

#<dadhimaõóoda(ka)># puø dadhimaõóa ivodakamatra udakasya và udàde÷aþ . dadhimaõóatulyajale samudrabhede . %<dadhimaõóoda evàtra vij¤eyo vàrijàsanaþ>% hemàø vraø taddhyànam . %<uttareùu ca kauravya! dvãpeùu ÷råyate kathà . evaü tatra mahàràja! bruvata÷ca nivodha me . ghçtatoyaþ samudro'tra dadhimaõóodakaþ paraþ . surodaþ sàgara÷caiva tathànyo jalasàgaraþ>% bhàø bhãø 12 aø .

#<dadhimukha># puø 1 ràmasenàpativànarabhede %<÷rãmàn dadhimukho nàma harivçddho'tivãryavàn>% bhàø vaø 282 aø . 1 nàgabhede %<suràmukho dadhimukhastathà vimalapiõóakaþ>% bhàø àø 35 aø sarpanàmoktau dadhivaktràdayo'pyatra .

#<dadhivat># triø dadhi astyatra matup vede masya vaþ . dadhiyukte %<apåpavàn dadhivà÷carureùa sãdatu>% athaø 18 . 4 . 17 . loke tu na masya vaþ dadhimat ityeva striyàü ïãp

#<dadhivàmana># naø 1 ÷àlagràmamårtiùu vàmanamårtibhede brahmavaiø prakçtikhaø tallakùaõamuktaü yathà . atikùudraü dvicakra¤ca . navãnanãradopamam . dadhivàmanakaü j¤eyaü gçhiõà¤ca sukhapradam . dadhyodane hotavyaþ vàmanaþ . 2 dadhyodanena havanãye vàmanabhede puø %<dadhyàdanena ÷uddhena hutvà mucyeta durgataþ . smçtvà traivikramaü råpaü japenmantramananyadhãþ>% tantrasàre dadhivàmanaprayogaþ .

#<dadhivàri># naø 6 taø . dadhimastupadàrthe (dadhira màta) hemacaø .

#<dadhivàhana># puø aïganàmakançpaputre %<aïgaputro mahànàsãt ràjendro dadhivàhanaþ . dadhivàhanaputrastu ràjà diviratho'bhavat>% harivaüø 31 aø . dadhivàmanaputrastu putro divirathasya tu bhàø ÷àø 49 aø .

#<dadhi÷oõa># puø vànare trikàø .

#<dadhiùàyya># puø dadhi syati so--àyya ùatvam . 1 ghçte ujjvalaø . %<dadhiùàyyaþ>% uõàø såø siø kauø vçttau dadhàteràyyaþ ddvitvamittvaü sukca ityuktvà %<mitràvaso dadhiùàyya>% ityudàjahàra .

#<dadhisaktu># puø vaø vaø . dadhyupasiktàþ saktavaþ %<annena vya¤janam>% pàø samàsaþ . dadhyupasikteùu saktuùu . kandupakvàni tailena pàyasaü dadhisaktavaþ tiø taø kårmapuø .

#<dadhisàra># puø 6 taø . navanãte hemacaø .

#<dadhiskanda># puø tãrthabhede .

#<dadhisneha># puø 6 taø . dadhisàre trikàø .

#<dadhisya(dhyasya)># atigàrdhyena dadhãcchati kyacik asu suk và . atigàrdhyena dadhãcchàyàyà paø akaø señ . dadhisyati dadhyasyati .

#<dadhisveda># puø dadhnaþ sveda iva . takre (ghola) jañàdharaþ .

#<dadhã(ca)ci># puø atharvamuneraurase kardamaprajàpatikanyàyàü ÷àntinàmnyàü jàte munibhede . indrayàcitena tena ca pràõàüstyaktvà svadehàsthãni dattàni indreõa ca tairvajraü nirmàya vçttàsuro nihataþ tatkathà
     %<çte'sthibhirdadhãcasya na hantu trida÷adviddhaþ . tasmàdgatvà çùi÷reùñho yàcyatàü surasattamàþ>% . dadhãcàsthãni dehãti tairbadhiùyàmahe ripån . sa ca tairyàcito'sthãni yatnàdçùivarastadrà . pràõatyàgaü kuru÷reùñha! cakàraivàvicàrayan . salokànakùayàn pràpto devapriyakarastadà . tasyàsthimiratho ÷akraþ saüprahçùñamanàstadà . kàrayàmàsa divyàni nànàpraharaõàni ca . vajràõi cakràõi gadà gurån daõóàü÷ca puùkalàn bhàø ÷alyaø 52 aø . %<gate ÷atadhçtau kùattaþ! kardamastena coditaþ . yathocitaü suduhitéþ pràdàt vi÷vasçjàü tataþ>% ityupakrame %<atharvaõe'dadàcchàntiü yayà yaj¤o vitanyate>% bhàgaø 3 . 24 . 24 aø . %<dadhyaïïàtharvaõastvaùñre varmàbhedyaü madàtmakam>% bhàgaø 6 . 9 . 51 . tasyàtharvaõakardamaduhitç÷àntijàtatvàdàtharvaõatvavi÷eùaõam . %<dadau càsthãni devebhyo dadhãciþ sumanàstadà>% agnipuø dadhyanc÷abde vyutpattirdç÷yà .

#<dadhãcàsthi># naø 6 taø . tajjàtatvàt 1 vajre 2 tannàmanàmake hãrake ca trikàø .

#<dadhçù># triø dhçùa--kvin niø . 1 dhçùñe kvinnantatvàt jhali padànte ca kutvam . 2 dharùake ca . %<vàjeùu dadhçùaü kave>% çø 3 . 42 . 6 . %<dadhçùam ÷atråõàmabhibhàvakam>% bhàø .

#<dadhçùvaõi># triø dadhçgivàcarati dadçù + kvip tato bàø vani . dharùake . %<sàsahimadhçùñaü cid dadhçùvaõim>% çø 8 . 61 . 3 .

#<dadhna># puø dadha--bàø na . yamabhede . %<auóumbaràya dadhnàya nãlàya parameùñhine>% yamatarpaõamantraþ .

#<dadhyanc># puø dadhiü dhàrakama¤cati anca--kvip . atharvarùiputre dadhãcau munibhede %<dadhyaïïàtharvaõastvaùñre>% bhàgaø 66 . 9 . 51 %<sa và adhigato dadhyaïïa÷vibhyàü brahma niùkalam>% bhàgaø 6 . 9 . 55 . yàmatharvà manuùpità dadhyaïdhiyamatnata ityçcamadhikçtya nirukte tu 12 . 33 anyà niruktiruktà %<dadhyaïpratyakto dhyànamiti và pratyaktamasmin dhyànamiti và>% . %<dadhyaï ha nanmadhvàtharvaõo vàma÷vasya ÷ãrùõà pra yadãmuvàca>% çø 1 . 116 . 12 . àtharvaõaþ atharvaõaþ putro dadhyaï etatsaüj¤a çùiravasya ÷ãrùõà yuùmatnàmarthyena pratihitena ÷irasà vàü yuvàbhyàmãmimàü madhuvidyàü yad yadà khalu provàca proktavàn . tadànãma÷vasya ÷irasaþ sandhànalakùaõaü punarmànuùasya ÷irasaþ pratisandhànalakùaõaü ca yadbhavadãyaü karma tadàviùkçõonãtyardhaþ . atreyamàkhyàyikà indro dadhãce pravargyavidyàü madhuvidyàü copadi÷yaü yadãmàmanasmai vakùyasi ÷iraste chetsyàmãtyuvàca . tato'÷vinàva÷vasya ÷ira÷chitvà dadhãcaþ ÷iraþpracchidyànyatra nidhàya tatrà÷vyaü ÷iraþ pratyadhattàü tena ca dadhyaï çcaþ sàmàni yajåüùi ca pravargyaviùayàõi madhuvidyàpratipàdakaü bràhmaõaü cà÷vinàvadhyàpayàmàsa . tadindro j¤àtvà vajreõa tacchiro'cchinat . athà÷vinau tasya svakãyaü mànuùaü ÷iraþ pratyadhattàmiti . ÷àñyàyanavàjasaneyayoþ prapa¤cenoktam . tasya ñàdàvajàdau dadhãcaþ dadhãcà ityàdi . tataþ svàrthe aõ i¤ và pçùoø vçddhyabhàve . dadhãca dadhãci iti råpamityavadheyam .

#<dadhyanna># naø dadhyupasiktamannam %<annena vya¤janam>% pàø samàsaþ . dadhyupasikte anne %<dadhyannaü pàyasaü caiva guóapiùñaü samodakam>% yàj¤aø dadhyodano'pyatra puø . dadhyodanaü havi÷cårõam yàj¤aø grahavalyuktau .

#<dadhyàkara># puø 6 taø . dadhisamudre ÷abdàrthakalpataruþ .

#<dadhyànã># strã dadhi--dadhirasamànayati à--nã--ka gauràø ïãù . (sudar÷anagula¤ca) sudar÷anàyàm ratnamàlà .

#<dadhyuttara># naø 6 taø . dadhisnehe ÷abdacaø . %<payasaþ sarpiùa÷caiva dadhnodadhyuttarasya ca>% harivaüø 793 aø .

#<dadhyuttaraga># naø dadhna uttaraü gacchati gama--óa . dadhisnehe ratnamàlà .

#<dadhyuda(ka)># puø dadhi udakamivàsya và udàde÷aþ . dadhisamudre jañàdharaþ .

#<danàyus># puø dakùakanyàbhede sà ca ka÷yapapatnãbhedaþ danu÷abde dç÷yam . %<danu÷ca danàyu÷ca màteva ca piteva ca parijagçhatustasmàddànava ityàhuþ>% ÷ataø bràø 1 . 6 . ta . 9 %<danàyuùaþ punaþ putrà÷catvàro'surapuïgavàþ . vikùaro balavãrau ca vçttra÷caiva mahàsuraþ>% bhàø àø 65 aø .

#<danu># strã dakùakanyàbhede sà ca ka÷yaparùipatnã dànavamàtà . prajaj¤ire mahàbhàyà dakùakanyàstrayoda÷a . aditirditirdanuþ kàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pradhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadrå÷ca manujavyàghra! dakùakanyaiva bhàrata . etàsàü vãyyaü sabha nnaü putrapautramanantakam . %<catvàriü÷addanoþ putràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata . teùàü pathamajo ràjà viprakùittirmahàya÷àþ . sàtraro namuci÷ceva pulomà ceti vi÷rutaþ . asilomà ca ke÷ã ca durjana÷caivàdànavaþ . ayaþ÷irà a÷va÷virà a÷va÷aïku÷ca vãryavàn . tathà gaganamårdhà ca vegavàn ketumàü÷ca saþ . svarbhànura÷và'÷vapatirvçùaparyàjakrastathà . a÷vagrãva÷ca såkùma÷ca tuhuõóa÷ca mahàbalaþ . ekapàdekavakraca viråpàkùamahodarau . nicandra÷ca nikumbha÷ca kujañaþ kapañastathà . ÷arabhaþ ÷alabha÷caiva såryacandramasau tathà . ete khyàtà danorvaü÷e dànavàþ parikãrtitàþ . anyau tu khalu devànàü såryàcandramasau smçtau . anyau dànavamukhyànàü såryacandramasau tathà . ime ca vaü÷àþ prathitàþ sattvevanto mahàbalàþ . danuputrà mahàràja! da÷a dànavavaü÷ajàþ . ekàkùo'mçtapo vãraþ pralambanarakàvapi . vàtàpiþ ÷akratapanaþ ÷añha÷caiva mahàsuraþ . gaviùñha÷ca vanàyu÷ca dãrghajihva÷ca dànavaþ . asaükhyeyàþ smçtàsteùàü putràþ pautrà÷ca bhàrata!>% bhàø àø 65 aø . danorapatyam aõ . dànava danorapatye puüstrã striyàü ïãp .

#<danàyu># puø dànavabhede dànava÷abde dç÷yam . ayaü ÷abdaþ danàyum ÷abdàt pràk pàñhyaþ .

#<danuja># puø danorjàyate jana--óa . danorapatye asure amaraþ .

#<danujadviù># puø danujàn dveùñi dviùa--kvip . deve hemaø . danujàriprabhçtayo'pyatra .

#<danusånu># puø 6 taø . dànave jañàdharaþ .

#<danta># puø antarbhàvitaõyarthe dama--tan . 1 mukhàntaþsthacarvaõasàdhane'sthibhede (dàüta) 2 ku¤je, 3 parvatanitambe 4 sànuni, 5 dvàtriü÷atsaükhyàyà¤ca mediø . ata eva naiùadhaø dantànàü dviguõitaùoóa÷apadàrtharåpatvena bhaïgyà dvàtriü÷attvaü varõitaü yathà . %<udde÷aparvaõyapi lakùaõe'pi dvidhoditaiþ ùoóa÷abhiþ padàrthaiþ . ànvikùikãü yadda÷anadvimàlãü tàü muktikàmàkalitàü pratãmaþ>% . 6 ÷aila÷çïge trikàø (.'') råpe 7 pa¤camàtràprabhedechandograø sadantatayà janmani janmottaraü màsabhede ca tajjanmaphalaü jyoø taø uktaü yathà %<jàtaþ sadantaþ pitçmàtçhantà tàtaü vihanyàt prathame tu màse . ambàü dvitãye sahajaü tçtãye màse caturthe ÷ubhakàrakaþ syàt . miùñànnabhojã subhagaþ sutàkhye 5 ùaùñhe sukhã paõóitakalpabuddhiþ . tato'dhikaþ syàt balavàn dyunàkhye 7 màse'ùñame vittasukhairvihãnaþ . surapratàpã navame mçtyu÷ca da÷ame tathà . ekàda÷e dvàda÷e ca sukhã ca subhago bhavet . aùñau puttalakàn kçtvà sugandhairgandhakaistathà . srotaþsu saükrame càpi sràpayet ÷uklapuùpakaiþ . snànaü saükramaõasyàdhaþ ÷ambhordar÷anamantataþ . homaü vipràrcana¤caivama÷abhe dantadar÷ane>% . %<snigdhà ghanà÷ca da÷anàþ sutãkùõadaüùñràþ samà÷ca ÷ubhàþ>% vçø saø 67 aø . dantamlapràdurbhàva÷ca garbhopaniùadi garbhe saptamamàse jàyate iti pratipàditam .

#<dantaka># triø dante dantamàrjane prasitaþ kan . 1 dantamàrjanaprasite . danta iva kan . 2 ÷aila÷çïge gireþ prade÷àdbarhinirgate 3 pàùàõabhede ca hemacaø . svàrthe ka . 4 danta÷abdàrthe puø .

#<dantakarùaõa># puø dantàn karùati kçùa--lyu . jambãre ÷abdaraø .

#<dantakàùñha># naø dantaüdhàvanàrthaü kàùñham . 1 dantadhàvane kàùñhe . tatkàùñhamastyatra sàdhyatayà ac . 2 vikaïkatavçkùe puø ràjaniø . saphalatatkàùñhabhedàþ vçø saø 85 aø uktà yathà
     %<vallãlatàgulmataruprabhedaiþ syurdantakàùñhàni sahasra÷o yaiþ . phalàni vàcyànyatitatprasaïgo mà bhådato vacmyatha kàmikàni . aj¤àtapårvàõi na dantakàùñhànyadyànna patrai÷ca samanvitàni . na yugmaparvàõi na pàñitàni na cordhva÷uùkàõi vinà tvacà và . vaikaïkata÷rãphalakà÷marãùu bràhmã dyutiþ kùematarau sudàràþ . vçddhirvañe'rke pracuraü ca tejaþ putrà madhåke kakubhe priyatvam . lakùmãþ ÷iroùe ca tathà kara¤je plakùe'rthasiddhiþ samabhãpsità syàt . mànyatvamàyàti janasya jàtyàü pràdhànyama÷vatthatarau vadanti . àrogyamàyurbadarãvçhatyorai÷varyavçddhiþ khadire savilve . dravyàõi ceùñànyatimuktake syuþ pràpnoni tànyeva punaþ kadambe . nimbe'rthàptiþ karavãre'nnalabdhirbhàõóãre myàdidameva prabhåtam . ÷amyàü ÷atrånapahantyarjune ca ÷yàmàyàü ca dviùatàmeva nà÷aþ . sàle'÷vakarõe ca vadanti gauravaü sabhadradàràvapi càñaråùake . vàllabhyamàthàti janasya sarvataþ priyaïgvapàmàrgasajamvudàóimaiþ . udaïmukhaþ pràïmukha eva vàvdaü kàmaü yatheùñaü hçdaye nive÷ya . adyàdanindyaü ca sukhopaviùñaþ prakùàlya jahyàcca ÷uciprade÷e . abhimukhapatitaü pra÷àntadiksthaü ÷ubhamati÷obhanamårdhvasaüsthitaü yat . a÷ubhakaramato'nyathà pradiùñaü sthitapatitaü ca karoti mçùñamannam>% .
     àø taø narasiühapuràõe ca %<dantakàùñhasya vakùyàmi samàsena pra÷astatàm . sarve kaõñakinaþ puõyàþ kùãriõa÷ca ya÷asvinaþ>% . mahàbhàrate . %<tikta kaùàyaü kañukaü sugandhi kaõñakànvitam . kùãriõo vçkùagulmàdyàn bhakùayeddantadhàvane>% . niùiddhakàùñhàni yathà guvàkatàlahintàlàstathà tàóã ca ketakã . kharjåranàrikelau ca saptaite tçõaràjakàþ . tçõaràjasirà patrairyaþ kuryàddantadhàvanam . tàvadbhavati càõóàlo yàvadvaïgàü na pa÷yati . tasya sthaulyaü parimàõa¤càha viùõuþ %<kaniùñhàgrasamaü sthaulyaü sakårcaü dvàda÷àïgulam . pràtarbhåtvà ca yatavàk bhakùayeddantadhàvanam>% marãciþ dvàda÷àïgula¤ca vai÷yànàü ÷ådràõàntu ùaóaïgulam . caturaïgulamànena nàrãõàü vidhirucyate . antaraprabhavànà¤ca ùaóaïgulamudàhçtam . dantadhàvanadantapavana÷abde'dhikaü dç÷yam .

#<dantakàùñhaka># naø dantadhàvanopayogi kàùñhamasmàt . àhulyavçkùe ràjaniø .

#<dantakåra># puø dantàþ kåramannamiva carvyatvàt yatra . saügràme nãlakaõñhaþ %<màdrãputraþ sahadevaþ kaliïgàn samàgatànajayaddantakåre>% bhàø uø 22 aø . %<ayaü kapàñena jaghàna pàõóyaü tathà kaliïgàn dantakåre mamarda>% 47 aø .

#<dantakråra># puø dantàþ krårà yatra . 1 de÷abhede 2 tannçpe ca nãlakaø . %<brahmadviùà¤càtha tasmin sahasràõi caturda÷a . punaranyàni jagràha dantakråraü jaghàna ha>% bhàø droø 70 aø .

#<dantagharùa># puø 6 taø . dantànàü parasparagharùabhede . %<yasya vai bhuktamàtrasya hçdayaü bàdhate kùudhà . jàyate dantagharùa÷ca sa gatàyuþ smçto budhaiþ>% màrkaø puø .

#<dantacàla># puø dantànàü càla÷calanamatra . su÷rutokte àturopadravabhede (dàütanaóà) . àturopadravopakrame %<netrastambhaü nimeùa¤ca tçùõàü kàsaü prajàgaram . labhante dantacàla¤ca tàüstànanyànupadravàn>% .

#<dantacchada># puø dantà÷chàdyante'nena chada--õic--gha hrasvaþ . oùñhe (ñhoüña) halàyudhaþ . %<niüste dantacchadaü na và>% bhaññiþ . %<dantacchadaiþ savraõadantacihnaiþ>% çtusaühàraþ .

#<dantacchadopamà># strã dantacchada oùñha upamãyate'nayà aï . vimbãlatàyàm (telàkucà) ràjaniø . tatphalena hi oùñhasàdç÷yaü prasiddham .

#<dantajàta># triø jàto danto'sya niùñhàntatvàt paranipàtaþ . 1 jàtadante . %<dantajàte'nujate và kçtacåóe ca saüsthite>% manuþ . dantajananaü tajjananayogyakàla÷cobhayamapi dantajàta÷abdenocyate . garbhopaniùadi saptamamàse dantajananakàlasyoktatvàt tatra daivàt dantànutpattàvapi jàtadantakàlatvàt dantajanana ivà÷aucanimittità ÷uddhitaø .

#<dantajàha># naø dantànàü målaü karõàø jàha . dantamåle .

#<dantadar÷ana># naø dantànàü dar÷anam dç÷a--õic--lyuñ . yuddhasyàdau yodhànàü pratiyodhaü prati svadantàn bahiùkçtya dar÷ane (dàtakhàmuñi) %<dantadar÷anabhàràvastato yuddhaü pravartate>% nàø vaø uø 71 aø .

@<[Page 3464b]>@
#<dantadhàvana># puø dantàn dhàvayati ÷odhayati dhàva--lyu . 1 khadiravçkùe 2 gu¤jakara¤je, ràjaniø 3 bakule ÷abdacaø . eteùàü tatsàdhanatvàt tathàtvam bhàve lyuñ . 4 dantamàrjane tatprakàro yathà pràtarbhaïktvà ca mçdvagraü kaùàyaü kañutiktakam . bhakùayeddantadhàvanaü dantamàüsànyabàdhayan . tasya kàùñhàni yathà %<ke'pyatra karavãràmrakara¤jabakulàsanàn . dantakàùñhàrthamanye tu sarvàn kaõñakino'bhyadhuþ . svadira÷ca kadamba÷ca kara¤ja÷ca vañastathà . tintióã veõupçùñha¤ca àmranimbau tathaiva ca . apàmàrga÷ca vilva÷ca arka÷coóumbarastathà . ete pra÷astàþ kathità dantadhàvanakarmaõi>% . tatra niùiddhakàùñhàni yathà %<guvàkatàlahintàlakharjåraiþ ketakãyutaiþ . nàrikelena tàóyà ca na kuryàddantadhàvanam>% . tasya digabhedamukhabhede ÷ubhà÷ubhaphalaü yathà %<mçtyuþ svàddakùiõàsyena pa÷cimàsyena càmayaþ . pårvàsyenottaràsyena sampado dantadhàvanàt>% . tasya tithivi÷eùe niùedho yathà %<pratipaddar÷aùaùñhãùu navamyekàda÷ãùu ca . dantànàü kàùñhasaüyogã dahatyàsaptamaü kulam>% . dantagharùaõànantaraü cakùuþsecanaü yathà . dantànårdhvamadho ghçùñvà pràtaþ si¤cecca locane . toyapårõamukhastena dçùñirà÷u prasãdati . rogavi÷eùe dantakàùñhavarjanaü yathà %<arditaþ karõa÷ålã ca dantarogã navajvarã . ÷oùã kàsã ca mårchàrto dantakàùñhaü vivarjayet>% . tasya guõà yathà %<nihanti vaktravairasyaü jihvàdantà÷ritaü malam . àrogyaü rucimàdhatte sadyo dantavi÷odhanam>% iti ràjaballabhaþ . %<kçta÷aucastataþ pràj¤aþ kuryàddantasya dhàvanam . jihvàyà màjana¤càpi rasàlacchadanàdibhiþ . dakùiõàbhimukho bhåtvà pa÷cimàbhimukhastathà . na dantadhàvanaü kuryàt kuryàccennàrakã bhavet . madhyamànàmikàbhyà¤ca vçddhàïguùñhena ca dvijaþ . dantasya dhàvanaü kuryàt tarjanyà na kadàcana . a÷vatthavañavilvànàü dhàtryàþ kàùñhikayà budhaþ . na dantadhàvanaü kuryàttathendrasurasasya ca . nityakriyàphalaü prepsustvarayà dantadhàvanam . prabhàte kurute pràj¤aþ såryodayavivarjite . såryodaye dvija÷reùñha! yaþ kuryàddantadhàvanam . nityakriyàphalaü tasya sarvameva vina÷yati . yaþ snànasamaye kuryàt jaimine! dantadhàvanam . nirà÷àþ pitaro yànti tasya devàþ surarùayaþ . dantasya dhàvanaü kuryàdyo madhyàhnàparàhõayoþ . tasya puùpaü na gçhõanti devatàþ pitaro jralam . snànakàle puùkariõyàü yaþ kuryàddantadhàvanam . tàvajj¤eyaþ sa càõóàlo yàvad gaïgàü na pa÷yati . bhagavatyudite sårye yaþ kuryàddantadhàvanam . taddantakàùñhãü pitaro bhuktvà gacchanti duþkhinaþ . upavàsadine vipra! pitç÷ràddhadine tathà . na ca tatphalamàpnoti dantadhàvana kçnnaraþ . prabhàte màrjayeddantàn vàsasà rasanàü tathà . kuryàdvàda÷a viprendra! kavalàni jalairbudhaþ . upavàse pitç÷ràddhve vidhinànena jaimine! . dantadhàvanakçnmartyaþ saüpårõaü labhate phalam>% pàdme kriyàyogasàraþ . %<åùaþkàle tu sampràpte ÷aucaü kçtvà yathàrthavat . tataþ snànaü prakurvãta dantadhàvanapårvakam . mukhe paryuùite nityaü bhavatyaprayato naraþ . tasmàt sarvaprayatnena bhakùayeddantadhàvanam . kadambavilvakhadirakaravãravañàrjunàþ . tagaraü vçhatã jàtãkara¤jàrkàtimuktakàþ . jambåmadhåkàpàmàrga÷irãùoóumbaràsanàþ . kùãrikaõñakivçkùàdyàþ pra÷astà dantadhàvane . kañutiktakaùàyà÷ca dhanàrogyasukhapradàþ . prakùàlya bhuktvà ca ÷ucau de÷e tyaktvà tadàcamet . amàvàsyàü tathà ùaùñhyàü navamyàü pratipadyapi . varjayeddantakàùñhantu tathaivàrkasya vàsare . abhàve dantakàùñhasya niùiddhàyàü tathà tithau . apàü dvàda÷a gaõóåùaiþ kurvãta mukha÷odhanam>% iti gàruóe 214 aø %<maitraü prasàdhanaü snànaü dantadhàvanama¤janam . pårvàhõa eva kurvãta devatànà¤ca påjanam>% manuþ .

#<dantapatra># naø danta iva patramatra . dantàkarapatrayukte karõabhåùaõabhede ÷abdaraø . %<vilàsinãvibhramadantapatram>% raghuþ %<karõàvasaktàmaladantapatram>% kumàø dantaþ gajadantaþ tannirmitaü patram . 2 gajadantanirmite patràkàre karõabhåùaõabhede ca %<ahçdaye! gçhàõa nipatitaü dantapatram>% kàdaø .

#<dantapatraka># naø danta iva ÷ubhraü patraü dalaü yasya kap . kundapuùpe ÷abdacaø . svalpàrthe ïãpi ata ittvam . dantapatrikà svalpe tatràrthe strã vidagdhalãlocitadantapatrikà màghaþ

#<dantapavana># naø dantaü punàti anena på--karaõe lyuñ . 1 dantakàùñhe . bhàve lyuñ . 2 dantadhàvane ca . tatprakàro bhàvapraø ukto yathà
     %<tatràdau dantapavanaü dvàda÷àïgulamàyatam . kaniùñhikàparãõàhamçjvagrathitamavraõam . ayugmagranthi yaccàpi pratyagraü ÷astabhåmijam . avekùyartu¤ca doùa¤ca rasaü vãrya¤ca yojayet . kaùàya madhuraü tikta kañukaü pràtarutthitaþ . nimba÷ca tiktake ÷reùñhaþ kaùàye khadirastathà . madhåko madhure ÷reùñhaþ kara¤ja kañuke tathà . kùaudravyoùatrivargàktaü satailaü saindhavena ca . cårõena tejovartyà ca dantànnityaü vi÷odhayet . ekaikaü gharùayeddantaü mçdunà kårcakena ca . danta÷odhanacårõena dantamàüsànyabàdhayan . taddaurgandhyopadehau tu ÷leùmàõaü càpakarùati . vai÷adyamannàbhiruciü saumanasyaü karoti ca . na khàdedgalatàlvoùñhajihvàrogasamudbhave . athàsyapàke ÷vàse ca kàsahikkàvamãùu ca . durbalo'jãrõabhakta÷ca mårchàrto madapãóitaþ . ÷irorugàrtastçùitaþ ÷ràntaþpànaklamànvitaþ . arditaþ karõa÷ålã ca dantarogã ca varjayet>%

#<dantapàta># puø 6 taø . 1 dantànàü patane . 2 varùabhede a÷vànàü svato dantavi÷eùapatane ca tatkàla÷ca vçø saüø 66 aø ukto yathà %<ùaóabhirdantaiþ sitàbhairbhavati haya÷i÷ustaiþ kaùàyairdvivarùaþ sandaü÷airmadhyamàntyeþ patitasamuditaistryavdapa¤càvdiko'÷vaþ . sandaü÷ànukrameõa trikaparigatàþ kàlikàpãta÷uklàþ kàcà màkùãka÷aïkhàvañacalanato dantapàta¤ca viddhi>%

#<dantapàlã># strã 6 taø . dantàgre %<tàlvoùñhadantapàlãjihvànetràntapàyukaracaraõaiþ . raktaistu raktasàrà vahusukhavanitàrthaputrayutàþ>% vçø saø 68 aø .

#<dantapuppuñaka># puø dantarogabhede dantaroga÷abde su÷rutavàkyam .

#<dantapuùpa># naø danta iva ÷ubhraü puùpamasya . 1 kunde, 2 katakaphale ca ÷abdacaø .

#<dantaphala># naø danta iva ÷ubhraü phalamasya . 1 katakaphale ÷abdacaø dantavat ÷ubhraü phalamasya . 2 kapitthe puø 3 pippalyàm ràjaniø strã ñàp .

#<dantabhàga># puø dantasambandhã bhàgaþ . gajasya mukhàt skandhaparyante agrabhàge amaraþ .

#<dantamala># naø 6 taø . dantalagnaklede hàràø .

#<dantamàüsa># naø dantasaülambaü màüsam . dantasaülagnamàüse (meóe) khyàte màüsabhede .

#<dantamåla># naø dantarogabhede dantaroga÷abde dç÷yam .

#<dantamålikà># strã danta iva ÷ubhraü målaü yasyàþ kap . dantàvçkùe ràjaniø .

#<dantamålãya># puø dantamåle bhavaþ cha . tavargàdau . dantya÷abde dç÷yama .

#<dantaroga># puø 6 taø . mukharogàntargate dantadantamålagate rogabhede sa ca rogaþ su÷rute ukto yathà . athàto mukharogàõàü nidànaü vyàkhyàsyàmaþ . mukharogàþ pa¤caùaùñiþ saptakhàyatane÷u tatràyatanànyoùñhau dantamålàni dantà jihvà tàlukaõñhaþ sarvàõi ceti . tatràùñàvoùñhayoþ . pa¤cada÷a dantamåleùu, aùñau danteùu, iti copakramyoktaü yathà . %<dantamålagatàstu ÷ãtàdo 1 dantapuppuñako 2 dantaveùñakaþ 3 ÷auùiro 4 mahà÷auùiraþ 5 paridara 6 upaku÷o 7 dantavaidarbho 8 vardhano 9 'dhimàüso 10 nàóyaþ 15 pa¤ceti>% ityuddi÷ya ÷oõitaü dantaveùñebhyo yasyàkasmàt pravartate . durgandhãni sakçùõàni prakledãni mçdåni ca . dantamàüsàni ÷ãryante pacanti ca parasparam . ÷ãtàdo nàma sa vyàdhiþ kapha÷oõitasambhavaþ 1 . dantayostriùuü và yasya ÷vayathuþ sarujo mahàn . dantapuppuñako j¤eyaþ kapharaktanimittajaþ 2 . sravanti påyarudhira valà dantà bhavanti ca . dantaveùñaþ sa vij¤eyo duùña÷oõitasambhavaþ 3 . ÷vayathurdantamåleùu rujàvàn kapharaktataþ . làlàsràvã sa vij¤eyaþ kaõóåmàn ÷auùiro gadaþ 4 . dantà÷calanti veùñebhyastàlu càpyavadãryate . dantamàüsàni pacyante mukha¤ca paripãóyate . yasmin sa sarvajo vyàdhirmahà÷auùirasaüj¤akaþ 5 . dantamàüsàni ÷ãryante yasmin ùñhãvati càpyasçk . pittàsçkkaphajo vyàdhirj¤eyaþ paridaro hi saþ 6 . veùñeùu dàhaþ pàka÷ca tebhyo dantà÷calanti ca . àghaññitàþ prasravanti ÷oõitaü mandavedanàþ . àdhmàyante srute rakte mukhaü påti ca jàyate . yasminnupaku÷aþ sa syàtpittaraktakçto gadaþ 7 . ghçùñeùu dantamåleùu saürambho jàyate mahàn . bhavanti ca calàdantàþ sa vaidarbho'bhighàtajaþ 8 . màrutenàdhiko danto jàyate tãvravedanaþ . vardhanaþ sa mato vyàdhirjàte rukca pra÷àmyati 9 . hàtavye pa÷cime dante mahàn ÷otho mahàrujaþ . làlàsràvo kaphakçto vij¤eyaþ so'dhimàüsakaþ 10 . dantamålagatà nàóyaþ pa¤ca j¤eyà yatheritàþ 15 . %<dantagatàstu dàsanaþ 1 krimidantako 2 dantaharùo 3 bha¤janakaþ 4 danta÷arkarà 5 kapàlikà 6 ÷yàvadanto 7 hanumokùa 8 ÷ceti . dàlyante bahudhà dantà yasmiüstrãvraruganvitàþ . dàlanaþ sa iti j¤eyaþ sadàgatinimittajaþ . kçùõa÷chidrã calaþ sràvã sasaürambho mahàrujaþ 1 . animittarujo vàtàdvij¤eyaþ kramidantakaþ 2 . da÷anàþ ÷ãtamuùõa¤ca sahante spar÷anaü na ca . yatra taü dantaharùantu vyàdhiü vidyàtsamãraõàt 3 vaktraü vakraü bhavedyasmin dantabhaïga÷ca tãvraruk . kaphavàtakçto vyàdhiþ sa bha¤janakasaüj¤itaþ 4 . ÷arkareva sthirãmåto malodanteùu yasya vai . sà dantànàü guõaghnã tu vij¤eyà danta÷arkarà 5 . dalanti dantavalkàni yadà ÷arkarayà saha . j¤eyà kapàlikà saiva da÷anàünàü vinà÷inã 5 . yo'sçgmi÷reõa pittena dagdho dantastva÷eùataþ . ÷yàvatàü nãlatàü vàpi gataþ sa ÷yàvadantakaþ 7 . vàtena taistairbhàvaistu hanusandhirvisaühataþ . hanumokùa iti j¤eyo vyàdhirarditalakùaõaþ 8>% .

#<dantalekhaka># triø dantàn likhati jãvikàrtham likha%<saüj¤àyàm>% pàø õvul %<nityaü krãóàjãvikayoþ>% pàø nityasaø . dantalekhanaråpajãvikàyukte . %<akejãvikàrthe>% pàø pårvapadasyàdyudàttatvam .

#<dantavakra># puø karåùàdhipe dvàparayugodbhave hiraõyaka÷iporavatàraråpe nçpabhede %<hiraõyaka÷ipuryo'sau daityaràjo'bhavat purà . pçthukãrtyàü tu saüjaj¤e tanayo vçddha÷arbhaõaþ . karåùàdhipatirvãro dantavakro mahàbalaþ>% harivaüø 35 aø . %<adhiràjàdhipa¤caiva dantavakraü mahàbalam . jigàya karada¤caiva kçtvà ràjye nyave÷ayat>% bhàø saø 30 aø . sahadevadakùiõadigvijayoktau %<dvàravatyàü nivasatà yadusiühena tena vai>% ityupakrame %<dantavakra÷ca kàråùo nihato dakùiõàpathe>% harivaüø 173 aø . dvàrakàvàsakàle kçùõena badho varõitaþ . %<màtçùvasreyova÷caidyo dantavakra÷ca pàõóava! . pàrùadapravarau viùõorvipra÷àpàt padacyutau>% bhàgaø 7 . 1 . 32 ityupakrame hiraõyàkùàdijanmanà÷oktyanantaram %<tàveva kùatriyau jàtau màtçùvasràtmajau tava . adhunà ÷àpanirmuktau kçùõacakrahatàühasau>% . 44 %<kçùõo'pi tamahan gurvyà kaumodakyà stanàntare . gàóhanirbhinnahçdaya udvaman rudhiraü mukhàt . prasàrya ke÷àn bàhvaïghrãn dharaõyàü nyapatadvyasuþ . tataþ såkùmataraü jyotiþ kçùõamàvi÷adadbhutam>% bhàgaø 10 . 77 . 7

#<dantavalka># puø dantasya valakamiva . dantàvarakacarmàtmake màüsabhede %<dalanti dantavalkàni yadà ÷arkarayà saha>% su÷rutaþ .

#<dantavarti># strã dantanirmità vartiþ . %<dantairhastivaràhoùñra gavà÷vàjakharodbhavaiþ sa÷aïkhamauktikàmbhodhiphenairmaricapàdikaiþ kùata÷ukramapi vyàdhiü dantavartirnivartayet>% cakradattokte vartikàbhede .

#<dantavastra># naø dantasya vastramiva cchàdakatvàt . dantavàsasi oùñhe hemaø .

#<dantavàsas># naø dannasya vàsa ivàcchàdakatvàt . oùñhe trikàø %<tulàü yadàrohati dantavàsasà>% kumàø .

#<dantavãja(ka)># puø danta iva vãjamasya và kap . dàóinãvçkùe ràjaniø .

#<dantaveùña># puø su÷rutokte dantarogabhede dantaroga÷abde dç÷yam .

#<dantavaidarbha># puø su÷rutokte dantarogabhede dantaroga÷abde dç÷yam .

#<danta÷aïku># puø %<vaói÷o danta÷aïku÷cànatàgre tãkùõakaõñakaprathamayavapatramukhe>% su÷rutokte astrabhede .

#<danta÷añha># puø dantàn ÷añhati kledayati ÷añha--ac . 1 jambãre 2 kapitthe 3 karmaraïge, 4 nàgaraïge ca . 5 càïgeryàü 6 cukràmlikàyàü strãø mediniø 7 amle hemacaø 8 kùudràmlikàyàm strã ràjaniø .

#<danta÷arkarà># strã dantasya ÷arkareva . dantarogabhede dantaroga÷abde dç÷yam .

#<danta÷àõa># puø dantasya ÷àõa iva cikkaõatàhetutvàt (miùi) khyàte cårõabhede trikàø .

#<danta÷åla># naø dantasya ÷ålamiva . dantavedanàyàm . %<÷ãrùaroge'kùiroge ca danta÷åle galagrahe>% bhàø ÷àø 305 aø .

#<danta÷opha># puø dantasya ÷opha iva . dantàrbude (dàütera àva) ràjaniø .

#<dantasirà># strã dantasya sirà yatra . (meóe) khyàte dantàdhobhàge màüsapiõóe ÷abdacaø .

#<dantaharùa># puø su÷rutokte dantarogabhede dantaroga÷abde dç÷yam .

#<dantaharùaka># puø dantàn harùayati hçùa--õic--õvul . jambãre jañàdharaþ .

#<dantàgra># naø 6 taø . dantasyàgre tataþ gahàø bhavàdau cha . dantàgrãya tadbhavàdau triø .

#<dantàghàta># puø dantànàhanti à + hana--aõ upaø saø . 1 nimbåke . bhàve gha¤ . 2 dantairàhanane ràjaniø . %<dantàghàtavidàritàrirudhiraiþ sindåra÷obhàkaram>% gaõe÷adhyànam . ratau tatsthànàni yathà %<stanayorgaõóayo÷caiva oùñhe caiva tathàdhare . dantàghàtaþ prakartavyaþ kàminãnàü sukhàvahaþ>% kàma÷àstram .

#<dantàda># puø %<ke÷aromanakhàdà÷ca dantàdàþ cikka÷àstathà . kuùñhajà÷ca parãsarpàj¤eyàþ ÷oõitasambhavàþ>% su÷rutokte dantakhàdrakakçmirogabhede . %<dantàdànàü samuddiùñaü vidhànaü mukharogiõàm>% su÷ruø .

#<dantàdanti># triø dantai÷ca dantai÷ca prahçtya pravçttaü yuddham ic samàø pårvàõodãrghaþ . parasparadantaptahàreõa pravçtte yuddhe %<kacàkaci yuddhamàsãddantàdanti nakhànakhi>% bhàø karõaø 49 aø .

#<dantàyudha># puüstrãø dantà yudhamivàsya . ÷åkare trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dantàrbuda># puø dantasyàrvudamiva . dantarogabhede ràjaniø .

@<[Page 3467b]>@
#<dantàlikà># strã dantàn alati bhåùayati, tebhyo và paryàpnoti ala + õvul . valgàyàm . (làgàma) trikàø %<dantàlikàdharaõani÷calapàõiyugmam>% . (vallavapàlam) màghaþ . aõ gauø ïãù dantàlã tatràrthe vaijayaø .

#<dantàvala># puø danta + astyarthe valac pårvapadadãrghaþ . hastini amaraþ .

#<dantikà># strã dama--tan + gauràø ïãù svàrthe ka hrasvaþ . dantãvçkùe amaraþ .

#<dantijà># strã dantikà + pçùoø . dantyoùadhau ÷abdaraø .

#<dantin># puø danta + astyarthe ini . hastini amaraþ %<anirvàõasya dantinaþ>% raghuþ . %<piùñàdripçùñhàstarasà ca dantinaþ>% màghaþ .

#<dantinã># strã dantastadàkàro'styasyàþ måle ini ïãp . dantãvçkùe ràjaniø .

#<dantimada># 6 taø . hastimade gandhadravyabhede ÷abdàrthaciø .

#<dantimålikà># strã danti gajadantayuktamiva målamasyàþ kap kàpi ata ittvam . dantãvçkùe ràjaniø .

#<dantã># strã dama--tan gauràø ïãù . 1 udumbaraparõyàü, pratyak parõyamoùadhau amaraþ . dantaþ gajadanta iva målamastyasyàþ ac gauràø ïãù . 2 svanàmakhyàte vçkùe bhàvapraø %<laghudãrghaprabhedena proktaü dantãdvayaü budhaiþ . dantãdvayaü saraü pàke rase ca kañu dãpanam . gudàïkurà÷ma÷ålàsrakaõóukuùñhavidàhanut . tãkùõoùõaü hanti pittàsrakapha÷ãthodarakramãn>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<dantãvãja># naø dantyà iva vãjamasya . jayapàle ràjaniø .

#<dantura># triø unnatàþ dantàþ santyasya danta + urac . 1 unnatadantayukte, unnatànate viùame sthàne ca ÷abdàrthaciø . %<÷åkare nihate caiva danturo jàyate naraþ>% ÷àtàø tathàbhavanasàdhanaü karbhavi÷eùa uktaþ . %<kadàciddanturo mårkhaþ kadàcilloma÷aþ sukhã . kadàcit tundilo duþkhã kadàcicca¤calà satãti>% sàmudrakam . %<amalamaõi÷alàkà danturàbhiþ kirãñakotibhiþ>% kàdaø . %<karayantraõadanturàntare>% naiùaø .

#<danturaka># puø de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø kårmavibhàge atha pårvasyàmityupakrame %<mithilasabhabhañoórà÷vavadanadanturakàþ>% . pårvasyàmuktaþ .

#<danturacchada># puø dantura unnatànataþ chadã yasya . vãjapåre ràjaniø .

#<dantolukhalika># puø dantà eva ulåkhalaþ kaõóanasàdhanaü vidyate'sya ñhan . vànaprasthabhede sa hi dantaireva vrãhyàdãn kaõóayitvà khàdati . %<dantolåkhalikaþ kàlapakrà÷ã pà÷makuññakaþ>% yàj¤aø . %<a÷makuñño bhavedvàpi dantolåkhaliko'pi và>% manuþ . ini . dantolåkhalãtyapyatra .

#<dantauùñha># naø dantà÷ca oùñhau ca teùàü samàhàraþ . dantauùñhànàü samàhàre . tataþ ÷arãràvayavatvàt bhavàdau yat . dantyoùñhya taduccàrye dantyavakàre %<dantoùñhyovaþ smçto budhaiþ>% ÷ikùà0

#<dantya># puø dante dantamåle và bhavaþ yat . dantadantamålayãrjàte 1 tavargàdau varõe . %<ëtulasànàü dantàþ>% siø kauø . %<dantyàëtulasàþ smçtàþ>% pàø ÷iø . ÷ekharàdau danta÷abdasya dantamålaparatoktà anyathà bhagnadantasya tadanuccàraõàpatteþ dantebhyo hitaþ yat . 2 dantahitakàrake triø .

#<dantyariùña># naø dantyam ariùñaü riùñàbhàvo yatrauùadhe . cakradattokte ar÷odhne auùadhabhede . %<dantã citrakamålàni jaladroõe vipàcayet . tripalaü triphalàyà÷ca dalànàü tatra dàpayet . tulàü guóasya tattiùñhenmàsàrdhaü ghçtabhàjane . tanmàtrayà pibennityamar÷obhyo vipramucyate . grahaõãpàõóurogaghnaü vàtavarco'nulomanam . dãpana¤càrucighna¤ca dantyariùñamidaü viduþ>% .

#<danda÷åka># puüstrã garhitaü da÷ati dan÷a--garhàrthe yaï--åka . 1 ràkùase, %<danda÷åkàn jighàüsau>% bhaññiþ 2 sarãsçpe, 3 sarpe ca mediø . %<danda÷åkaþ pataïgo và bhavet kãño'thavà kçmiþ>% yàj¤aø .

#<dandramyamàõa># triø drama--yaï ÷ànac . kuñilagatiyukte .

#<danbha># dambhe svàø paraø akaø señ . damnoti adambhãt . dambhitvà dabdhvà . dabdhaþ . sani veñ ióabhàvapakùe nalope dhãpsati dhipsati didambhiùati .

#<danbha># saüghàte curàø àtmaø akaø señ . dambhayate adadambhata .

#<dan÷a># hiüsane radakaraõakavyàpàrabhede daü÷ane (kàmaóàna) bhvàø paraø sakaø aniñ . da÷ati adàïkùãt dadaü÷a . %<karau niroddhurda÷ati sma kevalam>% %<kañukãñàn da÷ataþ sataþ kvacit>% naiùaø . dçùñaþ daüùñvà .

#<dabha># preraõe cuø ubhaø sakaø señ idit . dambhayati te adadambhat ta .

#<dabhra># naø danbha--rak . 1 alpe 2 tadvati triø amaraþ 3 samudre puø uõàø %<adabhradarmàmadhi÷ayya sa sthalãm>% kiràø . 4 uttarasyàü di÷i strã nighaõñuþ . %<a sidabhrasya cidvçdhaþ>% çø 1 . 81 . 2 .

#<dam># avyaø dama--vic . kalatre ÷abdàrthaciø .

#<dama># ÷ame daõóe ca divàø ÷amàø akaø señ . dàmyati adamat--adamãt dadàma dematuþ . õic damayati te adidamat ta ñvit damathuþ damitaþ dàntaþ . udit damitvà dàntvà . %<yamo dàmyati ràkùasàn>% %<jànubhyàmadamaccànyàn>% %<damitvàpyarisaüghàtàn>% %<adàntàü strida÷airapi>% bhaññiþ . damaþ damyaþ damanaþ .

#<dama># puø dama--bhàve gha¤ . 1 daõóe, 2 bàhyendriyàõàü svasvaviùayebhyo nivartane, %<nigraho bàhyavçttãnàü dama ityabhidhãyate>% ityukte vàhyendriyavyàpàrarodhe, vikàrahetusannidhàne'pi 3 manasaþ sthairye, %<kutsitàt karmaõo vipra! yacca cittanivàraõam . sa kãrtito dama>% ityukte 4 kukarmabhyo manaso nivàraõe, 5 kardame, mediø 6 damane ca . 6 bhãmançpaputrabhede damayantã÷abde dç÷yam . 7 viùõau puø damayitç÷abde dç÷yam .

#<damaghoùa># puø ÷rutasravo'paranàmake ÷i÷upàlapitari ràjabhede %<tataþ saüjanayàmàsa suprabhe dve ca dàrike . kuntã¤ca pàõóormahiùãü devatàmiva bhåcaràm . bhàryà¤ca damaghoùasya cediràjasya suprabhàm>% harivaüø 95 aø .

#<damaghoùaja># puø damaghoùàj jàyate jana--óa . ÷i÷upàle %<sudamo damaghoùajaþ>% màghaþ .

#<damaghoùasuta># puø 6 taø . ÷i÷upàle %<damaghoùasuto vãraþ ÷i÷upàlo mahàmatiþ>% bhàø àø 187 aø damaghoùatanayàdayo'pyatra .

#<damatha># puø dama--bhàve uõàø athac . 1 daõóe 2 tapaþkle÷asahane ca .

#<damathu># puø dama--bhàve athu . 1 dame damane amaraþ .

#<damana># naø dama--bhàve lyuñ . 1 daõóe 2 indriyàdãnàü bàhyavçttinirodhe . kartari ac . (donà) khyàte 3 puùpacàmare puùpapradhàne vçkùabhede %<damanastu rase tikto hçdyo vçùyaþ sugandhikaþ . grahaõãviùakuùñhàsracchedakaõóåtridoùajit>% bhàvapraø . damanàropaõotsava÷ca niø siø ukto yathà caitra÷ukladvàda÷yàü damanotsavaþ %<dvàda÷yàü caitramàsasya ÷uklàyàü damanotsavaþ . vaudhàyanàdibhiþ proktaþ kartavyaþ prativatsaramiti>% ràmàrcanacandrikokteþ %<årje vrataü madhau dolà ÷ràvaõe tantupåjanam . caitre ca damanàropamakurvàõã vrajatyadhaþ>% iti tatraiva pàdmavacanàcca . ÷ivabhaktàdibhistu caturda÷yàdau kàryaþ %<tatra syàt svãyatithiùu vahnyàderdamanàrpaõam>% iti tatraivãkteþ . jyotiþprakà÷e'pi %<svasvadevapratiùñhàyàü mantrasaügrahaõe tathà . pavitradamanàrope gràhyà tattattithirvudhaiþ>% . tithayastu %<vahnirviri¤cirnirijà gaõe÷aþ phaõã vi÷àkho dinakçnmahe÷aþ . durgàntako vi÷vahariþ smara÷ca ÷arvaþ ÷a÷ã ceti tithãùu påjyàþ>% ityuktàþ àgamoktadãkùàvato damanarãpaõavidhiþ ràmàrcanacandrikàyàm . tadvidhistatraiva dç÷yaþ . 4 upa÷ànte 5 vãre ÷abdaraø . 6 kundavçkùe ràjaniø . 7 çùibhede damayantã÷abde dç÷yam . yadvaràt bhãmasya nçpasya damayantãkanyàvaralàbhaþ . %<damanàdamànàk praseduùastanayàü tathyagirastapodhanàt . varamàpa>% naiùaø . damayati--dama--õic--lyu . 8 ÷àsanakartari triø duùñadamanaþ sarvadamana ityàdi . 9 vidarbhàdhipabhãmançpasutabhede ca damayantã÷abde dç÷yam . svàdhikàràtpramàdyantãþ prajàþ damayituü ÷ãlamasya yuc . 10 parame÷vare . %<marãcirdamano haüsaþ>% viùõusaø . %<vaivasvatàdiråpeõa damayitçtvàt và>% bhàùyoktestathàtvam . bhàve lyuñ . 11 damane naø %<nyasya duùñadamanakùamaü harim>% màghaþ .

#<damanaka># puø svàrthe ka . 1 damanavçkùe %<dviguõanagaõamiha vitanuhi . damanakamiti gadati ÷uci hi>% ityukte 2 ùaóakùarapàdake chandobhede 3 ekàda÷àkùarapàdake chandobhede ca . %<dvijavara! yugalamamalaü tadanu kalaya nalaghugurukam . phaõipativaraparigaditaü damanakamidamatilalitam>% vçø raø ñã0

#<damanã># strã damyate'gniranayà--karaõe lyuñ ïãp . agnidamanãvçkùe ràjaniø .

#<damanya># damana ivàcarati damana--kyac vede antyalopaþ damanakartçtulyàcàre paraø akaø señ . damanyati adamanyãt . %<ùaóakùaü tri÷ãrùàõaü damanyat>% çø 10 . 99 .

#<damayantã># strã vidarbhàdhipabhãmançpasya kanyàbhede tatkathà bhàø vaø 55 aø yathà
     %<tathaivàsãdvidarbheùu bhãmo bhãmapraràkramaþ . ÷åraþ sarvaguõairyuktaþ prajàkàmaþ sa càprajaþ . sa prajàrthe paraü yatnamakarot susamàhitaþ . tamabhyàgacchadbrahmaùirdamano nàma bhàrata! taü sa bhãmaü prajàkàmastoùayàmàsa dharmavit . mahiùyà maha ràjendra! satkàreõa suvarcasam . tasmai prasanno damanaþ sabhàryàya varaü dadau . kanyàratnaü kumàràü÷ca trãnudàràn mahàya÷àþ . damayantãü damaü dàntaü damana¤ca suvarcasam . upapannàn guõaiþ sarvairbhãmàn bhãmaparàkramàn . damayantã tu råpeõa tejasà ya÷asà ÷riyà . saubhàgyeùu ca lokeùu ya÷aþ pràpa sumadhyamà>% . bhàø vaø 5 taø aø . sà ca puõya÷lokanalaràjakalatram yathoktaü tatraiva 57 a0
     %<sà samãkùya tu tàn devàn puõya÷loka¤ca màrata! . naiùadhaü varayàmàsa bhaimã dharmeõa pàõóava! . vilajjamànà vastrànte jagràhàyatalocanà . skandhade÷e'sçjattasya srajaü parama÷obhanàm . varayàmàsa caivainaü patitve varavarõinã>% %<pàrthivà÷cànubhåyàsya vivàhaü vismayànvitàþ . damayantyà÷ca muditàþ pratijagmuryathàgatam . gateùu pàrthivendreùu bhãmaþ prãto mahàmanàþ . vivàhaü kàrayàmàsa damayantyà nalasya ca . uùya tatra yathàkamaü naiùadhã dvipadàü varaþ . bhãmena samanuj¤àto jagàma nagaraü skakam>% . %<tvayi vãra! viràjate paraü damayantãkilaki¤citaü kila>% naiùaø .

#<damayitç># triø dama--õic--tçc . 1 ÷àsanakartari 2 viùõau puø %<daõóo damayità damaþ>% viùõusaø .

#<damàya># damaü damanamicchati kyac--àtmanodamanecchàyàü paraø akaø señ . damàyati adamàyãt %<÷çõve vãra! ugramugraü damàyannanyamanya matine nãyamànaþ>% çø 6 . 47 . 16 . %<damàyantu brahmacàriõaþ>% taiø uø 1 . 4 . 2 .

#<damita># triø damyate sma dama--õic--kta và dàntetyàdi iñ . kçtadamane vçùàdau .

#<damin># triø dama--÷amàø ÷ãlàrthe ghiõun . 1 damana÷ãle striyàü ïãp . 2 sàgarasindhunadãsaïgamadakùiõasthe tãrthabhede naø 3 tatpravartakarùibhede puø %<sàgarasya ca sindho÷ca saïgamaü pràpya bhàrata!>% ityupakrame %<pradakùiõamupàvçtya gaccheta bharatarùabha! . tãrthaü kuruvara÷reùñha! triùu lokeùu vi÷rutam . damãti nàmnà vikhyàtaü sarvapàpapraõà÷anam . tatra brahmàdayo devà upàsante mahe÷varam . tatra snàtvà'rcayitvà ca rudradevagaõairvçtam . janmaprabhçti yatpàpaü tatsnàtasya praõa÷yati . damã càtra nara÷reùñha! sarvadevairabhiùñutaþ . tatra snàtvà naravyàghra! hayamedhamavàpnuyàt>% bhàø vaø 82 aø .

#<damu(må)nas># puø dama--ånasi pçùoø và hrasvaþ . 1 agnau, amaraþ 2 ÷ukràcàrye uõàø . nirukte 4 . 5 . %<juùño damånà atithirdåroõàþ>% çcamadhikçtya asya anyà niruktiruktà yathà %<damånà damamanà và dàntamanà vàpi và dama iti gçhanàma tanmanàþ syànmanà manoteþ>% . 3 damayitari triø . %<damånà gçhapatirdama àü>% çø 1 . 604 . %<damayati ràkùasàdikamiti damånàþ>% bhàø .

#<dame># avyaø dama--bàø ke . mçhe nighaõñuþ .

#<dampratã># puø dviø baø . jàyà ca pati÷ca dvanye jàyà÷abdasya pakùe damàde÷aþ . militayoþ jàyàpatyoþ amaraþ . %<tau dampatã va÷iùñhasya gurorjanmaturà÷ramam>% raghuþ . %<bhu¤jãyàtàü tataþ pa÷càdava÷iùñaü tu dampatã>% manuþ . %<dampatyormadhyaga dhanam>% dàyabhàø . tayoridaü patyantatvàt yak . dàmpatya tatsambandhini triø .

#<dambha># puø danbha--gha¤ . 1 kapañe 2 ÷àñye adhàrmikeõàtmano dhàrmikatvasya khyàpane 4 lomava¤canàbhyàü vihitakarmànuùñhàne 5 påjàpràptyarthaü svadhàrmikatvakhyàpane . %<dveùaü dambhaü ca mànaü ca krodhaü taikùõyaü ca varjayet>% manuþ . %<satkàramànapajàrghaü tapo dambhena caiva yat>% gãtà . nyàyasåtravçttau tu dambhasya ràgavi÷eùecchàbhedaråpatvamuktaü yathà %<tad trairà÷yaü ràgadveùamohàntarbhàvàt>% gauø såø . %<tatra ràgapakùaþ kàmo matsaraþ spçhà tçùõà lobho màyà dambhaþ>% ityuktvà %<kàmo viraüsà rati÷ca vijàtãyaþ saüyogaþ nàrãgatàbhilàùa iti tu na yuktaü striyaþ kàme'vyàpteþ matsaraþ svaprayojanapratisandhànaü vinà paràbhimatanivàraõecchà, yathà ràjakãyàdudapànànnodakaü peyam ityàdi . evaü paraguõanivàraõecchà'pi . spçhà dharmàvirodhena pràptãcchà tçùõà idaü me na kùiyatàmitãcchà ucitavyayàkaraõenàpi dhanarakùaõecchàråpaü kàrpaõyamapi tçùõàbheda eva . dharmavirodhena paradravyecchà lobhaþ, parava¤canecchà màyà, kapañena dhàrmikàtvàdinà svotkarùakhyàpanecchà dambhaþ>% gauø vçø 4 . 3 kàmàdikadambhàntànàmicchàvi÷eùaråpatvàt ràgaråpe doùe antarbhàva uktaþ adhikaü doùa÷abde vakùyate .

#<dambhaka># puø danbha--õvul . pratàrake . %<dharmadhvajã sadàlubdha÷chàdmiko lokadambhakaþ>% manuþ .

#<dambhana># puø danbha--bhàve lyuñ . 1 dambhe 2 mohane ca . %<vratena pàpaü pracchàdya kurvan strã÷ådradambhanam>% manuþ .

#<dambhin># triø danbha--õini . dambhakartari . %<dambhihaitukapàùaõóavakavçttãü÷ca varjayet>% yàj¤aø .

#<dambhodbhava># puø 1 sàrvabhaume nçpabhede . %<ràjà dambhodbhavo nàma sarvabhaumaþ purà'mavat>% bhàø uø 91 aø . ityupakrame tasya naranàmnà çùiõà garvo nihatastatkathà tatraivàdhyàye dç÷yà . %<daõóako nçpatiþ kàmàt, krodhàcca janamejayaþ . lobhàdailastu ràjarùirvàtàpirharùato'suraþ . paulastyo ràkùaso nànàt madàddambhãdbhavo nçpaþ . prayàtà nidhanaü hyete ÷atruùaóvargamà÷ritàþ>% kàmaø . dambha udbhavo yasya . 2 dambhasamutthe karmàdau triø .

#<dambholi># puø dabhnoti khedayati danbha--oli . 1 vajre'stre . 2 hãrake amaraþ .

#<damya># triø dama--pavargàntatvàt yat . 1 pràptabhàravahanayogyàvasthe vatsatare 2 anaóuhi ca amaraþ . 2 damanãye 4 damanàrhe triø . %<apràptadamyàvasthaþ>% pràø taø . %<dhuryeõa damyaþ sadç÷aü bibharti>% raghuþ .

#<daya># gatau badhe, dàne pàlane ca bhvàø àtmaø sakaø señ . dayate adayiùña adayióhvam adayidhvam adayiddhvam . dayàm babhåva àsa cakre . %<na và palàyà¤cakre virdayà¤cakre na ràkùasaþ>% bhaññiþ dayà dayitaþ . %<vrajanti teùàü dayase na kasmàt>% . %<sa càpi rudhirairmartaþ sveùàmapyadayiùña na>% bhaññiþ

#<dayà># strã daya--bhidàø bhàve aï . 1 duþkhiteùu bhåteùvanukampàyàm . 2 paraduþkhà'sahane karuõà÷abde dç÷yam . 3 paraduþkhapraharaõecchàyàm . %<yatnàdapi parakle÷aü hartuü yà hçdi jàyate . icchà bhåmisura÷reùñha! sà dayà parikãrtiteti>% . àtmavat sarvabhåteùu yo hitàya ÷ubhàya ca . vartate satataü hçùñaþ kriyà hyeùà dayà smçtà . pràõà yathàtmano'bhãùñà bhåtànàmapi te tathà . àtmaupamyena sarvatra dayàü kurvanti sàdhavaþ . iyaü mohapatnã yathà . %<mohapatnã dayà sàdhvã påjità ca jagatpriyà . sarvalokà÷ca sarvatra niùphalà÷ca yayà vinà>% devãbhàgavate 9 skaø 1 aø . yatra mohosti tatra dayàyàþ sattvàddayà mohapatnãti %<ahiüsà paramo dharmo vipràõàü nàtra saü÷ayaþ . dayà sarvatra kartavyà bràhmaõena vijànatà . yaj¤àdanyatra viprendra! na hiüsà yàj¤ikã mateti>% devãbhàgavatam . yaj¤àdanyatra dayà kartavyà yaj¤e tu hiüsaiva kartavyà na sà yàj¤ikã hiüsà hiüsà bhavati . %<ahiüsan sarvabhåtànyanyatra tãrthebhyaþ>% iti ÷ruteþ . %<yà vedavihità hiüsà niyatàsmiü÷caràcare . ahiüsà meva tàü vidyàd vedàd dharmo hi nirbabhàviti>% manusmçte÷ca . %<tçõaü vàpyavidhànena chedayenna kadàcaneti>% kulàrõavokte÷ca . 4 dakùakanyàjàte dharmasya patnãbhede tadapatyam abhayam dharma÷abde dç÷yam . %<dhanurbhçto'pyasya dayàrdrabhàvam>% raghuþ . %<tava dharmaþ sadayodayojjvalaþ>% naiùaø sà ca ÷àntirasasya vyabhicàribhàvaþ yathàha sàø daø . ÷àntarasopakrame %<romà¤càdyàþ svànubhàvàstathà syurvyabhicàriõaþ nirvedaharùasmaraõamatibhåtadayàdayaþ>% .

#<dayàkåña># puø dayàyàþ kåña iva . buddhe hemaø .

#<dayàlu># triø daya--àluc . kçpàyukte . %<dayàmurapi ma kçùõaþ>% ityudbhañaþ . %<ya÷aþ÷arãre bhava me dayàluþ>% %<nirãkùamàõaþ sutaràü dayàluþ>% raghuþ .

@<[Page 3471a]>@
#<dayàvãra># puø dayayà vãraþ . 1 dayàsahite vãre rase 2 tadyukte nàyakabhede ca sàø daø vãrarasalakùaõamuktvà %<sa ca dànadharmayuddhairdayayà ca samanvita÷caturdhà syàt>% sa ca dànavãro dharmavãrodayàvãro yuddhavãra÷ceti caturvidhaþ iti vibhajya dayàvãro yathà jãmåtavàhanaþ . %<÷iràmukhaiþ syandata eva raktamadyàpi dehe mama màüsa masti . tçptiü na pa÷yàmi tavàpi tàvat kiü bhakùaõàttvaü virato garutman>% . eùvapi vibhàvàdayaþ pårvodàharaõavadåhyàþ udàjahàra .

#<dayita># puø daya--kta . 1 patyau amaraþ . 2 priyamàtre triø . 3 bhàryàyàü strã . %<dayità dayitànanàmbujaü daramãlannayanà nirãkùate>% rasagaø . %<na gajà nagajà dayità dayitàþ>% bhaññiþ .

#<dayitnu># triø daya--itnu . dayà÷ãle .

#<dayå># triø deva--kvip åñh . devanakartari .

#<dara># avyaø dé--bhaye ap . 1 ãùadarthe . 2 bhaye, 3 garte capuünaø . amaraþ %<daràdaràbhyàü darakampinã pape>% naiùadham %<daramãlannayanànirãkùate>% rasagaïgàø . %<na jàtahàrdena na vidviùàdàþ>% kiràø . 4 kandare puüstrãø strãtve ïãp . %<darãgçhotsaïkaniùaktabhàsaþ>% . %<darãmukho tvitena samãraõena>% kumàø . 5 ÷aïkhe ÷abdàrthaciø . %<sa uccakà÷e dhavalo darodarãpyurukramasyàdhara÷ãõa÷ãõimeti>% bhàgaø .

#<daraka># triø dara + bhaye %<kç¤àdibhyo vun>% pàø vun . bhãrau ÷abdàrthaciø .

#<darakaõñikà># strã dara ãùat kaõño yasyàþ kap kvàpi ata ittvam . ÷atàvaryàm ràjaniø .

#<daraõi># puüstrã dé--ani . nadyàdeþ kånabhaïge (bhàïgana) ÷abdàrthaciø . strãtve vàü ïãp .

#<daratha># puø dé--vidàre %<dégamidamibhya÷ca>% ujjvaladattadhçtasåtràt atha . 1 dikùu prasaraõe 2 garte ca ujjvaladattaþ .

#<darad># strã dé--vidàraõe %<÷çdébhasã'diþ>% uõàø adi . 1 hçdaye 2 kåle ca ujjvaladaø . dé--bhaye adi . 3 parvate 4 prapàte 5 bhaye ca puø mediø . 6 mlecchajàtau amarañãkà .

#<darada># triø daraü bhayaü dadàti dà--ka dara ãùat dàyati ÷udhyati daipa--÷odhe--ka và . 1 bhayadàyake 2 hiïgule puø naø bhàvapraø tadbhedàdikamuktaü yathà %<hiïgulaü daradaü srecchamiïgula¤cårõapàradam daradastrividhaþ prokta÷carmàraþ ÷ukratuõóakaþ . haüsapàdastçtãyaþ syàdguõavànuttarottaram . carmàraþ ÷uklavarõaþ syàt sapãtaþ ÷ukatuõóakaþ . javàkusumasaïkà÷o haüsapàdo mahottamaþ . tiktaü kaùàyaü kañuhiïgulaü syànnetràmayaghnaïkaphapittahàri . hçllàsakuùñhajvarakàmalàü÷ca plãhàmavàtau ca garannihanti . årdhvapàtanayuktyà tu óamaruyantrapàcitam . hiïgulaü tasya såtantu ÷uddhamevaü na ÷odhayet . 3 de÷abhede puø sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø ai÷ànyàmuktaþ ai÷ànyàmityupakrame abhisàradaradataïgaõakulåtasairindhravanaràùñràþ>% %<÷ådràbhãrà÷ca daradàþ kà÷mãràþ pattibhiþ saha>% bhàø bhãø 9 aø . pràcyodãcyade÷oktau . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . dàrada pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca . bahuùu aõo luk . %<gçhãtvà tu balaü sàraü phàlgunaþ pàõóunaõóanaþ . daradàn saha kàmbojairajayat pàka÷àsaniþ . pràguttaràü di÷aü ye ca vasantyà÷ritya dasyavaþ . nivasanti vate ye ca tàn sarvànajayat prabhuþ>% bhàø saø 26 aø . àrùe kvacidekatve'pi aõo luk . %<÷àlvaràja÷ca darado . videhàdhipatistathà>% harivaüø 91 aø . 4 mlecchajatibhede . 5 bhaye ÷abdaratnàø . 6 ÷anaiþ kriyàlopàt ÷ådratvàpanne kùatriyabhede ca . %<÷anakaistu kriyàlopàdimàþ kùatriyajàtayaþ>% ityupakrame %<pàradàpahnavà÷cãnàþ kiràtà daradàþ khasàþ>% manuþ .

#<daravara># paø dareùu ÷aïkheùu varaþ . pà¤cajanye bhagavataþ ÷aïkhe ÷rãdharaþ . %<dadhmau daravaraü teùàü viùàdaü ÷amayanniva>% bhàgaø 1 . 11 . 2 .

#<darasàna># puø dé--vidàraõe asànac . dyote ujjvaladaø .

#<dari(rã)># strã dé--vidàre in và ïãp . 1 kandare ÷abdaratnàø . 2 takùakakulaje sarpabhede puø %<pårõàïgadaþ pårõamukhaþ prahàsaþ ÷akunirdariþ>% bhàø àø 57 aø .

#<darita># triø daro jàto'sya tàraø itac . jàtabhaye hemacaø .

#<daridra># triø daridrà--ka . 1 durgate 2 niþsve amaraþ . %<praõãya dàridryadaridratàü nçpaþ>% naiùaø . %<strãbàlonmattavçddhàndha daridràõà¤ca ro gaõàm>% manuþ . daridratve hetuþ %<anupoùya triràtràõi tãrthànyanabhigamya ca . adattvà kà¤canaü gà÷ca daridro nàma jàyate>% pràø taø . %<daridro yastvasantuùñaþ kçpaõo yo'jitendriyaþ>% bhàgaø . %<ayaü pañaþ såtradaridratàü gataþ>% mçcchaø .

#<daridrà># durgatau adàø svapàø paraø akaø señ . daridràti jakùàø daridrati adaridrãt--adaridràsãt . daridràmàsa babhåva cakàra dadaridra dadaridrau ityeke . daridrità daridryàt . daridriùyati . daridràõaþ . sani . didaridriùati didaridràsati .

#<darin># triø dé--bhaye vidàre và ini . 1 bhãrau 2 vidàraõa÷ãle ca .

#<darodara># puø durodara + pçùoø . pà÷ake %<à÷ritya durgaü girikandarodaraü krãóantyamuùmin satataü darodaram>% %<yamakàt darodaro nirukàraþ iti govardhanaþ>% ujjvalada0

#<dartç># triø dé--vidàre vede ióabhàvaþ . dàrayitari %<sa vrajaü dartà pàrye adha dyoþ>% çø 6 . 66 . 8 . %<dartà dàrayità>% bhàø . loke tu darã(ri)tà ityeva .

#<dartnu># puø dé--vidàre bàø tnu ióabhàva÷chàndasaþ . dàrake . %<yat puràü dartnumàrat>% çø 6 . 20 . 3 . %<dartnuü dàrakam>% bhà0

#<dardara># puø dé--yaï ac pçùoø . 1 parvate . 2 ãùadbhagnabhàjane ca mediø .

#<dardaràrdra># naø vya¤janabhede ÷abdacaø .

#<dardarãka># naø dé--vidàre pharpharãkàø niø . 1 vàdyabhede .

#<dardura># naø dçõàti karõau ÷abdena urac niø . 1 bheke 2 meghe 3 vàdyabhede 4 parvatabhede %<÷ailasya dardurapuñàniva vàdayantaþ>% màghaþ %<kauùeyaü tittirirhçtvà kùaumaü hçtvà tu darduraþ>% manuþ %<stanàviva di÷astasyàþ ÷ailau malayadardurau>% raghuþ . %<himavàn pàripàtra÷ca vindhyakailàsamandaràþ . malayo dardåra÷caiva mahendro gandhamàdanaþ>% bhàø saø 10 aø . %<niryàya tasmàdudde÷àt pa÷yàmo lavaõàmbhasaþ . samãpe sahyamalayau dardura¤ca mahàgirim>% bhàø vaø 281 aø . %<malayàt darduràccaiva candanàgurusa¤cayàn>% 51 aø . darduraþ parvataþ sannikçùñatayàstyasya ac . 5 tatsannikçùñe de÷abhede ca . sa ca de÷aþ %<atha dakùiõena laïkà>% ityupakrame %<girinagaravanàdarduramahendramàliccamarukacchàþ>% vçø saø 140 aø dakùiõasyàmuktaþ . 6 ràkùasamede saükùiptasàraþ . 7 caõóikàyàü strã mediø .

#<dardurakaü># puø darduràya kàyati dardura iva kàyati ÷abdàyate và kai--ka . 1 vàdyabhede ÷abdena meghasåcake 2 bheke . svàrthe ka . 3 dardura÷abdàrthe .

#<darduracchadà># strã dardura iva chado yasyàþ . bràhmyàü pàraskaranighaõñuþ .

#<dardru(rdrå)># puø daridrà--daridràteryàlopa÷ca uõàø å uvà ikàràkàrayorlopa ujjvaladattaþ . 1 dadruroge bhojadeva÷abdànu÷àsane tu daridràteryàlopa÷ceti tipànirde÷àt ri÷ca à÷ceti saühitàpàñeryà÷abdalope dadrurityapi sàdhitam . tathà ra÷ca i÷ca à÷cetyantyasade÷advitãyarekalopena dardurityapi sàdhitam . eva¤ca råpacatuùñayamiti . siø kauø .

#<dardru(rdrå)ghna># puø dadruü(rdråü) hanti hana--ñhak . cakramardake÷abdaraø .

#<dardru(rdrå)nà÷inã># strã dadruü(dråü)nà÷ayati na÷a--õic õini ïãp . tailinãvçkùe ràjaniø .

#<darpa># puø dçpa--bhàve gha¤ kartari ac và . 1 ahaïkàre paràvadhãraõàhetau gurunçpàdyatikràmake 2 cittavçttibhede . garvaø bhede 3 harùajanyagarve 4 mçgamade mediø . 5 åùmaõi trikàø . 6 ucchçïkhalatve 7 dharma maryàdàtikrame nãlakaõñhaþ darpalakùa õaviùayabhedàdikaü brahmavaivaø janmasyaø uktaü yathà %<ahaïkàra÷ca sarveùàü pàpavãjamamaïgalam . brahmàõóeùu ca surveùàü sarvaparyantamunnatiþ . veùàü yeùàü bhaveddarpo brahmàõóeùu paràtpare . vij¤àya sarvaü sarvàtmà teùàü ÷àntàhameva ca . kùudràõàü mahatà¤caiva yeùàü garvo bhavet priye! . evaüvidhamahaü teùàü cårõãbhåtaü karomi ca . cakàra darpabhaïga¤ca mahàviùõoþ purà vibhuþ . brahmaõa÷ca tathà viùõoþ ÷eùasya ca ÷ivasya ca . dharmasya ca yamasyàpi ÷àmbasya candrasåryayoþ . garuóasya ca vahne÷ca gurordurvàsasastathà . dauvàrikasya bhaktasya jayasya vijayasya ca . suràõàmasuràõà¤ca bhavataþ kàma÷akrayoþ . lakùmaõasyàrjunasyàpi vàõasya ca bhçgostathà . sumero÷ca samudràõàü vàyo÷ca varuõasya ca . sarasvatyà÷ca durgàyàþ padmàyà÷ca bhuvastathà . sàvitryà÷caiva gaïgàyà manasàyàstathaiva ca . pràõàdhiùñhàtçdevyà÷ca priyàyàþ pràõato'pi ca . pràõàdhikàyà ràdhàyà anyeùàmapi kà kathà . hatvà darpa¤ca sarveùàü prasàda¤ca cakàra saþ>% .
     8 utsàhe mallinàø %<tejo vihãnaü vijahàti darpaþ>% kiràø %<darpa utsàhaþ>% malliø .

#<darpaka># puø darpayati dçpa--harùamohanayoþ õic--õvul . mohakàrake 1 kandarpe amaraþ . 2 ahaïkàramohayoþ kàrake triø .

#<darpaõa># puø cuø dçpa--sandãpane lyu . 1 àdar÷e (àyanà) . mukure amaraþ 2 netre naø jañàø 3 parvatabhede 4 nadabhede ca . %<tataþ pårvaü mahàràja! darpaõo nàma parvataþ . kuveroyatra vasati dhanapàlaiþ samaü sadeti . yasminnàste madhyabhàge rohiõo rohitàkçtiþ . yasmin lohàdiva spçùñaü svarõatàü yàti tatkùaõàt . tannàtidåre snavati darpaõo nàma vai nadaþ . himàdriprabhavo nityaü lauhitya madç÷aþ phale . samutpannaü hi lauhityaü sarvairdevagaõairhariþ . sarvatãrthodakaiþ samyak snàpayàmàsa taü sutam . tasya snànasamudbhåtaþ pàpadarpasya pàñanaþ . tenàyaü darpaõo nàma purà devagaõaiþ kçtaþ . asmin snàtvà nadavare yo'rcaped darpaõàcale . kuveraü pratipattithyàü kàrtike ÷uklapakùataþ . sa yàti brahmasadanamiha bhåti÷atairyutaþ>% iti kàliø puø 81 aø . %<darpaõanirmalàsu patite vanatimiramuùi>% màghaþ .
     %<bhåyo babhau darpaõamàdadhànà>% kumàø . %<locanàbhyàü vihãnasya darpaõaþ kiü kariùyati>% càõaø . darpaõasya vimbasya svagatatvavyatyastamukhatvàdimohajanakatvàt darpaõatvam .

#<darpada># triø darpaü dadàti dà--ka . 1 garvadàyakapadàrthe . 2 viùõau puø %<darpahà darpadaþ dçptaþ>% viùõusahaø %<dharmavartmani vartamànànàü darpaü dadàti darpadaþ>% bhàø .

#<darpahan># triø darpaü hanti hana--kvip . 1 garvahàrake 2 viùõau puø . darpada÷abde dç÷yam .

#<darbha># puø dçbha--gha¤ ac và . ku÷abhede tallakùaõàdikaü ku÷a÷abde 2143 pçø uktam .

#<darbhaña># naø dçbha--saüdarbhe bàø añn . nibhçtagçhe trikàø .

#<darbhapatra># puø darbhasyeva patramasya . kà÷e ràjaniø .

#<darbhapuùpa># puø sarpabhede ahi÷abde su÷rutavàkyaü dç÷yam .

#<darbhamaya># triø darbhàtmakaþ ÷aràø mayañ . ku÷anirmite bràhmaõàdau

#<darbhamålà># strã darbhasyeva målamasyàþ pàkakarõeti ïãù . auùadhãbhede .

#<darbhara># triø darbhasya sannikçùñade÷àdi darbha + a÷màø raþ . darbhàdårade÷àdau .

#<darbhànåpa># puø darbhapracuro'nåpaþ saüj¤àtve'pi kùumnàdipàñhàt pakùe pårvapadàt na õatvam . darbhapracure'nåpe de÷abhede .

#<darbhàhvaya># puø darbhamàhvayate sàdç÷yàt à + hve--÷a . mu¤je tçõabhede ràjaniø .

#<darbhi># puø çùibhede ardhakãlàkhyaü tãrthaü tena nirmitaü yathàha bhàø vaø 83 aø .
     %<ardhakãla¤ca tatraiva tãrthaü kurukulodvaha>% . vipràõàmanukampàrthaü darbhiõà nirmitaü purà . vratopanayanàbhyà¤càpyupavàsena càpyutaü . kriyàmantrai÷ca saüyukto bràhmaõaþ sthànna saü÷ayaþ . kriyàmantravihãno'pi tatra sràtvà nararùabha! . cãrõavrato bhavedvidvàn dçùñametat puràtanaiþ . samudrà÷càpi catvàraþ samànãtà÷ca darbhiõà . teùu snàtvà nara÷reùñha na durgatimavàpnuyàt . phalàni gosahasràõàü caturõàü vindate tu saþ .

@<[Page 3473b]>@
#<darma># triø dé--vidàre vàø ma . dàrake . %<puràü darmo apàmajaþ>% çø 3 . 45 . 2 . mani darman tatràrthe %<darmà darùãùña vi÷vataþ>% çø 1 . 132 . 6 .

#<darya># triø darasya hitam gavàø yat . darahite bhayasàdhane .

#<darva># puüstrã dé--va . 1 ràkùase ujjvaladaø . striyàü ïãù . 2 u÷ãnarapatnãbhede strã %<u÷ãnarasya patnyastu pa¤ca ràjarùivaü÷ajàþ . sçgà kçmirnavà darvà pa¤camã ca dç÷advatã>% %<navàyàstu navaþ putro darvàyàþ suvrato'bhavat>% harivaüø 31 aø . 3 hiüsre triø . gha¤ . 4 hiüsàyàü pu0

#<darvaña># puø darvàya hiüsàyai añati aña--ac ÷akaø . daõóavàdini hàràø .

#<darvarãka># puø dé--vidàre pharpharãkàdiø niø . 1 indre 2 vàte 3 vàdyabhede saükùiptasàø .

#<darvi(rvã)># strã dé--vin và ïãp . vya¤janadàrake (hàtà) khyàte padàrthe khajàkàyàm .
     %<idhmajàtãyamidhmàrdhapramàõaü mekùaõaü bhavet . vçttaü càïguùñhapçthvagramavadànakriyàkùamam . eùaiva darvã yastatra vi÷eùastamahaü bruve . darvã dvyaïgalapçthvagrà turãyonantu mekùaõam>% kàtyàø saø . %<màsartudarvãparighaññanena>% bhàø vaø yakùapra÷ne . 2 ahiphaõàyàü ÷abdaratnàdarvãkaraþ .

#<darvikà># strã svàrthe ka . darvyàü ràyamukuñaþ . darmaka puø tatràrthe dviråpakoùaþ .

#<darvi(rvã)homa># puø 6 taø . darvãmàdhane homabhede %<darvãhomànupàdàya sarvàn yaþ pràpnute kratån>% bhàø saø 12 aø .

#<darvãkara># puø darvã phaõà kara ivàsya . sarpe ahi÷abde dç÷yam .

#<darvãsaükramaõa># naø tãrthabhede . %<darvãsaükramaõaü pràpya tãrthaü trailokyapåjitam . a÷vamedhamavàpnoti svargaloka¤ca gacchati>% bhàø vaø 84 aø .

#<dar÷a># puø dç÷yete ÷àstradçùñyà såryacandrau ekatra sthitau yatra . dç÷a--àdhàre gha¤ . 1 såryendusaïgamakàle amàvàsyàtithau %<ekatrasthau candrasåryo dar÷anàt dar÷a ucyate>% matsyapuø kuhå÷abde'sya vivçtiþ . sa nimittatayà'styasya ac . 2 dar÷akàlakartavye yàgabhede . àgneyàùñàpàlaindradadhyaindrapayoråpayàgatrayàtmakodar÷ayàgaþ . kàtãya÷abde taditikartavyatà dç÷yà . %<sarvebhyo dar÷apaurõamàsau>% ÷rutiþ bhàve gha¤ . dar÷ane 3 càkùuùaj¤àne .

#<dar÷aka># triø pa÷yati dç÷a--õvul dar÷ayati dç÷a--õic õvul và . 1 draùñari 2 pradhàne 3 nipuõe mediø . 4 dvàrapàle puø amaraþ sa hi dvàrade÷e samàgatàn nivedya ràjànaü dar÷ayatãti tasya tathàtvam 5 dar÷ayitari ca . %<karõadhàra ivàpàre bhagavàn pàradar÷akaþ>% bhàgaø 1 . 13 . 38 . tumarthe õvul . 6 draùñumityarthe . animantritona gaccheta yaj¤aü gaccheta dar÷akaþ bhàø anuø 104 aø . dar÷akaþ draùñumityarthaþ etadyogena karmaõi na ùaùñhãtyataþ yaj¤amityatra dvitãyà .

#<dar÷ata># puø dç÷yate'sau divi dç÷a--karmaõi atac . 1 sårye 2 candre ca siø kauø . 3 dar÷anãye triø . %<sa dar÷ata÷rãratithirgçhe gçhe>% çø 10 . 91 . 2 . %<dar÷ata÷rãþ dar÷anãyavibhåtiþ>% bhàø .

#<dar÷ana># naø dç÷a--bhàvakaraõàdau lyuñ . 1 netre 2 svapne 3 buddhau 4 dharme 5 darpaõe 6 ÷àstre mediniø 7 ijyàyàm ajayapàø 8 varõe trikàõóaø 9 nibhàlane jañàdhaø . dç÷yate yathàrthatayà j¤àyate padàrthonena karaõe lyuñ . adhyàtmàvedake 10 ÷àstrabhede tàni ca nàstikavauddhajainavaiùõavàstikàdimatabhedena nànàvidhàni . tàni ca sarvadar÷anasaügrahe tattanmatapradar÷anàvasare dar÷itàni . tatràstikadar÷anàni ùañ tatra gautamena nyàyadar÷anaü, kaõàdena vai÷eùikaü, kapilena sàïkhyaü, pata¤jalinà yogadar÷anaü, jaimininà pårvamãmàüsàvyàsena vedàntadar÷anam praõãtam . tacca vedàntadar÷anaü vyàsapraõãtamekamapi bahubhirvidvadbhiþ dvaitàdvaitavi÷iùñàdvaita÷uddhàdvaitaprabhedena nànàvidhaü yathà buddhasyaikasyopade÷akatve'pi vineyànàü buddhivaicitryàt svasvabuddhyanumàripadàrthakalpanayà yogàcàramà dhyamikàdibhedà upaja tàþ . evaü vedàntasyàpi %<ùaódar÷anàni me'ïgàni pàdau kukùiþ karau ÷iraþ . teùu bhedantu yaþ kuryànmadaïgacchedako hi saþ . etànyeva kulasyàpi ùaóa ïgàni bhavanti hi . tasmànmadàtmakaü kaulamahaü kaulàtmakaþ piye!>% tantra÷àstram . padàrthabhedadar÷ane phalabhedo yathà
     nanda uvàca . %<yeùà¤ca dar÷ane! puõyaü pàpa¤ca yasya dar÷ane . tatsarvaü vada sarve÷a! ÷retuü kautåhalaü hi me . ÷rã bhagavàn uvàca . subràhmaõànàü tãrthànàü vaiùõavànà¤ca dar÷ane . devatàpratimàdar÷àt tãrthasvàyã bhavennaraþ . såryasya dar÷ane bhaktyà satãnàü dar÷ane tathà . sannyàsinàü yatã nà¤ca tathaiva brahmacàriõàm . bhaktyà gavà¤ca vahnãnàü guråõà¤ca vi÷eùataþ . gajendràõà¤ca siühànàü ÷vetà÷vànàü tathaiva ca . ÷åkànà¤ca pikànà¤ca kha¤janànàü tathaitra ca . haüsànà¤ca mayåràõàü càsànàü ÷aïkhapakùiõàm . vatsaprayuktadhenånàma÷vatthànàü tathaiva ca . patiputravatãmà¤ca naràõàü tãrthayàyinàm . pradãpànàü suvarõànàü maõãnà¤ca vi÷eùataþ . muktànàü hãrakàõà¤ca màõikyànàü mahà÷aya! . tulasã÷uklapuùpàõàü dar÷anaü pàpanà÷anam . phalàni ÷ukladhànyàni ghçtaü dadhi madhåni ca . pårõakumbha¤ca làjàü÷ca ràjendraü darpaõaü jalam . màlà¤ca ÷uklapuùpàõàü dçùñvà puõyaü labhennaraþ . gorocanà¤ca karpåraü rajata¤ca sarovaram . puùpodyànaü puùpita¤ca dçùñvà puõyaü labhennaraþ . devà÷ritaü devadhañaü sugandhipavanaü tathà . ÷aïkha¤ca dundubhiü dçùñvà sadyaþ puõyaü labhennaraþ . ÷uklapakùasya candrasya pãyåùaü candanaü tathà . kastårãü kuïkumaü dçùñvà nanda . puõyaü labhennaraþ . patàkàmakùayavaña taruü devotthitaü ÷ubham . devàlayaü devakhàtaü dçùñvà puõyaü labhennaraþ . ÷uktiü prabàlaü rajataü sphàñikaü ku÷amlakabh . gaïgàmçdaü ku÷aü tàmraü dçùñvà puõyaü labhennaraþ . puràõa pustakaü ÷uddhaü savãjaü viùõuyantrakam . snigdhadårvàkùataü ratnaü dçùñvà puõyaü labhennaraþ . tapasvinaü siddhamantraü samudraü kçùõamàrakam . yaj¤aü mahotsavaü dçùñvà supuõyaü labhate naraþ . gobhåtraü gemayaü dugdhaü godhåliü goùñha gospadam . pakva÷asyànvitaü kùetraü dçùñvà puõyaü labhennaraþ . ruciràü padminãü ÷yàmàü nyagrovaparimaõóalàm . suve÷ikàü suvasanàü divyabhåùaõabhåùitàm . ve÷yàü kùemaïkarãü gandhaü sadårvàkùatataõóulam . siddhànnaü paramànna¤ca dçùñvà puõyaü labheddhruvam . kàrtikyàü pårõimàyà¤ca õadhikàpratimàü ÷ubhàm . saüpåjya dçùñvà natvà ca karoti janmakhaõóanam . hiïgulàyàü tathàùñamyàmiùe màsi site ÷ubhe . ÷rãdurgàpra tamàü dçùñvà karoti janmakhaõóanam . ÷ivaràtrau ca kà÷yà¤ca vi÷vanàthasya dar÷anam . kçtvopavàsaü påjà¤ca karoti janmakhaõóanam . janmàùñamãdine bhakto dçùñvà màü vindhyamàdhayam . praõamya påjàü kçtvà ca karoti janmakhaõóanam upovya vrajabhåmau . ca bhàõóãre màlatãvane . saüpåjya ràdhàü màü caiva karoti janmakhaõóanam . pauùe màsi ÷uklaràtrau yatra tatra sthale naraþ . padmàyàþ pratimàü dçùñvà karoti janmakhaõóanam . saptajanma bhavettasya putraþ pautro dhane÷varaþ . upoùyaikàda÷ãü sràtvà prabhàte dvàda÷ãdine . dvaùñvà kà÷yàmannapårõàkaroti janmakhaõóanam . dattvà viùõupade piõóaü viùõuü ya÷ca vilokayet . pitéõàü svàtmana÷caiva karoti janmakhaõóanam . prayàge muõóanaü kçtvà ya÷ca pitén pratarvayet . upovya naimipàraõye karoti janmakhaõóanam . ùñapoùapra puùkare snàtvà kiü và vadarikà÷rame . saüpåjya dçùñvà màmeva karoti janmakhaõóanam . siddhàü kçtvà ca vadarãü bhuïkte vadarikà÷rame . dçùñvà matpratiùàü nanda! karoti janmakhaõóanam . dolàyamànaü govindaü dçùñvà vçndàvane ca màm . dçùñvà sapåjya natvà ca karoti janmakhaõóanam . bhàdre dçùñvà ca ma¤casthaü màmeva madhusådanam . saüpåjya natvà bhakta÷ca karoti janmakhaõóanam . rathastha¤ca jagannàthaü yo drakùyati kalau naraþ . saüpåjya bhaktyà natvà ca karoti janmakhaõóanam . uttaràyaõasaükràntyàü prayàge snànamàcaret . saüpåjya dçùñvà màmeva karoti janmakhaõóanam . kàrtikyàü pårõimàyà¤ca dçùñvà matpratimàü ÷ubhàm . upoùya påjàü kçtvà ca karoti janmakhaõóanam . candrabhàgàsamãpe ca màdhyà¤ca màü namet ÷anaiþ . ràdhayà saha màü dçùñvà karoti janmanaþ kùayam . ràme÷varaü setubandhe àùàóhapårõimàdine . upoùya dçùñvà saüpåjya karoti janmanaþ kùayam . dãnanàthaü dinakaraü lolàrke cottaràyaõe . upoùya dçùñvà maüpåjya karoti janmanaþ kùayam . çùikoùñhe suvasane kalaviïke sugahvare . visyandake ràjakoùñhe nandake puùpabhadrake . pàrvatãpratimàü dçùñvà kàrtikeyaü gaõe÷varam . nandinaü ÷aïkaraü dçùñvà karoti janmanaþ kùayam . trikåñe maõibhadre ca pa÷cimodadhisannidhau . samupoùya dadhi prà÷ya màü dçùñvà muktimàpnuyàt>% brahmaø veø janmaø khaø . ÷akunabhedadar÷ane phalabhedaþ ÷akuna÷abde dç÷yam .

#<dar÷anapratibhå># puø dar÷anàya pratibhåþ . pratibhåbhede %<dar÷ane pràtimàvye ca vidhiþ syàt pårvacoditaþ>% %<yo yasya pratibhåstiùñhet dar÷anàyeha mànavaþ . adar÷ayan sa taü tasya prayacchet svadhanàdçõam>% manuþ . vãramiø vistareõa tadvidhirukto yathà
     atha pratibhåþ tatra pràtibhàvyaü nàma vi÷vàsàrthaü puruùàntareõa saha samayaþ . tadbhedànàha vçhaspatiþ %<dar÷ane pratyaye dàne çõidravyàrpaõe tathà . catuþprakàraþ pratibhåþ ÷àstre dçùño manãùibhiþ>% . pratyayo vi÷vàsaþ dànam çõàpàkaraõàrthamarthàrpaõam . çõidravyàrpaõam çõino yaddravyaü gçhopakaraõàdi tadarpaõam . catuþprakàràõàü pratibhuvàü pràtibhàvyàïgãkàraprakàraü dar÷ayati sa eva %<àhaiko dar÷ayàmãti sàdhurityaparo'bravãt . dàtàhametaddraviõamarpayàmyaparo'bravãt>% . eko dar÷anapratibharahamenaü makàyamapravçnaü dar÷ayivyàmãtyàha . aparaþ pratyayapratibhåreùaþ sàdhurna tvàü pratàrayiùyati yato'yaü ÷retriyaputro'sya sarva÷asyasampanno gràmo'sti matpratyayenàsya dravyaü dehãti bravãti . dànapratibhåryadyayaü na dadàti tadà savçddhikamçõamaha dàteti . aparaþ çõidravyàrpaõapratibhåyadyayaü na dadàti tadàhametadãyagçhopakaraõàdikamarùayiùyàmãti kathayatãtyarthaþ . dar÷anapratibhuvà yadà dhanikasya dhàraõikadar÷anàpekùà tadaiva sa dar÷anãyaþ ityàha kàtyàyanaþ %<dar÷anapratibhåryastu de÷e kàle ca dar÷ayet>% . yasmin de÷e kàle ca dhanikastaddar÷anamapekùate tatraiva dar÷ayet adhamarõamiti ÷eùaþ . dar÷ite ca tasmin dhanikena pràtimàvyàt sa mo ktavya ityuttaràrdhenàha sa eva . %<yadyasau dar÷ayet tatra moktavyaþ pratibhårbhavet>% . evaü pratyayàdipratibhuvo'pi tadavisaüvàde moktavyàþ, anyathà dhàraõikandeyaü dhanaü dàpyà ityàhatuþ kàtyàyanavçhaspatã %<yo yasya pratibhåstiùñheddar÷anàyeha mànavaþ . adar÷ayan sa tantasmai prayacchet svadhanàdçõam . àdyau tu vitathe dàpyau tatkàlàveditaü dhanam . uttarau tu visaüvàde tau vinà tatsutau tathà>% . yattu yogã÷vareõa pratibhuvàntraividhyamevoktama . %<dar÷ane pratyaye dàne pràtibhàvyaü vidhãyate>% taddànàrpaõayoranatibhedàbhipràyeõa . %<àdyau tu vitathe dàpyà vitarasya sutà api>% . vitathe dar÷anapratyaye visaüvàde itarasya sutà na dàpyàþ . sutà ityabhidhànànna pautrà ityuktambhavati dànaü svadhanàrpaõaü dhanikàya . arpaõantu dhàraõikadhanamànãya tasya arpaõaü dhanikasya svadhanalàbhe ubhayato na vi÷eùaþ ataeva såkùmabhedavivakùayà pa¤caprakàrà api pratibhuvo hàrãtenoktàþ . %<amaye pratyaye dàne upasthàne pradar÷ane . pa¤casveùu prakàreùu gràhyo hi pratibhårvudhaiþ>% abhayamupadravavàraõam . upasthànamatra dhàraõikadhanasya dhanikàyànãyàrpaõaü na dar÷ana tasya pçthaïnirde÷àt pa¤casvityananvayàcca . vyàsasta saptabhirviùayaiþ saptaprakàraü pratibhuvamàha . %<lekhye kçte ca divye và dànapratyayadar÷ane . gçhãtabandhopasthàne çõidravyàrpaõe tathà>% . pratibhårgràhya ityatra prakçtam . kàtyàyano'pi %<dànopasthànavàdeùu vi÷vàsa÷apathàya ca . lagnakaïkàrayedevaü yathàyogyaü viparyaye>% . vàdovivàdastatra pratibhågrahaõam . %<ubhayoþ pratibhårgràhyaþ samarthaþ kàryanirõaya>% iti . yogã÷vareõàpyuktantacca pràgeva vyàkhyàtam . dar÷anapratyayadàneùu yathàyathaü sarveùàmantarbhàvasambhava iti paramàrthaþ . dar÷anapratibhuve naùñadhàraõikànveùaõàya kàlàvadhirdeya ityàha . vçhaspatiþ %<naùñasyànveùaõe kàlaü dadyàt pratibhuve dhanã . de÷ànuråpataþ pakùaü màsaü ¤càrdhamathàpi và>% . sàrdhamàsamiti paramàvadhiþ . tathà ca kàtyàyanaþ %<naùñasmànveùaõàrthantu deyaü pakùatrayaü param . yadya÷co dar÷ayettatra moktavyaþ pratibhårbhavet . kàle pratãte pratibhåryadi taü naiva dar÷ayet . sa tamarthaü pradàpyaþ syàt prete caiùa vidhiþ smçtaþ>% . paraü paramàvadhibhåtam . pratãte'nveùaõàya parikalpite, prete kùaiùa vidhiriti dhàraõike mçte pratibhåstamarthaü pradàpya iti vidhiþ kàlàvadhividhestatrànyayavàdhàt . etadapi daivaràjakçtapratibandhàbhàve bodhyam . ataeva kàtyàyanaþ %<dar÷anapratibhåryatra de÷e kàle na dar÷ayet . nibandhamàbahettatra daivaràjakçtàdçte>% . nibandhamçõam . daivakçto dãrgharogamaraõàdiråpa çõadànapratibandhaþ . ràjakçto bandhanàsedhadaõóàdiråpaþ . pratibhåbhedena spaùñamàha nàradaþ %<çõiùvapratikurvatsu pratyaye vàtha hàpite . pratibhåstadçõaü dadyàdanupasthàpayaüstatheti>% . çõiùyadharmarõeùvapratikurvatsvasàdhyeùu niróanatvàdinà çõamapratyarpayatsviti dànapratibhåviùayam . patyaye vi÷vàse hàpite visaüvàdite iti pratyayapratibhåviùayam . anupasthàpayannçõinamadar÷ayannçõinaþ sakà÷àdàdhimçõaü paryàptaü taddhanaü vottamarõàyànarpayanniti dar÷anadravyàrpaõapratibhåviùayamiti vivekaþ .

#<dar÷anãya># triø dç÷a--karmaõi arhàdau và anãyara . 1 manohare, 2 dar÷anayogye ca dharaõiþ . %<dar÷anãyatamo nçõàmidaü vacanamabravãt>% bhàø saø 75 aø .

#<dar÷apa># puø dar÷ena dar÷anena pibanti pà--ka . dar÷anamàtreõa pàtçùu deveùu %<na vai devà a÷rati pivanti etadevàmçtaü dçùñvà tçùyanti>% chàø uø dar÷anamàtreõa teùàü tçptihetupànasambhavasyoktestathàtvam . %<÷uddhà÷ca nirmàõaratàkhyadevàþ spar÷à÷anà dar÷apà àjyapà÷ca>% bhàø anuø 16 aø .

#<dar÷ayàminã># strã dar÷asyeva yàminã . andhakàrayuktàyàü ràtrau hemacaø .

#<dar÷ayitç># triø dç÷a--õic--tçc . 1 dar÷anakàrake dar÷ake %<pathaþ ÷ruterdar÷ayitàraþ ã÷varàþ>% raghuþ 2 pratãhàre dvàrapàle pu0

#<dar÷avipada># puø dar÷e amàvàsyàyàü vipad nà÷o'dar÷anamasya . candre trikàø .

@<[Page 3476b]>@
#<dar÷ita># triø dç÷a--õic--kta . 1 prakañite 2 prakà÷ite 3 pratipàdite ca hemacaø .

#<dar÷in># triø dç÷a--õini . 1 draùñari 2 vivecake 3 sàkùàtkàrake ca . %<taddar÷inamudàsãnaü tvàmeva puruùaü viduþ>% kumàø . %<tasyai munirdohadaliïgadar÷ã>% raghuþ . mantradar÷ibhirucyate manuþ . striyàü ïãp . pratãpadar÷inã .

#<dar÷ivan># triø dç÷a--%<anye'pi dç÷yante>% iti pàø ivanip . draùñari . %<kuråõàü pàõóavànàü ca bhavàn pratyakùadar÷ivàn>% bhàø àø 6 aø . %<anyo na tvàmçte chettà vidyate sarvadar÷ivam>% såø siø . %<atra dar÷ivas>% iti ÷abdakalpanamatãva pràmàdikam .

#<dala># bhede bhvà--paraø akaø bhedane sakaø señ . dalati adàlãt õici và ghañàø dalayati dàlayati . dadàla delatuþ dalitaþ . dalà %<dadàla bhårnabhoraktaü goùpadapraü bavarùa ca>% %<dadàla bhåþ pupåre dyauþ kapãnàmapi nikhanaiþ>% %<adàliùuþ ÷ilàdehe cårõyabhåvan mahàdrumàþ>% bhaññiþ %<dalati ÷atadhà yanna hçdayam>% amaruø .

#<dala># bhedane curàø ubhaø sakaø señ . dàlayati--te adãdalat ta . %<muùñinà'dàlayattasya>% %<dàlayatyaùñau kulakùmàbhçtaþ>% anargharàø . bheda÷ceha dvidhàkaraõaü vikamana¤ca tatravikasane . %<daravidalitamallãvallica¤catparàge>% gãtagoø .

#<dala># naø dala--ac 1 utsedhe 2 khaõóe 3 patre cchade mediø . 4 ghane ÷abdaraø 5 tamàlapatre ràjaniø 6 ardhe lãlàvato %<pràptàparàdhàstàóyàþ syårajvà veõudalena và>% manuþ %<tàmbålãnàü dalaistatra racitàpànabhåmayaþ>% raghuþ %<vàpãùvantalãnamahànoladalàsu>% màghaþ . %<aïghriþ svatryaü÷ayuktaþ sanijadalayutaþ kãdç÷aþ kãdç÷o'sau>% lãlàø .

#<dalakoùa># puø dalàntheva koùo yasya . kundapuùpavçkùe ÷abdamàø . tasya puùpe koùàntaràbhàvàt tathàtvam

#<dalatç># triø dala--bà atçn . dvidhàkàrake . tena nirvçtta arãø vu¤ . dàlitçka tannirvçttàdau triø .

#<dalanirmoka># puø dalatãti dalaü valkalaü nirmoka iva yasya bhårjapatravçkùe ÷abdamàlà . tasya hi valkalasya nirmoka kàratvàttathàtvam .

#<dalana># naø dala--karaõe lyuñ . 1 dalanakàraõe (óelà) 2 loùñre strãø ïãp ratnàvalã . tathàbhåtastriyàü strã %<prati pakùapakùadalanã>% vidvanmanoø .

#<dalapa># naø dala--kapan . 1 praharaõe ujjvaladaø . 2 vidàrakamàtre triø 3 svarõe uõàdiø . dalaü pàti pà--ka . 4 dalapato dalàdhipadalapatyàdayo'pyatra puø .

#<dalapuùpà># strã dala iva puùpamasyàþ . ketakyàm ràjaniø . sà hi dalàkàra puùpà

#<dala(mà)÷àlã># strã dalena malati sambadhnàti mala--õini ÷alate ÷ala--õini và . ka¤cuka÷àke pàraskaraniø .

#<dalasàriõã># strã dale patre sàro'styasyà ini . kemuke ratnamà0

#<dalasåci(cã)># strã dalasya såciriva . kaõñake hàràø .

#<dalasnasà># strã 6 taø . patnasiràyàm hematnaø .

#<dalàóhaka># puø dalenàóhaka iva . 1 svayaüjàtatilavçkùe, 2 pç÷nyàm, 3 gairike 4 phene, 5 khàtake, 6 nàgake÷are, 7 mahattare, mediø 8 kunde, 9 karikarõe, 10 ÷irãùe, 11 vàtyàyà¤ca hemacaø .

#<dalàóhya># puø dalena dvaidhenàóhyaþ . païkakarvañe (daladaliyà) kardamabhede trikàø .

#<dalàmala># naø dalenàmalam . 1 maruvake mediø . 2 madanavçkùe 3 damanavçkùe ca puø ÷abdaraø .

#<dalàmla># naø dalenàmlam . cukre (cukàpàlaïga) ràjaniø .

#<dali># strã dala--in . 1 loùñre ujjvalaø tatràrthe puüstrã rantidevaþ . saüj¤àyàü kan . dalika 3 kàùñhe hemacaø .

#<dalita># triø dala--kta . 1 vika÷ite . 2 khaõóite 3 ardhãkçte . %<vyekà dalità vibhàjiteùñena>% %<dalità bàdhe tayoþ syàtàm>% lãlàø .

#<dalin># triø dala--sukhàø matvarthe ini . dalayukte striyàü ïãp .

#<dalegandhi># puø dale gagdho yasyàþ it samàø saptamyà aluk . saptacchadavçkùe (chàtima gàcha) trikàø .

#<dalodbhava># triø dalàdudbhavati ud + bhå--ac 5 taø . dalajàte 2 madhubhede naø . %<chardimehapra÷amanaü madhu råkùaü dalodbhavam>% su÷ruø .

#<dalbha># puø dala--bha . 1 çùibhede 2 cakre ca ujjvalaø tatoø gargàø apatye gha¤ . dàlbhya tadapatye puüstrã . %<tena taü ha vako dàlbhyo vidà¤cakàra>% chàndoø .

#<dalmi># puø dala--mi . 1 indre 2 vajre ujjvaladaø . tato matvarthe matup yavàdiø mopakatve'pi na masya vaþ . dalmimat vajrayukte indre .

#<dalya># triø dalasyàdårade÷àdi dala + caturarthyàü balàø ya . dalasyàdårade÷àdau .

#<dava># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . danvati adanvãt . dadanva . kvipi dan .

#<dava># puø dunoti du--ac . 1 vane, 2 vanànale ca amaraþ . bhàve ap . 3 upatàpe . %<atimàtraü davavaddahannami>% màghaþ .

#<davathu># puø du--upatàpe bhàve athuc . upatàpe . %<sa davathu vapurvacoviùam>% màghaþ %<kecidvepathumàseduralyo davathumuttamam>% bhaññiþ .

#<davadagdhaka># naø davena dagdhaü sat kàyati prakà÷ate kai--ka . rohiùatçõe ràjaniø .

#<davadahana># puø davajàto vanajàto dahanaþ . dàvànale . %<saraþsavye'savye davadahanadàhavyatikaraþ>% udbhañaþ . %<ki¤càtmajavi÷leùajvaradavadahana÷ikhàbhiþ>% bhàgaø 5 . 8 . 27 ÷lodavàgniprabhçtayo'pyatra ÷a÷àma vçùñyàpi vinà davàgniþ raghuþ .

#<davi># dårãkaroti dåra + õic--sthåladåretyàdinà davàde÷aþ nàmadhàtuþ dårãkaraõe sakaø señ . davayati adã(da)davat . %<davayadatirayeõa pràptamurvãvibhàgam>% bhaññiþ .

#<daviùñha># triø idameùàmati÷ayena dåram iùñhan davàde÷aþ . dåratame . ãyasun davãyas tatràrthe triø %<tejasvimadhye tejasvã davãyànapi gaõyate>% màghaþ striyàü ïãp . %<naiva muktirapi davãyasã>% kiràø .

#<da÷a># dãptau cuø ubhaø akaø señ idit . daü÷ayati--te adadaü÷at--ta .

#<da÷a># daü÷ane curàø àtmaø sakaø señ idit . daü÷ayate adadaü÷ata

#<da÷aka># naø da÷a parimàõamasya kan . da÷ati, da÷asaïkhyàm .
     %<dhçtiþ kùamà damo'steyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . dhãrvidyà satyamakrodho da÷akaü dharmalakùaõam>% . %<mçgayà 'kùo divàsvapnaþ parãvàdaþ striyo madaþ . tauryatrikaü vçthàñyà ca kàmajo da÷ako gaõaþ>% manuþ .

#<da÷akaõñha># puø da÷a kaõñà yasya . 1 ràvaõe hemacaø .

#<da÷akaõñhajit># puø da÷akaõñhaü jayati ji--kvip . 1 ràme trikàø . da÷akaõñhàriprabhçtayo'pyatra %<da÷akaõñhàriguru vidurbudhàþ>% raghuþ .

#<da÷akandhara># puø da÷a kandharà yasya . ràvaõe hemacaø . pçùoø ralope da÷akandho'pyatra %<da÷akandharàjasånyostathà yuddha mabhånmahat>% bhàø vaø 289 aø .

#<da÷akandharajit># puø da÷akandharaü jayati ji--kvip . ràme cikàø .

#<da÷akarman># naø da÷avidham karma . garbhàdhànàdi÷ma÷ànànte da÷avidhe saüskàrakarmaõi . da÷akarmapaddhatyàdau tadvivçtirdç÷yà .

#<da÷akulavçkùa># puø da÷aguõitaþ kulavçkùaþ saüj¤àtvàt karmadhàø và vaø baø . tantrokte kulavçkùada÷ake kulavçkùada÷akaü ca tantrasàroktaü yathà %<÷leùmàtakaþ kara¤ja÷ca vilvà÷vatyakadambakàþ . nimbo vañodumbarau ca dhàtrã ci¤cà da÷a smçtàþ>% %<sàdhakaþ pràtarutthàya kulavçkùaü praõamya ca>% .

#<da÷akùãra># vaø da÷avidhaü kùãram . nçgãgardabhãkùãrasahite %<gavyanàjaü tathà cauùñraptàvikaü màhiùa¤ca yat . a÷vàyà÷caiva nàryà÷ca kareõånàü tathaiva ca>% ityuktàùñavidhakùãraråpe kùãrada÷ake punaþ pacet da÷akùãraü sitàmadhukacandanauü su÷rutaþ .

#<da÷agràmapati># puø da÷ànàü gràmàõàü patiþ uttarapadadviguþ . da÷agràmàdhyakùe . tanniyogàdi manunoktaü yathà
     %<gràmasyàdhipatiü kuryàt da÷agràmapatiü tathà . viü÷atã÷aü ÷ate÷a¤ca sahasrapatimeva ca . gràme doùàn samutpannàn gràmikaþ ÷anakaiþ svayam . ÷aüsedgràmada÷e÷àya da÷e÷o viü÷atã÷inam . viü÷atã÷astu tatsarvaü ÷ate÷àya nivedayet . ÷aüsedgràma÷ate÷astu sahasrapataye svayam . yàni rajipradeyàni pratyahaü gràmavàsibhiþ . annapànendhanàdãni gràmikastànyavàpnuyàt . da÷ã kulantu bhu¤jãta viü÷ã pa¤cakulàni ca . gràmaü gràma÷atàdhyakùaþ sahasràdhipatiþ puram . teùàü gràmyàõi kàryàõi pçthak kàryàõi caiva hi . ràj¤o'nyaþ sacivaþ snigdhastàni pa÷yedatandritaþ>% .

#<da÷agràmika># triø da÷a gràmà adhikçtatthena santyasya ñhan . tasyàdårade÷àdi kacchvàø caturarthyàü ùñhac và . 1 da÷agràmàdhipe 2 tasyàdårade÷àdau . striyàü ïãù caturarthàn kà÷yàø ñha¤ ¤iñho và . dà÷agràmika tasyàdårade÷àdau triø ñha¤i striyàü ïãp ¤iñhe ñàp iti bhedaþ .

#<da÷agràmin># puø da÷a gràmà adhikçtatvena santyasya ini . da÷agràmàdhipatau . %<svasãmni dadyàt gràmastu padaü và yatra gacchati . pa¤cagràmã bahiþ ko÷àt da÷agràmyatha và punaþ>% yàj¤aø .

#<da÷agrãva># puø da÷a grãvà asa . 1 ràvaõe .
     %<puùpotkañàyàü jaj¤àte dvau putrau ràkùase÷varau . kumbhakarõada÷agrãvau balenàpratimau bhuvi>% . %<da÷agrãvastu sarveùàü ÷reùñho ràkùasapuïgavaþ . mahotsàho mahàvãryo mahàsattvaparàkramaþ>% bhàø vaø 274 aø . 2 asuravi÷eùe %<da÷agrãva÷ca vàlã ca meghavàsà da÷àravaþ . ñiññibho viñabhåta÷ca saühràda÷cendratàpanaþ>% bhàø vaø 9 aø . 3 damaghoùasya putrabhede . %<÷i÷upàlo da÷agrãvo raibhyo'thopadi÷o balã . sarvàstraku÷alà vãrà vãryavanto mahàbalàþ>% harivaüø 117 aø . 4 ekàda÷amanvantarãyendra÷atrubhede tadupakrame garuø puø 87 aø %<ekaikastriü÷akasteùàü gaõà÷cendra÷ca vai vçthaþ . da÷agrãvo ripastasya strokapã ghàtayiùyati>% .

@<[Page 3478b]>@
#<da÷ajyoti(s)># puø subhràjaþ putrabhede . %<subhràjastu trayaþ putràþ prajàvanto bahu÷rutàþ . da÷ajyotiþ ÷atajyãtiþ sahasvajyotireva ca . da÷aputrasahasnàõi da÷ajyotermahàtmanaþ>% bhàø àø 1 aø .

#<da÷at># strã da÷a parimàõamasya ati . da÷ànàü varge--da÷ake da÷asaïkhyàyàm . %<sa vai dakùiõà nayan . . anyånà da÷ato nayedyasmà ekàü dàsyanta syàdda÷abhyastebhyo da÷atamupàvartayedyasmai dve dàsyanta syàt pa¤cabhyastebhyo da÷atamupàvartayedyasmai tisro dàsyanta syàttribhyastebhyo da÷atamupàvartayedyasmai pa¤ca dàsyanta syàddvàbhyo tabhyàü da÷atamupàrtaye devamà ÷atàttatho hàsyaiùànyånà viràóamuùmiü loke kàmadughà bhavati>% ÷atabràø 4 . 5 . 8 . 16 . %<yà prathamà da÷adayaü sa loko yà dvitãyàntarikùaü tadyà tçtãyà dyauþ semameva lokaü prathamayà da÷atàrohannantarikùaü dvitãyayà divaü tçtãyayà tathaivaitadyajamàna imameva loka prathamayà da÷atà rohatyantarikùaü dvitãyayà divaü tçtãyayà>% 8 . 5 . 2 . 15 . %<ekàda÷a da÷ata àlabhate . ekàda÷àkùarà vai vãryaü triùñubindriyasyaiva vãryasyàvaruddhyà ekàda÷a da÷ata àlabhate da÷a vai pa÷oþ pràõà àtmaikàda÷aþ pràõaireva pa÷åntsamardhayati>% ÷ataø bràø 13 . 2 . 5 . 4 .

#<da÷ataya># triø da÷àvayavà yasya da÷ànàmavayavà và saükhyàyàþ avayave tayap . 1 da÷asaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite triø striyàü ïãp . %<athàsya saüstavikà devà indraþ somo varuõaþ parjanya çtava àgnàvaiùõavaü havirna tvaksaüstavikã da÷atayãùu vidyate>% niruø 7 . 8 . %<tadekameva jàtavedasaü gàyatraü tçcaü da÷atayãùu vidyate>% 20 .

#<da÷ati># strã da÷àvçttà da÷a niø . da÷àvçttada÷ake ÷atasaükhyàyàü %<kàlena mahatà kadruraõóànàü da÷atãrda÷a . janayàmàsa viprendra!>% bhàø àø 16 aø . yathà da÷àvçttà nava navatiþ tathà da÷àvçttà da÷a da÷atiþ ÷atamityarthaþ . da÷a da÷atãrda÷a÷atànãtyarthaþ nãlakaø . tatsaükhyàyà¤ca %<oïkàrasyàtha jàyante sçtayo da÷atirda÷a>% bhàø uø 107 a0

#<da÷ada÷in># triø da÷àvçttà da÷a parimàõamasya óini . ÷ataguõite striyàü ïãp .

#<da÷adharma># puø da÷avidho gharmaþ . sarvavarõasàdhàraõe manåkte dharmabhede da÷aka÷abde dç÷yam .

#<da÷adhà># avyaø da÷ànàü prakàraþ dhàc . da÷aprakàre %<gàyatrãü da÷adhapa japtvà tataþ sandhyàü samàcaret>% malaø taø . %<mçte ùarvaü riktajàtaü da÷adhà parikalpya ca>% manuþ .

@<[Page 3479a]>@
#<da÷an># triø dat÷a bà0--kanin . saükhyàvi÷eùe 1 dviguõitapa¤cake 2 tatsaükhyànvite ca . tatsaükhyàvàcakà÷ca ekàdi÷abde uktàþ %<di÷à da÷oktàþ puruùasya loke sahasramàhurda÷apårõaü ÷atàni . da÷aiva màsàn vibhrati garbhavatyo da÷airekà da÷a dà÷à da÷àrhàþ>% bhàø vaø 134 aø . àsamantàdã rayanti upadi÷anti erakà upadeùñàraþ da÷opaniùadàü pràdhànyena da÷atvàt tatpratipàdyopade÷akatbena teùàü da÷atvam .

#<da÷ana># naø da÷yate'nena và dan÷a--bhàùe karaõàdau và lyuñ niø nalopaþ . 1 kavace varmaõi 2 ÷ikhare puø mediø . 3 dante puünaø amaraþ . %<vabhau sada÷anajyotsnà sà vibhorvadanãdbhavà>% raghuþ . %<tanulomake÷ada÷anàü mçdvaïgãmudvahet striyam>% manuþ . %<tàmbålàktaü da÷anamasakçt dar÷ayantãha ceñã>% sàø daø .

#<da÷anacchada># puø da÷anàn dantàn chàdayati chàdi--gha¤ hrasvaþ . oùñhe %<da÷anto da÷anacchadàn>% bhàø àø 102 aø .

#<da÷anapada># naø da÷anasya da÷anakùatasya padam . da÷anakùatasthàne tadaïke %<da÷anapadaü bhavadadharagataü mama janayati cetasi khedam>% gãtago0

#<da÷anavàsas># naø da÷anasya vàsa ivàcchàdakatvàt . oùñhamàtre amaraþ .

#<da÷anavãja># puø da÷ana iva vãjamasya . dàóimãvçkùe pàraskarani0

#<da÷anàïka># puø 6 taø . da÷anakùate .

#<da÷anàóhyà># strã da÷ana àóhyã yasyàþ sevanàt . cukrikàyàü (cukàpàlaïa) ÷abdacaø .

#<da÷anocchiùña># naø da÷anenocchiùñaü yatra . adharàdicumbane %<revatãda÷anocchiùñaparipåtapuñe dç÷au>% màghaþ . 2 ni÷vàse puø 6 taø . 3 dantocchiùñe triø mediø .

#<da÷apa># puø da÷a gràmàn pàti rakùati pà--ka . da÷agràmã rakùake ràjaniyukte puruùabhede . tanniyogàdikaü bhàø ÷àø 87 aø uktaü yathà
     %<gràmasyàdhipatiþ kàryo da÷agràmyàstathà'paraþ . dviguõàyàþ ÷atasyaivaü sahasrasya ca kàrayet . gràmeyàn gràmadoùàü÷ca gràmikaþ pratibhàvayet . tàn bråyàdda÷apàyàsau sa tu viü÷atipàya vai . so'pi viü÷atyadhipatirvçttaü jànapade jane . gràmàõàü ÷atapàlàya sarvameva nivedayet . yàni gràmyàõi bhojyàni gràmikastànyupà÷nãyàt . da÷apastena bhartavyastenàpi dviguõàdhipaþ . gra maü gràma÷atàdhyakùo bhoktumarhati satkçtaþ . mahàntaü bhàta÷reùñha! susphãtaü janasaïkulam . tatra hyanekapàyattaü ràj¤o mavati bhàrata! . ÷àkhànagaramarhastu sahasrapatiruttama . dhànyaü hiraõyaü bhogena bhoktuü ràùñrãyasaïgataþ . teùàü saügràmakçtyaü syàd gràmakçtya¤ca teùu yat . ùarbhaj¤aþ sacivaþ ka÷cittat prapa÷yedatandritaþ>% .

#<da÷apa¤catapas># puø da÷asu indriyeùu pa¤casu vahniùu ca tapo yasya . indriyajayapårvakapa¤càgnitapa÷càriõi . %<abbhakùo vàyubhakùa÷ca dantolåkhanikastathà . a÷makuñño nira÷anaþ da÷apa¤catapà÷ca yaþ>% harivaüø 45 aø .

#<da÷apàramitàdhvara># puø da÷abhirbalaiþ pàramito'dhvaro yena . buddhe . hemaca0

#<da÷apura># naø da÷a di÷aþ piparti pé--ka . 1 kaivartãmustake amaraþ . da÷a puro yatra ac samàø . 2 màlavade÷aikakhaõóe mediø sa ca de÷aþ vçø saüø 14 aø atha dakùiõena laïketyupakrame %<da÷apuragonardhakolakàþ>% dakùiõasyàmuktaþ . %<pàtrãkurvad da÷apuravadhånetrakautåhalànàm>% màghaþ

#<da÷apuruùa># puø da÷aguõitaþ puruùaþ . svajanakàvadhipuruùada÷ake . %<yo màtçtaþ pitçta÷ca da÷apuruùaü samanuùñhità vidyàtapobhyàü puõyai÷ca karmabhiryepàmubhayato nàbràhmaõyaü ninayeyuþ>% à÷vaø ÷rauø 9 . 3 . 20 . yeùàü màtçtaþ pitçta÷cobhayato ye da÷apårvàþ puruùàþ te vidyayà tapasà puõyaiþ pratiùiddhavarjitai÷ca yuktàþ samyaganuùñhitavanto vaidikaü panthànam, api ca avràhmaõyaü na ninayeyuþ ni÷cayenà bràhmaõyaü na gamayeyuþ . abràhmaõyagamanaü nàma ÷ådràyàmapatyotpàdanamityucyate . vidyà nàma ùaóaïgo vedaþ, tadarthaj¤àna÷ca . tapo nàma ÷rautasmàrtakarmànuùñhànam . puõyakarma nàma pratiùiddhavarjanam . tànevaüvidhàn puruùànanuprasarpayeyuþ, etaduktaü bhavati màtçtaþ pitçta÷cobhayataþ pårvaü da÷a ye puruùàþ te ùaóaïgavedàdhyayanena tadarthaj¤ànena ca ÷rautasmàrtakarmànuùñhànena ca pratiùiddhavarjitena ca yuktàþ ÷ådràyàmapatyotpàdanaü càkçtavanto ye puruùà tànevaüvidhàn puruùànanuprasarpayeyuþ . da÷apuruùamiti da÷apuruùà ityarthaþ . nàràø . %<màtàpitrorya÷ca va÷yaþ ÷rotriyo da÷apåruùaþ>% bhàø anuø 90 aø %<da÷apuruùavikhyàta÷rotriyàõàü mahàkulam>% smçtiþ .

#<da÷apåra># naø da÷a di÷aþ pårayati påra--aõ . kaivartãmustake amare pàñhàntaram .

#<da÷apeya># puø da÷abhiþ puruùai÷camasaüpeyamatra . yàgabhede . %<saüsçpeùñibhi÷caritvà da÷apeyena yajeta>% à÷vaø ÷rauø 9 . 2 . 17 . %<saüsçpeùñayo nàma sapteùñayaþ àgneyàdayaþ tàbhiþ saptàhaü caritvà da÷apeyena yajeta . da÷apeyo nàma yaj¤akratuþ>% nàràø . %<tatra da÷a da÷aikaikaü camasaü bhakùayeyuþ>% 18 %<tatra da÷apeye ekaikaü camasaü da÷apuruùà bhakùayanti>% nàràø .

#<da÷abala># puø da÷a balàni yasya . vuddhadeve amaraþ tàni ca balàni %<dàna÷ãlakùamàvãryaùyànapraj¤àbalàni ca . upàyaþ praõidhirj¤ànaü da÷a buddhabalàni vai>% .

#<da÷abàhu># strã da÷a bàhavo'syàþ . da÷abhujàyàü durgàyàm . da÷abàhuyukte tri0

#<da÷abhujà># strã da÷a bhujà asyàþ . durgàyàü %<itivçttaü purà kalpe manoþ svàyambhuve'ntare . àvirbhåtà da÷abhujà devã devahitàya vai>% kàlikàpuø 59 aø .

#<da÷abhåmiga># puø da÷asu bhåmiùu dànàdibaleùu gacchati gama--óa . buddhe hemacaø .

#<da÷abhåmã÷a># puø da÷ànàü dànàdãnàü bhåmãnàmã÷aþ . buddhe trikàø .

#<da÷ama># triø da÷ànàü påraõe óañi nàntatvàt mañ . da÷asaükhyàyàþ påraõe . %<da÷amastvamasi>% vedàntaparibhàùà . %<navame da÷ame màsi prabalaiþ såtimàrutaiþ>% yàj¤aø . %<àdadãtàtha ùaóbhàgaü pranaùñàdhiyatànnçpaþ . da÷amaü dvàda÷aü vàpi satàü dharmamanusmaran>% . yadyapi syàttu satputro'pyaputro'pi và bhavet . nàdhikaü da÷amàddadyàcchådràputràya dharmataþ manuþ . striyàü ïãp . sà ca %<÷atàyurve puruùaþ>% iti ÷ruteþ puruùasyàyuþkàlasya ÷atamaükhyakatayà tasya da÷abhirvibhàge navaterårdhaü da÷avarùàvacchinne 2 kàle puruùàvasthàdau strã . %<yatra syuþ so'tra mànàrhaþ ÷ådro'pi da÷amãü gataþ>% . %<cakriõo da÷amãsthasya rogiõo bhàriõaþ striyàþ . snàtakasya ca ràj¤a÷ca panthà deyo varasya ca>% manuþ . candrasya da÷amakalàkriyàråpe tadupalakùite và kàkabhedaråpe 3 tithibhede strã . sà ca ÷uklà ekàda÷yà, kçùõà tu navamyà yutà gràhyà . %<sampårõà da÷amã kàryà pårvayà parayàtha và . yuktà na dåùità yasmàditi sà sarvato mukhã>% . yathà sampårõà doùarahità tathà viddhàpãti vikalpe vyavasthàpayati viùõudharmottarãyam . %<÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyuditoraviþ . kçùõapakùe tithirgràhyà thasyàmastamito raviþ>% . %<àrabhya tasyàü da÷amã¤ca yàvat>% tithitaø . %<kçùõapakùe da÷amyàdi varjayitvà caturda÷ãm>% manuþ .

#<da÷amabhàva># puø karmaø janmavarùàdilagnàü÷avi÷eùànãteùu tanvàdidvàda÷abhàveùu da÷ame bhàve . tadànayanaprakàro yathà . %<pårvaü nataü syàddinaràtrikhaõóaü divàni÷oriùñaghañãvihãnam . divàni÷oriùñaghañãùu ÷uddhaü dyuràtrikhaõóaü tvaparaü nataü syàt . tatkàle sàyanàrkasya bhuktabhogyàü÷asaüguõàt . svodayàt khàgnilabdhaü yat bhuktaü bhogyaü ravestyajet . iùñanàóãpalebhya÷ca gatagamyànnijodayàt . ÷eùaü khatryàhataü bhuktama÷uddhena lavàdikam . a÷uddhaü ÷uddhabhe hãnayuk tanurvyayanàü÷akam . evaü laïkodayairbhuktabhogyaü ÷odhyaü palãkçtàt . pårvapa÷cànnatàdanyat pràgvattadda÷amaü bhavet>% . jàtakopayopayogitadbhàve ÷ubhà÷ubhaü sarvàrthaciø uktaü yathà
     %<da÷amàt pravçttimàj¤àü kãrtiü vçùñiü pravàsapårtàdãn . mànaü karmàjãvaü jànusthànaü ca nirdi÷eddhãmàn . karmàdhipe hãnabale sapàpe karmàdivaikalyamu÷anti tajj¤àþ . karme÷avàgã÷a÷a÷àïkaputràvãryànvità yaj¤akarà bhavanti . ÷ubhagrahairdçùñisamanvitàste vãryànvità yaj¤avi÷eùamàhuþ . duþsthàþ ÷a÷àïkàtmajajãva÷ukràþ pàpekùitàþ karmavinà÷amàhuþ . nà÷asthitàstatra tadaü÷anàthàstadyuktarà÷eradhipà÷ca nà÷am . ràhau ca màne yadi và dine÷e bhàgãrathã snànamu÷anti tajjàþ . màne ca mãne yadi và sasaumye bhaumànvite và bhavità ca muktiþ . jalarkùage pårõa÷a÷àïkajãve grànasthite gàïgajalàdipåtaþ . màne gurau ÷ukrayute ca kendre khoccasthite tàdç÷atoyapåtaþ . màne dhane ÷ukrayute sajãve kendroccage tàdç÷atoyapåtaþ . budhe vyaye và yadi và tadã÷e svoccànvite tàdç÷apuùpabhàk syàt . candre tçtãye jalarà÷iyukte saumyànvite tàdç÷apuùpabhàk syàt . ÷ubhe÷vare kendrayute jalarkùe saumyekùite tàdç÷atoyapåtaþ . budhe sajãve yadi và sabhaume pràkàrakçnmaõóapagopuràdãn . mànasthite tadgçhanàthayukte karoti jãrõoddharaõàdi tatra . karoti kåpàditañàgabhåmiü karme÷vare gopurabhàgayukte . mçdvaü÷ake và ÷ubhadçùñiyuktabhàgye÷vareõàpi nirãkùite và . candràtmaje karmagate tadã÷e bhàgyasthite pàpavivarjite'smin . saumyekùite ÷obhanabhàvayukte yaj¤asya kartà sa bhavet tadànãm . karmàdhipe'smin yadi somaputre svoccasthite và yadi dharmarà÷au . vivarjitaþ syàcchikhiràhupàpairyaj¤asya kartà sa bhavettadànãm . karmàdhipe svoccagate sapàpe nãcàü÷age nà÷agate'pi tasmin . vighno bhavatyeva makhasya tasya kråràdiùaùñhàü÷agate'pi caivam . tuïgasthite somasute tadã÷e svoccànvite somasutena dçùñe . ÷ubhekùite và sabudhe svarà÷au yaj¤asya kartà sa bhavettadànãm . àj¤àsthànàdhipe saumye ÷ubhadçùñiyute'pi và . ÷obhanàü÷agate vàpi jàtastvàj¤àdhipo bhavet . àj¤àsthànagate sårye bhåmiputre'tha và yute . kendrànvite tadã÷e'pi kråràmàj¤àü karoti saþ . àj¤àdhipe mandayute randhranàthena saüyute . kråràü÷e kendrarà÷au và kråràmàj¤àü karoti saþ . mànàdhipe kendrayute ÷ubhayuktekùite'pi và . kråraùaùñhàü÷asaüyukte saumyàmàj¤àü karoti saþ . ràhumandayute màne randhre ràhau dhvaje'pi và . nãcasthe dharmabhàve÷e kråràmàj¤àü karoti saþ . ÷a÷àïke karkisaüyukte guru÷ukranirãkùite . pàràvatàdibhàgasthe satkãrtisahito bhavet . tadã÷e ÷ubhasaüyukte ÷ubhamadhyagate'pi và . ÷ubhagrahàõàsaü÷e và satkãrtirahito bhavet . kàntisthànàdhipe saumye svoccamitrasvavargage . saumyaùaùñhàü÷ake vàpi satkãrtisahito bhavet . tadã÷e devalokasthe siühàü÷e ÷ubhanàyake . balapårõe vilagne÷e satkãrtisahito bhavet . pàpagrahàõàü sambandhe mànanàthe balakùaye . kråraùaùñhàü÷asaüyukte satkãrtisahito bhavet . apakãrtiyuto jàtaþ karmasthe ca ravau ÷anau . pàpàü÷ake pàpadçùñe pàpamadhyagate'pi tat . ÷ubhagrahàõàü sambandhe mànatannàyake'pi và . svocce và svagçhe vàpi jàto mànã dçóhavrataþ . iïgitaj¤o'pi mànã syànmàne jãve'tha và ÷ubhe . tadã÷e ÷ubhasambaddhe ÷ubhamadhyagate'pi và . pàpe màne pàpadçùñe tadã÷e nãcarà÷ige . pàparà÷yaü÷ake vàpi mànahãno bhavennaraþ . mànàdhipe caràü÷asthe sa¤càrasahito bhavet . sthiràü÷asthairyamuddiùñaü mçgayàtra dvidehage . ùaùñhe÷e karmarà÷isthe karme÷e mandasaüyute . kendratrikoõage vàpi dàsã dàsàn vinirdi÷et . karmàdhipasthàü÷apatau ÷anisambandhasaüyute . ùaùñhàdhipasya sambandhe bahudàsàn vinirdi÷et . ÷ubhagraheõa saüdçùñe karmarà÷au tadã÷vare . bhànuputreõa và yukte bahudàmàn vinirdi÷et . karmanàthena và bhuktipra÷ne pårtiü vinirdi÷et . tatra pàpasamàyoge jànudaurvalyamàdi÷et>% .
     varùalagnàt da÷amabhàvaphalàdikaü nãlaø tàø uktaü yathà
     %<sabale'vdapatau khasthe ràjyàrthasukhakãrtayaþ . sthànàntaràptiranyasmin kendre gçhasukhàptayaþ . itthaü valã raviþ khasthaþ pårvàrjitapadàptikçt . ekàda÷e'smin sakhyaü syànnçpàmàtyaguõottamaiþ . ravisthànenthihà lagne sve và ràjyàptisaukhyadà . nãce'rke pàpasaüyukte bhåpàdbandhavadha di÷et . siühe ravirbalã khasthaþ sthànalàbhançpà÷rayaø . sthànàntaràdhikàràptiþ induþ sàrapade balã . khe÷alagne÷avarùe÷ettha÷àlo ràjyadàyakaþ . varùe÷e ràjyasahame'rketthaõàle mahànnçpaþ . ÷anisthàne kujaþ pa÷yan muthahàü pàpakçnmataþ . nçpabhãtiü vittanà÷aü dadyàdda÷amago yadi . ãdç÷e trinavasthe'smin dagdhe naùñe'ghasa¤cayaþ . mando'vdapo'dhikàrã tridharmage dharmavçddhidaþ . tasmin dagdhe'pi naùñe ca pàpakçddharmanindakaþ . ãdç÷ãdçkphalaü sårye guràvitthaü nayàrthabhàk . tatrasthà susthahà puõyàgamapàpaü khalà÷rayàt . såtau khe÷e ravau khasthe varùemutha÷ilaü yadi . lagnàdhipena ràjyàptiruktà vãryànumànataþ . gharmakarmàdhipau dagdhau dharmaràjyakùayàvahau>% .

#<da÷amahàvidyà># strã da÷àvçttà mahàvidyà . %<kàlo tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã . bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmàvatã tathà . vagalà siddhavidyà ca màtaïgã kamalàtmikà . età da÷a mahàvidyàþ siddhavidyàþ prakãrtitàþ>% iti tantrokteùu da÷asu devãmårtibhedeùu .

#<da÷amàlika># puø 1 de÷abhede 2 tannçpe 3 tadvàsijane ca baø vaø . %<tathaiva ramaõà÷cãnàstathaiva da÷amàlikàþ>% bhàø bhãø 9 aø .

#<da÷amàsya># puø da÷a màsàn garbhe sthitaþ yat . da÷amàsàn vyàpya garbhe sthite bàle . tathàbhåtasya garbhàt sukhanirgamàya pàñhyamçktrayaü çø dar÷itaü yathà .
     %<yathà vàtaþ puùkarirõã samiïgayati sarvataþ . evà te garbha ejatu niraitu da÷amàsyaþ>% çø 5 . 78 . 7 . %<yathà vàto yathà vanaü yathà samudra ejati . evà tvaü da÷amàsyaþ sahàvehi jaràyuõà>% 8 . %<da÷a màsà¤chayànaþ kumàro adhimàtari . niraitu jãvo akùato jãvo jãvantyà adhi>% 9 . etadàdyçktrayaü garbhasràviõyupaniùat . %<etadàdyçktrayeõàsau saptavadhriþ svayoùitaþ . garbhiõyàþ prasavàyà÷u stutavàna÷vinàvçùiþ>% . %<yathà vàtaþ puùkariõoü sara àdikaü sarvataþ samiïgagayati samyak càlayati evaivaü tava garbha ejatu kampatàm . itastataþ sa¤caratu . da÷amàsyo da÷a màsàn garbhe sthito niraitu>% . nirgacchatu %<vàto yathà kampamàno vanaü kampayati svayam . yathà samudra÷calati càlyate vàtha vàyunà . sthitvà da÷aiva màsàüstvaü garbholvena suveùñitaþ . nirgaccha jañharànmàturjaràyujastataþ patet . da÷amàsànuùitvàsau jananãjañhare sukham . nirgacchatu sukhaü jãvo jananã càpi jãvatu>% bhàø .

#<da÷amin># triø tavaterurdhaü da÷amã sà'vasthàbhedà'styasya påraõàrthàt ini . navatyårdhavayaske ativçddhe amaraþ .

#<da÷amãstha># triø da÷amyàmavasthàyàü tiùñhati sthà--ka . 1 ativçddhe da÷ama÷abde udàø . 2 smarakçtànàü kàminàü da÷ànàü madhye nà÷aråpàü da÷àü pràpte ca da÷à÷abde dç÷yam .

#<da÷amukha># puø da÷a mukhànyasya . 1 ràvaõe %<gatvà cordhvaü da÷amukhabhujocchvàsitaprasthasandheþ>% meghaø . 2 mahàkàlãråpedevãbhede stro %<nãlà÷madyutimàsyapàdada÷akàü seve mahàkàlikàm>% mahàkàlãdhyànam . tasyà da÷àsyavattvàttathàtvam . da÷avadanàdayo'pyatra .

#<da÷amukharipu># puø 6 taø . ràme %<sãtàü hitvà da÷amukharipurnopayeme yadanyàm>% raghuþ .

#<da÷amåtraka># naø da÷ànàü måtràõàü samàhàrà . da÷ànàü pràõinàü gomahiùàjàvihayagajakharoùñramànuùamànuùãõàü måtre . pràõibhede tadguõàþ su÷rute uktà yathà
     %<gomåtraü kañutãkùõoùõaü sakùàratvànna vàtalam . laghvagnidãpanaü medhyaü pittalaü kaphavàtajit . ÷ålagulmodarànàhavirekàsthàpanàdiùu . måtraprayogasàdhye ca 1 gavyaü måtraü prayojayet . durnàmodara÷åleùu kuùñhamehàvi÷uddhiùu . ànàha÷ophayulmeùu pàõóuroge ca màhiùaüm 2 . kàsa÷vàsàpahaü ÷oùakàmalàpàõóuroganut . kañutiktànvitaü chàga 3 mãùanmàrutakopanam . kàsaplãhodara÷vàsa÷oùavarcograhe hitam . sakùàrantiktakañukamuùõaü vàtaghnamàvikam 4 . dãpanaü kañutãkùõoùõaü vàtacetovikàranut . à÷vaü 5 kaphaharaü måtraü kçmidaduùu ÷asyate . satiktaü lavaõaü bhedi vàtaghnaü pittakopanam . tãkùõaü kùàre kilàse ca nàgaü 6 måtraü prayojayet . garacetovikàraghnaü tãkùõaü grahaõiroganut . dãpanaü gàrdabhaü 7 måtraü kçmivàtakaphàpaham . ÷ophakuùñhodaronmàdamàrutakriminà÷anam . ar÷oghnaü kàrabhaü 8 måtraü bhànuùantu 9 10 viùàpaham>% .

#<da÷amåla># naø da÷asaükhyakànàü målànàü samàhàraþ pàtràø na và ïãt . cakradattokte pàcanabhede %<vilva÷yãnàkagàmbhàrã pàñalàgaõikàrikàþ . dãpanaü kaphavàtaghnaü pa¤camålamidaü mahat . ÷àlaparõãpç÷niparõãvçhatãdvayagokùuram . vàtapitaharaü vçùyaü kanãyaþ pa¤camålakam . ubhayaü da÷amålantu sannipàtajvaràpaham . kàse ÷vàse ca tandràyàü pàr÷va÷åle ca ÷asyate . pippalãcårõasaüyuktaü kaõñhahçdgrahanà÷anam>% . atra và ïãp . da÷amålãrase sarpiþ cakradaø .

#<da÷amålaghçta># naø cakradattokte jvaradhne ghçtabhede .
     %<da÷amålãrase sarpiþ sakùãre pa¤cakolakaiþ . sakùàrairhanti tatpårvaü jvarakàsàgninandatàþ . vàtapittakaphavyàdhãn plãhànaü càpi pàõóutàm>% . 2 tatrokte kàsaghne ghçtabhede ca . %<da÷amålãkaùàyeõa bhàrgãkalkaü pacet ghçtam . dakùatittiriniryåhe tatparaü vàtakàsanut>% .

#<da÷amålataila># naø cavradattokte bàdhiryanà÷ake tailabhede .
     %<da÷amålãkaùàyeõa tailaprasthaü vipàcayet . etatkalkaü pradàyaiva bàdhirye paramauùadham>% .

#<da÷amålaùañpalaghçta># naø cakradattokte kàsàdighne ghçtabhede . %<da÷amålàcatuþprasthe rase prasthonmitaü haviþ . sakùàrai pa¤cakolaistu kalkitaü sàdhu sàdhitam . kàsahçtpàr÷a÷ålaghnaü hikkà÷vàsanivarhaõam . kalkaü ùañpalamevàtra gràhayanti bhiùagvaràþ>% .

#<da÷amålàdyaghçta># naø cakradattokte kàsanà÷ake ghçtabhede
     %<da÷amålàóhake prasthaü ghçtasyàkùasamaiþ pacet . puùkaràhva÷añãvilvasurasavyoùahiïgubhiþ . peyànupànaü tat deyaü kàse vàtakaphàdhike . ÷vàsarogeùu sarveùu kaphavàtàtmakeùu ca>%

#<da÷ayoga># puø da÷ànàmaïgànàü yogaþ . vivàhàdau varjye doùabhede tatsvaråpapratiprasavàdikam upayama÷abde 1268 pçø dç÷yam . ayaü da÷ayogabhaïga ityanye . 2 da÷aharà÷abde vakùyamàõe jyaiùñhamàsa÷uklapakùàdida÷ake ca .

#<da÷aratha># puø såryavaü÷ye ajançpàtmaje ràmacandrapitari nçpabhede mediø %<ayodhyàyàü mahàràjo raghuràsãn mahàbalaþ . ajastu raghuto jaj¤e ajàdda÷aratho'bhavat>% harivaüø 15 aø .

#<da÷arathasuta># puø 6 taø . ràme da÷arathàtmajàdayopyatra .

#<da÷ara÷mi÷ata># puø da÷a ra÷mi÷atànyasya . sahasrakiraõe sårye %<da÷ara÷mi÷atopamadyutim . ya÷asà dikùuda÷asvapi ÷rutam . dar÷apårvarathaü yamàkhyayà da÷akaõñhàriguruü vidurbudhàþ>% raghuþ .

#<da÷aràtra># puø da÷abhiþ ràtribhirnirvçttaþ ñha¤ tasya luki taddhitàrthadviø ac samàø . 1 da÷aràtrasàdhye yàgabhede sa ca yàgaþ kàtyàø 25 . 11 . 17 ÷rauø uktaþ . da÷ànàü ràtrãõàü samàhàraþ . 2 ràtrida÷ake naø . asya ràtràntatve'pi saükhyàvàcakapårvakatvàt klãvatà . %<pratiùedhaiþ samaü tatra da÷aràtrama÷udhyati . yaccheùaü da÷aràtrasya tàvadevà÷ucirbhavet>% manuþ . %<atha cedda÷aràtraü sannipatet àdyaü da÷aràtram>% ÷uø taø .

#<da÷aråpaka># naø da÷a råpakàõi dç÷yakàvyàni pratipàdyatvena santyatra ac . nàñakàdilakùaõapratipàdakagranthabhede .

@<[Page 3483a]>@
#<da÷aråpabhçt># puø da÷a matsyàdãni råpàõi bibharti bhçkvip . matsyàdida÷àkçtidhàrake viùõau ÷abdàrthakaø . da÷àvatàra÷abde tadråpàõi dç÷yàni .

#<da÷alakùaõaka># puø da÷a lakùaõànyasya kap . dharme %<da÷a lakùaõako dharmaþ sevitavyaþ prayatnataþ>% ityupakrame %<dhçtiþ kùamà damo'steyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . dhãrvidyà satyamakrodho da÷akaü dharmalakùaõam>% manuþ .

#<da÷avàjin># puø da÷a vàjino rathe'sya . 1 candre hemacaø . %<da÷à÷vaü ÷vetapadmasthaü vicintyomàdhidaivatam>% candradhyàø .

#<da÷avàrùika># triø da÷asu varùeùu bhavaþ ñha¤ uttarapadavçddhiþ . da÷avarùabhave striyàü ïãp . %<pa÷yato'bruvato hànirbhåmerviü÷ativàrùikã . pareõa bhujyamànàyà dhanasya da÷avarùikã>% yàj¤aø .

#<da÷avidha># triø da÷a vidhà prakàrà yasya . da÷aprakàre %<bhedastamaso'ùñavidho da÷avidho mahàmohaþ>% sàø kàø . da÷avidhasaüskàraþ .

#<da÷avãra># naø da÷a vãrà yatra . satrabhede . %<tadetacchàktyànàü da÷avãrameùàü da÷a vãrà jàyante ya etadupayanti>% tàø bràø 25 . 7 . 4 . %<tadetaduktaü satraü ÷aktyànàü da÷arãraü vãrayantyamitràniti vãràþ putràsteùàü da÷asaükhyànàü sàdhakam ato ye dãkùità etadupayanti teùàmapi da÷a vãràþ putrà . jàyante>% bhàø .

#<da÷avraja># puø çùibhede . %<yàbhiþ kaõva medhàtithiü yaj¤aü yàbhirva÷aü da÷avrajam>% çø 8 . 8 . 20

#<da÷a÷ata># naø da÷aguõitaü ÷atam . 1 sahasrasaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca . %<gavàü da÷a÷ataü dhanam>% bhàø vaø 68 aø .

#<da÷a÷atara÷mi># puø da÷a÷ataü sahasraü ra÷mayo'sya . sårye hemacaø .

#<da÷a÷atàïghri># strã da÷a ÷atamaïghrayo'sya . 1 ÷atamålyàü 2 ÷atà varyàm pàraskaraniø .

#<da÷asaptà># strã da÷a ca sapta càsyàü viùñutau . sàmno vinyàsabhedena viùñutibhede tatprakàràdikaü tàø bràø bhàùye dar÷itaü yathà .
     %<atha saptada÷astomasya da÷asaptàkhyà viùñutiþ . sà dviþprakàrà . saptàsthitetyaparà sà ca dviþprakàrà . tataüþ pa¤cabhyastisçbhyo navabhya÷cetyekaþ . tata udyatã tato bhastreti da÷asaptasaptàsthitayormedena sahetyevaü sapta viùñutayaþ . tadyàdyàü da÷asaptàkhyàü viùñutiü dar÷ayati>% bhàø . %<pa¤cabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa ekayà sa ekayà, pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa ekavà, saptabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa tisçbhirda÷asaptà saptada÷asya viùñutiþ>% tàø bràø 2 . 7 . 1 . %<spaùñàrthaþ . àdito dvàbhyàü pa¤carcàbhyàü hiïkaroti paryàyàbhyàü da÷a . uttare sapteti da÷a ca sapta càsyàü viùñutàviti da÷asapteyaü saptada÷astomasya viùõutiþ>% . taduttaratra khaõóàdau udyato saptàsthitàbhastràõàü prakàro varõitastatraiva dç÷yaþ

#<da÷asàhasra># naø da÷a guõitaü sahasraü parimàõamasya aõ uttarapadavçddhiþ . 1 da÷aguõitasahasramite ayute 2 tatsaükhyeye ca %<bhåtànàü da÷asàhasraü parigheõa samàhatam>% harivaüø 252 aø .

#<da÷asàhasrika># triø da÷a sahasràõà pramàõamaõñha¤ uttarapadavçddhiþ . ayutamitabhàgàdau . %<da÷asàhasrikã bhàgasteùàü dhàtrà prakalpitaþ>% harivaüø 113 aø .

#<da÷asya># triø da÷aü dànamicchati yak suk ca nàmadhàtuþ dànecchàyàü paø akaø señ da÷asyati ada÷asyãt . %<evà no agne vikùvà da÷asya>% çø 7 . 43 . 5 . iràvatã dhenumatã hi bhåtaü %<såyavasinã manuùe da÷asyà>% 7 . 99 . 3 .

#<da÷aharà># strã da÷a pàpàni harati hç--ña . gaïgàjanmadine jyaiùñha÷uklada÷amyàm .
     %<jyaiùñhe màsi kùitisutadine ÷uklapakùe da÷amyàü haste ÷ailànniragamadiyaü jàhnavã martyalokam . pàpànyasyàü harati ca tithau sà da÷etyàhuràryàþ puõyaü dadyàdapi ÷ataguõaü vàjimedhàyutasyeti>% ÷aïkhaþ . api ca adattànàmupàdànaü hiüsà caiva vidhànataþ . paradàropasevà ca kàyikaü trividhaü smçtam . pàruùyamançtaü caiva pai÷unya¤càpi sarva÷aþ . asambaddhapralàpa÷ca vàïmayaü syàt caturvidham . paradravyeùvabhidhyànaü manasàniùñacintanam . vitathàbhinive÷a÷ca mànasaü trividhaü smçtam . etàni da÷apàpàni hara tvaü mama jàhnavi! . da÷apàpaharà yasmàt tasmàdda÷aharà smçtà . %<jyeùñhe màsi site pakùe da÷amyàü budhahastayoþ . garànande vyatãpàte kanyàcandre vçùe ravau . da÷ayoge naraþ snàtvà sarvapàpaiþ pramucyate>% iti skandapuràõe kà÷ãkhaõóe . atra kujabudhayoþ kalpabhedena vyavasthà j¤eyà . 3 setubandharàme÷varayoþ pratiùñhàdine yathoktaü skànde setumàhàtmye %<jyaiùñhe màsi site pakùe da÷amyàü budhahastayoþ . garànande vyatãpàte kanyàcandre vçùe ravau . da÷ayoge setumadhye liïgaråpadharaü haram . ràmo vai sthàpayàmàsa ÷ivaliïgamanuttamam . atà'syàü tu vi÷eùeõa påjà kàryà hitàrthibhiþ>% . atra snànàïkasaïkalpa uktaþ gàruóe 215 aø yathà . %<adya haste tu nakùatre da÷amyàü jyaiùñhake site . da÷apàpaharàyà¤ca adattàdànakalmaùam . viruddhàcaraõaü hiüsà paradàropasevanam . pàruùyàhçtapai÷unyamasambaddhaü prabhàùaõam . paradravyàbhidhyàna¤ca manasàniùñacintanam . etadda÷àghaghàtàya gaïgàsnànaünaü karomyahamiti>% .

#<da÷à># strã dan÷a--aïa niø nalopaþ . 1 avasthàyàü 2 dãpavartyàm, mediø %<apekùante na ca snehaü na pàtraü na da÷àntaram . paropakàraniratà maõidãpà ivottamàþ>% ityudbhañaþ . 3 citte, ajayapàlaþ . 4 kàlakçtavi÷eùaråpàyàü 5 garbhavàsajanmàdivàlyayau vanàdiråpàyàmavasthàyà¤ca . tà÷ca %<garbhavàsaþ 1 janma 2 vàlyaü 3 kaumàraü 4 paugaõóam 5 yauvanaü 6 sthàviratà 7 jarà 8 pràõarodhaþ 9 nà÷a 10>% nãlakaõñhenoktàþ da÷a vedyàþ . 5 kàmakçte virahiõàü netraràgàdyavasthàda÷ake, jyotiùokte nakùatrànusàreõa såryàdigrahàõàü svàmitvena 6 bhogyakàle ca . tatra smarakçtada÷à÷ca %<nayanaprãtiþ prathamaü cittàsaïgastato'tha saïkalpaþ . nindràcchedastanutà viùayani vçttistrapànà÷aþ . unmàdo mårchà mçtirityetàþ smarada÷àda÷aiva syuþ>% . grahàõàü svasvasåcitaphalavipàkakàlabhedaråpà da÷à ca nànàvidhà tatra %<kalau nàkùatrikãda÷à>% ityukteþ nakùatrasåcitaiva da÷à gràhyà sà'pi nànàvidhà ùañtriü÷advarùãyà maïgalàdiyoginãda÷à, aùñottarãyavarùàtmikà ravyàdyaùñagrahàõàü da÷à . viü÷ottarãyavarùàtmikàsåryàdinavagrahairvipacyamànaphalàtmikà ca tatra yoginãda÷à tu %<guõaü saüyojya janmarkùe vasubhirbhàgamàharet . maïgalàdyàstriràvçttà hyaùñau j¤eyà mahàda÷àþ>% . %<maïgalà piïgalà dhanyà bhràmarã bhadrikà tathà . ulkà siddhà saïgañà ca ekottaramitàþ kramàt>% ityuktyanusàreõa j¤eyà . tadànayana¤cànyatra %<àrdrà dibhistriràvçttyà hyaùñau j¤eyàþ kramàdamåþ . maïgalà piïgalà dhanyà bhràmarã bhadrikà tathà . ulkà siddhàü saïkañà ca ekaikottaravatsarà . a÷vinyàditrayaü tatra bhràmaryàditraye'dhikam . siddhàyàü rohiõã ÷eùe saïkañàyàü mçgaþ paraþ . maïgalàyàþ pati÷candraþ piïgalàyà ravistathà . dhanyàyàstu budhaþ svàmã bhràmaryà dharaõãsutaþ . bhadrikàyà patirjãva ulkàyà ravinandanaþ . siddhàyàþ bhàrgavaþ svàsã saïkañàyàstu dànavaþ>% ityevaü kramàt da÷àj¤eyà . tàsàü sukhena j¤ànàya

#<yoginãda÷àcakram .>#
     da÷ànàma ma pi dha bhrà bha u si saü0
     tadã÷àþ ca ra bu ku jã ÷a ÷u rà
     mànavarùàþ 1 2 3 4 5 6 7 8
     janmanakùa- 6 7 8 9 10 11 12 13
     trànusàreõa 14 15 16 17 18 19 20 21
     tàsàü prave÷a- 22 23 24 25 26 27 4 5
     nakùatràõi . 1 2 3
     trairà÷ikena nakùatrabhuktakàlamapahàya prakçtada÷àkàlàt gatabhogyakàlànusàreõa da÷àkàlàþ kalpyàþ evaü sarvatra .
     viü÷ottarãyada÷à tu %<ravi÷candrastathà bhaumo budhajãvau ÷anai÷caraþ . budhaþ ketuþ bhçgu÷ceti kçttikàdau tridhà bhramet>% . da÷àvarùà÷ca %<ùañ såryasya da÷à varùàþ diïmità rajanãpateþ . kujasya sapta varùàþ syuþ ràhoraùñàda÷aiva tu . guroþ ùoóa÷a vij¤eyàþ ÷anerekonaviü÷atiþ . vidaþ saptada÷a j¤eyà ketånàü sapta kãrtitàþ . bhçgorviü÷atiruddiùñà såryàdãnàü mahàda÷àþ>% .


#<viü÷ottarãyada÷àcakram .>#
     da÷e÷àþ ra ca ma rà jã ÷a bu ke ÷u
     varùamànam 6 10 7 18 16 19 17 7 20
     janmanakùatrà- 3 4 5 6 7 8 9 10 11
     nusàreõa 12 13 14 15 16 17 18 19 20
     prave÷anakùatràõi 21 22 23 24 25 26 27 1 2 trairà÷ikena pràgvadbhuktabhogyakràlànusàreõa da÷àkalpanam . etadda÷aphalàni sarvàrthacintàmaõàvuktàni yathà
     %<da÷ànurodhena phalaü vadanti munã÷varà jàta÷ubhà÷ubhaü tat . sàraü samuddhçtya tadeva vakùye bhedaü yathà vistarato da÷ànàm . dãptaþ 1 svastha 2 stu muditaþ 3 ÷ànto 4 hãno 5'tiduþkhitaþ 6 . vikala÷ca 7 khalaþ 8 kopã 9 nabadhà khecaro bhavet . uccasthaþ khacaro dãptaþ 1 svasthaþ 2 svakùetrago mataþ . mudito 3, mitrabhe 4 ÷àntaþ samagohãnako 5 'dharaþ . ÷atrubhe duþkhasaüyukto 6 vikalaþ 7 pàpasaüyutaþ . khalaþ 8 paràjito j¤eyaþ kopã 9 syàdarkasayutaþ . pçthak pçthak phalaü teùàü da÷à kàle vi÷eùataþ . tatra nàmànurodhena paripàke vadanti hi . pàke pradãptasya dharàdhipatyamutsàha ÷auryaü dhanavàhana¤ca . strãputralàbhaü sukhabandhupåjàü kùito÷varànmànamupaiti vidyàm 1 . svasthasya kheñasya da÷àvipàke svastho nçpàllabdhadhanàdisaukhyam . vidyàya÷aþprãtimahattvatà÷ca dàràrthabhåmyàtmajadharmameti 2 . mudànvitasyàpi da÷àvipàke vastràdibhågandhasutàrthadhairyam . puràõadharma÷ravaõàdigànadànàdiyànàmbarabhåùaõàptim 3 . da÷àvipàke sukhadhairyameti ÷àntasya 4 bhåputrakalatrayànam . vidyàvinodànvitadharma÷àstraü bahvarthade÷àdhipapåjyatà¤ca . sthànacyutirbandhuvirodhità ca hãnasya 5 kheñasya da÷àvipàke . jãvatyasaukutsitahãnavçttyà tyaktãjanai roganipãóitaþ syàt . duþkhàndvitasyàpi 6 da÷àvipàke nànàvidhaü duþkhamupaiti nityam . vide÷ago bandhujanairvihãna÷cauràdibhåpairbhayamàprapannaþ . vaikalyakheñasya 7 da÷àvipàke vaikalyatàü yàti manovikàram . pitràdikànàü maraõaü vi÷eùàt strãputrayànàmbaracorapãóàm . da÷àvipàke kalahaü viyogaü khalasya 8 kheñasya piturviyogam . ÷atru¤janànàndhanabhåminà÷amupaiti nityaü svajanai÷ca nindyaþ . kopànvitasyàpi 9 da÷àvipàke pàpaü samàyàti bahuprakàraiþ . vidyàya÷aþ strãdhanabhåminà÷aü ràj¤à¤ca vittaü harate'tra rogã>% . atha paramoccàdigaravida÷àphalàni . bhànorda÷àyàü paramo ccagasya bhåmyarthadàràtmajakãrti÷auryam . saümànanaü bhåmipateþ sakà÷àdupaiti sa¤càravinodagoùñhãm . uccànvitasyàpi raverda÷àyàü govçddhidhànyàrthaparibhrama¤ca . saüsàrayugbandhujanairvirodhaü de÷àdvide÷a¤ca ratiprakopàt . pracaõóave÷yàgamanaü kùitã÷àdupaiti vçhiü ratikelimànam . mçdaïgabherãravayuktayànamanyonyavairaü labhate manuùyaþ . àrohiõã vàsaranàyakasya da÷à mahattvaü kurute'tisaukhyam . paropakàraü sutadàrabhåmigovàjimàtaïgakçùikriyàdãn . da÷àvarohà dinanàyakasya kçùikriyàvittagçheùñanà÷am . coràgnipãóàü kalahaü virodhaü nare÷akopaü kurute vide÷am . nãcasthitasyàpi ravervipàke mànàrthanà÷aü kùitipàlakopàt . svabandhunà÷aü sutamitradàraiþ pitràdikànàmapakãrtimeti . atyantanãcànvitasåryadàye vipattimàpnoti mçhacyuti¤ca . vide÷ayànaü maraõaü guråõàü strãputragobhåmikçùervinà÷am . målatrikoõastharavervipàke kùetràrthadàràtmajabandhusaukhyam . ràjà÷rayaü godhanamitralàbhaü svasthànayànàdikameti ràjyam . svakùetragasyàpi raverda÷àyàü svabandhusaukhyaü kçùivittakãrtim . vidyàya÷aþpràrthita ràjapåjàü svabhåmilàbhaü samupaiti vidyàm . da÷àvipàke hyadhi÷atrugasya raveþ pranaùñàrthakalatraputraþ . gomitrapitràdi÷arãrakaùñaü ÷atrutvamàyàti janaiþ samantàt . sapatnarà÷isthitasåryadàye duþkhã paribhraùñasutàrthadàraþ . nçpàgni corairvipadaü viùàdaü pitrorvirodha¤ca da÷àntameti . svamitrarà÷isthitasåryadàye svabhçtyamitràtmajaràjapåjàm . svagehavàsaü svajanasya saïgàd yànàdibhåùàmbaratàmralàbham . atyantamitrarkùagatasya bhànorda÷àvipàke hyatisaukhyameti . strãputradhànyàrthamanovilàsatañàgayànàmbarabhåùaõàni . samarkùagasyàpi raverda÷àyàü sama¤janaiþ syàt kçùibhåmidhànyam . govàjiyànàmbaradehasaukhyaü strãputradoùaü raõapãóitaþ syàt . nãcànvitasyàpi raverda÷àyàü nãcànuvçttyà kunakhã ku÷ãlaþ . strãputradhànyàrthapa÷ukriyàdimanovikàraü samupaiti heyam . uccànvitasyàpi raverda÷àyàü manovilàsaü labhate svavçttyà . tãrthàbhiùekaü harikãrtana¤ca pràkàrakåpàdipuràõa÷àstram . pàpànvitasya dyumaõervipàke nityaü manaþ kli÷yati heyabuddhyà . kubhojanaü kutsitavastrapànaü ku÷ãlavçttyà tvadhanaü kç÷atvam . dinàdhinàthasya ÷ubhànvitasya pàke sukhaü bhåmidhanàdivastram . iùñairvilàsaü svajanaiþ samàjaü kalyàõavàgjàlavinodagoùñhãm . pàpekùitasvàpi sahasrabhànorda÷àvipàke paramantu duþkham . pitrorvinà÷aü sutadàrakaùñaü coràgnibhåpàlakçtaü kç÷atvam . karoti bhànuþ ÷ubhavãkùita÷cet vidyàya÷astrã sutavàgvilàsam . kàntipratàpaü ratikelisaukhyaü pitroþ sukhaü bhåpatimànanàü ca . kendrànvitasyàpi divàkarasya da÷àvipàke nçpadaõóaduþkham . sthànacyutimbandhuviyogameti bhaïgaþ kçùervittaparibhrama¤ca . trikoõasaüyuktaravervipàke buddhibhramaü ràjavimànana¤ca . saukhyàdihàniü nidhanaü pitu÷ca karmàdivaikalyamupaiti kàle . uccàü÷akasya ca da÷à vidadhàti vçttiü nityaü pratàpajanitàü mahatãü ÷riya¤ca . nànàvinodalalitaü ratikelisaukhyaü strãvastralàbhamani÷aü pitçvarganà÷am . nãcàü÷ayuktasya raverda÷àyàü bhàryàrthabhåputravide÷ayànam . tyaktojanairbandhuüvikutsitastu manovikàraü jvarameharogam . àdau såryada÷àyàü duþkhaü pitçrogakçtakùaya÷càdhiþ . madhye pa÷udhanahàni÷cànte vidyàmahattva¤ca . da÷àvipàke dhanahànimeti ùaùñhasthabhànoratiduþkhajàlam . gulmakùayodbhåtapavitrarogaü måtràdikçcchraü tvathavà prameham . randhrasthabhànorapi và da÷àyàü dehasya kaùñaü tvathavàgnicihnam . càturthikaü netravikàrakàsaü jvaràtisàraü svapadacyuti¤ca . bhànordvàda÷agasya cedyadi da÷à kle÷àrthahàniü kç÷aü strãbandhvàtmajabhåminà÷amatha và pitrorvinà÷aü kalim . sthànàt sthànaparibhramaü viùakçtaü ràj¤obhayaü pàtaruk vidyàvàdavinodagoùñhikalahaü govàjisaüpãóanam . putrotpattivipattimatra kurute bhànordhanasthasya và kle÷ambandhuviyoga duþkhakalahaü vàgadåùaõaü krodhanam . strãnà÷aü dhananà÷anaü nçpabhayaü bhåputrayànàmbaraü sarbaü nà÷amupaiti tatra ÷ubhayuk vàcyaü na caitatphalam . bhànorvikramayuktasya da÷à dhairyaü mahat sukham . nçpamànanamarthàptiü bhràtçvairaü vipattathà . sukhasthitasyàpi raverda÷àyàü bhogàrthabhåbhçtyakalatrahànim . kùetràdinà÷aü svapadacyutiü và yànacyutaü coraviùàgni÷astraiþ . dàrànvitasyàpi raverda÷àyàü kalatrarogastvatha và mçtirvà . kubhojanaü kutsitapàkajàtaü kùãràdidadhyàjyavihãnamannam . karmasthitasyàpi raverda÷àyàü ràjyàrthalàbhaü samupaiti dhairyam . udyogasiddhiü ya÷asà sametaü jayaü vivàde nçpamànanaü ca . àyisthitasyàpi da÷à vipàke bhànordhanàptiü ÷ubhakarmalàbham . udyogasiddhiü sutadàrasaukhyaü yànàdibhåùàmvaradehasaukhyam . saüj¤àdhyàye yasya yaddravyamuktaü karmà jãve yasya yaccopadiùñam . bhàvasthànàlokayogodbhavaü ca tattatsarvaü tasya yojyaü da÷àyàm . sårye sthànabalàdhike kçùidhanaü gobhåmiyànàmbaraü saukhyaü ràjasu mànanaü paradhanaiþ saüyujyate kàntimàn . tatpàke ÷ayanàmbaràdi labhate sarvopakàraü mahàkãrtiü bhåùaõamiùñabandhusahitaü tãrthàbhiùekaü mahat . raviryadà sthànabalena hãnastatpàkakàle balamarthanà÷am . sthànacyutiü bandhuvirodhatàpaü de÷àdvide÷aü samupaiti duþkham . digvãryayukte divase÷vare tu digantaràkràntidhanàdisaukhyam . tattaddi÷aþ pràptaya÷o'rthabhåmirno cettathà tàdç÷amatra nàsti . tatkàlabhànàttanute baliùñhe ravau vipàke kçùibhåmivitte . udyogasiddhiü nçpamànanà¤ca hãne ravau kàlabalema nà÷am . nisargataþ sarvamupaiti kàlaravau tu naisargikavãryayukte . yànàrthabhåùàmbaradehasaukhyaü hãne ravau corançpàgnibhãtim . 0 ravau tu ceùñàdhikavãryayukte svaceùñitàrthàgamameti saukhyam . nçpasya mànaü sutadàrasaukhyaü kçùyàdiyànàmbaramatra hãne . ravau khagànàü baladçùñiyukte tvacintayitvà sakalaü ca saukhyam . tajjàyate tatparipàkakàle tenaiva hãne sakalaü vinà÷am . kråràdiùaùñhàü÷ariverda÷àyàü sthànacyutiü và nçpacorabhãtim . kopàdhikaü tatra ÷irorujaü ca pitràdinà÷aü tvathavà tadãyam . mçdvaü÷aùaùñhàü÷araverda÷àyàü mçdvaü÷apànàmbarabhåùaõàptim . nàmadvayaü ràjasu påjita¤ca vedànta÷àstràgamadharma÷àstram . pàràvatàdyaü÷ayutasya bhànorda÷àvipàke mahatã¤ca kãrtim . bandhvarthade÷àdhipamànanaü ca putràdisaümitrakalatralàbham . svoccàdijanyaü phalamàhuràdau pa÷càt phalaü khecaradçùñijanyam . madhye phalaü sthànabhavaü tathaiva pàpagrahàõàmiha yojayanti . bhujaïgamatryaü÷ayutasya bhànorda÷àvipàke'hibhayaü viùàdvà . nçpàgnipàtityamanekaduþkhaü pà÷àdibhçttryaü÷ayutasya caivam . svoccastho'pi dine÷o nãcàü÷e cetkalatradhanahàniþ . svakulajabandhuvirodhaþ pitràdãnàü tathaiva munivàkyam . uccàü÷akayuto bhànurnãcasthã'pi mahatsukham . karoti ràjyabhàraü ca da÷ànte vipadaü kç÷àm .
     athoccàdigacandrada÷àphalàni atyuccagasyàpi ni÷àkarasya da÷àvipàke kusumàmbara¤ca . mahattvatàmeti kalatralàbhaü dhanàyatiü putramanovilàsam . uccasthitasyàpi ni÷àkarasya pràptau da÷àyàü sutadàravittam . miùñànnapànàmbarabhåùaõàptiü vide÷ayànaü svajanairvirodham . àrohiõã candrada÷à prapannà strãputravittàmbarasaukhyakãrtim . karoti ràjyaü sukhabhojana¤ca devàrcanaü bhåsuratarpaõa¤ca . ni÷àkarasyàpyavarohakàle strãputramitràmbarasaukhyahànim . manovikàraü svajanairvirodhaü coràgmibhapaiþ patanaü tañàke . nãcàü÷agasyàpi ni÷àkarasya pràptau da÷àyàü vividhàrthahànim . kubhojanaü kutsitaràjasevà manovikàraü samupaiti nidràm . målatrikoõasthitacandradàye nçpàddhanaü bhåmisutàrthadàràn . pràpnoti bhåùàmbaramànalàbhaü sukhaü jananyà ratikelilolam . svakùetragasyàpi ni÷àkarasya nçpàddhanapràptimupaiti saukhyam . pracaõóave÷yàgamanaü kùitã÷àt saümànanaü strãsutabandhumaukhyam . ni÷àkarasyàpyati÷atrurà÷i gatasya dàye kalaho'rthanà÷am . kuvastratàü kutsitabhojana¤ca kùetràrthadàràtmajatàpayànam . yànàmbaràlaïkaraõàdihàniü vide÷ayànaü paricàrakatvam . de÷àntare bhràmyati vandhu hãno duþkhã parikli÷yati ÷atrugeñhe . miütrarkùagasyàpi ni÷àkarasya pàke'rthalàbhaü kùitipàlamaitrãm . udyogasiddhiü jalavastalàbhaü citràmbaràbhåùaõavàgvilàsam . sudhàkarasyàpyatimitrarà÷iü gatasya dàye tvatisaukhyameti . vidyàvinodàïkitaràjapåjàü kùetràtmadàràtmajakàmalàbham . da÷àvipàke samarà÷igasya kalànidhaþ kà¤canabhåmilàbham . ki¤citsukhaü bàndhavarogapãóàü vide÷ayànaü labhate manuùyaþ . nãcasthitasya hi da÷à vipadaü mahàrtiü kle÷àrthaduþkhavanavàsamupaiti kàle . kàràgçhaü nigaóapàdakç÷ànnahãna÷cauràgnibhåpatibhayaü sutadàra÷eùam . kùãõendupàke sakala vihãnaü ràjyàrthabhåputrakalatramitram . unmàdacitta svajanaurvarodhamçõitvamàyàti ku÷ãlavçttyà . pårõendupàke paripårõameti vidyà vinodàïkitaràjapåjàm . strãputrabhç yàrthamanovilàsaü vi÷eùataþ ÷obhanakarmalàbham . kenàpi svoccasthaviyaccareõa yuktasya candrasyaü da÷àvipàke . manaþprasàdaü madanàbhiràmaü strãputrabhçtyàdivinodagoùñhãm . pàpànvitasyàpi niø ÷àkarasya pàke'gnicorakùitipàlakopaiþ . duþkhaü sutastrãsutabandhuhàniü vide÷ayànaü tva÷ubhàdikarma . candrasya saumya grahasaüyutasya pràptau da÷àyàü ÷ubhakarmalàbham . gobhåhiraõyàmbarabhåùaõàni tãrthàbhiùekaü paradàrasaukhyam . pàpekùitasyàpi ni÷àkarasya da÷àvipàke viphalaü sukarma . kopàdhikaü kutsitabhojana¤ca màturviyogaü tvathavà tadãyam . ni÷àkarasyàpi ÷ubhekùitasya paropakàraü mahatãü ca kãrtim . iùñàrthavandhvàgamabhåpamànaü jalàkrayàvastramano vilàsam . bhålatrikoõagendorda÷àü prapanno naraþ subahuko÷aþ . bahuputravàn vinãto bandhuvirodhaü praghànatàü yàti . sukhasthitasyàpi ni÷àkarasya màturviyogaü sukhayànabhamim . kçùervanàptiü gçhakarmalàbhakãrtiü svanàmàïkitapadyajàlam . dàrànvitasyàpi ni÷àkarasya pàke kalatràptimudàharanti . suputrasaukhyaü ÷ayanàmbara¤ca pramehamtràdikç÷aü manoruk . karmasthitasyàpi da÷à prapannà candrasyaü kãrti %<labhate suvidyàm . yaj¤àdikarmàptimanekasaukhyaü bhåputrayànàmbarabandhupåjàm . nãcàü÷agasyàpi da÷à dadàti rogaü mahattaraü cendoþ . pàdàkùirogapãóàü buddhaùu paràjayaü gatotsàham . uccàü÷agasyàpi da÷à dadàti saukhyaü mahattaraü cendoþ . nànàvidhadhanalàbhaü bhåpatisammànadehapuùñiü ca . candrada÷àyàmàdau narapatimammànanakãrtisaukhyaü ca . madhye strãmatanà÷a gçhadhanasaukhyàmbaraü cànte . ùaùñhasya candrasya da÷à prapannà karoti duþkhaü kalahaü viyogam . coràgnibhåpàlabhayaü jalena måtràdikçcchraü dhananà÷amàhuþ . randhràsthatasyàpi da÷à prapannà dehasya kàr÷yaü jalabhãtiduþkham . vide÷ayànaü sakalairvirodhaü kubhojanaü màtçjaneùu nà÷am . ripphagacandrada÷àyà pràpto bhçtinà÷anaü kurute . ràj¤o'nçtadhanabhàgyaü sthànavinà÷aü mahatpara duþkham . candrasya vittasthitipàkakàle vittàtmajastrosukhabhogabhàgyam . miùñànnapàna ratikelisaukhyaü dhanàgamaü puõyajalàbhiùekam . tçtãyarà÷isthani÷àkarasya da÷à mahatsaukhyamanekavittam . mano dçóhaü bhràtçjanàdisaukhyaü kçùyannayànàmbarabhåùaõàptim . làbhasthitasyàpi ni÷àkarasya pràptau da÷àyàü vividhàrthalàbham . mçdvannapànàmbarakelilolaü strãputralàbhaü tu manovilàsam . dine÷vareõàhatacandradàye pràpnoti duþkhaü svajanairvirodham . bhàryàkùayaü bhåpançpàgnicorairmàturviyogaü kçùidhànyanà÷am . candre sthànabalàdhike dhanasukhaü kãrti¤ca vidyàgamaü devabràhmaõatarpaõaü nçpadhanànyàpnoti bhåmiü dhanam . strãratnàmbarabhåùaõaü kçùidhanaü govikriyàsevanaü miùñànnàdirasàyanaü phalayutaü dadhyàjyamàlyàmbaram . ni÷àkare sthànabalairviühãne sthànàrthanà÷aü svapadacyuti¤ca . svabandhunà÷aü tvatha và viyogaü kçùervinà÷aü samupaiti kàle . ni÷àkare digbalasaüyute'smin digantaràdàgatavastu citram . vidyàgamaü bhåpatimitratà¤ca svabandhuputàü gajavàjibhåmim . candre tathà kàlabalànvite'smin turaïgayànaü kçùigomahã÷ca . vidyàdighoùaü nakhake÷adantacarmàmbaràlaïkçtavàhana¤ca . nisargavãryànvitacandradàye nisargata÷càpi karoti saukhyam . ayatnato vàhanade÷alàbhaü nçpàlapajàü bahuvàhana¤ca . candre yadà digbalavãryayukte kçùàkañàkùeõa nare÷varasya . samastabhàgyaü samupaiti saukhyaü paropakàraü ca mano'bhilàùam . kråràdiùaùñhàü÷asamanvitasya dàye ÷a÷àïkasya bahutvaduþkham . strãputranà÷aü kùitipàlakopaü vidyàvivàdaü kalahaü janai÷ca . mçdvaü÷aùaùñhàü÷asamanvitasya candrasya dàye bahuputralàbham . bhçtthàrthalàbhaü vijayaü sukhaü ca kãrti¤ca vidyàü labhate vi÷eùàt . pàràvatàdyaü÷asamanvitasya candrasya dàye mahatãü ca kãrtim . vidyàvinodaü labhate ca saukhyaü devàrcanaü puõyajalàbhiùekam . kråradreùkàõasaüyukta÷candro di÷ati rogitàm . kàryaü pàpasamàyuktaü govràhmaõanipãóanam . àdau bhàvaphalaü proktaü sthànajanyaü tataþ phalam . aü÷odbhavaü phalaü pa÷càdgrahajàtaphalaü tathà>% .
     athoccàdigabhaumada÷àphalam . %<atyuccabhånandanadàyakàle kùetràrthalàbhaü samare jaya¤ca . à dhakyamanveti nare÷amànasahodarastrosutavàgvilàsam . uccaïgatasya hi da÷à dharaõãsutasya pràpnoti ràjyamathavà kùitipàcca vittam . bhåmedhyadàrasutabandhusamàgamaü ca yànàdirohaõavi÷eùavide÷ayànam . àrohiõã bhåmasutasya saukhyaü da÷à tanotyannanarendrapåjàm . pradhànatàndhairyamago'bhilàùaü bhàgyottaraü gogajavàjisaïgham . dharàsutasyàpyavarohakàle sthànàrthanà÷aü kalikàpaduþkham . vide÷avàsaü svajanairvirodhaü coràgnibhapairgayameti kaùñam . nãcasthitasyàpi dharàsutasya dàya kuvçttyà svajanàdirakùàm . kubhojanaü gogajavàjinà÷aü svabandhunà÷aü nçpavahnicoraiþ . målatrikoõasthitabhaumadàye miùñànnapànàmbarabhåùaõàptim . puràõadharma÷ravaõaü manoj¤aü bhra tràdisaukhyaü kçùilàbhameti . svakùetragasyàpi dharàsutasya da÷àvipàke labhate'rthabhåmim . sthànàdhipatyaü sukhavàhana¤ca nàmadvayaü bhràvasusraü sukhàptim . dharàsutasyàpyati÷atrurà÷iü gatasya dàye kalahàdiduþkham . nare÷akopaü svajanairvirodhaü bhåmyarthadàràtmajamitrarogam . bhånandanasyàpyarirà÷igasya da÷àvipàke samare ca pãóàm . ÷okàgnibhåpàlaviùaiþ pramàdaü pãóàtikçcchràdigudàkùiõogam . mitrarkùagasyàpi kujasya dàye mitratvamàyàti sapatnasaïghaiþ . coràgnimàndyàkùivipàdabhåmiü kçùervinà÷aü kalikopaduþkham . kujasya dàye tvatimitrarà÷iü gatasya bhåpàlakçtàrthabhåmim . vastràdiyaj¤àdivivàhadãkùàmupaiti de÷àntaralabdhabhàmyam . dharàsutasyàpi samarkùamasya gçhopakàryaü svadhanapramàõàt . strãputrabhçtyàtmasahodaràõàü ÷atrutvamàpnoti nçpàgni pãóàm . nãcagraheõàpi samanvitasya dharàsutasyàtimanovikàram . preùyatvavçttiü parakãyamannaü strãputranà÷aü nçpavahnicãraiþ . ki¤cit sukhaü bhojanavastrapànaü kçcchreõa vçttiü nçpapåjana¤ca . uccànvitenàpi samanvitasya bhaumasya dàye sutadàrapãóàm . pàpànvitasyàpi kujasya dàye pàpàni karmàõi karoti nityam . devadvijànàü pa÷udevatànàü sahodaràõà¤ca kumàrgavçttyà . ÷ubhànvitasyàùi kujasya dàye kecit sukha dehakç÷àïgarogam . bhåpairvivàdaü samare jayaü ca vidyàvivàdaü parade÷avàsam . ÷ubhekùitadharàsånordàye bhåmyarthanà÷anam . tasmin gocarasaüyukte tvatyantaü ÷obhanaü bhavet . àrasya pàpagrahavãkùitasya pràptau da÷àyàü bahuduþkhakaùñam . janaiþ parityaktakalatramitro de÷àntarasthaþ kùitipàlakopàt . kendragatabhaumadàye coraviùàbhyàmupaiti duþkhàni . kalaho vàsavirodhaü labhate de÷àntara yàti . caturtharà÷isthitabhaumadàye sthànacyutiü bandhuvirodhità¤ca . coràgnipãóàü nçpateþ sakà÷àt bhãtiü pare durgaprade prayàti . kalatrayuktasya kujasya dàye kalatrahànirgudamåtrakçcchram . agocarasthasya ca tàdç÷aü phalaü tadanyathà cet phalamanyathaiva . karmasthitasvàpi kujasya pàke karmàdivaikalyamupaiti duþkham . udyogabhaïgaü tvapakãrtimeti vidyà sutaüstrãdhanamànahàniþ . arkagabhaumada÷àyàü dadhàti ÷okaü striyà virodhaü ca . ràjyàccyutiü vipakùàdde÷àdde÷àntaraü yàti . vittagabhaumada÷àyàü saüpràptau tasya vçddhimupayàti . svakulàóhyatvaü labhate nçpahçtavittaü mukhàkùirona¤ca . bhràtçsthànagata÷ca saukhyaphalado bhånandano'ràtihà dhairye vittasutàrthadàrasahajaiþ saïgaü nçpàt påjyatàm . putrasthànagatasya putramaraõaü buddhibhramaü jàóyatàü ÷atrukùetragatasya bhåmisahajairduþkhaü mahàrogabhàk . pa¤camasthadharàsånordàye kãrtiü vivekitàm . netrarogaü tvarthanà÷aü dadyàt kalahameva và . maraõapadastho bhaumaþ karoti duþkhaü mahadbhayaü pàke sphoñakamanyavirodhaü sthànavinà÷aü vide÷ayàna¤ca . bhavamasthadharàsånorda÷àpàke ùadacyutim . guråõàü ca tathà kaùñaü tapàvighnaü mahadbhayam . àyasthabhaumadàye karoti ràjyàrthabhåùasammànam . samare jayapatàpaü vàgupakàraü manojavaü kãrtim . vyayagatabhaumada÷àyàü pràptau dhanahçti nçpàdbhãtim . sthànasutadàranà÷aü bhràtéõàü vide÷avàsa¤ca . uccàü÷asaüyuktadharàjakàle manobhilàùaü vijayaü sukha¤ca . pracaõóadàsãgamanaü nçpasya pradhànatàü yàti sugandhapadyam . nãcàü÷amaumadàye nãcayute'tyantakarmavaikalpam . dhanahàünibhåpadaõóaþ ÷i÷nodaraparàyaõo'÷ãlaþ . bhaumada÷àyàmàdau labhate vividhàrthamànahàniü ca . madhye'gnibhåpacaurairbhãtaü tatra vinirdi÷enmatimàn . ante bhràtçviyogaü sutadhanadàràgnigulmamåtràdim . bhaume'pyevaü na bhavedrocarayukte vi÷eùataþ kathayet . bhaumasya saüsthànabalànvitasya da÷àvipàke'rthakalatrasaukhyam . sthànàdilàbhaü sukhakãrti÷auryamudyogasiddhiü tvanayàdupaiti . sthànavãryavihãnastu kurute svapadacyutim . kujaþ kusãdavçttyà ca jãvanaü bhavati dhruvam . digvãryayuktasya kujasya dàye nçpàt sulabdhàrtharaõapratàpam . gobhåmikçùyambarayànalàbhaü digantarà kràntaya÷aþpratàpam . kàlavãryayutabhaumada÷àyàü kàmyalabdhiriti saukhyamupaiti . paññapastramaõibhauktikalàbhaü citravastrakç ùagegajalàbham . nisargavãryà nvatabhaumadàye kçvàkañàkùeõa mahãpatãnàm . samastabhàgyàtmajamitraùandhugobhåmibhåùàmbaradehasaukhyam . nisargataþ sthànadhanàkùinà÷aü pittàdhikaü kutsatabhojana¤ca . kujasya dàye kunakhã ùighnaþ sahodaràõàmapi dehapãóà . vakrànvitasya bhaumasya da÷àkàle mahadbhaüyam . cãràgnamarpapãóàü ca vanavàsaü padacyutim . dçgvãryayuktasya kujasya dàye kçpàkañàkùeõa mahãpatãnàm . samastabhàgyàtmajamitravandhagobhåmibhåùàmbaradehasaukhyam . kråraùaùñhàü÷asaüyuktabhaumadàye'tipãóanam . kàràgçhaprave÷a¤ca mamastavibhavakùayam . saumyaùaùñhàü÷asaüyuktabhaumadàye ÷ubhaü bhavet . vivàhadãkùàyaj¤aü ca sarveùàmupakàrakam . pàràvatàdisaüyuktabhaumadàye mahat sukham . bhåmyarthadàrasampattidhanavàhanabhojanam . kråradrekkàõasaüyuktakujadàye manovyathà . nigaóaü viùabhãtiü ca pà÷abandhanameva ca . uccastho'pi dharàsånurnãcàü÷akasamanvitaþ . tatpàke bhràtçmaraõaü nçpavahniviùàdbhayam . bhåmiputro'pi nãcasthaþ svoccabhàgasamanvitaþ . tatpàke bhåmidàràrthaputramitravivardhanam>% kujada÷à .
     atha budhada÷à . %<atyuccasomàtmajadàyakàle dhanànvitaþ khyàtinupaiti saukhyam . j¤àna¤ca kãrtiü jananàyakatvaü strãputrabhåmyarthamahotsava¤ca . uccasthitasyàpi ÷a÷àïkasånode÷à mahattvaü kurute'rthasaukhyam . dehasya puùñirdhanadhànyaputra govàjimattebhamçdaïganàdam . àrohiõã saumyada÷à prapannà yaj¤otsavaü govçùavàjisaïgham . mçdvannabhaùàmbarayànalàbhaü bàõijyabhåmyarthaparopakàram . ÷a÷àïkasånostvavarohiõã yà da÷à mahatkaùñatara¤ca . duþkhama . vij¤ànahãnaü paradàrasaïgaü nçpàgnicãrairbhayamatra kaùñam . nãcasthacandràtmajadàyakàle j¤ànena hãnaü svajanairviyuktam . padacyutiü bandhuvirodhitàü ca vide÷ayànaü vanavàsaduþkham . målatrikoõànvitasaumya dàye ràjyaü mahatsaukhyakaraü ca kãrtim . vidyàvilàsaü nigamàrtha÷ãlaü puràõadharma÷ravaõàdipåtaþ . svakùetragasyàpi ÷a÷àïkasånoþ pràptau da÷àyàü dhanadhànyasampat . vàõijyagobhåmisåtàrthadàramçdvannapànàmbarabhåùaõàptiþ . ÷a÷àïkasånostvarirà÷igasya ÷atrorbhayaü bhåpatikopajàtam . vidyàvihãnaü kulahãnasebàü kubhojanaü dàrasutàrthanà÷anam . ÷a÷àïkasånorati÷atrurà÷iü gatamya pàke vipadaü ca duþkham . udyogabhaïgaü svajanairvirodhaü yaj¤àdivighnaü ÷ubhakarbhanà÷am . mitrakùetrada÷àyàü ÷a÷àïkasånordhanàyatiþ saukhyam . nàmadvayasaüpràptiþ svanàmàïkitagadyapadyàni . atimitrarà÷igasya da÷à prapannà mahatvatàü yàti . bhåpatimaitraü saukhyaü dhanasutadàrà÷ca bandhusammànam . samarkùagasyàpi ÷a÷àïkasånorda÷à sukhaü dhànyasutàmbaràõi . karoti ràjyacyutimatravidhraü vij¤ànahãnaü piñakàdirogam . nãcakhecarasaüyukta saumyadàve'tikaùñatàm . padabhraüsaü bandhunà÷aü karmanà÷aü manorujam . uccakhecarasaüyuktasaumyadàye mahat sukham . bhàgyottaraü suvidyàü ca bàõijyaü gokçùikriyàþ . vidaþ pàpànvitasyàpi dàye pàpamupaiti ca . kùetràrthadàraputràdikçùigàübhåminà÷anam . vidaþ saumyayutasyàpi paripàke mahat sukham . ràjyayogaü sukhaü kãrti dàraputrançpàt sukham . saumyekùitasyàpi ÷a÷àïkasånordaü÷àvipàke mahatãü ca kãrtim . vidyàvilàsodbhava ràjapajàü kàntipratàpaü ya÷asà sametam . pàpekùitasyàpi ÷a÷àïkasånordhànyakùayaü bandhujanairviyuktama . vide÷ayànaü svapadacyutiü ca preùyànuvçttyà kalahà'tikçcchram . kendropagasya hiü da÷à ÷a÷inandanasya bhåthàlamitradhanadhànyakalatraputràm . yaj¤àdi karmançpamànaya÷aþpralabdhiü nçdvannapàna÷ayanàmbarabhåùaõàni . lagnaü gatasya hi da÷à ÷a÷inandanasya bhåpàlamànaü kçùilabdhabhàvyama . bherãravàdi parighoùitayànamàrgaü tãrthàbhiùekamathavà jagati prasiddham . vittagasaumyada÷àyàü vidyàpràptiü mahattvakãrti¤ca . bhåpatibhàgyasamàno ràjyasthàne pradhanatàü yàti . tçtãyarà÷isthitacandrasånorda÷àvipàke jaóatàü sageti . udgànamàjãvanagulamarogamannàrtiyoge nçpamànana¤ca . ÷a÷àïkasånorhivukasthitasya da÷à prapannà gçhadhànyanà÷am . saukhyàdihãnaü hivuke÷amçtyumudyogabhaïgaü ca padacyutiü và pa¤camastha÷a÷inandanasya yà krårabuddhiratikaùñatà bhavet . hãnavçttirapi ràjamevayà kçcchralabdhadhanameti sampadam ùaùñhàùñamàntyasthita saumyadàye tvagdoùajàtaü bahurogameti . vicarcikà paittikapàõóurogaü nçpàgnicaurairmaraõaü kç÷atvam . dehàïgavaikalyakalatrabandhuvidveùaõaü bhåpatidattakoùam . àkasmikaü mçtyubhayaü pramàdaü ripphasthitasyàpi ÷a÷àïkasånoþ . dàrasthitasyàpi ÷a÷àïkasånorda÷à vipàke sutadàravittam . vidyàvinodaü vimalàmbara ca nàmadvayaü bhåpatimitratà¤ca . bhàgyasthitasyàpi ÷a÷àïkasånorbhàgyottaraü dàrasutàrthalàbham . tãrthàbhiùekaü japahomadàna yaj¤àdikarmàõi labhenmanuùyaþ . karmasthitasyàpi ÷a÷àïkasånorda÷àvipàke nçpataulyametiþ . saukhyaü svanàmàïkitagadyapadyaü nàmadvayaü dàrasutàrthalàbham . prapåjanaü devamahãruhàõàü sàmràjyalàbhaü jananàyakatvam . kavitvamàrgaü samupaiti kàle yaj¤àdidãkùàü svajanairvi÷eùàt . upàntyaro÷isthitasaumyadàye tvanekadhà vittamupaiti kàle . dànena và bhåpatimànanàdvà kçùe÷ca bàõijyavicàrato và . uccàü÷asaüyukta÷a÷àïkasånorda÷àvipàke sutabhåùaõàptiþ . mano vilàsaü nayanàbhiràmamutsàhadhairyaü ca jalàbhiùekam . nãcàü÷akayutaþ saumyo nãcavçttyànujãvanam . preùyatvaü parihàraü ca da÷àyà¤ca karoti tat . saumyada÷àyàmàdau labhate dhanadhànyasampadaü puruùaþ . antye svajanavirãdhaü madhye dàye nare÷asammànam . arkagasaumyada÷àyàü labhate vividhàpadaü manoduþkham . khakulajançpavirodhaü nindàmayaü vàkùikarõaroga¤ca . sthànavãryayute saumye tatpàke kãrtiràjyadam . manodhairyaü manotsàhaü yaj¤adãkùà÷ubhapradam . tadvihãnabudhe sthànadàraputramahadbhayam . vide÷avàsaü duþkhaü ca nànàparibhavakriyàþ . digvãryasahite saumye digantàddhanikaþ sudhãþ . sàmantaràjamitratvaü gandhamàlyasya lepanam . kàlavãrya yutasaumyada÷àyàü dehasaukhya kalahàdiviyogam . dàraputrançpamànanameti gàïgatoyaparipåtatanuþ syàt . nisargavãryànvitasaumyadàye nisargata÷càpi ÷ubhàdi karma . vidyàvivàdaü svajanairvirodhaü màturviyogaü tvathavà tadãyam . vakraceùñànvite saumye bhàgya dàrasutàrthabhàk . tathà puràõadànàdisamudrasnànamàcaret . dçgbalena yute saumye sarvabhåteùu saumyatàm . karoti rati keli¤ca ràjyabhàgyasamanvitam . kråraùaùñhàü÷asaumyasya da÷àpàke mahadbhayam . coràgnibhåpairbhãtiþ syàcchubhadçgayogavarjite . mçdvaü÷àdiyute saumye ràjyalàbhaü mahat sukham . màrdavaü sarvabhåteùu kçùiputràrthasampadam . saumye vai÷eùikà÷asthe vi÷eùàdràjapåjyatàm . sugandhàmbaramàlyaü ca vidyàgoùñhãrahasyatàm . kra radreùkàõasaüyukta÷candrasånuryadà tadà . coràgnibhåpatibhayaü sthànanà÷a mahadbhayam . uccarà÷igataþ saumyo nãcabhàgagato yadi . ràjyaü sukha mahatkãrtim vinà÷ayati tatkùaõàt . candràtmajo'pi nãcasthaþ svoccabhàgasamanvitaþ . a÷ubha phalamàdau tu ÷ubhamantye prayacchati>% .
     atha guruda÷à %<gudorda÷àyàü paramoccagasya ràjyaü mahatsaukhyamupaiti kãrtim . manovilàsaü gajavàjisaïghaü nçpàbhiùekaü svakulàdhipatyam . kulãragasyàpi gurorda÷àyàü bhàgyàttaraü bhåpatimànanàdvà . vide÷ayànaü mahadàdhipatyaü duþkhaiþ pariklinnatanurmanuùyaþ . àrohiõã devagurormahattvaü da÷à prapannà kurute'rthabhåmim . gànakriyà stràsutaràjapåjàü svavãryataþ pràptaya÷aþpratàpabh . jãvada÷àyàmàrohiõyàmã÷o maõóalàdinàtho và . dvijabhåpàlalabdhadhano medhàvã kàntimàn vinãtaj¤aþ . devendrapåjyasya da÷àvaro hà karoti saukhyaü sakçdeva nà÷aþ . sakçdya÷aþ kàntivi÷eùajàlaü nare÷varatvaü sakçdeva yàti . atinãcabhàgabhàjo gurorda÷àyàü prabhagnagçhapu¤jaþ . anyonyahçdayavairaü kçùinà÷aü yàti parabhçtyaþ . målatrikoõanilayasya gurorda÷àyàü ràjyàrthabhåmisutadàravi÷eùasaukhyam . yànàdhirohaõamapi svabalàptavittaü yaj¤àdikarmajanapåjitapàdapãñham . gurorda÷àyàü svagçhaü gatasya ràj¤o'rthabhådhànyasukhàmbara¤ca . miùñànnagopàjimanovilàsaü kàvyàdipuõyàgamaveda÷àstram . gurorda÷àyàmati÷atrurà÷iü gatasya duþkhaü samupaiti ÷okam . viùàdabhåmyarthakalatranà÷aü nçpàgnicorairbahuduþkhapãóàm . gurorda÷àyàmarirà÷igasya kùetràdivittaü ÷ayanàmbara¤ca . nare÷asammànamupaiti nityaü strãputrabhçtyàtmasahodaràrtim . pràptau da÷àyàmatimitrarà÷iü gatasya jãvasya narendrapåjyam . mçdaïgabheràravayànaghoùaü digantaràkràntasamastabhàgyam . mitrarkùagasyàpi gurorda÷àyàü nare÷amaitrãü samupaiti kãrtim . vidyàvivàde jayamannasaukhyasugandhamçdvastraparopakàram . samarkùamasyàpi gurorda÷àyàü sàmànyato bhåpatidattabhàgyam . kçùyarthagobhåmimanovilàsa mitràmbaràlaïkçtibhåùaõàptim . nãcakhecarasaüyuktajãvadàye manorujam . parapreùyàpavàda¤ca putràõà¤ca virodhitàm . uccakhecarasaüyuktagurudàye mahatsukham . anekagopuràdãnàü nirmàõaü nçpapåjyatàm . pàpànvitasyàpi gurorda÷àyàü karoti pàpaü hçdayàntarastham . gåóhaü bahiþ puõyaphalaü vi÷eùàt bhåmyarthadàràtmajasaukhyameti . ÷ubhànvitasyàpi gurorda÷àyàü nare÷ayànaü mçdulàmbaraü ca . dànena vittaü nçpamànanàdvà yaj¤àdisaümàrgavi÷eùalàbham . pàpekùitasyàpi gurorda÷àyà pràpta sukhaü ki¤cidupaiti dhairyam . kvacid ya÷aþ kutracidàptasaukhyaü kvaciddhanaü nà÷amupaiti cànte . ÷ubhekùitasyàpi gurorda÷àyàü de÷àntare vittamupaiti bhåpàt . devàrcanaü bhåsuratarpaõa¤ca tãrthàbhiùekaü gurupåjyatà¤ca . kendragatajãvadàrya ràjyaü bhådàraràjasammànam . vividhasukhànandakaraü bahujanarakùàü pradhànatàü yàti . lagnaïgatasya hi da÷àpuruùaü karoti jãvasya saukhyamamalàmbarabhåùaõàptim . yànàdhirohaõamçdaïgagaõàravai÷ca mattebhavàjibhañasaïghayutaü karoti . caturthakendrasthitajãvadàye yànatrayaü bhåpatimitrabhàvam . bhåpàlayogo yadi bhåpatitvaü nã cettadà tatsadç÷aü karoti . kalatrarà÷isthitajãvadàye dàràrthaputràrthasukhaü prayàti . vide÷ayànaü samare jaya¤ca dhànyaü parabrahmaõi puõyakarma . karmasthitasyàpi gurorvipàke ràjyàptimàhurmunayastadànãm . bhåpàlayoge tvatha vàrthaputrakalatrasatkarmasu ràjayogam . pa¤camasthagurordàye mantropàstirmahatsukham . sutàptiü ràjapåjà¤ca vedànta÷ravaõàdikam . trikoõasaüsthasya gurorda÷àyàü strãputradhànyàrthavivekabuddhim . mçdvannapànàmbarapaññavastrayànàdilàbhaü navame tu saukhyam . uccàü÷asaüyuktagurorda÷àyàü bhàgyottaraü ràjasamànameti . pravàlamuktàmaõiratnalàbhaü sarveùu sakhyaü samupaiti saukhyam . nãcàü÷asaüyuktagurorvipàke bhåpàdbhayaü gulmavicarcikàdãn . sthànacyutiü bandhuvirodhità¤ca nçpàgnicoraiþ svakulodbhavai÷ca . arkagajãvada÷àyàü sahasà jvarapãóito bhavet kùãõaþ . årdhvàïgarogatapto duþ÷ãlatvaprabhagnasaüsàraþ . àdau guruda÷àkàle nçpapåjàü mahatsukham . madhye strãputralàbhàdi cànte kaùñaü vinirdi÷et . dhanasthitasyàpi gurorvipàke dhanàyatiü bhåpatimànana¤ca . vidyà vivàdàïkitaràjagoùñhãü sarvopakàraü vijayaü sukha¤ca . nçpakçtabahumànaü bhràtçbhirbhåmilàbhaü parayutavijanairvà dattagobhåmivittam . a÷anavasanabhåùàgandhamàlyàmbaràõi parakçtamupakàraü ÷uddhatàmeti ÷auryam . tçtãyasthagurordàye bhràtéõàü ca sukhaü dhanam . nçpadattaü dhanaü saukhyaü gandhamàlyàmbaràdikam . nãrogatàü putrakalatralàbhaü lagnàdripusthasya gurorda÷àyàm . àdau bhavedevamathàntya pàke dàràrthacoràdibhayaü sarogama . jãvomaraõapadasthaþ karoti saukhyaü svavandhujanahànim . syànacyuti vide÷aü prànte strãràjaputrasammànam . làbha gajãvada÷àyà sapràptau ràjyalàbhamupayàti . bahvarthadàraputràdbhåpavirodhaü svabandhuvidveùam . vyayagatajãvada÷àyàü pràptã vàhanàdi samupayàti . labhate vide÷ayànaü nànàkle÷ai÷ca paribhåtaþ . pàke sthànabalànvitasya ca guroþ kùetràthadàràtmajàn saüpràpnoti gajà÷vavastrakanaka citràmbara bhåùaõam . digvãryànvitadevanàyakagurau loke prasiddhaü tathà jãve kàlabalàdhike nçpabadhåsammàmi tàü yàti saþ . nisargavãryànvitajãvadàye nisargata÷càtisukhaü mahattvam . vidyàvilàsaü ratikelisaukhyaü bhàgãrathãtoyakçtàbhiùekam . vakraü gatasyàpi gurorda÷àyàü mahàrthatàü yàti sutàrthadàràn . yuddhe jatha bhåpatimitratàü ca sugandhajàtàmbaravàgvilàsam . digvãryayuktasya gurorvipàke kçpàkañàkùeõa mahãpatãnàm . samastabhàgyaü samupaiti nityaü de÷àntare bhràmyati ki¤cideva . kråraùaùñhàü÷asaüyuktagurordàye'tikaùñatàm . ràjakopàvamànàdãn labhate nàtra saü÷ayaþ . saumyaùaùñàü÷asaüyuktagurordàye'tisaukhyatàm . vàhanaü bandhusammànaü yaj¤avaivàhikaü ÷ubham . pàràvatàü÷ayuktasya guroþ pàke mahat sukham . mçdvannapaññavastra¤ca hemavikriyabhåùaõam . pàpadrekkàõayuktasya gurordàye ca bandhanam . kàràgçhaprave÷a¤ca nigaóaü dàravigraham . uccastho'pi gururnãcarà÷yaü÷akasamanvitaþ . mahàbhàgyaü tu saüpràptaü tatkùaõàdeva na÷yati . nãcastho devapåjyo'pi svoccàü÷akasamanvitaþ . bhàgyakùaye tu saüpràpte bhàgyaü yàti tadà naraþ>% .
     atha ÷ukrada÷à . %<atyuccabhçguda÷àyàü mattavilàsapriyàrthabhogã syàt . màlyàcchàdanabhojana÷ayanastrãputradhanayuktaþ . svãccasthitasyàpi bhçgorda÷àyàü strãsaïganaùñàrthaviruddhadharmam . pitrorvinà÷aü samupaiti duþkhaü ÷irorujaü bhåpatimànana¤ca . àrohiõã ÷ukrada÷à prapannà dhànyaü varàlaïkçtikàntipåjàm . pravçttisiddhiü svajanairvirodhaü màtràdinà÷aü paradàrasaïgam . bhçgoþ sutasyàpyavarohakàle pracaõóave÷yàgamanaü dhanàptim . strãputrabandhvàrtimanovikàraü hçcchålarogaü madanàrtimeti . udvegarogataptaþ karmasu viphaleùu sarvadàbhirataþ . atinãcagatasya dàye ÷ukrasyàtmàrthadàraputràrtim . målatrikoõabhàjo bhçgorda÷àyàü mahàdhipatyaü syàt . krayavikrayaku÷aladhanavàn kãrtyanvito vidhij¤a÷ca . svarkùaga÷ukrada÷àyàü labhate strãputramitradhana÷auryam . nityotsàhaü dveùaü paropakàraü mahattva¤ca . bhçgorda÷àyàmati÷atrurà÷iü gatasya putràrthakalatrahànim . prabhagnasaüsàravi÷ãrõadehaü gulmàkùirogaü grahaõãprakopam . ÷atrukùetrada÷àyàü bhågorapatyàrthadàrahàniþ syàt . bhåpatiropaü kurute mattavilàsàrthapàpakarmàõi . mitrakùetna da÷àyàü paropakàrã kalàvidhij¤a÷ca . pågàràmakçùiþ syàddevamanuùye÷varoddhçtàrtha÷ca atimitra÷ukradàye bhåpatisammànasaukhyaü ca . gãdhanavàjisametaü gajavarasaïghaiþ nirastadoùai÷ca . samarkùagasyàpi bhçgorvipàke pramehagulmàkùigudaprarogaþ . ki¤cit sukhaü bhåpativahnicoraiþ bhayaü svanàmàïkitagadyapadyam . nãcakhecarasaüyuktabhçgordàye mahadbhayam . aùavàdakçtaü doùaü labhate pàpakarmabhiþ . svoccasthitena sahitasya bhçgorvipàke ràjyaü mahattvasamaràdhipatitvameva . hemàmbaràdimaõibhåùaõayànalàbhaü bherãmçdaïgapaõavànakavàdyaghoùaiþ . pàpànvitesyàpi bhçgoda÷àyàü sthànacyutiü vandhujanairvirodham àcàrahãnaü kalahapriyatvaü kçùyarthabhåmyàtmajadàranà÷am ÷ubhànvitasyàpi bhçgorda÷àyàü saubhàgyamitràtmajadhànyalàbham . nare÷apåjàü gajavàjisaïghaü pravàlamuktàmaõiyanilàbham . pàpekùitasyàpi bhçgorda÷àyàü mànàrthahàniü samupaiti duþkham . striyà virodhaü svapadacyutiü ca vide÷avàsaü nijakarmahãnam . ÷ubhekùitasyàpi bhçgorvipàke dhanàmbaraü bhåpatipåjana¤ca . janàdhipatyaü sva÷arãrakàntiü kalatramitràtmajasaukhyameti . kendraü gatasya hi da÷à bhçpunandanasya yànàmbaràdimaõibhåùitadehakàntim . ràjyàrthabhåmikçùivàhanavastra÷astradurgàdiyànavanavàsajalàbhiùekam . lagnaga÷ukrada÷àyàü saüpràptaü ràjamànanaü labhate maõigodhanakçùilàbhaü paràpavàdaü mahotsàham . caturtharà÷isthita÷ukradàye ràjyaü mahatsaukhyamupaiti yànam . kçùikriyàvittapa÷uprajànàü vçddhiü pratàpànvitakãrtijàlam . kalatrarà÷isthita÷ukradàve kalatranà÷aü tvathavà vide÷ama pramehagulanàdi÷arãrarogaü prabhagnavittàtmajabandhuràjyam . karbhastha÷ukrasya da÷àvipàke vidyàdhanapràptina÷apåje . bhàgyottaraü pàlitadehakànti digantarapràptaya÷aþ pratàpam . trikoõasaüyuktabhçgorvipàke vidyàdhanapràptinare÷apåjàm . prabàlamuktàmaõi÷aïkha÷uktigobhåmiyànàmvavastralàbham . pa¤camasthabhçgordàye putràvàptiü viünirdi÷et . kãrti¤ca ràjapåjà¤ca sarveùàmupakàrakam . trikoõasthagataþ ÷ukraþ karoti nçpapåjyatàm . yaj¤akarmàdilàbha¤ca gurupitroþ sukhaü ya÷aþ . vittaga÷ukrada÷àyàü dhanahànimàhurdhanàyatiü càpi . annasukhaü vàgvilàsaü paropakàraü nare÷asammànam . tçtãyarà÷isthita÷ukradàye dhairyaü mahotsàhamadãnasattvam . citràmbaràlaïkçtivàhanàptiü sahodaràõàü bahubhàgyalàbham . bhçgorvipàke'rigatasya nà÷aü dhànyàrthabahvàtmajasodaràõàm . rogaü mahàkàryavinà÷anaü ca ÷atrorbhayaü bhåpativahnicauraiþ . randhrasthitasyàpi bhçgorvipàke ÷astràgnicorakùatamitravighnam . kvacit sukhaü ki¤cidupaiti vittaü kkacinnare÷àptaya÷aþ pratàpam . làbhasthitasyàpi bhçgorvipàke sugandhamàlyàmbararàjyapåjàm . putràrthasaukhyaü kçùivikraya¤cadànaü svanàmàïkitapadyajàlam . vyayagata÷ukrada÷àyàü labhate dhànyàrtharàjasammànam . sthànacyutiü pravàsaü màtçviyogaü manovilàsa¤ca . jãvarkùagatasya bhçgoþ strãputramahãnà÷anaü kurute . karmasu nityo vighno jananãkle÷ànvito manoduþkhã . arjhaga÷ukrada÷àyàü jãrõagçhavàsaþ ÷ubhàvarodha÷ca . labhate dàravinà÷aü bhràtçviyoga¤ca kalaha¤ca . siühaga÷ukrada÷àyàü labhate vividhàpadaü manoduþkham . udyogarobhataptaþ karmasu viphale tu saürvadàbhiritaþ . ÷ukre sthànabalàdhike narapateþ sammànanaü bhåùaõaü vidyàvàdavivàdagoùñirasikaü làmadvayaü saübhramam . tasmin dikprabalànvite bahuya÷aþputràrthadàràmbaraü ÷ukre kàlabalànvite sukhadhanaü kãrtiþ svanàmàïkità . nisargavãryayuktasya bhçgordàye mahat sukham . kçùigobhåmitittàdi bhràtçmàtçsukhaü bhavet . vakraü gatasyàpi bhçgoþ sutasya da÷àvipàke tvatiràjapåjàm . mçdaïgabherãravayuktayàmaü vicitravastràbharaõàni ràjyam . digvãryayuktasya bhçgorvipàke yaj¤àdikarmàõi karoti kàle . vidyàvilàsaü ÷ayanàmbara¤ca nçpàbhiùekaü kalahaü virodham . kråraùaùñhàü÷ayuktasya bhçgordàye vipadbhayam . coràgniràjabhãtiþ syàt kçùigobhåminà÷anam . saumyaùaùñhàü÷ayuktasya bhçgordàye mahat sukham . kåpàràmatañàgànàü nirmàõaü devapåjanam . vai÷eùikàü÷asaüyuktabhçgãrdàye mahat sukham . vàhanaü bhåpasammànaü bhràtçstrãdhanasampadaþ . krå radreùkàõasaüyuktabhçgordàye'ribhãtidam . kàràgçhamahatkaùñamanalaü corapãóanam . uccakùetre'pi nãcàü÷ayuktaþ ÷ukro'tikaùñadaþ . karoti ràjyanà÷a¤ca sthànanà÷amathàpi và . uccàü÷ayukta÷ukrã'pi nãcarà÷isamanvitaþ . kçùigobhåmivàõijyaü dhanadhànyavivardhanam>% ÷ukramahàda÷àphalam .
     atha ÷anida÷à . %<mandàtyuccada÷àyàü gràmasabhàmaõóalàdhipatyaü syàt . labhate vinãda÷ãlaü pitçnà÷aü bandhukalahaü ca . svoccada÷àyàü kurute de÷abhraü÷aü manorujaü duþkham . bàõijyahànisatvaü kçùihàniü nçpavirodha¤ca . àrohiõã vàsaranàthasånorda÷à vipàke nçpalabdhabhàgyam . vàõijyalàbhaü kçùibhåmilàbhaü govàjiyànaü sutadàralàbham . dine÷asånostvavarohakàle ràjyacyutiü dàrasutàrthanà÷am . bhàgyakùayaü bhåpatikopayuktaü preùyatvamàyàti gudàkùirogam . nãcasthitasyàpi dine÷asånordàye kalatràtmajasodaràõàm . nà÷aü mahàkaùñataràü kçùiü ca nãcànuvçttyà samupaiti vçttim . målatrikoõanilayasya ÷anerda÷àyàü de÷àntaràdivanavàsamupaiti kàle . nàmadvayaü yadi sabhànagaràdhipatyaü vidveùaõaü sutakalatrajanàdibhirvà . svakùetragasya ca da÷à divase÷asånordveùaü karoti balapauruùakãrtijàlam . ràjà÷rayaü kanakabhåùaõabhåmilàbhaü dhairyaü svanàmasadç÷ànuguõaü ca saukhyam . ÷anerda÷àyàmati÷atrugasya sthànacyutiü vandhuvirodhità¤ca . coràdibhåpairbhayamatra vighnaü bhçtyàrthadàràtmajakopameti . dine÷asånostvarirà÷igasya vai÷yàddhanaü pràpya tu bhåminà÷am . kçùervinà÷aü svapadacyuti¤ca vairaü samàyàti ÷arãrakçcchram . mitrakùetrada÷àyàü mandasya tu ÷ilpakarmavettà . j¤ànabalaü pratàpaü dadàti duþkhaü mahattva¤ca . adhimitramandadàye dadàti saukhyaü nare÷asammànam . sutadhanadàravi÷eùàt pa÷ukçùimahiùàdibàõijyam . samarkùagasyàpi ÷anerda÷àyàü samànabuddhiþ sutadàramitre . bhçtyàpadaü bandhujaneùu vairaü dehasya kaùñaü kùayavàtapittaiþ . nãcakhecarasaüyukta÷anerdàye mahadbhayam . vipralambhopavàsa÷ca nãcavçttyànujãvanam . svoccakhecarasaüyukta÷anerdàye mahat sukham . kiü¤cidràjyaü kçùerlàbhaü bhçtyavargàrthanà÷anam . pàpànvitasyàpi ÷anerda÷àyàü pàpàni gåóhàni karoti kàle . nãcastriyà saïgamanaü vi÷eùàccoràdinãcaiþ kalahaü vidàram . ÷ubhànvitasyàpi ÷anerda÷àyàü vi÷eùato j¤ànamupaiti kàle . paropakàraü nçpalabdhabhàgyaü kçùõàni dhànyànyayasà¤ca làbham . pàpekùitasyàpi ÷anerda÷àyàü bhçtyàrthadàràtmajasodaràõàm . nà÷aü samàyàti paràpavàdaü kubhojanaü kutsigandhamàlyam . ÷ubhekùitasyàpi ÷aünerda÷àyàü strãputrabhçtyàrthamupaiti kàle . pa÷càdupaityatra mahattvakaùñaü gobhåmibàõijyakçùerbinà÷am . kendrànvita÷anerdàye kalahàyàsapãóanam . putramitràrthadàràdibandhånàü maraõaü ghruvam . lagnagata÷anerdàye dehakçcchramupaiti ca . sthànacyutiü pravàsa¤ca ràjakopaü ÷irorujam . caturthastha÷anerdàye màtçtadvarganà÷anam . gçhadàhaü padabhraü÷aü coràrtiü nçpapãóanam . dàrarà÷igatasyàpi ÷anerdàye'ripãóanam . måtrakçcchraü mahàdveùaü strãhetormaraõantu và . da÷amastha÷anerdàye karmanà÷amupaiti ca . de÷àntaraü padabhraü÷a nigaóaü ràjapãóanam . dvitãyastha÷anerdàye vittanà÷amathàkùi ruk . ràjakopaü manastàpamanna÷eùaü manorujam . tçtãyastha÷anerdàye kçùigodhanasampadaþ . manojàóyamanutsàhaü bhràtçtadvarganà÷anam . pa¤camastha÷anerdàye putranà÷aü mano rujam . ràjakopaü bhçtyanà÷aü bandhustrãvittavibhramam . ùaùñhastharavisånostu da÷àkàle'ripãóanam . vyàdhicoraviùairbàdhàü grahakùetravinà÷anam . maraõapadasthã mandaþ karoti nityaü sutàrthadàràõàm . nà÷aü bhçtyajanànàü gomahiùabhåmidàranà÷aü ca . navamagatamandadàye pitrornà÷aü gurostathaivàpi . labhate vide÷ayànaü svakulajàtairvinà÷amupayàti . làbhagamandada÷àyàü labhate vividhàrthasaukhyasammànam . sutadàrabhçtyasaukhyaü manovilàsaü kçùe÷ca labdhadhanam . vyayagatamandada÷àyàü bhãtiü coràgnibhåpasaïghai÷ca . kividhàpadaü ca duþkhaü vide÷ayànaü khabandhunà÷a¤ca . arkagamandada÷àyàü svajanadveùaü parastriyaü labhate . bhçtyàpatyavirodhaü mahodyogaü doùaparibhåtam . nãcàü÷imandadàye nãcàcàreõa jãvanaü labhate . sarveùàü preùyatvaü dhanasutadàrai÷ca vigrahaü duþkham . uccàü÷imandadàye vividhasukhànandabhogabhàgyàdãn . kurute vide÷ayànaü gràmasabhàmaõóalàdhipatyaü và . àdau mandada÷àyàmatiduþkhaü màtçnà÷anaü kurute . madhye vide÷ayànaü paragçhavàsaü parànnabhuka cànte . sthànavãryayutamandada÷àyàü dàraputradhanakãrtimupaiti . cora÷atrunçpavahnibhayaü và bandhunà÷amathavàkùigudàrtim . mandasya digvãryayutasya dàye digantaràdàpta khàrthakãrtim . bhåmyarthadàràtmajasodaràõàü vinà÷anaü bandhujanairvirodham . kàlavãryayutamandada÷àyàü kàlakåñaviùabhãtimupaiti . dàraputrançpacorabhayaü và dhànyabhåmikçùivàhanalàbham . vakracàrayuto mandaþ karoti viphalàü kriyàm . udyogabhaïgaduþkha¤ca sodaràõà¤ca nà÷anam . kråraùaùñhàü÷asaüyukta÷anidàye mahadbhayam . nçpakopaü padabhraü÷aü kàràgçhanive÷anam . saumyaùaùñhà÷asaüyukta÷anidàye mahatsukham . dàraputràrthasaüpattiü labhate bandhuvigraham . vaiùeùikàü÷asaüyuktaþ ÷aniþsaukhyaü karoti ca . vi÷eùàdràjasammànaü vicitràmbarabhåùaõam . kråradreùkàõasaüyukta÷anidàye mahadbhayam . udbandhanaü viùàdbhãtiü nçpacoràgnijambhayam . nãcarà÷igato mandaþ svoccàü÷akasamanvitaþ . da÷àdau duþkhamàpàdya da÷ànte kaùñado bhavet . uccarà÷igato mando nãcàü÷akasamanvitaþ . da÷àdau sukhamàpàdya da÷ànte kaùñado bhavet .>%
     athaü ràhuda÷à . %<ràhorvçùo'tra ketãstu vç÷cikastuïgasaüj¤itaþ . målatrikoõaü kumbha÷ca kriyo mitrabhamucyate . etatsaptamarà÷intu ketormålatrikoõabham . ùaùñhàùñaripphago ràhustaddàye kaùñado bhavet . uccasthaþ saihikeyastu tatpàke sukhado bhavet . ràjyaü karoti mitràptiü dhanadhànyàbhivardhanam . ràhurnãcasthitodàye coràgninçpabhãtidaþ . udbandhanaü viùàdbhãtiü kurute siühikàsutaþ . ràhorda÷àyàþ saüpràptau nçpacoràgnipãóanam . vide÷ayànaü duþkhàrtiü vanavàsàdbhayaü dhruvam . lagnagataràhudàye buddhivihãnaü viùàgni÷astràdyaiþ . bandhuvinà÷aü labhate duþkhàrti¤ca paràjayaü samare . ràhorda÷àyàü dhanarà÷igasya ràjya¤ca cittaü harate vi÷eùàt . kubhàjanaü kutsitaràjasevà mano vikàraü tvançtaü prakopam . tçtãyarà÷isthitaràhukàle putràrthadàràtmajasodaràõàm . sukhaü kçùerbandhanamàdhipatyaü vide÷ayànaü narapàlapåjàm . caturtharà÷isthitaràhukàle màturvinà÷antvathavà tadãyam . kùetràrthanà÷aü nçpateþ prakopaü bhàryàdipàtityamanekaduþkham . coràgnibandhàrti manovikàraü dàràtmajànàmapi rogapãóà . caturtharà÷isthitaràhukàle prabhagnasaüsàrakalatraputram . buddhibhramaü bhojanasaukhyanà÷aü vidyàvivàrda kalaha¤ca duþkham . kopaü narendrasya sutasya nà÷aü ràhoþ sutasthasya da÷àvipàke . da÷àvipàke tyarirà÷igasya coràgnibhåpairbhayamàptanà÷am . pramehagulmakùayapittarogaü tvagadoùarogaü tvathavà mçti¤ca . kalatrarà÷isthitaràhudàye kalatranà÷aü samupaiti ÷ãghram . vide÷ayànaü kçùibhàgyahàniü sarpàdbhayaü mçtyusutàrthanà÷am . ràhorda÷àyàü nidhanasthitasya yamàlayaü yàti sutàrthanà÷am . coràgnibhåpaiþ svakulodbhavai÷ca bhayaü mçgairvà vanavàsaduþkham . ràhorda÷àyàü navamasthitasya pitrorvinà÷aü labhate manuùyaþ . vide÷ayànaü gurubandhunà÷aü snànaü samudrasya sutàrthanà÷am . mànasthitasyàpi da÷àvipàke ràhoþ pravçttiü labhate manuùyaþ . puràõadharma÷ravaõàdibhi÷ca gàïgeyatoyairapi ÷uddhadehaþ . saumyarkùaga÷cetphalamevameva pàpakùaiga÷cenna tathà bhaveddhi . proktaü phalaü yatsakalaü tadeva saumyarkùaga÷cetphalamanyathànyat . pàpakùetragato ràhuþ karmasthaþ pàpasayutaþ . àbha÷astastadàkàle putradàràgniùãóanam . àyarà÷igato ràhustatpàke nçpamànanam . dhanàptiþ dàralàbha¤ca gçhakùetràdisampadaþ . vyayagataràhuda÷àyàü de÷abhra÷aü manorujaü kurute . vicchinnadàrapatraü kaùipa÷udhanaü dhànyasampadàü nà÷am . kulãragomeùayutasya ràhorda÷ovipàke dhanalàbhameti . vidyàvinodaü nçpamànana¤ca kalatrabhçtyàtmasukhaü prayàti . pàthojamãnà÷vayutasya ràhorda÷àvipàke sutadàralàbham . de÷àdhipatyaü naravàhana¤ca da÷àvasàne sakalaü vinà÷am . pàparkùasaüyuktaphaõãndradàye dehasya kàr÷yaü svakulasya nà÷am . bhåpàdbhayaü va¤canato'ribhãtiþ pramehakàsakùayamåtrakçcchram . ÷ubhadçùñiyuto ràhuþ karoti saphalakriyàm . ràjamànanamarthàptiü bandhånàü maraõaü dhruvam . pàpadçùñiyuto ràhuþ karmanà÷aü karoti ca . udyogabhaïgaü dehàrtiü coràgninçpapãóanam . óaccagehayuto ràhå ràjyalàbhaü karoti ca . strãputradhanasampattiü vastràbharaõalepanam . nãcagrahayuto ràhurnãcavçttyànujãvanam . kubhojanaü kudàra¤ca kuputraü labhate tadà . da÷àdau duþkhamàpnoti da÷àmadhye sukhaü ya÷aþ . da÷ànte sthànanà÷a¤ca guruputràdinà÷anam .>%
     atha ketuda÷àphalam . %<bhàryàputravinà÷anaü narapaterbhràntirmahàkaùñatàü vidyàbandhudhanàptimitrarahitaü rogàgnimitrairbhayam . yànàrohaõapàtanaü viùajalaiþ ÷astràdibhirvà bhayaü de÷àdde÷avivàsanaü kaliruciü vahnyàdibhirvà bhayam . ketorda÷àyàü saüpràptau dàraputravinà÷anam . ràjakopaü manastàpaü coràgnikçùinà÷anam . kendrasthasya da÷à ketoþ karoti viphalakriyàm . ràjàrthasutadàràõàü nà÷anaü vipadaü tathà . lagnakendragatasyàpi ketordàye mahadbhayam . jvaràtisàrameha¤ca sthàsakàdi viùåcikàþ . dhanarà÷igatasyàpi ketordàye dhanakùayam . vàkpàruùyaü manoduþkhaü kutsitànnaü manorujam . tçtãyarà÷igasyàpi ketordàye mahatsukham . manovaikalyamàthàti bhràtçbhirdveùaõaü param . caturtharà÷igasyàpi ketordàye sukhakùayam . prabhagnadàraputràdigçhe dhànya praharùitaþ . pa¤camasthasya ketostu da÷àkàle sutakùayam . buddhibhramaü vi÷eùeõa ràjakopaü dhanakùayam . ketostvarigatasyàpi da÷àkàle mahadbhayam . coràgniviùamãtiþ syàdde÷àptiü samupaiti ca . kalatrarà÷isaüyuktaketordàye mahadbhayam . dàraputràrthanà÷a¤ca måtrakçcchraü manorujam . ketoraùñamayuktasya da÷àkàle mahadbhayam . pitçmçtyu÷vàsakàsagrahaõyàdikùayànvitaþ . navamasthasya ketostu da÷àpàke piturvipat . guràrvà vipadaü duþkhaü ÷ubhakarmavinà÷anam . karmastha ketoþ saüpràptau da÷àyàü sukhameti ca . mànahàniü manojàóyamapakãrtiü manorujam . làbhasthaketoþ saüpràptau dàye saukhyaü karoti ca . bhràtçvargàdisaukhya¤ca yaj¤adàràdivardhanam . riþphasthaketoþ saüpràptau dàye kaùñataraü bhavet . sthànacyutiü pravàsa¤ca ràjapãóàkùinà÷anam . da÷àdau sukhamàpnoti da÷àmadhye mahadbhayam . da÷ànte ràjabhãti¤ca dehajàóyamathàpi và . ÷ubhavãkùaõasaüyuktaþ ketuþ saukhyaü karoti ca . ràjyàrthaü gçha÷ànti¤ca ràjapåjàü mahattaràm . pàpekùitayuto vàpi keturduþkhaü karoti ca . jvaràtisàramehàü÷ca tvagdoùaü ràjapãóanam .>% iyaü haragaurãda÷etyucyate .
     aùñottarãyada÷à jvoø taø uktà yathà .
     %<ùañ såryasya da÷à j¤eyà ÷a÷inoda÷a pa¤ca ca . aùñàvaïgàrake proktà budhe saptada÷a smçtàþ . ÷anai÷care da÷a proktà gurorekonaviü÷atiþ . ràhordvàda÷a varùàõi bhçgorapyekaviü÷atiþ . dikùu trayaü trayaü j¤eyaü vidikùu ca catuùñayam . kçttikàdi pradàtavyaü digambaramatà da÷à . kçttikàditraye såryaþ somo raudracatuùñaye . maghàditritaye bhaumobudhohastacatuùñaye . anuràdhàtraye saurirguruþ pårvàcatuùñaye . dhaniùñhàtritaye ràhuþ ÷eùe ÷ukraþ prakãrtitaþ . såryopaplavabhaumàrkida÷àtikaùñadà nçõàm . guruj¤acandra÷ukràõàü yathepsitaphalapradà>% . varàhaþ %<sva÷àkahãna÷àkàvdàt pratyavdaü pa¤ca vàsaràn . tithãü÷ca candra÷ikhinau kùmàguõau ca kçtà÷vinau . daõóapalavipalànyanupalàni ca sàvane . vardhayitvà çkùa÷eùabhogyàttu gaõanakramàt>% . antarda÷àj¤ànamàha . %<svada÷àbhirda÷àü hatvà navabhirbhàgamàharet . labdhà màsàstu taccheùaü pårayitvà tu triü÷atà . aïkairhçtvà dinaü labhyaü taccheùe ùaùñipårite . navabhi÷ca hçte labdhà j¤eyà daõóàstadantare . raveþ ùaóvarùamadhye tu vedà 4 màsà ravernijàþ . candrasya da÷a màsà÷ca dikdinaü pa¤ca màsakàþ . kujasya, j¤asya rudràstu màsà dikadivasàþ ÷aneþ . çtumàsàdyuviü÷acca gurorvarùà dyuviü÷atiþ . ràhormàsàùñakà j¤eyà bhçgorvarùastu màsakau . evaü grahàõàmanyeùàmåhyà÷caivàntarodayàþ . yadgrahasyàntare yastu yatsaükhyaü kàlamàptavàn . tatsaükhyai svàntare tasmai sa dadyàditi ni÷cayàþ . svàntaragrahaõe svàü÷aü svàü÷ena pårayet sadà>% . da÷àphalantu . %<udvignacittaparikheditavittanà÷akle÷apravàsagadapãóitapakùaghàtaiþ . saükùobhitasvajanabandhuviyogaduþkhairbhànorda÷à bhavati kaùñakarã naràõàm>% . ra . %<saukhyaü vibharti varavàhanayànaratnakãrtipratàpavalavãrya÷ubhànvita¤ca . miùñànnapàna÷ayanàsanabhàjanàni càndrã dadàti dhanakà¤canabhåmi÷aïkham>% . ca . %<÷astràbhighàtabadhavandhanarendrapãóàcintàjvaraü vikalatà¤ca gçhe karoti . cauràgnidàhabhayabhaïgavipattirogakãrti pratàpadhanahà ca da÷à kujasya>% . ma . %<divyàïganàvadanapaïkajaùañpadatvaü lãlàvilàsa÷ayanàsanabhojana¤ca . nànàprakàravibhavàgamakoùavçddhiþ kùipraü bhavedbudhada÷àsu hitàrthasiddhiþ>% . bu . %<mithyàpavàdabadhavandhanakàryahànirmàtsarthyayukpriyasukhadraviõairvihãnaþ . mitreùu vairamabhivà¤chati vairayuktaþ kaùñàsu pàpadada÷àsu ÷anai÷carasya>% . ÷a . %<ramyaü gçhaü vinayasa¤cayamànadçddhiü pràpnoti saukhyadhanadhànyavibhåtiyogam . dharmàrthakàmasukhabhogavahåpayuktaü yàvat vçhaspatida÷à puruùohi tàvat>% . vç . %<buddhyà vihãnamatinà÷aviyogaduþkhaü naùñàrthasiddhibhayabhaïgaviùàrtirogas . santàpa÷okaparade÷agatiü karoti ràhorda÷à bhavati jãvanasaü÷ayàya>% . rà . mantraprabhàvanipuõaþ pramadàvilàsaþ ÷vetàtapatrançpapåjitade÷alàbhaþ . hastya÷valàbhadhanapårõamanorathaþ syàt ÷aukro da÷à bhavati ni÷calaràjalakùmãþ . ÷u . antarda÷àphalaü tu vistarabhayànnoktam . %<satye lagnada÷à proktà tretàyàü yoginã matà dvàpare haragaurã tu kalau nàkùatrikã da÷à>% agnipuràõanàmnà pañhitvà gauóà aùñottarãyada÷àmeva nàkùatrikã da÷etyàhuþ . varàheõa tu nàkùatrikãü da÷àmanàdçtyaiva vçhajjàtake baliùñhalagnakendrasthàdida÷à pratipàdità yathà
     %<udayaravi÷a÷àïkapràõikendràdisaüsthàþ prathamavayasi madhye'ntye ca dadyuþ phalàni . na hi na phalavipàkaþ kendrasaüsthàdyabhàve bhavati hi phalapaktiþ pårvamàpoklime'pi 1 . àyuþ kçtaü yena hi yattadeva kalpyà da÷à sà prabalasya pårvam . sàmye bahånàü bahuvarùadasya teùàü ca sàmye prathamoditasya 2 . ekarkùago'rdhamapahçtya dadàti tu svantryaü÷aü trikoõagçhagaþ smaragaþ svaràü÷am . pàdaü phalasya caturasragataþ sa horàstvevaü parasparagatàþ paripàcayanti 3 . sthànànyathaitàni savarõayitvà sarvàõyadha÷ceha vivarjitàni . da÷àvdapiõóe guõakà yathàü÷aü chedastadaikyena da÷àpramedaþ>% 4 måø .
     udayo lagnaü raviràtmà ÷a÷àïka÷candro manaþ eùàmudayaravi÷a÷àïkànàü madhyàd yaþ pràõã balavàn tadbalava÷à ttasva sambandhinã prathamà da÷à bhavati pràõinàü dehavatàm . tathà ca yavane÷varaþ %<ni÷àkaràdityavilagnabhànàü tatkàlayogàdadhikaü balaü yaþ . vibharti tasyàdida÷eùyate sà ÷eùàstataþ ÷eùabalakrameõeti>% udaya÷ca ravi÷ca ÷a÷àïka÷codaya ravi÷a÷àïkàþ udayaravi÷a÷àïkànàü pràõã udayaravi÷a÷àïkapraõã ca kendràdisaüsthà÷codayaravi÷a÷àïkapràõikendràdisaüsthàþ evameùàü madhyàdyena prathamà da÷à dattà tasyaiva kendràdisaüsthàþ kendrapaõapharàpoklimeùu sthità grahàþ vãryopacayakrameõa da÷àü dadyuþ evaü lagnàrka÷a÷àïkànàü madhyàdekasya balavato da÷à àdau parikalpyà tatastasya ye kendrasthàþ teùàü da÷àþ parikalpyàþ taiþ kendrasthaiþ prathame vayasi phalaü dattaü bhavati tataþ prathamada÷àpatereva ye paõapharasthàsteùàü da÷àþ parikalpyàþ taiþ madhye vayasi phalaü dattaü bhavati . tataþ prathamada÷àpaterevàpoklima sthànàü da÷àþ parikalpyàþ tairantye vayasi phalaü dattaü mavati yaduktam prathamavayasi madhye'ntye ca dadyuþ phalàni tathà ca yavane÷varaþ %<pårvaü tu kendropagatàþ phalanti madhye vayaþ pàõaphare niviùñàþ . àpoklimasthàþ phaladàvayo'ntye yathàbalaü svaü samupaiti pårvam>% . atha yadi kendrasthàþ grahàþ na bhavanti tadà kaþ prathame vayasi phalaü prayacchati ityàha na hi na phalavipàka ityàdi kendrasthàdyabhàve kendrasthànàü grahàõàmabhàve asambhave sati prathame vayasi yaþ phalavipàkaþ sa na hi na yato dvau na¤au prakçtyarthaü gamayataþ paõapharasthànàsapyabhàve madhye vayasi phalavipàko na hi na etadukta bhavati yadà kendrasthà grahà na bhavanti tadà paõapharasthàþ pårvaü phalaü prayacchanti tataþ àpoklimasthàþ atha kendrasthàna bhavanti paõapharasthà÷ca na mavanti . tadà sarvasminneva vayasi àpoklimasthàþ phalaü prayacchanti . yata uktaü bhavati hi phalapaktiþ pårvamàpoklime'pi iti evamàpo klimasthànàmabhàve prathamaü kendrasthàþ phalaü prayacchanti tataþ paõapharasthàþ . àpoklimasthà na bhavanti na ca paõapharasthàstadà sarvasminneva vayasi kendrasthàþ phalaü prayacchanti . etaduktaü bhavati . lagnàrka÷a÷àïkàtàü madhye yo balavàüstasya prathamàü da÷àü kalpayitvà tatastatkendragànàü sarveùàü kalpanãyà teùàü parikalpya paõapharasthànàü tataþ parikalpanãyàstataþ paramàpoklimasthànàm kendrasthànàmabhàve prathamaü da÷àpateranantaraü paõapharasthànàü kalpanãyàstataþ àpoklimasthànàm kendrasthànàmabhàve paõapharasthànàmapyabhàve àpoklimasthànàmeva kalpanãyàþ . atha kendrasthàþ paõakarasthà÷ca bhavanti . àpoklimasthà na bhavanti tadà kendrasthànàü parikalpya paõapharasthànàmeva parikalpanãyàþ atha kendrasthà bhavanti paõapharasthà na bhavanti àpoklimasthà÷ca bhavanti tadà kendrasthànàü kalpayitvà àùoklimagànàmeva kalpanãyàþ . atha kendragà eva kevalaü bhavanti tadà teùàmeva kalpanãyàþ . atha paõapharagà eva bhavanti tadà ùaõapharagànàmeva kalpanãyàþ . athà'poklimagà eva bhavanti tadà teùàmeva kalpanãyàþ . tathà ca svalpajàtake uktam . lagnàrka÷a÷àïkànàü yo balavàüstadda÷à bhavet prathamà . tatkendrapaõapharàpoklimopagànàü balàccheùàþ 1 .
     atha da÷àkàlapramàõaü kendragànàmapi da÷àkramaj¤ànamindravajrayàha àyuþ kçtamiti ÷odhyakùepavi÷uddhamàyuryàvadvarùapramàõaü yena graheõa dattaü tasya grahasya sambandhinã da÷à kalpyà parikalpanãyà tatra lagnarka÷a÷àïkànà yo balavàn tadda÷à bhavetprathameti nyàyena tadda÷àü prathama kalpayitvà tatastatkendragànàü parikalpanãyà yatraiùàü ca kendragànàü madhyàt sà ca da÷à pravalasyàtibalasya pårvaü prathamaü kalapyà anantaraü tasmàdånabalasya evaü krameõa yathà yathà ånabalà bhavanti tathà tathà pa÷càttadãyada÷àþ kalpanãyàþ . evaü kendragànàü da÷àþ parikalpya tataþ paõapharagànàm anenaiva krameõa parikalpyàþ tataþ àpoklimagànàm anenaiva krameõeti . sàmye vahånàmiti kendragànàü bahånàü grahàõàü balasàmye sati bahuvarùadasya bahåni varùàõi yena dattàni tasya prathamaü da÷à parikalpyà . nanvatra kathaü grahàõàü valasàmyaü mavati yadi dvàvapi svasuhçttrikoõoccagatau bhavatastadà naisargikeõa valena yo'dhikaþ sa eva valã syàt kintu sthànadik ceùñàkàlabalagrahadar÷anàdibalàni yàvadgaõitavidhinaikã kriyante tàvadvalasàmyaü bhavati grahàõàü yathà sàmànyenodàharaõam . yadi ÷anai÷caro balatrayeõa saüyukto bhavati bhaumo baladvayena tadà tatra bhaumasya nirsargabalabatvàdbalasàmyaü bhavatyevaü sarveùàmapi j¤eyam . teùà¤ca sàmye prathamoditasyeti teùàü varùàõàü sàmye'pi varùatulyatve'pi prathamoditasya da÷à parikalpyà prathamamàdàvarkamaõóalàdya udita udgatastasya . yadà balasàmyaü na bhavati tadà bahuvarùade'pi grahe sthite tadà prathamodite'pi sthite balàdhikasyaiva pårvaü parikalpyeti teùà¤ca balasàmye prathamoditasyetyatna dvividha udayaþ pratyahaü cakrabhramava÷àdekaþ, àdityaviprakarùeõàparaþ . tatrehàdityaviprakarùeõa udayo gaõitaskandhoktakàlàü÷akava÷àjj¤eyaþ atra ca bhagavàn gàrgaþ %<balã lagnendusåryàõàü da÷àmàdyàü prayacchati . tasmàttataþ prayacchantikendràdisthàþ krameõatu . tatràpi balinaþ pårvaü tatsàmye vahudàyakàþ . tatsàmye'pi prayacchanti ve pårvaü ravivicyutàþ>% 2 bhaññoø .
     evaü da÷àvyavasthàyàü jàtàyàmantarda÷àyà¤ca grahaj¤ànaü vasantatilakenàha ekarkùago'rdhamiti da÷àpatinà sahaikarkùagograhaþ ekasmin rà÷au gataþ da÷àpatidattàntarda÷àkàlasya yadardhaü tadardhamapahçtya svairàtmãyaiþ da÷àguõaiþ paripàcayati . tryaü÷aü trikoõagçhagaþ da÷àpatestrikoõagçhago navapa¤came sthàne sthito da÷àpatidattàntarda÷àkàlàtå tryaü÷aü tçtãyabhàgamapahçtya khairàtmãyaiþ da÷àguõaiþ paripàcayati . smaragaþ smaràü÷amiti da÷àpateþ smaragaþ saptamasthànagaþ da÷àpatidattàntarda÷àkàlàt svaràü÷aü saptamabhàgamaprahçtya svaiþ da÷àguõaiþ paripàcayati . pàdaü phalasya caturasragataþ da÷àpateþ caturasrago'ùñamacaturthasthànastho da÷àpatidattàntarda÷àkàlàtpàdaü caturthabhàgamapahçtya svairda÷àguõaiþ paripàcayati . sahoràþ horà lagnaü tayà tsahitàþ parasparamanthonyamanekaprakàreõa vyavasthitàþ svaiþ svaþ guõaiþ paripàcayati . etaduktaü bhavati . yathà da÷àpateþ sakà÷àdekarkùàdigo graho yathàsvaü pañhitamaü÷aü paripàcayatitathà lagnamapi pàcayati . atha da÷àpateþ prathamamaü÷aparikalpanàü kçtvà pa÷càdekakùo digatànàü kartavyàþ yasmàddaõàpateryo bhàga àgacchati tadanusàreõàrdhàdayo bhàgàþ . pari÷eùàõàü bhavanti . athaikasmin sthàne yadà bahavo grahà bhavanti tadà teùàü madhyàd yo balavàn sa evaikaþ paripàcayati nànye . kathametadgamyate ucyate . ekavacananirde÷àt ekarkùago'rdhamapahçtya dadàti tu svamityàdyekavacanàt na kevalaü mihiràcàryeõaikavacananirde÷aþ kçto yàvat svalpajàtake'pi tathà coktam %<ekarkùe'rdhaü tryaü÷aü trikoõayoþ saptame tu saptàü÷aü caturasrayostu pàdaü pàcayati gato grahaþ svaguõairiti>% gargàdãnàmapyekavacananirde÷o'sti tathà ca bhagavàn gargaþ %<ekarkùe saügata÷càrda tribhàgantu trikoõagaþ saptamasthaþ svaràü÷antu pàdantu caturasragaþ . lagnena sahitàþ sarve hyanyonyaü phaladàyakàþ>% yavane÷vara÷càpyevam %<kàlo'rdhabhàgaikagrahà÷ritasya tadardhabhàgaü labhate caturthe . tribhàgabhàgã ca trikoõasaüsthàttadardhabhàk syàcca pçthak trikoõe . syàt saptame saptamabhàgabhàgã sthito graha÷càrava÷àt grahasya>% . evaü sarvatraikavacananirde÷aþ . tasmàdevaü j¤àyate yathaika evàü÷ahàro bhavati na sarva iti tathà ca satyaþ %<ardhaü tçtãyamardhaü tathàrdhaü svoccasaptamaü bhàgam . ekarkùe navapa¤camacaturthanidhanàstasaüsthànam . dadyurgrahà grahàõàü svada÷àsvantarda÷àkhyànàm . phalakàlànmitravidhikrameõa bhedà÷ca te'pyevam . ekarkùageùu balavàn bhàgahàro mitrato riporvàpi mitra¤ca>% . puùkalaphalaü tasmin kàle ripornaivaü tathà ca mayaþ %<ekarkùopagatànàü yo bhavati balàdhiko vi÷eùeõa . ekaþ sa eva hartà nànye tatra ÷rità vihagàþ>% . iti lagne'pi yatràü÷àpahàritvaü pràptastatra ca lagne yadà grahaþ sthito bhavati tadà lagnagrahayoryo balavàn sa evaikaþ pañhitamaü÷amapaharati anye sarveùàmekàdirà÷igànàmantarda÷àbhàgamicchanti . anye punaþ ekameva bhàgaü gçhãtvà taü bhàgamekarkùagànàü bhàgãkçtya tadbhàgàü÷amicchanti 3 bhaññoø .
     %<atha da÷àü÷aparikalpanàj¤ànamindravajrayàha sthànànãti ardhàdikà bhàgàþ sthàna÷abdenocyante teùàü càrdhàdikànàü bhàgànàü savarõanà kàryà savarõanà sadç÷acchedatà tataþ savarõayitvà chedasàvç÷yamutpàdya tatastàni sarvàõi sthànàni adhaþ svaiþ chedaiþ vivarjitàni kàryàõi chedà apàsyà ityarthaþ . uparigatàrà÷ayo yathàü÷aü pratyaü÷aü guõanà kàryà bhavanti chedaþ tadaikyena saükùepeõa chedo bhàgahàro bhavati . kasmin guõake ko bhàgahàra ityàha da÷àvdapiõóe da÷àvarùasamåhe . tenaitaduktaü bhavati da÷àvdàn pçthak pçthak saüguõakàraiþ saüguõya chedena vibhajyàvàptaü varùàdyamantarda÷à bhavanti>% 4 bhaññoø .
     %<samyagabalinaþ svatuïgabhàge saüpårõà balavarjitasya riktà . nãcàü÷agatasya ÷atrubhàge j¤eyàniùñaphalà da÷à prasåtau>% 5 måø .
     evaü da÷àntarda÷àvibhàge j¤àte kasya sambandhinã da÷àntarda÷à và ÷ubhaphalà bhavati kasyà÷ubhaphaletyetanna j¤àyate tadarthaü da÷àsu phalànuråpàþ saüj¤à vaitàlãyenàha samyagvalima iti prasåtau puruùasya janmakàle yo grahaþ samyagbalavàn bhavati pårvoktaiþ balaiþ sarvaiþ yukto bhavati tatsambandhinã saüpårõanàmnã da÷à bhavati na kevalaü yàvat svatuïgabhàge'vasthitasya paramoccabhàgagatasyaiva saüpårõà nàmnã bhavati samyagvalinaityuktvà punaþ svatuïgabhàga ityanenaitajj¤àpayati yadi paramoccagato graho'nyaiþ balakàraõaiþ yukto na bhavati tathàpi tasya sambandhinã saüpårõaiva saüpårõàyàü da÷àyàmantarda÷àyà¤ca kàle ÷arãràrogyadhanavçddhibhiþ puruùo'bhivardhate . atha samastabalaiþ yukto na mavati ki¤cidånabalasya bhàge yo graho gataþ bhavati ya÷ca ÷atrubhàge ÷atrunavàü÷e ca gatastasya da÷àniùñhakalà j¤eyà j¤àtavyà . athàniùñaphalada÷àntarda÷àkàle dhanahànimanàrogya¤ca pràpnoti atra ca bhagavàn gàrgiþ %<sarvairbalairupetasya paramoccagatasya ca . saüpårõàkhyà da÷à j¤eyà dhanàrogyavivardhinã . garvairbalairvihãnasya nãcarà÷igatasya và . riktà nàma da÷à j¤eyà dhanàrogyavinà÷inã . svoccarà÷igatasyàtha ki¤cidbalagatasya ca . parõà nàma da÷à j¤eyà dhanadçddhikarã ÷ubhà . yaþ syàt paramanãcasthastathàcàrinavàü÷ake . tasyàniùñaphalà nàma vyàdhyanarthavivardhinã>% 5 bhaññoø .
     %<bhraùñasya tuïgàdavarohisaüj¤à madhyà bhavet sà suhçduccabhàga . àrohiõã nimnaparicyutasya nãcàribhàgeùvadhamà bhavet sà>% 6 måø .
     atha da÷àntarda÷àsaüj¤àþ punarapãndravajrayàha bhraùñasyeti tuïgàtparamoccàdbhraùñasya cyutasyàvarohisaüj¤à da÷à paramoccabhàgàntàdàrabhya yàvat paramanãcabhàgàdi tatràntare yadrà÷iùañkaü tatràvasthitena graheõa yà dattà da÷àntarda÷àvà sàvarohiõãsaüj¤à bhavati yasmàtparamoccàdbhraùñaþ pratyahamadho'vataratãti grahaþ kalpyate yàvatparamanãcamiti avarohisaüj¤à da÷à'dhamaphalà bhavati . yasmàdvakùyati %<saüj¤ànuråpàõi phalànyathaiùàmiti>% . madhyà bhavet sà suhçduccabhàga iti saivàrohiõã yatra tatra rà÷au vyavasthitena suhçdbhàgena mitràü÷akasthena dattà da÷à madhyànàmnyeva bhavati evaü yatra tatra rà÷au arthàdeva svàü÷akasthena da÷à madhyaiva . evaü yatra tatra rà÷au khoccanavàü÷akasthena da÷à madhyaiva . àrohiõãti . nimnànnãcàt paricyutasya calitasya grahasyàrohiõãnàmnã da÷à bhavati paramanãcàntabhàgàdàrabhya yàvat paramoccabhàgàdi tatràntare yadrà÷iùañkaü tatràvasthitena graheõa yà dattà da÷àntarda÷à và sàrohiõãnàmnã da÷à bhavati yasmàt paramanãcàdabhraùñaþ pratyahaü tàvadàrohatãti grahaþ parikalpyate yàvat paramoccamiti . àrohiõã ca ÷reùñhaphalà bhavati . nãcàribhàü÷a iti saivàrohiõã yatra tatra rà÷au svanãcarà÷yaü÷opagatena dattà'dhamànàmnã da÷à bhavati evaü yatra tatra rà÷àvaribhàü÷akasthena ÷atrunavàü÷akagena dattà'dhamaiva da÷à bhavati . pårvaü ÷atrunavàü÷akagena dattàniùñaphaletyuktamadhunà saivàdhameti tat kimetadityatrocyate avarohiõã÷atrunavàü÷akasthena dattàpi aniùñaphalà j¤eyà àrohiõyadhamà anayoþ kaþ phalabhedaþ atrocyate aniùñaphalàphalama÷ubhaü prayacchati adhamà÷ubhamevàlpamiti evamavarohiõãsaüj¤à yadàdhamasaüj¤à bhavati tadà saivàniùñaphalasaüj¤àü labhate àrohiõã yadà madhyasaüj¤à bhavati tadà saiva pårõeti saüj¤à j¤eyà atràha, bhagavàn gàrgiþ %<uccanãcàntarasthasya da÷à syàdavarohiõã . tasyàmalpamavàpnoti phalaü kle÷àcchubhaü naraþ . mitroccasvàü÷akasthasya madhyà madhya phalà tu sà . nãcoccamadhyagasyoktà ÷reùñhà càrohiõã da÷à . saivàdhamàkhyà bhavati nãcarà÷yaü÷agasya tu . avarohiõã cedadhamà bhavet kaùñaphalà tadà . àrohiõã madhyaphalà saüpårõà parikãrtiteti>% 6 bhaññoø .
     %<nãcàribhàü÷e samavasthitasya ÷aste gçhe mi÷raphalà pradiùñà . saüj¤ànuråpàõi phalànyathaiùàü da÷àsu vakùyàmi yathopayogam>% 7 måø .
     %<atha da÷àntarda÷àsaüj¤àþ punarapyupajàtikayàha nãcà rãti ÷astàni gçhàõi svoccamålatrikoõàtmakùetramitrakùetràõi teùvavasthitena nãcarà÷yaü ÷ake'ribhàü÷e ÷atrunavàü÷ake samavasthitena và graheõa dattà yà da÷àntarda÷à vàsà mi÷raphalànàmnyeva mi÷raphalà ÷ubhama÷ubha¤ca phalaü prayacchati vyàdhisametamarthàgamamevamàdi÷et arthàdevà÷astarà÷igatena, a÷astàþ ÷atrunãcarà÷ayaþ tadgena svoccamitramålatrikoõàtmavargottamanavàü÷akagenàpi dattà mi÷raphalaiva bhavati saüj¤àråpàõi nàmasadç÷àni phalàni da÷àsvantarda÷àsu ca j¤eyàni . tadyathà saüpårõà'tyanta÷reùñhaphalapradà . pårõà ÷reùñhaphalà . adhamà'÷ubhaphaladà alpaphaladà riktà arthàpahàriõã aniùñaphaladàtyantama÷ubhaphalakàrã . mi÷raphalà ÷ubhama÷ubha¤ca phalaü prayacchati . athaiùàü da÷àsviti atha÷abdaþ ànantarye eùàmàdityapårvàõàü grahàõàü da÷àsu yathopayogam uttaratra vakùyàmi yathà yena prakàreõaiva yujyate tathà tatkathayiùyàmi kasyàntarda÷àyàü kiü phalamupayujyata>% 7 bhañño0
     %<ubhaye'dhamamadhyamapåjità dreùkàõai÷carabheùu cotkramàt . a÷ubheùñasamàþ sthire kramàddhoràyàþ parikalpità da÷à>% 8 måø .
     %<atha lagnada÷àyàü ÷ubhà÷ubhaj¤ànaü vaitàlãyenàha ubhaye iti . ubhaye dvisvabhàve rà÷au lagnagate dreùkàõakrameõàdhamamadhyamapåjità da÷à j¤eyàþ prathamadreùkàõe jàtasyàdhamà'÷obhanà'niùñaphalà dvitãye dreùkàõe madhyamàmi÷raphalà tçtãye dreùkàõe påjità ÷reùñhaphalà . carabheùu cararà÷iùu utkrameõa vaiparãtyena tena prathamadreùkàõe jàtasya påjità dvitãye madhyamà tçtãye'dhamàniùñaphalà a÷ubheùñasamàþ sthire kramàditi sthire sthirarà÷au prathamadreùkàõe'÷ubhà dvitãye dreùkàõe iùñà ÷reùñhà tçtãye dreùkàõe samà madhyaphalà evaü horàyàþ lagnasya da÷àþ parikalpità uktà iti>% 8 bhaññoø .
     %<ekaü dvau navaviü÷atirghçtikçtã pa¤cà÷adeùàü kramàccandràrenduja÷ukrajãvadinakçddaivàkaraõãõàü samàþ . svaiþ svaiþ puùñaphalà nisargajanitaiþ paktirda÷àyàþ kramàdante lagnada÷à ÷ubheti yavanànecchanti kecittathà>% 9 måø .
     atha naisargikada÷àkàlaü grahàõàü ÷àrdålavikrãóitenàha ekamiti . ekàdyàþ samàþ ekàdãni varùàõi candràdãnàü yathàbhihitàni naisargikàõi tadyathà janmasamayàdàrabhyaikaü saüvatsaraþ eka÷candrasya tataþ paraü dvàvàrasyàïgàrakasya evaü trayaþ tataþ paraü navendujasya budhasya evaü dvàda÷a . tataþ paraü viü÷atiþ ÷ukrasya evaü dvàtri ÷at . tataþ paraü dhçtayaþ aùñàda÷a jãvasya guroþ evaü pa¤cà÷at tataþ paraü kçtisaükhyà viü÷atiþ dinakçtaþ såryasya evaü saptatiþ . tataþ para pa¤cà÷at daivàkareþ saureþ, evaü viü÷atyadhikaü varùa÷atam 120 . eteùu nisargada÷àdhipeùu graheùu balavatsåpacaya÷abditeùu ca tadda÷àsu ÷obhanàni da÷àphalàni bhavanti hãnabaleùvanupacayastheùva÷obhanàni . etacca sarvathà cintyam . yato nisargada÷àsvavisaüvàda iti tathàü ca yavane÷varaþ %<stanopabhogaþ ÷a÷ino vayaþ kham bhaumasya vidyàddar÷anànujanma . baudhantu ÷ikùàpadakàlamàhuramaithunecchàlalitapravçttim . ÷aukraü yuvatvaü vidhupårvadçùñamàmadhyamàddevagurorvadanti . ravervayo'rdhàtparamanyamasmàt saurerjarà durbhagakàlamàhuriti>% naisargikasthada÷àkàlasya prayojanamàha svaiþ svairiti tatra yasya grahasya sambandhinã pårvavidhinà kçtà da÷àntarda÷à và sà yadi naisargikasamàbhiþ nisargakathitavarùaiþ svaiþ svaiþ àtmãyaiþ yujyate svada÷àkàlena samakàlaü bhavati tadà yàvatkàlaü tasya da÷àdvayasyaikyaü bhavati tàvatkàlaü tasya da÷àntarda÷à và yadi bhavati tasthàþ puùñà paripårõà phalapaktiþ pàko bhavati kramàt pratipadya yàvadvartate tàvacchubhaphaletyarthaþ . atra kecidvadanti %<yathà pårvavidhinà j¤àtà ÷ubhà tadà ÷ubhaphalamatyarthaü prayacchatyathà÷ubhà tadà'÷ubhamatyarthamiti>% etaccàyuktam yasmàdyabane÷varaþ %<sveùñà da÷à sve vayasi grahasyeti>% tathà ca satyaþ %<ekàvdikaþ ÷a÷ã tryavdikaþ kujo dvàda÷àvadikaþ saumyaþ dvàtriü÷adbhçguputro gurustu kathitaþ ÷atasyàrdhaü 50 . saptatyavdaþ såryo viü÷atyadhikaþ ÷anai÷caro'vada÷ataþ . vayaso'ntaràõi caiùàü svada÷à naisargikaþ kàlaþ . svaü vayasaþ sadç÷aü grahàþ samàsàdya dehinàü kàlam . bhakùaõapoùaõaceùñàsvabhàvadàþ syuryathàsaükhyam>% . atha lagnada÷ànaisargikakàlaü puràõayavanamatenàha ante lagnada÷à iti viü÷atyadhikàdvarùa÷atàdårdhvaü yadi kasyacidàyuùaþ kàlo bhavati tadà sa kàlaþ sarva eva lagnasya naisargikã da÷à . kàlo bhavati tasmin kàle puràõayavanànàü matena lagnada÷à ÷obhanà bhavati . viü÷atyadhikàdvarùa÷atàdårdhvamityetat kuto'vagamyate ucyate tadarvàkkàlasyànyagrahaparigçhãtatvàt lagnasthànàvakà÷àdeva . atha vànyaþ ka÷cidàha yathà nanu viü÷atyadhikàt ÷atàdadhikaü yasyàyurnàsti kiü tasya lagnanaisargiko da÷àkàlo nàsti . ucyate nàstyeva na kevalaü yàvadvarùasaptaterabhyadhikaü nàsti yasyàyu rnàsti tasya ÷anai÷carasambandha naisargiko da÷àkàlo nàsti yasya pa¤cà÷ato'dhikaü nàsti tasyàdityasyàpi nàsti evamanyeùàmapi yojyam nanu viü÷atyadhika varùa÷ataü paramàyurata årdhvaü jãvitàbhàvàtko lagnasya naisargiko da÷àkàlaþ ucyate pårvameva vyàkhyàtaü yathà viü÷atyadhikaü varùa÷ataü paramàyuþ trairà÷ikàrthama÷vàdãnàmàyurj¤ànàrthaü pradar÷itaü yataþ tàvatpramàõàdàyuùaþ paraü sambhavatãti tathà ca yadà mãnalagne balavati mãnàü÷akànte ca ka÷cijjàto bhavati sarveca grahàþ yatra tatra rà÷au minàü÷akàvasthità bhavanti keciduccagatàþ kecicca vakritàgtadà mãnalagno dvàda÷avarùàõi dadàti sa eva balayutastadànyàni dvàda÷avarùàõi graha÷caiko mãnàü÷akàntaü gatvàdvàda÷avarùàõi dadàti tàni ca vakroccagatvàt triguõàni ùañtriü÷adbhavanti àdityavarjam àdityasya meùe dhanvaü÷ake gatasya saptaviü÷ativarùàõi bhavanti evaü candràdãnàü ùaõõàü ÷atadvayaü ùoóa÷àdhikaü bhavati àdityasya saptaviü÷atiþ lagnasya caturviü÷atiþ . evamekãkçtaü ÷atadvayaü saptaùaùñyadhikaü bhavati . nanvetàvat, pramàõaü kàlaü ka÷cijjãvamàno na dç÷yate yogasyàtidurlabhatvàt ucyate ka÷cit dç÷yata eva jantvàdikaþ necchanti kecittathà tàü lagnada÷àmante kecidàcàryàþ ÷rutikãrtiprabhçtayaþ tathà tenaiva prakàreõa ÷ubheti necchanti no và¤chantãtyarthaþ yasmàdabalatve lagnasya vayo'nte tadda÷à bhavati sà ÷ubhà . àcàryeõa lagnada÷àyàü ÷ubhà÷ubhatvaü balava÷ànnoktaü dreùkàõava÷àduktam ubhaye'dhamamadhyapåjità iti yasmàdvalahãnasyàpi lagnasya vayo'nte da÷àdreùkàõava÷àcchubhà bhavati tasmàdye àcàryà ante lagnada÷àü necchanti te niùkàraõameva necchanti . nanu kimàgamagranthànàü kàraõena ucyate ya evàcàryàþ ante lagnada÷àü necchanti ta evàgamàn tyaktvà yathàdar÷itakàraõam upanyasya necchanti tena kàraõena doùa uktaþ tathà ca ÷rutikãrtiþ %<ante lagnada÷à ÷ubheti>% yavanànaitadvahånàü mataü tasmin hãnavale yato'ntyasamaye sàmyàdato neùyate etacchrutakãrtinà kàraõamupanyastaü tacca duùñamato naisargike lagnada÷àkàle'larda÷à ÷ubhetyavagantavyam bhaññoø .
     %<pàkasvàmini lagnage suhçdi và vargasthasaumye'pi và pràrabdhà ÷ubhadà da÷à trida÷aùaólàbheùu và pàkake . mitroccopacayatrikoõamadane pàke÷varasya sthita÷candraþ satphalabodhanàni kurute pàpàni càto'nyathà>% 10 måø .
     atha da÷àntarda÷à÷ubhà÷ubhaj¤ànaü ÷àrdålavikrãóitenàha pàkasvàminãti . saurasàvanacàndranàkùatràõi catvàri mànàni tatra sausmànaü ravibhagaõabhogaþ . yàvatà kàlenàrkobhamekaü bhuïkte sa saurã màsadinaü yàvatà kàlena rà÷idvàda÷akaü bhuïkte tatsauraüvarùaü tacca pa¤caùaùñyadhikaistribhiþ ÷ataiþ dinànàü ghañikàpa¤cada÷akena sàrdhena bhavati . sàvanamudayàdudayaþ . arkodayàt punarevàrkodayaþ sàvanamahoràtraü tacca ùaùñighañikamahoràtraü ahoràtra triü÷anmàsaþ màsà dvàda÷a varùam . evaü ùaùñyadhikaistribhiþ ÷ataiþ dinànàü sàvanaü varùam . càndraü tithibhogaþ tacca svamànena ùaùñyadhikaü ÷atatrayaü bhavati sàvanenedaü mànaü ÷atatra yaü catuþpa¤cà÷adadhikaü dinànàü taccàndraü varùaü bhavati . evaü saurasàvanacàndràõi trãõi mànàni pratyekaü svasvamànena ùaùñyadhikaü ÷atatrayaü bhavati . nàkùatraü candranakùatrabhogaþ tacca dinànàü saptaviü÷atyà màso bhavati tatra ÷atatrayeõa caturviü÷atyadhikena dinànàü varùamukta¤ca %<ravyaü÷ago'ho ràtraþ saura÷càndramasastithiþ . candranakùatrabhogastu nàkùatraþ parikãrtitaþ . sa sàvano graharkùàõàmudayàdudayàvadhi . nàkùatramàne màsaþ syàt saptaviü÷ativàsaraþ . ÷eùamàùu nirdiùño màsastriü÷addinàtmakaþ>% iti tasmàt sàvanamànenàyurdàyagaõanà kàryà yasmàcchoùyakùepavi÷uddhamàyuþ kartavya tacca sàvanamànaü sauramànena saükràntyavadhiko màsaþ sàvanastriüdràtraþ càndro'màsyàntikaþ, nàkùatro revatyantikaþ . sauramadhimàsakayutaü càndraü bhavati càndramavamaràtronaü sàvanaü bhavati càndraü sàvdanàkùatram ukta¤ca yugavarùamàsapiõóaü ravimànaü sàdhimàsakaü càndram . avamavihãnaü sàvanamaindavamavdànvitaü varùamiti . evaü ÷odhyakùepavi÷uddhaü sàvanamànenàyurdàvidhiþ tathà ca mayåracitraka gagavàn gàrgiþ %<àyurdàyavibhàga÷ca pràya÷cittakriyàstathà . sàvanenaiva kartavyà satràõàmapyupàsanam>% . nanvarkodayàdàrabhyàrkodayàvadhiü yàvadahoràtraü tat puli÷atantre sauramahoràtraü pañhyate . %<aùñàkùivasusaptamaråpanavamuninagatithayaþ ÷ataguõà÷ca saureõeti>% etacca puli÷a eva jànàti yasmàt puli÷atantraü varjayitvà sarvasiddhànteùu tantreùu sauramànena ravibhagaõabhogaþ sauramànamadhimàsayukta càndramavamaràtronaü sàvanaü bhavati evaü ÷odhyakùepavi÷uddhaü càndraü bhavati . sàvanamànaü sàvasaühitàsu càrkodayàdàrabhyàrkodayaü yàvadyadahoràtraü tatsàvanamahoràtramiti saüj¤à tathà ca bhagavàn parà÷araþ gàrgi÷ca %<sàvanena smçto màsastriü÷aduùõakarodayaþ>% tathà ÷rãbhaññabrahmaguptaþ %<sàvanamudayàdudayamiti>% evaü puruùasya janmasamaye sàvanamahargaõaü kçtvà tasmàttithinakùatraparicchedastàtkàlikàgrahàþ salagnà yathà kçtàstathà da÷àntarda÷àvasàne kartavyàþ tata àgàmida÷àphalaü vaktavyam . kathamucyate . prathamaü janmani ahoràtràt tàtkàlikaü kçtvà tatastatràntarda÷àkàlaü varùàdikaü dinãkçtya yojayedvarùàõi dvàda÷abhiþ saüguõya teùu màsàn saüyojya triü÷atà punaþ saüguõya teùu dinàni kùipet . evaü kçte da÷àkàlã dinaråpo bhavati tacca tàtkàlike janmàhargaõe savikale savikalaü saüyojyàhargaõo bhavati tatràdyo yadghañikàdiþ kàlo bhavati tasyàtãtàrdharàtràtparato gaõanà kàryà tasmàdiùñadinamànamànayedanenàcàryasåryeõa dyugaõo'dhobhavaguõito dvinavarasàptàvadhika÷càndraþ càndro'dharartuvedànàgàptaþ adhimàsadinairhãnaþ iti atha vasuguõatriràt muniguõitaþ dvinavakharasàptaþ pçthagrasakhadigmiþ labdhaü kharàmaguõitaü ÷uddhàptàt saikakoravidyugaõaþ etat khaõóanàdyakaraõenaiva bhavati . ko'sau ravidyugaõa ityàha ÷àko'gavasu÷arãno'rkaguõaþ caitràdimàsamuktaþ triü÷adguõastithiyuta iti . a ùaùñyadhikena ÷atatrayeõa bhàgamapahçtyàvàptaü karaõàvdàþ ÷eùàstriü÷adbhaktà÷caitrasitàdyà màsàþ ÷eùà vartamànamàse sitàdyàstithayaþ karaõàvdeùvagavasu÷aràn saüyojyàtãta÷akakàlo bhavati tasmin ÷àke tasminmàse tasmin dine so'hargaõa iti tatraiva da÷àprave÷aþ punarapyanyamantarda÷àkàlaü dinãkçtya tasmin yojayet evaü yàvatyo'ntarda÷à bhavanti tàvatyo'nenaiva prakàreõa yojanãyàþ . evaü tato grahàn lagna¤ca gaõayet atha vànena prakàreõa kàlànayanam àditye kriyamàõe yàvanto gatabhagaõà bhavanti tàvantaþ karaõapràrambhàdàrabhya gatàvdàþ . teùu karaõapraõãtaü ÷akakàlaü saüyojyeùña÷akakàlo bhavati vartamàne varùe yàvanto rà÷ayaþ sphuñàrkà bhavanti tàvanto màsàþ såryabhagaõànãtàt ÷uklapakùaü kçùõapakùaü và tithinakùatraü candràrkàbhyàü j¤àyate eva . pàkasvàminãtyàdi yasya grahasyàntarda÷àprave÷aþ sa pàkasvàmã tàvaccàsau pàkasvàmã yàvat tasyàntarda÷àmeva . sa ca pàkasvàmyantarda÷àprave÷e lagnago yadi bhavati tadà tasya sambandhinyantarda÷à pràrabdhà ÷ubhada ÷obhanaphaladà bhavati atha và tàtkàlikaü pàkasvàmino yat suhçnmitraü tasminnapi da÷à prave÷akàle lagnage ÷obhanà da÷à vaktavyà . atha vàsya da÷àpateþ pårvavyàkhyàto yo vargaþ tasminnapi lagnage ÷obhanà . athavànyasmin saumye ÷ubhagrahe tatkàlalagnage da÷à pràrabdhà ÷obhanaiva . athavà pàkape da÷àdhipatau grahe tàtkàlikalagnàttrida÷aùaólàbheùu tçtãyaùañda÷amaikàda÷asthànànàmanyatamasthe ÷obhanaiva da÷à vaktavyà . yadyapyatra sàmànyenoktaü pràrabdhà ÷ubhadà da÷à tathàpi %<adhi÷atruda÷àü ÷atroþ pràpto 'niùñaphalapradaþ . adhimitro'pi mitrasya da÷àü pràpto'ti÷obhanaþ . samaþ samada÷àmetya yathoktaphalado hi saþ>% . etadapi cintanãyam anena prakàreõa yadi ÷ubhaphalàntarda÷à bhavati tadà ÷ubhaiva anyathà'÷ubhaiva . atha ÷ubhaphalàyàmantarda÷àyàü kimapyanavaratameva sarvakàlaü ÷ubhaphalavàptirbhavati kiü và kasmiü÷ciddivase evama÷ubhàyàmantarda÷àyàma÷ubhaphalàvàptirityubhayatra sandehavyudàsàrthamàha bhitroccopacayetyàdi pàke÷varasya da÷àpateþ patirà÷au sa¤carataþ tatkàle yo graho mitraü tatkùetrasthita÷candramà yadà bhavati tadà satphalabodhanàni kurute na kevalaü yàvat pàkapaterupacayasthànagato'pi triùaóekàda÷ada÷amasthànànàmanyatamasthànasthastrikoõago'pi navapa¤camasthànagato'pi tathà madanasthaþ saptame ca sthitaþ eteùu nirdiùñasthàneùvanyatamasthànaga÷candrabhàþ ÷ubhaphalàyàü da÷àyàü satphalabodhanàni kurute . j¤àyate teùàü phalànàmityatroccopacayatrikoõamadane yasmin sthàne pàke÷varasya candramàþ sthitaþ sa rà÷iþ janmani yobhàva àsãttadudbhåtaü satphalaü bodhayati vi÷eùeõa tathà da÷à pañhitamiti ato'smàduktaprakàràdanyathà pàkapatestatkàlaü ÷atru gçhe nãcarà÷au và da÷àpatinà sahaikarà÷au dvitãyacaturthàùñamadvàda÷asthànànàbhanyatamasthànastho bhavati tadà ÷ubhaphalàyàü da÷àyàü pàpàni phalàni prakañãkaroti sa ca rà÷iryo bhàva àsãttadudbhåtaü phalaü bodhayati vi÷eùeõa da÷àpañhitamapi aniùñamapyaùñakavargodbhåtaü ca mi÷rada÷àyàü mitroccopacayàdiùu satphalabodhanàni kurute ÷atrunãcàdiùu a÷ubhaphalànàmiti tathà ca bhagavàn gàrgiþ %<yadrà÷isaüsthaþ ÷ãtàü÷uþ ÷ubhakçt parikãrtitaþ . sarà÷irjanmakàle tu yo bhàvastat kçta¤ca tat>% . ÷arãràdikçtaü saukhyaü vaktavyaü balayogataþ aniùñarà÷isaüsthaü tu tadbhàvànàma÷obhana iti 10 bhaññoø .
     %<da÷àsu ÷astàsu ÷ubhàni kurvantyaniùñasaj¤àsva÷ubhàni caivam . mi÷ràsu mi÷ràõi da÷àphalàni horàphalaü lagnapateþ samànam>% 19 måø .
     athaikasmin vçtte da÷àsu ÷ubhànya÷ubhàni ca phalànyuktàni teùàü viùayavibhàgaü lagnada÷àphalaü copajàtikayàha da÷àsu iti ÷ubhà÷ubhaü vyàmi÷ratvaü da÷àsu pårvamevoktaü tathà janmakàle upacayarà÷isthànirmalamårtayaþ spaùñagataya÷ca ye grahàsteùàmapi da÷àþ ÷ubhàþ ye copa cayasthà hatà råkùàþ svalpamårtayasteùàmapi da÷à a÷ubhàþ tathà ca yavane÷varaþ %<ni÷àkaràdityavilagnabhànàü tatkàlayogàdadhikaü valaü yaþ . bibharti tasyàdida÷eùyate sà ÷eùàstvataþ ÷eùabalakrameõa . vayo'dhiko yaþ prathamàdgato và grahaþ sa pårvaü pañhito da÷e÷aþ . balàdhika÷cedyadi kendrasaüsthaþ pårvaü sa ÷eùàsu yathà pradiùñaþ . ÷reùñhà da÷à sve vayasi grahasya svocca÷ritàtkàlabalà÷ritàccet . målatrikoõàt svagçhàcca madhyà mitrà÷ritàjjanmagçhà÷ritàdvà . nãcàribhàü÷opagatàjjitàdvà gçhàt paridhvastavivarõaråkùà . janme÷a÷atrornidhanàribhe÷àd yà vàpyate sà bahudoùadà syàt>% . evaü ÷astàsu ÷obhanàsu da÷àsu grahàþ ÷ubhànyeva phalàni kurvanti da÷àphalavçtte yàni ÷ubhànyabhihitàni tànyeva bhavanti netaràõi, aniùñasaüj¤àsva÷ubhada÷àsu a÷ubhànya niùñàni eva bhavanti mi÷ràsu da÷àsu mi÷ràõyeva da÷àphalàni bhavanti etacca pratisåtramasmàbhi÷ca vyàkhyàtaü tathà ca satyaþ %<janmanyupacayabhavaneùu saüsthitàþ savyagàþ sumårtidharàþ, ÷reùñhaü phalaü vidadhyurgrahàþ kramàt svàü dar÷àü pràpya anyairnihatà råkùàlpamårtayo hyupacayarkùasaüsthà÷ca svada÷àbhihataü neùñaü grahàþ prayacchanti lokeùu horàphalaü lagnapateþ samànamiti>% horàyàþ lagnasyàntarda÷àphalaü lagnapateþ lagnàdhipasya samànaü tulyam vaktavyaü yathà meùalagnajàtasya bhaumada÷àphalaü vçùalagnajàtasya ÷ukrada÷àphalaü evamanyeùvapi vaktavyaü kintu dreùkàõava÷àcchubhàyàü lagnada÷àyàü ÷ubhaphalama÷ubhàyàma÷umam mi÷ràyàmubhayamapi . atha ye pårvaü da÷àriùñà uktàsteùàmime bhaïgàþ proktàþ tathà ca sàràvalyàm %<prave÷e balavàn kheñaþ ÷ubhairvà saünirãkùitaþ . saumyàdhimitravargastho mçtyukçt na bhavet tadà . antarda÷àdhinàthasya vibalasya da÷à yadà . valinaþ syàt tadà bhaïgo na bàdhyà tasya ca dhruvam . yuddhe ca vijayã tasmin grahayoge ÷ubho yadi . da÷àyàü na bhavet kaùñaü svoccàdiùu ca saü÷rite iti>% 19 bhaññoø .
     %<saüj¤àdhyàye yasya yaddravyamuktaü karmàjãvo ya÷ca yasyopadiùñaþ . bhàvasthànàlokayogodbhava¤ca tattatsarvaü tasya yojyaü da÷àyàm>% 20 måø .
     athànyepàmapi phalànàü da÷àsvatide÷aü màlinyàha saüj¤àdhyàye iti . yasya grahasyaü saüj¤àdhyàye yaddravyam tàmraü syànmaõihemetyàdinà, granthenoktaü kathitaü tasya taddravyasya ÷ubhada÷àyàü pràptiþ yojyà a÷ubhada÷àyàü hàniþ . ya÷ca karmàjãvo yasya grahopadiùño jàtake'bhihitaþ arthàptiþ pitçpatnãtyàdi tasya grahadattasya karmàjãvasya tadantarda÷àyàmevàptirbhaviùyati . bhàvaphalaü vakùyati %<÷årastabdha>% ityàdi sthànaphalaü rà÷iphalaü %<prathita÷caturo'ñana>% ityàdi tathà %<meùe sasvastimiranayana>% ityàdi . àlokanaphalaü dçùñiphalam %<candre bhåpabudhau>% ityàdi yogodbhavaü nàbhasayogànuktvà %<sarvayogeùu yogakartçbhyo grahebhyo madhyàd yo balãyàn sa svada÷àyàmeva phalaü dadàti>% nàbhasayogàþ sakalada÷àsvapi phalapradàþ vakùyati ca %<iti nigadità yogàþ sàrdhaü phalairiha nàbhasàþ niyataphaladà÷cintyà hyete samastada÷àsvapãti>% . evamàdi yad yaduktaü tatsarvaü nirava÷eùaü tasya grahasya da÷àyàü yojyamiti 20 bhaññoø .
     %<chàyàü mahàbhåtakçtà¤ca sarve'bhivya¤jayanti svada÷àmavàpya . kvambvagnivàyvambarajàn guõàü÷ca nàsàsyadçk tvak÷ravaõànumeyàn>% 21 måø .
     atha yasya jàtakamapi na gaõitaü tasya ÷arãracchàyàü dçùñvà grahada÷àj¤ànamindravajrayàha chàyàü mahàbhåtakçtàmiti pårvamuktam %<÷ikhibhåkhapayomarudgaõànàü va÷ino bhåmisutàdayaþ krameõeti>% tatràdityacandrau vahnyambuprasiddhàveva yaþ ka÷cidgahaþ svada÷àmàtmãyada÷àmavàpya mahàbhåtakçtàü chàyàü abhivya¤jayati prakañãkaroti chàyà÷abdena ÷arãra÷obhàbhidhãyate ÷arãrakàntirityarthaþ tathà ca sacchàyo'yaü vicchàyo'yaü vartata ityabhidhãyate evamàtmãyada÷àyàü pçthivyàdimahàbhåtakçtàü ÷arãracchàyàü vya¤jayati prakañãkaroti sà ca kvambugnivàyvambarajàn guõàn kuþ pçthivã amburvaruõaþ agniþ hutà÷anaþ vàyuþ anilaþ ambaram àkà÷am ebhyo jàtotpannà sà chàyà tadguõàn karoti tàü÷ca yathàsaükhyaü nàsàsya dçktvak÷ravaõànumeyàn . pàrthivã pàrthivaü guõaü gandhamabhivya¤jayati nàsànumeyaü ghràõenopalabhyate àpyà àpyaü guõaü rasamabhivya¤jayati taccàsyànumeyam àsyaü÷abdeneha jihvà j¤eyà tayà rasasyopalabdheþ àsyagrahaõaü càtra vçttànurodhàt kçtam, àgneyã àgneyaü guõaü råpamabhivya¤jayati dçùñhyanumeyaü, vàyavã vàyavyaü spar÷aü guõamabhivya¤jayati tvaganumeyaü spar÷enopalabhyate nàbhasã nàbhasaü guõaü ÷abdabhabhivya¤jayati ÷ravaõànumeyaü karõopalabhyam . etaduktaü bhavati yadà ÷ubhagandhaþ puruùo bhavati tadàsya budhakçtà pàrthavãcchàyàj¤eyà . yadà miùñarasabhojã bhavati tadàsya candra÷ukrakçtàpyà chàyà j¤eyà . yadàtãvaråpavàn sukàntaþ puruùo bhavati tadà såryabhaumakçtà àgneyã chàyà j¤eyà . yadà spar÷ena mçdurbhavati tadà ÷anai÷carakçtà vàyavã chàyà j¤eyà . yadàsya vacanaü karõayoþ sukhakaraü bhavati tadà jãvakçtà nàbhasã chàyà j¤eyà . chàyàvi÷eùalakùaõamàcàryeõa saühitàyàmabhihitam tathà ca %<chàyà ÷ubhà÷ubhaphalàni nivedayantã lakùyà manuùyapa÷upakùiùu lakùaõaj¤aiþ . tejo guõàn bahirapi pravikà÷ayantã dãpaprabhà sphañikaratnaghañasthiteva . snigdhadvijatvaïnakharomake÷à chàyà sugagdhà ca mahãsamutthà . tuùñyarthalàbhàvyudayàn karoti dharmasya càhanyahani pravçttim . snigdhà sità ca harità nayanàbhiràmà saubhàgyamàrdavasukhàbhyudayàn karoti . sarvàrthasiddhijananã jananãva càpyà chàyàphalaü tanubhçtàü ÷ubhamàdadàti . caõóà dhçùyà padmahemàgnivarõà yuktaü tejo vikramaiþ sapratàpaiþ . àgneyãti pràõinàü syàjjayàya kùipraü siddhiü và¤chitàrthasya dhatte . malinaparuùakçùõà pàpagandhànilotthà janayati badhabandhaü vyàdhyanarthàrthanà÷am . sphañikasadç÷aråpà bhàgyayuktàtyudàrà nidhiriva gaganotthà ÷reyasàü svacchavarõà>% 21 bhaññoø .
     %<÷ubhaphaladada÷àyàü tàdçgevàntaràtmà(khyà) bahu janayati puüsàü saukhyamarthàgamaü ca . kathitaphalavipàkaistarkayedvartamànàü pariõamati phalàptiþ svapnacintàsvavãryaiþ>% 22 må0
     atra ca vàyavãü chàyàü varjayitvà sarvàsveva chàyàsu a÷ubhaü ÷ubhaü ca phalaü tatkatham ÷ubhaphaleyama÷ubhaphaleyamiti tadda÷à j¤àyate tatsaüj¤ànamantaràtmanaþ svaråpa màlinyàha ÷ubhaphaladeti ÷ubhaü phalaü dadàti yaþ sa ÷ubhaphaladaþ ÷ubhaphaladasya grahasya yà da÷à tasyàm antaràtmà svadehasthaþ paramàtmà citsvaråpaþ tàdçgeva ÷ubho bhavati . tasya ca puruùasya chàyàdar÷itagrahada÷àkàle bahuvidhamanekaprakàraü saukhyaü sukhabhàvamarthàgamaü dhanalàbhaü ca janayatyutpàdayati arthàdevà÷ubhada÷àyàü puruùasyàntaràtmàpya÷ubho bhavati tatra dar÷itagrahachàyà såcità tàdçgeva phaladà sà càsaukhyamanarthàgama¤ca bahuprakàraü janayati mi÷ràyàü mi÷rà ca . yàtràthà¤ca vakùyati %<nimittànucaraü såkùmaü dehendriyamahattaram . tejo hyetaccharãrasthaü trikàlaphalavannéõàm . prãtaye na mano nàrthenàsiddhàvabhinandati . tasmàt sarvàtmanà yàturanumeyaü yathà manaþ . ÷ubhà÷ubhàni sarvàõi nimittàni syurekataþ . ekata÷ca manaþ÷uddhistadvi÷uddhirjayàvahà>% iti kathitaphalavipàkairiti grahàõàü da÷àsu yàni phalàni ÷ubhànya÷ubhàni kathitànyuktàni tàni yaþ puruùo bhuïkte tasya pururuùasya tadgrahada÷à vartate iti j¤eyam etaduktaü bhavati yàdç÷aü phalaü ÷ubhama÷ubhaü và puruùasyopalabhyate tacca yasya grahasya da÷àyàü pañhitaü sà tasya da÷à narasya vartata iti j¤eyam . evaü vartamànàü da÷àntarkayellakùayedityarthaþ . evaü chàyàva÷enàntaràtmava÷ena phalapaktiva÷ena và gaõitasya jàtakasya vartamànàü da÷àü vadet . yathà saurada÷àyàma÷ubhàyàü vyaïgatvamuktaü na ca ÷ubhàyàmatha naikadhyaü vyaïgatvaü dçùñam . ÷ukrada÷àyàü ÷ubhàyàü nidhipràptiruktà na ca sàpi dçùñà . tadarthamàha pariõamati phalàptiriti avãryaiþ balahãnaiþ grahaiþ phalàni yàni ÷ubhàntha÷ubhàni và dattàni tatphalàptiþ phalapràptiþ svapne svapnàvasthàyàü pariõamatyanubhåyate cintàyàü manorathena veti . kecittu %<÷ubhaphaladada÷àyàü tàdçgevàntaràkhyeti pañhitvaivaü vyàcakùate yathà ÷ubhàyàü da÷àyàmantaràkhyàntarda÷à ÷ubhàpi bhavati tadà puüsàü bahu janayati saukhyamarthàgamamiti arthàdevà÷ubhàyàü da÷àyàma÷ubhàntarda÷à asaukhyamanarthàgama¤ca bahu janayatãti>% anena vyàkhyànena ÷ubhàyàma÷ubhàyà¤ca ÷ubhà÷ubhàni bhavanti mi÷raphalaü prayacchanti . na caitadiùyate yasmàduktam %<ekarkùago'rdhamapahçtya dadàti tu svamiti>% atra da÷àpateþ phalamapahçtyàntarda÷àpatireva svaü phalaü dadàtãti j¤eyam anyathàpahçtyeti nirarthakaü syàditi tasmàt pårvapàñhaþ ÷reyàn dvitãyaþ pramàdapàñhaþ . panàhçpàñhena vinà chàyàü dçùñàyà da÷àyàþ ÷ubhà÷ubhatvamànetuü na ÷akyata iti 22 bhaññotpalakçtaü tadvyàkhyànam .
     %<ekagrahasya sadç÷e phalayorvirodhe nà÷aü vaded yadadhikaü paripacyate tat . nànyo grahaþ sadç÷amanyaphalaü hinasti svàü svà da÷àmupagatàþ svaphalapradàþ syuþ>% 23 måø .
     %<athaikagrahadattayoþ phalayoþ sadç÷ayornà÷o bhavati bhinnadattànàü bahånàmapi paktireva bhavatãtyetadvasantatilakenàha ekagrahasyeti sarvàõyeva phalàni nàbhasavarjaü svada÷àyàü grahaþ prayacchatãtyuktam tatraikena graheõa yadà sadç÷aü viruddhaü phaladvayaü dattaü bhavati tasmin sadç÷e tulye dvayoþ phalayorvirodhe sati nà÷o bhavatãti tasya phaladvayasya vadedvråyàt kãdç÷aü tadviruddhamityatrocyate yathà ka÷cidgrahaþ kayàpi yuktyà da÷àphalàdinà suvarõado bhavati sa evànyayà yuktyà aùñavargaphalayogaphaladçùñiphalabhàvaphalànàmanyatamena suvarõàpahàrã bhavati tadà phaladvaye'pi suvarõasambandho'sti iti sàdç÷yaü svarõadànàpahàreõeti virodhaþ . evamekasya grahasya sadç÷e phalayoþ virodhe nà÷aü vadet na suvarõalàbho na càpahàniriti yadadhikaü paripacyate tata ekenàpi graheõa phaladvayaü dattamanyaråpaü tayoþ madhyàdyadadhikaü tatparipacyate . yathà ka÷cidgraho nirdiùñaprakàradvayena suvarõadaþ sa eva prakàreõaikena suvarõàpahàrã tadà dvayoradhikatvàttaddànasya suvarõaü dadàtyeva nàpaharati . atha và prakàradvayena suvarõàpahàrãprakàreõaikena suvarõadastadàpaharaõasyàdhikatvàdapaharatyeva . athavà suvarõàpahàrã råpyada÷ca tathàpi dve asadç÷e asadç÷atvàdadhikaü paripacyate suvarõàpahàrã råpyada÷ca bhavati iti ka÷cit nànyo graha iti anyena graheõa dattaü sadç÷aü virodhyapi phalaü nànyo graho'pi hinastyapaharati yathà ka÷cidgrahaþ suvarõado bhavatyanya÷ca suvarõàpahàrã tadà tatra suvarõadaþ svada÷àyàü suvarõaü dadàti svada÷àyàü suvarõàpahàrã càpaharati anenaitaduktaü bhavati . yathaikagrahasya sadç÷aphalayoþ virove samagrajanmàntare'pi phalanà÷aü vadet anyatra viruddhayorapi phalayoþ nà÷aü na vadet yataþ suvarõado grahaþ svàmàtmãyàü da÷àmupagataþ pràptaþ suvarõalàbhaü karoti suvarõàpahàrã svada÷àmupagataþ pràptaþ suvarõamapaharati etadaùñakavargaphalaü vinà÷ayatastatraikasya grahasya phalasadç÷ayorapi tulyasaükhyayoþ phalayornà÷ã bhaviùyati yathà ca bhaviùyati tathà tatraiva pratipàdapi ùyàmaþ iti>% 23 bhaññoø tàjakãktavarùada÷à hãnàü÷ada÷àkhyà tu nãlaø uktà yathà
     atha da÷àkramaþ %<spaùñàn salagnàn khacaràn vidhàya rà÷ãn vinà'tyalpalavaü tu pårvam . nive÷ya tasmàdadhikàdhikàü÷aü kramàdayaü syàt tu da÷àkrabho'vde . ånaü vi÷odhyàdhikataþ krameõàü÷àdyaü vi÷uddhàü÷aka÷eùakaikyam . sarvàdhikàü÷onmitameva tat syàdanena varùasya mitistu bhàjyà . ÷uddhàü÷akàüstàn guõayedanena labdhaü dhruvàïkena bhavedda÷àyàþ . mànaü dinàdyaü khalu tadgrahasya phalànyathai ùàü nigadettu ÷àstràt . ÷uddhàü÷asàmye balino da÷àdyà balasya sàmye'lpagate'stu pårvà . sàgye vilagnasya balena cintyaü balàdikaü lagnapatervicintyam>% . tatphalàdikaü %<da÷à raveþ pårõabalasya datte>% ityàdinà tatroktaü dç÷yam . pà÷càttyaiþ varùakàle muddà da÷à vyavahriyate sà tu %<varùonmitirjanmabhasaüyutàïkahçtà krameõa ravito dinàni . viü÷ottarãyànusçtestu varùàþ varùaprave÷àt triguõà da÷àþ syuþ>% yathà raveþ ùaóvarùàþ triguõitàþ 18 dinàni . evaü viùoþ 10 varùà varùe 30 dinàni . kujasya 7 varùà varùe 21 dinàni . ràhoþ 18 varùà varùe 54 dinàni . guroþ 16 varùà varùe 48 dinàni . ÷aneþ 19 varùà varùe 57 dinàni . budhasya 17 ùarùà varùe 51 dinàni . ketoþ 7 varùà varùe 21 dinàni . ÷ukrasya 20 varùà varùe 60 dinàni . evaü 360 dinànãti bodhyam . jàtakaratne tu da÷avidhà da÷à uktà 1 yoginã 2 vàrùikã 3 nàkùatrikã 4 sàgnikã 5 muddà 6 viü÷ottarà 7 triü÷ottarà 8 patàkã 9 haüragaurã 10 dainikãti . tatraiva tadvi÷eùo bodhyo vistarabhayàdiha tadànayanàdikaü noktam . %<satye lagnada÷à caiva tretàyàü haragaurikà . dvàpare yoginã caiva kalau nàkùatrikã da÷à>% iti samayàmçtam varàhastu vçhajjàtake etadanàdutyaiva kalau làgnikã da÷à dar÷iteti bodhyam . antarda÷à÷abde viü÷ottarãyada÷àntarda÷à nayane svada÷àbhirda÷àü hatvà da÷abhirbhàgamàharedityeva pàñhaþ . tatra basubhirityapa pàñho bodhyaþ .


#<viü÷ottarãyàntarda÷àcakram .>#
     mahàda÷àvarùàþ ra 6 ca 7 ma 10 svaø . 318 svaø 10 . 0 svaø 4 . 27 caø 6 . maø 7 . 0 rà 1 . 0 18 maø 4 . 6 rà 1 . 6 . 0 jãø . 11 . 6 ràø 10 . 24 jã 1 . 4 . 0 ÷a 1 . 1 . 9 jãø 9 . 18 ÷a 1 . 7 . 0 buø 11 . 27 ÷aø 11 . 12 bu 1 . 5 . 0 ke 4 . 27 buø 10 . 6 keø . 7 . 0 ÷u 1 . 2 keø 4 . 6 ÷u 1 . 8 . 0 raø 4 . 6 ÷u1 . 0 . 0 raø . 60 caø . 7 .
     samaùñivarùàþ 6 10 7 mahàda÷àvarùàþ rà 18 jã 16 ÷a 19 sva 2 . 8 . 12 sva 2 . 1 . 18 sva 30 . 3 jã 2 . 4 . 24 ÷a 2 . 6 . 12 bu 2 . 8 . 9 ÷a 2 . 10 . 6 bu 2 . 3 . 6 ke 1 . 1 . 9 bu2 . 6 . 18 keø 11 . 6 ÷u 3 . 2 . 0 ke1 . 018 ÷u 2 . 8 . raø 11 . 12 ÷u 3 . 0 . 0 raø . 9 . 18 ca 1 . 7 . 0 raø 10 . 0 ca 1 . 4 . ma 1 . 1 . 9 ca 1 . 6 . 0 maø . 11 . 6 rà 2 . 10 . 6 va1 . 0 18 rà 2 . 4 . 24 jã 2 . 6 . 12 samaùñivarùàþ 18 16 19 mahàda÷àvarùàþ bu 17 ke 7 ÷u 20 svaø 2 . 4 . 27 svaø . 4 . 27 sva3 . 4 . ke011 . 27 ÷u 1 . 2 . ra 1 . 0 . 0 ÷u 2 . 10 . 0 raø . 4 . 6 ca 1 . 8 . raø 106 ca 1 . 5 . 0 ma 1 . 2 . ca1 . 5 . 0 maø . 4 . 27 rà 3 . 0 . 0 maø 11 . 27 rà 1 . 0 . 18 jã 2 . 8 . 0 rà2 . 6 . 18 jãø . 11 . 6 ÷a 3 . 2 . jã 2 . 3 . 6 ÷a 1 . 19 . 9 bu 2 . 10 . 0 ÷a 2 . 8 . 9 bu 11 . 27 ke 1 . 2 samaùñivarùàþ 17 7 20 aùñottarãyàntarda÷àmànaü jyotistattve'stãti nàtra pradar÷itam .


#<pårvamanuktatvàt yoginyàmantarda÷àcakramatra pradar÷yate># yoginyantarda÷àcakram .
     mahàda÷àvarùàþ ma 1 . pi 2 . dha 3 . bhrà 4 . bha 5 . u 6 . si 7 . sa 8 .
     antarda÷àmànam . ma 10 . pi 1 . 10 dha 3 . bhrà 5 . 10 bha 8 . 10 u 1 . 3 si 1 . 4 . 10 sa 1 . 9 . 10 pi 20 dha 2 . 0 bhrà 4 . bha 6 . 20 u 10 . si 1 . 2 sa 1 . 6 . 20 ma . 2 . 20 dha 1 . 0 bhrà 2 . 20 bha 5 u 8 . si 11 . 20 sa 1 . 4 maø 2 . 10 pi . 5 . 10 bhrà 1 . 10 bha 3 . 10 u 6 si 9 . 10 sa 1 . 1 . 10 ma . 2 . piø 4 . 20 dha . 8 . 0 ma 1 . 20 u 4 . si 7 sa 10 . 20 ma . 1 . 20 pi . 4 . dha . 7 . bhrà . 10 . 20 u 2 . si 4 . 20 sa 8 ma 1 . 10 pi . 3 . 10 dha . 6 . bhrà 9 . 10 bha 1 . 1 . 10 si 2 . 10 sa 5 . 10 ma 1 . pi 2 . 20 dha . 5 . bhrà . 8 . bha 11 . 20 u 1 . 40 sa 2 . 20 ma . 20 pi 2 . dha 4 bhrà . 6 . 2 bha . 10 . 71 . 2 . si 1 . 6 . 20 samaùñivarùàþ 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 .

#<da÷àkarùa># puø da÷ayà tailàdikamàkarùati à + kçùa--aõ . 1 pradãpe 2 vastrà¤cale puø strãø puüstve vaø vaø . hàràø . õini da÷àkarùin pradãpe hàràø .

#<da÷àkùara># naø da÷a akùaràõi pàde'tra . 1 païktinàmake chandobhede . %<varuõo da÷àkùareõa viràjamudajayat>% yajuø 9 . 36 . 2 da÷àkùarayukte mantrabhede triø . striyàü ñàp . %<da÷àkùarà vai viràñ>% ÷aø bràø 1 . 1 . 1 . 22 . 3 tantrokte strãdevatàmantre strã tatra ar÷a àdyaci gauràø ïãù . %<eùà da÷àkùarã vidyà sarvasampatpradàyinã>% tantrasà- .

#<da÷àïgadhåpa># puø tridãùaghne avagrahapi÷àcàdinà÷ake dhåpavi÷eùe yathà %<vàsayedvà da÷àïgena tridoùaghnena càrbhakam . na÷yanti yasya dhåpena avagrahapi÷àcakàþ . pa¤càü÷à gandhapàùàõàt tàvanmahiùagugguluþ . caturaü÷aü candana¤ca jañàmàüsã ca tàvatã . tribhàgaþ sarjakaþ sàrastàvadeva hi ràlakam . u÷ãrantu dvibhàgaü syàt ghçte bhçùñaü nakhaü samam . karpårã mçganàbhi÷ca ekabhàgau prakãrtitau . eùa da÷àïgadhåpastu rådrasyàpi manoharediti>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam . puùpadànottaraü devàya dãyamàne 3 dhåpavi÷eùe yathà %<madhu mustaü ghçtaü gandho guggulvaguru÷ailajam . saralaü sihlasiddhàrthaü da÷àïgadhåpa ucyate iti>% . anya÷ca . karpåraü kuùñhamaguru guggulurmalayoïbhavam . ke÷araü vàlakaü patraü tvak jàtãkoùamuttamam . sarvametadghçtayutaü da÷àïgadhåpa ãrita iti .

#<da÷àïgula># naø da÷a aïgulaya iva phalatvagupari santyasya ac . 1 kharbuje phalabhede bhàvapraø tasya phalopari aïgulàkàrada÷asiràsattvàt tathàtvam . tadguõàþ kharvuja÷abde 2469 pçø uktàþ . da÷a aïgulayaþ pramàõamasya taddhitàrthadvigoþ ñha¤ tasya luk acsamàø . 2 da÷àïgulipramàõayukte triø . %<niþkùepyo'yomayaþ ÷aïkurjvalannàsye da÷àïgulaþ>% manuþ . sahasra÷orùetyàdi %<atyatiùñhadda÷àïgulam>% çø 10 . 90 . 1 %<da÷àïgulaü da÷àïguliparimitaü de÷amatyatiùñhat atikramya vyavasthitaþ>% bhàø .

#<da÷àdhipati># puø 6 taø jyotiùokte 1 da÷àpatau ravyàdigrahe da÷ànàü padàtãnàmadhipatiþ . da÷apadàtyadhyakùe ràjaniyukte 2 sainyabhede ca (jamàdàra) %<samànà÷anapànàste kàryà dviguõavetanàþ . da÷àdhipatayaþ kàryàþ ÷atàdhipatayastathà . tataþ sahasràdhipatiü kuryàcchåramatandritam>% bhàø ÷àø 100 aø .

#<da÷ànana># puø da÷a ànanànyasya . ràvaõe ÷abdaraø . %<da÷ànana kirãùñebhyastatkùaõaü ràkùasa÷riyaþ>% raghuþ . %<dhvaüsitoddhata da÷ànanàm>% (laïkàm) màghaþ . da÷àsyàdayo'pyatra .

#<da÷ànika># puø àne jãvane hitaþ ànikaþ da÷àbhede ànikaþ . dantãvçkùe ÷abdaca0

#<da÷ànta># puø 6 taø . 1 vàrdhake 2 vartikànte ca . %<nirviùñaviùayasnehaþ sa da÷àntamupeyivàn . àsãdàsannanirvàõaþ pradãpàrcirivoùasi>% raghuþ .

#<da÷àmaya># puø da÷àmayà yasmàt . rudre hemacaø .

#<da÷àpavitra># naø da÷à vastrà¤calaü pavitramiva . ÷ràddhàdideye vàsaþkhaõóe . %<da÷àpavitranàmako yo vastrakhaõóastenodgato droõakala÷amålamadhye vilabhàgàn mantragataistribhiþ ÷odhayet>% %<da÷àpavitrasya madhye ÷uklàü pårõàü sruvaü soma dhàràsràvaõàrthaü yajamàna àbaghnàti, sà nàbhirityucyate . udãcãnada÷amavàcãnanàbhi ca da÷àpavitraü kçtvà droõakala÷asyopariùñàdudgàtràdayastato vitanuyuþ . vitanya ca da÷àpavitrasya koõàn dhàrayeyuþ>% tàø bràø 1 . 2 bhàø . %<atha da÷àpavitramupaspç÷ya haïkaroti>% ÷ataø bràø 4 . 2 . 2 . 11

#<da÷àruhà># strã da÷asu dikùu àrohati à + ruha--ka . kaivartãmustake ràjaniø .

#<da÷àrõa># puø da÷a çõàni dugsaüõi bhåmayo jalàdhàrà và yatra %<pravatsetyàdinà>% pàø vçddhiþ . 1 de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saüø kårmavibhàge 14 aø àgneyyàmukto yathà %<àgneyyàü di÷i kosalàþ>% ityupakrame %<niùàdaràùñràõi purikadà÷àrõàþ>% . svàrthe aõ . %<tulàdhare'vantyaparàntya sàdhån baõigda÷àrõàn bharukacchapàü÷ca>% 5 aø . %<saptavyàdhà da÷àrõeùu>% ÷ràddhe pàñhyapitçgàthà . tadvàvaka÷abdo yatrànuvàke'dhyàye asti vimuktàø aõ . dà÷àrõa da÷àrõa÷abdayukte anuvàke adhyàye ca . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . dà÷àrõa pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca %<tatra dà÷àrõako ràjà sudharmà lomaharùaõam . kçtavàn bhãmasenena mahadyuddhaüniràyudham>% bhàø saø 28 aø . bhãmapràcãjaye . atra svàrthe ka . bahuùu aõo luk . %<pårvamàgaskçto jitvà da÷àrõàþ samare jitàþ>% bhàø àø 113 aø . vijityàlpena kàlena da÷àrõànajayat prabhuþ . pratãcãstho'pi tannàmà de÷o'sti %<tàn da÷àrõàn sa jitvà ca pratasthe pàõóunandanaþ>% bhàüø saø 31 aø . nakulapratãcãjaye . ataeva bhàø bhãø 9 aø %<ataårdhaü janapadànnibodha gadatomama>% ityu pakrame %<uttamà÷ca da÷àrõà÷ca mekalà÷cotkalaiþ saha>% ityatra uttamatvena pårvaü pårvadakùiõasyàm da÷àrõànuktvà jañharàþ kukkurà÷caiva sada÷àrõà÷ca bhàrata! . punaranyo nirvi÷eùaõo da÷àrõade÷a uktaþ . parastàcca vàtàyanà da÷àrõà÷ca romàõaþ ku÷avindavaþ ityatra vàtàyanatvenavi÷eùaõàt tàdç÷o'pi de÷abhedo'stãti gamyate . %<sampatsyante katipayadinasthyàyi haüsà da÷àrõàþ>% meghaø .

#<da÷àrõeyu># puø pauravaraudrà÷vançpasya putrabhede %<da÷àrõeyurjaleyu÷ca sthaleyu÷ca mahàvalaþ>% harivaüø 31 aø .

#<da÷àrdha># naø da÷ànàmardham . 1 pa¤casaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca %<aõvyomàtrà vinà÷inyo da÷àrdhànàntu yàþ smçtàþ>% manuþ . %<chidreõa yantrasya samarpayadhvaü ÷araiþ ÷itairvyomacarairda÷àrdhaiþ>% bhàø àø 185 aø . da÷a balàni çdhoti çdha--aõ . 3 da÷abale buddhe trikàø da÷avala÷abde dç÷yam .

#<da÷àrha># puø kroùñçvaü÷yadhçùñançpasya putrabhede %<dhçùñasya jaj¤ire putràtrayaþ paramadhàrmikàþ . àvantya÷ca da÷àrha÷ca balã viùahara÷ca yaþ>% harivaø 37 aø kroùñuvaü÷yoktau . bhàgaø 9 . 24 . 3 ukte 2 vçùõinçpapautre ca . %<krathasya kuntiþ putro'bhåd vçùõi stasyàtha nirvçtiþ . tato da÷àrho nàmnàbhåt tasya vyomaþ sutastataþ>% . upacàràt 3 tadvaü÷ye nçpe 4 tadadhikçtade÷e ca %<dhaumya¤ca bhãma÷ca yudhiùñira¤ca yamau ca kçùõà¤ca da÷àrha sihaþ . uvàca diùñyà bhavatàü ÷ivena pràptaþ kirãñã muditaþ kçtàstraþ . provàca kçùõàmapi yàj¤asenãü da÷àrhabhartà sahitaþsuhçdbhiþ>% bhàø vaø 183 aø . 5 viùõau puø %<vijayojayaþ satyasandho da÷àrhaþ svàtvatàü patiþ>% viùõuø saø . ÷aïkarabhàùye tu dà÷àrha iti pañhitvà dà÷odànaü tamarhati dà÷àrhaþ da÷àrhasya kule utpannatvàdvà vyàkhyàtam . da÷àrhasya gotràpatyam ÷ivàø aõ . dà÷àrha yaduvaü÷yamàtre kçùõàdau triø striyàü ïãp . da÷àrhastadvàcaka÷abdã'styatra adhyàye anuvàke và vimuktàø aõ . dà÷àrha da÷àrha÷abdayukte anuvàke adhyàye ca . 6 àyudhajãvisaüghabhede ca . tataþ svàrthe par÷vàø aõ . dà÷àrha àyudhajãvisaüghabhede . praj¤àø svàrthe aõ . dà÷àrha yaduvaü÷ye nçpamàtre ca .

#<da÷àvatàra># puø da÷a avatàrà asya . viùõau da÷a avatàrà÷ca avatàra÷abde dç÷yà anye'pi da÷àvatàràþ matsyapuø uktà yathà %<dharmànnàràyaõasyàü÷aþ saümåta÷càkùuùe'ntare . yaj¤a¤ca vartayàmàsurdevà vaivasvate'ntare . pràdurbhàve tatastasya brahmà hyàsãt purohitaþ . yugàkhyàyà¤caturthyàntu àpanneùu sureùu vai . saübhåtaþ sa samudrànte hiraõyaka÷iporbadhe . dvitãye narasiühàkhye rudro hyàsãt purohitaþ . valisaüstheùu lokeùu tretàyàü saptamaü prati . tçtãye vàmanasyàrthe dharmeõa tu purodhasà . etàstisraþ smçtàstasya divyàþ saübhåtayo dvijàþ . mànuùyàþ sapta ye'nye tu ÷àpajàstànnibodhata . tretàyuge tu prathame dattàtreyo babhåva ha . naùñe dharme caturthàü÷e màrkaõóeyapuraþsaraþ . pa¤camaþ pa¤cada÷yàntu tretàyàü sambabhåva ha . màndhàtà cakravartã tu tasyautathyapuraþsaraþ . ekonaviü÷yàü tretàyàü sarvakùatràntakçdvibhuþ . jàmadagnyastathà ùaùñho vi÷vàmitra puraþsaraþ . caturviü÷e yuge ràmo va÷iùñhena purodhasà . saptamo ràvaõasyàrthe jaj¤e da÷arathàtmajaþ . aùñame dvàpare viùõuraùñàviü÷e parà÷aràt . vedavyàsastathà jaj¤e jàtåkarõapuraþsaraþ . kartuü dharmavyavasthànamasuràõàü praõà÷anam . tiùye navamake jaj¤e tapasà puùkarekùaõaþ . devakyàü vasudevena dvaipàyanapuraþsaraþ . tasminneva yuge kùãõe sandhyà÷iùñe bhaviùyati . kalkã viùõuya÷à nàma pàrà÷aryapuraþsaraþ . da÷amo bhàvyasaübhåto yàj¤avalkyapuraþsaraþ .>%

#<da÷à÷va># puø da÷a a÷và rathe'sya . candre ÷abdaraø . %<rathastricakraþ somasya kundàbhàstasya vàjinaþ . vàmadakùiõato yuktà da÷a tena caratyasau . vãthyà÷rayàõi ÷çkùàõi dhruvàdhàreõa veginà . hràsavçddhikramastasya rà÷ãnàü savituryathà . arkasyeva sthitasyà÷vàþ sakçdyuktà vahanti te . kalpaümekaü muni÷reùñha! vàrigarbhasamudbhavàþ>% puràõa sarvasve viùõuø puø .

#<da÷à÷vamedha(dhika)># naø kà÷ãsthatãrthabhede tanamahàtmyàdikathà kà÷ãø khaø 52 aø uktà yathà
     %<sàhàyyaü pràpya ràjarùerdivodàsasya padmabhåþ . iyàja da÷abhiþ kà÷yàma÷vamedhairmahàmakhaiþ . adyàpi homadhåmoghairyadvyàptaü gaganàntaram . tadà prabhçti naiveha nãlimànaü jahàtyadaþ . tãrthaü da÷à÷vamedhàkhyaü prathitaü jagatãtale . tadà prabhçti tatràsãdvàràõasyàü ÷ubhapadam . purà rudrasaro nàma tattãrthaü kalasodbhava! . da÷à÷vamedhikaü pa÷càjjàtaü vidhiparigrahàt . svardhunyatha tataþ pràptà bhagãrathasamàgamàt . atãva puõyavajjàta matastãrthamanuttamam . vidhirda÷à÷vamedhe÷aü liïgaü saüsthàpya tatra vai . sthitavàn na gato'dyàpi kvàpi kà÷ãü vihàya tu . ràj¤o dharmaratestasya chidraü nàpa ca ki¤cana . ataþ puràreþ purato viditvà kiü vadedvidhiþ . kùetraprabhàvaü vij¤àya dhyàyan vi÷ve÷varaü vibhum . brahme÷varaü ca saüsthàpya vidhistatraiva saüsthitaþ . parà tanuriyaü kà÷ã vi÷ve÷asyeti ni÷citam . asyàþ saüsevanàcchambhurna kupyati purà mayi . kaþ pràpya kà÷ãü durmedhàþ punastyaktumihehate . anekajanmajanitakarmanirmålalakùaõàm . vi÷vasantàpasaühartuþ sthàne vi÷vapatestanuþ . santàpyate paraü kà÷yàvi÷leùajamahàgninà . pràpya kà÷ãü tyajedyastu samastàghaughanà÷anãm . nçpa÷uþ sa parij¤eyo mahàsaukhyaparàïamukhaþ . nirvàõalakùmãü yaþ kàïkùedbha¤jan saüsàradurgatim . tena kà÷ã na santyàjyà yadyàptai÷àdanugrahàt . yaþ kà÷ãü saüparityajya gacchedanthatra durmatiþ . tasya hastalàdgaccheccatu rvargaphalodayaþ . nivarhaõãmaghaughasya supuõyaparivçühiõãm . kaþ pràpya kà÷ãü durmedhàstyajenmokùasukhapradàm . satyaloke kçtaü saukhyaü kva saukhyaü vaiùõave pade . yat saukhyaü labhyate kà÷yàü nimeùàrdhaniùevaõàt . vàràõasãguõagaõànnirõãya druhiõastviti . vyàvçtya mandaragiriü na punaþ pratyagànmune! . skanda uvàca . mitràvaruõayoþ putra . mahimànaü bravãmi te . kà÷yàü da÷à÷vamedhasya sarvatãrtha÷iromaõeþ . da÷à÷vamedhikaü pràpya sarvatãrthottamottamam . yat ki¤cit kriyate karma tadakùayamiheritam . snànaü dànaü tapo homaþ svàdhyàyo devatàrcanam . sandhyopàstistarpaõa¤ca ÷ràddhaü pitçsamarcanam . da÷à÷vamedhike tãrthe sakçt snàtvà narottamaþ . dçùñvà da÷à÷vamedhe÷aü sarvapàpaiþ pramucyate . jyaiùñhe màsi site pakùe pràpya pratipadaü tithim . da÷à÷vamedhike snàtvà muvyate janmapàtakàt . jyaiùñha÷ukladvitãyàyàü snàtvà rudrasarovare . janmadvayakçtaü pàpaü tatkùaõàdeva mu¤cati . evaü sarvàsu tithiùu kramàt snàyànnarottamaþ . à ÷uklada÷amãü yàvadda÷ajanmàghamutsçjet . tithiü da÷aharàü pràpya da÷ajanmàghahàriõãm . da÷à÷camedhike snàtãyàmãü pa÷yenna yàtanàm . liïgaü da÷à÷vamedhe÷aü dçùñvà da÷aharàtithau . da÷ajanmàrjitaiþ pàpaistyajyate nàtra saü÷ayaþ . snàto da÷ahàràyàü yaþ påjayelliïgasuttamam . bhaktyà da÷à÷vamedhe÷aü na ta garbhada÷à spç÷et . jyaiùñhe màsi site pakùe pakùaü rudrasare naraþ . kurvanvai vàrùikãü yàtràü na vighnairabhibhåyate . da÷à÷vamedhàvabhçthairyat phalaü samyagàpyate . da÷à÷vamedhe tannånaü snàtvà da÷aharàtithau . svardhunyàþ pa÷cime tãre natvà da÷ahare÷varam . na durda÷àmavàpnoti pumàn puõyatamaþ kvacit . yat kà÷yàü dakùiõadvàramantargehasya kãrtyate . tatra brahme÷varaü dçùñvà brahmaloke mahãyate . iti bràhmaõave÷ena vàràõasyàü mahàdhiyà . druhiõena sthitaü tàvadyàvadvi÷veràgamaþ . divodàsã'pi ràjendro vçddhabràhmaõaråpiõe . brahmaõe kçtayaj¤àya brahma÷àlàmakàrayat . brahem÷vara samãpe tu brahma÷àlà manoharà . brahmà tatràvasaddhyoma brahmathãùairninàdayan .>%

#<da÷àha># puø da÷ànàmahràü samàhàraþ ñaca samàø samàhàratvàt nàhràde÷aþ %<ahràntàþ puüsi>% pàø puüstvam . da÷adinamamudàye . %<da÷àhaü ÷àvamà÷aucaü sapiõóe÷u vidhãyate>% %<atikrànteda÷àhe tu triràtra ma÷ucirbhavet>% manuþ .

@<[Page 3508b]>@
#<da÷in># triø baø vaø da÷a saükhyàþ santi veùàm óini . 1 da÷asaükhyàyukte . da÷asaükhyà gràmàþ adhikçtatvena santyasya óini . 2 ràj¤à niyukte da÷agràmàghikçte ca %<da÷ã kulantu bhu¤jãta viü÷ã pa¤caü kulàni ca>% manuþ . da÷a saükhyàþ pramàõaü yeùàm óini . 3 da÷asaükhyàpramàõake triø . %<tàü da÷ibhiþ pràyuïkta>% ÷ataø bràø 13 . 14 . 2 . da÷à vartikà vastrà¤calaü và astyasya ini . 4 da÷àyukte dãpe 5 sada÷e vastre ca tri0

#<da÷ãvidarbha># puø dakùiõasthe de÷abhede athàpare janapadà ityupakrame %<da÷ãvidarbhàþ kàntãkàstaïganàþ parataïganàþ>% bhàø bhãø 9 aø .

#<da÷endhana># puø da÷à vartikaiva indhanaü yasya . pradãpe trikàø .

#<da÷era># triø da÷÷a--erak . hiüsre trikàø .

#<da÷eraka># puø da÷era + saüj¤àyàü kan . 1 madhyade÷e so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . dà÷eraka pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca . bahuùu aõã luk . 2 da÷eraka tatràrthe vaø vaø . hemacandre da÷eruka iti pàñhàntaram .

#<da÷e÷a># puø da÷ànàmã÷aþ . da÷àpatau 1 ravyàdigrahe . da÷ànàü gràmàõàmã÷aþ . 2 ràj¤à niyukte da÷agràmàdhikçte ca . %<÷aüsed gràmo da÷e÷àya da÷e÷o viü÷atã÷inam>% manuþ .

#<da÷aikà÷ika># triø ekàda÷àrthatvàdekàda÷a vastato da÷a ye dattà da÷a ekàda÷a bhaviùyanti te da÷aikàda÷àþ nipàtanàt samàsànto'kàraþ . %<prayacchati garhyam>% pàø da÷aikàda÷àn prayacchatãtyarthe kusãdada÷aikàda÷àt ùñhanùñhacà viti pàø ùñhac . ÷ataü prati da÷akaråpàü vçddhiü grahotari vàrdhuùikabhede striyàü ùittvàt ïãù .

#<da÷oõi># puø da÷a bahavaþ uõayo'sya . bahuhabiùke %<da÷oõaye kavaye tarkasàtau>% çø 6 . 20 . 4 %<da÷oõaye bahuhaviùkàt kavaye medhàvinaþ pa¤camyarthe caturthã>% bhàø .

#<da÷auùadhakàla># puø da÷avidha auùadhakàlaþ ÷àø kaø . da÷avidhe auùadhakàle sa ca su÷rute uttaratantre ukto yathà ata årdhvaü da÷auùadhakàlànvakùyàmaþ . tatra %<nirbhaktaü pràgbhaktamadhobhaktaü madhyebhaktabhantaràbhaktaü sabhaktaü sà mudgaü muhurmuhurgràsaü gràsàntara¤ceti da÷auùadhakàlàþ . tatra nirbhaktaü 1 kevalamevauùadhamupayujyate1 . bãryàdhikaü bhavati bheùajamannahãnaü hanyàttathàmayamasaü÷ayamà÷u caiva . tadbàlavçddhayuvatãmçdavo'tha pãtvà glàniü paràü sabhupayànti balakùaya¤ca . pràgbhaktaü 2 nàm yanmu pràgbhaktasyopayujyate . ÷ãghraü vipàkamupayàti balaü na hiüsyà dannàvçtaü na ca muhurvadanànnireti . pràgbhaktasevanamatho valamàdaüdhàti dadyàcca vçddha÷i÷ubhãruvaràïganàbhyaþ . adho bhaktaü 3 nàma yadbhuktànte pãyate . pãtaü yadannamupayujya tadårdhvakàle hanyàdgadàn vahuvidhàü÷ca balaü dadhàti . madhyebhaktaü 4 nàma yanmadhye bhaktasya pãyate . madhye tu pãtamupahantyavisàribhàvàdye madhyadehamabhibhåya bhavanti rogàþ . antaràbhaktaü 6 nàma yadantarà pãyate pårbàparayorbhaktayoþ . hçdyaü manobalakarantvatha dãpanãyaü pathya¤ca sambhavati càntarabhaktametat . sabhaktaü 7 nàmauùadheùu yatsàdhyate bhaktam . pathyaüsabhaktamabalàbalayorhi nityaü taddveùiõàmapi tathàü ÷i÷uvçddhayo÷ca . sàmudgaü 8 nàma yadbhaktasyàdàvante ca pãyate . doùe dvidhà pratisçte tu samudga saüj¤amàdyantayoryada÷anasya niùevyate tu . muhurmuhurnàma 8 sabhaktamabhaktaü và yadauùadhaü muhurmuhurupayujyate . ÷vàse muhurmuhuratipasçte ca kàse hikkàvamãùu ca vadantyuprayojyametat . gràmaü 9 nàmakabalanam (phalamasya mudritapustake patitam) gràsàntaraü 10 nàma yatpiõóavyàmi÷ram . gràsàntareùu vitaredvamanãyadhåmàn ÷vàsàdiùu prathitadçùñaguõàü÷ca lehàn . evamete da÷auùadhakàlàþ>% .

#<dasa># utkùepe upakùape ca apakùaye akaø diø paraø sakaø señ . dasyati . irit adasat adàsãt--adasãt . udit . dasitvà dastvà . %<teùàü di÷o'dasyan>% taiø saø 1 . 6 . 1 1 . 3 %<tvàü tsàrã dasamàno bhagamãññe takvavãye>% çø 1 . 134 5 . àrùastaï gaõavyatyaya÷ca %<mà te pràõa upadasan>% athaø 5 . 30 . 15 %<abrahmatàvidasàma>% yajuø 10 . 22

#<dasa># dar÷ane daü÷ane ca cuø àø sakaø señ idit . daüsayate adadaüsata daüsa÷abde dç÷yam .

#<dasa># puø dasa upalape vede bhàve ac . upakùepe %<manuü cakruruparaü dasàya>% çø 6 . 21 . 21 . dasàya ÷atråõàmupakùepàya bhàø loke tu gha¤ dàsa ityeva tatràrthe utkùepe ca .

#<daseraka># puø da÷eraka÷abdàrthe marude÷e daserakàþ kekayàþ sakaikeyàþ vçø saø 4 aø . so'bhijanosthasya tasya ràjà và aõ . dàseraka pitràdikrameõa tatra vàsini tannçpe ca bahuùu aõo luk . tatràrthe %<àvantyàn dàkùiõàtyàü÷ca pàrvatãyàn daserakàn>% bhàø droø 11 aø . dàseraka pçùoø . 2 gardhabhe puüstrãø . %<yàstriùñhantyaþ pramehanti yathaivoùñra daseraükàþ>% bhàø kaø 10 aø . ayaü tàlavyamadhya÷ca trikàø .

@<[Page 3509b]>@
#<dasma># triø dasa upakùepe mak 1 upakùepake puråõi dasmo niriõàti vyajasraiþ çø 1 . 148 . 4 . %<dasma upakùapayità>% bhàø dasa dar÷ane karmaõi mak . 2 dar÷anãye %<ràjeva dasma! niùado'dhivarhiùi>% çø 10 . 43 . 2 . %<he dasma! dar÷anãyendra!>% bhàø . %<dasmat kçõoùyadhvaram>% 1 . 74 . 4 . dasmat dasu daü÷anadar÷anayoþ iùiyudhãndhãtyàdinà mak . %<dasmamityatra makàrasya varõavyatyayena takàraþ>% bhàø etenàsya tàntatvakalpanam pràmàdikam . jujoùadindrodasmavarcàþ çø 1 . 173 . 4 %<dasmavarcàþ dar÷anãyatejàþ>% bhàø 3 yajamàne 4 caure 5 hutà÷ane ca mediø . khàrthe yat dasmya dar÷anãye triø . %<dvyukùàya dasmyaü vacaþ>% çø 8 . 24 . 20 .

#<dasyu># puø dasa--yuc anunàsikatvàt nànàde÷aþ . 1 mahàsàhasike (óàkàit) 2 khale ca ÷abdàrthaciø %<÷vabhirhatasya yanmàüsaü ÷uci tanmanurabravãt . kravyàdbhi÷ca hatasyànyai÷caõóàlàdyai÷ca dasyubhiþ>% manuþ . %<mukhabàhårupajjànàü yà loke jàtayo bahiþ . mlecchavàca÷càryavàcaþ sarve te dasyavaþ smçtàþ>% manåkte bràhmaõàdicaturvarõabhinne 3 jàtibhede ca . %<pramàdhanãpacàraj¤amadàsaü dàsajãvanam . sairindhraü vàguràvçttiü såte dasyurayogaye>% manuþ . 4 karmavarjite ca . %<gardhate dasyujåtàya stavàn>% çø . 6 . 24 . 8 . %<daüsyujåtàya karmavarjitaiþ preritàya>% bhàø 5 upakùapake triø 6 asure puø %<cetante dasyutarhaõà>% çø 9 . 47 . 2 %<dasyånàmasuràõàü tarhaõà>% bhàø %<sa vajrabhçddasyu hà bhãma ugraþ>% çø 1 . 100 . 12 dasyuhà %<dasyånàmupakùapayitçõàmasuràõàü vahantà>% bhàø .

#<dasyusàt># avyaø dasyunàmadhãnaü bhavati karoti sampadyate và sàti . taskaràdhãne bhåtàdau %<antà÷càkàla eva syurloko'yaü dasyusàdbhavet . pateyurnarakaü ghoraü yadi ràjà na pàlayet>% bhàø ÷àø 68 aø .

#<dasra># puüstrãø dasyati pàüsån dasa utkùape rak . 1 gardhabhe striyàü jàtitvàt ïãù . dasyati rãgàn kùipati dasa upakùepe . 2 a÷vinãkumàrayordvayoþ dviø vaø . tattulyasaükhyatvàt 3 dvitvasaükhyàyàü 4 tatsaükhyeye ca tadadhiùñhàtçkatvàt 5 a÷vinãnakùatre ca mediø . %<anusasratustamatha dasrayoþ sutau>% màghaþ . tayormadhye vi÷eùa vàcitve ekavacanànto'yaü %<nàsatya÷caiva dasra÷ca smçtau dvàva÷vinàmapi . màrtaõóasyàtmajàvetàvaùñamasya mahàtmanaþ>% bhàø ÷àø 208 . %<devau tasyàmajàyetàma÷vinau bhiùajàü varau . nàsatya÷caiva dasra÷ca smçtau dvàva÷vinàviti>% harivaø 9 aø . nàsatyadasrayordvanvacàritvàt dvivacanàntatà 6 hiüsre triø . 7 ÷i÷ire naø saükùiptasàraþ .

#<dasradevatà># strãø dasrau devatà asya . a÷vinãtàràyàü hemaø . a÷viyamadahanetyàdivàkye tasyà dasradaivatyamanusandheyam .

#<dasraså># strãø dasrau såte så-kvip . såryapatnyàü tvaùñçkanyàyàü saüj¤àyàm trikàø a÷vinãkumàra÷abde dç÷yam

#<daha># dãptau akaø dàhe sakaø cuø ubhaø señ idit . daühayati te adadaühat ta .

#<daha># dàhe bhasmãkara÷ce sakaø bhvàø paø aniñ . dahati adhàkùãt dadàha dehatuþ . dagdhà dahyàt dhakùyati . dagdhaþ dagdhiþ dagdhvà dagdhavyaþ dahanãyaþ dàhyaþ . dàhaþ dahanam . dàhayati adadãhat didhakùati %<uùõo dahati càïgàraþ ÷ãtaþ kçùõàyate karam>% hitoø %<kruddhaü kulaü dhakùyati viprabahniþ>% bhaññiþ vçkùànaïgàrakàrãva mainàn dhàkùãþ samålakàn bhàø saø . 60 aø %<dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ>% sàø daø %<dehaü dhàraõayàgneyyà dagdhvà dhàmàvi÷at svakam>% bhàgaø %<dagdhavyo'sau kañàgninà>% sanuþ . karmaõi dahyate adàhi dehe . %<dahyate ca kulaü sarvam>% càõakyaþ . %<dehe laïkà mate÷varà>% bhaññiþ daüdahyate . %<daüdahyamànàü ÷okena>% bhaññiþ .

#<dahadahà># strã kumàrànucaramàtçbhede %<khyàtà dahadahà caiva tathà dhamadhameti ca>% bhàø ÷aø 47 aø daha daheti bakti mayåravyaø kartàraü càbhidadhàtãti kartari ayaü sàdhuþ evaü dhamadhagetyatràpi bodhyam .

#<dahana># puø daha-lyu . 1 agnau, %<davadahanastuhinadãdhitistasya>% sàø daø %<daha dahana! tadaitat pàpamaïgaü madãyam>% sãtoktiþ . 2 citrakavçkùe, 3 bhallàtake, 4 duùñacetasi ca . 5 kapote puüstrãø ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 6 dàhakamàtre triø . lokadahana! mano dahana ityàdi . 7 rudrabhede puø . %<ekàda÷a sutàþ sthàõoþ khyàtàþ paramatejasaþ . mçgavyàdhatha sarpa÷ca nirçti÷ca mahàya÷àþ, . ajaikapàdahirbudhnyaþ pinàkã ca parantapaþ . dahano'the÷vara÷caiva kapàlã ca mahàdyutiþ, sthàõurbhaga÷ca bhagavàn rudrà ekàda÷a smçtàþ>% bhàø àø 66 aø . upacàràt 8 kçttikànakùatre %<dahanavidhi÷atàkhyàmaitrabhaü saumyavàre>% jyoø taø . bhàve lyuñ . 9 dàhe naø . %<aparo dahane svakarmaõàü vavçte j¤ànamayena vahninà>% raghuþ .

#<dahanaketana># puø naø dahanasya ketana iva . dhåme hemacaø .

#<dahanapluùña># triø dahanàdiva pluùñaü ploùaõaü yasmàt . vaidyakaprasiddhe (velestàrà) padàrthe agnipluùñàdayo'pyatra . tatpadàne hi dehe vahneriva ploùaõaü (phoskà) bhavatãti prasiddhiþ .

#<dahanapriyà># strã 6 taø . svàhàyàmagnibhàryàyàm trikà0

#<dahanarkùa># naø 6 taø . kçttikànakùatre %<yadà vi÷àkhàsu mahendramantrã suta÷ca bhànordahanarkùayàtaþ>% vçø saø 10 aø . dahanabhàdayo'pyatra .

#<dahanasàrathi># puø 6 taø . vàyau . %<dakùiõadahanasàrathirayàhataca¤calacåtakalike>% da÷aku . dahanasahacaràdayo'pyatra .

#<dahanàguru># naø dahanasya dàhàya aguru . dàhàguruõi ràjani0

#<dahanàràti># puø 6 taø . jale ràjaniø . tasya vahrinà÷akatvàt tathàtvam dahanaripuprabhçtayo'pyatra .

#<dahanopala># puø dahanàya vahraye hitaþ upalaþ (àtasã) såryakàntamaõau hemaø . såryakiraõasamparkeõa hi tato vahneþ pràdurbhàvàt tasya tathàtvam .

#<dahanolkà># 60 . visphuliïgaråpàyàmulkàyàm trikà0

#<dahara># puø daha--ara . 1 måùikàyàü 2 svalpe 3 bhràtari 4 bàlake ca mediø . 5 atisåkùme 6 durvodhe ca %<atha yadidaü daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo'sminnantaràkà÷astasmin yadantastadanveùñavyaü tadvàva vijij¤àsitavyam>% chàø uø . tatra svalpe %<neùñà patnãmàneùyan kau÷aü vàsaþ paridhàpayati caõóàtakaü daharaü và>% kàtyàø ÷rauø 14 . 5 . 3 %<paridhàpayatãti kàritatvàdadhyeùaõàtra bhavati caõóàtakaü calanaka ucyate evaü hyabhiyuktopade÷aþ ardhorukaü vilàsinyà vàsa÷caõóàtakaü vidþ>% daharaü tu kauponam dahara÷abdasyàlpavàcakatvàt karkaþ . 2 narake 3 varuõe ca uõàdiø .

#<daharàkà÷a># puø karmaø . cidàkà÷e ã÷vare .

#<dahna># puø dahanrak . 1 dàvàgnau 2 jañhare ca . %<so'nyajanmani dahràgnirvi÷ravà÷ca mahàtapàþ>% bhàgaø 4 . 1 . 30 %<dahràgniþ jañharàgniþ>% ÷rãdharaþsvalpàrthasyaivàtra karmadhàrayaþ jañharasthasyàgneþ svalpatvàt ityanye .

#<dà># dàne bhvàø paraø sakaø señ õa it . yacchati praõiyacchati adàt . dadau dadatuþ . deyàt . dàsyati . deyam dànãyaü dàtavyaü dattaþ dàtum dattvà .

@<[Page 3511a]>@
#<dà># dàne juhoø ubhaø sakaø señ . dadàti datte praõidadàti . dadyàt dadãta . dadàtu dadatu dehi dattàm datsva . adadàt adatta . adàt adita . dadau daditha--dadàtha dadiva . dade dadiùe . dàtà deyàt dàsãùña . dàsyati . karmaõi dãyate adàyi adàyiùàtàm--adiùàtàm . dàsãùña--dàyiùãùña dàsyate--dàyiùyate . dàpayati . ditsati dedãyate . dàtavyaþ dànãyaþ deyam . dàtà . dànaü dàyaþ dattaü prattam . dàtuü dattiþ dattvà pradàya . dadat dadànaþ . dadivàn . %<yo dadàti sa kukådaþ>% amaraþ . %<mårdhni mårdhàbhiùiktasya dadati sma vidhànataþ>% ràmàø ayoø 26 saø %<dadyàccaivàsanaü svakam>% %<so'ntarda÷àhàt taddravyaü dadyàccaivàdadãta và>% manuþ . %<dehi yuddhaü narapate! mamàdya raõamårdhani>% bhàø u0193 aø %<dadau sa da÷a dharmàya>% manuþ . %<avakà÷aü kilodanvàn ràmàyàbhyarthito dadau>% raghuþ . %<pàõóavànàü sabhàmadhye'duryo dhanaupàgataþ . tasmai gà¤ca hiraõya¤ca>% vidagdhamåø . %<na dàsyàmi samàdàtuü somaü kasmaicidapyaham>% bhàø àø 34 aø %<dàtavyamiti yaddànaü dãyate'nupakàriõe>% gãtà %<deyaü dàrasutàdçte>% yàj¤aø . %<dattabhuktaphalaü dhanam>% dàyabhàgadhçtabhàratam %<dattàtmà tu svayaü dattaþ>% manuþ %<sutà dade tasya sutàya maithilã>% bhaññiþ . %<àdadànaþ parakùetràt>% na daõóaü dàtumarhati %<sa j¤eyaþ dattrimaþ sutaþ>% manuþ %<teùàü dattvà tu tçpteùu sapavitraü tilodakam>% smçtiþ . %<aditsantaü dàpayati prajànan>% yajuø 9 . 24 . %<dàyàdànapi dàpayet>% manuþ . %<teùàma÷ãtiü yànàni ratnapårõàni dàpaya>% ràmàø ayoø 32 saø . %<sa dàpyaþ pathamaü damam>% yàj¤aø %<asmabhyaminna ditsasi>% çø 1 . 170 . 3 %<ditsantaü bhåyo yajamàna÷ciketa>% çø 2 . 14 . 10 .
     ati + atikramya dàne atyantadàne ca . %<na jãvantamatidadàti>% kàtyàø 4 . 1 . 27 . %<atida balirbaddhaþ>% càõa0
     anu + pa¤càddàne tulyaråpadàne pratinidhitvena ca . %<na dåóhye anudadàsi vàmam>% çø 1 . 190 . 5 . %<sårà÷cadasmà anu dàdapasyàm>% 7 . 45 . 2 yaþ ÷ardhate nànadadàti ÷çdhyàm 2 . 12 . 20
     abhi + àbhimukhyena dàne %<tathaiva cainamuktvà vàmapàrùõimabhyadàt>% bhàø vaø 197 aø gadyam .
     ava + adhodàne avattam àdikarmaõi tu và tàde÷aþ yathàha siø kauø %<avadattaü vidatta¤ca pradatta¤càdikarmaõi sudattamanudatta¤ca nidattamiti veùyate>% ca÷abdàdyathàpràptam .
     à + grahaõe %<dadyàccaivàdadãta và>% . %<÷ubhàü vidyà màdadãtàvaràdapi>% manuþ . %<svaü càdàsyàmi bhåyo'ha pàpmànaü jarayà saha>% bhàø àø 84 aø . %<÷arãramàttaü mçtyunà>% chàø uø %<àdadànaþ parakùetràt>% manuþ .
     apa + à + apekùya grahaõe . %<mçtpiõóamapàdàya mahàvãraü karoti>% ÷ataø bràø 14 . 1 . 2 . 17
     ud + à + udasya grahaõe %<udàdàya pçthivãü jãvadànum>% yajuø 1 . 28 .
     upa + à + sàmãpyena grahaõe %<upàttavidyo gurudakùiõàrthã>% raghuþ .
     pari + à + parivartya grahaõe %<paryàdadànaü càstràõi bhãmadhanvànamarjunam>% bhàø uø 48 aø %<tasminnidhãnàdadhotapraj¤àü paryàdadãta ca>% bhàø ÷àø 86 aø .
     prati + à + pratigrahaõe dattasya punargrahaõe ca . %<÷ubhà÷ubhaü karmakçtaü yadanyattadeva pratyàdadate svadehe>% bhàø ÷àø 202 aø %<na càhaü ÷aktaþ ÷àpaü pratyàdàtum>% bhàø àø 3 a0
     vi + à + aïgàdeþprasàraõe àtmaø svàïgaprasàraõe tu paraø . %<vyàdàyàsyaü mahàrakùastau dçùñvà'tha hyadhàvata>% harivaüø 317 aø . bhakùayatyeùa màü rudro vyàttàsyo dàruõàkçtiþ bhàø vaø 64 aø . %<nabhaþspç÷aü dãptamanekavarõaü vyàttànanaü dãptavi÷àlanetram>% gãtà .
     pari + uparisthàpane . %<trite duþùvapnyaü sarvamàpte paridadmasi>% çø 8 . 47 . 15 %<paridadmasi upari dadmaþ vayaü tritàþ parityajàmaþ ityarthaþ . athavà trite mayi yadduùvapnyaü dçùñaü tat svarõakàràya bhàlàkàràya và paridadmasi asmatto'pi niùkçùya tayorupari sthàpayàmaþ>% bhà0
     pra + vidhànàdinà prakarùeõa ca dàne . pradànaü svàmyakàraõamø manuþ . %<prattaü jalaü dvya¤jalamantike'pàm>% bhaññiþ . %<naùñaü vinaùñaü kçmibhiþ ÷vahataü viùame sthitam . hãnaü puruùakàreõa pradadyàt pàlaeva tu>% manuþ .
     anu + pra + pa÷càt pradàne . %<ete ÷vàsànupradànà athoùà÷ca vivçõvate . kaõñham>% ÷ikùà .
     prati + pra + pratyarpaõe gçhãtasya punararpraõe %<ràjya pratipradà syàmi>% bhàø uø 5525 ÷loø .
     sam + pra + satkàreõa pradàne . %<tadarhamàsanaü tasmai sampradàya yathàvidhi . gàü caiva madhuparkaü ca sampradàyàrghyameva ca>% bhàø saø 5 aø . %<ahanyahani càpyevaü yàcatàü sampradãyate>% bhàø vaø 8531 ÷loø . avicchedena ÷iùñànàmàcàre ca, sampradàyaþ .
     prati + pratiråpadàne pratyarpaõe ca . %<satyaïkàrakçtaü dravyaü dviguõaü pratidàpayet>% yàj¤aø . %<pratidàsyàmi bhagavan! puüliïgaü tava suvrata!>% bhàø uø 193 aø . %<÷iùyavyatikramaü vãkùya nivartya gururàgataþ . a÷apat patatàü deho nime! paõóitamàninaþ . nimiþ pratidadau ÷àpaü gurave dharmavarjine . tavàpi patatàü deho lobhàddharmamajànataþ>% bhàgaø 9 . 13 . 5

#<dà># lavane adàø paø sakaø aniñ pit tena na ghusaüj¤à . dàti adàsãt dàyàt . %<agnirha dàti romà pçthivyàþ>% çø 10 . 65 . 4 %<dàti chinatti dàp lavane adàditvàcchapo luk>% bhàø . %<kuvidaïga yavamanto yavaü cidyathà dàntyanupårvaü viyåya>% 10 . 131 . 2 %<sa hi ùmà dhanvàkùitaü dàtà na dàtyà pa÷uþ>% 5 . 7 . 7 %<ahiüsantu oùadhãrdàntu parvan>% athaø 12 . 3 . 31 %<varhirdevasadanaü saüdàmi>% kàtyàø ÷rauø karkadhçta÷rutiþ .

#<dàka># puø dadàti yaj¤e haviràdikaü dà--ka na kit . yajamàne ujvaladaø .

#<dàkùa># triø dakùasyedam aõ . dakùasambandhini makhàdau %<bhàgãyasàü bhàgamàdàtumicchan maho dàkùo yena kçtto'nyathàvat>% harivaü0131 aø . dàkùãõàü saïghaþ aïko lakùaõaü và i¤antàt aõ . 2 dàkùisamudàye 3 tadaïke ca puø 4 tallakùaõe naø . %<paramparàsaüvaddho'ïkaþ sàkùàttu lakùaõam>% siø kauø . dàkùeþ chàtràþ %<i¤a÷ca>% pàø aõ . 5 dàkùeþ chàtreùu baø baø . dàkùeràgataþ aõ . 6 dàkùeràgate triø . gotracaraõàt vu¤i pràpte %<na daõóamànavàntevàsiùu>% pàø paryudàsàt aõeva . 7 dàkùeþ daõóapradhànamànaveùu 8 antevàsiùu ca tena tadbhinneùu dàkùakaþ . teùu tu dàkùàdaõóamànavàþ ÷iùyà và siø kauø .

#<dàkùaka># puø dàkùeridam gotracaraõàt vu¤ . 1 daõóabhàna vàntevàsibhinne tatsambandhini teùu tu aõeva . dàkùa÷abde dç÷yam . dàkùãõàü viùayo de÷aþ ràjanyàø vu¤ . 2 dàkùerviùaye puø .

#<dàkùàyaõa># puüstrã dakùasya gotràpatyam i¤ %<ya¤i¤o÷ca>% pàø yåni phala %<i¤aþ pràcàmiti>% pàø vi÷eùaõàt na yuvapratyayasya luk tasya pràgade÷asthitatvàbhàvaditi siø kauø 1 dakùasyayåni gotràpatye . dàkùàyaõasya viùayo de÷aþ aiùu kàryàø bhaktala . dàkùàyaõabhakta tadãye de÷aråpe viùaye puø . dakùasyedasa dàkùaü tacca tadayana¤ceti . 2 suvarõàdàvalaïkàre ca . %<dàkùàyaõaü dakùiõà>% kàtyàø ÷rauø 4 . 4 . 28 . %<dàkùàyaõaü suvarõamucyate>% karkaþ . %<yo vibharti dàkùàyaõaü hiraõyam>% yajuø 34 . 51 . dàkùàyaõa÷abdã'laïkàràrthaþ vedadãø ukteþ 3 bhåùaõe ca . tatra dakùasya yånyapatye %<yadàbadhnàn dàkùàyaõà hiraõyam>% yajuø 34 . 52 . striyàü ïãp . %<bhoþ ka÷yapasya putro'haü màtà dàkùàyaõã ca me>% bhàø ÷àø 170 aø %<dàkùàyaõyo'÷vinãtyàdyàþ>% amaraþ . dakùa eva dàkùaþ tasyàyanaü tatkçto yaj¤abhedaþ saüj¤àtvàt pårvapadàõõatvam . 4 dakùakçte yaj¤abhede sa ca yaj¤aþ ÷ataø vràø 2 . 4 . 4 . 2 ukto yathà %<prajàpatirha và etenàgre yaj¤eneje prajàkàmo bahuþ prajayà pa÷ubhiþ syàü ÷riyaü gaccheyaü ya÷asvyevamannàdaþ syàmiti . sa vai dakùo nàma . tadyadanena so'yajata tasmàddàkùàyaõayaj¤o nàma>% tadvidhiryathà %<dàkùàyaõayaj¤aþ pràjàpa÷vannaya÷askàmasya>% kàtyàø ÷rauø 4 . 4 . 1 . ityàdiùu 30 såtreùåktaþ . %<tatraivaü prathamaü paurõamàsyàü ÷ràddhànvàrambhaõãyapårvako'gnãùomãyayàgaþ punaruddhçtya sàünàyyavadupakramaþ . pratipadyàgneyena puroóà÷enaindreõa dadhà payasà ca yàgaþ, pakùe vaimçdhaþ . màüsamaithuna varjanasaïkalpaþ . punaruddhçtya tasmin pratipaddina evaindràgnayàgaþ punaruddhçtya maitràvaruõyàþ payasyàyà upakramaþ . pràtardvitoyàyàmàgneyena maitràvaruõyà ca yàgo yathokta pakùe àditya÷caruþ tadànãmeva punaruddhçtyàgnãùomãya yàgaþ . tataþ punaruddharaõàdidadhiyàgaprakramaþ . pràtastçtãyàyàmàgneyasàünàyyayàgaþ pakùe vaimçdhaþ . tadànã mevoddhçtyaindràgnayàgaþ . punaruddhçtya maitràvaruõyà upakramaþ tadanantaramàdityo và ityevamprakàreõa saüvatsaraü yàvat pratyahaü kartavyam>% karkaþ . tatpaddhati÷ca tatra bhàùye dç÷yà . %<çkùeùñyàgrayaõa¤caiva càturmàsyàni càharet . uttaràyaõa¤ca krama÷o dàkùasyàyanameva ca>% manuþ . suvarõe %<dàkùàyaõã vrahmasåtrã veõumàn sakamaõóaluþ>% yàj¤aø %<dàkùàyaõaü suvarõaü tadasyàstãti ini . dàkùàyaõã>% mitàø .

#<dàkùàyaõã># strãø dakùasya stryapatyam i¤i phak ïãù . 1 a÷vinyàditàràùu 2 satyàü durgàyàm mediø %<sàpi dakùàya su÷noõã gaurã dattàtha brahmaõà . duhitçtve purà yàhi rudreõoóhà mahàtmanà . sà ca dàkùàyaõã devã punarbhåtvà nçpottama!>% varàhaø puø . 3 revatãnakùatrehemaø . 4 dantãvçkùe ratnamàø . 5 adityàü ka÷yapapatnyàm %<dakùa¤ca teùàmàrabhya prajàþ samyagvivardhitàþ . tatra dàkùàyaõãputràþ sarve devàþsavàsavàþ . vasavo'ùñau ca rudrà÷ca àdityàmarutastathà>% .

#<dàkùàyaõãpati># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 candre ca trikàø .

#<dàkùàyaõya># puø dàkùàyaõyàmaditau bhavaþ bàø yat . àditye %<pralobhatastathà dakùo bhaviteha prajàpatiþ . dàkùàyaõya stathàdityo manu÷càdityatastathà>% bhàø anuø 147 a0

#<dàkùi># puüstrã dakùasya gotràpatyam i¤ . dakùasyàpatye ghoùàdiùu pareùu asya àdyudàttatà dàkùighoùaþ dàkùikanthà dàkùihrada ityàdi . saüj¤àtve'pi etatpårvakakanthàyàstatpuruùe %<tat puruùe ÷àlàyà napuüsake>% %<kanthà ca>% pàø klãvatvapràptàvapi %<saüj¤àyàü kantho÷ãnareùu>% pàø u÷ãnaratvàbhàvàt na klãbatà . u÷ãnarade÷akanthàyàntu klãvatvàt nàdyudàttatà . %<kanthàpaladanagaragràmahradottarapadàt>% pàø etatpårvakakanthàdibhyaþ bhavàdau cha . dàkùikanthãyaü dàkùinagarãyamityàdi . %<kålasådasthalakarùàþ>% pàø àdyudàttàt asmàt parasthakålàdãnàmàdirudàttaþ . dàkùikålaþ dàkùikarùaþ . etau ca gràsavi÷eùavàcinau . asya vçddhatvàt ùastha÷abde pare nàdyudàttatà . dàkùiprasthaþ .

#<dàkùiõa># triø dakùiõà prayojanamasya aõ . çtugrahàïgahoma bhede sa ca %<atha pratiparetya gàrhapatyam dàkùiõàni juhoti>% ÷ataø bràø 4 . 3 . 4 . 6 ityupakramya dar÷itaþ %<ióàü bhakùayitvà ÷àlàdvàrye dàkùiõahomaþ>% kàtyàø ÷rauø 10 . 2 . 4 tataþ ÷àlàdvàrye dàkùiõahomaþ kartavyaþ dàkùiõahoma iti saüj¤à %<atha pratiparetya gàrhapatyaü dàkùiõàni juhotãti>% ÷rutatvàt dàkùiõàni dakùiõà prayojanàni yeùàm karkaþ .

#<dàkùiõaka># puø dakùiõàyàü karmasamàptau dravyadànaråpàyàü kriyàyàü prasçtaþ dakùiõamàrgeõa candralokaü gacchaüti và vu¤ . 1 dakùiõàtatpare iùñàpårtena 2 candralokagàmini ca upacàràt dakùiõamàrgagàmino 3 bandhe ca . viparyayàdatattvaj¤ànà daùyate bandhaþ sa ca trividhaþ pràkçtikovaikçtiko dàkùiõaka÷ceti ityuprakrame %<iùñàpårtenadàkùiõakaþ puruùatattvànabhij¤o hi iùñàpårtakàrã kàmopahatamanàbadhyata iti>% sàø kauø .

#<dàkùiõa÷àla># triø dakùiõa÷àlàyàü bhavaþ¤a . dàkùiõa÷àlàyàü bhave .

#<dàkùiõàtya># triø dàkùiõà bhavaþ %<dakùiõàpa÷càtpurasastyak>% pàø tyak . 1 dakùiõàbhave 2 nàrikele puø ràjaniø .

#<dàkùiõàpathaka># triø dakùiõàpathe de÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . dakùiõàpathade÷abhave .

@<[Page 3513b]>@
#<dàkùiõya># naø dakùiõasya anukålasya pañorvà bhàvaþ ùya¤ . 1 ànukålye 2 pañutàyàm . %<nàrado matpriyaü kurvan munirakliùñakarmakçt . dàkùiõyàdanurodhàcca dattavànnàtra saü÷ayaþ>% harivaüø 126 aø . %<tasya dàkùiõyaråóhena nàmnà magadhavaü÷ajà>% radhuþ . %<dàkùiõyaü ceùñayà vàcà paracittànuvartanam>% sàø daø ukte 3 nàñakalakùaõabhede ca .

#<dàkùã># strã dakùasya stryapatyam i¤ . %<ito manuùyajàteþ>% pàø ïãù . 1 dakùasya stryapatye 2 pàõinimunermàtari ca

#<dàkùãputra># puø 6 taø . pàõinimunau hemacaø .

#<dàkùeya># puø dàkùyà apatyam . pàõinimunau hemacaø .

#<dàkùya># naø dakùasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 kau÷ale sahasàpratyutpannakàryeùu avyàmohena pradçttau %<÷aktiü càvekùya dàkùyaü ca bhçtyànà¤ca parigraham>% manuþ . %<dàkùyaü sadyaþphaladaü yadagrataþ>% màghaþ .

#<dàgha># puø daha--bhàve gha¤ nyaïgvàø kuþ . dàhe ÷abdàrthaciø .

#<dàóaka># puø dala--õvul lasya óaþ . dante ÷abdàrthakaø .

#<dàóima># triø dala--vi÷araõe bhàve gha¤ dàlena nirvçttaþ bhàvàt imap lasya óaþ . svanàmakhyàte phalapradhàne vçkùe mediø %<tat phalaü trividhaü svàdu svàddhamlaü kevalàmlakam . tatra svàdu 1 tridoùaghnaü tçódàhajvaranà÷anam . hçtkaõñhamukharogaghnaü tarpaõaü ÷ukralaü laghu . kaùàyànurasaü gràhi snigdha medhàbalavaham . svàdvamlaü 2 dãpanaü rucyaü ki¤cit pittakaraü laghu . amlantu 3 pittajanakamuùõaü vàtakaphàpahamiti>% bhàvaø praø . 2 elàyàü mediø . asya strãtve gauràø ïãù . %<viyominãmaikùata dàóimãmasau>% naiùaø %<raktà dantà bhaviùyanti dàóimãkusumopamàþ>% devãø . etat sthità durgà raktadantã . amare puüstvoktiþ pràyikã udàharaõa dçùñyà medinikareõa triliïgatvasyokteþ .

#<dàóimapatraka># puø dàóimasya patramiva patramasya kap . rohitakavçkùe 2 ràjani0

#<dàóimapuùpa># puø dàóimasya puùpamiba puùpamasya . 1 rohitaka vçkùe 6 taø . 2 dàóimasya puùpe naø .

#<dàóimapriya># puø dàóimaü tatphalaü priyamasya . 1 ÷ukakhage 2 dàóimapiyamàtre triø ÷abdaratnàø .

#<dàóimabhakùaõa># puø dràóimaü bhakùayituü ÷ãlamasya lyu . 1 ÷ukakhage ÷abdacaø . 2 dàóimaphalabhakùake triø . bhakùa--bhàve lyuñ 6 taø . 3 dàóimaphalasya bhakùaõe na0

#<dàóimàdicårõa># naø dàóimaphalatthagàdicårõavi÷eùe . %<dve pale dàóimàdaùñau khaõóàd vyoùaü palatrayam . tri sugandhipala¤caiva cårõamekatra kàrayet . ñaccårõaü màtrayà bhuktamarocakaharaü param . dãpanaü pàcanaü ca syàt pãnasajvarakàsajit>% vaidya0

#<dàóimàùñaka># puø dàóimasya tattvacaþ aùñakaü palàùñakaü yatra . dàóimaphalatvagàdiyukte cårõabhede %<karùonmità tugàkùãrã càturjàta dvikàrùikvam . yamànã dhànyakà jàñã granthivyoùaü pàlàü÷akam . palàni dàóimàdaùñau sitàyà ÷caikataþ kçtaþ . guõaiþ kapitthàùñakavaccårõo'yaü dàóimàùñakaþ>% cakradaø . kapitthàùñaka¤ca 1660 pçø uktam tadvatguõa yuto'yamiti bodhyam .

#<dàóimãrasa># puø %<dàóimaü ghçtasantaptaü tatra pàtre viniþ kùipet . tataþ pakvaþ pañepåta iti syàddàóimãrasaþ>% ityukte rasabhede

#<dàóimãsàra># puø dàóimãü tacchabdaü sarati gacchati aõ . dàóimavçkùe ràjaniø .

#<dàóimba># puø dà--bàø óaü óasya nettvam . (óàlima) . khyàte vçkùe ÷abdàrthaciø .

#<dàóã># strã dalyate phale'sau dala--karmaõi gha¤ gauràø ïãù lasya óaþ . dàóime pàø . tasyàþ phalam . aõ tasya haritakyàø lupi %<harãtakyàdi ceti>% prakçtiliïgatvàt 2 tatphale'pi strã .

#<dàóhà># strã daip ÷odhe dà--dàne sampadàø bhàve kvip de ÷uddhyai dànàya và óhaukate óhauka--bàø óa . 1 dantabhede daüùñràyàm hemaø . dànàya preraõe 2 pràrthanàyàü 3 samåhe ca ÷abdàrthakalpaø . svàrthe ka kàpi ata ittvam . dàóhikà tatràrthe hemaø . dàóhàyai ke÷asamåhàya prabhavati ñhak . dàóhikà (dàói) ÷ma÷ruõi . %<ke÷eùu gçhõatohastau chedayedavicàrayat . pàdayordàóhikàyàü ca>% manuþ . %<dàóhikàyàü ÷ma÷ruõi>% kullåø .

#<dàõóa># puø strã daõóasya ikùvàkuputrabhedasyàpatyam ÷ivàø aõ . 1 daõóasyàpatye striyàü ïãp . daõóasya bhàvaþ pçthvàø . và aõ . 2 daõóabhàve naø . 3 àyudhajãvisaïghabhede . daõóànàü samåhaþ a¤ . 4 daõóasamåhe naø .

#<dàõóa(õói)ki># triø %<àhustrigartaùaùñhàü÷ca kauõóoparathadàõóa(õói)kã . kroùñukirjàlamàli÷ca vrahmagupto'tha jàlakiþ>% siø kauø ukte trigartaùaùñhe àyudhajãvisaïghabhede tataþ svàrthe cha . dàõóa(õói)kãya tatràrthe .

#<dàõóapàtà># strã daõóasya pàto yasmàü tithau %<sàsyàü kriyàyàma>% pàø såtreõa saüj¤àyàü ¤aþ . daõóamàtrasthatithibhede .

#<dàõóàjinika># triø daõóàjinena taddhàraõenàrthànanvicchati %<ayaþ÷åladaõóàjinàbhyàma>% pàø ñha¤ . màyàvini kapañenàrthalàbhecchayà daõóàjinadhàriõi

#<dàõóàyana># puø daõóasya gotràpatyam naóàø phak . daõóagotràpatye tasya sthalaü dàõóinàyanasthalam . gràmabhede %<kålasådasthalakarùàþ saüj¤àyàm>% pàø tataþ uttarapadasthasthala÷abda àdyudàttaþ siø kauø .

#<dàõóika># triø daõóena taddhàraõena jãvati vetanàø ñha¤ . daõóadhàraõopajãvini . tasya bhàvaþ puroø yak . dàõóikya tadbhàve naø .

#<dàõóin># puø baø vaø . daõóena proktamadhãyate ÷aunaø õini . daõóaproktakalpasåtràdhyàyiùu

#<dàõóinàyana># puüstrãø daõóino gotràpatyaü naóàø phak dàõóinàyanetyàdinà ñilopàbhàvaþ . daõóinogotràpatye .

#<dàta># triø dàp lavane karmaõi kta . 1 låne, 2 chinne . daip--÷odhe kartari kta . 3 ÷uddhe ca . do--khaõóane ityasya tu ditaþ dà--dàne ityasya datta iti bhedaþ .

#<dàti># strãø daip ÷odhe dàpa lavane bhàve ktic . 1 ÷uddhau 2 chedane dà--dàne bàø ti . 3 dàne 4 datte ca %<maruto dàtivàraþ>% çø 1 . 167 . 8 . %<dàtivàraþ pradeyajalaþ dattavaraõãyahavirlakùaõadhano và>% bhà0

#<dàtu># naø dà--bhàve tun . 1 dàne %<kattasya dàtu ÷avaso vyuùñau>% çø 10 . 99 . 1 %<kada dàtu kiü dànam>% bhàø %<sahasra dàtu pa÷umaddhiraõyavat>% çø 9 . 72 . 9 . 2 dàtari triø .

#<dàtç># triø dà--dàne tçc . 1 dànakartari 2 dàna÷ãle ca 1 dàta me bhåbhåtàü nàthaþ pramàõãkriyatàmiti kumàø %<kàmo dàtà kàmaþ pratigrahãtà kàmaitattai>% yajuø 7 . 48 striyàü ïãp . ÷ãlàrthe tçci tu na karmaõi ùaùñhà sa hi ùmà dhanvàkùitaü dàtà na dàtyà pa÷uþ çø 5 . 7 . 7 . dàtçdharma÷ca dàna÷abde dç÷yaþ .

#<dàtyåha># puüstrãø dàp--lavane ktin dàtimåhate åha--aõ do--khaõóane ktin ditiü vahati vaha--ka åñh dityåhaþ tataþ svàrthe aõ devikà÷iü÷apetyàdinà àttva 1 kàlakaõñhake pakùibhede amaraþ . 2 jalakàke ràjaniø 3 càtake mediø 4 meghe puø ÷abdaraø . jàtitve sarvatra striyàü ïãùa . %<sàrasaü rajjubàlaü ca dàtyåhaü ÷ukasàrike>% manuþ %<kravyàdapakùidàtyåha÷ukapratudañiññibhàn>% yàj¤aø .

@<[Page 3515a]>@
#<dàtyauha># puüstrã dàtyåha + pçùãø . dàtyåhe khage ÷abdara0

#<dàtra># naø do--khaõóane dàp lavane và karaõe ùñun . chedana sàdhane lavitre (dà) astrabhede amaraþ . %<kùuraiþ kùuraprairbhallai÷ca dàtraira¤jalikaistathà>% harivaø 237 aø %<dàtreõa dhànyaü lunàti>% vyàø . dà--dàne karmaõi tra . 2 dàtavye . %<dàtraü yatropadasyati>% çø 8 . 43 . 33 %<dàtraü dàtavyam>% kartari tra . 3 dànakartari %<somasya dàtramasi>% yajuø 10 . 6 %<dàtraü dànakartç>% vedadãø dà dàne bhàve tra . 4 dàne %<tadvàü dàtraü mahi kãrtenyam>% çø 1 . 116 . 6 %<dàtraü dànam>% bhàø .

#<dàtva># puø dà--dàne tvan . 1 dàtari 2 yaj¤akarmaõi ca ujvalaø .

#<dàda># puø dada--bhàve gha¤ . dàne %<dattvà ca vividhàn dàdàn påjayitvà ca vai dvijàn>% bhàø ÷aø 37 aø  %<tatra dattvà bahån dàdàn vipràn saüpåjyamàdhavaþ>% 40 aø .

#<dàdhika># triø dadhni dadhnà và saüskçtaþ dadhnà carati dadhnà saüsçùñaü upasiktaü và ñhak . 1 dadhni saüskçtadravye 2 dadhnàcàriõi 3 dadhnà saüsçùñe 4 dadhnopasikte ca %<vãjapårarasopetaü sarpirdadhi caturguõõam . sàdhitaü dàdhikaü nàma gulmahçt plãha÷ålajit>% su÷rutokte gulmàdinà÷ake 5 auùadhabhede naø .

#<dàdhittha># naø dàdhitthasya vikàraþ anudàttàditvàt a¤ . dadhitthasya kapitthasya vikàre . tasya parimàõam . tatpratyayàt punara¤ . 2 dàdhitthaparimàõe naø .

#<dàdhçvi># strã dhçvi--yaï luk in . dharitryàü màdhavaþ %<putrà yàü÷co nu dàdhçvibharadhyai>% çø 6 . 66 . 3 . %<dàdhçvirdharitrã>% bhàø .

#<dàdhçùi># triø dhçùa--yaïluk--in . atyantadharùake %<brahmaõà yàmi savaneùu dàdhçùiþ>% çø 2 . 7 . 7 %<dàdhçùirdharùakaþ>% bhàø %<satràhaõaü dàdhçùiü tumramindram>% çø 4 . 116 . 8 %<dàdhç ùimatyantadharùakam>% bhàø .

#<dàna># àrjaye çjåkaraõe sakaø ubhaø bhvàø svàrthe san . chedane tu na san . dãdàüsati te adãdàüsãt adãdàü miùña chedane tu dànati te . adànãt adàniùña dãdàüsayàti dànayati . dãdàüsati kàùñha çjåkarotãtyarthaþ dànati kàùñhaü chinattãtyarthaþ .

#<dàna># naø dà--dàne do--khaõóane daip ÷odhane và bhàvàdau lyuñ . 1 gajamadajale 2 dãyamàne triø 3 ghane naø %<dànaü dadàtthapi jalaiþ sahasàdhiråóhe>% màghaþ %<senàcarãbhavadibhànanadànavàrivàsena yasya janità surabhãraõa÷rãþ>% naiùaø %<àsãdanàviùkçtadànaràjiþ>% raghuþ . 4 pàlane 5 chedane 6 ÷uddhau ca svasvatvatyàgànukålavyàpàrabhede svatvàbhisandhànà pårvakasvatvatyàge dànapadàrthaniråpaõaü tadaïgàdikaü ca ÷uddhiø taø yathà
     devalaþ %<arthànàmudite pàtre ÷raddhayà pratipàdanam . dànamityabhinirdiùñaü vyàkhyànantasya vakùyate>% arthodravyam . udite ÷àstrakathite ÷raddhà devaloktà yathà %<satkçti÷cànasåyà ca sadà ÷raddheti kãrtità>% . ataeva bhagavadgãtàsu %<a÷raddhayà hutaü dattaü tapastaptaü kçtantu yat . asadityucyate pàrtha! na ca tat pretya neha ca>% . harivaü÷e baliü prati bhagavadvàkyam %<a÷rotriyaü ÷ràddhamadhãtamavrataü tvadakùiõaü yaj¤amançtvijà hutam . a÷raddhayà dattamasaüskçtaü havirbhàgàþ ùaóete tava daityapuïgava!>% . pratipàdanaü svãkaraõaü pàtràyattãkaraõamiti yàvat . tena ÷àstroktasampradànasvatvàvacchinnadravyatyàgo dànam . tata÷ca udde÷yapàtravi÷eùo yadi na svãkaroti tadà sopàdhityàgavi÷eùasyànirvàhànna dàtuþ svatvaü nivartate iti ratnàkaraprabhåtayaþ . vastutastu %<pradànaü svàmyakàraõamiti>% manåkterdànamàtràt sampradànasya tadviùayaj¤ànàbhàvada÷àyàmapi svatvamutpadyate pituþ svatvoparamàttaddhane garbhasthasyeva . tena ÷àstroktasampradànasvatvàpàdakadravyatyàgodànam . tathàca dattasya pratigraho na tu pratigrahaghañitaü dànamiti . vyaktamàha kàtyàyanaþ %<pitrà dattamàdàya gçhãtvà niùkràmayati>% àdàya pratigçhya tatohastaü gçhãtvà vakùyamàõamantreõa niùkràmayatãtyarthaþ . %<dattvànte svastivàcayet>% iti vakùyamàõavacanàcceti . ataeva marãciþ %<bahugoùu yathà naùñhàü màtaraü labhate sutaþ . manasà yasya yaddvattaü taddhi tasyopatiùñhate>% . nacaitattarpaõamàtraparaü bahugoùviti dçùñàntàbhidhànena ca yasya yaditi sàmànyàbhidhànena holàdhikaraõanyàyàt sàmànyaparaü tena ÷ràddhàdàvapi tathà . %<ekatra nirõãtaþ>% iti nyàyàcca . ataeva dattasyodde÷yapàtràbhàve'pi itaradhanavattaddhanasvàmikule pratipattimàha hemàdridhçtadhaumyaþ %<parokùe kalpitaü dànaü pàtràbhàve kathaü bhavet . gotrajebhyastathà dadyàt tadabhàve'sya bandhuùu>% . dànakalpatarau nàradaþ %<bràhmaõasya ca yaddattaü sànvayasya na càsti saþ . sakulye tasya ninayettadabhàve'sya bandhuùu . yadà tu na sakulyaþ syànnaca sambandhibàndhavàþ . dadyàt sajàti÷iùyebhyastadabhàve'psu niþkùipet>% ataeva ÷ràddhãyànnasya pàtràbhàve jale prakùepaþ . ataeva %<manasà pàtramuddi÷ya bhåmau toyaü viniþkùipet . vidyate sàgarasyànto dànasyàntaü na vidyate>% iti nàradãyoktam . dànànantarameva svãkàràt pårbaü dakùiõà kriyate . yatra tu pàtravi÷eùànudde÷yakadànaü tatra dàtuþ pratipattyupade÷àt tadadhãnasampradànavi÷eùaniråpitasvatvaü tyàgàdeva jàyate . tatra pratipàdanamàha matsyapuràõam %<na ciraü dhàrayedgehe hema saüprokùitaü vudhàþ . tiùñhadbhayàpahaü yasmàt ÷ãkavyàdhikaraü nçõàm . ÷ãghraü parasvãkaraõàcchreyaþ pràpnoti puskalam>% . %<saüprokùitaü pàtramuddi÷ya tyaktamiti>% hemàdriþ . ataeva viùõupuràõe %<tasmàt sarvàtmanà pàtre dadyàt kanakamuttamam . apàtre pàtayeddattaü suvarõaü narakàrõave . pramàdatastu tannaùñaü tàvanmàtraü niyojayet . anyathà steyayuktaþ syàddhemnyadatte vinà÷ini>% . taddhema bràhmaõàyotsçùña bràhmaõasàdakçtam yadi cauràdinàpahriyate tadà tàvadeva punarutsçjya deyamiti da nasàgaraþ . %<dravyamarjayan bràhmaõaþ pratigçhõãyàt yàjayedadhyàpayet>% iti ÷rutau yàjanàdhyàpanasàhacaryàt pratigrahasya svatvamajanayato'pyarjanaråpatà na viruddhà yàjanàdhyàpanàdau dakùiõàdànàdeva svatvàditi dàyabhàgaþ . natu pratigrahàt svatvaü pràguktamanudhaumyanàradãyavacanavirodhàt . sampradànasvãkàràt pårvaü tyaktadravyasyànyena grahaõe vrahmasvànapahàràpatte÷ca . eva¤ca dàne sampradànasya kàraõatodde÷yatvàt, natvanumatidvàrà mànàbhàvàt manasà pàtramanuddi÷yetyatra vyabhicàràcca . eva¤ca tyàgànnivçttamapi dàtuþ svatvaü saüpradànàgrahaõàdasamyaktvena tasyàdànatva÷ruterdàtuþ punaþ svatvamutpadyate . tathàca nàradaþ %<dattvà dànamasamyagyaþ punaràdàtumicchati . dattàpradànikaü nàma vyavahàrapadaü hi tat>% asamyaktva¤ca dànasyàdeyadravyadànàdvà ayathàrthadànàdvà sampradànabhràntyàdinà và pitràdyasammatyàdinà và dàturevà÷uddhyà vyavasthàbhedàdvà iti vàcaspatimi÷ràþ . tathàca devalaþ . %<dàtà pratigrahãtà ca ÷raddhà deya¤ca dharmayuk . de÷akàlau ca dànànàmaïgànyetàni ùaóviduþ>% . dhamayuk nyàyàrjitaü dravyaü tathàca viùõudharmottaram %<de÷akàle tathà pàtre dhanaü nyàyàgataü tathà . yaddattaü bràhmaõa÷reùñhàþ . tadanantaü prakãrtitam>% . pratigrahàbhàve pratigrahãtçråpàïgàbhàvàdasamyaktvam . dattasyàpradànaü punarharaõaü yasmin vyavahàrapade tattatheti vij¤àne÷varaþ . ataeva yaj¤àdyarthaü yàcakàya dhanaü dattamapi tena tadakaraõe punastadgrahaõamàha manuþ %<dharmàrthaü yena dattaü syàt kasmaicidyàcate dhanam . pa÷cànna ca tathà yat syànna deyantasya tadbhavet>% . dattasya gçhãtasya bhuktasyàpi punaràdàna÷ruteþ sutaràü pàtrasyopekùàyàü tatheti . upekùayà svatvahànimàha vçhaspatiþ %<pràptamàtraü yena bhuktaü svãkçtyàparipanthinam . tasya tat siddhimàpnoti hàni¤copekùayà tathà>% . ataeva pratigrahãtustyàgàt phalaü vakùyate . anyatra hàrãtaþ %<prati÷rutyàþ pradànena dattasya chedanena ca . vividhàn narakàn yàti tiryagyonau ca jàyate . vàcà yacca pratij¤àtaü karmaõà nopapàditam . taddhanaü çõasaüyuktam iha loke paratra ca>% . dattasyochedanaü svayandattasya dravyasya pratimahãturdànavikrayàdikaü vinà chedaü balàt svãkaraõaü natu tadvikrãtàdergrahaõam . tathà cà÷vamedhike parvaõi yudhiùñhiraü prati vyàsavàkyaü %<dattaiùà bhavatà mahyaü tà¤ca bhåmiü dadàmyaham . araõyaü dãyatàü me'dya àsãt pårvantu te yataþ>% iti kàtyàyanaþ %<susthenàrtena và dattaü ÷ràvitaü dharmakàraõàt . adattvà tu mçte dàpyastatsutonàtra saü÷ayaþ>% . àrtena janmaprabhçti mahàrogivyatiriktarogiõetyarthaþ . mahàrogiõàü dàne %<teùàü madhye tu yaþ kuùñhã garhitaþ sarvakarmasu>% iti pràguktabhaviùyapuràõãyaniùedhàt . eva¤ca murmårùudattasya yaddànopasargatvàbhidhànaü taddharmàrthetaradànaparam . smçtiþ %<snàtvà ÷uddhe same de÷e gomayenopalepite . vasitvà vasanaü ÷uddhaü dànaü dadyàt sadakùiõam>% . atra ÷ràddhavallepitade÷àbhidhànàt %<yaj¤odànaü tapojapyaü ÷ràddha¤ca surapåjanam . gaïgàyàntu kçtaü sarvaü koñikoñiguõaü bhavet>% iti skànde gaïgàyàmiti gaïgàtãraparamiti gaïgàvàkyàvalã . pàdme %<÷ivasya viùõoragne÷ca sannidhauü dattamakùayam>% . liïgapuràõe %<÷àlagràma÷ilà yatra tattãrthaü yojanadvayam . tatra dàna¤ca homa÷ca sarvaü koñiguõaü bhavet>% . yatra bhårloke . bhårlokamàha viùõupuràõam . %<pàdagamya¤ca yat ki¤cidvastvasti pçthivãmayam . sa bhårlokaþ samàkhyàtovistàro'sya mayoditaþ>% pçthivãmayaü pàrthivam . tata÷ca ÷àlagràmasya pàtràdyavasthàne'pi tãrthatvamataeva kevalabhåmau ÷àlagràmàvasthànaü tãrthàya maithilànàü duràcaraõameva . ÷aïkhalikhitau %<àhàraü maithunaü nidràü sandhyàkàle vivarjayet . karma càdhyayana¤caiva tathà dànapratigrahau>% . smçtiþ %<gatvà yaddãyate dànaü tadanantaphalaü smçtam . sahasraguõamàhåya yàcite tu tadardhakam>% . viùõudharmottaram %<sãdate dvijamukhyàya yo'rthine na prayacchati . sàmarthye sati durbuddhirnarakàyopapadyate>% . yamaþ %<à÷àü dattvà hyadàtàraü dànakàle niùedhakam . dattvà santapyate yastu tamàhurbrahmaghàtakam>% . màtsye %<anityaü jãvitaü yasmàt vasu càttãva ca¤calam . ke÷eùviva gçhãtastu mçtyunà dharmamàcaret>% . bhàrate %<ekàü gàü da÷agurdadyàdda÷a dadyàcca gã÷atã . ÷ataü sahasragurdadyàt sahasraü bahugodhanaþ>% . vyàsaþ %<gràmàdardhamapi gràmamarthibhyaþ kinna dãyate . icchànuråpovibhavaþ kadà kasya bhaviùyati>% . tathà %<muktvà dànaü na ÷asyate>% . ataevàgnipuràõam %<ghàsamuùñiü paragave sànnaü dadyàttu yaþ sadà . akçtvà svayamàhàraü svargalokaü sa gacchati>% . devalaþ %<apàparogã dharmàtmà ditsuravyasanaþ ÷uciþ . anindyàjãvakarmà ca ùaóbhirdàtà pra÷asyate>% anindyàjãvakarmà agarhitajãvanopàyaþ . tathà %<aparàbàdhamakle÷aü prayatnenàrjitaü dhanam . alpaü và vipulaü vàpi deyamityabhidhãyate>% . aparàbàdhaü parapãóàrahitam akle÷aü pàtrakle÷àjanakam . tathà %<yat yacca durlabhaü dravyaü yasmin kàle'pi và punaþ . dànàrhau de÷akàlau tau syàtàü ÷reùñhau na cànyathà>% devalaþ %<iùñaü dattamadhãtaü và vina÷yatyanukãrtanàt . ÷làghànu÷ocanàbhyà¤ca bhasmatejo vibhidyate . tasmàdàtmakçtaü puõyaü vçthà na parikãrtaghet>% iùñaü yajanaü anukãrtanaü kathanaü ÷làghà pra÷aüsà anu÷ocanaü dhanavyayena pa÷càttàpaþ . bhagnatejaþ phalajanana÷aktihãnaü vçthà rakùàdiprayojanaü vinà . devalaþ %<pàtrebhyo dãyate nityamanapekùya prayojanam . kevalaü dharmabuddhyà yat dharmadànaü pracakùyate>% . prayojanamiha laukikamabhihitam . yàj¤avalkyaþ %<na vidyayà kevalayà tapasà vàpi pàtratà . yatra vçttamime cobhe taddhi pàtraü pracakùyate>% . vçttamàcàraþ . viùõudharmottare %<patanàt tràyate yasmàt pàtraü tasmàt pracakùate>% . mahàbhàrate %<pàtràõàmapi tat pàtraü ÷ådrànnaü yasya nodare>% . atra sàkùàcchådradattaghçtataõóulàdyanupayogãti dànasàgaraþ . ÷ådrasvatvà÷rayànnàbhojãti ratnàkaraþ . vastutastu mumårùuprakaraõàbhihita÷ådrànnànupayogotyarthaþ . yàj¤avalkyaþ %<dàtavyaü pratyahaü pàtre nimitteùu vi÷eùataþ>% . nimitteùu gaïgàtãràdisaükràntyàdiùu . vçddhamanuþ %<sahasraguõitaü dànaü bhaveddattaü yugàdiùu . karma ÷ràddhàdika¤caiva tathà manvantaràdiùu>% . vivàdacintàmaõau va÷iùñhaþ %<÷ukra÷oõitasambhavaþ putromàtàpitçnimittakaþ . tasya pradànavikrayaparityàge tu màtàpitarau prabhavataþ natvekaü putraü dadyàt pratigçhõãyàt và sa hi santànàya pårveùàmiti>% . kàtyàyanaþ %<vikraya¤caiva dàna¤ca na neyàþ syuranicchavaþ . dàràþ putrà÷ca sarvasvamàtmanyeva tu yojayet . àpatkàle tu kartavyaü dànaü vikraya eva ca . anyathà na pravarteta iti ÷àstràrthani÷cayaþ>% . evaü bharaõàsàmarya eva parityàgaþ . manuþ %<sapta vittàgamàdharmyà dàyolàbhaþ krayojayaþ . prayogaþ karmayoga÷ca satpratigraha eva ca>% . dàyo'nvayàgataþ làbho nidhyàdeþ . jayaþ saügràmàdeþ . prayogaþ ku÷ãñaü, karmayogaþ kçùibàõijyaputrakanyàdi . vçhaspatiþ %<kuñumbabhaktavasanàddeyaü yadatiricyate . madhyàsvàdo viùaü pa÷càddàturdharmo'nyathà bhavet>% . kãrtinarakàbhyàmityarthaþ . asyàpavàdamàha sa eva %<kuñumbaü pãóayitvà tu bràhmaõàya mahàtmane . dàtavyaü bhikùave cànnamàtmanobhåtimicchatà>% . ataeva bhaviùyapuràõe %<svalpe mahati và tulyaü phalamàdyadaridrayoþ>% . viùõudharmottare %<yasyopayogi yaddavyaü deyaü tasmai ca tadbhavet>% . hàrãtaþ %<tàmasena tu dravyeõa çtvigbhistàmasaistathà . tàmasaü bhàvamàsthàya tàmaso yaj¤a ucyate . tàmasena tu yaj¤ena dànena tapasà tathà . niraye janma cedàhurbçddhiü vidyàcca tàmasãm>% . tàmasã vçddhirmlecchàdhipatyaråpà iti ratnàkaraþ . %<ràjasena tu dravyeõa çtvigbhãràjasaistathà . ràjasaü bhàvamàsthàya ràjasoya¤ca ucyate . ràjasena tu yaj¤ena dànena tapasà tathà . nirayasvargayorjanma kråraràjyaü ÷riyà yutam . sàtvikena tu dravyeõa çtvigbhiþ sàtvikaistathà . sàtvikaü bhàvamàsthàya sàtviko yaj¤a ucyate . sàtvikena tu yaj¤ena dànena tapasà tathà . devaloke dhruvaü vàso devasàyujyameva ca>% . matsyapuràõa¤ca %<yeùàü pårvakçtaü karma sàtvikaü manujottama! . pauruùeõa vinà teùàü keùà¤ciddç÷yate phalam . karmaõà pràpyate loke ràjasasya tathà phalam . kçcchreõa karmaõà biddhi tàmasasya tathà phalam>% dravyàõàmapi tattadbhedamàha nàradaþ pàr÷vikadyåtacauryàrtipratiråpakasàhasaiþ . vyàjenopàrjitaü yadyattat kçcchraü samudàhçtam . pàr÷vikaþ pàtratayà yo'rjayatãti pràya÷cittavivekaþ . àrtyà parapãóayà, pratiråpakeõa kçtrimaratnàdinà, sàhasena samudrayànagiryàrohaõàdinà, vyàjena bràhmaõave÷ena ÷ådràdinà . kçcchraü tàmasaü iti ratnàkaraþ . %<ku÷ãdakçùibàõijya÷ulka÷àlànuvçttibhiþ . kçtopakàràdàpta¤ca ràjasaü samudàhçtam>% anuvçttiþ sevà . %<÷ruta÷auryatapaþkanyà÷iùyayàjyànvayàgatam . ghanaü saptavidhaü ÷uddhaü munibhiþ samudàhçtam>% . ÷rutenàdhyayanena ÷auryeõa jayàdinà tapasà japahomadevàrcanàdinà kanyàgataü kanyayà sahàgataü ÷va÷uràderlabdhaü ÷iùyàgataü gurudakùiõàdinà, yàjyàgataü àrtvijyalabdham anvayàgataü dàyàdibhyolabdhaü ÷uddhaü sàtvikam . atra svatvahetubhåtavyàpàraråpàrjanagaõe cauryasyàpi nirde÷àccauryopàttadravye'pi yatheùñaviniyojyatvena ÷àstragamyatvaråpasvatvamastãti pratãyate bhavadevabhaññasampato'yaü pakùaþ . yattu %<dravyamasvàmivikrãtaü pårvasvàmã sama÷nuyàt>% iti yàj¤avalkãyena cauravikrãtasyàsvàmivikrãtatvamuktaü tatràsvàmipadamapra÷astasvàmiparaü %<aprà÷astyaü virodha÷ca na¤àrthàþ ùañ prakãrtitàþ>% iti pràguktatvànnatu svàmitvàbhàvaparaü pràguktanàradavacanavirodhàt . %<bràhmaõasvaü na hartavyaü kùatriyeõa kadàcana . dasyuniùkriyayostu svamajãvan hartumarhati>% ityanena caurasvatvàbhidhànàcca ataeva yàj¤avalkyaþ bubhukùitastryahaü sthitvà dhànyabhavràhmaõàddharet . manurapi %<tathaiva saptame bhakte bhaktàni ùaóana÷natà . a÷vastanavidhànena hartavyaü hãnakamaüõaþ>% ityàbhyàü tryahopavàsaùaóupavàsànantaraü dhànyacauryeõa jãvanàbhidhànàttadannasya balive÷vadevàrhatà pratãyata iti . (ahoràtre bhojanadvayavidhànàt triràtropabàse ùaóabhojanasya sambha vena vàkyayorakavàkyatvayà triràtropavàsa eva siddhyati . ataþ ùaóãpavàsasya pàkùikatvokti÷cintyamålà) . vyakte harivaü÷ãyasaptavyàvopàkhyàne te niyàgàdgurostasya gàü dogdhrãü samapàlayan . krårà buddhiþ samabhavattàü gàü vai hiüsituü tadà . pitçbhyaþ kalpayitvainàmupabhu¤jãta bhàrata! . smçtiþ pratyavamarùa÷ca teùàü jàtyantare'bhavat . atra gurorgàü hatvà ÷ràddhena cauràõàmapi jàtismàtmadar÷anàccauryeõa svatvaü pratãyate . etuttu atyantà÷aktànàü ÷aktànàü tu matsyapuràõe %<gàmagniü bràhmaõaü ÷àstraü kà¤canaü salilaü striyaþ . màtaraü pitara¤caiva ye nindanti naràdhamàþ . na teùàmårdghagamanamevamàha prajàpatiþ . parasvaü harate yastu pa÷càddànaü prayacchati . na sa gacchati vai svargaü dàtàro yatra bhàginaþ>% iti sàtvikaràjasikavat phalàbhàvaparam . anyathà pràguktahàrãtàdivacanavirodhàpatteþ . ÷àtàtapaparà÷arau %<sannikçùñamadhãyànaü bràhmaõaü yo vyatikramet . bhojane caiva dàne ca dahatyàsaptamaü kulam>% va÷iùñhavyàsaparà÷aràþ %<yasya caikagçhe mårkho dåre caiva bahu÷rutaþ . bahu÷rutàya dàtavya nàsti mårkhe vyatikramaþ>% . ÷àtàtapaþ %<mantrapårva¤ca yaddànamapàtràya pradãyate . dàturni÷chidya hastaü tadbhokturjihvàü nikçntati . na dadasveti yo bråyàt devàgnau bràhmaõeùu ca . tiryagyoni÷ataü gatvà càõóàleùvabhijàyate>% . va÷iùñhaþ %<paribhuktamavaj¤àtamaparyàptamasaüskçtam . yaþ prayacchati viprebhyastadbhasmanyavatiùñhate>% aparyàptaü svakàryàkùamam . yamaþ %<suvarõaü rajataü tàmraü yatibhyo yaþ prayacchati . na sa tatphalamàpnoti tatraiva parivartate>% . atraiva dçùñaphala evàvatiùñhate na svargàdiphalamàpnotãtyarthaþ . mahàbhàrate %<païgandhabadhiràmåkàvyàdhinopahatà÷ca ye . bhartavyàste mahàràja! na tu deyaþ pratigrahaþ>% . vyàdhinà yakùmàdinà . vyàsaþ %<màtàpitçbhyàü yaddatta yaddatta bhràtçbandhuùu . àtmajeùu ca yaddattaü so'nantasvargasaükramaþ . pituþ ÷ataguõaü dànaü sahasra màtureva ca . anantaü duhiturdànaü sodarye dattamakùayam>% . vi÷eùayati nàradaþ %<sàkùitvaü pràtibhàvya¤ca dànaü grahaõameva ca . vibhaktà bhràtaraþ kuryurnàvibhaktàþ parasparam . yo'sadbhyaþ pratigçhyàpi punaþ sadbhyaþ prayacchati . àtmànaü saükramaü kçtvà paràüstàrayate hi saþ>% dhanasvàminamàtmànaü santàrayati dustaramiti . ÷eùàrdhaü skànde vi÷eùaþ . gotamaþ %<antarjànu karaü kçtvà maku÷antu tilodakam . phalàü÷amabhisandhàya pradadyàcchraddhayàtvitaþ>% . udakastutimabhidhàyàha hàrãtaþ %<tasmàdadbhirabokùyaitaddadyàdàlabhya eva ca>% iti avokùya prokùyeti ratnàkaraþ . atra yadyapi %<uttànenaütu hastana prokùaõaü samudàhçtam . nyubjenàbhyukùaõaü proktaü tira÷càvokùaõaü smçtam>% iti vardhamànadhçtena viruddham . ataeva kusumà¤jalau prokùaõàbhyukùaõàdibhiriti bhedenoktaü tathàpi %<yasya yaddãyate vastramalaïkàràdi kà¤canam . teùàü daivatamuccàrya kçtvà prokùaõapåjane . utsçjya målamantreõa pratinàmnà pratarpayet>% iti kàlikàpuràõàdvyàkhyàne'pi na ÷àstravirodhaþ . vastutastu ubhayadar÷anàdvaikalpikam . àlabhya pàõinà spçùñvà . àpastambaþ %<sarvàõyudakapårvàõi dànàni yathà÷ruti vãhàre>% iti . anvàhàryadànàdau yathà÷ruti yàvadeva ÷råyate tàvadeva kuryàt vãhàre yaj¤e nodakapårvatàniyamaþ iti kalpataruratnàkarau . anvàhàryamamàvasyà÷ràddhaü eva¤càpastambasåtraikavàkyatvàt yathà÷ruti vãhàraþ iti jaiminisåtre'pi ÷rutirutpattivàkyaü ÷àbdã vyutpatti÷ca tenotpattivyutpattivàkyayorarthaþ yathà÷rutaþ sa eva viniyogavàkye gràhya iti såtràrthaþ . natu ÷rutairevaü ÷abdairvàkyaracanà kàryetyarthaþ målabhåta÷rutyantarakalpanàpatteradçùñàrthatàpatte÷ca . tata÷ca saïkalpàdivàkye saïkalpaviùayãbhåtasyàrthaüsyàbhilapyamànatvàdabhilàpe tu tadvàcakasarva÷abdànàü sàmarthyàt ÷ruta÷abdasya niyamoü nàsti anyathà vi÷vajità yajetetyàdau svargakàma ityabhilàpo na syàda÷rutatvàt tathà kapilàkoñidànàttu gaïgàsnànaü vi÷iùyate iti brahmàõóapuràõàt kapilàkoñidànajanyaphalàdhikaphalapràptikàma iti ÷iùñànumatàbhilàpo na syàt . ataeva grahàdãnàü nànàmunibhirnànàmànyuktàni teùàü yat ki¤cinnàmnaivollekhàya . tathàca matsyapuràõam %<såryaþ somastathà bhaumo budhajãvasitàrkajàþ . ràhuþ keturiti proktà grahàlokahitàvahàþ>% . yàj¤avalkyaþ %<såryaþ somo mahãputraþ somaputraþ vçhaspatiþ . ÷ukraþ ÷anai÷caro ràhuþ ketu÷ceti grahàþ smçtàþ>% yatra tvekasya devasya påjàdau vi÷iùya nànànàmopàdanaü tatra tataeva tànyevàbhilapyàni na tu nàmàntaràõi evaü yatra bahubhirmunibhiryannàmàbhidhãyate tatra tadeva vaktavyaü tathàbhidhànena ÷rutistatraiva tàtparyaü pratãyate . eva¤ca vidhi÷abdasya mantratve bhàvaþ syàditi nyàyenàpi vidhi÷abdasya vidhivàkyasthadevatàpratipàdakamàtrasya mantrasampàdakatvaü bodhyam, yogiyàj¤avalkyena %<mitrodhàtàbhagastvaùñà påùàryamàü÷ureva ca . paryàyanàmami÷caiva ekçeva nigadyate>% tathà . %<vàcake'pi ca vij¤àte vàcyaeva prasãdati>% ityuktam . ataeva manuþ %<vàgdaivatyai÷ca carubhiryajeraüste sarasvatãm . ançtasyainasastasya kurvàõà niùkçtiü paràm>% . atra vàgdevatà sarasvatãti ÷rutervàksarasvatyorekàrthatvàt vàgdaivatyacaruõà sarasvatã yajanaü saügacchate . anyathà nàmabhedàddevatàbhede viruddhaü syàt . te'satyavacane sambhàvyamàne ÷ådraviñkùattriyaviprabadhaviùayànçtàdisàkùiõaþ . smçtiþ %<nàmagotre sasuccàrya pràïmukho devakãrtanàt . udaïmukhàya vipràya dattvànte svasti vàcayet>% . devakãrtanàditi lyablope pa¤camã devakortanaü kçtvetyarthaþ . tata÷ca dàtràmukadaivataü viùõudaivataü và vaktavyamiti .
     deyadravyadevà viùõudhaø uktà yathà %<abhayaü sarvadaivatyaü bhårmivai viùõudevatà . kanyà dàsastathà dàsã pràjàpatyàþ prakãrtitàþ . pràjàpatyo gajaþ proktasturagoyamadaivataþ . tathà caika÷aphaü sarvaü kathitaü yamadaivatam . mahiùa÷ca tathà yàmya uùñro vai nairçto bhavet . raudrã dhenurbinirdiùñà chàga àgneya ucyate . meùantu vàruõaü vidyàdvaràho, vaiùõavaþ smçtaþ . àraõyàþ pa÷avaþ sarve kathità vàyudaivatàþ . jalà÷ayàni sarvàõi vàridhànãü kamaõóalum . kumbha¤ca karaka¤caiva vàruõàni vinirdi÷et . samudrajàni ratnàni sàmudràõi tathaiva ca . àgneyaü kanakaü proktaü sarvalauhàni càpyatha . pràjàpatyàni ÷asyàni pakvànnamapi ca dvijàþ! . j¤eyàni sarvagandhàni gàndharvàõi vicakùaõaiþ vàrhaspatyaü smçtaü vàsaþ saumyàni rajatàni ca . pakùisva÷ca tathà sarve vàyavyàþ parikãrtitàþ . vidyà bràhmã vinirdiùñà vidyopakaraõàni ca . sàrasvatàni j¤eyàni pustakàdyàni paõóitaiþ . sarveùàü ÷ilpabhàõóànàü vi÷vakarmà tu daivatam . drumàõàmatha puùpàõàü ÷àkànàü haritaiþ saha . phalànàmapi sarveùàü tathà j¤eyo vanaspatiþ . matsyamàüse vinirdiùñe pràjàpatye tathaiva ca . chatraü kçùõàjinaü ÷ayyàü rathamàsanameva ca . upànahau tathà yànaü tathà yat pràõàvarjitam . auttànàïgirasaü tve tat pratigçhõãta mànavaþ . pàryanya¤ca tatho÷ãraü varma÷astradhvajàdikam . bratopakaraõaü sarvaü kathitaü sarvadaivatam . gçhõantu sarvadaivatyaü yadanuktaü dvijottamàþ! . tajj¤eyaü viùõudaivatyaü sarvaü và viùõudaivanam>% . devakãrtanàdityatra deyakãrtanàditi ùañtriü÷anmate pàñhaþ vyàkhyàta÷ca hemàdriõà deyakãrtanottarakàlaü dattvetyarthaþ .
     viùõudharmottare'pi %<dravyasya nàma gçhõãyàddadànãti tato vadet . toyaü dadyàttathà dàtà dàne vidhirayaü smçtaþ>% . vyàsaþ %<nàmagotre samuccàrya pradadyàcchraddhayànvitaþ . parituùñena bhàvena tubhyaü sampradade>% iti . sampradànavàkye'haüprayogamàha kàtyàyanaþ %<ahamasmai dadànãti evamàbhàùya dãyate>% eva¤ca sampradade dadànãtyetayorvikalpaþ sa ca vyavasthitaþ àtmagàmiphale sampradade paramàmiphale dadànãti ubhayapaditvàt dàdhàtoþ phalavati kartaryàtmane padaü dç÷yate aphalavati kartari parasmaipadamiti pàõinisvarasàt . ataevàtmanepadaü parasmaipadam ityetayoràtmane parasmai ityàbhyàü samàkhyà saïgacchate . dadànãtyasya dada itivat vartamànàrthateti . ataeva %<sakçdàha dadànãti>% manunàpyuktaü saïgacchate anumatyarthe tu sakçttvàbhidhànamaprayojakamiti . ÷ràddhàdau phalabhàginàü gotràdyullekhadar÷anàt taditaratràpi tathollekhàcàraþ . hàrãtaþ %<athàsaddravyadànamasvargyaü yacca dattvà paritapyate tarhyadànamaphalaü yaccopakàriõe dadàti tanmàtraü parikliùñaü yacca sopadhaü dadàti anya÷ràvitamalpaü yaccàpàtràya dadàti aniùñadànaü sravati yaccàdattvà prakãrtyate smayadànaü yaccà÷raddhayà dadàti krodhàdràkùasaü yaccàkru÷ya dadàti dattvà và kro÷ati asatkçtaü pai÷àcaü yaccàvaj¤àtaü dadàti dattvà bàvajànãte mumårùostàmasaü yaccàprakçto dadàti ete dànopasargàyairupasçùñaü dànamaprasiddhamasvargyamaya÷asyamadhruvaphalaü bhavatyalpaphalaü veti>% . tarhi tyàgànantarakàle, hastàrpaõasambhave'pyadànamasamarpaõam . upakàriõe vyasanopakàriõe taditaropakàriõe tu dakùaþ . %<màvàpitrorgurau mitre vinãte copakàriõe . dãnànàthavi÷iùñebhyo dattantu saphalaü bhavet>% . tanmàtraü yathoktopakaraõarahitam . sopadhaü sachadma anya÷ràvitaü lokasambhàvanàrthaüprakà÷itam . aniùñadànaü ÷atrave dànaü, smayomànabhedaþ aprakçtobhayàdimàn . tathàca nàradaþ %<adattantu bhayakrodhakàma÷okaruganvitaiþ . bàlamådàsvatantràrtamattonmattàpavarjitam . kartà mamedaü karmeti pratilàbhecchayà ca yat>% . %<pratilàbhecchayà sopàdhidattamupàdhyasiddhau>% iti vivàdacintàmaõiþ . etatparameva hàrãtena sopadhamityuktam . hemàdrau dànaø khaø dànàïgàdikaü vistareõoktaü yathà atha dànàïganiråpaõam . tàni ca pratigrahãtç dravyakàlade÷a÷raddhàsaüj¤akàni . taduktaü bhaviùyapuràõe %<pratigrahãtà dravya¤ca kàlo de÷a÷ca pàvanaþ . ÷raddhà ca sàtvikã j¤eyaü dànànàmaïgapa¤cakam>% .
     tatra pratigrahãtçpàtraniråpaõam . skandapuràõe devãü prati ã÷varavacanam %<÷rutãnàmàkaràhyete ratnànàmiva sàgaràþ . viprà vipràdhipamukhe! påjanãyàþ prayatrataþ>% . vipràdhipaþ candraþ tadvanmukhaü yasyàþ sà tathà devãsambodhanametat . %<yatra vedavido viprà na prà÷nantyuttamaü haviþ . na tatra devà deve÷i! havira÷nanti karhicit>% . tathàca taittirãya÷rutiþ %<yàvatãrvai devatàstàþ sarvà vedavidi bràhmaõe vasantãtyàdi>% . %<viyadityucyate vyoma prakàraþ pràpaõe smçtaþ . divaü sampràpayantyete dàtén vipràstataþ smçtàþ . api nàràyaõo'nanto brahmà skando'nilaþ ÷ikhã . taddànaü nàbhinandanti yatra viprà na påjitàþ . yeùàü prasàdasulabha--màyu--rdharmaþ sukhaü dhanam . ÷rã--rya÷aþ--svargavàsa÷ca tàn viprànarcayedbudhaþ>% . biùõudharmottare ÷rãbhagavànuvàca %<bràhmaõaiþ påjitairnityaü påjito'haü na saü÷ayaþ . nirbhatsitai÷ca nirbhatsye tairahaü sarvakarmasu . vipràþ parà gatirmahyaü yastàn påjayate nçpa! . tamahaü svena råpeõa prapa÷yàmi yudhiùñira! . kàõàþ kuõñhà÷ca ùaõóà÷ca daridrà vyàdhità÷ca ye . evaüråpà÷ca ye vipràþ pa÷ya råpaü mamaiva te>% . etattu bràhmaõajàtimàtrastutiparam . yàj¤abalkyaþ %<tapastaptvàsçjadbrahmà bràhmaõàn vedaguptaye . tçptyarthaü pitçdevànàü dharmasaürakùaõàya ca>% . matsyaþ %<nàsti viprasamo devo nàsti viprasabho guruþ . nàsti vipràt paraþ ÷atrurnàsti vipràt paro vidhiþ>% . vahnipuràõam %<na jàtirna kulaü ràjan! na syàdhyàyaþ ÷rutaü na ca . kàraõàni dvijatvasya bçttameva tu kàraõam . kiü kulaü vçttahãnasya kariùyati duràtmanaþ . kçmayaþ kiü na jàyante kusumeùu sugandhiùu . naikamekàntato gràhyaü pañhanaü hi vi÷àmpate! . vçttamanviùyatàü tàta! rakùobhiþ kiü na pañhyate . bahunà kimadhãtena nañasyeva duràtmanaþ . tenàdhãtaü ÷rutaü vàpi yaþ kriyàmanutiùñhati . kapàlastha yathà toyaü svadate ca yathà payaþ . dåùyaü syàt sthànadoùeõa, vçttahãnaü tathà ÷rutam . tasmàdviddhi mahàràja! vçttaü bràhmaõalakùaõam . caturvedo'pi durvçttaþ ÷åùñàdalpataraþ smçtaþ . satyaü dama--stapodànamahiüsendriyanigrahaþ . dç÷yante yatra ràjendra! sa bràhmaõa iti smçtaþ>% . va÷iùñhaþ %<yaü na santaü na càsantaü nà÷rutaü na bahu÷rutam . na suvçttaü na durvçttaü veda ka÷citsa bràhmaõaþ>% . san, vi÷iùñaþ asan, tadviparãtaþ . atra càtmotkarùaprakà÷anaü yo na karoti sa pàtramiti tàtparyamiti . yamaþ %<ahiüsànirato nityaü juhvàno jàtavedasam . svadàranirato dàtà sa vai bràhmaõa ucyate . ÷rutaü praj¤ànugaü yasya praj¤à caiva ÷rutànugà . asambhinnàryamaryàdaþ sa vai bràhmaõa ucyate . à÷iùo'rthàrthaü--påjà¤ca grasaïgànna karoti yaþ . nivçtto lobhamohàbhyàü taü devà bràhmaõaü viduþ>% . %<à÷iùaþ>% à÷ãrbàdàn, %<arthàrthaü>% dhanalàbhàya . prasaïgaþ atyàsattiþ . %<satyaüdànaü kùamà ÷ãlamànç÷aüsyaü dayà ghçõà . dç÷yante yatra loke'smiüstaü devà bràhmaõaü viduþ>% . yama÷àtàtapau %<tapodharmo dayà dànaü satyaü ÷aucaü ÷rutam ghçõà . vidyàvij¤ànamàstikya-metadbràhmaõalakùaõam>% . bau dhàyanaþ %<bidyà tapa÷ca yoni÷ca etadvràhmaõalakùaõam . vidyàtapobhyàü yohãno jàtibràhmaõa eva saþ>% . va÷iùñhaþ %<ye kùàntadàntàþ ÷rutapårõakarõà jitendriyàþ pràõibadhe nivçttàþ . pratigrahe saïkucitàgrahastàste bràhmaõàstàrayituü samarthàþ>% . yamaþ %<vidyàvanta÷ca yeü vipràþ suvratà¤ca taprasvinaþ . satya--saüyama--saüyuktà dhyànayuktà jitendriyàþ . punanti dar÷anaü pràptàþ kiü punaþ saügatiü gatàþ . teùàü dattvà ca saübhojya pràpnuyuþ paramàü gatim . dattvà dvijàya ÷uddhàya dàtà yàti ÷ubhàü gatim . vidyàtapaþ÷ãlavàü÷ca sa ca tàrayate naraþ>% . kårmapuràõe %<svàdhyàyavanto ye viprà vidyàvantojitendriyàþ . satyasaüyamayuktà÷ca tebhyo dadyàt dvijottamàþ! . ÷rotriyàya kulãnàya vinãtàya tapasvine . vratasthàya daridràya pradeyaü ÷aktipårbakam>% . saüvartaþ %<÷rotriyàya daridràya arthine ca vi÷eùataþ . yaddànaü dãyate tasmai taddànaü ÷ubhakàrakam>% . ÷rotriyastu, yamenoktaþ %<oükàrapårvikàstisnaþ sàvitrãrya÷ca vindati . caritabrahmacarya÷ca sa vai ÷rotriya ucyate>% oükàrapårvikà mahàvyàhçtãriti ÷eùaþ . yàj¤abalkyaþ %<sarvasya prabhavoviprà ÷rutàdhyàyana÷àlinaþ . tabhyaþ kriyàparàþ ÷reùñhàstebhyã'pyadhyàtmavittamàþ>% . padmapuràõe %<yathàhi sarvadevànàü jyeùñhaþ ÷reùñhaþ pitàmahaþ . tathà j¤ànã sadà påjyo nirmamauniùparigrahaþ>% . matsyapuràõe %<÷ãlaü saüvàsato j¤eyaü ÷aucaü saüvyavahàrataþ . praj¤à saükathanàt j¤eyà tribhiþ pàtraü parãkùyate>% . bhaviùya puràõe %<kùànti--spçhà--dayà--satyaü--dànaü ÷ãlaü tapaþ ÷rutam . etadaùñàïgamuddiùñaü paramaü pàtralakùaõam>% . va÷iùñhaþ %<svàdhyàyàóhyaü yonimantaü pra÷àntaü vaitànasthaü pàpabhãruü bahuj¤am . strãùu kùàntaü dhàrmikaü go÷araõyaü vrataiþ klàntaü tàdç÷aü pàtramàhuþ>% . yonimàn pra÷astakulodbhavaþ . vaitànasthaþ agnihotràdikarmaparaþ . strãùu kùàntaþ strãviùaye kùàntaþ . go÷araõyaþ go÷u÷råùàrataþ . yamaþ %<vidyàyukto dharma÷ãlaþ pra÷àntaþ kùàntodàntaþ satyavàdã kçtaj¤aþ . vçttiglàno gohito go÷araõyo dàtà yajvà bràhmaõaþ pàtramàhuþ . svàdhyàyavàn niyamavàüstapasvã dhyànavicca yaþ . kùànto dàntaþ satyavàdã vipraþ pàtramihocyate>% mahàmàrate %<sàïgàüstu caturo vedàn yo'dhãte vai dvijarùabhaþ . ùaóbhyo'nivçttaþ karmabhyastaü pàtramçùayoviduþ>% . %<pàtraü>% pàtratamamityarthaþ . va÷iùñhaþ %<ki¤cidvedamayaü pàtraü ki¤citpàtraü tapomayam . pàtràõàmapi tat pàtraü ÷ådrànnaü yasya nodare>% . vçhaspatiþ %<ki¤cidvedamayaü pàtraü ki¤citpàtraü tapomayam . àgamiùyati yat pàtra tatpàtraü tàrayiùyati . brahmacàrã bhavetpàtraü pàtra vedasya pàragaþ . pàtràõàmuttamaü pàtraü ÷ådrànnaü yasya nodare>% . vyàsaþ %<ki¤cidvedamayaü pàtraü ki¤citpàtraü tapomayam . asaïkãrõaü ca yatpàtraü tatpàtraü tàrayiùyati>% . asaïkãrõaü yonyàdisaïkararahitam . yàj¤avalkyaþ %<na vidyayà kevalayà tapasà vàpi pàtratà . yatra vçttamime cobhe taddhi pàtra prakãrtitam>% . devalaþ %<màtra÷ca bràhmaõa÷caiva ÷rotriya÷ca tataþ paraþ . anåcànastathà bhråõa--çùikalpa çùirmuniþ . ityete'ùñau samuddiùñà bràhmaõàþ prathamaü stutau . teùàü paraþ paraþ ÷reùñho vidyàvçttavi÷eùataþ . bràhmaõàtà kule jàto jàtimàtro yadà bhavet . anupetaþ kriyàhãno màtra ityabhidhãyate>% . anupetaþ upanayanarahitaþ . %<ekade÷amatikramya vedasyàcàravànçjuþ . sa bràhmaõa iti prokto nibhçtaþ satyavàgghçõã>% . ekade÷àtikramaþ vedasya ki¤cinnyånasyàdhyayanam . nibhçtaþ ÷àntaþ . %<ekàü ÷àkhàü sakalpàü và ùaóbhiraïgairadhãtya và . ùañkarmanirato vipraþ ÷rotriyo nàma dharmavit . veda--vedàïga--tattvaj¤aþ ÷uddhàtmà pàpavarjitaþ . ÷eùaü ÷rotriyavat pràptaþ so'nåcàna iti smçtaþ . anåcànaguõopeto yaj¤a--svàdhyàyamantritaþ . bhråõaityucyate ÷iùñaiþ ÷eùabhojã jitendriyaþ . vaidikaü laukika¤caiva sarvaü j¤ànamavàpya yaþ . à÷ramastho va÷ã nityamçùikalpa iti smçtaþ>% . lokikam arthàrjanàdij¤ànam . årdharetàstapasyugre niyatà÷o na saü÷ayã . ÷àpànugrahayoþ ÷aktaþ satyasandho bhavedçùiþ . nivçttaþ sarvatattvaj¤aþ kàmakrodhavivarjitaþ . dhyànastho niùkriyo dàntastulyamçtkà¤cano muniþ . nivçttaþ niùiddhakàmyakarmabhyaþ . niùkriyaþ arthàrjanàdikriyàrahitaþ . %<evamanvayavidyàbhyàü vçttena ca samucchritàþ . tri÷ukrà nàma viprendràþ påjyante savanàdiùu>% . savanàdiùu yaj¤àdiùu . pratigrahasamartho'pi kçtvà vipro yathàvidhi . nistàrayati dàtàramàtmàna¤ca svatejasà . samartho'pi, samarthaevetyarthaþ . %<na loke bràhmaõebhyo'nyat pavitraü puõyameva và . a÷akya¤ca dvijendràõàü nàsti vçttavatàmiti . yoktavyo havyakavyeùu tri÷ukro bràhmaõo dvijaiþ . abhibhåta÷ca pårvoktaidoùaiþ spçùña¤ca neùyate>% . abhibhåtaþ apakçùñaþ . pårvoktaiþ kulavidyàcàraiþ . doùaiþ upapàtakàdibhiþ . manuþ %<pàtrasya hi vi÷eùeõa ÷raddadhànastathaiva ca . alpaü và bahu và pretya dànasya pràpyate phalam>% . dakùaþ %<samaü dviguõasàhasramananta¤ca yathàkramam . dàne phalavi÷eùaþ syàddhiüsàyàmevameva hi . ÷atamabràhmaõe dànaü dviguõaü bràhmaõabruve . sahasraguõamàcàrye anantaü vedamàrage>% . abràhmaõaþ, ràjabhçtàdiþ . yadàha ÷àtàtapaþ . %<abràhmaõàstu ùañproktà çùiþ ÷àtàtapo'bravãt . àdyoràjabhçtasteùàü dvitãyaþ krayavikrayã . tçtãyo bahuyàjyaþ syàt caturtho gràmayàjakaþ>% . bahavã yàjyà yasya sa bahuyàjyaþ . %<pa¤camastu bhçtasteùàü gràsasya nagarasya và>% . gràmasyaü nagarasya bhçta ityanvayaþ . %<anàgatàntu yaþ pårbàü sàdityà¤caiva pa÷cimàm . nopàsãta dvijaþ sandhyàü sa ùaùñho'bràhmaõaþ smçtaþ>% . %<bràhmaõabruvastu, parastàdapàtreùu vyàkhyàsyate>% . àcàryastu mahàbhàrate adhyàpayettu yaþ ÷iùyaü kçtopanayanaü dvijaþ . sarahasya¤ca sakalaü vedaü bharatasattama! . tamàcàryaü mahàvàho! pravadanti manãùiõaþ . ekade÷antu vedasya vedàïgànyapi và punaþ . yo'dhyàpayati vçttyarthamupàdhyàyaþ sa ucyate . niùekàdãni karmàõi yaþ karoti nçpottama! . sambhàvayati cànnena sa viprogururucyate . àgnyàdheyaü pàkayaj¤à nagniùñomàdikaü tathà . yaþ karoti vçto nånaü sa tu syàdçtvijo dvijaþ . yamaþ samamabràhmaõe dànaü dviguõaü bràhmaõabruve . pràdhãte ÷atasàhasramanantaü vedapàrage . pràdhãtaþ, pàrabdhàdhyayanaþ . %<utpattiü pralaya¤caiva bhåtànàmàgatiü gatim . vetti vidyàmavidyà¤ca sa bhavedvedapàragaþ>% . vçhaspatiþ %<÷ådre samaguõaü dànaü vai÷ye tu dviguõaü smçtam . kùatriye triguõaü pràhuþ ùaóguõaü bràhmaõe smçtam . ÷rotriye caiva sàhasramàcàrye dviguõaü tataþ . àtmaj¤e ÷atasàhasramanantaü tvagnihotriõi>% . viùõudharmottare %<amànuùe samaü dànaü goùu j¤eyaü phalaü tathà . dviguõa¤ca tadevoktaü tathà travarõasaïkare . ÷ådre caturguõaü proktaü vi÷i càùñaguõaü bhavet . kùatriye ùoóa÷aguõaü brahmabandhau tadeva tu! dvàtriü÷adghnaü smçtaü dànaü vedàdhyayanatatpare . ÷ataghnaü tadvinirdiùñaü pràdhãte lakùasammitam . ananta¤ca tadevoktaü bràhmaõe vedapàrage>% . eteùu, keùà¤cidavràhmaõabràhmaõabruvàdãnàmapàtràõàmapi pàtratvaniråpaõaü mantravadgavàdidànavyatiriktadànaviùayam . %<mantrapårba¤ca yaddànamapàtràya pradãyate . dàturnikçtya hastaü tadbhokturjihvàü nikçntati>% ÷àtàtapavacanàt . %<uparudanti dàtàraü gaura÷vaþ kà¤canaü kùitiþ . a÷rotriyasya viprasya hastaü dçùñvà niràkçteriti>% va÷iùñhavacanàcca mantrapårvaü gavàdidànànàmapàtrapratipàdananiùedhàt . ÷ådràdãnàntu pàtratvanirupaõam annadànaviùayam . %<kçtànnamitarebhyaþ>% itigautamavacanàt %<annaü sarvatra dàtavyamiti>% vakùyamàõatvàcca . dakùaþ %<vyasanàpadçõàrtha¤ca kukumbàrtha¤ca yàcate . evamanviùya dàtavyaü sarvadàneùvayaü vidhiþ>% . vyasanaü, ràjacauràdyupadravaþ . àpat durbhikùàdipãóà . àdyo'rtha÷abdo, nivçttibacanaþ . manuþ sàntànikaü yakùyamàõamadhvagaü sàrvavedasaüm . gurvarthaü pitçmàtrarthaü svàdhyàyàrthyupatàpinaþ . navaitàn snàtakàn vidyàdbràhmaõàn armabhikùukàn . sàntànikaþ, santànaprayojanavivàhàrthãtyarthaþ . %<adhvagaþ>% atra dhammàrthaü pracalitaþ . sàrvavedasaþ sarvasvadakùiõayaj¤akçt . upatàpã, vyàdhipãóitaþ %<niþsvemyodeyametebhyo dànaü vidyàvi÷eùataþ . etebhyo hi dvijàgrebhyo deyamannaü sadakùiõam . itarebhyo bahirvedi kçtànnantu pradãyate>% . vidyàvi÷eùata iti alpabidyàya alpaü bahuvidyàya bahvityarthaþ . baudhàyanaþ subràhmaõa--÷rotriya--vedapàragebhyo gurvartha--nirve÷auùadhàrtha--vçttikùãõa--yakùyamàõàdhyayanàdhvasaüyoga vai÷vajiteùu dravyavibhàgo yathà÷akti kàryo bahirvedi mikùamàõeùu kçtànnamitareùu . nirve÷aþ, vivàhaþ . vai÷vajitaþ, sarvasvadakùiõayà kçtavi÷vajidyàgaþ . bahirvedigrahaõàdetebhyo bahirvedyapi dhanamava÷yaü deyam . anyebhyamtu antarvedyeva dhanadànaniyamaþ . vahirbedi tu kçtànnasyaiva . àpastambaþ %<bhikùamàõo nimitta--màcàryo vivàho yaj¤o màtàpitrorbubhårùàrhata÷ca niyamàdilopaþ . tatra, guõàn samãkùya yathà deyaü, indriya--prãtyarthasya tu bhikùamàõamanimittaü na tathàdriyeta>% . bubhårùà bharaõecchà . arhata÷ca niyamàdilopa iti, adhikàriõaàva÷yakakarmavidhilopaprasaïgaþ . yamaþ %<vedendhanasamçddheùu hutaü vipramukhàgniùu . santàrayati dàtàraü mahataþ kilviùàdapi>% . padmapuràõe %<ekaü vedàntagaü vipraü bhojayet ÷raddhayànvitaþ . tasya bhuktvà sa vai koñivipràõàü nàtra saü÷ayaþ>% . ÷àtàtapaþ %<vedapårõamukhaü vipraü subhuktamapibhojayet . na tu mårkhaü niràhàraü ùaóràtramupavàsinam>% . vyàsaþ %<yat sikthaü vedavidbhuïkte ùañkarmanirataþ ÷uciþ . dàtuþ phalamasaükhyeyaü janma janma tadakùayam . vedavidyàvratasnàte ÷rotriye gçhamàgate . krãóantyauùadhayaþ sarvà yàsyàmaþ ùaramàü gatim>% . auùadhayaþ, annàni . mahàbhàrate %<tadbhaktàstaddhanàràjaüstadgçhàstadvyapà÷rayàþ . arthina÷ca bhavantyarthe teùu dattaü mahàphalam>% . atra tacchabdena pårvoktàþ pitaro devatà÷ca paràmçùyante . athavà tadeva dãyabhànaü bhaktamadanãyaü yeùàü te taüthà evaü taddhanàdi÷abdà aùi . %<taskarebhyaþ parebhyo và ye bhayàrtà yudhiùñhira! . arthino bhoktubhicchanti teùu dattaü mahàphalam . hçtasvà hçtadàràü÷ca ye viprà de÷asaüplave . arthàrthamabhigacchanti teùu dattaü mahàphalam . càritraniyatà ràjan! ye kç÷àþ kç÷avçttayaþ . arthina÷copagacchanti teùu dattaü mahàphalam . avyutkràntàþ svadharmeùu pàùaõóasamayeùu ca . kç÷apràõàþ kç÷àhàràsteùu dattaü mahàphalam . tapasvinastaponiùñhàstathà bhaikùyacarà÷ca ye! arthinaþ ki¤cidicchanti teùàü dattaü mahàphalam>% . àdityapuràõam %<akrodhanà dharmaparàþ ÷àntà damadame ratàþ . tàdç÷àþ sàdhavo vipràstebhyo dattaü mahàphalam . hçtasarvasvaharaõànirdoùàþ pramaviùõubhiþ . spçhayanti subhaktànàü teùu dattaü mahàphalam>% . ÷àtàtapaùarà÷arau %<sannikçùñamadhãyànaü bràhmaõaü yo vyatikramet . bhojane caiva dàne ca dahatyàsaptamaü kulam>% . bhaviùyapuràõe yastvàsannamatikramya bràhmaõaü patitàvçte . dårasthaü bhojayenmåóho guõàóhyaü narakaü vrajet . tasmànnàtikramet pràj¤o bràhmaõàn pràtive÷ikàn . pràtive÷ikàn svagçhàdadåravartigçhàn . %<sambandhinastathà sarvàn dauhitraü viñpatiü tathà . bhàgineyaü vi÷eùeõa tathà bandhån gharàdhipa! . nàtikramennarastvetàn sumårkhànapi gopate! . atikramya mahàraudraü rauravaü narakaü vrajet>% . viñpatiþ jàmàtà . sumårkhànapi nàtikramedityetat, annadànaviùayam . hiraõyàdidàne tu, sannihitamårkhavyatikrame doùàbhàvàt taduktaü vyàsaba÷iùñhabaudhàyana÷àtàtapaparà÷araiþ %<yasya caiva gçhe mårkho dåre càpi bahu÷rutaþ . bahu÷rutàya dàtavyaü nàsti mårkhe vyatikramaþ . bràhmaõàtikramo nàsti vipre vedavivarjite . jvalantamagnimutsçjya na hi bhasmani håyate>% . mahàbhàrate %<yadi syàdaghiko vipro dåhe vçttàdirbhiryutaþ . tasmai yatnena dàtavyamatikramyàpi sannidhim>% . viùõuþ %<purohitastvàtmana eva pàtraü svasçduhitçputrajàmàtara÷ceti>% . yasyaite purohitàdayaþ, tasyaiva te anyaguõarahità api purohitàditvenaiva pàtràõi . vyàsaþ %<màtàpitçùu yaddattaü bhràtçùu svasutàsu ca . jàyàpatyostu yaddattaü so'nindyaþ svastisaükramaþ . pituþ ÷ataguõaü dànaü sahasraü màturucyata . anantaü duhiturdànaü sodarye dattamakùayam>% . viùõudharbhyottaram %<àtmanastu bhavet pàtraü nànyasya syàt purohitaþ . purohite tu sve dattaü dànamakùayyamucyate . upàdhyàyartvijo÷caiva guràvapi ca mànavaiþ . varõàpekùà na kartavyà màtaraü pitaraü prati>% . uvàdhyàyàdayastu, pårvameva vyàkhyàtàþ tathà . %<màtçùvasà svasà caiva tathaiva ca pitçùvasà . sàtàmahã bhàgineyã bhàgineyastathaiva ca . dauhitroviñpati÷caiva teùu datta¤ca akùayam . ÷rãbhraùñe yattathà dattaü tadapyakùayamucyate . bhàtàpitrorgurau mitre vinãte copakàriõi . dãnànàthavi÷iùñebhyodàtavyaü bhåtimicchatà . adacadànàjàyante parabhàgyopajovinaþ>% . upakàriüõi paropakàrapare . vi÷iùñàþ guõàti÷aya÷àlinaþ . brahmapuràõe %<yat kanyàsu pità kuryàddànaü påjanamarcanam . yatkçtaü sukçtaü bidyàttàsu dattaü tadakùayam . yaddattaü tàsu kanyàsu taddànaü puõyameva ca>% . kàlikàpuràõam %<yaddattaü vedavidvipre yaddattaü vrahmacàriõi . taponidhestu yaddattaü kàruõyena ca yat sadà . tat sarvamakùayaü dànaü vai mànena vidhàya yat>% . viùõudharmottare %<annadàne na kartavyaü pàtràpekùaõamaevapi . annaü sarvatra dàtavyaü dharmakàmeõa vai dvija! . sadoùe'pi tu nirdoùaü saguõe'pi guõàvaham . tasmàt sarvaprayatnena deyamannaü sadaiva tu . vidyàdhyayanasaktànàmannadànaü bhahàphalam>% . tathà %<dattvà nçpatibhãtànàmçõinà¤cà tathà dhanam . taskarebhya÷ca bhãtànàü phalamakùayamucyate yiyaj¤atàü tathà dattaü vyasanaü tartumicchatàm . duþkhànvitànàü dãnànàmakùayaü parikãrtitam . vivàhamekhalàbandhapratiùñhàdiùu karmasu . àpanneùu tu yaddattamakùayaü tadudàhçtam>% . saüvartaþ %<dànànyetàni deyàni tathànyàni ca sarva÷aþ . dãnàndhakçpaõàrthibhyaþ ÷reyaþkàmeõa dhãmatà>% . padmapuràõe %<dãnàndhakçpaõànàthavàgvihãneùu yattathà . vikaleùu tathànyeùu jaóavàmanapaïguùu . rogàrteùu ca yaddattaü tatsyàdbahuphalaü dhanam>% .
     atha apàtraniråpaõam . tatra manuþ %<gorakùakàn bàõijakàüstathà kàruku÷ãlavàn . preùyàn vàrdhuùikàü÷caiva vipràn ÷ådravadàcaret . ye vyapetàþ svakarmabhyaþ parapiõóopajãvinaþ . dvijatvamabhikàïkùanti tàü÷ca ÷ådravadàcaret . nànçgabràhmaõo bhavati na baõigna ku÷ãlavaþ . na ÷ådrapreùaõaü kurvanna steno na cikitsakaþ . avratà hyanadhãyànà yatra bhaikùyacarà dvijàþ . taü gràmaü daõóayedràjà caurabhaktapradohi saþ>% . vasiùñhaþ %<udakyo'nvàsate yeùàü ye ca kecidanagnayaþ . kulaü và'÷rotriyaü yeùàü sarve te ÷ådradharmiõaþ>% . anvàsate karmakàle samãpa eva tiùñhanti . viùõuþ %<na dànaü ya÷ase dadyànna bhayànnopakàriõi . na nçtyagãta÷ãlebhyo dharmàrthamiti ni÷cayaþ>% . upakàriõi àtmopakàrapare pratyupakàrasamãhayetyarthaþ . mahàbhàrate %<yastu preùyàn dvijàn måóho yojayeddhavyakavyayoþ . na bhavettatphalaü tasya vaidikãyaü tathà ÷rutiþ>% . yamaþ %<avatànàmamantràõàü jàtimàtropajãvinàm . naiùàü pratigrahodeyo na ÷ilà tàrayecchilàm . apaviddhàgnihotrasya gurorvipriyakàriõaþ . draviõaü naiva dàtavyaü satataü pàpakarmaõaþ . na pratigrahamarhanti vçùalàdhyàpakà dvijàþ . ÷ådrasyàdhyàpanàdvipraþ patatyatra na saü÷ayaþ>% . tathà %<ràjadhànã yathà ÷ånyà yathà kåpa÷ca nirjalaþ . yathà hutamanagnau ca tathà dattaü dvije'nçce>% . vasiùñhaþ %<yathà kàùñhamayo hastã yathà carmamayo mçgaþ . ya÷ca vipro'nadhãyànastrayaste nàmadhàrakàþ . bidvadbhojyànyavidvàüso yeùu ràùñreùu bhu¤jate . apyanàvçùñimicchanti mahadvà jàyate bhayam>% . vyàsa÷atàtapau %<naùña÷auce vratabhraùñe vipre vedavivarjite . rodityannaü dãyamànaü kiü mayà duùkçtaü kçtam . ÷aucahãnàstu ye viprà na ca yaj¤opavãtinaþ . hutaü dattaü tapasteùàü na÷yatyatra na saü÷ayaþ . åùare bàpitaü vãjaü yacca bhasmani håyate . kriyàhãneùu yaddattaü triùu nà÷ovidhãyate . prastare patitaü vãjaü bhinnabhàõóe ca dohanam . bhasmanyapi hutaü dravyaü tadvaddànamasàdhuùu>% . pårvatra pàtraguõakathane kçte'pi punardoùavacanamevaüvidhadoùabhàgjanapratiùedhàrtham . manuþ %<pàtrabhåto hi yo vipraþ pratigçhya pratigraham . asatsu viniyu¤jãta tasya deyaü na ki¤cana . sa¤cayaü kurute ya÷ca pratigçhya samantataþ . dharmàrthaü nopayuïkte yo na taü taskaramarcayet>% . asatsu, niùiddheùu dyåtàdiùu . dakùaþ %<vidhihãne tathà pàtre yo dadàti pratigraham . na kebalaü hi tadyàti ÷eùamapyasya na÷yati>% . manuþ %<anarhate yaddadàti na dadàti yadarhate . arhànarhàparij¤ànàddhanàddharmàcca hãyate>% . yamaþ %<yastu liïgya citàü vçttimaliïgibhyaþ prayacchati . ghoràyàü brahmahatyàyàü pacyate nàtra saü÷ayaþ>% . bhaviùyapuràõe %<nàbrahmaõàya dàtavyaü na deyaü vràhmaõàkriye . na bràhmaõabruve caiva na ca durvràhmaõe dhanam>% . vyàsaþ %<vrahmavãjasamutpanno mantra--saüskàravarjitaþ . jàtimàtropajãvã ca bhavedavràhmaõaþ sa tu . garbhàdhànàdibhiryuktastathopanayanena ca . na karmavinnacàdhãte sa bhavedbràhmaõàkriyaþ>% . varàhapuràõe %<avratau vai÷yaràjanyau ÷ådra÷càbràhmaõàstrayaþ . vedavratavihãna÷ca vràhmaõo bràhmaõabruvaþ>% . yamaþ %<yasya veda÷ca vedã ca vicchidyete tripauruùam . sa vai durbràhmaõo nàma ya÷caiva vçùalãpatiþ>% . kårmapuràõe na vàryapi prayaccheta nàstike haiteke'pi và . na pàùaõóiùu sarveùu nàvedavidi dharmavit . nàstikaþ, paralokavàsanà÷ånyaþ . haitukaþ hetubhiþ paralokaü niràkariùõuþ . manurviùõu÷ca %<na vàryapi prayaccheta vaióàlavratike dvije . na vakavratike pàpe nàvedavidi dharmavit . triùvapyeteùu dattaü hi vidhinopàrjitaü dhanam . dàturbhavatyanarthàya paratràdàtureva ca>% . anarthaþ pratyavàyaþ . %<yathà plavenaupalena nimajjatyudake taran . dàtçpratigrahãtàrau tathaivàj¤au nimajjataþ>% . yamaþ %<yaþ kàraõaü puraskçtya vratacaryàü niùevate . pàpaü vratena pracchàdya baióàlaü nàma tadvratam . artha¤ca vipulaü gçhya dattvà liïgaü vivarjayet . à÷ramàntaritaü rakùedvaióàlaü nàma tadvratam . yatãnàmà÷ramaü gatvà pratyavasyettu yaþ punaþ . yatidharmavilopena vaióàlaü nàma tadvratam>% . viùõuþ %<dharmadhvajã sadà lubdhaþ ÷ådriko lokadambhakaþ . vaióàlavratiko j¤eyo hiüsraþ sarvàbhisandhakaþ . ya÷ca dharmadhvajã nityaü suràdhvaja ivocchritaþ . pracchannàni ca pàpàni vaióàlaü nàma tadvratam . adhodçùñirnaikçtikaþ svàrthasàdhanatatparaþ . ÷añho mithyàvinãta÷ca vakavratacaro dvijaþ . ye vakavratino viprà ye ca màrjàraliïgimaþ . te patantyandhatàmisre tena pàpena karmaõà>% . caturviü÷atimatam %<rodityannaü dãyamànaü kiü mayà duùkçtaü kçtam . a÷rãtriyasya viprasya hastaü dçùñvà niràkçteþ>% . kàtyàyanastvanyathàha %<yaþ svàdhyàyàgnimàlasyàddevàdãnnaibhiriùñavàn . niràkartàmaràdãnàü sa vij¤eyo niràkçtiriti>% . ÷àtàtapaþ %<neùñaü devalake dattamapratiùñha¤ca vàrdhuùau . yacca bàõijake dattaü na ca tat pretya no iha>% dakùaþ %<dhårte vandini malle ca kuvaidye kitave ÷añhe . càñacàraõacaurebhyo dattaü bhavati niùphalam>% . skandapuràõe %<devapitçvihãne yadã÷varebhya÷ca dãyate . dattvà tu kãrtitaü yacca devàgnityàgine tathà . anyàyoùàrjitadhanairdattamavràhmaõe ca yat . gurave'nçtavaktre ca stenàya patitàya ca . kçtaghnàya ca yaddattaü sarvadà vrahmavidviùe . yàjakàya ca sarvasya vçùalyàþ pataye tathà . paricàràya bhçtyàya sarvasya pi÷unàya ca . ityetàni ca ràjendra! vçthàdànàni ùoóa÷a . garbhastho'j¤ànabàlo'pi bhuïkte vçddho na yauvane . taddattasyeha nàpnoti sarbathà ripusådana>% . tadãyaphalamiti ÷eùaþ . viùõudharmàt %<parasthàne vçthà dànaü sadoùaü parikãrtitam . àråóhapatite caiva anyàyàttairdhanai÷ca yat . vyarthaü hi vràhmaõe dànaü patite taskare tathà . guro÷càprãtijanake kçtaghne gràmayàjake . vedavikràyake caiva yasya copapatirgçhe . strãbhirjiteùu yaddattaü vyàlagràhe tathaiva ca . vrahmabandhau ca yaddattaü yaddattaü vçùalãpatau . paricàrake ca yaddattaü vçthà dànàni ùoóa÷a>% sahàbhàrate %<païgvandhabadhirà måkà vyàdhinoùahatà÷ca ye . bhardhavyàste mahàràja! na tu deyaþ pratigrahaþ>% iti pratigrahãtçniråpaõam .
     atha draùvàkhyaü dànàïgamucyate . tatra deyaniråpaõam . bhaviùya puràõe %<yadyadiùñaü vi÷iùña¤ca nyàyapràpta¤ca yadbhavet . tattadguõavate deyamityetaddànalakùaõam>% . vahnipuràõe %<÷ubhopàttena yatki¤cit karoti laghunà naraþ . ananta phalamàpnoti mudgalo'pi yathà purà>% . ÷ubhopàttena nyàyopàrjitena . ladhunà svalpena dravyeõeti ÷eùaþ . devãpuràõe %<nyàyato yàni pràptàni ÷àkànyapi nçpottama! . tàni deyàni devyàstu kanyakàyoùitàü sadà . tadbhuktepu ca vitteùu apareùu ca nitya÷aþ>% viùõupuràõe %<yadyadiùñatamaü loke yaccàsya dayitaü gçhe . tattadguõavate deyaü tadevàkùayamicchatà>% . mahàbhàrate %<vi÷eùato mahàràja! tasya nyàyàrjitasya ca . ÷raddhayà vidhivat pàtre dattasyànto na vidyate>% . gautamaþ %<svàmã çkthakraya saüvibhàgaparigrahàdhigameùu vràhmaõasyàdhikaü labdhaü, kùatriyasya vijitaü, nirviùñaü bai÷ya÷ådrayoriti>% . %<apratibandhaþ>% dàyaeva çktham . saüvibhàgaþ sapratibandhodàyaþ . parigrahaþ, jalatçõakàùñhàderananyapårbasya svãkàraþ . adhigamaþ nidhyàdeþ pràptiþ . eùu nimitteùu svàmã mavati . adhikam asàdhàraõam . nirviùñam kçùyàdinà dvija÷u÷råùàdinà ca yallabdham . %<nirve÷o bhçtibhogayoriti>% smaraõàt . manuþ %<sapta vittà gamà dharmyà dàyo làbhaþ krayo jayaþ . prayogaþ karmayoga÷ca satpratigraha eva ca>% . prayogaþ nyàyopacayàrthaü dravyaprayogaþ . karmayogaþ àrtvijyam . nàradaþ dhanamålàþ kriyàþ sarvà yatnastasyàrjane mataþ . rakùaõaü vardhanaü bhoga iti tasya vidhiþ kramàt . tatpunasvividhaü j¤eyaü ÷uklaü ÷avalameva ca . kçùõa¤ca, tasya vij¤eyo vibhàgaþ saptadha punaþ . ekaikasya ÷uklàdeþ sapta sapta bhedà bhavantãtyarthaþ . %<÷ruta÷auryatapaþkanyàyàjya÷iùyànvayàgatam dhanaü saptavidhaü ÷uklamudayo'pyasya tadvidhaþ>% . àgata÷abdaþ ÷rutàdibhiþ pratyekaü saübadhyate . kanyàgatam àrùavivàhe varàdgçhãtaü gomithunàdi . yàjyagatam àrtvijyàdilabdham . ÷iùyàgatam . gurudakùiõàdi . atra ca yathàdhikàraü ÷uklatvamavadheyam . udayaþ phalaü tadapyasya ÷uklamityarthaþ %<ku÷ãdakçùibàõijya÷ilpa÷ulkànuvçttitaþ . kçtopakàràdàpta¤ca ÷avalaü samudàhçtam>% . nyàyopacayàrthaü dravyaprayogaþ ku÷ãdam . ÷ilpaü kàrukàdikarma . àkaràdibhyodravyodayaþ ÷ulkam . anuvçttiþ sevà . %<pàr÷vaka dyåtacauryàrtipratiråpakasàhasaiþ . vyàjenopàrjitaü yattat sarveùàü kçùõamucyate>% . pàr÷vakopàrjitaü utkocàdilabdham . àttryupàrjitaü parapãóayà labdham . pratiråpakaü maõisuvarõàdeþ pratiråpakaraõam . sàhasaü svapràõàtyayàïgãkàreõa pa÷yatoharatvàdikam . vyàjaþ dambhena tapaþ pramçti . %<tena krayo vikraya÷ca dànaü grahaõameva ca . vividhà÷ca pravartante kriyàþ sambhoga eva ca . yathàvidhena dravyeõa yatki¤cit kurute naraþ . tathàvidhamavàpnoti sa phalaü pretya ceha ca>% . yathàvidhena ÷uklena kçùõena ÷abalena và dànàdi kurute tathàvidhaü phalamàpnotãti, ÷uklena ÷uddhaü duþkharahitam, ÷avalena, mi÷ram, kçùõena asukhodayam . padmapuràõe %<÷uklena vittena kçtaü puõyaü bahuphalaü bhavet . ÷abalaü madhyamaphalaü kçùõaü hãnadhanaü phalam>% . brahmaprokte %<÷uklabittena yo dharmaü prakuryàt ÷raddhayànvitaþ . tãrthaü pàtraü samàsàdya devatve tat sama÷rute . ràjasena ca bhàvena vittena ÷avalena ca . dadyàddànamatithibhyomànuùatve tada÷rute . tamovçttastu yo dadyàt kçùõavittena mànavaþ . tiryaktve tatphalaü pretya sama÷nàti naràdhabhaþ>% . nàradaþ %<tat punardvàda÷avidhaü prativarõà÷rayàt smçtam . sàdhàraõaü syàttrividhaü ÷eùaü navavidhaü smçtam>% . dharmyamiti ÷eùaþ . prativarõà÷rayànnavavidhaü, sàdhàraõaü trividhamityevaü dvàda÷avidhamityarthaþ . %<kramàgataü prãtidàyaþ pràpta¤ca saha bhàryayà . avi÷eùeõa sarveùàü varõànàü trividhaü dhanam . vai÷eùikaü dhanaü j¤eyaü bràhmaõasya trilakùaõam . pratigraheõa saülabdhaü yàjyataþ ÷iùyatastathà . trividhaü kùatriyasyàpi pràhurvai÷eùikaü dhanam . yuddhopalabdhaü kàràcca daõóàcca vyavahàrataþ>% . kàraþ valyàdiþ . %<vai÷eùikaü dhanaü j¤eyaü vai÷yasyàpi trilakùaõam . kçùigorakùabàõijyaiþ ÷ådrasyaibhyastvanugrahàt>% . ebhyaþ bràhmaõàdibhyaþ . %<sarveùàmeva varõànàmevaü dharmyodhanàgamaþ . viparyàyàdadharmyaþ svànna cedàpadgarãyasã>% .
     evaüdharmasàdhanaü dravyaü niråpya tacca kiyaddeyaü kiü deyamityapekùàyàü yàj¤avalakyaþ %<svaü kuñumbàvirodhena deyaü dàrasutàdçte . nànvaye sati sarvakhaü yaccànyasmai prati÷rutam>% . anvaye santàne . prati÷rutaü pratij¤àtam . kuñumbàvirodhastu, vyàkhyàto vçhaspatinà %<kuñumbabhaktavasanàddeyaü yadatiricyate . bhadhvàsvàdo viùaü pa÷càddàturdharmo'nyathà bhavet>% . bhaktaü annam . vasanaü vastram . (yàvatà dravyeõa kuñumbasya vastramannaü saüpadyate tadatiriktaü deyaü, itarattu na deyamityarthaþ) . manuþ %<÷aktaþ parajane dàtà svajane duþkhajãvini . madhvàpàno viùàsvàdaþ sa dharmapratiråpakaþ>% . kàtyàyanaþ %<sarvasvaü gçhavarjantu kuñumbabharaõàdhikam . yacca dravyaü svakaü deyamadeyaü syàdatonyathà>% . tathà %<saptaràtràdgç hakùetràt yadyat kùetraü pracãyate . pitrà vàtha svayaü pràptaü taddàtavyaü vivakùitam>% . saptaràtràdibhyo yatpracãyate, adhikaü mavati, taddàtavyamiti vivakùitamityarthaþ . ÷ivadharmàt %<tasmàttribhàgaü vittasya jãbanàya prakalpayet . bhàgadvayantu dharmàrthamanityaü jãvitaü yataþ>% . a÷eùavittasya bhàgapa¤cakaü parikalpya bhàgatrayaü jãvanàya saürakùya bhàgadvayaü dharmàya kalpayedityarthaþ . mahàbhàrate %<ekàü gàü da÷agurdadyàdda÷a dadyàcca go÷atã . ÷ataü sahasragurdadyàt sarve tulyaphalàþ smçtàþ>% . nanbetadvacanadvayopàttayorvittago÷abdayorupalakùaõàrthatvena deyamàtraparatvàdviùamabhàgaparikalpanaü viruddhaü yathà÷rutagovittaparatvenàvirodhe da÷agurekàü gàü dadyàditivacanàdda÷àvaragordhanino'pi godànànadhikàraþ syàt da÷adhenuyogyadhaniparatve tu upalakùaõapakùàïgãkàràdvirodhatàdavasthyaü tasmànnyånàdhikakalpayoþ kçpaõodàràdhikàriviùayatayaiva vyabastheti sustham . kuñambàvirodhena deyamityuktam tasyàpavàdamàha vyàsaþ %<kuñumbaü pãóayitvàpi vràhmaõàya mahàtmane . dàtavyaü bhikùave cànnamàtmano bhåtimicchàtà>% . yatyatithyàdiviùayametat . kàtyàyanaþ %<svecchàdeyaü svayaüpràptaü bandhàcàreõa bandhakam . baivàhikakramàyàte sarvadànaü na vidyate>% . bandhaka àdhiþ tadbandhàcàreõàdhiråpeõaiva deyam . yadvivàhalabdhaü tattasyàü bhàryàyàü satyàü sarvamadeyam . yacca pitàmahàdikramàyàtaü tatra putre sati na deyam . %<saudàyikaü kramàyàtaü ÷auryapràpta¤ca yadbhavet . strãj¤àti svàmyanuj¤àtaü dattaü siddhimavàpnuyàt>% . saudàyikaü vivàhalabdhaü tadbhàryayànuj¤àtam . kramàyàtam avibhaktadhanairj¤àtibhiranuj¤àtam . bhçtyena satà yuddhena labdhaü svàminànuj¤àtamityarthaþ . yàjavalkyaþ %<deyaü prati÷ruta¤caiva dattvà nàpaharet punaþ>% yamaþ %<yacca vàcà pratij¤àtaü karmaõà nopapàditam . taddhanamçõasaüyuktamiha loke paratra ca>% çõasaüyuktam çõàsamarpaõajanyadoùasaüyuktamityarthaþ . %<saptàjàtànnaro hanyàdvartamànàüstu sapta ca . atikràntàn sapta hanyàdaprayacchan prati÷rutam . prati÷rutàpradànena dattasya haraõena ca . janmaprabhçti yat puõyaü tatsarvaü syaõa÷yati>% . mahàbhàrate %<bràhmaõaü svayamàhåya bhikùàrthe kç÷avartinam . pa÷cànnàstãti yo bråyàttaü vidyàdbrahmaghàtakam>% tathà %<saü÷rutya yo na ditseta yàcitvà yasya neùyati . ubhàvançtikàvetau mçùà pàpamavàptutaþ>% tathà %<yo na dadyàt prati÷rutya svalpaü và yadi và bahu . à÷àstasya hatàþ sarvàþ klãvasyeva prajàphalam . yaü nirãkùeta saükruddha à÷ayà pårvajàtayà . pradaheta hi taü ràjan . kaïkamakùayamugyathà . tasmàddàtavyameveha prati÷rutya yughiùñhira!>% . nàradaþ %<bràhmaõasya ca yaddeyaü sànvayastu na càsti saþ . sakulye tasya ninayettadabhàve'sya bandhuùu . yadà tu na sakulyaþ syànna ca sambandhi--bàndhavàþ . dadyàt sajàti÷iùyebhyastadabhàve'psu nikùipet>% . gautamaþ %<prati÷rutyàpyadharmasaü yuktàya na dadyàt>% . kàtyàyanaþ %<pràõasaü÷ayamàpannaü yo màmuttàrayeditaþ . sarvasvante pradàsvàmãtyukte'pi na tathà bhavet>%
     atha phalàti÷ayapratipàdanàrthaü pàtravi÷eùeõa deyavi÷eùàþ . bhavi ùyapuràõe %<gobhåtilahiraõyàdi dadyànnityamatandritaþ . tathà dravyavi÷eùàü÷ca dadyàt pàtravi÷eùataþ . àrtànàmannadàna¤ca godàna¤ca kuñumbinàm . tathà pratiùñhàhãnànàü kùetradànaüpra÷asyate . subarõaü yàj¤ikànà¤ca vidyà¤caivordharetasàm . kanyà¤caivànapatyànàü dadatàü gatiruttamà>% . viùõudharmottaràt %<yuddhopakaraõaü dravyaü kùatriye dvijapuïgavàþ! . paõyopayomi tadvai÷ye ÷ådre ÷ilpopayogi ca . yasyopayogi yaddravyaü deyaü tasyaiva tadbhavet . yena yena ca bhàõóena yasya vçttirudàhçtà . tattattasyaiva dàtavyaü puõyakàmena dhãmatà . daõóaü kçùõàjina¤caiva tathà vipràþ ! kamaõóalum . dhãraü puõyabhavàpnoti dattvaitàn brahmacàriõe . vastraü ÷ayyàmanaü dhànyaü ve÷ma ve÷maparicchadam . gçhasthàya tu taddattaü j¤eyaü vahuphalaü sadà . nãvàraü valkalaü ÷àkaü phalaü måla¤ca gorasam . vànaprasthàya yaddattamanantaü parikãrtitam . bhikùàpradànaü yataye pàtradànaü tathà hitam . gandhamàïgalyatàmbålaraktavastràdikaü striyaþ . strãõàü pradànaü dàtavyaü bhartçhaste tu nànyathà . proktaü saügrahaõaü hyetadguptaü bhartuþ prayacchataþ . annaü prati÷raya¤caiva pànthe dattaü mahàphalam . vivàhàdikriyàkàle tatkriyàsiddhikàraõam . yaþ prayacchati dharmaj¤aþ so'÷vamedhamavàpnuyàt . àturebhyo dhanaü dattvà dànaü bahuphalaü bhavet . bàle krãóanakaü dattvà bhçùñamannaü tathaiva ca . phalaü manoharaü vàpi agniùñomaphalaü labhet . bhçùñànnaü mànavo dattvà bhçùñànnàni tu kàïkhatàm . akùayaü phalamàpnoti svargaloka¤ca gacchati . ÷rãvihãne tathà dattvà bhojanaü dvijasattama! . vastraü ÷ubhaü và dharmaj¤aþ puõyaü mahadupà÷nute . kçpàsthànaü paraü viprà vicyutàþ puruùàþ ÷riyà . tebhyo'nukampà kartavyà satàü vartmani tiùñhatà . kàrye satyudyamaü kçtvà pareùàü samupasthite . akùayaü phalamàpnoti nàtra kàryà vicàraõà . yavasànàü pradànena dhenumatsu dvijàtiùu . lavaõànà¤ca dharmaj¤àþ! phalamakùayama÷nute . prasaveùu tu yaddattaü vyasanàrtibhayeùu ca . taddànamakùayaü proktaü puruùasya vipa÷citaþ . dattvà bràhmaõa÷àrdåla! jalapàtramathàrthine . phalamakùayamàpnoti nàtra kàryà vicàraõà>% . aïgiràþ %<devatànàü guråõà¤ca màtàpitrostathaiva ca . puõyaü deyaü prayatnena nàpuõyaü noditaü kvacit>% nandipuràõe %<pàpadaþ pàpamàpnoti naro lakùaguõaü sadà . puõyadaþ puõyamàpnoti ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . tathà pàtravi÷eùeõa dànaü syàduttarottaram . pitçmàtçgurubrahmavàdinàü dãyate tu yat . tallakùaguõitaü vidyàt puõyaü và pàpameva và>% vahnipuràõe %<dvàvimau puruùau loke såryamaõóalabhedinau . dàtànnasya ca durbhikùe subhikùe hemavastradaþ>%
     atha adeyaniråpaõam . devalaþ %<anyàvàdhigatàü dattvà sakalàü pçthivãmapi . ÷raddhàvarjamapàtràya na kà¤cidbhåtimàpnuyàt>% . vahnipuràõàt %<anyàyopàgataü dravyaü gçhãtvà yo hyapaõóitaþ . dharmàbhikàïkùã yajate na dharmaphalama÷nute . gharmavaitaüsiko yastu pàpàtmà puruùastathà . dadàti dàna viprebhyo lokavi÷vàsakàraõam . pàpena karmaõà vipro dhana landhvà niraü÷akaþ . ràgamohànvitasvàntaþ kaluùàü yonimàpnyàt . arthasa¤cayabuddhirhi lobhamoha va÷agataþ . udvejayati bhåtàni hiüsayà pàpacetanaþ . evaü labdhvà dhanaü lobhàt yajate yo dadàti ca . sa pàpakarmaõà tena na vindati paràü gatim>% tathà . %<etairanyai÷ca bahubhiranyàyopàrjitairdhanaiþ . àrabhyante kriyà yàstu pi÷àcàsmatra daivatam>% . vçddha÷àtàtapaþ %<dravyeõànyàyalabdhena yaþ karotyaurdhadehikam . na sa tatphalamàpnoti tasyàrthasya duràgamàt>% skandapuràõe %<devadravyaü gurudravyaü dravyaü caõóe÷varasya ca . trividhaü patanaü dçùñaü dànalaïghanabhakùaõàt>% . yamaþ %<apahçtya parasyàrthaü dànaü yastu prayacchati . sa dàtà narakaü yàti yasyàrthastasya tatphalam>% tathà . paribhuktamavaj¤àtamaparyàptamasaüskçtam . yaþ prayacchati viprebhyastadbhasmanyavatiùñhate . paribhuktaü gçhãtopayogaü vastràdi . aparyàptaü svakàryàkùamaü jaradgavàdi . ÷àtàtapaþ %<vedavikrayanirdiùñaü strãùu yaccàrjitaü dhanam . adeyaü pitçdevebhyo yacca klãvàdupàgatam>% vedavikrayo nirdiùño vyapadiùño yatra tattathà nirviùñamitipàñhe vedavikrayàllabdhamityarthaþ . strãùu yaccàrjitamiti strãvyàpàropajãvanena yallabdham . strãùu vikrãtàsviti kecit dakùaþ %<sàmànyaü yàcitaü nyàsa àdhirdàrà÷ca taddhanam . anvàhita¤ca nikùepaþ sarvasva¤cànvaye sati . àpatkhapi na deyàni nava vaståni paõóitaiþ . yo dadàti sa måóhàtmà pràya÷cittãyate naraþ>% . sàmànyaü anekasvàmikam . yàcitaü saüvyavahàràrthaü yàcitvànãtaü vastràlaïkàràdi . gçhasvàmine adar÷ayitvà tatparokùameva gçhasvàbhine arpaõãyamiti gçhajanahaste sthàpitaü dravyaü nyàsaþ . àdhiþ prasiddhaþ . dàràþ kalatram taddhanaü dàradhanam . tacca vyàkhyàta manunà %<adhyagnyadhyàvàhanikaü datta¤ca prãtikarmaõi . bhràtçmàtçpitçpràptaü ùaóvidhaü strãdhanaü smçtam>% . adhyagni agnisamakùaü yat striyai dattam . adhyàvàhanikaü vivàhakàle pitràdi dattam . prãtikarmaõi strãpuüsambandhena bhartràrpitam . vivàhottarakàle'pi bhràtràdibhyaþ pràptam . yàj¤avalkyo'pyàha %<bhràvçmàtçpitçpatipràptamadhyagnyupàgatam . àdhivedanika¤caiva strãdhana parikãrtitam>% dàràntarabhicchatà bhartà yaddattaü tadàdhivedanikam . evaüprakàraü strãdhanaü na deyamiti . anvàhitaü yadekasya haste nihitaü dravyaü tenàpyanu pa÷càdanyasya haste svàmine dehãti nihitam . gçhasvàmisamakùaü sthàpitaü dravyaü nikùepaþ . kàtyàyanaþ %<vikraya¤caiva dàna¤ca na neyàþ syuranicchavaþ . dàràþ putrà÷ca sarvakhamàtmanaiva tu yojayet . àpatkàle tu kartavyaü dànaü vikraya eva và . anyathà na pravartante iti ÷àstrasya ni÷cayaþ>% . %<àpatkàle tu kartavyaü dànaü vikraya eva veti>% svakãyadànavikrayecchudàràdiviùayam . yattu dàràõàm %<àpatsvapi na deyànãti>% dakùeõàdeyatvamuktaü tat svadànavikrayànicchudàràdiviùayam . va÷iùñhaþ %<÷ukra÷oõitasambhavaþ ghutro màtàpitçnimittakastasya pradànavikrayaparityàgeùu màtàpitarau prabhavataþ natvekaü putraü dadyàt pratigçhõãyàdvà sa hi santànàya pårveùàü na tu strã putraü dadyàt pratigçhõãyàdvà anyatrànuj¤ànàdbhattuþ>% . vçhaspatiþ %<kasmaicidyàcamànàya dattaü dharmàya yadbhavet . pa÷càcca na tathà tat syànna deyaü tasya tadbhavet>% . dharmaü kartuü yàcamànàya yaddattaü tena cedasau dharmaü na kuryàttadà tattasmai na deyamityarthaþ . aïgiràþ %<bahubhyo na pradeyàni gaurgçhaü ÷ayanaü striyaþ . vibhaktadakùiõàhyetà dàtàraü tàrayanti hi . ekà ekasya dàtavyà na bahubhyaþ katha¤cana . dàturvikrayamàpannà dahatyàsaptabhaü kulam>% . bikreturevaitaddoùapradar÷anaü na prakçtasya dàturiti . aupakàyanaþ %<kanyà÷ayyàgçha¤caiva deyaü yaïgostriyàdikam . tadekasmai pradàtavyaü na bahubhyaþ katha¤cana>% vyàsaþ na vyaïgàü rohiõãü bandhyàü na kç÷àü mçtavatsikàm . na vàmanàü vehata¤ca dadyàdvipràya gàü naraþ . vehat garbhopaghàtinã . debalaþ %<vivatsàü rogiõãü råkùàü sthaviràü ÷çïga bhãùaõàm . kùãõakùãra÷arãràïgàü dattvà doùamavàpnuyàt>% . kàtyàyanaþ %<na cãùaràü na nirdagdhàü mahãü dadyàt katha¤cana . na ÷ma÷ànaparãtà¤ca na ca pàpaniùevitàm>% . ùàpàþ hiüsnapràõino vyàghràdayaþ . viùõudharmottare %<so÷ãràü taskaràkãrõàü tathà vyàlavatãü bhuvam . na dadyàttu dvija÷reùñho yà ca sandhiùu sasthità>% . skandapuràõe %<pàpadaþ pàpamàpnoti naro lakùaguõaü sadà . tasmànna dadyànmedhàvã pàtaka jàtu kasyacita>% . mahàbhàrate %<duþkhitebhyo hi bhåtebhyo mçtyurogajaràdibhiþ . bhåvaþ ko duþkhamaparaü savçõo dàtumarhati . duþkhaü dadàti yo'nyasya dhruvaü duþkhaü sa vindati . tasmànna kasyacidduþkhaü dàtavyaü daþkhamãruõà>% .
     atha pàtravi÷eùe adeyamucyate . yamaþ %<suvarõaü rajataü tàmraü yatibhyo yaþ prayacchati . na tatphalamavàpnoti tatraiva parivartate>% . parivartaþ viparyayaþ eva÷abdaþ apyarthaþ tena tatra tasmin dàtaryapi parivartate dharmaviparãtaü dharmaü janayatãtyarthaþ . tathà coktam %<yataye kà¤canaü dattvà dàtàpi narakaü vrajediti>% . debalaþ %<pakvamannaü gçhasthasya vànaprasthasya gorasaþ . vçtti÷ca bhikùuvçttibhyo na deyaü puõyamicchatà>% . vçttiþ bhikùàtirikta vartanam . tathà %<na ÷ådràya havirdadyàt svasti kùãraü tilàn madhu . na ÷ådràt pratigçhõãyàtteùàmannannivedayet . gàrasaü kà¤canaü kùetraü gàstilà madhusarpiùã . tathà sarvànrasàü÷càpi caõóàlebhyo dadeta na>% . svasti na dadyàditi praõàmamantareõa ÷ådrasya svastãti na bråyàdityarthaþ . teùàmapi kùãràdãnàü krayàrthamanyatdravyaü nivedayedityarthaþ . ÷aïkhalikhitau %<kç÷araü pàyasaü yàvaü dadhimadhukçùõàjinàni ÷ådrebhyo na dadyannopàkçtaü ki¤cit>% . viùõudhargottaràt %<bhuvaü dhenumathà÷va¤ca ratnàni kanakantathà . tilàü÷ca ku¤jaraü dadyànnàvij¤àtaguõàguõàn>% ataþparaü gràhyàgràhyadravye vistareõokte te ca gràhyàgràhya÷abde pràyeõa dar÷ite . dànàïgakàleùu tithikàlaþ prathamamuktastatraiva . bhaviùyapuràõe %<tithãnàü pravarà yasmàdbrahmaõà samudàhçtà . pratipàdità pade pårbe pratipattena cocyate . snànaü dànaü ÷ataguõaü kàrtike yà tithirbhavet>% . skandapuràõe %<à÷vine màsi saüpràpte dvitãyà ÷uklakçùõagà . dànaü pradattaü yattasyàmanantaphalamucyate>% . padmapuràõe %<vai÷àkhamàse yà puõyà tçtãyà ÷uklapakùagà . anantaphaladà dàtuþ snànadànàdikarmasu>% . bhaviùyapuràõe %<÷ivà ÷àntà sukhà ràjaü÷caturthã trividhà smçtà . màsi bhàdrapade ÷uklà ÷ivàü lokeùu påjità . tasyàü snànaü tathà dànaü upavàso japastathà . bhavet sahasraguõitaü prasàdàddantino nçpaþ . màghamàsi tathà ÷uklà yà caturthã mahãpate! . sà ÷àntà ÷àntidà nityaü ÷àntiü kuryàtsadaiva hi . snànadànàdikaü sarvamasyàmakùayamucyate . yadà ÷uklacaturthyàntu vàro bhaumasya vai bhavet . tadà sà sukhadà j¤eyà sukhà nàmeti kãrtità . snànadànàdika sarvamasyàprakùayamucyate>% . skandapuràõe %<÷uklà màrga÷ire màsi ÷ràvaõe yà ca pa¤camã . snànadàne bahuphalà nàgalokapradàyinã>% . bhaviùyapuràõe %<yeyaü bhàdrapade màsi ùaùñhã ca bharatarùabha! . snànadànàdika sarvamasyàmakùayamucyate>% tathà ÷uklapakùasya saptamyàü såryavàro bhavedyadi . saptamã vijayà nàma tatra datta mahàphalam . ÷uklapakùasya saptamyàü nakùatraü pa¤catàrakam . yadà ca syàttadà j¤eyà jayà nàmeti saptamã . snànadànàdikaü tasyàü bhavet ÷ataguõaü vibho! . pa¤catàrakamitiþ rohiõya ÷leùàmaghàhastasya . %<yà màrga÷ãrùamàsasya ÷uklapakùe tu saptamã . nandà sà kathità vãra! sarvànandakarã smçtà . snànadànàdikaü sarvamasyàmakùayamucyate>% . àdipuràõe revatã yatra saptamyàmàdityadivase bhavet . taddànaü ÷atasàhasramiti pràha divàkaraþ . bhaviùyapuràõe %<pauùe màsi yadà devi! ÷uklàùñamyàü budho bhavet . tadà tu sà mahàpuõyà mahàrudreti kãrtità . tasyàü snànaü mahàdànaü tarpaõaü viprabhojanam . matprãtaye kçtaü devi! ÷atasàhasrikaü bhavet>% . mahàbhàrate %<aùñakàsu ca yaddatta tadanantamudàhçtam>% . à÷valàyanaþ %<hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà>% iti . tathà ÷àtapatha÷rutiþ %<dvàda÷a paurõamàsyo dvàda÷àùñakà dvàda÷àmàvàsyà>% iti . dvàda÷àpi kçùõàùñamya ityarthaþ . devãpuràõe %<à÷vinasya tu màsasya navamã ÷uklapakùagà . jàyate koñiguõitaü dànaü tasyàü naràdhipa!>% . garuóapuràõe jyaiùñhasya ÷uklada÷amã saüvatsaramukhã smçtà . tasyàü snànaü prakurvãta dàna¤caiva vi÷eùataþ . %<ekàda÷yàü site pakùe puùyarkùaü yatra sattama! . tithau bhavati mà proktà viùõunà pàpanà÷inã . dànaü yaddãyate ki¤cit samuddi÷ya janàrdanam . homo và kriyate tasyàmakùayaü kathitaü phalam . màsi bhàdrapade ÷uklà dvàda÷ã ÷ravaõànvità . mahatã dvàda÷ã j¤eyà upavàme mahàphalà . phalaü dattahutànà¤ca tasyàü lakùaguõaü bhavet>% . viùõudharmottaràt %<bhàgyarkùasaüyutà caitre dvàda÷ã syànmahàphalà>% . bhàgyarkùa pårbaphalgunã . %<hastayuktà tu vai÷àkhe jyaiùñhe tu svàmisayutà . jyeùñhayà ca tathàpàóhe målopetà ca vaiùõave>% vaiùõave ÷ràvaõe màsi . %<tathà bhàdrapade màsi ÷rabaõena tu saüyutà . à÷vine dvàda÷ã puõyà bhavatyàjarkùasayutà>% . àjarkùaþ pårvabhàdrapadà . %<kàrtike revatãyuktà saumye kçttikayà tathà>% . saumyaþ màrga÷ãrùaþ . pauùe mçga÷iropetà màghe càdityasaüyutà . àdityaþ punarvasuþ %<phàlgune puùyasahità dvàda÷ã pàvanã parà . nakùatrayuktàsvetàsu snànaü dànamupoùitam . sakçtkçtaü manuùyàõàmakùayyaphaladàyakam>% . skandapuràõe %<yastu caitratrayoda÷yàü snànaü dànaü samàcaret . phalaü ÷ataguõaü tasya karmaõo labhate naraþ .>% jyotiþ÷àstre %<kçùõapakùe trayoda÷yàü maghàsvinduþ kare raviþ . yadà tadà gajacchàyà ÷ràddhe puõyairavàpyate . caitre caturda÷ã ÷uklà ÷ràvaõaproùñhapàdayoþ . màghasya yà kçùõapakùe dàne bahuphalà hi sà .>% viùõudharmottaràt vai÷àkhã kàrtikã màghã pårõimà tu mahàphalà . paurõamàsãùu sarvàsu màsarkùasahitàsu ca . snànànàmiha dànànàü phalaü da÷aguõaü bhavet . yasyàü pårõendunà yogaü yàti jãvo mahàbalaþ . paurõamàsã tu sà j¤eyà mahàpårvà dvijottama! . snànaü dànaü tathà jàpyamakùayyaü tattadà smçtam . brahmapuràõe %<àgneyantu yadà çkùaü kàrtikyàü bhavati kvacit . mahatã sà tithirj¤eyà snànadàneùu cottamà .>% àgneyamçkùaü kçttikà . %<yadà yàmyantu bhavati çkùaü tasyàü tithau kvacit>% . tithiþ sàpi mahàpuõyà çùibhiþ parikãrtità . yàmyamçkùaü bharaõã . %<pràjàpatyaü yadà çkùaü tithau tasyàü naràdhipa! . sà mahàkàrtikã proktà devànàmapi durlabhà .>% pràjàpatyam çkùaü rohiõã . vyàsaþ amà vai somavàreõa ravivàreõa saptamã . caturthã bhaumavàreõa viùuvatsadç÷aü phalam . ÷aïkho'pi amàvàsyà tu some tu saptamã bhànunà saha . caturthã bhåmiputreõa somaputreõa càùñamã . catasrastithayastvetà stulyàþ syurgrahaõàdibhiþ . sarvamakùayamatroktaü snànadànajapàdikam . mahàbhàrate amà some tathà maume guruvàre yadà bhavet . tat parva puùkaraü nàma såryaparva÷atàdhikam . ÷àtàtapaþ %<amàvasyà somavàre såryavàre ca saptamã . aïgàrakadine pràpte caturthã và caturda÷ã . tatra yaþ kurute karma ÷ubhaü và yadi và'÷ubham . ùaùñivarùasahasràõi kartà tatphalasa÷nute>% . viùõupuràõe %<amàvasyà yadà maitra! vi÷àkhà--çkùa yoginã . ÷ràddhe pitçgaõastçptiü tadàpnotyaùñavàrùikãm . amàvasyà yadà puùye raudrarkùe và punarvasau . dvàda÷àvdãmathà tçptiü prayànti pitaro'rcitàþ>% . raudrarkùam àrdrà . %<bàsavàjaikapàdarkùe pitéõàü tçptimicchatà . vàruõe và''pyadaivatye devànàmapi durlabhà>% . vàsavaþ dhaniùñhà . ajaikapàdaþ pårvàbhàdrapadà . vàruõa ÷atatàrakà . àpyadaivatya pårvàùàóhà . %<màghe'site pa¤cada÷ã kadàcidupaiti yogaü yadi vàruõena . çkùeõa kàlaþ sa paraþ pitéõàü nahyalpapuõyairnçpa! labhyate'sau>% . vàruõaþ ÷atatàrà .
     atha yugàdiprabhçtayaþ . tatra skandapuràõe %<navamyàü ÷uklapakùasya kàrtike niragàt kçtam . tretà sitatçtãyàyàü vai÷àkhe samapadyata . dar÷e tu màghamàsasya pravçttaü dvàparaü yugam . kaliþ kçùõatrayoda÷yàü nabhasye màsi nirgataþ . yugàdayaþ smçtà hyete dattasyàkùayakàrakàþ .>% brahmapuràõe %<yugàrambhàstu tithayo yugàdyàstena kãrtitàþ . phalaü dattahutànà¤ca tàsvanantaü prakãrtitam .>% tathà età÷catasrastithayo yugàdyà dattaü huta¤càkùayamà÷u vindyàt . yuge yuge varùa÷atena yattapo yugàdikàle divasena tadbhavet . tathà %<såryasya siühasaükràntyàmantaþ kçtayugasya ca . tathà vç÷cikasaükràntyàmantastretàyugasya ca . j¤eyastu vçùakràntyàü dvàparànta÷ca saükhyayà . tathà ca kumbhasaükràntyàmantaþ kaliyugasya ca .>% padmapuràõe %<yugàdiùu yugànteùu snànadànajapàdikam . yatki¤cit kriyate tasya yugàntàþ phalasàkùiõaþ .>% àdityapuràõe %<dinarkùaü revatã yatra gamana¤caiva rà÷iùu . yugàntadivasaü viddhi tatra dànamanantakam . grahoparàge viùuve somyeüvà mihiropadiþ . saptamã ÷uklà kçùõà và yugàntadivasaü viduþ .>% mihiropadiþ såryagrahaþ . manuþ %<sahasraguõitaü dànaü bhaveddattaü yugàdiùu . karma ÷ràddhàdika¤caitattathà manvantaràdiùu .>% matsyapuràõe a÷vaka÷uklanavamã dvàda÷ã kàrtikasya tu . caitrasya tu tçtãyà yà tathà bhàdrapadasya tu . phàlgunasya tvamàvàsyà pauùasyaikàda÷ã tathà . ÷ràvaõasyàùñamã kçùõà tathàùàóhasya pårõimà . àùàóhasya tu da÷amã màdhamàsasya saptamã . kàrtikã phàlgunã caitrã jyaiùñhe pa¤cada÷ã tathà . manvantaràdaya÷caità datasyàkùayakàrakàþ . snànaü dànaü japo homaþ svàdhvàyapitçtarpaõam . sarvamevàkùayaü vidyàt kçtaü manvantaràdiùu . atràmàvasyàùñamãvyatirekeõa sarvàþ ÷uklà eva . puràõàntareõa tu ÷ràvaõasyàmàvasyà bhàdrapadasya kçùõàùñamã manvantaràdiriti pratipàditam tadyathà %<à÷vine ÷uklanavamã dvàda÷ã kàrtike tathà . tçtãyà caitramàsasya tathà bhàdrapadasya ca . ÷ràvaõasyàpyamàvasyàø pauùasyaikàda÷ã tathà . àùàóhasyàpi da÷amã màghamàsasya saptamã . nabhasyasyàùñamã kçùõà tathàùàóhã ca pårõimà . kàrtikã phàlgunã caitrã jyaiùñhã pa¤cada÷ã tathà . manvantaràdaya÷caità dattasyàkùayakàrakàþ .>% atha vyatãpàtàdikàlàþ . yàj¤avalkyaþ %<÷atamindukùaye dànaü sahasrantu dinakùaye . viùuve ÷atasàhasraü vyatãpàte tvanantakam>% . varàhapuràõe dar÷e ÷ataguõaü dànaü tacchatavnaü dinakùaye . ÷ataghnaü tasya saükràntau ÷ataghnaü viùuve tataþ . yugàdau tacchataguõamayane tacchatàhatam . somagrahe tacchatavnaü tacchatavnaü ravigrahe . asaükhyeyaü vyatãpàte dànaü vedavido viduþ . ÷ataghnaü ÷ataguõamityarthaþ . tathà %<utpattau lakùaguõaü koñiguõaü bhramaõanàóikàyàntu . arvudaguõitaü patane japadànàdyakùayaü patite .>% utpattyàdimànamuktaü jyotiþ÷àstre viü÷atirdviyutotpattau bhramaõe caikaviü÷atiþ . patane da÷a nàóyastu patite sapta nàóikàþ . vyatãpàtotra viùkumbhàdiyogeùu saptada÷o yogaþ . vçddhamanunà tu prakàràntareõa vyatãpàto da÷itaþ . ÷ravaõà÷vidhaniùñhàrdrànàgadaivatamastake . yadyamà ravivàreõa vyatãpàtaþ sa ucyate . nàgadaivatam a÷leùà . mastakaü prathamacaraõaþ . mastaka iti ÷ravaõàdimiþ pratyekaü sambadhyate . ÷àstràntare'nyo'pi vyatãpàta uktaþ . %<pa¤cànanasthau gurubhåmãputrau meùe raviþ svàdyadi ÷uklapakùe . pà÷àbhidhànà karabheõa yuktà tithirvyatãpàta itãha yogaþ . asmin hi gobhåmihiraõyavastradànena sarvaü parihàya pàpam . ÷åratvamindratvamanàmayatvaü manvàdhipatyaü labhate manuùyaþ>% . pa¤cànanaþ siühaþ gurubhåmiputrau vçhaspatyaïgàrakau . pà÷àbhidhànà dvàda÷ã . karabham hastanakùatramiti . jyotiþ÷àstre tu ravicandrayo kràntisàmye såkùyau vaidhçtavyatãpàtau dar÷itau . tadàha gàlavaþ %<candràrkayornayanavãkùaõajàtamårtiþ kàlànaladyutinibhaþ puruùo'ti raudraþ . astrodyato bhuvi pataü÷ca nirãkùamàõaþ kaü ghàtaye'hamiti ca vyatãpàtayogaþ .>% àha bhçguþ %<kràntisàmyasamayaþ samãritaþ såryaparvasadç÷o munã÷varaiþ . tatra dattahutajaptapåjanaü koñikoñiguõamàha bhàrgavaþ>% . ayamarthaþ såryàcandramasoþ kràntisàmye puõyakàladvayaü sambhavati . ekaþ vyatãpàtàkhyaþ aparaþ vaidhçtàkhyaþ . tatra kràntisàmyalakùaõasya vyatãpàtasya gaõóãttaràrdhà dàrabhya krama÷aþ sàrdheùu saptasu yogeùu sambhavo'sti vaidhçtasaüj¤asya tu ÷ukrayogàdàrabhya sàrdheùu triùu yogeùu mambhavo'sti %<vaidhçte vyatãpàte dattamakùayakçdbhavet>% . bharadvàghaþ %<vyatãpàte vaidhçte ca dattasyànto na vidyate . vyatãpàte vi÷eùeõa sa hi såkùmaþ prakãrtitaþ .>% sthålaprakàreõa prasiddhastu saptaviü÷atitamo yogo vaidhçta iti .
     athoparàgakàlaþ . padmapuràõe %<candrasya yadi và bhàno ràhuõà saha saïgamaþ . uparàga iti khyàtastatrànantaphalaü smçtam . indorlakùaguõaü puõyaü raverda÷aguõaü bhavet . gaïgàtãre tu sampràpte indoþ koñã raverda÷a>% . raverda÷aguõamiti lakùaguõàdda÷aguõamityarthaþ . evamuttaratràpi tathà . %<ravivàre ravergràsaþ some somagrahastathà . cåóàmaõiriti khyàtastatrànantaü phalaü smçtam .>% maradvàjaþ %<candrasåryoparàge ca yatkartavyaü taducyate . sarvaü hemamayaü dànaü sarve vrahmasamà dvijàþ . sarvaü gaïgàsamaü toyaü ràhugraste divàkare>% . çùya÷çïgaþ %<ràhugrasto yadà såryo yastu ÷ràddhaü samàcaret . tenaivaü sakalà pçthvã dattà viprasya vai kare>% . ÷àtàtapaþ ayaneùu sadà deyaü vi÷iùñaü svagçheùu yat . ùaóa÷ãtimukhe caiva vimokùe candrasåryayoþ . vimokùe vartamàne na tu vimuktayorityarthaþ %<uparàge tu tatkàlamiti>% smaraõàt . àha ÷àtàtapaþ %<saükràntau yàni dattàni havyakavyàni dàtçbhiþ . tàni nityaü dadàtyarkaþ punarjanmani janmani . ravisaükramaõe puõye na snàyàdyo hi mànavaþ . saptajanmàntaraü rogã duþkhabhàgã sadà bhavet .>% vçddhava÷iùñhaþ %<ayane dve ca viùuve catasraþ ùaóa÷ãtayaþ . catasro viùõupadya÷ca saükràntyo dvàda÷a smçtàþ . jhaùakarkañasaükràntyau dve tådagdakùiõàyane . viùuve ca tulàmeùe golamadhye tato'paràþ>% . jhaùaþ makaraþ . golaþ rà÷icakram . %<kanyàyàü sithune mãne dhanuùyapi ravergatiþ . ùaóa÷ãti mukhà proktà ùaó÷ãtiguõà phalaiþ . vçùavç÷cikakumbheùu siühe caiva yadà raviþ . etadviùõupadaü nàma viùuvàdadhikaü phale .>% gàlavaþ %<madhye viùuvati dànaü viùõupade dakùiõàyane càdau . paóa÷ãtimukhe'tãte tathodagayane bhåri phalam>% . etacca phalàdhikyapratipàdanàrthamuktam . phalamàha bharadvàjaþ %<ùaóa÷ãtyàntu yaddàna yaddàna viùuvadvaye . dç÷yate sàgarasyàntastasyànto naiva vidyate .>% viùõupadàdisåkùmatama puõyakàlamàha gàlavaþ %<sthirabhe viùõupadaü ùaóa÷ãtimukhaü dvitanubhe tulàmeùe . viùuvanturye dakùàyaõaü saumyakaü sårye .>% pårva÷lokairvyàkhyàtametat . %<ayanàü÷akatulyena kàlenaitat sphuñaü bhavet . sarbaviùõupadàdyuktabhedàdi hyayane'nyathà . mçgakarkàdige sårye yàmyãdagayane sati . tadà saükràntiñàne syuruktà viùõupadàdayaþ .>% ayamarthaþ rà÷iü prati triü÷adaü÷akà bhavanti sårya÷ca pratidinamekaikamaü÷aü bhuïkte tatra yàbadbhiraü÷airayanacyutirbhavati tàvatà såryasya bhogyakàlena bhàvinàü viùõupadàdikànàü cyutirbhavatãti tata÷ca yadà dvàda÷abhirayanacyutirbhavatãti tadà bhàvinyàþ saükrànterdvàda÷abhirdinairarvàk puõyakàlo bhavati asmiü÷ca tatsaükràntinimittaü dànàdi kartavyamiti . evaü nyånàtirikteùvapi boddhavyam . na kevalamàdityasyaiva saükramasamaye puõyakàlaþ kintu sarveùàmapi grahàõàü nakùatrarà÷isaükrame puõyakàlo bhavatãti . taduktaü jyotiþ÷àstre %<nakùatrarà÷yoravisaükrame syurarvàk paratràpi rasendunàóyaþ . puõyàstathendostridharàpalairyutà ekaiva nàóã munimiþ ÷ubhoktà . nàóya÷catasraþ sapalàþ kujasya budhasya tisraþ palavi÷vayuktàþ . sàrdhvàbdhinàóyaþ palasaptayuktàþ gurostu ÷ukre sapalà÷catasraþ . dvinàganàóyaþ palasaptayuktà ÷anai÷carasyàbhihitàþ supuõyàþ . àdye tu madhye japadànahomaü kurvannavàpnoti surendradhàma .>% asyàrthaþ àdityasya rà÷inakùatragamane arvàk parata÷ca ùoóa÷a ghañikàþ puõyakàlaþ . tathà candrasyàpi rà÷inakùatragamane ghañikaikàpalàni trayoda÷a arvàk parata÷ca puõyakàlaþ . evaü maïgalasya ghañikà÷catasraþ palameka¤ca puõyakàlaþ . tathà budhasya tisro ghañikà÷caturda÷a palàni puõyakàlaþ . vçhaspaterapi sàrdhà÷catasro ghañikàþ sapta palàni puõyakàlaþ . ÷ukrasya catasro ghañikàþ palameka¤ca puõyakàlaþ . ÷anai÷carasyàpi dvya÷ãtighañikàþ sapta palàni puõyakàla iti .
     atha prakãrõakàlàþ . àha viùõuþ %<amàvasyà vyatãpàto grahaõaü candrasåryayoþ . manvàdayo yugàdi÷ca saükràntirvaidhçtistathà . dinakùayaü dinacchidramavama¤ca tathà param . dvyayane viùuvadyugmaü ùaóa÷ãtimukhantathà . catasro viùõupadya÷ca putrajanmàdi càparam . àdityàdigrahàõà¤ca nakùatraiþ saha saïgamaþ . vij¤eyaþ puõyakàlã'yaü jyotirvidbhirvicàrya ca . tatra dànàdikaü kuryàdàtmanaþ puõyavçddhaye .>% amàvàsyàdãni prasiddhàni . dinakùaya caktaþ padmapuràõe %<dvau tithyantàvekavàre yasmin sa syàddinakùayaþ .>% va÷iùñho'pyàha %<ekasmin sàvane tvahni tithãnàü tritayaü yadà . tadà dinakùayaþ proktastatra sàhasrikaü phalam .>% dinacchidralakùaõamàha bhçguþ tithyardhatithiyogarkùachedàdã ÷a÷iparvaõaþ . sadç÷au divasacchidrasamàkhyau pràha bhàrgavaþ . ayamarthaþ tithyardhaü karaõaü karaõatithiyoganakùatràõàmante àdau ca parvakàlaþ somagrahaõatulyaþ sa ca dinacchidrasaüj¤a iti . chedakàlamànamapyuktaü tenaiva %<chedàdikàlaþ kathitastithikçtyorghañãdvayam . nàgavahnipalopetaü tadbhe tattvapalairyutam . palaiþ ùoóa÷abhiryukta nàóikàdvitayaü yuteþ . chedàdisamayaþ prokto dàne'nantaphalapradaþ .>% kçtiþ karaõam . nàgaþ aùñau . vahnayaþ trayaþ . bhaü nakùatram . tattvaü pa¤caviü÷atiþ . yutiþ yogaþ . tadayamarthaþ siddho bhavati . tithikaraõayoràdyante . ghañikàdvayamaùñatriü÷at palàni puõyakàlaþ . nakùatrasya tu pa¤caviü÷atipalairyuktaü ghañikàdvayam . yogasyàpi ùoóa÷abhiþ palairyuktaü ghañikàdvayamiti . avamalakùaõamàha viùõuþ %<tithitrayaü spç÷atyeko càraþ syàdavamaü hi tat . trivàraspçk tithiryatra dinaspçk ca taducyate .>% atra dinakùayàvamayoriyàn bhedaþ . yatra tithi dvayàvasàne vàràvasànaü sa dinakùayaþ . yatra tithidvayàvasàne'pi vàrànuvçttiþ so'vama iti . brahmaprokte %<ekàda÷yapyamàvasyà pårõimà putrajanma ca . vaidhçti÷ca vyatãpàto bhadrà càvamavàsaraþ . yugamanvàdayaste syurinduparvasamànakàþ . kràntisàmyaü dinacchidraü grahàõàü bhagamastathà>% . bhagamaþ rà÷inakùatreùu gamanam . devã puràõe %<vyatãpàtã viùõupadaü ùaóa÷ãtimukhantathà . kràntisàmyamamàvàsyà grahaõaü vaidhçti÷ca yaþ . saükrànti÷ca dinacchidraü tithivçddhidinakùayaþ . ityàdiþ puõyakàlastu homadànàdikarmaõaþ>% . skandapuràõe %<grahaõaü candrasåryàbhyàmuttaràyaõamuttamam . viùuvaü savyatãpàtaü ùaóa÷ãtimukhantathà . dinacchidràõi saükràntirj¤eyaü viùõupadaü punaþ . iti kàlaþ samàkhyàtaþ puüsàü puõyavivardhanaþ . asmin dattàni dànàni snànahomatapàüsi ca . anantaphaladàni syuþ svargamokùapradànyapi>% . àha cyavanaþ amàvàsyàsaükràntivyatãpàtaviùuvàyanaùaóa÷ãtimukhaviùõupadàdivaidhçtigrahaõàntaü sa eva puõyakàlaþ . %<ayane ùaóa÷ãtau ca candrasåryagrahe tathà . yugàdau vaidhçtau caiva dattaü navati càkùayam>% . àha ÷àtàtapaþ %<ayaneùu tu yaddattaü ùaóa÷ãtimukheùu ca . candrasåryoparàge ca dattaü bhavati càkùayam>% . nàradaþ %<vi÷àkhàsu yadà bhànuþ kçttikàsu ca candramàþ . sa yogaþ padmako nàma puùkareùvatidurlabhaþ>% .
     atha niùiddhakàlàþ tatra ÷aïkhalikhitau %<àhàraü maithunaü nidràü sandhyàkàle tu barjayet . karma càdhyayana¤caiva tathà dànapratigrahau>% . skandapuràõe ràtrau dànaü na kartavyaü kudàcidapi kenacit . haranti ràkùasà yasmàt tasmàddàturbhayàvaham . vi÷eùato ni÷ãthe tu na ÷ubhaü karma ÷armaõe . ato vivarjayet pràj¤o dànàdiùu mahàni÷àm . tathà %<snàna¤caiva mahàdànaü svàdhyàyantu na tarpaõam . prathame'vde na kurvãta mahàgurunipàtane>% . àha jyatiþparà÷araþ %<agnyàdheyaü pratiùñhà¤ca yaj¤adànàdya bhigrahàn . màïgalyamabhiùeka¤ca malamàse vivarjayet . vàpãkåpataóàgàdipratiùñhodaïmukhe ravau . dakùiõà÷à mukhe kurvan na tatphalamavàpnuyàt . bàle và yadi và vçddhe ÷ukre vàstamupàgate . malamàsaivaitàni varjaye dyatnataþ sadà>% .
     atha niùiddhasyàpi dharmavi÷eùeõa puõyakàlatvamabhidhãyate . devalaþ %<ràhudar÷anasaükràntivivàhàtyayavçddhiùu . snànadànàdikaü kuryurni÷i kàmyabrateùu ca>% . vçddhavasiùñhaþ %<grahaõodvàhasaükràntiyàtràdiprasaveùu ca . dànaü naimittikaü j¤eyaü ràtràvapi tadiùyate>% . viùõudharmottare %<påjanantvatithãnà¤ca pànthànàmapi påjanam . tacca ràtrau tathà j¤eyaü gavàmukta¤ca påjanam>% . mahàbhàrate %<ràtrau dànaü na ÷aüsanti vinà tvabhayadakùiõàm . vidyàü kanyàü dvija÷reùñhà! dãpamannaü prati÷rayam>% . ÷rãmàrkaõóeyapuràõe %<mahàni÷à tu vij¤eyà madhyasthaü praharadvayam . snànaü tatra na kurvãta kàmyanaimittikàdçte>% . vi÷vàmitraþ %<mahàni÷à dve ghañike ràtrau madhyamayàmayãþ . naimittikantathà kuryànnityantu na manàgapi>% .
     atha nimittànurodhena sadà puõyakàlàþ . viùõudharmottare %<kàlaþ sarvo'pi nirdiùñaþ pàtraü sarvamudàhçtam . abhayasya pradàne tu nàtra kàryà vicàraõà . tadaiva dànakàlastu yadà bhayasupasthitam>% . tathà %<na kàlaniyamo dçùño dãyamàne prati÷raye . tadaiva dànamasyoktaü yadà pànthasamàgamaþ . na hi kàla pratãkùeta jalaü dàtuü tçùànvite . annodakaü sadà de÷amityàha bhagavànmanuþ>% . skandapuràõe %<ardhaprasåtàü gàü dadyàt kàlàdãnavicàrayan . kàlaþ sa eva grahaõe yadà sà dvimukhã tu gauþ>% . vyàsaþ %<àsannamçtyunà deyà gauþ savatsà tu pårvavat . tadabhàve tu gaureva narakoddharaõàya vai . tadà yadi na ÷aknoti dàtuü vaitaraõãntu gàm . ÷akto'nyo'ruk tadà dattvà ÷reyo dadyànmçtasya ca>% . varàhapuràõe %<vyatãpàto'tha saükràntistathaiva grahaõaü raveþ . puõyakàlàstadà sarve yadà mçtyurupasthitaþ . tadà gobhåhiraõyàdi dattamakùayatàmiyàt>% . tathà %<yàvat kàla sute jàte na nàóã chidyate nçpa! . candrasåryoparàgeõa tamàhuþ samayaü samam>% . viùõudharmottare %<acchinnanàóyàü yaddattaü putre jàte dvijottamàþ! . saüskàreùu ca putrasya tadakùayyaü prakãrtitam>% . matsyapuràõe %<yadà và jàyate vittaü cittaü ÷raddhàsamanvitam . tadaiva dànakàlaþ syàdyato' nityaü hi jãvitam>% . iti kàlaniråpaõam .
     atha de÷àkhyaü dànàïgamupavarõyate . tatra devãpuràõe %<sarve ÷ivà÷ramàþ puõyàþ sarvà nadyaþ ÷ubhapradàþ . dànasnànopavàsàdiphaladàþ satataü nçõàm>% . àha viùõuþ %<càturvarõyavyavasthànaü yasmin de÷e na vidyate . sa mlecchade÷o vij¤eya àryade÷astataþ paraþ>% . bhaviùyapuràõe %<na hãyate yatra dharma÷catuùpàt sakalo dvija! . sa de÷aþ paramo nityaü sarvapuõyatamo mataþ . vidvadbhiþ sevitã ya÷ca yasmin de÷e pravartate . ÷àstrokta÷càpi viprendra! sa de÷aþ paramomataþ>% . yàj¤avalkyaþ %<yasmin da÷e mçgaþ kçùõastasmin dharmànnibodhata>% . ÷rãmàrkaõóethaùaràõe %<sahyasya cottaro yasta yatra godàvarã nadã . pçthivyàmapi kçtsmàyàü sa prade÷ã'tipàvanaþ>% . vyàsaþ %<gaïgàdvàre prayàge ca avimukte ca puùkare . nagare càññahàse ca gaïgàsàgarasaïgame . kurukùetre gayàyà¤ca tãrthe và'marakaõñake . evamàdiùu tãrtheùu dattamakùayatàmiyàt . sarvatãrthamayã gaïgà tatra dattaü mahàphalam>% . skandapuràõe %<vàràõasã kurukùetra prayàgaþ puùkaràõi ca . gaïgà samudratãra¤ca naimiùàmarakaõñakam . ÷rãparvatamahàkàlaü gokarõaü vedaparvatam . ityàdyàþ kãrtità da÷àþ surasiddhaniùebitàþ . sarve ÷iloccayàþ puõyàþ sarvà nadyaþ sasàgaràþ . gosiddhamunivàsà÷ca de÷àþ puõyàþ prakãrtitàþ . eùu tãrthesu yaddattaü phalasyànantyakçdbhavet>% . padmapuràõe %<gaïgà codaïmukhã yatra yatra pràcã sarasvatã . tatra kratu÷ataü puõyaü snànadàneùu suvrata! . liïgaü và pratimàü vàpi dç÷yate yatra kutracit . tat sarvaü puõyatàü yàti dàneùu ca mahàphalam>% . brahmaprokte %<nadãtãre gavàü goùñhe vràhmaõànà¤ca ve÷mani . dattaü ÷ataguõaü pràhurlakùamàdityasannidhau . ÷ivasya viùõorvahne÷ca sannidhau dattamakùayam>% . tathà %<agnihotre gavàü goùñhe vadaghoùapavitrite . ÷ivàyatanasaüsthàne yadalpamapi dãyate . tadanantaphalaü j¤eyaü . ÷ivakùetrànubhàvataþ>% . matsyapuràõe %<÷àlagràmasamudbhåtà ÷ilà cakràïkamaõóità . yatra tiùñhati vasudhe . tatkùetraü yojanatrayam . dvàravatyàþ ÷ilà devi! mudrità mama mudrayà . yatràpi nãyate tatsyàttãrthaü dvàda÷ayojanam>% . tathà %<prayàgàdiùu tãrtheùu puõyeùvàyataneùu ca . dattvà càkùayamàpnoti nadãpuõyavaneùu ca>% . àyatane ÷aïkaràdikùetre taduktaü bhaviùyapuràõe %<kro÷amàtra bhavet kùetraü ÷ivasya paramàtmanaþ . pràõinàntatra pa¤catvaü ÷ivasàyujyakàraõam . phalaü dattahutànà¤ca anantaü parikãrtitam . manujaiþ sthàpite liïge kùetre mànamidaü skçtam . svayambhuvi sahasra syàdàrùe caiva tadardhakam>% .
     atha ÷raddhàkhyaü dànàïgamucyate . skandapuràõe %<dànaü dadyàt prayatnena ÷raddhàpåtandritaþ . ÷raddhàkçtaü svalpamapi dànamànantyama÷nute . a÷raddhayàpi yaddattaü sarvasvamapi sattama! . na tat phalàya bhavati tasmàcchraddhàü samà÷rayet>% . devalaþ %<pradàya ÷àkamuùñiü và ÷raddhàbhaktisamudyatàm . mahate pàtrabhåtàya sarvàmyudayamàpnuyàt>% . mahàbhàrate %<÷raddhayà sàdhyate dharmo mahadbhirnàrtharà÷ibhiþ . niùki¤canàstu munayaþ ÷raddhàvanto divaü gatàþ . dharmàrthakàmamokùàõàü ÷raddhà paramakàraõam . puüsàma÷raddadhànànàü na dharmo nàpi tatphalam>% . vahnipuràõàt %<÷raddhàpårvàþ sarvadharmàþ ÷raddhàmadhyàntasaüsthitàþ . ÷raddhàniùñhàpratiùñhà÷ca dharmàþ ÷raddhaiva kãrtitàþ . ÷rutimàtrarasàþ såkùmàþ pradhànapuruùe÷varàþ . ÷raddhàmàtreõa gçhyante na vàkyena na cakùuùà . kàyakle÷airna bahubhirna caivàrthasya rà÷ibhiþ . gharmaþ sampràpyate såkùmaþ ÷raddhàhãnaiþ surairapi . ÷raddhà dharmaþ paraþ såkùmaþ ÷raddhà j¤ànaü hutantapaþ . ÷raddhà svarga÷ca mokùa÷ca ÷raddhà sarvamidaü jagat . sarvasvaü jãvita¤càpi dadyàda÷raddhayà yadi . nàpnuyàt sa phalaü ki¤cit ÷raddadhànastato bhavet>% . vedavyàsaþ %<÷raddhà vai sàtvikã devã såryasya duhità nçpa! . savitrã prasavitrã ca jãvavi÷vàsinã tathà . vàgvçddhaü tràyate ÷raddhà manovçddha¤ca bhàrata>% . mahàbhàrate %<kriyàvàn ÷raddadhàna÷ca dàtà pràj¤o'nasåyakaþ . dharmàdharmavi÷eùaj¤aþ sarvaü tarati dustaram>% . skandapuràõe %<÷raddhà màteva jananã j¤ànaspa sukçtasya ca . tammàcchradvàü samutpàdya j¤ànaü sukçtamarjayet>% manuþ %<÷raddhayeùña¤ca pårta¤ca nityaü kuryàt prayatnataþ . ÷raddhàkçte hyakùaye te bhavataþ svàgatairdhanaiþ>% . yàj¤avalkyaþ %<dàtavyaü pratyahaü pàtre nimitteùu vi÷epataþ . yàcitenàpi dàtavyaü ÷raddhàpåtantu ÷aktitaþ>% . vçhaspatiþ %<mantrà jyadoùàddhome tu tapasãndriyadoùataþ . nyånatà syànnadàne tu ÷raddhàyukte bhavet kvacit>% . de÷aniråpaõa¤ca pårvaü vratakhaõóàdàveva prapa¤citam . iha tu pàtràdidànàïganiråpaõapratij¤ànirvàhàrthaü diïmàtrameva pradar÷itam . na càtra bhaviùyapuràõamatena dànàïgapa¤cake niråpyamàõe dànàïgabhåtasyàpi dàtuþ kathaü pçthaganupàdanamiti ÷aïkanãyaü dànasya dàtçvyatirekeõànupapattestenaiva tadàkùapàt . evaü tarhi de÷akàlàderapyanupàdànaü syàt . atha sàmànyenaiva tadàkùepe'pi vrahmàvartàdivi÷eùalàbhàrthaü tanniråpaõamiti cet dàtàpi tarhi ÷ucitvàdivi÷eùalàbhàrthaüniråpaõãyaþ syàt . ucyate tattadvidhàyakavàkyagatàkhyàtapratyayopàttatvàdeva tadaniråpaõaü natvàkùepàt, ÷ucitvàdivi÷eùalàbhastu vàkyàntaràditi kartranabhidhànapakùe tu pratyayopàttabhàvanayaivàsàdhàraõyena tadàkùepànna de÷àdisàmyam . evamàdikle÷aparyàlocanayà ùaóaïgaü dànamiti vadatà debalena tu niråpyataeva tathà hi %<dàtà pratigrahãtà ca ÷raddhà deya¤ca dharmayuk . de÷akàlau ca dànànàmaïgànyetàni ùaóviduriti>% . tallakùaõantu pràgabhihitamiti tu na punaràdriyàmahe . na tu ÷raddhàdivaditikartavyatàpi dànàïgamityataþ pratipàdanãyaiva yadàha yàj¤avalkyaþ %<de÷akàla upàyena dravyaü ÷raddhàsamanvitam . pàtre pradãyate yattat sakalaü dharmalakùaõam>% . iti upàyaþ itikartavyatà .
     atha dànasàmànyavidhirucyate . tatra dàtçdharmàþ . bhaviùyapuràõe %<samyak saüsàdhanaü karma kartavyamadhikàriõà . niùkàmeõa mahàvãraþ! kàmyaü kàmànvitena ca . àcàra yuktaþ ÷raddhàvàn pràj¤oyo'dhyàtmavittamaþ . karmaõàü phalamàpnoti nyàyàrjitadhana÷ca yaþ>% . samgaka prathama kalpàdinà . saüsàdhanaü yathàvihitasàdhanam . adhikàriõà arthinà samarthena viduùà ca . adhyàtmavittamaþ paralokaphalabhàginyàtmani dçóhapratyayavàn . nyàyàrjitadhanaþ svavçttyarjitadhanaþ . àpastambaþ %<prayojayitànumantà karteti svarganarakaphaleùu bhàginaþ yo bhåya àrabhate tasmin phalavi÷eùaþ>% . yàj¤avalkyaþ %<vidhidiùñantu yat karma karotyavidhinà tu yaþ . phalaü na ki¤cadàpnoti kle÷amàtraü hi tasya yat>% . manuþ %<prabhuþ prathamakalpasya yo'nukalpena vartate . naþsàmparàyikaü tasya dumatervidyate phalam>% . sàmparàyikaü pàralaukikam . yogiyàj¤avalkyaþ %<÷raddhàvidhisamàyuktaü karma yat kriyate nçbhiþ . suvi÷uddhena bhàvena tadànantyàya kalpate . vidhihãnaü bhàvaduùñaü kçtama÷raddhayà ca yat . taddharantyasuràstasya måóhasya hyakçtàtmanaþ>% . bhaviùyottare %<kàmyodànavidhiþ pàrtha! kriyamàõo yathàtatham . phalàya munibhiþ prokto viparãto bhayàvahaþ>% . gàruóapuràõe %<pra÷astade÷akàle ca pàtre dattaü tadakùayam . koñijanmàrjitaü pàpaü dadatastasya na÷yati . sakalàïgo'pi sambhàro yasya dànakriyàvidhau . sambhavedapi pàpãyàn sa sadyo muktimeùyati>% . devãpuràõe %<÷ucinà bhàvapåtena kùàntisatyavratàdinà . api sarùapamàtro'pi dàtàraü tàrayediha>% . dakùaþ %<dàna¤ca vidhivaddeyaü kàle pàtre guõànvite>% . yamaþ %<sarvatra guõavaddànaü ÷vapàkàdiùvapi smçtam . de÷e kàle vidhànena pàtre dattaü vi÷eùataþ>% . guõavat uttamaphalam . tathà %<dànaü hi bahumànàdyo guõavadbhyaþ prayacchati . sa tu pretya dhanaü labdhvà putrapautraiþ sahà÷rute . para¤cànupahatyeha dànaü dattvà vicakùaõaþ . sukhodayaü sukhodarkaü pretya vai labhate dhanam>% . anupahatya pãóàmanutpàdyaü, sukhodarkaü sukhottaraphalam . ràmàyaõe %<nàvaj¤ayà pradàtavyaü ki¤cidvà kenacit kvacit . avaj¤ayà hi yaddattaü dàtustaddoùamàvahet>% . ÷àtàtapaþ %<abhigamya tu yaddànaü yacca dànamayàcitam . vidyate sàgarasyàntastasyàntã naiva vidyate . pracchannàni ca dànàni j¤àna¤ca nirahaükçtam . tapàüsi ca suguptàni teùàü phalamanantakam>% . brahmaprokte %<guptàdhyàyã guptadàtà guptapåjàgnisatkriyaþ . påjyate sarvalokeùu sarvadevaiþ ÷atakratuþ>% . vyàsaþ %<svayaü nãtvà tu yaddànaü bhaktyà pàtràya dãyate . tat sahasraguõaü bhåtvà dàtàramupatiùñhati>% . vçhaspatiþ %<kçte pradãyate gatvà tretàyàü dãyate gçhe . dvàpare ca pràrthayati kalau cànugamànvite>% . pratigrahãtçgçhaü gatvà yaddãyate tat kçte yuge dattaü bhavati pratigrahãtàraü svagçhamàhåya yaddãyate tat tretàyuge ñattaü bhavatãtyarthaþ evamuttaratràpi . vahnipuràõe %<tamovçtastu yo dadyyadbhayàt krodhàt tathaiva ca . nçpa! dànantu tatsarvaü bhuïkte garbhastha eva ca . ãrùàmanyumanà÷caiva dammàrthaü càrthakàraõàt . yo dadàti dvijàtibhyaþ sa bàlatve tada÷nute . de÷e kàle ca pàtre ca yodadàti dvijàtiùu . parituùñena manasà yauvane tu tada÷nute . vai÷vadevavihãnaü ca sandhyopàmanavarjitama . yaddànaü dãyate tattu vçddhakàle sama÷nute>% . àha manuþ %<na vismayeta tapasà, vadediùñyàü na cànçtam . nàrtauvipravadedvipràn na dattvà parikãrtayet . yaj¤o'nçtena kùarati tapaþ kùarati vismayàt . àyurvipràpavàdena dànantu parikãrtanàt>% . yamaþ %<à÷àü dattvà hyadàtàraü dànakàle niùedhakam . dattvà santapyate yastu tamàhurbrahmaghàtakam>% . hàrãtaþ %<dànaü j¤ànaü tapastyàgomantrakarmavidhikriyàþ . maïgalàcàraniyamàþ ÷aucabhraùñasya niùphalàþ>% . àha pracetàþ %<snàto'dhikàrã bhavati daive pitrye ca karmaõi . pavitràõàü tathà jàpye dàne ca bidhicodite>% . vàyupuràõe %<kriyàü yaþ kurute mohàdanàcasyeha nàstilaþ . bhavanti na tathà tasya kriyàþ sarvàþ na saü÷ayaþ>% . ÷àñyàyanaþ %<dànamàcamanaü homaü bhojanaü devatàrcanam . prauóhapàdona kurvãta svàdhyàyaü pitçtarpaõam . àsanàråóhapàdastu jànvorvà jaïaghayostathà . kçtàbasakthikoya÷ca prauóhapàdaþ sa ucyate>% . va÷iùñhaþ %<yajjale ÷uùkavastreõa sthale cairàrdravàsasà . japohomastathà dàna tatsarvaü niùphalaü bhavet>% . viùõupuràõe %<homadevàrcanàdyàsu kriyàsvàcamane tathà . naikabastraþ pravarteta dvijavàcanake jape>% . dvijavàcanakre dvijasvastivàcanàdau . ÷àtàtapaþ %<savyàdaüsàt paribhraùñakañide÷abhçtàmbaraþ . ekavastrantu taü vidyàt daive pitryeca varjayet>% . ÷lokagotamaþ %<snàne dàne jape home daive pitrye ca karmaõi . badhnãyànnàsurãü kakùàü ÷eùakàle yathàruci . yàj¤avalkyaþ>% paridhànàdbahiþ kakùà nibaddhà hyàsurã bhavet . dharmakarmaõi vidvadbhirvarjanãyà prayatrataþ . vahiþkakùà nahirnirgatà kakùetyarthaþ . manuþ %<na kuryàt kasyacit pãóàü karmaõà manasà girà . àcarannabhiùekantu karmàõyapyanyathà caran . sandhyayorubhayorjapye bhojane dantadhàvane . pitçkàrye ca ñaive ca tathà måtrapurãùayoþ . guråõàü sannidhau dàne yàge caiva vi÷eùataþ . eùu maunaü samàtiùñhan svargaü pràpnoti mànavaþ>% . parà÷araþ %<snàne dàne jape home daive pitrye ca karmaõi . savyàpasavyau kartavyau sapavitrau karau dvijaiþ>% . laghuhàrãtaþ %<jape home tathà dàne svàdhyàye pitçtarpaõe . a÷ånyantu karaü kuryàt suvarõarajataiþ ku÷aiþ . darmahãnà tu yà sandhyà yacca dànaü vinodakam . asaükhyàta¤ca yajjaptaü tatsarvaü niùprayojanam>% . hàrãtaþ %<devà÷ca pitara÷caiva tapoyaj¤adànànàmã÷ate mantàraþ sarvakàryasàdhanànàmàrtibhayopasargebhyorakùitàro bhavanti bhantrà devatàstadà evaüsiddhamantravat karoti devavatkaroti yaddadàti devatàbhireva taddadàti yat pratigçhõàti devatàbhireva tat pratigçhõàti tasmànnàmantravat pratigçhõãyàt yattvamantrataþ pratipàdità hi devatàstuùõãü pratigçhõãyurhi ÷añhà bhavanti tasmànmantravadadbhiravokùya dadyàdàlabhya và>% . avokùya prokùaõaü kçtvà . àlabhya sodakena pàõinà spçùñvà . àpastambaþ %<sarvàõyudakapårvàõi dànàni yathà÷ruti vãhàre>% vãhàre yaj¤e anvàhàryadànàdau yathà÷ruti yàvadeva ÷rutaü tàvadeva kuryànnodakapårbatàdiniyama ityarthaþ . varàhapuràõe %<toyaü dadyàt dvijakare dàne vidhirayaü smçtaþ . saku÷odakahasta÷ca dadàmãti tathà vadet>% . gautamaþ %<antarjànukaraü kçtvà saku÷antu tilodakam . phalàni càbhisandhàya pradadyàt ÷raddhayànvitaþ>% pàtràsannidhàne tu nàradãyapuràõe vi÷eùa uktaþ . %<manasà pàtramuddi÷ya jalaü bhåmau viniþkùipet . vidyate sàgarasyànto dànasyànto na vidyate>% . dhaumyaþ %<dànakàle tu sampràpte pàtrasyàsannidhau jalam . anyaviprakare dattvà dànaü pàtre nidhãyate>% . ùañtriü÷anmatàt %<pàtraü manasi sa¤cintya kriyàvantaü guõànvitam . de÷e kàle ca saüpràpte deyamapasu viniþkùipet>% . ubhayàsannidhàne tu vi÷eùastatraivoktaþ %<dravyapàtravikarùa÷cet parokùaü dàtumudyataþ . tat dhyàyedvai bhuvaü pàtraü dravyamàdityadaivatam>% . dhaumyaþ %<parokùe'pi tu yaddattaü tãrthe snàtena sodakam . taddànaü sodakaü pràhuranantaphaladàyakam . parokùe kalpitaü dànaü pàtràbhàve kathaü bhavet . gotrajebhyastathà dadyàt tadabhàve'sya bandhuùu . parokùe'pi ca yaddattaü bhàvapårbeõa cetasà . gurumitradvijàtibhyastattu dànamanantakam . parãkùe khalu yaddattaü svastyakùaravivarjitam . dç÷yate sàgarasyàntastasyànto naiva dç÷yate>% . àpastambaþ %<tasmàdomityudàhçtyayaj¤adànatapaþkriyàþ . pravartante vidhànoktàþ satataü brahmavàdinaþ . trimàtrastu prayoktavyaþ karmàrambheùu sarva÷aþ . tisraþ sàrdhàstu kartavyà màtràstatvàrthacintakaiþ . devatàdhyànakàle na plutaü kuryàt na saü÷ayaþ .>% vçddhava÷iùñhaþ nàmagotre samuccàrya sampradànasya càtmanaþ . sampradeyaü prayacchanti kanyàdàne tu puüstrayam . puüstrayamiti prapitàmahàdipuruùatrayamityarthaþ . taduktaü %<nàndãmukhe vivàhe ca prapitàmahapårvakam . nàma saïkãrtayan vidvànanyatra pitçpårvakam . tathà dànahomajapàn kurvannàsãnaþ ku÷asaüstare . eùàü phalamanantantu labhate pràïsukhonaraþ>% . smçtyantaràt %<nàtmagotre samuccàrya samyak ÷raddhànvito vadet . saïkãrtya de÷akàlàdi tubhyaü sampradade iti . na mameti svasvatvasya nivçttimapi kãrtayet>% ùañtriü÷anmatàt %<praõãte tu samiddhe'snau juhuyàdvyàhçtitrayam . udagagreùu darbheùu pàtraü teùåpapàdayet . pràgagreùu svayaüsthitvà dàtà ca parame÷varam . dhyàtvà svapuõyamuddi÷ya dakùiõàü pratipàdayet . samastà vyàhçtãrhutvà tatropari samàpayet . bràhmaõaü praõipatyàtha tataþ pàtraü visarjayet . anena vidhinà dànaü dàtavyaü homapårbakam . tat karma dakùiõàvarjaü homavarja¤ca nàrhati>% . etacca vihitàïgabhåtahosakeùu homànuvàdapuraþsaramupadar÷itaü tattadguõavidhiparam . anyathà hyatathàdçùña÷iùñàcàreùu tàmbålàdidàneùvapi prasaïgaþ syàt . tataþparaü pratigrahãtçdharmàstatroktàste ca pratigrahãtç ÷abde dç÷yàþ . dàtçpratigrahãtrubhamadharmàstatroktà yathà garuóapuràõe %<daivaü và karma pitryaü và nà÷uciþ kartumarhasi . snànameva dvijàtãnàü paraü ÷uddhikaraü smçtam . ataþ snàtorhatàmeti dàne caiva pratigrahe . kçtamasnàyinà karma ràkùasatvàya kalpate . prajàpatiþ karmaguptyai pavitramasçjatpurà . rakùãghnametat paramaü munibhiþ kalpitaü save . tasmàttatkarayãrdhàryaü dadatà pratigçhõatà . snànahomajapàdãni kurvatà ca vi÷eùataþ . saütyajya rvaùõavaü màrgaü brahmamàrgavinirgatam . sakçt pradakùiõãkçtya pavitramabhidhãyate>% . vàyupuràõe %<dànaü pratigraho homo bhojanaü balireva ca . sàïguùñhena sadà kàryamasurebhyo'nyathà bhavet>% . sàïguùñhena aïgulãsaïgatàïguùñhena . %<etànyeva ca kàryàõi dànàdãni vi÷eùataþ . antarjànu vidheyàni tadvadàcamanaü nçpa!>% . baudhàyanaþ %<bhojanaü havanaü dànamupahàraþ pratigrahaþ . bahirjànu na kàryàõi tadvadàcamanaü smçtam>% . brahmàõóapuràõe %<nàdhikàrã muktakaccho muktacåóastathaiva ca . dàne pratigrahe yaj¤e brahmayaj¤àdikarmasu . devàþ sametya vastraü hi tacca puüsàmakalpayan . tata÷ca vàsasà hãnamasaüpårõaü pracakùate . sottarãyastataþ kuryàt sarvakarmàõi bhàvataþ . adhautaü kàrudhauta¤ca paridadhyànna vàsasã . dadànaþ pratigçhõaü÷ca dadhyàdahatameva ca>% . varàhapuràõe %<susnàtaþ samyagàcàntaþ kçtasaüdhyàdikakriyaþ . kàmakrodhavihãna÷ca pàùaõóaspar÷avarjitaþ . jitendriyaþ satyavàdã pàtraü dàtà ca ÷asyate>% tathà %<pramãte gotrapuruùe såtake và samàgame . da÷aràtramanarhaþ syàt kartuü dànapratigrahau . piõóodakàdi mçtake dàtuü pretàya yujyate . acchinnàyàü tathà nàóyàü dànàrho mçtasåtake>% . viùõudharmottare %<÷ucirvàpya÷ucirvàpi dadyàdabhayadakùiõàm . ÷ucinà'÷ucinà vàpi gràhyà bhaya upasthite>% . chandogapari÷iùñe kàtyàyanaþ %<ku÷opariniviùñena tathà yaj¤opavãtinà . deyaü pratigrahãtavyamanyathà viphalaü hi tat>% . àha jàtåkarõyaþ %<oïkàreõa dadyàt pratigçhõãyàcca>% . skandapuràõe %<praõavà jagatàü vãjaü vedànàmàdireva ca . eùa eva ùaraü brahma pavitramayamuttamam . tasmàt praõavamuccàrya kàryau dànapratigrahau>% yamaþ %<yo'rcitaü pratigçhõàti yo'ceyitvà prayacchati . tàbubhau gacchataþ svarge viparãte viparyayaþ>% . liïgapuràõe %<dadyàddànaü yathà ÷aktyà sadàbhyarcanapårvakam . vràhmaõa÷càpi gçhõãyàdbhaktyà dattaü pratigraham>% . ÷àtàtapaþ %<pra÷napårvantu yo dadyàt bràhmaõàya pratigraham . sa pårvaü narakaü yàti bràhmaõastadanantaram>% . pra÷napårvamiti etamadhyàyam etamanuvàkaü và yadi tvamaskhalitaü pañhasi tadà taetàvaddadàmãtyuktvà tathà kçte yaddãyate tat pra÷napårvakam . vyàsaþ %<avamànena yo dadyàdgçhõãyàdyaþ pratigraham . tàvubhau narake magnau vasetàü ÷aradàü ÷atam>% . ÷àtàtapaþ %<kàryalobhena yodadyàdgçhõãyàdyaþ pratigraham . dàtàgre narakaü yàti bràhmaõastadanantaram>% . viùõudharmottare %<pratigrahoyovidhinà pradattaþ pratigraho yovidhinà gçhãtaþ . dvayoþ prayoga÷caramantu kàrya ÷reyastathàpnoti na saü÷ayo'tna>% .
     atha mi÷radharmàþ . nandipuràõe %<dàne vidhimavij¤àya nahi taddàtumarhati . pratigrahànabhij¤a÷ca gçhõannirayama÷nute . sàvaj¤aü pratigçhõàno grahãtàpi patatyadhaþ . kintvaü vetsãti vaktavyo na dàtrà vràhmaõaþ kvacit . so'pi pçùñaþ svayaü tena dànàrthaü taü na kãrtayet>% . yadi tvametat pañhasi tadà tubhyametaddadàmãti sàkùàt parãkùaõamatra niùidhyate, pàtratvabodhàrthamupàyàntareõa parãkùaõaü tvanumatameva . taduktaü yamena %<÷ãlaü saüvasanàjj¤eyaü ÷aucaü saüvyavahàrataþ . praj¤à saükathanàt j¤eyà tribhiþ pàtraü parãkùyate>% . saükathanaü ÷uddhamàvena vidyàkathà . varàhapuràõe %<api sarùapamàtraü hi na deyaü vicikitsatà . manasà hyananuj¤àtaþ pratigçhõãta naiva hiü . dadànaþ pratigçhlaü÷ca yato lobhabhayàdinà . nàpnoti ÷reyasà yogaü nirayaü caiva gacchati .>% nàradãyapuràõe %<de÷akàlavidhànàdyairhãnaü dànaü bhayàvaham . dàtuþ pratigrahãtu÷ca gçhãtamasataþ sadà .>% ùañtriü÷anmatàt nàmagotre samuccàrya pràïmukho deyakãrtanàt . udaïmukhàya vipràya dattvànte svasti vàcayet . deyakãrtanàditi deyakãrtanottarakàlaü dattvetyarthaþ . %<pràkpratyagàsyà bodvàhe dàtçgràhakayoþ sthitiþ . dadyàt pårvamukho dravyameùa eva vidhiþ sadà>% . yattu kãrtayanti %<pràïmukhaþ pratigçhõãdvivàhe tu viparyaya>% iti tasya samålatve siddhe anuùñhànavikalpaþ, tatràpyudaïmukhasaüpradànavai÷iùñyasmçtestadevànuùñheyam . taduktaü smçtyantare %<dadyàt pårvamukho dànaü gçhõãyàduttaràmukhaþ . àyurvivardhate dàturgrahãtaþ kùãyate tu tat>% . deyadravyàõàü dànamantràþ hemàø vraø khaø dar÷ità yathà tà
     kapilàyàþ màtsye %<kapile! sarvabhåtànàü påjanãyàsi rohiõi! . sarvatãrthamayã yasmàdataþ ÷àntiü prayacchame>%
     ÷aïkhasya %<puõyastvaü ÷aïkha! puõyànàü maïgalànà¤ca maïgalam . viùõunà vidhato nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     vçùasya %<dharmastvaü vçùaråpeõa jagadànandakàrakaþ . aùñamårteradhiùñhànamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     hemnaþ %<hiraõyagarbhagarbhasthaü hema vãjaü vibhàvasoþ . anantapuõyaphaladamataþ ÷àntiü prayaccha me>%
     pãtavastrasya %<pãtavastrayugaü yasmàdvàsudevasya vallabham . pradànàttasya me viùõurataþ ÷àntiü prayacchatu>% .
     ÷vetà÷vasya %<yasmàdviùõusvaråpeõa yasmàdamçtasambhavaþ . candràrkavàhanaü nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     dhenoþ %<yasmàttvaü pçthivã sarvà dhenuþ ke÷avasannibhà . sarvapàpaharà nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     lohasya %<yasmàdàyasakarmàõi tvadadhãnàni sarvadà . làïgalàdyàyudhàdãni tataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     chàgasya %<yasmàttvaü chàga! yaj¤ànàmaïgatvena vyavasthitaþ . yànaü vibhàvasornityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     ÷vetavastrasya %<÷araõyaü sarvalokànàü lajjàyà rakùaõaü param . suve÷adhàri tvaü yasmàdvàsaþ! ÷àntiü prayaccha me>% .
     raktavastrayugasya %<raktavastrayugaü yasmàdàdityasya priyaü sadà . pradànàdasya me såryo hyataþ ÷àntiü prayacchatu>% .
     kçùõavastrasya %<dharmaràjena vidhçtaü kçùõavastraü su÷ãbhanam . sarvakle÷avinà÷àya kçùõavastraü dadàmyaham>% .
     annasya %<annameva yato lakùmãrannameva janàrdanaþ . annaü vrahmàkhilatràõamastu me janmajasmani>% .
     sopadaü÷adadhyannasya %<candramaõóalamadhyasthaü candràmbujasamaprabham . dadhyannaü tasya dànena prãyatàü vàmanã mama . dadhyannaü sopadaü÷a¤ca vrahmaviùõu÷ivàtmakam . prãyatàü dharmaràjo hi taddànànmama sarvadà>% .
     sapànãyadadhyannasya %<pànauyasahita¤caitat sadadhyodanapàtrakam . samarcitaü tat saphalaü sadakùiõaü gçhàõa dadhyodanapàtrakaü mama>% .
     kçsarànnasya %<sarvàtmà sarvaloke÷aþ sarvavyàpã sanàtanaþ . nàràyaõaþ prasannaþ syàt kçsarànnapradànataþ>% .
     pàyasànnastha %<pàyasaü paramànna¤ca sarvadànottamottamam . sarvadaivatayogya¤ca ÷reyaþpuùñiü prayacchatu>% .
     apapànnasya %<àdityatejasà bhaktaü jàti÷raiùñhyakaraü param . tadannaü mama vipra! tvaü pratãcchàpåpamuttamam>% .
     saktånàm %<pràjàpatyà yataþ proktàþ saktavo yaj¤akarmaõi . tasmàt saktån prayacchàmi prãyatàü me prajàpatiþ>% .
     rajatasya %<asureùu samudbhåtaü rajataü pitçvallabham . tasmàdasya pradànena rudraþ samprãyatàü mama>% .
     tàmrapàtrasya %<paràpavàdapai÷ånyàdabhakùyasya ca bhakùaõàt . tatpajàta¤ca yat pàpaü tàmrapàtraü pra÷àmyatu>% .
     kàüsyapàtrasya %<yàni pàpàni kàmyàni kàmãtthàni kçtàni ca . kàüsyapàtrapradànena tàni na÷yantu me sadà>% .
     svarõagarbhatilapàtrasya %<devadeva! jagannàtha! và¤chitàrthaphalaprada! . tilapàtraü pradàsyàmi tavàïge saüsthiteraham>% .
     darpaõasya %<dar÷anena tvamàdar÷a! nçõàü maïgaladàyakaþ . ÷auryasaubhàgyasatkãrtinirmalaj¤ànado bhava>% .
     muktànàm %<tàmraparõyarõavotpannà varõàdyàkalpavarõitàþ . muktàþ ÷uktyadbhavàþ santu bhuktimuktipradà mama>% .
     suvarõapadmasya %<tvadudbhavo jagatsraùñurvedhaso hemapaïkajaþ . padmàvàsaharernàbhijàto màü pàhi sarvadà>% .
     siühasya %<kàntàravanadurgeùu cauravyàlàkule pathi . hiüsakàstu na hiüsantu siühadànaprabhàvataþ>% .
     aïgulãyakasya %<hiraõyagarbhasambhåtaü sauvarõamaïgulãyakam . dharmapradaü prayacchàmi prãyatàü kamalàpatiþ>% .
     valayasya %<kà¤canaü hastavalayaü råpakàntisukhapradam . vibhåùaõaü pradàsyàmi vibhåùayatu màü sadà>% .
     kuõóaladvayasya %<kùãrodamathane pårvamudbhåtaü kuõóaladvayam . ÷riyà saha yadudbhåtaü dade ÷rãþ prãyatàü mama>% .
     tulasyàþ %<maõikà¤canapuùpàõi maõimuktàmayàni ca . tulasãpatradànasya kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . tulasãpatradànàdvà vrahmaõaþ kàyasambhavam . pàpapra÷amanaü yàtu sarve santu manorathàþ>% .
     dugdhasya %<alakùmãharaõaü nityaü nityaü saubhàmyavardhanam . kùãraü maïgalamàyuùyaü tataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     navanãtasya %<kàmadhenoþ samudbhåtaü viùõostuùñikaraü param . navanãtaü pradàsyàmi balaü puùñi¤ca dehi me>% .
     àjyasya %<kàmadhenusamudbhåtaü devànàmuttamaü haviþ . àyurvivardhanaü dàturàjyaü pàtu sadaiva màm>% .
     tailasya %<tailaü puùñikaraü nityamàyuùyaü pàpanà÷anam . amàïgalyaharaü puõyamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     pàdukàyàþ %<kaõñakocchiùñapàùàõavç÷cikàdinivàraõam . pàdukàü sampradàsyàbhi vipra! pratyà pragçhyatàm>% .
     càmarasya %<÷a÷àïkakarasaïkà÷a! himaóiõóãrapàõóura . protsàrayà÷u duritaü càmaràmaravallabha!>% .
     candanakhaõóasya %<candanàvàsamandàrasakhe . bçndàrakàrcita! . candana! tvatprasàdànme sàndrànandaprado bhava>% .
     candanàdyanulepanasya %<÷rãkhaõóakàõóakarpårakastårãkuïkumànvitam . vilepanaü prayacchàmi saukhyamastu sadà mama>% .
     kaståryàþ %<samastebhyo'pi vastubhyaþ saüstutàsiü suràsuraiþ . vinyastà'ïgeùu kastårã sukhadà'stu sadà mama>% .
     karpårasya %<kandarpadarpado yasmàt kaürpåraü! ghràõatarpaõa! . ÷ramamàtrabhavastàpastvaddànàdapasarpatu>% .
     gopãcandanasya %<yadabhådaïgasaülagnaü kuïkumàdivilepanam . jalakrãóàsu gopãnàü dvàravatyàü jalàrpitam . gopãcandanamityuktaü munãndraiþ kilviùàpaham . tasmadasya pradànena viùõurdi÷atu và¤chitam>% .
     ÷ivapratimàyàþ %<tvayà suràõàmamçtaü pidhàya hàlàhalaü saüvçtameva yasmàt . tathà'suràõàü, tripura¤ca dagdha mekeùuõà lokahitàrthamã÷a! . tava pradànàdahamapyadoùã doùairvimuktastu guõàn prapadye . tathà kuru tvaü ÷araõaü prapadye mayi pramo! devavara! prasãda>% .
     umàmahe÷varayoþ %<prasãdatu bhavonityaü kçttivàsà mahe÷varaþ . pàrvatyà sahitodevojagadutpattikàrakaþ>% .
     ÷ivaliïgasya %<÷iva÷aktyàtmakaü yasmàt jagadetaccaràcaram . tasmàdanena sarvaü me karotu bhagavàn ÷ivam . kailàsavàsã gaurã÷o bhagavàn bhaganetrabhit . caràcaràtmakoliïgaråpã di÷atu và¤chitam>% .
     marakataliïgasya %<idaü màrakataü liïgaü raupyapãñhasamanvitam . dhànyairdvàda÷abhiryuktamekàda÷aphalànvitam . sampradadyàü vidhànena yathoktaü phalamastu me>% .
     kà÷mãraliïgasya %<kà÷mãraliïgapakùe tu idaü kà÷mãrajaü vadet>% .
     sasasyabhåmeþ %<sarvabhåtà÷rayà bhåmirvaràheõa samuddhçtà . anantasasyaphaladà ataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     årõàyàþ %<årõà meùasamutpannà ÷ãtavàtabhayàpahà . yasmàttuùàrahàrã syàdataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     årõàpadasya %<aurõapadamanudhyeyaü svarõavojaü tava prabho! . dattaü gçhàõa deve÷a! pàpaü saühara satvaram>% .
     dhànyasya %<dhanyaü karoùi dàtàramiha loke paratra ca . tasmàt pradãyate dhànyamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     godhåmànàm %<yasmàdannamayojambådvãpo godhåmasambhavaþ . gàndharvasaukhyadhanadaþ ataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     mudgànàm %<mudgavãjàni bai yasmàt priyàõi parameùñhinaþ . tasmàdeùà pradànena prãtiþ siddhyatu me sadà>% .
     caõakasya %<purà govardhanoddhàrasamaye haribhakùitàþ . caõakàþ sarvapàpaghnà ataþ ÷àntiü dadatvamã>% .
     lavaõasya %<rasànàmagrajaü ÷reùñhaü lavaõaü ba navardhanam . brahmaõà nirmitaü sàkùàdataþ ÷àntiü prayacchatu>% .
     yavànàm %<dhànyaràjà÷ca màïgalyà dvijaprãtikarà yavàþ . tasmàdeùàü pradànena mamàstvabhimataü phalam>% .
     tilànàm %<tilàþ pàpaharà nityaü viùõordehasamudbhavàþ . tiladànena sarvaü me pàpaü nà÷aya ke÷ava!>% .
     ÷arkaràyàþ %<amçtasya kalotpannàþ ikùudhàràja÷arkarà . såryaprãtikarà nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     khaõóasya %<manobhavadhanurmadhyàdudbhåtaþ ÷arkaràjaniþ . tasmàdasya pradànena bhama santu manãrathàþ>% .
     guóasya %<praõavaþ sarvamantràõàü nàrãõàü pàrvatã yathà . tathà rasànàü pravaraþ sadaivekùurasomataþ . mama tasmàt paràü lakùmãü dadasva guóa! sarvadà>% .
     madhunaþ %<yasmàtpitéõàü ÷ràddhe tvaü pãtaü madhvamçtodbhavam . tasmàttava pradànena rakùa màü duþkhasàgaràt>% .
     udakumbhasya %<vàripårõaghañopetaü devatrayamayaü yataþ . prãyatàüdharmaràjo'stu dànenànena puõyadaþ>% .
     upànahoþ %<upànahau pradàsyàmi kaõñakàdinivàraõe . sarvasthàneùu sukhade ataþ ÷àntiü prayacchatam>% .
     vyajaünasya %<dhuvitrà sarvajantånàü ÷aityànandakarã ÷ubhà . pitéõàü tçptidà nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     ÷àlagràmasya %<mahàkoùanivàsena cakràdyairupa÷obhitam . asya deva! pradànàttu mama santu manorathàþ>% .
     ÷ivanàbhasya %<mahàkoùanivàsã te mahàdevo mahe÷varaþ . prãyatàü tava dànena ataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     vaitaraõyàþ %<yamadvàre mahàghore yà sà vaitaraõã nadã . tàntartukàmoyacchàmi uttàraya sukhena màm>% .
     dhenoþ %<yasmàttvaü pçthivã sarvà dhenurvaiùõavasannibhà . sarvapàpaharà nityamataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     utkràntidhenoþ %<mçtyukràntau pravçttasya sukhakàntivivçddhaye . tubhyaü sampradade nàmnà gàü samutkràntisaüj¤itàm>% .
     meùyàþ %<vàïmanaþkàyajanitaü yatki¤cinmama duùkçtam . tat sarvaü vilayaü yàtu tvaddànenopasebinàm>% .
     ÷ålasya %<bhagavan! ÷ålahaste÷a! dakùàdhvaravinà÷ana! . tavàyudhapradànena ÷ålaü na÷yatu me sadà>% .
     lohapàtrasya %<yàni pàpànyanekàni mayà kàmakçtàni ca . lohapàtrapradànena tàni na÷yantu sarvadà>% .
     raupyapàtrasya %<agamyàgamanaü caiva paradàràbhimarùaõam . raupyapàtrapradànena tàni na÷yantu me sadà>% .
     sahiraõyatilànàm %<tilàþ svarõasamàyuktà duritakùayakàrakàþ . viùõuprãtikarà nityamataþ ÷àntiü dadatvamã>% .
     sahiraõyatilapàtrasya %<tilàþ puõyàþ pavitrà÷ca sarvakàmakaràþ ÷ubhàþ . ÷uklà÷caiva tathà kçùõà viùõugàtrasamudbhavàþ . yàni kàni ca pàpàni brahmahatyàsamàni ca . tilapàtrapradànena tàni na÷yantu me sadà>% .
     kuùmàõóasya %<brahmahatyàdipàpaghnaü brahmaõà nirmitaü purà . kuùmàõóa! bahuvãjàtmannataþ ÷àntiü prayaccha me>%
     phalasya %<idaü phalaü mayà vipra! prabhåtaü puratastava . tena me saphalàvàptirbhavejjanmanijanmani>% .
     maõóakànàm %<àdityatejasotpannàþ sarvamaïgaülakàrakàþ . maõóakàþ sarvapàpaghnà ataþ ÷àntiü dadatvamã>% .
     svarõapàtrasya %<janmàntarasahasreùu yat kçtaü duritaü mayà . svarõapàtrapradànena tasya ÷àntirihàstu me>% .
     àrogyàrthàjyasya %<yà yà'lakùmãryadaïgeùu sarvagàtre vyavasthità . tat sarvaü ÷amayàjyaü tvaü lakùmãü puùñiü ca vardhaya>% .
     pàpakùayàrthajyasya %<àjyaü tejaþ samuddiùñamàjyaü pàpaharaü smçtam . àjyaü suràõàmàhàra àjye devàþ pratiùñhitàþ>% .
     àyudharsyatvaü devànàü manuùyàõàü rakùasàmàyudho hyasi . tasmàt sarvaprayatnena ÷àntirbhavatu sarvadà .
     bhakùyàõàm %<ke÷avaprãtidà bhakùyàþ ÷ambhubrahmàrkatuùñidàþ . pçthigvidhàpåpakàdyàþ yacchantu balamaurasam>% .
     kàùñhànàm %<somodbhavàni dàråõi jàtavedaþpriyàõi ca . tasmàdeùàü pradànena ÷riyaü dehi vibhàvaso!>% .
     kalatthasya %<agnivarõodbhavo nàma balakãrtipravardhanaþ . kulatthaþ sarvapàpaghnaþ ataþ ÷àntiü prayaccha me>% .
     kçùñakùetrasya %<sadà rohanti vãjàni kàle kçùñe mahãtale . tava pradànàtsaphalà mama santu manorathàþ>% .
     saükrànti÷ålasya %<sarvagraharkùatàre÷a! sarve÷a! tvaü hi bhàskara! . saükrànti÷åladãùaü me nivàraya divàkara!>% .
     pustakasya %<sarvavidyà÷raya j¤ànakaraõaü lalitàkùaram . pustaka samprayacchàmi priyà bhavatu bhàratã>% .
     taõóulànàma %<annena jàyate vi÷vapràõinàü pràõarakùaõam . taõóulà vai÷vadaivatyàþ pàkenànna bhavanti ye . pàvanàþ marvayaj¤eùu pra÷astà homakarmaõi . tasmàttaõóuladànena proyantàü vi÷vadevatàþ>% .
     puùpàõàm %<à÷rayanti mano yasmàt tasmàt sumanasaþ smçtàþ . dattà dadatu me nityamatyàhlàdayutàü ÷riyam>% .
     jãrakasya %<jãrako jàyate yasmànmaïgalaü ÷ubhakarmasu . tasmàjjãrakadànena prãyatàü girijà mama>% .
     tàmbålasya %<tàmbålaü ÷rãkaraü bhadraü vrahmaviùõu÷ivàtmakam . asya pradànàt brahmàdyàþ ÷ivaü dadatu puùkalam>% .
     tàmbålakaraïgasya %<påritaü pågapåreõa nàgaballãdalànvitam . pårõena pårõapàtreõa karpårapårakeõa ca . sapågakhaõóanaü divyaü gandharvàpsarasàü priyam . karaïga! tvaü guõàdhàrantvat pradànàt kuruùva màm>% .
     haridràyàþ %<lakùmãpriyà yà lakùmãdà lakùmãvadvasanapriyà . saubhàgyakçdvarastrãõàü haridrà ÷rãpradà'stu me>% .
     saubhàgyavastrayugmasya %<ka¤cukãvastrayugmai÷ca tathàkarõàvataüsakaiþ . kaõñhasåtrai÷ca bhåpàbhiþ prãyatàü niminandinã>% (sãtà) .
     ÷årpasya %<ràmapatni! mahàbhàge ! puõyamårte! niràmaye! . gçhàõemàni ÷årpàõi mayà dattàni jànaki!>% .
     kamaõóaloþ %<kamaõóalurbjalaiþ pårõaþ svarõagarbhaþ sulakùaõaþ . arpitaste mahàsena! prasanna÷ca sadà bhava>% .
     yaj¤opavãtasya %<vrahmasåtraü mahàdivyaü mayà yatnena nirmitam . bràhmaü janmàstu me deva! brahmasåtrasamarpaõàt>% .
     akùamàlàyàþ %<aùñàviü÷atisaükhyàkairudràkùairyojità mayà . arpità tava haste ca gçhàõa surasainyaka!>% .
     svarõanàgasya %<vidhuntuda! namastubhyaü siühikànandanàvyaya! . dànenànena nàgamya rakùa màü vedhajàtyayàt>% .
     ikùudaõóasya %<ikùudaõóaü mahàpuõyaü rasàlaü sarvakàmadam . tubhyaü dàsyàmi tenà÷u prãyatàü parame÷varaþ>% .
     gandhadravyasya %<karpåraþ kadalãbhåto devadevapriyaþ sadà . bhàmyottamo nçpàõà¤ca taddànàt sukhama÷nute . jañàmàüsyudbhavaü devãsaõinàbhisamudbhavam . bhaktyàhaü saüpradàsyàmi mama santu manorathàþ>% .
     såryamårteþ %<dadàti bhànurbhavanaü sarvopaskarasaüyutam . mano'bhilaùitàvàptiü karotu mama bhàskaraþ>% .
     gaõe÷apratimàyàþ %<yamàmananti vi÷ve÷aü vi÷vanàthamupàsutam . vighne÷aü taü vipravara! tubhyaü dàsyàmyabhãùñadam>% .
     gomàtrasya %<gavàmaïgeùu tiùñhanti bhuvanàni caturda÷a . yasmàt tasmàcchivaü me syàdiha loke paratra ca>% .
     ÷ayyàyàþ %<yasmàda÷ånya ÷ayanaü ke÷avasya ÷ivasya ca . ÷ayyà mamàpya÷ånyàstu tasmàjjanmanijanmani>% .
     ratnasya %<yathà ratneùu sarveùu sarve devà vyavasthitàþ . tathà ÷àntiü prayacchantu ratnadànena me suràþ>% .
     bhåmeþ %<yathà bhåmipradànasya kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . dànànyanyàni me ÷àntirbhåmidànàdbhavatviha>% .
     dàsyàþ %<iyaü dàsã mayà tubhyaü ÷rãvatsa! pratipàdità . tava karmakarã bhogyà yatheùñaü bhadramastu me>% .
     rathasya %<rathàya rathanàghàya namaste vi÷vakarmaõe . vi÷vabhåtàya nàthàya aruõàya namonamaþ>% .
     chatrasya %<ihàmutrobhayatràõaü kuru ke÷ava! me prabho! . chatrantvatprãtaye dattaü bràhmaõàya mayà ÷ubham>% .
     ÷ivikàyàþ devadeva! jagannàtha! vi÷vàtman! dattayànayà . prabho! ÷ivikayà deva! grãto bhava janàrdana! .
     gçhasya %<idaü gçhaü gçhàõa tvaü sarvopaskarasaüyutam . tava vipra! prasàdena mamàstvamimataü phalam>% .
     à÷rayasya %<samà÷rayaü prayacchàmi prãtyarthaü te jagannidhe!>% . tava vipra! prasàdena mamàstvabhimataü phalam .
     kanyàyàþ %<gaurãkanyàmimàü vipra! yathà÷akti vibhåùitàm . gotràya ÷armaõe tubhyaü vipra! tvaü tàü samà÷raya>% .
     mahiùyàþ %<candràdilokapàlànàü yà ràjamahiùã ÷umà . mahiùãdànamàhàtmyàdastu me sarvakàmadam . dharmaràjasya sàhàyye yasyàþ putraþ pratiùñhitaþ . mahiùàsurasya jananã sà'stu me sarvakàmadà>% .
     mçtyumahiùyàþ %<mahiùãü vatsasaüyuktàü su÷ãlà¤ca payasvinãm . ratnavastreõa puùpeõa dattvà mçtyu¤jayennaraþ>% .
     meùasya %<romatvaïbhàüsamajjàdyaiþ sarvopakaraõaiþ ÷ubhaþ . jagataþ, sampradatto'si tvàmataþ pràrthaye ÷ivam>%
     ajàyàþ %<devànàü yomukhaü havyavàhanaþ sarvapåjitaþ . tasya tvaü vàhanaü påjyaü devaiþ sendrairmaharùibhiþ . agnimàndyaü pårbakarmavipàkotthantu yanmama . tatsarvaü nà÷aya kùipraü jañharàgniü vivardhaya . tvaü pårvaü brahmaõà sçùñà pavitrà bhavatã parà . tvatprasåtyutthità yaj¤àþ tasmàcchàntikarã bhava>% . tulàpuruùàdãnàü deyadravyàõàü mantràüstu tattacchabde dç÷yàþ . anyadravyadànamantrà api kecit kvaciduktà anusandheyàþ .

#<dànaka># naø kutsitaü dànam %<dàna kutsite>% pàø gaø såø yàvàø kan . kutsite dàne .

#<dànakàma># triø dànaü kàmayate kama--svàrthe õiï aõ . dàna÷ãle %<gautamastomena yadãccheddànakàmà me prajà syàditi>% à÷vaø ÷rauø 9 . 3 . 14 .

@<[Page 3541b]>@
#<dànacyuta># puüstrã gotrapravararùibhede kàrtakauø bàbhrava÷abdenàsya dvandve pårvapade prakçtisvaraþ vàbhravadànacyutàþ .

#<dànadharma># puø dànaråpo dharmaþ . dànàtmake dharme sa ca bhàrate ànu÷àsanaparvaõi 57 adhyàyàvadhiùu 69 adhyàyànteùu vistareõoktaþ . anya÷ca athàtaþ saüpravakùyàmi dànadharmamanuttamam . arthànàmucite pàtre ÷raddhayà pratipàdanam . dànantu kathitaü tajj¤airbhuktimuktiphalapradam . nyàyenopàrjayedvittaü dànabhogaphala¤ca tat . adhyàpanaü yàjana¤ca vçttirvipre pratigrahaþ . rakùaõaü vijaya÷caiva kùatravçttirudàhçtà . kusãdaü kçùibàõijyaü vai÷yavçttiþ svabhàvajà . yaddãyate ca pàtrebhyastaddànaü parikãrtitam . nityaü 1 naimittikaü2 kàmyaü 3 vimalaü 4 dànamãritam . ahanyahani yat ki¤ciddãyate'nupakàriõe . anuddi÷ya phalaü tat syàt bràhmaõàya tu nityakam1 . yattu pàpopa÷àntyai ca dãyate viduùàü kare . naimittikaü2 taduddiùñaü dànaü sadbhiranuùñhitam . aùatyavijayai÷caryasvargàrthaü yat pradãyate . dànaü tat kàmya (3) màkhyàtamçùibhirdharmacintakaiþ . ã÷varaprãõanàrthàya brahmavitsu pradãyate . cetasà satvayuktena dànaü tat vimalaü 4 smçtam ityupakramya gàruóe 51 aø uktaþ . %<dànadharmàt parodharmo bhåtànàü neha vidyate>% tatraivàdhyàye

#<dànapati># puø 6 taø . 1 akråre yàdavabhede . %<gacchatvayaü dànapatiþ kùipramànayituü vrajàt . nandagopa¤ca gopàü÷ca karadàn mama ÷àsanàt>% harivaüø 79 aø . %<÷aüsadbhiþ syandanenà÷u pràpto dànapatirvrajam>% 82 aø . 2 bahuprade, triø %<yajvà dànapatirdhãmàn yathà nànyo'sti ka÷cana>% bhàø àø 223 aø . 3 asurabhede puø . %<raõotkaño dànapatiþ ÷ailadhvaüsã kulàkulaþ>% harivaüø 240 aø asuroktau .

#<dànapàtra># naø 6 taø . dànayogye bràhmaõabhede dàna÷abde dç÷yam

#<dànaphala># naø 6 taø . dànajanye phalabhede tatra dànabhede katicit phalabhedà vahniø puø uktà yathà %<gatvà yaddãyate dànaü bhaktyà pàtre vidhànataþ . tadanantaphalaü viddhi avasthàtritaye nçpa! . tamovçtastu yo dadyàt bhayàt krodhàttathaiva ca . nçpa! dànantu tat sarvaü bhuïakte garbhastha eva tu . ãrùyàmanyumanà÷caiva dambhàrthaü càrthakàraõàt . yo dadàti dvijàtibhyaþ sa vàlye tu tada÷rute . vai÷vadevavihãna¤ca sandhyopàsanavarjitam . yaddàna dãyate tasmai vçddhakàle tada÷nute . vçthàjanmàni catvàri vçthà dànàni ùoóa÷a . tànyahaü saüpravakùyàmi yathàvadanupårva÷aþ . aputrasya 1 vçthàjanma dharmabàhyà naràþ 2 sadà . parapàkaü sadà÷nanti 3 paratàparatà÷ca 4 ye . deva pitçvihãnaü 1 yat ã÷varebhyaþ svadoùataþ 2 . dattvànukãürtanàccaiva 3 vedàgnivratatyàgine 4 . anyàyopàrjitaü dànaü 5 vyarthaü vrahmahaõe 6 tathà . guruve'nçtavakte 7 yat stenàya 8 patitàya9 ca . kçtaghnàya10 ca yaddattaü sarvadà vrahmavidviùe 11 . yàcakàyà 12 ca sarvasya vçùalyàþ pataye 13 tathà . paricàrakàya 14 bhçtyàya 15 sarvatra pi÷unàya 16 ca . ityetàni tu ràjendra! vçthà dànàniü ùoóa÷a>% .

#<dànava># puø danorapatyam aõ . ka÷yapapatnyàþ dakùakanyàbhedasya danorapatye . 1 dànavà÷ca bhàø àø 65 aø uktà yathà %<catvàriü÷addanoþ putràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata! . teùàü prathamato ràjà vipracittirmahàya÷àþ . ÷aüvaro namuci÷caiva pulomà ceti vi÷rutaþ . asilomà ca ke÷ã ca durjaya÷caiva dànavaþ . ayaþ÷irà a÷va÷irà a÷va÷aïgu÷ca vãryavàn . tathà gaganamårdhà ca vegavàn ketumàü÷ca saþ . svarbhànura÷vo'÷vapatirvçùaparvàjakastathà . a÷vagrãva÷ca såkùma÷ca tuhuõóa÷ca mahàbalaþ . ekapàdekavaktra÷ca virupàkùamahodarau . nicandra÷ca ni÷umbha÷ca kupañaþ kapañastathà . ÷arabhaþ ÷alabha÷caita såryacandramasau tathà . ete khyàtà danorvaü÷e dànavàþ parikãrtitàþ>% %<dànavàü÷ca vivudhà vijigyire>% màghaþ . dànavasyedam aõ . 2 dànavasambandhini triø striyàü ïãp . %<màyà÷càsmai dadau sarvàþ dànavãþ kàmamohità>% harivaüø 163 aø .

#<dànavaguru># puø 6 taø . ÷ukràcàrye

#<dànavajra># puø daive gàndharve ca vai÷yajàtike a÷vabhede . %<devagandharvavàhàste divyavarõà manojavàþ . kùãõàkùãõà bhavantyete na hãyante ca raühasaþ . purà kçtaü mahendrasya vajraü bçttanivarhaõam . da÷adhà ÷atadhà caiva tacchãrõaü vçtramårdhani . tato bhàgãkçto devairvajrabhàga upàsyate . loke ya÷odhanaü ki¤cit sà vai vajratanuþ smçtà . vajapàõirbràhmaõaþ syàt kùatraü vajrarathaü smçtam . vai÷yà vai dànavajrà÷ca karmavajrà yavãyasaþ . kùatraü vajrasya bhàgena abadhyà vàjinaþ smçtàþ . rathàïgaü vaóavà såte ÷årà÷cà÷veùu ye matàþ . kàmavarõàþ kàmajavàþ kàmataþ samupasthitàþ . iti gandharvajà kàmaü pårayiùyanti te hayàþ>% bhàø àø 170 aø .

@<[Page 3542b]>@
#<dànavàri># puø 6 taø . 1 deve 2 viùõau ca . dànaü gajamadaråpaü vàri . 3 gajamadajale naø . %<senàcarãbhavadibhànanadàna vàrivàsena yasya janità'surabhã raõa÷rãþ>% naiùaø %<kañasthala proùitadànavàribhiþ>% màghaþ .

#<dànavãra># puø 1 vãrarasabhede tadà÷raye 2 nàyakabhede ca . %<sa ca dànadharmayuddhairdayayà ca samanvita÷caturdhàsyàt>% . sa ca vãraþ dànavãro dharmavãro dayàvãro yuddhavãra÷ceti caturvidhaþ tatra dànavãro yathà para÷uràmaþ . %<tyàgaþ saptasamudramudritamahãnirvyàjadànàvadhiriti>% atra para÷uràmasya tyàge utsàhaþ sthàyã bhàvaþ . sampradànabràhmaõairàlàmbanavibhàvaiþ satvàdhyavasàyàdibhi÷coddãpanavibhàvai rvibhàvitaþ sarvasvatyàgàdibhiranubhàvito harùadhçtyàdibhiþ sa¤càribhiþ puùñiü nãto dànavãratàü bhajate sàø daø .

#<dànaveya># puø danvàþ apatyaü danu--striyàü manuùyajàtitvàt åï . tataþ %<strãmyo óhak>% pàø óhak . danunàmnyà dakùakanyàyà apatye %<daiteyà dànaveyà÷ca kimicchanti paràkramàt>% harivaüø 221 aø %<viùõunànihateùveva dànaveyeùu te hatàþ>% bhàø kaø 73 aø .

#<dàna÷ãla># triø dànaü ÷ãlaü satatamanuùñhànaü yasya . bahudàtari %<yat phalaü dàna÷ãla÷ca kùamà÷ãla÷ca yat phalam>% bhàø bhãø 120 aø .

#<dàna÷auõóa># triø dàne ÷auõdaþ dakùaþ . bahuprade amaraþ %<nirguõo'pi vimukho na bhåpaterdàna÷auõóamanasaþ puro'bhavat>% màghaþ .

#<dànasàgara># puø gauóade÷aprasiddhe bhåmyàsanànàdãnàü ùoóa÷ànàü padàrthànàü pratyekaü ùoóha÷asaükhyànvite deyadravyabhede . %<yaþ ka÷cit kurute devi! grahaõe dànasàgaram . vçùotsargaü mahàdànaü yat ki¤cit pçthivãtale>% kàmadhenutaø 25 pañale . dànànàü sàgara iva pratipàdakatayà àdhàra iva . 2 tulàpuruùàdimahàdànànàü vidhànaj¤àpake smçtinibandhabhede .

#<dànayogya># triø 6 taø . dàna÷abdokte dànasya pàtre .

#<dànãya># triø dãyate'smai dà--bàø sampradàne anãyar . 1 sampradàne . %<dànãyaþ pramavo layaþ>% mugdhaø . dànamarhati yat . 2 dànayogye dànapàtre ca .

#<dànu># triø dà--dàme do--khaõóane và kartsari ni . 1 dàtari 2 vikrànte mediø . 3 vàyau 4 sukhe ca saükùiptasàø . uõàø . 5 dànave ca . %<dànuü ÷ayànaü sa janàsa randraþ>% çø 2 . 12 . 11 . %<dànuü dànavam>% màdhavaþ bhàve nu . 6 dàne 7 varùaõe8 naø %<yavaü na vçùñirdivyena dànunà>% çø 10 . 43 . 7 %<dànunà dànena varùaõena và>% bhàø %<àdityà dànunaspato>% çø 1 . 136 . 3 . %<dànunaþ dànasya>% bhàø karmaõi nu . 8 deye dhane ca . %<karattisromaghavà dànucitràþ>% çø 1 . 174 . 7 %<dànubhirdeyairdhanai÷citràþ>% bhà0

#<dànta># triø dama--kartari kta . 1 bahirindriyanigrahakartari %<÷àntodànta uparatastitikùuþ ÷raddhàvàn samàhito bhåtvàtmanyàtmànamavalokayet>% vedàntamàradhçtà ÷rutiþ . damaõic--kta niø . 2 damite 3 ÷ikùite valãvardàdau triø 4 damanakavçkùe puø ràjaniø .

#<dànti># strã dama--ktin . 1 tapaþkle÷àdisahiùõutàyàü 2 bàhyendriyanigrahe ca .

#<dàpita># triø dà--õica--karmaõi kta . 2 sàdhite 2 daõóite dàpitaghanake 2 prativàdyàdau ca .

#<dàpya># triø dà--õic--karmaõi yat . 1 daõóye 2 dàpanãye ca .

#<dàma># naø do--khaõóane bàø karaõe man . 1 pa÷vàdibandhanarajjvo %<sragadàbhairiva citrità>% bhàø bhãø 57 aø . %<santànamàlyadàmaü ca taireva kusumaiþ kçtam>% harivaüø 145 aø . bhàve man 2 sandhàne . damyate anu÷iùyate dama--karmaõi gha¤ bàø dãrghaþ . loke vi÷vasaüsàre dàmodara÷abde dç÷yam .

#<dàmakaõñha># puø gotrapravartakarùibhede tasya gotràpatyam i¤ . dàmakaõñhi tadãye yånyapatye tataþ upakàø dvandve advandve ca bahuùu yuvapratyayasya luk . kalasãkaõñhadàbhakaõñhàþ dàmakaõñhà và ityevam .

#<dàmagranthi># puø matsyaràjaviràñasya senàpatibhede %<atha matsyo'bravãdràjà ÷atànãka jaghanyajam . kaïkavakkabhagopàlàdàmagranthi÷ca vãryavàn . yudhyeyuriti me buddhirvartate nàtra saü÷ayaþ>% bhàø viø 31 a0

#<dàmacandra># puø drupadançpasya putrabhede %<dhçùñadyumnaþ ÷ikhaõóã ca daurmukhirjanamejayaþ . candraseno sadamenaþ kãrtivarmà dhruvo dharaþ . vasucandro dàmacandraþ siühacandraþ sutejanaþ . drupadasya tathà putrà drupada÷ca mahàstrabit>% bhàø droø 158 a0

#<dàman># naø strã do--khaõóane karaõabhàvàdau manin . dohana kàle pa÷vàdipàdabandhanarajjvau (chàüdanadaói) 2 màlàyàü 3 rajvumàtre amaraþ bahupragrahayukte ekasmin yatra pa÷abobadhyante (dokà) khyàte 4 padàrthe ca %<bhàti sma dàmàprapadãnamasya>% màghaþ striyàü nàntatve'pi manantatvàt na ïãp . dàmànau dàmànaþ kintu và ïãp . dàme dàmà ityàdi

#<dàmanaparvan># naø damanasyedamaõa dàmana ùarvaü yatra . damanabha¤janatithau 1 caitra÷uklacaturda÷yàm 2 tanmàsãyadvàda÷yàdiùu ca damana÷abde måla dç÷yam . %<sattãrthe'rkaviùugràse tantudàmanaparvaõoþ>% narasiüha puø tantuparva÷abde dç÷yama

#<dàmani># puø damanasyàpatyam i¤ . 1 damanasyàpatye 2 àyudha jãvisaüdhabhede ca tataþ svàrthe dàmanyàdiø cha . dàmanãya tatràrthe bahutve tu tadràjatvàttasya luk . dàmanaya ityeva

#<dàmanã># strã dàmaiva praj¤àø svàrthe aõ aõi na nalopaþ ïãp . pa÷ubandhanarajjvau amaraþ %<dàmanãdàbhabhàrsam kecit kàyàvalambibhiþ . kãlairàropyamàõai÷ca dàmanãpà÷apà÷itaiþ>% harivaü 66 a0

#<dàmanyàdi># puø %<dàmanyàditrigartaùaùñhàdeþ>% pàø chapratyayanimitte pàø gaø såtrokte ÷abdagaõe sa ca gaõa%<dàmani aulapi vaijavàpi audaki audaïki àcyutanti àcyutadanti ÷àkuntaki àkidanti auóavi kàkadantakiü ÷àtruntapi sàrvaseni vinduvaindavi tulabha bhau¤jàyana kàkandi sàvitrãputra>% .

#<dàmalipta># naø tamoliptanagare (tamaluka) hema0

#<dàmalih># puø dàma--leóhi liha--kvip . 1 dàmalehake . tamàtmana icchati kyac dàmalihyati tataþ kvip . 2 àtmano dàmalehakecchau %<dàderdhàtorghaþ>% pàø upade÷e dàderiti vi÷eùaõàt asya upade÷e dàditvàbhàvàt na ghaþ siø kauø .

#<dàmà¤jana># naø dàmnaþ a¤janam . a÷vàdeþ pàdabandhanarajjvau (pichàói) hemacaø dàmà¤calamapyatràrthe hàràvalã %<dàmà¤calaskhalitalolapadaü turaïgàþ>% màghaþ .

#<dàminã># strã bhãmo bhãmasenenavat dàmà sudàmà nagaþ sa ekade÷atvenàstyasya %<saüj¤àyàü manmàbhyàm>% pàø ini ïãp . saudàmanyàü vidyuti .

#<dàmodara># puø dàma vandhanasàdhanaü udare yasya . ya÷odànandane kçùõe tatkathà %<tato ya÷odà saükruddhà kçùõa kamalalocanam . ànàyya ÷akañãmåle bhartsayantã punaþpunaþ . dàmnà caivodare baddhvà pratyabadhnàdudåkhale . yadi ÷aknoùi gaccheti tamuktvà karma sà'karot>% ityupakrame %<sa ca tenaiva nàmnà tu kçùõo vai dàmabandhanàt . ghoùe dàmodara iti gopibhiþ parigãyate>% harivaø 64 aø %<vidàro rohitomàrgo heturdàmodaraþ sahaþ>% viùõuø saø . ÷àïkarabhàùye tu asyànyàpi vyutpattirdar÷ità yathà damàdisàdhanenodarà utkçùñà gatiryà tayà gamyata iti dàmodaraþ . %<damàddàbhodaraü viduriti>% mahàbhàrate ya÷odayà dàmnodare baddha iti và %<dàmàni lokanàmànitàni yasyodaràntare . tena dàmodarastveùaþ ÷rãdharastviñsamà÷ritaþ>% iti vyàsavacanàt và dàmodaraþ . damo bahirindriyanigrahaþ tajjanyo dàmaþ tasyedamityaõ çgatàviti dhàtorbhàve %<çdorap>% pàø api guõe raparatve ca araþ avagatiþ gatyarthànàü j¤ànàrthakatvàttasya vi÷eùaõamuditi utkçùña ityarthaþ tathà ca dàmo damasàdhakaþ ut utkçùñaþ araþ avagatiþ sàkùàtkàraråpàsyeti dàmodaraþ . utkçùñà ca gatiþ dhåmàdigatimapekùyàrciràdiþ damàdisàdhanà asya saguõasyeti dàmodaranàmaniruktiþ . %<tarvormadhyagataü baddha dàmnà gàóhaü tathodaram . tata÷ca dàmodaratàü sa yayau dàmabandhanàditi>% brahmapuràõam iti ànandagiriþ . 2 atãte arhadbhede hemacaø . vardhamànapurasannikçùñe 3 nadabhede ca . 4 ÷àlagràmamårtibhede tallakùaõaü padmapuràõe yathà %<sthålo dàmodaro j¤eyaþ såkùmacakro bhavettu saþ . cakre tu madhyade÷e'sya påjitaþ sukhadaþ sadà>% . brahmàõóapuràõe %<dàmodarastathà sthålo madhyacakraþ pratiùñhitaþ>% pratiùñhita ityatra prakãrtita iti kvacit pàñhaþ . %<dårvàbhaü dvàrasaïkãrõaü pãtarekhàyutaü ÷ubham>% . %<pãtarekhà tathaiva ceti>% brahmapuràõe pàñhaþ . brahmapuràõe %<uparyadha÷ca cakre dve nàtidãrghaü mukhe bilam . madhye ca rekhà lambaikà sa ca dàmodaraþ smçtaþ>% . anyatra %<sthålo dàmodaro j¤eyaþ såkùmarandhro bhavettu yaþ . cakre tanmadhyade÷asthe pajitaþ ÷ubhadaþ sadà>% . brahmavaiø prakçtikhaõóe %<dvicakraü sphuñamatyantaü j¤eyaü dàmodaràbhidham>% . matsyasåkte %<vi÷vaksenamatisthålaü laghu dàmodaraü smçtam>%

#<dàmoùõãùa># puø gotravyàvartakapravararùibhede %<dàmoùõãùastraibali÷ca parõàdo varajànukaþ>% bhàø saø 4 aø . yudhiùñhiramabhàsabhyoktau . tasyàpatyaü karvàø õya . dàmoùõãùya tadapatye puüstrã

#<dàmpatya># naø dampatyoridaü patyantatvàt yak . 1 dampati sambandhini agnihotràdau 2 dampatyoranyonyaprãtau ca %<brahmavarcasakàmastu yajeta brahmaõaspatim>% ityupakrame %<vidyàkàmastu giri÷aü dampatyàrthamumàü satãm>% bhàgaø 2 . 3 . 8 .

#<dàmbhika># triø dambhena carati dharmaü ñhak . lokeùu kãrtyàdi khyàpanàrthaü dharmacàriõi 1 vaióàsvavratini, 2 dumbhayukte ca . %<pàparogyabhi÷asta÷ca dàmbhiko rasavikrayã>% manunà rasavikrayakarmavipàkaþ dàmbhikatvamityuktam . %<dàmbhiko duùkçtaþ pràj¤aþ ÷ådreõa sadç÷o bhavet>% bhàø vaø 215 aø . 3 vakapakùiõi puüstrãø ràjaniø .

#<dàya># dàne bhvàø àtmaø sakaø señ . dàyate adàyiùña adàyióhvam adàyidhvam . çdit õic adadàyata--ta .

#<dàya># puø dà--dàne bhàve gha¤ . 1 dàne %<mithodàyaþ kçto yena gçhãto mitha eva và . mitha eva pradàtavyo yathà dàyastathà grahaþ . asvàminà kçto yastu dàyo vikraya eva và>% manuþ . dãïükùaye bhàve dha¤ . 2 laye ajayapàlaþ 3 sthàne mediø . do--khaõóane bhàve gha¤ . 4 khaõóane ÷abdaratnà05 solluõñhanabhàùaõe mediø . tasya paroktasya khaõóanaråpatvàt tathàtvam . dà--dàne karmaõi gha¤ . 6 deye dhanàdau %<te tatra vividhàn dàyàn vijayàrthaü nare÷varàþ>% bhàø àø 184 aø . %<saüsthàþ syu÷càrasaüsthityai dattadàyàþ ÷ubhà÷ayàþ>% kàmaø nãtiø %<dàyantu vividhaü tasmai ÷çõu me gadato'nagha! yaj¤àrthaü ràjabhirdattaü mahàntaü dhana sa¤cayam>% bhàø saø 51 aø . 7 vivàhakàle kanyàyai dãyamàne yautukàdidhane kanyàdànakàle jàmàtràdibhyo 8 deye dhane vratàntabhikùàdau samàvçttabrahmacàribhyo 9 dãyamàne dhane ca 10 vibhàgàrhapitràdidhane ca dàyabhàga÷abde dç÷yam .

#<dàyaka># triø dà--dàne õvul . 1 dàtari %<tàvatàü gosahasràõàü phalaü pràpnoti dàyakaþ>% bhàø vaø 193 aø %<cauràõàü bhaktadàyakàþ>% manuþ . do--khaõóane õvul . 2 khaõóake ca . dàyena dhanena kàyati kai--ka . 3 dàyàde %<gçhyà iti samàkhyàtà yajamànasya dàyakàþ>% gçhyam dàyakà dàyàdà ityarthaþ .

#<dàyabandhu># puø dàye bandhuþ . bhràtari ÷abdaratnà0

#<dàyabhàga># puø dàyasya sambandhibhirbhàgo yatra . aùñàda÷avivàdàntargate vivàdapadabhede tanniråpaõaü jãmåtavàhanakçte dàyabhàge yathà atha dàyamàgo niråpyate tatra nàradaþ %<vibhàgo'rthasya pitryasya putrairyatra prakalpyate . dàthabhàga iti proktaü tadvivàdapadaü budhaiþ>% . pitçta àgataü pitryaü tacca pitç maraõoprajàtasvatvamucyate . pitryasyeti putrairiti ca dvayamapi sambandhimàtropalakùaõaü sambandhimàtreõa sambandhimàtradhanavibhàge'pi dàyabhàrapadaprayogàt ataeva dàyabhàgaü vivàdapadamupakramya nàrado'pi màtràdidhanavibhàgamapyupadar÷itavàn tathà manurapi pitràdipadamadattvaiva %<eùa strãpuüsayorukto dharmo vo ratisaühitaþ . àpadyapatyapràpti÷ca dàyabhàgaü nivodhata>% ityupakramya yàvatsambandhidhanavibhàgamuktatàn . dãyata iti vyutpattyà dàya÷abdo dadàtiprayoga÷ca gauõaþ mçtapravrajitàdisvatvanivçttipårvakaparasvatvotpattiphalasàmyàt na tu mçtàdãnàü tatra tyàgo'sti . tata÷ca pårvasvàmisambandhàdhãnaü tatsvàmyoparame yatra dravye svatvaü tatra niråóho dàya÷abdaþ . nanu kiü dàyasya vibhàgo vibhaktà vayavatvaü? yadvà dàyena saha vibhàgo'saüyuktaütvaü? na tàvat pårvaþ dàyavinà÷àpatteþ nàpi dvitãyaþ saüyukte'pi na mamedaü vibhaktaü svaü bhràturidamiti prayogàt . na ca sambandhavi÷eùàt sarveùàü sarvadhanotpannasya svatvasya dravyavi÷eùe vyavasthàpanaü vibhàga iti vàcyaü sambandhyantara sadbhàvapratipakùasya sambandhasyàvayaveùveva vibhàgavyaïgyasvatvàpàdakatvàt kçtsnapitçdhanagatasvatvotpàdavinà÷a kalpanàgauravàt yatheùñaviniyogaphalàbhàvenànupayogàcca . ucyate ekade÷opàttasyaiva bhåhiraõyàdàvutpa nnasya vinigamanàpramàõàbhàvena vai÷eùikavyavahàrà narhatayà avyavasthitasya guñikàpàtàdinà vya¤janaü vibhàgaþ . vi÷eùeõa bhajanaü svatvaj¤àpanaü và vibhàgaþ . yatràpi caikaü dàsãgavàdikaü vahusàdhàraõaü tatràpi tattatkàlavi÷eùe vahanadohanaphalena svatvaü vyajyate . tadàha vçhaspatiþ %<ekàü strãü kàrayet karma yathàü÷ena gçhe gçhe . uddhçtya kåpavàpyambhastvanusàreõa gçhyate . yuktyà vibhajanãyaü tadanyathànarthakaü bhavet>% . idaü ÷lokàrdhatrayaü nànàsthànasthaü na tu kramikam . nanu %<pitaryårdhaü gate putrà vibhajeyurdhanaü pituriti>% nàradavacanàt piturdhanaü vibhajeyurityanvayàt vibhàgàt pårvaü na tatra putràõàü svatvaü na ca vibhàgasya svatvakàraõatà asambandhidhane'pyatiprasaïgàt . ucyate pitràdinidhanànantaramevàsmadãyaü dhanamiti prayogàt ekaputre ca vibhàgaü vinaiva svatvasvãkàràcca sambandhinidhanameva svatva kàraõamato nàtiprasaïgaþ . nanvarjayitçvyàpàro'rjanam arjanàdhãnasvàmibhàva÷càrjayità tena putravyàpàrojanmaivàrjanaü yuktam ato jãvatyeva pitari putràõàü tatra svatvaü na tu tannidhanàt ataevoktaü %<kvacijjanmanaiva yathà pitrye dhane>% . naitat manvàdivirodhàt . yathà manuþ %<årdhaü vitu÷ca màtu÷ca sametya bhràtaraþ samam . bhajeran paitçkaü rikthamanã÷àste hi jãvatoþ>% jãvatorapi pitroþ putràõàü kuto na vibhàga ityà÷aïkàyàmidamuttaraü tadànãmasvàmitvàditi . na ca bhàryà putra÷cetyàdivat asvàtantryàbhipràyamiti vàcyaü tadànãü svatve pramàõàbhàvàt bhàryàdiùu tu yatte samadhigacchanti arjayantãti svatve siddhe yuktamasvàtantryavarõanam . ki¤ca svopàtte'pi teùàmasvàmitve svadhanasàdhyavaidikakarmocchedàt ÷ruti virodhaþ syàt . devala÷ca pitçdhane asvàmyameva spaùñayati yathà %<pituryuparate putrà vibhajeyurdhanaü pituþ . asvàmyaü hi bhaveddeùàü nirdoùe pitari sthite>% . ki¤ca jãvatyapi pitari pitçdhane putràõàü svàmitve pituranicchayàpi vibhàgaþ syàt janmanaiva svatvamityatra pramàõàbhàvàcca arjanaråpatayà janmanaþ smçtàvanadhigamàt . kvacijjanmanaiveti ca janmanibandhanatvàt pità putrasambandhasya pitçmaraõasya ca svatvakàraõatvàt paramparayà varõanam .
     asya mate ca putràõàü pitràdyuparamàdàvava taddhane svatvaü taccaikade÷aniùñham .
     mitàkùaràdipràcãnamate janmanaiva putràõàü pitçdhane svatvaü tacca samuditadravyaniùñhamiti bhedaþ .
     tadetat pràcãnamataü vãramitrodaye jãmåtavàhanamataniràkaraõena pariùkçùya samarthitaü yathà
     %<yatra manvàdivacanavyàkhyàsu bahudhà budhàþ . vivadante dàyabhàgaþ sa prabandhena varõyate>% . tallakùaõamàha nàradaþ %<vibhàgo'rthasya pitryasya putrairyatra prakalpyate . dàyabhàga iti proktaü tadvivàdapadaü budhairiti>% . pitrorayaü pitryam iti kçtaika÷eùàtpitç÷abdàdyat agre màtçdhanasyàpi vibhàgakathanàt . pitryasya putrairiti ca dvayamapi sambandhimàtropalakùaõam patnãtyàdinànyeùàmapi bhartràdidhane taünniråpaõàt . ataevopakrame manunà pitràdi padannopàttam . %<eùa strãpuüsayorukto dharmo vo rati saühitaþ . àpadyapatyapràpti÷ca dàyadharmaü nibodhateti>% . dàyadharmo'pyatra vibhàgaråpo'bhipretastasyaivàgre lakùaõa kathanapårvakanniråpaõàt udde÷àvasare'pi %<strãpundharmovibhàga÷ceti>% tasyaiva vivàdapadatvenodde÷àt . ataebàgre yàvatsambandhidhanavibhàgameva pradar÷itavànmanuþ . dàya÷abda÷càyaü svàmisambandhamàtraülabdhasvatvavad dravyaü vadati . tathà ca nithaõñukàraþ vibhaktavyaü pitçdravyaü dàyabhàhurmanãùiõaþ ityàhaþ . atràpi pitçpadaü sambandhimàtropalakùaõamanyatràpi dàya÷abdaprayogàt . vibhaktavya vibhàgàrhamityarthaþ anyathaikaputtràdisvàmike vibhàgàbhàvàddàya÷abdavàcyatà na syàt . yattu jãmåtavàhanena (dãyata iti vyutpattyà dàya÷abdo dadàtiprayoga÷ca gauõaþ mçtapravrajitàdisvatvanivçttipårvakaparasvatvotpattiphalasàmyàt . naü tu mçtàdãnàü tatra tyàgo'sti . tacca pårvasvàmisambandhàdhãnaü tatsvàmyoparame yatra dravye'nyasya svatvaü tatra niråóhodàya÷abda) ityukta, tanna sundarama niråóhatvàïgãkàre dàyadadàti÷abdayorgauõatvopanyàsànarthakyàt . sarvathà'vayavàrtharàhitye hi niråóhatvam . na ca yogaråóhatvam avayavàrthabàdhasya svayamevopanyàsàt gauõamavayavàrthaü parikalpya tadaïgãkàrasya niùprayojanatva manyonyà÷rayatvamanubhavavirodho vyàghàta÷ca . tatsvàmyoparama iti ca . janmanàpi svatvasyopapàdayiùyamàõatvàdavyàpakam . vibhàga÷abdastvanekasvàmyànàü davyasamudàyaviùayàõàü tattadekade÷e vyavasthàpane ÷aktaþ . ataevaikaputràdãnàü pitràdidhanasvàmye vibhàga÷abdàprayogo dàyo'nena labdha ityeva ca prayogaþ . yatràpi caikaü dàsãgavàdi bahusàdhàraõaü tatràpi tattatkàla vi÷eùaniyatadàsyadohanàdinà tasya tasya svatvavya¤janàdaüstvekade÷asvàmyavyavasthàpanaråpo vibhàga÷abdàrthaþ . ataeva %<ekàü strãü kàrayetkarma yathàü÷ena gçhe gçhe>% iti %<uddhçtya kåpavàpyambhastvanusàreõa gçhyate>% . %<yuktyà vibhajanãyaü tadanyathànarthakambhavediti>% ca vçhaspatyàdivacaneùu vakùyamàõarãtyà tadupapàdayiùyate . sa ca dàyodvividho' grativandhaþ sapratindha÷ca . puttràdãnàü pitràdidhane puttratvàdinaiva satyapi svàmini pitràdau janmanaiba svatvotpatte sa teùàmapratibandhodàyaþ svàmisadbhàvasyàpratibandhakatvàt . yastu vibhaktasyàsaüsçùñino'puttrasya mçtasya bhràtràdãnàü taddhanaråpodàyaþ sa sapratibandhaþ svàmi sadbhàvasya pratibandhakanyàpagama eva tatra svatvotpatteþ . nanu sarvo'pi sapratibandha eva dàyaþ . svàmisadbhàve putràdãnàmapi kanmamàtreõa svatvasya vaktuma÷akyatvàt . tathàhi . yadi janmanaiva putràdãnàü pitràdidhane svatvaü smàttarhyutpannamàtrasya puttràdestat sàdhàraõamiti tadanumati vinà dravyasàdhyeùvàdhànàdiùu pitràdonàmanadhikàràpattau %<jàtaputraþ kçùõake÷ã'gnãnàdadhãteti>% ÷rutivirodhaþ . ki¤ca vibhàgàt pràkapitràdipasàdalabdhasyàvibhàjyatvava÷canaü vyarthaü syàt . taddhi pitrà putràntarànumatyà yadi dattaü sarvaireva dattamiti vibhàga pràptyabhàvàdeva pratiùedho'narthakaþ . ananumatyà tu sàdhàraõadravyasya dànameva na sambhavatãti pitràdi prãtidattatvàdivacane yuktirayuktà . evaü puttràdyanumati mantareõa styàdãnàmapi bhartràdibhiþ prãtidànasyàsambhavàttadanumatau tu tairapi dattatvàt . %<bhartrà prãtena yaddattaü striyai tasminmçte'pi tat . mà yathàkàmama÷nãyàddadyàdvà sthàvaràdçte iti>% vacane yathàkàmama÷rãyàddadyàdbetyanenàvibhàjyatvaü bhartçprãtilabdhasya yadabhihitaü tadapi vyartham . na cedamavibhàgàvasthàyàü prãtidàna tasya càvibhàjyatvanna pratipàdayati kintu sthàvaràdçte yaddattamityanvayàdvibhàgottaramapi bhartrà striyai sthàvaranna prãtyà deyamaj¤ànàddattamapi tena putràdibhirapahçtya vibhajanãyamasthàvarantu na pratyàhartavyamityanuvàdamàtram sthàvarasya striyai prãtidànapratiùedhamàtraü tàtparyeõa bodhayatãti ÷aïkanãyam . tathànvayasya vyavahitayojanàprasaïgenàyuktatvàt . sthàvaraprãtidànapratiùedhàtratà samarpakatve'nyàü÷asyànuvàdamàtraü vyarthatvàparaparyàya÷càpadyate .
     atha %<maõimuktàpravàlànàü sarvasyaiva pità prabhuþ . sthàvarasva tu sarvasya na pità na pitàmahaþ>% . tathà %<pitçprasàdàd bhujyante vastràõyàbharaõàni ca . sthàvarantu na bhujyeta prasàde sati pevçka iti>% vacanamava÷yaü vibhàgaüpràkkàlãnasthàvaraprasàdadànapratiùedhaparaü vàcyaü maõimuktàdiprasàdadànànumatipuraþsaraü tatpratiùedhàbhidhànàt anyathà tayyànuvàdamàtraütvena vaiyarthyàpatteþ . tathà ca janmanà putràüdãnàü svatvànmaõimuktàdiùu tadanubhatimantareõàpi dàne pituþ svàtantryam . sthàvare tu tadanumatyaiveti vi÷eùa iti vacanadvayàrthasya vàcyatvàjjanmanà svatvamàyàtãti, maivam tasya pitàmahopàttasthàvaraviùayatvàt . atãte pitàmahe tatsvàmyanà÷àtpitmaputrayoþ sàdhàraõe tadãyadravyasvatve'pi sthàvara eva putrànumatyapekùà maõimuktàdau tu neti tadarthàt . yattu gautamavacanam %<utpattyaivàrthasvàmitvaü labhate ityàcàryàþ>% iti . janmanaþ svatvahetutve mitàkùaràkçtà pramàõatvenãpanyastantaddàyabhàgadàyatattvakçtà vyàkhyàtameva . pitçsvatvoparame tajjanyatvasya hetubhåtenotpattimàtrasambandhenànyasambandhàdhikena janakadhane putràõàü svàmitvàttaddhanaü puttrolabhate nànyaþ sambandhãtyàryà manyanta iti . na tu pitçsvatve vidyamàne'pi tatra putrasvatvamiti tadarthaþ . nàradadevalavacanabirodhàt . %<pitaryårdhvaügate puttrà vibhajeyurdhanampituriti>% nàradaþ piturdhanamityàha . anyathà dhanaü vibhajeyurityevàvakùyat . %<pitaryuparate puttrà vibhajeyurdhanampituþ . asvàmyaü hi bhavedeùàü nirdoùe pitari sthite iti>% . devalo'pi piturdhanamityuktvottaràrdhenàsvàmyaü hãti spaùñameva teùàmasvatva ntatra hetutvenoktavàn . nirdoùe pàtityàdisvatvàpagamakadoùarahite . manurapi %<årdhvaü pitu÷ca màtu÷ca sametya bhràtaraþ samam . bhajeran paitçkaü rikthamanã÷àste hi jãvatoriti>% jãvatormàtàpitrostaddhane puttràõàmasvàmyaü vyaktamevàha . yattu ÷aïkhalikhitàvàhatuþ %<na jãvati pitari puttrà rikthambhajeran . yadyapi svàmyampa÷càdadhigatantairanarhà eva puttrà arthadharmayorasvàtantryàditi>% smçticandrikàkàreõa ca vyàkhyàtam . yadyapi %<taiþ putraiþ svakãyajanmanaþ pa÷càdanantarameva pitçdhane svàmyamadhigataü pràptantathàpi jãvati pitari taddhanaü tadicchàü vinà na vibhajerannarthadharmayãrasvàtantryàtpitçpàratantryàdvibhàgakaraõa'narhàþ puttrà>% iti . tenànena vacanena janmanà puttràdãnà pitràdisvàmikadhane svatvamiti tadapi na manvàdibacanànàü bahånàmasvàmyapratipàdakànàmanurodhenàsyànyathàrthasya varõanãyatvàt . varõita¤ca kalpatarau yadyapi pa÷càdadhite pitçdhanavyàpàranirapekùaiþ putrairvidyàdibhirupàtte dhane svàmyantathàpi tatràpyasvàmya¤jãvati pitari, kimuta pitçdhane arthadharmayosteùàü pitari jãvatyasvàtantryàditi . ki¤ca svatvaü ÷àstraikasamadhigamyaü tatra ca rikthakrayàdivajjanmanaþ svatvahetutvenànukterjanmanà svatvamapramàõakameva . ataeva yathà bhàryàdivacanam %<bhàryà puttra÷ca dàsa÷ca traya evàdhanàþ smçtàþ . yatte samadhigacchanti yasyaite tasya taddhanamiti>% . pàratantvyamàtrapratipàdanaparantathà'svàmyavacanànyapãtyapàstam . bhàryàdiùvadhyagnyàdivacanaiþ kartanàdisàdhanakatvena svàmitve siddhe yuktamasvàtantryamàtraparatvamanyathà ÷rautàdiùu dhanasàdhyeùu puràõàdi÷rutanteùàmadhikàritvamapi virudvyeta . atra tu pratyuta janmanaþ svatvahetutve pramàõàbhàvàdvyarthamevànthathànekavacanavarõanam . ki¤ca yadi svatvaü laukikaü syàttarhi tadupàyànàmapi laukikatvàt %<svàmã rikthakrayasaüvibhàgaparigrahàdhigaseùu bràhmaõasyàdhikaü labdhaü, kùatriyasya vijitam nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% gautamavacanaü vyarthameva syàdanuvàdamàtratvànna hi pàkàdodano bhavatãtyàdi ÷àstre niùprayojanamanuvàdamàtra mucyate . tasya hi vacanasyàyamarthaþ . rikthaü dàyaþ krayaþ prasiddhaþ . saüvibhàgo dàyasyaivaikade÷aniùñhasvàmitvavya¤jakovibhàgaþ . parigrahaþ pårvamapareõàsvãkçtasyàraõyàdi sàdhàraõaprade÷asambandhinastçõajalakàùñhàdeþ svãkàraþ . adhigamo'j¤àtasvàmikasya nidhyàdeþ pràptiþ . eteùu svatvahetuùu satsu svàmã bhavati . jàteùu ca jàyate . bràhmaõasya labdhaü pratigrahàdipràptamadhikamasàdhàraõaürikthàdayastu sarvasàdhàraõàþ . adhikamityuttaratra sarvatra sambadhyate . kùatriyasya vijitaü yuddhavijayadaõóàdipràptamasàdhàraõam . vai÷yasya nirviùñaü kçùigorakùaõàdibhçtilabdham . ÷ådrasya dvija÷u÷råùàdibhçtilabdham . nipårvasya vi÷erbhçtivàcakatvam %<nirve÷obhçtibhogayoriti>% trikàõóàbhidhànàt . vai÷ya÷ådragrahaõasyopalakùaõatvàdanyeùàmapyanulomajapratilomajàtànàü %<såtànàma÷vasàrathyam>% ityàdyau÷anasàdipratipàditaü vçttijàtaü nirviùña÷abdena saügçhyate sarvasya bhçtiråpatvàt . ki¤ca %<yo'dattàdàyino hastàllipseta bràhmaõodhanam . yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva saþ>% . ityadattàdàyina÷caurasya hastàdyàjanàdisvavçttyàpi dhanamarjayato daõóavidhànamanupapannaü svatvasya laukikatve . svavçttyàrjayatoniraparàdhatvàt manmate tu ÷àstraikasamadhigamyatvàt svatvasya cauradàtçkayàjanàdàvetadvacanàdeva svatvànutpàdakatvàttadvidhànamupapannataram . api ca mama svamanenàpahçtamiti vyapade÷o na syàt svatvasya laukikatve apahartureva tatra svatvàt . manmate tvapahàrasya niùiddhatvena svatvànutpàdakatvàdupapanno'yaü vyapade÷aþ . yadi ca suvarõatvàdikamiva tatra svatvamapi pratyakùapramàõakantarhi suvarõatvàdau yathà na sandehastathàsya svamidamasya vetyapi sandeho na syànnirõãtatvàt . idamevoktaü saügrahakàreõa . %<vartate yasya yaddhaste tasya svàmã sa eva na . anya svamanyahasteùu cauryàdyaiþ kinna dç÷yate . tasmàcchàstrata eva syàt svàmyaü nànubhavàdapi . asyàpahçtametena na yuktaü vaktumanyathà . vidito'rthàgamaþ ÷àstre tathà'varõi pçthak pçthagiti>% . ÷àstre %<svàmã rikthakrayetyàdau>% sàdhàraõàsàdhàraõaråpo'rthàgamaþ svatvopàyaþ pçthak pçthagvarõitastathà viditoü laukikatve tacchàstrànarthakyaü syàllokaviditatvàdityarthaþ . anyat spaùñam yathàvarõamiti smçti candrikàyàü pàñhaþ . pårvapàñhastu madanaratnalikhitaþ . atha yadayasya yatheùñaü viniyojyaü tattasya svamiti lokaprasiddheryatheùñabiniyojyatvaü svatvamiti cauryàdyarjitenàtiprasaïgastatra cauràderyatheùñaviniyojyatvàbhàvàdviniyogakàle tràsàdidar÷anàt . ataeva sandeho'pyupapannaþ suvarõatvàditulyatvàbhàvàt svatvasya . maivam asambhavàt . ÷àstreõa sarvasya kuñumbabharaõàdau viniyogavi÷eùaniyamàdaicchikaviniyogaviùayatvasya kutràpyaprasiddheþ . tadapyàha saügrahakàraþ ÷aïkopanyàsapuraþsaram %<na ca svamucyate tadyat svecchayà viniyujyate . viniyãgo'sya sarvasya ÷àstreõaiva niyamyate iti>% . atra pårvàrdhe ÷aïkopanyàsa uttaràrdhe tatparihàraþ . na ca rikathàdivadutprattyaivàrthasvàmitvamiti gautamavacane utpatterapi janmàparaparyàyàyàþ svatvahetutvokteþ satyapi svatvasya tadupàyànà¤ca ÷àstraikasamadhigamyatve janmanà putràdeþ pitràdidhane svatvamakùatameveti vàcyam tasyànekadåùaõairanyathà vyàkhyànasya pràgevãktatvàt . idamevàbhisandhàya dhàre÷vareõàpi ÷àstraikasamadhigamyameva svatvamiti siddhàntitam . api ca . jãvatyapi pitràdau putràdestaddhane janmanà svatve tadanicchàyàmapi putràdãcchayaiva vibhàgaþ syàt . asvàtantryavacanànnaivamiti cet na tathà sati dçùñàdçùñavirodhamàtraü bhavedvyavahàrastu siddhyedeva . yathà pitràdibhiþ saha putràdibhi÷catuùpàdvyavahàreü pravartyamàne teùàü dçùñàdçùñayoþ ÷reyovighàtamàtraü ÷iùye pituþ putra ityàdi vacanàrtha iti pràkaprapa¤citaü tathàtràpi syàt . astviti cenna sakalanibandhavirodhàt . kvacijjanmanaiveti pràcãnagrantha likhanamapi janmanibandhanatvàtpitàputràdisambandhasya pitçmaraõasya ca tatsvatvàpagamahetutvena paramparayà varõanãyam . ki¤ca . årdhvaü pitu÷cetyàdi manuvacanaü janmanà putràõàü svatvaparaü jãvati pitari satyapi putràõàü svàmye tadicchayà vinà na vibhàgaþ årdhvantu svecchayeti vibhàganiùedhàrthaü taditi vàcyaü taccànyàyyam asvàmyaparatvàpatteþ . na ca pituruparamakàlavidhànàrthamiti yuktam dçùñàrthatvàdvibhàgasyomayasyàpyanupapatteþ . nàpi niyamavidhirvibhàgasya %<evaü saha vaseyurvà pçthag và dharmakàmyayà>% iti manunà vikalpàbhidhànàt . kàlavidhau ca pitruparamànantarakàla eva vibhàgo naimittikasya nimittànantaryavàdho'yaü syàt . jàteùñivajjàtapràõaviyogàpattisvaråpa vi÷eùavirodhasyàtràbhàvàt . ato jãvatoþ pitrostaddhane svàmyaü nàsti kintåparatayostayoriti tatkàlãnàsvatvaj¤àpanàrthaü manvàdivacanaü vibhàgastu svàtantryàttatkàlãna icchàpràptau'nådyate . tathà caitadvacanavirodhàdapi na janmanà svatvaü vaktuü ÷akyam . uparamavatpatitatvàdikamapi pitràdisvatvanà÷akàraõaü vakùyate . tasmàt pitràdisvatvanà÷a eva taddhane puttràdãnàü svàmyaü na tatsvatvasamakàlãnamiti svàmyàdisadbhàvasya sarvatra pratibandhakatvàt sarvo'pi sapratibandha eva dàya iti dvaividhyamanupapannamiti . atrocyate . yadi svatvàpagama eva putràdãnàü taddhane svatvaü tarhi nirdoùe pitràüdau jãvati teùàü dhanasàdhyavaidikakarmasvanadhikàraprasaïge jàtaputtraþ kçùõake÷o'gnãnàdadhãtetyàdi ÷rutivirodhastulyaþ svakapolakalpitahetvàbhàsasamarthitasmçtyarthànurodhena ÷ruti saïkoco'yuktaþ . àhitàgnàviùñaprathamayaj¤e pitràdau jãvatyapi putràdãn prati tatpravçttyavi÷eùàt . sakalayàj¤ika÷iùñànàü tadanuùñhànadar÷anàcca . jàtaputrakçùõa ke÷apadàbhyàü vayovçddhànatikramasyaiva vivakùà na tu tayoravyavasthitayoþ svaråpeõeti virodhàdhikaraõe bhàùyavàrti kàdau sthitatvàt . na ca yathà prutrànumatyà piturbhavanmate tadadhikàrastathà manmate'pi putràdãnàmapi pitràdyanumatyeti vàcyam . yato dvayorapi mate pituþ svatvasya dhane vidyamànatvàt khatvatyàgaråpapradhànaniùpattiravihatà bhavanmate tu putràdãnàü svatvasyaivàbhàvàdanumate÷ca svatvajanakatvàdyàgàdipradhànaniùpattireva katham . vastutastu pituþ puttrànumatirapi nàpekùità svàtantryàt . pitràdyanumatistu putràderapekùità pàratantryàdityetàvàn vi÷eùo yathà striyàþ svadhanenàpãùñà pårtàdivratàdau bhartràderanumatistatpàratantryavacanàt . ananumatau tu svatantraþ pratyavàyo vaiguõyaü và karmaõi na tu pradhànasvaråpàniùpattiþ . pitràdyanumateþ svatvãtpàdakatva¤caitadanurodhàtkalpyamànamalaukikabha÷àstrãya¤ca . tasmàcchàstraikasamadhigamye'pi svatve katha¤cijjanmano'pi rikthàdivacanàdadhigamàdipadena saügraha àva÷yakaþ ÷ruti smçtipuràõa÷iùñàcàrasiddhasya nirdoùe jãvatyapi pitràdau putràdiyaj¤àdyanuùñhànàdhikàrasyànurodhàt . vastutastu laukikameva svatvaü loke ca jàtamàtràõàmeva putràdãnàü pitràdidhane svàmyavyavahàro'nyeùàmapãti sàdhayiùyàmaþ . yacca pitràdãnàmanumatyayogyaputràdisàdhàraõasvatve kathamanumatimantareõàdhànàdikaü syàdityuktantadanumatiyogyeùvapi putràdiùu svàtantryàtpitràdãnàü na tadanumatyapekùà kimutànumatyayogyeùviti parihçtapràyameva tadvidhibalàdevàdhikàro'vagamyata iti tu vij¤àne÷varàcàryaþ . ata÷cotmattyaivàrthasvàmitvamiti gautamavanvanasya yajjãmåtavàhanaraghunandanàbhyàmpàramparikotpattisvatvahetutvena vyàkhyànaü kçtantadapi vyarthameva . yattu ÷aïkhavacanantasyàpi smçticandrikoktavyàkhyaiva sàdhãyasã . kalpataråktavyàkhyàyàntu vidyàdyupàttàdhyàhàre'nupasthitabhåyaþpadàdhyàhàraþ prasajyeta . janmapadàdhyàhàrastu putratvàdyàkùepasthiteralpàdhyàhàràcca nàyuktaþ . tena ÷rutyupaùñabdhasmçtyanurodhànmanunàradadevalàdivacanànàmevàsvàtantryaparatvavarõanabhucitataram . yadapyuktaü prãtidattasyàvibhàjyatvavacanàni janmanà svatvàbhyupagame'nupapannànãti . tadapi na anumatyabhipràyeõa sthàvaraprãtidànàbhàvasthirãkaraõàrthatayopapatteþ . svàtantryàdvà pituranumatimantareõàpi tena datte sthàvaravyatirikte putràõàmavibhàjyatvamucyate . ataeva sthàvare vi÷eùavacavram %<sthàvaraü dvipada¤caiva yadyapi svayamarjitam . asambhåya sutàn sarvànna dànanna ca vikrayaþ>% iti . maõimuktàprabàlànàmityàdivacanantu janmanà svatvapakùa evopapannataram . na ca pitàmahopàttasthàvaramàtraviùayatvamiti yuktam . na pità na pitàmaha iti dvayagrahaõàt . pitàmahasya hi svàrjitamapi putre pautre ca satyapi na deyamiti vacanaü janmanà svatvaïgamayati . yathà paramate maõimuktàpravàlàdãnàü paitàmahànàmapi pitureva svatvantatsmaraõàttathàsmin mate'pi putràdãnàntatra janmanà svatve sàdhàraõe'pi piturdànàdhikàra ityavi÷eùaþ . tasmàtpaitçke paitàmahe ca dravye putràdãnàü yadyapi janmanaiva svatvaü tathàpi pituràva÷yakeùu dharmakçtyeùu vàcanikeùu ca prasàdadànakuñumbabharaõàpadvimokùàdiùu ca sthàvaravyatiriktadravyaviniyoge svàtantryamiti dhyeyam . sthàvaràdau tu svàrjite'pi pitràdiparamparàpràpte ca putràdipàratantryaü tulyameva . %<sthàvaraü dvipada¤caiva yadyapi svayamarjitam . asambhåya sutàn sarvànna dànanna ca vikrayaþ . ye jàtà ye'pyajàtà÷ca ye ca garbhe vyavasthitàþ . vçtti¤ca te'bhikàïkùanti na dànanna ca vikrayaþ>% ityàdi vacanàt . asyàpyapavàdo vakùyate yacca svatvasya ÷àstraikasamadhigamyatvàcchàstre ca janmanaþ kvàpi svatvahetutànabhidhànàt katha¤janmanà putràdãnàmpitràdidhane svatvasvãkàra ityuktam . tattu ÷àstraikasamadhigamyatvamabhyupetyàpi gautamàdivacana utpatterapi svatvokteþ parihçtameva pràk . vastutastu na svatvasya ÷àstraikasasadhigamyatvaü yuktiyuktam . sarvathà ÷àstraj¤ànagandharahitànàü pratyantavàsinàü mlecchàdãnàmapi mama svamidaü nànyasya svamiti vyavapade÷astatkçta÷ca krayavikrayàdivyavahàro dç÷yate . tenànvayavyatirekàbhyàü krayàdyupàyakaü svàmitvamapi tairyatheùñaviniyogàrhatvaråpaü padàrthàntararåpaü và pratyakùàdipramàõàdevàvagatamityava÷yaü vàcyam . etattarkopaùñabdho'numànavàkyaprayogo'pi vij¤ànayoginoktaþ svatvaü laukikaü laukikàrthakriyàsàdhanatvàdvrãhyàdivam ityanvayadçùñàntaþ . àhavanãyàdãnàü hi ÷àstraikasamadhigamyànàü na laukikàrthakriyàsàdhanatvamastãti vyatirekadçùñàntaþ . tenànvayavyatirekau hetuþ . yadyapyàhavanãyàdãnàmapi yàgàdilaukikakriyàsàdhanatvamapyasti . tathàpi tallokapramàõakàgnyàdiråpeõa nàlaukikàhavanãyàdiråpeõeti na vyabhicàraþ . iha tu suvarõàdiråpeõa na krayàdisàdhanatvamapi tu svatvenaive ti suvarõatvàdinà bharaõàdyarthakriyàsàdhanatvàttadyathàlaukikaü råpamevaü svatvamapi sarvànugataü laukikameva nahyasvatvena krayàdi kriyànirvàho loke . na caivaü svàmã rikthetyàdi smçtãnàü lokasiddhàrthànuvàdakatvenànarthakyàpattiriti vàcyam . dharmàdharmopayogitayà vyàkaraõasmçtàvanàdivàcakatvatadabhàvaråpasàdhutvàsàdhutvavivekasyeva tasyopapatteþ . sàdhu÷abdàdhikaraõe hyetadavasthitaü yatsaïkãrõavyavahàriõàü lokànàmaviviktaü laukikameva sàdhutvaü ÷àstreõa vivicyate . natvalaukikasàdhutvaü sàdhubhirbhàùetetyàdividhàvanyonyà÷rayaprasaïgàdityàdi . evamatràpi tathà ca nayaviveke bhavanàthaþ %<lãkasiddha¤càrjala¤janmàdi ataevànindyaü prathamalokadhãviùayavyavasthitaü tannibandhanàrthà smçtirvyàkaraõàdismçtivaditi . janmàdãtyàdipadena krayàdigrahaõam . vyàkaraõàdityàdipadena saïgãtaratnaparãkùàsàmudrikàõàü grahaõam . ràgàdãnàmapi hi lokasiddhànàmevànabhiyuktàn prati vivekàrthameva tallakùaõakathanamityuktaü smçtyadhikaraõe àcàryacaraõaiþ . svàmã rikthetyàdivacanantu pràgeva vyàkhyàtam . riktha÷abdastu niùpratibandhadàyaparaþ saüvibhàga÷abda÷ca sapratibandhadàyapara iti mitàkùaràyàü vij¤àne÷vareõa vyàkhyàtam . smçticandrikàkçtà tu rikthaü pitràdivane putràdãnàü svàmitvàpàdakaü janmanaiveti vyàkhyàya saüvibhàgaþ pitràdidhane vi÷eùaniùñhasvàmitvasampàdako vibhàga iti saüvibhàga÷abdo vyàkhyàtastanna svasya sato vibhàgàt svatvahetutvena tatpratipàdanànaucityàt . ekade÷avyavasthàpanamàtraü hi svatvasya vibhàgena kriyate . mukhyàmukhyahetutvagrahaõe svàmipade vairåpyàpatteþ . ataevàha mitàkùaràyàü vij¤àne÷varàcàryaþ %<vibhàga÷abda÷cànekasvàmikadhanaviùayaþ prasiddhonànyadãyaviùayo na prahãõaviùaya iti>% . loke putràdãnàü janmanaiva svatvaü prasiddhatarameva . yadapi patnã duhitara÷cetyàdivacanaü tadapi svàmisambandhanibandhanànekadàyaharapràptau lokaprasiddhe'pi svatve vyàmohaniràsàrtham . pràyeõa vyavahàrasmçtãnàü lokasiddhàrthànuvàdakatvamiti sakalanivandhçbhirabhidhànàt . niyatauùàyikaü svatvaü lokasiddhameveti bhagavatogurorapi saümatam . lipsànaye hi tçtãye varõake dravyàrjananiyamànàü kratvarthatve svatvameva na syàt svatvasyàlaukikatvàditi pårbapakùàsambhavamà÷aïkya dravyàrjanapratigrahàdãnàü svatvasàdhanatva lokasiddhameveti pårbapakùaþ samarthitastena . na ca dravyàrjanasya kratvarthatve svameva na bhavatãti yàga eva na saüvarteta . pralapitamidaïkenàpi . arjanaü svatvaü nàpàdayatãti vipratiùiddhamiti>% granthena . asyàrthaùñãkà kçtà vivçta evam . yadà dravyàrjananiyamànàü kratvarthatvantadà niyamànàü svatvopàyatàmidaü ÷àstraü na bodhayati kratvarthatàbodhane vyàpçtatvàt . tathà sati pratigrahàdipràptasya svatvamityatra pramàõàbhàvàdasvena ca svatvatyàgàtmakayàgàsambhavàt kasyeha dravyàrjananiyamà bhaveyuriti pårvapakùàsambhava iti ÷aïkàrthaþ . pralapitamityàdyuttarastasyàrthaþ . arjanapratigrahàdeþ svatpahetutàyà mokasiddhatvena ÷àstrasya tatràvyàpàrànniyamànàü kratvaryataiva tena gamyata iti na yàgàsambhavo niyamànarthakya¤ceti . siddhànte'pi tena svatvasya laukikatvàbhyupagamenaiva vicàraprayojanamuktam %<ato niyamàtikramaþ puruùasya na kratoriti>% . asyàpyartha evaü vivçtaþ . yadà dravyàrjananiyamànàü kratvarthatvantadà niyamàrjitenaiva kraturna niyamàtikramàrjitena dravyeõa . na tu puruùasya niyamàtikramadoùaþ pçrvapakùe . siddhànte arjananiyamasya kratvarthatvàbhàvàtkevalapuruùàrthatvàtniyamàtikramàrjitenàpi dravyeõakratusiddhirapratyåhà puruùasyaiva tu niyamàtikramadoùa iti anena niyamàtikramàrjitasyàpi svatvamabhyupagatamanyathà kratusiddhyabhidhànavirodhàt . tatraivàdhikaraõe kumàrãsvàmiüno'pyatrabhavataþ svatvaü laukikamityevàbhimatamiti . tatratyavàrtikatantraratnàbhiyogabhàjàü sulabhameva . ataevàha ÷àstradãpikàyàü, pàrthasàrathiþ ràgapràptaü tàvadarjananna ÷àstrãyam . ràgata÷ca puruùàrthatayà pràpteþ pratyakùeõaivàrjitaü dravyaü puruùamprãõayat puruùàrthaü vij¤àyate na tadanumàne kratveka÷eùatayà ÷akyaü vij¤àtum . tasmàt puruùàrthaü dravyaü kraturapi puruùakàryàõàmanyatama iti kàryàntaravat kratàvapyupayujyata ityetàvàn vi÷eùaþ . natu tasyaivàïgaü tathà sati jãvanalopàt kratureva na pravarteteti pradhaññakena . atràrjanasya ÷àstrãyatvannirasyatà svatvasya tadupàyànà¤ca lãkasiddhatvaü spaùñataramevoktam . anyadapi tenaivoktam . tasmàt puruùàrthandravyàrjanameva¤ca dçùñàrthambhavati . niyamastu dçùñàbhàvàtkàmamadçùñàrthaþ syàt . adçùñamapi puruùàrthàrjanaviùayatvàt . niyamasya puruùagatatvameva kalpyate . tenàsàvupàyàntareõàrjayan pratyavetãti gamyata iti . tata÷ca svàmã rikthetyàdivacasàü laukikameva rikthàdãnàü svatvopàyatvamanådya tadatiriktopàyanivçttau tàtparyanniyamavidhayeti nànarthakya÷aïkàpi tçptisàdhanabhojanà÷ritadiïgiyamavat . dravyàrjanameva kratvarthapuruùàrthatvavicàro dàharaõanniyamastu pårbapakùayuktitayopanyastaþ . sa eva tatrodàharaõabhityeva bhaññagurumatayorbhedaþ svatvasya laukikatvaü tåbhayasammatamiti niùkarùaþ . tattaddåùaõabhåùaõàdi tu tantràbhiyogavatàmàkare eva vyaktaü prastutànupayogàdiha nocyate . etena coryàdipràptasyàpi svatvaü syàditi yatsaügrahakàradhàre÷varàbhyàü svatvasya laukikatve dåùaõamabhihitaü tadapi paràstam . cauryàdiùu svatvopàyatvasya lokaevàprasiddheranyasya svamidannàsyetyevaü vyavahàràt . krayàdyupàyasandehàdeva svatvasandeho'pãdamasya vànyasya vetyàkàronànupapannaþ . mama svamanenàpahçtamiti na bråyàdapahartureva svatvàditi ca yatkhatvasya laukikatve dåùaõamabhihitaü tadapyetenàmålavi÷ãrõam . yaccoktaü saügrahakçtà ÷àstreõa sarvasya tatra biniyoganiyantraõàdyatheùñaviniyogàrhatvaråpasvatvàsambhavaþ icchayà kvàpi niyogàsambhavàditi . tadapyàpàtataþ na hi vayamaicchikaviniyogopahitatvaü bråmo'pi tu tadarhatvamàtram . anyathà ràjàdibhayàdicchàpratãghàte'pi tatra viniyogecchànicchàda÷ayo÷ca svatvatadabhàvau viruddhau prasajyeyàtàm ràjàdiniyantraõàdiva ÷àtraniyantraõàdanyatraicchikaviniyogàbhàve'pi tadarhatvasyànapàyàt . ataeva durvçttenà÷àstrãyaviniyoge svavyavahàro nàsti . pratyavàyamàtraparaü ÷àstràtikramàt . tadarhatvaü ca tada rjitatvaprayuktamastryeva . tathà ca nayaviveke'pyuktam . %<tacca tasya tadarhaü yaddenàrjitamiti>% . tadarhaü yatheùñaviniyogàrhamityarthaþ pratibandhàdaïkuramajanayato'pi kumålasthavãjasya vãjatvaprayuktamaïkurotpàdanàrhatvamiva . vastu tastu vãjatvàïkuràrhatvayoriva svatvatvayatheùñaviniyogàrhatvayorapi bheda eva . anyathàrhatàvacchedakà'paricaye'rhatàyà durniråpatvàt . tena bràhmaõyamiva svatvamapi tadupàyaj¤ànavyaïgyaü padàrthàntaramevotpattivinà÷a÷àli . bràhmaõyantu jàtiråpaü nityamityetàvàn paraü bhedaþ . ida¤càkare vyaktaü lãlàvatyàdau ca . atra mitàkùaràyàü svatvalaukikàlaukikatvavicàraprayojanamuktaü ÷àstraikasamadhigamye svatve . manuþ %<yadgarhitenàrjayanti karmaõà vràhmaõà ghanam . tasyotsargeõa ÷uddhyanti dànena tapasaiva ca>% ityàdismaraõàdasatpratigrahàdi yasya yadarjanopàyatvena niùiddhantadaürjite tasya svatvàbhàvàccauryàdyarjitavattatputràõàmapi tadavibhàjyameva . laukikatve tu svatvasya tadarjite'pi pituþ svatvàttatputràõàü pitçdhanatvena tadvibhàjyam . arjayitureva pratiùedhàtikramanimittapratyavàyàt pràya÷cittam . tatputràdãnàntu dàyaråpadharmopàyatastatsvamiti na pràya÷cittamapi %<sapta vittàgamà dharmyà dàyo làbhaþ krayo jayaþ . prayogaþ karmayoga÷ca satpratigraha eva ceti>% manusmaraõàt . prayogo vçddhyarthandravyaprayogaþ karmayoga àrtvijyàdikaraõam . tatra dàyàdãnàü trayàõàü varõacatuùñayasàdhàraõyena jayasya kùatriyaü prati, yogasya svayaükçtasya vai÷yaü ÷ådraü ca prati dharmyatvam asvayaükçtasyàpadi ca svayaükçtasyàpi sarvàn prati . karmayogasya tu vipraü pratyeveti vi÷eùa iti . atra madanaratnakaro dåùaõamàha %<svatvasya ÷àstraikasamadhigamyatve'pyasatpratigrahàdiniùedho na svatvànutpàdakatànteùàü vadati kintu pratyavàyamàtrahetutàm . itarathà %<àpadgataþ sampragçhõan bhu¤jàno và yatastataþ . na lipyetainasà vipro jvalanàrkasamo hi saþ . kusodaü kçùibàõijyaü prakurvãtàsvayaïakçtam . àpatkàle svayaü kuryànnainasà yujyate dvijaþ>% iti vacanairenasà na yujyata ityabhidhànenàpadi pratyavàyàbhàvàvagamenànàpadipratyavàyasyaivàvagamàt pratiùedhapratiprasavayoþ samànaviùayatvaucityàt . ataevànàpadi tatra dravyaparityàgapårbakaü japataporåpaü pràya÷cittameva vidadhàti . na cauryàdivadràjadaõóamapi ki¤cidvacanamasatpratigrahàdau . tenàsatpratigrahàdeþ pårvapakùasiddhàntayordvayorapi teùàü svatvotpàdakatvàvi÷eùàttadarjitasya putràdivibhàjyatvamapi tulyamiti naitatprayojanaü vicàrasyàsya yuktamiti>% . atra vañàmaþ . ÷àstraikasamadhigamyasvatvavàdino mate yathà cauryàdiniùedhasya svatvànutpàdakatvadaõóaprayojanaü vicàrasyàsya yuktamiti atra kartuþ pràya÷cittàrhatàprayojakatvaparatà . tathà'satpratigrahàdiniùedhasyàpyastu yathà càpadupàdhinà %<tathaiva saptame bhakte bhaktàni ùaóana÷natà . a÷vastanavidhànena hartavyaü hãnakarmaõaþ . àkhyàtavya÷ca tattasmai pçcchate yadi vçcchatãtyàdi>% pratiprasavabalàccaurye tattritayàbhàvastathà'satpratigrahàderapyastu . anyathobhayaþ tràpi tataþ pa¤camahàyaj¤àdyaniùpattiprasaïgaþ . ÷àstrãyatve svatvasyàprasaktacauryopàyakatvaniùedhaþ kathamiti cet . adhigamàntarbhàvena katha¤cittatprasaktestenàva÷yavaktavyatvàt aparathà pratiùedhànupapatteþ . ÷àstrapràptapratiùidhe ca vikalpàpattibhiyà dãkùito na juhotãtyàdivadbhàùyakàramatena paryudàsatvaü sàmànyavi÷eùabhàvena vi÷eùaniùedhasàmànyavidhyorbàdhyaübàdhakabhàvo'pi và matàntareõetyapi svãkàryamevàgatyà . pratigrahàdestu prasaktiþ rbràhmaõàderastyevetyàpattadabhàvopàdhikau pratiprasavapratiùedhàvapyupapannatarau . tarhyasatpratigrahasvayaükçtabàõijyàdàvanàpadi bràhmaõasya ràjadaõóo'pi syàditi cenna iùñàpatteþ . na hi svadharmatyàgino ràjadaõóàbhàvaþ kasyàpi sammataþ . sa ca kvacit sàmànyaråpeõokta eva gçhyate kvacidvi÷eùàdàmnàta ityanyadetat . ataevàlaukikasvatvavàdina idamapyaparadåùaõam . cauryàdiniùedhasya tritayaprayojakatàgauravam . paryudàsatvàdisvãkàragaurava¤ca laukikasvatvavàdinastu daõóapratyabàyamàtraparatvam . teùàü svatvànupàyatvasya lokasiddhatvàditi ràgapràptaniùedhe paryudàsàdisvãkàrànàpatti÷ceti làdhavamiti . tasmàcchàstraikasamadhigamye svatve'satpratigrahàdestadanupàyatvàttadarjite pituþ svatvàbhàvaþ syàdeveti cauryàdyarjitapitçdhanàvibhàgavadasatpratigrahàdyarjitasyàpyavibhàjyatvam . laukike tu tasmin loke teùàmapi tadupàyatvàt siddhaü tadvibhàjyamiti mitàkùaroktaü sàdhveva prayojanam . ida¤copalakùaõam . pårbapakùe cauryàdyarjitapitçdhanasvãkàre yathà puttràdãnàmapi daõóapràya÷cittaü bhavatyeva tathà'satpratigrahàdyarjitatadgrahaõe'pãtyapi prayojanamavaseyam arjayitureva pràya÷cittamityabhidhànenocitatvàt . idantviha vicàryam . svatbasya laukikatve cauryasya loke tadanupàyatve siddhe ùaóbhaktàna÷anàdyàpadi yaccauryamanumatantena corite svatvamutpadyate na và . nàdyaþ loke'nupàyatvenàvadhàritatvàttadutpatterabhyupagantuma÷akyatvàt . na hi pratyakùaviruddhaü ÷àstrasahasreõàpi jalàderdadhijanakatvàdi bodhyate . na dvitãyaþ asvena pa¤camahàyaj¤àdipradhànàniùpatteþ . naca kùutpratighàtamàtrameva tena kriyatàü nànyadalaukikamiti vàcyam . ÷iùñàcàravirodhàt na hi ÷iùñàþ pa¤camahàyaj¤àdyakçtvà tadupayujyate %<yadannaþ puruùo loke tadannàstasya debatàþ>% itiü smaraõàcca . ataeva vi÷vàmitraþ ÷vajàbanãü ÷vapacagçhàt hçtvendràdidevodde÷ena tyaktvà mokùyàmãti manasikçtya yadà yathàdaivatantadbhàgàüstryaktuü pravattastadà tuùñairindràdibhirvçùñiþ sçùñà ÷asya¤ca tatkùaõameva pabhåtamabhådityàkhyàyikà puràõeùu smaryate . õàstraikasamadhigamye tu khatve yathà÷àstra¤cauryàderapi svatvotpàdakatvatadabhàvau na viruddhau . laukikasvatvatadupàyavàdinaståpayataþ pà÷àrajjuriyamiti . atra pratividadhmaþ . yadyapi cauryasya svatvotpàdakatvanna lokasiddhaü tathàpyanenaiva saptabhaktà÷anakàle ùaóbhaktàna÷ino vidhànàd gamyate . svatvamàtrasya hi ÷àstrãyatve viruddhatvamatajj¤ànànàü krayàdisvatvasàdhyavyavahàrànupapatteþ . ata÷cauryaniùedhodaõóapàpamàtrabodhaka eva . cauryasya svatvotpàdakatvàprasakterna tadabhàvaparaþ . yathà vràhmaõyasya rvatra pratyakùatve'pi jàtyutkarùasthale ÷àstrãyatvameva .  puruùeyattàniyamasya ÷àstraikagamyatvàt . yathàhuràcàryàþ %<etàvanmàtrantvihàgamikaü pratyetavyam nahyayaü puruùeyattàniyamolokapramàõagamyaü iti>% . tatràpi tàvat puruùaparamparàjanyavyaktau bràhmaõyamabhivyajyata iti vyaïgyavya¤jakabhàva eva paraü ÷àstrãya vya¤jake j¤ànavatastàdç÷avyaktau bràhmaõyaü pratyakùameva vyaktipratyakùapramukhajàtipratyakùasàmagrãsambhàràdityapi vadanti . iha tu cauryamàtrasyaiva svatvànutpàdakatvagrahàttàdç÷asya tasya svatvotpàdakataiva ÷àstreõa bodhyate . na ca pratyakùavirodhaþ . nahi pratyakùaviruddhaü ÷àstrasahasreõàpi bodhayituü ü÷akyamiti vàcyam nahyanutpàdakatvamapi lokàt . tàdç÷ena vyavahàràbhàvàdanvayavyatirekagamyà svatvasya cauryopàyakatà nàvagamyata ityetàvat . tathà ca putreùñyàdrãnàü lokànavagataputtràdijanakatà yathà ÷àstràdavagamgate teùàü dçùñopàyàntarajanyatàyàmapi, tathehàpyastu . svargàhavanãyàdãnàmalaukikamàtraråpàõàü dçùñopàyàbhàvo'pyadhika ityanyadetat . pratibandhakapratibaddhadàhàdijanakatà yathottejakamantràõàmatharvàdi ÷àstragamyà lokapramàõagamyatvàt uttejakatàyà÷ca pratibandhakapratibaddhakàryajanakatàtiriktàyà anirvàcyatvàt . ÷aktinà÷atadutpattikalpanàyàmatigauravàt . yattu janmanà svatvanniràkurvatà jãmåtavàhanena %<kvacijjanmanaiveti janmanibandhanatvàtpitàputtrasya sambandhasya pitçmaraõasya ca kàraõatvàtparamparayà varõanasiti>% pràcãnalikhanàbhipràyamuktvà kathamutpàdanaråpe÷a pitçgatavyàpàreõa putre svatvãdvaùattirityà÷aïkyokta anyavyàpàreõàpyanyasya svatvamaviruddhaü ÷àstabalakatvàdasya . dçùña¤ca loke'pi dàne hi cetanodde÷yakatyàgàdeva dàtçvyàpàràt sampradànasya dravye svàmitvam . na ca svãkàraõàt svatvaü svãkartureva dàtçtvàpateþ . parasvadvàpattiphalena ndi dànaråpatà tacca phala sambradànàdhãnam . yathà hi devatodde÷ena tyàgaü kurvacapi yajamàno ta dvotà kintu tasyaiva yàgasya homàbhidhànanimittabhåtamprakùepaü kurvannçtvigeva hotetyucyate tadvadatràpi syàt . ki¤ca . manasà pàtramuddi÷yetyàdi÷àstre svãkàràt pràgeva dànapadaü dçùñam . nanu grahaõaü svãkàraþ abhåtatadbhàve cviprayogàdasvaü svaü kurvan vyàpàraþ svãkàro bhavati kathantataþ pràgeva svatvam . ucyate . utpannamapi svatvaü sampradànavyàpàreõa mamedamiti j¤ànena yatheùñavyavahàràrhaü kriyate iti svãkàra÷abdàrthaþ yàjanàdhyàpanasàhacaryàcca pratigrahasya svatvamajanayato'pyarjanaråpatà na viruddhà yàjanàdau dakùiõàdànàdeva svatvàt . pitçnidhanakàlãna¤jãvanameva và puttrasyàrjanambhaviùyati . ki¤ca . bhràtràdidhane tanmaraõàttanmaraõakàlãnajãvanàdvà bhràtrantaràdeþ svatvamakàmenàpi vàcyantadvadihàpyastvitiü . tadetaduttànamati bilasitam . tathà hi ÷àstramålatvàdasyeti tàvat svatvasya laukikatvasàdhanàdeva niràkçtam . yadapi dçùña÷ca loke'pãtyàdi tadapyàpàtasundaram . na hi pratigrahãtaryasvãkurvatyapi tasya svatvamutpadyate . pàtravi÷eùodde÷ena tyàge tenàsvãkçte'pi tatsvatvotpattau parasmai tasya pratipàdanàsambhavaprasaïgàt . yadapi svãkartureva dàtçtvàpatteriti tadapyayuktam . parasvatvàpattiphalakavyàpàrasya dànatvàtsampradànasvãkàrànukålànumànàdivyàpàrasya dànapadàrthatvàttatphalopahitatà tuü tasya sampradànasvãkàramantareõa na sambhavatãti sampradànavyàpàrastaddhvañakaþ . na tu saeva dàna÷abdàrthaþ . yadapi yathà hãtyàdi tadapi na yajamànakartçkàgnihotrahomàdau tadavirodhàt . yatràpi dar÷apårõamàsàdau tyàgamàtraü yajamànena kriyate . caruvattasya prakùepo'rdhvàdibhistatràpi viviktakartçkatvàdyathàsvantadvyavahàràvirodhàt . atyaktasya prakùepapara homa÷abdabàcyatà nàsti . sa tu tyàgaþ svakartçko'nyakartçko và'vacchedako'stu na tàvatà ka÷ciddoùaþ . ataeva yàgasya na prakùepàpekùa àtmalàbho homasya tu tadapekùaeva . dànasya tu pratigrahãtçvyàpàrasàpekùataiva tadabhàve dànapadàrthàniùpatteþ . yacca ki¤cetyàdi . tadapi yatki¤cit utsargasyaiva tatra vidhànàt na tu dànasya . ataeva dàtà tat phalamàpnotãtyuktamanyathà tasyànuvàdatvàpatteþ . dànatve hi tasya tatphalabhàvàprasaktestu tat phalamàpnotãti vyarthame÷a syàt . atastatra jalaprakùeparåpaþ pàtrodde÷yaka udyartaeva dadàtinà vivakùitodànatvaniùpattistu tasya sampradànakartçkasvãkàre satyeveti paramàrthaþ . ataevotsçje ityeva tatra saïkalpavàkyaü ÷iùñànànnatu dàsye iti sampradade iti và . ataþ pratigrahàdeva dànasya phale'pi sampradànasya svatvamiti pratigrahasyàrjanaråpatvamaviruddham . svatvajanakohi vyàpràro'rjana÷abdàrthaþ . ataevàha prabhàkaraþ pralapitamidaü kenàpi arjanaü svatvaü nàpàdayatãti vipratiùiddhamiti . asya granthaþ pràgeva vivçtaþ . ki¤ca . pratigrahasya mamedamiti j¤ànaråpasya dàtçvyàpàramàtrotpannasvatvavyavahàràrthatàmàtrasampàdakatàyàmarjana÷abdastha tatra gauõatà syàt . anyasmai tatpratipàdanànupapatti÷ca pårvamuktà . tadasvãkàre pràgutpannatatsvatvanà÷a÷ca kalpyaþ syàt . na ca dàtçvyàpàràttatsvatvanà÷àtsàdhàraõa sampradànasvatvotpattirava÷yàbhyupeyà tvayàpi . aparathaitatsvatvanà÷e'nyasya ca svatvànutpattermadhyasthasya tasya parigrahàdinà'nyasya yasya kasyàpi vanagatàsvàmikatçõa kàùñàdàviva tatra svatvaü syàtparipàlanàprasakti÷ca . tathà manmate'pi pàtravi÷eùodde÷yakakatyàge pàtravi÷eùasyotpannamapi svatvantadasvãkàre na÷yatyanyasya svãkàràttasyotpadyata iti na ko'pi virodhaþ sàdhàraõasvatvavinà÷àsàdhàraõasvatvãtpattiriti vàcyam . yatastatra sàdhàraõa svatvavyavahàràbhàvena tadutpattirapramàõikã naiva svãkriyate gauravàcca . kintu dàtureva yatheùñaviniyogàrhasvatvàpagame'pi parasvatvàpattiphalàbhàve dàna÷abdàrthàniùyattervidhi÷iraskaphalàrthinaþ pratipàdanàvadhiparipàlanãyatvaråpaü svatvamastyeva . yathà hute haviùi bhasmasàdbhàvàvadhi aspç÷yaspar÷àdiniùedhà÷rayaõamittadoùa÷ravaõànurodhena, tathà cànyasvatvànutpattàvapi na madhyasthaparigrahàdyanivàraõàdidoùaþ . ÷iùñàcàro'pyubhayatra paripàlanaråpastanmålakaeva . na cãtsargamàtrasya tatra tvayà va÷yàbhyupagamàtparasvatvàpàdanàdaraeva na syàditi vàcyam . tàdç÷otsargasyaiva vidhitàtparyaviùayatvàt . homasthale'pyanyathà bhasmasàdbhàvànàdaràpatteþ . yacca yàjanàdhyàpana sàhacaryàt pratigrahasyàpi svatvàjanakatve'pi gauõamevàrjanatvamiti . tadapyabodhàt . tatra hi ye ye dvija prabhçtãnàmbhàgàsteùànteùàntebhyoü bhçtiråpeõaiva dakùiõàkàle pratipàdanam . parikrayavyavahàro'pyataeva %<svàmikarma parikrayaþ>% iti jaiminisåtràdau vistareõa nirõãtaeva vistarastu tatraiva draùñavyaþ . karmakarànatijanikà bhçtireva hi parikrayaþ . evamadhyàpane'pi ÷iùyo' dhyàpakàthàdhyàpanabhçtimeva tatsantãùajananãmadhyayanànte'rpayanti . niyatabhçtikaraõe tu bhçtakàdhyàpanamupapàtakam . ataeva yàjanàdhyàpanayoþ pratigrahàdbhçti÷abdavàcyanirve÷àcca pçthagabhidhànamubhayami÷ritatvàt . tena tayorapi mukhyamevàrjanatvam . dakùiõàtvavyavahàro'pyataeva çtvigadhyàpakadeye . yadapi bhràtràdidhane bhràtrantaràdi svatvotpàdakatvantannidhanasya tatkàlãnabhràtrantaràdijãvanasya và këptamiti putràdàvapi pitràdinidhanantatkàlãna¤jãvanaü và svatvotpàdakamastu natvakëptaü puttràdijanmanaivetyuktam . tadapi janmano'pi svatvotpàdakatvasyàva÷yakatvopapàdanàdeva parihçtam . yaccoktaü årdhvampitu÷cetyàdi manuvacanamapi janmanaþ svatvàpàdakatve na ghañate pràgvighàganiùedhàrthatve tasyàsvàrthaparatvàpatteþ vibhàgasya dçùñàrthatvena tadvidhànakàlavidhànayorasambhavàt . vibhàgasya pakùapràptasya niyabhàrthatve sahavàsavidhivirodhàdyàpatteþ . tasmàtpitari sati màtari ca satyàntaddhanasvàmyàbhàva uparatayoreva tayoþ puttràdestaddhanasvàmyamiti pratipràdanàrthameva tadvàcyabhiti . tadatyuttànàbhidhànam asvàrthavidhànàpattestulyatvàt . pràgasvàtantryeõa kàlavidhiparatvebàdhakàbhàvàt . icchàpràptakàlànuvàde'pi vyavahàra÷àstratvenàvirodhàt . etena jàteùñivaccheùivirodhàdi nimittànantaryabàdhakàbhàvàtpitruparamànantarakùaõaeva vibhàgaþ prasajyetetyapyapàstam . kàlavidhànena pitruparamasyaü nimittatvàbodhanàcca . anyathà nimitte sati naimittikasyàva÷yakatvàtpitrorårdhvaü vibhàgàkaraõe pratyavàyo'pi prasajyeta . patitatvapàrivràjyayoþ pitçsvatvanà÷o'pyadhikaþ janmanà svatvantulyameva . pàtinye tu pràya÷cittànàcaraõa eva svatvanà÷o vibhàgànarhatà ca . anyathà dravya sàdhyaü pràya÷cittamapi pitroþ svadravyeõa na syàt . ataeva õàturnivçtte rajasãtyàdyapi kàlavidhiparameva . na tu pàtityàdivattatra svatvàbhàvaþ . sa tu lokata eva vibhàganiùedhàcca bhràtràdàvivetyàdi vakùyate . ki¤ca . tadevaü pitçsvatvàpagamaekaþ kàlaþ apara÷cànapagata eva pitasyàmye pituricchayeti kàladvayamityuktvà madhye mitàkùaroktaü vibhàgakàlatrayaü dåùayitvà tasmàtpatitatvanismçhatvopararmaþ pitçsvatvàpagama ekaþ kàla, apara÷ca sati svatve tadicchàta iti kàladvayameva yuktamityupasaüha tà jãmåtavàhanenaiva pitçsvatvànapagame'pi puttràõa vibhàgo svãkçtastatra puttràõàmpitçdhane svatvotpàdaþ katham . katha¤ca jãvatoþ pritrãrasvàmyapratipàdakavacanaiþ saha na virodhaþ . asvasya vibhàgàsambhavàtkathanteùàü vibhàgaþ . pitçsvatvàpagamaevordhvaü pitu÷cetyanena vivakùito'taeva mçtapadamparityajyordhvamityuktam . pitçsvatvàpagamordhvamityarthaþ pitçsvatvàpagama÷ca tannidhanàdivattasya patitatvanispçhatvàbhyàmapãtyàdi svagranthe pårvàparavirodha÷ca na katham . atràpyuparataspçhatvàdinà putràõàü svatvampitçdhane bhavatãti j¤àpanàdayamekaþkàla iti uktam tatràpyuparataspçhatvàdinetyanena pitçsvatvàpagamaeva yadi vivakùitastarhyanapagate pitçsvatve tadicchà'paraþ kàla ityabhidhànaü viruddham . pitçsvatvàpagamakàlãnaputràdijãvanasyaivàrjanasya tadãyasya svãkàràtpitçsvatve sati puttràõàntaddhane svatvasvãkàraþ katham . nahyanà÷ramitvamàtçrajonivçttimàtreõa pituþ svatvàpagame pårvadravyasvàmisambandhàdhãnantatsvàmyoparame yatra dravye svatvantatra niråóhodàya÷abda iti svãktadàya÷abdàrthàbhàvàtpitrasvatvànapagame yatra bibhàga statra dàya÷abdaprayogo'pi dustha ityàdi bahu vyàkulã syàt . janmanà svatvasvãkàre tu sarvamanàkulamityàdisudhãbhirunneyam . ataeva mitàkùaràdau pårvasvàmisambandhàdhãnaü svatvamanyasya yatra dhane tadeva dàya÷abdavàcyamityuktanna tu pårvasvàmyoparame'pi tatra prave÷itaþ . tatsiddhaü dvividho dàya iti .
     yacca jãmåtavàhanenaiva mitàkùaroktam vibhàgonàma dravyasamudàyaviùayàõàmanekasvàmyànàntadekade÷eùu vyavasthàpanamiti vibhàga÷abdàrthaþ . na ca sambandhàvi÷eùàt sarveùàü sarvadhanotpannasya svatvasya dravyavi÷eùe vyavasthàpanaü vibhàga iti vàcyamityà÷aïkya sambandhyantarasadbhàvapratipakùasya sambandhasyàvayaveùveva vibhàgavyaïgyasvatvàpàdakatvàt . kçtsnapitçdhanagatasvatvotpàdavinà÷akalpanàgauravàt . yatheùñaviniyogaphalàbhàvenànupayogàcceti dåùayitvà ucyate . %<ekade÷opàttasyaiva bhåhiraõyàdàvutpannasya svatvasya vinigamanàpramàõàbhàvena vai÷eùikavyavahàrànarhatayà avyavasthitasya guñikàpàtàdinà vya¤janaü vibhàgaþ . vi÷eùeõa bhajanaü svatvaj¤àpanaü va vibhàga iti vyutpattyetyuktam>% . taddràyatatvakçtopanyasya dåùitam yatràsya svatvantatraiva guñikàpàta iti kathaü vacanàbhàbànni÷cetavyam . yatra hi piturnidhanànantarantadãyà÷vayorekamàdàya bhràtrà yadarjitantatràrjakasya dvau bhàgàvaparasyaikaþ sarvasammataþ . tatra yadi pràcãnadhanavibhàgakàle guñikàpàtàdarjakena sa ebà÷vaþ pa÷càllabdhastadàpràde÷ikasvatvavàdimate pràgarjakasyaiva so'÷va iti tenàrjitadhane kathaü bhràtrantarasya vibhàgaþ . tatraivàsvatvena tadutpanne sutaràü svatvàbhàvàda÷vasya càvibhàjyatvàt . yadi vàrjaketareõa so'÷volabdhastadà tenàrjitadhanasya samabhàga eva yuktaþ . ekasya svàyàsenàparasyà÷vàyàsenàrjakatvàditi . vastutastu sambandhàvi÷eùàt sarvasambandhinàü sarvadhanotpannasya svasya guñikàpàtàdinà pràde÷ikavyavasthàpanaü vibhàgaþ . kçtsnadhanagatasvatvotpàdavinà÷àvapyagatyà kalpyete . saüsçùñatàyàü pràde÷ikasvatvotpàdakçtsnadhanasvatvotpàdavinà÷àviva . tacca %<vibhakto yaþ punaþ ùitrà bhràtrà vaikatra saüsthitaþ . pitçvyeõàtha và prãtyà sa tu saüsçùña ucyate>% itivçhaspativacane yeùàmeva hi pitçbhràtçpitçvyàdãnàü pitçpitàmahopàrjitadravyeõàvibhaktaü svamutpattitaþ sambhavati . taeva vibhaktàþ santaþ punaþ parasparaprãtyà pårvakçtavibhàgàþ eva yattava dhanaü tanmamàpi yanmama dhanantattavàpãtyekasmin kàrye ekaråpatayà sthitàste saüsçùñàþ natvanevaüråpàõàndhanasaüsargamàtreõa sambhåyakàriõàü baõijàmapi saüsargitvam . nàpi vibhaktànàü dravyasaüsargamàtreõa . prãti pårvakatàdçgabhisandhiü vinetyabhidadhatà dàyabhàgakçtàpi svahastitama . sàdhàraõasvatvàdeva hi %<bandhånàmavibhaktànàmbhogannaiva pradàpayet>% iti kàütyàyanavacanaü yathà ÷rutameva saïgacchate . yàvadbhuktadhanamàtre svasvatvasyàpi sattvàt . ataevàtra dhane parasparasya cauryamapi nàsti . eva¤ca .
     %<sàkùitvampràtibhàvya¤ca dànaü grahaõameva ca . vibhaktàbhràtaraþ kuryurnàvibhaktàþ prarasparam>% iti nàradavacane parasparaniråpitadànàdiniùedho'pi nyàyamålakeva . dànàdeþpårvamapi deyàdau pratigrahãtràdeþ svatvasattvàddànapratigrahàderasambhavàt . avibhaktatvàdeva càvibhaktadravyeõa yatkçta dçùñàdçùñàrtha karma tatra sarveùàü phalabhàgitvama . tathà ca nàradaþ %<bhràtéõàmavibhaktànàmeko dharmaþ pravartate . vimàge sati dharmo'pi bhavetteùàü pçthak pçthak>% . vyàso'pi %<sthàvarasya samastasya gotrasàdhàraõasya ca . naikaþ kuryàtkrayandànaü parasparamataü vinà>% . atra samastasyeti vi÷eùaõopàdànàt kçtsnadhanagatameva pratyekaü svatvaü svãkriyate . tasmàttulyadhanasambandhyantarasattvena sambandhisakà÷àt saükràntandhanaü yattava mamàpãti sambandhinàü pratãyate tadvimatau dànàdikaü pratiùiddhaü svàrtham . ato naikade÷agataü svatvamiti . ida¤ca dravyasamudàyaviùayàõàmanekasvàmyànàmekade÷e vyavasthàpanaü vibhàga iti vadato mitàkùaràkçto'pyabhimatamiti lakùyate . idantviha vicàryam . dravyasamudàyaniråpitaü svàmigataü svàmyam svàminiråpita¤ca dravyasasudàye svatvaü vyàsajyavçtti pratyekavçtti và . nàdyaþ ekaikasvàmitvasvatvà÷rayanà÷e tannà÷asyàva÷iùñasamudàyagatatadutpatte÷ca kalpanàyàmatigauravàpatteþ pratyekasya pratyekadravye dànakrayàdiyatheùñaviniyogànarhatvàpattau vyavahàravisaüvàdàpatte÷ca . na dvitãyaþ vibhàge sati tàvatànnà÷otpàdakalpanàpatteþ . svasya satovibhàgo na tu vibhàgàt svatvamiti granthavirodhàcca . atra bråmaþ . pratyekavçttãni sambandhàvi÷eùàt svàmyàni ca santyeva . parasparavibhàgàgate parasparasyànyànyadãyadravye tàni na÷yanti paramate maraõapàrivrajyàdi neveti na kàpyanupapattiþ . vyavasthàpanamapãdameva anyathaikade÷a utpàdanagityeva vadet . ataeva vinà÷amàtrakalpanà na tu svatvàntarotpàdakalpanà . jãmåtabàhanamate ca kutra vàstavaü mama svatvamiti vibhàgàt pràganiråpaõàttadadhãna÷rautasmàrtalaukikakarmocchedaþ . anumatyà vibhàgottara kçtayà parasparadravye parasparasvatvàntarotpattisvãkàre tadutpàdavinà÷akalpanàgauravaü yattvayà mitàkùaràmataü pratyàpàditaü tato'pi tavàdhikamàpannam . vyavahàrànupayogena samudàyasvatvasya niùprayojanatà ca yopanyastà sàpyekade÷agata svatvàbhyupagame tulyaiveti kçtamatidåraügatvà . anayo÷ca matayoryuktàyuktatvaü sudhãbhirbhàvyam %<de÷ànàü jàtisaüghasya dharmo gràmasya yo bhçguþ . uditaþ syàt sa tenaiva dàyabhàgaü prakalpayet>% bhçguvacanam bhçguràheti ÷eùaþ . dàyasya bhàgaþ pratipàdyatayà'styatra ac . 2 jãmåtavàhanàdikate dàyasya vibhàgaj¤àpake granthe puø . dàyabhàgagràhikrama÷ca uttaràdhikàrisabde 1099 pçø uktaþ .

@<[Page 3556a]>@
#<dàyàda># puø dàyaü vibhajanãyadhanamàdatte à + dà--ka . dàyamatti ada--aõ upapadasamàso và . 1 sapiõóe 2 putre ca amaraþ . %<na taü bhajeran dàyàdàþ>% manuþ . %<bhu¤jãtàmaraõàt kùàntà dàyàdà årdhvamàpnuyuþ>% kàtyàø . 3 dàyàdhikàriõi triø %<teùàü ùañ bandhudàyàdàþ>% manuþ striyàü ñàp %<pumàn dàyàdo'dàyàdà strã>% niruø kapratyatàntasyaivedaü råpam mugdhabodhamate ùaõantàt ïãp syàt dàyàdãti bhedaþ . sà ca 4 kanyàyàm ÷abdàrthakalpaø . putre %<tvayà dàyàdavànaõi tvaü mebaü÷akaraþ sutaþ>% bhàø àø 75 aø .

#<dàyàdya># naø dàyàdasya bhàvaþ bràhmaõàø ùya¤ . 1 sàpiõóye dàyaråpamàdyam . 2 sàpiõóyanibandhane dhane ca %<dàyàdyasya pradàna¤ca>% manuþ %<sa eùa pàõóordàyàdyaü yadi pràpnoti pàõóavaþ>% bhàø àø 141 aø . %<strãõàü svapani dàyàdyamupabhogaphalaü smçtam>% bhàø anuø 47 a0

#<dàyita># triø dàyaü dànaü karoti dàyi--karmaõi--kta . kçtadàne dàpite bharataþ etanmålaü målyam .

#<dàra># puø baø vaø . dàrayati bhràtén dé--õic dàri--kartari ac . bhàryàyàü %<dàràü÷ca kuru dharmeõa mà nimajjãþ pitàmahàn>% bhàø àø 103 aø %<dàràõàü muravairiõo ratipatermàtustrilokajitaþ>% dhana¤jayaviø . %<pàõigrahaõikà mantrà niyataü dàralakùaõam>% manuþ . %<sadç÷ànàharet dàràn>% yamaþ . karaõe gha¤ . 2 auùadhabhede . bhàve gha¤ . 3 vidàraõe puø .

#<dàraka># triø dé--õvul . 1 vidàrake 2 bàlake %<càõóàladàrakeõànugamyamànam>% kàdaø %<ekaiva tvamihàgaccha tiùñhantvatraiva dàrakàþ . tacchrutvà vacanaü tasyàstatraivàdhàya dàrakàn>% bhàø àø 126 aø . %<mudgaràü÷ca mahàghoràn samare ÷atrudàrakàn>% màø droø 156 aø 3 putre %<kumàro bhartçdàrakaþ>% amaraþ . 4 kanyàyàü strã %<santànasandhirvij¤eyaþ dàrikàdànapårvakaþ>% kàmandakãø %<påtanàü daityadàrikàm>% harivaüø 42 aø 5 gràma÷åkare puüstrã ràjaniø . tasya bhåmividàrakatvàt tathàtvam .

#<dàrakarmana># naø dàràõàü tadbhàvasya pratipàdakaü karma . bhàryàtva sampàdake j¤ànavi÷eùaråpe vivàhe trikàø %<sà pra÷astà dvijàtãnàü dàrakarmaõi maithune>% . %<savarõàgre dvijàtãnàü pra÷astà dàradarmaõi>% manuþ . dàrakriyà'pyatra strã %<punardàrakriyàü kuryàt punaràghànameva ca>% manuþ %<dàrakriyà yogyada÷a¤ca putram>% raghuþ . %<klãve dàrakriyà yàdçk>% bhàø saø 36 aø .

#<dàragrahaõa># naø dàràõàü dàratvasya sampàdakaü grahaõaü j¤ànam . dàratvasampàdake j¤ànaråpe vivàhe tena bhàryàtvasampàdakaü grahaõaü vivàhaþ . tasya svãkàraråpaj¤ànavi÷eùasya samavàyaviùayatayorbhedàt varakanyayorvivàhakartçtva karmatve ataeva %<kanyàputravibàheùviti>% viùõupuràõoktaü saügacchate . bhàryàtbasya svaråpasadvi÷eùeõatvena netaretarà÷rayadoùa iti udvàø raghuø . %<taddàragrahaõe yatnaü santatyàü ca manaþ kuru>% bhàø àø 13 aø . dàraparigrahà dayo'pyatra %<ataþparaü samàvçttaþ kuryàddàraparigraham>% manuþ

#<dàraõa># naø dàrayati jalamalam dç--õic yuc . 1 katakaphale ÷abdaraø . tasya jalakàluùya dàraõàttathàtvam 2 dàrakamàtre triø . %<samàdhattaü ÷itaü vàõaü girãõàmapi dàraõam>% bhàø kaø 49 aø karaõe lyuñ . 3 vidàraõasàdhane astràdau triø striyàü ïãp . %<namasye ÷umbhahananãü ni÷umbha hvadi dàraõãm>% harivaø 166 aø . bhàve lyuñ . 4 vidàraõe bhedane %<dàrudàraõapathaiþ samàhatam>% %<taddàrudàraõapatheùu caturùu kiü syàt>% lãlàø . dvaidhãkaraõe vraõàdisphoñanasàdhake 5 auùadhabhede tacca su÷rutenoktaü yathà %<ciravilvo'gniko dantã citrako hayamàrakaþ . kapota gçdhrakaïkànàü purãùàõi ca dàraõam . kùàradravyàõi và yàni kùàro và dàraõaü param>%

#<dàrada># naø daradi de÷abhede bhavaþ sanigdhvàø aõ . 1 viùabhede amaraþ 2 pàrade 3 hiïgule ca mediø . darado de÷asya sannikçùñaþ aõ . 4 samudre hàràø .

#<dàrabalibhuj># puø dàreõa ca¤cupuñena vidàraõena baliü bhuïkte bhuja--kvip . vakapakùiõi trikàø .

#<dàrava># triø dàruõaþ vikàraþ rajatàø a¤ . dàruvikàre kàùñhamaye padàrthe %<dàravàõàü ca takùaõam>% manuþ . %<abhãùñaü pçthivãgolaü kàrayitvà tu dàravam>% såø si0

#<dàri># triø dé--õic--in . 1 dàrake striyàü và ïãù .

#<dàrikà># strã dàraka + ñàp kàpi ata ittvam . kanyàyàm jañàdhaø dàraka÷abde udàø .

#<dàridrya># naø daridrasya bhàvaþ ùya¤ . daridratàyàü durgatã dhanàdiràhitye %<praõãya dàridryadaridratàü nçpaþ>% naiùaø dàridryavarõanaü mçcchakañikàyàü yathà sukhaü hi duþkhànyanubhåya ÷obhate ghanàndhakàreùviva dãpadar÷anam . sukhàttu yo yàti naro daridratàü dhçtaþ ÷arãreõa mçtaþ sa jãvati . dàridryamanantakaü duþkham . ùayasya! na mamàrthàn prati dainyam . pa÷ya %<etattu màü dahati yadgçhamasmadãyaü kùãõàrthamityatithayaþ parivarjayanti . saü÷uùkasàndramadalekhasiva bhramantaþ kàlàtyaye madhukaràþ kariõaþ kapolam>% . satyaü na me vibhavanà÷akçtàsti cintà, bhàgyakrameõa hi dhanàni bhavanti yànti . etattu màü dahati naùñadhanà÷rayasya yat sauhçdàdapi janàþ ÷ithilobhavanti . dàridryàddhriyameti hrãparigataþ prabhra÷yate tejaso, nistejàþ paribhåyate, paribhavàrnircedamàpadyate . nirviõõaþ ÷ucameti, ÷okapihito buddhyà parityajyate, nirvuddhiþ kùayametyaho nidhanatà sarvàpadàmàspadam . dàridryaü hi puruùasya . nivàsa÷cintàyàþ paraparibhavo vairamaparaü, jugupsà mitràõàü svajanajanavidveùakaraõam . vanaü gantuü buddhirbhavati ca kalatràt paribhavo, hçdisthaþ ÷okàgnirna ca dahati santàpayati ca . tatraiva anyatra sthàne %<dàridryàt puruùasya bàndhavajano vàkye na santiùñhate, susnigdhà vimukhãbhavanti suhçdaþ sphàrãbhavantyàpadaþ . satvaü hràsamupaiti ÷ãla÷a÷inaþ kàntiþ parimlàyate, pàpaü karma ca yatparairapi kçtaü tattasya sambhàvyate . saïgaü naiva hi ka÷cidasya kurute sambhàùyate nàdaràt sampràpto gçhamutsaveùu dhaninàü sàvaj¤amàlokyate . dåràdeva mahàjanasya viharatyalpacchado lajjayà manye nirdhanatà prakàmamaparaü ùaùñhaü mahàpàtakam . dàridrya! ÷ocàmi bhavantamevamasmaccharãre suhçdityu÷itvà . vipannadehe mayi ÷randabhàgye, mameti cintà kva gamiùyasi tvam>% . tatsåcakayogabhedà jàtakapaddhatàvuktà yathà %<samastapàpakhecarairyutekùitaü dhanàbhidham daridratàvidhàyakaü vi÷eùataþ ku÷ànunà>% . %<budhagurukavaya÷cedvittagà vittanà÷aü vidadhati yadi dçùñàþ somasaumyenduputraiþ>% %<kùoõaþ ÷a÷ã j¤ena vilokito'rthe pårvàjitàrthasya vinà÷adaþ syàt>% . %<navãnavittàgamarodhakobhavet ravirdhane'tyaùñimite kujo'ïke ùaïgiü÷ake j¤edhananà÷adaþ syàt>% . nàbhanayoga÷abde vaktavyalakùaõa÷ålayugagolakayogairdaridratàptiþ vçhajjàø uktà yathà %<vighana÷ca ÷ule>% %<dhanavirahitaþ pàùaõóã và yuge tvatha golake vidhanamalina>% ityàdi %<puùpavantàrkiyoge syànmårkho dhårto dhanojjhitaþ>% . %<tapanàràrkaputràõàü yoge niþsyo'ti duþkhitaþ>% . %<nçpatervaü÷ajàtã'pi kemadrumabhavo naraþ . malino duþkhito nãco niþsvodàsaþ khalo bhavet>% . asya apavàdaþ %<lagnàdvidhorvà vçddhisthaiþ ÷ubhaiþ sarvaiþ ÷ubhaü phalam . dvàbhyàü madhyaü tathaikenàlpaü cennàsti daridratà>% . jàtakapaddhatiþ .

#<dàrita># triø dé--õic--kta . vidàrite amaraþ .

#<dàrã># strã dàrayati dé--õic--in-ïãp . kùudrarogabhede . tallakùaõaü su÷rute uktaü yathà %<parikramaõa÷ãlasya vàyuratyartharåkùayoþ . pàdayoþ kurute dàrãü sarujàü tala saü÷ritàm>% .

#<dàru># puø naø dãryate dé--åõ . kàùñhe amaraþ %<pratigçhõanna vidvàüstu bhasmãbhavati dàruvat>% . %<vànaspatyaü målaphalaü dàrvagnyarthaü tathaiva ca>% manuþ %<÷aikyaü kamaõóalu¤caiva dvidalaü dàrumeva ca>% harivaüø 201 aø . 1 pittale 2 devadàruõi mediø . 3 ÷ilpini 4 dàrake triø dharaõiþ . dà--dàne do--khaõóane và ru . 5 dàna÷ãle 6 khaõóana÷ãle ca triø .

#<dàruka># naø dàru + svàrthe ka . 1 devadàruõi ràjaniþ . dàru + saüj¤àyà kan . 2 kçùõasya sàrathau puø . %<ratheùvatiratho yantà dàrukaþ ke÷avasya vai>% harivaüø 116 aø . %<raivata¤ca giriü devo gatvà dàrukamabravãt . madãyaü rathametaü tvaü grahàyehaiva dàruka!>% 132 aø %<utkandharaü dàruka ityuvàca>% màthaþ tasyàpatyaü phi¤ . dàruki tadapatye %<÷ikùito dàrukistadà>% bhàø vaø 18 a0

#<dàrukaccha># puø de÷abhede tatra bhavaþ kacchàntade÷avàcitvàt vu¤ . dàrakacchaka tadbhave triø .

#<dàrukadalã># strã dàru iva kañhinà kadalã . 1 kàùñhakadalyàü 2 vanakadalyàü ca ràjaniþ .

#<dàrukà># strã dàruõà kàyati kai--ka . dàruõaþ pratikçtirvà ivàrthe ka . kàùñhamayaputtalikàyàm ÷abdaratnà0

#<dàrukàvana># naø vanabhedaråpe tãrthabhede ÷ivapu0

#<dàruke÷vara># puø ÷ivaliïgabhede ÷ivapuø .

#<dàrugandhà># strã dàruõi gandhã yasyàþ . (cãóà) gandhadravyabhede ràjaniø .

#<dàrugarbhà># strã dàru tanmayo garbho'syàþ . kàùñhakadalyàü hàrà0

#<dàrucinã># strã svanàmakhyàtàyàü guóatvaci ÷abdàrthaciø .

#<dàrucãrõaka># naø guóatvaci ÷abdàrthaciø .

#<dàruja># triø dàruõo jàyate jana--óa . 1 kàùñhajàte 2 mardale vàdyabhede puø ÷abdaraø .

#<dàruõa># puø dàrayati bhãùayate cittaü dç--bhaye õic %<kçtçdà ribhya unan>% uõàø unan . 1 citravçkùe 2 bhayànakarame amaraþ . 3 tadvati bhayànake duþsahe bhãùaõe 4 bhayahetau triø %<hçdayakusuma÷oùã dàruõo dãrgha÷ãkaþ>% sàø daø . ujvala dattastu dé--vidàre ityasyaiva õijantasya råpamidamityàha . 5 raudrasaüj¤akanakùatragaõe jyoø . %<upendra! bajràdapi dàruõo'si>% gãtaø dàruõà kaõóurà råkùà ke÷abhåmiþ prajàyate su÷rutaþ . %<vàcà dàruõayà kùipan>% manuþ . 6 vidàrake triø . tataþ bhç÷àø abhåtatadbhàve'rthe kyaï dàruõàyate %<viyogihçddàruõi dàruõàyase>% naiùaø 7 viùõau puø %<sudhanvàkhaõóaparagurdàruõodraviõapradaþ>% viùõusaø . %<sanmàrgavirodhinàü dàruõatvàt (khaõóakatvàt) dàruõaþ>% bhàø .

#<dàruõaka># puø su÷rutokte kùudrarogabhede kùudraroga÷abde 2383 pçø dç÷yam . %<siràü dàruõake viddhvà snigdhasvinnasya mårdhani>% su÷ruø .

#<dàruõà># strã %<tçtãyà'kùayasaüj¤à yà dàruõà sà prakãrtità>% ityukte 1 tithibhede . 2 narmadàkhaõóàdhiùñhàtçdevãbhede ca ÷abdàrthaciø .

#<dàrutãrtha># naø dàruvanabhedaråpe tãrthabhede ÷ivapuø .

#<dàruni÷à># strã dàrupradhànà ni÷à haridrà . dàruharidràyàm ratnamàø .

#<dàrupatrã># strã dàruõaþ devadàruõaþ patramiva patramasyàþ ïãp . hiïgupatryàm ràjaniø .

#<dàrupàtra># naø dàruõaþ pàtram . kàùñhamaye jalàdhàràdipàtre %<alàbuü dàrupàtra¤ca mçõmayaü vaidalaü tathà . etàni yatipàtràõi manuþ svàyambhuvo'bravãt>% manuþ .

#<dàrupãtà># strã dàruõà kàùñhena pãtà . dàruharidràyàü ràjaniø .

#<dàruputrikà># strã dàrumayã putrikà . kàùñhaputtalikàyàm . hàràø .

#<dàrumukhyàhvayà># strã dàrumukhyamàhvayate à + hve--÷a . godhàyàü ràjaniø . à + hve--ka . dàrumukhyàhvà'pyatra ÷abdàrthaø .

#<dàrumåùà># strã dàrupradhànà måùà . (dàrumåùãti) khyàte oùadhibhede ÷abdàrthaciø .

#<dàruyantra># dàrumayaü yantram . kàùñhanirmitayantrabhede %<asvatantrã hi puruùaþ kàryate dàruyantravat . kecidã÷varanirdiùñàþ kecideva yadçcchayà>% bhàø uø 158 aø .

#<dàruvadhå># strã dàrumayã vadhåþ vadhåpratimà dàrumayã vadhåriva và . 1 kàùñhaputtalikàyàü 2 kàùñhamayãstrãpratimàyà¤ca . %<jalavindumindubhaõidàruvadhåm>% màghaþ . %<indumaõiþ candrakànta÷ilà saiva dàruvadhåstanmayã vadhåþ strãpratimà>% malliø dàrustrãdàruputrãdàruputtalikàdayo'pyatra .

#<dàruvaha># naø dàru vahati vaha--ac iko vahe'pãlyàdibhyaþ pàø pãlvàø na pårvapadadãrghaþ . dàruvàhake jalàdau .

#<dàrusàra># puø dàruùu sàraþ ÷reùñhaþ . candane ÷abdàrthaciø .

#<dàrusità># strã dàruõi siteva (dàrucinãti) khyàtàyàü guóatvaci . %<j¤eyà dàrusità svàdvã tiktà cànilapitta hçt . surabhiþ ÷ukralàvalyamukha÷oùatçùàpahà>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<dàruharidrà># strã dàrumayã haridrà . svanàmakhyàtàyàm haridràyàm ratnamàlà .

#<dàruhastaka># puø dàruõohasta iva %<ive pratikçtau>% pàø kan . kàùñhamayadarvãbhede amaraþ .

#<dàrghasatra># triø dãrghasatre bhavaþ aõ %<devikà÷iü÷apetyà>% pàø àdyaca àt . dãrghasatre bhave .

#<dàróhya># naø dçóhasya bhàvaþ ùya¤ . dçóhatve %<utsàho vàgmità dàrdyabhàpatkle÷asahiùõutà>% kàmandakãø .

#<dàrteya># triø dçtau bhavàdi óha¤ . 1 dçtibhave 2 tatrasthe ca .

#<dàrdura># puø darduraþ mçtpàtrabhedastadàkàro'styasya praj¤àø õa . 1 dakùiõàvarta÷aïkhabhede ÷abdàrthaciø . dardura syedam aõ . 2 dardurasambandhini triø striyàü ïãp . %<càlito guruputreõa bhàrgavo'ïgirasena vai . praviùño dàrdurãü màyàmanàvçùñiü cakàra ha>% harivaüø 4161 aø . dardura÷ceha ràkùasaþ tena dàrdurã ràkùasã

#<dàrdurika># triø darduraþ mçtpàtrabhedaþ ÷ilpamasya ñha¤ . mçtpàtra bhedakàrake (kumàra) kulàle .

#<dàrbha># triø darbhasyedam aõ . ku÷asambandhini .

#<dàrbhi># puüstrã darbhasya gotràpatyam i¤ . darbharùigotràpatye àgràyaõe tu tasmin phak . darbhàyaõa ityeva .

#<dàrbhya># triø darbhe bhavaþ kurvàø õya . darbhabhave .

#<dàrva># puø de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø kårmavibhàge 14 aø ai÷ànyàmuktaþ %<ai÷ànyàü merukanaùñaràjyetyupakrame brahmapuradàrvaóàmaravanaràjyakiràtacãnakauõindàþ>% . %<kolisarpàþ samahiùà dàrvà÷colàþ sakeralàþ>% harivaüø 14 aø . 3 tatrasthe 2 nadãbhede ca tasyà idam nadyàdiø óhak . dàrveya tadãyajalàdau triø dàrveùu bhavaþ bahuvacanàrthe vu¤ . dàrvaka dàrvajanapadeùu bhave triø .

#<dàrvaña># naø dàru iva ni÷calatayà niråpaõãyaviùayani÷cayàrthamañantyatra aña--gha¤arthe ka . 1 cintàgçhe, 2 mantragçhe ca . hàràø .

@<[Page 3559a]>@
#<dàrvaõóa># puüstrã dàru--iva kañhino'õóo'sya . mayåre ÷abdàrthakalpaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dàrvàghàña># puüstrã dàru àhanti à + hana--aõ %<dàràvà hano'õ antasya ca ñaþ saüj¤àyàm>% vàrtiø aõ nasthàne ñaþ . (kàñañhokarà) pakùibhede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . puruùamçga÷candramaso godhà--kàlakà--dàrvà ghàñàste vanaspatãnàm yajuø 24 . 35 . asaüj¤àyàü tu na ñàntàde÷aþ . dàrvàghàta kàùñhàghàtamàtre triø . sa ca dàrvàghàtakhage ÷abdaratnàø atràrthe ñàntatvameva yuktaü vàrtike saüj¤àyàü ñàntatvasyaiva sàdhanàt .

#<dàrvikà># strã dàrayati dé + ulvàditvàt sàdhuþ ïãp dàrvã dàruharidrà tadvikàrà'pi dàrvã abhedopacàràt svàrthe ka . 1 dàruharidràkvàthodbhave tutthe amaraþ 2 gojihvauùadhau ÷abdàrthaciø .

#<dàrvipatrikà># strã dàrvyà dàruharidràyàþ patramiva patramastyasyàþ ñhan saüj¤àyàü hrasvaþ tat tadàkàraþ patre'styasyà và ñhan . gojihvàyàü ratnamàlà .

#<dàrvã># strã dàrayati dé--õic un striyàü dàraõasya avayavavibhàgaråpatvena guõavacanatvàt và ïãù dé + ulvàø niø ïãp và . dàruharidràyàm .

#<dàrvãkvàthodbhava># naø dàrvyà dàruharidràyàþ kvàthàdudbhavati ud + bhå--ac . 1 rasà¤jane ràjaniø 2 kçttimarasà¤jane ratnamàø .

#<dàr÷a># triø dar÷a bhavam àrùe ñha¤aü bàdhitvà aõ . 1 dar÷amave %<dàr÷amaskandayanparvapaurõamàsa¤ca yogataþ>% manuþ . loke tu kàlàt ñha¤ . dàr÷ika ityeva . dç÷i netre bhavaþ aõ . 2netrabhave triø .

#<dàr÷apaurõamàsika># triø dar÷e paurõamàsyàü ca mavaþ ñha¤ . dar÷apaurõamàsãbhave . %<dàr÷apaurõamàsiketikartavyatà>% kàtyàø ÷rauø 5 . 6 . 31 . såtre karkaþ .

#<dàrùada># triø dçùadi piùñaþ ÷aiùikaþ aõ . dçùadi prastare piùñe saktuprabhçtau

#<dàrùadvata># naø dvaùadutyà nadyàstãre kartavyam aõ . satrabhede tadvidhànàdi yathà %<dàrùadvatamçtvigàcàryayoranyatarasya gà rakùet saüvatsaram>% kàtyàø ÷rauø  4 . 6 . 33 ityàdibhiþ %<etya ca dçùadvatãtãreõa>% ityantaiþ såtrairuktaþ tasyàva bhçthavi÷eùastata uttarasåtreùu dç÷yaþ . %<dàrùadvatametatsaüj¤aü satramabhidhãyate>% karkaþ .

#<dàrùñàntika># triø dçùñàntena yutaþ ñha¤ . dçùñàntayukte upameye svàpasya dàrùñàntikatvena vivakùitam vçø uø ÷aïkaramàùyama

#<dàla># naø dale sa¤citam aõ . puùpàt patite dalasà¤cata 1 madhubhede bhàvapraø uktalakùaõàdi madhu÷abda ra÷yama indranãladalàkàrasåkùmamakùikotpanne 2 vçkùakoñharàntamake matani ca ràjaniø . 3 kodrave dhànyabhede puø hemacaø .

#<dàlana># puø dàlayati dala--õic--lyu . dantagate rogabhede roma÷abde 3466 pçø dç÷yam .

#<dàlava># puø dalati dala--un tasyàyam aõ . sthàvaraviùabhede hemaca0

#<dàlà># strã dalyate dala--karmaõi--gha¤a . mahàkàle kimapàke vçkùe bhàvapraø svàrthe ka . dàlikà tatràrthe

#<dàli># strã dala--in . (dàla) iti khyàte dalite 1 ÷amãghànye ÷abdàrthaciø . dàói óasya laþ . 2 dàóimba÷abdàrthe ca strã tvàt và ïãp tatràrthe sà ca 3 devadàlãlatàyàü ràjaniø .

#<dàlima># puø dàóima + óasya laþ . dàóimavçkùe bharataþ

#<dàlbha># puø baø vaø . dàlabhyasya dalbhagotrajasya chàtràþ aõ yalopaþ . dàlbhyasya chàtreùu

#<dàlbhya># puüstrã dalabhasya gotràpatyam gargàø ya¤ . dalmarpigotràpatye vave munibhede . %<vakodàmbhyaþ sthåla÷iõaþ kçùõadvaipàyanaþ ÷ukaþ>% bhàø saø 4 aø dalabha÷abde chàndroø vàkyam dç÷yam . tasya yuvàpatyam yåni phi¤ . dàlbhyàyani dalbhyasya yånyapatye . 2 puõyà÷ramaråpe tãrthabhede . %<dàlbhyaghoùa÷ca dàlbhya÷ca dharaõãstho mahàtmanaþ . kaunteyànantaya÷asaþ suvratasyàmitaujasaþ . à÷ramaþ khyàyate puõyastriùu lokeùu vi÷rutaþ>% bhàø vaø 90 a0

#<dàlmi># puø dala--õic bàø mi . indre trikàø .

#<dàva># puø dunàti du--kartari õa . 1 vane 2 vanabhave'nale ca amaraþ . %<dadar÷a dàvaü dahyantaü mahàntaü gahane vana>% bhàø vaø 260 ÷loø . %<vanamiva dàvaparãtam>% vçø saø 24 aø . %<idamindraþ sadà dàva khàõóavaü parirakùati>% bhàø àø 223 aø %<dàvaü dagdhvà yathà ÷àntaü pàvakaü ÷i÷iràtyaye>% bhàø droø 2942 ÷loø . %<adhijyadhambà vicacàõa dàvam>% raghuþ . bhàve gha¤ . 3 upatàpe ca .

#<dàvan># puø dà--karmabhàvàdau uõàø bani . 1 deye 2 dàne ca %<niyutvatà rathenàyàhi dàvane vàyã makhasya dàvane>% çø 1 . 134 . 1 %<dàvane dàtavyàya haviùe tatsvãkàràya punaþ kimarthaü dàvane asmabhyamabhimatadànàya . ubhayatra dadàteþ karmaõi bhàve ca krameõauõàdiko vaniþ . chàndasaþ nãpadhàlopaþ>% màdhavaþ . loke tu dàvne ityàdi . %<ato maninkvanibvanipa÷ca>% pàø supyupasarga upapade ca vanip . bhåridàvà ityàdi bahudàtari . ayaü chandasyeva loke tu na pàõiniþ mugdhabodhe tu loke'pãtyuktam .

#<dàvapa># puø dàvaü vanavahniü pàti pà--ka . puruùabhede %<araõyàya dàvapam>% yajuø 30 . 16 puruùamedhe ekàda÷ayåpe àlabhyapuruùabhedoktau .

#<dàvasu># puø aïgiraso munau pa¤cabhàùpabrà0

#<dàvàgni># puø 6 taø . vanànale dàvànalàdayo'ùyatra . %<dàvàgnisadç÷o me'dya dandahãti ÷ubhàü tanum>% harivaüø 153 aø %<jajvàla càgnimadano dàvàgniriva nirdayaþ>% bhàø viø 14 aø .

#<dàvika># triø devikàyàü nadãbhede bhavaþ aõ %<dàvikà÷iü÷apetyàdinà>% àdyaca àt . devikànadyàü bhave . evaü devikàkåle bhavaþ aõa . dàvikakåla tatkålabhave ÷àlyàdau .

#<dà÷a(sa)># hiüsane svàø paraø sakaø señ . dà÷no(sno)ti adà÷ã(sã)t ayaü vaidikaþ . %<yaste dà÷nãti nama uktibhiþ>% çø 8 . 4 . 6 %<dà÷addà÷uùe hanti vçtram>% çø 2 . 1 . 94 %<yasmai tvaü sudraviõo dadà÷o anàgàstvamadite!>% çø 1 . 94 . 15

#<dà÷a># dàne cuø ubhaø sakaø señ . dà÷ati--te çdit adidà÷at--ta . %<sa và etebhyastat puro'dà÷ayat tasmàt puroóà÷aþ>% ÷ataø bràø 1 . 6 . 2 . 5

#<dà÷a># dàne bhvàø ubhaø sakaø señ . dà÷ati te adà÷ãt adà÷iùña çdit õic adidà÷at--ta . %<yastubhyaü dà÷ànna tamaü ho a÷navat>% çø 2 . 23 . 4 %<tubhyaü dà÷ataþ syàmaþ>% 7 . 14 . 3

#<dà÷a(sa)># puüstrã dà÷no(sno)ti matsyàn dasa(÷a)ti matsyàn và gha¤ niø nalopaþ dà÷a(sya)te dãyate matsyasya målya masmai gha¤a và . 1 matsyopajãvini dhãvare striyàü jàtitvàt ïãù . %<dà÷ànàü bhujavegena nadyàþ srotojavena ca . vàyunà cànukålena tårõaü pàramavàpnuyàt>% bhàø àø 5875 ÷loø %<snehàt saümohamàpanno nàvi dà÷o yathà tathà>% bhàø à÷raø 1395 ÷loø . %<eùa nauyàyinàmukto vyavahàrasya nirõayaþ . dà÷àparàdhatastoye daivike nàsti nigrahaþ . yannàvi ki¤ciddà÷ànàü vi÷ãryetàparàghataþ . taddà÷aireba dàtavyaü samàgamya svato'ü÷ataþ>% . %<niùàdo bhàrgavaü såte dà(÷aü)saü naukarmajãvinam . kaivartamiti yaü pràhuràryàvartanivàsinaþ>% iti ca manuþ svàrthe ka . tatràrthe . tataþ paraü putra÷abda àdyudàttastatpuruùe dà÷akaputraþ . dà÷yate bhçtirasmai . 2 bhçtye (càkara) puø ramànàthaþ .

#<dà÷agràma># puø dà÷apradhàno gràmaþ . dhãvarapradhàne gràme tataþ caturaryàü kumudàdiø ñha¤ kà÷yàdiø ñha¤¤iñhau và dà÷agràmika tasya sannikçùñade÷àdau triø . striyàü ñha¤i ïãp ¤ãñhi ñàp iti bhedaþ .

#<dà÷atayã># tri da÷a avayavà yasya tayap da÷atayaþ tataþ svàrthe praj¤àø õa . da÷àvayavake çgbhedasaühitàyàü strã tasyàþ da÷amaõóalàtmakatvàttathàtvam .

#<dà÷a(sa)nadinã># strã 6 taø . vyàsamàtari satyavatyàü dhãvara kanyàyàm . kàlã÷abde 2021 pçø dç÷yam .

#<dà÷a(sa)pu(på)ra># naø dà÷à(sà)n kaivartàn pipårti pàla yati pé--ka . pårayati påra--aõ và . kaivartãmustake kùãrasvàmã

#<dà÷a(sa)phalã># strã dà÷a(sa)priyaü phalamasyàþ ïãp . auùadhibhede ÷abdàrthaciø .

#<dà÷a(sa)meya># puø de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saø 14 aø uttarataþ kailàsa ityupakrame %<yaudheya dà÷a(sa)meya ÷yàmàkàþkùe madhårtà÷ca>% uttarasyàmuktaþ .

#<dà÷aratha># puø da÷arathasyedam aõ . 1 ÷rãràme %<pradãyatàü dà÷arathàya maithilãti>% mahànàñakam . dà÷aratheþ ÷rãràmasyedam aõ . 3 dà÷arathisambandhini triø . %<ajãgaõaddà÷arathaü na vàkyam>% bhaññiþ .

#<dà÷arathi># puø da÷arathasyàpatyam ata i¤ . da÷arathasyàpatyeùu ÷rãràmàdiùu caturùu . %<jaladhiü vilaïghya ÷a÷idà÷arathiþ>% %<eùa dà÷arathibhåyametya ca>% %<smarasyadodà÷arathirbhavan bhavàn>% màghaþ . %<so'haü dà÷arathirbhåtvà raõabhåmerbalikùamam>% raghuþ .

#<dà÷aràj¤a># triø da÷ànàü ràj¤àmidaü taddhitàrthadvigoþ aõ . upadhàlopaþ . da÷ànàü ràj¤àü sambandhini .

#<dà÷aràtrika># triø da÷aràtreõa nirvçttaþ ñha¤ . da÷aràtrasàdhye 1 satrabhede 2 da÷aràtrasyedam ñha¤ . da÷aràtrasambandhini %<dà÷aràtrikàõyàhàni dvyahàdiùvekoccayena>% kàtyàø ÷rauø 23 . 1 . 5 %<devebhyo da÷aràtraü digbhyo dà÷aràtrikaü pçùñhyam>% ÷ataø bràø 12 . 1 . 2 . 3

#<dà÷u># triø dà÷a--dàne un . 1 dàtari 2 datte ca %<yaü yuvaü dà÷vadhvaràya devàþ>% çø 6 . 68 . 6 %<dà÷vadhvaràya dattahaviùkàya>% bhàø .

@<[Page 3561a]>@
#<dà÷uri># triø dà÷a hiüsane urin . hiüsake . %<svayaü citsa manyate dà÷uriþ>% çø 8 . 4 . 12 . %<dà÷urirdà÷vàn>% bhà0

#<dà÷eya># puüstrã dà÷yà dhãvaryà apatyam óhak . dhãvaryà apatye . striyàü ïãp . sà ca vyàsamàtari satyavatyàü ÷abdaraø %<abhigamyopasaügçhya dà÷eyãmidamabruvan>% bhàø uø 173 aø .

#<dà÷era># puüstrã dà÷yà apatyam kùudràø óhrak . dhãvaryà apatye striyàü ñàpa .

#<dà÷eraka># puø dà÷erapradhànaþ de÷aþ saüj¤àyàü kan . 1 màlavade÷e 2 tadadhipe nçpe pitràdikrameõa 3 tadde÷avàsiùu baø vaø . %<dà÷erakagaõaiþ saha>% bhàø bhãø 50 aø .

#<dà÷audanika># puø da÷a odanà yatra yaj¤e tasya vyàkhyàno granthaþ ñha¤ . 1 da÷audanayaj¤avyàkhyàne granthe . da÷odanayaj¤asya dakùiõà yaj¤àkhyatvàt ñha¤ . 2 tadàkhyayaj¤adakùiõàyàü strã ïãp .

#<dà÷ya># triø da÷a--ka da÷asya daü÷akasyàdårade÷àdi sagkà÷àø caturarthyàü õya . daü÷akàdårade÷àdau .

#<dà÷va># triø dà÷a--van bàø ióabhàvaþ . dàtari jañàghaø . tatra dà÷vas ityeva pàñho nyàyyaþ .

#<dà÷vas># triø dà÷a--dàne kvasu %<dà÷vàn sàhànityàdinà>% pàø niø 1 dattavati . dà÷a--hiü÷ane kvasu . 2 hiüsitavati . dà÷a dhàtau (dà÷uùe) ityudàharaõam . %<pãparo dà÷vàüsam>% çø 4 . 2 . 8 %<dà÷vàüsaü havirdattavantam>% bhàø %<tasmai munirdoradaliïgadar÷ã dà÷vàn suputrà÷iùamityuvàca>% radhuþ . %<puüsàü punaþ pàramahaüsya à÷rame vyavasthitànàmanumçgya dà÷uùe>% bhàgaø 2 . 4 . 13

#<dàsa># --dàne bhvàø ubhaø sakaø señ . dàsati te adàsãt adàsiùña . çdit õic adadàsat ta . hanane ca %<yo naþ kadàcidapi dàsati druhaþ>% çø 7 . 104 . 7 . dàsati hanti bhàø svàdigaõãyo'pyeùa dà÷adhàtau dç÷yaþ .

#<dàsa># triø dansa--da÷ane %<daüseùñañanau nasya àt>% uõàø 1 j¤àtàtmani 2 ÷ådre 3 dhãvare ca puüstrã striyàü ïãù . dàsyate bhçtirasmai dàsati dadàtyaïgaü svàmine upacàràya và dàsa ac và . 4 bhçtye (càkara) . dàsa--dàne sampradàne gha¤a 5 dànapàtre sampradàne 6 ÷ådràõàü nàmànta prayojyopàdhibhede %<÷armànta bràhmaõasya syàt varmàntaü kùakùiyasya tu . guptadàsàntakaü nàma pra÷astaü bai÷ya÷ådrayoþ>% udvàhaø taø . dàsa÷abdaniruktibhedàdika vãramitrodaye dar÷itaü yathà
     ÷iùyàntevàsibhçtakàdhikarmakarebhyo dàsànàmbheda ndàsa÷abdavyutpattipradar÷anamukhenàha kàtyàyanaþ %<svatantra syàtmanodànàddàsatvaü dàravadbhçguriti>% . yathà bhartuþ sambhogàrthaü sva÷arãradànàddàratvam . tathàsvatantrasyàtmanaþ paràrthatvena dànàddàsatvamiti bhçguràcàryomanyata ityarthaþ . anenàtyantapàràrthyamàsàdya ÷u÷råùakà dàsàþ . pàràrthyamàtramàsàdya ÷u÷råùakàstu karmakarà iti bhedo'pyukta ityavagantavyam . atyantapàràrthyaü tu teùàmbhavati yaiþ svapuruùàrthavçttinirodhena paràrthatvamà÷ritamiti smçti candrikà . dàsatvaü bràhmaõavyatirikteùveva %<trityu varõeùu vij¤eyaü dàsyaü viprasya na kvaciditi>% tenaivàbhidhànàt . anena dàsànàü jàtito bheda uktaþ . vipretareùvapi dàsyamànulomyenaiva bhavati %<varõànàmànulomyena dàsyanna pratilomataþ . ràjanyavai÷ya÷rådràõàntyajatà¤ca svatantratàmiti>% tenaivoktatvàt . svatantratàü tyajatàm atyantapàràrthyambhajatàmityarthaþ . na pratilomata iti svadharmaparityàgibhyoyatibhyo'pyanyatra draùñavyam . ataeva nàradaþ %<varõànàü pràtilomyena dàsatvanna vidhãyate . svadharbhatyàgino'nyatra dàravaddàsatà mateti>% . %<yathottamavarõaü prati hãnavarõà savarõàvà bhàryà bhavati na punarhãnavarõaü pratyuttamavarõà tathaiva dàso'pi bhavedityarthaþ . etacca pravrajyàvasito hãnavarõasyàpi dàsobhavatãtyabhidhànaü kùatriyavai÷yapravrajyàvasitaviùayanna tu bràhmaõa pravrajyàvasitaviùayam tasya nirvàsyatvàbhidhànena dàsatvàbhàvàt . tasya nirvàsyatvaü dar÷itaü kàtyàyanena>% %<prabajyàvasità yatra trayo varõà dvijàtayaþ . nirvàsaü kàrayedvipraü dàsatvaü kùatraviñ bhçguriti>% . %<kàrayedràjeti ÷eùaþ kùatra¤ca viñca kùatraviñ sarvodvandvovibhàùaikavadbhavatãti vacanà dekavadbhàvaþ . nirvàsana¤ca ÷vapadenàïkayitvà kartavyamityàhaturdakùanàradau>% %<pàrivrajyaü gçhãtvà tu yaþ svadharme na tiùñhati . ÷vapadenàïkayitvà tu ràjà ÷ãghraü pravàsavediti>% . na caivaü sati %<ràj¤a eva tu dàsaþ syàt pavrajyàvasito naraþ . na tasya pratimokùo'sti na vi÷uddhaþ katha¤caneti>% nàradena pravrajyàvasitoràj¤a eva dàso nànyasyetyabhidhànàt svadharmatyàgino'nyatreti yattenaiboktaü tannirviùayamitãti vàcyam . yato'veùñyadhikaraõanyàyena kùatriyamàtravacanenàpi ràja÷abdenàtra lakùaõayà prajàpàlasya grahaõàt prajàpàlakatva¤ca ràjyàdhikçte vai÷yàdàvapi sambhavàda yaþ kùatriyaþ pravrajyàvasitaþ sa hãnavarõasyàpi prajàpàlasya vai÷yasya dàso bhavatãti pratipàdanàrthatvàt . kecittu pravrajyàvasitasya bràhmaõasya dàsatvanirbàsanayorvikalpamàhuþ tanna pårvoktaprakàreõa sambhavantyàïgatau aùñadoùaduùñavikalpàïgãkaraõasyànyàyyatvàt %<dàsyaü viprasya na kvaciditi>% niùedhàcca . dàravaddàsateti vacanàdbràhmaõasya savarõaü prati dàsatvaü pràptaü tanniùedhàrthamàha kàtyàyanaþ . %<savarõo'pi hi vipraü tu dàsatvannaiva kàrayediti>% yadi bràhmaõaþ svecchayà dàsyambhajate tadà'sàva÷ubhaïkarma na kuryàdityàha sa eva %<÷ãlàdhyayanampanne tadånaü karmakàmataþ . tatràpi nà÷ubhaü karma prakurvãta dvijottamaþ>% iti . %<yasmàtparopakàraþ kartavya iti vidhiþ tattasmàdånaü karmamadhyamottamavyatiriktamapi karma kàmato vetanamantareõasvecchayà paropakàràrthaü kuryàvityarthaþ pårvàrdhvasya . tatràpi teùvapi hãnakarmasu yada÷ubhaïkarma gçhadvàra÷odhanàdika tanna kuryàdityuttaràrdhàrthaþ . kùatriyavai÷yaviùaye svàminaþ kartavyamàha manuþ>% %<kùatriya¤caiva vai÷ya¤ca bràhmaõovçttikarùitau . bibhçyàdànç÷aüsyena svàmã karmàõi kàraya nniti>% . ànç÷aüsyena akrauryeõa . ayamarthaþ . vçttikarùitaü kùatriyaü vai÷ya¤ca dàsãbhåtamakrauryeõa svàni karmàõi kàrayan svàmã poùayediti . atra svàmãtyanena na sambandhijanakakarmàõi kàrayedityàha karmàõãti sàmànyàbhidhànena jaghanyakarmàõyeva kàrayitavyànãti niyamo nàstãti såcayati . vçttikarùitàvityanena, gatyantaràbhàve eva kùatriyavai÷yayordàsatvàïgãkàraþ kàryo na tu gatyantarasambhave iti dar÷ayati . balàddàsãkaraõe daõóamàha manuþ %<dàsyantu kàrayaüllobhàdbràhmaõaþ saüskçtàn dvijàn . anicchataþ prabhàvatvàdràj¤à dàpyaþ ÷atàni ùaóiti>% . prabhoþ bhàvaþ prabhàvam tasmàt prabhutvàdityarthaþ . sàdhàraõàdibhyaþ svàrthe a¤vaktavya iti vàrtikàda¤ . dvijàtipadànna daõóaþ ÷ådraviùaya iti dar÷ayati . ata evàha %<÷ådrantu kàrayeddàsyaü krãtamakrãtameva và . dàsyàyaiva hi sçùño'saubràhmaõasya svayambhuveti>% . sa ca dàsaþ pa¤cada÷aprakàra ityàha nàradaþ %<gçhajàtastathà krãto labdhodàyàdupàgataþ . anàkàlabhçta÷caiva àhitaþ svàminà ca yaþ . mokùito mahata÷carõàt yuddhapràptaþ paõe jitaþ . tavàhamityupagataþ pravrajyàvasitaþ kçtaþ . bhaktadàsa÷ca vij¤eyasthathaiva baóavàhçtaþ . vikretà càtmanaþ ÷àstre dàsàþ pa¤cada÷a smçtàþ>% iti . gçhajàtaþ svagçhe dàsyà¤jàtaþ . krãto målyena svàmyantaràt pràptaþ . labdhaþ tata eva pràtagrahàdinà . dàyàdupàgataþ rikathagràhitvena labdhaþ . anàkàlabhçtoduþrmikùe yo bharaõàddàsatvàya rakùitaþ . àhitaþ svàminà çõadàtaryàdhitàü nãtaþ . çõamocanena dàsatvamabhyupagataþ çõadàsaþ . yuddhapàptaþ samare vijitya gçhãtaþ . paõe jitaþ dàsatvapaõake dyåtàdau jitaþ . tavàhamityupagataþ tavàhandàso'smãti svayamevopagataþ . prabrajyàvasitaþ pravrajyàta÷cyutaþ . kçtaþ etàvantaü tava dàsobhabàmãtyabhyupagataþ . bhaktadàsaþ sarvakàlambhaktàrthameva dàsatvamabhyupagamya yaþ praviùñaþ . bhakùita yàvatte målyadvàreõa dadàmi tàvaddàsa ityabhyupagata iti smçticandrikà . baóavàhçtaþ baóavà gçhadàsã tayà hçtastallobhena tàmudbàhya dàsatvena paviùñaþ . ya÷càtmànaü vikrãõãte asàvàtsavikretetyevaü dharma÷àstre dàsabhedàþ pa¤cada÷aprakàràþ smçtàityarthaþ . atràdyànàü gçhajàtakrãtalabdhadàyàgatànà¤caturõàü dàsatvàpagamaþ svàmiprasàdàdeva nànyathetyàha sa eva %<tatra pårva÷caturvargo dàsatvànna bimucyate . prasàdàt svàmino'nyatra dàsya meùàü kramàgatamiti>% . àtmavikreturapi dàsatvaü svàmiprasàdàdanyato nàpaitãtyàha sa eva %<vikrãõãte svatantraþ san ya àtmànannaràdhamaþ . sajaghanyatamasteùàü so'pi dàsyànna mucyata iti>% atra prasàdàt svàmino'nyatra ityanuùajyate . tata÷càyamarthaþ . àtmavikretàpi gçhajàtàdivat svamiprasàdaü vinà dàsyànna vimucyata iti eva¤ca gçhadàsàdayo'pyàtmavikretçpa¤camàþ svàmiprasàdàdakàlabhçtà iva dàsyanmucyanta iti vacãbhaïgyàdar÷itamiti mantavyam . svàmipràõarakùaõàdagçhajàtàdayo'kàlabhçtà÷ca sarve'pidàsyàn mucyante ityàha sa eva %<ya÷caiùàü svàminaü ka÷cinmocayet pràõasaü÷ayàt . dàsatvàt sa vimucyeta putrabhàgaü labheta ceti>% . eùàmiti nirdhàraõe ùaùñhã pa¤cada÷ànàü madhye anyatamaityarthaþ . yattu dhvajàhçtobhaktadàsogçhajaþ krãtadattrimau . paitçko daõóadàsa÷ca saptaite dàsayonayaþ iti manuvacane sapta vidhatvamuktatteùàü dàsatvapratipàdanàya na parisaükhyàrtham . dhvajà gçhadàsã . etacca svàmiprasàdàt pràõarakùaõàt và dàsyàpagamanaü pravrajyàvasitabhinnadàseùu draùñavyam . tasya dàsatvonmokàbhàvàt . ataeva yàj¤avalkyaþ %<pravrajyàvasitoràj¤odàsa àmaraõàntikam>% iti . ràj¤odàsaþ pàrthivasyaiva dàso nànyasyetyarthaþ . anàkàla bhçtàñãnàü pravrajyàvasitàtmavikretçvyatiriktànànnavànàndàsyàpanayanaprakàramàha nàradaþ %<anàkàla bhçtodàsyànmucyate goyugandadat . àhito'pi dhanaü dattvà svàmã yadyenamuddharet . çõaü tu sodayadattvà çõã dàsyàt pramucyate . tavàhamityupagato yuddhapàptaþ raõejitaþ . prati÷ãrùapradànena mucyeraüstulyamarmaõà . kçtakàlavyapagamàt kçtadàso vimucyate . bhaktasyotkùepaõàt sadyo bhaktadàsaþ pramucyate . nigrahàdbaóavàyàstu mucyate baóavàbhçtaþ>% iti . etaduktaü bhavati durbhikùe poùaõena kàrito dàso goyugmàrpaõànmucyate . àhita dàsastu svàminà gçhãte çõe pratyarpite sati uttamarõadàsyàdvimucyate . çõadàsastu svakçtamçõaü yenottamarõàya yàvaddhanandattvàpàkçtaü tasmai tàvaddhanaü savçddhikaü dattvà vimucyaye . tavàhamityupagatàdayastrayodàsàþ svanirvartya svãyavyàpàranirvartakadàsàntarapradànàdvimucyante . kçtakàlastu dàso dàsyàvadhitvena paribhàùitakàlasyàtikramaõàdvimucyate . bhaktadàsastu bhaktasyotkùepaõàdbhakùitabhaktamålyasamarpaõàdvimucyate . gçhadàsãlobhena dàsatvaü pràptastatsambhogatyàgàdvimucyata iti . balàtdàsãkçtànàntyàgamàha yàj¤avalkyaþ %<balàddàsãkçta÷caurairvikrãta÷càpi mucyate>% iti . api÷abdena dattàhitau gçhyete . tata÷càyamarthaþ . balàtkàreõa yo dàsãkçtaþ ya÷ca caurairapahçtya dàsatvena bikrãta àhitodatto và sa yasya pàr÷ve dàsabhàvena tiùñhati tena pràgukta mocanahetumantareõaiva ÷ãghraü mocanãya ityarthaþ . yadi tena lobhàdiva÷àdasau na muktastadà ràj¤à mocayitavya ityàha nàradaþ %<cauràpahçtavikrãtà ye ca dàsãkçtà balàt . ràj¤à mocayitavyàste dàsyanteùu hi neùyate>% iti . caureõàpahçtà÷ca te vikrãtà÷ceti karmadhàrayaþ . yastvekasya dàsyaü pårvamaïgãkçtyàparasyàpi dàsatvamaïgãkaroti asàvapareõàpi vivarjanãya iti sa evàha . %<tavàhamiti càtmànaü yo'svatantraþ prayacchati . na sa taü pràpnuyàtkàmaü pårvasvàmã labheta tamiti>% . asvatantraþ paradàsatvenàsvatantraþ kàmaü nåtanasvàmidàsyaü kàmyamànam itaradàsãbhavantaü dàsaü pårvasvàmã gçhõãyàdityarthaþ . eva yadetaddàsamadhikçtyoktantatsarvaü dàsyàmapi samànanyàyatvàd yojanãyam . dàsãsvàminamadhikçtya vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<svàü dàsãü yastu saïgacchet prasåtà ca gavettataþ . avekùya vãjaü kàryà syàdadàsã sànvayà tu seti>% . svakçtagarbhàdhànamanusandhàya sà dàsã santàna sahità dàsatvavimokavidhinà svakçtagarbhàderdàsatvaparihàràrthaü adàsãtvena kàryà syàdityarthaþ . kaþ punardàsatvavimocakovidhirityàkàïkùàyàmàha nàradaþ %<svandàsamicched yaþ kartumadàsaü prãtamànasaþ . skandhàdàdàya tasyàsau bhindyàt kumbhaü sahàmbhasà . sàkùatàbhiþ sapuùpàbhirmårdhanyadbhiravàkiret . adàsa iti cãktvà triþ pràïmukhantamathotsçjediti>% . atràpi dàsa÷abdena dàsyà api grahaõam liïgasyodde÷yavi÷eùaõatvena grahàdhikaraõanyàyenàvivakùitatvàt . evamutsarge sati yadbhavati tadàha sa eva %<tataþ prabhçti vaktavyaþ svàmyanugrahapàlitaþ . bhojyànno'pyapratigràhyo bhavatyabhimataþ satàmiti>% . svàmyanugraheõa dàsyàpàkaraõaråpeõa vaktavyaþ sambhàùaõàrhaþ . adàsyà api dàsena pariõitàyà dàsãtvameva bhavatãtyàha kàtyàyanaþ %<dàsenoóhà tvadàsã yà sàpi dàsãtvamàpnuyàt . yasmàdbhartà prabhustasyàþ svàmyadhãnaþ prabhuryataþ>% iti . dàsadhanasyàpi tatsvàmidhanatvamityàha sa eva %<dàsasya tu dhanaü yatsyàt svàmã tasya prabhuþ smçtaþ>% iti . bràhmaõyàdiùu dàsãkaraõe daõóamàha kàtyàyanaþ %<àdadyàd brahmàõãü yastu vikrãõãta tathaiva ca . ràj¤à tadakçtaü kàryaü daõóyàþ syuþ sarva eva te . kàmàttu sa÷ritàü yastu kuryàddàsãü kulastriyam . saükràmayan tathànyatra daõóyàstaccàkçtambhavet . bàladhàtrãmadàsã¤ca dàsãmiva bhunakti yaþ . paricàrakapatnãü và pràpnuyàtpårvasàhasamiti>% . tatkàryaü akçta nivartanãyamityarthaþ . tena ràj¤à daõóyàþ syurinvayaþ . viùõurapi %<yaståttamavarõaü dàsye niyojayati tasyottamasàhasodaõóa>% iti . kvaciddàsãvikrayaõe daõóamàha kàtyàyanaþ %<vikro÷amànàü yo bhaktàü dàsãü vikretumicchati . anàpadisthaþ ÷aktaþ san pràpnuyàt dvi÷ataü damamiti>% . dvi÷ataü paõànàmiti ÷eùaþ . bhaktàmityanena duùñàyà vikrayaõe daõóàbhàva iti dar÷itamiti . %<cåóàdyà yadi saüskàrà nijagotreõa vai kçtàþ . dattàdyàstanayàste syuranyathà dàsa ucyate>% kàlikàpuràõokte nijagotreõa saüskàraü vinà gçhãte 7 dattakàdau ca teùàü ca dàsavadbharaõãyatayà tathàtvam dattaka÷abde målaü dç÷yam . striyàü ïãp . dàsa--upakùepe ac . 8 upakùepake triø . 9 vçtràsure puø dàsapatnã÷abde dç÷yam . 10 dasyau ca dàsave÷a÷abde dç÷yam . dàsasvàpatyaü naóàø phak . dàsàyana dàsàpatye puüstrãø . dàsa + bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï . dàsàyate adàso dàso bhavatãtyarthaþ . adàsaü dàsaü karotyarthe cvikç¤àdyanu prayogaþ adàso dàso bhavati dàsãbhavati adàsaü dàsaü karoti dàsãkarotãtyàdi saüj¤àyàü kan . dàsaka gotrapravartakarùibhede tasya gotràpatyam a÷vàø phaka . dàsakàyana tadgotràpatye puüstrã .

#<dàsapatnã># strã baø vaø . dàsayati dàsa--upakùepe ac dàsãvçttàsuraþ patiryàsàm . 1 apsu . %<dàsapatnãrahigopà atiùñhan>% çø 1 . 32 . 11 dàsã vi÷vopakùapaõaheturvçtraþ patiþ svàmã yàsàmapàü tà dàsapatnãþ . dàsapatnãþ dasu upakùaye dàsayatãtiü dàsovçtraþ pacàdyac . cita ityantodàttatvam . dàsaþ patiryàsàü %<vibhàùà sapårvasya>% pàø ïãp tatsaüniyogenekarisya nakàraþ bahubrãhau pårvapadaprakçtisvaratvam bhàø . %<a÷vinàvindumamçtaü vçttabhåyau tirodhattàma÷vinau dàsapatnãþ>% bhàø àø 3 aø . 6 taø dàsamya patnãva dàsastriyà¤ca sarvavacanam .

#<dàsamitra># naø 6 taø . dàsasya mitre tataþ adårade÷àdau kà÷yàø ñha¤ ¤iñhau . dàsamitrika tadadårade÷àdau triø . striyàü ñha¤i ïãù ¤iñhi ñàp . dàsamitrasyàpatyam i¤ . dàsamitri tadapatye puüstrãø . tataþ aiùukàø viùaye de÷e bhaktala . dàsamitribhakta tadãye viùaye de÷e naø .

#<dàsamãya># triø da÷ame de÷abhede bhavaþ, dàsaü ÷ådraü mimate mànayanti maithunàrthinyastàdràsamyastàmu bhavovà cha . 1 da÷amade÷abhave 2 gçhastha÷ådràbhiratastrãjàte ca . %<vràtyànàü dàsamãyànàü vàhã kànàmayajvanàm>% bhàø kaø 44 aø . nãlakaõñhenoktaiva vyutprattirdar÷ità .

#<dàsave÷a># puø dàsasya dasyorvi÷aþ . dasyunà÷e %<pçkùaye ca dàsave÷àya càvahaþ>% çø 2 . 13 . 8 %<dràsave÷àya dàsànàü dasyånàü ve÷àya nà÷àya>% bhà0

#<dàsã># strã dàsa + gauràø ïãù dàsasya patnãva, tajjàtistrã và ïãùa . 1 paricàrikàyàü karmakaryàü dàsa÷abde dç÷yam . %<jàto'pi dàsyàü ÷ådåeõa kàmato'ü÷aharo bhavet . mçte pitari kuryastaü bhràtarastvardhabhàgikam>% yàj¤ya 2 ÷ådrakaivartayorbhoryàyàü 3 tajjàtistriyàm . 4 kàkajaïghàyàü 5 nãlàmlàne 6 nãlajhiõñhyà¤ca ràjaniø . 7 pãtajhiõñhyàü ratnamàø . 8 vedyàü vi÷vaþ . dàsyàþ pàda iva pàdo'sya hastyàditvànnàntyalopaþ . dàsãpàda dàsatulyapàdayuktetriø . striyàü kumbhapadyàø ïãù pàdasya padbhàva÷ca . dàsãpadãtyeva %<patitasyodakaü kàryaü sapiõóairbàndhavà bahiþ . nindite'hani sàyàhne j¤àtyçtviggurusannidhau . dàsã ghañamapà pårõaü paryasyet pretavat padà>% manuþ . atra ÷abdakalpadrume dàsãghañetvekapadakalpanaü pràmàdikaü tatra dàsyàþ kartçtvena ghañasya ca kàryatvena bhinnapadàrthatvena padadvayam

#<dàsãbhàràdi># puø pårvapade prakçtisvaranimitte ÷abdagaõe sa ca pàø gaø såø ukto yathà dàsãbhàraþ devahåtiþ . devabhãtiþ devalàtiþ vasunãtiþ oùadhicandramàþ .

#<dàsãsabha># naø dàsãnàü sabhà saüghàtaþ %<sabhà'ràjamanuùya pårvà>% %<a÷àlà ca>% pàø klãvatà . dàsãsaüghàte amaraþ dàsyà manuùyatvàt saüghàtàrthakatve eva a÷àlàparatve klãvatà ÷abdakalpadrume vigrahe dàsyàþ sabhetyekavacanoktiþ pràmàdiùã ekasyàþ saüghàtàsambhavàt ÷àlàrthatve ca klãvatvàprasakteþ .

#<dàsera># puüstrã dàsyàþ apatyam kùudratvàt óhrak . dràsyà apatye 1 ÷ådre 2 kaivarte ca . striyàü jàtitvàt ïãù . dàsyàü bhave triø . dàsa--bàø erac . 3 uùñre puüstrã mediø striyàü jàtitvàt ïãù . svàrthe ka . dàseraka uùñvre ràjaniø . dàsãputràdau ca hàràø .

#<dàsya># naø dàsasya bhàvaþ karma và ùya¤ . dàsasya 1 karmaõi 2 tasya bhàve ca . %<nivedanaü svasva dàsyaü navadhà bhaktilakùaõam>% brahmavaiø prakçø %<pa÷ånàü rakùaõaü caiva dàsyaü ÷ådre dvijanmanàm>% manuþ . dàsa÷abde udàø dç÷yam .

#<dàsra># naø dasrau devate asya aõ . a÷vinãnakùatre .

#<dàha># puø daha--bhàve gha¤ . 1 bhasmãkaraõe %<dàha÷aktiriva kçùõavartmani>% raghuþ %<dàhàdårdhvama÷aucaü syàt yasyavaitàniko vidhiþ>% ÷uø taø smçtiþ . %<pàü÷uvarùe ni÷àü dàhe>% manuþ . ÷avadàhaprakàraþ chandogapari÷iùñe ukto yathà
     %<durbalaü snàpayitvà taü ÷uddhacelàbhisaüvçtam . dakùiõà÷irasaü bhåmau barhiùmatyàü nive÷ayet . vçtenàbhyaktamàplàvyaü suvastramupavãtinam . candanokùitasavàïga sumanobhirvibhåùayet . hiraõya÷akalànyasya kùitvà chidreùu saptasu . mukhyevyatha pidhàyaina nirhareyuþ sutàdayaþ . àmapàtre'nnamàdàya pretamagnipuraþsaram . eko'nugacchettasyàrdhamardhaü ùathyutsçjedbhavi . ardhamàdahanaü pràpta àsãnodakùiõàmukhaþ . savyaü jànvàcya ÷anakaiþ satilaü piõóadànavat>% . %<atha puttràdiràhçtya kuryàddàrucayaü mahat . bhåprade÷e ÷ucau de÷e pa÷càccityàdi lakùaõam . tatrottànaü nipàtyainaü dakùiõà÷irasaü såkhe . àjyapårõàü srucaü dadyàddakùiõàgraü nasi sruvam>% . ghçtàktasyàlpàvane vi÷epamàha varàhapuràõam %<dakùiõà÷irasaü kçtvà sacelantu ÷avaü tathà . tãrthasvàvàhanaü kçtvà snapanaü tatra kàrayet . gayàdãni ca tãrthàni ye ca puõyàþ ÷iloccayàþ . kurukùetra¤ca gaïgà¤ca yamunà¤ca saridvaràm . kau÷ikãü candrabhàgà¤ca sarvapàpapraõà÷inãm . bhadràvakà÷àü sarayåü gaõóakãü panasàü tathà . vaiõava¤ca varàha¤ca tãrthaü piõóàrakaü tathà . pçñhivyàü yàni tãrthàni saritaþ sàgaràüstathà . dhyàtvà tu manasà sarve kçtasnànaü gatàyuùam . devà÷càgnimukhàþ sarve gçhãtvà tu hutà÷anam . gçhãtvà pàõinà caiva mantrametamudãrayet>% . om %<kçtvà tu duùkçtaü karma jànatà vàpyajànatà . mçtyukàlava÷aü pràpya naraü pa¤catvamàgatam . dharmàdharmasamàyuktaü lobhamohasamàvçtam . daheyaü sarvagàtràõi divyàn lokàn sa gacchatu . evamuktvà tataþ ÷ãghraü kçtvà caiva pradakùiõam . jvalamànaü tathà vahniü ÷iraþsthàne pradàpayet . càturvarõyeùu saüsthànamevaü bhavati puttrike!>% . sàgnikadàhaprakàrastu nàràyaõa bhaññakçtàntyeùñipaddhatau dç÷yaþ . 2 kupitapittejadehasantàpabhede yathàha pittakopakàraõamuktvà vidàhilakùaõe bhàvapra %<vidàhi dravyamudgàramamlaü kuryàttathà tçùàm . hçdi dàha¤ca janayet pàkaïgacchati yacciràt>% . %<asiddhimatsu caiteùu dàhaþ parama iùyate>% . %<atidagdhe dàhapàkaràgasnàvàïgamardaklamapipàsàmårchàþ syurmaraõaü và . pàkànte ca galatàlvoùñha÷oùadàhasantàpàn janayati>% iti ca su÷ru0

#<dàhaka># triø dahati daha--õvula . 1 dàhakartari %<kùetrave÷ma vanagràmavivãtakhaladàhakaþ>% yàj¤aø striyàü ïãpi ata itvam . dàhikà %<÷aktiryathàgnau khalu dàhikà sthità>% brahmaø vaiø puø . 2 vahnau puø 3 citrake vçkùe ca 4 raktacitrakavçkùe puø ràjaniø . vahnau ca dàhikà ÷aktiratirikteti mãmàüsakàþ . tanmataü ca anumànacintàmaõau atirikta÷aktivàdaniràse utthàpya dåùitaü prasaïgàdatra diïmàtraü dar÷yate yathà
     syàdetat ã÷varavat kàryeõaiva ÷aktirapyanumãyate tathà hi yàdç÷àdeva karànalasaüyogàddàho jàyate tàdç÷àdeva sati pratibandhake na jàyate ato yadabhàvàt kàryàbhàvastadvahnyàdàvamyupeya tena vinà tadabhàvàt yattadbhàvànupapattervyatirekamukhena ÷aktisiddhiþ . na càdçùñavaiguõyaü dçùñasàïguõye tadabhàvàt tasya tadarthatvàt anyathà dçóhadaõóadvandvamapi cakraü na bhràmyeta . athàdçùñavilambàdapi vilambo yathà bandhyàstrãprayoge, paramàõukarmaõi, adhyayanatulyatve ekatra phalatàratamyamiti cenna adçùñavilambe hi na tannà÷ànutpàdau maõyapasàraõànupadaü dàhàbhàvaprasaïgàt . ki¤ca niyamato maõisadbhàve kàryàbhàvastadabhàve kàryamiti dçùñatvàt maõyàdyabhàva eva kàraõam anyathà kadàcit maõyàdyabhàve'pi tadabhàvànna kàryaü syàt bandhyà saüprayoge tu dçùñavyabhicàràdadçùñavilambàdeva vilambaþ . adçùña¤ca kvacit sàkùàjjanakam anyathà paramparayà hetu rapi na syàt . na ca samapraj¤ayoþ sama¤ca nirapavàdamabhyasyatorekapragalbhate nàpara iti dç÷yate . na ca sarvotpattimatàmadçùñaü nimittaü kàraõam agamyàgamanasàdhye sukhe tadabhàvàt tadvinà'dharmàt sukhaü syàt na dharmàt . etena sugamyàgamanàdutpàdyaü sukhamapyuktaü tathà càgamyàgamanakàraõatvena na sa dharmaþ ÷yenàpårvavanniùiddhaphalakatvenànarthatvàt . dàhapratikålàdçùñàdeva tadabhàva iti cenna tasyottejakàbhàvasahitamaõyajanyatva tatra dàhàrthino'pravçttiprasaïgàt tajjanyatve tatastadutpàdakàdeva dàhàbhàva iti niyamasyàdçùñena prathamopasthitãpajãvyatvàcca . patibandhakàbhàvahetutvasya tenàbhyupagamàt adçùñàt ÷aucàcamanàde÷ca sàdhàraõasyàtràpyanvayaþ syàt . a÷ucereva tadutpattau, ÷auca sati tadabhàvàpatteþ pratipakùasannidhàpakasya tattve, adçùñe sati maõyaprayoge'pi dàhànàpattiþ agrimakàla eva sannidhidar÷anena tadasiddhyabhàvàt . astu tarhyuttejakàbhàvasahakçtapratibandhakàbhàvasyànvayavyatirekàbhyàü hetutvam evaü ca kevalottejakasadbhàve ubhayasattye ubhayàbhàve ca vi÷iùñàbhàvo'numitohetuþ pratibandhakatva¤ca kàraõãbhåtàbhàvapratiyogitvaü tacca maõyàdyabhàvatvena, na tu patibandhakàbhàvatveneti nànyonyà÷rayaþ . evaü pratibandhakatvàbhimatamaõyàdãnàmabhàvakåñ eva kàraõaü tena saõisadbhàve maõyàdyabhàve'pi na kàryam . anatiriktàbhàvavàdimate ca vyavahàràrthaü tatsthànàbhiùiktasya hetutvam . na càbhàvã na kàraõaü, bhàvavadgràhakataulyàt . dçùña¤ca kuóyasaüyogàbhàvasya gatau, anupalambhasyàbhàvavij¤àne, vihitàkaraõasya pratyavàye, nirdoùatvasya vedapràmàõye janakatvamiti prà¤caþ . maivaü vi÷iùñaü hi nàrthàntaraü yena tadabhàvo'nugataþ syàt kintu vi÷eùaõavi÷eùyasambandhà iti teùàü pratyekàbhàvasya hetutve kvacit vi÷eùaõasyàbhàvaþ kvacit maõyabhàvaþ kvacidubhayaü kàraõamiti vyabhicàrànnaikamapi hetuþ syàt . syàdetat pratiyogibhedàdiva pratiyogitàvacchedakavi÷eùaõabhede'pyabhàvo bhidyate anyathà pçthivyàü pratyekaråpàbhàve'vagate'pi vàyau råpasaü÷ayo na syàt . eva¤ca yathà kevaladaõóasadbhàve, daõóapuruùasadbhàve, dvayàbhàve ca vi÷eùaõavi÷eùyobhayàbhàvaprayuktaþ kevalapuruùàbhàvo'bàdhitànugatavyavahàrabalàt pratãtisiddhaþ tathà vi÷eùyasya pratibandhakasyàbhàve vi÷eùaõasyottejakàbhàvasyàbhàve dvayàbhàve ca kevalapratibandhakàbhàvo vi÷eùyavi÷eùaõobhayàbhàvavyàpako'nugata eva dàhakàraõamastu . atha vi÷eùaõàdyabhàvàdeva kevalapuruùàbhàvavyavahàra eka÷aktimattvàditi cenna anugatavyavahàrasyànugataj¤ànasàdhyatvàt ÷akte÷càtãndriyatvàt . athottejakaprayogakàle maõeþ ko'bhàvaþ? na tàvat pràgdhvaüsàbhàvatu tayoþ pratiyogisamànakàlatvàt na ca ÷yàmo'yamàsãdityatra yathà ÷yàmadhvaüsaprayukta÷yàmaghañatvena pakvaghañasya dhvaüsaeva, tathottejakàbhàvadhvaüsaprayukta uttejakàbhàvatvena maõidhvaüsa eveti vàcyaü dhvaüsasyànantatve uttejakàpanaye'pi dàhaprasaïgàbhàvàt . nàpyatyantàbhàvaþ, tasya kàdàcitkatvàbhàvàditi cet yathà daõóopanayàpanayada÷àyàü kevalapuruùàbhàva utpàdavinà÷avàn abàdhitakevalapuruùàbhàvatadabhàvavyavahàrayorupapàdayitumanyathà'÷akyatvàt tathottejakopanayàpanaya÷çïkhalàyàü pratibandhakàbhàvo'pi tathaiva svãkaraõãyaþ tulya nyàyatvàt . yadi ca saüsargàbhàvatrayavaidharmyàttatra nàntarbhavati tadà turãya eva saüsargàbhàvo'stu na hi këptavi÷eùabàdhe sàmànyabàdho, vi÷eùàntaramàdàyàpi tasya sambhavàt anyathà këptànàdisaüsargàbhàvavaidharmyeõa dhvaüsã'pi na siddhyet vyavahàrànupapatti÷ca tulyaiba sã'yamasmàkaü sagotrakalaho na tu ÷aktivàdaþ . astu và dhvaüsaevàsau saüsargàbhàvavibhàge janyàbhàvatvena dhvaüsasya vibhajanàt na caivaü vinà÷avattvena pràgabhàva eva saþ paribhàùàyà aparyanuyojyatvàt . yadvà'tyantàbhàva pavàsau tasya nityatve'pi kàdàcitkapratãtikàryànudayau pratyàsattikàdàcitkatvàt pratyàsatti÷ca vi÷eùaõà bhàvo vi÷eùyàbhàva ubhayàbhàva÷ca tathaiva vi÷iùñàtyantàbhàvasattvàditi tanna yadi pratãtavi÷eùaõàvacchedena vidyamànasyaiva vi÷eùasya dhvaüsaþ syàt tadà kùaõaråpàtãtavi÷eùaõàvacchinnatvenaü pratikùaõaü ghañasya vinà÷aþ syàt iti kùaõabhaïgàpattiþ vidyamànasya vinaùñatve càpratãteþ ÷ikhà vinaùñà puruùo na vinaùña iti viparãtàbàdhita pratyayàcca na vi÷eùaõàbhàve'pi vi÷eùyadhvaüsaþ ÷yàmo'yamàsãt puruùa ityàdau savi÷eùaõe iti nyàyena vi÷eùyavati ÷yàmakaivalyadhvaüsa eva pratãyate dhvaüsasya dhvasànupapatteþ na vidyamànasya dhvaüsaþ . etenottejakasadbhàve satyuttejakàbhàvavi÷iùñamaõerutpannadhvaüsasya uttejakàpanayasamaye dhvaüso jàto'dhvasta÷ca saþ kàraõamiti na viphala uttejakàpanaya ityapàstaü, vidyamànadhvaüsasya dhva sàbhàvàt . na ca dhvaüsànyaþ saüsargàbhàvo vi÷iùñàbhàva iti vàcyam utpannàbhàvasya vi÷iùñapratyayahetutayà tato'pi vidyamànasya vinaùñatvapratyayàpatteþ . nàpi vi÷iùñàbhàvo'tyantàbhàvaþ . tathà hi sa eva kvacitvi÷eùaõàbhàvasahitaþ kvacidvi÷eùyàbhàvasahito dàhakàraõamiti ananugamastadavastha eva vi÷eùaõavi÷eùyàbhàvayoþ pratyàsattivyavacchedakànugatadharmàbhàvàt . atha vi÷iùñavirodhitva vi÷eùaõavi÷eùyàbhàvayoranugataü tadavacchedakamasti tayo÷ca sattva eva vi÷iùñàtyantàmàvasattvàditi cettarhi vi÷iùñavirodhitvenànugatena tayoreva vi÷iùñàbhàvatyena dàhavyavahàràdau janakatvamastu kçtaü tadupajãvinàtiriktavi÷iùñàbhàvena . athottejakakàle vidyamànàtyantàbhàvànuvçttàvapyuttejakàpanaye uttejakàbhàvavyaktiryà jàtà tadavacchinnamaõerabhàvo na tatreti tadà na kàryodayaþ tattaduttejakàbhàvavi÷iùñamaõerabhàvakåñasya janakatvàditi cenna tattaduttejakàbhàvànàmananugatatvenànugatavi÷iùñàbhàvavyavahàrànupapatteþ uttejakàbhàvatvenànugame'tiprasaïgaþ . atha vi÷eùyavi÷eùaõàbhàvayorvi÷iùñavirodhitvamanugataü kàraõatàvacchedakaü yatra tadanyataràbhàvastatra na vi÷iùñaü yatra vi÷iùñaü tatra na tayorabhàva iti sahànavasthànaniyamasya virodhasyànubhavasiddhatvàditi cenna sahànavasthànaniyamo na parasparaviraharåpatayà vi÷eùaõavi÷eùyàbhàvasya pratyekaü vi÷iùñàbhàvatayà tatpratyekàbhàvàbhàvasya vi÷iùñatvàpatteþ tathà ca vi÷eùyavi÷eùaõayoþ pratyekaü vi÷iùñatvàpatteþ tadabhàvasya tattvàt na cobhayàbhàva ubhayavi÷iùña evaü hyabhàvadvayaü vi÷iùñàbhàvo na tu pratyekabhàvaråpa iti pratyekàbhàvàdvi÷iùñavyavahàro na syàt . nàpi parasparavirahavyàyatvaü tadàkùepakatvaü và vi÷eùaõavi÷eùyàbhàvasya vi÷iùñàbhàvatvena tadavyàpyatvàt tadanàkùepakatvàcca amede tayãrabhàvàt . etenànyadapi vi÷iùñavyavahàravirodhitvàdinànugatatvamapàstaü kenàpyanugatena vi÷eùaõavi÷eùyàbhàvasya vi÷iùñàbhàvatve pratyekàbhàvasya vi÷iùñàbhàvatvena tadavyàpyatvàt tadanàkùepakatvàcca abhede tayorabhàvàt . vi÷eùaõavi÷eùyànyataramàtrasya vi÷iùñatvàpatteþ tadabhàvàbhàvasya tattvàdityuktatvàt tasmàdvi÷eyaõavi÷eùyàbhàvo vi÷eùaõàvacchinnavi÷eùyàbhàvo na vi÷iùñàbhàva iti .
     %<atrocyate vi÷eùaõavi÷eùyayoþ sambandhàdvi÷iùñavyavahàra iti tayoþ sambandhàbhàvàdvi÷iùñàbhàvavyavahàra iti ghañatadabhàvavyavahàràviva ghañasattvàsattvàbhyàm . na hi tayorasambandhe vi÷iùñavyavahàraþ . na ca tadabhàve sati na vi÷iùñàbhàvavyavahàraþ . yasya ca yatra sambandhaþ sa eva tatra tasya vai÷iùñyam sa ca sambandhàbhàvovi÷eùaõàbhàvàdvi÷eùyàbhàvàdubhayàbhàvàt sarvatràvi÷iùña ekasteùàü vyàpako'nugatavi÷iùñàbhàvavyavahàrakàraõam iha daõóã puruùo nàstãtyatra tathà dar÷anàt . ataeva daõóamàtrasadbhàve daõóapuruùasadbhàve ca kaibalyapuruùayoþ sambandhàbhàvaþ arvatràstãtyanugataþ kevalapuruùato vyavahàraþ . eva¤ca pratibandhakottejakàbhàvayoþ sambandhàbhàvo dàhakàraõaü sa ca pratibandhakàbhàve pratibandhakottejakasadbhàve ubhayàbhàve càsti sarvatra pratibandhakottejakàbhàvayoþ sambandho nàstãti pratiteþ . nanvevaü yatra pratibandhakottejakàbhàvau tatràpi dàhaþ syàt adhikaraõàbhàvayoratiriktasambandhàbhàvàditi cenna tadabhàve'pi svaråpasambandhàsyàbhàvàt sarvatra svaråpasambandhàdevàdhikaraõàbhàvayorvau÷aùñyapratãteþ tathàpi pratibandhakottejakàbhàvàveva svaråpasambandhaþ tayorabhàva÷ca pratibandhakàbhàva uttejaka¤ca dàhakàraõaü tathàcobhayàbhàve uttejakasattve para dàhaþ syàt uttejakavati ca pratibandhake dàho na syàditi cenna adhikaraõàbhàvàveva kharåpasambandhastayorghañabadbhåtalacatvarãyatadabhàvayorvi÷iùñapratyayajananayogyatvamasti ghañavati kadàpi ghañàbhàvapratyayànudayàt tadihàpi pratibandhakottejakàbhàvayorvi÷iùñapratyayajananayogyatvaü svaråpasambandhaþ, anyathottejakavati pratibandhake catvarãyottejakàbhàvavi÷iùñapratyayàpatteþ . tàdç÷asvaråpasambandhàbhàva÷ca pratibandhakàbhàve pratibandhakãttejakasadbhàve ubhayàbhàve càvi÷iùña eva . yadvà adaõóapuruùasyàbhàve daõóã puruùo na pratiyogã tasya daõóitvàbhàvàt kintu tadanyaþ, tasya càbhàve daõóisadbhàve'pi daõóamàtrasattve ubhayàsattve càvi÷iùña iti . tasmàt kevalapuruùàbhàvavyavahàro'nugataþ taduktaü na hi daõóini sati adaõóànàmanyeùàü nàbhàvaþ kintu daõóàbhàvasyaiveti yuktam anyathà tatrànyeùàmiti padasya vyarthatvàpatteþ . tathà kevalapratibandhakàbhàve uttejakasahakçtaþ pratibandhako na tu pratiyogã tasya kevalatvàbhàvàt kintu tadanyaþ, tadanyasya ca pratibandhakasyàbhàve uttejakasahitapratibandhakasattve uttejakamàtrasattve ubhayàsattve vi÷iùña iti nànanugamaþ uttejakàpanaye kevalapratibandhako'stãti na tadabhàva iti dàho na bhavati ! nanu na pratibandhakàbhàvaþ kàraõam ekadaõóànvaye ghañotpattivat pratipratibandhakasattve'pi tadanyapratibandhakàbhàve'pi kàryànudayàt na hi yàvatkàraõatàvacchedakàvacchinnaü tàvadanvaye'pi kàryamiti cenna pratibandhakàbhàvatveta na hetutvaü anyonyà÷rayàt kintu tattanmaõyàdyabhàvatvenetyuktatvàt tattve'pi và ghañe daõóasalilàdikapratibandhakàbhàvakåñahetutvàt . yadvà pratibandhakatàvacchinnapratiyogika eka evàbhàvaþ kàraõaü sa ca yàvadvi÷eùàbhàvaniyata iti na pratibandhakasattve'parapratibandhakàbhàve'pi kàryodayaþ pratibandhakasya ca saüsargàbhàvo hetuþ tena tatsattve tadanyonyàbhàve'pi na kàryam anvayavyatirekàbhyàü vyàptakàraõatvayorgrahe saüsargàbhàvasya tvayà'pi hetutvàïgãkàràt anyathà sàmagrãvyàpakayoþ sattve tadanyonyàbhàve ca kàryavyàpyàbhàvàpattau kàryakàraõayorvyàpyavyàpakabhàvàbhàve vyàghàtàt . ki¤ca tavàpi prativandhakàbhàve ÷aktirastãti tatsattve tadanyobhàvamàdàya ÷aktisattvaprasaïgaþ . na ca sa durvacaþ na và pràgabhàvatvàdinànanugamavyabhicàrau . pratiyogyadhikaraõayoþ saüsargamàropya yo niùedhaþ sa saüsargàbhàvaþ bhåtalaü ghañasaüsargo noyatra bhåtale ghañasaüsargasya saüsargo nàropyate kintu tàdàtmyam . vayantu bråmaþ yatra pratiyoginamadhikaraõe samàropya niùedhàgamaþ sa saüsargàbhàvaþ yatra càdhikaraõe pratiyogitàvacchedakamàropya niùedhàvagamaþ so'nyonyàbhàvaþ bhåtalaü na ghaña ityatra bhåtalasya ghañatvàvagamàt ghañatvameva ca ghañatàdàtmyam . àropasya hetutve kiü mànamiti cet mà bhåttàvadanyathà, idamiha, nedamityabàdhitavilakùaõavyavahàrasyaiva tatra mànatvàditi . nanu pratibandhakàtyantàbhàvo na hetuþ tasmin satyapi saüsargàbhàvàt na hi karàdau maõyatyantàbhàvaþ tatsaüyogàtyantàbhàvo và maõeþ svàvayavavçttitvàt saüyogasya càvyàpyavçttitvàt ataeva na tatpradhvaüsapràgabhàvau hetå tayoþ karàdàvavçtteþ guõakarmàde÷ca pratibandhakatvànàpatte÷ca tasya janyadharmànà÷rayatvena tatra tayorabhàvàt na cànyaþ saüsargàbhàvo'stãti cenna saüsargàvacchinnapratiyogikasyàbhàvavi÷eùasya pratibandhake'ntarbhàvàt na ca samayàvacchedena saüsargitayà atyantàbhàva eva tathaivànvayavyatirekàvadhàraõàt . athaivaü pràgabhàvapradhvaüsasthale samayavi÷eùàvacchinnàtyantàbhàvenaivopapattau na tayoþ siddhiþ atyantàbhàvohyavyàpyavçttiþ tasya caikatra bhàvàbhàve kvacidde÷o'vacchedakaþ kvacitkàla iti cenna tatra vidyamànatàvirodhitvenaiva kapàle na ghaña iti pratãtivailakùaõyàt natvevaü bhåtale ghañàbhàvapratãtiþ . anye tu bhaviùyati ghaño ghaño naùña iti vilakùaõapratãtyà atyantàbhàvenaikena samayituma÷akyatvàt anya evàyaü saüsargàbhàva ityapyàhuþ . etena vi÷eùaõàbhàvavi÷eùyabhàvatadubhayàbhàvavañitasàmagrãtrayamevàstu hetuþ dàhe ca jàtitrayakalpanamiti pratyuktaü anugatahetusattvàt óhyahavaijàtyamya yàgyànupalabdhibàdhitatvàt vyaktiyogyataiva jàtiyàgyatve mànaü yogye'yogyajàtyabhàvàt . nanu praharamà dahetyàdau sàvadhimantrapàñhe mantravinà÷e dàhaþ syàt na ca sakalpaviùayakàlavi÷eùa eva tatra pratibandhakaþ saükalpanà÷asamayasya svato'vi÷eùàt . na ca mantrapàñhajanitamadçùñameva tatra pratibandhaka tatkàladàhàpràptikaphala nà÷yatbenàgre dàhàpratibandhàditi vàcyaü pratibandhakasyàvihitatvenàniùiddhatvenàdçùñàjanakatvàt . tadàcàrasyàvigotatvena ÷rutyàdyanubhàvakatvàditi cet maivam udde÷yaj¤ànàhitasaüskàraviùayakàlasya prativandhakatvàt pratibandhamakuvatàmapratibandhakatvàt na ÷aktimanapakurvatàü mantràdãnàü pratibandhakatvamataþ ÷aktisiddhiþ . na ca kàryànutpàda eva pratibandhaþ tajjanakameva pratibandhakamiti vàcyaü kàryànutpàdo hi tatra na pràgabhàvo na và taduttarakàla saüsargaþ tasya mantràdyajanyatvàt iti cenna mantradãkùàprativandhakatvàt tatprayoktàrastu pratibandhakàþ te ca ki¤citkarà eva mantràdau kàryakàraõopacàràt svàrthikaphalapratyayàt và tathà vyapade÷aþ . pratibandhaka÷ca sàmagrãvirahaþ mantràdyabhàbaghañitasàmagrãvirahaþ sa ca mantràdireva tadabhàvàbhàvasya tattvàt . navyàstu pratibandhakàbhàvo na kàraõaü na và ÷aktiþ, kintu tattatkàlãnadàhavi÷epaü prati tattatkàlaprativandhãttaravahneþ kàraõatvamiti pratibandhakàbhàvaþ kàraõatàvacchedako na tu kàraõaü daõóatvavat àkà÷àdyekavyaktike na yathà kàraõatvaü kvacit pratibandhe 'pyanyatra ÷abdotpatteþ kintu bheryàdestathà kàraõatvamiti tatpratibandhe ÷abdotpattirnetyàhuþ . tanna vahnipratibandhakàbhàvayoranvayavyatirekataulyenobhayasyàpi kàraõatvàt natvekamavacchedakakaü vinigamakàbhàvàt . ki¤ca yasmin satyapi yadabhàvàt kàryàbhàvastasya kàraõatvamàyàti na tu tadavacchedakatvaü na hi kàrpye'yogavyavacchedaþ kàraõatvaü kintu niyatapårvasattvaü tacca sahakàrivirahaprayuktakàryàbhàve'pyakùatam . anyathà cakrasahitadaõóatvena kàraõatve sahakàryucchedaþ . yasya yaddharmamavagatyaiva niyatapårvavartitvamavagamyate tadavacchedakaü daõóatvamiva . sahakàrã tu na tathà . nanu mà bhåt arthàpattiþ ÷aktau mànamanumànantu syàt . tathàhi sthiro'vayavã janakada÷àvi÷iùñabahnirajanakada÷àvyàvçttabhàvabhåtadharmavàn janakatvàt kuõñhakuñhàràttãkùõakuñhàravat dàhyàsaüyuktavahnerdàhyasaüyuktavahnitvàdeþ pratibandhakasattvaü saüyogàderajanakada÷àvyàvçttatvena tadatiriktàtãndriyabhàvabhåtadharmasiddhiþ . yadyapi ÷akterbhàvahetutpena nàjanakada÷àvyàvçttatvaü tathàpyuktavi÷iùñàyà mukhyatvam yadvà dharme'tãndriyatvaü vi÷eùaõaü na ca dçùñàntàsiddhiþ tulyadhàratve'pi lauhavi÷eùaghañitakuñhàre vilakùaõacchidàkriyàråpakàryabadyàdatãndriyatvasiddheø . atha và tathàbhåta eva vahniþ kàryànukålavi÷iùñàtãndriyadharmasamavàyã janakatvàt àtmavat . atãndriyatva¤ca yadyapi na sàkùàtkàràviùayatvaü anityasàkùàtkàràviùayatvaü yogajadharmajanyasàkùàtkàraviùayatvaü và paraü svaü và pratyasiddheþ sayogàdipa¤cakajanyaj¤ànàviùayatvamaindriyakàõàmapi . tathàpi saüyogàdyanyatarapratyàsattijanyasàkùàtkàràviùayatvamubhayavàdisiddham anyataracca tadanyànyatvaü na càbhàvàtãndriyatvaü tasyàsiddheþ . na ca vahnau sthitisthàpakenàrthàntaraü tatra tadabhàvàt kriyàyà vegenàdçùñavadàtmasaüyoge và utpatteþ, nacàtmatvaü nityatvaü vopàdhiþ spar÷aikatvàdimati dvyaõuke sàdhyàvyàpakatvàt yadvà piõóãbhåtovahniþ dàhànukålàtãndriyabhàvabhåtadharmavàn dàhajanakatvàt àtmavat . nacàrthatvamupàdhiþ adçùñasya dàhànukålatvenàdçùñasàdhyàvyàpakatvàt . atha và karavahnisaüyogaþ kàryànukålàtãndriyadharmasamavàyã janakatvàt àtmavat dvyaõukavacca . na càtmatvaü dravyatvaü vãpàdhiþ dvyaõukaikatvaspar÷àdau sàdhyàvyàüpakatvàt . yadvà pratibandhakada÷àyàü pratyakùasakaladàhahetusamavahitodàhàjanakovahnirjanakada÷àvçttikàryànukålabhàvabhåtadharma÷ånyaþ ajanakatvàt tãkùõàt kuõñhavat yadvà tathàbhåtovahniþ dàhajanakada÷àvçttidàhànukålabhàvabhåtadharma÷ånyaþ dàhàjanakatvàt dàhyàsaüyuktavahnivat anukålatva¤ca kàryàbhàvavyàpyàbhàvapratiyogitva kàraõatadavacchedakasàdhàraõaü dçóadaõóatvena kàraõatvadçóhatvàbhàvàdapi kàryàbhàvadar÷anàditi . ucyate . sàdhyaü vinàpyubhayasiddhapratibandhakàbhàvàdeva janakatvàdihetusambhavàt vipakùabàdhakàbhàvenànumànànàmaprayojakatvaü yadi ca sahacàradar÷anavyabhicàràdar÷anopàdhyanupalambhamàtràdeva vyàptigrahastadà ÷aktisiddhyanantaraü tenaiva hetunà ÷aktyatiriktatvàkùepeõa ÷aktyatiriktadàhànukålàtãndriyadharmamiddhiþ evaü tattadatiriktatvasya prakùepàttenaiva hetunà'nantatàdç÷adharmasiddhiprasaïgaþ . dvitãyàditàdç÷adharmaü vinàpi prathamànumita÷aktyaiva janakatvàdyupapatteþ na tàdç÷ànantasiddhiriti cet hantaivaü ÷aktiü vinàpi tadarthasiddheþ kiü ÷aktyà . yattvã÷varànantyavanna ÷aktyànantyamityuktaü tadabodhàt kàryamàtre hi kartçtvena kàraõatvaü natvã÷varatvena dvikartçkatvàdinà và gauravàt ghañe tvàrthaþ samàjaþ . eva¤ca janakada÷àvyàvçttatvenaiva prayojakatvaü na tu bhàvabhåtatveneti gauravàt . api ca bhàvakàryamàtrasya samavàyikàraõajanyatvena ÷akterapi tathàtvàt ÷aktyanukålà ÷aktiraparà samavàyikàraõe mantavyà evaü sàpi samavàyikvàraõajanye'pi tadanukåla÷aktisvãkàre ÷aktyanavasthà . ki¤ca prathamànumàne janakatva na svaråpayogyatvaü vahnau kuñhàre ca tadabhàvàt kintu kàryànupadhànaü tathà ca tadupadhànada÷àyàmapi vahnau ÷aktiþ kuñhàre taikùõyamiti bàdhodçùñàntàsiddhi÷ca . lauhavi÷eùàõàmeva sàti÷ayacchidàjanakatvamatonàtãndriyataikùõyasiddhiþ . agnimacaturùu bahirindriyàpratyakùatvamupàdhiþ tulyayogakùematve'pi sandigdhopàdhitvena dåùakatvàt . apica janakatvasya kevalànvayitvena vyatirekàprasiddhyà nànvayavyatirekã na ca janakatvàbhàvasya ÷aktàveva prasiddhiþ anyonyà÷rayàt na ca guruvacanaparamparàtaeva vàkyàrthatayà tatmiddhiþ anvaye siddhàrthasyàpramàõatvàt . na ca paràrdhasaükhyàyàü sàdhyajanakatvavyatirekayoþ prasiddhiþ apratyakùàyàþ ÷abdaikavedyàyàstasyàþ pratyakùeõa sàdhyahetuvyatirekayorgrahãtuma÷akyatvàt . etena paõóàpårbe'pi tatprasiddhirapàstà . syàdetat tçõàraõimaõãnàü vahnau kàraõatvàdeka÷aktimattvamukheyamekatà ekajàtãyakàrye ekajàtãyakaraõatvanipyabhàt . vahnyavàntarajàtãye teùàü pratyekaü kàraõatvamiti cenna vahnijàtãyatvasyàkasmikatàpatteþ kàraõagataikaråpamapahàya kàryagatabahutararåpakalpane gauravàt tçõàraõimaõiprabhavavahnitvàvàntarajàteranupalabdhibàdhitatvàcca . yatra ca tattadindhanaprayojyaü pradãpadàrudahanàdau vaijàtyamanubhåyate tatra kàraõe tveka÷aktisattvamapi nàsti, ki¤ca gomayavç÷cikaprabhavavç÷cikàdiùu vaijàtyakalpane tatprabhavavç÷cike'pi vaijàtyaü kalpyam evaü tatprabhavatvaü tatprabhaveùvapãti vaijàtyànantyaü vijàtãyakàraõànàü vijàtãyakàryajanakatvaniyamàt . na ca tayornaiko vç÷ciko buddhivyapade÷ayoravi÷eùàt . yadi vijàtãyeùvekakàryà ÷aktiþ samaveyàt na kàryavi÷eùàt kàraõavi÷eùaþ tadabhàvàttadabhàvaþ kvàpyanumãyeta tadabhàve'pi tajjàti÷aktimato'nyasmàdapi tattvàpattisambhavàditi cet vahnivç÷cikàdàvevametanniråpitaniyatavahnyàdikàraõatve dhåmàdau kuto na tadanumànam anyathà kàryavaijàtye'pi tçõasya vahnivi÷eùa iva vahnitvena dhåmavi÷eùa eva kàraõatvaü na tu dhåmamàtre tçõàdiprabhavatvagrahànantaraü vahnyavàntarajàtigrahavat vahni--tadanyajanyatvaj¤ànànantaraü dhåmàvàntarajàtigraho bhaviùyatãtyapyà÷aïkyeta . bàdhakaü vinà dhåmatvena vahnikàryateti cettarhi bàdhakaü vinà dhåmaü prati vahnitvena kàraõatetyapi tulyam . yattu tçõatvena kàraõatvagrahasyopajãvyatvàttadrakùàrthaü vahnau jàtivi÷eùa eva kalpyate iti tanna vahnitvena kàryatvagrahàttadrakùàrthaü tçõàdau ÷aktikalpanaucityàt . yathà cànvayavyatirekàbhyàü tçõaphutkàrayoþ parasparasahakàritvaü tathaiva tacchaktyorapi parasparasahakàritvena vahnyanukålatvaü tathaiva kàryadar÷anàta evaü tçõàraõimaõiphutkàranirmanthanataraõikiraõànà vahnyanukåla÷aktimattvena kàraõatve'pi phutkàreõa tçõàdeva, nirmanyanenàraõereva pratiphalitataraõikiraõairmaõerevàgnyutpattiþ na tu maõiphutkàràdibhyo, maõiphutkàra÷aktyoþ parasparasahakàritvavirahàt . yattu tçõaphutkàràdistomatraye vi÷iùñe ÷aktiriti tanna tçõatvena grahãtakàraõatàbhaïgaprasaïgàditi . ucyate . tçõàraõi maõiphutkàràdivyaktãnàmànantyena prativyakti bhàvahetujànanta÷aktisvãkàre gauravaü tàvadanantavyaktijanyàvàntaravahnivyaktiùu jàtitrayakalpane làghavamiti tadeva kalpyate na ca jàtau yogyànupalabdhivàdhaþ gomayaprabhavavç÷cikaprabhavavç÷cikayorvà pàñalatvakapilatvavyaïgyavaijàtyasya pratyakùasiddhatvàt tçõajanyanànàvahniùu tçõajanyatvaj¤ànànantaraü maõijanyavyàvçttyà'nugatabuddhirasti . jàtiviùayà tçõajanyatvenopàdhinà'sàviti cenna bàdhakaü vinànugatabuddhestadvyaïgyajàtiviùayatvaniyamàt na ca . gomayavç÷cikaprabhavavç÷cikajàtiparamparàyàmananugatajàtyàpattiþ gomayajanyavç÷cika--prabhavatvajàteþ sattvàt vahnimàtre ca dàhaspar÷avànavayavaþ tatsaüyogaþ sevanàdi÷ca kàraõàni na tu tçõàdikaü vinàpi, tadutpattiprasaïgaþ vi÷eùasàmagrãmàdàyaiva sà, sàdhyasàmagryàjanakatvàt . nanu tçõàraõimaõãnàü vahnau kàraõatvagrahe ÷aktivaijàtyayoranyatarakalpanaü tadgraha÷ca nànvayavyarirekàbhyàü vyabhicàràt . athàraõimaõyabhàvavati stomavi÷eùe tçõaü vinà vahnivyatirekaþ tçõànvayavahnirityanvayavyatirekàbhyàü tatraiva stome taditarahetusakalasamavadhàne tçõànvaye'va÷yaü vahniriti niyatànvayena ràsabhàdivyàvçttena tçõàdikàraõatvagraha iti cenna tçõaü vinàpi vahniriti j¤àne sati niyatapårvavartitvasya kàraõasyagrahãtuma÷akyatvàt . tçõàjanyevahnau maõeþ kàraõatvagraha iti cet vyabhicàreõa vahnau tçõajanyatvàgrahe tadajanyatvasyàpyagrahàt vahnimàtrasyaiva upajanyatvàcca . na ca maõyajanyatvena tçõajanyatvagraha iti, anyo'nyà÷rayàt . yattu yatra kàraõatàgràhakaü nàsti tatra vyabhicàrastadgrahaparipandhãti tanna avàdhitaniyatapårvavartitàbhàvagrahe tadgrahasyàsambhavàt abhàvapramàyàü bhàvaj¤ànànudayàdati ucyate uktagràhakairvahniüniùñhakàryatàniråpitakàraõatàvacchedakaråpavattvaü tçõasya tçõaniùñhaniråpitakàryatàvacchedakaråpavattvaü vahnervà'kàryakàraõavyàvçttaü paricchidyate . na tu tçõatvena kàraõatvaü vahnitvena và kàryatvaü taccobhayathàpi sambhavati vahnitvena kàryatayà tadanukåla÷aktimattvena tçõàdãnàü kàraõatayà vahnitvàvàntarajàtivi÷eùeõa kàryatayà và atra ca vinigamakamuktameva . atha tçõàraõimaõãnàmabhàvatrayeõa kàryamityanvayavyatirekàbhyàm abhàvatrayàbhàvatvena tçõàdãnàü kàraõatthamiti na vyabhicàraþ abhàvàbhàvatvasya bhàvaparyavasannatvàditi cet abhàvatrayàõàmabhàvaþ kiü tçõadipratyekavyàpake'pyeka eva uta tçõàdi pratyekameva . àdye'bhàvasya kàraõatvamiti kimàyàtaü tçõàdikàraõatve, dvitãye tçõasya nàraõimaõyabhàvàbhàvatvaü bhàvàbhàvatvatadubhayàpatteþ . etenàbhàvatraye kàryaü na tadabhàve kàryamityanvayavyatirekàbhyàü tçõàdipratyekasya kàraõatvagraha iti paràstam>% .

#<dàhakàùñha># naø dàhasya dàhàrthaü kàùñhamasya . dàhàguruõi gandhadravyabhede ràjaniø .

#<dàhaghna># naø dàhaü hanti hana--ñak . dehadàhanà÷ake auùadhàdibhede tacca caknadaø uktaü yathà .
     %<÷atadhautaghçtàbhyaktaü dihyàdvà yavasaktubhiþ . kolàmalakayuktairvà dhànyàmlairapi buddhimàn . chàdayet tasya sarvàïgamàranàlàrdravàsasà . làmajjenàtha ÷uktena candanenànulepayet . candanàmbukaõàsyanditàlavçntopavãjitaþ . supyàddàhàrdito'mbhojakadalãdalasastare . pariùekàvagàheùu vyajanànà¤ca sevane . ÷asyate ÷i÷iraü toyaü tçùõàdàhopa÷àntaye . kùãraiþ kùãrikaùàyai÷ca su÷ãtai÷candanànvitaiþ . antardàhaü pra÷amayedetai÷cànyai÷ca ÷ãtalaiþ . ku÷àdi÷àlaparõãbhirjãvakàdyena sàdhitam . tailaü ghçtaü và dàhaghnaü vàtapittavinà÷anam . phalinãlodhrasevyàmbuhemapatraü kuñannañam . kàlãyakarasopetaü dàhe ÷astaü pralepanam . hrãverapadmako÷ãracandanakùodavàriõà . saüpårõàmavagàheta droõãü dàhàrdito naraþ>% .

#<dàhajvara># puø dàhapradhàno jvaraþ . dehajvàlàvi÷eùaråpadàhakàrake jvarabhede %<pãtaü vç÷cikamålantu paryuùita jalena vai . sàrdraü vinà÷ayeddàhajvara¤ca parame÷vara .>% gàruóe 193 aø .

@<[Page 3571a]>@
#<dàhanàguru># naø dàhanasya dàhanàya aguru . dàhàguruõi gandhadravyabhede ràjaniø .

#<dàhamaya># triø dàhena pracuraþ dàhapradhàne jvaràdau . %<tatra dàhamayatve bhåmãcchàdayaþ>% sàø daø .

#<dàhasara># puø dàhàrthaü sriyate'sau sç--àdhàre ap . ÷ma÷àne trikàø .

#<dàhaharaõa># naø dàho hriyate'nena ha--lyuñ õic--kartari lyu và . 1 vãraõamåle (veõàramåla) ÷abdacaø . 2 dàhanà÷ake tri0

#<dàhàguru># naø dàhasya dàhàrthamaguru . svanàmakhyàte gandhadravyabhede ràjaniø . tatkàùñhasya dàhenaiva gandhotpàdanàt tasya tathàtvam .

#<dàhina># triø dahati daha--õini . dàhake %<agàradàhã garadaþ>% manuþ . striyàü ïãp .

#<dàhuka># triø daha--bàø uka¤ . dàhake %<nàsyàgnirdàhuko . bhavatãti vij¤àyate>% à÷vaø gçø 2 . 8 . 10

#<dàhya># triø daha--karmaõi õyat . 1 dahanãye dagdhavye 2 dàhàrhe ca . %<acchedyo'yamadàhyo'yamakledyo'÷oùya eva ca>% gãtà

#<dikka># puø dikùu kàyate kai--ka . viü÷ativarùavayaske kari÷àvake karabhe ÷abdaraø .

#<dikkanyà># strã di÷a eva kanyàþ . 1 digråpakanyàyàm . %<dikkanyàbhiþ pavanacamarairvãjyamànaþ>% bhàrataratnam . di÷a eva kanyàþ brahmakanyàþ . vrahmaõaþ kanyàråpàyàü di÷i tàsàü brahmakanyàtvenotapattikathà varàhapuø yathà %<÷çõu ràjannavahitaþ prajàpàla! kathàmimàm . yathà di÷aþ samutpannàþ ÷rãtrebhyaþ pçthivãpate! . brahmaõaþ sçjataþ sçùñimàdisarge samutthite . cintàbhånmahatã ko me prajàþ sçùñiü kariùyati . evaü cintayatastasya avakà÷aü dhrajatviha . pràdurbabhuvuþ ÷rotrebhyo da÷a kanyà mahàprabhàþ . pårvà ca dakùiõà caiva pratãcã cottarà tathà . årdhàdha eva ùaõmukhyàþ kanyà hyàsaüstadà nçpa! . tàsàü madhye catasrastu kanyàþ parama÷obhanàþ . yàþ pa÷yantyo mahàbhàgà gàmbhãryeõa samanvitàþ . tà åcuþ praõayàddevaü prajàüpatimakalmaùam . avakà÷antu no dehi devadeva! prajàpate! . yatra tiùñhàmahe sarvà bhartçbhiþ sahitàþ sukham . pataya÷ca mahàbhàga! dehiü no'vyaktasambhava! . brahmovàca brahmàõóametat su÷roõyaþ! ÷atakoñipravistaram . vasyànte svecchayà tuùñà uùyatàü mà vilambatha . bhartéü÷ca vaþ prayacchàmi sçùñvà råpasvino'naghàþ! . yatheùñaü gamyatàü de÷o yasyà yo rocate'dhanà . evamuktà÷ca tàþ sarvà yatheùñaü prayayustadà . brahmà sasarja tårõaü tàn lokapàlàn mahàbalàn . dçùñvà tu lokapàlàüstu tàþ kanyàþ punaràhvayan . vivàhaü kàrayàmàsa brahmà lokapitàmahaþ . ekàmindràya sa pràdàdagnaye'nyàü yamàya ca . nirçtàya ca devàya varuõàya mahàtmane . vàyave dhanade÷àya ã÷ànàya ca suvrataþ . årdhvaü svayamadhiùñhàya ÷eùàyàdho vyavasthitàm . evaü dattvà punarvrahmà tithiü pràdàt di÷àü punaþ . da÷amãü bhartçnàmnastu ardhanàmnoddharan prabhuþ . tataþ prabhçti tà devyaþ sendràdyàþ parikãrtitàþ>% .

#<dikkara># puø . di÷aü strãmukhadaü÷anaü karoti kç--ñac . 1 yåni trikàø 2 ÷ive ca dikkaravàsinã÷abde dç÷yam .

#<dikkaravàsinã># strã dikvare ÷ive vàsinã . devãbhede %<evaü dikkaravàsinyàþ kathitaþ pårvavat kramaþ . yaü ÷rutvà nà÷ubhaü ki¤cidàpnoti ÷ravaõe rataþ . dikkarastaruõaþ proktastathà ÷ambhu÷ca dikkaraþ . tasminnadhyuùità devã tasmàddikkaravàsinã>% kàlikàø puø 82 aø .

#<dikkarikà># strã 1 nadãvi÷eùe . tat và %<asti nàñaka÷aile tu saro mànasasannibham . yatra sàrdhaü ÷ailaputryà jalakrãóàü sadà haraþ . kurute nara÷àrdåla! svarõapaïkaja÷obhite . tasya pa÷cànmadhyapårvabhàgebhya÷ca sarittrayam . avatãrõaü prayàtyeva dakùiõaü sàgaraü prati . tasya pa÷cima bhàge tu nadã dikkarikàhvayà . diggajakùetrasaüjàtà tena dikkarikà smçtà>% kàliø puø 82 aø . dik dantadaü÷anaü karikà nakhakùatarekhà ca yasyàþ . 2 yuvatyàü strã dikkarin÷abde udàø .

#<dikkarin># puø dikùu sthitaþ karã . airàvtàdau diggaje %<pariõatadikkarikàstañãrbibharti>% màghaþ . te ca pårvàdikrameõa sthitàþ amare dar÷itàþ yathà %<airàvataþ puõóarãko vàmanaþ kumudo'¤janaþ . puùpadantaþ sàrvabhaubhaþ supratãka÷ca diggajàþ>% . dikùu sthitàþ gajàþ diggajàþ ityarthaþ . tatstriyàü strã ïãp . teùàü krameõa striya÷ca %<kariõyo'bhramukapilàpiïgalànupamàþ kramàt . tàmrakarõã ÷ubhradantã càïganà cà¤janàvatã>% amaroktàþ .

#<dikkarã># strã %<dig daùñe vartulàkàre karikà nakharekhikà>% vaijayantyukteþ di÷aþ vartulàkàrà dantakùatabhedà karã ca nakhakùatabhedà yasyàþ saüj¤àtvàt na kap, dikkaraþ yuvà tataþ %<vayasi acarame>% vàø taruõavayovàcitvàt striyàü ïãù và . 2 yuvatyàü striyàm hemacaø .

@<[Page 3572a]>@
#<dikpati># puø 6 taø . di÷àü patyau 1 indràdau dikkanyà ÷abde dç÷yam . %<pavanodikpatirbhauma àkà÷aþ khacaràmaràþ>% saükalpapràrambhamantraþ %<vitarasi dikùu raõe dikpatikamanãyam>% gãtagoø . %<såryaþ somaþ kùamàputraþ saiühikeyaþ ÷aniþ ÷a÷ã sãmyastrida÷amantrã ca pårvàdidigadhã÷varàþ>% ityukteùu 2 såryàdigraheùu .

#<dikpàla># puø di÷aü pàlayati pàli--aõ upaø saø . dikpatau indràdau %<tràrcayanti vidhinà dikpàlàü÷caiva karmiõaþ>% padmapuø . kalasa÷abde 1781 pçø udàø .

#<dik÷abda># puø di÷i dçùñaþ ÷abdaþ . digvàcaka÷abde pårvàparàdau tasya de÷akàlàdiparatve'pi bhåtapårvaü gatyà digvàcakatvàttathàtvam %<anyàràditarartedik÷abdà¤cåttarapadàjàhiyukte>% pàø %<di÷i dçùñaþ ÷abdo dik÷abdaþ tena samprati de÷akàlavçttinà yoge'pi bhavati>% siø kauø .

#<dik÷åla># naø di÷i digbhede gatau ÷ålamiva . pràcyàdidikùu gamane niùiddhavàrabhede . %<÷ukràdityadine na vàruõadi÷aü na j¤e kuje cottaràü mandendvo÷ca dine na ÷akrakakubhaü yàmyàü gurau na vrajet . ÷ålànãti vilaïghà yànti manujà ye vittalàbhà÷ayà bhraùñà÷àþ punaràpatanti yadi te ÷akreõa tulyà api>% jyotiþsàrasaügrahaþ . keùà¤cinmate %<baudhe gurau dakùiõàm . ã÷àne jvalane cãva nairçte màrute tathà . na gantavyaü suràcàrye pratãcyàü ravi÷ukrayoþ>% iti

#<diksàdhana># naø di÷aþ sàdhyante j¤ànàrtham anena . digj¤àna sàdhane upàyabhede tacca kuõóàrke dar÷itaü yathà %<nçpàïgulaiþ saümitakarkañena såtreõa và vçttavaraü vilikhya . ravyaïgulaü ÷aïkumamuùya madhye nive÷ayet khàkùi mitàïgulãbhiþ . caturmitàbhi÷ca çjåttamàbhiþ saüspçùña÷ãrùaü tu ÷alàkikàbhiþ . tacchaïkubhà yatra vi÷edapeyàdvçtte kramàt sto varuõendrakàùñhe>% nçpàïgalaiþ parimitena karkañena såtreõa và vçttaü vilikhya tanmadhye dvàda÷àïgulaü dçóasåcyagraü sthàpayet kãdç÷aü viü÷atyaïgulamitàbhi÷catasçbhiþ çjubhiþ samànàbhiþ ÷alàkàmiþ kalpitacaturdiggatavçttasthàbhiþ saüspçùñamastakam evaü ÷aïkusamatvaü sàdhayitvà tàdç÷asya ÷aïko÷chàyà pårvàhõe yatra yasmin prade÷e vçtte pravi÷ati yatra vàparàhõe vçttàdbahirapaiti tatra cihnayoþ kramàt pratãcã pràcã ca bhavata iti atra digaj¤àna÷abde vakùyamàõam vçtte'mbhaþ susamãkçtakùitigate ityàdi siø ÷iø vàkyaü pramàõam . tatra asàrdha÷lokasyopapattiþ gramiø uktà yathà %<doþkoñyornàma bhedo na svaråpabheda iti doþkoñivargayogapada karõaþ 10 vçttaparidhispçùñadigantàcchaïkvagraü yàvannãyamànà÷catasraþ ÷alàkàþ karõà bhavanti same de÷e ÷aïkuü nikhàya ÷aïku samitayà rajjvà maõóalaü parilikhya yatra ÷aïkvagrachàyà patati sà pràcãti>% atra ÷aïkusaümitayetyupalakùaõaü tenàdhikayàpi rajjvà vçttaü kàryam . anyathà yatràkùabhà ùaóaïgulà tatra dhanuþsaükràntau dvàda÷àïgula÷aïko÷chàyàprave÷astàdç÷e vçtte na syàdeva tasmàdasmàbhiþ ùoóa÷àïgulasåtreõa vçttaü kàritaü tathà vçtte kçte làghavaü caikenaiva vçttena ÷aïkusamatvamàdhanaü diksàdhanaü ca sidhyati . ataeva ràmavàjapeyã %<÷aïkumànàdhike vyàsadale vçtte vi÷edyadi>% ityàha evaü sthålapràcãsàghanaü kçtvà såkùmamapi ÷àlinyàha . %<karke kãñe gomçge yåkayà sà dvàbhyàü càlpà siühakumbhàttrike'pi . yàü vai kàùñhàü bhànumàn yàti tasyàü càlpà dvandve kàrmuke càlanaü na .>% sà pràcã karke karkasaükràntau kãñe vç÷cikasaükràntau vçùabhamakarasaükràntau ekayà yåkayà càlpà såryasyàyanava÷àt uttaràyaõe uttarataþ dakùiõàyane dakùiõataþ evaü siühakumbhàttrike siühakanyàtulàsaükràntau kumbhamãnameùasaükràntau ca dvàbhyàü yåkàbhyàü càlanãyà ayanava÷àt mithunadhanuþsaükràntau càlanaü nàstãti evaü pràcãsàdhanaü kçtvàthottaradakùiõayoþ sàdhanaü ÷àlinyàha %<rajjvuü dvighnàü madhyacihnàü sapà÷àü pràcãü ÷aïkau pa÷cime càpi dattvà . karùeddhãmàn dakùiõe cottare ca taccihne syàddakùiõàcottarà dik>% . kuõóamaõóapayoryàvàn vistàrastaddviguõakçtamadhyàïkàdubhayataþ pà÷avatã rajjvurnyasyà tàü pràcã pracãcyordatta÷aïkvorvinyaset tato madhyàïke dhçtyà rajjvuüdakùiõe uttare càkarùet vidvàn, karùàïke dakùiõà uttarà ca syàditi atra spaùñaiva yuktiriti . atha ràtrau diksàdhanãpàyaü vasantamàülikayàha %<ni÷i và ÷ravaõodaye digaindrã gurubhasyodayane'tha vahnibhasya . ÷aravardhakivàyubhàntaràle'pyamutaþ sàdhaya pårvavacca yàmyàm>% athavà ràtrau ÷ravaõasyodaye pràcã atha và puùpasyodaye pràcã athavà kçttikodaye pràcã atha ÷aravardhakistvaùñà vàyustayorbhe citràsvàtyau tayorantaràle pràcã . amutaþ pràcãtaþ pårbavat pårvoktena tathà yàmyàü dakùiõàdi÷aü sàdhayediti %<kçttikà ÷ravaõaþ puùya÷citràsvàtyor÷adantaram . etat pràcyà di÷o råpaü yugamàtrodite puraþ>% iti . atha citràsvàtyoryadantare pràcotyuktaü tanmadhyasya durvij¤eyatvàttadupàyamanaùñubhàha %<citràü viddhvaikayà svàtãmanyayàpi ÷alàkayà . tiryaksthàntaracihnàt tu dvimåle'nyà sphuñendradik . ekayà çjvà ÷alàkayà citràü viddhvà anyayà tàdç÷aiva ÷alàkayà svàtãü viddhvàtayoþ ÷alàkayorupàgraü dakùiõottarà madhyàïkàt dvitãyàü ÷alàkàü samatayà dadyàt prathamadvitãyayoþ ÷alàkayormålam ekãkçtya tçtãyàü madhyàïkàdubhayasaüpàtaü yàvaccaturthã ÷alàkàü prànte rajjvuprotalambadvayavatãü pårvàparàyatàü dadyàt yatra lambakau bhåmyàü patitau tatràïkayoþ pårvàparasåtradànàt spaùñà pràcãtyatra spaùñà yuktiriti . atha prakàràntareõa laghåpàyenodãcãsàdhanamàha, dinamànadale saptàïgulacchàyàgrato hi yat . ÷aïkumåle nãyamàgaü såtraü syàduttarà di÷à>% . tithipatràdgaõitàdvà dinamànametàvaditi j¤àtvà tato ghañikàdinàü j¤àte dinàrdhe madhyàhne saptàïgula÷aïkoryatra chàyàgraü lagati tasmàcchaïkumålaü yàvannãyamànaü såtraü dakùiõottarasåtramiti atha và saptàïgula÷aïkorgaõitàgatamàdhyàhnikachàyàtulyà tasyaiva chàyà yadà syàttadagràcchaïkumåle nãyamànaü såtraü dakùiõottareti . atra yuktistasmin samaye ravirdakùiõottaravçtte bhavatãti tataþ pårvavat pårvàpare sàdhye evaü diksàdhanaü vidhàya maõóapasya catuùkoõatvàccatuùkoõasàdhanaü viparãtàkhyànakyàha %<diganta÷aïkudvayagaü dvipà÷aü vistàratulyaü tu guõaü dralàïke . koõe prakarùe diti vedakoõeùvevaü catuþkoõamatãva sàdhu>% . digantayoþ pårvadakùiõayoþ dakùiõàparayoþ aparãttarayo uttarapårvayoþ ÷aïkudvayagaü dvau pà÷au yasya taü vistàreõa tulyaguõaü såtraü ardhacihne dhçtvà koõe àkarùayet . evaü caturùvapi koõeùviti kçte sàdhu caturasraü syàditi tadvyàkhyà . adhikaü digj¤àna÷abde dç÷yam .

#<diksrakti># naø dikkoõe . %<dikasrakti puruùamàtraü mãyate>% kàtyàø ÷rauø 20 . 3 . 2 . 38 . %<diksrakti dikkoõam>% saügraha vyàkhyà .

#<digaü÷a># puø 7 taø . siø ÷iø ukte diksthe aü÷abhede yathà %<cakràü÷akàïke kùitijàkhyavçtte pràksvastikàbhãùña di÷astu madhye . ye'ü÷àþ sthitàste'tra digaü÷akàkhyàstajjyàtra digjyetyapare vibhàge>% siø ÷iø %<kadàcidapyabhãùñadine yasmin kàle pracchakaþ pçcchati tatra kàle'rkopari nyastasya digmaõóalasya kùitijasya ca sampàte yàbhãùñà dik tasyàþ pràk svastikasya càntare kùitijavçtte ye'ü÷àste'tra digaü÷akà j¤eyàþ . teùàü jyà digjyeti evaü paü÷cimamàge'pi>% praø mi0

#<diganta># puø 6 taø . 1 di÷àmante . digantavi÷ràntarathohi tatsutaþ %<bhujàrjitànàü ca digantasampadàm>% raghuþ . 2 ÷àstrãyaj¤ànakarmayutajanàdhiùñhitamadhyade÷àdatirikte de÷e ca

#<digantara># naø di÷àmantaramavakà÷aþ . 1 di÷àmavakà÷e %<sa¤càrapåtàni digantaràõi>% raghuþ . anyà dik mayåraø . 2 prakçtadi÷o'nyasyàü di÷i ca naø .

#<digambara># puø dik÷ånyamambaraü yasya . 1 ÷ive 2 jainabhede puø tanmatamarhacchabde uktapràyaü ki¤cidatràdhikamucyate . %<digambarà madhyamatvamàhuràpàdamastakam . caitanyavyàptisaüdçùñerànakhàgra÷ruterapi>% . asya bhàùà pràkçtàntarabhedaminnà màgadhã . asya svaråpantu galanmalapaïkena picchilabãbhatsaduùprekùyadehacchavilu¤citacikuro muktavasano ve÷adurdar÷anaþ ÷ikhi÷ikhaõóapicchikàhastaþ iti . etanmatasiddhaü jãvasya madhyamaparimàõatvaü ÷àø såø bhàùyayorniràkçtaü yathà
     %<eva¤càtmà'kàtrsnyam>% såø . %<÷arãraparimàõo hi jãva ityàrhatà manyante . ÷arãraparimàõatàyàü ca satyàmakçtsno'sarvagataþ paricchinna àtmetyato ghañàdivadanityatvamàtmanaþ prasajyeta . ÷arãràõà¤cànavasthitaparimàõatvànmanuùyajãvo manuùya÷arãraparimàõo bhåtvà punaþ kenacit karmavipàkeõa hastijanma pràpnuvanna kçtsnaü hasti÷arãraü vyàpnuyàt, puttikàjanma ca pràpnuvanna kçtsna puttikà÷arãre sammãyeta . samàna eùa ekasminnapi janmani kaumàrayauvanasthàvireùu doùaþ . syàdetat, anantàvayavã jãvastasya ta evàvayavà alpe ÷arãre saïkuceyurmahati ca vikà÷eyuriti . teùàü punaranantànàü jãvàvayavànàü samànade÷atvaü pratihanyeta và na veti vaktavyam . pratighàte tàvannànantàvayavàþ paricchinne de÷e sammãyeran . apratighàte'pyekàvayavade÷atvopapatteþ sarveùàmavayavànàü prathimànupapatteþ jãvasyàõumàtratvaprasaïgaþ syàt . api ca ÷arãramàtraparicchinnànàü jãvàvayavànàmànantyaü notprekùitumapi ÷akyam atha paryàyeõa vçhaccharãrapratipattau ca kecijjãvàvayavà upagacchanti tanu÷arãrapratipattau ca kecidapagacchanti ityucyeta tatràpyucyate>% bhàø . %<na ca paryàyàdapyavirodhã vikàràdibhyaþ>% såø . %<na ca paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàbhyàmetaddehaparimàõatva jãvasyàvirodhenopapàdayituü ÷akyate kutaþ vikàràdidoùaprasaïgàt . avayavopagamàpagamàbhyàü hyani÷amàpåryamàõasyàpakùãyamàõasya ca jãvasya vikriyàvattvaü tàvadaparihàryaü vikriyàvattve ca carmàdivadanityatvaü prasajyeta tata÷ca bandhamokùabhyupagamo bàdhyeta, karmàùñakapariveùñitasya jãvasyàlàbåvat saüsàrasàgare nimagnasya bandhanocchedàdårdhvagàmitvaü bhavatãti . ki¤cànyadàgacchatàmapagacchatà¤càvayavànàmàgamopàdhidharmavattvàdevànàtmatvaü ÷arãràdivat . tata÷càvyavasthitaþ ka÷cidavayavã àtmeti syàt, na ca sa niråpayituü ÷akyate ayamasàviti . ki¤cànyadàgacchanta÷caite jãvàvayavàþ kutaþ pràdurbhavanti apagacchanta÷ca kva và lãyanta iti vaktavyam . na hi bhåtebhyaþ pràdurbhaveyuþ bhåteùu ca lãyeran abhautikatvàjjãvasya . nàpi ka÷cidanyaþ sàdhàraõo'sàdhàraõo và jãvànàmavayavàdhàro niråpyate pramàõàbhàvàt . ki¤cànyadanavadhçtasvaråpa÷caivaü satyàtmà syàt àgacchatàmapagacchatà¤càvayavànàmaniyataparimàõatvàt, ata evamàdidoùaprasaïgàt na paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàvàtmana à÷rayituü ÷akyete . atha và pårveõa såtreõa ÷arãraparimàõasyàtmana upacitàpacita÷arãràntarapratipattàvakàtrsnyaprasa¤janadvàreõànityatàyàü coditàyàü punaþ paryàyeõa parimàõànavasthàne'pi srotaþsantànanityatà nyàyenàtmano nityatà syàt, yathà raktapañàdãnàü vij¤ànànavasthàne'pi tatsantànanityatà tadvadvisicànàü (vivasanànàm) apãtyà÷aïkyànena såtreõottarattacyate . santànasya tàvadavastutve nairàtmyavàdaprasaïgaþ, vastutve'pyàtmano vikàràdidoùaprasaïgàdasya pakùasyànupapattiriti>% . 3nagne triø %<digambaratvena niveditaü vasu>% . kumàø striyàü gauràø ïãù . %<tathà caiva digambarã>% kàlãdhyànam %<hrãråpà'pi digambarã trijagatàü màtà'pi sadyauvanà>% kàlãstavaþ . digevàmbaram . 4 digråpe ambare dik ca ambara¤ca samàø dvaø . 5 digàkà÷asamahàre ca naø àcchàditàyatadigambaramuccakairgàm màghaþ . 6 tamasi naø mediø svàrthe ka . digambaraka kùapaõake hàràø .

@<[Page 3574b]>@
#<digàdi># puø %<digàdibhyoyat>% pàø vihitayattyayanimitte ÷abdagaõabhede sa ca gaõa pàø gaø såø ukto yathà %<dik varga påga gaõa pakùa dhàyya mitra medhà antara pathin rahas alãka ukhà sàkùin de÷a àdi anta mukha jaghana meùa yåtha (udakàtsaüj¤àyàm) nyàya vaü÷a ve÷a kàla àkà÷a>% .

#<digã÷vara># puø 6 taø . 1 indràdau dikùàle 2 såryàdigrahe ca %<digã÷varà bhàskara÷ukrabhaumà ràhvàrkicandraj¤asuràrcitàþ syuþ>% jyoø taø digã÷àdayo'pyatra %<digã÷avçndàü÷avibhåti rã÷ità>% naiùa0

#<digupàdhi># puø 6 taø di÷àü pràcyàdivyavahàropàdhau udayàcalàdau .

#<diggaja># puø di÷i sthito gajaþ . dikùu sthite airàvatàdau gaje dikkarin÷abde dç÷yam . %<nadatyàkà÷agaïgàyàþ srotasyuddàmadiggaje>% raghuþ . %<cirasya yàthàrthyamalambhi diggajaiþ>% màghaþ .

#<digjaya># puø diyàü tatsyalokamçpàõàü jayaþ . jigãùukçte yaddhena 1 diksthitançpajaye vidyayà 2 dikasthalokàdijaye ca . digvijavàdabho'pyatra

#<digj¤àna># naø 6 taø siø ÷iø ukte di÷àü pràcãtvàdij¤ànasàdhanã prakàrabhede sa ca tatrokto yathà
     %<vçtte'mbhaþsusamãkçtakùitigate kendrastha÷aïkoþ kramàógàgraüyatra vi÷atyapaiti ca yatastatràparaindryau di÷au . tatkàlàpamajãvayostu vivaràdbhàkarõamityà hatàllambajyàptamitàïgulerayanadi÷yaindã sphuñàü càlità . tanmatsyàdatha yàmyasaumyakakubhau saumyà dhruve và bhavedekasmàdapi bhàgratãbhujamitàü koñãmimàü ÷aïkutaþ . nyasyedyaùñimçjuü tathà bhuvi yathà yaùñyagrayoþ saüyutiþ koñiþ pràcyaparà bhavaditi kçte bàhu÷ca yàmyottarà>% måø %<udakena samãkçtàyàü bhåmàviùñapamàõaü vçttaü vilikhya tasya kendre dvàda÷àïgula÷aïku niva÷ya tasya chàyà tasmin vçtte yatra pravi÷ati pårvàhõe và aparàhõe yato nirgacchati tatra pa÷cimapårvadi÷au kila bhavataþ . parantu yasmin kàle chàyàprave÷o jàto yasmin kàle ca nirgamastàtkàlikayorarkayoþ kràntijye sàdhye . tayorantaràt tasyà÷chàyàyàþ karõena muõitàllambajyayà bhaktàdyallabdhamaïgulàdi phalaü tenaindro diguttarata÷càlità sphuñà bhavati yadyuttare'yane ravirvartate tadà uttarataþ yadi dakùiõe tadà dakùiõataþ . evaü sphuñà pràcã . anyathà sthåletyarthaþ . tanmatsyàdyàmyasaumyo di÷au . atha prakàràntareõàha . dhruvamavalambasåtreõa viddhvà dhruvàbhimuükhakãlakaþ saumyà . svasthànakãlako yàmyà . tanmatsyàt pårvàpare . prathamaü bhàcchàyàgradar÷ane digj¤ànamuktam . idànãmathavaikasmàdapi bhàgrataþ . taccaivam . abhãùñakàle ÷aïkorbhàgraü cihnayitvà tasyà÷chàyàyà vakùyamàõaprakàreõa bhujaü koñiü cànãya bhujakoñimite ÷alàke gçhãtvà ÷aïkumålàdyathàdiggatàü koñi÷alàkàü chàyàgràdvyastadiggatàü bhuja÷alàkàü ca tathà bhuvi nyasedyathà ÷alakàgrayoþ saüyutiþ syàt . evaü kçte sati koñiþ pràcyaparà digbhavati . bàhu÷ca yàmyottarà . atropapattiþ . ahoràtravçtte iùñànàmunnataghañikànàmagre pårvàhõe samapaõóalena yàvadantaraü tàvadevàparàhõe tàvatãnàü ghañãnàmagre bhavati . atastacchàyàgrabindubhyàü digj¤ànamupapadyate . paraü tatkàlàntareõa yadarkakràntyantaraü tenàntaritaü bhavati . atastat sandheyam . taccaivam . tasmit kàle yàni karõavçttàgràïgulàni pårvàhõe yàni càparàhõe teùàmantaraü kàryam . tatra làghavàrthaü tatkàlakràntyorevàntaraü kçtam . tato'gràkaraõàyànupàtaþ . yadi lambajyàkoñyà trijyà karõastadà kràntijyàntareõa kimiti . atra labdhamagràntaram . tato'nyo'nupàtaþ . yadi trijyàdhyàsàrdhe etàvadantaraü tadà karõavyàsàrdhe kimiti . atra tulyatvàdguõakabhàjakayostrijyànà÷e kçte satyupapannaü tatkàlàpamajãvayostu vivaràdityàdi . yadyuttaramayanaü vartate uttarato'rke càlite ÷aïkorbhàgraü dakùiõato yàti tadottarata÷càlanãyam . ata upapannamaindrãsphuñà càliteti . bhujakoñãnàmupapattiragre . sannive÷amàtreõa digj¤ànamiva dar÷itam>% pramiø .

#<digjyà># strã digaü÷a÷abde dar÷ite siø ÷iø ukte di÷àmaü÷abhede .

#<digdar÷ana># naø di÷o dç÷yànte'nena dç÷a--karaõe lyuñ . 1 digj¤ànasàdhane yantrabhede (kampàsa) 6 taø . 2 di÷àü dar÷ane ca

#<digdàha># puø di÷àü dàhaþ . vçø saø 21 aø ukte utpàtabhede tacchubhà÷ubhàdikaü tatroktaü yathà
     %<dàho di÷àü ràjabhayàya pãto de÷asya nà÷àya hutà÷avarõaþ . ya÷càruõaþ syàdapasavyakàyuþ ÷asyasya nà÷aü sa karãti dçùñaþ . yo'tãva dãptyà kurute prakà÷aü chàyàmapi vya¤jayate'rkavat yaþ . ràj¤o mahadvedayate bhayaü saþ ÷astraprakopaü kùatajànuråpaþ . pràk kùatriyàõàü sanare÷varàõàü pràgdakùiõe ÷ilpikumàrapãóà . yàgge sahograiþ puruùaistu vai÷yà dåtàþ punarbhåpramadà÷ca koõe . pa÷cànu ÷ådràþ kçùijãvina÷ca cauràsturaïgaiþ saha vàyudiksthe . pãóàü vrajantyuttarata÷ca vipràþ pàùàõóano bàõijakàõa ÷àrvyàm(ai÷ànyàm) . nabhaþ prasannaü vimalàni bhàni pradakùiõaü vàti saüdàmati÷ca . di÷àü ca dàhaþ kanakàvadàto hitàya lokasya sapàrthivasya>% .

#<digdevatà># strã di÷àü tanmaryàdànàü devatà sàkùibhåteva . di÷àü maryàdàsàkùãbhåtadevatàyàm %<digdevatà atirajasvalamatirna vijànàti>% bhàgaø 4 . 14 . 9

#<digdha># puø diha--kta . 1 viùàktavàõe amaraþ %<hçdaye digda÷arairivàhataþ>% kumàø . 2 agnau 3 snehe ca puø hemacaø . 4 prabandhe ajayapàlaþ . 5 lipte triø mediø .

#<digbala># naø diïnimittaü grahàõàm balam . lagnàdau sthitagrahàõàü digbhedaniyamite bale yathàha jyotiùe %<lagne saumyasuràcàryau kujàrkau da÷ame tathà . dyåne sauri÷caturthe tu sitendå digbalànvitau>% . atra koõadigbalitvaniràsàya lagnada÷amadyånacaturthapadaiþ pårvadakùiõapa÷cimottaradigupàdanam . lagne sthitau budhagurå pårvadigbalinau yatã rà÷ãnàmudayo lagnaü udayastu pårvadi÷yeva bhavati . lagnàt da÷ame sthitau kujàrkau dakùiõadigbalinau yato lagnàdda÷amarà÷ireva dakùiõadi÷i tiùñhati . saptame sthitau ÷aniþ pa÷cimadigvalã yato lagnàt saptamarà÷irastameti . asta¤ca pa÷cimadi÷yeva bhavati . tathà lagnàccaturthe sthitau ÷ukracandrau uttaradigbalinau yato lagnàccaturtharà÷irevonaradigbhage tiùñhati . tadvalànvito graho digbalãtyucyate etaccàyurdàyàdiùu balagaõanopayogi . yàtràdiùu yathàsthitapårvàdyapekùayaiva grahàõàü digbalitvaü jyoø taø uktaü yathàø %<pràcyàü saumyasuràcàryau yàmyàü bhàskarabhåmijau . pratyak saurirudãcyàntu sitendå dinabalànvitau>% .

#<digbalin># puø digbalamastyasya ini . 1 diïnimittabalayukte gçhe digbala÷abde dç÷yam . 2 tàdç÷e rà÷imede ca %<aindryàü mànuùarà÷ayastu pa÷avoyàmye savãryà alirvàruõyàü balayuk tathaiva balinaþ pànãyajà÷cottare>% jyoø ta0

#<digvadana># naø digbhede vadanaü yasya . pràcyàdidigbhedena tatrasthitamukhake rà÷ibhede . %<lagne digvadane'tidaõóagamanaü pràcyàdi ÷ålaü vinà>% jyoø taø rà÷ãnàü digabhedena sukhamuktaü tatraiva . %<meùàdyàstribhramàt j¤eyàþ pràgàdidiïmukhàstvamã>% tathà ca meùaþ pràgvadanaþ, vçùoyàmãvadanaþ, mithunaþ pa÷cimàmukhaþ, karka uttaràmukhaþ evaü siühàdayaþ dhanuràdaya÷ca . didvaktradàdayo'pyatra .

#<digvastra># puø digråpaü vastramasya . 1 ÷ive 2 jainabhede ca 3 nagne triø %<digvastràvaddhakà¤cãmaõimayamukuñàdyairyutàdãptajihvà>% rakùàkàlãdhyànam . digvasanàdayo'pyatra .

#<digvàraõa># puø dikùu sthito vàraõaþ . diggaje airàvatàdau . %<digvàraõamadàbilam>% %<prabhinnadigvàraõavàhano vçùà>% kumàø .

#<digvijaya># puø di÷àü tatsthançpalokànàü vijayaþ . vidyayàyuddhena và dikstha nçpalokajaye %<pàõóavadigvijayaþ bhãmadigvijayaþ ÷aïkaradigvijayaþ>% ityàdi .

#<diïka># puø diï iti kàyati ÷abdàyate kai--ka . utkuõaóimbe ÷abdakalpaø . tatsphoñane hi diï iti ÷abdo jàyate iti tasya tathàtvam .

#<diïnakùatra># naø di÷i digbhedena sthitaü nakùatram . %<kçttikàdyàstu pårvàdau sapta saptoditàþ kramàt . yaddi÷yaü yasya nakùatraü tatra tasya ÷umaü gçham>% jyoø taø ukte çkùabhede

#<diïnàga># puø di÷i sthito nàgaþ . diggaje %<diïnàgànàü pathi pariharan sthålahastàvalepàn>% meghadåø diïnàga madagandhiùu kumàø .

#<diïmaõóala># triø 6 taø . 1 di÷àü maõóale 2 maõóalàkàre tatsamåhe ca . %<unnàdàmbudavardhitàndhatamasaprabhraùñadiïmaõóale>% udbhañaþ .

#<diïmàtra># naø di÷eva màtrac . ekade÷e ÷abdàrthacintàø .

#<diïmåóha># triø di÷i måóhaþ . digbhràntiyukte pårvàdidi÷àü yathàrthato'parij¤ànam digmamaþ tadyukte di÷àmayathàrthaj¤ànayukte .

#<diõói># puø óiõói + pçùoø vàdyabhede .

#<diõóira># puø diõóira + pçùoø . vàdyabhede amaraþ .

#<dita># triø do--khaõóane kta ittvam . chinne dvaidhãkçte amaraþ .

#<diti(tã)># strã do--khaõóane ktic và ïãp . 1 daityamàtarika÷yapapatnyàm . %<prajaj¤ire mahàbhàgà dakùakanyàstrayoda÷a . aditirditiþ danuþkàlà>% bhàø àø 65 aø . tà÷ca ka÷yapasya patnyaþ %<dado sa da÷a gharmàya ka÷yapàya trayoda÷a>% harivaø 6 aø . bhàve ktin na ïãp . 2 saõóane ca .

#<ditija># puø ditejàyate jana--óa asure %<drakùya ditija saüghànàm>% bhàø anuø 14 aø . %<ditijasahasragaõairniùevyamàõam>% harivaüø 232 aø %<ekaeva diteþ putro hiraõyaka÷ipuþ smçtaþ>% bhàø àø 65 aø . ukterekasyaiva tatsutatve'pi tadvaü÷ajànànàmapyupacàràt tajjanyatvaü draùñavyam .

#<dititanaya># puø 6 taø . daitye ditinandanaditisutàdayo'pyatra . %<nakhe ditisutàdhã÷aþ pade rodasã>% sàø daø .

#<ditya># puø ditau bhavaþ yat . 1 asure ÷abdàrthakalpaø . ditiü khaõóanamarhati yat . 2 chedanàrhe--dhànyàdau triø .

#<dityavàñ># puø dityaü chedanàrhaü dhàvyàdikaü vahati vaha--õvi . dvivarùevayaske pa÷au . %<dityavàñyoviràñ chandaþ>% yajuø 14 140 . do avasvaõóane ktin pratyayaþ ditiü khaõóanamarhati dityaü dhànyaü vahati dityavàd yadvà dvivarùaþ pa÷urdityavàñ viràñ chando bhåtvotkràntaü dityavàhaü pa÷uü bayasà grahãt %<dityavàhaü vayasàpnodviràt chandaþ viràóbhåtvà dityavàha uccakramuþ>% ÷ataø bràø 8 . 2 . 4 . 12 . ÷ruteþ, vedadãø striyàü ïãpi vàhaauþ . dityauhãtyeva . %<dityavàñ nva me dityauhã ca me>% yajuø 18 . 26 . %<dvisaüvatsaro vçùodityavàñ tàdç÷ã gaurdityauhã>% vedadãø .

#<ditsà># strã dàtumicchà dà--san is abhyàsalopaþ bhàve a . dànecchàyàm .

#<ditsu># triø dàtumicchuþ dà--san--u . dànecchàvati %<divyuþ sutàü yodhaharaisturaïgaiþ>% bhaññiþ kvacit àrùe tu nàbhyàsalopaþ %<saüprahçùño yadà ÷alyo diditsurapi jãvitam>% bhàø uø 7 aø .

#<didçkùà># strã draùñumicchà dç÷a--san--bhàve a . dar÷anecchàyàm . %<draupadãü pràrthayantaste svayaüvaradidçkùayà>% bhàø àø 1 aø . %<ekasthasaudaryadidçkùayeva>% kumàø .

#<didçkùu># triø draùñumicchuþ dç÷a--san--u . draùñumicchau %<kopitohyasi mayà didçkùuõà>% raghuþ . %<vyavahàràn didçkùustu bràhmaõaiþ saha pàrthivaþ>% manuþ .

#<didçkùeõya># triø draùñumeùñavyaþ dç÷a--san kenya . draùñumeùñavye . %<didçkùeõyaþ pari kàùñhàsu jenyaþ>% çø 1 . 146 . 5 .

#<didçkùeya># triø didçkùàmarhati bàø óhak . dar÷anãye %<didçkùeyaþ sånave bhàçjãkaþ>% çø 3 . 1 . 12 . %<didçkùeyaþ sarvairdar÷anãyaþ>% bhà0

#<didyu># puø didyut + pçùoø . 1 vajre nighaõñuþ %<sçjadastà dhçùatà didyumasmai>% çø 1 . 71 . 5 . %<pàhi mà didyoþ>% yajuø 2 . 20 . 2 vàõe ca %<kùatràõàü kùatrapatiredhyati didyån pàhi>% yajuø 10 . 17 . do avakhaõóane dyanti khaõóayanti didyavo vàõàþ %<iùavo vai didyava iùubadhamevainametadati nayatãti>% ÷ataø vràø 5 . 4 . 2 . 2 .

#<didyut># triø dyuta--kvip niø . 1 dãpti÷ole 2 vajre puø nighaø .

#<didhiùàyya># naø dadhàtyàhõa dam dhà--àyya niø dvitvaü ùuk ca . 1 madye 2 àropitavandhubhàve 3 dhàrake triø . %<mitra iva yo didhiùàyyo bhåddeva>% çø 2 . 4 . 1 . %<didhiùàyyo dhàrayità>% bhàø ujjvaladattastu dadhiùàyya iti såtraü pañhitvà dadhipårvakàdasyateràyyaþ iti vyàcakhyau .

#<didhiùu># puø didhãü dhairyam icchati iùa--kvip ÷akubdhvàø . dviråóhàyàþ striyàþ patyau punarbhåpatau amaraþ

#<didhiùå># strã dadhàti pàpaü dhiùyate và dhà--dhiùa--và å andådçnbhå ityàdinà niø . vàradvayavivàhitàyàü striyàm . %<jyeùñhàyà yadyanåóhàyàü kanyàyàmuhyate'nujà . sà càgredidhiùårj¤eyà pårvà tu didhiùåþ smçtà>% devaloktàyàü jyeùñhàvivàhapràgabhàvakàlãnabivàhayuktàyàü 2 kaniùñàyàü bhaginyà¤ca .

#<didhiùåpati># puø 6 taø . %<bhràturmçtasya bhàryàyàü yo'nurajyeta kàmataþ . dharmeõàpi niyuktàyàü sa j¤eyo didhiùåpatiþ>% manåkte vidhavàyàü bhràtçbhàryàyàü rate bhràntare .

#<didhãùå># strã didhiùå--pçùoø . didhiùå÷abdàrthe ÷abdaratnàø .

#<dina># puø naø dyati tamaþ da--khaõóane dã--kùaye và nak hrusvaþ . 1 såryakiraõàvacchinne kàle tadbhedàdikaü ahan ÷abde 576 pçø dç÷yam . 2 ùaùñidaõóàtmake mànuùe ahoràtre càndre 3 tithiråpe kàle 4 càndramàsàtmake paitrye kàlabhede sauravarùaråpe 5 daive kàlabhede vràhme 6 kalparåpe kàle ca %<ajagopatiyugma¤ca karkidhanvimçgàstathà . ni÷àsaüj¤àþ smçtà÷caiva ÷eùà÷cànye dinàkhyakàþ>% iti jyotiùatattvokte 7 rà÷ibhede . %<dine dine tvaü tanuredhi re'dhikam>% naiùaø %<dinàni dãnoddharaõocitasya>% %<dineùu gacchatsu nitàntapãvaram>% raghuþ . %<prauóhadhvàntaü dinamiha jaladàþ>% màghaþ jãmåtavàhanastu såryakiraõàvacchinnaü caturyàmàtmakaü dinamityàhaø %<dinaü dine÷asya yato'tra dar÷ane tamã tamohanturadar÷ane sati . kupçùñhagànàü dyuni÷aü yathà tathà pitéõàü ÷a÷ipçùñhavàsinàm>% siø ÷iø dinamàna÷abde dç÷yam %<tithi÷càndramasaü dinama>% såø siø .

#<dinakara># puø dinaü karoti kç--ña, dine karaþkiraõovàsya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca %<dinakaràbhimukhà balareõavaþ>% raghuþ . %<brahmàõóasampuñaparibhramaõaü samantàdabhyantare dinakarasya karaprasàraþ>% såø siø .

#<dinakaratanaya># puø 6 taø . arkanandane 1 ÷anau 2 yame ca %<càrava÷àt dvitãyagçhage dinatanaye>% vçø saø 10 4 aø . dinakarasutàdayo'pyatra 3 karõe 4 sugrãve 5 tapatyàü 6 yamunàyàü ca strã .

#<dinakartç># puø dinaü karoti kç--tçc . 1 sårye 2 arkavçkùe ca %<dinakartà na dç÷yate>% haribaüø 163 aø .

#<dinakçt># puø dinaü karoti kç--kvip . sårye hemacaø . %<÷uklàþ karà dinakçto divàdimadhyàntagàminaþ snigdhàþ>% vçø saüø 30 aø . 2 arkavçkùe ca

#<dinake÷ava># puø dinasya ke÷ava ivàntakatvàt . andhakàre ÷abdaraø .

#<dinakùaya># puø dinasya titheþ kùayaþ . tithikùaye . %<ekasmin sàvane tvahni tithãnàü tritayaü yadà . tadà vinakùayaþ proktastatra sàhasrikaü phalam>% malamàø taø va÷iùñhaþ . tithikùaya÷abde dç÷yam .

#<dinacaryà># 7 taø . bhàvapraø ukte dine kartavyabhede yathà
     %<mànavo yena vidhinà svasthastiùñhati sarvadà . tameva kàrayedvaidyo yataþ svàsthyaü sadepsitam . dinacaryà ni÷àcaryàü çtucaryàü yathoditàm . àcaran puruùaþ svasthaþ sadà tiùñhati nànyathà>% . tatra svasthasya lakùaõaþ màha su÷rutaþ %<samadoùaþ samàgni÷ca samadhàtumalakriyaþ . prasannàtmendriyamanàþ svastha ityabhidhãyate>% . kriyàtra karma tena samakriyaþ ÷arãrànuråpakarmà . tatra dinacaryàmàha bràhme muhårte buddhyeta svastho rakùàrthamàyuùaþ . tatra duþkhapra÷àntyarthaü smareddhi madhusådanam . dadhyannadar÷asiddhàrthavilvagorocanàsrajàm . dar÷anaü spar÷anaü kàryaü prabuddhena ÷ubhàvaham . svamànanaü ghçte pa÷yet yadãcchet cirajãvitam . àyuùyamuùasi proktaü malàdãnàü visarjanam . tadatra kåjanàdhmànodaragauravavàraõam . àdi÷abdena vàtamåtràdãnàü grahaõam . àñopa÷ålau parikartikà ca saïgaþ purãùalya tayordhavàtaþ . purãùamàsyàdathavà nireti purãùavege'bhihate narasya . parikartikà gude parikartanavatpãóà . purãùasya saïgo niràdhaþ . årdhavàtaþ udgàóhabàhulyam . vàtamåtrapurãùàõàü saïgàdhmàne klamo rujà . jañhàü vàtajà÷cànye rogàþsyu vàtanigrahàt . vastimehanayoþ ÷ålaü måtrakçcchraü ÷irorujàþ . vinàmo vaïkùaõànàha syàllaïgaü måtranigrahe . vinàmaþ ÷arãrasya namratà vaïkùa snànàhaþ vaïkùaõasyàkarùaõavatpãóà . na vegito'nyakàryaþ syànna vegàn dhàrayed balàt . kàma÷okabhayakrodhàn manovegànvidhàrayet . gudàdimalamàrgàõàü ÷aucaü kàntibalapradam . pavitrakaramàkhyànamalakùmãkli pàpahçt . prakùàlaõaü mataü pàõyàþ pàdayoþ ÷uddhikàraõam . mala÷ramaharaü vçùyaü cakùupàü ràjasàpaham . dantakàùñhavidhiþ bhakùayeddantapavanaü dvàda÷àïgulamàyatam . kaniùñhikàgravat sthålabhçjvagrandhi tathà'vraõam . ekaikaü gharùayeddantaü mçdunà kårcakena tu . danta÷odhanacårõena dantamàüsànyabàdhayan . kùaudratrikañukàktena tailasindhubhavena và . cårõena tejovatyà÷ca dantànnityaü vi÷oghayet . tejovatã (tejavalkala) iti loke prasiddhà . madhåko madhure ÷reùñhaþ kara¤jaþ kañuke tathà . nimbaü syàttiktake ÷reùñhaþ kaùàye svadirastathà . samayantu samàlokya doùa¤ca prakçtiü tathà . yathocitairasairvãryairyuktaü dravyaü prayojayet . tenàsya mukhavairasyadantajihvàsyajà gadàþ . rucivai÷adya laghutà na bhavanti bhavanti ca . arke vãryaü vañe dãptiþ kara¤je vijayo bhavet . plakùe caivàrthasampattirvadaryàü madhurà÷anam . khadire mukhasaugandhyaü bilve tu vipulaü dhanam . udambare tu vàksiddhiràmre tvàrogyameva ca . kadambe tu dhçtirmedhà campake dçóhavàk÷rutiþ . ÷irãùe kãrtisaubhàgyamàyuràrogyameva ca . apàmàrge dhçtirmedhà praj¤à÷aktistathàsane . dàóimyàü sundaràkàraþ kakubhe kuñaje tathà . jàtãtagaramandàrairduþsvapna¤ca vina÷yati . gu¤jàkàtàlahintàlaü ketaka÷ca vçhaccharaþ . kharjåraü nàrikela¤ca saptaite tçõaràjakàþ . tçõaràja samutpannaü yaþ kuryàd dantadhàvanam . nara÷càõóàlayoniþ syàdyàvadgaïgànna pa÷yati . na khàded galatàlvoùñhajihvà dantagadeùu tat . mukhasya pàke ÷othe ca ÷vàsakàsa vamãùu ca . durbalo jãrõabhukta÷ca hikvàmårchàmadànvitaþ . ÷irorujàrtastçùitaþ ÷ràntaþ pànaklamànvitaþ . arditaþ karõa÷ålã ca netrarãgã navajvarã . varjayeddantakàùñhantu hçdàmayayuto'pi ca . ajãrõabhuktaþ na jãrõaü bhuktaü yasya saþ . jihvànirlekhanaü haimaü ràjataü tàmrajaü tathà . pàñitaü mçdu tat kàùñhaü mçdupatramayaü tathà . tat kàùñhaü danta÷odhanayogyaü kàùñham . da÷àïgulaü mçdu snigdhaü tena jihvàü likhet sukham . tajjihvàmalavairasvadurgandha jaóatàharam . gaõóåùamapi kurvãta ÷ãtena payasà muhuþ . kaphatçùõàmalaharaü mukhàntaþ÷uddhikàrakam . mukhoùõodakagaõóåùaþ kaphàrucimalàpahaþ . dantajàóyahara÷càpi mukhalàghavakàrakaþ . viùamårchàgadàrtànàü ÷oùiõàü raktapittinàm . kupittàkùimalakùãõa råkùàõàü sa na ÷asyate . mukhoùõodakagaõóåùo yathà mukhaprakùàlaõaü ÷ãtapayasà raktathittajit . mukhasyapãóikà÷oùanãlikàvyaïganà÷anam . kuryàdvàpi kañåùõena payasàsyavi÷odhanam . kaphavàtahara snigdhaü mukha÷obavinà÷anam . kañutailàdi nasyàrthe nityàbhyàsena yojayet . pràtaþ ÷reùmaõi madhyàhõe pitte sàyaü samãraõe . sugandhavadanàþ snigdhaniþsvanà vimalendriyàþ . nirbalãpalitavyaïgà bhaveyurnasya÷ãlinaþ . sauvãrama¤janaü nityaü hitamakùkhostato bhajet . locane bhavatastena manoj¤e såkùmadar÷ane . sauvãraü (÷vetasuramà) dati loke prasiddham . sroto'¤janaü mataü ÷reùñhaü vi÷uddhaü sindhusambhavam . dçùñeþ kaõóåyanaharaü dàhakledarujàpaham . akùõoråpàvaha¤caiva sahate màrutàtapau . netre rogà na jàyante tasmàda¤janamàcaret . sroto'¤janaü (kçùõasuramà) iti loke . vi÷uddhaü ÷odhanaü vinàpi . sindhusambhavam sindhurnàma parvataþ tatra sambhavam . ràtrau jàgaritaþ ÷ràntaþ chardito bhuktavàüstathà . jvaràturaþ ÷iraþsnàto nàkùõora¤janamàcaret . pa¤caràtrànnakha÷ya÷ruke÷aromàõi kartayet . ke÷a÷ma÷runakhàdãnàü kartanaü samprasàdhanam . vauùñikaü ghanamàyuùyaü ÷aucakàntikaraü param . samprasàdhanam ÷obhàjanakam . utpàñayettu lomàni nàsàyàþ na kadàcana . tadutpàñanato dçùñerdaurbalyaü tvarayà bhavet . ke÷apà÷e prakurvãta prasàdhagyà prasàdhanam . ke÷aprasàdhanaü ke÷yaü rajojantumalàpaham . àdar÷àlokanaü proktaü màïgalyaü kàntikàrakam . pauùñika balyamàyuùyaü pàpàlakùmãvinà÷anam . làghavaü karmasàmarthyaü vibhaktaghanagàtratà . doùakùayo'gnivçddhi÷ca vyàyàmàdupajàyate . vyàyàme dçóhagàtrasya vyàdhirnàsti kadàcana . viruddhaü và vidagdhaü và muktaü ÷ãdhraü vipacyate . bhavanti ÷ãghraü naitasya dehe ÷ithilatàdayaþ . nacainaü sahasàkramya jarà samadhirohati . na càsti sadç÷antena ki¤cit sthaulyàpakarùakam . sa sadà guõamàdhatte balinàü snigdhabhojinàm . vasante ÷ãtasamaye sutaràü sa hito mataþ . anyadàpi ca kartavyo balàrdhena yathàbalam . hçdayastho yadà vàyurvaktraü ÷ãghraü prapadyate . mukha¤ca ÷oùaü labhate tad balàrdhasya lakùaõam . kiü và lalàñe nàsàyàü gàtrasandhiùu kakùayoþ . yadà sa¤jàyate svedo balàrdhantu tadàdi÷et . bhuüktavàn kçtasambhogaþ kàsã ÷vàsã kç÷aþkùayã . raktapittã kùatã ÷oùã na taü kuryàt kadàcana . ativyàyàmataþ kàso jvaraþ chardiþ ÷ramaþ klamaþ . tçùõàkùayaþ pratamako raktapitta¤ca jàyate . abhyaïgaü kàrayennityaü sarveùvaïgeùu puùñidam . ÷iraþ÷ravaõapàdeùu taü vi÷eùeõa ÷ãlayet . sàrùapaü gandhataila¤ca yattailaü puùpavàsitam . anyadravyayutaü tailaü na duùyati kadàcana . gandhatailam gandhadravyàõàmagurvàdãnàmagniyogena niùkà÷itaþ snehaþ . abhyaïgo vàtakaphahçcchrama÷àntibalaü sukham . nidràvarõamçdutvàyuþ kurute dehapuùñikçt . abhyaïgaþ ÷ãlito mårdhni sakalendriyatarpakaþ . dçùñipuùñikaro hanti ÷irobhåmigatàn gadàn . ke÷ànàü bahutàü dàróhyaü mçdutàü dãrghatàü tathà . kçùõatàü kurute kuryàcchirasaþ pårõatàmapi . na karõarogànna malaü na ca manyàhanugrahaþ . noccaiþ÷rutirna vyàdhiryaü khàlityaü karõapåraõàt . rasàdyaiþ påraõaü karõe bhojanàt pràk pra÷asyate . tailàdyaiþ påraõaü karõe bhàskare'stamupàgate . pàdàbhyaïga÷ca tatsthairyaü nidràdçùñiprasàdakçt . pàdasupti ÷raùastambhasaïkocasphuñanapraõut . vyàyàmakùuõõavapuùaü padbhyàü samarditaü tathà . vyàdhayonopasarpanti vainateyamivoragàþ . lomakåpaü ÷iràjàlaü dhamanãbhiþ kalevaraiþ . tarpayedbalamàdhatte snehayuktàvagàhane . adbhiþ saüsiktamålànàü taråõàmpallavàdayaþ . vardhante hiü tathà nçõàü snehasaüsiktadhãstavaþ . navajvarã ajãrõã ca nàbhya¤jeta katha¤cana . tathà virikto vànta÷ca niråóho ya÷ca mànavaþ . niråóhaþ datto niråhavastiþ yasmai saþ . pårvayoþ kçcchratà vyàdherasàdhyatvamathàpi và . ÷oùàõàü natviha proktà bahnisàdàdayo gadàþ . pårbayoþ taruõajvariõo'jãrõina÷ca . udbartanaïkaphadvaraü medoghnaü ÷ukradamparam . balyaü ÷oõitakçccàpi tvakapramàdamçdutvakçt . mukhalepàt dçóhaü cakùuþ pãnogaõóastathànanam . kàntamavyaïgapióakaü bhavetkamalasannibham . dãpanaü vçùyamàyuùyaü snànamojo balapradam . kaõóåmala÷ramakhedatandràtçódàhapàkanut . bàhyai÷ca sekaiþ ÷ãtàdyairåmmàntaryàti pãóitaþ . narasya snàtamàtrasya dãpyate tena pàvakaþ . ÷ãtena payasà snànaü raktapittapra÷àntikçt . tadevoùõena toyena balyaü vàtakaphàpaham . ÷iraþsnànamacakùuùyamatyuùõenàmbunà sadà . vàta÷leùmaprakope tu hitantacca prakãrtitam . %<a÷ãtenàmbhasà snànaü payaþpànannavàþ striyaþ . etadvo mànavà! pathyaü snigdhamalpa¤ca bhojanam .>% hari÷candrasyaitat . yaþ sadàmalakaiþ snànaü karoti sa vini÷citam . balãpalitanirmukto jãvedvarùa÷atannaraþ . snànaü jvare'tisàre ca netrakarõànilàrtiùu . àdhmànapãnasàjãrõamuktavatsu ca garhitam . snànasyànantaraü samyagvastreõàïgasya màrjanam . kàntipradaü ÷arãrasya kaõóåtvagdoùanà÷anam . kau÷eyaurõikavastra¤ca raktavastrantathaiva ca . vàta÷leùmaharantattu ÷ãtakàle vidhàrayet . kau÷eyaü paññàmbaram tasaravastra¤ca . medhyaü su÷ãtampittaghnaü kaùàyaü vastramucyate . taddhàrayeduùõakàle tatràpi laghu ÷asyate . kaùàyaü (komukã) iti loke kaùàyaràgaraktaü và . ÷uklantu ÷ubhadaü vastraü ÷ãtàtapanivàraõam . nacoùõanna ca và ÷ãtantattu varùàsu dhàrayet . ya÷asyaïkàmyamàyuùyaü ÷rãmadànandavardhanam . tvacyaü va÷ãkaraü rucyaü navaü nirmalamambaram . kàmyaü kàmoddãpakam . kadàpi na janaiþ sadbhirdhàryammalinamambaram . tattu kaõóåkçmikaraü glànyalakùmãkaramparam . alakùmãþ a÷obhà hàridrya¤ca . kuïkuma¤candana¤càpi kçùõàguru ca mi÷ritam . uùõa vàtakaphadhvaüsi ÷ãtakàle tadiùyate . candanaü ghanasàreõa vàlakena ca mi÷ritam . sugandhi paramaü ÷ãtamuùõakàle pra÷asyate . ghanasàraþ karpåraþ bàlakaü hrãveram . candanaü ghusçõopetaü mçganàbhisamàyutam . na coùõaü naca và ÷ãtaü varùàkàle tadiùyate . ghusçkùaü kuïkumam . mçganàbhiþ kastårã . anulepastçùàmårchàdurgandhasvedadàhajit . saumàgyatejastvagvaõaprãtyojobalabardhanaþ . sa snànànarhalokànàmanulepo'pi no hitaþ . sugandhipuùpapatràõàü dhàraõaïkàntikàrakam . pàparakùograhaharaü kàmadaü ÷rãvibardhanam . bhåùaõairbhåùayedaïgaü yathàyogyaü vidhànataþ . ÷ucisaubhàgyasantoùadàyakaü kà¤canaü smçtam . grahariùñiharaü puùñikaraü duþsapnanà÷anam . pàpadaurmàgya÷amanaü ratnàmaraõadhàraõam . màõikyaüntaraõeþ sujàtyamamalaü muktàphalam ÷ãtagormàheyasya ca vidrumonigaditaþ saumyasya gàrutmatam . devejyasya ca puùparàgamasuràcàryasya vajra ÷aneþ nãlannirmalamanyayo÷ca gadite gomedavaidåryake . vàsaþ÷çïgàraratnànàü dhàraõaü prãtivardhanam . rakùoghnamarthyamaujasyaü saubhàgyakaramuttamam . satataü siddhamantrasya mahauùadhyàstathaiva ca . rocanàsarùapàdãnàü màïgalyànà¤ca dhàraõam . àyurlakùmãkaraü rakùoharaü maïgaladaü ÷ubham! hiüsnàdibhayavidhvaüsi va÷ãkaraõakàraõam . tato bhojanavelàyàü kuryàtmàïgalyadar÷anam . tasya pradar÷anannityamàyurdharmavivardhanam . loke'sminmaïgalànyaùñau bràhmaõo gaurhutà÷anaþ . puùpasraksarpiràditya àpo ràjà tathàùñamaþ . pàdukàrohaõaïkuryàt pårbaü bhojanataþ param . pàdarogaharaü vçùya cakùuùya¤càyuùo hitam . ÷arãre jàyate nityaü và¤chà néõà¤caturvidhà . vukùukùà ca pipàsà ca suùupsà ca ratispçhà . bhojanecchàvighàtàt syàdaïgamardo'ruciþ ÷ramaþ . tandràlocanadaurbalyaü dhàtudàho balakùayaþ . vighàtena pipàsàyàþ ÷oùaþ kaõñhàsyayormavet . ÷ravaõasyàvarodha÷ca rakta÷oùo hçdi vyathà . nidràvighàtato jçmbhà ÷irolocanagauravam . aïgamardastathà tandrà syàdannàpàka eva ca . bubhukùito na yo'÷nàti tasyàhàrendhanakùayàt . mandãbhavati kàyàgni ryathà càgnirnirindhanaþ . àhàraü pacati ÷ikhã doùànàhàravarjitaþ . pacati doùakùaye ca dhàtån dhàtukùaye ca pràõàn . àhàraþ prãõanaþ sadyo balakçdde hadhàrtaõaþ . smçtyàyuþ÷aktivarõaujaþsatva÷obhàvibardhanaþ . yathoktaguõasampannaü naraþ seveta bhojanam . vicàrya doùakàlàdãn kàlayorubhayorapi . ubhayoþ kàlayoþ pràtaþsàya¤ca . tathà ca . sàyaü pàtarmanuùyàõàma÷anaü ÷rutibodhitam . nàntarà bhojanaïguryàdagnihotrasamovidhiþ . pràtaþ prathamayàmàdupari dvitãyayàmàdarvàk . tathà ca . %<yàmamadhye na bhoktavya yàmayugmaü na laïghayet . yàmamadhye rasotpattiryàmayugmàd balakùayaþ>% . anyacca . %<kùut sambhavati pakveùu rasaóhoùamaleùu ca . kàle và yadi và'kàle so'nnakàla udàhçtaþ>% . rasàdãnàü pàkaj¤ànamàha udgàra÷uddhirutsàho yegàtsargo yathocitaþ . laghutà kùutpipàsà ca jãrõàhàrasya lakùaõam . sthànamàha àhàrantu naraþ kuryànnirhàramapi sarvadà . ubhàbhyàü lakùmyupetaþ syàt prakà÷eü hãyate ÷riyàþ . nirhàro malamåtrotsagaþ . àhàüranirhàravihàrayogàþ sa deva sadbhirvijane vidheyàþ . ataþ parama àhàravidhiþ sa ca àhàra÷abde su÷rutoktaþ uktapràyaþ . àhàrànantara kçtyajàta¤ca bhàvaprakà÷e dar÷itaü yathà evaü bhuktvà samàcàmedråkùagrahaõapårvakam . bhojane dantalagnàni nirhçtyàcamanaü caret . dantàntaragataü cànnaü ÷odhanenàharet ÷anaiþ . kuryàdanirhçtaü taddhi mukhasyàüniùñagandhatàm . dantalagnamanirhàryaü lepaü manyeta danvavat . na tatra bahu÷aþ kuryàt yatnaü nirharaõaü prati . àcamya jalayuktàbhyàü pàõibhyàü cakùuùã spç÷et . bhuktvà ca saüsmarennityamagastyàdãn sukhàvahàn . viùõuràtmà tathaivànnaü pariõàma÷ca vai yathà . satyena tena madbhuktaü jãryatvannamidantathà . agastiragnirvaóavànala÷ca bhuktaü mamànnaü jvarayatva÷eùam . sukha¤ca me tatpariõàmasambhavaü yacchantvarogaü mama càstu deham . aïgàrakamagasti¤ca pàvakaü såryama÷vinau . pa¤caitàn saüsmarennityaü bhuktaü tasyà÷u jãryati . ityuccàrya svahastena parimàrjya tathodaram . anàyàsapradàyãni kuryàt karmàõyatandritaþ . atandritaþ nirantaraü jàgrat tiùñhennatu svapyàt . %<bhuktamàtrasya tu svapnàddhantyagniü kupitaþ kaphaþ>% iti vacanàt . jãrõe'nne vardhate vàyurvidagdhe pittamedhate . bhuktamàtre kapha÷càpi kramo'ya bhojanopari . vidagdhaü ki¤cit pakvaü ki¤cidapakvam . tataþ paraü bhuktamàtre sa¤jàtasya kaphasya pratãkàropàya tàmbålàdibhakùaõam tatroktaü tacca tàmbåla÷abde 3207 pçø uktam . khadiraguõàdiü ca tatroktaü khadira÷abde 2464 pçø uktam . tataþ kçtya÷eùàstatroktà yathà bhuktvà ÷atapadaü gacchecchanaistena tu jàyate . aïgasaïghàta÷aithilyaü grãvàjànukañãmukham . bhuktopavi÷atastandrà ÷ayànasya tu puùñatà . àyu÷caïkramamàõasya mçtyurdhàvati dhàvataþ . caïkramamàõasya pada÷ataü ÷anairgacchataþ . ÷vàsànaùñau samuttànastàn dviþ pàr÷ve tu dakùiõe . tatastaddviguõàn vàme pa÷càt svapyàd yathàsukham . vàmadi÷àyàmanalã nàbherårdhe'sti jantånàm . tasmàttu vàmapàr÷ve ÷ayãta bhuktaþ prapàkàrtham . tridoùa÷amanã khañvà tålã vàtakaphàpahà . bhå÷ayyà vçühaõã vçùyà kàùñhapaññã tu vàtalà . anyaþ punaràha %<bhå÷ayyà vàtalàtãva råkùà pittàsranà÷inã . su÷ayyà ÷ayanaü hçdyaü puùñinidràdhçtipradama . ÷ramànilaharaü vçùyaü viparãtamatonyathà>% . saüvàhanaü màüsaraktatvakaprasàdakaraü param . prãtinidràkaraü vçùya kaphavàta÷ramàpaham . pravàtaraukùyavaivarõyastambhakçddàhapittanut . svedamårchàpipàsàghnamapravàtamato'nyathà . sukhaü pravàtaü seveta grãùme ÷aradi càntarà . nirvàtamàyuùe sevyamàrogyàya ca sarvadà . pårvo'nilo guruþ soùõaþ snigdhaþ pittàsradåùakaþ . vidàhã vàtalaþ ÷ràntikapha÷oùavatàü hitaþ . svàduþ pañurabhiùyandã tvagdoùàr÷oviùakçmãn . sannipàtaü jvaraü ÷vàsamàmavàta¤ca kopayet . svàdurbhakùyadravyeùu bàhulyena madhurarasajanakaþ . dakùiõaþ pavanaþ svàduþ pittaraktaharo laghuþ . vãryeõa ÷ãtalo balya÷cakùuùyo na tu vàtalaþ . pa÷cimaþ pavanastãkùõaþ ÷oùaõo balahçllaghuþ . medaþpittakaphadhvasã prabha¤janavivardhanaþ . uttaro màrutaþ ÷ãtaþ snigdho doùaprakopakçt . kledanaþ prakçtisthànàü balado madhuro mçduþ . doùaprakopakçt àturàõàm . àgneyo dàhakçdråkùo nairçto na vidàhakçt . vàyavyastu bhavettikta ai÷ànaþ kañukaþ smçtaþ . viùvagvàyuranàyuùyaþ pràõinàü bahurogakçt . atastaü naiva seveta sevitaþ syànna ÷armaõe . vyajanasyànilã dàhasvedamårchà÷ramàpahaþ . tàlavçntabhavo vàtastridoùa÷amako mataþ . vaü÷avyajanajaståùõo raktapittaprakopaõaþ . càmaro vastrasambhåto màyåro yetrajastathà . ete doùajità vàtàþ snigdhàþ hçdyàþ supåjitàþ . divàsvàpaü na kurvãta yato'sau syàt kaphàpahaþ . grãùmavarjyeùu kàlaùu divàsvapno niùidhyate . ucito hi divàsvapno nityaü yeùàü ÷arãriõàm . vàtàdayaþ prakupyanti teùàmasvapatàü divà . vyàyàmapramadàdhvavàhanaratàn klàntànatãsàriõaþ ÷åla÷vàsavatastçùàparigatàt hikkàmarutpãóitàn . kùãõàn kùãõakaphàn ÷i÷ån madahatàn vçddhàn rasàjãrõino ràtrãjàgaritànnarànnira÷anàn kàmaü divà svàpayet . divà và yadi và ràtrau nidrà sàtmãkçtà tu yaiþ . na teùàü svapatàü doùo jàgratàü copajàyate . svapatàü divà . jàgratàü ràtrau . bhojanànantaraü nidrà vàtaü harati pittahçt . kaphaü karoti vapuùaþ puùñisaukhyantanoti hi . ÷ayanaü pittanà÷àya vàtanà÷àya mardanam . vamanaü kaphanà÷àya jvaranà÷àya laïghanam . àsãnaü cårõitaü yattu nàbhiùyandi na råkùaõam . aparànapyudare'nnasya saüsthàpanahetånàha ÷abdàn spar÷àü÷ca råpàõi rasàn gandhàn manaþpriyàn . bhuktavànapi seveta tenànnaü sàdhu tiùñhati . udare iti vi÷eùaþ . annasyodare'sthitihetånàha ÷abdaþ spar÷astathà råpaü raso gandho jugupsitaþ . bhuktamaprayata¤cànnamatihàsya¤ca vàmayet . aprayatamapavitram . anyadapi varjanãyamàha ÷ayanaü càsana¤càti na bhajenna dravàdhikam . nàgnyàtapo na plavanaü na yànaü nàpi vàhanam . plavanaü bàhubhyàü jalapataraõaü yànaü màrge calanaü, vàhanama÷vàdi . vyàyàma¤ca vyavàya¤ca dhàvanaü yànameva ca . yuddha gãta¤ca pàñha¤ca muhårtaü bhuktavàüstyajet . parivarjanàrthamajãrõasya hetånàha atyambupànàdviùamà÷anàcca sandhàraõàt svapnaviparyayàcca . kàle'pi sàtmyaü laghu càpi bhuktamannaü na pàkaü bhajate narasya . ãrùyàbhayakrodhasamanvitena lubdhena rugdainyanipãóitena . vidveùayuktena ca sevyamànamannaü na samyak pàripàkameti . sandhàraõàt adhovàtamalamåtràdãnàm . adhya÷analakùaõamàha ajãrõe bhujyate yattu tadadhya÷anamucyate . tannivàrayannàha pràgmukte cànale mande dvirahno na samàcaret . asyàyamarthaþ pràtarbhukte'jãrõe sati ahanyeva punarna bhu¤jãta ityarthaþ . ràtrau punastathàpi sati bhu¤jãtaiva . yata àha su÷ruta eva %<pràtarà÷e tvajãrõe tu sàyamà÷e tu duùyati . pårvabhukte vidagdhe'nne mu¤jàno hanti pàvakam>% . asya tvayamarthaþ . pårvaü bhukte ràtribhukte anne vidagdhe ki¤cit pakve pràtarbhu¤jànaþ pàvakaü hantãtyarthaþ . yata àha %<sàyamà÷e tvajãrõe tu pràtarbhukta viùopamamiti>% . sàyamà÷àjãrõe bhojanãpàyamàha bhavedyadi pràtarajãrõa÷aïkà tadà'bhayàü nàgarasaindhavàbhyàm . vicårõitàü ÷ãtajalena yuktàü bha¤jãta cànnaü mitamannakàle . àyuþkùayabhayàdvidvànnàhni seveta kàminãm . ava÷o yadi seveta tadà grãùmavasantayoþ . ava÷aþ ajitendriyaþ . àsyà (sthitiþ) varõakaphasthaulya saukumàryasukhapradà . adhvà(gatiþ)varõakaphasthaukhyasaukumàryavinà÷anaþ . yattu caïkramaõaü nàtidehapãóàkaraü bhavet . tadàyurbalamedhàgnipradamindriyarodhanama . uùõãùaü kàntikçt ke÷yaü rajovàta kaphàpaham . laghu tacchasyate yasmàdaguru pittàkùirogakçt . upànaddhàraõaü netryamàyuùyaü pàdaràgahçt . sukhapracàramojasyaü vçùya¤ca parikãrtitam . pàdàgyàmanupànadbhyàü sadà caïkumaõaü nçõàm . anàrogya sanàyuùyanindriyaghnamadçùñidam . chatrasya dhàraõaü varùàtap vàtarajo'paham . himaghnaü hitamakùõo÷ca màïgalyamapi kãrtitam . satvotsàhabalasthairyadhairyatejovivardhanam . avaùñambhakara¤càpi bhayaghnaü daõóadhàraõam . karùàcchàdana saüyuktà ÷ivikà sarvavallabhà . tasyàmàrohaõaü néõàü tridoùa÷amakaü matam . vàta÷leùmagadàrtànàmahità bhramakçttariþ . pittànilakaro hastã lakùmyàyuþpuùñivardhanaþ . ghoñakàrohaõaü vàtapittàgni÷ramakçnmatam . medovarõakaphaghna¤ca hitaü tadbalinàü param . àtapa svedamårchàsrapittatçùõàklama÷ramàn . dàhaü vivarõatàü kuryàdetàn chàyà vyapohati . vçùñirvçùyà himàvasthà nidràlasyavidhàyinã .

#<dinajyotim># naø 6 taø . àtape ràjaniø .

#<dinaduþkhita># puüstrãø dinamuddi÷ya duþkhitaþ utkaõñhitaþ . cakravàke ÷abdaraø . striyàü ïãù . ràtrau hi strãviraheõa dinàrthamutkaõñhàyuktatvàt tasya tathàtvam .

#<dinapa># puø dinaü pàti pà--ka . 1 sårye hàràø 2 arkavçkùe 3 såryàdiùu vàreùu ca %<dinàvdamàsahoràõàmadhipà na samàþ kutaþ>% iti mayasya pra÷ne %<mandàdadhaþ krameõa syu÷caturthà divasàdhipàþ . varùàdhipatayastadvat tçtãyà÷ca prakãrtitàþ>% såø siø . %<÷aneþ sakà÷àdadhaþ krameõa caturthasaïkyàkà grahà dinàdhipatayo vàre÷varà bhavanti yathà ÷aniravicandrabhaumabudhaguru÷ukrà iti tatkramaþ>% raïgaø %<såtakànàü paricchedo dinamàsàvdapàstathà . madhyamagrahabhuktistu sàvanenaiva gçhyate>% såø siø .

#<dinapati># puø 6 taø . 1 sårye 2 arkavçkùe ca 3 vàre÷asåryàdau ca dinapa÷abde dç÷yam dinanàthadine÷àdayo'pyatra . 4 dinaprave÷alagne÷e dinaprave÷alagne÷varàdiùu madhye tallagna dar÷ini adhikabalayukte 5 grahabhede ca dinaprave÷a÷abde dç÷yam . %<dinanàthapårõa÷a÷inorasambhavàm>% màghaþ .

#<dinapàta># puø dinasya càndradinasya titheþ pàtaþ kùayaþ . dinakùaye %<adhivàse dinapàte dhanuùi ravau bhànulaïghite màsi . cakriõi supte kuryànna màïgalyaü vivàha¤ca>% bhãmaparàkramaþ .

#<dinapiõóa># puø 6 taø . jyotiùokte ahargaõe .

#<dinapraõã># puø dinaü praõayati karoti pra + õã--kvip . 1 sårye 2 arkavçkùe ca .

#<dinaprave÷a># puø tàjakokte màsaprave÷avat varùamàsasambandhidinànàü prave÷e tatprave÷akàlàdyànayanaü nãlaø tàø uktaü yathà %<màsàrkasya tadàsannapaïktyarkeõa sahàntaram . kalãkçtyàrkagatyàptadinàdyena yutonitam . tat païktisthaü vàrapårvaü màsàrke'dhikahãnake . tadvàràdye màsave÷o divase'pyeva meva tu>% . ayamarthaþ màsàrkaþ varùaprave÷akàlãna eva rà÷yaü÷akalàvikalàdiyuktaþ såryaþ prathamamàsàrkaþ dvitãyamàsàrkastu tathàbhåtàrka ekaikarà÷imàtrayuktaþ . tasya tadàsannapaïktyarkeõa pà÷càttyade÷apracalitamakarandànusàritithipatrikàsthaspaùñagrahaj¤àpakapaïktisthena sphuñàrkeõa yadantaraü tat kalàtmakaü kçtvà taddivasãyaravigatyà taddivasãyasphuña såryagatyà haraõena labdhadinàdyena tatpaïktisthàrka! vàràdinà yutamånitaü và kàryaü tathà sati yadi màsàrkastato'dhiko bhavati tadà pårvottarãtyà yute vàràdau màsaprave÷e vàràdirbhavati yadi màsàrkastato hãno bhavati tadà janitaü kàryam evaükçte tathàbhåte vàràdike màsaprave÷o bhavati . dinaprave÷e tvayaü bhedaþ . varùaprave÷aprathamamàsaprave÷akàlayoraikyamiba prathamadinaprave÷asyàpi tatkàlaikyam . dvitãyàdidinaprave÷akàlastu ittham màsàrkasthàne dinàrka iti vipariõamanãyam tathà ca màsàrke ekaikàü÷ayojane dvitãyàdidinàrko bhavati tasya pårvavat àsannapaïktistha sphuñàrkeõa yadantaraü tatkalàtmakaü kçtvà taddivasãyàrthagatyà hçte labdhena dinàdyena païktisthàrkakàlavàràdikaü yutamånitaü và kàryaü tathà sati yad aü÷àdikaü bhavati tatpaïktisthàrkakàlãnavàràdiùu hãnamadhikaü kàryaü tathà kçte yadbhavati tat dvitãyàdidinaprave÷e vàràdi j¤eyam tathà ca tàdçksamaye yasya rà÷erudayaþ tat aü÷àdisaühitaü dinaprave÷alagnam iti . dine÷àyana ca tatraivoktaü yathà %<tatra màsatanornàtho munthe÷ojanmapastathà . trirà÷ipo dinani÷oravãndubhapatistathà . avdaprave÷alagne÷a eùu vãryàdhikastanum . pa÷yan màsapatirj¤eyastato vàcyaü ÷ubhà÷ubham . apare dinalagne÷aü tathà pràcurvicakùaõàþ . màsaghasre÷ayorvàcyaü phalaü varùe÷avadbudhaiþ>% nãø kaø 0ityupakrame dinapatinirõayastatphalaü ca tatroktaü yathà %<dinaprave÷akàle'pi kheñàn bhàvàü÷ca sàdhayet . candralagnàü÷akàbhyàü tu phalaü tatra vadebbudhaþ . catuùkaminthihe÷àdi dinamàsàvdalagnapàþ . eùàü balã tanuü pa÷yan dine÷aþ parikãrtitaþ>% . inthihe÷àdicatuùkam dinamunye÷aþ janma÷aþ, divaràtribhedena dine dinaprave÷e såryaþ, ràtrau dinaprave÷e candraþ, etaccatuùkaü, dinamàsàvadapàþ dinaprave÷amàsaprave÷avarùaprave÷alagne÷àstrayaþ iti saptànàü madhye yo'dhikabalavàn dinaprave÷alagnadar÷ã ca sa dinapatiriti bodhyam . idantvavadheyaü munyà hi rà÷yaü÷àdiyutaü janmalagnameva sà ca ekaikavarùe ekaikarà÷imatikramya rà÷yantare gacchati tena tasyà màse trairà÷ikena sàrdhadvyaü÷amogaþ dine ca pa¤cakalàbhogaþ tadanusàreõaiva munthàyàþ rà÷yàdikalpanayà tadaghã÷aniråpaõam . %<trikoõakendràyagatàþ ÷ubhà÷ceccandràttanorvà balinaþ khalàstu . ùaóantyagàstatra dine sukhàni vilàsamànàrthaya÷oyutàni . ùaóaùñaripaphopagatà dinàvdamàsenthihe÷àþ khalakheñayuktaþ . gadapradà mànaya÷oharà÷ca kendratrikoõàyagatàþ sukhàptyai . lagnàü÷apaþ saumyakhagaiþ sameto dçùño'pi và mitradç÷endunàpi . nairujyaràjyàdi÷arãrapuùñirmàsoktavadduþkhamatonyathàtve . yadaü÷apaþ såryayugãkùito và snigdhekùaõàdbhàvajasaukhyakçt saþ . duþkhapradaþ proktavadanyathàtve sarveùu bhàveùviyameva rãtiþ . ùaùñhà÷akaþ saumyayuto rogañaþ pàpayuka ÷ubhaþ . vyayàü÷aþ ÷ubhayugdçùñaþ sadvyayaþ pàpatastvasan . jàyàü÷aþ saumyayugdçùñaþ svastrãsaukhyavilàsakçt . pàpairgrahaiþ kalirduþkhaü pàpàntaþsthe mçtiü vadet . ÷ubhamadhyasthite stryaü÷e bahulaü kàminãsukham . svasyàü ratirguràvanyakhage'nyàsu rati vadet . mçtyaü÷e mçtyugaiþ saumyairyugadçùñe maraõaü raõe . mi÷rairmi÷raü khalaiþ saukyaü varùalagnànusàrataþ . dvidvàda÷e khalà hàniü vyaye saumyàþ ÷ubhavyayam . kartarã pàpajà rogaü karoti ÷ubhajà ÷ubham . lagne'ùñame và kùãõendarmçtyudaþ pàpadçgyutaþ . rogo và grahaõaü vàpi riputaþ, ÷astrabhãrapi . candre sabhaume nidhanàrisasthe nçõàü bhayaü ÷astrakçtaü pa÷ãrvà pàpaiþ sukhasthaiþ patanaü gajà÷vayànàttataþ syàdbahulà ca pãóà . ÷ubhà dyåne vijayadà dyånàdarthe sukhàbahàþ . navame dharmabhàgyàrtharàjagauravakãrtidàþ . dinaprave÷e'sti vidhuravasthàyàü tu yàdç÷i . tadavasthà tulyanasau phalaü dattena saü÷ayaþ . vihàya rà÷iü candrasya bhàgà dvighnàþ ÷aroddhçtàþ . labdhaü gatà avasthàþ syurbhogyàyàþ phalamàdi÷et . prabàmaü pravàsopagate ràtrinàthe'rthanà÷astu naùñoùage mçtyubhãütiþ . mçtàvasthite syàjjayàyàü jayastu vilàsastu hàsyopage kàminãbhiþ . ratau syàdratiþ krãóità saukhyadàtrã prasuptà ca nidràü kalirdehapãóàm . bhayaü tàparà÷iþ sukhaü syàttu bhuktà jvaràkampitàsu sthitàsu krameùõa>% .

#<dinabandhu># puø 6 taø . 1 sårye hemacaø . 2 arkavçkùe ca

#<dinabala># puø dine balaü yasya . 1 dvipadarà÷iùu . te ca rà÷ayaþ vçhajjàø bhaññotpalayoruktà yathà %<horà svàmiguruj¤avãkùitayutà nànyai÷ca vãryotkañàþ kendrasthà dvipadàdayo'hni, ni÷i ca pràpte ca sandhyàdvaye>% måø vãryotkañàþ ityanuvartate dvipadàdayo dvipadacatuùpadakãñàþ yathàkramamahni, ni÷i, pràpte ca sandhyàdvaye vãryo tkañàþ bhavanti ahni dine dvipadà balinaþ, ni÷iràtrau catuùpadàþ, sandhyàdvaye kãñàþ . atra na kevalaü vç÷cikaü kãñaþ yàvadàpyàþ kãñagrahaõeõaiva j¤eyàþ . tatra ca ÷rãdevakãrtiþ %<mithunatulàkumbhakanyà divàvalà dhanvina÷ca pårvàrdham . ajavçùasiühà ràtrau mçgahayayoþ pårvapa÷càrdhe . vç÷cikamãnakulorà makaràntyàrdhaü ca sandhyàyàmiti>% bhaññoø . evaü sthite ÷abdakaø pa¤caùaùñhàdirà÷ãnàü yaddina balamuktaü tanmålaü cintyam . dine balaü yasya . 2 såryaguru÷ukreùu graheùu yathàha vçhajjàø %<ni÷i ÷a÷ikujasauràþ sarvadà j¤o'hni, cànye, bahulasitagatàþ lyuþ krårasaumyàþ krameõa>% %<÷a÷ikujasaurà÷candrabhauma÷anayaþ ni÷i ràtrau vãryavanto balinaþ, budhaþ sarvadà sarvasmin kàle ni÷i dine ca balã, anye pare ravigurusità ahni dine balinaþ>% bhaññoø .

#<dinamaõi># puø dine maõiriva prakà÷akatvàt . 1 sårye hàràø . 2 arkavçkùe ca %<dinamaõimaõóalamaõóana! bhavakhaõóana!>% gãtanãø . %<mahadahaþ kimaho rajanã tanurdinamaõau gaõakottaragolage . nanu tanurdivaso trahatã ni÷à vada vicakùaõa! dakùiõadiggate>% siø ÷i0

#<dinamayåkha># puø dine mayåkho'sya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca dinakiraõàdayo'pyatra .

#<dinamàna># naø dinasya mànam . såryadar÷anakàlasya mànabhede tanmànabhede kàraõaü siø ÷iø uktaü yathà
     %<ata÷ca saumye divaso mahàn syàt ràtrirlaghurvyastamata÷ca yàmye . dyuràtravçttaü kùitijàdadhaþsthe ràtriryataþ syàddinamànamårdhe . sadà samatvaü dyuni÷ornirakùe nomaõóalaü tatra kujàdyato'nyat . ùañùaùñibhàgàbhyadhikàþ palàü÷à tatràya tatràstyaparo vi÷eùaþ . lambàdhikà kràntirudaka ca yàvat tàvaddinaü santatameva tatra . yàvacca yàmyàü satataü tamisrà tata÷ca merau satataü samàrdham . viùuvadvçttaü dyusadàü kùitijatvamitaü tathà ca daityànàm . uttarayàmyau krama÷o mårdhordhvagatau dhruvau yatasteùàm . uttaragole kùitijàdårdhvaü parito bhramantamàdityam . savyaü trida÷àþ satataü pa÷yantyasurà asavyagaü yàmye . dinaü dine÷asya yato'tra dar÷ane tamã tamohanturadar÷ane sati . kupçùñhagànàü dyuni÷aü yathà nçõàü tathà pitéõàü ÷a÷ipçùñhavàsinàm . dinaü suràõàmayanaü yaduttaraü ni÷etarat sàühitikaiþ prakãrtitam . dinonmukhe'rke dinameva tanmataü ni÷à tathà tatphalakãrtanàya tat . dvandvàntamàrohati yaiþ krameõa taireva vçttairavarohatãnaþ . yatraiva dçùñaþ prathamaü sa devaistatraiva tiùñhan na vilokyate kim? . vidhårdhvabhàge pitaro vasantaþ svàdhaþ sudhàdãdhitamàmananti . pa÷yanti te'rkaü nijamastakãrdhve dar÷e yato'smàd dyudalaü tadaiùàm . bhàrdhàntaratvànna vidhoradhaþsyaü tasmànni÷ãthaþ khalu paurõamàsyàm . kçùõe raviþ pakùadale'bhyudeti ÷ukle'stametyarthata eva siddham . yadatidåragato druhiõaþ kùiteþ satatamàpralayaü ravimãkùate . bhavati tàvadayaü ÷ayita÷ca tadyugasahasrayugaü dyuni÷aü vidheþ . yo hi prade÷o'pamamaõóasasya tiryaksthito yàtyudayaü tathàstam . so'lpena kàlena ya jardhvasaüstho'nalpena so'smàdudayà na tulyàþ . ya udgame yàmyanatà mçgàdyàþ svasvàpamenàpi nirakùade÷e . yàgyàkùataste'tinatatvamàptà udyanti kàlena tato'lpakena . karkyàdayaþ saumyanatà hi ye'tra te yànti yàmyàkùava÷àdçjutvam . kàlena tasmàdbahunodayante tadantare svaü carakhaõóameva . bhacakrapàdàstithinàóikàbhiþ pçthak samudyanti nirakùade÷e . cakràrdhamàdyaü ca tathà dvitãyaü sarvatra pårõàgni30 mitàmireva . meùàdermithunànto nàóãbhistithimitàmirudvçtte . lagati kuje tadadhaþsthe prathamaü tàbhi÷caronàbhiþ . kanyàntàddhanuùo'ntastithimitanàóãbhirudvalaye . lagati kuje cordhvasthe pa÷càt tàbhi÷caràóhyàbhiþ . tadahitatriü÷adbhiþ kanyànto bà jhaùànto và . carakhaõóairånàóhyàstena nirakùodayàþ svade÷e syuþ . kùitije'jàdiü kçtvà golaü bhramayan pradar÷ayet sarvam . uktamanuktaü cànyacchiùyàõàü bodhajananàrtham . yo'bhyudeti samayena yena tatsaptamo'stamupayàti tena ca . rà÷irårdhvamapamaõóalaü kujàdardhameva satataü tataþ sthitam . yatra lambajalavà 24 jinonakàstatra nodayacaràdyasuktavat . nànyasasthitatayànyathoditaü yena naiùa viùayo mçgocaraþ . yatra lagnamapamaõóalaü kuje tadgçhàdyamiha lagnamucyate . pràci pa÷cimakuje'stalagnakaü madhyalagnamiti dakùiõottare>% .

#<dinamukha># naø 6 taø . aharmukhe prabhàte .

#<dinamårdhan># puø dinasya mårdhevàdyasthànatvàt . udayàcale trikàø .

#<dinayauvana># naø dinasya yauvanamiva . madhyàhne ÷abdàrthaci0

#<dinaratna># naø dinasya ratnamiva prakà÷akatvàt . 1 sårye hemacaø 2 arkavçkùe ca .

#<dinarà÷i># puø 6 taø . jyotiùokte 1 ahargaõe %<yathàkhabhamaõà bhyasto dinarà÷iþ kuvàsaraiþ . vibhàjito madhyagatyà bhagaõàdirgraho bhavet>% såø siø . 2 dinasaj¤ake vçùàdau rà÷au ca rà÷i÷abde dç÷yam .

#<dinavyàsa># puø dinasya ahoràtràtmakakàlaghnàpakavçttasya vyàsaþ . sçø siø ukte ahoràtradçttavyàse %<kràntau kramotkrasajye dve kçtvà tatrotkramajyayà . hãnàtrijyà dinavyàsadalaü taddakùiõottaram>% måø %<dinavyàsadalamahãràtravçttasya vyàsàrdham>% raïgaø .

#<dinàü÷a># puø 6 taø . tridhà vibhaktasya dinastha 1 pràtarmadhyàhrasàyàhneùu bhàgeùu ràjaniø . pa¤cadhàvibhaktasya dinasya 2 pràtaþsaïgavàdau ca %<pràtaþkàlo muhårtàüstrãn saïgavastàvadeva tu . madhyàhnastrimuhårtaþ syàdaparàhõastataþparam . sàyàhnastrimuhårtaþ syàt ÷ràddhaü tatra na kàrayet>% tithitaø .

#<dinàgama># puø 6 naø . prabhàte %<nç÷abdànugamakruddhaþ sa kadàciddinàvagame>% harivaüø 81 aø .

#<dinàdi># puø 6 taø . prabhàvakàle ràjaniø .

#<dinànta># puø 6 taø . sàyàhne %<kçtvà dinànte nilayày gantum>% raghuþ . dinàvasànàdayo'pyatra . %<dinàvasànotsukabàlavatsà>% raghuþ .

#<dinàntaka># puø dinamantayati anta + õic--õvul . andhakàre trikàø .

#<dinàrambha># 6 taø . prabhàte

#<dinàrdva># puø dinasya såryakiraõaprakà÷àtmakakàlasyàrdham . divàbhàgasyàrdhe %<evaü viùuvati chàyà svade÷e yà dinàrdhajà>% såø siø .

#<dinikà># strã dinaü tatrakçtaü karmahetutayà astyatra bhçtau ñhan . dine karmakaraõabhçtau (ekadinerabhajuri) ratnamàlà .

#<dine÷a># puø 6 taø . 1 sårye hemacaø . 2 arkavçkùe dinaprave÷a÷abdokte dinaprave÷alagne÷àdiùu madhye'dhikavalayute taladar÷ini 3 grahe 4 såryàdau vàre÷e ca dine÷varàdayo'pyatra .

#<dine÷àtmaja># puø 6 taø . 1 ÷anau 2 yame 3 karõe 4 sugrãve ca 5 tapatyàü 6 tamunàyàü ca strã .

#<dinbha># saghàte cuø àtmaø akaø señ . digbhayate adidimbhata

#<dipsu># triø danbha--san u--chàndasaþ na bhaù . dambhecchau . %<na yaü dipsanti dipsavaþ>% çø 1 . 25 . 14 . %<loketu dhipsati dhipsuþ>% iti bhedaþ .

#<dibha># nãdane cuø ubhaø sakaø señ idit . dimbhayati--te adidimbhat--ta .

#<dimpa># saüghàte curàø ubhaø sakaø señ . dimpayati te adidimpat--ta .

#<diya># triø deya + pçùoø . deve %<bhuvadvasurdiyànàü patiþ>% çø 8 . 19 . 37 .

#<diripaka># puø kanduke trikàø .

#<dilãpa># puø såryavaü÷ye 1 nçpabhede . såryavaü÷e dilãpau ca dvau jàtau ekaþ aüpumataþ putraþ svañvàïgàparanàmà . aparoduliduhasya putraþ ràmavçddhaprapitàmahaþ yathoktaü hariva÷e 15 aø %<sutaþ pa¤cajanasyàsãdaü÷umànnàma vãryavàn . dilãpastanayastasya khañvàïga iti vi÷rutaþ . yena svargàdihàgatya muhårtaü pràpya jãvitam . trayo'nusandhità lokà buddhyà satyena cànagha! . dilãpaka tu dàyàdo mahàràjo bhagãrathaþ>% . %<anamitrasuto ràjà vidvàn duliduho'bhavat . dilãpastanayastasya ràmasya prapitàmahaþ . dãrghabàhurdilãpasya raghurnàmnà'bhavatsutaþ . ayodhyàyàü mahàràjo raghuràsãnmahàbalaþ . ajastu raghutojaj¤e ajàdda÷aratho'bhavat . ràmo da÷arathàjjaj¤e dharmàtmà sumahàya÷àþ>% harivaüø 15 aø ràmasya prapitàmahaþ tasya vçddhapramitàmahaþ ityarthaþ . tatra rathupitari %<dilãpa iti ràjendurinduþ kùãranidhàviva>% raghuþ .

#<dilãparàj># puø dilãpa eva ràñ ràjà . dilãpançpe trikàø .

#<dilãra># naø dala--vàø ãra pçùoø . ÷ilãndhre hàràø .

#<diva># prãtau bhvàø paraø sakaø señ idit . dinvati adinvãt .

#<diva># jigoùàyàü krãóàyàü ca akaø paõe vyavahàre icchàyàü statau ca sakaø divàø paraø sakaø señ . asya karaõasya và karmasaüj¤à . akùairakùàn và dãvyati adevãt dideva . devitvà dyåtvà devanaü didivàn dudyåvàn %<adãvyadraudramatyugram>% bhaññiþ . %<uvàca dãvyàva punarvahuvittaü mayà'rjitam>% bhàø vaø 78 aø %<divyàmi ÷akune! tvayà>% bhàø saø 74 aø tatastu bhàte vàrùõeye puõya÷lokasya dãvyataþ vàø vaø 61 aø . %<tadà'devãt pàõóavã'jàta÷atruþ>% bhàø saø 65 aø . àrùe tu kvacit taï . %<pravrajyàyeva dãvyeta vinà durdyåtadevinam>% bhàø viø 18 aø %<akùànukhà punardyåtamehi dãvyasva bhàrata!>% bhàø saø 74 aø . %<ke tatrànye kitavà dãvyamànà vinà ràj¤o dhçtaràùñrasya putraiþ>% 560 ÷loø %<divastadarthasya>% pàø vyavahàrakrãóàrthatve'sya karmaõi ùaùñhã ÷atasyadãvyati . tadarthasya kiü bràhmaõaü dãvyati stautã tyarthaþ siø kauø . dyåtaü jigãùàyàmanyatra àdyånaþ jigãùà÷ånya ityarthaþ . ñideviùati dudyåùati devayati te adidivat ta . %<tenàdudyåùayadràmaü mçgeõa mçgalocanà>% bhaññiþ . dedivãti dedyoti upasargapårvasya tattadupasargadyotyàrthayukte tadarthe .

#<diva># kåjane cuø àtmaø sakaø señ . devayate adidevata .

#<diva># arde cuø ubhaø sakaø señ . devayati te adãdivat ta .

#<div># strã dãvyatyatra diva--vàø àdhàre óivi . 1 svarge 2 àkà÷e ca amaraþ . dyauþ divau divaþ dyumyàm dyuùu . 3 dine %<saureõa dyuni÷orvàmam>% såø siø %<manãùitaü dyaurapi yena dugdhà>% raghuþ %<ya itthamasvàsthyamahardinaü divaþ>% %<divãva cakùuràtatam>% çø 1 . 22 . 5

#<diva># naø dãvyatyatra gha¤arthe àdhàre ka . 1 svarge . divaukaddhaþ tridivaþ . 2 àkà÷e mediø . 3 dine 4 vane ca hemacaø . tatra snarge %<lokapàlairmahàbhàgairdivaü devavarairiva>% bhàø vaø 161 aø dine %<÷u÷ubhe'bhyadhikaü ràjan . divaü jyoti rgaõairiva>% harivaüø 93 aø .

#<divaïgama># triø divamàkà÷aü svargaü và gacchati diva--vàø khac mus . 1 àkà÷agàmini . %<di÷aü pratiùñhamànànàmastu ÷abdo divaïgamaþ>% bhàø vaø 48 aø . 2 svargagàmini ca %<divaïgamaü rurodhàtha màrgaü bhãmasya kàraõàt>% bhàø vaø 146 aø .

#<divan># naø diva--vàø apratipårvàdapi kanin ujjvalaø . svarge tridivaukasaþ . asya bhatve upadhà'llopasya dãrghaþ vidhau sthànivattvàbhàvàt dãrghaþ dãvnà dãvne ityàdi

#<divasa># puø dãvyatyatra diva--asac kicca . %<nàóãùaùñitamastatra sàvano divasaþ smçtaþ . tri ÷abhàgo'rkarà÷estu divasaþ saura ucyate . càndrastu tithyavacchinno bhaumo bhåparidhermataþ>% ityukteùu sàvanàdiùu dineùu . %<divasàþ pariõàmaramaõãyàþ>% ÷akuø . %<ayojayat sa dharmàtmà divase divare ÷ra ca>% . bhàø uø 182 aø .

#<divasakara># puø divase karo'sya divasaü karoti kç--ac và . 1 sårye hemacaø 2 arkavçkùe ca . %<divasakarasaco'staü dhyàntamantargçheùu>% màghaþ . kç--kvip divasakçdapyatra puø .

#<divaspati># puø divaþ patiþ aluklaø roþsatvam . 1 indre amaraþ . %<indràõãmànayiùyàmo yathecchasi divaspate!>% bhàø uø 11 aø .

#<divasputra># puø divaþ àkà÷asya putravat priyaþ divaþ puru tràyate trai--ka pçùoø và . 1 dyulokapriye 2 dyulokapàlake và sårye . %<divasputràya såryàya ÷aüsata>% yajuø 4 . 35 %<divasputràya dyulokasya putravat priyàya dyulokàddhi såryo jàyate divaþ puru tràyate sa iti divasputràya divaþpàlakàyeti>% và vedadãø .

#<divaspçthivã># strã dviø vaø dyau÷ca pçthivã ca %<divasa÷ca pçthi vyàm>% pàø diva ityeva càt dyàvà ca àde÷e akàroccàraõaü sakàrasya rutvaü (kvàpi) mà bhådityetadartham siø kauø . rodasyoþ dyàvàbhåmyoþ hemacaø . %<taü devà budhne rajasaþ sadaüsasaü divaspçthivyoraratim>% çø 2 . 2 . 3

#<divaspç÷a># puø spç÷ati spç÷a--kvin 6 taø . pàdena svarga spar÷ini 1 parame÷vare %<divaspçk sarvadçgvyàsaþ>% viùõusaø . %<divaþspar÷anàddivaspçk>% bhàø %<pàdo'sya sarvàbhåtàni tripàdasyàmçtaü divi>% chàø uø tasya pàdasya divisthatvàt trivikramàvatàre và tathàtvàt tattvam . 2 àkà÷aspar÷ini ÷abdàdau ca .

#<divà># avyaø diva--kà . divase amaraþ %<divà màtaryuùmaccaraõayugaladhyànaniranaþ>% karpårastavaþ %<pa÷cimàntu samàsãno malaü hanti dibàkatam>% manuþ .

#<divàkara># puø divà karori kç--ña . 1 sårye 2 arkavçkùe ca %<divàkarakaraiþ påtaü divàsnànaü pragasyate>% tiø taø %<divàkaràdrakùati yo guhàsu>% %<divàkaràpluùñavibhåùaõàspa dàm>% kumàø .

#<divàkarasuta># puø 6 taø . 1 ÷anau 2 yame 3 karõe 4 sugrãve ca 5 yamunàyàü tapatyàü ca strã . aruõàtmaja÷abde dç÷yam . %<gaïgàdivàkarasutàjalacàruhàràm>% vçø saüø 43 a0

#<divàkãrti># puø divaiva kãrtiþ kçtyaü yasya ràtrau kùurakarmaniùedhàt . 1 nàpite amaraþ . 2 caõóàle hemacaø . tasya divàcaratvàttathàtvaü divàcara÷abde dç÷yam . %<divàkãrtimudakyà¤ca patitaü såtikàü tathà . ÷avaü tatsmçùñinaü spçùñvà snànenaiva vi÷udhyati>% manunà tasyàspç÷yatvamuktam . divà'kãrtiryasya . ulåke pecake hemacaø . divà tasya nàmoccàradve hi tasya bhakùyadravye tiktatà jàyate iti lokasiddhatvàt tannàmno na divàkãrtanãyatà .

#<divàkãrtya># naø divà divase kãrtyaü kãrtanãyam . varùasàdhye gavàmayane satre dvayormàsaùañhkayormadhye viùuvannàmake ekasminnahani geye sàmabhede tacca tàø bràø 4 . 6 . 1 dar÷itaü yathà %<viùuvàneùa bhavati>% pårvottarayoþ pakùasormadhye'nuùñheyaü gavàyanasya pradhànabhåtaü viùuvadàkhyamahaþ prada÷ayati eùa viùuvàn saüvatsarasya madhyato bhavatãtyupakrame asminnahani sàmàni vidhatte bhàø . %<divàkãrtyasàmà bhavati>% tàø bràø 4 . 6 . 12 . %<divàkãrtyàni ÷ukriyàõi sàmàni tasmin prayujyante iti divàkãrtyasàmà aya viùuvàn divàkãrtyasàmà kàryaþ>% bhàø . tasya pra÷aüsàpårvakaü tatra geyarcaþ pratãka¤ca dar÷ataü yathà %<svarbhànurbà àsura àdityantamasàvidhyattasya devà divàkãrtyaistamo'pàghnan yaddivàkãrtyàni bhavanti tama evàsmàdapaghnanti ra÷mayo và eta àdityasya yahçvàkãrtyàni ra÷mibhireva tadàdityaü sàkùàdàrabhante>% tàø bràø 4 . 6 . 13 %<àsureõa svarbhànunà tamasàviddhasyàdityasya và dhakaü tamo'ndhakàraü devà divàkãrtyaiþ sàmabhirapàghnan vyanà÷ayan ate yaddivàkãrtyànyasmin bhavanti tena tama evàsmàdàdityàdapaghnanti . kathameùàü sàmnàü tamasohananasàmarthyamiti cet ucyate divàkãrtyasàmànãti yat ete àdityasya ra÷mayo vai ra÷miråpà eva ata eùàü yuktameva tamaso nà÷akatvaü tattathàsati ra÷mibhirevàditya sàkùàt pratyakùamàrabhante ye satriõo viùuvati divàkãrtyàni prayu¤jata ityarthaþ . divàkãrtya sàmabhistamaso'pahananaü sàmànyenoktaü tadeva vivçõoti>% bhàø %<bhràjàbhràje pavamànamukhe bhavato muõyata evàsya tamo'paghnanti>% tàø bràø 4 . 6 . 14 . pavamànamusve màdhyandinàrbhavayoþ pavamànayormukhe pramukhe bhràjàbhyàje sàmanã bhavataþ gàyatrasya nityatvàt tataþ parastàt krameõa bhavata ityarthaþ . asya pratnàmanudyåtamiti tçce gàtavyaü sàma bhràjaü, tanmàdhyandine pavamànamukhe, %<parisvànogiriùñà ityasmin geyaü sàma àbhràjaü tadàrbhavapavamànamukhe>% bhà0

#<divàcara># triø divà divase carati bhakùàrtham cara--ña . pakùibhede striyàü ïãp . %<ñivàcaro na ÷arvaryàü na ca nakta¤caro divà>% vçø saø 8 aø 2 caõóàle tasya ràtrau gràmanagare càraniùedhena divase eva dhàrasya manunàvihitatvàt tathàtvaü yathà %<ràtrau na vicareyuste gràmeùu nagareùu ca . divà careyuþ kàryàrthaü cihnità ràja÷àsanaiþ>% 3 ÷yàmàkhagàdau ca divàsa¤cara÷abde dç÷yam .

#<divàcàrin># triø divà carati cara--õini . divasasa¤càriõi bhåte . %<svàhetyatha baliharaõam>% ityupakrame %<sarvebhyo bhåtebhyo divàcàribhya iti divà>% à÷vaø gçø 1 . 2 . 9 såø .

#<divàñana># puüstrãø divà'ñati aña--lyu . 1 kàke ÷abdàrthakalpaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 divàgatayukte triø .

#<divàtana># triø divà bhavaþ dyu tuñ ca . divàbhave . %<÷a÷ina iva divàtanasya lekhà>% kumàø . striyàü ïãp . %<païkajànàü divàtanãm>% bhaññiþ .

#<divàtara># naø ati÷ayena divà prakà÷akam tarap . atyantaprakà÷ake divase . %<yaþ sudargataro divàtaràt pràyuùe divàtaràt>% çø 1 . 127 . 5

#<divàndha># puüstrãø divà divase andhaþ . 1 pecake trikàø 2 divasàndhapràõimàtre ca . %<divàndhàþ pràõinaþ kecit ràtràvandhàstathà'pare>% devãmàø 3 valgulàkhage strã ràjani0

#<divàndhakã># strã divàndha--svàrthe ka gauràø ïãù . chuchundaryàm puràõam .

#<divàbhãta># puüstrã divà divase bhãtaþ . 1 pecake %<lãnaü divàbhãtamivàndhakàram>% kumàø . striyàü jàtitvàt ïãp . 2 kumudàkare 3 caure ca puø mediø .

#<divàbhãti># puø divà bhãtirasya . 1 pecake ÷abdaraø . 2 divasabhãtiyukte triø .

#<divàmaõi># puø divà maõiriva . 1 sårye ÷abdaraø 2 arkavçkùe ca .

#<divàmadhya># puø 6 taø . madhyàhne hemacaø .

#<divàvàsu># puø divà vasuþ kiraõo'sya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca dãvyati diva--kvip dyauþ àvasuþ havirasya divamàvasati à + vasa--un và . 1 dãptahaviùke 2 dyuloka vàsini và indre . %<divaü yaya divàvaso!>% çø 8 . 34 . 1 .

#<divà÷aya># puø divà divase ÷ete--÷ã--ac 7 taø . 1 divàsvàpayukte 2 divase'prakà÷ayukte ca %<na me divà÷ayàþ putrà na ràtrau dadhibhojinaþ . gurviõãü nànugacchati na spç÷anti rajasyalàm>% jaimiø bhàratam . %<àruroha kumudàkaropanàü ràtrijàgaraparodivà÷ayaþ>% raghuþ .

#<divàsa¤cara># triø divà vise sa¤carati sama--cara--ña . divalacàriõi pràõibhede tathàbhåtàþ vçø saüø 88 aø katiciduktà yathà %<÷yàmà÷yena÷a÷aghnava¤cula÷ikhistrãkarõa cakràhvayà÷càùàõóãrakakha¤jaroñaka÷ukadhvàïakùàþ kapotàstrayaþ . bhàradvàjakulàlakukkuñakharà hàrãtagçdhrau kapiþ pheõñaþ kukkuñapårõakåñacañakà÷cokta divàsa¤caràþ>% .

#<divàsapna># puø divà divase svapnaþ . divànidràyàma . taddoùàdiükaü dinacaryà÷abde bhàvapraø uktamuktam . su÷rute ca %<sarvartuùu divàsvàpaþ pratiùiddho'nyatra grãùmàt . pratiùiddheùyapi tu bàlavçddhastrãkarùitakùatakùãõamadyanityayànavàhanàdhva karmapari÷ràntànàmabhuktavatàü medaþsvedakapharasaraktakùãõànàmajãrõinà¤ca muhårtaü divàsvapnamapratiùiddhaü ràtràvapi jàgaritavatàü jàgaritakàlàdardhamiùyate divàsvapnaþ . vikçtirhi divàkhapno nàma tatra svapatàmadharmaþ sarvadoùaprakopa÷ca tatprakopàcca kàsa÷càsaprati÷yàyasirà gauravàïgamardà'rocakajvaràgnidaurbalyàni bhavanti>% . %<mçgayàkùã divàsvapnaþ parãvàdaþ striyomadaþ . tauryatrikaü vçthàñyà ca kàmajo da÷ako gaõaþ>% vyasanoktau manuþ rasàbhiyuktamannaü và divàsvapna¤ca sevate . apakvànnagate kàle svayaü doùàn prakopayet bhàø à÷vaø 17 a0

#<divàsvàpa># puø 7 taø . 1 divasanidràyàm . divàsvapna÷abde dç÷yam . divàsvàpoyasya . 2 ulåkàdau ca teùàü ràtricàritvena divàsvàpavattvàt tathàtvam yathoktaü vçø saüø 88 aø %<lomà÷ikàpiïgalàcchipikàkhyau valgulyulåkau ÷a÷aka÷ca ràtrau .>% 2 valgulãkhage strã ràjaniø .

#<divi># puø dãvyati diva--vàø ki . càùakhage ÷abdasà0

#<divikùit># triø divi kùayati vasati kùi--kvip aluksaø . svargavàsini . %<såryàmàsàvicarantà divikùità>% çø 10 . 92 . 12 . %<divikùità divivasantau>% bhàø austhànyevede àc . %<gama àdityebhya÷ca vi÷vebhya÷ca devebhyo divikùidbhyo lokakùidbhyaþ>% chàø u0

#<divija># puø divi jàyate jana--óa aluksaø . dyulokajàte tàmevàtidåre madhåkarãmiva sumanasa upajighratãü divija manujamanonayanàhlàdaduùairgativihàravinayàvalokasusvaràkùaràvayavaiþ bhàgaø 5 . 2 . 7 %<vyuùà àvo divijà çte nàviùkçõvànà>% çø 7 75 1 %<je vibhàùà>% pàø pakùe luk dyujo'pyatra

#<divitmat># dãptimat + pçùoø . dãptiyukte %<mahàràye divitmate>% çø 4 . 31 . 11 %<divitmate dãptimate>% bhàø .

#<dività># strã dãpa--bràø itac pçùoø . dãptau %<gràvàõo vàcà dività divitmatà>% çø 10 . 76 . 6 %<divitàyàü dãptimattàyàm>% bhàø .

#<diviyaj># puø divi dyunokesthitànãndràdãn yajate yajakvip aluksaø . dyulokasthitadevayàjini %<hotàro na diviyajo mandratamàþ>% çø 9 . 97 26 %<devànindràdãnstuvantyevaü diviyajo divi dyulokesthitànindràdãn devàn yalantaþ>% bhàø .

#<diviratha># puø paurave bhåmanyusute nçpabhede %<tato divirathonàma bhåmanyorabhavat sutaþ>% bhàø àø 94 aø 2 aïgaràjaputra dadhivàhanaputre nçpabhede ca %<aïgaputro mahànàsãd ràjendro dadhivàhanaþ . dadhivàhanaputrastu ràjà diviratho'bhavat . putro divirathasyàsãcchakratulya paràkramaþ>% harivaüø 31 aø .

#<diviùa(sa)d># puø divi sãsati sada--kvip aluksaø và ùatvam . deve amaraþ . %<pçthivãsadaü tvàntarikùasadaü divisadaü devasadaü nàkasadam>% yajuø 9 . 2 %<màndrànanda purandaràdidiviùadvçndairamandàdàràd>% %<dçpyaddànavadåyamànadiviùaddurvàraduþkhàpadàm>% gãtagoø .

#<diviùñi># triø divamicchati iùa--kartari ktica . dyulokecchàyukte %<imà u vàü diviùñayaþ>% rø 7 . 74 . 1 %<diviùñayo divamicchantyaþ>% bhà0

#<diviùñha># triø divi tiùñhati sthà--ka aluksaø ùatvam . 1 antarãkùasthe 2 svargasthite ca %<diviùñhasya bhuviùñhastvaü sakhãbhåto mama priyaþ>% bhàø àø 6 aø .

#<divispç÷># triø divi spç÷ati kvin %<na rapareti>% pàø paryudàsàt na ùatvam . dyulokaspar÷ini %<àhi sthàtho divispç÷am>% çø 4 . 46 . 4 kinnantatvàt jhali padànte ca kuþ

#<divã># strã diva bàø ã . upajihvikàkãñe hàràø .

#<divedive># avyaø diva--bàø ke dvitva¤ca . divase niruø .

#<divokas># puø dyau svarga àkà÷o và okoyasya . 1 deve 2 càtakasvage ca mediø .

#<divojà># triø divo jàyate jana--ïa . vàø alukasaø . dyulokàjjàte %<eùà syà no duhità divojà>% çø 6 . 65 . 1

#<divodàsa># puø divaþ svargàta dàmãdànaü yasmai . vadhra÷vasya putrabhede %<vadhra÷vànmithunaü yaj¤e menakàyàmiti ÷rutiþ . divodràma÷ca ràjarùirahalyà ca ya÷asvinã>% harivaüø 32 aø . manurva÷ye ripu¤jayàsvye 2 nçpabhede ca tatkathà kà÷ãçø 47 aø .
     %<tata÷cintayatà sraùñvà dçùño ràjarùisattamaþ . avimukte mahàkùetre tapasyanni÷calendriyaþ . mamoranvayajo vãraþ kùatrodharmaivãditaþ . ripu¤jayeti vikhyàto ràjà parapura¤jayaþ . atha brahmà tamàsàdya bahugauravapårvakam . uvàca vacanaü ràjan! ripu¤jaya! mahàmate! . imàü pàlaya bhåpàla! sasamudràdikànanàm . nàgakanyàü làgaràjaþ patnyarthante pradàsyati . anaïamohinãnnàmnà vàsukiþ ÷ãlabhåùaõàma . divo'pi devàdàsyanti ratnàni kusumàni ca . prajàpralanasantuùñà mahàràja! pratikùaõam . divodàsa iti khyàtamato nàma tvamàpsyasi . matprasàdàcca nçpate! divyaü sàmarthyamastu te . parameùñhivacaþ ÷rutvà tato'sau ràjasattamaþ . vedhasaü bahu÷aþ stutvà vàkya¤cedamuvàca ha . ràjovàca . pitàmaha . mahàmànya! trilokãkaraõakùama! . kathannànye ca ràjàno me kathaü kathyate tvayà . brahmovàca tvayi ràjyaü prakurvàõe devovçùñiü vidhàsyati . pàpaniùñhe ca vai ràj¤i na devo varùate punaþ . ràjovàca yadyahaü pçthivãnàthaþ sarvalokapitàmaha! . tadà divisado devà divitiùñhantu sà bhuvi . deveùu divi tiùñhatsu mayi tiùñhati bhåtale . asapatyena ràjyena prajà saukhyamavàpsyati! tatheti vi÷vasçkprokto divodàso nare÷varaþ . pañaha ghoùayà¤cakre divaü devà vrajantviti . mayi pra÷àsati kùauõãü suràþ khasthà bhavantviti . nàgacchantviha vai nànà naràþ susthà bhavantviti>% ityupakrame divodàsyasya kà÷ãto nirvàsanàntakathà tata uttaraiùu adhyàyeùu dç÷yà . 3 dhanvantareravatàre kà÷ãràjabhede àyurveda÷abde tatkathà 789 pçø su÷rutapràdurbhàve bhàvaø praø uktà dç÷yà .

#<divodbhava># triø dive sverge udbhavati ud + bhå ac . àkà÷a svargayorjàte . 2 elàyàü strã ÷abdàrthakalpaø .

#<divolkà># strã divà jàtà ulkà . divasajàtàyàü nabhasa÷cyutàyàmulkàyàm . %<sadhåmà nyapatat sàrcirdivolkà nabhasa÷cyutà>% bhàø uø 30 aø .

#<divaukas># puø divaü svarga okoyasya divà okoyasyeti divan÷abde ujajvaladattaþ . deve %<pathi vyajçmbhanta divaukasàmapi>% . %<vaconi÷amyàdhipaterdivaukasàma>% raghuþ . %<kãrtayanniva divaukasàü priyam>% màthaþ %<tàrake÷ca divaukamaþ>% kumàø .

#<divaukasa># puø (okas) ÷abdo'danmo'bhalãtyujjvaladalokte divamokaso'sya . deve %<vasudhàmiha saüpràptaiþ sarvaireva divaukasaiþ>% harivaüø 213 aø .

#<divya># triø divi bhavaþ yat . 1 svargabhave 2 àkà÷abhave 3 utpàtabhede puø %<saüsåcayanti divyàntarãkùabhaumàstadutpàtàþ>% vçø saüø uktam utpàta÷abde 1123 pçø dç÷yam . 4 yame 5 guggulau ca puø ràjaniø . kàlãvilàsatantrokte 6 bhàvabhede %<÷çõu bhàvatrayaü devi! divyavãrapa÷ukramàt . divyastu devavatpràyo vãraü÷coddhatamànasaþ . satyatretàrdhaparyantaü divyabhàvavinirõayaþ . tretàdvàparaparyantaü vãrabhàva itãritam . madyaü matsyaü tathà màüsaü mudràü maithunameva ca . ÷ma÷ànasàghanaü bhadre! citàsàdhanameva ca . etatte kathitaü sarvaü divyavãramataü priye . divyavãramataü nàsti kasvikàle sulocane!>% . 7 nàyakabhede rasama¤jarã indràdayo divyanàyakàþ . 8 lavaïge naø mediø 9 haricandane naø ràjaniø . 10 gaïgàjalàdispar÷apårvaka÷apathabhede %<bràhmaõo vacanaü ÷rutvà j¤àne÷oj¤àninàü varaþ . gaïgàtoyaü kare kçtvà svãkàra¤ca cakàra saþ . gaïgàtoyamupaspç÷ya mithyà yadi vradejjanaþ . sa yàti kàlasåtra¤ca yàvadvai brahmaõovayaþ>% . brahmaø vaiø praø khaø . %<tathà gaïgodakaü tàmraü gomayaü gorajastathà . satyaü và yadi và'satyaü yadi divyaü karoti yaþ . kartà . ca gauravaü yàti tathà kàrayitvà priye! . ubhayoþ punaràvçttinarayoniùu nàsti vai . tasyàsti punaràvçttirvyàgha÷åkarayoniùu . divyaü kartuþ kàrayiturjapapåjà vçthà tathà . gàyatrãrahitasyàpi naraka¤cottarottaram>% iti gàyatrãtantre 5 pañaø . vyavahàre pratij¤àtàrthasàdhanàya vàdiprativàdinoranyataràbhyàü kartavye 11 laukikasàkùyàdipramàõàsadbhàve tulàdiparãkùàbhede . tadbhedàdiþ tatra tyasàmànyavidhicca vãramiø divyamàtçkàyàü dar÷ito yathà
     tatra divyannàma mànuùapramàõàbhàve yannirõàyakaü yat taducyate . yattu smçtitattve evakàrasthale api÷abda dattvà mànuùapramàõasattve'pi yatra divyàïgãkàrastatràpi tadbhavatãti prayojanamukta tadayuktam %<eùàmanyatamàbhàve divyànyatamamiti>% vadatà yàj¤avalkyena %<pramàõahãne vàde tu nirdoùà daivikã kriyeti>% vadatà vçhaspatinà ca %<yuktiùvapyasamarthàsu ÷apathairenamardayediti>% nàradenàpi mànuùapramàõàsattve eva divyasya vidhànàt . tatraø vçhaspatiþ divyavedànàha %<ghaño'gnirudakar¤caiva viùaü koùastu pa¤camaþ . ÷arantu taõóulàþ proktàþ saptamantaptamàùakam . aùñamaü phàlamityuktaü navamandharmajantathà . divyànyetàni sarvàõi nirdiùñàni svayambhuveti>% . nàradaþ %<yuktiùvapyasamarthàsu ÷apathairenamardayet . arthakàlabalàpekùa magnyambusukçtàdibhiþ . dhaño'gnirudakaü caiva viùaü ko÷astu pa¤camaþ . uktànyetàni divyàni vi÷uddhyarthaü mahàtmabhiþ . sandigdhe'rthe'bhiyuktànàü parãkùàrthaü mahàtmanàm . pràktàni nàradeneha satyànçtavi÷uddhaye>% iti . ardayetpãóayet . arthàpekùatvaü sisàdhayiùitàrthasyàlpatvamahattvànuråpamityarthaþ . nanveùàmapi ÷apathànàü mànuùapramàõàbhàva eva nirõàyakatvena divyatvàt kathaü divyàni navetyabhidhànam . tathà ca ÷aïkhaþ %<tatra divya nàma tulàdhàraõaü viùà÷anamapsu prave÷o lohadhàraõamiùñàpårtapradànamanyàü÷ca ÷apathàn kàrayediti>% . tàü÷ca ÷apathànàha vçhaspatiþ %<satyavàhana÷astràõi govãjakanakàni ca . devavràhmaõapàdàü÷ca putradàra÷iràüsi ca . ete ca ÷apathàþ proktàþ svalpàrthe sukaràþ sadeti>% . nàrado'pi %<satyavàhana÷astràõi gorãjakanakàni ca . devatàpitçpàdàü÷ca dattàni sukçtàni ca . spç÷ecchiràüsi putràõàü dàràõàü suhçdàntathà . abhiyogeùu sarveùu ko÷apànamathàpi và . ityete ÷apathàþ proktà manunà svalpakàraõe>% iti . satyam . atra samanantarabhàvinirõayanimittasya divyatvena vivakùitatvàt . tàdç÷atva¤ca ghañàdãnàmeva na tu ÷apathànànteùàü kàlàntarabhàvinirõayanimittatvàt . nanvevaü ko÷asya kathanteùu grahaõamiti cet satyam . tasya teùu pàùñhomahàbhiyogaviùayakatvasàmyàt sàvaùñambhàbhiyogaviùayatvasàmyàcca . vastutastu ÷apathànàmapi màradàdivacanànusàràdgobalãvardanyàyena divyatvàbhyupagamena nava÷abdasyopalakùaõatvàt . tathàca nàradaþ %<yuktiùvapyasamarthàsu ÷apathairenamadeyet . arthakàlabalàpekùamagnyambusukçtàdibhiþ . ghaño'gnirudaka¤caiva viùaü ko÷a÷ca pa¤camaþ . uktànyetàni divyàni vi÷uddhyarthaü mahàtmabhiþ>% . divyaü nàma tulàrohaõam . viùà÷anamapsu prave÷o lohadhàraõamiùñàpårtapradànamanyàsa ÷apathàn kàrayet . manuþ %<asàkùikeùu tvartheùu mitho vivadamànayoþ . avidaüstattvataþ satya ÷apathenàpi lambhayet . agniü vàhàravedenamapsu cainannimajjayet . putradàrasya vàpyenaü ÷iràüsi spar÷ayet pçthak . yasmàddevaiþ payuktàni puùkaràrthe mahàtmabhiþ . parasmaravi÷uddhyarthaü tasmàddivyàni nàmataþ>% . asàkùikeùviti mànuùapramàùõarahiteùvityarthaþ . uddiùñànàü divyànàü ùadhye tulàdãni mahàbhiyoge prayoktavyàni tathà ca yàj¤avalkyaþ %<tulàgnyàpo viùaü kogo divyàmãha vi÷uddhaye . mahàbhiyogeùvetàni ÷ãrùakasthe'bhiyoktari . ruccà vànyataraþ kuryàditaro vartayecchiraþ>% . atràmbi÷abdena taptàyàpiõóàdayo gçhyante . õãrùakaü lakùaõayà jayaparàjayanimitto daõóaþ tatprayuktadaõóabhàgitvaü và rucyà icchayà . itaraþ abhiyuktàbhiyoktroranyataraþ . itaraþ ÷irovartayet daõóaü svãkuryàdityarthaþ . nanu %<ko÷amalpe'pi dàpayet>% iti svalpàbhiyoge'pi ko÷asya vidhànàt kathaü mahàbhiyogeùvetànãti cenna tasya tulàdiùu pàñho'vaùñambhàbhiyoge'pi pràptyarthaþ . na tu mahàbhivogeùveveti niyamàrthaþ . anyathà ko÷asya ÷aïkàbhiyoga eva pràptiþ syàt . avaùñambhàbhiyuktànadhañàdãni vinirdi÷et . taõóulà÷caiva ko÷a÷ca ÷aïkàsvetau niyamya ceti pitàmahasmaraõàt . avaùñambhaþ ÷ãrùakasthaþ . avaùñambho'tra ni÷caya iti smçtitattve . yadà ÷ãrùakastho'bhiyoktà na syàttadà etàni divyàni na syàditi tathà ca nàradaþ %<÷irovartã yadà na myàttadà divyaü na dãyate>% iti . divyadàne niyamamàha pitàmahaþ %<abhiyoktà ÷iraþsthàne divyeùu parikãrtyate . abhiyuktàya dàtavyaü divyaü ÷rutinidar÷anàt>% . kàtyàyano'pi %<na ka÷cidabhiyoktàraü divyeùu viniyojayediti>% . abhiyuktàya dàtavyamityasyàpavàdaü rucyàvànyatara ityanenàha yàj¤avalkyaþ . nàrado'pi %<pariyoktà ÷iraþsthàne sarva traikaþ prakalpitaþ . icchayà tvitaraþ kuryàditaro vartayecchiraþ>% ini . kvacidviùayavi÷eùe ÷irovinàpi divyaü deyamityàha yàj¤avalkyaþ %<vinàpi ÷ãrùakàt kuryànnçpadrohe'tha pàtake>% iti . ÷ãrùakàdvinàpi paràjayaprayuktadaõóabhàgino'bhiyokturabhàve'pi . pàtake brahmahatyàdau . kàtyàyano'pi %<pàrthivaiþ ÷aïkitànà¤ca nirdiùñànà÷ca dasyumiþ . àtma÷uddhiparàõà¤ca divyaü deyaü ÷iro vineti>% . kàlikàpuràõe'pi %<paradàràbhi÷àme ca coryàgamyàgameùu ca . mahàpàtaka÷aste ca sthàddivya nçrasàhame . pipratipattau vivàde'varõasya syàpane kçte . tatraiva sthàpayeddivyaü ÷iraþpårbaü mahãpatiþ . paradàràbhimarùe ca bahavo yatra vàdinaþ . ÷irohãnambhaveddivyamàtmanaþ ÷uddhikaraõàditi>% . vipratipattau paradàragamanàdyabhiyogaråpàyàü, vivàde çõàdànàdiviùaye avarõo'vabàdaþ . paradàràbhimarùe ceti cauryàdãnànapyupalakùaõam . viùõuþ %<ràjadrohe sàhame ca vinà ÷ãrùapravartanàditi>% . viùayavi÷eùeùu divyavi÷eùànàha saügrahakàraþ %<dhañàdãni viùantàni guruùvartheùu dàpayet>% . pitàmaüho'pi %<avaùñambhàbhiyuktànàü dhañàdãni vinirdi÷et . taõóulà÷caiva ko÷a÷ca ÷aïkàsvetau niyojayet iti>% . kàtyàyanaþ %<÷aïkàvi÷vàsasandhàne vibhàge rikthinàü sadà . kriyàsamåhakartçtve dhañàdãni vinirdi÷et>% . kriyàsamåha kartçtve sambhåyaikakriyàkàritve . pitàmaho'pi %<vi÷rambhe sarva÷aïkàsu sandhikàrye tathaiva ca . eùu ko÷aþ pradàtavyo nityaü cittavi÷uddhave . ÷iraþsthàpi vihãnàni divyàdãni vivardhayet . dhañàdãni viùàntàni ko÷a ekaþ ÷iraþ smçtaþ>% iti . taõóulànàü vipayaü sa evàha %<caurye tu taõóulà deyà nànyatreti vini÷cayaþ>% iti . anyatra strãsaügrahàdau na tu dattàpahnave %<tadardhàrdhasya taõóulà>% iti vakùyamàõakàtyàyanavacanena taõóuladivyasya vidhànàt . etadalpacaurya÷aïkàyàü veditavyam . %<caurye'bhi÷aïkàyuktànàü taptamàùo bidhãyate>% iti mahàcaurya÷aïkàyàü taptamàùasya tenaiva vidhànàt . dravyasaïkhyayà divyavi÷eùànàha viùõuþ %<atha ÷apathakriyà ràjadrãhàdiùu yathàkàmanikùeparõasteyeùvarthapramàõàditi>% . ÷apatho divyam . ràjadrohàdiùu yathàkàmaü ràjecchànurodhàddivyaü nikùepàdiùu dhanatàratamyàdityarthaþ . vastràdiviùayavivàde tu tanmålyadravyaparimàõaü gràhyam . vçhaspatiràpa %<viùa sahasre'pahçte pàdone ca hutà÷anaþ . tribhàgone ca salilamardhe deyo dhañaþ sadà . dhanuþ÷atàviyoge tu dàtavyastaptamàùakaþ . tri÷ate taõóulà deyàþ ko÷a÷caiva tadaddhake . ÷atahçte'pahnute ca dàtavyaü dharma÷odhanam . gocarasya pradàtavyaü sadyaþ kàlàvalehanam . evà saïkhyà nikçùñànàü madhyànàü dviguõà smçtà . caturguõottamànà¤ca kalpanãyà parãkùakairiti>% . dharma÷odhanam . dharmaja divyena ÷odhanam . nikçùñànàü jàtigaõadharmaiþ madhyamatvamuttamatva¤ca taireva . yattu %<nàhastàduddharet phàlanna viùaü na tulàü tatheti>% yàj¤yavalkyavacanaü tanmadhyamottamapuruùaviùayam . yattu %<sahasne tu dhañaü dadyàt sahasràrdhe tathàyasam . ardhasyàrdhe tu salilaü tasyàrdhe tu viùaü smçtamiti>% pitàmahavacanaü tadyatràlpadravyàpahàre pàtityaü bhavati tadviùayam . etatsteyasàhasaviùayam dattàpahnave tu kàtyàyanaþ %<dattasyàpahnavo yatra pramàõaü tatra kalpayet . steyasàhasayordivyaü svalpe'pyarthe pradàpayet . sarvadravyapramàõantu j¤àtvà hema prakalpayet . hemapramàõayuktantu tadà divyaü prayojayet . j¤àtvà saïkhyàü suvarõànàü ÷atanà÷e viùaü smçtam . a÷ãtestu vinà÷e'tha dadyàccaiva hutà÷anam . ùaùñyà nà÷e jalaü deyaü catvàriü÷ati vai dhañam . viü÷adda÷avinà÷e tu ko÷apànaü vidhãyate . pa¤càdhikasya và nà÷e tadardhàrdhasya taõóulàþ . tatã'rdhàrdhavinà÷e hi spç÷etputràdimastakàn . tato'rdhàrdhavinà÷e tu laukikasya kriyà smçtà . evaü vicàrayan ràjà dharmàrthàbhyàü na hãyata>% iti . atra suvarõa÷abdaþ ùoóa÷amàùàtmakaþ . nà÷o'pahnavaþ . viü÷adda÷avinà÷e triü÷advinà÷ana iti smçticandrikà . pa¤càdhikasya pa¤cabhyo'dhikasya ùañprabhçteriti yàvat . tadardhàrdhasya suvarõaprabhçteþ . tato'rdhàrdhasya aùñamàùona suvarõàrdhaprabhçteþ . tato'rdhàrdhasya vinà÷e sàrdhasaptamàùo nasuvarõàrdhaprabhçtervinà÷e . laukikà÷ca kriyàþ . apahnave tava da÷aguõo dravyanà÷o bhaviùyatãtyàdikàþ . ca÷abdaþ smàrta÷apathasaügrahàrthaþ . ataevàha viùõuþ %<sarveùvevàrthajàteùu målyaü kanakaü kalpayet . tatra ca kçùõalone ÷ådraü dårvàkaraü ÷àpayet, dvikçùõalone tilakaram, trikçùõalone jalakaraü catuþkçùõalone suvarõakaram, pa¤cakçùõalone sãroddhçtamahãkaram, tatra suvarõàrdhone kã÷o deyaþ ÷ådrasya tataþparaü yathàrhaü dhañàgnyudakaviùàõàmanyatamaü dviguõàrthe yathàbhihità samayakriyà . bai÷yasya triguõe'rthe, ràjanyasya ko÷avarja¤caturguõe'rthe bràhmaõasya ko÷andadyàt anyatràgàmikàlasamayanibandhanakriyàtaþ ko÷asthàne bràhmaõaü sãroddhçtamahãkarameva ÷àpayet . pràgdçùñadoùaü svalpe'pyarthe divyànàmamyatamameva kàrayet . satsu prathitaü saccaritaü na mahatyarthe'pãti>% . sãroddhçtamahãkaraü làïgaloddhçtaloùñahastamityarthaþ . ånagrahaõamadhike ÷àpanivçttyarthaü ÷àpe tu vi÷eùamàha manuþ %<satyena ÷àpayedvipraü kùatriyaü vàhanàyudhaiþ . govãjakà¤canairvai÷yaü ÷ådraü sarvaistu pàtakairiti>% yadyahamarthàpahnavã syàt tadà satyàbhidhànadharmo mama niùkalaþ syàditi ÷apa kàriõaü bràhmaõaü vàcayet . evaü kùatriyàdãnàü vàhanàdãni niùphalàni syurityàdãtyarthaþ . pàdaspar÷àdãnàü vi÷eùaþ smçtyantare da÷itaþ %<niùke tu satyavacanaü dviniùke pàdalambhanam . ånatrike tu puùpaü syàt ko÷apànamataþparam>% iti . atra niùka÷abdena karùacaturthàü÷o mudràmudritaþ pratipàdyate kvacidde÷e tatràpi niùkavyavahàràt na tu manåkto niùkaþ tasya ràjatapalàtmakatvena målakà¤canakarùàdadhikatvàt tatra satyavacanavidhau caturguõe'rthe bràhmaõasyeti virodhaþ syàt . divye daõóe ca manåktaü parimàõam gràhyamiti vçhaspatiràha %<saïkhyà ra÷mirajomålà manunà samudàhçtà . kàrùàpaõàntà sà divye niyojyà vinaye tatheti>% . saükhyà parimàõaü ra÷mirujãmålà trasareõvàdikà . vinaye daõóe . tacca parimàõaü pratij¤àpårvakaü manuràha %<lokasaü vyavahàràrthaü yàþ saüj¤àþ prathità bhuvi . tàmraråpyasuvarõànàü tàþ pravakùyàmya÷eùataþ . jàlàntaragate bhànau yat såkùmaü dç÷yate rajaþ . prathamaü tatpramàõànàntryasareõumpacakùate . tryasareõavo'ùñau vij¤eyà likùaikà parimàõataþ . tà ràjasarùapastisraste trayo gaurasarùapaþ . sarùapàþ ùaóyavo madhyastriyavantvekakçùõalam . pa¤cakçùõalako màùaste suvarõastu ùoóa÷a . palaü muvarõà÷catvàraþ palàni dharaõanda÷a . dve kçùõale samadhçte vij¤eyo raupyamàùakaþ . te ùoóa÷a syàddharaõaü puràõa÷caiva ràjataþ . dharaõàni da÷a j¤eyaþ ÷atamànastu ràjataþ . kàrùàpaõastu vij¤eyaþ kàrùikastàmrikaþ paõaþ . catuþsauvarõiko niùko vij¤eyastu pramàõataþ>% iti . atra tàmraråpyasuvarõànàmiti tàmraråpyayoralpatvàt pràkprayogo na tu kramapradar÷anàrthaþ . palàni dharaõanda÷etyantaü suvarõaparimàõàbhidhànàt . catuþsauvarõikã niùka ityuktaü råpyaparimàõàbhidhànam . ava÷iùñena tàmraparimàõàbhidhànam . jàlàntarapraviùñe såryara÷mau yat såkùmaü rajo dç÷yate tat tryasareõusaüj¤akam aùñau tryasareõavo likùà tàstisraþ ràjasarùapaþ . trayo ràjasarùapàþ gaurasarùapaþ . ùaógaurasarùapà madhyamo yavo na såkùmo na sthåla iti . madhyamayavasya parimàõamuktaü mitàkùaràyàm madhya÷abdaþ pàdapåraõàrthaþ . tathà ca saüpårõayavaparimàõamuktamiti manubhàùye . trayo yavàþ kçùõalam . màùaþ pa¤ca kçùõalàni suvarõaþ ùoóa÷a màùàþ . palaü suvarõà÷catvàraþ . dharaõanda÷a palàni . såpyamàùo dve kçùõale . rajatasya dharaõaü ùoóa÷a råpyamàùàþ . asya ca puràõa iti saüj¤àntaram . ràjataþ ÷atamànaþ ràjatada÷adharaõàni ràjatapalasaüj¤àpyasya bhavati . %<÷atamànantu da÷abhirdharaõaiþ palameva tviti>% yàj¤avalkyasmaraõàt . pårvoktasuvarõacatuùñayaparimiti ekã ràjataniùkaþ . kàrùikaþ karùasaümitaþ tàmrikastàmravikàraþ kàrùàpaõo vij¤eyaþ . paõa iti ca saüj¤à asyaiva vij¤eyetyaryaþ . ca÷abdo'dhyàhàryaþ . ataeva vçhaspatiþ %<niùkaü suvarõà÷catvàraþ kàrùikastàmrikaþ paõaþ>% . tàmrakarùakçtà mudrà vij¤eyaþ kàrùikaþ paõaþ . sa eva candrikà proktà tà÷catasrastu dhànakàþ . tà dvàda÷a suvarõastu dãnàràkhyaþ sa eva tu . iti karùaþ palacaturthàü÷aþ . te ùoóa÷àkùaþ karùo'strã palaïkarùacatuùñayam ityamarasiühenàbhidhànàt . te màùàþ ùoóa÷àkùaþ karùa iti ca saüj¤etyarthaþ . tenàkùakarùa÷abdayoþ suvarõaparimàõavacanatramityavagamyate . yàj¤avalkyaþ pale vikalpamàha %<palaü suvarõà÷catvàraþ pa¤ca vàpi prakãrtitam>% . iti tasya caturtho'ü÷o viü÷atirmàùà tatparimitaþ kàrsàpaõaþ . ataeva kàtyàyanaþ %<màùo viü÷atibhàgastu j¤eyaþ kàrùàpaõasya tu . kàkiõã tu caturbhàgà màùakasya paõasya ceti>% . ràjato'pi kàrùàpaõo'stãtyàha nàradaþ %<kàrùàpaõo dakùiõasyàndi÷i raupyaþ pravartata>% iti . vyàsastu niùkasya pramàõamàha %<palànyaùñau suvarõastu te suvarõà÷caturda÷a . etat niùkapramàõantu vyàsena parikãrtitam>%
     varõabhedena divyavyavasthàmàha nàradaþ %<bràhmaõasya dhaño deyaþ kùatriyasya hutà÷anaþ . vai÷yasya salilaü deyaü ÷ådrasya viùameva tu . sàdhàraõaþ samastànàü ko÷aþ prokto manãùibhiþ . viùaü vinà bràhmaõasya sarveùàü và tulà smçtà>% iti . anityà ceyaü vyavasthà %<ràjanye'gnidhañaü viprevai÷ye toyaü niyojavet . sarveùu sarvadivyaü và viùavarjaü dvijottame>% iti kàtyàyanasmaraõàt . vyavasthàpakùe vayovi÷eùàdinà vyavasthàpanãyam tadàha nàradaþ %<klãvàturàn atvahãnàn parita÷càrditànnaràn . bàlavçddhàturàüstrã÷ca parãkùeta dhañaü sadà . strãõàntu na viùaü proktaü na càpi salilaü smçtam . dhañako÷àdibhistàsàmantastattvaü vithràrayet . nàrtànàntãya ÷addhiþ syàt na viùaü pittarogiõàm . ÷vitryandhakunakhàdãnàü nàgnikarma vidhãyate . na majjanãyàþ strãbàlà dharma÷àstravicakùaõaiþ . rogiõo ye ca vçddhàþ syuþ pumàüso ye ca durbalàþ . nirutsàhàn vyàdhikliùñànnàrtàüstãye nimajjayet . sadyo mriyante majjantaþ svalpapràõà hi te smçtàþ . sàhase'pyàgatànetànnaiva toye nimajjayet . na càpi hàrayedagninna viùeõa vi÷odhayet>% yàj¤avalkyaþ %<tulà strãbàlavçddhàndhapaïgubràhmaõarogiõàm . agnirjalaü và ÷ådrasya yavàþ sapta viùasya ceti>% . strãmàtrajàtivayo'vasthàvi÷eùànàdareõa . bàla àùoóa÷àdvarùàjjàtivi÷eùànàdareõa . vçddho'÷ãtikàvaraþ . andho netravikalaþ . païguþ pàdavikçtaþ . bràhmaõãjàtimàtram . rogã vyàdhitaþ .
     eteùàü ÷odhanàrthaü sarvadivyasàdhàraõeùu màrga÷ãrùa÷etravai÷àkheùu stryàdãnàü sarvadivyaprasaktau tulaiveti niyamyate na tu sarvakàlaü strãõàü tulàniyamaþ ko÷àdividhànàt . agni phàlastaptamàùa÷ca kùatriyasya . jalameva vai÷yasya . yavà evàrthe ÷ådrasya viùasya sapteva yavà uktapramàõalakùaõà bhavantãtyarthaþ . bràhmaõasya tulàvidhànàt agnirjalaü veti kùatriyavai÷yaviùayamityavagamyate . ataeva pitàmahaþ %<bràhmaõasya dhaño deyaþ kùatriyasya hutà÷anaþ . vai÷yasya salilaü proktaü viùaü ÷ådrasya dàpayet>% iti . kàtyàyano'pi %<na loha÷ilpinàmagniþ salilaü nàmbusevinàm . mantrayogavidà¤caiva viùaü dadyàttu na kvacit . taõóulairna niyu¤jãta vratinaü mukharogiõàm>% iti . vratinaü payobratàdiniyamastham . hàrãto'pi %<kuùñhinàü varjayedagniü salilaü ÷vàsakàsinàm . pitta÷leùmavatàü nityaü viùaüca parivarjayet>% iti . viùõurapi %<na ÷leùmakàriõàü vyàdhitànàü bhãråõàü ÷vàsakàsikànàmambu sevinàmudakaü hemanta÷i÷irayo÷ceti>% pitàmaho'pi %<kuùñhinàü varjayedagniü salilaü ÷vàsakàsinàm . pitta÷leùmavatàü nityaü viùantu parivarjayet . madyapastrãvyasaninàü kitavànàü tathaiva ca . ko÷aþ pràj¤ai rna dàtavyo ye ca nàstikavçttayaþ>% iti . yattu pitàmahenoktam %<savratànàü bhç÷àrtànàü vyàdhitànàü tapasvinàm . strãõà¤ca na bhaveddivyaü yadi dharmastvavekùyate>% iti tuletaraviùayaü taditi kecit tadayuktam . dhañako÷àdibhistàsàmantastattva vicàrayediti pårvodàhçtanàradavacanena strãõàü ko÷àdervidhànàt . tadagnyambuviùayamityuktaü vidyàraõya÷rãpàdaiþ . vij¤àne÷varàcàryàstu puüstriyorvivàde rucyà vànyataraþ kuryàdityanena pakùe strãõàmapi divyaprasaktau puruùasyaiva divyaü na strãõàmityetatparamidam . anyathà sarvathà tàsàü divyaniùedhe dhañako÷àdibhistàsàmantastattvaü vicàrayedityanena virodhaþ syàditi pàhuþ . kàtyàyanaþ %<gorakùanàn bàõijakàüstathà kàruku÷ãlavàn . preùyàn vàrdhuùikàü÷caiva gràhayecchådravaddvijàn>% . kàlikàpuràõe'pi %<varõàntyasya sadà deyaü màùakaü taptahemajamiti>% . varõànàmantyaþ pratyantaþ tasyetyarthaþ . nàrado'pi %<mahàparàdhe nirdharme kçtaghne klãvakutsite . nàstike dçùñadãùe ca ÷aptànàü tu vivajayet>% iti . kàtyàyano'pi %<màtàpitçdvijaguruvçddhastrãbàladhàtinàm . mahàpàtakayuktànàü nàstikànàü vi÷eùataþ . liïginàü pramadànà¤ca mantrayogakriyàvidàm . varõasaïkarajàtànàü pàpàbhyàsapravartinàm . eteùvevàbhiyogeùu nindyeùvevaü pravartitaþ . divyaü prakalpayennaiva ràjà dharmaparàyaõaþ . etaireva niyuktànàü sàdhånàü divyamarhati . na santi sàdhavo yatra tatra ÷odhyàþ svakairnarairiti>% . sàdhånàü divyamarhati ràjà kalpayitumiti ÷eùaþ . pratinidhidvàrà etairdivyaü kàraõãyamiti draóhayitumàha sa eva %<mahàpàtakayukteùu nàstiveùu vi÷eùataþ . na deyaü teùu divyantu pàpàbhyàsarate bhçguþ . yeùu pàpeùu divyàni kartavyàni prayatnataþ . tàrayetsajjanaistàni nàbhi÷astaü tyajennara iti>% . tàrayet ÷odhayet . abhi÷odhanaü pratinidhidvàrà ÷ãdhanamakàrayitvà na tyajedityarthaþ . yattu tenaivoktam %<aspç÷yàdhasadàsànàü mlecchànàü pàpakàriõàm . pràtilomyaprasåtànàü ni÷cayã na tu ràjani . tatprasiddhàni divyàni saü÷aye teùu nirdi÷editi>% . tattairniyuktànàü sàdhånàmabhàve vij¤eyam . tatprasiddhàni ghañàdãni iti smçtitattve . sàdhånàmapyasàmarthye pratinidhimabhyupajànàti sa eva %<kàlade÷àvirodhe tu yathàyuktaü prakalpayet . anyena hàrayeddivyaü vidhireùu viparyayaþ>% . sàmarthyàbhàve sarvavarõaviùaye vi÷eùamàha hàrãtaþ, %<ràjanye'gniü dhañaü vipre vai÷ye toyanniyojayet . na viùaü bràhmaõe dadyàdviùaü varõàntare smçtam . ko÷ataõóuladharmàstu dharmasambhavameva ca . putradàràdi÷apathàn sarvavarõe prayojayet>% iti . atha divyakàlaþ tatra pitàmahaþ %<yo yasya vihitaþ kàlo vidhiryasya ca yo yathà . taü pravakùyàmi tattvena vàdina÷ca balàbalam . caitro màrga÷irà÷caiva vai÷àkha÷ca tathaiva ca . ete sàdhàraõà màsà divyànàmavirodhinaþ . dhañaþ sarvartukaþ prokto vàte vàti vivarjayet . agniþ ÷i÷irahemantavarùàsu parikãrtitaþ . ÷aradgrãùme ca salilaü hemante ÷i÷ire viùamiti>% . viùõurapi strãbràhmaõavikalà'samartharogiõàü na tulà deyà na vàti vàyauna kuùñhyasamarthalohakàràõàmagnirdeyaþ ÷aradgrãùmayo÷ca na kuùñhipaittikabràhmaõànàü viùaü deyaü pràvçùi ca . na ÷laiùmikàõàü vyàdhyarditànàü bhãråõàü ÷vàsakàsinàmambujãvinàmudakaü hemanta÷i÷irayo÷ceti . hemantaniùedho'tra pauùamàsaviùaya eva na tu màrga÷ãrùaviùayo'pi . màrga÷ãrùasya caitro màrga÷irà iti pårvodàhçta pitàmahavacanena sakaladivyasàdhàraõatvàbhidhànàt . nàrado'pi %<vicàrya dharmanipuõairdharma÷àstravi÷àradaiþ . dharmaü sarvartukaü proktaü paõóitairdhañadhàraõam . varùàsu samaye vahnirhemanta÷i÷ire tathà . grãùme salilamityuktaü viùaü kàle tu ÷ãtale . na ÷ãte toya÷uddhiþ syànnãùõakàle'gni÷odhanam . na pràvçùi viùaü dadyàt pravàte na tulàü tathà . nàparàhõe na sandhyàyàü na madhyàhne kadàcaneti>% . madhyàhne divyaniùedho jalavyatiriktaviùayaþ . ataeva pitàmahaþ %<pårvàhõe'gniparãkùà syàt pårvàhõe ca dhaño bhavet . madhyàhne tu jala deyaü dharmatattvamabhãpsatà . divasasya tu pårvàhõe ko÷a÷uddhirvidhãyate . ràtrau tu pa÷cime bhàge viùaü deyaü su÷ãtalamiti>% . atra viùasya varùàsu niùedhàt siüharavàveva parãkùàmàtra niùedhàcca divyàntaraü siühetaravarùàùvapi kurvanti . ataþ yàmyàyane harau supte sarvakarmàõi varjayedityasya na viùayaþ . tathà ca jyotiùe %<siühasthe makarasthe ca jãve càstamite bhçgau . malamàse na kartavyà parãkùà jayakàïkùiõà>% . tathà %<ravi÷uddhau gurau caiva na ÷ukre'stagate punaþ . siühasthe ca ravau naiva parãkùà ÷asyate budhaiþ . nàùñamyàü na caturda÷yàü pràya÷cittaparãkùaõe . na parãkùàdhivàsa÷ca ÷anibhaumadine bhavet>% . ravi÷uddhau gurau cedityatra ÷asyata iti ÷eùaþ tathà ca dãpikàyàm %<na ÷ukràste'ùñame'rke gurusahitaravau janmamàse'ùñame'vde viùñau màse malàkhye kuja÷anidivase janmatàràsu càtha . nàóãnakùatrahãne gururavirajanãnàthatàràvi÷uddhau pràtaþ kàryà parãkùà dvitanucaragrahàü÷odaye ÷astalagne>% . iti . yadyapi divye vàravi÷eùavidhànàbhàvastathàpi ÷iùñàcàràdàdityavàre divyàni dàtavyànãti mitàkùaràyàm . atha drivyade÷àþ tatra pitàmahaþ . %<pràïmukho ni÷calaþ kàryaþ ÷ucau de÷e dhañaþ sadà . indrasthàne sabhàyàü và ràjadvàre catuùpathe>% iti . dhañagrahaõaü divyàntarasyàpyupalakùaõam . indrasthànagrahaõa¤ca prasiddhadevatàyatanàntarasyàpyupalakùaõam . ataeva divyamàtramupakramya nàradaþ %<sabhàràjakuladvàre devàyatanacatvare>% . viùayavi÷eùe indrasthànàdãnàü vyavasthàmàha . kàtyàyanaþ %<indrasthàne'bhi÷astànàü mahàpàtakinàü nçõàm . nçpadrohapravçttànàü ràjadvàre prayojayet . pràtilomyaprasåtànàü divyaü deya¤catuùpathe . ato'nyeùu tu kàryeùu sabhàmadhye vidurbudhà>% iti . indrasthàne indradhvajapårvasthàne . divyade÷ànàdare divyaü visaüvadatãtyàha, nàradaþ %<ade÷akàladattàni bahirvàsakçtàni ca . vyabhicàraü sadartheùu kurvantãha na saü÷ayaþ>% . vàso jananivàsastasmàdvahiùkçtàni nirjanaprade÷akçtànãti yàvat . ataeva pitàmahaþ %<pratyakùaü dàpayeddivyaü ràjà vàdhiükçto'pi và . bràhmaõànàü ÷rutavatàü prakçtãnàü tathaiva ceti>% . bràhmaõànàü prakçtayo'màtyàstepà¤cetyanvayaþ . atha dinavyasàdhàraõavidhistatra vçhaspatiþ %<snehàt krodhàllobhato và bhedamàyànti sàkùiõaþ . vidhidattasya divyasya na bhedo jàyate kvaciditi>% . vidhi÷ca pitàmahena dar÷itaþ %<divyeùu sarvakàryàõi pràóvivàkaþ samàcaret . adhvareùu yathàdhvaryuþ sopayàso nçpàj¤ayà . tata àvàhayeddevàn vidhinànena dharmavit . vàditra tåryaghoùai÷ca gandhamàlyànulepanaiþ . pràïmukhaþ prà¤jalirbhåtvà pràóvivàkastato vadet . ehyehi bhagavandharma! asmindivye samàvi÷a . sahito lokapàlai÷ca vasvàdityamarudgaõaiþ . àvàhya tu dhañe dharmaü pa÷càdaïgàni vinyaset>% . sarvakàryàõi sàdhàraõàni asàdhàraõàni ca tatastadupayogisàmagrãsampàdanànantaramityarthaþ . dhañagrahaõamatra divyamàtropalakùaõam . asmindivya iti mantraliïgàdeteùàü dharmàõàü divyamàtrasàmyasya . %<imaü mantravidhiü kçtsnaü sarvadivyeùu yojayet . àvàhana¤ca devànàü tathaiva parikalpayet>% ityupasaüharatà tenaivoktatvàcca . aïgàni kànãtyàkàïkùàyàü sa evàha, %<indraü pårve tu vinyasya prete÷aü dakùiõe tathà . varuõaü pa÷cime bhàge kuveraü cottare tathà . agnyàdilokapàlàü÷ca koõabhàgeùu vinyaset . indraþ pãto yamaþ ÷yàmo varuõaþ sphañikaprabhaþ . kuverastu suvarõàbhaþ agni÷caiva suvarõabhaþ . tathaiva nirçtiþ ÷yàmo vàyurdhåmraþ pra÷asyate . ã÷ànastu bhavedrakta evaü dhyàyetkramàdimàn . indrasya dakùiõe pàr÷ve vasånàsthàpayedbudhaþ . dharodhruvastathà soma àpa÷caivànalo'nilaþ . patyåùa÷ca prabhàta¤ca vasavo'ùñau prakãrtitàþ . deve÷e÷ànayormadhye àdityànàü tathà'yanam . dhàtàryamà ca mitra÷ca varuõàü÷o bhagastathà . indro vivasvàn påùà ca parjanyo da÷amaþ smçtaþ . tatastvaùñà tato viùõurajaghanyo jaghanyajaþ . ityete dvàda÷àdityà nàmamiþ parikãrtitàþ . agneþ pa÷cimabhàge tu rudrà ekàda÷a smçtàþ . vãrabhadra÷ca ÷ambhu÷ca giri÷a÷ca mahàya÷àþ . ajaikapàdahirbughnyaþ pinàkã càparàjitaþ . bhuvanàdhã÷vara÷caiva kapàlã ca vi÷àmpatiþ . sthàõurbhava÷ca bhagavàn rudràstvekàda÷a smçtàþ . prete÷arakùomadhye ca màtçsthànaü prakalpayet . bràhmã màhe÷varã caiva kaumàrã vaiùõavã tathà . vàràhã caiva màhendrã càmuõóà gaõasaüyutà . nirçteruttare bhàge gaõe÷àyatanaü viduþ . varuõasyottare bhàge marutàü sthànamucyate . pavanaþ spar÷ano vàyuranilo marutastathà . pràõàþ pràõe÷ajãvau ca maruto'ùñau prakãrtitàþ . ghañasyottarabhàge tu durgàmàvàhayedbudhaþ . etàsàü devatànàntu svanàmnà påjanaü viduþ . bhåùàvasànaü dharmàya dattvàcàrghàdikaü kramàt . arghàdi pa÷càdaïgànàü bhåùàntamupakalpayet . gandhàdikàü nivedyàntàü paricaryàü prakalpayet . caturdikùu tathà homaþ kartavyo vedapàragaiþ . àjyena haviùà caiva samidbhirhomasàdhanaiþ . sàvitryà praõavenàtha svàhàntenaiva homayet>% . aïgànàm indràdidargàntànàm arthàdyupakalpana¤ca na kàõóànusamayena . tathàtve prayogavacanàvagatàïgasahabhàvabàdhàpatteþ . kintu padàrthànusamayena tathà ca durgàyai bhåùaõa dattvà dharmàsyendàdidurgàntànà¤ca gandhàdiparicayaü viprakalpayediti . gàyatrãü praõavàdrikàmuccàrya punaþ praõavaü svàhàkàràntamuccàrya samidàjyacarubhiþ pratyekamaùñottara÷ataü juhuyàt . %<anuktasaïkhyà yatra syàt ÷atamaùñottaraü smçtamiti>% smaraõàdityarthaþ . homànantarakartavyaü sa evàha %<yamarthamabhiyuktaþ syàllikhitvà tantu patrake . mantreõànena sahitantat kàrya¤ca ÷iraþ kramàt>% . mantra÷ca %<àdityacandràvanilànalau ca dyaurbhåmiràpo hçdayaü yama÷ca . aha÷ca ràtri÷ca ubheca sandhye dharma÷ca jànàti narasya vçttamiti>% etat sarvaü pårbàhõe kartavyam tasya pradhànakàlatvàt tathà ca nàradaþ %<ahoràtroùite snàte àrdravàsasi mànave . pårvàhõe sarvadivyànàü pradànamanukãrtitamiti>% . etat pràóvivàkenopavàsàdiniyamapårvakaü kartavyam tathà ca nàradaþ %<pràóvivàkastato vipro vedavedàïgapàragaþ . ÷rutavçttopasampannaþ ÷àntacitto vimatsaraþ . satyasandhaþ ÷ucirdakùaþ sarvapràõihite rataþ . upoùita÷càrdravàsàþ kçtadantànudhàvanaþ . sarvàsàü devatànà¤ca pujàü kçtvà yathàvidhi>% . karturupavàsàdikamàha %<triràtropoùitoyaþ syàdekaràtropoùitastu và . nityaü deyàni divyàni ÷ucaye sàrdravàsase>% iti . yàj¤avalkyo'pi %<sacelaü snàtamàhåya såryodaya upoùitam . kàrayetsarvadivyàni nçpavràhmaõasannidhàviti>% . atra såryodayapadena pårvàhõa eva gràhyaþ %<pårvàhõe sarvadivyànàü pradànamanukãrtitamiti>% nàradavacanànurodhàt . triràtraikaràtrãpavàsayoþ ÷aktà÷aktaviùayatvena vyavasthà j¤eyà . divyaprayogànantaraü dakùiõàdànam uktena vidhinà divyaprayogaü kàrayituþ ràj¤aþ phala¤càha pitàmahaþ %<sidbhiþ parivçto ràjà ÷uddhimetàü prapåjayet . çtvikpurãhitàcàryàn dakùiõàbhistu toùayet . evaü kàrayità ràjà bhuktvà bhogànmanoramàn . mahatoü kãrtimàpnoti brahmabhåyàya kalpate>% iti . aya¤ca vidhiþ sarvadivyasàdhàraõa ityàha sa eva %<imaü mantravidhiü kçtsnaü sarvadivyeùu yojayet . àvàhana¤ca devànàü tathaiva parikãrtitamiti>% . sarvadevàvàhanàdi saü÷odhya÷irasi patràropaõàntaü sarvadivyasàdhàraõamityarthaþ divyamàtçkà . 12 jalabhede . %<divyaü caturvidhaü proktaü dhàràjaü karakàbhavam . tauùàra¤ca tathà haimaü teùu dhàraü guõàdhikam>% bhàvaø praø . 13 snànabhede naø asàmarthyàccharãrasya kàla÷aktyàdyapekùayà . mantrasnànàditaþ sapta kecidicchanti sårayaþ . màntraü bhaumaü tathàgneyaü vàyavyaü divyameva ca . vàruõaü mànasa¤caiva saptasnànaü prakãrtitam . %<àpohiùñheti>% vai màntraü, mçdàlambhantu pàrthivam . àgneyaü bhasmanà snànaü, vàyavyaü gorajaþ smçtam . yattu sàta pavarùeõa snànaü taddivyamucyate . vàruõa¤càvagàhya¤ca, mànasa viùõucintanam . samastaü snànamuddiùñaü mantrasnànakrameõa tu . kàladoùàdasàmarthyàt sarvaü tasya phalaü smçtam yogiyàj¤avalkyaþ . divi dyotàtmake àditye paramavyomni và brahmaõi svasvaråpe bhavaþ yat . %<divya÷ca devatàpràyaþ ÷uddhàntaþkaraõaþ sadà . dvandvàtãto vãtaràgaþ sarvabhåtasamaþ kùamã>% ityukte 14 tattvavettari puø 15 àmalakyàü strã mediø . 16 bandhyàkarkoñakyàm 17 ÷atàvaryàm 18mahàmedàyàm 19 vràhmyàm 20 sthålajãrake 21 ÷veta dårvàyàm 22 harãtakyàm 23 puràyàm 24 gandhavatyà¤ca strã ràjaniø . 25 daive dine 26 nadãye màne ca naø divyadinadivyamàna÷abdayordç÷yam . 27 dyulokàjjàte 28 manoj¤e 29 lokàtãte divyadar÷ã divyacakùuþ triø .

#<divyakaña># naø pratãcãsthe purabhede %<kçtsnaü pa¤canada¤caiva tathaivàmaraparvatam . uttarajyotiùa¤caiva tathà divyakañaü puram>% bhàø saø 31 aø nakulapratãcãjaye .

#<divyakuõóa># naø kàmaråpapãñhasthakùobhaka÷ailapårvabhàgasthe kuõóavi÷eùe . %<yathà taddakùiõe mahà÷ailaþ kùobhakonàmanàmataþ . tasmin girau ÷ilàpçùñhavaktredevã vyavasthità . pa¤capuùkariõã nàmnà pra¤cayonisvaråpiõã . ekatra pa¤cabhirdurgà yonibhiþ pa¤cavaktrakam . sthità ramayituü tatra nityameva himàdrijà . tacchailapårvabhàgàttu kàntà nàma mahànadã . dakùiõaü sàgaraü yàti prathamàü cottarasravà . divyakuõóaü mahàkuõóaü tacchailopatyakàgatma . saüsthitastatra snàtvà tu tàü devãü paripåjayet . divyakuõóe naraþ snàtvà pa¤capuùkariõãü ÷ivàm . yaþ påjayenmahàbhàgaþ sa yonau na hi jàyate>% . kàliø puø 81 a0

#<divyagandha># puø karmaø . 1 manoj¤e gandhe . divyogandho'sya . 2 gandhake 3 lavaïge ca naø 4 sthålailàyàü mahàca¤ca ÷àke ca strã ràjaniø .

#<divyagàyana># puø karmaø . gandharve amaraþ .

#<divyacakùus># puø divyaü cakùuryasmàt 5 baø . 1 markañe ÷abdamàlà . (casamà) khyàte 2 padàrthe ca 3 sugandhabhede 4 sulocane ca . divyamantarãkùabhåtaü cakùurasya . 5 andhe triø mediø . karmadhàø . 5 alaukikapadàrthadar÷anayogye netre naø %<na ca và ÷akyate draùñumanenaiva svacakùuùà . divyaü dadàmi te cakùuþ phasya me yogamai÷varam>% gãtà . divyamalaulikàrthadar÷anasàdhanaü cakùurasya . 7 tathàbhåtanetrayukte triø %<tvayà niyamyà nanu divyacakùuùà>% raghuþ %<namastubhyaü viråpàkùa! namaste divyacakùuùe>% nãlakaõñhastavaþ .

#<divyatejas># strã divyaü tejo yasyàþ 5 baø . 1 bràhmãlatàyàm . 2 adbhåtatejaske triø .

#<divyadar÷in># triø divyamalaukikapadàrthaü pa÷yati dç÷a--õini . atãndriyàrthadar÷ake . %<vyàjahàra sabhàmadhye divyadar÷ã mahàtapàþ>% bhàø à÷raø 20 aø . dç÷a--kvip . divyadçgapyatra .

#<divyadina># naø divi bhavam yat karmaø . daive dine %<màsairdvàda÷abhirvarùaü diùyaü tadaharucyate>% såø siø tanmànamuktam .

#<divyadohada># naø %<yat dãyate tu devebhyo manoràjyasya siddhaye . upayàcitakaü divyadohadaü tadvidurbudhàþ>% hàràø ukte abhãùñasiddhaye devebhyo deye dravye .

#<divyanadã># strã karmaø . àkà÷agaïgàyàm .

#<divyanàrã># strã apsaraþsu svarve÷yàyàm divyastrã prabhçtayo'pyatra . %<divyastrãkaracàrucàmaravaraiþ saüvãjyamànaþ kadà>% gaïgàstavaþ .

#<divyapa¤càmçtam># naø pa¤cànàmamçtànàü tattulyasvàdånàü samà hàraþ karmaø . militagavyàjyadadhikùãramadhusitàtmake padàrthe ràjaniø .

#<divyapuùpa># puø divyaü manoj¤aüpuùpamasya . 1 karavãre 2 mahàdroõàyàü ràjaniø saüj¤àyàü kan kàpi ataittvam . divyapuùpikà raktapuùpakàrkavçkùe strã ratnamàlà .

#<divyapra÷na># puø karmaø . anàgataj¤àpake pra÷ne . %<uccàvacaü daivayuktaü rahasyaü divyapra÷nàþ mçgacakràmuhårtàþ . kùayaü mahàntaü kurusç¤jayànàü nivedayante pàõóavànàü jaya¤ca>% bhàø uø 47 aø .

#<divyamàna># naø karmaø . daive màne %<suràsuràõàmanyonyamahoràtraü viparyayàt . yat proktaü tadbhaveddivyaü bhàno rbhagaõapåraõàt>% . %<yugànàü trighanaü yàtaü tathà kçtayugaü tvidam . projjhya sçùñestataþ kàlaü pårvoktaü divyasaükhyayà>% . %<vràhmaü divyaü tathà pitryaü pràjàpatyaü gurostathà . sauraü ca sàvanaü càndramàrkùaü mànàni vai nava>% såø siø .

#<divyayamunà># strã nityakarmaø . kàmaråpapãñhasthadamanikàyà nadyàþ pårvabhàgasthe nadãbhede yathà %<tasyà nadyàþ pårvabhàne gaïgeva phaladàyinã . màghantu sakalaü màsaü tasyàü snàtvà narottamaþ . tathà damanikàyà¤ca paraü nirvàõa màpnuyàt . tataþ pårve parà devã nàmnà sà sariduttamà . mahatã divyayamunà yamunàvatphalapradà . dakùiõàdrisamudbhåtà dakùiõodadhigàminã . tasyàntu kàrtikaü màsaü snàtvà mokùamavàpnuyàt>% kàliø puø 81 a0

#<divyaratna># naø karmaø . cintàmaõau maõau ÷abdàrthakaø .

#<divyaratha># puø karmaø . vyomayàne vimàne ÷abdaratnàø .

#<divyarasa># puø nityarmaø . 1 pàrade ràjaniø . 2 manoj¤e rase puø . divyorasã'sya . 3 rucirarasayukte triø .

#<divyalatà># strã karmaø . 1 mårvàlatàyàm ràjaniø . 2 manoj¤e latàmàtre ca .

#<divyavastra># puø divyaü vastraü yasmàt . 1 såryaprakà÷e ÷abdaratnàø . 6 taø . 2 bhàsvaravastrayukte triø karmaø . 3 manoj¤e vasane na0

#<divyasarit># strã karmaø àkà÷agaïgàyàm %<vyomni divyasaridambupaddhatiþ>% màghaþ .

#<divyasànu># puø 1 vi÷vadevabhede %<vi÷ve càgnimukhà devàþ>% ityupakrame %<pàrùõikùemàsamåha÷ca divyasànustathaiva ca>% bhàø ànuø 91 aø vi÷vadevoktau . 2 divyasànuke girau ca .

#<divyasàra># puø divyaþ sàro'sya . ÷àlavçkùe ràjaniø .

#<divyàdivya># puø divya÷càdivya÷ca karmaø . nàyakabhede rasama¤jarã yathà arjunàdayaþ . 2 nàyikàbhede strã yathà draupadyàdayaþ . 3 upadevãbhede strã ÷abdàrthaciø .

#<divyàsana># naø %<atha divyàsana vakùye pçùñhaü hastena bandhayet . ekahastamadhyade÷aü bhåmihasta¤ca nàsayà>% rudrajà ukte àsanabhede .

#<divyelaka># puø sarpabhede %<trayàõàü vaikara¤jànàü punardivyelakalodhrapuùpakaràjicitrikàþ poñagalaþ puùpàbhikãrõo darbhapuùpovellitakaþ sapta teùàmàdyayoràjilavat ÷eùà maõóalivat>% su÷ruø .

#<divyodaka># naø karmaø . 1 antarãkùabhave jale divya÷abde bhàvaø praø vàkye tadbhedàdi dç÷yam . ambu÷abde vivçtiþ .

#<divyopapàduka># puø upapadyate màtçpitràdidçùñakàraõamanapekùyaiva adçùñasahakçtàõubhya eva utpadyate upa + pada--uka¤ karmaø pi÷àcàdivyàvçttaye divya iti vi÷eùaõaü teùà¤ca màtçpitràdidçùñakàraõàpekùàbhàve'pi divyatvàbhàvànna tathàtvam . deve amaraþ .

#<divyaugha># puø tantrokte gurubhede . %<mahàdevo mahàkàlastripura÷caiva bhairavaþ . divyaughà guruvaþ proktàþ siddhaughàn kathayàmi te>% . iti ÷aktiratnàkaratantram . %<atha tàràgurån vakùye dçùñàdçùñaphalapradàn . årdhake÷o vyomake÷ã nãlakaõñhovçùadhvajaþ . divyaughàn siddhidàn vatsa! ÷çõuùvàvahito mudà>% . %<÷çõu vatsa! mahàdeva! gurån durgàmanådbhavàn . paramàtmà parànandaþ parameùñhã ÷ubhodayaþ . kçùõakàla! kàlanàtho divyaughà bhairavàdikàþ>% tantrasàre devatàbhedàttadbhedà uktà 2 rucirauùadhau ca

#<divyauùadhi># strã nityakarmaø . 1 manaþ÷ilàyàm ÷abdàrthaciø .

#<di÷a># dàne àj¤àpane kathane ca tuø ubhaø sakaø aniñ . di÷ati te adikùat ta dide÷a deùñà diùñaþ diùñiþ . diùñvà àdi÷ya %<sàkùiõaþ santi metyuktvà di÷etyukto di÷enna yaþ>% manuþ . dàne %<iùñàü gatiü tasya surà di÷anti>% bhàø ànuø 1843 ÷loø àj¤àpane %<mahàdevena diùñaü te putrajanma naràdhipa!>% bhàø vaø 106 aø . %<dide÷a tasmai prayatàü tanåjàm>% kumàø .
     ati + svaviùayamullaïghyànyaviùaye upade÷e sakaø atide÷a÷abde 100 pçø dç÷yam . %<yathàkàlopapàte taddaivate taddaivataü hutvà tadvàtidi÷yànena juhuyàt>% kàtyàø ÷rauø 25 . 2 . 4 upade÷e ca . %<ityarcitaþ sa bhagavànatidi÷yàtmanaþ padam>% bhàgaø 4 . 9 . 28 .
     anu + pa÷càtkathane . %<yaj¤aü devebhyo'nudi÷ati>% taittiø sa01 . 5 . 4 . 3 %<ràma÷càpyanudi÷yatàm>% ràmàø laïkàø 89 sa0
     apa + chalane yathàrthàhnave apade÷a÷abde dç÷yam . %<pa÷cimakratuvidà purodhamà roga÷àntimapadi÷ya mantriõaþ . sambhçte ÷ikhini gåóhamàdadhuþ>% %<tasya nirdayarati÷ramàlasàþ mitrakçtyamapadi÷ya pàr÷vagàþ>% raghuþ .
     vi + apa + saüj¤àbhede %<bhràtaraü ràjaràjànaü mahe÷varasakhaü prabhum . dhane÷varaü vyapadi÷an>% bhàø vaø 280 aø . %<mitraü ca màü vyapadi÷asyaparaü ca yàsi>% mçcchakaø %<ã÷vara iti vyapadi÷yate>% vedàø sàø %<nimittasadbhàvàdvi÷iùño'pade÷o'mukhyavyavahàrovyapade÷aþ>% paribhàùendu÷ekharokte'rthe .
     abhi + abhimukhãkçtyopade÷e . %<yàü yàmabhyadi÷at sainamakàmayata>% pa¤cabhãùmabràø 12 . 11 .
     à + àj¤àyàm upade÷e %<athàta àde÷o neti>% vçø uø %<àdikùadàdãptakç÷ànukalpam>% bhaññiþ . àde÷a÷abde 219 pçø ukte arthe ca %<dhàtoþ sthàne ivàde÷am>% raghuþ .
     anu + à + pa÷càdàde÷e upade÷e ca anvàde÷a÷abde 219 pçø ukte arthe ca .
     prati + à + niràkaraõe %<pratyàde÷o niràkçtiþ>% amaraþ %<çju praõàmakriyayaiva tanvã pratyàdide÷ainamabhàùamàõà>% %<antaþ ÷arãreùvapiüyaþ prajànàü praütyàdide÷àvinayaü vinetà>% raghuþ %<kimahametaü jaladharamamayaü na pratyàdi÷àmi>% vikra0
     vi + à + vi÷eùeõàde÷e . %<samãraõaþ prerayità bhaveti vyàdi÷yate kena hutà÷anasya>% kumà0
     sam + à + samyagàde÷e . %<samàdide÷aikavadhårbhavitrã>% kumàø .
     ud + svaråpakathane %<udde÷ãlakùaõaü vibhàgaþ parãkùà ceti>% nyàyasamayaþ . udde÷a÷abde 1170 ukte'rthe ca . tacchabde udàø pra÷ne udde÷aka÷abde dç÷yam .
     upa + anu÷àsane upade÷a÷abde 1210 pçø ukte'rthe ca . %<upadi÷ati kàminãnàü yauvanamada eva lalitàni>% sàø daø %<upadiùñamihecchàmi tàpasyaü vãtakalamaùàþ>% bhàø uø 174 a0
     prati--upa + upade÷asya pratiråpopade÷e %<vyàghiü prati pratyupadekùyàmaþ>% su÷ruø %<yadyatprayogaviùaye bhàvikamupadi÷yate mayà tasyai . tattadvi÷eùakaraõàt pratyupadi÷atãva me vàlà>% màlàø mi
     nir + nirõayena de÷ane kathane ca %<atuùat pãñhamàsanne niradikùacca kà¤canam>% bhaññiþ uccàüraõe ca %<nirdi÷yamànasyàde÷à bhavanti>% vyàø paribhàùà %<ùaùñhyantaü nirdi÷yamànamuccàryamàõam>% nàge÷abhaññaþ .
     prati + nidha + prakçtànuråpanirde÷e . %<taditi prakçtaü bhàvalakùaõaü pratinirdi÷yate>% . yena padena udde÷astenaiva padena panaþkathane . udde÷yapratinirde÷yayorekapañapratipàdyatve'pi na kathitapadatvadoùaþ anyapadena nirde÷e tu pratyuta bhagnaprakramatàdoùaþ yathàha sàø daø %<evamukto mantrimukhyairàvaõaþ pratyabhàùata>% atra vacadhàtunà prakràntaü prativacanamapi tenaiva vaktumucitaü tena ràvaõaþ pratyavocateti pàñho yuktaþ . eva¤ca sati na kathitapadatvadoùaþ tasyodde÷yapratinirde÷yavyatiriktaviùayatvàt . iha hi vacanaprativacanayorudde÷yapratinirde÷yatvaü yathà %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca>% ityatra . yadi padàntareõa sa evàrthaþ pratipàdyate tadànyo'rtha iva pratibhàsamànaþ pratãtaü sthagayati . yathà và %<te himàlayamàmantrya punaþprekùya ca ÷çlinam . siddha¤càsmai nivedyàrthaü tadvisçùñàþ khamudyayuþ>% atra a÷maiiti idamà prakràntasya tenaiva tatsamànàbhyàmetadadaþ÷abdàbhyàü và paràmar÷o yukto na tacchabdena . yathà và %<udvanvacchinnà bhåþ sa ca patirapàü yojana÷atam>% atra %<mità bhåþ patyàpàü sa ca patirapàmiti>% yuktaþ pàñhaþ .
     prati + pratiråpade÷ane . %<bhujagagatipratide÷itàtmakçtyaþ>% bhàø ÷àø 367 a0
     sam + samyakkathane samyaktayàde÷e vàcà kathane ca %<abhidåti kàciditi saüdidi÷e>% màthaþ %<nanu sandi÷eti sudç÷oditayà trapayà na ki¤cana kilàbhidadhe>% màghaþ %<dadau sa dayitàü bhràtre màlà¤càgryàü hiraõmayãm . ràjyaü sandi÷ya bhogàü÷ca mamàra vraõapãóitaþ>% bhaññiþ %<atha vi÷vàtmane gaurã sandide÷a mithaþ sakhãm>% kumàø .

#<di÷># strã di÷ati dadàtyavakà÷aü di÷a--kvin . 1 à÷àyàm pràcyàdivyavahàrahetau kàùñhàyàm . %<kçtvaikamavadhiü tasmàdidaü pårva¤ca pa÷cimam . iti nirdi÷yate de÷o yayà sà digiti smçteti>% uktestasyà dai÷ikaparatvàparatvà samavàyikàraõatvam . sà caikà nityà vibhvã ceti %<kàlakhàtmadi÷àü sarvagatatvaü paramaü mahat>% bhàùàø . dikparãkùà ca kalàda såtropaskarayoryathà
     %<ita idamiti yatastaddi÷yaü liïgam>% såø . %<kàlaliïgaprakaraõaü samàpya idànãü digliïgaprakaraõamàrabhamàõa àha . di÷a idaü di÷yaü diganumàpakam ito'lpatarasaüyuktasaüyogà÷rayàdidaü bahutarasaüyuktasaüyogàdhikaraõaü param ita÷ca saüyuktasaüyogabhåyastvàdhikaraõàdidaü sayuktasaüyogàlpãyastvàdhikaraõamaparamiti niyatadigde÷ayoþ samànakàlayoþ piõóayoryato dravyàdbhavati sà digityarthaþ . na hi tàdç÷a dravyamantareõa bhåyasàü saüyuktasaüyogànàmalpãyasàü và piõóayorupanayanàyakamanyadasti na ca tadupanayamantareõa tattadvi÷iùñabuddhiþ na ca tàmantareõa paratvàparatvayorutpattiþ na ca tadutpattiü vinà tadvi÷iùñapratyayavyavahàrau . na ca kàla eva saüyogopanàyako'stu kiü dravyàntareõeti vàcyaü kàlasya niyatakriyopanàyakatvenaiva siddheþ, aniyataparadharmopanàyakatvakalpanàyàntu kà÷mãrakuïkumapaïkaràgaü kàrõàñakàminãkucakalasaü pratyupanayet àkà÷àtmanorapi tathà paradharmopasaükràmakatve ma eva prasaïgaþ, di÷astu aniyataparadharmopasaükràsakatayaiva siddhatvànnàtiprasaïgaþ eva¤ca kriyopanàyakàt kàlàt saüyogopanàyikà dik pçthageva . ki¤càsmàt pårvamidam asmàddakùiõamidam asmàtpa÷cimamidam asmàduttaramidam asmàddakùiõapårvamidam asmàddakùiõapa÷cimamidam asma tpa÷cimottaramidam asmàduttarapårvamidam asmàdadhastàdidam asmàdupariùñàdidam ityete pratyayà ita idamitãtyanena saügçhãtàþ eteùàü pratyayànàü nimittàntaràsambhavàt . ki¤ca niyatopàdhyunnàyakaþ kàlaþ aniyatopàdhyunnàyikà dik, bhavati hi yadapekùayà yo vartamànaþ sa tadapekùayà vartamàna eva, digupàdhau tu naivaü niyamaþ yaü prati yà pràcã taü pratyeva kadàcittasyàþ pratãcãtvàt evamudãcyàdiùvapi vàcyam, yadapekùayà såryodayàcalasannihità yà dik sà tadapekùayà pràcã yadapekùayà såryàstàcalasannihità yà dik sà tadapekùayà pratãcã, sannidhànantu saüyuktasaüyogàlpãyastvaü te ca såryasaüyogà alpãyàü÷o bhåyàüso và digupaneyàþ . evaü pràcyabhimukhapuruùavàmaprade÷àvacchinnà digudãcã, tàdç÷apuruùadakùiõabhàgàvacchinnà dik dakùiõà, vàmatvadakùiõatve tu ÷arãràvayavavçttijàtivi÷eùau . gurutvàsamavàyikàraõakakriyàjanyasaüyogà÷rayodik adhaþ . adçùñavadàtmasaüyogajanyàgnikriyàjanyasaüyogà÷rayodigårdhvà . eva¤cendràgniyamanirçtivaruõavàyusome÷ànanàgabrahmàdhiùñhànopalakùità da÷a di÷a iti vyapade÷àntaraü pràcyàdivyapade÷àt>% upaø vçø . %<dravyatvanityatve vàyunà vyàkhyàte>% såø . di÷o dravyatvaü nityatva¤ca vàyuparamàõuvadityàha . %<guõavattvàddravyatvam anà÷ritatvàcca nityatvamityarthaþ>% vçø . ekatvamatidi÷annàha . %<tattvambhàvena>% såø . %<digliïgàvi÷eùàdvi÷eùaliïgàbhàvàcca sattvàvadekatvaü tadanuvidhànàdekapçthaktvam>% vçø . nanu yadyekaiva dik kathaü tarhi da÷a di÷aü iti pratãtivyavahàràvityata àha . %<kàryavi÷eùeõa nànàtvam>% såø . %<kàryavi÷eùaþ kàryabhedastena nànàtvopacàra ityarthaþ>% vçø . tameva kàryabhedaü dar÷ayannàha . %<àdityasaüyogàdbhåtapårvàdbhaviùyato bhåtàcca pràcã>% såø . %<pràk asyàü savità a¤catãti pràcã tathàca yasyàü di÷i merupradakùiõakrameõa bhramata àdityasya prathamaü saüyogo bhåtapårvo bhaviùyan và sà dik pràcã atra puruùàbhisandhibhedamà÷ritya kàlatrayopavarõanam, bhavati hi kasyacitpårvedyuþ pràtarasyàü di÷i àdityasaüyogaþ prathamaü vçtta itãyaü pràcãti pràcãvyavahàraþ kasyacidaparedyurasyàü àdityasaüyogaþ prathamaü bhàvãtyabhisandhàya pràcãvyavahàraþ kasyacididànãü asyàm àdityasaüyogo bhavannastãtyabhisandhàya pràcãvyavahàraþ, bhåtàditi àdikarmaõi ktapratyayaþ tenàbhisandheraniyamàt yadàpyàdityasaüyogo nàsti ràtrau madhyàhnàdau tatràpi pràcãvyavahàrànugamaþ siddhyatãti bhàvaþ>% upaø vçø . digantaravyavahàre'pãmameva prakàramatidi÷annàha %<tathà dakùiõà pratãcã udicã ca>% såø . %<tadvadeva dakùiõadigvartinagàdinà sahàdityasaüyogàdbhåtapårvàdbhaviùyato bhåtàdvà dakùiõavyavahàraþ evaü pratãcyudicyorapi vyavahàra unneyaþ . vàmatvadakùiõatve nirukte eva>% upaø vçø . digantaràlavyavahàre'pãmameva prakàramatidi÷annàha %<etena digantaràlàni vyàkhyàtàni>% såø . %<pràcãdakùiõayordi÷orlakùaõasàïkaryeõa dakùiõapårvàdigiti vyavahàraþ evaü dakùiõapa÷cimà pa÷cimottarottarapårvetyåhyam ete càdityasaüyogà yena vibhunà dravyeõopanãyante sà digiti kaõàdarahasye vyutpàditaü vistarataþ>% upaø vçø . jhali padànte ca kuþ . dik . %<digdakùiõà gandhavahaü mukhena>% . %<prasannadik pàü÷uviviktavàtam>% kumàø . sà copàdhibhedàt da÷adhà %<pårvàgneyã dakùiõà ca nairçtã pa÷cinà tathà . vàyavã cottarai÷ànã årdhà càdhodi÷oda÷eti>% varàhapuràõam . à÷à÷abde tatsattve pramàõaü pràcyàdibhede upàdhisvaråpa¤ca835 pçø dç÷yam . %<yayà di÷à dhàvati vedhasaþ spçhà>% naiùaø %<parasparàlàpamivàmalà di÷aþ>% kiràø bhàgurimate và ñàp di÷àpyatra . di÷àgaja di÷àpàla÷abde dç÷yam di÷à¤ca yàtràdyupapayogisaüj¤àbhedaþ jyoø taø ukto yathà %<aïgàriõã digraviviprayuktà yasyàü ravistiùñhati sà pradãptà . pradhåmità yàsyati yàü dine÷aþ ÷eùàþ pra÷astàþ ÷ubhadà÷ca tàþ syuþ>% . %<yatra pårvàdikàùñhàyàü vçùarà÷yàdigorabiþ . sà digastamità j¤eyà ÷eùàstisraþ sadoditàþ . yàtrà yuddhaü vivàda÷ca dvàraü pràsàdaharmyayoþ . na kartavyaü ÷ubhaü cànyadastà÷àbhimukhaü naraiþ>% . %<astà÷àyàü sthitaü yasya nàmnaþ prathamamakùaram . sa àrtaþ sarvakàryeùu j¤eyodaivahato naraþ>% jyotiø taø dikkara÷abdokte 2 dantakùate ca vaijayantã 3 da÷asaükhyàyàm 4 tatsaükhyànvite ca . %<digbhirguõairaùñayamaiþ ÷araivaiþ>% nãlaø tàø . 5 ÷rotràdhiùñhàtçdevatàbhede %<digvàtàrkapraceto'÷vi brahmendropendramçtyukàþ>% ÷àradàtilakam . kaþ prajàpatiþ di÷i bhavaü digàø yat . di÷ya digbhave triø . di÷à nirvçttam ñha¤ . dai÷ika dikkçte triø dai÷ikaparatvàparatve .

@<[Page 3599b]>@
#<di÷a># triø di÷ati di÷a--ka . 1 de÷ake . 2 viùõau puø . %<caturasvã gabhãràtmà vidi÷o vyàdi÷o di÷aþ>% viùõusaø .

#<di÷am># strã di÷a--bàø kasun . di÷i ramànàthaþ .

#<di÷àgaja># puø di÷àyàü sthito gajaþ . diggaje %<nàgàn di÷àgajasutàn divyànapi ca bhàrata!>% harivaüø 145 a0

#<di÷àcakùus># puø garuóàtmajabhede . %<vàtavego di÷àcakùurnimiùo'nimiùastathà>% bhàø uø 100 garuóaputroktau .

#<di÷àpàla># puø di÷àü pàlayati pàli--aõ upaø saø . indràdau 1 dikpàle 2 brahmaniyojite vairàjàdiprajàpatisute di÷àü pàlakabhede ca . digbhedena teùàü niyojanakathà harivaø 4 aø yathà %<evaü vibhajya ràjyàni krameõa sa pitàmahaþ . di÷àpàlànatha tataþ sthàpayàmàsa bhàrata! . pårvasyàü di÷i putrantu vairàjasya prajàpateþ . di÷àpàlaü sudhanvànaü ràjànaü so'bhyaùecayet . dakùiõasyàü mahàtmànaü kardamasya prajàpateþ . putraü ÷aïkhapadaü nàma ràjànaü so'bhyaùecayet . pa÷cimàyàü di÷i tathà rajasaþ putramacyutam . ketumantaü mahàtmànaü ràjànaü so'bhyaùecayet . tathà hiraõyaromàõaü parjanyasya prajàpateþ . udãcyàü di÷i durdharùaü ràjànaü so'bhyaùecayet . tairiyaü pçthivã sarvà saptadvãpà sapattanà . yathàprade÷amadyàpi dharmeõa paripàlyate>% .

#<di÷odaõóa># puø di÷amanàdçtya daõóaþ aluk saø . di÷o'nàdareõa daõóe siø kauø .

#<di÷ya># triø di÷i bhavaþ digàø yat . di÷i bhave . %<ye sarpàþ pàrthivà ya àntarikùà ye divyà ye di÷yàstebhya imaü balimahàrùam>% à÷vaø gçø 2 . 1 . 9 .

#<diùña># triø di÷a--karmaõi kta . 1 upadiùñe 2 kathite . saüj¤àyàü kartari kta . 3 bhàmye naø amaraþ . %<na diùñamiùñaü kurute na tiùñhati tu pauruùe>% viùõu puø . 4 kàle puø amaraþ . 5 vaivasvatamanoþ putrabhede . %<nariùyanto'thanàbhàgaþ saptamã diùña ucyate>% bhàgaø 8 . 13 . 3 vaivasvatamanuputrakathane . 6 dàruharidràyàü ÷abdamàlà

#<diùñànta># puø 6 taø . 1 bhàgyasamàptau tadupalakùite 2 maraõe ca . %<tato diùñàntamàpannaþ sarveùàü duþkhamàvahan>% bhàø àø 49 aø %<diùñàntamàpsyati bhavànapi putra÷okàt>% raghuþ

#<diùñi># strã di÷a--bhàve ktin saj¤àyàü kartariü ktic và . 1 harùe 2 parimàõe ca mediø . 3 kathane upade÷e 4 utsave %<tathàcàsya diùñivçvibhiva ÷u÷ràva>% kàdaø . 5 bhàgye ca %<ràjakule diùñivçddhisagpru mãmahànabhåt>% kàdaø .

@<[Page 3600a]>@
#<diùñyà># avyaø di÷a--sampadàø màve kvip di÷aü de÷anaü styàyati styai--ùñyai--và kvip aghnyàdiø niø và . 1 harùe 2 maïgale bhàgyàrthakadiùñi÷abdasya tçtoyàntasya råpamityanye tena 3 bhàgyenetyarthe . %<anyo'nyagatasauhàrdà diùñyàdiùñyeti càtruvan>% bhàø àø 129 a0

#<diùõu># triø dà--giùõu . dàtari uõàdiø .

#<diha># lepane adàø ubhaø sakaø aniñ . degdhi digdhe adhikùat adhikùata--adigdha adhikùanta adihata . . dideha didihe . degdhà dhekùyati digdhaþ . %<adihaü÷candanaiþ ÷abhaiþ>% bhaññiþ . %<sa candano÷ãramçõàladigdhaþ>% bhaññiþ . upasargapårvakasya tattadupasargadyotyàrthayuktalepane . praõidegdhi %<dantàstapasàbhidigdhàþ>% athaø 5 . 18 . 8 %<dantarajasàvadegdhi>% kauø taø bràø 31 %<kavacaiþ ÷oõitàdigdhaiþ>% bhàø bhãø 3384 ÷loø %<årjaü và etaü rasaü pçthivyà upadãkà uddihanti yadbalmãkam>% taiø àø 5 . 2 . 8 %<lohànàü ca maõãnàü ca malapaïkopadigdhatà>% kàmaø nãø %<÷irogalaü kaphopadigdham>% susruø %<yathàdho bhåmau nidigdhaü tadamuyà syàdevaü tat>% ÷ataø bràø 1 . 7 . 2 . 13

#<dã># kùaye diø àtmaø akaø aniñ . dãyate adàsta . digye odit dãnaþ . upasargapårvakasya tattadupasarpadyotyàrthakùaye %<adha ÷yeno javasà niradãyam>% çø 4 . 27 . 1 %<àpã naptre vçtamannaü vahantãþ svayamatkaiþ paridãyanti yahvãþ>% çø 2 . 35 . 14

#<dãkùa># mauõóye yàge upanayane niyamabratayoràde÷e ca bhvàø àø sakaø señ . dãkùate adãkùiùña . didãkùe dãkùiùyate . %<dãkùasva saha ràmeõa tvaritaü turagàdhvare>% bhaññiþ %<yaj¤àduha và eùa punarjàyate yo dãkùate>% aitaø vràø 2 . 22 %<kathaü nomadhye'dãkùiùña>% aitaø bràø 2 . 19 %<brahmasatreõa dãkùiùyamàõaþ>% bhàgaø 3 . 1 . 6 kvacit vede padatyayaþ te ha devayajanaü didãkùuþ pa¤camãø bràø 24 . 18 õic . dãkùayati %<ràjànaü dãkùayàmàsuþ sarpasatràtyaye tadà>% bhàø àø 2017 ÷loø .

#<dãkùaõa># naø dãkùa--bhàve lyuñ . yaj¤àdyarthaniyamabhede . %<bandha mãkùamakhadãkùaõeùvapi>% ràjamàrtaõóaþ .

#<dãkùaõãya># naø dãkùaõàya hitàdi cha . dãkùàsàdhane havirbhede . %<yo dãkùate àgnàvaiùõavaü hyado dãkùaõãyaü havirbhavati>% ÷ataø vràø 3 . 3 . 4 . 21 . 1 iùñibhede strã %<dãkùaõãyàpàyaõãyàtithyadevatà>% kàtyàø ÷rauø 5 . 4 . 10 %<dãkùaõãyàdãnàü sakalànàmiùñãnàü sadevatàkànàmupàü÷utvam>% karkaþ %<vàgantena và dãkùaõãyàü, nãcaistaràünãcaistaraþmitare>% kàtyàø ÷rauø 7 . 2 . 31 %<atha và vàgantena uttamayà vàcà uccairdãkùaõãyàü kuryuþ itare dve iùñã pràyaõãyàtithye nãcaistaràü kartavye, dãkùaõãyà uccaistaràü, pràyaõãyà tadapekùayà nãcaistaràü, tadapekùayà nãcaistaràmàtithyeti>% karkaþ . 3 saumike iùñibhede hemaø . 4 vàjapeyàïgabhåte iùñibhede . %<vàjapeyàïgabhåtànàü yajatãnàü dãkùaõãyàpràyaõãyàdãnàmàdiùu sakçdgçhãtamàjyaü juhoti>% yajuø 9 . 5 . vedadãø .

#<dãkùà># strã dãkùa--bhàve a . 1 niyame 2 upanayanasaüskàre %<dãyate vimalaü j¤ànaü kùãyate karmavàsanà . tena dãkùeti sà proktà munibhistantravedibhiþ>% iti tantrokte 3 abhãùñadevabhantragrahaõe 4 tadupade÷e . yàgàïgadãkùà ca dvàda÷asaükhyà aparimità và yathàha kàtyàø ÷rauø 7 . 1 . 29 såø %<dvàda÷a dãkùàþ>% %<atràgniùñome bhavanti>% karkaþ . %<aparamità và>% dvàda÷asaükhyàto'ti÷ayenàdhikasaükhyà và dãkùà bhavanti %<aparimitaü pramàõàdbhåya iti>% pari÷iùñakàraþ ata÷catvàro dãkùàpakùàþ, %<ekà dãkùà, tisro dãkùà, dvàda÷adãkùà aparimità và dãkùeti>% ÷àkhàntaràdete dãkùàpakùàþ . àpastambaþ %<da÷àhamavaràrdhyaü dãkùito bhavati màsaü savatsaraü và yadà kç÷a syàdityaparaü vij¤àyate ca yadrà vai dãkùitaþ kç÷o bhavatyatha medhyo mavati yadàsminnantarna kiü cana bhavatyatha medhyo bhavati yadàsya kçùõaü cakùuùorna÷yatyatha medhyo bhavati yadàsya tvacàsthi saüdhãyate'tha medhyo bhavati pãvà dãkùeta kç÷o yajeta yadasyàïgànàü hãyate juhotyeva taditi vij¤àyate>% iti . karkaþ %<puõyàhe dãkùà krayaþ prasava utthànam>% 31 såø tànyatra dãkùà somakrayaþ prasavaþ sutyà utthànaü samàptiþ puõyàhe viùñhivyatãpàtàdijyotiþ÷àstraniùedhavarjite sudine bhavanti yataevaü smaranti %<àbhyudayikaþ padàrthaþ puõye'hani kartavyaþ etàni càbhyudayikànãti>% karkaþ . tàntrikamantradãkùàkàlàdi malaø taø ukta yathà atha dãkùàkàlaþ sà ca malamàme na kàryà yathà'gastyasaühitàyàm %<yadà dadàti santuùñaþ prasannavadanã manum . ayameva tathà caivamiti kartavyatàkramaþ . vi÷uddhade÷akàleùu ÷uddhàtmà niyato guruþ . saïkalpyo poùya kartavyamaïkuràropaõaü mune! . kuryànnàndãmukhaü nnàddhamàdau ca svastivàcanam . svagçhyoktaprakàreõa tadetadvidadhãta vai . madhumàse bhavedduþkhaü màdhave ratnasa¤cayaþ . maraõaü bhavati jyaiùñhe àùàóhe bandhunà÷anam . samçddhiþ ÷ràvaõe nånaü bhavedbhàdrapade kùayaþ . prajànàmà÷vine màsi sarvataþ ÷ubhameva hi . j¤ànaü syàt kàrtike saukhyaü màrga÷ãrùe bhavatyapi . pauve j¤ànakùayo màghe bhavenmedhàvivardhanam . phàlagune'pi vivçddhiþ syànmalamàsaü vivarjayet . gurau ravau dine ÷uke kartavyaü budhasomayoþ . a÷vinã bharaõã svàtivi÷àkhàhastabheùu ca . jyeùñhottaratrayeùvevaü kuryànmantràbhiùecanam . ÷uklapakùe ca kçùõe và dãkùà sarvasukhàvahà . pårõimà pa¤camã caiva dvitãyà saptamã tathà . trayoda÷ã ca da÷amã pra÷astà sarvakàmadà . pa¤càïga÷uddhadivase sodaye ÷a÷itàrayoþ . guru÷ukrodaye ÷uddhe lagne dvàda÷a÷odhite . candratàrànukåle ca ÷asyate sarvakarmasu . såryagrahaõakàlena samàno nàsti ka÷cana . tatra yadyat kçtaü sarvamanantaphaladaü bhavet . na màsatithivàràdi÷odhanaü såryaparvaõi . dadàtãùñaü gçhãtaü yattasmin kàle gurornçùu . siddhirbhavati mantrasya vinàyàmena sevyataþ>% . manuü mantram . aïkuràropaõamàgamapramiddham . ÷uddhakàlatvaü dar÷ayati madhumàse ityàdi . pa¤càïga÷uddhadivase tithivàranakùatrakaraõayoga÷uddhadivase . tathàca mahàkapilapa¤caràtram evaü nakùatratithyàdau karaõe yogavàsare . mantropade÷à guruõà sàdhakasya ÷ubhàvahaþü . sodaye ÷a÷itàrayoriti janmacandràdyatàrayorànukålyasahite guru÷ukrodaye guru÷ukrànastamaye . etattu samaya÷uddhyantaropalakùaõam . (akàla÷abdãkte %<gurãrbhçgorastavàlye>% ityàdike vacane %<parãkùàràmakåpàü÷ca pura÷caraõadãkùaõe>% ityàdinà a÷uddhakàle tasyàvarjyatvamuktam) . dvàda÷a÷odhite dvàda÷àü÷a÷odhite . j¤ànamàlàyàm %<ravisaükramaõe caiva såyyasya grahaõe tathà>% . tathà %<tatra lagnàdikaü ki¤cinna vicàryaü katha¤cana>% . dãkùàtattve %<yadaivecchà tadà dãkùà guroràj¤ànuråpataþ . na tithirna vrataü homo na snànaü na japaþ kriyà . dãkùàyàþ kàraõaü ki¤cit svecchayàpte tu sadgurau>% . sadugurau siddhamantragurau . dãpikàyàm %<dhruvamçdunakùatragaõe ravi÷umavàsarepu sattithau sadgurau dãkùà . syiralagne ÷ubhacandre kendre koõe ÷ubhe gurau dharme>% . dhruvàõi trãõyuttarapraõi rohiõã ca . mçdani citrànuràdhàmçga÷irorevatyaþ . kendraü lagnacaturyasaptada÷akam . koõaü navapa¤cakam . dharmo navamaþ . vãratantre %<rohiõã avaõàrdrà ca dhaniùñhà cottaràtrayam . puùyaþ ÷atabhiùagakau ca dãkùàmakùatramiùyate>% . arko hastaþ . ratnàvalyàm %<yogà÷ca prãtiràyuùmàn saubhàgyaþ ÷obhano dhçtiþ . vçddhirdhruvaþ sukarmà ca sàdhyaþ ÷ukra÷ca harùaõaþ . varãyàü÷ca ÷ivaþ siddho brahmà indra÷ca ùoóa÷a>% . tathà . ÷ubhàni karaõàni syurdãkùàyà¤ca vi÷eùataþ . ÷akunyàdãni ùiùñi¤ca vi÷eùeõa vivarjayet . ÷akunyàdãni ÷akuninà gacatuùpadakintudhnàni . kçùõe'ùñamyàü caturda÷yàü pårvapa¤cadine tathà . kçùõe kçùõapakùe . kàlottare %<bhåtikàmaiþ site sadà>% maø taø dãkùàyàü pratiprasavaþ %<ràghavabhaññadhçtasà rasaügrahe ÷iùyastrijanmadivase saükràntau viùuvàyane . sattãrthe'rkavidhugràse tantudàmanaparvaõoþ . bhantradãkùàü prakurvàõo màsarkùàdãn na ÷odhayet>% . tantuparva parame÷varopavãta dànatithiþ ÷ràvaõã pårõimà . dàmanaparva damanabha¤janatithi÷caitra÷uklacaturda÷ã . kårmapuràõe himàlayaü prati devãvàkyam %<yàni ÷àstràõi dva÷yante loke'smin vividhàni ca . ÷rutismçtiviruddhàni niùñhà teùàü hi tàmamã . karàlabhairava¤càpi yàsalaü vàmamà÷ritam . evaüvidhàni cànyàni mohanàrthàni tàni tu . mayà sçùñàni cànyàni mohàyaiùàü bhavàrõave>% . tasmàt sadbhiþ ÷rutismçtiviruddhe vartmani na kadàcit padaü nyastavyam . aryàdiduùñamantrapratãkàrastu eùu doùeùu sarvatra màyàü kàmamathàpi và . kùiptyà càdau ÷rithaü dadyàt taddåùaõavimuktaye . tàrasaüpuñitã vàpi duùñamantro vi÷udhyati . yasya yatra bhavedbhaktiþ so'pi mantro'sya siddhyati . bhuvane÷varãpàrijàte'piü %<màyàvãjasamàyuktaþ kùipraü siddhiprado bhavet . piõóastu kevalo mantro màyàvãjojjvalãkataþ . màyàvãjàt bhavet pràõãvãja¤caitanyavãryavat>% . nàradãye %<yadçcchayà ÷rutaü mantraü chadmanàpi hañhena và . patrekùitaü và gàyà¤ca tasupetya tvanarthakçt . pravi÷ya vidhivaddãkùàmabhivekàvasànikàm>% . adhikaü tattràsàroktaü de÷àdyanupadaü vatyate tantrasàre dãkùà÷abdasya vyutpattipradar÷anapårvaü kalàvàva÷apra katà dar÷ità yathà
     dãkùàü vinà japasya duùñatràta pathamaü sà ninma pyate %<divyaü j¤ànaü yato dadyàt kuryàt pàpasva saükùayam . tasmàddãkùeti sà proktà munibhistantravedibhiþ . dãyate j¤ànasaübhàraþ kùàlanàt pàpasantateþ . tato dãkùeti sà proktà munibhistantravedibhiþ>% . sarvà÷rameùu dãkùàyà àva÷yakatvam tathà ca %<dãkùàmålaü japaü sarvaü dãkùàmålaü parantapaþ . dãkùàmà÷ritya nivaset yatra kutrà÷rame vasan>% . ÷ådrasya niùedhamàha tantràntare %<praõavàdyaü na dàtavyaü mantraü ÷ådràya sarvathà . àtmamantraü gurormantraü mantra¤càjapasaüj¤akam . svàhàpraõavasaüyuktaü ÷ådre mantraü dadadvijaþ . ÷ådro nirayamàpnoti bràhmaõo yàtyadhãgatim>% . nçsiühatàpanãye %<sàvitrãü praõavaü yajurlakùmãü satrã ÷ådro yadvijànãyàt sa mçto'dhogacchati>% . lakùmãü lakùmãmantram . vi÷eùamàha vàràhãtantre %<gopàlasya manurdeyo mahe÷asyàpi pàdaje . tat patnyà÷càpi såryasya gaõe÷asya manustathà>% . adãkùitasya nindàmàha tantrasàre %<adãkùitàye kurvanti japapåjàdikàþ kriyàþ . na bhavanti ÷riyai teùàü ÷ilàyàmuptavãjavat . devi! dãkùàvihãnasya na siddhirna ca sadgatiþ . tasmàt sarvaprayatnena guruõà dãkùito bhavet . adãkùito'pi maraõe rauravaü narakaü vrajet . tasmàddãkùàü prayatnena sadà kuryàcca tàntrikàt . kalpe dçùñvà tu mantraü vai yo gçhõàti naràdhamaþ . manvantara sahasreùu niùkçtirnaiva jàyate . nàdãkùitasya kàryaü syàt tapobhirniyamavrataiþ . na tãrthagamanenàpi na ca ÷àrãrayantraõaiþ>% . ataþ sadguroràhitadãkùaþ sarvakarmàõi sàdhayet . govindavçndàvane %<adãkùitasya maraõe pretatvaü na vimu¤cati>% . navaratne÷varaþ %<sarvàsàmapi dãkùàõàü muktiþ phalamakhaõóitam . avirodhàdbhavantyeva pràsaïgikyastu bhuktayaþ>% . dãkùà kàmyà ca yathà kulàrõave upapàtakalakùàõi mahàpàtakakoñayaþ . kùaõàddahati deve÷i! dãkùà hi vidhinà kçtà . dãkùàhyàgamoktàgamapadàrthamàha gàmale %<àgataþ ÷ivavaktrebhyo gata÷ca girijànane . magnastasyà hçdambhoje tasmàdàgama ucyate . àgamoktavidhànena kalau devàn yajet sudhãþ . na hi devàþ prasãdanti kalau cànyavidhànataþ . pa¤cavarõairbhaveddãkùà hyàgamoktaiþ ÷çõu priye! . yàü kçtvà kalikàle ca sarvàbhãùñaü nabhennaraþ>% tantrasàø dãkùàprakàra÷ca kalàvatã÷abde 1792 pçø dç÷yaþ anyatra ca dãkùà÷abdavyutpattyàdikamuktaü yathà
     rudrajàmale %<dadàti ÷ivatàdàtmyaü kùiõoti ca malatrayam . ato dãkùeti saüproktà dãkùàtantràrthavedibhiþ>% . laghukalpasåtre ca %<dãyate paramaü j¤ànaü kùãyate pàpapaddhatiþ . tena dãkùocyate tantre svàgamàrthabalàvalàt>% . yogãnãtantre tçtãyabhàge ùaùñhapañale'pi %<dãyate j¤ànamatyarthaü kùãyate pà÷abandhanam . ato dãkùeti deve÷i! kathità tattvacintakaiþ . manasà karmaõà vàcà yat pàpaü samupàrjitam . teùàü vi÷leùakaraõã paramaj¤ànadà yataþ . tasmàddãkùeti loke'smin gãyate ÷àstravedakaiþ . vij¤ànaphaladà saiva dvitãyà layakàriõã . tçtãyà muktidà caiva tasmàddãkùeti gãyate>% . vi÷vasàratantre dvitãyapañale ca %<atha dãkùàü pravakùyàmi ÷çõuùva kamalànane! . yasya vij¤ànamàtreõa devatvaü labhate naraþ . divyaj¤ànaü yato dadyàt kuryàtpàpakùayaü yataþ . tasmàddãkùeti sà proktà sarvatantrasya sammatà>% . atha dãkùàmàhàtmyam sadrajàmale pårvakhaõóe tçtãyapañale %<devi! dãkùàvihãnasya na siddhirna ca sadgatiþ . tasmàt sarva prayatnena guruõà dãkùito bhavet . adãkùito'pi maraõe rauravaü narakaü vrajet . tasmàddãkùàü prayatnena sadà kuryàcca tàntrikãm>% pa¤cada÷apañale %<adãkùità ye kurvanti japapåjàdikàþ kriyàþ . na bhavanti priye! teùàü ÷ilàyàmupta vãjavat>% kalpasåtrañãkàdhçtakulàrõavatantre rasendreõa yathà viddhamayaþ suvarõatàü vrajet . dãkùàviddhastathaivàtmà ÷ivatvaü labhate priye! dãkùàgnidagdhakarmàsau pà÷àdvicchinnabandhanaþ . gatastasya karmabandho nirjãva÷ca ÷ivo bhavet . gataü ÷ådrasya ÷ådratvaü viprasyàpi ca vipratà . dãkùàsaüskàrasaüminne jàtibhedo na vidyate . ÷ivaliïge ÷ilàbuddhiü kurvan yat pàpamàpnuyàt . dãkùitasyàpi pårvatvaü smaran tat pàpamàpnuyàt . dàrva÷malauhamçdratnajàti %<laïgaü pratiùñhitam . yathocyate tathà ÷uddhàþ sarve varõà÷ca dãkùitàþ . yena påjitamàtreõa càbrahmabhuvanàntakam . påjitaü tena sarvaü syàddãkùitena na saü÷ayaþ . nàdã kùatasya kàryaü syàttapobhirniyamavrataiþ . na tãrthagamanenàpi na ca ÷àrãrayantraõaiþ>% pa¤camakhaõóe ùaùóhollàse'pi %<gavàü sarpiþ ÷arãrasthaü na karotyàtmapoùaõam . svakarma caritaü datta punastàmeva poùayet . evaü sarva÷arãrasthaü sarpirvat parame÷varã . vinà copàsanàddevi! na dadàti phalaü nçõàma>% . pura÷caraõarasollàse prathamapañale %<na ca dãkùàparaü j¤ànaü na ca dãkùàparaü tapaþ . na ca dãkùàparaü kàlaü tasmàddãkùà gãrayasã>% tatra de÷akàlàdi tantrasàre nirõãtaü yathà %<vçùe siühe ca kanyàyàü dhanurmãnàkhyalagnake . candratàrànukåle ca kuryàddãkùàpravartanam . sthiralagnaü viùõumantre ÷ivamantre caraþ ÷ubhaþ . dviþsvabhàvagataü lagnaü ÷aktimantre pra÷asyate . triùaóàyagatàþ pàpàþ ÷ubhàþ kendrà trikoõagàþ . dãkùàyàntu ÷ubhàþ sarve randhrasthàþ sarvanà÷akàþ>% . ÷uklapakùe bhaveddãkùà kçùõe'pyà pa¤camàddinàt . niùiddhamàse'pi tattadvi÷eùo munibhiruditaþ ratnàvalyàm %<ùaùñhã bhàdrapade màsi tathà kçùõà caturda÷ã . kàrtikaü navabhã ÷uklà màrge ÷ukla tçtãyikà . pauùe ca navamã ÷uklà màghe ÷uklacaturthikà . phàlgune navamã ÷uklà caitre kàmacaturda÷ã>% . trayoda÷ãti kecit . %<vai÷àkhe sà'kùayà caiva jyaiùñhe da÷aharà tithiþ . àùàóhe navamã ÷uklà ÷ràvaõe kçùõapa¤camã . etàni devaparvàõi tãrthakoñiphalaü labhet . atra dãkùà prakartavyà na màsa¤ca parãkùayet . na vàraü na ca nakùatraü na tiyyàdikadåùaõam . na yogakaraõa¤caiva ÷aïkareõa ca bhàùitam>% . anyacca . %<caitre trayoda÷ã ÷uklà vai÷àkhaikàda÷ã sità . jyaiùñhe caturda÷ã kçùõà àùàóhe nàgapa¤camã . ÷ràvaõaikàda÷ã bhàdre rohiõãsaüyutàùñamã . à÷vine ca mahàpuõyà mahàùñamyapyabhãùñadà . kàrtike navamã ÷uklà màrga÷ãrùe tathà sità . ùaùñhã caturda÷ã pauùe màghe'pyekàda÷ã sità . phàlgune ca sità ùaùñhã ceti kàlavinirõayaþ>% . yoginãtantre %<ayane viùuve caiva grahaõe candrasåryayoþ . ravisaükràntidivase yugàdyàyàü sure÷vari! . manvantaràsu sarvàsu mahàpåjàdime tathà . caturthã pa¤camã caiva caturda÷yaùñamã tathà . tithayaþ ÷ubhadàþ proktàþ>% ityàdivacanàt caturda÷yaùñamãti ÷aktiviùayam caturthãti gaõe÷aviùayam tattatkalpoktatvàt %<ninditeùvapi kàleùu dãkùoktà grahaõe ÷ubhà . såryagrahaõakàlasya samàno nàsti bhåtale . vi÷eùato mahàdevi! dãkùàgrahaõakarmaõi . tatra yadyatkçtaü sarvamanantaphaladaü bhavet . ravisaükramaõe caiva såryasya grahaõe tathà . tatra lagnàdikaü ki¤cinna vicàryaü katha¤cana . ravisaükramaõe caiva nànyadanveùitaü bhavet . na vàratithimàsàdi÷odhanaü såryaparvaõi>% . evaü candragrahaõe'pi tathà ca rudrayàmale %<na kuryàcchàktikã dãkùàmuparakte vibhàvasau . na kuryàdvaiùõavãü tàntu yadi candramaso grahaþ>% . etacca gopàla÷rãvidyetaraviùayama . %<anyeùu puõyayogeùu grahaõe candrasåryayoriti>% gautamãyàt . såryagrahaõakàle tu nànyadanveùitaü bhavet iti yoginãhçdayàcca . vastutastu %<÷rãparàkàlãvãjàni lopàdaurga÷ca yo manuþ . såryasyopagrahe labdhe nçõàü ÷ãghraphalapradaþ>% uktavacanànurodhàt pårvavacane ÷aktimantrapadaü ÷rãvidyàdyatirikta÷aktimantraparamiti sàmpradàyikàþ . amàvàsyà somavàre bhaumavàre caturthikà . saptamã ravivàre ca såryagraha÷ataiþ samà . ÷iùyànàhåya guruõà kçpayà dãyate yadi . tadà lagnàdikaü ki¤cinna vicàryaü katha¤cana . tathà %<sarve vàrà grahàþ sarve nakùatràõi ca rà÷ayaþ . yasminnahani santuùño guruþ sarve ÷ubhàvahàþ>% . yoginãtantre %<grahaõe ca mahàtãrthe nàsti kàlasya nirõayaþ>% . atha vakùyàmi dãkùàyàþ sthànaü tantrànusàrataþ . go÷àlàyàü gurorgehe devàgàre ca kànane . puõyakùetre tathodyàne nadãtãre ca mantravit . dhàtrãvilvasamãpe ca parvatàgraguhàsu ca . gaïgàyà stu tañe vàpi koñikoñiguõaü bhavet . dãkùàyàü niùiddhade÷amàha %<gayàyàü bhàskarakùetre viraje candraparvate . caõóàle ca mataïge ca tathà kanyà÷rameùu ca . na gçhõãyàttato dãkùàü tãrtheùveteùu pàrvati!>% . vàràhãtantre %<÷ukro'sto yadi và vçddho gurvàdityo bhavedyadi . meùavç÷cikasiüheùu tadà doùo na vidyate>% . mahàvidyàsu sarvàsu kàlàdivicàro nàsti taduktaü muõóamàlàtantre %<kàlàdi÷odhanaü nàsti na càmitràdi dåùaõam>% . 5 karmaõi ca %<vivàhadãkùàü niravartayat guruþ>% %<vivàhadãkùàtilakaü cakàra>% raghuþ niyame %<età÷cànyà÷caredeva dãkùà vipro vane vasan>% manuþ .

#<dãkùàguru># puø dãkùàyàü gururupadeùñà . mantràdyupadeùñari .

#<dãkùànta># puø dãkùàyàþ pradhànayàgasya antaþ antopalakùitaþ tatsamàpako yàgabhedaþ . avabhçthasnànaråpe yàgabhede amaraþ .

#<dãkùàpati># puø 6 taø . dãkùàpàlake some . %<dãkùàü me dãkùàpatirmanyatàmanu>% yajuø 5 . 6 . %<dãkùàyàþ patiþ pàlakaþ somaþ>% vedadãø . dãkùàpàlàdayo'tyatra .

#<dãkùàyåpa># puø naø dãkùàïgaü yåpaþ . dãkùàïgapa÷vàdimàraõàrtha kàùñhamaye padàrthabhede %<raõayaj¤adãkùàyåpena>% kàda0

@<[Page 3604a]>@
#<dãkùita># triø dãkùa--kartari kta dãkùà jàtà'sya tàraø itac và . 1 somàdiyàgàïgavratabhedadhàriõi 2 saüjàtatantrãkta dãkùe ca dãkùà÷abde udàø . %<varõànàü bràhmaõa÷càsi vipreõa dãkùito dvijaþ>% bhàø anuø 918 ÷loø %<avàcyo dãkùito nàmnà yavãyànapi yo bhavet . bhobhavatpårvakantvenamamibhàùeta dharmavit>% %<nàkràmet kàmata÷chàyàü vabhruõo dãkùitasya ca>% manuþ . 3 kàmpillanagarasthaviprabhede tatkathà %<àsãt kàmpillanagare somayàjikulodbhavaþ . dãkùito yaj¤adattàkhyo yaj¤avidyàvi÷àradaþ . vedavedàïga vedàrthavedoktàcàraca¤curaþ . ràjamànyo bahudhano vadànyaþ kãrtibhàjanam . agni÷u÷råùaõarato vedàdhyayanatatparaþ>% kà÷ãkhaø 13 aø . sa dãkùitaþ ayanaü yasyàþ gauràø ïãù . dãkùitàyanã tatpatnyàü strã %<mahàpativratàü samyak patnãü provàca tàmatha . dãkùitàyani! kutràsi kva te guõanidhiþ sutaþ . atha tiùñhatu kintena kva sà mama ÷ubhormikà . aïgodvartanakàle yà tvayà me'ïgulito hçtà . navaratnamayãü ÷ãghraü tàmànãya prayaccha me . iti ÷rutvàtha tadvàkyaü bhãtà sà dãkùitàyanã>% kà÷ãkhaø 13 aø yaj¤amàtre 4 saüjàtadãkùe ca . %<saügràmàdhvaradãkùito narapatiþ patnã gçhãtavratà>% veõãsaüø %<dãkùito na dadàti>% ÷rutiþ .

#<dãkùitç># triø dãkùa--÷ãlàrthe yucaü bàdhitvà tçc . dãkùà÷ãle

#<dãti># strã dãpa--ktin vede palopaþ . dãptau %<sudãtirasyàdityebhyaþ>% tàø bràø 19 . 11 %<sudãtiþ sudãptirasi>% bhàø .

#<dãdi># puø dãpa bàø di--pçùoø . dyotamàne . %<a÷vinà pibataü madhu dãdyagnã ÷ucibratà>% çø 1 . 15 . 10 dãdyagnã dyotamànàgniyuktau bhà0

#<dãdivi># puø diva--kvin abhyàme tasya dãrghaþ vali valopaþ . 1 svarge 2 bhakùye ca ujjvalaø . 3 anne astrã amaraþ . punaþpunarbhç÷aü và dãvyati diva--yaïluk in na guõaþ abhyàsadãrghaþ . 4 punaþpunarbhç÷aü và dyotane triø %<ràjantamadhvaràõàü gopàmçtasya dãdivim>% çø 1 . 1 . 8 %<dãdivim punaþpunarbhç÷aü và dyotakama>% bhà0

#<dãdhiti># strã dãdhã--ktin grahàditvàdida %<yãvarõayordãrdhivevyoþ>% pàø ikàralopa÷ca . 1 kiraõe %<salilamaye ÷a÷ini raverdãdhitayo måcchitàstamonai÷am . kùapayanti darpaõãdaranihità iva mandirasyàntaþ>% vçø saüø %<pupoùa vçddhiü harida÷adãdhiteþ>% raghuþ %<amçtadãdhitareùa vidarbhaje!>% naiùaø . %<svàdhaþsudhàdãdhitimànanti>% siø ÷iø 2 raghunàtha÷iromaõikçte cintàmaõiñãkàbhede 3 aïgulau nighaõñuþ .

#<dãdhitikçt># puø dãdhitiü kç--kvip . cintàmaõiñãkàbhedakàrake raghunàtha÷iromaõipaõóite

#<dãdhitimat># puø dãdhitayaþ bhåmnà santyasya matup . 1 sårye %<sarasàü suptapadmànàü pràtardãdhitimàniva>% . %<÷araddvanàt dãdhitamànivokùõaþ>% kumàø . 2 arkavçkùe ca .

#<dãdhã># devane dãptau ca adàø jakùàø àtmaø akaø señ . dãdhãte adãdhiùña . dãdhye dãdhyà¤cakre . dãdhità dãdhiùyate dãdhitiþ . %<dãdhãvevãsamaþ ka÷cidguõavçddhyorabhàjanam>% sàø daø .

#<dãna># triø dã--kta tasya naþ . 1 duþkhite amaraþ . 2 bhãte ca . 3 tagarapuùpe naø 4 måùikàyàü strã mediø . yadvàsudevenàdãnamanàdãnavamãritam màghaþ . %<dinàni dãnoddharaõocitasya>% raghuþ .

#<dãnadayàlu># puø dãne dayàluþ . duþkhite 1 dayàlau %<dãnadayàlutayà'vanipàlaþ>% naiùaø .

#<dãnanàtha># 6 taø . duþkhitajanabhartari .

#<dãnàra># puø dã--àrak nuñ ca . 1 svarõabhåùaõe 2 mudràyàü 3 suvarõakarùadvaye 4 niùkamàne amarabharatau . %<dãnàroropakairaùñàviü÷atyà parikãrtitaþ . suvarõasaptatitamobhàgoropaka ucyate>% viùõuguptokte saptamàü÷àdhikahemarattikàråparopakairaùñàviü÷atyà parisite 5 dvàtriü÷adrattikàmite hemni ca pràyaø taø radhuþ .

#<dãpa># dãptau diø àtmaø akaø señ . dãpyate adãpi--adãpiùña . didãpe dãptaþ . õic adãdipat--ta adidãpat ta . dãptiþ . dãpanaü dãpakaþ dãpraþ . %<dãpyamànaþ svatejasà>% manuþ . %<punardidãpe madadurdina÷rãþ>% raghuþ %<devàhaveùvadãpiùña>% %<sadhåmadãptàgnirucãni rejuþ>% bhaññiþ %<tataþ ÷akunayo dãptàþ mçgà÷ca krårabhàùiõaþ>% harivaüø 171 aø . %<hiüsreùu dãpràstradharaþ kumàraþ>% bhaññiþ %<yàvat karmàõi dãpyante tàvat saüsàravàsanàþ>% kulàrõaø . upasargapårvakasya tattadupasargadyotyàrthayukte tadarthe %<àdikùadàdãptakç÷ànukalpam>% bhaññiþ %<yasya yadretasaþ prathamamudadãpyata>% aitaø brà 3 . 34 %<krudhyanti paridãpyanti bhåmijasyàdhiùñhite>% bhàø ÷àø 2036 ÷loø àrùaþ padavyatyayaþ . %<te ÷aràþ khasamutthena pradãptà÷citrabhànunà>% bhàø uø 181 a0

#<dãpa># puø dãpayati svaü para¤ca dãpa--õic--ac . svaparaprakà÷ake tailàdisnehayogena 1 vartikàdàhaka÷ikhànvite pradãpe kàrtike taddànapra÷aüsà pàdme uttarakhaø yathà %<÷çõu dãpasya màhàtmyaü kàrtike ca haripriya! . yasya ÷ravaõamàtreõa dãpadàne matirbhavet . såryagrahe kurukùetre narmadàyàü ÷a÷igrahe . tulàdànasya yat puõyaü tadårje dãpadànataþ . ghçtena dãpakaü yastu tilatailena và punaþ . jvàlayenmuni÷àrdåla! a÷vamedhena tasya kim . teneùñaü kratubhiþ sarvaü kçtaü tãrthàvagàhanam . dãpadànaü kçtaü yena kàrtike ke÷avàgrataþ . tàvadgarjanti pàpàni dehe'sminmunisattama! . yàvat kàrtikamàse na dãpadànaü kçtaü bhavet . tàvadgarjanti puõyàni svarge martye rasàtale . yàvattu jvalate dãpaþ kàrtike ke÷avàgrataþ . ÷råyate'tràpi pitçbhirgàthà gãtà mahàmune! . bhaviùyanti kule'smàkaü kadàcitte sutà bhuvi . kàrtike dãpadànairye toùayiùyanti ke÷avam . api naste bhaviùyanti kule sucarità guõaiþ . dãpadànaü kàrtike ye dãpyanti harituùñidam . gayàyàü piõóadànena kçtaü naþ prãõanaü muteþ . yai÷càpi kàrtike datto dãpastuùñi karo hareþ . dãpaü dàsyanti ye putràstuùñyarthaü cakrapàõinaþ . kàrtike tairmuni÷reùñha! narakàduddhçtà vayam . mantrahãnaü kriyàhãnaü ÷uddhihãnaü janàrdana! . vrataü sampårõatàü yàtu kàrtike dãpadànataþ . anenaiva hi mantreõa dãpaü saïkalpayenmune! . madhusådanatuùñyarthaü kàrtike muni puïgava!>% . vàmanapuràõe ca %<dàsyate devadevàya dãpapuùpànulepanam . api naþ sa kule bhåyàdekàda÷yàü tithau naraþ . kariùyatyupavàsantu sarvapàtakahànidam . itthaü pitéõàü vacanaü ÷rutvà nçpatisattamaþ . dadau ca dãpàn vidhivat viùõãràyatane valiþ . sugandhatailasaüpårõàn dãpàn saghçtatailakàn . sarùapasya sutailena madhukàtasisambhavaiþ . dopapradànànnarakànandhatàmisrasaüj¤akàn . tãrtvà sa bhàryayà brahman! viùõulokamagàttataþ>% varàhapuràõe dãpaü spçùñvà vaidhakarmakaraõe doùa ukto yathà
     %<dãpaü spçùñvà tu yo devi! mama karmàõi kàrayet . tasyàparàdhàdvai bhåme! pàpaü pràpnoti mànavaþ . tacchçõuùva mahàbhàge! kathyamànaü mayànaghe! . jàyate ùaùñivarùàõi kuùñhã gàtrepariplutaþ . càõóàlasya gçhe tatra evameva na saü÷ayaþ . evaü bhuktvà tu tatkarma mama kùetre mçto yañi . madbhakta÷caiva jàyeta ÷uddhe bhàgavate gçhe . pràya÷cittaü pravakùyàmi dãpasya spar÷anàdbhuvi . taranti manujà yena kaùñaü càõóàlayoniùu . yasya kasyàpi màsasya ÷uklapakùe ca dvàda÷ã . caturthabhaktamàhàramàkà÷a÷ayane svapet . dãpaü dattvàparàdhàdvai taranti manujà bhuvi . ÷ucirbhåtvà yathànyàyaü mama karmapathe sthitaþ . etatte kathitaü devi! spar÷anàt dãpakasya tu . saüsàra÷odhana¤caiva yat kçtvà labhate ÷ubham>% . vartisthajvaladagni÷ikùà hi dãpaþ tadaïgamnehàdiniyamo yathà vahnipuràõe %<ghçtaü taila¤ca dãpàrthe snehànyanyàni varjayet>% . dãpabhedàstasdda÷àbhedà÷ca kàlikàø puø 68 aø uktà yathà %<pura÷caraõakçtyà¤ca dãpaü ÷çõviha bhairava! . dãpena lokàn jayati dãpastejomayaþ smçtaþ . caturvargapradodãpastasmàddãpairyajet ÷riye>% ityupakramya %<ghçtapradãpaþ prathamastilatailodbhavastataþ . sàrùapaþ phalaniryàsajàto và ràjikodbhavaþ . dadhija÷càõuja÷caiva pradãpàþ sapta kãrtitàþ . padmasåtrabhavà darbha garbhasåtrabhavà'tha và . ÷aõajà vàdarã vàpi phalakoùodbhavà'tha và . vartikà dãpakçtyeùu sadà pa¤cabhidàþ smçtàþ . taijasaü dàravaü lauhaü màrtikyaü nàrikelajam . tçõadhvajodbhavaü vàpi dãpapàtraü pra÷asyate . dãpavçkùà÷ca kartavyà taijasàdyai÷ca mairava! . vçkùeùu dãpodàtavyo na tu bhåmau kadàcana . sarvaüsahà vasumatã sahate na tvidaü dvayam . akàryapàdaghàta¤ca dãpatàpaü tathaiva ca . tasmàd yathà tu pçthivã tàpaü nàpnoti vai tathà . dãpaü dadyànmahàdevyai anyebhyo'pi ca bhairava! . kurvantaü pçthivãtàpaü yo dãpa sutsçjennaraþ . sa tàmratàpaü narakamàpnotyeva ÷ataü samàþ . suvçttavartisasnehapàtre'bhagne sudar÷ane . mçõmaye vçkùakoñau tu dãpaü dadyàt prayatnataþ . labhyate yasya tàpastu dãpasya caturaïgulàt . na sa dãpa iti khyàtã hyoghavahnistu sa smçtaþ . netràhlàdakaraþ sàrcirdåratàpa vivarjitaþ . su÷ikhaþ ÷abdarahito nirdhåmã nàti hrasvakaþ . dakùiõàvartavartistu pradãpaþ ÷rãvivçddhaye . dãpavçkùasthite pàtre ÷uddhasnehaprapårite . dakùiõàvartavartyà tu càrudãptaþ pradãpakaþ . uttamaþ procyate putra! sarvatuùñi pradàyakaþ . vçkùeõa varjito dãpo madhyamaþ parikãrtitaþ . vihãnaþ pàtratailàbhyàmadhamaþ parikãrtitaþ . ÷àrõa và vàdaraü vàstraü jãrõaü malinameva và . upayuktantu no dadyàt vartikàrthantu sàdhakaþ . upàdadyàn nåtrameva satataü ÷rãvivçddhaye . koùajaü romajaü vastraü vartikàrthaü na càdadet . na mi÷rãkçtya dadyàttu dãpaü snehàn ghçtàdikàn . kçtvà mi÷rãkçtaü snehaü tàmisraü narakaü vrajet . vasàmajjàsthiniryàsaiþ snehaiþ pràõyaïgasambhavaiþ . pradãpaü naiva kuryàttu kçtvà païke viùãdati . asthipàtre'tha và gavye durgandhàdyupavàsini . naiva dãpaþ pradàtavyo vibudhaiþ ÷rãvivçddhaye . naiva nirvàpayeddãpaü kadàcidapi yatnataþ . satataü lakùaõopetaü devàrthamupakalpitam . na harejjanato dãpaü tathà lobhàdinà naraþ . dãpahartà bhavedandhaþ kàõo nirvàpako bhavet . uddãptadãpapratimaþ kàùñhakàõóasamudbhavaþ . vilvedhmodbhavamevàtha dãpàlàbhe nivedayet . ulmåkaü naiva dãpàrthe kadàcidapi cotsçjet . prasannàrthantu taü dadyàdupacàràdbahiþ kçtaþ . evaü vàü kathito dãpo dhåpa¤ca ÷çõutaü sutau!>% . ÷ràddhe vastravartiyuktadãpaniùedho yathà %<dãpaü varjat vastravartipratyakùaü tailameva ca>% . yoginãø taø 2 ya bhàge 5 pañalaþ . puruùasya dãpanirvàpaõe doùo yathà . %<dãpanirvàpaõàt pusaþ kuùmàõóacchedanàt striyaþ . acireõaiva kàlena vaü÷anà÷o bhaveddhruvam>% tiø taø . devadattadãpasya tu nirvàpaõam vidhànapàrijàte uktaü yathà %<svayaü nirvàpitaü dãpamàjighranti suràrayaþ . tasmànnirvàpayeddãpaü devànàü ghràõatuùñaye>% . kàrtikakçùõacaturda÷yàü narakanivçttaye dãpadànaü yathà %<narakàya pradàtavyo dãpaþ saüpåjya devatàþ>% tithitattvadhçtaliïgapuràõam . snàne dhåme tathà dãpe naivedye bhåùaõe tathà . ghaõñànàdaü prakurvãta tathà nãràjane'pi ca . vidhànapàrijàtoktaþ dãpadàne ghaõñànàdovidheyaþ . ÷ivàlaye dãpoddãpanamàhàtmyaü kà÷ãkhaø 13 adhyàye dç÷yà diïmàtramatrocyate %<sa dãpavàsanàyogàt bahån dãpàn pradãpya vai . alakàyàþ patirabhådratnadãpa÷ikhà÷rayaþ>% . dãpavarti÷ca karpåragarbhiõã kàryà %<vartyà karpåra garbhiõyà sarpiùàtilajena và . àropya dar÷ayeddãpànuccaiþ saurabha÷àlinaþ>% ÷àradàtiø . tantrasàre %<karpåràdiyutà vartiþ sà ca kàrpàsa . nirmità . saptàvçttà susaükëpto dãpaþ syàccaturaïgulaþ>% kàrtavãryapriyàrthadãpavi÷eùastu kàrtavãryadãpa÷abde 1984 pçø uktaþ . dãpadànaphalàdikam bhàø anu098 aø uktaü yathà
     %<dãpadàne pravakùyàmi phalayogamanuttamam . yathà yena yadà caiva pradeyà yàdç÷à÷ca te . jyotistejaþ prakà÷aü và'pyårdhaga¤càpi varõyate . pradànaü tejasàü tasmàttejo vardhayate nçõàm . andhantamastamisra¤ca dakùiõàyanameva ca . uttaràyaõametasmàjjyotirdànaü pra÷asyate . yasmàdårdhvagametattu tamasa÷caiba bhaiùajam . tasmàdårdhvagaterdàtà bhavedatreti ni÷cayaþ . devàstejasvino yasmàt prabhàvantaþ prakà÷akàþ . tàmasà ràkùasà÷caiva tasmàddãpaþ pradãyate . àlokadànàccakùuùmàn prabhàyukto bhavennaraþ . tàn dattvà nopahiüseta na harennopanà÷ayet . dãpahartà bhavedandhastamogatirasuprabhaþ . dãpapradaþ svargaloke dãpamàleva ràjate . haviùà prathamaþ kalpã dvitãya÷cauùadhãrasaiþ . vasàmedo'sthiniryàsairna kàryaþ puùñimicchatà . giriprapàte gahane caityasthàne catuùpathe . dãpadàtà bhavennityaü ya icchedbhåtimàtmanaþ . kulodyoto vi÷uddhàtmà prakà÷atva¤ca gacchati . jyotiùà¤caiva sàlãkyaü dãpadàtà naraþ sadà>% dãpasya ÷ubhà÷ubhalakùaõam vçø saüø 84 aø uktaü yathà %<vàmàvarto malinakiraõaþ sasphuliïgo'lpamårtiþ kùipraü nà÷aü vrajati vimalasnehavartyanvito'pi . dãpaþ pàpaü kathayati phalaü ÷abdavàn vepana÷ca vyàkãrõàrcirvi÷alabhamarud ya÷ca nà÷aü prayàti . dãpaþ saühatamårtriràyatatanurnirvepano dãptimàn niþ÷abdoruciraþ pradakùiõagatirvaidårya hemadyutiþ . lakùmãü kùipramabhivyanakti ruciraü ya÷codyataü dãpyate ÷eùaü lakùaõamagnilakùaõasamaü yojyaü yathàyuktitaþ>%
     %<pravartito dãpa iva pradãpàt>% ni÷ãthadãpàþ sahasà hatatviùaþ raghuþ . dãpayatyarthàn và . 2 prakà÷ake yathà citradãpàdayaþ pa¤cada÷yàm .

#<dãpaka># puø triø dãpayati svaü para¤càrthaü dãpi--õvul . svaparaprakà÷ake striyàü ñàp ataittvam dãpikà . ùañkarmadãpikà jyotiùadãpikà 2 pradãpe puø 3 alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 399 pçø dç÷yam . 4 yamànyàü ratnamàlà 5 locamastake vçkùe ÷abdaratnàø anayoragnidãpakatvàt tathàtvam 6 kuïkume naø . 7 khagagràhiõi(vàja) (sikarà) prasiddhe khage puüstrã hemaca08 màtràvçttabhede %<turagaikamupadhàya sunarendramabadhàya . iha dãpakamavehi laghumantavadhehi>% tallakùaõam . 9 ràgabhede puø sa ca hanåmanmate dvitãyoràgaþ såryanetrànnirgataþ paójasvarà÷rayaþ grãùmartau madhyàhne geyaþ . kùudrodãpaþïãp . svàrthe--ka hrasvaþ . dãpikà kùudradãpe %<sa ÷aüvaràrervalidãpikà iva>% naiùaø .

@<[Page 3607a]>@
#<dãpakalikà># strã dãpasya kalikeva . 1 dãpa÷ikhàyàü ÷ålapàõikçte 2 yàj¤avalkyasaühitàñãkàbhede ca .

#<dãpakiñña># naø 6 taø . kajjale ÷abdàrthakalpataruþ .

#<dãpakåpã># strã dãpasya kåpãva . dãpavartikàyàm dãpada÷àyàm ÷abdamàø .

#<dãpakhorã># strã khora--gatyàghàte õica--ac gauràø ïãù . 6 taø . dãpavartikàyàü (÷alte) ÷abdamàlà .

#<dãpadhvaja># puø dãpasya dhvaja iva . kajjale jañàdhaø .

#<dãpana># triø dãpayati vahnim dãpa--õic--lyu . 1 tagaramåle ratnamàø 2 kåïkume trikàø . 3 mayåra÷ikhàvçkùe 4 ÷àli¤ca÷àke ca puø ÷abdacaø 5 kàsamarde 6 palàõóau ca puø ràjaniø . 7 dãghakamàtre triø . bhàve lyuñ . 8 prakà÷ane naø 9 gràhyamantrasaüskàrabhede ca mantràõàü da÷a kathyante saüskàràþ siddhidàyinaþ . jananaü jãvanaü pa÷càttàóanaü bodhanaü tathà . athàbhiùeko vimalãkaraõàpyàyane tathà . tarpaõaü dãpanaü guptirda÷aità mantrasaüskriyàþ . %<tàramàyàramàyogo manordãpanamucyate>% ÷àradàtiø . dãpyate'nayà dãpi--karaõe lyuñ ïãp . dãpanã 10 methikàyàü 11 pàñhàyàü 12 yavànyà¤ca strã ràjaniø . 13 dãpanasàdhane triø striyàü ïãp . %<triphalà kaphapittaghnã mehakuùñhavinà÷inã . cakùuùyà dãpanã>% %<nihanyàddãpanaü gulmapãnasàgnyalpatàmapi>% . %<kañukodãpanaþ pàcano rocanaþ ÷odhanaþ>% iti ca su÷ruø .

#<dãpanãya># puø dãpanàya jañharànaloddãpànàya hitaþ cha . 1 yavànyàü ràjaniø auùadhavargabhede %<pippalã pippalãmålaü cavyacitrakanàgaram . dãpanãyaþ smçto vargaþ kaphànilagadàpahaþ>% cakrapàõidattaþ . dãpa--õica--anãyar . 3 jvàlanãye triø .

#<dãpapàdapa># puø dãpasya pàdapa iva à÷rayatvàt . (pilasuja) dãpàdhàre ÷abdàrthakalpaø dãpavçkùàdayo'pyatra .

#<dãpapuùpa># puø dãpaþ tatkalikeva puùpamasya . campake ràjaniø .

#<dãpabhàjana># naø 6 taø . dãpapàtre tajjvàlanatailàdhàre pàtre %<vàmanàrciriva dãpabhàjanam>% raghuþ .

#<dãpamàlà># strã dãpànàü màlà . ÷rãõãbhåte pradãpasaüghe %<udbuddhàü ca jagaddhàtrãü påjayeddãpamàlayà>% tiø taø .

#<dãpavat># triø dãpa + astyarthe matup masya vaþ . 1 dãpayukte gçhàdau striyàü ïãp ïãbantaþ 2 kàmakhyàpãñhasthe nadãbhede %<÷à÷vatã kathità yà tu nadã matsyadhvajà sità . tasyàþ pårve samàkhyàtà nadã dãpavatã matà . eùà ca himavajjàtà chindantã dãpavattamaþ . tena devamanuùyeùu nadã dãpavatã smçtà . dãpavatyàþ pårvatastu ÷çïgàñonàma parvataþ>% kàlikàø puø 82 a0

#<dãpa÷atru># puø 6 taø . kãñabhede (jonàkãpokà) pàraskarani0

#<dãpa÷ikhà># puø 6 taø . 1 pradãpajvàlàyàm upacàràt tajjàte 2 kajjale ca ÷abdàrthacandrikà .

#<dãpa÷çïkhalà># strã dãpànàü ÷çïkhaleva . dãvàvalyàü hàrà0

#<dãpànvita># triø 6 taø . 1 dãpayukte gçhàdau ÷ma÷ànacatvaràdiùu deyadãpayuktàyàü mukhyà÷vinasva gauõakàrtikasya 2 amàvàsyàyàm strã tatkartavyàdi yathà bhaviùyapuràõe %<yeyaü dãpànvità ràjan . khyàtà pa¤cada÷ã bhuvi . tasyàü dadyànna ceddattaü pitéõàü vai mahàlaye . pradoùasamaye lakùmãü påjayitvà yathàkramam . dãpavçkùàstathà kàryà bhaktyà devagçheùvapi . catuùpathe ÷ma÷àneùu nadãparvatasànuùu . vçkùamåleùu goùñheùu hatvareùu gçheùu ca . vastraiþ puùpaiþ ÷obhitavyàþ krayavikrayabhåmayaþ . dãpamàlàparikùipte pradoùe tadanantarama . bràhmaõàn bhojayitvàdau vibhajya ca bubhukùitàn . alaïkçtena bhoktavyaü navavastropa÷obhinà . snigdhairmugdhairvidagdhai÷ca bàndhavairbhçtakaiþ saha>% tithitaø . nirõayasindhau tatra vi÷eùa ukto yathà kàlàdar÷e %<pratyåùa a÷vayugdar÷e kçtàbhyaïgàdimaïgalaþ . bhaktyà prapåjayeddevãmalakùmãvinivçttaye>% asya vyàkhyàne àdi÷abdàtpa¤catvagudakasnànàderupasaügrahaþ taduktaü padmapuràõe svàtisthite ravàvinduryadi svàtigato bhavet . pa¤catvagudakasnàyã kçtàbhyaïgavidhirnaraþ . nãràjito mahàlakùmãmarcayan ÷riyama÷nute . a÷vayugdar÷a iti dar÷a÷abdaþ pratyåùe svàtiyuktatithiparaþ taduktaü vràhme %<årje ÷ukladvitãyàyàü tithiùu svàtiçkùage . mànavo maïgalasnàyã naiva lakùmyà viyujyate>% . tatraiva %<iùebhåte ca dar÷e ca kàrtikapathame dine . yadà svàtã tadàbhyaïgamnànaü kuryàddinodaye>% . ka÷yapamaühitàyàü tu dãpàbalidar÷aü prakamya %<indukùaye'pi saükràntau ravau pàte dinakùaye . tatràbhyaïgo na ñoùàya pàtaþ pàpàpanuttaye>% iti . svàtiyogaü vinàpyabhyaïga uktaþ . màtsye %<dãpairnàràjanàdatra saiùà dãpàbalã smçtà>% . atra vi÷eùo hemàdrau bhaviùye %<divà tatra na bhoktavyamute vàlàturàjjanàt . pradoùasamaye lakùmãü påjayitvà tataþ kramàt . dãpavçkùà÷ca dàtavyàþ ÷aktyà devagçheùu ca>% tatraivàbhyaïgamabhidhàya %<evaü prabhàtasamaye tvamàvàsyàü naràdhipa! . kçtvà tu pàrvaõa÷ràddhaü dadhicoraghçtàdibhiþ . dãpàn dattvà pradoùe tu lakùmãü påjya yathàvidhi . svalaïkçtena bhoktavyaü sitavastropa÷obhinà>% . ayaü pradoùavyàpã gràhyaþ %<tulàsaüsthe sahasràü÷au pradãùe bhåtadar÷ayoþ . ulkàhastà naràþ kuryuþ pitéõàü màrgadar÷anam>% iti jyotiùokteþ dinadvaye tasya sattve paraþ %<daõóaikarajanãyoge dar÷aþ syàttu pare'hani . tadà vihàya pårvedyuþ pare'hni sukharàtrikà>% iti tithatattve jyotirvacanàt . divodàsãye tu pradoùasya karmakàlatvàt %<ardharàtre bhavatyeva lakùmãrà÷rayituü gçhàn . ataþ svalaïkçtà liptà dãpairjàgrajjanotsavàþ . sudhàghavalitàþ kàryàþ puùpamàlopa÷obhitàþ>% iti bràhmokte÷va . pradoùàrdharàtravyàpinã mukhyà, ekaikavyàptau paraiva . pradoùasya mukhyatvàdardharàtre'nuùñheyàbhàvàcca . yattu %<aparàhõe prakartavyaü ÷ràddhaü pitçparàyaõaiþ . pradoùasamaye ràjan! kartavyà dãpamàlikà>% iti kramaþ sa sampårõatithàveva pràpteranuvàdo na vidhiþ . tattatkarmakàlavyàpterbala sattvàt sampårõitithau pràptyà khaõóatithàvapràptyà vidhyanuvàdavirodhàccetyuktam . atraiva dar÷e'pararàtre'lakùmã niþsàraõamuktaü madanaratne bhaviùye %<evaü gate ni÷ãthe tu jane nidràrdralocane . tàvannagaranàrãbhiþ ÷årpaóiõóimavàdanaiþ . niùkà÷yate prahçùñàbhiralakùmãþ svagçhàïgaõàt>% . dãpàbalã (deoyàrlà) iti khyàtà tatràrthe

#<dãpãya># triø dãpa + apåpàø hitàrthe pakùe cha . dãpahite pakùe yat . dãpya tatràrthe triø .

#<dãpotsava># puø dãpairutsavaþ . 1 dãpahetuke utsave upacàràt 2 dãpànvitàmàvàsyàyà¤ca bhaviùyapuø .

#<dãpta># triø dãpa--kta . 1 prakà÷ànvite 2 samujvalite ca mediø . %<samiddha÷araõà dãptà dehe laïkà mate÷varà>% bhaññiþ . 3 svarõe 4 hiïguni ca naø ràjaniø . 5 nimbåke puø 6 siühe puüstrãø ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 7 jyotiùmatyàü (÷àtalà) strã ratnamàlà 8 làïgalivçkùe strã ñàp . %<÷uõñhã pàdamità kaõàrõavamità dãptàyamànyoþkramàt>% vaidyakam . 10 nàmàrogabhede puø %<nàsà pradãpteva ca yasya jantorvyàdhintu taü dãptamudàharanti>% su÷rutaþ nàsàrogabhedoktau . %<dopte roge paittikaü saüvidhànaü kuryàt sarvaü svàdu yacchãtala¤ca>% su÷rutaþ svàrthe ka . dãptaka svarõe naø ràjaniø .

#<dãptakãrti># triø dãptà kãrtiryasya . 1 prakà÷amànaya÷aske 2 kàrtikeye puø . %<àgneya÷caiva skanda÷ca dãptakãrtiranàmayaþ>% bhàø vaø 231 aø kàrtikanàmoktau . karmaø . 3 dãpte ya÷asi strã .

#<dãptaketu># puø 1 nçpabhede . %<dhçùñaveturvçhatketurdãptaketurniràmayaþ>% bhàø àø 1 aø nànànçpoktau . 2 dakùasàvarõimanuputrabhede . %<navamo dakùasàvarõirmanurvaruõasambhavaþ . dhçùñaketurdãptaketurityàdyàstatsutà nçpa!>% . bhàgaø 8 . 12 . 9 2 dãptaþ keturasya . 3 dãptadhvajake triø karmaø . 4 dãpte dhvaje puüna0

#<dãptajihvà># strã dãptà jihvà asyàþ . ulkàmukhyàü ÷çgàlyàü hàràø tasyà ràtrau jihvàto'gneþ svataþ sphuraõàttathàtvam .

#<dãptapiïgala># puüstrã dãptaü svarõamiva piïgalaþ jañàyàm . svarõapiïgalajañàyuktatvàt siühe ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dãptamårti># triø dãptà mårtirasya . 1 prakà÷ànvitamårtike 2 viùõau puø . %<bi÷vamårtirmahàmårtirdãptamårtiramårtimàn>% viùõusaø %<j¤ànamayã svecchayà và taijasã mårtirasyeti>% bhàø .

#<dãptarasa># puø dãpto raso'sya . ki¤culake ÷abdacaø tadasasya ràtrau svayaü jvalanàttasya tathàtvam .

#<dãptaroman># puø vi÷vadevabhede . %<jitàtmà munivarya÷ca dãptaromà bhayaïkaraþ>% bhàø anuø 91 aø vi÷vavadevãktau .

#<dãptalocana># puüstrãø dãptaü locanaü yasya . vióàle ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dãptaloha># naø nityakarmaø . 1 kàüsye ràjaniø karmaø . 2 jvalite 3 lohe ca .

#<dãptavarõa># triø dãptaü svarõamiva varõo'sya . 1 svarõatulya varõake 2 kàrtikeye puø %<÷i÷uþ ÷ãghraþ ÷uci÷caõóo dãptavarõaþ ÷ubhànanaþ>% bhàø vaø 231 aø kàrtikanàmoktau .

#<dãpta÷akti># triø dãptà ÷aktirasya . 1 prakà÷amànasàmàrthye dãptà ÷aktirastravi÷eùo'sya . 2 kàrtikeye puø . %<dãpta÷aktiþ pra÷àntàtmà bhadrakçt kåñamohanaþ>% bhàø vaø 231 aø skandanàmoktau .

#<dãptàü÷aka># puø karmaø . tàjakokte såryàderaü÷abhede . %<tithyarkàùñanagàïka÷ailakhacaràþ såryàdidãptàü÷akàþ>% nãlaø tàø ra 15 . ca 12 . ma 8 . bu 7 . vç 9 ÷u 7 . ÷a 9 . såryàdeþ etada÷amadhyavartini grahàntare ittha÷àlàdiyogaþ, liptàrdhàntaràle tu pårõettha÷àlaþ tadårdhvaü trairà÷ikena phalakalpanà .

#<dãptàü÷u># puø dãptà aü÷avosya . 1 sårye %<yathà hi divi dãptàü÷uþ prabhàsayati tejasà>% bhàø àø 171 aø . 2 arkavçkùe ca .

#<dãptàkùa># puüstrãø dãpte akùiõã asya ùac . 1 vióàle trikàø striyàü ïãù . 2 dãptalocanànvite nçparàkùasàdau triø . %<vàhuþ mundaravaü÷yànàü dãptàkùàõàü puråravàþ>% bhàø uø 73 aø striyàü ïãù . %<età÷cànyà÷ca dãptàkùyaþ karabhotkañamårdhvajàþ>% bhàø vaø 279 a0

#<dãptàgni># puø dãpto'gnirasya . 1 agastve munau trikàø tena bhuktapãtamàtreõa vàtàpisamudrayorjañharànalena jàraõàt tasya tathàtvam . 2 dãptajañharànalayukte triø %<balinaþ kharabhakùyà ye ye ca dãptàgnayo naràþ>% . %<sàtmyato'lpatayà vàpi dãptàgnestaruõasya ca>% su÷ruø karmaø . 3 dãpte vahnau puø %<sadhåmadãptàgnirucãni rejuþ>% maññiþ %<÷abdàn dãptàgnisaïkà÷àn>% bhàø va017 aø .

#<dãptàïga># triø dãptamaïgamasya . 1 dãptivuktadehake . 2 mayåre puüstrã ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dãpti># strã dãpa--bhàve ktin . 1 tviùi prabhàyàm %<evaü dãptyà yojanaü bhàti sandhyà>% vçø saü031 aø 2 abhivyaktau ca j¤ànàbhivyaktiråpadãpteþ kàraõàni pàtaø såø bhàùyayoruktàni yathà %<yogàïgànuùñhànada÷uddhikùaye j¤ànadãptiràvivekakhyàteþ>% såø yogàïgànyaùñàvabhidhàyiùyamàõoni teùàmanuùñhànàt pa¤ca parvaõo viùayasyà÷uddhiråpasya kùayonà÷astatkùaye samyagj¤ànasyàbhivyaktiryathà yathà ca sàdhanànyanuùñhãyante tathà tathà tanutvama÷uddhiràpadyate yathà yathà ca kùãyate tathà tathà cakùayakramànurodhinã j¤ànasyàpi dãptirvivardhate sà khalve ùà pivçddhiþ prakarùamanubhavati à vivekakhyàterà guõapuruùasvaråpavij¤ànàdityarthaþ . yogàïgànuùñhànama÷uddherviyogakàraõaü yathà para÷uþ chedyasya, vivekakhyàtestu pràptikàraõaü yathà dharmaþ sukhasya, nànyakàraõam . kati caitàni kàraõàni ÷àstre bhavanti navaivetyàha tad yathà %<utpattisthityabhivyaktivikàrapratyayàptayaþ . viyogànyatvadhçtayaþ kàraõaü navadhà smçtam>% iti . tatrotpattikàraõaü manobhavati j¤ànasya sthitikàraõaü manasaþ puruùàrthatà ÷arorasyevàhàra iti abhivyaktikàraõaü yathà råpasyàlokastathà råpaj¤ànam . vikàrakàraõaü manaso viùayàntaram yathàgniþ pàkyastha, pratyayakàraõaü dhåmaj¤ànamagnij¤ànasya, pràptikàraõaü yogàïgànuùñhànaü vivekakhyàteþ viyogakàraõaü tadevà÷uddheþ anyatvakàraõaü, yathà suvarõakàraþ suvarõasya, evamekasya pratyayasyàvidyàmåóhatve dveùo, duþkhatve ràgaþ, sukhatve tattvaj¤ànaü màdhyasthye, dhçtikàraõaü ÷arãramindriyàõàü, tàni ca tasya mahàbhåtàni ÷arãràõàü tàni ca parasparaü sarveùàm . tairyagyaunamànuùadaivatàni ca parasparàrthatvàdityevaü nava kàraõàni tàni ca yathàsambhavaü padàrthàntareùvapi yojyàni bhàø strãõàü yauvane ayatnasàdhye guõabhedaråpe 3 satvaje'laïkàre ca %<yauvane satvajàstàsàmaùñàviü÷atisaükhyakàþ . alaïkàràstatra bhàvahàvahelàstrayo'ïgajàþ . ÷obhà kànti÷ca dãpti÷ca màdhurya¤ca pragalbhatà>% ityupakrame %<råpayauvama làlityabhogàdyairaïgabhåùaõam . ÷obhà proktà, saiva kàntirmanmathàpyàyità dutiþ . kàntirevàtivistãrõà dãptirityabhidhãyate>% sàø daø lakùayitvà udàjahàra yathà %<tàruõyasya vilàsaþ samadhikalàvaõyasampadohàsaþ . dharaõitalasyàbharaõaü yuvajanamanasova÷ãkaraõam>% . dãpakartari saüj¤àyàü ktic . 4 làkùàyàü 5 kàüsye ca ràjaniø . vi÷vadevabhede puø %<uùõãnàbho nabhoda÷ca vi÷vàyurdãptireva ca>% bhàø anuø 91 aø vi÷vadevoktau .

#<dãptika># strã dãptyà kàyati kai--ka . dugdhapàùàõavçkùe ràjaniø .

#<dãptimat># puø dãptirastyasya matup . dãptiyukte %<tadvyomni ÷atadhà bhinnaü dadç÷e dãptimanmukham>% raghuþ . udakstho dãptimàn sthålo jayã yàmye'pi yo balã såø siø %<diva÷cyutairbhåratidãptimadbhirnaktaü grahairdyauramalapradãptaiþ>% bhàø ka094 aø . kçùõasya satyabhàmàyàü jàte 2 putrabhede puø kçùõasyetyupakrame %<jaj¤ire satyabhàmàyàü bhànurbhãmavaraþ kùupaþ . rohito dãptimàü÷caiva tàmrajàkùo jalà ntakaþ>% harivaüø 162 aø .

#<dãptoda># naø dãptamudakaü yatra udakasyodàde÷aþ . tãrthabhede %<gaccha putra! nadoü puõyàü vadhåsarakçtàhvayàm . tatropa spç÷ya tãrtheùu punarvapuravàpsyasi . dãptodaü nàma tattãrthaü yatra te prapitàmahaþ . bhçgurdevayuge ràma! taptavànuttamaü tapaþ . tattathà kçtavàn ràmaþ kaunteya! vacanàt pituþ>% bhàø vaø 99 a0

#<dãptopala># puø dãptaþ såryakarasaüsargàt jvalitaþ upalaþ . saryakàntamaõau (àtarsà) ràjaniø .

@<[Page 3610a]>@
#<dãptya># triø dãptàya dãpanàya hitam gavàø yat . dãptihite .

#<dãpya># puø dãpàya agnidãpanàya hitam apåpàø pakùe yat . 1 yamànyàü 2 jãrake ca ràjaniø . 3 rudrajañàyàm amaraþ 4 pradãpahitàdau triø .

#<dãpyaka># puø dãpya + saüj¤àyàü kan svàrthe ka và . 1 ajamodàyàü 2 yamànyàü 3 mayåra÷ikhàyàü rudrajañàyà¤ca mediø .

#<dãpra># triø dãpa--ra . dãpti÷ãle %<hiüsreùu dãpràstradharaþ kumàraþ>% %<bràtãnavyàladãpràstraþ sutvanaþ paripåjayan>% bhaññiþ

#<dãrgha># puø dé--vidàre bàø ghaï ghasya nettvam . 1 àyate (lambà) parimàõabhedayute dãrghatva¤ca parimàõabhede iti kaõàdàþ mahattvàvàntarabheda iti sàükhyàþ . tathà hi kaõàda såø upaska ravçttau ca parimàõasattàü vyavasthàpya makàraõaü mahattvàdikaü vyavasthàpitaü yathà %<aõormahata÷copalabdhyanupalabdhã nitye vyàkhyàte>% såø . nitye iti viùayeõa viùayiõaü nityatvapratipàdakaü caturthàdhyàyamupalakùayati upalabdhyanupalabdhã iti yathàyogamanvayaþ %<yena yasyàbhisambandho dårasthasyàpi tasya saþ>% nyàyàt tadevaü sthålo nãlaþ kalasa iti pràtyakùikapratyaye yathà nãlaü råpa viùayastathà parimàõamapi tena ca parimàõena paramàõuparyantaü parimàõamunnãyate dravyatvàcca ki¤ca dravyapatyakùatàyàü råpavat parimàõamapi kàraõaü na hi mahattvamantareõa dravyaü pratyakùaü bhavati tathàca dravyapratyakùakàraõatvena svaya¤ca pratyakùatayà parimàõaü guõo'stãti ni÷cãyate, yadi hi ghañàdisvaråpaü parimàõaü syàt tadà mahadànayetyukte ghañamàtramànayet tathà ca praiùasaüpratipattã viruddhyeyàtàmu evaü ghañapadàt parimàõaü pratãyeta parimàõapadàdvà ghaña iti . mànavyavahàràsàdhàraõakàraõatvaü dravyasàkùàtkàrakàraõaviùayaniùñhasàmànyaguõatvaüvà bhahattvatvaü mànavyavahàro'tra hastavitastyàdivyavahàro na tu palasaïkhyàdivyavahàraþ . tacca parimàõa¤caturvidhaü mahattvamaõutvaü dãrghatvaü hrasvatva¤ca, tatra paramamahattvaparamadãrghatve vibhucatuùñayavartinã paramàõutvaparamahrasvatve paramàõuvartinã avàntaràõutvàvàntarahrasvatve dvyaõukavartinã trasareõumàrabhya mahàvayavipayentaü mahattvadãrghatve, . eva¤ca sarvàõyapi dravyàõi parimàõadvayavanti . vilvàmalakàdàvaõutvavyavahàraþsamidikùudaõóàdiùu ca hrasvatvavyavahàrobhàktaþ, bhakti÷càtra prakarùabhàvàbhàvaþ . àmalake yaþ prakarùabhàvastasyàbhàvaþ kubale, vilve yaþ prakarùabhàvastasyàbhàva àmalake, sa ca gauõamukhyobhayabhàgitvàdbhaktipadavàcyaþ dãrghatvahrasvatve nitye na vartete ityeke, parimàõe eva te na bhavata ityapare, mahatsu dãrghamànãyatàmitivat mahatsu vartulaü trikoõa¤cànãyatàmiti nirdhàraõabalàdvartulatvàdãnàmapyàpatteriti teùàmà÷ayàt . idànãü parimàõakàraõàni parisa¤caùñe upaø vçø . %<kàraõabahutvàcca>% såø cakàromahattvapracayau samuccinoti, parimàõamutpadyate iti såtra÷eùaþ, tatra kàraõabahutvaü kevalaü tryaõuke mahattvadãrghatve janayati mahattvapracayayostatkàraõe'bhàvàt tacca vahutvamã÷varàpekùàbuddhijanyaü tadbuddheranekaviùayatve'pyadçùñavi÷eùopagrahoniyàmakaþ . evaü paramàõudvayagataü dvitvaü dvyaõuke parimàõotpàdakaü vakùyate dvàbhyàü tantubhyàmapracitàbhyàmàrabdhe pañe kevalaü mahattvamevàsamavàyikàraõaü bahu tvapracayayostatràbhàvàt . yatra ca dvàbhyàü tålakapi¤jàbhyàü tålakapi¤jàrambhastatra parimàõotkarùadar÷anàt pracayaþ kàraõaü bahutvasyàbhàvàt mahattvasya sattve'pi parimàõotkarùaü pratyaprayojakatvàt . eva¤ca sati yadi mahattvaü tatra kàraõaü tadà na doùaþ taduktam %<dvàbhyàmekena sarvairvà>% iti . pracaya÷ca àrambhakaþ saüyogaþ, sa ca svàbhimukhaki¤cidavayavàsaüyuktatve sati svàbhimukhaki¤cidavayavasaüyogalakùaõaþ, sa càvayavasaüyogaþ svàvayavapra÷ithilasaüyogàpekùaþ parimàõajanakaþ guõakarmàrambhe sàpekùa iti vacanàt upaø vçø . %<etena dãrghatvahrasvatve vyàkhyàte>% såø %<aõutvamahattvaprakriyàü dãrghatvahrasvatvayoratidi÷ati . hrasvatvadãrghatve api na hrasvatvadãrghatvavatã . mahattvotpàdakameva dãrghatvotpàdakamaõutvotpàdakameva hrasvatvotpàdakam, kàraõaikyàt kathaü kàryabheda iti cenna pràgabhàvabhedena pàkajavadupapatteþ yatraiva mahattvaü tatra dãrghatvaü yatràõutvaü tatra nityaü hrasvatvamityàdyatide÷àrthaþ>% upaø vçø . %<anitye'nityam>% såø . idànãü vinà÷akamàha etaccaturvidhamapi parimàõaü vinà÷ini dravye vartamànamà÷rayanà÷àdeva na÷yati na tu virodhiguõàntaràt . ghañe satyapi tatparimàõaü vina÷yati kathamanyathà kambubhaïge'pi sa evàyaü ghaña iti pratyabhij¤eti cenna à÷rayanà÷ena tatra vañanà÷àva÷yakatvàt na hi paramàõudvayasaüyoganà÷àd dvyaõuke naùñe tadà÷ritasya trasareõostadà÷ritasya cårõa÷arkaràderavinà÷a iti yuktirabhyupagamo và, kathaü tarhi pratyabhij¤eti cet, saiveyaü dãpakaliketi pratyabhij¤ànavadbhràntitvàt . pradãpapratyabhij¤à'pi pramaiva, hrasvatvadãrghatve paramutpàdavinà÷a ÷àlinã iti cenna tadvinà÷asyà÷rayavinà÷amantareõànupapatteruktatvàt . tat kiü pàrthivaparamàõuråpàdivat paramàõugatamaõutvaü ÷abdabuddhyàdivadàkà÷àdigataü mahattvamapi na÷yatãtyata àha upaø vçø . %<nitye nityam>% såø %<nityeùvàkà÷àdiùu paramàõuùu ca yat parimàõaü tannityaüvinà÷akàbhàvàt>% upaø vçø . sàükhyasåtrabhàùyayostu parimàõadvaividhyaü vyavasthàpitaü yathà
     %<na parimàõacàturvidhyaü dvàbhyàü tadyogàt>% såø . %<aõu mahaddãrghaü hrasvamiti parimàõacàturvidhyaü nàsti . dvaividhyaü tu vartata eva dvàbhyàü tadyogàt dvàbhyàmevàõumahatparimàõàbhyàü càturvidhyasambhavàdityarthaþ . mahatparimàõasyàvàntarabhedàveva hi hrasvadãrghau . anyathà kravàdiråpaiþ parimàõànantyaprasaïgàditi . tatràsmannaye'õuparimàõamàkà÷asya kàraõaü guõavi÷eùaü varjayitvà bhåtendriyàõàü målakàraõeùu sattvàdiguõeùu mantavyam . anyava yathàyogyaü madhyamàdiparamamahattvàntaparimàõàni tàni ca mahattvasyaivàvàntarabhedà iti>% . dãrghatve kàraõa¤ca pàr÷vatãyojitàyavabàhulyàdikam sthålatve tu årdhàdhaþsthitàvayavabàhulyàdikamiti bhedaþ . kàlasya dãrghatvaprajojakaü tadupàdherbahukàlasthàyitvaü tadabhipretyaiva %<dãrghakàlanairantaryàdarasevitàt>% yoga÷àstre %<dãrghayàmà triyàmà>% iti kàvye ca prayogaþ . 2 vyàkaraõaparibhàùite dvimàtrakàlenoccàrye (à ã å) prabhçtau varõe ca . %<åkàlo'jahrasvadãrghaplutaþ>% pàø %<ekamàtro bhaved hrasvo dvimàtro dãrgha ucyate . trimàtrastu pluto j¤eyo vya¤janaü càrdhamàtrakam>% ÷ikùà . %<guhànivaddhaprati÷abdadãrgham>% raghau ÷abdasya guõatve'pi dãrghatvaü bahukàlasthàyitvena bhàktam . evaü %<hçdayakusuma÷oùã dàruõodãrgha÷okaþ>% %<sà dãrghaü roditi vikùipatyata itaþ kùàmà bhujàballarãm>% sàø daø ÷okarodanayordãrghatvaü bahukàlasthàyitvàd bhàktameva . 3 latà÷àlavçkùe 4 itkañe puø ratnamàlà . 5 ràma÷are pu06 uùñre puüstrãø ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . %<vç÷cikakanyàmçgapatibaõijo dãrghàþ>% jyoø taø ukteùu 7 siühakanyàtulàvç÷cikarà÷iùu puø .

#<dãrghakaõà># strã nityakarmaø . ÷vetajãrake ràjaniø .

#<dãrghakaõñaka># puø dãrghaþ kaõñako yasya . varvure (vàvalà) ràjani0

@<[Page 3611b]>@
#<dãrghakaõñha># puüstrãø dãrghaþ kaõñho yasya . 1 vake ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 dànavabhede puø 3 àyataka õñhakamàtre triø vikùarodãrghakaõñha÷ca madyapo màrutà÷anaþ harivaüø 240 aø karmaø . 4 àyate kaõñhe puø . va kap . dãrghakaõñhaka . vakakhage ÷abdaca0

#<dãrghakanda># naø dãrghaþ kando'sya . 1 målake . dãrghaþ kando yasyàþ kap ata ittvam . dãrghakandikà 2 maùalyàm strã ràjaniø .

#<dãrghakandhara># puüstrã dãrghaþ kandharo'sya . 1 vakakhage ràjaniø . striyàü ïãù . 2 dãrghakandharayukte triø karmaø . 3 dãrghe kandhare puø .

#<dãrghakàõóa># puø dãrghaþ kàõóo'sya . 1 guõóatçõe 2 pàtàlagaruóãlatàyàü 3 tiktàïgàyàü strã ràjaniø .

#<dãrghakãla># puø dãrghaþ kãlo yatra . 1 aïkoñake vçkùe và kap . dãrghakãlaka tatraivàrthe karmaø . 2 dãrghe kãle puø naø .

#<dãrghakåra># naø dãrghaü kåram . àndhrade÷odbhave ÷àlibhede ràjànne ràjani0

#<dãrghake÷a># puüstrãø dãrghaþ ke÷a iva lomàsya . 1 bhallåke ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 àyatake÷ayute triø striyàü svàïgatvàt và ïãù . %<dãrghake÷ã sumadhyà>% vçhannàñakam vçø saüø 14 aø kårmavibhàge ukte pa÷cimottaradiksthe 3 de÷abhede ca yathà %<ekavilocana÷ålikadãrghagrãvàsyake÷à÷ca>% .

#<dãrghako÷i(ùi)kà># strã dãrghaþ ko(÷o)ùo yasyàþ kap ataittvam (jhinuka) durõàmàyàm amaraþ . tàlavyamadhyo'pi bharataþ .

#<dãrghagati># puø dãrghà gatirasya . 1 uùñre ràjaniø tasya pàdavikùepasya bahude÷àntaritatvàttathàtvam .

#<dãrghagranthi># puø dãrgho granthiþ parva yasya . gajapipalyàm . ràjaniø .

#<dãrghagrãva># puüstrãø dãrghà grãvà yasya . 1 uùñre ràjaniø 2 nãlakrau¤ce hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù . 3 pa÷cimottaradiksthe de÷abhede puø dãrghake÷a÷abde dç÷yam .

#<dãrghaghàñika># puüstrãø dãrghà ghàñà'styasya ñhan . 1 uùñre ÷abdamàlà .

#<dãrghaca¤cu># puø dãrghà ca¤curasya . khagabhede pàraskaraniø .

#<dãrghacchada># puø dãrghà÷chadà yasya . 1 ikùau ÷abdàrthaciø . 3 dãrghacchadake triø karmaø . 3 dãrghe chade puø .

#<dãrghajaïgala># puüstrãø nityakarmaø . bhaïgànamatsye (bhàïana) ÷abdamàlà striyàü ïãù .

#<dãrghajaïgha># puüstrãø dãrghà jaïghà yasya . 1 uùñre jañàdha0! 2 vake trikàõóaø striyàü ïãù . 3 dãrghajaïghàyukte asuràdã triø karmaø . 4 dãrghàyàü jaïghàyàm strã

#<dãrghajihva># puüstrãø dãrghà jihvà yasya . 1 sarpe hemacaø striyàü ïãù . 3 dànavabhede puø %<gaviùñha÷ca vanàyu÷ca dãrghajihva÷ca dànavaþ>% bhàø àø 65 aø 4 ràkùasabhede striyàü ñàp . %<dvyakùãü tryakùãü lalàñàkùãü dãrghajihvàmajihvikàm>% bhàø vaø 279 aø . 5 kumàrànucaramàtçgaõabhede %<jàñàlikà kàmacarã dãrghajihvà balotkañà>% bhàø ÷aø 47 aø %<dãrghajihvã ca chandasi>% pàø niø puüsyapi ïãù 6 kakvure ca %<apa ÷vànaü ÷lathiùña na sakhàyo dãrghajihvyam>% çø 9 . 101 . 1 .

#<dãrghajãvin># triø dãrghaü bahukàlaü jãvati jãva--õini . bahukàlajãvini . %<tatra kàlena jàyante mànavà dãrghajãvinaþ>% manuþ .

#<dãrghatantu># puø dãrghàstantavaþ stutayo'sya . prabhåtastutike devàdau %<dãrghatanturvçhadukùà yamagniþ>% çø 10 . 69 . 72 dãrghakàlavyàpisantànake . karmaø . 3 dãrghe tantau puø .

#<dãrghatapam># triø dãrghaü bahukàlavyàpakaü tapo'sya . 1 bahukàlavyàpakatapaske 2 àyuvaü÷ye nçpabhede puø %<kà÷yasya kà÷yapaþ putro ràjà dãrghatapàstathà . dhanvastu dãrghatapaso dhanvàt dhanvantariþ sutaþ>% harivaüø 29 aø àyuvaü÷oktau .

#<dãrghatamas># puø utathyarùeþ putre guru÷àpàt andhatàü pràpte çùibhede tatkayà utathya÷abde 1075 pçø uktà dç÷yà %<ma vai dãrghatamà nàma ÷àpàdçùirajàyata . vçhaspatervçhatkãrtervçhaspatirivaujasà . jàtyandho vedavit pràj¤aþ patnãü leme sa vidyayà>% bhàø àø 104 aø %<çùirdãrghatamà nàma jàtyandho guru÷àpataþ . tvatprasàdàcca cakùuùmàüstena satyena mokùaya>% harivaüø 263 aø %<dãrghatamàmàmateyo jajurvàn da÷ame yuge>% çø 1 . 158 . 6

#<dãrghataru># puø nityakarmaø . tàlavçkùe ÷abdàrthakalpaø . 2 dãrghe vçkùamàtre ca .

#<dãrghatimiùa># strã tima--bà kiùan nityakarmaø . karkañyàm ÷abdamàlà .

#<dãrghatuõóà># strã dãrghaü tuõóamasyàþ . 1 chuchundaryàü bhàvapraø . 2 dãrghamukhayukte gajàdau puüstrãø . karmaø . 3 dãrghe tuõóena0

#<dãrghatçõa># puø dãrghaü tçõamatra . 1 pallivàhe ràjaniø karmaø . 2 dãrthe tçõe na0

#<dãrghadaõóa># puø dãrtho daõóa iva kàõóena . 1 eraõóavçkùe 2 gorakùyàü strã bhàvapraø gauràø ïãùa . 3 gorakùãvçkùe strãñàp ràjaniø .

#<dãrghadar÷in># puø dãrthaü dãrthàt và pa÷yati dç÷a--õini . 1 bhàvikàryaj¤e 2 paõóite ca amaraþ . 3 gçdhre puø ÷abdaratnàø . 4 bhallåke ràjaniø . 5 dåràt dar÷ake triø . %<sa hi dharmaü puraskçtya dãrghadar÷ã paraü hitam>% bhàø saø 48 a0

#<dãrghadçùñi># puø dãrghà dçùñirasya . 1 paõóite . dãrghà dårato dçùñiryena 3 baø . 2 dåravãkùaõe yantrabhede halà0

#<dãrghadru># puø nityakarmaø . 1 tàlavçkùe ÷abdacaø karmaø . 2 dãrghe vçkùe

#<dãrghadruma># puø nityakarmaø . ÷àlmalivçkùe (÷imula) ràjaniø .

#<dãrghanàda># puø dãrgho dåragàmitvàt vistrãrõo nàdo'sya kùubhràø na õatvam . 1 ÷aïkhe ràjaniø 2 bahukàlasthàyi÷abdayukte ghaõñàdau triø . karmaø . 3 àyate ÷abde puø .

#<dãrghanàla># puø dãrghaü nàlaü yasya . 1 yàvanàle hemacaø guõóatçõe 2 dãrgharohiùake naø ràjaniø .

#<dãrghanàsa># triø dãrghà nàsà'sya . 1 dãrghanàsikànvite . %<vakaghàtã dãrghanàso dadyàt gàü ghavalaprabhàm>% ÷àtàtapena tatkarmavipàka uktaþ . karmaø . 2 dãrghàyàü nàsàyàü strã

#<dãrghanidrà># strã nityakarmaø . 1 maraõe karmaø . 2 cirakàlavyàpinyàü nidràyà¤ca %<akàle bodhito bhràtrà priyasvapno vçthà bhavàn . ràmeùubhiritãvàsau dãrghanidràü prave÷itaþ>% raghuþ .

#<dãrghapakùa># puø dãrghau pakùau yasya . 1 kaliïgakhage ÷abdacaø . 2 dãrghapakùayukte khagamàtre puüstrãø .

#<dãrghapañolikà># strã kutsità pañalã kan karmaø . (dhuüdhula) khyàtàyàü latàyàm ràjavallabhaþ .

#<dãrghapatra># puø dãrghaü patraü yasya . 1 ràjapalàõóau 2 viùõukande 3 haridarbhe 4 kundare 5 tàlavçkùe ca ràjaniø 6 kupãlau bhàvapraø kapsaüj¤àyàü kan bà . dãrghapatraka 7 raktala÷une 8 eraõóe 9 hijjale 10 vetase ca ràjaniø . 11 karãravçkùe ÷abdacaø 12 jalajamadhåke jañàdhaø 13 la÷une hemacaø kàpi ata ittvam . dãrghapatrikà 14 ÷vetavacàyàü 15 ÷àlaparõyàü 16 ghçtakumàryà¤ca strã ràjaniø .

#<dãrghapatrà># strã dãrghaü patraü yasyàþ . 1 citraparõikàyàü (càkuliyà) bhede 3 hrasvajambuvçkùe ratnamàlà 3 gandhapatràyàü 4 ketakyàü 5 ñorãvçkùe ca ràjaniø . gauràø ïãùa dãrghapatrã 6 palà÷ãlatàyàü 7 mahàca¤ca ÷àke strã ràjaniø .

#<dãrghaparõã># strã dãrghaü parõaü yasyàþ gauràø ïãù . pç÷niparõyàm ràjaniø .

@<[Page 3613a]>@
#<dãrghapallava># puø dãrghaþ pallavo'sya . 1 ÷aõavçkùe ràjaniø 2 àyata patrayukte triø . karmaø . 3 àyate pallave puünaø .

#<dãrghapàd># puø dãrghaþ pàdo'sya antyalopaþ samàø . kaïkapapakùi ÷abdaraø samàsàntavidheranityatvàt dãrghapàdã'pyatra hemacaø 2 dãrghapàdayukte triø .

#<dãrghapàdapa># puø nityakarmaø . 1 tàlavçkùe 2 påge ca ràjaniø . karmaø . 3 dãrghe vçkùe puø .

#<dãrghapçùñha># puüstrãø dãrghaü pçùñhamasya . sarpe amaraþ striyàü ïãù .

#<dãrghapraj¤a># puø 1 dvàparayugãye vçùaparvàsuràvatàre nçpabhede %<vçùaparveti vikhyàtaþ ÷rãmàn yastu mahàsuraþ . dãrghapraj¤a iti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ!>% . bhàø à067 aø %<abhitaujase tathogràya hàrdikyàyàhukàya ca . dãrghapraj¤àya ÷åràya rocamànàya và vibhã!>% bhàø uø 3 aø . 2 dåradar÷ini triø %<kàmamårtidharaþ kråraþ kàlakalpãvya dç÷yata . tamuvàca tato ràjà dãrghapraj¤o yudhiùñhiraþ>% bhàø vaø 11 aø .

#<dãrghaphala># puø dãrghàõi phalànyasya . 1 àragvadhe (sondhàla) saüj¤àyàü kan . dãrghaphalaka . agastyavçkùe puø . và kap kàpi ata ittvam . dãrghaphalikà 1 kapiladràkùàyàü, 2 jatukàyà¤ca strã ràjani0

#<dãrghabàlã># strã dãrghaþ bàlaþ ke÷o yasyàþ svàïgatvàt ïãù . camaryàü ràjaniø .

#<dãrghabàhu># puø . dãrghau bàhå yasya . 1 ÷ivànucarabhede %<tasyàgre samapadyanta bhåtasaüghàþ sahasra÷aþ>% ityupakrame %<dãrgharomà dãrghabhujo dãrghabàhurnira¤janaþ>% harivaüø 277 aø . 2 dhçtaràùñraputrabhede %<dãrghavàhurmahàvàhurvyåóhoruþ kanakàïgadaþ>% bhàø àø 67 aø . 3 àyatabàhuyukte triø %<dãrghabàhurdilãpasya raghurnàmnà'bhavat sutaþ>% harivaü015 a0

#<dãrghabhuja># puø dãrghau bhujau yasya . 1 ÷ivànucarabhede dãrghabàhu ÷abde dç÷yam . 2 dãrghavàhuyukte triø karmaø . 3 dãrghe bhuje puø .

#<dãrghamàruta># puüstrã dãrgho màruto vegavàyurasya . gaje trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dãrghamåla># puø dãrghaü målaü yasya . 1 morañàlatàyàü, 2 vilvabhede ca ràjaniø . 3 làmajjake naø . karmaø saüj¤àyàü kan . 4 målake ràjaniø . 5 ÷yàmàlatàyàü ÷àlaparõyà¤ca strã ñàp ratnamàlà . 6 duràlabhàyàü strã ïãp ÷abdamàlà .

#<dãrghayaj¤a># triø dãrghaþ bahukàlavyàpako yaj¤o yasya . 1 bahukàlavyàpakayaj¤akàriõi . 2 dvàparayugãye ayodhyàdhipa ràjabhede puø %<ayodhyàyàntu dharmaj¤aü dãrghayaj¤aü mahàvalam . ajayat pàõóava÷reùñho nàtitãvreõa karmaõà>% bhàø 29 aø .

@<[Page 3613b]>@
#<dãrghayàtha># triø yà--karmaõi tha . dãrdhakàlena yàthaþ gantavyaþ . dãrghakàlena gantavye %<vçthà'sçjat pathibhirdãrghayàthaiþ>% çø 2 . 18 . 3 . %<dãrghàyàthairdãrghakàlena gantavyaiþ>% bhàø .

#<dãrgharada># puüstrãø dãrgho rado'sya . 1 ÷åkare trikàø striyàü ïãù . 2 dãrghadantayute triø karmaø . 3 dãrghe dante puø .

#<dãrgharasana># puüstrãø dãrghà rasanà jihvàsya . sarpe ÷abdacaø striùàü ïãù .

#<dãrgharàgà># strã dàrgho bahukàlasthàyã ràgo ra¤janaü yasyàþ 5 baø . haridràyàm ràjaniø .

#<dãrgharàtra># naø dãrghà bahvyo ràtrayaþ santyatra ar÷aàø ac . 1 cirakàle trikàø karmaø . mugdhabodhamate a samàø . 2 dãrghàyàü ràtrau %<ràtràhràhàþ puüsi>% pàø ukteþ puüstvam .

#<dãrgharoman># puø dãrghàõi romàõyasya . 1 bhallåke ÷abdàrthakalpaø . 2 ÷ivànucarabhede dãrvabàhu÷abde dç÷yam . 3 dhçtaràùñraputrabhede ca %<pramatha÷ca pramàtho ca dãrgharomà ca vãryavàn>% bhàø àø 117 aø atra sarve nàntà adantàþ syurityukteradantatàpyasya

#<dãrgharohiùaka># naø nityakarmaø . kattçõe suganghatçõabhede ràjani0

#<dãrghalocana># triø dãrghamàyataü locanamasya . 1 àyatanetrake 2 ÷ivànucarabhede puø %<ete cànye ca vahavo dãrghàsyà dãrgha locanàþ>% harivaü027 aø 3 dhçtaràùñraputrabhede puø %<anàdhçùyaþ kuõóabhedã viràvã dãrghalocanaþ>% bhàø àø 67 aø . dhçtaràùñraputroktau . karmaø . 4 àyate netre na0

#<dãrghavaü÷a># puø dãrgho vaü÷a iva . nalatçõe ràjaniø karmaø . 2 santate kule ca .

#<dãrghavaktra># puüstrãø dãrghaü vaktramasya . 1 gaje ÷abdamàø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 àyatamukhayukte triø striyàü svàïgatve'pi ñàp karmaø . 3 àyate mukhe na0

#<dãrghavacchikà># strã dãrghavat dãrgheõa tulyaü ÷ãkate si¤cati ÷ãka--ka pçùoø hrasvaþ . kumbhãre ÷abdàrthakalpaø .

#<dãrghavarùàbhå># puüstrãø nityakarmaø . ÷vetapatarõavàyàm pàraskarani0

#<dãrghavallã># strã nityakarmaø . 1 palà÷yàü, 2 pàtàlagaruóãlatàyàü 3 màhendravàruõyàm ràjaniø karmaø . 4 àyatàyàü latàyà¤ca

#<dãrghavçkùa># puø nityakarmaø . 1 ÷àlavçkùe 2 tàlavçkùe ca pàraskaranighaõñuþ .

#<dãrghavçnta(ka)># puø dãrghaü vçntamasya . ÷yonàke vçkùe . và kap . tatràrthe . 2 indracirbhañyàü strã ñàp amaraþ . saüj¤àyàü kan ata ittvam dãrvavçntikà . elàparõyàm strã ratnamàlà .

#<dãrgha÷ara># puø nityakarmaø . yàvanàle ràjaniø .

@<[Page 3614a]>@
#<dãrgha÷àkha># puø dãrghà ÷àkhà yasya . 1 ÷àlavçkùe saüj¤àyàü kan ñàp ata ittvam . 2 elàparõyàm strã ràjaniø . và kap ata ittvam . dãrgha÷àkhikà 3 nãlàmnyàm ràjaniø .

#<dãrgha÷imbikà># strã dãrghà ÷imbvã yasya kap hrasvaþ . kùave (nàkachiknã) vçkùe ràjaniø .

#<dãrgha÷åka># puø dãrghaþ ÷åko'gramasya . ÷àlibhede saüj¤àyàü kan . dãrgha÷åke ràjànne ràjaniø karmaø . 3 dãrghe ÷åke na0

#<dãrgha÷ravas># puø dãrghaü ÷ravo'sya . dãrghatamasaþ putre çùibhede %<au÷ijàya baõije dãrgha÷ravase>% çø 1 . 112 . 11 %<u÷ik saüj¤à dãrghatamasaþ patnã tasyàþ putro dãrgha÷ravànàma ka÷cidçùiranàvçùñau jãvanàrthamakarot bàõijyam>% bhàø 2 dãrghakarõayukte triø karmaø . 3 dãrghe karõe naø .

#<dãrghasatra># naø karmaø . 1 dãrghakàlike yaj¤abhede 6 vaø . 2 tatkartari triø . %<haviùe dãrghasatrasya sà cedànãü pracetasaþ>% raghuþ . dãrghàõi satràõi kçtàni yatra . 3 tãrthabhede %<tato gaccheta dharmaj¤a! dãrghasatraü yathàkramam . tatra brahmàdayo devàþ siddhà÷ca paramarùayaþ . dãrghasatramupàsante dãkùità niyatavratàþ . gamanàdeva ràjendra! dãrghasatramarindama! . ràjasåyàpvamedhàbhyàü phalaü pràpnoti bhàrata!>% bhàø vaø 82 aø . 4 yàvajjãvakartavye agnihotre naø %<dãrghasatraü ha và ta upayanti ye'gnihotraü juhvayetadvai jaràmaryaü satraü yadagnihotraü jarayà và hyevàsmànmucyante mçtyunà và>% ÷ataø vràø 12 . 4 . 1 . 1

#<dãrghasatrin># puø dãrghasatramastyasya ini . 1 bahukàlikasatrakàrake 2 yàvajjãvakartavyàgnihotriõi ca %<yadetasya dãrgha satriõo'gnihotraü juhvato'ntareõàgnã yuktaü và viyàyàt>% ÷ataø bràø 12 . 4 . 1 . 2

#<dãrghasurata># puüstrãø dãrghaü bahukàlavyàpakaü suratamasya . 1 rkukkure trikà 2 striyàü jàtitvàt ïãù . karmaø . 2 àyate surate naø .

#<dãrghasåkùma># puø karmaø . pàtaø såø bhàùyokte pràõàyàmabhede tatsvaråpàdi tatroktaü yathà
     %<tasmin sati ÷vàsapra÷vàsayorgativicchedaþ pràõàyàmaþ>% såø . %<satyàsanajaye bàhyasya vàyoràcamanaü ÷vàmaþ . koùñhyasya vàyorniþsàraõaü pra÷vàsaþ tayorgativiccheda ubhayàbhàvaþ pràõàyàmaþ>% bhàø . %<bàhyàbhyantarastambhavçttirde÷akàlasaïkhyàbhiþ paridçùñodãrghasåkùmaþ>% såø . %<yatra pra÷vàsapårvako gatyabhàvaþ sa vàhyaþ yatra ÷vàsapårùvako gatyabhàvaþ sa àbhyantaraþ tçtãyastambhavçttiryatrobhayàbhàvaþ sakçtprayatnàd bhavati yathà tapte nyastamupale jalaü sarvataþ saïkocamàpadyate . tathà dvayoryugapadgatyabhàvaiti . trayo'pyete de÷ena paridçùñàþ, iyànasya viùayo de÷aiti . kàlena paridçùñàþ kùaõànàmiyattàbadhàraõenàvacchinnà ityarthaþ . saïkhyàbhiþ paridçùñàþ etàvadbhiþ ÷vàsapra÷vàsaiþ prathama udghàtastadvat vigçhãtasyaitàvadbhiþ dvitãya udghàtaþ evaü tçtãyaþ evaü mçdurevaü madhya evaü tãvra iti saïkhyàparidçùñaþ sa khalvayamevamabhyasto dãrghasåkùmaþ>% bhàø . %<bàhyàbhyantaraviùayàkùepã caturthaþ>% såø . %<de÷akàlasaïkhyàmirbàhyaviùayaþ paridçùña àkùiptaþ tathàbhyantaraviùayaþ paridçùña àkùiptaþ ubhayathà dãrghasåkùmaþ tatpårvako bhåmijayàt krameõàbhayorgatyabhàva÷caturthaþ pràõàyàmaþ . tçtãyastu viùayànàlocito gatyabhàvaþ sakçdàrabdhaeva de÷akàlasaïkhyàbhiþ paridçùñodãrghasåkùma÷caturthastu ÷vàsapra÷vàsayorviùayàvadhàraõàt krameõa bhåmijayàdubhayàkùepapårbako gatyabhàva÷caturthaþ pràõàyàmaþ ityayaü vi÷eùaþ>% bhàø .

#<dãrghasåtra># triø dãrgheõa cirakàlena såtramãpsitavyàpàro yasya . 1 cirakàlena pràrabdhakarmànuùñhàtari amaraþ . %<dãrghamåtrasya àpatpràptiritihàsamukhena>% bhàø ÷àø 137 aø dar÷ità tathà %<anàgatavidhàtà ca pratyutpannamati÷ca yaþ . dvàveva mukhamedhete dãrghasåtro vina÷yati . atraiva cedamavyagraü ÷çõuùvàkhyànamuttamam . dãrghasåtramupà÷ritya kàryàkàrya vini÷caye . nàtigàdhe jalàdhàre suhçdaþ ÷akunàstrayaþ . prabhåtamatsye kaunteya! babhåvuþ sahacàriõaþ . tatraiko dãrghakàlaj¤a utpannapratibho'paraþ . dãrghasåtra÷ca tatraikastrayàõàü sahacàriõàm . kadàcit taü jalàdhàraü matsyabandhàþ samantataþ . niþsràvayàmàsuratho nimneùu vividhairmukhaiþ . prakùãyamàõaü taü dçùñvà jalàdhàraü mayàgame . abravãddãrghadar÷ã tu tàvubhau suhçdau tadà . iyamàpat samutpannà sarveùàü salilaukasàm . ÷ãghramanyatra gacchàmaþ panthà yàvanna duùyati . anàgatamanarthaü hi sunayairyaþ prabàdhayet . sa na saü÷ayamàpnoti rocatàü bho vrajàmahe . dãrghasåtrastu yastatra so'bravãt samyaguùyate . na tu kàryà tvarà tàvaditi me ni÷cità matiþ . atha sampratipattij¤aþ pràbravãddãrghadar÷inam . pràpte kàle na me ki¤cinnyàyataþ parihàsyate . evaü ÷rutvà nirakràmaddãrghadar÷ã mahàmatiþ . jagàma srotasà tena gambhãraü salilà÷ayam . tataþ prasrutatoyantaü prasamãkùya jalà÷ayam . vabandhurvavidhairyogairmatsyàn matsyãpajãvinaþ viloóyamàne tasmiüstu srutatoye jalà÷aye . agacchadbandhanaü tatra dãrghasåtraþ sahàparaiþ . uddàne kriyamàõe tu matsyànàü tatra rajjvubhiþ . pravi÷yàntarameteùàü sthitaþ sampratipattimàn . gçhyameva taduddànaü gçhãtvà taü tathaiva saþ . sarvàneva ca tàüstatra te vidurgrathitàniti . tataþ prakùàlyamàõeùu matsyeùu vipule jale . muktvà rajjvuü pramukto'sau ÷ãghraü sampratipattimàn . dãrghasåtrastu mandàtmà hãnabuddhiracetanaþ . maraõaü pràptavàn måóho yathaivopahatendriyaþ . evaü pràptatamaü kàlaü yo mohànnàvabudhyate . sa vina÷yati vai kùipraü dãrghasåtro yathà jhaùaþ . àdau na kurute ÷reyaþ ku÷alo'smãti yaþ pumàn . sa saü÷ayamavàpnoti yathà sampratipattimàn . anàgatavidhàtà ca pratyutpannamati÷ca yaþ . dvàveva sukhamedhetedãrghasåtro vina÷yati>% karmaø . 2 dãrghe såtre naø . 6 baø . 3 dãrghatantuke triø %<dãrghasåtra makarot paridhànam>% màghaþ .

#<dãrghasåtrin># triø dãrghaü såtraü kartavyavyàpàro'styasya ini . cirakriyàvati . %<ayuktaþ pràkçtaþ stabdhaþ ÷añho naikçtiko'lasaþ . viùàdã dãrghasåtrã ca kartà tàmasa ucyate>% gãtà . %<yadahnà kàryaü tatmàsenàpi yo na sampàdayati sa dãrghasåtrã>% àø taø raghuø .

#<dãrghaskandha># puø dãrghaþ skandhaþ kàõóo'sya . tàlavçkùe ràjani0

#<dãrghà># strã dãrgha + ñàp . pç÷niparõyàm ràjaniø .

#<dãrghàdhvaga># puø dãrghamàyatamadhvànaü gacchati gama--óa 6 taø . (dhàoóiyà) khyàte patravàhakabhede .

#<dãrghàyu># triø dãrghamàyuþ yasya . cirakàlajãvini %<jãvàtu÷ca dãrghàyutvaü me>% yajuø 18 . 6 %<dãrghàyutvàya prati rataü na àyuþ>% çø 8 . 59 . 7

#<dãrghàyudha># puø nityakarmaø . kuntàstre trikàø . dãrghaü dantaråpamàyudhaü yasya dãrghàt àyudhyate à + yudha--ka . 1 ÷åkare puüstrã ÷abdamàø .

#<dãrghàyuùya># yuø dãrghamàyuùyaü yasya . 1 ÷vetamandàrakavçkùe 2 màrkaõóeye ca ràjaniø . 3 àyatàyuryukteùu cirajãvi÷abdàrthokteùu triø karmaø . 3 dãrghe vahukàlavyàpake àyuùi tatkàraõamuktaü manunà . %<çùayo dãrghasandhyatvàt dãrghamàyuravàpnuyuþ>% .

#<dãrghàyus># puø dãrghamàyurasya . 1 dãrghàyuùyayukte 2 cirajãvi÷abdoktàrthe ca . %<dãrghàyuste oùadhe! khanità>% yajuø 1 . 2100

#<dãrghàlarka># puø dãrgho'larka iva . ÷vetamandàravçkùe ràjaniø .

#<dãrghàsya># triø dãrghamàsyaü yasya . 1 àyatamukhe 2 hastini ca 3 ÷ivànucarabhede dãrghalocana÷abde dç÷yam dãrghamàsyaü yatra de÷e . 4 pa÷cimottarade÷abhede vçø saüø 14 aø vàkyaü dãrghagrãva÷abde dç÷yam .

#<dãrghàhan># puø dãrghàõyahàni yatra . nidàghasamaye iha %<hal¤yàdi>% pàø sulope pratyayalakùaõena %<ro'supi>% pàø rakàraniùedhena rustasyàsiddhatvàt na nàntalakùaõa upaghàdãrghaþ siø kauø . dãrghàhõà ityatra %<ahno'dantàt>% pàø natvam karmaø . %<ràjàhaþsakhibhyaþ ñhac>% pàø ñhaca . dãrghàha dãrghadivase puø .

#<dãrghikà># strã dãrghaiva svàrthe ka kàpi ata ittvam . 1 jalà÷ayabhede tatpramàõaü jalà÷ayotsargatattve yathà navyavardhamànadhçtavasiùñhaþ %<÷atena dhanurbhiþ puùkariõã . tribhiþ ÷atairdãrghikà, caturbhirdroõaþ pa¤cabhistaóàgaþ! . droõàdda÷aguõà vàpã>% iti saühitàyàmantarapada÷ruteratràpi tathàvagamyate . tena caturdikùu pa¤catriü÷addhastànyånatàyàü dvàda÷a÷atahastàntarànyånatvena dãrghikà %<÷çïgàhataü kro÷ati dãrghikàõàm>% raghuþ . 2 jalà÷ayamàtre %<svarõadã suradãrghikà>% amaraþ dãrghikàbhi÷ca pårõàbhistayà puùkariõãbhirhi bhàø àø 128 aø .

#<dãrghervàru># nityakarmaø . óaïgarãlatàbhede ràjaniø .

#<dãrõa># triø dé--kta . 1 vidàrite 2 bhãte ca bhàve kta . 3 vidàre 4 bhaye ca na0

#<dãsa># triø dã--kùaye kvip tàü syati so--ka . kùayanà÷ake gavàdigaõe dãptetyatra dãseti pàñhàntaràt hitàdau yat . dãsya taddhitàdau triø .

#<du># gatau bhvàø paraø akaø aniñ . davati adauùãt kecittu veóayamityàhustena adàvãdityapi . dudàva veñ katve'pi liñi nityeñ duduviva . dånaþ . %<pittena dåne rasane sitàpi>% naiùaø .

#<du># upatàpe svàø paø sakaø señ . upatàpaþpãóanam . dunotiadàvãt adauùãt liñi nityeñ duduviva . dutaþ . %<mçdutayà dutayà>% màghaþ . %<dunoti nirgandhatayà sma cetaþ>% kumàø %<sa bhasmasàccakàràrãn dudàva ca kçtàntavat>% bhaññiþ %<mçdu dåyeta yadaïgamarpitam>% raghuþ karmakartari råpaü då--syede daivàdikasya và råpam .

@<[Page 3616a]>@
#<duþka(duùka)rõa># puø và vatvam . dhçtaràùñraputrabhede %<durmarùaõodurmukha÷ca duùkarõaþ karõa eva ca>% bhàø àø 67 aø tatputroktau .

#<duþkha># duþkhakaraõe kaõóràø paraø akaø señ . duþkhyati aduþkhyãt aduþkhãt .

#<duþkha># tatkriyàyàm ada--cuø ubhaø akaø señ . duþkhayati te aduduþkhat ta .

#<duþkha># naø duùñàni khàni yasmin, duùñaü khanati khana--óa, duþkha--ac và . sàükhyàdimatasiddhe pratikålavedanãye rajaþ kàrye 1 cittàdidharmabhede . nyàyamate 2 àtmadharmabhede %<buddhyàdiùañkaü saükhyàdipa¤cakaü bhàvanà tathà . dharmàdharmau guõà ete àtmanaþ syu÷caturda÷a . adharmajanyaü duþkhaü syàt pratikålaü sacetasàm>% bhàùàø adharmatvena duþkhatvena kàryakàraõabhàvaþ . pratikålaü, duþkhatvaj¤ànàdeva sarveùàü svàbhàvikaviùayaþ pratikåla ityarthaþ siø muø . %<icchàdveùaprayatna sukhaduþkhaj¤ànànyàtmano liïgam>% gauø såø %<yajjàtã yasyàrthasya sannikarùàt sukhamàtmopalabdhavàn . tajjàtãya mevàrthaü pa÷yannupàdàtumicchati seyamàdàtumicchà ekasyànekàrthadar÷inãdar÷anapratisandhanàd bhavati liïgamàtmanaþ, niyataviùaye hi buddhibhedamàtre na sambhavati dehàntaravaditi . evamekasyànekàrthadar÷inodar÷anapratisandhànàdduþkhahetau dveùaþ . yajjàtãyo yasyàrthaþ sukhahetuþ prasiddhastajjàtãyamarthaü pa÷yannàdàtum prayatate, so'yam prayatna ekamanekàrthadar÷inaü dar÷anapratisandhàtàramantareõa na syàt nivataviùaye buddhibhedamàtre na sambhavati dehàntaravaditi etena duþkhahetau prayatnã vyàkhyàtaþ . sukhaduþkhasmçtyà càyaü tatsàghanamàdadànaþ sukhamupalabhate duþkhamupalabhate sukhaduþkha vedayate pårvokta eva hetuþ>% màø dvitãyasåtra bhàùye ca %<doùaiþ prayuktaþ ÷arãreõa pravartamàno hiüsàsteyaprtiùiddhaparadrohaü paradravyàbhãpsà nàstikya¤ceti seyaü pàpàtmikà pravçttiradharmàya>% uktam . kaõàø såtre upaskaravçttau ca sukhaduþkhayoþ parasparabhedaþ, j¤ànàdbheda÷ca sàdhito yathà %<iùñàniùñakàraõavi÷eùàdvirodhàcca mithaþ sukhaduþkhayorathàntarabhàvaþ>% såø . àtmaguõànàü kàraõabhedavyutpàdanaü da÷amàdhyàyàrthaþ, tatra %<àtma÷arãrendriyàrthabuddhimanaþpravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàstu prameyam>% iti gautamãye prameyavibhàgasåtre sukhasyànabhidhànàt duþkhàbhinnameva sukhamiti bhramaniràsàrthaü sukhaduþkhayoreva prathamaü bhedamàha . sukhaduþkhayormithaþ parasparamarthàntarabhàvobhedo vaijàtyamiti yàvat kuta ityata àha iùñàniùñakàraõavi÷eùàt iùñam iùyamàõaü srakcandanavanitàdi aniùñamaniùyamàõamahikaõñakàdi, tadråpaü yatkàraõaü tasya vi÷eùàdbhedàt kàraõavaijàtyàdhãnaü kàryavaijàtyamàva÷yakaü yataþ . bhedakàntaramàha virodhàt sahànavasthànalakùaõàt nahyekasminnàtmanyekadà sukhaduþkhayoranubhavaþ . cakàràdanayoþ kàryabhedaü bhedakaü samuccinoti, tathàhi anugrahà bhiùvaïkanayanaprasàdàdi sukhasya, dainyasukhamàlinyàdi duþkhasya kàryamiti tato'pyanayorbhedaþ . taduktaü pra÷astàcàryaiþ %<anugrahalakùaõaü sukhaü sragàdyabhipretaviùayasànnidhye sati iùñotpannadhãndriyàrthasannikarùàddharmàdyapekùàdàtmamanasãþ saüyogàdyadyadanugrahàbhiùvaïganayanàdiprasàdajanakamutpadyate tat sukham>% iti, tadidamatãteùu srakcandanàdiùu smçtijam, anàgateùu saïkalpajam, gautamãye såtre sukhàparigaõanaü vairàgyàya, sukhamapi duþkhatthena bhàvayato vairàsyaü syàdetadarthamiti upaø vçø . nanvàsàtàü sukhaduþkhe parasparaü bhinne, j¤ànàdabhinne syàtàü smçtyanubhavavadityata àha upaø vç %<saü÷ayanirõayàntaràbhàva÷ca j¤ànàntaratve hetuþ>% såø %<sukhaduþkhayorj¤ànàntaratve j¤ànabhinnatve saü÷ayanirõayàvàntaratvàbhàvo heturliïgamityarthaþ, tadayamaryaþ mukhaü duþkhaü và j¤ànaü bhavat saü÷ayaråpaü và syàt nirõayaråpaü và, nàdyaþ koñidvayànullekhitvàt ma dvitãyaþ ekakoñyanullekhitvàt, tathà ca yàvadvi÷eùabàdhàt sàmànyabàdhaþ, dvàvevahi j¤ànasya vi÷eùau saü÷ayatvaü nirõayatva¤ca, tadubhaya¤ca, sukhe duþkhe ca bàdhitamiti j¤ànatvamapi tatra bàdhitam . cakàràdanubhavabàdhaü samuccinoti sukhaduþkhayorahaü sukhã duþkhãti mànasã'nubhavo natvahaü jàne sandehmi ni÷cinomotyàkàro'nubhava iti . bhedakàntaramàha>% upavçø %<tayorniùyattiþ pratyakùalaiïgikàbhyàm>% såø %<tayoþ saü÷ayanirõayayorniùpattirutpattiþ pratyakùàlliïgàcca sukhaü duþkhaü và na pratyakùasàmagrãjanyaü na và liïgajanyam caturvidhaü hi sukha veùayika mànorathikam àbhimànikamàbhyàsiüka¤ca, tatra tratàõàmindriyasannikarùaprabhavatvaü nàstyeva . prathamamindriyàrthanannikarùajanyatvàt j¤ànaü syàditi cenna sàmagryekade÷asya kàryasya sàjàtyànàpàdakatvàt anyathà dikkàlasàghàraõyena sakalakàryaikajàtyàpatteþ, ki¤ca indriyàrthasannikarùàdutpadyamànaü sukhaü nirvikalpakaü và syàt savikalpakaü và, nàdyaþ atãndriyatvaprasaïgàt, na dvitãyaþ vi÷eùyavi÷eùaõabhàvena dvayoranàkalanaråpatvàt . ki¤ca sukhaduþkhayorava÷yasaüvedyatvàt j¤ànasyàva÷yasaüvedyatve'navasthàprasaïgàt . laiïgikamiti liïgameva vaiùayikavat . vçttikçtastu tayo rj¤ànasukhayorniùpattiþ pratyakùalaiïgikàbhyàü pratyakùalaiïgikaj¤ànavyàkhyànàbhyàü vyàkhyàtà, pratyakùaü j¤ànamindriryajam, laiïgikantu liïgajam, sukhàdikantu naitàdç÷amiti vyàcakruþ>% upaø vçø . %<abhådityapi>% såø %<laiïgikaj¤ànàd sukhàdeþ prakàrabhedàdhãnaü bhedamàha iti ÷abdaþ prakàre, api÷abdo bhaviùyatãtyàkàràntarasamuccaye, tathàca parvate vahnirabhådbhaviùyati veti laiïgike j¤àne'tãtàdiþ prakàrodç÷yate na caivaü prakàraü sukhaü duþkhaü và utpadyamànamupalalabdham>% upaø vçø . %<sati ca kàryadar÷anàt>% såø %<ca÷abdaþ bhedakàntaraü samuccinoti . sati indriyàrthasannirkarùe sati ca vyàptipakùadharmbhatàdipratisandhàne kàryasya sukhasya duþkhasya và'dar÷anàt na pratyakùamàtraü sukhaü duþkhaü và na laiïgikamàtraü và, tadayamarthaþ j¤ànasàmànyaü tàvat sukhaduþkhe na bhavata ityuktaü j¤ànavi÷eùaþ pratyakùaj¤ànaü và bhavedanumitiråpaü và indriyàrthasannikarùe srakkandanàdipratyakùe sukhatvànubhavàbhàvàt, na dvitãyaþ candanàdyanumitau vahnyàdyanumitau và sukhatvaduþkhatvànyatarànanubhavàt . evaü pratyakùavi÷eùe'numitivi÷eùe và sukhaduþkhayorananubhavànna tadvi÷eùo'pãti>% upaø vçø . %<ekàrthasamavàyikàraõàntareùu dçùñatvàt>% såø . %<bhedakàntaramàha sukhaduþkhayoriti ÷eùaþ, sukhaü prati ekàrthasamavetàni asàdhàraõakàraõàni, dharmaþ, sukhe ràgaþ, sukhakàraõecchà tadupàdànayatnaþ, srakcandanàdij¤ànam . duþkhaü prati tu adharmaþ, aniùñakaõñakàdij¤ànam, eùu ekàrthasamavàyiùu kàraõeùu dçùñatvàdityarthaþ, j¤ànantu nirvikalpakamekàrthasamavetamasàdhàraõakàraõaü nàpekùata eva, savikalpakantvapekùate vi÷eùaõaj¤ànaü tanna kàraõànyaraü svavijàtãyaü kàraõaü na mavati, manaþsaüyogastu sàdhàraõatvàdavivakùitaþ . yadyapi smçtiþ saüskàramasàdhàraõamapekùate tathàpi tadbhedaþ sphuñasiddha evetyanubhavamàdàya bhedacintanàt . laiïgike yadyapi vyàptismçtipakùadharmatàdij¤ànàpekùà tathàpyantara÷abdenaiva tadvyudàsaþ . tadayaü pramàõaprayogaþ sukhaduþkhe anubhavabhinne svasamànàdhikaraõasajàtãyàsàdhàraõakàraõajanyatvàt smçtivadàdya÷abdavacca>% upaø vçø . sàükhyàstu tasya rajaþkàryatvam cittasya viùayàõà¤ca dharmatvaü tattraividhya¤corarãcakruþ . tathà hi %<duþkhatrayàbhighàtàdityàdi>% sàø kàø tattvakaumudyàmuktaü yathà duþkhànàü trayaü duþkhatrayaü tat khalu trividham àdhyàtmikamàdhibhautikamàdhidaivika¤ca tatràdhyàtmikaü dvividhaü ÷àrãraü mànasa¤ca . ÷àrãraü vàtapitta÷leùmaõàü vaiùamyanimittaü, mànasaü kàmakrodhalobhamohabhayerùyàviùàdaviùayavi÷eùàdar÷ananibandhanam . sarvaü caitadàntaropàyasàdhyatvàdàdhyàtmikaü duþkham . bàhyopàyasàdhya¤ca duþkhaü dvedhà àdhibhautikamàdhidaivika¤ca tatràdhibhautikaü mànupapa÷upakùisarãsçpasthàvaranimittam . àdhidaivikaü yakùaràkùasavinàyakagrahàve÷anibandhanam . tadetat pratyàtmavedanãyaü duþkhaü rajaþpariõàmabhedo na ÷akyate pratyàkhyàtum . tadanena duþkhatrikeõàntaþkaraõavartinà cetanà÷akteþ pratikålatayàbhisambandho'bhighàtaþ iti . etàvatà pratikålavedanãyatvaü jihàsàheturuktaþ . %<yadyapi na sannirudhyate duþkhaü tathàpi tadabhibhavaþ ÷akyaþ kartumityupariùñànnivedayiùyate>%
     %<bhogye hi sukhaduþkhe anukålapratikålavedanãye pratyàtmamanubhåyete tenànayoranukålanãyena pratikålanãyena ca kenacidapyanyena bhavitavyaü nacànukålanãyàþ pratikålanãyà và buddhyàdayasteùàü sukhaduþkhàdyàtmakatvena svàtmani vçttivirodhàt . tasmàdyo'sukhàdyàtmà so'nukålanãyaþ pratikålanãyo và sa càtmeti>% sàø praø bhàø . sarveùàü triguõàtmatvàt viùayasyàpi sukhaduþkhàtmakatvaü taø kauø vyavasthàpitaü yathà
     %<atra ca sukhaduþkhamohàþ parasparavirodhinaþ svasvànuråpàõi sukhaduþkhamohàtmakànyeva nimittàni kalpayanti . teùà¤ca parasparamabhimàvyàbhibhàvakabhàvànnànàtvam . tadyathà ekaiva strã råpayauvanakula÷ãlasampannà svàminaü sukhàkaroti tatkasya hetoþ? svàminaü prati tasyàþ sukharåpasamudbhavàt . saiva strã sapatnãrduþkhàkaroti tatkasya hetoþ? tàþ prati tasyà duþsvaråpasamudbhavàt . evaü puruùàntaraü tàmavindat saiva bhohayati tatkasya hetoþ? tat prati tasyà moharåpasamudbhavàt . anayà ca striyà sarve bhàvà vyàkhyàtàþ . tatra yatsukhahetustatsukhàtmakaü satvaü, yat duþkhahetustadduþkhàtmakaü rajaþ yanmohahetustanmohàtmakaü tamaþ, sukhaprakà÷alàghavànàü tvekasmin yugapadudbhåtàvavirodhaþ sahadar÷anàt . tasmàta sakhaduþkhamohairiba virodhibhirekaikaguõavçttibhiþ sukhaprakà÷alàthavairna nimittabhedà unnãyante evaü duþkhopaùñambhakapravartakatvairevaü mohagurutvàvaraõairiti siddhaü traiguõyamiti>% . duþkhàdãnà¤ca sàø praø bhàø viùayagatatvaü yadvarõitaü tacca ànanda÷abde 722 pçø dç÷yam %<prãtyapratãtiviùàdàdyairguõànàmanyonyavaidharmyam>% sàø såø guõànàü satvàdidravyatrayàõàmanyo'nyaü sukhaduþkhaviùàdàdyaiþ sàdharmyaü kàryeùu taddar÷anàdityarthaþ . mohàdikaü ca ghañàderapi råpàdivadeva dharmo'ntaþkaraõopàdànatvàdanyakàryàõàmityuktam . atràdi÷abdagràhyàþ pa¤ca÷ikhàcàryairuktàþ yathà %<satvaü nàma prasàdalàghavàbhiùvaïgaprãtititikùàsantoùàdiråpànantabhedaü samàsataþ sukhàtmakam . evaü rajo'pi ÷okàdinànàbhedaü samàsato duþkhàtmakam>% sàø pravacanabhàùyam . duþkhasya cittavçttivi÷eùaråpatvam ÷aïkarabhàùye uktem tacca aj¤àna÷abde 643 pçø dar÷itam . kavikalpalatàyà¤ca lokasiddhàni katicit duþkhakàraõàni dar÷itàni yathà pàratantryaü 1 àdhiþ 2 vyàdhiþ 3 mànacyutiþ 4 ÷atruþ 5 kubhàryà 6 naiþsvam 7 kugràmavàsaþ 8 kusvàmisevanam 9 vahukanyàþ 10 vçddhatvaü 11 paragçhavàsaþ 12 varùàpravàsaþ 13 bhàryàdvayam 14 kubhçtyaþ 15 durhalakaraõakakçùiþ 16 varàhapuràõe duþkhataràõi katiciduktàni yathà
     %<duþkhameva pravakùyàmi tacchçõuùva vasundhare! . ucitetopacàreõa duþkhaü mokùavinà÷anam . ahaïkàrakçto nityaü narà mohena càvçtàþ . ye màü naiva prapadyante tato duþkhatarannu kim . sarvà÷ã sarvavikretà namaskàravivarjitaþ . ye ca màü na prapadyante tato duþkhatarannu kim . sarvànnàni tu siddhàni pàkabhedantu kàrayet . avai÷vadevaü yo'÷nàti tato duþkhatarannukim . pràptakàle vai÷vadeve dçùñaü hyatithimàgatam . adattvà tasya yo bhuïkte kato duþkhatarannu kim . asantuùñastu vaiùamye paradàràbhi mardakaþ . paropatàpã mandàtmà tato duþkhatarannu kim . akçtvàyurbalaü karma gçhe saüvasate naraþ . mçtyukàlava÷aü pràptastato duþkhatarannukim . hastya÷varathayànàni gacchamànàni pa÷yati . na vai tasyàgrataþ pçùñhe tato duþkhatarannu kim . a÷nanti pi÷itaü kecit ghçta÷àlisamanvitam . ÷uùkànnaü kecida÷nanti tato dåþkhatarannu kima . varavastràvçtàü ÷ayyàü samàsevanti bhåùitàþ . kecit tçõeùu ÷erante tato duþkhatarannukim . vidvàn kçtã guõaj¤a÷ca sarva÷àstravi÷àradaþ . kecinmåkà÷ca dç÷yante tato duþkhattarannu kim . vidyamàne dhane kecit kçpaõà bhogavarjitàþ . daridro jàyate dàtà tato duþkhatarannu kim . puruùasya tu dve bhàrye tayorekàü pra÷aüsayet . ekàpi durbhagà tatra tato duþkhatarannu kim . labdhvà tu mànarsã saüj¤àü pa¤cabhåtasamanvitàm . màmeva na prapadyante tato duþkhatarannu kim . labdhvà bràhmaõabhàvantu trayo varõàþ sumadhyame! . pàpakarmaratà hyàsaüstato duþkhatarannu kim . etatte kathitaü bhadre! duþkhakarma vini÷citam . sarvabhåtahitàrthàya yattvayà paripçcchyate>% . %<avàcyavàdàü÷ca bahåt vadiùyanti tavàhitàþ . nindantastava sàmarthyaü tato duþkhatarannu kim>% gãtà . %<mà jãvan yaþ paràvaj¤àduþkhadagdho'pi jãvati>% màghaþ . %<sukhaü hi duþkhànyanubhåya ÷obhate>% mçcchaø . duþkhamanubhavati duþkha + kyaï duþkhàyate dukhamanubhavatãtyarthaþ . %<duþkhàyate janaþ sarvaþ saevaikaþ sukhàyate>% bhaññiþ .

#<duþkhagràma># puø duþkhànàü gràmo'tra . 1 saüsàre ÷abdàrthaciø . 6 taø . 2 duþkhasamudàye ca .

#<duþkhajàta># triø jàtaü duþkhamasya paraniø . saüjàtasukhe %<jàtikàlasukhàdibhyaþ>% ityàdinà pàø asyàntodàttatà 6 taø . 2 duþkhasamudàye naø .

#<duþkhatraya># naø 6 taø . àdhyàtmikàdhibhautikàdhidaivikaråpe duþkhatrike duþkha÷abde sàø kàø taø kauø vàkyaü dç÷yam .

#<duþkhadira># puø duùñaþ khadiraþ và ùatvam . mahàsàre khadirabhede ÷abdàrthaciø .

#<duþkhadohyà># strã duþkhena dohyà . duþkhena dohyàyàü gavi . hemacaø .

#<duþkha÷ãla># triø duþkhaü ÷ãlayati ÷ãla--aõ upaø . duþkhànubhava÷ãlanakartari %<kàmekapatnã brataduþkha÷ãlàm>% kumàø .

#<duþkhita># triø duþkha + tàraø itac . saüjàtaduþkhe %<duþkhità yatra dç÷yeran vikçtàþ pàpakàriõaþ>% manuþ .

#<duþkhin># triø duþkha + mukhàø gatvarthe ini . duþkhànvite

#<duþ÷akuna># naø duùñaü ÷akunaü và roþ ÷aþ . a÷ubhasåcake nimittabhede %<bandhyàcarmatuùàsthi sarpalabaõàïgàrendhanaklãvaviñtailonmattavasauùadhàrijañilapravràñtçõavyàdhitàþ nagnàbhyaktavimuktake÷apatita vyaïgakùudhàrtà asçk strãpuùpaü ÷arañaþ svagehadahanaü màrjàrayuddhaü kùutam . kàùàyã guóatakrapaïkavidhavàþ kubjàþ kuñumbe kalirvastràdeþ skhalanaü lulàpasamaraü kçùõàni dhànyàni ca . kàrpàsaü vamana¤ca gardabharavo dakùe'tiruñ garbhiõã muõóàrdràmbaradurvacãndha vadhirodakyà na dçùñàþ ÷ubhàþ . kçùõàmbarà kçùõavilepanàñyà kçùõasrajaü mårdhani ghàrayantã . dçùñà prakãpà yadi kçùõavarõà nàrã naraistadvipado bhavantãti>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam
     digbhedàdibhiþ ÷akunabhede phalabhedaþ vçø saüø 86 aø ukte yathà %<anyajanmàntarakçtaü karma puüsàü ÷ubhà÷ubham . yattasya ÷akunaþ pàkaü nivedayati gacchatàm . gràmàraõyàmbubhåvyomadyuni÷obhayacàriõaþ . rutayàtekùitokteùu gràhyàþ strãpunnapuüsakàþ . pçthagjàtyanavasthànàdeùàü vyaktirna lakùyate . sàmànyalakùaõodde÷e ÷lokàvçùikçtàvimau . pãnonnatavipuùñàüsàþ pçthugrãvàþ suvakùasaþ . svalpagambhãravirutàþ pumàüsaþ sthiravikramàþ . tanåraska÷irogrãvàþ såkùmàsyapadavikramàþ . prasaktamçdubhàùiõyaþ striyo'to'nyannapuüsakam . gràmàraõyapracàràdyaü lokàdevoùalakùa yet . sa¤cikùipsurahaü vacmi yàtràmàtraprayojanam . pathyàtmànaü nçpaü sainye pure coddi÷ya devatàm . svàrthe pradhànaü sàmyaü syàjjàtividyàvayo'dhikam . muktapràptaiùyadarkàsu phalaü dikùu tathàvidham . aïgàridãptadhåminyastà÷ca ÷àntàstato'paràþ . tatpa¤camadi÷àü tulyaü ÷ubhaü traikàlyamàdi÷et . pari÷eùayordi÷orvàcyaü yathàsannaü ÷ubhà÷ubham . ÷ãghramàsannanimnasthi÷ciràdunnatadåragaiþ . sthànavçddhyupaghàtàcca tadvadvråyàtphalaü punaþ . kùaõatithyuóuvàtàrkairdaivadãpto yathottaram . kriyàdãpto gatisthànabhàvasvaraviceùñitaiþ . da÷adhaivaü pra÷ànto'pi saumyastçõaphalà÷anaþ . màüsàmedhyà÷ano raudro vimi÷ro'nnà÷anaþ smçtaþ . harmyapràsàdamaïgalyamanoj¤asthànasaüsthitàþ . ÷reùñhà madhurasakùãraphalapuùpadrumeùu ca . svakàle giritãyasthà balino dyuni÷àcaràþ . klãvastrãpuruùà÷caiùàü balinaþ syuryathottaram . javajàtibalasthànaharùasattvasvarànvitàþ . svabhåmàvanulãmà÷ca tadånàþ syurvivarjitàþ . kukkuñebhapirilya÷ca ÷ikhiva¤julachikkaràþ . balinaþ siühanàda÷ca kåñapårã ca pårvataþ . kroùñukolåkahàrãtakàkakokarkùapiïgalàþ . kapotaruditàkrandakråra÷abdà÷ca yàmyataþ . go÷a÷akrau¤calomà÷ahaüsotkro÷akapi¤jalàþ . vióàlãtsavavàditragãtahàsà÷ca vàruõàþ . ÷atapatrakuraïgàkhumçgaika÷aphakokilàþ . càrùa ÷alyakapuõyàhathaõñà÷aïkharavà udak . na gràmyo'raõyago gràhyo nàraõyo gràmasaüsthitaþ . divàcaro na ÷arvaryàü na ca nakta¤caro divà . dvandvarogànvitatrastàþ kalahàmiùakàïkùiõaþ . àpagàntarità mattà na gràhyàþ ÷akunàþ kvacit . rohità÷vàjavàleyakuraïgoùñramçgàþ ÷a÷aþ . niùphalàþ ÷i÷ire j¤eyà vasante kàkakokilau . naütu bhàdrapade gràhyàþ såkara÷vavçkàdayaþ . ÷aradyabjàdagokrau¤càþ ÷ràvaõe hasticàtakau . vyàgharkùavànaradvãpimahiùàþ sabile÷ayàþ . hemante niùphalà j¤eyà ùàlàþ sarve vimànuùàþ . aindrànaladi÷ormadhye tribhàgeùu vyavasthitàþ . ko÷àdhyakùànalàjãvitapoyuktàþ pradakùiõam . ÷ilpã bhikùurvivastrà strã yàmyànaladigantare . parata÷càpi màtaïgagopadharmasamà÷rayàþ . nairçtãvàruõãmadhye pramadàsåtitaskaràþ . ÷auõóikaþ ÷àkunã hiüsrã vàyavyapa÷cimàntare . viùaghàtakagosvàmikuhakaj¤àstataþ param . dhanavànãkùaõika÷ca màlàkàraþ paraü tataþ . vaiùõava÷caraka÷caiva vàjinàü rakùaõe rataþ . evaü dvàtriü÷ato bhedàþ pårvadigbhiþ sahoditàþ . ràjà kumàro netà ca dåtaþ ÷reùñhã caro dvijaþ . gajàdhyakùa÷ca pårvàdyàþ kùatriyàdyà÷caturdi÷am . gacchatastiùñhato vàpi di÷i yasyàü vyavasthitaþ . virauti ÷akuno vàcyastaddigjena samàgamaþ . bhinnabhairavadãnàrtaparuùakùàmajarjaràþ . svarà neùñàþ ÷ubhàþ ÷àntà hçùñaprakçtipåritàþ . ÷ivà ÷yàmà ralà chucchuþ piïgalà gçhagodhikà . såkarã parapuùñà ca punnàmàna÷ca vàmataþ . strãsa¤j¤à bhàsabhaùakakapi÷rãkarõacikkaràþ . ÷ikhi÷rãkaõñhapippãkaruru÷yenà÷ca dakùiõàþ . kùveóàspoñitapuõyàhagãta÷aïkhàmbuniþsvanàþ . satåryàdhyayanàþ puüvat strãvadanyà giraþ ÷ubhàþ . gràmau madhyamaùaójau tu gàndhàra÷ceti ÷obhanàþ . ùaójàmadhyamagàndhàrà çùabha÷ca svarà hitàþ . rutakãrtanadçùñeùu bhàradvàjàjabarhiõaþ . dhanyà nakulacàùau ca sarañaþ pàpado'grataþ . jàhakàhi÷a÷akroóagodhànàü kãrtanaü ÷ubham . rutasandar÷anaü neùñaü pratãpaü vànararkùayoþ . ojàþ pradakùiõaü ÷astà mçgàþ sanakulàõóajàþ . càùaþ sanakuloü vàmo bhçguràhàparàhõataþ . chikkaraþ kåñapårã ca pirilã càhni dakùiõà . apasavyàþ sadà ÷astà daüùñriõaþ sabile÷ayàþ . ÷reùñhe hayasite pràcyàü ÷avamàüse ca dakùiõe . kanyakàdadhinã pa÷càdudaggoviprasàdhavaþ . jàla÷vacaraõau neùñau pràgyàmyau ÷astraghàtakau . pa÷càdà savaùaõóhau ca khalàsanahalànyudak . karmasaïgamayuddheùu prave÷e naùñamàrgaõe . yànavyastagatà gràhyà vi÷eùa÷càtra vakùyate . divà prasthànavadgràhyàþ kuraïgaruruvànaràþ . ahna÷ca prathame bhàge càùava¤julakukkuñàþ . pa÷cime ÷arvarãbhàge naptçkolåkapiïgalàþ . sarva eva viparyastà gràhyàþ sàrtheùu yoùitàm . nçpasandar÷ane gràhyàþ prave÷e'pi prayàõavat . giryaraõyaprave÷e ca nadãnàü càvagàhane . vàmadakùiõagau ÷astau yau tu tàvagrapçùñhagau . kriyàdãptau vinà÷àya yàtuþ parighasa¤j¤itau . tàveva tu yathàbhàgaü pra÷àntachataceùñitau . ÷akunau ÷akunadvàrasa¤j¤itàvarthasiddhaye . kecittu ÷akunadvàramicchantyubhayataþ sthitaiþ . ÷akunairekajàtoyaiþ ÷àntaceùñàviràvibhiþ . visarjayati yadyeka eka÷ca pratiùedhati . sa virodho'÷ubho yàturgràhyo và balavattaraþ . pårvaü pràve÷iko bhåtvà punaþ pràsthàniko bhavet . sukhena siddhimàcaùñe prave÷e tadviparyayaþ . visarjya ÷akunaþ pårvaü sa eva niruõaddhi cet . pràha yàturarermçtyuü óamaraü rãgameva và . apasavyàstu ÷akunà dãptà bhayanivedinaþ . àrambhe ÷akuno dãpto varùàntastadbhayaïkaraþ . tithivàyvarkamasthànaceùñàdãptà yathàkramam . dhanasainyabalàïgeùñakarmaõàü syurbhayaïkaràþ . jãmåtadhvanidãpteùu bhayaü bhavati màrutàt . ubhayoþ sandhyayordãptàþ ÷astrodbhavabhayaïkaràþ . citike÷akapàleùu mçtyubandhabadhapradàþ . kaõñakãkàùñhabhasmasthàþ kalahàyàsaduþkhadàþ . aprasiddhiü bhayaü vàpi niþsàrà÷mavyavasthitàþ . kurvanti ÷akunà dãptàþ ÷àntà yàpyaphalàstu te . asiddhisiddhidau j¤eyau nirhàdàhàrakàriõau . sthànàdruvan vrajedyàtràü ÷aüsate tvanyathàgamam . kalahaþ svaradãpteùu sthànadãpteùu vigrahaþ . uccamàdau svaraü kçtvà nãcaü pa÷càcca ghoùakçt . ekasthàne ruvandãptaþ saptàhàdgràmaghàtakçt . purade÷anarendràõàmçtvardhàyanavatsaràt . sarve durbhikùakartàraþ svajàtipi÷ità÷anàþ . sarpamåùikamàrjàrapçthuromavivarjitàþ . parayoniùu gacchanto maithunaü de÷anà÷anàþ . anyatra vesarotpatternçõàü càjàtimaithunàt . bandhaghàtabhayàni syuþ pàdorumastakàntigaiþ . agaùpapi÷itànnàdairvarùamoùakùatagrahàþ . krårãgradoùaduùñai÷ca pradhànançpavçttakaiþ . cirakàlai÷ca dãptàdyàsvàgamo dikùu tannçõàm . sadravyo valavàü÷ca syàtsadravyasyàgamo bhavet . dyutimàn vinataprekùã saumyã dàruõavçttakçt . vidiksthaþ ÷akuno dãpto vàmasthenànuvà÷itaþ . striyàþ saügrahaõaü pràha taddigàkhyàtayonitaþ . ÷àntaþ pa¤camadãptena viruto vijayàvahaþ . dignaràgamakàrã và doùakçttadviparyaye . vàmasavyaruto madhyaþ pràha svaparayorbhayam . maraõaü kathayantyete sarve samaviràviõaþ . vçkùàgramadhyamåleùu gajà÷varathikàgamaþ . dãrghàbjamuùitàgreùu naranau÷ivikàgamaþ . ÷akañenonnatasthe ca chàyàsthe chatrasaüyutaþ . ekatripa¤casaptàhàt pårvàdyàsvantaràsu ca . surapatihutavahayamanirçtivaruõapavanendu÷aïkaràþ . pràcyàdãnàü patayo di÷aþ pumàüso'ïganà vidi÷aþ . tarutàlãvidalàmbarasalilaja÷aracarmapaññalekhàþ syuþ . dvàtriü÷at vibhakte dikcakre teùu kàryàõi . vyàyàma÷ikhinikåjitakalahàmbhonigaóamantrago÷abdàþ . varõà÷ca raktapãtakakçùõasitàþ koõagà mi÷ràþ . cihnaü dhvajo dagdhamatha ÷ma÷ànaü darã jalaü parvatayaj¤aghoùàþ . eteùu saüyogabhayàni vindyàt anyàni và sthànavikalpitàni . strãõàü vikalpe vçhatã kumàrã vyaïgà vigandhà tvatha nãlavastrà . kustrã pradãrghà vidhavà ca tà÷ca saüyogacintàparivedikàþ syuþ . pçcchàsu råpyakanakàturabhàminãnàü meùàvyayànamakhagokulasaü÷rayàsu . nyagrãdharaktatarulodhrakakãcakàkhyà÷cåtadrumàþ khadirabilvanagàrjunà÷ca>% . anyàni ÷ubhà÷ubha÷akunàni tatroktàni tattacchabde uktàni

#<duþ(du÷÷a)÷alà># strã dhçtaràùñrakanyàyàm và roþ ÷aþ . du÷÷alàpyatra %<kuõóaja÷citraka÷caiva duþ÷alà ca ÷atàdhikà>% bhàø àø 67 aø .

#<duþ÷àsa># triø duþkhena ÷iùyate'sau ÷àsa--karmaõi vede khal . duþkhena ÷iùyamàõe .

#<duþ÷àsana># triø duþkhena ÷iùyate'sau %<bhàùàyàü ÷àsiyudhi dç÷idhçùimçùibhyo yuc>% pàø bhàùàyàü yuco vidhànàt karmaõi yuc . duþkhena ÷iùyamàõe duryodhanàdimadhye 2 dhçtaràùñraputrabhede puø . %<duryoghanoyuyutsa÷ca ràjan! duþ÷àsanastathà>% bhàø àø 67 a0

#<duþ(÷÷ã)÷ãla># triø duùñaü ÷ãlamasya và roþ ÷aþ . duùña÷ãle %<pårvamapyatiduþ÷ãlo na dhairyaü kartumarhati>% bhàø saø 20 a0

#<duþ÷odha># triø dur + ÷udha--karmaõi khal . 1 duþkhena ÷odhanãye pratãkàrye ca triø %<tathaiva khalu duþ÷odhàn ÷odhayet kùàrakarmaõà>% su÷ruø .

#<duþ(duùùa)ùandhi># puø duùñaþ sandhiþ suùàmàø ùatve visargasya và ùaþ . duùñe sandhau

#<duþ(duùùa)ùamas># avyaø duùñaü samamatra tiùñadguø avyayãø ùatve rorvà ùaþ . garhàyàm amaraþ 6 baø . aùatvam . asama¤jame trikàø .

#<duþ(dussa)saha># triø duþkhena sahyate'sau saha--khal và roþ saþ . 1 duþkhena soóhavye %<yo duþsahàso vanuùà>% çø 9 . 91 . 5 %<teùàmàpatatàü vegaþ kariõàü duþsaho'bhavat>% bhàø vaø 65 aø %<duþsahena hçdaye ni÷àcarã>% raghuþ %<bhavatyaniùñàdapi nàma duþsahàt>% kumàø . 2 nàgadamanyàü strã ràjaniø .

#<duþùu(su)pta># triø dur + svapa--kta--và ùatvam . 1 duùñasvapnayukte bhàve kta . 2 duùñe svapne naø .

#<duþùåti># triø duùñà såtiþ rorvà ùaþ . duùñàyàü såtau .

#<duþ(duùùe)ùedha># triø dar--sidha--khal suùàmàø ùatve rorvà ùaþ . seddhumasàdhye .

#<duþsaktha(kitha)># triø duùñaü sakthi yasya và ac samàø . duùñasakthiyukte .

#<duþsàdha(dhya)># triø duþkhena sàdhyate'sau khal tatràrthe . gha¤ và . sàdhayituma÷akye %<chandonuvçttiduþsàdhà>% màghaþ %<kiü nàma mama duþsàdhyaü ÷atruõà nigrahe raõe>% harivaüø 267 a0

#<duþsàdhin># triø duùñaü sàdhayati sàdhi--õini . 1 duùñasàdhake 2 dauvàrike puø ÷abdamàlà .

#<duþ(du)strã># strã duùñà strã pràø saø và visargalopaþ . duùñàyàü striyàü tasyàbhàvaþ karma và aõ . dãstrãõa tasyàbhàve karmaõi ca naø .

#<duþ(du)stha># triø duùñaü tiùñhati sthà--ka và visargalopaþ . 1 durgate 2 mårkhe 3 duùñaü sthite ca mediø 4 lubdhe ÷abdàrthaciø . %<duþstha tiùñhasi yacca pathyamadhunà kartàsmi tat ÷noùyasi>% amaru÷aø .

#<duþ(du)spar÷a># triø duþkhena spç÷yaüte'sau dur + spç÷a--karmaõi khal và visargalopaþ . 1 spraùñuma÷akye mediø . %<durgràhyo muùñinà vàyuþ duspar÷aþ pàõinà ÷a÷ã>% bhàø ànuø 33 aø 3 duràlabhàyàm strã amaraþ 3 latàkara¤je ràjaniø 4 kapikacchvàm 5 àkà÷avallyàü 6 kaõñakàryàm ca strã ràjaniø .

#<duþ(du)sphoña># puø duùñaü sphoñayati sphuña--ac và visargalopaþ . 1 karmaõi khal . 2 duùñe braõe ca astràdau hemacaø .

#<duþsvapna># puø duùñaþ svapnaþ pràø saø . a÷ubhasåcake svapnabhede sa ca chàndogyoø %<atha svapne kçùõadantaü puruùaü pa÷yati saenaü hanti>% ityuktaþ . katicit duþsvapnabhedà÷ca brahmavaivartajanmakhaø uktà yathà %<sava ÷ruta mahàbhàga! duþsvapnaü kathaya prabho! . uvàca ta¤ca bhagavàn! ÷råyatàmiti tadvacaþ . ÷rãbhagarvànuvàca svapne hasati yo harùàdvivàhaü yadi pa÷yati . nartana gãtamiùña¤ca vipattistasya ni÷citam . dantà yasya vipãóyante vicaranta¤ca pa÷yati . dhanahànirbhavettasya pãóà càpi ÷arãrajà . abhyaïgitastu tailena yo gaccheddakùiõàü di÷am . kharoùñramahiùàråóho mçtyustasya na saü÷ayaþ . svapne cårõaü javàpuùpama÷okaü karavãrakam . vipattistasya taila¤ca lavaõaü yadi pa÷yati . nagnàü kçùõàü chinnanàsàü ÷ådrasya vidhavàü tathà . kapardakaü tàlaphalaü dçùñvà ÷okamavàpnuyàt . svapne ruùñaü bràhmaõa¤ca bràhmaõãü kopasaüyutàm . vipatti÷ca bhavettasya lakùmãryàti gçhàddhruvam . vanapuùpaü raktavarõaü palà÷a¤ca supuùpitam . kàrpàsaü raktavastraü ca dçùñvà duþkhamavàpnuyàt . gàyantã¤ca hasantãü và kçùõàmbaradharàü striyam . dçùñvà kçùõà¤ca vidhavàü naro mçtyumavàpnuyàt . devatà yatra nçtyanti gàyanti ca hasanti ca . àsphoñayanti dhàvanti tasya de÷o vina÷yati . vàntaü måtraü purãùa¤ca raityaü ratnaü suvarõakam . pratyakùamatha và svapne jãvitaü da÷amàsikam . kçùõàmbaradharàü nàrãü kçùõamàlyànulepanàm . upagåhati yaþ svapne tasya mçtyurbhaviùyati . mçtavatsa¤ca supta¤ca mçgasya vànarasya và . yaþ pràpnotyasthimàlàü ca vipattistasya ni÷citam . abhyaïgitastu tailena haviùà madhunà'pi và . takreõaiva guóenàpi pãóà tasya vini÷citam . patitaü nakhake÷a¤ca nirvàõàïgàrameva ca . bhasmapårõàü citàü dçùñvà lamate mçtyumeva ca . masã¤ca ki¤cit kçùõaü và dçùñvà duþkhaü labheddhruvam . pàdukàphalakaü raktapuùpamàlyaü bhayànakam . màùaü masåraü mudgaü và dçùñvà sadyo vraõaü bhavet . karañaü sarañaü kàkaü bhallåkaü vànaraü param . påyagàtramalaü svapne kevalaü vyàdhikàraõam . bhagnabhàõóaü kùataü ÷ådraü yakçtkuùñhai÷ca rogiõam . raktàmbara¤ca jañilaü ÷åkaraü mahiùaü kharam . çkùàkàraü mahàghoraü mçtajãvaü bhayaïkaram . dçùñvà svapne yoniliïgaü vipattiü labhate dhruvam . kuve÷aråpaü mleccha¤ca yamadåtaü bhayaïkaram . pà÷ahastaü pà÷a÷astraü dçùñvà mçtyuü labhennaraþ . bràhmaõo bràhmaõã bàlà bàlako và sutaþ sutà . vidàyaü kurute kopàt dçùñvà duþkhamavàpnuyàt . kçùõapuùpa¤ca tanmàlyaü ÷asya÷astràstradhàriõam . mlecchà¤ca vikçtàkàràü dçùñvà mçtyuü labheddhruvam . nàñya¤ca nartanaü gãtaü gàyanaü raktavàmasam . mçdaïgavàdyamànandaü dçùñvà duþkhaü labhedghruvam . pràõatyaktaü mçtaü dçùñvà mçtyu¤ca labhate dhruvam . matsyàdidhàraõaü yo hi tadbhràturmaraõaü bhavet . chinnaü bhayaïkaraü vàpi vikçtaü muktake÷inam . kùiptaü nçtya¤ca kurvantaü dçùñvà mçtyuü labhennaraþ . mçto vàpi mçtà vàpi kçùõà mlecchà bhayànakà . upagåhati yaü svapne tasya mçtyu rbini÷citam . upagåhati yaü svapne ÷çïgiõo daüùñriõo'pi và . bàlakà mànavà÷caiva tasya ràjakulàdbhayam . chinnavçkùaü patanta¤ca ÷ilàvçùñiü tuùaü kùuram . raktàïgàraü bhasmavçùñiü dçùñvà duþkhamavàpnuyàt . grahaü patantaü ÷ailaü và dhåmaketuü bhayànakam . bhagnaü skandhaü tarorvàpi dçùñvà duþkhamavàpnuyàt . rathagehavçkùa÷ailagohastiturago'mbaràt . bhåmau patati yatsvapne vipattistasya ni÷citam . uccaiþ patanti garteùu bhasmàïgàracitàsu ca . kùàrakuõóeùu cårõeùu mçtyusteùàü na saü÷ayaþ . balàdgçhõàti iùña¤ca chatra¤ca yasya mastakàt . piturnà÷o bhavettasya gurorvàpi nçpasya và . surabhã yasya gehàcca yàti trastà savatsikà . prayàti pàlatastasya lakùmãrapi vasundharà . pà÷ena kçtvà baddha¤ca yaü gçhãtvà prayànti ca . yamadåtà÷ca ye mlecchàstasya mçtyurvini÷citam . gaõako bràhmaõo vàpi bràhmaõã và gurustathà . pariruùñaþ ÷apati yaü vipattistasya ni÷citam . virodhina÷ca kàkàstu kukkurà bhallukàstathà . patantyàgatya yadgàtre tasya mçtyurna saü÷ayaþ . mahiùà bhallukà uùñràþ ÷åkarà gardabhàstathà . ruùñà dhàvanti yaü svapne sa rogã ni÷citaü bhavet>% . asya ÷àntistatroktà yathà %<raktacandanakàùñhàni ghçtàktàni ca yo juhet . gàyatryà ca sahasreõa tena ÷àntirvidhãyate . sahasradhà japed yo hi bhaktyà màü madhusådanam . niùpàpo hi bhavet so'pi duþsvapnaþ susvapno bhavet . acyutaü ke÷avaü viùõuü hariü satyaü janàrdanam . haüsaü nàràyaõa¤caiva etannàmàùñakaü ÷ubham . ÷uciþ pårvamukhaþ pràj¤o da÷akçtva÷ca yo japet . niùpàpo hi bhavet so'pi duþsvapnaþ susvapno bhavet>% . svàpaüsamayalagne duþsvapnasåcakagrahayogabhedaþ nãø laø taø ukto yathà %<lagnàü÷ape'ke tanuge'tha và'smin duþsvapnamãkùeta yathà rkavimbam . raktàmbaraü vahnimathàpi candre ityevamàdi>% .
     %<prohyate bhakùyate vàpi pi÷àcàsuravàyasaiþ . bhåtaiþ pretaiþ ÷vabhirgçghrairgomàyukhara÷åkaraiþ . sarabhaiþ karabhaiþ kã÷aiþ ÷yenaira÷vatarairvçkaiþ . svapne sa jãvitaü tyaktvà varùànte yamamãkùate . ganghapuùpàü÷akaiþ ÷oõaiþ svàntanuü bhåùitànnaraþ . yaþ pa÷yet svapnasamaye so'ùñau màsànanityaho>% kà÷ãkhaø adhikaü kàlacihna÷abde 1997 pçø dç÷yam

#<dukåla># naø du--ålac kuk ca duùñaü kålati kåla--àvaraõe ka và pçùoø . 1 kùaumàmbare 2 ÷lakùõavastre 3 såkùmavastre ca mediø . %<gopavadhåñãdukålacauràya>% bhàùàø %<atha savalka dukålakuthàdibhiþ>% bhaññiþ . %<vadhadakålaü kalahaüsalakùaõam>% kumàø .

#<dugåla># naø dukåla + pçùoø . dukålàrthe paññavastre hemacaø .

#<dugdha># naø duha--kta . 1 payasi kùãre strãjàtistananiùyandidravadravye . karmaõi kta . 2 kçtadohàyàü dhenvàdau strã 3 prapårite triø medinãø . bhàve kta . 4 dohane naø kùãravarga÷abde 2377 pçø asya vivçtiþ . tatrànuktaü bhàvapraø uktaü kiü cidatràbhidhãyate %<ràtrau candraguõàdhikyàdvyayàmàkaraõàttathà . pràbhàtikaü tadà pràyaþ pràdoùàdguru ÷ãtalam . divàkarakaràghàtàt vyàyàmànalasevanàt . pràbhàtikàttu pràdoùaü laghu vàtakaphàpaham>% . atha dugdhasevane samayàdivi÷eùe guõamàha . %<vçùyaü vçühaõamagnidãpanakaraü pårvàhõakàle payo madhyàhne tu valàvahaü kaphaharaü pittàpahaü dãpanam . bàle vçddhikaraü kùaye kùayakaraü vçddheùu retovaham ràtrau pathyamanekadoùa÷amanaü kùãraü sadà sevyate . vadanti peyaü ni÷i kevalaü payo bhojyaü na teneha sahaudanàdikam . bhavatyajãrõe ni÷i pãta÷arkarà kùãràlpapànasya na ÷eùamutsçjet . vidàhonyannapànàni divà bhuïkte hi yannaraþ . tadvidàhapra÷àntyarthaü ràtnau kùãraü sadà pibet . dãptànale kç÷e puüsi vàtavçddhe payaþpriye . mataü hitatamaü pathyaü sadyaþ ÷ukrakaraü yataþ>% . atha mathitasya dugdhasya guõàþ %<kùãraü gavyamathàjaü koùõaü daõóàhataü pibet . laghu vçùyaü jvaraharaü vàtapittakaphàpaham>% . atha gojadugdhaguõàþ %<godugdhaprabhavaü kiü và chàgãdugdhasamudbhavam . tadbhavecca tridoùaghnaü rocanaü valava rdhanam . vahnivçddhikaraü vçùyaü sadyastçptikaraü laghu . atãsàre'gnimàndye ca jvare jãrõe pra÷asyate>% . agha ninditadugdham %<vivarõaü virasaü càmlaü durgandhaü ÷rathitaü payaþ . varjayedamlalavaõayuktaü buddhyàdihçdyataþ>% . ajàdidugdhaguõàdibhedàdikaü tattacchabde uktam . %<ke'pyàvikaü pathyatamaü ÷çtoùõaü kùãraü tvajànàü ÷çta÷ãta màhuþ . dohànta÷ãtaü mahiùãpayasyaü gavyantu dhàroùõamidaü pra÷astam . vçùyaü vçühaõamagnivardhanakaraü pårvàhõapãtaü payo madhyàhne baladàyakaü ratikaraü kçcchrasya vicchedanam . bàlye vahnikaraü tato balakaraü vãryapradaü bàrdhake ràtrau kùãramanekadoùa÷amanaü sevyaü tataþ sarvadà . kùãraü muhårtatritayoùitaü yadataptametadvikçtiü prayàti . ùaõõàntu doùaü kurute tadårdhvaü viùopamaü syàduùito da÷ànàm . jãrõajvare kaphe kùãõe kùãraü syàdamçtopamam . tadeva taruõe pãtaü viùavaddhanti mànuùam>% . kùãrakvàthaguõaþ . %<caturthabhàgaü salilaü nidhàya yatnàd yadàvartitamuttamaü tat . sarvàmayavnaü balapuùñikàri vãryapradaü kùãramati pra÷astam . gavyaü pårvàhõakàle syàdaparàhõe tu màhiùam . kùãraü sa÷arkaraü pathyaü yadvà sàtmya¤ca sarvadà . kùãraü na bhu¤jãta kadàpyataptaü tapta¤ca naitallavaõena sàrdham . piùñànnasandhànakamàùamudgako÷àtakãkandaphalàdikai÷ca>% . tathà
     %<matsyamàüsaguóamudgamålakaiþ kuùñhamàvahati sevitaü payaþ . ÷àkajàmbavarasai÷ca sevitaü màrayatyavudhamà÷u sarpavat . snigdhaü ÷ãtaü guru kùãraü sarvakàlaü na sevayet . dãptàgniü kurute mandaü mandàgniü naùñameva ca . nityantãvràgninà sevyaü supakvaü màhiùaü payaþ . puùyanti dhàtavaþ sarva balapåùñivivardhanam . kùãraü gavàjakàdermadhuraü kùãraü navaprasåtànàm . råkùa¤ca pittadàhaü karãti raktàmayaü kurute . madhuraü tridoùa÷amanaü kùãraü madhyaprasåtànàm . lavaõaü madhuraü kùãraü vidàhajananaü ciraprasåtànàm . guõahãnaü niþsàraü kùãraü prathamaprasåtànàm . madhyama vayasàü muktamidaü durbalantu vçddhànàm . tàsàü màsatrayàdårdhvaü gurviõãnà¤ca yat payaþ . taddàhi lavaõaü kùãraü madhuraü pitta÷oùakçt . dugdhàmraü ÷ãtalaü svàdu dçùyaü varõakaraü guru . vàtapittàpahaü rucyaü vçühaõaü balavardhanam>% ràjaniø .

#<dugdhatàlãya># naø dugdhasya tàlàya pratiùñhàya hitaü cha . 1 dugdhàmre 2 kùãraphene ca mediø .

#<dugdhapàcana># naø dugdhaü pàcyate'nena pàci--karaõe lyuñ . dugdhapàkapàtre hàràø .

#<dugdhapàùàõa># puø dugdhaü niryàsaþ pàùàõa iva yasya . (÷iragãlà) khyàte vçkùabhede ràjaniø . svàrthe ka . atraivàrthe .

#<dugdhapuùpã># strã dugdhamiva ÷ubhraü puùpaü ma¤jarã yasyàþ gauràø ïãù . (ducapeyà) khyàte 1 vçkùabhede 2 sevakàlau ÷abda÷caø .

#<dugdhaphena># puø dugdhasya phenã yatra . ÷arkaràsahite kùãrahiõóãre ràjaniø . gauràø ïãù . dugdhaphenã 3 kùupabhede strã . svàrthe ka tatràrthe pu0

#<dugdhabandha># puø dugdhàrthaü bandhaþ . dugdhadohanàrthaü gorbandhe %<pãtadugdhà tu dhenuùyà saüsthità dugdhabandhakaiþ>% hemacaø .

#<dugdhavãjà># strã dugdhamiva vãjaü ÷asyavãjaü yatra . yàvanàlàdyataõóulacipiñe ràjaniø .

#<dugdhasamudra># puø 6 taø . dugdhodake kùãrasamudre trikàø . dugdhasindhu prabhçtayo'pyatra . %<labaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷ca tasmàdamçtamamçtara÷miü ÷rã÷ca yasmàt babhåva>% siø ÷i0

#<dugdhàïka># puø dugdhamiva ÷ubhrà'ïkaþ cihnabhedã'sya . upalabhede ÷abdàrthakaø .

#<dugdhà÷man># puø dugdhaü niryàsaþ a÷mà iva . dugdhapàùàõavçkùe ràjaniø .

#<dugdhàmra># naø dugdhapakvamàmram . dugdhatàlãye ràjaniø .

#<dugdhikà># strã dugdhaü kùãramiva niryàso'styasyàþ ñhan . (dudhi (kùãrà) iti khyàte vçkùabhede . %<dugdhikoùõà guråråkùà vàtalà putradàyinã . svàdukùãrà kañustiktà sçùñamåtramalà pañuþ . sàdvã viùñambhinã vçùyà kaphakuùña kçmipraõut>% bhàvapraø . 2 gandhikà iti prasiddhàyàmuttamaphalinyàm yugmaphalàyàm ratnamàø .

#<dugdhinikà># strã dugdhamastyasya ini dugdhini niryàsekàyati kai--ka aluksaø . raktàpàmàrge ràjaniø .

#<dugdhã># strã dugdhamiva niryàso'styasyàþ ar÷a àdyac gauràø ïãù . 1 dugdhikàyàm (dudhi) 1 kùãràvãlatàyàü mediø . 2 dugdhapàùàõe ràjaniø .

#<dugha># triø dàgdhi--duha--ka hasya ghaþ . dohanakartari %<kàmadughà gauþ>% siø kauø . asya kasmiü÷cidupapade eva sàdhutvaü nànyathà . %<kàmadughàïghripasya>% bhàgaø 3 . 21 . 15

#<ducchaka># puø du--santàpe sampraø bhàve kvip tasyai upatàpàya tannivçttaye ÷aknoti ÷aka--ac . murànàmagandhadravye vihàràdyavakà÷ake ca mediø .

#<ducchan># puø duùñaþ÷và pràø saø pçùoø . duùñakukkure %<àrerbàdhasya ducchunàm>% yaju019 . 38 %<duùñà÷ca te ÷vàna÷ca teùàm>% vedadãø .

#<ducchåna># triø duùña ucchånaþ pràø saø . pçùoø . duùñe ucchåne tataþ bhç÷àø kyaï . ducchunàyate bàdhate ityarthaþ . %<kimasmàn ducchunàyase>% ç07 . 55 . 3 %<ducchånàyase bàdhame>% bhàø .

#<duói># strã duli + lasya óaþ . dulyàm ràyamukuñaþ .

@<[Page 3624a]>@
#<duõóuka># triø duõóubha iva kàyati kai--ka pçùoø bhalopaþ . duùñacitte ÷abdàrthakalpataruþ .

#<duõóubha># puüstrãø duõóubha + pçùoø . (óhoóà) sarpabhede amaraþ . %<÷aramãnàü mahàraudràü pràsa÷aktyçùñi duõóubhàm . majjàmàüsa mahàpaïkàü kabandhàvarjitoóupàm>% bhàø droø 156 aø .

#<duõóubhi># puø dundubhi + pçùoø . dundubhi÷abdàrthe %<duõóubhermåùikàõàü ca kãñànàü kalpa eva ca>% iti såtrasthàne pratij¤àya su÷rutena kalpasthàne dundubhisvanãyàdhyàya uktaþ atastayorekàrthatà .

#<duta># triø du upatàpe kta . pãóite %<mçdutayà dutayà>% màghaþ . dugatau ityasya tu %<dugvãrdha÷ca>% pàø natve dãrgha÷ca dåna ityeva siø kauø .

#<dutthotthadavãya># puø nãlaø tàjakokte varùaprave÷e yogabhede %<vãryonitau kàryavilagnanàthau svarkùàdikenànyataroyunakti . anyau yadà dvau balinau tadànyasahàyato vãrya mu÷anti santaþ>% tallakùaõam .

#<duda># puø parvatabhede . %<÷çïgavàn mandaro nãlo niùadho dururdudastathà>% bhàø anuø 165 aø . dardurastathà ityeva pàñhaþ sàdhuþ

#<duduha># puø anuvaü÷ye nçpabhede . %<anostu putrodharmo'bhådghçtastasyàtmajo'bhavat . ghçtàttu duduho jaj¤e pracetàstasya càtmajaþ>% harivaüø 32 a0

#<dudruma># puø duùño drumaþ pràø saø . haritpatre palàõóo amaraþ .

#<dudha># hiüsane prerarõa ca bhvàø paraø sakaø señ . dodhati adodhãt dudodha dudhitam %<ne÷attamo dudhitaü rocata>% çø 4 . 1 . 17 %<dudhiþ preraõa karmà>% bhàø .

#<dudhi># triø dudhirhiüsàkarmeti bhàùyokteþ dudha--hiüsàyàü ki . 1 hiüsake %<syåma gçbhe dudhaye'rka! te>% çø 6 . 36 . 2 %<dudhaye hiüsakàya>% bhàø upacàràt 2 durdhare ca %<dudheryuktasya dravataþ sahànasà>% çø 10 . 102 . 6 dudherdurdharasya bhà0

#<dudhra># triø dudha--bàø rak duùñaü và dhàrayati dhç--målaø ka pçùoø . 1 hiüsake 2 prerake 3 durdhare 4 durdharùe 5 duùñànàü vyavasthàpake ca . %<dudhra àbhåùu ràmayanni dàmani>% ç01 . 56 . 3 %<dudhraþ duùñànàü dhartà vyavasthàpayità và>% bhàø %<dudhrakçto maruto bhràjaduùñayaþ>% ç01 . 64 . 11 %<dudhrakçt dudhraü duùñaü nànyairdurdhaùaü và àtmanà>% bhàø %<vidathe dudhravàcaþ>% çø 7 . 21 . 2 %<dudhravàcaþ durdharavàcaþ>% bhàø .

#<dundabha># puø dunda ityavyaktaü bhaõati bhaõa--óa . dundubhivàdye ÷abdaraø .

#<dundu># puø 1 vasudeve trikàø 2 dundubhivàdye ÷abdaratnàø .

@<[Page 3624b]>@
#<dundubha># puø dundu ityavyaktaü ÷abdaü bhaõati bhaõa--óa . dundubhi vàdye ÷abdaraø . dunduma iti pàñhàntaram .

#<dundubhi># puø dundu ityavyakta÷abdenobhati pårayati ubha--påraõe ki ÷akaø . vçhaóóhakkàyàm amaraþ . %<dundubhe! tvaü sapatnànàü thoùàd hçdayakampanaþ>% dundubhipåjàmantraþ %<vijaya dundubhitàmayurarõavàþ>% raghuþ %<dundubhi÷ca tadà devaistàóito devakiïkaraiþ>% bhàø anuø 26 ÷loø . 1 varuõe 2 daityabhede mediø 3 ràkùasabhede puø ÷abdaraø 4 viùe hemacaø 5 pà÷ake strã amaraþ svarõa÷çïgàdimaye catuþpàr÷vo vinduyukte dyåtoprakaraõe (pà÷añã) khyàte 6 padàrthe strã 7 gandharvãbhede strã và ïãù . %<teùàü samakùaü gandharvã dundurbhãü nàma nàmataþ . ÷a÷àsa varadodevo gaccha kàryàrthasiddhaye . pitàmahavacaþ ÷rutvà gandharvã dundubhã tataþ . mantharà mànuùe loke kubjànàmàbhavattadà>% bhàø vaø 375 aø dundubhirnàmàsurabheda÷ca màyàvinàmàsurapità tatkathà ràmàø kiø 9 sarge %<màyàvã nàma tejasvã pårvajo dundubheþ sutaþ . tena tasya mahadvairaü bàlinaþ strãkçtaü purà>% %<yadà tu dundubhiü nàma dànavaü mahiùàkçtim . pratikàlayate bàlã malayaü pratiparbatam . tadà vive÷a mahiùo malayasya guhàü prati . vive÷a bàlã tatràpi malayaü tajjighàüsayà>% ràmàø kiø 46 aø 4 ÷loø . dundubhiü nàmeti atra dundubhi÷abdena tatputro màyàvinàmà dànava ucyate tadvçttàntasyaivàgre vakùyamàõa tvàt %<màyàvã nàma tejasvã dundabheþ pårvajaþ sutaþ>% iti proktestasya tat putratvaü piturmahiùàkàratvàt tatputrasya tadàkàratvamiti ca vodhyam taññãkà

#<dundubhika># puø kãñabhede kãña÷abde dç÷yam .

#<dundubhinirhràda># puø dundubhe riva nirdràdo'sya . dànavabhede skandapuø .

#<dundubhiùeõa># puø dundubhiþ senàyàü yasya suùàmàø ùatvam . nçpabhede .

#<dundubhisvana># puø 6 taø . 1 dundubhi÷abde dundubhervàdyabhedasya svanã yatra viùacikitsàyàm . su÷rutokte viùacikitsàbhede %<athàto dundubhisvanãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ dhavà÷vakarõatini÷apalà÷apicumardapàñalipàribhadrakàmroóumbarakarahàñakàrjunakakubhasarjakapãtana÷leùmàtakàïkoñhàmalakapragrahakuñaja÷amãkapitthà÷mantakàrkaciravilvamahàvçkùàruùkaràràlu madhukamadhu÷igru÷àkagojãvàmårvàtilvakekùurakagopaghaõóàrimedànàü bhasmànyàhçtya gavàü måtreõa kùàrakalpena parisràvya vipaceddadyàccàtra pippalãmålataõóulãyakavaràïgacocakama¤jiùñhàkara¤jikàhastipippalãmaricotpalasàriyàvióaïgagçhadhåmànantàsomasaralàvàhlãkaguhàko÷àmra÷vetasarùapavaruõalavaõaplakùaniculakavardhamànava¤julaputra÷reõãsaptaparõadandakailabàlukanàgadantyativiùàbhayàbhadradàrukuùñhaharidràvacàcårõàni lohànà¤ca samabhàgàni tataþ kùàravadàgatapàkamavatàrya lohakumbhe nidadhyàt . anena dundubhiü limpet patàkàtoraõàni ca . ÷ravaõàddar÷anàt spar÷àt viùàt sampratimucyate . eùa kùàràgado nàma ÷arkaràsva÷marãùuca . ar÷aþsu vàtagulmeùu kàsa÷ålodareùu ca . ajãrõe grahaõãdoùe bhaktadveùe ca dàruõe . eùa sarvaviùàrtànàü sarvathaivopayujyate . tathà takùakamukhyànàmayaü darpàïgu÷o'gadaþ>% .

#<dundubhya># puø dundubhau dànavabhede viùe vàdyabhede và bhavaþ prasçto và yat . 1 rudrabhede %<namo dundubhyàya vanyàya ca>% yajuø 16 . 35 dundubhaye tadvàdanàya sàdhuyat . 2 dundubhivàdana sàdhane mantrabhede %<aindràþ kùatriyasya cakradundubhyàþ>% kàtyàø ÷rauø . 14 . 3 . 13 %<kùatriyasya cakràrohaõe dundubhervàdanamantrà aindrà bhavanti>% karkaþ .

#<dundumàra># puø dhundhumàra + pçùoø . dhundhumàrade÷e ÷abdàthakalpaø .

#<duphànikuttha># naø nãø tàø ukte varùaprave÷e yogabhede tallakùaõaü tatroktaü yathà %<mandaþ ÷ubhoccàdipadasthita÷cet padona÷ãghreõa kçtettha÷àlaþ . tatràpi kàryaü bhavatãti vàcyaü vakràdinirvãryapadena cet syàt>% .

#<dumbaka># puø (dumbà) iti khyàte meùabhede ÷abdàrthaciø .

#<dur(s)># avyaø du--ruk suk và . 1 duùñe 2 nindàyàü 3 niùedhe 4 duþkhe ca puruùottamaþ 5 ãùadarthe 6 kçcchràrthe 7 kç÷e 8 asampattau 9 saïkañe ca gaõaraø durjãvanaþ durbalaþ durdinam %<suduroradhikaraõe>% pàø duùkçtam . kriyàyoge'syopasargatà upasarga÷abde 1335 pçø dç÷yam .

#<dur># strã dé--kvip . dvàre %<durodyåtànyakùaram>% çø 1 . 188 . 5 %<yà duraþ yaj¤agçhadvàraþ>% bhàø duro mànuùã deva à ca ç05 . 45 . 1 %<mànuùãrmanuùya sambandhinãrduraþ dvàraþ>% bhà0

#<dura># triø du--bàø kura . dàtari %<duro a÷vasya dura indra gorasi duro yavasya vasuna ilaspatiþ>% çø 1 . 53 . 2 %<duro dàtàsi>% bhà0

#<durakùa># puø duùño'kùaþ pràø saø . 1 kapañapà÷ake 2 duùñanetre ca %<aruryai puruùasyàkùi pra÷ànmameti ha smàha yàj¤abalkyo durakùa iva hàsa påyohaibàsya dåùãkà te evaitadanaruùkaroti yadakùyàvanakti>% ÷ataø vràø 3 . 1 . 3 . 10 %<durakùameva a¤janena nà÷ayati>% bhàø 6 baø . duùñamakùi yasya ùac samà . 3 tadyukte triø %<a÷vaþ ÷ukla uduùñamukha ivàthoha durakùobhàvu kastamu>% ÷ataø bràø 7 . 3 . 2 . 14 duùño'kùo yatra . 4 duùñadyåte

#<duratikrama># triø duþkhenàtikramyate'sau dur + ati + krama--karmaõi khal . 1 duþkhenàtikramaõãye 2 durlaïghye %<sarvantu tapasàsàdhyaü tapohi duratikramam>% manuþ . 3 viùõau puø %<samà vçtto nivçttàtmà durjayo duratikramaþ>% viùõuø saüø bhayahetutvàdasyàj¤à såryàdayonàtikràmantãti duratikramaþ %<bhayàdindra÷ca bàyu÷ca mçtyurdhàvati pa¤camaþ>% iti mantravarõàt bhàø tasyàj¤àyà durlaïghyatvàt tasya tathàtvam .

#<duratyaya># triø duþkhenàtãyate dur + ati--i--khal . 1 duratikramaõãye 2 dustare ca . %<svargamàrgaparigho duratyayaþ>% raghuþ .

#<duratyetu># triø dura + ati + i--karmaõi--tun . duratikramaõãye %<tà bhåri pà÷àvançtasya setå duratyetå ripave martyàya>% çø 7 . 65 . 3 %<duratyetå duratikramaõãyau>% bhà0

#<duradçùña># naø duùñamadçùñam pràø saø . durbhàgye pàpe .

#<duradmanã># strã ada--bhàve manin và ïãp duùñà admaniþ (nã) pràø saø . durbhojane . %<pàhi duradmanyà aviùaü naþ pitum>% yajuø 2 . 20 . %<adanamadmanã duùñà admanã duradmanã durbhojanam tataþ màü pàhi caturthã pa¤camyarthe>% vedadãø .

#<duradhiga># triø duþkhenàdhigamyate'sau dura + adhi + gama--bàø karmaõi óa . 1 duùpràpe 2 durj¤eye ca . %<divyànnarairduradhigànnçpa . vikriyàbhiþ>% bhàgaø 3 . 23 . 8 .

#<duradhigama># triø duþkhenàdhigamyate dur + adhi + gama--karmaõi khal . 1 duùupràpe 2 durj¤eye ca . %<dravyade÷akàlamantrartvigdakùiõàvidhànayogopapattyà duradhigamo'pi bhagavàn>% bhàgaø 5 . 23 . 3 %<iha duradhigamaiþ ki¤cidevàgamaiþ>% kiràø .

#<duradhãta># naø duùñamadhãtam pràø saø . varõànàü yathàsthànànuccàraõena yathàsvarànuccàraõena ca adhyayane %<duùñaþ ÷abdaþ svarato varõato và mithyà prayukto na tamarthamàha . sa vàgvajro yajamànaü hinasti yathendra÷atruþ svarato'paràdhàditi>% duùñàü÷chandànmà prayukùmahãtyadhyeyaü vyàkaraõam mahàbhàùyokteþ %<yadadhãtamavij¤àtaü nigadenaiva ÷abdyate . so'nagnàviva ÷uùkaidho na tajjvalati karhicit>% ÷rute÷càdhyayanasya duùñatvaü bodhyam .

#<duradhyaya># triø duþkhenàghãyate kçcchràrthe dura + adhi + i--khal . adhyetuma÷akye

@<[Page 3626a]>@
#<duradhva># puø duùño'dhvà pràø saø ac samàø . duùñavartmani amaraþ .

#<duranta># triø duùñonto'vasànaü yasya pràø baø . 1 mçgayàdyåtapànàdiùu vyasaneùu ÷abdàrthaciø . tàni hi prathamaü sukhayitvà ante duþkhàkurvanti . %<vyasanàni durantàni prayatnena vivarjayet>% manuþ . durj¤eyo'ntaþ paricchedo yasya . 2 durj¤eye 3 gabhãre 4 duratikramaõãye ca %<nçtyati yuvatijanena samaü sakhi! virahijanasya durante>% gãtagoø . kap . durantaka asaïkhyamaryàde 5 ÷ive puø %<durvij¤eyo mahàdevo duràdhàro durantakaþ>% bhàø anuø 41 aø .

#<duranvaya># triø duþkhenànvãyate'sau dura + anu--i--karmaõi khal . duþkhenànugamanãye %<duranvayaü duùpradharùa duràpaü duramikramam . sarvaü vai tapasàbhyeti>% bhàø anuø 122 a0

#<durabhigraha># puø duþkhenàbhimukhyena gçhyate'sau dur + abhi + khal . 1 apàbhàrge 2 duþkhena gràhye triø . 3 duràlabhàyàü 4 kapikacchrà¤ca strã ràjaniø .

#<duravagraha># triø duþkhenàvagçhyate nigçhyate'sau dur + ava + graha--karmaõi khal . kçcchreõànigràhye %<vaü÷àgato ripuryastu vicalet duravagrahaþ>% kàmandakã0

#<duravasyà># strã duùñà avasthà pràø saø . dàridryàdau duùñàvasthàyàm .

#<durasya># duùña + kyac %<durasyurdraviõasyurdhiùaõyati>% pàø vede niø . daùñãbhavane paraø akaø señ . durasyati adurasyãt . %<abhi pçtanyantaü tiùñhàbhi yono durasyati>% athaø 1 . 29 . 2 loke tu duùñãyati ityeva .

#<duràka># puø dur + aka + saüj¤àyàü kartari gha¤ . mlecchade÷abhede uõàdikoø .

#<duràcara># triø duþkhena àcaryate dur + à + cara--karmaõi khal . 1 kçcchreõàcaraõãye %<so'yaü caturõàmeteùàmà÷ramàõàü duràcaraþ>% bhàø ÷àø 656 ÷loø . àrùatvàt kartari ùaùñhã . duùñamàcarati ac . 2 duùñàcàrayukte triø %<samãraõaþ ÷rotragato'nyathàcaraþ . samantataþ ÷ålamatãva karõayoþ . karoti doùai÷ca yathà ÷ramàvçtaþ sa karõa÷ålo kathito durà caraþ>% su÷ru0

#<duràcàra># puø duùña àcàraþ pràø saø . duùñe àcàre %<pràpte kaliyugeghore naràþ puõyavivarjitàþ . duràcàraratàþ sarve satyavàrtàparàïmukhàþ>% adhyàtmaràmàø . dhàrùñyàbhàvovrãóà vadanànamanàdikçt duràcàràt sàø daø . duùña àcàro yasya pràø baø . 3 duùñàcàrayukte triø %<tçõahàni duràcàrà ghoraråpà÷ayakriyàþ>% bhaññiþ %<duràcàro hi puruùe loke bhavati ninditaþ>% manuþ .

@<[Page 3626b]>@
#<duràóhyaïkara># triø duþkhena àóhyaü kriyate %<kartçkarmaõo÷ca bhåkç¤oþ>% pàø karvçkarmaõorãùadàdiùu ca upapadeùubhukç¤oþ khal syàt yathàsaïkhyaü neùyate kartçkarmaõã dhàtoravyavadhànena prayoktavye ãùadàyastu(ãùa duþ su) tataþ pràk . %<karvçkarmaõo÷cvyarthayoriti vàcyam>% vàrtiø siø kauø karmaõi upapade khal mum . duþkhena anàóhye àóhye karaõãye

#<duràóhyambhava># naø duþkhena anàóhyenàóhyena bhåyate dur + cvyarthe àóhye kartari upapade bhàve khal mum . duþkhena anàóhyasyàóhyabhavane .

#<duràtman># triø duùña àtmà antaþkaraõaü yasya . duùñàntaþkaraõe %<yastu dharmeõa kàryàõi mohàt kuryànnaràdhipaþ . aciràttaü duràtmànaü va÷e kurvanti ÷atravaþ>% . %<yastu dãùavatãü kanyàmanàkhyàyopapàdayet . tasya tat vitathaü kuryàt kanyàdàturduràtmanaþ>% manuþ .

#<duràdhana># puø dhçtaràùñraputrabhede . %<aparàjitaþ paõóitako vi÷àlàkùo duràghanaþ>% bhàø àø 67 aø dhçtaràùñrasutoktau

#<duràdhara># puø dhçtaràùñraputrabhede . aparàjitaþ kuõóa÷àyã vi÷àlàkùo duràdharaþ bhàø àø 117 aø tatputroktau .

#<duràdharùa># puø duùñàn ràkùasàn àdharùati dur + à + dhçùa ac . 1 ÷vetasarùape tatkùepaõe hi vetàlàdãnàmapasarpaõaü smçtau dar÷itam . duþkhena ãùadapi dharùayituma÷akyam dur + à + dhçùa--karmaõi khal . 2 dharùayituma÷akye triø . %<jagannàtho duràdharùo gaïgàü bhàgãrathãü prati>% bhàø anuø 58 aø %<sa prabhàvàt duràdharùo mahàbalaparàkramaþ>% bhàø vaø 202 aø . 3 kuñumbinãvçkùe strã ràjaniø .

#<duràdhàra># puø duþkhenàdhàryate dur + à--dhàri--karmaõi khal . duþkhena 1 àdhàraõãye 2 cintanãye triø 3 mahàdeve puø . duranta÷abde dç÷yam .

#<durànama># triø duþkhenànamyate dur + à + nama--õic--karmaõi khal . duþkhena ànamanãye . %<sa vicintya ca dhanurdurànamam>% raghuþ .

#<duràpa># triø duþkhenàpyate dur + àpa--khal . 1 duùpràpye . %<ikùvàkåõàü duràpe'rthe tvadadhãnà hi siddhayaþ>% raghuþ %<astraü haràdàptavatà duràpam>% raghuþ sambandhavivakùayà kartari ùaùñhã . bhàve khal . 2 duùpràptau naø .

#<duràrihà># puø duùñamiyarti dur + ç--õini duràrã durgàmã asuraþ taü hanti han--kip . viùõau %<duràvàso duràrihà>% viùõusaüø bhàùye uktaiva vyutpattiruktà .

@<[Page 3627a]>@
#<duràruha># puø duþkhenàruhyate'sau dur + à--gha¤arthe karmaõi ka . 1 vilve 2 nàrikelavçkùe ca . 3 kharjåryàü strã ràjaniø . 4 duràrohaõàye triø %<supuùpitaþ syàdaphalaþ phalavàn syàdduràruhaþ>% bhàø àø 140 a0

#<duràroha># puüstrãø duþkhenàruhyate dur + à + ruha--khal . 1 sarañe striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ÷rãvallyàü strã ràjaniø 3 ÷àlmalivçkùe strã trikàø . 4 duràrohaõãye triø . %<duràroha padaü ràj¤àü sarvalokanamaskçtam>% kàmandaø bhàve khal . 5 duþkhenàrohaõe puø .

#<duràlabhà(mbha)># strã duþkhenàlabhyate spç÷yate asau dur + à + labha--khal àgamavidheranityàtvàt và mum . (àlaku÷ã) 1 latàyàm ràjaniø . %<duràlabhà kañustiktà kùàroùõà madhuràmlikà . vàtagulmapramehàõàü nà÷inã parikãrtità>% ràjaniø . %<yavàsasya guõaistutyà budhairuktà duràlabhà>% bhàvapraø 2 duþspar÷anãyamàtre triø . %<cårõaü ÷yàmà trivçnnãlã kañvã mustà duràlabhà>% su÷ruø %<tãkùõavãryàstu bhåtànàü duràlambhàþ sakaõñakàþ>% bhàø anuø 98 aø .

#<duràlàpa># puø duùña àlàpaþ pràø saø . gàlivacane ÷abdàrthakalpataruþ .

#<duràvya># naø ava--gatyàdau bhàve õyat duùñamàvyaü matiþ pràø saø . duùñamatau %<suvitatasya manàmahe'tisetuü duràvyam>% çø 9 . 41 . 2 %<duràvyaü duùñamatim>% bhàø .

#<durà÷aya># puø pràø saø . 1 duùñe à÷aye %<sphuñanirbhinnadurà÷ayo'dhamaþ>% màghaþ . duùña à÷ayo yasya pràdiø baø . 2 duùñà÷ayayukte triø %<upeyivàn målama÷eùamålaü durà÷ayaþ kàmadughàïghripasya>% bhàgaø 3 . 21 . 15

#<durà÷à># strã pràø saø . duspåràyàmà÷àyàmu .

#<duràsada># triø duþkhenàsadyate'sau dur + à + sada--karmaõi khal . 1 duùpràpye 2 dugamye %<trilocanaikàü÷atayà duràsadaþ>% %<sa babhåva duràsadaþ paraiþ>% raghuþ . %<mçgyayànamapi yadduràsadam>% màghaþ . %<pàpàñavyà duràsadàyà davataþ>% nalodayaþ .

#<durita># naø duùñamitaü gamanaü narakàdisthànapràptirasmàt . 1 pàpe 2 tadvati triø amaraþ . %<duritairapi kartumàtmasàt prayatante nçpasånavo hi yat>% raghuþ %<mahànadãpravàhamiva sarvaduritatàpaharam>% kàdaø %<kàmãvàrdràparàdhaþ sa dahatu duritaü ÷àmbhavovaþ ÷aràgniþ>% amaru÷a0

#<duritadamanã># strã duritaü damyate'nayà dama--karaõe lyuñ ïãp . 1 ÷amãvçkùe ràjaniø 2 pàpadamanasàdhanamàtre triø striyàü ïãp .

#<duritàri># 6 taø . 1 duritanà÷ake . 2 jainànàü ÷àsanadevatàbhede ca . %<cakre÷varyajità bàlà duritàri÷ca kàlikà . mahàkàlã ÷yàmà ÷àntà bhrukuñi÷ca sutàrakà . àkà÷à mànavã caõóà vidità càïku÷ã tathà . kandarpanirvàõabalà dhàriõã dharaõapriyà . naradantà'tha gàndhàryambikà padmàvatã tathà . siddhàrthikà ceti jainyaþ kramàcchàsanadevatàþ>% hemacaø .

#<duriùña># naø duùñamiùñaü yaj¤aþ . amicàràrthe yaj¤e . %<devadvija pitçdveùñà ratnadåùayità ca yaþ . sa yàti kçmibhakùe vai kçmã÷e ca duriùñakçditi>% viùõupa0

#<duriùñi># strã duùñà iùñiþ pràø saø . a÷àstrãye yàge %<pàhi duriùñyai>% yaju02 . 20 . pa¤camyarthe caturthã .

#<durã÷a># puø duùña ã÷aþ pràø saø . nindite prabhau

#<durãùaõà># strã duùñà ãùaõà pràø saø . ÷àpe ÷abdàrthakalpataruþ .

#<duru># puø parvatabhede . %<÷çïgavàn mandaro nãlo niùadhodururdudastathà>% bhàø anuø 165 aø . dardurastathetyeva pàñhaþ sàdhuþ .

#<durukta># naø duùñamuktaü pràø saø . duùñavacane %<duruktabhàùàbhihitaiþ pràpnuvanti suduùkçtam>% bhàø anuø 502 ÷loø .

#<duruccheda># triø duþkhena ucchidyane'sau du + ud + chida--karmaõi khal . 1 durvàre bhàve khal . 2 duþkhena vàraõe puø .

#<duruttara># triø duþkhenottãryate'sau dur + ud + tç--karmaõi khal . 1 dustare %<duruttare païka ivànghakàre>% bhaññiþ . bhàve khal . 2 duþkhena 3 raõe puø . duùñamuttaram pràø saø . 4 duùñe uttaravàkye naø .

#<durudàhara># triø duþkhenodàhriyate dur + à--hç--karmaõi khal . duþkhena vacanãye %<anujjhatàrthasambandhaþ prabandho durudàharaþ>% màghaþ . pràø saø . 2 duùñe udàharaõe pu0

#<durudhurà># strã janmakàle candràt dvitãyadvàda÷asthite ravi bhinnagraharåpe càndrayogabhede tatsvaråpabhedaphalàdikaü vçhajjàø bhaññotpalavyàkhyànayordar÷itaü yathà %<hitvàrkaü sunaphà'naphàdurudhuràþ svàntyobhayasthairgrahaiþ ÷ãtàü÷oþ kathito'nyathà tu bahubhiþ kemadrumo'nyaistvasau . kendre ÷ãtakare'tha và grahayute kemadrumo neùyate . kecit kendranavàü÷akeùu ca vadantyuktiþ prasiddhà na sà . triü÷atsaråpàþ sunaphà'naphàkhyàþ ùaùñitrayaü daurudhure prabhedàþ . icchàvikalpaiþ krama÷obhinãya nãte nivçttiþ punaranyanãtiþ>% vçhajjà0
     atha sunaphànaphàdurudhuràkemadrumàkhyaü yogacatuùñayaü ÷àrdålavikrãóitenàha hitvàrkamiti . arkamàdityaü hitvà tyaktvà yadà'nyaþ ka÷cidgraho bhaumàdikaþ ÷ãtàü÷o ÷candràt svàntyobhayastho bhavati dvitãyastho, dvàda÷astho, và dvitãyadvàda÷asthau và dvau bhavatastadà sunaphà'naphàduru dhuràkhyaü yogatrayaü bhavati etaduktaü bhavati arkaü hitvà yadà'nyograhaþ ka÷ciccandràt dvitãyasthàne bhavati tadà sunaphànàmayogo bhavati athàrkaü varjayitvà candràt dvàda÷ago bhavati ka÷cittadà anaphànàmayogo bhavati eva chandràt dvitãyadvàda÷agau grahau bhavatastadà durudhurànàma yogo bhavati yogatraye'pyàdityo yadi dvitãye dvàda÷e vàsthàne bhavati tadà yogabhaïgakçdbhavati . kintu yogakartéõàü madhye na gaõyate . ete yogàþ bahubhiràcàryaiþ kathitàþ anyathà tu bahubhiþ kemadrumaþ uktaþ . athàsya yogatrayasyàbhàve bahubhiràryaiþ kemadrumàkhyoyogo'bhihitaþ etaduktaü bhavati candànna dvitãye na dvàda÷e ka÷cidgraho bhavati tadàü kemadrumàkhyoyogo bhavati anyaistvasàviti anyeùàü gargàdãnàmevaü mataü kendre janmalagnakendre ÷ãtakare candre và bhaumàdigrahayute bhaumàdigrahavirahitayorapi candràddvitãyadvàda÷asthànayoþ kemadrumo na bhavati kendre grahayute ityatra kai÷ciccandrakendrameva kevalaü vyàkhyàtam taccàyuktam candrakendre grahayute candramaso'pi yogo'ntarbhavati ÷ãtakare grahayuta ityetadapàrthakaü syàt atra ca bhagavàn gàrgiþ %<vyayàrthakendraga÷candràdvinà bhànuü na cedgrahaþ . ka÷cit syàt và vinà candralagnàt kendragato'tha và . yogaþ kemadrumonàma tadà syàdayatra garhitàþ . bhavanti nindiütàcàrà dàridryàpattisaüyutàþ>% tathà ca sàràbalyàm %<sunaphànaphà durudhuràþ krameõa yogà bhavanti ravirahitaiþ . vittàntyobhayasaüsthaiþ kairavavanabàndhavàdvihagaiþ>% etena %<yadà yogàþ kendre grahavarjitaþ ÷a÷àïka÷ca . kemadrumo'tikaùñaþ ÷a÷ini ca sarvagrahàdçùñe>% . anye àcàryà necchanti varàhamihirastu punaricchatyeva asminnarthe tasyaiva tadvàkyam anyathà kemadruma iti evamuktvà paramataguktam anyairasau iti %<kendre ÷ãtakare'thavà grahayute kemadrumo nevyate>% svalpajà take'pi . tena sunaphànaphàdurudhurà'bhàve kemadrumauktaþ tathà ca %<ravivarjaü dvàda÷agairanaphà candradvitãyagaiþ sunaphà . ubhayasthitairdurudhurà kemadrumasaüj¤ako'to'nyaþ>% . satyasyàpi sunaphànaphàdurudhuràbhàve kemadramaþ tathà ca %<sunaphà tvanaphàyogodaurudhura÷candrasaüsthitakùetràt . pràk pçùñhato grahendrairubhayagataisteùu ravivarjam . kemadrumo'tra yogo'nyathà bhavedyatra garhitaü janma>% kecit kendranavàü÷akeùviti kecidàcàryàþ kendreùu kecicca navàü÷akeùvetadyogatrayaü vadanti yathà candràddvitãyadvàda÷obhayasthaiþ grahaiþ sunaphàdyà yogàvyàkhyàtàþ tathà kai÷cicchrutakãrtijãva÷armaprabhçtibhiþ kendrava÷àsravàü÷akava÷àcca vyàkhyàtàþ etaduktaü bhavati tàràgrahai÷candràccaturthasthànasthaiþ sunaphà da÷amasthànasthairanaphà caturthada÷amasthitaiþ durudhurà atonyathà kemadrumaþ tathà ca ÷rutakãrtiþ %<candràccaturthaiþ sunaphà da÷amasthitaiþ kãrtito'naphà vihagaiþ . ubhayasthitairdurudhurà kemadrumasaüj¤ito'nyathà yogaþ>% kecinnavàü÷akeùu vadanti yatra tatra rà÷au yadrà÷isambandhinavàü÷ake candramà bhavati tasmàdrà÷eþ yo dvitãyo rà÷iþ tatra yadi tàràgrahobhavati tadà sugaphà atha candranavàü÷akarà÷erdvàda÷e tàràgraho bhavati tadà'naphà atha candranavàü÷akarà÷eþ dvitãye dvàda÷e ca yadà grahau bhavatastadà durudhurà ato'nyathà kemadrumaþ . tathà ca candranavàü÷akarà÷itodvidvàda÷arà÷ã yadi graharahitau bhavataþ tadà kemadrumaþ tathà ca jãva÷armà %<yadrà÷isaüj¤e ÷ãtàü÷urnavàü÷e janmanisthitaþ . taddvitãyasthitairyogaþ sunaphàkhyaþ prakãrtitaþ . dvàda÷airanaphà j¤eyà grahairdvidvàda÷asthitaiþ . prokto durudhurà yogo'nyathà kemadrumaþ smçtaþ>% . uktiþ prasiddhà na sà yeùàmevaüvidhaü mataü teùàmuktiþ loke na prasiddhà tanmataü vçddhajyotiùikaiþ nàïgãkçtamityarthaþ . atha sunaphànaphà durudhuràkhyaprakàraj¤ànamindravajrayàha triü÷atsaråpà iti saråpàþ saikàþ triü÷adekatriü÷at sunaphàkhyàyogàþ tàvanta evànaphàkhyàþ ùaùñitrayama÷ãtyadhikaü ÷ataü durudhuràprabhedànàma eùàü pårvavadvikalpagaõitam . icchàvikalpairityàdi . etacchloke loùñukaprastàraþ pårvameva nàbhasayogàdhyàye vyàkhyàtaþ icchàvikalpaiþ krama÷aþ paripàñyà'nyatra loùñu kamabhinãya nãte nivçttiþ kàryà punaþ bhåyo'nyanãtirityanyatra sthànàntare càlanam . atha sunaphàdayo bhaumabudhagurusitàsitaiþ pa¤cabhirniùpàdyante tasmàdicchàvikalpà pa¤ca teùàü nyàsaþ atra pràgvat pårveõa pårveõa gaõiteø yuktasthànaü vinàntyaü pravadanti saükhyàmiti kçtvà jàtam 5 4 3 2 1 athavà pràgyat saiva saükhyà jàtà . eva1 2 3 4 5 mekavikalpàþ pa¤ca, dvivikalpà da÷a, trivikalpà da÷a, caturvikalpàþ pa¤ca pa¤cavikalpàþ ekaþ, evamekatriü÷at 5 . 10 . 10 . 5 . 1 tadyathà dvitãye candràdbhaumaþ 1 budhaþ 2 vçhaspatiþ 3 ÷ukraþ 4 sauraþ 5 evamekavikalpàþ pa¤ca . atha dvivikalpàþ bhaumabudhau 1 bhaumajãvau 2 bhauma÷ukrau 3 bhaumasaurau 4 budhajãvau 5 budha÷ukrau 6 budhasaurau 7 jãva÷ukrau 8 jãvasaurau 9 ÷ukrasaurau 10 evaü dvivikalpàþ da÷a . atha trivikalpàþ bhaubudhajãvàþ 1 bhaumabudha÷ukràþ 2 bhaumabudhasauràþ 3 bhaumajãva÷ukràþ 4 bhaumajãvasauràþ 5 bhauma÷ukrasauràþ 6 budhajãva÷ukràþ 7 budhajãvasauràþ 8 budha÷ukrasauràþ 9 jãva÷ukrasauràþ 10 evaü trivikalpà da÷a 10 . atha caturvikalpàþ bhaumavudhajãva÷ukràþ 1 bhaumabudhajãvasauràþ 2 bhaumajãva÷ukrasauràþ 3 bhausabudha÷ukrasauràþ 4 budhajãva÷ukrasauràþ 5 evaü caturvikalpàþ pa¤ca 5 . atha pa¤cavikalpaþ bhaumabudhajãva÷ukrasauràþ 1 evaü pa¤cavikalpa eka 1 evamekatriü÷at 31 . sunaphàyogàþ utpàdità anenaiva prakàreõa . dvàda÷asthaiþ anaphàbhedàþ ekatriü÷at . atha durudhuràvikalpàþ eùàü loùñukaprastàràbhàvàt svabuddhyà icchàvikalpaiþ krama÷obhinãyeti nyàyena vyutpattiþ . eko dvitãye, dvitãyo (anyaþ) dvàda÷e, ekà dvàda÷e dvitãyo (anyaþ) dvitãye, yathà bhaumabudhau 1 budhabhaumau 2 . bhaumajãvau 3 jãvabhaumau 4 bhauma÷ukrau 5 ÷ukrabhaumau 6 bhaumasaurau 7 saurabhaumau 8 budhajãvau 9 jãvabudhau 10 budha÷ukrau 11 ÷ukrabudhau 12 budhasaurau 13 saurabudhau 14 jãva÷ukrau 15 ÷ukrajãvau 16 jãvasaurau 17 saurajãvau 18 ÷ukrasaurau 19 saura÷ukrau 20 . athaiko dvitãye dvàda÷e dvau, dvitãye dva dvàda÷e caikaþ tadyathà bhausaþ budhajãvau 1 budhajãvau bhaumaþ 2 . bhaumaþ ÷ukrabudhau 3 budha÷ukrau, bhaumaþ 4 . bhaumaþ, budhasaurau 5, budhasaurau, bhaumaþ 6 . bhaumaþ jãva÷ukrau 7 jãva÷ukrau, bhaumaþ 8 . bhaumaþ jãvasaurau 9 jãvasaurau, bhaumaþ 10 . bhaumaþ ÷ukrasaurau 11 ÷ukrasaurau, bhaumaþ 12 . budhaþ bhaumajãvau 13 bhaumajãvau, budhaþ 14 . budhaþ bhauma ÷ukrau 15 bhauma÷ukrau, budha 16 . budhaþ bhaumasaurau 17 bhaumasaurau, budhaþ 18 . budhaþ jãva÷ukrau 19 jãva÷ukrau, budhaþ 20 budhaþ, jãvasaurau 21 jãvasaurau, budhaþ 22 . budhaþ ÷ukrasaurau 23 ÷ukrasaurau budhaþ 24 . jãvaþ bhaumabudhau 25 bhaumabudhau jãvaþ 26 . jãvaþ, bhauma÷ukrau 27 bhauma÷ukrau, jãvaþ 28 . jãvaþ bhaumasaurà 29 bhaumasaurau jãvaþ 30 . jãvaþ budha÷ukrau 31 budha÷ukrau jãvaþ 33 . jãvaþ budhasaurau 33 budhasaurau, jãvaþ 34 . jãvaþ ÷ukvasaurau 35 ÷ukrasaurau, jãvaþ 36 . ÷ukraþ bhaumabudhau 37 bhaumabudhau, ÷ukraþ 38 . ÷ukraþ bhaumajãvau 39 bhaumajãvau, ÷ukraþ 40 . ÷ukraþ bhaumasaurau 41 bhaumasaurau, ÷ukraþ 42 . ÷ukraþ budhajãvau 43 budhajãvau, ÷ukraþ 44 . ÷ukraþ budhasaurau 45 budhasaurau, ÷ukraþ 46 . ÷ukraþ jãvasaurau 47 jãvasaurau ÷ukraþ 48 . sauraþ bhaumabudhau 49 bhaumabudhau sauraþ 50 . sauraþ bhaumajãvau 51 bhaumajãvau, sauraþ 52 . sauraþ bhauma÷ukrau 53 bhauma÷ukrau sauraþ 54 . sauraþ budhajãvau 55 budhajãvau, sauraþ 56 . sauraþ budha÷ukrau 57 budha÷ukrau, sauraþ 58 . sauraþ jãva÷ukrau 59 jãva÷ukrau sauraþ 60 . evamekatra jàtà 80 . athaiko dvitãye, dvàda÷e trayaþ, trayo dvitãye, dvàda÷e caikaþ tadyathà bhaumaþ budhajãva÷ukràþ 1 budhajãva÷ukràþ bhaumaþ 2 . bhaumaþ budhajãvasauràþ 3 budhajãvasauràþ, bhaumaþ 4 . bhaumaþ budha ÷ukrasauràþ 5 budha÷ukrasauràþ, bhaumaþ 6 . bhaumaþ jãva÷ukrasauràþ 7 jãva÷ukrasauràþ, bhaumaþ 8 . budhaþ bhaumajãva÷ukràþ 9 bhaumajãva÷ukràþ, budhaþ 10 . budhaþ bhaumajãvasauràþ 11 bhauma jãvasàràþ budhaþ 12 . budhaþ bhauma÷ukrasauràþ 13 bhauma÷ukra sauràþ, budhaþ 14 . budhaþ jãva÷ukrasauràþ 15 jãva÷ukrasauràþ budhaþ 16 . jãvaþ bhaumabudha÷ukràþ 17 bhaumabudha÷ukràþ, jãvaþ 18 . jãvaþ bhaumabudhasauràþ 19 bhaumabudhasauràþ, jãvaþ 20 . ekatra 100 . jãvaþ bhauma÷ukrasauràþ 1 bhauma÷ukrasauràþ, jãvaþ 2 . jãvaþ budha÷ukrasauràþ 3 budha÷ukrasauràþ, jãvaþ 4 . ÷ukraþ bhaumabudhajãvàþ 5 bhaumabudhajãvàþ, ÷ukraþ 6 . ÷ukraþ bhaumabudhasauràþ 7 bhaumabudhasauràþ, ÷ukraþ 8 . ÷ukraþ bhauma jãvasauràþ 9 bhaumajãvasauràþ, ÷ukraþ 10 . ÷ukraþ budhajãva sauràþ 11 budhajãvasauràþ, ÷ukraþ 12 . sauraþ bhaumabudhajãvàþ 13 bhaumabudhajãvàþ, sauraþ 14 . sauraþ bhaumabudha÷ukràþ 15 bhaumabudha÷ukràþ, sauraþ 16 . sauraþ bhaumajãva÷ukràþ 17 bhaumajãva÷ukràþ, sauraþ 18 . sauraþ budhajãva÷ukràþ 19 budhajãva÷ukràþ, sauraþ 20 . evamekatra 130 . atha dvitãye eko dvàda÷e catvàraþ, catvàro dvitãye dvàda÷e caikaþ tadyathà bhaumaþ budhajãva÷ukrasauràþ 1 budhajãva÷ukrasauràþ bhaumaþ 2 . budhaþ, bhaumajãva÷ukrasauràþ 3 bhaumajãva÷ukrasauràþ, budhaþ 4 . jãvaþ bhaumabudha÷ukrasauràþ 5 bhaumabudha÷ukrasauràþ, jãvaþ 6 . ÷ukraþ bhausabudhajãvasauràþ 7 saumabudhajãvasauràþ, ÷ukraþ 8 . sauraþ bhaumavudhajãva÷ukràþ 9 bhaumabudhajãva÷ukràþ sauraþ 10 . evamekatra 130 . atha dvau dvàda÷e, dvàveva dvitãye tadyathà bhauø bu0, jãø ÷uø 1 jãø ÷u0, bhau0, buø 2 . bhauø bu0, jãø sauø 3 jãø sau0, bhauø buø 4 . bhauø bu0, ÷uø sauø 5 ÷uø sau0, bhauø buø 6 . bhauø jã0, ÷uø buø 7 ÷uø bu0, bhauø jãø 8 . bhauø jã0, buø sauø 9 buø bhauø jãø sauø 10 . bhauø jã0, ÷uø sauø 11 ÷uø sau0, bhauø jãø 12 . bhauø ÷u0, buø jãø 13 buø jã0, bhauø ÷uø 14 . bhauø ÷u0, buø sauø 15 buø sauø bhauø ÷uø 16 . bhauø ÷u0, jãø sauø 17 jãø sau0, bhauø ÷uø 18 . buø jã0, bhauø sauø 19 bhauø sauø buø jãø 20 . ekamekatra 150 . bhauø sau0, buø ÷uø 1 buø ÷u0, bhauø sauø 2 . bhauø sau0, jãø ÷uø 3 jãø ÷u0, bhauø sauø 4 . buø jã0, ÷uø sauø 5 ÷uø sau0, buø jãø 6 . buø ÷u0, jãø sauø 7 jãø sau0, buø ÷uø 8 . jãø ÷u0, buø sauø 9 buø sauø jãø ÷uø 10 . evamekatra 160 . dvau dvitãye trayo dvàda÷e, dvàda÷e dvau trayo dvitãye tadyathà bhauø bu0, jãø ÷uø sauø 1 jãø ÷uø sau0, bhauø buø 2 . bhauø jã0, buø ÷uø sauø 3 buø ÷u0sau0, bhauø jãø 4 . bhauø ÷u0, buø jãø sauø 5 buø jãø sau0, bhauø ÷uø 6 . bhauø sau0, buø jãø ÷uø 7 . buø jãø ÷u0, bhauø sauø 8 . buø jã0, bhauø ÷uø sauø 9 . bhauø ÷uø sau0, buø jãø 10 . evamekatra 170 . buø ÷u0, bhauø jãø sauø 1 bhauø jãø sau0, buø ÷uø 2 . buø sau0, bhauø jãø ÷uø 3 bhauø jãø ÷u0, buø sauø 4 . jãø ÷u0, bhauø buø sauø 5 . bhauø buø sau0, jãø ÷u06 . jãø sau0, bhauø buø ÷uø 7 bhauø buø ÷u0, jãø sau08 . ÷uø sau0, bhauø buø jã09 . bhauø buø jã0, ÷uø sauø 10 . evamekatra 180 . evaü durudhuràyogabhedàþ ÷atama÷ãtyadhikaü pradar÷itam bhaññoø . %<sampannabhogasukhabhugdhanavàhanàóhyastyàgànvito durudhurà prabhavaþ subhçtyaþ . kemadrume malinduþkhitanãcaniþsvàþ preùyàþ khalà÷ca nçpaterapi vaü÷ajàtàþ>% vçhajjàø . asya puüstvamapi . %<pracuradhanasameto bhogasaukhyànvitaþ syàdgajahayarathamukhyairvàhanairanvita÷ca . bahuvitaraõa lajjàpràpitàkhaõóaladrurdurudhurajanito nà bhçyavargaiþ prapårõaþ>% jàtakapaddhatau puüstvokteþ . %<dadhateva yogamubhayagrahàntarasthitikàritaü durudhuràkhyamindunà>% màghaþ .

#<durupha># puø nãø tàø ukte yogabhede . %<tambãrakutthau durupha÷ca yogàþ syuþ ùoóagaiùàü kathayàmi lakùõa>% påtyuddi÷ya %<lagnàt ùaùñhe'ùñame'ntye ripurarigçhago vakrago nãca gàmã krårairyukto'stago và yadi sutha÷ilã kåranãcàribhasthaiþ . anãkùamàõastanumastabhàge sthitaþ ÷ubhoccàdipadai÷ca ÷ånyaþ . kråresaràphã na sa vãryayuktaþ kàryaü vidhàtuü na vibhuryato'sau . candraþ såryàddvàda÷e vç÷cikàdye ùaõóe neùñã'ntye tulàyàü vi÷eùàt . rà÷ã÷enàdçùñamårtirna sarvairdçùño j¤eyaþ ÷ånyamàrgaþ padonaþ . kùãõo bhànte no ÷ubho janmakàle pucchàyàü và candra evaü vicintyaþ . ÷ukle bhaumaþ kçùõapakùe'rkasånuþ kùuddçùñyunduü vãkùate no ÷ubho'sau . ÷ukle divà nçgçhago'rkasutaþ ÷a÷àïkaü kçùõe kujo ni÷i samarkùagataþ prapa÷yet . doùàlpatàü vitanute'parathà bahutvam pra÷ne'tha và janupi buddhimatohanãyam>% .

#<duråha># triø duþkhena åhyate dur + åha--karmaõi khal . durvitarkye . %<jànãte jayadeva eva ÷araõaþ ÷làghye duråhadrute>% gãtagoø .

#<durervà># triø dur + i--bàø va . duþkhena gamye %<pràdevãrmàyàþ sahate durevàþ>% ç05 . 2 . 9 . %<durevàþ duþkhagamanàþ>% bhàø .

#<duroka># triø duùña okaþ samavàyo'tra pràø baø . duþseve %<durokamagniràyave ÷u÷oca>% çø 7 . 4 . 3 %<durokaü duþsevam>% bhà0

#<duroõa># puø gçhe nighaõñuþ . %<ni duroõe amçto martyàtàü ràjà sasàda vidathàni sàdhan>% çø 3 . 1 . 18 . 2 yaj¤agçhe ca . %<kàvyayo ràjà neùu kratvà dakùasya duroõe>% yajuø 33 . 72 %<duroõe yaj¤agçhe>% vedadãø %<asi divasyàyurduroõayuþ>% çø 8 . 60 . 19 %<duroõayuryajamànagçhasya mi÷rayità>% bhàø yu--mi÷raõe bàø ku . %<haüsaþ ÷uciùadvasurantarikùasaddhãtà vediùad tithirduroõasat>% kañhopaø .

#<durodara># puø duùñam à samalàdudaramasya . 1 dyåtakàre 2 paõe mediø . 3 akùe 4 dyåte naø amaraþ . %<durodaracchadmajitàü samãhate nayena jetuü jagatãü suyodhanaþ>% kiràø . %<na mçgayà'miratirna durodaram>% raghuþ .

#<durga># puünaø duþkhena gamyate'sau dur + gama--bàø óa . (gaóa) (kellà) prasiddhe ràj¤àmà÷raõãye 1 koññe . tatsvaråpabhedàdikaü matsyapuràõe 216 aø uktaü yathà evaüvidhaü yathàlàbhaü ràjà viùayamàvaset . tatra durgaü nçpaþ kuryàt paõõàmekatamaü budhaþ . ghatvadurgaü mahãdurgaü naradurgaü tathaiva ca . vàrkùaü caivàmbudurgaü ca giridurgaü ca pàrthiva! . sarveùàmeva durgàõàü giridurgaü pra÷asyate . durgaü ca parikhopetaü vapràññàlakasaüyutam . ÷ataghnãyantramukhyai÷ca ÷ata÷aca samàvçtam . gopuraü sakapàña¤ca tatra syàt sumanoharam . sapatàkaïgajàråóho yena ràjà vi÷et puram . catasra÷ca tathà tatra kàryàstvàyatavãthayaþ . ekasmiüstatra vãthyagre devave÷ma bhaveddçóham . vãthyagre ca dvitãye ca ràjave÷ma vidhãyate . dharmàdhikaraõaü kàryaü vãthyagre ca tçtãyake . caturthe, tvatha vãthyagre gopura¤ca vidhãyate . àyata¤caturasraü và vçttaü và kàrayet puram . muktihãnaü trikoõa¤ca yavamadhyaü tathaiva ca . àyata¤caturasraü và vçttaü và kàrayet puram . ardhacandraü pra÷aüsanti nadãtãreùu tadvasan . anyattatra na kartavyaü prayatnena vijànatà . ràj¤à ko÷agçhaü kàryaü dakùiõe ràjave÷manaþ . tasyàpi dakùiõe bhàge gajasthànaü vidhãyate . gajànàü pràïmukhã ÷àlà kartavyà vàpyudaïmukhã . àgneye ca vathà bhàge àyudhàgàramiùyate . mahànasa¤ca dharmaj¤a! karma÷àlàstathàparàþ . gçhaü purodhasaþ kàryaü vàmatã ràjave÷manaþ . mantrivedavidà¤caiva cikitsàkartureva ca . tatraiva ca tathà bhàge koùàgàraü vidhãyate . gavàü sthànaü tathaivàtra turagàõàü tathaiva ca . uttaràbhimukhã ÷reõã turagàõàü vidhãyate . dakùiõàbhimukhã vàtha pari÷iùñàstu garhitàþ . turagàste tathà dhàryàþ pradãpaiþ sàrvaràtrikaiþ . kukkuñàn vànaràü÷caiva markañàü÷ca vi÷eùataþ . dhàrayeda÷va÷àlàsu savatsàü dhenumeva ca . ajà÷ca dhàryà yatnena turagàõàü hitaiùiõà . gogajà÷vàdi÷àlàsu tatpurãùasya nirgamaþ . astaü gate na kartavyo devadeve divàkare . tatra tatra yathàsthànaü ràjà vij¤àya sàrataþ . dadyàdàvasathasthànaü sarveùàmanupårva÷aþ . yodhànàü ÷ilpinà¤caiva sarveùàmavi÷eùataþ . dadyàdàvasathàn durge kàlamantravidàü ÷ubhàn . govaidyàna÷vavaidyàü÷ca gajavaidyàüstathaiva ca . àhareta bhç÷aü ràjà durge hi prabalà rujaþ . ku÷ãlavànàü vipràõàü durge sthànaü vidhãyate . na bahånàmato durge vinà kàryaü tathà bhavet . durge ca tatra kartavyà nànàpraharaõànvitàþ . sahasraghàtino ràjaüstaistu rakùà vidhãyate . durge dvàràõi guptàni kàryàõyapi ca bhåbhujà . sa¤caya÷càtra sarveùàmàyudhànàü pra÷asyate . dhanuùàü kùepaõãyànàntomaràõàü ca pàrthiva! . ÷aràõàmatha khaógànàü kavacànàü tathaiva ca . laguóànàü guóànà¤ca huóànàü parighaiþ saha . a÷manà¤ca prabhåtànàü mudgaràõàü tathaiva ca . tri÷ålànàü paññi÷ànàü kuñhàràõà¤ca pàrthiva .! pràsànà¤ca sa÷ålànàü ÷aktãnà¤ca narottama! . para÷vadhànàü cakràõàü varmaõà¤carmabhiþ saha . kuddàlakùuravetràõàü pãñhakànàntathaiva ca . tuùàõà¤caiva dàtràõàmaïgàràõà¤ca sa¤cayaþ . sarveùàü ÷ilpibhàõóànàü sa¤caya÷càtra ceùyate . vàditràõà¤ca sarveùàmauùadhãnàntathaiva ca . yavasànàü prabhåtànàmindhanasya ca sa¤cayaþ . guóasya sarvatailànàü gorasànàntathaiva ca . vasànàmatha majjànàü snàyånàmasthibhiþ saha . gocarmapañahànà¤ca dhànyànàü sarvatastathà . tathaivàbhrapañànà¤ca yavagodhåmayorapi . ratnànàü sarvavastràõàü lohànàmapya÷eùataþ . kalàyamudgamàùàõà¤caõakànàü tilaiþ saha . tathà ca sarva÷asyànàü pàü÷ugãmayayorapi . ÷aõasarjarasaü bhårjaü jatulàkùà ca ñaïkaõam . ràjà sa¤cinuyàddurge yaccànyadapi ki¤cana . kumbhà÷cà÷ãviùaiþ kàryà vyàlasiühàdayastathà . mçgà÷ca pakùiõa÷caiva rakùyàste ca parasparam . sthànàni ca viruddhànàü suguptàni pçthak pçthak . kartavyàni mahàbhàga! yatnena pçthivãkùità . uktàni càpyanuktàni ràjadravyàõya÷eùataþ . suguptàni pure kuryàjjanànàü hitakàmyayà . jãvakarùabhakàkolamàmalakyàñaråùakàn . ÷àlaparõã pç÷niparõã mudgaparõã tathaiva ca . màùaparõã madau dvau ca sàrive dve balàtrayam . vàrà ÷vasantã vçùyà ca vçhatã kaõñakàrikà . ÷çïgã ÷çïgàñakã droõã varùàbhårdarbhareõukà . madhuparõã vidàrye dve mahàkùãrà mahàtapàþ . dhanvanaþ sahadevàhvà kañukairaõóakaü viùaþ . parõã ÷atàhvà mçdvãkà phalgukharjårayaùñikàþ . ÷ukràti÷ukrakà÷maryaü chatràticchatravãraõàþ . ikùurikùuvikàrà÷ca phàõitàdyà÷ca sattama! . siühã ca sahadevã ca vi÷vedevà÷varodhakam . madhukaü puùpahaüsàkhyà ÷atapuùpà madhålikà . ÷atàvarãmadhåke ca pippalaü tàlameva ca . àtmaguptà kañphalàkhyà dàrvikà ràja÷ãrùakã . ràjasarùapa ghànyàkamçùyaproktà tathotkañà . kàla÷àkaü padmavãjaü govallã madhuvallikà . ÷ãtapàkã kuveràkùã kàkajihvoórapuùpikà . parvatatrapusau cobhau gu¤jàtakapunarnave . kaseru kàrukà÷mãrã balyà ÷àlåkakesaram . tuùadhànyàni sarvàõi ÷amãdhànyàni caiva hi . kùãraü kùaudraü tathà takraü tailaü majjà vasà ghçtam . nãpa÷càriùñakàkùoóavàtàmasomabàõakam . evamàdãni cànyàni vij¤eyo madhurogaõaþ . ràjà sa¤cinuyàtsarvaü pure nirava÷eùataþ . dàóimàmràtakau caiva tintióãkàmlavetasam . bhavyakarkandhulakucakaramardakaråùakam . vãjapårakakaõóåre màlatãràjambandhukam . kilakadvayaparõàni dvayoràmnàtayorapi . pàràvataü nàgarakaü pràcãnolakameva ca . kapitthàmalakaü cukraü phalaü danta÷añhasya ca . jàmbavaü navanãta¤ca sauvãrakaruùodake . suràsava¤ca madyàni maõóatakradadhãni ca . ÷uktàni caiva sarvàõi j¤eyamàmlagaõaü dvija! . evamàdãni cànyàni ràjà sa¤cinuyàt pure . saindhavodbhidapàñheyapàkyasàmudralãmakam . kupyasauvarcalavióaü vàlakeyaü yavàhvakam . aurvaü kùàraü kàlabhasma vij¤eyo lavaõogaõaþ . evamàdãni cànyàni ràjà sa¤cinuyàt pure . pippalã pippalãmålacavyacitrakanàgaram . kuverakaü marãcakaü ÷igrubhallàtasarùapàþ . kuùñhàjamodàkiõihã hiïgumålakadhànyakam . kàravãku¤cikà yàjyà sumukhà phàkamàcikà . phaõijjhako'tha la÷unaü bhåstçõaü surasantathà . kàyasthà ca vayasthà ca haritàlaü manaþ÷ilà . amçtà ca rudantã ca rohiùaü kuïkumaü tathà . jayà eraõóakàõóãraü sallakã ha¤jikà tathà . sarvapittàni måtràõi pràyo haritakàni ca . phalàni caiva hi tathà såkùmailà hiïgupatrikà . evamàdãni cànyàni gaõaþ kañukasaüj¤itaþ . ràjà sa¤cinuyàddurge prayatnena nçpottama! mustaü candanahrãverakçtamàlakadàravaþ . daridrànalado÷ãranaktamàlakadambakam . dårvà pañolakañukà dãrghatvak patnakaü vacà . kiràtatiktabhåtumbã viùà càtiviùà tathà . tàlã÷apatratagarasaptaparõavikaïkatàþ . kàkodumbarikà divyà tathà caiva surodbhavà . ùaógranthà rohiõã màüsã parpaña÷càtha dantikà . rasà¤janaü bhçïgaràjaü pataïgã paripelavam . duþspar÷àguruõã kàmà ÷yàmàkaü gandhanàkulã . råpaparõã vyàghranakhaü ma¤jiùñhà caturaïgulà . rambhà caivàïkuràsphotà tàlàsphotà hareõukà . vetràgra vetasastumbã viùàõã lodhrapuùpiõã . màlatãkarakçùõàkhyà vç÷cikà jãvità tathà . parõikà ca guóåcã ca sa gaõastiktasaüj¤akaþ . evamàdãni cànyàni ràjà sa¤cinuyàt pure . abhayàmalake cobhe tathaiva ca vibhãtakam . piyaïgudhàtakãpuùpaü mocàkhyà càrjunàsanàþ . anantà strã tuvarikà ÷yonà ca kañphalaü tathà . bhårjapatraü ÷inàpatraü pàñalàpatralomakam . samaïgà trivçtàmålakàrpàsagairikà¤janam . vidrumaü samadhåcchiùñaü kumbhikà kusudotpasam . nyagrodhodumbarà÷vatthakiü÷ukàþ ÷iü÷upà ÷amã . priyàmapãlukàsàri÷irãùàþ padmakaü tathà . bilvo'gnimanthaþ plakùa÷ca ÷yàmàka÷ca vako ghanam . ràjàdanaü karãra¤ca dhànyakaü priyakastathà . kakkolà÷okabadaràþ kadambakhadiradvayam . eùàü patràõi sàràõi målàni kusumàni ca . evamàdãni cànyàni kàùàyàkhyo mato rasaþ . prayatnena nçpa÷reùñho ràjà sa¤cinuyàt pure . kãñà÷ca màraõe yogyà vyaïgatàyàü tathaiva ca . vàtadhåmà÷ca màrgàõàü dåùaõàni tathaiva ca . dhàryàõi pàrthivairdurge tàni vakùyàmi pàrthiva! viùàõàü dhàraõaü kàryaü prayatnena mahãbhujà . vicitrà÷càïgadà dhàryà viùasya ÷amanàstathà . rakùobhåtapi÷àcaghnàþ pàpaghnàþ puùñivardhanàþ . kàlavadi÷ca puruùàþ pure dhàryàþ prayatnataþ . bhãtàn pramattàn kupitàüstathaiba ca vimànitàn . kubhçtyàn pàpa÷ãlàü÷ca na ràjà vàsayet pure . yantràyudhàññàlacayopapannaü samagradhànyauùadhisamprayuktam . baõigjanai÷ca vçtamàvaseta durgaü suguptaü nçpatiþ sadaiva . manuruvàca . rakùoghnàni viùaghnàni yàni ghàryàõi bhåbhujà . agadàni samàcakùya tàni dharmabhçtàü vara! matsya uvàca . vilvàñakã yavakùàraü pàñalà vàhlikoùaõàþ . ÷rãparõã ÷allakãyukto nikvàthaþ prokùaõaü param . saviùaü prokùitaü tena sadyo bhavati nirviùam . yavasaindhavapànãyavastra÷ayyàsanodakam . kavacàbharaõaü chatraü bàlavyajanave÷manàm . ÷eluþ pàñalàtiviùà ÷igrumårvà punarnavà . samaïgàvçùamåla¤ca kapitthavçùa÷oõitam . mahàdanta÷añhantadvat prokùaõaü viùanà÷anam . làkùàpriyaïguma¤jiùñhà samamelà hareõukà . yaùñyàhvà madhurà caiva babhrupittena kalpità . nikhanedgoviùàõasthaü saptaràtraü mahãtale . tataþ kçtvà maõiü hemnà baddhaü hastena dhàrayet . saüsçùñaü saviùaü tena sadyo bhavati nirviùam . manohvayà ÷amãpatraü tumbikà ÷vetasarùapàþ . kapitthakuùñhama¤jiùñhàþ pittena ÷lakùõakalpitàþ . ÷uno goþ kapilàyà÷ca saumyàkùipto'parogadaþ . viùajit paramaü kàryaü maõiratna¤ca pårvavat . måùikà jatukà càpi haste baddhà viùàpahà . hareõurmàüsã ma¤jiùñhà rajanã madhukà maghu . akùatvak surasaü làkùà ÷vaùittaü pårvavad muvi . vàditràõi patàkà÷ca piùñairetaiþ pralepitàþ . ÷rutvà dçùñvà samàghràya sadyo bhavati nirviùaþ . tryåùaõaü pa¤calavaõaü ma¤jiùñhà rajanãdvayam . såkùmailà trivçtàpatraü vióhaïgànãndravàruõã . madhukaü vetasaü kùaudraü viùàõe ca nidhàpayet . tasmàduùõàmbunà màtraü pràguktaü yojayettataþ . ÷uklaü sarjarasopetàþ sarùapà elàbàlukaiþ . suvegà taskarapuraiþ kusumairarjunasya tu . ghåpo vàsagçhe hanti viùaü sthàvarajaïgamam . na tatra kãñà na viùaü dardurà na sarãsçpàþ . na kçtyàkarmaõà¤càpi dhåpo'yaü yatra dahyate . kalpitai÷candanakùãrapalà÷adrumavalkalaiþ . mårvailàvàlusarasànàkulãtaõóulãyakaiþ . kvàthaþ sa viùakàryeùu kàkamàcãyuto hitaþ . rocanàpatranepàlãkuïkumaistilakàn vahan . viùairna bàdhyate syàcca naranàrãnçpapriyaþ . cårõairharidràma¤jiùñhàkiõihãkaõanimbajaiþ . digdhaü nirviùatàmeti gàtraü sarvaviùàrditam . ÷irãùasya phalaü patraü puùpaü tvaïmålameva ca . gomåtraghçùñaü hyagadaþ sarvakarmakaraþ smçtaþ . ekavãra! mahauùadhyaþ ÷çõu càtaþ paraü nçpa! bandhyà karkoñakã ràjan! viùõukràntà tathotkañà . ÷atamålã sitànandà balà mocà pañolikà . somàpiõóà ni÷à caiva tathà dagdharuhà ca yà . sthale kamalinã yà ca vi÷àlã ÷aïkhamålikà . ghaõóàlã hastimagadhà go'jàparõo karambhikà . raktà caiva mahàraktà tathà varhi÷ikhà ca yà . ko÷àtakã naktamàlaü priyàla¤ca sulocanã . vàruõã vasugandhà ca tathà vai gandhanàkulã . ã÷varã ÷ivagandhà ca ÷àmalà vaü÷anàlikà! jatukàlã mahà ÷vetà ÷vetà ca madhuyaùñikà . vajrakaþ pàribhadra÷ca tathà vai sindhuvàrakàþ . jãvànandà vasucchidrà natanàgarakaõñakà . nàla¤ca jàlã jàtã ca tathà ca vañapatrikà . kàrtasvaraü mahànãlà kundururhaüsapàdikà . maõóåkaparõã vàràhã dve tathà taõóulãyake . sarpàkùã lavalã bràhmã vi÷varåpà sukhàkarà . rujàpahà vçddhikarã tathà caiva vi÷alyadà . patrikà rohiõã caiva naktamàlà mahauùadhã . tathàmalakavandàkaü ÷yàmacitraphalà ca yà . kàkolã kùãrakàkolã pãluparõã tathaiva ca . ke÷inã vç÷cikàlã ca mahànàgà ÷atàvarã . garuóã ca tathà vegà jale kumudinã tathà . sthale cotpalinã yà ca mahàbhåmilatà ca yà . unmàdinã somaràjã sarvaratnàni pàrthiba! . vi÷eùànmarakatàni kãñapakùaü vi÷e ùataþ . jãvajàtà÷ca maõayaþ sarve dhàryàþ prayatnataþ . rakùoghnà÷ca viùaghnà÷ca kçtyàvetàlanà÷anàþ . vi÷eùànnara nàgà÷ca gokharoùñrasamudbhavàþ . sarpatittiragomàyubastramaõóakajà÷ca ye . siühavyàghrarkùamàrjàradvãpivànarasaübhavàþ . kapi¤jalà gajà vàjimahiùaiõabhavà÷ca ye . ityevametaiþ sakalairupetandravyai÷ca sarvaiþ svapuraü surakùitam . ràjà vasettatra gçhaü su÷ubhraü guõànvitaü lakùaõasaüprayuktam . manuruvàca %<ràjàrakùàrahasyàni yàni durge nidhàpayet . kàrayedvà mahãbhartà bråhi tattvàni tàni ca . matsyauvàca . ÷irãùodumbara÷amãvãjapåraü ghçtaplutam . kùudyogaþ kathito ràjan! màsàrdhaü tu puràtanaiþ . ka÷eruphalamålàni ikùumålaü tathà bisam . dårvàkùãraghçtairmaõóaþ siddho 'yaü màsikaþ paraþ . naraü ÷astrahataü pràpto na tasya maraõaü bhavet . kalmàùaveõunà tatra janayettu vibhàvasum . gçhe trirapasavyantu kriyate yatra pàrthiva! . nànyo'gnirjvalate tatra nàtra kàryà vicàraõà . kàrpàsàsthnà bhujaïgasya tena nirmocanaü bhavet . sarpanirvàsane dhåpaþ pra÷astaþ satataü gçhe . sàmudrasaindhavayavà vidyuddagdhà ca mçttikà . tayànuliptaü yadve÷ma nàgninà dahyate nçpa! . divà ca durge rakùyo'gni rvàti vàte vi÷eùataþ . viùàcca rakùmonçpatistatra yuktiü nibodha me . krãóànimittaü nçpatirdhàrayenmçgapakùiõaþ . annaü vai pràk parãkùeta vahnau cànyatareùu ca . bastraü puùpamalaïkàraü bhojanàcchàdanaü tathà . nàparãkùitapårvantu spç÷edapi mahàmatiþ . syàccàsau vaktrasantaptaþ sodvega¤ca nirãkùate . viùado'tha viùaü dattaü yacca tatra parãkùate . srastãttarãyo vimanàþ stambhakuddhyàdibhistathà . pracchàdayati càtmànaü lajjate tvarate tathà . bhuvaü vilikhati grãvàü tathà càlayate nçpa! . kaõóåyati ca mårdhànaü pariloóyànanantathà . kriyàsu tvaritã ràjan! viparãtàsvapi dhruvam . evamàdãni cihnàni viùadasya parãkùayet . samàptairvikùipedvahnau tadannaü tvarayànvitaiþ . indràyudhasavarõantu råkùaü skoñasamanvitam . ekàvartantu durgandhi bhç÷a¤cañacañàyate . taddhåmasevanàjjantoþ ÷iroroga÷ca jàyate . saviùe'nne vilãyante na ca pàrthiva! makùikàþ . nilãnà÷ca vipadyante saüspçùñe saviùe tathà . virajyati cakorasya dçùñiþ pàrthivasattama! . vikçti¤ca svaro yàti kokilasya tathà nçpa! . gatiþ skhalati haüsasya bhçïgaràja÷ca kåjati . kro¤co madamathàbhyeti kçkavàkurvirauti ca . vikro÷ati ÷uko ràjan! sàrikà vamate tataþ . càmãkaro'nyato yàti mçtyuü kàraõóava stathà . mehate vànaro ràjan! glàyate jãvajãvakaþ . hçùñaromà bhavedbabhruþ pçùata÷caiva roditi . harùamàyàti ca ÷ikhã viùasandar÷anànnçpa! anna¤ca saviùaü ràja÷cireõa ca vipadyate . tadà bhavati niþ÷ràvyaü pakùaparyuùitopamam . vyàpannarasagandha¤ca candrikàbhistathàyutam . vya¤janànàntu ÷uùkatvaü dravàõàü budvudodbhavaþ . sasaindhavànàü dravyàõàü jàyate phenamàlità . sasyaràji÷ca tàmrà syàt nãlà ca payasastathà . kokilàbhà ca madyasya toyasya ca nçpottama! dhànyàmlasya tathà kçùõà kapilà kodravasya ca . madhu÷yàmà ca takrasya nãlà pãtà tathaiva ca . ghçtasyodakasaïkà÷à kapotàbhà ca sattanuþ . harità màkùikasyàpi tailasya ca tathà'ruõà . phalànàmapyapakvànàü pàkaþ kùipraü prajàyate . prakopa÷caiva pakvànàü màlyànàü mlànatà tathà . mçdutà kañhinànàü syàt mçdånà¤ca viparyayaþ . såkùmàõàü råpadalanaü tathà caivàtiraktatà . ÷yàmamaõóalatà caiva vastràõàü vai tathaiva ca . lohànà¤ca maõãnà¤ca malapaïkopadigghatà . anulepanagandhànàü màlyànà¤ca nçpottama! . vigandhatà ca vij¤eyà tathà ràjan! jalasya tu . dantakàùñhatvacaþ ÷yàmàstanusatvàstathaiva ca . evamàdãni cihnàni vij¤eyàni nçpottama! . tasmàdràjà sadà tiùñhet maõimantrauùadhãgaõaiþ . uktaiþ saürakùitoü ràjà pramàdaparivarjakaþ . prajàtarormålamihàvanã÷astadrakùaõàdràùñramupaiti vçddhim . tasmàt prayatnena nçpasya rakùà sarveõa kàryà ravivaü÷acandra!>% durga÷ubhà÷ubhalakùaõa¤ca kàlikàpuràõe 85 aø yathà
     %<durgàüstu satataü kuryàt pràkàràññàlatoraõaiþ . bhåùitànnagaràdràjà durge durgà÷rayaü caret . durgaü valaü mçpàõàntu nityaü durgaü pra÷asyate . ÷atameko yodhayati durgasthàyã dhanurdharaþ . ÷ataü da÷asahasràõi tasmàt durgaü pra÷asyate . jaladurgaü bhåmidurgaü vçkùadurgaü tathaiva ca . araõyavanadurga¤ca ÷ailajaü parikhodbhavam . durgaü kàryaü nçpatinà yathàyogyaü svade÷ataþ . durgaü kurvan puraü kuryàt trikoõaü dhanuràkçti . vartulaü và catuùkoõaü nànyathà nagaraü caret . mçdaïgàkçti durga¤ca satataü kulanà÷anam . yathà ràkùasaràjasya laïkà durgàjità purà . valeþ purã ÷oõitàkhyà tejo durge pratiùñhitam . yatastat vyajanàkàramato bhraùñaþ ÷riyo baliþ . saubhàgyaü ÷àlvaràjasya nagaraü pa¤cakoõakam . divi yadvartate ràjaüstacca bhraùñaü bhaviùyati . yaccàyodhyàhvayaü bhåpa! puramikùvàkubhåbhujàm . dhanuràkçti taccàpi tato'bhådvijayapradam . durgabhåmau yajeddurgàü dikpàlàü÷caiva dvàrataþ . påjayitvà vidhànena jayaü bhåpaþ samàpnuyàt . ato durgaü nçpaþ kuryàt satataü jayavçddhaye>% . adhikaü durgakarma÷abde dç÷yam 2 asurabhede tatkathà kà÷ãkha070 aø %<durgonàma mahàdaityo rurudaityàïgajo'bhavat . yatastaptvà tapastãvraü puübhyo'jeyatvamàptavàn . tatastenàkhilà lokà bhårbhuvaþsvarmukhà api . svasàtkçtà vinirjitya raõe svabhujasàrataþ!>% 3 devãbhede strã durgàsurahananàt devyà durgeti nàmàbhåt yathàha tatraiva 72 aø %<adya prabhçti me nàma durgeti khyàtimeùyati . durgadaityasya samare ghàtanàdatidurgamàt>% durgàsurasyaiva nàmàntaraü durgama iti . %<tatraiva ca badhiùyàmi durgamàkhyaü mahàsuram . durgàdevãti vikhyàtaü tanme nàma bhaviùyati>% devãmàø . tatra--÷àkambarãpràdurbhàvayuge sa ca vaivasvatamanvantare catvàriü÷attamayugakàlaþ yathoktaü lakùmãtantre vaivasvatamanvantaramuktvà %<tasminnevàntare ÷akra! catvàriü÷attame yuge>% ÷atàkùã÷àkambharyoravatàramuktvà tatraiva durgàsurabadhena durgànàmatàpràptiruktà . tena ÷vetavaràhakalpe sà'dyàpi na pràdurbhåtà kalpàntare tasyàþ pràdurbhàveõa tasyà idànãmarcanãyateti bodhyam . durgà÷abdasyànyàpi niruktiranyatra dar÷ità prasaïgàdi hocyate yathà %<durgo daitye 4 mahàvighne 5 bhavabandhe 5 kukarmaõi . 7 ÷oke 8 duþkhe ca 9 narake 10 yamadaõóe ca 11 janmani . 12 mahàbhaye'tiroge 14 càpyà÷abdo hantçvàcakaþ . etàn hantyeva yà devã sà durgà parikãrtità>% . apica %<daityanà÷àrthavacano dakàraþ parikãrtitaþ . ukàro vighnanà÷asya vàcako vedasammataþ . repho rogaghnavacanoga÷ca pàpaghnavàcakaþ . bhaya÷atrughnavacana÷càkàraþ parikãrtitaþ . smçtyukti÷ravaõàd yasyà ete na÷yanti ni÷citam . tato durgà hareþ ÷aktirhariõà parikãrtità>% . %<durgeti daityavacano'pyàkàro nà÷avàcakaþ . durgaü nà÷ayate yà tu sà durgà parikãrtità>% . vipattivàcako durga÷càkàro nà÷avàcakaþ . taü nanà÷a purà tena budhairdurgà prakãrtità . asyàþ sthànaü kçùõàvenàtuïgabhadrayo rmadhyabhàge sahyàdrerãùatpràcyàü prasiddham . %<sarvasvaråpiõã ÷aktiþ sà durgeti ca pañhyate>% yathà muõóamàlàyàm %<bhåtàni durgà bhuvanàni durgà naràþ striya÷càpi surà suràdikam . yadyaddhi dç÷yaü khalu saiva durgà durgàsvaråpàdaparaü na ki¤ciditi>% ÷abdàrthacintàmaõidhçteùu mahàvighnàdiùu ca puø 13 guggulau ràjaniø 14 durgamamàtre triø 15 durj¤eye 16 parame÷vare puø %<durlabho durgamo durgo duràvàso duràdharaþ>% viùõusaüø . %<antaràyapratihatairduràpyate iti durga>% bhà0

#<durgakarman># naø dugàrthaü durge và karma kàryam . màø ÷àø 86 aø ukte durgasàdhanakarmabhede yathà %<tasmàtte vartayiùyàmi durgakarma vi÷eùataþ . ÷rutvà tathà vidhàtavyamanuùñheya¤ca yatnataþ . ùaóavidhaü durgamàsthàya puràõyatha nive÷ayet . sarvasampatpradhànaü yadbàhulya¤càpi sambhavet . dhanvadurgaü mahãdurgaü giridurgaü tathaiva ca . manuùyadurgaü mçddurgaü vanadurga¤ca tàni ùañ . yat puraü durgasampannaü dhànyàyudhasamanvitam . dçóhapràkàraparikhaü hastya÷varathasaïkulam . vidvàüsaþ ÷ilpino yatra nicayà÷ca sucintitàþ . dhàrmika÷ca jano yatra dàkùyamuttamamàsthitaþ . årjasvinaranàgà÷vaü catvaràpaõa÷ãbhitam . prasiddhavyavahàra¤ca pra÷àntamakutobhayam . suprabhaü ÷àntanàda¤ca supra÷astanive÷anam . ÷åràóhyajanasampannaü brahmaghoùànunàditam . samàjotsavasampannaü sadà påjitadaibatam . va÷yàmàtyabalo ràjà tat puraü svayamàvi÷et . tatra koùaü balaü mitraü vyavahàra¤ca vardhayet . pure janapade caiva sarvadoùànnivartayet . bhàõóàgàràyudhàgàraü prayatnenàbhibardhageta . nicayàn bardhayet sarvàüstathà mantràyudhàlayàn . kàùñhalohatuùàïgàradàru÷çïgàsthivaiõavàn . majjàsnehavasàkùaudramauùadhagràmameva ca . ÷aõaü sarjarasandhànyamàyudhàni ÷aràüstathà . carmasnàyuü tathà vetraü mu¤javalvajabandhanàn . à÷ayà÷codapànà÷ca prabhåtà salilàkaràþ . niroóhavyàþ sadà ràj¤à kùãriõa÷ca mahãruhàþ . satkçtà÷ca prayatnena àcàryatvikpurohitàþ . maheùvàsàþ sthapatayaþ sàüvatsaracikitsakàþ . pràj¤à medhàvino dàntà dakùàþ ÷årà bahu÷rutàþ . kulãnàþ sattvasampannà yuktàþ sarveùu karmasu . påjayeddhàrmikàn ràjà nigçhõãyàdadhàrmikàn . niyu¤jyàcca prayatnena sarvavarõàn svakarmasu . bàhyamàbhyantara¤caiva paura jànapadaü tathà . càraiþ suviditaü kçtvà tataþ karma prayojayet . caràn mantra¤ca koùa¤ca daõóa¤caiva vi÷eùataþ . anutiùñhet svayaü ràjà sarvaü hyatra pratiùñhitam . udàsã nàrimitràõàü sarvameva cikãrùitam . pure janapade caiva j¤àtavyaü càracakùuùà . tatasteùàü vidhàtavyaü sarvamevàpramàdataþ . bhaktàn påjayatà nityaü dviùata÷ca nigçhõatà . yaùñavyaü kratubhirnityaü dàtavya¤càpyapãóayà . prajànàü rakùaõaü kàryaü na kàryaü dharmabàdhakam . kçpaõànàthavçddhànàü vidhavànà¤ca yoùitàm . yogakùema¤ca vçtti¤ca nityameva prakalpayet . à÷rameùu yathàkàlaü celabhàjana bhojanam . sadaivopaharedràjà satkçtyàbhyarcya mànya ca . àtmànaü sarvakàryàõi tàpase ràùñrameva ca . nivedayet prayatnena tiùñhet prahõa÷ca sarbadà . sarvàrthatyàginàü ràjà kule jàtaü bahu÷rutam . påjayettàdç÷aü dçùñvà ÷ayanàsanabhojanaiþ . tasmin kurvãta vi÷vàsaü ràjà kasyà¤cidàpadi . tàpaseùu hi vi÷vàsamapi kurvnanti dasyavaþ . tasmin nidhãnàdadhãta praj¤àü paryàdadãta ca . na càpi tãkùõaü seveta bhç÷aü và pratipåjayet . anyaþ kàryaþ svaràùñreùu pararàùñreùu càparaþ . añavãùu paraþ kàryaþ sàmantanagareùvapi . teùu satkàramànàbhyàü saüvibhàgàü÷ca kàrayet . pararàùñràñavãstheùu yathà svaviùaye tathà . te kasyà¤cidavasthàyàü ÷araõaü ÷araõàrthine . ràj¤e dadyuryathàkàmaü tàpasàþ saü÷itavratàþ . eùa te lakùaõodde÷aþ saïkùepeõa prakãrtitaþ . yàdç÷e nagare ràjà svayamàvastumarhati>% .

#<durgakàraka># puø durgaü karoti veùñanena kç--õvul . 1 vçkùabhede . 2 durgakartari triø .

#<durgata># triø durgacchati dur + gama--kartari kta . 1 daridre 2 dainyaïgate ca amaraþ . %<samà÷vasimi kenàhaü kathaü pràõisi durgataþ>% bhaññiþ . %<nidhànakumbhasya yathaiva durgataþ>% sàø daø .

#<durgataraõã># strã durgaü tãryate'nayà té--karaõe lyuñ 6 taø ïãp . devãbhede %<sàvitrã durgataraõã vãõà saptavidhà tathà>% bhàø sa011 aø vrahmasabhàvarõane . 2 durgataraõasàdhane tri0

#<durgati># strã duùñà gatiþ pràø saø . 1 narake amaraþ . 2 dàridrye mediø . %<na durgatimavàpnoti svargaloka¤ca gacchati>% bhàø ÷àø 5593 ÷loø duþsthità gatirasya pràø baø . 3 tadyute triø .

#<durgatinà÷inã># strã durgatiü nà÷ayati nà÷i--õini 6 taø ïãp . durgàdevyàm . %<brahmàõóavijayasyàsya kavacasya prajàpatiþ . çùi÷chanda÷ca gàyatrã devã durgatinà÷inã>% brahmavaiø gaõeø khaø . 2 durgatinà÷ake triø striyàü ïãp .

#<durgandha># puø duþsthito gandho'sya pràø baø . 1 sauvarcalalavaõe hemaø . 2 duùñaganghayukte triø . pràø saø . 3 duùñe gandhe %<màüsamedo'sthidurgandhà>% harivaü 53 aø %<sugandhaü vetti durgandhaü durgandhasya sugandhitàm>% su÷rutaþ .

#<durgandhàïga># triø durgandho'ïge yasya . påtigandhànvitadehake striyàü ïãp . ÷àtàø saugandhikapuùpàharaõena tathàïgatetyuktam yathà %<saugandhikasya haraõàt durgandhàïgaþ prajàyate>%

#<durgandhin># triø durgandho'styasya nityayoge ini %<tena na karmadhàrayàt matvarthãyo bahuvrãhi÷cedarthapratipattikaraþ>% ityasya na pravçttiþ . 1 duùñagandhayukte triø ràyamukuñaþ %<carmàvanaddhaü durgandhi pårõaü måtrapurãùayoþ>% manuþ . striyàü ïãp .

#<durgapati># puø 6 taø . 1 durgarakùake durgàdhyakùabhede . 2 durgasvàmini ca . %<vayaü jayema helàbhirdasyån durgapatiryathà>% bhàgaø 3 . 14 . 18

#<durgapàla># puø durge durgaü và pàlayati pàõi--aõ upaø saø . 1 kçcchrapàlake %<yanno'suràõàmasi durgapàlo vi÷vàbhivandyairabhivanditàïghriþ>% bhàgaø 8 . 23 . 5 . 2 durgarakùake ca

#<durgapuùpã># strã durgaü puùpamasyàþ jàtitvàt ïãù . (ke÷apuùyà) khyàte vçkùabhede ÷abdacaø .

#<durgama># puø duþkhena gamyate'sau dur + gama--karmaõi khal . 1 durganàmàsurabhede %<durgamàkhyaü mahàsuram>% devãmàø . 2 durgamanãye triø . %<kàntàrovartma durgamam>% amaraþ . 3 durj¤eye ca 4 parame÷vare puø durga÷abde dç÷yam %<duþkhena gamyate j¤àyate iti durgamaþ>% bhàùye tannàmaniruktiþ .

#<durgala># puø duþsthito galo yatra lokànàm . de÷abhede %<durgalàþ pratimàsyà÷ca kuntalàþ ko÷alàstathà>% bhàø bhãø 9 aø janapadoktau . so'bhijano'sya, tasya ràjà và aõ . dãrgala pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca . bahuùu aõo luk . durgalà ityeva .

#<durgalaïghana># puüstrãø durgaü laïghyate'nena laïghi--karaõe lyuñ . uùñre hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<durgasaüskàra># puø 6 taø . pratipakùasya yuddhàrthodyoge ràj¤à svadurgasya bhagnapràyasya punarnavãkaraõe %<ato durgasaüskàre àrabdhavye kiü kaumudãmahotsavena>% iti mudràrà0

#<durgasa¤cara># puø durgaü saüccaryate'nena sam + cara--karaõe ap . (sàüko) saükrame hemacaø gha¤ . durgasaü¤càro'pyatra amarañãkàyàü kùãrasvàmã

#<durgasiüha># puø kalàpapari÷iùñakàre vidvadbhede

#<durgà># puüstrã durga÷abdokte 1 devãbhede tanniruktyàdikaü tatra dar÷itam . 2 nãlãvçkùe mediø . 3 aparàjitàyàma ÷abdacaø 4 ÷yàmàkhage ràjaniø . 5 himàlayakanyàyà¤ca %<sà durgà menakàkanthà dainyadurgatinà÷inã>% brahmavaiø pu0

#<durgàóha># triø dur + gàha--karmaõi kta . kçcchreõàvagàhye %<durgàóho nayamàrgo'yamityàhustadvidojanàþ>% harivaüø 236 a0

#<durgàdhyakùa># puø 6 taø . yurgakùake senàbhede %<anàhàrya÷ca ÷åra÷ca tathà pràj¤aþ kulodbhavaþ . durgàdhyakùaþ smçto ràj¤a udyuktaþ sarvakarmasu>% matsyapuø tallakùaõamuktam .

#<durgànavamã># strã durgàpriyà tatpåjàïgatvàt nabamã . kàrtika÷uklapakùãyanavamyàm . durgàyà iyam aõ ïãp . daurgã tatpåjayàïganavamãtithau %<÷ràvaõã daurganavamã dårvà caiva hutà÷anã . pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam>% tiø taø . tatpåjàvidhànàdi yoginãtantre yathà
     %<kàrtike'malapakùe ca navamyà¤ca vi÷eùataþ . udbuddhàü tu jagaddhàtrãü påjayed dãpamàlayà>% tantràntare %<trikàlaü påjayeddurgàü manunaikàkùareõa (duü) ca . nànàvalividhànena gãtavàdyapuraþsaram . kàrtikasya site pakùe navamyà¤ca vi÷eùataþ . kçtvaivaü sàdhaka÷reùñhã labhedràjyamakaõñakam>% kubjikàtantre kàrtike ÷uklapakùe tu navamyàü jagadambikàm . durgàü prapåjayed bhaktyà gharmakàmàrthasiddhaye . ÷aktisaïgamatantre %<kàrtikasya site pakùe navamyàü jagadã÷varãm . trikàlamekakàlaü và varùe varùe prapåjayet . nirmàya pratimàü ÷aktyà jagaddhàtryà vidhànataþ . påjayitvà paradine pratimàü tàü visarjayet . evaü kçtvà cakra vartã bhavet sàdhakasattamaþ . putrapautraghanai÷varyasaüyutàsya bhavet purã . dàsadàsãgaõairyukto muktaþ syàt pàpasaïkañàt . vi÷eùataþ vasuyutàü navamãü pràpya sàdhakaþ . påjayitvà mçõmayãü tàü lamate và¤chitaü phalam>% bhaviùye %<màsai÷caturbhiryat puõyaü vidhinà00 påjya caõóikàm . tat phalaü labhate ghãra! navamyàü kàrtikasya ca>% . adhikaü jagaddhàtrã÷abde 3004 pçø dç÷yam .

#<durgàsmaraõa># naø %<durgà jagadidaü sarvaü durgà sarvasya kàraõam . aha¤ca durgetyevaü yat taddurgàsmaraõaü viduþ>% ityukte cintanabhede .

#<durgàhva># puø durgà àhvàsya . bhåmijaguggulau ràjaniø .

#<durgçbhi># triø duþkhena gçhyate'sau dur + graha--bàø karmaõi ki samprasàraõam vede hasva bhaþ . durgràhye grahãtuma÷akye %<na ÷çïgàdavidhàya durgçbhiþ>% çø 1 . 140 . 6 %<vçtrasya yatprave÷e dargçbhi÷vanaþ>% 1 . 52 . 6 %<durgçbhi÷vanaþ durgrahavyàpanaþ>% bhàø a÷å vyàptau vàø vana ÷akaø .

#<durgotsava># puø 6 taø . durgàyà devãbhedasya påjànimitte utsave sa ca ÷àradikaþ vàsantika÷ca .

#<durgraha># triø duþkhena gçhyate'sau dur + graha--karmaõi khal . 1 duþkhena gràhye 2 durj¤eye 3 duràsade %<durgàõi durgrahàõyàsan tasya roddhurapi dviùàm>% raghuþ . 4 apàmàrge strã ÷abdàrthaciø .

#<durgràhya># triø dur + graha--karmaõi õyat . grahãtuma÷akye duþkhena gràhye %<jagràha taddhanåratnaü durgràhyaü daivatairapi>% harivaüø 84 aø .

#<durghaña># triø dur + ghaña--karmaõi khal . ghañayituma÷akye duþsaüpàdye . %<ko'nvartho durghaña iva bhavati kharåpadvayàbhàvàt>% pàgaø 6 . 9 . 34

#<durghoùa># puüstrãø duùño ghoùo'sya . 1 bhallåke ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 duùña÷abdayukte triø striyàü ñàp . pràø saø . 3 duùñe ÷abde pu0

#<durjana># puø duùño janaþ pràø saø . khalapuruùe %<durjanaþ parihartavyo vidyayà bhåùito'pi saþ . maõinà bhåùitaþ sarpaþ kimasau na bhayaïkaraþ>% càõaø %<÷àmyet pratyapakàreõa nãpakàreõa durjanaþ>% kumàø %<pànaü durjanasaüsargaþ patyà ca viraho ñanam>% manuþ bhç÷àø cvyarthe kyaï . durjanàyate adurjano durjano bhavatãtyarthaþ .

#<durjaya># triø duþkhena jãyate'sau dur + ji--karmaõi khal . 1 jetuma÷akye duþkhena jetavye . 2 parame÷vare puø %<samàvçtto nivçttàtmà durjayo duratikramaþ>% viùõusaüø . %<kle÷àü÷ca vividhàüstàüstàn nçtyumeva ca durjayam>% manuþ 3 kàrtavãryavaü÷ye 'nantançpaputre nçpabhede kårmapu0

#<durjayanta># puø nçpabhede . viùõu pu0

#<durjara># triø duþkhena jãryati jé--ac . duþkhena jãryati %<gràhiõã vàtalà råkùà durjarà takrakårcikà>% su÷ruø %<kaphaprakopi tanmadyaü durjara¤ca vi÷eùataþ>% su÷ruø . 2 jyotiùmatãlatàyàm strã ràjani0

#<durjàta># naø duùñaü jàtam pràø saø . vyasane %<durjàtabandhurayamçkùaharã÷varome>% raghuþ . 2 asamyagjàte triø mediø 3 asama¤jase triø trikàø . %<yo na yàtayate vairamalpasattvodyamaþ pumàn . aphalaü janma tasyàhaü manye durjàtajàyinaþ>% bhàø vaø 35 aø %<duùkuleyastathà måóho durjàtaþ ÷akra! dç÷yate>% bhàø ÷àø 8130 ÷lo0

@<[Page 3637b]>@
#<durjàti># triø duþsthità jàtirasya pràø vaø . ninditavaü÷ye %<durjàteþ såtaputrasya ÷akuneþ . saubalasya ca>% bhàø uø 48 aø . duþsthità jàtirjanma yasya pràø baø . 2 ninditajanike triø %<rudita÷araõà durjàtãnàü sahasva ruùàü phalam>% amaru÷aø duùñà jàtiþ pràø saø . 3 duùñàyàü jàtau tatra bhavaþ cha . durjàtãya duùñajàtibhave . %<durjàtayena yena tvamãdç÷ojanitaþ sutaþ>% harivaüø 80 a0

#<durjãva># triø duþsthito jãvo jãvanopàyo yasya pràø baø . 1 parabhaktàdyupajãvini . %<yathà ca manye durjãvamevaü na sukaraü dhruvam>% ràmàø 256 aø . dur + jãva--bhàve khal . 2 ninditajãvane naø %<sujãvaü nitya÷astasya yaþ parairupajãvyate . ràma! tasya tu durjãvaü yaþ parànupajãvati>% ràmà02 . 105 . 5 duþkhaü jãvati dur + jãva--ac . 3 paràyattatayà jãvini triø %<sarvaü parava÷aü duþkhamiti>% manåkteþ jãvanasya paràdhãnatve duþkhahetutvàt tajjãvanasya tathàtvaduktaþ .

#<durj¤eya># triø duþkhena j¤àyate j¤à + karmaõi yat . j¤àtuma÷akye duþkhena j¤eye %<uccàvaceùu bhåteùu durj¤eyàmakçtàtmabhiþ>% manuþ .

#<durõa(rna)ya># puø duùño nayaþ pràø saø õatvam . 1 duùñàyàü nãtau duþsthitã nayo'sya pràø baø . 2 tadyute triø . %<kùantavyomama vçddhasya durõayasya phalodayaþ>% harivaüø 510 aø atràõatvameva nyàyyam pårvapadàt saüj¤àyàmeva õatvavidhànàt dur + nã--aci tu aõatvameva õatvavidhau duraþ pratiùedhàt .

#<durõa÷a># triø duþkhena na÷yati dur + na÷a--ac vede õatvam . kçcchreõa naùñe %<paraekena durõa÷aü cidarvàk>% athaø 5 . 11 . 7 loke tu durnaya ityevàõatvayuktaþ .

#<du(rõà)rnàman># strã duþsthitaü nàmàsya pårvapadàt saüj¤àyàü õatve pràpte kùubhnàderàkçtigaõatvàt na õatvamityeke bede tu õatvamadhyapàñho dç÷yate . dãrghakoùikàyàü (jhinuka) khyàte 1 padàrthe amaraþ 2 ar÷oroge ca ràjaniø tadrogasyàtipàtaka÷eùatvàdakãrtanãyatvena ninditatvàt tathàtvam %<amã và yaste garbhaü durõàmà yonimà÷aye>% çø 10 . 162 . 1 . %<kçõomyasmai bheùajaü bajaü durõàmacàtanam>% . %<durõàmà ca sunàmà cobhà saüvçtamicchataþ>% athaø 8 . 6 . 3 . và óàp durnàmà upadhàlopitvàt pakùe ïãp upadhàlope durnàmnã

#<durdama># triø duþkhena damyate'sau dur + dama--karmaõi õvul . damayituma÷akye %<sakçtpà÷àvakãrõàste na bhaviùyanti durdramàþ>% bhàø ÷àø 88 aø . 2 rohiõãgarbhajàte vasudevàtmajabhede %<pauravã rohiõã nàma yàhlãkasyàtmajà'bhavat . jyeùñhà patnã mahàràja! dayitànakadundubheþ . lebhe jyeùñhaü sutaü ràmaü ÷àraõaü ÷añhameva ca . durdamaü damanaü ÷vabhraü piõóàrakamu÷ãnaram . citràü nàma kumàrã¤ca rohiõãtanayàn da÷a>% harivaüø 36 a0

#<durdamana># triø duþkhena damyate'sau bàø yuc duþkhena damana yasya và . 1 duþkhena damanãye 2 janamejayavaü÷aje kaliyugãye ÷atànãkàtmaje nçpabhede . %<timervçhadrathastasmàcchutànãkaþ sudàsajaþ . ÷atànãkàd durdamanastasyàpatyaü mahãnaraþ>% bhàgaø 9 . 22 . 29

#<durdar÷a># triø duþkhena dç÷yate'sau dur + dç÷a--karmaõi khal . draùñuma÷akye duþkhena dar÷anayogye . %<sudurdar÷amidaü råpaü dçùñavànasi yanmama>% gãtà . %<taü durdar÷aü gåóhamanupraviùñaü guhàpatiü gahvareùñham puràõam>% kañhoø vede tu duþkhena dar÷odar÷anamasyeyeva vàkyam %<bhàùàyàü ÷àsiyudhidç÷idhçùimçùibhyo yuc>% pàø bhàùàyàmeva yuco vidhànàt . bhàùàyàü tu yuc . durdar÷ana tatràrthe triø %<vi÷eùata÷càtra durdar÷anàni paruùàõi>% su÷ruø .

#<durdànta># triø duþkhena dàntaþ damitaþ dami--kta và niø . duþkhena damanãye 1 a÷ànte %<enasà yujyate ràjà durdànta iti cocyate>% bhàø ÷àø 24 aø . 2 kalahe 3 vatsatare ca ràjaniø 4 ÷ive puø %<dãkùito'dãkùitaþ kùànto durdàntodàntanà÷anaþ>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivanàmoktau

#<durdina># naø duþùñaü dinam pràø saø . 1 meghàcchanne 2 dine amaraþ dinasya prakà÷akatvena meghàvaraõena tathàtvàbhàvàt tasya duùñatvam . %<3 ghanàndhakàre 4 vçùñau ca durdinaü kavayo viduþ>% sà¤jaþ . dinasya ahoràtraparatvena ca ràtrerapi durdina÷abdavàcyatà . tatra ghanàndhakàre %<anabhij¤àstamisràõàü durdineùvabhisàrikàþ>% kumàø varùaõe %<dviùàü viùahya kàkutsthaþ tatra nàràcadurdinam>% . %<na prasehe niruddhàrkamadhàràvarùadurdinam>% raghuþ 5 duùñe dinamàtre %<yadacyutakathàlàparasapãyåùavarjitam . taddinaü durdinaü proktaü methàcchannaü na durdinam>% ÷abdàrthaciø dhçtam .

#<durduråña># triø dur + dula--utkùepaõe kåña pçùoø õilopaþ lasya raþ . 1 nàstike jañàø %<kutsitàni kutsanaiþ>% pàø asya samàse paranipàtaþ mãmàüsadurduråñaþ nàstikamãmàüsaka ityarthaþ tasye÷varapratiùedhena nàstikatvàt nindanãyatvena tadvàcaka÷abdasya paranipàtaþ .

@<[Page 3638b]>@
#<durdç÷ãka># naø dur + dç÷a--bàø karmaõi ãkak . durdar÷anãye viùe %<ajakàyaü sudurdç÷ãkaü tirodadhe>% ç07 . 50 . 2 %<sudurdç÷ãkaü sudurdar÷anam viùam>% bhàø .

#<durdçùña># triø duùñaü dçùñam . ràgàdidoùeõa dçùñe %<durdçùñàüstu punardçùñvà vyavahàràn nçpeõa tu . sabhyàþ sajayino daõóyà vivàdàddviguõandamam>% yàj¤aø durdçùñàn smçtyàcàrapràpta gharmollaïghanena ràgalobhàdibhirasamyagghicàritatvenà÷aïkyamànàn vyavahàràn punaþ svayaü samyak vicàrya ni÷citadoùàþ pårvasabhyàþ jayisahitàþ pratyekaü vivàde yo damaþ paràjitasya taü dviguõandàpyàþ . apràptajetç daõóavidhiparatvàdvacanasya ràgàllobhàdityàdi÷lokena apaunaruktam . yadà punaþ sàkùidoùeõa vyavahàrasya durdçùñatà tadà sàkùiõa eva daõóyàþ na jayã nàpi sabhyàþ yadà tu ràjànumatyà vyavahàrasya durdçùñatvantadàsarva eva ràjasahitàþ sabhyàdayo daõóanãyàþ . %<pàdo gacchati kartari pàdaþ sàkùiõamçcchati . pàdaþ sabhàsadaþ sarvàn pàdo ràjànamçcchati>% iti vacanàt . etacca pratyekaü ràjàdãnàü doùapratipàdanam na punarekasyaiva pàpàpårvasya vibhàgàya, yathoktam %<kartçsamavàyiphalajananasvabhàvatvàdapårvasya>% mitàø .

#<durdaiva># naø duùñaü daivam . duradçùñe durbhàgye pàpe

#<durdyåta># naø duùñaü dyåtam pràø saø . 1 kapañadyåtakrãóàyàm . %<bhràtaraü ca vigarhaü÷ca jyeùñhaü durdyåtadevinam>% bhàø vaø 80 aø %<ahaü hi tàvat sarveùàü teùàü durdyåtadevinàm>% bhàø à÷raø 8 a0

#<durdrità># strã khaõóitalatàbhede jañà0

#<durdruma># puø duùño drumaþ pràø saø . palàõóau ràjani0

#<durdhara># triø duþkhena dhàryate dur + dhç--karmaõi khal . 1 narakabhede 2 çùabhauùadhau mediø 3 pàrade 4 bhallàtake ràjaniø %<durdharaü durmukha¤caibhau ÷arairninye yamakùayam>% devãmàø ukte 5 mahiùàsurasenàpatibhede puø . 6 parame÷vare puø %<darpahà darpado dçpto durdharo'nyàparàjitaþ>% viùõuø saüø na ÷akyadhàraõà yasya praõidhànàdiùu sarvopàdhinirmuktatvàttathàpi tatprasàdataþ kai÷cit duþkhena hçdaye dhàryate janmàntarasahasreùu bhàvanà yogàt tasmàddurdharaþ %<kle÷o'dhikatarasteùàmavyaktàsaktace tasàm . avyaktà hi gatirduþkhaü dehavadbhiravàpyate>% bhagavadvacanàt bhàø . %<subhujo durdharo vàgmã>% viùõusaüø asya cànyà vyutpattiþ bhàùye dar÷ità yathà %<pçthivyàdãnyapi lokadhàrakàõyanyairdhàrayituma÷akyàni dhàrayanna kenàpi dhàrayituü ÷akyata iti durdharaþ . duþkhena dhyànasamaye mumukùubhirhçdaye dhàryata iti và durdharaþ>% bhàø . tena vyutpattibhedànnàmabhedopapatteþ sahasrasaükhyàpårtirdraùñavyà . %<vanyebhadànànilaganghadurdharà>% màghaþ . %<daõóo hi sumahattejo durdhara÷càkçtàtmabhiþ>% raghuþ .

#<durdharãtu># puø dur + dhç--bàø karmaõi ãtun . durdharaõãye . %<agnimãle bhujàü yaviùñhaü ÷àsà mitraü durdharãtum>% ç010 . 20 . 2 %<duddharãtum durdharaõãyam>% bhà0

#<durdharma># triø duþsthito dharmo yasya pràø baø samàsàntavidheranityatvàt àrùe na kvacit anicsamàø . duüùñadharmayukte %<karkoñakàn vãrakàü÷ca durdharmàü÷ca vivarjayet>% bhàø kaø 44 aø . loke tu anicsamàø . durdharman ityeva tatràrthe

#<durdharùa># triø duþkhena dhçùyate'sau dur + dhçùa--karmaõi khal . 1 dharùayituya÷akye duþkhena dharùaõãye %<saü÷itàtmà sudurdharùa ugre tapasi vartate>% bhàø àø 71 aø bhàùàyàü tu yuc durdharùaõa tatràrthe triø %<sahi durdharùaõo vàlã nityaü samarakarmasu>% ràmàø kiø 55 ÷loø 2 ràjabhede vindànuvindau durdharùaþ subàhuþ duùpradharùaõaþ bhàø àø 67 a0

#<durdhà># strã dur + dhà--bhàve a . duùñadhàne . %<durghàü dadhàti parame vyoman>% çø 10 . 109 . 4 %<durdhàü durdhànam>% bhàø vyoman vyomni saptamyà luki na nalopaþ .

#<durdhàva># triø dur + dhàva--khal . duþ÷odhanãye .

#<durdhita># triø dur + ùà--karmaõi kta vede na dhà¤o hiþ . duùñaü sthàpite %<idamagre sudhitaü durdhitàdadhi>% ç01 . 140 . 11 %<durdhitàt duùñaü sthàpitàt>% bhàø loke tu durhita ityeva tadarthe triø .

#<durdhã># triø duþsthità dhãryasya pràø baø . 1 duùñabuddhiyukte %<anutthànavatà càpi durvinãtena durdhiyà>% bhàø uø 134 aø atra %<gatikàraketarapårvasya yaõ neùyate>% vàrtiø na yaõ . %<pràdibhyã dhàtujasya và cottarapadalopaþ>% vàrtiø duþsthita÷abdasya uttapadalope durityasya dhã÷abdaü prati gatitvaü nàsti kintu luptasthita÷abdaü prati, ato'sya gatipårvakatvàbhàvàt na yaõ iti bodhyam . duùñaü dhyàyati dur + dhyai--kvipi durdhã÷abdasya gatipårvakatvàt yaõ durdhyà ityàdi . atra saüyogapårvakatve'pi dhàtvavayavasaüyogapårvakatvàbhàvàt na iyaïaþ pravçttiriti bodhyam .

#<durdhur># triø dur + dhurva--hiüsane karmaõi kvip . duþkhena hiüsye %<vçthà gàvo na durdhuraþ>% çø 5 . 56 . 4 %<durdhuro duþkhena hiüsyàþ>% bhà0

#<durdhuråña># triø dur + dhurva--åña pçùoø . yuktiü vinà guruvàkya mamanyamàne mãmàüsakadurdhuråña iti pàñhàntare tattvabodhanã durdhuråóha iti ca tatra pàñhàntare duùñakarmakartari råño'yaü ÷abda ityanye .

#<durnaya># puø dura + nã--ac . 1 nãtiviruddhàcaraõe du÷ceùñàyàü %<ambike! tava pautrasya durnayàt kila bhàratàþ . sànubandhà vinaïkùyanti>% bhàø àø 128 aø %<saücintya durnayaü ghoraü sutànàü dyåtajanma yat>% bhàø vaø 510 aø .

#<durnàmaka># puø duùñaü nàmàsya kap . ar÷oroge amaraþ .

#<durnàmàri># puø 6 taø . ar÷oghne ÷åraõe ràjaniø .

#<durnimita># triø dur + ni + mi--kùepaõe kta . duùñaü kùipte sambhramàdutkùipte %<pade pade durnimità galantã>% kumà0

#<durnimitta># naø duùñaü nimittam pràø saø . bhàviriùñasåcake ÷akunabhede %<dçùñvà tu durnimittàni jaràsandhamadar÷ayan>% bhàø saø 20 aø .

#<durniyantu># triø dur + ni--yama--tun . duþkhena niyantavye . %<såryasyeva ra÷mayo durniyantavo hastayordurniyantavaþ>% çø 1 . 135 . 9 %<durniyantavaþ duþkhena niyantavyàþ>% bhà0

#<durniùprapatara># naø duþkhena niùprapatati dur + nir + pra + pataac . ati÷ayena tat tarap vede takàralãpaþ . duþkhena niùkràntatare . %<ato vai khalu durniùprapataraü bhavati>% chàø uø . %<durniùprataramiti takàraeko lupto draùñavyaþ>% bhàø .

#<durnãta># naø dur + nã--bhàve kta . nãtiviruddhàcaraõe %<yasya prasàdàd durnãtaü pràptàsmi bharatarùabha!>% bhàø viø 20 aø dur + nã--rkartari kta . 2 tadyakte triø . bhàve ktin . durnãti duùñe naye strã .

#<durbaddha># triø duùñaü baddhaþ . yathàde÷àbandhanàt duùñatayà baddhe . %<durbaddhenànubhinne ca vij¤eyaü bhinnanetravat>% su÷ruø .

#<durbala># triø duþsthitaü balamasya pràø baø . svalpavalànvite %<÷åle matsyànivàpakùyan durbalàn balavattaràn>% %<yo'dhàryo durbalendriyaiþ>% manuþ %<takraü naiva kùate dadyàt noùõakàle na durbale>% su÷ruø . 2 kç÷e 3 ÷ithile ca %<svàrthopapattiü prati durbalà÷aþ>% raghuþ . dusthitaü balaü yasyàþ pràø 5 baø . 4 ambu ÷irãùikàyàü sthã bhàvapraø . durbalasya bhàvaþ ùya¤ . daurbalya na0, tal durbalatà strã . tva durbalatva naø svalpabalatve

#<durbàla># triø duùño bàlo'sya . 1 du÷carmarogayukte 2 khalatau 3 kuñilake÷e ca medhàtithiþ %<jañila¤cànadhãyànaü durbàlaü kitavaü tathà>% manuvyàkhyàne tathàrthatrayasya tenoktatvàt .

#<durbãraõa># naø duùñaü bãraõam pràø saø . duùñe vãraõe tçõabhede %<÷ma÷råõyaupapakùyàõi durvãraõàni jàyante>% ÷ataø bràø 11 . 4 . 1 . 6 %<durvãraõàni duùñavãraõànãveti>% luptopamà bhà0

#<durbodha># triø duþkhena budhyate dur + budha--karmaõi khal . boddhuma÷akye duþkhena j¤eye %<atidurbodhagiraþ ÷iromaõeþ>% gadàdharaþ %<nisargadurbodhamabodhaviklavàþ>% kirà0

#<durbràhmaõa># puø duùño bràhmaõaþ pràø saø . yasya veda÷ca vedã ca utsannà ca tripauruùã . sa vai durbràhmaõo j¤eyaþ, iti dhårtasvàminokte ninditabràhmaõabhede tasya àva÷yakaveda pàñhavihitahomayostripuruùamutsannatvàt duùñatvam . %<pravç¤jyàddurvràhmaõasya vrahmavarcasakàmasya>% àpastambaþ %<yo durbràhmaõaþ somaü pipàsati>% taittiø saø 2 . 1 . 10 . 1

#<durbhaga># triø duþsthito bhago bhàgyamasya pràø baø . duùñabhàgyànvite %<durbhago'yaü janastatra kimarthamanu÷abditaþ>% harivaüø 126 aø patisneha÷ånyàyàü (duyà) khyàtàyàü 2 striyàü strã %<karmabhiþ svakçtaiþ sà tu durbhagà samapadyata>% bhàø àø 169 aø . priyàdiùu pàñhàt etasmin pare pårvasthitastrãliïga÷abdasya karmadhàraye na puüvadbhàvaþ .

#<durbhàgya># naø duùñaü bhàgyam pràø saø . 1 duradçùñe pàpe . duþsthitaü bhàgyamasya pràø vaø . 2 duùñabhàgyànvite tri0

#<durbhikùa># avyaø bhikùàyàþ abhàvaþ . 1 bhikùàyà abhàve . durlabhà bhikùà yatra pràø baø . yadde÷e yàni ÷asyàni jàyante tadde÷e taddravyasyànutpattyà 2 taddravyàlàbhasamayabhede naø tatsamayabhedasåcakà÷ca ùaùñisaüvatsaràntargatà varùabhedàþ jyotiø taø bhaviùyapuø uktàþ saügçhya dar÷yante yathà
     ràùñrabhaïga÷ca durbhikùaü taskarairupapãóanam . jànãyàdvigrahaü ghoraü pramàthini 13 varànane! . %<durbhikùaü jàyate ghoraü sarvopadravasaüyutam . anàvçùñiþ samàkhyàtà vyaye 20 saüvatsare priye!>% . %<kvacidvarùati parjanyo de÷e saüchinnamaõóalaþ . durbhikùaü sarvarãvarùe 34 vyavahàre viparyayaþ>% . %<durbhikùaü jàyate sarvà medinã duùyati priye! . plave 35 plavanti toyàni pãóità mànavà bhuvi>% . %<durbhikùaü jàyate ghoraü dhànyauùadhiprapãóanam . anale 50 ca samàkhyàtà nàtra kàryà vicàraõà>% . %<de÷abhaïgaþ sudurbhikùaü samàsàt kathayàmyaham . piïgale 51 càru padmàkùi! durbhikùaü narmadàtañe>% . %<durdikùaü madhyamaü proktaü vyavahàro na vartate . bhavedvai madhyamà vçùñirdurmatau 55 samupasthite>% . %<durbhikùaü maraõaü ghoraü dhànyaupradhiprapãóanam . pàparogo bhaveddevi! raktàkùe 58 'maravandani>%! . %<rogo maraõadurbhikùaü virodhopadravàkulam . krodhe 59 tu viùamaü sarvaü samàkhyàtaü harapiye!>% . 59 %<medinã calate devi! sartabhåtaü caràcaram . de÷abhaïga÷ca durbhikùa kùaye saükùoyate prajàþ . sauràùñre màlave de÷e dakùiõe koïkaõe tathà . durbhikùaü jàyate ghoraü kùaye60 saüvatsare priye!>% . kvacidadbhutotpàte'pi durbhikùaü bhavati yathà
     %<màüsàsthinã samàdàya ÷ma÷ànàd gçdhravàyasàþ . ÷và ÷çgàlo'tha và madhye purasya pravi÷anti cet . viki ranti gçhàdau ca ÷ma÷ànaü sà mahã bhavet . caureõa hanyate lokaþ paracakrasamàgamaþ . sagràma÷ca mahà ghoro durbhikùaü marakastathà . adbhatàni prasåyante tatra de÷asya vidravaþ . akàle phalapuùpàõi de÷avidravakàraõam>% iti jyotaø taø . tatra kàle'÷aucibhyo bhikùàgrahaõe doùàbhàva iti hàralatàprabhçtayaþ . kaurme %<sadyaþ÷aucaü samàkhyàtaü durbhikùe càpyupaplave . óimbàhave hatànà¤ca vidyutà pàrthivairdvijaiþ . sadyaþ ÷aucaü samàkhyàtaü ÷àpàdimaraõe tathà>% iti ÷uø taø %<durbhikùayuktaràùñre ca mçtake såtake'pi và . niyamà÷ca na duùyanti dànadharmarateùvapi . dãkùità÷càbhiùiktà÷ca vratatãrthaparàstathà . dãkùàkàle vivàhàdau devadroõyàü nimantrite . pårvasaïkalpite càpi nà÷auca mçtasåtake>% iti gàruóe 226 aø %<÷akañaþ ÷àkinã gàvo jàlamàskandanaü vanam . anåpaþ parvato ràjà durbhikùe nava vçttayaþ>% càõakyàþ %<dvàvimau puruùau loke såryamaõóalabhedinau . dàtànnasya tu durbhikùe subhikùe vastrahemadaþ>% . %<ekagràme catuþsàle durbhikùe ràùñra viplave . patinà nãyamànàyàþ puraþ÷ukro na duùyati>% jyoø taø .

#<durbhida># triø duþkhena bhidàte dur + bhida--karmaõi gha¤arthe ka . durbhedye bhettuma÷akye %<girimàsàdya durbhidam>% bhàø droø 35 aø . khal . drurbheda tatràrthe triø õyat . durbhedya tatràrthe tri .

#<durbhiùajya># triø dur + bhiùaj--kaõóvàø yak kamaõi õyat yalopaþ . 1 duþkhena cikitsye . bhàve õyat . duþkhena 2 cikitsàyàm %<darbhiùajyaü càsmai bhavati yameùa na pratipadyate>% vçø uø %<tamindriyadvàrade÷aü yasmàdde÷àcchukramàdàya prasåtastamindriyade÷ameùa àtmà punarna pratipadyate . kadàcid vyatyàmenendriyamàtràþ prave÷ayati . tata àndhyabàdhiryàdidoùapràptau durbhiùajyaü duþkhabhiùakkarmatà hàsmai dehàya bhavati duþkhena cikitsanãyo'sau bhavatãtyarthaþ>% bhà0

#<durbhçtya># puø duùño'san bhçtyaþ . bhçtya÷abde vakùyamàõabhçtyaguõavihãne nindye bhçtye tatsvaråpaü ÷ukranãti÷àstrapari÷iùñe 2 aø uktaü yathà
     %<viparãtaguõairebhirbhçtakonindya ucyate . ye bhçtyàhãnabhçtikà ye daõóena prakar÷itàþ . ÷añhà÷ca kàtarà lubdhàþ samakùe'priyavàdinaþ . manovyasanina÷càrtà utkoceùñà÷ca devinaþ . nàstikàdàmbhikà÷caiva satyavàco'pyasåyakàþ . ye càpamànità ye'sadvàkyairmarmaõi bheditàþ . ripormitrasevakà÷ca pårvavairànubandhinaþ . caõóàþ sàhasikà dharmahãnà naite susevakàþ . nãco vivardhito ràj¤à ràjyanà÷àya saübhavet . vãryàdhiko nãcakulã duþsaïgena samedhitaþ . mahàjanaiþ spardhamàno hanti ràùñraü saràjakam . sadarthavadanarthaü tu sadarthaü tvapyanarthavat . kçtvà svavuddhimàhàtmyàt mahàntamapi nindati . va¤cayitvànyasarvasvaü vi÷vàmenàharatyalam . sa nãcastudguõàn vaktuü brahmàpi khalu kàtaraþ . saükùepatastu kathitaü sadasadbhçtyalakùaõam>% .

#<durbhràtç># puø duùño bhràtà pràø maø . duùñe bhràtari %<durbhràtustasya cograsya ràjan! duþ÷àsanasya ca>% bhàø vaø 27 aø tasya bhàvaþ yuvàø aõ . daurbhràtra tadbhàve na0

#<durmati># strã duùñà matiþ . vivekotpattipratibandhakapàpena 1 malinabuddhau %<niùãdanno apadurmatiü jahi>% yajuø 11 . 47 . %<devãrapàü matiü durmatiü bàdhamànàþ>% 17 . 54 duþsthità matiryasya pràø 6 baø . 2 tadyukte triø %<na sàmpa ràyikaü tasya durmatervidyate phalam>% manuþ duþsthà matiratra pràø 7 taø . ùaùñivarùamadhye 3 vatsarabhede %<durbhikùaü madhyamaü proktaü vyavahàro na vartate . bhavedvai madhyamà vçùñirdurmatau 55 samupasthite>% jyotiø taø bhaviø pu0

#<durmada># triø durutthito mado yasya pràø baø . unmatte %<durmadaü gandharvàpsarobhyaþ>% yajuø 30 . 8 . %<kumàràn knãóamànàüstàn dçùñvà ràjà ca durmadàn>% bhàø àø 129 aø . 2 dhçtaràùñraputrabhede %<durmado duþpradharùa÷ca vivitsurvikañànanaþ>% bhàø àø 67 aø tatputroktau .

#<durmanas># triø duùñaü manaþ pràø saø . 2 duùñe manasi %<pràpya durmanasà vãra! garveõa ca vi÷eùataþ>% ràmàø ayoø 31 . 20 duþsthitaü mano'sya pràø baø . 2 duþsthitamanaske 3 vyàkulacitte triø %<nàpaiti hçdayàdràj¤o durmanàþ sa kç÷o'bhavat>% bhàø à0166 aø tato bhç÷àø cvyarthe kyaï salopa÷ca durmanàyate .

#<durmantu># triø dur + mana--tun . duùñaü manyamàne %<durmantvatràmçtasya nàma>% çø 10 . 12 . 6 .

#<durmantrita># triø dur + mantra--kta . 1 duùñaü mantrite mantraõàviùaye %<tvayà durmantritaü dyåtaü saubalena ca bhàrata!>% bhàø uø 127 aø . bhàve kta . 2 duùñamantraõàyàü naø paràbhavo dvaita bane ya àsãt durmantrite ghoùayàtràgatànàm bhàø uø 117 a0

#<durmantrin># puø duùño mantrã pràø saø . mantrilakùaõaguõarahite duùñe mantriõi . mantrilakùaõa¤ca amàtya÷abde 331 pçø uktam . tadvaiparãtye mantriõo duùñatvam . %<santàpayanti kamapathyabhujaü na rogàþ durmantriõaü kamupayànti na nãtidoùàþ>% pa¤cata0

#<durmara># triø duùño maromçtyuþ pràø saø . 1 duùñe mçtyau duþkhena mriyate dura + mç--ac . 2 ÷vetadårvàyàm strã ràjaniø . 3 dårvàyàü strã jañàdhaø duþkhena maro maraõaü yasya . 4 duþkhena mçtyuyukte triø %<durmaratvamahaü manye nçõàü kçcchre'pi vartatàm . yatra karõaü hataü ÷rutvà nàtyajat jãvitaü nçpaþ>% bhàø kaø 1 aø . lyuñ . durmaraõamapyatra . saraõasya duùñatvaü caõóàlàdihatatvàdinà bhavati yathoktaü niø siø aïgiràþ %<caõóàlàdudakàtsarpàdbràhmaõàdvaidyutàdapi . daüùñribhya÷ca pa÷ubhya÷ca maraõaü pàpakarmaõàm . udakaü piõóadànaü ca pretebhyo yatpradãyate . nopatiùñhati tatsarvamantarikùe vina÷yati>% . ùañtriü÷anmateùvevam bràhmepi, %<÷çïgidaüùñrinakhaüvyàlaviùavahnikriyàjalaiþ>% . vyàlogajaþ . %<sudåràtparihartavyaþ kurvan krãóàü mçtastu yaþ . nàgànàü vipriyaü kurvan hata÷càpyatha vidyutà . nigçhãtaþ svayaü ràj¤à cauryadauùeõa kutracit . paradàràn haranta÷ca dveùàttu patibhirhatàþ . asamànai÷ca saïkãrõai÷caõóàlàdyai÷ca vigraham . kçtvà tairnihatàstadvaccaõóàlàdãn samà÷ritàþ . ÷astràgnigaradà÷caiva pàkhaõóà krårabuddhayaþ . krodhàtpràyaü viùaü vahniü ÷astramudbandhanaü jalam . girivçkùaprapàtaü ca ye kurvanti naràdhamàþ . ku÷alyajãvino ye ca sånàlaïkàradhàriõaþ . mukhe bhagàstu ye kecit klãvapràyà napuüsakàþ . brahmadaõóahatà ye ca ye càpi bràhmaõairhatàþ . mahàpàtakino ye ca patitàste prakãrtitàþ . patitànàü na dàhaþ syànnàntyeùñirnàsthisa¤cayaþ . na cà÷rupàtaþ piõóo và kàryaü ÷ràddhàdikaü kvacit . etàni patitànàü tu yaþ karoti vimohitaþ . taptakçcchradvayenaiva tasya ÷uddhirna cànyathà>% . tatra durmaraõanimittaü dànàdi tatroktaü yathà tatra durmaraõanimittaü dànàdikàryaü tacca vi÷vaprakà÷àdau dar÷itaü yathà ÷àtàtapãye ca %<vyàghreõa nihate viprairviprakanyàü vivàhayet . sarpadaùñe nàgabalirj¤eyaþ sapa÷ca kà¤canaþ . caturniùkamitaü haimaü gajaü dadyàdgajerhate . ràj¤à vinihate dadyàt puruùaü tu hiraõmaüyam . caureõa nihate dhenuü vairiõà nihate vçùam . vçùeõa nihate dadyàdyathà ÷aktyà tu kà¤canam . ÷ayyàmçte pradàtavyà ÷ayyà tålãsamanvità . niùkamàtrasuvarõasya viùõunà samadhiùñhità . ÷aucahãne mçte caiva dviniùkaü svarõajaü harim . saüskàrahãne ca mçte kumàramupanàyayet . niùkatrayasvarõamitaü dadyàda÷vaü hayàhate . ÷unà hate kùetrapàlaü sthàpayennija÷aktitaþ . såkareõa hate dadyànmahiùaü dakùiõànvitam . kçmibhi÷ca mçte dadyàdgodhåmàn pa¤cakhàrikàþ . vçkùaü vçkùahate dadyàtsauvarõaü vastrasaüyutam . ÷akañena hate dadyàddravyaü sopaskarànvitam . bhçgupàtamçte caiva pradadyàddhànyaparvatam . agninà nihate kàryamudapànaü sva÷aktitaþ . dàruõà nihate caiva kartavyà sadane sabhà . ÷astreõa nihate dadyànmahiùãü dakùiõànvitàm . a÷manà nihate dadyàtsavatsàü gàü payasvinãm . viùeõa ca mçte dadyànmedinãü hemanirmitàm . udbandhanena ca mçte kapiü kanakanirmitam . mçte jalena varuõaü haimaü dadyàddviniùkajam . viùåcikàmçte svàdu bhojayecca ÷ataü dvijàn . ghçtadhenuþ pradàtavyà kaõñhànnakabale mçte . kàsarogeõa ca mçte aùñakçcchraü vrataü caret . atisàramçte lakùaü gàyatryàþ prayato japet . ÷àkinyàdigrahagraste japedrudaü yathoditam . vidyutpàtena nihate vidyàdànaü samàcaret . antarikùa mçte kàryaü vedapàràyaõaü tathà . sacchàstrapustakaü dadyàdaspç÷yaspar÷ato mçte . patite ca mçte kuryàt pràjàpatyàüstu ùoóa÷a . mçte càpatyarahite kçcchràõàü navatiü caret . evaü kçte vidhàne tu vidadhyàdaurdhvadehikam>% . anantabhaññena tu durmaraõaprakàrà÷catuþùaùñi prakàrà uktàste ca tatkçtàntyeùñipaddhatau dç÷yàþ .

#<durmarùa># puø duþkhena mçùyate dur + mçùa--karmaõi khal . duþkhena marùaõãye duþkhena sahanãye %<yacchu÷råyà imaü havaü durmarùaü cakriyà uta>% çø 8 . 45 . 18

#<durmarùaõa># puø dur + mçùa--bhàùàyàü svalaü bàdhitvà yuc . 1 duþkhana sahanãye 2 viùõau puø %<ajo durmarùaõaþ ÷àstà>% viùõusaüø marùituü dànavàdibhirna ÷akyate iti durmarùaõaþ bhàø 3 dhçtaràùñraputrabhede %<durbharùaõo vikarõa÷ca citraseno viviü÷atiþ>% bhàø àø 630 tatputroktau

#<durma(llã)llikà># strã dç÷yakàvyaråpe uparåpakabhede sàø daø yathà %<nàñikà troñakaü goùñhã saññakaü nàñyaràsakam . prasthànollàpyakàvyàni preïkùaõaü ràsakaü tathà . salàpakaü ÷rãgaditaü ÷ilpaka¤ca vilàsikà . durmallikà prakaraõã hallã÷obhàõiketi ca . aùñàda÷a pràhuruparåpakàõi manãùiõaþ . vinà vi÷eùaü sarveùàü lakùma nàñakavanmatam>% ityuddi÷ya tallakùaõamuktaü yathà %<durmallã caturaïkà syàt kau÷ikã bhàratã tathà . agarbhà nàgaranarà nyånanàyakabhåùità . trinàliþ prathamo'ïko'syàü viñakrãóà÷rayo bhavet . pa¤canàlirdvitãyã'ïko vidåùakavilàsavàn . ùaõõàlikastçtãyastu pãñha mardavilàsavàn . caturtho da÷anàliþ syàdaïkaþ krãóita nàyakaþ . yathà vindumatã>% .

#<durmàyu># triø duùñànyàyudhàni minvanti mi--kùepe uõ . duùñàyudhakùepake %<durmàyavodurevàmartyàsaþ>% ç03 . 30 . 15

#<durmitra># puø duùñaü mitram pràø saø amitravat puüstvam . virodhilakùaõayà 1 amitre ÷atrau . duþsthitaü mitraü yasya . 2 duùñamitrake triø . %<durmitràsaþ prakalavin mimànàþ>% ç07 . 18 . 15 striyàü ñàp . durmitràyà apatyam vàhvàø i¤ . daurmitri tadapatye puüstrã0

#<durmitriya># triø durmitràya amitratvàya sàdhu gha . amitratvenàvasthite . %<sumitriyà na àpa oùadhayaþ santu durmitriyàstasmai santu>% yajuø 6 . 22 . %<durmitriyà amitratvenàvasthitàþ>% vedadã0

#<durmilakà># strã màtràvçttaprabhede yathà %<dvàtriü÷anmàtraü phaõipatijalpitasakalavibhåùaõavçttavaram da÷avasubhuvanairyatiratra prabhavati kavikulahçdayànandakaram . yadyaùñacatuùkala gaõanirmitapadamiti durmilakànàmaparaü narapativaratoùaõa vandivibhåùaõabhuvanaviditasantàpaharam>% .

@<[Page 3643a]>@
#<durmukha># triø dusthaü mukhaü tadvyàpàro và'sya pràø vaø . 1 a÷ve hemacaø . 2 vànarabhede 3 ràkùasabhede %<rakùaþpatistadabalokya nikumbhakumbhadhåmràkùadurmukhasuràntanaràntakàdãn>% bhàgaø 9 . 10 . 84 nàgabhede mediø . %<nàga÷reùñho durmukha÷càmbarãùaþ syayaü ràjà varuõa÷càpi ràjan>% bhàø mausaø 4 aø 5 mahiùàsurasenànãbhede %<durdharaü durmukhaü cobhau ÷arairninye yamakùayam>% devãmàø 6 ÷ive %<nandimukho bhãmamukhaþ sumukhodurmukho'mukhaþ>% bhàø gàø 286 aø ÷ivanàmoktau . 6 dhçtaraùñraputrabhede %<duþsaho duþ÷ala÷caiva durmukha÷ca tathà paraþ>% bhàø àø 67 aø . 7 nçpabhede . %<saügràmajiddurmukha÷ca ugrasena÷ca vãryavàn>% bhàø saø 4 aø yudhiùñhirasabhàgatançpoktau 9 yakùabhede brahmapuø . 10 apriyavàdini triø . 11 ràmasyàntaþpuracàriõi carabhede %<÷uddhàntacàrã durmukhaþ sa mayà paurajànapadànapasarpituü prayuktaþ>% uttararàmacaø . 12 uttaradvàragçhe 60 varùamadhye 13 varùabhede %<tuùadhànyakùayo devi! sarva÷asyamahàrghatà . vyavahàrà÷ca na÷yanti durmukhe durmukhàþ prajàþ>% jyoø taø bhaviø pu0

#<durmuhårta># aø nindito muhårtaþ pràø saø . apra÷aste muhårte %<nakùatreùvàsureùvanye dustithau durmuhårtajàþ . saüpatantyàsurãü yoniü yaj¤aprasavavarjitàþ>% bhàø ÷àø 180 a0

#<durmålya># triø duþsthitaü målyaü pràø saø . 1 duþsthite målye 2 mahàrghe yasya yanmålyaü këptaü tata àdhikye målyasya duþsthitatvamiti bodhyam pràø baø . 2 tadyukte tri0

#<durmadhas># triø nindità meghàsya asic samàø . 1 ninditamatau vivekàsamarthe 2 ghàraõavarjitabuddhike %<na ki¤ciduktvà durmedhàstasthau ki¤cidavàïmukhaþ>% bhàø vaø 10 aø %<pratyàkhyàto'pi durmeghàþ>% 281 aø . àrùe tu samàsàntavidheranityatvàt kvacinnàsic samàø . %<ta eva vedà durmedhairdhàryante puruùairyathà>% bhàgaø 1 . 4 . 25 %<a÷raddadhànàn niþsatvàn durmedhàn hrasitàyuùaþ>% bhàgaø 1 . 4 . 18

#<durmoha># puø ninditaü muhyatyanena muha--karaõe gha¤ . 1 kàkatuõóyàü ràjaniø . 2 kàkàdanyàü strã ÷abdàrthaciø .

#<durya># puø duraü dvàraü yàti yà--ka duri dvàre bhavaþ yat và . 1 gçhe %<devã durye àyurmà>% ÷ataø bràø 3 . 5 . 3 . 18 %<svaü goùñha màvadataü devã! durye>% yajuø 5 . 17 . durya÷abdo gçhavàcã %<duryà vai gçhàþ>% iti ÷ruteþ vedadãø . dvàre bhave2 yåpe ca . %<nireke pajreùu stomo duryona yåpaþ>% ç01 . 51 . 14

@<[Page 3643b]>@
#<durya÷as># naø ninditaü ya÷aþ pràø saø . virodhilakùaõayà 1 akãrtau %<tvadagrasåcãsacivaþ sa kàminormanobhavaþ sãvyati durya÷aþpañau>% naiùaø . dusthitaü ya÷o'sya pràø baø . 2 duùñaya÷aske tri0

#<duryoga># puø duùño yogaþ pràø saø . 1 durbhàgyasåcake grahayogabhede 2 duùñakau÷ale ca %<dàsãbhåtàsmi duryogàt sapatnyàþ patagottama!>% bhàø àø 27 aø tasyà dàsye ca sarpàõàü yathà kau÷alabhedaþ tathà tatraivàdhyàye dç÷yaþ .

#<duryoõa># naø duùñà yoniþ sthànamastyasya ar÷aø ac saüj¤àtvàt õatvam . saügràme %<ni duryoõa àvçõaïmçdhruvàcaþ>% ç05 . 29 . 10 %<duryoõaþ saügràmaþ>% bhà0

#<duryodha># puø duþkhena yudhyate'sau dur + yudha--karmaõi khal . duþkhena yodhanãye .

#<duryodhana># puø dur + yudha--bhàùàyàü yuc . 1 dhçtaràùñrasya jyeùñhe putre . %<kaleraü÷astu sa¤jaj¤e bhuvi duryodhano nçpaþ! . durbuddhirdurmati÷caiva kuråõàmaya÷askaraþ . jagato yastu sarvasya vidveùñà kalipåruùaþ . yaþ sarvàü ghàtayàmàsa pçthivãü pçthivãpate! . uddãpitaü yena vairaü bhåtàntakaraõaü mahat>% bhàø àø 67 aø %<sa jàtamàtra evàtha dhçtaràùñrasuto nçpa! . ràsabhàràvasadç÷aü ruràva ca nanàda ca . taü kharàþ pratyabhàùanta gçdhragomàyuvàyasàþ . vàtà÷ca pravavu÷càpi digdàha÷càbhavattadà . tatastu bhãtavadràjà dhçtaràùñro'bravãdidam . samànãya bahån vipràn bhãùmaü vidurameva ca . anyàü÷ca suhçdo ràjan! kurån sarvàüstathaiva ca . yudhiùñhiro ràjaputro jyeùñhãnaþ kulavardhanaþ . pràptaþ svaguõato ràjyaü na tasmin vàcyamasti naþ . ayantvanantarastasmàdapi ràjà bhaviùyati . etaddhi bråta me tathyaü yadatra bhavità dhruvam . vàkyasyaitasya nidhane dikùu sarvàsu bhàrata! . kravyàdàþ pràõadan ghoràþ ÷ivà÷cà÷iva÷aüsinaþ . lakùayitvà nimittàni tàni ghoràõi sarva÷aþ . te'bruvan bràhmaõà ràjan! vidura÷ca mahàmatiþ . yathemàni nimittàni ghoràõi manujàdhipa! . utthitàni sute jàte jyeùñhe tu puruùarùabha! . vyaktaü kulàntakaraõo bhavitaiùa sutastava . tasya ÷àntiþ parityàge guptàvapanayo mahàn . ÷atamekonamapyastu putràõànte mahãpate! . tyajainamekaü ÷ànti¤cet kulasyecchasi bhàrata! . ekena kuruvai kùemaü kulasya jagatastathà . tyajedekaü kulasyàrthe gràmasyàrthe kulaü tyajet . pàmaü janapadasyàrthe àtmàrthe pçthivãü tyajet . sa tathà vidureõoktastai÷ca sarvairdvijottamaiþ . na cakàra tathà ràjà putrasnehasamanvitaþ>% bhàø àø 115 aø 2 duryodhanãye tri0

#<duryoni># strã nindità yoniþ pràø saø . 1 ninditàyàü jàtau duþsthità yonirasya pràø baø . 2 ninditajàtike triø %<na katha¤cana duryoniþ prakçtiü svàü niyacchati>% manuþ .

#<durlatikà># strã duùñà lataiva svàrthe ka pràø saø . 1 ninditàyàü latàyàü 2 chandobhede ca vasubhi÷ca rasairatha digbhirudãritasadyatikà vihità hi sagaõàùñakabhåùitasaccaraõàjjitadurnaya! durlatiketi tadà . phaõabhçtkulamaïgalanàmakanàgavaragrathità sukçtàü sukhadà ya÷avanta! dharàdhipa! %<gauóakulojjvala! tàmavadhehi hçdaye sadà>% dçø ratnàø .

#<durlabha># triø duþkhena labhyate dur + labha--karmaõi khal . 1 labdhuma÷akye kçcchreõa labhye 2 duùpràpye mediø 3 atipra÷aste ÷abdaraø 4 priye hemacaø . %<naratvaü durlabhaü loke vidyà tatra sudurlabhà>% sàø daø %<apriyasya ca payyasya vaktrà ÷rãtà ca durlabhaþ>% ràmàø %<durlabhaü pràkçtaü vàkyaü durlabhaþ kùemakçt sutaþ . durlamà sadç÷ã bhàryà durlabhaþ svajanaþ priyaþ>% càõakyaø 5 kaccåre puø mediø 6 karcåre puø ràjaniø 7 duràlamàyàü 8 ÷vetakaõñakàryà¤ca strã ràjaniø . 9 viùõau puø %<durlabho durjayo durgaþ>% viùõusaüø . durlabhayà bhaktyà labhyata iti durlabhaþ %<janmàntarasahasreùu tapodhyànasamàdhibhiþ . naràõàü kùãõapàpànàü kçùõe bhaktiþ prajàyateþ>% iti vyàsavacanàt %<bhaktyà labhyastvananyayeti>% bhagadvacanàt bhàø %<àmçtyoþ ÷riyamanvicchennainàü manyeta durlabhàm>% manuþ . %<matparaü durlabhaü matvà nånamàvarjitaü mayà>% raghuþ %<kusumàyudhapatni! durlabhastava bhartà na ciràd bhaviùyati>% kumàø .

#<durlalita># naø dur + lala--ãpsàyàü bhàve kta . duùñecchàyàü durla bhavastuvà¤chàyàm (àvdàra) tasyà anyalàbhàviùayatvena duùñatvam . 2 du÷ceùñite ca %<sa ÷a÷àpa tato roùànmunirduhitaraü tava . atidurlalitaiþ kanyà ÷atruhastaü namiùyati>% harivaüø 149 aø . kartari kta . 3 tathàvidhecchàyukte 4 du÷ceùñànvite 5 capale ca triø %<bàlasya me prakçtidurlalitasya pàpaþ pàpaü vyavasyati samakùamudàyudho'sau>% veõãø .

#<durlasita># naø dur + lasa--kta . du÷ceùñàyàm .

#<durlàbha># puø dur + labha--gha¤ . duþkhena làbhe . %<bhokùadurlàbhaviùayaü vaóavàmukhasàgaram>% bhàø ÷àø 303 aø .

#<durlekhya># naø duùñaü lekhyam . garhite lekhyapatre . %<de÷àntarasthe durlekhye naùñonmçùñe hçte tathà . bhinne dagdhe tathà chinne lekhyamanyattu kàrayet>% nàraø sarvairetairvi÷eùaõairvyavahàràkùamatà vivakùità . duùñaü lipyakùaraparilopenàvàcakatayà và yallekhyaü tattu durlekhyaü, naùñaü sarvathà nà÷amupagatam unmçùñaü masãdoùàdinà mçditalipyakùaram . yadyapi dagdhamapi naùñhameva tathàpi kàlamàtrakçtà ÷ãrõatà naùñapadenàtra vivakùità . patràntarakaraõa¤càrthipratyarthinoþ parasparasampratipattau . vimatau tu de÷àntarasthapatrànayanàya kàlo deyo'dhvàpekùayà vyavahàro và'pravartanãyaþ durlekhyàdau tu sampratipattau patràntarakaraõamanyathà vyavahàra syàpravçttirevetyavaseyaü sàkùiùu satsu taireva nirõayaþ . tathàca nàradaþ %<lekhye de÷àntarasthe tu ÷ãrõe durlikhite hçte . satastatkàlakaraõamasato draùñçdar÷anamiti>% vãrami0

#<durva># badhe bhvàø paraø sakaø señ . dårvati adårvãt . ãdit . dårtaþ

#<durvaca># triø duþkhena ucyate dur + vaca--karmaõi khal . duþkhena kathanãye vaktuma÷akye . %<api vàgadhipasya durvacaü vacanaü tadvidadhãta vismayam>% kiràø . khalarthayoge kartari ùaùñhyà niùedhena sambandhavivakùayà'tra ùaùñhã saubharàjamupetyà'hamavocaü durvacaü vacaþ bhàø uø 177 aø .

#<durvacas># naø duùñaü vacaþ pràø saø . garhite vacane vacalo duùñatvamapriyàvedakatvena %<asahyaü durvaco j¤àtermeghàntaritaraudravat>% udbhaø %<nàrãü jitvà viråtthante na ca jalpanti durvacaþ>% bhàø droø 148 aø . duþsthitaü vaco'sya pràø baø . 2 duùña vacanavaktari triø .

#<durvaràha># puüstrãø garhito varàhaþ pràø saø . 1 garhite varàhe vióvaràhe gràmya÷åkare striyàü jàtitvàt ïãù . %<trayo ha vàpa÷avo'medhyà durvaràhaaióakaþ ÷và>% ÷ataø bràø 12 . 4 . 1 . 4

#<durvarõa># naø nindito hemàpekùayà nikçùño varõo'sya . 1 rajate amaraþ . %<durvarõabhittiriha sàndrasudhàsabarõà>% màghaþ 1 elavàluke mediø . 2 nindyavarõayukte triø . %<na tatra ka÷ciddurvarõo vyàdhito vàpi dç÷yate>% bhàø vaø 196 ÷loø 4 ÷vetakuùñhini tasya rajatavarõa÷ubhratvàt durvarõatvam . %<durvarõaþ kunakhã kuùñhã màyàvã kuõóagolakau>% bhàø vaø 199 aø . duùñovarõaþ pràø saø . 6 nindye bràhmàdivarõe ca . %<durvarõo'sya bhràtçvyaþ>% tettiø vraø 2 . 2 . 4 . 6 . duùñe 6 akùare puø .

@<[Page 3645a]>@
#<durvartu># triø dur + vç--karmaõi tun . durvàre %<durvartuþsmà bhavati bhãma ç¤jan>% çø 4 . 38 . 8 %<durvartuþ durvàraþ>% bhàø .

#<durvasa># triø duþkhenoùyate'tra dur + vasa--bàø àdhàre khal . kçcchreõa vàsayogye vastuma÷akye %<trayoda÷o'yaü saüpràptaþ kçcchràt paramadurvasaþ>% bhàø viø 1 aø .

#<durvasati># strã duþkhena vasatiþ . duþkhenàvasthitau %<rogopasçùñatanudurvasatiü mumukùuþ>% raghuþ .

#<durvaha># triø duþkhenohyate'sau dur + vaha--karmaõi khal . duþkhena vahanãye voóhuma÷akye . %<na durvaha÷roõipayodharàrtàþ>% kumàø %<anuprave÷àdàdyasya puüsastenàpi durvaham>% raghuþ . %<durvaho nigraho daõóo hiraõyabahulastathà>% bhàø ÷àø 6190 ÷loø .

#<durvàc># strã garhità vàk pràø saø . 1 nindye vàkye duþsthità vàgasya pràø baø . 2 nindyavacanànvite triø %<÷ayyàsanamalaïkàramannapànamanàryatàm . durvàgbharaü rati¤caiva dadau strãbhyaþ prajàpatiþ>% bhàø anuø 40 aø %<atãva jalpan durvàco bhavatãha viheñakaþ>% bhàø àø 3076 ÷loø .

#<durvàcya># naø nindyaü vàcyam pràø saø . apavàhe 1 akãrtau %<krãóànimittaü na ÷rutvà durvàcyaü na bhaviùyati>% ràmàø suø 1524 ÷loø . 2 kaùñena vàcye ca .

#<durvàda># puø duùño vàdaþ pràø saø . akãrtau stutipårvakàpriyavàkye 1 apavàde jañàdhaø 2 ninditavàkye ca .

#<durvànta># naø duùñaü vàntaü pràø saø . 1 vidhànàtikrameõa vamane duþsthitaü vàntamasya pràø baø . 2 duùñavamanayukte triø . %<durvàntasya tu samut kliùñà doùà vyàpya ÷arãraü kaõóå÷vayathukuùñhapãóakàjvaràïgamardanistodanàni kurvanti>% su÷rutaþ .

#<durvàra># triø duþkhena vàryate'sau dur + vàri--karmaõi khal . duþkhena vàraõãye vàrayituma÷akye %<ki¤càyamaridurvàraþ pàõau pà÷aþ pracetasaþ>% kumàø %<sà durvàraü kathamamapi parityàgaduþkhaü viùehe>% raghuþ .

#<durvàraõa># triø duþkhena vàraõamasya . 1 duþkhena vàraõãye %<saürabdha÷ca ÷arànasyan droõaü durvàraõaü raõe>% bhàø droø 193 aø . 2 ÷ive puø durviùaha÷abde dç÷yam .

#<durvàri># triø duþkhena vàrirvàraõamasya . kambojde÷ãye yàdhabhede %<ete durvàrayo nàma kambojà yadi te ÷rutàþ>% bhàø droø 112 aø .

#<durvàrtà># strã garhyà vàrtà pràø saø . apriyàvedakavàrtàyàü duùpravçttau .

#<durvàsanà># strã duùñà vàsanà pràø saø . pårayituma÷akyecchàyàm

@<[Page 3645b]>@
#<durvàsas># puø munibhede sa ca ÷aïkaràü÷enàtreranasåyàgarbhajaþ . tadudbhavakathà àtreya÷abde 692 aø dç÷yà tannàmanirukti÷ca yathà %<nigåóhani÷cayaü dharme yaü taü durvàsasaü viduþ>% bhàø anuø 47 aø . %<mamàü÷astu kùititale mahàbhàgo dvijo ttamaþ . durvàsà iti vikhyàtaþ sa hi tvàü yàjayiùyati>% bhàø àø 223 aø ÷ivavàkyam . tasya rudràü÷ajatvena krodhanatvaü yathàha %<durvàsàþ krodhanaþ ÷yenastathà dãrghatamà muniþ>% bhàø saø 7 aø %<÷iùyàyutasamopeto durvàsà nàma kàmataþ . tamàgatamamiprekùya muniü paramakopanam>% bhàø vaø 261 aø tasya krodha÷ãlatvena vi÷eùaõam . duþsàdhyaü vàsaþ gçhe vàsanamasya iti và vyutpattiþ . gçhe tadãyavàsanasya duþsàdhyatvàt durvàsastvaü yathoktaü bhàø anuø 159 aø yathà %<avasange gçhe tàta! bràhmaõo haripiïgalaþ . cãravàsà vilvakhaõóo dãrgha÷ma÷ruþ kç÷o mahàn . dãrghebhya÷ca manuùyebhyaþ pramàõàdadhiko bhuvi . sarvàn sa¤carate lokàn ye divyà ye ca mànuùàþ . imàü gàthàü gàyamàna÷caratvareùu sabhàsu ca . durvàsasaü vàsayet ko bràhmaõaü satkçtaü gçhe . roùaõaþ sarvabhåtànàü såkùme'pyapakçte kçte . paribhàùà¤ca me ÷rutvà ko'nudadyàt prati÷rayam . yo màü ka÷cidvàsayãta na sa màü kopaye diti . yasmànnidràyate ka÷cittato'haü samavàsayam . sa sma bhuïkte sahasràõàü bahånàmannamekadà . ekadàsmàlpaka bhuïkte na caiveti punargçhàn . akasmàcca prahasati tathà'kasmàt praroditi . na càsya vayasà tulyaþ pçthivyàmabhavattadà . atha svàvasathaü gatvà sa ÷ayyàstaraõàni ca . kanyà÷càlaïkçtà dagdhà tato vyapagataþ punaþ . atha màmabravãdbhåyaþ sa muniþ saü÷itavrataþ . kçùõa! pàyasamicchàmi bhoktumityeva satvaraþ . tadaiva tu mayà tasya cittaj¤ena gçhe janaþ . sarvàõyannàni pànàni bhakùyà÷coccàvacàstathà . bhavantu satkçtànãha pårvameva pracoditaþ . tado'haü jàyamànaü vai pàyasa pratyavedayam . taü bhuktvaiva tu sa kùipraü tato vacanamabravãt . kùipramaïgàni limpasva pàyaseneti sa sma ha . avimçùyaiva ca tataþ kçtavànasmi tattathà . tenocchiùñena gàtràõi ÷ira÷caivàbhyamrakùayam . sa dadar÷a tadàmyàse màtarante ÷ubhànanàm . tàmapi smayamànaþ sa pàyasenàbhyalepayet . muniþ pàyasadigdhàïgãü rathe tårõamayojayat . tamàruhya ratha¤caiva niryayau ca gçhànmama . agnivarõojvalan dhãmàn sa dvijo rathadhåryavat . pratodenàtudadvàlàü rukmiõãü mama pa÷yataþ . na ca me stokamapyàsãdduþkhamãrùyàkçtaü tadà . tathà sa ràjamàrgeõa mahatà niryayau bahiþ . taddçùñvà mahadà÷caryaü dà÷àrhà jàtamanyavaþ . tathà'jalpan mithaþ kecit samàbhàùya parasparam . vràhmaõà eva jàyeran nànyo varõaþ katha¤cana . ko hyenaü rathamàsthàya jãvedanyaþ pumàniha . à÷ãviùaviùaü tãkùõaü tatastãkùõataro dvijaþ . brahmà÷ãviùadagdhasya nàsti ka÷ciccikitsakaþ . tasmin vrajati durdharùe pràskhaladrukmiõã pathi . tatràmarùayata ÷rãmàüstatastårõamacodayat . tataþ paramasaükruddho rathàt praskandya sadvijaþ . padàtirutparthenaiva pràdravaddakùiõàmukhaþ . tamutpathena dhàvantamanvaghàvaü dvijottamam . tathaiva payasà digdhaþ prasãda bhagavanniti . tato vilokya tejasvã bràhmaõo màmuvàca ha . jitaþ krodhastvayà kçùõa! prakçtyaiva mahàbhuja! . na te'paràdhamiha vai dçùñavànasmi suvrata! . prãto'smi tava govinda! vçõu kàmàn yathepsitàn>% .

#<durvigàha># triø dur + vi + gàha--karmaõi khal . 1 duþkhena gàhanãye 2 dhçtaràùñraputrabhede puø %<durmadodurvigàha÷ca vivitsurvikañànanaþ>% bhàø àø 117 aø .

#<durvidagdha># triø duùño bidagdhaþ pràø saø . garvite %<alãkavegadurvidagdhaü garutmantam>% kàdaø .

#<durvidatra># triø vida--làbhe vida--j¤àne và bàø atra vidatraü labhyaü dhanaü j¤ànaü và tataþ pràø baø . 1 durdhanake 2 durj¤ànake ca %<à re manyuü durvidatrasya dhãmahi>% çø 10 . 35 . 4 . %<durvidatrà nirçtirna>% çø 10 . 36 . 2 .

#<durvidha># triø dusthà vidhà'sya pràø baø . daridre amaraþ . (damayantãkùaõe) %<api kha¤janama¤janà¤cite vidadhàte rucigarbhadurvidham>% naiùaø %<vivinakti na buddhidurvidhaþ>% màghaþ . 2 khale mediø 3 mårkhe ÷abdaraø . %<÷àstreùvanyeùu kuviyo vidyamàneùu durvidhàþ . buddhimànvãkùikãü pràpya nirarthàn pravadanti te>% ràmàø 2 . 109 . 2

#<durvinaya># puø dur + vi + nã--bhàve ac . vinayaràhitye . dur + vi + nã--ktin . durvinãti tatràrthe strã

#<durvinãta># triø dura + vi + nã--kartari kta . 1 vinayàkartari vinaya÷ånye 2 a÷ikùità÷ve puüstrãø hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

@<[Page 3646b]>@
#<durvimocana># triø duþkhena vimocanaü yasya . 1 duþkhena mocanãye 2 dhçtaràùñraputrabhede puø %<citravàhu÷citravarmà suvarmà durvimocanaþ>% bhàø àø 117 aø . tatputroktau tu 67 aø . durvirocana iti pàñhàntaram . so'pi tatputrabhede

#<durvivàha># puø nindito vivàhaþ pràø saø . bràhmyàdicatuùkabhinneùu àsuràdiùu caturùu vivàheùu bràhmyàdãnaùñau vivàhànuktvà manunoktaü yathà
     %<bràhmyàdiùu vivàheùu caturùvevànupårva÷aþ . brahmavarcasvinaþ putrà jàyante ÷iùñasammatàþ . råpasattvaguõopetà dhanavanto ya÷asvinaþ . paryàptabhogà dharmiùñhà jãvanti ca ÷ataü samàþ . itareùu tu ÷iùñeùu nç÷aüsànçtavàdinaþ . jàyante durvivàheùu brahmadharmadviùaþ sutàþ . aninditaiþ strãvivàhairanindyà bhavati prajà . ninditai rnindità nçõàü tasmànnindyàn vivarjayet>%

#<durviùa># puø duþ sthito viùo'sya pràø baø . viùakçtavikàra÷ånye ÷ive %<durdharùo duùprakà÷a÷ca durviùo durjayo'jayaþ>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivanàmoktau . tasyàmçtamanthanakàle viùapàne'pi tatkçtavikàraràhityàt viùavikàrasya taü prati duþsthitatvàttasya tathàtvam . duùño viùo và peyatve nàstyasya ac và . duùñaviùapànàdvà tasya tathàtvam .

#<durviùaha># triø duþkhena viùahyate'sau dur + vi + saha--karmaõi khal . 1 soduma÷akye duþkhena sahanãye %<saiùà durviùahà màyà devairapi duràsadà>% harivaüø 46 aø 2 ÷ive puø %<durvàraõo durviùahodussahoduratikramaþ>% bhàø ÷àø 286 aø . 3 dhçtaràùñraputrabhede %<duryodhano durviùaho durmukho duùpradharùaõaþ>% bhàø àø 186 aø tatputroktau

#<durvçtta># naø duùñaü vçttam pràø saø . 1 nindite àcaraõe %<durvçttaü dhàrtaràùñràõàmuktavàn bhagavànçùiþ>% bhàø àø 1 aø duþsthaü vçttamasya pràø baø . 2 durjane %<durvçttavçtta÷amanaü tava devi! ÷ãlam>% devãmàø %<càñutaskara durvçttamahàsàhasikàdibhiþ>% yàj¤a0

#<durveda># triø duþkhena vidyate labhyate'sau dur + vida + làbhe--karmaõi khal . 1 labdhuma÷akye duþkhena labhye %<ye eva ke ca màrutyau syàtàü durvede eva va÷à pç÷niryadi va÷àü pç÷ni>% na vindedapi ÷ataø bràø 5 . 1 . 3 . 3 durutsanno vedo'sya pràø vaø . 2 vedapàñharahite ca . %<durvedà và suvedà và pràkçtàþ saüskçtàstathà . bràhmaõà nàvamantavyà bhasmàcchannà ivàgnayaþ>% bhàø vaø 199 a0

@<[Page 3647a]>@
#<durvyavahàra># puø durdçùño vyavahàraþ pràø saø . durdçùña÷abdadar÷ite ràgalobhàdinà'saïmyanirõãte vyavahàre tacchabde dç÷yam .

#<durvrajita># naø garhitaü vrajitam pràø saø . ninditagatau %<durvyàhçtàcchaïkamànà duþsthità duravekùitàt . duràsitàd durvrajitàdiïgitàdhyàsitàdapi>% bhàø vaø 232 a0

#<durha(õa)na># triø duþkhenàhanyate'sau dur + hana--karmaõi khal . hantama÷akye duþkhena hantavye %<prakalpsyati ca tasyàrtho nikumbhe durhane hate>% bhaññiþ vede tu õatvam . %<mo ùu õaþ paràparà nirçtirdurhaõà badhãt>% çø 1 . 38 . 6 %<tvaü no asyà indra! durhaõàyàþ>% ç01 . 121 . 14

#<durhaõàyu># triø duùñaü hananamicchati kyac durhaõàya--un vede õatvam . duùñahananecchau %<striyaü yaddurhaõàyuvam>% ç04 . 30 . 8 . %<durhaõàyuvaü duùñahananamicchantãm>% bhàø chàndasa uvaï .

#<durhaõu># triø duþstho hanurasya pràø baø dur + hana--un và, vede õatvam . 1 duþkhena hananãye 2 duùñahanuyukte ca %<tadà ramasva durhaõo!>% çø 10 . 155 . 3 . loke tu durhanu ityeva duùñahanuke triø .

#<durhala(li)># triø duùño halirasya và acsamàø . duùñahaliyukte

#<durhita># triø nindito hitaþ pràø saø . virodhilakùaõayà ÷atrau %<na durhitaþ syàdagre na pàpayà>% çø 8 . 19 . 26

#<durhuta># naø ninditaü hutam pràø saø . aphalajanake home %<sadaiva yàcamàneùu tathà dambhànviteùu ca . eteùu dakùiõà dattà dàvàgnàviva durhutam>% bhàø ÷àø 18 a0

#<durhçõàyu># triø duùñaü hçõãyate krudhyati lajjate và dur + hçõã + krodhe lajjàyà¤ca kaõóvàø yak tata un allopayalopau pçùoø varõavyatyàse ãkàrasyàkàraþ, mçgayvàø và niø . 1 duùñakrodhane 2 duùñaü lajjamàne ca . %<durhçõàyustira÷cittàni vasavo jighàüsati>% çø 7 . 59 . 8 %<durhçõàyura÷obhanaü krudhyan>% bhàø %<çtasya ÷imãvato bhàmino durhçõàyån>% çø 1 . 84 . 16

#<durhçt># triø dusthaü hçdayamasya pràø baø %<suhçddurhçdau mitràmitrayoþ>% pàø nipàø . 1 amitre ÷atrau . duþsthitaü hçdasya pràø baø . 2 duþsthitahçdaye triø %<a÷masàramayaü nånaü hçdayaü mama durhçdaþ>% bhàø vaø 112 aø . tasya bhàvaþ yuvàø aõ dvipadavçddhiþ dauhàrda duùñàntaþkaraõatve ÷atrutve ca naø .

#<durhçdaya># triø duþsthaü hçdayamasya pràø baø a÷atrutvena na nipàø . 1 duùñàntaþkaraõayukte . duùñaü hçdayam pràø saø . 2 duùñe manasi naø .

#<dula># utkùepe (dolàna) curàø ubhaø sakaø señ . dolayati te adådulat . %<nàrã padadvayaü sthàpya kàntasyorudvayopari . kañiü ceddolayedà÷u bandhaþ kandarpa÷çïkhalaþ>% ratima¤jarã %<àndolat ka dolane>% kavikalpadrumaþ . asya và curàratvamapi . dula--ki %<duliþ ambàdulã nitatnãrabhrayantã>% taittiø 4 . 4 . 5 . 1 dulãti utkùipantãtyarthaþ .

#<duli># puø dula--ki . 1 munibhede ÷abdàrthaciø . 2 kacchaùastriyàü strã và ïãù . 3 utkùepake triø .

#<duliduha># puø dilãpançpapitari anamitrasute %<anamitra suto ràjà vidvàn duliduho'bhavat . dãlipastanayastasya ràmasya prapitàmahaþ>% harivaüø 15 a0

#<dullala># triø du + kvip dutaü lalati lala--ac . roma÷e ÷abdàrthaciø .

#<duvas># paricaraõe upatàpe ca kaõóvàø nàmaø yak paraø sakaø señ . duvasyati aduvasyãt %<anehasaþ stubha indro duvasyati>% çø 3 . 51 . 3 %<yàbhirvittajàniü duvasyathaþ>% çø 1 . 112 . 15 %<samidbhiragniü namasà duvasyan>% ç031 . 1 . 2

#<duvas># naø duvas paricaraõe kaõóvàø duvasya--kvip allopayalopau . 1 haviùi 2 paricaraõe ca %<aibhiragne duvogirovi÷vebhiþ>% ç01 . 14 . 8 %<duvaþ paricaryàm>% . duva icchati kyac và anaïi duvanyati %<sa tvà bhariùo gariùo duvanyasam>% ç04 . 402 . duvaþ paricaraõamicchantaþ duvanyàþ tatra sãdati duvanyasam bhàø karmaõi lyuñ anaïamàve pakùe allopayalopau duvasana paricaraõãye %<÷yenàso na duvasanàsaþ>% ç04 . 6 . 10 %<duvasanàsaþ paricaraõãyàþ>% bhà0

#<duvasya># triø nàmaø duvasya--÷akyàrthe yat allopayalopau . paricaryàrhe %<à yadduvasyàdduvase na kàruþ>% çø 1 . 165 . 14 . %<duvasyàt paricaryàrhàt duvase paricaraõàya>% bhà0

#<duvasyu># triø duvaþ paricaraõamicchati kyac kyàcchandasi pàø un . paricaraõecchàyukte %<goståtårùati paryagraü duvasyuþ>% çø 10 . 100 . 12 vede kvacidasya striyàmuvaï . %<sa na ãlànayà maha devà agne duvasyuvà>% çø 8 . 102 . 2

#<duvasvat># triø duvohaviþ paricaraõa vàstyasya matup masya vaþ sàntatvàn na padakàryam . 1 haviryukte 2 paricaraõayukte ca %<avasyurasi duvasvàn>% yajuø 5 . 32 %<somanetrebhyo devebhya uparisadbhyo duvasvadbhyaþ svàhà>% 9 . 35 %<duvasvà¤chambhårme>% 18 . 4

@<[Page 3648a]>@
#<duvoyu># triø duvaþ paricaryàmicchati kyaci vede và padakàryam un . paricaraõecchau . %<sa tu ÷rudhi ÷rutyà yo duvoyuþ>% ç06 . 36 . 5 . %<duvoyurasmadãyaü paricaraõamàtmana icchan>% bhàø pakùe duvasyu tatràrthe

#<du÷cara># triø duþkhena caryate dur + cara--karmaõi khal . carituma÷akye 1 duþkhena caraõãye %<carataþ kila du÷caraü tapaþ>% raghuþ %<sthàne tapo du÷carametadartham>% kumàø %<ahaü prajàþ sisçkùustu tapastaptvà sudu÷caram>% manuþ . duþkhena duùñaü và carati car + ac . 1 ÷ambuke hàràø 2 bhallåke puüstrãø ràjaniø .

#<du÷carita># naø duùñaü caritam pràø saø . 1 duùkçte pàpe %<ihadu÷caritaiþ kecit kecit pårvakçtaistathà . pràpnuvanti duràtmàno narà råpaviparyayam>% . %<yathà mahàhradaü pràpya kùiptaü>% loùñraü nimajjati . tathà du÷caritaü sarvaü vede trivçti majjati manuþ . duþkhena caritam . 2 kçcchreõa kçte triø dusthaü caritaü yasya pràø baø . 3 tadyukte triø .

#<du÷carman># puø duþsthitaü carma yatra pràø 7 baø . 1 svabhàvato'nàvçtameóhre rogabhede . %<hemahàrã tu kunakhã du÷carmà gurutalpagaþ>% yàj¤aø . 2 koñharoge ràjaniø .

#<du÷càritra># naø caritramevaü svàrthe aõ càritraü duùñaü càritram pràø saø . duùñe caritre pàpe . duþsthitaü càritramasya pràø baø . 1 duùñacaritrayukte triø %<÷ådro ràjan! bhavati brahmavandhurdu÷càritroya÷ca dharmàdapetaþ>% bhàø ÷àø 63 aø .

#<du÷cikitsya># triø dur + kita--svàrthe san karmaõi yat . duþkhena cikitsanãye pratikàrye roge . su÷rutoktàþ te ca rogà avàraõãya÷abde 449 pçø dar÷itàþ .

#<du÷cikya># naø lagnàt tçtãye rà÷au %<tritrikoõa¤ca navargha du÷cikyaü syàt tçtãyakam>% jyoø ta0

#<da÷cyavana># puø duþsahaü cyavanaü càlanamasya duþsaha÷cyavanaþ ÷ivo yena và pràø ba0, dur + cyu--lyu, %<chandasi gatyarthebhyaþ>% pàø yuc và . indre amaraþ %<yutkàreõa du÷cyavanena dhçùõunà>% çø 10 . 102 . 2 %<du÷cyavanenànyairavicàlyena>% bhàø bahukàlànantara svasthànàt patanàt tasya tathàtvam . ekaikamanvantare hi caturda÷a indrà bhavantãti ekasaptatimahàyugasya manvantarakàlasya caturda÷obhàgaþ ki¤cidadhikapa¤casahasrayugàtmakastatkàlastato'nantaraü tasya patanàt tathàtvam . caturda÷a indrà÷ca kalpabhedena bhinnanàmànaþ indra÷abde 945 pçø dar÷itàþ . cyavanena ÷ivenàbhibhåtatvàt tasya tathàtvam %<asåyata÷ca ÷akrasya vajreõa prahariùyataþ . savajraü stambhayàmàsa taü bàhuü parighopamam>% bhàø anuø 160 aø %<bàhuü savajraü ÷akrasya kruddhasyàstambhayat prabhuþ>% mallinàthadhçtapuràõam .

#<du÷cyàva># triø duþkhena cyàvyate'sau dur + cyu--õic karmaõi khal . 1 duþkhena cyàvanãye . 2 mahàdeve puø %<du÷cyàva÷cyavano jetà hantà brahmadviùàü haraþ>% bhàø kaø 34 a0

#<du(duþ)÷÷rava># naø duþkhena ÷råyate'sau dur + ÷ru--khal và rephasya ÷cutvam . ÷rutiduþkhàvahe paruùavarõayukte kàvyadoùabhede %<duþ÷ravaü trividhà÷lãlànucitàrthaprayuktatà>% ityupakrame paruùavarõatayà ÷rutiduþkhàvahatvaü duþ÷ravatvamiti sàø daø lakùayitvà yathà %<kàrtàrthaü yàtu tatvaïgã>% ityudàhçtam . tasya càparanàma ÷rutikañuriti candràloke uktam %<bhavecchrutikañurvarõaþ ÷ravaõãdvejane paduþ>% . atra svaghañakavarõasyaiva paruùatvena tadghañitakàvyasya tathàtvaü %<pade padàü÷e vàkye'rthe sambhavanti rase'pi te>% sàø daø sàmànyato doùàõàü pa¤cadhotkãrtane'pi ÷rutikañudoùasya padatadaü÷avàkyeùveva sambhavaþ ityeva vi÷eùaþ .

#<duùa># vaikçte divàø paraø akaø aniñ . duùyati irit aduùat adukùat dudoùa doùñà dokùyati . %<÷ma÷àneùvapi tejarsva pàvako naiva duùyati>% manuþ . %<medaü prajàpate reto'duùat>% aitaø bràø 3 . 33 %<ràïkave paññasåtre ca såcãviddhaü na duùyati>% smçtiþ . vaikçta¤ca yasya yathàsvaråpaü tadvaiparãtye, yathà hetoþ sàdhyànumàpakatvaü tadvaiparãtye duùñatvam a÷uddhattha¤ca . yathà malàdinà vastràdera÷uddhatvam . a÷uddhi÷ca svaråpataþ yathà màlinyàdinà, ÷àstravidhyullaïghane duradçùñajanakatvena và . yathà nãlãvastràdidhàraõàdeþ ÷àstraniùiddhatvàt taddhàraõe duradçùñotpatteþ tasya duùñatvam . evamanyatràpyuhyam %<duùadhàtorivàsmàkaü doùasampattaye guõaþ>% udbhañaþ doùaþ . duùñaþ . %<anekadoùaduùño'pi kàyaþ kasya na vallabhaþ>% pa¤caraø doùã . õici . dåùayati cittavikàre tu doùayati dåùayati và cittam . %<na ca ki¤cidevàü÷aü kàvyasya dåùayantaþ ÷rutikañvàdayo doùàþ, kiü tarhi sarvameva kàvyam>% sàø daø . %<doùovicàrasulabho yadi dåùyate tad vyàkhyà mama prathamameva na dåùaõãyà>% kàvyapraø vyàø mahe÷varaþ %<yaþ sauhçde puruùaü sthàpayitvà pa÷càdenaü dåùayate sa bàlaþ>% bhàø saø 62 aø %<yathà kratuùu vipràõàü somapànaü na dåùitam>% kulàrõavatantram . dåùayan dåùaõãyaþ dåùitaþ dåùayitvà saüdåùya . upasargapårvakaþ tattadupasargadyotyàrthayuktavikàre

#<duùkara># triø duþkhena kriyate dur + kç--karmaõi khal . kartuma÷akye 1 duþkhena karaõãye %<api yat sukaraü karma tadapyekena duùkaram>% manuþ %<mugdhe! duùkarametadityatitarà muktvà sahàsaü balàt>% amaru÷aø . 2 àkà÷e naø ÷abdàrthakalpataruþ tasyàjanyatvena druùkaratvàt . bhàve khal . 3 duþkhena karaõe naø .

#<duùkarman># naø duùñaü karma pràø saø . 1 pàpe . duùkarmabhi÷ca nahuùo nà÷aü yàsyati durmatiþ bhàø uø 12 aø %<duùkarmajànçõàü rogà yànti caiva krasàt ÷amam . japaiþ suràrcanairhomairdànaisteùàü kùayobhavet>% ÷àtàtapaþ . duþsthitaü karmàsya pràø baø . 2 pàpakarmakàrake triø %<tato vasati duùkarmà narake ÷à÷vatãþ samàþ>% bhàø uø 131 aø .

#<duùkàla># puø duùñaþ kàlaþ pràø saø . nindite kàle . yasya yaþ kàlovihitastasya tato vailakùaõye kàlasya duùñatà 2 pralaye ca . duþsaho kàlaþ kalanamasya pràø baø . 3 ÷ive %<akàla÷càtikàla÷ca duùkàlaþ kàlaeva ca>% bhàø ÷àø 286 aø ÷ivanàmoktau .

#<duùkula># naø duùñaü kulam pràø saø . 1 nindite kule %<antyàdapi paraü dharmaü strãratnaü duùkulàdapi>% manuþ . duþsthaü kulamasya pràø baø . 2 ninditakulajàte triø %<madamårkhatàbhimànà duùkulatai÷varyasaüyuktàþ>% sàø daø duùkule bhavaþ pakùe kha . duùkulãna, óhak dauùkuleya nindyakulabhave tri0

#<duùkçta># naø duùñaü kçtam pràø saø . 1 pàpe %<dàturyat duùkçtaü ki¤cit tatsarvaü pratipadyate . nipànakartuþ snàtvà tu duùkçtàü÷ena lipyate>% manuþ 2 tajjanake karmaõi ca %<yathà yathà manastasya duùkçtaü karma garhati>% manuþ tadasyàsti ini . duùkçtin tadyukte %<punaþpunarduùkçtinaü nininda>% raghuþ .

#<duùkçti># triø dusthà kçtirasya pràø baø . duùkarmakàrake %<pàdaspar÷astu rakùàüsi duùkçtãnavadhånanam>% manuþ pràø saø . 2 pàpe strã

#<duùkrãta># triø duùñaü krãtam pràø saø . råpasaükhyàdikamaparãkùya krãte krãtànu÷aya÷abde dç÷yam %<krãtvà målyena yo dravyaü duùkrãtaü manyate krayã>% nàradaþ .

#<duùkhadira># puø duùñaþ khadiraþ pràø saø . kàlaskande kùudrakhadirabhede amaraþ .

#<duùña># triø duùa--kta . 1 durbale 2 adhame vi÷vaþ . 3 doùà÷rite ca doùa÷abde vakùyamàõavyabhicàràdãnàmanyatamayukte 4 hetau . 5 pittàdidoùayukte j¤ànakàraõe netràdau yathà katha¤cit 6 doùayukte ca triø 7 kuùñhe naø (kuóa) khyàte ÷abdacaø . %<tyàjyo duùñaþ priyo'pyàsãt>% raghuþ %<duùñaþ ÷abdaþ svarato varõato và>% mahàbhàùyadhçtà ÷rutiþ .

#<duùñacàrin># triø duùñaü carati cara--õini . doùayuktakarma kàriõi %<atha yatrainamàsãnaü ÷aïkeran duùñacàriõaþ>% bhàø viø 4 aø .

#<duùñagaja># puø nityakarmaø . gambhãravedini gaje hemacaø .

#<duùñanu># triø dusthà tanurasya pràø baø vede ùatvam . dusthadeha yukte %<kùudhà kila tvà duùñano! jakùivàntsa na rårupaþ>% athaø 4 . 7 . 3 loke tu dustanu ityeva tatràrthe

#<duùñayoga># puø karmaø . 1 vaidhçtivyatãpàtàdi yoge tasya snànadànàdyatiriktakarmasu varjyatvama÷ubhasåcakatva¤ca såø siø nànàsthàne uktaü yathà
     tulyàü÷ujàlasamparkàt tayãstu pravahàhataþ . taddçkkrodhabhavo vahnirlokàbhàvàya jàyate . vinà÷ayati pàto'smin lokànàmasakçd yataþ . vyatãpàtaþ prasiddho'yaü saüj¤àbhedena vaidhçtiþ . sa kçùõo dàruõvapurlohitàkùo mahodaraþ . sarvàniùñakaro raudro bhåyo bhåyaþ prajàyate . àdyantakàlayormadhyaþ kàloj¤eyo'tidàruõaþ . prajvalajjvalanàkàraþ sarvakarmasu garhitaþ . ekàyanagataü yàvadarkendvormaõóalàntaram . sambhavastàvadevàsya sarvakarsavinà÷akçt . vyatãpàtatrayaü ghoraü gaõóàntatritayaü tathà . etad bhasanghitritayaü sarvakarmasu varjayet 2 ariùñasåcake gocaravilagnàdisthagrahayogabhede ca

#<duùña(sta)ra># triø duþkhena tãryate'sau karmaõi khal vede muùàmàderàkçtigaõatvàt ùatvam . %<carkçtyaü marutaþ patsu duùñaram>% çø 1 . 54 . 14 loke tu na ùatvam %<titãrùurdustaraü mohàduóapenàsmi sàgaram>% raghuþ .

#<duùñaraktadçk># triø duùñà raktà ca dçgasya . pittàdidoùajarakta netrake . %<dãkùitaþ strãpasaïgena jàyate duùñaraktadçk>% ÷àtàtapena tatkarmapàka uktaþ .

#<duùñarãtu># puø dur + té--tun vede iñ dãrgha÷ca ùatvam . duþkhena taraõãye'hiüsye %<tuvigraye vahnaye duùñarãtave>% ç02 . 21 . 2 . loke tu dustartu ityeva .

#<duùñavçùa># puø karmaø . ÷aktatve'pi adhurvahe vçùe (gaóiyà) khyàte hemacaø .

#<duùñavraõa># puø nityakaø . acikitsanãye vraõabhede dvivraõãya÷abde dç÷yam .

#<duùñasàkùin># puø karmaø . nàradàdyukte asàkùitvaprayojakadoùa yukte sàkùiõi . sàkùiõodoùà÷ca nàradenoktàþ yathà %<yastvàtmadoùaduùñatvàdasvastha iva lakùyate . sthànàt sthànàntaraü gacchedekaika¤cànudhàvati . kàsatyakasmàcca bhç÷amabhãkùõaü niþ÷vasityapi . vilikhatyavanãü padbhyàmbàhå vàsa÷ca dhånayet . bhidyate mukhavarõo'sya lalàñaü svidyate tathà . ÷oùamàgacchata÷coùñhàbårdhvaü tiryaïgirãkùate . tvaramàõa ivàbaddhamapçùño bahu bhàùate . kåñasàkùã sa vij¤eyastaü vàpaü vinayedbhç÷am>% . abaddhamasambaddham . vinayecchikùayed yathà kauñasàkùyàdbibhetãtyarthaþ . na tu daõóayedityarthaþ . pràkçtavaikçtikavikàravivekasya duþ÷akyatvàt sambhàvanàmàtreõa ca daõóanasyànyàyyatvàditi mitàø uktam . madanaratne tvàviddhamiti pañhitvà àkulamiti vyàkhyàtam . ÷aïkhalikhitàvapi %<mantribhiþ ÷àstrasàmarthyàdduùñalakùaõaü gràhyantiryakprekùate samantàdevàvalokayati . akasmànmåtraü purãùaü visçjati de÷àdde÷aü gacchati pàõinà pàõiü pãóayati nakhànnikçntati mukhamasya vivarõatàmeti prasvidyati càsya lalàñanna cakùurna ca vàcaü pratipåjayatyakasmàddadàti, pra÷aüsati punaþ punaranyamapavadati bahirnirãkùate ÷astraü paràmç÷ati ÷iraþ prakampayatyãùñhau nirbhujati sçkkaõã parileóhi ativismitaþ karmasvamahatsvapi bhrubau saüharati tuùõãü dhyàyati pårvottaraviruddhaü vyàharati eva màdiduùñalakùaõaü kruddhasya ca svàmino'nyatra prakçti÷ãlàditi>% akasmàditi tåùõãmiti ca yathàyogamanekatra sambandhanãyam . anyatra prakçti÷ãlàditi . prakçtyà khabhàvàt ÷ãlantiryakprekùaõàdidharmo yasya sa tathoktastato'nyatraitàni duùñakruddhalakùaõàni, ete avàntaravailakùaõyasya durj¤eyatvàdityavadhànena parãkùya vastutattvànusaraõaïkaraõãyamiti såcitam vãrami munivàkye anye'pi sàkùidoùà asàkùilakùaõoktyà vãramiø bhaïgyàdar÷ità yathà manuþ %<nàrthasambandhino nàptà na sahàyà na vairiõaþ . na dçùñadoùàþ kartavyà na vyàdhyàrtà na dåùitàþ . na sàkùã nçpatiþ kàryo na kàrukaku÷ãlavau . na ÷rotriyo na liïgastho na saïgebhyo vinirgataþ . àdhyadhãnã na vaktavyo na dasyurna vikarmakçt . na vçddho na ÷i÷urnaiko nàpto na vikalendriyaþ . nàrto na matto nonmatto na kùuttçùõopapãóitaþ . na ÷ramàrto na kàmàrto na kruddho nupi taskaraþ>% iti . atra sarvairvi÷eùaõairasatyasambhàvanà vismaraõàdikamasàkùyanimittamupalakùyate . ataeva vçddha vikalendriyavikarmakçttaskaràdãnàü govçùanyàyena punarupàdànam . atra bahavaþ ÷abdàþ spaùñàrthàþ . anye medhàtithyanusàreõa vivriyante . arthasambandhina uttamarõàdhamarõàdyàþ uttamarõohyadhamarõavacanena paràjãyamàna stadànãmeva rodhàviùño'dhamarõàdçõaü pratyàdàtuü prayateteti taccittànuvçttiradhamarõasya tadanuguõakauñasàkùyahetutvena saübhàvyate . uttamarõo nirdhane'dhamarõe svasàkùitayà ghanaü pràpya svasmai tadarpayiùyatãti buddhyà tadanuguõavàdã sambhàvyate . tathàrthaþ prayojanantatsambandhinorvàdiprativàdinoranyatarasmàd yeùàü svaprayojanaü sisàdhayiùitante'pyupakàragandhànna sàkùyàrhà ityàdi . sarñhatra kauñasàkùyasambhàvanonneyà . dçùñadoùà anyatra kçtakauñasàkùyàþ . vyàdhyàrtà vacanavisaüvàdàpàdakavyàdhipãóàvantaþ . dåùità abhi÷astàþ . nçpaterasàkùitvamakçtàbhipàyeõàto na pràktananàradokti virodhaþ . liïgastho'patyàdiþ . saïgebhyo vinirgataþ parityaktaþ pitràdigurujanasaüsargàt vçddhànupasevanàdasyà'satyasambhàvanà . àdhyadhãno bandhakãkçtaþ tasya tadàj¤àva÷avartitvàt . vaktavyo nindàspadam vikarmakçt adharmàbhãruþ . vçddhavikalendriyayorvàrdhakasvabhàvahetukendriyavaikalyena bhedaþ . àrtaþ ÷okena . nàrado'pi %<dàsanaiþkçtikà÷raddhavçddhastrãbàlacàkrikàþ . mattonmattapramattàrta kitavagràmayàjakàþ . mahàpathikasàmudrabaõikpravrajitàturàþ . vyaïgaika÷rotriyàcàrahãnaklãvaku÷ãlavàþ . nàstikavràtyadàràgnityàgino'yàjyayàjakàþ . ekasthàlãsahàyàricaraj¤àtisanàbhayaþ . pràgdçùñadoùa÷ailåùaviùajãvyahituõóikàþ . garadàgnidakãnà÷a÷ådràputtropapàtinaþ . klàntasàhasika÷ràntanirdhåtàgnyavasàyinaþ . bhinnavçttàsamàvçttajaóatailikamålikàþ . bhåtàviùñançpadviùñavarùanakùatra såcakàþ . agha÷aüsyàtmavikretçhãnàïgabhagavçttayaþ . kunakhã ÷yàvadan ÷vitrã mitradhruk÷añha÷auõóikàþ . aindrajàlikalubdhogra÷reõã gaõabirodhinaþ . vadhakçccitrakçt ÷aïkhã patitaþ kåñakàrakaþ . kuhakaþ pratyavasitastaskaro ràjapåruùaþ . manuùyapa÷umàüsàsthimaghukùãràmbusarpiùàm . vikretà vràhmaõa÷caiva dvijo vàrdhuùika÷ca yaþ . cyutaþ svagharmàtkulikaþ såcako hãnasevakaþ . pitrà vivadamàna÷ca bhedakçccetyasàkùiõaþ . ÷reõyàdiùu tu vargeùu ka÷ci÷ceddveùyatàmiyàt . tasya tebhyo na sàkùyaü syàddveùñàraþ sarva eva te>% . naikçtikaþ paràpakàra÷ãlaþ . càkrikastailikaþ . pramattaþ sadà'navahitaþ . mahàpathiko mahàpathagàmã . sàmudrabaõigvahitravàhã . ekaþ ÷rãtriyo dvayorananumataþ . ekaþ, ÷rotriya iti pçthagvà pràya÷coktaü ca pràgeva tat . aparàrkeõa tu yugmaiketi pañhitvà yugmau ùñvàviti vyàkhyàtam . ekasthàlãsahàya ekapàkabhojãti . sahàyyanyatarasàhàyyakàrã, mi÷racaõóe÷varau . madanaratnàkarastu ekasthàlãþ sahàya iti vi÷eùaõadvayaü pçthakkçtya ekasthàlã sthàlyadhikaraõakaþ pàkolakùyate . sa eko yasyetyekasthàlãti vyàcakhyau . samàsàntavidheranityatvàdekasthàlãtyatra %<nadyçta÷ceti>% pàø na kap . ardhapippalãtyàdivanna hrasva iti ca samàdadhe . aricaraþ bhåtapårvaþ ÷atruþ . bhåtapårve carañ . kalpatarau tvastradhara iti pañhitvà ÷astradhara iti vyàkhyàtam . j¤àtayaþ sagotràþ sanàbhayo màtulatatsutamàtçùvasriyàdayaþ . ÷ailåùaþ strãõàü nartayità . ku÷ãlavastu raïgàpajãvã naña iti bhedaþ . viùajãvã viùakrayajãvãti madanaratne . viùavadyopajãvãti ratnàkare . ahituõóikaþ sarpakrãóopajãvã vyàlagràhã . kãnà÷aþ karka÷aþ kùudrà và . kçpaõa iti tu madanaratna . upapàtita upapàtakãti kalpataruþ . madanaratne tåpapàtaka iti pañhitam . upa samãpaü pàtakaü yasyeti vigçhya pàtakayukta iti vyàkhyàta¤ca . klànto'tikhinnaþ ÷rànto'navaratakarmakàrãti madanaratne . a÷ànta iti pañhitvà'yãgyakarmakàrãti ratnàkare . nirdhåto vàndhavaistyakta iti madanaratne . gràmaràjakula÷reõyàdibhirniþsàrita iti ratnàkare . målikaþ lokabhaya÷ånya iti bhavadevaþ . målaü vipralambhastatkàrãti tu yuktam . aparàrkeõa tu paupika iti pañhitvà paupikaþ påpàdivikrayãti vyàkçtam . varùasåcako varùa÷akunavedo . nakùatrasåcako jyautiùikaþ . atha÷asã parakãyapàpaprakà÷akaþ . hãnàïga ucitaparimàõanyånàïgaþ . vyaïgastu chinnàïgulyàdiriti bhedaþ . bhagavçttirbhàryàdàsyàdisambhoga÷ulkopajãvã ÷aïkhã vçùabhanartanajãvãti madanaratnaratnàkarayoþ . kuhako dàmmikaþ . pratyavasitaþ pravrajyàdicyutaþ . kuliko ràj¤à vyavahàraparicchedakatayà niyuktaþ . asya ca sàkùitvakaraõe niùedho, vidhistu kçtasàkùya iti kalpataruþ . madanaratne tu kulaü vràhmaõàdigaõastadadhikàrã kulika iti vyàkhyàtam . såcako ràj¤à paradoùànveùaõapårvakaü svasmai tannivedane niyuktaþ . bhedakçnmitràdiprãtibhaïgakartà . ÷reõyàdiùvityasyàyamarthaþ . yeùu ÷reõyàdiùu yasyaiko'pi dveùyatàü ÷atrutàmàptastadãyavivàde tacchreõyàdiniviùñàþ sarva eva na sàkùiõastatra heturdveùñàraþ sarvaeva ta iti tacchreõyàntargataikadveùyanurodhakçtavairaniryàtanàrthamanyathàvàditvasambhavàt . ataeva nàradaþ %<bàlo'j¤ànàdasatyàt strã pàpyàbhyàü syàcca kåñakçt . vibråyàdbànghavaþ snehàdvairaniryàtanàdaririti>% . kàtyàyanaþ %<tadvçttijãvino ye ca tatsevàhitakàriõaþ . tadvandhu suhçdo bhçtyà àptàste tu na sàkùiõaþ . màtçùvasuþsutà÷caiva pitçùvasçsutàstathà . màtulasya sutà÷caiva sodaryasutamàtulàþ . ete sanàbhayaþ proktàþ sàkùyanteùu na yojayet . kulyàþ sambandhina÷caiva vivàhyo bhaginãpatiþ . pità bandhuþ pitç vya÷ca ÷va÷uro guravastathà>% . tathà vçhaspatiþ %<màtu pità pitçvya÷ca bhàryàyàbhràtçmàtulau . bhràtà sakhà ca jàmàtà sarvavàdeùvasà kùiõaþ . parastrãpànasaktà÷ca kitavàþ sarvadåùakàþ . unmattàrtàþ sàhasikà nàstikà÷ca na sàkùiõaþ>% iti . atra màtçùvasràdi÷abdànàü sambandhi÷abdatvàdarthipratyarthinoranyatarasya etàdç÷asambandhino na sàkùiõaþ sambandhini snehàdanyatra vairasambhavàditi dhyeyam . ÷aïkhalikùitau %<÷ulkagulmàdhikçtau dåto veùñita÷iràþ striyogurukulavàsinaþ parivràjakavànaprasthanirgranthàþ ÷aïkhinaþ vyàlagràhiõaþ>% iti atrà'sàkùiõaþ iti prakçtam ÷ulkàdhikçtaþ ÷ulkagrahaõasthànàdhikàrã . gulmaþ svasthànanive÷itaþ padàtisamåhastadadhikçtaþ . veùñita÷iràþ uddhataveùomårdhavyàdhyabhibhåto và itare prasiddhà vyàkhyàtatarà÷ca . anena prapa¤cena lobhàdikamasàkùitvanimittameva vyaktãkçtam . yathàha manuþ %<lobhànmohàdbhayàt krodhànmaitryàtkàmàttathaiva ca . aj¤ànàdbàlabhàvàcca sàkùã vitatha ucyata>% iti .

#<duùñhu># avyaø dur + sthà--ku suùàmàø ùatvam . 1 nindàyàm amaraþ . 2 avinãte triø uõàdikoø tataþ udgàtràø bhàve aõ . dauùñhava avinaye naø .

#<duùpatana># naø duùñaü patatyanena dur + pata--karaõe lyuñ . 1 apa÷abde trikàø . apa÷abdaprayogasya duradçùñajanakatayà patanahetutvàt tathàtvam . %<nàpabhàùitavai na mecchitavai mleccho ha và nàma yadapa÷abdaþ>% ityàdi÷rutyà hi apa÷abdaprayo gasya niùiddhatvena tatprayogasya pàpajanakatvaü såcitam . bhàve lyuñ . 2 duþkhena patane naø .

#<duùpatra># puø duþsahaü patramasya pràø baø . coranàmagandhadravye amaraþ

#<duùpada># triø duþkhena padyate dur + pada--karmaõi khal . duþkhena pràpye pràptuma÷akye %<÷ruto li cakreõa rathyà duùpadà vçõak>% ç01 . 53 . 9 %<duùpadà duùpadena pràptuma÷akyena cakreõa>% bhàø tçtãyàsthàne chàndasa àc .

#<duùparàjaya># triø duþkhena paràjãyate'sau dur + parà + ji karmaõi khal . 1 jetuma÷akye duþkhena jetavye 2 dhçtaràùñra putrabhede puø %<ugra÷ravà ugrasenaþ senànãrduùparàjayaþ>% bhàø àø 117 aø tatputroktau .

#<duùparigraha># triø duþkhena parigçhyate'sau dur + pari + grahakarmaõi khal . 1 parigrahãtuma÷akye %<lokàdhàràþ ÷riyo ràj¤àü duràpà duùparigrahàþ>% kàmandaø . pràø saø . 2 nindyabhàryàyà¤ca . duþsthitaþ parigraho bhàryà yasya pràø baø . 3 duùñabhàryake pu0

#<duùparihantu># triø dur + pari + hana--khalarthe tun . 1 duþkhena nà÷ayitavye 2 duùparihàrye ca %<yacchatà no duùparihantu ÷arma>% ç02 . 23 . 6 %<duùparihantu hantuma÷akyam>% bhà0

#<duùpar÷a># triø dur + spç÷a--karmaõi khal và visargalopaþ . 1 duþkhena spar÷anãye spraùñuma÷akye 2 duràlabhàyàü strã amaraþ tatràrthe puø bharataþ .

#<duùpàna># triø duþkhena pãyate'sau %<àto yuc>% pàø khalarthe karmaõi yuc . duþkhena peye 1 pàtuma÷akye . bhàve yuc . 2 duþkhena pàne naø .

#<duùpuruùa># puø pràø saø . nindye puruùe tataþ bràhmaõàø svàrthe bhàve karmaõi và ùya¤ . dauùpuruùya tadarthe puø tadbhàve tatkarmaõi tu naø .

#<duùpåra># triø dur + påri--karmaõi khal . 1 pårayituma÷akye duþkhena påraõãye . %<kàmamà÷ritya duùpåraü dambhamànamadànvitàþ>% gãtà 2 anivàrye ca %<kàmaråpeõa kaunteya! duùpåreõànalena ca>% gãtà

#<duùprakà÷a># triø duùñaþ prakà÷aþ pràø saø . virodhilakùaõayà andhakàre %<pàpasya loko nirayo duùprakà÷o nityaü duþkhaü ÷okabhåyiùñhameva>% bhàø ÷àø 73 aø .

#<duùprakçti># triø duþsthà prakçtirasya pràø baø . 1 duùñasvabhàve %<tvaü tu duùprakçtirmåóho mahàyuddheùvakãvidaþ>% bhàø kaø 40 aø . pràø saø . 2 nindàyàü prakçtau nindye svabhàve strã

@<[Page 3652b]>@
#<duùprajas># triø dusthà prajà'sya asic samàø . 1 nindya prajàyukte . pràø saø nàsic . duùprajà 2 nindyaprajàyàü strã

#<duùpraj¤àna># triø duþkhena praj¤àyate'sau dur + pra + j¤à--khalarthe karmaõi yuc . 1 j¤àtuma÷akye . duùñaü praj¤ànaü pràø saø . 2 nindye j¤àne naø %<duùpaj¤ànena nirayàþ bahavaþ samudàhçtàþ>% bhàø ÷àø 127 aø .

#<duùpradharùa># triø duùkaraþ pradharùo'sya pràø baø . 1 dharùayituma÷akye duþkhena dharùaõãye %<sà duùpradharùà manasà'nyahiüsraiþ>% raghuþ 2 duràlabhàyàü 3 kharjåryà¤ca strã ràjaniø . 4 dhçtaràùñraputrabhede puø %<durmukho duùpradharùa÷ca vivitsurvikañaþ samaþ>% bhàø bhãø 64 aø . tatra duùpraharùa÷ceti pàñhàntaram bhàø àø 64 aø tatputroktau tathokteþ

#<duùpradharùaõa># triø dur + pra + dhçùa--bhàùàyàü yuc . 1 duþkhena dharvaõãye dharùayituma÷akye . %<vindànuvindau durdharùaþ suvàhurduùpradharùaõaþ>% bhàø àø 67 ukte 2 dhçtaràùñraputrabhede puø 3 vàrtàkyàm strã amaraþ gauràø ïãù .

#<duùpradharùiõã># strã duùpradharùo'styasyàþ ini ïãp . 1 kaõñakàryàü ràjaniø 2 vçhatyàm bhàvapraø .

#<duùpravçtti># strã pràø saø . duùñàyàü pravçttau vàrtàyàü %<teùàü sårpanakhai vaikà duùpravçttiharà'bhavat>% raghuþ .

#<duùprave÷a># triø duùkaraþ prave÷o'tra pràø baø . 1 duþkhena prave÷ye praveùñuma÷akye %<maharùigaõasambàdhaü bràhmyà lakùmyà samanvitam . duùprave÷aü mahàràja! narairdharmabahiùkçtaiþ>% bhàø vaø 145 aø . 2 kanthàrãvçkùe strã ràjaniø .

#<duùpraharùa># triø duùkaraþ praharùo'sya pràø baø . 1 duùkarapraharùayukte 2 dhçtaràùñraputrabhede puø durmado duùpraharùa÷ca vivitsurvikañaþ samaþ bhàø àø 67 aø . tatputroktau

#<duùma(ùya)nta># puø 1 paurave bharatapitari ràjabhede %<upadànavã sutàn lebhe caturastvailikàtmajàn . duùmantamatha suùmantaü pravãramanaghaü tathà . duùmantasya tu dàyàdo bharato nàma vãryavàn . sa saürvadamano nàma nàgàyutabalo mahàn . cakravartã sutojaj¤e duùmantasya mahàtmanaþ . ÷akuntalàyàü bharatoyasya nàmnà stha bhàratàþ . duùmantaü prati ràjànaü bàguvàcà÷arãriõã . màtà bhastrà pituþ putro yena jàtaþ saeva saþ . bharasva putraü duùmanta! mà'vamaüsthàþ ÷akuntalàm . retodhàü putra unnayati naradeva! yamakùayàt . tva¤càsya dhàtà garbhasya satyamàha ÷akuntalà>% hariva 32 aø . asya ÷akuntalàparivedanakathà ÷akuntalà÷abde dç÷yà turvasuvaü÷yamaruttakanyàyàü sammatàyàü saüvattarùeþ jàte 2 nçpabhede tatkathà harivaüø 32 aø . turvasuvaü÷avarõane yathà %<anvastvàvikùito ràjà maruttaþ kathitastava . anapatyo'bhavadràjà yajvà vipuladakùiõaþ . duhità sammatà nàma tasyàsãt pçthivãpateþ! . dakùiõàrthe tu sà dattà saüvartàya mahàtmane . duùmantaü paurava¤càpi lebhe putramakalmaùam . evaü yayàteþ ÷àpena jaràsaükramaõe tadà . pauravaü turvasorvaü÷aþ pravive÷a nçpottama! . duùmantasya tu dàyàdaþ karutthàmaþ praje÷varaþ>% . tasyàpatyam i¤ dauùmanti bharate karutthàme ca nçpabhede

#<du(duþ)stha># triø dur + sthà--ka và visargalopaþ . duþkhena sthite %<kalpàntaduþsthà vasudhà tathohe>% bhaññiþ 1 kukkuñe 2 kukkure ca puüstrã ÷abdàrthaciø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<du(duþ)spçùña># naø duùñaü spçùñam pràø saø và visargalopaþ . jihvàgràdinà varõoccàraõasthànasya ãùatspar÷aråpe àbhyantare varõoccàraõaprayatne tadasyàsti kàraõatvena ac . 2 tenoccàryavarõe ca %<aco'spçùñàyaõastvãùat nemaspçùñàþ ÷alastathà>% %<duspçùña÷ceti vij¤eyo ëkàraþ pluta eva ca>% pàõini÷ikùà . ëkàrasya lakàràditvena duspçùñatvamiti àkare sthitam .

#<duha># badhe bhvàø paraø sakaø señ . dohati irit adohãt aduhat . dudroha duhitaþ .

#<duha># dohane antaþsthitadravadravyasyàkarùaõena bahirnismàraõe ubhaø adàø dvikaø aniñ . dogdhi dugdhe duhyàt adhok adugdha . adhukùat adugdha adhukùanta adhukùmahni aduhmahi dudoha . dudohitha duduhiva duduhe . duhyàt dhokùyati te . dogdhavyaü duhyaü dohyam . dogdhà drohanaü dugdham . dogdhum dugdhvà saüduhya . %<yaü sarva÷ailàþ parikalpya vatsaü mero sthite dogdhariüdohadakùe . bhàsvanti ratnàni mahauùadhã÷ca pçthåpadiùñàü duduhurdharitrãm>% kumàø %<yaþ payo dogdhi pàùàõam>% %<payovañãdhrãrapi gà duhanti>% bhaññiþ ekakarmàvivakùàyàm asyaikakarmakatvamapi %<dudoha yaj¤asiddhyartha mçgmasuþsàmalakùaõam>% manuþ %<dugdhvà payaþ patrapuñe madãyam>% raghuþ . niþsàraõamàtre ca %<dugdhe'smai sarvaü kàmaü yo vàco dohaþ>% chàø uø %<na karmaphalamàpnoti yo'dharmaü dogdhumicchati>% bhàø vaø 1165 ÷loø %<yatra dharmadughà bhåmiþ sarbakàsadughà satã . dogdhi smàbhãpsitànarthàn yajamànasya sarvadà>% màgaø 4 . 19 . 7 dudhukùati . asya gauõakarmaõi kakàràdi %<pradhànakarmaõyàkhyeve tvàdãnàhurdvikarmaõàm . apadhàne duhàdãnàü õyante kartu÷ca karmaõaþ>% ityukteþ . %<teùu teùu tu pàtreùu duhyamànà vasundharà>% harivaüø 81 ÷loø asya karmakartari gauõakarmaõaþ kartçtvavivakùàyàm kevalaü taï na yak . gauþpayo dugdhe . và ciõ . adohi adhukùata adugdha siø kau0

#<duhàdi># puø gauõe karmaõi lakàravidhànàrthe dhàtusamåhe sa ca %<duhyàcpajduõórudhipracchi cibrå÷àsujimanthmuùàm . karmayuk syàdakathitaü tathà syàt nãhçkçùvahàm>% vyàø kàrikàyàü pañhitaþ duhaprabhçtiþ muùaparyantaþ dhàtusaüghaþ . asya kasyàpi kàrakasaüj¤à'pràptau pradhànakarmopayoginaþ karmasaüj¤à %<duhiyàcirudhiprachibhikùici¤àsupayoganimittamapårvavidhau . bruvi÷àsi guõena ca yat sacate tadakãrtitamàcaritaü kavinà>% mahàbhàùyakçtokteþ .

#<duhi># puø duha--dhàtunirde÷e ik . duhaghàtau duhàdi÷abde udàø .

#<duhituþpati># puø 6 taø ùaùñhyà và aluk saø . jàmàtari pakùe luk . duhitçpatirapyatra .

#<duhitç># strã duha--daha và tçc . %<naptçneùñçtvaùñçhotç potçbhràtçjàmàtçmàtçpitçduhitç>% uõàø niø . svajanyastriyàü strãsantatau çdantatve'pi svasràditvàt na ïãp . tçõantatvàbhàvàt sarvanàmasthàne pare na vçddhiþ duhitarau duhitara ityàdi priyàdiùu pàñhàt asmin ÷abdepare pårvrasthitasya ukta puüskastrãliïgasya vi÷eùaõa÷abdasya na puüvat jàtàduhitçkaþ . %<màturduhitaraþ ÷eùamçõàttàbhya çte'nvathaþ>% yàj¤aø . %<màtrà svasrà duhitrà và na viviktàsano bhavet>% manuþ . kanyà÷abde'nuktaü taddànapàtraphalàdikamadhikamucyate .
     %<kçtvà parãkùàü kàntasya vçõoti kàminã varam . varàya guõahãnàya vçddhàya j¤ànine tathà . daridràya ca mårkhàya rogiõe kutsitàya ca . atyantakopayuktàya càtyantadurmukhàya ca . jaóàya caiva mårkhàya klãvatulyàya pàpine . brahmahatyàü labhet so'pi yaþ svakanyàü dadàti ca . ÷àntàya guõine caiva yåne ca viduùe'pi ca . vaiùõavàya sutàü dattvà da÷avàpãphalaü labhet>% . kanyàvikraye doùo yathà %<yaþ kanyàpàlanaü kçtvà karoti vikrayaü yadi . vipattau dhanalobhena kumbhãpàkaü sa gacchati . kanyàmåtrapurãùa¤ca tatra bhakùati pàtakã . kçmibhirdaü÷itaþ kàkairyàvadindrà÷caturda÷a . mçta÷ca vyàdhayonau ca sa labhejjanma ni÷citam . vikrãõãta màüsabhàraü vahatyeva divàni÷am>% kanyàdànaphalaü yathà %<da÷avàpãsamà kanyà dãyate vràhmaõàya yà . vedaj¤àya pavitràya càpratigraha÷àline . sandhyàvate veda pàñhakàriõe satyavàdine . asmai pradattà kanyà ca da÷a vàpãphalapradà . trisandhyàkàriõe satyavàdine gçha÷àline . vedaj¤àya ca vipràya dattàùñaphaladàyinã . pratigrahagçhãtàya sandhyàhãnàya nitya÷aþ . mårkhàya dattà kanyà ca sà catuþphaladàyinã . paradàragçhãtàya yàjakàya dvijàya ca . ÷añhàya sandhyàhãnàya vàpyekaphaladà sutà . tyaktasandhyàya gàyatrãvihãmàya ÷añhàya ca . viprodbhavàya dattà sà vàpyardhaphaladà sutà . pàpine ÷ådrajàtàya viprakùetrodbhavàya ca . dattà càõóàlatulyàya kanyà sà narakapradà . viùõubhaktàya viduùe vipràya satyavàdine . jitendriyàya dattà yà viü÷advàpãphalapradà . ùaùñivarùasahasràõi divyaråpaü vidhàya ca . evambhåtàya dattvà ca modate viùõumandire . dattvà kanyàü su÷ãlà¤ca haràya haraye'tha và . nàràyaõasvaråpa¤ca bhavedeva ÷rutau ÷rutam . viùõubhakto yadà kanyàü dadàti viùõuprãtaye . sa labheddharidàsya¤ca dhruvaü viprodbhavàya ca>% brahmaø vaiø praø khaø .

#<du(do)hya># triø duha--gauõe karmaõi và kyap pakùe õyat . 1 dohanagauõakarmaõi gavyàdau gauõakarmàvivakùàyàü dohanapradhànakarmaõi 2 dugdhàdau ca .

#<du(dru)hyu># puø ÷armiùñhàyàü jàte yayàtiputrabhede . %<anvagçhõàt prajàü sarvàü yayàtiraparàjitaþ . tasya putrà maheùvàsàþ sarve samudità guõaiþ . devayànyàü mahàràja! ÷armiùñhàyà¤ca jaj¤ire . devayànyàmajàyetàü yadusturvasu reva ca . duhyu÷cànu÷ca påru÷ca ÷armiùñhàyàü prajaj¤ire>% màø àø 75 aø harivaü÷e tu 30 a druhyuriti aõuriti pàñhaþ . lipikarapramàdàt dvidhà pàñhaþ %<teùàü yayàtiþ pa¤cànàü vijitya vasudhàmimàm . devayànãmu÷anasaþ sutàü bhàryàmavàpa saþ . ÷armiùñhàmàsurã¤caiva tanayàü vçùaparvaõaþ . yadu¤ca turvasu¤caiva devayànã vyajàyata . druhyu¤càõu¤ca påru¤ca ÷armiùñhà vàrùapàrvaõã>% . tasya ràjyade÷a÷ca tatraiva aø ukto yathà %<saptadvãpàü yayàtistu jitvà pçthvãü sasàgaràm . vyabhajat pa¤cadhà ràjà putràõàü nàhuùastadà . di÷i dakùiõa pçrvasyàü turvasuü matimàsçpaþ . pratãcyàmuttarasyà¤ca druhyu¤cànu¤ca nàhuùaþ . di÷i pårvàttarasyàntu yaduü ÷reùñhaü nyayojayat . madhye påru¤ca ràjànamabhyaùi¤cat sa nàhuùaþ . tairiyaü pçthivã sarvà saptadvãpà sapattanà . yathàprade÷amadyàpi dharmeõa paripàlyate>% . tadvaü÷avarõana¤ca tatraiva 32 aø yathà %<druhyo÷ca tanayo ràjan! babhruþ setu÷ca pàrthivaþ . aïgàraþ setuputra÷ca marutà patirucyate . yauvanà÷vena samare kçcchreõa nihato balã . yuddhaü sumahadasyàsãn màsàn pari caturda÷a . aïgàrasya tu dàyàdo gàndhàrã nàma pàrthivaþ . khyàyate yasya nàmnà vai gàndhàraviùayo mahàn . gàndhàrade÷ajà÷caiva turagà vàjinàü varàþ>% tasya pituryayàterjaràyà agrahaõe ÷àpakathà bhàø ÷àø 84 aø yayàtiruvàca . %<yattvaü me hçdayàjjàto vayaþ svaü na prayacchasi . tasmàddruhyo! priyaþ kàmo na te sampatsyate kvacit . yatrà÷varathamukhyànàma÷vànàü syàdgataü na ca . hastinàü pãñhakànà¤ca gardabhànàntathaiva ca . vastànà¤ca gavà¤caiva ÷ivikàyàstathaiva ca . uóupaplavasantàro yatra nityaü bhaviùyati . aràja÷abdabhàjantaü tatra pràpasyasi sànvayaþ>%

#<då># khede divàø àtmaø akaø señ . dåyate adaviùña . duduve . odit dånaþ kavikalpadrumaþ pàø dunotereva natvadãrghau iti bhedaþ . %<tayà hãnaü vidhàtarmàü kathaü pa÷yan na dåyase>% raghuþ . %<na dåye sàtvatãsånuryanmahyamaparàdhyati>% màghaþ . upattaptãkaraõe sakaø %<dåyate dãnaü khalajanaþ>% durgàdàsaþ .

#<dåóabha># triø duþkhena dabhyate'sau dur + datbha--karmaõi khal . %<duro dà÷anà÷adabhadhyeùuttvamuttarapadàdeùñutva¤ca>% pçùoø pàø gaõasutreõoktakarma niø nalopaþ . duþkhena dambhanãye

#<dåóà÷a># triø duþkhena dà÷yate dur + dà÷a--karmaõi khal . dåóabha÷abdokta pàø gaø såtreõa siddham . duþkhena hiüsanãye

#<dåóhã># triø duùñaü dhyàyati du + dhyai--cintàyàü kartari sampaø bhàve và kvip . dåóabha÷abdoktakàryam pàø gaø såtre dhyàyaterdhàtornirde÷àt . 1 duùñaü dhyàyini 2 duùñàyàü buddhau strã %<asmàkaü ÷aüso abhyastu dåóhyaþ>% çø 1 . 94 . 8 . %<badhairduþ÷aüsà apa dådyo jahi>% 9

#<dåóhya># triø duùñaü dhyàyati dur + dhyai--ka . dåóabha÷abdavat sàdhyam . duùñaü dhyàyini

#<dåõà÷a># triø duþkhena nà÷yate dur + nà÷i--karmaõi khal dåóa÷abdavat sàdhyam . 1 duþkhena nà÷anãye . %<dåõà÷eyaü dakùiõà pàrthavànàm>% çø 6 . 27 . 28 %<dåõà÷àdurnà÷à kenàpi nà÷ayitu÷akyà>% bhàø 2 càturmàsyàïge tçtãye saptada÷e uttare yaj¤abhede puø %<dvinàmottaro bahuhiraõyo dåõà÷a÷ceti>% kàtyàø ÷rau022 . 8 . 26 . %<uttarastçtãyaþ saptada÷aþ dvinàmà bhavati bahuhiraõya ityekaü dåõà÷a÷ca dvitãyaü nàma>% saügraø . tasya ca tathàdakùiõàyuktatvàt ar÷aø aci tathàtvam .

#<dåta># triø du--gatau %<dutanibhyàü dãrgha÷ca>% uõàø ta kit dãrgha÷ca då--paritàpe kartari kta và dãrghàntasya na natvam %<dugvordãrva÷ca>% pàø såtreõa dunotereva natvadãrghayorvidhànàt . 1 sande÷ahare amaraþ . 2 upatapte ca %<càrekùaõo dåtamukhaþ puruùaþko'pi pàrthivaþ>% màghaþ tatra sàdhàraõadåtalakùaõaü tadbhedà÷ca sàø daø uktà yathà nisçùñàrtho mitàrtha÷ca tathà sande÷ahàrakaþ . kàryapreùyastridhà dåtã dutya÷càpi tathàvidhàþ tatra kàryapreùyã dåta iti lakùaõam . tatra %<ubhayorbhàvamunnãya svayaü vadati cottaram . su÷liùñaü kurute kàryaü nisçùñàrthastu sa smçtaþ>% ubhayoriti yena preùito yadantikaü preùita÷ca . %<mitàrthabhàùã kàryasya siddhikàrã mitàrthakaþ>% . nçpatidåtalakùaõaü yuktikalpataràvuktaü yathà
     %<pareïgitaj¤aþ paravàgvyaïgyàrthasyàpi tattvavit . sadotpannamatirdhãro dåtaþ syàt pçthivãpateþ . dåta¤caiva prakurvãta sarva÷àstravi÷àradam . iïgitaj¤aü tathà sabhyaü dakùaü satkulasambhavam . anuraktaþ ÷ucirdakùaþ smçtimànde÷akàlavit . vapuùmàn vãtabhãrvàgmã dåto ràj¤aþ pra÷asvate . dåta eva hyasammatto bhinattyeva hi saïgatàn . vimçùyàrtho 1 mitàrtha÷ca 2 tathà ÷àsanahàrakaþ 3 . dåtàstrayo'màtyaguõaiþ samaiþ pàdàrdhavarjitaiþ . vimçùyàrthaü kàryava÷àt ÷àsanaü tu karoti yaþ 1 . mitàrthaþ 2 kàryamàtroktau sa kuryàduttarottaram . yathoktavàdã sande÷a hàrako lekhahàrakaþ 3 . tatra dåto vrajanneva cintayeduttarottaram . vàrtàvi÷eùaü bhåpàya jhañityevànyave÷mani . dåto hi na likhet ki¤cit nirõetà và vinirõayam . pçcchyamànopi na bråyàt svàminaþ kvàpi vai÷asam>% kàmandaø ÷àstre ca ràjadåtatadbhedacaralakùaõaü coktaü yathà %<kçtamantrastu mantraj¤o mantriõàü mantrasammatam . yàtavyàya prahiõuyàddåtaü dåtyàbhimàninam . pragalbhaþ smçtimànvàmmã ÷àstre càstre ca niùñhitaþ . abhyastakarmà nçpaterdåto bhavitumarhati . nisçùñàrtho 1 mitàrtha÷ca 2 tathà ÷àsanavàhakaþ 3 . sàmarthyàtpàdato hãno dåtastu trividhaþ smçtaþ . sa bhartuþ ÷àsanàdgacchedgantavyamuttarottaram . svaràùñrapararàùñràõàmiti ceti ca cintayan . antaþpàlàüstu kurvãta mitràõyàñavikàüstathà . jalasthalàni màrgàü÷ca vidyàt svabalasiddhaye . nàvij¤àtaþ puraü ÷atrãþ pravi÷ecca na saüsadi . kàlamãkùeta kàryàrthamanuj¤àta÷ca niùpatet . sàravattà¤ca ràùñrasya durgaü tadguptimeva ca . chidraü ÷atrorvijànãyàt koùamitrabalàni ca . udyateùvapi ÷astreùu yathoktaü ÷àsanaü vadet . ràgàparàgau jànãyàt prakçtãnà¤ca bhartari . bhçtyapakùasya càpàyaü kuryàdanatilakùitaþ . pçcchyamàno'pi na bråyàt svasvàmiprakçticyutim . bråyàt prasçtayà vàcà sarvaü veda bhavàniti . phalena nàmnà dravyeõa karmaõà ca mahãyasà . kuryàccaturvidhaü stotraü pakùayorubhayorapi . vidyà÷ilpopade÷ena saü÷liùyobhayavetanaiþ . bhçtyapakùa¤ca jànãyàttadbhartu÷ca viceùñitam . tãrthà÷ramà÷rayasthàne ÷àstravij¤ànahetunà . tapasvivya¤janopetaiþ svacaraiþ saha saüvaset . santàpaü kulamai÷varyaü tyàgamutthànasauùñhavam . akùudratàü bhadratà¤ca bharturbhedyeùu dar÷ayet . sahetàniùñavacanaü kàmakrodha¤ca varjayet . nànyaiþ ÷ayãta, bhàvaü svaü rakùedvidyàtparasya ca . kàle vrajati medhàvã na khidyetàtmasiddhaye . kùipyamàõa¤ca budhyeta kàlaü nànàrthalobhanaiþ . eteùvahaþsu gacchatsu na tatra pçthivãpateþ . pa÷yati vyasanaü ki¤citsvayaü và kartumicchati . svàntaþprakopamatha và vinetuü nãtivittamaþ . sasyàdeþ saügrahaü kartuü svadurge durgasatkriyàm . svapakùàbhyudayàkàïkùã de÷akàlàvudãkùate . tatra yàtràsvayaü cittamà÷vàsyaiva samãhate . yàtràkàlakùayàrthã và tatra càyaü vilambate . kàle vikùipyamàõe tu tarkayediti paõóitaþ . kàryakàlavipatti¤ca vyaktàü j¤àtvà viniùpatet . tiùñhan vàrtàvi÷eùàrthàn bhartuþ sarvànnivedayet . ripoþ ÷atruparicchedaþ suhçdbandhuvibhedanam . durgakoùabalaj¤ànaü bhçtyapakùopasaügrahaþ . ràùñràt vyapetapàlànàmàtmasàtkaraõaü tathà . yuddhàpasàrabhåj¤ànaü dåtakarmeti kathyate . dåtegaiba narendrastu kurvãtàrivikarùaõam . svapakùe ca vijànãyàt paradåtaviceùñitam . tarkeïgitaj¤aþ smçtimàn mçdurlaghuparikramaþ . kle÷àyàsasaho dakùa÷caraþ syàt pratipattimàn . tapasviliïgino dhårtàþ paõya÷ilpopajãvikàþ . carà÷careyuþ paritaþ pibanto jagatàü matam . nirgaccheyurvi÷eyu÷ca sarvavàrtàvido'nvaham . caràþ sakà÷ànnçpateõakùurdårataraü hi te . såkùmaü såtrapracàraõa pa÷yedvai viniceùñitam . svapannapi ca jàgarti càracakùurmahãpatiþ . vivasvàniva tejobhirnabhasvàniva ceùñitaiþ . ràjà carairjagat kçtsnaü vyàpnuyàllokasammataiþ . càracakùurnarendraþ syàtsampatettena bhåyasà . anenàsampatanmauóhyàtpatatyandhaþ same'pi hi . sarvasampatsamudayaü sarvàvasthàviceùñitam . careõa dviùatàü vidyàttadde÷apràrthanàni ca . prakà÷a÷càprakà÷a÷ca carastu dvividhaþ smçtaþ . aprakà÷o'yamuddiùñaþ prakà÷o dåta ucyate . careõa pracaredràjà såtreõartvigivàdhvare . dåte sandhànamàyàte caracaryà pratiùñhità . tãkùõaþ pravrajita÷caiva satrã vanaga eva ca . ete j¤eyàstu saccàràþ sarve nànyonyavedinaþ . saüsthànavatyaþ saüsthà÷ca kàryàþ kàryaprasiddhaye . tiùñheyuþ pàr÷ve saccàràþ paricaryàpavàdinaþ . bàlaþ kçùãbalo liïgã bhikùuko'dhyàpakastathà . saüsthàþ syu÷càrasaüsthityai dattadàyàþ ÷ubhà÷ayàþ . sarvasmiüstatra saccàràstiùñheyu÷cittavedinaþ . svapakùe parapakùe ca yo hi veda cikãrùitam . jàgradapi suùupto'sau na bhåpaþ pratibudhyate . kàraõàkàraõakruddhàn budhyeta svaparigrahe . pàpànakàraõakruddhàüståùõãü daõóena sàdhayet . ye tu kàraõataþ kruddhàstàn ba÷ãkçtya saüvaset . ÷amayeddànamànàbhyàü chidra¤ca paripårayet . aõunàpi vijayate chidreõa balavattaram . niþ÷eùaü majjayedràùñraü pànapàtramivodakam . jaóamåkàndhabadhiracchadmànaþ ùaõóakàstathà . kiràtà vàmanàþ kubjàstadvidhà ye ca kàrakàþ . bhikùukà÷càraõà dàsyo nànàkàryakalàvidaþ . antaþpuragatàü vàrtàmàhareyuralakùitàþ . chatravyajanabhçïgàrayànavàhanadhàriõaþ . mahàmàtre bahirvàrtàü viduranye ca tadvidhàþ . sådavya¤janakartàrastalpakà vyayakàstathà . prasàdhakà bhojakà÷ca gàtrasaüvàhakà api . jalatàmbålakusumagandhabhåùaõadàyakàþ . kartavyà÷ca sadà hyete ye cànye'bhyàsavartinaþ . sa¤j¤àbhirmårchitairlekhyairàkàrairiïgitairapi . susa¤careyuravyagrà÷carà÷caryàü parasparam . samàpivanto jagatàü matàni jalàni bhåmeriva såryapàdàþ . aneka÷ilpàdhyayanapravãõà÷carà÷careyurbahuliïgiråpàþ . yena prakàreõa parànupeyàt paràparaj¤a÷ca samçddhihetoþ . tamàtmani svasthamatistu tajj¤airviyujyamànaü parato hi vidyàt>% . 3 preùyamàtre triø tataþ bhàve karmaõi ca dåtabaõigbhyà¤ca pàø yat . dåtya tadbhàve tatkarmaõi ca %<dåtyaü tadbhàvakarmaõoþ>% amaraþ . kàmandaø vàkye udàø ùya¤ dautya tatràrthe %<na prayàti ca dautyena>% hitoø %<dviùàü hasairdautyapathaþ sitãkçtaþ>% naiùaø . liïgavi÷iùñaparibhàùayà dåtã÷abdàdapi yat ùya¤ ca . dåtya dautya dåtãnàü karmaõi bhàve ca . svàrthe ka . dåtaka tatràrthe striyàü kàpi ata ittvam dåtikà dåtyàm . bhàve kta! 4 upatàpe naø .

#<dåtaghnã># strã dåtaü khedaü hanti hana--ñak ïãp . kadambapuùpyàü ÷abdacaø .

#<dåti># strã du--bàø ti dãrgha÷ca ujjvaladaø . preùyàyàü striyàü %<tàü kàminã dåtimudàharanti>% varõavivekaþ và ïãp dåtã tatràrthe %<uttiùñha dåti! yàmãyàmo yàtastathàpi nàyàtaþ>% sàø daø %<ratidåtipadeùu kokilàm>% kumàø %<pratikçtiracanàbhyo dåtisaüdar÷itàbhyaþ>% %<tena dåtividitaü niùeduùà>% raghuþ dåtãbhedalakùaõe sàø daø ukte %<dåtyaþ sakhã nañã dàsã dhàtreyã prative÷inã . bàlà pravrajità kàruþ ÷ilpinyàdyàþ svayaü tathà . kalà kau÷alamutsàho bhakti÷cittaj¤atà smçtiþ . màdhuryaü narmavij¤ànaü vàgmità ceti tadguõàþ . età api yathaucityàduttamàdhamamadhyamàþ>%

#<dåna># puø du--upatàpe kta %<dugvordãrgha÷ca>% pàø tasya naþ dãrgha÷ca . mugdhaø då--khede odittvàt tasya naþ . 1 adhvàdi÷rànte 2 upatapte 3 duþkhite ca %<pittena dåne rasane sitàpi tiktàyate haüsakulàvataüsa!>% naiùaø .

#<då(r)># strã daip ÷uddhau bàø kå . pràõaråpe devatàbhede %<sà yà eùà devatà dårnàma dåraü hyasyàmçtyurdåraü ha vàsmànmçtyurbhavati ya evaü veda>% ÷ataø bràø 14 . 4 . 10 %<upàsaka ÷arãrasthà pràõaråpà devatà dårnàma dårityevaü khyàtà'taþ ÷uddhà>% bhàø atra ÷uddheti vi÷eùaõàt daipadhàto råpamiti såcitam . bràhmaõe tu dårasambandhàt tatsiddhiruktà tathà ca dåraü karoti mçtyumupàsakasya dåra + kçtyarthe õic bàø na davàde÷aþ kvip õilopaþ rànto'yamiti tu yuktam .

#<dåra># triø dur + iõa--%<durãõo lopa÷ca>% uõàø rak dhàto rikàralope rephe pare pårvàõo dãrghaþ . 1 viprakçùñe mahatàntareõa sthite dai÷ikaparatvayukte amaraþ . %<dåràntikàdidhãheturekà nityà digucyate>% bhàùàø %<dåratvamantikatva¤ca dai÷ikaü paratvamaparatvaü bodhyam tadbuddherasàdhàraõaü vãjaü digeva>% siø muktàø atidåratva¤ca pratyakùaü notpàduyati yathàha
     %<atidåràt sàmãpyàdindriyaghàtànmano'navasthànàt . saukùmyàdvyavadhànàdabhibhavàt samànàbhihàràcca>% sàø kàø %<anupalabdhiriti vakùyamàõaü siühàvalokitanyàyenànuùa¤janãyam yathà utpatan viyati patattrã atidåratayà sannapi pratyakùeõa nopalabhyate>% taø kauø . %<tvaü dåramapi gacchantã hçdayaü na jahàsi me>% ÷akuø %<na khalu dåragato'pyativartate mahamasàviti bandhujanoditaiþ>% màghaþ . bhàvapràdhànyàt 2 dåratve ca %<dåràntikàrthebhyo dvitãyà ca>% pàø asattvavacane pràtipadikàrthe ebhyodvitãyà càt pa¤camãtçtãye staþ siø kauø %<gràmasya dåraü dåràt dåreõa và . asattvavacane ityanuvçtterneha dåraþ panthàþ>% siø kauø %<ràmàdrudrasya yo dåram>% mugdhaboø %<netre dåramana¤jane pulakità tanvã taveyaü tanuþ>% sàø daø %<sà tasya karmanirvçttaiþ dåraü pa÷càt kçtà phalaiþ>% raghuþ %<dåràdapi kratuùu yajvabhirijyate yaþ>% màghaþ %<dåreõa hyavaraü karma buddhiyogàt dhana¤jaya!>% gãtà %<stutibhyo'cyuta! ricyante dåreõa caritàni te>% raghuþ etacchabdayoge pa¤camã ùaùñhã ca . %<dåraü gràmasya gràmàdvà>% siø kauø ati÷àyane iùñhan davàde÷e daviùñha ãyasun davãyas ati÷athena dårasthite triø ãyasuni striyàü ïãp . %<tejasvimadhye tejasvã davãyànapi gaõyate>% màghaþ . dåraü karoti dår + õic vàde÷aþ davayati . %<davayadatirayeõa pràptamurvãvibhàgam>% bhaññiþ .

#<dåraïgama># triø dåraü gacchati gama--bàø vede kha mus ca . dåragàmini %<dåraïgamaü jyotiùàü jyotirekam>% yajuø 34 . 1 . loke tu óa dåraga ityeva

#<dåratva># naø dårasya bhàvaþ tva . dai÷ike paratve tacca bhramavi÷eùe kàraõam yathoktaü %<doùo'pramàyàjanakaü pramàyàstu guõo bhavet . pittadåratvàdiråpo doùo nànàvidhaþ smçtaþ>% bhàùàø %<kvaciccandràdeþ svalpaparimàõabhrame dåratvaü doùaþ>% siø muktàø .

#<dåradar÷ana># puüstrãø dåràt pa÷yati dç÷a--lyu . 1 gçdhre ràjaniø jàtitvàt striyàü ïãù . 2 paõóite puø dç÷a--bhàve lyuñ . 3 dåratovãkùaõe naø . dårato dç÷yate'nena dç÷akaraõe lyuñ . 4 dåravãkùaõe yantramede (dåravãna)

#<dåradar÷in># triø dåràt pa÷yati kàryotpatteþ pràk pa÷yati jànàti và dç÷a--õini . 1 dåradar÷ake 2 paõóite puø amaraþ 2 gçdhre puüstrãø trikàø striyàü ïãp .

#<dåradç÷># triø dåràt pa÷yati dç÷a--kvin . 1 dåradar÷ini 2 paõóite ÷abdaraø 3 gçdhre hemacaø . kvinnantatvàt jhali padàntai ca kuþ .

#<dåramåla># puø dåraparyantaü målamasya . mu¤jatçõe (muüja) . ràjani0

#<dåravedhin># puø dåràt veghostyasya sàdhyatayà ini . dåràt lakùyabhedake

#<dåràpàta># triø dåramàpatati à + pata--kartari jvalàø õa . dårapàtini astre õini dåràpàtin tatràrthe hemacaø .

#<dåråóhà># strã dur + ruha--kta rephe pare pårvàõo dãrghaþ . dusthatayà råóhe jàte kùudraroga÷abde 338 pçø dç÷yam .

#<dåreamitra># puø dåreamitraþ ÷atruryasya vede saptamyàþ aluk prakçtibhàvaþ . ekonapa¤cà÷anmarunmadhye marudbhede . te ca yajuø 17 aø . 1 mantràdau 80 mantrànte ÷ukrajyoti÷cetyàdayodar÷itàþ . %<agnimitra÷ca dåreamitra÷ca gaõaþ>% 8 ma0

#<dåretya># triø dåre bhavaþ etya . dårabhave

#<dårepàka># triø dåre pacati paca--õa nyaïkvàø kutvam saptamyà aluk saø . dåre pàcake striyàü ñàp . tatraiva gaõe strãtvenàpi nirde÷àt liïgavi÷iùñaparibhàùàyà ani tyatvaü j¤àpitam .

#<dårepàku># triø paca--uõ nyaïkvàø kutvam aluk saø . dårepàcake .

#<dåreritekùaõa># triø dåre ãritamãkùaõaü yena . dåraparyantaprerita dar÷ane kekare (ñerà) ÷abdamàlà .

#<dårohaü># puø duþkhena ruhyate'sau dur + ruha--karmaõi khal rephe pare pårvàõo dãrghaþ . duþkhena rohaõãye roóhuma÷akye àditye loke tasya niùkàmajyotiùñomàdiyaj¤aprayàsajàtaj¤ànena sàdhyarohaõatvàt dårohatvam . %<asau vai dåroho yo'sau tapatãti>% aitaø 4 . 30 ÷rutestasya tathàtvam . 2 dåràrohamàtre triø .

#<dårohaõa># triø duþùkaramàrohaõamasya pràø baø . àditye dåroha ÷abde tasya tathàtvaü dç÷yam 2 chandomede naø . asau và àdityo dårohaõaü chandaþ iti ÷rutiþ . %<durohaõaü chandaþ>% yajuø 10 . 5 chàndasaü klãvatvam . 3 dåràrohaõãye triø duþkhena rohaõaü và . 4 duþsàdhye rohaõe 5 tacchandaska mantrasyàbhyàsabhede ca yathoktaü à÷vaø ÷rautasåtre
     %<haüsaþ ÷uciùaditi paccho'rdharca÷astripadyà caturtha manabànamuktvà praõutyàvasyet . punastripadyà'rdharca÷aþ paccha eva saptamam>% 8 . 2 . 14 %<etàmçcamitthaü ÷aüset . prathamaü pacchaþ dvitãyamardharca÷aþ . tçtãyaü tribhiþ pàdairavasàya uttamena pàdena praõutya caturthamanavànamuktvà praõavenàva syet . etadàrohaõam . athàvahoraõam . punastripadyetyevamàdinoktaü pa¤camam . ardharca÷aþ ùaùñhaü, punaþ pacchaþ saptamam . etat dårohaõaü bhavati . saptamavànaniyamena çk saptakçtvo'bhyastà dårohaõamiti j¤àpanàrtham . evakàraþ paunarvacanikaþ>% nàràø %<etat dårohaõam>% 8 . 2 . 15 dårohaõamiti prakçte punardårohaõavacanaü dvividhaü dårohaõamastãti pradar÷anàrthaü tena svargakàmasya caturabhyastena dårohaõaü bhavati nàràø .

#<dårya># naø dåre utsàryam dåra + yat . 1 purãùe viùñhàyàm ÷abdaraø %<tataþ kalyaü samutthàya kuryànmaitraü nare÷vara! . nairçtyàmiùuvikùepamatãtyàbhyadhikaü bhuvaþ>% viùõupuø tasyeùuvikùepasthànàti kameõa tyàgavidhànena dårotsàryatvàt tathàtvam . dåràya rogadårãkaraõàya sàdhu yat . 2 ÷añhyàm ràjaniø .

#<dårvà># strã dårvati rogàn aniùñaü và durva--hiüsàyàm ac rephe pare pårvàõã dãrghaþ . 1 svanàmakhyàte ghàsabhede tadbhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà
     %<nãladårvà ruhànatà bhàrgavã ÷ataparvikà . ÷aùyaü sahasravãryà ca ÷atavallã ca kãrtità . nãladårvà himà tiktà madhurà tuvarà haret . kaphapittàsravãsarpa tçùõàdàhatvagàmayàn>% . ÷vetadårvà %<dårvà ÷uklà tu golomã ÷atavãryà ca kathyate . ÷vetadårvà kaùàyà syàt svàdvã vraõyà ca jãvanã . tiktà himà visarpàsnatçñ pittakaphadàhahçt>% . gaõóadårvà %<gaõóadårvà tu gaõóàlã matsyàkùã ÷akulàkùakaþ . gaõóa dårvà hità lohadràviõã gràhiõã laghuþ . tiktà kaùàyà madhurà vàtakçt kañupàkinã . dàhatçùõàvalàsàsrakuùñhapittajvaràpahà>% . tasyà utpattikathà bhaviùyottare %<kùãrodasàgare pårvaü mathyamàne'mçtàrthinà . viùõunà bàhujaïghàbhyàü vidhçtya mandaraü girim . bhramatà tena vegena lomànyàgharùitàni vai . årmibhistàni romàõi cotkùiptàni tañàntare . ajàyata ÷ubhà dårvà ramyà harita÷àdvalà . evameùà samutpannà dårvà viùõu tanådbhavà . tasyà upari vinyastaü mathitàmçtamuttamam . devadànavagandharvayakùavidyàdharoragaiþ . tatra ye'mçtakumbhasya nipeturvàrivindavaþ . tairiyaü spar÷amàsàdya dårvà caivàjarà'marà . vandyà pavitrà devaistu sarvadàbhyarcità tathà>% . %<dårvà dahati pàpàni dhàtrã harati pàtakam . harãtakã haredrogaü tulasã harate trayam>% viùõudharmottare . dårvà påjyatvenàstyasyàm ar÷aø ac . 2 bhàdra÷uklàùñamyàü taddine dårvàyàþ påjàvidhànàt tasyàþ tathàtvam %<÷ràvaõã daurganavamã dårvà caiva hutà÷anã . pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirvalerdinam>% kàlamàdhavãyadhçtavàkyam vrata÷abde dårvàùñamãvrate tatpåjàvidhànaü dç÷yam . tataþ samåhe kàõóac . dårvàkàõóa dårvàsamåhe naø %<dårvàkàõóamiva ÷yàmà>% bhaññiþ . dårvayà durgàpåjananiùedhaþ %<akùatairnàrcayet viùõuü na tulasyà vinàyakam . na dårvyà yajet durgàü nonmattena divàkaram>% àgamaþ . dårgàyai arvyàntarvartidårvàdànaü tu na niùiddhamiti tu tattvam . janamejayavaü÷ye 3 nçpabhede puø %<nçpa¤jayastato dårvastimistasmàjjaniùyati>% bhàgaø 9 . 22 . 29

#<dårvàkùã># strã vasudevabhràtçbhedasya vçkasya patnyàm %<takùapuùkaramàlàdãn dårvàkùyàü vçka àdadhe>% bhàgaø 9 . 24 . 23 ÷lo0

#<dårvàdyaghçta># naø cakradattokte ghçtabhede tatpàkavidhistatrokto yathà %<dårvà sotpalaki¤jalkà ma¤jiùñhà sailavàlukà . sità ÷ãtamu÷ãra¤ca mustaü candanapadmakau . vipacet kàrùikai retaiþ sarpiràjaü sukhàgninà . taõóulàmbu tvajàkùãraü dattvà caiva caturguõam . tatpànaü vamato raktaü plàvanaü nàsikàgate . karõàbhyàü yasya gacchet tu tasya karõe prapårayet . cakùuþsràviõi rakte tu pårayet tena cakùuùoþ . meóhrapàyupravarte tu vastikarmasu yojayet . romakåpapravçtte tu tadabhyaïge prayojayet>% .

#<dårvàùñamã># strã dårvàpriyà tatpåjàïgatvàt aùñamã .. bhàdra÷u klàùñamyàm tasyà ubhayadinavyàptau pårvadine påjà %<÷ràvaõã daurganavamã dårvà caiva hutà÷anã . pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam>% tiø taø dhçtavacanàt . dårvàpåjàprakàra÷ca trividhaþ hemàø vratakhaø uktaþ vrata÷abde dç÷yaþ gauóade÷e tu bhaviùyottarapuràõoktastatprakàraþ pracalitaþ .

#<dårvàsoma># puø su÷rutokte rasàyanàïge somalatàbhede yathoktaü tatra uttaratantre
     %<aü÷umànmu¤javàü÷caiva candramà rajataprabhaþ . dårvàsomaþ kanãyàü÷ca ÷vetàkùaþ kanakaprabhaþ . pratànavàüstàlavçntaþ karavãroü'÷avànapi . svayasprabho mahàsomo ya÷càpi garuóàhçtaþ . gàyatrastraiùñubhaþ pàïkto jàgataþ ÷àïkarastathà . agniùñomo raivata÷ca yathokta iti saüj¤itaþ . gàyatryà tripadà yukto ya÷coóupatirucyate . ete somàþ samàkhyàtà vedoktairnàmabhiþpunaþ . sarveùàmeva caiteùàmeko vidhirupàsane . sarve tulyaguõà÷caiva vidhànaü te vakùyate>% . %<ato'nyatamaü somamupayuyukùaþ sarvaprakàraparicàrakopetaþ pra÷astade÷e trivçtamagàraü kàrayitvà hçtadoùaþ pratisaüsçùñaþ pra÷asteùu tithikaraõamuhårtanakùatreùu a÷uümantamàdàyàdhvarakalpenàhçtamabhiùutamabhihutaü càntaràntaràkçtamaïgalaþ somakandaü suvarõasåcyà vidàrya payogçhõãyàtsauvarõe pàtre'¤jalimàtraü, tataþ sakçdevopayu¤jãta nàsvàdayaüstataupaspç÷ya ÷eùamapsvavasàdya yamaniyamàbhyàmàtmànaü saüyojya vàgyato'bhyantarataþ suhçdbhirupàsyamàno viharet>% .

#<dårveùñakà># strã yaj¤àïge citiråpeùñakàbhede %<tamagnirabravãt . upàhamàyànãti keneti pa÷ubhiriti tatheti pa÷viùña kayàha taduvàcaiùà vàva pa÷viùñakà yaddårveùñakà tasmàt prathamàyai svayamàtçõõàyà anantarhità dårveùñakopadhãyate tasmàdasyà anantarhità oùadhayo'nantarhitàþ pa÷avo 'nantarhito'gniranantarhito hyeùa etayopait>% ÷ataø vràø 6 . 2 . 3 . 2 .

#<dålà÷a># triø dåóà÷a + óasya và laþ . duþkhena hiüsye .

#<dålã># strã dåraü dåratà'styasyàþ ac, då--khede sampaø bhàve kvip tàü ràti dadàti và rà--ka rasya laþ dure khedàyalàyate gçhyate là--ka gha¤arthe ka và gauràø ïãù . nãlyàü ÷abdaraø . %<÷çõuùveha mahàbàho nãlãraktasya dhàraõàt . vàsasogaõa÷àrdåla! gadato mama kçtsna÷aþ . pàlanàdvikrayàccaiva tadvçtterupajãvanàt . patitastu bhavedviprastribhiþ kçcchrairvi÷udhyati>% bhaviùyapuø tasyàvapanakrayàderniùedhena dårãkàryatvàt tathàtvam tadupajãvane ca pàpotpàdanena tasyàþ duþkhahetutvàt và tathàtvam . svàrthe ka . dålikà tatràrthe

#<då÷ya># naø då--khede sampadàø bhàve kvip tàü ÷yàyate gamayati antarbhåtaõyarthe ÷yai--gatau ka . vastranirmite gçhe (tàüvu) sàrasundarã .

#<dåùaka># triø duùa--õic--õvul . 1 doùajanake %<dåùakatàvãjànirukteþ>% sarvadar÷asaügrahaþ %<vedavikrayiõa÷caiva vedànàü caiva dåùakàþ . vedànàü nindakà÷caiva te vai nirayagàminaþ>% bhàø anuø 1644 ÷loø . %<pàùaõóà'dåùakà÷caiva samajànà¤ca dåùakàþ . ye pratyavasità÷caiva te vai nirayagàminaþ>% bhàø anuø 1649 ÷loø . %<kåña÷àsanakartéü÷ca prakçtãnà¤ca dåùakàn>% (hanyàt) manuþ . 2 khale ca trikà0

#<dåùaõa># naø dåùi--bhàve lyuñ . sadoùatàsampàdane %<dåùyasyàdåùaõàrthaü ca parityàgo mahãyasaþ . arthasya nãtitattvaj¤airarthadåùaõamucyate>% kàmaø nãø dåùi--kartari lyu . 2 dãùajanake triø %<pànaü durjanasaüsargaþ patyà ca viraho'ñanam . svapna÷cànyagçhe vàso nàrãõàü dåùaõàni ca>% manuþ . 3 ràkùasabhede puø khara÷abde 2466 pçø udà0

#<dåùaõàri># puø 6 taø . ÷rãràme ÷abdaratnàø tasya ràmeõa badhakathà khara÷abde 2466 pçø dç÷yà .

#<dåùayitnu># triø dåùi--÷ãlàrthe itnuc . dåùaõa÷ãle

#<dåùi(ùã)># strã dåùi--in . netramale (paücuñi) ÷abdamàø và ïãp .

#<dåùikà># strã dåùi + svàrthe ka õvul và . 1 netramale (piücuñi) 2 tålikàyàü mediø . 3 dåùaõakartryàü striyà¤ca . dåùã + svàrthe ka và na hrasvaþ . tatràrthe %<vayasà praùvà a÷rubhirhràdinãrdåùãkàbhiþ>% . yajuø 25 . 9 %<÷àlmalã kaõñakaprakhyàþ kaphamàruta÷oõitaiþ . jàyante pióakà yånàü vaktre yà mukhadåùikà>% su÷rutaþ %<striyàstathà'pacàriõyà niùkçtiþ syàdadåùikà>% bhàø ÷àø 34 aø puüsi tu õvuli dåùaka ityeva . %<nahyahaü prakçtidvaùã nàhaü prakçtidåùakaþ>% haribaüø 189 a0

#<dåùita># triø dåùi--kta . 1 dattadåùaõe 2 pràptadåùaõe 3 abhi÷aste maithunàpavàdayukte 4 naùñakanyàbhàvàyàü striyàü strã ÷abdaratnàø .

#<dåùãviùa># naø dåùayati dåùi--bàø ã karmaø . su÷rutokte dhàtu dåùake viùabhede yathà %<yat sthàvaraü jaïgamakçtrimaü và dehà da÷eùaü yadanirgataü tat . jãrõaü viùaghnauùadhibhirhataü và dàvàgnivàtàtapa÷oùitaü và . svabhàvato và guõaviprahãnaü viùaü hi dåùãviùatàmupaiti . vãryàlpabhàvànna nipàtayettat kaphàvçtaü varùaguõànubandhi . tenàrdito bhinnapurãùavarõo vigandhavairasyamukhaþ pipàsã . mårchat vaman gadgadavàgviùaõõo bhavecca dåùyodaraliïgajuùñaþ . àmà÷ayasthe kaphavàtarogã pakvà÷ayasthe'nilapittarogã . bhavennaro dhvasta÷iroruhàïgo vilånapakùastu yathà vihaïgaþ . sthitaü rasàdiùvatha và yathoktàn karoti dhàtuprabhavàn vikàràn . kopa¤ca ÷ãtàniladurdineùu yàtyà÷u pårvaü ÷çõu tatra råpam . nidràgurutva¤ca vijçmbhaõa¤ca vi÷leùaharùàvayavàïgamardaþ . tataþ karotyannamadàvipàkàvarocakaü maõóalakoñhamehàn . dhàtukùayaü pàdakaràsya÷ophaü dakãdaraü chardimathàtisàram . vaivarõyamårchàviùamajvarànvà kuryàt pravçddhàü prabalàü tçùàü và . unmàdamanyajjanayettathànyadànàhamanyat kùapayecca ÷ukram . pragàóhamanyajjanayecca kuùñhaü tàüstàn vikàràü÷ca bahuprakàràn . dåùitaü de÷akàlànna divàsvapnairabhãkùõa÷aþ . yasmàddåùayate dhàtån tasmàddåùãviùaü smçtam>%

#<dåùya># triø dåùi--karmaõi õyat . 1 dåùaõãye %<dåùyaü vaco mama punarnipuõaü vibhàvya>% anumànadãdhitiþ . %<ràjyopaghàtaü kurvàõà ye pàpàcàravallabhàþ . ekaika÷aþ saühatà và dåùyàüstàn paricakùate>% kàmandakãø ukte 2 ràjyopaghàtake . 3 vastre 4 vastragçhe naø mediø 5 påye naø hemacaø 6 hastivandharajjvàm strã hemacaø .

#<dåùyudara># naø dåùibhirdorùaiþ kçtamudaraü tannàmà rogaþ . su÷rutokte doùakçte udararãgabhede tannidànàdi tatroktam udara÷abde 1149 pçø dar÷itam %<prakãrtitaü dåùyudarantu ghoram>% su÷rutaþ

#<dç># àdare tuø àø sakaø aniñ . driyate adçta . ayamàï pårva eva prayujyate . %<nipãya yasya kùitirakùiõaþ kathàü tathà''driyante na budhàþ sudhàmapi>% naiùaø àdçtaþ àdaraþ . %<daràdaràbhyàü darakampinã pape>% naiùaø %<na jàtahàrdena na vidviùàdaraþ>% kiràø %<àdçtyastena vçtyena>% bhaññiþ .

#<dç># badhe svàdiø paraø sakaø aniñ . dçõoti adàrùãt dadàra svàdigaõe chandasãtyadhikàre %<vikùi jiri dà÷a dç--hiüsàyàm>% pàø ukteþ chàndaso'yam . %<kùiõotirbhàùàyàmapãtyeke>% siø kauø ukteþ anyasyàpi kvacidbhàùàyàü prayoga iti gamyate matsyaghàtini dhãvare dà÷a÷abdaprayogàt .

#<dçka># naø dé + vidàre bàø kak hrasva÷ca na kittvam . chidre saükùiptasàre

#<dçkàõa># naø jyotiùokte rà÷estçtãye da÷àü÷aråpe a÷e drekkàõe %<triü÷atsabhe viü÷atiruccame sve hadde'kùicandràda÷akaü dçkàõe>% nolaø tàø pa¤cavargãbalakathane dçkkàõa÷abde vivçtiþ .

#<dçkkarõa># puüstrãø dçk netrameva karõo'sya . sarpe hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dçkkarman># naø dçgarthaü dçùñyarthaü karma . grahàõàü dar÷anayogyatàj¤ànàrthe såø siø ukteþ karmabhede tacca grahanakùatrayogàdyupayogi saüskàrabhedaråpaü yathàha tatra
     %<nakùatragrahayogeùu grahàstodayasàdhane . ÷çïgonnatau tu candrasya dçkkarmàdàvidaü smçtam>% såø siø %<atra nimittasaptanã grahanakùatràõàü bahutvàdvahuvacanam . nakùatragrahayoryuttharthaü nakùatragrahayoridaü dvayaü dçkkarma smçtaü pràguktam àdau prathamaü kàryam . tàbhyàmanantaraü kriyà kàryetyarthaþ . atra nakùatradhruvakàõàmàyanadçkkarmasaüskçtànàmevoktatvàdàyanaü dçkkarma na kàryamiti dhyeyam . grahàõàmastodayau nityàstodayau såryasànnidhyajanitàstodayau ca grahàõàmupalakùaõatvànnakùatràõàmapi . tayoþ sàdhananimittaü grahasya nakùatrasya và deyam . atràkùadçkkarmàrthaü kevalaþ ÷araþ sàdhyaþ . na tu dinamànaràtrimànanatonnate sàdhye . kùitijasambandhena dçggraharåpodayàstalagnasyàva÷yakatvena kùitijàtiriktàyanapariõàmasya vyarthatvàt yutau tu samaprotacalavçtte yugapaddar÷anàrthaü tatpariõàmasyàva÷yakatvàt . ÷çïgonnatinimittaü candrasya . tukàraþ samuccayàrthaka÷cakàraparaþ . atràpi ÷loke pårvàrdhoktamàkùadçkkarma saüskàryamiti dhyeyam>% . raïganàø dçkkarma dvividham àyanamakùaja¤ca tatràyanadçkkarmàyana÷abde 771 pçø siø ÷iø uktaü dar÷itam akùajaü dçkkarmocyate
     idànãmakùajaü dçkkarmàha prasiø %<sphuñàsphuñakràntijayo÷caràrdhayoþ samànyadiktve'ntarayogajàsavaþ . palodbhavàkhyà bhanabhaþsadàü ÷are mahatyathàlpe yadi và syuranyathà . spaùñeùurakùavalanena hatã vibhakto lambajyayà ravihçto'kùabhayà hato và . labdhaü hataü tribhaguõena hçtaü dyumaurvyà syurvà'savaþ palabhavà atha taiþ ÷are tu . yàmyottare kramavilomavidhànalagnaü kheñàt kçtàyanaphalàdudayàkhyalagnam . saumye krameõa viparãtamiùau tu yàmye bhàrdhàdhikàt khacarato'stavilagnamevam>% måø . %<grahasya sphuñakrànterasphuñakrànte÷caràrdhe sàdhye . yadi sphuñàsphuñakràntã tulyadikke tadà caràrdhayorantaraü kàryam . yadi bhinnadikke tadà yogaþ . evaü ye'savo bhaveyuste palodbhavà j¤eyàþ . grahasya bhasya và yadà mahàü÷charastadaivam . yadàlpastadànyathà và palodbhavàsuvaþ sàdhyàþ . grahasya spaùñaþ ÷aro'kùavalanena guõyo lambajyayà bhàjyaþ . atha và akùabhayà guõito dvàda÷abhirbhàjyaþ . yallabdhaü tat trijyayà guõyaü dyujyayà bhàjyaü phalaü palãdbhavà asavo bhavantãtyanukalpaþ . atha kçtàyanadçkkarmakaü grahaü raviü prakalpya taiþ palodbhavàsubhirlagnaü sàdhyam . yadi grahasya yàmyaþ ÷arastadà kramavilagnam . yadi saumyastadà vilãmalagnam . evaü kçte sati grahasyodayalagnaü bhavati . atha tameva grahaü sabhàrdhaü raviü prakalpa tairevàsubhiruttare ÷are yat kramalagnaü yàmye vilomaü kriyate tadgrahasyàstalagnam>% . %<atropapattiþ . atra gole viùuvanmaõóalaü svàkùàü÷airyàvannàmitaü tàvadunmaõóalamuttaragole kùitijàdupari lagati yàmye'dhaþ . yatastatrastho grahaþ svacaràrdhàsubhirunnatiü natiü ca gataþ . ata÷caràrdhasya yà vàsanà saiva palodbhavàsånàm . sphuñàsphuñakràntijayo÷caràrdhayorantare yàvantã'savastàvantaþ ÷arabhavà ityarthàjjàtam . yatastayorantaraü ÷ara evaü tulyadiktve . yadà mahatà ÷areõànyadiktvaü nãtà kràntistadà ÷arasyaikaü khaõóamuttarato'nyaddakùiõataþ . tayoryoge yataþ ÷arã bhavati . atastajjanitayo÷caràrdhayoryoge ÷arajanitàþ palodbhavàsavaþ syuþ . evaü hi sahati ÷are . athàlpe . grahaþ kilottaragola uttara÷ca tasya ÷arastadàkùava÷àcchareõa grahasya tadunnamanaü tat trairà÷ikena sàdhyate . yadi lambajyayà koñyà'kùavalanatulyo bhujastadà sphuña÷aratulyayà kimiti . atra yat phalaü tadgrahadyujyàvçtte jyàråpaü bhavati . atha và laghunà kùetreõànupàtaþ . yadi dvàda÷àïgulakoñyà palabhà bhujastadà sphuña÷arakoñyà kimiti . phalaü tulyameva . atha trijyàvçtta pariõàmàyànupàtaþ . yadi dyujyàvçtta etàvatã jyà tadà trijyàvçtte kiyatãti . phalasya dhanuþ kartuü yujyate . taccharasyàlpatvànnopapadyata iti na kçtam . àyanadçkkarmaõyasphuñavikùepàdasavaþ sàdhitàþ iha tu sphuñàt . tatra kàraõamucyate . tena dçkkarbhaõà nirakùade÷akùitijastho grahaþ kçtaþ . tat kùitijamanyade÷a unmaõóalam . ÷aramåle yaddyujyàvçttaü ÷aràgre ca yat tayorvçttayorunmaõóale yàvadantaraü tàvàn sphuñaþ ÷araþ . sa tu koñiråpaþ . ato'tra koñiråpeõa palodbhavà asavaþ sàdhitàþ kçtàyanadçkkarmako graho'kùava÷àt pràgudita udeùyati và yairasubhiste'tra palodbhavàkhyàþ . atha yàmye ÷are tairasubhiþ kùitijàdadhaþstho graho yàvadupari kùitijaü nãyate tàvat kçtàyanadçkkarmagrahàdagrataþ kràntivçttaü kùitije lagati . yadi saumyaþ ÷arastadà tairasubhiþ kùitijàduparistho grahaþ kùitijaü yàvadadho nãyate tàvat kçtàyanadçkkarmakàdgrahàt pçùñhataþ kràntivçttaü kùitije lagati . ata uktaü ÷are yàmyottare kramavilomavidhànalagnamityàdi . evaü kçte udayalagnaü jàtam . asmàdudayalagnasàdhanàdvyastamastalagnasàdhanam . yato yairasubhirvikùepeõa pràcyàü grahaþ kùitijàdunnàmyate taireva pratãcyàü nàmyate . yairnàmyate tairevonnàmyate . atha pratãcyàü grahe'staü gacchati pràcyàü yallagnamudeti tadastalagnam . ato bhàrdhàdhikàt khacarata ityuktam . idaü sarvaü golopari samyagdç÷yate>% .

#<dçkkàõa># naø jyoø ukte rà÷erda÷àü÷aråpe tçtãyàü÷e drekkàõe tathà ca ekaikarà÷au traüyo drekkàõàstena dvàda÷arà÷iùu 36 drekàõà bhavanti meùàdirà÷isthànàü teùàü ùañtriü÷ataþkrameõa svaråpàõi vçhajjàø 36 ÷lokairuktàni yathà %<kañyàü sitavastraveùñitaþ kçùõaþ ÷akta ivàbhirakùitum . raudraþ para÷uü samudyataü dhatte raktavilocanaþ pumàn 1 . raktàmbaràbhåùaõabhakùyacittà kumbhàkçtirvàjimukhã tçùàrtà . ekena pàdena ca meùamadhye dçkkàõaråpaü yavanopadiùñam 2 . kråraþ kalàj¤aþ kapilaþ kriyàrthã bhagnavrato'bhyudyata daõóahastaþ . raktàni vastràõi bibharti caõóo meùe tçtãyaþ kathitastribhàgaþ 3 . ku¤citalånakacà ghañadehàdagdhapañà tçùità÷anacittà . àbharaõànyabhivà¤chati nàrã råpamidaü vçùabhe prathamasya 4 . kùetradhànyagçhadhenukalàj¤o làïgale sa÷akañe ku÷ala÷ca . skandhamudvahati gopatitulyaü kùutparo'jadano malavàsàþ 5 . dvipasamakàyaþ pàõóuradaüùñraþ ÷arabhasamàïghriþ piïgalamårtiþ . avimçgalobhavyàkulacitto vçùabhavanasya pràntagatoyam 6 . såcyà÷rayaü samabhivà¤chati karma nàrã råpànvità ''bharaõakàryakçtàdarà ca . hãnaprajocchritabhujartumatã tribhàgamàdyaü tçtãyabhavanasya vadanti tajj¤àþ 7 . udyànasaüsthaþ kavacã dhanuùmàn ÷åro'stradhàrã garuóànana÷ca . krãóàtmajàlaïkaraõàrthacintàü karoti madhye mithunasya rà÷eþ 8 . bhåùito varuõavadbahuratno baddhatåõakavacaþ sadhanaùkaþ . nçtyavàdanakalàsu ca vidvàn kàvyakçnmithunarà÷yavasàne 9 . patramålaphalabhçddvipakàyaþ kànane malayagaþ ÷arabhàïghriþ . kroóatulyavadano hayakaõñhaþ karkañe prathamaråpamu÷anti 10 . padmàrcità mårdhani bhogiyuktà strã karka÷àraõyagatà virauti . ÷àkhàü palà÷asya samà÷rità ca madhye sthità karkañakasya rà÷eþ 11 . bhàryàbharaõàrthasarõavaü naustho gacchati sarpaveùñitaþ . haimai÷ca yuto vibhåùaõai÷cipiñàsyo'ntyagata÷ca karkañe 12 . ÷àlmalerupari gçdhrajambukau ÷và nara÷ca malinàmbarànvitaþ . rauti màtçpitçviprayojitaþ siüharåpamidamàdyamucyate 13 . hayàkçtiþ pàõóuramàlya÷ekharo bibharti kçùõàjinakambalaü naraþ . duràsadaþ siüha ivàttakàrmuko natàgranàso mçgaràjamadhyamaþ 14 . çkùànano vànaratulyaceùño bibharti daõóaü phalamàmiùaü ca . kårcã manuùyaþ kuñilai÷ca ke÷airmçge÷varasyàntagatastribhàgaþ 15 . puùpaprapårõena ghañena kanyà malapradigdhàmbarasaüvçtàïgã . vastràrthasaüyogamabhãùñamànà gurãþ kulaü và¤chati kanyakàdyaþ 16 . puruùaþ pragçhãtalekhaniþ ÷yàmo vastra÷irà vyayàyakçt . vipulaü ca bibharti kàrmukaü romavyàptatanu÷ca madhyamaþ 17 . gaurã sudhautàgryadukålaguptà samucchrità kumbhakañàhahastà . devàlayaü strã prayatà pravçttà vadanti kanyàntyagatantrimàgam 18 . vãthyantaràpaõagataþ puruùastulàvànunmànamànaku÷alaþ pratimànahastaþ . bhàõóaü vicintayati tasya ca målyametadråpaü vadanti yavanàþ prathamaü tulàyàþ 19 . kala÷aü parigçhya viniþpatituü samabhãpsati gçdhramukhaþ puruùaþ . kùudhitastçùita÷ca kalatrasutànmanasaiti tulàdharamadhyagataþ 20 . vibhãùayan tiùñhati ratnacitrito vane mçgàn kà¤canatåõavarmabhçt . phalàmiùaü vànararåpabhçnnarastulàvasàne yavanairudàhçtaþ 21 . vastrairvihãnà''bharaõai÷ca nàrã mahàsamudràt samupaiti kålam . sthànacyutà sarpanibaddhapàdà manoramà vç÷cikarà÷ipårvaþ . sthànasukhànyabhivà¤chati nàrã bhartçkçte bhujagàvçtadehà . kacchapakumbhasamàna÷arãrà vç÷cikamadhyamaråpamu÷anti 23 . pçthulacipiñakårmatulyavaktraþ ÷vamçgavaràha÷çgàlabhãùakàrã . avati ca malayàkaraprade÷aü mçgapatirantyagataysa vç÷cikasya 24 . manuùyavaktro'÷vasamànakàyo dhanurvigçhyàyatamà÷ramasthaþ . kratåpayojyàni tapasvina÷ca rarakùa pårvo dhanuùastribhàgaþ 25 . manoramà campakahemavarõà bhadràsane tiùñhati madhyaråpà . samudraratnàni vighaññayantã madhyuatribhàgã dhanuùaþ pradiùñaþ 26 . kårcã narohàñakacampakàbhovaràsane daõóadharo niùaõõaþ . kau÷eyakànyudvahate'jinaü ca tçtãyaråpaü navamasya rà÷eþ 27 . romacitomakaropamadaüùñraþ såkarakàyasamàna÷arãraþ . yoktrakajàlakabandhanadhàrã raudramukho makaraprathamastu 28 . kalàsvabhij¤àbjadalàyatàkùã ÷yàmà vicitràõi ca màrgabhàõà . vibhåùaõàlaïkçtalohakarõà yoùà pradiùñà makarasya madhye 29 . kinnaropamatanuþ sakambalaståõacàpakavacaiþ samanvitaþ . kumbhamudvahati ratnacitritaü skandhagaü makararà÷ipa÷cimaþ 30 . snehamadyajalabhojanàgamavyàkulãkçtamanàþ sakambalaþ . ko÷akàravasano'jinànvito gçdhratulyavadano ghañàdigaþ 31 . dagdhe ÷akañe sa÷àlmale lohànyàharate'ïganà vane . malinena pañena saüvçtà bhàõóaimårdhnigatai÷ca madhyamaþ 32 . ÷yàmaþ saroma÷ravaõaþ kirãñã tvakpatraniryàsaphalairbibharti . bhàõóàni lohairatimi÷ritàni sa¤càrayatyantagato ghañasya 33 . srugbhàõóamuktàmaõi÷aïkhami÷re vyàkùiptahastaþ savibhåùaõa÷ca . bhàryàvibhåùàrthamapàü nidhànaü nàvà plavatyàdigato jhaùasya 34 . atyucchritadhvajapatàkamupaiti potaü kålaü prayàti jaladheþ parivàrayuktà . varõena campakamukhà pramadà tribhàgo mãnasya caiùa kathito munibhirdvitãyaþ 35 . ÷vabhràntike sarpaniveùñitàïgovastrairvihãnaþ puruùastvañavyàm . caurànalavyàkulitàntaràtmà vikro÷ate'ntyopagato jhaùasya 36 .>% eteùàü svaråpotkãrtanena naùñajàtakoddhàraþ tatraiva dar÷itaþ tathà ùañpa¤cà÷ikàyàü caurasvaråpavij¤ànamapi etadanusàreõa kàryamityuktam yathà %<aü÷akàj j¤àyate dravyaü dçkkàõaistaskaràstathà>% horànavàü÷apratimaü vilagnaü lagnàdraviryàvati và dçkàõe . %<tasmàdvadettàvati và vilagnaü praùñuþ prasåtàviha ÷àstramàha>% vçhajjàø . rà÷ibhede tadadhipà÷ca %<svapa¤canavamànàü ye rà÷ãnàmadhipàþ grahàþ . te drekkàõàdhipà rà÷au drekkàõàstrayaeva hi>% jyoø taø yathà meùasya svàmã kujaþ 1 drekkàõe÷aþ . tatpa¤cama siüharà÷eþ svàmã raviþ sa meùasya 2 drekkàõe÷aþmeùataþ navamo dhanurà÷istasye÷aþ jãvaþ meùasya 3 drekkàõe÷aþ evaü vçùàderåhyam . dreùkàõa drekkàõa drekàõà api tatràrthe

#<dçkkùepa># 6 taø . 1 dçùñipàte såø siø ukte 2 dçgvçttajyàntaràlastha÷araråpe kùepe ca yathà
     %<athàbhyàmupayuktaü dçkkùepaü lambanopayuktàü dçgnatiü càha>% raïgaø . %<madhyodayajyayàbhyastà trijyàptà vargitaü phalam . madhyajyàvargavi÷liùñaü dçkkùepaþ ÷eùataþ padam . tattrijyàvargavi÷leùànmålaü ÷aïkuþ sa dçggatiþ>% måø . pårvoktamadhvajyà pårvànãtodayàbhidhayodayajyayà . asyà jyàrå patvàddçgjyayetyuktam . guõità trijyayà bhaktà phalaü vargitaü vargaþ sa¤jàno yasya tat . phalasya vargaþ kàrya ityarthaþ . madhyajyàyà varge vi÷liùñaü hãnaü vargitaü phalaü kàryam . ÷eùànmålaü dçvkùepaþ tattrijyayoryau vargau tayorantarànmålaü ÷aïkuþ . sa ànãtaþ ÷aïkurvçggatisa¤j¤o bhavati . na tu ÷aïkumàtram . atropapattiþ . tribhonalagnasya dçgjyànayanàrthaü kùetram . madhyasagnadçgjyà karõastribhonalagnasya yàmyottaravçttàt pràgaparasthitatvena tatkhakhastikàntarasthitatadãyadçgvçttaprade÷àü÷ajyà koñiþ . madhyalagnatribhonalagnàntaràü÷ajyà kràntivçttastho bhujaþ . atra bhujànayanaü codayalagnasthakràntivçttaprade÷aþ . pràksvastikàt tadagràntareõottaradakùiõo bhavati . evamastalagnaprade÷aþ parasvastikàddakùiõottaraþ . tadanurodhena ca tribhonalagnaprade÷akràntivçttãyayàmyottaravçttaråpataddçgvçttakùitijasampàtàt tadagràntareõa lagnamava÷yaü bhavati . atastrijyàtulyamadhyalagnadçgjyayà lagnàgràtuülyo bhujastadàbhãùñataddçgjyayà ka ityanupàtena sa phalaþ¤j¤aþ . tadvargonànmadhyalagnadçgjyàvargànmålaü tribhonalagnasya dçgajyà dçkkùepàkhyà . etadvargonàt trijyàvargànmålaü tribhonalagna÷aïkurdçggatisa¤j¤aþ . atredamavadheyam . tripra÷nàdhikàroktaprakàreõa tribhonalagnasya ÷aïkudçgjye dçggati dçkkùepatulye na bhavataþ . kintu dçggatidçkkùepàbhyàü krameõa nyånàdhike bhavataþ sarvadà dhålãkarmaõànubhavàt . ata ànãto'yaü dçkkùepastribhonalagnadçïmaõóalasthito'pi na trijyànuruddhaþ . kintu phalavargonatrijyàvargapadaråpavilakùaõavçttavyàsàrdhapramàõena siddha iti gamyate . ato dçgjyàyàstrijyànuruddhatvena trijyàdçttapariõato dçkkùepastribhonalagnasya dçgjyà sphuñadçkkùeparåpà . asyàstattrijyàvargetyàdinà dçggatiþ sphuñà tribhonalagna÷aïkuråpà . etadanuktiþ svalpàntaratvàdgaõitamukhàrthaü kçpàlunà kçtà . tripra÷nakriyàgauravabhiyaitanmàrgàntaraü làghavàduktamiti dik . atha làghavàddçkkùepadçggatã gaõitasukhàrthaü ÷lokàrdhenàha raïgaø %<natàü÷abàhukoñijye sphuñe dçkkùepadçggatã . ekajyàvagata÷chedo labdhaü dçggatijãvayà>% såø . %<da÷amabhàvanatàü÷ànàü bhujakoñyornatàü÷atadånanavatiråpayoranayorjye krameõa dçkkùepadçggatã asphuñe sthåle . yattu sphuñe pràgukte dçkkùepadçggatã vihàya gaõitalàghavàrthaü da÷amabhàvanatàü÷abhujakañyorjye tatsthànàpanne gràhye . tattådayajyàbhàve natàü÷abàhukoñijye dçkkùepadçggatã sphuñe iti tanna uktaprakàreõaitatsiddhestatkathanasya vyarthatvàt . atropapattiþ . tribhonalagnasya da÷amabhàvàsannatvena da÷amabhàvasya yàmyottaravçttasthatvena làghavàrthaü da÷amabhàvameva tribhonalagnaü prakalpya tannatàü÷ajyà madhyajyàråpà tribhonalagnadçkkùepaþ . unnatajyà ÷aïkurdçggatiþ . idamatisthålam . yaistu bhagavatoktaü madhyalagnaü da÷amabhàvaparatayà vyàkhyàta teùàü mata etaduktamiti såkùmam . prayàsasàdhitadçkkùepadçggatã pràgukte såkùme apyatisthåle iti dhyeyam . bhàstraràcàryaistu>% %<tribhonalagnasya dinàrdhajàte natonnatajye yadi và sukhàrtham>% . iti yaduktaü tadasmàt såkùmamiti dhyeyam raïgaø .

#<dçkpatha># puø 6 taø . dçùñiyogye sthàne . %<krameõa tasminnathatãrõadçkpathe>% naiùaø .

#<dçkprasàda># strã dç÷aü prasàdayati a¤janena pra + sada + õic aõ dç÷aþ prasàdo yasyàþ và . kulatthàyàü ràjaniø tada¤janena netrayoþ prasàdanàttasyàstathàtvam .

#<dçkpriyà># strã dç÷aü prãõàti prã--la . ÷obhàyàü ràjaniø ÷obhàdar÷ane hi, dç÷ostaddvàràtmanaþ prãõanàttasyàstathàtvam

#<dçk÷akti># strã dçk prakà÷anameva ÷aktiþ . 1 prakà÷aråpe caitanye 2 tadyukte sarvaprakà÷ake cetane puruùe ca %<dçgdar÷ana÷aktyerekàtmatevàsmità>% pàtaø såø %<puruùodçk÷aktirbuddhirdar÷ana÷aktiþ>% bhàø .

#<dçk÷ruti># puø dçk netrameva ÷rutiþ ÷ravaõamasya . cakùuþ÷ravasi sarpe ilàø .

#<dçgadhyakùa># puø 6 taø . sårye ÷abdàrthakalpataruþ . tasya netràdhiùñhàtçtvena tadadhyakùatvam .

#<dçgala># naø dç÷e dar÷anàyàlati ala--paryàptau ac . ÷akale khaõóe %<purà dçgalaü prattamindràmitraþ>% à÷vaø ÷rauø 5 . 7 . 2 %<dçgalaü ÷akalam>% nàràø .

#<dçggati># strã 6 taø . 1 dç÷orgatau såø siø ukte grahaspaùñopayogini 2 dç÷ogatibhede dçkkùepa÷abde dç÷yam .

#<dçggola># naø khagolàntargate golabhede yathoktaü siø ÷iø %<baddhvà khagole nalikàdvayaü ca dhruvadvaye tannalikàsthameva . bahiþ khagolàdvidadhãta dhãmàn dçggolamevaü khalu vakùyamàõam . bhagolavçttaiþ sahitaþ khagolo dçggolasaüj¤o'pamamaõóalàdyaiþ . dvigolajàtaü khalu dç÷yate'tra kùetraü hi dçggolamato vadanti>% . %<tasmin khagole dhruvacihnayornalikàdvayaü baddhvà tannalikàdhàrameva khagolàdbahiraïgulatrayàntare dçggolaü racayet . kathitaiþ khagolavçttairvakùyamàõairbhagolavçttaiþ kràntivimaõóalàdyairyo nibadhyate sa dçggolaþ . kathamasya dçggolasaüj¤eti tadarthamàha . dvigolajàtamityàdi . yato'gràkujyàsama÷aïkvàdyakùakùetràõi dvigolajàtàni bhagolavçttaiþ khagolavçttamilitaistànyutpadyante . bhinnagolabandhe samyaïnopalabhyanta iti dçggolaþ kçtaþ>% pramiø .

#<dçgjyà># strã såø siø uktàyàü dinamànàdij¤ànàrthaü ÷aïkucchàyopayoginyà dçùñiyogyàyàü dçgvçttakùetrasthajàvàyàm yathoktaü tatra %<trijyodakcarajàryuktà yàmyàyàü tadvivarjità . antyà natotkramajyonà svàhoràtràrdhasaïguõà . trijyàbhaktà bhavecchedo lambajyàghno'tha bhàjitaþ . tribhajyayà bhavecchaïkustadvargaü pari÷odhayet . triüjyàvargàt padaü dçgjyà chàyàkarõau tu pårvavat>% såø siø %<uttaragole carotpannayà jyayà carajyayetyarthaþ pårvacarànayane carajyàyà÷carajeti saïj¤okteþ . yuktà trijyàntyà syàt . yàmyagole tayà carajyayonà trijyàntyà syàt . natotkramajyonà såryodayàddinagataghañyo dina÷eùaghañyo và dinàrdhàntargatà unnatasaüj¤àstàbhirånaü dinàrdhaü na takàlo ghañyàtmakastasyàsubhyo liptàstattvayamairityàdividhinà munayo randhrayamalà ityàdyuktotkramajyàpiõóairjyot kramajyà . pa¤cada÷aghañyadhikanate tu pa¤cada÷aghañyånanatasya kramajyàkhaõóaiþ kramajyà tayà yuktà trijyotkramajyà bhavati . tayà hãnetyarthaþ . svàhoràtràrdhasaïguõà . gçhãtacarajyàsambandhyahoràtravçttavyàsàrdhaü dyujyà tayà guõità trijyayà bhaktà phalaü chedasaüj¤aþ syàt . athànantaraü chedo lambajyayà guõitastrijyayà bhàjyaþ phalamiùñakàle ÷aïkuþ syàt . tasya ÷aïkorvargaü trijyàvargàcchoghayet . ÷eùasya målaü dçgjyà . àbhyàü chàyàkarõau tu pårvavat pårvoktarãtyà bhavataþ . atra chàyàkarõau tviti koõacchàyàkarõasàdhana÷lokàntabhàgasya grahaõàt tac÷lokoktarãtyàbhãùña÷aïkudçgjyàbhyàü chàyàkarõau sàdhyàvityuktam . atropapattiþ . yàmyottaravçttordhvabhàgagrahàdhiùñhitadyuràtravçttasampàtàt kùitijadyuràtravçttasampàtadvayabaddhodayàstasåtrakùitijasambaddhayàmyottaravçtrasåtrasampàtaparyantamahoràtravçtte såtraü trijyànuruddhamantyà . sà tåttaragole carajyàyutà trijyà dakùiõagole carajyayonà trijyà unmaõóalayàmyottarasåtràvadhyahoràtravçttavyàsàrdhe trijyàtvàt unmaõóalasyottaradakùiõakrameõa kùitijàdårdhvàdhaþsthatvena tadyàsyottarasåtrayormadhye carajyàtvàcca . grahàhoràtravçtte yàmyottaràhoràtravçttasampàtàdubhayatra nataghañyantareõa sthàne tatsåtraü natakàlasya sampårõajyà . tanmadhyàdårdhasåtraü ÷araråpaü natotkramajyà . tayà hãnàntyà grahasthànàdahoràtravçtte udayàstasåtraparyantamçjusåtraü trijyànuruddhamiùñàntyà . tattulyà yàmyottarordhvavyàüsasåtrantargatà sà dyujyàpamàõasàdhiteùñahçtiþ . dyujyàguõà trijyàbhaktà phalaü chedaþ . asmàt trijyàkarõe lambajyà koñistadeùñahçtikarõe kàkoñirityanupàteneùña÷aïkuþ . asmàddçgjyàcchàyàtatkarõà uktarãtyà siddhyantãtyuktamupapannam>% raïgaünàthaþ .

#<dçglambana># naø siø ÷iø ukte grahaõadar÷anopayogini dçkkùetrasthalambabhede yathà
     %<iùñàpavartitàü pçthvãü kakùe ca ÷a÷isåüryayoþ . bhittau vilikhya tanmadhye tiryagrekhàü tathordhvagàm . 1 tiryagrekhàyutau kalpyaü kakùàryà kùitijaü tathà . årdhvarekhàyutau khàrdhaü dçgåjyàcàpàü÷akairnatau . kçtvàrkendå samutpattiü lambanasya pradar÷ayet . eka bhåmadhyataþ såtraü nayeccaõóàü÷umaõóalam . draùñurbhåpçùñhagàdanyaddçùñisåtraü taducyate . kakùàyàü såtrayormadhye yàstà lambanaliptikàþ . garbhasåtre sadà syàtàü carndràrkau samaliptikau . dçksåtràllambita÷candrastena tallambanaü smçtam . dçggarbhasåtrayoraikyàt khamadhye nàsti lambanam>% . %<yatra tatra natàdarkàdadha÷candràvalambanam . taddçgvçtte'ntaraü candrabhànvoþ pårvàparaü ca tat . pårvàparaü ca yàmyãdagjàtaü tenàntaradvayam . atràpamaõóalaü pràcã tattiryagdakùiõottarà . yat pårvàparabhàvena lambanàkhyaü tadantaram . yadànyottarabhàvena natisaüj¤aü taducyate . natiliptà bhujaþ karõo dçglambanakalàstayoþ . kçtyantarapadaü koñiþ sphuñalambanaliptikàþ . paralambanaliptàghnã trijyàptà ravidçgjyakà . dçglambanakalàstàþ syurevaü dçkkùepato natiþ . gatyantarasya tithyaü÷aþ paralambanaliptikà . gatiyojanatithya÷aþ kudalasya yato mitiþ . syurlambanakalà nàóyo gatyantaralavoddhçtàþ . pràgagrato rave÷candraþ pa÷càt pçùñhe'valambitaþ>% siø ÷iø .

#<dçgviùa># puüstrã dç÷i viùamasya . dçùñiviùe sarpabhede hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dçgvçtta># naø dç÷aþ pracàrasthànaü vçttamiva . 1 vçttàkàre dçkpracàrasthale . %<dçgvçttasya kadambaprotavçttàkàratve kràntivçtte tato'ntaràbhàvàd lambanàbhàvaþ . yàmyottaramantaraü dçgalambanaü natirevotpannà . dçgvçttàkàrakràntivçtte tu dçglambanameva kràntivçtteø tayorantaramiti lambanamupapannaü natyabhàva÷ca . tathà ca dçgvçttasya kadambaprotavçttàkàratve tribhonalagnasthàne'sau bhavati tadvçttasya krànti vçttayàmyottaratvenodayàstalagnamadhyavartitvena lagnasthànàt tribhàntaritatvàt>% såø siø dãø raïganàø 2 dçïmaõóale ca tasya khagolabandhaprakàro dçïmaõóala÷abde vakùyate

#<dçïnati># strã siø ÷iø grahaõadar÷anopayogitayà dar÷ite dçkpracàrasya nativi÷eùe yathà %<tribhonalagnasya rave÷ca ÷aïkvorvà dçgjyayorvargaviyogamålam . syàddçïnatirvedaguõà trimaurvyà bhaktàthavà lambananàóikàþ syuþ>% måø %<tribhonalagnasya yaþ>% ÷aïkuþ sàdhitastathà dar÷àntakàle raveþ svopakaraõairyaþ ÷aïkurutpadyate tàvanaùñau sthàpayitvà tayo÷ca dçgajye sàdhye . atha tayoþ ÷aïkvoryadvargàntarapadaü taddçïnatisaüj¤aü bhavati prathamaprakàro'yam . atha dçïnaterdvitãyaþ prakàraþ . tayordçrgjyayorvargàntarapadaü dçïnatisaüj¤aü bhavati . atha dçïnaterlambanamucyate . dçïnati÷caturguõà trijyayà bhaktà phalaü lambananàóikàþ syuþ . atropapattiþ saiva . yadà vitribhalagnaü khamadhye bhavati tadà dçïmaõóalameva kràntivçttam . tribhonalagnàrkayoryàntarajyà saiva tadàrkasya dçgajyà . sà caturguõà trijyayàptà madhyaümaü kila lambanaü bhavati . tadeva sphuñam årdhvasthitatvàt kràntivçttasya . atha yadà vitribhalagnaü khàrdhànnatam tiryaksthitatvàt kràntivçttasya, tadà tat pràcyaparayà sphuñaü lambanaü koñiråpaü bhavati . tacca vitribhalagna÷aïkvanupàtena tathà sphuñaü koñiråpaü kçtam . tat kathamiti cet tadarthamucyate . madhyalambanànayane trijyaiva vitribhalagna÷aïkuþ . tataþ sphuñatvàrthaü yaþ sàdhito vitribhalagna÷aïkuþ sa dçkkùepamaõóale koñistaddçgjyà bhujastrijyà karõaþ . vitribhalagnasya yaddçïmaõóalaü taddçkkùepamaõóalamiti gole kathvitam . atastrijyàpariõatayà natajyayà yadànãtaü tajjàtaü karõaråpaü tat koñiråpasya vitribhalagnar÷aïkoranupàtena koñitvaü nãtamityupapannam . yadeva sphuñalambanasya koñiråpatvamupapannaü tadeva prakàràntareõoparpàditam . raverdçïmaõóale yà dçgjyà sà karõaråpiõã . vitribhalagnasya yà dçgjyà sa eva dçkkùepaþ sa bhujaråpaþ . yataþ kràntimaõóalapràcyàþ samyagdakùiõottaraü khàrdhàdvitribhalagnoparigataü dçkkùepamaõóalam . tatra vitribhalagnasya yà dçgjyà sa dçkkùepaþ . tajjanità natikalà÷candràrkakakùayoryàmyottaramantaraü yatsarvatra tulyameva draùñà pa÷yati . yathàktaü gole . %<kakùayorantaraü yat syàdvitribhe sarvato'pi tat>% tataþ %<natiliptà bhujaþ karõo dçglambanakalàstayoþ . kç tyantarapadaü koñiþ sphuñalumbanaliptikàþ>% . yata ida lambanakùetramato dçkkùepàrkadçgjyayorvargàntarapadatulyà rdçïnatirbhavitumarhati . paraü yathà sthite gole kùetroparãyaü na dç÷yate . yato vitribhalagnàrkayorantarajyà vitribhalagna÷aïkuvyàsàrdhapariõatà satã dçïnatirbhavati . ata evànenàpi prakàreõa kùitijasthe'rke paramà dçïnatirvitribhalagna÷aïkutulyà bhavati . ato'yamapi prakàraþ pårvatulya eva . kintu dçkkùepàrkadçgjyayostulye ÷alàke bhujakarõaråpe samàyàü bhåmau vinyasya tadantare koñiråpàü dçïnatiü dar÷ayet . evamanekavidhànyupapattyanusàreõa kùetràõi parikalpya dhålãkarmopasaühàramàryàþ kurvate . atha prastutamucyate . atra kila vitribhalagnasya rave÷ca dçgjyayoryadvargàntarapadaü tàvadeva tacchaïkvorapi bhavati . tat kathamiti cet taducyarta . atra svasva÷aïkuvargeõonau trijyàvargau dçgjyàvargau bhavataþ . tayorantare kçte trijyàvargayostulyatvàdgatayoþ ÷aïkuvargàntaramevàva÷iùyate . evaü yatra kutracidvyàsàrdhe'pi bhujajyayorvargàntaratulyaü tatkoñijyayorvargàntaraü bhavatãti . ata uktam %<tribhonalagnasya rave÷ca ÷aïkvorvà dçgjyayoriti>% dçïnatitastrijyànupàtena lambanasya ghañãkaraõam pramitàø . atropapattirapi tatroktà yathà %<atha yàmyottaràyàü tu bhittau pårvoktamàlikhet . ye kakùàmaõóale tatra j¤eye dçkkùepamaõóale . tribhonalagnadçgjyà yà sa dçkkùepo dvayorapi . taccàpàü÷airnatau vindå kçtvà vitribhasaüj¤akau . tallambanakalàþ pràgvajj¤eyàstà natiliptikàþ . kakùayorantaraü yat syàdvitribhe sarvato'pi tat . yàmyottaraü natiþ sà ca dçkkùepàt sàdhyate tataþ>% %<idameva chedyakaü yàmyottaràyàü bhittau pårvapàr÷ve likhitvà natyupapattirdar÷anãyà . ye tatra kakùàkùamaõóale te dçkkùepamaõóale . dar÷ànte tribhonalagnasya yà dçgjyà sa dçkkùepaþ dvayorapi tàvàn . brahmaguptamate tu taccàpàü÷à vitribhalagna÷arasaüskçtà÷candradçkkùepacàpàü÷àþ syuþ . tayorvçttayoþ khàrdhàt svasvadçkkùepacàpàü÷airnatau vindå kàryau tau ca vitribhasaüj¤au . tataþ pràgvadbhåmadhyàd bhåpçùñhàcca såtre prasàrya lambanaliptikà j¤eyàstà natiliptikàþ natirnàma candràrkakakùayoryàmyottaramantaram . tadvitribhalagnasthàne yàvat sarvatã'pi tàvadeva bhavati . ato dçkkùepàt sàdhità natiþ>% .

@<[Page 3666a]>@
#<dçïmaõóala># naø dç÷aþ tatpracàrasya maõóalamiva . siø ÷iø ukte golabandhàntargate valayàkàre maõóalabhede yathoktaü tatra %<årdhvàdharasvastikakãlayugme protaü ÷lathaü dçgvarlayaü tadantaþ . kçtvà paribhràmya ca tatra tatra neyaü graho gacchati yatra yatra . j¤eyaü tadevàkhilakhecaràõàü pçthak pçthagvà racayet tathàùñau . dçïmaõóalaü vitribhalagnakasya dçkkùepavçttàkhyamidaü vadanti>% khasvastike càdhaþsvastike càntaþkãlakau kçtvà tayoþ protaü ÷lathaü dçgvalayaü kàryam . tattu pårvavçttebhyaþ ki¤cinyånaü kàryam . yathà khagolàntarbhavati . yadyeka eva grahagolastadaikameva dçïmaõóalam . yo yo graho yatra yatra vartate tasya tasyoparãdameva paribhràmya vinyasya dçgjyà÷aïkvàdikaü dar÷arnãyam . atha và pçthak pçthagaùñau dçïmaõóalàni racayet . tathàùñamaü vitribhalagnasya tacca dçkkùepamaõóalam dçgvalayamapyatra

#<dçóha># triø dçha dçhi và vçddhau ktaþ %<sthålabalayoþ>% ióabhàvaþ idito'pi niø nalopaþ . 1 sthåle 2 a÷ithile pragàóhe 3 valavati ca mediø 4 kañhine amaraþ 5 lauhe naø ÷abdacaø . bhàve kta . 6 ati÷aye naø amaraþ . kriyàvi÷eùaõatve 'sya klãvatà %<dçóhabhaktiriti jyeùñhe>% raghuvyàø %<dçóhaü bhaktirasyeti vigrahaþ>% mallinàø . %<dçóhà bhakti÷ca ke÷ave>% viùõustavaþ . dçóhatvaü ca kàñhinyaü tacca spar÷atvavyàpyaü jàtibhedaþ, a÷ithilàvayavasaüyogabhedaþ, upacàràt ati÷aya÷ca . %<dçóhakàrã mçdurdàntaþ kråràcàrairasaüvasan>% manuþ %<dçóhagràhã karomãti japyaü japati jàpakaþ . na saüpårõo na saüyukto nirayaü so'nugacchati>% bhàø ÷àø 197 aø . dçóhasya bhàvaþ imanic draóhiman tadbhàve puø %<badhàna dràgeva draóhimaramaõãyaü parikaram>% gaïgàlaharã tva dçóhatva naø tal dçóhatà strã ùya¤ dàróhya naø sthaulye ati÷aye ca . ati÷ayena dçóhaþ iùñhan çtoraþ draóhiùñha ãyasun draóhãyasa ati÷ayena dçóhe triø ãyasuni striyàü ïãp . dçóhaü karoti õic çtoraþ . draóhayati %<viyogo vairàgyaü draóhayati ca>% prabodhacandroø trayoda÷abhanoþ ruceþ 7 putrabhede puø . %<trayoda÷asya putràste vij¤eyàstu ruceþ sutàþ . citraseno vicitra÷ca nayo dharmabhçtodhçtaþ . sunetraþ kùatrabuddhi÷ca sutapà nirbhayo dçóhaþ . raucyasyaite manoþ putrà antare tu trayoda÷e>% harivaüø 7 aø . 8 dhçtaràùñraputrabhede puø %<putràste'bhyardayan bhãmaü da÷a dà÷aratheþ samàþ . nàgadatto dçóharatho vãrabàhurayomujaþ . dçóhaþ suhasto virajàþ pramàtha÷cograyàyyapi . tàn dçùñvà cukrudhe bhãmojagçhe bhàrasàdhanàn . ekamekaü samuddi÷ya pàtayàmàsa marmasu . te viddhà vyasavaþ petu syandanebhyo'mitaujasaþ>% bhàø droø 157 aø 9 viùõau puø %<vedhàþ svàïgo'jitaþ kçùõo dçóhaþ såïkarùaõo'cyutaþ>% viùõusaüø %<svaråpasàmarthyàdeþ pracyutyabhàvàt dçóhaþ>% bhàø 10 råpakabhede puø %<dçóhaþ prauóho'tha khacaro vibhava÷caturakramaþ . ni÷àrukaþ pratitàlaþ kathitàþ sapta råpakàþ>% ityuddi÷ya %<dçóhàkhyaþ syàd laghudvandvaü tàle'tra haüsalãlake . caturda÷àkùarayutaþ ÷çïgàre parikãrtitaþ>% saïgãtadàø . lãlàø ukte 11 kuññakayaõitabhede kuññaka÷abde dç÷yam .

#<dçóhakaõñaka># puø dçóhaþ kaõñako'sya . (dhalà àkaóà) kùudrakaõñakayukte vçkùabhede ÷abdaraø .

#<dçóhakàõóa># puø dçóhaþ kañhinaþ kàõóaþ skandho'sya . 1 vaü÷avçkùe 2 dãrgharohiùake ca ràjaniø .

#<dçóhakùàtra># puø dhçtaràùñraputrabhede %<dçravarmà dçóhakùàtraþ somakãrtiranådaraþ>% bhàø àø 67 aø tatputroktau .

#<dçóhakùurà># strã dçóhaü kùuramivàgra yasyàþ . valvajàyàm tçõabhede ràjaniø .

#<dçóhagàtrikà># strã dçóha gàtramasyàþ kap kàpi ata ittvam . matsyaõóyàü phàõite ÷abdacaø .

#<dçóhagranthi># puø dçóho granthiþ parvàsya . 1 vaü÷e ràjaniø 2 kañhinagranthiyuktamàtre triø .

#<dçóhacchada># naø dçóhaþ chado'sya . dãrgharohiùaketçõe ràjaniø .

#<dçóhacyuta># puø parapura¤jayançpàtmajàyàü jàte agastyamuniputre idhmavàhàparanàmake munibhede upayeme vãryapaõàü vaidarbhã malathajvajaþ . yudhi rnijitya ràjanyàn pàõóyaþ parapura¤jayaþ . tasyàü saüjanayà¤cakre àtmajàmasitekùaõàm . yavãyasaþ sapta sutàn sapta dravióabhåbhçtaþ . agastyaþ pràgaduhitaramupayeme dhçtavratàm . yasyàü dçóhacyuto jàta idhmavàhàtmajo muniþ bhàgaø 4 . 28 . 28 . pàdapuraõàrthaþ sandhiràrùaþ . ayaü gotrapravaravi÷eùaþ pravaràdhyàye dç÷yaþ .

#<dçóhataru># puø nityakarmaø . dhavavçkùe ràjaniø . dçóhavçkùo'pyatra

#<dçóhatçõa># puø dçóhaü kañhinaü tçõamasya . 1 mu¤jatçõe 2 valvajàyàü strã ràjaniø .

#<dçóhatvac># puø dçóhà tvagasya . yàvanàla÷are ràjaniø .

#<dçóhadaü÷aka># puüstrã dçóhaü daü÷ati dana÷a--õvul . (hàïgara) khyàte jalajantubhede ÷abdàrthakalpaø . striyàü ïãù . ïãù . 2 dçóhadaü÷anakàrimàtre triø striyàü ñàp kàpi ataittvamiti bhedaþ .

#<dçóhadhana># puø dçóhaü dhanaü ni÷cayaråpà sampattirasya . ÷àkyamunau lalitaviø . dçóhadhanurapyatra . samàsàntavidheranitvàt nànaï .

#<dçóhadhanvan># puø dçóhaü dhanurasya anaï samàø . 1 dçóhadhanuùke %<ràjànaü dçóhadhanvànaü dilãpaü satyavàdinam>% bhàø droø 131 aø . 2 paurave nçpabhede %<dakùiõastha÷ca kambojo dçóhadhanvà ca pauravaþ>% bhàø àø 186 aø .

#<dçóhani÷caya># puø dçóhaþ kutarkairabhibhavituma÷akyatayà sthiraþ ni÷cayaþ ahamakartrabhoktrasaüsàrisaccidànandàdvitãyaü brahmàsmãtyadhyavasàyo'sya . sthirapraj¤e saüsàràduparate ahaü brahmàsmãtyadhyavasàyayute viduùi .

#<dçóhanãra># puø dçóhaü kàlena dçóhatàü pràptaü nãraü yasya . nàrikele ràjaniø . tasya jalasyaiva krama÷aþ kañhina÷asyaråpeõa pariõatatvàt tathàtvam .

#<dçóhanemi># puø ajamãóhavaü÷ye satyadhçtinçpaputre nçpabhede . %<ajamãóhasya dàyàdaþ>% ityupakrame %<jaj¤e satyadhçteþ putro dçóhanemiþ pratàpavàn>% harivaüø 20 aø . dçóhà nemirasya . 2 dçóhanemike rathe puø .

#<dçóhapatra># puø dçóhaü patramasya . 1 vaü÷e 2 valvajàyàü strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<dçóhapàda># triø dçóhaþ pàdaþ padanaü j¤ànamasya . 1 dçóhani÷caye 2 vedhasi puø %<bahutvàddçóhapàda÷ca vi÷vàtmà jagatàü patiþ>% harivaüø 2040 ÷làø . dçóhaþ pàdomålamasyàþ samàsàntavidheranityatvànnàntyalopaþ samàø . 2 yavatiktàyàü strã 3 bhåmyàmalakyàü strã ràjaniø ïãù .

#<dçóhapraroha># puø dçóhaþ prarohaþ aïkuro'sya . vañavçkùe ràjani0

#<dçóhaphala># puø dçóhàni phalàni yasya . nàrikele ràjaniø .

#<dçóhabandhinã># strã dçóhaü baghnàti grathnàti svà÷rayaü õini . 1 ÷yàmàlatàyàü ÷abdacaø . 2 a÷ithilabandhakàrake triø .

#<dçóhabhåmi># puø dçóhà bhåmiravasthà yasya . dãrghakàlanairantaryàdaràsevite yoga÷àstrokte manasaþsthairyakaraõàrthe abhyàsabhede %<tatra sthitau yatno'bhyàsaþ>% pàtaø såø %<cittasyà'vçttikasya pra÷àntavàhità sthitiþ prayatnaþ vãryamutsàhaþ tatsaüpipàdayiùayà tatsàdhanànuùñhànamabhyàsaþ>% bhàø %<sa tu dãrghakàlanairantaryasatkàràsevito dçóhabhåmiþ>% såø %<dãrghakàlàsevitaþ nirantaràsevitaþ tapasà brahmacaryeõa vidyayà ÷raddhayà ca saüpàditaþ satkàravàn dçóhabhåmirbhavati . vyutthànasaüskàreõànabhibhåtaviùaya ityarthaþ>% bhàø %<nanu vyutthànasaüskàreõànàdiparipanthinà pratibaddho'bhyàsaþ kathaü sthityai kalpata ityata àha sa tu dãrghakàlanairantaryasatkà ràsevito dçóhabhåmiþ yathoktaþ soyamabhyàso vi÷eùeõa eva sampannaþ san dçóhàvastho na sahasà vyutthànasaüskàrairabhibhåtasthitaråpaviùayo bhavati yadi punarevaübhåtamapyabhyàsaü kçtvoparameta tataþ kàlaparipàkeõàbhibhavet tasminnoparantavyamiti bhàvaþ>% vivaraõam

#<dçóhamuùñi># puø dçóho muùñirdhàraõe'sya . 1 khaógàdau hemacaø . dçóhaü baddhaþ dànàrthamaprasàrito muùñirasya . 1 kçpaõe triø dçóhomuùñistadàghàto'sya . dçóhamuùñyàghàtakàriõi %<nigç hãtaþ kandharàyàü ÷i÷unà dçóhamuùñinà>% harivaüø 20 aø .

#<dçóhamåla># puø dçóhaü målamasya . 1 mu¤jatçõe 2 manthànakatçõe ca ràjaniø 3 nàrikele ÷abdàrthakalpaø .

#<dçóharaïgà># strã dçóhaþ raïgo ra¤janaü yasyàþ 5 taø . sphañyàü (phañakirã) ràjaniø . tadyogena ràgasya sthirateti tasmàstathàtvam .

#<dçóharatha># puø 1 dhçtaràùñrapubhede %<abhayo raudrakarmà ca tathà dçóharatha÷ca yaþ>% bhàø à067 aø tatputroktau asyaiva nàmàntaraü dçóharathà÷raya iti tatra pàñhàntaram . 2 kakùeyuvaü÷ye nçpabhede tadvaü÷avarõane %<vçhanmanàstu ràjendro janayàmàsa vai sutam . nàmnà jayadrathaü vãraü yasmàddçóharatho nçpaþ . àsãddçóharathasyàpi vi÷vajijjanamejaya!>% harivaüø 313 aø .

#<dçóharuci># strã dçóhà rucirasya . 1 sthiraràgayukte 2 ku÷advãpapaterhiraõyaretasaþ praiyavratasya putrabhede ku÷advãpa÷abde 2145 dç÷yam .

#<dçóhalatà># strã nityakarmaø . pàtàlagaruóãlatàyàü ràjaniø .

#<dçóhaloman># triø dçóhàni lomànyasya . 1 kañhinalomayukte triø striyàü óàp ïãp và dçóhalomà dçóhalãmnã . 2 ÷åkare puø ÷åkaryàü strã ÷abdacaø .

#<dçóhavarman># puø dçóhaü varma yasya . 1 durbhedasannàhayukte 2 dhçtaràùñraputrabhede dçóhakùàtra÷abde dç÷yam .

#<dçóhavalkala># puø dçóhaü valkalamasya . 1 pågavçkùe 2 ambaùñhàyàü strã tatra dçóhatvacàpi ràjaniø . 3 kañhinavalkalayukte triø .

#<dçóhavalkà># strã dçóhaü balkamasyàþ . ambaùñhàyàü ràjaniø .

#<dçóhavãja># puø dçóhaü vãjamasya . 1 vadare 2 cakramarde 3 varvure ca ràjniø eteùàü kañhinavãjakatvàttathàtvam 4 kañhinavãjayukte triø karmaø . 5 kañhine vãje naø .

#<dçóhavya># puø çùibhede %<dçóhavya÷cãrdhvabàhu÷ca tçõasomàïgiràstathà>% bhàø anuø 150 aø .

#<dçóhavrata># triø dçóhaü pratipakùai÷càlayituma÷akyaü vratamasya . 1 antaràyairacàlyasaïkalpake phalaparyantaü pràrabdhakarmàtyàga÷ãle bhagavàneva bhajanãyaþ sa ca evaüråpa evetyatràpràmàõya÷aïkà÷ånyasaükalpake 2 viduùi ca . tatra prathamàrthe %<evaü dçóhavratonityaü vrahmacàrã samàhitaþ>% manuþ dvitãyàrthe %<ahiüsànirato ya÷ca satyavàdã dçóhavrataþ>% bhàø vaø 6810 ÷loø 3 sthirasaïkalpayukte ca %<stheyàn nigåóhamànodhãrodàtto dçóhavrataþ kathitaþ>% sàø daø .

#<dçóhasandha># triø dçóhà sandhà'sya . 1 sthirasandhàne 2 dhçtaràùñraputrabhede puø %<jaràsandhà dçóhasandhaþ satyasandhaþ sahasravàk>% bhàø àø 67 aø tatputroktau .

#<dçóhasandhi># triø dçóhaþ sandhiþ sandhànaü yasya . ni÷chidratayà saühate amaraþ .

#<dçóhasåtrikà># strã dçóhaü såtraü yasyàþ kapa ata ittvam . mårvàlatàyàm ÷abdacaø .

#<dçóhasena># puø kaliyugãye janamejayavaü÷ye nçpabhede %<kùemo'tha suvratastasmàddharmastatra samantataþ . dçóhaseno'tha sumatiþ subalo janità tataþ>% bhàgaø 9 . 22 . 30 janamejayaü prati tadvaü÷yabhaviùyannçpoktau .

#<dçóhaskandha># puø dçóhaþ skandho'sya . kùãrivçkùe jañàdharaþ .

#<dçóhasyu># puø agastyarùerlopàmudràgarbhajàte iùmavàhàparanàmake çùibhede iùmavàha÷abde 928 pçø dç÷yam .

#<dçóhahanu># puø àjamãóhavaü÷ye nçpabhede %<àjamãóhàdvçhadiùu stasya putro vçhaddhanuþ . vçhatakàyastatastasya putra÷càsãjjayadrathaþ . tatsutovi÷adastasya senajit samajàyata . rucirà÷vã dçóhahanuþ kà÷yovatsa÷ca tatsutàþ>% bhàgaø 5 . 21 . 17 .

#<dçóhahasta># puø dçóhaþ hastaþ hastavyàpàro'sya . 1 khaógàdidhàraõe dçóhahastake yodhe 2 dhçtaràùñraputramede puø %<dçóhahastaþ suhasta÷ca vàtavegasuvarcasau>% bhàø àø 67 aø tatputroktau

#<dçóhàkùa># puø ràjabhede %<ekalavyo dçóhàkùa÷ca kùatradharmà jayadrathaþ>% harivaüø 99 aø .

#<dçóhàïga># triø dçóhamaïgamasya . 1 kañhinàïgayukte 2 hãrake naø ràjaniø tasyàvayavasya itaràpekùayà'tãva kañhinatvàttathàtvam .

#<dçóhàdi># puø %<varõadçóhàdityaþ ùya¤ ca>% pàø %<càt imanic>% siø kauø ukte bhàve ùya¤imanicornimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<dçóha vçóha parivçóha bhç÷a kç÷a vakra ÷ukra cukra àmra kçùõa labaõa tàmra ÷ãta uùõa jaóa badhira paõóita madhura mårkha bhåka (veryàtalàtamatimanaþ÷àradànàm) (samo matimanasoþ) javana>% dçóhàdiþ . guõavacanatvàdeva siddhe imanijarthaü vacanam .

#<dçóhàyu># puø tçtãyamanoþ sàvarõasya putrabhede %<saüvartagaþ su÷armà ca devànãkaþ puråvahaþ . kùemadhanvà dçóhàyu÷ca àdar÷aþ paõóako manuþ . sàvarõasya tu putrà vai tçtãyasya nava smçtàþ>% harivaüø 7 aø . urva÷ãgarbhajàte ailançpaputrabhede ca %<ùañ sutà jaj¤ire cailàdàyurdhãmànamàvasuþ . dçóhàyu÷ca vanàyu÷ca ÷atàyu÷corva÷ãsutàþ>% bhàø àø 74 a0

#<dçóhàyudha># puø dçóhamàyudhaü tadvyàpàro'sya . dçóhàyudhavyàpàrake %<dçóhàyudhau dhruvapàtau yuddhe ca kçtani÷cayau>% (nakulasahadevau) bhàø vaø 51 aø . 2 dhçtaràùñraputrabhede puø %<ugràyudho bhãma÷araþ kanakàyurdçóhàyudhaþ>% bhàø àø 67 aø tatputroktau .

#<dçóhà÷va># puø dhundhumàrançpaputrabhede %<dhaundhamàrirdçóhà÷va÷ca harya÷vastasya càtmajaþ>% harivaüø 12 aø .

#<dçóheyu># puø çùibhede %<dçóheyu÷ca éteyu÷ca parivyàdha÷ca kãrtimàn . ekata÷ca dvita÷cava tnita÷caivàdityasannibhàþ>% bhàø anuø 150 aø .

#<dçóheùudhi># puø dçóhaü baddha iùudhiryena . dçóhatayà baddhatåõake 1 yodhe 2 ràjabhede %<avikùiccapalãdhårtaþ kçtabandhurdçdeùudhiþ>% bhàø àø 1 aø .

#<dçta># triø dç + kta 1 àdarayukte àdçtaþ dé--vidàre kta bàø hrasvaþ . 2 vidãrõe %<dçte dçüha màmitrasya>% yajuø 36 . 18 %<dçte dç vidàre vidãrõe jaràjarjarite'pi ÷arãre>% vedadãø 3 jãrake strã ÷abda caø .

#<dçti># strã dé--vidàre ti kit hrasva÷ca . 1 carmamayapàtre 2 matsye ca mediø . %<indriyàõàü tu sarveùàü yadyekaü kùaratãndriyam . tenàsya kùarati praj¤à dçteþ pàtràdivodakam>% manuþ %<kapàle yadvadàpaþ syuþ ÷vadçtau ca yathà payaþ . à÷rayasthànadoùeõa vçttahãne tathà ÷rutam>% bhàø ÷àø 1324 ÷loø . dçtau bhavaþ óha¤ dàrteya dçtibhave striyàü ïãp . matsye %<màüsàdaùñaguõà dçtiþ>% ujjvaladaø dhçtavàkyam . 3 roma÷a carmaõi 4 galakambale ca %<savatsàü pãvarãü dattvà dçtikaõñhàmalaïkçtàm>% bhàø anuø 79 aø . %<dçtikaõñhàü pralambagalakambalàm>% nãlakaõñhaþ %<dçtikaõñhamanaóvàhaü sarvaratnairalaïkçtam>% tatraivàdhyàye . 5 meghe nighaõñuþ 6 satravi÷eùakàrake yajamànabhede dvativàtavatorayana÷abde dç÷yam .

#<dçtidhàraka># dçtiü dçtyàkàraü dhàrayati dhàri--õvul 6 taø . (àkanaùàtà) khyàte vçkùe ÷abdacaø .

#<dçtivàtavatorayana># naø aluk saø . satrabhede %<dçtivàtavatorayanamekaikena pçùñhyastomena màsaü màsam>% kàtyàø ÷rauø 24 . 24 . 16 %<dçtivàtavatorayanamiti satrasya saüj¤à>% karkaþ . tàõóyavrà025 . 3 . 1 vàkyàdau asya vivçtiþ . atha dçtivàtavatorayanamàha bhàø %<atiràtrastrivçtà màsaü, pa¤cada÷ena màsaü, saptada÷ena màsamekaviü÷ena màsaü, triõavena màsaü, trayastriü÷ena màsaü, mahàvrataü, trayastriü÷ena màsaü, triõavena màsamekaviü÷ena màsaü, saptada÷ena màsaü, pa¤cada÷ena màsaü, trivçtà màsamatiràtraþ>% . 1 %<prathamaü pràyaõãyo'tiràtrastatastrivçdàditrayastriü÷àntàþ àditaþ ùaõmàsà àptavyàþ viùuvataþ sthàne mahàvrataü bhavati taeva trivçdàdimàsà uttarasmin pakùasi dvàda÷àdisaptamàsàntàþ ùaõmàsàþ syuþ tata udayanãyamahaþ etàni triùaùñyuttara÷atatrayamahàni syuþ adhikayordvayorahnoþ vyavasthàviùaye såtrakàraþ dçtivàtavatorayane dvàvekãnau màsau sunuyustrivçtàviti gautamastrayastriü÷àviti dhàna¤jayyaþ ubhau và triü÷inau syàtàü yathaitadvràhmaõamiti trayastriü÷àvekonàviti kalpakàrasya matam . athaitadayanaü kartçdvàrà pra÷aüsati>% bhàø . %<etadvai dçtivàtavantau khàõóava upeto viùuvati vàtavànuttiùñhati, samàpayati dçtistasmàttanãyàüsovàtavatà bhåyàüso dàrteyàþ>% 6 %<etat satràyaõaü dçti÷ca vàtavàü÷cetyubhau yajamànau khàõóave vane upetaþ anvatiùñhatàmityarthaþ bhåtakàle vyatyayena vartamànapratyayaþ evamuttarayorapyàkhyàtayordraùñavyaü tayoranuùñhànaprayuktaü ki¤cit phalavaiùamyaü vaktumàha vàtavàn viùuvati mahàvrate sampårõe uttiùñhati uttiùñhan satraü samàpitavàn dçtistu dvàda÷àpi màsànàsthàya saümàpayan yasmàdekaü tasmàdvàtavatà vàtavatovaü÷yàstanãyàüsaþ atyarthaü tanavaþ kç÷à abhavan dàrteyà dçtivaü÷yàstu bhåyàüso, bahukçtsnànuùñhànaü pra÷astaphalavadityuktaü bhavati . atra vivçtibhiþ këptam iti vàtavatorayanamàtriõavebhyastrivçdbhya uddharatyukthàni pa¤cada÷ebhyaþ ùoóa÷inamityàdikaü draùñavyam>% .

@<[Page 3669b]>@
#<dçtihari># puø dçtiü carmamayaü dravyaü harati dçtau + upapade hçpa÷au kartari in . kukkureujvaø . pa÷oranyatra aõ dçtihàra carmahàrake .

#<dçtya># triø dç--karmaõi kyap . 1 àdaraõãye bhàve kyap . 2 àdare naø àïi àdçtya tatràrthe %<àdçtyastena vçtyena>% bhaññiþ .

#<dçdhra># naø gavàü nirgamanadvàrarodhake %<te gavyatà manasà dçdhramurvam>% çø 4 . 1 . 15 bhàùye màdhavaþ .

#<dçn># avyaø 1 hiüsàyàm siø kauø . 2 dçóhàrthe ÷abdàrthaciø .

#<dçnpha># kle÷e tuø paø akaø señ . dçphati dçmphati adçmphãt . kle÷ane sakaø . dçnphåþ sarpajàtiþ

#<dçnphå># strã dçnpha--kå niø na nalopaþ . 1 sarpajàtau 2 vajre ca mediø dçnbhå tatràrthe siø kauø .

#<dçnbhå># puø dçn hiüsàyàü bhavati bhuvaþ kvip . 1 vajre 2 sårye hemacaø . 3 nçpe ÷abdacaø 4 antake saükùiptasàra %<dçnkara punaþpårvasya bhuvo yaõ vaktavyaþ>% vàrtiø ajàdau yaõ . dçnbhvau dçnbhva ityàdi dçmbhå tatràrthe siø kau0

#<dçpa># bàdhane tuø paraø sakaø señ . dçpati adarpãt . dadarpa . kandarpaþ

#<dçpa># sandãpane và curàø umaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . darpayati te darpati . adãdçpat--ta adadarpat--ta adarpãt .

#<dçpa># harùe garve ca akaø divàø veñ dçpyati %<dçpyaddànayadåyamànadiviùaddurvàraduþkhopamàm>% gãtagoø irit adçpat adràpsãt adarpãt kecidimaü åditaü manyante darpiùyati drapsyati asya radhàditvàt veñkatvam . tena råpe na vailakùaõyam darpaþ dçptaþ . ¤ãt dçptaþ . ÷abdastome ådittvoktiþ matabhedena .

#<dçpta># triø dçpa--garve harùe ca vartamàne kta . 1 garvànvite 2 harùànvite ca 3 viùõau puø %<darpado darpako dçptodurdhvaro'nyàparàjitaþ>% viùõusaüø %<dçptabàlàkirhànåcàno gàrgya àsa>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 1 . 1

#<dçpra># triø dçpa--bàdhane rak . balayukte uõàdiø .

#<dçpha># kle÷e tudàø mucàdiø akaø paraø señ . dçmphati adarbhãt kle÷ane sakaø . ràjà cauraü dçmphati kli÷nàtãtyarthaþ .

#<dçbdha># triø dçbha--granthane karmaõi kta . 1 gràthate triø amaraþ . dçbhabhaye kartari kta . 2 bhãte bhàve kta . 4 grathane 5 bhaye ca na0

#<dçbha># grathane và curàø ubhaø pakùe tuø paraø sakaø señ . darbhayati te dçmati adãdçbhat--taü adadarbhat ta adarbhãt . ãdit . dçbdhaþ dçbdhavàn . darbhaþ

@<[Page 3670a]>@
#<dçbha># bhaye và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ . darbhayati--te darbhati . adãdçbhat ta adadarbhat ta . adarbhãüt ãdit dçbdhaþ dçbdhavàn .

#<dçbhãka># puø dçbha--bàø ãkaï . asurabhede %<adhvaryavo yo dçbhãkam>% çø 2 . 14 . 3 %<dçbhãko nàmàsuraþ>% bhà0

#<dçmicaõóe÷vara># naø matsyapåràõokte ÷ivaliïgabhede

#<dçvan># triø dé--vidàre kvanip bàø vede hrasvaþ . vidàrake %<dçvàõi rabdhàni kùumàõi>% yajuø 10 . 8

#<dç÷a># vàkùuùaj¤àne bhvàø paraø sakaø aniñ . pa÷yati irit adar÷at adràkùãt . dadar÷a dadar÷itha dadraùñha dadç÷iva draùñà dç÷yàt drakùyati . dar÷anãyaü draùñavyaü dç÷yaþ draùñà dçùñaþ draùñuü dçùñiþ dçk dçùñvà pradç÷ya . %<tutoùa pa÷yan vitçõàntaràlàþ>% bhaññiþ pa÷yato haraþ . %<na tu màü ÷akyase draùñumanenaiva svacakùuùà . divyaü dadàmi te cakùuþ pa÷ya se yogamai÷varam>% . %<apa÷yad devadevasya ÷arãre pàõóavastadà>% gãtà %<dadar÷a dånaþ sthalapadminãü nalaþ>% naiùaø mànasaj¤àne ca %<÷àntodànta uparatastitikùuþ ÷raddhàvàn samàhitãbhåtvà àtmanyàtmànaü pa÷yati>% ÷rutiþ %<àtmà và are draùñavyaþ>% vçø uø ÷rutiþ õamul %<taü vipradar÷aü kçtaghàtayatnà>% bhaññiþ %<dç÷eranàlocane kaï ca>% pàø kartari kaï anyàdç÷aþ kãdç÷aþ càt kvin ksa ca anyàdçk anyàdçkùaþ . ÷a pa÷yaþ %<apàsya pa÷yaü nijadç÷yakheñàt>% nãlaø tàø %<ugrampa÷yàkule'raõye>% bhaññiþ dar÷ayati te adadar÷at adãdç÷at ta . õici karmaõaþ kartçtve taï dar÷ayate bhavo bhaktàn bhaktairvà àtmànamiti ÷eùaþ . evaü viùaye dç÷eþ karturvà karmasaüj¤à %<sãtàü ràmeõa càtmànamadar÷ayata lakùmaõam>% mugdhaboø sani taï didçkùate . %<didçkùamàõaþ paritaþ sasãtaü ràmaü yadà naikùata lakùaõa¤ca>% . bhaññiþ didçkùà karmaõi dç÷yate %<ekadhà bahudhà caiva dç÷yate jalacandravat>% ÷rutiþ %<jàlàntaragate bhànau yat såkùmaü dç÷yate rajaþ>% manuþ %<adar÷i saïkopya kadàpyavãkùitaþ>% %<råpamadar÷i dhçto'si yadartham>% naiùaø asyàrùe kvacittaïapi . %<yaü yaü hi dadç÷e seyaü taü taü mene nalaü nçpam>% bhàø vaø 2202 ÷loø . dar÷anayogye prakà÷e ca akaø %<madhuràtmànamadar÷ayat puraþ>% kumàø . dar÷anàrthatve taï syàditi bodhyam .
     anu + anuråpadar÷ane %<rathe vilagnàviva candrasåryau ghanàntareõànudadar÷a lokaþ>% bhàø viø 169 ÷loø dç÷i÷abde pàtaø såtre udàø dç÷yam . %<bahuvidhamanudç÷ya càrthahetoþ kçpaõamihàryamanàryamà÷rayantam>% bhàø ÷àø 179 a0
     abhi + àbhimukhyena samantàdvà dar÷ane %<tadà prabhçti kaunteya! narà girimimaü sadà . nà÷aknuvannabhidraùñuü kuta evàghirohitum>% bhàø vaø 9982 ÷lo0
     ava + nãcatayà dar÷ane %<yathà jalastha àbhàsaþ sthalasthenàvadç÷yate . svàbhàsena yathà såryo jalasthena divisthitaþ>% bhàgaø 3 . 27 . 12
     à + àbhimukhyena samantàdvà dar÷ane àdar÷aþ . %<utkalàdàr÷itapathaþ kaliïgàbhimukho yayau>% raghuþ .
     ud + nãcasthasyoccatayà dçùñau utprekùaõe ca
     upa + sàmãpyena dar÷ane . %<catuùpàd vyavahàro'yaü vivàdeùåpadar÷itaþ>% yàj¤aø .
     ni + dçùñàntatayà sàmmukhyena và dar÷ane . %<draùñumicchàmi te råpamai÷varaü tvaü nidar÷aya>% bhàø à÷raø 1588 ÷loø nidar÷anàlaïkàraþ %<nidar÷ayàmàsa vi÷eùadç÷yam>% raghuþ
     parà + viparãtadar÷ane yasya yathàråpaü tato'nyaråpeõa dar÷ane %<dhåmamagniü paràdç÷yà mitràhçtsvà dadhatàü bhayam>% athaø 8 . 8 . 2 . %<trãn stanànupeyustaü paràdadç÷uþ . dvau stanà upeyustannedãyasaþ paràdadç÷uþ>% ÷ataø bràø 9 . 5 . 1 . 3 . 4 .
     pari + paritaþ samantàdvà dar÷ane %<paridçùñàni tãrthàni gaïgàcaiva mayà nçpa!>% bhàø à÷ra073 aø paricchinnatayà dar÷ane ca . %<bàhyàbhyantarastambhavçttirde÷akàlasaükhyàbhiþ paridçùño dãrghasåkùmaþ>% pàø såø . dãrghasåkùma÷abde 361 4 pçø dç÷yam .
     pra + samyagdar÷ane %<manasaiva pradãpena mahànàtmà pradç÷yate>% bhàø à÷vaø 19 aø %<aho tvayàdya vipreùu bhaktiràgaþ pradar÷itaþ>% bhàø anuø 7211 ÷loø ekade÷adar÷ane ca . pradar÷anàrthamidamuktam . %<yoge÷varatvaü kçùõena yatra ràj¤àü pradar÷itam>% bhàø àø 510 ÷loø .
     prati + tulyaråpadar÷ane %<kçtàbhyaïgaþ ÷oõitena rudravat pratyadç÷yata>% bhàø bhãø 4679 ÷loø %<nimittalakùaõaü j¤ànaü ÷àkunaü svapnadar÷anam . ava÷yaü sukhaduþkheùu naràõàü pratidç÷yate>% ràmàø ayoø 5815 ÷lo0
     vi + vi÷eùeõa dar÷ane %<vidar÷ayantovividhàn bhåya÷citràü÷ca nirjharàn>% ràmàø ayoø 48 aø 13 ÷lo0
     sam + samyagdar÷ane %<saüdrakùyanti narà÷cànye svaråpeõa vinà÷anam>% bhàø ÷àø 1068 ÷lo0

@<[Page 3671a]>@
#<dç÷># triø kasmiü÷cidupapade dç÷a--kvin jhali padànte ca kuþ . 1 tattatpadàrthadar÷ake %<vàyubhakùo divà tiùñhan ràtriü nãtvàpsu såryadçk>% yàj¤aø %<aindradyumne! yaj¤adç÷àvihàvàü vivakùå vai janakendraü didçkùå>% bhàø vaø 10624 ÷loø anupapade'pi kvin . 2 draùñari %<dçgdar÷ana÷aktyorekàtmatevàsmità>% pàtaø såø . bhàve kvin . 3 dar÷ane 4 j¤ànamàtre ca strã %<pratibandhadç÷aþ prativaddhaj¤ànamanumànam>% sàø såø %<pratibandhovyàptirvyàptidar÷anàt vyàpakaj¤ànamanumànam>% bhàùyam . karaõe kvin . 5 netre strã %<dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ>% sàø daø . %<kùatrakopadahanàrciùaü tataþ sandadhe dç÷amudagratàrakàm>% raghuþ 6 dvitvasaükhyàyà¤ca .

#<dç÷ati># strã dç÷a--bàø bhàve atik . dar÷ane %<såro na yasya dç÷atirarepàþ>% çø 6 . 3 . 3 %<dç÷atirdar÷anam>% bhà0

#<dç÷ad># strã dçùad + pçùoø . ÷ilàyàmamare pàñàntaram %<tathà dç÷atputra¤ca>% gomilaþ %<dç÷at peùaõàdhàra÷ilà, putraü peùaõakaraõaråpaprastarastadubhayaü pårvavadupasàdayatãtyarthaþ>% saüø taø raghuø .

#<dç÷advatã># strã dçùadvatã + pçùoø . 1 àryàvartasãmàsthe nadãbhede 2 kàtyàyanyà¤ca mediø .

#<dç÷à># strã dç÷ + halantatvàt và ñàp . netre ÷abdacaø dç÷àkàïkùyam .

#<dç÷àkàïkùya># triø dç÷ayà àkàïkùyam . padme ÷abdacaø .

#<dç÷àna># puø dç÷a--ànac kicca . 1 lokapàle ujvalaø 2 viro cane puø 3 jyotiùi naø mediø . 4 àcàrye puø uõàdikoùaþ . 5 bràhmaõe 6 upàdhyàye ca puø saükùiptasàraþ .

#<dç÷i(÷ã)># strã dç÷a--bhàve ki và ïãp . 1 dçùñau 2 prakà÷e ca %<draùñà dç÷imàtraþ ÷uddho'pi pratyayànupa÷yaþ>% pàtaø såø . %<dç÷imàtra iti dçk÷aktireva vi÷eùaõena paràmçùñetyarthaþ . sa puruùo buddheþ pratisaüvedã buddherna saråponàtyantaü viråpa iti na tàvat saråpaþ kasmàt? j¤àtàj¤àtaviùayatvàt pariõàminã hi buddhistasyà÷ca viùayogavàdirghañàdi rj¤àta÷càj¤àta÷ceti pariõàmitvaü dar÷ayati . kasmàt? na hi buddhi÷ca nàma puruùaviùaya÷ca syàdagçhãtà ceti siddhaü puruùasya sadà j¤àtaviùayatvaü tata÷càpariõàmitvamiti . ki¤ca paràrthà buddhiþ saühatyakàrittvàt svàrthaþ puruùa iti . tathà sarvàrthàdhyavasàyakatvàt triguõà buddhistriguõatvàdacetaneti guõànàntåpadraùñà puruùa ityato na saråpaþ . astu tarhi viråpa iti nàtyantaü viråpaþ, kasmàt? ÷uddho'pyasau pa÷yannatadàtmàpi tadàtmaka iva prtyavabhàsate . tathà coktam aparaõàminã hi bhoktç ÷aktirapratisaükramà ca pariõàminyarthe pratisaükràmyeva tadvçttimanupatati . tasyà÷ca pràptacetanànugraharåpàyà buddhivçtteranukàramàtratayà buddhikçtyavi÷iùñà hi j¤àna vçttirityàkhyàyate>% bhàø . såryaprakà÷ayoriva draùñçdç÷yo rdharmadharmiõoraikyàt 3 cetane puruùe ca %<dç÷isvaråpo gaganopamomataþ>% . %<tadabhàvàt saüyogàbhàvohànaü tad dç÷eþ kaivalyam>% pàtaø såø %<mithyàdar÷anasyàbhàvàt buddhipuruùasaüyogàbhàvaþ àtyantiko bandhanoparama ityarthaþ etaddhànaü tad dç÷eþ kaivalyaü puruùasyàmi÷rãbhàvaþ punarasaüyogo guõairityarthaþ . duþkhakàraõanivçttau duþkhoparamo hànaü tadà saråpapratiùñhaþ puruùa ityuktam>% bhàø dç÷a--ik . 4 dç÷adhàtau %<dç÷eranàlocane kaï ca>% pà0

#<dç÷ãka># triø dç÷a--karmaõi bàø ãkak . 1 dar÷anãye 2 ÷obhane ca %<stomaü rudràya dç÷ãkam>% çø 1 . 27 . 10 %<dç÷ãkaü dar÷anãyaü samãcãnam>% bhà0

#<dç÷enya># triø dç÷a--karmaõi kenyan . dar÷anãye %<dç÷enyo mahinà samiddhaþ>% çø 10 . 88 . 7 %<dç÷enyaþ dar÷anãyaþ>% bhà0

#<dç÷opama># naø dç÷àyà upamà yatra . ÷vetapadme ÷abdamàlà .

#<dç÷ya># triø dç÷a--karmaõi kyap . 1 dar÷anãye 2 manorame ca %<citraü tadà kuõóinave÷inaþ sà nalasya mårtirvavçte na dç÷yà . babhåva taccitratarantathàpi vi÷vaikadç÷yaiva yadasya mårtiþ>% . %<àstàmanaïgãkaraõàdbhavena dç÷yaþ smaro neti puràõavàõã>% naipaø %<tamekadç÷yaü nayanaiþ pibantyonàryo na jagmurviùayàntaràõi>% kumàø %<nidar÷ayàmàsa vi÷eùadç÷yaminduü navotthànamiva>% raghuþ . 3 j¤eyamàtre 4 prakà÷ye ca %<draùñçdç÷yayoþ saüyogo heyahetuþ>% pàtaø såø %<draùñà buddheþ pratisaüvedã puruùaþ, dç÷yà buddhisatvopàråóhà sarve dharmàþ, tadetad dç÷yamayaùkàntamaõikalpaü sannidhimàtropakàri dç÷yatvena svambhavati puruùasya dç÷iråpasya svàminaþ . anubhavakarmaviùayatàmàpannamanyasvasyapeõa pratilabdhàtmakaü svatantramapi tadarthatvàt paratantram ubhayordçgdar÷ana÷aktyoranàdirarthakçtaþ saüyogo heyaheturduþkhasya kàraõamityarthaþ>% bhàø %<prakà÷akriyàsthiti ÷ãlaü bhåtendriyàtmakaü bhogàpavargàrthaü dç÷yam>% pàtaø såø %<prakà÷a÷ãlaü satvaü, kriyà÷ãlaü rajaþ . sthiti÷ãlaü tama iti ete guõàþ parasparoparaktapravibhàgàþ pariõàminaþ saüyogavibhàgadharmàõaþ itaretaropà÷rayeõorjita mårtayaþ parasparàïgàïgitve'pyasambhinna÷aktipravibhàgàstulya jàtãyà'tulyàtãya÷aktibhedànupàtinaþ . pradhànavelàyàmupadar÷itasannidhànà guõatve'pi ca vyàpàramàtreõàpradhànàntarnãtànumitàstitàþ puruùàrthakartavyà ayaskàntamaõikalpàþ pratyayamantareõa ekatamasya vçttimanuvartamànàþ pradhàna÷abdavàcyà bhavanti . etaddç÷yamityucyate . tadetadbhåtendriyàtmakaü bhåtabhàvena pçthivyàdinà såkùmasthålena pariõamate tathendriyabhàvena ÷rotràdinà såkùmasthålena pariõamata iti . tattu nàprayojanam api tu prayojanamurarãkçtya pravartata iti bhogàpavargàrthaü hi tat dç÷yaü puruùasyeti tatreùñàniùñaguõaråpàvadhàraõam avibhàgàpannaü bhogobhoktuþ svaråpàvadhàraõamapavarga iti dvayoratiriktamanyaddar÷anaü nàsti>% bhàø grahàõàü nakùatràõàü ca kàlàü÷avi÷eùeõa såryasànnivye adç÷yatvaü såø siø uktam asta÷abde 563 pçø dar÷itam udaya÷abde 1144 . 45 pçø dç÷yatvaü ca dar÷itaü tataevàvagantavyam .

#<dç÷ya(ùña)jàti># naø lãlàø ukte iùñakarmaråpe gaõitabhede iùñakarman ÷abde 997 pçø tatprakàro dç÷yaþ .

#<dç÷yàda÷ya># triø dç÷ya¤ca adç÷ya÷ca dvandvaø . 1 dç÷ye adç÷ye ca %<aùñàda÷a÷atàbhyastàdç÷yàü÷àþ svodayàsubhiþ . vibhajya labdhàþ kùetràü÷aistairdç÷yàdç÷yatàtha và>% såø siø . %<dç÷yà càsau adç÷yà ca>% karma0! %<sà dçùñenduþ sinãvàlã>% amarokteþ ki¤cidaü÷ena dç÷yacandràyàm ki¤cidaü÷ena adç÷yacandràyà¤ca 2 sinãvàlyàü strã tasyàü candrasya dar÷anàdar÷anayoþ sattvàt tathàtvam . 3 tadabhimànidevatàyà¤ca sà ca aïgirasastçtãyakanyà yathàha bhàø vaø 217 aø %<yàü kapardisutàmàhurdç÷yàdç÷yeti dehinaþ . tanutvàt sà sinãvàlã tçtãyà'ïgirasaþ sutà>%

#<dç÷van># triø dç÷a--kvanip . dar÷ake %<vivekadç÷yatvamagàt suràõàm>% bhaññiþ %<anàkçùñasya viùayairvidyànàü pàradç÷vanaþ>% . %<gurvarthamarthã ÷rutapàradç÷và>% raghuþ .

#<dçùatsàra># naø dçùadaþ sàramiva . muõóàyase ràjaniø .

#<dçùad># strã dé--adi ùuk hrasva÷ca . 1 ÷ilàyàü 2 peùaõa÷ilàyà¤ca mediø tatra ÷ilàyàü %<gurvãrajasraü dçùadaþ samantàt>% màghaþ . %<dçùado bàsitotsaïgà niùaõõamçganàbhibhiþ>% kumàø %<tatra vyaktaü dçùadi caraõanyàsamardhendumauleþ>% meghaø peùaõa÷ilàyàm %<pa÷càdagnerdçùadama÷mànaü pratiùñhàpya>% à÷vaø gçø 1 . 7 . 3 %<apàmagneþ sure÷asya dçùadolåkhalasya ca . caturdaivàni catvàri dvàràõi vidadhu÷ca te>% harivaüø 116 aø . dçùadolåkhalamityatra ràjadantàø pårvaniø . dçùadi piùñàþ aõ . dàrùada, dçùadi piùñe tri0

#<dçùadimàùaka># puø màùaþ ÷ulkatvena dãyate kan dçùadi peùaõavyavahàre ràj¤e deyaþ màùakaþ %<kàranàmni ca pràcàü halàdau>% pàø aluk samàø . peùaõavyavahàre ràjadeye màùaråpe kare .

#<dçùadvat># triø dçùadaþ santyasmit bhåmnà matup masya vaþ . 1 dçùadyukte striyàü ïãp . sà ca 2 nadãbhede %<sarasvatãdçùadvatyordevanadyoryadantaram . taü devanirmitaü de÷aü brahmàvartaü pracakùate>% manuþ %<prayayurjàhnavãkålàt kurukùetraü sahànugàþ . sarasvatãdçùadvatyau yamunà¤ca niùevya te . yayurvanenaiva vanaü satataü pa÷cimàü di÷am>% bhàø vaø 5 aø . %<kau÷ikã mandàkinã yamunà sarasvatã dçùadvatã gomatã>% bhàgaø 5 . 19 . 18 bhàratavarùasthamahànadãkathane . %<dakùiõena sarasvatyàdçùadvatyuttareõa ca . ye vasanti kurukùetre te vasanti tripiùñape>% bhàø vaø 83 aø . 3 nçpabhede puø %<saüyàtiþ khalu dçùadvato duhitaraü varàïgãü nàmopayeme tasyàmasya jaj¤e sàrvabhaumaþ>% bhàø àø 95 aø . vi÷vàmitrasya 4 patnãbhede strã %<dçùadvatãsuta÷càpi vi÷vàmitràttathà'ùñakaþ . aùñakasya suto lauhiþ prokto jahnugaõo mayà>% harivaü027 a0

#<dçùña># triø dç÷a--karmaõi kta . 1 dar÷anakarmaõi vilokite %<dçùñadoùe'pi viùaye mamatvàkçùñasetanaþ>% devãmàø %<dyåtametat puràkalpe dçùñaü vairakaraü mahat>% %<tasyeha bhàginau dçùñau vãjã kùetrikaeva ca>% manuþ 2 j¤àtamàtra ca %<dçùñavadànu÷ravikaþ sa hyavi÷uddhikùayàti÷ayayuktaþ>% sàø kàø %<dçùñànu÷ravikaviùayavitçùõà va÷ãkàrasaüj¤à vairàgyam>% pàtaø såø %<dçùñaü ÷ruta¤cetyupàsãta>% chàø upaø . bhàve kta . 3 dar÷ane 4 ràj¤àü svaràùñrasthàt cauràderbhaye 5 pararàùñràt dàhavilopàderbhaye ca naø amaraþ . 6 sàkùàtkàre naø %<dçùñamanumànamàptavacanaü ca sarvapramàõasiddhatvàt . trividhaü pramàõamiùñam>% sàø kàø uddi÷ya tallakùitaü yathà
     %<prativiùayàdhyavasàyo dçùñaü, trividhamanumànamàkhyàtam>% sàø kàø atra dçùñamiti lakùyanirde÷aþ pari÷iùñantu lakùaõaü samànàsamànajàtãyavyavacchedolakùaõàrthaþ . avayavàrthastu viùaõvanti viùayiõamanubaghnanti svena råpeõa niråpaõãyaü kurvantãti yàvat viùayàþ pçthivyàdayaþ sukhàdaya÷ca asmadàdãnàmaviùayà÷ca tanmàtralakùaõà yoginàmårdhasrotasà¤ca viùayàþ . viùayaü viùayaü prati vartate iti prativiùayamindriyavçtti÷ca sannikarùaþ arthasannikçùñamindriyamityarthaþ tasminnadhyavasàyastadà÷ritaityarthaþ adhyavasàya÷ca buddhivyàpàro j¤ànam . upàttaviùayàõàmindriyàõàü vçttau satyàü buddhestamo'bhibhave sati yaþ satvasamudrekaþ so'dhyavasàyaiti vçttiriti j¤ànamiti càkhyàyate idaü tàvat pramàõam . anena ya÷cetanà÷akteranugrahastat phalaü pramàbodhaþ . buddhitattvaü hi pràkçtatvàdacetanamiti tadãyo'dhyavasàyo'pyacetano ghañàdivat, evaü buddhitattvasya sukhàdayo'pi pariõàmabhedà acetanàþ . puruùastu sukhàdyananuùaïgã cetanaþ so'yaü buddhitattvavartinà j¤ànasukhàdinà tatprativigbitastacchàyàpattyà j¤ànasukhàdimàniva bhavatãti cetano'nugçhyate citicchàyàpattyà càcetanàpi buddhistadadhyavasàyo'pi cetana iva bhavatãti . tathà ca vakùyati %<tasmàttatsaüyogàdacetanaü cetanàvadiva liïgam . guõakartçtve'pi tathà karteva bhavatyudàsãnaþ>% iti . atràdhyavasàyagrahaõena saü÷ayaü vyavacchinatti saü÷ayasya anavasthitagrahaõenàni÷citaråpatvàt ni÷cayo'dhyavasàya ityanarthàntaram . viùayagrahaõena càsadviùayaü viparyayamapàkaroti, pratigrahaõena cendriyàrthasannikarùasåcanàdanumànasmçtyàdayaþ paràkçtà bhavanti . tadevaü samànàsamànajàtãyavyavacchedakatvàt prativiùayàdhyavasàya iti dçùñasya sampårõaü lakùaõam tattvakauø .

#<dçùñadoùa># triø dçùño doùaþ ràgalobhàdiryasya . 1 j¤àtaràgalobhàdiråpadoùake %<na dçùñadoùàþ kartavyà na vyàdhyàrtà na dåùitàþ>% sàkùikaraõaniùedhe manuþ . dçùño doùo mithyàj¤ànajanyavàsanà yatra . 2 j¤àtamithyàj¤ànajanyavàsanàyuktaviùaye %<dçùñadoùe'pi viùaye mamatvàkçùñacetanaþ>% devãmàø dçùño j¤àto doùoyena . 3 chidràvalokake ripau

#<dçùñapçùñha># triø dçùñam pratiyodhaiþ pçùñhamasya . palàyamàne ÷abdàrthaciø raõàt paràïmukhasya ÷atrubhiþ pçùñhasya dar÷anàt tathàtvam .

#<dçùñapratyaya># triø dçùñena dar÷anena pratyayaþ vi÷vàso yasya . anyatra dar÷anena kçtadçóhani÷caye .

#<dçùñarajas># strã dçùñaü raja àrtavaü yayà . 1 dçùñarajaskàyàü nàryàm amaraþ . 2 tadupalakùitàyàü madhyamàyàü prauóhàyàm striyàü ràjaniø .

#<dçùñànta># puø dçùño'ntaþ viùayaparicchedoyatra . gauø såtrokteùu ùoóa÷asu padàrtheùu madhye padàrthabhede tallakùaõaü tatroktaü yathà %<laukikaparãkùakàõàü yasminnarthe buddhisàmyaü sa dçùñàntaþ>% såø %<lokasàmànyamanatãtà laukikà naisargikaü vainayikaü buddhyati÷ayamapràptàstadviparãtàþ parãkùakàstarkeõa pramàõairartha parãkùitumarhantãti, yathà yamarthaü laukikà budhyante tathà parãkùakà api so'rtho dçùñàntaþ . dçùñàntavirodhena hi pratiùeddhavyà bhavantãti . dçùñàntasamàdhinà ca svapakùàþ sthàpanãyà bhavantãti taduktàvayaveùu codàharaõàya kalpata iti>% vàtsyàø bhàø . 3 tatroktàvayavamadhye udàharaõe ca tallakùaõaü tatroktaü tacca udàharaõa÷abde 1164 pçø dar÷itam adhikamatra tatsåtrabhàùyaü pradar÷yate yathà %<sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvo dçùñànta udàharaõam>% gauø såø %<sàdhyena sàgharmyaü samànadharmatà sàdhyasàdharmyàt kàraõàt taddharmabhàvo dçùñànta iti tasya dharmastaddharmaþ tasya sàdhyasya, sàdhya¤ca dvividham dharmivi÷iùño và dharmaþ ÷abdasyànityatvam . dharmavi÷iùño và dharmã anityaþ ÷abda iti, ihottarantadgrahaõena gçhyata iti kasmàt? pçthagdharmavacanàt . tasya dharmastaddharmastasya bhàvastaddharmabhàvaþ sa yasmin dçùñànte vartate sa dçùñàntaþ sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvo bhavati sa codàharaõamiùyate tatra yadutpadyate tadutpattidharmakam yacca bhåtvà na bhavati àtmànaü jahàti nirudhyata ityanityam . evamutpattidharmakatvaü sàdhanamanityatvaü sàdhyaü so'yamekasmin dvayordharmayoþ sàdhyasàghanabhàvaþ sàdharmyàdvyavasthita upalabhyate taü dçùñànte upalabhamànaþ ÷abde'pyanuminoti ÷abdo'pyutpattidharmakatvàdanityaþ sthàlyàdivadityudàhriyate tena dharmayoþ sàdhyasàdhanabhàva ityudàharaõam>% bhàø %<tadviparyayàdvà viparãtam>% gauø såø %<dçùñànta udàharaõamiti prakçtaü, sàdhyavaidharmyàt taddharmabhàvo dçùñànta udàharaõamiti . anityaþ ÷abda utpattidharmakatvàt yathà anutpattidharmakaü nityamàtmàdi so'yamàtmàdidçùñàntaþ sàdhyavaidharmyàdanutpattidharmakatvàdataddharmabhàvo yo'sau sàdhyasya dharmo'nityatvaü sa tasmin bhavatãti . atràtmàdau dçùñànte utpattidharmakatvasyàbhàvàdanityatvaü na bhavatãti upalabhamànaþ ÷abde viparya yamanuminoti utpattidharmakatvasya bhàvàdanityaþ ÷abda iti sàdharmyoktasya hetoþ sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvo dçùñànta udàharaõam vaidharmyoktasya hetoþ sàdhyavaidharmyàdataddharmabhàvo dçùñànta udàharaõam . pårvasmin dçùñànte yau tau dharmau sàdhyasàdhanabhåtau pa÷yati sàdhye'pi tayoþ sàdhyasàdhanabhàvamanuminoti . uttarasmin dçùñànte yayordharmayorekasyàbhàvàditarasyàbhàvaü pa÷yati tayorekasyàbhàvàditarasyàbhàvaü sàdhye anuminotãti, tadetaddhetvàbhàseùu na sambhavatãtyahetavã hetvàbhàsàþ tadidaü hetådàharaõayoþ sàdharmyaü paramasåkùmaü duþkhabodhaü paõóitairupavedanãyamiti>% bhàùyam . anyatra ca vàdiprativàdinoþ saüpratipattiviùayo'rtho dçùñàntaþ . yathà parvato vahnimàn dhåmàt mahànasavadityàdau mahànaso dçùñàntaþ . sa dvividhaþ sàdharmyadçùñàntaþ vaidharmyadçùñàntaþ . àdyaþ parvate vahnisàdhane dhåmavattvasya hetormahànasaþ . dvitãyaþ tatraiva dhåmavattvasya hetormahàhradaþ . 3 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 388 pçø dç÷yam %<dçùñànto'tra mahàrõavaþ>% màghaþ 4 ÷àstre 5 maraõe ca medi0

#<dçùñi># strã dç÷a--bhàve ktin . 1 dar÷ane càkùuùaj¤àne %<nàndhàdçùñyà cakùuùmatàmanupalambhaþ>% sàø såø . akùipañala÷abde 43 pçø akùi÷abde 45 pçùñhe ca dç÷yam . 2 j¤ànamàtre mediø %<tathàpyekataradçùñyà ekatarasiddhernàpalàpaþ>% . %<viditabandhakàraõasya dçùñyà tadråpam>% sàø såø . 3 prakà÷e ca %<na draùñurdçùñerviparilopo'sti>% ÷rutiø . grahadçùñibhedàdikaü grahadçùñi÷abde 2752 . 53 pçø dç÷yam . karaõe ktin . 4 netre amaraþ . %<asraistàvanmuhurupacitairdçùñiràlupyate me>% meghaø %<dçùñirgàóhanimãlità na vikalà nàbhyantare ca¤calà>% mçcchaø %<dçùñyà prasàdàmalayà kumàraü pratyagrahãt>% raghuþ %<dçùñà dçùñimadho dadàti>% sàø daø .

#<dçùñikçt># triø dçùñiü karoti kç--kvip . 2 dar÷ake 2 sthalapadme naø ÷abdacaø . tasya ÷obhayà lokànàü dçùñisampàdakatvàt tathàtvam .

#<dçùñikçta># naø dçùñirlokànàü dçùñiþ kçtà yena niùñhàntasya paranipàtaþ . 1 sthalapadme ÷abdaratnàvalã . 2 kçtadar÷ane triø .

#<dçùñikùepa># puø dçùñeþ kùapaþ . 1 dçùñipàte .

#<dçùñigata># puø dçùñiü gataþ viùatayà pràptaþ . 1 netraviùaye . 7 taø . 2 netragate rogabhede akùipañala÷abde 43 pçø dç÷yam .

#<dçùñiguõa># puø dçùñyà guõyate'bhyasyate'tra cuø guõa--abhyàse àdhàre ac . 1 vàõàdilakùye ÷abdamàlà tasya dçùñyaiva ÷aràdikùepaõàbhyàsanàt tathàtvam 6 taø . 2 netraguõeråpàdau .

#<dçùñipa># puø dçùñiü pibati pà--ka . devagaõabhede %<gaõà devànà måùmapàþ somapà÷ca, lokàþ suyàmàstuùità brahmakàyàþ . àbhàsurà gandhapà dçùñipà÷ca>% bhàø ànuø 18 a0

#<dçùñibandhu># puø dçùñernetrasya bandhuriva sàdç÷yàpàdanàt . 1 khadyote ÷abdaraø akùipañala÷abde 43 pçø uktena %<khadyotavisphuliïgàbhàmiti>% su÷rutavàkyena dçùñestattulyatvasyotkãrtanena tasya tatsàdç÷yàpàdakatayà tathàtvam .

#<dçùñivàda># puø hemacaø ukte pa¤càtmake bauddhànàü vàdaråpakathà bhede %<dçùñivàdo dvàda÷àïgã syàdgaõipiñakàhvayà . prati karmasåtrapårvànuyogo påvagatacålikàþ . pa¤ca syurdçùñivàdabhedàþ pårvàõi caturda÷àpi pårvagate>% .

#<dçùñivikùepa># puø dçùñistadekade÷asya vikùepaþ . 1 kañàkùadar÷ane halàø 6 taø . 2 dçùñipàte 3 dar÷anàntaràye ca

#<dçùñivibhrama># dçùñervibhramaþ vilàsabhedaþ . netravilàsabhede %<vivartitabhråriyamadya ÷ikùate bhayàdakàmàpi hi dçùñivibhra mam>% ÷akuø 2 dar÷anabhràntau ca

#<dçùñiviùa># puüstrã dçùñau viùo'sya . 1 sarpabhede striyàü jàtitvàt ïãù . %<dçùñãviùaiþ sapta÷ãrùairguptaü bhogibhiradbhutaiþ>% bhàø vaø 224 aø . dçùñãviùairityatra àrùo dãrghaþ . %<te càbruvan nahuùo ghoraråpo dçùñãviùastasya vibhãma deva!>% bhàø uø 15 aø .

#<dçha># vçddhau bhvàø paraø akaø señ . darhati adarhãt dadarha . ayamidicca tatra dçühati adçühãt . %<tametaiþ stomaiþ saptada÷airadçü han>% tàõóaø vàø 4 . 5 . 9 idittvàt nalopàbhàvaþ dçühyate dçühitaþ %<di÷e dçüha dçühità dçühaõena>% taittiø 2 . 83 . 8 %<dçühaõàya khanàmasi>% athaø 6 . 136 . 1 aniditastu dçhyate dçhitaþ ityàdi .

#<dé># bhaye bhvàø paraø sakaø señ . darati adàrãt ghañàø õic darayati . dadàra darãtà darità . dãrõaþ .

#<dé># vidàre divàø paraø sakaø señ . dãryati adàrãt . dadàra darãtà darità dãrõaþ .

#<dé># vidàre kyràø pvàø paraø akaø señ . dçõàti adàrãt darãtà darità . dãrõaþ . bhagandaraþ

#<de># pàlane bhvàø àtmaø sakaø aniñ . dayate adàsta dade dàtà dàsyate dàtum dattaþ .

#<deya># triø dà--karmaõi yat . 1 dàtavye svaükañumbàvirodhena deyaü dàrasutàdçte . nànvaye sati sarvasvaü yaccànyasmai pràta÷rutam yàj¤aø vacanoktaniùiddhabhinne 2 dànàrhe dattàpradànika÷abde 3455 . 56 pçø dç÷yam .

#<deva># devane bhvàø àtmaø akaø señ . devate adeviùña . adevióhvam adevi(ddhva) dhvam dideve çdit . devayati te adi devat ta . devanamiha rodanamiti bhaññamallaþ . pari + vilàpe . %<vilàpaþ paridevanam>% amaraþ . %<kharadåùaõayorbhràtroþ paryadeviùña sà puraþ>% bhaññiþ .

#<deva># puø diva--ac . 1 amare sure nàñyoktau 2 ràjani amaraþ . 3 nçpe 4 meghe puø 5 indriye naø mediniø 6 pàrade puø ràjaniø . 7 vràhmaõànàmupàdhibhede %<tata÷ca nàma kurvãta pitaiva da÷ame'hani . devapårvaü naràkhyaü hi ÷armavarmàdi saüyutam>% iti bhaviø puø . naramàcaùñe iti naràkhyaü naranàma, devàt pårvaü taccavi÷iùñaü ÷armayutam . %<÷armà deva÷ca viprasya varmà tràtà ca bhåmujaþ . bhåtigupta÷ca vai÷yasya dàsaþ ÷ådrasya kàrayet>% iti yamavacane samuccayopalabdheþ . %<÷armàntaü bràhmaõasya syàt>% iti ÷àtàtapãyena ÷armàntatà ca . 8 devadàruõi ÷abdàrthaciø . 9 påjye 10 dãpte ca triø 11 paràtmani puø ekodevaþ sarvabhåteùu gåóhaþ ÷rutiþ . %<bhargodevasya>% gàyatrã %<dãvyate krãóate yasmàt rocate dyotate divi . tasmàddeva iti proktaþ ståyate sarvadaivataiþ>% yogiyàj¤aø %<udbhavaþ kùobhaõo devaþ>% viùõusaüø %<yataþ krãóati sargàdibhirpijigãùate ÷atråna, vyavaharati sarvabhåteùu àtmatayà, dyotate ståyate stutyaiþ sarvatra gacchatãti tasmàt devaþ>% bhàø . surà÷ca yadyapi bahavastathàpi pràdhànyàt trayastriü÷atsaükhyayà trayastriü÷atpati÷abde 3359 pçø dç÷yàþ tatra sure %<devà apyasya råpasya nityaü dar÷anakàïkùiõaþ>% gãtà . %<devànçùãt manuùyàü÷ca pitén gçhyà÷ca devatàþ>% manuþ . nçpe %<devàkarõaya su÷rutena carakasyoktena jàne'khilam>% naiùaø nàñyoktau nçpe %<yathà''j¤àpayati devaþ>% bhårinàñakeùu . methe devo garjati devagarjanam deve varùati . %<devà÷ca àjànadevàþ karmadevà÷ca>% karmadeva÷abde 1728 pçø dç÷yam .

#<devaçùabha># puø nityakarmaø prakçtivadbhàvaþ . ka÷yapakanyàyàü dharmasya patnãbhede bhànau jàte putre da÷adharmàyetyupakrame %<bhànurlambà kakubjàmirvi÷và sàdhyà marutvatã . vasurmuhårtà saïkapo dharmapatnyaþ sutàn ÷çõu . bhànostu devaçùabha indrasenastato nçpa!>% bhàø 6 . 5 . 4 . 5

@<[Page 3675b]>@
#<devaçùi># puø devànàmçùiþ, påjyavatvàt prakçtivadbhàvo và . devarùau nàradàdau %<atha devaçùã ràjan! saüparetaü nçpàtmajam>% bhàgaø 6 . 16 . 1 pakùe devarùirapyatra . vçhaspatervçhatkãrterdevarùerviddhi bhàrata bhàø àø 67 aø .

#<devaka># triø diva--õvul . 1 krãóake 2 gandharvapatibhede 3 ÷rãkçùõasya màtàmahe àhukaputre nçpabhede ca puø %<yastvàsãddevako nàma devaràjasamadyutiþ . sa gandharvapatirmukhyaþ kùitau jaj¤e naràdhipaþ>% bhàø àø 67 aø tasyaiva devakanàmnà kalàvavatàraþ ityarthaþ . %<àhukasya tu kà÷yàyàü dvau putrau sambabhåvatuþ . devaka÷cograsena÷ca devagarbhasamàvubhau . devakasyàbhavan putrà÷catvàrastrida÷opamàþ . devavànupadeva÷ca sandevo devarakùitaþ . kumàryaþ sapta càsyàsan vasudevàya tà dadau . devakã ÷àntidevà ca sandevà devarakùità . vçkadevyupadevã ca sunàmnã caiva saptamã>% harivaüø 38 aø . 4 tatkanyàyàü strã ïãù . devakã÷abde dç÷yam

#<devakardama># puø devapriyaþ kardama iva . ÷rãkhaõóàgurukarpåra kuïkumairmilitaiþ kçte kardamaråpe gandhadravyabhede ràjaniø .

#<devakàtmajà># strã 6 taø . devakançpasutàyàü devakyàü pràdhànyàt ÷abdaratnàø .

#<devakàrya># naø devapriyàrthaü kàryam . 1 devapriyàrthe homapåjàdau kàrye %<devakàryàt dvijàtãnàü pitçkàryaü vi÷eùyate>% manuþ . devànàmamilaùitaü kàryam . 2 devàbhilaùite kàrye ca %<anuùñhitadevakàryam>% raghuþ kçtaràvaõabadhàdiråpadevakàryamityarthaþ . devakarmàdayo'pyatra %<devakarmakçta÷caiva yuktàþ kàmena karmasu>% bhàø ÷àø 167 a0

#<devakàùñha># naø devapriyaü kàùñhamasya . devadàruvçkùe ratnàø . %<manaþ÷ilà devakàùñhaü rajanyau triphaloùaõam>% su÷ruø .

#<devakirã># strã megharàgasya bhàryàbhede ràgiõãbhede tadràgasya ràgiõãbhedàþ tatsvaråpa¤ca saïgãtadàø uktaü yathà %<lalità màlatã gaurã nàñã devakirã tathà . megharàgasya ràgiõyo bhavantãmàþ sumadhyamàþ>% . asyà svaråpaü yathà %<bhramantã nandane ÷yàmà puùpapracayatatparà . khyàtà devakirã hyeùà karàrpitasakhãkarà>% devagirãti và pàñhaþ .

#<devakilviùa># naø devena kçtaü kilviùamaniùñakarma . devakçte aniùñe kàrye yathà varuõakçtapà÷abanghanaü yamakçtapàdabandhanamityàdi . mu¤cantu mà ÷apathyàdatho varuõyàduta . %<atho yamasya paóvã÷àt sarvasmàddevakilviùàt>% çø 10 . 97 . 16 .

#<devakã># strã devaka + puüyoge ïãù puüyoga÷ca na kevala dàmpatyalakùaõaþ kintu janyajanakatvàdiråpo'pãti haradattaþ tena kekayãti siddham . devakaràjakanyàbhede devaka÷abde dç÷yam . devakã ca ka÷yapapatnyà aditeravatàraþ yathoktaü harivaüø 56 aø %<tasya (ka÷yapasya) bhàryàdvaya¤caiva aditiþ surabhistathà . devakã rohiõã caiva vasudevasya dhãmataþ>%

#<devakãnandana># puø 6 taø . vasudevapatnyà devakyànandane ÷rãkçùõe . %<nandagopasya jàyaikà vasudevasya càparà . tulyakàlaü hi garbhiõyau ya÷odà devakã tathà . devakyajanayadviùõuü ya÷odà tàntu kanyakàm . muhårte'bhijite pràpte sàrdharàtre vibhåùite>% harivaüø . 60 aø %<devakãnandanaþ sraùñà kùitã÷aþ pàpanà÷anaþ>% viùõusaüø %<gçhãtvà haraõaü pràpte kçùõe devakinandane>% bhàø àø 1 aø saüj¤àtvàt ïãùo hrasvaþ

#<devakãya># triø devasyedam gahàø cha %<devasya ca>% pàø gaø tadanu÷iùñaþ kuk ca . devasambandhini .

#<devakãputra># puø 6 taø . 1 ÷rãkçùõe %<balavànnaiva dàsyàmi devakãputramà÷ritaþ>% harivaüø 142 aø . 2 puruùayaj¤adar÷anavidyàyàü ghoranàmakàïgirasasya ÷iùyabhåte kçùõe ca . yaj¤adar÷anamupakragya %<taddhaitadghãra àïgirasaþ kçùõàya devakãputràyoktovàcà'pipàsa eva sa babhåva so'ntavelàya metattrayaü pratipadyetàkùitamasyacyutamasi pràõa÷aüsitamasãti>% chàø uø 3 . 17 . 6 %<taddhaitat yaj¤adar÷anaü ghoronàmataþ, àïgiraso gotrataþ kçùõàya devakãputràya ÷iùyàyoktvovàca tadetattrayamityàdi vyavahitena sambandhaþ . sa caitaddar÷anaü ÷rutvà'pipàsa evànyàbhyo vidyàbhyo babhåva . ittha¤ca vi÷iùñeyaü vidyà yat kçùõasya devakãputrasyànyàü vidyàü prati tçóvicchedakarãti puruùayaj¤avidyàü stauti ghora aïgirasaþ kçùõàyoktvemàü vidyàü kimuvàceti tadàha sa evaü yathoktayaj¤avidantavelàyàü maraõakàla etanmantratrayaü pratipadyeta japedityarthaþ . kiü tat akùitamakùãõamakùataü và'sãtyekaü yajuþ>% bhàø atra parame÷varasya vàsudevàtmake÷varasya anya÷iùyatvànupapattau iha tadanyasyaiva ÷iùyatvam . ÷rutau sçùñeþ anàdipravàharåpatayà vàsudevasya ÷iùyatvakalpanayà janakayàj¤avalkayoriva kalpàntarasthayoriyamàkhyàyikà stutyarthetyanye . devakãsutàdayo'pi vàsudeve . %<atha bhàdrapade màsi kçùõàùñamyàü kalau yuge . aùñàviü÷atime jàtaþ kçùõo'sau devakãsutaþ>% tiø taø brahmapuø %<nyàdhàyiùàtàmabhidevakãsutam>% màghaþ .

#<devakãmàtç># puø devakã màtà yasya samàsàntavidheranityatvàt na kap, devakãü minoti prasåtitvena mà--tçc và . vàsu deve ÷rãkçùõe . %<pa÷yaitàn devakãmàtarmumårùånadya saüyuge>% bhàø droø 18 aø prathame vigrahe sarvanàmasthàne pare guõaþ devakãmàtaramityàdi dvitãye devakãmàtàramiti bhedaþ .

#<devakuõóa># naø devakçtaü kuõóam . devakhàtake subhåtiþ

#<devakurumbà># strã mahàdroõyàü ràjaniø .

#<devakula># naø kula--saühatau ka devàrthaü kulamalpadvàratayà saühatam . alpamukhe (deula) khyàte devagçhabhede hàràø . devànàü 2 vaü÷e 3 samåhe ca

#<devakulyà># strã devakçtà kulyà alpasarit . 1 devasariti gaïgàyàm 6 taø . marãcaþ kanyàyàþ pårõimàsaþ 2 kanyàyà¤ca %<patnã marãcestu kalà suùuve kardamàtmajà . ka÷yapaü pårõamàsa¤ca yayoràpåritaü jagat . pårõimàsåta virajaü vi÷vaga¤ca parantapa . devakulyàü hareþ pàda÷aucàd yà'bhåt sariddivaþ>% bhàgaø 4 . 1 . 12 . sà ca bharatavaü÷yasya bhåmnaþ patnãbhedaþ yathàha bhàgaø 5 . 15 . 6 %<bharatasyàtmajaþ sumatirnàma>% ityupakrame %<pratihartuþ stutyàmajabhåmànàvajaniùàtàm . bhåmna çùikulyàyàmudgãthaþ tataþ prastàrà devakulyàyàm>% .

#<devakusuma># naø devapriyaü kusumam . lavaïge amaraþ .

#<devakåña># naø va÷iùñhà÷ramasannikçùñasthe tãrthabhede %<tatrà÷ramo va ÷iùñhasya triùu lokeùu vi÷rutaþ . tatràbhiùekaü kurvàõo vàjapeyamavàpnuyàt . devakåñaü samàsàdya devarùigaõasevitam>% bhàø vaø 84 aø .

#<devakùatra># puø kroùñuvaü÷ye nçpabhede %<tasmàt karambhaþ kàrambhirdevaràto'bhavannçpaþ! . devakùatro'bhavattasya daivakùatrirmahàya÷àþ . devavargasamo jaj¤e devakùatrasya nandanaþ>% harivaüø 37 aø . devànàü kùatraü balaü yatra . 2 yaj¤e ca %<ucchantyàü me yajatà devakùatre ru÷ad gavi>% çø 5 . 64 . 7 %<devakùatre yaj¤e>% bhàø .

#<devakhàta># naø devena khàta khana--kta . 1 akçtrime 2 jalà÷aye 7 taø . 3 devasamãpasthe khàte ca %<nadãùu devakhàteùu taóàgeùu saritsu ca . snànaü samàcarennityaü gartaprasravaõeùu ca>% manaþ khàrthe ka tatràrthe amaraþ . 3 guhàyàü bharataþ .

#<devalàtabila># puø nityakarmaø . guhàyàm amaraþ .

#<devagaõa># puø 6 taø . 1 debasamåhe %<udarkastava kalyàõi! tuùño deva gaõe÷varaþ>% bhàø bhãø 123 aø . devagaõà÷ca trayastriü÷atpati÷abde 3359 pçø uktàþ vasvàdãnuktvà %<trayastriü÷ata ityete devàsteùàmahaü tava . anvayaü saüpravakùyàmi pakùa÷aþ kulato gaõàn>% ityupakrame %<ete devagaõà ràjan! kãrtitàste'nupårva÷aþ>% bhàø àø 66 aø uktàþ . devasaüj¤akogaõaþ . 2 nakùatrabhede upayama÷abde 1250 pçø gaõakåñe dç÷yam 6 taø . 3 devapakùe 4 devànucaràdau

#<devagaõagraha># puø su÷rutokte devàdigaõaråpe grahe devànà¤ca ÷uddhasvabhàvatvàt grahatvàsambhavamà÷aïkya . tadgaõànà meva grahatvaü ca tatroktaü yathà
     %<guhyànàgatavij¤ànamanavasthà sahiùõutà . kriyà và'mànuùã yasmin sa grahaþ parikãrtyate . a÷uciü bhi nnamaryàdaü kùataü và yadi và'kùatam . hisyurhiüsàvihàràrthaü satkàràrthamathàpi ca . asaükhyeyà grahagaõà grahàdhipatayastu ye . vyajyante vividhàkàrà bhidyante te tathàùñadhà . devàstathà ÷atrugaõà÷ca teùàü gandharvayakùàþ pitaro bhujaïgàþ . rakùàüsi yà càpi pi÷àcajàti reùo'ùñadhà devagaõagrahàkhyaþ . santuùñaþ ÷ucirapi ceùñagandhamàlyo nistandro hyavitathasaüskçtapramàùã . tejasvãsthiranayano varapradàtà brahmaõyo bhavati ca yaþ sa devajuùñaþ . saüsvedã dvijagurudevadãùavaktà jihmàkùo vigatabhayo vimàrgadçùñiþ . santuùño bhavati na cànnapànajàtairduùñàtmà bhavati ca deva÷atrujuùñaþ . hçùñàtmà pulinavanàntaropasevã svàcàraþ priyaparigãtagandhamàlyaþ . nçtyan và prahasati càru càlpa÷abdaü gandharvagrahaparipãóito manuùyaþ . tàmràkùaþ priyatanuraktavastradhàrã gambhãrodrutagatiralpavàk sahiùõuþ . tejasvã vadati ca kiü da dàmi kasmai yo yakùaprahaparipãóito manuùyaþ . pretebhyo visçjati saüstareùu piõóàn ÷àntàtmà jalamapi càpasavyavastraþ . màüsepsustilaguóapàyasàbhikàmastadbhakto bhavati pitçgrahàbhibhåtaþ . bhåmau yaþ prasarati sarpavatkadàcit sçkkaõyau vilihati jihvayà prasaktam . nidràlurguóamadhudugdhapàyasepsurvij¤eyo bhavati bhujaïgamena juùñaþ . màüsàsçgvividhasuràvikàralipsurnillajjo bhç÷amatiniùñhuro'ti÷åraþ . krodhàlurvipulabalo ni÷àvihàrã ÷aucadvióbhavati ca rakùasà gçhãtaþ . uddhastaþ kç÷aparuùa÷cirapralàpã durgandho bhç÷ama÷ucistathàtilolaþ . bahvà÷ã vijanahimàmburàtrisevã vyàceùñaü bhramati rudan pi÷àcajuùñaþ . sthålàkùastvaritagatiþ svaphenalehã nidràluþ patati ca kampate ca yo'ti . ya÷càdridviradanagàdivicyutaþsan saüsçùño na bhavati vàrdhakena juùñaþ . devagrahàþ paurõamàsyàmàsuràþ sandhyayorapi . gandharvaþ pràya÷o'ùñamyàü yakùà÷ca pratipadyatha . kçùõapakùe ca pitaraþ pa¤camyàmapi coragàþ . rakùàüsi ni÷i pai÷àcà÷caturda÷yàü vi÷anti ca . darpaõàdãn yathà chàyà ÷ãtoùõaü pràõino yathà . svamaõiübhàskaràrci÷ca yathà dehaü ca dehinaþ . vi÷anti ca na dç÷yante grahàstadvaccharãriõam . tapàüsi tãvràõi tathaiva dànavratàni dharmo niyama÷ca satyam . guõàstathàùñàvapi teùu nityà vyastàþ samastàcca yathàprabhàvam . na te manuùyaiþ saha saüvi÷anti navà manuùyàn kvacidàvi÷anti . ye vàvi÷antãti vadanti mohàtte bhåtavidyàviùayàdapohyàþ . teùàü grahàõàü paricàrakà ye koñãsahasràyutapadmasaükhyàþ . asçgvasàmàü sabhujaþ subhãmà ni÷àvihàrà÷ca tamàvi÷anti . ni÷àcaràõàü teùàü hi ye devagaõasaüsçtàþ . te tu tatsatvasaüsargàdvij¤eyàstu tada¤janàþ . devagrahà iti punaþ procyante ÷ucaya÷ca ye . devavat te namasyante pratyarthante ca devavat>% .

#<devagaõikà># strã 6 taø . svarve÷yàyàmapsaraþsu .

#<devagandharva># puø devànàü gandharvaþ gàyanaþ . 1 devasasãpe gàyane gandharvabhede . devagandharvà÷ca mauneyàþ pràdheyà÷ca gandharva÷abde 2528 pçø uktàþ .

#<devagandhà># strã devapriyogandho'syàþ . mahàmodayàmoùadhau ràjaniø .

#<devagarbha># puø devàt garbhoyasya . devàhitagarbhake devaputre 1 naràdau %<pratijagràha taü ràdhà vidhivaddivyaråpiõam . putraü kamalagarbhàbhaü devagarbhaü ÷riyàvçtam>% bhàø vaø 308 aø . %<devaka÷cograsena÷ca devagarbhasamàvubhau>% harivaüø 38 aø %<sa tasyàü janayàmàsa devagarbhopamaü sutam>% 119 aø 2 ku÷advãpastha 2 nadãbhede strã %<rasakulyà madhukulyà mitràvindà ÷rutavindà devagarbhà ghçtacyutà mantramàleti yàsàü pa yobhiþ ku÷advãpaukasaþ>% bhàgaø 5 . 2011

#<devagàndhàra># puø devapriyaþ devayogyo và gàndhàraþ . svarabhede %<tatastu devagàndhàraü chàlikyaü ÷ravaõàmçtam . bhaumastriyaþ prajagire manaþ÷rotrasukhàvaham>% harivaüø 152 aø 2 ÷rãràgasya ràgiõãbhede strã %<gàndhàrã devagàndhàrã màlavã ÷rã÷ca sàravã . ràma (gi) kiryapi ràgiõyaþ ÷rãràgasya priyà imàþ>% saïgãtaø dà0

#<devagàyana># puø 6 taø . gandharve hemacaø .

#<devagiri># puø devànàü priyaþ giriþ . 1 parvatabhede sa ca bhàratavarùãyaþ svanàmakhyàto giriþ bhàrate'pyasmin varùe saricchailàþ santi bahavaþ ityupakrame %<sahyo devagirirçùyamukhaþ ÷rã÷ailaþ>% bhàgaø 5 . 19 . 17 ukteþ ÷rãràgasya 2 ràgiõãvi÷eùe strã ïãp devagàndhàrã÷abde dç÷yam .

#<devaguru># puø 6 taø . 1 suràcàrye vçhaspatau hemacaø devànàü pitari 2 ka÷yape ca %<apa÷yan ka÷yapaü tatra muniü dãptaü tapo nidhim . àdyaü devaguruü devam>% harivaüø 257 a0

#<devaguhã># strã guha--bàø ki ïãp devavat guhã guhyà . sarasvatyàm %<devaguhyàü sarasvatyàü sàrvabhauma iti prabhuþ>% bhàgaø 8 . 13 . 8 .

#<devaguhya># triø 6 taø . devànàmatirahasye . %<ekamàsãnamekànte devaguhyadharaü prabhum>% harivaüø 116 aø %<÷rutàrtho devaguhyasya bhavàn yatra vayaü sthitàþ>% tatraivàdhyàye %<tasmin bhràtéõàü vigrahe devaguhye>% bhàø àø 1 aø 2 maraõe naø . ÷abdàrthaciø . taddhi pràõinàü vairàgyànutpràdàya devairgopyate iti tasya tathàtvam .

#<devagçha># naø 6 taø . devàlaye tallakùaõaü garuóapuø 47 aø yathà %<catuþùaùñipadaü kçtvà digvidikùåpalakùitam . catuùkoõaü caturbhitti dvàràõi såryasaükhyayà . catvàriü÷àùñabhi÷caiva bhittãnàü ka lpanà bhavet . årdhvakùetrasamà jaïghà jaïghàrdhadviguõaü bhavet . garbhavistàravistãrõà ÷åkàgrà ca vidhãyate . tattribhàgeõa kartavyà pa¤cabhàgena và punaþ . nirgamastu ÷ukàgràyà ucchrayaþ ÷ikharàrdhataþ . caturdhà ÷ikharaü kçtvà tribhàge vedibandhanam . caturthe punarasyaiva kaõñhasya malasàrakam . atha vàpi samaü vàstuü kçtvà ùoóa÷abhàgikam . tasya madhye caturbhàgamàdau garbhantu kàrayet . bhàgadvàda÷akàü bhittiü tatastu parikalpayet . caturbhàgeõa bhittãnàmucchrayaþ syàt pramàõataþ . dviguõaþ ÷ikharocchràyo bhittyucchràyàcca mànataþ . ÷ikharàrdhasya càrdhena vidheyàstu pradakùiõàþ . caturdikùu tathà j¤eyo nirgamastu tathà budhaiþ . pa¤cabhàgena saübhajya garbhamànaü vicakùaõaþ . bhàgamekaü gçhãtvà tu nirgamaü kalpayet punaþ . garbhasåtrasamo bhàgàdagrato mukhamaõóapaþ . etat sàmànyamuddiùñaü pràsàdasya hi lakùaõam . liïgamànamatho vakùye pãñho liïgasamo bhavet . dviguõena bhavedgarbhaþ samantàcchaunaka! dhruvam . tadvidhà ca bhavedbhittirjaïghà tadvistaràrdhagà . dviguõaü ÷ikharaü proktaü jaïghàyà ÷caiva ÷aunaka! . pãñhaü garbhàvaraü kuryàt tanmànena ÷ukàgrakàm . nirgamastu samàkhyàtaþ ÷eùaü målavadeva tu . liïgamànaü smçtaü hyetad dvàramànamathocyate . karàgraü vedavat kçtvà dvàraü bhàgàùñakaü bhavet . vistareõa samàkhyàtaü dviguõaü vecchayà bhavet . dvàravat pãñhamadhye tu ÷eùaü ÷uùirakaü bhavet . pàdikaü ÷aiùikaü bhittirdvàràrdhena parigrahàt . tadvistàrasamà jaïghà ÷ikharaü dviguõaü bhavet . ÷ukàgrà pårvavajj¤eyà nirgamocchràyakaü bhavet . maõóape mànametattu svaråpa¤càparaü vade . traivedaü kàrayet kùetraü yatra tiùñhanti devatàþ . itthaü kçtena mànena bàhyabhàga vinirgatam . nemiþ pàdena vistãrõà pràsàdasya samantataþ . garbhantu dviguõaü kuryàt nemyàmànaü bhavediha . sa eva bhitterutsedho dviguõaþ ÷ikharo mataþ . pràsàdànà¤ca vakùyàmi mànaü yoni¤ca nàmataþ . vairàjaþ puùpakàkhya÷ca kailàso màlakàhvayaþ . tripiùñaþ pa¤ca pa¤caite pràsàdàþ sarvayonayaþ . prathama÷caturasro hi dvitãyastu tadà yataþ . vçtto vçttàyata÷cànyo'ùñàsra÷ceha ca pa¤camaþ . etebhya eva sambhåtàþ pràsàdàþ sumanoharàþ . sarvaprakçti bhåtebhya÷catvàriü÷acca pa¤ca ca . meru÷ca mandara÷caiva vimàna÷ca tathà'paraþ . bhadrakaþ sarvatobhadro! rucakonandanastathà . nandivardhanasaüj¤a÷ca ÷rãvatsa÷ca navetyamã . caturasràt samudbhutà vairàjàditi  gamyatàm . vaóabhã gçharàja÷ca ÷àlàgçha¤ca mandirama . vi÷àla÷ca tathà brahmamandiraü bhavanaü tathà . uttambhaü ÷ivikà ve÷ma navaite puùpakodbhavàþ . balayo dundubhiþ padmo mahàpadmastathà'paraþ . bardhano'pyanya uùõãùa ÷aïkha÷ca kalasastathà . khapåravçkùakà÷cànyo vçttàþ kailàsasambhavàþ . gajo'tha vçùabho haüso garuóaþ siühanàmakaþ . bhåmukho bhådhara÷caiva ÷rãjayaþ pçthivãdharaþ . vçttàyatasamudbhåtà navaite màlakàhvayàt . vajraü cakraü tathànyacca svastikaü vajrasaüj¤itam . citrasvastikakhaógau ca gadà ÷rãvçkùa eva ca . vijayo nàmata÷caite tripiùñapasamudbhavàþ . trikoõapatramardhendu catuùkoõaü dviraùñakam . yatra tatra vidhàtavyaü saüsthànaü maõóapasya tu . ràjya¤ca vijaya÷caivamàyurbardhanameva ca . putralàbhaþ ÷riyaþ puùñistrikoõàdikramàdbhavet . kuryàt dhvajàdisaükhyàü và dvàri garbhagçhantathà . maõóapaþ sama saükhyàbhirguõitaþ såtratastathà . maõóapasya caturthàü÷àdbhadraþ kàryo vijànatà . spardhàgavàkùakopeto nirgavàkùo'tha và bhavet . sàrdhabhittipramàõena bhittimànena và punaþ . bhitterdvaiguõyato vàpi kartavyà maõóapàþ kvacit . pràsàde ma¤jurã kàryà citrà viùamamåmikà . parimàõanirodhena rekhà vaiùamyabhåmikà . àdhàrastu caturdvàra÷caturmaõóapra÷obhitaþ . ÷ata÷çïgasamàyukto merupràsàda uttamaþ . maõóapàstasya kartavyà bhadraistribhiralaïkçtàþ . ghañanàkàramànànàü bhinnà bhinnà bhavanti ye . kiyantoyeùu sàdhàràniràdhàrà÷ca kecana . praticchandakabhedana pràsàdàþ sambhavanti te . anyonyasaïkaràsteùàü ghañanà nàmabhedataþ . devatànàü vi÷eùàya pràsàdà bahavaþ smçtàþ . pràsàde niyamo nàsti devànàü ca svaya mbhuvàm . tànyeva devatànà¤ca pårbamànena kàrayet caturasràyatàstatra catuùkoõasamanvitàþ . candra÷àlà nvitàþ kàryà bherã÷ikharasaüyutà . purato vàhanànà¤ca kartavyà laghumaõóapàþ . nàñya÷àlà ca kartavyà dvàrade÷asamà÷rayà . pràsàdà devatànà¤ca kàryà dikùu vidikùvapi . dvàrapàlà÷ca kartavyà mukhyàïgatvàt pçthak pçthak . ki¤cidvidårataþ kàryà mañhàstatropajãvinàm . pràvçtà jagatã kàryà phalapuùpajalànvità . pràsàdeùu suràn sthàpya påjabhiþ påjayennaraþ . vàsudeve sarvadevàn svargabhàk tadgçhàdikçt>% pràsàdasàmànyalakùaõamuktamagnipuràõe 104 aø yathà
     %<ã÷vara uvàca vakùyepràsàdasàmànyalakùaõaü te ÷ikhidhvaja! . caturbhàgãkçte kùetre bhitterbhàgena vistaràt . adribhàgeõa garbhaþ syàt piõóikà pàdavistaràt . pa¤cabhàgãkçtekùetre hyantarbhàgetu piõóikà . suùiraü bhàgavistãrõaü bhittayo bhàgavistaràt bhàgau dvau madhyame garbhe jyaùñhanàgadvayena tu . tribhistu kanyasogarbhaþ yeùo bhitti riti kvacit . ùoóhàbhakte'tha và kùetrebhittirmàgaikavistaràt . garbho bhàgena vistãrõo bhàgadvayena piõóikà . vistàràd dviguõo vàpi sapàdadviguõo'pi và . ardhàrdhadviguõo vàpi triguõaþ kvaciducchrayaþ . jagatã vistaràrdhena tribhàgeõa kvacidbhavet . gemiþ pàdonavistãrõà pràsàdasya samantataþ . paridhistryaü÷ako madhye rathakàüstatra kàrayet . càmuõóabhairavaü teùu nàñye÷aü ca nive÷ayet . pràsàdàrdhena devànàmaùñau và caturo'pi và . pradakùiõaü bahiþ kuryàt pràsàdàdiùu và na và . àdityàþ pårvataþ sthàpyàþ skando'gnirvàyugocare . evaü yamàdayo nyàsyàþ svasyàü svasyàü di÷i sthitàþ . caturdhà ÷ikharaü kçtvà ÷ukanàsà dvibhàgikà . tçtãye vedikà tvagre sakaõñhà malasàrakaþ . vairàjaþ puùpaka÷cànyaþ kailàso màlakastathà . triviùñapa÷ca pa¤caiva merumårdhani saüsthitàþ . caturasrastu tatràdyo dvitãyo'pi tadàyataþ . vçtto vçttàyata÷cànyo hyaùñàsra÷càpi pa¤camaþ . ekaiko navadhà bhedai÷catvàriü÷acca pa¤ca ca . pràsàdaþ prathamo merurdvitãyo mandarastathà . vimàna÷ca tathà bhadraþ sarvatobhadra eva ca . rucako nandako nandivardhana÷ca tathàparaþ . ÷rãvatsa÷ceti vairàjànvavàye ca samutthitàþ . balabhã gçharàja÷ca ÷àlàgçha¤ca mandiram . vi÷àla÷ca tathà brahmamandiraü bhuvanantathà . uttambhaþ ÷ivikà ve÷ma navaite puùpakodbhavàþ . balayo dundubhiþ padmo mahàpadmaka eva ca . bardhano vànya uùõãùaþ ÷aïkha÷ca kalasastathà . khapåravçkùaka÷cànyoþ vçttàþ kailàsasambhavàþ . gajo'tha vçùabho haüso garutmàn siühanàmakaþ . bhåmukho bhådhara÷cànyaþ ÷rãjayaþ pçthivãdharaþ . vçttàyatàt samudbhåtà navaite màlakàhvayàt . vajraü cakraü tathà cànyat svastikaü vajrasvastikam . citraü svastikakhaóga¤ca gadà ÷rãvçkùa eva ca . vijayo nàmata÷caite triviùñapasamudbhavàþ . nagaràõàmimàþ sa¤j¤à làñàdãnàmimàstathà . grãvàrdhenonnata¤cålaü pçthula¤ca vibhàgataþ . da÷adhà vedikàü kçtvà pa¤cabhiþ skandhavistaraþ . tribhiþ kaõñhaü tu kartavyaü caturbhistu tadaõóakam . dikùu dvàràõi kàryàõi na vidikùu kadàcana . piõóikà koõavistãrõà madhyamàntà hyadàhçtà . kvacit pa¤camabhàgena mahatàü garbhapàdataþ . ucchràyà dviguõàsteùàmanyathà và nigadyate . ùaùñhyàdhikàt samàrabhya aïgulànàü ÷atàdiha . uttamànyapi catvàri dvàràõi da÷ahànitaþ . trãõyeva madhyamàni syustrãõyeva kanyasànyataþ . ucchràyàrdhena vistàro hyucchràyo'bhyadhikastridhà . caturbhiraùñabhirvàpi da÷abhiraïgulaistataþ . ucchràyàt pàdavistãõàü vi÷àkhàstadudumbare . vistaràrdhena bàhulyaü sarveùàmeva kãrtitam . dvipa¤casaptanavabhiþ ÷àkhàbhirdvàramiùñadam . aghaþ÷àkhà caturthàü÷e pratãhàro nive÷ayet . mithunairathaballãbhiþ ÷àkhà÷eùaü vibhåùayet . stambhaviddhe'bhçtyatà syàt vçkùaviddhe tvabhåtità . kåpaviddhe bhayaü pågavçkùa viddhe dhanakùayaþ . pràsàdagçha÷àlàdimàrgaviddheùu bandhanam . sabhàbiddhe tu dàridryaü varõaviddhe niràkçtiþ . ulåkhale ca dàridryaü ÷ilàviddhe tu ÷atrutà . chàyàviddhe tu dàridryaü vedhadoùe hi jàyate . chedàdutpàñanàdvàpi tathà pràkàralaïghanàt . sãmàyà dviguõatyàgàd vedhadoùã na jàyate>% . devagçharåpapràsàde vi÷eùastatra 42 aø ukto yathà %<mànena pratimàyà và pràsàdamaparaü ÷çõu . pratimàyàþ pramàõena kartavyà piõóikà ÷ubhà . garbhastu piõóikàrdhena garbhamànàstu bhittayaþ . bhitteràyàmamànena utsedhantu prakalpayet . bhittyucchràyàttu dviguõaü ÷ikharaü kalpayed budhaþ . ÷ikharasya tu turyeõa bhramaõaü parikalpayet . ÷ikharasya caturthena agrato mukhamaõóapam . aùñamàüsena garbhasya rathakànàntu nirgamaþ . paridherguõabhàgena rathakàüstatra kalpayet . tattçtãyena và kuryàdrathakànàntu nirgamam . vàmatrayaü sthàpanãyaü rathakatritaye sadà . ÷ikharàrthaü hi såtràõi catvàri vinipàtayet . ÷ukanàsordhvataþ såtraü tiryagbhåtaü nipàtayet . ÷ikharasyàrdhabhàgasthaü siühaü tatra tu kàrayet . ÷ukanàsàü sthirãkçtya madhyasandhau nidhàpayet . tadårdhvantu bhavedvedã sakaõñhà malasàrakam . skandhabhagnaü na kartavyaü vikaràlaü tathaiva ca . årdhvaü ca vedikàmànàt kalasaü parikalpayet . vistàràddviguõaü dvàraü kartavyaü tu su÷obhanam . udumbarau tadårdhva¤ca nyasecchàkhàü sumaïgalaiþ . dvàrasya tu caturthàü÷e kàryau caõóapracaõóakau . vi÷vaksenavatsadaõóau ÷ikhordhvoóumbare ÷riyam . diggajaiþ snàpyamànàntàü ghañaiþ sàbjàü suråpikàm . pràsàdasya caturthàü÷aiþ pràkàrasyocchrayo bhavet . pràsàdàt pàdahãnastu gopurasyocchrayo bhavet . pa¤cahastasya devasya ekahastà tu pãñhikà . gàruóaü maõóapaü càgre ekaü bhaumàdidhàma ca . kuryàddhi pratimàyàntu dikùu càùñàsu copari . pårbaü varàhaü dakùe ca nçsiühaü ÷rãdharaü jale . uttare tu hayagrãvamàgneyyàü jàmadagnyakam . nairçtyàü ràmakaü vàyau vàmanaü vàsudevakam . ã÷e pràsàdaracanà deyà vasvarkakàdibhiþ . dbàrasya càùñamàdyaü÷aü tyaktvà vedho na doùabhàk>% . vçø saüø 57 aø ka÷cidvi÷eùo'trokto yathà %<kçtvà prabhåtaü salilamàràmàn vinive÷ya ca . devatàyatanaü kuryàdya÷odharmàbhivçddhaye . iùñàpårtena labhyante ye lokàstàn bubhåùatà . devànàmàlayaþ kàryo dvayamapyatra dç÷yate . salilodyànayukteùu kçteùvakçtakeùu ca . sthàneùveteùu sànnidhyamupagacchanti devatàþ . saraþsu nalinocchatranirastaravira÷miùu . haüsàüsàkùiptakahlàravãcãvimalavàriùu . haüsakàraõóavakrau¤cacakravàkaviràviùu . paryantaniculacchàyàvi÷ràntajalacàriùu . krau¤cakà¤cãkalàpà÷ca kalahaüsakalasvanàþ . nadyastoyàü÷ukà yatra ÷apharãkçtamekhalàþ . phullatãradrumottaüsàþ saïgama÷roõimaõóalàþ . pulinàbhyunnatà ramyà haüsahàsà÷ca nimnagàþ . vanopàntanadã÷ailanirjharopàntabhåmiùu . ramante devatà nityaü pureùådyànavatsu ca . bhåmayo bràhmaõàdãnàü yàþ proktà vàstukarmaõi . tà eva teùàü ÷asyante devatàyataneùvapi . catuþùaùñipadaü kàryaü devatàyatanaü sadà . dvàraü ca madhyamaü tatra samadiksthaü pra÷asyate . yo vistàro bhavedyasya dviguõà tatsamunnatiþ . ucchràyàd yastçtãyo'÷astena tulyà kañirbhavet . vistàràrdhaü bhavedgarbho bhittayo'nyàþ samantataþ . garmapàdena vistãrõaü dvàradviguõamucchritam . ucchràyàtpàdavistãrõà ÷àkhà tadvadudumbaraþ . vistàrapàdapratimaü bàhulyaü ÷àkhayoþ smçtam . tripa¤casaptanavabhiþ ÷àkhàmistatpra÷asyate . adhaþ÷àkhàcaturbhàge pratãhàrau nive÷ayet . ÷eùaü maïgalyavihagaiþ ÷rãvçkùasvastikairghañaiþ . mithunaiþ patravallãbhiþ pramathai÷copa÷obhayet . dvàramànàùñabhàgonà pratimà syàtsapiõóikà . dvau bhàgau pratimà tatra tçtãyàü÷a÷ca piõóikà . merumandarakailàsavimànacchandanandanàþ . samudgapadmagaruóanandivardhanaku¤jaràþ . gçharàjo vçùo haüsaþ sarvatobhadrako ghañaþ . siüho vçtta÷catuùkoõaþ ùoóa÷àùñà÷rayastathà . ityete viü÷atiþ proktàþ pràsàdàþ saüj¤ayà mayà . yathoktànukrameõaiva lakùaõàni vadàmyataþ . tatra ùaóa÷rirmerurdvàda÷abhaumo vicitrakuhara÷ca . dvàrairyuta÷caturbhirdvàtriü÷addhastavistãrõaþ . triü÷addhastàyàmo da÷abhaumo mandaraþ ÷ikharayuktaþ . kailàso'pi ÷ikharavàn aùñàviü÷o'ùñabhauma÷ca . jàlagavàkùakayukto vimànasaüj¤astrisaptakàyàmaþ . nandana iti ùaóbhaumo dvàtriü÷aþ ùoóa÷àõóayutaþ . vçttaþ samudganàmà padmaþ padmàkçtiþ ÷ayànaùñau . ÷çïgeõaikena bhavedekaiva ca bhåmikà tasya . garuóàkçti÷ca garuóo nandãti ca ùañcatuùkavistãrõaþ . kàrya÷ca saptabhaumo vibhåùito'õóai÷ca viü÷atyà . ku¤jara iti gajapçùñhaþ ùoóa÷ahastaþ samantato målàt . gçharàjaþ ùoóa÷akastricandra÷àlà bhavedvalabhã . vçùa ekabhåmi÷çïgo dvàda÷ahastaþ samantato vçttaþ . haüso haüsàkàro ghaño'ùñahastaþ kalasaråpaþ . dvàrairyuta÷caturbhirbahu÷isvaro bhavati sarvatobhadraþ . bahuruciracandra÷àlaþ ùaóviü÷aþ pa¤cabhauma÷ca . siühaþ siühàkrànto dvàda÷akoõo'ùñahastavistãrõaþ . catvàro'¤janaråpàþ pa¤càõóayutastu caturasraþ . bhåmikàïgulamànena mayasyàùñãttaraü ÷atam . sàrdhaü hastatrayaü caiva kathitaü vi÷vakarmaõà . pràhuþ sthapataya÷càtra matamekaü vipa÷citaþ . kapotapàlisaüyuktà nyånà gacchanti tulyatàm . pràsàdalakùaõamidaü kathitaü samàsàdgargeõa yadviracitaü tadihàsti sarvam . manvàdibhirviracitàni pçthåni yàni tatsasmçtiü prati mayàtra kçto'dhikàraþ>% . tatpratiùñhàvidhi÷ca mañhapratiùñhà÷abde vakùyate .

#<devagraha># puø devagaõa÷abde su÷rutokte grahabhede . %<yaþ pa÷yati naro devàn jàgradvà ÷ayito'pi và . unmàdyati sa tu kùipraü tantu devagrahaü viduþ>% bhàø vaø 145 a0

#<devaïgama># triø devaü gacchati gama--vede kha . devagàmini %<asyàü ràdhnotu hotràyàü devaïgamàya>% ÷ataø vràø 1 . 9 . 1 . 12 loke tu õini devagàmãtyeva .

#<devacakra># naø satràïge 1 abhiplavabhede %<pari yadvà etaddevacakraü yadabhiplavaþ>% aitaø vràø 4 . 15 %<devacakre và ete pçùñhyapratiùñhite . yajamànasya pàpmànaü tçü hato pariplavete sa yo haivaü viduùàü dãkùitànàü pàpakaü satre kãrtayatyete hàsya devacakre ÷ira÷chinno da÷aràtra uddhiþ pçùñhyàbhiplavau cakre>% ÷ataø vràø 12 . 2 . 2 . 2 yàmalokte devatàbhedopàsyatàj¤àpake 2 cakrabhede yathà
     %<pårvapa÷cimabhedena ùaùñharekhàü samàlikhet . vàmàdi dakùiõànta¤ca rekhà da÷a samàlikhet . pa¤cagehe pårakàïkaþ sarvàdhohàrakàïkakàn . tanmadhye racayedaïkaü devatàgçhasaüyutam . pårakàïkamàdyagehe saptarùiyutamàlikhet . taddakùiõe dvàda÷a¤ca dakùe ca navamantathà . taddakùe'ùñàda÷akaü taddakùe ùoóa÷akaü tataþ . pårakàïkaü tale lekhya indràdyaïkasya dakùataþ . indragehe ca ÷atakaü vidhividyàphalapradam . dharmagehe ÷ånyasaptayugalaü vilikhet budhaþ . anantamandire nàtha! ÷ånyàùñavasureva ca . kàlãgçhe ÷ånyavedaràmàïkaü vilikhettataþ . dhåmàvatãmandire ca ÷ånyakheùuni÷àpatãn . indràdho dakùato lekhyà aïkà÷candràdhidevatà . ÷ånyaùaùñhacandrayuktaü sarvatra dakùato likhet . tathà÷vinãkumàrau ca ÷ånyàn nayugamerukau . tatpa÷càt såryagehe ca sahasràkùa samanvitam . tàriõãmandirasthàïkaü ÷ånyavedapaóàtmakram . vagalàmukhãgehasthaü ÷ånyàùñacandrasaüyutam . tata÷candragçhasyàdho vàyugehaü manoramam . ranghravedàtmakaü gehaü sarvasiddhipradàyakam . ràhugehaü mahàpàpaü ÷ånya ÷ånyamaõipriyam . pa÷càdarkagçhastha¤ca kha÷ånyayugalàtmakam . ùoóa÷ãmandire ÷ånyaùaùñhacandrasamàhitam . màtaïgãmandire ÷ånyarandhracandrasamanvitam . vàyoradhovaruõasya gçhaü sapta÷a÷ipriyam . tàriõãgehamadhye ca ÷ånyàùñakasamanvitam . budhagehasthitàïka¤ca ÷ånyacandra yugàtmakam . bhuvane÷ãmandirasthaü ÷ånyàùñacandramaõóalam . pratyaïgiràmandirasthaü ÷ånyaùaùñha÷a÷ipriyam . varuõàdhaþ kuverasya gçhasthaü ùaùñhayummakam . ànandabhairavãgehe da÷akaü parikãrtitam . dharaõãgçhamadhye ca ÷ånyayugmendusaüyutam . bhairavãgçhamadhyasthaü ÷ånyaü yugalacandrakam . bàlàgçhasthaü ÷ånyarùicandramaõóalasaüyutam . kuveràdhaþ sukhaü cakrasthitàïkaü sarvasiddhidam . ã÷varasya gçhastha¤ca sapta÷ånyayugàtmakam . tiraskariõyà gehasthaü sahasràïkasamanvitam . kiïkiõãmandiraü pa÷càdaùñacandrasamanvitam . chinnamastàgçhaü pa÷càt ÷ånyàùñacandra maõóalam . vàgã÷varãgçhaü pa÷càt khasaptacandramaõóalam . mahàphalapradàtàraü dharmaü kùarati tasya na . ã÷varasya hyadhogehe vañukasya gçhaü tataþ . ÷ånyàùñamàdyaü svagçhaü dharmàrthakàmamokùadam . tatpa÷càt óàkinãgehaü kha÷ånya munisaüyutam . hanti sàdhakamukhyaü hi kùaõàdeva na saü÷ayaþ . svagçhe svãyamantrasya phaladaü parikãrtitam . bhãmàdevã gçhaü pa÷càt khasaptacandramaõóalam . bhayadaü sarvade÷e tu varjayettu gçhàntaram . lakùavarõaü likhet ÷eùagçhayoþ paõóitottamaþ . indragehàvadhi dhãro kakàràdikavarõakam . kùakàràntaü likhet tatra gaõayet sàdhako'ntataþ . pårakàïkamårdhvade÷e hàrakàïkamadholikhet . nijanàmàkùaraü yatra tatkoùñhàïkaü mahe÷vara! . nãtvà ca pårayedvidvàn svasvagehordhvade÷akaiþ . aïkaistato harennàtha! adho'ïke hàrya÷eùakam . vistàra÷ceddevatànàü tadaïkaþ ÷ubhadaþ smçtaþ . alpastva÷ubhadaþ proktaþ sàdhakasyàsukhàvahaþ . ekàkùare mahàsaukhyaü tatràpi gaõayenna ca . svãyàïkaþ ÷ånyagàmã ca devatàïkaü tataþ prabho! . tadà naiva ÷ubhaü vidyàda÷ubhàya prakalpyate . eke dhanamavàpnoti dvitãye ràjavallabhaþ . tçtãye japyasiddhiþ syàt caturthe maraõaü dhruvam . pa¤came pa¤cavàõaþ syàt ùaùñhe duþkhotkañàni ca . devànàü ÷aktivargàõàmityaïkàþ parikãtitàþ . vaiùõavànàü vi÷eùo'tra pa¤camàïko niùedhakaþ . yeùàü yàsàü devatànàmicchà tiùñhati cetasi . tanmantragrahaõàdeva aùñai÷varyayuto bhavet . yaddevatà÷ritàye tu tadgçhàïkaü haranti te . årdhvàïkena pårayitvàhyadhoïkena haret sadà>% .

#<devacaryà># strã 6 taø . 1 davacarite adbhute 2 devàrthaü caraõe homàdau ca %<÷riyà yutamanirde÷yaü devacaryopa÷obhitam>% (à÷ramam) màø vaø 145 aø .

#<devacikitsaka># puø dviø vaø 6 taø . svarvaidyayora÷vinãkumàrayoþ halàø . àyurveda÷abde 779 pçø tayostathàtvakathà dç÷yà . 2 dvitvasaükhyàyàü tadadhiùñhàtçke 3 a÷vinãnakùatre ca

#<devacchanda># puø devai÷chandyate pràrthyate chanda--karmaõi gha¤ . ÷atayaùñike hàre amaraþ . %<÷atamaùñayutaü hàro devacchandohya÷ãtirekayutà>% vçhaø saüø ukte 2 hàre ca .

#<devacchandasa># naø devapriyaü chandaþ ñac samàø . vaidike ÷rotriye chandobhede .

#<devaja># triø devàjjàyate jana--óa . 1 devajàte 2 sàmabhede naø . %<tasmàdàhuþ satyaü sàma deyajaü sàmeti>% ÷ataø bràø 3 . 4 . 2 . 16 . kç÷à÷vasahodare såryavaü÷ye 3 saüyamançpaputrabhede puø . %<tatputràt saüyamàdàsãt kç÷à÷vaþ sahadevajaþ>% bhàgaø 9 . 2 . 22 devajena saha vartamànaþ kç÷à÷vaþ . såryasampàdite 4 çtau puø %<saptathamàhurekajaü ùaóid yamà çùayo devajàþ>% çø 1 . 164 . 15 . saptànàmçtånàü madhye saptathaü saptamamçtum . %<thañ ca chandasi>% pàø iti thañ . ekajamekenotpannamàhuþ kàlatattvavidaþ . caitràdãnàü dvàda÷ànàü màsànàü dvayamelanaina vasantàdyàþ ùaóçtavo bhavanti . adhikamàsenaika utpadyate saptamartuþ . na ca tàdç÷o màsa eva nàstãti mantavyam . %<asti trayoda÷o màsa ityàhuriti>% ÷ruteþ . tadevocyate . ùaóid yamàþ . icchabda eva kàràrthaþ . ùaóeva çtavo màsadvayaråpà çùayo gantàraþ . te ca devajàþ . devàdàdityàjjàtà ityevamàhuþ . saptamadhàrasya trayoda÷asya màsasya devàbhàvaþ . %<niþ såryo'dhikamàso hi maõóalaü tapate raverityàdi>% smçteþ . tasmàt ùaóeya devajàþ adevaja ekaþ bhàø såryasaükràntirahitatvànniþsåryakatvaü tena çtånàü càndratvamapi gamyate .

#<devajagdha># triø 6 taø . 1 devabhakùite 2 kartçõe naø hemacaø alpàrthe kan . devajagdhakam alpakartçõe amaraþ .

#<devajana># puø devaråpojanaþ . devaråpe jane %<bhakùayitvàbhyàtmamapaþ svucà ninayate triþ sarvadevajanebhya . svàheti>% à÷vaø ÷rauø 2 . 4 . 12 . devànàü janaþ . 2 upadeve tadupakaraõabhåte gandharvàdau .

#<devajanavidyà># strã 6 taø . gandharvavidyàyàü nçtyagãtyàdau ÷abdàrthaciø .

#<devajàta># triø 1 devebhyo jàtaþ . devebhyo jàte %<yadvàjino devajàtasya sapteþ>% çø . 262 . 16 taø . 2 devànàü gaõe naø %<yànyetàni devajàtàni gaõa÷a àkhyàyante vasavo rudrà àdityà vi÷vedevà marutaþ iti>% ÷ataø bràø 14 . 4 . 2 . 26

#<devajàmi># strã devànàü jàmiriva . 1 devabandhau %<ayàmi ghoùa indra! devajàmirirajyanta>% çø 7 . 23 . 2 %<devajàmirdevànàü bandhuþ>% bhàø . 6 taø . 2 devànàü vadhvàü ca %<vidma te svapna! janitraü devajàmãnàü putro'si yamasya karaõaþ>% athaø 6 . 46 . 2

#<devaña># triø diva--añan . ÷ilpini uõàdikoùaþ

#<devaññã># strã devaü deva÷abdamaññate atikràmati añña--aõ upaø saø ÷akaø gauràø ïãù . gaïgàcillyàm hàràø .

#<devatara># triø ati÷ayena devaþ dãptaþ devako và tarap . 1 ati÷ayadãpte 2 atidevake ca tataþ ÷ubhràø óhak . daivatareya tadapatye puüstrãø striyàü ïãp .

#<devataru># puø devapriyastaruþ . 1 mandàràdivçkùe %<pa¤caite devataravaþ mandàraþ pàrijàtakaþ . santànaþ kalpavçkùa÷ca puüsi và haricandanam>% amaraþ 2 caityavçkùe ca ÷abàrthaci0

#<devatà># strã deva + svàrthe tal %<kvacit svàrthikà api pratyayàþ prakçtito liïgavacanànyativartante>% bhàùyokteþ puüstvàtikrameõa strãtvam . deve nirjare . devatàtva¤ca %<vedameyatyàgodde÷yatvam udde÷yatva¤ca tasyedamityàropaj¤ànaviùayayatvamiti>% ÷ràddhavivekaþ . tacca mantrastutyatvaü và . tadubhayaü piténàmapyastãti ÷ràddhàdau teùàü devatàtvam . mantreõa dyotyatvaü và devatàtvaü yathàha çgveda bhàùyopodghàte màdhavaþ tathà devanàrthadãvyatidhàtunimitto deva÷abda ityetadàmnàyate . %<devanàdvaidevo'bhåditi taddevànàü devatvamiti>% . ato dãvyatãti devaþ mantreõa dyotyata ityarthaþ . %<yasya yasya tu mantrasya uddiùñà devatà tu yà . tadàkàraü bhavettasya devatvaü devatocyate>% yogiyàj¤aø . vaidikamantrabhede devatàbhedàþ sarvànukramikàyàmuktàstataevàvaseyàþ . tanmålaü hemàø braø khaø uktamiha vistarabhayànoddhçtam . mantràõàü tajj¤àne phalamaj¤àne nindàmàha hemàø braø yogiyàj¤a%<àrùaü chando daivata¤ca viniyogastathaiva ca . veditavyaü prayatnena vràhmaõena vi÷eùataþ . aviditvà tu yaþ kuryàd yajanàdhyayanaü japam . homamantarjale dànaü tasya càlpaphalaü bhavet>% . tathà %<yo vijànàti mantràõàmàrùaü chanda÷ca daivatam . viniyogaü vràhmaõa¤ca mantràrthaü j¤ànakarma ca . ekaikasya çùeþ so'pi vandyohyatithivadbhavet . devatàyà÷ca sàyujyaü gacchatyatra na saü÷ayaþ . pårvoktena prakàreõa çùyàdãn vetti yo dvijaþ . adhikàro bhavettasya rahasyàdiùu karmasu>% . bràhmaõena mantretaravedabhàgena saha veditavyamityarthaþ uttaratra viniyogavràhmaõayorj¤eyatayà nirde÷àt . tanniruktirapi tenaivottaratra dar÷ità yathà %<nairuktyaü yasya mantrasya viniyoga prayojanam . pratiùñhànaü stuti÷caiva bràhmaõaü tadihocyate . evaü pa¤cavidhaü yogaü japakàle hyanusmaret . home càntarjale yoge svàdhyàye yajane tathà>% iti . 2 pradeyadravyasyàdhipatau ca dàna÷abde 3519 pçø tadvi÷eùo dç÷yaþ . devatàbhedà÷ca nirukte daivatakàõóe uktà yathà
     %<agnyàdidevapatnyantaü devatàkàõóamucyate . vàyvàdayo bhagàntàþ syurantarikùasthadevatàþ . såryàdidevapatnyantà dyusthànà devatà iti>% . trayastriü÷atpati÷abde 3359 pçø devatànàü pràdhànyatastrayastriü ÷attvamuktaü kintu svasvagaõapatnãsahitànàü tàsàü trayastriü÷atkoñisaükhyàtvaü yathoktaü padmapuø uttarakhaø %<sadàrà vibudhàþ sarve svànàü svànàü gaõaiþ saha . trailokye te trayastriü÷atkoñisaükhyatayà'bhavan>% . teùàü gaõabhedà÷ca gaõadevatà÷abde 2502 pçø uktàþ dç÷yàþ . tanmadhye'dhikàribhedena devatàbhedà yathà %<yà yasyàbhimatà puüsaþ sà hi tasyaiva devatà . kintu kàrya vi÷eùeõa pajità ceùñadà nçõàm . vi÷eùàt sarvadà nàyaü niyamohyanyathà nçpa! . nçpàõàü daivataü viùõustathaiva ca purandaraþ . vipràõàmagniràdityo brahmà caiva pinàkadhçk . devànàü daivataü viùõurdànavànàü tri÷ålabhçt . gandharvàõàü tathà somo yakùàõàmapi kathyate . bidyàdharàõàü vàgdevã sàdhyànàü bhagavàn hariþ . rakùasàü ÷aïkaro rudraþ kinnaràõà¤ca pàrvatã . çùãõàü daivataü vrahmà mahàdeva÷ca kùålabhçt . manånàü syàdumà devã tathà viùõuþ samàskaraþ . gçhasthànà¤ca sarve syurbrahmà vai brahmacàriõàm . vaikhànasasyàmbikà syàd yatãnà¤ja mahe÷varaþ . natànàü bhagavàn rudraþ kuùmàõóànàü vinàyakaþ . sarveùàü bhagavàn brahmà devadevaþ prajàpatiþ . ityevaü bhagavàn vrahmà svayaü devo'bhyabhàvata>% iti kårmaø puø . devànàü varõabhedà bhàø ÷àø mokùadharme %<àdityàþ kùatriyàsteùàü vi÷a÷ca marutastathà . a÷vinau ca smçtau ÷ådrau tapasyugre samàsthitau . smçtàstvàïgi rasà devà bràhmaõà iti ni÷cayaþ . ityetat sarvadevànàü càturvarõyaü prakãrtitam>% . vaiùõavànàü gaõe÷àdyanantaraü sanakàdivaiùõavànàü påjyatvena devatàtvamuktaü yathà
     %<yatra yatra suràþ påjyà gaõe÷àdyàstu karmiõàm . viùõvarcane tatra tatra vaiùõavànàü hi vaiùõavàþ . vi÷vak senaü sasanakaü sanàtanamataþparam . sanandaü sanatkumàra¤ca pa¤caivaü påjayettataþ>% padmaø uttarakhaø . devaùañkaü yathà %<gaõe÷a¤ca dine÷a¤ca vahniü viùõuü ÷ivaü ÷ivàm . devaùañka¤ca saüpåjya namaskçtya vicakùaõaþ>% brahmaø vaiø prakçø . màsavi÷eùe devatàmedapåjà mantramahodadhàvuktà yathà
     %<anyeùvapyuparàgàrdhodayayàmyàyanàdiùu . kuryàdalabhyayogeùu vi÷eùàddevatàrcanam . yathà yatheùñadeveùu nçõàü bhaktiþ samedhate . pràpyate tairayatnena mano'bhãùñaü tathà tathà . ÷ucau tattadahe kuryàddevaprasvapanotsavam . årje tathaiva devànàmutthàpanavidhiü sudhãþ . màghakçùõacaturda÷yàü vi÷eùàcchivapåjanam . à÷vinàdyanavàheùu durgà påjyà yathàvidhi . gopàlaü påjayedvidvànnabhaþkçùõàùñamãdine . ràmaü caitre site pakùe navamyàmarcayet sudhãþ . vai÷àkhàdya caturda÷yàü narasiühaü prapåjayet . yajecchuklacaturthyàntu gaõe÷aü bhàdramàghayoþ . mahàlakùmãü yajedvidvàn bhàdra kçùõàùñamãdine . màghasya ÷uklasaptamyàü vi÷eùàddinabhàyakam . yà kàcit saptamã ÷uklà ravivàrayutà yadi . tasyàü dine÷aü saüpåjya dadyàdarghyaü puroditam . tattatkalpoditànanyàn devatàprãtivardhanàn . vi÷eùanigramàn kçtvà bhajeddevamananyadhãþ . àùàóhãkàrtikãmadhye ki¤cinniyamamàcaret . devasamprãtaye vidvàn japa påjàditatparaþ . evaü yo bhajate viùõuü rudraü durgàü gaõàdhipam . bhàskaraü ÷raddhayà nityaü sa kadàcinna sãdati>% .
     de÷anàde÷itacaturthyantapadanirde÷yatvaü devatàtvam agmaye svàhetyàdimantraeva devateti mãmàüsakàþ . tanmata¤ca pårvapakùavidhayà ÷abdaciø uktà dåùitaü tacca avigraha÷abde 456 pçø dar÷itam . devatànàü caitanye vigrahavatve và mantràõàmeva devatàtvaü ÷ràddhaviø samarthitaü yathà vigrahavatvaü cendràdãnàmapi tiryagadhikaraõe dar÷itaü detatàtvaü hi tathàvidhànàü neùñamiti . nanvindràdãnàü vigrahavattve kiü pramàõam? arthavàda iti cenna tasya siddhe'rthe'pràmàõyàt . kathaü và vigrahavatàmadevatàtvam? aindraü havirityàdau taddhitàdibhiþ prakçtyarthasya devatàtvabodhanàt indràdipadàni ca sahasracakùuràdimatãùu vyaktiùu mukhyàni mantraparatve lakùaõàprasaïgàt . ucyate aindràdipadakàmàdhikàrikavidhivàkyasthakàmi÷rutiratra pramàõam anyathà svargi÷arore'pyanà÷vàsaþ syàt . yatràpyarthavàdàdaindràdipadapràptyavagatiþ tatràpi tatphalaparatve ràtrisatranyàyaeva pramàõaü vigrahavatàmindràdãnàü sannidhànasya pratyakùabàdhitatvena tathàvidhànàü påjyatvàsambhavàt agatyà tadàkàratayà dhyàtasya mantrasya lakùitasya devatàtvamiti rahasyam . indràkàratayà dhyànàdindraprãtirabhyupapannà . tathà ca yogiyàj¤avalkyaþ %<yasya yasya tu mantrasya uddiùñà yà ca devatà . tadàkàraü bhavettasya devatvaü devatocyate>% iti . nanu devànàü vigrahavattve teùàmevàràdhitànàü phaladàtçtvaü kuto na bhavet? alamapårvakalpanayà . tathà ca bhaviùyapuràõe %<yadyaddravyaü naro'mçùñamàdityàya prayacchati . tattasya ÷atasàhasramutpàdayati bhàskaraþ>% yàj¤avalkyaþ %<àyuþ påjàü ghanaü vidyàü svargaü mokùaü sukhàni ca . prayacchanti tathà ràjyaü prãtà nçõàü pitàmahàþ>% . tathà ca devatàdhimaraõasiddhàntavirodhaþ syàt . ucyate devànàmindràdãnàü pitéõàü vasvàdãnàü yugamanvantaràdibhedena nànàtvàvagamàt phalodayakàle pårvasya cyutàdhikàratvena phaladàtçtvà÷akteþ . anyasya cànàràdhitatvena phaladàtçtvàyogàt tatràpårve ÷abda÷aktau vàcaka÷abdasadbhàvàt sarvatraiva tadabhighànam ataeva kàmye këpta÷aktirliïàdirnitye niùedhe càpårvamàhetyuktam . eva¤càpårbànuprave÷àt sahakàritayà yadi devatàpi phaladàtrã na kvacit ko'pi virodhaþ .

#<devatàjit># puø devatàü jayati ji--kvip . 1 devajayini asuràdau bharataputrasumateþ 2 putrabhede ca %<bharatasyàtmajaþ mumatirnàma>% ityupakrame %<tasmàdvçddhasenàyàü devatàjinnàma putro'bhåt>% bhàgaø 5 . 15 . 2 .

#<devatàóa># puø devaþ dãptaþ tàlaþ óasya laþ . (detàóa) khyàte 1 vçkùe amaraþ . 2 ghoùakalatàyàm vi÷vaþ . devau àdityacandrau tàóayati tàói aõa upaø saø . 3 ràhau . devanàya dãpanàya tàóyate'sau tàói--karmaõi ac . 4 vahnau ca modaø . tasyãddãpanàya tàóyamànatvàt tathàtvam . devatàóaka svàrthe ka . devatàóavçkùe ratnamàlà .

#<devatàta># puø tana--kta và ïà . tataeva tàtaþ svàrthe aõ và devàrthaü tate 1 yaj¤e nighaø %<evà deva devatàte pavasva>% çø 9 . 97 . 27 . 6 taø . 2 devajanake ka÷yape ca . tenàdityàmàdityàdãnàmutpàdanàttathàtvam . 3 marãcyàdiùu %<ete (marãcyàdayaþ) manåüstu saptànyànasçjan bhåritejasaþ . devàn devanikàyàü÷ca maharùãü÷càmitaujasaþ>% manuþ . 4 hiraõyagarbhe ca %<karbhàtmanàü ca devànàü so'sçjat pràõinàü prabhuþ . sàdhyànà¤ca gaõaü såkùmam>% manuþ .

#<devatàti># puø deva + svàrthe tàtil . deve %<sa àvaha devatàtiü yaviùñha!>% çø 3 . 49 . 4 devatàtiü devaü svàrthe tàtil bhà0

#<devatàdhikaraõa># naø devatà karmasu tadadhikàritvamanadhikàritvaü vàdhikriyate vicàryate'tra adhi + kç--àdhàre lyuñ . devatànàü yaj¤àdàvadhikàritvatadabhàvayoranyatarasàdhake nyàyabhede . yaj¤àdau devatànàmanadhikàraþ iti mãmàüsakàþ . tacca jaiø såø bhàùyayordar÷itaü yathà
     %<phalàrthatvàt karmaõaþ ÷àstraü sarvàdhikàraü syàt>% såø %<idamàmananti, dar÷apåõamàsàbhyàü svargakàmã yajeta, jyotiùñomena svargakàmo yajeta>% ityevamàdi . tatra sandehaþ kiü yàvatki¤cit satvaü, tat sarvam adhikçtya etaducyate, uta samartham adhikçtya? iti . kiü pràptam? sarvàdhikàraþ, avi÷eùàt . nanu vçkùàdayo na ki¤cit kàmayante, katham teùàm adhikàraþ syàt? ucyate, mà bhåt acetanànàm, tira÷castu adhikçtya yajeta iti bråyàt . nanu tirya¤co'pi na ki¤cit kàmayante . na iti bråmaþ, kàmayante sukham, evaü hi dç÷yate, gharmopataptàþ chàyàm upasarpanti, ÷ãtena pãóitàþ àtapam . àha, nanu tirya¤ca àsannaü phalaü cetayante, na kàlàntaraphalaü pràrthayante, kàlàntaraphalàni ca karmàõi . ucyate, kàlàntare'pi phalaü kàmayamànà lakùyante, ÷unaþ caturda÷yàm upavasataþ pa÷yàmaþ, ÷yenàü÷ca aùñamyàma . na caiùàü vyàdhyà÷aïkà, niyatanimittatvàt, na anàhàràõàmapi tasmin kàle dar÷anàt, samànàhàràõàmapi anyasmin kàle adar÷anàt . liïgàni ca vede bhavanti, devà vai satramàsata ityevamàdãni %<devatànàm çùãõàü vanaspatãnàm adhikàraü dar÷ayanti . nanu kàtsnyena vidhim upasaühartum na ÷aknuvanti iti anadhikçtàþ . ucyate, yàgaü kartum ÷aknuvanti kecit, tasmàt yajeta ityevamàdãni adhikariùyanti ÷aknuvataþ, viùõukramàdivacanàni tu a÷aktàn na adhikariùyanti . tatra yo'nupadiùñaviùõukramàdikaþ sa kevalaü yàgaü kariùyati, kaþ tasya doùaþ? . dravyaparigraho'pi devagràmaþ, hastigràmaþ, çùabhasya gràmaþ iti upacàràt astyeva tasmàt amanuùyàõàmapi ÷aknuvatàm adhikàra iti>% bhàø %<karturvà ÷rutisaüyogàdvidhiþ kàtsnyena gamyate>% såø và÷abdaþ pakùaü vyàvartayati . na caitadasti, tiryagàdãnàmapi adhikàraþ iti . kasya tarhi? . yaþ samarthaþ kçtsnaü karma abhinirvartayitum . na caite, ÷aknuvanti tiryagàdayaþ kçtsnaü karmàbhinirvartayitum, tasmàt eùàü na sukhasyàbhyupàyaþ karma iti, kathaü yo na ÷akyate kartum, so'bhyupàyaþ syàt? iti . na devànàü, devatàntaràbhàvàt, na hi àtmànam, uddi÷yatyàgaþ sambhavati, tyàga evàsau na syàt, na çùãõàm, àrùeyàbhàvàt, na bhçgvàdayo bhçgvàdibhiþ sagotrà bhavanti, na caiùàü sàmarthyaü pratyakùam (devànàü devatàntarabhàvàditi yeùàü ÷abda eva devatàbhipretà, teùàmayamapyayukto granthaþ, ÷akyate hãndreõàpãndra÷abdoccàraõena havistyaktum . tasmàt arthameva devatàmabhipretya etadbhàùyamiti tantraratnam) . yàni punarliïgàni, devà vai satramàsata ityevamàdãni, arthavàdàþ te vidhiprarocanàrthàþ . vidyate hi vidhiranyaþ teùu sarveùu, na ca vidhervidhinaikavàkyabhàvo bhavati, vacanavyaktibhedàt . stutistu sà, itthaü nàma satràõi àsitavyàni, yat kçtakçtyà api àsate devàþ àsannacetanà api tirya¤caþ, acetanà api vanaspatayaþ, kimaïga punarvidvàüso manuùyàþ bhà0
     devànàmadhikàritvaü vi÷eùato brahmavij¤àne'dhikàritvamiti vedàntinaþ tacca ÷àø såø bhàùyàbhyàü samarthitam tacca avigraha÷abde 455 pçø dç÷yam .

#<devatànukrama># 6 taø . devànàmudde÷e %<nàmadheyàni mantra÷ca dakùiõà÷ca vratàni ca . devatànukramaþ kalpaþ saükalpastantrameva ca>% bhàgaø 2 . 6 . 26

#<devatàpratimà># strã 6 taø . devatànàü pratimårtau tadaïgamànabhedàdikaü sàmànyavi÷eùataþ vçø sa058 aø uktaü yathà %<devàgàradvàrasyàùñàü÷onasya yastçtãyo'ü÷aþ . tatpiõóikà pramàõaü pratimà taddviguõaparimàõà . svairaïgalapramàõairdvàda÷avistãrõamàyataü ca mukham . nagnajità tu caturda÷a dairghyeõa dràvióaü kathitam . nàsàlalàñacibukagrãvà÷caturaïgulàstathà karõau . dve aïgule ca hanuke cibukaü dvyaïgulaü vistçtam . aùñàïgulaü lalàñaü vistàràd dvyaïgulàtpare ÷aïkhau . caturaïgulau tu ÷aïkhau karõau tu dvyaïgulaü pçthulau . karõopàntaþ kàryo'rdhapa¤came bhråsamena såtreõa . karõasrotaþ sukumàrakaü ca nayanaprabandhasamam . caturaïgulaü vasiùñhaþ kathayati netràntakarõayorvivaram . adharo'ïgulapramàõastasyàrdhenottaroùñha÷ca . ardhàïgulà tu gocchà vaktraü caturaïgulàyataü kàryam . vipulaü tu sàrdhamaïgulaü madhyàttattryaïgulaü vyàttam . dvyaïgulatulyau nàsàpuñau ca nàsà puñàgrato j¤eyà . syàd dvyaïgulamucchràya÷caturaïgulamantaraü càkùõoþ . dvyaïgulamito'kùiko÷o dve netre tattribhàgikà tàrà . dçk tàràpa¤càü÷onetravikà÷o'ïgulaü bhavati . paryantàtparyantaü da÷a bhruvo'rdhàïgulaü bhruvorlekhà . bhråmadhyaü dvyaïgulakaü bhrårdairghyeõàïgulacatuùkam . kàryà tu ke÷arekhà bhråbandhasamàïgulàrdhavistãrõà . netrànte karavãrakamupanyasedaïgulapramitam . dvàtriü÷atpariõàhàccaturda÷àyàmato'ïgulàni ÷iraþ . dvàda÷a tu citrakarmaõi dç÷yante viü÷atiradç÷yàþ . àsyaü sake÷anicayaü ùoóa÷a dairghyeõa nagnajitproktam . grãvà da÷avistãrõà pariõàhàdviü÷atiþ saikà . kaõñhàddvàda÷a hçdayaü hçdayànnàbhi÷ca tatpramàõena . nàbhãmadhyànmeóhràntaraü ca tattulyamevoktam . urå càïgulamànai÷caturyutà viü÷atistathà jaïghe . jànukapicche caturaïgule ca pàdau ca tattulyau . dvàda÷adãrghau ùañ pçthutayà ca pàdau trikàyatàïguùñhau . pa¤càïgulapariõàhau prade÷inã tryaïgulaü dãrghà . aùñàü÷àùñàü÷onàþ ÷eùàïgulayaþ krameõa kartavyàþ . sa caturthabhàgamaïgulamutsegho'ïguùñhakasyoktaþ . aïgulasya nakhaþ kathita÷caturthabhàgonamaïgulaü tajj¤aiþ . ÷eùanakhànàmardhàïgulaü kramàt ki¤cidånaü và . jaïghàgre pariõàha÷caturda÷oktastu vistaraþ pa¤ca . madhye tu sapta vipulà pariõàhàttriguõitàþ sapta . aùñau tu jànumadhye vaipulyaü tryaùñakaü tu pariõàhaþ . vipulau caturda÷orå madhye dviguõa÷ca tatparidhiþ . kañiraùñàda÷avipulà catvàriü÷accaturyutà paridhau . aïgulamekaü nàmirvedhena tathà pramàõena . catvàriü÷ad dviyutà nàmã madhyena madhyapariõàhaþ . stanayoþ ùoóa÷a càntaramårdhvaü kakùe ùaóaïgalike . kàryàvaùñàvaüsau dvàda÷a bàhå tathà prabàhå ca . bàhåùaóvistãrõau pratibàhå tvaïgulacatuùkam . ùoóa÷a bàhå måle pariõàhàddvàda÷àgrahaste ca . vistàreõa karatalaü ùaóaïgulaü sapta dairghyeõa . pa¤càïgulàni madhyà prade÷inã madhyaparvadalahãnà . anayà tulyà cànàmikà kaniùñhà tu parvonà . parvadvayamaïguùñhaþ ÷eùàïgulayastribhistribhiþ kàryàþ . nakhaparimàõaü kàryaü sarvàsàü parvaõo'rdhena . de÷ànuråpabhåùaõaveùàlaïkàramårtibhiþ kàryà . pratimà lakùaõayuktà sannihità vçddhidà bhavati . datharathatanayo ràmobali÷ca vairocaniþ ÷ataü viü÷am . dvàda÷ahànyà ÷eùàþ pravarasamanyånaparimàõàþ . kàryo'ùñabhujã bhagavàü÷caturbhujo dvibhuja eva và viùõuþ . ÷rãvatsàïkitavakùàþ kaustubhamaõibhåùitoraskaþ . atasãkusuma÷yàmaþ pãtàmbaranivasanaþ prasannamukhaþ . kuõóalakirãñadhàrã pãnagaloraþsthalàüsabhujaþ . khaógagadà÷arapàõirdakùiõataþ ÷àntidacaturthakaraþ . vàmakareùu ca kàrmukakheñakacakràõi ÷aïkha÷ca . atha ca caturbhujamicchati ÷àntida eko gadàdhara÷cànyaþ . dakùiõapàr÷ve hyevaü vàme ÷aïkha÷ca cakra¤ca . dvibhujasya tu ÷àntikaro dakùiõahasto'para÷ca ÷aïkhadharaþ . evaü viùõoþ pratimà kartavyà bhåtimicchadbhiþ . baladevo halapàõirmadavibhramalocana÷ca kartavyaþ . bibhrat kuõóalamekaü ÷aïkhendumçõàlagauravapuþ . ekonàü÷à kàryà devã baladevakçùõayormadhye . kañisaüsthitavàmakarà sarojamitareõa codvahatã . kàryà caturbhujà sà vàmakaràbhyàü sapustakaü kamalam . dvàbhyàü dakùiõapàr÷ve varamarthiùvakùasåtraü ca . vàmeùvaùñabhujàyàþ kamaõóalu÷càpamambujaü ÷àstram . vara÷aradarpaõayuktàþ savyabhujàþ sàkùasåtrà÷ca . ÷àmba÷ca gadàhastaþ pradyumna÷càpabhçt suråpa÷ca . anayoþ striyau ca kàrye sveñakanistriü÷adhàriõyau . brahmà kamaõóalukara÷caturmukhaþ païkajàsanastha÷ca . skandaþ kumàraråpaþ ÷aktidharo barhiketu÷ca . ÷ukla÷caturviùàõo dvipo mahendrasya vajrapàõitva¤ca . tiryaglalàñasaüsthaü tçtãyamapi locanaü cihnam . ÷ambhoþ ÷irasãndukalà vçùadhvajo'kùi ca tçtãyamapyårdhvam . ÷ålaü dhanuþ pinàkaü vàmàrdhe và girisutàrdham . padmàïkitakaracaraõaþ prasannamårtiþ sunãcake÷a÷ca . padmàsanopaviùñaþ piteva jagato bhavedbuddhaþ . àjànusambabàhuþ ÷rãvatsàïkaþ pra÷àntamårti÷ca . digvàsàstaruõo råpavàü÷ca kàryo'rhatàü devaþ . nàsàlalàñajaïghorugaõóavakùàüsi connatàni raveþ . kuryàdudãcyaveùaü gåóhaü pàdàduro yàvat . bibhràõaþ svakararuhe pàõibhyàü païkaje mukuñadhàrã . kuõóalabhåùitavadanaþ pralambahàro viyadgavçtaþ . kamalodaradyutimukhaþ ka¤cukaguptaþ smitaprasannamukhaþ . ratnojjvalaprabhàmaõóala÷ca kartuþ ÷ubhakaro'rkaþ . saumyà tu hastamàtrà vasudà hastadvayocchrità pratimà . kùemasubhikùàya bhavet tricaturhastapramàõàyàm . nçpamayamatyaïgàyàü hãnàïgàyàmakalyatà kartuþ . ÷àtodaryàü kùudbhayam arthavinà÷aþ kç÷àyàü ca . maraõaü tu sakùatàyàü ÷astranipàtena nirdi÷etkartuþ . vàmàvanatà patnãü dakùiõavinatà hinastyàyuþ . andhatvamårdhvadçùñyà karoti cintàmadhãmukhã dçùñiþ . sarvapratimàsvevaü ÷ubhà÷ubhaü bhàskaroktasamam . liïgasya vçttaparidhiü dairghyeõàsåtrya tat trighà vibhajet . måle taccaturasraü madhye tvaùñàsri vçttamataþ . caturasramavanikhàte madhyaü kàryaü tu piõóikà÷vabhre . dç÷yocchràyeõa samà samantataþ piõóikà ÷vamràt . kç÷adãrghaü de÷aghnaü pàr÷vavihãnaü purasya nà÷àya . yasya kùataü bhavenmastake vinà÷àya talliïgam . màtçgaõaþ kartavyaþ svanàmadevànuråpakçtacihnaþ . revanto'÷vàråóho mçgayàkrãóàdiparivàraþ . daõóã yamo mahiùago haüsàråóha÷ca pà÷abhçdvaruõaþ . naravàhanaþ kuvero vàmaþ kirãñã vçhatkukùiþ . pramathàdhipo gajamukhaþ pralambajañharaþ kuñhàra dhàrã syàt . ekaviùàõo vibhranmålakakandaü sunãladalakandam>% .
     devabhedena mårtibhedalakùaõàni agnipuø 104 aø uktàni tatràïgabhedamanàni yathà %<bhagavànuvàca . vàsudevàdipratimàlakùaõaü pravadàmi te . pràsàdasyottare pårvamukhãü và cottarànanàm . saüsthàpya påjya ca baliü dattvàtho madhyasåtrakam . ÷ilàü ÷ilpã tu nabadhà vibhajya navame'ü÷ake . såryabhaktaiþ ÷ilàyàü tu bhàgaü svàïgulamucyate . dvyaïgulaü golakaü nàmnà kàlanetraü taducyate . bhàgamekaü tridhà bhaktvà pàrùõibhàgaü prakalpayet . bhàgamekaü tathà jànau grãvàyàü bhàgameva ca . mukuñaü tàlamàtraü syàttàlamàtraü tathà mukham . tàlenaikena kaõñhantu tàlena hçdayaü tathà . nàbhimeóhràntarantàlaü dvitàlàvårukau tathà . tàladvayena jaïghà syàt såtràõi ÷çõu sàmpratam . kàryaü såtradvayaü pàde jaïgàmadhye tathàparam . jànau såtradvayaü kàryamårumadhye tathàparam . meóhre tathàparaü kàryaü kañyàü såtrantathàparam . mekhalà bandhasiddhyarthaü nàbhyàü caivàparantathà . hçdaye ca tathà kàryaü kaõñhe såtradvayaü tathà . lalàñe càparaü kàryaü mastake ca tathàparam . mukuñopari kartavyaü såtramekaü vicakùaõaiþ . såtràõyårdhvaü pradeyàni saptaiba kamalãdbhava! . kakùàtrikàntareõaiva ùañ såtràõi pradàpayet . madhyasåtraü tu santyajya såtràõyeva nive÷ayet . lalàñaü nàsikà vaktraü kartavya¤caturaïgulam . grãvàkarõau tu kartavyau àyàmàccaturaïgulau . dvyaïgule hanuke kàrye vistàràccivukantathà . aùñàïgulaü lalàñantu vistàreõa prakãrtitam . pareõa dvyaïgulau ÷aïkhau kartavyàvalakànvitau . caturaïgulabhàkhyàtamantaraü karõanetrayoþ . dvyaïgulau pçthukau karõau karõàpàïgàrdhapa¤came . bhråsamena tu såtreõa karõasrotaþ prakãrtitam . viddhaü ùaóaïgulaü karõamaviddha¤caturaïgulam . civukena samaü viddhamaviddhaü và ùaóaïgulam . gandhapàtraü tathàbartaü ÷aùkulãü kalpayettathà . dvyaïgulenàdharaþ kàryastasyàrdhvenottaràdharaþ . ardhàïgulaü tathà netraü vaktrantu caturaïgulam . àyàmena tu vaipulyàt sàrdhamaïgulamucyate . avyàttamevaü syàdvaktaü vyàttaü tvaïgulamucyate . nàsàvaü÷asamucchràyaü måle tvekàïgulaü matam . ucchràyo dvyaïgulaü càgre karavãropamà smçtà . antaraü cakùuùoþ kàryaü caturaïgulamànataþ . dvyaïgulaü càkùikoõaü ca dvyaïgulaü càntaraü tayoþ . tàrà netratribhàgeõa dçk tàràpa¤camàü÷ikà . tryaïgulaü netravistàraü droõã càrdhàïgulà matà . tatpramàõà bhruvorlekhà bhruvau caiva same mate . bhråmadhyaü dvyaïgulaü kàryaü bhrådairghyaü caturaïgalam . ùañtriü÷adaïgulàyàmammastakasya tu veùñanam . mårtãnàü ke÷avàdãnàü dvàtriü÷adveùñanaü bhavet . pa¤canetrà tvadhogrãvà vistàràdveùñanaü punaþ . triguõaü tu bhavedårdhvaüvistçtàùñàïgulaü punaþ . grãvàtriguõamàyàmaü grãvàbàhvantaraü bhavet . skanghàvaùñàïgulau kàryau trikalàvaüsakau ÷ubhau . saptanetrau smçtau bàhå prabàhå ùoóa÷àïgulau . trikalau vistçtau bàhå prabàhå càpi tatsamau . bàhudaõóordhvato j¤eyaþ pariõàhaþ kalà nava . saptada÷àïgulo madhye kårparãrdhe ca ùoóa÷a . kårparasya bhavennàhaþ triguõaþ kamalodbhava! . nàhaþ prabàhumadhye tu ùoóa÷àïgula ucyate . agrahaste parãõàho dvàda÷àïgula ucyate . vistàreõa karatalaü kãrtitaü tu ùaóaïgulam . dairghyaü saptàïgulaü kàryaü madhyà pa¤càïgulà matà . tarjanyanàmikà caiva tasmàdardhàïgulaü vinà . kaniùñhàïguùñhakau kàryau caturaïgulasammitau . dviparvàïguùñhakaþ kàryaþ ÷eùàïgulyastriparvikàþ . sarvàsàü parvaõo'rdhena nakhamànaü vidhãyate . vakùaso yat pramàõantu jañharaü tatpramàõataþ . aïgulaikaü bhavennàbhã vedhena ca pramàõataþ . tato metràntaraü kàryaü tàlamàtraü pramàõataþ . nàbhimadhye parãõàho dvicatvàri÷adaïgulaiþ . antaraü stanayoþ kàryaü tàlamàtraü pramàõataþ . civukau yavamànau tu maïgalaü dvipadaü bhavet . catuþùaùñyaïgulaü kàryaü veùñanaü vakùasaþ sphuñam . caturmukha¤ca tadadhãveùñanaü parikãrtitam . pariõàhastathà kañyàü catuþpa¤cà÷adaïgulaiþ . vistàra÷cãrumåle tu procyate dvàda÷àïgulaþ . tasmàdabhyadhikaü madhye tato nimnataraü kramàt . vistçtàùñàïgulaü jànutriguõà pariõàhataþ . jaïghàmadhye tu vistàraþ saptàïgula udàhçtaþ . triguõaþ paridhi÷càsya jaïghàgraü pa¤cavistaram . triguõaþ paridhi÷càsya pàdau tàlapramàõakau . àyàmàdutthitau pàdau caturaïgulameva ca . gulphàt pårvaü tu kartavyaü pramàõàccaturaïgulam . trikalaü vistçtau pàdau tryaïgulo guhyakaþ smçtaþ . pa¤càïgu lastu nàho'sya dãrghà tadvat prade÷inã . aùñamàùñàü÷atonyånàþ ÷eùàïgulyaþ krameõa tu . sapàdàïgulamutsedhamaïguùñhasya prakãrtitam . yabonamaïgulaü kàryamaïguùñhasya nakhaü tathà . ardhàïgulaü tathànyàsàü kramàn nyånaü tu kàrayet . tryaïgulau vçùaõau kàryau meóhraü tu caturaïgulam . pariõàho'tra koùàgraü kartavya¤caturaïgulam . ùaóaïgulaparãõàhau vçùaõau parikãrtitau . pratimà bhåùaõàóhyà syàdetadudde÷alakùaõam . anayaiva di÷à kàryaü loke dçùñvà tu lakùaõam>% .
     vàsudevasya %<dakùiõe tu kare cakramadhastàt padmameva ca . vàme ÷aïkhaü gadàdhastàdvàsudevasya lakùaõam . ÷rãpuùñã càpi kartavye padmavãõàkarànvite . årumàtrocchitàyàme màlàvidyàdharau tathà . prabhàmaõóalasaüsthau tau prabhà hastyàdibhåùaõau . padmàbhaü pàdapãñhantu pratimàsvavamàcaret>% . matsyàdilakùaõàni tatra 49 aø uktàni yathà
     bhagavànuvàca %<da÷àvatàraü matsyàdilakùaõaü prabadàmi te . matsyàkàrastu matsyaþ syàt kårmaþ kårmàkçtirbhavet . naràïgo vàtha kartavyo bhåtharàho gadàdibhçt . dakùiõe vàmake ÷aïkhaü lakùmãrvà padmameva và . ÷rãrvàmakårparasthà tu kùnànantau caraõànugau . varàhasthàpanàdåjyaü bhavàbdhitaraõaü bhavet . narasiüho vivçttàsyo vàmorukùatadànavaþ . tadvakùodàrayanmàlã sphuraccakragadàdharaþ . chatrã daõóã vàmanaþ syàdatha và syàccaturbhujaþ . ràma÷càpeùuhastaþ syàt khaógã para÷unànvitaþ . ràma÷càpã ÷arã khaógã ÷aïkhã và dvibhujaþ smçtaþ . gadàlàïgaladhàrã ca ràmo vàtha caturbhujaþ . vàmãrdhve làïgalaü dadyàdadhaþ ÷aïkhaü su÷obhanam . muùalaü dakùiõordhve tu cakra¤càdhaþ su÷obhanam . ÷àntàtmà lambakarõa÷ca gauràïga÷càmbaràvçtaþ . årdhvapadmasthito buddho varadàbhayadàyakaþ . dhanuståõànvitaþ kalkã mlecchotsàdakaro dvijaþ . athavà÷vasthitaþ khaïgã ÷aïkhacakra÷arànvitaþ>% . %<lakùaõaü vàsudevàdinavakasya vadàmi te . dakùiõordhve gadà vàme vàmordhve cakramuttamam . brahme÷o pàr÷vagau nityaü vàsudevo'sti pårvavat . ÷aïkhã sa varado vàtha dvibhujo và caturbhujaþ . làïgalã muùalã ràmo gadàpadmadharaþ smçtaþ . pradyumno dakùiõe vajraü ÷aïkhaü bhàge dhanuþ kare . gadànàbhyàvçtaþ prãtyà pradyumno và dhanuþ÷arã . caturbhujo'niruddhaþ syàttathà nàràyaõo vibhuþ . caturmukha÷caturbàhurvçhajjañharamaõóalaþ . lambakårcojañàyukto brahmà haüsàgravàhanaþ . dakùiõe càkùasåtra¤ca sruvaü vàme tu kuõóikàm . àjyasthàlã sarasvatã sàvitrã vàmadakùiõe . viùõuraùñabhujastàrkùye kare khaógastu dakùiõe . gadà ÷ara÷ca varado vàme kàrmukakheñake . cakra÷aïkhau caturbàhurnarasiüha÷caturbhujaþ . ÷aïkhacakradharo vàpi vidàritamahàsuraþ . caturvàhurvaràhastu ÷eùaþ pàõitale dhçtaþ . dhàrayan bàhunà pçthvãü vàmena kamalàdharaþ . pàdalagnà dharà kàryà padà lakùmãrvyavasthità . trailokyamohanastàrkùyeaùñabàhustu dakùiõe . cakraü khaógaü ca muùalaü aïku÷aü vàmake kare . ÷aïka÷àrïgagadàpà÷à padmavãõàsamanvite . lakùmãþ sarasvatã kàrye vi÷varåpo'gha dakùiõe . mudgaraü ca tathà pà÷aü ÷akti÷ålaü ÷araü kare . vàme ÷aïkha¤ca ÷àrïga¤ca gadàü pà÷aü ca tomaram . làïgalaü para÷uü daõóaü churikàü carmakùepaõam . viü÷advàhu÷caturvaktro dakùiõastho'tha vàmake . trinetro vàmapàr÷vena ÷ayito jala÷àyyapi . ÷riyà dhçtaikacaraõo vimalàdyàbhirãóitaþ . nàbhipadmacaturvaktro hari÷aïkarako hariþ . ÷ålarùñidhàrã dakùe ca gadàcakradharaþ pade . rudrake÷avalakùmàïgo gaurãlakùmãsamanvitaþ . ÷aïkhacakragadàvedapàõi÷cà÷va÷irà hariþ . vàmapàdadhçtaþ ÷eùo dakùiõaþ kårmapçùñhagaþ . dattàtreyo dvibàhuþ syàdvàmotsaïge ÷riyà saha . vi÷vaksena÷cakragadã halã ÷aïkhã harergaõaþ>% .
     devãpratimàlakùaõàni tatraiva 50 aø uktàni yathà
     %<bhagavànuvàca caõóã viü÷atibàhuþ syadbibhratã dakùiõaiþ karaiþ . ÷ålàsi÷akticakràõi pà÷aü kheñàyudhàbhayam . óamaruü ÷aktikàü vàmairnàgapà÷a¤ca kheñakam . kuñhàràïku÷acàpàü÷ca ghaõñàdhvajagadàstathà . àdar÷amudgaràn hastai÷caõóã và da÷abàhukà . tadadho mahiùa÷chinnamårdhà pàtitamastakaþ . ÷astrodyatakaraþ kruddhastadgrãvàsambhavaþ pumàn . ÷ålahasto vamadrakto raktabhråmårdhajekùaõaþ . siühenàsvàdyamànastu pà÷abaddho gale bhç÷am . yàmyàóughyràkràntasiühà ca savyàïdhrirnãcagàsure . caõóikeyaü trinetrà ca sa÷astrà ripumardinã . navapadmàtmake khyàte påjyà durgà svamårtitaþ . àdau madhye ca tantràdau navatattvàtmabhiþ kramàt . aùñàda÷abhujaikà tu dakùe muõóaü ca kheñakam . àdar÷atarjanãcàpaü dhvajaü óamarukaü tathà . pà÷aü vàme bibhratã ca ÷aktimudgara÷ålakam . vajrakhaógàïku÷a÷aràn cakrandevã ÷alàkayà . etairevàyudhairyuktà ÷eùàþ ùoóa÷abàhukàþ . óamaruü tarjanãü tyaktrà rudracaõóàdayo nava . rudracaõóà pracaõóà ca caõóogrà caõóanàyikà . caõóà caõóavatã caiva caõóaråpàticaõóikà . ugracaõóà ca madhyasthà rocanàbhà'ruõà'sità . nãlà ÷uklà dhåmrikà ca pãtà ÷vetà ca siühagàþ . mahiùo'tha pumàn ÷astrã tatkacagrahamuùñikàþ . àlãóhà nava durgàþ syuþ sthàpyàþ putràdivçddhaye . tathà gaurã caõóikàdyà kuõóyakùararadàgnidhçk . saiva rambhàvane siddhà'gnihãnà lalità tathà . skandhamårdhakarà vàme dvitãye dhçtadarpaõà . yàmye phalà¤jalihastà saubhàgyà tatra cordvikà . lakùmãryàmyakaràmbhojà vàme ÷rãphalasaüyutà . pustàkùamàlikàhastà vãõàhastà sarasvatã . kumbhàbjahastà ÷vetàbhà makaropari jàhnavã . kårmagà yamunà kumbhakarà ÷yàmà ca påjyate . savãõastumburuþ ÷uklaþ ÷ålã màtragrato vçùe . gaurã caturmukhã bràhmã akùamàlàsurànvità . kuõóàkùapàtriõã vàme haüsagà ÷àïkarã sità . ÷aracàpau dakùiõe'syà vàme cakraü dhanurvçùe . kaumàrã ÷ikhigà raktà ÷aktihastà dvibàhukà . cakra÷aïkhadharà savye vàme lakùmãrgadàbjadhçk . daõóa÷aïkhàsigadayà vàràhã mahiùasthità . aindrã vàme vajrahasthà sahasràkùã tu siddhaye . càmuõóà koñaràkùã syànnirmàüsà tu trilocanà . nirmàüsà asthisàrà và årdhvake÷ã kç÷odarã . dvãpicarmadharà vàme kapàlaü paññi÷aü kare . ÷ålaü kartrã dakùiõe'syàþ ÷avàråóhàsthibhåùaõà . vinàyako naràkàro vçhatkukùirjànanaþ . vçhacchuõóo hyupavãti mukhaü saptakalaü bhavet . vistàràddairghyata÷caiva ÷uõóaü ùañtriü÷adaïgulam . kalà dvàda÷a nàóã tu grãvà sàrdhakalocchrità . ùañtriü÷adaïgulaü kaõñhaü guhyamadhyardhamaïgulam . nàbhirårå dvàda÷a ca jaïghe pàde tu dakùiõe . svadantaü para÷uü vàme laóóuka¤cotpalaü ÷aye . sumukhã ca vióàlàkùã pàr÷ve skando mayåragaþ . svàmã ÷àkhã vi÷àkha÷ca dvibhujo bàlaråpadhçk . dakùe ÷aktiþ kukkuño'tha ekavaktro'tha ùaõmukhaþ . ùaóbhujo và dvàda÷abhirgràme'raõye dvibàhukaþ . ÷aktãùupà÷anistriü÷atotradostarjanãyutaþ . ÷aktyà dakùiõahasteùu ùañsu vàme kare tathà . ÷ikhipicchanghanuþ sveñaü patàkàbhayakukkuñe . kapàlakartarã÷ålapà÷abhçd yàmyasaumyayoþ . gajacarmabhçdårdhvàsyapàdà syàt rudracaõóikà . saiva càùñabhajà devã ÷iroóamarukàgvità . tena sà rudracàmuõóà nàñe÷varyatha nçtyatã . iyameva mahàlakùmãrupaviùñà caturmukhã . nçvàjimahiùebhàü÷ca khàdantã ca kare sthitàn . da÷abàhustrinetrà ca ÷astràsióamarutrikam . bibhratã dakùiõe haste vàme ghaõñàü ca kheñakam . khañvàïgaü ca tri÷åla¤ca siddhacàmuõóakàhvayà . siddhayoge÷varã devã sarvasiddhipradàyikà . etadråpà bhavedanyà pà÷àïku÷ayutàruõà . bhairavãråpavidyà tu bhujairdvàda÷abhiryutà . etàþ ÷ma÷ànajà raudryohyambàùñakamidaü smçtam . kùamà ÷ivàvçtà vçddhà dvibhujà vivçtànanà . danturà kùemakàrã syàdbhåmau jànukarà sthità . yakùiõyastabdhadãrghàkùàþ ÷àkinyo vakradçùñayaþ . piïgàkùyaþ syurmahàramyà råpiõyopsarasaþ sadà . sàkùamàlã tri÷ålã ca nandã÷o dbàrapàlakaþ . mahàkàlàsimuõóã syàcchålakheñakavàüstathà . kç÷o bhçïgã ca nçtyan vai kuùmàõóasthålakharvavàn . gajagokarõavaktràdyà vãrabhadràdayo gaõàþ . ghaõñàkarõodvàda÷adoþ pàparogaü vidàrayan . vajràsidaõóacakreùumuùalàïku÷amudgaràn . dakùiõe tarjanãü kheñaü ÷aktiü muõóa¤ca pà÷akam . càpaü ghaõñàü kuñhàra¤ca dvàbhyà¤caiva tri÷ålakam . ghaõñàmàlàkulo devo visphoñakavimardanaþ>% .
     såryàdipratimàlakùaõàni 51 aø tatroktàni yathà %<bhagavànuvàca . sasaptà÷ve saikacakre rathe såryo dvipadmadhçk . masãbhàjanalekhanyau bibhrat kuõóã tu dakùiõe . vàma tu piïgalo dvàri daõóabhçt sa ravergaõaþ . bàlavyajanadhàriõyau pàr÷ve ràj¤ã ca niùprabhà . athavà÷vasamàrådaþ kàrya ekastu bhàskaraþ . varadà dvyabjinaþ sarve dikpàlàstrakaràþ kramàt . mudgara÷ålacakràbjabhçto'gnyàdividiksthitàþ . såryàdyamàdirakùontà÷caturhastà dviùaódale . varuõaþ såryanàmà ca sahasràü÷ustathàparaþ . ghàtà tapanasaüj¤a÷ca savitàtha gabhastimàn . ravi÷caivàtha parjanyastvaùñà mitro'tha viùõukaþ . meùàdirà÷isaüsthà÷ca màrgàdikàrtikàntagàþ . kçùõã rakto manàgraktaþ pãtaþ pàõóurakaþ sitaþ . kapilaþ pãtavarõa÷ca ÷ukàbho dhavalastathà . dhåmro nãlaþ kramàdvarõàþ ÷aktayaþ ke÷aràgragàþ . ióà suùumõà vi÷vàrcirindusaüj¤à pramardinã . praharùaõã mahàkàlã kapilà ca prabodhanã . nãlàmbarà ghanàntà ca amçtàkhyà ca ÷aktayaþ . varuõàde÷ca tadvarõàþ ke÷aràgreùu vinyaset . teja÷caõóo mahàvakro dvibhujaþ padmakhaógabhçt . kuõóikàjapyamàlãnduþ kujaþ ÷aktyakùamàlikaþ . budha÷càpàkùapàõiþ syàjjãvaþ kuõóyakùamàlikaþ . ÷ukraþ kuõóyakùamàlã syàt kiïkiõãsåtravà¤chaniþ . ardhacandragharo ràhuþ ketuþ svaógã ca dãpabhçt . anantastakùakaþ karkaþ padmo mahàbjaþ ÷aïkhakaþ . kulikaþ såtriõaþ sarve phaõavaktrà mahàprabhàþ . indro bajrã gajàråóha÷chàgago'gni÷ca ÷aktimàn . yamo daõóã ca mahiùe nairçtaþ khaóagavàn khare . makare varuõaþ pà÷ã vàyurdhvajadharo mçge . gadã kuvero meùastha ã÷àna÷ca jañã vçùe . dvibàhavo lokapàlà vi÷vakarmàkùasåtrabhçt . hanåmàn yajrahastaþ syàt padbhyàü sampãóità÷rayaþ . vãõàhastàþ kinnaràþ syurmàlàvidyàdharà÷ca khe . durbalàïgàþ pi÷àcàþ syurvetàlà vikçtànanàþ . kùetrapàlàþ ÷ålavantaþ pretà mahodaràkç÷àþ>% . 64 yoginã pratimàlakùaõaü 52 aø %<bhagavànuvàca yoginyaùñàùñakaü vakùye aindràdã÷àntataþ kramàt . akùobhyà çkùakarõã ca ràkùasã kùapaõà kùayà . piïgàkùã càkùayà kùemà vàlà lãlà layà tathà . lolà laïkà ca laïke÷ã làlasà vimalà punaþ . hutà÷à ca vi÷àlàkùã huïkàrà vaóavàmukhã . hàhàravà mahàkrårà krodhanà tu bhayànanà . sarvaj¤à taralà tàrà kçùõà caiva hayànanà . tathaiva rasasaïgràhã ÷avarà tàlujihvikà . raktàkùã suprasiddhà tu vidyujjihvà karaïkiõã . meghanàdà pracaõóogrà kàlakarõã varapradà . candràvalã candrahàsà prapa¤cà pralayàntikà . ÷i÷uvaktrà pi÷àcã ca pi÷ità÷à ca lãlupà . dhamanã tapanã caiva vàmanã bikçtànanà . vàyuvegà vçhatkukùirvikçtà vi÷varåpikà . yamajihvà jayantã ca durjayà ca yamàntikà . vióàlã revatã caiva påtanà vijayantikà . aùñahastà÷caturhastà icchàstràþ sarvasiddhidàþ>% . bhairavapratimàlakùaõàni yathà 52 aø %<bhairava÷càrkahastaþ syàt kårparàsyo jañendubhçt . khaógàïku÷akçñhàreùuvi÷vàbhayabhçdekataþ . càpatri÷ålakhañvàïgapà÷akàrdhavarodyataþ . gajacarmadharo dvàbhyàü kçttivàsohibhåùitaþ . pretàsanã màtçmadhye påjyaþ pa¤cànano'tha và . avilomàgniparyantaü dãrghàùñakaikabheditam . tat ùaóaïgàni jàtyantairanvitaü ca kramàd yajet . mandiràgnidalàråóhaü suvarõarasakànvitam . nàdavindvindusaüyuktaü màtçnàthàïgadãpitam . vãrabhadro vçùàråóho màtragre sa caturmukhaþ . gaurã tu dvibhujà tryakùà ÷ålinã darpaõànvità . ÷ålaü galantikà kuõóã varadà ca caturbhujà . abjasthà lalità skandagaõàdar÷a÷alàkayà . caõóikà da÷ahastà syàt khaóga÷ålàri÷aktidhçk . dakùe vàme nàgapà÷aü carmàïku÷akuñhàrakam . dhanuþ siühe ca mahiùaþ ÷ålena prahatogrataþ>% . liïgalakùaõamuktaü tatra 53 a0
     %<bhagavànuvàca . liïgàdilakùaõaü vakùye kamalodbhava! tacchçõu . dairghyàrdhaü vasubhirbhaktvà tyaktvà bhàgatrayaü tataþ . viùkambhaü bhåtabhàgaistu caturasrantu kàrayet . àyàmaü mårtibhirbhaktvà ekadvitrikramàn nyaset . brahmaviùõu÷ivàü÷eùu vardhamàno'yamucyate . caturasre'sya varõàrdhaü guhyakoõeùu là¤chayet . aùñàgraü vaiùõavaü bhàgaü sidhyatyeva na saü÷ayaþ . ùoóa÷àsraü tataþ kuryàdvàtriü÷àsraü tataþ punaþ . catuþùaùñyasrakaü kçtvà vartulaü sàdhayettagaþ . kartayedatha liïgasya ÷iro vai de÷ikottamaþ . vistàramatha liïgasya aùñadhà saüvibhàjayet . bhàgàrdhàrdhantu santyajya chatràkàraü ÷iro bhavet . triùu bhàgeùu sadç÷amàyàmaü yasya vistaram . tadvibhàgasamaü liïgaü sarvakàmaphalapradam . dairghyasya tu caturthena viùkambhaü devapåjite . sarveùàmeva liïgànàü lakùaõaü ÷çõu sàmpratam . madhyasåtraü samàsàdya brahmarudràntike budhaþ . ùoóa÷àïgulaliïgasya ùaóbhàgairbhàjito yathà . tadvai yamanasåtràbhyàü mànamantaramucyate . yavàùñamuttare kàryaü ÷eùàõàü yavahànitaþ . adhobhàgaü tridhà kçtvà tvardhamekaü parityajet . aùñadhà taddvayaü kçtvà årdhvabhàgatrayaü tyajet . årdha¤ca pa¤camàdbhàgàd bhràmya rekhàü pralambayet . bhàgamekaü parityajya saïgamaü kàrayettayoþ . etat sàdhàraõaü proktaü liïgànàü lakùaõaü mayà . sarvasàdhàraõaü vakùye piõóikàntàü nibodha me . brahmamàgaprave÷a¤ca j¤àtvà liïgasya cocchrayam . nyased brahma÷ilàü vidvàn samyakkarma÷ilopari . tathà samucchrayaü j¤àtvà piõóikàü pravibhàjayet . dvibhàgamucchritaü pãñhaü vistaraü liïgasammitam . tribhàgaü madhyataþ khàtaü kçtvà pãñhaü vibhàjayet . svamànàrdhatribhàgeõa bàhulyaü parikalpayet . bàhulyasya tribhàgeõa mekhalàmatha kalpayet . khàtaü syànmekhalàtulyaü kramànnimnantu kàrayet . mekhalà ùoóa÷àü÷ena khàtaü và tatpramàõataþ . ucchràyaü tasya pãñhasya vikàràïgaü tu kàrayet . bhåmau praviùñamekaü tu bhàgaikaikena piõóikà . kaõñhaü bhàgaistribhiþ kàryaü bhàgenaikena paññikà . dvyaü÷ena cordhapaññantu ekàü÷àþ ÷eùapaññikàþ . bhàgaü bhàgaü praviùñantu yàvat kaõñhaü tataþ punaþ . nirgamaü bhàgamekaü tu yàvadvai ÷eùapaññikà . praõàlasya tribhàgeõa nirgamastu tribhàgataþ . måle'ïgulyagravistàramagre tryaü÷ena càrdhataþ . ãùannimnantu kurvãta khàtaü taccottareõa vai . piõóikàsahitaü liïgametat sàdhàraõaü smçtam>% . liïgabhedàdikathanaü tatraiva 54 a0
     bhagavànuvàca . vakùyàmyanyaprakàreõa liïgamànàdikaü ÷çõu . bakùye labaõajaü liïgaü ghçtajaü buddhivardhanam . bhåtaye vastraliïgantu liïgantàtkàlikaü viduþ . pakvàpakvaü mçõmayaü syàdapakvàt pakvajaü varam . tato dàrumayaü puõyaü dàrujàt ÷ailajaü varam . ÷ailàdvaraü tu muktàjaü tato lauhaü suvarõajam . ràjataü kãrtitaü tàmraü paittalaü bhuktimuktidam . raïgajaü rasaliïga¤ca bhuktimuktipradaü varam . rasaja rasalohàdiratnàgarbhantu vardhayet . mànàdi neùñaü siddhàdi sthàpite'tha svayambhuvi . vàme ca svecchayà teùàü pãñhapràsàdakalpanà . påjayet såryavimbasthaü darpaõe prativimbitam . påjyo harastu sarvatra liïge pårõàrcanaü bhavet . hastottaravidhaü ÷ailaü dàrujaü tadvadeva hi . calamaïgulamànena dvàragarbhakaraiþ sthitam . aïgulàd gçhaliïgaü syàd yàvat pa¤cada÷àïgulam . dvàramànàt trisaïkhyàkaü navadhà garbhamànataþ . navadhà garbhamànena liïgaü dhàmni ca påjayet . evaü liïgàni ùañtriü÷at j¤eyàni jyeùñhamànataþ . madhyamànena ùañtriü÷at ùañtriü÷adadhamena ca . itthamaikyena liïgànàü ÷atamaùñottaraü bhavet . ekàïgulàdipa¤càntaü kanyasa¤calamucyate . ùaóàdida÷aparyanta¤calaü liïga¤ca madhyamam . ekàda÷àïgulàdi syàt jyeùñhaü pa¤cada÷àntakam . ùaóaïgulaü mahàratne ratnairanyairnavàïgulam . ravibhirhemasàrotthaü liïgaü ÷eùaistripa¤cabhiþ . poóa÷àü÷e ca vedàü÷e yugaü luptordhvade÷ataþ . dvàtriü÷at ùoóa÷àü÷àü÷ca koõayostu vilopayet . caturnive÷anàt kaõñho viü÷atistriyugaistathà . pàr÷vàbhyàü tu viluptàbhyàü calaliïgaü bhavedvaram . dhàmno yugartunàgàü÷airdvàraü hãnàditaþ kramàt . liïgadvàrocchrayàdarvàg bhavet pàdonataþ kramàt . garbhàrdhenàdhamaü liïgaü bhåtàü÷aiþ syàt tribhirvaram . tayormadhye ca såtràõi sapta sampàtayet samam . evaü syurnava såtràõi bhåtasåtrai÷ca madhyamam . dvyantaro vàmavàma÷ca liïgànàü dãrghatà nava . hastàdvivardhate hasto yàvat syurnava pàõayaþ . hãnamadhyottamaü liïgaü trividhaü trividhàtmakam . ekaikaliïgamadhyeùu trãõi trãõi ca pàda÷aþ . liïgàni ghañayedvãmàn ùañsu càùñottareùu ca . sthiradãrghaprabhedàttu dvàragarbhakaràtmikà . bhàgye÷a¤càpyanã÷a¤ca devejyantulyasaüj¤itam . catvàri liïgaråpàõi viùkambheõa tu lakùayet . dãrghamàyànvitaü kçtvà liïgaü kuryàt triråpakam . caturaùñàùñavçtta¤ca tattvatrayaguõàtmakam . liïgànàmãpsitaü dairghyaü tena kçtvàïgulàni vai . dhvajàdyàyaiþ svarairbhåtaiþ ÷ikhibhirvà haret kçtim . tànyàïgulàni yaccheùaü lakùayecca ÷ubhà÷ubham . dhvajàdya dhvajasiühebhavçùàþ ÷reùñhàþ pare ÷ubhàþ . svareùu ùaójagàndhàrapa¤camàþ ÷ubhadàyakàþ . bhåteùu ca ÷ubhà bhåþ syàdagniùvàhavanãyakaþ . uktàyàmasya càrdhàü÷e nàgàü ÷airbhàjite kramàt . rasabhåtàü÷aùaóhàü÷atyaü÷àvika÷arerbhavet . àóhyànàóhyasurejyàkhyatulyànà¤caturasratà . pa¤camaü vardhamànàkhyaü vyàsànnàhapravçddhitaþ . dvidhà bhedo bahånyatra vakùyante vi÷vakarmataþ . àóhyàdãnàü tridhà sthaulyàdyavadhåtaü tadaùñadhà . tridhà hastàjjinàkhya¤ca yuktaü sarvasamena ca . pa¤caviü÷atiliïgàni nàdye devàrcite tathà . pa¤casaptabhirekatvàjjinairbhaktairbhavanti hi . caturda÷a sahasràõi caturda÷a ÷atàni ca . ityaùñàïgulavistàro navaikakaragarbhataþ . teùàü koõàrdhakoõasthai÷cihnet koõàni såtrakaiþ . vistàraü madhyataþ kçtvà sthàpyaü và madhyatastrayam . vibhàgàdårdhamaùñàsro dvyaùñàsraþ syàcchivàü÷akaþ . pàdàjjànvantako vrahmà nàbhyantã viùõurityataþ . mårdhvànto bhåtabhàge÷o vyakte'vyakte ca tadvati . pa¤caliïgavyavasthàyàü ÷iro vartulamucyate . chatràbhaü kukkuñàbhaü và bàlendupratimàkçti . ekaikasya caturbherdaiþ kàmyabhedàt phalaü vade . liïgamastakavistàraü vasubhaktantu kàrayet . ardhabhàgaü caturdhà tu vistàrocchràyato bhajet . catvàri tatra såtràõi bhàgabhàgànupàtanàt . puõóarãkantu bhàgena vi÷àlàkhyaü dvilopanàt . tri÷àtanàttu ÷rãvatsaü ÷atrukçdvedalopanàt . ÷iraþ sarvasame ÷reùñhaü kukvuñàbhaü suràhvaye . caturbhàgàtmake liïge tràpåùaü dvayalopanàt . anàdyasya ÷iraþ proktamardhacandraü ÷iraþ ÷çõu . aü÷àt prànte yugàü÷ai÷ca tvekahànyàmçtàkùakam . pårvabàlendukumudaü dvitrivedakùayàt kramàt . catustrirekavadanaü mukhaliïgamataþ ÷çõu . påjàbhàgaü prakartavyaü mårtyagnipadakalpitam . arkàü÷aü pårvavat tyaktvà ùañ sthànàni vivartayet . ÷irãnnatiþ prakartavyà lalàñaü nàsikà tataþ . vadanaü cibukaü grãvà yugabhàgairbhujàkùibhiþ . karàbhyàü mukulãkçtya pratimàyàþ pramàõataþ . mukhaü prati samaþ kàryo vistàràdaùñamàü÷ataþ . caturmukhaü mayà proktaü trimukha¤cocyate ÷çõu . karõapàdàdhikàstasya lalàñàdãni nirdi÷et . bhujau caturbhirbhàgaistu kartavyau pa÷cimorjitam . vistàràdaùñamàü÷ena mukhànàü pratinirgamaþ . ekavaktraü tathà kàryaü pårvasyàü saumyalocanam . lalàñanàmikàvaktragrãvàyà¤ca vivartayet . bhujàcca pa¤camàü÷ena bhajahona virtayet . vistàrasya ùaóaü÷ena mukhairnirgamanaü hitama . sarveùàü mukhaliïgànàü tràpuùaü vàtha kukkuñam vi÷eùeõa devatàdãnàü mårtilakùaõaü hemàdrivratakhaõóe viùõudha
     gaõe÷asya %<vinàyakastu kartavyo gajavaktra÷caturbhujaþ . sthalaka¤càkùamàlà ca tasya dakùiõahastayoþ . pàtra¤codakapårõa¤ca para÷u÷caiva vàmataþ . danta÷càsya na kartavyo vàme ripunisådana! . pàdapãñhakçtaþ pàda eka àsanago bhavet . pårõe codakapàtre ca karàgrantasya kàrayet . lambodarastathàkàryastabdhakarõa÷ca yàdava . vyàghracarmàmbaradharaþ sarpayaj¤opavãtavàn>% . sthalakaü, gajadantàkàram .
     sarasvatyàþ %<devã sarasvatã kàryà sarvàbharaõabhåùità . caturbhujà sà kartavyà tathaiva ca samutthità>% . (samutthità, årdhvà) pustaka¤càkùamàlà ca tasyà dakùiõahastayoþ . vàmayo÷ca tathà kàryà vaiõavã ca kamaõóaluþ . samapàdapatiùñhà ca kàryà saumyamukhã tathà . vaiõavã, vãõà
     lakùmyàþ %<hareþ samãpe kartavyà lakùmãstu dvibhujà nçpa! . divyaråpàmbaradharà sarvàbharaõabhåùità . gaurã ÷uklàmbarà devã råpeõàpratimà bhuvi . pçthak caturbhujà kàryà devã siühàsanà ÷ubhà . siühàsanasthà kartavyaü kamala¤càrukarõikam . aùñapatraü mahàbhàga! karõikàyàntu sà sthità . vinàyakavadràsãnà devã kàryà mahàbhujà . vçhannàlaïkare kàryaü tasyà÷ca kamalaü ÷ubham . dakùiõe yàdava÷reùñha! keyåraü pràntasaüsthitam . vàme'mçtaghañaþ kàryastathà ràjan! manahoraþ . tasyà÷ca dvau karau kàryau vilva÷aïkhadharau dvija! . àvarjitaghañaü kàryaü tatpçùñheku¤jaradvayam . devyà÷ca mastake padmaü tathà kàryaü mano haram>% .
     ÷riyaþ %<padmasthà padmahastà ca gajotkùiptaghañaplutà . ÷rãþ padmamàlinã caiva kàlikàkçtireva ca>% .
     mahàlakùmyàþ vi÷vakarma÷àstre %<kùetre kolàpuràdante mahàlakùmãryadocyate . lakùmãvat sà tadà kàryà>% råpàbharaõabhåùità . dakùiõàdhaþkare pàtramårdhe kaumodakã tataþ . vàmordhe kheñakaü vatte ÷rãphalantadadhaþ kare . bibhratã mastake liïgaü påjanãyà vibhåtaye .
     bhadrakàlyàþ viùõudharmottare %<aùñàda÷abhujà kàryà bhadrakàlã manoharà . àlãóhasvàsanasthà ca catuþsiühe rathe sthità . akùamàlà tri÷åla¤ca khaóga÷candra÷ca yàdava! . vàõacàpe ca kartavye ÷aïkhapadme tathaiva ca . sruksruvau ca tathà kàryau tathodakakamaõóalå . daõóa÷aktã ca kartavye kçùõàjinahutà÷anau . hastànàü bhadrakàlyàstu bhavet ÷àntikaraþ karaþ . eka÷caiva mahàbhàga ratnapàtradharo bhavet>% .
     caõóikàyàþ %<nigadyate hyatho caõóã hemàbhà sà suråpiõã . trinetrà yauvanasthà ca kruddhà cordhasthità matà . kç÷amadhyà vi÷àlàkùã càrupãnapayodharà . ekavaktrà tu sugrãvà vàhuviü÷atisaüyutà . ÷ålàsi÷aïkhacakràõi bàõa÷aktipavãnapi . abhayaõóamaru¤caiva chatrikàü dakùiõe kare . årdhvàdikramayogena bibhratã sà sadà ÷ubhà . nàgapà÷antathà kheñaü kuñhàràïku÷akàrmukam . ghaõñà, dhvaja, gadàdar÷aü, mudgaraü vàma eva ca . tadadhomahiùa÷chinnamårdhvà patitamastakaþ . ÷astrodyatakarastabdhaþ tadgrãvàsambhavaþ pumàn . ÷ålabhinno vamadraktoraktabhråmårdhvajekùaõaþ . siühena khàdyamàna÷ca pà÷avaddho gale bhç÷am . yàmyàïghyràkràntasiühà ca savyàïghryàlãóhagàsure . caõóã codyata÷astreya¤cà÷eùaripunà÷inã>% (asure, mahiùe)
     durgàyàþ %<÷aktiü vàõaü tathà ÷ålaü khaóga¤cakra¤ca dakùiõe . candravimyamadho vàme kheñamårdhe kapàlakam . ÷ålaü cakra¤ca vibhràõà siühàråóhà ca digbhujà . eùà devã samuddiùñà durgà durgàpahàriõã>% . digbhujà, da÷abhujà
     nandàyàþ %<nandà bhagavatã devã bhàradvàjàbhinandajà . varapà÷à ïku÷à--bjàni bibhratã ca caturbhujà>% . %<gauravarõà gajasthà và khaóga kheña varàbhayà>% .
     ambàyàþ %<ambà kumudavarõàbhà pà÷àbjàbhãtipàtriõã>% .
     sarvamaïgalàyàþ %<caturbàhuþ prakartavyà siühasthà sarvamaïgalà akùasåtraü kajaü dakùe ÷ålakuõóãdharottare>% .
     kàlaràtreþ %<ekavãõà jayà karõapårà nagnà kharasthità . vaïgotthà karõikàkarõã tailàbhyakta÷arãriõã . vàmapàde lasallohakçtyakaõñakabhåùaõà . vardhayanmårdhajàkçùñà kàlaràtrirbhayaïkarã>% .
     lalitàyàþ %<÷aïkhamugdhakaràdar÷aü bibhratã vàmapàr÷vataþ . yàmye phalà¤janãhastà lalitordhà subhåùaõà>% .
     jyeùñhàyàþ %<tuïganàsà ca lamboùñhã lambamànastanodarã . àlohità smçtà hyeùà jyeùñhà lakùmãriti ÷riye . utpalàbhayahasteyaü dvibhujà vãravandità>% .
     jyeùñhàbhedasya %<raktajyeùñhà ca nãlà ca bhåtalàrpitapàdikà . bhåtalaü spç÷ate dorbhyàü dvibhujà vãravandità>% .
     gauryàþ %<gaurã kumàrikàråpà dhyàyamànà mahe÷varaiþ . varadàbhayahastà sà dvibhujà ÷reyase sadà . akùasåtràbhaye padmaü tasyàdha÷ca kamaõóaluþ . gauryà mårti÷caturvàhuþ kartavyà kamalàsanà>% .
     bhåtamàtuþ %<÷yàmavarõà vi÷àlàkùã kùãràruõanibhànanà . dvibhujà bibhratã liïgaü carma ÷astrantu dakùiõe . siühàsanopaviùñeyaü muktàbharaõamårdhajà . bhåtapreta pi÷àcàdyaiþ sevità tu vi÷eùataþ . indrayakùai÷ca gandharvaiþ siddhavidyàdharàdibhiþ . a÷vatthasyàpyadho devã bhåtamàteti vi÷rutà>% .
     murabheþ %<surabhirgomukhã devã suråpà sarvabhåùaõà . ghàsamuùñiü tathà kuõóãü bibhràõà bhåtipuùñidà>% .
     yoganidràyàþ %<nidrà tu ÷ayanàråóhà susaumyà mukulekùaõà . pànapàtradharà ceyaü dvibhujà parikãrtità>% .
     màtéõàm %<athàtaþ sampravakùyàmi màtçråpàõi te jaya>% .
     bràhmyàþ %<tatra bràhmã caturvaktrà ùaóbhujà haüsasaüsthità . piïgalà bhåùaõopetà bhçgacarmottarãyakà . varaü såtraü sruvaü dhatte dakùavàhutraye kramàt . vàme tu pustakaü kuõóãü bibhratã càbhayapradà>% .
     màhe÷varyàþ màhe÷varã vçùàråóhà pa¤cavaktrà trilocanà . ÷uklendubhçjjañàjåñà ÷uklà sarvasukhapradà . ùaómåjà varadà dakùe såtraü óamarukaü tathà . ÷ålaghaõñà'bhayaü vàme saiva dhatte mahàbhujà .
     kaurmàryàþ %<kaumàrã raktavarõà syàt ùaóvaktrà sà'rkalocanà . ravibàhurmayårasthà varadà ÷aktidhàriõã . patàkàü bibhratã daõóa¤càpaü vàõaü ca dakùiõe . vàme càpamathã ghaõñàü kamalaü kukkuñaü tvadhaþ . para÷uü vibhratã tãkùõaü tadadhastvabhayànvità>% .
     vaiùõavyàþ %<vaiùõavã tàrkùyagà ÷yàmà ùaóbhujà vanamàlinã . varadà gadinã dakùe vibhratã càmbujasrajam . ÷aïkhacakràbhayà vàme sà ceyaü vilasadbhujà>% .
     vàràhyàþ %<kçùõavarõà tu vàràhã ÷åkaràsyà mahãdarã . varadà daõóinã khaógaü bibhratã dakùiõe sadà . kheñapà÷àübhayà vàme saiva càpi lasadbhujà>% .
     %<aindryàþ aindrã sahasradçk saumyahemàbhà gajasaüsthità . varadà sutriõã vajraü bibhratyårdhantu dakùiõe . vàme tu kalasaü pàtraü tvabhayaü tadadhaþ kare>% .
     càmuõóàyàþ %<càmuõóà pretagà raktà vikçtàsyàhibhåpaõà . da÷àgrà kùãõadehà ca gartàkùã bhãmaråpiõã . digvàhuþ kùanbhakukùi÷ca musalaü kavacaü ÷aram . aïku÷aü bibhratã khaógaü dakùiõe tvatha vàmataþ . kheñaü pà÷andhanurdaõóaü kuñhàraü ceti bibhratã>% .
     caõóikàyàþ %<caõóikà ÷vetavarõà syàt ÷avàråóhà ca ùaóbhujà . jañilà vartulatryakùà varadà ÷åladhàriõã . barõikàü bibhratã dakùe pànapàtràbhayànyataþ . ityevaü màtaraþ proktà råpabhedavyavasthayà>% .
     nàndãmukhamàtéõàm gauryàdimàtarastu bhaviùyatpuràõe niråpitàþ . %<gaurã padmà--÷acã--medhà sàvitrã vijayà jayà . devamàtà svadhà svàhà tathànyà lokamàtçkà . dhçtiþ puùñistathà tuùñiràtmadevatayà saha . påjyà ÷citre'thavàrcàyàü varadà'bhayapàõayaþ>% .
     navadurgàõàm %<navapadmànvite sthàne påjyà durgàþ svamårtitaþ . àdau madhye tathendràdau navatattvàkùaraiþ kramàt . aùñàda÷abhujaikà tu pãnavakùoruhorukà . sarvàlaïkàrasaüyuktà sarvasiddhipradàyinã . mårdhajaü kheñakaü ghaõñàmàdar÷aü tarjanãü dhanuþ . dhvajaü óamarukaü pà÷aü bibhratã vàmapàõibhiþ . ÷aktimudgara ÷ålàni vajraü ÷aïkhamathàïku÷am . ÷alàkàü màrgaõaü cakraü dadhànà dakùiõaiþ karaiþ . jayamicchvadbhirityetàþ påjanãyà mahàtmabhiþ . ÷eùàþ ùoóa÷ahastà÷ca ÷alàkàü màrgarõa vinà . rudracaõóà pracaõóà ca caõóogrà caõóanàyikà . caõóà caõóavatã caiva caõóaråpàticaõóikà . navamã cogracaõóà ca madhyasthà vahnisannibhà . rocanàbhà'ruõà kçùõà nãlà ÷uklà ca dhåmrikà . pãtà ca pàõóurà j¤eyà àlãdasthà haristhità . mahiùasthà sa÷astrãkà daityamårdhajamuùñikà . padmàkçtã ratha sthàpyà ityuktaü skandayàmale>% .
     vàmàyàþ %<vçttasthà jañilà tryakùà vahnijvàlàsamaprabhà . kapàlàbhayahastogrà vàmà vàmaphalapradà . dvivàhurekavaktraiùà vidhàtavyà vipa÷cità>% .
     jyeùñhàyàþ %<pàñhalàbhà bhavedaùñàkapàla÷aradhàriõã . ugrà mahàbalà bhåtyai ÷atrughnã ÷eùapårvajà>% .
     raudryàþ %<raktavastrà tathà raudrã kapàlacamarãkarà . ÷eùapårvà tu vij¤eyà kçùõavaktrà subhãùaõà>% .
     kàlyàþ %<ghana÷yàmà tataþ kàlã tàmraraktanibhànanà . kapàla karõikàhastà vij¤eyà bhayanà÷inã>% .
     kalavikarõikàyàþ %<nãla÷ubhrà mahàdevã vikarõã kalapårvikà . kapàla÷aktihasteyaü bhayahçcca ÷ubhapradà>% .
     valavikarõikàyàþ %<babhruvarõà vi÷àlàkùã kapàlaü japamàlikàm . bibhràõà ÷àntidà bhåtyai balapårvà vikarõikà>% .
     balapramathanyàþ %<tàmràbhà ÷vetavarõà syàt balapramathanã ÷ubhà . kapàlapà÷inã ceyaü sarva÷atrukùayaïkarã>% .
     sarvabhåtadamanyàþ %<javàkusumabarõàbhà daüùñriõã ca mahodarã . kapàlavajriõã bhåtadamanã sarvapårvikà>% .
     manonmanyàþ vi÷vakarma÷àstràt %<nãlatàmràruõàbhàsà pçthuvaktrà manonmanã . kapàlakhaóginã bhåtyai ÷atråõàü bhayavardhanã>% .
     kçùõàyàþ màrkaõóeyapuràõe %<akùasåtra¤ca kuõóãü ca hçdayàgre puñà¤jalim . pa¤càgnikuõóamadhyasthà kçùõàntàmanudhàrayet>%
     umàyàþ %<akùasåtra¤ca kamalaü darpaõa¤ca kamaõóalum . umà vibharti hastaistu påjità trida÷airapi>% .
     pàrvatyàþ %<akùasåtraü ÷ivaü devagaõàdhyakùaü kamaõóalum . agniguõóadvayaü pàr÷ve pàrvatã parvatodbhavà>% .
     mahàkàlyàþ viùõudharmottaràt %<sà bhinnà¤janasaïkà÷à daüùñràïkitavarànanà . vi÷àlalocanà nàrã babhåva tanumadhyamà . khaóga, pàtra--÷iraþ kheñairalaïkçtacaturbhujà . kabandhahàraü÷irasà bibhràõàü hi ÷iraþsrajam>% .
     vàruõãcàmuõóàyàþ viùõudharmottare %<lambodarã tu kartavyà raktàmbarapayodharà . ÷ålahastà mahàbhàgà bhujapraharaõà tathà . kàrpàsakaluùà devã vàruõã càtisundarã . vçhannakhà ca kartavyà bahuvàhustathaiva ca . càmuõóà kathità caiva sarvasatvava÷aïkarã>% .
     ÷ivadåtyàþ matsyapuràõe %<tathaivàrtamukhã ÷uùkà ÷uùkakàyà vi÷eùataþ . bahubàhuyutà devã bhujagaiþ pariveùñità . kapàlamàlinã bhãmà tathà khañvàïgadhàriõã . ÷ivadåtã tu kartavyà ÷çgàlavadanà ÷ubhà . àlãóhàsanasaüsthànà tathà ràjaü÷caturbhujà . asçkùàtradharà devã khaóga÷åladharà tathà . caturthastu karastasyàstathàkàryastu sàmiùaþ>%
     kàtyàyanyàþ mayadãpikàyàm %<kàtyàyanyàþ pravakùyàmi råpaü da÷abhujaü tathà . trayàõàmapi devànàmanukàrànukàriõãm . jañàjåñasamàyuktàmardhendukçtalakùaõàm . locanatrayasaüyuktàü pårõendusadç÷ànanàm . atasãpuùpasaïkà÷àü supratiùñhàü sulocanàm . navayauvanasampannàü sarvàbharaõabhåùitàm . sucàrudar÷anàü, tadvatpãnonnatapayodharàm . tribhaïgasthànasaüsthànàü mahiùàsuramardinãm . tri÷ålaü dakùiõe dadhyàt khaóaga¤cakraü tathaiva ca . tãkùõavàõaü tathà ÷aktiü vàmato vinibodhata . kheñakaü pårõapàtra¤ca pà÷amaïgu÷ameva ca . ghaõñà¤ca para÷u¤càpi càmaraü sannive÷ayet . adhastàmmahiùaü vidyàddvi÷iraskaü pradar÷ayet . ÷ira÷chedodbhavaü tadvaddànavaü khaógapàõinam . hçdi ÷ålena nirbhinnaü niryadantra vibhåùaõam . raktaraktãkçtàïga¤ca raktavistàritekùaõam . veùñitaü nàgapà÷ena bhçkuñãbhãùaõànanam . sapà÷avàmahastena dhçtake÷a¤ca durgayà . vamadrudhiravaktra¤ca devyàþ siühaü pradar÷ayet>% .
     ambikàyàþ lakùaõasamuccaye %<siühàråóhàmbikà tryakùà bhåùità darpaõodvahà>% . (vàmabhuje darpaõodvahà dakùiõe varayuktà yaduktam . %<dakùiõe tu kare proktovaraþ sàdhàraõaþ sadà>%) khaógakheñadharà dvàbhyàü kartavyà ca caturbhujà .
     yoge÷varyàþ %<da÷abàhustrinetrà ca ÷astra÷aktyasióàmarum . bibhratã dakùiõe haste vàme ghaõñà¤ca kheñakam . khañvàïga¤ca tri÷åla¤ca devã yoge÷varã matà>% .
     bhairavyàþ vi÷vakarma÷àstràt %<evaüråpà bhavedanyà pà÷àïku÷ayutàruõà . bhairavyàkhyà yadãùñà tu bhujairdvàda÷abhiryutà>%
     rambhàyàþ devãpuràõe %<kamaõóalvakùasåtre ca bibhratã vajramaïku÷am . gajàsanasthità rambhà suråpà sarvakàmadà>% .
     ÷ivàyàþ %<÷ivà vçùàsanà kàryà trinetrà varapàõikà . óamaråragadhàrã ca tri÷ålà'bhayadàyikà>% .
     kãrteþ %<sumadhyàïkàrayet kãrtiü nãlotpalavyavasthitàm . sarvàbharaõabhåùàïgãü kalasotpaladhàriõãm . madiraudanagandhàóhyà mahàrghamaõibhåùaõà>% .
     siddheþ siddhirdevã prakartavyà siddhàrthakavarapradà . sitacandanagandhàóhyà sitapaïkajabhåùità . sitàsanasthità devã pratihàropa÷obhità .
     çddheþ %<sundarãïkàrayedçddhiü paryaïkàsanasaüsthitàm . darpaõàlokasuratàü tilakàlakabhåùitàm . màlàcàmara÷obhàóhyàü veõuvãõàsadàpriyàm>% .
     kùamàyàþ %<kùamà tu sumukhã kàryà yogapaññottarãyakà . padmàsanakçtàdhàrà varadodyatapàõikà . ÷ålamekhalasaüyuktà pra÷àntà yogasaüsthità>% .
     vaiùõavyàþ %<susiddhà vaiùõavã kàryà ÷aïkhacakragadàmbujà . vanamàlàkçtàpãóà pãtavastrà su÷obhità>% .
     aindryàþ %<aindrã suravaràdhyakùà gajaràjoparisthità . vajràïku÷adharà devã hàrakeyårabhåùità>% .
     yàmyàyàþ %<vaivasvatã prakartavyà durdharà mahiùopari . ÷åkaràsyà kapàle'sçk pibantã daõóadhàriõã>% .
     dãpteþ %<tejo'dhikà prakartavyà dãpti÷candràsanasthità>% .
     rateþ %<kamanãyà ratiþ kàryà vasantojjvalabhåùaõà . nçtyamànà ÷ubhà devã samastàbharaõairyutà . vãõàvàdana÷ãlà ca madakarpåracarcità . daõóàkùasåtradharà ca vratasthàyogasaüsthità>% .
     ÷vetàyàþ %<÷vetà pårõendusadç÷à ÷vetapaïkajasaüsthità>% .
     bhadràyàþ %<bhadrà subhadrà kartavyà bhadràsanavyavasthità . nãlotpalaphalahastà ÷ålasåtràkùadhàriõã>% .
     maïgalàyàþ %<siühàsanasthità devã jañàmukuñamaõóità . ÷ålàkùasåtradharà ca varadàbhayacàpadhçk . darpaõaü ÷arakheña¤ca khaógacandradharà ÷ivà . suråpà lakùaõopetà sustanã càruhàsinã . sarvàbharaõabhåùàïgã sarva÷obhàsamanvità>% .
     jayàvijayayoþ %<jayà¤ca vijayàü kuryàt ÷ålapadmàkùadhàriõãm . varodyatà¤ca siühasthàü sarvakarmaprasàdhinãm>% .
     kàlyàþ %<kàlã karàlaråpà ca caõóapà÷odyatà bhavet>% .
     ghaõñàkarõyàþ %<ghaõñàkarõã prakartavyà ghaõñàtri÷åladhàriõã>% .
     jayantyàþ %<jayantã sundarã kàryà kunta÷ålàsidhàriõã . kheñakavyagrahastà ca påjanãyà ÷ubhànvitaiþ>% .
     diteþ %<ditirdaityanutà devã sadà påjyà mahàmune! . daõóàsanasthità bhadrà sarvàbharaõabhåùità . phalanãlotpalakarà cotsaïga÷i÷ubhåùità>% .
     arunghatyàþ %<akrodhà'runghatã devã sitavastrà vratasthità . patrapuùpodakakarà candanena sucarcità>% .
     aparàjitàyàþ %<aparàjità ca kartavyà siühàråóhà mahàbalà . pinàkeùukarà caiva khaógakheñakadhàriõã . trinetrendujañàbhàrà kçtavàsukikaïkaõà>% .
     kaumàryàþ %<kaumàrã caiva kartavyà mayåràsana÷aktibhçt . tridaõóãkàlaråpà ca raktamàlyà sakukkuñà>% . catuþùaùñiyoginãråpàõi mayadãpikàyàü
     1 akùobhyàyàþ %<vajràsyà'bhayabhçdyàmye kare sà kheñabhçttataþ . hemabhåùaõabhåùà syàdakùobhyà karisaüsthità>% .
     2 çkùakarõyàþ %<çkùakarõã tu gauràïgã kambuvàõàbhayàvahà . dhanuþkapàlabhçt saumye çkùasthà tarjanãsthità>% .
     3 ràkùasyàþ %<ràkùasã hemavarõà syàccàrugàtrã vçùasthità . kuñhàrà÷anibhçdyàmye vàme pà÷àïku÷ànvità>% .
     4 kùapaõàyàþ %<kùapaõà campakacchàyà dakùiõe mudgaràïku÷o . kapàla¤ca phalaü savye dhatte ku¤jàsthisaüsthità>% .
     5 kùayàyàþ %<kùayà kårmasthità gaurã japasthà sà ghañànvità . vàme kapàlapiõóàbhçtsarvàlaïkàrabhåùità>% . (japasthà japaparà)
     6 piïgàkùyàþ %<piïgàkùã syàdbabhruvarõà trinetrà ca hayasthità . kau÷eyapà÷abhçdyàmye vàme càïku÷akheñinã>% .
     7 akùayàyàþ %<akùayà hemavarõà syàccàrugàtrã vçkasthità . kuñhàrakhaógabhçdyàmye vàme pà÷àïku÷ànvità>% .
     8 kùemàyàþ %<kùemà tu ÷avagà pãtà ÷aktibhindãdhanuþkarà . yàmye óamaru÷åleùuvastabhçt mçgasaüsthità>% .
     9 bàlàyàþ %<÷aktikhaógadharà tryakùà kheñapà÷akapàlinã . raktà vahnisthità vàlà krãóantã dahanaiþ saha>% .
     10 lãlàyàþ %<lãlà lãlàvatã raktà dakùapàõijayànvità . bibhràõà paññi÷ampà÷aü vàme mastàrdhamambujam>% .
     11 layàyàþ %<vçùàråóhà jayà raktà yàmye daõóàsidhàriõã . kartarãkàrdhabhçdvàme tarjanyàsaktasikthakà>% .
     12 lolàyàþ %<kartarã màrjanã yàmye saumye pãóanakaïkare . ÷ålaü ruruyutaü dhatte lolà tu kharagà sadà>% .
     13 laïkàyàþ %<vàme lulàpamuõóa¤ca tat pivantyasçkraktikà . laïke÷oraþsthità laïkà khàdantã pi÷itaïghanam>% .
     14 laïke÷varyàþ %<triphalà÷àkakhoñodàmodakà÷ã ca dakùiõe . ÷oõà laïke÷varã kumbhe óimbasrucau bibhratã>% .
     15 làlasàyàþ %<dakùiõe varadaü cakraü vàme kaïkaõakaïkare . bibhràõà kolagà raktà làlàsçglàlasà matà>% .
     16 vimalàyàþ %<dvãpisthà vimalà raktà tryakùà'laïkàrabhåpità . kartarãkumbhabhçdyàmye vàme pà÷akapàlinã>% .
     17 hutà÷anàyàþ %<kçùõà hutà÷anàbjasthà jvàlinã dakùiõe ÷ubhà . vàme tvabhayahastà syàdviùñaràjyaghañànvità>% .
     18 vi÷àlàkùyàþ %<÷åkaràsyà vi÷àlàkùã trisandhyasthà sitetarà . ghaõñàvàdyadharà saumye yàmye kartarikàbhayà>%
     19 huïkàràyàþ %<huïkàrà mãnavaktrà syàt mãnagà sàkùamàlinã . muùalaü bibhratã vàme saumye tu phalapallavau>% .
     20 baóavàmukhyàþ %<aïkàbhyàü bibhratã bàlau paryaïke baóavàmukhã . samatsyakårmabhçdyàmye kçùõà nãladharànyataþ>% .
     21 hàhàravàyàþ %<tarjanyabhayabhçtsaumye yàmye daõóakapàlinã . kçùõà hàhàravà krårà ràsabhasthà kharasmità>% .
     22 mahàkråràyàþ %<lulàpàsyà lulàpasthà mahàkrårà sitetarà . vàme'syàþ pà÷amàlàbjaü dakùiõe daõóalekhanã>% .
     23 krodhanàyàþ %<asità krodhanà yàmye khàdantã màüsamaõóakam . vàme vidyujjihvà krårà savye sãrakapàlinã>% cakrasthà''kaõñhamadiràü bibhratã jambukasthità .
     24 bhayànanàyàþ %<kçùõà bhayànanà gçdhrãdaüùñrogràsthivibhåùaõà . yàmye syàt ÷ikharaü ÷ålaü ghargharaü lelihànyataþ>% .
     25 sarvaj¤àyàþ %<tri÷ålapçùñhabhçdvàme muõóaü óamarukaü ÷avam . vibhràõà bhàjanaü dvàbhyàü sarvaj¤à pretagà'sità>% .
     26 taralàyàþ %<jànukùiptau karau kçtvà udyantã taralàyate . ÷ålaóamaruhastà ca godhàsthà taralà'sità>% .
     27 tàràyàþ %<tàrà tàraguõairyuktà kau÷ikasthà sitetarà . dhatte ÷avàrdhake saumye ÷ålamudgaramanyataþ>% .
     28 kçùõàyàþ %<kçùõà padmasthità dakùe j¤ànamudràkùamàlinã . çgvedaü vàmato dhatte pustaka¤ca kamaõóalum>% .
     29 hayànanàyàþ %<raudrà kçùõà turaïgàsyà kabandhasthà hayànanà . muõóa÷årpadharà yàmye saumye saühàrikàïkabhçt>% .
     30 rasasaügràhyàþ %<chinnahastà ÷avàkçùñà sàrà sthålà jañàdharà . khañvàïgaü óamaruü saumye ÷ålolke bibhratã tataþ . ÷avasthà rasasaügràhã nçtyantã jañilà'sità . ku÷ålàn cakrakaïkàlàn bibhratã carmavàsinã>% .
     31 ÷abaràyàþ %<savedanadvijàsaktà variùñhà ÷avarà'libhà . vàme karopadhànàsidhàrà ulkàdharànyataþ>% .
     32 tàlujihvikàyàþ %<sphañikàbhà garutmasthà sukàntà tàlujihvikà . ÷aïkhakheñakahastàgrà yàmye svastikakhaógabhçt>% .
     33 raktàkùyàþ %<raktàkùã vàhamàråóhà raktapànà ÷a÷iprabhà . gadàkhaógadharà yàmye vàme pà÷akapàlabhçt>% .
     34 suprasiddhàyàråpavàkyaü mudritapustake patitaü mayadãpikàyàü dç÷yam .
     35 vidyujjihvàyàþ %<vidyujjihvà'sità krårà savye sãrakapàlinã . cakrasthà cakrakartarãdhàriõã dakùiõe kare>% .
     36 karaïkiõyàþ %<gràhasthà càmaracchatrabhçddçtidvayasaüyutà . kumbhapà÷adharà ÷vetà krodhayuktà karaïkiõã>% .
     37 meghanàdàyàþ %<meghanàdà tu candràbhà khaógakheñakadhàriõã . jàlairvçtà ghanàråóhà taóinmaõóasannibhà>% .
     38 pracaõóogràyàþ %<pracaõóogrà tu nakrasthà yàmye'syàþ kartarãphalam . kapàlaü muõóamanyatra ÷atrughnã sphañikaprabhà>% .
     39 kàlakarõyàþ %<÷uklà vçùàsanà raudrà bibhratyabjàkùasåtrakam . kàlakarõã jagatkhyàtà karõikàravibhåùaõà>% .
     40 candràvalyàþ %<candràvalã tu hemàbhà hemasiühàsanasthità . yàmye'kùamàlà màlàbhçt ÷eùe'bja--dhvajadhàriõã>% .
     41 candrahàsàyàþ %<candrahàsà sthità gaurã vedàsyà dordvayoþ kramàt . kamaõóalvaïku÷avyagrà mantramàlàsru cànvità>% .
     42 varapradàyàþ %<kartarãmabhayaü yàmye dhatte ÷vetà varapradà . vçùadaü÷asamàråóhà pårõapàtradharànyataþ>% .
     43 prapa¤cikàyàþ phalasraganvità yàmye kunta--kuõóãdharànyataþ . raukmamàlà prapa¤càsyà gaurã vi÷vaprapa¤cikà .
     44 pralayàntàyàþ %<markañasthà pralayàntà bibhratã karayordvayoþ . khàdantyàmraphalaü hçùñà gauràïgã vànarànanà>% .
     45 ÷i÷uvaktràyàþ ÷i÷uvaktrà mçgàlãóhà piïgàbhà yàmyasaumyayoþ . bhindãpàlakakheñàbhyàü pà÷àsibhyà¤ca saüyutà .
     46 pi÷àcyàþ %<kàkàsyà ÷yenagà gaurã pi÷àcã raktamaõóità . kaïkàla--kartarãkhaógaü vibhratã yàmyasaumyayoþ>% .
     47 pi÷ità÷àyàþ %<phala--tåõadharà vàme saumye--÷astràsidhàriõã . khaógasthà babhruvarõà syàt pi÷ità÷àtidurbalà>% .
     48 lolupàyàþ %<nçtyantã lolupà pãnà kharasthà yàmyasaumyayoþ . khaógaóamarukartarãþ pà÷a¤caiva tu bibhratã>% .
     49 dhamanthàþ %<dhamanã puùpakasthà syàt gaurã yakùagaõànvità . gadàpaññi÷amçtsaumye sthålatomariõã tataþ>% .
     50 tapanyàþ %<tapanã sarpagà gaurã varàïgã pannagànanà . svakarõayànayorbhoge nyastahastograråpiõã>% .
     51 vàmanyàþ %<pãtà mahàkhugà sà syàt vàmanã bibhratã kare . kuñhàraü laguóaü vàme'kùamàlàü panasantataþ>% .
     52 vikçtànanàyàþ %<÷ålabhinnalulàpàsyà siühàkçùña÷arãriõã . jihve dve bibhratã caiva caturdorvikçtànanà>% .
     53 vàyuvegàyàþ %<÷aïkhapåraõikà dvàbhyàü vçkàbhayadharà dvayoþ . dvisiüharathasaüsthà syàttàlàbhà vàyuvegikà>% .
     54 vçhatkukùeþ %<bhàsasthità vçhatkukùiþ saumye muõóakapàlabhçt . gaurã mahàtanuryàmye kartarãpaññikàdharà>% .
     55 vikçtàyàþ %<uùñrasthà vikçtà gaurã bhayakçdvikçtànanà . tåõa¤ca óamaruü yàmye saumye khaógàrdhamastakam>% .
     56 vi÷varåpikàyàþ %<kheñaka khaóbhçdvàme gadà--cakràstrabhçttataþ . vanamàlàvatã potà tàrkùyasthà vi÷varåpikà>% .
     57 yamajihvàyàþ %<musalaü mudgaraü yàmye para÷umbandhanaü tataþ . bibhratã yamajihvà syàt karàlà mahiùasthità>% .
     58 jayantyàþ %<nçtyantã kharagà ÷vetà yàmye óamarutåõabhçt . sadaitya÷ailamuõóogrà jayantã vàmahastayoþ>% .
     59 8 durjayàyàþ %<÷vàråóhà durjayà ÷vetà raudrã bhåtagaõàvçtà . khaóa gakuntodyatakarà durgakànanavàsinã>% .
     60 yamàntikàyàþ %<asakçt kheñinã dorbhyàü caturdoryàmyasaumyayoþ . ÷ålavàõadharà yàmye dhanuþ÷aktikarànyataþ . ÷akañasthàtighoràsyà kùãravarõà yamàntikà>% .
     61 vióàlyàþ %<màrjàrasthà vióàlã ca vióàlàkùã bhavet sità>% .
     62 revatyàþ %<vàme tåõa¤ca khañvàïgaü ÷ålaü ñaïka¤ca bibhratã . kç÷à pi÷àcavaktrogrà kapàlasthà ca revatã>% .
     63 påtanàyàþ %<ku÷ålayaùñibhçdvàme mindãpàlakapàlabhçt . kuõóàbhà påtanà tryakùà vikçtàsyà ÷avasthità>% .
     64 vijayantikàyàþ %<kartarã÷ålabhçdyàmye vàme muõóakapàlinã . ÷vetavarõà vçùàråóhà vijayà vijayapradà>% .
     brahmaõaþ viùõudharmottaràt %<brahmàõaü kàrayedvidvàn devaü saumyaü caturbhujam . baddhapadmàsanantuùñaü tathà kçùõàjinàmbaram . jañàdharaü caturbàhuü saptahaüsarathasthitam . vàme nyastetarakarantasyaikandoryugaü bhavet . etasmin dakùiõe pàõàvakùamàlà tathà ÷ubhà . kamaõóaluü dvitãye ca sarvàbharaõadhàriõam . sarvalakùaõayuktasya ÷àntiråpasya pàrthiva! . pradmapatradalàgràbhaü dhyànasaümãlitekùaõam . arcàyàïkàrayedevaü citre và vàstukarmaõi>% .
     àdityapuràõe tu %<padmapatràsanastha÷ca brahmà kàrya÷caturmukhaþ . sàvritrã tasya kartavyà vàmotsaïgagatà tathà>% .
     prajàpateþ %<àdityavarõaü dharmaj¤a! sàkùamàlàkaraü tathà . råpaü pårvoditaü kàryaü råpamanyajjagatpateþ>% .
     lokapàlabrahmaõaþ %<haüsayànena kartavyo na kàrya÷ca caturmukhaþ . brahmàkhyamaparaü råpaü sarvakàrye prajàpateþ . akùasåtraü pustaka¤ca dhatte padmaü kamaõóalum . caturvaktrà tu sàvitrã ÷rotriyàõàü gçhe hità>% .
     vi÷vakarmaõaþ %<vi÷vakarmà tu kartavyaþ surasåtradharaþ prabhuþ . sandaü÷apàõirdvibhujastejomårtidharo mahàn>% .
     gharmasya %<caturvaktra÷catuùpàda÷caturbàhuþ sitàmbaraþ . sarvàbharaõavàn ÷vetã dharmaþ kàryo vijànatà . dakùiõe càkùamàlà ca tasya vàme ca pustakam . mårtimàn vyavasàyastu kàryo dakùiõabhàgataþ . vàmabhàge tataþ kàryo vçùaþ paramaråpavàn . kàryau padmakarau mårdhi vinyastau tu tathà tayoþ>% .
     çgvedasya vi÷vakarma÷àstràt %<çgvedaþ ÷vetavarõaþ syàt dvibhujo ràsabhànanaþ . akùamàlàdharaþ saumyaþ prãta÷càdhyayanodyataþ>% .
     sàmavedasya %<nolotpaladalàbhàsaþ sàmavedo hayànanaþ . akùamàlànvito dakùe vàme kambådharaþ smçtaþ>% .
     yajurvedasya %<ajàsyaþ pãtavarõaþ syàt yajurvedo'kùasåtradhçk . vàme kuli÷apàõistu bhåtido maïgalapradaþ>% .
     atharvavedasya %<àtharvaõàbhidho vedo dhavalo markañànanaþ . akùasåtra¤ca khañvàïgaü vibhràõo'yaü jayapriyaþ>% .
     ÷ikùàyàþ %<÷ikùà ÷ubhràbhayakarà j¤ànamudrànvità ÷ubhà . sàkùasåtrà sakuõóãkà dvibhujà daõóapaïkajà>% .
     kalpasya %<kalpastu kumudàbhàso vàyasàsyo mahodaraþ . daõóã kuõóãdharã'bjastho mekhalàkuõóalànvitaþ>% .
     vyàkaraõasya %<sitaü vyàkaraõaü j¤eyaü mayåràsyaü dhañodaram . vãõàkajànvitaü divyaü divyavastravibhåùitam>%
     niruktasya %<induvannirmalaü ÷àntaü vakavaktraü kç÷odaram . pà÷apaïkajahastaü syàccàkùasåtraü sapustakam . naruktamiti nirõãtaü chandonirõãyate'dhunà>% .
     chandasaþ %<javàkusumasaükà÷aü chando j¤eyaü vipa÷cità . cakoràsya¤japàkùantu ÷aktiü bibhracchikhànvitàm . lohakuõóalakopetaü pravàlakçtakuõóalam>% .
     jyotiùasya %<jyotiùaü tu vióàlàsyamindragopanibhaü ÷ubham . akùasåtraü kajaü bibhraddhastayordakùavàmayoþ>% .
     mãmàüsàyàþ %<somakàntisamàbhàsaü mãmàüsà÷àstramuttamam . akùasåtraü dadhaddakùe sudhàpårõaghañaü kare>% .
     nyàyasya %<atasãpuùpasaïkà÷o nyàyo j¤eyo vipa÷cità . siühàsyo dakùiõe såtraü dhvajaü vàmakare daghat>% .
     dharma÷àstrasya %<dharma÷àstraü sitaü ÷àntaü càùavaktraü kajàsanam . muktàjapàkùabhçddakùe tulàhastantu vàmataþ>% .
     puràõasya %<puràõaü campakàbhàsaü ÷ukavaktraü caturdalam . akùasåtraü dvaye j¤eyaü nànàbharaõabhåùitam>% .
     itihàsasya %<itihàsaþ kajàbhàsaþ ÷åkaràsyo mahodaraþ . akùasåtraü ghañaü bibhrat pa¤cajàbharaõànvitaþ>% .
     ghanurvedasya %<pãtavarõo dhanurvedaþ pikavaktrã mahàtanuþ . ratnamàlàvaliü dhatte mastake bhåùità jañà>% .
     àyurvedasya %<àyurvedo haridràbho vànaràsyo vi÷àladçk . akùasåtraü sudhàkumbhaü bibhradàrogyado bhç÷am>% .
     nçtya÷àstrasya %<nçtya÷àstraü sitaü ramyaü mçgavaktraü jañàdharam . akùasåtraü tri÷åla¤ca bibhràõa¤ca trilãcanam>% .
     pa¤caràtrasya %<pa¤caràtràbhidhaü ÷àstraü dhabalaü vçùabhànanam . akùasåtraü halaü ghatte vanamàlàvibhåùitam>% .
     pà÷upatasya %<÷àstraü pà÷upataü ÷ubhraü vyàlavaktraü kç÷odaram . såtrapàtradharaü bhãmaü vyàghracarmàmbaràvçtam>% . pàta¤jalasya %<pàta¤jalàbhidhaü raktaü sarpavaktraü sutejasam . akùasåtraü pçdàku¤ca dhàrayan kuõóalànvitam>% . (pçdàkuþ sarpaþ) .
     sàïkhyasya %<sàïkhyaü tat kapilaü babhruvaktramujvalatundilam . jàpyadaõóadharaü dãrghanakhalomajañàgharam>% .
     artha÷àstrasya %<artha÷àstraü bhavedgauraü sàrikàvadanaü ÷ubham . akùasåtraü phalaü bibhradannahàraü kamaõóalum>% .
     prasaïgàdvedàdãnàmadhidevatàþ tatroktàþ pradar÷yante viùõudharmottaràt %<çgvedastu smçto brahmà yajurvedastu vàsavaþ . sàmavedastathà viùõuþ ÷ambhu÷càtharvaõo bhavet . ÷ikùà prajàpatirj¤eyaþ kalpo brahmà prakãrtitaþ . sarasvatã vyàkaraõaü niruktaü varuõaþ prabhuþ . chando viùõustathaivàgnirjyotiùaü bhagavàn raviþ . mãmàüsà bhagavàn somã nyàyadevaþ samãraõaþ . gharma÷ca dharma÷àstràõi puràõa¤ca tathà manuþ . itihàsaþ prajàdhyakùo dhanurvedaþ ÷atakratuþ . àyurvedastathà sàkùàddevo dhanvantariþ prabhuþ . kalàvedo mahã devã nçtya÷àstraü mahe÷varaþ . saïkarùaõaþ pa¤caràtraü rudraþ pà÷upataü tathà . pàta¤jalamananta÷ca sàïkhya¤ca kapilo muniþ . artha÷àstràõi sarvàõi dhanàdhyakùaþ prakãrtitaþ . kalà÷àstràõi sarvàõi kàmadevo jagadguruþ . anyàni yàni ÷àstràõi yat karmàõi pracakùate . sa eva devatà tasya ÷àstraü kàrya¤ca devavat>% .
     çùãõàm mayasaügrahe %<udàsãnà sopavãtàþ kamaõóalvakùasåtriõaþ . jañilàþ ÷ma÷rulàþ ÷àntàþ àsãnà dhyànatat paràþ . saptarùayo vasiùñha÷ca kàyà bhàryàsamanvitaþ . gautama÷ca bharadvàjo vi÷vàmitra÷ca ka÷yapaþ . jamadagnirvasiùñho'triþ sapta vaivasvate'ntare . marãciratryaïgirasau pulastyaþ pulahaþ kratuþ . pracetà÷ca vasiùñha÷ca bhçgurnàrada eva ca . jañilàþ ÷ma÷rulàþ ÷àntàþ kç÷à dhamanisantatàþ . kusumbhàkùadharàþ kàryà munayo dvibhujà da÷a>% .
     nàradasya %<nàrado devagangharvaþ sàkùasåtrakamaõóaluþ . sevyo vai vãõayà vàmabhujamålãpagåóhayà>% .
     munãnàm bhaviùyottaràt %<prakçtyà kà¤canaü kçtvà yathà ÷aktyà tu ÷ãbhitam . puruùàkçtiü pra÷ànta¤ca jañàma¤juladhàriõam . kamaõóalukaraü ÷iùyairmçgai÷ca parivàritam . mçtyudhrugviùahantàraü darbhahastaü varaü munima>% .
     bhçgåõàm %<kartavyàþ ÷akraråpeõa bhçgavo nàma devatàþ . bhuvano bhàvana÷caiva sujanyaþ sujanastathà . kratuþ suvaþ svasurnàma vyaja÷ca vyamunastathà . prasava÷càvyaya÷caiva dakùo dvàda÷akastathà . bhçgavo nàmanirdiùñà devà dvàda÷a yaj¤iyàþ>% .
     aïgirasaþ %<jãvaråpeõa kartavyà devà÷càïgirasastathà . àtmà hyàyurmano dakùaþ parapràõastathaiva ca . haviùya÷ca gaviùñha÷ca çtaþ satya÷ca tejasaþ>% .
     viùõoþ viùõudharmottaràt %<devadevaü yathà viùõuü kàrayedgaruóasthitam . kaustabhodbhàsitoraskaü sarvàbharaõaghàriõam . sajalàmbudasacchàyaü pãtadivyàmbaraü tathà . mukhàni càsya catvàri bàhavo dviguüõàstathà . saumyenduvadanaü pårvaü nàrasiühantu dakùiõam . kapilaü pa÷cimaü vaktraü tathà vàràhamuttamam . tasya dakùiõahasteùu vàõàrimusalàbhayam . carmasãravaràvindurvàme ca vanamàlinaþ . kàryàõi viùõordharmaj¤a! vàmahasteùvanukramàt>% . (ari, cakraü induþ ÷aïkhaþ) .
     lokapàlaviùõoþ ekavaktrã dvivàhu÷ca gadàcakradharaþ prabhuþ .
     vàsudevasya ekavaktra÷caturbàhuþ maumyaråpaþ sudar÷anaþ . pãtàmbara÷ca meghàbhaþ sarvàbharaõabhåùitaþ . kaõñhena ÷ubhade÷ena kambutulyena ràjatà . varàbharaõayuktena kuõóalottarabhåùiõà . aïgadã vaddhakeyåro vanamàlàvibhåùaõaþ . urasà kaustubhaü bibhrat kirãñaü ÷irasà tathà . ÷iraþpadmastathaivàsya kartavya÷càrukarõikaþ . puùñi÷liùñàyatabhujastanustàmranakhàïguliþ . madhyena trivalãbhaïga÷obhitena sucàruõà . strãråpadhàriõã kùauõo kàryà tatpàdamadhyagà . tatkarasthàïghriyugalà devaþ kàryo janàrdanaþ . tàlàntarapadanyàsaþ ki¤cinniùkràntadakùiõaþ . anudç÷yà mahã kàryà devadar÷itavismità . deva÷ca kañivàsena kàryo jànvavalambinà . vanamàlà ca kartavyà devajànvavalambinã . yaj¤opavãtaü kartavyaü nàbhide÷amupàgatam . utphullakamalaü pàõau kuryàddevasya dakùiõe . vàmapàõigataü ÷aïkhaü ÷aïkhàkàrantu kàrayet . dakùiõe tu gadà devã tanumadhyà sulocanà . strãråpadhàriõã mugdhà sarvàbharaõabhåùità . pa÷yantã devadeve÷aü kàryà càmaradhàriõã . kuryàttanmårdhni vinyastaü devahastantu dakùiõam . vàmabhàgagata÷cakraþ kàryo lambodarastathà . sarvàmaraõasaüyukto vçttaviùphàritekùaõaþ . kartavya÷càmarakaro devavãkùaõatatparaþ . kuryàt devakaraü vàmaü vinyasta tasya mårdhvani .
     saïkarùaõasya %<vàsudevasvaråpeõa kàryaþ saïkarùaõaþ prabhuþ . sa tu ÷uklavapuþ kàryo nãlabàsà yadåcama! . gadàsthàne ca musala¤cakrasthàne ca làïgalam . kartavyau tanumadhyau tu nçråpau råpasaüyutau>% .
     dyumnasya %<vàsudevasvaråpeõa pradyumna÷ca tathà bhavet . sa tu dårvàïkura÷yàmaþ sitavàsà vidhãyate . cakrasthàne bhaveccàpo gadàsthàne tathà ÷araþ . tathàvidhau tau kartavyau yathà musalalàïgalau>% .
     aniruddhasya %<etadeva tathà råpamaniruddhasya kàrayet . padmapatràbhavapuùo raktàmbaradharasya tu . cakrasthàne bhaveccarma gadàsthàne'sireva ca . carma syàccakraråpeõa pràü÷uþ khaógo vidhãyate . cakràdãnàü svaråpàõi ki¤citpårvaü sudar÷ayet . ramyàõyàyudharåpàõi cakràdãnyeva yàdava! . vàmapàr÷vagatàþ kàryà devànàü pravaràdhvajàþ . supatàkàyutà ràjan! yaùñisthàste yatheritam>% .
     lakùmãnàràyaõayoþ vi÷vakarma÷àstràt %<lakùmãnàràyaõau kàryau saüyuktau divyaråpiõau . dakùiõasthà vimormårtirlakùmãmårtistu vàmataþ . dakùiõaþ kaõñhalagno'syà vàmo hastaþ sarojabhçt . vibhorvàmakaro lakùmyàþ kukùibhàgasthitaþ sadà . sarvàvayavasaüpårõà sarvàlaïkàrabhåùità . suùñhunetrakapolàsyà råpayauvanasaüyutà . siddhiþ kàryà samãpasthà càmaragràhiõã ÷ubhà . kartavyaü vàhanaü savye devàdhãbhàgagaü sadà . ÷aïkhacakradharau tasya dvau kàryau puruùau puraþ . vàmanau hàrakeyårakirãñamaõibhåùaõau . upàsakau samãpasthau prabhorvrahma÷ivàtmakau . ra÷anàü yogapañña¤ca ÷ikhàma¤jalimàsthitau>% .
     yoge÷varasya siddhàrthasaühitàyàm %<padmàsanasamàsãnaþ ki¤cinmãlitalocanaþ . ghoõàgre dattadçùñi÷ca ÷vetapadmoparisthitaþ . vàmadakùiõagau hastau uttànàvekabhàgagau . tatkaradvayapàr÷vasthe païkeruhamahàgade . årdhe karadvaye tasya pà¤cajanyaþ sudar÷anaþ . yogasvàmã sa vij¤eyaþ påjyo mokùàrthiyogibhiþ>% .
     caturviü÷atimårtãnàü lakùmàõi viùõudharmottare uktàni caturviü÷atibhårti÷abde 2878 pçø dar÷itàni
     haüsamatsyakårmàõàm %<haüsomatsyastathà kårmaþ kàryàstadråpadhà riõaþ . ÷çïgã matsyastu kartavyo devadevo janàrdanaþ>% .
     varàhasya %<ai÷varyasaüniruddha÷ca varàho bhagavàn hariþ . ai÷varya÷aktyà daüùñràgrasamuddhçtavasundharaþ . nçvaràho'tha và kàryaþ ÷eùoparigataþ prabhuþ . ÷eùa÷caturbhujaþ kàryaþ càruratnaphaõànvitaþ . à÷caryotphullanayano devavãkùaõatatparaþ . kartavyau sãramusalau karayostasya yàdava! . sarpabhoga÷ca kartavyastathaiva ravità¤jaliþ . àlãóhasthànasaüsthànastatpçùñhe bhagavàn bhavet . vàmàratnigatà tasya yoùidråpà vasundharà . namaskàraparà tasya kartavyà dvibhujà ÷ubhà . yasmin bhuje dharà devã tatra ÷aïkhakaro bhavet . anye tasya karàþ kàryàþ padmacakragadàdharàþ . hiraõyàkùa÷ira÷chedacakrodvçttakaro'tha và . mçtoddhçtahiraõyàkùaþ sumukho bhagavàn bhavet . mårtimantamanai÷varyaü hiraõyàkùaü vidurbudhàþ . ai÷varyeõàvinà÷ena sa nirasto'rimardanaþ . nçvaràho'tha và kàryo dhyàne kapilavat sthitaþ . dvibhujastvatha và kàryaþ piõóanirvapanodyataþ . samagrakroóaråpeõa bahudànavamadhyagaþ . nçvaràhovaràha÷ca kartavyaþ kùmàvidàraõaþ>% .
     narasiühasya %<ya evaü bhagavànviùõurnarasiühavapurdharaþ . dhyànavidhiþ sa evoktaþ paramaj¤ànavardhanaþ . pãnaskandhakañigrãvaþ kç÷amadhyaþ kç÷odaraþ . siühànano nçdeha÷ca nãlavàsàþ prabhànvitaþ . àlãóhasthànasaüsthànaþ sarvàbharaõabhåùitaþ . jvàlàmàlàkulagukho jvàlàkesaramaõóalaþ . hiraõyaka÷iporvakùaþpàñayannakharaiþ kharaiþ . nolotpalàbhaþ kartavyo devajànugatastathà . hiraõyaka÷ipurdaityastamaj¤ànaü vidurbudhàþ>% .
     vàmanasya %<kartavyo vàmano devaþ saïkañairgàtraparvabhiþ . pãnagàtra÷ca kartavyo daõóã càdhyayanodyataþ . dårvà÷yàma÷ca kartavyaþ kçùõàjinagharastathà>% .
     trivikramasya %<sajalàmbudasaïkà÷astathà kàryastrivikramaþ . daõóapà÷adharaþ kàryaþ ÷aïkhacakragadàdharaþ . ÷aïkhacakragadàpadmàþ kàryàstasya saråpiõaþ . nirdehàste na kartavyà ÷eùaü kàryantu pårvavat . ekordhavadanaþ kàryo devo visphàritekùaõaþ>% .
     para÷uràmasya %<kàryastu bhàrgavo ràmo jañàmaõóaladurdç÷aþ . haste'sya para÷uþ kàryaþ kçùõàjinadharasya tu>% .
     ràmàdãnàm %<ràmo dà÷arathiþ kàryo ràjalakùaõalàlitaþ . bharato lakùmaõa÷caiva ÷atrughna÷ca mahàya÷àþ . tathaiva sarve kartavyàþ kintu maulivivarjitàþ>% .
     kçùõasya %<kçùõa÷cakradharaþ kàryo no lotpaladalacchaviþ . indrãvaradharà kàryà tasya sàkùà cca råkmiõã>% .
     balabhadrasya %<sãrapàõirbalaþ kàryo musalã caiva kuõóalã . ÷veto'tinãlavasano madàda¤citalocanaþ>% .
     pradyumnasya %<càpavàõadharaþ kàryaþ pradyumna÷ca sudar÷anaþ . ràjannindramaõi÷yàmaþ ÷vetavàsà madotkañaþ>% .
     kàmasya %<kàmadevastu kartavyo råpeõàpratimo bhuvi . aùñabàhuþ prakartavyaþ ÷aïkhapadmavibhåùaõaþ . càpavàõakara÷caiva madàda¤citalocanaþ . ratiþ prãtistathà ÷aktirmada÷aktistathojjvalà . catasrastasya kartavyàþ patnyo råpamanoharàþ . catvàra÷ca karàstasya kàryà bhàryàstanopagàþ . ketu÷ca makaraþ kàryaþ pa¤cavàõamukhomahàn>% .
     aniruddhasàmbayoþ %<kartavya÷càniruddho'pi khaógacarmadharaþ prabhuþ . sàmbaþ kàryo gadàhastaþ suråpa÷ca vi÷eùataþ . sàmbàniruddhau kartavyau padmàbhau raktavàsasau>% .
     devakyàþ %<padmapatràgragauràbhà kartavyà devakã tathà>% .
     ya÷odàyàþ %<madhåkapuùpasacchàyà ya÷odàpi sadà bhavet>% .
     gopàlasya %<gopàlapratimàü kuryàt veõuvàdanatatparàm . varhàpãóàü ghana÷yàmàü dvibhujàmårdhvasaüsthitàm>% .
     buddhasya %<kàùàyavastrasaüvãtaþ skandhasaüsaktacãvaraþ . padmàsanastho dvibhujo dhyàyã buddhaþ prakãrtitaþ>% .
     kalkinaþ %<khaógodyatakaraþ kruddho hayàråóho mahàbalaþ . mlecchocchedakaraþ kalkã dvibhujaþ parikãrtitaþ>% .
     naranàràyaõaharikçùõànàm %<dårvà÷yàmo naraþ kàryo dvibhuja÷ca mahàbalaþ . nàràyaõa÷caturbàhurnãlotpaladalacchaviþ . tayormadhye tu vadarã kàryà phalavibhåùaõà . vadaryàmavanau kàryàvakùamàlàdharàvumau . aùñacakre sthitau yàne måtayukte manorame . kçùõàjinadharau dàntau jañàmaõóaladhàriõau . pàdena caikena rathasthitena pàdena caikena ca jànugena . kàryo hari÷càtra nareõa tulyaþ kçùõo'pi nàràyaõatulyamårtiþ>% .
     hayagrãvasya %<mårtimàn pçthivãhastanyastapàdaþ sitacchaviþ . nãlàmbaradharaþ kàryo devã haya÷irodharaþ . vindyàt saïkarùaõàü÷ena devo haya÷irodharaþ . kartavyo'ùñabhujo devaþ tatkareùu caturùvatha . ÷aïkhaü cakraü gadàü padmaü svàkàraïkàrayedbughaþ . catvàra÷ca karàþ kàryà vedànàü dehadhàriõàm . devena mårdhni vinyastàþ sarvàbharaõadhàriõaþ>% .
     kapilasya %<pradyumnaü viddhi vairàgyàt kàpilãü tanumàsthitaþ . madhye tu karakaþ vàryastasyotsaïgagataþ paraþ . doryugaü càparaü tasya ÷aïvucakradharaü bhavet . padmàsanopaviùña÷ca dhyànasaümãlitekùaõaþ . kartavyaþ kapilo devo jañàmaõóalamaõóitaþ . vàyusaürodhapãnàüsaþ padmàïkacaraõadvayaþ . mçgàjinadharo ràjan! ÷ma÷ruyaj¤ãpavãtavàn . bibhurmantramahàpadmakalikàsaüsthitaþ prabhuþ . vairàgyabhàvena mahànubhàvã dhyànasthitaþ svamparamaü padantat . dhyàyaüstathàste bhuvanasya goptà ÷àïkhyapravaktà puruùaþ puràõaþ>% .
     vyàsasya %<kç÷aþ kçùõatanurvyàsaþ piïgalo'tijañàdharaþ . sumanturjaiminiþ pailo vai÷ampàyana eva ca . tasya ÷iùyà÷ca kartavyà÷catvàraþ pàri÷àr÷vikàþ>% .
     vàlmãkeþ %<gaurastu kàryo bàlmãkistejomaõóaladurdç÷aþ . tapasyabhirataþ ÷ànto na kç÷o na ca pãvaraþ>% .
     dattàtreyasya %<bàlmãkiråpaü sakalaü dattàtreyasya kàrayet>% .
     dhanvantareþ dhanvantariþ sukartavyaþ suråpaþ priyadar÷anaþ . karadvayagata÷càsya sàmçtaþ kalaso bhavet .
     jala÷àyinaþ %<jalamadhyagataþ kàryaþ ÷eùapannagatalpagaþ . phaõàpu¤jamahàratnadurnirãkùya÷irodharaþ . devadevastu kartavyastatra gupta÷caturbhujaþ . tathàpara÷ca kartavyaþ ÷eùabhogàïkasaüsthitaþ . ekapàdo'sya kartavyo lakùmyutsaïgagataþ prabhoþ . tathàpara÷ca kartavyastatra jànau prasàdhitaþ . kartavyo nàbhide÷asthastathà tasyàparaþ karaþ . tathaivànyaþ karaþ kàryo devasya tu ÷irodharaþ . santànama¤jarãdhàrã tathaivàsyàparo bhavet . nàbhãsarasisambhåte kamale tasya yàdava! . sarvapçthvãmayo devaþ pràgvatkàryaþ pitàmahaþ . nàlalagnau ca kartavyau padmasya madhukaiñabhau . nçråpadhàrãõi bhujaïgamasya kàryàõyathàstràõi tathà samãpe . etattavàgre yadupuïgavoktaü devasya råpaü paramasya tasya>% .
     garuóasya viùõudharmottaràt %<tàrkùyo marakataprakhyaþ kau÷ikàkàranàsikaþ . caturbhujastu kartavyo vçttanetramukhastathà . gçdhrorujànucaraõaþ pakùadvayavibhåùitaþ . prabhàsaüsthànasauvarõakalàpena viràjitaþ . chatrantu pårõakumbha¤ca karayostasya kàrayet . karadvayantu kartavyaü tathà viracità¤jali . yadàsya bhagavàn pçùñhe chatrakumbhadharau karau . na kartavyau tu kartavyau devapàdadharau ÷ubhau . ki¤cillambodaraþ kàryaþ sarvàbharaõabhåùitaþ>% .
     rudrasya %<devadevaü mahàdevaü vçùàråóhantu kàrayet . tasya vaktràõi kàryàõi pa¤ca yàdavanandana! . sarvàõi saumyaråpàõi dakùiõaü vikañaü mukham . kapàlamàlikaü bhãmaü jagatsaühàrakàrakam . trinetràõi tu sarvàõi vadanaü tåttaraü vinà . jañàkalàpe mahati tasya candrakalà bhavet . tasyopariùñàdvadanaü pa¤camantu vidhãyate . yaj¤opavãtaü ca tathà vàsukiü tasya kàrayet . da÷abàhustathà kàryo devadevo mahe÷varaþ . akùamàlàtri÷åla¤ca carmadaõóamathotpalam . tasya dakùiõahasteùu kartavyàni mahàbhuja! . vàme ca màtulàïga¤ca càpàdar÷aü kamaõóalum . tathà carma ca kartavyaü devadevasya ÷ålinaþ . varõastathàsya kartavya÷candràü÷u sadç÷aprabhaþ>% .
     ã÷ànàdãnàm %<ã÷astatpuruùàghoravàmajàtakrameõa tu . sitapãtakçùõaraktà÷caturvarõàþ prakãrtitàþ . pa¤cavaktàþ smçtàþ sarve da÷adordaõóabhåùitàþ . khaógakheñadhanurbàõakamaõóalvakùasåtriõaþ . varàbhayakaropetàþ ÷ålapaïkajapàõayaþ>% . vàmo, vàmadevaþ . jàtaþ, sadyojàtaþ .
     mårtyaùñakasya %<÷arvo bhãmo mahàdevaþ rudraþ pa÷upatirbhavaþ . ugra ã÷àna ityaùñau mårtayaþ ÷ivasannibhàþ . mçgàïkacåóàmaõayo jañàmaõóalamaõóitàþ . trinetrà varakhañvàïgatri÷ålavarapàõayaþ>% .
     ardhanàrã÷varasya %<ardhaü devasya nàrã tu kartavyà ÷ubhalakùaõà . ardhantu puruùaþ kàryaþ sarvalakùaõabhåùitaþ . ã÷varàrdhe jañàjåñaü kartavyaü candrabhåùitam . umàrdhe tilakaü kuryàt sãmantamalakaü vathà . bhasmoddhålitamardhantu ardhaü kuïkumabhåùitam . nàgopavãtinaü càrdhamardhaü hàravibhåùitam . vàmàrdhe tu stanaü kuryàt ghanaü pãnaü suvartulam . umàrdhe tu prakartavyaü suvastreõa ca veùñitam . mekhalàü dàpayettatra vajravaidåryabhåùitàm . årdhvaliïgaü mahe÷àrdhaü sarpamekhalamaõóitam . pàda¤ca devadevasya samapadmoparisthitam . sàlaktakaü smçtaü vàmama¤janena vibhåùitam . tri÷ålamakùasåtra¤ca bhujayoþ savyayoþ smçtam . darpaõa¤cotpalaü kàryaü bhujayorapasavyayoþ>% .
     dakùiõàmårteþ %<dakùeõa mudràü pratipàdayantaü sitàkùasåtraü ca tathordhabhàge . vàme ca pustàmakhilàgamàdyàü vibhràõamårdhena sudhàdharaü ca . sitàmbujasthaü sitavarõamã÷aü sitàmbaràlepanamindumaulim . j¤ànaü munibhyaþ pratipàdayantaü taü dakùiõàbhårtimudàharanti>% .
     umàmahe÷varayoþ %<yugmaü strãpuruùaü kàryaü ume÷au divyaråpiõau . aùñavaktraü tu deve÷aü jañàcandràrdhabhåùitam . dvipàõiü dvibhujàü devã sumadhyàü supayodharàm . vàmapàõintu devasya devyàþ skandhe niyojayet . dakùiõantu karaü ÷ambhorutpalena vibhåùitam . devyàstu dakùiõaü pàõiü skandhe devasya kalpayet . vàmapàõau tathà devyà darpaõaü dàpayecchubham>% .
     hariharasya %<kàryaü hariharasyàpi dakùiõàrdhaü sadà ÷ivaþ . vàmamardhaü hçùãke÷aþ ÷vetanãlàkçtiþ kramàt . varatri÷ålacakràbjadhàriõo bàhavaþ kramàt . dakùiõe vçùabhaþ pàr÷ve vàmabhàge vihaïgaràóiti>% .
     vidye÷varàõàm vi÷vakarma÷àstràt %<digvarõà jañilàþ tryakùàþ ÷aratri÷åladhàriõaþ . puñà¤jalikaràþ sarve vi÷ve÷à÷caika vaktrakàþ . ananta÷ca trimårti÷ca såkùmaþ ÷rãkaõñha eva ca . ÷ivaþ ÷ikhaõóyekanetra ekarudra÷ca te kramàt>% .
     1 rudrabhedànàü tatràjasya %<atha rudràn pravakùyàmi bàhuùoóa÷akànvitàn . ajanàmà mahàrudro dhatte ÷ålamathàïku÷am . kapàlaü óamaruü sarpaü mudgara¤ca sudar÷anam . akùasåtramatho dakùe tathà vàme karàùñake . tarjanãmårdhvatastatra khañvàïgantadadhaþ kare . gadàü ca paññi÷aü ghaõñàü ÷aktipara÷ukuõóikàþ>% .
     2 ekapàdasya %<ekapàdàbhidho bibhrat kùveóàdaþ syàdvahan ÷aram . cakraü óamarukaü ÷ålaü mudgaraü tadadhovaram . akùasåtramadho vàme khañvàïga¤cordhahastake . dhanurghaõñàü kapàla¤ca kaumudãü tarjanãü ghañam . para÷u¤cakramàdhatte kramàd vàhvaùñake tviti . anekabhogasamparti kurute yajanàt sadà>% .
     3 ahirbudhnasya %<ahirbudhno gadàü cakraü càsiü óamarumudgarau . ÷ålàïku÷àkùamàlà÷ca dakùordhvàdhaþkaraiþ kramàt . tomaraü paññi÷aü carma kapàlaü tarjanãü ghañam . ÷aktiü para÷ukaü vàme dakùavaddhàrayatyasim>% .
     4 viråpàkùasya %<viråpàkùastataþ khaógaü ÷ålaü óamarukàïku÷au . sarpaü cakraü gadàmakùasåtraü bibhrat karàùñake . kheñaü khañvàïgakaü ÷aktiü para÷uü tarjanãü ghañam . ghaõñàkapolakau ceti vàmordhàdikaràùñake>% .
     5 revatasya %<revato dakùiõe càpaü khaóga÷ålaü gadàmahim . cakràïku÷àkùamàlàstu dhàrayannårdhamàditaþ . dhanuþ kheña¤ca khaùñvàïgaü ghaõñàtarjanikàü tataþ . para÷uü paññi÷aü pàtraü vàmabàhvake'rkavat . sarvasampatkarotyeùa jàyate vàrcanàdbhç÷am>% .
     6 harasya %<haràkhyo mudgara¤caiva óamaruü ÷ålamaïku÷am . gadàsarpàkùasåtràõi dhàrayan dakùiõordhataþ . paññi÷antomaraü ÷aktiü prara÷uü tarjanãü ghañam . khaññàïgaü paññikà¤ceti vàmordhàdikrameõa tu>% .
     7 bahuråpasya %<bahuråpodadhaddakùe óamaru¤ca sudar÷anam . sarpaü ÷ålàïku÷au caiva kaumudãü japamàlikàm . ghaõñàkapàlakhañvàïgaü tarjanãü kuõóikàü ghanuþ . para÷uü paññi÷aü caiva vàmordhàdikaràùñake>% .
     8 tryambakasya %<tryambako'pi dadhaccakraü óamaruü mudgaraü ÷aram . ÷ålàïku÷àhijàpya¤ca dakùordhàdikrameõa hi . gadàkhañvàïkapàtràõi kàrmukaü tarjanãghañau . para÷uü paññi÷aü ceti vàmordhàdikaràùñake>% .
     9 sure÷varasya %<sure÷varohi óamaruü cakraü ÷ålàïku÷àvapi . ÷ara¤ca mudgaraü càpaü dakùabàhvaùñake tviti . païkajaü para÷uü ghaõñàü paññi÷aü tarjanãü ghanuþ . khañvàïgaü kàrayetpàtraü vàme'ùñakarapallave>% .
     10 jayantasya %<jayanto da÷amo rudro'pyaïku÷aü cakramudgarau . ÷ålà hióamaruü vàõamakùasåtraü yame tviti . gadà--khañvàïgapara÷uü kapàlaü ÷aktiü tarjanãm . ghanuþ kuõóã--mathordhvàdi vàmavàhvaùñake dadhat>% .
     11 aparàjitasya %<athàparàjito dakùe tomaraü khaógamaïku÷am . ÷ålàhicakraóamarumakùamàlàü dadhat kramàt . ÷aktiü kheñaü gadàü pàtraü tarjanãü paññi÷aïkajam . ghaõñàmuttarata÷càtha dhàrayannårdhvamàditaþ . ajaikapàdahirbradhnaþ viråpàkùa÷ca revataþ . hara÷ca bahuråpa÷ca tryambaka÷ca sure÷varaþ . rudrà ekàda÷a proktà jayanta÷càparàjitaþ>% .
     skandasya viùõudharmottaràt %<kumàraþ ùaõmukhaþ kàryaþ ÷ikhaõóakavibhåùaõaþ . raktàmbaradharaþ kàryo mayåravaravàhanaþ . kukkuña÷ca tathà ghaõñà tasya dakùiõahastayoþ . patàkà vaijayantã ca ÷aktiþ kàryà ca vàmayoþ>% .
     bhairavasya %<athàto råpanirmàõaü vakùye'haü bhairavasya tu . lambodarantu kartavyaü vçttapiïgalalocanam . daüùñràkaràlavadanaü phullanàsàpuñantathà . kapàlamàlinaü raudraü sarvataþ sarpabhåùaõam . vyàlena tràsayanta¤ca devãü parvatanandinãm . sajalàmbudasaïkà÷aü gajacarmottaracchadam . bahubhirbàhubhirvyàptaü sarvàyudhavibhåùaõam . vçhat sàlapratãkà÷aistathà tãkùõanakhaiþ ÷ubhaiþ . sàcãkçtamidaü råpaü bhairavasya prakãrtitam>% .
     mahàkàlasya %<mahàkàlasya kathitametadvai bhairavaü mukham . devãtràsanaka÷càsya kare kàrya÷ca pannagaþ . na càsya purataþ kàryà devã parvatanandinã . ÷uklà na kàryàsya tathà na raktà samãpato màtçgaõapradhàne . kàryaü tathà yat paribarhamasya gaõà÷cakàryà bahuråparåpakàþ>% .
     nandinaþ %<nandã kàryastrinetrastu caturbàhurmahàbhujaþ . sindåràruõasaïkà÷o vyàghracarmaparicchadaþ . tri÷ålabhindipàlau ca karayostasya kàrayet . ÷irogataü tçtãyantu tarjayantaü tathàparam . àlokayànaü kartavyaü dåràdàgamirna¤janam>% .
     vãrabhadrasya %<anenaiva tu råpeõa vãrabhadraü vidurbudhàþ>% .
     jvarasya vi÷vakarma÷àstràt %<jvarastripàdaþ kartavyastrinetrairvadanaistribhiþ . bhasmapraharaõo rudrastribàhurvyàkulekùaõaþ>% .
     1 vasånàü vi÷vakarma÷àstràt tatra dharasya athàtaþ saüpravakùyàmi vasuråpàõi te jaya! . padmàkùa--màlike tasya dakùavàmakaradvaye . sãra÷aktã dadhànã'yaü dharàkhyo vasuràdimaþ .
     2 dhruvasya %<màlàü puùkaravãjotthàü cakraü ÷aktiü kamaõóalum . dakùàdharàdisikyena yasya syuþ sa dhruvo mataþ>% .
     3 somasya %<muktàphalakçtàmàlà païkajaü ÷aktiraïku÷aþ . sa vasuþ kãrtito vatsa somanàmeti vai budhaiþ>% .
     4 àpasya %<savyavàmordhagau yasya karau staþ ÷aktisaüyutau . sãràïku÷ànvitau càdhaþ sa bhavedàpasaüj¤akaþ>% .
     5 anilasya %<akùamàlopavãtyårdhve ÷çõi÷aktikaràvadhaþ . yasya staþ so'nilàkhyaþ syàcchubhadaþ pa¤camo vasuþ>% .
     6 nalasya %<sruvàkùamàlike dakùe vàme ÷aktikapàlabhçt . savyordhàdikramàdyo'sau nalàkhyastu vasuþ smçtaþ>% .
     7 pratyåùasya %<khañvàïku÷adharaþ savye ÷aktikheñakaro'nyataþ . pratyåùàkhyo vasu÷càyaü saptamaþ parikãrtitaþ>% .
     8 prabhàsasya %<savye daõóakapàlo'sau vàme tu ÷çõi÷aktikaþ . ÷ubhadaþ kãrtita÷càyaü prabhàso--vasuraùñamaþ . ete sarve samàkhyàtà navakà¤canasannibhàþ . dharodhruva÷ca somaþ syàdàpa÷caivànilo nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñau prakãrtitàþ>% .
     dvàda÷àdityànàm %<÷çõu vatsa! pravakùyàmi såryabhedàüstu te jaya! . yàvat prakà÷akaþ såryo jàyate mårtibhiryathà>% .
     1 dhàtuþ %<dakùiõe pauùkarã màlà kare vàme kamaõóaluþ . padmàbhyàü ÷obhitakarà sà dhàtrã prathamà smçtà>% .
     2 mitrasya %<÷ålaü vàmakare càsyàþ dakùiõe soma eva ca . maitrã nàma trinayanà ku÷e÷ayavibhåùità>% .
     3 aryamõaþ %<prathame tu kare cakraü tathà vàme ca kaumudã . mårtiràryamaõã j¤eyà sapadmaiþ pàõipallavaiþ>% .
     6 rudrasya %<akùamàlà kare savye cakraü vàme pratiùñhitam . sà mårtã raudrã j¤àtavyà pradhànà padmabhåùità>% .
     5 varuõasya %<cakraü tu dakùiõe yasyà vàme pà÷aþ su÷obhanaþ . sà vàruõã bhavenmårtiþ padmavyagrakaradvayà>% .
     6 såryasya %<kamaõóalurdakùiõato màlà càkùamayã bhavet . sà bhavet sammatà såryamårtiþ padmavibhåùità>% .
     7 bhagasya %<yasyà dakùiõataþ ÷ålaü vàmahaste sudar÷anaþ . bhagamårtiþ samàkhyàtà padmahastà ÷ubhà jaya!>% .
     8 vivasvataþ %<atha vàmakare màlà tri÷ålaü dakùiõe smçtam . vivasvanmårtireùà syàt padmalà¤chanalakùità>% .
     9 påùõaþ %<påùàkhyasya bhavenmårtirdvibhujà padmalà¤chità . sarva pàpaharà j¤eyà sarvalakùaõalakùità>% .
     10 savituþ %<dakùiõe tu gadà yasyà vàme caiva sudar÷anaþ . padmavyagrà tu sàvitrã mårtiþ sarvàrthasàdhanau>% .
     11 tvaùñuþ %<srucaü ca dakùiõe haste vàme homajakàlikàm . mårtistvàùñrã bhajet sà syàt padmaruddhakaradvayà>% .
     12 viùõoþ %<sudar÷anakarà savye padmahastà tu vàmataþ . eùà syàt dvàda÷ã mårtirviùõoramitatejasaþ . dhàtà mitro'ryamà rudro varuõaþ sårya eva ca . bhago vivasvàn påùà ca savità da÷amaþ smçtaþ . ekàda÷astathà tvaùñvà viùõurdvàda÷a ucyate>% .
     marutàm %<athàtaþ saüpravakùyàmi råpàõi marutàü tava>% .
     1 ÷vasanasya %<akùamàlàmbuje dakùe vàme kuõóãdhvajànvitaþ . ÷vasanàkhyo bhavedevaü sàdhakànàü susiddhidaþ>% .
     2 spar÷anasya %<cakràkùamàlikàpàtradhvajayuk spar÷anàbhidhaþ>% .
     3 vàyoþ %<kapàladhvajapà÷àbjadhàrako vàyunàmakaþ>% .
     4 màtari÷vanaþ %<màtari÷và kapàlàbjadhvajapàtrakaro mataþ>% .
     5 sadàgateþ dhvajàkùasåtrapàtràbjaü bibhràõaþ syàtsadàgatiþ .
     6 mahàbalasya %<dhvajàsikheñapàtràõi dhàrayaüstu mahàbalaþ>% .
     7 balavardhanasya %<dhvajapà÷akapàlàhisaüyuto balavardhanaþ>% .
     8 pçùada÷vasya %<pàtràkùasåtrapà÷àbjadhàrakaþ pçùada÷vakaþ>% .
     9 gandhavahasya %<akùasåtragadàkambudhvajã gandhavahàbhidhaþ>% .
     10 gandhavàhakasya %<kapàladhvajapàtràbjahastako gandhavàhakaþ>%
     11 anilasya %<j¤ànamudràkùasåtràbjadhvajahasto'nilo mataþ>% .
     12 à÷ugasya %<akùamàlàsunãlàbja--dhvaja--kambudhçgà÷ugaþ>% .
     13 sumukhasya %<dhvajabàõadhanuþkuõóãkarayuk sumukhã bhavet>% .
     14 karkarasya %<dhvajàbjapàtramudrà÷ca dhàrayet karkaràbhidhaþ>% .
     15 samãraõasya %<abjàkùamàlikàpàtradhvajahastaþ samãraõaþ>% .
     16 samãrakasya %<dhvajapàtradhanàbjàni bibhràõastu samãrakaþ>% .
     17 anuttamasya akùasåtradhvajàbjàni muõóaü bibhratyanuttamaþ .
     18 màrutasya %<akùamàlàdhvajàbjàni dhàrayanmàrutàbhidhaþ>% .
     19 nàgayonijasya %<pavyakùasåtrapà÷àbjasaüyuto nàgayonijaþ>% .
     20 jagatpràõasya %<dhvajamuõóàkùapàtrã syàjjagatpràõàbhidhaþ smçtaþ>% .
     21 pavanasya %<dhvajasåtrasapà÷àbjasaüyutaþ pavanàbhidhaþ>% .
     22 vàtasya %<khañvàïgadhvajakheñàni bibhràõo vàtasaüj¤akaþ>% .
     23 prabha¤janasya %<dhvajàkùamçgapàtràõi dhàrayaüstu prabha¤janaþ>% .
     24 pavasya %<akùasåtradhvajàbjàhipàõiyuk pavanàmakaþ>% .
     25 nabhasvataþ %<÷ålàbjadhvajapàtràõi namasvàniti dhàrayan>%
     26 atibalasya %<dhvajàïku÷àkùamuõóàni bibhràõo'tibalo mataþ>%
     27 tarasvinaþ %<sadhvajàmbujapàtràïkastarasvã nàma kãrtitaþ>% .
     28 dràvaõasya %<daõóamuõóadhvajàbjàni dhàrayan dràvaõo mataþ>% .
     29 devayakùakasya %<dhvajàkùatarjanãpàtrapàõiyug devayakùakaþ>% .
     30 gàtrajàhasya %<akùamàlàkuñhàràbjadhvajayuggàtrajàhakaþ>% .
     31 adharasya %<ghaõñhàkùadhvajamuõóàni dhàrayannadharàbhidhaþ>% .
     32 årdhvadç÷aþ %<bodhipallavasåtràbjadhvajahastaþ sadordhadçk>% .
     33 gatirodhanasya %<akùasåtradhvajà÷okapàtrayukgatirodhanaþ>% .
     34 pàõikasya %<pàõiko nàma vij¤eyo vàõàkùadhvajamuõóayuk>% .
     35 sàdhakasya %<dhvajàkùavañapàtràõi dhàrayan sàdhako mataþ>% .
     36 vi÷vapårakasya %<vãjapåradhvajàbjàkùasaüyuto vi÷vapårakaþ>% .
     37 jagadà÷rayasya %<ghaõñàkùadhvajamàlàbhiþ saüyuto jagadà÷rayaþ>%
     38 vi÷vàtiriktasya %<vi÷vàtiriktakonàma dhvajalà¤chanapà÷ayuk>%
     39 kujàgarasya %<akùamàlàkaje ghaõñàdhvajau bibhrat kujàgaraþ>%
     40 vi÷vodarasya %<vi÷vodaro bhavedeùa ÷aïkha÷ålaghañadhvajã>% .
     41 agrahasya %<agraho nàma vij¤eyo hyakùabàõadhanurghañã>% .
     42 tãvrakasya %<÷rãphalàbjàkùapàtràõi dhàrayaüstãvrako mataþ>% .
     43 suvahasya %<÷aktimuõóadhvajapà÷ã suvaho'yaü prakãrtitaþ>% .
     44 vãjavardhanasya %<akùasåtradhvajapà÷apàtrayuk vãjavardhanaþ>% .
     45 bhadajavasya %<dhvajapà÷a--kapàlàbjairyuto bhadrajavo mataþ>% .
     46 puùkarodbhavasya %<ñaïkapà÷a--dhvajàbjàni dhàrayan puùkarodbhavaþ>% .
     47 abjinãpateþ %<palà÷apatrapà÷àbjadhvajahasto'bjinãpatiþ>% .
     48 vyaktamårteþ %<jambuvãja--dhvajà--bjàkùapàõiyugvyaktamårtikaþ>% .
     49 vi÷vagatya %<parighàkùadhvajàbjàni dhàrayan vi÷vago mataþ . sarve caturbhujà j¤eyà yuvànaþ kuñilabhruvaþ . savyordhàdyuttarordhàntakrameõàyudhadhàriõaþ . raktàkùà÷ca mahàvãryàþ sarvabhåùaõabhåùitàþ . dhåmravarõà mçgàråóhàþ sarve te ÷avalàü÷ukàþ . iti te'tra samàkhyàtà ÷ubhadàstu marudgaõàþ . saükhyayaikonapa¤cà÷at sarvarogàpanuttaye>% . skandapurà0
     sàdhyànàü brahmàõóapuràõe %<sàdhyàþ padmàsanagatàþ kamaõóalvakùasåtriõaþ . dharmaputrà mahàtmàno dvàda÷àmarapåjitàþ>%
     viùõudharmottare %<manonumantà pràõa÷ca narayàna÷ca vãryavàn . vittirharyo, naya÷caiva haüso nàrayaõastathà . prabhavo viùõurvi÷va÷ca sàdhyà dvàda÷a jagmire>% .
     a÷vinoþ %<padmapatrasavarõàbhau padmapatrasamàmbarau . dvibhujau devabhiùajau kartavyau dehasaüyutau . sarvàbharaõasampannau vi÷eùàccàrulocanau . tayorauùadhayaþ kàryà divyà dakùiõahastayoþ . vàmayoþ pustake kàrye dar÷anãye tathà nçpa! . ekasya dakùiõe pàr÷ve vàge cànyasya yàdava! . nàrãyugaü prakartavyaü suråpa¤càrudar÷anam . tayo÷ca nàmanã prokte råpasampat tathàkçtiþ . madhåkapuùpasaïkà÷à råpasampat prakãrtità . àkçtiþ kathità loke ÷arakàõóanibhà tathà . ratnabhàõóakare kàrye candra÷uklàmbare tathà>% .
     revantasya %<pçùñhasthaþ såryavat kàryo revanta÷ca tathà prabhuþ>% .
     yakùàõàü mayasaügrahe %<tundilà dvibhujàþ kàryà nidhirhasto madotkañaþ . gadã vai÷ravaõaþ preùñho nçpàlastvaùñamo varaþ . siddhàrtho maõibhadra÷ca sumanà nandano ya÷àþ . kaõóåtiþ pà¤cakaþ ÷aïkho maõimàn padmaràmakau . sarvatrabhojã piïgàkùa÷caturo mandarà÷rayaþ . ÷ubhadracandrapradyotameghavarõajayàvahàþ . dyutimàn ketumàn ÷vetomaulimàn vijayàkçtiþ . padmavarõa--mahàghàsa--puùpadantàþ sudar÷anàþ . pårõamàsa--hiraõyàkùa--÷atajihva balàhakàþ . balàkavipulau padmanàbhaþ kumudavãrakau . sugandha ityamã yakùàsteùàü ràjà dhanàdhipaþ>% .
     ràkùasàdãnàü mayadãpikàyàm %<raktavastradharàþ kçùõà nakhadãrghàþ sadaüùñrikàþ . kartãkhañvàïghahastà÷ca ràkùasà ghoraråpiõaþ . hetiþ prahetiþ yaj¤aghnaþ ÷aïku÷ca sanibandhanaþ . vidyutsarjamanuùyàdapauruùeyasuke÷inaþ . ugramàlãtyamã proktàþ pradhànà ràkùasàþ kila . bhåtàstathaiva dànà÷ca dãrghavaktràþ pi÷àcakàþ>% .
     gandharvaråpimàha vi÷vakarmà %<varado bhaktalokànàü kirãñã kuõóalã gadã . kàryastu råpã gandharvo vãõàvàdyaratastathà>% .
     vàsukestatraiva %<ananto raktakàya÷ca sitapaïkajamàlikaþ . ÷atasàhasrabhogã'hiþ ÷iraþkubalayànvitaþ>% .
     takùakàdinàgaråpamàha mayaþ %<÷vetadeha÷ca kartavyaþ sphuranmauktikasannibhaþ . raktàïgaþ svastikopetaþ sutejàstakùako mahàn . kçùõaþ karkoñaka kaõñhe ÷uklarekhàtrayànvitaþ . raktapadmanibhaþ padmaþ ÷iraþ÷uklaþ savidrumaþ . ÷aïkhavarõo mahàpadmo mastake kçùõa÷åladhçk . hemàbhaþ ÷aïkhapàlaþ syàt sitarekhàdharo gale . kuliko raktadehastu candràrdhakçtamastakaþ . dvijihvà bàhuvatsaptaphaõàmaõisamanvitàþ . akùasåtradharàþ sarve kuõóikàpucchasaüyutàþ . ekabhogàstribhogàvà hyetajjàtàþ sutàdayaþ>% .
     pitéõàm viùõudharmottare ka÷apadmaviùñarasthàþ pitaraþ piõóapàtriõaþ . te ca vàyupuràõoktà yathà %<àbhàsvarà barhiùado agniùvàttàstathaiva ca . kravyàdàþ ÷coùmapà÷caiva àjyapà÷ca sukàlinaþ>%
     vi÷vadevànàm %<kraturdakùo vasuþ satyaþ kàlako dhurilocanau . puråravà màdravà÷ca vi÷ve devà da÷a smçtàþ . videhàstu prakartavyà dakùiõe vàõapàõayaþ . kartavyà vàmabhàge tu ÷aràsanaparàyaõàþ>% .
     prasaïgàdastraråpàõyapi tatra vi÷vakarmoktàni yathà ùaótriü÷adaïgule khaóga÷aktã tàlàdhikau matau . ÷ålapà÷au padma÷aïkhau tàlamàtrau prakãrtitau . gadà dvitàlà pà÷a÷ca golako'ùñapramàõataþ . vàõo dvitàlako daõóo dviguõo dvàda÷àïgulaþ . kapàlaü païkajaü carma pàr÷va khaógo'ïgulo mataþ . óamarususvanà ghaõñà churikà ùoóa÷àïgulà . vajraü tat puruùasthålaü paññi÷o'tidçóho balã . ÷aktistu yoùidàkàrà lohitàïgã vçkà÷rità . daõóo'pi puruùaþ kçùõo ghorã lohitalocanaþ . khaóga÷ca puruùaþ ÷yàma÷arãraþ kruddhalocanaþ . pà÷aþ saptaphaõaþ sarpapuruùaþ pucchasaüyutaþ . dhvajastu puruùaþ pãto vyàvçtàsyo mahàbalaþ . gadà pãtaprabhà kanyà supãna jaghanasthalà . tri÷ålaü puruùo divyaþ sabhråþ ÷yàmakalevaraþ . ÷aïkho'pi puruùo divyaþ ÷uklàïgaþ ÷ubhalocanaþ . hetirbahutithã sà strã bhindiþ ÷yàmatanuþ pumàn . ÷araþ syàt puruùo divyo raktàïgo divyalocanaþ . dhanuþ strã padmaraktàbhà mårdhni påritacàpabhçt . evamastràõi påtàni jànãyàt parame÷vare . uktànàü caiva sarveùàü mårdhni svàyudhalà¤chanam . bhujau dvau tu prakartavyau skandhalagnau sadà budhaiþ .
     dharmaj¤ànavairàgyai÷varyàõàm %<dharmaü j¤ànaü ca vairàgyamai÷caryaü ca tathaiva hi . sitaraktapãtakçùõasiüharåpàþ prakãrtitàþ>% .
     pçthvyàþ viùõudharmottare %<÷uklavarõà mahã kàryà divyàbharaõabhåùità . caturbhujà saumyavapu÷candràü÷usadç÷àmbaràþ . ratnapàtraü sasyapàtraü pàtramoùadhisaüyutam . padmaü kare ca kartavyaü bhuvã yàdavanandana! . diggajànàü caturõà¤ca kàryà pçùñhaügatà tathà . sarvauùadhiyutà devã ÷uklavarõà tataþ smçtà>% .
     lavaõodasya %<lavaõodaþ prakartavyã dvibhujaþ sarbasiddhaye . dhatte'bjamàlikàü dakùe vàme pàtraü tu ratnabhçt . sottarãyo pavatã ca pàñalàbhaþ suvastradhçk . barhiþpavitrapàõistu làbhado bhåtimaõóitaþ>% .
     kùãrodasya %<kùãrodaþ ÷vetavarõastu dvibhujo ratnakuõóalaþ . makarastho'mbujandakùe vàme tu kalasaü dadhat>% .
     dadhimaõóodasya %<dadhimaõóoda evàtra vij¤eyo vàrijàsanaþ . daõóaü ÷aïkhaü ca bibhràõo dbibhujo'sau jañàyutaþ>% .
     ghçtodasya %<ghçtodaþ kapilo j¤eyaþ kulãrastho jañàdharaþ . ka÷erupãtaü pàtra¤ca ghañaü bibhrattu dordvaye>% .
     ikùådasya %<ikùudo'tra prakartavyo gomåtrasadç÷acchaviþ . dardurastho ghañaü daõóaü vibhràõo nãlakuõóalaþ>% .
     suroda÷ya %<surodo gaõóakàntastho j¤eyo gomedasannibhaþ . mudgaraü kuõóikàü bibhrat dvibhujo bhåtivardhanaþ>% .
     svàdådasya %<svàdådo mauktikàbhàso dardurastho suve÷adhçk . muktàsåtràrdhapàtre ca dhàrayan sarpabhåùaõaþ . vaidåryasadç÷àþ sarve dvibhujàþ kalasànvitàþ . païkajasthàþ prakartavyàþ devatàsnapanàya tu>% .
     dvãpàdãnàm viùõudharmottaràt %<dvãpavarùanagàþ sarve kàmaråpadharà yataþ . preùñhàyudhànvitàþ kàryàþ svasvacihnadharà naràþ>% .
     di÷àm %<pårbà 1 gajagatà bàlà raktavarõà tu dig bhavet . païkajasthà pratij¤eyà kareõukçtahastakà . vçhadvaktrà vçhatkàyà padmàbhà pårvadakùiõà 2 . rathasthà dakùiõà 3 pãtà tathà syàt pràptayauvanà . uùñragà kçùõapãtà ca taruõã yàmyapa÷cimà 4 . yauvanàdvicyutà kçùõà pa÷cimà 5 turagasthità . àsannapalità nãlà mçgagà tadanantarà 6 . ÷vetà naragatà vçddhà tathà bhavati cottarà 7 . ativçddhà vçùasthà ca ÷uklà pårvottarà 8 bhavet . adhastàt 9 pçthivãtulyà cordhà 10 gaganasannibhà>% .
     1 dikpatãnàm tatrendrasya %<caturdante gaje saktaþ ÷vetaþ kàryaþ sure÷varaþ . vàmotsaïgagatà kàryà tasya bhàryà ÷acã nçpa! . nãlavastrà suvarõàbhà sarvàbharaõavàüstathà . tiryag lalàñakastàrkùyaþ kartavya÷ca vibhåùitaþ . ÷akra÷caturbhåjaþ kàryo dvibhåjà ca tathà ÷acã . padmàïku÷au ca kartavyau vàmadakùiõahastayoþ . vàmaü ÷acãpçùñhagataü dvitãyaü vajrasaüyutam . vàme ÷acyàþ kare kàryà ramyàþ santànama¤jarã . dakùiõaü pçùñhavinyastaü devaràjasya kàrayet>% .
     2 agneþ %<raktaü jañàdharaü vahniü kàrayeddhåmravàsasam . jvàlàmàlàkulaü saumyaü trinetraü ÷ma÷rudhàriõam . caturbàhu>% caturdaüùñraü deve÷aü vàyusàrathim . caturbhi÷ca ÷ukairyukte dhåmacihnarathe sthitam . vàmotsaïgagatà svàhà ÷akrasyeva ÷acã bhavet . ratnapàtrakarà devã vahnerdakùiõahastayoþ . jvàlàtri÷åle kartavye tvakùamàlya¤ca vàmake .
     3 yamasya %<sajalàmbudasacchàyaþ taptatvàmãkaràmbaraþ . mahiùastha÷ca kartavyaþ sarvàbharaõavàn yamaþ . nãlotpalàbhàü dhåmrorõàü vàmotsaïge ca kàrayet . dhåmrãrõà dvibhujà kàryà yamaþ kàrya÷caturbhujaþ . daõóakhaógàvubhau kàryau yamadakùiõahastayoþ . jvàlà tri÷ålà kartavyà tvakùamàlà ca vàmake . daõóopari mukhaü kàryaü jvàlàmàlàvibhåùaõam . dhåmrorõàdakùiõo hasto yamapçùñhagato bhavet . vàme tasyàþ kare kàryaü màtulàïgaü sudar÷anam . pàr÷ve tu dakùiõe tasya citraguptaü tu kàrayet . àpãcyaveùaü svàkàraü dvibhujaü saumyadar÷anam . dakùiõe lekhanã tasya vàme patraü tu kàrayet . vàme pà÷adharaþ kàryaþ kàlo vikañadar÷anaþ>% .
     nirçteþ %<viråpàkùo vivçttàsyaþ pràü÷udaüùñrojjvalànanaþ . årdhva ke÷ã kharastha÷ca dvibàhurbhãùaõànanaþ . karõena kçùõaraktàïgaþ kçùõàmbaradharastathà . sarvàbharaõavàn daüùñràsaïghairdaõóadharastathà . bhàryà÷catasraþ kartavyà devã ca nirçtistathà . kçùõàïgã kçùõavadanà pà÷ahastà tu vàmataþ>% .
     varuõasya %<saptahaüse rathe kàryo varuõo yàdasàmpatiþ . snigdhavaidåryasaükà÷aþ ÷vetàmbaradharastathà . ki¤citpralambajañharo muktàhàravibhåùitaþ . sarvàbharaõavàn ràjan! mahàdeva÷caturbhujaþ . vàmabhàgagataü ketuü makaraü tasya kàrayet . chatraü tu susitaü mårdhni bhàryà sarvàïgasundarã . vàmotsaïgagatà kàryà madhye tu dvibhujà nçpa! . utpalaü kàrayet vàme dakùiõe devapçùñhagam . padmapà÷au kare kàryau devadakùiõahastayoþ . ÷aïkha¤ca ratnapàtra¤ca vàmayostasya kàrayet . bhàge tu dakùiõe gaïgà makarasthà sacàmarà . devã padmakarà kàryà candragaurã varànanà . vàme tu yamunà kàryà kårmasaüsthà sacàmarà . nãlotpalakarà saumyà nãlanãrajasannibhàþ>% .
     vàyoþ %<vàyurambaravarõastu tadàkàràmbaro bhavet . kàùñhapåritacakrastu dvibhujo råpasayutaþ . gamanecchuþ ÷ivà bhàryà tasya kàryà ca vàmataþ . kàryo gçhãtacakràïkaþ karàbhyàü pavano dvijaþ . tathaiva devã kartavyà ÷ivà paramasundarã . vyàvçtàsyastathà kàryo devovyàkulamårdhajaþ>% .
     dhanadasya viùõudharmottaràt %<kartavyaþ padmapatràbho varado naravàhanaþ . càmãkaràbho varadaþ sarvàbharaõabhåùitaþ . lambodara÷caturbàhurvàmapiïgalalocanaþ . àpãcyaveùaþ kavacã hàrabhàrã manoharaþ . dve ca daüùñre mukhe tasya kartavye ÷ma÷rudhàriõaþ . vàmena vibhavà kàryà maulistasyàrimardana! . vàmàtsaïgagatà kàryà vçddhirdevã varapradà . devapçùñhagataü pàõiü dvibhujàyàstu dakùiõam . ratnapàtradharaü kuryàt vàmaü ripunisådana! . gadà÷aktã ca kartavye tasya dakùiõahastayoþ . siühàrkalakùaõaü ketuü, ÷ivikàmapi pàdayoþ . ÷aïkhapadmanidhã kàryau saråpau nidhisaüsthitau . ÷aïkhapadmà¤jalikràntaü vadanaü tasya pàr÷vayoþ>%
     àkà÷asya %<nãlotpalàbhaü gaganaü tadvarõàmbaraghàri ca . candràrkahastaü kartavyaü dvibhujaü saumyadar÷anam>% .
     vyomnaþ %<caturasraü bhavenmålaü tato vçttaü mahàbhuja . tattulyacaturasra¤ca meruvat saüsthitaü ÷ubham . bhadrapãñhamayaþ prokto vyomabhàgastçtãyakaþ . stambhavaccaturasra÷ca madhyabhàgaþ prakãrtitaþ . bhadrapãñhavadanyacca tatra padmaü nive÷ayet . ÷ubhàùñapatraü tanmadhye karõikàyàü divàkaraþ . patràùñake nyasettasya dikpàlàn sarvatodi÷aþ>% .
     dhruvasya %<viùõuråpadharaþ kàryo dhruvo grahagaõe÷varaþ . cakrara÷mikaraþ ÷rãmàn dvibhujaþ saumyadar÷anaþ>% .
     raveþ matsyapuràõàt %<raviþ kàryaþ ÷ubha÷ma÷ruþ sindåràruõasuprabhaþ . àpãcyaveùaþ svàkàraþ sarvàbharaõabhåùitaþ . caturbàhurmahàtejà kavacenàbhisaüvçtaþ . kartavyà ra÷anà càsya pànãyàïgeti saüj¤itàþ . ra÷mayastasya kartavyà vàmadakùiõahastayoþ . årdhve sragdàmasaüsthànà sarvapuùpàcatà ÷ubhà . svaråparåpaþ svàkàro daõóaþ kàryo'sya vàmataþ . dakùiõe piïgale bhàge kartavya÷càtipiïgalaþ . àpãcyaveùau kartavyau tàvubhàvapi yàdava! . tayormurdhni ca vinyastau karau kàryau vibhàvasoþ . lekhanãpatrake kàrye piïgala÷càtipiïgalaþ . carma÷åladharo devastathà yatnàdvidhãyate . siüho dhvaja÷ca kartavyastathà såryasya vàmataþ . catvàra÷càsya kartavyàstanayàstasya pàr÷vayoþ . revanta÷ca yama÷caiva manudvitayameva ca . graharàjã raviþ kàryo grahairvà parivàritaþ . ràj¤ã savarõà chàyà ca tathà devã suvarcasà . catasra÷càsya kartavyàþ patnya÷ca paripàr÷vayoþ . ekacakre ca saptà÷ve ùaóa÷re và rathottare . upaviùñastu kartavyo devohyaruõasàrathiþ>% .
     viùõudharmottare tu %<padmàsanaþ padmakaraþ padmagarbhadaladyutiþ . saptà÷varathasaüstha÷ca dvibhuja÷ca sadàgatiþ>% .
     candrasya matsyapuràõe %<candraþ ÷vetavapuþ kàryaþ ÷vetàmbaradharaþ prabhuþ . caturbàhurmahàtejàþ sarvàbharaõabhåùitaþ . kumudau ca sitau kàryau tasya devasya hastayoþ . kàntirmårtimatã kàryà tasya pàr÷ve tu dakùiõe . vàme ÷obhà tathà kàryà råpeõàpratimà bhuvi . cihnaü tathàsya siühàïkaü vàmapàr÷ve'rkavadbhavet . da÷à÷ve ca rathe kàryodvicakre varasàrathau>% . viùõudharmottare tu %<÷vetaþ ÷vetàmbaradharaþ ÷vetà÷vaþ ÷vetabhåùaõaþ . gadàpàõirdvirbàhu÷ca kartavyo varadaþ ÷a÷ã>% .
     bhaumasya matsyapuràõàt %<bhaumo'gnitulyaþ kartavyastvaùñàsve kà¤cane rathe>% . viùõudharmottare %<raktamàlyàmbaradharaþ ÷akti÷ålagadàdharaþ . caturbhujo meùagamo varadaþ syàddharàsutaþ>% .
     budhasya %<viùõutulyo budhaþ kàryo bhaumatulye tathà rathe>% .
     guroþ %<taptajàmbånadàkàro dvibhuja÷ca vçhaspatiþ . pustakaü càkùamàlà¤ca karayostasya kàrayet . sarvàbharaõayukta÷ca tathà pãtàmbaro guruþ>% .
     ÷ukrasya %<aùñà÷ve kà¤cane divye rathe dçùñimanãrame . ÷ukraþ ÷vetavapuþ kàryaþ ÷vetàmbaradharastathà . dvau karau kathitau tasya nidhipustakasaüyutau . da÷à÷ve và rathe kàryo ràjate bhçgunandanaþ>% .
     ÷aneþ %<kçùõavàsàstathà kçùõaþ ÷aniþ kàryo'sitànanaþ . daõóàkùamàlàsaüyuktaþ karadvitayabhåùaõaþ . kàrùõàyase rathe kàryastathaivàùñaturaïgame>% .
     ràhoþ %<raupye rathe tathàùñà÷ve ràhuþ kàryo vicakùaõaiþ . kambalaü pustakaü kàryaü bhujenaikena saüyutam . karamekantu kuryàcca ÷asya÷ånyantu dakùiõam>% .
     ketoþ vi÷vakarma÷àstràt %<bhaumavacca tathà råpaü ketoþ kàryaü vijànatà . kebalaü càsya kartavyàþ da÷a ràjaüsturaïgamàþ>% .
     ÷uklapakùasya pratipadaþ %<tithayohyadhunocyante pratipad dvibhujàruõà . meùagà ÷aktipàtrà sà mitapakùàdimà matà>% .
     dvitãyàyàþ %<dvitãyà haüsagà ÷ubhrà pàtrapustakadhàriõã>% .
     tçtãyàyàþ %<tçtãyà vçùagà gaurã ÷ålapàtradharà matà>% .
     caturthyàþ %<nãlotpaladalàbhàsà caturthã måùakasthità . para÷uü bibhratã pàtraü pãtavastrà'hisaüyutà>% .
     pa¤camyàþ %<païgajasthà prabàlàbhà phaõàmastakabhåùaõà . ÷aïkhaü mudràü tathà pà÷aü bibhràõà pa¤camã matà>% .
     ùaùñyàþ %<mayåragà'ruõà ùaùñhã pàtrakukkuñadhàriõã>% .
     saptamyàþ %<tàmravarõàbjapàtrà sà hayasthà saptamã matà>% .
     aùñamyàþ %<ghaõñàpàtradharà gosthà gokùãradhabalà'ùñamã>% .
     navamyàþ %<navamã siühagà ÷ubhrà pà÷apàtradharà ÷ubhà>% .
     da÷amyàþ %<kçùõavarõà lulàpasthà da÷amã daõóapàtriõã>% .
     ekàda÷yàþ %<ekàda÷ã mçgàbjasthà tulà--kartarikàyutà . miühànanà'ruõagalà--tundilà làsinã parà>% .
     dvàda÷yàþ %<dvàda÷ã garuóàråóhà meghabarõàrapàtriõã>% araü, cakram
     trayoda÷yàþ %<càpabàõadharà gaurã makarasthà trayoda÷ã>% .
     caturda÷yàþ %<abjasthà pàñalàbhà sà palapàtrasuràmçtà . nãlakaõñhendragopàbhalocaneyaü caturda÷ã>% .
     paurõamàsyàþ %<÷a÷agà pårõimà ÷ubhrà mauktikàbharaõànvità . sudhàpårõaghañà dhãra! vàmadakùiõabàhukà>% .
     kçùõapratipadaþ %<dhåsarà kçùõapakùàdyà màrasaüsthà caturmukhà . akùasåtraü sruvaü pustãü pàtraü dhatte caturbhujà>% .
     kçùõadvitãyàyàþ %<dvitãyà kumudàbhàsà çkùasthà sàkùakuõóikà>% .
     kçùõatçtãyàyàþ %<tçtãyà tàrkùyagà nãlà ÷aïkhapàtradharà dvidoþ>% .
     kçùõacaturthyàþ %<caturthã kajjalàbhà sà mahiùasthà caturbhujà . dhatte'kùamàlikàü daõóaü pà÷aü pàtra¤ca daüùñriõã>% .
     kçùõapa¤camyàþ %<gràhasthà candragauràbhà pa¤camã sàkùakuõóikà>% .
     kçùõaùaùñyàþ %<tryakùã mayåragà raktà ÷aktikukkuñadhàriõã . ràkàsyà dvibhujà ùaùñhã raktavastrà subhåùaõà . nãlakuõóalakaõñhà sà jañàkhaõóendubhåùità>% .
     kçùõasaptamyàþ %<ibhasthà saptamã gaurã dvibhujà vajrapàtriõã>% .
     kçùõàùñamyàþ %<pretagà càùñamã raktà kçùõagrãvà sità÷ukà . akùaü khaïgaü tathà kheñaü pàtraü dhatte caturbhujà>% .
     kçùõanavamyàþ %<sarpagà navamã nãlà daüùñriõã pàtratarjanã>% .
     kçùõada÷amyàþ %<siühàsanasthità ÷ubhrà da÷amã pãtakuõóalà . j¤ànamudràkùapàtreyaü pãtavastràbjamàlinã>% .
     kçùõaikàda÷yàþ %<ekàda÷ã vçùasthàbjanãla÷ubhràra÷ålinã>% .
     kçùõadvàda÷yàþ %<tàmravarõà rathàråóhà pàtrakheñàsipaïkajà . dvàda÷ã ÷ubhravastreyaü nãlakuõóalabhåùità>% .
     kçùõatrayoda÷yàþ %<a÷okakalikàbàõacàpapàtrà trayoda÷ã . mecakàbjàsanà ÷yàmà haridvastrà madàlasà . gadàpàtradharà gaurã nidhisthà và trayoda÷ã>% .
     kçùõacaturda÷yàþ %<dvibhujà turagàråóhà kçùõavarõà caturda÷ã . khaógabhalladharà nãlakuõóalàü÷ukabhåùaõà>% .
     amàvasyàyàþ %<amàvàsyà vidhàtavyà dvirdormarakataprabhà . darbhàsanasthità ceyaü darbhapiõóadharà kç÷à>% .
     nakùatràõàm a÷vinyàþ %<atha nakùatraråpàõi kathayàmi samàsataþ . tatràdàva÷vinã j¤eyà padmapatranimà ÷ubhà . a÷vabaktràmbujàråóhà dvibhujà ca sitàmbarà . dakùe divyauùadhãpàtraü bibhratã pustakaü kare>% .
     bharaõyàþ %<bharaõã mahiùàråóhà gajavaktvà¤janaprabhà . daõóapà÷adharàtyugrà raktadçk parikãrtità>% .
     kçttikàyàþ %<chàgasthà chàgavaktràsyà piïgabhråke÷alocanà . såtraü ÷akti¤ca bibhràõà pãnàïgijañharà'ruõà . kçttikà kãrtità ceyaü svarõamàlàbibhåùaõà>% .
     rohiõyàþ %<rohiõã tuhinàbhàsà sarpavaktrà tu haüsagà . såtrakuõóãdharà devã kãrtità hàrabhåùaõà>% .
     mçga÷ãrùàyàþ %<mçgànanà hayàsyà và nàgavaktvà''grahàyaõã . gçdhrasthà candragauràbhakuõóikàjapamàlinã>% .
     àrdràyàþ %<÷vamukhã kçùõavarõà tu raktàrdrà ÷ålapàõinã . nãlavastrà vçùàråóhà càsthimàlàvibhåùaõà>% .
     punarvasãþ %<÷åkaràsyo vióàlastho gauravarõaþ punarvasuþ . såtravajràïku÷àbhãtãrbibhràõaþ parikãrtitaþ>% .
     puùyasya %<chàgàråóha÷ca meghàbhaþ puùyo'yaü madhupiïgadçk . akùacaõóàsanãkuõóãü dadhàno'tra caturbhujaþ>% .
     a÷leùàyàþ %<kokàsyà và vióàlàsyà raktà'÷leùà caturbhujà . akùakuõóãdharà dvàbhyàü sarpàliïganadhàriõã>% .
     maghàyàþ %<kapivaktrà maghà ÷yàmà kç÷àïgã ca mahodarà . darbhapiõóadharà'bjasthà dvibhujeyamudãrità>% .
     pårvaphàlgunyàþ %<pårvà hastimukhà sphasthà ÷ukanàsàdvayà'ruõà>% . sphuþ khaógaþ cakraü và .
     uttaraphàlgunyàþ %<vyàghrànanottarà gosthà ÷ubhravarõà caturbhujà . dvyakùiõã såtraø khaññàïgadhàriõã parikãrtità>% .
     hastasya %<gauràruõã lulàpàsyo hastanàmà hayasthitaþ . akùavajrabhujadvandvã bhåùitaþ parikãrtitaþ>% . lulàpo mahiùaþ
     citràyàþ %<vyàghràsyà mahiùàråóhà citrà gaurã caturbhujà . akùakuõóã sapustã ca sudhàpårõaghañànvitàþ>% .
     svàtyàþ %<mahiùasthà mçgàråóhà gaurã ÷yàmàthavà matà . pãnà caturbhujà svàtyakùàïku÷adhvajapàtriõã>% .
     vi÷àkhàyàþ haryakùavadanà raktà nàbhipàdàntahemabhà . meùacchàgasthità seyaü vi÷àkhàïku÷avajriõã . vàme, ÷aktimadhaþ pàtraü vibhràõà hemabhåùaõà .
     anuràdhàyàþ %<haristhà ca vióàlàsyà dvibhujàmbujavajriõã . mårdhvàdinàbhipàdànta÷yàmagaurã krameõa tu . anuràdhà parij¤eyà padmaràgavibhåùaõà>% .
     jyeùñhàyàþ %<pãtavarõà gajàråóhà bhallàsyà và mçgànanà . akùasåtraü pavindhatte vàme jyeùñhàïku÷aü ÷aye>% .
     målasya %<målaråpaü vidhàtavyaü ÷yàmaü kuõapavàhanam . khaógakheñadharaü cograü dvibhuja¤ca vçkànanam>% .
     pårvàùàóhàyàþ %<kumbhãravadanà nãlà markañasthà caturbhujà . akùasåtraü kajaü pà÷aü pàtraü yà bibhratã sadà . pårvàùàóhà samuddiùñà pãtavastràbjabhåùaõà>% .
     uttaràùàóhàyàþ %<sarpagà cottaràùàóhà gauravarõà suråpiõã . nàgabaddhajañàjåña--svarõakuõóalabhåùità . akùanàgadharà dakùe vàme pustã sakuõóikà>% .
     abhijitaþ %<abhijit kumudàbhàsà nakravaktrà tu haüsagà . varasrukpustakàbhãtisaüyuteyaü caturbhujà>% .
     pravaõasya %<nãlaruk turagàråóhaþ pravaõo markañànanaþ . ÷aïkhacakragadàbjàni bibhràõaþ svarõabhåùaõaþ>% .
     dhaniùñhàyàþ %<taptacàmãkaràbhàsà nidhisthà païkajàsanà . pakkavimbàdharà tanvo pãnonnatapayogharà . dãrghaveõã sapuùpà sà mauktikàbharaõànvità . càrunetrà suveùàóhyà dvibhujà vasanàruõà . caràbhayànvità saumyà dhaniùñhà parikãrtità>% .
     ÷atatàràyàþ %<÷ubhrà makaragà'÷vàsyà dvibhujà pà÷apàtriõã . pàñalà vastrasaüyuktà kãrtità ÷atatàrakà>% .
     pårvabhàdrapadàyàþ %<pårvà bhàdrapadà ÷ubhrà govaktrà chàgagàminã . meùa÷ãrùadharà seyaü sãdhupàtra¤ca bibhratã>% .
     uttarabhàdrapadàyàþ %<gardhabhàsyà vçùàråóhà sità bhàdrapadottarà . pàtra¤ca óamarundhatte dvimujeyamudãrità>% .
     revatyàþ %<revatã karabhàsyà syàt dvibhujà hastigàminã . kamalaü kuõóikàü dhatte ÷etavarõà mahàsvanà>% .
     yogànàü viùkumbhasya %<viùkumbhaþ prathamo j¤eyaþ pãtavarõastu ùaóbhujaþ . raktàsyo nãlakaõñhastu vçttanetraþ subhãùaõaþ . vi÷àlabhàlo dãrghàïgastuïganàso jañàdharaþ . lambakarõendranãlotthasvaõaratnajakuõóalaþ . ÷ubhranãlendragopàbhavasanaþ svarõabhåùaõaþ . mudgaraü prathame dakùe dvitãye kartarãmiha . tçtãye kuli÷aü pàõau vàmàdye ñaïkameva ca . ÷vetapucchaü dvitãye ca tçtãye càmçtaü dhañam . vibhràõaþ påjanãyo'yaü pãtapuùpaiþ sugandhibhiþ . kàryaniùpattaye nånamanyathà vighnadàyakaþ>% .
     prãteþ %<prãtinàmà dvitãyastu javàkusumasannibhaþ . ÷vetavaktro vi÷àlàkùã lambakarõendukuõóalaþ . bhàle'litilakopetaþ saumyo muktàvibhåùaõaþ . ÷vetavastrã jañàmauliraùñabàhurvçkodaraþ . bandhujãvotthapuùpàïkamallikàmàdime yame . dvitãye modakaü pàõau tçtãye kadalãphalam . caturthe ùaïkaja¤caiva vàmàdye càmçtaü ghañam . dvitãye càtra bai pàtraü somapårõaü manoharam . tçtãye kuli÷aü hamve caturthe càtravaidhvajam . dadhàno bhåtaye prãtyai sarvatàpanivçttaye>% .
     àyuùmataþ %<àyuùmàüstu tçtãyo'yaü mauktikàbho'ruõodaraþ . kùaumavastrànvita÷caiva muktàsauvarõabhåùaõaþ . digbhujaþ prathame dakùe càkùasåtra¤ca mauktikam . dårvàmatra dvitãye vai tçtãye cåtapallavam . caturthe païkaja¤caiva pa¤came càtapatrakam . sudhàkumbhantu vàmàdye vãjapårapidhànakam . pàtraü dadhyakùatopetaü dvitãye karapallave . tçtãye ÷rãphalaü haste caturthe pavimeva ca . pa¤came càmaraü haste svarõadaõóaü sitaü ÷ubham . dhàrayanneùa vai påjyo bhogàyuùyavivçddhaye>% .
     saubhàgyasya %<saubhàgyàkhya÷caturtho'tra sphañikàbhastrilocanaþ . skandhàruõo mahàsatvaþ sundaraþ kumudràmbaraþ . da÷abàhu raya¤càrkau (yame) prathame ÷rãphalaü kare . akùasåtraü pravàlotthaü dvitãye karapallave . tçtãye kamalaü haste caturthe vàõavàrakam . pa¤came ÷aktimatraiva vàmàdye pàtrameva ca . dvitãye càmçtaü kumbhaü tçtãye tu prakãrõakam . caturthe darpaõaü haste veõudaõóa¤ca pa¤came . bibhràõaþ saumya saubhàgyavçddhaye càyuùe ÷riye>% . (påjanãya iti ÷eùaþ)
     ÷obhanasya %<÷obhanaþ pa¤camo yogaþ ÷vetabaktvo va÷ã balã . ÷eùàruõaþ kç÷àïga÷ca pravàlakçtakuõóalaþ . ÷oõa÷uklàmbara÷caiva muktàvidrumabhåùaõaþ . akùasåtraü suhemotthaü prathame dakùiõe kare . dvitãye païkajaü haste tçtãye ÷rãphalaü ÷aye . turye ÷aktiü karàmbhoje vàmàdye vai kamaõóalum . dvitãye svarõajaü pàtraü tçtãye caiva darpaõam . caturthe càmaraü pàõau dhàrayannaùñadoriti . påjanãyo mahàbhaktyà saukhyasaubhàgyavçddhaye>% .
     atigaõóasya %<atigaõóàbhidha÷càtha ùaùñho yogaþ pratãyate . gaõóàruõasitaþ kråraþ kçùõavaktro'rkabhåùaõaþ . sthålo viddha÷rutistuïganàsiko'ruõabhåùaõaþ . piïga÷ma÷rujañàmauliþ ùaóbhujaþ kañisåtravàn . akùasåtraü yamàdisthelohajaü karapallave . eõaü mçgaü dvitãye ca tçtãye caiva vàrijam . pàtraü vàmàdime pàõau dvitãye ÷aktimeva ca . patàkàntu tçtãye vaidadhànaþ kçùõalohitàm . påjanãyo mahàbhaktyà duùñabhãtinivçttaye>% .
     sukarmaõaþ %<caturbhujaþ sukarmà vai ÷vetabàhådara÷rutiþ . nãla÷ubhràü÷ukopetaþ svarõanãlavibhåùaõaþ . rudràkùamàlikàmàrkau (yame dakùe) prathame karapallave . dvitãye kamalaü pàõau vàmàdau daõóameva ca . patàkàmatra vai haste dvitãye sumanoharà . bibhratsuvçddhaye néõàü karmàrambha÷ubhapradaþ>% .
     dhçteþ %<dhçtyàkhya÷càùñamo yogaþ kathyate vasubàhukaþ . bhàlàruõastu sarvàïge ÷vetavarõo'ruõàmbaraþ . svarõamuktendranãlàóhyo vidrumànvitabhåùaõaþ . bhuktàkùamàlikàü dakùe prathame ratnamudrike . dvitãye ÷rãphalaü pàõau tçtãye'÷okapallavam . caturthe hemajaü daõóaü vàmàdye vai kamaõóalum . dvitãye càmçtaü pàtraü tçtãye càmbujaü kare . patàkàsatra vai turye bibhràõaþ ÷cãvivçddhaye>% .
     ÷ålasya %<navamaþ ÷ålanàmàtha kathyate vyaktabhàgataþ . tàmràruõagala÷caiva ÷vetavarõaþ kç÷odaraþ . bhàlarekhàtraya÷caiva trijaño nolakuntalaþ . arkahasto yamàdisthe tri÷ålaü càtibhãùaõam . dvitãye mudgaraü pàõau tçtãye càkùasåtrakam . caturthe ÷çïkhalàmatra pa¤came daõóameva ca . maùñhe caivàmbujaü pàõau kapàlaü cottaràdime . ñaïkaü dvitãyake caiva tçtãye vai kamaõóalum . sandaü÷antu kare turye pa¤came caiva darpaõam . patàkàmatra vai ùaùñhe dhàrayanneùa påjitaþ . bhavedaniùñanà÷àya vairividhvastaye nçõàm>% .
     gaõóasya %<gaõóàkhyaþ kathyate yogo da÷amaþ so'yamatra hi . gaõóaþ ÷ubhràruõàïgastu ùaóbhujo mecakàmbaraþ . harinmaõivibhåùàóhyo nãlavidrumakuõóalaþ . akùasåtraü yamàdisthaü dvitãye candrahàsakam . tçtãye vàrijaü nãlaü vàmàdye vai kamaõóalum . dvitãye kheñakaü haste patàkà¤ca tçtãyake . dadhàno yajvanastuùñyai rogàniùñanivçttaye>% .
     vçddheþ %<ekàda÷astu vçddhyàkhyaþ kathyate 16 rasacandradoþ . pàdàruõo'para÷veto bhàlavistãrõamaõóalaþ . vicitravasanopeto muktàsauvarõabhåùaõaþ . akùasåtraü yamàdisthe dvitãye càmçtaü ghañam . tçtãye nandakaü pàõau caturthe bàõameva ca . pa¤came mudgara¤caiva ùaùñhe sandaü÷ameva ca . saptame kambumatraiva païkaja¤càùñame ÷aye . kuõóikàmàdime vàme dvitãye pàtrameva ca . tçtãye kheñakaü haste caturthe caiva kàrmukam . pa¤came ñaïkamatraiva ùaùñhecaiõaviùàõakam . saptame càpamatraiva patàkàmaùñame kare . bibhràõaþ ÷reyaso vçddhyai càyurgotradhanasya ca>% .
     dhruvasya %<dvàda÷ã dhruvanàmà vai yoga÷càtraiva kathyate . vakùaþsthalàruõa÷caiva ÷vetasarvàïga eva ca . mà¤jiùñhavasanopeto hemamuktàvibhåùaõaþ . caturda÷abhujopeto dakùiõàdye'kùasåtrakam . dvitãye tu kajaü khaógaü tçtãye caiva mudgaram . caturthe sàyakaü haste pa¤came caiva païkajam . ùaùñhe manoharaü ÷aïkhaü saptame càmaraü ÷aye . pàtraü saumyàdime pàõau dvitãye caiva kheñakam . ñaïkaü tçtãyake haste caturthe caiva kàrmukam . patàkàmatra vai haste pa¤came varalakùaõe . ùaùñhe manoharàdar÷aü saptame cakramàdadhat . påjanãyo mahàbhaktyà lakùmãsthairyàdihetave>% .
     vyàghàtasya %<kayyate càdhunà yogo vyàghàtàkhyastrayoda÷aþ . nàbhyårdhaü lohita÷càyaü ÷vetapårvastrilocanaþ . anta÷vetàruõapràntavasanaþ såryakuõóalaþ . gale sphañikamàlo'sau ÷eùarudràkùabhåùaõaþ . maõibandhe'livarõastu ùaóbhujaþ kuñilànanaþ . païkajaü prathame dakùe dvitãye para÷uü ÷aye . tçtãye càtra vai pà÷aü vàme pàtramihàdime . dvitãye càmçtaü kumbhaü tçtãye càïku÷aü ÷aye . bibhràõo'yaü mahàpåjyaþ kàryabhraü÷anivçttaye>% .
     harùaõasya %<adhunà kathyate yogo harùaõàkhya÷caturda÷aþ . jànårdhve lohita÷càyaü tatpårvaü ÷vetaeva ca . pàñalàbhàü÷ukopeto muktàvaidåryabhåùaõaþ . bhujadvàda÷akopeto lambakarõo vi÷àladçk . kaustubhaü prathame dakùe dvitãye càkùasåtrakam . tçtãye païkajaü haste caturthe bàõameva ca . pa¤came ÷aïkhamatraiva ùaùñhe pà÷aü karàmbuje . vàmàdime kare pàtraü dvitãye càmçtaü ghañam . tçtãye para÷uü haste caturthe caiva kàrmukam . pa¤came tu kare cakraü ùaùñhe caivàïku÷aü ÷aye . vibhràõaþ ÷reyase bhåtyai mànonnatyai sukhàya ca>% .
     vajrasya %<atha pa¤cadu÷o yogaþ kathyate vajrasaj¤akaþ . ÷vetàhikà¤cãü bibhràõaþ kçùõagrãvo'ruõànanaþ . rocanàvasanopeto viddhakarõastrilocanaþ . vajravaidåryabhåùàóhyaþ kañisåtrasamanvitaþ . jañàü tribalayàü bibhrat digbhujaþ parito balã . akùasåtraü yamàdisthe dvitãye bàõameva ca . tçtãye païkajaü haste caturthe kuli÷aü ÷aye . pa¤came para÷uü pàõau vàmàdye càmçtaü ghañam . dvitãye kàrmukaü caiva tçtãye pàtramuttamam . caturthe kuli÷aü caiva pa¤came pà÷ameva ca . bibhradvijayasaukhyàya lakùmãüsantànavçddhaye>% .
     siddheþ %<kathyate càdhunà yogaþ siddhinàmà tu ùoóa÷aþ . pàdajaïghàruõa÷cordhe ÷vetavarõaþ ÷ubhànanaþ . digbhujo lohitagrãvo lohitanihitàmbaraþ . muktàhàramaõisvarõabhåùaõaþ somakuõóalaþ . ÷rãphalaü prathame dakùe dvitãye caiva païkajam . tçtãye pustakaü haste caturthe bàõameva ca . pa¤came ca dhvajaü haste vàme pàtramihàdime . dvitãye càmçtaü kumbhaü tçtãye caiva càmaram . caturthe caiva kodaõóaü patàkàmiha pa¤came . dadhànaþ siddhaye néõàü và¤chitàrthasya siddhidaþ>% . (asyàsçgityaparanàma)
     vyatãpàtasya vyatãpàtàbhidha÷caiva yogaþ saptada÷astviha . kaõñhena lohita÷càyaü ÷vetagrãvo'libhànanaþ . ÷uddhamà¤jiùñhavasano nãlasvarõajabhåùaõaþ . aùñàda÷abhujo devo bhrukuñãkuñilànanaþ . dàtramàrkyàdime haste dvitãye loùña bhedanam . akùasåtraü tçtãye tu turye vàõaü manoharam . pa¤came ÷çïkhalàü lauhãü ùaùñhe kavacameva ca . saptame mudgaraü haste païkajaü càùñame kare . kuddàlaü navame haste ÷çïgikàmàdimottare . pàtraü dvitãyake caiva svarõakumbhaü tçtãyake . caturthe kàrmukaü pàõau pa¤came kartrikàmiha . musalantu kare ùaùñhe saptame ñaïkameva ca . aùñame ca dhvajaü haste navame pràïkuñaü ÷aye . dadhàno vairivargasya dhvastaye caiva mçtyave . yajvanaþ putrasantatyai lakùmãbhogasukhàya ca
     varãyasaþ %<aùñàda÷o varãyàü÷ca kathyate yoga uttamaþ . àkaõñha÷ubhravarõastu lohitagrãva eva ca . ÷vetavaktro vi÷àlàkùo lambakarõo'rkakuõóalaþ . svarõàbharaõabhåùàóhyo lakùaõànekasaüyutaþ . akùasåtraü yamàdisthe dvitãye vãjapårakam . candrahàsaü tçtãye tu turye bàõaü karàmbuje . pa¤came ÷aïkhamatraiva ùaùñhe para÷umeva ca . saptame mudgaraü haste càùñame dàtrameva ca . navame càtra vai ÷çïgaü da÷ame kamalaü kare . ekàda÷e pavi¤càtra dvàda÷e halameva ca . daõóaü trayoda÷e haste ÷aktimastraü caturda÷e . kajaü pa¤cada÷e haste ùoóa÷e'tha tri÷ålakam . ghañaü vàmàdime pàõau pàtramatra dvitãyake . tçtãye kheñaka¤caiva turye kàrmukameva ca . cakrantu pa¤came haste ùaùñhe caiva kuñhàrakam . saptame ñaïkamatraiva càmara¤càùñame ÷aye . navame óamaru¤caiva da÷ame càtra vallakãm . ekàda÷e ÷çõi¤caiva dvàda÷e musalaü ÷aye . trayoda÷e tu vai pà÷aü gadàmatra caturda÷e . darpaõaü tithime haste dhvajamatraiva ùoóa÷e . dadhànaþ ÷reyase bhåtyai sarvabhogasukhàya ca>% .
     parighasya %<ekonaviü÷aka÷càtra kathyate parigho'nagha! . pàdajànvanta÷ubhro'sau ÷vetavaktro jañàdharaþ . madhyàruõodare nãlarekhàsaüyuta eva ca . nãlàmbaro mahàsatvo hemaratnajakuõóalaþ . suvarõabhåùaõopeto ùaóbhujaþ kråradar÷anaþ . gadàmàrkyàdime haste dvitãye parighaü ÷aye . tçtãye kamalaü pàõau vàmàdye pàtrameva ca . dvitãye paññi÷aü haste tçtãye càtra vai dhvajam . bibhràõaþ ÷atrunà÷àya duùñabhãtinivçttaye>% .
     ÷ipasya %<atha viü÷atimo yogaþ ÷ivàkhya÷càtra kathyate . ÷ubhravarõastrinetrastu mauktikàbharaõànvitaþ . dakùiõe prathame haste vãjapåraü manoharam . akùasåtraü dvitãye ca tçtãye kambumeva ca . caturthe sàyakaü haste pa¤came candrahàsakam . mudgara¤ca kare ùaùñhe saptame para÷uü ÷aye . kuddàlamaùñame pàõau navame dàtrameva ca . da÷ame càtra vai ÷çïgaü pavimekàda÷e tviha . dvàda÷e pa¤ca÷àkhàü vai loùñabhedanameva ca . trayoda÷e hala¤caiva ÷aktimastraü caturda÷e . kare pa¤cada÷e daõóaü ùoóa÷e càmbujaü tviha . tri÷ålaü municandre (17) ca vasucandre (18) ca tomaram . vàmàdime ÷aye pàtraü dvitãye càmçtaü ghañam . tçtãye cakramatraiva caturthe vai ÷aràsanam . pa¤cabhe kheñakaü haste ùaùñhe ñaïkaü karàmbuje . kuñhàraü saptame pàõau pràïkuña¤càùñame tviha . navame càmaraü ÷ubhraü da÷ame óamaruntviha . ÷çõimekàda÷e haste dvàda÷e caiva darpaõam . aùñàda÷e ÷aye kuntaü bibhràõaþ ÷àntivçddhaye>% . (atra trayoda÷àdisaptada÷àntavàmahastànàü cihnavàkyàni mudritapustake patitàni vi÷vakarma÷àstre dç÷yàni) .
     siddhasya %<ekaviü÷o'dhunà yogaþ siddhanàmàbhidhãyate . javàkusumasaïkà÷aþ ÷ubhrarekhàtrayodaraþ . jañàbhiraùñabhistasya mukuñaþ khaõóacandrayuk . ÷oõa÷ubhràü÷ukopetaþ sphàñikàbharaõànvitaþ . vasupakùabhujaþ 28 saumyastundilaþ sarvalakùaõaþ . tomara¤càdime dakùe dvitãye'tra tri÷ålakam . tçtãye païkajaü pàõau turye daõóaü suvarõajam . pa¤came tu kare ÷aktiü ùaùñhe vai làïgalaü ÷aye . saptame kuli÷aü haste ÷çïgamatraiva càùñame . navame dàtramatraiva da÷ame tu para÷vadham . mudgaraü rudrahaste vai dvàda÷e candrahàsakam . trayoda÷e ÷aye bàõaü ÷aïkhamatra caturda÷e . kumbhaü vàmàdime haste dvitãye óamaruü jaye . pàtrantu navame haste da÷ame vai kuñhàrakam . ñaïkamekàda÷e haste dvàda÷e caiva kheñakam . trayoda÷e ÷aye càpaü cakramatra caturda÷e . dhàrayan påjanãyo'sau bhogasaukhya÷riye jaye>% . (atra tçtãyàdyaùñamàntavàmahastacihnavàkyàni mudritapustake patitàni vi÷vakarma÷àstre dç÷yàni) .
     sàdhyasya %<sàdhyo dvàviü÷aka÷caiva kathyate yoga eva saþ . ÷ubhravarõo vi÷àlàkùo vahnirekhagalànanaþ . kausumbhavasanopeto vajravaidåryakuõóalaþ . vedavahnibhujopeto mekhalànekaratnayuk . akùasåtraü yamàdisthe dvitãye vãjapårakam . tçtãye ÷aktimatraiva turye caiva tri÷ålakam . pa¤came sàyakaü haste ùaùñhe vajraü karàmbuje . saptame païkajaü pàõau daõóamatraiva càùñame . navame tomaraü pàõau da÷ame ÷aktimeva ca . ekàda÷e halaü haste dvàda÷e ÷çïgameva ca . trayoda÷e ÷aye khaógaü para÷untu caturda÷e . kare pa¤cada÷e ramye mudgaraü kañhinàïgulau . ùoóa÷e dàtramatraiva ÷aïkhaü saptada÷e tviha . vàmàdibhe kare kuõóãü dvitãye pàtrameva ca . tçtãye càbhayaü haste turye óamarumeva ca . pa¤came kàrmukaü pàõau ùaùñhe caivàïku÷aü ÷aye . saptame tu dhvajaü divyamaùñame pà÷ameva ca . navame kuntamatraiva da÷ame tu gadàmiha . musalaü rudrahaste vai dvàda÷e caiva càmaram . trayoda÷e kare kheñaü kuñhàrantu caturda÷e . ñaïkaü pa¤cada÷e pàõau ùoóa÷e caiva darpaõam . cakraü saptada÷e haste dadhànaþ ÷rãvivçddhaye>% .
     ÷ubhasya %<÷ubhanàmà trayoviü÷o yoga÷càtraiva kathyate . nãlakàlika÷oõastu mauktikàbhastrilocanaþ . ÷oõarekhàïkitagrãvaþ ÷oõa÷ubhràü÷ukàvçtaþ . muktàvidrumamàõikyabhåùaõaþ svarõakuõóalaþ . dvàtriü÷adbàhusaüyukto jañàkapilamaõóalaþ . varaü yamàdime pàõau dvitãye càkùasåtrakam . tçtãye ca tri÷ålaü vai turye bàõaü karàmbuje . pa¤came païkajaü caiva ùaùñhe kuli÷ameva ca . saptame ÷aktimatraiva daõóaü vai càùñame kare . navame tomaraü haste da÷ame ÷çïgikàmiha . halamekàda÷e caiva dvàda÷e khaógamatra hi . dàtraü trayoda÷e haste mudgaraü ca caturda÷e . ÷aïkhaü pa¤cada÷e pàõau ùoóa÷e tu para÷vadham . abhayaü càdime vàme dvitãye vai kamaõóalum . tçtãye pàtramatraiva turye kàrmukameva ca . pa¤came óamaruü pàõau ùaùñhe càïku÷ameva ca . saptame vãjapåraü vai dhvajaü vai càùñame kare . navame pànaghàtra¤ca da÷ame kuntameva ca . gadàmekàda÷e haste dvàda÷e caiva kheñakam . càmaraü manmathe 13 pàõau ñaïkamatra caturda÷e . cakraü pa¤cada÷e caiva ùoóa÷e tu kuñhàrakam . vibhràõo bhuktaye påjyaþ saundaryàya sukhàya ca>% .
     ÷ukrasya %<caturviü÷atima÷càtra ÷ukràkhyaþ kathyate'dhunà . civuke lohita÷càyaü candragaurastrilocanaþ . jañàmukuñasvaõóendurnãlarekhàsudhàdharaþ . sindåravadanopeto bhàlàlitilakàïkitaþ . pravàlamauktikasvarõabhåùaõaþ kaõñhakaustubhaþ . khavahni 30 bàhusaüyukto ratnamudràsamanvitaþ . ÷årpàkùamàlikàü yànye prathame karaùallave . dvitãye ca tri÷ålaü vai tçtãye bàõameva ca . para÷vadhaü kare turye pa¤came ÷aïkhamava ca . mudgaraü càtra vai ùaùñhe saptame dàtrameva ca . aùñame tu kare khaógaü navame caiva làïgalam . da÷ame ÷çïgamatraiva tomaraü rudrasammite . dvàda÷e tu kare daõóaü ÷aktimatra trayoda÷e . caturda÷e ÷aye vajraü kare pa¤cada÷e kajam . vãjapårantu vàmàdye dvitãye pàtrameva ca . tçtãye kàrmukaü pàõau turye caiva kuñhàrakam . pa¤came cakramatraiva ùaùñhe ñaïkaü karàmbuje . saptame càmaraü pàõau kheñakaü càùñame ÷aye . navame tu gadàmatra da÷ame cà'mçtaü ghañam . kuntamekàda÷e haste dvàda÷e pàtrameva ca . trayoda÷e ÷çõiü caiva darpaõa¤ca caturda÷e . dhvajaü pa¤cada÷e haste dadhànastu mahàya ca>% .
     vrahmaõaþ %<pa¤caviü÷atimã yogã brahmanàmà pratãyate . ÷oõoraþ pàõóurà÷eùa÷candragaurastrilocanaþ . nãlakàlika÷oõastu grãvàsvarõastrirekhikaþ . jañàtrayapralambo'sau saumyaþ prahasitànanaþ . tàmravarõàü÷ukopetaþ kaõñharudràkùamàlikaþ . muktàmàõikyahemotthabhåùaõaþ somakuõóalaþ . viyadbàõa 50 bhujopetaþ kiïkiõãjàlamekhalaþ . saumyàkùamàlikàü dakùe prathame tala÷obhane . dvitãye ta varaü pàõau khaógamatra trayoda÷e . halaü caturda÷e haste ÷çïgaü pa¤cada÷e tviha . ùoóa÷e caiva lohàsiü munirandhre ca tomaram . aùñàda÷e ÷aye daõóaü ÷aktimekonaviü÷ake . kare viü÷atime cakraü tvekaviü÷e ÷aye kajam . dvàviü÷e camasaü haste trayoviü÷e ÷aye'rbudam . caturviü÷atime pàõau sudçóhaü lohabhedanam . pa¤caviü÷e tu rakùàstraü vàmàdye vai kamaõóalum . dvitãye càbhayaü haste tçtãye càtra vai dhruvam . turye khañvàïgameveha kuddàlaü caiva pa¤came . ùaùñhe ÷aràsanaü pàõau saptame kavacaü ÷aye . aùñame paññi÷aü haste navame vai sudar÷anam . da÷ame vãjapåraü vai pà÷amekàda÷e kare . dvàda÷e càtra vai ñaïkaü kheñamatra trayoda÷e . caturda÷e kuñhãràkhyaü óamaruntithisaüj¤ite . ùoóa÷e càmaraü haste kumbhaü saptada÷e tviha . aùñàda÷e gadàmatra musalaü nandacandra 19 me . aïku÷aü viü÷ake haste pà÷a¤caivaikaviü÷ake . dvàviü÷ake dhvajaü ÷ubhraü vãrabhadrantripakùame . jine 24 sunirmalàdar÷aü pa¤caviü÷e'jinaü ÷aye . dadhàno yajvano gotraparamàyurvivçddhaye>% . (atra tçtãyàditrayoda÷àntadakùahastacihnavàkyàni mudritapustake patitàni vi÷vakarma÷àstre dç÷yàni) .
     indrasya %<indraþ ùaóviü÷aka÷càtra kathyate tava sàmpratam . hastapàdàruõa÷càyaü ÷eùa÷ubhràyatekùaõaþ . dhammillamallikàmàlyacandanàdyanulepanaþ . bhàlàlitilaka÷caiva karõakuõóalamecakaþ . muktàhàrojjvaloraskaþ sarvaratnavibhåùaõaþ . ÷ubhra÷oõendranolàbhavasanaþ sarvalakùaõaþ . yugmavàõa 52 bhujopeto manàgaruõalocanaþ . ÷aktimàrkyàdime haste dvitãye mauktikasrajam . tçtãye kamalaü pàõau caturthe ÷uktikàmiha . sruvantu pa¤came pàõau ùaùñhe càtra tri÷ålakam . saptame caiva lohàsiü kuddàlaü càùñame kare . navame patnikà¤caiva da÷ame candrahàsakam . ekàda÷e halaü haste dvàda÷e ÷çïgameva ca . tomaraü manmathe 13 pàõau daõóaü caiva caturda÷e . kare pa¤cada÷e ÷aktiü ùoóa÷e kuli÷aü ÷aye . cakra¤ca municandràïkye 17 vasucandre 18 para÷vadham . ekonaviü÷ake kambuü viü÷ake pustakaü tviha . viùñaraü tvekaviü÷e vai dvàviü÷e caiva mudgaram . camasantu trayoviü÷e caturviü÷e tvihàrbudam . pa¤caviü÷atime haste loùñabhedanameva ca . ùaóviü÷e ca turaùkàstraü vàmàdyo càbhaya ÷aye . dvitãye kuõóikàmatra tatãye vãjapårakam . tarye vàme vçtaü pàtraü pa¤came sruvameva hi . ùaùñhe khañvàïameveha saptame óamaruü ÷aye . aùñame pràïkuñaü pàõau navame caiø kàrmukam . da÷ame kheñakaü haste rudre caiva kañhàrakam . dvàda÷e càmaraü haste kantamatra trayàda÷e . gadàü caturda÷e caiva musalantithisaümite . aïku÷aü ùoóa÷e haste pà÷aü saptada÷e kare . paññi÷aü vasucandràïkye 18 cakrantvekonaviü÷ake . kavacaü viü÷ake caiva dàtra¤caivaikaviü÷ake . dvàviü÷ake tu vai ñaïkaü trayoviü÷e dhvajantviha . vãrabhadraü caturviü÷e pa¤caviü÷e tu darpaõam . ajinaü càtra ùaóviü÷e vibhràõaþ ÷rãvivçddhaye>% .
     vaidhçteþ %<vaidhçtyàkhyastu vai yogaþ saptaviü÷atimastviha . ÷ubhavarõo mahàraudro grãvà÷oõaþ sitànanaþ . jañàpa¤ca pralambastu mecakàruõakuõóalaþ . nãla÷oõasuvarõotthabhåùaõo mecakàmbaraþ . vedabàõa 54 bhujopeto vçhatkukùiþ sumantharaþ . akùasåtraü yasàdisthe dvitãye varameva ca . tçtãye caiva sandaü÷aü turye ÷uktiü samudrajàm . pa¤came païkajaü pàõau ùaùñhe càtra sruvantathà . saptame sàyakaü pàõau j¤ànakhaógamihàùñame . navame caiva kuddàlaü da÷ame ca tri÷ålakam . ÷çïgamekàda÷e haste dvàda÷e halameva ca . trayoda÷e tu vai khaógaü tomarantu caturda÷e . kare pa¤cada÷e daõóaü ùoóa÷e ÷aktimeva ca . vajraü saptada÷e pàõau kavacaü vasucandrame 18 . para÷uü nandacandràïkye 19 viü÷ake càrbudaü kare . ekaviü÷e ÷aye caiva loùñabhedanameva ca . dvàviü÷e vai turaùkàstraü trayoviü÷e tu ÷aïkhakam . pustakantu caturviü÷e pa¤caviü÷e tu viùñaram . ùaóviü÷e mudgaraü pàõau camasaü saptaviü÷ake . vàmàdime kare kuõóãmabhayantu dvitãyake . mãnaü tçtãyake haste caturthe vãjapårakam . pa¤came pàtramatraiva ùaùñhe caiva sruvaü kare . saptame kàrmukaü pàõau óamaruü càùñame kare . navame pràïkuñaü haste khañvàïga¤caiva dikkare . càmaraü rudrame caiva dvàda÷e'tra kuñhàrakam . kheñaü trayoda÷e caiva kuntamatra caturda÷e . gadàü pa¤cada÷e pàõau ùoóa÷e musalantviha . ÷çõiü saptada÷e haste pà÷amaùñàda÷e kare . paññi÷aü nandacandràïkye 19 vãrabhadrantu viü÷ake . ekaviü÷e ÷aye ñaïkaü dvàviü÷e càjinaü kare . trayoviü÷e tu vai cakraü kavacaü jina 24 hastake . pa¤caviü÷e tu vai pàtraü ùaóviü÷e darpaõaü ÷ubham . saptaviü÷e dhvajaü haste dhàrayan duùñaghàtakçt>% .
     karaõànàü vavasva %<karaõànàmatho vakùye råpasambandhilakùaõam . vavàbhighantu vai pãtaü jañilaü ratnakuõóalam . nãlavastrantu rudràkùabhåùaõaü kaõñhapàõóuram . caturda÷abhujopetaü piïgabhrålocanatrayam . varaü yamàdime haste dvitãye bàõameva ca . tçtãye kuli÷aü pàõau caturthe caiva païkajam . mudgaraü pa¤came caiva ùaùñhe sandaü÷ameva ca . saptame càïku÷aü divyaü pa¤ca÷àkhe mahodare . prathame càbhayaü vàme dvitãye tu ÷aràsanabh . tçtãye pustakaü haste caturthe mukuraü ÷aye . ñaïkantu pa¤came pàõau ùaùñhe kartarikàmiha . kare tu saptame càtra nàgapà÷aü dadhacchrive>% .
     bàlavasya %<bàlavàkhyantu vai raktaü nãlagrãvaü mahodaram . ÷vetavastraü jañàbhàraü piïgalaü tuïganàsikam . kaõñharudràkùamàlaü tadbhåtimatkàlapàõóuram . rasacandra 16 karopetaü kakùàlagnakaraõóakam . prathame modakaü haste dakùiõe sumanohare . dvitãye ketakãpatraü tçtãye ÷aktimeva ca . caturthe païkajaü pàõau pa¤came vai sudar÷anam . ùaùñhe sarvàyasaü bàõaü saptame kuli÷aü kare . sandaü÷amaùñame haste pàtraü vàmàdime tviha . dvitãye kuõóikàmatra tçtãye caiva vaññi÷am . vãjapåraü kare turye pa¤came ÷aïkhameva ca . kodaõóamatra vai ùaùñhe saptame kuli÷aïkare . aùñame pustakaü bibhradva÷yàya vijayàya ca>% .
     kaulavasya %<÷vetàbjakarõikàbhàsaü tçtãyaü kaulavàbhidham . raktakaõñhaü pikàsyaü vai nãla÷vetàruõàmbaram . muktàrudràkùasauvarõabhåùaõaü cendranãlakam . aùñàda÷abhujãpetaü kiïkiõãkañisåtrakam . varaü yamàdima haste dvitãye càkùasåtrakam . tçtãye svarõajaü daõóaü caturthe caiva pustakam . pa¤came sodakaü haste ùaùñhe sandaü÷ameva ca . saptame óamaruü pàõau vajramatraiva càùñame . navame ÷çïgikàmatra ÷oõagu¤jàdyanàmikàm . abhayaü càdime vàme dvitãye vai kamaõóalum . tçtãye càsavaü pàtraü turye càmbhojamuttamam . pa¤came càmaraü ÷ubhraü ùaùñhe dàtraü karàmbuje . saptame vallakãmatra ÷çõiü caivàùñame kare . navame kadalãpatraü dadhat sampatsukhàya ca>% .
     tilasya %<caturthaü taitilaü nàma ÷yàmavarõaü kç÷odaram . ÷oõavastra javàpuùpamàlikaü taittirànanam . viyatpakùa 20 bhujopetaü ghaõóàvaddhanitambakam . prathame dakùiõe haste ÷rãphalaü sumanoharam . khaógamatra dvitãye vai tçtãye caiva pustakam . akùasåtraü kare turye pa¤came bàõameva ca . ùaùñhe sudar÷anaü divyaü saptame kuli÷aü tviha . aùñame tu sruvaü pàõau navame caiva mudgaram . da÷ame càïka÷aü haste pàtraü vàmàdime kare . dvitãye sveñakaü caiva tçtãye vàrijaü ÷ubham . caturthe kuõóikàmatra pa¤came caiva kàrmukam . ùaùñhe manoharaü ÷aïkhaü saptame càmaraü sitam . sruvaü caivàùñame haste navame ñaïkamatra hi . da÷ame tu kare pà÷aü bibhràõaü yajvanaþ ÷riye>% .
     garasya %<pa¤camaü càtra vij¤eyaü karaõantu garàbhidham . gomukhaü citritagrãvaü dhåsaraü lohitàmbaram . pakùapakùa 22 bhujopetaü kçtapadmàkùabhåùaõaü . àdime dakùiõe ÷aktiü dvitãye cakrameva ca . tçtãye ÷rãphalaü haste caturthe caiva païkajam . pa¤came pustakaü ramyaü ùaùñhe bàõaü manoharam . saptame govçùaü ÷çïgaü kuli÷aü càùñame kare . navame vallakãmatra da÷ame vãrabhadrakam . ekàda÷e tu sandaü÷aü pa¤ca÷àkhe manohare . abhãtimuttaràdisthe dvitãye ÷aïkhamatra hi . pàtramatra tçtãye vai caturthe caiva càmaram . pa¤came óamaruü haste ùaùñhe caiva ÷aràsanam . saptame kuõóikàmatra càùñame da÷acakrakam . navame tu kare vaü÷aü da÷ame caiva darpaõam . ekàda÷e tu rudràstraü bibhrat kãrtisukha÷riye>% .
     baõijaþ %<vànaràsyaü baõik dhåmraü pãtavastraü vçùàsanam . jina 24 bàhuyutaü cedaü ùaùñhaü kanakabhåùaõam . varamàrkyàdibhe haste dvitãye càkùasåtrakam . tçtãye ÷uktikàmatra modakantu caturthake . pa¤came kuli÷aü haste ùaùñhe ÷aktiü karàmbuje . saptame vaiõavaü daõóaü khaógamatraiva càùñame . navame pà÷amatraiva da÷ame caiva vai dhvajam . ekàda÷e tura ùkàstraü dvàda÷e vai sudar÷anam . saumyàdime kare'bhãti dvitãye vai kamaõóalum . vãjapåraü tçtãye'tra pànapàtra caturthake . pa¤came pa¤cavaktràkùaü ùaùñhe caiva tu paññi÷am . saptame càmaraü haste kheñakaü càùñame ÷aye . navame càïku÷aü pàõau da÷ame halameva ca . ekàda÷e kare ramyaü darpaõaü càtinirmalam . dvàda÷e dhàrayat ÷aïkha lakùmãsaubhàgyavçddhaye>% . (pa¤cavaktràkùaü pa¤camukharudràkùam)
     bhadràyàþ %<vyàdhracarmàmbarà bhadrà ÷vetàbhà gardabhànanà . saptabàhusamàyuktà tripadà lohabhåùaõà . kartikàmàdime dakùe dvitãye tu gadàmiha . tçtãye sàyakaü haste caturthe candrahàsakam . kheñamårdhakare vàme tadadha÷caiva kàrmukam . pàtramasvàdadho vàme dhàrayantã ripãrbhiye>%
     ÷akuneþ %<aùñamaü ÷akuniprakhyaü karaõaü haritaprabham . prabàlabhåùaõopetaü ÷akragopanibhànvaram . rasapakùa 26 bhujopetameõavaktraü vçkodaram . àdige ravije cakraü dvitãye varamo ca . akùasåtraü tçtãye tu turye caiva tu païkajam . pa¤came modakaü haste ùaùñhe vajraü karàmbuje . saptame tomaraü pàõau ÷aktimatraiva càùñame . navame hastijandantaü da÷ame candrahàsakam . ekàda÷e kare bàõaü dvàda÷e càïku÷aü ÷aye . trayoda÷e gadàmatra ÷aïkhaü vàmàdime kare . abhayantu dvitãye'tra tçtãye vai kamaõóalum . vãjapåraü kare turye pa¤came pàtrameva ca . ùaùñhe karàmbuje ÷çïgaü saptame kuntameva ca . parighaü càùñame haste daõóantu navame kare . kheñakaü da÷ame pàõau dhanurekàda÷e ÷aye . dvàda÷e pàtramatraiva tri÷ålantu trayoda÷e . dadhànaü ÷reyase bhåtyai vijayàya sukhàya ca . tàpàya caiva ÷atråõàü vi÷eùeõa samarcitam>% .
     catuùpadasya %<catuùpadàbhidhaü càtra navamaü kathyate jaya! . kçùõavarõaü catuùpàdaü caturàsyaü jañànvitam . manuùyàsyantu vai pårvaü dakùiõaü caiva gomukham . ajàsyaü pa÷cimantasya cottaraü ÷åkarànanam . manuùyàkàravat sarvaü trikapucchavinirgatam . pãtavastraü vçhatkukùi nãlamuktàvibhåùaõam . vasupakùa 28 bhujopetaü dãrghanàsaü mahàjavam . dakùiõàdye kare ÷aktiü dvitãye càkùasåtrakam . sudar÷anaü tçtãye tu caturthe caiva païkajam . pa¤came mudgaraü caiva ùaùñhe modakameva ca . saptame tu gadàü pàõàvaùñame càïku÷aü ÷aye . navame tu kare bàõaü da÷ame khaógameva ca . ekàda÷e kare dantaü dvàda÷e ÷uktimatra hi . trayoda÷e ÷aye càtra tomaraü sudçóhaü ÷ubham . caturda÷e tu vai vajraü vàmàdye'bhãtimeva ca . kamaõóaluü dvitãye vai tçtãye ÷aïkhameva ca . caturthe vãjapåraü vai pa¤came ñaïkameva ca . ùaùñhe pàtraü sudhàpårõaü saptame ca tri÷ålakam . aùñame pàtramatraiva navame dhanureva ca . da÷ame kheñakaü haste daõóamekàda÷e kare . dvàda÷e paññi÷aü pàõau kuntamatra trayoda÷e . ÷çïgaü caturda÷e bibhradgotravçddhyai supåjitam>% .
     nàgasya %<nàgàkhyaü da÷amaü raktaü nãlavastraü jañàdharam . manuùyàkàramevaitanmastakanyastatatphaõam . viyadguõa 30 bhujopetaü muktàrudràkùabhåùaõam . prathame modakaü dakùe dvitãye caiva païkajam . akùasåtraü tçtãye'tra varanturye karàmbuje . pa¤came tu kare cakraü ùaùñhe vajrantu vai ÷aye . saptame tomaraü pàõau ÷aktimatraiva càùñame . navame sojjvalaü dantaü da÷ame candrahàsakam . bàõamekàda÷e haste dvàda÷e càïku÷aü ÷aye . trayoda÷e gadàmatra turaùkàstraü caturda÷e . kare pa¤cada÷e dàtraü vàme pàtrantu càdime . vãjapåraü dvitãye'tra tçtãye vai kamaõóalum . caturthe càbhayaü haste pa¤came ÷aïkhameva ca . ùaùñhe karàmbuje ÷çïgaü saptame kuntamuttamam . paññi÷aü càùñame haste navame daõóamatra hi . da÷ame kheñaka¤caiva dhanurekàda÷e kare . dvàda÷e pà÷amatraiva tri÷åla¤ca trayoda÷e . caturda÷e da÷àsyaü vai kare pa¤cada÷e'rbudam . dadhànaü vijayàrogyaü kurvãtàbhayadaü nçõàm>% . (da÷àsyaü da÷amukharudràkùam)
     kintughnasya %<ekàda÷antu kintutnaü karaõaü kathyate'dhunà . gokùãradhabalaü caitatpãtavastraü hayànanam . sarvàbharaõasaüyuktaü dvàtriü÷adbàhusaüyutam . vara¤caivàdime dakùe dvitãye càkùasåtrakam . tçtãye sojjvalaü cakraü turye càbjaü karàmbuje . pa¤came modakaü haste ùaùñhe vai kuli÷aü ÷aye . saptame tomaraü pàõau ÷aktimatraiva càùñame . navame gajadanta¤ca da÷ame khaógamuttamam . ekàda÷e tu vai bàõaü dvàda÷e ÷çõimeva ca . trayoda÷e gadàmatra óamaru¤ca caturda÷e . kare pa¤cada÷e pustãü para÷u¤caiva ùoóa÷e . abhaya¤càdime vàme dvitãye vai kamaõóalum . ÷aïkhamatra tçtãye vai caturthe vãjapårakam . pa¤came càsavaü pàtraü ùaùñhe ÷çïgaü manoharam . saptame kuntamatraiva càùñame paññi÷aü ÷aye . navame vaiõavaü daõóaü da÷ame kheñameva ca . càpamekàda÷e pàõau dvàda÷e pàtramatra hi . trayoda÷e tri÷ålaü vai ñaïkamatra caturda÷e . vãõàmiùvãndu 15 haste ca dhvaja¤caiva tu ùoóa÷e . dhàrayadvairiõàü dhvastyai påjanãyaü vipa÷cità . vidyàlàbhàya santuùñivijayàdisukhàrthinà>% . kiüstughnasiti và pàñhaþ .
     rà÷ãnàü meùasya viùõudharmottaràt %<meùavaktro naro rakto dvibhujaþ païkajàsanaþ . j¤ànamudràkaraþ pãtabasanaþ kanakàïgadã>% .
     vçùasya %<vçùànano naraþ ÷ubhro raktavastràkùakuõóikaþ>% .
     mithunasya %<pumàn gadã savãõà ca yoùicca mithunaü sitam>% .
     karkañasya %<karkañaþ kapilaþ ÷vàsyaþ kårmamudràdharo naraþ>% .
     siühasya %<siühavaktro'ruõo'bjastho dvibhujã'bhayapàtrayuk>% .
     kanyàyàþ %<÷uklàsibhçt sità kanyà dvibhujà païkajàsanà>% .
     tulàyàþ %<tulàdharo naro gauraþ piïganetraþ kajàsanaþ>% .
     vç÷cikasya %<vç÷cikasthã naraþ piïgo dvibhujo markañànanaþ dakùe vç÷cikamàlàdhçk vàme pàtraü suràyutam>% .
     dhanuùaþ %<a÷vavaktro nara÷càpã jyàkçùñakaradakùiõaþ>% .
     makarasya %<akùakuõóãdharo nãlo mçgavaktro naro hi saþ>% .
     kumbhasya %<makaràsyo'sito'bjastho riktakumbho naro ghañaþ>% .
     mãnasya %<matsyayugmasthitaþ ÷yàmo matsyahasto mahodaraþ . matsyavaktro naro mãno harinmaõivibhåùaõaþ>% .
     kàlasya vi÷vakarma÷àstràt %<kàlaþ karàlavadano nityaga÷ca vibhãùaõaþ . pà÷ahasta÷ca kartavyaþ sarpavç÷cikaromavàn>% .
     nimeùasya %<nimeùastu bhavedatra mecakàbho'rdhanãladçk . akùasåtraü kare dakùe j¤ànamudràmathottare . dadhàno yogasaüsiddhyai påjanãyo vipa÷cità>% .
     kàùñhàyàþ %<nãlavarõà bhavet kàùñhà pãtavastrà trilocanà . aùñàda÷abhujopetà j¤ànapustãsamanvità>% .
     kalàyàþ %<÷uklavarõà kalà j¤eyà nãlavastrà trilocanà . vyomavajràïkarudràkùakaõñhalambitamàlikà . muktàkùamàlikàdakùà vàmapaïkajasaüyutà . påjanãyà vi÷eùeõa j¤ànavij¤ànahetave>% .
     kùaõasya %<kùaõàbhidho bhavet pãtaþ munipakùaþ sumauktikaþ . jañàtrimauktikopeta÷candanàlikapàõóuraþ . muktàsåtràrkihasto'yaü vàme svarõakamaõóaluþ>% .
     1 muhårtànàü tatra dine raudrasya %<muhårtànadhunà vacmi nàmalakùmapçthakphalaiþ . tatràdimastu raudràkhyaþ ÷yàma÷vetàruõacchaviþ . ÷vetavastro mahàtuïgo dakùiõe sarpamàdadhat . vàme pàtraü sudhàpårõaü kùudrakarmaprasiddhaye>% .
     2 sitasya %<sitàbhidho dvitãyastu ÷vetavarõo mahodayaþ . ÷veta÷oõàbhavastro'yaü ÷vetamuktàvibhåùaõaþ . dakùiõe païkajaü ÷ubhraü vàme caiva kamaõóalum . dadhànastu ÷riyai påjyo yogavçddhyai sukhàya ca>% .
     3 ajapasya %<tçtãyo'thàjapàkhyastu kçùõaþ ÷ubhro mahàtanuþ . dakùiõe païkajaü nãlaü vàme sarpaü mahàphaõam . bibhradvipulabhogàya påjanãyo mahàdhiyà>% .
     4 àryabhañasya %<turya÷càryabhañàkhyastu nãlaþ ÷ubhro mahodaraþ . dakùiõe pustakaü haste vàme caiva tri÷ålakam . daghànaþ ÷reyase bhåtye vijayàya sukhàya ca>% .
     5 sàvitrasya %<adhunà caiva sàvitraþ pa¤camaþ kathyate jaya! . ÷vetavarõo'÷vavaktrastu mecakavasanànvitaþ . pustakaü dakùiõe haste vàme kuõóantu nirvraõam . dadhadrogavinà÷àya påjanãyo'pyaharni÷am>% .
     6 vairàjasya %<vairàja÷càtra vai ùaùñhaþ ÷yàmavarõo jañàdharaþ . dakùiõe tu kare daõóaü vàme caiva sruvaü kare . bibhradvçddhyai ca saukhyàya påjanãyo'tibhaktitaþ>% .
     7 gandharvasya %<saptama÷càtra gandharvastàmravarõaþ kç÷odaraþ . dakùiõe vallakãü pàõau vàme ÷akti¤ca dhàrayan . saukhyavçddhyai ya÷ovçddhyai påjanãyo vipa÷cità>% .
     8 abhijitaþ (kutaùasya) %<adhunà càbhijinnàma kayyatehyaùñamaþ ÷ubhaþ . pãtavarõo'tihrasvastu tàmravarõo mahodaraþ . tåõahastadvayopetaþ påjanãyaþ sukhàptaye . sa eva kutapo nàma vij¤àtavyo manãùibhiþ . pitçõàü supriya÷caiva piõóahasto'thavàpyayam>% .
     9 rauhiõeyasya %<navamo rauhiõeyàkhyo muhårtaþ kathyate jaya! . ÷ubhrabarõo vi÷àlàkùo nãlavastro'bhrakuõóalaþ . dakùiõe païkajaü pàõau vàme modakameva ca . dadhànaþ sukhasampattyai vijayàrogyavçddhaye>% .
     10 balasya %<adhunà kathyate vatsa! da÷amastu balàbhidhaþ . gauravarõo 'ruõaþ ÷vetavasanaþ svarõakuõóalaþ . dakùiõe tu kare ÷aïkaü vàme païkajamàdadhat>% .
     11 vijayasya %<ekàda÷o'dhunà j¤eyo muhårto vijayàbhidhaþ . hemavarõo vçhadgàtraþ kçùõa÷vetàruõàü÷ukaþ . akùasåtraü kare dakùe vàme caiva kamaõóalum . dadhat prajàsukhàrthàya påjanãyo vipa÷cità>% .
     12 nairçtasya %<nairçtàkhyo'dhunà j¤eyo dvàda÷astu muhårtakaþ . nãlavarõotpalamauliþ pãtavastro mahàbalaþ . dakùiõe tu kare cakraü vàme càbhayamàdadhat>% .
     13 santamasasya %<trayoda÷o bhavedatra raktaþ santamasàbhidhaþ . tàmravastro mahaujasko ratnahemajakuõóalaþ . ÷oõapaïkajadakùastu vàmakuõóãsamanvitaþ>% .
     14 baruõasya %<muhårtaþ kathyate càtra varuõàkhya÷caturda÷aþ . muktàphalanibha÷caiva muktàhàravibhåùaõaþ . dhanurbàõadhara÷caiva påjanãyaþ sukhàptaye>% .
     15 subhagasya %<atha pa¤cada÷o j¤eyaþ subhagastu haritprabhaþ>% .
     1 ràtrau atiraudrasya %<atho ni÷àcaràn bråmo muhårtàn tithisaükhyakàn . tatràdimo'tiraudràkhyaþ kçùõavarõo'ruõàü÷ukaþ . caturbhujomahàkråraþ sàsthisaïkañakobalaþ . àdime dakùiõe bibhrat kau÷ika¤càtibhãùaõam . dvitãye tu kare sarpaü vàmordhe tvatha vai kare . sandaü÷aü tadadhaþ pàtraü bibhràõaþ sarvavighnahà>% .
     2 mahàgandharvaràjasya %<mahàgandharvaràjàkhyo dvitãyastatra caiva hi . kçùõa÷ubhràruõagrãvo nãlavastrã mahàbalaþ . caturbhujo vi÷àlàkùo gauravarõo jañàgharaþ . àdime dakùiõe ÷aïkhaü dvitãye caiva païkajam . vàmordhage kãraü tadadhasthe tu pàtrakam . dhàrayanniùñasampattyai påjanãyo vicakùaõaiþ>% .
     3 daviõasya %<tçtãyaþ kathyate càtha ràtrijo draviõàbhidhaþ . taptacàmãkaràbhàsaþ kçùõanãlàruõàü÷ukaþ . dakùiõe prathame padmaü hemaja¤càti÷obhanam . dvitãye tu kare vãõàü vàmordhe vãjapårakam . dadhãnaþ sarvasampattisukhàyuþ÷rãvivçddhaye>% .
     4 ÷ràvaõasya %<÷ràvaõàkhyastatasturyo nãlavarõo'rkakuõóalaþ . nãlàruõàü÷ukopetaþ kaõñhanãlàbjamàlikaþ . dakùiõàdye kare khaógaü dvitãye caiva païkajam . vallakãmårdhvage vàme pàtramasmàdadhaþsthite . dadhànaþ påjanãyo'yaü j¤ànavij¤ànasiddhaye>% .
     5 vàyoþ %<muhårtaþ kathyate càtho vàyusaüj¤astu pa¤camaþ . haridvarõo javàkarõaþ ÷vetavastro mahàbalaþ . kãramàrkyàdime haste dvitãye tu dhvajaü ÷aye . vàmordhage kare sãraü dvitãye pàtramàdadhat>% .
     6 agneþ %<agnisaüj¤astataþ ùaùñho javàkusumasannibhaþ . kçùõanãlàü÷ukopetaþ ÷ikhàrudràkùasaüyutaþ . dakùiõàdye kare pàtraü dvitãye ÷aktimeva ca . vàmàdime kare kãraü dvitãye sãrameva ca . dadhànaþ kãrtaye bhuktyai vijayàyuþpravçddhaye>% .
     6 ràkùasasya adhunà kathyate vatsa! ràkùasàkhyastu saptamaþ . nãlavarõogradaüùñrastu nãla÷ubhnàruõàü÷ukaþ . dakùiõàdye kare padmaü dvitãye tu tri÷ålakam . khañvàïgamuttare vàme pàtramasmàdadhaþsthite . dadhadvairivighàtàya påjanãyastu sàdhakaiþ .
     8 dhàtuþ %<dhàtà caivàùñamaþ pãtavarõaþ pàñalabhàü÷ukaþ . karõasphàñikasauvarõakuõóalaþ kambukandharaþ . pustãmàrkyàdime haste dvitãye caiva viùñaram . vàmàdime kare daõóaü dvitãye svarõakuõóalam . dadhànaþ prãtaye bhuktyai vijayàya sukhàya ca>% .
     9 saumyasya %<navamaþ saumyanàmàtha ÷ubhravarõo vi÷àladçk . pãtavastro mahàtejà muktàsarvàïgabhåùaõaþ . àdime dakùiõe ÷aïkhaü dvitãye caiva païkajam . vàmàdime kare pàtraü dvitãye sãrameva ca . dadhànastuùñaye bhuktyai påjanãyastu muktidaþ>% .
     10 brahmaõaþ %<da÷ama÷càtra vij¤eyo muhårto brahmasaüj¤akaþ . pãtavarõaþ ÷uklavastro jañàmukuñasaüyutaþ . kaõñharudràkùamàlo'yaü bhàlapàõóuracandanaþ . suvarõakuõóalopetaþ kañisåtrottarãyavàn . akùasåtra yamàdisthe dvitãye caiva païkajam . vàmordhe tu sruvaü haste pustakantadadhaþkare . dadhat sauvarõamuktànàü làbhàya vijayàya ca>% .
     11 vàkpateþ %<ekàda÷o'dhunà j¤eyo vàkpatirnàma nàmataþ . suvarõavarõa evàyaü kçùõa÷ubhràü÷ukànvitaþ . kuõóomàrkyàdihaste tu dvitãye sãrameva ca . vàmàdime kare koraü dvitãye nãrajaü dadhat . prajàlàbhakara÷caiva kàryaniùpattisàdhakaþ>% .
     12 pauùõasya %<dvàda÷a÷càtra vij¤ayo pauùõanàmà sulohitaþ . pãtavastro jañàmaulirmunipuùpakçta÷rutiþ . tundilaþ sopavãtã ca nãlakãlakapàõóuraþ . dakùàdime kare vãja pårakaü ÷ubhravarõakam . dvitãye vàrijaü pàõau pàtraü vàmàdime kare . sandaü÷antu dvitãye'yaü dhàrayan vairitàpadaþ>% .
     13 vaikuõñhasya %<jayàdhunàtra vai kadhyo vaikuõñhàkhyastrayoda÷aþ . pàdajànvanta÷ubhro'yaü kaõñhàntàruõavaõakaþ . alivarõastu ke÷ànte kuõóalànekaratnajaþ . dakùiõàdye kare pustãmambujantu dvitãyake . kekipicchantu vàmàdye dvitãye càtapatrakam . dadhànaþ kãrtaye bhuktyai påjanãyaþ sitàmbujaiþ>% .
     14 samãraõasya %<caturda÷o'dhunà j¤eyo nàmatastu samãraõaþ . jalanãlanibha÷caiva ÷ubhamàrakatadyutiþ . pãtanãlàruõapràntavasanaþ snigdhalocanaþ . tàlapatraü yamàdisthe dvitãye nãlanãrajam . vàmàdibhe kare pàtraü dvitãye nãlarukmajam . dadhàno yajvano bhåtyai bàlavçddhyai sukhàya ca>% .
     15 nairçtasya %<atha pa¤cada÷o j¤eyo muhårto nairçto'ruõaþ . mecakàbhatrinetrastu daüùñràvàn vasanàruõaþ . svarõendranãlabhåùàóhyaþ ÷oõàlitilakànvitaþ . àdime dakùiõe bàõaü dvitãye kamalaü kare . vàmàdisthe dhanurhaste dvitãye caiva vàrijam . dadhacchàntyai subhogàya balàya vijayàya ca>% .
     ahoràtrasya %<ete ni÷àcaràþ khyàtà muhårtàþ sakalàstava . ahoràtràbhidha÷càtra kçùõagrãvàdimårdhajaþ . kaõñhapàdànta÷ubhro'yaü dvibhujo dãrghagãdhikaþ . sàrdhacandrajañàmauliþ piïgala÷ma÷rulocanaþ . nçmuõóamàlikopetaþ kçùõa÷ubhràü÷ukànvitaþ . arkaü dakùe dadhàno'yaü vàme caiva vidhuntudam . iùñàpårta prasiddhyarthaü påjanãyo manãùibhiþ>% .
     ÷uklapakùasya %<÷uklapakùo naraþ ÷uklo jañàmukuñasaüyutaþ . ÷oõavastro vi÷àlàkùo bhàlàlitilakànvitaþ . såryamàrkau dadhàno'yaü vàme candrajavimbakam . påjanãyo mahàbhaktyà pratipakùaü site site . asya dvàda÷a bhedàþ syurvij¤eyà varõabhedataþ . påjanãyàbalàrthàya pratimàsantu bhedataþ>% .
     kçùõapakùasya %<÷yàmàbhaþ kçùõapakùastu sita÷oõàmbaro balã . såryavimlaü yame bibhraüdvàme dàpaü samujjvalam . påjanãyo valàtyarthaü pratimàsantu bhedataþ . ityasyàrkaprabhedàþ syurbhapakùàdijanàmataþ>% .
     màsasya %<svanàmatastu màsaþ syàt dvivarõastu dvidoriti . nàbhyårdhàdhaþ÷vetakçùõaþ piïgalocanamårdhajaþ . såryacandrànvitaþ so'yaü pratimàsantu påjyate . svanàmapårvakairmantrairhomapåjàvasànakaiþ>% .
     çtånàü hemantasya %<çtuùañakmatho bråmolakùmanàmapçthakphalaiþ . hemantàkhyastu tatràdyaþ kapilaþ piïgakuõóalaþ . pãtavastrasamàyuktastrijañaþ kçùõagodhikaþ . (godhirlalàñam dhànyama¤jarikàdyastu vàmapàtrapidhànakaþ . påjanãyovibhåtyarthaü dhànyasampattivçddhaye>% .
     ÷i÷irasya %<÷i÷iràkhyo dvitãyastu haritpãtanibhàruõaþ . pãtakuõóalakarõastu kaõñhavidrumamàlikaþ . madhudrumaprasånàïgapàtramàrkau karàmbuje . vàme dhànya÷aràvantu dhàrayanniùñavçddhaye>% .
     vasantasya %<viùõuprakaraõoktastu j¤àtavyo'tra vasantakaþ>% .
     groùmasya %<groùmàbhidha÷caturthastu dhåsaro råkùamàtrakaþ . akùasåtràrkahastastu vàme ÷ubhràtapatrayuk . rogasantàpanà÷àya påjanãyo'ripakùahà>% .
     varùàyàþ %<pa¤camastoyadartustu hàraduvarõo'ruõekùaõaþ . tàmravarõàü÷ukopetaþ kçùõavidrumakuõóalaþ . mãnamàrkau dadhàno'yaü toyapårõaghañaü pare . meghamàlàvçta÷ceva vidyuddahanadãptimàn . haritàlidalaiþ påjyo puùñisantuùñivçddhaye>% .
     ÷aradaþ %<÷aradçturatho ùaùñha÷candragauraþ sulocanaþ . kaõñhamauktikamàlastu karõacandrajakuõóalã . candravimbaü kare dakùe vàme càmçtajaü ùañam . dadhànaþ påjanãyo'yamàyurvçddhyai sukhàya ca>% .
     dakùiõàyanasya %<dakùiõàyanasaüj¤o'tha ÷yàmaþ somendralocanaþ . pãtavastro vçhattuõóaþ karõikàradala÷rutiþ . vãjàïkura÷aràvàrkiþ khanitrottarahastakaþ . påjitaþ siddhaye nityaü dhanadhànyasamçddhaye>% .
     uttaràyaõasya %<uttaràyaõasaüj¤o'tha ÷ubhravarõo vi÷àladçk . mà¤jiùñhavasanopetaþ svarõamuktàvibhåùaõaþ . pustakaü dakùiõe haste vàme tu ravivimbakam . davadbhuktyai sude caiva påjanãyastu kãrtaye>% .
     1 . 1 vatsaràõàm prabhavasya %<atha saüvatsaràn bråmo nàmalakùmaphalàditaþ . prabhavàkhyobhavedàdyaþ pãtavarõo mahodaraþ . nãlavastrasamamàyukto dakùe kà¤canakuõóalaþ . vàme sphàñikavarõastu pçùñhalambijañàtrayaþ . dakùiõe prathame ÷aktiü païkajantu dvitãyake . vàmàdime ÷aràvantu vãjapårõaü karàmbuje . dvitãye caiva sandaü÷aü dadhànaþ puùñivçddhaye>% .
     1 . 2 vibhavasya %<vibhavàkhyo dvitãyastu nãlapãtàruõacchaviþ . pãta÷ubhràntavastro'yaü kaõñhe padmàïkamàlikaþ . dakùiõàdye ÷araü pàõau dvitãye nãlapaïkajam . sanda÷amuttaràdisthe dvitãye caiva kàrmukam . dadhadvibhåtaye nityaü påjanãyo vipa÷cità>% .
     1 . 3 ÷uklasya %<÷uklanàmà tçtãyastu ÷vetapaïkajasannibhaþ . kaõñhapadmàkùamàlo'yaü ÷ubhrapràntàlivastradhçk . dakùiõàdye ÷aràvantu dvitãye bàõameva ca . darpaõa¤cottaràdisthe dvitãye caiva kàrmukam . dadhàno bhåtaye martyaiþ påjanãyaþ kçtàtmabhiþ>% .
     1 . 4 pramodasya %<pramodàkhya÷caturthastu nãlagrãvo mahodaraþ . ÷vetavastro'bjasaïkà÷o yogapaññottarãyavàn . dakùiõàdye tu sandaü÷aü dvitãye sãrameva ca . vàmàdime ÷aràvantu dvitãye nãlapaïkajam . dadhat saukhyàya bhogàya vijayàya mahàya ca>% .
     1 . 5 prajàpateþ %<prajàpatyàkhya evàtra pa¤camaþ svarõasannibhaþ . ÷oõabhåùaõavastràóhyastundilo gaurapàõóuraþ . akùasåtraü yamàdisthe dvitãye para÷uü kare . ÷aràvamuttaràdisthe dvitãye pustaka dadhat . prajàvçddhyai vibhåtyai ca påjanãyovijànatà>% .
     1 . 6 aïgirasaþ %<aïgiràkhyastataþ ùaùñho varõa÷ubhro'tilona÷aþ . tàmravastro mahàtejà dvàda÷àïgasacandanaþ . pavitradarbhapàõistu jañàmaõóitamastakaþ . j¤ànakhaógantu dakùàdye dvitãye samidhaïkare . vàmàdime ÷aràvantu brahmadaõóaü dvitãyake . dadhat supåjito bhåtye ÷reyase ca sukhàya ca>% .
     1 . 7 ÷rãmukhasya %<saptamaþ ÷rãmukhàkhyastu pãtavarõo vi÷àladçk . pàñalàvasanopeto dãrghakarõàlakàruõaþ . suvarõaratnabhåùàóhyaþ sarvànarthavighàtakçt . ÷rãphalaü dakùiõàdisthe dvitãye caiva païkajam . pustaka¤cordhame vàme tadadhastu ÷aràvakam! dadhànaþ puùñaye lakùmyai candanàdibhirarcitaþ>% .
     1 . 8 bhàvasya %<bhàvàbhidho'ùñamastatra nãla÷ubhràruõacchaviþ . pãtakçùõàruõapràntavasana÷citrakuõóalaþ . muktàvidrumamàlo'yaü jañàpiïgàkùa eva ca . dakùiõe prathame pustamaü÷akantu dvitãyake . vàmordhage kare ÷ålaü tadadhaþ pàtramàsavam . bibhratsaüpåjanãyastu dhànyalàbhàya vai ÷riye>% .
     1 . 9 yånaþ %<navamo'tra yuvàkhyastu pàñalàbho'ruõekùaõaþ . nãlavastrajañottuïgo ratnamecakakuõóalaþ . dakùiõe prathame ÷aïkhaü dvitãye tu sudar÷anam . vàmàdime kare pàtraü dvitãye nãlapaïkajam . bibhràõaþ kàntaye påjyo lakùmãsaubhàgyavçddhaye>% .
     1 . 10 dhàtuþ %<dhàtà caiva pravij¤eyo da÷amaþ piïgalocanaþ . hasta÷ubhràruõapràntavasanaþ ÷vetakuõóalaþ . ÷aràvamàdime dakùe dvitãye bãjapårakam . vàmordhage kare pustãü nãlamindãvarantvadhaþ . jayàya putrasampattyai påjanãyaþ subhaktitaþ>% . (daghaditi ÷eùaþ)
     2 . 11 ã÷varasya %<ã÷varàbhidha evàtra j¤eya ekàda÷o'pyasau . kairavàbhastrinetrastu jañàkhaõóendumaulikaþ . muktàsphàñikarudràkùabhåùaõastuïganàsikaþ . tri÷ålamàdime dakùe dvitãye sãrameva ca . ÷aràvamàdime vàme dvitãye caiva pustakam . bibhrat saukhyàya påjyo'sau yogavçddhyai sutàptaye>% .
     1 . 12 bahudhànyasya %<dvàda÷o bahudhànyàkhyaþ pãtanãlàruõacchaviþ . pãtavastro vi÷àlàkùastundilodãrghagodhikaþ . javàkutumamàlo'yaü kavacã gajakuõóalaþ . dakùiõàdye karekumbhaü sauvarõaü sarvadhànyakam . vãjapårapidhànantat khacitànekaratnakam . dvitãye óamaruü vàme cãrdhe nãlakanãrajam . dvitãye tu kare sãraü dadhànaþ sarvadhànyakam . siddhaye påjito nityaü svanàmàdyaistu saüskçtaþ>% .
     2 . 1 pramàthinaþ %<pramàthisaüj¤aka÷càdyaþ ÷uklavarõo mahàbhujaþ . jañàtritayasaüyukto dãrghabhàlo'rkakuõóalaþ . ÷oõanãlàmbaropetaþ kà¤canànekamudrikaþ . pikamàrkyàdime haste dvitãye kambumeva ca . pà÷aü vàmordhage haste tadadha÷càmbupàtrakam . dadhàno vairighàtàya svavargasyaiva puùñaye>% .
     2 . 2 vikramasya %<vikramàkhyo dvitãyastu nãla÷ubhro mahodaraþ . pãtavastro vçhadbhàlaþ kaõñhamauktikàlikaþ . àdime dakùiõe ÷aïkhaü dvitãye caiva païkajam . vàmàdime kare pàtraü pà÷amatra dvitãyake . dadhàno'tibalàrthàya påjanãyastu yatnataþ>% .
     2 . 3 vçùasya %<vçùàbhidhastçtãyastu ÷vetagauro vi÷àladçk . sthålaromà'tisaühvaùñaþ ketakãdalakarõayuk . pãtapràntàruõopetavasanaþ kañighaõñikaþ . àdime dakùiõe pà÷aü dvitãye ÷aïkhameva ca . vàmàdime kare pàtraü dvitãye mçgameva ca . dhanadhànyapravçddhyarthaü påjanãyo'tisàdaram>% .
     2 . 4 citrabhànoþ %<caturtha÷citrabhànvàkhya÷citragrãvo'ruõàü÷ukaþ . muktàgarbhanibha÷caiva varadaþ svarõakuõóalaþ . muktàsrajantu dakùàdye dvitãye caiva pà÷akam . vàmàdibhe kare kambuü dvitãye païkajaü ÷ubham . bibhradànandasampattyai pratàpàrthavivçddhaye>% .
     2 . 5 subhànoþ %<pa¤camastu subhànvàkhyaþ ÷ubhra÷oõaruciþ ÷ubhaþ . kaõñhatrirekhà÷oõastu jañàkà¤canasannibhaþ . àdime dakùiõe padmaü dvitãye ÷aïkhamujjvalam . vàmordhe tu kare pà÷aü tadadhaþsthe ÷aye'ïku÷am . bibhràõaþ sukhadaþ ÷àntyairipupakùakùayàya ca>% .
     2 . 6 tàraõasya %<atra saüvatsaraþ ùaùñhastàraõàkhyaþ sitàmbaraþ . ÷vetanãlàruõa÷caiva svarõakuõóalabhåùaõaþ . prathame dakùiõe kumbhaü dvitãye caiva païkajam . uttaràdye kare pà÷aü dvitãye ÷aïkhamàdadhat . durgatyanekanà÷àya bhåtaye vijayàya ca>% .
     2 . 7 pàrthivasya saptamaþ pàrthivàkhyastu taptakà¤canasannibhaþ . pãta÷oõàmbara÷caiva kçùõagrãvo'tisundaraþ . sarvaratnavibhåùàóhyaþ ketakãdalamastakaþ . àdime dakùiõe bàõaü dvitãye caiva païkajam . kàrmuka¤cottaràdisthe dvitãye ÷aïkhameva ca . dadhadràjyàdilàbhàya påjanãyaþ prayatnataþ .
     2 . 8 avyayasya %<avyayàkhyo'ùñama÷càtra kairavàruõasannibhaþ . kçùõanãlàruõa÷vetavasana÷citrakuõóalaþ . kãramàrkyàdime haste dvitãye sãrameva ca . ÷aïkhaü vàmàdime haste dvitãye pà÷amàdadhat . yajvanobhåtaye nityaü vçddhaye càyuùe ÷riye>% .
     2 . 9 sarvajitaþ %<sarvajinnavamo'pyatra ÷vetanãlo'sitaprabhaþ . nãlavastrajañottuïgaþ kçùõanãrajakuõóalaþ . dakùàdime kare bàõaü dvitãye caiva pustakam . vàmàdime kare pà÷aü dvitãye pàtrameva ca . dadhànaþ påjanãyo'yaü vijayàya sukhàya ca>% .
     2 . 10 sarvadhàrakasya %<adhunà kathyate vatsa! da÷amaþ sarvadhàrakaþ . kaïkapatranibha÷caiva pàñalàvasanànvitaþ . nãlapaïkajavarõastu muktàhàravibhåùaõaþ . pà÷aü dakùàdime haste dvitãye ketakãdalam . ÷aïkha¤caivottaràdisthe dvitãye caiva pustakam . dadhàno vijayàrogyavçddhaye caiva yajvanaþ>% .
     11 virodhinaþ %<ekàda÷o'dhunà j¤eyo virodhã nàma vatsaraþ . kçùõapàõóuradehastu varado nãlakuõóalaþ . kçùõapràntàruõa÷caiva vasanapràntabhåùaõaþ . vimbãphalantu dakùàdye dvitãye ÷vetapaïjam . vàmàdime kare sarpaü dvitãye pà÷amàdadhat . påjanãyo'righàtàya balavçddhyai ca yajvanaþ>% .
     2 . 12 vikçtasya %<dvàda÷o vikçtàkhyastu dhåsaraþ piïgalocanaþ . nãla÷ubhràü÷ukopeto meùa÷çïgajakuõóalaþ . dakùiõàdyekare pà÷aü dvitãye meùa÷çïgakam . vàmordhage kare ÷aïkhaü pà÷amasmàdadhaþ kare . dadhàno roganà÷àya duùña÷atruvighàtakçt>% .
     3 . 1 kharasya %<kharàbhidhànastatràdyo raktavarõo mahodaraþ . nãlavastro vçhadbhàlo ghanavarvaramårdhajaþ . dakùiõàdye kare ÷aktiü dvitãye khaóagameva ca . vàmàdime kare pàtraü dvitãye càmarandadhat . ÷atrutàpàya påjyo'sau vijayàyaiva yajvanaþ>% .
     3 . 2 nandanasya %<nandanàkhyo dvitãyastu pãta÷oõànano balã . ÷ubhravastro jañàlambã dãrghakarõaþ kajàsanaþ . païkajantu yamàdisthe dvitãye ÷aktimeva ca . vajraü vàmàdime pàõau dvitãye càïku÷aü ÷aye . dadhànaþ ÷reyase bhåtyai påjanãyomahodayaþ>% .
     3 . 3 vijayasya %<vijayàkhyastçtãyastu ÷vetapãtàruõacchaviþ . kçùõavastraþ kç÷ottuïgajañàrudràkùamàlikaþ . akùasåtraü yamàdisthe dvitãye kuli÷aü kare . ÷aktiü vàmàdime haste dvitãye caiva païkajam . dadhàno vijayàrogyavçddhaye caiva påjitaþ>% .
     3 . 4 jayasya %<jayàbhidha÷caturtho'tra pãta÷oõaþ ÷uciþ mukhã . pãtavastro jañaikastu pãtarukvarõaveùñitaþ . pustakaü prathame dakùe dvitãye nãlapaïkajam . vàmàdime kare vajraü dvitãye ÷aktimeva ca . dadhànaþ ÷ubhamàïgalyavçddhaye caiva påjitaþ>%
     3 . 5 manmathasya %<pa¤camo manmathàkhyastu nãla÷oõa÷uciþ ÷ubhaþ . svarõakuõóalasaüyuktaþ kãrapakùanibhàü÷ukaþ . mallikàdhanvabàõastu mårvàpuùpajamàlikaþ . daõóantu dakùiõe haste dvitãye caiva païjam . vàmàdime kare pustãü dvitãye ÷aktimeva ca . dadhànaþ siddhaye bhåtyai yoùidvargava÷ãkçtau>% .
     3 . 6 durmukhasya %<ùaùñha÷caivàtra vij¤eyo vatsaro durmukhàbhidhaþ . ÷ukaca¤cunibha÷caiva nãlakuõóalasandharaþ . dakùiõàdye kare ÷aktiü dvitãye vajrameva ca . ÷ukaü vàmàdime pàõau dvitãye sarpamàdavat . påjanãyo vidhànena bhråkuñãkuñilànanaþ . duùña÷atru vinà÷àya sarvarogãpa÷àntaye>% .
     3 7 hemalambasya %<saptamo hemalambàkhyo raktapãtanibhacchaviþ . gçdhrapakùàü÷uka÷caiva ratnakuõóalabhåùaõaþ . hemajaü païkajaüdakùe prathame karapallave . dvitãye kuli÷aü pàõau vàmàdye pàtramuttamam . dvitãye tu kare ÷aktiü dadhàno muktaye jaya!>% .
     3 8 vilambasya %<aùñamastu bilambàkhyaþ pàñalàbhaþ kç÷odaraþ . pãtavastro vçhadbhàlojañàkhaõóendumaõóanaþ . prathame dakùiõe sarpaü dvitãye ÷aktimeva ca . vàmàdime kare pàtraü dvitãye caiva païkajam . dadhànaþ ÷atrughàtàya påjanãyovi÷eùataþ>% .
     3 . 9 vikàriõaþ %<vikàrã navama÷càtha kçùõanãlàruõacchaviþ tàmrakuõóalavastràdyaþ kaõñha÷oõatrirekhikaþ . dakùiõàdye kare vàõaü dvitãye caiva pustakam . vàmàdime dhanurhaste dvitãye ÷aktimàdadhat . påjanãyovi÷eùeõa sarvarogopa÷àntaye>% .
     3 . 10 ÷àrvariõaþ %<da÷amaþ ÷àrvariprakhyaþ kçùõa÷ubhràruõacchaviþ ÷oõavastro'tidãrghàïgaþ sthålavarvaramårdhajaþ . dakùi õàdye kare sarpaü dvitãye ÷àlmalãdalam . kau÷ika¤cottaràdisthe dvitãye ÷aktimeva ca . dadhàna kãrtaye puùñyai ÷atrubhaïgàya påjitaþ>% .
     3 . 11 plavasya %<ekàda÷aþ plavàkhyastu ÷a÷akarõanibhacchaviþ . darduràbhàmbaropeto lohakuõóalasaüyutaþ . àdime dakùiõe haste darduraü maõisaüyutam . dvitãye tu kare ÷akti pàtraü vàmàdime kare . dvitãye païkajaü bibhrat påjanãyo' pyamitrahà>% .
     3 . 12 ÷ubhakçtaþ %<÷ubhakçt dvàda÷o'pyatra nàgajàbhaþ sulocanaþ . pàñalàvasanopetaþ kçùõakuõóalabhåùaõaþ . dakùiõe bhãùaõàü ÷aktiü prathame karapallave . dvitãye hemajaü padmaü vàmàdye caiva darpaõam . dvitãye kuli÷aü haste dadhatsaukhyàya sampade>% .
     4 . 1 ÷ubhakçtaþ %<÷ubhakçt pãtadhåmrastu prathamo nãlajàmbaraþ nãlabhåùaõasaüyukto ratnamudràkaràïguliþ . ghañaü dakùàdime haste dvitãye caiva pustakam . vàmàdime kare pàtraü dvitãye dhvajameva ca . dadhànaþ ÷reyase puùñyai påja nãyojayàya ca>% .
     4 . 2 krãdhinaþ %<krodhisaüj¤o dvitãyastu nãla÷ubhraþ kç÷odaraþ maücakàmbarasaüyuktastuïganàsàlipàõóuraþ . padmaü dakùàdime haste dvitãye dhvajameva ca . vàmàdime kajaü pàõau dvitãye sãrameva ca . dadhàno vairinà÷àya kçùõadravyaiþ supåjitaþ>% .
     4 . 3 vi÷vàvasoþ %<vi÷vàvasustçtãyastu kçùõagrãvaþ suloladçk . kçùõa÷ubhràruõapràntavasana÷citrakuõóalaþ . dhvajaü dakùàdime pàõau dvitãye kuli÷aü ÷aye . dadhàno bhuktaye prãtyai nànàbhogaphalàptaye>% .
     4 . 4 paràbhavasya %<paràbhava÷caturthastu dhåsaro'ruõajàmbaraþ . nãlotpala÷ruti÷caiva kùudraghaõñikamekhalaþ . nãlotpalantu dakùàdye dvitãye dhvajameva ca . vàmàdime kare pàtraü sandaü÷aü tu dvitãyake . dhàrayannarighàtàya påjanãyo vipa÷cità>% .
     4 . 5 plavaïgasya %<pa¤camastu plavaïgàkhyo hariõàjinasannibhaþ . meùodaràbhavastro'yaü saüyutaþ kçùõakandharaþ . dakùiõàdye dhvajaü pàõau dvitãye meùa÷çïgakam . vàmàdime kare pàtraü dvitãye pà÷ameva ca . dadhàno bhåtaye bhuktyai påjanãyaþ sadà nçbhiþ>% .
     4 . 6 kãlakasya %<kãlakàkhyastataþ ùaùñhaþ kçùõavarõo'tidãrghadçk . nãlavastro jañàbhàraþ kçùõakuõóalabhåùaõaþ . kãlakaü dakùiõàdisthe dvitãye dhvajameva ca . vàmàdime kare pà÷aü sandaü÷antu dvitãyake . dadhàno vijayàromyavçddhaye caiva påjitaþ>% .
     4 . 7 saumyasya %<saptamaþ saumyanàmàtha kãrtyate vatsaraþ ÷ubhaþ . nãlapãtajañàyukto rambhàdalanibhàü÷ukaþ . kharõapatra÷ruti÷caiva kaõñhapaïkajamàlikaþ . candramàrkyàdime haste dvitãye ketakãdalam . vàmàdime dhvajaü haste dvitãye nãrajaü ÷ubham . bibhratsaubhàgyayogàya påjanãyaþ subhaktitaþ>% .
     4 . 8 sàdhàraõasya %<sàdhàraõo'ùñamo j¤eyo nãlagauràruõacchaviþ . pãta÷oõàntavastro'yaü svarõakuõóalaratnayuk . candrahàsaü yamàdisthe dvitãye caiva kãlakam . vàmàdime dhvajaü pàõã sandaü÷a¤cottare daùat . dhanavçddhyai sukhàptyarthaü påjanãyaþ sitàmbujaiþ>% .
     4 . 9 virodhakçtaþ %<virodhakçcca vij¤eyo navamo vatsaro jaya! . pikàbhaþ ÷uklavastro'yaü piïga÷ma÷rujañekùaõaþ . dakùiõàdye kare ÷aïkhaü dvitãye cava vai dhvajam . candrahàsantu vàmàdye dvitãye para÷u ÷aye . vibhràõo roganà÷àya ÷atrusantàpakçt jaya! .>%
     4 . 10 paridhàvinaþ %<paridhàvã tu vij¤eyo da÷ama÷caiva vatsaraþ . indãvaràruõa÷vetaþ kçùõapãtanibhàü÷ukaþ . brahmaprasavakarõastu kaõñhapaïkajamàlikaþ . pikamàrkyàdime haste dvitãye dhvajameva ca . ghaõñàü vàmàdime pàõau dvitãye caiva mudgaram . dadhàno vçddhaye caiva ÷reyobhåtisukhàyuùàm>% .
     4 . 11 pramàdinaþ %<pramàdã càpi vij¤eyo rudrasaïkhyo'pi vatsaraþ . atasãpuùpasaïkà÷o harinãlàruõàmbaraþ . madaghårõitanetrastu tandrãbhåta ivàlasaþ . daõóamàrkyàdime haste dvitãye daõóameva ca . vàmàdime kare pàtraü dvitãye visinãdalam . dadhàno rogavicchittyai ÷atrubhaïgàya yajvanaþ>% .
     4 . 12 ànandasya %<ànandàkhyaþ sitaþ pãtavasano dvàda÷o'tra hi . muktendranãlasauvarõabhåùaõo nãlakuõóalaþ . païkajaü dakùiõàdisthe dvitãye ketakãdalam . vàmordhvage dhvajaü pàõau tadadhasthe tu modakam . yoùidva÷yàya saüpåjyo gandhapuùpàkùatàdibhiþ>% .
     5 . 1 ràkùasasya %<tàmasànàü bhavedàdyo ràkùaso nàma vatsaraþ . indãvaradalàbhàso hemavastro'rkabhåùaõaþ . arkamàrkyàdime haste dvitãye ÷çõimeva ca . nãlotpalantu vàmàdye dvitãye kuli÷aü ÷aye . dadhadrogàdinà÷àya påjya sthàõubhireva saþ>% .
     5 . 2 analasya %<analàkhyo dvitãyastu nãla÷ubhràruõacchaviþ . pãtapràntàlivastrastu vajrakuõóalabhåùaõaþ . candrahàsaü yamàdisthe dvitãye càrkakaïkare . pi÷ita¤cottaràdisthe pare caiva para÷vadham . dadhat susampade'rãõàü vijayàyaiva yajvanaþ>% .
     5 . 3 piïgalasya %<piïgalàkhyastçtãyo'tra kumudàruõasannibhaþ . ÷vetapràntàruõànãlavasanaþ svarõabhåùaõaþ . àdime pi÷itaü yàmye dvitãye sãrameva ca . kuli÷a¤caiva vàmàdye sandaü÷antu dvitãyake . bibhràõo vijayàrogyavçddhaye caiva påjitaþ>% .
     5 . 4 kàlayuktasya %<kàlayuktàbhidhasturyo nãlakaõñho vçkodaraþ . pãtàruõàü÷ukopeto nãlasvarõajabhåùaõaþ . yamàdime kare sarpaü dvitãye sãrameva ca . sãdhupàtrantu vàmàdye dvitãye kãlameva ca . påjanãyo vi÷eùeõa yajvano vairimçtyave>% .
     5 . 5 siddhàrthasya %<adhunà kãrtyate vatsa! siddhàrtho nàma pa¤camaþ . taptakà¤canasaïkà÷o nãla÷ubhràruõàü÷ukaþ . nãlakuõóalasaüyukto muktàvidrumabhåùaõaþ . sauvarõaü kala÷aü yàmye prathame karapallave . indãvaraü pare caiva kuli÷a¤cottarordhvage . vãjapåramadhastasmàddadhànaþ ÷reyase mude>% .
     5 . 6 raudrasya %<raudràbhidhastataþ ùaùñhaþ piïgalaþ kçùõalohitaþ . pàñalàvasanopeto hrasvavarvaramårdhvajaþ . kãramàrkyàdime haste dvitãye halamàdadhat . kuõóãmindràdime pàõau pare kuõóalinaü ÷aye . roganà÷àya saübhuktyai påjyo'yaü paripanthiùu>% . (indro vàmaþ)
     5 . 7 durbhateþ %<saptamaþ kathyate càyaü mecakàbhaþ sa durmatiþ . ÷aïkhagàrkyàdime haste svarõamekhalaratnajam . sarpamatra dvitãye vai kuõóãmindràdime ÷aye . dvitãye pustakaü pàõau dadhadbidveùakçdripoþ>% . (indro vàmaþ)
     5 . 8 dundubheþ %<aùñamo dundubhiprakhyo nãlagrãvo vi÷àladçk . somavarõaþ sitàmbhojavasanaþ kçùõagodhikaþ . jañàmukuña bhàlo'yaü svarõapatradyutiþ ÷ubhaþ . kadalãphalamàrkyàdye dvitãye ÷aïkhameva ca . vãjapårantu vàmàdye dvitãye sasyama¤jarãm . vibhràõo dhanadhànyàya påjanãyaþ sadà nçbhiþ>% .
     5 . 9 rudhirodgàriõaþ %<navamo rudhirodgàrãü nãla÷oõàlidehayuk . kçùõapràntàruõa÷vetavasano nãlabhåùaõaþ . lohitàkùo jañàpiïgaþ ÷oõacandanacarcitaþ . raktotpalaü yamàdisthe dvitãye kuli÷aü ÷aye . pi÷ita¤cottaràdisthe dvitãye càïku÷aü dadhat . vairibhaïgàya vai påjyo vàlavçddhyai hi yajvanaþ>% .
     5 . 10 raktàkùasya %<da÷ama÷caiva rakùàkùo nãlakaõñhaþ kç÷odaraþ . pãtanãlatanu÷caiva nãla÷oõàlikàmbaraþ . ÷aramàrkyàdime pàõau dvitãye caiva païkajam . sãramindràdime haste dvitãye caiva kartarãm . dadhadvairivighàtàya påjanãyaþ prayatnata>% .
     5 . 11 krodhanasya %<ekàda÷o'dhunà vatsa! krodhanàkhyo nigadyate . sajalàmbudasaïkà÷aþ pãta÷oõàmbarànvitaþ . lohabhåùaõasaüyuktaþ ke÷amadhyagapaïkajaþ . dakùiõàdye kare ÷ålaü pala÷uùkàthasaüyutam . dvitãye kartarãmatra vàmàdye pàtramàsavam . sandaü÷antu dvitãye vai dadhàno vairimçtyave>% .
     5 . 12 kùayasya %<kùayàbhidho bhavedatra dvàda÷o vatsaro jaya! . kçùõagrãvaþ sunãlàïgo raktanetro jañàdharaþ . mecakàruõavastrastu nãlakàruõagodhikaþ . àdime dakùiõe sarpaü dvitãye caiva pà÷akam . viùakumbhantu vàmàdye dvitãye caiva ketanam>% . evaü pa¤cadvàda÷akaùaùñhivatsaràõàü mårtayaþ .
     yàsàü devatànàü pratimànàü yathàråpanirmàõamuktaü tàsàü tathàråpeõaiva dhyeyatà . atrànuktadevatànàü dhyànabhedà dhyàna÷abde vakùyante . devatàpratimårtyàdayo'pyatra . pratimànirmàõe dravyabhedà matsyapuø uktàþ te ca devatàpratiùñhà ÷abde vakùyate

#<devatàpratiùñhà># strã 6 taø . devatàpratimànàü vidhànena tat sànnidhyàpàdake agre vakùyamàõaniruktiyukte saüskàrabhede devapratiùñhàdayo'pyatra . tadvidhànàdi devapratiùñhàtattve saükùepeõoktaü yathà matsyapuø %<sauvarõã ràjatã vàpi tàmrã ratnamayã tathà . ÷ailadàrumayã vàpi lauha÷aïkhamayã tathà . rãtikàdhàtuyuktà ca tàmrakàüsyamayã tathà . ÷ubhadàrumayã vàpi devatàrcà pra÷asyate . aïguùñhaparva càrabhya vitastiü yàvadeva tu . gçheùu pratimà kàryà nàdhikà ÷asyate budhaiþ>% . rãtikà pittalaü ÷ubhadàrumayã yaj¤iyakàùñhasambhavà . arcà pratimà gçheùu svagçheùu . %<pràsàdeùvadhikà ÷ubheti>% vacanàt tatràdhikàpi ÷ailajà gçhe ÷ubhadà . tantràntare'pyuktam %<cinmayasyàdvitãyasya niùphalasyà÷arãriõaþ . upàsakànàü kàyyàrthaü vrahmaõoråpakalpanà>% . råpakalpanà råpasthànàü devatànàü puüstryaü÷àdikalpanà . gautamãyatantre %<kà÷mãrã j¤ànadà proktà svarõajàpi vimuktidà . tejodà dàrujà caiva raittikã ÷atrunà÷inã . tàmrã dharmavivçddhi¤ca karoti bahusaukhyadà . mude ca mçõmayã proktà pratimà ÷ubhalakùaõà . bhogadà mokùadà sà tu pratimà kathità tava>% . varàhapuràõe %<kuóye lekhye ca me ka÷cit pañe ka÷cicca mànavaþ . påjayed yadi và cakre mama tejo'÷asambhave>% . kuóye lekhye bhittau likhite tathà pañe ca likhite . cakre ÷àlagràmacakre . matsyapuràõe liïgamabhidhàya %<evaü ratnamayaü kuryàt sphàñikaü pàrthivaü tathà . ÷ubhadàrumayaü vàpi yadvà manami rocate . caitre và phàlagune vàpi jyaiùñhe và màdhave tathà . màghe và sarvadevànàü pratiùñhà ÷ubhadà bhavet . pràpya pakùaü ÷ubhaü ÷uklamatãte cottaràyaõe>% . atãte vçtte %<pa¤camã ca dvitãyà ca tçtãyà saptamã tathà . da÷amã paurõamàsã ca tathà ÷reùñhà trayoda÷ã . tàsu pratiùñhà vidhivat kçtà bahuphalà bhavet>% . vyavahàrasamuccaye %<pratiùñhà sarvadevànàü ke÷avasya vi÷eùataþ . uttaràyaõamàpanne ÷uklapakùe ÷ubhe dine . kçùõapakùe ca pa¤camyàm aùñamyà¤caiva ÷asyate>% bhujavalabhãme %<yugàdàvayane puõye kartavyà viùuvadvaye . candrasåryagrahe vàpi dine puõye'tha parvasu . yà tithiryasya devasya tasyàü và tasya kãrtità . gçhyàgamavi÷eùeõa pratiùñhà muktidàyinã>% . padmapuràõe %<pratipaddhanadasyoktà pavitràrohaõe tithiþ . ÷riyodevyà dvitãyà ca tithãnàmuttamà smçtà . tçtãyà tu bhavànyà÷ca caturthã tatsutasya ca . pa¤camã nàgaràjasya ùaùñhã proktà guhasya ca . saptamã bhàskare proktà bhairavasyàùñamã tathà . durgàyà navamã proktà da÷amã vàsukestathà . ekàda÷ã çùãõà¤ca dvàda÷ã cakrapàõinaþ . trayoda÷ã tvanaïgasya ÷ivasyoktà caturda÷ã . mama caiva muni÷reùñha! paurõamàsã tithiþ smçtà>% . cakrapàõina iti paõa vyavahàre ityasmàõõinipratyayaþ %<mahiùàsurahantryà÷ca pratiùñhà dakùiõàyane>% . kalpataro devãpuràõam %<yasya devasya yaþ kàlaþ pratiùñhàdhvajaropaõe . gartàpåra÷ilànyàse ÷ubhadastasya påjitaþ>% . yasya devasya pratiùñhà dhvajàropaõe yaþ kàlaþ ÷ubhadastasya gartàpåra÷ilànyàse gçhàrambhe sa kàlaþ påjita ityarthaþ . pratiùñhàsamuccaye %<màghe'tha phàlgune vàpi caitravai÷àkhayorapi . jyaiùñàùàóhakayorvàpi pratiùñhà ÷ubhadà bhavet>% . bhaviùye %<somovçhaspati÷caiva ÷ukra÷caiva tathà budhaþ . ete saumyagrahàþ proktàþ pratiùñhà yaj¤akarmaõi>% . etadvàreùu pratiùñhà kartavyà ityarthaþ . matsyapuràõam %<àùàóhe dve tathà målamuttaràtrayameva ca . jyeùñhà ÷ravaõarohiõyaþ pårvabhàdrapadastathà . hastà÷vinã revatã ca puùyomçga÷irastathà . anuràdhà tathà svàtã pratiùñhàdiùu ÷asyate>% . dãpikàyàm %<pràje÷avàsavakaràditibhà÷vinãùu pauùõàmarejya÷a÷ibheùu tathottaràsu . kartuþ ÷ubhe ÷a÷ini kendragate ca jãve kàryà hareþ ÷ubhatithau vidhivat pratiùñhà>% . devãpuràõam %<tathà dvàda÷age jãve aùñame vàtha bhàskare . pratiùñhà kàrità viùõormahàbhayakarã matà>% . kalpatarau devãpuràõam %<caturvarõaistathà viùõuþ pratiùñhàpyaþ sukhàrthibhiþ>% . kàlikàpuràõam %<pratimàyàþ kapolau dvau spçùñvà dakùiõapàõinà . pràõapratiùñhàü kurvãta tasyà devasya và hareþ . akçtàyàü pratiùñhàyàü pràõànàü pratimàsu ca . yathàpårbaü tathàmàvaþ svarõàdãnàü na viùõutà . anyeùàmapi devànàü pratimàsu ca pràrthiva! . pràõapratiùñhà kartavyà tasyàü devatvasiddhaye>% . pratiùñhà bràhmaõadvàraiva kartavyà . yathà haya÷ãrùapa¤caràtre bhagavadvàkyaü %<kartumicchati yaþ puõyàü mama mårtiü pratiùñhayà . anveùaõãyastvàcàryastena lakùaõasaüyutaþ . bràhmaõaþ sarvavarõànàü pa¤caràtravi÷àradaþ . bràhmaõànàmabhàve tu kùatriyovai÷ya÷ådrayoþ . kùatriyàõàmabhàve tu vai÷yaþ ÷ådrasya kalpitaþ . kadàcidapi ÷ådrastu na càcàryatvamarhati>% . vçhannàradãye %<named yaþ ÷ådrasaüspçùñaü liïgaü và harimeva và . sa sarvayàtanàbhogã yàvadàhåtasaüplavam>% . àhåtasaüplavaü pralayaparyantam . tathà %<strãõàmanupanãtànàü ÷ådràõà¤ca jane÷vara! . spar÷ane nàdhikàro'sti viùõau và ÷aïkare'pi và>% . karmàdau tu navagrahapåjàmàha satsyapuràõam %<navagrahamakhaü kçtvà tataþ karma samàrabhet . anyathà phaladaü puüsàü na kàmyaü jàyate kvacit>% . pratiùñhàprakàrastu vistareõa matsyapuràõàdàvuktaþ . tadasambhave vidyàkaravàjapeyisammatobhaviùyàdàvukto gràhyaþ yathà bhaviùyapuràõam %<snapanàdi yathà÷akti kçtvà tanmålamantrakam . vinyaseddhçdayàmbhoje pratiùñhà sukçtà bhavet>% . àdipadàt påjotsavahomàdi mahàkapilapa¤caràtroktakarma ca kartavyaü tadyathà %<sapuùpaü saku÷aü pàõiü nyaseddevasya mastake . pa¤cavàraü japenmålamaùñottara÷atottaram . tato målena mårdhàdipãñhàntaü saüspç÷editi . tattvanyàsaü lipinyàsaü mantranyàsa¤ca vinyaset . påjà¤ca mahatãü kuryàt svatantroktàü yathàvidhi . pràõapratiùñhàmantreõa pràõasthàpanamàcaret>% . lipinyàsaþ màtçkànyàsaþ . ukta¤ca %<japàdau sarvamantràõàü vinyàsena lipiü vinà . kçtaü tanniùphalaü vidyàt tasmàt pårbaü lipiü nyaset>% . kàdimate'pi %<màtçkàyàþ ùaóaïga¤ca màtçkànyàsameva ca . sarvàsàü prathamaü kçtvà pa÷càttantroditaü nyaset>% . etadvacanàcca pårvaü màtçkànyàsaþ pa÷càttattvanyàsaþ . kramadãpikàyàmapyevaü kramaþ . mantranyàsa÷ca tattanmantravi÷eùokta padavarõanyàsaþ . tadabhàve ÷irasi målamantreõa tattvanyàsaþ . tattvanyàsastu viùõuviùayaka eva nyàsapramàõàni ÷àradàkramadãpikoktànyanusandheyàni . pràõapratiùñhàmantrastu ÷àradàtrayoviü÷atipañaloktaþ yathà %<pà÷àïku÷apuñà ÷aktirvàyurvinduvibhåùitaþ . yàdyàþ sapta sakàràntà vyoma satyendusayutam . tadante haüsamantraþ syàtta to'muùya padaü vadet . pràõà iti vadet pa÷càdiha pràõàstataþparam . amuùya jãva iha ca sthito'muùyapadaü vadet . sarvondriyàõyamuùyànte vàïmana÷cakùurantataþ . ÷rotraghràõapade pràõà ihàgatya sukhaü ciram . tiùñhantvagnivadhårante pràõamantro'yamãritaþ . pratyamuùyapadàt pårvaü pà÷àdyàni niyojayet . prayogeùu samàkhyàtaþ pràõamantro manãùibhiþ>% . pà÷àïku÷apuñà ÷aktirityanena prathamaü pà÷avãjaü àü, tataþ ÷aktivãjaü hrãü, tato'ïku÷avãjaü kroü, vàyuryakàraþ vinduvibhåùitaþ tena yaü, yàdyàþ sapta sakàràntà uddhçtayakàrànuvàdena sapta na tu tadbhinnaü vãjaü, pårvaü pçthaguddhàrastu varõasaptànàmapi savindu tàkhyàpanàya . anyatràpi aïku÷avàyvanalàvanãvaruõavãjànyuktàni atra vàyuvãjasyaikatvaü vãjatvena sarveùàü savindutvaü vyaktaü ràghavabhañño'pyevam . anyastu vàõãvinduvibhåùitàþ ityuktvà nàdavinduvibhåùità iti vyàkhyàya yàdyà ityasya vi÷eùaõaü vadati . vyoma hakàraþ satyaokàraþ indurvinduþ tena hom ataeva %<pà÷àïku÷àntarita÷aktimanoþ purastàduccàrya yàdimunivarõaguõaü sahaüsamiti>% prapa¤casàro'pyàha . guõamityanena homiti padmapàdàcàryairvyàkhyàtam àgnavadhåþ svàhà . tenàyaü mantraþ àü hrãü kroü yaü raü laü vaü ÷aü ùaü saü hoü haüsaþ amuùya pràõà iha pràõàþ . àmityàdi amuùya jãva iha sthitaþ . àmityàdi amuùya sarvendràõi . àmityàdi amuùya vàïmana÷cakùuþ÷rotraghràõapràõà ihàgatya sukhaü ciraü tiùñhantu svàhà . amuùyeti ùaùñhyantadevatànàmopalakùaõam %<adaþ padaü hi yadråpaü yatra mantre hi dç÷yate . sàdhyàbhidhànaü tadråpaü tatra sthàne niyojayet>% iti nàradãyàt . va÷iùñhasaühitàyàm %<hçdi hastaü samàdàya målamantra¤ca saüjapet>% . målamantraü tattaddevatàmantraü sa ca vaidikaþ tàntrika÷ca %<oïkàràdicaturthyantaü namaskàràntamãritam . svanàma sarvasatvànàü mantra ityabhidhãyate>% iti brahmapuràõãyena oïkàràdicaturyantatattaddevatànàmaråpo và . kàlikàpuràõe'pi %<pratimàyàþ kapãlau dvau spçùñvà dakùiõapàõinà . pràõapratiùñhàü kurvãta tasyà devasya và hareþ . vàsudevasya vãjena tadviùõorityanena(1)ca . tathaivàïgàïgimantràbhyàü pratiùñhàmàcareddhareþ . tathaiva hçdaye'ïguùñhaü dattvà ÷a÷vacca mantravit . ebhirmantraiþ pratiùñhàntu hçdaye'pi samàcaret . asmai pràõàþ pratiùñhantu asmai pràõàþ kùarantu ca . asmai devatvasaükhyàyai svàheti yajurãrayan . aïgamantrairaïgimantrairvedikairityanena ca . pràõapratiùñhàü sarvatra pratimàsu samàcaret>% . devãpratiùñhàyàm asmà ityatra asyai devatvasaükhyàyai ityåhaþ sàrasvatyàü meùyàü pràsmà ityatra pràsyai ityåhavat . aïgamantrairaïganyàsamantraiþ aïgimantraiþ pradhànamantraiþ vaidikaiþ oü manojåtirjuùatàmityàdi(2)mantraiþ . (yajuø 2 . 13) . snapanàt pårvaü valmãkamçttikàdibhistribhiþ kùàlanamàha haya÷ãrùapa¤caràtram %<valmãkamçttikàbhistu gomayena subhasmanà . kùàlayet ÷ilpisaüspar÷adoùàõàmupa÷àntaye . snàpayedgandhatoyena ÷uddhavatyà tu de÷ikaþ . namaste'rce sure÷àni! praõãte vi÷vakarmaõà . prabhàvità÷eùajagaddhàtri! tubhyaü namonamaþ . tvayi saüpåjayàmã÷e! nàràyaõamanàmayam . rahità ÷ilpidoùaistu ÷uddhiyuktà sadà bhava>% . tena ca yathà÷akti snapanàdãtikartavyatàkaþ pratimàhçdaye tanmålamantravinyàsodevatàvi÷eùasannidhiþ pratiùñheti . ràghavabhaññadhçtamahàkapilapa¤caràtre'pi %<pratiùñhà÷abdasaüsiddhiþ pratipårvàcca tiùñhateþ . bahvarthatvànnipàtànàü saüskàràdau prateþ sthitiþ . arthastadayametasya gãyate ÷àbdikairjanaiþ . vi÷eùasannidheryà tu kriyate vyàpakasya tu . tanmårtau bhàvanà mantraiþ pratiùñhà sà vidhãyate>% . subhasmanà gomayabhasmanà gandhatoyena candanàdiyuktatoyena . devatàsnànãyadravyaparimàõamàha brahmapuràõam %<aùñottaraü pala÷ataü snàne deya¤ca sarvadà>% . palamàha manuþ %<pa¤ca kçùõalakomàùaste suvarõastu ùoóa÷a . palaü suvarõà÷catvàraþ>% iti . tata÷càùñarattikàdhikalaukikamàùadvayàdhikatolakatrayeõa . 3 . 2 . 8 . vaidhapalaü bhavati evaü tathàvidhàùñottara÷atapalaparimitena laukikaùaùñyadhika÷atatrayatolakàþ 360 iti . evaü balmãkamçttikàdikùàlane sarvàïgãõajalaspar÷anasnànaråpatvàttatràpi aùñottaraü ÷atapalamiti vadanti . balmãkamçdàdisnàne mantravi÷eùànupàdànàt %<mantrànàde÷e gàyatrãti>% ÷ålapàõilikhitàt gàyatryà tattanmålamantreõa và snànaü kàrayitavyam . gandhodakasnàne tu ÷uddhavatyà (3) etonvindramityàdi çktrayàtmikayà . de÷iko yajamànogururvà vij¤aþ . namaste ityàdi vij¤àpanamantre devatàntare ca nàràyaõamityatra tattaddevatànàmohaþ . ÷ivaliïgasyàrcyatvàt arcàvi÷eùaõatvàt strãliïgamaviruddham . yamaþ %<kçtvà devagçhaü sarvaü pratiùñhàpya ca devatàm . vidhàya vidhivat påjàü tallokaü vindate dhruvam>% . nàramiühe %<pratimàü lakùaõopetàü narasiühasya kàrayet . sarvapàpàni saütyajya sa tu viùõupuraü vrajet . pratiùñhàü narasiühasya yaþ karoti yathàvidhi . niùkàmo nara÷àrdåla! dehabandhàt pramucyate . sakàmo narasiühasya puraü pràpya pramodate . vidhivat snàpayed yastu kàrayitvà janàrdanam . na jàtu nirgamastasya viùõulokàt katha¤ca na>% . narasiühasya viùõoþ upasaühàre tathà dar÷anàt . màdhavollàse devasya pratimàyàstu yàvantaþ paramàõavaþ . tàvadvarùasahasràõi viùõuloke mahãyate . ràjamàrtaõóe %<puttrotpattau tathà ÷ràddhamannaprà÷anike tathà . cåóàkàrye vrate caiva nàmni puüsavaneùu ca . pàõigrahe pratiùñhàyàü prave÷e navave÷manaþ . etadvçddhikaraü nàma gçhasthasya vidhãyate>% . vçddhikaraü ÷ràddhamityanvayaþ . såta uvàca %<kalau caikàhasàdhyena pratiùñhàü mandavittavàn . madhyamenàdhamenàpi prakuryàttàntrikottamaþ . nityaü nirvartya matimàn kuryàdabhyudayantataþ . vipràn saübhojayeccàtha tato yàgagçhaü vrajet . gaõe÷agrahadikpàlàn pratikumbheùu påjayet . sthaõóile påjayedviùõu parivàragaõaü yajet . snàpayet prathamaü devaü toyaiþ pa¤cavidhairapi . pa¤càmçtaiþ pa¤cagavyaiþ pa¤camçtpiõóakairapi . tilatailaistathà snehaiþ kaùàyairapi sattamaþ>% . tathà %<jambu÷àlmalivàñyàlaü vadaraü bakulaü tathà . eteùàü valkalarasaþ kaùàyaþ parikãrtitaþ . pa¤capuùpodakairvàtha tripatrairapi sattamaþ . tulasãkundamàlårapatràõyàhustripatrakam . campakàmra÷amãpadmakaravãra¤ca pa¤cakam . mçttikà karidantasya parvatà÷vakhurasya ca . ku÷abalamãkasambhåtaü mçtpa¤cakamitoritam . gomåtraü gomayaü kùãraü dadhisarpiþ ku÷odakam . kuryàt pràõapratiùñhà¤ca homaü kuryàd yathàvidhi . dakùiõàü vidhivat kuryàt pårõàrghyaü tadanantaram>% . iti bhaviùyapuràõe tçtãyabhàge navamo'dhyàyaþ . narasiühapuràõe %<pa¤cagavyena deve÷aü yaþ snàpayati bhaktitaþ . brahmakårcavidhànena viùõuloke mahãyate>% . brahmakårcavidhànena ku÷odakayuktena pa¤cagavyena . snànãyànulepane tadudvartane phalamàha tatraiva %<yavagodhåmajai÷cårõairudvartyoùõena vàriõà . prakùàlya devadeve÷aü vàruõaü lokamàpnuyàt>% . smçtiþ %<caturaïgulavistàrà dãrghà hastadvayàvadhi . patàkà lokapàlànàü da÷ànàü parikãrtitaþ>% . pa¤cahasta÷ca vai daõóaþ patàkànàü prakãrtitaþ . jyotiùe %<dugdhaü sa÷arkara¤caiva dhçtaü dadhi tathà madhu . pa¤càmçtamidaü proktaü vidheyaü sarvakarmasu>% . pratiùñhànantaraü màtsye %<tataþ sahasraü vipràõàmatha vàùña÷ataü tathà . bhojayecca yathà÷aktyà pa¤cà÷advàtha viü÷atim>% . ùoóa÷opacàràþ %<àsanaü svàgataü pàdyamarghyamàcamanãyakam . madhuparkàcamasnànavasanàbharaõàni ca . gandhapuùpe dhåpadãpau naivedyaü vandanaü tathà>% . da÷opacàràstu %<pàdyàrghyamàcamanãyaü madhuparkàcamane api . gandhàdipa¤caka¤ceti upacàrà da÷oditàþ>% . pa¤copacàràstu %<gandhàdayonaivedyàntàþ påjà pa¤copacàrikà>% . upacàradravyàõi ÷àradàyàm %<pàdyaü ÷yàmàkadurvàbjaviùõukràntàbhirãritam>% . viùõukràntà aparàjità etaddravyayuktaü jalamiti ÷eùaþ . %<gandhapuùpàkùatayavaku÷àgraphalasarùapaiþ . sadårvaiþ sarvadevànàmetadarghyamudãritam>% . etadyuktaü jalamityarthaþ . %<jàtãlavaïgakakkolairjalamàcamanãyakam . àjyaü dadhi madhånmi÷raü madhuparkaü nivedayet>% . kàtyàyanaþ %<madhuparkaü dadhighçtamadhu pihitaü kàüsye kàüsyena>% . madhuparketi sthàne snànãyeti pàñhaþ pårvoktadravyayuktaü jalamàtraü và %<gandha÷candanakarpårakàlàgurubhirãritaþ>% . ràghaùabhaññadhçtam %<÷aïkhapàtrasthitaü gandhaü mantraiþ kuryàt kaniùñhayà . kaniùñhàïguùñhasaüyuktà gandhamudrà prakãrtità>% . puùpàõi tattaddevadeyàni %<agurå÷ãraguggulumadhuparkakucandanaiþ . dhåpavedàjyasaümi÷rai÷cårõairdevasya de÷ikaþ . tatra tatra jalaü dadyàt upacàràntaràntare>% . ràghavabhaññadhçtam %<sarvopacàravastånàmabhàve bhàvanaiva hi . nirmalenodakenàtha pårõatetyàha nàradaþ>% . nàrasiühe %<pa¤cagavyena deve÷aü yaþ snàpayati bhaktitaþ . brahmakårcavidhànena viùõuloke mahãyate>% . brahmakårcavidhànena ku÷odakayuktena pa¤cagavyena . brahmapuràõe %<devànàü pratimà yatra ghçtàbhyaktakùamà bhavet . palàni tasyai deyàni ÷raddhayà pa¤caviü÷atim . aùñottara÷ataü snàne palaü deya¤ca sarvadà . yavagodhåmajai÷cårõairudvartyoùõena vàriõà . prakùàlya devadeve÷aü vàruõaü lokamàpnuyàt . pàdapãñhantu yo dadyàt vilvapatrairnighaùayat . uùõàmbunà ca prakùàlya sarvapàpaiþ pramucyate>% devãpuràõam %<homograhàdipåjàyàü ÷atamaùñottaraü bhavet . aùñàviü÷atiraùñau và yathà÷akti vidhãyate>% . kàtyàyanaþ %<àjyadravyamanàde÷e juhotiùu vidhãyate>% . kàlikàpuràõam %<yaddãyate ca devebhyo gandhapuùpàdika>% tathà . arghyapàtrasthitaistoyairabhiùicya tadutsçjet . narasiühapuràõam snàne vastre ca naivedye dadyàdàcamanãyakam . atra nãràjanavidhiþ påjàratnàkare devãpuràõe %<bhaktyà piùñapradãpàdyai÷cåtà÷vatthàdipallavaiþ . oùadhãbhi÷ca medhyàbhiþ sarvavãjairyavàdibhiþ . navamyàü parvakàleùu yàtràkàle vi÷eùataþ . yaþ kuryàcchraddhayà vãra! devyà nãràjanaü naraþ . ÷aïkhabheryàdininadairjaya÷abdai÷ca puùkalaiþ . yàvatodivasàn vãra! devyànãràjanaü kçtam . tàvadvarùasahasràõi svargaloke mahãyate . yastu kuryàt pradãpena såryalokaü sa gacchati>% . parvakàle utsavakàle . devyà iti strãtvamavivakùitam . atha pratiùñhitamårtau kadàcit påjà'bhàve mahàkapilapa¤caràtram %<ekàhaü påjàvihatau kuryàddviguõamarcanam . triràtre tu mahàpåjà saüprokùaõamataþparam . màsàdårdhvamanekàhaü påjanaü cedvihanyate . pratiùñhaivocyate kai÷cit kai÷cit saüprokùaõakramaþ>% . saüprokùaõakramaþ %<saüprokùaõantu devasya devasya tveti(4)pårvavat . gavàü rasai÷ca saüsnàpya darbhatoyairvi÷odhya ca . prokùayet prokùaõãtoyairmålenàùñottaraü ÷atam . sapuùpaü saku÷aü pàõiü nyaseddevasya mastake . pa¤cavàraü japenmålamaùñottara÷ataü tathà . tato målena mårdhàdi pãñhàntaü caiva saüspç÷et>% . iti %<tattvanyàsaü lipinyàsaü mantranyàsa¤ca vinyaset . pràõapratiùñhàmantreõa pràõasthàpanamàcaret . påjà¤ca mahatãü kuryàt svatantroktàü yathàvidhi . yàgahãnàdiùu pràyaþ saükùepeõa vidhiþ smçtaþ>% . athàspç÷yaspar÷ane tu baudhàyanaþ %<dravyavat kçta÷aucànàü devàrcànàü bhåyaþ pratiùñhàpanamiti>% . devàrcà devatàpratimà . tàsàmaspç÷yaspçùñànàü prakçtidravyasya tàmràderyatheùñaü ÷aucaü kçtvà punaþ pratiùñhàpanàt påjyatvamityarthaþ iti . ratnàkare àdipuràõe %<khaõóite sphuñite dagdhe bhraùñe sthànavivarjite . yàmahãne pa÷uspçùñe patite duùñabhåmiùu . anyamantràrcite caiva patita spar÷adåùite . da÷asveteùu no cakruþ sannidhànaü divaukasaþ . iti sarvagato viùõuþ paribhàùà¤cakàra ha>% . atra vçddhi÷ràddhahomau tvàva÷yakau yathà÷aktãtyabhidhànàt iti ka÷cit . tathà càlpadhanànàü yaj¤aü vinà'pi påjanamàha viùõudharmottare prathamakàõóam %<påjàkarma bahirvedyàü ÷raddhayà bhçgunandana! . na tvalpadakùiõairyaj¤airyajeteha kadàcana . viùõudevanikàyasthaü yathà÷raddhamarindama! . tapasà påjayennityaü yasmàdalpadhano naraþ>% . yadyokàhe vàstuyàgagçhotsargau tadà tantreõa vçddhi÷ràddhaü kuryàt tathà ekasminnagnau homatrayaü vidheyaü ekàgnàvanekahomakaraõe ekaü parisamåhanàdikamàha gobhilaþ . %<gaõeùvekaü parisamåhanamidhmavarhiþ paryukùaõamàjyabhàgàviti>% . påjàdikaü pratyekameva . tatra pratãkasåcitàmantràþ krameõa yathà
     (1) tadviùõoþ paramaü padaü sadà pa÷yanti sårayaþ . divãva cakùuràtatam çø 1 . 126
     (2) %<mano jåtirjuùatàmajyasya vçhaspatiryaj¤amimam tanotvariùñaü yaj¤aü samimaü dadhàtu vi÷ve devàsa ihamàdayantàmoü pratiùñha>% yajuø 2 . 12
     (3) atra ÷uddhavatyà ÷uddhapadavatyà tà÷ca tisra çcaþ çø 8 . 97 såktàsthità yathà etonvindraü stavàma ÷uddhaü ÷uddhena sàmnà . ÷uddhairukthairvàvçdhyàsaü ÷uddha à÷ãrvàn mamattu . 7 . indra! ÷uddho na àgahi ÷uddhaþ ÷uddhàbhiråtibhiþ . ÷uddhorayiü nidhàraya ÷uddho mamaddhi somyaþ . 8 . indra! ÷uddho hi no rathiü ÷uddho ratnàni dà÷uùe . ÷uddho vçtràõi jighrase ÷uddho vàjaü siùàsasi . 9 .
     (4) %<devasya tvà savituþ prasave'÷vinorvàhubhyàü puùõohastàbhyàü pratigçhõàmi>% yajuø 1 . 6 vistarastu agnipuø 56 aø àdau ukto yathà
     %<pratiùñhàpa¤cakaü vakùye pratimàtmà tu påruùaþ . prakçtiþ piõóikà lakùmãþ pratiùñhà yogakastayoþ . icchàphalàrthibhistasmàt pratiùñhà kriyate naraiþ . garbhasåtraü tu niþsàrya pràsàdasyàgrato guruþ . aùñaùoóa÷aviü÷àntaü maõóapa¤càdhamàdikam . snànàrthaü kalasàrtha¤ca yàgadravyàrthamardhataþ . tribhàgeõàrdhabhàgena vediü kuryàttu ÷obhanàm . kalasairghaõñikàbhi÷ca vitànàdyai÷ca bhåùayet . pa¤cagavyena samprokùya sarvadravyàõi dhàrayet . alaïkçto gururviùõuü dhyàtvàtmànaü prapåjayet . aïgulãyaprabhçtibhi rmårtipàn valayàdibhiþ . kuõóe kuõóe sthàpayecca mårtipàüstatra pàragàn>% (mårtipàn mårtinirmàtç÷ilpinaþ) . %<catuùkoõe càrdhakoõe vartule padmasannibhe . pårvàdau toraõàrthantu pippalaudumbarau vañam . plakùaü su÷obhanaü pårvaü subhadraü dakùatoraõam . sukarma ca suhotra¤ca àpye saumye samucchrayam . pa¤cahastaü tu saüsthàpya syonàpçthivi (1) påjayet . toraõastambhamåle tu kalasànmaïgalàïkuràn . pradadyàdupariùñàcca kuryàccakraü sudar÷anam . pa¤cahastapramàõantu dhvajaü kuryàdvicakùaõaþ . vaipulyaü càsya kurvãta poóa÷àïgulasammitam . saptahastocchritaü càsya kuryàt daõóaü samàhitaþ . aruõo'gninibha÷caiva kçùõaþ ÷uklo'tha pãtakaþ . raktavarõastathà ÷vetaþ kçùõavarõaþ kramàda dhvajàþ . kumudaþ kumudàkùa÷ca puõóarãko'tha vàmanaþ . ÷aïkukarõaþ sarvanetraþ sumukhaþ supratiùñhitaþ . påjyàþ koñiguõairyuktàþ pårvàdyà dhvajadevatàþ . jalàóhakasupåràstu pakvavimbopamà ghañàþ . aùñàviü÷àdhika÷ataü kàlamaõóalavarjitàþ . sahiraõyà vastrakaõñhàþ sodakàstoraõàdvahiþ . ghañàþ sthàpyà÷ca pårvàdau vedikàyà÷ca koõagàn . caturaþ sthàpayet kumbhànàjighreti (2) ca mantrataþ . kumbheùvàvàhya ÷akràdãn pårvàdau påjayet kramàt . indràgaccha devaràja! vajrahasta! gajasthita! . pårvadvàra¤ca me rakùa devaiþ saha namo'stu te 1 . tràtàramindramantreõa (3) arcayitvà yajed budhaþ . àgacchàgne! ÷aktiyuta! chàgastha! balasaüyuta! . rakùàgneyãü di÷aü devaiþ påjàü gçhõa namostu te . agnirmårdheti (4) mantreõa yajedvà agnaye namaþ 2 . mahiùastha! yamàgaccha daõóahasta! mahàbala! . rakùa tvaü dakùiõadvàraü vaivasvata! namo'stu te . vaivasvataü saïgamanamityanena (5) yajed yamam 3 . nairçtàgaccha khaógàóhya! balavàhanasaüyuta! . idamarghyamidaü pàdyaü rakùatvaü nairçtãü di÷am . eùa te iti (6) mantreõa yajedarghyàdibhirnaraþ 4 . makaràråóha! varuõa! pà÷ahasta! mahàbala! . àgaccha pa÷cimaü dvàraü rakùa rakùa namo'stu te . uruü hi ràjà (7) varuõaü yajedarghyàdibhirguruþ 5 . àgaccha vàyo! sabala! dhvajahasta! savàhana! . vàyavyaü rakùa devaistvaü samarudbhirnamo'stu te . vàta (8) ityàdibhi÷càrcedonnamo vàyave'pi và 6 . àgaccha soma! sabala! gadàhasta! savàhana! . rakùa tvamuttaradvàraü sakuvera! namo'stu te . somaü ràjànamiti (9) và yajetsomàya vai namaþ 7 . àgacche÷àna! sabala! ÷ålahasta! vçùasthita! . yaj¤amaõóapasyai÷ãü di÷aü rakùa namo'stu te . ã÷ànàdasyeti (10) yajedã÷ànàya namo'pi và 8 . brahmannàgaccha haüsastha! sruksruvavyagrahastaka! . salokordhvàü di÷aü rakùa yaj¤asyàja namo'stu te . hiraõyagarbheti (11) yajennamaste brahmaõe'pi và 9 . anantàgaccha cakràóhya! kårmasthàhigaõe÷vara! . adhodi÷aü rakùa rakùa anante÷a! namo'stu te . namo'stu sarpeti (11) yajedanantàya namo'pi và>% 10 56 aø . (atràdhyàye pratãkasåcità mantràþ krameõa dar÷yante yathà
     (1) %<syonà pçthivi no bhavànçkùarà nive÷anã . yacchànaþ ÷arma saprathàþ>% yajuø 35 . 21 . çgvede tu pçthivã iti pàñhaþ
     (2) %<àjighra kalasaü mahyà tvà vi÷antvindavaþ . punarårjrà nivartasva sahasraü dhukùorudhàrà payasvatã punarmà vi÷atàdrayiþ>% yajuø 8 . 42
     (3) %<tràtàramindramavitàramindraü have have suhavaü ÷åramindram . hvayàmi ÷akraü puruhåtamindra svasti no mathavà dhàtvindraþ>% yajuø 20 . 50
     (4) %<agnirmårdhà divaþ kakutpatiþ pçthivyà ayam . arpà retàüsi jinvati>% yajuø 3 . 12
     (5) %<vaivasvataü saïkamanaü janànàü yamaü ràjànaü haviùà duvasya>% çø 10 . 14 . 1 argharcam .
     (6) %<eùa te nirçte! bhàgastvaü juùasva svàhà>% yajuø 9 . 35
     (7) %<uruü hi ràjà varuõa÷cakàra såryàya panthàmanveta và u . apade pàdà pratidhàtave'karutopavaktà hçdayàvidha÷cit>% çø 1 . 24 . 8
     (8) %<vàta à vàtu bheùajaü ÷ambhu mayobhu no hçde . praõa àyåüùi tàriùat>% çø 10 . 186 . 1
     (9) %<somaü ràjànamavase'gniü gãrbhirhavàmahe . àdityàn viùõuü såryaü brahmàõa¤ca vçhaspatim>% çø 10 . 141 . 3 .
     (10) %<ã÷ànàdasya bhuvanasya bhårerna và u . yo yadrudràdasåryam>% çø 2 . 33 . 9 ardharcam
     (11) %<hiraõyagarbhaþ samavartatàgrebhåtasya jàtaþ patireka àsãt . sa dàdhàra pçthivãü dyàmutemàü kasmai devàya habiùe vidhema>% çø 10 . 121 . 1
     (12) %<namo'stu sarpebhyo ye ke ca pçthivãmanu . ye antarikùe ye ca divi tebhyaþ sarpebhyo namaþ>% yajuø 13 . 6)
     %<bhåmeþ parigrahaü kuryàt kùipedvrãhãü÷ca sarùapàn . nàrasiühena rakùoghnan prokùayet pa¤cagavyataþ . bhåmiü ghañe tu saüpåjya saratne sàïgakaü harim . astramantreõa kavacaü tatra càùña÷ataü yajet . acchinnadhàrayà si¤can vrãhãn saüskçtya dhàrayet . pradakùiõaü paribhràmya kalasaü vikiropari . savastre kalase bhåyaþ påjayedacyutaü ÷riyam . yoge yogeti mantreõa (1) nyasecchayyàntu maõóale . ku÷opari tålikà¤ca ÷ayyàyàü digvidikùu ca . vidyàdhipàn yajedviùõuü madhughàtaü trivikramam . vàmanaü dikùu vàyvàdau ÷rãdhara¤ca hçùãkapam . padmanàbhaü dàmodaramai÷ànyàü snànamaõóape . abhyarcya pa÷càdai÷ànyàü catu ùkumbhe savedike . snànamaõóapake sarvadravyàõyànãya nikùipet . snànakumbheùu kumbhàüstàü÷caturdikùvadhivàsayet . kalasàþ sthàpanãyàstu abhiùekàrthamàdaràt . vañodumbarakà÷vatthàü÷campakà÷oka÷rãdrumàn . palà÷àrjunaplakùàüstu kadambabakulàmrakàn . pallavàüstu samànãya pårvakumbhe viniþkùipet . padmakaü rocanàü dårvàü darbhapi¤jalameva ca . jàtãpuùpaü kundapuspa¤candanaü raktacandanam . siddhàrthaü tagara¤caiva taõóudakùiõe nyaset . suvarõaü rajata¤caiva kåladvayamçdantathà . nadyàþ samudragàminyà vi÷eùàt jàhnavãmçdam . gomaya¤ca yavàn ÷àlãüstilàü÷caivàpare nyaset . viùõuparõãü ÷yàmalatàü bhçïgaràjaü ÷atàvarãm . sahadevãü mahàdevãü balàü vyàghrãü salakùmaõàm . ai÷ànyàmapare kumbhe màïgalyànvinive÷ayet . valmãkamçttikàü saptasthànotthàmapare nyaset . jàhnavãbàlkàtoyaü vinyasedapare ghañe . varàhavçùanàgendraviùàõoddhçtamçttikàm . mçttikàü padmamålasya ku÷asya tvapare nyaset . tãrthaparvatamçdbhi÷ca yuktamapyapare nyaset . nàgake÷arapuùpa¤ca kà÷mãramapare nyaset . vaiduryaü vidrumaü muktàü sphañikaü vajrameva ca . etànyekatra niþkùipya sthàpayeddevasattamam . nadãnadataóàgànàü salilairaparaü nyaset . ekà÷ãtipade cànyànmaõóape kalasàn nyaset . gandhodakàdyaiþ sampårõàn ÷rãsåkte (2) nàbhimantrayet . yavaü siddhàrthakaü gandhaü ku÷àgraü càkùataü tathà . tilàn phalaü tathà puùpamardhyàrthaü pårvato nyaset . padmaü ÷yàmalatàü dårvàü viùõuparõãü ku÷àüstathà . pàdyàrthaü dakùiõe bhàge madhuparkaü tu dakùiõe . kakkolakaü lavaïgaü ca tathà jàtãphalaü ÷ubham . uttare hyàcamanàya agnau dårvàkùatànvitam . pàtraü nãràjanàrthaü ca tathodvartanamànile . gandhapuùpànvitaü pàtramai÷ànyàü pàtrake nyaset . muràmàüsãü càmalakaü sahadevãü ni÷àdvayam . ùaùñidãpànnyasedaùñau nyasennãràjanàya ca . ÷aïkhaü cakra¤ca ÷rãvatsaü kuli÷aü païkajàdikam . hemàdipàtre kçtvà tu nànàvarõàdipuùpakam>% 57 a0
     (1) (%<yoge yoge tavastaràü vàje vàje havàmahe . sakhàya indramårtaye>% çø 1 . 30 . 7)
     (2) ÷rãsåktaü hiraõyavarõàmityàdi pa¤cada÷arcamçgmeda pari÷iùñoktaü tulàdànàø 165 pçùñhàdau dç÷yam .
     %<ai÷ànyàü janayet kuõóaü gururvahni¤ca vaiùõavam . gàyatryàùña÷ataü hutvà sampàtavidhinà ghañàn . prokùayet kàru÷àlàyàü ÷ilpibhirmårtipairvrajet . tårya÷abdaiþ kautuka¤ca bandhayeddakùiõe kare . viùõave ÷ipiviùñàya (1) årõàsåtreõa sarùapaiþ . paññavastreõa kartavyaü de÷ikasyàpi kautukam . maõóape pratimàü sthàpya savastràü påjitàü stuvan . namaste'rce! sure÷àni! praõãte! vi÷vakarmaõà . prabhàvità÷eùajagaddhàtri! tubhyaü namo namaþ . tvayi sampåjayàmã÷e nàràyaõamanàmayam . rahità ÷ilpidoùaistvamçddhiyuktà sadà bhava . evaü vij¤àpya pratimàü nayettàü snànamaõóapam . ÷ilpinantoùayeddravyairgurave gàü pradàpayet . citraü deveti (2) mantreõa netre conmãlayettataþ . agnirjyotãti (3) dçùñi¤ca dadyàdvai bhadrapãñhake . tataþ ÷uklàni puùpàõi ghçtaü siddhàrthakaü tathà . dårvàü ku÷àgraü devasya dadyàcchirasi de÷ikaþ . madhuvàteti (4) mantreõa netre càbhya¤jayed guruþ . hiraõyagarbhamantreõa (5) imaü meti (6) ca kãrtayet . ghçtenàbhva¤jayet pa÷càt pañhan ghçtavatãü (7) punaþ . masårapiùñenodvartya ato deveti (8) kãrtayan . kùàlayeduùõatoyena sapta te'gneti (9) de÷ikaþ . drupadàdi (10) vetyanulimpedàpo hi ùñheti (11) secayet . nadãjaistãrthajaiþ snànaü pàvamànãti (12) ratnajaiþ . samudraü gaccha (13) candanaistãrthamçtkalasena ca . ÷anno devãþ (14) snàpayecca gàyatryàpyuùõavàriõà . pa¤camçdbhirhiraõyeti (15) snàpayetparame÷varam . sikatàdbhirimaü meti (16) valmãkodaghañena ca . tadviùõãrityo (17) ùadhyadbhiryà oùadhãti (18) mantrataþ . yaj¤àyaj¤eti (19) kàùàyaiþ pa¤cabhirgavyakaistataþ . payaþ pçthivyàü (20) mantreõa yàþ phalinã (21) phalàmbubhiþ . vi÷vata÷cakùuþ (22) saumyena pårveõa kalasena ca . somaü ràjànamityeva (23) viùõoraràñaü (24) dakùataþ . haüsaþ ÷uciþ (25) pa÷cimena kuryàdudvartanaü hareþ . mårdhànandivo (26) mantreõa dhàtrã màüsãü ca ke dadet . mànastoketi (27) mantreõa gandha dvàreti (28) gandhakaiþ . idamàpeti (29) ca ghañairekà÷ãtipadasthitaiþ . ehyehi bhagavan! viùõo! lokànugrahakàraka! . yaj¤abhàgaü gçhàõemaü vàsudeva! namo'stute . anenàvàhya deve÷aü kuryàt kautukamocanam . mu¤càmi tveti (30) såktena de÷ikasyàpi mocayet . pàdyaü hiraõmayenàrpya (31) mato deveti (32) càrghyakam . madhuvàtà (33) madhuparkaü mayi gçhõàmi (34) càcamet . akùannamãmadanteti (35) kireddårvàkùataü budhaþ . kàõóàt (36) nirma¤chanaü kuryàdgandhaü gandhavatãti (37) ca . tattvà yàmãti (38) màlya¤ca idaü viùõuþ (39) pavitrakam . vçhaspate (40) vastrayugmaü vedàhamityuttarãyakam . (41) mahàvratena (42) sakalã puùpaü cauùadhayaþ (43) kùipet . dhåpaü dadyàddhårasãti (44) bibhràñsåktena (45) cà¤janam . yu¤jantãti (46) ca tilakaü dãrghàyuùñeti (47) màlyakam . indraü vi÷veti (48) chatrantu àdar÷antu viràjataþ . (49) càmarantu vikarõena bhåùàü rathantareõa (50) ca . vyajanaü vàyudaivatyairmu¤càmi tveti (51) puùpakam . vedàdyaiþ saüstutiü kuryàddhareþ puruùasåktataþ . sarvametatsamaü kuryàt piõóikàdau haràdike . devasyotthànasamaye sauparõaü (52) såktamuccaret . uttiùñheti (53) samutthàpya ÷ayyàyà maõóape nayet . ÷àkunenaiva såktena devaü brahmarathàdinà . (54) ato deveti (55) såktena pratimàü piõóikàü tathà . ÷rãsåktena ca ÷ayyàyàü viùõostu sakalãkçtiþ . mçgaràjaü vçùaü nàgaü vyajanaü kalasaü tathà . vaijayantãü tathà bherãü dopamitpraùñamaïgalam . dar÷ayeda÷vasåktena (56) pàdade÷e tripàditi (57) . ukhàü pidhànakaü pàtramandikàü darvikàü dadet . muùalolåkhalaü dadyàcchilàü sammàrjanãü tathà . tathà bhojanabhàõóàni gçhopakaraõàni ca . ÷irode÷e ca nidràkhyaü vastraratnayutaü ghañam . khaõóakhàdyaiþ pårayitvà snapanasya vidhiþ smçtaþ>% 58 aø (58 aø pratãkasåcitàmantràþ yathà
     (1) %<viùõave ÷ipiviùñàya svàhà>% yajuø 20 . 22
     (2) %<citraü devànàmudagàdanãkaü cakùurmitrasya varuõasyàgne ràpràdyàvà pçthivã càntarikùaü sårya àtmà jagatastasthuùa÷ca>% çø 1 . 115 . 1 .
     (3) %<agnirjyotirjyotiragniþ svàhà! såryojyotirjyotiþ såryaþ svàhà! agnirvarcojyotirvarcaþ svàhà! såryorvarcojyotirvarcaþ svàhà! jyotiþ såryaþ såryo jyotiþ svàhà>% yajuø 3 . 9
     (4) %<madhuvàtà çtàyate madhu kùaranti sindhabaþ . màdhvãrnaþ santvoùadhãþ>% yajuø 13 . 27 a÷ra ekaiva çk pàñhyà .
     (5) hiraõyagarbhaþ samavartatàgre ityàdi pràgvat .
     (6) %<imaü me varuõa! ÷rudhã havamadyà ca mçóaya . tvàmavasyuràcake>% yajuø 21 . 1
     (7) %<ghçtavatã bhuvanànàmabhi÷riyorvã pçthvã madhudughe supe÷asà>% yajuø 34 . 45
     (8) ato devà avantuva ityàdi pràgvat .
     (9) %<sapta te'gne! samidhaþ sapta jihvàþ sapta çùayaþ saptadhàmapriyàõi . sapta hotràþ saptadhà tvà yajanti saptayonãràpçõasva ghçtena svàhà>% yajuø 17 . 79
     (10) drupadàdiva mumucànaþ svinnaþ snàto malàdiva . pataü pavitreõevàjyamàpaþ ÷uddhantu mainasaþ yajuø 25 . 20
     (11) %<àpohi ùñhà mayobhuvastàna årje dadhàtana . mahe raõàya cakùame>% çø 10 . 9 . 1
     (12) pàvamànasåktam svàdiùñhayetyàdi hinvantãtyattam pa¤caùaùñhisåktàtmakam matkçta tulàdànàdipaddhatau 167 avadhi 185 pçø paryante dç÷yam . yajurvedoktaü punantu pitara ityàdi navarcaü tatraiva 206 pçø dç÷yam
     (13) samudraü gaccha svàhà . antarikùaü gaccha svàhà devaü savitàraü gaccha svàhà . yajuø 6 . 21
     (14) %<÷annodevãrabhãùñaya àpo bhavantu prãtaye . ÷aüyoramisracantu naþ>% çø 10 . 1 . 4
     (15) hiraõyagarbhaþ samavartatàgre ityàdi pràgvat .
     (16) %<imaü me gaïge yamune! sarasvati! ÷utudri! stoma sacatàparuùõayà . asiknyà marudvçdhe vitastayà''rjãkãye ÷çõuhyàsuùomayà>% çø 10 . 75 . 5
     (17) %<tadviùõoþ paramaü padaü sadà pa÷yanti ÷årayaþ . divãva cakùuràtatam>% çø 1 . 22 . 20
     (18) %<yàoùadhãþ somaràj¤ãrbahvãþ ÷atavicakùaõàþ . tàsà masi tvamuttamàraü kàmàya ÷aü hçde>% yajuø 12 . 92
     (19) %<yaj¤àyaj¤à vo agnaye girà girà ca dakùase . prapra vayamamçtaü jàtavedasaü priyaü mitraü na ÷aüsiùam>% çø 6 . 48 . 1
     (20) %<payaþ pçthivyàü paya oùadhãùu payo divyantarikùe payodhàþ . payasvatãþ pradi÷aþ santu mahyam>% çø 18 . 36
     (21) %<yàþ phalinãryà aphalà apuùpà yà÷ca puùpiõãþ . vçhaspatiprasåtàstà nomu¤cantvaühaüsaþ>% yajuø 12 . 89
     (22) %<vi÷vata÷cakùuruta vi÷vatomukho vi÷vatobàhuruta vi÷vataspàt . saü bàhubhyàü dhamati saü patatrairdyàvàbhåmã janayan devaekaþ>% çø 10 maõóale 8 såkte . 1 . 2 çk .
     (23) sãmaü ràjànamityàdi pràgvat .
     (24) %<viùõoraràñamasi viùõoþ ÷naptresthaþ . viùõoþ syårasi viùõorghruvo'si . vaiùõavamasi viùõave tvà>% yajuø 5 . 21 .
     (25) %<haüsaþ ÷uciùadvasurantarikùasaddhotà vediùadatithirdåroõasat . nçùadvarasadçtasad vyomasadabjàgojà çtajà adrijà çtaü vçhat>% yajuø 10 . 24
     (26) %<mårdhànaü kivo aratiü pçthivyà vai÷vànaramuta àjàtamagnim . kaviü samràjamatithiü janànàmàsannàpàtraü janayanta devàþ>% yajuø 7 . 24
     (27) %<mà na stoke tanaye mà na àyuùi mà no goùu mà no a÷veùu rãriùaþ . mà no vãràn rudra! bhàmino badhãrhaviùmantaþ sadàmittvà havàmahe>% yajuø 16 . 16
     (28) %<gandhadvàràü duràdharùàü nityapuùñàü karãùiõãm . ã÷varãü sarvabhåtànàü tàmihopahvate ÷riyam>% ÷rãsåkte 9 mantraþ
     (29) %<idamàpaþ pravahata yatki¤ca duritaü mayi . yadvàha mabhidudroha yadvà ÷epa utànçtam>% çø 1 . 23 . 22
     (30) %<mu¤càmi tvà haviùà jãvanàya kamaj¤àtayakùmàduta ràjayakùmàt . yàhirjagràha yadi vaitadenaü tasyà indràgnã pramusuktamenam . 1 yadi kùitàyuryadi và pareto yadi mçtyorantikaü nãta eva . tamàharàmi nirçte rupasthàdahàrùamenaü ÷ata÷àradàya . 2 sahasràkùeõa ÷ata ÷àradena ÷atàyuùà haviùàhàrùamenam . ÷ataü yathemaü ÷arado na yàtãndro vi÷vasya duritasya pàram . 3 ÷ataü jãva ÷arado vardhamànaþ ÷ataü hemantàn ÷atamu vasantàn . ÷atamindràgnã sadhità vçhaspatiþ ÷atàyuùà haviùemaü punarduþ . 4 àhàrùaü tvàvidaü tvà punaràga punarnava . sarvàïga! sarvaüte cakùuþ sarvamàdç÷yate'vidam>% 5 çø 10 . 161
     (31) ato devà avantu va ityàdi pràgvat .
     (32) %<hiraõamayena pàtreõa satyasyàpihitaü mukham . yo'sàvàditye puruùaþ so'sàvaham>% yajuø 40 . 17
     (33) madhuvàtà ityàdi pràgvat çgekà .
     (34) mayi gçhõàmyagne! agniü ràyaspoùàya suprajàstvàya suvãryàya màmu devatàþ sacantàm yajuø 13 . 1
     (35) %<akùannamãmadanta hyavapriyà adhåùata . astoùata svabhànabo viprà na viùñayà matãyojànvindra! te harã>% çø 2 . 8 . 2
     (36) %<kàõóàt kàõóàt prarohantã paruùaþ paruùaspari . evà no dårve pratanu sahasreõa ÷atena ca>% yajuø 13 . 20
     (37) gandhavatã gandhadvàràmityàdi pràgvat .
     (38) %<tattvà yàmi brahmaõà vandamànastadà ÷àste yajamàno havirbhiþ . aheóamàno varuõasya bodhyuru÷aüsamà na àyuþ pramoùãþ>% çø 1 . 24 . 11
     (39) %<idaü viùõurvicakrame tredhà nidadhe padam . samåóhamasya pàüsure>% çø 1 . 22 . 17
     (40) %<vçhaspate! ati yadaryo arhàd dyumadvibhàti kratumajjaneùu . yaddãdayacchavasa çtaprajàta tadasmàsu draviõaü dhehi citram>% yajuø 26 . 3
     (41) %<vedàhametaü puruùaü mahàntamàdityavarõaü tamasaþ parastàt . tameva viditvà'timçtyumeti nànyaþ panthàvidyate'yanàya>% yajuø 31 . 12
     (42) mahàvrataü yadvarco hiraõyasyetyasyàmçci geyaü sàma
     (43) %<oùadhayaþ samavadanta somena saha ràj¤à . yasmaikçõoti bràhmaõastaü ràjan pàrayàmasi>% yajuø 12 . 96
     (44) dhårasi dhårvantaü dhårva taü yo'smàn dhårvati taü dhårva yaü vayaü dhårvàmaþ . devànàmasi vahnitamaü sasritamaü papritamaü juùñatamaü devahutam yajuø 1 . 8
     (45) %<bibhràñ såktaü saptada÷arcaü bibhràóa vçhat pibatu somyam, ityàdi karatàü naþ suràdhasaþ ityantam>% yajuø 33 . 30 mantràvadhi 46 mantra paryantaü matkçtatulàdànàdi paddhatau 122 patràvadhi 113 patraparyante dç÷yam .
     (46) %<yu¤janti vraghnamaruùaü carantaü paritasthuùaþ . rocante rocanà divi>% yajuø 23 . 5
     (47) dãrghàyuùña auùadhe! khanità yasmai ca tvà khanàmyaham . atho tvaü dãrghàyurbhåtvàgatvan ÷àvirohatam yajuø 12 . 100
     (48) %<indraü vi÷và avãvçdhantsamudrasya vyacasaü giraþ . rathãtamaü rathãnàü ràjànaü satpatiü patim>% çø 1 . 11 . 1
     (49) %<tato viràóajàyata viràjã adhipåruùaþ . sa jàto atyaricyata pa÷càdbhåmimatho puraþ>% yajuø 31 . 5
     (50) rathantaraü sàma abhi tvà ÷åra ityasyàmçci geyaü tacca matkçtatulàdànàdipaddhatau 192 . 93 patre dç÷yam .
     (51) mu¤càmi tvà ityàdi pràgvat çgekà .
     (52) sauparõaü såktam çgvedaprasiddham .
     (53) %<uttiùñha brahmaõaspate! devayantastvemahe . upaprayantu marutaþ sudànava indra! prà÷årbhavà sacà>% yajuø 34 . 56
     (54) brahmarathaü sàmabhedaþ .
     (55) ato devà ityàdi ùaóçcam çø 1 . 22 . tacca matkçta tulàdànàdi paddhatau 88 . 89 patre dç÷yam .
     (56) a÷vasåktam çgveda prasiddham .
     (57) tripàdårdha udait puruùaþ pàdo'syehàbhavat punaþ . tato viùvaï vyakràmat sà÷anàna÷ane abhi yajuø 31 . 4)
     %<hareþ sànnidhyakaraõamadhivàsanamucyate . sarvaj¤aü sarvagaü dhyàtvà àtmànaü puruùottamam . oïkakàreõa samàyojya cicchaktimabhimàninãm . niþsàryàtmaikatàü kçtvà svasmina sarvagate vibhau . yojayenmarutà pçthvãü vahnivãjena dãpayet . saüharedvàyunà càgniü vàyumàkà÷ato nayet . adhibhåtàdidevaistu sàdhyàkhyairvibhavaiþ saha . tanmàtrapàtrakàn kçtvà saüharettatkramàd budhaþ . àkà÷aü manasàhatya mano'haïkaraõe kuru . ahaïkàra¤ca mahati ta¤càpyavyàkçte nayet . avyàkçtaü j¤ànaråpe vàsudevaþ sa ãritaþ . sa tàmavyàkçtvàü màyàmavaùñabhya sisçkùayà . saïkarùaõàkhyaþ ÷abdàtmà spar÷àkhyamasçjat prabhuþ . kùobhya màyàü sa pradyumnaü tejoråpaü sa àsçjat . aniruddhaü rasamàtraü vrahmàõaü gandharåpakam . aniruddhaþ sa ca brahmà apa àdau sasarja ha . tasmin hiraõmaya¤càõóaü so'sçjat pa¤cabhåtavat . tasmin saükràmite jãve ÷aktiràtmopasaühçtà . pràõo jãvena saüyukto vçttimàniti ÷abdyate . jãvo vyàhçtisaüj¤astu pràõeùvàdhyàtmikaþ smçtaþ . pràõairyuktà tato buddhiþ sa¤jàtà càùñamårtikã . ahaïkàrastato jaj¤e manastasmàdajàyata . arthàþ prajaj¤ire pa¤ca saïkalpàdiyutàstataþ . ÷abdaþ spar÷a÷ca råpa¤ca raso gandha iti smçtàþ . j¤àna÷aktiyutànyetairàrabdhànãndriyàõi tu . tvak÷rotraghràõacakùåüùi jihvàbuddhãndriyàõi tu . pàdau pàyustathà pàõã vàgupastha÷ca pa¤camaþ . karmendriyàõi caitàni pa¤cabhåtànyataþ ÷çõu . àkà÷avàyutejàüsi salilaü pçthivã tathà . sthålamebhiþ ÷arãrantu sarvàdhàraü prajàyate . eteùàü vàcakà mantrà nyàsàyocyanta uttamàþ . jãvabhåtaü bhakàrantu jãvopàdhigataü nyaset . hçdayasthaü bakàrantu buddhitattvaü nyaset budhaþ . phakàramapi tatraiva ahaïkàramayaü nyaset . manastattvaü pakàrantu nyaset saükalpasambhavam . ÷abdatanmàtratattvantu nakàraü mastake nyaset . spar÷àtmakaü dhakàrantu vaktrade÷e tu vinyaset . dakàraü råpatattvantu hçdde÷e vinive÷ayet . thakàraü vastide÷e tu rasatanmàtrakaü nyaset . takàraü gandhatanmàtraü jaïghayorvinive÷ayet . õakàraü ÷rotrayornyasya óhakàraü vinyasettvaci . óakàraü netrayugma tu rasanàyàü ñhakàrakam . ñakàraü nàsikàyàntu ¤akàraü vàci vinyaset . jhakàraü karayornyasya pàõitattvaü vicakùaõaþ . jakàraü pàdayornyasya chaü pàyau camupasthake . vinyaset pçthivãtattvaü ïakàraü pàdayugmake . vastau vakàraü gaü tattvaü taijasaü hçdi vinyaset . khakàraü vàyutattva¤ca nàsikàyàü nive÷ayet . kakàraü vinyasennityaü khatattvaü bhastake budhaþ . hçtpuõóarãke vinyasya makàraü såryadaivatam . dvàsaptatisahasràõi hçdayàdabhiniþsçtàþ . kalàùoóa÷asaüyuktaü ùakàraü tatra vinyaset . tanmadhye cintayenmantrã vinduü vahnestu maõóalam . sakàraü vinyasettatra praõavena surottama! . oü yaü parameùñhyàtmane raü namaþ puruùàtmane . laü namovi÷vàtmane nyasya va nivçttyàtmane namaþ . oü ÷aü namaþ sarvàtmane ityuktàþ pa¤ca ÷aktayaþ . sthàne tu prathamà yojyà dvitãyà àsane matà . tçtãye ÷ayane tadvaccaturthã pànakarmaõi . pratyarcàyàü pa¤camã syàtpa¤copaniùadaþ smçtàþ . hakàraü vinyasenmadhye dhyàtvà mantramayaü harim . yàü mårtiü sthàpayettasyà målamantraü nyasettataþ . oü namo bhagavate vàsudevàyeti ca målakam . ÷irodhràõalalàñeùu mukhakaõñhahçdi kramàt . bhujayorjaïghayoraïghryeþ ke÷avaü ÷irasi nyaset . nàràyaõaü nyasedvaktre grãvàyàü màdhavaü nyaset . govindaü bhujayornyasya viùõuü ca hçdaye nyaset . madhusådanakaü pçùñhe vàmanaü jañhare nyaset . kañyàntrivikramaü nyasya jaïghàyàü ÷rãdharaü nyaset . hçùãke÷aü dakùiõàyàü padmanàbhaü tu gulphake . dàmodaraü pàdayo÷ca hçdayàdiùaóaïgakam . etat sàdhàraõaü prãktamàdimårtestu sattama! . atha và yasya devasya pràrabdhaü sthàpanaü bhavet . tasyaiva målamantreõa sajãvakaraõaü bhavet . yasyà mårtestu yannàma tasyàdyaü càkùaraü ca yat . tat svarairdvàda÷airbhedya hyaïgàni parikalpayet . hçdayàdãni deve÷amåla¤ca da÷amàkùaram . yathà deve tathà dehe tattvàni vini yojayet . cakràbjamaõóale viùõuü yajedgandhàdinà tathà . pårvavaccàsanaü dadyàt sapàtraü saparicchadam ÷ubhacakraü dvàda÷àraü hyupariùñàdvicintayet . trinàbhi cakraü dbinemi svaraistacca samanvitam . pçùñhade÷e tataþ pràj¤aþ prakçtyàdãnnive÷ayet . påjayedàrakàgreùu såryaü dvàda÷adhà punaþ . kalàùoóa÷asaüyuktaü somantatra vicintayet . sabalaü tritayaü nàbhau cintayedde÷ikottamaþ . padma¤ca dvàda÷adalaü padmamadhye vicintayet . tanmadhye pauruùoü ÷aktiü dhyàtvàbhyarcya ca de÷ikaþ . pratimàyàü hariü nyasya tatra taü påjayet suram . gandhapuùpàdibhiþ samyak sàïgaü sàvaraõaü kramàt . dvàda÷àkùaravãjaistu ke÷avàdãn samarcayet . dvàda÷àre maõóale tu lokapàlàdikaü kramàt . pratimàmarcayet pa÷càdgandhapuùpàdibhirdvijaþ . pauruùeõa tu såktena (1) ÷riyàþ såktena (2) piõóikàm . jananàdikramàt pa÷càjjanayedvaiùõavànalam . hutvàgniü vaiùõavairmantraiþ kuryàcchàntyudakaü budhaþ . tat siktvà pratimàmårdhni vahnipraõayanaü caret . dakùiõe'gniü dåtamiti (3) kuõóe'gniü praõayedbudhaþ . agninàgni÷ca (4) pårve ca kuõóe'gniü praõayed budhaþ . uttare praõayedagnimagniü dåtaü havãmabhiþ (5) . agnipraõayane mantrastvamagne (6) dyubhirucyate . palà÷asamidhànàntu aùñottarasahasrakam . kuõóe kuõóe homayecca vrãhãn vedàdi kaistathà . sàjyàüstilàn vyàhçtibhirmålamantreõa vai ghçtam . kuryàttataþ ÷àntihomaü madhuratritayena ca . dvàda÷àrõaiþ spç÷et pàdau nàbhiü hçnmastakaü tataþ . ghçtaü dadhi payo hutvà spç÷enmårdhanyatho tataþ . spçùñvà ÷ironàbhipàdàü÷catasraþ sthàpayennadãþ . gaïgà ca yamunà godà kramànnàmnà sarasvatã . dahettu viùõugàyatryà (7) gàyatryà ÷rapayeccasma . homayecca baliü dadyàttadante bhojayeddvijàn . sàmàdhipànàü tuùñyarthaü hema gàü gurave dadet . dikpatibhyo baliü datvà ràtrau kuryàcca jàgaram . brahmagãtàdi÷abdena sarvabhàgadhivàsanàt>% 59 aø . 59 aø pratãkasåcitàmantràþ yathà
     (1) (%<pauruùasåktaü sahasra÷ãrùetyàdi ùoóa÷àrcam>% yajuø 31 . 1--16
     (2) ÷rãsåktaü hiraõyavarõàmityàdi çgvedapari÷iùñoktaü pa¤cada÷arcam tulàdànàü 165 patte dç÷yam .
     (3) %<agniü dåtaü purodadhe havyavàhamupabruve . devàü àsàdayàdiha>% yajuø 22 . 17
     (4) %<agninàgniþ samidhyate kavirgçhapatiryuvà . havyayàó juhvàsyaþ>% sàmasaü 4 . 1 . 1 . 1
     (5) %<agnimagniü havãmabhiþ sadà havanta vi÷patim . havyavàha purupriyam>% çø 1 . 12 . 2
     (6) tramagme dyubhistvamà÷u÷ukùaõistvamaddhyastvama÷manaspari . tvaü vanebhyastvamoùadhibhyastvaü nçõàü nçmate! jàyase ÷uciþ yajuø 11 . 27
     (7) tadviùõoþ paramaü padamityàdi pràgvat vaiùõavã gàyatrã .)
     %<piõóikàsthàpanàrthantu garbhàgàraü tu saptadhà . vibhajed brahmabhàge tu pratimàü sthàpayed budhaþ . devamànuùapai÷àcabhàgeùu na kadàcana . brahmabhàgaü parityajya ki¤cidà÷ritya càntaram . devamànuùabhàgàbhyàü sthàpyà yatnàttu piõóikà . napuüsaka÷ilàyàntu ratnanyàsaü samàcaret . nàrasiühena hutvàtha kuryàt nyàsaü ca tena vai . vrãhãn ratnatridhàtå÷ca lohàdãü÷candanàdikàn . pårvàdinavagarteùu nyasenmadhye yathàruci . atha cendràdimantrai÷ca garto guggulunàvçtaþ . ratnanyàsavidhiü kçtvà pratimàmàlabhedguruþ . sa÷alàkairdarbhapu¤jaiþ sahadevaiþ samanvitaiþ . sabàhyàntai÷ca saüskçtya pa¤cagavyena ÷odhayet . prokùayeddarbhatoyena nadãtãrthodakena ca . homàrthe sthaõóilaü kuryàt sikatàbhiþ samantataþ . sàrdhahastapramàõaü tu caturasraü su÷obhanam . aùñadikùu yathànyàsaü kalasànapi vinyaset . pårvàdiùvaùñavarõena agnimànãya saüskçtam . tvamagne! dyubhiriti ca (1) gàyatryà samidho hunet . aùñàrõenàùña÷atakaü sàjyaü pårõàü pradàpayet . ÷àntyudakamàmrapatraiþ målena ÷atamantritam . si¤ceddevasya tanmårdhni ÷rã÷ca te (2) hyanayà çcà . brahmayànena coddhçtya uttiùñha brahmaõaspate (3) . tadviùõoriti (4) mantreõa pràsàdàbhimukhaü nayet . ÷ivikàyàü hariü sthàpya bhràmayãta puràdikam . gãtavedàdi÷abdai÷ca pràsàdadvàri dhàrayet . strãbhirviprairmaïgalàùñaghañaiþ saüsnàpayeddharim . tato gandhàdinàbhyarcya målamantreõa de÷ikaþ . ato deveti (5) vastràdyamaùñàïgàrghyaü nivedya ca . sthire lagne piõóikàyàü devasya tveti (6) dhàrayet . oü trailokyavikràntàya namaste'stu trivikrama! . saüsthàpya piõóikàyàntu sthiraü kuryàdvicakùaõaþ . dhruvà dyauriti (7) mantreõa vi÷vata÷cakùurityapi (8) . pa¤cagavyena saüsnàpyàkùàlya gandhodakena ca . påjayet sakalãkçtya sàïgaü sàvaraõaü harim . dhyàyet khaü tasya mårtintu pçthivãü tasya pãñhikàm . kalpayedvigrahaü tasya taijasaiþ paramàõubhiþ . jãvasàvàhayiùyàmi pa¤caviü÷atitattvagam . caitanyaü paramànandaü jàgratsvapnavivarjitam . dehendriyamanobuddhipràõàhaïkàravarjitam . brahmàdistambaparyantaü hçdayeùu vyavasthitam . hçdayàt pratimàvimbe sthiro bhava pare÷vara! . sajãvaü kuru vimbaü tvaü sabàhyàbhyantarasthitaþ . aïguùñhamàtraþ puruùo dehopàdhiùu saüsthitaþ . jyotirj¤ànaü paraü brahma ekamevàdvitãyakam . sajãvãkaraõaü kçtvà praõavena nibodhayet . sànnidhyakaraõannàma hçdayaü spç÷ya vai japet . såktantu pauruùaü dhyàyan idaü guhyamanuü japet . namaste'stu sure÷àya santoùavibhavàtmane . j¤ànavij¤ànaråpàya brahmatejo'nuyàyine . guõàtikràntave÷àya puruùàya mahàtmane . akùayàya puràõàya viùõo! sannihito bhava . yacca te paramaü tattvaü yacca j¤ànamayaü vapuþ . tat sarvamekato lãnamasmindehe vivardhatàm . àtmànaü sannikùãkçtya brahmàdiparivàrakàn . khanàmnà sthàpayedanyànàyudhàdãn svamudrayà . yàtràvarùàdikaü dçùñvà j¤eyaþ sannihito hariþ . natvà stutvà stavàdyai÷ca jatvà càùñàkùaràdikam . caõóapracaõóau dvàrasthau nirgatyàbhyarcayedguruþ . agnimaõóapamàsàdya garuóaü sthàpya påjayet . digã÷àn di÷i devàü÷ca sthàpya sampåjya de÷ikaþ . vi÷vaksenaü tu saüsthàpya ÷aïkhacakràdi påjayet . sarvapàrùadakebhya÷ca baliü bhåteùu càrpayet . gràmavastrasuvarõàdi gurave dakùiõàü dadet . yàgopayogi dravyàdyamàcàryàya naro'rpayet . àcàryadakùiõàrdhantu çtvigbhyo dakùiõàü dadet . anyebhyo dakùiõàü dadyàdbhojayed bràhmaõàüstataþ . avàritaphalàn dadyàdyajamànàya vai guruþ . viùõuü nayet pratiùñhàtà càtmanà sakalaü kulam . sarveùàmeva devànàmeùa sàdhàraõo vidhiþ . målamantràþ pçthak teùàü ÷eùaü kàryaü samànakam>% 60 aø . (60 aø pratãkasucità mantrà yathà
     (1) tvamagne dyubhirityàdi pràgvat .
     (2) %<÷rã÷ca te lakùmã÷ca te patnyàvahoràtre pàr÷ve nakùatràõi råpama÷vinau vyàttam . iùõanniùàõàmuü maiùàõa sarvalokaü maiùàõa>% yajuø 31 . 22
     (3) uttiùñha vrahmaõàpate ityàdi pràgvat .
     (4) tadviùõoþ paramaü padamityàdi pràgvat .
     (5) ato devà avantu va ityàdi pràgvat .
     (6) devasya tvà ityàdi pràgvat .
     (7) %<dhruvà dyaurdhruvà pçthivã dhruvàsaþ parvatàime . dhruvaüvi÷vamidaü jagad dhruvo ràjà vi÷àmayam>% çø 10 . 163 . 4
     (8) vi÷vata÷cakùurityàdi 3728 pçùñhe pradar÷itam) . pratiùñhàmayåkhàdau tatprayogo dç÷yaþ . pratiùñhàyàþ påjyatàprayojakatà kusumà¤jalau haridàsãye ca vyavasthàpità yathà katha¤ca pratimàdau pratiùñhàderupayogaþ tathà ca pratiùñhàjanya ÷akti÷càõóàlàdispar÷anà÷yà påjyatàprayojikà svãkàryà ityatràha hariø %<nimittabhedasaüsargàdudbhavànudbhavàdayaþ . devatàþ sannidhànena pratyabhij¤ànato'pi và>% måø . %<nimittabhedaþ adçùñabhedaþ . devatàþ pratiùñhàvidhinà sannidhànenàhaïkàramamakàràdinà àràdhanãyatàmàsàdayanti pratiùñhàvidhinà devatànàü pratimàdau ahaïkàramabhakàrau càõóàlàdispar÷e ca tàdç÷àbhimànàbhàvaþ . devatàcaitanyavivàde'pi yathàrthapåjitatvadhãþ pratiùñhitatvadhã÷ca caõóàlàdispar÷àbhàvavi÷iùñà påjyatàniyàmikà tatra copayoginã pratiùñhà . vastutastu pratiùñhàkàlãnayàvadaspç÷yaspar÷anàdisaüsargàbhàvaþ pratiùñhàdhvaüsakàlãnaþ påjyatàprayojakaþ pratiùñhitaü påjayeditiktena pratiùñhàdhvaüsasyaiva pràpteriti>% haridàsaþ . pratimàdau pratiùñhàjanyà påjyatàprayojikà ÷aktirutpadyate iti mãmàüsakàstanmatamanumànacintàmaõau ÷aktivàde niràkçtaü yathà
     %<atha pratimàdau pratiùñhàjanyaü na yajamànàdçùñaü påjyatvaprayojakaü bhogàdinà tannà÷e'pi påjyatvàt tatsattve'pi càõóàlàdispar÷enàpåjyatvàt anyadharmaü pratyanyadharmasyànupayogàcca na pratiùñhàdhvaüsastathà, tataeva upajãvyapratiùñhàprayojakatvabhaïgàpatteþ . tasmàt pratiùñhàjanyà'spç÷yaspar÷àdinà÷yà pratimàdiniùñhà ÷aktirabhyupeyeti cet pratiùñhàvidhinà pratimàdau devatàsannidhirahaïkàramamakàraråpaþ kriyate svasàdç÷yadar÷ina÷citràdàviva, j¤ànasya nà÷e'pi saüskàrasattvàt aspç÷yaspar÷àdinà tu tannà÷aþ acetanadevatàpakùe ca yathàrthapratiùñhitapratyabhij¤ànasyàspç÷yaspar÷àdivirahasahakçtasya tathàtvaü pratiùñhitaü påjayediti vidhibalàttatpratisandhànasyàva÷yakatvàditi prà¤caþ . navyàstu pratiùñhàvidhinaiva tatràdheya÷aktivadapårvàntaraü janyate tadadçùñavadàtmasaüyogà÷rayapåjyatvam aspç÷yaspar÷ena tannà÷e càpåjyatvamityàhuþ . vayantu bråmaþ pratiùñhitaü påjayediti vidhivàkyena pratiùñhàyàþ kàraõatvaü na bodhyate kintu bhåtàrthe ktànu÷àsanàdatãtapratiùñhe påjyatvaü bodhyate tathà ca pratiùñhàdhvaüsaþ pratiùñhàkàlãnayàvadaspç÷yàdipratiyogikànàdisaüsargàbhàvasahitaþ påjyatvaprayojakaþ sa ca pràgabhàvo'tyàntàbhàva÷ca kvacit>% . devapratiùñhàdayo'pyatra tatra vihitanakùatralagnàdikaü muø ciø uktaü yathà
     %<jalà÷ayàràmasurapratiùñhà saumyàyane jãva÷a÷àïka÷ukre . dç÷ye, mçdukùipracaradhruve syàtpakùe site svçkùatithikùaõe và . riktàravarje divase'ti÷astà ÷a÷àïkapàpaistribhavàïgasaüsthaiþ . vyaùñàntyagaiþ satkhacarairmçgendre såryo, ghañe ko, yuvatau ca viùõuþ . ÷ivo nçyugme, dvitanau ca devyaþ, kùudrà÷care, sarva ime sthirarkùe . puùye grahà, vighnapayakùasarpabhåtàdayo'ntye, ÷ravaõe jina÷ca>% . deva pratiùñhàyàü tu vi÷eùastatra va÷iùñhaþ %<atha pratiùñhàü kathayàmi samyak ÷ivasya viùõostvatha và pareùàm . saumyàyane devagurau ca ÷ukre sandç÷yamàne paricàrakàõàm>% . ÷iva viùõugrahaõaü pràdhànyakhyàpanàrtham . atra saumyaprakç tãnàü devànàmuttaràyaõe sthàpanamuktvà ugraprakçtãnàü dakùiõàyane'pi kàryaü taduktaü vaikhànasasaühitàyàm %<màtçbhairavavàràhanàrasiühatrivikramàþ . mahisàsurahantrã ca sthàpyà vai dakùiõàyane>% . iti ÷aivasiddhànta÷ekhare tu %<÷reùñhottare pratiùñhà syàdayane muktimicchatàm . dakùiõe tu mumukùåõàü malamàse na sà dvayoriti>% ityuktam . atra dakùiõe tu mumukùåõàmityapi màtçbhairavetyàdiparatayà yojyamanyathà pratipadaü màsagaõanà va÷iùñhàdiùu na yujyeta yadàha vasiùñhaþ %<màse tapasye tapasi pratiùñhà dhanàyuràrogyakarã ca kartuþ . caitre mahàrugbhayadà ca ÷ukre samàdhave putradhanàptaye syàt>% . nàrado'pi %<vicaitreùveva màseùu màghàdiùu ca pa¤casu>% . vasiùñhaþ %<àùàóhamàsàdicatuùñaye'pi kalatrasantànavinà÷adà syàt . årje ca karturnidhanapradà ca saumye sapauùe'khiladuþkhadà syàt . balakùapakùaþ ÷ubhadaþ samastaþ sa daiva tatràdyadinaü vihàya . antyatribhàgaü parihçtya kçùõapakùo'pi ÷astaþ khalu pakùayo÷ca . riktàvamatyaktadineùvanindyayogeùu vainà÷akavarjiteùu . dine mahàdoùavibarjite ca ÷a÷àïkatàràbalasaüyute ca>% . vainà÷akanakùatràõi nàradenoktàni %<janmabhàdda÷amaü karma saïghàtarkùa¤ca ùoóa÷am . aùñàda÷aü sàmudayaü trayoviü÷aü vinà÷abham . mànasaü pa¤caviü÷arkùaü nàcarecchubhameùu tu>% . iti atha tithãnàha nàradaþ . %<yaddinaü yasya devasya taddine tasya saüsthitiþ . dvitãyàdidvayoþ pa¤camyàditastisçùu kramàt . da÷amyàdi catasçùu paurõamàsyàü vi÷eùataþ . mukhyatithyasambhave ukta tithau sthàpanaü kàryam>% ityarthaþ . atha vàrànàha nàradaþ %<kujavarjitavàreùu kartuþ sårye balaprade . candratàràbalopete pårvàhõe ÷obhane dine>% . iti pratyekaü vàraphalamàha vasiùñhaþ %<kãrtipradaü kùemakaraü kç÷ànubhayapradaü vçddhikaraü dçóhaü ca . lakùmãkaraü susthiradaü tvinàdivàreùu saüsthàpanamàmananti>% . atha devapratiùñhànakùatràõi %<hastatraye mitraharitraye ca pauùõadvayàdityasurejyabheùu . syàduttaràdhàtç÷a÷àïkabheùu sarvàmarasthàpanamuttamaü sat>% . atra ùoóa÷abhàni dhruvamçdukùipralaghuråpàõi evoktàni tatra granthakartrà jalà÷ayàràmasurapratiùñhà nakùatràõi bahudhàtulyatvàdetàni uktàni dvitràõi tu bhinnàni tànyukta vi÷eùavacanebhyo'vameyàni . devatàghañanamuhårtastu ucyate mayà tatra dãpikà %<dhruvalaghumçduvarge vàruõe viùõudaive marudaditidhanithe ÷obhane vàsare ca . trida÷amadanajanmaikàda÷e 3 . 10 . 7 . 1 . 11 . ÷ãtara÷mau vibudhasukçtiriùñà nàóinakùatrahãne>% iti . nàóinakùatràõi vainà÷ikanakùatràõi . atha devatàpratiùñhàyàü sàmànyato lagna ÷uddhiü devatàvi÷eùe ca tathà . pàdonopajàtikàbhyàmàha ÷a÷àïketi . jalà÷ayapratiùñhàyàmàràmapratiùñhàyàü ca sulagnamàtraü vicàryaü devapratiùñhàyàü ÷a÷àïka÷candraþ pàpàþ såryabhauma÷aniràhuketavastaistribhavàïgasaüsthaistçtãyaùaùñhaikàda÷asthànasthitairupalakùite lagne . tathà satkhacaraiþ somabudhaguru÷ukrairvyaùñàntyagairaùñamadvàda÷avyatiriktàkhilasthànasthaiþ sadbhirdevapratiùñhàti÷astà taduktaü ratnamàlàyàm . %<kendratrikoõabhavamårtiùu sadgraheùu candràrkabhaubha÷aniùu triùaóàyageùu . sànnidhyameti niyataü pratimàsu devaþ kartuþ sukhàrthasutasampadarogatà ca . saumyà lagnàdyà÷rità mårtipårvàn bhàvàn vãryairutkañàvardhayanti . ùaùñhaü hitvàbhàvamete hi tatra ÷atrudhvastiü karturutpàdayanti>% . ÷anigrahaõaü ràhuketvorapyupalakùaõaü yadàha vasiùñhaþ %<såryaindubhaumàrkyahiketava÷ca lagnasthitànaidhanadà÷ca bhartuþ . saumyagrahà lagnagatàstadaiva hyàyurbalàrogyakarà÷ca nånam>% . anyacca tatraiva %<sarve grahànaidhanadàstvajasraü saumyà asaumyàþ khalu mçtyusaüsthàþ>% iti atha prasaïgànnavàü÷avicàraþ tatra sthiradvisvabhàvanavàü÷àgràhyà na caràü÷astatràpi tulàü÷aþ sàdhãyàn yadàha vasiùñhaþ %<pa¤ceùñakaiþ jãva÷a÷àïkasåryamukhyagrahaiþ saumyanavàü÷ayuktaiþ lagne sthire cobhayarà÷iyukte navàü÷ake cobhayage sthire và>% . ubhayage dvisvabhàve %<carodaye lagnagate na kàryaü saüsthàpanaü naiva caràü÷ake'pi . caro'pi mukhyaþ satulàü÷aka÷ca sadà bhçdutvàt surasannive÷e>% iti mçdutvàcchubhasvàmikatvàt nàrado'pi %<÷ubhalagne ÷ubhàü÷e ca kartuste'nidhanodaye . rà÷ayaþ sakalàþ seùñàþ ÷ubhagrahayutekùitàþ>% iti atha lagnadauùñye'pavàdo vasiùñhenoktaþ %<eko'pi jãvo balavàn tanusthaþ sitã'pi saumyo'pyatha và balã cet . doùàna÷eùànvinihanti sadyaþ skando yathà tàrakadaityavargamiti>% nàradaþ %<guõàdhikatare lagne doùo'tyalpatare yadi . suràõàü sthàpanaü tatra karturiùñàrthasiddhidam>% . mçgendra iti såryo mçgendre siühalagne sthàpyaþ, tathà kobrahmà ghañe kumbhalagne, viùõuryuvatau kanyàlagne . ÷ivo mahàdevonçyugme mithunalagneca, punardvitanau mithunakanyàdhanumãünalagneùu devyo durgàdakùiõàmårtyàdayaþ . care meùakarkatulàmakaralagneùu kùudràdevya÷catuþùaùñiyoginã prabhçtayaþ . sarva ime uktà anuktà÷ca devà ityarthaþ . uktà mahàdevàdayaþ anuktà indràdayaþ te sthirarkùe vçùasiühavç÷cikakumbhalagneùu sthàpyàþ yadàha ÷rãpatiþ %<siühodaye dinakaro, mithune, mahe÷o, nàràyaõa÷ca yuvatau, ghañabhe vidhàtà . devyo dvimårtibhavane ca nive÷anãyàþ kùudrà÷care sthiragçhe nikhilà÷ca devàþ>% . iti puùye grahà iti grahà÷candràdayo'ùñau puùyanakùatre sthàpyà ityarthaþ . upalakùaõaü caitat tatra såryasya hastanakùatre sthàpanaü, mahàdevabrahmaõoþ puùya÷ravaõàbhijitsu sthàpanaü, kuveraskandayoranuràdhàyàü, durgàprabhçtãnàü måle sthàpanaü, saptarùãõàü svàdhiùñhitanakùatre lakùmãvyàsabàlmãkyagastyànàmapi saptarùyadhiùñhitanakùatre sthàpanam ukta¤ca ratnamàlàyàü %<puùya÷rutyabhijitsu, ce÷varakayorvittàdhipaskandayormaitre tigmaruceþ kare, nirçtibhe durgàdikànàü ÷ubham>% . kobrahmà tathà %<saptarùayo yatra caranti dhiùõye kàryà pratiùñhà khalu tatra teùàm . ÷rãvyàsabàlmãkighañodbhavànàü tathà smçtà vàkpatibhe grahàõàmiti>% . saptarùayastu ka÷yapo'trirbharadvàjovi÷vàmitro'tha gautamaþ . jamadagnirvasiùñha÷ca saptaite çùayaþ smçtàþ iti smçteste yasminnakùatre sa¤caranto dç÷yante tasminnakùatre teùàü sthàpanam . ÷rãvyàsabàlmãkighañodbhavànàü tathà saptarùyadhiùñhitanakùatre . grahàõàü vàkpatibhe puùye ghañodbhavo'gastyaþ . vighnapeti vighnapo gaõe÷aþ yakùo devayoniþ sarpà vàsukyàdayaþ bhåto devayoniþ %<vidyàdharàpsaroyakùarakùogandharvakinnaràþ . pi÷àco guhyakaþ siddho bhåto'bhã devayonayaþ>% ityabhighànàt àdi÷abdena ràkùasàsurapramathasarasvatãprabhçtayo gçhyante te revatyàü sthàpyàþ . tathà ÷ravaõe ÷ravaõanakùatre jino buddhaþ sthàpyaþ . upalakùaõaü caitat indrakuveravarjitànàü lokapàlànà ghaniùñhàyàü sthàpanam, ito'va÷iùñànàü devatànàntryuttaràrohiõãùu sthàpanaü syàdityarthaþ etadapyuktaü ratnamàlàyàm %<gaõaparivçóharakùoyakùabhåtàsuràõàü pramathaphaõisarasvatyàdikànàü ca pauùõe 27 . ÷ravasi sugatanàmno vàsave lokapànàü nigaditamakhilànàü sthàpanaü hi sthireùviti>% . parivçóhaþ svàmã! %<prabhau parivçóha>% iti sàùuþ gaõaparivçóhã gaõe÷aþ! pramathà mahàdevasya pàriùadàþ . ÷ravasi ÷ravaõanakùatre sugato buddhaþ %<sarvaj¤aþ su gato buddhaþ ityamaraþ sthireùu rohiõãtryuttaràsvityarthaþ>% pãø dhàø .

#<devatàmaya># triø devatàtmakaü devatà + mayañ . 1 devatàtmakestriyàü ïãpa . 2 hiraõyagarbharåpe devatàbhede ca strã ïãp %<yà pràõena sambhavatyaditirdevatàmayo . guhàü pravi÷ya tiùñhantã yà bhåtebhirvyajàyata>% kañhopaø . 4 . 7 . %<yà devatàmayã sarvadevatàtmikà pràõena hiraõyagarbharåpeõa parasmàd brahmaõaþ sambhavati ÷abdàdãnàmadanàt aditistàü pårvavat guhàü (sarvapàõaguhàü hçdayàkà÷am) pravi÷ya tiñhantãmaditim . yà bhåtebhirbhåtaiþ samanvità vyajàyata utpannetyartha>% bhàø .

#<devatàyatana># naø 6 taø . devagçhe %<sãmàsandhiùu kàryàõi devatàyatanàni ca>% manuþ %<råpeõàgryeõa sampannàü (rukmiõã) devatàyatanàntike>% harivaüø 117 aø devatàlayàdayo'pyatra %<udyànadevatàlayapitçvanavalmãka màrgacitijàtàþ>% vçø saüø 43 a0

#<deva(và)tithi># puø puruvaü÷ye akrodhanaputre nçpabhede %<akrodhanaþ khalu kàliïgãü karagbhàü nàmopayeme tasyàmasya jaj¤e deva(và)tithiþ>% bhàø àø 95 aø %<tata÷càkrodhanastasmàt deva(và)tithiramuùya ca>% bhàgaø 9 . 22 . 9 devàtithirityeva pàñhaþ bahuùu pustakeùu kvacit devatithi riti pàñhaþ .

#<devatrà># avyaø devàya deyaü karoti sampadyate và %<deye trà ca>% pàø kràdiyoge trà . karaõàdiviùaye devàya 1 deye 2 tadadhãne ca . devaü bande deve rame và dvitãyàntàt saptamyantàt và deva÷abdàt trà . 3 vandanàdikarmaõi deve 4 ramaõaviùaye deve ca %<devatrà yantamavase>% yajuø 6 . 20 %<devàn prati vantaü gacchantam>% vedadãø ukte 5 devatàü pratãtyarthe ca %<tà devãrdeva treyaü yaj¤aü nayata>% yajuø 6 . 34 devàn tràyate trà--ka . 6 devarakùake triø %<deva eva savità ÷rapayati varùiùñhe'dhinàka iti devatro etadàha>% ÷ataø bràø 1 . 2 . 2 . 14

#<devadaõóa># strã devàt meghàt daõóo yasyàþ . nàgabalàyàü ràjaniø .

#<devadatta># puø devà enaü deyàsuþ saüj¤àyàü kta . saüj¤à÷abdapratipàdye 1 narabhede %<bràhmaõàrtho yathà nàsti ka÷cit bràhmaõa kambale . devadattàdayo vàkye tathaiva syurnirarthakàþ>% hariþ 3 taø . 2 devena datte triø %<devadattàü patirbhàryà vindate necchayàtmanaþ . tàü sàdhvãü vibhçyànnityam devànàü priyamàcaran>% manuþ %<mago'ryamà savità purandhrirmahã voóhurgàrhapatyàya devàþ>% ityàdi mantraliïgàt yà devadattà bhàryà tàü patirlabhate na tu svecchayà tàü satãü devànàü priyaü kurvan vibhçyàt kullåø 3 buddhànuje puø trikàø 4 arjuna÷aïkhe ÷abdàrthakalpataruþ . %<pà¤cajanyaü hçùãke÷o devadattaü dhana¤jayaþ>% gãtà . 5 dehasthe jçmbhaõakare vàyubhede %<vijç mbhaõe devadattaþ ÷uddhasphañikasannibhaþ>% ÷àradàtilakañãkàyàü ràghavabhaññadhçtavàkyam . devàya dattam . 6 devàrthotsçùñe gràmàdau triø .

#<devadattaka># puø devadatto mukhya eùàm %<sa eùàü gràmaõãþ>% pàø kan . 1 devadattapradhànakeùu baø vaø anukampito devadattaþ . bahvaco manuùyanàmnaùñhajuvà ghanilacca pàø ñhac ghan ilac pakùe kan . 2 anukampite devadatte %<ñhàjàdàvårdhaü dvitãyàdacaþ>% pàø dvitãyàdacaþ paraü sarvaü lupyate iti devika devitha devila iti råpatrayaü tatràrthe teùàmajàditvàt kanastu tadabhàvàt na lopaþ . %<ajàdau ca vibhàùà lopovaktavyaþ>% bàø devaka ityapi tatràrthe %<lopaþ pårvapadasya ca>% bàø dattika dattila dattiya dattaka ityete'pi tatràrthe .

#<devadattàgraja># puø 6 taø . buddhe trikàø .

#<devadar÷a># triø devaü pa÷yati dç÷a--aõ upaø saø . 1 devatàdar÷ake devaü dçùñvetyarthe õamul . devadar÷am devaü dçùñvetyarthe avyaya0

#<devadar÷ana># triø devaü pa÷yati dç÷a--õvul . 1 devadar÷ake 2 çùibhede puø tena proktamaghãyate ÷aunakàø õini . daivadar÷anin tatproktàdhyàyiùu baø vaø dç÷a--bhàve lyuñ 6 taø . 3 devatànàü dar÷ane naø .

#<devadànã># strã devànàmiva dànaü ÷uddhirasyàþ daip--÷odhe bhàve lyuñ gauràø ïãù . hastighoùalatàyàü ratnamàø .

#<devadàru># naø devànàü dàru tatpriyaü kàùñhaü candanamasya . svanàmakhyàte vçkùabhede amaraþ . asya puüstvamapi %<amuü puraþ pa÷yasi devadàrum>% raghuþ %<pàrijàtàn kovidàràn devadàrudrumàüstathà>% bhàø vaø 158 aø . %<vàóhà muhuþ kampitadevadàruþ>% kumàø %<devadàru laghu snigdhaü tiktoùõaü kañupàki ca . vibandhàdhmàna÷othàmatandràhikkàjvaràsrajit . pramehapãnasa÷leùma÷vàsakaõóåsamãranut>% bhàvapraø .

#<devadàlikà># strã devadàlãva kàyati ivàrthe kan ke'õo hrasvaþ . mahàkàlavçkùe ràjaniø .

#<devadàlã># strã devena megha÷abdena dàlodalanamasyà gauràø ïãù . (ghagharavela) khyàte latàbhede %<devadàlã rase tiktà kaphàr÷aþ÷ophapàõóutàþ . nà÷ayed vamanã tiktà kùayahikkàkçmijvaràn . ÷ãtà parà kharaspar÷à viùaghnã garanà÷anã>% bhàvapraø . devadàlãphalaü tiktaü kçmi÷leùma vinà÷anam . sraüsanaü gulma÷ålaghnamar÷oghnaü bàtajit param . devadàlãdalaü takre sveditaü khaõóitaü bhç÷am . vesavàrayute sàjye bharjitaü hiïgunà dçóham tatraiva .

#<devadàsa># puø 6 taø . devànàü dàse striyàü ïãp .

#<devadàsã># strã devamindriyaü dàsnoti dàsa--badhe aõ . 1 vanavãjapårake ràjaniø . devàya krãóàyai dàsãva . 2 ve÷yàyà¤ca ÷abdàrthakalpaø . 6 taø . 3 devànàü paricàrikàyàm .

#<devadãpa># puø devàrtho dãpaþ . 1 devàrthe dãpe devaü dãpta÷ãlamàlokasaüyuktaü dãpayati dãpa--õic--aõ upaø saø . 2 locane ÷abdaratnàø .

#<devadundubhi># puø devànàü dundubhiriva harùapradatvàt . 1 raktatulasyàm . 6 taø . 2 devaóhakkàyàm ratnamàø . %<devadundubhayo neduþrnançtu÷càpsarogaõàþ>% bhåriprayogaþ .

#<devadåtã># strã devà indriyàõi dåyante khidyante'nayà dåktic ïãù . vanavãjapårake ràjaniø .

#<devadeva># puø deveùu madhye dãvyati diva--ac . 1 mahàdeve %<ayàcitàraü na hi devadevamadriþ sutàü gràhayituü ÷a÷àka>% kumàø 2 vrahmaõi ca ÷abdaratnàø devànàü devaþ svàmã 3 viùõau . %<draupadyàþ saïkañaü j¤àtvà devadevã jagatpatiþ . pàr÷vasthàü rukmiõãü tyaktvà ke÷avaþ ÷ayane prabhuþ>% bhàø vaø 262 aø .

#<devadeve÷a># puø devaprakàraþ devadevaþ tasye÷aþ . mahàdeve %<yadi me bhagavàn prãtaþ sarvalokanamaskçta! . svayaü màü devadeve÷a! yàjayasva sure÷vara!>% bhàø àø 223 aø .

#<devadola># puø daivaiþ draùñavyo dolaþ . pràtaþkaraõãye dolotsave dola÷abde dç÷yam .

#<devadyamna># puø bharatavaü÷ye devàjito'patye nçpabhede %<athà såryàü tattanayo devadyumnaþ>% bhàgaø 5 . 15 . 3

#<devadroõã># strã 6 taø . 1 devayàtràyàü hàràø . 2 svayambhåliïgàdyavasthànagahvare ca %<devadroõyàü vihàre ca kåpeùvàyataneùu ca . eùu goùu vipannàsu pràya÷cittaü na vidyate>% saüvartaþ . %<devadroõã svayambhåliïgàdyavasthànagahvaram>% pràø taø raghuø .

#<devadrya¤c># triø devama¤cati påjayati anca--kvin devasya ñeþ adryàde÷aþ . 1 devapåjake amaraþ . gatyarthà¤catestu nalopaþ . devadryac devagantari . sarvanàmasthàne pare ubhayatra devadryaï devadrya¤cau anyatràjàdau devadrãcaþ devadrya¤ca ityàdirbhedaþ .

#<devadhana># naø devàrthaü dhanam . 1 devodde÷enotsçùñe dhane devatànàü cetanatvapakùe 2 devasvàmike dhane ca .

#<devadhànã># strã devà dhãyante'syàm dhà--àdhàre lyuñ ïãp . indrapuryàü %<tasminnaindrã pårvasmànmerordevadhànã nàma>% bhàgaø 5 . 21 . 10

#<devadhànya># naø devànàü yogyaü dhànyam . (dedhàna) dhànyabhede . hemacaø .

#<devadhåpa># puø devànàü priyo dhåpaþ . guggulau ratnamàø .

#<devan># puø diva--bàø ani . pattyuranujàte bhràtari hemaø .

#<devana># puø dãvyatyanena diva--karaõe lyuñ . 1 pà÷ake . bhàve lyuñ . 2 krãóàyàü 3 dãptau 4 vyavahàre 5 jigãùàyàü 6 stutau ca naø . dãvyatyatra diva--àdhàre lyuñ . 7 lãlodyàne 8 padme ca .

#<devanadã># strã 6 taø . gaïgàyàm amaraþ . %<asaüvàdhà devanadã svargasampàdinã ÷ubhà>% bhàø àdiø caitrarathaparva . %<iràvatã vitastà ca sindhurdevanadã tathà>% bhàø àø 9 aø . %<snàtuü gatàn devanadyàü durvàsaþprabhçtãn munãn>% bhàø vaø 262 õaø 2 devakhàtanadãmàtre ca %<sarasvatãdçùadvatyordevanadyoryadantaram>% manuþ .

#<devanandin># puø devaü ÷akraü nandayati nandi--õini . indradvàrapàle hemacaø .

@<[Page 3736b]>@
#<devanala># puø deva iva ÷reùñhatvàt nalaþ . mahànale sthåladaõóe nalabhede ràjaniø .

#<devanàman># puø ku÷advãpapatihiraõyaretasaþ putrabhede ku÷advãpa÷abde 2145 pçø dç÷yam .

#<devanà># strã cuø diva--bhàve yuc . 1 krãóàyàü ÷abdaratnàø . 2 vilàpe ca .

#<devanàmaka># puø deveti nàma yasya kap . devayonau vidyàdharàdau hemacandre devanàraka iti pàñhaþ naraeva nàrà tataþ svàrthe ka devaråpanaraþ . devajana iti tasyàrthaþ so'pi tatràrthe .

#<devanàla># puø nalaeva nàlaþ svàrthe aõ deva iva ÷reùñhatvàt nàlaþ . nalottame ràjaniø .

#<devanid># triø devaü nindati ninda--kvip 6 taø . devanindake %<devanido'prathamà ajuryan>% çø 1 . 152 . 2

#<devanirmita># triø 6 taø . 1 devai racite . %<dvãpeùu dikùu pårvàdi nagaryo devanirmitàþ>% såø siø . 2 guóucyàm strã ÷abdàrthaciø .

#<devapati># puø 6 taø . indre hemacaø .

#<devapatnã># strã devaþ patiryasyàþ . mapårvatvàt và nuk ïãù ca . 1 devabhàryàyàm . %<uta grà vyantu devapatnãþ>% çø 5 . 46 . 8 %<devapatnyo devakanyà devamàtara eva ca>% bhàø anuø 14 aø 2 ÷abdàrthaciø madhvàluke .

#<devapatha># puø 6 taø . 1 chàyàpathe àkà÷asthite chàyàkàre pathi devapatha iva kan tasya devapathàdiø luk . 2 tatsadç÷e ca 3 devamàne arciràdimàrge ca . devayàna÷abde dç÷yam . devasthànagamanàrthaþ panthàþ . 4 devasthànagamanàrthe màrge ca . sa ca anyairnarairgantuma÷akya iti hanumatà tasya dvàranirodhaþ kçtaþ yathàha bhàø vaø 148 aø . %<aya¤ca màrgo martyànàmagamyaþ kurunandana! . tato'haü ruddhabàn màrgaü tavemaü devasevitam . dharùayedvà ÷apedvàpi mà ka÷ciditi bhàrata . divyo devapathohyeùa nàtra gacchanti mànuùàþ>% .

#<devapathàdi># puø %<ive pratikçtau>% pàø kano lug nimitte ÷abda gaõe saca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà
     devapatha hasapatha vàripatha rathapatha sthalapatha karipatha ajapatha ràjapatha ÷atapatha ÷aïkupatha sindhupatha siddhigati uùñragrãva vàyarajju hasta indradaõóa puùpa matsya .

#<devapara># triø devaþ paro'sya . yadbhaviùye devàyattasiddhicintake àpaduddhàràrthaü pauruùaceùñàrahite .

#<devaparõa># naø devapriyaü parõamasya . suraparõe ràjaniø .

@<[Page 3737a]>@
#<devapa÷u># puø devàya utsçùñaþ pa÷uþ . devodde÷ena utsçùñe pa÷au . %<anirda÷àhàü gàü såtàü vçùàn devapa÷åüstathà . sapàlàn và vipàlàn và na daõóyàn manurabravãt>% manuþ . bhinnatvena 2 devopàsake ca . %<atha yo'nyàü devatàmupàste anyo'sàvanyo'hamasmi na sa veda yathà pa÷ureva sa devànàm>% iti ÷rutau tasya devopakaraõatulyatayà pa÷utvapratipàdanàttathàtvam .

#<devapàtra># naø 6 taø . devaiþ pãyate'tra pà--àdhàre ùñran . agnau %<àspàtraü jåhurdevànàmiti devapàtraü và eùa yadagnistasmàdagnau sarvebhyo devebhyo juhvati>% ÷ataø bràø 1 . 4 . 2 . 10 %<àsyaråpaü pàtramàspàtram . agnau prakùiptasya haviùo devairadyamànatvàdagnerdevapàtratvam>% bhà0

#<devapàna># puø devaiþ pãyate'nena pà--karaõe lyuñ . camase somapànapàtrabhede %<camaso devapàna iti camasena ha và etena bhåtena devà bhakùayanti tasmàdàha camaso devapàna iti>% ÷ataø bràø 1 . 4 . 2 . 14

#<devapàla># puø ÷àkadvãpasya varùaparvatabhede . ÷àkadvãpopakrame %<etasya varùamaryàdàgirayo nadya÷ca sapta saptaiva . ã÷ànauru÷çïgo balabhadraþ ÷atakesaraþ sahastrasrotà devapàlo mahànasaþ>% itibhàgaø 5 . 20 . 19

#<devapàlita># triø devena geghàmbunà pàlitaþ . 1 devamàtrake de÷e 2 surarakùite ca . devàenaü pàlyàsuþ à÷iùi saüj¤àyàü kta . 3 saüj¤àbhede tatra ca %<kàrakàddatta÷rutayorà÷iùi>% pàø datta÷rutayoreveti niyamàt na antodàttatà

#<devapãyu># puø devàn pãyati hinasti pãya--un . devadveùñari asure . %<apetoyastu gaõayo'÷umnàü devapãyavaþ>% yajuø 35 . 1 %<devapãyavaþ devadviùaþ>% vedadãpaþ

#<devaputra># puø 6 taø . 1 devakumàre %<devaputropamau vãrau bàlàviva hutà÷anau>% harivaüø 84 aø devasya putrãva priyatvàt . 2 elàyàü strã jañàdharaþ . 6 taø . 3 devakanyàyà¤ca strã svàrthe ka . devaputrikà tatràrthe ràjaniø strã

#<devapur># strã 6 taø samàsàntavidheranityatvàt na ap . amaràvatyàm pura÷abdena 6 taø saø . devapura tatràrthe naø .

#<devapurã># strã purã÷abdena 6 taø saø amaràvatyàm .

#<devapåjya># puø 6 taø . suràcàrye vçhaspatau .

#<devapratikçti># strã 6 taø . 1 devapratimàyàm devalànàü jãbikàrthe 2 devapratimàyà¤ca .

#<devapratimà># strã 6 taø . devamårtau devatàmårti÷abde dç÷yam .

@<[Page 3737b]>@
#<devapra÷na># puø devànuddi÷ya pra÷naþ . devàn prati ÷ubhà÷ubhaviùayapra÷ne upa÷rutau hemacaø . upa÷ruti÷abde dç÷yam .

#<devaprastha># puø senàvindunçpapure . %<sa devaprasthamàsàdya senàvindo puraü prati>% bhàø saø 26 a0

#<devapriya># puø 6 taø . 1 pãtabhçïgaràje 2 vakavçkùe ca ràjaniø . tatpuùpasya devapriyatvàt tathàtvam .

#<devabadhå># puø 6 taø . apsaraþsu .

#<devabalà># strã devànàmiva balaü yasyà 5 taø . 1 sahadevyàü 2 tràyamàõàmà¤ca ràjani0

#<devabali># puø devàrthaü baliþ varõa--it balyàde÷aþ . devàrthe upahàre .

#<devabàhu># puø yaduvaü÷ye hçdãkaputrabhede %<nimistasmàt svayaü bhojo hçdãkastatsuto mataþ . devabàhuþ ÷atadhanuþ kçtavarmeti tatsutàþ>% bhàgaø 9 . 24 . 26 çùibhede ca %<gàrgyaiþ pçthustathaivàgryo jànyo vàmana eva ca . devavàhuryadudhra÷ca parjanya÷caiva somajaþ>% haribaüø 261 aø .

#<devabrahman># puø deva iva brahmà . nàrade trikàø .

#<devabràhmaõa># puø devapåjakaþ bràhmaõaþ . devale devopajãvake upajãvikàthaü devapåjake .

#<devabhavana># naø devànàü bhavanamiva . 1 a÷vatthavçkùe . 6 taø . 2 svarge ÷abdacaø . 3 devapratimàlaye ca .

#<devabhàga># puø 6 taø . såø siø ukte lavaõasamudràt uttarasthite uttaragolaråpe padàrthe %<tataþ samantàt paridhiþ krameõàyaü mahàrõavaþ . mekhaleva sthito dhàtryà devàsuranibhàgakçt>% såø siø %<tena samudràduttaraü bhågolasyàrdhaü jambådvãpaü devànàü, samudràddakùiõaü samudràtiriktaü bhågolasyàrdhaü ùaódvãpaùañsamudrobhayàtmakaü daityànàmiti siddham merudaõóànuvaddhabhågolamadhye paridhiråpo lavaõasamudro'sti . uttaragolàrdhaü dakùiõabhågolàrdhàntargata samudrasya pràntaparidhispçùñamiti mekhalàyà kañyadhaþsthita tvena tàtparyàrthaþ>% raïgaø . %<meùàdau devabhàgastho devànàü yàti dar÷anam . devabhàge suràõàü ca hemante mandatànyathà . dhanurmçgasthaþ savità devabhàge na dç÷yate . devabhàge'suràõàü tu vçùàdye bhacatuùñaye . bhåmaõóalàt pa¤cada÷e bhàge daive'tha và''sure>% såø siø . devàya deyo bhàgaþ . devàrthaü deve 2 dhanàdibhàgabhede ca .

#<devabhãti># strã 5 taø . 1 devebhyo bhave . 6 taø . 2 devànàü bhave ca atra pårvapadaprakçtisvaraþ .

@<[Page 3738a]>@
#<devabhå># strã 6 taø . 1 svarge devaü devatvaü bhavate bhå--pràptau kvip . 2 devatvapràptaribhàve kvip . tadevatvapràptau ÷abdaraø .

#<devabhåti># strã deveùu bhåtiþ pràptirasyàþ . 1 mandàkinyàm ÷abdaratnàø . 6 taø . 2 devànàmai÷varye ca .

#<devabhåmi># strã 6 taø . 1 svarge . 2 devapriyabhåmau ca

#<devabhåya># naø bhå--bhàve kyap 6 taø . devabhàve devatve amaraþ .

#<devabhçt># puø devaü bibharti pàlayati bhç--kvip . 1 indre 2 viùõau ca %<deve÷o devabhçdguruþ>% viùõusaüø . %<devabhçt ÷akrastasya guruþ ÷àsteti>% bhàùyam ekanàma . nàmadvayapakùe tu bhinnaü padam devabhçd guruþ .

#<devabhràj># puø deveùu bhràjate bhràja--kvip . såryavaü÷ye devabhede %<purà vivasvataþ sarve mahyasteùàü tathàvaraþ . devabhràñ tanayastasya subhràóiti tataþ smçtaþ>% bhàø àø 1 a0

#<devamaõi># puø deva iva maõiþ devapriyo và maõiþ deveùu maõiriva và . 1 sårye 2 kaustubhamaõau 3 a÷varomàvartabhede ca mediø . %<sampannadevamaõayo bhçtarandhrabhàgàþ>% màghaþ . sampannàþ samagràþ devamaõayo nigàlàvartàþ kaustubhàdi divyamaõaya÷ca yeùànte %<àvartã romajo devamaõistveùa nigàlajaþ>% mallinàthadhçtakoùaþ .

#<devamata># triø 6 taø . 1 devasammate . 2 çùibhede puø %<atràpyudàharantãmamitihàsaü puràtanam . nàradasya ca saüvàdamçùerdevamatasya ca>% bhàø à÷vaø 24 aø .

#<devamàtç># strã 6 taø . 1 suràõàü màtari %<devakanyà devapatnyo devamàtara eva ca>% bhàø anuø 14 aø . 2 adityàü ca . 3 dàkùàyaõyàü matsyapuø .

#<devamàtçka># puø devaþ meghavarùaþ màteva pàlakatvàt yasya kap . 1 varùàmbusampannavrãhipàlite de÷e amaraþ . tadupalakùite 2 kçùyàdau ca %<kaccidràùñre taóàgàni pårõàni ca vçhanti ca . bhàga÷o viniviùñàni na kçùirdevamàtçkà>% bhàø saø 5 aø .

#<devamàna># naø devànàü mànaü kàlaparicchedabhedaþ . 1 divyamàne mànuùasauravarùàtmake ekasmin daive dine tattriü÷anmite tadãye màse tadrãtyà teùàü varùe ca %<saükràntryà saura ucyate . mà sairdvàdabhirvarùaü divyaü tada÷aharucyate . suràsuràõàmanyonyamahoràtraü viparyayàt . tat ùaùñiùaóguõà divyaü varùamàsurameva ca>% såø siø . %<bràhmyaü divyaü tathà pitryaü pràjàpatyaü guõastathà . saura¤ca sàvanaü càndramàrkùaü mànàni vai nava>% såø siø %<dvitãyaü divyaü devamànam . tacca pårvoktam>% raïganàø . deveùu màno'sya ramaõãyatvàt . 2 devayogye gçhàdau ca %<ve÷ma pariùkçtaü devamàneva citrasa>% çø 10 . 107 . 10 devamàneva devamànamiva ramaõãyamiti bhàø prathamàsthàne àkàràde÷a÷chàndasaþ .

#<devamànaka># puø deveùu màno'sya kap saüj¤àyàü kan và . kaustubhamaõau devamaõau ÷abdaratnàø .

#<devamàyà># strã 6 taø . avidyàyàm bandhahetau parame÷varamàyàyàm %<te dustaràmatitaranti ca devamàyàm>% bhàgaø 2 . 7 . 40

#<devamàrga># puø devopalakùito màrgaþ . arciràdyabhimànidevàdhiùñhite devayàne pathi . 1 devàdhiùñhitapathamàtre ca . %<te (vànarà) vikçùñàstu bàhubhyàü devamàrgaü ca dar÷itàþ>% ràmàø suø 61 . 4

#<devamàsa># puø dãvyatyatra diva--àdhàre gha¤ karmaø . garbhàvadhike aùñame màsi trikàø tatra hi smçterojasa÷ca pràdurbhàvàt garbhasya devanàvattvàttasya tathàtvaü yathàha yàj¤a0
     %<saptame càùñame màsi tvaïmàsasmçtimànapi . punardhàtrãü punargarbhamojastasya pradhàvati . aùñame màsyato garbhojàtaþ pràõairviyujyate>% anenaujaþsthitireva jãvana heturiti dar÷ayati tatsvaråpa¤ca smçtyantare dar÷itam %<hçdi tiùñhati yat ÷uddhamãùaduùõaü sapãtakam . ojaþ ÷arãre saükhyàtaü tannà÷ànnà÷a ucyate>% mitàø 6 taø . 2 devànàü màse sauratriü÷advarùàtmake màse ca .

#<devamitra># puø devo mitramasya . saüj¤àbhedayukte manuùyàdau %<saüj¤àyàü mitràmitrayoþ>% pàø bahuø antodàttatà . kumàrànucaramàtçbhede strã %<kaõóåtiþ kàlikà caiva devamitrà ca bhàrata!>% bhàø ÷alyaø 47 aø màtçgaõoktau

#<devamãóha># puø yaduvaü÷ye nçpabhede %<yadorabhådanvavàye devamãóha iti ÷rutaþ . yàdavastasya tu sutaþ ÷årastrailokyasammataþ . ÷årasya ÷aurirnçvaro vasudevo mahàya÷àþ>% bhàø droø 144 a0

#<devamãóhuùa># puø hçdãkasya putrabhede %<tasyàpi (hçdãkasyàpi) kçtavarma÷atadhanurdevamãóhuùàdyàþ putrà babhåvu>% ÷rãdharadhçta parà÷araþ . 2 devamãóhe vasudevapitàmahe ca %<a÷makyàü janayàmàsa ÷åraü vai devamãóhuùaþ . mahiùyàü jaj¤ire ÷åràdbhojyàùàü puruùà da÷a . vasudevo mahàbàhuþ parvamànaka dundubhiþ>% ityàdi harivaüø 35 aø . kroùñuvaü÷ye 3 nçpabhede %<gàndhàrã caiva màdrã ca kroùñorbhàrye babhåvatuþ . gàndhàrã janayàmàsa anàsatraü mahàbalam . màdrã yudhàjitaü putraü tato'nyaü devamãóhuùam . teùàü vaü÷astridhà bhåto vçùõãnàü kulavardhanaþ>% harivaüø 35 aø .

#<devamuni># puø deva iva muniþ . devarùau nàradàdau . 1 turàkhye çùau ca %<etena vai turo devamuniþ sarvàmçddhimàrdhnot>% pa¤cabhãùmavràø 25 . 14

#<devayaj># puø devà ijyante'tra yaja--àdhàre kvip . devayajana yogye vahnibhede %<apàgne! agnimàmàdam hi niùkravyàdaü sedha à devayajaü vaha>% yajuø 1 . 17 %<tatra trayo'gnayaþ santi . ekaþ àmàt . àmamapakvamattãtyàmàllaukiko'gniþ . dvitãyaþ kravyàt ÷avadàhe kravyaü màüsamattãti kravyàt citàgniþ . tçtãyo yàgayogyaþ . tathàvidhàüstrãnaïgàràn gàrhapatyàt pràgbhàge pçthak kçtya teùàü madhye yàgayogyatàhãnau dvàvagnã àmàtkravyàtsaüj¤au tyàjayituü gàrhapatyaü pratyucyate>% vedadã0

#<devayajana># naø devà ijyante'tra yaja--àdhàre lyuñ . vedisthàne %<apàvaruü pçthivyai devayajanàd badhyàsam>% yajuø 1 . 15 2 pçthivyàü strã ïãp . %<pçthivi! deva yajanyoùadhyàste målaü mà hiüsiùam>% 1 . 24 he devayajani he pçthivi ityarthaþ . 3 yàgàdhikaraõasthànamàtre ca %<sa yadasyai pçthivyà anàmçtaü devayajanamàsãttaccandramasi nyadadhata tadetaccandramasi kçùõaü tasmàdàhu÷candramasyasyai pçthivyai devayajanamityapi ha và asyai tasmin devayajana iùñaü bhavati tasmàdvai pratimàrùñi>% ÷ataø vràø 1 . 2 . 5 . 18 %<vedãmàrjanapra÷aüsàrthamitihàsamàha . à samantàt mçtaü sarvadà na÷varamàmçtaü tadviparãtaü yaddevayàgàdhikaraõabhåtaü sthànam>% bhàø tat sthànaü vi÷inaùñi kàtyàø ÷rauø 20 . 4 14 %<nityodakaü devayajanaü purastàt>% såø %<purastàt pràcyàü di÷i nityaü sadà sthàyyudakaü yatra tad devayajanamadhyava seyam>% karkaþ .

#<devayaji># puø devaü yajate yaja--in . devayàjake %<admo dvijàn devayajãn nihanmaþ>% bhaññiþ .

#<devayaj¤a># puø 6 taø . devànàü yaj¤e pa¤cayaj¤àntargate homaråpe gçhasthanityakartavyeyaj¤abhede . %<athàtaþ pa¤ca yaj¤àþ>% devayaj¤o bhåtayaj¤aþ pitçyaj¤o brahmayaj¤o manuùyayaj¤a iti . %<tadyadagnau juhoti sa devayaj¤o yadvaliïkaroti sa bhåtayaj¤o yat pitçbhyo dadàti sa pitçyaj¤o yat svàdhyàya madhãyate sa brahmayaj¤o yanmanuùyebhyo dadàti sa manuùyayaj¤a iti>% à÷vàø gçø såø 3 . 1, 2, 3, %<adhyàpanaü vrahmayaj¤aþ pitçyaj¤astu tarpaõam . homo daivo balirbhauto nçyaj¤o'tithipåjanam . pa¤caitàn yo mahàyaj¤àn na hàpayati ÷aktitaþ . sa gçhe'pi vasannityaü ÷ånàdoùairna lipyate>% manuþ . tatra homasya devatà manunoktà yathà %<àbhyaþ kuryàddevatàbhyo bràhmaõo homamanvaham . agneþ somaüsya caivàdau tayo÷caiva samastayoþ . vi÷vebhya÷caiva devebhyo dhanvantaraya eva ca . kuhvai caivànumatyai ca prajàpatayaeva ca . saha dyàvàpçthivyo÷ca tathà sviùñakçte'ntataþ>% . %<tatra ca yaj¤a÷abdo mahacchabda÷ca gauõaþ>% iti kullåø .

#<devayajya># strã devànàü yajyaþ yàgaþ . %<chandasi niùñarkyetyàdi>% niø ya . devàrthayàgakriyàyàma dar÷àdikàyàm . %<daivyàya karmaõe ÷undhadhvam devayajyàyai>% yajuø . 1 . 13 . %<devayajyàyai devasambandhinyai yàgakriyàyai dar÷àdi kàyai>% vedadãø . %<a÷yàma te samutiü devayajyayà>% çø 1 . 114 . 3 %<vayaü devayajyayà devayàgena taddaivatyena yaj¤enà÷yàma>% bhàø .

#<devayàjin># puø devaü yajate yaja--õini . àtmabhedena devàrthayàgakàrake . %<atha ha sa devayàjã yo veda devànevàhamidaü yaje devàntsaparyàmãti sa yathà ÷reyase pàpãyàn baliü haredvai÷yo và ràj¤e valiü haredevaü sa ha na tàvantaü lokaü jayati yàvantamitaraþ>% ÷ataø bràø 11 . 2 . 6 . 14 àtmàbhedena yàjyapekùayà tasya nikçùñatvamuktam àtmayàjã ÷reyàn devayàjã ityupakramya tathà varõanàt . 2 kumàrasainyabhede ca %<yaj¤abàhuþ prabàhu÷ca devayàjã ca somapàþ>% bhàø ÷alyaø 76 aø tatsainyoktau

#<devayàta># triø devaü devatvaü yàtaþ . devatvapràpte tasya viùayo de÷aþ ràjanyàø vu¤ . daivayàtaka tasya viùaye de÷e . atra daivayàtava iti pàñhàntaraü devaü devatvaü yàti yà--tun devayàtuþ svàrthe aõ . daivayàtava devatvapràptari tataþ ràjanyàø bu¤ . daivayàtavaka tasya viùaye de÷e .

#<devayàtrà># strã devànàü yàtrà . devotsavàdau devapratimànàü sthànàntaranayanaråpagatau .

#<devayàtrin># puø dànavabhede %<somapo devayàtrã ca pravaro vãra mardanaþ>% harivaüø 240 aø .

#<devayàna># naø yàyate'nena yà--karaõe lyuñ 6 taø . 1 suràõàü gatisàdhane rathabhede vimàne . devo pare÷aþ yàyate'nena màrgeõa yà--karaõe lyuñ . 2 arciràdimàrgaråpe pathibhede puø arciràdimàrga÷abde 364 pçø dar÷itachàndogya vàkyam . sa enàn brahma gamayatãtyeùa devayànaþ panthàþ devapatho brahmapatha ityapi tatra sthànàntare pàñhaþ . tatra sannive÷àdyadhiùñhàtçdevabhedàdikaü ÷àø såø bhàø dar÷itaü yathà %<arciràdinà tatprathiteþ>% ÷àø såø . àsçtyupakramàt samànotkràntirityuktam . sçtistu ÷rutyantareùvanekadhà ÷råyate . nàóãra÷misambandhenaikà athaitaireva ra÷mibhirårdhva àkramate, iti . arciràdikaikà %<te'rciùamabhisambhavantyarciùo'haþ>% iti . %<sa etaü devayànaü panthànamàpadyàgnilokamàgacchati>% ityanyà . %<yadà vai puruùo'smàllokàt praiti sa vàyumàgacchati>% ityaparà . %<såryadvàreõa te virajàþ prayànti>% iti càparà . tatra saü÷ayaþ kiü parasparaü bhinnà etàþ sçtayaþ kiü vaikaivànekavi÷eùaõeti . tatra pràptaü tàvadbhinnà evaitàþ sçtaya iti, bhinnaprakaraõasthitatvàdbhinnopàsana÷eùatvàcca . api ca %<athaitaireva ra÷mibhiþ>% ityavadhàraõamarciràdyapekùàyàmuparudhyeta, tvaràvacana¤ca pãddhyeta %<sa yàvat kùipyenmanastàvadàdityaïgacchati>% iti tasmàdanyonyabhinnà evaite panthàna ityevaü pràpte'bhidadhmahe . arci ràdineti . sarvo brahmaprepsurarciràdinaivàdhvanà raühatãti pratijànãmahe . kutaþ? tatprathiteþ . prathito hyeùa màrgaþ sarveùàü viduùàm . tathàhi pa¤càgnividyàprakaraõe %<ye càmã araõye ÷raddhàü satyamupàsate>% iti vidyàntara÷ãlinàmapyarciràdikà sçtiþ ÷ràvyate . syàdetat yàsu vidyàsu na kràcidgatirucyate tàsveveyamarciràdikopatiùñhatàm yàsu tvanyà'nyà ÷ràvyate tasu kimarciràdyà÷rayaõam? iti . atrocyate, bhavedetadevaü yadyatyantabhinnà evaitàþ sçtayaþ syuþ, ekaiva tveùà sçtiranekavi÷eùaõà vrahmalokapratipàdanã kvacit kenaci dvi÷eùaõenopalakùiteti vadàmaþ, sarvatraikade÷apratyabhij¤ànàditaretaravi÷eùaõavi÷eùyabhàvopapatteþ . prakaraõabhede'pi tu vidyaikatve bhavatãtaretaravi÷eùaõopasaühàravadgativi÷eùaõànàmapyupasaühàraþ . vidyàbhede'pi gatyekade÷apratyabhij¤ànàdgantavyàbhedàcca gatyabheda eva . tathàhi %<te teùu vrahmalokeùu paràþ paràvato vasanti>% %<tasmin vasati ÷à÷vatãþ samàþ>% %<sà yà brahmaõo jitiryà vyaùñistàü jitiü jayati tàü vyaùñiü vya÷nute>% %<tadya evaitaü brahmalokaü brahmacaryaõànuvindati>% iti tatra tatra ca tadevaikaü phalaü vrahmalokapràptilakùaõaü pradar÷yate . yattvetairavetyavadhàraõamarciràdyà÷rayaõe na syàditi . naiùa doùaþ, ra÷mipràptiparatvàdasya . na hyeka eva÷abdo ra÷mãü÷ca pràpayitumarhati, arciràdãü÷ca vyàvartayitum . tasmàdra÷misambandha evàyamavadhàryate iti draùñavyam . tvaràvacanaü tvarciràdyapekùàyàmapi kùaipràrthatvànnoparudhyate yathà nimiùamàtreõàtràgamyata iti . api ca %<athaitayoþ pathorna katareõa ceti>% màrgadvayabhraùñànàü kaùñaü tçtãyaü sthànamàcakùàõà pitçyàõavyatiriktamekameva devayànamarciràdiparvàõaü panthànaü prathayati . bhåyàüsi càrciràdi÷rutau màrgaparvàõi, alpãyàüsi tvanyatraü, bhåyasà¤cànuguõyenàlpãyasà¤ca nayanaü nyàyyamityato'pi arciràdinà tatprathiterityuktam bhàø . %<vàyumavdàdavi÷eùàvi÷eùàbhyàm>% såø . kena punaþ sannive÷avi÷eùeõa gativi÷eùàõàmitaretaravi÷eùaõavi÷eùyabhàva? iti tadetat suhçdbhåtvà''càryo grathayati sa etaü devayànaü panthànamàpadyàgnilokamàgacchati sa vàyulokaü sa varuõalokaü sa indralokaü sa prajàpatilokaü sa vrahmalokaü iti kauùitakinàü devayànaþ panthàþ pañhyate . tatràrciragniloka÷abdau tàvadekàrthau jvalanavacanatvàditi nàtra sannive÷akramaþ ka÷cidanveùñavyaþ, vàyustvarciràdivartmanya÷rutaþ katamasmin sthàne sannive÷ayitavya iti . ucyate, te'rciùamabhisambhavanti arciùo'harahna àpåryamàõapakùamàpåryamàõapakùàdyàn ùaóudaïïeti màsàüstàn, màsebhyaþ saüvatsaraü, saüvatsaràdàdityam ityatra saüvatsaràt parà¤camàdityàdarvà¤caü vàyumabhisambhavanti, kasmàt avi÷eùavi÷eùàbhyàm . tathàhi sa vàyulokam ityatràvi÷eùopadiùñasya vàyoþ ÷rutyantare vi÷eùopade÷o dç÷yate %<yadà vai puruùo'smàüllokàt praiti sa vàyumàgacchati tasmai sa yatra vijihãte yathà rathacakrasya khaõóena sa årdhva àkramate sa àdityamàgacchati>% iti etasmàdàdityàdvàyoþ pårvatvadar÷anàdvi÷eùàdavdàdityanayorantaràle vàyurnive÷ayitavyaþ . kasmàt punaragneþ paratvadar÷anàdvi÷eùàdarciùo'nantaraü vàyurna nive÷yate . naiùo'sti vi÷eùa iti . vadàmaþ . nanådàhçtà ÷rutiþ sa etaü devayànaü panthànamàpadyàgnilokamàgacchati, sa vàyulokam iti . ucyate, kebalo'tra pàñhaþ paurvàparyeõàvasthito nàtra kramavacanaþ ka÷cicchabdo'sti . padàrthopadar÷anamàtraü hyatra kriyate %<eta¤caita¤ca sa gacchati>% iti uttaratra punarvàyuprattena rathacakramàtreõa chidreõordhva àkramyàdityabhàgacchatãtyavagamyate kramaþ tasmàt såktamavi÷eùavi÷eùàbhyàmiti . vàjasaneyinastu %<màsebhyo devalokaü devalokàdàdityam>% iti samàmananti, tatràdityànantaryàya devalokàdvàyumabhisambhaveyuþ . vàyumabdàditi tu chàndogya÷rutyapekùayoktam . chàndogyavàjasaneyayostvekatra devaloko na vidyate paratra saüvatsaraþ, tatra ÷rutidvayapratyayàdubhàvapyubhayatra grathitavyau, tatràpi màsasambandhàt saüvatsaraþ pårvaþ pa÷cimo devaloka iti vivektavyam bhàø . %<taóito'dhivaruõaþ sambandhàt>% såø . %<àdityàccandramasaü candramaso vidyutam>% ityasyàü vidyuta upariùñàt varuõalokamityayaü varuõaþ sambadhyate . asti hi sambandho vidyudvaruõayoþ . %<yadà hi vi÷àlà vidyutastãvrastanitanirghoùàþ jãmåtodareùu prançtyanti athàpaþ prapatanti vidyotate stanayati varùiùyati và>% iti ca bràhmaõam . apà¤càdhipatirvaruõa iti ÷rutismçtiprasiddhiþ . varuõàccàdhãndraprajàpatã sthànàntaràbhàvàt pàñhasàmarthyàccàgantukatvàdapi varuõàdãnàmanta eva nive÷aþ . vai÷eùikasthànàbhàvàt vidyuccàntyà'rciràdau vartmani bhàø . %<àtivàhikàstalliïgàt>% såø . ityàdi såtrabhàùyantu àtivàhika÷abde 652 pçø dar÷itam %<kàryaü vàdarirasya gatyupapatteþ>% såø . %<sa enàn brahma gamayati>% ityatra vicikitsyate, kiü kàryamaparaü brahma gamayati àhosvin paramevàvikçtaü mukhyaü vrahmeti . kutaþ saü÷ayaþ, brahma÷abdaprayogàt gati÷rute÷ca . tatra kàryameva saguõamaparaü brahma nayatye tànamànavaþ puruùa iti vàdariràcàryo manyate . kutaþ? asya gatyupapatteþ . asya hi kàryavrahmaõo gantavyatvamupapadyate prade÷avattvàt, na tu parasmin brahmaõi gantçtvaü gantavyatvaü gatirvà'vakalpate sarvagatatvàd pratyagàtmatvàcca gantçõàm bhàø . %<vi÷eùitatvàcca>% såø . %<brahmalokàn gamayati>% %<te teùu brahmalokeùu paràþ paràvato vasanti>% iti ÷rutyantare vi÷eùitatvàt kàryabrahmaviùayaiva gatirityavagamyate . na hi bahuvacanena vi÷eùaõaü parasmin brahmaõyavakalpate . kàrye tvavasthàbhedopapatteþ sambhavati bahuvacanam . loka÷rutirapi vikàragocaràyàmeva sannive÷avi÷iùñàyàü bhogabhåmàvà¤jasã, gauõã tvanyatra %<brahmaiva loka eùa samràñ>% ityàdiùu . adhikaraõàdhikartavyanirde÷o'pi parasmin brahmaõi nà¤jasaþ syàt, tasmàt kàryaviùayamevedaü nayanam bhàø . %<nanu kàryaviùaye'pi brahma÷abdo nopapadyate samastasya hi jagato janmàdikàraõaü brahmeti pratiùñhàpitamityatrocyate>% . %<sàmãpyàttu tadvyapade÷aþ>% sçø . tu÷abda à÷aïkàvyàvçttyarthaþ . parabrahmasàmãpyàdaparasya brahmaõastasminnapi brahma÷abdaprayogo na virudhyate . parameva hi brahma vi÷uddhãpàdhisambandhàt kvacit kai÷cidvikàradharmairmanomayatvàdibhirupàsanàyopadi÷yamànamaparamiti sthitiþ . nanu kàryapràptàvanàvçtti÷ravaõaü na labhyate . na hi parasmàt brahmaõo'nyatra kvacit nityatà sambhavati . dar÷ayati ca devayànapathaprasthitànàmanàvçttiü %<etena pratipadyamànà imaü mànavamàvartaü nàvartante>% iti . %<teùàmiha na punaràvçttirasti tayordhvamàyannabhçtatvametãti>% ceti . atra bråmaþ bhàø . %<kàryàtyaye tadadhyakùeõa mahàtaþ paramabhidhànàt>% såø . %<kàryavrahmalokapralayapratyupasthàne sati tatraivotpannasamyagdar÷anàþ santastadadhyakùeõa hiraõyagarbheõa sahàtaþ paraü pari÷uddhaü viùõoþ paraü padaü pratipadyanta iti . itthaü kramamuktiranàvçttyàdi÷rutyabhidhànebhyo'bhyupagantavyà . na hya¤jasyaiva gatipårvikà parapràptiþ sambhavati ityupapàditam>% bhàø %<smçte÷ca>% såø . %<smçtirapyetamarthamanujànàti brahmaõà saha te sarve saüpràpte pratisa¤care . parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padam>% iti . tasmàt kàryabrahmaviùayà gatiþ ÷råyata iti siddhàntaþ ÷àø bhàùyam .

#<devayànã># strã ÷ukràcàryasya kanyàyàü sà hi kaca÷àpàt kùatriyena yayàtinoóhà tatkathà bhàø àø 75 . 77 aø . %<devayànyà÷ca saüyogaü yayàternàhuùasya ca>% . devayànã¤ca dayitàü sutàü tasya mahàtmanaþ . devayànyàmajàyetàü yadusturvasureva ca 75 aø .

@<[Page 3742a]>@
#<devayàvan># triø devaü yàti yà--vanip . devaü prati gantari %<dravaddåto devayàvà vaniùñhaþ>% çø 7 . 10 . 2

#<devayitç># triø cuø diva--paridevane tçc . paridevake

#<devayu># triø devaü yàti yà--mçgayvàø niø ku . 1 dhàrmike . devaü dyotanasvabhàve viùõubhàvamàtmana icchati kyac--tata un . 2 àtmano dyotanasvabhàvecchau ca %<naro yatra devayavomadanti>% çø 1 . 145 . 5 . 3 lokayàtrike mediø 4 deve puø devaü yauti yu--mi÷raõe kvip anityamàgamànu÷àsanamiti na tuk . 4 yaj¤àdinà devànàü mi÷rãkàrake %<sudhàtuü yaj¤apatiü devayuvam>% yajuø 1 . 12 chàndasa uvaï .

#<devayuga># puø devapriyaü yugam . satyayuge purà devayuge brahman prajàpatisute ÷ubhe àstàü bhaginyau %<te bhàrye ka÷yapasyàstàü kadrå÷ca vinatà tathà>% bhàø àø 16 aø . %<purà devayuge tàta! devendreùu mahàtmanaþ>% bhàø anuø 83 aø .

#<devayoni># puø devànàmiva kàmicàritvàt yoniþ yasya . 1 vidyàdharàdau te ca amaroktà yathà %<vidyàdharo'psaro yakùorakùogandharvakinnaràþ . pi÷àco guhyakaþ siddho bhåto 'mã devayonayaþ>% . 3 devajàtau strã %<dve bai yonã iti bråyàt devayoniranyo manuùyayoniranyaþ>% ÷ataø bràø 7 . 4 . 2 . 10

#<devayoùà># 6 taø . apsarassu . %<mumucurdevayoùà÷ca puùpavarùamanuttamam>% bhàø ÷alyaø 47 aø . %<÷ubhe kuntã ca màdrã ca devayoùopame bhuvi>% harivaüø 54 a0

#<devara># puø dãvyate'nena diva--karaõe arac . bharturanuje bhràtari . %<pati÷va÷uratà jyeùñhe patidevaratànuje>% udbhañaþ pitçbhirbhràtçbhi÷caitàþ patibhirdevaraistathà manuþ 2 bharturbhràtç màtre ca %<devaràdvà sapiõóàdvà striyà samyagniyuktayà>% manuþ atra devara÷abdaþ bhartuþ jyeùñhakaniùñhobhayaparaþ . uttaratra %<vidhavàyàü niyogàrthe nirvçtte tu yathàvidhi . guruvacca snuùàvacca varteyàtàm parasparam>% kaniùñhasya pårvaja patnãtvena gurutulyatvasya jyeùñhasya ca kaniùñhapatnyàþ snuùàtulyatvasyokteþ . svàrthe ka tatràrthe . %<devà devarakomataþ>% ujjvaladaø dhçtakoùaþ .

#<devarakùita># triø 6 taø . 1 devena 2 rakùite devakançpaputrabhede puø tatkanyàyàü strã %<devakasyàbhavan putrà÷catvàrastrida÷opamàþ . devavànupadeva÷ca saüdevo devarakùitaþ . kumàryaþ sapta càsyàsan vasudevàya tà dadau . devakã ÷àntidevã ca sandevà devarakùità . vçkadevyupadevã ca sunàmnã caiva saptamã>% harivaüø 38 a0

@<[Page 3742b]>@
#<devaratha># naø devasyàdityasya rathaþ . såryarathe %<dvàtriü÷ata vai devarathàhnanyam>% ÷ataø vràø 14 . 6 . 3 . 2 deva %<àdityastasya ratho devarathaþ tasya gatyà ekenàhnà yàvadde÷aparimàõaü paricchidyate tadekaü devarathàhnanyam tad dvàtriü÷adguõitam tàvat parimàõo'yaü lokaþ>% bhàø 2 pravaràntargatarùibhede tataþ phi¤ . daivarathàyani tadapatye puüstrã . 3 devànàü yàne vimàne ca

#<devarahasya># naø devànàmapi rahasyam . atigopye %<÷rutaü devarahasyaü te nàradàddevadar÷anàt>% bhàø à÷raø 36 a0

#<devaràj># puø deveùu ràjate ràja--kvip . indre %<vçtraü hatvà devaràñ ÷reùñhabhàg vai>% bhàø anuø 1 a0

#<devaràja># puø devànàü ràjà--ñac samàø . suraràje indre %<yastvàsãddevako nàma devaràjasamadyutiþ>% bhàø àø 67 aø %<devaràjaþ sahànujaþ>% vçø saüø 40 aø tataþ kulàlàdiø vu¤ . devaràjaka tatkçte triø .

#<devaràta># puø devàtranaü ràyàsuþ saüj¤àyàü kta . 1 viùõunà devena rakùite parikùite nçpe parikùita÷abde tatkathà dç÷yà 2 vi÷vàmitraputrabhede %<vi÷vàmitrasya ca sutà devaràtàdayaþ smçtàþ>% harivaüø 27 aø . %<pàrthivà devaràtà÷ca ÷àlaïkyàyanavaïkanam>% harivaü 27 aø . 3 dvàparayugodbhave ràjabhede ca %<cànårurdevaràta÷ca bhojã bhãmaratha÷ca yaþ>% upàsate sabhàyàü tu kuntãputraü yudhiùñhiram bhàø sabhàø 4 aø upasaühàre yudhiùñhirasabhàsattvena tasyokteþ na tasya parikùitàdiråpatvam . tataþ kà÷yàdiø ñha¤ ¤iñh ca . daivaràtika tadapatyàdau triø . ñha¤i striyàü ïãp iti bhedaþ .

#<devarùi># puø deva iva çùiþ devànàmapi çùi påjyatvàt . 1 nàradàdau nyàyàdikartari kaõàdàdau ca %<devarùiracitaü gàrgya! kçùõàtreyacikitsitam . nyàyatantràõyanekàni taistairuktàni vàdibhiþ>% bhàø ÷àø 210 aø %<àbrahma bhuvanàt lokà devarùipitçmànavaþ . tçpyantu pitaraþ sarve màtçmàtàmahàdayaþ>% tarpaõamantraþ .

#<devala># puø deva--vçùàø kalac . 1 dhàrmike 2 devadravyopajãvini vràhmaõe ca %<cikitsakàn devalakàn màüsavikrayiõastathà . vipaõena ca jãvantovarjyàþ syurhavyakavyayoþ>% manuþ devalaþ devapratimàparicàrakaþ vartanàrthatvenaitatkarmaõo'yaü niùedhaþ na dharmàrthaü %<devakoùopajãvã ca nàmnà devalako bhavet>% devalasmaraõàt, kullåø . pratyåùavasuputre 3 çùibhede %<pratyåùasya viduþ putramçùiü nàmnà tu devalam>% harivaüø 3 aø . àsatamunerapatye 4 çùibhede . sa ca rambhà÷àpenàùñàvakratayà babhåva vrahmavaiø puø asitaputratvàt tatsahakàrasthale %<asito devalo vyàsaþ>% ityàdau tasyaiva bodhaþ . sa ca smçtikartà yathàha hemàø braø khaø manuþ . %<viùõuþ parà÷aro dakùaþ saüvartavyàsahàritàþ . ÷àtàtapo vasiùñha÷ca yamàpastambagautamàþ . devalaþ ÷aïkhalikhitau bharadvàjo÷ano'trayaþ . ÷aunako yàj¤avalkya÷ca da÷àùñau smçtikàriõaþ>% . 5 dhaumyarùeragrajabhràtari ca %<yavãyàn devalasyaiùa vane bhràtà tapasyati . dhaumya utkocake tãrthe taü vçõãdhvaü yadãcchatha>% bhàø àø 183 aø tasya dhaumyàgrajatoktà . 6 nàradamunau trikàø 7 devare ÷abdaratnàø . devaü làti là--ka . jãvikàrthaü devapratimàyàþ 8 sthànàntaranàyake ca . svàrthe ka . devalaka tatràrthe .

#<devalatà># strã devapriyà latà ÷àø taø . 1 navamallikàyàm ÷abdacaø . devalasya bhàvaþ tal . 2 devalatve upajãvikàrthaü devapåjane strã .

#<devalàïgulikà># strã devayatyanayà cuø deva--paridevane karaõe aca karmaø . vç÷cikàlikàyàü (vichàti) ràjaniø .

#<devalàti># strã devànàü tatpratimànàü làtiþ grahaõam 6 taø . devapratimàgrahaõe tasya dàsãbhàràditvàt tatpuruùe pårvapadaprakçtisvaratvam .

#<devaloka># puø devànàü lokaþ . 1 svarge trikàø . %<àcàryo brahmaloke÷aþ pràjàpatye pità prabhuþ . atithistvindraloke÷o devalokasya cartvijaþ>% manuþ . bhårloko'tha bhuvarlokaþ svarloko'tha maharjanaþ . tapaþ satya¤ca saptaite devalokàþ prakãrtitàþ matsyapuø ukteùu 2 bhårlokàdiùu ca

#<devavaktra># naø devànàü vaktraü mukhamiva . vahnau tatra hutasyaiva devairadanàt tasya tanmukhatvam .

#<devavartman># 6 taø . suravartmani àkà÷e hemacaø .

#<devavardhaki># puø 6 taø . vi÷vakarmaõi hemacaø .

#<devavardhana># puø devakançpaputrabhede %<catvàro devakàtmajàþ . devavànupadeva÷ca sudevo devavardhanaþ>% bhàgaø 9 . 21 . 12

#<devavallabha># triø 6 taø . 1 devànàmiùñe 2 surapunnàge puø amaraþ .

#<devavàta># puø devairvàtaþ và--gatigandhayoþ karmaõi kta 3 taø . devairiùyamàõatayà pràpte çùibhede . %<amanthiùñàü bhàratà revadagniü deva÷ravà devavàtaþ sudakùam>% çø 3 . 23 . 2 .

#<devavàyu># puø dvàda÷amanoþ putrabhede %<devavàyurahara÷ca deva÷reùñho vidårathaþ . mitràvinmitradeva÷ca mitrasena÷ca mitrakçt . mitravàhaþ suvarcà÷ca dvàda÷asya manoþ sutàþ>% harivaüø 7 aø .

#<devavàhana># puø devàn havãüùi vàhayati pràpayati vahaõic--lyu . 1 vahnau %<vçùo agniþ samidhyate a÷vo na devavàhanam>% çø 3 . 27 14 6 taø . 2 devànàü vàhane naø .

#<devavidyà># strã devaj¤ànàrthà vidyà . niruktavidyàyàm %<nàma và çgvedo yajurvedaþ sàmaveda àtharvaõa÷caturtha itihàsapuràõapa¤camo vedànàü vedaþ pitryo rà÷irdaivaü nidhirvàkovàkyamekàyanaü devavidyà brahmavidyà bhåtavidyà kùatravidyà nakùatravidyà sarpadevajanavidyà nàmaivaitannàmopàsveti>% chàø uø %<çgvedaü bhagavo'dhyemi smaràmi . yadvettheti vij¤ànasya spçùñatvàttathà yajurvedaü sàmavedamàtharvaõaü caturthavedaü veda÷abdasya prakçtatvàditihàsapuràõaü pa¤camaü yeùàü vedànàü tat pa¤camànàü vedànàü vedaü vyàkaraõamityarthaþ vyàkaraõena hi padàdivibhàga÷a çgvedàdayoj¤àyante pitryaü ÷ràddhakalpam . rà÷irgaõitaü daivamutpàtaj¤ànaü nidhiü mahàkàlàdinidhi÷àstram . vàko vàkyaü tarka÷àstram . ekàyanaü nãti÷àstraü devavidyàü niruktaü, brahmaõa çgyajuþ sàmàkhyasya vidyà brahmavidyà ÷ikùàkalpachanda÷citayastàþ . bhåtavidyàü bhåtatantram . kùatravidyàü dhanurvedam . nakùatravidyàü . jyotiùaü sarpavidyàü gàruóam . devajanavidyàü gandhayuktinçtyagãtavàdya÷ilpàdi vij¤ànàni . etat sarvaü he bhagavo'dhyemi>% bhà0

#<devavi÷># strã baø vaø devànàü vi÷aþ . devamanuùyeùu marutsu . %<màrutastu saptakapàlo vi÷o vai maruto devavi÷astà hedamaniùeddhrà iva cerustàþ prajàpatiü yajamànamupetyocurvivaite mathiùyàmaha imàþ prajà yà etena haviùà srakùyase>% ÷ataø bràø 2 . 5 . 1 . 12 . ajàdi và ñàp

#<devavã># triø devaü veti kàmayate vã--kàntyàdiùu kvip . devakàme . %<sa vahniþ soma! jàgçviþ pavasva devavãrati>% çø 9 . 36 . 2 .

#<devavãti># strã vã--khàdane ktin 6 taø . devànàü bhakùaõe . %<devavãtaye tvà gçhõàmi>% yajuø 1 . 15 . devànàü bhakùaõàyetyarthaþ .

#<devavçkùa># puø devapriyo vçkùaþ ÷àkaø . 1 mandàravçkùe 2 guggulau 3 saptaparõavçkùe ca mediø .

#<devavçtti># strã devakçtà uõàdisåtrasya vçttiþ . uõàdisåtravçttibhede 3 . 98 . 101 såø ujjvaladattãye dç÷yam .

@<[Page 3744a]>@
#<devavyacas># triø vi + anca gatau kasun 3 taø . devairvyàpte %<stçõãmahi devavyacà vibarhiþ>% ç 3 . 4 . 4 .

#<devavrata># puø 1 bhãùme trikàø %<gàïgaü devavrataü nàma putraü so'janayat prabhuþ . sa tu bhãùma iti khyàtaþ kauravàõàü pitàmahaþ>% harivaüø 3 aø . 2 adhipate ityasyàmçci geye sàmabhede ca tàni tadàdãni trãõi sàmàni . 6 taø . 3 devatvasàdhane vrate naø .

#<devavratin># triø devatàrthaü vratamastyasya ini . devàrthavratayukte %<devavratã syàdçùabhapradàne>% bhàø ànuø 71 aø .

#<deva÷atru># puø 6 taø . 1 devàrau asure %<sa deva÷atråniva devaràjaþ>% bhàø droø 146 aø . 2 su÷rutokte devagaõagrahabhede tadàviùñanaralakùaõaü tatroktaü yathà %<saüsvedã dvija gurudevadoùavaktà jihmàkùo vigatabhayo vimàrgadçùñiþ . santuùño bhavati ca na cànnapànajàtairduùñàtmà bhavati ca deva÷atrujuùñaþ>% .

#<deva÷arman># puø deva iva ÷armà a÷ubhanà÷akaþ, karmaø và . 1 bràhmaõasyopanàmani %<tata÷ca nàma kurvãta pitaiva da÷ame'hani . devapårvaü naràkhyaü hi ÷armavarmàdisaüyutam>% biùõupuø . %<naramàcaùñe naràkhyaü naranàma . devapårvaü devàt pårvaü tacca vi÷iùñaü ÷armayutaü taccànte>% ÷çõàti hinastya÷ubha ÷é--manin ÷armà . devapadaü hi vipràõàü nàmamàtrasambaddham ÷uø taø . %<÷armà deva÷ca viprasya ÷armà tràtà ca bhåbhujaþ . bhçtirdatta÷cavai÷yasya dàsaþ ÷ådrasya kàrayet>% yamavacane ÷armadevayoþ krameõa nirde÷e'pi %<÷armàntaü vràhmaõasya syàt varmàntaü kùatriyasya tu>% ÷àtàtapokteþ ÷armàntataiva nàmani j¤eyà ataeva tarpaõaprayoge %<amukagotraþ pità amukadeva÷armà tçpyatàmetattilodakaü tasmai svadheti>% àø taø . %<÷armannarghàdike kàrye ÷armà tarpaõakarmaõi>% gobhilena ca ÷armàntatà uktà . 2 çùibhede %<deva÷armà ca dhaumya÷ca hastikà÷yapa eva ca>% bhàø anuø 165 .

#<deva÷as># avyaø deva + bàø ÷as . deveùvetyarthe %<tvaci prati tàn deva÷o vihi>% çø 3 . 1 . 5 .

#<deva÷ilpin># puø 6 taø . vi÷vakarmaõi .

#<deva÷unã># strã deva iva prabhàvànvità ÷unã . devatulyaprabhàvànvitàyàü ÷unyàü saramàyàm . %<paõibhirasurairnigåóhàgà anveùñuü saramàü deva÷unãmindreõa prahitàmayugbhiþ paõayo mitrãyantaþ procuriti>% çø 1 . 6 . 5 bhàø dhçtà ÷rutiþ %<tacchrutvà tasya màtà saramà putraduþkhàrtà tatsatramupàgacchadyatra sa janamejayaþ saha bhràtçbhirdãrghaü satramupàste . sa tayà kruddhayà tatrokto'yaü me putro na ki¤cidaparàdhyati nàvekùate havãüùi nàvaleóhi kimarthamabhihata iti . na ki¤ciduktavantaste sà tànuvàca yasmàdayamabhihato'napakàrã tasmàdadçùñantvàü bhayamàgamiùyatãti>% bhàø àø 3 aø .

#<deva÷ekhara># puø dãvyatãti devaþ ÷ekharo'sya . 1 damanakavçkùe 6 taø . 2 devànàü ÷ekhare puø naø .

#<deva÷ravas># puø 1 vi÷vàmitraputrabhede %<deva÷ravàþ kata÷caiva yasmàtkàtyàyanàþ smçtàþ>% harivaüø 20 aø vi÷vàmitra putrakathane . 2 vasudevabhràtari %<vasudevaü devabhàgaü deva÷ravasamànakam . sç¤jayaü ÷yàmakaü kaïkaü samãkaü vatsakaü vçkam>% bhàgaø 9 . 24 . 17 . %<kaüsavatyàü deva÷ravaüsaþ suvãra iùumàüstathà>% 23 ÷lo0

#<deva÷rã># puø devàn ÷rayati havirdànena sevate ÷rã--kvip . yaj¤e %<daivyàya dhartre joùñre deva÷rãþ>% yajuø 17 . 56 . 6 taø . 2 devànàü lakùmyàü strã .

#<deva÷rut># triø deveùu ÷råyate ÷ru--kvip tuk . deveùu vikhyàte . %<deva÷rutau deveùvàthoùatam>% yajuø 5 . 17 %<nigràbhyà stha deva÷rutastarpayata mà>% yajuø 6 . 30

#<deva÷ruta># puø deveùu ÷rutaþ vikhyàtaþ . 1 ã÷vare 2 nàrade 3 ÷àstre ca ÷abdàrthakalpaø . 4 jinabhede hemacaø . %<svayaüprabha÷ca sarvànubhåtideva÷rutau ca yau>% . avasarpiõyàü jinoktau .

#<deva÷reõã># strã devànàü ÷reõãva . 1 mårvàlatàyàü ràjaniø 6 taø . 2 devatàpaïktau ca .

#<deva÷reùñha># puø dvàda÷amanoþ putrabhede . %<devavàyurahara÷ca deva÷reùñho vidårathaþ>% harivaüø 7 aø . tatsutoktau .

#<devasadana># triø sãdatyatra sada--àdhàre lyuñ . devànàmàdhàre . %<bahirdevasadanam>% ÷rutiþ . %<a÷vattho devasadanastçtãyasyàmçto divi>% athaø 5 . 4 . 3 .

#<devasabhà># strã 6 taø . 1 devànàü sabhàyàü sudharmàyàm amaraþ . 2 ràjasabhàyà¤ca .

#<devasabhya># triø devanaü devaþ krãóà tasya sabhà tatra sãdati yat . krãóàrthasabhàgate sabhike trikàø .

#<devasarùapa># puø dãvyati dyotate diva--ac nityakaø . a÷vàkùe raktamålake såkùmapatre vçkùabhede ràjaniø .

#<devasaha># naø devaü sahate saha--ac . 1 bhikùàsåtrabhede 2 daõóotpaloùadhau strã vi÷vaþ . 3 somàkare parvatabhede puø %<himavatyarbude sahye mahendramalaye tathà . ÷rãparvate deva girau girau devasahe tathà . pàripàtre ca vindhye ca devasunde hrade tathà . uttareõa vitastàyàþ pravçddhàye mahãdharàþ . ya÷ca teùàmadhomadhye sindhurnàma mahànadaþ . hañhavat plavate tatra candramàþ somasattamaþ>% su÷rutaþ .

#<devasàt># avyaø devàdhãnaü karoti kàtrsnyena sampadyate kràdiyoge, deye và deva + sàti . 1 kàtrsnyena devàdhãne sampanne 2 devàya deye ca . %<hatà và devasàt bhåtvà lokàn pràpsyatha puùkalàn>% bhàø droø 190 a0

#<devasàyujya># naø yuja--sampaø bhàve kvip yuk yogaþ tayà saha vartate saha÷abdasya sàde÷e sayuk tasya bhàvaþ ùya¤ 6 taø . devatve amaraþ .

#<deva(veda)sàvarõi># puø manubhede sa ca trayoda÷o manuþ . yathà %<manustrayoda÷o bhavyo veda (deva) sàvarõiràtmavàn . citrasenavicitràdyà veda (deva) sàvarõi dehajàþ . sukarmasåtràmasaüj¤à devà indro divaspatiþ . nirmohatattvadar÷àdyà bhaviùyantyçùayastadà . devahotrasya tanaya upahartà divaspateþ . yoge÷varo hareraü÷o vçhatyàü saübhaviùyati>% bhàgaø 8 . 13 . 14

#<devasunda># puø somàkàrahradabhede su÷rutaþ devasaha÷abde dç÷yam .

#<devasuùi># puø devaiþ pràõàdityàdibhiþ rakùyamàõaþ suùiþ dvàram . pràõàdityàdibhiþ rakùyamàõe hçdayasya dvàrabhede . sa ca pa¤casaükhyàkaþ chàø uø nyaråpi yathà %<tasya ha và hçdayasya pa¤ca devasuùayaþ sa yo'sya pràïsuùiþ sa pràõastaccakùuþ sa àdityastadetattejo'nnàdyamityupàsãta tejasvyannàdo bhavati ya evaü veda>% %<atha yo'sya dakùiõaþ suùiþ sa vyànastacchotraü sa candramàstadetacchrã÷ca ya÷a÷cetyupàsãta ÷rãmàn ya÷asvã bhavati ya evaü veda>% %<atha yo'sya pratyaïsuùiþ so'pànaþ sà vàk so'gnistadetadbrahmavarcasamagnàdyamityupàsãta brahmavarcasvyannàdo bhavati ya evaü veda>% %<atha yo'syodaïsuùiþ sa samànastanmanaþ sa parjanyaþ tadetatkãrti÷ca vyuùñi÷cetyupàsãta kãrtimàn vyuùñimàn bhavati ya evaü veda>% %<atha yo'syordhvaþ suùiþ sa udànaþ sa vàyuþ sa àkà÷astadetadoja÷ca maha÷cetyupàsãta ojasvã màhasvàn bhavati ya evaü veda>% %<te và ete pa¤ca brahmapuruùàþ svargasya lokasya dvàrapàþ sa ya etàneva pa¤ca brahmapuruùàn svargasya lolasya dvàra pàn vedàsya kule vãro jàyate pratipadyate svarga lokaü ya etànevaü pa¤ca brahmapuruùàn svargasya lokasya dvàrapàn veda>% tasya ha và ityàdinà gàyatryàkhyasya brahmaõa upàsanàïgatvena dvàrapàlàdiguõavidhànàrthamàrabhyate . tasyeti prakçtasya hçdayasyetyarthaþ . etasyànantaranirdiùñasya . pa¤ca pa¤casaükhyàkà devànàü suùayo devasuùayaþ svargalokapràptidvàracchidràõi devaiþ pràõàdityàdibhãrakùyamàõànãtyato devasuùayastasya svargalokabhavanasya hçdayasyàsya yaþ pràïsuùiþ pårvàbhimukhasya pràggataü yacchidraü dvàraü sa pràõaþ hçtsthastena dvàreõa yaþ sa¤carati vàyuvi÷eùaþ sa pràganitãti pràõaþ . tenaiva sambaddhamavyatiriktaü taccakùustathaivàdityaþ %<àdityo ha vai bàhyapràõa iti ÷ruteþ>% cakùåråpapratiùñhàkrameõa hçdi sthitaþ . %<sa àdityaþ kasmin pratiùñhita iti cakùuùãtyàdi>% vàjasaneyake . pràõavàyudevataiva hyekà cakùuràditya÷ca sahà÷rayeõa . vakùyati ca %<pràõàya svàheti hutaü haviþ sarvametattarpayatãti>% . tadetatpràõàkhyaü svargalokadvàratvàdbrahma %<svargalokaü pratipitsustejasvyetaccakùuràdityasvaråpeõànnàdatvàcca savitustejã'nnàdyamityàbhyàü guõàbhyàmupàsãta . tatastejasvyannàda÷càmayàvitvarahito bhavati ya evaü veda tasyaitadguõaphalam . upàsanena va÷ãkçto dvàrapaþ svargalokapràptiheturbhavatãti mukhya¤ca phalam>% %<atha yo'sya dakùiõaþ suùiþ tatstho vàyuvi÷eùaþ sa vãryavatkarma kurvanvigçhya và pràõàpànau nànà và'nitãti vyànastatsambaddhameva ca tacchrotramindriyaü tathà sa candramàþ>% %<÷rotreõa sçùñà di÷a÷candramà÷ceti>% ÷ruteþ . sahà÷rayaü pårvavattadetacchrã÷ca vibhåtiþ ÷rotracandramasorj¤ànànna hetu tvamatastàbhyàü ÷rotraj¤ànànnavata÷ca ya÷aþ khyàtirbhava tãti ya÷ohetutvàdya÷astvamatastàbhyàü guõàbhyàmupàsã tetyàdi samànam %<atha yo'sya pratyaïsuùiþ pa÷cima statstho vàyuvi÷eùaþ sa måtrapurãùàdyapanayannadho'nitã tyapànaþ sà tathà sà vàk>% %<tatsambandhàttathàgnistadetad brahmavarcasaü vçttasvàdhyàyanimittaü tejo brahmavarcasam agnisambandhàdvçttasvàdhyàyasya . annagrasanahetutvàdapànasyànnàdyatvam . samànamanyat . atho yo'syodaïsuùirudaïgataþ suùistatstho vàyuvi÷eùaþ so'÷itapãte samaü nayatãti samànaþ . tatsambaddhaü mano'ntaþkaraõaü sa parjanyo vçùñyàtmako devaþ, parjanyanimittà÷càpaþ>% iti . %<manasà sçùñà àpa÷ca varuõa÷ceti>% ÷rutestadetatkãrti÷ca manaso j¤ànasya kãrtihetutvàt . àtmaparokùaü vi÷rutatvaü kãrtirya÷aþ svakaraõasaüvedyaü vi÷rutatvaü vyuùñiþ kàntirdehagataü làvaõyam . tata÷ca kãrtisambhavàtkãrti÷ceti . samànamanyat %<atha yo'syordhvaþ suùiþ sa udàna àpàdatalàdàrabhyordhvamutkramaõàdutkarùàcca karma kurvannityudànaþ sa vàyustadàdhàra÷càkà÷astadetat . vàyvàkà÷ayorojohetutvàdojo balaü mahattvàcca mahaþ iti . samànamanyat . te vai ete yathoktàþ pa¤ca suùisambandhàtpa¤ca vrahmaõo hàrdasya puruùà ràjapuruùà iva dvàrasthàþ svargasya hàrdasya lokasya dvàrapàlàþ . etairhi cakùuþ÷rotravàïmanaþpràõairvahirmukhapravçttairvrahmaõo hàrdasya pràptidvàràõi niruddhàni . pratyakùaü hyetadajitakaraõatayà vàhyaviùayàsaïgàmçtapraråóhatvànna hàrdabrahmaõi manastiùñhati . tasmàtsatyamuktamete pa¤ca brahmapuruùàþ svargasya lokasya dvàrapà iti . ataþ sa ya etànevaü yathoktaguõavi÷iùñàn svargasya lokasya dvàrapànvedopàste upàsanayà va÷ãkaroti sa ràjadvàrapàlànivopàsanena va÷ãkçtya tairanivàritaþ pratipadyate svargaü lokaü ràjànamiva hàrdaü brahma . ki¤càsya viduùaþ kule vãraþ putrã jàyate vãrapuruùasevanàt . tasya carõàpàkaraõena brahmopàsanapravçttihetutvam . tata÷ca svargalokapratipattaye pàramparyeõa bhavatãti svargalokapratipattirevaikaü phalam>% bhàùyam .

#<devaså># puø suvanti anujànanti så--kvip devà÷ca te suva÷ceti karmaø . anuj¤àkartçdevabhede . %<sa vai dãkùate . sa upavasathe'gnãùomãyaü pa÷umàlabhate tasya vapayà pracaryàgnãùomãyamekàda÷akapàlaü puroóà÷aü nirvapati tadanudevasuvàü havãüùi nirupyate>% ÷ataø vràø 5 . 3 . 3 . 1 devasuvàü havãüùi vidhitsusteùàmagnãùomãyapa÷upuroóà÷ànantarabhàvitvaü vaktumàha upavasatha iti upavasathaþ sutyàdivasàt pårvamahaþ . tadanu devasuvàü havãüùi nirvapati suvantyanujànantãti suvaþ devà÷ca te suva÷ceti devasuvaþ teùàü devasuvàm %<oþ supãti>% pàø yaõõade÷aþ . prasavitçtvaü caiùà màmnàyate %<devasuvàmetàni havãüùi bhavanti etàvanto vai devànàü savàþ ta evàsmai savàn prayacchanti ta enaü suvata iti>% bhàø tattatkarmaõi àdhipatyàdikaraõàyànuj¤àkartàra÷ca savitràdayo varuõàntà aùñau devà yathàha yajuø 9 . 39 %<savità tvà savànàü suvatàmagnirgçhapatãnàü somo vanaspatãnàm . vçhaspatirvàca indro jyaiùñhyàya rudraþ pa÷ubhyomitraþ satyo varuõo dharmapatãnàm>% %<savità savànàü prasabànàmàj¤ànàmàdhipatye he yajamàna! tvà tvàü suvatàü prerayatu sarveùàmàj¤àdàne'dhikàrã bhavetyarthaþ . agniþ gçhapatãnàü gçhasthànàmàdhipatye tvàü suvatàm . sobho vanaspatãnàü vçkùàõàmàdhipatye tvàü suvatàü vçkùàþ sarve tavopakàrakàþ bhavantviyarthà . vçhaspatirvàgarthaü tvàü suvatàü pàõóityàya prerayatu yadvà ùaùñhyarthe caturthã vàca àdhipatye suvatàm . indrodevo jyaiùñhàya jyeùñhabhàvàya tvàü suvatàm . rudraþ tvàü suvatàm . mitro deva satyaþ supàü sulugityàdinà pàø caturthyàþ su àde÷aþ satyàya satyavàkyàya satyaü vadituü tvàü suvatàm . varuõo dharmapatãnàü dharme÷varàõàü dharma÷ãlànàmàdhipatye tvàü suvatàm . savitràdayo'ùñau devasåhaviùàü devàstvàü nànàdhipatyàni dadatviti vàkyàrthaþ>% vedadãø .

#<devasçùña># triø 3 taø . devena sçùñe %<devasçùño và eùeùñiryadàgrayaõeùñiranayà>% ÷ataø 5 . 2 . 3 . 9 devasçùñà u iti cchedaþ %<devasçùñã và eùeùñiryat sautràmàõyanayà>% 5 . 5 . 4 . 14 madirikàyàü strã hemacaø .

#<devasenà># strã 6 taø . 1 suràõàü sainye . %<devasenàü dànavairhi bhagnàü dçùñvà mahàbalaþ>% bhàø vaø 222 aø . 2 prajàpateþ kanyàbhede sà ca skandasya bhàryà ùaùñhãti prathità tatkathà bhàø vaø 223 aø %<ahaü prajàpateþ kanyà devaseneti vi÷rutà . bhaginã me daityasenà sà pårvaü ke÷inà hçtà>% %<sadaivàvàü bhaginyau tu sakhãbhiþ saha mànasam . àgacchàveha ratyarthamanuttàpya prajàpatim . nitya¤càvàü pràrthayate hartuü ke÷ã mahàsuraþ . icchatyenaü daityasenà na càhaü pàka÷àsana . sà hçtà'nena bhagavan! muktàhaü tvadbalena tu . tvayà devendra! nirdiùñaü patimicchàmi durjayam>% indra uvàca %<mama màtçùvaseyà tvaü màtà dàkùàyaõã mama . àkhyàtantvahamicchàmi svayamàtmabalaü tvayà>% kanyovàca %<abalà'haü mahàvàho! patistu balavànmama . varadànàt piturbhàvã suràsuranamaskçtaþ>% indra uvàca %<kãdç÷antu balaü devi! patyustava bhaviùyati . etadicchàmyahaü ÷rotuü tava vàkyamanindite!>% kanyovàca %<devadànavayakùàõàü kinnaroragarakùasàm . jetà yo hçùñadaityànàü mahàvãryo mahàbalaþ . yastu sarvàõi bhåtàni tvayà saha vijeùyati . sa hi me bhavità bhartà brahmaõyaþ kãrtivardhanaþ>% màrkaõóeya uvàca %<indrastasya vacaþ÷rutvà duþkhito'cintayadbhç÷am . asyà devyàþ patirnàsti yàdç÷aü saüprabhàùate>% . ityupakrame vrahmaõa upade÷ena skandasya tatpatitvàvadhàraõe skandotpattimupavarõyoktaü %<sammàra tàü devasenàü yà sà tena vimokùità . ayaü tasyàþ patirnånaü vihito brahmaõà svayam . iti cintyànayàmàsa devasenàmalaïkçtàm . skandaü provàca balabhidiyaü kanyà surottama! . ajàte tvayi nirdiùñà tava patnã svayambhuvà . tasmàttvamasyà vidhivat pàõiü mantrapuraskçtam . gçhàõa dakùiõaü devyà pàõinà padmavarcasà . evamuktaþ sa jagràha tasyàþ pàõiü yathàvidhi . vçhaspatirmantraviddhi jajàpa ca juhàva ca . evaü skandasya mahiùãü devasenàü vidurjanàþ . ùaùñhãü yàü bràhmaõàþ pràhurlakùmãmàsàü sukhapradàm . sinãvàlãü kuhå¤caiva sadvçttimaparàjitàma . yadà skandaþ patirlabdhaþ ÷à÷vato devasenayà . tadà tamà÷rayallakùmãþ svayaü devã ÷arãriõã . ÷rãjuùñaþ pa¤camãü skandastasmàcchrãpaïkamã smçtà . ùaùñhyàü kçtàrtho'bhådyasmàttasmàt ùaùñhã mahàtithiþ>% bhàø vaø 228 aø .

#<devasenàpati># puø 6 taø . kàrtikeye ÷abdàrthaø . tasya tatpatitvakathà devasenà÷abde dç÷yà %<devasenàpatiþ skando màtaro lokamàtaraþ>% yajamànàbhiùekamantraþ .

#<devasthàna># puø devànàü sthànamiva sthànamasya . çùibhede %<dvaipàyanã nàrada÷ca devala÷ca mahànçùiþ . devasthàna÷ca kaõva÷ca teùàü ÷iùyà÷ca sattamàþ>% bhàø ÷àø 1 aø . 6 taø . 2 svarge naø .

#<devasyatvaka># puø devasyatveti àdya÷abdo'styatrànuvàke adhyàye và goùadàø vun . devasyatvetyàdyapratãkayukte adhyàye anuvàke ca .

#<devasva># naø 6 taø . devapratimàrthamutsçùñe dhane . %<brahmasva¤ca gurordravyaü devasva¤ca harettu yaþ . kanyàü dadàti ÷ulkena sa preto jàyate mçtaþ>% bhàø pa¤capretopàkhyàne %<devasvaü vràhmaõasvaü ca lobhenopahinasti yaþ>% manuþ %<yaddhanaü yaj¤a÷ãlànàü devasvaü tadvidurbudhàþ>% manåkte 3 yaj¤a÷ãladhane ca .

#<devahavis># naø 6 taø . pa÷au %<àpo devãþ svadantu svàttaü citsaddevahaviþ>% yajuø 6 . 10

#<devahavya># puø devàya havyaü yasya . çùibhede %<saüvarto devahavya÷ca viùvaksena÷ca vãryavàn>% bhàø saø 7 aø ÷akrasabhyoktau .

@<[Page 3747b]>@
#<devahita># triø 6 taø . 1 devànàü hite 3 taø . 2 devaiþ sthàpite ca %<nànà hi và devahitaü sadaskçtam>% yajuø 19 . 7

#<devahå># strã devàhvayante'tra hve--sampaø bhàve kvip, kartari và kvip . 1 devàhvàne %<devahåryaja à ca vakùat>% yajuø 18 . 62 . 2 devàhvànakartari triø %<yakùmà hi devahåtamàü a÷vàü agne rathãriva>% çø 8 . 4 . 1 . 4 3 yaj¤àrthe vrãhipårõe ÷akañe ca %<papritamaü juùñatamaü devahåtamam>% yajuø 1 . 8 devànàmati÷ayenàhvàtç yaj¤àrthaü brãhipårõaü ÷akañaü dçùñvà devà àhåtà iva ÷ãghramàgacchanti vedadãø . 4 vàmakarõe %<àpaõo vyavahàro'tra citramandhã bahådanam . pivçhårdakùiõaþ karõaþ uttaro devahåþ smçtaþ>% bhàgaø 4 . 29 . 13 . 5 çùibhede tataþ gargàø ya¤ . daivahavya tadapatye puüstrã0

#<devahåti># strã svàyambhu vamanormadhyamàyàü kanyàyàm %<yastu tatra pumàn so'bhånmanuþ svàyambhuvaþ svaràñ . strãyàsãt ÷ataråpàkhyà mahiùyasya mahàtmanaþ . tadà bhithuna dharmeõa prajà hyedhàübabhåvire . sa càpi ÷ataråpàyàü pa¤càpatyànyajãjanat . priyavratottànapàdau tisraþ kanyà÷ca bhàrata! . àkåtirdevahåti÷ca prasåtiriti sattama! . àkåtiü rucaye pràdàt karñamàya tu madhyamàm>% bhàgaø 3 . 12 . 38 sà ca kapilaråpasya bhagavatãmàtà yathàha tatraiva %<jaj¤e ca kardamagçhe dvija! devahåtyàü strãbhiþ samaü navabhiràtmagatiü svamàtre . åce yamàtma÷amalaü guõasaïga païkamasmin vidhåya kapilasya gatiü prapede>% bhàgaø 2 . 3 . 4 tadupade÷aprakàra÷ca kapila÷abde bhàgavatavàkyoktaþ 1663 pçùñhàdau dar÷itaþ .

#<devahåya># puø devà håyante'suraiþ yatra àdhàre bàø kyap . 1 devàsurasaügràme %<spardhante và u devahåye>% çø 7 . 85 . 2 . bhàve kyap . 2 devànàmàhvàne naø %<te và eta çtavaþ . devàþ pitaraþ samo haiva vidvàndevàþ pitaraþ iti hvayatyàhàsya devà devahåyaü gacchantyà pitaraþ pitçhåyamavanti hainaü devà devahåye'vanti pitaraþ pitçhåye ya evaü vidvàn devàþ pitara iti hvayati>% ÷ataø bràø 2 . 1 . 3 . 2 %<çtvàdãnàü devapitràtmanàü dvedhà vibhàgamàha vasanta ityupakramya ya evamçtånàü devatvaü pitçtvaü ca vidvàüstànçtån devàþ pitara iti hvayati vyavaharet asyàhvàtuþ devahåyaü devahvànaü prati devà àgacchanti àgatà÷ca te svasambaddhe karmaõi enamavanti>% bhà0

#<devaheóana># naø hela--bhàve lyuñ 6 taø lasya óaþ . devànàmavahelanaråpe aparàdhe %<yaddevà devaheóanaü devàsa÷cakçmàvayam>% yajuø 20 . 14

#<devahotra># puø trayoda÷e manvantare yoge÷vararåpasya hareraü÷asya pitari . trayoda÷amanåpakrame %<devahotrasya tanaya upahartà divaspateþ . yoge÷varo hareraü÷o vçhatyàü saübhaviùyati>% bhàgaø 8 . 13 . 14

#<devahrada># puø ÷rãparvatasthe tãrthabhede %<÷rãparvate mahàdevo devyà saha mahàdyutiþ . nyavasat paramaprãto vrahmà ca trida÷aiþ saha . tatra devahrade snàtvà ÷uciþ prayatamànasaþ . a÷vamedhamavàpnoti paràü siddhi¤ca gacchati>% bhàø vaø 85 aø .

#<devà># strã diva--ac . 1 padmacàriõyàü latàyàm 2 asanaparõyà¤ca ÷abdacaø .

#<devàkrãóa># puø devà àkrãóantyatra à + krãóa--àdhàre gha¤ 6 taø . 1 devodyàne indràràme %<devaràjàbhyanuj¤àto ratnai÷ca pratipåjitaþ . vainateyaü samàruhya sahitaþ satyabhàmayà . devàkrãóaü parikràman påjyamànaþ surarùibhiþ . sa dadar÷a mahàbàhuràkrãóaü vàsavasya ca>% harivaüø 123 a0

#<devàgàrika># triø devàgàre niyuktaþ agàràntatvàt ñhan . devàgàre paricaraõàrthaü niyukte .

#<devàcã># strã devàna¤cati vede bàø nalopaþ nàdryàde÷a÷ca ïãp . 1 devàn prati gantryàü 2 devànàü påjikàyàü ca %<devàn pratyaktayà kçpeti>% yàskokteþ devàn pratyaktatayà sàmarthyalakùaõàyàü 2 kçpàyà¤ca %<ya årdhayà svadhvaro devàcyà kçpà>% çø 1 . 127 . 1 %<kçpà kçpayeti>% bhà0

#<devàjãva># triø devaü devapratimàdravyamàjãvati jãva--aõ upasaø . (påjàrã) devale . õini devàjãvotyapyatra .

#<devàña># triø devà añantyatra aña--àdhàre gha¤ . devagatyàdhàre pàñaliputràduttarasyàü gaïgàpàre vartamàne 1 hariharakùetre %<yadà nandã ÷ålapàõirgodhanena puraskçtaþ . sthitavàna taddinàdeva kùetraü hariharàtmakam . devànàmañanàccaiva devàña iti saüj¤itam>% varàhapuø . devànañanti aña--aõ upaø saø . devàn prati 2 gantari triø .

#<devàtithi># puø poravançpabhede %<tata÷càkrodhanastasmàddevàtithi rabhånnçpaþ>% bhàga 9 . 22 . 9

#<devàtideva># puø devànatikramya dãvyati ati + diva--ac . viùõau %<devàtidevo bhagavàn prasåtiraü÷e hariryasya jagatpraõetà>% harivaüø 154 aø .

#<devàtman># puø deva àtmà yasya . 1 a÷vatthavçkùe a÷vattha÷abde dç÷yam karmaø . 2 devasvaråpe ca .

#<devàdhideva># puø devànàmadhidevaþ . 1 sarve÷vare parame÷vare 2 mahàdeve ca 3 jinadevabhede hemacaø .

#<devàdhipa># puø devànàmapyadhipaþ . 1 sarvaniyantari parame÷vare 2 dvàparayugãyançpabhede sa ca nikumbhàsuràü÷àt dvàpare bhåmàvavatatàra yathàha bhàø àø 67 aø %<nikumbhàdajitaþ saükhye mahàmatirajàyata . bhåmau bhåmipati÷reùñho devàdhipa iti skçtaþ>% . 3 indre ca %<valiü baddhà mahàdaityaü ÷akro devàdhipaþ kçtaþ>% bhàø uø 9 a0

#<devànàüpriya># triø 6 taø . %<devànàü priya iti ca bhårkhe>% vàø aluksaø . 1 mårkhe %<pa÷avo hi devànàü prãtiü janayanti iti teùàü priyàstathà ca tatpriyatvena pa÷utulyatà pratãthate ityataþ pa÷uvanmårkha iti tadarthaþ>% tattvaboø . 2 chàge puüstrã trikàø .

#<devànãka># puø sàvarõasya tçtãyamanoþ putrabhede %<saüvartanaþ su÷armà ca devànãkaþ puråvahaþ>% harivaüø 7 aø tatputroktau . sagaravaü÷ye 2 nçpabhede ca %<kùemadhanvasutastvàsãt devànãkaþ pratàpavàn>% harivaüø 15 aø . 6 taø . 3 devànàü sainye naø %<ugraü tacca mahànàdaü devànãkaü mahàprabham>% bhàø vaø 226 aø .

#<devànukrama># puø vaidikamantràõàü devatàj¤àpanàyànukramo yatra . vaidikamantràõàü devatàj¤àpake granthabhede . sàmànyataþ chandovi÷eùàõàü devatàbhedàþ sarvànukramaõikàyàmuktàþ tacca devatà÷abde 3682 pçø %<gàyatryà agniruùõihaþ savitetyàdi>% vàkyam dar÷itam .

#<devànucara># triø devànanucarati anu + cara--ña . 1 devapa÷càdgà mini vidyàdharàdau upadeve %<ni÷amya devànucarasya vàcaü manuùyadevaþ punarapyuvàca>% raghuþ . devànuyàyindevànuga prabhçtayo'pyatra .

#<devàntakaü># puø 6 taø . 1 ràkùasabhede 2 daityabhede ca .

#<devàndhas># naø devànàmandha iva dar÷anena prãtikaram . 1 amçte hemacaø devànnàdayo'pyatra . devayogyamandhaþ . 2 devanaive dyàrthe 3 kalpite'nne ca %<anupàkçtamàüsàni devànnàni havãüùi ca>% manuþ .

#<devàpi># puø paurave pratãparàjaputre nçpabhede %<pratãpasya trayaþ putrà jaj¤ire bharatarùabha! . devàpiþ ÷àntanu÷caiva bàhlãka÷ca mahàrathaþ . devàpi÷ca pravavràja teùàü dharmahite'psayà>% bhàø àø 94 aø %<çkùastasya dilãpo'bhåt pratãpastasya càtmajaþ . devàpiþ ÷àntanustasya bàhlàka iti càtmajàþ . pitçràjyaü parityajya devàpistu vanaü gataþ>% bhàgaø 9 . 22 . 11 %<devàpiryogamàsthàya kalàpagràmamàsthitaþ . somavaü÷e kalau naùñe kçtàdau sthàpayiùyati>% tatraiva

#<devàbhãùña># triø 6 taø . 1 devànàmabhilaùite 2 tàmbålyàü strã ÷abdacaø .

#<devàyatana># naø 6 taø . devapratimàlaye %<na devàyatanaü gacchet kadàcidvà'pradakùiõam . na pãóayedvà vastràõi na devàyataneùvapi>% kårmapuø %<na jãrõadevàyatane na valmãke kadàcana>% manunà tatra måtrotsargaþ pratiùiddhaþ .

#<devàyudha># naø 6 taø . indradhanuùi såryapratikåladi÷i sajalajaladharayukte gagane såryakiraõaprativimbena jàte dhanu ràkàre padàrthe hemaø indràyudha÷abde 954 pçø dar÷itaü tadutpattikàraõaü dç÷yam . 6 taø . 2 devànàmàyudhe vajràdau ca .

#<devàyus># naø 6 taø ac samàø . devànàü jãvanakàle %<mantreõàhavanãye nirvapati hrasãyasà gàrhapatye dràghãyo hi devàyuùam>% ÷ataø bràø 7 . 3 . 1 . 10

#<devàraõya># naø devapriyaü devabhåyiùñhaü và araõyam . 1 tãrthabhede %<prayàge devaramaõe devàraõyeùu caiva ha . bhogavatyàü mahàràja! kau÷ikasyà÷rame tathà>% bhàø uø 187 aø . 6 taø . 2 devanàmàràme ca %<alamudyotayàmàsurdevàraõyamivartavaþ>% raghuþ .

#<devàri># puø 6 taø . 1 asure %<yena devàrayaþ sarve mahàyudhi nipàtitàþ>% bhàø droø 81 aø .

#<devàrpaõa># naø deveùu arpaõam . devodde÷ena deyadravyasya taddànajanyaphalasya và 1 tyàge . devebhyo'rpyante yaiþ arpikaraõe lyuñ . 2 çgvedàdau %<pçthagbhåtàni cànyàni yàni devàrpaõàni vai>% bhàø anuø 86 taø . %<devàrpaõàni çgyajuþsàmàniø pçthagbhåtàni mårtimantãtyarthaþ>% nãlakaø .

#<devàrya># puø ahadgaõabhede %<ariùñanemistu nemirvãra÷caramatãrthakçt . mahàvãro vardhamàno devàryo j¤àtanandanaþ . gaõà navàsyarùisaüghà ekàda÷a gaõàdhipàþ>% hemacaø .

#<devàrha># triø devànarhati dàne arha--aõ upaø saø . 1 devàya dànayogye 2 suraparõe naø ràjaniø .

#<devàlaya># naø 6 taø . 1 svarge 2 devapratimàbhavane ca ÷abdàrthakalpaø . 3 sahadevãlatàyàü strã ràjaniø .

#<devàlà># strã deva ivàlati ala--ac . ràgiõãbhede halàø .

#<devàvàsa># puø 6 taø . 1 a÷vatthavçkùe triø . 2 svarge 3 devapratimàlaye 4 sumerau ca %<devàvàsaþ ÷ubhaþ puõyo giriràjo hiraõmayaþ>% harivaüø 236 a0

#<devàvã># puø devànavati ava--prãõane auõàdika ã . 1 devatarpake some %<devebhyastvà devàvyaü gçhõàmi>% yajuø 7 . 22 . devà avyante tarpyante'smin àdhàre ã . 2 devatarpaõàdhàre yaj¤e ca %<imaü no deva! mavitaryaj¤aü praõaya devàvyam>% yajuø 11 . 8 .

#<devàvçdh># puø devà vardhante'tra vçdha--kvip pårvapadadãrdhaþ . parvata bhede %<devàvçt parvata÷caiva tathà vai bàluko giriþ>% harivaüø 236 aø .

#<devàvçdha># puø devà vardhante'nena vçdha--gha¤arthe ka dãrghaþ . sàtvate nçpabhede %<sàtvatàn satvasampannàn ko÷alyà suùuve sutàn . bhajinaü bhajamàna¤ca divyaü devàvçdhaü nçpam>% harivaüø 38 aø %<chatraü devàvçdho dattvà saràùñro'bhyapataddivam>% bhàø ÷àø 234 a0

#<devà÷va># puø devasya ÷akrasyà÷vaþ . uccaiþ ÷ravasi a÷ve

#<devàhàra># puø devayogya àhàraþ . 1 devàrhe àhàre 6 taø . 2 amçte hemacaø .

#<devàhvaya># puø nçpabhede %<devàhvayaþ supratimaþ supratãko vçhadrathaþ>% bhàø àø 1 aø nànànçpoktau

#<devika># puø anukampito devadattaþ manuùyanàmavahvackatvena ñhan . dvitãyàdacaþ parasya lopaþ . 1 anukampite devadatte . dãvyati diva--õvul kàpi ataittvam . 2 nadãbhede strã %<ardhayojanabistàràü pa¤cayojanamàyatàm . etàvaddevikàmàhurdevarùipariùevitàm>% padmapuø . 3 dhuståre bhàvapraø devikàyàü bhavaþ aõ . eta àt dàvika tatra bhave triø .

#<devin># triø diva--õini . krãóàkàrake %<ràj¤à sacihnaü nirvàsyàþ kåñàkùopadhidevinaþ>% yàj¤aø .

#<deviya># puø anukampito devadattaþ vahvackamanuùyanàmatvàt gha dvitãyàdacaþ parasya lopaþ . anukampite devadatte .

#<devila># triø devç devane ilc . 1 dhàrmike . anukampito devadattaþ ilac deviyavat . 2 anukampite devadatte pu0

#<devã># strã devayati pravçttinivçttyupade÷ena yathàdhikàraü vyavahàrayati sarvàn deva--õic ac ïãp, dãvyati divaac pacàdau devañ iti nirde÷àt ñittvàt ïãp devasya patnã ïãùa và . 1 devapatnyàü %<devãnàü dakùiõàyane>% smçtiþ . devasenà÷abde udàø dç÷yam . 2 durgàyà¤ca dharaõã %<namodevyai mahàdevyai ÷ivàyai satataü namaþ>% %<devyà yayà tatamidaü jagadàtma÷aktyà>% iti ca devãmàhàtmyam . %<sakçt kçtvà mahà påjàü devãpàdajalaü piban . na jàtu jananãgarbhe gacchediti vini÷cayaþ>% dãvãbhàgavaø %<aparàdhaü paraü kçtvà devãbhaktasya ko naraþ . sukhaü labheta yadapi bhavet tràtà ÷ivaþ svayam>% iti devãbhàgaø 3 kçtàbhiùekàyàü ràjamahiùyàm amaraþ . 4 mårvàyàü 5 pçkkàyàü ca mediø . 6 dvijastrãõàmupàdhibhede %<devyantà÷ca striyaþ sarvà dàsyantàþ ÷ådrayonayaþ>% karmavipàkaþ . 7 àdityabhaktàyàü 8 liïginyàü 9 bandhyàkarkoñakyàü 10 ÷àlaparõyàü 11 mahàdroõyàü 12 pàñhàyàü 13 nànaramustàyàm . 14 mçgervàrukàyàü 15 harãtakyàm 16 atasyàü 17 ÷yàmànàmakhage ca strã ràjaniø . 18 ravisaükràntau tatkàlasya yathà devãsvaråpatvam tathà ekàda÷ãtaø niraõàyi yathà %<atãtànàgato bhogo nàóyaþ pa¤cada÷a smçtàþ . sànnidhyantu bhavet tatra grahàõàü saükrame raveþ . vyavahàro bhavelloke candrasåryopalakùitaþ . kàle vikalpate sarvaü brahmàõóaü sacaràca ram . påõyapàpavibhàgena phalaü devã prayacchati . ekàdhikakçtaü tasmin koñikoñiguõaü bhavet . dharmàdvivardhate hyàyåràjyaü putrasukhàdi ca . adharmàdvyàdhi÷okàdi viùuvàyaõasannidhau . viùuveùu ca yaddattaü japtaü bhavati càkùayam . evaü viùõupade caiva ùaóa÷ãtimukheùu ca>% devãpuø . bhogovyàptiþ såkùmasaükramaõakàlasannidhàne puõyatamatvamiti yàvaditi kalpataruþ . vastutastu bhujyata iti bhogo bhogyaþ ravisaükramaõe atãtànàgataþ kàlo bhogyastannimittapuõyapàpajananayogya iti yàvat . ataeva puõyapàpavibhàgena phalamityupasaühçtam . sa kàlaþ kiyànityàha . nàóyaþ pa¤cada÷eti ubhayataþ pa¤cada÷adaõóapuõyatvaü divà viùõupadãviùayamiti tithitattve vakùyate . sànnidhyamityàdinà tasyaiva kàlasya stutiþ . vikalpate svabhàvàt pracyavate . devã saükràntikàlasvaråpà saükràntyupakrame devãpuràõa eva %<samàyanamçturmàsaþ pakùoha÷ca krameõa tu . sthålasåkùmavibhàgena devã sarvagatà vibho!>% . ityabhidhànàt %<kalàkàùñhàdiråpeõa pariõàmapradàyinã>% iti màrkaõóeyapuràõàcca raghuø . tatra kçtàbhiùekàyàü ràjamahiùyàm %<snàto'nuliptaþ surabhiþ sragvã rucirabhåùaõaþ . snàtàü vi÷uddhavasanàü gaccheddevãü subhåùaõàm . na hi devãgçhaü gacchedàtmãyàt sannive÷anàt . atyarthavallabho'pãha vi÷vàsaü strãùu na vrajet . devãgçhagataü bhràtà bhadrasenamamàrayat . màtuþ÷ayyàntare lãnaü kàråùa¤caurasaü sutam . làjàn viùeõa saüyojya madhuneti viloóitaþ . devã tu kà÷ãràjendraü nijadhàna rahogatam>% kàmaø nãtiø .

#<devãkoña># puø ÷oõitapure vàõàsurapure trikàø .

#<devãndhiyaka># puø devãü dhiyà ityàdyapratãka÷abdo'sti atra anuvàke adhyàye và goùadàø vun . devãü dhiyetyàdyapratãkayukte anuvàke adhyàye ca .

#<devãpuràõa># naø devyàmàhàtmyàdiyukte upapuràõabhede

#<devãbhàgavata># naø devyà màhàtmyàvedakaü bhàgavatàkhyaü puràõam . puràõabhede taccopapuràõaü kalpàntare mahàpuràõaü veti upapuràõa÷abde nirõãtaü tatra dç÷yam .

#<devãmàhàtmya># naø 6 taø . màrkaõóeyapuràõàntargate sàvarõiþ såryatanaya ityàdike sàvarõirbhavità manurityante trayoda÷àdhyàyàtmake granthabhede %<÷roùyanti caiva ye bhaktyà devãmàhàtmyamuttamam>% matsyàpuø .

#<devãràpasaka># puø devãràpa ityàdyapratãkamastyatrànuvàkye adhyàye và goùadàø yun . devãràpa ityàdyapratãkayukte adhyàye anuvàke ca .

#<devãsåkta># naø devyàþ taddevatàkaü såktamçkasamudàyaþ . çgvede ÷àkalasaühitàyàmatiprasiddhe devãdevatàke 1 såktabhede %<ràtrisåktaü japedàdau madhye sapta÷atãü japet . prànte tu japanãyaü vai devãsåktamiti kramàt>% marãcikalpaþ . tatraiva pura÷caraõaprakaraõe %<kçùõàùñamãü samàrabhya yàvat kçùõacaturda÷ãm . vçddhyaikottaramàjàpyaü pårvasaüpuñitaü tat . evaü devyà yathà proktaþ paura÷caraõikaþ kramaþ . tadante havanaü kuryàt prati÷lokena pàyasam . ràtrisåktaü prati çcaü tathà devyà÷ca såktakam . hutvànte prajapet stotramàdau påjàdikaü mune!>% atra guptavatãkàrà àhuþ . %<pårvasaüpuñitam pårvàbhyàü pårvoktàbhyàü ràtrisåktadevãsåktàbhyàü saüpuñitam>% prati÷lokeneti mantravibhàgopalakùaõam kàtyàyanyàditantroktasapta÷atãvibhàgagranthasya havanàdividhiü prati vàkya÷eùatvena tenaiva baidhapadàrthanirõayàva÷yamabhàvàt . ràtrisåktadevãsåkte ca çgvede ÷àkalasaühitàyàü prasiddhe . tathetyanena jape këptakramaþ saüpuñàkàro nirdi÷yate tacchabdasya pårvaparàmar÷itvàt . tasya ÷lokapåraõamàtràrthatvaü tuna nyàyyam . dvàbhyàmapi såktàbhyàü triràvçttasapta÷atãhomottarameva pàñhakramànusàreõa homaþ . %<vi÷ve÷varãü jagaddhàtrãmiti>% stavo ràtrisåktam . %<namodevyai mahàdevyai iti>% stavo devãsåktamiti ka÷cit tanna %<prati÷lokaü pratiçcamiti>% pratiniyatanirde÷avirodhàt çksåktàdi÷abdànàü vaidikamantreùveva råóhatvaprasiddheþ . matsyasåktamityàdi kvàcitkatàntrikavyavahàrasya kevalayaugikatvenopapatteþ . tena çkpadasya ÷loke lakùaõetyuktirapi sàhasamàtram . samudramanodhyànàdividhau vçhadrathantarapadayoþ pratiniyatanirde÷abalàdeva lakùaõàvyavasthàyà iva prakçte këptàyà eva ÷aktervyavasthàdàróhyasya kaimutikanyàyenaiva siddheþ . yadi tvevamàlocyate %<vi÷ve÷varyàdikaü såktaü dçùñaü tadbrahmaõà purà . stutaye yoganidràyà mama devyàþ purandara! . mahiùàntakarãsåktaü sarvasiddhipradaü tathà . devyà yayàdikaü divyaü dçùñaü devaiþ saharùibhiþ . devi! prapannàrtihare! prasãdetyàdikaü tathà . nàràyaõãstutirnàma såktaü parama÷obhanam . amuùyàþ stutaye dçùñaü vrahmàdyaiþ sakalaiþ suraiþ . namo devyàdikaü såktaü sarvakàmaphalapradam>% iti vi÷aphalitaveùeõa pà¤caràtralakùmãtantre vyavahàradar÷anàdeteùàü stotràõà mapauruùeyatvasya siddhàntitatvàcca såktatvavyavahàro yujyata eveti . tadà kàtyàyanãtantramate vi÷ve÷varãmiti ÷lokàt pårvaü brahmovàcetyasya pàñhàbhàvàttaduttarameva tatpàñhàcca . tvaü svàhetyàrabhyaiva stotràrambhaþ tasya ca yoganidràtmakaràtridaivatatvàt marãcitantre ràtrisåktapadena nirde÷a iti samàdheyaü paraü tvetattantramanusaratà vi÷ve÷varãmiti ÷loke'ïgahomada÷àyàü na hotavyam . stotràntima÷lokasya dvedhà vibhàgo'pi na kàryaþ . devãsåkte'pi tredhà vibhàgo'ïgahome na vidheyaþ pradhànavidhi÷eùasyàïgavidhàvanvayena pratiçcamiti pade lakùaõàkalpane mànàbhàvàdityavadheyam . 2 namodevyai mahàdevyai ityàdike devãmàhàtmyasya pa¤camàdhyàyasthe devyàþ stutiråpe màlàmantre ca %<sa ca vai÷yastapastepe devãsåktaü paraü japan>% devãmàhàø tatra guptavatãkàrà àhuþ devãsåktaü bahvçceùvatiprasiddhamekaü . vi÷ve÷varãmityàdãtyeke ÷rãsåktamàtharvaõaprasiddha mityanye . vastutastu devãsåktaü namodevyà ityàdika pa¤camàdhyàyasthaü stutiråpaü tacca sarvadevatàkåñasthàyà mahàlakùmyàþ stotraü ÷umbhàdivadhàrthibhirbrahmàdibhirdevairdçùñaü sarvakle÷aparihàrai÷varyàdiphalakaü tatkàmàbhyàü tàbhyàü japtam anupadaü ÷rutatvàt buddhisannihitatvàccedameva devãsåktapadenàtra gçhãtumucitaü lakùmãtantrasammata÷càyamarthaþ iti pràgeva niråpitamityapare %<pràõàdhaþ saüsthitaü vãjaü vyoma vãjaü hutà÷anaþ . trikoõavindunàdàóhyaü praõavàdi namo'ntakam . ambikàsiddhidaü j¤eyaü devãsåktaü paraü smçtam>% iti kvacitpañhite 3 mantrabhede ca .

#<devç># puø diva--ç . devare svàminaþ kaniùñhabhràtari amaraþ .

#<devej># puø devaü yajate yaja--kvip . devayaùñari

#<devejya># puø devànàmijyaþ påjyaþ . suràcàrye jãve ÷abdaraø .

#<devendra># puø 6 taø . surendre ÷akre %<tvameva devendra! sadà nigadyase>% raghuþ .

#<deve÷a># puø 6 taø . 1 devaniyantari parame÷vare 2 mahàdeve ca %<bhagavàü÷càpi deve÷o yatra devã ca kãrtyate>% bhàø àø 62 aø . 3 tatpatnyàü strã ïãù . %<deve÷i! bhaktisulabhe . parivàrasamanvite! . yàvattvàü påjayiùyàmi tàvattvaü susthirà bhava>% tantrasàraþ . 4 viùõau puø %<deve÷o devabhçdguruþ>% viùõusaø deve÷varàdayo'pyatra .

#<deve÷aya># puø deve adhiùñhàtçtayà ÷ete ÷ã--ac aluksaø . deveùu adhiùñhàtçtayà vàsini 1 parame÷vare 2 viùõau ca %<amçte÷aya! hiraõye÷aya! deve÷aya! ku÷e÷aya!>% bhàø ÷àø 340 aø .

#<deveùña># triø devànàmiùñaþ . 1 devànàmabhilaùite 2 mahàmedàyàü 3 guggulau ca puø ràjaniø .

#<devodyànaü># naø 6 taø . devànàmudyàne tadbheda÷ca nandanaü caitrarathaü vaibhràjaü sarvatobhadramiti catvàri, trikàõóe tu vaibhràjaü mi÷rakaü sidhrakàvaõaü caitrarathamiti uktànãti bhedaþ .

#<devaukas># naø 6 taø . devasthàne sumerau %<ràkùasàlayadevaukaþ÷ailayormadhyasåtragàþ . rohitakamavantã ca tathà sannihitaü saraþ>% såryasiø .

#<devya># naø devasya bhàvaþ ùya¤a vede bàø na vçddhiþ . devatve %<mahattadvodevyasya pravàcanam>% çø 4 . 36 . 1 %<devyasya devatvasya pravàcanaü prakhyàpakam>% bhàø .

#<de÷a># puø di÷ati di÷a--ac . bhågolàntargate vibhàgabhede janapada÷abde vivçtiþ . vistarastu de÷àvalãgranthasya pràmàõye tatra dç÷yaþ .

#<de÷aka># triø di÷a--kartari õvul . 1 upadeùñari anu÷àstari hemacaø . de÷a + svàrthe ka . 2 de÷a÷abdàrthe

#<de÷akàrà(rã)># strã ràgiõãbhede saïgãta÷àstram . iyaü ca megharàgasya bhàryà

#<de÷adharma># puø de÷ànuråpaþ dharmaþ . de÷ocitadharme sa ca %<yasmin de÷e ya àcàraþ pàramparyakramàgataþ>% manåktaþ %<de÷adharmàn jàtidharmàt kuladharmàü÷ca ÷à÷vatàn . pàùaõóagaõadharmàü÷ca ÷àstre'sminnuktavàn manuþ>% manuþ ÷àstravirodhasthale de÷adharmaþ parityàjyaþ yathàha àø gçø såø 1 . 71 nàrayaõopàdhyàyaþ vaideheùu sadàeva vyavàyodçùñaþ gçhye tu %<vrahmacàriõau triràtramiti>% brahmacaryaü vihitaü tatra gçhyoktameva karma kuryàt na de÷adharmamiti .

#<de÷anà># strã di÷a--õic--yuc . niyoge vidhyàdau %<ekoddiùñàdivçddhyàdau hràsavçddhyàdi de÷anà>% tiø taø vyàsaþ .

#<de÷aparicchinna># triø 3 taø adhikaraõaikade÷avartini sarvàvyàpini . yathà saüyogàdi .

#<de÷abhàùà># strã de÷apracalità bhàùà ÷àø taø . tattadde÷eùu praculitabhàùàyàm màtçbhàùàyàm . %<ku÷alà de÷abhàùàsu jalpanto'nyonyamã÷varàþ>% bhàø ÷aø 46 aø .

#<de÷aràjacarita># naø gadyapadyamayàtmake campåbhede sàø da0

#<de÷aråpa># naø di÷a--karmaõi gha¤ de÷asya di÷yamànasya ucitasya råpam . ucite sama¤jase amaraþ %<laghunà de÷aråpeõa granthayogena bhàrata!>% bhàø ÷àø 107 aø . de÷a + pra÷aüsàyàm råpap . 2 pra÷aüsite de÷e ca .

#<de÷àkho># strã ràgiõãbhede sà ca hindãlaràgasya dvitãya bhàryà saügãta÷àstram .

#<de÷àntara># naø anyode÷aþ mayåraø saø . 1 de÷abhede tacca smçtau paribhàùitaü yathàha vçddhamanuþ
     vàco yatra vibhidyante girirvà vyavadhàyakaþ . mahànadyantaraü yatra tadde÷àntaramucyate . de÷anàmanadãbhedànnikaño'pi bhaved yadi . tattu de÷àntaraü proktaü svayameva svayambhuvà . da÷aràtreõa yà vàrtà na ÷råyetàthavà punaþ . vçhaspatiþ %<de÷àntaraü vadantyeke ùaùñiyojanamàyatam . catvàriü÷advadantyeke triü÷adeke tathaiva ca>% %<ityuktamunidvayavacanoktavàgàdiyojanàdibhedasàma¤jasyàrthamevaü vyàkhyàyate tritayavai÷iùñye triü÷ad yojanàbhyantare, dvitãyavai÷iùñye tadupari, ekavai÷iùñye catvàriü÷adyojanopari, vàõãgirimahànadyantaritatvabhedàbhàve'pi ùaùñiyojanopari, vaide÷yamiti ÷uddhicintàmaõiþ>% ÷uø taø raghuø . %<de÷àntaragate prete>% ÷uø taø %<klãve de÷àntaragate paõóite bhikùuke'pi và . yoga÷àstràbhiyukte ca na doùaþ parivedane>% uø taø ÷àtàtapaþ bhågolasthamadhyarekhàtaþ pårvàparasthe uttaradakùiõasthe và yojanavi÷eùàntararåpe carasaüj¤ake 2 padàrthe tatsvaråpaü siø ÷iø uktaü tacca cara÷abde 898 pçø dar÷itam . adhikamatra siø ÷iø uktaü tatràdar÷itaü dar÷yate
     %<yallaïkàjjàyanãpuropari kurukùetràdide÷àn spç÷at såtraü merugataü budhairnigadità sà madhyarekhà bhuvaþ>% måø %<atropapattirgole idànãü de÷àntaramàha>% pramitàø %<yatra rekhàpure svàkùatulyaþ palastannijasthànamadhyasthitairyojanaiþ . kheñabhuktirhatà spaùñabhåveùñanenoddhçtà pràgçõaü svaü tu pa÷càd grahe>% måø %<atropapattistrairà÷ikena gole'bhihità ca . idànã de÷àntaraghañikà àha>% pramiø %<pràgbhåvibhàge gaõitotthakàlàdanantaraü pragrahaõaü vidhoþ syàt . àdau hi pa÷càdvivare tayoryà bhavanti de÷àntaranàóikàstàþ . tadghnaü sphuñaü ùaùñihçtaü kuvçttaü bhavanti de÷àntarayojanàni . ghañãguõà ùaùñihçtà dyubhuktiþ svarõaü grahe coktavadeva kàryam . arkodayàdårdhvamadha÷ca tàbhiþ pràcyàü pratãcyàü dinapapravçttiþ . årdhvaü tathàdha÷caranàóikàbhã ravàvudagdakùiõagolayàte>% måø . %<yaþ kila madhyarekhàyà aparij¤ànàt tataþ pràk pa÷càdvà sthito'smãti na vetti tenaivaü j¤àtavyam . vidhugrahaõadine ghañikàyantreõa spar÷akàle ràtrigataü j¤eyam . atha ca gaõitena spar÷akàlo j¤eyaþ . gaõitotthakàlàdanantaraü pragrahaõaü yadi dçùñaü tadà draùñà rekhàtaþ pràgbhåvibhàge . yato draùñà yathà yathà rekhàtaþ pràgvrajati tathà tathà rekhodayàt pràgevàrkodayaü pa÷yati . ito'nyathà cet tadà pa÷càd draùñà . dçggrahaõapragrahaõakàlayorantaraü de÷àntaraghañikàstàbhirguõaü ùaùñyà hçtaü spaùñabhåveùñanam evamanupàtàdde÷àntarayojanàni . atha và kiü yojanaiþ . yadi ghañãùaùñyà gatirlabhyate tadà de÷àntaraghañãbhiþ kimiti . evaü yat phalamutpadyate tat pràgçõaü pa÷càddhanamiti yuktamuktam . tathà pràcyàü tàbhirghañãmirdinavàrapravçttirarkodayàdårdhvaü bhavati . pratãcyàü tu tasmàdadhaþ . yato laïkodaye vàràdiþ . ataeva ca ravàvuttaragolasthe caràrdhaghañikàbhirårdhvam . yatastadonmaõóalaü kùitijàdårdhvam . dakùiõe tvadho'tastatrodayàdadho vàrapravçttiriti sarvaü niravadyam>% pramiø .

#<de÷ika># triø de÷e prasitaþ ñan . 1 pathike hemacaø . de÷a upade÷aþ tatra prasitaþ . 2 gurvàdau %<dharmàõàü de÷ikaþ sàkùàt sa bhaviùyati dharmabhàk>% bhàø aø 147 aø .

#<de÷in># triø di÷ati di÷a--õini . 1 de÷ake striyàü ïãp sà ca 2 tarjanyàü ÷abdacaø %<kaniùñhàde÷inyaïguùñhamålànyagraü karasya ca . prajàpatipitçbrahmadevatãrthànyanukramàt>% yàj¤a0

#<de÷ã># strã ràgiõãbhede sà ca dãpakaràgasya bhàryà

#<de÷ãya># triø de÷e bhavaþ gahàø cha . de÷abhave %<iti pà÷càttya de÷ãyàþ pañhanti>% raghuø %<surate karõamåleùu yacca de÷ãya bhàùayà . dampatyorjalpitaü mandaü manmanaü tadvidurbudhàþ>% kàma÷àstram .

#<de÷ita># triø di÷a--õic karmaõi kta . upade÷aprerite %<kàkebhyo rakùyatàmannamiti vàlo'pi de÷itaþ . upaghàtapradhànatvànna ÷vàdibhyo'pi rakùati>% mãmàüsàkàrikà .

#<de÷ãyavaràóã># puø ràgiõãbhede %<de÷ãyavaràóãråpaka tàlena gãyate>% gãtago0

#<de÷ya># triø di÷a--karmaõi õyat . 1 upade÷ye 2 pårvapakùe naø ÷abdaratnàø de÷e bhavaþ digàø yat . 3 da÷abhave triø asya akarmadhàraye tatpuruùe uttarapadasthasya vargyàø àdyudàttatà .

#<deùñha># triø ati÷ayena dàtà dàtç + ati÷àyane iùñhan tçõolope guõaþ . dàtçtame %<vasudeùñhaþ sunvate bhuvaþ>% çø 8 . 66 . 6

#<deùõu># triø dà--iùõuc guõaþ . dàtari ujjvala0

#<deha># puø naø diha--gha¤ . 1 ÷arãre sa ca sthålasåkùmakàraõabhedàt trividhaþ . aïga÷abde gàtra÷abde ca vivçtiþ såkùmadehasyaiva bhogo brahmavaivartapuø dar÷ito yathà tatra yamaü prati sàvitrãpra÷naþ %<svadehe bhasmasàdbhåte yànti lokàntaraü naràþ . kena dehena và bhogaü bhu¤jate ca ÷ubhà÷ubham . deho và kiüvidho brahman! tanme vyàkhyàtumarhasi>% tatra yamasyottaram %<÷çõu dehavivaraõaü kathayàmi yathàgamam . pçthivã vàyuràkà÷astejastoyamiti sphuñam . dehinàü dehavãja¤ca sraùñuþ sçùñividhau param . pçthivyàdipa¤cabhåtairyo deho nirmito bhavet . sa kçtrimo na÷vara÷ca bhasmasàcca bhavediha . vçddhàïguùñhapramàõa¤ca yo jãvaþ puruùaþ kçtaþ . bibharti såkùmadehantaü tadråpaü bhogahetave . sa deho na bhavedbhasma jvaladagnau yamàlaye . jalena naùñã deho và prahàre sucire kçte . na ÷astre ca na càstre ca na tãkùõakaõñake tathà . taptadrave taptalauhe taptapàùàõa eva ca . prataptapratimà÷leùe'pyatyårdhapatane'pi ca . na ca dàdho na bhagna÷ca bhuïkte santàpameva ca . kathitaü dehavçttàntakàraõa¤ca yathàgamam>% sthåla÷ca na÷varaþ . %<antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõaþ>% gãtà . såkùmàditraividhyaü sàüø kàø taø kau0
     %<såkùmà màtàpitçjàþ saha prabhåtaistridhà vi÷eùàþ syuþ . såkùmàsteùàü niyatàþ màtàpitçjà nivartante>% sàø kàø %<tridhà vi÷eùàþ syuþ . tàn vi÷eùaprakàrànàha såkùmà ityàdi såkùmadehàþ parikalpitàþ (1) màtàpitçjàþ ùàñkau÷ikàþ tatra màtçto lomalohitamàüsàni, pitçtastu snàyvasthimajjàna iti ùañkogaõaþ . prakçùñàni mahànti bhåtàni prabhåtàni taiþ saha såkùma÷arãramekovi÷eùaþ màtàpitçjo dvitãyaþ mahàbhåtàni tçtãyaþ . mahàbhåtavarga ca ghañàdãnàü nive÷aþ iti . såkùmamàtàpitçjayordehayorvi÷eùamàha såkùmàsteùàü vi÷eùàõàü madhye ye, te niyatàþ, nityàþ màtàpitçjà nivartante rasàntà và bhasmàntà và vióantà veti såkùma÷arãraü vibhajate>% taø kau0
     %<pårvotpannama(÷a)saktaü niyataü mahadàdisåkùmaparyantam . saüsarati nirupabhogaü bhàvairadhivàsitaü liïgam>% sàüø kàø pradhànenàdisarge pratipuruùamekaikamutpàditam asa(÷a)mavyàhataü ÷ilàmapyanuvi÷ati niyatam à vàdisargàt à ca mahàpralayàdavatiùñhate . mahadàdisåkùmaparyantaü mahadahaïkàraikàda÷endriyapa¤catanmàtraparyantam eùàü samudàyaþ såkùma÷arãraü ÷àntaghoramåóhairindriyairanvitatvàdvi÷eùaþ . nanvastvetadeva ÷arãraü bhogàyatanaü puruùasya, kçtaü dç÷yamànena ùàñkau÷ikena ÷arãreõetyata àha saüsaratãti upàttamu pàtta ùàñkau÷ikaü ÷arãraü jahàti hàyaü hàyaü copàdatte kasmàt? nirupabhogaü yataþ, ùàñakau÷ikaü ÷arãraü vinà såkùmaü ÷arãraü nirupabhogaü, tasmàtsaüsarati . nanu dharmàdhamanimittaþ saüsàraþ na ca såkùma÷arãrasyàsti yadyogaþ, tatkathaü saüsaratãtyata àha bhàvairadhivàsitaü dharmàdharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷vayyaryàõi bhàvàstadanvità buddhiþ tadanvita¤ca såkùma÷arãramiti tadapi bhàvairadhivàsitaü yathà surabhicampakasamparkàdvastraü tadàmodavàsitambhavati tasmàdbhàvairevàdhivàsitatvàtsaüsarati . kasmàtpunaþ pradhànamiva mahàpralaye'pi taccharãraü na tiùñhatãtyata àha liïgam layaü gacchatãti liïgaü hetumattvena càsya liïgatvamiti bhàvaþ taø kauø . parikalpinà ityasya anumità ityarthaþ tatprayoga÷ca paraloke karmaphalabhogaþ såkùmadehaü vinà'nupannaþ bhogatvàt sthålasvadehàrabdhakçùyàdijanitasya ÷asyasya svadehenaiva bhogavat yadyat svadehàrabdha karmaphalaü tattat svadehenaiva bhogyaü netareõa anyathà kçtahànyakçtàbhyàgamaprasaïga ityàdi tarka÷càtrànusandhàtavyaþ . %<kintu dehamayonijam>% bhàùàø %<dehàtmapratyayo yadvat pramàõatvena kalpitaþ>% ÷àø bhàø kàrikà %<dehinà'smin yathà dehe kaumàraü yauvanaü jarà . tathà dehàntarapràptiþ>% gãtà . utpattisthànabhedevaþ deha÷caturvidhaþ %<deha÷caturvidhoj¤eyo jantorutpattibhedataþ . udbhijjaþ svedajo'õóottha÷caturtha÷ca jaràyajaþ>% ràghavabhaññadhçtavàkyam . jyotiùokte 2 lagne ca %<dehàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuto vãkùito và>% jàtakàø . diha--bhàve gha¤ . 3 lepane pu0

#<dehakartç># triø dehaü karoti kç--tçc . 1 dehakàrake pçthivyàdibhåte 2 ã÷vare 3 sårye ca puø karmasàkùitvàttayostathàtvam %<dehakartà pra÷àntàtmà vi÷vàtmà vi÷vatomukhaþ>% bhàø vaø 3 aø . såryanàmoktau .

#<dehakçt># triø dehaü karoti kç--kvip . 1 dehakàrake pçthivyàdibhåte . 2 parame÷vare puø %<sa eùa bhagavàn devaþ>% ityupakrame %<dehakçt dehabhçt dehã>% bhàø anuø 16 aø ã÷astutiþ .

#<dehakoùa># puø dehasya koùa iva . dehàvarake khagànàü pakùe (pàkhà) ÷abdacaø .

#<dehakùaya># puø dehasya kùayo yasmàt . 1 roge ÷abdacaø . 6 taø . 2 dehasya nà÷e ca .

#<dehaja># puø dehàt jàyate jana--óa . 1 tanuje putre %<dvaipàyanàdanavaro mahitve tasya dehajaþ>% . 2 putryàü strã . 3 dehajàtamàtre triø %<ahito dehajo vyàdhirhitamàraõyamauùadham>% udbhaññaþ .

#<dehada># puø dehaü dàyati ÷odhayati dehaü dehapuùñiü dadàti rasàyanena và dai--÷odhane dà--dàne và ka . 1 pàrade ràjaniø . 2 dehadàtari triø .

#<dehadhàraka># naø dehaü dhàrayati dhàri--õvul . 1 asthni dehadhàriõi 2 ÷arãrimàtre triø . õini . dehadhàrin tatràrthe striyàü ïãp . %<saüsthità paramà màyà dehinàü dehadhàriõã>% tiø taø skaø prabhàø khaø .

#<dehadhi># puø dehodhãyate'tra dhà--àdhàre ki . dehàdhàre khagànàü dehàvarake pakùe (pàkhà) ÷abdacandrikàkoùaþ .

#<dehadhçj># puø dhçja--gatau kvin . pràõavàyau %<vàyuryo vaktrasa¤càrã sa pràõo nàma dehadhçk>% su÷ruø . 2 dehadhàraka màtre manuùyàdau triø .

#<dehabhug># triø dehe bhuïkte karmaphalàni bhuja--kvin . 1 dehàbhimànini jãve . dehaü bhuïkte bhojayati karmasàkùitvàt bhuja--antarbhåtaõyarthe kvin . 2 sårye puø %<dehabhug dehinàü gatiþ>% bhàø anuø 16 aø såryanàmoktau .

#<dehabhçt># puø dehaü vibharti svakarmànusàreõa bhç--kvip . svasvakarmànusàreõa dehàdhiùñhàtari karmàtmani 1 jãve . %<karmàtmà tvaparã yo'sau bandhamokùaiþ saüyujyate>% sàø praø bhàø dhçtavàkye tasya karmayogena dehasambandharåpasya bandhasyoktestathàtvam . %<dhigimàü dehabhçtàmasàratàm>% raghuþ .
     manuùyo'haü vràhmaõo'haü gçhastho'hamittyàdyabhimànenàbàdhitena dehaü karmàdhikàrahetuü varõà÷ramàdiråpaü kartçtvabhoktçtvàdyà÷rayaü sthålasåkùma÷arãrendriyasaïghàtaü bibharti anàdyavidyàvàsanàva÷àt vyavacàrayogyatvena, kalpitamasatyamapi satyatayà svabhinnamapi svàbhinnatayà pa÷yan dhàrayati poùayati veti dehabhçt . 2 vivekaj¤àna÷ånye avidyàvati kartçtvàbhimànini . sa ca trividhaþ . ràgàdidoùapràvalyàt kàmyaniùiddhàdiyatheùñakarmànuùñhàyã mokùa÷àstrànadhikàryekaþ 1 . aparastu yaþ pràkçtaþ sukçtava÷àt ki¤cit prakùãõaràgàdidoùaþ sarvàõi karmàõi tyaktuma÷aknuvan niùiddhàni kàmyàni ca parityajya nityàni naimittikàni ca karmàõi phalàbhisandhityàgena sattva÷uddhyarthamanutiùñhan gauõasannyàsã mokùa÷àstràdhikàrã dvitãyaþ 2 . tato nityanaimittikakarmànuùñhànenàntaþkaraõa ÷uddhyà samupajàtavividiùaþ ÷ravaõàdinà vedanaü mokùa sàdhanaü sampipàdayiùuþ sarvàõi karmàõi vidhitaþ parityajya brahmaniùñhaü gurumupasarpati vividiùàsanyàsisamàkhyastçtãyaþ 3 .

#<dehambhara># triø dehaü bibharti bhç--bàø khac mum ca . dehapoùake %<janeùu dehambharavàrtikeùu>% bhàgaø 5 . 5 . 4

#<dehayàtrà># strã dehasya lokàntare yàtrà, deharakùàrthaü yàtrà udyamàdi và . 1 yamapuryàdigamane maraõe 2 deharakùàrthaü bhojanàdau ca mediø %<ayaü dehayàtràmàtràrthamicchànicchàparecchàpràpitàni sukhaduþkhalakùaõànthàrabdhaphalànyanubhavan>% vedàntasàø %<atãva bharturvratadharmaniùñhayà ÷u÷råùayà càrùayà dehayàtrayà>% bhàgaø 4 . 23 . 17 àrùaþ ñàp .

#<dehalà># strã dehaü bhuvilepaü ràti dadàti sevanàt rà--ka rasya laþ . madye ÷abdacaø .

#<dehali(lã)># strã dehaü lepanaü làti gçhõàti àdhàratvena là--bàø ki và ïãp . dvàrapiõóyàm (deoyàla) ÷abdaraø . %<vinyasyantã bhuvi gaõanayà dehalãdattapuùpaiþ>% meghadåø . amaràdau hrasvàntapàñhaþ sa ca puø .

#<dehavat># triø deha + astyarthe matup masya vaþ . dehàtmàbhimànini jãve %<avyaktà hi gatirduþkhaü dehavadbhiravàpyate>% gãtà .

#<dehavàyu># puø dehastho vàyuþ . pràõàdivàyupa¤cake trikàø .

#<dehasàmya># naø 6 taø . aïgànàü samatve . tallakùaõamuktaü yathà %<aïgànàü samatàü vidyàt same brahmaõi lãyate . no cennaiva samànatvamçjutvaü ÷uùkavçkùatrat>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkye .

#<dehasàra># puø 6 taø . majjani dhàtau ràjaniø .

#<dehàtãta># puø dehaü dehàdhyàsamatãtaþ . ghañàdivat dehasya draùñçtvena tadabhimàna÷ånye viduùi .

#<dehàtmavàdin># puø dehamàtmànaü vadati vada--õini . càrvàke tasya yathà dehàtmavàditvaü tathà càrvàka÷abde 2921 pçø dar÷itam .

#<dehàtmapratyaya># puø dehasyàtmatayà pratyayaþ . dehe àtmatvena abhimàne %<dehàtmapratyayo yadvat pramàõatvena kalpitaþ . laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvà''tmani÷cayàt>% ÷àø bhàø dhçø kàrikà

#<dehàdhyàsa># puø dehasya taddharmasya và àtmatayà taddharmatayà và adhyàsaþ bhramaþ . dehadharmasya manuùyatvàderàtmadharmatayà bodhe . yathà manuùyo'haü kç÷o'haü gauro'hamityàdi dehadharmasya àtmani bhramaþ .

#<dehikà># strã diha--õvul . kãñabhede upajihvikàyàü trikà0

#<dehin># strã dehàþ sarve bhåtabhaviùyadvartamànà jaganmaõóalavartino'sya santãti ini . 1 dehatàdàtmyàdhyàsàpanne jãve . ekasyaiva vibhutvena sarvadehayogitvàlliïgadehopàdhiràtmà dehãtyucyate . 2 dehàbhinnàtmadar÷ini ca . jãva÷ca vidvàü÷cet pravàsãva paragehe tatpåjàparibhavàdibhiraprahçùyannaviùãdannahaïkàramamakàra÷ånyastiùñhati . aj¤o hi dehatàdàtmyàbhimànàd dehamàtmatayà'bhimanyamànaþ dehàdhikaraõamevàtmanodhikaraõaü manyamàno gçhe bhåmàvàsane vàhamàse iti manyate na tu dehe àse iti %<dehinàmadahadyogamaühasàm>% màghaþ .

#<dai># ÷odhane bhvàø paraø sakaø ÷uddhau akaø aniñ pit tena na ghusaüj¤à . dàyati adàsãt dadau dàyàt dàyate dàtaþ . dàtiþ .
     ava + ÷vetãbhàve akaø àvadàyti ÷uklãbhavati %<avadàtaþ sitau gauraþ>% amaraþ .

#<daiteya># puüstrã diterapatyaü óhak . diterapatye asure amaraþ . %<deteyà÷càpyadaiteyàþ parasparajayaiùiõaþ>% harivaüø 214 aø . striyàü ïãp . %<daiteyã càsurã prajà>% bhàø ÷àø 237 aø .

#<daitya># puø diterapatyaü õya . diterapatye amaraþ . %<daityadànavayakùàõàü gandharvoragarakùasàm>% manuþ . yopadhatvàt jàtàvapi striyàü ñàp .

#<daityaguru># puø 6 taø . ÷ukràcàrye amaraþ . %<÷atrukùayàn daityagurustçtãye>% vçø saüø 104 aø .

#<daityadeba># puø 6 taø . 1 varuõe trikàø . 3 vàyau hemaø .

#<daityadvãpa># puø garuóàtmajabhede %<daityadvãpaþ paridvãpaþ màrasaþ padmaketanaþ>% bhàø uø 100 aø garuóàtmajoktau

#<daityadhåminã># strã tàràdevyarcanàïge mudràbhede %<tàràrcane vi÷eùàstu kathyante pa¤ca mudrikàþ . yoni÷ca bhåtinã caiva vãjàkhyà daityadhåminã . lelihàneti saüproktàþ pa¤ca mudrà vilokitàþ>% tantrasàre uddi÷ya dànavadhåmaketvaparanàmatayà sà lakùità yathà %<parivartya karau spaùñau kaniùñhàkçùñamadhyame . anàmàyugalaü càdhastarjanãyugalaü pçthak . anyo'nyaü nivióàü baddhvàïguùñhàgre'nàmikàü tataþ . dànavadhåmaketvàkhyà mudraiùà kathità priye!>% .

#<daityanisådana># puø daityàn nisådayati hinasti ni + sådiõic--lyu . viùõau tasya dànavàritvàttathàtvam .

#<daityapati># puø 6 taø hiraõyaka÷ipau . %<pràõacchidàü daityaø paternakhànàm>% màghaþ .

#<daityapurodhas># puø 6 taø . ÷ukràcàrye hàràø %<jigãùayà tato devàvavrire'ïgirasaü munim . paurohityena yàjyàrthe kàvyaü tå÷anasaü pare>% bhàø àø 76 aø tasyàsurapaurahityavaraõamuktam . daityapurohitàdayo'pyatra .

#<daityapåjya># puø 6 taø . ÷ukràcàrye %<kanakanikaùagaure vyàdhayo daityapåjye>% vçø saø 9 aø .

#<daityamàtç># strã 6 taø . ka÷yaparùeþ kalatre 1 dito upacàràt teùàü vimàtçùu 2 adityàdiùu tatkalatreùu ca %<aditirditirdanu÷caiva siühikà daityamàtaraþ>% harivaüø 168 aø .

@<[Page 3756a]>@
#<daityamedaja># puø daityasya mdàjjàyate jana--óa . 1 gugagulau 2 pçthivyàü strã ràjaniø madhukaiñabhamedajàtatvàttasyàstathàtvam

#<daityayuga># naø 6 taø . daivayugavat dvàda÷asahasramitavarùeùu ÷abdàrthakalpataruþ . daivayuga÷abde dç÷yam .

#<daityà># strã diteriyam õya ñàp . 1 suràyàü trikàø 2 murànàmagandhadravye amaraþ . 3 caõóoùadhau mediø yopadhatvàt jàtàvapi ñàp . 3 daityajàtistriyàm .

#<daityàri># puø 6 taø . 1 viùõau amaraþ . 2 devatàmàtre ca mediø .

#<daityàhoràtraü># puø 6 taø . mànuùe varùe ÷abdàrthakalpataruþ tanmànasya devamànatulyatvàttathàtvam .

#<daityejya># puø 6 taø . daityagurau ÷ukràcàrye .

#<daina># naø dãnasya bhàvaþ . 1 dãnatve dine bhavaþ aõ . 2 dinabhave triø .

#<dainandina># triø dinaü dinaü bhavaþ vãpsàyàü dvitvam atyantasaüyoge dvitãyà tato bhavàrthe aõ aõi pare dvitãya vibhakterluka madhyasthàyàstu pratyayaparatvàbhàvànna luk . dine dine bhave pratyahaü bhave %<eùa dainandinaþ sargo bràhmastrailokyavartanaþ . tiryaïnçpitçdevànàü sambhavoyatra karmabhiþ>% bhàgaø 3 . 11 . 27 .

#<dainandinapralaya># puø 6 taø . brahmaõaþ svamànànusàreõa pratidinàvasàne sarvasçùñavastånàü kùaye pralayavi÷eùe %<caturda÷endràvacchinnaü brahmaõo dinamucyate . tàvatã brahmaõo ràtriþ sà ca bràhmã ni÷à nçpa! . kàlaràtri÷ca sà j¤eyà vedeùu parikãrtità . evaü saptakalpajãvã màrkaõóeyo mahàtapàþ . brahmalokàdadhaþ sarve lokà dagdhà÷ca tatra vai . utthitenaiva sahasà saïkarùaõamukhàgninà . candràrkavrahmaputrà÷ca brahma lokaü gatà drutam . brahmaràtre vyatãte tu puna÷ca sasçje vidhiþ . tasya bràhmyàü ni÷àyà¤ca kùudrapralayasambhavaþ . evaü triü÷addivàràtrairbrahmaõo màsa eva ca . varùaü dvàda÷amàrsa÷ca brahmasambandhi caiva hi . evaü parimitàvde ca gate ca vrahmaõo nçpa . dainandinastu pralayo vedeùu parikãrtitaþ . ahoràtra÷ca sa prokto vedavidbhiþ puràtanaiþ . tatra sarva pranaùñà÷ca candràrkàdidigã÷varàþ . àdityàvasavo rudrà manvindrà mànavàdayaþ . çùayo munaya÷caiva gandharvà ràkùasadàyaþ . màrkaõóeyo loma÷a÷ca pecaka÷cirajãvinaþ . indradyumna÷ca nçpati÷càkåpàra÷ca kacchapaþ . nàóãjaïgho vaka÷caiva sarve naùñà÷ca tatra vai . brahmalokàdadhaþ sarve lokà nàgàlayàstathà . brahmalokaü yayuþ sarva brahmalokàdavastathà . gate dainandine brahmà lokàü÷ca sasçje punaþ . evaü ÷atàyuþparyanta paramàyu÷ca brahmaõaþ>% vraø vaiø praø .

#<dainika># triø dine bhavaþ %<kàlàña ñha¤>% pàø ñha¤ . dinabhave striyàü ïãp . sà ca dine kriyamàõakarmabhçtau ÷abdamàø .

#<dairghavaratra># puø dãrghavaratreõa nirvçttaþ kåpaþ aõ . dãrgharajjvàkçùñadaõóakhananena niùpàdite kåpe .

#<dairghya># naø dãrghasya bhàvaþ vya¤ . dãrghatàyàm .

#<dainya># naø dãnasya bhàvaþ ùya¤ . 1 dãnatve, kàrpaõye ca . %<daurgatyàdyairanaujasyaü dainyaü malinatàdi kçt>% sàø daø ukte 2 vyabhicàriguõabhede ca %<dainyacintà÷runi÷vàsavaivarõyocchvasitàdikçt>% sàø daø %<indordainyaü tvadanusaraõakliùña kàntervibharti>% meghaø .

#<dailãpi># puø dilãpasyàpatyam i¤ . dilãpàpatye tataþ taulvalyàø yuvapratyayasya phako na luk . dailãpàyanastadãya yuvàpatye .

#<daiva># triø devàdàgataþ aõ . 1 bhàgye phalonmukhe ÷ubhà÷ubhakarmaõi %<daivàdhãnaü jagatsarvaü janmakarma ÷ubhà÷ubham . saüyogà¤ca viyogà÷ca na ca daivàt varaü balam . kçùõàyatta¤ca taddaivaü sa daivàt paratastataþ . bhajanti satataü bhaktàþ paramàtmànamã÷varam . daivaü vardhayituü ÷aktuü kùayaü kartuü svalãlayà . na daivabaddhastadbhakta÷càvinà÷ã ca nirguõaþ>% iti braø vaiø gaõeø . manuruvàca . %<daive puruùakàre ca kiü jyàyastadbravãhi me . atra me saü÷ayo deva! chettumarhasya÷eùataþ>% matsya uvàca %<svameva karma daivàkhyaü viddhi dehàntaràrjitam . tasmàt pauruùameveha ÷reùñhamàhurmanãùiõaþ . pratikålaü tathà daivaü pauruùeõa vihanyate . maïgalàcàrayuktànàü nityamutthàna ÷ãlinàm . yeùàü pårvakçtaü karma sàtvikaü manujottama! . pauruùeõa vinà teùàü keùà¤ciddç÷yate phalam . karmaõà pràpyate loke ràjasasya tathà phalam . kçcchreõa karmaõà viddhi tàmasasya tathà phalam . pauruùeõàpyate ràjan! màrgitavyaü phalaü naraiþ . daivameva vijànanti naràþ pauruùa varjitàþ . tasmàddhi kàlasaüyuktaü daivena saphalaü bhavet . pauruùaü daivasampattyà kàle phalati pàrthiva! . daivaü puruùa kàra÷ca kàla÷ca manujottama! . trayameva manuùyasya piõóitaü syàt phalàvaham . kçùervçùñisamàyogàt dç÷yante phalasiddhayaþ . tàstu kàle pradç÷yante naivàkàle katha¤cana . tasmàt sadaiva kartavyaü sadharmapauruùaü nçbhiþ . evante pràpnuvantãha paraloke phalaü dhruvam . nàlasàþ pràpnuvantyarthànna ca daivaparàyaõàþ . tasmàt sadaiva yatnena pauruùe yatnamàcaret . tyaktàlasàn daivaparàn manuùyànutthànayuktàn puruùàn hi lakùmãþ . anviùya yatnàdvçõute nçpendraü tasmàt sadotthànavatà hi bhàvyam>% matsyapuø 195 aø %<tçõaü vajràyate nånaü vajraü caiva tçõàyate . balavàn balahãna÷ca daivasya gatirãdç÷ã>% %<udyoginaü puruùasiühamupaiti lakùmãrdevena devamiti kàpuruùà vadanti>% nãtimàlà %<daivàyattaü kule janma mamàyattaü hi pauruùam>% veõãsaüø devasyedam devàdya¤a¤au pàø a¤ . 2 devasambandhini striyàü ïãp . %<daivã hyeùà guõamayã mama màyà duratyayà>% gãtà . %<devã vicitrà gatiþ>% udbhañaþ . 3 gãtokte sampadbhede strã %<abhayaü satvasaü÷uddhirj¤ànayogavyavasthitiþ . dànaü dama÷ca yaj¤a÷ca svàdhyàyastapaàrjavam . ahiüsà satyamakrodhastyàgaþ ÷àntirapai÷unam . dayà bhåteùvalolukhaü màrdavaü hrãracàpalam . tejaþ kùamà dhçtiþ ÷auca madrohonàbhimànità . bhavanti sampadaü daivãmabhijàtasya pàõóava! . daivã sampad vimokùàya nibandhàyàsurã matà>% gãtà devasyevàyam a¤ . 4 manåkte vivàhabhede puø %<bràhmo daivastathaivàrtaþ pràjàpatyastathà''suraþ . gàndharvo ràkùasa÷caiva pai÷àca÷càùñamo'dhamaþ>% ityuddi÷ya %<yaj¤e tu vitate samyagçtvije karma kurvate . alaïkçtya sutàdànaü daivaü dharmaü pracakùate>% iti lakùitam sutàdànaü tannimitta grahaõamiti tàtparyàrthaþ . vivàhànàü brahmadevàdidevatàkatvà'bhàvena ivàrthagarbhitàrthakatà kullåkabhaññenoktà . devo devatà'sya a¤ . 5 manåkte aïgulyagraråpe àcamanàïge tãrthabhede àcamanopakrame %<aïguùñhamålasyatale bràhmaü tãrthaü pracakùate . kàyamaïgulimåle'gre daivatãrthaü tayoradhaþ>% kaniùñhàde÷inyaïguùñhamålànyagraü karasya ca . prajàpatipitçbrahma daivatãrthànyanukramàt yàj¤abalkyaikavàkyatvàt aïgulyagrasyaiva tathàtvam . idamarthe a¤ . 6 devasambandhini devasargaråpe sargabhede daivasarga÷càùñavidho vibudhàþ 1 pitaro 2 'muràþ 3 gandharvàpsarasaþ siddhà 4 yakùarakùàüsi càraõàni 5 bhåtapretapi÷àcà÷ca 6 vidyàdhåþ 7 kinnaràdayaþ 8 bhàgaø 3 . 90 . 26 uktaþ sàïkhyatattvakaumudyàntu anyabidhaivàùñavidhatoktà yathà %<aùñavikalpo daivastiryagyona÷ca pa¤cadhà bhavati . mànuùya÷caikavidhaþ samàsato bhautikaþ sargaþ>% sàø kàø %<bràhmapràjàpatyaindragàndharvaràkùasapai÷àca ityaùñavidho daivaþ sargaþ>% taø kau . devodevabhedo devatà'sya a¤ . 7 ÷ràddhabhede devatàbhedodde÷ena kartavye ÷ràddhabhede naø . tasya pitç÷ràddhàt pårvaü kartavyatà manunoktà yathà %<devakàryàt dvijàtãnàü pitçkàryaü vi÷eùyate . daivaü hi pitçkàryasya pårvamàpyàyanaü smçtam . teùàmàrakùabhåtaü tu pårvaü daivaü niyojayet . rakùàüsi hi vilumpanti ÷ràddhamàrakùavarjitam . daivàdyantaü tadãheta paitràdyantaü na tadbhavet . petràdyantaü tvãhamànaþ kùipraü na÷yati sànvayaþ>% . devalo'pi %<yattatra kriyate karma paitçke bràhmaõàn prati . tatsarvaü tatra kartavyaü vai÷vadevikapårvikam>% àsanagandhàdidàne daivapårvakatàü paitrya÷ràddhe vidhatte sma . ÷ràddhabhede devatàbhedà÷ca niø siø niråpitàþ kasyacicchràddhasya càdaivapårvakatà coktà yathà
     hemàdrau ÷aïkhavçhaspatã %<iùñi÷ràddhe kratudakùau satyo nàndãmukhe vasuþ . naimittike kàmakàlau kàmye ca ghurilocanau . puråravàrdravau caiva pàrvaõe samudàhçtau>% tatraiva %<utpattiü nàma caiteùàü na vidurye dvijàtayaþ . ayamuccàraõãyastaiþ ÷lokaþ ÷ràddhàsamanvitaiþ . àgacchantu mahàbhàgà vi÷vedevà mahàbalàþ . ye yatra vihitàþ ÷ràddhe sàvadhànà bhavantu te>% iti . iùñi÷ràddhaü pratirucivihitamityuktamiti kalpataruþ . àdhànàdikarmàïgamityanye . naimittikamekoddiùñam %<ekoddiùñantu yacchràddhaü tannaimittikamucyate>% bhaviùyokteþ etad yadyapi %<ekoddiùñaü daivahãnamiti>% tatra vai÷vadevaniùedhastathàpi nava÷ràddhe dvàda÷amàsike ca kàmakàkàlau j¤eyau %<nava÷ràddhaü da÷àhàni navami÷rantu ùaókratån . ataþparaü puràõaü vai trividhaü ÷ràddhamucyate . yasminneva puràõe và vi÷vedevà na lebhire . àsuraü tadbhavecchràddhaü vçùalaü mantravarjitam>% iti bahvçcapari÷iùñàt . etacca bahvçcànàmeva . tena teùànevokteþ anyeùàü tu nàtra vi÷vedevà kàtyàyanoktestanniùedha eveti pçthvãcandrodayaþ . anye tu naimittikaü sapiõóãkaraõamàhuþ . bhaviùye yadyapyekoddiùñaü tacchabdenoktaü tathàpi %<tadapyadaivaü kartavyamayugmàn bhojayeddvijàniti>% tatraiva vi÷vedevaniùedhàt . yadyapi sapiõóãkaraõe'÷ata ekoddiùñatvaü tathàpi %<sapiõóãkaraõaü ÷ràddhaü devapårvaü niyojayediti>% vacanàttatparatvam . hemàdràvàdityapuràõe %<vi÷vedevau kraturdakùaþ sarvàsviùñiùu kãrtitau . nityaü nàndãmukhe ÷ràddhe vasusatyau ca paitçke . navànnalambhane devau kàmakàlau sadaiva hi . api kanyàgate sårye kàmye ca dhurilocano . puråravàrdravau caiva vi÷vedevau tu pàrvaõe>% . kvacit vi÷vedevàpavàdamàha hemàdrau ÷àtàtapaþ %<nityaü ÷ràddhamadaivaü syàdekoddiùñaü tathaiva ca . màtuþ ÷ràddhaü ca yugmeþ syàdadaivaü pràïmukhaiþ pçthak . yojayeddaivapårvàõi ÷ràddhànyanyàni yatnataþ>% nàndã÷ràddhe bhinnaprayogapakùe màtuþ ÷ràddhamadaivamiti hemàdriþ . tatra devasambandhini . %<homodaivo balirbhauto nçyaj¤o'tithipåjanam>% manuþ . divi bhavaþ aõ . 8 àkà÷abhave triø .

#<daivaka># puø devaeva daibaþ svàrthe ka . 1 deve %<sarvabhåtàni sadaivakàni prasthe'jayat khàõóave savyamàcã>% bhàø vaø 40 aø devakasyàpatyaü strã aõ ïãp . 2 devakançpasyàpatyastriyàü vasudevapatnãbhede ÷rãkçùõasya màtari strã .

#<daivakãnandana># puø 6 taø . vàsudeve ÷rãkçùõe daivakãsutàdayo'pyatra .

#<daivakovida># triø daive ÷ubhà÷ubhaj¤àpakahetau kovidaþ . daivaj¤e ÷abdaratnàø striyàü ñàp .

#<daivakùatri># puø kroùñuvaü÷ye devakùatrasyàtmaje nçpabhede %<tasmàt karambhaþ kàrambhirdevaràto'bhavannçpaþ . devakùatraþ sutastasya daivakùatrirmahàya÷àþ>% harivaüø 37 aø .

#<daivacintaka># puø daivaü lakùaõena ÷ubhà÷ubhaü cintayati cintiõvul . daivaj¤e tallakùaõàdikaü vçø saüø 2 aø uktaü tacca 2500 pçø gaõaka÷abde dar÷itam daivavidàdayo'pyatra .

#<daivaj¤a># triø daivaü jànàti j¤à--ka . 1 daivacintake pra÷nàdinà ÷ubhà÷ubhaniråpiõyàü vipra÷nikàyàü 2 striyàü strã 2 saïkãrõajàtibhede gaõaka÷abde 2502 pçø dç÷yam tajjàtipràpti hetu÷ca brahmavaiø praø khaõóe ukto yathà
     %<làkùàlohàdivyàpàrã rasàdivikrayã ca yaþ . sa yàti nàgaveùña¤ca nàgairveùñita eva ca . vaset svaloma mànàvadaü tatraiva nàgadaü÷itaþ . tato bhavet sa gaõako vaidya÷ca saptajanmasu . gopa÷ca carmakàra÷ca raïgakàrastataþ ÷uciþ>% sa ca apakçùñavràhmaõaþ %<avràhmaõo bhaññadaivaj¤àdi>% pràø viø abràhmaõa÷abde dç÷yam tasya ca nakùatrasåcakatvadoùeõa dåùitatvàdapakçùñatvam .

#<daivata># naø devataiva svàrthe aõ . devatàyàü %<daivatairapakçùyante sudåramativegitàþ>% såø siø %<kimekaü daivataü loke>% viùõusaüø %<vràhmaõo daivataü mahat>% manuþ %<vràhmaõàþ sambhavenaiva devànàmapi daivatam>% manuþ . asya amare puünapuüsakatoktàvapi kavibhiþ puüstvenàprayuktatvàt tatprayoge aprayuktatàråpaþ kàvyadoùa iti kàvyapraø àha sma yathà %<yathàyaü dàruõàcàraþ sarvadaiva vibhàvyate . tathàmanye daivato'sya pi÷àco ràkùaso'tha và>% atra daivata÷abdaþ %<daivatàni puüsi và>% ityàmnàto'pi na kenacit prayujyate . %<àrùaü chando daivata¤ca viniyogastathaiva ca>% ityudde÷e yogiyàj¤aø %<yasya yasya tu mantrasya uddiùñà devatà tu yà . tadàkàraü bhavettasya daivata devatocyate>% athàto daivatam tadyàni nàmàni pràdhànyastutãnàü devatànàü taddaivatamityàcakùate niruø devatàmadhikçtyokçtaþ granthaþ aõ . niruktasya 3 tçtãye kàõóe tasya devatàdhikàreõa kçtatvàt . %<àdyaü naighaõñukaü kàõóaü dvitãyaü naigamaü tathà . tçtãyaü daivata¤ceti samàmnàyastridhà mataþ>% yàskoktaþ tacca %<agnyàdidevapatnyantaü devatàkàõóamucyate>% iti tatroktam . devatànàü samåhaþ aõ . 4 devatàsamåhe naø devatàyà idam aõ . 5 devatàsambandhini pratimàdau %<mçdaü gàü daivataü vipraü ghçtaü madhu catuùpatham . pradakùiõàni kurvãta praj¤àtàü÷ca vanaspatãn>% manuþ .

#<daivatantra># triø daivaü bhàgyaü tantraü pradhànaü yasya . bhàgyàdhãne %<ki¤ca purà hari÷candraràmacandramukhyà mahãndrà ai÷varyopamitamahendrà daivatantraü duþkhayantraü sagyaganubhåya pa÷càdaneka kàlannijaràjyamakurvan>% da÷aø kuø .

#<daivatarasa># puø pravararùibhede ÷raumatakàmakàyanànàü vai÷vàmitra daiva÷ravasa daivataraseti à÷vaø ÷rauø 12 . 14 . 3

#<daivatareya># puüstrãø devatarasya ÷reùñhadevasyàpatyaü ÷ubhràø óhak . ÷reùñhadevasyàpatye striyàü ïãp .

#<daivati># puüstrã daivatasyàpatyam i¤ . devatàpatye tataþ yåni phak . daivatàyana tasya yånyapatye taulvalyàø tasya na luk .

#<daivatya># triø devatà svàrthe ùya¤ . devatàyàm %<àrùaü chanda÷ca daivatyam>% yàj¤aø %<çgvedo devadaivatyaþ yajurvedastu madhyamaþ>% manuþ .

#<daivadatta># triø devadattasya chàtrà %<và nàmadheyasya vçddhasaüj¤à vaktavyàþ>% vàrti vçddhatvàbhàvapakùe aõ . 1 devadattacchàtràdau . devadattaþ bhaktirasya acittatvàbhàvàt na ñhak kintu aõ . 2 devadattabhaktiyukte triø apatye tu i¤ daivadatti tadapatye puüstrã bhavàrthe kà÷yàø ñha¤¤iñhau daivadattika tadbhavàrthe . striyàü ñha¤i ïãp ¤iñhi ñàpa .

#<daivadar÷anin># puø baø vaø . devadar÷anenarùiõà dçùñamadhãyate ÷aunakàø õini . devadar÷anaproktachando'dhyàyiùu .

@<[Page 3759a]>@
#<daivadàrava># triø devadàrorvikàraþ %<ora¤>% pàø a¤ . devadàruvçkùavikàre yåpàdau

#<daivadãpa># puø daivena dãpa iva . netre trikàø . tasya dãpavadarthaprakà÷akatvàt tattulyatvaü daivàdhãnatayaivàndhatvàdi÷ånyatvena dãpatulyatvamiti tasya tathàtvam .

#<daivantyàyana># puø devanta + bàø gotre ya¤ tatoyåni phak . tryàrùeyagotrapravarabhede %<yàskavàdhaulamaunamauka÷àrkaràkùisàrùñisàvarõi÷àlaïkàyanajaiminidaivantyàyanànàü bhàrgavavaitahavyasàvetaseti>% à÷vaø ÷rauø 12 . 10 %<ayaü gaõa>% tryàrùeyaþ . pravareùu kvacicchàstràntarava÷àt padaviparyàsovarõaviparyàso và padànyatvaü và'sti na tena pravarànyatvaü bhavatãti mantavyam nàrà0

#<daivapara># triø daivaü bhàgyaü paraü cintyaü yasya . kàryasiddhau bhàgyasya pradhànatayà cintake yadbhaviùye hemaø %<sampatte÷ca vipatte÷ca daivameva hi kàraõam . iti daivaparodhyàyannàtmanà na viceùñate>% kàmaø nãø .

#<daivapra÷na># puø divi àkà÷e bhavaþ daivaþ karmaø . %<naktaü nirgatya yatki¤cicchubhà÷ubhakaraü vacaþ . ÷råyate tadvidurghãrà daivapra÷namupa÷rutim>% hàràø ukte ÷ubhà÷ubhasåcanàrthe àkà÷abhave vàkyabhede upa÷rutau àkà÷avàõyàm .

#<daivamati># puüstrãø devamatasyarùerapatyam i¤ . devamatasyarùerapatye striyàü và ïãp . tatoyåni phak . daivamatàyana tadãye yånyapatye tatra taulvaø na phako luk . atra daivamiti iti taulvalyàø gaõe pàñhàntaraü sa ca devamitasyàpatye anyat daivamativat .

#<daivayaj¤i># puüstrãø devo devàrtho yaj¤o yasya tasyàpatyam i¤ . devàrthayaj¤akàrakasyàpatye striyàü và ïãp . tatoyånyapatye phak . daivayaj¤àyana tadãye yånyapatye . atra taulvaø na phako luk .

#<daivayuga># naø devasvedam aõ karmaø . divye yuge devamànena dvàda÷asahasravarùamitakàle %<yadetat parisaükhyàtamàdàveva caturyugam . etat dvàda÷asàhasraü devànàü yugamucyate>% manuþ %<suràsuràõàmanyo'nyamahoràtro viparyayàt . tatùaùñiþ ùaóguõà divyaü varùamàsurameva ca>% såø siø %<devadaityànàü bahutvàdbahuvacanam . anyo'nyam parasparag viparyayàt vyatyàsàt ahoràtraþ . ayamarthaþ . devànàü yaddinaü tadasuràõàü ràtriþ . devànàü yà ràtristadasuràõàü dinam . daityànàü yaddinaü taddevànàü ràtriþ . detyànàü yà ràtristaddevànàü dinamiti . tathà ca devadaityayordinaràtryoreva vyatyàsàdbhedo na màneneti . tayorahoràtrasyaikyàddevàhoràtramànakathanenaiva daityàhoràtramànamuktamiti màvaþ>% raïgaø . %<tadghà÷asahasràõi caturyugamudàhçtam . såryàvdasaïkhyayà dvitri sàgarairayutàhataiþ . sandhyàsandhyaü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam . kçtàdãnàü vyavastheyaü dharmapàdavyavasthayà>% såø siø .

#<daivayoga># puø daivasya yogaþ phalonmukhatayà sambandhaþ . bhàgyasya phalonmukhatayà sambandhe .

#<daivaràjika># triø devaràje bhavàdi kà÷yàø ñha¤ ¤iñh và . devaràjabhave striyàü ñha¤i ïãp ¤iñhi ñàp .

#<daivaràti># puüstrãø devaràtasyàpatyam i¤ . 1 devaràtasyàpatye 2 janakaràjapitari ca janakasya devaràtitvasya bhàø ÷àø 312 aø ukteþ yathà %<yàj¤avalkyamçùi÷reùñhaü daivaràtirmahàya÷àþ . papraccha janako ràjà pra÷naü pra÷navidàü varam>% devaràta÷abde dç÷yam .

#<daivala># puø devalasyàpatyaü ÷ivàø aõ . devalasyarùerapatye saca ÷àõóilyagotrasya pravararùibhedaþ yathàha à÷vaø gçø 12 . 14 . 7 . 8 %<÷àõóilànàü ÷àõóilàsitadaivaleti>% %<ka÷yapàsitadaivaleti và>% .

#<daivalaka># puø devaü devayoniü làti gçhõàti påjyatvena là--ka svàrthe kutsitàrthe ka và . 1 bhåtasevake hàràø devalakasyedam aõ . 2 devalasambandhini triø .

#<daivalekhaka># puø daivaü likhati likha--õvul . mauhårtike trikàø .

#<daivavaü÷a># puø devànàmayam aõ karmaø . devànàü vaü÷e tadvaü÷avarõana¤ca vàyupuø 31 aø yathà %<pitçvaü÷aprasaïgena kathàhyeùà prakãrtità . pitéõàmànupårvyeõa devàn vakùyàmyataþparam . tretàyugamukhe pårvamàsan svàyambhuve'ntare . devà yàmà iti khyàtàþ pårvaü ye yaj¤asånavaþ . ajità brahmaõaþ putrà jitàjidajità÷ca ye . putràþ svàyambhuvasyaite ÷ukranàmnà tu mànasàþ . tçptimantogaõà hyete devànàntu trayaþ smçtàþ . chandogàstu trayastriü÷at sarve svàyambhuvasya ha . yaduryayàtirdvaudevau dãdhayaþ sravaso matiþ . vibhàsa÷ca kratu÷caiva prajàtirvi÷atodyutiþ . vàyaso maïgala÷caiva yàmà dvàda÷a kãrtitàþ . abhimanyurugradçùñiþ samayo'tha ÷uci÷ravàþ . kevalo vi÷varåpa÷ca supakùo madhupastathà . turãyo nirhapu÷caiva yuktogràvà÷inastu te . yamino vi÷vadevàdyo yaviùñho'mçtavànapi . ajiro vibhurvibhàva÷ca mçliko'tha videhakaþ . ÷ruti ÷çõo vçhacchukrodevà dvàda÷a kãrtitàþ . àsan svàyambhuvasyaite antare somapàyinaþ . tviùimanto gaõà hyete vãryavanto mahàbalàþ . teùàmindraþ sadà hyàsãd vi÷vabhuk prathamo vibhuþ . asurà ye tadà teùàmàsan dàyàda vàndhavàþ . suparõayakùagandharvàþ pi÷àcoragaràkùasàþ . aùñau pitçbhiþ sàrdhaü te nàsatyà devayonayaþ>% .

#<daivavàõã># strã karmaø . 1 daivapra÷ne upa÷rutau 2 saüskçtavàkye %<saüskçtànàma daivã vàk>% kàvyàdar÷aþ .

#<daiva÷armi># puüstrãø deva÷armaõo'patyam bàhvàø i¤ . deva÷armaõo'patye tataþ gahàdiø bhavàdyarthe cha . daiva÷armãya tedbhavàdau tri0

#<daivasarga># puø karmaø . devàdisargabhede daiva÷abde dç÷yam .

#<daivasçùñi># strã devasyeyam aõa daivã karmaø . svayambhåkçtàyàü devànàü sçùñau . tatprakàra÷ca vàyupuø 9 aø ukto yathà %<sçùñvà suràüstu deve÷astanumanyàmapadyata . araktàü sattvabahulàü tatastàü so'bhyayåyujat . tatastàü yu¤jatastasya priyamàsãt prabhoþ kila . tato mukhe samutpannà dãvyatastasya devatàþ . yato'sya dãvyato jàtàstena devàþ prakãrtitàþ . dhàturdivãti yaþ proktaþ krãóàyàü sa vibhàvyate . tasyàntanvàntu divyàyàü jaj¤ire tena devatàþ>% .

#<daivasthàni># puüstrãø devasthànasyarùerapatyam i¤ . 1 devasthànasyarùerapatye striyàü và ïãp . tataþ yåni phak tasya pailàø luk . 2 daivasthàni tadãye yånyapatye ca .

#<daivahava># puø baø vaø . daivahavyasya debahånàmakarùerapatyasya chàtràþ kaõvàø aõ ya¤o lup . daivahavyasya chàtreùu .

#<daivahãna># triø daivena bhàgyena hãnaþ . ÷ubhabhàgyahãne tadanumàpakahetava÷ca dãpikàyàmuktà yathà %<vyasanã vinaùña dharmà trividhotpàtapãóitoya÷ca . puruùaþ sa daivahãnaþ kathito daivànvito'nyaþ . daivahãnaü ripuü jetuü yàyàddaivànvito nçpaþ . yojyo daivànvitàmàtyà daivahãne tathàtmani>% tatraiva .

#<daivàgàrika># triø devàgàre niyuktaþ %<tatra niyuktaþ>% ityadhikàre agàrantàt ñhak . devàgàraniyukte devàgàrika iti kvacit pàñhadar÷anàt ñhanà niùpannamityuktaü pràk .

#<daivàt># avyaø hañhàdityarthe ÷abdàrthaciø .

#<daivàtyaya># puø daivakçto'tyaya utpàtaþ . daivakçte utpàte %<anyatra daivàtyayàt>% vçø saüø 2 aø . divyàntarikùabhåmijeùåtpàteùu yadbhàvi a÷ubhaü sa daivàtyaya ityarthaþ .

@<[Page 3760b]>@
#<daivàdika># puø divàdigaõe pañhitaþ ñha¤ . divàdigaõe pañhite dhàtau %<sedheti ÷apànirde÷o daivàdikanivçttyarthaþ>% manoø .

#<daivàripa># puø devàrãn asuràn pàti à÷rayadànena pà--ka devàripaþ samudrastatra bhavaþ aõ . ÷aïkhe tasya samudrajàtatvàt tathàtvam %<bhairavaü ÷abdamatyarthaü vànarasya ca kurvataþ . daivàripàcca bãbhatsustasmin dauryodhane bale>% bhàø viø 5 aø %<daivàripàt ÷aïkhàt bhairavaü ÷abdaü kurvataþ ityarthaþ>% nãlakaø .

#<daivàsura># naø devàsurasya vairam dvandvàt vaire vuõi pràpte %<na vaire devàsuràdibhyaþ>% vàrtiø tanniùeghe aõ . 1 devàsurayorvaire . devàsura÷abdo'styatra anuvàke adhyàye và vimuktàø aõ . devàsura÷abdayukte 2 anuvàke 3 adhyàye ca puø .

#<daivàhoràtra># puø karmaø . devànàü svamànena dinaråpe mànuùe varùàtmake kàle .

#<daivika># triø devasyedam devànuddi÷ya pravçttaþ vàø ñhak . devamàtrodde÷ena kartavye ÷ràddhe . %<devànuddi÷ya yacchràddhaü tattu daivikamucyate . haviùyena vi÷iùñena saptamyàdiùu yatnataþ>% bhaviùyapuø . daiva÷abdo'pi tatràrthe . %<sampannamityabhyudaye daive rucitamityapi>% manunà devamàtrodde÷yaka ÷ràddhe tçptipra÷nerucita÷abdasya vaktavyatokteþ daiva÷abdasya nirapekùadevamàtrodde÷yaka÷ràddhaparatvàvagateþ . 2 devasambandhini triø . %<ahoràtre vibhajate såryo mànuùadaivike . daivikànàü yugànàntu sahasraparisaïkhyayà . yat pràk dvàda÷asàhasramuditaü daivikaü yugam>% %<dà÷àparàdhatastoye daivike nàsti nigrahaþ>% iti ca manuþ .

#<daivã># strã devasyeyam aõ a¤ và . 1 devasambandhinyàü striyàü %<daivã sampad vimokùàya>% gãtà . %<kàlà me màtarkyahetugahanà daivã satàü yàtanà>% ÷àntikaø . 2 daivavivàhenoóhàyàü striyàü %<bràhmãputraþ puruùànekaviü÷atiü påyate devãputracaturda÷a àrùãputraþ sapta>% biùõusaüø .

#<daivodàsa># puø divodàse bhavaþ aõ . 1 divodàsabhave tasyàpatyaü ÷ivàdyaõ . 2 tadapatye sa ca pravarabhedaþ yathàha à÷vaø ÷rauø 12 . 10 . 12 mitrayuvàü vàdhra÷ceti %<tripravaraü bhàrgavadivodàsavàdhra÷ceti>% divodàsenàhåyamànaþ aõ . 3 divodàsenàhåyamàne vahnau ca %<daivodàso agnirdevàü acchà na majmanà>% çø 8 . 103 . 2 %<daivodàsaþ divodàsenàhåyamàno'gniþ>% bhàø tasyàpatyam i¤ . dauvodàsi ityeva sa ca pratardhena .

@<[Page 3761a]>@
#<daivya># naø devasyedam %<devàt ya¤a¤au>% pàø ya¤ . 1 devasambandhini 2 bhàgye ca %<bråùe namasà daivyaü janam>% çø 2 . 3011 .

#<dai÷ika># triø de÷ena nirvçttaþ tasyedam và ñha¤ . 1 de÷akçte 2 de÷asambandhini ca striyàü ïãp . %<paratva¤càparatva¤ca dvividhaü parikãrtitam . dai÷ikaü kàlika¤càpi mårta eva tu dai÷ikam>% . paratvaü såryasaüyogabhåyastvaj¤ànato bhavet . aparatvaü tadalpatvabuddhitaþ syàditãritam . tayorasamavàyã tu diksaüyogastadà÷raye . divàkaraparispanda pårvotpannatvabuddhitaþ . paratvamaparatvantu tadanantarabuddhitaþ . atra tvasamavàyã syàt saüyogaþ kàlapiõóayoþ . apekùàbuddhinà÷ena nà÷astveùàmudàhçtaþ bhàùàø . %<dai÷ikaparatvaü bahutara såryasaüyogàntaritatvaj¤ànàdutpadyate . evaü tadalpãyastvaj¤ànàdaparatvamutpadyate . atràvadhitvàrthaü dvitãyàpekùà . yathà pàñaliputràt kà÷ãmapekùya prayàgaþ paraþ . pàñali putràt kurukùetramapekùya prayàgo'para iti . tayordai÷ikaparatvàparatvayoþ . asamavàyã asamavàyikàraõam . tadà÷raye dai÷ikaparatvàparatvà÷raye . divàkareti . atra paratvaü aparatva¤ca kàlikaü gràhyam . yasya såryaparispandàpekùayà yasya såryaparispando'dhikaþ sa jyeùñhaþ yasya nyånaþ sa kaniùñhaþ . kàlikaparatvàparatve janyadravya eba . atra kàlikaparatvàparatvayoþ . eùàü kàlikadai÷ikaparatvàparatvànàm>% siø måø .

#<dai÷ikavi÷eùaõatà># strã karmaø . de÷akçte abhàvãyasvaråpasambandhabhede .

#<daiùñika># triø diùñaü bhàgyamiti matiryasya %<asti nàsti diùñaü matiþ>% pàø ñhak . bhàgyapramàõake daivapare . %<nàlambate daiùñikatàü na niùãdati pauruùe>% màghaþ .

#<daihika># triø dehe bhavaþ tasyedaü và ñhak . 1 dehabhave 2 dehasambandhini ca %<daihikànàü malànàü ca ÷uddhiùu dvàda÷asvapi . vasà÷ukramasçïmajjàmåtravió ghràõakarõaviñ . ÷leùmà÷rudåùikà svedo dvàda÷aite nçõàü malàþ>% manuþ %<eùa hi brahmabandhånàü badho nànyo'sti daihikaþ>% bhàgaø 1 . 7 . 56 . striyàü ïãp . %<prajàþ sasarja katidhà daihikãrmànasãrvibhuþ>% bhàgaø 3 . 10 . 1

#<daihya># triø dehe bhavaþ ùya¤ . dehabhave jãve . %<athàpi vata me daihyo hyàtmà caivàtmanà vibhuþ>% bhàgaø 1 . 4 . 30 %<såryo'gnistvaü maruddevaþ somaþ sandhyàhanã divà . kaükuþ svayaü dharma iti hyete daihyasya sàkùiõaþ>% bhàgaø 6 . 1 . 39 .

@<[Page 3761b]>@
#<do># chede divàø paraø sakaø aniñ . dyati adàt ditaþ ditiþ .

#<doþ÷ikhara># naø 6 taø skandhe ràjaniø .

#<doþsahasrabhçt># puø doþsahasraü bàhusahasraü bibharti bhç--kvip . 1 kàrtavãryàrjune 2 bàõàsure ca %<sahasrabhujabhçt ÷rãmàn kàrtavãryo'bhavat prabhuþ>% bhàø anuø 152 aø kàrtavãryasya tathàtvamuktam %<atha vãryamadotsikto bàõo bàhusahasravàn>% harivaüø 175 aø bàõasya sahasrabàhutoktà .

#<dogdhç># triø duha--tçc . 1 dohanakartari 2 gopàle 3 vatse 4 arthopajãvini 5 arke 6 dohana÷ãle ca mediø %<merau sthite dogdhari dohadakùe>% kumàø striyàü ïãp . sà ca 7 dhenvàm . %<dohàvasàne punareva dogdhrãm>% raghuþ %<acalà hyakùayà bhåmirdogdhrã kàmànivottamàn . dogdhrã vàsàüsi ratnàni pa÷ån brãhãn yavàüstathà>% bhàø anuø 62 aø . ÷ãlàrthatçõantatvànnàtra karmaõi ùaùñhã .

#<dogha># puø duha--ac vede niø hasya ghaþ . dogdhari %<uruü dãghaü dharuõaü devaràyaþ>% çø 5 . 15 . 5 . %<doghaü kàmànàü dogdhàram>% bhàø .

#<doóã># strã dola--ac gauràø ïãù lasya óaþ . (dàlã) phalapradhàne vçkùabhede tasyàþ phalam aõ . harãtakyàø luk . doóã tat phale'pi strã .

#<dodha># puø duha--gha¤ bàø hasya dhaþ . govatse %<deva! sadodha kadambatalastha! ÷rãdhara! tàvakanàmapadaü me>% chandomaø .

#<dodhaka># naø ekàda÷àkùarapàdake varõavçttabhede %<dodhakavçttamidaü bhabhabhàd gau>% vçttaraø .

#<dora># puø óora + óasya raþ . (óora) iti khyàtàyàü rajjvàm .

#<doraka># naø óoraka + óasya raþ . vàõàvandhanatantau %<tatastaduddhçtaü hiraõyaü såtraü dorakeõa vadhnàti>%

#<dorgantu># puø doùà bàhunà gantuþ kuõñhitaþ . kuõñhitahaste kàtyàø ÷rauø 7 . 6 . 11 kàryàsamarthavàhau trikàø .

#<dorgraha># puø 6 taø . 1 bàhustambhe rogabhede . dorgçhõàtya'nena karaõe gha¤ . 2 balavati hàràø .

#<dorjyà># strã såø siø uktàyàü bhujakàrajyàyàm %<dorjyàntaraguõàbhuktistattvanetroddhçtà punaþ>% måø %<dorjyàntaraguõà bhujajyànayanàvasare yat jyàpiõóàntaraü tena guõità>% raïganàø .

#<dormåla># naø 6 taø . bhujamåle kakùe hemaø .

#<dola># puø dula--gha¤ . dolane ÷rãkçùõasya svanàmakhyàte utsavabhede sa ca phàlgunapaurõamàsyàü kartavyaþ khaõóatithau tasya kutra khaõóe kartavyatà tacca dolotsavatattve uktaü yathà
     %<yadà aruõodayakàle paurõamàsãlàbhastadà tatraiva dàla yàtrà . ubhayadine aruõodayakàle paurõamàsãlàbhe pårvadine saïgavamadhyàhnakàlavyàpitvàt trisandhyavyàpitvena titherbalavattvàcca . yadà tithikùayava÷àdaruõodayakàle na paurõamàsãlàbhastadàþ kadàcit sahàyabhàvena caturda÷yàdaraþ . etena pårvadine aruõodayaü vinà pårvàhõe paurõamàsãlàbhaþ paradine muhårtànyånatithilàbhastadà phalgåtsavaþ pårvadine yugmavacanànurodhàditi nirastam ubhayadine karmayogyapra÷astakàlapràptatithisandeha eva yugmavacanapravçtteþ . evaü pa¤camãparyantàsu tithiùu tatkaraõe anayaiva di÷à vyavasthonneyeti>% dolayàtràtattvam %<vi÷eùataþ kaliyuge dolotsavo vidhãyate . phàlgune ca caturda÷yà aùñame yàmasaüj¤ake . atha và paurõamàsyàntu pratipatsandhisammitau . påjayedvidhivat bhaktyà phalgucårõe÷caturvidhaiþ . sitaraktairgaurapãtaiþ karpåràdivimi÷ritaiþ . haridràkùàrayogàcca raïgaramyairmanoharaiþ . anyairvà raïgaramyai÷ca prãõayet parame÷varam . ekàda÷yàü samàrabhya pa¤camyantaü samàpayet . pa¤càhàni tryahàõi syurdolotsavo vidhãyate . dakùiõàbhimukhaü kçùõaü dolayànaü sakçnnaràþ . dçùñvàparàdhanicayairmuktàste nàtra saü÷ayaþ>% pàdme pàtàlakhaõóe . %<jaiminiruvàca phàlgune màsi kurvãta dolàrohaõamuttamam . yatra krãóati govindo lokànugrahaõàya vai . pratyarcàü devadevasya govindàkhyàntu kàrayet . pràsàdaü purataþ kuryàt ùoóha÷astambhamucchritam . caturasraü caturdvàraü maõóapaü vedikànvitam . càrucandràtapa màlyacàmaradhvaja÷obhitam . bhadràsanaü vedikàyàü ÷rãparõãkàùñhanirmitam . phalgåtsavaü prakurvãta pa¤càhàni tryahàõi vai . phàlgunyàþ pårvato viprà÷caturda÷yàü ni÷àmukhe . vahnyutsavaü prakurvãta dolamaõóapapårvataþ . govindànugçhãtantu yàtràïgaü tat prakãrtitam . àcàryavaraõaü kçtvà vahniü nirmathanodbhavam . bhåmiü saüskçtya vidhivat tçõarà÷iü mahocchritam . sapa÷uü kàrayitvà tu vahniü tatra viniþkùipet . påjayitvà vidhànena kuùmàõóavidhinàhunet . govindaü påjayitvà tu bhràmayet saptadhà vibhum . tasmin kàle hariü dçùñvà sarvapàpaiþ pramucyate . yatnàttaü rakùayedvahniü yàvad yàtrà samàùvate . pràntayàse catuda÷yàü govindapratimàü ÷ubhàm . vàsayitvà hareragre påjayet puruùottamam . upacàravi÷iùñaistu pratyarcàmapi påjayet . tato vara¤ca vasanaü màlà¤ca dvijasattamàþ . arcàyàü vinyasen mantraü paraü jyotirvibhàvayan . tata÷ca pratimà sàkùàt jàyate puruùottamaþ . ratnàndolikayà tàü vai nayet snànasya maõóapam . nànàtåryaninàdai÷ca ÷aïkhadhvanipuraþ saram . jaya÷abdaistathà stotraiþ puùpavçùñibhireva ca . chatradhvajapatàkàbhi÷càmaravyajanaistathà . nirantaraü dãpikàbhistathà kuryànmahotsavam . àgacchanti tadà devàþ pitàmahapurogamàþ . draùñumçùigaõaiþ sàrdhaü govindasya mahotsavam . bhadràsane'dhivàsyainaü påjayedupacàrakaiþ . mahà snànasya vidhinà snapanaü tasya kàrayet . pa¤càmçtai÷ca vai sarvaiþ teùàmanyatamena và . snànànte gandhatoyena ÷rãsåktenàbhiùecayet . saüprokùya bhåùayeddevaü vastràlaïkàramàlyakaiþ . nãràjayitvà saüpåjya pràsàdaü pariveùñayet . saptakçtvastato devaü dolamaõóapamànayet . susaüskçtàyàü rathyàyàü patàkàtoraõàdibhiþ . adhode÷e maõóapaü taü sapta÷obhràmayettataþ . årdhvade÷e punastadvat stambhavedyàntu sapta vai . yàtràvasàne ca punarbhràmayedekaviü÷atim . iyaü lãlà bhagavataþ pitàmahamukherità>% skànde utkalakhaõóe . gàruóe %<caitre màsi site pakùe dakùiõàbhimukhaü harim . dolàråóhaü samabhyarcya màsamàndolayet kalau>% tannityatà ca padmapuràõe %<årje rathaü madhau dolàü ÷ràvaõe tantuparva ca . caitre madanakàropamakurbàõo vrajatyadhaþ . viùõuü dolàsthitaü dçùñvà trailokyasyotsavo bhavet . tasmàt kàrya÷ataü tyaktvà dolàhe utsavaü kuru>% . dolotsavavidhiþ %<caitrasya ÷ukladvàda÷yàü pràtaþkçtyaü samàpya ca . nityapåjàü vidhàyàtha kuryàddolotsavaü vratã . tadartha¤ca vi÷eùeõa naividyàdikamarpayet . saümànya vaiùõavàüstai÷ca gãtançtyàdi kàrayet . mahànãràjanaü kçtvà prakùipedacyutãpari . gandhànulepacårõàni vicitràõi vibhàga÷aþ . santoùya vaiùõavàüstai÷ca gatinçtyàdibhiþ prabhuþ . natvàbhyarthyà'pramattaþ san dolàmàrohayecchubhàm . nãtvà bahirvedikàyàmuttuïgàyà yathàvidhi . abhyarcyàndolayet kçùõaü sarvalokàvalokitam . evamabhyarcayana yàme yàme tvàndolayan prabhum . mahotsavena gamayeddinaü ràtri¤ca yatnataþ . evaü jàgaraõaü kçtvà vaiùõavaiþ saha vaiùõavaþ . praõamya pràrthya nirma¤chya kçùõa svàlayamànayet . caitre màsi site pakùe tçtãyàyà ramàpatim . dolàråóhaü samabhyarcya màsamàndolayet kalau . yat phàlgunasya ràkàdàvuttarà phalgunã yadà . tadà dolotsavaþ kàryastacca ÷rãpuruùottame>% iti haribhaktivilàsaþ .

#<dolà># strã dula--ac a và ñàp . (óolã) 1 yànabhede, 2 udyànàdau krãóàrthaü dolanayantre ca . svàrthe ka . dolikà tatràrthe amaraþ . 3 svedanàrthe yantrabhede ÷abdàrthaciø . dolàü karoti kyaï dolàyate adolàyiùña %<matirdolàyate nyånaü satàmapi khaloktibhiþ>% hitoø %<dolàyamànaü govindaü ma¤casthaü madhusådanam . rathasthaü vàmanaü dçùñvà punarjanma na vidyate>% skaø puø utkaø .

#<dolàyuddha># naø doleva yuddham . aniyatajayaparàjayayutayuddhe . dolàyà yathà dolanenànyatarapàr÷ve sthitiraniyatà evaü jayaparàjayayorekatarapakùe aniyatatayà sthitiryatra tàdç÷aü yuddhaü dolàyuddhamiti vyavahriyate . %<dolàyuddhaü kçtagurutaradhvànamauddhatyabhràjàm>% màghaþ .

#<dolã># strã dolyate'nayà dula--bàø karaõe in và ïãp . (óulã) khyàte yànabhede bàhyakhañvàyàm hàràø .

#<doùa># puø duùa--bhàve karaõe và gha¤ . 1 apakarùaprayojake vastuniùñhe dharmabhede . yathà kàvyadoùà ÷rutikañvàdayaþ hetu doùàþ vyabhicàràdayaþ bhramadoùàþ pittàdayaþ . 2 dåùaõe %<doùo vicàrasulabho yadi duùyate tat vyàkhyà mama prathamameva na dåùaõãyà>% mahe÷varaþ . %<eko hi doùoguõasannipàte nimajjatãndàþ kiraõeùvivàïkaþ>% kumàø %<adàtà vaü÷adoùeõa karmadoùàt daridratà . unmàdo màtçdoùeõa pitçdoùeõa mårkhatà>% . kàvyadoùàstu kàvyaø praø uktà yathà %<mukhyàrthahatirdoùo rasa÷ca mukhyastadà÷rayàdvàcyaþ . ubhayopayoginaþ syuþ ÷abdàdyàstena teùvapi saþ>% hatirakakarùaþ . %<duùñaü padaü ÷rutikañu cyutasaüskçtyaprayuktamasamartham . nihatàrthamanucitàrthaü nirarthakamavàcakaü tridhà'÷lãlam . sandigdhamapratãtam gràmyaü neyàrthamatha bhavet kliùñam . avimçùñavidheyàü÷aü biruddhamatikçt samàsagatameva>% . tatra ÷rutikañu paruùavarõaråpam 1 duùñam . 2 cyutasaüskçti vyàkaraõalakùaõahãnam . 3 aprayukta tathàmnàtamapi kavibhirnàdçtam . yathà daivata÷abdaþ puüsyàmnàto'pi na kenacit prayujyate . 4 asamarthaü yattadarthaü pañhyate na ca tatrà'sya ÷aktiþ yathà hantãti gamanàrtham . 5 nihatàrthaü yadubhayàthanaprasiddhe'rthe prayuktam . yathà lohita÷abda ujvalàrthe . 6 anucitàrthaü yathà, pa÷upadaü kàtaratàmabhivyanaktãtyanucitàrtham . 7 nirarthakaü pàdapåraõamàtraprayojanaü càdipadam . 8 avàcakaü yathà jantupadatadàtaryarthe prayuktaü na ca tasyàbhidhàyakam . yaccopasargasaüsargàdarthàntaragatam . yathà dadhàtyarthe vidadhàtãti padam . 9 tridheti vrãóàjugupsàmaïgalavya¤jakatvàt a÷lã lam . yathà sàdhanavàyuvinà÷a÷abdà vrãóàdivya¤jakàþ . 12 sandigdhaü yathà bandyàmiti kiü hañhahçtamahilàyàü, kiü và namasyàmiti sandehaþ . 13 apratãtaü yat kevale ÷àstre prasiddham . yathà à÷aya÷abdaþ yoga÷àstràdàveva vàsanàrtho nànyatra . 14 gràmyaü yat kevale loke sthitam . yathà kañyàdi÷abdàþ . 15 neyàrtham %<niråóhà lakùaõàþ kà÷cit sàmarthyàdabhidhànavat . kriyante sàmprataü kà÷cit kà÷cinnaiva tva÷aktitaþ>% iti yanniùiddhaü làkùaõikam yathà capeñàpàñatena nirjitatvaü lakùyate . 16 kliùñaü yatràrthapratipattirvyavahità yathà atrinetrajajyotirudgamabhàsi÷abdasya kumudàrthaparatve kliùñatvam . 17 avimçùñaþ pràdhànyenànirdiùño vidheyàü÷o yatra tat . yatra anuvàdyamanuktvà prathamaü vidheyanirde÷aþ yathà nyakkàrohyayamevetyatra anuvàdyavidheyayorakrameõa nirde÷o yatra . samàsàntargatatvena vidheyàü÷asya jhañityabodho'pi yatra . yathà tatraiva padye vçthocchånairityatra vçthàtvamucchånatve vidheyaü tacca samàsàntargatatayà nà÷u vodhyate . 18 viruddhamatikçt . yathà bhavànãpati÷abdasya bhavànyàþpatyantarapratãtikàritvam . %<apàsya cyutasaüskàramasamarthaü nirarthakam . vàkye'pi doùàþ santyete padasyàü÷e'pi kecana>% . vàkyamàtragatàdoùàstu .
     %<pratikålavarõamupahataluptavisargaü visandhi hatavçttam . nyånàdhikakathitapadam abhavanmatayogamanabhihitavàcyam . apadasthapadasabhàsaü saïkãrõaü garbhitaü prasiddhihatamç . bhagnaprakramamakramam amataparàrthaü ca vàkyameva tathà>% rasànuguõatvaü varõànàü vakùyate tadviparãtaü 1 patikålavarõam yathà ÷çïgàre ñavargàdi raudre madhuravarõàdi . 2 upahata utvaü pràpto lupto và visargo yatra tat etacca asakçtprayoge eva doùo na sakçtprayoge . 3 visandhiþ sandhervairåpyaü vi÷leùo'÷lãlatvaü kaùñatva¤ca . saühitàü na karãmãti svecchayà sakçdapi doùaþ pragçhyàdihetukatve tu asakçt . tatra calaõóàmaraceùñitamityàdau a÷lãlatà tarvàlãtyàdau kaùñateti bodhyam . 4 hataü lakùaõànusaraõe'pya÷ravyaü apràptagurubhàvàntalaghu rasànanuguõa¤ca vçttaü yatra tat hatavçttam . 5 nyånapadaü yathà %<suciramuùitaü valkaladharairiti>% veõãsaühàrapadye asmàbhiriti vi÷eùyaü padaü nyånam . tathà tatraiva padye %<guruþ khedaü khinne mayãtyatra>% khinne ityasyàt pårvaü itthamiti padaü ca nyånam . 6 adhikaü yathà sphañikàkçtinirmala ityatràkçtipadamadhikam . 7 kathitapadaü yathà ekatra padye ekasyaiva lãlàdi÷abdasya dvidhà prayoge . 8 patatprakarùam . yatràdau gàóhabandhanaråpaprakarùaþ ante tu taddhãnatà tat . 9 samàptapunaràttam . kriyayaiva vàkyasamàpterniyamàt kriyàprayogàdanantaraü yatra tatkriyàsàpekùakàrakàntaràdiprayogaþ tatra samàpta punaràttatvam . 10 dvitãyàrdhagataikavàcaka÷eùaprathamàrdham . dvitãyàrdhagatamekaü padaü prathamàrdhasya samàpakaü yatra tathàbhåtaü vàkyaü duùñamityarthaþ . 11 na bhavan mataþ iùñaþ yogaþ sambandhaþ yatra tat . 12 ava÷yaü vaktavyamanuktam . 13 asthànasthapadam . 14 asthànasthasamàsa¤ca . 15 saükãrõaü yatra vàkyàntarasya padàni vàkyàntaramanupravi÷anti . 16 garbhitaü yatra vàkyasya madhye vàkyàntaramanupravi÷ati . 17 prasiddhimatikràntaü yathà ravo maõóåkàdiùu prasiddho, na tu siühàdinàde . 18 bhagnaþ prakramaþ prastàvo yatra tat . 19 avidyamànaþ kramo yatra tadakramam . 20 amataþ prakçtaviruddhaþ paràrtho yatra . arthadoùàstu . artho'puùñaþ kaùñovyàhatapunaruktaduùkrama gràmyàþ . sandigdho nirhetuþ prasiddhividyàviruddha÷ca . anavãkçtaþ saniyamà'niyamavi÷eùàvi÷eùaparivçttàþ . sàkàïkùo'padayuktaþ mahacarabhinnaþ prakà÷ita viruddhaþ . vidhyanuvàdàyuktastyakta punaþ svãkçto'÷lãlaþ . yatràtivitatatvàdayo'nupàdàne'pi pratipàdyamànamarthaü na vàdhanta ityapuùñàstatra, na tvasaïgatàþ punaruktà và . rasadoùàstu %<vyabhicàrirasasthàyibhàvànàü ÷abdavàcyatà . kaùñakalpanayà vyaktiranubhàvavibhàvayoþ . pratikålavibhàvàdigraho dãptiþ punaþpunaþ . akàõóe prathanacchedau aïgasyàpyativistçtiþ . aïgino'nanusandhànaü prakçtãnàü viparyayaþ . anaïgasyàbhidhàna¤ca rame doùàþ syurãdç÷àþ>% .
     candràloke tu doùasàmànyavi÷eùalakùaõànyuktvà diïmàtramudàhçtaü yathà %<syàccetovi÷atà yena sakùatà ramaõãyatà . ÷abde'rthe ca kçtonmeùaü doùamuddhàpayanti tam . bhavacchrutikañurvarõaþ ÷ravaõodvejane pañuþ . vikhyàyate vyàkaraõaviruddhaü cyutasaüskçtiþ . aprayuktaü daivatàdau ÷abde puüliïgatàdikam . asamarthantu hantyàdeþ prayogo gamanàdiùu . sa hanti hanta kàntàre kàntaþ kuñilakuntalaþ . nihatàrthaü lohitàdau ÷oõitàdiprayogataþ . ekàkùaraü vinà bhåbhråkùmàdikaü khalatàdivat . vyanaktyanucitàrthaü yatpadamàhustadeva tat . iyamuddhata÷àkhàgrakelikautukavànarã . nirarthakaü tuhãtyàdi påraõaikaprayojanam . arthe vidadhadityàdau dadhadàdyamavàcakam . dhatte nabhastalaü bhàsvànaruõaü taruõaiþ karaiþ . a÷lãlaü trividhaü vrãóàjugupsà'maïgalàtmanà . àhlàdasàdhanaü vàyuþ kàntàlà÷e bhavet katham . syàddvyarthamiha sandigdhaü na dyàü yànti patattriõaþ . syàdapratãtaü ÷àstraikagamyaü vãtà'numàdivat . ÷ithilaü, ÷ayane lilye maccittaü te ÷a÷i÷riyi . mastapçùñhakañãloùñhagallàdi gràmyamucyate . neyàrthaü lakùaõàtyattaprasaràdamanoharam . himàü÷orhàradhikkàrajàgare yàmikàþ karàþ . kliùñamartho yadãyo'rtha÷reõitaþ ÷reõimçcchati . haripriyàpitçvàrapravàhapratimaü vacaþ . avikçùñavidheyàü÷aþ samàsapihite bidhau . vi÷anti vi÷ikhapràyàþ kañàkùàþ kàminàü hçdi . aparàdhãna ityàdiviruddhamatikçnmatam . anyasaïgatamuttuïgahàra÷obhipayodharà . rasàdyanucite varõe pratikålàkùaraü viduþ . na màmaïgada! jànàsi ràvaõaü raõadàruõam . yasminnupahato luptã visarga iha tattathà . kusandhiþ vañavàgaccha visandhiþ nçpatã imau . hatavçttamanukto'pi chandãdoùa÷cakàsti cet . vi÷àlalocane! pa÷yà'mbaraü tàràtaraïgitam . nyånaü tvatkhaïgasambhåtaya÷aþ puùpaü nabhastalam . adhikaü bhavataþ ÷atrån da÷attyasilatàphaõã . kathitaü punaruktà vàk ÷yàmàbja÷yàmalocanà . vikçtaü daravikçtairaiyaruþ ku¤jaràþ puram . patatprakarùahãnà'nupràsàditve yathottaram . gambhoràrambhadambholipàõireùa samàgataþ . samàptapunaràttaü syàdeùa pãyåùabhàjanam . netrànandã tuùàràü÷uretyambunidhivàndhavaþ . ardhàntarapadàpekùi krãóànçtyeùu sasmitam . meghàrambhaü stumaþ ÷ambhumardharambhoruvigraham . abhavanmatayogaþ syànna cedabhimato'nvayaþ . yena vaddho'mbu dhiryasya ràmasyànucarà vayam . sa eùa laïkàlaïkàraü ràvaõaü hantusudyataþ . dviùàü sampadamàcchidya yaþ ÷atrån samapårayat . asthànasthasamàsaü navidvajjanamanoramam . mithaþ pçthagvàkyapadaiþ saïkãrõaü yattadeva tat . vaktreõa bhràjate ràtriþ kàntà candreõa ràjate . brahmàõóaü tvadya÷aþ påragarbhitaü bhåmibhåùaõam . àkarõaya payaþ pårõasuvarõakala÷àyate . bhagnaprakramamàrabdha÷abdanirvàhahãnatà . akramaþ kçùõa! påjyante tvàmanàràdhya devatàþ . amatàrthàntaraü mukhye'mukhye vàrthe virodhakçt . tyaktahàramuraþ kçtvà ÷okenàliïgità'ïganà . apuùñàrtho vi÷eùye cenna vi÷eùovi÷eùaõàt . vi÷anti hçdayaü kàntàkañàkùàþ kha¤janatviùaþ . kaùñaþ spaùñàvabodhàrthamakùamo vàcyasannibhaþ . vyàhata÷cedvirodhaþ syànmithaþ pårvàparàrthayoþ . sahasrapatramitraü te vaktraü kenopamãyate . kutastatropamà yatra punaruktaþ sudhàkaraþ . duþkramagràmyasandigdhàstrayo doùàþ kramàdamã . tvadbhaktaþ kçùõa! gaccheyaü narakaü svargameva và . ekaü me cumbanaü dehi tava dàsyàmi ka¤cukam . bråta kiü mevyatàü candramukhãcandrakirãñayoþ . anaucityaü kãrtilatàü taraïgayati yaþ sadà . prasiddhyà vidyayà vàpi viruddhaü dvividhaü matam . nyasteyaü pa÷ya kandarpapratàpadhavaladyutiþ . ketakã ÷ekhare ÷ambhordhatte candrakalàtulàm . sàmànyaparivçttiþ syàt kuõóalacchavivigrahà . vi÷eùaparivçttiþ syàddayità mama cetasi . dve staþ sahacarà'càruviruddhànyonyasaïgatã . dhvàïkùàþ santa÷ca tanayaü svaü para¤ca na jànate . sarojanetra! putrasya mukhendumavalokaya . pàlayiùyati te gotramasau narapurandaraþ . pade tadaü÷e vàkyàü÷e vàkye vàkyakadambake . yathànusàramabhyåheddoùàn ÷abdàrthasambhavàn>% . 3 vyàvçttivyavahàrànyataraprayojanavighañake dharmabhede sa ca doùastrividhaþ . avyàptiþ ativyàptiþ asambhavaþ . 4 vidhyatikramajanite 'dçùñabhede mãmàüsakàþ . 5 gurutalpagamanàbhakùyabhakùaõàdijanite pàpe mediø . duùa--vaikçtye karaõe gha¤ . 6 vàtapittakapheùu yathàha bhàvaø praø atha doùàþ pravakùyante ityupakrame doùasvaråpamàha vàgbhañaþ %<vàyuþ pittaü kapha÷ceti trayo doùàþ samàsataþ . vikçtà'vikçtà dehaü ghnanti te vardhayanti ca . te vyàpino'pi hçnnàbhyoradhomadhyordhasaü÷rayàþ . vayo'horàtrabhuktànàmantamadhyàdigàþ kramàt>% doùa÷abdasya niruktimàha %<dhàtava÷ca malà÷càpi duùyanyebhiryatastataþ . vàtapittakaphà ete trayo doùà iti smçtàþ>% doùà ityatra duùa vaikçtye iti duùadhàtoþ duùyantye bhiriti vàkye akartari ca kàrake saüj¤àyà mityanena såtreõa karaõe'rthe gha¤ pratyayaþ . 7 teùàü vikàre ca . gauø ukte pravçttiprayojake ràgadveùamohàtmake 8 dharmabhede tallakùaõàdikaü såø bhàø uktaü yathà %<pravartanàlakùaõà doùàþ>% såø %<pravartanà pravçttihetutvam j¤àtàraü hi ràgàdayaþ pravartayanti puõye pàpre và . yatra mithyàj¤ànaü tatra ràgadveùàviti pratyàtmavedanãyà hã me doùàþ kasmàt? lakùaõato nirdi÷yanta iti karmalakùaõàþ khalu raktadviùñamåóhàþ rakto hi tatkarma kurute yena karmaõà sukhaü duþkhaü và bhajate, tathà dviùñastathà måóha iti doùà ràgadveùamohà ityucyamàne bahunoktaü bhavatãti>% bhàø vivçtametat tadvçttau yathà %<doùaü lakùayati . doùà iti bahuvacanaü ràgadveùamohàtmakalakùyatrayaj¤àpanàya pravartanà pravçttijanakatvaü tadeva lakùaõaü yeùàm yadyapãdaü ÷arãràdçùñe÷varecchàdàvativyàptaü tathàpi laukikapratyakùasaviùayatve satãti vi÷eùaõãyaü yàgàdigocarapramàvàraõàya pramànyatve satoti vi÷eùayanti>% . tadbhedà÷ca såø bhàø 4 aø 1 àhnike uktà yathà %<tathà doùàþ>% såø %<parãkùità iti buddhisamànà÷rayatvàdàtmaguõàþ, pravçttihetutvàt punarbhavapratisandhànasàmarthyàcca saüsàrahetavaþ, saüsàrasyànàditvàdanàdinà prabandhena pravartante, mithyàj¤ànanivçttistattvaj¤ànàt tannivçttau ràgadveùaprabandhocchede'pavarga iti pràdurbhàvanirodhadharmakà ityevamàdyuktaü doùàõàmiti pravartanàlakùaõà doùà ityuktaü tathà ceme mànerùyàsåyàvicikitsàmatsaràdayaþ te kasmànnopasaïkhyàyante ityata àha>% bhàø . %<tattrairà÷yaü ràgadveùamohàrthàntarabhàvàt>% såø %<teùàü doùàõàü trayorà÷ayastrayaþ pakùàþ . ràgapakùàþ--kàmo matsaraþ spçhà tçùõà lobha iti . dveùapakùàþ--krodhaþ ãrùyà'såyà droho'marùa iti . mohapakùàþ--mithyàj¤ànaü vicikitsà mànaþ pramàdaþ iti . trairà÷yànnopasaïkhyàyante iti, lakùaõasya tarhyabhedàt tritvamanupapannam, nànupapannaü ràgadveùamohàrthàntarabhàvàt àsaktilakùaõo ràgaþ, amarùalakùaõo dveùaþ, mithyàpratipattilakùaõo moha iti . etat pratyàtmavedanãyaü sarva÷arãriõàm, vijànàtyayaü ÷aürãrã ràgamutpannam, asti me'dhyàtmaü ràgadharma iti . viràga¤ca vijànàti nàsti me'dhyàtmaü ràgadharma iti . evamitarayorapãti . mànerùyà'såyàprabhçtayastu trairà÷yamanupatità iti nopasaïkhyàyante>% bhàø . vivçtametat vçttau %<teùàü doùàõàü trayo rà÷ayaþ trayaþ pakùà na tu ràgadveùamohànàmekaikatvaü teùàmarthàntarabhàvàt avàntarabhedavattvàt tathà ca bhaya÷okamànàdãnàmeùvevàntarbhàvànna vibhàganyånatvaü icchàtvadveùatvamithyàj¤ànatvaråpaviruddhadharmavattvànna vibhàgàdhikyam icchàtvàdikantu ràgàdàvanubhavasiddhaü tatra ràgapakùaþ kàmo matsaraþ spçhà tçùõà lobho màyà dambha iti kàmo riraüsà . rati÷ca vijàtãyastrãsaüyogaþ . nàrãgatàbhilàùa iti tu na yuktaü striyàþ kàme'vyàpteþ . matsaraþ svaprayojanapratisandhànaü vinà paràbhimatanivàraõecchà yathà ràjakãyàdudapànànnodakaü peyam ityàdi . evaü paraguõanivàraõecchà'pi . spçhàdharmàvirodhena pràptãcchà . tçùõà idaü me na kùãyatàmitãcchà ucitavyayàkaraõenàpi dhanarakùaõecchàråpaü kàrpaõyamapi tçùõàbheda eva . dharmavirodhena paradravyecchà lobhaþ . paraba¤canecchà màyà kapañena dhàrmikatvàdinà svotkarùakhyàpanecchà dambhaþ . dveùapakùàþ krodha ãrùyà'såyà droho'marùo'bhimàna iti krodho netralauhityàdiheturdoùavi÷eùaþ . ãrùyà sàdhàraõe vastuni parasvatvàttadgrahãtari dveùaþ yathà durantadàyàdànàm . asåyà paraguõàdau dveùaþ droho nà÷àya dveùaþ hiüsà tu doùajanyà . pare tu tàndrohaü manyate . amarùaþ kçtàparàdhe asamarthasya dveùaþ abhimàno'pakàriõyaki¤ci karasyàtmani dveùaþ . mohapakùà viparyayasaü÷ayatarkamànapramàdabhaya÷okàþ . viparyayo mithyàj¤ànàparaparyàyo'yathàrthani÷cayaþ ekadharmikaviruddhabhàvàbhàvaj¤ànaü saü÷ayaþ sa eva vicikitsetyucyate vyàpyàropàdvyàpakaprasa¤janaü tarkaþ àtmanyavidyamànaguõàropeõotkarùadhãrmànaþ guõavati nirguõatvadhãråpasmayo'pi màne'ntarbhavati . pramàdaþ pårvakartavyatayà ni÷cite'pyakartavyatàdhãþ evaü vaiparãtye'pi bhayamaniùñahetåpanipàte tatparityàgànarhatà j¤ànaü ÷oka iùñaviyoge tallàbhànarhatàj¤ànam>% 9 mithyàj¤ànajanyavàsanàyàü duþkhajanyapravçttidoùà mithyàj¤ànànàmiti såtravçttau carame doùa÷abdasya tathàrthatvàbhidhànàt . 10 vasuputrabhede droõa÷abde dç÷yam bhramajanakàdoùàstu pittàdayaþ bhàùàparicchede uktà yathà %<doùo'pramàyà janakaþ pramàyàstu guõo bhavet . pittadåratvàdiråpo doùo nànàvidhaþ smçtaþ .>% apramàü prati doùaþ janakaþ kàraõam . pramàü prati guõaþ kàraõam . tatràpi pittàdiråpà doùà ananugatàþ . teùàü kàraõatvam anvayavyatirekàbhyàmeva siddham . guõasya pramàjanakatvantu anumànàt siddham . yathà pramà j¤ànasàdhàraõakàraõabhinnakàraõajanyà janyaj¤ànatvàt apramàvat . na ca doùàbhàva eva kàraõamastviti vàcyam pãtaþ ÷aïkha iti j¤ànasthale pittadoùasattvàcchaïkhatvapramànutpattiprasaïgàt . vinigamanàvirahàt anantadoùàbhàvasya kàraõatvamapekùya guõakàraõatàyà nyàyyatvàt . na ca guõasattve'pi pittapratibandhàcchaïkhe na saityaj¤ànam . ataþ pittàdidoùàbhàvànàü kàraõatvamava÷yaü vàcyaü tathà ca kiü guõasya hetutvakalpanayeti vàcyam tathàpyanvayavyatirekàbhyàü guõasyàpi hetutvasiddheþ . evaü bhramaü prati guõàbhàvaþ kàraõamityasyàpi suvacatvàcca . tatra doùàþ ke ityàkàïkùàyàmàha . pitteti . kvacit pãtàdibhrame pittaü doùaþ . kvaciccandràdeþ svalpaparimàõabhrame dåratvaü doùaþ . kvacicca vaü÷oragabhrame maõóåkavasà¤janamityevaü doùà bhràntijanakà ityarthaþ . 11 govatse . svàrthe ka . doùaka tatràrthe . %<vàtapittakaphà doùàþ duùyàþ syuþ sapta dhàtavaþ>% ÷àø tiø doùakùayavçddhij¤ànàdikaü su÷rute såtrasthàne 16 aø uktaü tatraiva dç÷yam . nyàyamatasiddhahetvàbhàsàkhyàþ hetudoùà÷ca hetvàbhàsa÷abde vakùyante tatsàmànyalakùaõaü ca yàdç÷avi÷iùñaviùayakatvena j¤ànasyànumititatkàraõãbhåtaj¤ànapratibandhakatvaü tattvam . tatpakùakatatsàdhyakànumitau yàvantodoùàþ sambhavanti tàvadanyatamatvam và %<duùadhàtorivàsmàkaü doùasampattaye guõaþ>% udbha0

#<doùagràhin># triø doùaü gçhõàti graha--õini . khale halàø . %<visçjya sårpapavaddoùàn guõàn gçhõanti sàdhavaþ . doùagràhã guõatyàgã càlanãva hi durjanaþ>% udbhaññaþ .

#<doùaghna># triø doùaü vàtàdivikàraü hanti hana--ñak . dhàtuvaiùamyaråpadoùanà÷ake auùadhàdau %<doùaghnà grahaõã pàõóurogàr÷aþ kuùñhanà÷anàþ>% su÷rutaþ .

#<doùaj¤a># triø doùaü kartavyàkaraõe doùaü jànàti j¤à--ka . 1 paõóite amaraþ . %<atha pradoùe doùaj¤aþ saüve÷àya vi÷àü patim>% raghuþ . 2 parakãyadoùaj¤àtçmàtre triø . %<aj¤àtadoùairdoùaj¤aiþ>% màghaþ .

#<doùaõya># triø doùõi bhavaþ doùa + yat doùannàde÷aþ %<ye càbhàvakakarmaõãþ>% prakçtivadbhàvaþ . bàhubhave %<yakùmaü doùaõyamaüsàbhyàm>% çø 10 . 163 . 2

#<doùatraya># naø 6 taø . vàtapittakaphànàü trike ràjaniø .

@<[Page 3767a]>@
#<doùabheda># puø 6 taø . dviùaùñiprakàre doùabhede sa ca su÷rute ukto yathà athàto doùabhedavikalpanàmàdhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ .
     %<dviùaùñirdoùabhedà ye purastàtparikãrtitàþ . kati tatraika÷o j¤eyà dvi÷o vàpyatha và tri÷aþ . tasya tadvacanaü ÷rutvà saü÷ayacchinmahàtapàþ . prãtàtmà nçpa÷àrdålaþ su÷rutàyàha tattvataþ . trayo doùà dhàtava÷ca purãùaü måtrameva ca . dehaü sandhàrayantyete hyavyàpannà rasairhitaiþ . puruùaþ ùoóa÷akalaþ pràõa÷caikàda÷aiva ye . rogàõàntu sahasraü yacchataü viü÷atireva ca . ÷aya¤ca pa¤ca dravyàõàü trisaptatyadhikottaram . vyàsataþ kãrtitaü taddhi bhinnadoùàstrayoguõàþ . dviùaùñidhà vadantyete bhåyiùñhamiti ni÷cayaþ . trayaeva pçthak doùà dvi÷o nava samàdhikaiþ . trayoda÷àdhikaikadvisamamadhyolvaõaistri÷aþ . pa¤cà÷adevantu saha bhavanti kùayamàgataiþ . kùãõamadhyàdhikakùãõakùãõavçddhaistathàparaiþ . dvàda÷aivaü samàkhyàtàstrayo doùà dviùaùñidhà . mi÷radhàtumalairdoùà yàntyasaükhyeyatàü punaþ . tasmàtprasaïgaü saüyamya doùabhedavikalpanaiþ . rogaü viditvopacaredrasabhedairyatheritaiþ . bhiùak kartàtha karaõaü rasà doùàstu kàraõam . kàryamàrogyamevaikamanàrogyamato'nyathà>% .

#<doùala># triø doùa + matvarthe lac . doùayukte %<kedàraü ma dhuraü proktaü vipàke guru doùalam . tadvat pàlvalamuddiùñaü vi÷eùàddoùalantu tat>% su÷rutaþ .

#<doùas># strã duùa--asun . ràtrau %<svastyathoùaso doùasa÷ca>% athaø 16 . 4 6

#<doùà># avyaø duùyatyatra duùa--bàø àdhàre à svaràø . 1 ràtràvityarthe %<doùà'pi nånamahimàü÷urasau kileti>% màghaþ doùàpi ràtràvapãtyarthaþ . divàbhåtà ràtriþ doùàbhåtamahaþ iti bhàùyaprayogàt asaptamyarthe'pi tasya vçttità . tataþ ùñhyal tuñ ca . doùàtana ràtribhave triø %<doùàtanaü budhavçhaspatiyogadç÷yaþ>% raghuþ . (abhravçndam) asya ñàbantastrãtvamapi %<gharmakàladivasa iva kùayitadoùaþ>% kàdaø . doùà÷abdasya ñàbantatve eva gauõe hrasvasambhavaþ avyayatve na tatsambhavaþ iti bodhyam . dos + bhàgurimate striyàü ñàp . 2 bàhau strã ÷abdàrthaciø .

#<doùàkara># puø doùà ràtrau karo'sya . 1 candre %<yàmitravedha vihitànapahatya doùàn doùàkaraþ sukhamanekavidhaü vidhatte>% jyoø taø . 6 taø . 2 droùàõàmàkare ca .

@<[Page 3767b]>@
#<doùàkle÷ã># strã doùàü bàhuü kli÷nàti kli÷a--aõ gauràø ïãù . vanavarvurikàyàü ràjaniø .

#<doùàïku÷a># puø doùàõàü kàvyadoùàõàmaïku÷a iva niràsakatvàt . candràlokokte kàvyadoùanivàrake kàvyadharmabhede tallakùaõàdi tatroktaü yathà %<doùamàpatitaü svànte prasarantaü vi÷çïkhalam . nivàrayati yastredhà doùàïku÷amu÷anti tam . doùo guõatvaü tanute doùatvaü và nirasyati . bhavantamatha và doùaü nayatyatyàjyatàmasau . mukhaü candra÷riyaü dhatte ÷veta÷ma÷rukaràïkuraiþ . atra hàsyarasodde÷e gràmyatvaü guõatàü gatam . tava dugdhàbdhisambhåteþ kathaü jàtà kalaïkità . kavãnàü samayàdvidyàviruddho'doùatàü gataþ . dadhàra gaurã hçdaye devaü hi makaràïkitam . atra ÷leùodayànnaiva tthàjyaü hãti nirarthakam>% .

#<doùàtilaka># puø doùà ràtrestilaka iva . pradãpe trikà0

#<doùàsya># puø doùà àsyamiva prakçùñadãptisàdhanaü và yasya . pradãpe ÷abdacaø .

#<doùika># triø doùaþ vàtàdivikàraþ kàraõatayàstyasya ñhan . roge ÷abdacaø .

#<doùin># triø duùa--õini . doùayukte ÷abdalpadrume doùa÷abdàt astyarthe inikalpanaü %<naikàkùaràt kçto jàteþ saptamyà÷ca na tau smçtau>% ityanu÷àsanaviruddham (tau . ini ñhanau) . sati ca gatyantare abhiyuktaprayoge tasya saïkocakalpanasya kvàcitkatvam bhàùyakçtà vyavasthàpitam yathà rasika ityàdiprayogadar÷anàt na sarvatra .

#<doùaikadç÷># triø doùamevaikaü pa÷yati doùaika÷abdayoþ karmadhàraye eka÷abdasya pårvakàlaiketyàdi pàø paranipàte tatpårvakàt dç÷aþ kvip . khale amaraþ . doùe ekasmin dçgj¤ànaü yasyeti vigrahaü vadan bharataþ bhràntaeva sati gatyantare vyadhikaraõabahuvrãherasàdhutvaniyamàt .

#<dos># puø naø damyate'nena dama--óosi ardharcàø . bàhau %<nånamasmadvinà÷àya vidhinà doþ prasàritaþ>% ràmàø laïkàø 123 %<doùaü tasya tathà idhasya bhajate>% mallinàthadhçtavàkyam %<kakuddoùaõã>% iti sahàbhàùyaprayoge asya klãvatà %<tamupàdravadudyamya dakùiõaü dorni÷àcaraþ>% raghuþ . %<dãrdaõóena ÷aràþ÷arairari÷irastenàpi bhåmaõóalam>% subandhuþ . %<duhitaramanukampyàmadriràdàya dorbhyàm>% kubhàø . asya bhatve yàjàdau taddhite ca và doùannàde÷aþ . puüsi doþ doùau doùaþ klãve doþ doùaõã doùõã doüùi ÷asàdau tu doüùi doùàõi doùõà doùà doùabhyàü dorbhyàmityàdi .

@<[Page 3768a]>@
#<dostha># puø doùi dorvyàpàre tiùñhati sthà--ka và rorlopaþ . 1 sevake 2 krãóake ca trikàø upacàràt 3 krãóàyàm 4 sevàyà¤ca trikàø 5 bàhusthite triø .

#<doha># puø duha--bhàve gha¤ . 1 dohane %<dugdhe'smai sarvàn kàmàn yo vàcodohaþ>% chàø uø %<merau sthite dogdhari dohadakùe>% kumàø %<dohàvasàne punareva dogdhrãm>% raghuþ . àdhàre gha¤ . 2 dohanapàtre ÷abdacaø . karmaõi gha¤ . 3 dugdhe ÷abdàrthaciø .

#<dohaja># triø dohàt dohanàjjàyate jana--óa . 1 dohanajàte 2 dugdhe naø ÷abdàrthakalpaø .

#<dohaóikà># strã màtràvçttabhede (dohà) tallakùaõàdi chandomaø uktaü yathà %<màtràtrayoda÷akaü yadi pårvaü laghukaviràmi . pañha punaredàda÷akaü dohaóikà dviguõena>%

#<dohada># puø naø dohamàkarùaü dadàti dà--ka . 1 garbhe 2 làlasàmàtre 3 garbhiõyà abhilàùe ca meø . su÷rute tu dauha(hç)damiti pañhitvà tadupahatyàü doùàdikamuktaü yathà %<dvihçdayà¤ca nàrãü dauhç(ha)dinãmàcakùate . dauhç(ha)davimànanàt kubjaü kuõiü kha¤jaü jaóaü vàmanaü vikçtàkùanàsaü và nàrã sutaü janayati . tasmàt sà yadyadicchettattasyai dàpayet . labdhadau(ha)hçdà hi vãryavantaü ciràyuùa¤ca putraü janayati>% . bhavanti càtra %<indriyàrthàüntu yàn yàn sà bhoktumicchati garbhiõã . garbhàbàdhabhayàttàüstàn bhiùagàhçtya dàpayet . sà pràptadau(ha)hçdà puttraü janayeta guõànvitam . alabdhadau(ha)hçdà garbhe labhedàtmani và bhayam . yeùu yeùvindriyàrtheùu dauhç(ha)de vai vimànanà . prajàyeta sutasyàrtistasmiüstasmiüstathendriye . ràjasandar÷ane yasyà dauhç(ha)daü jàyate striyàþ . arthavantaü mahàbhàgaü kumàraü sà prasåyate . dukålapaññakau÷eyabhåùaõàdiùu dau(ha)hçdàt . alaïkàraiùiõaü putraü lalitaü sà prasåyate . à÷rame saüyatàtmànaü dharma÷ãlaü prasåyate . devatàpratimàyàntu prasåte pàrùadopamam . dar÷ane vyàlajàtãnàü hisà÷ãlaü prasåyate . godhàmàüsà'÷ane putraü suùupsurdhàraõàtmakam . gavàü màüse ca balinaü sarvakle÷asahantathà . màhiùe dau(ha)hçdàcchåraü raktàkùaü lomasaüyutam . varàhamàüsàt svapnàluü ÷åraü sa¤janayet sutam . màrgàdvikràntajaïghàlaü sadà vanacaraü sutam . sçmaràdvimnamanasaü nityabhãtaü ca taittiràt . ato'nukteùu yà nàrã tvamabhidhyàti dau(ha)hçdam . ÷arãràcàra÷ãtaiþ sà samànaü janayiùyati . karmaõà coditaü jantorbhavitavya punarbhavet . yathà tathà daivayogàddau(ha)hçdaü janayeddhçdi>% . yàtràyàü digbhede doùa÷àntyarthe 4 sevyapadàrthe yathàha muø ciø %<àjyaü tilaudanaü matsyaü paya÷càpi yathàkramam . bhakùayeddohadaü di÷yamà÷àü pårvàdikàü vrajet . rasàlàü pàyasaü kà¤jãü ÷çtaü dugdhaü tathà dadhi . payo'÷çtaü tilànnaü ca bhakùayedvàradohadam . pakùàdito'rkadalataõóulavàrisarpiþ ÷ràõàhaviùyamapi hemajalaü tvapåpam . bhuktvà vrajedrucakamambu ca dhenumåtraü yàvànnapàyasaguóànasçgannamudgàn>% muø ciø atha digdohadamanuùñubhàha àjyamiti . àjyaü ghçtaü pårvasyàm . tilaudanaü tilami÷raudanaü dakùiõasyàm . matsyaü prasiddhaü pa÷cimàyàm, payodugdhamuttarasyàm . etadyathàkramaü di÷yamabhãùñadigbhavaü dohadaü bhakùayettataþ pårvàdikàbhà÷àü jigamiùitàü di÷àü vrajet . yadàha ÷rãpatiþ àjyaü tilaudanaü matsyaü payaþ pràkprabhçtikramàt . bhuktveti ÷eùaþ nàradena tvanyathoktaü %<ghçtànnaü tilapiùñànnaü matsyànnaü ghçtapàyasam . pràgàdikrama÷o bhuktvà yàti ràjà jayatyarãn>% . vasiùñhenàpi %<ghçtànnaü kçsarànnaü ca matsyànnaü ghçtapàyasam . pårvàdiùu kramàdbhuktvà yàtà siddhimavàpnuyàt>% iti . atraivaü virodhe vikalpo yathàde÷àcàraü và vyavasthà . atha vàradohadamanuùñubhàha rasàlàmiti . rasàlà ÷arkaràdadhimarãcakarpårailà saüsçùñà loke ÷ikhariõãti prasiddhà tàü ravivàre . pàyasakà¤jyau prasiddhe somamaïgalavàrayoþ . ÷çtaü pakvaü dugdhaü budhe, ÷çtaü pàka iti sàdhu . tatràpi kùãrahaviùoreveti vàrtikàt prastute kùãre sàdhutvam . dadhi prasiddhaü guruvàre . a÷çtamapakvaü dugdhaü ÷ukre, tilànnaü tilami÷rasodanaü ÷anau . etadvàradohadaü ravibàràdau krameõa bhakùayet . yadàha ÷rãpatiþ majjikàü saghçtapàyasaü tathà kà¤jikaü ÷çtapayo'dadhi kramàt . kùãramàmamatha tat kathitaü tilaudagaü vàradohadavidhirbudhaiþ smçtaþ iti vasiùñhanàradàbhyàü dugdhasya pakvàpakvavi÷eùo nàbhyadhàyi %<majjikàü paramànnaü ca kà¤jikaü ca payodadhi . kùãraü tilaudanaü bhuktvà bhànuvàràdiùu kramàditi>% . majjikà rasàlà . %<syàdrasàlà tu majjikà>% ityabhidhànàt . gurustu vi÷eùanàha %<såryavàre ghçtaü pà÷yaü candravàre payastathà . guóamaïgàrake vàre budhavàre tilànapi . guruvàre daùiprà÷ya ÷ukravàre yavànapi . màùàn bhuktvà ÷anervàre ÷åle gacchannadoùabhàgiti>% . atha tithidohadaü vasantatilakàcchandasàha pakùàdita iti . pakùàdiþ pratipattasyàþ lyaplope pa¤camã . pratipadàdipa¤cada÷atithiùu krameõa tithidohadaü bhuktvà vrajet . yathà pratipadi arkasya vçkùavi÷eùasya dalàni parõàni . dvitãyàyàü taõóulavàrikùàlitataõóulajalam . tçtãyàyàü sarpirghçtam . caturthyàü ÷ràõà yavàgåþ . pa¤camyàü haviùyaü mudgàdi . ùaùñhyàü hemajalaü prakùàlitasuvarõajalam . saptamyàmapåpam . aùñamyàü rucakaü vãjapåraphalam . %<phalapårã vãjapåro rucako màtuliïgake>% ityamaraþ . navamyàmambu jalam . da÷amyàü dhenumåtraü strãgavãmåtraü na tu vçùamåtraü dhenu÷abdagrahaõàt . ekàda÷yàü yàvànnaü yavavikàram . dvàda÷yàü pàyasam . trayoda÷yàü guóamikùuvikàraü, caturda÷yàmasçk rudhiram . pa¤cada÷yàmannamudgànodanami÷ritamudgàn . yadàha vçhaspatiþ %<arkapatraü bhavedyàtuþ prathamàyàntu bhakùaõam . dvitãyàyàü bhavedyàturbhakùyaü sattaõóulodakam . tçtãyàyàü tathà sarpiryavàgåþ syàttataþ param . pa¤camyàü taddhaviùyaü syàt ùaùñhyàü và kà¤canodakam . apåpabhuktiþ saptamyàmaùñamyàü vãjapårakam . navamyàü toyapànaü syàdgomåtrantu tataþparam . ekàda÷yàü yavànadyàt dvàda÷yàü pàyasaü pibet . trayoda÷yàü guóaü lehyaü rudhiraü syàccaturda÷e . mudgaudanaü bhaveddhojyaü pa¤cada÷yàü yiyàsataþ . pakùayorubhayorevaü yàtrà yoge vidhiþ smçtaþ>% iti . daivaj¤amanohare'pi kvacidbhedaþ . yathà %<arkadalataõóulodakasarpãùi haviùyadadhisuvarõapayaþ . tilavàrivãjapårakamadhvàjyakamåtraùiùñikà÷càpi . tilapiùñakadambamålàni ÷àkamatha ÷astavçkùaparõàni pratipatprabhçtiùu bhuktvà prasthàtà siddhimàpnotãti>% . nanu %<àlabhyàlabhya bhakùyàn và smçtvà dçùñvàtha tàn vrajet . dattvà và siddhimàpnoti duùñabhàdiùu bhåpatiriti>% guråkteþ duùñavàràdiùu dohadàbhidhànaü sàrthakam . vihiteùu punarnakùatratithivàràdiùu dohadàbhidhànaü vyartham . doùanivàraõaphalako hi dohadastadabhàve vaiyarthyaprasaïgàt . ucyate . duùñabhàdiùu bhåpatirityatra duùñatvaü kinnaisargikamutànyat ahitanakùatreùvapi kråragrahasàhityàdirmahàn doùaþ sambhàvito'sti tadapàkaraõàya dohadàbhidhànaü sàrthakam evaü sarvavarõànàmapi pàrighadaõóe viruddhatàràkråragrahamàhityàdimahàdoùanivàraõàya dohadokte pàrthakyàcca . evaü vihitatithidohadàbhidhànaü yoginyàdidoùanà÷àrtham . %<sakråraràü÷era÷ubhà tithiþ syàt>% ityetaddoùanivàraõàrthaü ca . taddoùàbhidhànaü ca ratnamàlàyàm . %<àdyà÷catasraþ kriyapårvakàõàü meùàccaturõàmiha pa¤camã syàt . paràþ pareùàü paratastathaiva sakrårarà÷era÷ubhà tithiþ syàt>% iti . evaü vàradohadoktirapi vakrigrahavàra÷ålàdidoùahànyà sàrthikà digdohoktirapi trividhapratibudhaprati÷ukrapratibhaumàdidoùahànyà sàrthikà pãø dhàø tatra garbhe %<sudakùiõà dohadalakùaõaü dadhau>% raghuþ . abhilàùe %<udakakrãóàdohadàgatànà¤ca>% kàdaø garbhiõyabhilàùe %<prajàvatã dohada÷aüsinã te>% raghuþ 5 puùpodgamauùadhe ca %<kusumaü kçtadohadastvayà yada÷oko'yamudãrayiùyati>% raghuþ %<kàïkùatyanyovadanamadiràdohadacchadmanàsyàþ>% meghaþ a÷okabakulayoþ strãpadatàóanagaõóåùamadire dohadamiti prasiddhiþ . %<strãõàü spar÷àt priyaïgurvikasati bakulaþ ÷ãdhugaõóåùasekàt pàdàghàtàda÷okastilakakuruvakau vãkùaõàliïganàbhyàm . mandàro narmavàkyàt pañumçduhasanàt campako vaktravàtàt cåto gãtànnamerurvikasati ca puronartanàt karõikàraþ>% malliø dhçtavàkyam

#<dohadalakùaõa># naø dohadasya garbhasya lakùaõaü yatra . 1 vayaþ sandhau 6 taø . 2 garbhalakùaõe ca .

#<dohadavatã># strã dohada + astyarthe matup masya vaþ . dravyavi÷eùàbhilàùavatyàü garbhiõyàm amaraþ . dohadànvitàpyatra hemacaø .

#<dohana># naø duha--bhàve lyuñ . 1 antaþsthitadravadravyasya bahirniþsàraõaråpe vyàpàre (dooyà) karaõe lyuñ ïãp . 2 dohanasàdhanapàtryàm ÷abdaratnàø .

#<dohala># puø dohamàkarùaü làti gçhlàti là--ka . 1 icchàyàü 2 dohada÷abdàrthe ca ÷abdàrthakalpaø . %<a÷oka! yadi sadyaeva mukulairna sampatsyase sudhà vahasi dohalaü lalitakàmisàdhàraõam>% màlavikàø tataþ astyarthe matup masya vaþ . ïãp dohalavatã 1 dohadavatyàü striyàü ÷abdàrthaciø . 2 a÷okavçkùe strã ràjaniø gauràø ïãù dohalã .

#<dohas># puø duha--bhàve asun . dodane prakùàraõe %<vçùà kçùõe samåhe dohasà divaþ>% çø 1011 . 1 %<dohasà dohanena>% bhà0

#<dohase># avyaø duha--tumarthe %<sesena'sena>% ityàdi pàø 3 . 4 . 9 såø tamarthe aset . dogdhumityarthe %<marteùvanyaddohase>% çø 6 . 66 . 1 %<makùuna yeùu dohase>% çø 6 . 66 . 5 %<dohase kàmàn dogdhum>% bhàùyam .

#<dohà># strã màtràvçttabhede %<ùañkalaturagau trikalamapi viùamapade vinidhehi . samapàdànte caikalamiti dohàmava>% dhehi tallakùaõam .

#<dohàpanaya># puø dohamapanayati svaniþsaraõena apa + nã--ac . dugdhe trikàø .

#<dohita># triø doha + tàraø itac . sa¤jàtadohe

#<dohin># triø duha--÷ãlàrthe ghinuõ . dohana÷ãle striyàü ïãp .

#<dohãyas># triø dogdhç + ati÷àyane %<tu÷chandasi>% iyasun tçõolopaþ . ati÷ayena dogdhari . striyàü ïãp dohãyasã evaü iùñhan dohiùñha tatràrthe triø striyàü ñàp . ÷abdakalpadrume asya dohin÷abdaprakçtikatvakalpanaü pràmàdikameva .

#<dohya># triø duha--karmaõi và õyat . 1 dohanãye 2 dugdhe 3 dhenvàdau strã . %<ãóabandha÷aüsaduhàü õyataþ>% pàø asyàdyudàttatà . %<vãjàyobàhyaratna strã dohya puüsàü parãkùaõam>% yàj¤aø .

#<dauþsàdhika># puø duùñaþ sàdhaþ tatra niyuktaþ ñhak . dvàrapàle triø .

#<daukåla># puø dukålena parivçtho rathaþ aõ . dukålena parivçte rathe amaraþ pçùoø daugåla tatràrthe hemacaø .

#<daugarha># puø a÷ve niruø .

#<dautya># naø dåtasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 dåtakarmaõi 2 tadbhàve ca %<hanåmadàdyairya÷asà mayà punardviùàü hasairdautyapathaþ sitãkçtaþ>% naiùaø %<dautyaü tatkçtaü ghore vigrahe janamejaya!>% harivaüø 174 aø %<bhagavan ÷råyatàü vàkyaü dautyenàhamihàgatà>% harivaüø 177 aø .

#<dauràtmya># naø duùña àtmà yatnaþ dhçtiþ buddhiþ svabhàvaþ ÷arãraü và yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . ninditayatnàdau %<dauràtmyàdràkùasastàü tu nàtratyàþ ÷raddadhuþ prajàþ>% raghuþ .

#<daurga># naø durgasya durgàyà và idam aõ . 1 durgasambandhini 2 durgàsambandhini ca %<÷ràvaõã daurganavamã dårvà caiva hutà÷anã . pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam>% kàlamàø dhçtavàkyam .

#<daurgatya># naø durgatasya bhàvaþ ùya¤ . 1 dàridrye 2 duþkhitve ca %<daurgatyàdyairanaujasyaü dainyaü malinatàdikçt>% sàø daø %<bhartuþ kurvanti daurgatyàt so'narthaþ sumahàn smçtaþ>% bhàø saø 5 aø .

#<daurgandhya># naø duùño gandho'sya tato bhàve ùya¤ . duùñagandhayoge . %<laghu tçùõàharaü vaktrakledadaurganthyanà÷anam>% su÷rutaþ . gàtre daurgandhyakàraõa¤ca bhçgubhàrate uktaü taka 1763 pçø dar÷itam .

#<daurgaha># puø durgahasyàpatyam ÷ivàø aõ . 1 durgahasyarùerapatye purukutse çùau %<sapta çùayo daurgahe vadhyamàne>% çø 4 . 42 8 . %<purukutsasya mahiùã daurgahe bandhane sthite . patyàvaràjakaü dçùñvà ràùñraü putrasya lipsayà>% bhàø dhçtavàkyam 2 a÷ve niruø daugarha ityatra pàñhàntaram .

#<daurgraha># puø duþkhena graho grahaõamasya a÷vasya, tatsàdhyo yàgaþ aõ . a÷vamedhe %<tena ha purukutso daurgraheõeje>% ÷ataø vràø 13 . 545 . daurgraheõà÷vena saühatena kratunà a÷vamedheneje ityarthaþ bhàø .

#<daurgàyaõa># puø durgasyàpatyaü naóàø phak . durgasyàpatye

#<daurjanya># naø durjanasya bhàvaþ ùya¤ . durjanatve %<tadidaü sama daurjanyaü vàli÷asya mahãyasi>% bhàgaø 6 . 68 . 52

#<daurbalya># naø durbalasya bhàvaþ ùya¤ . durbalatve %<anàdeyasya càdànàt àdeyasya ca varjanàt . daurbalyaü khyàpyate ràj¤aþ>% manuþ %<papàta bhåmau daurbalyàt>% bhàø ÷àø 53 ÷loø .

#<daurbhàgineya># puüstrãø durbhagàyà apatyaü kalyàø óhak inaï ca hçdbhagetyàdinà dvipadavçddhiþ . durbhagàyà apatye .

#<daurbhàgya># naø durbhagàyà durbhagasya và bhàvaþ ùya¤ dvipadavçddhiþ . durbhàgyànvitatve %<bhuktvà pitçgçhe nàrã puïkte svàmigçhe yadi . daurbhàgyaü jàyate tasyàþ ÷apanti kuladevatàþ>% iti jyotiø taø %<yatte ke÷eùu daurbhàgyaü sãmanteùu ca mårdhani . lalàñe karõayorakùõoràpastadghnantu sarvadà>% yàj¤aø %<adya kaikeyi! daurbhàgyaü ràj¤à te khyàpitaü mahat>% bhàø vaø 276 aø tatkàraõa¤ca bhçgubhàratoktam 1763 pçø dar÷itam .

#<daurbhràtra># naø duùñobhràtà tasya bhàvaþ yuvàø aõ . duùñabhràtçtve .

#<daurmanasya># naø duùñaü mano'sya tasya bhàvaþ ùya¤ . khedàdinimitte cittasya dausthye duùñamanoyuktatve %<teùàü kçte me ni÷vàso daurmanasya¤ca jàyate>% devãmàø %<kçtasmçtiþ proùitadaurmanasyam>% vçø saüø 78 aø .

#<daurvàsasa># naø durvàsasà proktam aõ . ÷ivadharmàkhye upapuràõabhede upapuràõa÷abde dç÷yam .

#<daurvãõa># naø durvàyàþ idam kha¤ . 1 dårvàrase 2 iùñaparõe ca mediø .

#<daurvratya># naø duùñaü skhalanocchalanàdi vrataü yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . duùñavratatve %<mitraü sauvratyena rudraü daurvratyena>% yajuø 39 . 9

#<daurhç(ha)da># naø durhçdo bhàvaþ aõ và na dvipadavçddhiþ . dohada + svàrthe aõ và . icchàdau dohada÷abdàrthe dohada÷abde su÷rutavàkyaü dç÷yam .

#<daurhàrda># naø durhçdo bhàvaþ yuvàø aõ dvipadavçddhiþ . ÷atrutve

#<daurhçdaya># naø durhçdayasya duùñahçdayayuktasya bhàvaþ yuvàø aõ na dvipadavçddhiþ . duùñacittatve .

#<dauleya># puø dulerapatyam %<ita÷càni¤aþ>% pàø óhak . dulerapatye kacchape hemacaø .

#<daulmi># puø dulma + apatye i¤ . indre ÷abdàrthakalpaø .

#<dauvàrika># puø dvàre niyuktaþ ñhak dvàràø yvàbhyàü pràk aic . 1 dvàraniyukte 2 dvàrapàle 3 pratãhàryàü strã ïãp . %<dauvàrikã devasaråpametya>% raghuþ %<pravi÷ya dauvàrikaþ>% ÷akuø . dauvàrikalakùaõaü matsyapuø uktaü yathà %<pràü÷uþ suråpodakùa÷ca priyavàdãna coddhataþ . cittagràha÷ca sarveùàü pratãhàraþ sa ucyate>% . au÷anasanãti÷àstrapari÷iùñe tu anyathoktaü yathà %<÷astràstraku÷alo yastu dçóhàïga÷ca niràlasaþ . yathàyogyaü samàhåyàt sa j¤eyaþ pratihàrakaþ>% . %<ãïgitàkàratattvaj¤o balavàn priyadar÷anaþ . apramàdã samo dakùaþ sa pratãhàra ucyate>% càõakyaþ . vçø saüø ukte 2 ekà÷ãtipadasthe vàstudevabhede ca %<pitçdauvàrikasugrãvakusumadantàmbupatyasuràþ>% .

#<dauvàlika># puø de÷abhede tatratyaràjàdiùu baø vaø . %<dauvàlikàþ sàgarakàþ patrorõàþ ÷ai÷iràstathà . karõapràvaraõà÷caiva bahavastvatra bhàrata! . tatrasthà dvàrapàlaiste procyante ràja÷àsanàt . kçtakàlàþ subalayastato dvàramavàpsyatha>% bhàø saø 51 aø .

#<dau÷carmya># naø du÷carmaõo bhàvaþ vya¤ . svabhàvato'nàvçta meóhratve %<brahmahà kùayarogitvaü dau÷carmyaü gurutalpagaþ>% manuþ .

#<dauùka># triø doùà carati %<doùa upasaükhyànam>% vàrtiø ñhaõ %<iõaþ ùaþ>% pàø ùatvam . bàhubhyàü càriõi .

#<dauùkula># duùñaü kulamasya duùkulaþ svàrthe aõ . duùñakulayukte %<na durjane dauùkulo và vratairyo và na saüskçtaþ>% bhàø ÷àø 36 aø .

#<dauùkuleya># puø duùkulasyàpatyaü tatra bhavo và %<duùkulàóóhak>% pàø pakùe óhak . duùkulajàte %<kulejàtà÷ca kli÷yante dauùkuleyava÷ànugàþ>% bhàø vaø 193 aø .

@<[Page 3771b]>@
#<dauùkulya># triø duùkula + svàrthe õyat . duùñakulayukte %<dauùkulyà vyàdhibahulàþ duràtmàno'pratàpinaþ>% bhàø vaø 183 aø .

#<dauùñhava># naø duùñhoþ avinàtasya bhàvaþ udgàø aõ . avinãtatve

#<dauùpuruùya># naø duùñaþ puruùaþ tasya bhàvaþ svàrthe và vràhmaõàø ùya¤ . 1 duùñe puruùe 2 tadbhàve ca .

#<dauùmanta(nti)># puø duùmantasyàpatyam ÷ivàø aõ i¤ và . duùmantançpasyàpatye bharate %<dauùmantaü bharataü càpi bhçtaü sç¤jaya! ÷u÷rumaþ>% bhàø droø 67 aø . %<bharata¤caiva dauùmantiü mçtaü sç¤jaya! ÷u÷rumaþ>% bhàø ÷àø 29 aø . asya visargamadhyatà ma÷ånyatàpi %<tena haitena bharato dauþùantirãje>% ÷ataø vràø 13 . 5 . 48 atra pçùoø masya lopa iti bodhyam yamadhyo dauùyantirityapyatra %<råpaudàryaguõopetaü dauùyantiü janamejaya!>% bhàø àø 74 aø .

#<dauùyantya># triø duùmantasyàyam õya . duùmantasambandhini %<satyavatyacintayanmà dauùmantyo vaü÷a ucchedaü vrajediti>% bhàø àø 95 aø .

#<daustra># naø duùñà strã tasyàþ bhàvaþ yuvàø aõ . duùñastriyà bhàve .

#<dauhika># dohaü nityamarhati ñha¤ . nityaü dohàrhe

#<dauhitra># puüstrãø duhiturapatyam vidàø a¤ . duhiturapatye striyàü ïãp . %<pautradauhitrayorloke vi÷eùo nàsti ka÷cana . tayorhi màtàpitarau sambhåtau tasya dehataþ>% manuþ %<dauhitro'pi hyamutrainaü santàrayati pautravat .>% manuþ . 2 khaógàdau naø . %<dauhitraü khaógamityàhurapatyaü duhitustilàþ . kapilàyàghçtaü caiva dauhitramiti cocyate>% màrkaõóeyapuø %<trãõi ÷ràddhe pra÷astàni dauhitraü kutupastilàþ>% tatraiva . %<trãõi ÷ràddhe pavitràõi dauhitraþ kutupastilàþ . vratasthamapi dauhitraü ÷ràddhe yatnena bhojayet . kutapa¤càsane dadyàt tilai÷ca vikiren mahãm>% manuþ %<kutapaü nepàlakambalam>% iti kullåkabhaññaþ . %<bràhmavivàhenoóhàyàþ kanyàyà putrotpattiü vinà tadgçhabhojane doùo'bhihitaþ>% vahnipuø .
     %<kanyàyàü vrahmadeyàyàmabhu¤jan sukhama÷nute . atha bhu¤jãta yo mohàt bhuktvà sa narakaü vrajet . aprajàyà¤ca kanyàyàü na bhu¤jãyàt kadàcana . dauhitrasya mukhaü dçùñvà kimarthamanu÷ocaüsi . mahàsattvasamàkãrõàt nàsti te narakàdbhayam . nãrõastvaü sarvaduþkhebhyaþ paraü svargamavàpsyasi . dauhitrasya tu dànena nandanti pitaraþ sadà . yatki¤cit kurute dànaü tadànantyàya kalpate>%

#<dauhitràyaõa># puüstrãø duhiturapatyaü yuvà vidàø a¤i a¤antatvàt yåni haritàø phak . duhituryånyapatye .

#<dyavidyavã># strã divase niruø .

#<dyàvàkùamà># strã dviø baø . dyau÷ca kùamà ca divo dyàvàde÷aþ . svargapçthivyoþ hemacaø . evaü dyàvàpçthivãdyàvàbhåmi ÷abdàvapi tatràrthe dviø vaø %<dyàvàpçthivãyam>% ÷ataø bràø 11 . 52 dyàvàpçthivyoridam vai÷vadevaü tatsambandhi ityarthaþ . %<dyàvàpçthivã iha jyaiùñhe>% ÷ataø 13 . 5 . 1 . 11 àrùatvàt ekavacanàntatà . %<dyàvàbhåmã janayan deva eka àste vi÷vasya kartà bhuvanasya goptà>% anumànacintàmaõidhçta÷rutiþ .

#<dyu># abhisarpaõe adàø paraø sakaø aniñ . dyauti adyauùãt . dudyàva . %<guhàyà niragàt bàlã siüho mçgamiva dyuvan>% bhaññiþ .

#<dyu># naø diva--un kicca bàø valopa÷ca . 1 dine 2 gagane 3 svarge ca vi÷vaþ 4 agnau puø mediø .

#<dyukùa># triø divi dyuni kùayati kùi--nivàse óa . 1 svargalokavàsini trikàø %<dyukùo ràjà giràmakùitotiþ>% çø 6 . 24 . 1 %<dyukùo dyuloka nivàsã>% bhàø 2 dãptiyukte ca %<dyukùamaryamaõaü bhagam>% çø 1 . 136 . 6 %<dyukùaü dãptimantam>% bhàø .

#<dyuga># puüstrãø dyuni divi và àkà÷e gacchati gama--óa . 1 pakùiõi ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 àkà÷agàmimàtre triø striyàü ñàp .

#<dyugaõa># puø dyånàü divàü và dinànàü gaõaþ . grahàõàü madhyagatisàdhanàïge dinavçnde ahargaõa÷abde 577 pçø tadànayanàdi dç÷yam . %<ravidinàntagatàdhikamàsakaiþ kçtadinaiþ sahito dyugaõo vidhoþ>% siø ÷iø .

#<dyugat># naø dyu + gama--kvip . ÷ãghne niruø %<atastvà gãrbhirdyugadindra!>% çø 8 . 86 . 4

#<dyucara># triø divi dyuni và àkà÷e carati cara--óha . 1 grahe 2 pakùiõi ca %<dyau÷cacàla tadà ràjan! dyucarà÷ca sahasra÷aþ>% harivaüø 132 aø .

#<dyujyà># strã 6 taø . dyuvçttasyàhopàtravçttasya dralaråpàyàü jyàyàm . %<krànteþ kramotkramajye dve kçtvà tatrotkramajyayà . hãnà trijyà dinavyàsadalaü taddakùiõottaram>% såø siø %<spaùñakrànteþ kramotkramajye dve api prasàdhya tatra tanmadhye kràntyutkramajyayà trijyà hãnà, dinavyàsadalamahoràtravçttasya vyàsàrdhaü dyujyedyetyarthaþ>% raïgaø . %<kràntijyà bhujaþ trijyà karõastadvargàntarapadamahoràtra vçttasyàrdhaü saiva dyujyà>% siø ÷iø vyàkhyàyàü pramitàø .

#<dyuta># dãptau bhvàø akaø àtmaø señ . dyotate ídittvàt aïi paø adyutat adyotiùña . didyute . dyotanaþ %<adyutaccandamàbhç÷am>% bhaññiþ upasargapårvakasya tattadupasargadyotyàrthayukte dyotane . %<vyadyotiùña sabhàvedyàmasau nara÷ikhitrayã>% màghaþ . %<vidudyute bàóavajàtavedamàm>% màghaþ 2 ÷obhàyà¤ca %<padmairananvãtabadhåmukhadyutaþ>% màghaþ õici dyotayati prakà÷ane vya¤janàvçttyà bodhane ca dyotyàrthaþ vyaïgyarthe

#<dyuta># puø dyuta--kvip . 1 kiraõe hemacaø . 2 dyotamàne triø %<sa hi dyutà vidyutà veti sàma>% çø 10 . 99 . 2 . %<dyutà dyotamànena>% bhàø .

#<dyuta># triø dyuta--ka . dyotamàne saivacarati kvip dyutati adyutãt . %<dyutadyàmànaü vçhatãmçtena>% çø 5 . 80 . 1

#<dyutàna># triø dyuta--÷ànac vede gaõavyavyayàt ÷apoluk . dyotana÷ãle %<dyutànastvà màruto minotu>% yajuø 5 . 27 %<dyutànaþ dãpyamànaþ>% vedadãø .

#<dyuti># strã dyuta--in . 1 dãptau 2 ÷obhàyàm %<suvarõapuïkhadyutira¤jitàïguliþ>% raghuþ . %<råpayauvanalàlitya bhogàdyairaïgabhåùaõam . ÷obhà proktà saiva kàntirmanmathàpyàyità dyutiþ . kàntirevàtivistãrõà dãptirityabhidhãyate>% sàø daø tatsàmànyàvàntarabhedakathanena strãõàü sàtvikàlaïkàratayà ukte 3 arthe . dehajà kàntirdyutirityàcàryà manyante .

#<dyutita># naø dyuta--bhàve kta và na guõaþ . 1 dãptau pakùe guõaþ dyotitamapyatra . 2 kartari kta . 2 dãptiyute triø .

#<dyutidhara># puø dyutiü dehagatàü kàntiü dhàrayati antarbhåtaõyarthe dhç--ac . viùõau %<tejo vçùo dyutidharaþ>% viùõusaüø %<dyutimaïgagatàü kàntiü dhàrayan dyutidharaþ>% bhàø %<ojastejo dyutidharaþ>% viùõusaüø nàmàntaraü tadvyutpattirbhàùye'nyathà dar÷ità yathà %<j¤ànalakùaõàü dãptiü dhàrayan dyutidharaþ>% iti . tenobhayavidhayogàrthavattvàt tasya nàmadvayamityapaunaruktyam .

#<dyutimat># triø dyutiþ pra÷aüsàyàmastyarthe matup . 1 pra÷astakàntiyukte %<yasyetihàso dyutimàn>% bhàø àø 99 aø %<dyutimatàü nikareõa mahàsvanàm>% kiràø . striyàü ïãp . svàyambha vasya manoþ 2 putrabhede puø . tadupakrame %<jyotiùmàn dyutimàn havyaþ savarõàputra eva ca>% harivaüø 7 aø . merusàvarõamanvantare 3 saptarùibhede ca . tadupakrame %<jyotiùmàn bhàrgava÷caiva dyutimànaïgiràstathà>% tatraivàdhyàye . madraràja 4 nçpabhede %<sahadevo'pi màdrãmeva svayaüvare vijayàü nàmopayeme madraràjasya dyutimatoduhitaram>% bhàø àø 95 aø . 5 ÷àlvade÷ançpabhede ca %<nàmnà ca dyutimànnàma ÷àlvaràjaþ pratàpavàn>% bhàø ÷àø 234 aø . 6 madirà÷vançpaputre ca %<madirà÷vasya putro'bhåt dyutimànnàma pàrthibaþ . putrodyutimatastvàsãdràjà paramadhàrmikaþ>% bhàø anuø 2 aø .

#<dyutilà># strã dyutiü làti là--ka . auùadhibhede ratnamàlà

#<dyudhuni># strã 6 taø . svarganadyàü gaïgàyàm %<siddhairnuto dyudhuni pàta÷ivasvanàsu>% bhàgaø 3 . 23 . 37 dyunadyàdayo'pyatra .

#<dyuna># naø lagnàvadhike saptamasthàne %<dyunaü dyånaü tathàstàkhyaü ùañkoõaü ripumandiram>% jyoø taø .

#<dyunivàsa># puø divi dyuni và nivàso'sya . deve %<÷okàgninà'gàt dyunivàsabhåyam>% bhaññiþ .

#<dyupati># puø 6 taø . 1 indre hemacaø . 2 dinapatau sårye 3 arkavçkùe ca .

#<dyuma># triø dyu + astyarthe ma . dinàdivi÷iùñe

#<dyumaõi># puø divaþ svargasya maõiriva . 1 sårye amaraþ . 2 arkavçkùe ca .

#<dyumatsena># puø ÷àlvamahãpatibhede satyavataþ pitari %<dyumatsenasutaü vãraü satyavantamanindità>% bhàø viø 20 aø . %<àsãcchàlveùu dharmàtmà kùatriyaþ pçthivãpatiþ . dyumatsena iti khyàtaþ pa÷càccàndho babhåva ha . vinaùña cakùuùastasya bàlaputrasya dhãmataþ . sàmãpyena gataü ràjyaü chidre'smin pårvavairiõà . sa vàlavatsayà sàrdhaü bhàryayà prahitovanam . mahàraõyaü gata÷càpi tapastepe mahàvrataþ . tasya putraþ pure jàtaþ saüvçddha÷ca tapovane . satyavànanuråpo me bharteti manasà vçtaþ>% bhàø vaø 293 aø sàvitryuktiþ .

#<dyumat># triø dyauþ kàntirasyàsti diva--matup diva uttvam . kàntiyukte %<vãtihotraü tvà kave! dyumantam>% yajuø 2 . 4 %<dyumattamà supratãkasyasånoþ>% 27 . 11

#<dyumadgàna># naø sàmagànabhede .

#<dyumayã># strã vi÷vakarmakanyàyàü såryabhàryàyàm %<svareõurdyumayã tvàùñrã priye caite vibhàvasoþ>% trikàø .

#<dyumna># naø divaü dãptiü manati mnà--ka . 1 ghane amaraþ . 2 bale nighaõñuþ . pratyuüntaþ .

@<[Page 3773b]>@
#<dyuloka># puø dyaureva lokaþ diva uttvam . svargaloke

#<dyuvan># puø dyu--kanin uvaï . sårye ujjvalaø .

#<dyuùa(sa)d># puø divi sãdati sada--kvip pårvapadàt chandasi ùatvam loke'ùatvam . 1 deve 2 grahe ca %<manaþsu yeùàü dyusadàü nyadhãyat>% màghaþ .

#<dyå># triø divyati diva--kvip åñh . devake akùadyåþ .

#<dyåta># naø diva--bhàve kta åñh ardharcàø . 1 devane krãóàbhede 2 vivàdapadabhede ca tatsvaråpàdikaü vãraø miø niråpitam
     %<akùabadhna÷alàkàdyairdevanaü jihmakàritam . paõakrãóà vayobhi÷ca padandyåtasamàhvayamiti>% nàradaþ . akùàþ pà÷àþ . badhna÷carmapaññikà . ÷alàkà dantàdimayyo dãrghacaturasràþ . àdyagrahaõàccaturaïgàdikrãóàsàdhanaü karituragàdikaü gçhyate . tairapràõibhiryà paõapårvikà krãóà . tathà vayobhiþ pakùibhiþ pàràvatàdibhiþ ca÷abdànmallameùàdibhi÷ca pràõibhiryà paõa pårvikà krãóà kriyate tadubhayaü yathàkramandyåtasamàhvayàkhyaü vyavahàrapadamityarthaþ . dyåta¤ca samàhvaya÷ca dyåtasamàhvayam . ataeva manuþ . %<apràõibhiryatkriyate talloke dyåtamucyate . pràõibhiþ kriyamàõastu sa vij¤eyaþ samàhvayaþ>% iti . tatra sabhikaü pratyàha nàradaþ %<sabhikaþ kàrayeddyåtandeya>% dadyàcca tatkçtam . da÷akantu ÷ataü vçddhistataþ syàddyåtakàrità . atha và kitavo ràj¤e dattvà làbhaü yathoditam . prakà÷andevanaü kuryàdevaü doùo na vidyata iti . tasya vçttimàha yàj¤avalkyaþ %<glahe ÷atikavçddhestu sabhikaþ pa¤cakaü ÷atam . gçhõãyàddhårtakitavàditaràdda÷akaü ÷atamiti>% . parasparaü sampratipattyà kitavaþ parikalpitaþ paõoglahastatra glahe tadà÷rayà ÷ataparimità tadadhikaparimità và vçddhiryasyàsau ÷atikavçddhistasmàtkitavàtpa¤cakaü ÷ataü jitasya glahasyàtmavçttyarthaü viü÷atitamaü bhàgaü gçhõãyàdityarthaþ . pa¤cakaü ÷ataü pa¤cavaõà àyo yaõin ÷ate tatpa¤cakaü %<tadasmin vçddhyeti>% pàø kan 1 sabhàpatistu kalpitàkùàdinikhilakrãóãpakaraõastadupacitadravyopajãvã itarasmàdapårõa÷atavçddheþ kitavàdda÷akaü ÷ata¤jitasya da÷amabhàgaü gçhõãyàdityarthaþ . evaü këptavçtteþ samikasya yatkartavyaü tadàha sa eva %<sa samyakpàlito dadyàt ràj¤e bhàgaü yathàkçtam . jitamudgràhayejjetve dadyàtsatyaü vacaþ kùamãti>% . yaþ këptavçttirdyåtàthikàrã sa ràj¤à dhårtakitavebhyorakùitastasmai ràj¤e yathàpratipannamaü÷aü dadyàt . tathà jitaü dravyaü paràjitasakà÷àdàsedhàdinà uddhçtya jetre jayine dadyàt . tathà kùamã bhåtvà dyåtakàriõo'tivi÷vàsàrthaü satyaü vaco vadedityarthaþ . nàrado'pi %<sabhikaþ kàrayet dyåtaü deyaü dadyàcca tatkçtamiti>% . vçhaspatirapi %<sabhiko gràhakastatra dadyàjjetre nçpàya veti>% dyåtaparàjitakitavànàü bandhanàdinà paõagràhako bhavet . paõagrahaõàt pràgeva svakãyaü dravyaü jetre nçpàya ca yathàbhàgaü sabhiko dadyàdityarthaþ . tathà ca kàtyàyanaþ %<jeturdadyàt svakaü dravyaü jitaü gràhyaü tripakùikam . sadyo và kitavenaiva sabhikàttu na saü÷ayaþ>% iti . tripakùikamityanena yathà sàmarthyamà tripakùàtkàlo deya iti dar÷itamiti smçticandrikàyàm . yadà tu jetre jitaü dravyaü sabhiko dàpayituma÷aktastadà ràjà dàpayedityàha yàj¤avalkyaþ %<pràpte nçpatinà bhàge prasiddhe dhårtamaõóale . jitaü sasabhike sthàne dàpayedanyathà na tviti>% prasiddhe anyathà pracchanne sabhikarahite'dattaràjabhàge dyåte jita paõe jetre na dàpayedityarthaþ . pràõidyåte pràõinàü jayaparàjayau tatsvàminorityàha vçhaspatiþ %<dvanvayuddhena yaþ ka÷cidavasàdamavàpnuyàt . tatsvàminà paõo deyo yastvatra parikalpitaþ>% iti . paõaparikalpanaü kçtàkçtamityàha nàradaþ %<parihàsakçtaü yacca yaccàpyaviditaü nçpe . tatràpi nàpnuyàtkàmamatha và'numataü tayoriti>% . kàmyata iti kàmaþ paõaþ . atra jayaparàjayavipratipattau nirõagraprakàramàha yàj¤avalkyaþ %<draùñàro vyavahàràõàü sàkùiõa÷ca ta eva hãti>% . dyåtavyavahàràõàü draùñhàraþ sabhyàþ ta eva kitavà eva niyoktavyà ràj¤à . na tatra ÷rutàdhyayanasampannà ityàdyuktaniyamo'sti . sàkùiõo'pi ta eva dyåte dyåtakarà eva kàryàþ na tatra strãbàlavçddhakitavetyàdisàkùiniråpaõoktaniùedho'stãtyarthaþ . viùõurapi %<kitaveùyeva tiùñheran kitavàþ saü÷ayaü prati . ya eva tatra draùñàrasta evaipàntu sàkùiõaþ>% iti . tvàkùiõàü parasparavirodhe àha vçhaspatiþ %<ubhayorapi sandigdhe kitavàþ syuþ parãkùakàþ . yadà vidveùiõaste tu tadà ràjà vicàrayediti .>% aniyuktadyåtakàriõo daõóamàha nàradaþ %<anirdiùñastu yo ràj¤à dyåtaü kurvãta mànavaþ . na sa taü pràpnuyàtkàmaü vinaya¤caiva tvo'rhatãti>% . ye tu kåñaü dyåtaü kurvanti teùàü daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<ràj¤à sacihnaü nirvàsyàþ kåñàkùopadhi devinaþ>% iti . kåñairakùàdibhiþ upadhinà maõimantràdinà mativa¤canena ca ye dãvyanti tàn ÷vapadàdinà'ïkayitvà ràjà svaràùñrànnirvàsayedityarthaþ . nirvàsane vi÷eùamàha nàradaþ %<kåñàkùadevinaþ pàpàn ràjà ràùñràdvivàsayet . kaõñhe'kùamàlàmàsajya sa hyeùàü vinayaþ smçtaþ>% iti . daõóane vi÷eùamàha viùõuþ . %<dyåte kåñàkùadevinàü karacchedaþ upadhidevinàmàcchedaþ>% iti . yàni tu dyåtaniùedhakàni manuvacanàni %<dyåtaü samàhvaya¤caiva yaþ kuryàtkàrayeta và . tàn sarvàn ghàtayedràjà ÷ådràü÷ca dvijaliïginaþ . prakà÷ametattàskaryaü yaddevana samàhvayau . tayornityaü pratãghàte nçpatiryatnavàn bhavet . dyåtaü samàhvaya¤caiva ràjà ràjye nivàrayet>% ityàdãni tàni kåñàkùadevanaviùayatayà ràjàdhyakùa sabhikarahitatayà và yojyàni . ataeva vçhaspatiþ %<dyåtaü niùiddhaü manunà satya÷aucadhanàpaham . abhyanuj¤àtamanyaistu ràjabhàgasamanvitam . sabhikàdhiùñhitaü kàryaü taskaraj¤ànahetukam>% iti . yàj¤avalakyo'pi %<dyåtamekamukhaü kàryaü taskaraj¤ànakàraõàditi>% ràj¤à dyåtam ekaü mukhaü pradhànaü yasya tat tathoktaü kàryam . ràjàdhyakùàdhiùñhitaü ràj¤à kàrayitavyamityarthaþ . taskaraj¤ànakàraõàt . lyavlope pa¤camã . taskaraj¤ànaråpaü prayojanaü paryàlocyetyarthaþ . pràya÷a÷cauryàrjitadhanà eva kitavà bhavantyata÷cauravij¤ànàrthamekamukhaü kàryamityà÷ayaþ

#<dyåtakara># triø dyåtaü karoti kç--ña . (juyàrã) dyåtakàrake ÷abdaraø .

#<dyåtakàra># triø dyåtaü karoti kç--aõ kàrayati kàri--aõ và . 1 dyåtakare dyåtasya kàrayitari 2 sabhike ca amaraþ svàrthe ka . kàri õvul và . dyåtakàraka tatràrthe triø .

#<dyåtakçt># triø dyåtaü karoti kç--kvip . dyåtakare trikàø .

#<dyåtapårõimà># strã dyåtàrthà pårõimà . kojàgarapårõimàyà mà÷vinapaurõamàsyàü trikàø kojàgara÷abde tatra dyåtavidhànamuktam . dyåtapaurõamàsã tatràrthe .

#<dyåtapratipad(dà)># dyåtàrthà pratipad và ñàp . kàrtika÷uklapratipadi tatra dyåtavidhànaü tiø taø yathà brahmaø puø %<÷aïkara÷ca purà dyåtaü sasarja sumanoharam . kàrtike÷uklapakùe tu prathame'hani bhåpate! . jita÷ca ÷aïkarastatra jayaü sebhe ca pàrvatã . ato'rthàcchaïkaro duþkhã gaurã nityaü sukhoùità . tasmàt dyåtaü prakartavyaü prabhàte tatra mànavaiþ>% . %<dyåtapratipadà nàma tava bhàvã mahotsavaþ>% tiø taø dhçtaü baliü prati bhagavadvàkyam .

#<dyåtavãja># naø dyåtasya vãjaü sàdhanam . kapardake (kaói) trikàø .

#<dyåtavçtti># puø dyåtaü vçttirjãvikà yasya . sabhike tasya yathà dyåtopajãvitvaü tathà dyåta÷abde uktam %<mitradhruk dyåtavçtti÷ca putràcàryastathaiva>% manunà tasya havyakavyadànà'yogyatoktà .

#<dyåna># naø lagnàt saptamasthàne dyuna÷abde dç÷yam %<dyånajanmaripulàbhakhatriga÷candramàþ ÷ubhaphalapradastathà>% jyoø ta0

#<dyai># nyakkaraõe bhvàø sakaø aniñ . dyàyati adyàsãt dadyau

#<dyo># strã dyotante devà atra dyuta--bàø àdhàre óo . 1 svarge 2 àkà÷e ca amaraþ . %<dharàviyaddyosalileùu vi÷rutam>% bhàø kaø 90 aø dyoùad dyobhåmiþ . sarvanàmasthàne pare tasya oraut dyauþ dyàvau dyàvaþ .

#<dyokàra># triø dyotulyàn pràsàdàdãn karoti kç--aõ . pràsàdàdikare ÷ilpibhede %<evaü kùatriyadàyàdàstatra tatra pari÷rutàþ . dyokàrahemakàràdijàtiü nityaü samà÷ritàþ>% bhàø ÷àø 49 aø tatra vyokàreti jvàkàreti và pàñhàntaram . vyokàraþ lohakàraþ jyàkàro dhanuùkàra ityarthaþ .

#<dyota># puø dyuta--bhàve gha¤ . 1 prakà÷e 2 àtape amaraþ . khadyotaþ %<candràrkakiraõadyotam>% harivaüø 43 aø %<vidyuddyotanikà÷ena mukuñenàrkavarcasà>% harivamø 241 aø . utkçùño dyot uddyotaþ %<niravadyavidyoddyotena dyotitastattvato'yamarthaþ>% dàyabhà0

#<dyotana># triø dyuta--÷ãlàrthe yuc . 1 dyotana÷ãle %<vilokya dyotanaü candraü lakùmaõaü ÷ocano'vadat>% bhaññiþ 2 dãpe puø . 3 åùasi strã niruø . bhàve lyuñ . 4 prakà÷e naø %<dyotanàddevaþ>% iti kullåø dyuta--õica--lyu . 5 prakà÷ake triø . bhàve lyuñ . 6 prakà÷ane naø .

#<dyotani># triø dyuta--õic--ani . prakà÷ake %<à dyotaniü vahati ÷ubhrayàm>% çø 3 . 58 . 1 %<dyotaniü prakà÷akaü såryam>% bhà0

#<dyotiriïgaõa># puø jyotiriïgaõa + pçùoø . khadyote hemacaø .

#<dyobhåmi># puø dyauràkà÷o bhåmirgatisthànaü yasya . 1 pakùiõi ÷abdacaø . dyau÷ca bhåmi÷ca dvaø . 2 dyàvàpçthivyãþ strã dviø ba0

#<dyoùad># puø dyavi sãdati sada--kvip ùatvam . deve ÷abdaratnàø . grahàdau aùatvam dyosadityeva .

@<[Page 3775b]>@
#<dyautra># naø %<diverdyu÷ca>% uõàø diva--ùñran dyuràde÷aþ vçddhi÷ca . jyotiþpadàrthe ujjvaladattaþ .

#<dyaurloka># puø dyaureva lokaþ dyoloka + pçùoø . dyuloke svarge %<kiü tàbhirjayati pçthivãlokameva puro'nuvàkyayà jayatyantarikùalokaü yàjyayà dyaurlokaü ÷asyayà>% ÷ataø vrà0

#<dragaóa># puø dreti gaóati gaóa--ac . vàdyabhede (dagaóa kàóà) trikàø .

#<draïkùaõa># naø tolake ÷abdamàlà .

#<draïga># puø purãbhede hemacaø . sa ca %<karvañàdadhamodraïgaþ pattanàduttama÷ca saþ>% vàcaspatyuktalakùaõaþ .

#<draóhi># nàmadhàtuþ dçóhaü karoti dçóha + kçtau õic çto raþ dçóhãkaraõe sakaø ubhaø señ . draóhayati te . draóhayan draóhayitum

#<draóhiman># puø dçóhasya bhàvaþ imanic çto raþ . dçóhatve %<badhàm dràgeva draóhimaramaõãyaü parikaram>% gaïgàlaharã . %<hçdayamaribadhodayàdudåóhadraóhima dadhàtu punaþpurandarasya>% màghaþ .

#<dradhas># strã rodasyoþ %<dve dradhasã satatã vasta ekaþ ke÷ã vi÷và bhuvanàni vidvàn>% taittiø saø 3 . 2 . 2 . 2

#<drapsa># naø dçpyati kapho'nena dçpa--bàø ksa çto raþ . ghanetaradadhni(jalodai) amaraþ pçùoø drapsya dràpsa ityete api tatràrthe amarañãkàyàü bharataþ . 2 rase puø . %<bhuvanànàmårmirdrapso apàmasi>% yajuø 14 . 5 %<drapso rasaþ>% vedadãø %<yaste drapsa skandati yaste aü÷uriti yo stokaþ . skandati sa drapsastattamàha yaste aü÷uriti tadaü÷umàha gràvacyutaþ>% ÷ataø bràø 4 . 2 . 4 . 2 %<so'ùñau drapsàn garbhyabhavatte'ùñau vasavo'sçjyanta tànasyàmupàdadhàt>% ÷ataø bràø 6 . 1 . 2 . 6 . 3 drutagatiyukte ca %<anudrapsàsa indavaþ>% çø 9 . 6 . 4 %<drapsàsaþ drutagatayaþ>% bhà0

#<drama># gatau bhvàø paraø sakaø señ . dramati adramãt dradràma %<vàna rà dadramu÷càtha saügràmaü ca ÷a÷aüsire>% bhaññiþ yaïi daüdramyate %<daüdramyamàõaþ pariyanti måóhàþ>% kañhopaø . daüdramaõaþ

#<dramila># puø de÷abhede . tatra bhavaþ aõ . dràmila càõakye puø tatra bhave triø hemaø .

#<dramma># puø lãlàø ukte ùoóa÷apaõe %<varàñakànàü da÷akadvayaü yat sà kàkiõã tà÷ca paõacatasraþ . te ùoóa÷a dramma ihàpi kãrtito drasmaistathà ùoóa÷abhi÷ca niùkaþ>%

#<drava># puø dru gatau bhàve ap . 1 dravaõe 2 palàyane 3 parãhàme amaraþ . 4 gatau 5 àsave . 6 vege ca dru--ac . 7 kùaraõa yukte triø . 8 dravatvaguõayuktamàtre triø %<àkùipya kàciddravaràgameva>% kumàø %<dravaþ saïghàtakañhinaþ>% kumàø %<sarvàõi dravàõi udaïmukhena juhoti>% ÷rutiþ %<gaõóasthalàgharùagalanmadodakadravadrumaskandhanilàyino'layaþ>% %<madodakadravakañabhittisaïgibhiþ>% màghaþ nyàyokte 9 dravatvaråpe guõabhede %<dvayornaimittikodravaþ>% bhàùàø dravatva÷abde dç÷yam .

#<dravaka># triø dru--÷ãlàrthe aka mugdhaø . 1 palàyana÷ãle 2 kùaraõa÷ãle ca .

#<dravaja># puø dravàj jàyate jana--óa . 1 guóe ràjaniø . 2 dravajàtamàtre triø .

#<dravatpatrã># strã dravat patraü yasyàþ gauràø ïãp . ÷imuóãvçkùe ràjaniø .

#<dravat># upabhoge akaø paraø señ dravas ityatra gaõaratne kaõóvàø gaõe pàñhàntaram . dravatyati . adravatyãt .

#<dravat># triø dru--÷atç . 1 kùaraõayukte 2 ÷ãghre naø niru0

#<dravatva># naø dravasya bhàvaþ . nyàyokte saügràhake guõabhede bhàùàø %<sàüsiddhikadravatvaü syànnaimittikamathàparam . sàüsiddhikantu salile dvitãyaü kùititejasoþ . paramàõau jale nityamanyatrànityamucyate . naimittikaü vahniyogàttapanãyaghçtàdiùu . dravatvaü syandane heturnimittaü saügrahe tu tat>% bhàùàø %<dravatvanniråpayati sàüsiddhikamiti . dravatvaü dvividhaü sàüsiddhikaü naimittika¤ceti . dvitãyaü naimittikaü paramàõàveveti . jalaparamàõau dravatvaü nityam . anyatra pçthivãparamàõvàdau jaladvyaõukàdau ca anityam . kutracittejasi kutracit pçthivyà¤ca naimittikaü dravatvam . tatra ko và naimittikastaddar÷ayati naimittikamiti . vahnãtipadantejo'rthakam . tathà ca tejaþsaüyogàdagnisaüyogajanyaü naimittikaü dravatvam . tacca suvarõàdiråpe tejasi ghçtajatuprabhçtipçthivyàü ca vartata ityarthaþ . dravatvaü syandane heturiti asamavàyikàraõamityarthaþ . saügrahe saktukàdisaüyogavi÷eùe taddravatvaü snehasahitamiti boddhavyam>% muktàø . tal dravatàpyatra strã %<na ca na dravatà dravatà parito himahànakçtà na kçtà kvacana>% bhaññiþ .

#<dravadravya># naø dravatãti dravaü karmaø . 1 dugdhadadhyàjyatakràsavajala tailàdiùu 2 daihikamåtràdiùu ca .

#<dravantã># triø dru--÷atç ïãp . 1 dravayuktastriyàü sà ca 2 sravantyàü nadyàü 3 måùikaparõyàü ca ràjaniø .

#<dravarasa># triø dravayukto raso yasya . 1 sàrdrarase 2 làkùàyàü strã ràjaniø .

@<[Page 3776b]>@
#<dravas># upabhoge kaõóvàø paraø señ . dravasyati adravasyãt .

#<dravàdhàra># puø 6 taø . 1 dravadravasyàdhàre 2 culuke ca ÷abdàrthaka0

#<dravàyya># triø dru--àyya . druti÷ole mugdhaboø .

#<dravi># triø dràvayati antarbhåtaõyarthe dru--in . svarõàdidràvake svarõakàre %<dravirna dràvayati dàru dhakùat>% çø 6 . 3 . 5

#<dravióa># puø svanàmakhyàte de÷abhede sa caü de÷aþ vçø saüø kårmavibhàge 14 aø nairçtyàmuktaþ %<nairçtyàü di÷i de÷àþ>% ityupakrame %<hemagirisindhukàlakaraibata kasuràùñravàdara dravióàþ>% teùàü ràjà so'bhijano'sya và aõ . dràvióa tadde÷ançpe pitràdikrameõa tatravàsini ca . vahuùu aõo luk . 2 bràhmaõabhede saca %<àndhràþ karõàñakà÷caiva gurjarà dravióàstathà . mahàràùñrà iti khyàtàþ pa¤caite dravióàþ smçtàþ>% vàgurasaühità . 3 savarõàyàü vràtyakùatriyajàte kùatriyabhede yathàha manuþ %<jhallomalla÷ca ràjanyàt vràtyànnicchivireva ca . naña÷ca karaõa÷caiva khaso dravióa eva ca>% . jàmadagnyabhayena kùatriyadharmatyàgena vçùalatvaü pràpte tadde÷ãye 4 kùatriye ca yathàha bhàø à÷vaø 29 aø %<tatastu kùatriyàþ kecijjàmadagnyabhayàrditàþ . vivi÷urgiridurgàõi mçgàþ siühàrdità iva . teùàü svavihitaü karma tadbhayànnànutiùñhatàm . prajà vçùalatàü pràptà bràhmaõànàmadar÷anàt . evaü te dravióàbhãràþ puõórà÷ca ÷avaraiþ saha . vçùalatvaü parigatà vyutthànàt kùatradharmiõaþ>% 4 ràgiõãbhede strã gauràø ïãù .

#<draviõa># naø dru--inan . 1 dhane 2 kà¤cane mediø . 3 bale 4 paràkrame ca nithaø %<draviõaü parimitamadhikavyayinaü janamàkulãkurute>% udbhaø %<j¤àtibhyo draviõaü dattvà kanyàrthe caiva ÷aktitaþ>% manuþ . %<teùàü sada÷vabhåyiùñhàstuïgàdraviõarà÷ayaþ>% raghuþ . 5 pçthunçpaputrabhede puø vainyastu vãryamahatàmityupakrame %<putrànutpàdayàmàsa pa¤càrciùmàn pra÷aüsitàn . vijità÷vaü dhåmrake÷aü harya÷vaü draviõaü vçkam>% bhàgaø 4 . 22 . 50 tatra bale %<baleþ putro mahàvãryo vàõodraviõa vattaraþ>% harivaüø 161 aø paràkrame %<babhåvatustatastasya pakùau draviõavattarau>% bhàø udyoø 112 aø . 5 và¤chite ca draviõaprada÷abde dç÷yam . 6 krau¤cadvãpasthe varùapuruùabhede puø %<krau¤cadvãpasthavarùanadãnà mambhaþ pavitramamalamupayu¤jànàþ puruùarùabhadraviõadevaka saüj¤àþ>% bhàgaø 5 . 20 . 16

#<draviõaka># puø 1 vasusutàgneþ putrabhede %<agnerbhàryà vasordhàrà putro draviõakàdayaþ>% bhàgaø 6 . 6 . 12 ÷loø draviõa + svàrthe ka . 2 draviõa÷abdàrthe naø .

#<draviõanà÷aka># naø draviõaü nà÷ayati nà÷i--lyu . ÷obhà¤jane ÷abdaratnàø tatsebane dhananà÷akatvàttasya tathàtvam ataþ smçtau ÷obhà¤janabhakùaõaniùedhodçùñaphalaka eva .

#<draviõaprada># triø draviõaü pradadàti pra + dà--ka . 1 dhanadàyake 2 viùõau puø . tasya và¤chitapradatvàt tathàtvam %<sudhanvà khaõóapara÷urdàruõo draviõapradaþ>% viùõusaø và¤chitapradatvena tasya tathàtvam bhàùye uktam .

#<draviõas># triø draviõamicchati làlasàyàü kyaci suk draviõasyati tataþ sampaø bhàve kvipi ato lope kvau lupte na sthànivadbhavatãti yalopaþ . dhanecchàyàm %<draviõodà draviõasaþ gràvahastàsaþ>% çø 1 . 15 . 7 bhàùye ca uktà vyutpattirdar÷ità . %<draviõasvanta iha santvindavaþ>% çø 9 . 85 . 1 %<draviõasvanto dhanavantaþ>% iti bhàùyokteþ draviõa÷÷abdàt karmasàdhanàt dhanavacanàt matup .

#<draviõasyu># triø draviõamàtmano làlasayecchati kyaci suk draviõasya--un . làlasayà ghanakàmini %<draviõasyurdraviõasa÷cakànaþ>% çø 10 . 65 . 16 %<chandasyeva druvarasyudraviõasyuþ>% ityàdinà pàø kyaci nipàtanam . loke tu draviõãyurityeva .

#<draviõodas># triø 1 dhanadàtari %<draviõodàþ dhanapradam>% çø 1 . 15 . 7 dhanaprado'gniþ somaü pibatviti ÷eùaþ . tametaü mantraü yàska evaü nirvakti . niø 8 . 1 %<draviõodàþ kasmàddhanaü draviõamucyate yadenadabhidravanti valaü và draviõaü yadene nàbhidravanti tasya dàtà draviõodàstasyaiùà bhavati . draviõodà draviõasa>% ityàdi . so'yaü yàskokto nirvacanaprapa¤castasminneva granthe'vagantavyaþ . draviõodàþ . %<drudakùibhyàminan>% uø 2 . 51 . nittvàdàdyudàttã draviõa ÷abdaþ . taddadàtãti draviõodàþ . %<kvip ceti>% pàø kvip . pårvapadasya saükàropajana÷chàndasaþ satvottve . kçduttarapadaprakçtisvaratvam . devavi÷eùaõatvenaikavàkyatàpakùe dvitãyàyàþ syàde÷aþ . atha và draviõamàtmana icchanti draviõasyanti . supa àtmanaþ kyac . %<sarvapràtipadikebhyo làlasàyàü sugvaktavyaþ>% vàrtiø kyaci parataþ sugàgamaþ . draviõasyateþ sampadàditvàdbhàve kvip . atolopaþ . %<kvau luptaü na sthànivadbhavati>% pàø iti tasya sthànivattvapratiùedhàdyalopaþ . evaü draviõas ÷abdo dhanecchàvacanaþ . draviõecchàü dasyati yatheùñadhanapradànenopakùapayatãtyarthe dasu upakùaye ityasmàdantarbhàvitaõyarthàt %<kvip ceti>% pàø kvip . evaü draviõodaþ÷abdaþ sakàrànto bhavati . tathà dràviõodasàþ pravàdà bhavantãti nairukto vyavahàra upapadyate . ato draviõodas ÷abdo bhinnavàkyatve syàrthe prathamà ekavàkyatve tu vyatyayena dvitãyà bhavati . draviõasa ityatràpivàkyabhedapakùe draviõasaþ somasyetyarthe na ukàropajana ÷chàndasaþ . àdyudàtta tvaü tu niyamena sthitam . çtvigvi÷eùaõatvenaikavàkyatvapakùe tu kyajantàt kvip . ato lopàdi pårvavat . atra draviõodà÷abdo'pi tatràrthe . 2 agnau ca %<draviõaü dhanamityuktaü bala¤ca draviõaü smçtam . dadàti tadbhavàneva draviõodàstatobhavàn>% varàhapuø .

#<dravitnu># triø dru--gatau itnu . gati÷ãle %<÷aviùñasya dravitnavaþ>% çø 8 . 74 . 14 . %<rathamamçtasya dravitnum>% çø 10 . 11 . 9

#<dravya># naø drorvikàraþ droriti yat %<dravya¤ca bhavye>% pàø nipàø . 1 pittale 2 vitte 3 pçthivyàdiùu navasu . 4 vilepane naø 5 bheùaje 6 drumavikàre 7 tatsambandhini ca triø mediø . 8 jatuni 9 vinaye naø hemaø . 10 madye naø ràjaniø . dravyalakùaõamaulukya÷abde 1586 pçø uktaü tadbhedà÷ca nava %<pçthivyàpastejo vàyuràkà÷aü kàlodigàtmà iti dravyàõi>% kaõàø såø %<idànãmapavargabhàgitayà sarva padàrthà÷rayatayà ca prathamoddiùñasya dravyapadàrthasya vibhàgaü vi÷eùodde÷a¤ca kurtannàha pçthivyàpa iti itikàro'badhàraõàrthaþ tena navaiva dravyàõi nàdhikàni na nyånàni vetyarthaþ . nanu vibhàgabalàdeva nånàdhikasaïkhyàvyavacchedasiddhau kimitikàreõeti cet udde÷amàtraparatayà'pi såtrasambhave vibhàgatàtparyasphoraõàrthatayaivetikàràbhidhànàt suvarõàdãnàmã÷varasya càtraivàntarbhàvàt andhakàrasya càdhikatvenà÷aïkyamànasyàbhàvatvavyutpàdanàdetadadhyavaseyam . asamàsakaraõantu sarveùàü pràdhànyapradar÷anàya>% upaø vçø . vaidyake tu tasya pa¤cavidhatoktà yathà %<rasoguõastathà vãryaü vipàkaþ ÷aktireva ca . pa¤cànàü yaþ samàhàrastaddravyamiti kãrtyate>% iti bhiùagvaràþ . prakàràntareõa ca pa¤cavisam atyantakañhinakañhinàrdrakolvaõadravadravyabhedàt . dravyabhedànàü guõavattàvadhi÷ca vaidyakoktaþ yathà guõahãnaü bhavedvarùàdårdhvaü tadrapamauùadham . màsadvayàt tathà cårõaü labhate hãnavãryatàm . hãnatvaü guñikà leho labhate vatsaràn param . hãnàþ syurghçtatailàdyà÷caturmàsàdhikàstathà . ghçtatailàdyà iti yàgavi÷eùaõam . caturmàsàdhikàþ saüvatsaràdupari catvàromàsà adhikà yeùàü te . ghçtamavdàt paraü pakvaü hãnavãryatvamàpnuyàt . tailaü pakvamapakvaü và cirasthàyi guõàdhikam . tadapi ùoóa÷amàsàbhyantare pakvatailaü guõàdhikaü boddhavyam . %<oùadhyo laghupàkàþ syurnirvãryà vatsaràtparam>% . oùadhyo dhànyàdayaþ . laghupàkàþ ÷ãghrapàkàþ %<nirvãryàþ syurguõairyuktà àsavà dhàtavorasàþ>% . sàmànyato vaidyake'bhinavànàmeva guõavattà ghçtàdãnàü pakvànàmapi keùà¤cit guõavattà uktà yathà %<dravyàõyabhinavànyeva pra÷astàni kriyàvidhau . çte guóaghçtakùaudradhànyakçùõàvióaïgataþ>% rasàdimadhye'pi dravyasyaiva su÷rute pradhànatvamuktaü yathà %<athàto dravyarasaguõavãryavipàkavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . kecidàcàryà bruvate dravyaü pradhànaü kasmàdvyavasthitatvàdiha khalu dravyaü vyavasthitaü na rasàdayo yathà''me phale ye rasàdayaste pakve na santi . nityatvàcca nityaü hi dravyamanityà guõà yathà kalkàdipravibhàgaþ sa eva sampannarasagandho vyàpannarasagandho và bhavati . svajàtyavasthànàcca yathà hi pàrthivaü dravyamanyabhàvaü na gacchatyevaü ÷eùàõi . pa¤cendriyagrahaõàcca pa¤cabhirindriyairgçhyate dravyaü na rasàdayaþ . à÷rayatvàcca dravyamà÷rità rasàdayo bhavanti . àrambhasàmarthyàcca dravyà÷rita àrambho yathà vidàrigandhàdimàhçtya saïkùudya vipacedityevamàdiùu na rasàdiùvàrambhaþ . ÷àstrapràmàõyàcca ÷àstre hi dravyaü pradhànamupade÷e hi yogànàü yathà màtuluïgàgnimanthau ceti na rasàdaya upadi÷yante . kramàpekùitatvàcca rasàdãnàü rasàdayo hi dravya kramamapekùante yathà taruõe taruõàþ sampårõe sampårõà iti . ekade÷asàdhyatvàcca dravyàõàmekade÷ato'pi vyàdhayaþ sàdhyante yathà mahàvçkùakùãreõeti tasmàddravyaü pradhànaü dravyalakùaõantu kriyàguõavatsamavàyikàraõamiti . netyàhuranye rasàstu pradhànaü kasmàdàgamàdàgamohi ÷àstramucyate ÷àstre hi rasà adhikçtà yathà rasàyatta àhàra iti tasmiü÷ca pràõàþ . upade÷àccopadi÷yante hi rasà yathà madhuràmlalavaõà vàtaü ÷amayanti . anumànàcca rasena hyanumãyate dravyaü yathà madhuramiti . çùivacanàcca çùivacanaü vedo yathà ki¤cidijyàrthaü madhuramàharediti . tasmàdrasàþ pradhànaü raseùu guõasaüj¤à . rasalakùaõamanyatropadekùyàmaþ . netyàhuranye . vãryaü pradhànamiti kasmàttadva÷enauùadhakarmaniùpatteþ . ihauùadhakarmàõyårdhvàdhobhàgomayabhàgasaü÷odhanasaü÷amanasaügrahaõàgnidãpanaprapãóanalekhanavçühaõarasàyanavàjãkaraõa÷vayathukaraõavilayanadahanadàraõadàhanapràõaghnaviùapra÷amanàni vãryapràdhànyàdbhavanti . tacca vãryaü dvividhamuùõaü ÷ãtaü càgnãùomãyatvàjjagataþ . kecidaùñavidhamàhuruùõaü ÷ãtaü snigdhaü råkùaü vi÷adaü picchilaü mçdu tãùõaücetyetàni vãryàõi svabalaguõotkarùàdrasamabhibhåyàtmakarma kurvanti yathà tàvanmahatpa¤camålaü kaùàyaü tiktànurasaü vàtaü ÷amayeduùõavãryatvàt tathà kulatthaþ kaùàyaþ kañukaþ palàõóuþ snehabhàvàcca . madhura÷cekùuraso vàtaü vardhayati ÷ãtavãryatvàt . kañukà pippalã pittaü ÷amayati mçdu÷ãtavãryatvàdamlamàmalakaü lavaõaü saindhava¤ca . tiktà kàkamàcã pittaü vardha tyuùõavãryatvànmadhurà matsyà÷ca . kañukaü målakaü ÷leùmàõaü vardhayati snigdhavãryatvàt . amlaü kapitthaü ÷leùmàõaü ÷amayati råkùavãryatvànmadhuraü kùaudra¤ca . tadetannidar÷anamàtramuktam>% bhavanti càtra %<ye rasà vàta÷amanà bhavanti yadi teùu vai . raukùyalàghava÷aityàni na te hanyuþ samãraõam . ye rasàþ pitta÷amanà bhavanti yadi teùu vai . taikùõyauùõyalaghutà÷caiva na te tatkarmakàriõaþ . ye rasàþ ÷leùma÷amanà bhavanti yadi teùu vai . snehagorava÷aityàni valàsaü vardhayanti te>% tasmàdvãryaü pradhànamiti . netyàhuranye . vipàkaþ pradhànamiti kasmàt samyaïmithyàvipàkatvàdiha sarvadravyàõyabhyavahçtàni samyak vipakvàni guõaü doùaü và janayanti . tatràhuranye pratirasaü pàka iti . kecittrividhamicchanti madhuramamlaü kañukaü ceti tattu na samyak bhåtaguõàdàgamàccàmlo vipàko nàsti pittaü hi vidagdhamamlatàmupaityagnermandatvàt . yadyevaü lavaõo'pyanyaþ pàko bhaviùyati ÷leùmà hi vidagdho lavaõamupaiti madhuro madhurasyàmlo'mlasyaivaü sarveùàmiti kecidàhurdçùñàntaü copadi÷anti yathà tàvat kùãrasthàlãgatamabhipacyamànaü madhurameva syàttathà ÷àliyavamudgàdayaþ prakãrõàþ svabhàvamuttarakàle'pi na parityajanti tadvaditi . kecidvadantyabalavanto balavatàü va÷amàyàntãtyevamanavasthitistasmàdasiddhànta eùa . àgame hi dvividha eva pàko madhuraþ kañuka÷ca tayormadhuràkhyo guruþ kañukàkhyo laghuriti tatra pçthivyaptejovàyvàkà÷ànàü dvaividhyaü bhavati guõasàdharmyàdgurutà laghutà ca pçthivyàpa÷ca gurvyaþ ÷eùàõi laghåni tasmàddvividha eva pàka iti . bhavanti càtra . dravyeùu pacyamàneùu yeùvambupçthivãguõàþ . nirvartyante'dhikàstatra pàko madhura ucyate . tejo'nilàkà÷aguõàþ pacyamàneùu yeùu tu . nirvartyante'dhikàstatra pàkaþ kañuka ucyate . pçthaktvadar÷inàmeùa vàdinàü vàdasaügrahaþ . caturõàmapi sàmarthyamicchantyatra vipa÷citaþ . taddravyamàtmanà ki¤citki¤cidvãryeõa sevitam . ki¤cidrasavipàkàbhyàü doùaü hanti karoti và . pàko nàsti vinà vãryàdvãryaü nàsti vinà rasàt . raso nàsti vinà dravyàddravyaü ÷reùñhamataþ smçtam . janma tu dravyarasayoranyo'nyàpekùakaü smçtam . anyo'nyàpekùakaü janma yathà syàddehadehinoþ . vãryasaüj¤à guõà ye'ùñau te'pi dravyà÷rayàþ smçtàþ . raseùu na vasantyete nirguõàstu guõàþ smçtàþ . dravye dravyàõi yasmàddhi vipacyante na ùaórasàþ . ÷reùñhaü dravyamato j¤eyaü ÷eùà bhàvàstadà÷rayàþ . amãmàüsyànyacintyàni prasiddhàni svabhàvataþ . àgamenopayojyàni bheùajàni vicakùaõaiþ . pratyakùalakùaõaphalàþ prasiddhà÷ca svabhàvataþ . nauùadhãrhetubhirvidvàn parãkùeta katha¤cana . sahasreõàpi hetånàü nàmbaùñhàdirvirecayet . tasmàttiùñhettu bhatimànàgamena tu hetuùu . %<vaståpalakùaõaü yatra sarvanàma prayujyate . dravyamityucyate so'rtho bhedyatvena vyavasthitaþ>% hariõà paribhàùite 11 vastupadàrthe ca . %<svàrtho dravya¤ca liïga¤ca saükhyà karmàdireva ca>% hariþ liïgasaükhyànanvayitvena satvaråpatayà ca tasya tathàtvam . %<kriyà na yujyate liïgakriyànàdhàrakàrakaiþ . asatvabhåtatà tasyà iyamevàvadhàryatàm>% hariþ . kriyànàdhàrakàrakatvairna yujyate ityarthaþ . tena liïgasaükhyàkàrakatva÷ånyatvaü satvatvameva dravyatvam . %<kçdabhihito bhàvo dravyavat prakà÷ate>% iti bhàùyam . dravyavi÷eùahastàdau ucchiùñadoùàdi÷uddhibheda uktaþ kårmapuø %<uccàvacànnapàneùu dravyahasto bhavennaraþ . bhåmau niþkùipya taddravyamàcamyàbhyukùayettu tat . taijasaü vai samàdàya yadyucchiùño bhaveddvijaþ . bhåmau niþkùipya taddavyamàcamyàbhyukùayettu tat . yadyaddravyaü kare dhçtvà bhaveduccheùaõànvitaþ . ànidhàyetaraddravyamàcàntaþ ÷ucitàmàyàt . vastràdiùu vikalpaþ syàt na tatspçùñvàcamediha . araõye'nudake ràtrau cauravyàdhràkule pathi . kçtvà måtrapurãùaü và duùñahasto na duùyati>% .

#<dravyaka># triø draüvyaü harati vahati àvahati và dravya + kan . 1 dravyahàrake 2 tadvàhake 3 dravyàvàhake ca .

#<dravyakalka># puø dravyakalkaþ pa¤cadhà syàt kalkaü cårõaü rasastathà . tailamaùñiþ kramàjj¤eyaü yathottaraguõaü priye! vaidyakokte kalkàdipa¤cake .

#<dravyagaõa># puø . 6 taø . su÷rutokte oùadhivi÷eùàõà saptatriü÷anmitànàü gaõabhede te ca tatra dar÷ità yathà dravyasaügrahaõãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ athàtaþ samàsena saptatriü÷addravyagaõà bhavanti . tadyathà . vidàrãgandhà vidàrã sahadevà vi÷vadevà ÷vadaüùñrà pçthakparõã ÷atàvarã sàrivà kçùõasàrivà jãvakarùabhakau mahàsahà kùudrasahàvçhatyau punarnavairaõóo haüsapado vç÷cikàlyçùabhã ceti . vidàrãgandhàdirayaü gaõaþ pittànilàpahaþ . ÷oùagulmàïgamardordhva÷vàsakàsavinà÷anaþ 1 . àragbadhamadanagopadhoõñàkuñajapàñhàkaõñakãpàñalàmårvendrayavasaptaparõanimbakuruõñakadàsãkuruõñakaguóåcãcitraka÷àrïgaùñàkara¤jadvayapañolakiràtatiktakàni suùavã ceti . àragbadhàdirityeùa gaõaþ ÷leùmaviùàpahaþ . mehakuùñhajvaravamãkaõóåghno vraõa÷odhanaþ 2 . varuõàrtagala÷igrutarkàrãmeùa÷çïgãpåtãkanaktamàlamorañàgnimanthasairãyakadvayavimbãvasukavasiracitraka÷atàvarãvilvàja÷çïgãdarbhà vçhatãdvaya¤ceti . varuõàdirgaõohyeùa kaphamedonivàraõaþ . vinihanti ÷iraþ÷ålaü gulmàbhyantaravidradhãn 3 . vãratarusahacaradvayadarbhavçkùàdanãgundrànalaku÷akà÷à÷mamaidakàgnimanthamorañàvasukavasirabhallåkakuruõñakendãvarakapotavaïkyàþ ÷vadaüùñvà ceti . vãratarvàdirityeùa gaõo vàtavikàranut . a÷marã÷arkaràmutrakçcchràghàtarujàpahaþ 4 . sàlasàràjakarõakhadirakadarakàlaskandhakramukabhårjameùa÷çïgãtini÷acandana÷iü÷apà÷irãùàsanadhavàrjunatàla÷àkanaktamàlapåtãkà÷vakarõàguråõi kàlãyaka¤ceti . sàlasàràdirityeùa gaõaþ kuùñhavinà÷anaþ . mehapàõóvàmayaharaþ kaphamedovi÷oùaõaþ 5 . rodhrasàvararodhrapalà÷akuñannañà÷okapha¤jãkañphalailavàlukasallakãjiïginãkadambasàlàþ kadalã ceti . eùa rodhràdirityukto medaþkaphaharo gaõaþ yonidoùaharaþ stambhã vraõyo viùavinà÷anaþ 6 . arkàlarkakara¤jadvayanàgadantãmayårakabhàrgãràsnendrapuùpãkùudra÷vetàmahà÷vetàvç÷cikàlyalavaõàstàpasavçkùa÷ceti . arkàdiko gaõo hyeùa kaphamedoviùàpahaþ . kçmikuùñhapra÷amano vi÷eùàdvraõa÷odhanaþ 7 . surasà÷vetasurasàphaõijjhakàrjakabhåstçõasugandhakasumukhakàlamàlakàsamardakùavakakharapuùpàvióaïgakañphalasurasãnirguõóãkulàhalokùondurukarõikàpha¤jãpràcãbalàkàkamàcyo viùamuùñika÷ceti . surasàdirgaõo hyeùa kaphahçt kçmisådanaþ . prati÷yàyàruci÷vàsakàsaghno vraõa÷odhanaþ 8 . muùkakapalà÷adhavacitrakamadanavçkùa÷iü÷apàvajravçkùàstriphalà ceti . muùkakàdirgaõo hyeùa medoghnaþ ÷ukradoùahçt . mehàr÷aþpàõóurogaghnaþ ÷arkarà÷marinà÷anaþ 9 . pippalãpippalãmålacavyacitraka÷çïgaveramaricahastipippalãhareõukailàjamodendrayavapàñhàjãrakasarùapamahànimbaphalahiïgubhàrgãmadhurasàtiviùàvacàvióaïgàni kañurohiõã ceti . pippalyàdiþ kaphaharaþ prati÷yàyànilàrucãþ nihanyàddãpano gulma÷ålaghna÷càmapàcanaþ 10 . elàtagarakuùñhamàüsãdhyàmakatvakpatranàgapuùpapriyaïguhareõukàvyàghranakha÷ukticaõóàsthauõeyaka÷rãveùñakacocacorakabàlakaguggulusarjarasaturuùkakundurukà'guruspçkko÷ãrabhadradàrukuïkumàni punnàgake÷ara¤ceti . elàdiko vàtakaphau nihanyàdviùameva ca . varõaprasàdanaþ kaõóåpióakàkoñhanà÷anaþ 11 . vacàmustàtiviùàbhayàbhadradàråõi nàgake÷ara¤ceti 12 . haridràdàruharidràkala÷ãkuñajavojàni madhukaü ceti 13 . etau vacàharidràdã gaõau stanyavi÷odhanau . àmàtãsàra÷amanau vi÷eùàddoùapàcanau 12 . 13 . ÷yàmàmahà÷yàmàtçvçddantã÷aïkhinãtilvakakampillakaramyakakramukapatra÷reõãgavàkùãràjavçkùakara¤jadvayaguóåcãsaptalàcchagalàntrãsudhàþ suvarõakùãrã ceti . uktaþ ÷yàmàdirityeùa gaõo gulmaviùàpahaþ . ànàhodaravióbhedã tathodàvartanà÷anaþ 14 . vçhatãkaõñakàrikàkuñajaphalapàñhà madhuka¤ceti . pàcanãyo vçhatyàdirgaõaþ pittànilàpahaþ . kaphàrocakahçllàsamåtrakçcchrarujàpahaþ 15 . pañolacandanakucandanamårvàguóåcãpàñhàþ kañurohiõã ceti . pañolàdirgaõaþ pittakaphàrocakanà÷anaþ . jvaropa÷amano vraõya÷chardikaõóåviùàpahaþ 16 . kàkolãkùãrakàkolãjãvakarùabhakamudgaparõãmàùapaõãümedàmahàmedàcchinnaruhàkarkaña÷çïgãtugàkùãropadmakaprapauõóarãkardhivçddhimçdvãkàjãvantyo madhuka¤ceti . kàkolyàdirayaü pitta÷oõitànilanà÷anaþ . jãvano vçühaõo vçùyaþ stanya÷leùmakarastathà 17 . åùakasaindhava÷ilàjatukà÷ãsadvayahiïgåni tutthaka¤ceti . åùakàdiþ kaphaü hanti gaõo medovi÷oùaõaþ . a÷marã÷arkaràmåtrakçcchragulmapraõà÷anaþ 18 . sàrivàmadhukacandanakucandanapadmakakà÷marãphalamadhåkapuùpàõyu÷ãra¤ceti . sàrivàdiþ pipàsàghno raktapittaharo gaõaþ . pittajvarapra÷amano vi÷eùàddàhanà÷anaþ 19 . a¤janarasà¤jananàgapuùpapriyaïgunãlotpalanaladanalinake÷aràõi madhuka¤ceti . a¤janàdirgaõo hyeùa raktapittanivarhaõaþ . viùopa÷amano dàhaü nihantyàbhyantaraü tathà 20 . paråùakàdràkùàkañphaladàóimaràjàdanakatakaphala÷àkaphalàni triphalà ceti . paråùakàdirityeùa gaõo'nilavinà÷anaþ . måtradoùaharo hçdyaþ pipàsàghno rucipradaþ 21 . priyaïgusabhaïgàdhàtakãpunnàgaraktacandanakucandanamocarasarasà¤janakumbhãkasroto'¤janapadmakesarayojanavallyo dãrghamålà ceti 22 . ambaùñhàdhàtakãkusumasamaïgàkadvaïgamadhukavilvape÷ikàrãdhrasàvararodhrapalà÷anandãvçkùapadmake÷aràõi ceti 23 . gaõau priyaïgvambaùñhàdã pakvàtãsàranà÷anau . sandhànãyau hitau pitte vraõànà¤càpi raupaõau 22 . 23 . nyagrodhoóumbarà÷vatthaplakùamadhåkakapãtanakakubhàmrako÷àsracorakapatrajambådvayapiyàlamadhukarohiõãva¤julakadambavadarãtindukosallakãrodhrasàvararodhrabhallàtakapalà÷à nandãvçkùa÷ceti . nyagrodhàdirgaõo vraõyaþ saügràhã bhagnasàdhakaþ . raktapittaharo dàhame doghno yonidoùahçt 24 . guóåcãnimbakustumburucandanàni padmaka¤ceti . eùa sarvajvaràn hanti guóåcyàdistu dãpanaþ . hçllàsàrocakavamãpipàsàdàhanà÷anaþ 25 . utpalaraktotpalakumudasaugandhikakuvalayapuõóarãkàõi madhuka¤ceti . utpalàrirayaü dàhapittaraktavinà÷anaþ . pipàsàviùahçdogacchardimårchàharo gaõaþ 26 . mustàharidràdàruharidràharãtakyàmalakavibhãtakakuùñhahaimavatãvacàpàñhàkañurohiõã÷àrïgaùñàtiviùàdràvióãbhallàtakàni cittaka÷ceti . eùa mustàdiko nàmnà gaõaþ ÷leùmaniùådanaþ . yonidoùaharaþ stanya÷odhanaþ pàcanastathà 27 . haritakyàmalakavibhãtakàni triphalà . triphalà kaphapittaghnã mehakuùñhavinà÷inã . cakùuùyàdopanã caiva viùamajvaranà ÷inã 28 . pippalãmarica÷çïaveràõi trikañukam . tryåùaõaü kaphamedoghnaü mehakuùñhatvagàmayàn . nihanyàddãpanaü gulamapãnasàgnyalpatàmapi 29 . àmalakãharãtakãpippalya÷citraka÷ceti . àmalakyàdirityeùa gaõaþ sarvajvaràpahaþ . cakùuùyo dãpano vçùyaþ kaphàrocakanà÷anaþ 30 . trapusãsatàmrarajatakçùõalohasuvarõàni lohamala¤ceti . gaõastrapàdirityeùa garakrimiharaþ paraþ . pipàsàviùahçdrogapàõóumehaharastathà 31 . làkùàrevatakuñajà'÷vamàrakañphaóaharidràdvayanimbasaptacchadamàlatyastràyamàõà ceti . kaùàyastiktamadhuraþ kaphapittàrtinà÷anaþ . kuùñhakrimihara÷caiva duùñavraõavi÷odhanaþ 32 . pa¤ca pa¤camålànyata årdhvaü vakùyàmaþ . tatra trikaõñakavçhatãdvayapçthakparõyo vidàrãgandhà ceti kanãyaþ 1 . kaùàyatiktamadhuraü kanãyaþ pa¤camålakam . vàtaghnaü pitta÷amanaü vçühaõaü balavardhanam 32 . vilvàgnimanthañuõñukapàñalàkà÷marya÷ceti mahat 2 . sa tiktaü kaphavàtaghnaü pàke laghvagnidãpanam . madhurànurasa¤caiva pa¤camålaü mahat smçtam 33 . anayorda÷amålamucyate . %<gaõaþ ÷vàsaharohyeùa kaphapittànilàpahaþ . àmasya pàcana÷caiva sarvajvaravinà÷anaþ 34 . vidàrãsàrivàrajanãguóåcyo'ja÷çïgã ceti vallãsaüj¤aþ 3 . karamardatrikaõñakasai rãyaka÷atàvarãgçdhranakhya iti kaõñakasaüj¤aþ 4 . raktapiharau hyetau ÷ophatrayavinà÷anau . sarvamehaharau caiva ÷ukradoùavinà÷anau 35 . 36 ku÷akà÷ànaladarbhakàõóekùukà iti tçõasaüj¤akaþ 5 . måtradoùavikàra÷ca raktapittaü tathaiva ca . antyaþ prayuktaþ kùãreõa ÷ãghrameva vinà÷ayet . eùàü vàtaharàvàdyàvantyaþ pitta vinà÷anaþ . pa¤cakau ÷leùma÷amanàvitarau parikãrtitau>% 37 trivçtàdikamanyatropadekùyàmaþ . %<samàsena gaõà hyete proktàsteùàntu vistaram . cikitsiteùu vakùyàmi j¤àtvà doùabalàbalam . ebhirlepàn kaùàya¤ca tailaü sarpãüùi pànakàn . pravibhajya yathànyàyaü kurvãta matimàn bhiùak . dhåmavarùànilakledaiþ sarvartuùvanabhidrute . gràhayitvà gçhe nyasyedvidhinauùadhasaügraham . samãkùya doùabhedàü÷ca gaõàn bhinnàn prayojayet . pçthaïmi÷ràn samastànvà gaõaü và vyastasaühatam>% .

#<dravyaguõa># puø dravyasya guõaþ pratipàdyatayà yatra . dravyàõàü j¤àpake granthabhede yathà bhàvapraø dravyàõàü guõannàpakabhàga ityàdi .

#<dravyapati># puø dravyabhedànàü patiþ . vçø saüø 41 aø ukte dravyabhedànàü mahàrghatàdiprayojake patyau meùàdirà÷au yathà %<ye yeùàü dravyàõàmadhipatayo rà÷ayaþ samuddiùñàþ . munibhiþ ÷ubhà÷ubhàrthaü tànàgamataþ pravakùyàmi . vastràvikakutupànàü masåragodhåmaràlakayavànàm . sthalasambhavauùadhãnàü kanakasya ca kãrtito meùaþ . gavi vastrakusumagodhåma÷àliyavamahiùasurabhitanayàþ syuþ . mithune'pi dhànya÷àradavallã÷àlåkakarpàsàþ . karkiõi kodravakadalãdårvàphalakandapatracocàni . siühe tuùadhànyarasàþ siühàdãnàü tvacaþ saguóàþ . ùaùñhe'tasãkalàyàþ kulatthagodhåmamudganiùpàvàþ . saptamarà÷au màùà godhåmàþ sarùapàþ sayavàþ . aùñamarà÷àvikùuþ saikyaü lohànyajàvikaü càpi . navame tu tagaralavaõàmbaràstratiladhànyamålàni . makare tarugulmàdyaü saikye kùusuvarõakçùõalohàni . kumbhe salilajaphalakusumaratnacitràõi råpàõi . mãne kapàlasambhavaratnànyambådbhavàni vajràõi . snehà÷ca naikaråpà vyàkhyàtà matsyajàtaü ca . rà÷e÷caturda÷àrthàyasaptanavapa¤camasthito jãvaþ . dvyekàda÷ada÷apa¤càùñameùu ÷a÷ija÷ca vçddhikaraþ . ùañsaptamago hàniü vçddhiü ÷ukraþ karoti ÷eùeùu . upacayasaüsthàþ kråràþ ÷ubhadàþ ÷eùeùu hànikaràþ . rà÷eryasya kråràþ pãóàsthàneùu saüsthità balinaþ . tatproktadravyàõàü mahàrghatà durlabhatvaü ca . iùñasthàne saumyà balino yeùàü bhavanti rà÷ãnàm . taddravyàõàü vçddhiþ sàmàrdhyamadurlabhatvaü ca . gocarapãóàyàmapi rà÷irbalibhiþ ÷ubhagrahairdçùñaþ . pãóàü na karoti tathà krårairevaü viparyàsaþ>% .

#<dravyamaya># triø dravya + pràcyurye mayañ . sàdhanatayà dravyapracure yaj¤e dravyasàdhanake yaj¤àdau dravyayaj¤àstapoyaj¤à j¤ànayaj¤àstathàpare . svàdhyàyaj¤ànayaj¤à÷ca ityupakrame %<÷reyàn dravyamayàt yaj¤àt j¤ànayaj¤aþ parantapa! . sarvakarmàkhilaü pàrtha! j¤àne parisamàpyate>% gãtà .

#<dravyavi÷eùa># puø su÷rutokte dharmavi÷eùeõa dravyàõàü pàrthivatvàdivi÷eùe yathà
     %<athàto dravyavi÷eùavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . pçthivyaptejãvàyvàkà÷ànàü samudàyàddravyàbhinirvçttirutkarùastvabhivya¤jako bhavatãdaü pàrthivamidamàpyamidaü taijasamidaü vàyavyamidamàkà÷ãyamiti . tatra sthålasàrasàndramandasthirakharagurukañhinagandhabahulamãùatkaùàyaü pràya÷o madhuramitipàrthiva tat sthairya balasaïghàtopacayakaraü vi÷eùata÷càdhogatisvabhàvamiti . ÷ãtastimitasnigdhagurusarasàndramçdupicchilarasabahulamãùatkaùàyàmlalabaõaü madhurarasapràyamàpyaü tat snehanaprahlàdanakledanabandhanaviùyandanakaramiti . uùõatãkùõasåkùmaråkùakharalaghuvi÷adaü råpaguõabahulamãùadamlalavaõaü kañukarasapràyaü vi÷eùata÷cordhagatisvabhàvamiti taijasaü taddahanapacanadhàraõatàpanaprakà÷anaprabhàvarõakaramiti . såkùmaråkùakhara÷i÷iralaghuvi÷adaü spar÷abahulamãùattiktaü vi÷eùataþ kaùàyamiti vàyavãyaü tadvai÷adyalàghavaglapanaviråkùaõavicàraõakaramiti . ÷lakùõasåkùmamçduvyavàyiviviktamavyaktarasaü ÷abdabahulamàkà÷ãyaü tanmàrdava÷auùiryalàghavakaramiti>% .

#<dravya÷uddhi># strã 6 taø . dravyàõàü prakùàlanàdinà malàderapanayane . dravyavi÷eùasya ÷uddhibhedà 376 pçùñhàdau dç÷yàþ %<preta÷uddhiü pravakùyàmi dravya÷uddhiü tathaiva ca>% manuþ

#<draùñavya># triø dç÷a--tavya . sàkùàtkartavye %<àtmà và are draùñavyaþ ÷rotçvyo mantavyo nididhyàsitavyaþ>% vçø uø .

#<draùñç># triø dç÷a--tçc . 1 dar÷ake 2 sàkùàtkàrake 3 prakà÷ake ca %<nànyoto'stidraùñà>% ÷rutiþ %<draùñàrovyavahàràõàü sàkùiõa÷ca taeva hi>% yàj¤aø . %<dç÷yadraùñçsaüyogo heyahetuþ>% yogasåø cakùurjanyamanovçtti÷cidyuktà råpabhàsikà . dçùñirityucyate draùñà dçùñikarteti cocyate ÷abdàthaciø dhçtavàkyam . sàükhyamate yathà puruùasya draùñçtvaü tathà sàüø såø niraõàyi
     yathà %<draùñçtvàdiràtmanaþ karaõatvamindriyàõàm>% draùñçtvàdipa¤cakaü vaktçtvàdipa¤cakaü saïkalpayitçtvaü càtmanaþ puruùasya, dar÷anàdivçttau karaõatva tvindriyàõàmityarthaþ . nanu draùñçtva÷rotçtvàdikaü kadàcidanubhave paryavasànàt puruùasyàvikàriõo'pi ghañatàü vaktçtàdikaü kriyàmàtraü tatkathaü kåñasthasya ghañatàmiti cenna ayaskàntavat sànnidhyamàtreõa dar÷anàdivçttikartçtvasyaivàtra draùñçtvàdi÷abdàrthatvàt . yathà hi mahàràjaþ svayamavyàpriyamàõo'pi sainyena karaõena yoddhà bhavatyàj¤àmàtreõa prerakatvàt tathà kåñasthàrapi puruùa÷cakùuràdyakhilakaraõairdaùñà vaktà saïkalpayità catyevamàdirbhavati saüyogàkhyasànnidhyamàtreõaiva teùàü prerakatvàdayaskàntamaõivaditi . kartçtvaü càtra kàrakacakraprayoktçtvaü karaõatvaü kriyàhetuvyàpàravattvaü tatsàdhakatamatvaü và kuñhàràdivat . yat tu ÷àstreùu puruùe dar÷anàdikartçtvaü niùidhyate tadanukålakçtimattvaü tattatkriyàvattvaü và . tathà coktam %<ata àtmani kartçtvamakartçtvaü ca saüsthitam . niricchatvàdakartàsau kartà sannidhimàtrataþ>% iti ataeva kàrakacakraprayoktçtà÷akteràtmasvaråpatayà draùñçtvavaktçtvàdikamàtmano nityamiti ÷råyate . %<na draùñurdçùñerviparilopo vidyate na ÷rotuþ÷ruterviparilopo vidyata ityàdineti>% . nanu pramàõavibhàge pratyakùàdivçttãnàmeva karaõatvamuktamatra kathamindriyasyocyata iti cenna atra dar÷anàdiråpàsu cakùuràdidvàrakabuddhivçttiùvevendriyàõàü karaõatvavacanàt . tatra puruùaniùñhe bodhàkhyaphale vçttãnàü karaõatvasyoktatvàditi praø bhàùyam . sàø kàø tattvakaumudyostathaiva vyavasthàpitaü yathà tasmàcca viùaryàsàtsiddhaü sàkùitvamasya puruùasya . kaivalyaü màdhyasthyaü draùñçtvamarthibhàva÷ca %<tatra cetanatvena aviùayatvena ca sàkùitvadraùñçtve dar÷ite cetanohi draùñà bhavati nàcetanaþ . sàkùã ca dar÷itaviùayo bhavati yasmai pradar÷yate viùayaþ sa sàkùã yathà hi loke arthipratyarthinau vivàdaviùayaü sàkùiõe dar÷ayataþ evaü prakçtirapi svacaritaü viùayaü puruùàya dar÷ayatãti puruùaþ sàkùã . na càcetanoviùayo và ÷akyoviùayaü dar÷ayitumiti caitanyàdaviùayatvàcca bhavati sàkùã ataeva draùñàpi bhavati>% taø kauø nyàyamate ca dar÷anàdij¤ànà÷rayatvàdàtmanodraùñçtvaü suvyaktamiti bhedaþ .

#<draha># puø hrada + pçùoø . agàdhajale hrade hemacaø .

#<drahyat># triø dçüha--÷atç vede nipàø . dçóhãkurvati . %<tçùat somaü pàhi dçhyadindra!>% çø 2 . 11 . 15 %<dçhyat dçühate ridaü råpaü dçóhãkurvat>% bhàø .

#<drà># svapne palàyane adàø akaø aniñ . dràti adràsãt . dadrau palàyanaü bahulàyàsena gatiþ tatra sakaø . %<matayodasma dadruþ>% çø 1 . 62 . 11 . dràpayati %<eùa vai taü dràpayati yaü didràpayiùati>% ÷ataø bràø 9 . 1 . 1 . 24 . apa + apasaraõe %<apa dràhyavãrahaþ>% athaø 6 . 14 . 3 %<màpa dràntvaràtayaþ>% 6 . 129 . 1 ni + medhyànàóãsaüyogaråpanidràyàm akaø . %<tadà nidadràvupapalvalaü khagaþ>% naiùaø . pra + prakarùeõa palàyane pradràõaþ

#<dràk># avyaø drà--bàø ku . drute ÷ãghre jhañitãtyarthe amaraþ %<dràkparyastakapàlasampuñamiladityàdi>% vãracaø %<dhanasya dràgviyuktatà>% kàmandaø %<sàkùàtkçti kçtiùu nirastànandamindràdiùu dàka>% naiùaø 9 saø .

@<[Page 3783a]>@
#<dràkùa># kàïkùàyàü bhvàø paraø sakaø señ idit . dràïkùati adràïkùãt . dadràïkùa dadràïkùatuþ .

#<dràkùà># strã dràkùi--a bàø nalopaþ . mçdvãkàyàü gostanyàü (kisamisa) amaraþ . %<dràkùà pakvà sarà ÷ãtà cakùuùyà vçühiõã guruþ . svàdupàkarasà svaryà tuvarà sçùñamåtraviñ . koùñhamàrutakçd vçùyà kaphapuùñirucipradà . hanti tçùõàjvara÷vàsavàtavàtàsrakàmalàn . kçcchràsrapittasammohadàha÷oùamadàtyayàn . àmà sà'lpaguõà gurvã saivàmlà raktapittakçt . vçùyà syàd gostanã dràkùà gurvã ca kaphapittahçt . avãjànyà svalpatarà gostanãsadç÷ã guõaiþ . dràkùà parvatajà laghvã sà'mlà ÷leùmàmlapittakçt . dràkùà parvatajà yàdçk tàdç÷ã karamardikà>% iti bhàvapraø tasyàþ phalam aõ harãtaø lup . tatphale'pi strã . %<dràkùe! drakùyanti ke tvàmamçta! mçtamasi>% gãtagoø %<àstãrõàjinaratnàsu dràkùàbalayabhåmiùu>% raghuþ %<punnàgatàlãbahulaü dràkùàrasaghanaü kvacit>% harivaüø 114 aø apràõiùaùñhyantàt parasya dràkùà÷abdasya tatpuruùe cårõàø àdyudàttatà . prastha÷abde pare màlàditvàt pårvapadamàdyudàttam dràkùàprasthaþ . yavàø matormasya na vaþ . dràkùàmàn

#<dràkùàghçta># naø dràkùàmi÷raõena pakvaü ghçtam . %<puràõasarpiùaþ prastho dràkùàrdhaprasthasàdhitaþ . kàmalàgulmapàõóvartijvaramehodaràpahaþ>% cakradattokte ghçtabhede

#<dràkha># ÷oùaõe sakaø alamarthe akaø bhvàø paraø señ . dràkhati adràkhãt . çdit õici caïi adadràkhat ta . dadràkha ayaü badhe'pi .

#<dràgha># àyàse ÷aktà bhrame ca bhvàø paraø akaø señ . dràghati adràghãt . çdit õici caïi adadràghat ta . dadràgha kecit asya idittvamapãcchanti dràïghati adràïghãt .

#<dràghi># nàmadhàtuþ dãrghãkaraõe dãrghaü karoti dãrgha + kçtau õicdràghàde÷aþ sakaø ubhaø señ . dràghayati te adidràghat ta . %<dràghayanti hi me ÷okaü smaryamàõàguõàstava>% bhaññiþ

#<dràghiman># puø dãrghasya bhàvaþ imanic dràghàde÷aþ . dãrghatve %<vàsàüsi ca dàghimavantyudåhuþ>% bhaññiþ %<varùimà ca me dràghimà ca me>% yajuø 18 . 4

#<dràghiùñha># triø ati÷ayena dãrghaþ iùñhan dràghàde÷aþ . atidãrghe ãyasun dràghãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<dràghiman># puø dràghiman + vede pçùoø ikàrasyàkàraþ . dãrghatve %<doghaü dràùamnà surabhi bhårasme>% çø 10 . 70 . 4 tçtãyàsthàne àc ano'llope råpasiddhiþ dràghamnà dràghimnà ityarthaþ .

#<dràóa># vibhede bhvàø àø sakaø señ . dràóate adnàóiùña . dadràóe

#<dràõa># triø drà--kartari kta tasya naþ . 1 supte 2 palàyite ca . bhàve kta . 3 svapne palàyane ca naø amaraþ .

#<dràpa># puø drà--õic--puk ac . 1 païke 2 àkà÷e 3 kapardini 4 mårkhe ca ÷abdakalpataruþ .

#<dràpi># triø dràpayati kutsitàü gatiü pràpayati pàpinam drà--õic puk in . kutsitagatipràpake rudre %<dràpe! andhasantate! daridra! nãlalohita!>% yajuø 16 . 47 . 2 kavaceca %<vidraddràpiü hiraõyayaü varuõo vasta nirõijam>% çø 1 . 25 . 13 %<dràpiü kavacam>% bhà0

#<dràmila># puø dramilo de÷o'bhijano'sya aõ . 1 càõakye hemacaø 2 pitràdikrameõa tadde÷avàsini triø bahutve aõo luk . dramilàþ .

#<dràva># puø dru--gatau srutau bhàve gha¤ . 1 gatau 2 dravaõe 3 anutàpe ca .

#<dràvaka># puø dravati candrakarasamparkàt dru--õvul . 1 candrakàntamaõau 2 vidagdhe 3 moùake ca mediø . 4 ùióge jàre ÷abdamàlà . dràvayati dru--õic õvul . 5 ñravakàrake 6 hçdayagràhiõi triø dharaõiþ . 7 rasabhede ñaïkane puø ÷abdamàlà . 8 làlàyàü strã ñàpi ata ittvam ÷abdaratnàø 9 plãhàdyauùadhabhede puø . 01 sikthake naø ràjaniø .

#<dràvakakanda># puø dràvakaþ kando'sya . tailakande ràjaniø .

#<dràvakara># naø dràvaü dravaü karoti svarõàdikaü svasamparkeõa kç--tàcchãlye ña . ÷vetañaïkane ràjaniø aõ . dràvakàra dravakàrake triø .

#<dràvaõa># naø dràvayati jalamalaü svasaüyogàt dru--õic yuc . 1 katakaphale (nirmàlya) ratnamàlà . 2 palàyanakàrake triø . %<trailokyadràvaõaü kråraü duràcàraü mahàbalam>% (ràvaõam) harivaüø 4 aø .

#<dràvayitnu,># triø dru--õic--itnuc tnukaraõenaiveñiråpasiddhau itnuckaraõaü bàø anyobhyàpi itnuc bhavatãti j¤àpitam . dràvaõa÷ãle %<såryasyeva ra÷mayo dràvayitnavaþ>% çø 9 . 69 . 6 .

#<dràvióa># triø dravióode÷ã'bhijano'sya aõ . pitràdikrameõa dravióade÷avàsini . bahuùu aõo luk . dravióàþ kvacidàrùe na luk . %<karõàñà÷caiva tailaïgà gurjarà ràùñravàsinaþ . àndhrà÷ca dràvióàþ pa¤ca vindhyadakùiõavàsinaþ>% skandapuø .

@<[Page 3784a]>@
#<dràvióaka># naø dravióe bhayaþ aõ saüj¤àyàü kan . 1 viólavaõe (jjiyataùaùñhã) khyàte 2 vedhamukhyake puø amaraþ .

#<dràvióabhåtika># puø dràvióã bhåtirutpattiryasya kap . viólavaõe ÷abdaratnàø .

#<dràvióã># strã dravióe bhavà aõ ïãp . elàyàü ràjaniø .

#<dràha># jàgare bhvàø àtmaø akaø señ . dràhate adràhiùña dadràhe çdit õic caïi adadràhat ta .

#<dràhyàyaõa># puø drahasyarùergotràpatyaü yuvà yaïyåni phak . sàmagànàü kalpasåtrakàrake çùibhede .

#<dru># gatau bhvàø paraø sakaø aniñ . dravati svàrthe caï adudravat . õici caïi tu adi(du)dravat ta . dudrave . gati÷ceha saüyogànukålavyàpàraþ dravadravyàõàü dåraprasaraõaråpaü syandanaü ca %<dravatvàt syandanam>% kaõàø såtram %<syandanaü dravyatvàdasamavàyikàraõàdutpadyate . tathà hi patitànàmapàü vindårnà parasparaü saüyogena mahat jalasrotoyajjàyate tasya yat syandanaü dåraprasaraõaü tat dravatvàdasamavàyikàraõàdutpadyate gurutvànnimittakàraõàdapsu samavàyikàraõeùu>% upaø vçttiþ õicaþ sani di(du)dràvayiùati . tatra gatau %<samudramevàbhimukhà dravanti>% gãtà %<tataþ kirãñã sahasà pà¤càlàn samare'dravat>% bhàø àø 54 78 ÷loø %<taü dudràvàdriõà kapiþ>% bhaññiþ

#<dru># anutàpe svàø paraø sakaø aniñ . druõoti adrauùãt . badha ca %<sa bhasmasàt cakàràrãn dudràva ca kçtàntavat>% bhaññiþ .

#<dru># puø dravatyårdhaü dru--bàø óu . 1 vçkùe 2 ÷àkhàyà¤ca . 3 gatau strã . %<adàdãtàtha ùaóbhàgaü drumàüsamadhusarpiùàm>% manuþ drughaõaþ . 4 vçkùavikàre naø %<druõa idbhåtimådima>% çø 1 . 161 . 1 %<druõo drumavikàrasya>% bhàø vikàre prakçti÷abdaþ tata÷ca tatrasthaþ tacchabda iti ca tatra nyàyoktiþ . 5 dravayukte triø . %<druõà sadhasthamàsadat>% çø 9 . 1 . 2 %<druõà droõakalasena>% bhàø tatra pustvamapi %<à tå ùi¤ca harinãü drorupasthe>% çø 10 . 101 . 10 %<drordrumavikàrasya>% bhà0

#<drukilima># naø kilati kila--÷vaityakrãóanayoþ bàø kimac . karmaø . devadàruvçkùe amaraþ .

#<drughaõa># puø druþ vçkùaþ sasàragatirvà hanyate'nena dru--hana karaõe ap ghanàde÷o õatva¤ca . 1 mudgare lauhamudgare såtraghàràdãnàü mudgaràkàre lauhamayàstrabhede 2 kuñhàre 3 brahmaõi ca mediø 4 bhåmicampake÷abdacàndrakà pårvapadàt saüj¤àyàmiti õatve vihite ÷abdakalpadrume dantyamadhyatoktiþ pràmàdikã 5 drumamaye ghane ca %<kàùñhàyà madhye drughaõaü ÷ayànam>% çø 10 . 102 . 9 %<drughaõaü drumamayaghaõam>% bhàø chàndaso'saüj¤àtve'pi õatvam .

#<druóa># majjane tuø kuø paraø sakaø señ . druóati adroóãt . dudroóa . druóaþ .

#<druõa># kuñilãbhavane tuø paraø akaø señ kuñàdi . druõati adruõãt . dudroõa . gatau kuñilãcaraõe hiüsàyà¤ca sakaø pàø .

#<druõa># naø druõati hinasti kuñilãbhavati và druõa--ka . dhanuùi 2 khaóge ca hemacaø 3 vç÷cike 4 bhçïge ca puüstrãø striyàü jàtitvàt ïãù . 5 pi÷une triø ÷abdamàlà .

#<druõasa># triø druriva dãrghà nàsikà'sya ac samàø nasàde÷aþ pårvapadàt saüj¤àyàü õatvam . dãrghanàsàyukte ÷abdastome druõas iti halantatoktiþ mudràdoùàt .

#<druõaha># puø druõaü khaógaü jahàti svàvakà÷asthànato'pasàraõàt hà--ka . khaógapidhàne hàràø .

#<druõà># strã druõyate kuñilãkriyate'nayà dru--gha¤arthe ka . jyàyàü maurvyàm hemacaø .

#<druõi># strã droõã--pçùoø . 1 droõyàü bharataþ và ïãp . 2 karõajalaukasi 3 kacchapyàü 5 kàùñhàmbuvàhinyà¤ca bharataþ .

#<druta># triø dru--kta . 1 jàtadrave ghçtasuvarõàdau %<drutaü drutaü vahnisamàgataü gatam>% bhaññiþ %<druta÷àtakumbhanibhamaü÷umataþ>% màghaþ . 2 ÷ãghre naø 3 ÷ãghratàyukte triø . %<sasambhramendradrutapàtitàrgalàþ>% kàvyapraø %<drutapadamiti mà vayasya! yàsãþ>% màghaþ . 4 vióàle medi0

#<drutapada># naø drutaü ÷ãghragàmi padam . 1 ÷ãghragàmipade . 6 baø . 2 tadyukte triø . %<drutapadaü bhavati nabhanayà÷cet>% vçttaraukte dvàda÷àkùarapàdake varõavçttabhede .

#<drutamadhyà># strã %<bhatrayamojagataü guruõã ced yuji ca najau jyayutau drutamadhyà>% chandoø ukte ardhasamàkhye varõavçttabhede .

#<drutavilambita># naø %<drutavilambitamàha nabhau bharau>% vçttaraø ukte dvàda÷àkùarapàdake 1 varõavçttabhede ki¤cit druta¤ca vilambita¤ca ki¤cit . 2 ki¤cicchãghre ki¤cidvilambite ca %<taraõijà puline navavallavãpariùadà saha kelikutåhalàt . drutavilambitacàruvihàriõaü harima haü hçdayena sadà vahe>% . chandoma¤jarã .

#<druti># strã dru--bhàve ktina . 1 dave 2 natau ca .

@<[Page 3785a]>@
#<drunakha># puø drãrnakha iva na saüj¤àtve'pi õatvam . 1 kaõñake trikà0

#<drupada># puø pa¤càlànàmadhipe yaj¤asenàparanàmake nçpabhede %<gacchatàdyaiva pà¤càlàn drupadasya nive÷ane . svayaüvaro mahàüstatra bhavità sumahàdhanaþ . evamuktàþ prayàtàste pàõóavà janamejaya! . ràj¤à dakùiõapà¤càlàn drupadenàbhirakùitàn>% bhàø àþ 184 aø sa ca marudgaõàü÷àjjàtaþ yathàha bhàø àø 67 aø %<sàtyakiþ satyasandhya÷ca yo'sau vçùõikulodbhavaþ . pakùàt sa jaj¤e marutàü devànà marimardanaþ . drupada÷càpi ràjarùistata evàbhavadgaõàt . mànuùe nçpaloke'smin sarva÷astrabhçtàüvaraþ>% sa ca bharadvàjasakhasya pçùatançpasya putraþ yathoktaü bhàø àø 130 aø %<bharadvàjasakhà càsãt pçùato nàma pàrthivaþ . tasyàpi drupadoø nàma tadà samabhavat sutaþ . sa nityamà÷ramaü gatvà droõena saha pàrthivaþ . cikrãóàdhyayana¤caiva cakàra kùatriyarùabhaþ . tato vyatãte pçùate sa ràjà drupado'bhavat . pà¤càleùu mahàbàhuruttareùu nare÷vara!>% tasya droõena vàlasakhye'pi pa÷càt vairaü jàtaü yathoktaü bhàø àø 131 aø %<tato drupadamàsàdya bhàradvàjaþ pratàpavàn . abravãt pàrthivaü ràjan! sakhàyaü viddhi màmiha . ityevamuktaþ sakhyà sa prãtipårvaü jane÷varaþ . bhàradvàjena pà¤càlyo nàmçùyata vaco'sya tat . sakrodhàmarùajihmabhråþ kaùàyãkçtalocanaþ . ai÷varyamadasampanno droõaü ràjà'bravãdidam . drupada uvàca . akç teyaü tava praj¤à brahmannàtisama¤jasã . yanmàü vravãùi prasabhaü sakhà te'hamiti dvija . na hi ràj¤àmudãrõànàmevaü bhåtairnaraiþ kvacit . sakhyaü bhavati mandàtman! ÷riyà hãnairdhanacyutaiþ . sauhçdaü me tvayà hyàsãt pårvaü sàmarthyabandhanam . na sakhyamajaraü loke hçdi tiùñhati kasyacit . kàlohyenaü viharati krodho vainaü haratyuta . maivaü jãrõamupàssvaü tvaü sakhyaü bhavatyapàkçdhi . àsãt sakhyaü dvija÷reùñha! tvayà me'rthanibandhanam . daridro na vasumato nàvidvàn viduùaþ sakhà . na ÷årasya sakhà klãvaþ sakhipårvaü kimiùyate . yayoreva samaü vittaü yayoreva samaü ÷rutam . tayorvivàhaþ sakhya¤ca na tu puùña vipuùñayoþ . nà÷rotriyaþ ÷rotriyasya nàrathã rathinaþ sakhà . nàràjà pàrthivasyàpi sakhipårvaü kimiùyate . vai÷ampàyana uvàca . drupadenaivamuktastu bhàradvàjaþ pratàpavàn . muhårtaü cintayitvà tu manyunà'bhipariplutaþ . sa vini÷citya manasà pà¤càlyaü prati buddhimàn . jagàma kurumukhyànàü nagaraü nàgasàhvayam>% droõa÷càrjunàdãn ÷iùyàn kçtvà taddvàrà drupadaü paràjitya va÷amànàyya ràjyàrdhaharaõapårvakaü drupadena punaþ sakhyaü yathàsthitamakarot yathàha bhàø àø 139 aø %<te yaj¤asenaü drupadaü gçhãtvà raõamårdhani . upàjahruþ sahàmàtyaü droõàya bharatarùabha! . bhagnadarpaü hçtadhanaü taü tathà ba÷amàgatam . sa vairaü manasà dhyàtvà droõo drupadamavravãt . vimçdya tarasà ràùñraü purante mçdito mayà . pràpya jãvaü ripuva÷aü sakhipårvaü kimiùyate . evamuktvà prahasyaivaü ki¤cit sa punarabravãt . mà bhaiþ pràõabhayàdvãra! kùamiõo bràhmaõà vayam . à÷rame krãóitaü yattu tvayà bàlye mayà saha . tena saüvardhitaþ snehaþ prãti÷ca kùatriyarùabha! . pràrthayeyaü tvayà sakhyaü punareva janàdhipa! . varaü dadàmi te ràjan! ràjyasyàrdhamavàpnu hi . aràjà kila no ràj¤aþ sakhà bhavitumarhati . ataþ prayatitaü ràjye yaj¤asena! mayà tava . ràjàsi dakùiõe kåle bhàgãrathyàhamuttare . sakhàyaü màü vijànãhi pà¤càla! yadi manyase . drupada uvàca . anà÷caryamidaü brahman! vikrànteùu mahàtmasu . prãye tvayàhaü tvatta÷ca prãtimicchàmi ÷àthatãm . vai÷ampàyana uvàca . evamuktaþ sa taü droõo mokùayàbhàsa bhàrata! . satkçtya cainaü prãtàtmà ràjyàrdhaü pratyapàdayat . màkandãmatha gaïgàyàstãre janapadàyutàm . so'dhyàvasaddãnamanàþ kàmpilya¤ca purottamam . dakùiõàü÷càpi pà¤càlàn yàvaccarmaõvatãü nadãm . droõena caivaü drupadaþ paribhåyàtha pàlitaþ . kùàtreõa ca balenàsya nàpa÷yat sa paràjayam . hãnaü viditvà càtmànaü vràhmeõa sa balena tu . putrajanma parãpsan vai pçthivãmanvasa¤carat . ahiücchatra¤ca viùayaü droõaþ samabhipadyata . evaü ràjanna hicchatrà purã janapadàyutà . yudhi nirjitya pàrthena droõàya pratipàdità>% 6 taø . 2 droþkàùñhasya de÷abhede %<àdityaü drupadeùu vaddham>% çø 1 . 24 . 13 %<droþ kàùñhasya padeùu yåpasya prade÷avi÷eùeùu>% bhàø drumayaü kàùñhabhayaü padam . 3 kàùñhapàdukàyàm %<drupadàdiva mumucànaþ>% yajuø 20 . 20 %<drustarustanmayaü padaü pàdukà tasmàt mumucànaþ pçthagbhavan . yathà pàdukàdoùairasambaddhobhavati>% vedadãø drupadaü tacchabdo'styasthàmçci ac . 4 drupada÷abdayuktàyàmçci strã %<gàyatryaùñasahasnaü tu drupadàü và ÷ataü japet>% àø taø . sàca çk %<drupadàdiva mumucànaþ>% ityàdikà yajuø 20 . 20 %<drupadàntu tatojaptvà jalamàdàya pàõinà>% kà÷ãø 35 a0

#<drupadàtmaja># puø 6 taø . 1 drupadasya ràj¤o nandane ÷ikhaõóini 2 dhçùñadyumne 3 yàj¤asenyàü strã . ÷ikhaõóã ca strãråpeõa påryaü jàtaþ pa÷càt sthåõayakùavareõa puüstvamàpa tatkathà bhàø udyoø 192 . 93 aø dç÷yà %<ravameva mahàràja! strãpumàn drupadàtmajaþ . sa sambhåtaþ kuru÷reùñha! ÷ikhaõóã bharatarùabha!>% ityanta granthe drupada÷abde dar÷ite droõadrupadayo vaire jàte tanmålanirvedàt drupadasya droõàntakaputrecchayà yàjopayàjàbhyàü yaj¤asya karaõe agnimadhyàt dhçùñadyumna kçùõayorutpattikathà bhàø àø 167 a0
     %<droõàdvi÷iùñamàsàdya bhavantaü brahmavittamam . droõàntakamahaü putraü labheyaü yudhi durjayam . tat karma kuru me yàja! vitaràmyarvudaü gavàm . tathetyuktvà tu taü yàjo yàjyàrthamupakalpayan . gurvartha iti càkàmamupayàjamacodayat . yàjo droõavinà÷àya pratijaj¤e tathà ca saþ . tatastasya narendrasya upayàjo mahàtapàþ . àcakhyau karma vaitànaü tadà putraphalàya vai . sa ca putro mahàvãryo mahàtejà mahàbalaþ . dçùyate yadvidho ràjan! bhavità te tathàvidhaþ . bhàradvàjasya hantàraü so'bhisandhàya bhåpatiþ . àjahre tattathà sarvaü drupadaþ karmasiddhaye . yà jastu havanasyànte devãmàj¤àpayattadà . praihi màü ràj¤i pçùati! mithunaü tvàmupasthitam . ràj¤yuvàca . avalipta mukhaü brahman! divyàna gandhàn bibharmi ca . sutàrthe nopalabdhàsmi tiùñha yàja mama priye . yàja uvàca . yàjena ÷rapitaü havyamupayàjàbhimantritam . kathaü kàmaü na sandadhyàt sà tvaü viprehi tiùñha và . bràhmaõa uvàca . evamuktvà tu yàjena hute haviùi satkçte . uttasthau pàvakàttasmàt kumàro devasannibhaþ . jvàlàvarõo ghoraråpaþ kirãñã varma cottamam . bibhrata saüø khaógaþ sa÷aro dhanuùmàn vinadanmuhuþ . so'dhyàrohadrathavaraü tena ca prayayau tadà . tataþ praõeduþ pà¤càlàþ prahçùñàþ sàdhu sàdhviti . harùàviùñàüstata÷caitànneyaü sehe vasundharà . bhayàpaho ràjaputraþ pà¤càlànàü ya÷askaraþ . ràj¤aþ ÷okàpaho jàta eùa droõabadhàya ve . ityuvàca mahadbhåtamadç÷yaü khecaraü tadà . kumàrã càpi pà¤càlã yedãmadhyàt samutthità . subhagà dar÷anãyàïgã svasitàyatalocanà . ÷yàmà padmapalà÷àkùã nãlaku¤citamårdhajà . tàmratuïganakhã subhrå÷càrupãnapayodharà . mànuùaü vigrahaü kçtvà sàkùàdamaravarõinã . nàlotpalasamo gandho yasyàþ kro÷àt pradhàvati . yà vibharti paraü råpaü yasyà nàstyupamà bhuvi . devadànavayakùàõàmãpsità devaråpiõã . tà¤càpi jàtàü su÷roõãü vàguvàcà÷arãriõã . sarvayoùidvarà kçùõà ninãùuþ kùattriyàn kùayam . surakàryamiyaü kàle kariùyati sumadhyamà . asyà hetoþ kauravàõàü mahadutpatsyate bhayam . taü ÷rutvà sarvapà¤càlàþ praõeduþ siühasaïghavat . na caitàn harùasampårõàniyaü sehe vasundharà . tau dçùñvà pàrùatã yàjaü prapede vai sutàrthinã . na vai madanyàü jananãü jànãyàtàmimàviti . tathetyuvàca tàü yàjo ràj¤aþ priyacikãrùayà . tayo÷ca nàmanã cakrurdvijàþ sampårõamànasàþ . dhçùñatvàdatidhçùõutvàddyumnàdutsambhavàdapi . dhçùñadyumnaþ kumàro'yaü drupadasya bhavatviti . kçùõetyevàbruvan kçùõàü kçùõàbhåt sà hi varõataþ . tathà tanmithunaü jaj¤e drupadasya mahàmakhe . dhçùñadyumnantu pà¤càlyamànãya svaü nive÷anam . upàkarodastrahetorbhàradvàjaþ pratàpavàn . amokùaõãyaü daivaü hi bhàvi matvà mahàmatiþ . tathà tat kçtavàn droõa àtmakãrtyanurakùaõàt>% . drupadasutàdayo'pyatra .

#<drupadã># strã druriva dãrghaþ pàdo'syàþ kumbhapadyàø ïãùi padbhàvaþ . drumatulyapàdayuktàyàü striyàm .

#<drupadàditya># puø kà÷ãsthe draupadyàþ sthàpite àdityaliïgabhede tadàvirbhavakathà kà÷ãkhaø 49 a0
     %<àkarõaya mune . pårvaü pa¤cavaktro hareþ svayam . pçthivyàü pa¤cadhà bhåtvà pràduràsãjjagaddhitaþ . umàpi ca jagaddhàtrã drupadasya mahãbhujaþ . yajato vahnikuõóàcca pàdu÷cakre'tisundarã . pa¤càpi pàõóutanayàþ sàkùàdrudravapurdharàþ . avateruriha svargàd duùñasaühàrakàriõaþ . nàràyaõo'pi kçùõatvaü pràpya tatsàhacaryakçt . durvçttavçtta÷amanaþ sadvçttasthitikàrakaþ . pratapantaþ pçthivyànte pàrthà÷ceruþ pçthak pçthak . udayànudayau tasmin sampadàü vipadàmapi . kadàcitte mahàvãrà bhràtçvyapratipàditàm . vipattimàpya mahatãü babhåvuþ kànanaukasaþ . pà¤càlyapi ca tatpatrã pativyasanakarùità . gharmaj¤à pràpya tanvaïgã vradhnamàràdhayadbhç÷am . àràdhito'tha savità tayà drupadanyayà . sadarvãü sapidhànà¤ca sthàlikàmakùayàndadau . uvàca ca prasannàtmà bhàskaro drupadàtmajàm . àràdhayantãü bhàvena sarvatra ÷ucimànasàm . sthàlyaitayà mahàbhàge! yàvantonnàrthinojanàþ . tàvantastçptimàpsyanti yàvacca tvaü na bhokùyase . bhuktàyàü tvayi riktaiùà pårõabhaktà bhaviùyati . rasavadvya¤jananidhiüricchàbhakùyapradàyinã . itthaü varastayà labdhaþ kà÷yàmàdityato sune! . apara÷ca varo dattastasyai devena bhàsvatà . raviruvàca . vi÷ve÷àddakùiõe bhàge yo màü tvatpuratasthitam . àràdhayiùyati naraþ kùudbàdhà tasya na÷yati . anya÷ca me varo datto vi÷ve÷ena pativrate! . tapasà parituùñena taü ni÷àmaya vacmi te . pràgrave! tvàü samàràdhya yo màü drakùyati mànavaþ . tasya tvaü duþkhatimiramapànuda nijaiþ karaiþ . ato dharmapriye! nityaü pràpya vi÷ve÷varàdvaram . kà÷ãsthitànàü jantånàü nà÷ayàmyagha sa¤jayam . ye màmatra bhajiùyanti mànavàþ ÷raddhayànvitàþ . tvadvarodyatapàõi¤ca teùàü dàsyàmi cintitam . bhavatãü matsabhãpasthàü yudhiùñhirapativratàm . vi÷ve÷àddakùiõe bhàge daõóapàõeþ samãpataþ . ye'rcayiùyanti bhàvena puruùà và striyo'pi và . teùàü kadàcinno bhàvi bhayaü priyaviyogajàm . na vyàdhijaü bhayaü kvàpi na kùuttçñ÷leùmasambhavam . draupadãkùaõataþ kà÷yàü tava dharmapriye'naghe! . iti dattvà varàndeva àdityaþ sarvadaþ satàm . ÷ambhumàràdhayàmàsa dharmaü draupadyupàyayau . àdityasya kathàmetàü draupadyàràdhitasya vai . yaþ ÷roùyati naro bhaktyà tasyainaþ kathamedhyati . skanda uvàca . draupadàdityamàhàtmyaü saükùepàt kathitaü mayà . mayåkhàdityamàhàtmyaü ÷çõvi dànãü ghañodbhava!>% %<caturtho drupadàdityaþ>% kà÷ãkhaø 46 aø draupadàdityo'pyatra . %<idànãü draupadàdityaü kathayiùyàmi te'nagha>% tatra .

#<druma># puø druþ ÷àkhàstyasya ma . 1 vçkùe amaraþ . 2 pàrijàte 3 kuvere ca mediø . %<baddhaprallavapuñà¤jaliü drumam>% raghuþ . %<tasya tadvardhate nityaü sicyamàna iva drumaþ>% manuþ 4 kimpuruùàdhã÷abhede %<drumaþ kimpuruùe÷a÷ca upàste dhanade÷varam>% bhàø saø 410 ÷loø %<kiüpuruùàdhiràjyamiva munijanagçhãtajalakala÷apariùicyamànadrumam>% kàdaø kçùõamahilàyàü rukmiõyàü jàte 5 putrabhede %<pradyumnaþ prathamaü jaj¤e ÷aüvaràntakaraþ sutaþ . dvitãya÷càrudeùõa÷ca vçùõisiüho mahàrathaþ . càrubhadra÷càrugarbhaþ sudaüùñro druma eva ca>% harivaüø 162 aø . ÷ivinàmadaityàü÷ajàte dvàparayugãye 6 nçpabhede %<yastu ràja¤chivirnàma daitye÷aþ parikãrtitaþ . druma ityabhivikhyàtaþ sa àsãdbhuvi pàrthivaþ>% bhàø àø 67 aø pràcãne nçpavarabhede %<u÷ãnaraþ ÷atarathaþ kaïko duliduho drumaþ>% bhàø àø 1 aø pràcãnançpoktau .

#<drumanakha># puø drumasya nakha iva saüj¤àtve'pi na õatvam . kaõñake ÷abdaratnàø .

#<drumamaya># puø niø . druma + vikàre mayañ . vçkùavikàre yåpàdau

#<drumamara># puø drumomriyate'nena mç--karaõe ap . kaõñake hàràø .

#<drumavyàdhi># puø drumasya vyàdhiriva . drumàmaye 1 làkùàyàm ràjaniø . 6 taø . 2 vçkùaroge ca

#<druma÷ãrùa># naø drumasya ÷ãrùamiva ÷ãrùamagramasya . vçkùatulyàgrayukte kuññimabhede %<kapi÷ãrùaü druma÷ãrùaü tathà càkhoña ÷ãrùakam . iti kuññimabhedàüþ syuþ ÷àbdikaiþ samudàhçtàþ>% ÷abdaraø . 6 taø . 2 vçkùàgre naø .

#<druma÷reùñha># puø drumeùu ÷reùñhaþ . 1 pradhànavçkùe 2 tàlavçkùe ca ÷abdàrthakaø .

#<drumaùaõóa># naø drumàõàü samåhaþ druma + ùaõóac . vçkùasamåhe %<jaleùu jalajai÷channaü sthaleùu sthalajairapi . païkajai rdrumaùaõóai÷ca sarvataþ pratibhåùitam>% harivaüø 97 a0

#<drumasena># puø ràjabhede saca gaviñhàsuràü÷àjjàtaþ dvàparayugãyo nçpabhedaþ %<gadhiùñhastu mahàtejà yaþ prakhyàto mahàsuraþ . drumasena iti khyàtaþ pçthivyàü so'bhavannçpaþ>% bhàø àø 67 aø .

#<drumàmaya># puø drumasyàmaya iva . làkùàyàü amaraþ . 6 taø . vçkùasya roge ca .

#<drumàri># puø 6 taø . 1 hastini gaje ràjaniø 2 vçkùanà÷akamàtre ca

#<drumà÷raya># triø druma à÷rayo yasya . 1 vçkùà÷rite 2 sarañe puüstrãø ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<drumiõã># strã drumàõàü samåhaþ khalàø samåhe ini ïãp . vçkùasamåhe .

#<drume÷vara># puø drumeùu ã÷vara iva ÷reùñhatvàt . 1 tàlavçkùe ÷abdàrthakaø . 2 drumàõàü ÷reùñhe ca %<svargàdihànayitvà ca pàrijàtaü drume÷varam>% harivaüø 126 aø . 3 oùadhã÷e candre ca

#<drumotpala># puø drume utpalamiva puùpamasya . karõikàravçkùe amaraþ

#<drumma># gatau bhvàø paraø sakaø señ nighaõñuþ . drummati adrummãt dadrumma . nighaõñau drammeti pàñhàntaram .

#<druvaya># puø %<dro÷ca màne vayaþ>% pàø dru + màne vaya . màne amaraþ .

#<drusallaka># puø druùu sallaka iva . piyàlavçkùe ÷abdaraø .

#<druha># aniùñacintane divàø paraø sakaø veñ . druhyati adrohãtadhrukùat . drohità drogdhà droóhà drohiùyati dhrokùyati . dhruk dhruñ . %<krudhadruherùyàsåyàrthànàü yaü prati kopaþ>% pàø kopaviùayasya sampradànatà . ÷atrave druhyati . upasçùñasya tasya sampradànasya karmatà bhçtyamabhidruhyati . %<na yajamànàya druhyati>% ÷ataø bràø 2 . 3 . 4 . 38 . %<mà drumebhyo mahàbhàga! dãnobhyo drogdhumarhasi!>% bhàgaø 6 . 4 . 7 %<nàbhi druhyati bhçtyebhyaþ>% bhàgaø 4 . 20 . 3 àrùatvàt na karmatà . %<màtara¤càbhidruhyanti manasà karmaõà ca ye>% bhàø ÷àø %<bhavàüstànabhidruhyeta>% kàmandakãø atra taï asàdhuþ .

#<druha># triø druha--kvip . drohakàrake mitradhrukñ .

#<druha># triø druha--kartari ka . 1 drohakàrake %<druhà tanvaü gåhamànà>% çø 7 . 104 . 17 . 2 putre ÷abdàrthakalpaø . putrasya vittà÷a yà pituraniùñacintanasya pràya÷aþ sambhàvanàt tathàtvam . 3 duhitari strã ïãù ÷abdàrthakalpaø .

#<druhaõa># puø druü saüsàragatiü hanti--hana ac %<pårvapadàt saüj¤àyàm>% pàø õatvam . brahmaõi . druhaõena nirvçttàdi arãõàdiø vu¤ . drauhaõaka tannivçttàdau triø .

#<druhiõa># puø druhyati kàmakrodhàdibhyo duùñebhyo và druhabàø inan kicca . caturmukhe brahmaõi amaraþ %<duràlabhà dàna÷ãlà dràviõã druhiõastutà>% kà÷ãkhaø 29 aø gaïgàsahasranàma . 2 viùõau ca %<mahàdeva! devastuta! druhiõa! ananta! vi÷vakarman nastàyasveti>% harivaüø 259 aø .

#<druhya># triø ÷ivàdigaõedruhyeti pàñhàt druha--na õyat kintu kyap . drohaviùaye tasyàpatyam ÷ivàø aõ drauhya tadapatye bahuùu yaskàdiø aõo luk . druhyà ityeva .

#<druhyu># puø yayàternçpasya ÷armiùñhàyàü jàte putrabhede turvasu÷abde dç÷yam . tasmai yayàti÷àpakathà yayàtiruvàca %<druhyo! tvaü pratipadyasva varõaråpavinà÷inãm . jaràü varùasahasraü me yauvanaü svandadasva ca . pårõe varùasahasre tu punardàsyàmi yauvanam . svaü càdàsyàmi bhåyo'haü pàpmànaü jarayà saha . druhyuruvàca . na gajaü na rathaü nà÷vaü jãrõo bhuïkte na ca striyam . vàgbhaïga÷càsya bhavati tàü jaràü nàbhikàmaye . yayàtiruvàca . yattvaü me hçdayàjjàto vayaþ svaü na prayacchasi . tasmàdruhyo! priyaþ kàmo na te sampatsyate kvacit . yatrà÷varathamukhyànàma÷vànàü syàdgataü na ca . hastinàü pãñhakànà¤ca gardabhànàntathaiva ca . vastànà¤ca gavà¤caiva ÷ivikàyàstathaiva ca . udbhupaplavasantàro yatra nityaü bhaviùyati . aràjabhàja÷abdantaü tatra pràpsyasi sànvayaþ>% bhàø àø 84 aø .

#<drå># gatau badhe ca svàø kyràø ca uø sakaø señ . dråõoti dråõute dråõàti dråõãte adràvãt adraviùña . dudràva . dudravitha . dravità draviùyati .

#<drå># puø drå--kvip . hiraõye ujjvadaø .

#<dråghaõa># puø drughaõa + pçùoø dãrghaþ . mudgare dviråpakoùaþ .

#<dråõa># puø drå--hiüsàyàm bàø nak . vç÷cike ÷abdàrthakalpaø .

#<dreka># svane utsàhe ca bhvàø àtmaø akaø señ . drekate adrekiùña . çdit õici caïi adidrekat ta .

#<drekka># puø drekkàõa + pçùoø . drekkàõe rà÷estçtãyàü÷e .

#<drekkàõa># puø %<svapa¤canavamànàü ye rà÷ãnàmadhipà grahàþ . ete drekkàõapàrà÷au drekkàõàstnaya eva hi>% jyoø taø ukte rà÷estçtãyàbhàge tadadhipà÷ca uktadi÷àj¤eyàþ . dçkkàõa÷abde dç÷yam .

#<dre÷ya># triø dç÷a--karmaõi kyap vede pçùoø . dç÷ye %<yattadadre÷yamagràhyamagotramavarõamacakùuþ÷rotram>% muõóakoø . %<adre÷yam adç÷yaü sarveùàü buddhãndriyàõàmagamyamityetat dç÷erbahiþprasthitasya pa¤cendriyavàcakatvàt>% bhà0

#<dreùkàõa># puø drekkàõa + pçùoø . drekàõe rà÷estçtãye bhàge .

#<drogha># triø druh--karmaõi gha¤ bàø vede kutvam . drohaviùaye %<heùasà droghamitràn>% çø 10 . 89 . 12 %<droghamitràn drugdhàni mitràõi yaiþ te droghamitràþ>% bhàø . karaõe gha¤ . drohasåcakavàkyàdau %<droghàya cidvacasa ànavàya>% çø 6 . 62 . 9 %<droghàyàtidrohàtmakàya vacase>% màø %<droghavàcaste nirçthaü sacantàm>% çø 7 . 104 . 14

#<droõa># puø droõaþ kala÷aþ utpattisthànatvenàstyasya ac . bhàradvàje kauravàõàü dhanurvedàcàrye tadutpattikathà
     %<gaïgàdvàraü prati mahàn babhåva bhagavàn çùiþ . bharadvàja iti khyàtaþ satataü ÷aüsitavrataþ . so'bhiùektu tato gaïgàü pårvamevàgamannadãm . maharùibhirbharadvàjo havirdhàne caran purà . dadar÷àpsarasàü sàkùàt ghçtàcã sàplutàmçùiþ . råpayauvanasampannàü madadçptàü madàlasàm . tasyàþ punarnadãtãre vasanaü paryavartata . vyapakçùñàmbaràü dçùñvà tàmçùi÷cakame tataþ . tatra saüsaktamanaso bharadvàjasya dhãmataþ . tato'sya rata÷caskanda tadçùirdroõa àdadhe . tataþ samabhavaddroõaþ kala÷e tasya dhãmataþ . adhyagãùña sa vedàü÷ca vedàïgàni ca sarva÷aþ . agnive÷aü mahàbhàgaü bhàradvàjaþ pratàpavàn . pratyapàdayadàgneyamastramastra vidàü varaþ . agnestu jàtaþ sa munistato maratasattama! . bhàradvàjaü tadàgneyaü mahàstraü pratyapàdayat>% bhàø àø 130 aø . (óàüóakàka) 2 daõóakàke puüstrãø striyàü ïãù mediø 3 vç÷cike ràjaniø . catuþ÷atadhanuþ parimite 4 jalà÷aye %<÷atena dhanurbhiþ puùkariõã tribhiþ dãrghikà caturbhidroõaþ>% jalàø taø . druõa--ka dru--na kidvà . 5 meghanàyakabhede tadànayanàdi jyoø taø yathà %<triyute ÷àkavarùe tu caturbhiþ ÷eùite kramàt . àvartaü viddhi saüvartaü puùkaraü droõamambudam . àvarto nirjalo meghaþ saüvarta÷caraõodakaþ . puùkaro duùkarajalo droõaþ ÷asyaprapårakaþ>% . %<ko'yamevaüvidhe kàle kàlapà÷asthite mayi . anàvçùñihate ÷asye droõamegha ivotthitaþ>% mçcchaø %<keyamabhyudyate ÷astre mçtyuvaktragate mayi . anàvçùñihate ÷asye droõavçùñirivàgatà>% mçcchaø (ghalaghaciyà) 6 puùpapradhàne vçkùe . %<brahmaviùõu÷ivàdãnàü droõapuùpaü sadà priyam>% dugàrcàprayogaþ . 7 àóhake puø naø 8 àóhakacatuùñaye ca (32 sera) %<droõastu khàryàþ khalu ùoóa÷àü÷aþ>% lãlàø ukte 9 khàryàþ ùoóa÷abhàge . àóhaka÷abde 656 pçø dç÷yam . %<dhànyadroõastu màsikaþ>% manuþ %<da÷adroõà bhavet khàrã kumbho'pi droõa viü÷atiþ>% 10 uktamàne %<aùñamuùñirbhavet ku¤ciþ ku¤cayo'ùñau tu puùkalam . puùkalàni ca catvàri àóhakaþ parikã rtitaþ . caturàóhako bhavet droõa ityetanmànalakùaõam>% kalpatarau dvàsa÷aprasçtibhiþ kuóavastaccaturguõottaraprasthàóhakadroõa ityuktaü kuóavacaturguõàdaùñàcatvàriü÷atprasçtibhiþ prasthastaccaturguõàddvinavatyadhika÷atena prasçtibhiràóhakaþ . taccaturguõàdaùñaùaùñhyadhikasapta÷ataprasçtibhirdroõaþ pràø taø raghuø . gopathabràhmaõa¤ca %<dvàtriü÷at palikaü prasthamuktaü svayamatharvaõà . àóhakastu catuþprastha÷caturbhirdroõa àóhakaiþ>% eùàü . kàryavi÷eùe parimàõabhedàvyavasthàpyàþ . mànàrthe ayamardharcàdiþ . 11 drume vçkùamàtre . droõasya gotràpatyam và--phak pakùe i¤ . drauõàyana drauõi tadapatye %<anàdiriha droõaþ a÷vatthàmnyanantare tåpacàràt>% siø kauø etacca pàõinerdroõàt pràcãnatvasthàpanàyoktaü vastutaþ kurvàdi vçùõyandhakàdãnàü bahålàü pàø såtre kãrtanàt tato'rvàcãnatvaü pàõinervyaktaü pratimàti sarvatrànàditva katpane mànàbhàvàt ityavadhàritaü saralàkhyavyàkhyànopakrame'smàbhiþ %<drauõyastravipluùñamidaü yadaïgama>% bhàgaø . ku÷advãpasthe 12 varùaparvatabhede %<caturthaþ parvato droõo yatrauùadhyo mahàgirau . vi÷alyakaraõã caiva mçtasa¤jãvanã tathà>% matsyapuø 121 aø svàrthe ka . droõaka tatràrthe .

#<droõakala÷a># puüø droõa iva kala÷aþ . drumamaye yaj¤apàtrabhede %<àhavanãyaü gacchantyàdàya gràvadroõakala÷asomapàtràõi>% kàtyàø ÷rauø 8 . 7 . 5 . pa¤cagràvàõo'bhiùavàrthàþ te ca pårvamabhiùavaõe sthàpità api vacanàttata ànãyante saüskàràrthaü droõakala÷aþ drumamayaþ kala÷àkàrovaikaïkataþ yasyoparidhàràgrahà gçhyante karkaþ . yaj¤apàtrabhede %<sruca÷ca me camasà÷ca ca me vàyavyàni ca me droõakala÷a÷ca me>% yajuø 18 . 21 .

#<droõakàka># puüstrãø karmaø . (dàüóakàka) khyàte daõóakàke kàkabhede amaraþ .

#<droõakùãrà># strã droõamitaü kùãramasyàþ . droõamitadugdhavatyàü gavi amaraþ .

#<droõagandhikà># strã droõasya tannàmapuùpasya gandha iva gandho yasyàþ kap ata ittvam . ràsnàyàü jañàø .

#<droõaghà># strã droõadughà + pçùoø . droõamitadugdhavatyàü gavi ÷abdacaø .

#<droõacit># puø yaj¤iye agnibhede %<etayà vikçtyànyàü citiü cinvanti droõacidrathacakracitkaïkacitpraugacidubhayataþ samuhya purãùaþ>% kàtyàø ÷rauø 16 . 5 . 9 . %<ete agnivi÷eùàþ>% karkaþ %<taü haike etayà vikçtyàbhimantryànyàü citiü cinvanti droõacitaü và rathacakracitaü và kaïkacitaü và praugacitaü và>% ÷ataø vràø 6 . 7 . 2 . 8

#<droõadugdhà># strã droõamitaü dugdhaü yasyàþ . droõamitakùãràyàü droõadughàyàü gavi hemacaø .

#<droõadughà># strã droõamitaü dogdhi duha--kaþ gha÷càntàde÷aþ . droõamitadugdhàyàü gavi amaraþ .

#<droõapadã># strã droõa iva pàdo'syàþ kumbhapadyàø ïãùi pàdo'ntyalope padbhàvaþ . droõatulyapàdayuktàyàü striyàm .

#<droõaparõã># strã droõasya vçkùabhedasya parõamiva parõamasyàþ jàtitvàt ïãù . bhåmikadalyàm ÷abdàrthaø .

#<droõapuùpã># strã droõasya puùpamiva puùpamasyàþ jàtitvàt ïãù . (gumaka) iti khyàte 1 kùupabhede %<droõapuùpã guruþ svàdå råkùoùõà vàtapittakçt . sa kùàralabaõà svàdupàkà kañvã ca bhedinã . kaphàyakàmalà÷othatamaka ÷vàsajantujit>% bhàvapraø . 2 droõavçkùe ratnamàlà . %<droõapuùpãdalaü svàdu råkùaü guru ca pittakçt . bhedakaü kàmalà÷othamehapåyaharaü kañ>% vaidyakam .

@<[Page 3790a]>@
#<droõamànà># strã droõo mànaü dugdhe'syàþ . droõadughàyàü gavi ÷abdacaø . droõo mànaü yasyàþ . droõamite dravyàdau tri0

#<droõamukham># naø catuþ÷atagràmamanoharagràme hàràø .

#<droõa÷armapada># naø tãrthabhede %<÷arastambhe ku÷astambhe droõa÷armapade tathà . apàü prapatanàsevã sevyate so'psaro gaõaiþ>% bhàø anuø 25 aø .

#<droõasàca># triø droõaü droõakala÷aü sacate saca--aõ . droõakala÷asevake . %<evà patiü droõasàcamacetasam>% çø 10 . 44 . 4 %<droõasàcaü droõakala÷asya sevitàram>% bhà0

#<droõà># strã 1 droõyàm 2 droõapuùpàyàü ÷abdàrthaø .

#<droõàcàrya># puø karmaø . kauravàõàü ÷astra÷ikùake bhàradvàje

#<droõàhàva># puø àhvayantyatra pànàrthaü balãvardhàn àhàvo jalàdhàraþ jalà÷ayabhedaþ droõamayaþ drumamayaþ àhàvaþ . drumamaye jalàdhàrabhede %<droõàhàvamavatama÷vacakram>% çø 10 . 101 . 7 .

#<droõi(õã)># strã dravati gacchati jalam dru--ni và ïãp . 1 kàùñhàmbuvàhinyàm amaraþ . (óoïgà) 2 jalàdhàre kadalãtvagàdi nirmite pàtrabhede %<tailapårõe kañàhe và droõyàü và ÷àyavet nçpam>% su÷rutaþ %<bharadvàjasya ca skannaü ÷ukraü droõyàmavardhata>% bhàø àø 63 aø 4 kàùñhamaye snànapàtre 5 parvatànàmamantare de÷abhede ca %<÷ailànàmantare droõyaþ siddhacàraõasevitàþ>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam . %<påryantàü payasà nadyo drauõya÷ca vipulàyatàþ>% harivaüø 74 aø . droõasya patnã ïãù . 7 droõapatnyàü strã 8 dvisårpaparimàõe vaidyakabhàùà 9 kadalyàü mediø . 10 nãlãvçkùe ÷abdaratnàø 11 ÷ailasandhau hemacaø 12 indracirbhañyàü 13 drãõojalabaõe ca ràjaniø 14 nadãbhede uõàdikãø 15 drute ca

#<droõãdala># puø droõãva dalamasya . ketakãvçkùe hàrà0

#<droõãlavaõa># naø droõyàü bhavaü labaõam . upakarõàñade÷abhave labaõe ràjaniø . %<vij¤eyaü droõãlabaõaü pàke nàtyuùõatàü gatam . avidàhi bhedaka¤ca snigdhaü ÷ålavinà÷anam . alpapittakaraü caiva bhiùagbhiþ samudàhçtam>% ràjaniø .

#<droõya># triø droõaü drumamayaü yåpamarhati yat . drumamayayåpàrhe pa÷vàdau %<dravavad droõyaþ pa÷uþ>% çø 5 . 50 . 4 . %<droõyaþ yåpàrhaþ pa÷uþ>% bhà0

#<droõya÷va># triø droõiü drutama÷nute a÷a--vyàptau bàø va . drutavyàpake %<droõya÷vàsa ãrante ghçtaü và>% çø 1099 . 4 %<droõya÷vàsaþ drutavyàpanàþ>% bhàø .

@<[Page 3790b]>@
#<dromila># puø càõakye munau hemacaø dràmila iti và tatra pàñhaþ . anyatarasya pràmàdikatvaü mudràdoùàt .

#<droha># puø druha--bhàve gha¤ . 1 aniùñacintane 2 chadmabadhe 3 hiüsà màtre ca . %<pai÷ånyaü sàhasaü droha ãrùyàsåyàrthadåùaõam . vàgdaõóaja¤ca pàruùyaü krodhajã'pi gaõo'ùñakaþ>% manuþ droha÷chadmabadhaþ kullåø %<droho jighàüsà>% maø taø raghuø %<vinàpi ÷ãrùakàt kuryàt nçpadrohe tu pàtake>% manuþ atra hantumicchà aniùñacintanaü và drohapadàrthaþ . %<drohodrekamahormimeduramadà mandàkinã mandatàm>% kàvyapraø drohaþ jàto'sya tàrakàø itac . drohita jàtadrohe triø .

#<drohacintana># naø drohàrthaü cintanam . paràniùñaci¤cane amaraþ .

#<drohàña># triø droheõàñati aña--ac . 1 vaióàlavratike chadmanà parahiüsàrthaü vratadhàriõi 2 mçgalubdhake 3 veda÷àkhàprabhede puø mediø .

#<drauõa># triø droõaü sambhavati avaharati pacati và aõ pakùe ñhan . droõamitadhànyàdeþ svasmin 1 samàve÷ake 2 tadapahàrake 3 tatpàcake ca striyàü ïãp . pakùe ñhani droõika tatràrthe striyàü ñàp . tatràrthe drauõika iti ÷abdakalpanaü pràmàdikameva ñhani vçddheraprasakteþ .

#<drauõãja># naø droõyàü jàyate jana--óa . 1 droõãjàte labaõe ràjaniø . 2 droõyàü jàte droõàcàrye droõasya patnã ïãù droõã tasyàü jàte 3 a÷vatthàmni ca .

#<drauõàyana># puø a÷vatthàmni droõa÷abde dç÷yam drauõirapyatra .

#<drauõàyani># puø droõasthàpatyaü bàø phi¤ . a÷vatthàmni %<sakarõa duryodhana÷àlva÷alyadrauõàyanikràthasunãthavakràþ>% bhàø àø 187 aø . %<drauõàyane! alamatyarthamàtmànaü ÷okànale prakùeptum>% veõãsaü0

#<drauõika># triø droõasya vàpaþ kùetram ñha¤ . droõamitavãjavapanayogye 1 kùetràdau amaraþ . tena krãtamityàdyarthe asamàse ñhak . 2 droõakrãtàdau, samàse tu niùkàø ñha¤ . svare bhedaþ .

#<draupada># puüstrãø drupadasyàpatyaü ÷ivàø aõ . 1 drupadaràjaputre tatkanyàyàü 2 kçùõàyyàü strã . drupadàtmaja÷abde dç÷yam %<draupadyà ca mahàtejàstathaivaca subhadrayà>% harivaüø 135 aø %<draupadã tvatha saüjaj¤e ÷acãbhàgàdanindità . nàtihrasvà na mahatã nãlotpalasugandhinã . padmàyatàkùã su÷roõã svakrità¤citamårdhajà . sarvalakùmaõasampårõà vaidårya maõisannibhà . pa¤cànàü puruùendràõàü cittapramathinã rahaþ>% bhàø àø 67 aø tasyàþ pa¤capatikatvakàraõaü bhàø àø 198 . 99 aø uktà diïmàtramatrocyate tatra draupadyàþ pårvavçttàntakathanena pa¤capatikatvaniråpaõàya %<vyàsa uvàca àsãttapovane kàcidçùo kanyà mahàtmanaþ . nàdhyagacchat patiü sà tu kanyà råpavatã satã . toùayàmàsa tapasà sà kilogreõa ÷aïkaram . tàmuvàce÷varaþ prãto vçõu kàmamiti svayam . saivamuktà'bravãt kanyà devaü varadamã÷varam . patiü sarvaguõopetamicchàmãti punaþ . punaþ . dadau tasyai sa deve÷astaü varaü prãtamànasaþ pa¤ca te patayo bhadre! bhaviùyantãti ÷aïkaraþ . sà prasàdayatã devamidaü bhåyo'bhyabhàùata . ekaü patiü guõopetaü tvatto'rhàmãtyatha ÷aïkara! . tàü devadevaþ prãtàtmà punaþ pràha ÷ubhaü vacaþ . pa¤cakçtvastvayokto'haü patiü dehãti vai punaþ . tattathà bhavità bhadre! vacastadbhadramastu te . dehamanyaü gatàyàste sarvametadbhaviùyati . draupadyeùà hi sà jaj¤e sutà vai devaråpiõã . pa¤cànàü vihità patnã kçùõà pàrùatyanindità . svarga÷rãþ pàõóavàrthantu samutpannà mahàmakhe . seha taptà tapo ghoraü duhitçtvaü tavàgatà . saiùà devã rucirà devajuùñà pa¤cànàmekà svakçteneha karmaõà . sçùñà svayaü devapatnã svayambhuvà ràjan! drupadeùñaü kuruùva>% . brahmavaivarte tu janmakhaõóe 115 aø anyathà varõitaü yathà %<vahniruvàca ÷çõu ràma! mahàbhàga! sãtàsaügopanaü kuru . saptàhàbhyantare caiva ràvaõo duùñaràkùasaþ . durnivàryaþ pràktanena jànakã¤ca hariùyati . ràma uvàca . sãtàü gçhãtvà tvaü gaccha cchàyàtraiva tu tiùñhatu . kalatra varjanaü karma sarveùà¤ca jugupasitam . sãtàü gçhãtvà prayayau rudantã¤ca hutà÷anaþ . sãtàyàþ sadç÷ã chàyà tasthau ÷rãràmasannidhau . sà ca chàyà hçtà pårvaü ràvaõena balãyasà . samuddadhàra tàü ràmo nihatya taü sabàndhavam . vahnau parãkùàkàle ca chàyà vahnau vive÷a ha . agni÷chàyà¤ca saürakùya dadau ràmàya jànakãm . sà ca chàyà tapa÷cakre nàràyaõasarovare . tapa÷cakàra divya¤ca ÷atavarùa¤ca ÷ålinaþ . varaü vçõuùva bhadre! tvamuvàca ÷aïkara÷ca tàm . uvàca tàü ÷ivaü vyagrà bharturduþkhena duþkhità . patindehi pa¤cadhà sà varaü vavre trilocanam . sarvasampatpradastuùñastasyai ÷arvo varaü dadau . mahàdeva uvàca . sàdhvi! tvaü pa¤cadhà bråùe patindehãti vyàkulà . pa¤cendrà÷ca hareraü÷à bhaviùyanti priyàstava . te ca sarve ca pa¤cendrà÷càdhunà pa¤ca pàõóavàþ . sà ca chàyà draupadã ca yaj¤akuõóasamudbhavà . kçte yuge vedavatã tretàyàü janakàtmajà . dvàpare draupadã cchàyà tena kçùõà trihàyaõã . vaiùõavã kçùõabhaktà ca tena kçùõà prakãrtità . svargalakùmãrmahendràõàü sà ca pa÷càdbhaviùyati . ràjà dadau phàlgunàya kanyàyà÷ca svayaüvare . papraccha màtaraü vãro vastu pràptaü mayàdhunà . tamuvàca svayaü màtà gçhàõa bhràtçbhiþ saha . ÷ambhorvareõa pårva¤ca paratra màturàj¤ayà . draupadyàþ svàminastena hetunà pa¤capàõóavàþ . caturda÷ànàmindràõàü pa¤cendràþ pa¤capàõóavàþ>% %<ahalyà draupadã kuntã tàrà mandodarã tathà . pa¤ca kanyàþ smarennityaü mahàpàtakanà÷anam>% pràtaþsmaraõãyakãrtane .

#<draupadàyani># triø drupadena nirvçttàdi karõàø phi¤ . drupadena nirvçttàdau .

#<draupadeya># puø draupadyà apatyam óhak . yudhiùñhiràdãnàü draupadyàsutpanne prativindhyàdau te ca vi÷vadevagaõàü÷enotpannàþ yathàha bhàø àø 67 aø . %<draupadeyà÷ca ye pa¤ca babhuvurbharatarùabha! . vi÷vàn devagaõàn viddhi sa¤jàtàn bharatarùabha! . prativindhyaþ sutasomaþ ÷rutakarmà tathà paraþ . nàkulistu ÷atànãkaþ ÷rutasena÷ca vãryavàn . pà¤càlyapi tu pa¤cabhyaþ patibhyaþ ÷ubhalakùaõà . lebhe pa¤ca sutàn vãràn ÷reùñhàn pa¤càcalàniva . yudhiùñhiràt prativindhyaü sutasomaü vçkodaràt . arjunàcchrutakarmàõaü ÷atànãka¤ca nàkulim . sahadevàcchrutasenametàn pa¤ca mahàrathàn . pà¤càlã suùuve vãrànàdityànaditiryathà . ÷àstrataþ prativindhyantamåcurviprà yudhiùñhiram . parapraharaõa j¤àne prativindhyo bhavatvayam . sute somasahasre tu somàrkasamatejasam . sutasomaü maheùvàsaü muùuve bhãmasenataþ . ÷rutaü karma mahat kçtvà nivçttena kirãñinà . jàtaþ sutastathetyevaü ÷rutakarmà tato'bhavat . ÷atànãkamya ràjarùeþ kauravasya mahàtmanaþ . cakre putraü sanàmànaü nakulaþ kãrtivardhanam . tatastvajãjanat kçùõà nakùatre vahnidaivate . sahadevàt sutaü tasmàt ÷rutaseneti yaü viduþ . ekavarùàntaràstvete draupadeyà ya÷asvinaþ>% bhàø àø 222 aø .

#<drauhika># triø drohaü nityamarhati chedàø ñha¤ . nityaü drohàrhe .

#<drauhya># triø druhyasyàpatyaü ÷ivàø ÷vaõ . drahyasyàpatye

@<[Page 3792a]>@
#<dvanda># naø dvandva + pçùoø balopaþ . dvandva÷abdàrthe trikàõóa÷eùaþ .

#<dvandva># naø dvau dvau sahàbhivyaktau %<dvandvaü rahasyamaryàdàvacanavyutkramaõayaj¤apàtraprayogàbhivyaktiùu>% pàø dvi÷abdasya dvirvacanaü pårvapadasyàmbhàvo'ttva¤cottarapadasya napuüsakatva¤ca nipàtyate eùvertheùu siø kauø ukte 1 rahasyàdau %<tatra rahasyaü dvandva÷abdasya vàcyam itare viùayabhåtàþ . dvandvammattrayate rahasyamityarthaþ . maryàdà sthityanatikramaþ . àcaturaü hãme pa÷avo dvandvaü mithunàyante màtà putreõa mithunaü gacchati pautreõa prapautreõàpãti maryàdàrthaþ . vyutkramaõaü pçthagavasthànam . dvandvaü vyutkràntàþ dvivarga sambandhena pçthagavasthitàþ . dvandvaü yaj¤apàtràõi prayunakti dvandvaü saükarùaõavàsudevau . abhivyaktau sàhacaryeõetyarthaþ . yogavibhàgàdanyatràpi dvandva iùyate>% siø kau %<atra anyatràpi tena dvandvayuddhànyavartantetyàdi siddhaü dvayordvayoryuddhànyavartantetyarthaþ vãpsàyàü dvirvacane'pyanena tasya råpa niùpattiþ . dvandvasamàhàràdau tu dvandva÷abdaprayogaþ rådyà vçttyà avayavàrtharàhityenàvyutpannatvàditi bodhyam>% ÷abdenduø . tatra rahasyaü dvàbhyàmeva j¤eyam . 2 kalahe 3 mithune strãpuüsayordvaye 4 yugale ca mediø 5 rogabhede 6 samàsabhede ca puø saca dvidhà samàhàretaretarayogabhedàt tatra sahatipràdhànye samàhàradvandvaþ saühanyamànapràdhànye itaretarayogaþ iti vaiyàkaraõàþ itaretarayoga÷abde 923 pçø dç÷yam ÷abda÷aø praø anyathà niraõàyi yathà
     %<yadyadarthakayannàmavyåho yadyatprakàrake . bodhe samarthaþ sa dvandvaþ samàsastàvadarthakaþ .>% yadyadarthopasthàpakasya kramikayàdç÷anàmastomasya ni÷cayastattadarthaprakàrakànvayabodhaü prati tattvena samarthastàdç÷anàmanivaha eva tàvadarthako dvandvasasàsaþ . pàõipàdaü vàdaya dhavakhadirau chindhãtyàdau hi karmatvàdyaü÷e karacaraõàdiprakàrakànvayabodhaü pratyamàdidharmikaþ karacaraõàdyupasthàpakasya pàõipàdàdikramikanàmastomasyàvyavahitottaratvasambandhena ni÷cayaþ kàraõam ataþ pàõipàdàdisamudàyaþ karacaraõàditattadarthe dvandvaþ . yattu pàõipàdamityàdau samàhàradvandve sarvatrottarapade pàõipàdàdisàhitye lakùaõà ataeva nityaü tatraikavacanaü sasàhàrasyaikatvàt padàntarantu tàdç÷alakùaõàyàniråóhatvasampàdakaü tathàvidhasàhityasya ca svà÷rayaniùñhatvàdisambandhemaiva dvitãyàdyarthakarmatvàdau sàkàïkùatvàt pàõipàdaü vàdayegvàdernàyogyatvamiti pràcyairuktaü tanna yuktaü tulyavadekakriyànvayitvaü buddhivi÷eùavi÷eùyatvaü và pàõipàdayoþ sàhityaü tasya ca nànàtvasambhavena tadgatadvitvàdibodhàrthaü samàhàradvandvàdapi dvivacanàdyàpatterdurvàratvàt . sàhityasya dvibahutve'pi na samàhàradvandvasya dvivacanàdisàkàïkùatvaü tàdç÷advigoriveti cet tarhi pàõipàdaprabhçtãnàü nànàtve'pi na tadarthakasya dvandvasya dvivacanàdyàkàïkùatvamityeva vaktumucitaü kçtaü sàhityabhaktyà hastya÷vaü dhanamityàderayogyatàyà durvàratàpàtàcca nàmàrthayorbhedànvayasyàvyutpannatvena hastinàma÷vànà¤ca sàhityasya svà÷rayatvàdisambandhena dhanàdàvanvayàyogàt tàdç÷asàhitye dhanàderabhedavirahàcca . samàhàraparibhàùà tu klãvaliïgatvanityaikavacanatvàdipadasaüskàropayogitayaivopapannà na dvandvasyàrthavyavasthàpikà . etena dhavakhadiràvityàdàvitaretaradvandve'pyuttarapade dhavakhadirasàhityà÷raye lakùaõà anyathà dvivacanàdeþ prakçtyardatàvacchedakavatyeva paryàptisambandhena svàrthadvitvàdyanubhàvakatvavyutpatterdhavakhadiràvityato dhavadvayasya khadiradvayasya ca pratãtyàpatteritimãmàüsakànàmmatamapyapàstaü tulyavadekakriyànvayitvaü dhavakhadiravi÷eùyakadhãvi÷eùyatvaü và dhavakhadirayoþ sàhityaü tadà÷raya÷ca dhavadvayàdirapãti tàdç÷asàhityà÷rayalakùakatvapakùe'pi dhavakhadiràvityato dhabadvayàdibodhasya durvàratàpatteþ . na ca tritayàvi÷eùyakadhavakhadiradharmikardhàvi÷eùyatvameva prakçte dhavakhadirayoþ sàhityaü tacca na dhavadvayàderiti vàcyaü tàdç÷asàhityànvayasyànubhavenàspar÷anàt tasmàdyatra nànàdharmàõàü prakçtyarthatàvacchedakatvaü tatra tattaddharmàvacchinne samudita eva paryàptisambandhena dvitvàdibodhane dvivacanàdikaü sàkàïkùaü na tu tàdç÷aikadharmàvacchinnaü parityajya tathàvidhàparadharmàvacchinne, yato dhavakhadiràvityàdito dhavayoþ khadirayo÷ca nàbodhaprasaïga iti tattvam . ghañaghañetyàdikasya ghañakalasetyàdikasya ghañatadghañetyàdikasya ca kramikanàmastomasya ni÷cayatvena ghañàderanvayabodhaü pratyahetutvamato na tàdçïnàmanivaho ghañàdyarthe dvandbaþ . ataeva samasyamànapadàrthayostattvàvacchedakayorvà yatra mithobhedastatraiva dvandvasya sàdhutvasåcanàya %<càrthe dvandva>% iti pàõiniþ pràha . ataeva bhedagarbhasamuccayàrthakaü ca÷abdamantarbhàvyaüdhava÷ca khadira÷cetyàdikaü vigrahamasya prayu¤jate vçddhàþ, samupàdadate ca tatra mithobhedapràptyartha¤cakàradvayaü, pãtatatpañayostàdàtmyamityàdo tatpadàdeþ pãtàdyabhinnatve'pi pãtatvatatpañatvàdyoþ padàrthatàvacchedakayorastyeva bhedaþ subarthastu dvitvaü na tatra prakçtyarthe'nveti paryàptisambandhena pãtatatpañe tasya bàdhàt subarthadvitvàdestàdç÷asambandhenaiva prakçtyarthasàkàïkùatvàt parantu prakçtyarthatàvacchedakayoþ pãtatvatatpañatvayoreva vyutpattivaicitryàt . ataeva dvyaõukàrambhakasaüyoganà ÷ebhyaþ kàryadravyaü na÷yatãti bhàùyasya yogyatàsampattayesuvarthaikatvasya kàryadravyatve'nvayamabhidhitsunàcàryeõa jàtyabhipràyakamekavacanamiti guõakiraõàvalyàmabhihitam . ataeva ca %<÷yàlàþ syurbhràtaraþ patnyàþ svàmino devçdevarau>% ityatra ca dvivacanamahimnà svàmino bhràtà devçdevarobhayapadavàcya ityarthaþ subhåtyàdisiddhaþ saïgacchate . yadi ca pañadvayàsattve'pi bhåtale pãtapañàvityàdikaþ prayogaþ syàt pãtatvapañatvobhayà÷rayasya tatra sattvàdevaü pãtapañayorabheda ityàditaþ ÷uddhapañatvàderabodhaprasaïga÷ca tadaü÷e subarthadvitvasya prakàratvàdityàdisåkùmamãkùyate tadà godau gràma ityàdàviva sàdhutvàrthameva tatra dvivacanamiti vadanti . vidyatavindativinattãnàmaniñ ityatra vidyata ityàdi÷abdo na vidadhàtutvenopasthàpakaþ kintu sattàdyarthakatàdç÷adhàtutvenaiva . mçgapàõóarayoþ padàrthayorbhede'pi hariõahariõàvityaprayogàt . samàna÷abdathordvandvaprasaktàveka÷eùovyutpattisiddhastena hariõàvityatra lupta÷rutàbhyàmeva hariõapadàbhyàmupasthitayormçgapàõóarayorbodhaþ harã namasyàvityatràpyuktarãtyaiva haripadàbhyàü viùõu candrayoravagatiþ . anyathà hariharo namasyàvityapi prayogàpatteþ harã ca haraya÷ceti vigrahasthale yatra haraya ityàditaþ samasyamànapadàrthànàmavàntaramaükhyàvagamastatra tattatsaükhyàvacchinnasvàrthalakùakasya luptasya haryàdipadasyã ttaratvena pratisaühitameva haryàdipadaü tathàvidhasvàrthasya lakùaõayà bodhakaü tadapratisandhàne tu ÷rutameva haripadaüviùõudvayoþ siühatrayasya caikayà lakùaõayà ÷aktibhràntyaiva và . naca bigrahastha subaürthasya dvitvàdeþ samasàpratipàdyatvaniyamàttathàvidhadvitvatritvàntarbhàveõa dvandvasyaivàsàdhutvàduktakrameõaika÷eùo na yuktaþ, ÷alàkàpari hastya÷vamityàdau vyabhicàreõoktaniyamasyàsattvàt ekatve caikatvàni ceti vigrahe ca ekatvànãtyeka÷eùasya guõakiraõàvalyàmàcàryairamihitatvàcca . haüsa÷ca haüsã ca ityarthe haüsahaüsyàvityaprayogàt tatràpi %<puüsà striyàþ sàråpye>% ityanu÷iùñerhaüvãpadasya lope haüsàbityatra luptameva hasãpadamanusandhàya strãpuüsayorbodhaþ tallopamajànatastu haüsapade strãhaüsatvapuruùahaüsatvàbhyàü vibhinnaråpàbhyàmekasyàþ ÷akterlakùaõayà và grahàdeva . yattu tatra haüsapadameva lakùaõayà haüsãtvena ÷aktyà ca haüsatvena bodhakaü subarthastu puüstvaü haüsa evànveti na tu haüsyàmayogyatvàt iti mataü tanna tathàsati strãhaüsatvahaüsatvayoþ padàrthatàvacchedakayormithobhedaviraheõa dvandvàprasaktàveka÷eùasya haüsa÷ca haüsã ca ityasya duùkaratvàpatteþ anyathà ghañatadvañàvityapi dvandvaprasaïgàt haüsau ca haüsà÷ceti vigrahe'pi haüsà ityato haüsadvayahaüsatrayayoþ pràgu ktarãtyàvagamaþ . dundubhã ca dundubhi÷ceti vigrahe dundubhã sundaràvityatràkùabheryorbodhanasthale puüliïgasyaiva dundubhi÷abdasya ÷iùñatayà tadvi÷eùaõatvàdeva sundaràdeþ puüstvam . yuvà ca yuvati÷ca ityarthe yuvànàvityatràpyuktarãtyaiva yuvatãyauvanavatorbodhaþ varañàhaüsau lakùaõàsàrasàvityàdau tu strãpuüsayordhandve'pi padasàråpyavirahànnaika÷eùaþ dampatyarcanaprakaraõe bràhmaõàvànayedityatràpi bràhmaõa÷ca bràhmaõã ca iti vigrahe pràguktadi÷à bràhmaõabhàryàpatyoravagamaþ . eka÷caikà cetyatra ekau, dvau ca dve cetyatra dvau, ubhe cobhau cetyatra ubhau traya÷ca tisra÷ca ityatra ca vigrahe traya ityàdireka÷eùa iùyata eva . gràmyàneka÷apheùvataruõeùu strãpuüsayorbahutvamantarbhàvya sàråpyeõa dvandvasthale tu puüsa eva luk tena meùya÷ca meùà÷cedtyarthe meùya ityatràpi luptaü bahumeùàõàü lakùakaü meùapadaü pratisandadhata eva bahumeùàõàmanekameùãõà¤càvagamaþ . evaü mahiùà÷ca mahiùya÷cetyarthe mahiùya ityatràpi mahiùapadaü bahånàü mahiùàõàü, mçgà÷ca mçgya÷cetyarthe mçgà ityatra tu mçgàderagràmyatvànna puüso luk parantu striyàþ . tathà gardabhà÷ca gardabhya÷cetyarthe gardabhà ityatràpi kharàõàmeka÷aphatvàt varkarà÷ca varkarya÷ca ityarthe varkarà ityatràpitaruõàrthakatvàt . svasà ca bhràtà cetyarthe bhràtaràvityatra putra÷ca duhità cetyarthe putràvityatra ca viråpaika÷eùe'pi svasçpadaü duhitçpada¤ca luptaü pratisandhàyaiva bhràtçbhaginyoþ putrakanyayo÷càvagamaþ . %<jyeùñhaputraduhitrã÷ca jyaiùñhe màsi na kàrayet>% ityàdikastu prayogaþ paricintanãyaþ . sa ca maitra÷ceti vigrahe tyadàdinà tadanyasya dvandve luki tàvityatràpi luptaü maitràdipadamanusandadhata eva maitràdyavaügamaþ sa ca tva¤cetyàdi vigraheõa kiüpadànyatyadàdidvayagarbhadvandve tu pårvasyaiva và luk antyasyaiva và tyadàderluti yuvàmityatra tyàdàvapyuktakrameõaiva tadarthayuùmadarthayorbodhaþ sa ca sa cetyatràpi vibhinnàrthayorvigrahe svapårvàgaõito'pi tadàdiþ svottaràpañhita eva tattanmànuùatulyo'sau yadyadvidyàtinirmaletyàdau tu na tyadàdigaõena dvandvaþ parantu tadàdyavyayena yathà %<tattattàmasabhåtabhãtaya>% ityàdau yattadà divyatiriktànàmevàvyayànàü saråpaika÷eùasya vyutpannatvàt prayogànurodhitvàt kalpanàyàþ . ka÷ca tya¤cetyàdivigraheõa kimà tàdç÷advandve tu tadanyasyaiva tyadàderluki kàvityàdika eva prayogaþ caitrasya pitaràbityatràpi viråpaika÷eùe luptasya màtçpadasya smaraõànmàturavagamaþ tadasmaratastu pitçpade janaka÷arãratvena lakùaõayà màtàpitroravagatiriti prà¤caþ . kaumàràstu màtrà piturdvandve màtà pitçbhyàü màtàrapitaràbhyàmiti prayogadvayãdar÷anàccaitrasya pitaràvityatra naika÷eùaþ parantu puùpavantàdipadavanmàtçtvapitçtvàbhyàü vibhinnaråpàbhyàgeka÷aktimadeva niyatadvivacanàkàïkhaü pitçpadaü prakçtyantaram . evaü ÷va÷rå÷ca ÷va÷ura÷cetyarthe ÷va÷uràvityatra ÷va÷urapadamapi ÷va÷rvà ÷va÷urasya dvandve ÷va÷rå÷va÷uràvityeva prayogàdityàhuþ . dvandvaü vibhajate . %<dvau bhedàvasya ÷àstrauktau samàhàretaretarau . ekànyavacanàkàïkùàhãnopàdànata÷ca tau>% . %<asya dvandvasya dvau bhedau samàhàra itaretara÷ca ÷àstrasiddhau tatraikavacanànyasubàkàïkùàvihãnaþ samàhàraþ tathàvidhasubàkàïkùa÷cetaretaraþ pàõipàdaü hastya÷vamityàdito hi karacaraõàdãnàü bahånàmapyagatàvekavacanameva pramàõaü dhavakhadiràvityàdau dvivacanàdeþ padiskandikhiderdàdityàdau tu padiskandibhyàü sahitaþ khidiriti vigçhya madhyapadalopã karmadhàrayo yathà avyàptyativyàpteriti maõigranthàdau>% . kecit padabhede dvandvamicchantaþ %<apyekadantaheramba lambodaragajànanàþ>% ityudàjahruþ tanna samãcãnam co'vadhàraõe ityàdivat ekadantàdi÷abdànàmevàtra padàrthatvàt tathàbhåta÷abdànà¤ca vibhinnànupårvãkatvena bhinnatvàt ete ÷abdà gaõe÷e vçttimanta ityevaü koùàdàyavanvayabodhàt . vañakalasayorabheda ityàdau tu ghañapadakalasapadapratipàdyatvaråpapadàrthatàvacchedakabhedàt na dvandvànupattiriti dik %<devatàdvanñne>% %<càrthe dvandvaþ>% pàø %<dvandvaþ samàsikasya ca>% gãtà . tatra yugale %<dvandvaü te mandacetà yadi japati janovàramekaü kadàcit>% karpårastavaþ . %<virahavidhurakokadvanta÷okaü vibhindan>% udbhañaþ . mithunam strãpuüsayordvitvam tatra %<dvandvàni bhàvaü kriyayà vivrabruþ>% kumàø %<mçgadvandveùu pa÷yantau syandanàbaddhadçùñiùu>% raghuþ . %<kùutpipàse ÷okamohau ràgadveùau tathaiva ca . làbhàlàbhau ca ÷ãtoùõe tathà mànàpamànakau . kàmakrodhaprabhçtayoþ dvandva÷abdena varõità>% ityukte parasparaviruddhasvabhàve ÷ãtoùõàdau %<na dvandvaduþkhamiha ki¤cidaki¤cano'pi>% màghaþ %<titikùà ÷ãtoùõàdidvandvasahiùõutà>% vedàntasàø %<dvandvàtoto vimatsaraþ>% gãtà . àsanajaye ca dvandvaduþkhairanabhibhavaþ yogasåø uktaþ %<tato dvandvànabhighàtaþ>% %<÷ãtoùõàdibhirdvandvairàsanajayànnàbhibhåyate>% bhàø . 7 durge yuktikalpaø tadvi÷eùàdikaü tatroktaü yathà %<ràj¤obalaü na hi balaü dvandvameva balaü balam . apyalpabalavàn ràjà sthiro dvandvabalàdbhavet>% tathà ca %<ekaþ ÷ataü yodhayati pràkàrastho dhanurdharaþ . ÷ataü da÷asahasràõi tasmàddurgaü vi÷iùyate . akçtrimaü kçtrima¤ca tat punardvividhaü bhavet . yaddaivasåcitaü dvandvaü girinadyàdi saü÷ritam . akçtrimamidaü j¤eyaü durlaïghyamaribhåbhujàm . pràkàraparikhàraõyasaü÷rayaü yadbhavediha . kçtrimaü nàmavij¤eyaü laïghyàlaïghyantu vairiõàm>% tatràkçtrimadvandvamuktaü tatraiva yathà %<atyuccavistãrõa÷irà duràroha sakànanaþ . sajalà÷ayasambhàrabhojyadravyasamà÷rayaþ . sukhaniþsaraõo dvandvaþ parvatàkhyo mahãbhujàm . nadyogabhãravistãrõà÷caturdikùu vyavasthitàþ . tanmadhye bhåprade÷o yo nadãdvandvaþ sa ucyate . yadanyaccirakàlãnaü durlaïghya vipinàdikam . tanmadhyaracità bhåmirdvandvatvenopatiùñhate . vanadvandvamiti khyàtaü yathàpårvaü mahattaram>% kçtrimadvandvamuktaü tatraiva yathà %<yasmin ràjye girirnàsti nadyo và gahanodakàþ . tasya madhye mahãpàlaþ kçtrimaü dvandvamàrabhet . gajairalaïghyà vistãrõà gambhãràþ pårõavàrayaþ . dvandvatvena samàdiùñàþ parikhà bahuyàdasaþ . vi÷àla÷àlaü sughanaü vahukaõñakisaïkañam . dvandvatvena samàdiùñaü vistãrõaü viùamaü balam . adho'dhobadhyamàno'pi kandaro'lpajalaü sravan . dvandvatvena samuddiùñaþ durlaïghyo hi sa bhåbhujà . sarvataþ parikhàü kçtvà nivandhoparikandaram . tajjalaplutade÷atvàt jaladvandvaü taducyate . eùàmabhàve nimnasya bhåprade÷asya bandhanàt . varùàsu plavate vàri jaladvandvaü tatobhavet . etayorapi saümi÷ràt saümi÷raü dvandvamàcaret . à÷ritya kçtrimaü dvandvadvaü balavadvairiõo di÷i . anyatra kçtrimaü dvandvaü kçtvà marapati rvaset . raghapatiryadà vairã sthaladvandvaü tadàcaret . gajà÷canàtha÷cedvairã cadvandvaü tadàcaret . giridvandvaü nçpaþ sevet yasya syàd dvividho ripuþ . sarvo hi trividho yuddhaþ samàsàdupadi÷yate . pratiràjasya ràjyànte prakañe gupta eva pa . ràjyànte sainikàn rakùet prakañe nivaset svayam . gupte'strakoùasambhàraü saürakùediti ni÷cayaþ>% . tasya sàmànyato guõà nãti÷àstroktàþ yathà %<saprave÷àpasaraõaü dvandvasuttamamucyate . anyatra vandi÷àleva na tàdçgva÷amà÷rayet . dhanurdvandvaü mahãdvandvaü giridvandvaü tathaiva ca . manuùyadvandvamityàhuryoddhçdvandvaü prakãrtitam . yoddhç÷ånyaü hi yat dvandvaü mçtakàyasamaü hi tat>% . anyatra ca %<yàvat pramàõaü nagara hi ràj¤àü tato bhaveduttamamadhyamàntam . triü÷attadardhà÷ca guõottareõa tride÷ajànàü dharaõãpatãnàm>% gargastu %<yadanyad dvividhaü dvandvaü ÷rayåte dharaõãbhujàm . tàbhyàmevàtiricyeta mantradvandvaü vi÷eùataþ . anyeùu daivàt bhinneùu mantradvandvàt janennçpaþ . mantradvandve hi bhinne hi na cànyat kàryakàrakam>% . bhojaþ %<tadaiva vairidurlaïghyaü vistãrõaviùama¤ca tat . saprave÷àpasaraõaü tadvandvamuttamaü viduþ>% .

#<dvandvagada># puø dvandvaråpo gadaþ . ràgadveùàdiråpe roge . %<ahaü hariþ sarvamidaü janàrdano nànyaü tataþ kàraõakàryajàtama . ãdçïamano thasya na tasya bhåyo bhavodbhavà dvandva gadà bhavanti>% viùõupuø .

#<dvandvacara># puüstrã dvandvãbhåya mithunãbhåya carati cara--ña . cakravàke hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù . %<÷a÷inà punareti ÷arvarã dayità dvandvacaraü patattriõam>% raghuþ . õini dvandvacàrin apyatra trikàø striyàü ïãp .

#<dvandvaja># triø dvandvàt jàyate jana--óa . vàtapitta÷leùmaõàü madhye dvàbhyàü doùàbhyàü jàte 1 rogàdau màdhavanidànam 2 kalahàt jàte ca .

#<dvandvayuddha># naø dvayordvayoryuddham . dvayordvayoryuddhe %<kairàte dvandvayuddhe ca yadidaü samabartata>% bhàø uø 195 aø . %<vahåni bhuvi citràõi dvandvayuddhàni sa¤jaya!>% bhàø droø 15 a0

#<dvaya># naø avayavam dvi--avayave tayap tasya và ayac . 1 dvayorava yave 2 dvitve atra strãtvamapi ïãp . %<ataddvayãjitvarasundaràntare>% naiùaø %<kusumastavakasyeva dvayã vçttirmanasvinaþ>% bhàø raø dve avayave yasya ayac . 2 dvitvànvite triø ayacaþ tayapsthànikatvàt jasi sarvanàmatà %<dvaye'pyamucyanta vinãtamàrgàþ>% màghaþ %<vyathàü dvayeùàmapi medinã bhçtàmiti>% màghe dvayeùàmityasàdhu anye tu dvayaü dvitvamicchanti iùa--kvip teùàmiti samarthante . striyàü ïãp . %<dvayãùu niþkùepa ivàrpitaü dvayam>% kumàø atra dvaye'pãti pàñhàntaram .

#<dvayàgni># puø dvayaþ dviråpo'gniratra . pàñhidrume citrake (cità) iti bhàùà vçkùe ÷abdacaø tasya pracuràgniråpatvàttathàtvam .

#<dvayàtiga># triø dvayaü rajastamaso dvitvamatigacchati ati + gama--óa . rajastamobhyàmanabhibhåtasatvaguõayukte amaraþ .

#<dvayàvin># triø dvayamastyasya vede %<bahulaü chandasi>% matvarthe vini %<chandovinprakaraõe oùñhàmekhalàdvayobhayarujà hadavànàü dãrgha÷ceti vavyaktam>% vàrtiø vini pårvapadadãrgha÷ca . dvitvayukte striyàü ïãp .

#<dvayu># puø dvàbhyàü prakàràbhyàü yuktà dvi + yu--ja--óu pçùoø . pratyakùato hitavàdini parokùato'hitavàdini evaü dviprakàrayute ÷atrau %<durhaõà và upadvayuþ>% çø 8 . 18 . 14 màdhavabhà0

#<dvara># triø dvç--àvçtau ac . àvaraõakàrake dvç--in . dvari tatràrthe %<sa hi dvaro dvariùu vatre>% çø 1 . 52 . 3

#<dvàþ(dvà)stha># puø dvàri tiùñhati sthà--ka và visargalopaþ . dvàrapàle amaraþ . %<te sadmani girervegàt durmukhadvàþsthavãkùitàþ>% kumàø %<vidvànapi tayordvàþsthaþ samaya lakùmaõo'bhinat>% raghuþ .

#<dvàþ(dvà)sthita># dvàri sthitaþ và visargalopaþ . dvàrapàle amaraþ .

#<dvà(dvi)catvàriü÷a># triø dvà(dvi)catvàriü÷ataþ påraõaþ óañ . yena dvàcatvàriüt saükhyà påryate tasmin . striyàü ïãp .

#<dvà(dvi)catvàriü÷at># strã dvyadhikà catvàriü÷at dvi÷abdasya và àtvam . dvyadhikacatvàriü÷atsaükhyàyàm tadanvite ca . sàpramàõamasya ñhat . dvà(dvi)catvàriü÷atika tatpramàõetriø påraõe tamap dvà(dvi)catvàriü÷attama tatsaükhyàpåraõe triø .

#<dvàja># puø dvàbhyàü jàyate jana--óa pçùoø . dvàbhyàü jàte %<nàma nirvacanaü tasya ÷lokamekaü purà jaguþ . måóhe! bharadvàjamimaü bharadvàjaü vçhaspate! . yàtau yaduktvà pitarau bharadvàjamathàhvayat>% bhàgaø 9 . 20 . 5 %<tatra prathamaü putraü tyaktvà yàntãü mamatàü vçhaspatiràha ha måóhe! imaü putraü bhara puùàõa . bharturbibhemãti cettatràha dvàjam ekasya kùetre anyasya vãjenetyàdiråpaü dvàbhyàü jàtaü atastasyàpyayaü putra iti tasmàt na bhaya÷aïketyarthaþ . evamuktà satã taü pratyàha he vçhaspate! tvamimaü bhara yato dvàjaü dvàbhyàü àvàbhyàm anyàyato jàtaü ato nàhamekàkinã bharàmãtyarthaþ . yadyasmàdevamuktvà pitarau mamatàvçhaspatã vivadamànau putraü parityajya yàtau tato hetorayaü bharadvàja iti>% ÷rãdharasvàmã .

#<dvàtriü÷at># strã dvyadhikà triü÷ata dvàde÷aþ . 1 dvyadhikatriü÷at saükhyàyàü 2 tadanvite . tasyàþ påraõaþ óañ . dvàtriü÷atamap dvàtriü÷attama tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<dvàtriü÷adaparàdha># puø karmaø . bhaktànàmã÷varaviùaye dvàtriü÷at saükhyakeùu aparàdheùu . te ca aparàdhàþ tantrasàre dar÷ità yathà %<tantràntare yànairvà pàdukàbhirvà yànaü bhagavato gçhe . daivotsaveùvasevà ca apraõàmastadagrataþ . ucchiùñe caiva cà÷auce bhagavadvandanàdikam . ekahastapraõàma÷ca tatpurastàt pradakùiõam . pàdaprasàraõa¤càgre tathà paryaïkavandhanam . ÷ayanambhakùaõa¤càpi mithyàbhàùaõameva ca . uccairbhàùo mitho jalpo rodanàni ca vigrahaþ . nigrahànugrahau caiva strãùu ca kråramàùaõam . kambalàvaraõa¤caiva parakãrterapahutiþ . a÷lãlabhàùaõa¤caiva adhovàyuvimokùaõam . ÷aktau gauõo'pacàra÷ca aniveditabhakùaõam . tattatkàlabhavànà¤ca phalàdãnàmanarpaõam . vinijuùñàva÷iùñasya pradànaü vya¤janasya yat . spaùñãkçtàsana¤caiva paranindà parastutiþ . gurau maunaü nijastrotraü devatànindanaü tathà . aparàdhàstathà viùõordvàtriü÷at parikãrtitàþ>% .

#<dvàtri÷allakùaõa># puø dvàtriü÷at lakùaõàni ÷ubhalakùaõàni yasya . ÷ubhalakùaõànvite mahàpuruùalakùaõayute nare . kà÷ãø svaø 11 aø . %<pa¤cadãrghaþ pa¤casåkùmaþ saptaraktaþ ùaóunnataþ . tripçthulaghugambhãrodvàtriü÷alakùaõastviti>% %<pa¤ca dãrghàõi ÷asyàni yathà dãrghàõyathàsya vai . bhåjau netre hanå nàsàvakùasã tanayasya te . tvakke÷àïgulida÷anàþ parvàõyaïguli jànthapi . tasyàsya pa¤ca såkùmàõi dikpàlapadabhàk yathà . pàõyaïghritalanetràntaü tàlujihvàdharauùñhakam . saptàruõa¤ca sanakhamasmin ràjyasukhapradam . kakùà kukùyalikaskandhakaravaktraü ùaóunnatam . tathàtra dç÷yate bàle mahadai÷caryabhàg yathà . lalàñakañivakùobhi strivistãrõo yathàhyasau . sarvatejotigai÷varyaü tathà pràpsyati nànyathà . grãvàjaïghàmehanai÷ca tribhirhrasvo'yamãóitaþ . svareõa svatvanàbhibhyàü trigambhãraþ ÷i÷uþ ÷ubhaþ .>%

@<[Page 3796b]>@
#<dvàda÷a># triø dvàda÷ànàü påraõaþ dvàda÷an + uñ . dvàda÷asaükhyàpåraõe striyàü ïãp . sà ca dvàda÷yàþ candrakalàyàþ såryakiraõaprave÷anirgamayogyàyàü kriyàråpàyàü tadpalakùita kàlaråpàyàü và tithau tasyàü vratakàlanirõayaþ kàlamàø ukto yathà atha dvàda÷ã nirõãyate . sà ca yugmàdi÷àstreõa pårvaviddhà gràhyà . skandapuràõe'pi %<dvàda÷ã ca prakartavyà ekàda÷yà yutà vibho! . sadà kàryà ca bidvadbhirviùõu bhaktai÷ca mànavaiþ>% iti . uttaraviddhàü pratiùedhati vçhadvasiùñhaþ . %<dvitãyà pa¤camã vedhàdda÷amã ca trayoda÷ã . caturda÷ã copavàse hanyuþ pårvottare tithã>% iti . nanvevaü satyamekàda÷yupavàso dvàda÷yupavàsa÷cetyubhayamekasmindine pràpnoti satyam tathàpi cobhayasyànyo'nyaü virodhàbhàvàt sahaivànuùñhànaü bhaviùyati . nanvekaü vratamasamàpya vratàntaramanuùñhàtuma÷akyam . asamàpte vrate pårve naiva kuryàdvratàntaram iti ÷àstràt maivam idaü hi ÷àstramekavratasya madhye vratàntaropakramaü niùedhati prakçte tu vratadvayasyàpi sahaivãpakrama iti tantreõànuùñhànaü bhaviùyati . nanvastvevaü khaõóatithau, sampårõatithau tvekàda÷ã dvàdagyu pavàsau dvau nairantaryeõa pràpnutaþ . tatra pàraõamantareõa prathamopavàsasyàsamàptatvàt . dvitãyopavàsasya prakramo na sambhavatãti cet maivam adbhiþ pàraõaü kçtvà dvitãyopavàsasya prakramayituü . ÷akyatvàt . tàdç÷aü tu pàraõama÷itàna÷itobhayàtmakam . tatrà÷itaråpatvàt pårvopavàsaü parisamàpayati . ana÷itaråpatvenottaropavàsaü na vihanti . etacca dvyàtmakatvaü dar÷apårõamàsaprakaraõe yàjamànavràhmaõe ÷råyate %<yadàna÷nanupavaset kùaudhukaþsyàdyada÷nãyàt rudrosya pa÷ånabhimanyetàpo'÷nàti tannaivà÷itaü na kùaudhuko bhavati nàsya rudraþ pa÷çnabhimanyate>% iti . tasmàdudakapàraõenopavàsadvayanirvàhaþ . etacca sarvatithisàdhàraõam . prakçte hyekàda÷ãdvàda÷yordaivataikyàdudakapàraõamantareõàpi na ka÷ciddoùaþ . ataeva smaryate %<ekàda÷ãmupoùyaiva dvàda÷ãü samupãùayet . na tatra vidhilopaþ syàdubhayordaivataü hariþ>% iti . upavàsadvayà÷akto kevaladvàda÷yupavàsenobhayoþ phalaü sidhyati tathà ca smçtiþ %<evamekàda÷ãü muktvà dvàda÷ãü samupoùayet . pårvopavàsajaü puõyaü sarvaü pràptotyasaü÷ayam>% iti . dvàda÷yàü tu kàmyopavàso màrkaõóeyena dar÷itaþ %<dvàda÷yàmupavàsena siddhàrthà måpa! sarva÷aþ . cakravartitvamatulaü saüpràptà atulàþ ÷riyaþ>% iti . athàùñau mahàdvàda÷yaþ, ÷uddhaikàda÷ãyutà dvàda÷ã unmãlinosaüj¤à 1 dvàda÷yeva ÷uddhàdhikà vardhate cet sà va¤julã 2 vàsaratrayaspar÷inã trispç÷à 3 agre parvaõaþ sampårõàdhikatve pakùavardhinã 4 . jayàdaya÷catasra ityaùñau nirõaø siø uktà jayàdikà÷catasra÷ca hemàø vraø uktà yathà %<jayà 1 ca vijayà 2 caiva jayantã 3 pàpanà÷inã 4 . sarvapàpaharà caiùà kartavyà phalakàïkùibhiþ . ekàda÷yàü ÷uklapakùe yadà çkùaü punarvasuþ . sà nàmnà ca jayà 1 khyàtà tithonàmuttamà tithiþ . samupoùya vratã pàpàt mucyate nàtra saü÷ayaþ . agniùñomasya yaj¤asya phalamàpnoti mànavaþ 1 . yadà ÷ukle tu dvàda÷yàü nakùatraü ÷ravaõaü bhavet . vijayà 2 sà tathà proktà tithãnàmuttamà tithiþ . tasyàü svàtaþ sarvatãrthe snàto bhavati mànavaþ . dànaü sahasraguõitaü tathà caiva payovratam . homajapovavàsai÷ca sahasràõàü phalaü labhet . yadà ca ÷ukladvàda÷yàü rohiõã ca prajàyate . jayantã 3 nàma sà proktà sarvapàpaharàtithiþ . saptajanmakçtaü pàpaü svalpaü và yadi và bahu . tat kùàlayati govindastasthàmabhyarcitastathà . yadà ca ÷ukçdbàda÷yà puùyaü bhavati karhicit . tadà sà'timahàpuõyà kathità pàpanà÷inã 4 . yo dadàti ca yatpuõyaü nityaü saüvatsare naraþ . upavàsantu tasyàü ca yaþ karoti mahatphalam . tasyàü jagatpartidevaþ sarvaloke÷varo hariþ . pratyakùatàü prayàtyà÷u tadanantaphalaü smçtam>% ekàda÷ãvratayoþ sàïkaryàdau pàraõe ca vi÷eùaþ niø siø ukto yathà ekàda÷ãdvàda÷yorekatve tantreõopavàsaþ pàrthakye tu ÷aktasyopavàsadvayam %<ekàda÷ãmupoùyaiva dvàda÷ãü samupoùayet>% iti viùõurahasyàt a÷aktau tu dvàda÷yàmeva %<evamekàda÷ãü tyaktvà dvàda÷ãü samupoùayet . pårvavàsarajaü puõyaü sarvaü pràpnotyasaü÷ayam>% iti tatraivokteþ yadàtvalpà dvàda÷ã tadoktaü màtsye %<yadà bhavati alpàpi dvàda÷ã pàraõàdine . åùaþkàle dvayaü kåryàt pràtarmàvyàhnikaü tadà>% nàradãye'pi %<alpàyàmatha viprendra! dvàda÷yàmaruõodaye . snànàrcanakriyàþ kàryà dànahonàdi saüyutàþ>% iti saïkañe tu màdhavãye devalaþ %<saükañe viùame pràptaü dvàda÷yàü pàravetkatham . adbhistu pàraõaü kuryàt punarbhaktaü na doùakçt>% iti saïkañe trayoda÷ã÷ràddhapradoùàdau atra kecidàhuþ apakarùavàkyànyanàhitàgniviùayàõi agnihotràdãnàü ÷rautatvenàpakarùàyogàditi . dvàda÷yàü ca prathamapàdamatikramya pàraõaü kàryam %<dvàda÷yàþ prathamaþ pàdo harivàsarasaüj¤itaþ . tamatikramya kurvãta pàraõaü viùõutatparaþ>% iti nirõayàmçte madanaratne ca viùõudharmokteþ . atra kecit saïgirante yadà bhåyasã dvàda÷ã tadàpi pràtarmuhårtatraye pàraõaü kàryam %<sarveùàmupavàsàsàü pràtareva hi pàraõamiti vacanàditi>% . asmadguravastu bahånàü karmakàlànàü vinà kàraõaü bàdhàpatteþ pràgudagvacanai÷ca alpadvàda÷yàmevàpakarùavidhànàdaparàhva eva kàryam pràtaþ ÷abdastu %<sàyaü pràtardvijàtãnàma÷anaü ÷ruticoditamiti>% vadaparàhõaùàcitve'pyupapannaþ na ca vàkyavaiyarthyaü punarbhojanasàyaüpàraõanivçttyarthatvàttasyetyàhuþ . pramàdena ekàda÷yupavàsàtikrame aparàrke vàràhe %<ekàda÷ã viplutà ceddvàda÷ã parataþsthità . upoùyà dvàda÷ã tatra yadãcchetparamaü padam>% . niø siø sthànàntare bhàdrapada÷ukladvàda÷yàü ÷ravaõayogarahitàyàü pàraõaü kuryàt àbhàkàsitapakùeùviti divodàsodàhçtavacanàt . %<upoùyekàda÷ãü mohàt pàraõaü ÷ravaõe yadi . karoti hanti tatpuõyaü dvàda÷advàda÷ãbhavam>% iti tatraiva skàndàcca . asya tatraiva pratiprasavaþ màrkaõóeyoktaþ %<vi÷eùeõa mahãpàla! ÷ravaõaü vardhate yadi . tithikùayeõa bhoktavyaü dvàda÷ãü laïghayenna hi>% iti . kecittu yadà tvaparihàryoyogastadà ÷ravaõanakùatre tredhàvibhakte madhyamaviü÷atighañikàyogaü tyaktvà pàraõaü kàryaü taduktaü viùõudharme %<÷rute÷ca madhye parivartameti suptiprabodhaparivartanamambuvarjyamiti>% . keciccaturdhà vibhajya madhyapàdadvayaü varjyamàhuþ atra målaü cintyam . atraiva viùõuparivartanotsavaü kuryàt . sandhyàyàü viùõuü saüpåjya pràrthayeta mantrastu tithitattve uktaþ . oü %<vàsudeva! jagannàtha! pràpteyaü dvàda÷ã tava . pràr÷vena parivartasva sukhaü svapihi màdhava!>% iti atraiva ÷akradhvajotthàpanamuktamaparàrke gargeõa %<dvàda÷yàü tu site pakùe màsi prauùñhapade tathà . ÷akramutthàpayedràjà vi÷va÷ravaõavàsave>% iyameva ÷ravaõadvàda÷ã tatraikàda÷yàü dvàda÷ã÷ravaõayoge saivopàùyà %<ekàda÷ã dvàda÷ã ca vaiùõavyamapi tatra cet . tadviùõu÷çïalaü nàma viùõusàyujyakçdbhavet>% iti viùõudharmokteþ nàradãye'pi %<saüspç÷yaikàda÷ãü ràjan dvàda÷ãü yadi saüspç÷et . ÷ravaõaü jyotiùàü ÷reùñhaü brahmahatyàü vyapohati . dvàda÷ã ÷ravaõaspçùñà spç÷edekàda÷ãü yadi . sa eva vaiùõavoyogo viùõu÷çïkalasaüj¤itaþ>% iti hemàdrau dinadvaye dvàda÷ã÷ravaõayoge'pi pårvà, nirõayàmçte tvasya pårvàrdhamanyathà pañhitam . %<dvàda÷ã ÷ravaõarkùaü ca spç÷edekàda÷ãü yadi>% iti tena hemàdrimate ekàda÷yàþ ÷ravaõayogàbhàve'pi tadyukta dvàda÷ãyogamàtreõa viùõu÷çïkhalaü bhavati nirõayàmçtamate tu ÷ravaõasyaikàda÷ãdvàda÷ãbhyàü yoga eva viùõu÷çïgalaü nànyatheti . yadà ni÷ãthànantaraü såryodayàvadhi dvikalàmàtramapi ÷ravaõarkùaü bhavati tadàpi pårvaiva taduktaü tatraiva nàradãye imàü prakçtya %<tithinakùapayoryogoyoga÷caiva naràdhipa! . dvikalo yadi mabhyeta sa j¤eyo hyaùñayàmikaþ>% iti %<dvàda÷ã ÷ravaõaspçùñà kçtsnà puõyatamà tithiþ . na tu sà tena saüyuktà tàvatyeva pra÷asyate>% iti madanaratne màtsyàcca . divadosãye tu %<ràtreþ prathamapàde cecchravaõaü harivàsare . tadà pårvàmupavasetpràtarbhànte ca pàraõam>% ityuktam . idaü tu nirmålatvàt pårvavirodhàccopekùyaü iyaü budhavàre'tipra÷astà %<budha÷ravaõasaüyuktà saiva ceddvàda÷ã bhavet . atyantamahatã sà syàddattaü bhavati càkùayam>% iti hemàdrau skàndàt . yàni tu pañhanti %<uttaràùàóhasaüyuktà ÷roõàmadhyàhnagàpi và . àsurã saiva tàrà syàddhanti puõyaü puràkçtam . udayavyàpinã gràhyà ÷roõàdvàda÷ikà yutà . vi÷varkùasaüyutà sà ca naivopoùyà ÷ubhep÷ubhiþ>% ityàdãni viùõudharmaskànda maviùyàdãni vacanàni tàni nirmålàni . yadapi smçtyarthasàre udayavyàpinã gràhyetyuktaü yacca vçhannàradãye %<udayavyàpinã gràhyà ÷ravaõadvàda÷ãvrate>% iti tadyadà ÷uddhàdhikà dvàda÷ã paradina evodaye ÷ravaõayogaþ pårve'hni ca tadbhinne kàle yogastatparam . dinadvaye udayayoge pårvaiva bahukarmakàlavyàpterityuktaü madanaratne . yadà tvekàda÷yeva ÷ravaõayutà na dvàda÷ã tadàpi pårvaiva %<yadà na pràpyata çkùaü dvàda÷yàü vaiùõavaü kvacit . ekàda÷ã tadopoùyà pàpaghnã ÷ravaõànvità>% iti madanaratnenàradãyokteþ yadà paraivarkùayutà tadà parà tatra ÷aktenopavàsadvayaü kàryam %<ekàda÷ãmupoùyaiva dvàda÷ãü samupoùayet . na càtra vidhilopaþ syàdubhayordaivataü hariþ>% iti bhaviùyokteþ yattu viùõudharme %<pàraõàntaü vrataü j¤eyaü vratànte viprabhojanam . asamàpte vrate pårve naiva kuryàdvratàntaram>% iti tadetadbhinnaparam atra gauóàþ %<÷çõu ràjan paraü kàmya ÷ravaõadvàda÷ãvratam>% iti sthåla÷ãrùavacanàt kàmyamevedam tenà÷aktasya nityaikàda÷ãvratameveti manyante %<dvàda÷yàmuùavàsena ÷uddhàtmà nçpa sarva÷aþ . cakravartitvasatulaü saüpràpnotyuttamàü ÷riyam>% iti gauóanibandhe màrkaõóeyokte÷ca . dàkùiõàtyàstu %<ekàda÷yàü naro bhuktvà dvàda÷yàü samupoùaõàt . vratadvayakçtaü puõyaü sarvaü pràptotyasaü÷ayam>% iti varàhavàmana puràõokteþ ÷ravaõadvàda÷ãvratamevetyàhuþ bhuktveti phalàdyàhàraparam natvannaparam %<annà÷ritàni pàpànãti>% niùedhàt %<upavàsadvayaü kartuü na ÷aknoti naro yadi . prathame'hni phalàhàrã niràhàrã pare'hani>% iti dibodàsãye bhaviùyokte÷ca a÷aktau tu gçhãtaikàda÷ãvratoyastaü pratyuktaü màtsye %<dvàda÷yàü ÷uklapakùe tu nakùatraü ÷ravaõaü yadi . upoùyaikàda÷ãü tatra dvàda÷yàü påjayeddharim>% iti påjayenna tåpavasedityarthaþ . agçhãtaikàda÷ãvrata÷cedekàda÷yàü bhuktvà dvàda÷yàmupavaset %<evamekàda÷ãü bhuktvà dvàda÷ãü samupoùayet . pårvavàsarajaü puõya sarvaü pràpnotyasaü÷ayam>% iti nàradãyokteþ . pàraõaü tåbhayànte'nyataragate và kuryàt %<tithinakùatraniyame tithibhànte ca pàraõamiti>% skàndàt %<tithinakùatrasaüyoge upavàso yadà bhavet . pàraõaü tu na kartavyaü yàvannaikasya saükùayaþ>% iti nàradãyàditi hemàdriþ . yadyapyatra nakùatramàtrànte'pi pàraõaü pratibhàti tathàpi tithimàtrànte j¤eyam natvçkùànte tithimadhye'pi %<yàþ kà÷cittithayaþ proktàþ puõyà nakùatrayogataþ . çkùànte pàraõaü kuryàd vinà ÷ravaõarohiõãm>% iti viùõudharme ÷ravaõàntamàtre pàraõaniùedhàt %<rohiõyàntu bhànte kuryàttithervàpi>% iti vahnipuràõàt tadante'pyastu na tvatraivamastãti na, çkùànto'nukalpa iti madanaratne . asambhave tu %<tithyante tithibhànte và pàraõaü yatra coditam . yàmatrayordhagàminyàü pràtareva hi pàraõam>% iti j¤eyam . yattu madanaratne dvàda÷ãvçddhau ÷ravaõavçddhau và ÷ravaõànta eva pàraõaü kuryàt %<pàraõaü tithivçddhau tu dvàda÷yàmuóusaükùayàt . vçddhau kuryàttrayoda÷yàü tatra doùo na vidyate>% iti vahnipuràõàdityuktam tatprakaraõàdetasyàmeva ÷ravaõayuktaikàda÷yàü vihitavijayaikàda÷ãvratapraraü na tu ÷ravaõadvàda÷ãparamiti madanaratne . gauóàstu ÷ravaõadvàda÷ãparamàhuþ atravidhirmadanaratne viùõudharme %<tasmin dine tathà snànaü yatra kvacana saïgame . dadhyodanayutaü tasyàü jalapårõaü ghañaü dvije . vastrasaüveùñitaü dattvà chatropàna hameva ca . na durgatimavàpnoti gatimagryàü ca vindati>% . da÷àvatàradvàda÷yo hemàø vraø ukto yathà viùõupu0
     %<màrga÷ãrùe site pakùe dvàda÷yàü samajàyata . matsyo viùõuþ samàhàtmyaþ tasyeùñeyaü sadà tithiþ . ekàda÷yàmupoùyàdau pañhan matsyàvatàrakam . ÷çõvan sauparõa mantraü ca kàrayitvà vadedidam .>% viùõurme prãyatàü matsya ityuktvà bràhmaõàya tam . yo dadyàt sa sukhã bhåtvà viùõulokaü vrajecchubham . pauùe màsi site pakùe dvàda÷yàü samajàyata . kårmaråpã sa bhagavàn tasyeùñeyaü sadà tithiþ . ekàda÷yàmupoùyàdau pañhan kårma¤ca tàrakam . ÷çõvan sauvarõaü kårma¤ca kàrayitvà vadedidam . viùõurme prãyatàü kårma ityuktvà bràhmaõàya tam . yo dadyàtsa sukhã bhåtvà viùõuloke mahãyate . yo martyo màgha÷uklasya dvàda÷yàü tu vi÷eùataþ . upoùpa bhaktyà vàbhyarcya varàhaü rukmanirmitam . dadyàtpañhecca caritaü bàràhaü harimuttamam . varàhajanmadibase vipràya ÷raddhayànvitaþ . surametaü samàsàdya modate kàlamakùayam . varàhaviùõupãti¤ca kårmadevaü yathàtatham . nàrasiühaü kàlgune tu ekàda÷yàü site ÷uciþ . upoùyàbhyarcayedbhaktyà nàrasiühabhave dine . sauvarõaü nàrasiühaü ca kçtvà ÷aktyà dvijàya tu . dadyànnçsiühacaritamidaü ÷çõvan pañhaü÷ca và . ÷atrån vijityeha lakùmãü pràpya nityaü narottamaþ . pàtàlasvargamàpnoti nàgadaityàïganàyutam . caitre màsi site pakùe ekàda÷yàmupoùitaþ . vàmanasya dine'bhyarcya vàmanaü puruùottamam . sauvarõaü vàmanaü dadyàt pañhedbhaktyà ca yo naraþ . sa ciraü vàmanasyedaü ÷çõuyàdvàpyupoùitaþ . sa dhanairanvito bhuktvà bhogàniha ca mànuùàn . brahmalokamavàpnoti vidvànnàmànutatparaþ . vai÷àkha÷uklaikàda÷yàmupoùyàbhyarcayecchuciþ . jàmadagnyaü tathà ràmaü dadyàdvipràya rukmajam . jyaiùñha÷uklaikàda÷yàmupoùya dvàda÷ãdine . ràmaü dà÷arathiü raukmaü påjayedbhaktibhàvataþ . idaü ca ràmacaritaü ÷çõuyàdvà pañhennaraþ . ràmasya janmadivase (kalpabhedàdaviruddham) tathà dà÷aratherdvijaþ . sãtàràmantu sauvarõaü yo vipràya prayacchati . dvàda÷yàü ràmacaritamidaü ÷çõvan pañhaü÷ca và . sa indralokaü labhate ràmasyaiva prasàdataþ . iha kãrtimavàpnoti dhanaü putràü÷ca jãvitam . àùàóhamàsi ÷uklàü ya upoùyaikàda÷ãü dvijaþ . dvàda÷yàmarcayedràmaü rauhiõeyaü mahàbalam . rauhiõeyasya ràmasya tithau janmani såttame . sauvarõaü bràhmaõàyàpi ràmaü dadyàtsapàtrakam . sa nàgalokamàpnoti yovadindrà÷caturda÷a . iha strãbhogamàpnoti valavànnãrujo bhavet . ÷ràvaõe màsi ÷uklàü ya upoùyaikàda÷ãü dvijaþ . dvàda÷yàmarcayet kçùõaü rukmiõãsahitaü ÷uciþ . rukmapratikçti kçtvà dadyàcca bràhmaõàya ca . pañhecca kçùõacaritaü kçùõajanmadine (kalpabhedàdaviruddham) ÷uciþ . ÷ràvaõe ÷çõuyàdvàpi ya idaü puruùottamaþ . sa mucyate'smàt saüsàràt bhuktvà bhogamanuttamam . yastu bhàdrapade màsi ekàda÷yàmupãùitaþ . ÷uklàyàmarcayet kalkiü viùõuü sauvarõamacyuyam . dvàda÷yàü janmadivase kalkiviùõuþ sure÷varaþ . dadyàdvipràya taü vàpi bhaktyànuùñhànatã mudà . pañhedidaü kalkiviùõo÷caritaü ÷çõuyàttataþ . janalokamavàpnoti kçte janma labhedyuge . tasmiüstasmiüstu divase dattaü biùõvavatàrakam . arcayantu suràþ sarve bhaveyuþ sarvadàrcitàþ . tiø taø nàradãye %<vai÷àkha÷uklapakùe tu dvàda÷ã vaiùõavã tithiþ . tasyàü ÷ãtalatoyena snàpayet ke÷avaü ÷uciþ>% . iyaü pipãtakã dvàda÷ã . atra %<ùaùñhãsametà kartavyà saptamã nàùñamãyu tà . pataïgopàsanàyeha ùaùñhyàmàhurupoùaõam . ekàda÷yàü prakurvanti upavàmaü manãùiõaþ . upàsanàya dvàda÷yàü viùõoryadvadiyaü tathà>% . iti bhaviùyapuràõena ekàda÷yupavàsànantaraü dvàda÷yàü viùõåpàsanàyà uktatvàdatràpi tathà vyavaharantãti nàtra yugmàdaraþ . dvàda÷ãkùayetåpavàmànantaryaü vinàpi påjeti . iyaü pårvavacanoktaùaùñhãyutà saptamãvat . àùàóhadvàda÷yàdiùu ÷ayanàdikaü pràguktavacanàt bhaviùyàüttare %<dvàda÷ã ÷ravaõopetà sarvapàpaharà tithiþ . vudhavàrasamàyuktà tataþ ÷ataguõà bhavet . tàmupoùya samàpnoti dvàda÷advàda÷ãphalam>% . ubhayadine tallàbhe tu ekàda÷ãyutà gràhyà . dvàda÷ã ca prakartavyà ekàda÷yàyutà vibho . sadà kàryà ca vidvadbhirviùõubhaktai÷ca mànavaiþ iti skàndàt . yadà tvakàda÷yàmeva ÷ravaõà tadà tàmupavaset tathàca nàradaþ %<yàþ kà÷cittithayaþ proktàþ puõyà nakùatrayogataþ . tàsveva tadvataü kuryàt ÷ravaõadvàda÷ãü vinà>% . bhaviùyottare %<ekàda÷ã yadà tu syàt ÷ravaõena samanvità . vijayà sà tadà proktà bhaktànàü vijayapradà . tithinakùatrasaüyoge upavàso yadà bhavet . tàvadeva na bhoktavyaü yàvannaikasyasaükùayaþ . vi÷eùeõa mahãpàla! ÷ravaõaü vardhate yadi . tithikùayeõa noktavyaü ptàda÷ãü naiva laïghagyet>% . tithikùayeõa ekàda÷ãkùayeõa bhoktavyaü dvàda÷yàü pàrayedityarthaþ . atra hetuþ dvàda÷ãmityàdiþ . yadà tvekàda÷yupavàsadine ÷ravaõaü nàsti paradine dvàda÷yàü tat tadopavàsadvayamàha brahmavaivartaþ %<ekàda÷ãmupoùyaiva dvàda÷ã samupoùayet . na càtra vidhilopaþ syàdubhayordevatà hariþ>% . atra ca %<asamàpte vrate pårve naiva kuryàt vratàntaram>% sati smçteþ vàraõasyàkaraõena pårvopavàsàsamàptàvupavàsàntaràrambhe vidhilopena bhavedityarthaþ . hetumàha ubhayorityàdiþ . ubhayopavàlàsàmarthye tu ÷ravaõadvàda÷yevopoùyà tathàca smçtiþ %<varamekàda÷ãü bhuktà dvàda÷ãü samupoùayet . pårvopavàsajaü puõyaü sarkaü pràpnotyasaü÷ayaþ>% . tathà upoùya dàda÷ãü puõyàü viùõuçkùeõa saüyutàm . ekàda÷yudbhavaü puõyaü naraþ pràpnotyasaü÷ayam . dvàda÷yupavàsaþvàmyaþ . tathàha màrkaõóeyaþ %<dvàda÷yàmupavàsena siddhàtmà nçpa sarva÷aþ . cakravartitvamatulaü saüpràpnotyatulàü ÷riyam>% tithitaø ka÷cidvi÷eùo'nayorde÷abhedàdvyavasthà . màsabhede dvàda÷advàda÷ãvratabhedà agnipuø 188 aø uktà yathà agniruvàca . dvàda÷ãvratakaü vakùye bhuktinuktipradàyakam . ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca . upavàsena bhaikùyeõa caivaü dvàda÷ikavratã . caitre màsi site pakùe dvàda÷yàü madanaü harim . påjayed bhuktimuktyarthã madanadvàda÷ãvratã 1 . màgha÷ukle tu dvàda÷yàü bhãmadvàda÷ikavratã . namo nàràyaõàyeti yajedviùõuü sa sarvabhàk 2 . phàlgune ca lite pakùe govindadvàda÷ãvratã 3 . vi÷okadvàda÷ãkàrã yajedà÷vayuje harim 4 . sagaõaü màrga÷ãrùe 5 tu kçùõamamparcya yo naraþ . dadàti ÷ukladvàda÷yàü sa sarvarasadàyakaþ . govatsaü påjayed bhàdre govatsadvàda÷ãvratã 6 . màdhyàntu samatãtàyàü ÷ravaõena tu saüyutà . dvàda÷ã 7 yà bhanes kçùõà proktà sà tiladvàda÷ã . tilaiþ snànantilairhomo naivedyantilamodakam . dãpa÷ca tilatailena tathà deyaü tilodakam . tilà÷ca deyà viprebhyaþ phalaü homopavàsataþ . oü namo bhagavate'tho vàsudevàya vai yajet . sakulaþ svarnamàpnoti ùañtiladvàda÷ãvratã . manorathadvàda÷ãkçt phàlgune tu site'rcayet 8 . nàmadvàda÷ãvratakçt ke÷avàdyai÷ca nàmabhiþ . varùaü yajeddhariü svargã na bhaven nàrakã naraþ . phàlgunasya site'bhyarcya sumatidvàda÷ãvratã 9 . màsi bhàdrapade ÷ukle 10 anantadvàda÷ãvratã . a÷leùarkùe tu måle và màghe 11 kçùõàya vai namaþ . yajettilàü÷ca juhuyàttiladvàda÷ãkçnnaraþ . sugatidvàda÷ãkàrã phàlgune tu site yajet . jaya kçùõa namastubhyaü varùaü syàd bhuktimuktigaþ . pauùa÷ukle tu dvàda÷yàü 12 sampràptidvàda÷ãvratã . dvàda÷ãniyamà taddharmabhedaniùedhà÷ca ekàø taø uktà yathà dvàda÷ãniyamàþ . dvàda÷yàmapi viùõupåjanam %<ekàda÷yàü prakurvanti upavàsaü manãùiõaþ . upàlanàya dvàda÷yàü viùõoryadvadiyantathà>% iti bhaviùyapuràõàt . yadvat yathà dvàda÷yàü viùõåpàsanàya ekàda÷yàmupavàsaü prakurvanti tathà iyamapi ùaùñhãyuktà saptamã upoùyà saptamyàü såryopàsanàyetyarthaþ . tatra brahmàõóapuràõam . %<kàüsyaü màüsaü suràü kùauraü lobhaü vitathamàùaõam . vyàyàma¤ca vyavàya¤ca divàsvapnaü tathà¤janam . ÷ilàpiùñaü masåràü÷ca dvàda÷aitàni vaiùõavaþ . dvàda÷yàü varjayennityaü sarvapàpaiþ pramucyate . punarbhojanamadhyànaü yànamàyàlamaithune, upavàsaphalaü hanyurdivà nidrà ca pa¤camã>% . vçddha÷àtàtapaþ %<upavàsaü dvijaþ kçtvà tatobràhmaõabhojanam . kuryàttathàsya saguõa upavàso hi jàyate>% . saguõaþ sàïgaþ . nàràyaõamantrajapa÷ca pà÷càtyanirõayàmçte kàtyàyanaþ %<mithyàvàde divàsvapne vahu÷ojalasevane . aùñàkùaraü vatã jatsà ÷atamaùñottaraü ÷uciþ>% tathà %<mantraü nivedya haraye nivedyopoùaõaü vratã . dvàda÷yàü pàraõaü kuryàdvarjayitvà pyupodakãm>% . upodakãm påtikà÷àkam . kårmapuràõe %<kàüsyaü màüsaü suràü kùaudraü hiüsàü taila masatyatàm . dyåtakrãóàü divànidràü vyàyàmaü krogha maithunam . dbàda÷yàü dvàda÷aitàni vaiùõavaþ parivarjayet>% savatsarapradãpe %<abhyaïga¤ca parànna¤ca tailaü nirmàlyalaïghanam . tulasãcayanaü dyåtaü punarbhojanameva ca . vastrapãóàü tathà kùàraü dvàda÷yàü varjayedbudhaþ>% . abhyaïgoyena kenàpi, tailaü tilatailaü màrùñàvapi niùiddham . smçtiþ %<ghçta¤ca sàrùapaü tailaü yattailaü puùpavàsitam . aduùñaü pakvataila¤ca snànàbhyaïgeùu nitya÷aþ>% iti abhyaïgo dvàda÷ãtaraparaþ . nitya÷a iti parvavàràdàbapi . vàre dravyadànenàpi pratiprasavamàha smçtiþ %<ravau puùpaü gurau dårvàü bhåbhiü bhåmijavàsare . bhàrgave gomayaü dadyàttailadoùopa÷àntaye>% . dadyàttaile iti ÷eùaþ . sårisantoùe %<kàüsyaü màüsaü masåra¤ca caõakaü koradåùakam . ÷àkaü madhu parànna¤ca tyajedupavasan striyam>% . nirmàlyalaïghanamanyatràpi niùiddhamatràdhikadoùakaraü vratahànikaraü và . kùàraü vastrasya . %<mandamaïgalaùaùñhãùu dvàda÷yàü ÷ràddhavàsare! vastràõàü àrasaüyomodahatyàsaptamaü kulam>% . iti yamavacanàt .

#<dvàda÷aka># triø dvàda÷a saükhyà'sya kan . 1 dvàda÷asaükhyànvite paõaråpe daõóàdau %<vai÷ye syàdardhapa¤cà÷acchådre dvàda÷akodamaþ>% manuþ dvàda÷ànàü saükhyà kan . 2 dvàda÷asaükhyàyà¤ca %<bràhmaõasya paritràõàm gabàü dvàda÷akasya ca>% manuþ

#<dvàda÷akara># puø dvàda÷a karà bhujà yasya . 1 kàrtikeye trikàø %<svàmã ÷àkhã vi÷àsva÷ca dvibhujo bàlaråpa dhçk . dakùe ÷aktiþ kukkuño'tha ekavaktro'tha ùaõmukhaþ . ùaóabhujo và dvàda÷abhirgràme'raõye dvibàhukaþ . ÷aktãùupà÷ani striü÷atotradãstarjanãyutaþ . ÷aktyà dakùiõahasteùu, ùañsu, vàme kare tathà . ÷ikhipicchaü dhanuþ sveñaü patàkàbhayakukkuñe . kapràlakartarã÷ålapà÷abhçdyàmya saumyayoþ>% hemàø vraø . 2 ÷ålayoge 3 harùaõayoge ca tayordvàda÷ahastatvam 379 pçø dç÷yam . dvàda÷abhujàdayo'pyatra . 4 kumàrànucaragaõabhede %<ananto dvàda÷abhujastaghà kçùõopakçùõakau>% bhàø ÷alyaø 46 aø tadgaõoktau . dvàda÷akaràþ kiraõà yasya . 5 dvàda÷àrciùi jãve %<dhyàtvà pãtàmbaraü pãtaü sarojasyaü caturbhujam>% ityukte÷caturbhujatvasyaiva pratãternàtrakarasya hastaparatà %<bhairavãråpavidyà ca bhujairdvàda÷abhiryutàþ>% hemàø vraø ukte 6 bhairavãbhede strã .

#<dvàda÷an># triø dvau ca da÷a ca dvyadhikà và da÷a . 1 dvyadhikàyàü dviyutàyàü và da÷asaükhyàyàü 2 tadyute ca %<dvàda÷a pratimàsyàni àdyaü ùàõmàùike tathà>% tiø ta0

#<dvàda÷apatra># naø dvàda÷àkùaràõi patràõãva yasya . %<vai÷àkhàdiråpatayà kalpita dvàda÷àkùarayukte bhagavato mantrabhede sa ca mantraþ oü namo bhagavate vàsudevàya>% yathoktaü bàmanapuø %<pitàmaho'pi taü putraü sàdhyaü sadvinaye ratam . sanatkumàraü provàca yogaü dvàda÷apatrakam . ÷ikhàsaüj¤astu oükàro meùo'sya ÷irasi sthitaþ . màso vai÷àkhanàmà ca prathamaü patrakaü smçtam . nakàraþ ÷irasi prokto vçùosasya ÷irasi sthitaþ jyaiùñhamàsa÷cantatpatraü dvitãyaü parikãrtitam . mokàro bhujayoryugmaü mithunaü tatra saüsthitam . màsa àùàónàmà ca tçtãyaü pyatrakaü smçtam . bhakàraü netrayugalaü karkañastatra saüsthitaþ . màsaþ ÷ràvaõa ityukta÷ca turthaü patrakaü smçtam . kàraü dayaü proktaü siüho basati tatra ca . gàso bhàdrastathà proktaþ pa¤camaü patrakaü smçtam . vakàraü kavacaü vidyàt kanyà tatra pratiùñhità . màsa÷cà÷vayujo nàma ùaùñhaü tatpatrakaü smçtam . tekàramantragràma÷ca tulàrà÷ikçtà÷rayaþ . màsa÷ca kàrtiko nàma saptamaü patrakaü smçtam . vàkàraü nàbhisaüyuktaü sthitaü tatra ca vç÷cikaþ . màso màrga÷irà nàma tvaùñakaü patrakaü smçtam . sukàraü jaghanaü proktaü tatrastha÷ca dhanurdharaþ . puùyeti gadito màso navamaü parikãrtitam . dekàra÷coruyugalaü makarastatra saüsthitaþ . màgho nigadito màsaþ patrakaü da÷amaü smçtam . bàkàro jànuyugalaü kumbhastatràpi saüsthitaþ . patrakaü phàlgunaü proktaü tadekàda÷amuttamam . pàdau akàro mãno hi sa maitre ca vaset mune! . idantu dvàda÷aü prauktaü patraü vai ke÷avasya hi . dvàda÷àranyathà cakraü yannàbhi dvibhujantathà . trivyåhastvekamårti÷ca tathoktaþ parame÷varaþ . etattavoktaü devasya råpaü dvàda÷apatrakam . yasmin j¤àte muni÷reùñha! na bhåyo maraõaü bhavet>%

#<dvàda÷aputra># puø baø . saüj¤àtvàt karmaø . aurasàdidvàda÷avidheùu putreùu yathàha viùõusa0
     %<atha dvàda÷a putràbhavanti . sve kùetne saüskçtàyàmutpàditaþ svayamaurasaþ prathamaþ 1 . niyuktàyàü sapiõóanottamavarõena votpàditaþ kùetrajodvitãyaþ 2 . putrikàputrastçtãyaþ 3 . yastvasyàþ putraþ sa me putrojavediti yà pitrà dattà sà putrikà . putrikàvidhigà pratipàdità pitçbhràtçvihãnà putrikaiva . paugarbhava÷caturthaþ 4 . akùatà bhåyaþsaüskçtà, punarbhåþ bhåyaõyasaüskçtàpi parapårvà . kànãnaþ pa¤camaþ 5 . pitçgçhe'õaüskçtayaivotpàditaþ . sa ca pàõigràhasya . gçhe ca gåóhotpannaþ ùaùñhaþ 6 . yasya talpajastasyàsau . sahoùñaþ saptamaþ 7 . garbhiõã yà saüskriyate tasyàþ putraþ . sa ca pàõigràhasya . dattaka÷càùñamaþ 8 . sa ca màtàpitçbhyàü yasya dattaþ . krãta÷ca navamaþ 9 . sa ca yena krãtaþ . svayamupagatoda÷amaþ 10 . sa ca yasyopagataþ . apaviddhastvekàda÷aþ 11 . pitrà màtrà ca parityaktaþ . sa ca yena gçhãtaþ . yatra kvacanotpàdita÷ca dvàda÷aþ 12 . eteùàü pårvaþ pårvaþ ÷reyàn . sa eva dàyaharaþ>% .
     %<vahvãnàü dvàda÷a hyeva putràþ puràõadçùñàþ . svayamut pàditaþ svakùetre saüskçtàyàü prathamaþ 1 tadalàbhe niyuktàyàü kùetrajo dvitãyaþ 2 . tçtãyaþ 3 putrikà vij¤àyate abhràüvçkà puüsaþ pitçlabhyeti pratãcãnaü gacchati putratvam . ÷lokaþ . abhràtçkàü pradàsyàmi tubhyaü kanyàmalaïkçtàm . asyàü yo jàyate putraþ sa me putrobhavediti . paunarbhava÷caturthaþ 4 punarbhåþ kaumàraü bhartàramutsçjyànyaiþ saha caritvà tasyaiva kuñumbamà÷rayati sà punarbhå rbhavati . yà ca klãvaü patitamunmattaü và bhartàrasutsçjyànyaü patiü vindati mçte và, sà punarbhårbhavati . kànãnaþ pa¤camo yà pitu rgçhe'saüskçtà kàmàñutpàdayenmàtàmahasya putrobhavatãtyàhuþ . athàpyudàharanti . aprattà duhità yasya putraü vindati tulyataþ . putrã màtàmahastena dadyàt piõóaü hareddhanamiti . gåóhe ca gåóhotpannaþ ùaùñha ityete dàyàdà bànghavàstràtàromahatobhayàdityàhuþ . athàdàyàdàstatra sahoóhaeva prathamo yà garbhiõã saüskriyate tasyàü jàtaþ sahoóhaþ putrobhavati . dattakodvitãyo yaü màtàpitarau dadyàtàm . krãtastçtãyastacchunaþ÷ephena vyàkhyàtaü hari÷candroha vai ràjà so'jãgartasya sopavatsaiþ putraü vikràyya svayaü krãtavàn . svayamupàgata÷caturthaþ tacchunaþ÷ephena vyàkhyàtaü ÷unaþ÷epho ha vai yåpe niyukto devatàstuùñàva tasyeha devatàþ pà÷aü bimumucuntamçtvijaåcurmamaivàyaü putro'stviti tànàha na sampade te sampàdayàmàsureùa eva vaü kàmayeta tasya putro'stviti tasyeha vi÷vàmitrohotàsãttasya putratvamiyàya . apaviddhaþ pa¤camo yaü màtàpitçbhyàmapàstaü pratigçhõãyàt . ÷ådàputraeva ùaùñhobhavatãtyàhurityete'dàyàdà bàndhavàþ . athàpyudàharanti . yasya pårveùàü varõànàü na ka÷ciddàyàdaþ syàdete tasyàpaharanti>% vasiùñhasaühità 17 aø . atra kànãnasya màtàmahasutatvamuktaü viùõuø såtre ca pàõigràhasya putratvaü mithaþsamayabhedenàtra vyavasthà

#<dvàda÷aprasçta># triø dvàda÷a prasçtayaþ santyatra ac . dvàda÷aprasçtiyukte su÷rutokte vastibhede yathà %<dattvàdau saindhavasyàkùaü madhunaþ prasçtidvayam . vinirmathya tato dadyàtsnehasya prasçtitrayam . ekãbhåte tataþ snehe kalkasya prasçtiü kùipet . saümårchite kaùàyantu catuþprasçtisampitam . vitarecca tadàvàpamante dviprasçtonmitam . evaü prakalpito vastirdvàda÷aprasçto bhavet . jyeùñhàyàþ khalu màtràyàþ pramàõamidamãritam . apahràse bhiùakkuryàttadvatprasçtihàpanam . yathàvayo niråhàõàü kalpaneyamudàhçtà . saibhrayàdidravàntànàü siddhikàmairmiùagvaraiþ>% .

#<dvàda÷abhàva># puø dvàda÷aguõito bhàvaþ . jyoø ukteùu tanvàdiùu dvàda÷asu bhàveùu tadànayanàñi tatrasthitagrahaphala¤ca nãø tàø uktaü yathà %<pårvaü nataü syàddinaràtrikhaõóaü divàni÷oriùñaghañãvihãnam . divàni÷oriùñaghañãùu ÷uddhaü dyuràtrikhaõóaü tvaparaü nataü syàt . tatkàle sàyanàrkasya bhuktabhogyà'ü÷asaüguõàt . svodayàt khàgnilabdhaü yat bhuktaü bhogyaü ravestyajet . iùñanàóãpalebhya÷ca gatagamyànnijodayàt . ÷eùaü khatryàhataü bhaktama÷uddhena lavàdikam . a÷uddha÷uddhabhe hãnayuk tanurvyayanàü÷akam . evaü laïkodayairbhuktaü bhogyaü ÷odhyaü palãkçtàt . pårvapa÷cànnatàdanyat pràgvattadda÷amaü bhavet . saùaóbhe lagnakhe jàyàturyau lagnonaturyataþ . ùaùñhàü÷ayuk tanuþ sandhiragre ùaùñhàü÷ayojanàt . trayaþ sasandhayobhàvàþ ùaùñhàü÷enaikayuka sukhàt . agre trayaþ ùaóevaü te bhàrdhayuktàþ pare'pi ùañ . kheñe bhàvasame pårõaü phalaü sandhisame tu kham . hãne'dhike dvisandhibhyàü bhàve pårvàpare phalam . muktaü bhogyaü sveùñakàlànna ÷uddhyet triü÷annighnàdbhodayàptaü lavàdyam . hãnaü yuktaü bhàskare tattanuþ syàdràtrau lagnaü bhàrdhayuktàdravestu . kheñe sanghidvayàntaþsthe phalaü tadbhàvajaü bhavet . hãne'dhike dvisandhibhyàü bhàve pårvàpare phalam . grahasandhyantaraü kàryaü viü÷atyà guõitaü bhavet . bhàvasandhyantareõàptaü phalaü viü÷opakàþ smçtàþ>% . ayamarthaþ . meùàdirà÷ãnàmudayakàlolagnaü tasya ca triü÷adaü÷aråpatayà janmakàle meùàdãnàü yatamo'ü÷o gataþ tadàrabhya taduttararà÷estatorvàcãnà÷àntaþ tanubhàvaþ evaü dhanabhàvàdi evaü tanvàdidvàda÷abhàvàsteùàü sandhayo'pi tathaiva j¤eyàþ . rà÷imàtragaõanayà phalaü sthålaü bhàvagaõanayà tu såkùmaü phalàdikaü bhavatãti j¤eyam . te ca tanubhàvaþ, dhanaràvaþ, sahajabhàvaþ, bandhubhàvaþ, putrabhàvaþ, ripubhàvaþ, kalatrabhàvaþ, mçtyubhàvaþ, dharmabhàvaþ, karmabhàvaþ, àyabhàvaþ, vyavabhàva÷ceti dvàda÷a . teùàü sandhaya÷ca dvàda÷etyavadheyam .

@<[Page 3803a]>@
#<dvàda÷amadya># naø dvàda÷avidhaü madyam . %<pànasaü dràkùamàdhåkaü khàrjuraü tàlamaikùavam . màdhvãkaü ñaïkamàdhvãkaü maireyaü nàrikelajam . samànàni vikàràya madyànyekàda÷aiva tu . dvàda÷aü tu suràmadyaü sarveùàmadhamaü smçtam>% pulastyokte dvàda÷avidhe madye .

#<dvàda÷amala># puø dvàda÷aguõito malaþ . %<vasà÷ukramasçïmajjaü måtraviñkarõaviónakhàþ . ÷leùmàsthi dåùikà svedo dvàda÷aite nçõàü malàþ>% atrisaühitokte nçõàü dvàda÷avidhe male . tatra %<ùaõõàü ùaõõàü krameõaiva ÷uddhiruktà manãùiniþ . mçdvàribhi÷ca pårteùàmuttareùàntu vàribhiþ>% ÷uddhiprakàramàha tatraivaü .

#<dvàda÷amàsa># puø dvàda÷aguõito màsaþ . 1 caitravai÷àkhajyaiùñhàùàóha÷ràvaõabhàdrà÷vinakàrtikamàrga÷ãrùapauùamàghaphàlgunasaüj¤akeùu dvàda÷asu màseùu %<kvacit dvàda÷a màsàþ saüvatsaraþ kvacit trayoda÷a màsàþ>% ÷rutiþ 6 baø . 2 varùe pu0

#<dvàda÷amàsakarman># naø dvàda÷asu màseùu kartavyaü karma . viùõusaø ukte màrgàdimàseùu tithibhede dànahomàdikarmabhede yathà
     màrga÷ãrùa÷uklapa¤cada÷yàü mçga÷iraþsaüyuktàyàü cårõita labaõasya suvarõanàbhaü prasthamekaü candrodaye bràhmaõàya pradàpayet . anena karmaõà råpasaubhàgyavànabhijàyate . poùã cet puùyayuktà syàttasyàü gaurasarùapakalkodvartita÷arãro gavyaghçtapårõakumbhenàbhiùiktaþ sarvauùadhãbhiþ sarvagandhaiþ sarvavãjai÷ca snàtã ghçtena bhagavantaü vàsudevaü snàpayitvà gandhapuùpadhåpadãpanaivedyàdibhi÷càbhyarcya vaiùõavaiþ ÷àkrairvàhaspatyai÷ca mantraiþ pàvake hutvà sasuvarõena ghçtena bràhmaõàn svasti vàcayet . vàsoyugaü kartre dadyàt . anena karmaõà puùyate . màghã maghàyutà cettasyàü tilaiþ ÷ràddhaü kçtvà påtomavati . phàlgunã phalgunãyutà cetsyàttasyàü bràhmaõàya susaüskçtaü svàstãrõaü ÷ayanaü nivedya bhàryàü manoj¤àü råpavatãü draviõavatã¤càpnoti . nàryapi bhartàram . caitrã citràyutà syàttasyàü citravastrapradànena saubhàgyamàpnoti . vai÷àkhã vi÷àkhàyutà cettasyàü bràhmaõasaptakaü kùaudrayuktaistilaiþ santarpya dharmaràjànaü prãõayitvà pàpebhyaþ påtobhavati . jyaiùñhã jyeùñhàyutà cettasyàü chatrãpànaühapradànena gavàmàdhipatyaü pràpnoti . àùàdyàmàùàóhàyuktàyàmannapànadànena tadevàkùavyamàpnoti . ÷ràvaõyàü ÷ravaõayuktàyà jaladhenuü sànnàü vàsoyugàcchàditàü dattvà svargamàpnoti . prauùñhapadyàü prauùñhapadàyuktàyàü godànena sarvapàpavinirmuktobhavati . à÷vayujyàma÷vinãgate candramasi ghçtapårõaü bhàjanaü suvarõayutaü vipràya dattvà dãptàgnirbhavati . kàrtikã kçttikàyutà cettasyàü sitamukùàõamanyavarõaü và ÷a÷àïkodaye %<sarva÷asyaratnagandhopetaü dãpamadhye bràhmaõàya dattvà kàntàrabhayaü na÷yati . vai÷àkha÷uklatçtãyàyàmupoùito'kùatairvàsudevamabhyarcya tàneva hutvà dattvà ca sarvapàpebhyaþ påtobhavati . yacca tasminnahani prayacchati tadakùayyamàpnoti . pauùyàü samatãtàyàü kçùõapakùadvàda÷yàü sopavàsastilaiþ snàtastilodakaü dattvà tilairvàsudevamabhyarcya tàneva huttvà dattvà bhuktvà ca pàpebhyaþ påtobhavati . màghyàü samatãtàyàü kçùõadvàda÷yàü sopavàsaþ ÷ravaõaü pràpya vàsudevàgratomahàvartidvayena dãpadvayaü dadyàt . dakùiõapàr÷ve mahàrajataraktena samagreõa vàsasà vçtatulàmaùñàdhikàü dattvà vàmapàr÷ve tilatailatulàü sàùñàü dattvà ÷vetena sanagreõa vàsasà etatkçtvà kçtakçtyoyasmin ràùñre'bhijàyate yasmin de÷e yasmin kule sa tatrojjvalobhavati . à÷vinaü sakalaü màsaü bràhmaõebhyaþ pratyahaü ghçtaü pradadyàda÷vinau prãõayitvà råpabhàgbhavati . tasminneva màsi pratyahaü gorasairbràhmaõàn bhojayitvà ràjyabhàgbhavati . pratimàsaü revatãyute candramasi madhughçtayutaü revatãprãtyai paramànnaü bràhmaõàn bhojayitvà revatãü prãõayitvà råpabhàgbhavati . màghe màse'gniü pratyahaü tilairhutvà saghçtaü kulmàùaü bràhmaõàn bhojayitvà dãptàgnirbhavati . sarvàü caturda÷ãü nadãjale snàtvà dharmaràjànaü påjayitvà sarvapàpebhyaþ påtobhavati . yadicchedvipulàn bhogàn candrasåryagrahopamàn . pràtaþsnàyã bhavennityaü dvau màsau màghaphàlgunau>% . kçtyatattve dar÷itàni anyàni ca màsabhedakàryàõi dç÷yàni .

#<dvàda÷amàsika># naø màsibhavaü ñha¤ màsikam karmaø . mçtadinàvadhidvàda÷asaükhyàpåraõe màse kartavye pretodde÷yake ÷ràddhabhede .

#<dvàda÷ayàtrà># strã dvàda÷asu màseùu dvàda÷avidhà yàtrà . yàtràtattve skandapuràõokte màsabhede devotsave yàtràbhede tà÷ca tatra dar÷ità yathà
     %<indradyumna uvàca vai÷àkhàdiùu màseùu yàtràpåjàvidhiü mune! . ÷rotumicchàmi deve÷e yathàvadvaktumarhasi . jaiminiruvàca . vai÷àkhàdiùu bhàseùu devadevamya ÷àrïgiõaþ . yà yà dvàda÷a yàtràþ syustà hi vakùyàmi te ÷çõu . vai÷àkhe càndanã yàtrà jyaiùñhe snàpanyudãrità . àùàóhe rathayàtrà syàt ÷ràvaõe ÷ayanã tathà . bhàdre dakùiõapàr÷vã sà à÷vine vàmapàr÷vikà . utthànã kàrtike màsi chàdanã màrga÷ãrùake . pauùe puùyàbhiùekaþ syànmàghe ÷àlyodanã tathà . phàlgune dolayàtrà syàt caitre madanabha¤jikà . ekaikà muktidà sarvà dharmakàmàrthasàdhanàþ>% . tadvidhistu tatraiva dç÷yaþ .

#<dvàda÷aràjamaõóala># naø dvàda÷ànàü ràj¤àü maõóalam uttarapadadviguþ . dvàda÷ànàü ràj¤àü maõóale tacca agnipuø 239 aø uktaü yathà
     %<ràma uvàca . maõóalaü cintayet mukhyaü ràjà dvàda÷aràjakam . arirmitramarermitraü mitramitramataþ param . tathàrimitramitra¤ca vijigãùoþ puraþ smçtàþ . pàùõigràhaþ smçtaþ pa÷càdàkrandastadanantaram . àsàràvanayo÷caivaü vijigãùo÷ca maõóalam . are÷ca vijigãùo÷ca madhyamo bhåmyanantaraþ . anugrahe saühatayornigrahe vyastayoþ prabhuþ . maõóalàdbahireteùàmudàsãno balàdhikaþ . anugrahe saühatànàü vyastànàü ca badhe prabhuþ>% .

#<dvàda÷aràtra># puø dvàda÷abhiþ ràtribhiþ nirvçttaþ taddhitàrthadviguþ ac samàø . dvàda÷adinasàdhye 1 dvàda÷àhanàmake ahãnayàgabhede 2 ràtrisatrabhede sa ca yàgaþ kàtyàyanenoktaþ %<jyotiùñomadharmà ekàhadvàda÷àhayostadguõadar÷anàt>% kàtyàø ÷rauø 12 1 . 1 %<dvàda÷àhaþ satramahãna÷ca>% 4 såø %<atra vi÷eùamàha dvàda÷àhamçddhikàmà upeyuriti>% . %<tathà trayoda÷aràtramàsãranniti satraliïgam dvàda÷àhena prajàkàmaü yàjayedityahãnaliïgam . akhànukathanaprayojanam, satre satràtmako dharmo dàtçtvena pravartate, ahãne càhãnàtmakaþ>% karkaþ %<uktà ahãnàþ idànãü satràõyabhidhãyante>% karkaþ %<dvàda÷aràtràdãni ràtrisatràõi>% kàtyàø ÷rauø 24 . 1 . 3 %<ràtrisatràõi iti nàma tacca dvàda÷aràtraprabhçtãnàm pårvapadapradhàno'yaü bahuvrãhiþ ekoccayena catvàriü÷adantàni . tatra dvàda÷aràtraü dvàda÷àha eva matràtmakaþ sa ca pårvamukta eva tato dvàda÷aràtràdàrabhya ekaikàharvçddhyà catvàriü÷adràtràntàni satràõi bhavanti>% karkaþ . dvàda÷ànàü ràtrãõàü samàø dviø ac samàø . 3 samàhçtàsu dvàda÷aràtriùu naø %<ata årdhvaü triràtraü dvàda÷aràtraü và>% à÷vaø gçø 11 . 8 . 11 %<ataþ gçhaprave÷anãyahomàdårdhvaü triràtraü dvàda÷aràtraü và niyatau>% nàràø dvàda÷a ràtrayaþ sàdhanakàlatvena santyasya ar÷a àdyac . 4 dvàda÷aràtrisàdhye satrabhede udàø pårvamuktam .

#<dvàda÷alocana># puø dvàda÷a locanànyasya . kàrtikeye trikàø tasya ùaóvaktratvàt tathàtvam .

#<dvàda÷avargã># strã dvàda÷ànàü vargàõàü samàhàraþ samàø dviø ïãp . nãlakaõñhatàjakokte varùakàle grahàõàü balasàdhane dvàda÷amite varge sà ca
     kùetraü horà tryabdhipa¤càïgasaptavasvaïkà÷e÷àrkabhàgàþ sudhãbhiþ . vij¤àtavyà lagnasaüsthàþ ÷ubhànàü vargàþ ÷reùñhàþ pàpavargà aniùñàþ . oje ravãndvoþ sama induravyorhore gçhàrdhapramite vicintye . dreùkàõapàþ sveùunavarkùanàthàsturyàü÷apàþ svarkùajakendranàthàþ . ojarkùe pa¤camàü÷e÷àþ kujàrkãjyaj¤abhàrgavàþ . samabhe vyatyayàj j¤eyà dvàda÷àü÷àþ svabhàt smçtàþ . lavãkçto vyomacaro'ïga÷ailavasvaïkadigrudraguõaþ kharàmaiþ . bhakto gatàstarkanagàùñanandadigrudrabhàgàþ kuyutàt kriyàt syuþ . evaü dvàda÷avargã syàt grahàõàü balasiddhaye . svocca%<matra÷ubhàþ ÷reùñhàþ nãcàrikråriõo'÷ubhàþ . evaü grahàõàü ÷ubhapàpavargapaïktidvayaü vãkùya ÷ubhàdhikatve . da÷àphalaü bhàvaphala ca vàcyaü ÷ubhaü tvaniùñaü tva÷ubhàdhikatve . kråro'pi saumyàdhikavarga÷àlã ÷ubho'tisaumyaþ ÷ubhakhecara÷cet . saumyo'pi pàpàdhikavargayogànneùño'tinindyaþ khalu pàpakheñaþ . rà÷ã÷amitroccaripukrameõa cintyaü tanorapyanayaiva rãtyà . bhàveùu sarveùvapi vargacakraü vilokya tattat phalamåhanãyam>% iti dvàda÷avargã .

#<dvàda÷avàrùika># triø dvàda÷a varùàn adhãùñaþ bhçto bhåto và uttarapadavçddhiþ . dvàda÷a varùàn vyàpya 1 adhãùñe satkçtyaniyojite 2 bhçte karmakare 3 bhåte svasattayàvyàpake brahmahatyànodake vratabhede ca tacca pràø viø dar÷itaü yathà
     tatra manuþ %<brahmahà dvàda÷àvdàni kuñãü kçtvà vane vaset . bhaikùà÷yàtmavi÷uddhyarthaü kçtvà ÷ava÷irodhvajam>% . saüvartaþ %<brahmahà tu vanaü gatvà vanavàso jañã dhvajã . vanthànyeva phalànyaü÷nan sarvakàmavivarjitaþ . bhikùàrthã vicaredgràmaü vanyairyadi na jãvati . càturvarõyaü caredbhaikùyaü khañvàïgã saüyataþ pumàn . bhikùitvaivaü samàdàya vanaü gacchettataþ punaþ . vanavàsã sa pàpàtmà sadàkàla matandritaþ . khyàpayanneva tat pàpaü brahmaghnaþ pàpakçttamaþ . anenaiva vidhànena dvàda÷àvdaü samàcaret>% . %<tasmàduktaniùkçtikeùvapi pràjàpatyàdayo yojanãyàþ . tatra dvàda÷avàrùikavrate dvàda÷adinànyekaikaü pràjàpatyamparikalpya gaõyamàne pràjàpatyànàü ùaùñhyadhika÷atatrayaü dvàda÷avàrùikavaikalpikamanuùñheyaü bhavati . tada÷aktau tàvatyo và dhenavodàtavyàþ>% mitàø . raghuø mate tadardhamiti bhedaþ . bhàvini tu %<varùasyàbhaviùyati>% pàø nãttarapadavçddhiþ . dvàda÷avarùika dvàda÷avarùàn bhàvini jvaràdau

#<dvàda÷a÷uddhi># strã dvàda÷aguõità ÷uddhiþ . tantrasàrokte vaiùõavànàü kàyikàdidvàda÷a÷uddhibhede %<atha dvàda÷a÷uddhirvai vaiùõavànàmihocyate . gçhopasarpaõa¤caiva tathà càgamanaü hareþ . bhaktyà pradakùiõa¤caiva pàdayoþ ÷odhanaü punaþ . påjàrthaü patrapuùpàõàü bhaktyaivottolanaü hareþ . karayoþ sarva÷uddhãnàmiyaü ÷uddhirvi÷iùyate . tannàmakãrtana¤caiva guõànàmapi kãrtanam . bhaktyà ÷rãkçùõa devasya vacasaþ ÷uddhiriùyate . tatkathà÷ravaõa¤caiva tasyotsavanirãkùaõam . ÷rotrayornetrayo÷caiva ÷uddhiþ samyagihocyate . pàdodakasya nirmàlyamàlànàmapi dhàraõam . ucyate ÷irasaþ ÷uddhiþ praõatasya hareþ puraþ . àghràõaïganghapuùpàdenirmàlyasya tapodhana! . vi÷uddhiþ syàdanantasya ghràõasyàpi vidhãyate . patrapuùpàdikaü yacca kçùõapàdayugàrpitam . tadekaü pàvanaü loke taddhi sarvaü vi÷odhayet . lalàñe ca gadà kàryà mårghni càpaü ÷aràüstathà . nandaka¤caiva hçnmadhye ÷aïkhaü cakraü bhujadvaye . ÷aïkhacakrànvito vipraþ ÷ma÷àne mriyate yadi . prayàge yà gatiþ proktà sà gatistasya gautama!>% .

#<dvàda÷a÷odhita># naø dvàda÷aü vyayasthànaü graharàhityena ÷odhitam . vyayasthàne graharàhityena ÷uddhiyukte lagne %<guru÷ukrodaye ÷uddhalagne dvàda÷a÷odhite>% dãkùàtattvam .

#<dvàda÷asaügràma># dvàda÷avidhaþ saügràmaþ . devànàmasuraiþ saha dvàda÷avidhe yuddhe te ca saügràmabhedà agnipuø 275 aø uktà yathà %<devàsuràõà saïgràmà dàyàrthaü dvàda÷à'bhavan . prathamo nàrasiühastu dvitãyo vàmano raõaþ . saïgràmastvatha vàràha÷caturtho'mçtamanthanaþ . tàrakàmayasaïgràmaþ 5 ùaùñho hyàjãvako 6 raõaþ . traipura 7 ÷càndhakavadho 8 nabamã vçtraghàtakaþ . jito 10 hàlàhala 11 ÷càtha ghoraþ kolàhalo 12 raõaþ . hiraõyaka÷ipo÷corovi dàrya ca nakhaiþ purà . nàrasiüho 1 devapàlaþ prahlàdaü kçtavàn nçpam . devàsure 2 vàmana÷ca chalitvà balimårjitam . mahendràya dadau ràjyaü puruùo'ditisambhavaþ . varàhastu 3 hiraõyàkùaü hatvà devànapàlayat . ujjahàra bhuvaü magnàü devadevairabhiùñutaþ . manthànaü mandaraü kçtvà netraü kçtvà tu vàsukim . suràsurai÷ca mathitaü devebhya÷càmçtaü dadau 4 . tàrakàmayasaïgràme 5 tadà devà÷ca pàlitàþ . nivàryendraü gurån devàn dànavàn somavaü÷akçt . vi÷vàmitrava÷iùñhàtrikavaya÷ca raõe suràn . apàlayanta nirvàrya ràgadveùàdidànavàn 6 . pçghvãrathe brahmayanturã÷asya ÷araõo hariþ . dadàha tripuraü devapàlako daityamardanaþ 7 . gaurãü jihãrùuõà rudramandhakenàrditaü hariþ . anurakta÷ca revatyàü cakre càndhàsuràrdanam 8 . apàü phenamayo bhåtvà devàsuraraõe haran . vçtraü devaharaü viùõurdevadharmànapàlayat 9 . ÷àlvàdãn dànavàn jitvà hariþ para÷uràmakaþ . apàlayat suràdãü÷ca duùñakùatraü nihatya ca 10 . hàlàhalaü 11 viùaü daityaü niràkçtya mahe÷varàt . bhayaü nirõà÷ayàmàsa devànàü maghusådanaþ . devàsure raõe ya÷ca daityaþ kolàhalo jitaþ 12 . pàlità÷ca suràþ sarve viùõunà dharmapàlanàt . ràjàno ràjaputrà÷ca munayo devatà hariþ . yaduktaü yacca naivoktamavatàrà harerime>% .

#<dvàda÷asaptamãvrata># naø hemàø vraø bhaviùyapuràõokte màghàdipauùànteùu dvàda÷asu màseùu saptamyoþ kartavye såryavratabhede
     %<athànyante pravakùyàmi saptamãkalpamuttamam . màghamàsàt samàrabhya ÷uklapakùe yudhiùñhira! . saptamyàü kçtasaïkalpo varùamekaü vratã bhavet . varuõaü màghamàse tu bhànuü saüpåjya kàrayet . brahmakårcavidhànena yathà ÷aktyà nçpottama! . aùñamyàü bhojayedvipràn tilapiùñaguóodanaiþ . agniùñomasya yaj¤asya phalaü kçtsnamavàpyate . tapanaü phàlgune màsi såryamityabhipåjayet . vàjapeyasya yaj¤asya phalaü pràpnoti durlabham . saptamyàü caitramàse tu vedàü÷uriti påjayet . u¤chàdhvarasamaü puõya naraþ pràpnotyasaü÷ayam . vai÷àkhasya tu saptamyàü dhàtà ityabhipåjayet . pa÷ubandhàdhvaraü puõyaü samyak pràpnoti mànavaþ . saptamyàü jyaiùñhamàsasya indramityabhipåjayet . a÷vamedhaphalàvàptirjàyate nàtra saü÷ayaþ . tathàùàóhasya saptamyàü påjayitvà divàkaram . bahusvarõasya yaj¤asya phalaü pràpnoti puùkalam . ÷ràvaõe màsi saptamyàmaryamàõaü prapåjayet . sautràmaõãphalaü pàrtha! naraþ pràpnoti bhaktitaþ . raviü bhàdrapade màsi saptamyàrcayecchuciþ . tulàpuruùadànasya guóena phalamàpnuyàt . a÷vayuk÷uklasaptamyàü savitàraü papåjayet . gosahasrapradànasya phalamàpnoti bhaktitaþ . kàrtike ÷uklasaptamyàü saptà÷vaü nàma påjayet . yo'bhyarcayati puõyàtmà pauõóarãkaü phalaü labhet . màrga÷ãrùe tathà bhànuü påjayitvà vidhànataþ . ràjasåyasya yaj¤asya phalamàpnoti vai naraþ . bhàskaraü puùpamàse tu påjayitvà vidhànataþ . caturõàmapi vedànàü svàdhyàyasya phalaü labhet . tathaiva kçùõasaptamyàü nàmapåjàdikantu yo . sopavàsaþ prayatnena varùamekaü samàcaret . pàrite niyame càtha såryayàgaü samàrabhet>% .

#<dvàda÷asàhasra># triø dvàda÷a sahasràõi parimàõamasya aõ uttarapadavçddhiþ . dvàda÷asahasrasaükhyàyukte %<etad dvàda÷asàhasraü devànàü yugamucyate>% . %<yat pràk dvàda÷asàhasramu ditaü daivikaü yugam>% iti ca manuþ . striyàü ïãp . dvàda÷asàhasrã saühità . atra pakùe ñha¤ . dvàda÷asàhasrika tatràrthe .

#<dvàda÷àü÷u># puø dvàda÷a aü÷avo'sya . vçhaspatau %<÷ukraþ ùoóa÷ara÷mistu yastu devo hyapomayaþ . lohito navara÷mistu sthànamàpyantu tasya vai . vçhaddvàda÷ara÷mãkaü haridràbhantu vedhasaþ . aùñara÷miþ ÷anistattu kçùõaü vçddhamayasmayam>% matsyapuø 127 aø . dvàda÷ara÷miprabhçtayo'pyatra trikàø .

#<dvàda÷àkùa># puø dvàda÷àkùãõi yasya ùac samàø . 1 kàrtikeye . dvàda÷a manobuddhisahitaj¤ànendriyàdãni akùiõãva yasya . 2 buddhe ca hemacaø . %<ekàkùo dvàda÷àkùa÷ca tathà caikajañaþ prabhuþ>% bhàø gaø 46 aø ukte 3 kumàrànucarabhede ca .

#<dvàda÷àkùara># puø dvàda÷a akùaràõi asya . dvàda÷àkùarayukte mantrabhede yathà viùõoþ oü namo bhagavate bàsudevàya %<namo bhagavate vàsudevàyoïkàrapårvakam . mahàmantramidaü pràhustattvaj¤à dvàda÷àkùaramita>% padmaø puø kriyàø . kçùõasya oü klãügopãjanavallabhàya svàhà ityevaü 3 tàvatyàü ÷aktiviùayavidyàyàü strã gauràø ïãù . 4 dvàda÷àkùarayuktapàdake jagatãcchandasi naø %<vi÷ve devà dvàda÷àkùareõa jagatãmudajayaüstàmujjeùam>% yajuø 9 . 33

#<dvàda÷àkhya># puø dvàda÷a j¤ànakarmendriyanamobuddhiråpàþ padàrthàþ påjanãyatvenàkhyàti à + khyà--ka . buddhe hemacaø . vauddha÷abde dvàda÷àyatana÷abde ca vistarato dç÷yam .

#<dvàda÷àïgã># strã dvàda÷ànàmaïgànàü samàhàraþ ïãp . 1 jinàbhimate àcàràïgàdyekàda÷opàïgasahite dçùñivàdaråpe dvàda÷ànàmaïgànàü samàhàre %<àcàràïgaü såtrakçtaü sthànàïgaü samavàyayuk . pa¤camaü bhagavatyaïgaü j¤àtà dharmakathàpi ca . upàsakà'ntakçdanuttaropapàtikà da÷a . pra÷navyàkaraõaü caiva vipàka÷rutameva ca . ityekàda÷a sopàïgànyaïgàni dvàda÷aü punaþ . dçùñivàdo dvàda÷àïgã syàdgaõipiñakàhvayà>% hemacaø . dçùñivàda÷ca pa¤cavidhaþ dçùñivàda÷abde dar÷itaþ . dvàda÷àïgànyasya . 2 dhåpabhede puø %<guggulu÷candanaü patraü kuùñha¤càguru kuïkumam . jàtãkoùa¤ca karpåraü jañàmàüsã ca bàlakam . tvagu÷ãra¤ca dhåpo'sau dvàda÷àïgaþ prakãrtitaþ>% tantram .

#<dvàda÷àïgula># puø dvàda÷a aïgulayaþ pramàõamasya taddhitàrthe dviø %<dvigornityam>% màtraco luk ac samàø . vitastau parimàõabhede amaraþ .

#<dvàda÷àtman># puø dvàda÷àtmàno mårtayo yasya . sårye . àditya÷abde 696 pçø dhàtràdayo viùõuparyantàþ tasya mårtaya uktàþ . dvàda÷ameùàdirà÷aya÷càsya mårtayaþ såø siø uktà yathà sårya ityupakrame %<punardvàda÷adhàtmànaü vibhajan rà÷isaüj¤akam>% . 2 arkavçkùe ca .

#<dvàda÷àditya># puø saüj¤àtvàt karmaø . 1 dhàtràdiùu viùõuparyanteùu dvàda÷asu àdityeùu 2 kà÷ãstheùu dvàda÷asu lolàrkàdiùu ca %<iti kà÷ãprabhàvaj¤ojagaccakùustamonudaþ . kçtvà dvàda÷adhàtmànaü kà÷ãpuryàü vyavasthitaþ . lolàrka uttaràrka÷ca ÷àmbàdityastathaiva ca . caturtho drupadàdityo mayåkhàditya eva ca . khakholka÷càruõàdityo vçddhake÷avasaïgakau . da÷amo vimalàdityo gaïgàdityastathaiva ca . dvàda÷a÷ca ramàdityaþ kà÷ãpuryàü ghañodbhava! . tamo'dhikebhyoduùñebhyaþ kùetraü rakùantyamã sadà>% kà÷ãø khaø 46 a0

#<dvàda÷àdhyàyã># strã dvàda÷ànàmadhyàyànàü samàhàraþ ïãp . jaiminãyasåtraråpàyàü dvàda÷alakùaõyàm %<gharmo dvàda÷alakùaõyàü vyutpàdyastatra lakùaõaiþ . pramàõabheda÷eùatvaprayukti kramasaüj¤akàþ . adhikàro'tide÷a÷ca sàmànyena vi÷eùataþ . åho'bàdha÷ca tantraü ca prasaïga÷coditàþ kramàt>% jaiminãya nthàyamàlà jaimini÷abde 3146 pçø dç÷yam . dvàda÷alakùaõyapyatra . 2 manvàdisaühitàyà¤ca tayordvàda÷àdhyàyàtmakatvàttathàtvam .

@<[Page 3807a]>@
#<dvàda÷ànyika># triø dvàda÷a anye anyathàbhåtà apapàñhà jàtà asya %<karmaõyadhyayane vçttam>% ityupakrame %<bahvçc pårvapadàññha¤>% pàø ñha¤ . jàtadvàda÷àpapàñhake kutsitàdhyayana kartçbhede .

#<dvàda÷àyatana># naø dvàda÷avidhamàyatanam . bauddhamatasiddheùu dvàda÷asu påjàsthàneùu manobuddhyàdiùu yathà %<arthànupàrjya bahu÷o dvàda÷àyatanàni vai . paritaþ påjanãyàni kimanyairiha påjitaiþ . j¤ànendriyàõi pa¤caiva tathà karmendriyàõi ca . mano buddhiriti proktaü dvàda÷àyatanaü budhairiti>% .

#<dvàda÷àyus># puø dvàda÷a varùàþ àyuþkàlo'sya . kukkure ÷abdamàlà . àyus÷abde 793 pçø ÷unaþ trayoda÷avarùàyuùkàlatvoktàvapi pràyikatvàdatra dvàda÷avarùoktiriti vivecyam .

#<dvàda÷àra># naø dvàda÷a arà rathàïgàvayavabhedà iva yasya . 1 dvàda÷akoõe rà÷icakràdau %<dvàda÷àraü na hi tajjaràya varvatti cakraü pari dyàmçtasma>% çø 1 . 163 . 11 %<çtasyodakasya satyàtmakasya vàdityasya cakraü punaþpunaþ kramaõa÷ãlaü maõóalàkhyaü rathacakraü varvarti punaþpunarvartate . sa¤carati . kutra . dyàü pari . dyulãkasyàntarikùasya paritaþ . kãdç÷aü tat . dvàda÷àram . dvàda÷asaükhyàkaiø rmeùàdirà÷yàtmakairvà'rai rathàïgàvayabairyuktam>% bhàø 2 tantràkte suùumõànàóãmadhye hçdayasthe kakàràdiñhànta dvàda÷avarõayukte dvàda÷adalakamale ca dvàda÷adalàdayo'pyatra .

#<dvàda÷à÷ana># naø dvàda÷avidhama÷anam ÷àkaø taø . su÷rutokte adhikàribhedena dvàda÷avidhe a÷anabhede yathoktaü tatra uttaratantre .
     %<ata årdhvaü dvàda÷à÷anapravimàgànvakùyàmaþ . tatra ÷ãtoùõasnigdharåkùadrava÷uùkaikakàlikadvikàlikauùadhayuktamàtràhãnadoùapra÷amanavçttyarthàþ . tçùõoùõamadadàhàrtàn raktapittaviùàturàn . mårchàrtàn strãùu ca kùãõàn ÷ãtai 1 rannairupàcaret . kaphavàtàmayàviùñàn viriktàn snehapàyinaþ . praklinnadehàü÷ca narànuùõai 2 rannairupàcaret . vàtikàn råkùadehàü÷ca vyàyàmopahatàüstathà . vyavàyina÷càpi naràn snigdhai 3 rannairupàcaret . medasàbhiparãtàüstu sthålànmehàturànapi . kaphàbhipannadehàü÷ca råkùai 4 rannairupàcaret . ÷uùkadehàn pipàsàrtàn durbalànapi ca dravaiþ 5 . praklinnakàyàn vraõinaþ ÷uùkai 6rmehinameva ca . ekakàlaü 7 bhaveddeyo durbalàgnivivçddhaye . samàgnaye tathàhàro deyaþ kàlamathobhayam 8 . auùadhadveùiõe deyastathauùadhasamàyutaþ 9 . mandàgnaye rogiõe ca màtràhãnaþ 10 pra÷asyate . yathàrthadatta÷càhàro doùapra÷amanaþ 11 smçtaþ . ataþparantu svasthànàü vçttyarthaü 12 sarvameva ca . dvàda÷ànnapravicàrànetàneva pracakùate>% .

#<dvàda÷àha># puø dvàda÷abhirahobhirnirvçttaþ ñha¤ tasya luk, dvàda÷amahaþ karma0, dvàda÷ànàmahnàü samàhàro và ñac samàø ahnàhàntatvàt puüstvam . 1 dvàda÷abhirahobhiþ sàdhye yàgabhede dvàda÷aràtra÷abde dç÷yam . 2 dvàda÷e dine %<dvàda÷àhaþ pra÷asyate>% smçtiþ . 3 dvàda÷adinasamàhàre %<mukhyaü ÷ràddhaü màsi màsi aparyàptàvçtuü prati . dvàda÷àhena và kuryàdekàhe dvàda÷àtha và>% tiø taø . atra apavarge tçtãyà dvàda÷ànàü ÷ràddhàõàü madhye pratyahamekaikakaraõena dvàda÷adinavyàpakatà bodhyà dvàda÷a dinàni ca àdyamàsasambandhãni gràhyàõãti bodhyam . dvàda÷àham adhãùño bhåtobhåto bhàvã và pàø ñha¤ tasya luk . dvàda÷adinaü vyàpya 4 satkçtyaniyojite 5 bhçte karmakare svasattayà tadvyàpake 6 yàgàdau 7 tatra bhàvini jvaràdau ca %<aikàhikeùu vikàreùu dvàda÷àhikeùu ca yathàrthaü prayogaþ>% kàtyàø ÷rauø 12 . 6 . 25 såtre karkaþ .

#<dvàpara># puø dvau parau prakàrau viùayau yasya pçùoø . 1 saü÷aye . dvàbhyàü satyatretàbhyàü paraþ pçùoø . 2 satyatretàyugànantare yugabhede ca . 3 dvyaïkasaükhyànvitapàr÷vakapà÷ake naø aya÷abde 334 pçø dç÷yam . dvàparayugamàna¤ca %<aùñau ÷atasahasràõi varùàõàü mànuùàõi tu . catuþùaùñiþ sahasràõi varùàõàü dvàparaü yugay>% matsyapuø 141 aø . taddharmabheda÷ca tatra 143 aø ukto yathà
     %<ata årdhvaü pravakùyàmi dvàparasya vidhiü punaþ . tatra tretàyuge kùãõe dvàparaü pratipadyate . dvàparàdau prajànàntu siddhistretàyuge tu yà . parivçtte yuge tasmiüstataþ sà vai praõa÷yati . tataþ pravartite tàsàü prajànàü dvàpare punaþ . lobhodhçtirbaõigyuddhaü tattvànàmavini÷cayaþ . pradhvaüsa÷caiva varõànàü karmaõàntu viparyayaþ . yàtrà badhaþ parodaõóomànodarpo'kùamà balam . tathà rajastamobhåtaþ pravçtte dvàpare punaþ . àdye kçte nàdharmo'sti sa tretàyàü pravartitaþ . dvàpare vyàkulobhåtvà kalau dharmaþ praõa÷yati . varõànàü dvàpare dharmàþ saïkãryante tathà''÷ramàþ . dvaidhamutpadyate caiva yuge tasmin ÷rutismçtau . dvidhà ÷rutiþ smçti÷caiva ni÷cayo nàdhigamyate . ani÷cayàvagamanàddharmatattvaü na vidyate . dharmatattve hyavij¤àte matibhedastu jàyate . parasparaü vibhinnàste dçùñãnàü vibhrameõa tu . ato dçùñivibhinnaistaiþ kçtamatyàkulantridam . eko veda÷catuùpàdaþ saühçtya tu punaþ punaþ . saükùe pàdàyuùa÷caiva vyasyate dvàparetviha . veda÷caika÷caturdhà tu vyasyate dvàparàdiùu . çùiputraiþ punarvedà bhidyante dçùñivibhramaiþ . te tu bràhmaõavinyàsaiþ svarakramaviparyayaiþ . saühità çgyajuþsàmnàü saühçtàstairmaharùibhiþ . sàmànyàdvaikçtàccaiva dçùñibhinnaiþ kvacit kvacit . bràhmaõaü kalpasåtràõi bhàùyavidyàstathaiva ca . anye tu prasthitàstànvai kecittàn pratyavasthitàþ . dvàpareùu pravartante bhinnàrthaistaiþ svadar÷anaiþ . ekamàdhvaryavaü pårvamàsãddvaidhantu tat punaþ . sàmànyaviparãtàrthaiþ kçtaü ÷àstràkulantvidam . àdhvaryava¤ca prasthànairbahudhà vyàkulãkçtam . tathaivàtharvaõàü sàmnàü vikalpaiþ svasya saükùayaiþ . vyàkulo dvàpareùvarthaþ kriyate bhinnadar÷anaiþ . dvàpare sannivçtte te vedà na÷yanti vai kalau . teùàü viparyayotpannà bhavanti dvàpare punaþ . avçùñirbharaõaü caiva tathaiva vyàdhyupadravàþ . vàïamanaþkarmabhirduþkhairnirvedo jàyate tataþ . nirvedàjjàyate teùàü duþkhamokùavicàraõà . vicàraõàyàü vairàgyaü vairàgyàddoùadar÷anam . doùàõàü dar÷anàccaiva j¤ànotpattistu jàyate . teùàü màyàvinàü pårvaü martye svàyambhuve'ntare . utpatsyantãha ÷àstràõàü dvàpare paripanthinaþ . àyurvedavikalpà÷ca aïgànàü jyotiùasya ca . artha÷àstravikalpà÷ca hetu÷àstravikalpanam . prakriyà kalpasåtràõàü bhàùyavidyàvikalpanam . smçti÷àstraprabhedà÷ca prasthànàni pçthak pçthak . dvàpareùvabhivartante matibhedàstathà nçõàm . manasà karmaõà vàcà kçcchàdvàrtà prasidhyati . dvàpare sarvabhåtànàü kàlaþ kle÷aparaþ smçtaþ . lobho dhçtirbaõigyuddhantattvànàmavini÷cayaþ . veda÷àstrapraõayanaü varõànàü saïkarastathà . varõà''÷ramaparidhvaüsaþ kàmadveùau tathaiva ca>% . %<kàriùyate paribhavaþ kalinà nalasya . tàü dvàparastu matanåmadunot purastàt . bhaimãnalopayamanaü pi÷unau sahete na dvàparaþ kila kali÷ca yuge jagatyàm>% naiùa0

#<dvàparàya># puø pà÷akasya dvyaïkasaükhyànvitaü pàr÷vaü dvàparaü tasya aya uttànatayà patanam . dyåtabhede dvyaïkànvitapàr÷vakapà÷akasyottànatayà patane aya÷abde 334 pçø dç÷yam .

#<dvàmuùyàyaõa># puø dvyàmuùyàyaõa + pçùoø . 1 dvayoþ putre dvyàmuùyàya õa÷abde dç÷yam 2 uddàlake gautame munau ca ÷abdàrthaciø .

#<dvàr># strã dvàrayati kvibvacãtyàø uõàø kvip . 1 gçhanirgamanasthàne amaraþ . 2 upàye ca %<àdyahetutà taddvàrà>% sàüø såø %<marudbhya iti tu dvàri>% manuþ %<vida÷ya nimbapatràõi niyatà dvàri ve÷manaþ>% yàj¤aø %<vi ÷rayantàmçtàvçdho dvàro devãrasa÷cataþ>% çø 1 . 13 . 6 %<yathàvivçtàyàü dvàri dvàrà prapadyeta>% ÷ataø bràø 11 . 1 . 122 dvàþstha dvàþsthitaþ amaraþ . upàye j¤ànadvàrà bhavenmuktiþ j¤àna÷àstram .

#<dvàra># naø dvç--õic ac . 1 gçhanirgamasthàne . gçhabhede dvàrabhedàstatphalabhedà÷ca gçha÷abde 2637 pçø uktàþ %<manonavadvàraniùiddhavçtti>% kumàø %<uñajadvàrarodhibhiþ>% raghuþ . 3 mukhe ca %<bhujaïgapihitadvàraü pàtàlamadhitiùñhati>% raghuþ . 4 ÷eùe aïge ca %<sàntaþkaraõà buddhiþ sarvaü viùayamavagàhate yasmàt . tasmàt trividhaü karaõaü dvàri dvàràõi ÷eùàõi>% sàüø kàø %<dvàri pradhànaü, ÷eùàõi karaõàni bàhyendriyàõi tairupanãtaü sarvaü viùayaü samanohaïkàrà buddhiryasmàdavagàhate'dhyavasyati tasmàd bàhyendriyàõi dvàràõi dvàravatã ca sàntaþkaraõà buddhiriti>% taø kauø . %<tad (vyàkaraõam) dvàramapavargasya vàïmalànàü cikitsitam>% hariþ .

#<dvàraka># naø dvàreõa pra÷astena kàyati kai--ka . dvàrakàpuryàm trikàø .

#<dvàrakaõñaka># puø naø . dvàrasya kaõñaka iva . kapàñe trikà0

#<dvàrakà># strã pra÷astena dvàreõa kàyate kai--ka ñàp dhàtusthaka pårbatvàt na ata ittvam . dvàravatyàm puryà dvàravatã÷abde dç÷yam %<paivçkã tãrthatulyà sà kiü tãrthaü dvàrakà param . sarvatãrthaparà ÷reùñhà dvàrakà bahupuõyadà . yasyàþ prave÷amàtreõa naràõàü janmakhaõóanam . dàna¤ca dvàrakà yà¤ca ÷ràddha¤ca devapåjanam . caturguõa¤ca tãrthànàü gaïgàdãnà¤ca bhåmipa!>% brahmavaiø ÷rãkçùõajanmakhaõóe .

#<dvàragopa># puø dvàraü gopàyati gupa--aõ . dvàrapàle

#<dvàrake÷a># puø 6 taø . vàsadeve ÷abdaca, dvàrakànàthàdayo'pyatra

#<dvàradàtu># dvàraü dadàti dà--tun . bhåmãsahavçkùe bhàvapra0

#<dvàrapa># puø dvàraü pàti pà--ka . 1 dvàrapàle %<svargasya lokasya dvàrapàþ>% chàø u02 viùõau puø %<viùõurvaidevànàü dvàrapaþ>% iti ÷rutiþ .

@<[Page 3809a]>@
#<dvàrapàla># triø dvàraü pàlayati pàli--aõ . 1 dvàrarakùake dauvàrika÷abde 3771 pçø asya lakùaõam %<tato maïkaõakaü gatvà dvàrapàlaü mahàbalam . taü yakùamabhivàdyaiva gosahasraü phalaü labhet>% bhàø vaø 83 aø . tato'rghapàtraü vinyasya dvàrapàlàn samarcayet tantrasàø devatàbhede dvàrapàlabhedàþ tatra tatra prakaraõe tantroktà j¤eyàþ . 2 tãrthabhede ca %<tato gaccheta ràjendra! dvàrapàlaü taraõóakam . tacca tãrthaü sarasvatyàü yakùendrasya mahàtmanaþ . tatra snàtvà naro ràjannagniùñomaphalaü labhet>% bhàø vaø 83 aø striyàü ïãp . asyà apatyaü rebatyàø ñhak na óhak . dvàrapàlika dvàrapàlyà apatye puüstrãø . striyàü ïãt

#<dvàrapàlaka># triø dvàraü pàlayati õvul . dauvàrike striyàü ñàp .

#<dvàrapiõóã># strã dvàrasya piõóãva . dehalyàü jañàø .

#<dvàrabalibhuj># puø dvàradattaü baliü bhuïkte bhuja--kvip . vaka khage trikàø .

#<dvàrayantraü># dvàre sthitaü yantram . (tàlà) (kulupa) khyàte padàrthe hemacaø .

#<dvàra(rà)vatã># strã dvàràõi caturvarõamokùadvàràõi pra÷astànyatra matup masya vaþ saüj¤àtvena và pårvapadadãrghaþ . savadropàntike ÷rãvàsudevanirmite purãbhede tatpurã nirmàõaprakàrasthànàdikaü harivaüø vistaratã varõitaü diïmàtramatrocyate .
     %<ànåpaü sindhuràjasya prapeduryadupuïgavàþ . te tatra ramaõãyeùu viùayeùu sukhapriyàþ . musuduryàdavàþ sarve devàþ svargagatà yathà . puravàstu vicinvan sa kçùõastu paravãrahà . dadar÷a vipulaü de÷aü sàgarànåpa÷obhitam . vàhanànàü hita¤caiva sikatàtàmramçttikam . puralakùaõasampannaü kçtàspadamiva ÷riyà . sàgarànilasaüvãjaü sàgaràmbuniùevitam . viùayaü sindhuràjasya ÷obhitaü puralakùaõaiþ . tatra raivatakonàma parvatonàtidårataþ . mandarodàra÷ikharaþ sarvato'bhiviràjate . tatraikalavyasaüvàso droõenàdhyuùita÷ciram . prabhåtapuruùopetaþ sarvaratnasamàkulaþ . vihàrabhåmistatraiva tasya ràj¤aþ sunirmità . nàmnà dvàravatã nàma svàya tà'ùñàpadopamà . ke÷avena matistatra puryarthe vinive÷ità . nive÷aü tatra sainyànàü rocayanti sma yàdavàþ . tai raktasårye divame tatra yàdavapuïgavàþ . senàpàlà÷ca sa¤cakruþ skandhàvàranive÷anam . dhruvàya tatra nyavasat ke÷avaþ saha yàdavaiþ . de÷e puranive÷àya sa yadu pravaro vibhuþ . tasyàstu vividhaü nàma vàståni ca gadàgrajaþ . nirmame puruùa÷reùñho manasà yàdavottamaþ . evaü dvàràvatã¤caiva purãü pràpya savàndhavàþ>% . harivaüø 114 aø . %<iyaü dvàràvatã nàma pçthivyàü nirmità mayà . bhaviùyati purã ramyà ÷akrasyevàmaràvatã . tànyevàsyàþ kàrayiùye cihnànyàyatanàni ca . catvaràn ràjamàrgàü÷ca samànantaþpuràõi ca . devà ivàtra modantàü vasanto vigatajvaràþ . bàdhamànà ripånugrànugrasenapurogamàþ . gçhyantàü gçhavàståni kàryantàü trikacatvaràþ . mãyantàü ràjamàrgà÷ca pràkàrasya ca yà gatiþ . preùyantàü ÷ilpimukhyà vai niyuktà ve÷makarmasu . niyujyantà¤ca de÷eùu preùyakarmakaràjanàþ . evamuktàstu yadavo gçhasaügrahatatparàþ . yathànive÷aü saühçùñà÷cakrurvàstuparigraham . såtrahastàstatomànaü cakruryàdavapuïgavàþ . puõye'hani mahàràja! dvijàtãn pratipåjya ca . vàstudaivatakarmàõi vidhinà'kàrayaüstataþ . sthapatãnatha govindastatrovàca mahàmatiþ . asmadarthe suvihitaü kriyatàmatra mandiram . vibhaktacatvarapathaü suniviùñeùñadaivatam . te tatheti mahàbàhumuktvà sthapatayastadà . durgakarmaõi sambhàrànupalabhya yathàvidhi . yathànyàyaü nirmamire dvàràõyàyatanàni ca . sthànàni vidadhustasyàü brahmàdãnàü yathàkramam . apàmagneþ sure÷asya vçùadolåkhalasya ca . càturdevàni catvàri dvàràõi vidadhu÷ca te . ÷uddhàkùamaindraü bhallàñaü puùpadantaü tathaiva ca . te ve÷masu yukteùu yàdaveùu mahàtmasu . puryàþ kùipraü prave÷àrthaü cintayàmàsa màdhavaþ . tasya daivotthità buddhirvimalà kùiprakàriõã . puryàþ sà vai priyakarã yadånàmabhivardhinã . ÷ilpimukhyastu devànàü prajàpatisutaþ prabhuþ . vi÷vakarmà khamatyà vai purãü saüsthàpayiùyati . manasà samanudhyàya tasyàgamanakàraõàt . trida÷àbhisukhaþ kçùõo vivikte samapadyata . tasminneva tataþ kàle ÷ilpyàcàryo mahàmatiþ . vi÷vakarmà sura÷reùñhaþ kçùõasya pramukhe sthitaþ . yadãcchet sàgaraþ ki¤cidutsraùñumiha toyaràñ . tataþ svàyatalakùaõyà purã syàt puruùottama! . evamuktastataþ kçùõaþ pràgeva kçtani÷cayaþ . sàgaraü saritàü nàthamuvàca vadatàü varaþ . samudra! da÷a ca dve ca yojanàni jalà÷aye . pratisaühriyatàmàtmà yadyasti mayi mànyatà . avakà÷e tvayà datte purãyaü màmake bale . paryàptaviùayàràmà samagraü viùahiùyate . tataþ kçùõasya vacanaü ÷rutvà nadanadãpatiþ . samàrutena yogena utsasarja jalà÷ayam . vi÷vakarmà tataþ prãtaþ puryàþ saüdç÷ya vàstu tat . gãvinde caiva sammànaü sàgaraþ kçtavàü stadà>% harivaø 116 aø tato devasya lãlàsaüvaraõànantaraü tatkalatràdãnàü tato'pagamane samudreõa tatpuryàþ plàvanaü kçtam tatkathà bhàø mauø 7 aø . %<niryàte tu jane tasmin sàgaro makaràlayaþ . dvàrakàü ratnasampårõàü jalenàplàvayattadà . yadyaddhi puruùavyàghro bhåmestasyà vyamu¤cata . tattat saüplàvayàmàsa salilena sa sàgaraþ . tadadbhutamabhiprekùya dvàrakàvàsino janàþ . tårõàttårõataraü jagmuraho daivamathàbruvan>% %<kà÷ã kà¤cã ca màyàkhyà tvayodhyà dvàravatyapi . mathurà'vantikà caiva sapta puryo'tra mokùadàþ . ÷rã÷ailaþ mokùadaþ sarvaþ kedàro'pi tato'dhikaþ . ÷rã÷ailàccàpi kedàràt prayàgaü mokùadaü param . prayàgàdapi tãrthàgryàdavimuktaü vi÷iùyate . yathà'vimukte nirvàõaü na tathànyatra kutracit . anyàni muktikùetràõi kà÷ãpràpti karàõi ca . kà÷ãü pràpya vimucyeta nànyathà tãrthakoñibhiþ>% kà÷ãø 7 aø niùiddhamapi taptamudràdidhàraõa¤ca tanmàhàtmyakathanàt tatra vihitaü tannàma nirvacana¤coktaü kà÷ãkhaø 7 aø %<saptaràtramuùitvà tu yayau dvàràvatãü prati . caturõàmapi varõànàü yatra dvàràõi sarvataþ . ato dvàravatãtyuktà vidvadbhitattvavedibhiþ . asthãnyapi ca jantånàü yatra cakràïkitànyaho . kiü citraü yatra tatra syuþ ÷aïkhacakràïkitàþ karaiþ . antakaþ ÷ikùayatyevaü nijadåtàn muhurmuhuþ . te tyàjyà yairdvàravatyà nàmàpi parigçhyate . ÷rãkhaõóe kva sa àmodaþ svarõe varõaþ kva tàdç÷aþ . tat pàvitraü kva vai tãrthe, tadgopãcandane yathà . dåtàþ! ÷çõuta yadbhàlaü gopãcandanalà¤chitam . jvaladindhanavat so'pi dåre tyàjyaþ prayatnataþ . tulasya laïkçtàye ye tulasãnàmajàpakàþ . tulasãvanamàlàye te tyàjyà dåratobhañàþ . pavitràõàü ca sarveùàü supavitrà balàdhikà . tulàü syati yatastasmàttulasãti nirucyate . yuge yuge dvàravatyàratnàni paritomåùan . abdhãratnàkaro'dyàpi lokeùu parigãyate . dvàravatyàü mriyantoye jantavaþ kàlacoditàþ . caturbhujàþ syurvaikuõñhe te pãtàmbaradhàriõaþ . tatràpi santarpya pitén sahadevarùi mànavàn . tatra teùu ca tãrtheùu sasnau sarveùu tantritaþ>% dãrghe dvàràvatã tatràrthe %<ayodhyà mathurà màyà kà÷ã kà¤cã avantikà . purã dvàràvatã caiva saptaità mokùadàyikàþ . etàstu pçthivãmadhye na gaõyante kadàcana . purã dvàràvatã viùõoþ prà¤cajanyoparisthità . muktidà gaõità etàþ sarvà÷ca mànitàþ suraiþ . yàni kàni ca kùetràõi kà÷ãpràptikaràõi ùañ>% iti bhåta÷uddhitantram .

#<dvàra÷àkhà># strã 6 taø . dvàrasyàvayave (vàju) ÷abdàrthakaø .

#<dvàrastambha># puø 6 taø . dvàràïgastambhe ÷abdàrthakaø .

#<dvàrastha># triø dvàre tiùñhati sthà--ka . 1 dvàrapàle ÷abdakaø 2 dvàrasthitamàtre ca .

#<dvàràdi># %<dvàràdãnà¤ca>% yvàbhyàü pårvamaijàgamanimitte pàø gaø såø ukte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<dvàra svara svàdhyàya vyalka÷a svasti svar sphyàkçta svàdumçdu ÷vas sva>% dvàre niyuktaþ ñhak . dauvàrikaþ .

#<dvàràdhyakùa># puø dvàre'dhyakùaþ . pratãhàre %<vetravyàsakta hastà÷ca dvàràdhyakùà vi÷àü pate!>% bhàø saø 30 a0

#<dvàrika># triø dvàraü pàlyatayà'styasya ñhan . dvàrapàle sàrasundarã pra÷astàni catvàri dvàràõi santyasyàm ñhan ñàp . dvàrikà 2 dvàravatyàü strã ÷abdaratnà .

#<dvàrin># triø dvàraü pàlyatvenà'styasya ini . 1 dvàrapàle 2 dvàrayute triø dvàra÷abde dç÷yam .

#<dvàrya># triø dvàri bhavaþ yat . dvàribhave %<dvàrya sthåõe devã dvàrau>% à÷vaø ÷rauø 4 . 13 . 5 dvàribhave dvàrye sthåõe nàràø vçttiþ %<caturgçhãtaü ÷àlàdvàrye juhoti>% kàtyàø ÷rauø 8 . 3 . 29

#<dvà(dbi)viü÷a># triø dvà(dviü)viü÷ateþ påraõaþ óañ . dvàviü÷ati saükhyàpåraõe striyàü ïãp . dvà(dvi)viü÷atyà yutaü ÷atàdi óa . 2 tadyute ÷atàdau triø .

#<dvà(dvi)viü÷ati># strã dvyadhikà viü÷atiþ dvau ca viü÷ati÷ca và àt bahutve'pi ekavaø . (vàisa) 1 dvyadhikaviü÷atisaükhyàyàü 2 tatsaükhyàyute ca %<karõo dvàviü÷atiü bhallàn>% bhàø droø 47 aø dvà(dviü)viü÷atiþ pramàõamasya ñhan . dvà(dvi) viü÷atika tatsaükhyànvite triø påraõe tamap . dvà(dvi) viü÷atitama dvàviü÷atisaükhyàpåraõe triø . evaü dvà(dvi)triü÷addvà(dvi)catvàriü÷adàdayo'pitattatsaükhyàyàü tatsaükhyànyite strã ekavaø påraõe óa tayapau unneyau ñhan . evaü óa . dvà(dvi)triü÷àdi tadyute ÷atàdau triø sà parimàõamasyañhan . dvà(dvi)triü÷atikàdi tattatsaükhyàparimàõake triø .

#<dvà(dvi)ùaùñi># strã dvyadhikà ùaùñiþ dvau ca ùaùñi÷ca ca và và àt ekavaø . 1 dvyadhikaùaùñisaükhyàyàü 2 tadyute ca . pakùe dviùaùñirapyatra tayà yutaü ÷atàdi óa . dvà(dvi)ùaùña tadyute ÷atàdau . sà parimàõamasya ñhan . dvà(dvi)ùaùñika tatparimàõake triø påraõe tamap . dvà(dvi)ùaùñitama óañ dvà(dvi)ùaùña tatsaükhyàpåraõe óañi striyàü ïãp .

#<dvà(dvi)saptati># strã dvyadhikà saptatiþ dvau ca saptati÷ca và và àt ekavaø . 1 dvyadhikasaptatisaükhyàyàü 2 tatsaükhyàte ca %<dvàsaptatirmahatyaste pàdàste dvàda÷a kramàt>% jyoø taø . dvisaptatirapyatra . tayà yutaü ÷atàdi óa . dvà(dvi)saptata tadyute ÷atàdau triø tasyàþ påraõe tamap . dvà(dvisaptatitama óañ . dvà(dvi)saptata tatsaükhyàpåraõe triø striyàü óañi ïãp .

#<dvi># triø dviø vaø . dvç--óa . 1 dvitvasaükhyàyàü %<dvyekayordvivacanaikavacane>% pàø dvitvàrthakatàyà bhàùyàdyukteþ . 2 dvitvasaükhyànvite ca . sarvanàmakàryaü tasya jasàdipràptyabhàvàt tyadàditvàt atvam . dvau dve . dvayoþ striyoþ putraþ dviputra ityàdau sarvanàmatvàt vçttimàtre puüvadbhàvaþ . akac . dvake ityàdi . svàrthe kenopapattau citsvaràrthamakac .

#<dvika># triø dviø vaø . dvi--akac . 1 dvitvasaükhyàyàü tadyute triø striyàü ñerakaci dvake ityeva svàrthe ke tu pratyayasthakàt pårvamata ittvam dvike iti bhedaþ . dvayoravayavaþ dvau avayavau và yasya kan . 2 dvitve naø ekavaø . 3 tadyute triø %<ekaü dvikaü trikaü caiva catuùkaü pa¤cakaü tathà . amã pa¤caiva liïgàrthàþ>% bhartçhariþ . dvau dãyete vçddhyàdinà atra ÷atàdau kan . 4 vçóyàdinà dãyamànadviråpakàdike ÷atàdau . %<dvikaü ÷ataü và gçhõãyàt satàü dharmamanusmaran>% %<dvikaü ÷ata¤ca gçhõàno na bhavatyarthakilviùã>% manuþ dvau kau kakàrau vàcaka÷abde yasya . 5 kàke 6 koke ca puüstrãø mediø . tayãrvàcaka÷abde kakàradvayasya sattvàt tathàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dvikakàra># puüstrãø dvau kakàrau vàcaka÷abde'sya . 1 kàke 2 koke ca ÷abdaratnàø . striyàü jàtitvàt ïãù . 3 kakàradvayayute ÷abdàdau triø .

#<dvikakudra># puø dve kakude yasya antyalopaþ samàø . uùñre hemaca0

@<[Page 3811b]>@
#<dvikara># triø dvau karoti saükhyàpårvakatvàt ahetvàdau kç--ña . 1 dvisakhyànvitakàrake . dvau karau yasya 2 dvibhuje ca . dvayoþ karayoþ samàhàraþ . 3 karadvaye %<bubhukùitaþ kiü? dvikareõa bhuïkte>% udbhañaþ .

#<dvikàrùàpaõa(õika)># triø dvàbhyàü kàrùàpaõàbhyàü krãtaü ñhak tasya và luk . dvàbhyàü kàrùàpaõàbhyàü krãte pakùe ñhako'lope . dvikàrùàpaõika tatràrthe .

#<dvikauóavika># triø dvau kuóavau prayojanamasya ñha¤, dvàbhyàü kuóavàbhyàü krãtaü và ñhak na tasya luk . uttarapadavçddhiþ . 1 dvikuóavaprayojanake 2 dvàbhyàü kuóavàbhyàü krãte ca .

#<dvigu># triø dvau gàvau yasya gauõatvàt gorhrasvaþ . 1 dvayorgavoþ sambandhini dvigavasvàmike puruùe . %<dvandvo dvigurapi càhaü satatamasmadgçhe vyayãbhàvaþ>% udbhañaþ . vyàkaraõokte tatpuruùàntargate pàø såtrokte 2 samàsabhede puø sa ca siø kauø manoramàdau ca dar÷ito yathà %<diksaükhye saüj¤àyàm>% . 2 . 1 . 50 . pàø %<samànàdhikaraõenetyàpàdaparisamàpteradhikàraþ . saüj¤àyàmeveti niyamàrthaü såtram . pårveùukàma÷amã . saptarùayaþ . neha uttarà vçkùàþ . pa¤ca bràhmaõàþ>% siø kauø . %<taddhitàrthottarapadasamàhàre ca>% pàø . 2 . 151 . pàø %<taddhitàrthe viùaye uttarapade ca parataþ samàhàre ca vàcye diksaükhye pràgvadvà . pårvasyàü ÷àlàyàmbhavaþ . paurva÷àlaþ . samàse kçte dikpårvapadàdasaüj¤àyàü ¤aiti ¤aþ . sarvanàmno vçttimàtre puüvadbhàvaþ . àpara÷àlaþ . pårvà÷àlà priyà yasyeti tripade bahuvrãhau kçte priyà÷abde uttarapade pårvayostatpuruùaþ tena ÷àlà÷abde àkàra udàttaþ . pårva÷àlàpriyaþ . dikùu samàhàro nàstyanabhidhànàt . saükhyàyàstaddhitàrthe ùaõõàü màtéõàmapatyam ùàõmàturaþ . pa¤ca gàvo dhanaü yasyeti tripade bahuvrãhàvavàntaratatpuruùasya vikalpe pràpte dvandvatatpuruùayoruttarapade nityasamàsavacanam>% siø kauø %<niyamàrthamiti vi÷eùaõaü vi÷eùyeõetyanenaiva siddhe tatpuruùe saüj¤àyàmeva diksaükhye samasyete nànyatreti niyàmakamidamiti bhàvaþ . trilokanàtha ityàdau tu uttarapadadviguriti asaüj¤akatve'pi na kùatiþ . pårvasåtramityàdau saüj¤àbhàve'pi kàlavàcakatvàt samàso, na hyatra digvi÷eùabodha udayagiryàdisambaddhàyà eva diktvàt evaü de÷avàcakenàpiü samàsa iti draùñavyam>% manoø . %<taddhitàrthottaretyàdisåtre vaiùayike àghàre saptamã . viùayatva¤cànekavidhamityàha taddhitàrthe viùaye ityàdi taddhitàrthe vàcye iti tu noktaü pà¤canàpitirityàdau samàsenoktatvàttaduttaraü taddhitànutpattiprasaïgàt . ataeva dvigostaddhitasya lugvacanaü caritàrthamanyathà tadarthasya samàsenoktatayà'prayogàt tadanutpattau kathaü lopaþ syàt>% . %<samàhàraþ samåhaþ sa càvayavàbhinno buddhikalpitabhedavàn . ataeva samåhaü prati tasyopasarjanatvaü tena pa¤cakhadvãtyàdisiddhiþ tatra khañvà÷abdasyopasarjanatvena hrasve kçta evàdantatve satyeva ïãùaþ pravçtterityanyatra vistaraþ . atredaü bedhyaü sàmåhikasya taddhitasya luki pa¤cagavamityatra gorataddhita lukãti ñac na syàditi viùaye ityuktameva¤ca samàhàre vàcye iti tasya pçthaggrahaõasàmarthyàdeva samàsànta ityà÷ayena vàcye iti vyàkhyàtamiti>% %<tathàca samàsenaiva samàhàrasyoktatvàt na sàmåhikataddhitotpattiriti bhàvaþ>% manãø %<etadvàrtikamuttarapårvetyàdidvandvasiddhyarthamava÷yamàrambhaõãyaü tena prakçte puüvadbhàvenopapattàvapi na viphalateti bodhyam>% %<udàtta iti asati tvavàntaratatpuruùe pårvapadaprakçtisvareõa pårva÷abdasyàdyudàttatvameva syàditi bhàvaþ>% manoø ùàõamàtura iti %<màturut saükhyàsaübhadrapårvàyàþ>% pàø ityudàde÷aþ anapatya ityukterdvigorlugiti na luk %<vikalpe pràpte iti mahàvibhàùayeti ÷eùaþ . tata÷ca ñajabhàve pa¤cagodhana ityapi syàditi bhàvaþ>% %<etaccobhayatràpi nityatàbodhakamiti bodhyam ataevaitadvàrtikamuktvà samudàyavçttàvayavànàü kadàcidapyavçttirmà bhåditi prayojanamuktaü bhàùya>% %<dvandvottaratatpuruùodàharaõantu vàkca dçùacca priye asya vàgdçùadapriya evaü chatropànahapriya iha tripade bahuvrãhau kartavye pårvaü nityadvandvastena samàsànto'pi nitya eva>% manoø . ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàmetallakùaõàdikamuktaü yathà
     dviguü lakùayati . saükhyà÷abdayutaü nàma tadalakùyàrthabodhakam . abhedenaiva yatsvàrthe sa dvigustrividho mataþ . saükhyàvacchinna÷aktaü yatpadottaratvavi÷iùñaü yannàma svàrthadharmikaü tàdàtmyena tadalakùyàrthasyànvayabodhaü prati samarthaü tannàmottaratàpannaü tannàmaiva tadalakùyàrthàminnasvàrthe dvigurucyate . trikañu tribhuvana caturyuga caturvarga pa¤cagavya pa¤càmçta ùaórasa ùañpadàrtha saptarùi aùñanàga aùñavasu navarasa navagraha da÷amåla ekàda÷arudra ekàda÷endriya dvàda÷àditya ityàdikastu karmadhàrayaþ ÷uõñhyàdiparyàptatritvàvacchinnabodhakatayà na pårvapadàla kùyàrthasya bodhakastrikañuprabhçtibhyaþ kañutrayàdisàmànyasyàpratãteþ . pa¤camålãtyàdau tu målapa¤cakatvenaiva målavi÷eùeùu tàtparyaü natu vi÷eùaråpeõàpi ataeva kaõñakàryàdikaü svalpaü gàmbhàryàdi ca yanmahat . pa¤camålaü tadubhayaü da÷amålamudàhçtamityàdikastàdråpyeõa boghasthalãyaþ prayogaþ . %<varùàkàle magharkùeõa yuktà càpi trayoda÷ã>% ityàdivadekavacanasya sàdhutvasambhavàt dbayoråpamityàdyarthe dviråpàdipadaü nàbhedena dviprabhçteranubhàvakam . ekatvasaükhyàyà vi÷iùñaü bodhayadapi ekapadaü na paryàptisaüsargeõa tadavacchinnasya bodhakaü, dvitayàdipadaü paryàptyà dvitvàvacchinnaü pratipàdayadapi na tatra ÷aktaü vàkyatvàdatonaikaghañadvitayapañetyàdikarmadhàraye'tiprasaïgaþ . sapta÷atã pañhyatàmityàdau ca yadyapi ÷ate dharmiõi saptànàmabhedena nànvayaþ bàdhitatvànnàpi saptapadalakùitasya, dvigutvahànyàpatteþ tathàpi ÷atapadàrdhaikade÷e ÷atatvasaükhyàyàü tasyàþ saptatvasambhavàditi vadanti . dvigàrgyaü gacchata ityàdyavyayãbhàvavàraõantu pårvavat . sa càyaü dvigustrividhaþ taddhitàrthottarapadasamàhàrabhedàt . tatra taddhitàrthaü dviguü lakùayati . taddhitàrthànvitasvàrthastaddhitàrthadvigurmataþ . taddhitàrthe làkùaõikasvàntyanàmà tvasarvagaþ . yo dviguþ svottarataddhitàrthà nvatasvàrthakaþ sa taddhitàrthadviguþ . dvimudro vçùa ityàdau dvàbhyàü mudràbhyàü krãtasya dvivarùà gaurityàdau dvàbhyàü varùàbhyàmabhinnavayaskasya dvidalaü pavitramityàdau dvàbhyàü dalàbhyàü nirmitasya, dvigu¤jaü svarõamityàdau dvàbhyàü gu¤jàbhyàü tulitasya, trikàõóaþ puruùa ityàdau tribhiþ kàõóaiþ parimitasya, pa¤cakapàla÷carurityàdau pa¤cabhiþ kapàlaiþ saüskçtasya, bodhane luptasyaiva ñhagàditaddhitasya krãtàdyabhidhàyakatvàt, pari÷iùñakçtàmmatenedam . uktaprayogeùu dvigorantimanàmnaiva krãtàdiråpàrtho lakùyate natu luptaùñhagàdirapyapekùyate'tastaddhitàrthalàkùaõikasvàntyanàsako dvigureva taddhitàrthadviguriti phaõibhàùyamatantu na yuktam asarvagatvàt pà¤capuruùirityàdau pa¤cànàü puruùàõàmapatyasya pa¤cagàrgyaråpyo gaurityàdau pa¤cànàü gargàõàü bhåtapårvasya bodhane taddhite naiva svàrthasyàpatyaprabhçterupasthàpanàt dvisvarõamudraþ pa÷urityàdàvuttarapadasya ÷aktiviraheõa krãtàdyarthe làkùuõikatvàyogàt . uttarapadadviguü lakùayati . svàntarnibiùña÷abdàbhyàü ÷abdàntarasamàsagaþ . yo dviguþ ÷àbdikairuktaþ sa uttarapadadviguþ . yo dviguþ svaghañakanàmabhyàü saha sàkàïkùanàmàntareõa samàsasyàntargataþ sa uttarapadadviguþ yathà pa¤ca gàvo dhanamasyetyàdivigrahe pa¤cagavaghanaþ puruùa ityàdau bahubrãhyàdiniviùñaþ pa¤cagavàdiþ . samàhàradviguü lakùayati . svàrthànvitasamàhàralakùakasvàntya÷abdakaþ . uktàbhyàmitaraþ kiü và samàhàradvigurdviguþ . svopasthàpyàrthasya samàhàralakùako yadãyàntya÷abdaþ sa dviguþ samàhàradviguþ pa¤capulãtyatra hi yogalabhyànàü pa¤càbhinnapulànàü samàhàraþ parasthapula÷abdena lakùyate na tu tatra dvigoþ ÷aktiranyalabhye ÷aktyayogàt ataeva na lakùaõàpi ÷akyasambandhasyaiva lakùaõàtvena vàkye tadasambhavàt . yadi ca pa¤capulãtyataþ pa¤cànàü pulànàmeva bodho na tu tatsamàhàrasyàpi ataeva pa¤capulãü chinatti ityàdikaþ prayogaþ pramàõam anyathà samåhàtmanaþ samàhàrasya chidàdyasambhavena tadayogyatvàpatteþ pulàderdvitvabahutve'pyekavacanantvànu÷àsanikaü dàràderbahuvacanavadupapadyate . na ca dravyapràdhànye pa¤cakhañvãtyàdau hrasvo na syàt go÷abdasyeva strãpratyayasyàpi samàmàntyasyopasarjanasyaiva tadvidhànàditi bàcyaü samàhàrasaüj¤akadvigorapyantyasya strãpratyayasya pçthageva hrasvavidhervaktavyatvàt prayogànusàritvàt kalpanàyàþ, pa¤capàcakãtyàdàvavyàpti÷ca tatrottarapadasya vàkyatvena lakùakatvàyogàditi såkùmamãkùyate tadà pårvaniruktàbhyàü taddhitàrthottarapadadvigubhyàü bhinnodvigureva samàhàradvigurbàcyaþ . eva¤ca dvigoþ karmadhàrayàntargatatve'pi na kùatiriti tu vibhàvanãyam .

#<dviguõa># triø dvàbhyàü guõyate guõa--karmaõi ac . dvàbhyàü guõite %<etacchaucaü gçhasthànàü dviguõaü brahmacàriõàm>% %<samamabràhmaõe dànaü dviguõaü bràhmaõabruve>% iti manuþ .

#<dviguõàkç># dviguõa + kç--kçùyarthe óàc dviguõakarùaõakaraõe sakaø ubhaø aniñ . dviguõàkaroti kùetrakarmakaü dviguõavarùaõaü karotãtyarthaþ siø kau0

#<dviguõàkarõa># triø dviguõau karõau lakùaõamasya %<karõe lakùaõasya>% pàø karõa÷abde pare pårvasya dãrghaþ . dviguõakarõaråpalakùaõànvite .

#<dviguõita># triø dvàbhyàü guõitaþ . dvàmyàü guõite . dviguõitasàndrataràkùipakùmamàlà màghaþ %<kùetrasya yasya vadanaü madanàritulyaü bi÷vambarà dviguõità>% lãlà0

#<dvicaraõa># triø dvau caraõau yasya . 1 dvipàde manuùyàdau %<gataþ kàlo yatra dvicaraõapa÷ånàü kùitibhujàü puraþ svastãtyuktvà viùayasukhamàsvàditamaho>% ÷ànti÷aø dvicaraõà api pa÷avaþ pa÷utulyàþ pa÷ånàü catu÷caraõatve prasiddhe'pi nçpàõàü dvipadatvena pa÷utulyatvàt apårvapa÷utvamiti gamyate . 2 rà÷ibhede dvipada÷abde dç÷yam . 3 padadvaye na0

#<dvija># puø dvirjàyate sujarthe vçttau dvi÷abdaþ jana--óa . 1 saüskçta bràhmaõe %<janmanà jàyate ÷ådraþ saüskàrairdvija ucyate>% smçtiþ . 2 bràhmaõakùatriyavai÷yeùu ca %<màturyadagre jàyante dvitãyaü mau¤jãvandhanàt . bràhmaõakùatriyavi÷astasmà dete dvijàþ smçtàþ>% yàj¤aø . 3 dante tasyotpannasya patane punarjanmano lokaprasiddheþ . 4 aõóaje ca amaraþ . prasavànantaraü punaraõóàt tasya prakà÷aråpotpatterdvijatvam . 5 tumburuvçkùe ràjaniø . 6 dvirjàtamàtre triø . tatra dante %<dvijàbalãbàlani÷àkaràü÷ubhiþ ÷ucismitàü bàcamavocadacyutaþ>% màghaþ vipre aõóaje ca %<himamuktacandraruciraþ sapadmako madayan dvijàn janitamãnaketanaþ>% màghaþ .

#<dvijakutsita># puø dvijaiþ kutsitaþ . ÷leùmàtakavçkùe (nonààtà) ràjaniø . dvijànàntadbhakùaõaniùedhàt tathàtvam .

#<dvijadàsa># puø 6 taø . ÷ådre ràjaniø .

#<dvijanman># puø dve janmanã asya . dvija÷abdàrthe %<vaidikaiþ karmabhiþ puõyairniùekàdirdvijanmanàm . kàryaþ ÷arorasaüskàraþ pàraõà pretyaceha ca>% manuþ

#<dvijapati># puø 6 taø . 1 candre trikàø . %<dvijànàmauùadhãnà¤ca somaü ràjye'bhyaùecayat>% harivaüø 227 aø . 2 karpåre ca amaraþ . 3 dvija÷reùñhe %<pra÷àntopadravaü paripårõa dvijamaõóalasanàtham>% kàdaø . 4 pakùi÷reùñhe 5 garuóe ca

#<dvijaprapà># strã dvijàrthaü pakùiõamuhi÷ya prapà . àlabàle trikàø .

#<dvijapriyà># strã 6 taø . 1 somalatàyàü ràjaniø tasyà÷ca dvijànàü somayàgàïgasàdhanatvàt tathàtvam . 2 dvijapriyamàtre triø .

#<dvijabandhu># puø dvijasya bandhuriva . abràhmaõe bhaññadaivaj¤àdau apakçùñadvije . %<strã÷ådradvijabandhånàü trayã na ÷rutigocarà>% smçtiþ .

#<dvijabruva># puø dvijamàtmànaü jàtyà bråte brå--ka . jàtimàtreõa dvijàtimànini dvijavihitakarmàkàrake dvije bràhmaõabruvo'pyatra . %<samamabràhmaõe dànaü dviguõaü bràhmaõabruve . adhãte ÷atasàhasramanantaü vedapàrage>% manuþ

#<dvijaràja># puø 6 taø ñac samàø . 1 candre amaraþ . dvijapati÷abde dç÷yam . %<itthaü dvijena dvijaràjakàntiþ>% raghuþ . 2 karpåre 3 dvija÷reùñhe 4 dvijottame vipre 5 pakùãndre garuóe ca .

#<dvijaliïgin># puø dvijasya liïgamastyasya ini . 1 kùatriye trikàø . 2 vipraye÷adhàriõi ca . %<tàn sarvàn ghàtayedràjà ÷ådràüstu dvijaliïganaþ>% manuþ .

#<dvijavàhana># puø dvijaþ garuóo vàhanamasya . nàràyaõe %<evaü tvamasi devànàü magnànàü dvijavàhanaþ . taccharãra ÷ataü kçùõa! jagatprakaraõaü tvidam>% harivaü 76 a0

#<dvijavraõa># puø naø 6 taø . dantàrbude dantarogabhede ràjaniø .

#<dvija÷apta># puø 3 taø . ràjamàùe (varavañi) ÷abdacaø . tasya dvijairbhojanasya niùiddhatvàt tathàtvam .

#<dvijasevaka># puø 6 taø . 1 ÷ådre ÷abdakaø . 2 dvijasevimàtre triø .

#<dvijà># strã dvirjàyate jana--óa . 1 reõukonàmagandhadravye amaraþ 2 bhàrgyàü mediø . 3 pàlaïkyàü (pàlaï) ÷àkabhede ÷abdacaø . tàsàü kartane'pi punarjàyamànatvàt tathàtvam . 4 dvijajàtistriyàü 4 tatpatnyàü ca strã ïãù .

#<dvijàgrya># puø dvijeùu agryaþ . vipre %<adbhireva dvijàgryàõàü kanyàdànaü vi÷iùyate>% . %<vràhmaü hutaü dvijàgryàrcà prà÷itaü pitçtarpaõam>% manuþ .

#<dvijàïgã># strã dvijasya dantasyàïgamiva målamasyàþ ïãp . kañukàyàü ràjaniø .

#<dvijàti># puø dviþ jàtirjanma yasya . 1 bràhmaõe amaraþ . 2 bràhmaõakùatriyavai÷yeùu . %<÷ådràdvijàtibhirjàto na bhåmerbhàgamarhati>% smçtiþ %<bràhmaõakùatriyavi÷astrayovarõà dvijàtayaþ . caturtha ekajàtistu ÷ådro, nàsti tu pa¤camaþ>% manuþ . teùàü dvirjanmavattvaü dvija÷abde dç÷yam . 3 aõóaje mediø . 4 dante ca

#<dvijàni># puø dve jàyà yasya niï . dvibhàryake %<antaryoneva carati dvijàniþ>% çø 10 . 101 . 11

#<dvijàyanã># strã dvijaþ ayyate j¤àyate'nayà aya--gatau gatyarthasya j¤ànàrthatvàt lyuñ ïãp . yaj¤opavãte trikàø .

#<dvijàlaya># puø 6 taø . 1 vçkùasthe khagàlaye koñare ÷abdacaø 2 nãóe . 3 dvijànàü gçhe ca .

#<dvijihva># puüstrãø dve jihve nasya . sarpe striyàü jàtitvàt ïãù . teùàü dvijihvatvakathà bhàø àø 34 aø yathà
     %<atha sarpànuvàcedaü sarvàn paramahçùñavat . idamànãtamamçtaü nikùepsyàmi ku÷eùu vaþ . snàtà maïgalasaüyuktàstataþ prà÷nãta pannagàþ! . bhavadbhiridamàsãnairyaduktaü tadvacastadà . adàsã caiva màteyamadyaprabhçti càstu me . yathoktaü bhavatàmetadvaco me pratipàditam . tataþ snàtuü gatàþ sarpàþ pratyuktvà taü tathetyuta . ÷akro'pyamçtamàkùipya jagàma tridivaü punaþ . athàgatàstamudde÷aü sarpàþ sudhàrthinastadà . snàtà÷ca kçtajapyà÷ca prahçùñàþ kçtamaïgalàþ . yatraitadamçtaü càpi sthàpita ku÷asaüstare . tadvij¤àya hçtaü sarpàþ pratimàyàkçta¤ca tat . somasthànamidaü ceti darbhàüste lilihustadà . tato dvidhàkçtà jihvà sarpàõàü tena karmaõà . abhavaü÷càmçtaspar÷àddarbhàste'tha pavitriõaþ . evaü tadamçtaü tena hçtamà hçtameva ca . dvijihvà÷ca kçtàþ sarpà garuóena mahàtmanà>% . 2 såcake ca triø amaraþ . 3 khale mediø . 4 caure 5 duþsàdhye ca ÷abdaraø . teùàü sarpatulyamarmàvidhatvàttathàtvam . %<parasya marmàvidhamujjhatàü nijam dvijihvatàdoùamajihmagàmibhiþ>% . %<tamiddhamàràdhayituü sakarõakaiþ kulairna bheje phaõinàü bhujaïgatà>% màghaþ .

#<dvijendra># puø dvija indra iva upamitasamàø . 1 dvija÷reùñhe 6 taø . 2 candre 3 karpåre ca %<dvijendakàntaü ÷ritavakùasaü÷riyà>% màghaþ .

#<dvije÷a># puø 6 taø . 1 garuóe 2 candre hemacaø 3 karpåre ca . dvije÷varàdayo'pyatra . %<tamçkùayogànugataü ÷i÷iràü÷uü dvije÷varam>% harivaüø 45 aø .

#<dvijopàsaka># puø dvijamupàste upa + àsa--õvul . dvijasevake ÷ådre pàraskaranighaø .

#<dvijottama># puø dvijeùu uttamaþ . vipre .

#<dviñha># puø dvau ñhakàrau lekhanàkàre yasya . 1 visarge tasya lekhanàkàrasya dviñhakàràkàratvàttathàtvam ÷àradàtilaka vyàkhyàne ràghavabhaññaþ . lakùitalakùaõayà 2 svàhàyàm tasyàþ visarga÷abdavàcyatyàgàrthakatvàt tathàtvam samàø dviguþ . 3 ñhakàradvaye naø .

#<dvita># puø 1 devabhede 2 çùibhede ca ekata÷abde 1465 . 66 pçø dç÷yam .

#<dvitaya># naø dvayoravayavaþ saükhyàyà avayave tayap . dvitvasaükhyàyàü prasàrya såtradvitayaü tayoryatra yutirbhavet . %<dç÷yante pa¤cada÷abhiràùàóhàdvitayaü tathà>% . %<kañàhadvitayasyeva saüpuñaü golakàkçti>% såø siø dvàvavayavàvasya . 2 dvitvasaükhyàvi÷iùñe triø asya jasi và sarvanàmatà dvitaye dvitayàþ . %<drumasànumatoþ kimantaraü yadi vàyau dvitaye'pi te'calàþ>% kiràø %<adhikaü ÷u÷ubhe ÷ubhaüyunà dvitayena dvayameva saïgatam . padamçddhamajena paitçkaü vinayenàsya nava¤ca yauvanam>% raghuþ . asya strãtvamapi ubhayatra ïãp .

#<dvitãya># triø dvayoþ påraõaþ tãya . dvitvasaükhyàpåraõe tasyàþ ïitsu và sarvanàmakarma . %<ekamevàdvitãyaü brahma>% ÷rutiþ . %<dvitãyagàbhã na hi ÷abda eùa naþ>% raghuþ %<màturagre'dhijananaü dvitãyaü mau¤jibandhanàt>% manuþ 2 putre puø trikàø . 3 bhàryàyàü strã ñàp amaraþ . candrasya dvitãyakalàyàþ såryakiraõaprave÷anirgamayogye kriyàråpe tadupalakùite kàlabhede và 5 tithibhede strã tasyàþ vratàdyaïgakàlanirõayaþ kàlamàø dar÷ito yathà prathamadvitãyàdãnàü pa¤cada÷akalànàü krameõa candramaõóalaprave÷anirgamanàbhyàü ÷uklakçùõapakùayoþ pratipaddvitãyàdinàmadheyàstithayo bhavanti . tatra pratipadi yonirõayaþ pårvaprakaraõe'bhihitaþ sa evottaràsu sarvàsu tithiùu sàmyena sa¤càrayitavyaþ . vi÷eùàüstu tatra tatràbhidhàsye . pratipadi daivaü pitryaü ca vyavasthàpitam . daivaü ùaóvidham upavàsaikabhaktanaktàyàcita dànavratabhedena, tãrthasnànajapahomàdayastu vrata÷abdenaiva saügçhãtàþ . pitryaü dvividham . ekodiùñaü pàrvaõaü ceti . tatra sarvatra karmakàlavyàptiyuktàyà eva titheranuùñhànàïgatvaü smçtiùvabhipretam . karmakàla÷ca dvividhomukhyo gauõa÷ceti . tadyathà ekabhakte madhyàhnomukhyaþ . àsàyamava÷iùño gauõaþ . tithivyàptirdvividhà svàbhàvikatithivyàptiþ sàkalyàpàditatithivyàpti÷ceti . yadà saïgavaparyantàmàvàsyà tadànãmuparitano madhyàhnomukhyayaiva pratipadà vyàptà bhavati . yadà tvaparàhõàdimàrabhya tithikùayava÷àtparedyuþ saïgavàntà pratipadvavati . tadà pårvedyurgauõakàlavya ptimupajãvyaikaktabhànuùñhànasvãkàre sati madhyàhne tathaivànuùñheyatvàttatra svàbhàvikapratipadvyàptyabhàve'pi sàkalyavacanàpàditapratipadvyàptiþ svãkçtà . evaü ca sati karmakàlavyàptau sarvasmçtãnàmatyantanirbandhadar÷anàt karmakàlavyàpti÷àstramitarebhyaþ prabalamiti ni÷cãyate . tadanusàreõa dvitãyàdyà api tithaya upavàsàdau daive, ekoddiùñàdau paitrye ca karmakàlavyàptiyuktàþ svãkartavyàþ . upavàsastu sarvatithiùu nàradãye dar÷itaþ! %<÷uklàna và yadi và kçùõàn pratipatprabhçtãüstithãn . upoùyaiva valiü dattvà vidhinetyapare dine . bràhmaõàn bhojayitvà tu sarvapàpaiþ pramucyate>% iti . upavàsasyàhãràtraþ karma kàlaþ . tasmàttadvyàpinã tithirgràhyà . tadasambhave khaõóatithirgràhyeti niråpyate . tatra ca såryodayetrimuhårtà tato'dhikà và pratipadbhavati . uttaradine càstamayàdarvàk trimuhårtà tato'dhikà và tçtãyà bhavati seyamumayaviddhà dvitãyà . tatra vedhakatitherudaye'stamaye và trimuhårtatvaü vedhaprayojakaü na tu tatonyånatvaü tadeva paiñhãnasivàkyena pårvamudàhçtam . vedhyatithe÷ca trimuhårta sadbhàvo'pekùita iti dvimuhårtaü trirahna÷cetyanena sumantuvacaneta dar÷itam . udayàstamayayoreva vedha ityayamarthaþ %<udaye sà tithirgràhyà viparãtà tu paitçke>% ityàdibhiþ kàtyàyanavacanairavagantavyaþ . eva¤ca sati yathodàhçte pårvaviddhottaraviddhe ye dvitãye tayoruttara viddhà dvitãyopoùyà yugmàgnivàkyenànvayavyatirekàbhyàmuttaraviddhàyàþ prà÷astyàbhidhànàt . yadyapyupàùyatvaü sàkùànnàbhihitaü tathàpi karmàntaravi÷eùasyàbupàdànàt upavàsaviùayatvaü pari÷iùyate . tathàhi . na tàvatpitryaviùayatvaü sambhavati vyàsena yugmàdi ÷àstrasya kharvàdi÷àstrasya ca daivapitryaviùayatvena vyavasthàpitatvàt . nàpyekabhaktanaktaviùayatvaü tayormadhyàhna pradroùavyàptyadhãnatvena yugmàdi÷àstrànadhãnatvàt . ayàcitasya tåpavàsavadanuùñheyatvena na pçthagviùayatvaü naca dànàdiviùayatvam dànàdeþ paurvàhõikatithau kartavyatayà nirõeyatvàt . ata upavàsaviùayatvaü pari÷iùyate . kadràcidekabhaktàditithau yugmàdi÷àstrasya saüvàdo bhavati . tadà tacchàstramupodvàlokaü bhavatu . na vayaü vàrayàmaþ . vacanàntare tu yugmàdititherupoùyatvaü sàkùàt pratãyate . tathà ca pratipatprakaraõe pratipadamàvàsyàyugmasyopoùyatvavacanamudàhçtam . tatràpi yugmàmipràyeõaiva dvitãyàyàþ paraviddhàyàþ upoùyatvaü bhçgusmçtiviùõudharmottaràbhyàü dar÷itam . %<ekàda÷yaùñamã ùaùñhã dvitãyà ca caturda÷ã . trayoda÷ã caturthã ca upoùyàþ syuþ parànvitàþ>% iti . yadà pårvedyurudayamàrabhya paredyurudayasyopari trimuhårtaü vardhate . tadrà parvedyurevopavàsaþ . na codàhçtena parànvità iti vacanena virodhaþ ÷aïkanãyaþ parànvitàpårvànvitayoþ prasaktayoþ satyorasya vacanasya niyàmakatvàt . nacàtra parànvitatvaü prasaktamasti . pårvasya dinasya sampårõatithitvàt sampårõakhaõóayoþ sampårõasyàsandehatvena prabalatvàt . asa¤jàtavirodhitvakçtsnakarmakàlavyàptibhyàü pårvadinasyaiva pràvalyam . tasmàttatraivãpavàsaþ . nanu pårvopavàmaü pratiùedhati vyàsaþ %<tçtãyayà yutà kàryà dvitãyà na tu pårvayeti>% maivam asya vacanasya khaõóatithi viùayatvena saüpårõatithàbapravçtteþ . khaõóatithiviùayatva¤ca pårvayà yutà naiva kàryetyabhidhànàdavagamyate . nanu khaõóatithàvapi dvitãyà pårvaviddhaivopoùyà %<pratipatsadvitãyà syàddvitãyà pratipadyutà>% ityàpastambena pratipaddvitãyayoryugmatvàbhidhànàt . etadeva vacanamupajãvya kçùõaprati patparaviddhaivopoùyeti pårvaü nirõãta tarhi dvitãyàpi kvacitpårvaviddhà bhavatu taduktaü skandapuràõe %<pratipatsammukhã kàryà yà bhavedàparàhõikã . pårvàhõikã ca kattavyà dvitãyà tàdç÷ã vibho!>% iti . tàdç÷ã sammukhã pårvayutetyarthaþ . pårvedyurudaye muhårtaü parityajyàva÷iùñapårvàhõasambandhinã yadà bhavati tadà vedhakàriõyàþ pårvatitheþ muhårtatrayàbhàvena veddhumasàmarthyàtkhayaükhaõóàpi satã samprårõavatpårvatropavàse yujyate . atra dvitãyà navadhà bhidyate pårvedyurudayamàrabhya pravçttà 1 pràtarudayaü parityajya pravçttà 2 pårvàhõa sarvaü parityajya pravçtteti 3 trayobhedàsteùvekaikasya paredyustrimuhårtatvatannyånatva÷ånyatvaistraividhye sati militvà navavidhatvaü sampadyate . atha pårvedyurudayamàrabhya pravçttàyàþ sampårõatvena paredyurmuhårtatrayatva tannyånatvànyånatveùu triùvapi pakùeùu vivàdàviùayatvàt pårvatraivopavàsoyuktaþ . udayaü parityajya kiyatpårbàhõa bhàgaü prakramya pravçttàyàþ paredyustrimuhårtatàyàü satyapi parayutopavàsasambhave tàü parityajya paurvàhõikavacanena pårvedyurevopavàmo vidhãyate . paredyustrimuhårtanyåna tve tu vedhakàriõyàstçtãyàyàþ satyapi veddhuü sàmarthye vedhyàyà dvitãyàyàstrimuhårtatvàbhàvena vedhayogyatvàbhàvàt tatropavàso na prasaktaþ . ataþ pari÷eùàt pårvàhõa vàkyàcca pårvatraivopavàsaþ . pårvedyuþ pårvàhõaü sarvaü parityajya pravçttàyàþ paredyustrimuhårtatayobhayatra tithisattvàt kutropavàsa iti sandehe sati vyàsenottara vidhànàt pårvadinaniùedhàccottaratropabàsaþ . na càtra ÷uklakçùõavyavasthà ÷aïkanãyà . yugmaùàkye ÷uklakçùõapatta sàdhàraõyena paradinavidhànàt kçùõapakùe'pi tatpravçttauvàdhàbhàvàcca . anyayostu pakùayoþ pårvavadvedhànarhatvena pårvedyuþ paurvàhõikatvàbhàve'pi pari÷eùàdàpastambokta yugbhavàkyàcca pårvatropavàsa iti sthitam . ekabhaktàdipàrvaõa÷ràddhànteùu karmasu dvitãyàpayuktasya vi÷eùasya kvacidapyasmaraõàt pårvoktanyàyo yojanãyaþ . sà ca a÷vinãkumàrayorjanmatithiþ . yathàha varàhapu0
     tayorjanmopamakrame %<etat sarvaü dvitãyàyàma÷vibhyàü brahmaõà purà . dattaü yasmàttatasteùàü tithãnàmuttamà tithiþ . etasyàü råpakàmastu puùpàhàro bhavennaraþ . saüvatsaraü ÷ucirnityaü sukharåpã bhavennaraþ . a÷vibhyàü ye guõàþ proktàste tasyàpi bhavanti ca>% . manorathadvitãyà tu ÷ràvaõa÷ukladvitãyà . manorathadvitãyàyàü divà vàsudevàrcanam ràtrau candrodaye'rghyadànaü naktaü bhàjanàdikamuktam tiø taø viùõudharmottare %<devamabhyarcya puùpaistu dhåpadãpànulepanaþ . udgacchata÷ca bàlendordadyàdarghyaü samàhitaþ . naktaü bhu¤jãta ca naro yàvattiùñhati candramàþ . astaü gate na bhu¤jãta vratabhaïga bhayànnaraþ>% . skandapuø %<àùàóhasya site pakùe dvitãyà puùyasayutà . tasyàü rathe samàropya ràsaü màü bhadrayà saha . yàtrotsavaü prakurvãta prãõayecca dvijàdbahån . çkùàbhàve tithau kàryà sadà sà prãtaye mama>% rathadvitãyà .
     bhràtçdvitãyà liïgapuràõe %<kàrtike tu dvitãyàyàü ÷uklàyàü bhràvçpåjanam . yà na kuryàdvina÷yanti bhràtaraþ saptajanmani>% . tasyà iti ÷eùaþ . mahàbhàrate %<kàrtike ÷uklapakùe tu dvitãyàyàü yudhiùñhira! . yamo yamunayà pårvaü bhojitaþ svagçhe svayam . tasyàü nijagçhe pàrtha! na bhoktavyamato budhaiþ . yatnena bhaginãhastàdbhoktavyaü puùñivardhanam . dànàni ca pradeyàni bhaminãbhyo vi÷eùateþ>% . tathà %<yama¤ca citragupta¤ca yamadåtà÷ca påjayet . artha÷càtra pradàtavyo yamàya sahajadvayaiþ>% atra bhoktavyaü puùñivardhanamiti samabhivyàhçtaphala÷rutyà bhojananiyamasya pràdhànyàt tasya mukhyakàlo'ùñadhàvibhaktadinasya pa¤camàü÷ogràhyaþ %<pa¤came ca tathà bhàge saüvibhàgo yathàrhataþ pitçdevasaddhaùyàõàmityàdi>% dakùokteþ atra bhojanasya ràgapràptatve'pi tatkàlasya %<ahani ca tathà tamasvinyàü sàrdhapraharayàmàntaþ>% iti kàtyàyanãye na niyamitatvàt vaidhatvena ÷àstrãyatve na sàmànya÷àstrapràptyupajãviparyudàsàsaïgatiriti . taø taø (tena nàtiprage nàtisàyamityatra na¤arthaþ paryudàsa) %<tathà yamadditãyàyàü yàtràyàü maraõaü bhavet>% . anadhyàyadvitãyà yathà prekocaicà dvitãyàstàþ pretapakùe gate tu yà . yà ca kojàgare jàte caitràvalyàþ pare'pi yà . càturmàsye samàpte ca dvitãyà yà bhavet tithiþ . paràsvetàsvanadhyàyaþ puràõaiþ parikãrtitaþ tiø taø . %<màrga ca phàlgune caiva àùàóhe kàrtike tathà . pakùayormàghamàsasya dvitãyàü parivarjayet>% malaø taø ayamupanayanaviùayaþ . pakùayorityasyottaratra ÷rutasya sarvatrànvayaþ . %<dvitãyà mãnadhanuùoþ>% jyotiø taø ukteþ ravicandrayormãnadhanuùoþ sthitayostasyà dagdhatvam . candramàtrasthitatve candradagdhatvaü kecidicchanti %<dvitãyà dvàda÷ã yakùe>% jyoø taø uktestasyàmuttarasyàü di÷i yoginã .

#<dvitãyaka># naø dvitãyena råpeõa grahaõam %<tàvatiyaü grahaõamiti lugvà>% pàø kan påraõapratyayasya và luk . 1 caitràderdvitãyaråpeõa grahaõe . pakùetãyabhàgasya luki dvikamapyatra . dvitãye'hni bhavaþ kan . 2 dvitãyadinabhave roge pu0

#<dvitãyatriphalà># strã dvitãyà triphalà . gàmbharyàü (gàmbhàra) ÷abdacaø .

#<dvitãyàkçta># triø dvitãyaü kçtam dvitãya + óàc kç--kta . dvitãyavàrakarùaõakarmaõi kùetràdau .

#<dvitãyàbhà># strã dvitãyena råpeõa haridràyàþ àbhàti à + bhà--ka . dàruharidràyàü ÷abdacaø .

#<dvitãyà÷rama># praø karmaø . dvitãye gàrhasthye à÷rame %<dvitãyamàyuso bhàgaü kçtadàro gçhe vaset>% manuþ %<kàlohyayaü makramituü dvitãyaü sarvopakàrakùamamà÷rama te>% raghuþ .

#<dvitãyika># triø dvitãyaþ vçddhyàya÷ulkopapadàråpaþ padàrtho dãyate %<påraõàrthàdvà ñha .>% pàø ñhan vaddhyàdiråpeõa dãyate dvitãyo yasmin tasmin padàrthe

#<dvitãyin># triø dvitãyo bhàgo gràhyanayà'styasya ini . ardhabhàgagràhake ardhini ardhina÷abde 378 pçø dç÷yam . %<ùoóa÷a ùoóa÷a dvitãyibhyaþ>% à÷vaø ÷rauø 9 . 4 . 4 %<dvitãyibhyaþ ardhibhyaþ ardhameùàstãtyardhinastebhyaþ>% nàrà0

#<dvitra># triø baø vaø . dvau và trayo vàø vikalpàrthe bahuø sakhyeyàrthatve óa . dvau trayovetyarthe . %<dvitràgayahà nyarhasa soóhumarhan!>% raghuþ %<devenàpratipattimåóhamanasà dvitràþ sthitaü nàóikàþ>% sàø da0

#<dvitva># naø dvayorbhàvaþ . ayamekaþ ayageka ityanekaikatvabodharåpàpekùàbodhajanye dravyaniùñhe guõabhede . tacca samavàyena vastudvaye pratyekaü tiùñhati, paryàptisambandhena tu dvayoreva tiùñhati na pratyekam . tadevàpekùàbuddhijanyam tenaiva imau dvàvityàdi vyavahàraþ . samavàyena pratyekaü dvitvasattve'pi na tena tathà vyavahàraþ . aulukya÷abde 1587 pçø tadutpattivinà÷aprakàra÷ca dç÷yaþ . %<dvitvàdayaþ paràrdhàntà apekùàbuddhijà matàþ . anekà÷rayaparyàptà ete tu parikãrtitàþ . apekùàbuddhinà÷àcca nà÷asteùàü niråpitaþ . anekaikatvabuddhiryà sà'pekùàbuddhirucyate>% bhàùàø %<dvitvàdayo vyàsajyavçttisaükhyà apekùàbuddhijanyà>% . %<aneketi . yadyapi dvitvàdisamavàyaþ pratyekaü ghañàdàvapi vartate tathàpyeko dvàviti pratyayàbhàvàt eko na dvàviti pratyayasambhavàcca dvitvàdãnàü paryàptilakùaõaþ ka÷cana sambandhà'nekà÷rayo'bhyupagamyate . apekùàbuddhinà÷àditi . prathamamapekùàbuddhistato dvitvàtpattiþ . tato vi÷eùaõaj¤ànaü dvitvatvanirvikalpakaråpam . tato dvitvavi÷iùñapratyakùam . apekùàbuddhinà÷e tato dvitvanà÷a iti . yadyapi j¤ànàntaraü na kimapi trikùaõasthàyi yogyavibhuvi÷eùaguõànàü svottaravartiguõanà÷yatvàt tathàpyapekùàbuddhe strikùaõasthàyitvaü kalpyate anyathà nirvikalpakàle apekùàbuddhinà÷àt anantaraü dvitvasyaiva nà÷aþ syàt na tu dvitvapratyakùaü tadànãü viùayàbhàvàt vidyamànasyaiva cakùuràdinà j¤ànajananopagamàt . tasmàd dvitvapratyakùàdikamapekùàbuddhernà÷akaü kalpyate . na càpekùàbuddhinà÷àt kathaü dvitvanà÷a iti vàcyam . kàlàntaredvitvapratyakùàbhàvàt . apekùàbuddhistadutpàdikà tannà÷astannà÷aka iti kalpanàt . ataeva tatpuruùãyàpekùàbuddhijanthadvitvàdikaü tenaiva gçhyata iti kalpyate . na càpekùàbuddherdvitvapratyakùakàraõatvamastvita vàcyam . làghavena dvitvaü prati kàraõatvasyaivocitatvàt . atãndriye dvyaõyudàvapekùàbuddhiryoginàm . sargàdikàlãnaparamàõvàdàvã÷varãyàpekùàbuddhirbrahmàõóàntaravartiyoginàmapekùàbuddhirvà dvitvàdikàraõamiti>% . %<apakùàbuddhiþ ketyata àha . aneketi . ayamekaþ ayamekaþ . ityàkàrikà ityarthaþ . idantu bodhyaü yatràniyataikatvaj¤ànaü tatra dvitvàdibhinnà bahutvasaükhyotpadyate . yathà senàvanàdàviti kandalãkàraþ . àcàryàstu tritvàdikameva bahutvaü manyante . tathà ca tritvatvàdivyàpikà bahutvatvajàtiþ . senàdau cotpanne tritvàdau tritvatvàdyagraho doùàt . ittha¤ca itarato bahuleyaü seneti pratãtirupapadyate bahutvasya saükhyàntaratve tattàratamyàbhàvàdityavadheyam>% muktàø . upaø vçttau vi÷eùaþ ka÷cidukto yathà %<tadayaü dvitvàdyutpàdavinà÷akramaþ . samànajàtãyayorasamànajàtãyayordravyayo÷cakùuþsannikarùe sati tanniùñhaikatvasaükhyayoryatsàmànyamekatvatvaü tayonirvikalpakànantaraü tadvi÷iùñaguõabuddhirutpadyate saiva càpekùàbuddhistayà tayordravyayordvitvamutpadyate, utpannasya ca dvitvasya yatsàmànyaü dvitvatvaü tadàlocanenàpekùàbuddhernà÷o dvitvatvavi÷iùñadvitvaguõaviùayà vi÷iùñabuddhi÷caikadà bhavati, tadagrimakùaõe ca dvitvaguõasyàpekùàbuddhivinà÷aþ dve dravye iti dvitvavi÷iùñadravyaj¤àna¤ca yugapadutpadyate, tatastasmàd dvitvavi÷iùñadravyaj¤ànàt saüskàraþ . tadayaü saükùepa, utpatsyamànadvitvàdhàreõendriyasannikarùastata ekatvaguõa gatasàmànyaj¤ànaü tata ekatvatvasàmànyavi÷iùñaikatvaguõasamåhàlambanaråpà'pekùàbuddhistato dvitvaguõotpattistatastadgatasàmànyasya j¤ànaü tatastatsàmànyavi÷iùñadvitvaguõaj¤ànaü tato dvitvaguõavi÷iùñadravyaj¤ànaü tataþ saüskàra itãndriyasannikarùamàrabhya saüskàraparyantamaùñau kùaõàþ . vinà÷akramastu ekatvatvasàmànyaj¤ànasyàpekùàbuddhitovinà÷aþ dvitvatvasàmànyaj¤ànàdapekùàbuddhervinà÷aþ dvitvatvasàmànyaj¤ànasya ca dvitvaguõabuddhitovinà÷aþ dvitvaguõabuddhe÷ca dvitvavi÷iùñadravyaj¤ànàt tasya ca saüskàràt viùayàntaraj¤ànàdveti . nanvekatvaj¤ànàttadvi÷iùñadravyaj¤ànameva kathaü notpadyate tatsàmagrãsattvàt na hi guõaj¤àne sati dravyaj¤àne vilambo'sti tathà ca tata evàpekùàbuddhervinà÷e tannà÷àcca tadagrimakùaõa eva dvitvanà÷a iti dve dravye iti vi÷iùñaj¤ànapårvakùaõa eva dvitvavinà÷àpattyà dvitvavi÷iùñadravyaj¤ànasyànutpattireveti cenna dvitvàdyutpattisàmagyranabhibhåtàyà evàpekùàbuddhverdravyavi÷iùñaj¤ànajanakatvaniyamàt phalabalena kathàkalpanàt . nanu tathàpi svajanitasaüskàreõaivàpekùàbuddhivinà÷e punaþ sa doùastadavastha eva, dvitvavi÷iùñaj¤ànapårvakùaõa eva dvitvanà÷asya sambhavàditi cenna kevalaguõaj¤ànasya saüskàràjanakatvàt na hi kevaloguõaþ kvàpi smaryate, sarvatra dravyoparàgeõaiva guõasmaraõàt, nanu bhavatvevaü tathàpi vi÷iùñabuddhikàle'pi dvitvanà÷e vi÷iùñapratãtyanudayastadavastha eva na hi vartamànàvabhàsinã vi÷iùñapratãtirvi÷eùaõanà÷akàle sambhavati tathà'dar÷anàditi cenna vi÷eùaõaj¤ànavi÷eùyendriyasannikarùatadubhayàsaüsargàgrahasya vi÷iùñaj¤ànasàmagyràþ prakçte'pi sambhavàt . yadi tu vi÷eùeõendriyasannikarùo'pi mçgyate tadà pårvakùaõe tasyàpi sattvàt pårvakùaõavartina eva sannikarùasya kàraõatvenàbhyupagamàt, vi÷eùaõaü vi÷iùñaj¤ànàgocaro'pi sambhavati, vi÷iùñaj¤ànajanakaj¤ànaviùayatvamàtrameva hi vi÷eùaõatve tantraü natu vi÷iùñaj¤ànaviùayatvamapi . upalakùaõasyàpyevaü vi÷eùaõatvàpattiriti cennàpratyàyyavyàvçttisàmànàdhikaraõyasya vi÷eùaõatve tantratvàt upalakùaõantu tadvyadhikaraõam, evaü yadà devadattagçhe kàkavattà tadà kàkovi÷eùaõaü, yadà tu uparibhraman asan tadopalakùaõam . evaü sati råpavati rasa ityàdau råpàderapi vi÷eùaõatvàpattiriti cenna iùñatvàt, tarhi tatràpi rasovarteteti cenna vi÷iùñavçttervi÷eùaõavçttitvànàva÷yakatvàt na hi vi÷eùaõaü vi÷iùñamatàvekaü tantram . dvitvanà÷akàle vi÷eùaõasambandho nàsti kutovi÷iùñapratyaya iti cenna atadvyàvçttereva vai÷iùñyapadàrthatvàt, tadbhànantu tatràpãti na ki¤cidanupapannamityàcàryàþ . evaü dvitvotpattivinà÷avat tritvotpattivinà÷àvapyåhatãyau . dvitvamapekùàbuddhinà÷anà÷yam, à÷rayanà÷avirodhiguõàntaràbhàve guõasya sato'vinà÷itvàt caramaj¤ànavat caramaj¤ànasyàdçùñanà÷anà÷yatvàt . kvacidà÷rayanà÷àdapi na÷yati yatra dvitvàdhàràvayavakarmasamakàlaikatvasàmànyaj¤ànam, tadyathà avayavakarmasàmànyaj¤àne vibhàgàpekùàbuddhã saüyoganà÷aguõotpattã dravyanà÷advitvasàmànyaj¤àne tatra dravyanà÷àddvitvanà÷aþ, sàmànyaj¤ànàdapekùàbuddhinà÷aþ, apekùàbuddhinà÷asya dvitvanà÷asamànakàlatvàt kàryakàraõasamànamàvàt . yadà tu dvitvàdhàràvayavakarmàpekùàbuddhyoryaugapadyaü tadà dvàbhyàmà÷rayanà÷àpekùàbuddhinà÷àbhyàü dvitvanà÷aþ, tadyathà avayavakarmàpekùàbuddhã vibhàgotpattã saüyoganà÷advitvatvasàmànyaj¤àne dravyanà÷àpekùàbuddhinà÷au tàbhyàü dvitvanà÷aþ pratyekaü sàmarthyagrahàt . iya¤ca prakriyà j¤ànayorbadhyaghàtakatvapakùe paramupapadyate sa eva ca pakùaþ pràmàõikaþ . nanu dvitvatritvàdãnàü sàmagrãsàmye kathaü kàryavailakùaõyaü, dvàbhyàmekatvàbhyàü dvitvaü, tribhirekatvaistritvamiti cenna ekatve dvitvàdyabhàvàt, samavàyikàraõagatameva dvitvatritvàdikaü tantramiti cenna dvitvàdyutpatteþ pårvaü tatra dvitvàdyabhàvàt tatràpi kàraõacintàyà anivàraõàt apekùàbuddhàvekatveùu ca tàdç÷avi÷eùasyànupalambhavàdhitatvàt phalabalena tatkalpane và dvitvàdivyavahàro'pi tata evàstu kiü dvitvàdinà, adçùñavi÷eùàdvi÷eùa iti cedevaü sati dvitvàrambhikayà'pi sàmamyà kadàcittritvaü catuùñva¤cotpadyetetyaniyamapramaïgaþ iti cet atrocyate pràgabhàvavi÷eùàdvi÷eùopapatteþ . tulyayà sàmagyrà pàkajànàü råparasagandhaspar÷ànàmiva . pràgabhàvo'pi sàdhàraõa eveti cenna svasvapràgabhàvasyaiva kàryaü prati kàraõatvàvadhàraõàt . yadà ÷uddhayà'pekùàbuddhyà dvitvaü dvitvasahitayà tritvamiti neyam, (avyavasthà) ÷ataü pipãlikànàü mayà hatamityàdau, samavàyikàraõàbhàve dvitvaü tàbannotpadyate tathà ca gauõastatra saükhyàvyavahàrodraùñavyaþ . senàvanàdau niyatàpekùàbuddhyabhàvàdbahutvamàtramutpadyate na tu ÷atasahasràdisaükhyeti ÷rãdharàcàryàþ . evaü sati ÷atasahasràdikoñikastatra saü÷ayo na syàt na syàcca mahatã mahattarà seneti naivamityudayanàcàryàþ . atraivamàlocanãyaü tritvàdiparàrdhaparyantà saükhyaiva bahutvam, tadbhinnaü và saükhyàntaram, nàdyaþ senàdàvapi ÷atasahasràdisaükhyotpattiniyamàt, na dvitãyaþ tritvàdivilakùaõasya bahutvasyànanubhavàt tathà ca pratiniyataikatvànàlamyanàpekùàbuddhijanita÷atàdisaükhyaiva bahutvaü ÷atàdyabhivyaktistu tatra na bhavati tàdç÷avya¤jakàbhàvàt . vayantu bråmaþ tritvàdisamànàdhikaraõaü saükhyàntarameva bahutvaü tritvàdijanakàpekùàbuddhijanyaü pràgabhàvabhedàdeva midyate kathamanyathà bahavastàvat santi ÷ataü và sahasraü yeti vi÷iùya na jànãma iti . yathaikadravye mahattvaü dãrghatva¤ca tathaikatraivàdhikaraõe tritvàdikaü bahutva¤ca, bhavati hi ÷ataü và sahasraü và cåtaphalànyànayànãti pra÷re bahavastàvadànãyantàü kiü vi÷eùajij¤àsayeti . eva¤ca dvitvasahitàpekùàbuddhyà tritvaü tritvasahitàpekùàbuddhyà catuùñvamevamuttarottaram . bahutvotpattau tu nàpekùàbuddhau pårvapårvasaükhyàvi÷iùñatvaniyamaþ, ataeva senàvanàdiùu bahutvamàtramutpadyate na tu saükhyàntaraü saü÷ayastvasatkoñiko'pi bhavatyeveti>% .

#<dvidaõói># avyaø dvau daõóau yasmin praharaõe ica samàø . daõóadvayayukte praharaõe . tiùñhadgugaõe ica pratyayaþ samàsànta ityukteþ bahubrãhyarthe avyayãbhàvàt avyayatvam tena na dvidaõóà prahçtiriti . na và praharaõe ityukteþ ÷àlàdau vàcye'pi avyayãbhàvaþ .

#<dvidaõóyàdi># puø praharaõàrthe icsamàsàntanimitte pàø gaø ukte ÷abdagaõabhede sa ca tatrokto yathà %<dvidaõói dvimusali ubhà¤jali ubhayà¤jali ubhàdaõói ubhayàdaõói ubhàhasti ubhayàhasti ubhàkarõi ubhayàkarõi ubhàpàõi ubhayàpàõi ubhàbàhu ubhayàbàhu ekapadi prohyapadi àdyapadi sapadi nikucyakarõi saühatapucchi antevàsi>% .

#<dvidat># triø dvau dantàvasya vayasi dantasya datràde÷aþ . dvidantopalakùitavayaske vçùàdau striyàü ïãp .

#<dvidala># triø dve dale yasya . dvi÷àkhàyukte 1 darbhapavitràdau %<÷ikya¤ca dàravaü pàtraü dvidalàn reõukàn bahån>% harivaüø 2 dvipatrayukte kamale tacca suùumõànàóãmadhye bhråmadhyasthitaü (hakùa) varõayuktaü såkùmakamalam àj¤àkhyaü cakram . dviþpanàdayo'pyatra %<dviþpatre ùoóa÷àre dvida÷ada÷adale dvàda÷àrdhe catuùke>% tantram àj¤àcakra÷abde 642 pçø dç÷yam . dvidhà dalyate dala--gha¤rthe ka . (óàla) khyàte 3 padàrthe puø .

#<dvida÷a># triø dvyadhikà dvisahità và da÷asaükhya yeùàm %<saükhyayà'vyayàsannàdåràdhikasaükhyàþ saükhyeye>% pàø saükhyeyàrthatvàt óac samàø %<dvyaùñanaþ saükhyàyàmabahubrãhya÷ãtyoþ>% pàø abahubrãhãtyukterna àt . dvisahita da÷asaükhyàyute . %<dviþpatre ùoóa÷àre dvida÷ada÷adale>% tantram

#<dvidàmnã># dve dàmanã vanghanasàdhane asyà manantatvàt ïãpãniùedhe pakùe óàpaþ pràptau %<dàmahàyanàntàcca>% pàø ïãbeva . dvirajjvubandhanayogyàyàü duùñàyàü striyàü gavi .

#<dvidiva># puø dvàbhyàü divà dinàbhyàü nirvçttàdi taddhitàrthe dviguþ %<kàlàñ ñha¤>% tasya luk hrasvaþ . dvidinasàdhye dviràtrayàgabhede %<dvitãye dvidivàkhyodvyahaþ>% kàtyàø ÷rauø 22 . 7 . 6 . %<dvitãye parvasthàne dvyaho bhavati dvidiva ityàkhyà tasya>% karkaþ .

#<dvidevata># triø dve devate yasya 6 baø . dvidevatàke carvàdau %<dvidevato'pi niyamasàmarthyàt>% kàtyàø ÷rauø 5 . 18 . 10 %<dvidevato'pi pauùõa÷caruþ prapiùñànàmeva bhavati tatra hãndrasahitasya påùõo devatàtvam tatra påùõo niyamena piùñam pràpnoti (adantatvàt) itarasyendrasyàniyamaþ>% karkaþ iti pårvapakùe %<ardhapiùña cobhayasàmarthyàt>% 11 såø %<påùõaþ piùñam itarasyàpiùñamiti viklinnapràyeùutaõóuleùu piùñànàmàvàpaþ kariùyate ataþ pàkadvaidhaü nà÷aïkyam>% karkaþ . indràgnidevatàke 2 vi÷àkhànakùatre ca dvidaivàdayo'pyatra . %<trikottaràvàruõanairçtendrapårvàtrayabrahmabhayugda÷aiva . madhyàni neùñànyanalànile÷advidaivacitràhimadhàntakàni>% vasiùñhaþ

#<dvideha># puø dvàbhyàü deho'sya . gajànane gaõe÷e trikàø . ibhànana÷abde 981 pçø dç÷yam . carasthiradyàtmakeùu 2 mithunakanyàdhanurmãnàkhyarà÷iùu . rà÷ivi÷eùàõàü dvyàtmakatvaü dbyàtmaka÷abde dç÷yam . dvitanvàdayo'pyatra .

#<dvidvàda÷a># puø dvitãyaþ dvàda÷a÷ca varakanyayoþ rà÷ibhedaþ doùasàdhanamatra vçttau saükhyà÷abdasya påraõàrthatvaü tribhàga÷eùàdivat j¤eyam . varakanyàrà÷yordvitãyadvàda÷ànyatararåpe vaivàhike a÷ubhasåcakadoùabhede upayama÷abde 1241 pçø dç÷yama . %<anapatyatà trikoõe dvidvàda÷e ca dàridryamiti>% dãpikà tatra vararà÷yapekùayà kanyàyà dvàda÷arà÷ikatve tu na doùaþ . %<kanyàyàþ dvàda÷e bhartà bhartuþ kanyà dvitãyagà . dvidvàda÷aü vijànãyàt varjitaü trida÷airapi>% vi÷iùya niùedhàt %<dvidvàda÷e dhanagçhe dhanahà ca kanyà ripphe sthità dhanavatã pativallabhà ca>% jyoø taø pratiprasavàcca . samàhàradviguþ . 2 dvitãye dhanasthàne dvàda÷e vyavasthàne ca naø . %<dvidvàda÷e khalà hànim>% nãø tàø .

#<dvidhà># avyaø dvi + prakàre dhàc . dviprakàre %<ùaójasaüvàdinãþ kekà dvidhà minnàþ ÷ikhaõóibhiþ>% . %<dvidheva bhinnaü salile vivasvataþ>% raghuþ .

#<dvidhàgati># triø dvidhà gatirasya . 1 dviprakàragatiyukte . 2 kumbhãre puø hemacaø .

#<dvidhàtu># triø dvau dhàtå yatra . 1 dhàtudvayaghañite kàüsyaraityàdau 2 gaõe÷e ÷abdaratnàø . tasya devagajadehadvayaghañitatvàt tathàtvam .

#<dvidhàtmaka># puø naø dvidhà àtmà yasya kap . 1 jàtãkoùe ÷abdacaø 2 dvisvabhàveùu mithunàdirà÷iùu puø .

@<[Page 3820b]>@
#<dvidhàlekhya># triø dvidhà lekhyam . 1 dviprakàre lekhanãye 2 hintàlavçkùe puø ràjaniø .

#<dvinagnaka># puø dviþ nagnakaþ . svàbhàvikànàvçtameñre du÷carmarogayute hemacaø .

#<dvi(dvà)navati># strã dvyadhikà navatiþ và àt . 1 dvyadhikanavatisaükhyàyàü 2 tadyukte ca . tataþ påraõe óañdvi(dvà)navata, tamap, dvi(dvà)navatitama 3 tatsaükhyàpåraõe triø óañi striyàü ïãp .

#<dviniùka># triø dvàbhyàü niùkàbhyàü krãtam taddhitàrthadviguþ tataþ ñha¤ tasya nityaü luki pràpte %<dvitripårvànniùkàt>% pàø tasya và luk . dvàbhyàü niùkàbhyàü krãte pakùe ñha¤aþ ÷ravaõe %<parimàõàntasyàsaüj¤à÷àõayoþ>% pàø uttarapadavçddhiþ . dvainiùkika tatràrthe, dvau niùkau parimàõamasya aõ tasya luka . 2 dviniùka tatparimàõayute triø .

#<dvipa># puüstrãø dvàbhyàü mukha÷uõóàbhyàü pibati pà--ka . 1 gaje amaraþ . %<vipåryamàõa÷ravaõãdaraü dvipàþ>% sàghaþ . %<syandanà÷vaiþ same yudhyedanåpe naudvipaistathà>% manuþ 2 nàgake÷re puø .

#<dvipakùa># puüstrã dvau pakùau yasya . 1 khagamàtre 2 màse pu0

#<dvipa¤camålã># strã dvidhà pa¤camålã . da÷amåle %<dvipa¤camålã kùãratagarabhadradàrumaricasadhuvióaïgaùñràkùàdvidràkùàsiddham>% su÷ruø . da÷amålaü ca da÷amåla÷abde 3492 pçø dç÷yam .

#<dvi(dvà)pa¤cà÷at># strã dvyadhikà pa¤cà÷at và àt . 1 dvyadhikapa¤cà÷atsaükhyàyàü 2 tadanvite ca . tataþ påraõe óañ dvi(dvà) pa¤cà÷a, tamap dvi(dvà) pa¤cà÷attama tat saükhyàpåraõe triø striyàü óañi ïãp .

#<dvipaõya># triø dvàbhyàü paõàbhyàü krãtaü %<paõapàdamàùa÷atàdyat>% pàø yat . dvàbhyàü paõàbhyàü krãte

#<dvipatraka># puø dve patre asya saüj¤àyàü kan . 1 caõóàlakande pàraskaranighaõñuþ 2 dvidalakamale và kap .

#<dvipatha># naø dvayoþ pathoþ samàhàraþ samàø dviø acsamàø . (domàthàpatha) 1 dvayoþ pathoþ samàhàre . dvau panthànau yatra . 2 màrgadvayayukte de÷àdau triø .

#<dvipada># puø dve pade yasya . %<dvipade ca caturbhedà nçdevapakùi ràkùasàþ>% 1 pra÷nasàrokte sanuùyàdau . 2 dvipadaghañite samàse puø . 3 rà÷ibhede ca %<mithunatulàghañakanyà dvipadàkhyà÷càpapårvabhàga÷ca>% jyoø taø %<dvipadava÷ayàþ sarve siühaü vihàya catuùpadàþ>% jyoø taø . samàø dviø . 4 padadvaye naø . 5 padadvayàdyake vàstumaõóalasthe koùñhabhede .

@<[Page 3821a]>@
#<dvipadà># strã dvau pàdàvasya %<saükhyàsupåryeti>% pàø pàdasyàntyalopaþ %<ñàbçci>% ñàpi pàdaþ padbhàvaþ . dvipàdayuktàyàmçci

#<dvipadikà># strã dvau pàdau daõóau yatra vun strãtvam . dvau pàdau yatra daõóaþ 1 tatràrthe %<dvau pàdau daõóito dvipadikàü vyavasçjati dviguõaü dadàtãtyarthaþ>% siø kauø atra pàda÷abdasya guõavàcitvàbhipràyeõa dviguõamityuktamiti bodhyam . dvipadã svàrthe ka hrasvaþ . 2 gotibhede %<÷uddhà dvipadikà gãtirjambhaletyabhidhãyate>% bharataþ . %<dvipadikayà di÷o'valokya niþ÷vasya sàsram>% vikramoø .

#<dvipadã># strã dvau pàdau yasyàþ pàdaþ antyalope kumbhapadyàø ïãù padbhàvaþ . çgabhinne 1 dvipadayuktagãtibhede 2 màtràvçttabhede ca %<àdau ùañkalasaïgatametat tadanu pa¤cacatuùkalam gurvantaü dvipadã bhavatãha viü÷atyaùñakalaü dalam>% tallakùaõam . %<gàyatryasyekapadã dvipadã tripadã catuùpadyapadasi na hi padyase>% ÷ataø bràø 148 . 1510 . trailokyàtmakapàdenaikapadrã bhavasi traividyaråpapàdena tvaü dvipadã bhàø . tena avayavaråpacaraõavàcitvàbhàvàt ñàvçcãtyasya na prasakti gàyatryàstripàdattvàt iti dç÷yam .

#<dviparõã># strã dve parõe yasyàþ jàtitvàt ïãù . 1 vanakolyàü ratnasàø 1 parõadvayayukte triø striyàü ñàp .

#<dvipamada># puø 6 taø . 1 hastimade 2 gandhadravyabhede ca ràjaniø .

#<dvipàtra># naø dvayoþ pàtrayoþ samàhàraþ samàø dviø pàtràø na ïãp . pàtradvaye . tad harati àbahati và %<dvigoùñhaü÷ca>% pàø ùñhan pakùe ca dvipàtrika dvipàtrãõa khapakùe ñha¤a tasya adhyardheti luki dvigoriti ïãpi pràpte pàtràdi tvàt na ïãp . dvipatrahàrake tadàvàhake ca

#<dvipàda># puø dvau pàdau yasya vede nàntyalopaþ . vànaràdau pa÷ubhede %<tadye dvipàdàþ pa÷avastairevainadetadabhyavaharati>% ÷ataø bràø 6 . 8 . 2 . 5 . 2 grahabhede %<ekapàdà dvipàdà÷ca tathà dvi÷iraso'pare>% harivaüø 168 aø nànàgrahoktau . loke tu antyalopaþ dbipàd ityeva . pàdadvayayukte manuùyàdau .

#<dvipàdya># triø dvau pàdau parimàõamasya %<paõamàùapàda÷atàdyat>% pàø yat pàdaþ paditi na, allopasya sthànivattvàt %<padyatyatadarthe>% pàø ityapi na pràõyaïgasyaiva tatra grahaõàt . 1 dvipàdaparimàõayute daõóapràya÷cittàdau 2 dviguõadaõóe amaraþ . tatra pàda÷abdasya guõavàcitvàt dviguõaparateti bodhyam .

@<[Page 3821b]>@
#<dvipàdhipa># puø 6 taø . 1 airàvate 2 gaja÷reùñhe ca %<tatpårvamaü÷advayasaü dvipàdhipràþ>% màghaþ gajàdhipàdayo'pyatra .

#<dvipàyin># puø dvàbhyàü mukha÷uõóàbhyàü pibati pà--õini . gaje hàràø striyàü ïãp .

#<dvipàsya># puø dvipasyàsyamevàsyamasya . gaõe÷e .

#<dvipuña># puø dve puñe asya . sugandhi÷vetapuùpake vçkùabhede pàraskaraniø .

#<dvipuruùa># triø dvau puruùau pràmàõamasya taddhitàrtha dviguþ %<pramàõe lodvigornityam>% pàø màtraco luk . puruùadvayapramàõayukte striyàü và ïãp dvipuruùã (ùà) và parikhà .

#<dvipçùñha># puø brahmasambhave ràjabhede hemacaø .

#<dvibandhu># puø dvayorlokayorbandhuþ . dvayorlokayorbandhau vahnau . %<sa dvibandhurvaitaraõaþ>% çø 10 . 61 . 17

#<dvibhàva># triø dvau bhàvau yasya . dvisvabhàvayukte tataþ bràhmaõàø bhàve karmaõi ca ùya¤ . dvaibhàvya dvitve naø .

#<dvibhåma># triø dve bhåmã yatra acsamàø . bhåmidvayayukte pràsàdàdau (dotàlà)

#<dvimàtç># puø dve màtarau yasya samàsàntavidheranityatvàt na kap . 1 gaõe÷e hemacaø . kap dvimàtçko'pyatra . 2 jaràsandhe ca

#<dvimàtçja># puø dvàbhyàü màtçbhyàü jàyate jana--óa . 1 gaõe÷e dvaimàtura÷abde dç÷yam . 2 jaràsandhançpe ca jaràsandha÷abde 30 60 pçø dç÷yam .

#<dvimàtra># puø dve màtre uccàraõakàlabhedo'sya . dãrghasvare à ã ityàdau %<ekamàtro bhavedhrasvo dvimàtro dãrgha ucyate>% ÷ikùà .

#<dvimàùya># triø dvau màùau pramàõamasya yat . màùadvayaparimàõa yukte .

#<dvimàsya># triø dvau màsau bhåtaþ %<dvigoryapr>% pàø yapa . màsadvayaü vyàpya 1 bhåte 2 tathàbhåtavayaske ca .

#<dvimãóha># puø hastinàpurakàrakahastinçpasutabhede %<tenedaü nirmitaü pårvaü hastinàpuramuttamam . hastina÷càpi dàyàdàstrayaþ paramadhàrmikàþ . àjamãóho dvimãóha÷ca puramãóhastathaiva ca>% harivaüø 20 a0

#<dvimukha># puüstrãø dve mukhe yasya . 1 mukhadvayayukte ràjasarpe halàø . 2 mukhadvayayukte triø striyàü svàïgatvàt và ïãù . 3 kçmirogabhede puø %<cåravo dvimukhà÷caiva saptaivaite purãùajàþ>% su÷rutaþ . dve svasyàþ svavatsasya mukhe yasyàþ ïãù . 3 ubhayatomukhyàmardhaprasåtàyàü dhenvàü strã . ubhayatomukha÷abde 1363 pçø dç÷yam %<dvimukhãgopradàtàraþ kapilàdrànatatparàþ>% kà÷ãsvaø 4 jalaukàyàü strã ñàp .

@<[Page 3822a]>@
#<dvimuni># avyaø dvau munã pàõinikàtyàyanau vaü÷yau . %<saükhyàvaü÷yena>% pàø avyayãø . tulyavidyàyuktamunidvaye . %<dvimuni vyàkaraõasya, vidyàvidyàvatàrabhedàt dvimuni vyàkaraõa mityapi sàdhu>% siø kau0

#<dvimåùali># avyaø dve måùale yatra praharaõe avyayãø dvidaõóyàø ic samàø . måùaladvayayukte praharaõe .

#<dvimårdha># triø dvau mårdhànàvasya ùac samàø . ÷ãrùadvayayukte %<bahumårdhno dvimårdhàü÷ca trimårdhàü÷càhatàü mçdhe>% bhaññiþ asyontodàttatvam striyàü ïãù . saüj¤àyàntu kvacit na samàø . dvimårdhan danuputrabhede abhavan danuputrà÷ca ityupakrame %<dvimårdhvà ÷akuni÷caiva tathà ÷aïku÷iràþ prabhuþ>% harivaüø 4 aø .

#<dviyajus># strã dve yajuùã upadhàne asyàþ . 1 iùñakàbhede dve yajuùã iva ÷arãre asya . 2 yajamàne ca yathoktaü ÷ataø bràø %<atha dviyajuùamupadadhàti . indràgnã akàmayetàü svargaü lokamiyàveti tàvetàmiùñakàmapa÷yatàü dviyajuùamimàmeva tàmupàdaghàtàü tàmupadhàyàsyai pratiùñhàyai svargaü lokamaitàü tathaiyaitadyajamàno yaddviyajuùamupadadhàti yena råpeõa yat karma kçtvendràgnã svargaü lokamaitàü tena råpeõa tatkarma kçtvà svargaü lokamayànãti sà yaddviyajurnàma dve hyetàü devate apa÷yatàü yaddhyeva dviyajuùamupadadhàti yajamàno vai dviyajuþ tadàhuþ . yadasàveva yajamàno yo'sau hiraõmayaþ puruùo'tha katamadasyedaü råpamiti daivo vàasya sa àtmàmànuùo'yaü tadyatsa hiraõmayo bhavatyamçtaü và asya tadråpaü devaråpamamçtaü hiraõmayamatha yadiyaü mçdaþ kçtà bhavati mànuùaü hyasyedaü råpam . sa yadamåmevopadadhyàt . nemàmapa÷iüùyàtkùipre hàsmàllokàdyajamànaþ preyàdatha yadi màmapa÷inaùñi yadevàsyedaü mànuùaü råpaü tadasyaitadapa÷inaùñi tathehànenàtmanà sarvamàyureti>% ÷ataø bràø 7 . 4 . 2 . 16 yato dve devate etàmapa÷yatàmata eva dvàbhyàü yajurbhyàmupadhãyate . sa hiraõmayaþ puruùo'sya yajamànasya devatva prayukta àtmà ÷arãram . dviyajuriùñakà manuùyatvapayukta àtmetyarthaþ hiraõmayatvàt puruùasya deva÷arãratvaü mçõmayatvàd dviyajuùo mànuùa÷arãràtmatvam bhàø . te ca yajuùã ÷ataø bràø 74221 ukte %<yàste agne! sårye rucaþ>% 1 . %<yà÷ca devàþ! sårye rucaþ>% 2 . iti .

#<dviyamuna># avyaø dvayoryamunayoþ samàhàraþ %<nadãbhi÷ca>% pàø %<nadãbhiþ saükhyà pràgvat samàhàre càyamiùyate>% siø kauø %<samàhàre ceti>% pàø såtre cakàra evakàràrthakaþ samàhàrànyavyavacchedakastena dvigãrayamapavàdo'vyayãmàvaþ manoø . dvayoryamunayoþ samàhàre .

#<dvira># puø dvau rau rephau vàcaka÷abde'sya . rephadvayaghañitabhramara÷abdavàcye 1 madhukare 2 varvare ca .

#<dvirada># puø dvau radau pradhànatayà yasya . 1 gaje amaraþ 2 nàgake÷are ca %<samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà>% raghuþ %<duùyairiva kùitibhçtàü dviradairudàram>% màghaþ .

#<dviradàntaka># puüstrãø 6 taø . siühe ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dviradàràti># puø 6 taø . 1 ÷arabhe aùñàpade jantubhede pàraø niø 2 siühe ca .

#<dviradà÷ana># puüstrãø dviradama÷ràti a÷a--bhojane lyu . siühe pàraø niø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dvirabhyasta># triø dvirvàramabhyastaþ . dviguõite dvirukte .

#<dvira÷ana># naø dvirvàrama÷anam . dvivàrabhojane %<munibhirdvira÷anaü proktaü vipràõàü martyavàsinàü nityam . ahani ca tathà tamasvinyàü sàrdhapraharayàmàntaþ>% kàtyàyanasaü0

#<dvirasana># puüstrã dve rasane jihve yasya . dvijihve sarpe hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dviràgamana># naø dvirdvivàramàgamanam . vivàhàt paratra pitçgehàt patigçhe vadhvàþ punaràgamane . tatra nakùatràdi tatsvaråpa¤ca jyoø taø uktaü yathà
     ÷rãpatisaühitàyàü pracetàþ %<puùyàdityasamãraõàditivasusvàtyuttaràrevatãtàrànàyakarohiõãùu ÷ubhadàmeùàlikumbhe ravau . vàreùvijyasitenduvitsu ÷ubhade tàre pra÷aste vighau kanyàmanmathamãnataulimçgabhe syàdaïganàdvyàgamaþ>% . nàràyaõapaddhatau %<vçtte pàõigrahe gehàt pituþ patigçhaü prati . punaràgamanaü vadhvàstad dviràgamanaü viduþ>% jyotiþsàrasaügrahe %<vivàhamàsi prathamaü vadhvà nàgamanaü yadi . tadà sarvamidaü cintyaü yummàdyavdaü vicakùaõaiþ>% kçtyacintàmaõau %<÷va÷råü hantyaùñame varùe ÷va÷ura¤ca da÷àvdake . saüpràpte dvàda÷e varùe patiü hanti dviràgame>% matsyasåkte %<bhuktvà pitçgçhe kanyà bhuïkte svàmigçheü yadi . daurbhàgyaü jàyate tasyàþ ÷apanti kulanàyikàþ>% atra vihitanakùatràdi muhåø pãø uktaü yathà %<caredathaujahàthane ghañàlimeùage ravau ravãjya÷uddhiyogataþ ÷ubhagrahasya vàsara . nçyugmamãnakanyakàtulàvçùe vilagnake dviràgamaü laghudhruve care'srape mçdåóuni . daityejyohyabhimukhadakùiõe yadi syàdgaccheyurna hi ÷i÷ugarbhiõã navoóhàþ . vàla÷cet vrajati vipadyate navoóhà cedbandhyà bhavati ca garbhiõã tvagarbhà . nagaraprave÷aviùayàdyupadrave karapãóane vibudhatãrthayàtrayoþ . nçpapãóane navabadhåprave÷ane pratibhàrgavo bhavati doùakçnnahi . pitrye gçhe cet kucapuùpasambhavaþ strãõàü na doùaþ prati÷ukrasambhavaþ . bhçgvaïgirovatsavasiùñhaka÷yapàtrãõàü bharadvàjamuneþ kule tathà>% muø ciø pårvaü navavadhåprave÷e jàte tadanantaraü paràvçtyàpi pitçgçhapràptàyàmapi vadhvà yatheùñavarùàõi sthitàyàþ punarbhartçgçhaprave÷o dviràgama÷abdavàcyaþ . ayaücàcàraþ pràcyodãcyapà÷càttyànàmeveti . carediti . atha vadhåprave÷akathanànantaraü punarvadhåprave÷aü dviràgamanaü vakùyamàõanakùatràdiùu caret kuryàtkadà? ojahàyane viùamavarùe prathame tçtãye pa¤came và varùe sati . tathà ghañàlimeùage kumbhavç÷cikameùasthite ravau . tathà varasya ravãjya÷uddhiþ raveþ såryasya ijyasya guroþ ÷uddhistayoryogataþ . ÷ubhagrahasya sànabudhaguru÷ukràõàmanyatamasya vàsare sati . mithunamãnakanyàtulàvçùàõàmanyatame lagne ÷ubhagrahàvalokite ÷ubhayukte và sati . laghånya÷vinãpuùyahastàþ dhruvàõi prasiddhàni caràõi ÷ravaõàditrayapunarvasusvàtyaþ asraporàkùasastadbhaü målaü mçdåni prasiddhàni eùu bheùu dviràgamaþ pra÷asta ityarthaþ . yadàha çkùoccayaþ %<tiùyàdityasamãraõàditivasutrãõyuttaràõya÷vinãrohiõyaþ ÷ubhadà÷ca varùamasamaü meùàlikumbhe raviþ . kanyàmanmathamãname navavadhåyànaü vçùe taulike devàcàryasitendusaumyadivase ÷uddhe gurau bhàskare>% iti . granthakartràtra kànicidbhànyadhikàni uktàni tàni ràjamàrtaõóenoktàni . %<nãhàrà÷u dhanottaràditigurubràhmànuràdhà÷vinãmålàhaskaravàruõànilaharitvàùñreùu ÷aste tithau . kumbhàjàligate ravau ÷ubhakare pràptodaye bhàrgave sårye kãñaghañàjage ÷ubhadine pakùe ca kçùõetare . hitvà dikpratilomagau budhasitau làlàñagaü dikpatiü cànãtà guõa÷àlinã navavadhårnityotsavairmandiram>% . làlàñagàn yàtràyàü vakùyati . ÷ukràstaniùedhastu sàmànyato vàpyàràmetyàdinokta eveti na punaruktaþ . yadyapi pràk sàmànyena kàla÷uddhiruktà tathàpyàva÷yakatve . %<caitre pauùe harisvapne guroraste malimluce . navoóhàgamanaü naiva kçte pa¤catvamàpnuyàditi>% bàdaràyaõavàkyànnaiva vadhåpave÷aþ kàryaþ . daityejya iti . yadi daityejyaþ ÷ukro'bhimukhadakùiõe gantavyadigabhimukhe ganturdakùiõadigbhàge và sthitaþ syàttadà ÷i÷urbàlaþ garbhiõã garbhavatã navoóhà nåtanapariõotà vrajettadà bàlaþ vipadyate mriyate . garbhiõã tvagarbhà garbharahità syàt garbhasràvavatã bhavet . nåtanapariõãtà navoóhà bandhyà apatyasambhavarahità syàt . yadàha bàdaràyaõaþ %<astaïgate bhçgoþ putre tathà sammukhamàgate . naùñe jãve niraü÷e và naiva sa¤càlayedvadhåþ . garbhiõyà kàlakenàpi navavadhvà dviràgame . padamekaü na gantavyaü ÷ukre sammukhadakùiõe . gurviõã sravate garmaü bàlo và maraõaü vrajet . navà vadhårbhavedvandhyà ÷ukre sammukhadakùiõe>% . yadi ÷ukraþ pårvasyàmuditastadà pårvadi÷i gantuþ sammukha eva pa÷cimàü gantuþ pçùñhe, dakùiõàü ganturvàbhe, uttaràü ganturdakùiõe syàt . tadà pårvottare di÷au na gacchet kintu pa÷cimadakùiõe di÷au gacchet . yadi pa÷cimàyàmuditaþ ÷ukraþ tadà pa÷cimàü gantuþ sammukha eva dakùiõàü gantuþ dakùiõaþ . pårvàü gantuþ pçùñhe uttaràü ganturvàmaþ . tadà pa÷cimadakùiõe di÷au na yàyàt . kintu pårvottare di÷au gacchet . %<pçùñhe bhçgau putravatãü prayàõe kàntàü kulãnàü subhagàü karoti . agre sukho vai vidadhàti ÷ukro vaidhavya÷okau khalu càsta ÷ukraþ>% iti . keciddãpotsavapratipadi nakùatràdiniyamaü vinaiva badhåprave÷aü và¤chanti . ukta¤ca %<astaïgate gurau ÷ukre siühasthe và vçhaspatau . dãpotsavabalenaiva kanyà bhartçgçhaü vi÷et>% iti tadetacchiùñàcàrato j¤eyam . atra lagna÷uddhimàha bàdaràyaõaþ %<upacayagate jãve bhçgau kendramupàgate . ÷uddhe lagne ÷ubhàkrànte gantavyaü bhartçmandirama>% nagaraprave÷e, viùayode÷aþ àdi÷abdena gràmaþ . tasyopadrave anyaràjakçtopadrave sati durbhikùàdinà vopadrave sati . gantavyadi÷i prati÷ukrakadoùo nàsti . karapãóane vivàhodde÷ena yàtràyàü satyàü vibudhà devàsteùàü yàtrà nagarakoñayàtrà devayàtrà tãrthayàtrà prayàgàdiyàtrà tayoþ . nçpapãóane nçpàdràj¤aþ sakà÷àtpãóàyàü daõóàdikçtàyàü satyàm navavadhåprave÷ane nåtanapariõãtàyàþ kanyàyàþ bhartragçhaprave÷e eteùàmanyatamabhàve sati bhàrgavaþ sambhukhadoùakçnnahi . yathàha vàdaràyaõaþ %<svabhavanapuraprave÷o de÷ànàü vibhrame tathodvàhe . nåtanavadhvàgamane prati÷ukro na duùyatãti>% . nåtanavadhånàü svàmigçhagamanaü prati÷ukrayàtràyàü mahàndoùaþ . tadvàkyaü pràguktam . atha prauóhastrãõàü dviràgane tathà gotrabhedaparatvena prati÷ukràpavàdàntaramàha pitrye iti . pituridaü pitryam . tasmin pitrye gçhe kucau stanau puùpamçtuþ tatsambhavaþ syàttadà strãõàü prati÷ukrasambhavo dàùã nàsti . upalakùaõatvàdbhartuþ såryaguru÷uddhiràhityasambhave'pi doùo nàstãti . taduktaü caõóe÷vareõa %<pitryàgàre kucakusumayoþ sambhavo và yadi syàtpatyuþ ÷uddhirna bhavati raveþ sammukho vàtha ÷ukraþ . tåle lagne guõavati tithau candratàràvi÷uddhau strãõàü yàtrà bhavati saphalà sevituü svàmisadma>% iti . và÷abdàdguru÷uddhirapi cenna bhavatãtyarthaþ . atha bhçgvaïgirovatsavasiùñhaka÷yapàtribharadvàjavaü÷otpannànàmapi prati÷ukrasambhavo doùo nàsti . yadàha bàdaràyaõaþ %<ka÷yapeùu vasiùñheùu càtribhçgvaïgiraþsu ca . bhàradvàjeùu vàtsyeùu prati÷ukro na duùyati>% iti . ayaü càpavàdo yàtràmàtrasàdhàraõaþ na dviràgamane, sammativàkye vi÷eùànukteþ . evaü pràkpadyokto'pyapavàdoj¤eyaþ . kecicchubhaü teùàmàhuþ . yadàha mahe÷varaþ %<no teùàü prati÷ukrapàtama÷ubhaü ye vatsabhçgvaïgirobhàradvàjavasiùñhaka÷yapakulotpannàstathà'treþ kule . de÷ànàü viùayaplave ca niyataü na syàdvivàhe tathà tãrthànàü gamane tathaikanagare gràme ca saumye tatheti>% . somapyàpatyaü saubhyo budhaþ . budhasàümukhye'pi bhçgvàdigotrotpannànàmapi tathà yànama÷ubhaü nàsti cakàràta durbhikùàdyupadravasadbhàve'nyeùàmapi yànama÷ubhaü nàstãtyarthaþ taccintyaü målavàkyasyàpavàdaråpasyànupalambhàta . ki ca yathà sàdhàraõyena yasyàü kasyàüciddi÷i yàtràyàü ÷ukràdhiùñhitàdiniùiddhà sà ca bàdaràyaõàdivàkyerapohyate . tathà budhasàmmukhye gamananiùedhànukterapavàdasyànuktatvadar÷anàt . nanu %<prati÷ukraü pratibudhaü pratibhaumaü gato nçpaþ . balena ÷akratulyo'pi hatasainyo nivartate>% iti vasiùñhoktireva budhasàmmukhyadoùaniùedhabodhikàstãti . kiü ca %<kujàya vçùabhaü dadyàt svarõaü dadyàdbudhàya ca . tattat sammukhajo doùastatkùaõàdeva na÷yati>% iti budhasàmmukhyadodhaniràkaraõàrthà api taduktirevàsti pramàõamiti cet . satyam . prati÷ukraü pratibudhaü ityàdivàkyairbadhasàmmakhyamapi doùàvahameveti pratãyate . atràrthavàdo'pyabhàõi ÷rãpatinà %<pratãndujaü bhåmipatergatasya nànyegrahàstràõavidhau samarthàþ>% iti . tràõaü rakùaõam . nàradenàpi %<pratãndujakçtaü doùaü hantuü ÷aktà grahà na hi>% iti . tatra gotràdiviùayatvena parihàro yo'bhihitaþ sa ÷ukrasàmmukhye eva natu budhasàmmukhye gotraparihàrastu doùakaravàkyànte prati÷ukraü na vidyate ityuktam . nanu prati÷ukramityàdivàkyopàttasya pratibudhasyàpyayaü parihàro'stu doùakathanànantarameva tasyàbhidhànàt prati÷ukrapadaü tu mukhyatàü såcayitum upàttaü tadabhipràyeõa saumye tatheti mahe÷varoktiþ sàdhãyasãti cenna yadyeùo'bhimataþ syàt saumye tathetivadbhaume tatheti vaktavyaü syàt . tacca noktam . kiü ca prati÷ukrapadaü mukhyatàü såcayitum uùàttamityuktaü tadapyayuktam . kutaþ ÷ukràstadoùasya mahattvoktestadviùayako'yaü gotràdiparihàraþ . %<kàmaü vrajedvà prati÷ukramastaïgate ca yàyànna jigoùuratreti>% ÷rãpatyukteþ ÷ukràstadoùasyàpavàdo budhànukålyamapi tenaiva %<astaïgate'pyàsphujiti prayàyàdbudho yadi syàdanukålavartãti>% . anukålavartã yàtavyadi÷ãùñavartã . budhapràtikålyaü tu mahàdoùàvahametadvàkyaü tairapi pràgabhihitam . parantu budhàstaþ samãcãno na veti na vacanaü yuktipadavãü và kà¤cidabhyadhàyi . tasmàdvàcanike'rthe na yuktiþ prabhavediti . budhamàmmukhye gotràdiparihàro na ÷iromaõipadavãmàrohati . àdi÷abdàt %<svabhavanapuraprave÷e de÷ànàü vibhrame tathodvàhe . nåtanavadhvàgamane prati÷ukravicàraõà nàsti>% %<ekagràme pure vàpi durbhikùe ràùñraviplave . vivàhe tãrthayàtràyàü prati÷ukro na duùyati>% iti . tulyanyàyatvàdbhaumasàmmukhye'pi vi÷iùyarvivacanàbhàvàt . kintu ÷ukrasàmmukhya eva sa parihàraþ . so'pi sarveùàü yàtràmàtrasàdhàraõaþ . parantu ÷i÷ugarbhiõãnavavadhånàü %<astaïgate bhçgoþ putre>% ityàdinà bàdaràyaõàdivàkyàttu vi÷eùaphalàvagatimàtre tatraiùàü ÷i÷vàdãnàü budhasàmmukhyavicàrastu duràpàsta evetyalamatiprasaïgeneti ÷ivam pãø dhàø dvyàgamadviràgamàdayo'pyatra .

#<dviràtra># triø dvàbhyàü ràtribhyàü nirvçttaþ taddhitàrthadviø ñhak tasya luk ac samàø . 1 ràtridvayasàdhye 2 yàgabhede puø %<ekaràtro dviràtraþ>% athaø 11 . 9 . 10 %<vyuùñi dviràtraþ>% kàtyàø 15 . 9 . 22 . 2 vratabhede naø . samàø dviguþ ac samàø . 3 ràtridvaye naø .

#<dviràtrãõa># triø dvàbhyàü ràtribhyàü nirvçttàdi kha tasya na luk . ràtridvayasàdhye pakùe ñha¤ . dvairàtrika tatràrthe

#<dviràpa># puüstrãø dviþ dvivàramàpibati à + pà--ka . hastini ÷abdamàø tasya ÷uõóena prathamapànottaraü mukhena pànàt dvivàrapàyitvàt tathàtvam striyàü ïãù .

#<dviràùàóha># puø %<màdhavàdiùu ùañkeùu màsi dar÷advayaü yadà . dviràùàóhaþ sa vij¤eyaþ ÷ete tu ÷ràvaõe'cyutaþ>% mihi rokte mithunastharavyàrabdha÷uklapratipadàdidar÷àntamàsadvaye . sa càùàóhamalamàse bhavati yathà %<mithunastho yadà bhànuramàvasyàdvayaü spç÷et . dviràùàóhaþ sa vij¤eyo viùõuþ svapiti karkañe . paurõamàsyadvayaü yatra pårvàùàóhàdvayaü spç÷et . dviràùàóhaþ sa vij¤eyo viùõuþ svapiti karkañe>% gàruóokte màsabhede ca .

#<dvirukta># triø dviþ dvivàramuktaþ . 1 abhyaste dvitvapràpte dhàtvàdau 2 dvivàraü kathite ca .

#<dviråóhà># strã dvivàramåóhà vaha--karmaõi kta . dvivàravivàha yutàyàü punarbhåstriyàm hemacaø .

#<dviretas># puø dve retasã kàraõamasya . dvàbhyàü pa÷ubhyàü ràsabhà÷vàbhyàü jàte 1 a÷vatare go'jàbhyàü 2 jàte gardabhe ca %<taetamekaü pa÷uü dvàbhyàü pa÷ubhyàü pratyapa÷yan ràsabhaü go÷càve÷ca tadyadetamekaü pa÷uü dvàbhyàü pa÷ubhyàü pratyapa÷yaüstasmàdeùaekaþ sandviretàþ>% ÷ataø bràø 6 . 3 . 1 . 23 . atra gardabhasya tathàtvamuktama÷vatarasya tathàtvaü ca lokaprasiddham .

#<dvirepha># puø dvau rephau vàcaka÷abde'sya . dvirephayuktabhramara÷abdavàcye 1 madhukare amaraþ 2 varvare hemacaø %<madhu dvirephaþ kusumaikapàtre>% dvirephamàlàþ savi÷eùasaïgàþ kumàø .

#<dvirvacana># naø dvirucyate vaca--karmaõi lyuñ . 1 dvirukte dviþkathite abhyaste dhàtvàdau ca %<dvirvacane'ci>% pàø %<na padàntadvirvatvanetyàdi>% pàø .

#<dvilakùaõa># triø dve lakùaõe prakàrau yasya . prakàradvayayute dvidhàbhinne %<samànayànakarmà ca viparãtastathaiva ca . tadàtvàyatisaüyuktaþ sandhirj¤eyo dvilakùaõaþ>% manuþ . dvilakùaõaþ dviprakàraþ kullåø .

#<dvivaktra># puø dve vaktre asya . 1 mukhadvayayute ràjasarpe 2 dànavabhede %<ekavaktro mahàvaktro dvivaktraþ kàlasannibhaþ>% harivaüø 263 aø nànàdànavanàmaråpàdyuktau .

@<[Page 3825b]>@
#<dvivacana># naø dvau dvitvamucyete anena vaca--karaõe lyuñ karma ùaùñhyà samàsaþ . dvitvabodhake pàø paribhàùite aubhyàmityàdau tasthasprabhçtau ca . %<dvyekayordvivacanaikavacane bahuùu bahuvacanamiti>% pàø .

#<dvivajraka># puø dviguõitaþ vajraþ saüj¤àyàü kan . ùoóa÷akãõe gçhabhede %<vajro'ùñàsrirdvivajrako dviguõaþ>% vçø saüø 53 aø .

#<dvivarùa># triø dve varùe vayomànamasya ñhak tasya luk . 1 dvivarùavayaske gavàdau striyàü ñàp . dve varùe adhãùño bhçto bhåto bhàvã và ñha¤ tasya cittavati nityaü luk . dvivarùaü 2 satkçtya niyojite 3 bhçte karmakare 4 svasattayàvyàpte 5 bhàvini ca . acetane tu %<varùàlluk ca>% pàø luk pakùekha ñha¤ ca . dvivarùa dvivarùãõa acetane vyàdhyàdau bhaviùyati tu %<varùasyàbhaviùyatãti>% pàø uttarapadavçddhiþ . dvivàrùika dvivarùabhåte dhànyàdau yàgàdau ca bhaviùyati tu nottarapadavçddhiþ . dvaivàrùika ityeva . %<ånadvivàrùikaü pretaü nidadhyurbàndhavà bahiþ>% manuvàkye cittavatyapi na luk àrùatvàt bodhyam . svàrthe ka . dvivarùavayaske triø striyàü ñàpi ataittvaü dvivarùikà tatràrthe hemaca0

#<dvivàhikà># strã dviprakàraü vàhayati vàhi--õvul . dolàyàü ÷abdamàø tayà ubhayapàr÷vayoþ svàråóhasya vàhanàttathàtvam .

#<dviviü÷atikãna># naø dvàviü÷atikamarhati tatparimàõamasya và kha . dvàviü÷atikàrhe tatsaükhyàparimite

#<dvivida># puø 1 vànarabhede sa ca ràmasenàntargataþ . %<mainda÷ca dvividha÷càpi hanåmàü÷cànilàtmajaþ . jàmbavànçkùaràja÷ca sugrãvasacivàþ sthitàþ>% bhàø vaø 279 aø . dvàparayugoye saumadvàrasthe 2 vànarabhede ca %<saubhadvàre vànarendro dvivido nàma nàmataþ>% bhàø uø 129 aø . %<vànarau dvau mahàvãryau maindodvivida eva ca . vijitau yuddhadurdharùau jàmbavàü÷càparàjitaþ>% harivaüø 174 aø . %<samudrasyottare tãre dvivido nàma vànaraþ . aikàhikajvaraü hanti tasya nàmànukãrtanàt>% .

#<dvividha># triø dve vidhe asya . dviprakàre %<nikàmataptà dvivighena vahninà nabha÷careõendhanasambhçtena ca>% kumà0

#<dvivinda># puø dvau vindå lekhanàkàre'sya . visarge varõabhede .

#<dvivista># triø dve viste arhati parimàõamasya và àrhãyaþ ñhak tasya và luk . vistadvayàrhe tatparimite pakùe ñhako'luk . dvaivistika tatràrthe .

@<[Page 3826a]>@
#<dviveda># triø dvau vedàvadhãte veda và aõ tasya luk . dvivedàdhyàyini

#<dvive÷arà># strã dvau ve÷au yànasthànaråpau ràti dadàti ràka . laghurathe narabàhyàyàü gantryàü hàràø .

#<dvivraõa># puø dvividho braõaþ ÷àkaø taø . su÷rutokte ÷àrãre àga ntuke ca dvividhe vraõe . tasyedam cha . dvivraõãya tadadhikà reõa cikitsitàdau . dvividhàvraõatadbhedanidànàdi su÷rute dar÷itaü yathà %<athàto dvivraõãyacikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ . dvau vraõau bhavataþ ÷àrãra àgantu÷ceti . tayoþ ÷àrãraþ pavanapittakapha÷oõitasannipàtanimittaþ . àganturapi puruùapa÷upakùivyàlasarãsçpaprapatanapãóanaprahàràgnikùàraviùatãkùõauùadha÷akalakapàla÷çïgacakeùupara÷u÷aktikuntàdyàyudhàbhighàtanimittaþ . tatra tulye vraõasàmànye dvikàraõotthànaprayojanasàmarthyàddvivraõãya ityucyate . sarvasminnevàgantu vraõe tatkàlameva kùatoùmaõaþ prasçtasyopa÷amàrthaü pittavacchãtakriyàvadhàraõavidhirvi÷eùaþ sandhànàrtha¤ca madhughçtaprayoga ityetaddvikàraõotthànaprayojanamuttarakàlantu doùopaplavavi÷eùàcchàrãravatpratãkàraþ . doùopaplavavi÷eùaþ punaþ samàsataþ pa¤cada÷aprakàraþ prasaraõasàmaryàdyathokto vraõapra÷nàdhikàre ÷uddhatvàt ùoóa÷aprakàra ityeke . tasya lakùaõaü dvividhaü sàmànyaü vai÷eùika¤ca . tatra sàmànyaü ruk, vraõa gàtravicårõane vraõatãti vraõaþ . vi÷eùalakùaõaü punarvàtàdiliïgavi÷eùaþ . tatra ÷yàvàruõàbhastanuþ ÷ãtapicchilàlpasràvãråkùa÷cañacañàyana÷ãlaþ sphuraõàyàmatodabhedavedanàbahulã nirmàüsa÷ceti vàtàt . kùiprajaþ pãtanãlàbhaþ kiü÷ukodakàbhoùõasràvã dàhapàkaràgavikàro pãtapióakàjuùña÷ceti pittàt . pratatacaõóakaõóåbahulaþ sthålo ghanaþ stabdhasiràsnàyujàlàvatataþ kañhinaþ pàõóvavabhàso mandavedanaþ ÷ukla÷ãtasàndrapicchilàsràvã guru÷ceti kaphàt . prabàladalanicayaprakà÷aþ kçùõasphoñapióakàjàlopacitasturaïgasthànagandhaþ savedano dhåmàyana÷ãlo raktasràvã pittaliïga÷ceti raktàt . todadàhadhåmàyanapràyaþ pãtàruõàbhàsastadvarõasràvã ceti vàtapittàbhyàm . kaõóåyana÷ãlaþ sanistodo dàruõo muhurmuhuþ ÷ãtapicchila sràvã ceti vàta÷leùmabhyàm . guruþ sadàha uùõaþ pãtaþ pàõóusràvã ceti pitta÷leùmabhyàm . råkùastanustodabahulaþ supta iva ca raktàruõàbhastadvarõasràvã ceti vàta÷oõitàbhyàm . ghçtamaõóàbho mãnadhàvanatoyagandhirmçdurvisarpyuùõakçùõasràvã ceti pitta÷oõitàbhyàm . raktoguruþ picchilaþ kaõóåpràyaþ sthiraþ saraktapàõóusràvã ceti ÷leùma÷oõitàbhyàm . sphuraõatodadàhadhåmàyanapràyaþ pãtatanuraktasràvã ceti vàtapitta÷oõitebhyaþ . kaõóåsphuraõacumcumàyanapràyaþ pàõóughanaraktasràvã ceti vàtapitta÷leùma÷oõitebhyaþ . dàhapàkaràgakaõóåpràyaþ pàõóughanaraktasràvã ceti ÷leùmapitta÷oõitebhyaþ . trividhavarõavedanàsràvavi÷eùopetaþ pavanapittakaphebhyaþ . nirdahananirmathanasphuraõatodadàhapàkaràgakaõóasvàpabahulonànàvarõavedanàsràvavi÷eùopetaþ pavanapittakapha÷oõitebhyaþ . jihvàtalàbho mçduþ snigdhaþ ÷lakùõo vigatavedanaþ suvyavasthito niràsràva÷ceti ÷uddho vraõa iti .>%

#<dvi÷ata># naø dviguõaü ÷atam . 1 ÷atadvaye . påraõe óa . 2 tatsaükhyàpåraõe triø . tatastamap dvi÷atatama tatsaükhyàpåraõe triø . dvi÷atena krãtam kan . %<÷atàcca ñhanyatàvasamàse>% pàø asamàsa iti vi÷eùaõàt na ñhanyatau dvi÷ataka . tatkrãte triø dvayoþ ÷atayoþ samàhàraþ ïãp . 3 dvi÷atã ÷atadvayasamàhàre strã .

#<dvi÷atikà># dve dve ÷ate dadàti %<pàda÷atasya saükhyàdervãpsàyàü vun>% pàø vun bunnantaü striyàmeva . dvidvi÷atadàne

#<dvi÷atya># triø dvi÷atena krãtam %<paõapàdamàùa÷atàdyat>% pàø yat . dvi÷atena krãte .

#<dvi÷apha># puüstrã dvau ÷aphau yasya . chinnakhure dvikhure pa÷ubhede %<gaurajo mahiùaþ kçùõaþ ÷åkaro gavayo ruruþ . dvi÷aphàþ pa÷ava÷ceme aviruùñra÷ca saptamaþ>% bhàgaø 3 . 10 . 3 %<kàrpàsakauñajorõànàü dvi÷aphaika÷aphasya ca>% manuþ .

#<dvi÷arãra># puø dve carasthiràtmake ÷arãre avayabe asya . carasthiràtmake mithunakanyàdhanurmãnaråpe rà÷ibhede teùàü ca prathamàrdhasya sthirasànnidhyàt sthiràtmakatvaü caramàrdhasya carasànnidhyàccaratvam . dvitanudvidehàdayo'pyatra .

#<dvi÷as># avyaø dvau dvau dadàti karoti và ÷as . ekakriyayà dvayorvyàptau . %<dvi÷aþ pàtràõi saüsàdayati>% kàtyàø ÷rauø 2 . 3 . 6

#<dvi÷àõa># triø dvàbhyàü ÷àõàbhyàü krãtam . %<dvitripårvàdaõ ca>% pàø ñha¤ tasyaiva %<adhyardhapårveti>% pàø luk . ÷àõadvaya krãte pakùe aõ %<parimàõàntasyàsaüj¤à÷àõayoriti>% pàø paryudàsàdàdivçddhiþ . dvai÷àõa pakùe yat . dvi÷àõya tatràrthe

#<dvi÷ãrùa># puø dve ÷ãrùe asya . vahnau ÷abdacaø .

@<[Page 3827a]>@
#<dvi÷årpa># triø dvàbhyàü ÷årpàbhyàü krãtam %<÷årpàda¤anyatarasyàm>% pàø a¤ñha¤au và %<adhyardhapårvadvigorluk>% pàø tayoþ luk . dvàbhyàü ÷årpàbhyàü krãte, dvayoþ ÷årpayoþ samàhàraþ . dvi÷årpã tayà krãtamiti vigrahe ñha¤eva na a¤ ÷årpàntatve'pi pratyayavidhau tadantagrahaõaniùedhàt . ñha¤a÷ca na luk tasya dvigunimittatvàbhàvàt %<parimàõàntasyeti>% pàø uttarapadavçddhiþ . dvi÷aurpika tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<dvi÷çïgikà># strã dve ÷çïge iva phale asyàþ kap ataittvam . meóhravallyàü pàraskaranighaø .

#<dviùa># vaire adàø ubhaø sakaø aniñ . dveùñi dviùñe--adviùanadviùuþ . advikùat ta didveùa didviùe . %<yaþ sarvatrànàbhisnehastattat pràpya ÷ubhà÷ubham . nàbhinandati na dveùñi>% %<na dveùñyaku÷alaü karma ku÷ale nànuùajjate>% gãtà %<tato'dviùu rniràloke svebhyo'nyebhya÷ca ràkùasàþ>% bhaññiþ %<saüvatsaraü pratãkùeta dviùantãü yoùitaü patim>% manuþ àrùatvàt num .

#<dviùa># triø dveùñi dviùa--kvip . ÷atrau amaraþ . %<randhrànveùaõadakùàõàü dviùàmàmiùatàü yayau>% raghuþ .

#<dviùa># triø dviùa--kartari ka . dveùakàrake ÷atrau %<tanmitrapåjà tadaridviùatvam>% vçø saüø 78 aø .

#<dviùat># triø %<dviùo'mitre>% pàø prathamàsàmànàdhikaraõye'pi dvidha--÷atç . dveùakàrake ÷atrau amaraþ %<pàrthenàtha dviùanmuram>% màghaþ .

#<dviùantapa># triø dviùantaü tàpayati %<dviùatparayostàpeþ khac>% pàø khaci hrasvaþ %<arurdviùadajantasya>% pàø mum saüyogàntyatakàrasya lopaþ . ÷atrutàpake . ghañaghañãgrahaõàlliïgavi÷iùñaparibhàùà anityà tena dviùatãü tàpayatãtyàdau na khac kintu aõ . dviùatãtàpa ityeva siø kau

#<dviùaù># triø baø vaø . dviguõitàþ ùañ . dvàda÷asu %<tuùñàyàü toùamàpanno'janayaddvàda÷àtmajàn . ityupakrame sudevorocano dviùañ>% bhàgaø 4 . 1 . 7

#<dviùàùñika># triø dve ùaùñã adhãùño bhçto bhåto bhàvã và ña¤ uttarapadavçddhiþ . dve ùaùñã dinàni vyàpya 1 bhçte 2 bhåte 3 bhàvini ca .

#<dviùeõya># triø dviùa--eõvan kicca . dveùa÷ãle adviùeõya÷abde udàø dç÷yam .

#<dviùña># triø dviùa--karmaõi kta . dveùaviùaye %<nivçttistu bhaveddveùàt dviùñasàdhanatàdhiyaþ>% bhàùàø dveùa÷abde dç÷yam . dvyaùña + pçùoø . 2 tàmre naø sàrasundarã .

#<dviùñha># triø dvayostiùñhati sthà--ka %<ambàmbeti>% pàø ùatvam . 1 dvayoþ sthite saüyogavibhàgàdau 2 sthànadvayasthite %<dviùñhàstithikùayàbhyastà÷càndravàsarabhàjitàþ>% såø siø . dviþ dvivàraü sthitam và visargalope na ùatvam . dvistha dvivàrasthite triø %<tribhuje bhujayoryogastadantaraguõo bhuvà hçto labdhyà dvisthà bhårånayutà dalità bàdhe tayoþ syàtàm>% lãlàø .

#<dvis># avyaø kriyàgaõane dvi + suc . dvivàrakriyàdau %<dviþ ÷araü nàbhisandhatte dviþ sthàpayati nà÷ritàn . dvirdadàti na càrthibhyo ràmo dvirnaiva bhàùate>% . %<triþprà÷yàpo dvirunmçjya mukhametànyupaspç÷et>% tiø taø %<dviþpramçjyàttatomukham>% manuþ .

#<dvisama># triø dve same parimàõamasya ñha¤ tasya luk . 1 dvivarùaparimàõe . dvisamamadhãùña ityàdau ñha¤ %<parimàõàntasyà saüj¤à÷àõayoþ>% pàø såø kàlaparimàõasyàgrahaõam %<saükhyàyàü saüvatsaükhyasya ca>% pàø saüvatsarasya pçthaggrahaõàt nottarapadavçddhiþ, adhyardhetyàdinà na luk asya ñha¤o dvigunimittatvàbhàvàt . dvaisamika dvisamavyàpake jvaràdau .

#<dvisa(sà)hasra># triø dvàbhyàü sahasràbhyàü krãtam dve sahasre parimàõamasya và aõ . ñha¤àderapavàdaþ tasya và luk . 1 dvisahasrakrãte 2 dvisahasraparimite ca . dvisahasraparodàyaþ striyai deyo dhanasya tu dàyabhàø . 2 dviguõitasahasre ca

#<dvisahasràkùa># puø dviràvçttaü sahasraü ÷àkaø taø dvisahasraü dviguõasahasramakùãõi yasya ùac samàø . anante hemaø tasya sahasravaktratvena pratimukhaü dvidvinetratvàt tathàtvam .

#<dvisàüvatsarika># triø dvivatsaraü bhåtàdi ñha¤ . %<saükhyàyàü saüvatsarasaükhyasya ca>% pàø uttarapadavçddhiþ . dvivarùaü vyàpya bhåtàdau .

#<dvisàptatika># triø dvisaptatiü bhåtàdi ñha¤ uttarapadavçddhiþ dvisaptatiü vyàpya bhåtàdau .

#<dvisãtya># triø dvivàraü sãtayà halena samitaü %<nauvayodharmetyàdinà>% pàø yat . dvivàraü kçùñakùetre .

#<dvisuvarõa># triø dvàbhyàü suvarõàbhyàü krãtaü ñhak adhyardheti luk 1 dvàbhyàü suvarõàbhyàü krãte . dvisuvarõena krãtamiti vigrahe tu na luk ñhako dvigunimittatvàbhàvàt parimàõàntatvàduttarapadavçddhiþ . dvisauvarõika dvisuvarõena krãte . samàhàradviguþ . 2 suvarõadvaye strã ïãp .

#<dvistanà># strã dvau stanàviva mçdavayavau yasyàþ akhàïgatvànna ïãù . iùñakàvçtibhede sà ca kàtyàø ÷rauø 16 . 4 sutre dar÷ità . iùñakà÷abde 993 pçø dç÷yam . %<stanàvivàgreùånnayati dvistanàmaùñastanàmeke>% kàtyaø ÷rauø 16 . 4 . 1, 2 .

@<[Page 3828a]>@
#<dvistàvà># strã dvirdviguõità tàvatã . %<dvistàvà tristàvà vediþ>% pàø niø . prakçtau yàvatã vediþ tato dviguõàyàü vedyàü siø kauø .

#<dvi(dviþ)svinna># naø dvivàraü svinnaü vçttau sujarthe dvi÷abdaþ visargayukte tu sujantaþ . dvivàrapakve taõóule (usanà càula) ekaghàraü dhànyàvasthàyàü tasya svinnatà dvitãyavàraü taõóulàvasthàyàmiti dviþsvinnatvam . dvi(dviþ)svinnamannaü pçthukaü ÷uddhaü de÷avi÷eùake . nàtyanta÷astaü vipràõàü bhojane ca nivedane . na bhakùyaü tadyatãnà¤ca vidhavàbrahmacàriõàm . tàmbåla¤ca yathà brahman! tathaite vastunã dhruvam brahmavaiø puø brahmakhaø . hastini ÷abdaraø .

#<dvihan># puø dvirhanti hana--kvip vçttau sujarthe dvi÷abdaþ .

#<dvihalya># triø halasya karùe yat dvivàraü halyaþ . dvivàraü halakçùñakùetre (docasà bhåmi) amaraþ .

#<dvihàyana># triø dvau hàyanau vayaþkàlo yasya . 1 dvivarùe pa÷vàdau striyàü hàyanàntatvàt ïãù . %<dvihàyanã dvivarùà gauþ>% amaraþ . samàhàradviø . 2 varùadvaye naø pàtràø na ïãp . %<÷ukaü dvihàyanaü vatsaü krau¤caü hatvà trihàyanam>% manuþ . dvihàyanaü vyàpya vrataü kuryàt ityarthaþ .

#<dvihãna># triø dvàbhyàü strãpuüsàbhyàü hãnam . klãvaliïga÷abde %<dvihãnaü prasave sarvaü harãtakyàdayaþ striyàm>% amaraþ .

#<dvihçdayà># strã dve hçdaye yasyàþ . garbhiõyàm dohada÷abde 3768 pçø dç÷yam .

#<dvãndriyagràhya># triø dvàbhyàmindriyàbhyàü cakùuùà tyacà ca gràhyaþ uttarapadadviguþ . %<saükhyàdiraparatvànto dravatvaü sneha eva ca . ete tu dvãndriyagràhyàþ>% bhàùàø ukte tvakcakùuùorgrahaõayogye padàrthe .

#<dvãpa># puø naø ardharcàø dvirgatà dvayorvà di÷orgatà àpo'tra a samàø %<dvyantarupasargebhyo'pa ãt>% pàø ãt . jalamadhyasthasthalabhede vàriveùñite tañabhede antarãpe amaraþ . bhåmyàü pradhànadvãpà÷ca navaiva teùàü nàma sthànabhedà÷ca siø ÷iø uktà yathà %<bhåmerardhaü kùàrasindho rudaksthaü jambådvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ . ÷àkaü tataþ ÷ànmalamatra kau÷aü krau¤ca¤ca gomedaka puùkare ca>% . jambudvãpa÷abde 3043 pçø dçsyam . %<dvãpàntarànãtalavaïgapuùpam>% anye'pi upadvãpà ramaõakàdayaþ santi te'pi nava milità aùñàda÷a . %<aùñàda÷advãpanikhàtayåpaþ>% raghuþ %<navadvayadvãpapçthagjaya÷riyàm>% naiùaø toyotthite 2 pulinamàtre ca dvaipàyana÷abde dç÷yam . %<kårmagràhajhamàkãrõàü vipuladvãpa÷obhitàm>% bhàø vaø 64 aø . lakùaõayà dvãpatulye 3 avalambanasthàne ca . %<vçkodaraþ savyasàcã yamau ca ko'tra dvãpaþ syàttumule vastadànãm>% bhàø saø 61 aø . %<ya÷caiùàmabhavat dvãpaþ kuntãputro vçkodaràþ>% bhàø uø 49 aø . dvau varõau ãyate ã--bàø pak . 4 vyàghracarmaõi naø marataþ . tadasyàsti ac . 5 vyàghre puø .

#<dvãpakarpåra># puø dvãpasya dvãpàntarasya karpåraþ . cãnakarpåre ràjaniø .

#<dvãpakharjåra># naø dvãpasya dvãpàntarasya kharjåram . mahàpàre ràjaniø .

#<dvãpaja># naø dvãpe dvãpàntare jàyate jana óa . mahàpàre ràjaniø .

#<dvãpavatã># strã dvãpo'styasyàm matup masya vaþ ïãp . 1 bhåmau 2 nadyà¤ca %<alaïkçtaü dvãpavatyà màlinyà rasyatãrayà>% bhàø àø 167 aø .

#<dvãpa(pi)÷atru># dvã(pinaþ)pasya vyàghrasya ÷atruriva . ÷atàvaryàm ràjaniø .

#<dvãpikà># strã dvãpaþ vyàghraþ nà÷yatayà'styasyàþ ñhan . ÷atàvaryàm ràjaniø .

#<dvãpin># puø dvau varõau ãyate ãï gatau bàø pak dvãpaü carma tadasyàsti ini . 1 vyàghre (cità vàgha) 2 citrake %<siühadvãpiruruvyàghramahiùai÷ca mçgairvçtam>% bhàø vaø 64 aø . vyàghre %<dvãpicarmàvçtakañãm>% tantram .

#<dvãpinakha># puø dvãpino nakha iva . vyàvranakhe .

#<dvãpya># triø dvãpe jalàntarvartini sthalamåmau bhavaþ yat . 1 dvãpa bhave 2 rudre puø . %<nàdeyàya ca dvãpyàya ca>% yajuø 16 . 31 .

#<dvã÷a># triø dvau ã÷au yasya . 1 dvidaivatye carvàdau 2 vi÷àkhànakùatre ca tasya indràgnidevatàkatvàt tathàtvam .

#<dvç(dvyç)ca># puø dve çcau yatra a samàø . bàø và samprasàraõam . çgdvayayutasåktàtmamantrabhede %<kuùumbhakastadavravãt àvadaüstvaü ÷akune! bhadramàvada, gçõànà jamadagninà dhàmante vi÷vambhuvanamadhi÷ritaü, gantà no yaj¤aü yaj¤iyàþ, su÷amiyo nasvo araõaþ pracakùva vicakùvàgne yà hi marut sakhàyate ràja¤chataü haviriti dvçcàþ>% à÷vaø gçø 3 . 5 . 7 %<ete nava dvçcàþ>% nàràvçø %<pataïgamaktamasurasya màyayà yo naþ sa nutyo abhidàsadagne bhavàno agne sumanà upetàviti dvçcàþ>% à÷vaø ÷rauø 4 . 6 . 3 .

@<[Page 3829a]>@
#<dveùa># puø dviùa--bhàve gha¤ . nyàyanaye àtmavçttau 1 guõabhede sa ca %<icchàdveùaprayatnasukhaduþkhaj¤ànànyàtmano liïgam>% gauø såø dar÷itaþ yajjàtãyasyàrthasya sannikarùàt duþkhamàtmopalabdhavàn tajjàtãyamevàrthaü pa÷yan hàtumicchati seyaü hàtumicchà dveùaþ . ekasyànekàrthadar÷ino dar÷anapratisandhànàt duþkhahetau dveùaþ iti bhàùyasammato'rthaþ . tatra duþkhaü pratikålavedanãyatayà svatodveùaviùayaþ tatsàghanantu dviùñasàdhanatàj¤ànàt . %<adharmajanyaü duþkhaü syàt pratikålaü sacetasàm>% . bhàùàø %<pratikålamiti duþkhatvaj¤ànàdeva sarveùàü svabhàvato viùaya ityarthaþ>% muktàø . %<dviùñasàdhanatàbuddhirbhavet dveùasya kàraõam>% bhàùàø . %<dveùaü prati dviùñasàdhanatàj¤ànaü kàraõam . balavadiùñasàdhanatàj¤àna¤ca pratibandhakaü tena nàntarãyaduþkhajanake pàkàdau na dveùaþ>% muktàø . dveùo dviùñasàdhanaj¤àna¤ca nivçttikàraõam %<nivçttistu bhavet dveùàt dviùñasàdhanatàdhiyaþ>% tatrokteþ %<ayamarthaþ duþkhe nivçttirdveùàt tadupàye nivçttistu dviùñasàdhanatvaj¤ànàt dviùñasàdhanatàj¤ànasya duþkhasàdhanaviùayakanivçttiü prati janakatvamanvayavyatirekàbhyàü sthitam>% iti muktàvalã . %<j¤asyecchàdveùanimittatvàdàrambhanivçttyoþ>% gauø såø . %<ayaü khalu jànãte tàvat idaü me sukhasàdhanamidaü me duþkhasàdhanamiti j¤àtaü sukhasàdhanamàptumicchati duþkhasàdhanaü hàtumicchati . pràptumicchàprayuktasyàsya sukhasàdhanàvàptaye samãhàvi÷eùa àrambhaþ . jihàsàprayuktasya duþkhasàdhanaparivarjanaü nivçttirevaü j¤ànecchàprayuktasukha duþkhànàmekenàbhisambandhaþ ekakartçkatvaü j¤ànecchà pravçttãnàü samànà÷rayatva¤ca tasmàjjasyecchà dveùaprayatnasukhaduþkhàni dharmàþ nàcetanasyeti àrambhanivçttyo÷ca pratyagàtmani dçùñatvàt paratrànumànaü veditavyamiti>% bhàø . sàükhyàdimate 2 buddhidharmabhede . sàükhyàdimatasiddhastu dveùaþ aùñàda÷avidhaþ tàmisra÷abde 3272 pçø dar÷itaþ sa ca buddhidharmaþ kle÷avi÷eùaþ asmitàjanya÷ca . tallakùaõàdikaü pàtaø såø bhàùyàdàvuktam yathà %<avidyàsmitàràgadveùàbhive÷àþ pa¤ca kle÷àþ>% ityuddi÷ya %<duþkhànu÷ayã dveùaþ>% iti lakùitam . %<duþkhàbhij¤asya duþkhànusmçtipårvo duþkhe tatsàdhane và pratigho manyurjighàüsà krodhaþ sa dveùa iti>% bhàùyam . duþkhamanu÷ete ka÷cidantaþkaraõavçttibhedaþ tamo'nugatapariõàmaþ ãdç÷aü sarvadà me mà bhådityevaü tadayaü duþkhànu÷ayãti bhàùyàrthaþ . %<anabhij¤asya smçterabhàvàt duþkhàbhij¤asyetyuktaü smaryamàõe duþkhe dveùaþ duþkhànusmçti pårvakaþ, anubhåyamàne tu duþkhe nànusmçtimapekùate . tatsàdhane tu smaryamàõe anubhåyamàne và duþkhànusmçtipårtaka eva dveùaþ anubhåyamànaü hi duþkhasàdhanaü tajjàtãyasya duþkhahetutvaü smçtvà tajjàtãyatayà càsya duþkhahetutvamanumàya dveùñi . pratihantãti pratighaþ dveùasya pravçtteþ pratihananàt pratighatvam>% vivaø . tacca ÷atruvyàghràdiùu satsu na nivàrayituü ÷akyam . na ca sarve te duþkhahetavo hantuü ÷akyante ataþ sa dveùaþ sadà hçdayaü dahati . yadà tu svasyeva pareùàü sarveùàmapi duþkhaü nà bhåditi karuõàü duþkhiùu bhàvayet tadà vairyàdidveùanivçttau cittaü prasãdati . yadyasau puõyapuruùeùu muditàü bhàvayet tadà tadvàsanàbhàvàt svayamevàpramatto'÷uklà kçùõe puõye pravartate . tathà pàpapuruùeùåpekùàü bhàvayan svayamapi sadvàsanàbhàvàt pàpànnivartate . tata÷ca puõyàkaraõapàpakaraõanimittasya pa÷càttàpasyàbhàve cittaü prasãdati . evaü sukhiùu maitrãü bhàvayato na kebalaü ràgo nivartate . kintvasåyerùyàdayo'pi nivartante . tathà duþkhiùu karuõàü bhàvayataþ ÷atrubadhàdikaro dveùo yadà nivartate tadà duþkhipratiyogikaþsukhitvaprayukto darpo'pi nivartate . evaü doùàntaranivçttirapyåhanãyà . duþkhe tatsàdhane ca idaü me mà bhåditi spçhàvirodhinã cittavçttiþ krodha iti ãrùyeti cocyate . %<indriyasyendriyasyàrthe ràgadveùau vyavasthitau>% gãtà .

#<dveùaõa># triø dviùa--yuc . 1 ÷atrau amaraþ %<pànapo dveùaõaþ krodhã nirghçõaþ paruùastathà>% bhàø ÷àø 168 aø .

#<dveùapakùa># puø 6 taø . dveùàvàntarabhedeùu %<dveùapakùàþ krodha ãrùyà droho'marùa iti>% nyàyabhàùyam .

#<dveù># naø dviùa--kartari vic . dveùñari . %<bàdhatàü dveùo abhayaü kçõotu>% çø 6 . 47 . 12 . %<dvoùodveùñçn>% bhà0

#<dveùas># naø dviùa--karmaõi asun . dveùye pàpàdau %<dveùoyutamàvivàsanti>% çø 4 . 11 . 5 dveùaso pàpasya yutaü pàpayutam bhàø .

#<dveùin># triø dviùa--õini . dveùakàrake . %<tathàpi vavçùe tasya tatkàri dveùiõo ya÷aþ>% raghuþ . %<madyàjã ÷aïkaradveùã maddveùã ÷aïkarapriyaþ . ubhau tau narakaü yàta÷chinnarajjåghañàviva>% puràø sàraþ . bhàve asun . 2 dveùe 3 aprãtau ca puø . %<dveùoyuto na durità>% çø 5 . 01 . 6 . dveùoyutaþ aprãtiyutaþ bhàø .

#<dveùya># triø dveùñumarhaþ yat karmaõi õyadvà . 1 dveùaviùaye 2 dveùàrhe ca . %<dveùyo'pi sammataþ ÷iùñastasyàrtasya yathauùadham>% raghuþ . %<yathà yamaþ priyadveùyau pràpte kàle niyacchati>% manuþ . svakçtàpakàramapekùyàpakàrakartari asahane 3 ÷atrau ca .

#<dvai># aø dvç--bàø óai . vitarke càdigaõaþ .

#<dvaiguõika># triø dviguõàrthaü dviguõaü %<tat prayacchati garhyam>% pàñhak . dviguõalàbhàya dhanaprayoktari vçddhyàjãve vàrdhuùau .

#<dvaita># naø dvidhà itaü dvãtaü tasya bhàvaþ svàrthe và aõ . dvaidhãbhàve 2 dvaye yugale ca . dvaitàdvetayorubhayorapi sapramàõakatvàt nyàyàdimate dvaitam vedàntimate advaitaü ràmànujamate vi÷iùñàdvaitamityeva sthitam . anye ÷uddhàdvaitamicchanti . tatràcàryà evamàhuþ . %<advaitameva satyaü tasmin dvaitaü na satyamadhyastam . rajatamiva ÷uktikàyàü mçgatçùõàyàmivodakasphuraõam . àropitaü yadi syàdadvaitaü vastvavastuni dvaite . yuktaü naiva tadà syàt satye'dhyàso bhavatyasatyànàm . yadyàropaõamubhayostadvyatiriktasya kasyacidbhàvaþ . àropaõaü na ÷ånye tasmàddvaitasatyatà gràhyà . pratyakùàdyanavagataü ÷rutyà pratipàdanãyamadvaitam . dvaitaü na pratipàdyaü tasya svayameva lokasiddhatvàditi . prapa¤co yadi vidyeta nivarteta na sa÷ayaþ . màyàmàtramidaü dvaitamadvaitaü paramàrthataþ .>%

#<dvaitavana># naø dve ÷okamohàdike ite yasmàt dvãtaü svàrthe aõ karmaø . 1 tapovanabhede %<yudhiùñhiraü dvaitavane vanecaraþ>% kiràø . 2 tàdç÷avanopalakùite sarovarabhede ca . %<idaü dvaitavanaü nàma saraþ puõyajaloùitam .>% %<gacchàmaþ puõyaü vikhyàtaü mahaddvaitavanaü saraþ>% bhàø vaø 24 aø . %<tena haitena dhvasà dvaitavana ãje màtsyo ràjà yatraitatdvaitavanaü sarastadetadgàthayàbhigãtaü caturda÷a dvaitavane ràjà saügràmajiddhayàn indràya vçtraghne'badhnàt tasmàdddaitavanaü saraþ>% ÷ataø bràø 13 . 5 . 4 . 9 .

#<dvaitavàda># puø dvaitamadhikçtya vàdaþ . gautamàdipraõãte jãve÷varavibhedanirõàyake 1 kathàråpagranthabhede kapilàdipraõãte nànàjãvanirõàyake 2 kathàbhede ca . tatra sàükhyamate yathà jãvànàü parasparabhedastathà sàüø kàø tattvakauø ukto yathà %<janmamaraõakaraõànàü pratiniyamàdayugapatpravçtte÷ca . puruùabahutvaü siddhaü traiguõyaviparyayàccaiva>% sàüø kàø . %<puruùabahutvaü siddhaü kasmàjjanmamaraõakaraõànàü pratiniyamàt nikàyavi÷iùñàbhirapårvàbhirdehendriyamano'haïkàrabuddhivedanàbhiþ puruùasyàbhisambandhojanma na tu puruùasya pariõàmastasyàpariõàmitvàt teùàmeva ca dehàdãnàmupàttànàü parityàgo maraõaü na tvàtmanovinà÷aþ tasya kåñasthanityatvàt . karaõàni buddhyàdãni trayoda÷a teùàü janmamaraõakaraõànàü pratiniyamovyavasthà sà khalviyaü sarva÷arãreùvekasmin puruùe nopapadyate tadà khalvekasmin jàyamàne sarve jàyeran mriyamàõe ca mriyeran andhàdau caikasmin sarve evàndhàdayaþ vicitte caikasmin sarva eva vicittàþ syurityavyavasthà syàt pratikùetraü puruùabhede tu bhavati vyavasthà . nacaikasyàpri puruùasya dehopàdhànabhedàdvyavastheti yuktaü pàõistanàdyupàdhibhedenàpi janmamaraõàdivyavasthàprasaïgàt . na hi pàõau vçkõe, jàte và stanàdau mahatyavayave, yuvatirjàtà mçtà và bhavatãti . ita÷ca pratikùetraü puruùabheda ityàha ayugapatpravçtte÷ca pravçttiþ prayatnalakùaõàyadyapyantaþkaraõavartinã tathàpi puruùe upacaryate tathà ca tastinnekatra ÷arãre prayatamàne sa eva sarva÷arãreùveka iti sarvatra prayateta sarvàõyeva ÷arãràõi yugapaccàlayet nànàtve tu nàyaü doùa iti . ita÷ca puruùabheda ityàha traiguõyabiparyayàccaiva evakàrobhinnakramaþ siddhamityasyànantaraü draùñavyaþ siddhameva nàsiddham . trayoguõàstraiguõyaü tasya viparyayo'nyathàbhàvaþ, kecit khalu satvanikàyàþ satvabahulà yathordhvasrotasaþ kecidrajobahulàþ yathà manuùyàþ . kecittamobahulàþ yathà tiryagyonayaþ . so'yamãdç÷astraiguõyaviparyayo'nyathàbhàvasteùu satvanikàyeùu na bhavet yadyekaþ puruùaþ syàdbhede tvayama doùa iti>% tattvakauø . %<janmàdivyavasthàtaþ puruùabahutvam>% nàdvaita ÷rutivirodheþ jàtiparatvàt sàüø såø .

#<dvaitavàdin># triø dvaitaü jãvabhedaü jãve÷varayorbhedaü và vadati vada--õini . jãvabhedavàdini jãve÷varayorbhedavàdini ca naiyàyikàdau .

#<dvaitàdvaita># naø dvaita¤càdvaita¤ca . jãve÷varayorbhedàbhedayoþ . %<advaita¤ca tathà'dvaitaü dvaitàdvaitaü tathaiva ca . na dvaitaü nàpi càdvaitamityetat pàramàrthikam . na hi naivànyasambangho brahmabhàvena bhàvitaþ . ãdçkùàyàmavasthàyàmavàpyaü paramaü padam . dvaitapakùàþ samàkhyàtà ye'dvaite tu vyavasthitàþ>% .

@<[Page 3831a]>@
#<dvaitin># triø dvaitaü bhedaþ sammatatayà'styasya ini . dvaitavàdini naiyàyikàdau . %<svasiddhàntavyavasthàsu dvaitino ni÷cità dçóham . parasparaü virudhyante tairiyaü na virudhyate>% . %<advaitaü paramàrtho hi dvaitaü tadbheda ucyate . teùàmubhayathàdvaitaü tenàyaü na virudhyate>% .

#<dvaitãyãka># triø dvitãya + svàrthe ãkak . dvitãye %<dvaitãyãkatayà mito'yamagamat tasya prabandhe mahà>% ityàdi naiùaø .

#<dvaidham># avyaø dvi + prakàre ghamu¤ . prakàradvaye ekena sandhirapareõa bigraha ityevaü prakàradvayamityàdi . %<÷rutidvaidhaü yatra tu syàttatra dharmàvubhau smçtau>% manuþ . %<balasya svàmina÷caiva sthitiþ kàryàrthasiddhaye . dvividhaü kãrtyate dvaidhaü ùàóguõyaguõavedibhiþ>% manuþ .

#<dvaidha># triø dhamu¤antàt svàrthe bàrtiø svàrthe óa . 1 dviprakàre . %<bahulaü parigçhõãyàt sàkùidvaidhe naràdhipaþ>% manuþ . %<tataþ sàkùibalaü sàdhu dvaidhavàdakçtaü bhavet>% bhàø ÷àø 85 aø . ràj¤àü sandhyàdiùu ùañsu guõeùu 2 guõabhede %<sanghirnà vigraho yànamàsanaü dvaidhamà÷rayaþ>% amaraþ .

#<dvaidhãbhàva># puø advaidhasya dvaidhasya bhàvaþ . dvaidha--ci bhåprayogaþ bhàve gha¤ . 1 dvidhàbhàve ùàóguõyàntargate 2 dvaidharåpe bhàve ca . sa ca bàhye ekaprakàraþ àbhyantare anyaprakàra ityevaü dviprakàraråpaþ yathoktaü vahnipuø ùàóguõyoktau %<balinordviùatormadhye vàcàtmànaü samarpayan . dvaidhãmàvena tiùñhettu kàkàkùivadalakùitaþ>% . 2 dvidhà bhavate %<akùara¤ca kùara¤caiba dvaidhãbhàvo'yamàtmanaþ>% bhàø à÷vaø 28 aø .

#<dvaipa># triø dvãpinã vikàraþ pràõirajatàdibhyo'¤ pàø a¤ . 1 vyàghravikàre 2 taccarmaõi naø . dvaipena carmaõà parivçto rathaþ %<dvaipavaiyàghràda¤>% pàø punara¤ . 2 dvãpicarmaparivçte rathe puø dvãpina idam aõ . 3 tatsambandhini triø .

#<dvaipaka># puø dvãpe bhavaþ dhåmàø vu¤ . dvãpàntarabhave .

#<dvaipadika># puø dvipadàmçcaü veda ardhàte và ukthàø ñhak . 1 dvipadàdhyàyini 2 tadvettari ca .

#<dvaipàyana># puø strã dvãpasya gotràpatyam naóàø phak . 1 dvãparùeþ gotràpatye . dvãpaþ ayanaü janmabhåmiryasya svàrthe praj¤àø và aõ . 2 vyàse %<iti satyavatã hçùñà labdhvà varamanuttamam . parà÷areõa saüyuktà sadyo garbhaü suùàva sà . jaj¤e ca yamunàdvãpe pàrà÷aryaþ sa vãryavàn . sa màtaramanuj¤àpya tapasyeva mano dadhe . smçto'haü dar÷ayiùyàmi kçtyeùviti ca so'bravãt . evaü dvaipàyano jaj¤e satyavatyàü parà÷aràt . nyasto dvãpe sa yadbàlastasmàd dvaipàyanaþ smçtaþ>% bhàø àø 60 aø . %<dvaipàyano virahakàtara àjuhàva>% bhàgaø 1 . 1 %<tamahamaràgamatçùõaü kçùõadvaipàyanaü vande>% veõãsaüø .

#<dvaipàràyaõika># puø dvayoþ pàràyaõayoþ samàhàraþ dvipàràyaõaü vartayati ñha¤ pratyayavidhau tadantagrahaõapratiùedhe'pi %<itaþ årdhvantu saükhyàpårvapadànàü tadantagrahaõaü pràgvateriùyate taccàluki>% siø kauø ukteþ saükhyàpårvasya tadantagrahaõam . pàràyaõadvayàvartini .

#<dvaimàtura># puø dvayormàtrorapatyaü %<màturut saükhyàsupårveti>% pàø aõ raparatvam . 1 dvimàtçje gaõe÷e 2 jaràsandhe nçpe ca . vareõyançpajàyàpuùpakàgarbhajàtatvàt dãpavatsalàpàlitatvàcca gaõe÷asya dvimàtçkatvaü tatkathà skaø puø gaõe÷akhaõóe yathà . %<àvirbhaviùye sadane vareõyasya mahãpateþ . trailokyarakùaõàrthàya vighnasyàsya pra÷àntaye . pàlanàya svabhaktànàü sàdhutràõàya bhåsuràþ . ÷iva uvàca . ityuktvà puùpakàgarbhaü pravive÷a tadaiva saþ . àgate navame màsi pràsåta puùpakà ÷i÷um . caturbàhumibhàsyaü ca danturaü sundarekùaõam . àyudhàni ca catvàri vibhrataü tejasànvitam . dçùñvà sà krandanaü cakre'riùñametat kimàgatam . ÷rutvà càkrandanaü tasyàþ vareõyaþ sagaõo yayau . dadar÷a bàlakaü so'pi vismitaþ saha tairgaõaiþ . uvàca sevakàn ràjà tyajatainaü sarovare . ÷i÷umàdàya te yàtàþ pàr÷vasyaivà÷rame ÷ubhe . kàsàre taü ÷i÷uü tyaktvà yayuþ sarve nijaü puram . aparasmin dinepàr÷vamuniþ snànàya càgataþ . tadaiva dadç÷e tena bàlako'dbhutadar÷anaþ . à÷caryamakarottatra mayabhãtastathà'bhavat . à÷rame kena me tyaktamariùñasukhadàyinãm . tapasà nu phalaü dàtumãdç÷ãü dhçtavàüstanum . rakùituü sarvalokànàü paramàtmà nijecchayà . sundaro bàlakaþ kena tyakto'yamãdç÷o bahiþ . nãtvà svamà÷ramaü cainaü pàlayiùye prayatnataþ . ityuktvà jagçhe bàlamàliliïga mudà muniþ . tamànãtaü muneþ patnã dadar÷a dãpavatsalà . uvàca nijabhartàraü supasannànanàmbujà . dãpavatsalovàca . kimànãtaü mahat svàmin! mç÷amà÷caryakàrakam . idaü vainàyakaü råpaü mamàbhàti dvijarùabha! . idameva ÷riyaþ sthànaü idameva tapaþphalam . idameva paraü brahma yogidhyeyaü sanàtanam . idameva paraü teja àditye yadadhiùñhitam . idameva hi vedàntà netineti pracakùate . ÷iva uvàca . ityuktvà harùasampannà bharturàdàya bàlakam . stanapànaü dadau tasmai tataþ sà dãpavatsalà . dvitãyàcandravadbàlo vçddhiü yàto dine dine>% . jaràsandha÷abde tasya dvaimàturatvaü dç÷yam . %<hate hióambaripuõà ràj¤i dvaimàture yudhi>% màghaþ .

#<dvaimàtçka># puø dve màtaràviva pàlike asya dvimàtçka tataþ svàrthe aõ . nadãvçùñijalajanita÷asyapàlite de÷e ràjaniø .

#<dvaiyahakàlya># triø dvyaharåpaþ kàlo yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . padàntàbhyàü yvàbhyàü pårvamaic . dvyahakàlajàtasya bhàve . %<dvaiyahakàlye tu yathànyàyam>% jaiø såø dvaiyahakàlye kriyamàõe yathànyàyaü kçtaü bhavati tasmàt dvaiyahakàlyaü syàt . codakaþ tathà anugçhãto bhavati pakçtau hi ÷råyate . %<pårvedyuþ agniü gçhõàti uttaramahardevatàü yajet>% iti . tasmàt dvyahakàlam ekamabhinirvartya tadaharevopakramyà'paredyuþ parisamàvayet bhàø %<vacanàddvaikakàlyaü syàt>% såø %<naitadevaü dvyahakàlà vikçtayo bhaveyuþ iti sadyaskàlàþ syuþ>% ÷avarabhàø .

#<dvaiyahnika># triø dvayorahnorbhavaþ %<dvigorvà ràtryahaþsaüvatsaràcca>% pàø pakùe ñha¤ samàsàntavidheranityatvàt na ñac såtre ràtryahariti nànvatayà nirde÷àt siø kauø . ahnàde÷aþ . dvayorahnorbhave .

#<dvaiyàhàvika># triø dvayoràhàvayornipànayorbhavaþ dhåmàø vu¤ aic . dvayoràhàvayorbhave .

#<dvairatha># naø dvau rathau yatra yuddhe svàrthe aõ . dvàbhyàmeva rathàmyàmupalakùite yuddhe . %<dvairathenàstu vai ÷àntistava ca mama bà nçpa!>% bhàø vaø 78 aø . %<cikãrùan dvairathaü yuddhamabhyayànmadhusådanam>% harivaüø 118 aø .

#<dvairàtrika># triø dvayo ràtryorbhavaþ %<dvigorvà ràtryahaþsaüvatsaràcca>% pakùe ñha¤ . dvayoràtryorbhave . atràpi samàsàntavidheranityatvàt na samàsàntaþ såtre ràtrãti óhirde÷àt pakùe kha dviràtrãõa tatràrthe triø .

#<dvairà÷ya># naø dvau rà÷ã yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . dvividharà÷iyuktatve .

#<dvaividhya># naø dvividhasya bhàvaþ ùya¤ . prakàradvaye %<dvaividhyaü tu bhavedvyàpteranvayavyatirekataþ>% bhàùàø .

#<dvaiùaõãyà># strã dveùaõameva svàrthe aõ dvaiùaõaü tadarhati cha . nàgavallãbhede ràjaniø .

@<[Page 3832b]>@
#<dvaisamika># triø dvayoþ samayorvarùayorbhavaþ samàyàþ yat %<dvigoùñhaü÷ca>% pàø pakùe ñha¤ . varùadvayabhave .

#<dvaihàyana># naø dvihàyanasya bhàvaþ yuvàø aõ . dvivarùavayaskabhàve

#<dvyaü÷a># naø dvayoraü÷ayoþ samàhàraþ pàtràø na ïãp . bhàgadvaye %<vai÷yàputro hareddvyaü÷am>% manuþ . %<dvyaü÷aharã hyardhaharo và putravittàrjanàt pità>% dàyabhàø .

#<dvyakùa># triø dve akùiõã yasya ùa samàø . netradvayayute striyàü ïãù . %<dvyakùãü tryakùãü lalàñàkùãm>% rbhàø vaø 279 aø . nànàràkùasyuktau .

#<dvyakùara># naø dve akùare yatra . 1 barõadvayàtmake mantrabhede ÷aktimantraråpàyàü 2 vidyàyàü strã gauràø ïãù . %<ràmeti dvyakùaraü nàma mànabhaïgaþ pinàkinaþ>% . %<yajeti dvyakùaraü dvyakùaro vaùañkàraþ>% taittiø saüø 1 . 6 . 12 .

#<dvyaïgula># triø dve aïgulyau pramàõamasya taddhitàrthadviguþ pramàõàrthakamàtracaþ %<pramàõe lodvigornityam>% vàø luk ac samàø . 1 aïgulãdvayamite . dvayoraïgulyoþ samàhàraþ ac samàø . 2 aïgulãdvaye naø . %<phalake dvyaïgulàntare>% kàtyàø ÷rauø 85 . 25 . %<arkàïgulà tu såcyagrà kàùñhã dvyaïgulamålikà>% jyoø taø .

#<dvya¤jala># triø dvayora¤jalyoþ samàhàraþ a samàø . 1 a¤jalidvaye . dvàbhyàma¤jalibhyàü krãtaþ ñha¤ tasya adhyardhapårvetyàdinà luki na a samàø . pramàõe lodvigornityam vàrtiø lupi tu và ac . 2 a¤jali dvayamite triø %<prattaü jalaü dvya¤jalamantike'pàma>% bhaññiþ .

#<dvyaõuka># naø dvau aõå kàraõe yasya kap . paramàõudvayàrabdhe kàryadravyabhede %<viùayodvyaõukàdistu brahmàõóànta udàhçtaþ>% bhàùàø àrambhavàda÷abde 797 pçø dç÷yam .

#<dvyartha># triø dvau arthau yasya . 1 arthadvayayute ÷abdàdau %<dvyarthaþ paciþ>% mahàbhàùyam . 2 dviprayojanake kàryamede ca %<àmra÷ca siktaþ pitara÷ca tçptà ekà kriyà dvyarthakarãha loke>% vàyupuø . samàhàradviø pàtràø . arthadvaye naø .

#<dvya÷ãti># strã dvyadhikà a÷ãtiþ a÷ãtiparyudàsàt na àt . 1 dvyadhikà÷ãtisaükhyàyàü 2 tadanvite ca ekavaø tataþ påraõe óañ dvya÷ãta tamap dvya÷ãtitama tatpåraõe triø . óañi striyàü ïãp . dvya÷ãtiyutaü ÷atàdi óa . dvya÷ãta dvya÷ãtiyute ÷atàdau triø .

#<dvyaùña># naø dve hemaråpye a÷nute kàraõatayà vyàpnoti a÷a--kta . tàmre amaraþ .

@<[Page 3833a]>@
#<dvyaha># puø samàhàradvigu ñacsamàø . %<ahnànvàþ puüsi>% pàø puüstvam . dinadvaye .

#<dvyahãna># triø dvàbhyàmaharbhyàü nirvçttàdi . %<dvigorvà ràtryahaþ saüvatsaràcca>% và kha såtre ahariti nirde÷àt na ñac . 1 dinadvayasàdhye 2 kratubhede puø dviràtra÷abde dç÷yam .

#<dvyàkùàyaõa># puø çùibhede . tasya viùayo de÷aþ aiùukàø bhaktal . dvyàkùàyaõabhakta tadãye viùaye de÷e .

#<dvyàcita># triø dve àcite sambhavati avaharati pacati và %<àóhakàcitapàtràt kho'nyatarasyàm>% pàø . dvigoreva ùñhankhau pakùe ñha¤ tasya adhyardheti luk . àcitadvayasya 1 svasmin samàve÷ake 2 avahàrake ca 3 pàcake ca . striyàü dvigoriti pàø ïãp . pakùe kha . dvyàcitãna tadarthe triø pakùe ùñhan . dvyàcitika tadarthe ùittvàt striyàü ïãù iti bhedaþ .

#<dvyàóhaka># triø dvyàcitavat sarvaü sàdhanàdi . àóhakadvayasya svasmin 1 samàve÷ake 2 tadavahàrake tatpàcake ca . striyàü dvigoriti pàø ïãp . pakùe kha . dvyàóhakãna ùñhan . dvyàóhakika tatràrthe triø striyàü ùittvàt ïãù .

#<dvyàtmaka># puø dvau dvividhau råpau àtmànàvasya kap . dvisvabhàve rà÷ibhede %<carasthiradvyàtmakanàmadheyà meùàdayo'mã krama÷aþ pradiùñàþ>% jyoø taø . tasya dvisvabhàvatve'pi ca pårvàrdham carasànnidhyàt caràtmakam paràrdhantusthirasànnidhyàt sthiràtmakamiti dvisvabhàvatvam dvitanudvisvabhàvàdayo'pyatra .

#<dvyàmuùyàyaõa># puø amuùya prasiddhasyàpatyam phak àmuùyàùaõaþ dvayoràmuùyàyaõaþ 6 taø . %<ubhayorapyasau rikthã piõóadàtà ca dharmataþ>% ityukte tava, mama càyamiti samayena parigçhãte 1 putrabhede . %<kevaladattako janakena pratigrahãtrarthameva dattastasyaiva putraþ . dvyàmuùyàyaõastu janakapratigrahãtçbhyàmàvayorayamiti sampratipannaþ sa ubhayorapi putraþ>% mitàø . vivçtirdattakagranthe dç÷yà .

#<dvyàyuùa># naø samàhàradviguþ acaturetyàdi acsamàø . dviguõitàyuþkàle .

#<dvyàhàva># naø samàø dviø pàtràø . àhàvadvaye nipànadvaye .

#<dvyàhika># triø dvyahe bhavaþ ñha¤ bàø na aic . dvyahajàte jvare pàraskaranighaõñuþ .

#<dvyeka># triø dvau và eko và vàrthe bahuø óa samàø . (dui và eka) iti khyàte padàrthe %<dvyekàntarànujàtànàü dharmyaü vidyàdimaü vidhim>% manuþ .

#<dvyoga># puø dvayoryogayoþ samàhàraþ pçùoø . yogadvaye pa¤cabhãùmabràø .

@<[Page 3833b]>@
#<dvyopa÷a># puø ãùadupa÷ete à + upa + ÷e--óa opa÷aü ÷çïgaü dve opa÷e yasya . pa÷au %<dvyopa÷amiva dyàm>% çø 1 . 173 . 6 . %<saüstutà bhavanti tasmàt dvyopa÷àþ pa÷avaþ>% pa¤cabhãùmavraø 13 . 4 . 3 . opa÷a÷abdàrthastu pårvaü pramàdànna likhitaþ atra nikhita iti bodhyama . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspati saïkalite vàcaspatye dakàràdi÷abdàrthasaïkalanam . dvàrakà÷abdàt param 3808 pçùñhasya kroóapatram .

#<dvàrakà÷ilà># strã dvàrakodbhavà ÷ilà . ekàdicakrayuktàyàü dvàrakodbhava÷ilàyàü ÷àlagràma÷ilàvat tasyàþ påjyatà lakùaõaü påjanàdau màhàtmya¤ca nànàsthànàt pradar÷yate puràõasàre dvàrakàkàrtikamàhàtmye %<cakramekaü madhyabhàge ÷vetabhàge khurànvità . ÷ivanàbhiriti khyàtà bhuktimuktiphalapradà>% . khurànvità vãthiyuktà . brahmàõóapuràõe %<kårmàkçtiradhoùàge liïgabhàge khurànvità . ÷ivanàbhiriti khyàtà bhuktimuktiphalapradà>% . nçsiühapuràõe %<kårmacakramadhobhàge ÷vetabhàge khurànvità . ÷ivanàbhiriti khyàtà bhuktimuktiphalapradà . yavasàtrastugartaþ svàd yabàrdhaü liïgamucyate . ÷ivanàbhiriti khyàtastriùu lokeùu durlabhaþ>% ÷ivanàbhilakùaõam . brahmàõóapuràõe %<jañàpà÷ã aghorà sà gçhibhiryadipåjità . hemavarõajañàyuktà hemavindusamanvità . mastakegokhurà tàvada¤janàcalasannibhà . sadyojàtàbhidhà ÷reùñhà putrapautradhanapradà>% iti sadyojàtalakùaõam . tatraiva %<÷iromadhye raktavarõà ÷vetacandrajañàyutà . vàmadevàbhidhà÷reùñhà gçhibhiþ påjità sadà>% iti vàmadevalakùaõam . tatraiva %<ki¤citkapilasaüyuktà kçùõanãlajañàyutà . pàr÷varekhàsamupetà ai÷ànãmuktidà bhavet>% iti ã÷ànalakùaõam . %<såryavidyuttamanibhà pàr÷vade÷e jañà÷a÷ã . tatpumùàbhidhà sà syàt durlabhà sarvakàmadà>% iti tatpuruùalakùaõam . %<dviliïgo và trilãïgo và catuùpa¤càdiliïgavàn . tàpi¤chakarakàkàro devadevaþ sadà÷ivaþ>% iti sadà÷ivalakùaõam . ityaghoràdipa¤cakalakùaõam . prayogapàrijàte varàhapuø %<dvinàbhi÷cakraråpà yà bhaveddhariharàtmikà . nàbhau liïgena yuktà và ÷veta bhàge khurànvità . ÷ivanàbhiriti khyàtà bhuktimuktiphalapadà . vàsudevamayaü kùetraü liïgaü ÷ivamayaü smçtam . tapyàddhariharakùetre påjayet ÷aïkaràcyutam . bhavecchilà÷ataiþ ÷astà caturvargaphalapradà>% . tasyà màhàtmyam skandapuràõe %<dvàràcakra÷ilà devi! bhadràvàsa samanvità . tat pàtrasahitaü yat syàt tãrthaü dvàda÷ayojanam . mlecchade÷e ÷ucà vàpi cakràïko yatra tiùñhati . yojanàni tathà trãõi mama kùetraü vasundhare! . tanmadhye mriyate yastu påjakaþ susamàhitaþ . ÷atabàdhàvinirmukto na punaþ so'pi jàyate . cakràïkitasya sànnidhye yatkarma kriyate naraiþ . snànaü dànaü tapo homaþ sarvaü bhavati càkùayam . saüvatsarantu yat pàpaü manasà karmaõà kçtam . tatsarvaü na÷yate puüsàü sakçccakràïka dar÷anàt . jvaradàhã viùa¤caiva agnicaurabhayaü tathà . sarve te pra÷amaü yànti sakçccakràïkamàrjanàt . bhåtapretapi÷àcà÷ca óàkinya÷ca vasundhare! . sarve te pralayaü yànti pa¤cacakrànvitaü nyaset . bhaktyà và yadi và'bhaktyà cakràïkaü påjayennaraþ . api cet suduràcàro mucyate nàtra saü÷ayaþ . saüvatsarantu yaþ kuryàt påjàspar÷ana dar÷anam . vinà sàïkhyena yogena mucyate nàtra saü÷ayaþ>% . dvàrakà÷ilàvarõavi÷eùalakùaõam padmapuràõe kçùõà mçtyupradà nityaü kapilà tu bhayàvahà . aunmattyaü karvurà dadyàt pãtà dhanavinà÷inã . dhåmràbhà putranà÷àya bhagnà bhàryàdhanàpahà . ÷vetàstilàþ susaüpårõauþ sarvakàmàrthadàyikàþ . acchidracakrà sà påjyà duþkhadàridryanà÷inã . vartulà caturasrà ca påjità siddhidàyikà . sukhadà samacakrà ca viùamà duþkhadà mavet . niùiddha÷ilàpi tatraiva %<chidrà magnà trikoõà ca tathà viùamacakrikà . ardhacandràkatiryà ca påjyàstà na bhavanti hi>% . prayogapàrijàte tu vi÷eùaþ %<bhinna÷caivàrthanà÷àya sthålo buddhivinà÷akaþ . dãrgha÷càyurharo j¤eyo råkùa çddhivinà÷akçt . ÷uklavarõà ÷ubhà j¤eyà dantacakrà tathaiva ca>% . cakrabhede mårtibhedo'gnipuràõe ukto yathà %<sudar÷anastvekacakre lakùmãnàràyaõo dvaye . acyutaþ syàttattrikeõa yuto devastrivikramaþ>% . janàrdana÷catu÷cakro vàsudeva÷ca pa¤cabhiþ . ùañcakra÷caiva pradyumnaþ saükarùaõa÷ca saptamiþ . puruùottama÷càùñacakro navavyåho navàtmakaþ . da÷àvatàro da÷abhirda÷aikenàniruddhakaþ . dvàda÷àtmà dvàda÷abhirata årdhvamanantakaþ . garuóapuràõe tu catu÷cakra÷caturbhuja iti vi÷eùaþ . cakrabhedena vi÷eùo'pi tatraiva . %<ekacakra÷ilà påjyà bhuktimuktiphalapradà . dvicakra÷càcyuto devo devendratva phalapradaþ . ÷rãprado ripuhantà ca catu÷cakro janàrdanaþ . påjayedbhaktisaüyuktaþ suganghaiþ kusamàdibhiþ . pa¤cabhirvàsudevaþ syàt prabhu÷cakraiþ sadàrcitaþ . janmamçtyubhayàttràtà bhavennaivàtra saü÷ayaþ . ùaóbhi÷cakrai÷ca pradyumno lakùmã kãrtiprado bhavet . påjito bhaktibhàvena cakratãrtha÷ilodbhavaþ . valabhadra÷ilà j¤eyà saptacakràïkità khaga! . påjitastuùyate devaþ puttrapauttraprado bhavet . và¤chitaü vasubhi÷cakrairdadàti puruùottamaþ . navavyåho navacakro durlabhaü yat surairapi . påjitaþ ke÷avastasya dadàti sthànamuttamam . ràjyado da÷abhi÷cakrairda÷àvatàrasaüj¤akaþ . da÷àvatàrapåjà syàccakràïkasyàsya påjanàt . ekàda÷abhirai÷varyamadhika¤ca prayacchati . påjito bhaktibhàvena cakratãrtha÷ilodbhavaþ . tatraiva pràpyate deva÷cakrairdvàda÷abhi÷citaþ . påjitaþ sarvakàmànàmanantaphaladàyakaþ . dvàda÷àtmà sa vij¤eyo bhuktimuktiprado'rcitaþ . ata årdhaü paràtmàsau sadà prãtivivardhanaþ . påjitaþ sarvalokàtmà viùõulokapradàyakaþ iti cakràïkita÷ilàþ kathitàþ kulanàmataþ>% . ekacakraviùaye vi÷eùastu prayogapàrijàte . %<ekacakre vi÷eùo'sti savi÷eùastathocyate . ÷uklaraktaü tathà raktaü dvivarõaü bahuvarõakam . yadyekacakriõaþ syu÷ca teùàü saüj¤à bhavet kramàt . puõóarãkaþ pralambaghno ràmo vaikuõñha eva ca . vi÷ve÷vara iti brahman teùàü påjàphalaü ÷çõu . mokùaü mçtyu vivàda¤ca dàridryaü paratantratàm . dadàti påjakasyàso tasmàttàü parivarjayet>% .


#<dha>#

#<dhakàraþ># tavargãyaþ pa¤camaþ vya¤janavarõabhedaþ . tasyoccàraõasthànaü dantamålaü %<dantyà latulasàþ smçtàþ>% iti tavargasya dantyatvoktiþ dantamålaparatvena, anyathà bhagnadantasya tavargoccàraõànupapatteþ . vya¤janavarõatvàdardhamàtratvam tasya . tasyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ spçùñatà jihvàgreõa dantamålasya samyakspar÷ena tasthoccàraõàt tathàtvam . vàhyaprayatnà÷ca saüvàranàdavoùà mahàpràõa÷ca, siø kauø målaü dç÷yam . asya vàcaka÷abdà varõàbhidhànatantroktà yathà %<dho dhanàrtho ruciþ sthàõuþ sàtvato yoginãpriyaþ . mãne÷aþ ÷aïkhinã toyaü nàge÷o vi÷vapàvanã . dhiùaõà dhàraõà cintà netrayugmaü priyo matiþ . pãtavàsàstrivarõà ca dhàtrã dharmaþ plavaïgamaþ . sandar÷o mohano lajjà vajratuõóaþ sukandharà . vàmapàdàïgulãmålaü jyeùñhà sura puraü bhavaþ . spar÷àtmà dãrghajaïghà ca dhane÷o dhanasa¤cayaþ>% asya màtçkànyàse vàmapàdàïgulimåle nyàsyatà . asyàdhiùñhàtçdevatàyà dhyeyaråpam . %<ùaóbhujàü meùavarõà¤ca raktràmbaradharàü paràm . varadàü ÷obhanàü ramyàü caturvargapradàyinãm . evaü dhyàtvà dhakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% asya svaråpa¤ca . %<dhakàraü parame÷àni! kuõóalã mokùaråpiõã . àtmàditattvasaüyuktaü pa¤cadevamayaü sadà . pa¤capràõamayaü devi! visinãsahitaü sadà . trivindusahitaü varõaü dhakàraü yadi bhàvayet . pãtavidyullatàkàraü caturvargapradàyakam>% kàmadhenuø . asya kàvyàdau prathamanyàsaphalaü vçø raø ñãkàyàmuktaü yathà %<dodhaþ saukhyaü mçdaü naþ>% .

#<dha># puø dadhàti dhà--óa . 1 dharme 2 kuvere 3 brahmaõi ca . 4 dhane naø mediø . 5 dhakàravarõe %<dhodhanàrtho ruciþ sthàõuþ>% varõàbhidhànam .

#<dhakka># nà÷ane curàø ubhaø sakaø señ . dhakkayati--te adadhakkat--ta .

#<dhaña># puø dhana--÷abde %<puüsi ghaþ>% pàø nasya ñaþ . 1 tulàyàm unmànàrthaü mànadaõóabhede amaraþ . tadupalakùite 2 tulàrà÷au %<siüho vçùa÷ca meùa÷ca kanyà dhanvã dhaño ghañaþ . carkàdãnàü trikoõàni målàni rà÷ayaþ kramàt>% jyoø taø . 3 parãkùàbhede tanniruktiþ pitàmahena dar÷ità yathà dhakàràddharmamuddiùñaü ñakàràt kuñilaü naram . dhçtaü dhàrayate yasmàt dhañastenàbhidhãyate . tulà÷abde 3331 pçùñhàdau dç÷yam . %<dhaño'gnirudaka¤caiva viùaü ko÷astu pa¤camaþ . ùaùñhantu taõóulàþ proktàþ saptamaü taptamàùakam . aùñamaü phàlamityuktaü navamaü dharmajaü tathà . divyànyetàni sarvàõi nirdiùñàni svayambhuveti>% vçhaspatiþ . parãkùàyàü nakùatràdiparãkùà÷abde dç÷yam . dhañaparãkùàyàü kàlavi÷eùaniùedhau %<tulà syàt sarvakàlikã>% iti %<bàte vàti vivarjayet>% ca pitàmahenoktau .

#<dhañaka># puø %<tulyà yavàbhyàü kathitàtra gu¤jà vallastrigu¤jo dharaõaü ca te'ùñau . gadyànakastaddvayamindratulyairvallaistathaivo dhañakaþ pradiùñaþ>% lãlàø ukte dvàcatvàriü÷adgu¤jàparimàõe

#<dhañakarkaña># puø 6 taø . tulàyàþ ÷ikyàdhàre ãùadvakre karkaña÷çïganibhe àyasakãlakabhede divyataø raghuø . %<kakùacchede tulàbhaïge dhañakarkañayostathà>% vçhaspatiþ .

#<dhañikà># strã %<dvyakùendusaükhyairdhañakaistu serastaiþ pa¤cabhiþ syàddhañikà ca tàbhiþ>% lãlàø ukte pa¤caseràtmake (dhaóà pa÷arã) iti prasiddhe parimàõe . dhañã svàrthe ka . 1 cãravastre 2 kaupãne (dhaóà) .

#<dhañã># strã dhanaø rave ac nasya ñaþ gauràø ïãù . 1 kaupãne 2 cãrabastre mediø garbhàdhànottaraü striyai deye 3 vastrabhede taddhàraõe nakùatràdi yathà %<måla÷ravaõahasteùu puùyàdityottaràùu ca . mçgapauùõe dhañã deyà saumyabàre ÷ubhe tithau>% jyoø sàø .

#<dhañin># triø dhaño'styasya ini . 1 tulàdhàrake 2 tulàrà÷au 3 ÷ive ca puø %<ghaõñho'ghaõño dhañã dhaõñã carucelã milãmilã>% bhàø ÷àø 286 aø . nãlakaõñhena tu ghañãti tatra pañhitvà vyàkhyàtam %<ghañayati karmaphalairyojayati naràniti ghañã iti>% mudràdoùàt dhañãtyapapàñhaþ .

#<dhaõa># ÷abde bhvàø paø akaø señ . dhaõati adhàõãt adhaõãt . dadhàõa .

#<dhattåra># puø dhayati dhàtån dhà--åra pçùoø . dhuståre . hemaca0

#<dhana># dhànyotpàdane juhoø paraø señ . dadhanti adhànãt adhanãt dadhàna . gçhãtakarmakatvàt akarmakatvam . tena dadhanti bhåmiþ dhànyamutpàdayatãtyarthaþ, vaidiko'yam .

#<dhana># ÷abde bhvàø paraø akaø señ . dhanati adhànãt adhanãt .

#<dhana># naø dhana--ac . 1 godhane 2 vitte ca mediø . 3 snehapàtre ÷abdaraø 4 dhaniùñhànakùatre jyotiùam . artha÷abde 36 7 pçø dhanabhedàdikamuktaü vi÷eùastu ka÷cit ÷uddhitaø ukto yathà %<dhanaü tu trividhaü j¤eyaü ÷uklaü ÷avalameva ca . kçùõa¤ca tasya vij¤eyo vibhàgaþ saptadhà pçthaku . kramàyàtaü prãtidàyaü pràpta¤ca saha bhàryayà . avi÷eùeõa sarveùàü varõànàü trividhaü dhanam . vai÷eùikaü dhanaü dçùñaü bràhmaõasya trilakùaõam . yàjanàdhyàpane nityaü vi÷uddhàcca pratigrahaþ . trividhaü kùatriyasyàpi pràhurvai÷eùikaü dhanam . yuddhàrthalabdhaü karajaü daõóyabadhyàpahàrataþ . vai÷eùikaü dhanaü dçùñaü vai÷yasyàpi trilakùaõam . kçùigorakùabàõijyaü ÷ådrasyaibhyastvanugrahàt . kuùãdakçùibàõijyaü prakurvãta svayakçtam . àpatkàle svayaü kurvannainasà yujyate dvijaþ>% . tàmasàdibhedena tasya traividhyaü nàradena uktaü yathà %<pàr÷vikadyåtacauryàrtipratiråpakasàhasaiþ . vyàjenopàrjitaü yattu tat kçùõaü samudàhçtam>% . pàr÷vikaþ pàtratayà yo'rjayati . àrtyà parapãóayà pratiråpakeõa kçtrimaratnàdinà . sàhasena samudrayànagiryàrohaõàdinà . vyàjena bràhmaõave÷ena ÷ådràdinà . kçùõaü tàmasam . ràjasadhanaü yathà %<kusãdakçùibàõijya÷ulkagànànuvçttibhiþ . kçtopakàràdàpta¤ca ràjasaü samudàhçtam>% . anuvçttyà sevayà . sàtvikadhanaü yathà . %<÷ruta÷auryatapaþkanyà÷iùyayàjyànvayàgatam . dhanaü saptavidhaü ÷uddhaü munibhiþ samudàhçtam>% . ÷rutenàdhyayanena ÷auryeõa jayàdinà . tapasà japahomadevàrcàdinà . kanyàgataü kanyayà sahàgataü ÷va÷uràderlabdham . ÷iùyàgataü gurudakùiõàdinà . yàjyàgataü àrtvijyalabdhama . ÷uddhaü sàtvikam ÷uddhitaø dç÷yam . 5 yukte 6 yojye ca %<svoccàpakçùñà bhagaõaiþ pràïmukhaü yànti yadgrahàþ . tat teùu dhanamityuktamçõaü pa÷cànmukheùu tu>% såø siø . %<svoccajãvàkarùità grahàþ pårvàbhimukhaü bhagaõaiþ rà÷ibhirbhagolastha kràntivçttànusçtasvàkà÷agolàntargatakràntivçtte dvàda÷arà÷yantike yadrà÷ivibhàgairityarthaþ . yadyatsaïkhyàmitaü gacchanti tattatsaïkhyàmitaü bhàgàdikaü phalaråpaü teùu pårvàvagatagraharà÷yàdibhogeùu dhanaü yojyam>% raïgaø . 7 lagnàt dvitãyasthàne tatra janmalagnàt dvitãyasthàne cintyapadàrthà grahayogabhedena ÷ubhà÷ubhaü ca jàtakapaddhatàvuktaü yathà %<suvarõaratnavikrayakrayà÷ca ko÷asaügrahaþ . dhanàmidhànamandire budhairvicintya àdaràt . samastapàpakhecarairyutekùitaü dhanàbhidham . daridratàvidhàyakaü vi÷eùataþ kç÷ànunà . ÷uddhaþ ÷anirdhanagato dhaninaü karoti dçùñã yudhena ravijànyakhagapradçùñaþ . såryo'pi, saumyakhacarà dhanagà dhanàni nànàvidhàni na yadà khaladçùñadehàþ . budhagurukavaya÷cedvittagà vittalàmaü vidaghati yadi dçùñàþ somasaumyenduputraiþ . krama÷a, iha kavi÷cet saumyagehe ghanàptyai bhavati ÷ubhakhagànàü dçùñito mànavasya . kùãõaþ ÷a÷ã j¤ena vilokito'rthe pårvàrjitàrthasya vinà÷adaþ syàt . navãnavittàgamarodhakau ca dhane kujendå tvaciü doùadau staþ . ravirdhane'tyaùñimite kujo'ïke ùaóviü÷ake j¤e dhananà÷adaþ syàt . bhàvde vidhuþ pãóanamaïgirà÷ca bhåpe'lpatàyà¤ca kaviþ ùaóavde . dvitãyasya patirnetrakhàmã ÷ukamatàdiha . sendu÷ukro'ùñaùaùñhàntyasthito ràtryà ndhyakçcca saþ . sasåryaþ ÷ukralagne÷o jàtyandhatvàyakalpate . emiþ pitràdibhàve÷airyukta÷cettattadàndhyakçt . sa÷ukralagnapa÷cet syànnetrayorvaiparãtyakçt . bhàvàdhã÷aþ ÷ubhairyuktaþ kendrakoõe ÷ubhapradaþ>% . varùalagnàt dvitãyasthagrahayogàdiphalam nãø tàø uktaü yathà %<vittàdhipo janmani bittago'vde jãvo yadà lagnapatãttha÷àlã . tadà dhanàptiþ sakale'pi varùe kråre÷aràphe dhanadhànyahàniþ . janmanyarthàvalokãjyo'vde'vde÷o balavàn yadà . tadà dhanàptirbahulà vinàyàsena jàyate . evaü yadbhàvagojanmanyavde tadbhàvago guruþ . lagne÷enettha÷àlã cettadbhàvajasukhaü bhavet . yadà januùi yaü pa÷yet bhàvamavde'vdapo guruþ . tadà tadbhàvajaü saukhyamuktaü tàjakavedibhiþ . janmaùaùñhàdhipaþ saumyaþ ùaùñho'vde svalpalàmadaþ . pàpàrdite gurau randhre'pavàda upajàyate . gururvitte ÷ubhairdçùñayuto ràjyàrthasaukhyadaþ . janmanyavde ca muthahàrà÷iü pa÷yan vi÷eùataþ . evaü site'vdape bhåridhanaü dhànyaü ca jàyate . vittalagne÷asaüyogo vitta saukhyaphalapradaþ . evaü budhe savãrye'smàllipij¤ànodyamairdhanam . janmalagnagatàþ saumyà varùe'rthe dhanalàbhadàþ . làbhasadmani vitte và budhejyasitasaüyute . tairvà dçùñe dhanaü bhåri svakule ràjyamàpnuyàt . arthàrthasahame÷au cet ÷ubhairmitradç÷ekùitau . balinau sukhato làbhapradau yatnàdarerdç÷à . mitradçùñyà mutha÷ile'ïgàrthayoþ sukhato dhanam . tayorbhå÷ariphe vittanà÷adurjanabhãtayaþ . janmanãjyo'sti yadrà÷au tadrà÷ivarùalagnagaþ . ÷ubhasvàmãkùitayuto nairujyasvàmyavittadaþ . såtau lagne ravirvarùe dhanastho dhanasaukhyadaþ . ÷anau vitte kàryanà÷o làbho'lpo'tha dhanavyayaþ . bhràtçsaukhyaü guruyute bhåtayaþ syuþ ÷ubhekùaõàt . krårayogekùaõàt sarvaü viparãtaü phalaü vadet . vitte÷o janmani gururvarùe varùe÷atàü dadhat . yadbhàvagastamà÷ritya làbhado lagnamàtmanaþ . vitte suvarõaraupyàdeþ bhràtràdeþ sahajarkùagaþ . pitçmàtçkùamàdibhyo vittaü suhçdi pa¤came . suhçttanayaùaùñhe'rivargàddhàniprabhãtidaþ . strãbhyo dyåne'ùñame mçtyurarthaheturya÷o'ïkage . khe nçpàdernçpakulàdàye'ntye vyayado bhavet . itthaü vimç÷ya sudhiyà vàcyamityapare jaguþ>% . tadbhàvànayanaü dvàda÷abhàva÷abdoktadi÷àvaseyam . vãjagaõitokte 8 çõabhinne ca . tatra dhanarõasaïkalanàdiprakàrastatrokto yathà %<dhanarõasaïkalane karaõasåtraü vçttàrdham yoge yutiþ syàtkùayayoþ svayorvà dhanarõayorantarameva yogaþ . udàharaõam . råpatrayaü råpacatuùñayaü ca kùayaü dhanaü và sahitaü vadà÷u . svarõaü kùayaü svaü ca pçthak pçthaïme dhanarõayoþ saïkalanàmavaiùi . atra råpàõàmavyaktànàü càdyàkùaràõyupalakùaõàrthaü lekhyàni yàni çõagatàni tànyårdhvavindani ca . nyàsaþ rå 3ü rå 4ü yoge jàtaü rå 7ü nyàsaþ rå 3 rå 4 yoge jàtaü rå 7 nyàsaþ rå 3 rå 4ü yoge jàtaü rå 1ü nyàsaþ rå 3ü rå 4 yoge jàtaü rå 1 evaü vibhinneùvapi . dhanarõavyavakalane karaõasåtraü vçttàrdham saü÷odhyamànaü svamçõatvameti svatvaü kùayastadyutiø ruktavacca . udàharaõam . trayàddvayaü svàt svamçõàdçõaü ca vyastaü ca saü÷odhya vadà÷u ÷eùam . nyàsaþ rå 3 rå 2 antare jàtaü rå 1 nyàsaþ rå 3ü rå 2ü antare jàtaü rå 1ü nyàsaþ rå 3 rå 2ü antare jàtaü rå 1ü nyàsaþ rå 3ü rå 2 antare jàtaü rå 1ü . iti dhanarõasaïkalanavyavakalane . guõane karaõasåtraü vçttàrdham svayorasvayoþ svaü dhana svarõaghàte kùayobhàgahàre'pi caivaü niruktam . udàharaõam . dhanaü dhanenarõamçõena nighnaü dvayaü trayeõa svamçõena kiü syàt>% . nyàsaþ rå 2 rå 3 dhanaü dhanaghnaü dhanaü svàditi jàtaü rå 6 nyàsaþ rå 2ü rå 3ü çõamçõaghnaü dhanaü syàditi jàtaü rå 6 nyàsaþ rå 2 rå 3ü dhanamçõaguõamçõaü syàditi jàtaü rå 6ü nyàsaþ rå 2ü rå 3 çõaü dhanaguõamçõaü syàditi jàtaü rå 6ü . iti dhanarõaguõanam . bhàgàhàre'pi caivaü niruktamiti . udàharaõam . råpàùñakaü råpacatuùñayena dhanaü dhanenarõamçõena bhaktam . çõaü dhanena svamçõena kiü syàd drutaü vadedaü yadi bobudhãùi . nyàsaþ rå 8 rå 4 dhanaü dhanahçtaü dhanaü syàtiti jàtaü rå 2 . nyàsaþ rå 8ü rå 4ü çõamçõahçtaü dhanaü syàditi jàtaü rå 2 nyàsaþ rå 8ü rå 4 çõaü dhanahçtaü çõaü syàditi jàtaü rå 2ü . nyàsaþ rå 8 rå 4ü dhanamçõahçtamçõaü syàditi jàtaü rå 2ü . iti dhanarõabhàgahàraþ . barge karaõasåtraü vçttàrdham . kçtiþ svarõayoþ svaü svamåle dhanarõe, na målaü kùayasyàsti tasyàkçtitvàt . udàharaõam . dhanasya råpatritayasya vargaü kùayasya ca bråhi sakhe! mamà÷u . nyàsaþ rå 3 rå 3ü jàtau vargau rå 9 rå 9 målodàharaõam . dhanàtmakànàmadhanàtmakànàü målaü navànàü ca pçthagvadà÷u . 8 . nyàsaþ rå  9 målaü rå 3 và rå 3ü nyàsaþ rå 9ü eùàmavargatvànmålaü nàsti . dhana--rave ac . 8 ÷abde ca .

#<dhanaka># puø dhanasya kàmaþ icchà dhana + kan . 1 dhanasyecchàyàm . 2 kçtavãryajanake nçpabhede %<dhanakaþ kçtavãryasåþ>% bhàgaø 9 . 23 . 7

#<dhanakeli># puø dhanena kelirasya . kuvere trikàø .

#<dhanacchå># strã dhanaü chyati nà÷ayati cho--ka . kareñukhage . trikàø .

#<dhana¤jaya># dhanaü jayati sampàdayati ji--khac mum . 1 vahnau %<dhanamicchet hutà÷anàt>% ityuktestasya dhanadatvàttathàtvam 2 citrakavçkùe ca amaraþ . %<sarvàn janapadàn jitvà vittamàdàya kevalam . madhye dhanasya tiùñhàmi tenàhurmàü dhana¤jayam>% màø viràø 44 aø uttaraü prati arjunena svanàmanirvacanayukte 3 arjune %<pà¤cajanyaü hçùãke÷o devadattaü dhana¤jayaþ>% gãtà . %<vijitya yaþ pràjyamayacchaduttaràn kurånakupyaü vasu vàsavopamaþ . sa valkalavàsàüsi tavàdhunà haran karoti manyuüna kathaü dhana¤jayaþ>% kiràø . 4 tannàmanàmake arjunavçkùe ratnamàø . 5 viùõau ca . %<anirde÷yavapurviùõurvãro'nanto dhana¤jayaþ>% viùõusaüø . dhana--rave ac dhanasya ÷abdasya jayanàt ÷abdàvàcyatvàt tasya tathàtvam %<dhana¤jayastathà ghoùe mahàrajatavarõakaþ . lalàñe corasi skandhe hçdi nàbhau tvagàdiùu>% yogàrõavokte 6 dehasthe vàyubhede . 7 nàgabhede ca %<÷eùaþ prathamato jàtaþ vàsukintadanantaram . airàvatastakùaka÷ca karkoñakadhana¤jayau>% bhàø àø 35 aø .

@<[Page 3838a]>@
#<dhanada># puø dhanaü dayate deïa--pàlane dhanaü dadàti dà--dàne và ka . 1 kuvere amaraþ . 2 dhanadàtari triø mediø 3 devãbhede strã õvul dhanadàyikà'pi tatra . %<dhyàyet kalpatarormåle devãü tàü dhanadàyikàm>% . tantrasàre tanmantradhyànàdikaü dç÷yam . kuvera÷ca pulastyaputrasya vi÷ravasaþ putraþ tatkathà ràmàø uø 3 aø uktà . %<atha putraþ pulastyasya vi÷ravà munipuïgavaþ . acireõaiva kàlena piteva tapasi sthitaþ . satyavàn ÷ãlavàn dàntaþ svàdhyàyanirataþ ÷uciþ . sarvabhogeùva saüsakto nityaü dharmaparàyaõaþ . j¤àtvà tasya tu tadvçttaü bhàradvàjo mahàmuniþ . dadà vi÷ravase bhàryàü svasutàü devavarõinãm . pratigçhya tu dharmeõa bharadvàjasutàü tadà . mudà paramayà yukto vi÷ravà munipuïgavaþ . sa tasyàü vãryasampannamapatyaü paramàdbhutam . janayàmàsa dharmaj¤aþ sarvairbrahmarguõairvçtam . tasmin jàte tu saühçùñaþ saübabhåva pitàmahaþ . dçùñvà ÷reyaskarãü buddhiü dhanàdhyakùo bhaviùyati . nàma càsyàkarot prãtaþ sàrdhaü devarùibhistadà . yasmàdvi÷ravaso'patyaü sàdç÷yàdvi÷ravà iva . tasmàdvi÷ravaõo nàma bhaviùyatyeùa vi÷rutaþ>% %<sa tu vai÷ravaõastatra tapovanagatastadà . avardhatàhutihutã mahàtejà yathà'nalaþ . tasyà÷ramapadasthasya buddhirjaj¤e mahàtmanaþ . cariùye paramaü dharmaü dharmo hi paramà gatiþ . sa tu varùasahasràõi tapastaptvà mahàvane . yantrito niyamairugrai÷cakàra sumahattapaþ . pårõe varùasahasrànte taü taü vidhimakalpayat . jalà÷o màrutàhàro niràhàrastathaiva ca . evaü varùasahasràõi jagmustànyekavarùavat . atha prãto mahàtejàþ sendraiþ suragaõaiþ saha . gatvà tasyà÷ramapadaü brahmedaü vàkyamabravãt . parituùño'smi te vatsa! karmaõànena suvrata! . varaü vçõãùva bhadrante varàrhastvaü mahàmate .. athàbravãdbai÷ravaõaþ pitàmahasupasthitam . bhagavan! lokapàlatvamiccheyaü lokarakùaõam . athàbravãdvai÷ravaõaü vàóhamityeva hçùñavat . ahaü vai loka pàlànàü caturthaü sraùñumudyataþ . yamendravaruõànàü ca padaü yattava cepsitam . tadgaccha vatsa! dharmaj¤a! nidhã÷atvamavàpnuhi . ÷akràmbupayamànàü ca caturthastvaü maviùyasi . etacca puùpakaü nàma vimànaü såryasannibham . pratigçhõãùva yànàrthaü trida÷aiþ samatàü vraja . svasti te'stu gamiùyàmaþ sarvaü eva yathàgatam . kçtakçtyàvayaü tàta! dattvà tava varadvayam . ityuktvà sa gato brahmà svasthànaü trida÷aiþ saha . gateùu brahmapårveùu deveùvatha nabhastalam . dhane÷aþ pitaraü pràha prà¤jaliþ prayatàtmavàn . bhagavan! labdhavànasmi varamiùñaü pitàmahàt . nivàsanaü na me devo vidadhe sa prajàpatiþ . taü pa÷ya bhagavan! ka¤cinnivàsaü sàdhu me pramo! . na ca pãóà bhavedyatra pràõino yasya kasyacit . evamuktastu putreõa vi÷ravà munipuïgavaþ . vacanaü pràha dharmaj¤a! ÷råyatàmiti sattama! . dakùiõasyodadhestãre trikåño nàma parvataþ . tasyàgre tu vi÷àlà sà mahendrasya purã yathà . laïkà nàma purã ramyà nirmità vi÷vakarmaõà . ràkùasànàü nivàsàrthaü yathendrasyàmaràvatã . tatra tvaü vasa bhadrante laïkàyàü nàtra saü÷ayaþ>% . tasya dhanàdhyakùatvàt dhanadatvam . %<yathà sàdhàraõãbhåtaü nàmàsya dhranadasya ca>% raghuþ . 4 dhana¤jayaråpe vàyau puø dhanapati÷abde dç÷yam . 5 vahnau 6 citrakavçkùe ca puø .

#<dhanadaõóa># puø dhanena daõóaþ . manåkte dhanagrahaõadaõóe %<vàgdaõóaü prathamaü kuryàt dhigdaõóaü tadanantaram . tçtãyaü dhanadaõóaü tu vadhadaõóamataþparam>% .

#<dhanadàkùã># strã dhanadasya kuverasyàkùãva piïgalaü puùpamasyàþ ùacsamàø ïãù . kuveràkùãlatàyàü latàkara¤je ràjaniø .

#<dhanadànuja># puø 6 taø . 1 ràvaõe ÷abda caø 2 kumbhakarõàdau ca teùàü vi÷ravasaþ kaikasãto jàtatvàt tathàtvaü tatkathà . %<sà tvaü munivaraü ÷reùñhaü prajàpatikulodbhavam . bhaja vi÷ravasaü putri paulastyaü varaya svayam . ãdç÷àste bhaviùyanvi putràþ putri! na saü÷ayaþ . tejasà bhàskarasamo yàdç÷o'yaü dhane÷varaþ . sà tu tadvacanaü ÷rutvà kanyakà pitçgauravàt . tatra gatvà ca sà tasthau vi÷ravà yatra tapyate>% . %<kanyayà tvevamuktastu vi÷ravà munipuïgavaþ . uvàca kaikasãü bhåyaþ pårõenduriva rohiõãma . pa÷cimo yastavasuto bhaviùyati ÷ubhànakùe! . mama vaü÷ànuråpaþ sa dharmàtmà ca na saü÷ayaþ . evamuktà tu sà kanyà ràma! kàlena kenacit . janayàmàsa vãmatsaü rakùoråpaü sudàruõam . da÷agrãvaü mahàdaüùñraü nãlà¤janacayopamam . tàmroùñhaü viü÷atibhujaü mahàsyaü dãptamårdhajam>% %<tasya tvanantaraü jàtaþ kumbhakarõo mahàbalaþ . pramàõàd yasya kipulaü pramàõaü neha vidyate . tataþ ÷årpaõakhà nàma saüjaj¤e vikçtànanà . vibhãùaõa÷ca dharmàtmà kaikasyàþ pa÷cimaþ sutaþ>% %<bhujamårdhvorubàhulyàt eko'pi dhanadànujaþ>% raghuþ .

@<[Page 3839a]>@
#<dhanadàyin># triø dhanaü dadàti dà--õini 6 taø . 1 dhanadàtari 2 vahnau puø ÷andaratnàø %<dhanamicchet hutà÷anàt>% ityuktestasya tathàtvam .

#<dhanade÷vara># puø kà÷ãsthe kuverasthàpite ÷ivaliïgabhede .

#<dhanandadà># strã dhanaü dadate dada--bàø khac mum . buddha÷aktibhede trikàø .

#<dhanapati># puø 6 taø . 1 kuvere %<sande÷aü me hara dhanapatikrodha vi÷leùitasya>% %<natvà devaü dhanapatisakhaü yatra sàkùàdvasantam>% meghaø . 2 dhana¤jayàkhye dehasthe vàyubhede ca tasya dhanapatitvakathà %<÷çõu cànyàü vasupaterutpattiü pàpanà÷inãm . yathà vàyuþ ÷arãrastho dhanadaþ saübabhåva ha . àdyaü ÷arãraü yattasmin vàyurantaþsthito'bhavat . prayojanàt mårtimattvamàdi÷an kùetradevatàþ . tatràmårtasya vàyostu utpattiþ kãrtyate mayà . tàü ÷çõuùva mahàbhàga! kathyamànà mayà'nagha! . brahmaõaþ sçjataþ sçùñiü mukhàdvàyurviniryayau . pracaõóa÷arkaràvarùãtaü brahmà pravyaùedhayat . mårto bhavasya ÷ànta÷ca tatrokto mårtimàn bhavan . sarveùà¤caiva devànàü badvittaü phalameva ca . tat sarvaü bàhi yenoktaü tasmàddhanarpàtarbhava . tasya brahmà dadau tuùñastithimekàda÷ãü prabhuþ . tasyàmanagnipakvà÷ã yo bhavenniyataþ ÷uciþ . tasmai tu ghanado devastuùñaþ sarvaü prayacchati . eùà dhanapatermårtiþ sarvakilviùanà÷inã>% varàha puø . (khàjà¤ci) 2 dhanàdhyakùe triø .

#<dhanapàla># triø dhanaü pàlayati pàli--aõ . 1 dhanarakùake 2 kuvere puø .

#<dhanapi÷àcã># strã dhane pi÷àcãva . ati÷ayadhanatçùõàyàü svàrthe ka . dhanapi÷àcikà'pyatra hàràø .

#<dhanaprayoga># puø dhanasya buddhyarthaü prayogaþ . çõaråpeõa adhamarõàya dhanasya dànaråpe prayoge . tannakùatràdi suhårtacintàmaõau pãyåùadhàràyà¤coktaü yathà
     %<svàtyàdityamçdudvidaivagurubhe karõatrayà÷ve care lagne dharmasutàùña÷uddhisahite dravyaprayogaþ ÷ubhaþ . nàre gràhyamçõaü tu saükramadine vçddhau kare'rke'hni yat tadvaü÷eùu bhavedçõaü na ca budhe deyaü kadàciddhanam>% . svàtyàdityeti . svàtãpunarvasucitrànuràdhàmçgarevatãvi÷àkhàpuùya÷ravaõadhaniùñhà÷atatàrakà÷vinãùvekàda÷asu nakùatreùu dravya prayogaþ ÷ubhaþ dravyaü parasmai çõatvena deyaü yadàha bhãmaparàkramaþ mçdupuùyà÷vinã caiva vi÷àkhà÷ravaõatrayam . punarvasau ca ÷aüsanti ghanàdinidhivartanam . vartanamçõàdiråpeõa dànaü mi÷ranakùatratvàdvi÷àkhàniùedhe pràpte çõadàne eva na niùedha iti vi÷eùaþ . hçtanaùñàdau tu niùiddhaiva . atha lagne care meùakarkatulàmakaràõàmanyatame dharmo navamaü sutaþ pa¤camam aùña÷abdena lakùaõayàùñamasthànamucyate teùàü ÷uddhiþ navamapa¤camasthànayoþ ÷ubhagrahasattvaü pàpagraharàhitya¤ca aùñame tåbhayaràhityamityarthaþ . evaü råpayà ÷uddhyà sahite lagne çõaü deyam . ukta¤ca ratnamàlàyàü %<÷uddheùu dharmàtmajanaidhaneùu care vilagne draviõaprayogaþ>% iti . athà''re maïgalavàra çõa na gràhyaü taduktaü jyotiþprakrà÷e %<çõaü bhaume na gçhõãyànna deyaü budhavàsare . çõacchedaü kuje kuryàt sa¤cayaü somanandane>% . atra turvi÷eùe saükramaþ saükràntiþ taddivase, vçddhau vçddhiyoge kare'rke'hni hastanakùatrasahite ravivàre hastàrke iti yàvattatràpi çõaü na àhyamiti pratyekaü sambandhaþ . nanu kuto na àhyamityata àha yaditi yadyasmàddhebostadçõaü tadvaü÷eùu çõagrahãtçkuleùu bhavet tadçõaü tatputrapautràdibhirapi parihartuma÷akyamityarthaþ arthàdeùu bhaumasaükràntyàdidineùu çõamava÷yaü parihartavyamiti niùkçùñhorthaþ . %<haste'rkavàre saükràntau yadçõaü syàt kuleùu tata . vçddhiyoge tathà j¤eyamçõacchedaü tu kàrayediti>% jyotiþ prakà÷akàrokte÷ca . atha budhe budhavàre kadàcidapyçõaü na deyam . %<na deyaü budhavàsare>% ityadhunaivoktatvàt . pãø dhàø tatra niùiddhanakùatràdi tatraivoktaü yathà
     %<tãkùõami÷radhruvograiryaddravyaü dattaü nive÷itam . prayukta¤ca vinaùña¤ca viùñyàü pàte na càpyate>% muø ciø tãkùõeti tãkùõami÷radhruvograsaüj¤akairnakùatrairyaddravyaü suvarõàdi dakùaü kalàntaraü vinaiva dattaü na tu svatvaparityàgena, taddattamityucyate nive÷itaü sveùñasamãpe pratyayàrthaü sthàpitaü prayuktaü kalàntararãtipuraþsarottamarõàdhamarõavyavahàreõa kasmai ciddattaü, vinaùñaü cauràdinà hçtaü svayameva và kvacittyaktaü taddravyaü ni÷cayena kadàcidapi nàpyate tathà viùñyàü bhadràyàü pàte vyatãpàte mahàpàte và hçtaü dravyaü na pràpyate cakàràdgrahaõe'pi na deyasiti vyàkhyeyaü vasiùñhavàkyasvarasàt ukta¤ca vasiùñhena %<dhruvograsàdhàraõadàruõarkùe nikùiptamarthaü tvatha và pranaùñam . caurairhçtaü dattamupaplave và viùñyà¤ca pàte na ca labhyate tat>% . upaplave grahaõe . yattu kecidvyàkurvate %<ni÷cayena caurahçtasya dravyasya pràptyapràptivicàro'ndhakàdinakùatraireva bàlàbho'ndhake nikaña eva hçtasya caurairityuktatvàt . caurànirõayetvanenaiva vicàraþ>% taccintyaü vasiùñhavàkye'pi caurairhçtamiti sàkùàccaurapadopàdànàdyena kenàpi vicàraþ kartavya iti yuktamutpa÷yàmaþ . evaü caurànirõaye'pi svecchayà vicàraþ tatrobhayaikye pràptyapràptini÷caya eva ubhayaikyàbhàve tu prayatneneti .

#<dhanapriyà># strã kàkajambuvçkùe ràjaniø .

#<dhanarca># puø dhanàrthamarcà yasya vede sakaø . dhanàrthàrcàyukte vahnau %<nàrvaõaü dhanarcam>% çø 10 . 465 .

#<dhanavat># triø dhana + astyarthe matup masya vaþ . dhanasvàmini %<råpasattvaguõopetà dhanavanto ya÷asvinaþ>% %<dhanavantaü prajàvantaü sàtvikaü dhàrmikaü tathà>% manuþ striyàü ïãp . sà ca 2 dhaniùñhànakùatre jañàø . tasya ca dhanadevatàkatvàt tathàtvam .

#<dhanasani># triø sana--sammaktau in 6 taø . dhanalàbhayukte %<tadya ime vãõàyàü gàyantyenaü te gàyanti . tasmàtte dhanasanayaþ>% chàø uø . %<dhanasanayo dhanalàbhayuktà dhanavantaþ>% bhàø .

#<dhanasthàna># naø dhanacintanàrthaü sthànag . lagnàt dvitãyasthàne .

#<dhanasya># nàmadhàtuþ làlasayà dhanamicchati dhana + kyac làlasàyàü suk akaø paø señ . dhanasyati adhanasyãt . pakùe asuk dhanàsyati iti bhedastatràrthe .

#<dhanasyaka># triø dhanasya nàmadhàtuþ õvul . 1 làlasayà dhanecchau 2 gokùure puø ÷abdacaø .

#<dhanahara># triø dhanaü harati hç--tàcchãlyàdau ña . 1 dhanaharaõa÷ãle core striyàü ïãp sà ca 2 coranàmagandhadravye strà amaraþ tasyà dhanaharacoranàmatulyanàmakatvàttathàtvam .

#<dhanahçt># triø dhanaü harati hç--kvip tuk . 1 dhanahàriõi 2 caõóàlakande puø pàraskaraniø .

#<dhanàdhikàrin># triø dhanamadhikaroti adhi + kç--õini 6 taø . dhanàdhyakùe (tahaviladàra) khyàte ko÷àdhyakùe . adhi + kç--kvip tuk . dhanàdhikçdapyatra .

#<dhanàdhigoptç># triø dhanamadhigopàyati adhi--gupa--và àyàbhàva tçc . 1 dhanapàlake (khàcà¤ci) khyàte koùàdhyakùe striyàü ïãp . 2 kuvere puø . %<sa tadgçhasyopari vartamàna àlokayàmàsa dhanàdhigoptà>% bhàø uø 193 aø .

@<[Page 3840b]>@
#<dhanàdhipa># triø dhanamadhipàti adhi + pà--rakùaõe ka 6 taø . 1 dhanarakùake (khàjà¤ci) koùàdhyakùe 2 kuvere puø amaraþ . %<dhanàdhipena viddhasya anuhràdasya saüyuge>% harivaüø 251 aø .

#<dhanàdhipati># puø 6 taø . 1 kuvere %<anucareõa dhanàdhipaterathonagavilokanabismitamànasaþ>% kiràø . %<kauveraü prayayau tãrthaü yatra taptvà mahattapaþ . dhanàdhipatyaü saüpràpto ràjannailavilaþ prabhuþ>% bhàø ÷àø 18 aø . adhipaterbhàvaþ ùya¤ àdhipatyam dhanasyàdhipatyamityarthaþ .

#<dhanàdhyakùa># triø 6 taø . (khàjà¤ci) 1 koùàdhyakùe %<lohavastràjinàdãnàü ratnànà¤ca vidhànavit . vij¤àtà phalgusàràõàmanàhàryaþ ÷uciþ sadà . nipuõa÷càpramatta÷ca dhanàdhyakùaþ prakãrtitaþ . àyadvàreùu sarveùu dhanàdhyakùa samà naràþ . vyayadvàreùu ca tathà kartavyàþ pçthivãkùità>% iti matsyapuø 214 aø tallakùaõamuktaü 2 kuvere pu0

#<dhanàya># nàmadhàtuþ àtmano dhanamicchati kyac gardhàrthe niø . gardhena dhanecchàyàm . paraø akaø señ . dhanàyati adhanàyãm . %<÷ådrà yadarthajàrà na poùàya dhanàyati>% yajuø 23 . 30 . %<ànantarya¤càrabhate na pràõànàü dhanàyate>% nàø tàø 132 aø . àrùastaï . agardhe tu dhanãyatãtyeva .

#<dhanàyu># puø nçpabhede viùõapuø .

#<dhanàrthin># triø dhanamarthayate artha + õini 6 taø . dhanapràrthake %<na tàdç÷aü bhavatyeno mçgahanturdhanàrthinaþ>% manuþ .

#<dhanà÷à># strã 6 taø . dhanalobhe %<jãryanti jãryataþ ke÷à dantà jãryanti jãryataþ . dhanà÷à jãvità÷à ca jãryato'pi na jãryati>% harivaüø 30 aø .

#<dhanà÷rã># strã ràgiõãbhede (dhànasã) sà ca hanumanmate ÷rãràgasya tçtãyà bhàryà . kalanàthamate megharàgasya caturthã bhàryà .

#<dhanika># triø dhanamàdeyatvenà'styasya ñhan . uttamarõe adhamarõasakà÷àt svaprayuktadhanagràhake . %<ekacchàyà÷riteùveùu dhanikasya yathàruci>% yàj¤aø . 2 sàdhau vaõiji . dhana--bàø ika . 3 dhanyàke puø mediø ràjaniø klãvatvam . 4 dhave svàmini puø hemacaø . dhanã svàrthe ka . dhànakà 5 dhanikabhàryàyàü baõik striyàü strã mediø . 6 badhvàm hemacaø 7 yuvatyàü ÷abdaratnàø 8 priyaïguvçkùe strã ÷abdacaø . da÷aråpakagranthavyàkhyàtari 9 viùõusånau vidvadbhede pu0

#<dhanin># triø dhanamastyasya dhana + ini . dhanavati %<dhaninaþ ÷rotriyo ràjà nadã vaidya÷ca pa¤camaþ>% càõakyaþ . %<mahàpakùe dhaninyàrye niþkùepaü niþkùepedbudhaþ>% manuþ .

#<dhaniùñha># triø ati÷ayena dhanã iùñhan ino lopaþ . 1 ati÷ayadhanayukte striyàü ñàp sà ca a÷vinyàdimadhye 2 trayoviü÷e nakùatre strã tasyà vasudevatàkatvàt tathàtvam . a÷leùà ÷abde tatsvaråpàdikaü dç÷yam . tatra dhaniùñhà pa¤catàrà ityeva pàñhaþ mudràdoùàt pa¤catàreti truñitam . %<mastakoparisamàgate dhane mardalàkçtini pa¤catàrake . yànti kàntimati meùalagnataþ sàrasàkùirasadhasraliptikàþ>% kàlidàsaþ .

#<dhanã># strã dhanamastyasyàþ ac gauràø ïãù . 1 yuvatyàü svàrthe kàpi và na hrasvaþ . dhanãkàpi tatràrthe ÷abdacaø .

#<dhanãya># nàmadhàtuþ àtmano'lobhena dhanamicchati kyac paø akaø señ . dhanãyati adhanayãt . gardhe tu dhanàyatãtyeva

#<dhanãyaka># naø dhanàya hitaþ cha saüj¤àyàü kan . dhanyàke ratnamàø .

#<dhanu># puø dhana--un . 1 priyaïguvçkùe 2 dhanurdhare triø mediø . 3 ÷ãghragantari ca %<÷avyàharã dhanutarau>% çø 4 . 35 . 5 . %<dhanutarau ÷ãghragantçtarau>% bhàø . 4 dhanuùi ca dhanvantariþ .

#<dhanuþpaña># puø dhanuùa iva paño vistàrodale yasya . (piyàsàla) vçkùe và ùatve dhanuùpaño'pyatra amaraþ .

#<dhanuþ÷àkhà># strã dhanuùaþ ÷àkhà yasyàþ . 1 mårvàyàm ÷abdacaø . dhanuravayava iva ÷àkhà yasyàþ . 2 piyàlatarau ÷abdaca0

#<dhanuþ÷reõã># strã dhanuùaþ ÷reõãva . 1 mahendravàruõyàü 2 mårvàyà¤ca . ràjaniø .

#<dhanurguõa># puø 6 taø . 1 maurvyàü jãvàyàü ÷abdacaø . dhanuùo guõã yasyàþ sakà÷àt 5 vaø . 2 mårvàyàü strã ÷abdaraø .

#<dhanurgraha># puø dhanus + anudyamane graha--ac . dhanurdhare tadgràhake tu aõ dhanurgràha ityeva . 2 dhçtaràùñraputrabhede . %<kavacã niùaïgã daõóã daõóadhàro dhanurgrahaþ>% bhàø àø 67 aø tatputroktau . graha--bhàve ap 6 taø . dhanurvidyàyàm %<gàndharvaü nàrado vedaü bharadvàjo dhanurgraham>% bhàø ÷àø 210 aø . graherj¤ànàrthatvàt tathàtvam .

#<dhanurdrumaþ># puø dhanuùaþ sàdhanaü drumaþ . vaü÷avçkùe ràjaniø . tasya dhanuþsàdhanatvàt tathàtvam .

#<dhanurdhara># puø dhanurdharati dhç¤ ac 6 taø . dhànuùke dhanvini amaraþ %<dhanurdharaþ ke÷ariõaü dadar÷a>% %<kùitàvabhådekadhanurdharo'pi saþ>% raghuþ . 2 dhçtaràùñraputrabhede %<kavacã krathanaþ kuõóã kuõóadhàrã dhanurdharaþ>% bhàø ÷àø 117 tat putroktau . 3 viùõau puø . %<dhanurdharo dhanurvedaþ>% viùõusaüø .

#<dhanurdhàrin># triø dharati dhç--õini 6 taø . dhànuùke . %<÷åra÷ca raõadakùasya gajà÷varathakovidaþ . dhanurdhàrã bhavedràj¤aþ sarvakle÷asahaþ ÷uciþ>% matsyapuø 214 aø tasya lakùaõamuktam .

#<dhanurbhçt># puø bibharti bhç--kartari kvip tuk 6 taø . dhanurdhare dhànuùke . %<dhanurbhçto'pyasya dayàrdrabhàvam>% dhanurbhçtàmagrata eva rakùiõàm raghuþ .

#<dhanurmakha># puø dhanurupalakùito makhaþ . kçùõàhvànàrthaü kaüsena chalataþ kçte yaj¤abhede . %<ràjà dhanurmakhaü nàma kàrayiùyati vai sukhã>% harivaüø 79 aø . dhanuryàgàdayo'pyatra . %<àrabhyatàü dhanuryàga÷caturda÷yàm yadhàvidhi . vi÷asantu pa÷ån medhyàn bhåtaràjàya mãóhuùe>% bhàgaø 10 . 36 . 22 . %<samçddhastatra kaüsasya bhaviùyati dhanurmahaþ>% harivaüø 8 aø .

#<dhanurmadhya># naø 6 taø . dhanuùo madhyabhàge hastake dhanvibhiryatra dhanurgçhyate tasmin sthàne amaraþ .

#<dhanurmàlà># strã dhanuùo màlaþ sambandho yasyàþ . mårvàlatàyàm ÷abdacaø .

#<dhanuryàsa># puø dhanuriva yàsaþ . duràlabhàyàü sàrasundarã .

#<dhanurlatà># strã dhanuravayavayogyà latà . somavallyàü ràjaniø .

#<dhanurvaktra># puø dhanuriva vaktramasya . kumàrànucarabhede . %<vidyutàkùo dhanurvaktro jàñharomàrutà÷anaþ>% bhàø ÷aø 46 aø tadanucaroktau .

#<dhanurvidyà># strã dhanuùo vidyà . dhanuràdãnàü prayogasaühàraj¤àpake vidyàbhede tadàrambhanakùatràdi dãpikàyàmuktaü yathà %<aditiguruyamàrkasvàticitràgnipitryadhruvaharivasumålà÷vãndubhàgyàntyabheùu . vi÷ani÷a÷ibudhàhe viùõubodhe vipauùe susamayatithiyoge càpavidyàpradànamiti>% .

#<dhanurvçkùa># puø dhanuþ sàdhanaü dhanuriva và vçkùaþ . 1 vaü÷e 2 dhanvanavçkùe 3 bhallàtakavçkùe 4 a÷vatthavçkùe ca ràjaniø .

#<dhanurveda># puø dhanåüùi tadàdãnyastràõi vidyante j¤àyante'nena vida--j¤àne karaõe gha¤ . yajurvedasyopavedabhede sa ca luptapràyaþ agnipuø tatra pratipadyaviùayàdikamuktaü yathà %<agniruvàva . catuùpàdaü dhanurbedaü vade pa¤cavidhaü dvija! . rathanàgà÷vapattãnàü yoghàü÷cà÷ritya kãrtitam . yantramuktaü 1 pàõimuktaü 2 muktasandhàritaü 3 tathà . amuktaü 4 bàhuyuddha¤ca 5 pa¤cadhà tat prakãrtitam . tatra ÷astràstrasampattyà dvividhaü parikãttitam . çjumàyàvibhedena bhåyo dvividhamucyate . kùepaõãcàpayantràdyairyantramuktaü, prakãrtitam . ÷ilàtomarapatryàdyaü pàõimuktaü 2 prakãrtitam . muktasandhàrita 3 j¤eyaü pràsàdyamapi yaddhavet . khaïgàdikamamukta¤ca 4 niyuddhaü vigatàyudham 5 . kçryàdyogyàni pàtràõi yoddhumicchurjita÷ramaþ . dhanuþ÷reùñhàni yuddhàni pràsamadhyàni tàni ca . tàni khaïgajaghanyàni vàhupracyavanàni ca . dhanurvede guruvipraþ prokto varõadvayasya ca . yuddhàdhikàraþ ÷ådrasya svayaü vàpadi ÷ikùayà . de÷asthaiþ saïkarai ràj¤aþ kàryà yuddhe sahàyatà . aïguùñhagulphapàrùõyaïghri ÷liùñàþ syuþ sahità yadi . dçùñaü samapadaü sthànametallakùaõatastathà . bàhyàïgulisthitau pàdau stabdhajànubalàvubhau . trivitastvantaràsthànametadvai÷àkhamucyate . haüsapaïktyàkçtisame dç÷yete yatra jànunã . caturvitastivicchinne tadetanmaõóalaü smçtam . halàkçtisamaü yacca stabdhajànårudakùiõam . vitastyaþ pa¤ca vistàre tadàdoóhaü prakãrtitam . etadeva viparyastaü pratyàlãmamiti smçtam . tiryagbhåto bhavedvàmo dakùiõo'pi bhavedçjuþ . gulphau pàrùõigrahau caiva sthitau pa¤càïgulàndharau . sthànaü jàtaü bhavedetad dvàda÷àïgulamàyatam . çjujànurbhayedvàmo dakùiõaþ suprasàritaþ . atha và dakùiõa¤jànu kubjaü bhavati ni÷calam . daõóàyato bhavedeùa caraõaþ saha jànunà . evaü vikañasuddiùñaü dvihastàntaramàthatam . jànunã dviguõe syàtàmuttànau caraõàbubhau . anena vidhiyogena sampuñaü parikãrtitam . ki¤cidvivartitau pàdau samadaõóàyanau sthirau . dçùñameva yathànyàyaü ùoóa÷àïgalamàyatam . svastikenàtra kurvãta pramàõaü prathamaü dvija! . kàrmukaü gçhya vàmena vàõaü dakùiõakena tu . vai÷àkhe yadi và jàte sthitau vàpyatha vàyatau . guõàntantu tataþ kçtvà kàrmuke priyakàrmukaþ . adhaþkañintu dhanuùaþ phalade÷antu patriõaþ . dharaõyàü sthàpayitvà tu tolayitvà tathaiva ca . bhujàbhyàmatra kubjàbhyàü prakoùñhàbhyàü ÷ubhaghrata! . yasya vàõaü dhanuþ÷reùñhaü puïkhade÷e ca patriõaþ . vinyàso dhanuùa÷caiva dvàda÷àïgulamantaram . jyayà vi÷iùñaþ kartavyo nàtihãno na càdhikaþ . nive÷ya kàrmukaü nàbhyàü nitambe ÷arasa¤cayam . utkùipedutthitaü hastamantareõàkùakarõayoþ . pårveõa muùñinà gràhyaü stanàgredakùiõe ÷araþ . haraõantu tataþ kçtvà ÷ãghraü pårvaü prasàrayet . nàbhyantarà naiva bàhyà nordhakà nàdharà tathà . na ca kubjà na cottànà na calà nàtiveùñità . sanà sthairyaguõãpetà maurvãü daõóamiva sthità . chàdayitvà tato lakùyaü pårveõànena muùñinà . urasà tåtthito yantà trikoõavinatasthitaþ . stabdhàïgo ni÷calagrãvo mayårà¤citamastakaþ . lalàñanàsàvaktràüsàþ kuryura÷vasamambhavet . antaraü tryaïgulaü j¤eyaü civukasyàüsakasya ca . prathamantryaïgulaü j¤eyaü dvitãye dvyaïgulaü smçtam . tçtãye'ïgulamuddiùñamàyata¤civukàüsayoþ . gçhãtvà sàyakaü puïkhàttarjanyàïguùñhakena tu . anàmayà punargçhya tathà madhyamayàpi ca . tàvadàkarùayedvegàdyàvadvàõaþ supåritaþ . evaüvidhasupakramya moktavyaü vidhivat khagam . dçùñimuùñihataü lakùyaü bhindyàdvàõena suvrata! . muktvà tu pa÷cimaü hastaü kùipedvegena pçùñhataþ . etaducchedamicchanti j¤àtavyaü hi tvayà dvija! . kårparantadadhaþ kàryamàkçùya tu dhanuùmatà . årdhvaü visuktake kàryelakùa÷liùñantu madhyamam . ÷reùñhaü prakçùñaü vij¤eyaü dhanuþ÷àstravi÷àradaiþ . jyeùñhastu sàyako j¤eyo bhavetdvàda÷amuùñayaþ . ekàda÷a tathà madhyaþ kanãyànda÷a muùñayaþ . caturhastaü ghanuþ÷reùñaü trayaþ sàrdhàstu madhyamam . kanãyastu dvayaü proktaü nityameva padàtinaþ . a÷ve rathe gaje ÷reùñhe tadeva parikãrtitam>% 248 aø . agniruvàca . %<pårõàyataü dvijaþ kçtvà tato màüsairgadàyudhàn . sunirdhautaü ghanuþ kçtvà raïgabhåmau nidhàpayet . tato vàõaü samàgçhya daü÷itaþ susamàhitaþ . tåõamàsàdya badhnãyàddçóhàü kakùà¤ca dakùiõàm . vilakùyamapi tadbàõaü tatra caiva susaüsthitam . tataþ samuddharedvàõaü tåõàddakùiõapàõinà . tenaiva sahitaü madhye ÷araü saïgçhya dhàrayet . vàmahastena ve kakùàü dhanustasmàtsamuddharet . aviùaõõamatirbhåtvà guõe puïkhaü nive÷ayet . sampãóya siühakarõena puïkhenàpi same dçóhaþ . vàsakarõopaviùña¤ca phalaü vàmasya dhàrayet . varõàn madhyanayà tatra vàmàïgalyà ca dhàrayet . mano lakùyagataü kçtvà muùñinà ca vidhànavit . dakùiõe gàtrabhàge tu kçtvà vàõaü vimokùayet . lalàñapuñasaüsthànaü daõóaü lakùye nive÷ayet . àkçùya tàóayettatra candrakaü ùoóa÷àïgulam . muktvà vàõaü tataþ pa÷càdulkà÷ikùastadà tathà . nigçhõãyànmadhyamayà tato'ïgulyà punaþ punaþ . akùilakùyaü kùipettåõàccaturasnu¤ca dakùiõam . caturasmagataü vedhyamabhyaseccàditaþ sthitaþ . tasmàdanantaraü tãkùõaü paràvçttaü gata¤ca yat . nimnamunnatavedha¤ca abhyaset kùiprakantataþ . vedhyasthàneùvathaiteùu sannyasya puñakaü dhanuþ . hastàvàpa÷atai÷citraistarjayeddustarairapi . tasmin vedhyagate vipra! dve bedhye dçóhasa¤j¤ake . dve vedhye duùkare vedhye dve tathà citraduùkare . natanimna¤ca tãkùõa¤ca dçóhavedhye prakãrtite . nimnaü duùkaramuddiùñaü vedhyamårdhvagata¤ca yat . lastakàyanamadhye tu citrañuùkarasa¤j¤ake . evaü vedhyaguõaïkçtvà dakùiõenetareõa ca . àrohet prathamaü vãro jitalakùyastato naraþ . eùa evaüvidhaþ proktastatra dçùñaþ prayoktçbhiþ . adhikaü bhramaõaü tasya tasmàdvedhyàt prakãrtitam . lakùyaü saüyojayettatra patripatragataü dçóham . bhràntaü pracalita¤caiva sthiraü yacca bhavedati . samantàttàóayed bhindyàcchedayedvyathayedapi . karmaõàü saüvidhànaj¤o j¤àtvaivaü vidhimàcaret . manasà cakùuùà dçùñyà yoga÷ikùuþ ÷ramaü jayet>% 249 aø agniruvàca . jitahasto jitamatirjitadçg lakùyasàdhakaþ . niyatàü siddhimàsàdya tato vàhanamàruhet . da÷ahasto bhavet pà÷o vçttaþ karamukhastathà . guõakàrpàsamu¤jànàü bhaïgasnàyvarkavarmiõàm . anyeùàü sudçóhànà¤ca sukçtaü pariveùñitam . tathà triü÷atsamaü pà÷aü budhaþ kuryàt suvartitam . kartavyaü ÷ikùakaisvasya sthànaü kakùàsu vai tadà . vàmahastena saïgçhya dakùiõenoddharettataþ . kuõóalasyàkçtiü kçtvà bhràmbaikaü mastakopari . kùipet tåõamaye tårõaü puruùe carmaveùñite . valgite ca plute caiva tathà pravrajiteùu ca . mamprayogavidhiü kçtvà prayu¤jãta su÷ikùitam . vijitya tu yathànyàyaü tato bandhaü samàcaret . kañyàmbaddhvà tataþ khaógaü vàmapàr÷vàvalambitam . dçóhaü nigçhya vàmena niùkarùeddhakùiõena tu . ùaóaïgulaparãõàhaü saptahastasamucchritam . ayomayyaþ ÷alàkà÷ca karmàõi vividhàni ca . ardhahaste same caiva tiryagårdhvagataü tathà . yojayedvidhinà yena tathà tvaïgadataþ ÷çõu . tåõacarmàvanaddhàïgaü sthàpayitvà navaü dçóham . kareõàdàya laguóaü dakùiõàïgulakaü navam . udyamya ghàtayedyasya nà÷astena ripordçóham . ubhàbhyàmatha hastàbhyàü kuryàdyasya nipàtanam . akle÷ena tataþ kurvan badhe siddhiþ prakãrtità . vàhànàü ÷ramakaraõaü pracàràrthaü purà tavaü 250 %<agniruvàca . bhyàntamudubhràntamàviddhamàplutaü viplutaü sçtam . sampràtaü samudãrõa¤ca ÷yenapàtamathàkulam . uddhåtamavadhåta¤ca sadhyaü dakùiõameva ca . anàlakùitavisphoñau karàlendramahàmukhau . vikaràlanipàtau ca vibhãùaõabhayànakau . samagràrdhatçtãyàü÷apàdapàdàrdhavàrijàþ . pratyàlãóhamathàloóhaü varàhaü lulitantathà . iti dvàtriü÷ato j¤eyàþ khaógacarmavidhau raõe . paràvçttamapàvçttaü gçhãtaü laghusa¤j¤itam . årdhvotkùiptamadhaþkùiptaü sandhàritavidhàritam . ÷yenapàtaü gajapàtaü gràhagràhyantathaiva ca . evamekàda÷avidhà j¤eyàþ pà÷avidhà raõàþ . çjvàyataü vi÷àla¤ca tiryagbhràmitameva ca . pa¤cakarma vinirdiùñaü vyaste pà÷e mahàtmabhiþ . chedanaü bhedanaü pàto bhramaõaü ÷amanaü tathà . vikartanaü kartana¤ca cakrakarmedameva ca . àsphoñaþ kùveóanaü bhedastràsàndolitakau tathà . ÷ålakarmàõi jànãhi ùaùñhamàghàtasa¤j¤itam . dçùñighàtaü bhujàghàtaü pàr÷vaghàtaü dvijottama! . çjupakùe samàyàtaü tomarasya prakãrtitam . àhataü vihçtaü caiva prabhåtaïkamalàsanam . tato'rdhagàtraü namitaü vàmadakùiõameva ca . àvçtta¤ca paràvçttaü pàdoddhåtamavaplutam . haüsamàrgaü vimarda¤ca gadàkarma prakãrtitam . karàlamavadhàta¤ca daü÷opaplutameva ca . kùiptahastaü sthitaü ÷ånyaü para÷ostu vinirdi÷et . tàóanaü chedanaü vipra! tathà cårõanameva ca . sudgarasya tu karmàõi tathà plavanaghàtanam . saü÷rànvamatha vi÷ràntaü govisargaü sudurdharam . bhindipàlakha karmàõi laguóasya ca tànyapi . antyaü madhyaü paràvçttaü nide÷àntaü dvijottama! . vajrasyetàni karmàõi paññi÷asya ca tànyapi . haraõaü chedanaü ghàto baloddhàraõamàyatam . kçpàõakarma nirdiùñaü pàtanaü sphoñanaü tathà . tràsanaü rakùaõaü ghàto balàddharaõamàyatam . kùepaõãkarma nirdiùñaü yantrakarmaitadeva tu . santyàgamavadaü÷a÷ca varàhoddhåtakaü tathà . hastàvahastamàlãnamekahastàvahastake . dvihastabàhupà÷e ca kañirecitakodgate . urolalàñaghàte ca bhujàvidhamanantathà . karoddhåtaü vimàna¤ca pàdàhati vipàdikama . gàtrasaü÷leùaõaü ÷àntaü tathà gàtraviparyayaþ årdhvaprahàraü ghàta¤ca gomåtraü savyadakùiõe . pàrakantàrakaü gaõóaü kavacaü vidhamàkulam . tiryagbandhamapàmàrgaü bhãmavegaü sudar÷anam . siühàkràntaü gajàkràntaü gardabhàkràntameva ca . gadàkarmàõi jànãyànniyuddhasyàtha karma ca . àkarùaõaü vikarpa¤ca bàhånàü målameva ca . grãvàviparivarta¤ca pçùñhamaïgaü sudàruõam . paryàsanaviparyàsau pa÷umàramajàvikam . pàdaprahàramàsphoñaü kañirecitakantathà . gàtrà÷leùaü skandhagataü mahãvyàjanameva ca . urolalàñaghàta¤ca vispaùñakaraõantathà . uddhåtamavadhåta¤ca tiryaïmàrgagataü yathà . gajaskandhamavakùepamaparàïmukhameva ca . devamàrgamadhomàrgamamàrgagamanàkulam . yaùñighàtamavakùepo vasudhàdàraõantathà . jànubandhaü bhujàbandhaü gàtrabandhaü sudàruõam . vipçùñhaü sodakaü ÷vabhraü bhujàveùñitameva ca . sannaddhaiþ saüyuge bhàvyaü sa÷astraistairgajàdibhiþ . varàïku÷adharau cobhau eko grãvàgato'paraþ . skandhagau dvau ca dhànuùkau dvau ca khaógadharau gaje . rathe rathe gaje caiva turaïgàõàü trayaü trayam . dhànuùkàõàntrayaü proktaü rakùàrthe turagasya ca . dhanvino rakùaõàrthàya carmiõantu niyojayet . svamantraiþ ÷astramabhyarcya ÷àstrantrailokyamohanam . yo yuddhe yàti sa jayedarãn sampàlayedbhuvam>% . dhanåüùi dhanuùaþ prayogopasaühàràn vetti jànàti vidaaõ upaø saø . 2 dhànuùke triø 3 viùõau puø . %<dhanurdharo dhanurvedaþ>% viùõusaüø . bhàve gha¤ . 4 vidyàbhede aùñàda÷avidyà÷abde 542 pçø dç÷yam .

#<dhanuùa># puø dhana--bàø uùan . çùibhede %<dhanuùàkhyo'tha raibhya÷ca arvàvasuparàvaså>% bhàø ÷àø 338 aø .

#<dhanuùàkùa># puø çùibhede %<àsasàda mahàvãryaü dhanuùàkùaü manãùiõam>% bhàø vaø 125 aø .

#<dhanuùkapàla># puø dhanuùaþ kapàlamiva isusoþ sàmarthye ùatvam . dhanuravayave . kaskàdiùu pàñhastu asàmarthyàrthaþ .

#<dhanuùkara># triø dhanuþ kare'sya isusoþ sàmarthye ùatvam . dhanurhaste 1 dhànuùke . dhanuþ karoti kç--ña . 2 càpakàrake ÷ilpibhede triø . ahatvàdau tu aõ dhanuùkàra . tatkaramàtre triø . %<iùukàraü hetyai dhanuùkàraü karmaõe jyàkàraü diùñàya>% yajuø 30 . 7 .

#<dhanuùpàõi># triø dhanuþ pàõau yasya isusoþ sàmarthye ùatvam . dhanurhaste %<yuvajànirdhanuùpàõiþ>% bhaññiþ .

#<dhanuùmat># triø dhanuþ dhàryatvenàstyasya matup . dhanurdhare amaraþ . bhãùmo dhanuùmànupajànvaratniþ . (jàmadagnyaþ) bhaññiþ .

#<dhanusa># naø dhana--÷abde usi . 1 càpe ÷aranikùepayantrabhede amaraþ . jyàkarùaõottha÷abdayogàttasya tathàtvam . tallakùaõam . %<dhanustu dvividhaü proktaü ÷àrïgaü vàü÷aü tathaiva ca . komalaü varõadçóhatà tayorguõa udàhçtaþ . sukhasampattikaraõaü samamuùñyàyataü ghanuþ . vipado muùñivaiùamye tadaïge bhaïgamàvahet>% yuktikalpataruþ . dhanurveda÷abde tallakùaõàdi dç÷yam . 2 piyàlavçkùe puø meùàvadhike 3 navame rà÷au %<nà svarõabhàþ ÷ailasamodayo'ti÷abdodinaü pràk dçóhasåkùmapãtaþ . raktoùõapitto dhanuralpasåtisaïgo dvimårtirdvipadognirugraþ>% nãø tàø . aya¤ca rà÷iþ 21600 kalàtmakasya rà÷icakrasya 14400 kalottaraü 1800 kalàtmakaþ målapårvàùàóhottaràùàóhà prathamacaraõàtmakaþ . %<målaü pårvàùàóhà prathama÷càpyatàràü÷ako dhanvã>% jyoø taø . asya svaråpaü %<càpã naro'÷va jaghanaþ>% vçhajjàø . a÷vatulyajaghanaþ narastena catuùpàdityarthaþ . yathàha yavane÷varaþ . %<dhanvã manuùyo hayapa÷cimàrdhastamàhuþ>% bhaññotpalaþ . 4 caturhastamàne kro÷a÷abde 3340 pçø dç÷yam . 5 dhanurdhare triø ÷abdàrthaciø golakùetrasya vyàsàrdhàt nyåne 6 aü÷abhede càpa÷abde kùetra÷abde ca dç÷yam . %<jyàü projjhya ÷eùaü tattvà÷vihataü tadvivaroddhçtam . saïkhyàtattvà÷visaüvarge saüyojya dhanurucyate>% såø siø . %<yasya dhanuþ kartumiùñaü tasminna ÷uddhapårvaü jyàpiõóaü nyånãkçtya ÷eùaü pa¤càkçtiguõaü tadvivaroddhçtaü tayoþ ÷uddhà÷uddhapiõóayorantareõa bhaktaü phalaü ÷uddhajyà yatamà tatamasaïkhyàtattvà÷vinoþ saüvarge ghàte saüyojya siddhaü dhanuþ kathyate . atropapattiþ . jyà yatamà ÷uddhyati tatamàyà÷càpakalàyàstatamasaïkhyàguõitatattvà÷vinaþ jyàntareõa tattvà÷vikalàstadà ÷eùajyàyàþ ketyanupàtàgataphalayutà iti vaiparãtyena sugamatarà>% raïgaø . bahuø anaï . dhçtadhanvà ityàdi dhanvanà ÷abdenaiva tatprayogopapattau dhçtadhanurityàdiprayoganiràsàrthamanaïvidhànam .

#<dhanustambha># puø su÷rutokte vikçte vàyubhede . %<dhanustulyaü namedyastu sa dhanustambhasaüj¤akaþ>% tatra lakùitam .

#<dhanå># strã dhana--å . dhanuùi ujvaø .

#<dhaneyaka># naø dhanyàka + pçùoø . dhanyàke bharataþ .

#<dhane÷a># puø 60 . 1 kuvere %<ime caivàùñakala÷àþ nidhãnàmaü÷asambhavàþ . akùayà ràjaràjasya dhane÷asya mahàtmanaþ>% harivaüø 108 . 2 lagnàt dvitãyasthànapatau ca . dhane÷varàdayo'pyatra . %<dhane÷varasyànucaro varado'smi nçpàtmaje>% bhàø uø 192 aø . %<bhàgye÷aràjye÷adhane÷varàõàmeko'pi candràdyadi kendravartã . svaputralàbhàdhipatirguru÷cedakhaõóasàmàjyapatitvameti>% jyoø taø . 3 viùõau %<ratnagarbho dhane÷varaþ>% viùõusaø .

#<dhandha># naø dhana--bà--dha . alpàkàre trikàø . svàrthe ùya¤ dhàndhyamapyatràrthe trikàø .

#<dhanya># triø dhanaü labdhà %<dhanagaõaü labdhà>% pàø yat . dhanasya nimittaü saüyoga utpàto và %<godvyaca>% pàø yat . dhanàya hitaü và yat . 1 dhanasya labdhari 2 dhananimitte saüyogàdau 3 dhanaprayojanake 4 dhanàya hite 5 ÷làghye ca . 6 a÷vakarõavçkùe puø ràjaniø 7 sukhavati 8 sukçtini triø amaraþ . %<dhanyàsi vaidarbhi! guõairudàraiþ>% naiùaø . %<dhanyàstà guõaratnarohaõabhavo dhanyà mçdanyaiva sà>% sàø daø . %<dhanyo'si yasya harireùa samakùa eva>% màghaþ . %<dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü svargyaü càtithipåjanam>% manuþ . 9 kçtàrthe triø . 10 viùõau puø %<sumedhà medhajo dhanyaþ>% viùõusaø . %<dhanyaþ kçtàrthaþ>% bhàø . 11 àmalakyàü dhàtryàm 12 upamàtari mediø 13 piõóàrakavanadevatàbhede ca strã 14 dhanyàke strã hemacaø .

#<dhanyavrata># naø dhanàya hitaü yat dhanyaü karmaø . varàhapuø ukte vratabhede .

#<dhanyàka># puø dhanyate bhakùàrthibhiþ pinyàkàdiø niø . (dhaniyà) khyàte padàrthe %<÷ilàyàü sàdhusampiùñaü dhanyàkaü vastragàlitam . ÷arkarodakasammi÷raü karpåràdisusaüskçtam . navãne mçõmaye pàtre sthitaü pittaharaü param>% bhàvapraø .

#<dhanva># gatau sauø bhvàø paø sakaø señ . dhanvati adhanvãt dadhanva . %<ràjàya dhanyàya dhanvasi>% çø 9 . 86 . 31 %<pariùicyamànàþ kùayaü suvãraü dhanvantu somàþ>% 9 . 97 . 26 .

#<dhanva># naø dhanva--ac . 1 càpe bharataþ . %<dhanurdharàya devàya priyadhanvàya dhanvine>% bhàø droø 103 aø . 2 dhanvantaripitari ràjabhede %<kà÷yasya kà÷yapaþ putro ràjà dãrghatapàstathà . dhanvastu dãrghatapaso dhanvàt dhanvantariþ sutaþ>% harivaüø 29 aø .

#<dhanvaïga># puø dhanoþ dhanuùo'ïgamivàïgamasya . (dhàmani) khyàte vçkùabhede %<dhanvaïgaþ kaphapittàsrakàsahçt tuvaro madhuþ . vçühaõo balakçdråkùaþ sandhikçd vraõaropaõaþ>% bhàvapraø .

#<dhanvacara># triø dhanvanà dhanuùà saha carati cara--ña . 1 dhànuùke . %<dhanvacaro na vaüsagaþ>% çø 5 . 36 . 1 .

#<dhanvaja># dhanvani marude÷e jàyate jana--óa . 1 marubhave %<jaïgalànàü dhanvajànà¤ca pippalyàsavam>% su÷rutaþ .

#<dhanvadurga># naø dhanvanà vçtaü durgam . caturdi÷aü pa¤cayojanamaruveùñhite durgabhede durga÷abde dç÷yam .

@<[Page 3845b]>@
#<dhanvan># puø dhavi--kanin . 1 alpodakade÷e marude÷e amaraþ . dhanvati ÷aro'smàt apàdàne kanin . 2 càpe 3 sthalamàtre ca mediø . 4 àkà÷e màdhavaþ %<dhanvacyuta iùàü na yàmani>% çø 1 . 168 . 5 . dhanvacyutaþ àkà÷acyutaþ dhanvan÷abdo'ntarãkùasya vacanaþ tena tatsthamudakaü lakùyate bhàø .

#<dhanvana># puø dhanva--sauø lyu . (dhàmani) iti khyàte dhanvaïgavçkùe ratnamàlà . %<candanaiþ syandanaiþ sàlaiþ saralairdevadàrubhiþ . vetasairdhanvanai÷càpi ye cànye valavattaràþ>% bhàø ÷àø 115 aø .

#<dhanvantara># naø caturhastamite daõóaråpe parimàõabhede . %<vitastiþ syàdato dvàbhyàü hastaþ syàttaccatuùñayam . daõóo dhanvantaraü tasya sahasradvitayena tu>% (kro÷aþ) trikàø .

#<dhanvantari># puø dhanoþ tannimitta÷alyasyàntaü pàramçcchati çgatau in kicca . 1 samudrotthite devavaidyabhede . dhanvantaristato devovapuùmànudatiùñhata bhàø àø 18 aø . dvàpare tasyotpattikathà harivaüø 19 aø yathà . %<dhanvantareþ sambhavo'yaü ÷råyatàü bharatarùabha! . sa sambhåtaþ samadràttumathyamàne'mçte purà . utpannaþ kala÷àt pårvaü sarvatastu ÷riyà vçtaþ . abhyasan siddhikàryaü hi viùõuü dçùñvà hi tasthivàn . abjastamiti hovàca tasmàdabjastu sa smçtaþ . abjaþ provàca viùõuü vai tanayo'smi tava prabho! . vidhatsva bhàgaü sthàna¤ca mama loke÷vare÷vara! . evamuktvà sa dçùñvà vai tathyaü provàca taü prabhuþ . kçto yaj¤a vibhàgo hi yaj¤iyairhi suraiþ purà . deveùu viniyukta¤ca vidhihotraü maharùibhiþ . na ÷akyamupahomo vai tubhyaü kartuü kadàcana . arvàgbhåto'si devànàü putrastvaü hi mahã÷varaþ . dvitãyàyàntu saübhåtyàü loke khyàtiü gamiùyasi . aõimàdi÷ca te siddhirgarbhasthasya bhaviùyati . tenaiva tvaü ÷arãreõa devatvaü pràpsyase prabho! . carumantrairvratairjapyairyakùyanti tvàü dvijàtayaþ . aùñadhà tvaü puna÷caivamàyurvedaü vidhàsyasi . ava÷yabhàvã hyartho'yaü pràgdçùñastvabjayoninà . dvitãyaü dvàparaü pràpya bhavitàü tvaü ya saü÷ayaþ . imaü tasmai varaü dattvà viùõurantardadhe punaþ . dvitãye dvàpare pràpte saunahotriþ sa kà÷iràñ . putrakàmastapastepe dhanvo dãrghaü mahattadà . prapadye devatàü tàntu yà me putraü pradàsyati . abjaü devaü sa putràrthe tadàràdhitavànnçpaþ . tatastuùñaþ sa bhagavànabjaþ provàca taü nçpam . yadicchasi varaü bråhi tatte dàsyàmi suvrata! . nçpa uvàca . bhagavan! yadi tuùñastvaü putro me khyàtimàn bhava . tatheti samanuj¤àya tatra vàntaradhãyata . tasya gehe mamutùanno devo dhanvantaristadà . kà÷iràjo mahàràjaþ sarvarogapraõà÷anaþ . àyurvedaü bharadvàjàt pràpyeha sa bhiùakkriyam . tamaùñadhà punarvyasya ÷iùyebhyaþ pratya pàdayat . dhanvantarestu tanayaþ ketumàniti vi÷rutaþ . atha ketumataþ putro vãro bhãmarathaþ smçtaþ . putro bhãmarathasyàpi divodàsaþ praje÷varaþ . divodàsastu dharmàtmà vàràõasyadhipo'bhavat>% àyurveda÷abdadar÷ita vàkye kà÷iràjasya divodàsasya dhanvantaritoktiþ tadapatye upacàràt ato na virodhaþ . %<dhanvantari÷ca bhagavàn svayameva kãrtirnàmnà nçõàm pururujàü ruja à÷u hanti . yaj¤e ca bhàgamamçtàyuravàvarundha àyuùyaveda manu÷àstyavatãrya loke>% bhàgaø 2 . 7 . 22 . %<sa vai bhagavataþ sàkùàt viùõoraü÷àü÷asambhavaþ . dhanvantaririti khyàta àyurvedadçgijyabhàk>% . %<nàràyaõàü÷o bhagavàn svayaü dhanvantarirmahàn . purà samudramathane samuttasthau mahodadheþ . sarvabedeùu niùõàto mantratantravi÷àradaþ . ÷iùyo hi vainateyasya ÷aïkarasyopa÷iùyakaþ>% vrahmaø vaivaø ÷rãkçùõa janmakhaõóe 51 aø . 2 divodàse trikàø . vikramàdityasabhàsthanavaratnàntargate kavibhede jyotirviø . %<dhanvantarikùapaõakàmarasiüha÷aïkuvetàlabhaññathañakarparakàlidàsàþ . khyàto varàhamihiro nçpateþ samàyàü ratnàni vai vararucirnava vikramasya>% . atra varàhamihirau iti ÷abdakalpadrume dvivacanàntatayà pàñhaþ pràmàdika eva dvivacanàntatve navasaükhyànupapatteþ varàho mihira iti vigrahaþ vçhajjàtakañãkàyàü bhaññotpalenoktaþ . ataeva %<varàhamihiràtmajena pçthuya÷asà>% tatputrakçtaùañpa¤cà÷ikàyàmuktaü varàhamihiràtmajatvamàtmano vi÷eùaõamupapadyate varàhamihirayorbhinnatve tadanupapatteþ iti såkùmamãkùaõãyam .

#<dhanvantarigrastà># strã 6 taø . kañukyàü ràjaniø .

#<dhanvanya># triø dhanvani marude÷e bhavaþ yat . marude÷abhave %<÷aüno àpo dhanvanyàþ ÷amanaþ santvanåpyàþ>% athaø 1 . 6 . 4 .

#<dhanvapati># puø 6 taø . marude÷apatau . tata idamarthàdau a÷vapatyàø aõ . dhànvapata tatsambandhini triø .

#<dhanvayavàsa># puø 6 taø . marubhave yavàsabhede duràlabhàbhede bharataþ svàrthe ka . dhanvayavàsaka tatràrthe ràjaniø . dhanvayàsa tatràrthe amaraþ .

#<dhanvasaha># puø dhanvaü dhanurgrahaü sahate saha--ac . dhanurdhare, %<dhanvasahà nãyate>% çø 1 . 127 . 3 .

#<dhanvàyana># triø dhanvà marude÷o'yatyanena karaõe lyuñ . marude÷agamanasàdhane striyàü ïãp . %<bhãmadhanvàyanã senà dhçùñadyumnena pàlità>% bhàø uø 197 aø .

#<dhanvàyin># triø dhanvanà saha eti gacchati i--õini 6 taø . 1 dhanurdhare 2 rudrabhede puø iùumadbhyo dhanvàyibhya÷ca vo namo namaþ yajuø 16 . 22 .

#<dhanvin># triø dhanvaü càpo'styasya vrãhyàø ini . dhanurdhare amaraþ . %<àkarõakçùñamapi kàmitayà sa dhanvã>% raghuþ . %<puübhirna kai÷cadapi dhanvibhiranvabandhi>% màghaþ . 2 vidagdhe 3 arjune puø vi÷vaþ 4 arjunavçkùe 5 duràlabhàyàü 6 bakulavçkùe ca puø ràjaniø . 7 viùõau puø %<ã÷varo vikramã dhanvo>% viùõusaø 8 tàmasamanoþputrabhede puø %<taporatirakalmàùastanvã dhanvã parantapaþ . tàmasasya manorete da÷a putrà mahàbalàþ>% harivaüø 7 aø . 9 dhanårà÷au ca dhanus÷abde dç÷yam .

#<dhanvina># puüstrã dhanva--bàø inan . ÷åkare %<divyo dhanvina ukto kolaþ syàt ÷åkaro gaurusràþ>% vçhaø 88 aø .

#<dhanvisthàna># naø 6 taø . %<vaiklavaü samapàda¤ca vai÷àkhaü maõóalaü tathà . pratyàlãóhaü tathàlãóhaü sthànànyetàni dhanvinàm>% ityukteùu dhànuùkasthitibhedeùu . dhanurveda÷abde dç÷yam .

#<dhama># dhmàne sauø paraø sakaø señ . dhamati adhamãt dadhàma . %<vàyunà dhamyamàno'tra dva÷yate'gniþ kvacit kvacit>% bhàø vaø 295 aø . %<te bàhubhyàü dhamitamagnimàtmani>% çø 1 . 24 . 7 %<ayaü badhe'pi varuõà'dhamat>% tàõóabràø . %<vikramya vidhamiùyàmi nivartadhvaü mahàmuràþ>% harivaüø 251 aø .

#<dhama># triø dhama--dhmàne ac . 1 ÷abdakartari 2 agnisaüyogakartari ca .

#<dhamaka># triø dhmà--kvun dhamàde÷a÷ca . dhmànakare ujjvalaø .

#<dhamadhama># puø dhama + prakàre dvitvam . pàrvatyàþ krodhasaübhåte kumàrànucaragaõabhede . %<ulkàmàlã dhamadhamo jvàlàjihvaþ pramardanaþ>% harivaüø 168 aø . kumàràmucaramàtçbhede strã %<khyàtà dahadahà caiva tathà dhamadhamà nçpa!>% bhàø ÷aø 47 aø .

#<dhamana># triø dhama--dhmàne sauø yuc . 1 bhastràdhmàyake 2 kråre ca mediø 3 nale tçõabhede amaraþ .

#<dhamani(nã)># strã dhama--sauø karaõe ani và ïãp . nàóãbhede siràbhede . 2 haññavilàsinyàm amaraþ . 3 haridràyàü 4 grãvàyàm hemacaø 5 pç÷niparõyàü ràjaniø . 6 nàóikàyàü ÷àkabhede bhàvapraø . 7 vàkye niruø . su÷rute dhamanãbhedakàryàdikamuktaü tacca kàya÷abde 1916 pçùñhàdau dç÷yam . tataþ sidhmàø lac . dhamanãla tadyukte triø .

#<dhammilla># puø sauø dhama--vic mila--ka pçùoø karmaø . saüyateùu ke÷eùu (khoüpà) . kusumagarbhamauktikàdinà bahirbaddhe ke÷akalàpe bharataþ . %<dhammille navamallikà samudayo haste sitàmbhoruham>% %<dhammillamardhamuktaü kalayati tilakaü tathà ÷akalam>% sàø daø . pçùoø dhammala dhammilàvapyatra ÷abdacaø .

#<dhaya># triø gheña--÷a . pànakartari dheñaùñittvàt striyàü ïãpipràpte sva÷o'nyatra neùyate iti haradattokteþ na ïãp .

#<dhara># triø dhç--ac . 1 dhàrake %<rathacaraõadharàïganàkaràbjaiþ>% màghaþ gadàdharaþ cakradharaþ . 2 parvate 3 karpàsatålake 4 kårmaràje 5 vasubhede ca mediø . %<utkaü dharaü draùñumavekùya ÷aurim>% màghaþ . kårmaràjasya bhåmidhàrakatvàt tathàtvam . %<dharo dhruva÷ca soma÷ca aha÷caivànilo'nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàùa÷ca vasavo'ùñàviti smçtàþ>% bhàø àø 66 aø .

#<dharaõa># triø dhç--yuc . 1 dhàrake 2 adripatau 3 loke 4 sthale 4 dhànye 5 sårye ca puø hemacaø . 7 arkavçkùe 8 setau trikàø . %<tulyà yavàbhyàü kathità'tra gu¤jà vallastrigu¤jo dharaõaü ca te'ùñau>% lãlàø ukte 9 caturviü÷atirattikàmite mànabhede naø . %<palaü suvarõà÷catvàraþ palàni dharaõaü da÷eti>% manåkte 10 da÷apalamitate 11 palasya da÷amàü÷e vaidyakaparibhàùà màùai÷caturbhiþ ÷àõaþ syàt dharaõaþ sa nigadyate . su÷rutokte 12 caturmàùakaparimàõe puø . bhàve lyuñ . 13 dhàraõe naø . %<sàraü dharitrãdharaõakùama¤ca>% kumàø .

#<dharaõapriyà># strã jinànàü ÷àsanadevatàbhede hemacaø .

#<dharaõi(õã)># strã dhç--ani . 1 pçthivyàü amaraþ và ïãp . ïãbantaþ 2 ÷àlamalivçkùe ÷abdacaø . 3 kandabhede ràjaniø .

#<dharaõi(õã)ja># dharaõito jàyate jana--óa . 1 maïgale 2 narakàsure ca 3 dharaõijàtamàtre triø %<dharaõije caturthage jvarajañharà÷çgudbhavaþ>% vçø saø 104 aø . 4 sãtàyàü strã .

#<dharaõi(õã)dhara># puø dharaõiü(õãü) dharati dhç--ac 6 taø . 1 parvate 2 kacchape ca ràjaniø . 3 viùõau halàø govardhanadhàritvàttasya tathàtvaü %<sa hi saüvartako vahniranilo dharaõãdharaþ>% viùõusaø . %<÷eùadiggajàdiråpeõa dharaõãü dharatãti>% bhàø . %<paramarùijanabhuvanapatiþ dharaõidharaþ ÷rutivinayavidhiþ>% bhàø ÷àø 348 aø . parvate %<dharaõãdharaduhiturbhayàdakau>% màghaþ . 6 ÷ive %<prabhavaü sarvabhåtànàü dhàraõaü dharaõãdharam>% bhàø à÷vaø 8 aø ÷ivastave

#<dharaõi(õã)ruha># puø dharaõyàü rohati ruha--ka 7 taø . vçkùe %<dharaõiruhàdhiruho badhårlatàyàþ>% màghaþ .

#<dharaõãkanda># puø dharaõãnàmakaþ kandaþ . 1 kandabhede kandàlau dhàràkande ràjaniø .

#<dharaõãkãlaka># puø dharaõyàþ kãlaka iva . parvate ÷abdaraø .

#<dharaõi(õã)dhçt># puø dharaõiü(õãü) dharati dhç--kvip tuk . 1 parvate 2 anante deve ca %<màhàtmyaü ÷rotumicchàmi . ÷eùasya dharaõãdhçtaþ>% harivaüø 120 aø .

#<dharaõãpura># puø dharaõyàkàraü puram . dharàkàre caturasre maõóale naø . dharaõãsadanàdayo'pyatra .

#<dharaõãplava># puø dharaõyàþ plavo yasmàt . samudre triø .

#<dharaõãbhçt># puø dharaõãü bibharti bhç--kvip tuk ca . 1 parvate 2 viùõau 3 anante ca . %<pràvçùãvàtivçùñàni ÷çïgàõi dharaõãbhçtàm>% harivaüø 249 aø .

#<dharaõã÷vara># puø 6 taø . 1 ÷ive ÷abdaratnàø 2 bhåmipatau 3 viùõau ca

#<dharaõãsuta># puø 6 taø . 1 maïgale avàneya÷abde dç÷yam . 2 narakàsure kuja÷abde dç÷yam . 3 sãtàyàü strã kàlikàpuø 37 aø tatkathà dç÷yà .

#<dharà># strã dharati vi÷vaü dhç--ac . 1 pçthivyàm amaraþ 2 garbhà÷aye 3 medasi ca mediø 3 nàóyàü ràjaniø . %<dharàyàü tasya saürambhaü sãtàpratyarpaõaiùiõaþ>% raghuþ . dànàrthakalpitàyàü suvarõamayadharàyàü tadvidhànàdi matsyapuràõoktaü hemàdridànakhaõóe dar÷itaü yathà . %<matsya uvàca . athàtaþ sampravakùyàmi gharàdànamanuttamam . pàpakùayakaraü néõàmamaïgalyavinà÷anam . kàrayet pçthivãü haimãü jambudvãpànukàriõãm . maryàdàparvatavatãü madhye merusamanvitàm . lokapàlàùñakopetàü navavarùasamanvitàm . nadãnada÷atopetàmante sàgaraveùñitàm>% %<anukàriõãm sadç÷ãmityarthaþ . iha hi jambudvãpasadç÷ãü kuryàdityukteþ nikhilanaganagarasarovaravanàdyanvitamahãsàdç÷yapràptau maryàdàparvatavatãmityàdinà tàvanmàtrànvitadharaõyanukàra iti gamyate . itarathà sàmànyenaiva tadavagatervi÷eùànarthakyaprasaïgàt, tadayamarthaþ haimãü pçthvãü kuryàdityukte saptadvãpavatyàþ prasaïge jambudvãpànukàriõãmityucyate tatràpi nànàparvatànukàraprasaïge maryàdàparvatavatãmiti>% tathà sati meroranukaraõapràptau madhye merusamanvitàmiti nànàdevagaõavyàvçttyarthaü lokapàlàùñakopetàmiti . evaü ca asaükhyeyapakùà÷rayaõe puràõàntaropadar÷itavarùacatuùñayàdipakùaparigraha÷aïkànivçttyarthaünavavarùasamanvitàmityucyate . tatra jambudvãpamupavarõitaü viùõupuràõe hemàø dàø . %<navavarùantu maitreya! jambudvãpamidaü mayà . lakùaya jana stàraü sakùapàt kathitaü tava . jambudvãpaü samàvçtya lakùalojanavistaraþ . maitreya! balayàkàraþ sthitaþ kùàrodadhirbahiþ . jambudvãpaþ samastànàü dvãpànàü madhyataþ sthitaþ . tasyàpi merurmaitreya! madhye kanakaparvataþ . catura÷ãtisàhasrayojanairasya cocchrayaþ . pratiùñhà ùoóa÷àddhastàdvàtriü÷anmårdhni vistçtaþ . måle ùoóa÷asàhasro vistàrastasya sarvataþ>% puràõàntare tu, aùñasaùñiyojanocchraya ityuktam . tathà %<mero÷caturdi÷aü tatra navasàhasravista tam . ilàvçtaü mahàbhàga! catvàra÷cànuparvatàþ viùkambhà racità meroryo janàyutamucchritàþ . pårveõa mandaronàma dakùiõe gandhamàdanaþ . vaibhràjaþ pa÷cime pàr÷ve supàr÷vamottare smçtaþ>% maryàdàparvatàstu, brahmàõóapuràõe dar÷itàþ %<jàdarodevakåña÷ca pårvasyàndi÷i parvatau . tau dakùiõottaràtàmàvànãlaniùadhàyatau . kailàsohimavàü÷caiva dakùiõe varùaparvatau . pårvapa÷càyatàvetàvarõavàntavyavasthitau . tri÷çïgojàrudhi÷caiva uttarau varùaparvatau . pårvapa÷càyatàvetàvarõavantavyavasthitau . niùadhaþ pàriyà(pà)tra÷ca pa÷cimau varùaparvatau . tau dakùiõottaràyàyàmàvànolaniùadhàyatau>% . nãlaniùadhaparvatau tu, agne vakùyete . %<lokapàlàùñakopetàmiti, lokapàlà indràdayo'ùñau, teùàü lakùaõaü pårvamuktaü brahmàõóadàne>% tatsannive÷à÷ca merorupari padrakùiõakrameõa pårvàdidikùu kartavyàþ . navavarùasamanvitàmiti . varùopavarõana¤ca, brahmàõóapuràõe %<uttaraü tatsamu himàdre÷caiva dakùiõam . etadvai bhàrataü nàma bhàratã yatra ntatiþ . bhàrataü prathamaü varùaü tataþ kiüpuruùaü smçtam . harivarùaü tathaivànyaü merordakùiõato dvija! . ramyakaü cottare varùaü tasyaivànu hiraõmayam . uttaràþ karava÷caiva yathà vai màrataü tathà . meroþ pårvaõa bhadrà÷ca katumàlaü ca pa÷cime . varùe dve tu samàkhyàte tayormadhyanilàvçtam . navasàhasrameteùàmekaikaü dvijasattama!>% tathà . %<hinavàn hamakåña÷ca niùagha÷cava dakùiõe . nãlaþ ÷veta÷ca ÷çïgã ca uttare varùaparvatàþ . sahasràdvitayocchàyàstàvàdvastàriõa÷ca te . lakùapramàõau dvau madhye da÷ahãnàstayàpare>% lakùapramàõàvityàdi ilàvçtasyobhayapàr÷vavartinau nãlaniùadhau dvau parvatau dairghyeõa lakùaguõau vij¤eyau, tadbàhyavartinau ÷vetahemakåñau navatisahamrayolanà praõau vij¤eyau, tathà tadbàhyasthitau ÷çïgãhimavantau a÷ãtisahasrayojanapramàõàvityarthaþ . atra yuktiruktà matsyapuràõe, %<dvãpasya maõóalãbhàvàt hràsavçddhiþ prakàrtiteti>% . brahmàõóapuràõe %<merostu pa÷cime bhàge navasàhasrasammita . catustriü÷atsahasràõi gandhamàdanaparvataþ . vatvàriü÷atsahasràõi parivçddho mahãtalàt . sahasramavagàhe tu sati dviguõavistaraþ . pårvoõa màlyabàn ÷ailastatpramàõaþ prakãrtitaþ>% %<atra ÷atasahasràdiyàjanaparimàõànàü pçthivyàdãnàü kartuma÷akyatvàt yojanasahasrasthàne ardhàïgulàdimànaü parikalpya yathoktasaükhyàtàratamyamanuùñheyam . nadãnada÷atopetamiti, nadyo bhàsãrathãprabhçtikàþ, nadàþ ÷oõàdayaþ, teùàü sàkalyena vidhàtuma÷akyatvàt yàvacchakyamanukàraþ kartavyaþ . ante sàgaraveùñitàmiti, yadyapi yàvatparimàõà pçthvã tàvàneva sàgaraþ tathàpyanukàramàtropade÷àt ÷akyànukàramàtramàcaraõãyam>% hemàø %<mahàratnasamàkãrõàü vasurudràrkasaüyutàm . hemnaþ palasahasreõa tadardhaü vàtha ÷àktitaþ . ÷atatrayeõa và kuryàt dvi÷atena ÷atena và . kuryàta¤capalàdårdhama÷akto'pi vicakùaõaþ . tulàpuruùavat kuryàt loke÷àvàhanambudhaþ . çtviïmaõóapasambhàrabhåbaõàcchàdanàdikam . vedyàü kçùõàjinaü kçtvà tilànàmupari nyaset . tathàùñàda÷a dhànyàni rasàü÷ca lavaõàdikàn . tathàùñau pårõakala÷àn samantàt parikalpayet . vitànaka¤ca kau÷eyaü phalàni vividhàni ca . tathàü÷ukàni ramyàõi ÷rãkhaõóa÷akalàni ca . ityevaü racayitvà tàmadhivàsanapårvakam . ÷uklamàlpàmbaradharaþ ÷uklàbharaõabhåùitaþ . pradakùiõaü tataþ kçtvàgçhãtakusumà¤jaliþ>% matsyapuø %<mahàratnetyàdi, mahàratnàni, màõikyaprabhçtãni paribhàùàyàü, dar÷itàni, vasurudràrkaråpamuktaü brahmàõóadàne, àcchàdanàdikamityàdi÷abdena de÷akàlavçddhi÷ràddhadevàdipåjàvràhmaõavàcanàdhivàsanàdisarvaü tulàpuruùoktamanuùñheyaü pårõakala÷àn sragganapa¤caratnadårvàïkuracåtapallavànvitànityavadheyaü vitànaü pa¤cavarõamiti . pradakùiõaü kçtveti, triþpradakùiõamàvçtyetyarthaþ, pradakùiõàdikaü ca dvitãyadivase påõàhutyantakarma÷eùasamàptau sarvauùadhisnànànantaramanuùñhoyam>% hemà %<namaste sarvadevànàü tvameka bhavanaü yataþ . dhàtrã ca sarvabhåtànàmataþ pàhi vasundhare! . vasån dhàrayase yasmàt basu càtãva nirmalam . vasundharà tatojàtà tasmàtpàhi bhayàdalam . caturmukho'pi nopacchedyasyàdantaü tavàcale . anantàyai namastasmàt pàhi saüsàrakardamàt . tvameva lakùmãrgovinde ÷iva gaurãti saüsthità . gàyatrã brahmaõaþ pàr÷ve jyotsnà candre ravau prabhà . buddhirvçhaspatau khyàtà medhà muniùu sàsthatà . vi÷vaü vyàpya sthità yasmàttatovi÷vambharà matà . dhçtiþ kùitiþ kùamà kùauõã pçthvã vasumatã rasà . etàbhirmårtibhiþ pàhi devi! sasàrasàgaràt . evamuccàrya tàü devãü bràhmaõebhyo nivedayet . dharàrdha và caturbhàgaü gurave pratipàdayet . ÷eùa¤caivàtha çtvigabhyaþ praõipatya visarjayet>% matusyapuø patràpi pårvavaddànavàkyamuccàrya jalapårvaü dànamàcàryànuj¤ayà anyebhyopi dànaü dãnànàthàdibhyaþ . svalpe tvekàgnividhànaü, bhåmipatikartavye karmaõi gràmàdidakùiõàdànam a÷aktakartçke yathà÷akti suvarõadakùiõàdànamityanusandhaiyam . atha bràhmaõavàcanànantaraü devatàpåjanavisarjanàni kuryàt . hemàø àrtharvaõagopathabràhmaõe, atha rohiõyàü saükalpyoùito brahmà yathàvãjarasaratnagandhàvakãrõatãrthodakapårõakala÷amabhimçùñàbhiùekarmantrairyathoktairdàtàramabhiùi¤cati . %<vratena tvaü vratapate>% iti vratamupaityàyàcità÷anàvadhaþ÷àyinàü bhavatã, vratopacaraü yathà÷aktyekaràtraü pa¤caràtraü và dvàda÷aràtraü vrata¤caritvà ÷cobhåte tantramàjyabhàgàntaü kçtvànvàrabhyàthàjya juhuyàt kàmasåktaü kàlasåktaü puruùa såktamitratha suvarõamayãü bhåmiü bhåmeþ prakçtiü gocarmabhàtràü kçtvànãya bedyuttasyàü vedimityupasthàpya %<girayasne parvatà>% iti parvatànavasthàpya hiraõyarajatamaõihaktàpravàlakàdibhirupra÷obhayedyadahaþ saüprayatãriti (sàmachandasà neti nadãþ kalpayitvà rasai÷ca paripårayet aparamagramasi samudrantvàbhyaüvasçjàmãti samudràn) vanaspatiþ saha devairna÷ràpayanniti %<vçhaspatirneti>% vanaspatãnanyàü÷ca yaj¤e tvà manamà saïkalpayenmanasà saïkalpavatãha bhavàta viyãn bibhratãti namaskàrayitvà satyaü vçhaspatyanuvàkãye devàsodivyekàda÷astheti, puõyàhaü vàcayet saüsthàpayenna ca divo devaj¤àtenetyabhimantrya bràhmaõebhyo dadyàddàtureùàsmairohiõãkàmaü nikàmaü và duþkhaü iti . %<yathà rohanti vãjàni halàkçùñe mahãtale . evaü kàmàþ prarohanti pretyeha manasà sadà . sarveùàmeva dànànàü yatphalaü samudàhçtam . tat pràpnoti ca viprebhyo dattvà bhåmiü yathàvidhi>% . matsyapuràõe %<anena vidhinà yastu dadyàddhemadharàü ÷ubhàm . puõyakàle'bhisaüpràpte sa padaü yàti vaiùõavam . vimànenàrkavarõena kiïkiõãjàlamàlinà . nàràyaõapuraïgatvà kalpatrayamatho vaset . putrapautraprapautràü÷ca tàrayedekaviü÷atim . iti pañhati ya itthaü yaþ ÷çõoti prasaïgàdapi kaluùavitànairmuktadehaþ samantàt . divamamaravadhåmiryàti saüpràrthyamànaþ padamamarasahasraiþ sevitaü candramauleþ>% liïgapuø uktavidhistu tatra khaõóe dç÷yaþ .

#<dharàkadamba># puø dharàjàtaþ kadambaþ . dhàràkadambe hàràø .

#<dharàïgura># puø dharàyà aïkura iva . vàyuphale ÷okare hàràø .

#<dharàtmaja># puø 6 taø . 1 maïgalagrahe 2 narakàsure ca 3 sãtàyàü strã tatkathà kàlikàpuø 37 aø dç÷yà . dharàputràdayo'pyatra .

#<dharàdhara># puø dharàü dharati dhç--ac . 1 parvate 2 anante 3 viùõau ca . %<satyamedhà . dharàdharaþ>% viùõusaø . %<a ÷aira÷eùaiþ ÷eùàdyaira ÷aùàü dhàrayan dharàm>% bhàùyakçtavàkye tanniruktiþ .

#<dharàdhipa># puø 6 taø . nçpe %<màhe÷varãümatha sabhàü samàsàdya dharàdhipaþ>% bhàø vaø 48 aø . dharàdhinàthadharàdhã÷àdayo'tra

#<dharàmara># puø dharàyàmabhara iva . 1 bhådeve bràhmaõe dharàsuràdayo'pyatra .

#<dharitrã># strã dhç--itra gauràø ïãù . bhåmau amaraþ %<sàraü dharitrãdharaõakùama¤ca>% kumàø . %<gururdharitrã kriyatetaràü tvayà>% màghaþ .

#<dhariman># puø dhç--imanic . tulàparimàõe niruø . %<tathàdharimameyànàü ÷atàdabhyadhike bavaþ>% manuþ .

#<dharãman># puø dhariman + chàndaso dãvaþ . 1 sàrabhåte vediråpe sthàne . %<ayaü jàto manuùo dharãmaõi>% çø 1 . 128 . 1 %<dharãmaõi sàranåte vediråpe sthàne>% bhàø 2 dhàrake triø . %<amacan payasà dharãmaõi>% çø 9 . 86 . 4 %<dharãmaõi dhàrake>% bhàø .

#<dharuõa># triø dhç--unan . dhàrake %<dharuõo'sya pànàya>% tàõóya bàø 9 . 1 . 6 . %<dharuõo'si sarvadhàrako'si apànena pràõavàyoþ ÷arãre dhàraõàt dhàrayità apànaþ>% bhàø . striyàü gauràø ïãù và . %<dharuõyasi ÷àle! vçhacchandàpåtidhàraõaþ>% athaø 3 . 12 . 3 pakùe ñàpa ca . %<dhadyasi dharuõka stçtà vi÷vakarmaõã>% yajuø 13 . 162 udake nighaõñuþ 3 vahnau ca %<upasçjan dharuõaü màtre dharuõo màtaraü dhayan>% yaju08 . 51 %<dhàrayatãti dharuõo'gniþ>% vedadãø 4 dhàràyà¤ca %<apàmatiùñhaddharuõahvaram>% çø 1 . 54 . 10 dharuõa÷abdo dhàràvacanaþ dharuõahvaram dhàrànidhakam bhàø 5 ekaviü÷atau 6 àditye ca tayostathàtvaü ca ÷atabràø 8 . 4 . 1 . 12 uktaü yathà %<dharuõa ekaviü÷atiþ>% iti . ya evaikaviü÷astomastaü tadupadadhàti . tadyattamàha dharuõa iti pratiùñhà vai dharuõaþ pratiùñhaikaviü÷o'tho asau và àdityo dharuõa ekaviü÷astasya dvàda÷a màsàþ pa¤ca'rtavastraya ime lokà asàvevàdityo dharuõa ekaviü÷astadyattamàha dharuõa iti yadàhyevaiùo'stametyathedaü sarvaü dhriyate àdityoharbhåtvà pa÷càttasthau tadeva tadråpamupadadhàtyatha saüvatsararåpàõyupadadhàti %<dharuõamadhiruha>% yajuø . 1 . 18 7 brahmaõi 8 svarge puø 9 nãre 10 sammate triø mediø .

#<dharõasi># puø dhç--vàø nasi . 1 bale nighaõñuþ . 2 dhartavye vajràdau ca %<ni ÷uùõa indra dharõasiü vajram>% çø 8 . 6 . 14 . %<dharõasiü dhartavyam>% 3 dhàrake ca %<pçcàdi dharõasim>% çø 1 . 11 . 11

#<dharõi># triø dhç--ni . dhàrake %<agnirã÷e vasånàü ÷uciüdharõireùàm>% 1 . 127 . 7 %<dharõiþ dhàraõaku÷alaþ>% bhàø .

#<dhartåra># puø dhustura + pçùoø . dhusture pàraskaraniø .

#<dhartra># naø dhç--tra . 1 gçhe 2 yaj¤e 3 dharme ca uõàdikoø 4 dhàrake triø %<pa¤cànàü tvàü vàtànàü yantràya dhartràya gçhõàmi>% taittiø saüø 16 . 1 . 2 %<dhartramasi divaü dçüha brahmavani badhàya>% yajuø 1 . 18 . dhartraü dhàrakam vedadãø .

#<dharma># puø naø ardharcàø dhriyate loko'nena dharati loka và dhç--man . %<codanàlakùaõo'rthodharmaþ>% jaiø såtralakùite padàrthe tatra dharma÷abdasya yàgàdiparatvam bhàùyasammatamanyamate svargasàdhanàdçùñabhedaparatvaü tathàhi %<athàto dharmajij¤àseti>% såtramàùye %<dharmàya jij¤àsà dharmajij¤àsà, sà hi tasya j¤àtumicchà . sa kathaü jij¤àsitavyaþ? ko dharmaþ, kathaülakùaõaþ, kànyasya sàdhanàni kàni sàdhanàbhàsàni, kiüpara÷ceti . tatra ko dharmaþ, kathaülakùaõaþ--iti ekenaiva såtreõa vyàkhyàtaü--%<codanàlakùaõo'rtho dharmaþ>%-- iti . kàni asya sàdhanàni, kàni sàdhanàbhàsàni, kiüpara÷ceti ÷eùalakùaõena vyàkhyàtaü, kva puruùaparatvaü kva và puruùo guõabhåtaþ?--ityetàsàü pratij¤ànàü piõóasyaitat såtram %<athàtodharmajij¤àsà>%--iti . dharmaþ prasiddho và syàt, aprasiddho và? sa cet prasiddhaþ, na jij¤àsitavyaþ; athàprasiddhaþ, nataràü; tadetadanarthakaü gharmajij¤àsàprakaraõaü, athavà'rthavat?>% . dharmaü prati hi vipratipannà bahuvidaþ,--kecidanyaü dharmamàhuþ, kecidanyaü, so'yamavicàryapravartamànaþ ka¤cidevopàdadàno vihanyetàrthàt anarthaü ca çcchet, tasmàddharmo jij¤àsitavya iti, sa hi niþ÷reyasena puruùaü saüyunaktãti pratijànãmahe bhàø tadabhidhãyate codanàlakùaõo'rtho dharma . 2 såø %<codanàü--iti kriyàyàþ pravartakaü vacanamàhuþ, àcàryacoditaþ karotãti hi dç÷yate . lakùyate yena tallakùaõaü dhåmo lakùaõamagneriti hi vadanti . tayà yo lakùyate, so'rthaþ puruùaü niþ÷reyasena saüyunaktãti pratijànãmahe . codanà hi bhåtaü, bhavanta, bhàvaùyantaü, såkùma, vyavahitaü, viprakçùñamityevaüjàtãyakamarthaü ÷aknotyavagamayituü, nànyat ki¤canendriyam,>% ya eva ÷reyaskaraþ, sa eva dharma÷abdenocyate . kathamavagamyatàü? . yo hi yàgamanutiùñhati, taü %<dhàrmikaþ>% --iti samàcakùate, ya÷ca yasya kartà sa tena vyapadi÷yate, yathà pàcakaþ, làvaka iti . tena yaþ puruùaü niþ÷reyasena saüyunakti, sa dharma÷abdanocyate . na kevalaü loke, vede'pi %<yaj¤ena yaj¤amayajanta debàþ, tàni dharmàõi prathamànyàsan>%--iti yajati÷abdavàcyameva dharmaü samàmananti . ubhayamiha codanayà lakùyate, artho'nartha÷ca iti, ko'rthaþ? yo niþ÷reyasàya, jyotiùñamàdiþ . ko'narthaþ? yaþ pratyavàyàya, ÷yeno, vajraþ, iùurityevamàdiþ . kathaü punarasàvanartha? . hisà hi sà, sà mà bhåt iti arthagrahaõam . ÷àvarabhàùyam etanmatànusàreõa laugàkùibhàskareõoktaü yathà atha ko dharmaþ kiü tasya lakùaõamiti ceducyate . yàgàdireva dharmaþ . tallakùaõastu vedapratipàdyaprayojanavadartho dharmaþ . prayojane'tivyàptivàraõàya prayojanavaditi . bhojanàdàvativyàptivàraõàya vedapratipàdyeti . anarthaphalakatvàdanarthabhåte ÷yenayàgàdàvativyàptivàraõàyàrtha iti na ca codanàlakùaõortho dharma iti sautradharmalakùaõavirodhaþ codanà÷abdasya tatra vidhiråpavedaikade÷aparatvàditi vàcyam . sarvavedasya tàtparyena dharmapratipàdakatvàt . sa ca yàgàdiþ . %<yajeta svargakàmaþ>% ityàdi vàkyena svargamuddi÷ya puruùaü prati vidhãyate . anyamate tu adçùñavi÷eùasyaiva dharmatvaü tattvabodhinyàü tadubhayamataü saükùipya dar÷itaü yathà %<codanàlakùaõo'rtho dharmaþ>% iti . codanaiva lakùaõaü pramàõaü yasya tàdç÷o yo'rthaþ sa dharmaþ codanà pravartako vedo vidhiråpaþ . cuda preraõe ityasmàccauràdikadhàtoþ vedamàtrasyaiveyaü parimàùetyapare . tathà ca bedaikapramàõagamyo'rthaþ puõyanàmà'dçùñavi÷eùaþ dharmaþ kàryàpårvàparanàmà tathà ca tàrkikàþ vihitakriyayà sàdhyo dharmaþ puüso guõo mataþ . pratiùiddhakriyàsàdhyaþ sa guõo'dharma ucyate . bhaviùye %<dharmaþ ÷reyaþ samuddiùñaü ÷reyo'bhyudayasàdhanam>% . taittirãya÷rutirapi %<dharmo vi÷vasya jagataþ pratiùñhà loke dharmiùñhaü prajà upasarpanti dharmeõa pàpamapanudatãti>% pra÷aüsàmamidadhatã abhyudayasàdhanaü dharma iti pratipàdayati . bhàùyamapi %<ko'rtho yo'bhyudayàya>% . gurumate vidherapårve ÷aktyà'pårvasya bidhivàcyatvàta vedagamyatvaü såpapannameva . agçhãtagràhitvasya pràmàõyaråpatvàdvedamàtralabhyatvamapårvasya . anyeùàü mate tu yàgàderiùñasàdhanatvànyathànupapattyà kalpyatve'pyapårvasya, vedasya pravartakatvànyathànupapattyà kalpanãyatvena vedamålakatvàt vedapramàõakatvam . bhaññamate tu codanà preraõà phalabhàvanà liïàdyarthàbhidhàråpà tayà ca kena kathamityàkàïkùàmutthàpya lakùyate à÷rãyate kartavyatvena bodhyate yaþ karaõãbhåto dhàtvarthayàgàdiþ sa dharma ityarthaþ tathàca vi÷vàmitraþ %<yamàryàþ kriyamàõaü hi ÷aüsantyàgamavedinaþ . sa dharmoyaü vigarhanti tamadharmaü pracakùate>% iti . ataeva %<codanàgamyognihotràdirdharmo nàtallakùaõacaityavandanàdiriti>% ÷àstradãpikà . tatra codanàgamyo vedabodhitakartavyatàka ityarthaþ . atra mate dharma÷abdo niråóhalàkùaõikaþ adçùña eva tasya ÷akteþ %<syàddharmamastriyàü puõya÷reyasã sukçtaü vçùaþ>% ityuktvà %<÷asta¤càtha triùu dravye pàpaü puõyaü sukhàdi ca>% ityamarokteþ dravye tajjanake gharmiõi triùu bàcyaliïgamityarthaþ . ataeva bhaññavàrtikaü %<dravyakriyàguõàdãnàü dharmatvaü sthàpayiùyate . teùàmaindriyakatve'pi na tàdråpyeõa dharmatà ÷reyaþsàdhanatà hyeùàü nityaü vedàt pratãyate . tàdråpyeõa ca dharmatvaü tasmànnendriyagocàþ>% iti . yadyapi puõyanàmàdçùñavi÷eùa eva dharmastadarthastathàpi dravyakriyàdãnàmapi dharmatvaü vyavasyàpayiùyate teùàü dharmajanakatayà kàraõe kàryatvo pacàràt teùu dharmavyapade÷a iti bhàvaþ . na tàdråpyeõa na svaråpataþ, api tu dharmajanakatayeti ÷eùaþ . dharmajanakatve mànamàha ÷reya iti %<÷reyo'bhyudayasàdhanam>% uktabhaviùyavacanàt tatra sàkùàt svargàdisàdhanamadçùñaü tatsàdhanatà yàgàderityarthaþ tàdråpyeõa svaråpataþ . atra ca vedamàtrapramàõalabdhasattàkàrthatvaü lakùaõaü guõavi÷eùa÷ca svaråpaü, dvitãyamate vedaikapramitakartavyatàkàrthatvaü lakùaõaü dravyakriyàguõàdayaþ svaråpam ubhayatra vedapràmàõyàdevapràmàõyam . tadbhedàdikaü hemàdrivratakhaõóe uktaü yathà bhaviùyapuø %<varõadharmaþ smçtastveka à÷ramàõàmataþ param . varõà÷ramastçtãyastu gauõonaimittikastathà . varõatvamekamà÷ritya yo dharmaþ sampravartate . varõadharmaþ 1 sa uktastu yathopanayanaü nçpa . à÷rama¤ca samà÷ritya yo dharmaþ sampravartate . sa khalvà÷ramadharmastu 2 bhikùàdaõóàdiko yathà . varõatvamà÷ramatva¤ca yo'dhikçtya pravartate . sa varõà÷ramadharmastu 3 syànmau¤cã mekhalà yathà . yo guõena pravarteta guõadharmaþ 4 sa ucyate . yathà mårdhàbhiùiktasya prajànàü paripàlanam . nimittamekamà÷ritya yo dharmaþ sampravartate . naimittikaþ 5 sa vij¤eyaþ pràya÷cittavidhiryathà>% varõatvamekamà÷rityeti eka÷abdo vakùyamàõobhayanimittavyàvçttiparaþ, vakùyamàõadharmabhinnatvàt ayaü tvà÷ramatvamanapekùya varõatvanimittako'taþ satyàmapyupanayanasyàùñavarùatvàdyapekùàyàü naika÷abdavirodha iti . ayavà vãpsàyàmeka÷abdaþ tata÷caikaikaü varõatvamuddi÷ya yo vidhãyate sa varõadharma iti ataevàùñavarùàdivàkyairanekavarõatvodde÷ena vidhãyamànamupanayanaü dçùñàntãkçtam . nimittamekamà÷rityetyatra pràya÷cittasya nityakàmyavaidharmyamàtreõa naimittikatvaü na tu ràhudar÷ananimittasnànàdivadakaraõajanitadoùaparihàràrtha tayà, niùiddhakarmakçtàdharmaparihàràrthatayaiva tadvidhànopapatteþ . na ca jàteùñivadubhayàrthatvaü, tatra phalanimittayo rubhayorupàttatvànna tviha tatheti . sàdhàraõadharmastu mahàbhàrate . %<÷ràddhakarma tapa÷caiva satyamakrodha eva ca . sveùu dàreùu santoùaþ ÷aucaü vidyànasåyità . àtmaj¤ànaü titikùà ca dharmaþ sàdhàraõã 6 nçpa!>% càturvaõyasyeti ÷eùaþ . tapa÷càndràyaõàdi . yadàha devalaþ %<vratopavàsaniyamaiþ ÷arãrottàpanaü tapaþ>% . vrata÷abdo'tra snàna dànajapahomapåjàdiparaþ . etena vratakhaõóapratipàdyànàü dharmàõàmapi sàdhàraõatva såcitam . àtmaj¤ànamityanena mokùakhaõóapratipàdyànàmapi dharmàõàü sàdhàraõatvam . na ca ÷ådràdhikaraõanyàyena ÷ådràõàü vidyàyàmanadhikàra iti kathaü mokùadharmàõàü sàdhàraõatvamiti vàcyam teùàmupanayanàbhàvenàdhyayanàsambhavàdvedavàkyavicàra evànadhikàraþ na punaravaidike %<÷ràvayeccaturovarõàniti>% ÷ådràõàmapi pa¤cayaj¤àdivat puràõasmçtipratipàdyavidyopade÷adar÷anàt . nanu tathàpi kathaü vedàntavàkyavicàrajanitaj¤ànàbhàve ÷ådràõàü mokùadharmàdhikàra iti cet maivam mokùasàdhanasya j¤ànasya tadekasàdhyatvasiddheþ, tathà ca ÷rutiþ %<tarati ÷okamàtmavit brahma veda brahmaiva bhavati brahmavidàpnoti paraü vidyayàmçtatvama÷nute>% iti, mokùasyàtmaj¤ànasàdhyatàü vadati . àtmaj¤ànasya ca puràõàdivacananicayavicàraparicayàdapyupapatteþ ÷rotavya ityàdivàkyànàü tu vicàraniyamavidhitvànaïgãkàràt aïgãkàre và tasya dvijàtiniyatatayà %<÷ràvayeccaturovarõànityàdipuràõavacanaviùayavidherapyadhyayanavidhivadvicàraparyantatàstu tata÷ca yathà dravyasàdhyatvàvi÷eùe'pi kratånàntattadvarõabihitopàyaniyamàrjitadravyasàdhyatvam evamàtmaj¤ànasàdhyatvàvi÷eùe'pi mokùasya tadupàyavi÷eùajanitaj¤ànasàdhyatvamiti sarvamanavadyam>% tathà coktaü bhàgavate %<strã÷ådradvijabandhånàü trayã na ÷rutigocaraþ . iti bhàratamàkhyànaü muninà kçpayà kçtam>% . mahàbhàrate'pi %<màmupà÷ritya tu kaunteya! ye'pi syuþ pàpayonayaþ . striyo vai÷yàstathà ÷ådràste'pi yànti paràü gatim>% . viùõuþ . %<kùamà satya damaþ ÷auca dànamindriyasaüyamaþ . ahiüsà guru÷u÷råùà tãrthànusaraõaü dayà . àrjavaü lobha÷ånyatvaü deva, bràhmaõapåjanam . anabhyasåyà ca tathà gharmaþ sàmànya ucyate iti>% . brahmavaivarte %<vidyà, dayà, damaþ, ÷aucaü, satyamasteyatà tapaþ . jitendriyatvamakrodho lajjà dharmaþ iti smçtiþ>% . viùõudharmottare %<tasya dvàràõi yajanaü tapodànaü dayà kùamà . brahmacaryaü tathà satyaü tãrthànusaraõaü ÷ubham . svàdhyàyasebà sàdhånàü sahavàsaþ suràrcanam . guråõàü caiva ÷u÷råùà bràhmaõànà¤ca påjanam . indriyàõàü yama÷caiva brahmacaryamamatsaram . gaïgàsrànaü ÷ibo devo viprapåjàtmacintavam . dhyànaü nàràyaõasyaitat saükùepàddharmalakùaõam>% %<dànamityanena dànakhaõóapratipàdyànàm, tãrthànusaraõamityanenàpi tãrthakhaõóapratipàdyànàm devabràhmaõapåjana mityanenàpi pari÷eùakhaõóapratipàdyànàm devatàpåjanàdidharmàõàü sàdhàraõatvam>% . vçhaspatiþ %<dayà, kùamà'nasåyà, ca ÷aucànàyàsamaïgalam . akàrpaõya, maspçhatva sarvasàdhàraõàni ca . pare và bandhuvarge và mitre dveùñari và sadà . àpanne rakùitavyaü tu dayaiùà parikãrtità . bàhye và''dhyàtmike caiva duþkhe cautpàtike kvacit . na kupyati na và hanti sà kùamà parikãrtità . na guõàn guõino hanti stauti mandaguõànapi . nànyadoùeùu ramate sà'nasåyà prakãrtità . abhakùyaparihàra÷ca saüsarga÷càpyaninditaiþ . svadharme ca vyavasthànaü ÷aucametat prakãrtitam . ÷arãraü pãddhyate yena su÷ubhenàpi karmaõà . atyantaü tanna kurvãta anàyàsaþ sa ucyate . pra÷astàcaraõaü nityamapra÷astavivarjanam . etaddhi maïgalaü proktamçùibhistattvadar÷ibhiþ . stokàdapyupakartavyamadãnenàntaràtmanà . ahanyahani yatki¤cit akàrpaõyaü hi tat smçtam . yathopapanne santoùaþ kartavyo'tyalpavastuni . parasya cintayannarthaü sà'spçhà parikãrtità>% . tadevaü niråpitàþ ùañprakàrà dharmàþ . anyathà'pi tadbhedastatraivokto yathà vi÷vàmitraþ %<yamàryàþ kriyamàõaü hi ÷aüsantyàgamavedinaþ . sa dharmo yaü vigarhanti tamadharmaü pracakùate>% . bhçnuþ %<pravçtta¤ca nivçtta¤ca dvividhaü karma vaidikam . sargàdau sçjatà sçùñaü brahmaõà vedaråpiõà . pravçttasaüj¤ako dharmo guõatastrividhomayet . sàtviko ràjasa÷caiva tàmasa÷ceti bhedataþ . kàmyabuddhyà ca yat karma mokùe'bi phalavarjitam . kriyate dvija! karmeha tat sàtvikamudàhçtam . mokùàyedaü karomoti saïkalpya kriyate tu yat . tat karma ràjasaü j¤eyaü na sàkùànmokùakçdbhavet . kàryabuddhyànapekùaü yat karmavidhyanapekùayà . kriyate dvijavaryeha tattàmasamudàhçtam>% . dharmàdhiùñhàtçdevasyotpattiþ tatra khaõóe varàhapuø dar÷ità yathà %<athotpatti pravakùyàmi dharmasya mahatãü nçpa! . màhàtmyena samàyukta vistareõa naràdhipa! . på brahmàvyayaþ ÷uddhaþ paràdaparasaüj¤itaþ . sa sisçkùuþ prajàstvàdau pàlanaü tàsvacintayat . tasya cintayatastvaïgàddakùiõàkhyàt sakuõóalaþ . pràdurbabhåva puruùaþ ÷vetamàlyànulepanaþ . taü dçdovàca bhagarvàü÷catuùpàdaü vçùàkatim . pàlayemàþ prajàþ putra! tvaü jyeùñho jagato bhava . ityuktaþ sa samuttasthau catuùpàdaþ kçte yuge . tretàyàü sa tribhiþ pàdairdvàbhyàü vai dvàpare'bhavat . kalàyekena pàdena prajàþ pàlayate vibhuþ . ùaóbhedo bràhmaõànàü sa tredhà kùatre vyavasthitaþ . dvedhà vai÷yeùu ÷ådreùu tvekadhà jagataþ prabhuþ . rasàtaleùu sarveùu dvàpareùu svayambhuvaþ . catuþ÷çïgastripàccaiva dvi÷iràþ saptahastavàn . tridhaiva baddho vipràõàü mukhagaþ pàlayan prajàþ>% . bhàgaø 4 . 1 . aø . tatpatnãputràdibhedà dar÷ità yathà %<trayoda÷à'dàddharmàya tathaikàmagnaye vibhuþ . pitçbhya ekàü yuktebhyo bhavàyaikàü bhavacchide . ÷raddhà maitrã dayà ÷àntistuùñiþ puùñiþ kriyonnatiþ . buddhirmedhà titikùà hrãrmårtirdharmasya patnayaþ . ÷raddhà'såta dhçtim maitrã prasàdamabhayaü dayà . ÷àntiþ sukhaü mudaü tuùñiþ õayaü puùñirasåyata . yogaü kriyonnatirdarpamarthaü buddhirasåyata . meghà smçtiü titikùà tu kùemaü hrãþ pra÷rayaü sutam . mårtiþ sarvaguõopetau naranàràyaõàvçùã . yayorjanmanyadovi÷vamabhyanandat sunirvçtam>% . vàmanapuràø anye'pi tasya bhàryàputrà uktà yathà %<dharmasya bhàryà'hiüsàkhyà tasyàü putracatuùñayama . sampràptaü muni÷àrdåla! yoga÷àstravicàrakama . jyeùñhaþ sanatkumàro'bhåt dvitãya÷ca sanàtanaþ . tçtãyaþ sanako nàma caturtha÷ca sanandanaþ . sàïkhyavettàramaparaü kapilaü voóhumàsurim . dçùñvà pa¤ca÷ikhaü ÷reùñhaü yonayuktaü tapo nidhim . j¤ànayogaü na te dadyurjàyàü so'pi kanãyasàm>% . devàdibhedena dharmamedà vàmanapuø 11 aø uktà yathà %<kiülakùaõo bhaveddharmaþ kimàcaraõasatkriyaþ . yamà÷ritya na sãdanti devàdyàstu taducyatàm çùaya ucuþ . devànàü paramo dharmaþ sadà yaj¤àdikàþ kriyàþ . svàdhyàyavedavettçtvaü viùõupåjàratiþ smçtiþ 1 . daityànàü vàhu÷àlitvaü màtsaryaü yuddhasatkriyà . vindanaü nãti÷àstràõàü harabhaktirudàhçtà 2 . siddhànàmudito dharmo yogayuktiranuttamà . svàdhyàyo brahmavij¤ànaü bhaktirdvàbhyàmapi sthirà 3 . utkçùñopàsanaü j¤eyaü nçtyavàdyeùu vàdità . sarasvatyàü sthirà maktirgàndharvo dharma ucyate 4 . vidyàdharatvamatulaü vij¤ànaü pauruùe matiþ . vidyàdharàõàü dharmo'yaü bhavànyàü bhaktireva ca 5 gàndha vidyàveditvaü bhaktiþ sthàõau tukkà sthirà . kau÷alyaü sarva÷ilpeùu rmaþ kaimpuruùaþ smçtaþ 6 . brahmacaryamamànitvaü yogàra saratirdçóhà . sarvatra kàmacàritvaü dharmo'yaü paitçkaþ smçtaþ 7 . brahmacaryaü yatà÷itvaü japyaj¤àna¤ca ràkùasa! niyamodharmaveditvamàrùaü dharmaü pracakùate 8 . svàdhyàyà vrahmacarya¤ca dànaü yajanameva ca . akàrpaõyamanàyàsaü dayàhiüsàkùamàdayaþ . jitandriyatvaü ÷auca¤ca màïgalyaü bhaktirucyate . ÷aïkare bhàskare devyàü dharmo'yaü mànavaø smçtaþ 9 . dhanàdhipatyaü bhogà÷ca svàdhyàyaþ ÷aïkaràccanam . ahaïkàrama÷auca¤ca dharmo'yaü guhyakeùviti 10 . paradàràbhimarùitvaü paràrthe'pi ca lolupà . svàdhyàyastryambake bhaktirdharmo'yaü ràkùasaþ smçtaþ 11 . avivekatàthà'j¤ànaü ÷aucahàniramatyatà . pi÷àcànàmayaü dharmaþ sadà càmipagçdhnutà 12 . yonayastu dvàda÷aitàþ sahadharmà÷ca ràkùasa! . brahmaõà kathitàþ puõyà dvàda÷aiva gatipradàþ>% . 2 dhanuùi 3 yame 4 somape ca puø mediø . 5 satsaïge 6 arhati jine ca puø hemacaø . 7 nyàye 8 svabhàve 9 àcàre 10 upamàyàü 11 kratau 12 ahiüsàyàm . 13 upaniùadi mediø puø naø . 14 àtmani tasya sarvasya svasmin dhàraõàt 15 jãve dehapràõàderdhàraõàt 16 ùañkalaprastàve prathamaguruke'ntyalaghucatuùñayake dvàda÷abhede . 17 bhàgyàkhye lagnendubhyàü navamasthàne tadbhàvànayanaü dvàda÷abhàva÷abdoktadi÷à bodhyam . tatra cintyapadàrthà janmakàle tadbhàvasthagrahayogàdikaphalaü jàtakapaddhatàvuktaü yathà %<vihàya bhàvàn sakalàn prayatnàdbhàgyàbhidha daivavidà vicintyam . bhàgyànvito nà yadi ÷ãlavidyàþ kulaü tadàyu÷ca bhavet sudhanyam . lagnàccandràt yadbhavedaïkasaükhyaü bhàgyasthànaü pràktanaiþ kãrtitaü tat . cintyo vãryàóhyàttayostatpatiþ kaþ kasmin bhàve kãdç÷aþ kàrako và . bhàgyàlayaü svàmiyutekùitaü cet svade÷ato bhàgyavivçddhidaü tat . anyena dçùñaü tvatha và yutaü cedanvala de÷e phaladànadakùam . bhàmyabhe ÷ubhakhagà militàþ syuràjyadà na ripunãcagçhe cet . dharmadhànyasukhavçddhikarà÷ca svàyuùaþ sthiradhanasya ca vçddhyai . nãcàrisaüsthà÷ca na saumyadçùñàþ pàpà÷ca bhàgyena ÷ubhapradàþ syuþ . krårà api sve bhavane ÷ubhàþ syurvi÷eùataþ sadgraha vãkùità÷cet . pårõacandrasahitaü ÷ubha 9 bhaü cet syàt pradhànapuruùaþ puruùo'sau . svecarekùaõasamàgamayuktaü sadgurostu yutito'tivi÷eùàt . svoccasthitàþ sarvanabha÷ca rendràþ ÷ubhàþ ÷ubhasthànagatà vidadhyuþ . naraü samçddhaü ÷ubhadçùñadehà bhåpaü hatàriü su÷arãrakãrtim . tryàdi khecarayuti÷ca bhàgyabhe bhåpatiü hi janayet budhonità . ÷auribhåsutagurånità naraü kàmakãrtidhanasaukhyavarjitam . dharme tu tãrthaü dinakçnnavàbde candro nakhe 10 vàtamasçk ca ÷akre 14 . màturmçtirj¤o'ïgayuge 26 kavirmàü tithyavdake 15 tàtamçtiü guru÷ca>% . varùalagnàt dharmabhàvaphalaü nãø tàø uktaü yathà %<bhaume'va dape trinavage kråràyukte balànvite . guõàvahastadà màrga÷ciraü kàryaü sthiraü tanu . tridharmastho'vdapaþ såryaþ kandalãmàrgasaukhyadaþ . anyapreùaõayànaü syàt saü cennàdhikçto bhavet . ÷ukre'vpe trinavage màrgasaukhyaü vilomage . aste và kugatiþ saumye devayàtrà tathàvidhe . kråràrdite kuyànaü syàt guràvevaü vicintayet . ittha÷àle lagnadharmapatyoryàtrà'styacintità . lagne÷o dharmape yacchan svaü maha÷cintitàdhvagaþ . evaü lagnàvadayoryoge muthahàïgapayorapi . gurusthàne kuje dharme sadyàtrà bhçtyavittadà . j¤asthàne lagnapo bhaubho dçùñaþ sadyànasaukhyadaþ . svasthànago hi balavàn lagnadar÷ã suyànadaþ . janmàdhikàrã j¤o mandasthàne krårayuto yadà . panthà ripoþ svakañakàdguru÷ukrendujãvayoþ . dharme ÷anirnàdhikàrã panthànama÷ubhaü vadet . itthaü gurau dårayàtrà nçpasaïgastato guõaþ . kuje'vdape naùñavale svajanàddårato gatiþ . dyånenthi÷à dharma indrau sabale'dhvà vide÷ajaþ . varùe÷o balavàn pàpàyutaþ kendre'dhikàravàn . adhikàre gatiþ saïkhye menàpatye'pi và vadet . evaüvidhe kuje jãve yute'rkànnirgate punaþ . parasainyoparigatijayakhyàtisukhàvahà . jãvànnavamage bhaume ÷ubhàü yàtràü nçõàü vadet>% . 18 àdheye svavçttipadàrthe %<dharmàdanic kevalàt>% pàø bahuø anic . vidharmà sudharmà kevalàdityukteþ paramaþ svãgharmo yasyeti bahubrãhau na . sandigdhasàdhyagharmà ityàdau tu karmadhàrayapårvapado bahuvrãhiþ samànavibhaktikapadapårvaketaratvasyaiva kevala÷abdàrthatvàt nivçttidharmà anucchittidharmà ityàdau anic .

#<dharmakarman># naø dharmasya dharmàrthaü karma . dharmapratipàdakakarmabhede %<vedapraõihitaü dharmakarma tanmaïgalaü param>% brahmavaiø puø . dharmakàryadharmakriyàdayo'pyatra .

#<dharmakathàdaridra># puø dharmàrthakathàyàü daridraþ . kalikàle jàtamànave kalau néõàü dharmakathà÷ånyatvàt tathàtvam .

#<dharmakàma># puø dharmaü kàmayate phalànamisandhànena kama--aõ upaø saø . kartavyabuddhyà dharmakàrake %<atha te (tava) yadi dharmavicikitsà vçttivicikitsà và syàt . te tatra bràhmaõà samyagdar÷anayuktà àyuktà aråkùà dharmakàmàþ syuþ>% ekàø dhçtà taittirãya÷rutiþ . %<dharmakàmàþ jãvanmuktavat karmaõyodàsãnyamakurvàõàþ>% ekàø raghuø .

#<dharmakàya># puø dharmasya dharmàrthaü kàyo'sya . buddhe trikàø .

#<dharmakãla># puø dharmasya kãla iva . ràja÷àsane trikàø . saüj¤àyàü kan . dharmakãlaka brahma÷àsane ÷abdaratnaø .

#<dharmakçt># triø dharmaü dharmasàdhanaü karma karoti kç--kvip tuk . 1 dharmasàdhanakarmakare . %<jyeùñhàsu ca na bahumitraþ santuùño dharmakçt pracurakopaþ>% vçø saüø . 2 viùõau puø dharmagup %<dharmakçddharmã>% viùõusaø . %<dharmàdharmavihãno'pi dharmamaryàdàsthàpanàrthaü dharmameva karotãti dharmakçt>% bhàø .

#<dharmaketu># puø dharmaþ ahiüsàråpakarma keturyasya . 1 buddhe ÷abdàø tasyàhiüsàråpaparamadharmakçttvàt tathàtvam . kà÷yapavaü÷ye 2 suketunçpaputrabhede . %<suketutanaya÷càpi dharmaketuriti ÷rutaþ>% harivaüø 29 aø . %<alarkàt santatistasmàt sunãto'tha niketanaþ . dharmaketuþsutastasmàt satyaketurajàyata>% bhàgaø 9 . 17 . 6 3 niketanaputre nçpabhede ca . dharmaþ keturivàsya . 4 dharmadhvaje triø .

#<dharmakoùa># puø dharmaþ koùa iva dharmasya koùaþ samåho và . dharmaråpe rakùaõãye 1 vastuni 2 dharmasamåhe ca %<bràhmaõo jàyamàno hi pçthivyàmaghijàyate . ã÷varaþ sarvabhåtànàü dharmakoùasya guptaye>% manuþ .

#<dharmakùetra># naø ta 60 . dharmàrjanàrthakùetre karmabhåmau bhàratavarùe . dharmasya pårvamavidyamànasyotpatteþ vidyamànasya ca vçddhernimitte ÷asyasyeva 2 sthànabhede ca %<dharmakùetne kurukùetre samavetà yuyutsavaþ>% gãtà . kurukùetra¤ca ÷rutismçtiprasiddhaü devayajanasthànamavimuktaü và kurukùetra÷abde dar÷itaü tadvyàvçttaye dharmakùetramiti vi÷eùaõam . %<tasmin yàtàþ pàõóavàþ pårvàvadhidhàrmikà yadi pakùadvayahiüsànimittà dadharmàdbhãtà nivarteran tataþ pràptaràjyà eva mama suta atha và dharmakùetramàhàtmyena pàpinàmapi matputràõàü kadàcit cittaprasàdaþ syàttadà ca te'nutaptàþ kapañopàttaü ràjyaü pàõóavebhyo yadi dadyustarhi vinàpi yuddhaü hatà eveti svaputraràjyàlàbhe pàõóavaràjyalàbhe ca dçóhataramupàyamapa÷yato mahànudvega eva pra÷navãjam>% bhadhuså0

#<dharmagup># triø dharmaü gopàyati gupa--àyàbhàvapakùe kvip 6 taø . 1 dharmarakùake 2 viùõau puø %<dharmaguù dharmakçt dhamã>% viùõusaø . %<dharmasaürakùaõàrthàya sambhavàmi yuge yuge>% gãtàyàü svasya dharmarakùàrthamàvirbhàvasyoktestasya tathàtvam .

#<dharmaghaña># påø dharmàrthaü deyo ghañaþ . sauravai÷àkhe pratyahaü dharmàrthaü dãyamàne gandhodakabhojyàdisahite ghañe . tadvidhànàdi bhaviùyaùuø uktaü yathà %<viniùkrànte tata÷caitre yadà meùagato raviþ . doùàdirahite kàle caturvarùaü samàcaret . tatra nityaü ghañaü dadyàt màsamekaü sabhojyakam . candanena samàliptaü dakùiõàdimiranvitam . vratametat samàkuryàt yàvat varùacatuùñayam>% . idantu vrataråpaü dànam . hemàdridànakhaõóe tu anyavidhaü dharmàkhyaghañasya dànamuktaü yathà atha dharmaghañadàna màha viùõuþ %<÷ãtalena sugandhena vàriõà påritaü ghañam . ÷uklacandanadigdhàïgaü puùpadàmopa÷obhitam . dadhyodanayutaü kuryàccharàvaü tasya copari . upànacchatrasaüyuktaü dharmàkhyaü kalpayedghañam . puùpàkùataü gçhãtvà tu imaü mantramudãrayet . oü namo viùõuråpàya namaþ sàgarasambhava! . apàüpårõoddharàsmàüstvaü duþkhasaüsàrasàgaràt . udakumbho mayà datto grãùme kàle dine dine . udakumbhapradànena prãyatàü madhusådanaþ>% . bhaviùyottare %<pratyahaü dharmaghañako vastrasaüveùñitànanaþ . bràhmaõasya gçhe neyaþ ÷ãtàmalajalaþ ÷uciþ . vasantagrãùmayormadhye yaþ pànãyaü prayacchati . pale pale suvarõasya phalamàpnoti gànavaþ . màrga÷ãrùàt samàrabhya udakumbhantu yaþ kùipet . dine dine sahasrasya gavàü puõyaphalaü labhet . tasyaivodyàpanaü kàryaü màsi màsi narottama . maõóakàveùñakàbhi÷ca pakvànnaiþ sàrvakàmikaiþ . uddi÷ya ÷aïkaraü viùõuü brahmàõamatha và pitén . satilaü prokùayitvà tu mantreõànena mànavaþ . eùa dharmaghaño datto brahmaviùõu÷ivàtmakaþ . asya pradànàt satataü mama santu manorathàþ . anena vidhinà yastu dharmakumbhaü prayacchati . vasante grãùmasamaye prapàdànaphalaü labhet . prapàdànaphalaü so'pi pràpnotãha na saü÷ayaþ>% . etat parameva %<dadyurdharmaghañàü÷càpi sugandhodakapåritàn>% kà÷ãkhaø 12 aø vacanam . dharmakumbhàdayo'pyatra .

#<dharmacakra># naø 6 taø . dharmasamåhe . %<bhãùmeõa vihitaü ràùñre dharmacakramavartata>% bhàø àø 109 aø . %<yatra pårvàbhisarge vai dharmacakraü pravartitam>% bhàø ÷àø 157 aø . dharmasya cakraü yatra . 2 buddhe puø trikàø .

#<dharmacakrabhçt># puø dharmacakraü vibharti bhç--kvip tuk . 1 jina dharaõiþ 2 dharmasamåhadhàrake triø .

#<dharmacàrin># triø dharmaü tatsàdhanakarma carati cara--õini 6 taø . 1 dharmasàdhanakarmakàrake . %<sa cet svayaü karmasu dharmacàriõàü tvamantaràyo bhavasi cyuto vidhiþ>% raghuþ . striyàü ïãp . sà ca 2 sahadhargakàriõyàü jàyàyàü ÷abdaratnàø . %<jyeùñhàyàü dharmacàriõyàü mahiùyàü garbhamàdadhe>% bhàø vaø 29 aø .

#<dharmacintana># naø cinti--bhàve lyuñ 6 taø . dharmasya cintàyàü hemacaø .

#<dharmacintà># strã cinti--bhàve a 6 taø . dharmasya cintane upàdhau amaraþ .

#<dharmaja># puø dharmàrthaü jàyate jana--óa . 1 aurase prathame purtrau %<yasminnçõaü sannayati yena cànantyama÷rute . sa eva dharmajaþ putraþ kàmajànitaràn viduþ>% manuþ . dharmàt jàyate jana--óa . 2 dharmaputre yudhiùñhire . %<evaü sa¤cintya bhagavàn syaràjye sthàpya dharmajam . nandayàmàsa suhçdaþ sàdhånàü varma dar÷ayan>% bhàgaø 3 . 3 . 17 . yudhidhirasya dharmato janmakathà bhàø àø 123 aø . %<saüvatsaradhute garme gàndhàryà janamejaya! . àhvayàmàsa vai kuntã garmàrye dharmamacyutam . sà valiü tvarità devã dharmàyopajahàra ha . jajàpa vidhivajjapyaü dattaü durvàsasà purà . àjagàma tato devo dharmo mantrabalàttataþ . vimàne såryasaïkà÷e kuntã yatra japasthità . vihasya tàü tato bråyàþ kunti! kinte dadàmyaham . sà taü vihasyamànà'pi putraü dehyabravãdidam . saüyuktà sà hi dharmeõa yogamårtidhareõa ha . lebhe putraü varàrohà sarvapràõamçtàü hitam . aindre 18 candrasamàyukte muhårte'bhijite'ùñame . divàmadhyagate sårye tithau pårõe'tipåjite . samçddhaya÷asaü kuntã suùàva pravaraü sutam . jàtamàtre sute tasminu vàguvàcà ÷arãriõã . eùa dharmabhçtàü ÷reùñhã bhaviùyati narottamaþ . vikràntaþ satyavàk caiva ràjà pçthvyàü bhaviùyati . yudhiùñhira iti khyàtaþ pàõóoþ prathamajaþ sutaþ>% . 3 buddhabhede 4 divyabhede naø dhaña÷abde dç÷yam . 5 dharmato jàtamàtre triø . 6 naranàràyaõayoþ puø dviø vaø . dharma÷abde tayormårtiråpadharmapatnãjanmakathà dç÷yà .

@<[Page 3856a]>@
#<dharmajanman># puø dharmato janma yasya . yudhiùñhire %<vãkùya dharmamatha dharmajanmanà>% màghaþ .

#<dharmajanya># triø dharmeõa janyaþ . dharmato jàte sukhe %<sukhaü tu jagatàmeva kàmyaü dharmeõa janyate>% bhàùàyàü tasya tathãktestathàtvam .

#<dharmajij¤àsà># strã dharmàrthaü dharmàcaraõàya jij¤àsà . vedavàkyavicàre dharmasandehe vedavàkyànàü viùayetyàdàïgapa¤cakayukte vicàrabhede dharmamãmàüsàyàm %<athàtodharmajij¤àsà>% jaiø såø dharmamãmàüsàkarmasãmàüsà÷abdayo÷ca samànàrthatayà dharmasyopakrame tallakùaõanirde÷àya pravçtte %<codanàlakùaõo'rtho dharma>% iti jai022 såtre dharma÷abdasya karmaparatvaü bhàùyasammataü yuktam na tu puõyaparatvamiti .

#<dharmajãvana># puø yàjanapratigrahàdinà parasya dharmamutpàdya jãpati jãva--lyu . yàjanàdinà parasya dharmot pàdanena jãvanopàyayute bràhmaõabhede %<ya÷càpi dharmasamayàt pracyutà dharmajãvanaþ>% manuvyàkhyàne kullåø .

#<dharmaj¤a># triø dharmaü jànàti j¤à--ka . ayaü dharmaü iti j¤ànayute . %<dharmaj¤aþ satyavàdã ca>% %<amàtyamukhyaü dharmaj¤aü pràj¤aü dakùaü kulodgatam>% manuþ .

#<dharmaõa># puø dharmàya namyate nama--bàø karmaõi óa . (dhàmani) khyàte 1 vçkùabhede . (óhemanà) khyàte 4 sarpabhede ca mediø .

#<dharmatãrtha># naø dharmakçtaü tãrtham . tãrthabhede %<tato gacchenmahàràja! dharmatãrthamanuttamam . yatra dharmo mahàbhàgastaptavànuttamaü tapaþ . tena tãrthaü kçtaü puõyaü svena nàmnà ca vi÷rutam . tatra snàtvà naro ràcan . dharma÷ãlaþ prajàyate . àsaptamaü kula¤caiva punãte nàtra saü÷ayaþ>% bhàø vaø 84 aø .

#<dharmada># puø dharmaü svadharmaphalaü dadàti anyasmai saükràmayati dà--ka . 1 svadharmaphalasya atyasmin saükràmake 2 dharmotpàdake ca %<etadeva bhagàdhànaü dharmiùñe dharmadaü tathà>% harivaüø 124 aø . 3 kumàrànucarabhede puø . %<dharmadomanprathabhavaþ såcãvaktra÷ca vãryavàn>% bhàø ÷àø 46 aø tadanucaroktau .

#<dharmadàna># naø %<pàtrebhyo dãyate nityamanapekùya prayojanam . kevalaü dharmabuddhyà yat dharmadànaü pracakùate>% devalokte prayojanàntarànudde÷ena dàne

#<dharmadàra># puø baø vaø dharmàrthamagnyàdhànàdyartham dàràþ . dharmàrthadàreùu %<dharmadàràn vane tyaktvà parakarmàkarot prabhuþ>% kàmandakãya nãti÷àstram .

#<dharmadãpikà># strã tauóapramidve mãmàümàgranthabhede .

@<[Page 3856b]>@
#<dharmadughà># strã dharmàn dogghi àdhàrasya kartutvavivakùayà kartari duha--ka dha÷càntàde÷aþ . dharmadànasthàne bahirvedyàm ÷abdàrthaciø .

#<dharmade÷a># puø dharmasàdhana de÷aþ . %<svabhàvàt yatra carati kçùõasàraþ sadà mçgaþ . dharmade÷a sa vij¤eyo dvijànàü dharmasàdhanam>% saüvartoktaü de÷abhede . hemàdrivraø vistàraþ .

#<dharmadravã># strã dharmajanako dravo yasyàþ gauràø ïãù . viùõupàdàgrasambhåte! gaïge tripathagàmini! . dharmadravãti vikhyàte! pàpaü me hara jàhnavi! . ityuktàyàü gaïgàyàm pràø taø dç÷yam .

#<dharmadrohin># puø dharmàya parasya dharmàcaraõàya druhyati druhaõini 4 taø . ràkùase .

#<dharmadhàtu># puø dharmamahiüsàråpaü paramaü dharmaü dadhàti dhà--tun . buddhe hemacaø .

#<dharmadhvajin># puø dharmo dhvajaü cihnamivàstyasya ini . loke nijadhàrmikatvakhyàpanàrthaü dharmakàrake dharmacàriõi liïgavçttau %<dharmadhvajã liïgavçttiþ>% amaraþ . %<dharmadhvajã sadàlubdha÷chàdmiko lokadambhakaþ>% manuþ .

#<dharman># puø dhç--manin . 1 dharme puõye ÷ubhàdçùñabhede %<pretirasidharmaõe tvà dharmaü jinva>% tàõóyabràø 1 . 9 . 2 . %<dharmaõe dharmàya>% bhàø . %<nirguõatvànna ciddharmà>% sàüø såø . àtmano nirguõatvànna tasya cit dharmà dharma ityarthaþ . %<j¤ànaü naivàtmano dharmaþ>% iti sàüø praø dhçtavàkyàt tathàtvam . dharman÷abde dç÷yam . 2 dhàrake triø . %<pituü nu stoùaü maho dharmàõaü taviùãm>% çø 1 . 187 . 1 %<maho mahàntaü dharmàõaü sarvasya dhàrakam>% bhàø . anenaivopapattau vahubrãhau %<dharmàdanica kevalàt>% pàø anickaraõaü citsvaràrthaü dharma÷abdàntatayà prayoganiràsàrtha¤ca .

#<dharmanandana># puø 6 taø . yudhiùñhire dharmaja÷abde dç÷yam . dharmasutàdayo'pyatra .

#<dharmanàbha># puø dharmaþ nàbhirivàsya ac samàø . viùõau hemaca0

#<dharmanetra># puø 1 yaduvaü÷ye haihayasya putre . yaduvaü÷opakrame %<haihayasyàbhavat putro dharmanetra iti ÷rutaþ>% harivaüø 33 aø . 2 puruvaü÷ya nçpabhede . %<dhàrtaràùñrasutàn àhustrãnetàn prasçtàn bhuvi . pratãpaü dharmanetraü ca sunetraü càpi bhàrata!>% bhàø àø 94 aø . aya¤ca prasiddhàt dhçtaràùñràd bhinnaþ dhçtaràùñrasya pituþ ÷àntanoþ pratopaputra tayà tatra kãrtanàt . %<pratãpasya trayaþ putrà jaj¤ire bharatarùabha . devàpiþ ÷àntamu÷caiva vàhõãka÷ca mahàratha>% . 3 pauravaü÷yataüsunçpaputrabhede ca taüsoþ subodho ràjarùirdharmanetraþ pratàpavàn harivaø 1 a0

@<[Page 3857a]>@
#<dharmanaipuõyakàma># puø dharmasya naipuõyamati÷ayaü kàmayate kamaaõ . pårvaü gçhãtavedapràye pa÷càd adhyayanajanyàdçùñavi÷eùecchau . %<nityànadhyàya eva syàd gràmeùu nagareùu ca . dharmanaipuõyakàmànàü påtigandhe ca sarvadà>% manuþ . %<naipuõyamati÷ayaþ dharmàti÷ayàrthino gràmanagarayoþ sarvadànadhyàyaþ syàt . kutsitagandhe ca sarvasminnapi gamyamàne . dharmanaipuõyakàmaü pratyayaü nityànadhyàyopade÷o, vidyànaipuõyakàmasya kadàcidadhyayanamanujànàti . ye ÷iùyàþ kecid gçhãtavedapràyà adhyayananiyamajanyà dçùñecchavaste dharmanaipuõyakàmàþ . kecit prathamàdhyetàro vidyàti÷ayamàtràrthinaste vidyànaipuõyakàmàþ>% kullåø .

#<dharmapa(ñña)ttana># naø vçø saüø 14 aø kårmavibhàge dakùiõasyàsukte de÷abhede %<vaidårya÷aïkhamuktàtrivàricaradharmapaññanadvãpàþ>% 2 ÷ràvantyàü dharmapuryàm . trikàø . tat kàraõatayà'styasya ac . 3 marice naø amaraþ .

#<dharmapati># puø dharmasya catiryasmàt . 1 dharmàdhipatyasàdhane varuõe %<atha varuõàya dharmapataye . vàruõaü yavamayaü caruü nirvapati tadenaü varuõa eva dharmapatirdharmasya patiü karoti paramatà vai sà yo dharmasya patirasadyo hi paramatàü nacchati taü hi dharma upayanti tasmàd varuõàya dharmapataye>% ÷atabràø 5 . 3 . 3 . 9 . dharmaþ patiriva yasya . 2 dharma÷ãle ca %<varuõo dharmapatãnàm>% yajuø 9 . 39 . %<varuõo dharmapatãnàü dharme÷varàõàü dharma÷ãlànàmàdhipatye tvàü suvatàm>% vedadãø .

#<dharmapatnã># strã dharmàrthaü patnã . nirdoùàyàü patyàm . %<prathamà dharmapatnã ca dvitãyà rativardhinã . dçùñameva phalaü tatra nàdçùñamupajàyate . dharmapatnã samàkhyàtà nirdoùà yadi sà bhavet>% dakùasaüø . %<patibratà dharmapatrã pitçpåjana tatparà . madhyamantu tataþ piõóamadyàt samyak sutàrthinã>% manuþ . %<auraso dharmapatnãjastatsamaþ putrikàsutaþ>% yàj¤aø . 1 dharmadevasya patnãùu dakùakanyàråpàsu . %<nàmato dharmapatnyastàþ kãrtyamànà nibodha me . kãrtirlakùmãrvçtirmedhà puùñiþ ÷raddhà kriyà tathà . buddhirlajjà mati÷caiva patnyo dharmasya tà da÷a>% bhàø àø 66 aø .

#<dharmapatra># naø dharmasàdhanaü patramasya . yaj¤odumbare ÷abdacaø .

#<dharmapara># triø dharmaþ paro yasya . dharmapradhànake dharmàsakte %<jitendriyo dharmaparaþ>% bhàø vaø 205 aø . dharmaparàaõo'pyatra .

@<[Page 3857b]>@
#<dharmapariõàma># puø dharmaråpaþ pariõàmaþ . pàta¤jalokte cittasya dharmiõaþ vyutthànanire rdharmayorabhibhavapràdurbhàvaråpe pariõàmabhede yathàha tatra
     %<etena bhåtendriyeùu dharmalakùaõàvasthàpariõàmà vyàkhyàtàþ>% pàtaø såø .
     %<etena pårvoktena cittapariõàmena dharmalakùaõàvasthàråpeõa bhåtendriyeùu dharmapariõàmo lakùaõapariõàma÷cà'vasthàpariõàma÷coktoveditavyaþ tatra vyutthànanirodhayordharmayorabhibhavapràdurbhàvau dharmiõi dharmapariõàmaþ . lakùaõapariõàma÷ca nirodhastrilakùaõaþ tribhiradhvamiryuktaþ sa khalvanàgatalakùaõamadhvànaü prathamaü hitvà dharmatvamanatikrànto vartamànaü lakùaõaü pratipannaþ . yatràsya svaråpeõàbhivyaktireùo'sya dvitãyo'dhvà na càtãtànàgatàbhyàü viyuktaþ . tathà vyutthànaü trilakùaõaü tribhiradhvabhiryuktaü vartamànaü lakùaõaü hitvà dharmatvamanatikràntamatãtalakùaõaü pratipannameùo'sya tçtãyo'dhvà nacànàgatavartamànàbhyàü lakùaõàbhyàü viyuktaþ . evaü punarvyutthànamupasampadyamànamanàgatalakùaõaü hitvà dharmatvamanatikràntaü vartamànaü lakùaõaü pratipannaü yatràsya svaråpàbhivyaktau satyàü vyàpàra eùo'sya dvitãyo'dhvà na càtãtànàgatàbhyàü lakùaõàbhyàü vimuktamityevaü punarnirodha evaü punarvyutyànabhiti . tathà'vasthàpariõàmo nirodhalakùaõeùu nirodhasaüskàrà balavanto bhavanti durbalà vyutthànasaüskàrà ityeùu dharmàõàmavasthàpariõàmaþ tatra dharmiõodharmaiþ pariõàmo dharmàõàm adhvanàü lakùaõaiþ pariõàmo lakùaõànàmapyavasthàbhiþ pariõàma ityevaü dharmalakùaõàvasthàpariõàmaiþ ÷ånyaü na kùaõamapi guõavçttamavatiùñhate . cala¤ca guõavçttaü guõasvàbhàvyantu pravçttikàraõamuktaü guõànàmiti . etena bhåtendriyeùu dharmadharmibhedàt trividhapariõàmo veditavyaþ . paramàrthatastveka eva pariõàmau dharmisvaråpamàtro hi dharmodharmivikriyaivaiùa dharmadvàrà prapa¤cyate iti tatra dharmasya dharmiõi vartamànasyaivàdhvasvatãtànàgatavartamàneùu bhàvànyathàtvaü bhavati na dravyànyathàtvaü yathà suvarõabhàjanasya bhittvà'nyathà kriyamàõasya bhàvànyathàtvamiti .>% bhà0
     %<nanu cittapariõatimàtramuktaü na tu tatprakàrà dharmalakùaõàvasthàpariõàmàstat kathaü teùàmatide÷a ityata àha . tatra vyutthànaniruddhayoriti . dharmalakùaõàvasthà÷abdàþ paraü noccàritàþ na tu dharmalakùaõàvasthà variõàmà noktà iti saükùepàrthaþ . tathà hi vyutthàna nirodhasaüskàrayorityatraiva såtre dharmapariõàma uktaþ ima¤ca dharmapariõàmaü dar÷ayatà tenaiva dharmàdhikàriõo lakùaõapariõàmo'pi tena såtrita evetyàha lakùaõapariõàma iti lakùyate aneneti lakùaõaü kàlabhedaþ lakùitavastu vastvantarebhyaþ kàlàntarayuktebhyovyavacchidyata iti . nirodhastrilakùaõaþ asyaiva vyàkhyànaü tribhiradhvamiryuktaþ adhva÷abdaþ kàlavacanaþ sa khalvanàgatalakùaõamadhvànaü hitvà tat kimadhvavat dharmanirodhatvamapyatipatati netyàha dharmatvamanatikrànto vartamànaü lakùaõaü pratipannaü yatra nirodho 'nàgata àsãt sa eva samprati vartamàno natu nirodho'nirodha ityarthaþ . vartamànatàsvaråpavyàkhyànaü yatràsya svaråpeõa svocitàrthakriyàkàriõà'bhivyaktiþ samudàcàraþ eùo'sya prathamamanàgatamadhvànamapekùya dvitãyo'ddhà . syàdetat anàgatamadhvànaü hitvà cedvartamànatàmàpannastà¤ca hitvà atãtatàmàpatsyate hanta bhoþ adhvanàmutpàdavinà÷au syàtàü na ceùyate nahyasata utpàdo nàpi satovinà÷a ityata àha nacàtãtànàgatàbhyàü sàmànyàtmanàvasthitàbhyàü viyuktaiti . anàgatasya nirodhasya vartamànatàlakùaõaü dar÷ayitvà vartamànavyutthànasyàtãtatàü tçtãyamadhvànamàha tathà vyutthànamiti tat kiü nirodha evànàgato na vyutthànaü netyàha . evaü punarvyuttþànamiti vyutthàna jàtyapekùayà punarbhàvaþ na vyaktyapekùayà na hyatãtaü punarbhavatãti . svaråpàbhityaktirarthakriyàkùamasyàvirbhàvaþ sacaivaü lakùaõapariõàma uktaþ tajjàtãyeùu paunaþpunyena vartata ityàha . evaü punariti dharmapariõàmasåcitamevàvasthàpariõàmamàha tatheti dharmàõàü vartamànàdhvanàü balavattvàbalavatvà'vasthà tasyàþ pratikùaõaü tàratamyena pariõàmaþ . upasaüharati eùa iti pariõàmabhedànàü sambandhimedànnirdhàrayati tantrànubhavànusàràt dharmiõa iti . tat kimeùa pariõàmo guõànàü kàdàcitkã netyàha . evamiti kasmàt? punarayaü pariõàmaþ sadàtana ityata àha . cala¤ceti cohetvarthaþ vçttaü pracàraþ etadeva kuta ityata àha . guõasvàbhàvyamiti uktamatraiva purastàt . so'yaü trividho'pi cittapariõàmaþ bhåtendriyeùu såtrakàreõa nirdiùña ityàha eteneti . eùa dharmadharmibhedo dharmadharmiõorbhedamàlakùya tatra bhåtànàü pçthivyàdãnàü dharmiõàü navàdirghañàdi rvà dharmapariõàmaþ . dharmàõàü càtãtànàgatavartamànaråpatàlakùaõapariõàmaþ vartamànalakùaõàpannasya gavàderbàlyakaumàra yauvanavàrdhakyamavasthàpariõàmaþ . ghañàdãnàmapi navapuràtanatàvasthàpariõàma evamindriyàõàmapi dharmiõàü tattannãlàdyàlocanaü dharmapariõàmo dharmasya vartamànàdi lakùaõapariõàmo vartamànalakùaõasya raktàdyàlocanasphuñatvàsphuñatvàdiravasthàpariõàmaþ . sa càyamevaüvidho bhåtendriyapariõàmo dharmiõo dharmalakùaõàvasthànàü medamà÷ritya veditavyaþ . abhedamà÷rityàha paramàrthatastviti tu÷andobhedapakùàdvi÷inaùñi pàramàrthikatvamasya j¤àpyate natvanyasya pariõàmasya niùidhyate . kasmàt? dharmisvaråpamàtrohãti nanu yadi dharmivikriyaiva dharmaþ kathamasaïkarapratyayo loke pariõàmeùvityata àdva . dharmadvàreti dharma÷abdena dharmalakùaõàvasthàþ parigçhyante taddvàreõa dharmiõa eva vikriyetyekà càsaïkãrõà ca dvàràõàmabhedo'pi dharmiõaþ parasparàsaïkaràt . nanu dharmàõàmabhinnatve dharmiõo'dhvanà¤ca bhede dharmiõo'nanyatvena dharmeõàpi iha dharmivadbhavitavyamityata àha tatra dharmasyeti bhàvaþ saüsthànabhedaþ suvarõàderyathà bhàjanasya rucakasvastika vyapade÷abhedo bhavati tanmàtramanyathà bhavati . na tu dravyaü suvarõabhedamupaiti atyantamedàbhàvàditi vakùyamàõo'bhisandhiþ .>% vivçtiþ

#<dharmapàñhaka># puø dharmaü dharma÷àstraü pañhati pañha--õvul . manvàdidharma÷àstràdhyetari . %<traividyo hetukastarkã nairukto dharmapàñhakaþ>% manuþ .

#<dharmapàla># triø dharmaü pàlayati pàli--aõ upaø saø . varõà÷ramadharmarakùake 2 daõóe puø tadbhãtyà lokairdharmasya caraõàt tasya tathàtvam . %<daõóa eva ca sarvàtmà loke carati mårtimàn . bhindan chindan rujan kçntan dàrayan pàñayaüstathà . ghàtayannabhidhàvaü÷ca daõóa eva caratyuta . asirvi÷asano dharmastãkùõadharmà duràdharaþ . ÷rãgarbho vijayaþ ÷àstà vyavahàraþ sanàtanaþ . ÷àstraü bràhmaõamantrà÷ca ÷àstà pràgvadatàü vara! . dharmapàlo'kùaro devaþ satyago nityago'grajaþ . asaïgo rudratanayo manurjyeùñhaþ ÷ivaïkaraþ . nàmànyetàni daõóasya kãrtitàni yudhiùñhira!>% bhàø ÷àø 121 aø .

#<dharmaputra># puø 6 taø . yudhiùñhire hemacaø . 1 naranàràyaõayorçùyo÷ca dviø vaø dharma÷abde dç÷yam . dharmataþ kçtaþ putraþ . 2 dharmataþ kçte putre . %<yàvaddhurjañidharmaputra (para÷uràma) para÷ukùuõõàkhikùatriya÷reõã÷oõitapicchilà vasumatã ko'syàmadhàsyat padam>% mahànàø . dharmasutàdayo'pyatra . dharmajaþ putraþ . 3 jyeùñhe aurase dharmapatnãje putre ca . dharmaja÷abde manuvàkyaü dç÷yam .

#<dharmapratiråpaka># puø dharmasya pratiråpamiva kàyati kai--ka . %<÷aktaþ parajane dàtà svajane duþkhadàyini . madhvàpàto viùàsvàdaþ sa dharmapratiråpakaþ>% manåktalakùaõayukte dharmàbhàse %<yo bahudhanatvàddàna÷aktaþ san ava÷yabharaõãye pitçmàtràdij¤àtijame daurgatyàt duþkhopete sati ya÷o'rthamanyemyo dadàti sa tasya dànavi÷eùo dharmapratiråpako na tu dharma eva madhvàpàto madhuropakramaþ prathamaü ya÷askaratvàt viùàsvàda÷cànte narakaphalatvàt tasmàdetanna kàryam>% kullåø .

#<dharmapravaktç># puø dharmaü sandigdhàrthe ayaü dharma iti pravakti pra + vaca--tçc . dharmanirõàyake ràj¤àü vyavahàrasthànasthe sabhyabhede . sa ca bràhmaõa eva tadabhàve kùatriyavai÷yau na ÷ådraþ yathàha manuþ %<jàtimàtropajãvã và kàmaü syàdbràhmaõabruvaþ . dharmapravaktà nçpaterna tu ÷ådraþ katha¤cana . yasya ÷ådrarà kurute ràj¤o dharmavivecanam . tasya sãdati tadràùñraü païke gauriva pa÷yataþ>% bràhmaõo dharmapravakteti vidhànàdeva ÷ådranivçttiþ siddhà punanai tu ÷ådra iti ÷ådraniùedho yogyabràhmaõàmàve kùatriyavai÷yayoramyamuj¤ànàrthaþ . ataeva kàtyàyanaþ %<yatra vipro na vidvàn syàt kùatriyaü tatra yojayet . vai÷yaü và dharma÷àstraj¤aü ÷ådraü yatnena varjayet>% kullåø .

#<dharmapravacana># puø dharmaü pravakti pra + vaca--lyu . ÷àkyamunau ÷abdàrthaciø .

#<dharmaprastha># puø tãrthabhede %<tato gaccheta ràjendra! dharmaprasthaü samàhitaþ . tatra dharmo mahàràja! nityamàste yudhiùñhira! . tatra kåpodakaü kçtvà tataþ snàtaþ ÷ucistathà . pitén devàüstu santarpyamuktapàpodivaü vrajet>% bhàø vaø 84 aø .

#<dharmabàõijika># triø dharme bàõijika iva . phalakàmanayà karmakare tasya phalakàmanayà kçtatvena dharmaü dattvà phalasya grahaõàt bàõijikatulyatvam %<dharmabàõijikàmåóhàþ phalakàmàþ naràdhamàþ . arcayanti jagannàrtha te kàmànnàpnuvantyuta>% malaø taø viùõudharmottarapuø .

@<[Page 3859b]>@
#<dharmabhaginã># strã dharmataþ kçtà bhaginã . 1 dharmataþ kçtàyàü bhaginyàü 2 gurukanyàyà¤ca .

#<dharmabhàõaka># puø dharmaü dharmàrthaü bhaõati pañhati . bhàratàdipàñhake ÷abdacaø .

#<dharmabhikùuka># puø dharmàrthaü bhikùate bhikùa--uka . manåkte navavidhe dharmàrthabhikùà÷ãle . %<sàntànikaü yakùyamàõamadhvagaü sarvavedasam . gurvarthapitçmàtrarthaü svàdhyàyàrthyupatàpinaþ . navaitàn snàtakàn vidyàdbràhmaõàn dharmabhikùukàn niþsvebhyo deyametebhyo dànaü vidyàvi÷eùataþ>% manuþ . %<santànaprayojanatvàdvivàhasya, sàntaniko vivàhàrthã yakùyamàõo ava÷yakartavyajyotiùñomàdiyàgaü cikãrùuþ adhvagaþ pànthaþ sarvavedasaþ kçtasarvasvadakùiõavi÷vajidyàgaþ, vidyàgurorgràsàcchàdanàdirarthaþ prayojanaü yasya sa gurvarthaþ evaü pitçmàtrarthàvapi svàdhyàyàrthã svàdhyàyàdhyayanakàlãnàcchàdanàdyarthã brahmacàrã, upatàpã rogã etànnava bràhmaõàn dharmabhikùà÷ãlàn snàtakàn jànãyàt . etebhyo nirdhanebhyo gohiraõyadi dãyata iti dànavidyàvi÷eùànturåpeõa dadyàt>% kullåø .

#<dharmabhçt># triø dharmaü bibharti bhç--kvip tuk . dharmadhàrake %<eùa dharmabhçtàü ÷reùñho bhaviùyati narottamaþ>% bhàø vaø 123 aø .

#<dharmabhçta># triø dharmo bhçto yena . 1 rakùitadharmake 2 trayoda÷asya manoþ putrabhede puø . %<trayoda÷asya putràste vij¤eyàstu ruceþ sutàþ . citraseno vicitra÷ca nayo dharmabhçto dhçtaþ>% harivaüø 7 aø .

#<dharmabhràtç># puø dharmataþ kçto bhràtà . 1 guruputràdau 2 bhràtçtvena pratipanne ekà÷ramiõi ca %<vànaprasyayatibrahmacàriõàmçkthabhàginaþ . krameõàcàryasacchiùyadharmabhràtrekatãrthinaþ>% yàj¤aø . %<dharmabhràtà pratipanno bhràtà tãrtha÷abdasyà÷rama vàcitvàdekatãrthyekà÷ramã . dharmabhràtà càsàvekatãrthã cetyarthaþ>% vãraø miø .

#<dharmamåla># naø ta 60 . dharmasya pramàõe, tàni ca manvàdibhirdar÷itàni . tatra manuþ %<vedo'khilã dharmamålaü smçti÷ãle ca tadvidàm . àcàra÷caiva sàdhånàmàtmanastuùñireva ca>% . vidhirbidheya starka÷ca vedàïgàni ùaóeva ceti vidhiraj¤àtaj¤àpako vedabhàgaþ vidheyomantraþ tarkomãmàüsà . aïgànyàha devalaþ %<÷ikùàvyàkaraõaniruktacchandaþkalpajyotãùãti vedàïgàni>% ÷uco tu carite ÷ãlanityàyàraõaina ÷ãlatvàbhidhànàt kvathaü pçthagupàdanam . na àcaryànuùñhanilakùaõakriyàråpatvàdàcàrasya svaråpavi÷eùatvàcchãlasya vyakta eva bhedaþ . %<÷ucau tu carite ÷ãlamiti>% ÷ãlasya caritavi÷eùahetutvàdupacàreõa caritatvàbhidhànam . atha ÷ãlaü kasya dharmatàü pramàpayati . àtmana eva puruùavi÷eùasvabhàvo'nyathànupapadyamànaþ svasya ÷reyaþ sàdhanatàü bàdhayati . tathà ca bràhmaõyatetyàdihàrãtavacane bhàvapratyayàntatayàbhidhànaü ÷ãlasya kriyàvyatirokatàü bodhayat svabhàvatàmeva j¤àpayati yadàha hàrãtaþ %<bràhmaõyatà 1 devapitçbhaktatà 2 saumyatà 3 aparopa tàpità 4 ana÷lãlatà 5 mçdutà 6 apàruùyaü 7 mitratà 8 priyavàditvam 9 kàruõyaü 10 kçtaj¤atà 11 ÷araõyatà 12 pra÷ànti 13 ÷ceti trayoda÷avidhaü ÷ãlam>% . àcàro vivàhàdau kaïkaõabandhanàdyanuùñhànam . àtmatuùñiratra dharmasandehe vaidikasaüskàravàsitàntaþkaraõànàü sàdhånàmekatra pakùe manaþ paritoùaþ . yàj¤avalkyaþ %<÷rutiþ smçtiþ sadàcàraþ svasya ca priyamàtmanaþ . samyak saïkalpajaþ kàmo dharmamålamidaü smçtam . puràõanyàyamãmàüsà dharma÷astràïgamitritàþ . vedàþ sthànàni vidyànàm dharmasya ca caturda÷a>% .

#<dharmamegha># puø dharmàt mehati varùati miha--ac dha÷càntàde÷aþ 6 taø . pàta¤jalokte asaüpraj¤àtasamàdhau . tallakùaõàdi pàta0
     såtrabhàùyavivçtiùåktaü yathà %<prasaïkhyàne'pyakusãdasya sarvathà vivekakhyàterdharmameghaþ samàdhiþ>% såø .
     %<yadàyaü bràhmaõaþ prasaïkhyàne'pyakusãdastato'pi na ki¤cita pràrthayate tatràpi viraktasya sarvathà vivekakhyàtireva bhavatãti puüskàravãjakùayànnàsya pratyayàntaràõyutpadyante tadàsya dharmamedhonàma samàdhirmavati>% bhà0
     %<tataþ pasaïkhyànànnaki¤cit sarvabhàvàdhiùñhàtçtvàdi pràrthayate pratyuta tatràpri kli÷nàti pariõàmitvadoùadar÷anena viraktaþ sarvathà vivekakhyàtereva bhavati etadeva vivçõoti tatràpãti yadà vyutthànapratyayà bhaveyuþ tadà nàyaü bràhmaõaþ sarvathà vivekakhyàtiþ yatastasya pratyayàntaràõi na bhavanti tataþ sarvathà yadà vivekakhyàtiriti tadàsya dharmameghaþsamàdhirbhavati . etaduktaü bhavati prasaïkhyàne viraktastannirodhamicchan dharmameghaü samàdhimupàsãta tadupàsane ca sarvathà vivekakhyàtirbhavati>% vivçtiþ . %<tataþ kle÷akarmanivçttiþ>% såø . %<tallàbhàdavidyàdavaþ kle÷àþ samålakàùaü kaùità bhavanti ku÷alàku÷alà÷ca karmà÷ayàþ samålaghàtaü hatà bhavanti kle÷akarmanivçttau jãvanneva vidvàn vimuktã bhavati kasmàt yasmàdviparyayo bhavasya kàraõaü, na hi kùãõaviparyayaþ ka÷cit kenacit kvacijjàto dç÷yate iti>% bhàø .
     tanniroddhuü pàrayatãti tasya ca prayojanamàha . tataþ . kasmàt punarjãvanneva vidvàn vimuktobhavati uttaraü yasmàditi kle÷akarmavàsaneddhaþ kila karmà÷ayo jàtyàdinidànaü, na càsati nidàne nidànã bhavitumarhati yathàhàtra bhagavànakùapàdaþ %<vãtasàgajanmàdar÷anàditi>% vivçtiþ .
     %<tadà sarvàvaraõamalàpetasya j¤ànasyànantyàt j¤eyamalpam .>% så0
     sarvaiþ kle÷akarmàvaraõervimuktasya j¤ànasyànantyaü bhavati tamasàmibhåtamàvçtaü j¤ànasatvaü kvacideva rajasà pravartitam udghàñitaü grahaõasamarthaiü bhavati tatra yadà sarvairàvaraõamalairapagatamalaü bhavati tadà bhavatyasyànantyaü j¤ànasyànantyàt j¤eyamalpaü sampadyate yathàkà÷e khadyotaþ, yatredamuktam %<atnomaõimavidhyattamanaïgulirathàvayat . agrãvastaü pratyasu¤cattamajihvobhyapåjayaditi>% bhàø .
     %<athaivaü dharmameghe sati kãdç÷aü cittamityàha . tadeti àvriyate cittasatvamebhiriti àvaraõànimalàþ kle÷akarmàõi sarve ca te àvaraõamalà÷ceti sarvavaraõamalàþ tebhyo'petasya j¤ànasya cittasatvasya j¤àyate'neneti anayà vyutpattyà, ànantyàdaparimeyatvàt j¤eyamalvam . yathà hi ÷aradi ghanapañalamuktasya candràrciùaþ paritaþ pradyotamànasya prakà÷ànantyàt prakà÷yàþ ghañàdayo'lpàþ prakà÷ante evamapagatarajastamasa÷cittasatvasya prakà÷ànantyàdalpaü prakà÷yamiti tadetadàha sarvairiti etadeva vyatirekamukhena sphorayati àvarakeõa tamasàbhibhåtamiti kriyà÷ãlena rajasà pravartitamataevodvàñitaü tama ityathaþ . ataeva sarvàn dharmàn j¤eyàn mehati varùati prakà÷aneneti dhamamegha ityucyate . nanvayamastu dharmameghaþ samàdhiþ . savàsanakle÷akarmà÷ayapra÷amahetuþ atha satyapyasmina kasmàt na jàyate pånarjantuþ ityata àha yatredamuktamiti kàraõasamucchede'pi cet kàryaü kriyate hanta bhoþ maõivedhàñayo'ndhàdibhyo bhaveyuþ pratyakùàþ, tathàcànupapannàrthatàyàmàbhàõako laukika upapannàrthaþ syàt . avidhyadabdhomaõimiti àvayat grathitavàn, pratyamu¤cat pinaddhavàn, abhyapåjayat stutavàniti>% vivçtiþ . %<tataþ kçtàrthànàü pariõàmakramasamàptirguõànàm .>% så0
     %<tasya dharmameghasyodayàt kçtàrthànàü guõànàü pariõàmakramaþ parisamàpyate nahi kçtabhogàpavargàþ parisamàptakramàþ kùaõamadhyavasthàtumutsahante .>% bhà0
     %<nanu dharmameghasya parà kàùñhà tànaprasàdamàtraü paraü vairàgyaü samålaghàtamapahantu vyutthànasamàdhiþ saüskàràn sakle÷akarmà÷ayàna, guõàstu svataeva vikàrakaraõa÷ãlàþ kasmàttàdç÷amapi puruùaü prati dehendriyàdi nàrabhante ityata àha . tato--guõànàm . ÷ãlamidaü guõànàü yaü prati kçtàrthàstaü prati na pravartante iti bhàvaþ>% vivçtiþ .

#<dharmayu># triø dharma + astyarthe bàø yu . dharmavi÷iùñe dhàrmike ÷abdacaø .

#<dharmayuga># naø dharmapradhànaü yugaü ÷àkaø taø . satyayuge %<nàtyarthaü dhàmikastasya sa hi dharmayuge'bhavat>% harivaüø 13 aø . (saþ kçkaputro bàhuþ) .

#<dharmayuj># triø dharmeõa yujyate yuja--karmaõi kvip . 1 dharmayukte 2 nyàyàrjitadravye naø . %<dàtà pratigrahãtà ca ÷raddhà deya¤ca dharmayuk . de÷akàlau ca dànànàmaïgànyetàni ùaóviduþ>% devalaþ . %<dharmayuk nyàyàrjitadravyam>% ÷uddhitaø raghuø tathàca viùõudhaø %<de÷a kàle tathà pàtre dhanaü nyàyàgataü tathà . yaddattaü bràhmaõa÷reùñhàstvanantaü tat prakãrtitam>%

#<dharmayåpa># puø dharmasya yåpa iva . viùõau . %<dharmayåpo mahàmakhaþ>% viùõusaø . %<yåpe pa÷uvat bhagavatsamàràdhanàtmakà dharmàstatra badhyante'to dharmàõàü yåpaþ>% bhàø yathà yåpaþ pa÷ånàü niyojanasthànamevaü viùõuþ svasasàràdhanàtmakànàü dharmàõàü sthànamityarthaþ .

#<dharmaratna># naø jãmåtavàhanakçte smçtinibandhabhede .

#<dharmaratha># puø sagarançpaputrabhede sa ca kapilamuninetràgnidagdhàva÷eùitànàü vaü÷akaràõàü caturõà madhye ekatamaþ . yathàha harivaüø 14 aø . %<sa dharmavijayã ràjà vijityemàü vasundharàma . a÷vaü pracàrayàmàsa vàjimedhàya dãkùitaþ . tasya càrayataþ so'÷vaþ samudre pårvadakùiõe . velàsarmàpe'prahçto bhåmi¤caiva prave÷itaþ . taü taü de÷aü tadà tatraiþ khànayàmàra vàrthivaþ . àseduste tadà tatra khanyamàne mahàrõave . tamàdidevaü puruùaü hariü kçùõaü prajàpitim . viùõuü kapilaråpeõa khaprantaü puruùottamam . tasya cakùuþ samutthena tejasà pratibudhyataþ . dagdhàste vai mahàràja catvàrastvava÷eùitàþ . varhaketuþ suketu÷ca tathà dharmaratho nçpaþ . ÷åraþ pa¤cajano nàma tasya vaü÷akarà nçpa . pràdàcca tasmai bhagavàn harirnàràyaõo varam . akùayaü vaü÷amikùvàko! kãrti¤càpyanivartinãm . putraü samudra¤ca vibhuþ svarge vàsantathà'kùayam . putràõàü càkùayàn lokàn tasya ye cakùuùà hatàþ . samudra÷càrghamàdàya vavande taü mahãpatim . sàgaratva¤ca lebhe sa karmaõà tena tasya vai . ta¤cà÷vamedhikaü so'÷vaü samudràdupalabdhàn . àjahàrà÷vamedhànàü ÷ataü sa sumahàya÷àþ . putràõà¤ca sahasràõi ùaùñistasyeti naþ ÷rutam .>% 2 anuvaü÷yasya divirathasya putrabhede ca . %<khanamàno'ïgado jace tasmàddivirathastataþ . suto dharmaratho yasya jaj¤e citraratho'prajaþ>% romapàda iti khyàtaþ bhàgaø 9 . 23 . 3

#<dharmaràj># puø dharmeõa ràjate ràja--kvip . 1 yame %<so'gnirbhavati vàyu÷ca so'rkaþ soma÷ca dharmaràñ>% manuþ . 2 dharmeõa ràjamàne dhàrmike triø . %<athopaviùñaü ÷ayane gautamaü dharmaràña tadà>% bhàø ÷àø 170 aø . dharmaràñ iti nàóãjaïghasya vi÷eùaõama .

#<dharmaràja># puø dharmeõa ràjate ràja--ac 3 taø . dharmàõàü ràjà ã÷varo và ñacsamàø . 1 jine 2 yame ca amaraþ . 3 nçpe 4 yudhiùñhira ca ÷abdaratnàø . tatra jinasya ahiüsàråpaparamadharmeõa ràjanàt tathàtvaü yamasya ca tathàtvamuktam bhàø vaø 296 aø . %<vivasvatastvaü tanayaþ pratàpavàüstato hi vaivasvata ucyate budhaiþ . samena dharmeõa caranti tàø prajàstatastabehe÷vara dharmaràjatà>% %<tathetyuktvà tu ta pà÷aü muktvà vaivasvato yamaþ . dharmaràjaþ prahçùñàtmà sàvitrãmidamavravãt>% nçpàõàü tathàtva¤ca indrànalayamàrkàõàmagne÷ca varuõasya ca . candravitte÷ayo÷caiva màtrà sihatya ÷à÷vatãþ . yasmàdeùàü surendràõàü màtràbhyo nirmità nçpàþ manunà yamamàtràtonirmàõasyokteþ dharmaràjavad adharmaratànàü naràõàü niyamanàdvà tathàtvam bodhyam . yudhiùñhirasya dharmapradhànatvàt tathàtvam . %<sahàyamadhvara ghuràü dharmaràjo vivakùate>% màghaþ samàsàntavidheranityatvàt kvacidàrùe na ñacsamàø . %<jayà÷ãrmi÷ca taü vipro dharmaràjànamàrcayata>% bhàø saø 5 aø .

#<dharmaràtç># triø dharmaü ràti dadàti rà--tçc . 1 dharmadàtari striyàü ïãp sà ca 2 capsu %<àpo devya çùãõàü vi÷varàtryo divyàmadantyoyàþ ÷aïkaràþ dharmaràtryaþ>% harivaüø 138 a0

#<dharmalakùaõa># naø dharmo lakùyate j¤àyate'nena lakùa--karaõe lyuñ . 1 dharmapramàpake vedàdau . dharmamåla÷abde dç÷yam . 2 mãmàüsàyàü strã ïãp . bhàve lyuñ 6 taø . codanàlakùaõo'rtho dharmaþ jaiø såtrokte 3 dharmasya lakùaõe itarabhedànumàpake dharmasvaråpàdau ca dharma÷abde dç÷yam . %<dhçtiþ kùamà damo'steyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . dhãrvidyà satyamakrodho da÷akaü dharmalakùaõam>% iti manåkte . %<pàtre dànaü matiþ kçùõe màtàpitro÷ca påjanam . ÷raddhà valirgavàü gràsaþ ùaóvidhaü dharmalakùaõam>% ityukte ca 4 dharmasya sàdhane ca .

#<dharmavat># triø dharma + astyarthe matup masya vaþ . dharmayukte dhàrmike . %<mitràvaruõavanta uta dharmavantaþ>% çø 8 . 35 . 13

#<dharmavarman># triø dharma varma iva yasya . 1 dharmamàtrasyaiva àvarakatvena dhàrake 2 dharmaü kavacatvenàmimanyamàne . dharmasya varmeva . 3 dharmarakùake naø . %<bråhi yoge÷vare kçùõe brahmaõye dharmavarmaõi>% màgaø 1 . 1 . 3

#<dharmavàsara># puø dharmasya tatsàdhanasya vàsaraþ . paurõamàsyàü trikàø .

#<dharmavàhana># puø dharmaü bàhayati pràpayati naràn vàhi--lyu . 1 ÷ive trikàø . bhàve lyuñ . dharmasya 2 pràpaõe naø . 6 taø . dharmasya dharmaràjasya yàne 3 mahiùe .

#<dharmavid># triø dharmaü vetti vida--kvip . dharmaj¤e . %<adbhistãrthena dharmavit>% manuþ .

#<dharmaviduttama># puø 6 taø . viùõau %<dharmo dharmavidyuttamaþ>% viùõusaø .

#<dharmavidyà># strã 6 taø . 1 mãmàüsàdividyàyàü 2 tadupalakùita ÷àstve ca . tataþ kratvàø ñhak . dhàrmavidyika tadvettari tadgranthàdhyetari ca .

#<dharmaviplava># puø 6 taø . dharmasya vyatikrame .

#<dharmaviveka># dharmasya viveko'tra . halàyudhakçte dharmanivandhabhede

#<dharmavãra># puø vãrabhede %<sa ca dànadharmayuddhairdayayà ca samanvita ÷caturdhà syàt>% sàø daø ukte 1 vãrarasabhede 2 tadyukte ca %<dharmavãro yudhiùñhiràdiþ>% sàø daø .

#<dharmavçddha># triø dharmeõa vçddhaþ . dharmeõa vçddhe ÷reùñhe ati÷ayadharmayukte %<na dharmavçddheùu vayaþ samãkùyate>% kumàø . 2 yàdave akrårabhràtçbhede puø . %<÷aphalka÷citraka÷caiva gàndhinyàntu ÷aphalkataþ . akrårapramukhà àsan putrà dvàda÷a vi÷rutàþ . dharmavçddhaþ sukarmà ca kùetro'pakùo'rimardanaþ>% bhàgaø 9 . 24 . 9 .

@<[Page 3862b]>@
#<dharmavaitaüsika># puø dharme vaitàüsika iva àtmano dhàrmikatva tvakhyàpanàya dàtari . %<dharmavaitaüsiko yastu pàpàtmàü puruùastathà . dadàti dànaü viprebhyo lokavi÷vàsakàraõam . pàpena karmaõà vipro dhanaü labdhvà niraïku÷aþ . ràgamohànvito'÷àntaþ kaluùãü yonimàpnuyàt>% vahnipuø .

#<dharmavyàdha># puø dharmapradhàno vyàdhaþ ÷àkaø . dhàrmike vyàdhabhede tatkathà bhàø vaø 214 adhyàyàdau dç÷yà . tasya vyàdhasya vràhmaõaü prati svakarmavipàkastatrokto yathà %<÷çõu sarvamidaü vçttaü pårvadehe mamànagha! . ahaü hi bràhmaõaþ pårvamàsaü dvijavaràtmajaþ . bedàdhyàyã suku÷alo vedàïgànà¤ca pàragaþ . àtmadoùakçtairbrahmannavasthàmàptavànimàm . ka÷cidràjà mama sakhà dhanurvedaparàyaõaþ . saüsargàddhanuùi ÷reùñhastato'hamabhavaü dvija! . etasminneva kàle tu mçgayànirgato nçpaþ . sahito yodhamukhyai÷ca mantribhi÷ca sa saüvçtaþ . tato'vyahanmçgàüstatra subahånà÷ramaü prati . atha kùiptaþ ÷aro ùoro mayà'pi dvijasattama! . tàóita÷ca çùistena ÷areõà nataparvaõà . bhåmau nipatito brahmannuvàca pratinàdayan . nàparàdhyàmyahaü ki¤cit kena pàpamidaü kçtam . manvànastaü mçga¤càhaü sampràptaþ sahasà vibho! . apa÷yaü tamçùiü viddhaü ÷areõànataparvaõà . akàryakaraõàccàpi bhç÷aü me vyathitaü manaþ . tamugratapasaü bipraü niùñanantaü sahãtale . ajànatà kçtasidaü mayetyahamathàvruvam . kùantumarhasi me sarvamiti prokto mayà muniþ . tataþ pratyabravãdvàkyamçùirbhàü krodhamårchitaþ . vyàdhastvaü bhavità kråraþ ÷ådåyonàviti dvija! . 214 aø . vyàdha uvàca . evaü ÷apto'hamçùiõà tadà dvijavarottama . abhipràsàdayamçùiü girà tràhãti màü tadà . ajànatà mayà'kàryamidamadya kçtaü mune! . kùantumarhasi tatsarvaü prasãda bhavavanniti . çùiruvàca . nànyathà bhavità ÷àpa evametadasaü÷ayam . ànç÷aüsyàttvahaü ki¤citkartà'nugrahamadya te . ÷ådrayonyàü vartamàno dharmaj¤o hi bhaviùyasi . màtàpitro÷ca ÷u÷råùàü kariùyasi na saü÷ayaþ . tayà ÷u÷råùayà siddhiü mahattvaü samavàpsyasi . jàtismara÷ca bhavità svarga¤caiva gamiùyami . ÷àpakùaye nivçtte tu bhavità'si punardvijaþ . evaü ÷aptaþ purà tena çmiõà'smyugratejasà . prasàda÷ca kçtastena mamaiva dvipadàüvara! . 215 aø .>%

@<[Page 3863a]>@
#<dharmavrata># triø dharme vrataü saükalpavi÷eùãyasya . 1 dharmarate . 2 dharmasya vi÷varåpàkhyapatnyàü jàtàyàü kanyàyàü marãcikalatre strã tatkathà vàyupuø %<àsãddharmo mahàtejàþ sarvavij¤ànapàragaþ . vi÷varåpà ca tatpatnã bhartçvrataparàyaõà . tasyàü dharmàt samutpannà kanyà dharmavratà satã . sarvalakùaõasampannà lakùmãriva kulàdhikà>% ityupakrame %<marãcervacanaü ÷rutvà kanyà provàca taü munim . ahaü dharmavratànàma dharmaputrã taponvilà . pativratàrthaü viprendra! caràmi paramaü tapaþ . dharmavratàü marãcistàmuvàca prãtipårvakam . pativratà dar÷anànme bhaviùyasi ÷ubhavrate! . pativratecchayà pçthvã vicaràmi hya'harni÷am . tva¤cet pativratà jàtà bhaje tvàü bhaja màü varam . loke na tvàdç÷ã kanyà mama tulyo na te varaþ . dharmavrate! dharmaputni! tasmàt tvaü bhaja màdhunà . dharmavratà muniü pràha dharmaü yàcaya suvrata! tat ÷rutvà dharmamagamanmuniü dharmodadar÷a ha . tejaþ pu¤javaraü natvà hyàsanàrghyàdinàrcayat . kimarthamàgataþ pçùño marãcirdharmamavravãt . kanyàrthaü bhramatà pçthvãü dçùñà te kanyakà varà . mahyaü kanyà¤ca tàü dehi ÷reyastava bhaviùyati . arghyàdinà samabhyarcya dharmaþ pràcetaseritam . dharmavratàü samànãya dattavàüstàü marãcaye>% . dharmasyavratam . hemàdrivraø ukte 3 vratabhede naø vrata÷abde dç÷yam .

#<dharma÷àlà># strã dharmàrthaü ÷àlà . dharmàrthamannàdidànàdhikaraõa÷àlàyàm . dharmasatràdayo'pyatra .

#<dharma÷àsana># naø ÷àsa--bhàve lyuñ 6 taø . 1 dharmasyànu÷àsane . karaõe lyuñ . 2 dharma÷àstre ca %<÷arãrakçt pràõadàtà yasya cànnàni bhu¤jate . krameõaite trayo'pyuktàþ pitaro dharma÷àsane>% bhàø àø 72 aø .

#<dharma÷àstra># naø ÷iùyate'nena ÷àsa--karaõe ùñran 6 taø . dharma÷àsane manvàdipraõãte dharmapratipàdake granthabhede smçti÷àstre tasya kartàra÷ca hemàdrivratakhaõóe dar÷ità yathà %<÷àïkhalikhitau smçtayo dharma÷àstràõi teùàü praõetàromanuviùõuyamadakùàïgiro'trivçhaspatyu÷anaàpastambava÷iùñhakàtyàyagaparà÷aravyàsa÷aïkhalikhitasavartagautama÷àtàtapahàrãtayàj¤avalkyapràcetasàdayaþ>% . yamaþ %<manuryamovasiùñho'triþ dakùo viùõustathàïgiràþ . u÷anà vàkpatirvyàsa àpastambo'tha gautamaþ . kàtyàyano nàrada÷ca yàj¤avalkyaþ parà÷araþ . saüvarta÷caiva ÷aïkha÷ca hàrãto likhitastathà . etairyàni praõãtàni dharma÷àstràõi vai purà . tànyevàti pramàõàni na hantavyàni hetubhiþ>% %<àdi÷abdàcca vçddhadevalasomajamadagniprajàpativi÷vàmitravçddha÷àtàtapapaiñhãnasipitàmahabaudhàyanacchàgaleyajàbàlicyavanamarãcika÷yapàþ>% tathà hi bhaviùyapuràõe %<aùñàda÷apuràõeùu yàni vàkyàni putraka! . tànyàlocya mahàbàho! tathà smçtyantareùu ca . manvàdismçtayo yà÷ca ùaóviü÷at parikãrtitàþ . tàsàü vàkyàni krama÷aþ samàlokya vravãmi te>% iti . manvàdismçtãnàü ùaótriü÷attvamuktam, taccànantaroktàbhireva påryate . yàni punarmahàbhàrataràmàyaõaviùõudharma÷ivadharmaprabhçtãni gçhyapari÷iùñàni ca tàni ca smçtyantareùu cetyanenaivoktàni tathà coktaü bhaviùyapuràõe %<aùñàda÷a puràõàni ràmasya caritaü tathà . viùõudharmàõi ÷àstràõi ÷ivadharmà÷ca bhàrata! . kàrùõa¤ca pa¤camodevo yanmahàmàrataü smçtam . saurà÷ca dharmà ràjendra! mànavoktà mahãpate! . jayeti nàma caiteùàü pravadanti manãùiõa iti>% %<tadapi smçtyantareùucaivetyanenaiva parigçhãtaü veditavyam>% hemàdriø vraø .

#<dharma÷ãla># triø dharmaþ dharmasàdhanaü ÷ãlamasya dharmaü ÷ãlayati ÷ãla--aõ và . 1 dharmasvabhàve 2 dharmatatpare . %<tatra snàtvà naro ràjan! dharma÷ãlaþ samàhitaþ>% bhàø vaø 84 aø .

#<dharmasaühità># strã dharmaj¤àpikà saühità, dharmaþ saühito niråpito yatra và . dharma÷àstre amaraþ .

#<dharmasahàya># puø dharme sahàyaþ . sahàyà ityupakrame %<çtvikpurodhasaþ syurdharmavid dvijatàpasàstathà dharme>% sàø daø ukte çtvigàdau .

#<dharmasàra># puø dharmeùu sàraþ . 1 ÷reùñhapuõyakarmaõi 2 tatsàdhane ca sa ca garuóapuø 225 aø vistareõoktaþ .

#<dharmasàrathi># puø dharmaþ sàrathirivàsya . dharmasaüghasahàyake ÷uddhastataþ ÷ucistasmàt citrakurdharmasàrathiþ! bhàgaø 9 . 178

#<dharmasàvarõi># puø ekàda÷e manubhede . %<manurvai dharmasàvarõirekàda÷ama àóhàvàn . anàgatastatsutà÷ca satyadharmàdayoda÷a>% bhàø 8 . 13 . 12

#<dharmaså># strã dharmaü sunoti så--kvip . 1 dhåmyàñakhage ÷abdaratnàø . 2 dharmaprerake triø %<somo ràjà varuõaþ devà dharmasuvaþ>% taittiø vràø 1 . 7 . 8 . 3 .

#<dharmasåtra># naø dharmaþ såtryate'nena karaõe ac 6 taø . dharmanirõayàrthaü jaiminãpraõãte dharmamãmàüsàråpe granthabhede .

#<dharmasetu># puø dharmasya seturiva dhàrakatvàt . dharmarakùake %<ràjà da÷aratho nàma dharmaseturivàcalaþ>% ràmàø àraø 62 aø . ekàda÷amanvantare àryakasya sute 2 hareraü÷abhede ca . tadupakrame %<àryakasya sutastatra dharmaseturiti smçtaþ . vidhç tàyàü hareraü÷astrilokãü dhàrayiùyati>% bhàgaø 8 . 13 . 12

#<dharmaskandha># puø àrhatamatasiddhe dharmàstikàyapadàrthe arhat ÷abde dç÷yam .

#<dharmàïga># puüstrã dharma iva ÷uddhamaïgamasya . vake nighaõñuþ striyàü ïãù .

#<dharmàcàrya># puø dharme àcàryaþ . 1 dharma÷ikùake gurubhede çgvedinàü tarpaõãye 2 çùibhede ca %<sumantujaimini vai÷ampàyanapailasåtrabhàùyabhàratamahàbhàratadharmàcàryà ityupakrame ye cànye àcàryàste sarva tçpyantviti>% à÷vaø gçø 3 . 4 . 4 . dharmàcàryà÷ca naimittikàdipralayottaraü vaidikadharmàcàrayoþ ÷ikùàrthaü vãjãbhåtà dharmapravartakà çùibhedàþ yahàha mitàø pràø adhyàye nanu naimittikàdipratisa¤care'khilàdhyàpakapralayàdaviditavedàstasyoparitanàjanàþ kathamagnihotràdikaü karma kariùyanti . kathantarà¤càkçtakarmàõaþ svargamàrgamadhirokùyantãtyata àha %<tatràùñà÷ãtisàhasrà munayo gçhamedhinaþ . punaràvartino vãjabhåtà dharmapravartakàþ>% yàj¤aø . tatra pitçyàne aùñà÷ãtisahasrasaükhyà munayo gçhasthà÷ramiõaþ punaràvçttidharmàõaþ sargàdau vedasyopade÷akatayà dharmatarupràdurbhàve vãjabhåtàþ santo'gnihotràdidharmapravartakà ato na pràguditadoùasamàgamaþ . ki¤ca . siptarùinàgavãthyantardevalokaü samà÷ritàþ . tàvanta eva munayaþ sarvàrambhavivarjitàþ . tapasà brahmacaryeõa saïgatyàgena medhayà . tatra gatvàvatiùñhante yàvadàhåtasaüplavam yàj¤aø . saptarùayaþ prasiddhà nàgavãthyairàvatapathaþ tadantaràle tàvanta evàùñà÷ãtisahasrasaükhyà munayaþ sarvàrambhavivarjitàþ kevalaj¤ànaniùñhàstapobrahmacaryayuktàstathàsaïgatyàtino devalokaü samà÷ritàþ . àhåtasaüplavampràkçtapralayaparyantamavatiùñhante . tatra ca sthitàþ sçùñyàdàvàdhyàtmikadharmàõàü pravartakàþ . kathambhåtàste munaya ityata àha %<yato vedàþ puràõàni vidyopaniùadastathà . ÷lokàþ såtràõi bhàtyàõi yacca ki¤cana vàïmayam>% yàj¤aø . yato dvividhàdapi munisamåhàccatvàro vedàþ puràõàïgavidyaupaniùadra÷ca nityabhatà evàdhyetçparamparàyàtàþ pravçttàstathà ÷lokà itihàsàtmakàþ såtràõi ca ÷abdànu÷àsanamãmàüsàgocaràõi . bhàùyàõi ca såtravyàkhyàråpàõi yadanyadàyurvidyàdikaü vàïamayaü tadapi yat sakà÷àtpravçttaü tathàvidhàste munayo dharmapravartakàþ . evaü sati vedasyàpi nànityatàdoùaprasaïgaþ .

#<dharmàtman># puø dharma àtmà svabhàvo yasya . dharma÷ãle %<sa tànuvàca dharmàtmà maharùãn mànavo bhçguþ>% manuþ .

#<dharmàdharma># puø dviø vaø dharma÷càdharma÷ca dvaø . 1 puõyapàpayoþ %<dharmàdharmau guõà ete àtmanaþ syu÷caturda÷a>% bhàùàø . dharmàdharmau parãkùaõãyatayà'tra staþ ac . dharmajaråpe divyabhede tadvidhànaü vãramitrodaye yathà tatra pitàmahaþ %<adhunà sampravakùyàmiü dharmàdharmaparãkùaõam . hantéõàü yàcamànànàü pràya÷cittàrthinàü nçõàmiti>% . hantçõàü sàhasàbhiyogeùu, yàcamànànàmityarthàbhiyogeùu, pràya÷cittàrthinàü nçõàmiti pàtakàbhi yogeùu etaddivyaü bhavatãti såcitam . dharmàdharmadivyaprakàramàha sa eva %<ràjataïkàrayeddharmamadharmaü sãsakàyasam . likhedbhårje pañe vàpi dharmàdharmau sitàsitau . abhyukùya pa¤cagavyena gandhamàlyaiþ samarcayet . sitapuùpastu dharmaþ syàdadharmo'sitapuùpadhçk . evaüvidhàyopalipya piõóayostau nidhàpayet . gomayena mçdà vàpi piõóau kàryau samantataþ . mçdbhàõóake upahçte sthàpyau cànupalakùitau . upalipte ÷ucau de÷e devabràhmaõasannidhau . àvàhayettato devàn lokapàlàü÷ca pårvavat . dharmàvàhanapårvantu pratij¤àpatrakaü likhet . yadi pàpavimukto'haü dharmastvàyàtu me kare>% iti mantraü vi÷odhyobråyàt . ahamiti mantraliïgàt . vçhaspatirapi %<patradvaye lekhanoyau dharmàdharmau sitàsitau . jãvadànàdikairmantrairgàyatryàdyai÷ca sàmabhiþ . àmantryaü påjayedgandhaiþ kusumai÷ca sitàsitaiþ . abhyukùya pa¤cagavyena mçtpiõóàntaritau tataþ . samau kçtvà nave kumbhe sthàpyau cànupalakùitau . tataþ kumbhàtpiõóamekaü pragçhõãtànuyàcitaþ . dharme gçhãte ÷uddhaþ syàt sampåjya÷ca parãkùakairiti>% jãvadànàdikairmantraiþ, mà pra gàmapathovayamityàdi çø 10 . 57 . 1 såktapañhitaçïmantraiþ anyairvà àgamoktaiþ pràõapratiùñhàmantrairityarthaþ . te ca ÷àradàtilake uktàþ .

#<dharmàdharmavid># puø dharmàdharmauþ vetti vida--kvip ta 60 . 1 mãmàüsake sa hi vidhiniùedhagamyau dharmàdharmau tattvato jànàtãti tasya tathàtvam . 2 taddhetubhåtavihitakarmàgniùñomàdiniùiddhakarmahiüsàdivettari ca .

#<dharmàdhikaraõa># naø dharmo'dhikriyate'tra adhi + kç--àdhàre lyuñ . nçpàõàü tanniyuktànà¤ca vyavahàradar÷anayogye 1 sthànabhede . tatsvaråpabhedàdikaü vãramiø uktaü yathà vçhaspatiþ %<durgamadhye gçhaü kuryàjjalavçkùànvitaü pçthak . pràgdi÷i pràïmukhãntasya lakùaõyàïkalpayetsabhàm . màlyabhåpàsanopetàü vãjaratnasamanvitàm>% . lakùaõyàü vàstu÷àstroktalakùaõena tu lakùitàm . samàyàü dharmàdhikaraõatvaü ca %<dharma÷àstrànusàreõa artha÷àstravivecanam . yatràdhikriyate sthàne dharmàdhikaraõaü hi taditi>% ukteþ . tatra sabhyopave÷anamàha manuþ %<yasminde÷eniùãdanti viprà vedavidastrayaþ . ràj¤a÷càdhikçtovidvàn bràhmaõastàü sabhàü viduriti>% traya ityupalakùaõam adhikànàmapi smçtatvàt . tacca vakùyate . adhikçto vidvàn pràïvivekaþ . atra %<sabhàmeva pravi÷et>% ityàdivacanàt sabhà mukhyaü vyavahàradar÷anasthànam . anyànyamukhyàni nànàvacanàdavagantavyàni %<de÷asthànàni vàdànàü pa¤ca caivàbravãdbhçguþ . nirõayaü yena gacchanti vivàdaü pràpya vàdinaþ . àraõyàstu svakaiþ kuryuþ sàrthikàþ sàrthikaistathà . sainikàþ sainikaireva gràme'pyubhayavàsibhiþ . ubhayànumata¤caiva gçhyate sthànamãpsitam . kulikàþ sàrthamukhyà÷ca puragràmanivàsinaþ . gràmapauragaõa÷reõya÷càturvidya÷ca vargiõaþ . kulàni kulikà÷caiva niyuktà nçpatistatheti>% svakairàraõyakaiþ gràme'pãtyapi÷abdàdye gràme'raõyàdau ca nivasanti te ubhayavosibhirnirõayaü kuryurubhayavyavahàràbhij¤atvàtteùàm . kulikàþ kula÷reùñhàþ . sàrtho gràmadevayàtràdau militã janasaïghaþ tanmukhyàþ sàrthavàhàdayaþ . puraü mukhyanagaram . tasmàdarvàcãno gràma iti puragràmanivàsinorbhedaþ . kulikàdãni pa¤ca sthànàni tàni càraõyakàdãnàmeva gràmàdãni da÷a sthànàni sàdhàraõàni . gràmo gràmàkàreõàvasthitojanaþ . pauraþ puravàsinàü samåhaþ . ÷reõyo rajakàdyà hãnajàtayaþ . càturvidyaþ ànvãkùikyàdividyàcatuùñayopetaþ . vargiõo gaõaprabhçtayaþ . tat arhatvenàstyasya ac . 2 tatra niyukte pràóvivekàdã puø . %<samaþ ÷atrau ca mitre ca sarva÷àstravi÷àradaþ . vipramukhyaþ kulãna÷ca dharmàdhikaraõo bhavet>% matsyapuø puruùàntaratattvaj¤àþ pràü÷ava÷càpyalolupàþ . dharmàdhikaraõe kàryà janàhvànakarànaràþ iti matsyapuø .

#<dharmàdhikaraõin># puø dharmàdhikaraõaü niyogasthànatayà'styasya ini . vicàrake pràóvivekàdau dharmàdhyakùe hemacaø .

#<dharmàdhikàrin># puø dharmaü vyavahàre tannirõayamadhikaroti adhi + kç--õini 6 taø . pràïivivekàdau .

#<dharmàdhyakùa># puø dharme vyavahàre dharmanirõaye adhyakùaþ . 1 pràóvivekàdau . %<kula÷ãlaguõopetaþ sarvakarmaparàyaõaþ . pravãõaþ preùaõàdhyakùo dharmàdhyakùo'bhidhãyate>% càõakyaþ . 2 viùõau ca %<lokàdhyakùaþ suràdhyakùo dharmàdhyakùaþ kçtàkçtaþ>% viùõusaø . %<dharmàdharmau sàkùàdãkùate tadanuråpaü phalaü dàtuü tasmàddharmàdhyakùaþ>% bhàø . atra dharmapadaü lakùaõayà dharmàdharmapadaü tadabhipràyeõa dharmàdhamau ityuktam

#<dharmàndhu># puø dharmakçto'ndhu kåpaþ . tãrthabhede skandapuø .

#<dharmàbhàsa># puø dharma ivàbhàsati à + bhàsa--ac . ÷rutismçtãtara÷àstrokte asaddharme . %<÷rutismçtibhyàmuditoyaþ sa dharmaþ prakãrtitaþ . anya÷àstreùu yaþ prokto dharmàbhàsaþ sa ucyate>% devãbhàgavatam .

#<dharmàraõya># naø tãrthabhede tadàvirbhavakathà varàhapuø yathà %<sadharmaþ ùãóitaþ sarvaþ somenàdbhutakarmaõà . tàràü jighçkùatà patnãü bhràturàïgirasasya ca . so'pyayàdbhãùitastena balinà krårakarmaõà . araõyaü gahanaü ghoraü pravive÷a tadà prabhuþ>% brahmovàca . %<yaccàraõyamidaü dharma! tvayàvyàptaü ciraü vibho! . nàmnà bhaviùyati hyetaddharmàraõyamiti prabho!>% gayàsthe 2 tãrthabhede %<prathame'hni bidhiþprokto dvitãyadivase vrajet . dharmàraõyaü tatra dharmo yasmàt yaj¤amakàrayat>% vàyupuø gayàmàhàtmye %<gayà ca phalgutãrtha¤ca dharmàraõyaü surairvçtam . tathà devanadãpuõyà sara÷ca brahma nirmitam>% bhàø ànuø 165 aø . 3 dharmasàdhane araõyamàtre ca %<tairukto yaj¤iyàn de÷àn dharmàraõyaü tathaivaca>% bhàø à÷vaø 92 aø . vçø saø 14 aø kårmavibhàgokte madhyabhàgasthede÷abhede naø 4 màthurakoùajyotiyadharmàraõyàni ÷årasenà÷ca ityupakrame madhyamidamityuktam .

#<dharmàsana># naø dhamàrthaü dharmavicàràrthamàsanam . vicàranirõayàrthe àsanabhede . %<dharmàsanamadhiùñhàya saüvãtàïgaþ samàhitaþ>% manuþ .

#<dharmàstikàya># puø àrhatamatasiddhe jãvàjãvadharmàdharmapudgalàstikàyamadhye padàrthabhede arhat÷abde dç÷yam .

#<dharmika># triø dharmo'styasya ñhan . dharmayukte . tataþ purohitàø tasya karmabhàvàdau yak . dhàrmikya tadbhàve naø .

#<dharmin># triø dharmo'styasya ini . 1 dharmavi÷iùñe striyàü ïãp . sà ca 2 jàyàyàm . %<triguõamacetanaü prasavadharbhi>% sàø kàø . 3 àdhàre ca sukhaduþkhamohadharmiõã buddhiþ sukhaduþkhamohadharmakadravyajanyà sàüø praø bhàø . %<nityatvànna citdharmà>% sàø såø bhàùye puruùasya prakà÷aråpatve siddhe tatsambandhamàtreõànyavyavahàropapattau prakà÷àtmakadharmakalvanà gauravamityapi bodhyam . tejasa÷ca prakà÷àkhyaråpavi÷eùàgrahe'pi spar÷apuraskàreõa grahàt prakà÷atejasorbhedaþ siddhyati . àtmanastu j¤ànàkhyaprakà÷àgrahakàle grahaõaü nàstãtyato làghavàt dharmadharmibhàva÷ånyaü prakà÷aråpamevàtmadravyaü kalpyate %<dharmyaü÷e sarvamabhràntaü prakàre ca viparyayaþ>% nyàyakàø . dharmàþ ÷rautasmàrtà kartavyatvena santyasya . 4 dhàrmike triø striyàü ïãp . dharmaþ pàlyatvenàstyasya ini 5 viùõau puø . %<dharmagup dharmakçt dharmã>% viùõusaø .

#<dharmiùñha># triø ati÷ayena dharmavàn iùñhan matupo lopaþ . 1 ati÷ayena dhàrmike . 2 viùõau puø .

#<dharmendra># puø dharme indra iva rakùakatvàt . dharmaràje yame %<pitéõàmiva dharmendro yàdasàmiva càmburàñ>% bhàø droø 6 aø . dharme÷adharme÷varàdayo'pyatra .

#<dharmeyu># puø pauravavaü÷yasya raudrà÷vasya putrabhede . %<dharmeyuþ sannateyu÷ca da÷amo devavikramaþ>% bhàø àø 94 aø . tatputroktau

#<dharmottara># triø dharma uttaraþ pradhànamasya . dharmapradhàne .

#<dharmopade÷a># puø dharma upadi÷yate'nena upa + di÷a--karaõe gha¤ 6 taø . 1 dharma÷àstre manvàdi÷àstre %<àrùaü dharmopade÷a¤ca veda÷àstràvirodhinà . yastrarkeõànusandhatte sa dharmaü veda netaraþ>% manuþ . bhàve gha¤ . 2 dharmasya upade÷e %<dharmopade÷aü darpeõa vipràõàmasya kurvataþ . taptamàsecayet tailaü vaktre ÷rotre ca pàrthivaþ>% manuþ .

#<dharmopade÷aka># triø dharmamupadi÷ati upa--di÷a õvul 6 taø . 1 dharmasyopade÷akartari 2 gurau puø .

#<dharmya># triø dharmàdanapetaþ %<dharmapathyarthaùyàyàdanapete>% pàø yat . dharmeõa pràpyaþ %<nauvayodharmetyàdinà>% pàø yat và . 1 dharmayukte dharmàdabarhimåte 2 dharmeõa pràpye ca %<na dravyàõàmavij¤àya vidhiü dharmyaü pratigrahe>% manuþ . bràhmàdyaùñavivàhoø pakrame %<yo yasya dharmyo varõasya guõadoùau ca yasya yau . tadvaþ sarvaü pravakùyàmi prasave ca guõàguõàn . ùaóànupårvyà viprasya kùatrasya caturo'varàn . viñ÷ådrayostu tàneva vidyàddharmyànna ràkùasàn . caturo bràhmaõasyàdyàn pra÷astàn kavayo viduþ . ràkùasaü kùatriyasyaikamàsuraü vai÷ya÷ådrayoþ . pa¤cànàntu trayodharmyà dvàvadharmyau smçtàviha . pai÷àca÷càsura÷caiva na kartavyau kadàcana . pçthak pçthagvà mi÷rau và vivàhau pårvacoditau . gandharvà ràkùasa÷caiva dharmyau kùatrasya tau smçtau>% .

#<dharùa># puø dhçùa--bhàve gha¤ . 1 pràgalbhye 2 amarùe 3 ÷aktibandhane 4 saühatau 5 hiüsàyà¤ca ÷abdacaø .

#<dharùaka># triø bhçùa--õvul . 1 paribhavakàrake 2 pragalbhe 3 asahane ca 4 nañe puø ÷abdaratnàø .

#<dharùakàrin># triø dharùaü karoti kç--õini 6 taø . 1 paribhavakartari 2 pràgalbhyakàrake ca 3 dåùitàyàm asatyàü strã strayàü ïãp ÷abdaraø .

#<dharùaõa># naø dhçùa--bhàve lyuñ . 1 paribhave 2 asahane 3 dharùa÷abdàrthe ca . karmaõi lyuñ . 4 abhisàrikàyàü striyàm strã ïãp . mediø . kartari lyu . 5 dharùakàrake triø . 6 ÷ive puø . %<adharùaõo dharùaõàtmà yaj¤ahà kàmanà÷akaþ>% bhàø anuø 17 aø ÷ivasahasranàmoktau cuø dhçùa--bhàve yuc . 7 dharùaõe strã %<÷rutvemàü dharùaõàü tàta! tava tena duràtmanà>% bhàø àø 41 aø .

#<dharùaõi(õã)># strã dhçùyate'sau dhçùa--karmaõi ani . asatyàü vandhakyàm uõàdivçttiþ và ïãp tatràrthe bharataþ .

#<dharùita># triø dhçùa--karmaõi kta iñ guõa÷ca . 1 paribhåte asatyàü 2 kulañàyàü strã ÷abdaratnaø . bhàve kta . 3 asahane 4 maithune ca naø trikàø . 5 paribhave ca .

#<dhalaõóa># puø dadhàti dhà--óa taü laõóayati utkùipati laói--utkùepe aõ . (dhalà àkaóa) vçkùe÷abdacaø . õvul . dhalaõóaka tatràrthe tasya kaõñakàvçtatvena dhàrakasyotkùepaõàttathàtvam .

#<dhava># gatau bhvàø paø sakaø señ idit . dhanvati adhanvãt . idittvàt karmaõidhanvyate dhanvadhàtostu dhavyate iti bhedaþ .

#<dhava># triø dhavati dhuvati dhunoti dhånàti và kartari ac . 1 kampanakàrake 2 patyau svàmini 3 nare puø amaraþ 5 dhårte triø mediø . (dhalà àkuóà) khyàte vçkùe puø ratnamàø . %<dhavaþ ÷ãtaþ pramehàr÷aþpàõóupittakaphàpahà . madhurastuvarastasya phala¤ca madhuraü manàk>% bhàvapraø . %<vilvàrkakhadiràkãrõaü kapitthadhavasaïkulam>% bhàø àø 69 aø . %<mà vidyà ca hareþ proktà tasyà ã÷o yato bhavàn . tasmànmàdhabanàmàsi dhavaþ svàmãti ÷abditaþ>% harivaüø 279 aø . bhàve ap . 6 kambane 7 vidhånane ca puø .

#<dhavani># strã dhå--karaõe ani . anale pàraskaraniø .

#<dhavala># puø dhàva--vçùàø kala bàø hrasvaþ dhavaü kampaü làti làka và . %<dhavalaþ 1 sindåre 2 site . 3 mahokùe càtha dhavalã 4 saurabhyàü samudàhçtà>% vi÷vaþ . saurabhyàmeva gauràø ïãù . ÷vetabarõayukte triø amaraþ atràrthe striyàü ñàp . %<nãtà yena ni÷à ÷a÷àïkadhavalà>% ujjaladaø . 5 nirmale triø trikàø . %<kriyate dhavalaþ khalåccakairdhavalaireva sitetarairadhaþ>% màghaþ . 6 cavavçkùe 7 cãnakarpåre strã . 8 ÷vetamarice naø ràjaniø . 9 ràgabhede sa ca bharatamate hindolaràgasya aùñamaþ putraþ saïgãta÷àstraõ . 10 svagabhede %<dhavalaþ pàõóuruddiùño raktapittaharo himaþ . rase pàke ca madhuraþ saügràhã vàta÷àntikçt>% bhàvapraø . 11 chandobhede tallakùaõaü yathà %<dvijavara! gaõayugasanagaõana gaõayugalakaü vimalabalayamapi ca kalaya sakalajanasukham . phaõipativaramaõitamamalasiüha hitaü vimalakavisuhçdiva lalitamiti bhuvi viditam>% .

#<dhavalagiri># puø karmaø . svanàmakhyàte parvatabhede .

#<dhavalapakùa># puüstrã dhavalau pakùau yasya . haüse ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . %<dhavalapakùabihaïgamakåjitaiþ>% màghaþ . karmadhàø . 1 càndramàsaghañakeüpa¤cada÷atithyàtmake 2 ÷ukle pakùepu0

#<dhavalapaññinã># strã karmaø . ÷vetapàñalikàyàm ràjaniø .

#<dhavalamçttikà># strã karmaø . (khaói) khañinyàü ràjaniø .

#<dhavalayàvànala># puø karmaø . ÷vetayàvànale yàvanàlavede ràjaniø .

#<dhavalà># strã anudàttatvànna ïãù . ÷ubhravarõàyàü striyàm . amaraþ .

#<dhavaliman># puø dhavalasya bhàvaþ imanic . ÷vetatve %<adhigavadhavali ÷ålapàõerabhikhyàm>% màghaþ .

#<dhavalotpala># naø karmaø . kumude ràjaniø .

#<dhavàõaka># puø dhunoti vçkùàdãn dhå--àõaka . vàyau ujjvala0

#<dhavitra># naø dhå--karaõe itra . gçnacarmamayajvajane amaraþ . %<mu¤javedaü dhavitràõi parirbau÷ca>% kàtyàø ÷rauø 26 . 2 . 10 . %<dhunotyebhiriti dhavitràõi kçùõàjinakhaõóanirmitàsåyo vyajanàþ>% devalanàthaþ .

@<[Page 3867b]>@
#<dhas># triø dhà--kasun . 1 thàrake retodhàþ purodhàþ . 2 brahmaõi puø mediø . 3 vçhaspatau uõàø .

#<dhà># dhàraõe poùaõe dàne ca juhoø ubhaø sakaø aniñ . dadhàti dhatte dhatse dadhyàt dadhàtu dhehi adadhàt atha÷ca . adhàt adhita . dadhau dadhe . dathitha dadhàtha . dadhiva dhàtà dhàsyati . dhãyate adhàyi adhàyiùàtàm adhiùàtàm . hitaþ hitvà hitiþ . %<tvaü mugdhàkùi! vinaica ka¤culikayà dhatse manohàriõãm>% sàø daø . %<imaü no yaj¤amamçteùu dhehi>% çø 3 . 21 . 1 %<tatra tvà devà savità dadhàtu>% çø 10 . 17 . 4 %<dharme dadhyàt sadà manaþ>% manuþ . %<nive÷àya mano dadhuþ>% bhàø baø 65 aø . %<na nà÷amadhigaccheyuriti me dhãyate matiþ>% bhàø viràø 28 aø . %<hiüsvàhiüsre mçdukråre dharmàdharmàvçtànçte . yad yasya so'dadhàt sarge tattasya svayamàvi÷at>% manuþ . %<ya÷càpamà÷manaprakhyaü seùuü dhakùe'nyadurvaham>% bhaññiþ . %<gàmadhàsyat kathaü nàgo mçõàlamçdubhiþ phaõaiþ>% kumàø dhàpayati dhitsati . %<svaü vavriü kuha dhitsathaþ>% çø 1 . 46 . 9
     ati + atikramya dhàraõe ati÷ayadhàraõe ca %<àyuryatte atihitaü paràcaiþ>% athaø 7 . 53 . 3 .
     adhi + àdhikyena dhàraõe %<yannàrùadàya ÷ravo adhyadhattam>% çø 1 . 117 . 8 .
     anu + pa÷càddhàraõe . %<athànyàn (taõóulàna) hutàkhà÷vatthãùu samitsu anudadhãran>% làñyàø 4 . 9 . 14 .
     antar + àcchàdane vastvantareõa vyavadhàne . %<udumbara÷àkhàmantardhàyàbhiùi¤cati>% aiø vràø 8 . 7 . tirodhàne %<te càntardadhire nàgàþ>% bhàø àø 129 aø .
     api + tirodhàne àcchàdane . %<dhanenàdharmalabdhena yacchidramapidhãyate>% bhàø uø 34 aø . và ato lopaþ %<pidhànamapidhànam>% amaraþ .
     abhi + kathane %<sàkùàt saïketitaü yo'rthamabhidhatte sa vàcakaþ>% kàø praø . %<gaõanavyavahàre tu hetuþ saükhyàbhidhãyate>% nàùàø .
     prati + abhi + pratyuttarakathane . %<mayà ca pratyabhihitaü devakàryàrthadar÷anàt>% bhàø uø 19 aø .
     ava + manaþsaüyogavi÷eùe abhiniye÷e %<avadhànapare cakàra sà>% kumàø . adhaþsthàpane pàtane ca %<yàü te kçtyàü kåpe avadadhuþ>% athaø 5 . 61 . 7 . %<tritaþ kåpe'vahitaþ>% çø 1 . 105 . 17
     vi + ava + àcchàdane (óhàkau) apavàraõe . %<prekùya sthitàü sahacarãü vyàvadhàya deham>% raghuþ . %<vyavadadhàti darbhapi¤jålàni>% sàükhyabràø 18 . 8 . %<antardhà vyavadhà puüsi antardhirapavàraõam>% amaraþ . %<udayàcalavyavahitendu vapuþ>% màghaþ .
     à + àrohe àropaõe sthàpane ca . svadravyasya çõa÷odhana kàlaparyantaü dhanikasamãpe sthàpane àdhiþ àhitaþ . agnyàdeþ saüskàrabhede agnyàdhànam . %<janapade na gadaþ padamàdadhau>% raghuþ . %<àdadhyàt saübhàràn darbhàn dãrghàn garbhà÷ca>% vçø saø 48 . %<garbhamàdhatta ràj¤ã>% raghuþ . %<jyeùñhàyàü dharmacàriõyàü mahiùyàü garmamàdadhe>% bhàø vaø 292 aø .
     ati + à + maryàdàtikrameõa dhàraõe . %<kàryamatyàhitaü bhaviùyati>% prabodhacaø . %<yadi syàdiha govindo naitadatyàhitaü bhavet>% harivaüø 171 aø .
     anu + à + pa÷càdàdhàne . yadekasya nihitaü dravyaü tenàpi anu pa÷càdanyasya haste svàmine dehãti samayena samarpaõe ca . anvàhita÷abde dç÷yam .
     abhi + à + sàmmukhyena sthàpane %<abhyàdadhyu÷ca kàùñhàni tatra dahyeta pàpakçt>% manuþ .
     upa + à + dharmacintàyàm %<upàdhirnà dharmacintà>% kàmaø . sàmãpyenàdhàne agnyutpàte mediø . %<agnyutpàta upàhitaþ>% amaraþ . saüyojane ca amaraþ . %<tasya niùka upàhita àsa>% ÷ataø bràø 11 . 4 . 1 . 1
     nir + à + niràkaraõe %<yaþ kravyàdaü niràdadhat>% athaø 12 . 2 . 39 .
     pari + àø paritaþ sthàpane . %<çcà kumbhãmadhyagnau ÷rayàmyà si¤codakamavadhehyenam . paryàdhattàgninà>% athaø 9 . 5 . 5
     vi + à + vi÷eùenàdhau pãóàyàm . vyàdhiþ %<yadyàtmanà prajayà và vyàdhãyeta>% ÷rutiþ %<etadvai paramaü tapo yadvyàhitastapyate>% ÷ataø vràø 14 . 8 . 11 . 1
     sam + à + pårvamàkùiptasya doùasya niràkaraõe %<samàhitaþ samàdhisthe'pyuktasiddhànta àhita>% mediø ukteþ ca siddhàntoktyà doùasamàdhàne . samyakcittasya ã÷varàdau saüsthàpane samàdhiþ . %<atha cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi mayi sthiram>% gãtà . samyagàropaõe %<so'haü bhàraü samàdhàsye tvayi tvaü bodumarhasi>% màø droø 11 aø . %<tadàtmasambhavaü ràjye mantrivçddhàþ samàdadhuþ>% raghuþ .
     àvis + àvirbhavane prakà÷ane %<àvirhitastvanuyugaü sa hi satyavatyàm>% bhàgaø 2 . 7 . 3 .
     upa + sàmãpyena sthàpane upalakùaõatayà sthàpane ca . %<kriyà hi vaståpahità prasãdati>% raghuþ . %<etadupahitacaitanyam>% yedàø sàø . %<yadindriyaiståpahitaü purastàt pràptàn guõàn na svarate ciràya>% bhàø ÷àø 7417 ÷loø . chalane svaråpapracchàdane upadhaya÷chadmakaitavamityamarãkteþ .
     tiras + antardhàne pracchàdane . %<iti vàhçtya vibudhàn vi÷vayonistirodadhe>% kumàø .
     ni + sthàpane aj¤àtasvàmikatayà dravyasya sthitau sthàpane ca %<anidhàyaiva taddravyamàcantaþ ÷ucitàmiyàt>% manuþ . %<÷irasi nidadhàno'¤jalipuñam>% sàø daø . %<alaü prayatnena và tatra mà nidhàþ padaü padavyàü sagarasya santateþ>% raghuþ . %<yastu pa÷yennidhiü ràjà puràõaü nihitaü kùitau>% manuþ .
     pra + ni + aikàgryeõa manasaþ sthàpane . %<ã÷varapraõidhànàdvà>% pàtaø såø . %<praõidhànaü bhaktivi÷eùaþ>% bhàø . preraõe ca %<nãdhiü prati praõihite tu kare pritheõa>% sàø daø . mano'bhive÷ane ca %<kiùkindhyàdriguhàü gantuü manaþ praõidadhe drutam>% bhaññiþ .
     prati + ni + tulyaråpatayà karaõàdau pratinidhiþ . %<dravye'vidyamàne yat sàmàtyatamaü manyeta tatpratinidadhyàt>% sàø ÷rauø 3 . 20 . 9 pratinidhi÷abde dç÷yam .
     sam + ni + samyagnidhàne . %<megheùårdhvaü sannidhatte pràõànàü pavanaþ patiþ . tacca meghagataü vàri ÷akro varùati bhàrata .>% bhàø amuø 6 taø . %<dåràdàhçtya samidhaþ saünidadhyàdvihàyasi>% manuþ . naikañyena sambandhe %<samave÷aü na kurvãta noccaiþ sannihito haset>% bhàø viø 4 aø . %<guro rgurau sannihite guruvadvçttimàcaret>% manuþ . %<asmin latàmaõóape sannihitayà tvayà bhàvyam>% ÷akuø . %<bhagavàn hariradyàpi tatratyànàü nijajananàü vàtsalyena sannidhàpyata icchàråpeõa>% bhàgaø 5 . 7 . 8 . naikañyena sthàpane tu sakaø . %<sa càhaü sahasakhyà dhanamitreõa tatra saünyadhiùi>% da÷akumàø .
     pari + veùñane àcchàdane . %<yaü paridhiü paryadhàt>% yajaø 2 . 17 . %<yenendrasya vçhaspatirvàsaþ paryadhàt>% pa¤cabhãø 2 . 2 %<vàsa÷ca paridhàvaikam>% bhàø viø 9 aø . %<parihite pràtaranuvàke>% àø ÷rauø 6 . 9 . 1 . %<dçùñiü paridadhe kçùõe rauhiõeye ca dàruõàm>% harivaüø 7 . aø .
     vi + pari + parivartanena àcchàdane . %<àcàntaþ punaràcàmet vàso viparidhàya ca>% yàj¤aø .
     puras + agrataþ sthàpane . purohitaþ . %<turàsàhaü purodhàya dhàma svàyambhuvaü yayuþ>% kumàø .
     pra + prakarùeõa dhàraõe . %<di÷a÷catasraþ sahasà pradhàpitàþ>% bhàgaø 20 aø . pradhànam .
     prati + prakùepe %<tadagne cakùuþ pratidhehi rebhe>% çø 10 . 87 . 12 . pratãkàràrthe vidhàne %<duùñadaivatanà÷àya vajro dhyàna samàdhinà . sarvatràkùatavikùepàt ÷àntikaü pratidhàsyati>% ÷atarudraø pratividhàne .
     vi + karaõe %<tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàmeba vidadhàmyaham>% gãtà . %<vidadhàti vibhajyeha phalaü pårvakçtaü nçõàm>% bhàø vaø yaccànyadapi kartavyaü tadvidhatsva mahàmate saø 76 aø . kartavyatayopade÷e %<yaj¤a÷iùñà÷anaü hyetat matàmannaü vidhãyate>% manuþ . %<cikãrùàkçtisàdhyatvahetudhãviùayo vidhiþ>% ÷abdaø ÷aø vidhi÷abde dç÷yam . %<na paitçyàj¤iyo homo laukike'gnau vidhãyate>% manuþ .
     anu + vi + tulyaråpàvaraõe pa÷càtkaraõe ca . %<ànupårvyeõa ha viùàü daivata uccairupàü÷utàyàü càdhvaryumanuvidadhãta>% sàükhyaø ÷rauø 131 . 3 %<vçttiü ca tebhyo'nuvidhàya kà¤cit>% bhàø uø 36 aø . %<upatiùñhati tiùñhantaü gacchantamanugacchati . karoti kurvataþ karma chàyevànuvidhãyate>% bhàø ÷àø 181 . %<indriyàõàü hi caratàü yanmano'nuvidhãyate>% gãtà .
     prati + vi + pratiråpàcaraõe %<kùipramasminnaravyàghra càraþ pratividhãyatàm>% ràmàø sundaø pratãkàre ca %<kùiprameva kasmànna prativihitamàryeõa>% mudràràø candraguptoktiþ %<na pàritaü pratividhà tum>% tatraiva càõakyoktiþ .
     trad + àdare vi÷vàse ca . %<÷raddadhàti ka iveha na sàkùàt>% naiùaø .
     sam + samyagvidhàne yojane ÷leùaõe abhisandhau . %<manasyetàni sanghàya manasà sampradhàrayet>% bhàø à÷vaø 42 aø . %<yathà såcyà vàsaþ saüdadhyàt>% aiø vràø 83 . 48 . %<dhanuùyamodhaü samadhatta sàyakam>% kumàø . %<saüdadhe dhanuùi vàyudaivatam>% raghuþ . %<bhavati kçtasandhànamiva tat>% ÷akuø . melane %<sakçdduùñaü yo hi mitraü punaþ sandhàtumicchati>% càõakyaþ .
     grati + sam + ati÷ayena ÷aktyàdinà vyathane saüyojane . %<tvayà candramasà ca vi÷vasanãyàbhyàmatisandhãyate kàmijanasàrthaþ>% ÷akuø .
     anu + sam + anusandhàne vicàrajanyaj¤ànabhede anucintane %<àrùaü dharmopade÷a¤ca veda÷àstràvirodhinà . yastarkeõànusandhatte sa dharmaü veda netaraþ>% manuþ . anveùaõe ca %<durgamanusandhehi>% hitoø .
     abhi + sam + tàtparye abhilàùabhede . %<abhisandhàya tu phalaü dammàrthamapi caiva yat>% gãtà . %<bhavantamabhisandhàya jighàüsanti bhavat priyam>% bhàø ÷àø 3105 ÷loø . %<÷ràddhàni caiva kurvanti phalakàmàþ sadà naràþ . abhisandhàya pitaraü pitu÷ca pitaraü tathà>% harivaüø 16 aø %<gåóhàbhisandhiþ ÷aïkate>% jagadã÷aþ . %<abhisandhyàdiùu caivam>% ÷àø såø .
     prati + sam + pratiråpasandhàne . %<pratisandhàya càstràõi te'nyonyasya vi÷àbhpate! . mumucuþ pàõóavà÷caiva kauravà÷ca mahàmçdhe>% bhàø bhãø 75 aø . %<pa÷yataþ pratisandhàya vidhyataþ savyasàcinaþ>% bhàø viø 61 aø .

#<dhàka># triø dhà--uõàø ka tasya nettvam . 1 dhàrake 2 brahmaõi puø mediø . 3 vçùe 4 àhàre ca 5 anne 6 stambhe ca saükùipta sàø uõàdivçttiþ .

#<dhà(ghà)ñã># strã dhañyate hiüsyate'tra dhaña--hiüsàyàü àdhàre av gauràø ïãù pçùoø dhasya dhaþ ghàñã và tatra pàñhaþ . abhyavaskandane ÷atrusammukhagamane hemacaø .

#<dhàõaka># puø dhà--àõaka . dãnàrabhàge parimàõabhede . ujjaladaø .

#<dhàtaka># puø dhàtuü karoti õic ñilopaþ õvul . puùkaradvãpasyàpateþ vãtahotrasya 1 putrabhede %<taddvãpasyàdhipatiþ . praiyabrato vãtihotrã nàma tasyàtmajau ramaõadhàtakanàmànau varùapatã niyujya>% bhàgaø 5 . 20 . 22 . gauràø ïãù . (dhàiphula) 2 dhàtupuùpyàm ràjaniø . %<dhàtakã kañukà ÷ãtà madakçt tuvarà laghuþ . tçùõàtãsàrapittàsya viùakramivisaryajit>% bhàvapraø tadguõàþ . 3 tãrthabhede ÷ivapuø .

#<dhàtakyàdileha># cakradattokte lehabhede %<dhàtakãbilvadhanyàkalodhrendrayavabàlakaiþ . lehaþ kùaudreõa bàlànàü jvaràtãsàravàntijit>% cakraø .

#<dhàtu># puø dhãyate sarvaü niþkùipyate suùuptyàdàvasmin dhà--àdhàre tun . 1 paramàtmani . %<sa eùa ciddhàtuþ>% ÷rutiþ . dadhàti ÷abdàn . 2 sarveùàü nàmnàü prakçtibhåte bhåprabhçtau tasya lakùaõavibhàgàdikaü ÷avalartharatne'smàbhirdar÷itaü yathà
     dhàturnàna kriyàvàcakogaõàdipañhitaþ ÷abdavi÷eùaþ kriyà ca pårvoktaphalànukålo vyàpàra eva sarveùà¤ca kàrakàõàmanvayopapattaye kàlànvayopapattaye ca dhàtånàü kriyàvàcakatvàïgãkàràt . tathàhi . %<kriyàbhedàya kàlastu saükhyà sarvasya bhediketi>% vàkyapadãye kàlànàü kriyàbhedakatvamuktamukta¤ca tenaiva %<kriyà niyatasàdhanà>% ityàdinà sàdhanànàü kriyàkàïkùitvaü tatra yadi dhàtubhiþ kriyà na bodhyeta kva tadà teùàmanvayo vi÷eùaõatvaü và bhavedatã'va÷yaü sarveùàü kriyàvàcakatvaü svãkàryaü dhàtånàü phalamàtravàcakatve àkhyàtànàü vyàpàràrthakatve kçdàdisthale àkhyàtàbhàvena kàrakàdyanvayànupapatteþ nàpi kriyàmàtravàcakatvaü tyajigamyoþ paryàyatàpatteþ . tathàca phalavàcakatvasya teùàü pràya÷ogaõapàñhe eva uktatvàt na tadaü÷e vivàdaþ . ki¤ca phalàvacchinnakriyàyàþ pçthak÷aktyà vi÷iùña÷aktyà và dhàtvarthatvàbhàve sakarmakàkarmakavibhàgocchedaþ syàt syàcca phalamàtradhàtvarthatve sarveùàü kàrakàõàü tatrànanvayaþ tatraiva kàlànvayopagame ca vyàpàravigamakàle'pi phalasattvena vartamànatvàdiprayogàpattiþ . ato'va÷yaü kriyàvàcakatvaü svãkàryamataeva %<dhàtorarthaþ kriyocyate>% ityanena dhàtvarthatvenaiva kriyàtvasvãkàraþ . ataeva ca %<bhåvàdayodhàtavaþ>% itiùàõinãyasåtramapi kriyàvàcakatvaü dhàtumàtràõàü pratipàda yati . tathàhi må÷ca và ca bhåvau àdi÷càdi÷càdã bhåvau àdã yeùàü te dhàtavaiti tathà càtra prathama àdi ÷abdovyavasthàvàcã bhuvà saha tadanvayàt bhåprabhçtayaityarthalàbhaþ dvitãyaàdi÷abdaþ sàdç÷yavàcã vàdhàtunà tadanvayastena vàsadç÷à ityarthalàbhaþ tatsàdç÷ya¤ca kriyàvàcitvena bàdhàtãrgatharthatayà kriyàvàcitvaprasiddhestathà ca måprabhåtayaþ kriyàvàcitvena vàsadç÷à dhàtava ityeva phalitam . bhuva÷càditvaü gaõapàñhàpekùayà tasya ca kriyàvàcakatvaü pårvoktayukteriti saükùepaþ . atra kriyàvàcitvànuktau gaõapañhitatvena sarvanàmàvyayàdãnàmapi dhàtutvàpattiþ tanmàtroktau ca hirugàdyavyayànàü kriyàvàcitvena dhàtutvàpattirata ubhayamuktam . ukta¤ca %<ki¤ca kriyàvàcakatàü vinà dhàtutvameva no . sarvanàmàvyayàdãnàü yàvàdãnàü prasaïgataþ . na hi tatpàñhamàtreõa yuktamityàkare sphuñamiti>% . tatpàñhaþ gaõapàñhaþ . vidi avayave gaói vadanaikade÷e ityàdidravyavàcinàmapi tatsàdhanakriyàvàcitvamastyeva kàlakàrakàdyanvayànurodhàt tatphalasya dravyaråpatve'pi na kùatiþ . gaõàdãtyàdipadena såtrasaüj¤àsåtragrahaõaü tena smaitràõàü skatbhupramçtãnàü sanàdayodhàtava ityàdãnà¤ca pratyayàntànàü dhàtutvamavyàhatameva dar÷itayukteþ tatràpi kriyàvàcitvàderava÷yaü svãkàràcca nàprasaïgaiti dik .
     te ca sarve'pi dhàtavaþ sakarmakàkarmakabhedena dvividhàþ . tatra vyàpàràdhikaraõamàtràvçttiphalavàcakaþ sakarmakaþ pacyàdeþ vyàpàràdhikaraõàvçttiviklittiråpaphalasya bodhakatayà sakarmakatvaü kartçkarmobhayaniùñhaphalavãdhakasyàpi gamyàdeþ vyàpàràdhikaraõambhatràvçttiphalavodhakatayà sakarmakatvam . bhåpramçtãnàü tu vyàpàràdhikaraõamàtravçttiphalabodhakatayà na sakarmakatvaü phalasya sakùàyàstatsambandharåpavyàpàrasyaikasminneva dharmiõi bañàdau sattvàt . ukta¤ca vàkyapadãye %<àtmànamàtmanà bibhradastãti vyapadi÷yate . andharbhàvàcca tenàsau karmaõà na sakarmakaþ>% iti . asyàyamarthaþ àtmànaü svaråpaü vibhrat àtmadhàraõànukålavyàpàrà÷rayaþ astãtipadena samànàdhikaraõatayà vyapadi÷yate tadabhedabodhanàya tiïàdikaü prayujyate iti yàvat tenàtmanàtmaråpeõa karmaõà dhàraõakarmaõà dhàtuþ na sakarmakaþ . atra heturantarbhàvàt dhàtvartha eva tasya karmaõaþ prave÷àt àtmadhàraõànukålavyàpàraråpadhàtvarthenàtmanaupasaügrahàdityarthaþ . atha và anyareva vyàpàràdhikaraõa eva bhàvàt phalasya sattvàt vyàpàrasàmànàdhikaraõyàdityarthaþ tena bhuvàderutpattyanukåvavyàpàravàcitayà dhàtvarthopasaügçhãtakarmakatvàbhàve'pi phalasamànàdhikaraõavyàpàravàcitvàdakarmakatvam . ataeva %<phalavyàpàrayorekaniùñhatàyàmakarmakaþ . dhàtu stayordharmibhede sakarmakaudàhçta>% iti phalasàmànàdhikaraõyàdikçtàkarmakasakarmakavibhàgo'bhihitaþ . ekaniùñhatàyàmekamàtravçttitàyàmityarthaþ tena gamyàdervyàpàràdhikaraõavçttiphalavàcitve'pi nàkarmakatvamiti dharmibhede'dhikaraõànyatve ityarthaþ . evameva ÷abdakaustubha kàràdayaþ . etanmate sakarmakàkarmaka÷abdau pàribhàùikàviti draavyam . ma¤jåùàkçtastu karmaõà saheti nàsti karma yasmeti vyutpakùyà sakarmakàkarmaka÷abdau yogikau tatra sàhityaü tadanvitasvàrthabodhakatvam anvaya÷ra pçthakpadopasthàpyayoþ sambandharåpogràhyastena jãvatyàdãnàü pràõadhàraõànukånavyàpàràrthakatayà tatkarmaõaþ pràõàderdhàtvarthamadhyapàtàt na sakarmakatvaü dhàtvarthopagçhãtakarmakatvenàkarmakatvàt . karma ca vyàkaraõa÷àstrãyapàribhàùàsiddhakarmasaüj¤àvi÷iùñamucyate tenàdhi÷ayyate pràsàdaityàdau karmaõi lakàropapattiþ adhi÷eteþ karma saüj¤àvi÷iùñànvitasvàrthabodhakatvàt anyathà pårvamate tasya phalasamànàdhikaraõavyàpàravodhakatayà'karmakatvena %<màne càkarmakebhyaþ>% iti bhàva eva lakàràpatteþ . bhavati ca gràmaü gacchatãtyàdau gamyàdiþ ãpsitatamatvena karma saükhyàvi÷iùñena pçthagbhåtena gràmeõànvitaü svàrthaü bodhayan sakarnakaþ, adhivasatistu adhikaraõatvena karmasaüj¤à vi÷iùñeneti vivekaþ iti pràhuþ . yukta¤caitat dhàtvarthopagçhotakarmakàõàü vyàpàravyadhikaraõaphalavàcitayà pårvakalpe sakarmakatvàpatteþ tattadbhinnatvena nive÷e nauracaü tathà karmaõo'vivakùàyàü gamyàderapi akarmakatvasvãkàregha avivakùàvi÷iùñatvena nive÷e gaurava¤ca . etanmate tu karmàbhàvàdeva tadanvitasvàrthabodhakatvàbhàvànnàkarmakatvahàniriti såkùmamãkùaõãyam . atra pakùe akarmakastu tadananvivasvàrthavodhaka iti vodhyam . sakarmakà÷ca dvividhàþ ekakarmakà dvikarmakà÷ca . ekakarmànvitasvàrthabodhakàþ gamyàdayaþ ekakarmakàþ . dvikarma kàapi dvividhàþ dvikarmànvitaikavyàpàrarthakàþ dvikarmànvitadvivyàpàràrthakà÷ca . tatràdyà duhyàdayaþ . na ca te siddhànte dvivyàpàràrthakàþ tathàtve ãpsitatamàbhyàmeva karmabhyàü vyàpàradvaye'nvayasambhavena dvitãyàdyutpattau %<akathita¤ceti>% såtreõa duhyàdãnàü kàrakàntarasaüj¤ànàpannasyàkathitasya karmasaüj¤àvidhànànaucityàt . dar÷ayivyate ca duhyàdãnàmekavyàpàràrthakatà . yadà puna steùàü dvivyàpàràrthakatà vivakùità tadà ãpsitatamasåtreõaiva karmasaüj¤àyàü jàtàyàü dvikarsànvitadvivyàpàràrthakà eva te õijantàdibaditi bodhyam . dvikarmànvitadvivyàpàràrthakà÷ca bhijantàþ tatra ca dhàtunà ekatyàpàro'bhidhãyate dvitoyakhu õicà, tadvyàpàradvaye ca ãpsitakarmaõaþ prayojyakartçråpakarmaõa÷ca yathàkramamanvataþ . tathàtva¤ca gamyàdãnàmiti bodhyam . pàcyàdãnàü tu naivaü, tadyoge prayojyakartuþ karmasaüj¤àbhàvena vyàpàradvaye karmadvayànvayàbhàvàt . nàva pàcyàdeþ kriyàphasà÷rayatvenodde÷yatayà prayojyakartuþ karmasaüj¤à bhavitucarhati gantàdi÷àptuyogeeva tanniyamàt . ukta¤ca harikà %<sukhakriyàyàü svàtantryaü pradhàne karmatàü gatam . niyamàt karmasaüj¤àyàþ svadharmeõàbhidhãyate>% iti sivamàt tatibuddhyàdisåtreõa taditareùàü niùedhàt svàtantryaü kartçtvameva svadharmeõa tçtãyayà'bhidhãyate iti tadarthaþ . vastutastu prayojyakarturãpsitatamatve'pi paratvàt kartçsaüj¤ayà tasya vàdhàt karmatvàprasaktau gatyàdisåtreõa apràptapràpakatparåpavidhitvà÷rayeõa gamyàdeþ karmatvaü vihitaü na ùàcyàderiti draùñavyam . ukta¤ca hariõà %<paratvàdantaraïgatvàdupajãvyatathà'pi ca . prayojyasyàstu kartçtvaü gatyàdervidhitociteti>% . paratvàt %<vipratiùedhe paraü kàryam>% ityukteþ %<apàdànasampradànakaraõàdhàrakarmaõàm . kartu÷cobhayasamràptau parameva pravartate>% iti cokteþ antaraïgatvàt pacyàdiråpaprakçtyàkàïkùitakartçsaüj¤àråpakàryam %<antaraïgaü baloya>% iti nyàyàt pàcyàdyàkàïkùitakarmasaüj¤àyàþ pratyayà÷ritatvena durvalatvàditi bhàvaþ . upajãvyatayà upajauvyajàtãyatayà sarveùàmeva kàrakàõàü kartçprayojyatvena karkùurupajãvyajàtãyatvàditi phalito'rthaþ tena pàcyàdyàpekùayà tasyopajãvyatvàbhàve'pi na kùatiþ . evaü pàcyàdiyoge prayojyasya karmasaüj¤àyàevàpravçtteþ na dvikarmakatvaü teùmamityanyatra vistaraþ . akarmakà api dhàtavaþ hetucatuùñayàdhãnàkarmakakriyàrthatvàt caturvidhàþ . akarmakakriyàtve hetava÷ca catvàrã hariõà pradar÷ità yathà %<dhàtrorarthàntare vçtterdhàtvarthenopasaügrahàt . prasiddheravivakùàtaþ karmaõo'karmikà kriyeti>% . dhàtoþ svavãdhakadhàtorarthàntare svasajàtãyabhinne vçtteþ sàmarthyàt svavijàtãyàrthabodhakatvàdityekaþ . yathà jànàtiþ j¤ànaü vadan sakarmakaþ pravçttyàdikaü bodhayannakarmakaþ natu gativàcã gamyàdiþ j¤ànàdyarthe'pyakarmakaþ tayordvayorapyarthayoþ sakarmakatvena svasajàtãyatvàt . dhàtvarthenopasaügrahàditi dvitãyaþ . karmaõo dhàtvarthena upasaügrahàt sva÷arãre prave÷anàt yathà jãvatyàdãnàü pràõadhàraõànukålavyàpàraråpakriyàrthatayà tatkarmaõaþ pràõàderdhàtvartheeva prave÷aþ . prasiddheþ sattàlajjàdiråpàõàmakarmakatvena prasiddheþ . sakùàdika¤cànupadaü pradar÷yate teùàü phalasamànàdhikaraõavyàpàrabodhakatvàdityathaþ . iti tçtoyo hetuþ . karmaõo'vivakùàtaþ akarmakaþ 4 . atra ca karmapadaü vyapade÷ivadbhàvena phalasyàpyupalakùaõaü tena phalasvàviva÷càyàmetva ganyàderakarmakatvamiti kaustubhànusàriõaþ teùà¤ca vyàpàrapàtrabodhakatayà phalàvàcitvànna lakarmakatvamiti draùñavyam . atra càvivakùà nàma yena råpeõànvayavivakùayà yasya karmasaüj¤à tena råpeõànvayavivakùàbhàvaþ . tatra kvacit karmaõo'vibakùayà yathà pacyate ityàdau, kvacicca karmatvàvivakùayà yathà màtuþ smaryate ityàdau . atra màtuþ karmatvenaiva smaraõànvaye karmasaüj¤à na punaþ sambandhatvena, tathà vivakùàyàmeva karmaõi ùaùñhãvidhànàt smaraõàdeþ karmànvayasattve'pi karmatvena tadanvayàbhàvàdakarmakatvaü tena bhàve lakàràdaya iti bodhyam . kvacittu kàryapravçttivelàyàmavivakùà pa÷càdvivakùà . yathà kçtapårvã kañam muktapårvã odanamityàdau . tathàhi kçtaü pårvamaneneti vigrahe tatkçtamaneneti pårvasåtràdinimabanurtya sapårvàcceti såtreõa vidyamàna pårvàt pårva÷abdàdapi inirvihitaþ tatra yadi kçtamiti karmaõi ktaþ syàttadà tasya kañàdiråpakarmavi÷eùaõatayà sàpekùatvena samàsàdivçttirna syàt ekatra vi÷eùaõatvenopasthitasyànyatra vi÷eùaõatayànvayàyogàt vçtti÷càtra jàyate bhàùyàdiùu tathàprayogàdato'va÷yaü prathamaü karmàvivakùayà'karmakatvena bhàve ktapratyaye vihite tadantena pårvàdibhiþ supsupeti samàse ca kçte tatpårvakàt pårva÷abdàt kartari inipratyayobhavati . pa÷càcca kartçkçtakriyàyàþ karmavi÷eùàkàïkùàyàü kañàdikarmaõo'nvayaþ . ukta¤ca hariõà %<akarmatve satyeva ktànte bhàvàbhidhàyini . pa÷càt kriyàvatà kartrà yogo bhavati karmaõàm . avigrahà gatàdisthà yathà gràmàdikarmabhiþ . kriyà sambadhyate tadvat kçtapårvyàdiùu sthiteti>% . kriyàvatetyanena kriyàdvàraiva karmaõã'nvaya iti dyotitam kriyàyà÷ca vçtti÷abdaikade÷atayà'nanvaya÷aïkàyàmàhàvigraheti . nàsti vi÷eùeõa grahoj¤ànaü yasyàþ sà pçthagupasthityabhàvena j¤àtuma÷akyetyarthaþ gatàdisthà kartçbodhakaniùñhàntagatapadopsthàpyagamanakartçråpàrthapraviùñàpi yathà gràmaü gataityàdau vibhinnapadopàttairapi gràmàdikarmabhiþ kriyà sambadhyate tathetyarthaþ samudàya÷aktisvãkàre eka de÷ànvayàbhyupagamàdavayava÷aktisvãkàre tu tadanupagame kùatyabhàbàditi bhàvaþ . kçtapårvyàdiùvityàdipadenàdhvareùviùñãtyàdayogçhyante tatràpi iùñàdibhya÷cetyanena kartari inividhànàt . atredaü bodhyaü %<niùpattimàtre kartçtvaü sarvatraivàsti kàrake>% ityukteþ karmaõo'pi svavyàpàradvàrà kriyàniùpattihetutvena kartçtve sthite tadvyàpàrasya dhàtvarthatvavivakùàyàü dhàtvarthakriyà÷rayatvena tasya kartçtvaü samànànupårvãkamukhyàrthavodhakadhàtåpàttaphalà÷rayatvena ca karmatvamityekasyaiva karmakartçtà eva¤ca tatra dhàtorarthàntare vçtterevàkarmakatvam . tathàhi annaü pacyate svayamevetyàdau viklittistadanukålo'nnasthàlyàdisaüyogaråpo vyàpàra÷ca tadvi÷iùño và pacyarthaþ tayoþ phalavyàpàrayorekaniùñhatayà tadvodhakadhàtorakarmakatvaü tena annena pacyate khayamevetyàdã bhàve lakàropapattiþ . dvikarmakàõàntu ekakarmaõaþ kartçtvavivakùayà'parasyàvivakùayaivàkarmakatvaü paciduhyostu karmàntarasattve'pi karmavadbhàvavidhànàt sakarmakatvaü tena tayorna bhàve lakàràdayaþ kintu karmaõyeva tena duhyate gavà dugdhaü svayamevetyàdi . eva¤ca sarveùàmeva dhàtånàü karmaõaþ kartçtvavivakùàyàü karmavadbhàve pràpte dhàtuvi÷eùayoga eva karmavatkàryàtide÷ape na sarva dhàtuyoge tena gamyàdiyoge kartari vàcye na karmavadbhàvaþ kintu kartçvatkàrthaü, bhàve tu iùyate eva karmavatkàryam . pacyàdiyoge tu kartari bhàve ca vàcye karmavadbhàva iti vivekaþ . ukta¤ca %<karmasthe'pi ca dhàtvarthe karmakartà ca karmavat . kartçsthe'pi ca dhàtvarthe karma kartà ca kartçvaditi>% . karmavat karmavatkàryavànityarthaþ ataeva %<karmavat karmaõà tulyakriye>% iti såtre karmapadena karmasthakriyà lakùità ÷àstrakàraistena karmasthakriyàtulyakriyàvati kartari karmavat kàryamityarthaþ kriyayostulyatva¤ca ekàdhikaraõamàtravçttitvena tathàca karmasthakriyayà phalena vyàpàrasya sàmànàdhikaraõye eva karmavadbhàvavidhànàt pacyàdestathàbhåtàrthakatayà tatkartari karmavatkàryaü, gamyàdestu vyàpàrasyoktaphalasàmànàdhikaraõyàbhàvàt kartçsthagàvakatvamiti vivekaþ . tathà tulyakriye kartarãtyamidhànena gamyàdãnàmapi bhàve karmavatkàryaü yàgàdi bhavatyova . yadyapi sarveùàmevàkarma kàõàü phalavyàpàrayoþ sàmànàdhikaraõyabodhakatayà karmavadbhàvàpakùistathàpi såtre karmaõà tulyeti nirde÷àt yeùàü dhàtånàü mukhyàryavàcinàü sakarmakatvaü teùàmeva karmavadbhàva iti gamyate astyàdeþ sattàdiråpamukhyàrtha sakarmakatva . bhàvàt na tatprasaïgaþ . bhavatesbu làkùaõikànubhavàrthe vartamànasya sakarmakatve'pi sattàråpamukhyàrthe tathàtvàbhàvànna prasaïgaþ . eva¤ca sarveùàmeva sakarmakàõàü kartçkarmobhayasthabhàcakàvenàvyavasthàyàü hariõà kriyàkçtavi÷eùeõa vyavasthà dar÷ità yathà %<vi÷eùadar÷anaü yatra kriyà tatra vyavasthità . ÷abdapravçttiranyeùàü ÷abdaireva prakalpiteti>% . yatra karmaõi kartari và vi÷eùaþ kriyàkçto'sàdhàraõadharmo dç÷yate tatraiva kriyà vyabasthitetyarthaþ dhàtvarthayoþ phalavyàpàraråpayoþ kriyayorubhayaniùñhatve'pi tatkçtavi÷eùàdeva tanniùñhatvavyavahàra iti bhàvaþ . vi÷eùa÷ca dvividhaþ dhàtåpasthàpyaþ tadanupasthàyya÷ca tatràbhyarhitatvena upasthitatvena ca dhàtåpàttavi÷eùasyaiva prathamaü grahaõaü tadapràptau tu aparasyeti bivekaþ . tena pacyàdayaþ svopasthàpyasya kartrapekùayà'sàdhàraõadharmasya vyàpàraråpakriyàkçtasya viklittiråùaphalasya bodhakàþ karmasthabhàvakàeva gamyàdayastu naivaü tadupasthàpyaphalasya saüyogàderutayaniùñhatayà sàdhàraõyàt dhàtåpasthàpyavi÷eùàsattvàt dhàtvanupasthàpyasya kriyàkçtasya ÷ramàdiråpàsàdhàraõadharmasya grahaõaü tasya ca kartari dar÷anàt kartçsthatvam . eva¤ca kartçsthàdivibhàga etambhate nyàyamåla eva . anyeùàü mate punaþ ÷abdapravçttiþ karmavanukàryapravçttiþ ÷abdaireva nithàmaka÷àstraireva prakalpiteti draùñavyam . tacca ÷àstraü yathà %<karmasthaþ pacaterbhàvaþ karmasthà÷ca bhidàdayaþ . kartçstho buddhyaterbhàvaþ kartçsthà÷ca gamàdayaþ>% iti karmasthàþ karmasthakriyàrthakà ityarthaþ evamagre'pi . sampradàyavidastu etacchàstramapi nyàyamålakaü pårvoktarãtyà eteùàü karmasthatvàdivyavasthàpanàt anyathà pràtakhikaråpeõa tadgaõanasya kartuma÷akyatayà'vyavasthàpatterityàhuþ . eva¤ca kriyàkçtavi÷eùeõaiva kriyàvyavastheti pakùamalambya %<nirvartye ca vikàrye ca karmavadbhàva iùyate . natu pràpye karmaõi tu siddhànto'yaü vyavasthitaþ>% ityabhiyuktairvyavasthà bhaïgyantareõa dar÷ità . tathà ca nivartyavikàryayoreva kriyàkçtasya utprattyàdiråpasya vi÷eùasya sattvàt, pràpye tadasattvàcca teùu karmavadbhàvàbhàvau bodhyau . %<kriyàkçtavi÷eùàõàü siddhiryatra ba tiùñhati>% ityagrimapràpyakarmalakùaõe pràpyasya kriyàkçtavi÷eùàbhàvakathanàt vyatirekeõa nirvartyavikàryayostatsattvamarthàyàtamityalaü vistareõa . sanantadhàtånàü dhàtvarthecchàrthakatvena kartçsthatve'pi tatprakçtãbhåtadhàtoreva karmasthakartçsthabhàvakatayà vyavasthà tatprakçteràtmanepadàdinà tadantasyàtmanepadàdivaditi draùñavyam boghastu karmakartari kartarãva yathà odanaþ pacyate svayamevetyàdau odanàbhinnaikà÷rayakabiklittyanukålasthàlyàdisaüyogaråpovyàpàraþ . apare tu karturà÷rayàü÷e vi÷eùaõatvavat vyutpattivaicitryeõa phale'pi vi÷eùaõatvamaïgãcakruraïgãcakru÷càtra nàmàrthadhàtvarthayorapi sàkùàdanvayam . vastutastu tiïarthà÷rayasyaiva vyutpattivaicitryeõobhayatrànvaya iti draùñavyam, akarmakatvena prasiddhàþ sattàdyarthakà abhiyuktairanyatra saügçhãtà yathà
     %<sattàjãvanadarpabhãti÷ayanakrãóànivàsakùayàvyaktadhvànanabhogatisthitijaràlajjàpramàdodaye . mohe kheñanavegayuddhadahanakhyàtikùaronmàdake ÷uddhisvedapalàyanabhramaõake÷àntau plutau majjane . dçptau jàgara÷oùavakragamanotsàhe mçtau gaü÷aye mlànau mandagatau ca nçtyapatane ceùñàkrudhau rodane . vçddhau hàvakçtau ca siddhiviratau harùopave÷e bale kampodveganimeùabhaïgayatanàrthe dhàtavo'karmakàþ . daurbalyàdiùu càrtheùu vartamànàstu dhàtavaþ . vàcakà bhàvamàtrasya yatastasmàdakarmakàþ . kauñilyàdiùu càrtheùu proktà ye te tu dhàtavaþ . tadvadbhàve'karmakàþ syustadvatkçtyàü sakarmakàþ . kriyàvàcitvamàkhyàtuü prasiddho'rthaþ pradar÷itaþ . prayogato'nye mantavyà anekàrthà hi dhàtavaþ>% iti . 3 àkà÷àdimahàbhåteùu . 4 indriyeùu 5 ÷abdàdyàkà÷àdi guõeùu . dehastheùu rasàsçïmàüsamedo'sthimajjà÷ukràõiü dhàtava ityukteùu 6 rasàdiùu . 7 manaþ÷ilàdya÷mavikàre . 8 kaphàdau amaraþ . atràha su÷rutaþ . %<te dhàtabo'pi vidvadbhirgadità dehadhàraõàt . visargàdànavikùepaiþ somasåryànilà yathà . dhàrayanti jagad dehaü kaphapittànilàstatheti>% . 9 asthni . 10 svarõàdau tatràùñaghàtavo yathà %<hiraõyaü rajataü kàüsyaü tàmraü sãsakameva ca . raïgamàyasaraitya¤ca dhàtavo'ùñau prakãrtità>% iti dànasàgaraþ . %<suvarõaü rajataü tàmraü lauhaü kupya¤ca pàradam . raïga¤ca sãsaka¤caiva ityaùñau devasambhavàþ>% iti vaidyakam . sapta dhàtavo yathà . %<svarõaü råpya¤ca tàmra¤ca raïgaü yasadameva ca . sãsaü loha¤ca saptaite dhàtavo girisambhavàþ>% iti bhàvapraø . balãpalitakhàlityakàr÷yàvalyajaràmayàn . nivàrya dehaü dadhati nçõàü taddhàtavo yathà . %<suvarõaråpya tàmràõi haritàlamanaþ÷ilà . gairikà¤janakàsãsasãsalohàþ sahiïgulàþ . gandhako'bhrakamityàdyà dhànavo girisambhavàþ>% . nava dhàtavo yathà %<hematàràranàgà÷ca tàmraraïge ca tãkùõakam . kàüsyakaü kàntalauha÷ca dhàtabo nava kãrtitàþ>% . màkùikaü tutthikàbhre ca nãlà¤jana÷ilà'lakàþ . rasaka÷ceti vij¤eyà ete saptopadhàtavaþ . ÷arãrasthasaptadhàtubhavasaptopadhàtavo yathà . %<stanyaü raja÷ca nàrãõàü kàle bhavati gacchati . ÷uddhamàüsabhavasneho yaþ sà saïkãrtyate vasà . svedodantàstathà ke÷àstathaivauja÷ca saptamam . iti dhàtubhavàj¤eyà ete saptopadhàtavaþ>% iti sukhabodhaþ . 11 lokeùu 12 vastuni ÷abdàrthaciø . rasàderdhàtuvàcyatàyàü niruktistatkarmàõi ca bhàvapraø uktàni yathà ete saptakhayaü sthitvà dehaü dadhati yannçõàm . rasàsçïmàüsamedo'sthimajjà÷ukràõi dhàtavaþ . prãõanaü jãvanaü lepaþ sneho dhàraõapåraõe . garbhotpàda÷ca karmàõi dhàtånàü kathitàni ca . rasàdãnàü dhàtånàü krameõa prãõanàdikarmàõãti bodhyam . eteùà¤ca pårvapårbasyottarottarahetutvaü tacca kàya÷abde 1908 pçø dar÷itam . upadhàtavaþ tadguõà÷ca bhàvapraø anyathoktàþ yathà %<saptopadhàtavaþ svarõamàkùikaü tàramàkùikam . tutthaü kàüsya¤ca rãti÷ca sindåraü ca ÷ilàjatu . upadhàtuùu sarveùu tattaddhàtuguõà api . santi kintveùu te'tronàstattadaü÷àlpabhàvataþ>% . tatra svarõàdidhàtau %<dahyantedhmàyamànànàü dhàtånàü hi yayà malàþ>% manuþ . upadhàtava÷ca gauõadhàtavastena tatràpi dhàtu÷abdapravçttiþ . ataeva upadhàtvabhipràyeõa gairikàdãnàü dhàtu÷abdavàcyatà dç÷yate yathà %<nyastàkùarà dhàturasena yatra>% %<akàlasandhyàmiva dhàtumattàm>% kumàø . %<vardhayanniva tat kåñàn uddhåtairdhàtureõubhiþ>% raghuþ . %<tvàmàlikhya praõathakupitàü dhàturàgaiþ ÷ilàyàm>% meghaø . %<adrãõàmiva kåñàni dhàturaktàni ÷erate>% màø àø 19 aø . 13 dehàdidhàrake àtmani %<strãpuüsayostu saüyoge vi÷uddhe ÷ukra÷oõite . pa¤ca dhàtån svayaü ùaùñhaþ àdatte yugapat pramuþ>% yàj¤aø . %<pa¤ca dhàtån pçthivyàdipa¤cabhåtàni ÷arãràrambhakatayà ùaùñha÷ciddhàturàtmà prabhuþ ÷arãràrambhakàdçùñakarmayogitayà samarthaþ yugapadàdatte bhogàyatanatvena svãkaroti>% mitàø àkà÷àdau %<tadavyayamanudriktaü sarvavyàpi dhruvaü sthiram . navadvàraü puraü vidyàt triguõaü pa¤cadhàtukam>% bhàø à÷vaø 36 aø . %<bhåteùu dhàtavaþ pa¤ca brahmà tànasçjat purà . àvçtà yairime lokàþ mahàbhåtàbhisaüj¤itàþ>% bhàø ÷àø 184 aø . %<annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùño dhàtustat purãùam>% chàø upaø . prabhçtau %<dhàtoþ sthàne ivàde÷aü sugrãvaü saünyave÷ayat>% . %<avekùya dhàtorgamanàrthamarthavit>% raghuþ . rasàdau %<÷arãradhàtavo hyasya màüsaü rudhirameva ca . ne÷urbrahmàstranirdagdhàþ na ca bhasmàpyadç÷yata>% bhàø vaø 289 aø . parame÷vare %<anàdinidhano dhàtà vidhàtà dhàturuttamaþ>% viùõusaø . dhàturviri¤cerutkçùñaþ iti và nàmadvayaü kàryakaraõàt prapa¤cadhàraõàt và ciddhàtuþ bhàø . %<vàyuü pårvamatho sçùñvà yo dhàturdhàtusattamaþ . dhàraõàddhàtu÷abda¤ca labhate lokasaüj¤itam>% harivaüø 20 aø . ke÷àdyuùadhàtau %<kàkapadamakùikà ke÷adhàtuyuktàni ÷arkaràbiddham>% vçø saüø 80 aø . 14 dhàrake . %<atyaü haviþ sacate sacca dhàtu càriùñagàtuþ>% çø 5 . 44 . 3 . %<dhàtu sarvadhàrakam>% bhàø . 15 prakàre %<tridhàtavaþ paramà asya gàvaþ>% çø 5 . 50 . 4 %<tridhàtuþ prathayadvibhåma>% tridhàtuþ triprakàraþ bhà0

#<dhàtukàsãsa># naø dhàturåpaü kàsãsam . kàsãse upadhàtubhede hemacaø .

#<dhàtuku÷ala># triø dhàtuùu ku÷alaþ . 1 dhàtukriyàyàü ku÷ale . 2 de÷abhede ca . 3 kårmavibhàga÷abde dç÷yam .

#<dhàtukùaya># puø dhàtånàü kùayo yatra . kàsarogabhede .

#<dhàtughna># triø dhàtuü svarõàdi hanti hana--ñak . 1 dhàtunà÷ana ÷ãle 2 kà¤cike naø hemacaø . tasya pàradàdidhàtumàrakatvàt tathàtvam .

#<dhàtudràvaka># puø dhàtuü dràvayati dru--õic--õvul . dhàtudrutikàrake (sohàgà) khyàte padàrthe pàraskaraniø .

#<dhàtunà÷ana># triø dhàtuü nà÷ayati na÷a--õic lyu . svarõàdi dhàtumàrake 2 kà¤cike naø trikàø .

#<dhàtupa># puø dhàtuü pàti rakùati pà--ka . rasaråpe prathamadhàtau ÷abdacaø . %<àruhya dhamanãrgatvà dhàtån sarvànayaü rasaþ . puùõàti, tadanu svãyairvyàpnoti ca tanuü guõaiþ>% bhàvapraø tasya sarvadhàtupoùakatvoktestathàtvam . %<rasastu hçdayaü yàti samànamaruteritaþ . sa tu vyànena vikùiptaþ sarvàn dhàtån vivardhayet . kedàreùu yathà kulyàþ puùõanti vividhauùadhãþ . tathà kalevare dhàtån sarvàn bardhayate rasaþ>% bhàvapraø .

#<dhàtupàñha># puø dhàtånàü pàñho yatra dhàtavaþ pañhyante'tra àdhàre gha¤ và . pàõinyàdipraõãte dhàtånàmarthàvabodhakagranthabhede . dhàtupàñhaþ svadàdyakramàdantàdimakramaþ %<dhàtavaþ pañhitàþ pàñhasåtralokàgabhasthitàþ>% iti ca kavikalpadrumaþ . evaü pàõinãyaþ bhåsattàyàmityàdidhàtupàñhoj¤eyaþ .

@<[Page 3875a]>@
#<dhàtupàràyaõa># puø dhàtånàü pàràyaõaü yatra . dhàtupratipàdakagranthabhede .

#<dhàtupuùpã># strã dhàturiva puùpaü yasyà jàtitvàt ïãù . (dhàiphula) khyàte dhàtupuùpyàü bhàvapraø . bahuø và kap ata ittvam . dhàtupuùpikà'pyatra ÷abdaratnàø . dhàtakã÷abde tadguõà dç÷yàþ .

#<dhàtubhçt># puø dhàtuü gairikàdikamupadhàtuü bibharti bhç--kvip tuk 6 taø . parvate trikàø .

#<dhàtumala># puø 6 taø . dhàtånàü rasàdãnàü pàkato jàyamàne ke÷àdau kaphapittamalàþ ke÷aþ prasvedo nakharoma ca . netraviñ cakùuùaþ sneho dhàtånàü krama÷omalàþ su÷rutaþ . ÷ukrasya tu malonàsti yathàha bhàvapraø . %<svàgnibhiþ pacyamàneùu malaþ ùañsu rasàdiùu . ùañsu dhàtuùu jàyante malàni munayo jaguþ . yathà sahasradhà dhmàte na malaü kila kà¤cane . tathà rase muhuþ pakve na malaü ÷ukratàïgate>% . %<àhàryasya rasaþ sàraþ sàrahãno maladravaþ . siràbhistajjalaü nãtaü vastau måtratvamàpnuyàt>% bhàvapraø . asçkkara÷abde 559 pçø tatpàkaprakàro dç÷yaþ .

#<dhàtumàkùika># naø dhàturupadhàturåpaü màkùikam . màkùike uùadhàtubhede ràjaniø .

#<dhàtumàriõã># dhàtuü màrayati mç--õic--õini 6 naø ïãp . (sohàgà) sarjikàyàü ÷abdacaø .

#<dhàturàjaka># naø dhàtuùu ràjate ràja--õvul dhàtånàü ràjà ñacsamàø svàrthe ka và . ÷ukre tasya ca sarvadhàtånàü caramatvàt tathàtvam .

#<dhàtuvallabha># naø 6 taø . ñaïgaõe ràjavallabhaþ .

#<dhàtuvàdin># dhàtuü vadati upàyàntareõa kartum . kàrandhame kau÷alabhedàt rasàyanàdinà svarõaraupyàdikare hàrà0

#<dhàtuvairin># puø 6 taø . gandhake ÷abdacaø .

#<dhàtu÷ekhara># naø dhàtånàmupadhàtånàü ÷ekharamiva . kàsãse upadhàtubhede hemacaø .

#<dhàtåpala># puø dhàturupadhàturåpa upalaþ . kañhinikàyàü (khaói) hàrà0

#<dhàtç># triø dhà--tçc . 1 dhàrake 2 poùake 3 brahmaõi puø amaraþ %<såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamakalyayat>% sandhyàmantraþ 4 viùõau . %<anàdinidhanã dhàtà>% viùõusaø . dhàtu÷abde udàø dç÷yam . 5 àtmani 6 vàyubhede'nisa÷abde 166 pçø dç÷yam . 7 àdityabhede àditya÷abde 695 pçø dç÷yam . tatràdityabhede %<kau÷alyà suùuve ràmaü dhàtàrataditiryathà>% ràmàø vàlaø 93 aø . 8 brahmaõaþ putrabhede %<dvau putrau vrahmaõastvagryau yayostiùñhati lakùaõam . loke dhàtà vidhàtà ca yau sthitau manunà saha>% bhàø àø 66 aø . 9 bhçgusutabhede %<bhçguþ khyàtyàü mahabhàgaþ patnyàü putrànajãjanat . dhàtàra¤ca vidhàtàraü ÷riya¤ca bhagavatparàm>% bhàgaø 4 . 1 . 35 10 prajàsargakàrakeùu saptarùiùu %<sarga÷eùapraõayanàdvi÷vayoneranantaram . puràtanàþ puràvidbhiþ dhàtàra iti kãrtitàþ>% kumàø .

#<dhàtçputra># puø 6 taø . brahmaõaþ putre sanatkumàre ÷abdaraø .

#<dhàtçpuùpã># strã dhàtç puùñikartç puùpamasyàþ ïãp . (dhàiphula) dhàtakyàm amaraþ . và kap ata ittvam . dhàtçpuùpikà tatràrthe amaraþ .

#<dhàtra># naø dhãyate'nnàdikamatra dhà--àdhàre ùñral . 1 bhàjane uõàdivçttiþ . dhàtà brahmà àdityo và devatà'sya aõ 2 àdityadevatàke 3 brahmadevatàke ca dvàda÷akapàlasaüskçte puroóà÷àdau triø . %<sa yaþ sa dhàtàsau sa àdityaþ . atha yattaddi÷àü paramaü kràntametattadyasminneùa etat pratiùñhita stapati . sa yaþ sa dhàtàyameva sa dhàtraþ dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o dvàda÷akapàlo dvàda÷a màsàþ saüvatsaraþ saüvatsaraþ prajàpatiþ prajàpatirdhàtà>% ÷atabraø 9 . 5 . 1 . 38 . %<anumatiràkàsinãvàlãkuhåbhya÷caravo dhàtro dvàda÷akapàlaþ sarvahutaþ>% kàtyàø ÷rauø 18 . 6 . 21 .

#<dhàtrã># strã dhãyate pãyate dheña--karmaõi ùñran dhãyante puruùàrthà anayà và dhà--karaõe ùñran, vi÷vaü và dadhàti ùñran ùittvàt ïãù tçc ïãp và . 1 upamàtari (dhàimà) . bhàvapraø dhàtrãlakùaõàdi %<pãtàya (pànàya) yadi bàlasya vidadhyàdupamàtaram . suvicàryaguõàn doùàn kuryàddhàtrãü tatedç÷ãm . savarõàü madhyavayasàü sacchãlàü muditàü sadà . ÷uddhadugdhàmbahukùãràü savatsàmativatsalàm . svàdhãnàmalpasantuùñàü kulãnàü sajjanàtmajàm . kaitavenàparityaktàü nijaputradç÷aü ÷i÷au . atha niùiddhàü dhàtrãmàha . ÷okàkulà kùudhàrtà ca ÷ràntà dhyàdhimatã sadà . atyuccànitaràü nãcà sthålàtãva bhç÷aükç÷à . garbhiõã jvariõã càpi lambonnatapayodharà . ajãrõabhojinã càpi tathà pathyavivarjità . àsaktà kùudrakàrye tu duþsvàrtà ca¤calàpi ca . etàsàü stanyapànena ÷i÷urbhavati sàmayaþ . atha bàlasya stanyapànavidhiþ . tatra màtà pra÷astàïgã càruvastrà puromukhã . upavi÷yàsane samyagdakùiõaü stanamambunà . prakùàlyeùat parisràvya mantràbhyàmabhimantritam . udaïmukhaü ÷i÷uü kroóe ÷anaiþ sandhàrya pàyayet . màtetyupalakùaõaü dhàtrã ca ãùatparisràvya . anyathà vaiguõyamàha su÷rutaþ . asràvitaü stanaü bàlaþ piban stanyena bhåyasà . pårõasrotà vamãkàsa÷vàsairbhavati pãóitaþ . abhimantraõamàha . kùãranoranidhiste'stu stanayoþ kùãrapårakaþ . sadaiva subhago bàlo bhavatyeùa mahàbalaþ . payo'mçtasamaü pãtvà kumàraste ÷ubhànane . dãrghamàyuravàpnotu devàþ pràpyàmçtaü yathà . mantrau ca pitçsthànena vràhmaõena pañhanãyau . yàvat mantra pàñhastàbanmàtrà dhàtryà và dakùiõahastena spar÷aþ kàryaþ>% %<uvàca dhàtryà prathamoditaü vacaþ>% raghuþ . %<dhàtryaïgulãbhiþ pratisàryamàõaþ>% kumàø . 2 kùitau ca tasyà vi÷vadhàraõàt . %<mekhaleva sthità dhàtryà devàsuravibhàgakçt>% såø siø . 3 dhàraõakattryàü striyàü . 3 àmalakyàü ca mediø . tasyàþ dhàraõàdeþ puruùàrthasàdhanatvàt tathàtvam . àmalakã÷abde 764 pçø tadguõà uktàþ . tasyà utpattirmàhàtmya¤ca pàdmottarakhaø 127 aø uktaü yathà %<atha kùiptebhyo vãjebhyo vanaspatyaþ striyo'bhavan . dhàtrã ca màlatã caiva tulasã ca nçpottama! . svadhàmavà smçtà dhàtrã màbhavà màlatã tathà . gaurãbhavà ca tulasã tamaþsattvarajoguõà>% sthànàntare tatraivatanmàhàtmyaü yathà
     %<÷çõuùva dhàtrãmàhàtmyaü sarvapàpaharaü ÷ubham . yat purà hariõà proktaü va÷iùñhaü prati nàrada! . dhàtrã vatsa! nçõàü dhàtrã màtçvat kurute kçpàm . dadyàdàyuþ payaþ pànàt snànàdvai dharmasa¤cayam . alakùmãnà÷anaü sadyo'pyante nirvàõameva ca . vighnàni naiva jàyante dhàtrãsnànena vai nçõàm . tasmàt tvaü kuru viprendra! dhàtrãsnànaü hi yatnataþ . prayàsyasi harerdhàma devatvaü pràpyanàrada! . yatra yatra muni÷reùñha! dhàtrãsnànaü samàcaret . tãrthe vàpi gçhe vàpi tatra tatra ÷riyaþ sthitàþ . dhàtrãsnàtàni divase yasyàsthãni kalevare . prakùàlitàni viprendra! na sa syàdgarbhasambhavaþ . dhàtrãphalena viprendra! yeùàü ke÷à÷ca ra¤jitàþ . te naràþ ke÷avaü yànti nà÷ayitvà kalermalam . dhàtrãphalaü mahàpuõyaü snàne puõyataraü smçtam . puõyàt puõyataraü vatsa! bhakùaõe munipuïgava! . na gaïgà na gayà puõyà na kà÷ã na ca puùkaram . ekaiva ca yathà puõyà dhàtrã màdhavavàsare . kàrtike màsi viprendra! dhàtrãsnànaü samàcaret . ya÷ca tajjalama÷nãyàt so'÷vamedhamavàpnuyàt . dhàtrãphalaü smaredyastu sadaiva munisattama! . pràgjanmani kçtàt pàpàt mucyate nàtra saü÷ayaþ . saüsmaredyastu dhàtrãü tàmahanyahani mànavaþ . mucyate pàtakaiþ sarvairmanovàkvàyasambhavaiþ . dhàtrãphalànyamàvàsyàmaùñamãnabamauùu ca . ravivàre ca saükràntau saüsmaren munipuïgava! . yasya gehe muni÷reùñha! dhàtrã tiùñhati sarvadà . tasya gehaü na gacchanti pretakuùmàõóaràkùasàþ . dhàtrãsnàne harernàmni jàgare harivàsare . janmabandho vina÷yeta hayamedhàyutaü phalam . snàyàdàmalakairyastu kàrtike harivatsala! . paritoùaü samàyàti tasya vai màdhavaþ svayam . dhàtrãcchàyàü samàsàdya kuryàt ÷ràddhantu yo mune! . muktiü prayànti pitaraþ prasàdàttasya vai hareþ . mårdhni pàõau mukhe kaõñhe dehe ca munisattama! . dhatte dhàtrãphalaü yastu sa mahàtmà sa puõyabhàk . dhàtrãphalaviliptàïgo dhàtrãphalavibhåùitaþ . dhàtrãphalakçtàhàro naro nàràyaõo bhavet . yaþ ka÷cidvaiùõavo loke dhatte dhàtrãphalaü mune! . priyo bhavati viùõoþ sa manuùyàõà¤ca kà kathà . dhàtrãphalàni yo nityaü vahate karasaüpuñe . tasya nàràyaõo devo varamekaü prayacchati . dhàtrãphalaü na moktavyaü kadàcit karasaüpuñàt . ya icchedvipulàn bhogànante yo muktimicchati . dhàtrãphalakçtàü màlàü kaõñhasthàü yo vahenna hi . sa vaiùõavo na vij¤eyo viùõubhakti paro'pi ca . na tyàjyà tulasãmàlà dhàtrãmàlà vi÷eùataþ . tathà rudràkùamàlàpi dharmakàmàrthamicchatà . yàvalluñhati kaõñhasthà dhàtrãmàlà narasya hi . tàvanmanasi hçtstho'pi sadà luñhati ke÷avaþ . yàvaddinàni vahate ghàtrãmàlàü kare naraþ . tàvadyugasahasràõi vaikuõñhe vasatirbhavet . sarvadevamayã dhàtrã vàsudevamanaþpriyà . àropaõãyà sevyà ca secanãyà sadà budhaiþ . etatte sarvamàkhyàtaü dhàtryà mahàtmyamuttamam . ÷rotavya¤ca sadà sadbhi÷caturvargaphaladam>% adhikamàmalakã÷abde dç÷yam . 2 jananyàü vi÷vaþ . %<punardhàtrãü punargarbhamojastasya pradhàyati>% yàj¤aø .

#<dhàtrãpatra># naø dhàtryà iva patramasya . tàlã÷apatre ràjaniø 6 taø . àmalakyàþ patre .

#<dhàtrãputra># puø 6 taø . upamàtuþ sute hemacaø .

@<[Page 3877a]>@
#<dhàtrãphala># naø 6 taø . àmalakãphale tasya pàkavi÷eùaguõàþ . %<aïgàrapàkamçduyatnasupàcitàni sindhåtthahiïgumaricàdisamanvitàni . tapte ghçte punarapi pratibharjitàni dhàtrãphalàni janayanti hi jàñharàgnim>% vaidyake uktàþ .

#<dhàtreyã># strã dhàtryà apatyam strã svàrthe và óhak ïãp . 1 dhàtryàþ stryapatye 2 dhàtryà¤ca . %<dåtyaþ sakhã nañã dàsã dhàtreyã prative÷anã>% sàø daø . svàrthe ka tatràrthe . %<ata÷caturthyàü candrantu pramàdàdvãkùate yadi . pañheddhàtreyikàvàkyaü pràïamukho vàpyudaïmukhaþ>% tiø taø . dhàtreyikàvàkya¤ca siühaþ prasenamabadhãt siüho jàmbuvatà hataþ . sukumàraka! mà rodãstava hyeùasyamantakaþ viùõupuø %<andhaü vçddhaü ca taü matvà na sà devã jagàma ha . svàntu dhàtreyikàü tasmai vçddhàya pràhiõot tathà>% . %<avamatya dadau måóhà ÷ådràü dhàtreyikàü mama>% bhàø àø 105 aø .

#<dhàtryariùña># puø %<dhàtrãphalasahasre dve pãóayitvà rasaü bhiùak . kùaudràùñabhàgaü pippalyà÷cårõàrdhakuóavànvitam . ÷arkaràrdhatulonmi÷raü pakvaü snigdhapañe sthitam . prapibet pàõóurogàrto jãrõe hitamità÷anaþ . kàmalàpàõóuhçdrogavàtàsçgviùamajvaràn . kàsahikkà'ruci÷vàsàneùo'riùñaþ praõà÷ayet>% cakradattokte thàtryàrasapakve riùñanà÷ake padàrthe .

#<dhàna># naø dhà--bhàve lyuñ . 1 dhàraõe 2 poùaõe ca àdhàre lyuñ . 3 dhàraõàdhàre striyàü ïãp ràjadhànã matsyadhànã

#<dhànaka># naø dhanyàka + pçùoø . 1 dhanyàke ràjaniø 2 mànabhede puø bhàvapraø . %<ùaóbhistu rattikàbhiþ syàt màùako hemadhànakau>% . atra hemadhàmakau pàñhàntaram .

#<dhànà># strã vaø . dhà--na ñàp . (vahurã) khyàte 1 bhçùñayave amaraþ . 2 dhanyàke 3 abhinavodbhinne aïkure 4 cårõamaktuùu ca mediø . %<yavàstu nistuùà bhçùñàþ smçtà dhànà iti striyàm . dhànàþ syurdurjarà råkùàstçñpradà gurava÷ca tàþ . tathà medaþkaphacchardinà÷inyaþ samprakãrtitàþ>% ràjaniø . %<dhànà matsyàn payomàüsaü ÷àka¤caiva na nirõudet>% manuþ . svàrthe ka dhànàkà tatràrthe vaø baø ÷abdaraø .

#<dhànàcårõa># naø 6 taø . saktuùu .

#<dhànã># strã dhà--àdhàre lyuñ ïãp . 1 àdhàre ràjadhànã 2 pãluvçkùe strã ràjaniø . svàrthe ka dhànikà tatràrthe %<aïgàradhànikà>% amaraþ .

@<[Page 3877b]>@
#<dhànurdaõóika># puø dhanurdaõóa iva tena jãvati vetanàø ñhak . dhanurupajãvini dhànuùke .

#<dhànuùka># puø dhanuþpraharaõamasya dhanuùà jãvati và vetanàø ñhak isusuktàntàt ñhasya kaþ . 1 dhanuùà yudhyamàne 2 dhanuùà jãvini ca amaraþ . %<pàra÷vadhikadhànuùka÷àktãkapràsikànvitau>% bhaññiþ . dhanurivàvayavo'sya vàø ñhak . 3 apàmàrge strã ÷abdacaø .

#<dhànuùya># vaø dhanuùi sàdhuþ bàø ¤ya . vaü÷e ràjaniø .

#<dhàneya># naø dhànaiva svàrthe óhak . dhanyàke ràjaniø svàrthe ka dhàneyaka tatràrthe naø jañàdharaþ .

#<dhàndhà># strã (elàica) elàyàü ÷abdaca0

#<dhànya># naø dhàne poùaõe sàdhu yat . 1 satuùe(dhàna)khyàte brãhyàdau %<÷asyaü kùetragataü proktaü satuùaü dhànyamucyate>% smçtiþ . dhànyavargaþ saguõo'bhihito bhàvapraø yathà %<÷àlidhànyaü vrãhidhànyaü ÷åkadhànyaü tçtãyakam . ÷imbãdhànyaü kùudradhànyamityuktaü dhànyapa¤cakam . ÷àlayo rakta÷àlyàdyà vrãhayaþ ùaùñhikàdayaþ . yavàdikaü ÷åkadhànyaü mudgàdyaü ÷imbidhànyakam . kaïgvàdirka kùudradhànyaü tçõadhànya¤ca tat smçtam>% . tatra ÷àlidhànyasya lakùaõaü guõà÷ca kaõóanena vinà ÷uklà haimantàþ %<÷àlayaþ smçtàþ>% . atha ÷àlãnàü nàmàni . rakta÷àliþ sakalamaþ pàõóukaþ ÷akunàhçtaþ . sugandhakaþ kardamako mahà÷àli÷ca dåùakaþ . puùpàõóakaþ puõóarãkastathà mahiùamastakaþ . dãrgha÷åkaþ kà¤canako hàyano loghrapuùpakaþ . ityàdyàþ ÷àlayaþ santi bahavo bahude÷ajàþ . granthavistarabhãteste samastà nàtra bhàùitàþ .
     atha teùàü guõàþ %<÷àlayo madhuràþ snigdhà balyà baddhàlpabarcasaþ . kaùàyà laghavo rucyàþ svaryà vçùyà÷ca vçühaõàþ . alpànilakaphàþ ÷ãtàþ pittaghnà måtralàstathà . ÷àlayo dagdhamçjjàtàþ kaùàyà laghupàkinaþ . sçùñamåtrapurãùà÷ca råkùàþ ÷leùmàpakarùaõàþ . kaidàrà vàtapittavnàþ guravaþ kapha÷ukralàþ . kaùàyà alpavarcaskà medhyà÷caite balàvahàþ>% . kaidàràþ kçùñakùetrajàþ uptàþ . %<sthalajàþ svàdavaþ pittakaphaghnà vàtapittadàþ . ki¤cittiktàþ kaùàyà÷ca vipàke kañukà api . sthalajàþ akçùñabhåmijàtàþ svayaüjàtà . bàpità maghurà vçùyà balyàþ pittapraõà÷atàþ . ÷leùmalà÷càlpavarcaskàþ kaùàyà guravo himàþ>% . vàpritàþ kçùñakùetre akçùñakùetre ca . %<vàpitebhyo guõaiþ ki¤cit hãnàþ proktà avàpitàþ>% . kçùñakùetre akçùñakùetre và . %<ropitàstu navà vçùyàþ puràõà laghavaþ smçtàþ . tebhyastu ropità bhåyaþ ÷ãghrapàkà guõàdhikàþ . chinnaråóhàþ himà råkùà balyàþ pittakaphàpahàþ . baddhaviùñkàþ kaùàyà÷ca laghava÷càlpatiktakàþ>% .
     aya rakta÷àlerguõàþ %<rakta÷àlirvarasteùu balyo varõyastridoùajit . cakùuùyo måtralaþsvaryaþ ÷ukralastçójvaràpahaþ . viùavraõa÷vàsakàsadàhanudvahnipuùñidaþ . tasmàdalpàntaraguõàþ ÷àlayo mahadàdayaþ>% . rakta÷àliþ (dàudakhànã) iti loke magadhade÷e prasiddhaþ .
     atha vrãhidhànyasya lakùaõaü guõà÷ca . %<vàrùikàþ kaõóitàþ ÷uklà vrãhaya÷cirapàkinaþ . kçùõavrãhiþ pàñala÷ca kukkuñàõóaka ityapi . ÷àlàmukho jatusukha ityàdyàþ vrãhayaþ smçtàþ . kçùõavrãhiþ sa vij¤eyo yaþ kçùõatuùataõóulaþ . pàñalaþ pàñalàpuùpavarõako vrãhirucyate . kukkuñàõóàkçtirvrãhiþ kukvañàõóakaucyate . ÷àlàmukhaþ kçùõa÷åkaþ kçùõataõóula ucyate . làkùàvarõaü mukhaü yasya j¤eyo jatumukhastu saþ . vrãhayaþ kathitàþ pàke madhurà vãryato hitàþ . alpàbhiùyandino vaddhavarcaskàþ ùaùñikaiþ samàþ . kçùõabrãhirvarasteùàü tasmàdalpaguõàþ pare>% .
     atha ùadhikànàü lakùaõaü guõà÷ca . %<garbhasthà eva ye pàkaü yànti te ùaùñikà matàþ>% . atha ùaùñikànàü nàmàni . %<ùaùñikà ÷atapuùpa÷ca pramodakamukundakã . mahàùaùñika ityàdyàþ ùaùñikàþ samudàhçtàþ . ete'pi vrãhayaþ proktà vrãhilakùaõadar÷anàt . ùaùñikà madhuràþ ÷ãtà laghavo baddhavarcasaþ . vàtapittapra÷amanàþ ÷àlibhiþ sadç÷àþ guõaiþ>% .
     tatra ùaùñikàyà guõàþ . ùaùñikà pravarà teùàü ladhvã snigdhà tridoùajit . svàdvã mçdvã gràhiõã ca baladà jvarahàriõã . rakta÷àliguõaistulyà tataþ svalpaguõàþ pare . ùaùñikà (ùàñhã) iti loke .
     atha ÷åkadhànyàni . teùu yavàþ prasiddhàþ . atiyavaþ pota÷åkaþ kçùõàruõavarõo yavaþ . tokyo harito niþ÷åkaþ svalpo yavaþ yaveti prasiddhaþ . teùàü nàmàni guõà÷ca . yavastu pãta÷åkaþ syànniþ÷åko'tiyavaþ çtaþ . tokyastadvatsaharitastataþ svalpa÷ca kãrtitaþ . yavaþ kaùàyo madhuraþ ÷ãtalo lekhano mçduþ . vraõeùu tilavat pathyo råkùo medhàgnibardhanaþ . kañupàko'nabhiùyandã svaryo balakaro guruþ . bahubàtamalo varõasthairyakàrã ca picchilaþ . kaõñhatvagàmaya÷leùmapittamedapraõà÷anaþ . pãnasa÷vàsakàsorustambhalohitatçñpraõut . asmàdatiyavo nyånastokyo nyånatarastataþ .
     atha godhåmasya nàmàni lakùaõaü guõà÷ca . godhåmaþ sumano'pi syàt bividhaþ sa ca rkàrtitaþ . mahàgodhåma ityàkhyaþ pa÷càdde÷àt samàgataþ . mahàgodhåmaþ . (baóagohuma) iti loke . %<madhålã tu tataþ ki¤cidalpà sà madhyade÷ajà . niþ÷åko dãrghagodhåmaþ kvacinnandãmukhàmidhaþ . godhåmo madhuraþ÷ãto bàtapittaharo guruþ . kapha÷ukraprado balyaþ snigdhaþ sandhànakçt saraþ . jãvanã vçühaõo varõyo vraõyo rucyaþ sthiratvakçt . kaphaprado navãno natu puràõaþ . puràõayavagodhåmakùudrajàïgala÷ålabhàgiti>% vàgbhañena vasante gçhãtatvàt . %<madhålã ÷ãtalà snigdhà pittaghnã madhurà ladhuþ . ÷ukralà vçühaõã pathyà tadvammandãmukhaþ smçtaþ>% .
     atha ÷imbãdhànyàni tatparyàyànàha . ÷amãjàþ ÷imbijàþ ÷imbãbhavàþ såryà÷ca vaidalàþ . teùàü guõàþ . vaidalàmadhurà råkùàþ kaùàyàþ kañupàkinaþ . vàtalàþ kaphapittaghnabaddhamåtramalà himàþ . çte mudgamasåràbhyàmanye tvàdhmànakàriõaþ . mudgamasårayoranàdhmànakàritvamanyavaidalàpekùayà na tu sarvathà etayorapi ki¤cidàdhmànakàritvàt .
     tatra mudgasya guõàþ . mudgo råkùo laghurgràhã kaphapittaharohimaþ . svàduralpànilo netryo jvaraghno vanajastathà . mudgo bahuvidhaþ ÷yàmo haritaþ pãtakastathà . ÷veto rakta÷ca teùàntu pårvaþ pårvo laghuþ smçtaþ . su÷rutena punaþ prokto haritaþ pravaro guõaiþ . carakàdibhirapyukta eva eba guõàdhikaþ .
     atha màùaþ (urada) . màùo guruþ svàdupàkaþ snigdho rucyo'nilàpahaþ . sraüsanastarpaõo balyaþ ÷ukralo vçühaõaþ paraþ . bhinnamåtramalastanyo medaþpittakaphapradaþ . gudakãlàrdita÷vàsapaïkti÷ålàni nà÷ayet . kaphapittakarà màùà vçntàkaü kaphapittakçt .
     atha ràjamàùasya (varavañã) ràjamàùo mahàmàùa÷capala ÷cabalaþ smçtaþ . ràjamàùo guruþsvàdustuvarastarpaõaþ saraþ . råkùo vàtakaro rucyaþ stanyo bhåribalapradaþ . ÷veto raktastathà kçùõastrividhaþ sa prakãrtitaþ . yo mahàüsteùu bhavati sa evokto guõàdhikaþ .
     atha niùpàvaþ . sa tu ràja÷imbãvãjaü (bheñavàsu) iti loke . %<niùpàbo ràja÷imbiþ syàd ballakaþ ÷veta÷imbikaþ . niùpàvo madhuro råkùo vipàke'mlã guruþ saraþ . kaùàyaþstanyapittàsnamåtravàtavibandhakçt . vidàhyuùõo viùa÷leùma÷othahçcchukranà÷anaþ>% .
     atha makuùñhaþ . makuùñhovanamudgaþ syànmakuùñhakamukuùñhakau . makuùñho vàtalo gràhã kaphapittaharo laghuþ . vahnijin madhuraþ pàke kçmikçjjvaranà÷anaþ .
     atha masåraþ . maïgalyako masåraþ syànmaïgalyà ca masårikà . masåro madhuraþ pàke saügràhã ÷ãtalo laghuþ . kaphapittàsrajidråkùo vàtalo jvaranà÷anaþ .
     atha àóhakã (raharã) . %<àóhakã tuvarã càpi sà proktà ÷aõapuùpikà . àóhakã tuvarà råkùà madhurà ÷ãtalà laghuþ . gràhiõã vàtajananã varõyà pittakaphàsrajit>% .
     atha caõakaþ (cholà) . caõako harimanthaþ syàt sakalapriya ityapi . caõakaþ ÷ãtalo råkùaþ pittaraktakaphàpahaþ . laghuþ kaùàyo viùñambhã vàtalo jvaranà÷anaþ . sa càïgàreõa sambhçùñastailabhçùña÷ca tadguõaþ . àrdrabhçùño balakaro rocana÷ca prakãrtitaþ . ÷uùkabhçùño'tiråkùa÷ca vàtakuùñhaprakopaõaþ . svinnaþ pittakaphaü hanyàt såpaþ kùobhakaro mataþ . àrdro'ti komalo rucyaþ pitta÷ukraharo himaþ . kaùàyo vàtalo gràhã kaphapittaharo laghuþ .
     kalyayaþ (keràva) . kalàyo vartulaþ proktaþ satãna÷ca hareõukaþ . kalàyo madhuraþ svàduþ pàke råkùa÷ca ÷ãtalaþ . atha tripuñaþ (khesàrã) . tripuñaþ khaõóiko'pi syàt kathyante tadguõà atha . tripuño madhurastikta stuvaro råkùaõo bhç÷am . kaphapittaharo rucyo gràhakaþ ÷ãtalastathà . kintu kha¤jatvapaïgutvakàrã vàtàtikopanaþ .
     atha kulatthã . kulatthikà kulattha÷ca kathyante tadguõà atha . kulatthaþ kañukaþ pàke kaùàyaþ pittaraktakçt . laghurvidàhã vãryoùõaþ ÷vàsakàsakaphànilàn . hanti hikkà÷marã÷ukradàhànàhàn sapãnasàn . svedasaügràhako medojvarakçmiharaþ paraþ .
     atha tilaþ . tilaþ kçùõaþ sito raktaþ sa varõyo'lpatilaþ smçtaþ . tilo rase kañustikto madhurastuvaro guruþ . vipàke kañukaþ svàduþ snigdhoùõaþ kaphapittanut . balyaþ ke÷yo himaspar÷astvacyaþ stanyo vraõe hitaþ . dantyo'lpamåtrakçd gràhã vàtaghno'gnimçtipradaþ . kçùõaþ ÷reùñhatamasteùu ÷ukralo madhyamaþ sitaþ . anye hãnataràþ proktàstajj¤airaktàdayastilàþ .
     atha atasã (tisi) . atasã nãlapuùpã ca pàrvatã syàdumà kùumà . atasã madhurà tiktà snigdhà pàke kañurguruþ . uùõàsçk÷ukravàtaghnã kaphapittavinà÷inã . atha tuvarã (torã toóãti) loke . tuvarã gràhiõã proktà laghvã kaphaviùàsrajit . tãkùõoùõà vahnidà kaõóåkuùñhakoùñhakçmipraõut .
     atha sarùapa (raktasarãso piarã sarãso) . sarùapaþ kañukaþ snehastundubha÷ca kadambakaþ . gaurastu sarùapaþ pràj¤aiþ siddhàrtha iti kathyate . sarùapastu rase pàke kañuþ snigdhaþ satiktakaþ . tãkùõoùõaþ kaphavàtaghnoraktapittàgnivardhanaþ . rakùoharo jayet kaõóåü kuùñhakoùñhakçgigrahàn . yathà raktastathà gauraþ kintu gauro varo mataþ .
     atha ràjã (kçùõà rài) . ràjã tu ràjikà tãkùõagandhà ku¤janikàsurã . kùavaþ kùavàbhijanakaþ kçmikçt kçùõasarùapaþ . ràjikà kaphapittaghnã tãkùnoùõà raktapittakçt . ki¤cidråkùàgnidà kaõóåkuùñhakoùñhakçmãn haret . atitãkùõà vi÷eùeõa tadvat kçùõàpi ràjikà .
     atha kùudradhànyam . kùudradhànyaü kudhànya¤ca tçõadhànyamiti smçtam . kùudradhànyamanuùõaü syàt kaùàyaü laghu lekhanam . madhuraü kañukaü pàke råkùa¤ca kleda÷oùakam . vàtakçt baddhvaviñka¤ca pittaraktakaphàpaham .
     tatra kaïguþ (kàïnã) . striyàü kaïgupriyaïgå dve kçùõà raktà sità tathà . pãtà caturvidhà kaïgustàsàmpãtà varàsmçtà . kaïgustu bhagnasandhànavàtakçt vçühaõã guruþ . råkùà ÷leùmaharàtãva vàjinàü guõakçd bhç÷am .
     atha cãnà . cãnàkaþ kaïgubhedo'sti sa j¤eyaþ kaïguvadguõaiþ .
     atha ÷yàmà . ÷yàmàkaþ ÷oùaõo råkùo vàtalaþ kaphapittahçt .
     atha kodravaþ . kodravaþ koradåùaþ syàduddàlo vanakodravaþ . kodravo vàtalo gràhã himapittakaphàpahaþ . uddàlastu bhaveduùõo gràhã vàtakaro bhç÷am .
     atha càrukaþ (saravãja) . càrukaþ saravãjaþ syàt kathyante tadguõà atha . càruko madhuro råkùo raktapittakaphàpahaþ . ÷ãtalo laghuvçùya÷ca kaùàyo vàtakopanaþ .
     atha vaü÷avãjam . yavà vaü÷abhavà råkùàþ kaùàyàþ kañupàkinaþ . baddhamåtràþ kaphaghnà÷ca vàtapittakaràþ saràþ .
     atha kumumbhavãjam . kusumbhavãjaü varañà saiva proktà varaññikà . varañà madhurà snigdhà raktapittakaphàpahà . kaùàyà ÷ãtalà gurvãsyàdavçùyà'nilàpahà .
     atha gavedhukà (garaheóuà) . gavedhukà tu vidvadbhirgavedhuþ kathità striyàm . gavedhuþ kañukà svàdvã kàr÷yakçt kaphanà÷inã .
     atha nãvàraþ . prasàdhikà tu nãvàrastçõadhànyamiti smçtam . nãvàraþ ÷ãtalo gràhã pittaghnaþ kaphavàtakçt .
     atha (punerà) . pavanàlohimaþ svàdurlohitaþ ÷leùmapittajit . avçùyastuvaro råkùaþ kledakçt kathito laghuþ . dhànyaü sarvaü navaü svàdu guru ÷leùmakaraü smçtam . tattu varùoùitaü pathyaü yato laghutaraü hitam . varùoùitaü sarvadhànyaü gauravaü parimu¤càta . na tu tyajati vãryaü svaü kramànmu¤catyataþ param . eteùu yavagodhåmatilamàùà navà hitàþ . puràõà virasà råkùà na tathà guõakàriõaþ . puràõà varùadvayàduparisthitàþ . yavàdayo navàþ svasthàn prati hitàþ . payyà÷inàntu puràõà hitàþ . %<puràõayavagodhåmakùaudrajàïgala÷ålyabhugiti vasante vàgbhañenoktatvàt>% . smàrtàdikarmopayogidhànyabhedà÷ca hemàø dàø uktà yathà màrkaõóeyapuràõe %<jaj¤ire tàni bãjàni gràmyàraõyàbhidhàni ca . oùadhyaþ phalapàkàntàþ sarve saptada÷a smçtàþ . vrãhaya÷ca yavà÷caiva godhåmàþ kaïgukàstilàþ . priyaïgavaþ kovidàràþ koradåùàþ satãnakàþ . màùamudgàmasårà÷ca niùpàvàþ sakulotyakàþ . àóhakya÷caõakà÷caiva cãnàþ saptada÷a smçtàþ . ityetà oùadhãnàntu gràmyàõàü jàtayaþ smçtàþ . oùadhyo yaj¤iyà j¤eyà gràmyàraõyà÷caturda÷a . vrãhaya÷ca yavà÷caiva godhåmàþ kaïgusarùapàþ . màùàmudgàþ saptamà÷ca aùñamà÷ca kulotthakàþ . ÷yàmàkà÷caiva nãvàrà jartilàþ sagavedhukàþ . kovidàrasamàyuktàstathà veõuyavà÷ca ye . gràmyàraõyàþ smçtà hyetà oùadhya÷ca caturda÷a>% skandapuràõe %<yavagodhåmadhànyàni tilàþ kaïgukulotthakàþ . màùàmudgàmasårà÷ca niùpàvàþ ÷yàmasarùapàþ . gavedhukà÷ca nãvàrà àóhakyo'tha satãnakàþ . caõakà÷cãnakà÷caiva dhànyànyaùñàda÷aivaü tu>% dhànyàni vrãhayaþ . nãvàràþ àraõyavrãhayaþ . satãnakà vartulakalàyàþ . cãnakàþ ùaùñikavi÷eùàþ . ùañtriü÷anmatàt %<yavà godhåmadhànyàni tilàþ kaïgustathaiva ca . ÷yàmàka÷cãnaka÷caiva saptadhànyamudàhçtam>% .
     %<ekàda÷yàü vi÷eùeõa hyannamàtraü parityajet . phalaü målaü jalàdãni ki¤cidbhakùvaü prakalpayet . annaü tu dhànyasambhåta girije! bhuvi jàyate . dhànyàni vividhànãha jagatyàü ÷çõu tànyatha . ÷yàmàmàùamasårà÷ca dhànyakodrava sarùapàþ . makuùñho ràjamàùà÷ca tuvarojumarastathà . yava godhåmamudgà÷ca tilakaïgukulatthakàþ . gavedhukà÷ca nãvàrà àóhaka÷ca kalàyakàþ . màõóåko vajrako raïkaþ kãcako vaóakastathà . tilakà÷caõakàdyà÷ca dhànyàni kathitàni vai . etaddhànya samadbhåtamannaü bhavati ÷obhane! . annatyàge brate bhakùyametadeva vivarjayet>% pàdmottarakhaõóam .
     dhànyamànantu hemàø dàø uktaü yathà bhaviùyapuràõe %<paladvayantu prasçtaü dviguõaü kuóavaü matam . caturbhiþ kuóavaiþ prasthaþ prasthà÷catvàra àóhakaþ . àóhakaistai÷caturbhi÷ca droõastu kathitobudhaiþ . kumbho droõadvayaü sårpaþ khàrã droõàstu ùoóa÷a>% . viùõudharmottare %<pala¤ca kuóavaþ prasya àóhako droõa eva ca . dhànyamàneùu boddhavyàþ krama÷o'mã caturguõàþ . droõaiþ ùoóa÷amiþ khàrã viü÷atyà kumbha ucyate . kumbhaistu da÷abhirvàdho dhànyasaükhyà prakãrtità>% . vàràhapuràõe %<paladvayantu prasçtam muùñirekaü palaü smçtam . aùñamuùñi rbhavet ku¤ciþ ku¤cayo'ùñau tu puùkalam . puùkalàni ca catvàri àóhakaþ parikãrtitaþ . caturàóhako bhavet droõa ityetanmànalakùaõam . caturbhiþ setikàbhistu prastha ekaþ prakãtitaþ>% muùñiryajamànasyeti kecit . pàdme %<caturbhiþ kuóavaiþ prasthaþ prasthai÷caturbhiràóhakaþ . caturàóhako bhavedroõa ityetanmànalakùaõam>% . atha gopathabràhmaõe . %<pa¤cakçùõalako màùastai÷catuþùaùñibhiþ palam . palairdvàtriü÷adbhiþprastho màgadheùu prakãrtitaþ . àdakastaiþ÷caturbhi÷ca droõaþ syàccaturàóhakaþ>% . dhànyacchedanàdivihitanakùatràdi jyoø daø uktaü dãpikàyàü yàmyàjapàdahidhanànalatoya÷akracitretareùu ca kujàrkajavàravarjam . ÷astenduyogakaraõeùutithau virikte vànyacchidiþ sthiranararkùamçgodayeùu . balabhadraþ %<revatãhastamåleùu ÷ravaõe nàgayàmyayoþ . pitçdeve tathà saumye dhànyacchedaü mçgodaye>% atha dhànyacchedanaprakàraþ . %<sapatrau màsamudgau ca yavadhànye sakàõóake . chindyàttila¤ca niùpatrametat pàrà÷araü matam>% parà÷araþ . %<na muùñigrahaõaü kuryàt kadàciddhañapauùayoþ . ã÷àne lavanaü kuryàt sàrdhamuùñidvayaü ÷uciþ . pauùõe puùye ÷ubhàhe bà påjayitveùñadevatàm . ÷asyavighnapra÷àntyarthaü kùetre và havya bhojanam>% . baudhàyanaþ %<rathà÷vagajadhànyànàü gavàü caiva rajaþ ÷ubham . athà÷astaü samåhinyàþ ÷vàjàvikhara vàyasàm>% . samåhinã saümàrjanã . kçtyacintàmaõaumedhiruktà yathà . %<vaña÷ca saptaparõa÷ca gàmbhàrã ÷àllã tathà audumbarã tathà dhàtrã yà cànyà kùãradhàriõã . strãnàmnã karùakairnityaü medhiþ kàryà phalapradà>% . adhikaü kçùi÷abde dç÷yam .

#<dhànyakoùñhaka># naø 6 taø . dhànyasthàpanàrthe gçhe (golà) halà0

#<dhànyacamasa># puø cagyate cama--karmaõi asan . dhànyavikàrabheda eva camasaþ . cipiñake trikàø .

#<dhànyatvac># strã 6 taø . tuùe amaraþ .

#<dhànyadhenu># strã dànàrthe dhànyakalpitàyàü gavyàm . tadvidhiþ %<viùuve càyane vàpi kàrtikyàntu vi÷eùataþ . tamidànãü pravakùyàmi dhànyadhenuvidhiü param . yàü dattvà sarvapàpebhyaþ ÷a÷àïka iva ràhuõà>% (mucyate iti ÷eùaþ) . da÷adhenupradànena yatphalaü ràjasattama! . tatsarvameva pràpnoti vrãhidhenuprado naraþ . kçùõàjinaü tataþ kçtvà pràgvadvatsaünyasedbudhaþ . gomayenànuliptàïgãü ÷obhanàü vastrasaüyutàm . påjayedvedimadhye syàdroõai÷càpi catuùñayaiþ . madhyamà ca tadardhena vitta÷àñhyaü na kàrayet . caturthàü÷ena dhenvà vai vatsantu parikalpayet . kartavye rukma÷çïge tu ràjatakùurasaüyutà . gorådhaþ pårvavadghràõamagurucandanantathà . muktàphalamayà dantà ghçtakùaudramayaü mukham . pra÷astapatra÷ravaõà kàüsyadohanakànvità . ikùuyaùñimayàþ pàdàþ kùaumapucchasamanvità . nànàphalasamopetà ratnagarbhasamanvità . pàdukopànahauchatre bhàjamaü darpaõaü tathà . ityevaü racayitvà tàü kçtvà dãpàrcanàdikam . puõyakàla¤ca saüpràpya snàtaþ ÷uklàmbaro gçhã . triþpradakùiõamàvatya mantreõànena kãrtayet . tava vipra! mahàbhàga! vedavedàïgapàraga! . yà metà¤ca mayà dattàü gçhõãùva tvaü dvijottama! prãyatàü mama deve÷o bhagavàn madhusådanaþ . tvamekà lakùmãrgovinde svàhà càsi vibhàvasoþ . ÷akre ÷acãtu vikhyàtà medhà muniùu sattamà . tasmàt sarvamayã devã dhànyaråpeõa saüsthità . evamuccàrya tàü dhenuü bràhmaõàya nivedayet . dattvà pradakùiõaü kçtvà taü kùamàpya dvijottamam . yàvacca pçthivã sarvà vasuratnàni bhåpate! . tàvat puõyamayàdhikyaü vrãhidheno÷ca tatphalam . tasmànnarendra! dàtavyà bhuktimuktiphalapradà . iha loke ca saubhàgyamàyuràrogyavardhanam . vimànenàrkavarõena kiïkiõãratnamàlinà . ståyamàno'psarobhi÷ca prayàti ÷ivamandiram . yàvacca smarate janma tàvat svarge mahãyate . tataþ svargàt paribhraùño jambudvãpapatirbhavet . evaü hareõa prodgãrõaü ÷rutvà vàkyaü narottamaþ . sarvapàpavi÷uddhàtmà rudraloke mahãyate . varàhapuràõoktaþ .

#<dhànyapa¤caka># naø 6 taø . bhàvapraø ukte dhànyavi÷eùàõàü pa¤cake . dhànya÷abde bhàvapraø vàkyaü dç÷yam . 2 atisàre pàcanavi÷eùe yathà %<dhànyapa¤cakavilvàbhraü nàgaraiþ pàcitaü jalam . àma÷ålavibandhaghnaü pàcanaü nityasevitamiti>% bhàvami÷raþ .

#<dhànyamàtç># triø dhànyaü màti mà--tçc . dhànyamàpake màturut saükhyàsaübhadrapårvàyàþ pàø såtre pårvàyà iti strãtvanirde÷àt strãtvavi÷iùñamàtç÷abdasyaiva ut netarasyeti siø kauø . tena dhànyamàturapatyam dhanyamàtra ityeva

#<dhànyamàya># triø dhànyaü màti mà--aõ yuk . 1 dhànyamànakàrake 2 tadvikretari ca tasya dhànyamànenaiva vikretçtvàt .

#<dhànyaràja># puø dhànyànàü ràjà--ñac samàø . yave ràjani0

#<dhànyavani># puø dhànyasya vaniþ rà÷iþ . dhànyarà÷au ujjvala0

#<dhànyavardhana># naø dhànyasya çõapayuktatayà vardhanaü yatra . (vàóã) vçddhibhede trikàø .

#<dhànyavãra># puø dhànyeùu vãra iva valahetutvàt . màùe (kalài) .

#<dhànya÷ãrùaka># naø 6 taø . dhànyasta ma¤jaryàm dhànyàgràdayã'pyatra . jañàdharaþ .

#<dhànya÷aila># puø dànàrthakalpite dhànyamaye parvate tadvidhànàdi hemàø dàø padmapuø uktaü yathà . %<tasmàdvidhànaü vakùyàmi parvatànàmanuttamam . prathamo dhànya÷ailaþ syàt dvitãyo lavaõàcalaþ . guóàcalastçtãyastu caturtho hemaparvataþ . pa¤camastila÷ailaþ syàt ùaùñhaþ kàrpàsaparvataþ . saptamo ghçta÷aila÷ca ratna÷ailastathà'ùñamaþ . ràjato navamastadvadda÷amaþ ÷arkaràcalaþ . vakùye vidhàna meteùàü yathàvadanupårva÷aþ . ayane viùuve caiva vyatãpàte dinakùaye . ÷uklapakùe tçtãyàyàmuparàge ÷a÷ikùaye! vivàhotsavayaj¤e và dvàda÷yàmatha và punaþ . ÷uklàyàü pa¤cada÷yàü và puõyarkùe ca vidhànataþ . dhànya÷ailàdayo deyà yathà÷raddhaü vidhànataþ . tãrthe vàyatane vàpi goùñhe vàpi bhavàïgaõe . maõóapaü kàrayedbhaktyà caturasramudaïmukham . pràgudakpravaõaü tadvatpràïmukhaü và vidhànataþ>% . maõóapalakùaõantu, paribhàùàyàü pratipàditam . atra càyaü vidhànakramaþ dànadivasàt pårvedyuþ pårvàhõe kçta snànàdikriyo yajamànaþ amukaparvatadànamahaü ÷vaþ kariùye iti kçtasaükalpo vçddhi÷ràddhamàbhyudayakaü vidhàya pårvavat puõyàhavàcanaü kuryàt, tadanantaram adya amukaspin de÷e amukasmin kàle amukaparvatadànenàhaü yakùye tatra tadaïgabhåtahomàdike amuka÷armàõaü amukavedàdhyàyinam çtvijaü tvàmahaü dçõe iti . puràõavedavidà¤caturõàmçtvijàü varaõaü, tathà om adya amukasmin de÷e amukasmin kàle amukaparvatadànenàhaü yakùye tatra tadaïgabhåtàni karmàõi kartuü kàrayituü ca amukagotraü amuka÷armàõaü amukavedàdhyàyinaü guruü tvàmahaü vçõe ityàcàryaü vçõuyàt ghçto'smãti sarvatra prativacanaü tatra tàvat madhuparkeõàrcayeditisarvaparvatadànasàdhàraõo'yaü vidhiþ . %<gomayenopaliptàyàü bhåmàvàstãrya vai ku÷àn . tanmadhye parvataü kuryàt viùkambhaparvatànvitam . dhànyadroõasahasreõa bhavedgiririhottamaþ . bhadhyamaþ pa¤ca÷atikaþ kaniùñhaþ syàt tribhiþ ÷ataiþ>% . droõalakùaõamuktaü paribhàùàyàm . pramàõasthakaracaraõasya puüso dvàda÷abhiþ prasçtibhiþ kuóavo bhavati anena kuóavena catugurõottaraü prasthàóhakadroõà bhavanti ataþ catuþùaùñyà kuóavairdroõo bhavatãti kalpataruõà vyàkhyàtam . %<merurmahàbrãhimayastu madhye suvarõavçkùatrayamaüyutaþ syàt . pårveõa muktàphalavajrayukto yàmyena gomedakapuùparàgaiþ . pa÷càcca gàrutmatanãlaratnaiþ saumyena vaidåryasarojaràgaiþ . ÷rãkhaõóakhaõóairabhitaþ pravàlalatànvitaþ ÷ukti÷ilàtalaþ syàt . brahmà'tha viùõurbhagavàn puràrirdivàkaro'pyatra hiraõmayaþ syàt . mårdhavyavasthà gatamatsareõa kàryàþ suvarõena tathà dvijaughàþ . catvàri ÷çïgàõi ca ràjatàni nitambabhàgeùvapi ràjataþ syàt . àrdrekùuvaü÷àvçtakandarastu ghçtodakaþ prasravaõa÷ca dikùu . ÷uklàmbaràõyambudharàvalã syàt pårveõa pãtàni ca dakùiõena . vàsàüsi pa÷càdatha karvuràõi raktàni caibottaratoghanàlã . raupyànmahendrapramukhànathàùñau saüsthàpya lokàdhipatãn krameõa . nànàphalàlã ca samantataþ syàt manoramaü màlyavilepanaü ca . vitànakaü copari pa¤cavarõamamlànapuùpàbharaõaü sita¤ca>% . merurityàdi, mahàvrãhayo, ràjànna÷àlayaþ, vçkùatrayasaüyuta, iti dakùiõe mandàraþ, uttare pàrijàto, madhye kalpataruriti vçkùatrayaü, tathà pårvato haricandanaü, pa÷cime santàna iti tarudvayaü ca kuryàt, ete sarvaparvateùu kartavyà iti ÷arkaràcale vakùyamàõatvàt sarveùà¤ca pa¤ca÷àkhatvamavadheyamiti . vajraü, hãrakaü . gàrutmataü, marakataü . sarojaràgaþ, padmaràgaþ . muktàphalàdoni ca yathàdi÷aü vakùyamàõaràjata÷çïgeùu nive÷anãyàni . puràriþ, mahe÷varaþ . brahmàdilakùaõamuktaü brahmàõóadàne . mårdhavyavasthà uparide÷asthitàþ . gatamatsareõa, vitta÷àñhyarahitena . dvijaughàþ, pakùisamåhàþ . divã÷à iti kvacitpàñhaþ . tatra àdityàvasavorudrà divã÷àþ . teùu, vasvàdilakùaõamuktaü brahmàõóadàne, rudralakùaõaü vi÷vacakre . ikùureva vaü÷aþ, ghçtamevodakaü, vastràõyeva meghasamåhàþ karvuràõi, citràõi . lokapàlalakùaõamuktaü brahmàõóadàne . %<itthaünive÷yàmara÷ailamagryaü mero÷ca viùkambhagirãn krameõa . turãyabhàgeõa caturdi÷antu saüsthàpayet puùpavilepanàñyàn . pårveõa mandaramanekakalai÷ca yuktaü yuktaü gaõaiþ kanakabhadrakadambacihnam . kàmena kà¤canamayena viràjamànamàkàrayet kusumavastravilepanàóhyam . kùãràruõodasarasà'tha vanena caiva raupyeõa ÷aktighañitena viràjamànam . yàmyena gandhamadana÷ca nive÷anãyo godhåmasa¤cayamayaþ kaladhautajambà . haimena yakùapatinà ghçtamànasena vastrai÷ca ràjatavanena ca saüyutaþ syàt . pa÷càttilàcalamanekasugandhipuùpasauvarõa pippala-hiraõmayahaüsayuktam . àkàrayedrajatapuùpavanena tadvadvasvanvitaü dadhisitodasarastathàgre . saüsthàpya taü vipula÷ailamathottareõa ÷ailaü supàr÷vamapi màùamayaü savastram . puùpai÷ca hemavañapàdapa÷ekharantamàkàrayetkanakadhenuviràjamànam . màkùãkaradrasarasà ca vanena tadvadraupyeõa bhàskaravatà ca yutaü vidhàya>% . itthannive÷yetyàdi, evaü meruü nive÷ya taccaturthabhàgaparimetena pçthagdravyeõa ekaikaü viùkambhagiriü kuryàt na tu cagurthabhàgena caturo'pãti, tathàca lavaõàcale vakùyati %<caturthàü÷ena viùkambhaparvatàn kàrayet, pçthagiti>% . pårveõa mandaramiti, sannidhànànmandaro'pi vrãhimaya eva, gaõairyuktamiti, puruùàkçtigaõatrayànvitamityarthaþ . anekaphalàlãyuktaü yavairiti kvacitpàñhaþ . tasya samålatve yavànuùñhànamapi kàryam . kanakaghañitena bhadrakadambàkhyena vçkùeõa lakùitam . kàmalakùaõamàha vi÷vakarmà %<càpavàõadharaþ kàmo ratipreyàn sumadhyamaþ . àlãóho nandanã vàjã càpavàn vi÷vamàdakaþ>% iti . kùãrapåritena, aruõodasaüj¤itena råpyaghañitena, sarasà vanenàpi råpyaghañitena viràjamànamiti sambandhaþ . yàmyenetyàdi, gandhamadano, gandhamàdanaþ, kaladhautajaü yeti, suvarõajambuvçkùeõa . yakùapatiråpamuktaü ÷rãpra÷ne %<hrasvamàpiïgàkùa¤ca gadinaü pãtavigraham . puùpakasthandhanàdhyakùaü dhyàyet ÷ivasakhaü sadeti>% . ghçtamànaseneti ghçtapåritena mànasàbhidhànena ràjatena sarasà . pa÷càditi, pa÷cimade÷e dadhipåritasitodaü nàma rajatanirmitaü sara iti, vipula÷ailaü, vipulaü nàma parvataü màkùãkabhadrasaraseti, màkùãkaü, madhu tatpåritena rajatamayena bhadràbhidhànena sarasà yutamityarthaþ . atra ca kàmadevasya pratyaïmukhatvaü haüsasya pràïmukhatvaü kanakadhenordakùiõàmukhatvaü yakùapaterudaïmukhatvaü ca ÷arkaràcalasthitadigvi÷eùàpekùyaü daivateùu sarva÷aileùu veditavyaü, caramavyavasthà kuto'pi ÷àstràdvyavasthitiriti . ete ca kàmadevàdayaþ kadambàdãnàü nijaparvatavçkùàõàmadhastàtkartavyàþ . %<homai÷caturbhiratha vedapuràõavidbhirdàntairanindyacaritàkçtibhirdvijendraiþ . pårveõa hastamitamatra vidhàya kuõóaü kàryastilairyavaghçtena samitku÷ai÷ca . ràtrau ca jàgaramanuddhatagãtatåryairàvàhana¤ca kathayàmi ÷iloccayànàm>% . pårveõetyàdi maõóapasya pårvabhàge hastamàtraü kuõóaü vidhàya tasya pårvottaradigvimàge tulàpuruùoktalakùaõàü devatàvediü kçtvà tatra vinàyakàdidevatàbhyaþ pårbavat påjàü vidadhyàt anantaramçtvijà'gnisthàpanànte grahàõàü lokapàlànàmityàdivakùyamàõa devatàbhyastattalliïgamantraistilàdidravyeõa homaü kuryuþ . %<sahasre tvatha hotavye kuryàt kuõóaü karàtmakam>% ityukteratra hastaparimitakuõóopade÷àdàhutisahasraü hotavyamiti dànavivekakàraþ . atra vinàyakàdayo dvàtriü ÷addevà, dvàda÷àdityàþ, ekàda÷arudràþ, da÷a lokapàlàþ, aùñau vasavaþ, brahma--viùõu--÷ivasåryà÷catvàraþ kàma dhanada--haüsa--kàmadhenava ÷catvàraþ ityevamekà÷ãtisaükhyakebhyo devebhyaþ grahàdãnàü pratidaivataü trayoda÷àhutihome tripa¤cà÷adadhikamàhutisahasraü sampadyate . aùña÷atantu hotavyamiti brahmàõóapuràõe vakùyati . tilàdãni catvàryeva havirdravyàõi ghçtàktànãtyavagantavyam . samidhaþ, sàdhàraõyàdudumbarasya . homàdanantaraü puùpopahàrànàdàya vakùyamàõamantrairyathàkramaü parvatànàvàhayet, tatra meroràvàhanamantraþ . %<tvaü sarvadevagaõadhàmanidhe! viruddhamasmadgçhe'pyamaraparvata! nà÷ayà÷u . kùemaü vidhatsva kuru÷àntimanuttamàü naþ sampåjitaþ paramabhaktimatà mayà hi . tvameva bhagavànã÷o brahmà viùõurdivàkaraþ . mårtàmårtaparaü vãjamataþ pàhi sanàtanaþ . yasmàttvaü lokapàlànàü vi÷vamårte÷ca mandiram . rudràdityavasånà¤ca tasmàcchàntiü prayaccha me . yasmàda÷ånyamamarairnàrãbhi÷ca samaü tathà . tasmànmàmuddharà÷eùaduþkhasaüsàrasàgaràt . evamabhyarcya taü meruü mandara¤càbhipåjayet . atha mandarasya . yasmàccaitrarathena tvaü bhadrà÷vavarùakeõa ca . ÷obhase mandara! kùipramataþ puùñikaro bhava . atha gandhamàdanasya . yasmàccåóàmaõirjambudvãpe tvaü gandhamàdana! . gandharvavana÷obhàvànataþ kãrtirdçóhàstu me . atha vipulaparvatasya . yasmàttvaü ketumàlena vaibhràjena vanena ca . hiraõmayà÷vattha÷ikhastasmàt puùñirdhruvàstu me . atha supàr÷vasya . uttaraiþ kurubhiryasmàt sàvitreõa vanena ca . supàr÷va! ràjase nityamataþ ÷rãrakùayàstu me . evamàmantrya tàn sarvàn prabhàte vimale punaþ . snàtvàtha gurave dadyàt madhyamaü parvatottamam . viùkambhaparvatàn dadyàdçtvigbhyaþ krama÷o nçpa . gàvodadyàccaturviü÷àdatha và da÷a pàrthiva! . ÷aktitaþ sapta vàùñau và pa¤ca dadyàda÷aktimàn . ekàü và gurave dadyàt kapilà¤ca payasvinãm>% . evamàmantryeti, dànadinàt pårvadivase sarvamidamàmantraõàdi vidhàya gãtavàditràdibhirni÷àmatibàhya tataþ prabhàte guruprabhçtayo vihitasnànàdikriyàþ pårõàhutiparyantaü sakalakarma÷eùaü samàpya kuõóasamãpasthàpitakalasajalena pårvavadyajamànaü snapayeyuþ . yajamàno'pi ÷uklàmbaraparidhànaþ pradakùiõãkçtya vakùyamàõamantreõa yathàkramaü parvatàn pratipàdayet . %<parvatànàma÷eùàõàmeùa eva vidhiþ smçtaþ . ta eva påjane mantràsta evopaskaràþ smçtàþ . grahàõàü lokapàlànàü brahmàdãnà¤ca sarva÷aþ . svamantreõaiva sarveùu homaþ 5leùu pañhyate . upavàso bhavennityama÷aktau naktamiùyate>% sarvatràkùàralavaõama÷nãyàditi vakùyamàõatvàdakùàralavaõaü naktaü veditavyam %<vidhànaü sarva÷ailànàü krama÷aþ ÷çõu pàrthiva! dànakàleùu ye mantrà parvateùu ca yatphalam>% atha mantraþ %<annaü brahma yataþ proktamanne pràõàþ pratiùñhitàþ . annàdbhavanti bhåtàni jagadannena vartate . annameva yatolakùmãrannameva janàrdanaþ . dhànyaparvataråpeõa pàhi tasmànnamonamaþ>% . evamàcàryàdãn, sampåjya tadanuj¤ayà anyebhyo'pi dadyàt tatoyajamàno vedyàü pårvavaddevatàþ sampåjya namaskuryàt . gurustànvisarjayet, tato yathà÷akti bràhmaõabhojanam kçtopavàsasya yajamànasya dànadine kùàralavaõavarjanaü sarvaparvatopaskaràõà¤ca bràhmaõagçhapràpaõaü ÷arkaràcaloktaü sarvatra draùñavyam . %<anena vidhinà yastu dadyàddhànyamayaïgirim . manvantara÷ataü sàrdhaü devaloke mahãyate . apsarogaõagandharvairàkãrõena viràjitaþ . vimànena divaþ pçùñhamàyàti surasevitaþ . karmakùayàdràjaràjyaü pràpnotãha na saü÷ayaþ>% . itthameva matsyapuø . dhànyaparvatàdayo'pyatra . brahmàõóabhaviùyapuràõokto vidhi÷ca tataþparaü tatra dç÷yaþ .

#<dhànyà># strã dhanyàka + pçùoø . (dhaniyà)khyàte padàrthe hemacaø .

#<dhànyàka># naø dhanyàka + svàrthe aõ dhànyamakati aka--kutsitàyàü gatau aõ upaø saø và . (dhaniyà) khyàte padàrthe %<dhànyàkaü tuvaraü snigdhamavçùyaü måtralaü laghu . tiktaü kaduùõavãrya¤ca dãpanaü pàcanaü smçtam . jvaraghnaü rocanaü gràhi svàdu pàke, tridoùanut . tçùõàdàhavami÷vàsakàsàmàr÷aþkçmipraõut . àrdrantu tadguõaü svàdu vi÷eùàt pittanà÷anam>% bhàvapraø .

#<dhànyàkçt># triø dhànyaü karùaõàdinà karoti kç--kvip vede pårvapadadãrghaþ . karùake %<råpantu vãjamiva dhànyàkçtaþ>% çø 10 . 94 . 13 .

#<dhànyàmra># naø %<pàdàü÷a÷àlisaüyuktamabhra>% baddhvàtha kambale . triràtraü sthàpayennãre tat klinnaü mardayet karaiþ . kambalàdgàlitaü såkùmaü vàlukàrahita¤ca yat . taddhànyàbhramiti proktamabhramàraõasiddhaye bhàvapraø ukte abhramàraõopayogivastubhede .

#<dhànyàmla># naø dhànyeùvabhiùutamamlam . kà¤cike (àmàni) . %<dhànyàmlaü ÷àlicårõotthaü kodravàdikçtaü bhavet . dhànyàmlaü dhànyayonitvàt prãõanaü laghu dãpanam . arucau vàtaràgeùusarveùvàsthàpane hitam>% bhàvapraø .

@<[Page 3884b]>@
#<dhànyàyana># puüstrã dhanyasya gotràpatyam kaõvàø phak . dhanyagotràpatye .

#<dhànyàri># puø 6 taø . dhànya÷atrau asminnarthe ÷abdakalpadrume triliïgatoktiþ pràmàdikã ari÷abdasya puüliïgatvena %<paravalliïgaü dvandvatatpuruùayoþ>% pàø såtreõa tatpuruùe paravalliïgasyaivànu÷àsanàt .

#<dhànyàrthin># triø %<arthàccàsannihite>% pàø %<tadantàcca>% vàrtiø ukteþ puùkaràø astyarthe ini . dhànyaråpàrthavi÷iùñe striyàü ïãp . %<kàlata ihàsannidhirna de÷ataþ>% tathàtve astãtyadhikaraõànvayàbhàvàt na iniprasaktiþ .

#<dhànyàsthi># naø 6 taø . tuùe .

#<dhànyottama># puø dhànyeùåttamaþ . ÷àlidhànye ràjaniø .

#<dhànva># puø dhanvade÷e bhavaþ aõ vopadhatve'pi vede niø ñilopaþ . dhanvade÷odbhave . %<asito dhànvo ràjetyàha>% ÷ataø vràø 16 . 4 . 14 . loke tu dhànvana ityeva %<udakaü pàrvataü vàrkùamairiõaü dhànvanaü tathà>% kàmandakãø .

#<dhànvantarya># triø dhanvantarirdevatà'sya bàø õyat . dhanvantaridevatàke homàdau %<agnãùomaü vai÷vadevaü dhànvantaryamanantaram . prajànàü pataye caiva pçthak homo vidhãyate>% bhàø ànuø 97 aø .

#<dhàma># puø dhà--bàø man . gaõadavarbhade %<devàþ sàdhyàstathà vi÷ve tathaiva ca maharùayaþ . yàmà dhàmà÷ca maudgalyà gandharvàpsarogaõàþ>% bhàø vaø 26 aø . %<pitaro jagataþ ÷reùñho devànàmapi devatàþ . te'pi tatra samàjagmaryàmà dhàmà÷ca sarva÷aþ>% bhàø ÷aø 45 aø .

#<dhàmaka># puø dhànaka + pçùoø . màùaparimàõe bhàvapraø hemadhànakau ityatra hemadhàmakau iti pàñhàntaram dhànaka÷abde dç÷yam .

#<dhàmake÷in># puø dhàma jyotãråpaþ ke÷ã'styasya ini . jyotirmayakiraõayukte sårye %<divàkaraþ saptasaptirdhàmake÷ã virocanaþ>% bhàø vaø 3 aø .

#<dhàmacchad># puø dhàmàni chàdayati chàdi--kvip hrasvaþ . nyånànàü pårake atiriktànàü samãkàrake . %<dhàmacchadagnirindraþ>% yajuø 18 . 76 . %<vàg và anuùñuv vàga dhàmacchadvàcaivàsya tadàpnoti>% ÷ataø vràø 10 . 1 . 3 . 10 .

#<dhàman># maø dhà--manin . 1 gehe 2 dehe 3 tviùi 4 prabhàve amaraþ . 5 ra÷mau 6 sthàne 7 janmani mediø . %<à ye dhàmàni divyàni tasthuþ>% çø 10 . 13 . 1 %<putraü janaya su÷noõi dhàma kùatriyatejasàm>% bhàø àø 123 aø . 8 tejasi %<kàr÷ànavaü dhàma pataïgakànteþ>% . %<patatyadho dhàma visàri sarvataþ>% màghaþ . tatra sthàne %<yogadhàraõayà'gneyyà dagdhvà dhàmàvi÷at svakam>% bhàgaø 11 . 3 . 6 . 9 dàmopalakùite ca %<dhàmno dhàmno ràjaüstato varuõa! no mu¤ca>% yajuø 6 . 22 . 10 parame÷vare naø . %<gururgurutamo dhàma>% viùõusaø . dhàma jyotiþ %<nàràyaõaþ paraü jyotiriti>% mantravarõàt bhàø 11 dhane ca %<dhàmasàcamabhiùàcaü svarvidam>% çø 3 . 51 . 2 . %<dhàma dhanaü tadarthibhiþ saha yojayitàrama>% bhàø .

#<dhàmanikà># strã dhàmanyeva svàrthe ka . dhamanyàm ratnamàlà . dhamanã svàrthe aõ ïãp . dhàmanã dhamanyàü ÷abdacaø .

#<dhàmanidhi># puø dhàmàni nidhãyante'smin ni + dhà--àdhàre kip 6 taø . sårye jañàdharaþ .

#<dhàmabhàj># puø dhàma yaj¤asthànaü bhajate bhaja--õvi 6 taø . yaj¤asthànabhàgini deve . %<dhàmamàjo devàþ pàthobhàg vanaspatiþ . dhàma vai devà yaj¤asyàbhajanta pàthaþ pitaraþ>% sàükhyabràø 10 . 6 .

#<dhàma÷as># avyaø dhàmni dhàmni ityarthe ÷as . sthàne sthàne ityarthe %<teùàmiùñàni vihitàni ghàma÷aþ>% çø 1 . 164 . 15

#<dhàmàrgava># puø dhàmno'rgaü vàti--và ka . 1 apàmàrge amaraþ 2 pãtaghoùàyàm, mediø 3 ghoùake ca ratnamàø . %<dhàmàrgavasyàpi madanaphalamajjavaduùayogo vi÷eùatastu paraü gulmodarakàsa÷vàsa÷leùmàmayeùu>% su÷rutaþ .

#<dhàya># triø dhà--õa . dhàrake %<dadairduþkhasya màdçgbhyo dhàyairàmodamuttamam>% bhaññiþ . %<anityatvàt na kçdyoge ùaùñhã duþkhasya dhàyaiþ poùakairityanvayo và>% jayamaïgalaþ .

#<dhàyas># triø vaserõita to'nuvçttau %<bahihàdhà¤bhya÷chandasi>% uõàø asun yuk màùavaþ 1 dhàrake %<bhårasi bhåmirasyaditirasi vi÷vadhàyàþ vi÷vasya bhuvanasya dhartrã>% yajuø 13 . 18 . dheñabhàve asun . 2 pàne ca %<tuviùñamàya dhàyase>% çø 1 . 130 . 2 %<tuviùñamàya prabhåtàya pànàya dhàyase>% bhàø .

#<dhàyu># triø dhà--uõ yuk . dhàrake %<yasmai dhàyuradadhàþ>% çø 3 . 30 . 7 .

#<dhàyya># puø dhà--karmaõi õyat yuk . 1 purohite dhãyate samidanayà karaõe niø õyat . 2 sàmadhenyàmçci strà tato digàø bhavàdau yat yalopàllopau . 3 dhàyya tatra bhave triø %<yajeti dhàyyàråpaü pragàthà yajàmahàþ>% yaju019 . 24 .

#<dhàra># naø dhàràyà idam aõ . 1 varùodbhavajale divyapànãyaprabhede . tadguõabhedàdi bhàvapraø uktaü yathà %<dhàràbhiþ patitaü toyaü gçhãtaü sphãtavàsasà . ÷ilàyàü vasudhàyàü và dhautàyàü patita¤ca yat . sauvarõe ràjate tàmre sphàñike kàcanirmite . bhàjane mçõamaye vàpi sthàpitaü dhàramucyate . dhàraü nãraü tridoùaghnamanirde÷yarasaü laghu . saumyaü rasàyanaü balyaü tarpaõaü hlàdi jãvanam . pàcanaü matikçnmårchà tandràdàha ÷ramaklamàn . tçùõàü harati tat pathyaü vi÷eùàt pràvçùi smçtam>% . ràjaniø tu anyathoktaü yathà yadà syàdà÷vine màsi såryaþ svàtãvi÷àkhayoþ . tadàmbujaladairmuktaü gàïgamuktaü manãùibhiþ . anyadà mçga÷ãrùàdinakùatreùu yadambudaiþ . abhivçùñamidaü toyaü sàmudramiti saüj¤itam . tayorguõàþ . %<gàïgaü jalaü svàdu su÷ãtala¤ca rucipradaü pittakaphàpaha¤ca . nirdoùamiùñaü laghu tacca nityaü guõàdhikaü vyomni gçhãtamàhuþ . sàmudraü salilaü ÷ãtaü kaphavàtakaraü guru . citràyàmà÷vine tacca guõàóhyaü gàïgavadbhavet . patitaü bhuvi tattoyaü gàïaü sàmudrameva và . svasvà÷rayava÷àdgacchedanyadanyadrasàdikam>% . dhç--õic ac . 2 gràvàntare 3 çõe ca mediø bhàve ap . 4 jaladhàràvarùaõe hemacaø . 5 khaógàderantabhàge 6 gambhãre puø ÷abdàø .

#<dhàraka># triø dhàrayati dhàri--õvul . 1 adhamarõe 2 dhàraõakartari ca . 3 kalase tasya nàmaniruktiþ devãpuø %<grahàn dhàrayate yasmàt màtaràvividhàstathà . duritàni ca nighnanti tana te dhàrakàþ smçtàþ>% 4 yaunau strã kàpi vede ata ittvaü na . %<nigalgalãti dhàrakà>% yajuø 23 . 22 %<dharati liïgaü dhàrakà yoni>% vedadãø .

#<dhàraõa># naø dhàri--lyuñ . 1 dharaõe 2 vicàraõe bhàve yuc . 3 buddhibhede 4 ràj¤àü nyàyapathasthito ca strã amaraþ . 4 yogàïgabhede strã tallakùaõàdikaü pàtaø såø bhàø uktaü yathà %<yogàïgànuùñhànantu dvidhaiva kàraõatvaü labhate iti yogàïgànyavadhàryante>% bhàø %<yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayo'ùñàvaïgàni>% pàø såø . %<yathàkramaü eteùàm anuùñhànaü svaråpa¤ca vakùyàmaþ>% bhàø iti udde÷ya teùàü madhye pa¤cànàü lakùaõàni pàtaø såø samàdhipàde dar÷ayitvà dhàraõàderlakùaõàni vibhåtipàde uktàni tatra dhàraõàyàþ lakùaõaü dar÷itaü yathà %<uktàni pa¤ca bahiraïgàni sàdhanàni dhàraõà vaktavyà>% bhàø àbhàsaþ
     %<de÷abandha÷cittasya dhàraõà>% pàø såø . %<nàbhicakre hçdayapuõóarãke mårdhni jyotiùi nàsikàgre jihvàgre ityevamàdiùu de÷eùu vàhye và viùaye cittasya vçttimàtreõa bandha iti bandhodhàraõà>% bhàø . %<prathamadvitãyapàdàbhyàü samàdhistatsàdhanaü coktam tçtãyapàde tatpravçttyanuguõàþ ÷raddhotpàdahetavo vibhåtayo vaktavyàþ tà÷ca saüyamasàdhyàþ saüyama÷ca dhàraõàdhyàna samàdhisamudàya iti vibhåtisàdhanatayà pa¤cabhya÷ca yogàïgebhyo bahiraïgebhyo'syàïgatrayasyàntaraïgatayà vi÷eùaj¤àpanàrthamatra trayasyopanyàsaþ tatràpi ca dhàraõàdhyànasamàdhãnàü kàryakàraõabhàvena niyatapaurvàparyatvàttadanurodhenopanyàsakrama iti prathamaü dhàraõà lakùaõãyetyàha uktànãti de÷eti>% àdhyàtmikade÷amàha . nàbhicakra iti . àdi÷abdena tàlvàdayo gràhyàþ bandhaþ sambandhaþ . bàhyade÷amàha bàhyaiti . bàhye ca na svaråpeõa cittasya sambandhaþ sambhabatãtyuktaü vçttimàtreõa iti atràpi puràõam %<pràõàyàmena pabanaü pratyàhàreõa cendriyam . va÷ãkçtya tataþ kuryàccittasthànaü ÷ubhà÷raye>% ÷ubhà÷rayà bàhyà hiraõyagarbhavàsavaprajàpati prabhçtayaþ ida¤ca tatroktam . %<mårtaü bhagavatoråpaü sarvopà÷rayaniùpçham . eùà vai dhàraõà j¤eyà yaccitaü tatra dhàryate . tacca mårtaü hareråpaü tadvicintya naràdhipa! . tat ÷råyatàmanàdhàrà dhàraõà nopapadyate . prasannavadanaü càru padmapatranibhekùaõam . sukapolaü suvistãrõalalàña phalakojvalam . samakarõàntavinyastacàrukuõóalabhåùaõam . kambugrãvaü suvistãrõaü ÷rãvatsàïkitavakùasam . valãvibhaïginà magranàbhinà codareõa ca . pralambàùñabhåjaü viùõu matha vàpi caturbhujam . samasthitorujaïgha¤ca svastikàïghri karàmbujam . cintayed brahmabhåtaü taü pãtanirmalavàsasam . kirãñahàrakeyårakañakàdivibhåùitam . ÷àrïgacakragadàkhaóga÷aïkhàkùavalayànvitam . cintayettanmayo yogã samàdhàyàtmamànasam . tàvat yàvat dçóhãbhåtà tatraiva nçpa! dhàraõà . etadàtiùñhato'nyadvà svecchayà karma sarvataþ . nàpayàti yadà cittaü siddhàü manyeta tàü tadeti>% vivçtiþ . sàüø såtrokte påraõarecakakumbhakàkhyapràõanirodharåpe cittava÷ãkaraõe 5 pràõàyàmabhede ca . yathà %<dhyànasyàpi sàdhanànyàha>% bhàø %<dhàraõàmanasvakarmaõà tatsiddhiþ>% sàüø såø vakùyamàõena dhàraõàditrayeõa dhyànaü bhavatãtyarthaþ . dhàraõàditrayaü kramàt såtratrayeõa lakùayati . %<nirodha÷chardividhàraõàbhyàm>% såø %<pràõasyeti prasiddhyà labhyate . pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõasyeti yogasåtre bhàùyakàreõa pràõàyàmasya vyàkhyàtatvàt . chardi÷ca vamanam . vidhàraõaü tyàga iti yàvat . tena påraõarecana yorlàbhaþ . dhàraõa¤ca kumbhakam . tathà ca pràõasya pårakarecakakumbhakairyo nirodho va÷ãkaraõaü sà dhàraõetyarthaþ . àsanàdeþ sva÷abdena pa÷càllakùaõãyatayàsåtre pari÷eùata eva dhàraõàyàlakùyatvalàbhàddhàraõàpadaü nopàttam . cittasya dhàraõà tu samàdhivaddhyàna÷abdenaiva gçhãtetyuktam>% praø bhàø . %<dhàrayettatra càtmànaü dhàraõàü dhàrayan budhaþ>% yàj¤aø pràõàyamavi÷eùaråpasya dhàraõàtmakatvamuktam vyàkhyàta¤caitat tatra ca hçdyàtmànaü manãgocaratayà dhàrayet . tathà dhàraõà¤ca dhàrayeddhàraõàsvaråpa¤ca jànvagrabhramaõena choñikàdànakàlomàtrà tàbhiþ pa¤cada÷amàtràbhiradhamaþ pràõàyàmastriü÷adbhirmadhyamaþ . pa¤cacatvàri÷adbhiruttama ityevampràõàyàmatrayàtmikaikà dhàraõà . tàstisro yoga÷abdavàcyàstàü÷ca dhàrayet . yathoktamanyatra %<saübhràmya choñikàndadyàtkaràgra¤jànumaõóale . màtràbhiþ pa¤cada÷abhiþ pràõàyàmo'dhamaþ smçtaþ . madhyamodviguõaþ ÷reùñhastriguõodhàraõà tathà . tribhistribhiþ smçtaikaikà tàbhiryogastathaiva ceti>% . dhàraõàtmakayogàbhyàse prayojanamàha %<antardhànaü smçtiþ kàntirdçùñiþ ÷rotraj¤atà tathà . nijaü ÷arãramutsçjya parakàyaprave÷anam . arthànà¤chandataþ sçùñiryogasiddhe÷ca lakùaõam . siddhe yoge tyajandehamamçtatvàya kalpate>% mitàkùarà kçtà . vahnipuø dhàraõàsvaråpabhedàdikamanyathoktaü yathà agniruvàca %<dhàraõà manasodhyeye saüsthitidhyanivaddvidhà . mårtàmårtaharidhyànaü manodhàraõato harau . yadbàhyàvasthitaü lakùyaü tasmànna calate manaþ . tàvat kàlaü prade÷eùu dhàraõà manasi sthitiþ . kàlàbadhi paricchinnaü dehe saüsthàpitaü manaþ . na pracyavati yallakùyàddhàraõà sà'bhidhãyate . dhàraõà dvàda÷àyàmà dhyànaü dvàda÷a dhàraõàþ . dhyànaü dvàda÷akaü yàvatsamàdhirabhidhãyate . dhàraõàbhyàsayuktàtmà yadi pràõairvimucyate . kulaikaviü÷amuttàrya svaryàti paramaü padam . yasmin yasmin bhavedaïge yoginàü vyàdhisambhavaþ . tattadaïgaü dhiyà vyàpya dhàrayettattvadhàraõam . àgneyã vàruõã caiva ai÷ànã càmçtàtmikà . sàgniþ ÷ikhà phaóantà ca viùõoþ kàryà dvijottama! . nàóãbhirvikañaü divyaü ÷ålàgraü vedhayecchubham . pàdàïguùñhàt kapàlàntaü ra÷mimaõóalamàvçtam . tiryak càdhordhabhàgebhyaþ prayàntyo'tãva tejasà . cintayet sàdhakendrastaü yàvat sarvaü mahàmune! . bhasmãbhåtaü ÷arãraü svantata÷caivopasaüharet . ÷ãta÷leùmàdaya stàpà vina÷yanti dvijà'samàþ . ÷irogrãvàkare caiva kaõñhe coromukhe smaret . dhyàyedacchinnacittàtmà payo bhåtena càtmanà . sphuracchokarasaüspar÷aprabhåte himagàmbubhiþ . dhàràbhirakhilaü vi÷vamàpårya bhuvi cintayet . brahmarandhràcca saükùomàdyàvadàdhàramaõóalam . suùumõàntargato bhåtvà saüpårõendukçtàlayam . saüplàvya himasaüspar÷atoyenàmçtamårtinà . kùutpipàsàkramapràyasantàpaparipãóitaþ . dhàrayedvàruõãü mantrã tuùñyarthaü càpyatantritaþ . vàruõã dhàraõà proktà ai÷ànãü ghàraõàü ÷çõu . vyomni brahmamaye padme pràõàpàne kùayaïgate . prasàdaü cintayed viùõoryàvaccintà kùayaü gatà . mahàtàra¤japet sarvaü tato vyàpaka ã÷varaþ . ardhenduü paramaü ÷àntaü niràbhàsannira¤janam . asatyaü satyamàbhàti tàvatsarvaü caràcaram . yàvat svasyandaråpantu na dçùñaü guruvaktrataþ . dçùñe tasmin pare tattve àbrahma sacaràcaram . pramàtçmànameya¤ca dhyànahçtpadmakalpanam . màtçmodanakçt sarvaü japahomàrcanàdikam . viùõumantreõa và kuryàdamçtàü dhàraõàü vadet . saüpårõendunibhaü dhyàyet kamalaü tattrimårtikam . ÷iraþsthaü cintayed yatràccha÷àïkàyutavarcasam . sampårõamaõóalaü vyomni ÷ivakallolapårõitam . tathà hçtkamale dhyàyettanmadhye svatanuü smaret . sàdhako vigatakle÷o jàyate ghàraõàdibhiþ>% . 374 aø . kà÷ãkhaø 42 aø vi÷eùo'trokto yathà %<pràõàyàmadviùañkena pratyàhàra udàhçtaþ . pratyàhàrairdvàda÷abhirdhàraõà parikãrtità . bhavedã÷varasaïgatyai dhyànaü dvàda÷adhàraõam>% %<pratyàhàreõa sampanno dhàraõàmatha càbhyaset . hçdaye pa¤cabhåtànàü dhàraõaü yat pçthak pçthak . manaso ni÷calatvena dhàraõà sà'bhidhãyate . haritàlanibhàü bhåmiü sàlaïkàràü samedhasam . catuùkoõàü hçdi dhyàyedeùà syàt kùitidhàraõà . kaõñhe'mbu tattvamardhendunibhaü viùõusamanvitam . vakàravãjaü kundàbhaü dhyàyennambu jayediti . tàlusthamindragopàbhaü trikoõaü rephasaüyutam . rudreõàdhiùñhitaü tejodhyàtvà vahniü jayediti . vàyutattvaü bhruvormadhye vçttama¤janasannibham . yaü vãjamã÷adaivatyaü dhyàyedvàyuü jayediti . àkà÷a¤ca marãcidhàrasadç÷aü yadvrahmarandhrasthitaü yannàthena sadà÷ivena sahitaü ÷àntaü hakàràkùaram . pràõaü tatra vilãya pa¤caghañikaü cittànvitaü dhàrayedeùà mokùakapàñanapañuþ proktà nabhodhàraõà . stambhanã plàvanã caiva ÷odhanã bhàmanã tathà . ÷amanã ca bhavantyetà bhåtànàü pa¤ca dhàraõàþ>% vçø saüø ukte jalasåcake vàyuvi÷eùadhàraõàdyàtmake 6 yogabhede ca %<jyaiùñhasite'ùñamyàdyà÷catvàro vàyudhàraõàdivasàþ . mçdu÷ubhapavanàþ ÷astàþ snigdhavanasthagitagaganà÷ca . tatraiva svàtyàdye vçùñe bhacatuùñaye kramànmàsàþ . ÷ràvaõapårvà j¤eyàþ parisrutà dhàraõàstàþ syuþ . yadi tàþ syurekaråpàþ ÷ubhàstataþ sàntaràstu na ÷ivàya . taskarabhayadàþ proktàþ ÷lokà÷càpyatra vàsiùñhàþ . savidyutaþ sapçùataþ sapàü÷åtkaramàrutàþ . sàrkacandraparicchannà dhàraõàþ . ÷ubhadhàraõàþ . yadà tu vidyutaþ ÷reùñhàþ ÷ubhà÷àpratyupasthitàþ . tadàpi sarvasasyànàü vçddhiü bråyàdvicakùaõaþ . sapàü÷uvarùàþ sàpà÷ca ÷ubhà bàlakriyà api . pakùiõàü sukharà vàcaþ krãóà pàü÷ujalàdiùu . ravicandrapariveùàþ snigdhà nàtyantadåùitàþ . vçùñistadàpi vij¤eyà sarvasasyàbhivçddhaye . meghàþ snigdhà saühatà÷ca pradakùiõagatikriyàþ . tadàsyànmahatã vçùñiþ sarvasasyàrthasàdhikà>% 22 a0

#<dhàraõã># strã dhàri--lyuñ . 1 sthairye %<÷àrãrikadhàraõã ÷ithilàn>% da÷akuø . 2 nàóikàyàü 3 buddhànàü mantrabhede mediø 4 ÷reõyàm hemacaø .

#<dhàraõãya># triø dhàri--karmaõi anãyar . 1 dhàrye 2 dharaõãkande puø ràjaniø .

#<dhàraõãyayantra># naø dhàryate dhàri--karmaõi anãyar karmaø . dhàrye devatàbhedànàü yantrabhede tacca påjàyantràdvilakùaõaü sàradàyàü 24 pañale dç÷yam . tallekhanadravyàdi tatroktaü yathà %<kà÷mãrarocanàlàkùàmçgebhamadacandanaiþ . vilikheddhemalekhanyà yantràõyetàni de÷ikaþ>% . niùiddhayantramuktam %<bhåmispçùñaü ÷avaspçùñaü dagdhaü nirmàlyasaïgatam . vi÷ãrõaü laïghitaü mantrã yantraü jàtu na dhàrayet>% mantramahãdadhau 19 taraïge . tallekhanaprakàradravyàdikamuktaü tatraiva dç÷yam . vistarabhayàt na likhitaü karmabhede sàmànyatolekhanadravyàdikaü 25 taraïge tatroktaü yathà %<candanaü ràcanà ràtrirgçhadhåma÷citàbhavaþ . aïgàro'ùñaviùàõãti ÷àntyàdau yantralekhane . pårvoktalekhanadravyaü gçhõãyàttadapi dhruvam . pippalaü maricaü ÷uõñhã ÷yenaviùñhàtha citrakaþ . gçha dhåmonmattarasau lavaõa¤ca viùàùñakam . ÷àntau va÷ye likhedbhårje stambhane dvãpicarmaõi . kharacarmaõi vidveùe uccàñe dhvajavàsasi . naràsthani likhedyantraü màraõa mantravittamaþ . ye tvàdhàràþ smçtà yantrataraïge te'pi sammatàþ>% .

#<dhàraya># triø dhàri--õa . dhàrake %<dhàrayaiþ kusumormãõàm>% bhaññiþ .

#<dhàrayitç># triø dhàri--tçc . 1 dhàraõakartari %<tvaü hi dhàrayità ÷reùñha! kuråõàü kurusattama!>% bhàø uø 94 aø . striyàü ïãp . sà ca 2 pçthivyàü strã ÷abdaratnàø .

#<dhàrayiùõu># triø dhç--õic vede niø iùõuc . dhàraõa÷ãle %<dçùadaþ dhàrayiùõapaþ>% siø kauø loke'pi kvacit iùõuc . %<÷àstraü praj¤à dhçtirdàkùyaü pràgalbhyaü dhàrayiùõutà . utsàho vàgmità dàrdyamàpatkle÷asahiùõutà . prabhàvaþ ÷ucità maitrã tyàgaþ satyaü kçtaj¤atà . dayà ÷ãlaü dama÷ceti guõàþ sampattihetavaþ>% kàmaø .

#<dhàrayu># triø dhàramabhiùavamicchati kyac vedeø niø na dãrghaþ %<kya÷chandasi>% pàø u . 1 abhiùavaõakàme %<tvaü somàsi dhàrayurmandraþ>% çø 9 . 67 . 1 %<dhàrayurabhiùavaõakàmaþ>% bhàø dhàrayudhàüràvàn matvarthãyoyuriti bhàùye pakùànvare vyàkhyànàt 2 dhàràvati ca .

#<dhàravàka># triø dhàryate dhàri--karmaõi ac dhàro dhàryo vàkaþ stotraü yena . stotradhàrake çtvigàdau %<dhàravàkeùvçjugàtha>% çø 5 . 44 . 5 .

#<dhàrà># strã dhàryante a÷và atra anayà và dhàri--aï . a÷vànàü 1 gatibhede amaraþ . a÷va÷abde dç÷yam anyatra ca %<a÷vànàntu gatirdhàrà bibhinnà sà ca pa¤cadhà . àskanditaü dhauritakaü recitaü valgitaü plutam . dhauritaü valgitaü dhàràplutamuttejitaü kramàt . uttàritaü ceti pa¤ca ÷ikùayet turagaü gatãþ . utterito'tivegàndho na ÷çõoti na pa÷yati . dhauritaü gatimàtre yadyojitaü balgitaü puraþ . agrakàyasamullàsàt ku¤citàsyaü natatrikam . uttejitaü madhyavegaü yojanaü ÷lathavalgayà . pårvàparonnamanataþ kramàduttàraõaü plutam>% a÷va÷àstre tu saüj¤àntareõoktàþ . gatiþ pulà catuùkà ca tadvanmadhya javà parà . pårõavegà tathà cànyà pa¤ca dhàrà prakãrtitàþ . ekaikà trividhà dhàrà haya÷ikùàvidhau matà . lamvã madhyà tathà dãrghà j¤àtvaità yojayet kramàditi %<dhàràþ prasàdhayitumavyatikãrõaråpàþ>% màghaþ . 3 sainyàgrimaskandhe 4 avicchinnasantatyà dravadravyasya prapàte 5 khaóagàderni÷itamukhe 6 pàùàõabhede 7 çõe ca puø mediø . 8 ya÷asi 9 ativçùñau 10 samåhe ca ÷abdaratnàø 11 pra÷ànte 12 utkarùe 13 rathacakre strã hemaø . 14 dàkùiõàtyapurabhede strã %<vi÷và uta tvayà vayaü dhàrà udanyà iva>% çø 2 . 7 . 3 %<ghçtasya dhàrà upayanti visrutaþ>% çø 1 . 125 . 4 %<dhàràü ÷itàü ràmapara÷vadhasya>% raghuþ . %<dhruvaü sa nãlotpalapatradhàrayà ÷amãlatàü chettumçùirvyavasyati>% ÷akuø . %<dhàrà javena patità jaladodarebhyaþ>% mçcchaø . %<tau hanyamànau nàràcairdhàràbhiriva parvatau>% ràmàø 6 . 19 aø . %<atha màhe÷varãü ghàràü samàsàdya dharàdhipaþ>% bhàø vaø 85 aø . %<vasoþ pavitramasi ÷atadhàram>% yajuø 1 . 3 dhàràdhara÷abde dç÷yam . 15 janapravàde 16 vàci niruø vçùàø àdyudàttatà 17 varùaõe puø dhàrayuþ .

#<dhàràkadamba># puø dhàràkàlopalakùitaþ kadambaþ . pràvçñkàle puùpavati kadambabhede hemacaø .

#<dhàràgaha># naø jaladhàràyuktaü gçham . (phoàrà) jalasràvayantrayukte gçhe %<dhàràgçheùvàtapamçddhimantaþ>% raghuþ . %<dhàràgçhe pragalitodakadurdinàbhe klàntaþ ÷ayãta salilànila÷ãtakukùau>% su÷rutaþ .

#<dhàràïkura># puø dhàràyà aïkura iva . 1 ÷ãkare 2 karakàkhye ghanopale 3 nà÷ãre ca mediø .

#<dhàràïga># puø dhàrà aïgamivàsya . 1 khaóge 2 tãrthabhede ca hemaca0

#<dhàràña># puüstrã dhàràyai añati dhàrayà và añati aña--ac 1 càtakakhage 2 a÷ve ca striyàü jàtitvàt ïãù . 3 meghe puø ca ÷abdaratnàø .

#<dhàràdhara># puø dhàràü dharati dhç--ac . 1 meghe 2 khaóge ca mediø . %<dhàràdhara! dharà vàridhàrayà paripåryate . khagaca¤cupuñadroõãpåraõe tava kaþ ÷ramaþ>% càtakàùñakam %<pratyagçhõàt prahçùñàtmà dhàràdharamivàcalaþ>% bhàø viø 64 a0

#<dhàràpàta># puø 6 taø . jaladhàràyàþ patane . %<dhàràpàtaistvamiva kamalànyabhyavarùan mukhàni>% meghaø .

#<dhàràpåpa># naø dhàràkhyam apåpam . apåpabhede %<ghçtami÷rà kanikyà yà dugdhenàloóità tu sà . dhàràkhyàpåpaka sàjye pakvaü khaõóena yojayet . dhàràpåpaü sumadhuraü vçùyaü pittaharaü param . susnigdhaü rocanaü hçdyamatyarthaü vàtanà÷anam>% bhàvapraø .

@<[Page 3889a]>@
#<dhàràphala># puø dhàrà asidhàreva phale'sya . madanavçkùe ràjani0

#<dhàràyantra># naø dhàràyà jaladhàràyàþ prasravàrthaü yantram . (phoàrà) iti khyàte jalaprasravayantrabhede %<dhàràyantrajalàbhiùekakaluùe dhautà¤jane locane>% amaru÷atakam .

#<dhàràla># triø dhàrà astyasya sidhmàø lac . dhàràyukte khaógàdau

#<dhàràvani># strã dhàràyà avaniriva . vàyau trikàø . paravalliïgatvàt strãtvameva yuktaü puüstvoktiþ pràmàdikã .

#<dhàràvara># puø dhàrayà jaladhàrayà àvçõotyàkà÷am vçac 3 taø . meghe %<dhàràvarà maruto dhçùõvojasaþ>% çø 2 . 34 . 1 .

#<dhàràvarùa># puø dhàrayà santatyà avicchedena varùaþ . avicchedena varùaõe . %<adhàràvarùadurdinam>% raghuþ .

#<dhàràvàhin># triø dhàrayà santatyà vahati vaha--õini . 1 santatyà pàtuke krameõàvicchedena 2 jàyamàne ca . svàrthe ka . dhàràvàhiko'pyatràrthe %<ki¤ca siddhànte dhàràvàhikabuddhisthale na j¤ànabhedaþ>% vedàntapaø .

#<dhàràviùa># puø dhàràyàü viùamasya dhàraiva viùamasya pràõahàrakatvàt và . khaóge trikàø .

#<dhàràsampàta># puø dhàràõàü samyak pàtaþ . mahàvçùñau avicchinnavarùaõe amaraþ .

#<dhàràsnuhã># strã dhàràyutà snuhã ÷àkataø . tridhàràyàü snuhyàm (tekàüñà siju) . ràjaniø .

#<dhàrin># puø dhç--õini . 1 pãluvçkùe . 2 dhàraõakartari . jañàdharaþ . 3 granthàrthadhàraõàvukte ca triø %<aj¤ebhyo granthinaþ ÷reùñhàgranthibhyo dhàriõo varàþ>% manuþ . striyàü ïãp . sà ca 4 dharaõyàü ÷abdaraø . 5 ÷àlmalãvçkùe strã ÷abdacaø . dhàra çõamastyasya ÷odhyatvena ini . 6 adhamarõe tri striyàü ïãp .

#<dhàru># triø dheña--ru . pàna÷ãle jañàdharaþ .

#<dhàre÷varã># strã dhàràkhyapuryà ã÷varã . dhàràpurãsthe devãbhede

#<dhàroùõa># naø dhàràyàü dohanena nirgamakàle uùõam . dohanenoùõadhàrayà sadyaþ patite dugdhe . %<dhàroùõantvamçtaü payo bhramaharaü nidràkaraü kàntidaü vçùyaü vçühaõamagnivardhanamatisvàdu tridoùàpahamiti>% ràjaniø .

#<dhàrtaràj¤a># puüstrã dhçtaràj¤o'patyam aõ upadhàlopaþ . dhçtaràùñràpatye striyàü ïãp .

#<dhàrtaràùñra># puüstrã dhçtaràùñrasyàpatyam aõ . 1 duryoghanàdau 2 duþ÷alàyàü strã ïãp . 3 dhçtaràùñrasarpavaü÷odbhave nàgabhede puø strã . dhçtaràùñre suràjade÷e bhavaþ aõ . 4 kçùõavarõaca¤cacaraõayute ÷vetavarõe haüsabhede puø strã (gaüóohàüsa) amaraþ sarvataþ striyàü ïãp . %<satpakùà madhuragiraþ prasàdhità÷à madoddhatàrambhàþ . nipatanti dhàrtaràùñràþ kàlava÷ànmedinãpçùñhe>% veõyàm . atra %<÷aratsamayavarõanà÷aüsayà haüsà dhàrtaràùñrà iti vyapadi÷yante>% veõãø duryodhanàdayastatra vyaïgyàrthàþ . %<dhçtaràùñrasya putràõàmànupårvyeõa kãrtaya>% iti janamejayapra÷ne %<duryoghanoyuyutsu÷cetyàdyupakrame>% %<vai÷yàputro yuyutsu÷ca dhàrtaràùñraþ ÷atàdhikaþ . etadeka÷ataü ràjan! kanyà caikà prakãrtità>% bhàø àø 67 aø . uktesteùàü tatsutatvam .

#<dhàrtaràùñrapadã># strã dhàrtaràùñrasya haüsabhedasya pàda iva målamasyàþ antalope kumbhapaø ïãùi padbhàvaþ . haüsapadãlatàyàü ràjaniø .

#<dhàrtreya># puüstrã ghçtàyà apatyam %<dvyacaþ>% pàø óhak . dhçtàyà apatye striyàü ïãp . tataþ yaudheyàdiø svàrthe a¤ . tatràrthe

#<dhàrma># triø dharmasyedam aõ . 1 dharmasambandhini striyàü ïãp %<dhàrmã tanurakilviùã>% bhàø àø 60 aø . pràcurye aõ . 2 dharmamaye ca . %<ya÷càdàya yasmin dharme tejomayo'mçtamayaþ puruùo ya÷càyamadhyàtmaü dhàrmastejomayo'mçtamayaþ puruùaþ>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 5 . 11 .

#<dhàrmapata># triø dharmapaterapatyàdi a÷vapatyàø aõ . 1 dharmapatisambandhini striyàü ïãp .

#<dhàrmapattana># triø tatra bhavaþ aõ . 1 dharmapattanabhave 2 kolake gandhadravye naø hemacaø .

#<dhàrmika># triø dharmaü veda tacchàstramadhãte và dharmaü carati àsevate và ñhak . 1 dharma÷ãle 2 dharmàsevake . %<caraõamihàsevà tena daivava÷àt dharme pravçtto'pi durvçtto na dhàrmika iti>% siø kauø . %<vibhàga÷ãlo yo nityaü kùamàyuktodayà paraþ . devatàtithibhakta÷ca gçhasthaþ sa tu dhàrmikaþ>% iti dakùoktalakùaõayuktasyaiva dharmikapadavàcyatvanirõayaþ . %<àcàryaputraþ 1 ÷u÷råùu 2 rj¤ànadã 3 dhàrmikaþ 4 ÷uciþ 5 àptaþ 6 ÷akto 7 'rthadaþ 8 sàdhuþ svo 10 'dhyàpyà da÷a dharmataþ>% manuþ . tataþ purohitàø bhàve yak . dhàrmikya dharmànu÷ãlane naø .

#<dhàrmiõa># naø dharmiõàü mamåhaþ bhikùàdigaõe dharman dharmin iti pàñhàntarasya sattvàt aõ %<inaõyanapatye>% pàø inaþ prakçtibhàve na nalopaþ . dharmavatàü samåhe .

#<dhàrmiõeya># puüstrã dharmiõyàþ apatyam ÷ubhràø óhak . dharmiõyàþ apatye striyàü ïãp .

#<dhàrmyàyaõa># puüstrã dharmyasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . dharmyasya gotràpatye striyàü gotratvena jàtitvàt ïãù .

@<[Page 3890a]>@
#<dhàrya># triø dhàri--õyat . dhàraõãye %<dhàryaþ kathaïkàramahaü bhavatyà viyadvihàrã vasudhaikagatyà>% naiùaø . %<kàrya¤ca tasya da÷adhà hàryaü dhàryaü prakà÷ya¤ca>% sàø kàø %<evaü dhàryam apyantaþkaraõàditrikasya pràõàdilakùaõayà vçttyà ÷arãraü tacca pàrthivàdi pà¤cabhautikaü ÷abdàdãnàü pa¤cànàü samåhaþ pçthivãti te ca pa¤ca divyàdivyatayà da÷eti dhàryamapi da÷adhà>% sàø kauø .

#<dhàrùñya># naø dhçùñasya bhàvaþ karma và ùya¤ . pràgalbhye nirlajjatve . %<dhàrùñyametattayorvipra! matto yattu karagrahaþ . aho dhàrùñyamaho dhàrùñyaü tayoþ kùatriyavãrayoþ>% harivaüø 306 a0

#<dhàrùõaka># naø dhçùõornçpasya putrabhede %<dhçùõostu dhàrùõakaü kùatraü raõe dhçùñaü babhåva ha>% harivaüø 15 aø .

#<dhàva># jave ÷uddhau akaø ÷uddhãkaraõe saümàrjane ca sakaø bhvàø ubhaø señ . svaritet pàø . dhàvati dhàvate adhàvãt adhàviùña dadhàva--ve . sàrvadhàtuke parataþ vegagatau sartyàde÷astu paraø . anenaivopapattau tadàde÷avidhànaü vegagatau sarateþ sàrvadhàtuke prayogavàraõàrthaü ÷abdastome àtmanepadatvoktiþ mudràdoùàt . %<gacchati puraþ÷arãraü ghàvati pa÷càdasaüsthitaü cetaþ>% ÷akuø . %<retaþ siktamadhàvat>% aiø bràø . %<adhàvãccàrisaümukham>% bhaññiþ . %<yathà parà¤caü dhàvantamanulipseta>% ÷ataø bràø 3 . 2 . 1 . 36 . %<divaspçùñe dhàvamànaü suparõam>% athaø 13 . 2 . 37 %<satataü dhàvamàna÷ca cintamàno vi÷àmpate!>% bhàø vaø 188 aø . jave asya na udittvam tena dhàvitvà dhàvita ityàdi %<di÷a÷catasraþ sahasà pradhàvitàþ>% bhàø ÷aø 20 aø . %<vanàntare toyamiti pradhàvitàþ>% . çtusaüø anyatràrthe udit dhàvitvà dhautvà dhauta ityàdi . %<bàhyodyànasthit hara÷ira÷candrikàdhautaharmyà>% %<dhautàpàïgaü hara÷a÷irucà>% meghaø . %<tuùàrasrutidhautaraktam>% kumàø . pràdyupasargapårvakastu tattadupasargadyotàrthayukte dhàvane .

#<dhàvaka># puø dhàvati vastràdikaü màrùñi dhàva--õvul . 1 rajake 2 vastràdiprakùàlake 3 ÷ãghragàmini (dhàuóiyà) ca triø 4 nàgànandaratnàvalãkàrake kavibhede puø %<÷rãharùàderdhàvakàdãnàmiva dhanam>% kàvyapraø . %<prathitaya÷asàü dhàvakasaumilla kaviputràdãnàü prabandhànatikramyeti>% màlavikàgnimitram .

#<dhàvana># naø dhàva--bhàve lyuñ . 1 ÷ãghragamane 2 prakùàlane ca . %<surasàdihiütastatra dhàvane påraõe tathà>% su÷rutaþ . %<ucchiùñaü neva bhu¤jãyàü na kuryàt pàdadhàvanam>% bhàø vaø 65 aø .

@<[Page 3890b]>@
#<dhàvani># strã dhàva--ani . 1 pç÷niparõyàm amaraþ . 2 kaõñakàryàü ràjaniø . svàrthe ka dhàvanikà tatràrthe ratnamàø và ïãp . dhàvanã tayorarthayoþ mediø 3 dhàtakyàü ràjani0

#<dhàsas># puø dhà--%<vahihàdhà¤bhya÷chandasi>% uõàø asun %<pacivacibhyàüsuñ ca>% uõàø yuño'nuvçttiþ ujjaladattaþ sàdhavastu %<vaserõit>% uõàø ityato õito'nuvçttimàha na yuña iti bhedaþ tena tanmate dhàyà ityeva . ghàyas÷abde dç÷yam . parvate ujjaladattaþ .

#<dhàsi># puø dhàrayati pràõàn dhà--và asi . anne niruø sadya÷cidyà duduhe bhåri dhàseþ çø 3 . 57 . 1 %<dhàserannasyaþ>% bhàø %<mahãü mitrasya varuõasya dhàsim>% 10 . 30 . 1 .

#<dhi># dhçtau tuø paraø sakaø aniñ . dhiyati adhaiùãt . didhàya .

#<dhik># avyaø dhakka--nà÷ane dhà--dhàraõe và bàø óikan . 1 apakàra÷abdairbhayotpàdane 2 nirbhartsane 3 nindàyà¤ca . etadyoge nindàviùayavàcaka÷abdàt dvitãyà . %<dhik dhik ÷akrajitaü prabodhitavatà kiü kumbhakarõena và>% sàø daø . %<dhigastu tçùõàtaralaü bhavanmanaþ>% naiùaø . nindanãyaparatve na dvitãyà kintu prathamaiva . %<dhiïmàtà mama kaikeyã yayà pàpamidaü kçtam>% ràmàø ayoø 82 saø .

#<dhikkç># dhik + nindane kç--karaõe pràdisaø ubhaø sakaø aniñ . dhikkaroti dhigakàrùãt dhikcakàra . dhikkçtaþ (tiraskçtaþ) dhikkàraþ dhikkriyà ityàdi .

#<dhikùa># sandãpane sakaø kle÷e jãvane akaø bhvàø àtmaø señ . dhikùate adhikùiùña didhikùe .

#<dhigdaõóa># puø dhigiti daõóaþ . nirbhartsanaråpe daõóe %<vàgdaõóaü prathamaü kuryàt dhigdaõóaü tadanantaram>% manuþ .

#<dhigvaõa># puüstrã manåkte saïkãõajàtibhade %<bràhmaõàdugrakanyàyà màvçto nàma jàyate . àbhãro'mbaùñhakanyàyàmàyogavyàntu dhigvaõaþ>% manuþ . %<÷ådreõa va÷yàyàmutpannà àyogavã tasyàü bràhmaõàddhigvaõo jàyate>% kullåø . %<dhigvaõànàü carma kàryaü veõànàü bhàõóavàdanam>% manunà tadvçttiruktà .

#<dhita># triø dhà--kta chàndaso na hiþ . hite nihite . %<÷ruùñãvànaü dhitàvànam>% çø 3 . 27 . 2 dhçte ca .

#<dhiti># strã dhi--dhçtau ktin . dhàraõe

#<dhipsu># triø danbha--san ióabhàvabhakùe dambha icca abhyàsalopaþ tataþ u . dambhitumicchau va¤cayitumicchau %<bhåyastaü dhipsumàhåya ràjaputraü didambhiùuþ>% bhaññiþ .

@<[Page 3891a]>@
#<dhiyasàna># triø dhi--dhàraõe vede bàø asànac kicca . dhàrake %<sa tvaü na indra dhiyasànaþ>% çø 5 . 33 . 2 %<dhiyasànaþ dhàrayan>% bhàø .

#<dhiyàmpati># puø 6 taø aluksamàø . vçhaspatau trikàø .

#<dhiyàyat># triø ã--kàntau (icchàyàm) ÷atç yan 3 taø chàndasaþ aluksamàø . karmaõa icchati %<eùa purå dhiyàyate vçhate devatàtaye>% çø 9 . 15 . 2 %<dhiyàyate karmaõa icchate dvitãyàrthe tçtãyàyàþ chàndaso'luk>% bhàø .

#<dhiyàyu># triø dhi--dhàraõe dhãyate j¤àyate anayà dhi--bàø karaõe ÷a dhiyà tàü praj¤àmàtmanaþ icchati kyac %<kyaca÷chandasi>% pàø u . àtmanaþ praj¤àkàma÷ãle . %<vipràso và dhiyàyavaþ>% çø 1 . 8 . 6 .

#<dhiyàvasu># triø dhiyà karmaõà vasu yasmàt vede aluksaø . karmaõà vasunimitte devabhede sarasvatãråpà devataiva dhiyàvasuþ . %<yaj¤aü vaùñu dhiyàvasuþ>% çø 1 . 3 . 10 karmahetudhananimittabhå tàyà vàgadevatàyàstathàvidhaü dhananimittatvamàraõyakàõóe%<vàgvai dhiyàvasuþ>% ÷rutyà vyàkhyàtam bhàø .

#<dhiva># prãõane gatau ca sakaø svàø paraø señ idit sàrvadhàtuke dhiþ àde÷aþ . dhinoti adhinvãt didhinva . idit dhinvyate . %<dhànyamasi dhinuhi devàn>% yajaø 1 . 20 %<bhargagçhiõãü rudhirairdhinomi>% prabodhacaø . %<dhinoti nàsmàn jalajena påjà>% naiùaø .

#<dhiùa># rave juø paraø akaø señ . didheùñi adheùãt didheùa . vaidiko'yam . %<sårãü÷cidyadi dhiùà veùi janàn>% çø 1 . 173 . 8 %<dhiùà yadi dhiùaõyantaþ saraõyàntsadanto adrimau÷ijasya gohe>% çø 4 . 21 . 6 .

#<dhiùaõa># puø dhçùõoti dhçùa--%<dhçùodhiùa ca saüj¤àüyàm>% uõàø kyu . 1 vçhaspatau . dhçùõotyanayà karaõelyu . 2 buddhau strã amaraþ %<paràya dhiùaõàbhyaþ>% çø 9 . 59 . 2 . %<àryaputràryadhiùaõa! pràõanàtha! ÷ubhavrata>% kà÷ãkhaø 10 aø . 3 stutau 4 vàci 5 pçthivyà¤ca nighaø 6 sthàne ca %<tadà vikuõñhadhiùaõàttayornipatamànayoþ>% bhàgaø 3 . 16 . 33 . %<ye pàrameùñyaü dhiùaõamadhitiùñhanna ka¤cana pratyuttiùñhediti bråyurdharmaü te na paraü viduþ>% bhàgaø 6 . 7 . 13 .

#<dhiùaõàdhipa># puø 6 taø . 1 vàkpatau suràcàrye matsyapu0

#<dhiùaõya># dhiùaõàmicchati kyac chàndasadãrghàbhàve'llopaþ àtmanaþstutãcchau akaø paø señ . dhiùaõyati adhiùaõyãt %<dhiùà yadi dhiùaõyantaþ>% çø 4 . 21 . 6

@<[Page 3891b]>@
#<dhiùñya># naø dhiùa--aghnyàø niø . dhiùõya÷abdàrthe mukuñaþ

#<dhiùõya># naø dhiùa--%<sànasidharõasãtyàdi>% uõàø niø . 1 sthàne 2 gçhe 3 nakùatre ca amaraþ 4 agnau 5 ÷aktau ca puø mediø . 6 ÷ukràcàrye . tatra sthàne %<na bhaumànyeva dhiùõyàni hitvà jyotirmayàõyapi>% raghuþ . %<svarge loke ÷vavatàü nàsti dhiùõyam>% bhàø mahàø 3 aø . nakùatre %<bhavantyatãtadhiùõyànàü bhogaliptàyutà dhruvàþ>% såø siø . 7 pràõàbhimànideve ca %<devà åciùe dhiùõyà ye>% ç03 . 22 . 3 dhiyaü buddhyupahitaü dehamuùõanti uùõãkurvanti dhiùaõyàþ pràõàbhimànino devàþ uùa--dàhe %<sànasidharõasãtyàdi>% uõàø niø yat õuóàmamaþ dhàtvàdilopopapadahrasvàþ bhàø dhiùõyaü sthànamarhati yat yalopàllopau . 8 sthànàrhe stutye triø . %<ko dhiùõyàü prati vàkaü papàda>% çø 10 . 114 . 9 %<dhiùaõàrhe stutyarhe>% bhàø stutyasya sthànàrhatvàt tathàtvam . %<àvivàsan rodasã dhi me>% çø 7 . 72 . 3 . %<rodasã dhiùõye dhiùaõàrhe stutye>% bhàø . uùa--dàhe iti dhàtvarthàmugamàt . 10 ulkàbhede strã vçø saø 32 aø %<divi bhukta÷ubhaphalànàü patatàü råpàõi yàni tànyulakàþ . dhiùõyolkà÷anividyuttàrà iti pa¤cadhà bhinnàþ>% . %<ulkà pakùeõa phalaü tadvaddhiùõyà÷anistrimiþ pakùaiþ>% . %<tàrà phalapàdakarã phalàrdhadàtrã prakãrtità dhiùõyà>% sà ca %<dhiùõyà kç÷àlpapucchà dhanåüùi da÷a dç÷yate'ntaràbhyadhikam . jvalitàïgàranikà÷à dvau hastau sà pramàõena>% lakùità .

#<dhã># anàdare àràdhane ca divàø àtmaø sakaø aniñ . dhãyate adheùña . didhye odit dhãnaþ . %<satyaü paraü dhãmahi>% bhàgaø 1 . 1 . 1 kàtantramate'sya odittvaü nàsti dhãta iti . vede tu na odit %<dhãtaþ vi÷vànya÷vinàyudhaü pradhãtànyagaccham>% çø 8 . 8 . 10 %<sakhãyate saüdhãtama÷nutam>% 8 . 40 . 3 . àdhàre akaø ityanye .

#<dhã># strã dhyai sampaø bhàve--kvip saüprasàraõa¤ca . 1 buddhau j¤àne amaraþ . %<prasãda kathayàtmànaü na dhiyàü pathi . vartase>% kumàø . 2 mànasavçttibhede %<tatràj¤ànaü dhiyà na÷yedàbhàsàttu ghañaþ sphuret>% vedàntaø %<dhiyo yonaþ pracodayàt>% gàyatrã sà ca nyàyanaye àtmavçttiþ . %<buddhyàdi ùañkaü saükhyàdipa¤cakaü bhàvanà tathà . dharmàdharmau guõà ete àtmanaþ syu÷caturda÷a>% bhàùàø . vedàntamate manovçttiþ . %<kàmaþ saükalpo vicikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrbhãrityetatsarvaü mana eva>% ÷rutiþ . 4 karmaõi ca %<udhaþ sa dhiyàmuda¤canaþ>% çø 5 . 11 . 16 . %<dhiyàü karmaõàm>% bhàø %<dhãbhi÷cana manasà svebhirakùabhiþ>% çø 1 . 139 . 25 manasi ca %<dhãjavano'si soma!>% çø 9 . 88 . 3 %<dhãjavanaþ manovegaþ>% bhàø dhãguõa÷abde dç÷yam .

#<dhãkùa># dãkùàrthe bhvàø àtmaø sakaø señ . dhãkùate adhãkùiùña didhãkùe %<sa vai dhãkùate vàce hi dhãkùate yaj¤àya hi dhãkùate yaj¤o hi vàg dhãkùitoha vai nàmaitadyaddhãkùate>% ÷ataø 3 . 2 . 230 . aya¤ca vaidikaþ dãkùasamànàrthakaþ . loke tu dãkùateityàdi

#<dhãguõa># puø 60 . %<÷u÷råùà ÷ravaõa¤caiva grahaõaü dhàraõaü tathà . åhàpohàrthavij¤ànaü tattvaj¤ànaü ca dhãguõàþ>% kàmandakokteùu aùñasu buddhidharmeùu %<dhiyàü samastaiþ sa guõairudàradhãþ>% raghuþ .

#<dhãta># triø dhe--kta . 1 pãte dhã--kta . dhãnaþ loke . vede tu dhãtaþ . 2 anàdçte 3 àràdhite ca triø .

#<dhãti># strã dhe--ktin . 1 pàne 2 pipàsàyàü hemacaø . 3 anàdare 4 àràdhane ca 5 aïgulau nighaø . %<tamãü hinvanti dhãtayo da÷a vri÷aþ>% çø 1 . 144 . 5 %<dhãtayo da÷asaükhyakà aïgulayaþ>% bhàø . %<dhãtirukthàya ÷asyate>% çø 1 . 110 . 1

#<dhãdà># strã dhiyaü dadàti dà--ka . 1 manãùàyàü 2 kanyàyàü hemaø 3 buddhidàyake triø .

#<dhãndriya># naø dhãjanakamindriyam . ÷rotràdau j¤ànendriya÷abde 3151 pçø dç÷yam .

#<dhãmat># puø dhãþ praj¤àstyasya matup . 1 vçhaspatau 2 buddhimati paõóitàdau triø . %<svàyambhavo manurdhãmànidaü ÷àstramakalpayat>% bhanuþ striyàü ïãp .

#<dhãra># avaj¤àyàm nityamavapårvako'yam avadhãravat tacchabde 427 pçø dç÷yam .

#<dhãra># triø dhiyaü ràti rà--ka . dhiyamãrayati ãra--aõ và upaø saø . 1 paõóite 2 dhairyànvite aca¤cale 3 svaire mediø . 4 balayute ÷abdaraø . 5 mandre trikàø 6 vinãte saükùiptaø . 6 kuïkume naø mediø . 8 çùabhauùadhau puø ràjaniø . 9 baliràje puø ÷abdacaø . 10 cidàbhàsadvàrà buddhivçttiprerake cidàtmani puø . 11 manohare triø %<dhãrasamãre yamunàtãre vasati vane vanamàlã>% gãtagoø %<pravçddhamandràmbudadhãranàdaþ>% màghaþ . %<mçdaïgadhoradhvanimanvagacchat>% raghuþ . %<avocadenaü gaganaspç÷à raghuþ svareõa dhãreõa nivartayanniva>% raghuþ . tatra paõóite dhãrairdhãroddhataþ kathitaþ sàø daø . %<sopadhànàndhiyaü dhãràþstheyasãü khaññayanti ye>% màghaþ . 12 kàkolyàü 13 mahàjyotiùmatyà strã ràjaniø 14 mànayutàyàü madhyàyàü pragalbhàyàü ca nàyikàyàü strã . tallakùaõabhedàdikaü rasama¤jaryàmuktàü yathà
     %<madhyàpragalbhe mànàvasthàyàü pratyekaü tribidhe dhãrà adhãrà dhãràdhãrà ca vyaïgyakopaprakà÷ikà dhãrà . avyaïgyakopaprakà÷ikà adhãrà . vyaïgàvyaïgakopaprakà÷ikà dhãràdhãrà . iyàüstu vi÷eùaþ . madhyàyàdhãràyàþ kopasya gãrvya¤jikà . adhãràyàþ paruùavàk . dhãràdhãràyàstu vadanarudite kopaprakà÷ake . prauóhàyà dhãràyàstu ratyaudàsyam . adhãràyàstu tarjanatàóanàdiþ . dhãràdhãràyàstu ratyaudàsyatarjanatàóanàdi ca kopasya prakà÷akam . yattudhãràbhedaþ svãyàyàmeva na tu parakãyàyàmiti pràcãnalikhanam tadàj¤àmàtraü dhãratvamadhãratvaü tadubhayaü và mànaniyataü parakãyàyà api màna÷cettattàsàmapyàva÷yakam . màna÷ca svãyàyàmeva na tu parakãyàyà iti vaktuü na ÷akyate>% . sàhityadarpaõe tu anyathoktam yathà %<te dhãrà càpyadhãrà ca dhãràdhãreti ùaóvidhe>% te madhyà pragalbhe tatra . priyaü sotpràsavakroktyà madhyà dhãrà dahedruùà . dhãràdhãrà tu raditairadhãrà paruùoktimiþ . tatra madhyàdhãrà yathà %<tadavitathamavàdãryanmama tvaü priyeti priyajanaparibhuktaü yad dukålaü dadhànaþ . madadhivasatimàgàþ, kàminàü maõóana÷rãrvrajati hi saphalatvaü ballabhàlokanena>% . pragalbhà yadi dhãrà syàcchannakopàkçtistadà . udàste surate tatra dar÷ayantyàdaràn bahiþ . tatra priye . %<ekatràsanasaüsthitiþ parihçtà pratyudgamàd dåratastàmbålànayanacchalena rabhasà'÷leùo saüvighnitaþ . àlàpo'pi na mi÷ritaþ parijanaü vyàpàrayantyàntike kàntaü pratyupacàrata÷caturayà kopaþ kçtàrthãkçtaþ>% . pratyekaü tà api dvidhà . kaniùñhàjyeùñhàråpatvànnàyakapraõayaü prati .

#<dhãratà># strã dhãrasya bhàvaþ . 1 acà¤calye 2 dhairye 3 pàõóityeca %<sahajàmapyapahàya dhãratàm>% raghuþ . %<pratyàde÷ànna khalu bhavato dhãratàü tarkayàmi>% meghaø . tvadhãratva tatràrthe naø tacca nàyakayorguõabhede . %<pràgalbhyaudàryamàdhuryaü ÷obhà dhãratvakàntayaþ . dãpti÷càyatnajàbhàvahàvahelàþ striyo'ïgajàþ . alaïkàràstatra bhàvahàvahelàstrayo'ïgajàþ . ÷obhà kànti÷ca dãpti÷ca màdhurya¤ca pragalbhatà . audàryaü dhairyamityete saptaiva syurayatnajàþ . pårve bhàvàdayo dhairyàntà da÷a nàyakànàmapi sambhavanti kintu sarve'pyamã nàyikà÷rità eva vicchittivi÷eùaü puùõanti>% tallakùaõamudàharaõa ca tatraiva . muktàtma÷làghanà dhairyaü manovçttiraca¤calà . yathà %<jvalatu gagane ràtrau ràtràva khaõóakalaþ ÷a÷ã dahatu madanaþ kiü và mçtyoþ pareõa vidhàsyati . mama tu dayitaþ ÷làghyastàto jananyamalànvayà kulamamalinaü na tvevàyaü jano na ca jãvitam>%

#<dhãrapatrã># strã dhãraü manoharaü patramasyàþ ïãp . 1 dharaõãkande ràjaniø 2 manoharapatrayukte triø striyàü ñàp .

#<dhãrapra÷ànta># puø %<sàmànyaguõairbhåyàn dvijàdiko dhãrapra÷àntaþ syàt>% sàø daø lakùite nàyakabhede yathà màlatãmàdhavàdau màdhavàdiþ .

#<dhãralalita># puø %<ni÷cinto mçdurani÷aü kalàparo dhãralalitaþ syàt>% sàø daø 1 lakùite nàyakabhede yathà ratnàvalyàdau vatsaràjàdi . 2 ùoóa÷àkùarapàdake chandãbhede strã %<saükathità bharau naranagà÷ca dhãralalità>% vçø raø ñãø .

#<dhãraskandha># puüstrã dhãraþ aca¤calaþ skandho'vayavo'smàt . mastiùke hemacaø .

#<dhãràdhãrà># strã %<dhãràdhãrà (madhyà) tu ruditairadhãrà paruùoktibhiþ>% %<dhãràdhãrà (pragalabhà) tu solluõñhamàùitaiþ khedayedamum>% sàø daø ukte nàyikàbhede amuü nàyakam yathà %<analaïkçto'pi sundara! harasi mano me yataþ prasamam . kiü punaralaïkçtastvaü saüprati nakharakùataistasyàþ>% .

#<dhãràvã># strã dhãramavati ava--prãõane aõ ïãp . ÷iü÷apàvçkùe naighaõñupàraø .

#<dhãrodàtta># puø %<avikatthanaþ kùamàvànatigambhãro mahàsattvaþ . stheyàn nigåóhamàno dhãrodàtto dçóhavrataþ kathitaþ>% sàø daø lakùite nàyakabhede %<avikatthano'nàtma÷làghàkaraþ mahàsattvã harùa÷okàdyanabhibhåtasvabhàvaþ . nigåóhamàno vinayacchannagarvaþ . dçóhavrato'ïgãkçtanirvàhakaþ>% sàø daø yathà ràmayudhiùñhiràdi .

#<dhãroddhata># puø %<màyàparaþ pracaõóa÷capalo'haïkàradarpabhåyiùñhaþ . àtma÷làghànirato dhãrairdhãroddhataþ kathitaþ>% sàø daø lakùite 1 nàyakabhede yathà bhãmasenàdiþ . karmaø 2 dhairyànvitoddhate ca %<dhãroddhataþ pàpakàrã vyasanã pratinàyakaþ>% sàø da0

#<dhãroùõin># vi÷vadevabhede . %<÷ailàbhaþ paramakrodhã dhãroùõã bhåpatistathà>% bhàø anuø 91 aø . vi÷vadevanàmoktau

#<dhãrya># triø dhãre bhavaþ %<bhave chandasãti>% pàø yat . kàtare màùavaþ %<pàkyà cidvasavo dhãryàþ>% çø 2 . 27 . 11 . %<dhãryàþ kàtaràþ>% iti bhàùyam .

#<dhãlañi># strã laña--bàlyoktau in dhiyà karmaõà lañiþ . karmaõà bàlyoktiyutàyàm . duhitari hàràø .

#<dhãvat># triø dhãrastyasya matup vede masya vaþ . buddhiyukte %<dhãvatã dhãvataþ sakhà>% çø 6 . 55 . 3 %<dhiyà dhãvanto asapanta tçtsavaþ>% çø 7 . 83 . 8 .

#<dhãvan># triø dhyai--kvanip saüprasàraõam . 1 dhyànayukte 2 karmayute uõàdikoùaþ . striyàü %<vano ra ca>% pàø ïãp ra÷càntàde÷aþ . dhãvarã bahuvrãhau ïãp ra÷ca và . bahudhãvarã bahudhãvà .

#<dhãvara># puüstrã dadhàti matsyàn jitvaretyàdinà niø . 1 kaivarte 2 tadbhàryàyàü strã ïãùa . sà ca buddhikarmabhyàü yutastriyàm dhãvara÷abde dç÷yam .

#<dhã÷akti># strã 6 taø buddherguõe amaraþ dhãguõa÷abde dç÷yam .

#<dhãsaciva># puø dhiyi buddhau mantraõàdau sacivaþ dhãpradhànaþ sacãvo và ÷àkataø . mantraõànipuõe mantriõi dhãsakhà dhãsahàyàdayo'pyatra .

#<dhu># kampane akaø càlane sakaø svàdiø ubhaø aniñ . dhunoti dhunute paraø sici iñ mugdhaø . adhàvãt pàø niñ dudhàva dudhuvitha dudhotha dudhuviva dudhuve . dhoùyati %<dhånoti campakavanàni dhunotya÷okam>% kavirahasyam . ayaü dãrghànto'pi sa veñ paø sici nityeñ pàø adhàvãt adhaviùña adhoùña ktyàdiniyamàt kiti liñhi nityamiñ dughuviva . thali tu dudhavitha dudhotha . dhaviùyati te dhoùyati te . umayoþ dhå(dhu)taþ . %<dhånvan sarvapathãnaü khe vitànaü pakùayorasau>% %<tànadhàvãt samàråóhàn>% maññiþ . %<adhaü dhunvanti kàrtasnyena>% bhàgaø 6 . 1 . 15 . õici dhàvayati dãrdhàntasya dhånayati %<à dhenavo dhunayantàma÷i÷vãþ>% çø 3 . 55 . 16 . %<hrasva÷chàndasaþ>% bhàø %<ni÷àntanàrãparidhànadhånanasphuñàgasà'pyåruùu lolacakùuùaþ>% màghaþ . dodhåyate tatra kaspane calane %<dodhåyamànà÷ca mahàpatàkàþ>% bhàø bhãø 60 aø . upasargapårvakastu tattadupasargadyotyàrthayute kampane càlane ca

#<dhu># strã dhu--kampane bàø bhàve óu . kampane ekàkùarakoùaþ .

#<dhukùa># sandãptau kle÷e jãvane ca akaø àtmaø . dhukùate adhukùiùña dudhukùe . õici dhukùayati te %<nirvàõabhåyiùñhamathàsya vãryaü saüdhukùayantãva vapurguõena>% %<kareõa bhànorbahulàvasàne saüdhukùyamàõeva ÷a÷àïkalekhà>% kubhàø %<satvaü samadudhukùacca>% bhaññiþ .

#<dhuïkùa># puø dhukùa--ac pçùo . pakùibhede ajàderàkçtigaõatvàt striyàü ñàp . %<di÷àü kaïko dhuïkùàgneyã>% yajuø 24 . 31

#<dhuta># triø dhu--kta . 1 tyakte 2 vidhåte ca mediø .

#<dhuna># triø dhånayati dhåni ac pçùoø . kampake . %<dhunetayaþ supra ketam>% çø 4 . 50 . 2

#<dhuni(nã)># strã dhunoti vetasàdãn dhu--nik dhånayati vetasàn dhåni--in pçùoø hrasvo và ïãp và . 1 nadãmàtre amaraþ . %<dive dive dhunayo yantyartham>% çø 2 . 30 . 2 %<dhunayonadyaþ>% bhàø . %<svardhånyabhånnabhasi sà patatã nimàrùñi>% bhàgaø 8 . 21 . 6 2 asurabhede puø %<svapnenàbhyupya cumuriü dhuni¤ca>% 2 . 15 . 9 . %<cumuriü dhunim etannàmàsurau>% bhàø 3 kampake triø 4 jalapratirodhake asurabhede puø %<tvaü dhunirindra! dhunimatãþ>% çø 1 . 175 . 9 %<he indra! tvaü dhuniþ kampayità ÷atråõàmasi ato dhunimatãþ kampanopetataraïgavatã . atha và dhunirnàma jalapratirodhakàryasuraþ sa eva pratiroghakatayàsti yàsàü tàdç÷ãrapaþ>% bhàø taraïgasya kampanavattvàt dhunitvam . dhånayati dhå--õic--nuk in pçùoø hrasvaþ . saptànàü marutàü madhye 5 marudbhede . te ca marutaþ %<ugra÷ca 1 bhãma÷ca 2 dhànta÷ca 3 dhuni÷ca 4 . sàsahvàü 5 ÷càbhiyugvà 6 ca vikùipaþ 7 svàhà>% yajuø 39 . 7 uktàþ .

#<dhunãnàtha># 6 taø samudre ràjaniø . dhunãpatyàdayo'pyatra .

#<dhundhu># puø madhuràkùasasyàpatye %<utaïka uvàca . bhavatà rakùaõaü kàryaü tattàvat kartumarhasi . nirudvignastapa÷cartuü na hi ÷aknomi pàrthiva! . mamà÷ramasamãpe vai sameùu marudhanvasu . samudro vàlukàpårõa ujjànaka iti ÷rutaþ . devatànàmabadhya÷ca mahàkàyo mahàbalaþ . antarbhåmigatastatra bàlukàntarhito mahàn . ràkùasasya madhoþ putro dhandhurnàma mahàsuraþ . ÷ete lokavinà÷àya tapa àsthàya dàruõam . saüvatsarasya paryante sa ni÷vàsaü vimu¤cati . yadà tadà bhå÷calati sa÷ailavanakànanà . tasya ni÷vàsavàtena raja uddhåyate mahat . àdityapathamàvçtya saptàhaü bhåmikampanam . savisphuliïgaü sàkàraü sadhåmamatidàruõam . tena tàta! na ÷aknomi tasmin sthàtuü sva à÷rame . taü màraya mahàkàmaü lokànàü hitakàmyayà . lokàþ susthà bhavantvadya tasmin vinihate tvayà . tvaü hi tasya badhàyaikaþ samarthaþ pçthivãpate! . viùõunà ca varo datto mahyaü pårvayuge'nagha! . yastaü mahàsuraü raudraü haniùyati mahàbalam . tasya tvaü varadànena teja àpyàyayiùyasi . na hi dhundhurmahàtejàstejasà'lpena ÷akyate . nirdagdhuü pçthivãpàla! divyavarùa÷atairapi . vãryaü hi sumahattasya devairapi suràsadam . sa evamukto ràjarùirutaïkena mahàtmanà . kuvalà÷vaü sutaü pràdàttasmin dhandhuvivarhaõe>% harivaüø 11 a0

#<dhundhumàra># puø dhundhuü màrayati màri--aõ upaø saø . ràjabhede %<ràjà hi vãryavàüstàta! ikùvàkuraparàjitaþ . vçhada÷va iti khyàto bhaviùyati mahãpatiþ . tasya putraþ ÷ucirdàntaþ kubalà÷va iti ÷rutaþ . sa yogabalamàsthàyamàmakam pàrthivottamaþ . ÷àsanàttava viprarùe! dhundhumàro bhaviùyati>% bhàø vaø 200 aø . %<vçhada÷va uvàca . bhagavan! nyasta÷astro'hamayantu tanayo mama . bhaviùyati dvija÷reùñha! dhundhumàro na saü÷ayaþ . sa taü vyàdi÷ya tanayaü ràjarùirdhundhumàraõe . jagàma parvatàyaiva tapase saü÷itavrataþ . kubalà÷vastu putràõàü ÷atena saha pàrthivaþ . pràyàdutaïkasahito dhundhostasya nivarhaõe . tamàvi÷attadà viùõustejasà bhagavàn prabhuþ . utaïkasya niyogàdvai lokànàü hitakàmyayà . tasmin prayàte durdharùe divi ÷abdo mahànabhåt . eùa ÷rãmànasahyo'dya dhundhumàro bhaviùyati . divyairmàlyai÷ca taü devàþ samantàt samavàkiran . devadundubhaya÷caiva praõedurbharatarùabha! . sa gatvà jayatàü ÷reùñhastanayaiþ saha vãryavàn . samudraü svànayàmàsa bàlukàpårõamavyayama . nàràyaõena kauravya! tejasà'pyàyitastadà . sa vabhåva mahàtejà bhåyo balasamanvitaþ . tasya putraiþ svanadbhi÷ca bàlukàntarhitastadà . dhundhuràsàdito ràjan! di÷amàvçtya pa÷cimàm . mukhajenàgninà krodhàllokànudvartayanniva . vàri susràva vegena mahodadhirivodaye . somasya, bharata÷reùñha! dhàrormikalilaü mahat . tasya putra÷ataü dagdhaü tribhirånantu rakùasà . tataþ sa ràjà kauravya! ràkùasaü taü mahàvalam . àsasàda mahàtejà dhundhuü dhundhunivarhaõaþ . tasya vàrimayaü vegamapibat sa naràdhipaþ . yogã yogena vahniü sa ÷amayàmàsa vàriõà . nihatya taü mahàkàyaü balenodakaràkùasam . utaïkaü dar÷ayàmàsa kçtakarmà naràdhipaþ>% harivaüø 11 aø 2141 pçùñhe kubalà÷va÷abde asya caritànãti yat likhitaü tat pramàdàt kintu dhundhumàra÷abda taccaritàni ityeva tatra pàñho bodhyaþ . etacchabde ca harivaüø taccaritàdikathà'troktà 2 ÷akragope 3 gçhadhåme 4 padàlike ca mediø .

#<dhur># strã dhurva--kvip và ñàp . 1 cintàyàm, 2 rathàdyagrabhàge, 3 yànamukhe 4 bhàre ca amaraþ %<dhuryàõàü ca dhuro mokùam>% raghuþ . 5 agre naø %<apàü÷ulànàü dhuri kãrtanãyà>% raghuþ . %<gauriva guruõà nityaü dhårùu niyojyamànaþ>% bhàø àø 23 aø %<tena dhårjagato gurvã saciveùu nicikùipe>% raghuþ . samàse a samàø %<na gardabhà vàjidhuràü vahanti>% mçcchaø . %<atrasnubhiryuktadhuraü turaïgaiþ>% raghuþ . na¤samàø na a samàø . %<na màmadhuri ràjendra! niyoktuü tvamihàrhasi>% bhàø vaø 32 aø . akùasya tu na a samàø . akùadhåþ . %<pratigçhyàkùadhuràvanakti>% kàø ÷rauø 38 . 3 . 32 . 5 hiüsake triø . %<da÷a dhuro da÷ayuktam vahadbhyàm>% çø 10 . 94 . 7 %<dhurodhårbhirhiüsitçbhiþ tçtãyàrthe prathamà>% bhàø asaüj¤àyàmapi ñàvantasya kvacit tatpuruùe ïyàporiti hrasvaþ . %<tàrkùyaü màrutaü rahobhirvàjibhi dhuravàhibhiþ>% bhàø droø 99 aø bhàve kvip . 6 pãóàyàü ca .

#<dhurandhara># triø dhuràü dhàrayati khac khaci hrasvaþ . 1 bhàravàhake vçùàdau %<yasmàddevagaõàþ sarve sthàvaràõi caràõi ca . dhurandharàïge tiùñhanti tasmàt bhaktiþ ÷ive'stu me>% hemàø dàø . 2 dhavavçkùe puø mediø . 3 tattatkarmanirvàharåpa bhàravàhe ca . %<santa eva satàü nityamàpaduddharaõakùamàþ . gajànàü païkamagnànàü gajà eva dhurandharàþ>% hitoø . 4 ÷reùñhe ca . %<dhurandharaþ puõyakçdeùa tàpasaþ>% bhàø uø 37 aø .

#<dhurãõa># triø dhuraü vahati sarvadhuràdityatra pàø yogavibhàgàt kha . 1 bhàravàhake amaraþ . 2 ÷reùñhe ÷abdacaø .

#<dhurãya># triø dhuramarhati cha . vçùe ràjaniø .

#<dhurya># triø dhuraü vahati %<dhuro yaóóhavau>% pàø yat . taddhitayaparatvànna dãrghaþ . 1 dhurvahe vçùàdau 2 kàryanirvàhake %<pràgalbhamàtmà dhuri dhuryavàgminam>% kiràø . %<dhuryaþ karmanirvàhakaþ>% malliø . %<samastakàryeùu gatena dhuryatàma>% màghaþ . 3 bhàravàhake amaraþ . 4 ÷reùñhe ÷abdàrthaciø . 5 vçùabhe 6 çùabhauùadhau ca puø ràjaniø vçùàdau %<nàvinãtairvrajeddhuryaiþ>% manuþ . %<yenedaü dhriyate vi÷vaü dhuryairyànamivàdhvani>% kumàø . %<ràtrirgatà matimatàü vara! mu¤ca ÷ayyàü dhàtrà dvidhaiva nanu dhårjagato vibhaktà . tàmekatastava vibharti gururvinidro yasyà bhavànaparadhuryapadàvalambã>% raghuþ . 7 viùõau puø . %<skandaþ skandadharo dhuryaþ>% viùõuø . samastajantujanmàdilakùaõakàryanirvàhakatvàttasya tathàtvam bhàùye uktam .

#<dhurva># hiüse bhvàø paraø sakaø señ . dhårvati adhårvãt . dudhårva . ãdit dhårtaþ . %<adhårvan bhådharairbhç÷am>% bhaññiþ .

#<dhuvaka># triø dhå--kvun . 1 garbhamocake ujjalaø . (dhuyà) khyàtàyàü 2 gãtibhede strã . kùipakàø pàñhàntare na ñàpi ata ittvam . tataþ caturarthyàü prekùyàdiø ini dhuvakin . tatsannihitade÷àdau triø . tataþ picchàø astyarthe ilac . dhuvakila dhuvakayukte triø .

#<dhuvana># puø dhu--dhå--và kyun . 1 vahnau ujjaladaø %<ye yaj¤e dhuvanaü tanvate>% ÷ataø bràø 13 . 2 . 8 . 5 . 2 càlakamàtre triø . %<ayama¤cati pa¤ca÷arànucaro navanãpavanãdhuvanaþ pavanaþ>% sàø daø ñãø .

#<dhuvitra># naø dhåyate anena kuñàø dhu--vidhånane itra . vahnisaüdhukùaõàya mçgacarmàdiracite yàj¤ikànàü 1 vyajane 2 tàlavçntake amaraþ .

#<dhustu(stå)ra># puø dhåståra + pçùoø . (dhutarà) khyàte vçkùe amaraþ

#<dhå># kampane bhvàø ubhaø sakaø veñ . dhavati te adhàvãt adhauùãt mugdhaø pàø mate paø sici nityeñitibhedaþ adhamaviùña adhoùña . dudhàva . %<yat kànane dhavati candana¤jarã÷ca>% kaviraø .

#<dhå># kampane vàø curàø ubhaø pakùe tudàø kuø paraø sakaø señ . dhånayati te dhuvati adådhunat adhuvãt . dhånayàm babhåva àsa cakàra dudhàva . dudhuvitha %<cåtaü dhunàti dhuvati sphuritàtimuktam . vàyurvidhånayati ke÷arapuùpareõån>% kavirahasyam .

#<dhå># kampane svàø kyràdiø pvàdi÷ca ubhaø sakaø veñ . dhånoti dhånute dhunàti dhunãte . adhàvãt adhauùãt adhaviùña adhoùña %<dhånoti campakavatàni dhunotya÷okaü cåta dhunàti dhuvati sphuritàtimuktam>% kavirahasyam .

#<dhå># strã dhå--kvip . vidhånane mediø .

#<dhåþ># pati puø dhuraþ patiþ aharàditvàt patyàdau ùatvaratvopàdhmànãyà và . bhàrapatau bhàrasahe pakùe dhuùpati rdhåpati pati tatràrthe

@<[Page 3896a]>@
#<dhåka># puø dhunoti vçkùàdãn dhu--kan dãrgha÷ca . 1 vàyau ujjaladaø . 2 dhårte 3 kàle saükùiptasàø .

#<dhåta># triø dhå--kta . 1 tyakte 2 kampite 3 bhartsite mediø . 4 tarkite dharaõiþ %<pavana÷ca dhåtanavanãpavanaþ>% màghaþ . %<pàdànataþ kopanayà'vadhåtaþ>% kumàø .

#<dhåtapàpa># triø dhåtaü tyaktaü pàpaü yena . 1 tyaktapàpe 2 veda÷iraso muneþ ÷ucinàmàpsarojàtàyàü kanyàyàü strã tasyà eva dharma÷àpena candra÷ilàtmakatayà nadãråpeõa pràdurbhàvàt tadråpàyàü kà÷ãsthàyàü 3 nadyà¤ca strã tatkathà . kà÷ãkhaõóa 51 aø yathà %<purà veda÷irà nàma muniràsãnmahàtapàþ . bhçguvaü÷asamutpanno mårto veda ivàparaþ . tapasyatastasya muneþ purodçggocaraü gatà . ÷ucirapsarasàü ÷reùñhà råpalàvaõya÷àlinã . tasyàdar÷anamàtreõa parikùubdhaü munermanaþ . caskanda sa munistårõaü sàtha bhãtà varàpsaràþ>% ityupakrame %<idànãü ÷çõu kalyàõi! kartavyaü yat tvayà ÷uce . amoghavãjà hi vayaü tadvãjamurarãkuru . etasmin rakùite vãrye pariskanne tvadãkùaõàt . tvamàvaha bhavitryatra kanyàratnaü mahà÷uce! . ityuktvà tena muninà punarjàteva sàpsaràþ . mahàprasàda ityuktvà muneþ ÷ukramajãgilat . atha kàlena divyastrã kanyàratnamajãjanat . atãva nayanànandi nidhànaü råpajeyasàm . ÷ucirapsarasàü ÷reùñhà jagàma trida÷àlayam . tà¤ca veda÷iràþ kanyàü snehena samavardhayat . kùãreõa, svà÷ramasthàyà hariõyà hariõãkùaõàm . munirnàma dadau tasyai dhåtapàpeti càrthavat>% . tataþ piturupade÷ena tapa÷caraõe tasyà brahmato varapràptiþ dharma÷àpena nadãbhàvapràptirityàdi kathà tatraivàdhyàye yathà %<dhåtapàpovàca . pitàmaha! varo mahyaü yadi deyo varaprada! . sarvebhyaþ pàvanebhyo'pi kuru màmatipàvanãm . sraùñà tadiùñamàkarõya nitaràü tuùñamànasaþ . pratyuvàca ca tàü bàlàü vimalàü vimalaiùiõãm . brahmovàca dhåyapàpe! pavitràsi yàni santyatra sarvataþ . tebhyaþ paritramatulaü tvamàdha varato mama . tisraþ kàñyardhakoñã ca santitãrthànyaneka÷aþ . divi bhuvyantarãkùe ca pàvanànyuttarottaram . tàni sarvàõi tãrthàni>% tvattanau pratiloma vai . vasantu mama vàkyena bhava sarvàtipàvanã . ityuktvàntardhadhe vedhàþ sàpi nirdhåtakalmaùà . dhåtapàpoñajaü pràptà'thoveda÷irasaþ pituþ . kadàcittàü samàlokya khelantãmuñajàjire . dharmastattapasà hçùñaþ pràrthayàmàsa kanyakàm . dharma uvàca . pçthu÷roõi! vi÷àlàkùi! kùàmodari! ÷ubhànane! . krãtaþ svaråpasampattyà tvayàhaü dehi me ratim . nitaràü bàdhate kàmastvatkçte màü sulocane! . itthaü susàmnà sà tena pràrthitetyasakçdrahaþ . uvàca sà pità dàtà taü pràrthaya sudurmate! . pitçpradeyà yat kanyà ÷rutireùà sanàtanã . ni÷amyeti vaco dharmo bhàvino'rthasya gauravàt . punarnirbandhayà¤cakre'padhçtirdhçti÷àlinãm . dharma uvàca . na pràrthaye'haü subhage! pitaraü tavasundari! . gàndharveõa vivàhena kuru me tvaü samãhitam . iti nirbandhavadvàkyaü sà ni÷amya kumàrikà . pituþ kanyà phalaü ditsuþ punaràheti taü dvijam . are jaóamate! mà tvaü punarvråhãti yàhyataþ . ityukto'pi kumàryàsa nàtiùñhanmadanàturaþ . tataþ ÷a÷àpa taü bàlà prabalà tapasobalàt . jaóo'syatitaràü yasmàjjalàdhàro nado bhava . iti ÷aptastayà so'tha tàü ÷a÷àpa krudhànvitaþ . kañhorahçdaye! tvaü tu ÷ilà bhava sudurmate! skanda uvàca . ityanyo'nyasya ÷àpena mune! dharmanado'bhavat . aviø mukte mahàkùetre khyàto dharmanado mahàn . sàpyàha pitaraü trastà sva÷ilàtvasya kàraõam . dhyànena dharmaü vij¤àya muniþ kanyàmathàbravãt . mà bhaiþ putri! kariùyàmi tava sarvaü ÷ubhodayam . tacchàpo nànyathà bhåyàccandrakàntaø ÷ilà bhava . candrodayamanupràpya dravãbhåtà tanustava . nadãø bhava sute! sàdhvi! dhåtapàpeti vi÷rutà . sa ca dharmo nadaþ kanye! tava bhartà su÷obhanaþ . tairguõaiþ paripårõàïgo ye guõàþ pràrthitàstvayà . anyacca ÷çõu sadvuddhe! mamàpi tapasobalàt . dvairåpyaü bhavatorbhàvi pràkçta¤ca drava¤caram . ityà÷vàsya pità tàü tu dhåtapàpàü parantapaþ . candrakànta÷ilàbhåtàmanujagràha buddhimàn . tadàrabhya mune! kà÷yàü khyàto dharmanado hradaþ . dharmodravasvaråpeõa mahàpàtakanà÷anaþ . dhunã ca dhåtapàpà sà sarvatãrthamayã ÷ubhà . %<kiraõà dhåtapàpà ca tasmin dharmanade ÷ubhe . avantyau pàpasaühartryau vàràõasyàü ÷ubhadrave . tato bhàgãrathã pràptà tena dailãpinà saha . bhàgãrathyà sahàyàtà yamunà ca sarasvatã . kiraõà dhåtapàpà ca pårõyatãrthe sarasvatã . gaïgà ca yamunà caiva pa¤ca nadyaþ prakãrtitàþ>% . %<karãùiõãü citravahàü citrasenà¤ca nimnagàm . gomatãü dhåtapàpà¤ca gaõóakã¤ca mahànadãm>% bhàø bhãø 9 aø .

#<dhåti># strã dhå--ktin 1 vidhånane 3 hañayogàïgabhede hañhayoga÷abde dç÷yam .

#<dhåna># triø dhå--kta lvàdiø tasya naþ . kampite

#<dhånaka># puø dhånayati saüdhukùayati vahnim cuø dhå--õvul nugàgamaþ . (dhunà) khyàte yakùadhåpe trikàø 2 càlake triø .

#<dhånana># naø dhå--õic bhàve lyuñ . càlane vidhånane .

#<dhåni># strã dhå--bhàve ktin lvàdiø tasya naþ . kampane .

#<dhåpa># dãptau curàø ubhaø akaø dãpane sakaø señ . dhåpayati--te adådhupat--ta . dhåpayàm babhåva àsa cakàra . dhåpitaþ . %<vasavastvà dhåpayanti>% yajuø 11 . 6 dhåpa÷abde udà0

#<dhåpa># tàpe akaø tàpane sakaø bhvàø paraø señ . dhåpàyati adhåpàyãt adhåpãt . dhåpàyàm babhåva àsa cakàra dudhåpa . dhåpàyitaþ dhåpitaþ . %<dhåpàyatãva pañalairnavanãradànàm>% màghaþ .

#<dhåpa># puø dhåpayati rogàn doùàn và dhåpa--ac . 1 gugguluprabhçti sugandhadravyotthe dhåme, 2 tatsàdhanaduvye ca tanniruktiryathà %<dhåtà÷eùamahàdoùapåtigandhaþ prabhàvataþ . paramànandajananàddhåpa ityabhidhãyate>% dhåpadravyabhedaþ prapa¤casàre %<guggulvaguruko÷ãrasitàjyamadhucandanaiþ . sàràïgàre vinikùiptairmantrã pãñhaiþ pradhåpayet>% . yoginãtantre %<kçùõàguru sakarpåraü candanaü sihlakaü tathà . bhagavatyai naro yastu idaü dattvà mahe÷varaþ . iha kàmamavàpnoti durgàloke mahãyate>% . àhniø taø vàmanapuràõe ruhikàkhyaü kanaü dàru sihlakaü sà÷uruü sitam . ÷aïkho jàtãphalaü ÷rã÷e dhåpàni syuþ priyàõi vai . ruhikà màüsã kano mahiùàkhyagugguluþ sitaü karpåraü siteti pàñhe sità ÷arkarà . ÷aïkho nakhã . ÷rã÷e viùõau . viùõudharmottare %<dhåpadaþ sarvamàpnoti dhåpadaþ sarvama÷nute>% vàmanapuràõe'sya klãvatàrùã . tantrasàre vi÷eùaþ ÷àradàyàü %<guglvaguruko÷ãra÷arkarà madhucandanaiþ . dhåpayedàjyasaümi÷rairnãcairdevasya de÷ikaþ>% . vi÷eùastu tantràntare %<sitàjyamadhusaümi÷raü guggulvagurucandanam . ùaóaïgaü dhåpametattu sarvadevapriyaü sadà>% . tathà %<gugguluü saralaü dàru patraü malayasambhavam . hrãveramaguruü kuùñhaü guóaü sarjarasaü ghanam . harãtakãü nakhãü làkùàü jañàmàüsã¤ca ÷ailajam . ùoóa÷àïgaü vidurdhåpaü daive paitre ca karmaõi>% . %<madhu mustaü ghçtaü gandho guglvaguru÷ailajam . saralaü sihla siddhàrthaü da÷àïgo dhåpa iùyate>% . roga 1 roga hara 2 rogada 3 ke÷àþ 4 dàru 5 jàtu 6 laghu 7 patravi÷eùàþ 8 vakravivarjita 9 vàrijamudrà 10 dhåpavartiriha sundariþ bhadrà asyàrthaþ kuóa 1 harãtakã 2 guóa 3 jañàmàüsã 4 devadàru 5 làkùà 6 aguru 7 tejapatra 8 sarala 9 nakhã 10 %<yathà gandhaü tathà devi dhåpaü dadyàdvicakùaõaþ . madhyamànàmikàbhyàntu madhya parvaõi de÷ikaþ aïguùñhàgreõa deve÷i! dhçtvà dhåpaü nivedayet . tathà samarpayeddhåpaü ghaõñàvàdyajayasvanaiþ>% . tathà %<dhåpabhàjanamastreõa(phañ)prokùyàbhyarcya hçdàõunà(namaþ) . astreõa påjitàü ghaõñhàü vàdayan guggulu>% dahet . ÷yàmàdau tu bhuvane÷varã vãjaü pårvaü dattvà imaü mantraü pañhitvàrpayet . %<tathà jayadhvanimantramàtaþ! svàhetyudãrya ca . abhyarcya vàdayed ghaõñàü sudhåpairdhåpayettataþ>% . tantràntare dhåpasthànaü samabhyarcya tarjanyà vàmayà spç÷an . dhåpabhàjanamastreõa prokùyàbhyarcya hçdàõunà . evaü dãpadàne'pi ghaõñàvàdanamiti . tathàca gautamãye %<uttàryadçùñiparyantaü ghaõñàü vàmadi÷i sthitàm . vàdayan vàmahastena dakùahastena càrcayet>% . yàmale %<nivedayet purobhàge gandhaü puùpaü ca bhåùaõam . dãpaü dakùiõato dadyàt purato và na vàmataþ . vàmatastu tathà dhåpamagre và na tu dakùiõe . naivedyaü dakùiõe bhàge purato và na pçùñhataþ>% . vàmadakùiõabhàgastu devatàyà eva na tu sàdhakasya . %<dhåpadãpau subhojya¤ca devatàgre nivedayediti>% dar÷anàt tithitattve smçtiþ madhu mustaü ghçtaü gandho guggulvaguru ÷ailajam . saralaü sihlasiddhàrthau da÷àïgo dhåpa iùyate . da÷àïgo da÷aghañitaþ ÷ailajaü svanàmakhyàtaü siddhàrthaþ ÷vetasarùapaþ . %<turuùkaü granthikarpåranàgaràguru kuïkumaiþ . muràmàüsãsitàmi÷raü dhåpaü dadyàn madhu plutam>% . turuùkaü sihlakaü granthiþ (gàüñhãyàlãti) khyàtà . sità ÷arkarà nàgaraþ ÷uõñhã . bhaviùye %<jalahãne tu durbhikùaü gandhahãne tvabhàgyatàm . dhåpahãne tathodvegaü vastrahãne dhanakùayam>% pràpnuyàditi ÷eùaþ kàlikàpuràõe 68 aø yathà %<evaü vàü kathito dãpo dhåpa¤ca ÷çõutaü sutau! . nàsàkùirandhrasukhadaþ sugandho'timanoharaþ . dahyamànasya kàùñhasya prayatasyetarasya và . paràgasyàtha và dhåmo nistàpo yasya jàyate . ma dhåpa iti vij¤eyo devànàü tuùñidàyakaþ . rà÷ãkçtairna caikatra tairdravyaiþ paridhåpayet . tathàgnivattathà kçtvà na tat phalamavàpnuyàt . ÷rãcandana¤ca saralaþ sàlaþ kàlàgurustathà . udayaþ surathaþ kando rakta vidruma eva ca . pãtasàlaþ parimalo vimardãkà'sanastathà . namerurdevadàru÷ca vilvasàro'tha khàdiraþ . santànaþ pàrijàta÷ca haricandanavallabhau . vçkùeùu dhåpàþ sarveùàü prãtidàþ parikãrtitàþ . aràlaþ saha såtreõa ÷rãvàsaþ pañavàsakaþ . karpåraþ ÷rãkara÷caiva praràgaþ ÷rãharàmalau . sarvauùadhirajojàto vàràha÷cårõa utkalaþ . jàtãkoùasya cårõa¤ca gandhaþ kastårikà tathà . kùode vçtte ca gadità dhåpà ete udàhçtàþ . yakùadhåpo vçkadhåpaþ ÷rãpiùño'guru jharjharaþ . patrivàhaþ piõóadhåpaþ sugolakaõñha eva ca . anyonyayoga niryàsà dhçpà ete prakãrtitàþ . etairvidhåpayeddevàn dhåmibhiþ kçùõavartmanà . yeùàü dhåpodbhabhairghràõaistuùñiü gacchanti jantavaþ . niryàsa÷ca paràga÷ca kàùñhaü gandhastathaiva ca . kçtrima÷ceti pa¤caite dhåpàþ prãtikarà matàþ . na yakùadhåpaü vitaret màdhavàya kadàcana . na raktavidrumaü mahyaü surathaþ skandine tathà . yakùadhåpaþ patribàhaþ piõóadhåpaþ sugolakaþ . kçùõàguruþ sakarpåro mahàmàyàpriyaþ smçtaþ . yakùadhåpena và devãü mahàmàyàü prapåjayet . medomajjàsamàyuktàn na dhåpàn vinivedayet . parakãyàüstathà ghràtàn stenãkçtyàbhimarditàn . puùpaü dhåpa¤ca gandha¤ca upacàràüstathà paràn . ghràtànnivedya devebhyo naro narakamàpnuyàt . na bhåmau vitaret dhåpaü nàsane na ghañe tathà . yathàtathàdhàragataü kçtvà tadvinivedayet . raktavidrumasàlau ca surathaþ saralastathà . santànako nameru÷ca kàlàgurusamanvitaþ . jàtãkãùàdyasaüyukto dhåpaþ kàme÷varãpriyaþ . tripuràyàstathaivàyaü màtéõàmapi nitya÷aþ . sarveùàü pãñhadevànàü kàntyàdãnà¤ca putrakau . eùa vàü kathito dhåpaþ ÷çõu taü netrara¤janam>%
     ke÷avàrcàyàü ùoóa÷àïgàdidhåpà yathà %<mustakaü gugaguluþ kuùñhaü karpåraü malayodbhavam . devadàru jañàmàüsã jàtãkoùa¤ca bàlakam . murà màüsã hyagurukaü tvagu÷ãra¤ca ke÷aram . elà tathà tejapatraü sarvametad ghçtàktakam . dhåpo'yaü ùoóa÷àïgaþ syàdgovindaprãtikàrakaþ>% .
     dvàda÷àïgo yathà guggulu¤candanaü patraü kuùñha¤càguru kuïkumam . jàtãkoùa¤ca karpåraü jañàmàüsã ca bàlakam . tvagu÷ãra¤ca dhåpo'sau dvàda÷àïgaþ prakãrtitaþ .
     da÷àïgo yathà %<karpåraü kuùñhamaguru guggulurmalayodbhavam . ke÷araü bàlakaü patraü tvagjàtãkoùamuttamam . sarvametad ghçtàbhyaktaü da÷àïgo dhåpa ãritaþ>% .
     aùñàïgo yathà %<guggulvagurukaü tejapatraü malayasambhavam . karpåraü bàlakaü kuùñhaü nåtanaü kuïkumaü tathà . aùñàïgaþ kathito dhåpo govindaprãtidaþ ÷ubhaþ>% .
     pa¤càïgo yathà %<candanaü kuïka maü nåtnaü karpåraü guggulo'guru . dhåpo'yaü vçtasaüyuktaþ pa¤càïgaþ samudàhçtaþ>% .
     viùõudhåpe varjanãyadravyam yathà %<aikùavaü sàlaniryàsaü padmakaü saralaü jatu . vacà madhurikà tailaü gandhakàùñhaü kalambakam . gandhakaü ñaïkaõaü tàlaü hiïgula¤ca manaþ÷ilà . kakkolamåùaraü dàrvã gandhamàüdrã rasà¤janam . aùñavargaþ ÷añhã methã ÷ilàjid gandhacandanam . kundåru reõukaü ràsnà'jamodà ÷atapuùpikà . haridrà jãrakaü vçkùakùãra¤ca raktacandanam . karcårakaü maruvakaü yavànã granthikà tathà . ÷ailajaü dhàtakãpuùpaü nakhã mocarasàdikam . mukundadhåpe devarùe! sarvametadvivarjayet>% pàdmottarakhaõóe
     ÷ràddhadeyo dhåpo yathà bràhme %<candanàguruõã cobhe tathaivo÷ãrapadmakam . turuùkaü guggulu¤caiva ghçtàktaü yugapad dahet>% . %<u÷ãraü vãraõamålaü turuùkaü sihlakam>% ÷ràddhaø taø viùõudharme dhåpastu guggulurdeyastathà candanasàrajaþ . aguru÷ca sakarpåranturuùkastvak tathaiva ca . viùõuþ %<ghçtamadhuyuktaü gugguluü ÷rãkhaõóa devadàru saralàdi dadyàditi>% . devalaþ %<ye hi pràõyaïgajàdhåpà hastavàtàhatà÷ca ye . na te ÷ràddhe niyoktavyà ye ca ke cogragandhayaþ . ghçtaü na kebalaü dadyàdduùñaü và tçõaguggulum>% nirõayasiø . %<adattvà gandhamàlyàni yo me dhåpaü prayacchati . kuõapo jàyate bhåme! yàtudhàno na saü÷ayaþ . varùàõi caikavi÷àni namaskàraniràsakaþ . tiùñhate'tra mahàbhàge! evametat na saü÷ayaþ>% varàhapuràõam . viùaghnadhåpo yathà saktuþ sàrjarasopetaþ sarùapà elavàlukaiþ . suvarõàtaskarataroþ kusumairarjunasya tu . dhåpo vàsagçhe hanti viùaü sthàvarajaïgamam . na tatra kãñà na viùaü na dardurasarãsçpàþ . na kçtyàkarmaõastatra dhåpo 'yaü yatra dahyate matsyapuø .
     dhåpàntaraü tatraiva %<kàrpàsàsthi bhujaïgasya tathà nirmocanaü bhavet . sarpanirmocano dhåpaþ pra÷astaþ satataü gçhe>%
     roganà÷akadhåpo yathà %<kårmamatsyàkhumahiùago÷çgàlà÷vavànaràþ . vióàlabarhikàkà÷ca varàholåkakukkuñàþ . haüsa eùà¤ca viõmåtraü màüsaü và roma÷oõitam . dhåpaü dadyàjjaràrtasya unmattebhya÷ca ÷àntaye . etànyauùadhajàtàni dhåpitàni mahe÷vara! . nighnanti rogajàtàni vçkùamindrà÷aniryathà>% gàruóapuø . %<dhåpoùmaõà tyajitamàrdrabhàvam>% kumàø %<dohadadhåpini drume>% naiùaø 3 santàpake triø %<mumucuþ khadhåpàn>% bhaññiþ

#<dhåpana># puø dhåpa--lyu . 1 yakùadhåpe (dhunà) ÷abdamàlà 2 dhåpe ca %<dhåpanàïgai÷ca dhåpayet>% su÷ruø bhàve lyuñ . 2 santàpane 3 dhåpakaraõe ca %<parãkùitàþ striya÷cainaü vyajanodaka dhåpanaiþ>% manuþ .

#<dhåpapàtra># naø 6 taø . (dhunacã) khyàte dhåpàdhàre pàtrabhede dhåpabhàjanàdayo'pyatra . %<dhåpabhàjanamastreõa prokùyàbhyacya hçdàõunà>% tantrasàraþ .

#<dhåpamudrà># strã dhåpapradànàrthaü mudrà . devapåjàïge dhåpadànàrthaü dar÷anãye mudràbhede sa ca dhåpa÷abdokte %<madhyamànàmikàbhyàntu>% ityàdi tantravàkye dar÷itaþ .

#<dhåpavàsa># puø dhåpena vàsaþ sugandhikaraõam . snànottaraü dhåpoùmaõà àdrãbhàbamocanena sugandhãkaraõe %<snànàrdrayukteùvanudhåpavàsam>% raghuþ .

#<dhåpavçkùa># puø dhåpasàdhanaü vçkùaþ ÷àø taø . saralavçkùe trikàø svàrthe ka . dhåpavçkùaka tatràrthe ÷abdaraø .

#<dhåpàguru># naø dhåpàya tadarthaü dàhyam aguru ÷àø taø . dàhye agurubhede ràjaniø .

#<dhåpàïga># puø dhåpasàdhanamaïgamasya . 1 saralavçkùe ràjaniø . 6 taø . 2 dhåpasyàïge naø .

#<dhåpàrha># naø dhåpàya arhyate påjyate arha--karmaõi gha¤ . 1 kçùõàguruõi ràjaniø . dhåpamarhati arha--aõ . upaø saø . dhåpadànayogye triø .

#<dhåpita># triø dhåpa--àyàbhàvapakùe kta . 1 santapte 2 adhvàdi÷rànte amaraþ . %<yavàdinà dohadadhåpito drumaþ>% vçkùàyurvedaþ . àyapakùe dhåpàyita tatràrthe . %<pradãpa paridãpite vividhadhåpadhåpàyite>% tantram . dhåpa + tàraø . itac . 3 dattadhåpe vçkùàdau triø .

#<dhåma># puø dhånãte dhå--kampe mak . sàrdrendhanavahnijàte meghà¤janayorjanake (dhåüyà) khyàte padàrthe %<sahajamalinavakrabhàvabhàjàü bhavati bhavaþ prabhavàtmanà÷ahetuþ . jaladhara padavãmavàpya dhåmojvalanavinà÷amanu prayàti nà÷am>% prabo0
     %<sadhåmadãptàgnirucãni rejuþ>% bhaññiþ %<dhåmajyotiþsalilamarutàü sannipàtaþ kva meghaþ>% meghaø %<punànaü pavanàddhutairdhåmairàhutigandhibhiþ>% raghuþ . bhãmo bhãmasenavat dhåmaketu÷abdasyottarapadalopaþ . 2 dhåmaketau 3 ulkàpàte ca %<tridinaü dhåme pa¤ca dinàni gargaþ>% . 4 agnimàndyasåcake vàyubhede (cooüyà óhekura) %<dhåmodgàre tathà vànte kùurakarmaõi maithune>% àhnikataø . jàñharàgnermàndye hi annapàkasyàsambhavàt jañharànalasya dãptyabhàvena tato dhåma ivodgãryate iti lokaprasiddhiþ . su÷rutokte 5 dhåmapàne ca dhåmapàna÷abde dç÷yam . 6 çùibhede tataþ gargàø gotre ya¤ . dhaumya dhåmarùigotràpatre puüstrã . sa ca yudhiùñhirasya purohitaþ dhaumya÷abde dç÷yam . a÷vàø pha¤ . dhomàyana tadgotràpatye puüstrãø . 7 de÷abhede . de÷abàcinastataþ dhåmàø bhavàrthe vu¤ . dhaumaka tatra bhave triø .

#<dhåmaketana># puø dhåmaþ ketanaü liïgamasyànumàne . 1 vahnau vahne rdhåmaliïgenànumànàt tathàtvam . 2 dhåmaketau ca mediø %<niùprabha÷ca ripuràsa bhåbhçtàü dhåma÷eùa iva dhåmaketanaþ>% raghuþ

#<dhåmaketu># puø dhåmaþ keturliïgamasya . 1 vahnau amaraþ 2 dhåmàbhatàrakàbhede utpàtavi÷eùe ketu÷abde dç÷yam . %<upaplavàya lokànàü dhåmaketurivotthitaþ>% kumàø . 3 grahabhede vi÷vaþ ketu÷abde 2230 pçùñhàdau dç÷yam . %<ketunà dhåmaketostu nakùatràõi trayoda÷a . bharaõyàdãni bhinnàni nànuyànti ni÷àkaram>% harivaüø 80 aø .

#<dhåmagandhi># naø dhåmasyeva gandho'sya it samàø . 1 rohiùatçõe dhåmena gandhyate gamyate'sau gandha--in 3 taø . 2 dhåmenànu mãyamàne vahnau %<màgnirdhvanayãddhåmagandhiþ>% çø 1162 . 15

#<dhåmaja># puø dhåmàjjàyate jana--óa . 1 medhe 2 mustake ca .

#<dhåmajàïgaja># naø dhåmajasya meghasya aïgàt aïgaråpàt vajràt jàyate jana--óa . vajrakùàre ràjaniø .

#<dhåmadar÷in># triø dhåmaü dhåmàkçtiü pa÷yati dç÷a--õini . su÷rutokte pittena kaphena ca vidagdhadar÷ane mànave . %<tathà naraþ pittavidagdhadçùñiþ kaphena cànyastyatha dhåmadar÷ã>%

#<dhåmadhvaja># puø dhåmaþ dhvaja iva yasya . vahnau hemacaø .

#<dhåmapa># triø dhåmaü dhåmamàtraü pibati pà--ka . tapasyàrthaü dhåmamàtrapàyini tapasvibhede %<pçùñanàmànvayo ràj¤à sa kilàcaùña dhåmapaþ>% raghuþ . %<pibanti munayo yatra havirdhåmasya dhåmapà>% bhàø u0107 aø %<åùmapàþ somapà÷caiva dhåmapà àjyavàstayà>% bhàø ÷àø 28 a0

@<[Page 3900a]>@
#<dhåmapatha># puø dhåmopalakùitaþ panthàþ a samàø . 1 pitçyàne karmapràpyamàrge %<jagarha sàmarùavipannayà girà ÷ivadviùaü dhåmapatha÷ramasmayam (dakùam)>% bhàgaø 4 . 4 . 11 . pitçyàna÷abde dç÷yam . dhåmamàrgàdayo'pyatra . 2 dhåmapracàramàrge gavàkùàdau ca .

#<dhåmapàna># naø 6 taø . su÷rutokte netravraõàdirogahare dhåmavi÷eùasya pàne tadvidhistatrokto yathà %<athàto dhåmanasyakavalagrahacikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ . dhåmaþ pa¤cavidho bhavati . tadyathà pràyogikaþ snehano vairecanaþ kàsaghno vàmanãya÷ceti . tatrailàdinà kuùñhatagaravarjyeõa ÷lakùõapiùñena dvàda÷àïgulaü ÷arakàõóaü kùaumeõàùñàïgulaü veùñayitvà lepayedeùà vartiþ pràyogike . snehaphalasàramadhåcchiùñasarjarasagugguluprabhçtibhiþ snehami÷raiþ snehane . siràvirecanadravyairvairecane . vçhatã kaõñakàrikàtrikañukakàsamardahiügviïgudãtvaïmanaþ÷ilàcchinnaruhàkarkaña÷çïgãprabhçtibhiþ kàsaharai÷ca kàsaghne . snàyucarmakhura÷çïgakarkañakàsthi÷uùkamatsyavallårakçmiprabhçtibhirvàmanãyai÷ca vàmanãye . tatra vastinetradravyairdhåmanetradravyàõi vyàkhyàtàni bhavanti . dhåmanetrantu kaniùñhikàpariõàhamagre kalàyamàtraü srotomåle'ïguùñhapariõàhaü dhåmavartiprave÷asroto'ïgulànyaùñacatvàriü÷at pràyonike . dvàtriü÷at snehane . caturviü÷atirvairecane . ùoóa÷àïgulaü kàsaghne vàmanãye ca . ete api kolàsthimàtracchidre bhavataþ . vraõanetramaùñàïgulaü vraõadhåpanàrmaü kalàyaparimaõóalaü kulatthavàhisrota iti . atha sukhopaviùñaþ sumanà çjvadhodçùñiratandritaþ snehàktàü pradãptàü vartiü (pradãpya) netrasrotasi dhåmaü pibet . mukhena taü pibetpårvaü nàsikàbhyàü tataþ pibet . mukhapãtaü mukhenaiva vametpãta¤ca nàsayà . mukhena dhåmamàdàya nàsikàbhyàü na nirharet . tena hi pratilomena dçùñistatra vihanyate . vi÷eùatastu pràyogikaü ghràõenàdadãtç snehanaü mukhanàsàbhyàü nàsikayà vairecanaü, mukhainaivetare . tatra pràyogike vartiü vyapagata÷arakàõóàü nivàtàtapa÷uùkàmaïgàreùvavadãpya netramålasrotasi prayujya dhåmamàhareti bråyàt . evaü snehanaü vairecanika¤ca kuryàditi . itarayorvyapeta dhåmàïgàrasthire samàhite ÷aràve pakùipya vartiü målacchidraõànyena ÷aràveõa pidhàya tanmin chidre netramålaü saüyojya dhåmamàsevata . pra÷ànte dhåme vàrtamava÷iùñàü prakùipya punarapi dhåmaü pàyayedàdoùavi÷uddhereùa dhåmapànopàyavidhiþ . tatra ÷oka÷ramabhayàmarùauùõyabiùaraktapittamadamårchàdàhapipàsàpàõóurogatàlu÷oùacchardi÷iro'bhighàtodgàràpatarpitatimirapramehodaràdhmànordhvavàtàrtà bàlavçddhadurbalaviriktàsthàpitajàgaritagarbhiõãråkùakùãõakùatoraskamadhughçtadadhidugdhamatsyamadyayavàgåpãtàlpakaphà÷ca na dhåmamàseveran . akàlapãtaþ kurute bhramamårchà÷irorujaþ . ghràõa÷rotràkùijihvànàmupadhàta¤ca dàruõam . àdyàstu trayo dhåmà dvàda÷asu kàleùåpàdeyàþ . tadyathà kùatadantaprakùàlananasyasnànabhojanadivàsvapnamaithunacchardimåtroccàraruùita÷astrakarmànteùviti . tatra måtroccàrakùavathuruùitamaithunànteùu snaihikaþ snànacchardanadivàsvapnànteùu vairecanaþ . dantaprakùàlananasyasnànabhojana÷astrakarmànteùu pràyogika iti . tatra snehano vàtaü ÷amayati snehàdupalepàcca vairecanaþ ÷leùmàõamutkle÷yàpakarùati raukùyàttaikùõyàdauùõyàdvai÷adyàcca . pràyogikaþ ÷leùmàõamutkle÷ayatyutkliùñaü càpakarùati sàdhàraõatvàtpårvàbhyàmiti . bhavati càtra naro dhåmopayogàcca prasannendriyavàïmanàþ . dçóhake÷advija÷ma÷rusugandhivi÷adànanaþ . kàsa÷vàsàrocakàsyopalepasyarabhedamukhàsràvavamathutandrànidràhanumanyàstambhapãnasa÷irorogakarõàkùi÷ålavàtakaphanimittà÷càsya mukharogà na bhavanti . tasya yogàtiyogau vij¤àtavyau tatra yogo rogapra÷amano'tiyogo rogàpra÷amanastàlugala÷oùaparidàhapipàsàmårchàbhramamadakarõàkùidçùñinàsàrogadaurbalyànãtyatiyogo janayati . pràyogikaü trãüstrãnucchvàsànàdadãta . mukhanàsikàbhyà¤ca paryàyàüstrãü÷caturo veti . snaihikaü yàvada÷rupravçttiþ . vairecanikamàdoùadar÷anàt . tilataõóulayavàgåpãtena pàtavyo vàmanãyaþ . gràsàntareùu kàsaghna iti . vraõadhåmaü ÷aràvasampuñopanãtena netreõa vraõamànayet dhåmanàdvedanopa÷amo vraõavai÷adyamàsràvopa÷ama÷ca bhavati>% . %<÷ophadràvarujàyuktàn dhåmapànairvi÷odhayet>% su÷rutaþ .

#<dhåmaprabhà># puüstrã dhåmasya prabheva prabhà yasyàþ . dhåmàndhakàrayuktàyàü narakabhedabhåmau hemacaø . %<dhanodadhimala vàtatanuvàtanabhaþsthitàþ . ratna÷arkaràbàlukàpaïkadhåmatamaþprabhàþ . mahàtamaþprabhà vetyadhodhona narakabhåmayaþ>% hemacaø . 2 dhåmavarõe triø .

#<dhåmaprà÷a># triø dhåmaü prà÷noti pra + a÷a--aõ . dhåmamakùake tapasvibhede . %<dhåmaprà÷airåùmapaiþ kùãrapai÷ca sa¤juùña¤ca bràhmaõendraiþ samantàt>% bhàø anuø 14 aø .

#<dhåmamahiùã># strã dhåmasya mahiùãva . kujjhañikàyàm trikà0

#<dhåmayoni># puø dhåmo yonirutpattisthànaü yasya . 1 meghe 2 mustake ca tatra dhåmavi÷eùajameghaphalaü puràõàntare uktaü yathà %<yaj¤adhåmodbhavaü tvabhraü dvijànà¤ca hitaü sadà . dàvàgnidhåmasambhåtamabhraü dhanahitaü smçtam . mçtadhåmodbhavaü tvabhrama÷ubhàya bhaviùyati . abhicàràgnidhåmotthaü bhåtanà÷àya vai dvijàþ!>% .

#<dhåmala># puø dhåmaü dhåmavadvarõaü làti là--ka . 1 kçùõalohitabhe varõe 2 tadvati triø amaraþ .

#<dhåmasã># strã nistuùamàùàõàü cårõe %<màùàõàü dàlaya stoye sthàpitàstyaktaka¤cukàþ . àtape ÷oùitàþ pàtre piùñàstà dhåmasã smçtà . dhåmasã racità saiva proktà bhurbhurikà budhaiþ . bhurbhurã kaphapittaghnã ki¤cidvàtakarã smçtà>% bhàvapraø .

#<dhåmàkùa># puø dhåma iva akùi asya ùac samàø . dhåmatulyanetrayukte triø striyàü ùittvàt ïãù . %<dhåmàkùã saüpatatu karõà ca kro÷atu>% athaø 11 . 10 . 7

#<dhåmàïga># puø dhåma ivàïgamasya . 1 ÷iü÷apàvçkùe naighaõñupàraø . 2 dhåmatulyàïgayukte triø striyàü ïãù .

#<dhåmàgni># puø dhåma÷eùo'gniþ ÷àkaø taø . %<vijvàlo yo dhåma÷ikho dhåmàgniþ sa udàhçtaþ>% ityukte vahnibhede

#<dhåmàdi># %<dhåmàdibhya÷ca>% pàø vu¤ pratyayanimittepàø gaø såtrokte de÷avàcaka÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<dhåma ùaóaõóa ÷a÷àdana arjunàva màhakasthalã ànakasthalã màhiùasthalã mànasthalã aññasthalã madrukasthalã samudrasthalã dàõóàyanasthalã ràjasthalã videha ràjagçha sàtràsàha ÷aùpa mitravardha bhakùàlã madrakula àjãkåla dvyàhàva tryàhàva saüsphãya varvara varjya garta ànarta màñhara pàtheya ghoùa pallãàràj¤ã dhàrtaràj¤ã àvaya tãrtha (kålàtsauvãreùu) (samudrànnàvi manuùye ca) . kukùi antarãya dvãpa aruõa ujjayanã paññàra dakùiõàpatha sàketa>% . dhaumakaþ

#<dhåmàbha># puø dhåma iva àbhàti à + bhà--ka . 1 dhåmavarõe ÷abdamàlà 2 tadvati triø .

#<dhåmàya># adhåmo dhåmo bhavati bhç÷àø cvyarthe kyaï nàmadhàtuþ àtmaø akaø señ . dhåmàyate %<akasmàt nagaropànte kathaü dhåmàyate cità>% hàsyàrõavaþ . lyuñ . dhåmàyanam %<uùàcopaparidàhabhåmàyanàni pittasya>% su÷rutaþ . atra dhåma÷abdaþ agnimàndyasåcakabàyubhedaþ tadbhavana dhamàyanam . (cooüyà óekura)

#<dhåmàvatã># dhåma iva varõo'styasyàþ matup masya vaþ ÷aràpårvapadadãrghaþ saüj¤àyàm . da÷amahàvidyàntargate devãbhede mahàvidyà÷abde dç÷yam . %<vidyà dhåmàvatã tathà>% tantrasàraþ . taddhyànaü yathà %<vivarõà ca¤calà duùñà dãrghà ca malinàmbarà . vimuktakuntalà råkùà vidhavà viraladvijà . kàkadhvajarathàråóhà vilambitapayodharà . sårpahastàtiråkùàkùã dhåtahastà varànvità . pravçddhaghoõà tu bhç÷aü kuñilà kuñilekùaõà . kùutpipàsàrdità nityaü bhayadà kalahàspadà . japet kçùõacaturda÷yàü pura÷caraõasiddhaye>% tantrasàraþ . tanmantràdikaü tantrasàre dç÷yam .

#<dhåmikà># strã dhåmo'styasyàþ ñhan . kujjhañikàyàü trikàø .

#<dhåmita># triø dhåma--jàto'sya tàraø itac . 1 saüjàtadhåme %<aviùahyavyasanena dhåmitàm>% kumàø 2 dãkùaõãyamantrabhede puø %<ùaóakùarojãvahãnaþ sàrdhasaptàkùaro manuþ . sàrdhadvàda÷avarõo và dhåmitaþ sa tu ninditaþ>% tantrasàø 3 såryagamya digbhede strã pradhåmita÷abde dç÷yam .

#<dhåmin># triø dhåmo'styasya bàhulyena %<naikàkùaràt kçto jàteþ saptamyà¤ca na tau smçtau>% ityukteþ iniñhanorjàti vàcakàt niùedhe'pi bhåmni tasyàniùevàt ini . 1 vàhulyena dhåmavati abàhulye tu matuveva dhåmavàn ityeva . striyàü ïãp . sà ca ajamãóhasya 2 patnãbhede %<ajamãóhasya patnyastu tisro vai ya÷asànvitàþ . nãlã ca ke÷inã caiva dhåminã ca varàïganàþ>% harivaüø 32 aø . 3 vahnerjihvàbhede strã dhåmravarõa÷abde dç÷yam .

#<dhåmottha># naø dhåmàduttiùñhati paramparayà ud--sthà--ka . 1 vajrakùàre ràjaniø tasya dhåmayonimedhàjjàtavajràt utpannatvàt paramparayà tajjàtatvam . 2 dhåmajàtamàtre triø .

#<dhåmodgàra># puø 6 taø . 1 dhåmanirgame %<dhåmodgàrànukçti nipuõà jarjaràniùpatanti>% meghaø . 2 dhåmasya jàñharàgnimàndyasåcakapadàrthasya udgàre (cooüyàóekura) %<dhåmodgàre tathà vànte kùurakarmaõi maithune>% àhniø ta0

#<dhåmopahata># puø 3 taø . su÷rutokte dhåmakçtopadravaråparogabhede tallakùaõàdi tatroktaü yathà %<ata årdhvaü pravakùyàmi dhåmopahatalakùaõam . ÷vasiti kùauti càtyathamatyàdhamati kàsate . cakùuùoþ paridàha÷ca ràga÷caivopajàyate sadhåmakaü niþ÷vasiti ghreyasanyannavetti ca . tathaivaca rasàn sarvàn ÷ruti÷càsyopahamyate . tçùõàdàhajvarayutaþ sãdatyatha ca mårchati . dhåmopahata ityevaü ÷çõutasya cikitsitam>% .

#<dhåmorõà># strã yamapatnyàm trikàø . %<÷akraþ ÷acãpatirdevo yamo dhåmorõayà saha . varuõaþ saha gauryà ca sahardhyà ca dhane÷varaþ>% bhàø anuø 165 aø . 2 màrkaõóeyapatnyà¤ca %<màrkaõóeyasya dhåmorõà çddhirvai÷ravaõasya ca>% 145 aø atra màrtaõóeyasyetyeva yuktaþ pàñhaþ . màrtaõóapatnyà apatyam óhak . màrtaõóeyo yamaþ pårboktaikavàkyàt .

#<dhåmorõàpati># puø 6 taø . yame hàràø .

#<dhåmyà># strã dhåmànàü samåhaþ pà÷àdiø ya . 1 dhåmasamåhe dhåmàya hitaü yat . 2 dhåmasàdhane tri0

#<dhåmyàña># puø dhåmyà iva añati aña--ac . (phiïgà) pakùimede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . dhåmràña iti pàñhàntaraü tatràrthe

#<dhåmra># puø dhåmaü tadvarõaü ràti rà--kapçùoø . 1 sihlake kharalomavarõàbhe 2 kçùõalohite varõe ca 3 tadvati triø %<dhåmadhåmro vasàgandhirjvàlàbabhru÷iroruhaþ>% raghuþ . kçùõalohita÷ca kçùõavarõami÷ro lohitarõaþ %<dhåmrà babhrunãkà÷àþ pitéõàm>% yajuø 24 . 18 %<dhåmràþ kçùõavarõami÷rà lohitavarõàþ>% vedadãø %<bhåreõavo nabhasi naddhapayodacakrà÷cakrãvadaïgaruhadhåmraruco visasruþ>% màghaþ . 5 ÷ive %<vilohitasya dhåmrasya nãlagrãvàya vai namaþ>% bhàø ÷àø 286 aø 6 meùe %<ajo dhåmro na godhåmaiþ>% yajuø 21 . 29 %<dhåmraþ meùaþ>% vedadãø 7 kumàrànucarabhede %<dhåmraþ ÷vetaþ kalinda÷ca siddhàrtho varadastathà>% bhàø ÷aø 46 aø tadanucaroktau . 8 baliràjasenàdhipàsurabhede %<samudro rabhasa÷caõóo dhåmra÷caiva priyaïkaraþ>% harivaü 240 aø balisenàdhiproktau . eteùàü dhåmravarõatvàt tathàtvam . muhårtaciø ukte ànandàdiùu ravyàdivàre 9 nakùatravi÷eùeõa yogabhede yamà %<ànandàkhyaþ 1 kàladaõóa÷ca 2 dhåmro 3 dhàtà 4 saumyo 5 dhvàïkùa 6 ketå 7 krameõa . ÷rãvatsàkhyo 8 vajrakaü 9 mudgara÷ca 10 chatraü 11 mitraü 13 mànasaü 13 padma 14 lumbau 15 . utpàña 16 mçtyå 17 kila kàõa 18 siddhã 19 ÷ubho 20 'mçtàkhyo 21 muùalaü 22 gada÷ca 23 . màtaïga 24 rakùa 25 para 26 susthiràkhya 27 pravardhamànàþ 28 phaladàþ svanàmnà . ñàmràdarke, mçgàdindau, sàrpàdbhaume, karàdbudhe . maitràt gurau, mçgau vai÷vàdgaõyà mande ca vàruõàt>% asyàrthaþ sàbhijitkaiþ aùñàviü÷atinakùatrairaùñàviü÷atiryogàþ iùñanakùatraü ravivàre a÷vanãto gaõane yatsaükhyakaü tatamãyogobhavati evaü some rohiõãtoyatamasaü khyamçkùaü tatamoyoga iti evamanyatràpyuhyam . tatra varjyanàóãþ tatraivàha . %<dhvàïkùe vajre mudgare ceùu 5 nàóyo, varjyà, vedàþ 4 padmalumbe, gade'÷vàþ 7 . dhåmre kàõe mauùale bhå 1 rdvayaü, dve, rakùomçtyåtpàñakàlà÷ca sarve>% . 10 dhruvanàmakavasormàtari strã %<dhåmràyà÷ca dharàputro brahmavidyo dhruvastathà>% bhàø àø 66 aø vasavaü÷oktau . ÷àraø ukte àdityasya dvàda÷akalàmadhye 11 kalàbhede strã %<tapinã 1 tàpinã 2 dhåmrà 3 marãci 4 rjvalinã 5 ruciþ 6 . suùumõà 7 bhogadà 8 vi÷và 9 vodhinã 10 dhàriõã 11 kùamà 12>% . 12 ÷a÷àõóulyàü strã ràjaniø .

#<dhåmraka># puø dhåmra iva kàyati kai--ka . uùñre jañàdharaþ striyàü ïãù .

#<dhåmraketu># puø bharatançpasyàtmajabhede %<bharatastu mahàbhàgavato yadà bhagavatà'banitalaparipàlanàya saücintitaþ tadanu÷àsanaparaþ pa¤cajanãü vi÷varåpaduhitaramupayeme . tasyàmuhàtmajàn kàrsnyenànuråpànàtmanaþ pa¤cajanayàmàsa bhåtàdiriva bhåtasåkùmàõi . sumatiü ràùñrabhçtaü sudar÷anamàvaraõaü dhåmraketumiti>% bhàgaø 5 . 7 . 3 . 2 2 tçõavindoþ putrabhede %<vi÷àlàþ ÷asavindu÷ca dhåmraketu÷ca tatsutàþ>% bhàø 9 . 2 . 2 tatsutàþ tçõavindoþ sutàþ . 3 dhåmravarõadhvajayukte triø .

#<dhåmrake÷a># puø pçthuràjasya putrabhede vainyastu dhuryojagatàmityupakrame %<putrànutpàdayàmàsa pa¤càrciùyàtmasaü÷itàn . vijità÷vaü haryakùaü dhåmrake÷aü draviõaüvçkam>% bhàgaø 4 . 22 50 %<vijità÷vodhiràjàsãt pçthuputraþ pçthu÷ravàþ . yavãyobhyo'dadàt kàùñhà bhràtçbhyo mràtçvatsalaþ . haryakùàyàdi÷at pràcãü dhåmrake÷àya dakùiõàm . pratãcãü dçkasaüj¤àya turyàü draviõase vibhuþ>% 24 . 3 . 2 kç÷à÷vasyàrcipi bhàryàyàü jàtaputre ca . %<kç÷à÷vo'rciùi bhàryàyàü dhåmrake÷amajãjanat>% bhàgaø 6 . 6 . 18 . 4 3 dhåmravarõake÷ayukte triø svàïgatvàt và striyàü ïãù .

#<dhåmrapatrà># strã dhåmraü patramasyàþ jàtitve'pi ajàderàkçti gaõatvàt ñàp . svayambhuvàyàü kùupabhede ràjaniø 1 dhåmravarõapatrayukte triø .

#<dhåmramålikà># strã dhåmraü målaü yasyàþ kap ata ittvam . ÷ålãtçõe ràjaniø .

#<dhåmrarohita># puø %<varõo varõena>% pàø karmaø . 1 dhåmravarõami÷ritaraktavarõe tadvati triø . %<rohito dhåmro rohitaþ karkandhurohitaste saumyàþ>% yajuø 24 . 2 .

#<dhåmralocana># triø dhåmraü locanamasya . 1 dhåmranetrayukte striyàü svàïgatve'pi bahvackatvàt ñàp . 2 ÷umbhàsurasenàpatibhede puø . %<he dhåmralocanà÷u tvaü svasainyaparivàritaþ . tàmànaya balàdduùñàü ke÷àkarùaõavihvalàm>% devãmàø .

#<dhåmralohita># puø %<varõo varõena>% pàø karmaø . 1 kçùõavarõami÷ritaraktavarõe 2 tadvati triø 3 ÷ive puø . %<gauraþ ÷yàmastathà kçùõaþ pàõóuro dhåmralohitaþ>% bhàø anuø 14 aø ÷ivanàmoktau .

#<dhåmravarõa># puø karmaø . 1 kçùõalohitavarõe 2 tadvati triø . 3 turuùke sihlake naø ràjaniø . 4 agneþ saptajihvàntargatajihvàbhede strã jañàø ÷àø tiø 5 pañale %<vinyasedàtmano dehe mantrairjihvà havirbhujaþ>% ityupakrame %<jihvàstàstrividhàþ proktà guõabhedena karmasu . hiraõyà 1 gaganà 2 raktà 3 kçùõà 4 'nyà suprabhà 5 matà . bahuråpà 6 'tiraktà ca sàtvikyo yàgakakarmasu>% . %<padmaràgà 1 suvarõà' 2 nvà tçtãyà bhadralohità 3 . lohità 4 'nanvaraü ÷vetà 5 dhåminã 6 ca karàlinã 7 . ràjasyo rasanà 8 vahnervihità kàmyakarmasu>% . %<vi÷vamårti 1 sphuliïginyau 2 dhåmravarõà 3 manojavà 4 . lohinya 5 nyà karàlàkhyà 6 kàlã 7 tàmasya ãritàþ>% jihvà÷abde 3121 pçø dar÷ite kàlã karàlãketyàdi÷rutivàkye sàmànyato'gnijihvàbhihiteti iti bodhyam . 6 dhåminyàü jàte ajamãóhasya 4 putrabhede puø %<dhåminyà sa tayà devyà ajamãóhaþ samãyivàn . çkùaü saüjanayàmàsa dhåmravarõaü sudar÷anam>% harivaüø 32 aø .

#<dhåmra÷åka># puüstrã dhåmraþ ÷åka iva romàsya . uùñre hàràø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dhåmràkùa># triø dhåmramakùi yasya dhacsamàø . 1 dhåmravarõanetrayukte striyàü ùittvàt ïãù . 2 tçõavinduvaü÷ye hemacandrançpasute puø . %<hemacandraþ sutastasya dhåmràkùastasya càtmajaþ>% bhàgaø 9 . 2 . 22 . 3 ràvaõasainyàntargate ràkùasabhede . %<taü dçùñvà nihataü saïkhye prahastaü kùaõadàcaram . abhidudràva dhåmràkùo vegena mahatà kapãt>% %<tatastamatikopena sà÷vaü sarathasàrathim . dhåmràkùamabadhãt kruddho hanåmàn màrutàtmajaþ>% bhàø vaø 285 aø .

#<dhåmrànãka># puø ÷àkadvãpàdhipamedhàtitheþ 1 putrabhede tannàmake 2 tatratyevarùe ca . citrarepha÷abde dhàgaø 5 . 20 . 19 vàkyaü dç÷yam tacchabde 5 . 1 bhàgaø vàkye bhàgavatàïkastva÷uddhaþ .

#<dhåmràyaõa># puø gotrapravaraùibhede pravaràdhyàyaþ

#<dhåmràrcis># strã ÷àø tiø ukte vahnerda÷akalàntargate kalàbhede dhåmràrci 1 råùmà 2 jvalinã 3 jvàlinã 4 visphuliïginã 5 . su÷rãþ 6 suråpà 7 kapilà 8 havyakavyavahe (9 . 10) api . yàdãnàü da÷avarõànàü kalà dharmapradà imàþ .

#<dhåmràhvà># strã dhåmraü varõamàhvayate spardhate à + hve--ka . dhåmrapatràyàü svayambhuvàyàü kùupabhede ràjaniø .

#<dhåra># badhe gatau ca diø àø sakaø peñ . dhåryate adhåriùña . dudhåre . ãdit dhårtaþ .

#<dhårjañi># puø jaña--saüghàte in dhurastrailokyacintàyà jañiþ saïghàto'tra . ÷ive amaraþ bhàø droø 203 çø tu anyathà tanniruktiryathà %<dhåmraråpa¤ca yattasya dhårjañistena cocyate>% asmin pakùe dhåmravarõasya jañiþ saïghàto'tra pçùoø .

#<dhårta># puø dhårva--dhåra--và kta uõàø tan và . 1 dhåståravçkùe (dhåturà) amaraþ 2 corakavçkùe ràjaniø . 3 lauhakiññe naø hemacaø . 4 viólabaõe naø ràjaniø bhàve kta . 5 hiüsane tadasyàsti ar÷aø ac uõàø tan và . 6 va¤cake 7 màyàvini 8 dyåtakare triø hemacaø . 8 ÷añhanàyake ÷añha÷abde tallakùaõaü dç÷yam %<sàrdhaü manoratha÷ataistava dhårta! kàntà saiva sthità manasi kçtrimahàvaramyà>% . %<dçùñvekàsanasaüsthite priyatame pa÷càdupetyàdaràd ekasyà nayane pidhàya vihitakrãóànubandhacchalaþ . ãùadvakritakandharaþ sapulakaþ premõollasanmànasàm anvarhàsalasatkapolaphalakàü dhårto'paràü cumbati>% sàø tatra dyåtakare %<pràpte nçpatinà bhàge prasiddhe dhårtamaõóale>% gçhõãyàddhårtakitavàditaràdda÷akaü ÷atam yàj¤aø . va¤cake %<naràõàü nàpito dhårtaþ pakùiõàü caiva vàyasaþ . daüùñriõàü ca ÷çgàlastu ÷vetabhikùustapasvinàm>% pa¤cataø %<svarõakàraþ svarõabaõik kàyastha÷ca vraje÷vara! . nareùu madhye te dhårtàþ kçpàhãnà mahãtale . hçdayaü kùuradhàràbhaü teùàü ca nàsti sàdaram . ÷ateùu sajjanaþ ko'pi kàyastho netarau ca tau . subuddhiþ ÷ivabhakta÷ca ÷àstraj¤o dharmamànasaþ . na vi÷vaset teùu tàta . khàtmakalyàõahetave>% brahmavaivarta janmakhaø 85 aø . %<priyà÷ca dhårtà mama sevinaþ sadà>% bhàø viø 7 aø . dhårta÷abdena jàtivàcakasya samàse pãñàyuvatãtyàdi pàø paranipàte vakadhårta ÷çgàladhårta kañhadhårta ityàdi ÷auõóàdiø 7 taø . akùadhårtaþ . dhurva karmaõi kta . 9 hiüsite triø .

@<[Page 3904a]>@
#<dhårtaka># puø dhårta iva va¤caka iva ivàrthe kan . 1 ÷çgàle ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù . kauravyakulaje 2 nàgamede . tadupakrame %<bàhukaþ ÷çïgavera÷ca dhårtaka prati vàtakau>% bhàø àø 7 aø . svàrthe ka . dhårta÷abdàrthe . %<strãdhårte kitave bhãrau caõóe puruùamànini . caure kçtaghne vi÷vàso na kàryo na ca nàstike>% bhàø uø 38 aø .

#<dhårtakçt># puø dhurva--bhàve kta dhårtaü hiüsanaü karoti kç + kvip 6 taø . 1 dhåståre ÷abdamàø 2 hiüsake triø .

#<dhårtacarita># naø dhårtasya caritaü varõyatvenàstyatra ac . saïkãrõàkhye 1 nàñakagranthabhede sàø daø . 6 taø . 2 dhårtànàü carite ca .

#<dhårtajantu># puø nityakaø . mànuùe ÷abdacaø tajjantordhårtatàyàþ lokasiddhatvàt .

#<dhårtamànuùà># strã dhårto hiüsitomànuùo yayà . 1 ràsnàyàü ÷abdacaø 2 hiüsitamànuùake triø .

#<dhårti># puø dhurvã hiüsàyàü ktic . 1 hiüsake %<mãnaþ saü deva araruùo dhårtiþ>% çø 1 . 18 . 3 %<dhårtirhiüsakaþ>% bhàø bhàve ktin . 2 hiüsàyàü strã

#<dhårdhara># triø dhurodharaþ . dhurandhare rathàdau ramànàthaþ

#<dhårvaha># triø dhuraü vahati vaha--ac . dhurandhara÷abdàrthe

#<dhårvã># strã dhuramajati aja--kvip ajovãbhàvaþ rathàgrabhàge hemacaø .

#<dhålaka># naø dhå--bàø laka dhåliràkàratayà'styasya ac saüj¤àyàü kan và . viùe ÷abdacaø .

#<dhåli># strã dhå--lik và ïãp . dhå--saüø kvip dhuvà lãyate lã--ki làde÷e àllopaþ . 1 rajasi paràge amaraþ . reõånàü pavanacàlanena lãyamànatvàttathàtvam . %<gopairyaùñyà hatànàü khurapuñadalità yà tu dhålirdinànte>% vçø saüø 103 aø . godhåli÷abde dç÷yam . %<anãtvà païkatàü dhålãmudakaü nàvatiùñhate>% %<badhåriva dhålãmudakùipat>% màghaþ %<dhåliþ paragçhàdapi>% nãtisàraþ %<dhålãpañale dhåmatvabhramàt tatràsatà dhåmatvenetyàdi>% anumànadãdhitiþ . 2 vyàkulãbhàve avyaø uryàø upaø saø . %<dhålãkçtya vyàkulãkçtya>% gaõaratraø ñãø .

#<dhålikà># strã dhåliriva kàyati kai--ka . ku¤jhañikàyàm ÷abdaraø .

#<dhålikuññima># naø dhålãnàü kuññimamiva . kedàre jaùñakùetre ÷abdàrthakalpaø . tasya karùaõàdijàtadhålimattvàttathàtvam

#<dhålikedàra># puø dhålipradhànaþ kedàraþ ÷àø taø . kçùñakùetre kedàre trikàø tasya karùaõajàtadhålimattvàttathàtvam .

@<[Page 3904b]>@
#<dhåligucchaka># puø dhålãnàü gaccha iva ivàrthe kan . phalgucårõe (phàga) trikàø .

#<dhålidhvaja># puø dhålireva dhvajo'sya . bàyau trikà0

#<dhålipuùpã># strã dhålipracuraü puùpamasyà ïãp . ketakyàm . svàrthe ka hrasvaþ . dhålipuùpikà tatràrthe ràjaniø .

#<dhålãkadamba># puø dhålãnàü kadambaü yatra . 1 kadambavçkùe 2 varuõavçkùe 3 tini÷avçkùe ca mediø . 6 taø . 4 dhålãsamåhe na0

#<dhå÷a(ùa)(sa)># ÷obhane curàø ubhaø sakaø señ . dhå÷a(ùa)(sa)yati te adradhu÷a(ùa)(sa)t ta .

#<dhåsara># puüstrã dhå--sara kicca na ùatvam . 1 gardabhe 2 uùñre 3 kapote ràjaniø striyàü ïãù . 4 tailakàre puø hemaø dhåsa--rak . 5 ãùatpàõóuvarõe kçùõa÷vetavarõe ÷uklapãtavarõe ca puø 6 tadvati triø amaraþ . %<klàntaü rajodhåsaraketusainyam>% utkràntavarõakramadhåsaràõàm raghuþ . %<kiraõaparikùayadhåsarapradopràm>% . %<lalàñikàcandanadhåsaràlakà>% kumàø . 7 pàõóuraphalãkùupe strã ràjaniþ ñàp . 8 kinnarãbhede strã mediø gauràø ïãù .

#<dhåsaracchadà># strã dhåsaraþ chado yasyàþ . ÷vetavuhnàyàü ratnamà0

#<dhåsarapatrikà># strã dhåsaraü patramasyàþ kap kàpi ata ittvam . hasti÷uõóãkùupe (hàta÷uüóà) ràjaniø .

#<dhåsã># avyaø dhåsa--bàø i . vistàre gaõaratnam . åryàdiø . dhåsãkçtva vistàryetyarthaþ .

#<dhåstarà(mà)># strã ati÷ayena dhåþ tarap tamap va . %<hrasvàttàdau taddhite>% pàø hrasvàdeva ùatvavidhànàt na ùatvam . ati÷ayabhàre .

#<dhåstura># puø dhåsa--kvip tutorti tura--turaõe ka karmaø . (dhåtarà) khyàte vçkùe amaraþ .

#<dhåståra># puø dhåsa--kvip tårã gatihiüsayoþ ka karmadhàyaþ saø . (dhåtarà) khyàte vçkùe amare pàñhàntaram . %<dhåståra . dhårta! taruõendunivàsayomyasthàne pi÷àcapatinà vinivà÷ato'si . kiü kairavàõi vikasanti tamaþ prayàti ki bàrdhirullasati kiü dçùadaþ sravanti>% udbhañaþ . %<dhåståro madavarõàgnivàtakçjjvarakuùñhanut . kaùàyo madhurastikto yåkàlikùàvinà÷akaþ . uùõo gururvraõa÷leùmakaõóåkçmiviùàpahaþ>% bhàvapraø .

#<dhç># sthitau akaø dhçtau sakaø ubhaø bhvàø aniñ . dharati te adhàrùãt adhçta . dadhàra dadhre . dhçtaþ dhçtiþ . %<tato dadhàra sà devã garbham>% bhàø uø 7399 ÷loø dhartà dhariùyati te

#<dhç># patane bhvàø àtmaø ataø aniñ . dharate adhçta . dadhre dharmà dhariùyate .

@<[Page 3905a]>@
#<dhç># sthitau akaø dhàraõe sakaø tudàø àtmaø aniñ . dhriyate adhçta . dadhre dhartà kariùyate . sthitau %<dhriyate yàvadeko'pi ripustàvat kutaþ sukham>% màghaþ %<pràõeùåtkrànteùu ÷arãraü ÷vayitumadhriyata>% vçø upaø dhàraõe %<dhriyate kusumaprasàdhanam>% kumàø %<pàõóureõàtapatreõa dhriyamàõena mårdhani>% bhàø uø 189 aø . ud + uttolya dhàraõe %<caraõaü tvidamuddhçtam>% veõãsaø . %<padamuddhçtamudvahantã>% kumàø . %<prasabhoddhçtàri>% raghuþ .

#<dhç># dhàraõe curàø ubhaø sakaø señ . dhàrayati te adãdharatta . dhàrayàm babhåva àsa cakàra . %<vaiõavãü dhàrayedyaùñiü sodakaü ca kamaõóalum>% manuþ %<samakàya÷irogrãvaü dhàrayannacalaþ sthiraþ>% gãtà . sarveùàü dhàryaþ pårveùàü õyat etasya aco yat iti bhedaþ dhàrya÷abde udàø %<dhàreruttamarõaþ>% pàø etadyoge uttasarõasya sampradànatà . caitrasya ÷ataü dhàrayati .

#<dhçja># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . dhç¤jati adhç¤jãt . dadhç¤ja idit dhç¤jyate . asya anidittvamapi icchati . dharjati adharjãt dadharja . %<haro mahe÷vara÷caiva ÷ålapàõiþ piõàkadhçg>% ÷ivapåjàyàü tannàmavi÷eùoktau .

#<dhçta># naø dhç--sthitau patane ca bhàve kta . 1 patane 2 sthitau ca . dhç--dhàraõe karmaõi kta . kçtadhàraõe 3 gçhãte triø bhàve kta . 4 dhàraõe grahaõe naø . %<dhçtarudràkùamadhuvrataü khagaþ>% %<råpamadar÷i dhçto'si yadartham>% naiùaø . 5 trayoda÷amanoþputrabhede puø . %<trayoda÷asya putràste vij¤eyàstu ruceþ sutàþ . citraseno vicitra÷ca nayo dharmabhçto dhçtaþ>% harivaüø 7 aø . 6 druhyuvaü÷ye dharmasute ràjabhede %<druhyo÷ca tanayo babhruþ setustasyàtmajastataþ . àrabdhastasya gàndhàrastasya dharmastato dhçtaþ>% bhàø 9 . 23 . 4 atra ghçta iti pàñhàntaram .

#<dhçtadevà># strã %<catvàro devakàtmajàþ . devavànupadeva÷ca sudevodevavardhanaþ . teùàü khasàraþ saptàsan dhçtadevàdayo nçpa!>% bhàgaø 9 . 24 . 13 ukte devakàtmajàbhede %<tripçùñho dhçtadevàyàmeka ànakadundubheþ>% 25 ÷loø .

#<dhçtaràjan># puø dhçto ràjà prà÷astyena yena . suràj¤i de÷e tatra bhavaþ aõ upadhàlopaþ . dhàrtaràj¤a tatra bhave tri0

#<dhçtaràùñra># puø dhçtaü ràùñraü supàlyatayà yatra . 1 suràj¤i de÷e 2 nàgabhede ca mediø . 2 kauravo dhçtaràùñra÷ca ÷aïkapiõóa÷ca vãryavàn bhàø àø 35 aø . bàganàmoktau %<dhçtaràùñrakåle jàtàn ÷çõu nàmàn yathàtatham>% 57 aø . 3 gandharvaràjabhaide %<gandharvaràjo yo dhãmàn dhçtaràùñra iti ÷rutaþ . sa sava mànuùo loke dhçtaràùñraþ patistava>% bhàø à÷vaø 11 aø . vicitravãryakùetre satyavatyà niyogena vyàsenotpàdite svanàmakhyàte kaurave 4 nçpabhede %<÷àntanuþ khalu gaïgàü bhàgãrathãmupayeme tasyàmasya jaj¤e devavrato nàma yamàhubhãüùmamiti . bhãùmaþ khalu pituþ priyacikãrùayà satyavatãü màtaramudavàhayat yàmàhurgandhakàlãmiti . tasyàü pårvaü kànãno garbhaþ parà÷aràddvaipàyano'bhavat . tasyàmeva ÷àntanoranyau dvau putrau babhåvatuþ . vicitravãrya÷citràïgada÷ca tayorapràptayauvana eva citràïgado gandharveõa hataþ vicitravãryastu ràjàsãt . vicitravãryaþ khalu kau÷alyàtmaje ambikàmbàlike kà÷iràjaduhitaràvupayeme . vicitravãryastvanapatya eva videhatvaü pràptaþ . tataþ satyavatyacintayanmà dauùyanto vaü÷a ucchedaü vrajediti . sà dvaipàyanamçùiü manasà cintayàmàsa . sa tasyàþ purataþ sthitaþ kiïkaravàõãti . sà tàmupavàca bhràtà tavànapatya eva svaryàto vicitravãryaþ sàdhvapatyaü tasyotpàdayeti . sa tathetyuktvà trãn putràmutpàdayàmàsa . dhçtaràùñraü pàõóuü vidura¤ceti>% bhàø àø 95 aø . asya andhatvàdikathà bhàø àø 11 aø dç÷yà . 5 pakùibhede haüse puüstrã hemacaø tasya dhçtaràùñrãjàtatvàt tathàtvam striyàü ïãp . sà ca ka÷yapasya tàmràyàü patnyàü jàte 6 kanyàbhede %<kàkãü ÷yenãü tathà bhàsãü dhçtaràùñriü tathà ÷ukãm . tàmrà tu suùuve devã pa¤caità lokavi÷rutàþ>% %<dhçtaràùñrã tu haüsàü÷ca kalahaüsàü÷ca sarva÷aþ>% bhàø àø 66 aø . tàmrà tu dakùakanyà ka÷yapapatnã tàmra÷abdànukteþ atrocyate %<surabhirvinatà caiva tàmrà krodhava÷à irà . kadrurmuni÷ca ràjendra! tàsvapatyàni me ÷çõu>% harivaüø 3 aø .

#<dhçtavarman># puø ghçtaü varma yena . 1 gçhãtakavace 2 bhàrataprasiddhe trigartaràjaketuvarmànuje nçpabhede %<ketudharmà tu tejakhã tasyaivàvarajo yuvà . yuyudhe bhràturarthàya pàõóavena ya÷asvinà . tamàpatantaü samprekùya ketudharmà mahàhave . abhyardanni÷itairvàõairvãbhatsuþ paravãrahà . ketudharmaõyabhihate dhçtavarmà mahàrathaþ . rathenà÷u samutpatya ÷arairjiùõumavàkirat>% bhàø àø 74 aø .

#<dhçtavrata># triø dhçtaü vrataü yena . 1 gçhãtavrate %<saüvarta÷ca dhçtavrataþ>% bhàø àø 66 aø . 2 puruvaü÷ye jayadrathaputravijayançpapautre nçpabhede . %<vijayasya dhçtiþ putrastasya putro dhçtavrataþ>% harivaüø 31 aø . dhçti÷abde dç÷yam .

#<dhçtàtman># triø dhçta àtmà yena . 1 dhairyànvitacitte 2 viùõau puø . %<dhçtàtmà niyamo yamaþ>% viùõusaø . ekaråpeõa stanmàdirahitatayà sthita àtmàsyeti bhàø .

#<dhçti># strã dhç--ktin . 1 dhàraõe 2 tuùñau 3 dhairye %<dhçtirastamità rati÷cyutà>% raghuþ %<dhçtirdhairyaü prãtirvà>% malliø . viùkambhàdimadhye 4 aùñame yogabhede mediø . %<atigaõóaþ sukarmà ca dhçtiþ ÷ålaü tathaiva>% jyoø . 5 sukhe hemacaø . gauryàdiùoóa÷amàtçmadhye 6 màtçkàbhede . màtçkà÷abde dç÷yam . aùñàda÷àkùarapàdakachandomàtre uktàtyuktetyupakrame dhçti÷càtidhçti÷caiva kçtiþ prakçtiràkçtiþ vçø raø . 7 mànasadhàraõàbhede %<dhçtiradhçtirhrãrvãrbhãrityetat sarvaü manaeva>% ÷rutiþ . sà ca sàtvikàdibhedena tridhà yathàha gãtàyàm %<dhçtyà yayà dhàrayate manaþpràõendriyakriyàþ . yogenàvyabhicàriõyà dhçtiþ sà pàrtha . sàtvikã . yayà tu dharmakàmàrthàn dhçtyà dhàrayate'rjuna! . prasaïgena phalàkàïkùã dhçtiþ sà pàrtha! ràjasã . yathà svapnaü bhayaü ÷okaü viùàdaü madameva ca . na vimu¤cati durmedhà ghçtiþ sà pàrtha! tàmasã>% . 8 dakùasutàråpadharmapatnãbhede %<dadau sa da÷a dharmàya>% ityupakrame dharmapatnã÷abde ukta vàkye 3857 pçø dç÷yam . 9 jayadrathançpasya pautre puø jayadrathastu ràjendra! ya÷odevyàm vyajàyata . brahmakùatrottaraþ satyàü vijayo nàma vi÷rutaþ . vijayasya dhçtiþ putraþ harivaüø 31 aø . 10 maithile ràjabhede puø tadupakrame %<÷unakastatsuto jaj¤e vãtihavyo dhçtistataþ>% bhàgaø 9 . 13 . 16 . 11 vi÷vadevabhede puø tannàmopakrame %<balaü dhçtirvipàpmà ca puõyakçt thàbanastathà>% bhàø anuø 91 aø . sàø daø ukte 12 vyabhicàri bhàvabhede . sà ca %<sadhçticapalanàglànicintàvitarkàþ>% ityuddi÷ya tatra lakùità yathà %<j¤ànàbhãùñàgamàdyaistu saüpårõaspçhatà dhçtiþ . sauhityavacanollàsasahàsa pratibhàdikçt>% udàhçtaü ca %<kçtvà dãnanipãóanàü nijajane vaddhvà vacovigraham naivàlocya garãyasãrapi ciràdàmuùmikãryàtanàþ . dravyaughàþ parisa¤citàþ khalu mayà yasyàþ kçte sàmprataü nãvàrà¤jalinàpi kevalamaho meyaü kçtàrthà tanuþ>% bhàø daø . %<tà dhçtirasti gatàsmi sampratãyam>% màghaþ . %<sthità karthaü ÷ailajanà÷uge dhçtiþ>% kiràø %<ambaràntadhçteþ>% ÷àø såø 14 gurutvavatàü patanàbhàve haridàsaþ %<kàryàyojana dhçtyàdeþ padàt pratyayataþ ÷ruteþ . vàkyàt saïkhyàvi÷eùacca sàdhyo vi÷vavidavyayaþ kusumàø . dhçtãti brahmàõóàdi patanapratibandhakã bhåtaprayatnavadadhiùñitaü dhçtimantvàt viyati vihaïgamadhçtakàùñhavat dhçti÷ca gurutvavatàü patanàbhàvaþ>% haridàsaþ . manaso bhåtapa¤cakàrabdhatvàt kùityaü÷adhàraõavattvàt dhçtimattvaü bodhyam . dhçterbhåmiguõatva¤ca bhàø ÷àø 255 aø uktaü yathà %<bhåmeþ sthairyaü gurutvaü ca kàñhinyaü prasavàrdhatà . gandhogurutvaü ÷akti÷ca saüthàtaþ sthàpanà dhçtiþ>% . %<sthairyamacà¤calyaü gurutvaü patanapratiyogã guõaþ prasavo dhànyàdyutpattistadarthatà, gurutvaü prathimà piõóapuùñiþ ÷aktirgandhagrahaõasàmarthyaü saïghàtaþ ÷liùñàvayavatvam sthàpanà manuùyàdyà÷rayatvaü dhçtiþ pà¤cabhautike manasi yo dhçtyaü÷aþ sa pàrthivaþ sthairya÷abdenaivãpàtta iti dhçti÷abdemàtra bhåtàntaraprave÷asthànatvamucyate>% nãlakaõñhavyàkhyà . tacchandaso'ùñàda÷asaükhyakatvàttattulyasaükhyàyute aùñàda÷asaükhyàyukte ca . 16 vipulàkhya viùkumbhaparvatasthe vanabhede viùkumbhaparvatopakrame %<vanaü tathà caittarathaü vicitraü teùvapsaro nandananandana¤ca . dhçtyàhvayaü yad dhçtikçt suràõàü bhràjiùõu vaibhràjamiti prasiddham>% siø ÷iø . %<vipula÷ailamastake ketuvçkùo vaño dhçtirvanaü mahàhradaþ saraþ>% pramitàø .

#<dhçtimat># triø dhçtirastyasya matup . dhairyànvite %<kçtaj¤aü dhçtimanta¤ca kçcchramàhurariü budhàþ>% manuþ striyàü ïãp . %<pratyuddhçtàü dhçtimatãü bharato vavande>% %<dhçtimatãrupakàntamapi striyaþ>% pa¤camamanãþ 2 raivatasya putrabhede puø %<atha putrànimàüstasya nibodha gadato mama . dhçtimànavyayo yuktastattvadar÷ã nirutsukaþ>% harivaüø 7 aø . ajamãóhançpasya pautre 3 nçpabhede puø ajamãóhasya dàyàdo vidvàn ràjà javã naraþ . dhçtimàüstasya putrastu, harivaüø 20 aø . 4 ku÷advãpasthe varùabhede naø ku÷advãpopakrame %<dhçtimat pa¤camaü varùaü ùaùñhaü varùaü prabhàkaram>% bhàø bhãø 120 aø . 5 agnibhede puø %<viùõurnàmeha yo'gnistu dhçtimàn nàma so'ïgiràþ>% bhàø vaø 220 aø sa ca agnirdhçtihomàïgam dhçtihoma÷abde dç÷yam . 6 trayoda÷amanvantare saptarùimadhye aïgiro'patyabhede . %<trayoda÷e tu paryàye bhàvye manvantare manoþ . aïgirà÷caiva dhçtimàn paulaho vyàpakastathà>% .

#<dhçtihoma># puø dhçtyàdyaùñakodde÷eko homaþ . vivàhàïge homabhede %<utthàpya kumàraü dhruvà àjyàhutãrjuhoti>% gobhilaþ aùñàviha dhçtihomàþ dhruvà àva÷yakàþ . katha¤cid bhartçgçhagamanàbhàve'pi ÷va÷uragçhe nivàse'pi ava÷yaü hotavyàþ iti . atra %<iha dhçtiþ svàhà>% ityàdiprayogaþ . na tu svàhàyoge caturthã %<dhçtihome na prayu¤jyàt gonàmasu tathàùñasu . caturthãmaghrya ityetadgonàmasu hi håyate>% iti chandogapari÷iùñàt . dhçtihome dhçtyaùñakahome saø skàø taø raghuø . sa ca tatpaddhatau bhavadevokto yathà %<tataþ patiþ kumàramutthàpya pårvavat ku÷aõóikoktavidhàne dhçtinàmànamagniü saüsthàpya samitprakùepàntaü vyastasamastamahàvyàhçtihomaü kçtvà aùñàhutãrjuhuyàt . aùñànàü mantràõàm çùyàdayaþ sàdhàraõàþ . prajàpati rçùirvçhatã chando vadhårdevatà dhçtihome viniyogaþ . oü iha dhçtiþ svàhà 1 . oü iha svadhçtiþ svàhà 2 . oü iha ratiþ svàhà 3 . oü iha ramasva svàhà 4 . oü mayi dhçtiþ svàhà 5 . oü mayi svadhçtiþ svàhà 6 . oü mayi ratiþ svàhà 7 . oü mayi ramasva svàhà 8>% .

#<dhçtvan># puø dhç--kvanip tuk . 1 viùõau ujjvalaø . 2 dharme 3 gagane 4 samudre 5 medhàvini 6 vipre saükùiptasàre uõàø . 7 dhàrake triø striyàü %<vano ra ca>% ïãp ra÷càntade÷aþ . dhçtvarã sà ca 8 bhåmau saükùiptasàre uõàø .

#<dhçùa># saühatau akaø hiüse sakaø bhvàø paraø señ . dharùati adharùãt . dadharùa udit dharùitvà dhçùñvà . %<dhçùa÷asã vaiyàtye>% pàø vaiyàtye eva aniñovidhanàt ktvo veñkatve'pi saühatyarthe badhàrthe ca nityamiñ . dharùitaþ

#<dhçùa># pràgalbhye svàø paraø akaø señ . dhçùõoti adharùãt . dadharùa . %<dhçùa÷asã vaiyàtye>% pàø niùñhàyàmaniñ . dhçùñaþ asyà àttvaü cintyaprayojanamiti sma . bhàvàdi karmaõorvaiyàtye dhçùirnàsti ataeva niyamàrthamidaü såtramitãtyàha vçttikàraþ %<vibhàùà bhàvakarmaõoriti vikalpe pràpte såtramidaü nityatàrthamityà÷aïkyàha dhçùirnàstãti>% tadarthaþ tattvaø . %<àlokayat sa kàkutsthamadhçùõot ghoraadhvanat>% bhaññiþ . %<tàn dçùñvàtidçóhàn dhçùñàn pràptàn parivçóhàj¤ayà>% bhaññiþ .

@<[Page 3907b]>@
#<dhçùa># sàmarthyabandhane curàø àtmaø akaø señ . dharùayate adãdhçùata adadharùata . dharùayàm babhåva àsa cakre %<kastvà dharùayituü ÷aktaþ>% harivaüø 3153 ÷loø .

#<dhçùa># krodhe abhibhave ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paø sakaø señ . dharùayati te dharùati adãdhçùat ta adadharùat ta adharùãt . dharùayàm bhåva àsa cakàra dadharùa . %<prahastasya puro'màtyàn jihiüsurdadhçùustathà>% maññiþ . dadhçùurabhibhåtavantaþ .

#<dhçùaj># triø dhçùa--abhibhave bàø kajin . 1 dharùake 2 abhibhave ca . %<tà asya saüdhçùajo na tigmàþ>% çø 5 . 19 . 5

#<dhçùad># triø dhçùa--abhibhave bàø kartari adik . dharùake %<dhçùadvarõaü dive dive>% çø 10 . 87 . 2 %<dhçùadvarõaü dharùakaråpam>% bhàø %<svabhåtyojà ayasi dhçùanmanaþ>% çø 1 . 152 . 52 dhçùanmanaþ dharùakamanàþ bhàø . bhàve adik . 2 dharùaõàyàm %<te yàmannà dhçùadvinaþ>% çø 5 . 52 . 2 %<dhçùadvinaþ dharùaõàvantaþ>% bhàùyam

#<dhçùu># triø dhçùa--ku . 1 pragalbhe 2 dakùe 3 saïghàte puø saükùiptasàroõàø .

#<dhçùña># triø dhçùa--vaiyàtye kta . 1 nirlajje 2 pragalabhe 3 nirdaye ca . 4 nàyakabhede puø tallakùaõodàharaõe sàø daø ukte yathà %<kçtàgà api niþ÷aïkastarjito'pi na lajjitaþ . dçùñadoùo'pi mithyàvàk kathito dhçùñanàyakaþ>% %<÷oõaü vãkùya mukhaü vicumbitumahaü yàtaþ samãpaü tataþ pàdena prahçtaü tayà sapadi taü dhçtvà sahàse mayi . ki¤cit tatra vidhàtumakùamatayà vàùpaü tyajantyàþ sakhe! bhràta÷cetasi kautukaü vitanute kopo'pi vàmabhruvaþ>% . %<bhåyoniþ÷aïkaþ kçtadoùo'pi bhåyonivàrito'pi pra÷nayaparàyaõaþ>% rasama¤jaryàü tallakùaõamuktam . vidarbharàjasutakunteþ 5 putrabhede puø %<bhãmo vidarbhasya sutaþ kuntistasyàtmajo'bhavat . kunterdhçùñaþ suto jaj¤e>% harivaüø 37 aø . 6 vandakyàm asatyàü strã ÷abdaratnàø . tasya bhàvaþ tal dhçùñatà strã tva dhçùñatva naø ùya¤ dhàrùñya naø . nirlajjatve pràgalbhye ca %<gurustavaivàgamaeva dhçùñatàm>% màghaþ .

#<dhçùñaketu># puø sannatiràjavaü÷ye sukumàrasya 1 putrabhede %<sukumàrasya dàyàdo dhçùñaketuþ sudhàrmikaþ>% harivaüø 29 aø . navama manoþ rohitasya 2 putrabhede ca %<dakùaputrasya putràste rohitasya prajàpateþ . manoþ putro dhçùñaketuþ pa¤cahotroniràkçtiþ>% harivaü07 aø . 3 janakavaü÷ye dhçtisute puø . sudhçterdhçùñaketurvai harya÷vo'tha marustataþ bhàgaø 9 . 13 . 12 4 kaikaye nçpabhede ca %<kaikayo dhçùñaketu÷ca ÷rutakãrtimavindata>% bhàgaø 9 . 24 . 21 . kà÷ye 5 satyaketusute %<dharmaketuþ sutastasmàt satyaketurajàyata . dhçùñaketuþ sutastasmàt>% bhàgaø 9 . 17 . dhçùñadyumnasya 6 putrabhede ca %<dhçùñadyumnaþsutastasya (drupadasya) dhçùñaketu÷ca tatsutaþ>% harivaüø 23 aø %<dhçùña ketu÷cekitànaþ kà÷iràja÷ca bãryavàn>% gãtà .

#<dhçùñadyumna># puø drupadançpasya putramede tadutpattikathà %<tathaiva dhçùñadyumno'pi sàkùàdagnisamadyutiþ . vaitàne karmaõi tàta! pàvakàt samajàyata . vãro droõavinà÷àya dhanuràdàya vãryavàn>% bhàø àø 63 aø . %<droõàntakamahaü putraü labheyaü yudhi durjayam . tatkarma kuru me yàja! vitaràmyarbudaïgavàsu . tathetyuktvà tu taü yàjo yàjyàrthamupakalpayan . gurvartha iti càkàmamupayàjamacodayat . yàjo droõa vinà÷àya pratijaj¤e tathà ca saþ . tatastasya narendrasya upayàjã mahàtapàþ . àcakhyau karma vaitànaü tadà putraphalàya vai . sa ca putro mahàvãryo mahàtejà mahàbalaþ . iùyate yadvidho ràjan! bhavità te tathàvidhaþ . bharadvàjasya hantàraü so'bhisandhàya bhåpatiþ . àjahre tattathà sarvaü drupadaþ karmasiddhaye . yàjastu havanasyànte devãmàj¤àpayattadà . praihi màü ràj¤i! pçùati! mithunaü tvàmupasthitam . ràj¤yuvàca . abaliptaü mukhaü brahman! divyàn gandhàn bibharmi ca . sutàrthenopalabdhà'smi tiùñha yàja! malapriya! . yàja uvàca . yàjena ÷rapitaü havyamupayàjàbhisantritam . kathaü kàmaü na sandadhyàtsà tvaü vipraihi tiùñha và . bràhmaõa uvàca . evamuktvà tu yàjena hute haviùi satkçte . uttasthau pàvakàt tasmàt kumàro devasannibhaþ . jvàlàvarõo ghoraråpaþ kirãñã varma cottamam . bibhrat sakhaógaþ sa÷aro dhanuùmànvinadanmuhuþ . tathetyuvàca taü yàjo ràj¤aþ priyacikãrùayà . tayo÷ca nàmanã cakrurdvijàþ saüpårõamànasàþ . dhçùñatvàdatidhçùõutvàddyumnàdyutsambhavàdapi . dhçùñadyumnaþ kumàrã'yaü drupadasya bhavatviti>%

#<dhçùñaratha># puø nçpabhede %<cyavano janaka÷caiva tathà dhçùñaratho nçpaþ>% bhàø anuø 165 aø nànànçpoktau .

#<dhçùñi># puø dhçùa--ktic . hiraõyaka÷iyorjyeùñhasya hiraõyàkùàsurasya putrabhede %<hiraõyaka÷ipurbhràtuþ saüparetasya duþkhitaþ . kçtvà kañodakàdãni bhràtçputrànasàntvayat . ÷akuniü ÷aüvaraü dhçùñiü bhåtasantàpanaü vçkam>% bhàø 7 . 2 . 16 2 pragalbhe triø . %<dhçùñirasi>% yajuø 1 . 17 %<he upaveùa! tvaü dhçùñirasi pragalbho'si . tãvràïgàràõàmitastata÷càlana pràpakatvàdasya pràgalbhyam>% vedadãø 3 yaj¤iye upaveùaråpe pàtrabhede puø upaveùa÷abde 1630 pçùñhe dç÷yam . yaj¤apàtropakrame %<dhçùñã ÷atamàne>% kàtyàø ÷rauø 26 . 2 . 10 %<dhçùñã upaveùau audambarau tatra ekaü rajata÷atamànaü dvitãyaü suvarõa÷atamànamiti>% karkaþ %<dhçùñirasãmupaveùamàdàya>% kàtyàø ÷rauø 2 . 4 . 26 %<palà÷a÷àkhàyàþ målade÷e cchinnaþ kàùñhabhàga upaveùaþ>% karkaþ . palà÷a÷àkhàyà iti yaj¤avi÷eùe sàmànyatastu audambara iti pårvàparamãmàüsà . dhçùñirasãti mantreõopàdãyamànatvàt upaveùasya dhçùñitvamityà÷ayena %<dhçùñã ÷atamàne>% ityuktam . %<dhçùñibhyàü bhaùmanà parikãryàïgàrai÷ca>% kàtyàø ÷rauø 26 . 3 . 9

#<dhçùõa># puø sàtvatavaü÷ye bhajamànaputrabhede krathana÷abde 2304 pçø dç÷yam .

#<dhçùõaj># triø dhçùa--najij . 1 dhçùñe 2 pragalbhe 3 nirlajje amaraþ .

#<dhçùõi># puø dhçùa--vàø ni. kiraõe amaraþ .

#<dhçùõu># triø dhçùa--knu . 1 dhçùñe 2 pragalbhe trikàø 3 ka¤cukàyàü puø ÷abdacaø . 4 rudrabhede puø %<namasta àyudhàyànàtatàya dhçùõaye>% yajuø 16 . 14 %<dhçùõaye dharùaõa÷ãlaripuü hantuü pragalbhàya>% vedadãø . sàvarõimanoþ 5 putrabhede puø %<sàvarõasya manoþ putràþ>% ityupakrame %<cariùõuràryo dhçùõu÷ca ràjan! sumatireva ca>% harivaüø 7 aø . vaivasvata manoþ 6 putrabhede puø tadvaü÷opakrame %<ikùvàku÷caiva nàbhàgo dhçùõuþ ÷aryàtireva ca>% harivaüø 10 aø . sàtvatavaü÷yakukurasute 7 nçpabhede %<kukurasya suto dhçùõurdhçùõostu tanayastathà>% harivaüø 38 aø . 8 pitàmahaputrakavisutabhede %<pitàmahastvapatyaü vai kaviü jagràha tattvavit . tadà sa vàruõaþ khyàto bhçguþ prasavakarmakçt . brahmaõastu kaveþ putrà vàruõàste udàhçtàþ . aùñau prasavajairyuktà guõairbrahmavidaþ ÷ubhàþ . kaviþ kàvya÷ca dhçùõu÷ca buddhimànu÷anàstathà . bhçgu÷ca virajà÷caiva kà÷ã cogra÷ca dharmavit . aùñau kavisutàhyete sarvamebhirjagattatam>% bhàø ànuø 85 aø . vede supàü sthàne yàc %<pradhçùõuyà namati vasyo accha>% çø 4 . 21 . 4 %<dhçùõuyà dhçùõuþ>% bhàø %<bhràjantyau yanti dhçùõuyà>% çø 5 . 10 . 5 . %<dhçùõuyà dhçùõavaþ>% bhàø .

#<dhçùõuka># puø vaivasvatamanuvaü÷ye nçpabhede %<dhçùõuka÷càmbarãya÷ca daõóaka÷ceti te trayaþ>% harivaø 1 aø tadvaü÷oktau

#<dhçùõvojas># puø kàrtavãryançpaputrabhede %<÷årasena÷ca ÷åra÷ca dhçùõvojàþ kçùõa eva ca . jayadhvaja¤ca nàmnàmãdàvantyo nçpatirmahàn . kàrtavãryasya tanayà vãryavanto mahàbalàþ>% harivaüø 34 aø .

#<dhçùya># triø dhçùa--karmaõi çdupaùatvàt kyap . dharùaõãye %<bhåtànàmiha yo vai tvàü mayà vinihitàü satãm . upà hanyàt sa me dhçùyaþ>% bhàø ÷àø 225 aø %<pa÷yannadåràt manasàpyadhçùyam>% kumàø .

#<dhe># pàne bhvàø paø sakaø aniñ ñit . dhayati adadhat adhàsãt . dadhau dhàsyati . khac stanandhayaþ striyàü ñittvàt khaci ïãp haradattãkteþ khacyeva ïãp . stanandhayã anyatra ñàp .

#<dhena># puø dhayanti dhe--nan icca . 1 samudre 2 nade ca 3 nadyàü strã ñaùñittve'pi khacyeva ïãp iti haradattokteþ na ïãp . 4 vàci strã nighaõñu %<vàyo bhava prapç¤catã dhenàjigàtidà÷uùe>% çø 1 . 2 . 3 %<dhenà vàk>% bhàø . 5 dhanyàke strã gauràø ïãù . svàrthe ka tatràrthe bhàvapraø .

#<dhenu># strã dhayati sutàn, dhãyate pãyate vatsaivàü dheñ--nu icca . 1 gomàtre vatsasya dhayanàt tasyàstathàtvam . 2 navasåtikàyàm savatsàyàü gavi strã amaraþ vatsaiþ pãyamànakùãratvàt tasyàstathàtvam . gomàtrabhedàþ da÷avidhà yathà vçhaø puø uttarakhaõóe 150 aø %<gavàü jàtãstu vakùyàmi ÷çõuùvaikamanà dvija! . prathamàgaurakapilà dvitãyà gaurapiïgalà . tçtãyà raktakapilà caturthã nãlapiïgalà . pa¤camã ÷uklapiïgàkùã ùaùñhã tu ÷uklapiïgalà . saptamã citrapiïgàkùã aùñamã babhrurohiõã . navamã ÷vetapiïgàkùã da÷amã ÷vetapiïgalà . tàdç÷àste'pyanaóvàhaþ kapilàstu prakãrtitàþ>% . 3 dànàrthakalpite dhenvàkàre guóàdipadàrthe yathàha hemàø dà0
     atra yadyapi dhenu÷abdena svaråpato gaurevàø bhidhãyate tathàpi dhenu÷abdasàdhàraõyàdiha prakaraõe guóadhenvàdãnàmapi sannive÷o yuktaþ tàsu ca krameõa niråpyamàõàsu %<da÷amã syàt svaråpataþ>% iti svaråpadhenorante sthitatvàt guóadhenvàdaya eva prathamato niråùyante . taduktaü matsyapuràõe %<yàstu pàpavinà÷inyaþ pañhyante da÷a dhenavaþ . tàsàü svaråpaü vakùyàmi nàmàni ca naràdhipa! . prathamà guóaghenuþ 1 syàt ghçtadhenu 2 rathàpi ca . tiladhenu 3 stçtãyà ca caturthã 4 jalasaüj¤ikà . kùãradhenu 5 ÷ca vikhyàtà madhudhenu 6 rathàpi ca . saptamã ÷arkaràdhenu 7 rdadhidhenu 8 rathàùñamã . rasadhenu 9 ÷ca navamã da÷amã syàt svaråpataþ>% . %<kumbhàþ syurdravadhenånàmitaràsàntu rà÷ayaþ>% . %<suvarõadhenumapyatra kecidicchantimànavàþ>% tattacchabde dç÷yam . ya÷odhanodhenumçùermumoca . %<anindyà nandinã nàma dhenuràvavçte vanàt>% raghuþ .

#<dhenuka># puø dhenuriva %<iye pratikçtau>% pàø kan . 1 asurabhede %<khara ityucyate daityo dhenukaþ so'surottamaþ>% harivaüø 55 aø . %<dàruõo dhenuko nàma daityo gardabharåpavàn . kharayåthena mahatàvçto balavatàü varaþ . sa tu tàlavanaü ghoraü gardabhaþ parirakùati . nçpakùi÷vàpadagaõàüstràsayannatidarpitaþ>% harivaüø 70 aø . 2 ratibandhabhede tallakùaõaü ratima¤jaryàmuktaü yathà %<nyastahastayugalà nije pade yoùideti kañiråóhavallabhà . agrato yadi ÷anairadhomukhã dhenukaü vçùavadunnate priye! .>% %<suptàü striyaü samàsiïgya svayaü suptoramet punaþ . laghu liïgaü càlayedyo bandho'yaü dhenukaþ smçtaþ>% . 3 hastrinyàü strã . saüj¤àyàü kan . 4 dhanyàke strã mediø .

#<dhenukasådana># puø dhenukamanupadoktamasuraü sådayati sådilyu . valabhadre tannisådanakathà harivaüø 70 aø yathà %<rauhiõeyaü kharo duùñaþ so'da÷adda÷anàyudhaþ . padbhyàmubhàbhyà¤ca punaþ pa÷cimàbhyàü paràïmukhaþ . jaghànorasi daityo'sau rauhiõeyaü niràyudham . tàbhyàmeva sa jagràha padbhyàü taü daityagardabham . àvarjitakhuraskandhaü prerayaüstàlamårdhani . sa bhagnorukañãgrãvo bhagnapçùñhodaràkçtiþ . kharastàlaphalaiþ sàrdhaü papàta dharaõãtale . taü gatàsuü gata÷rãkaü patitaü vãkùya gardabham . j¤àtãüstato'paràüstasya tçõaràjani so'kùipat>% harivaüø 70 aø %<påtanàdhenukàriùñake÷icànårasådanaþ>% trikàõóa÷eùe viùõunàmaparyàye dhenusådanoktiþ ràmasya viùõvaü÷àvatàratvàt iti bodhyam ràmadvàrà tasya hananàt tasya tathàtvam . bhàgaø 1015 aø api valaràmeõaiva tasya hananakathànte %<naitaccitraü bhagavati hyanante jagadã÷vare>% ityanena parame÷varakartçkasya taddhananasya na citratvamityuktam . valaràmeõa taddhanane'pi tasya taddvàrà taddhantçtvamastyeveti bodhyam dhenukàriprabhçtayo'pi balaràme .

#<dhenudugdha># naø dhenordugdhamiva svàdu phalamasya . 1 cirbhaññe ràjaniø 6 taø . 2 dhenvàþ kùãre ca .

#<dhenudugdhakara># puø dhenordugdhamiva kirati ka--ac dhenã dugdhaü karoti vardhayati kç--ac và . garjare (gàüjara) ràjaniø . tatpàne dhenordugdhasya vardhanàttasya tathàtvam .

#<dhenumat># triø dhenurastyasya matup . 1 dhenusvàmini striyàü ïãp . sà ca bharatavaü÷yadevadyumnasya 2 bhàryàyàm %<devadyumnastato dhenumatyàü sutaþ parameùñhã>% bhàgaø 5 . 15 . 3

#<dhenumålya># naø 6 taø . pràya÷cittaråpadhenudànasya niùkrayaråpe målyabhede tacca pràya÷cittatattve vyavasthàpitaü yathà
     atha dhenumålyavyavasthà . saüvartaþ %<pràjàpatyavratà÷aktau dhenuü dadyàt payasvinãm . dhenorabhàve dàtavyaü tulyaü målyaü na saü÷ayaþ>% . payasvinãmiti vi÷eùaõaü dugdhopayogàya sà ca vatsaü vinà na sambhavati . ataþ savatsàyà eva dànaü mukhyaü tadabhàve yathocitaü tanmålyaü tadabhàve puràõatrayam . %<dvàtriü÷atpaõikà gàvovatsaþ pauràõiko bhavet>% kàtyàyanavacanàt . ùañutriü÷anmatamiti kçtvà pañhanti %<dhenuþ pa¤cabhiràdyànàü madhyànàü tripuràõikã . kàrùàpaõaikamålyà hi daridràõàü prakãrtità>% . atra puràõatrayalabhyaü gotamãktaü hiraõyàdikameva deyaü tad yathà %<hiraõyaü gaurvàso'÷vobhåmistilà ghçtaùannamiti deyàni>% . etànyevànàde÷e vikalpena kriyeranniti anyathà idamanarthakaü syàt iti pràya÷cittavivekaþ . taccintyaü hiraõyaü gaurityàdinà gorvikalpakatvena hiraõyàdikamuktaü na tu gomålyatvena tata÷ca . %<dvàtriü÷atpaõikà gàvaþ>% ityàdivacanàt kàrùàpaõatrayadànameva yuktam . tatra %<tàmrikaþ kàrùikaþ paõaþ>% iti yàj¤avalkyavacanena %<gu¤jàþ pa¤càdyamàùakaþ . te ùoóa÷àkùaþ karùo'strã palaü karùacatuùñayaü>% ityamarasiühoktena a÷ãtirattikàparimitatàmre paõa÷abdaþ saïketitaþ . sa ca tàvatsaükhyakavaràñakairlabhyata iti varàñakeùvapi tathà vyavahàraþ . etanmålakaü bhaviùyamatsyasåktayorvacanam . %<a÷ãtibhirvaràñakaiþ paõa ityabhivãyate . puràõaü te ùoóa÷abhiþ rajataü saptabhistu naiþ>% . gotamoktaparigaõanãyaniyamastu anàdiùñe pràthamikakalpàya àdiùñe tattadravyapràdhànyaü hiraõyàde rànukalpikatvamiti vi÷eùaþ . ataeva yamena sàmànyato dànamuktaü yathà %<÷oùaõena ÷arãrasya tapasà'dhyayanena ca . pàpakçnmucyate pàpàt dànena ca damanana ca>% . ataþ kàrùàpaõatrayalabhyaü rajatàdi dãyate . yattu mitàkùaràyàm %<gavàsabhàve niùkaþ syàcadardhaü pàdaeva ca>% iti smaraõànniùkàdikamuktaü tacchaktatamàdyapekùayà tatràpi %<catuþsauvarõiko niùkraþ>% iti manåktaniùkasya na grahaõam atyantavisadç÷amålyatvàt sàùña÷atasuvarõaniùkavat . kintu dãnàraniùkasya grahaõaü tathà càmaraþ . %<sàùñe ÷ate suvarõànàü hemnyurobhåùaõe pale>% dãnàre'pi ca niùko'strã iti . dãnàra ukto viùõuguptena %<dãnàroropakairaùñàviü÷atyà parikãrtitaþ . suvarõasaptatitamo bhàgoropaka ucyate>% . suvarõastva÷ãtirattikàparimitaü hema . tathà ca manuþ . %<pa¤cakçùõalakomàùaste suvarõastu ùoóa÷a>% iti atra kà¤canaü vyaktamàhàmarasiühaþ . %<suvarõavistau hemno'kùaþ>% iti . eva¤ca saptamàü÷àdhikahemarattikà ropakaþ tadaùñàviü÷atyà dvàtriü÷adrattikàparimitodãnàro niùkaþ pràø taø raghuø .

#<dhenumbhavyà># strã bhavyà dhenuþ %<dhenorbhavyàyàm>% gaõasåtranirde÷àt paranipàtaþ mum ca . bhavaùyantyàü dhenvàm

#<dhenuùñarã># strã ati÷ayena dhenuþ tarap ïãp pàraskaràderàkçtigaõatvàt suñ ùatva¤ca . pra÷astadhenvàm . %<sàrasvatãü dhenuùñarãmàlabheta>% kañha÷àkhà÷rutiþ .

#<dhenuùyà># strã dhenu--saüj¤àyàü yat suk ca . çõa÷odhanàrthamuttamarõàya bandhakatvena dãyamànàyàü dhenau amaraþ . %<gaurmahiùã và yà dugdhabandhake sthità sà dhenuùyeti>% vçddhàþ . sà saüjàtàsya tàra0itac . dhenuùyita uttamarõe

#<dheya># triø dhà--karmaõi yat 1 dhàrye 2 poùye ca . sa àdiþ sa madhyaþ sa càntaþ prajànàü sa dhàtà sa dheyaþ sa kartà sa kàryam bhàø ÷àø 342 aø ã÷varasyaiva sarvaråpatvàt tathàtvam . dhe--yat . 3 peye triø . bhàve yat . 4 dhàraõe 5 poùaõe 6 pàne ca .

#<dheùñha># triø ati÷ayena dhàtà iùñhan tçõo lope guõaþ . dhàraka tame %<mitràõàü mitrapate dheùñhaþ>% çø 1 . 170 . 5 %<dheùñhaþ ati÷ayena dhàrakaþ>% bhàø . nàmadheyàdau svàrthe dheyapratyayaþ .

#<dhainava># puüstrã dhenorapatyam utsàø vidàø và a¤ . dhenvapatre striyàü ïãp .

#<dhainuka># naø dhenånàü samåhaþ %<acittahastidhenoùñhak>% vàø ñak %<isusuktàntàt kaþ>% pàø ñhasya kaþ . 1 dhenusamudàye strãõàü 2 karaõabhede ca mediø .

#<dhairya># naø dhãrasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 dhçtau %<sthirà cittonnatiryà tu taddhairyamiti saüj¤itamiti>% bhåpàlakoùaþ . 2 apramàde 3 atyàkulatve 4 vighnàdyupasthitàvapi pràrabdhàparityàgahetàvantaþkaraõavçttivi÷eùe . 5 nirvikàracittatve . %<manaso nirvikàratvaü dhairyaü satsvapi hetuùu>% etadabhipràyeõa %<vikàrahetau sati vikriyante yeùàü na cetàüsi taeva dhãràþ>% iti kumàø uktam . %<kuryàü harasyàpi pinàkapàõervairyacyutiü ke mama dhanvino'nye>% kumàø . %<avadhãrya dhairyakalità dayitam>% màghaþ . 6 nàyakayorguõabhede dhãratà÷abde dç÷yam . 7 puruùaguõabhede yathà %<÷obhà vilàso màdhuryaü gàmbhãryaü dhairya tejasã . lalitaudàryamityaùñau satvajàþ pauruùà guõàþ>% ityuddi÷ya %<vyavasàyàdacalanaü dhairyaü vighne mahatyapi>% sàø daø lakùitam udàhçta¤ca %<÷rutàpsarogãtirapi kùaõe'õin haraþ prasaükhyànaparo babhåva . àtme÷varàõàü na hi jàtu vighnàþ samàdhibhedaprabhavo bhavanti>% . svàrthe ghya¤ . puruùamedhayaj¤e 8 haumyadevabhede puø . tadupakrame %<medhàyai rathakàraü dhairyàya takùàõam>% yajuø 30 . 7

#<dhaivata># puø dhãmatàmayam aõ pçùoø . tantrãkaõñhotthita saptasvareùu ùaùñhe svare tallakùaõaü yathà %<gatvà nàbheradhobhàgaü vastiü pràpyordhagaþ punaþ . dhàvanniva ca yo yàti kaõñhaü de÷aü sa dhaivataþ>% saïgãtadàmo %<a÷vastu dhaivataü rauti>% saïgãta÷àstrãkterasyà÷vasvaratulyatvam . asya ca vàyubhavatve'pi àkà÷aguõatvam bhàø ÷àø 184 aø uktaü yathà %<tatraikaguõamàkà÷aü ÷abda ityeva tat smçtam . tasya ÷abdasya vakùyàmi vistaraü vividhàtmakam . ùaójaçùabhagàndhàrau madhyamo dhaivatastathà . pa¤cama÷càpi vij¤eyastathà càpi niùàdavàn . eùa saptavidhaþ prokto guõa àkà÷asambhavaþ . ai÷varyeõa tu sarvatra sthito'pi pañahàdiùu . mçdaïgabherã÷aïkhànàü stanayitnorathasya ca . yaþ ka÷cicchråyate ÷abdaþ pràõino'pràõino'pi và . eteùàmeva sarveùàü viùaye saüprakãrtitaþ . evaü bahuvidhàkàraþ ÷abda àkà÷asambhavaþ . àkà÷ajaü ÷abdamàhurebhirvàyuguõaiþ saha . avyàhatai÷cetayate na vetti viùamasthitaiþ>% .

#<dhaivatya># naø dhãvnobhàvaþ ùya¤ dàõóinàyanetyàdiø niø nasya taþ . dhãvnobhàve .

#<dhaivara># puüstrã dhãvarasyàpatyaü vàø ata i¤a bàdhitvà vede aõ . dhãvaràpatye %<sarobhyo dhaivaram>% yajuø 30 . 16 loke tu i¤ dhaivarirityeva .

#<dhoyã># puø kavibhede %<dhoyã kaviþ kùmàpatiþ>% gãtago0

#<dhoóa># puüstrã dhura--badhe aca rasya lastasya óaþ . (óhoüóà) sarpabhede óuõóubhe ÷abdaraø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dhora># gatau saka0càturye akaø bhvàø paraø seña . dhorati adhorãt . dudhora çdit õic caïi adudhorat ta .

#<dhoraõa># naø dhora--gatau karaõe lyuñ . 1 yànamàtre hastya÷varathàdau trikàø . bhàve lyuñ . 2 gatau .

#<dhoraõi(õã)># strã dhora--ani và ïãp . paramparayàm jañàdharaþ . %<yairmàkandavane manoj¤apavane sadyaþskhalanmàdhurãdhàràdhoraõidhautadhàmani dharàdhã÷atvamàlambyate . teùàü nityavinodinàü sukçtinàü màdhvãkapànàü punaþ kàlaþ kinna karoti ketaki! yatastva¤càpi kelãsthalã>% udbhañaþ .

#<dhorita># naø dhura--dhora--và bhàve kta . 1 badhe 2 gatau 3 a÷vagatibhede hemacaø . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ .

#<dhauta># triø dhàva--kta åñh . 1 prakùàlite 2 màrjite 3 ÷odhite hemaø %<ãùaddhautaü striyà dhautaü yaddhautaü rajakena ca . adhautaü tat vijànãyàt da÷à dakùiõapa÷cime>% karmalocanam . %<dhautottarãyapratimacchavãni>% %<parita÷ca dhautamukharukmavilasadahimàü÷umaõóalàþ>% màghaþ . 4 raupye naø ràjaniø . bhàve kta . 5 prakùàlane naø .

#<dhautakaña># puø nityakarmaø . såtranirmitapàtrabhede (dhokaóà) jañà0

#<dhautakoùaja># naø dhautaü prakùàlitaü koùajaü nityakaø . kçmikoùajàte vastrabhede ÷abdaraø .

#<dhautakauùeya># naø nityakarmaø . prakùàlite kçùikoùajàte vastre amaraþ .

#<dhautabalã># strã dhautà¤janyàü tryaïkañe ÷ikyabhede hàràø .

#<dhautamålaka># puø 1 cãnaràjabhede %<arkaja÷ca balãhànàü cãnànàü dhautamålakaþ>% bhàø uø 73 aø . dhautaü målaü yasya kap . 2 prakùàlitamålayukte triø .

#<dhautaya># naø dhautamiva varõaü yàti yà--ka . saindhave naighaõñuprakà0

#<dhautari># triø dhåtameva dhautaü kampanamçcchati ç--ki . kampana kàrake striyàü ïãp . %<sa savàntstaulàbhirdhautarãbhiþ>% çø 6 . 44 . 7 %<dhautarãbhiþ kampanakàrãbhiþ>% bhàø .

#<dhauta÷ila># naø dhautà ÷ilà yasya . sphañike trikàø .

#<dhautà¤janã># strã tryaïkañe ÷ikyabhede mediø .

#<dhautã># strã dhå--kartari ktic svàrthe aõ ïãp . calanakartari %<yodhautãnàmahihannàriõak pathaþ>% çø 2 . 13 . 5 %<dhautãnàü kampantãnàm>% bhàø . dhåti--svàrthe aõ ïip . 2 hañhayogàïgabhede hañhayoga÷abde dç÷yam .

#<dhaundhumàra># naø dhundhumàramadhikçtya kçto granthaþ aõ . bhàrata vanaparvàntargatopàkhyànabhede %<aindradyumnamupàkhyànaü dhaundhumàraü tathaiva ca>% bhàø àø 1 aø . tacca vanaparvaõi 200 adhyàyàvadhau 203 adhyàyànte dç÷yam .

#<dhaumaka># puø dhåme tatpradhànade÷e bhavaþ dhåmàø vu¤ . dhåmapradhànade÷abhave .

#<dhaumatàyana># puø ràjabhede . tena nirvçttàdi arãhaõàdiø caturarthyàü vu¤ . dhaumatàyanaka tannirvçtte nagaràdau

#<dhaumàyanaka># triø dhaumàyanena nirvçttàdi arãhaõàdiø caturarthyàü vu¤ . dhaumàyananirvçttàdau .

#<dhaumãya># triø dhåmena nirvçttàdiø caturarthyàm ku÷à÷vàø chaõ . dhåmanirvçttàdau .

#<dhaumya># triø dhåmasyàpatyaü gargàø ya¤ . 1 dhåmarùerapatye sa ca yudhiùñhirapurohitaþ yathà %<gandharva uvàca yavãyàn devalasyaiùa vane bhràtà tapasyati . dhaumya utkocake tãrthe taü vçõudhvaü yadãcchatha>% . %<tata utkocakaü tãrthaü gatvà dhaumyà÷ramantu te . taü vavruþ pàõóavà dhaumyaü paurohityàya bhàrata! . tàn dhaumyaþ pratijagràha sarvavedavidàüvaraþ . vanyena phalamålena paurahityena caiva ha>% bhàø àø 183 aø . vyàghrapàdasyarùeþ putrabhede 2 upamanyoranuje ca . %<purà kçtayuge tàta! çùiràsãnamahàtapàþ vyàghrapàda iti khyàto vedavedàïgapàragaþ . tasyàhamabhavaü putro dhaumya÷càpi mamànujaþ . kasyacittvatha kàlasya dhaumyena saha màdhavaþ>% bhàø ànuø 14 aø . pa÷cimadigà÷rite 3 çùibhede ca %<uùaïguþ kavaùo dhaumyaþ parivyàdha÷ca vãryavàn . ekata÷ca dvita÷caiva trita÷caiva maharùayaþ . atreþ putra÷ca bhagavàüstathà sàrasvataþ prabhuþ . ete caiva mahàtmànaþ pa÷cimàmà÷rità di÷am>% bhàø ÷àø 208 a0

#<dhaumra># puø dhåmraeva svàrthe aõ . çùibhede %<dhaumyo vibhàõóo màõóavyo dhaumraþ kçùõànubhautikaþ>% bhàø ÷àø 47 aø . svàrthe aõ . 2 dhåmravarõe 3 tadvati triø bhàve aõ . 4 dhåmravarõatve dhåmrodevatà'sya aõ . 5 vàstusthànabhede pu0

#<dhaumràyaõa># puüstrãø dhåmrasya gotràpatyaü a÷vàø pha¤ . dhåmrarùeþ gotràpatye .

#<dhauràditya># puø tãrthabhede ÷ivapuø .

#<dhaurita># naø dhãritameva aõ . %<dhoritaü gatimàtraü yadyojitaü valgitaü punaþ . agrakàyasamullàsàt ku¤citàsyaü natatrikam>% ityukte a÷vagatibhede . svàrthe ka dhauritaka tatràrthe amaraþ .

#<dhaureya># triø dhura vahati %<dhuro yaódakau>% pàø óhak . 1 dhårvahe amaraþ . 2 dhurye vçùe puø ràjaniø .

@<[Page 3912b]>@
#<dhaurtaka># naø dhårtasya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . dhårtatve ÷àñhye

#<dhaurteya># puüstrã dhårtàyà apatyaü %<strãbhyo óhak>% pàø óhak . dhårtàyà apatye bahuvacane yodheyàdiø tataþ pratyayasya na luk .

#<dhaurtya># naø dhårtasya bhàvaþ karma và bràhmaõàø ùya¤ . 1 dhårtatve 2 dhårtakarmaõi ca . %<leña loña dhaurtye pårvabhàve>% kaõóvàdigaõasåtram .

#<dhaurya># naø dhãra--dhura--và õyat . 1 a÷vagatibhede dhoraõe hemaø .

#<dhauvaki># puüstrã dhuvakàyà apatyaü strãbhyo óhakaü bàdhitvà bàhvàdiø i¤ . dhuvakàyà apatye .

#<dhmà># agnisaüyutau dãrgha÷vàsahetuke ÷abdabhede akaø tàdç÷a÷abdena vàdane saka0bhvàø paraø aniñ . dhamati adhmàsãt . dadhmau dhmàtaþ . dhmàpayati %<mukhenaiva dhamedagniü mukhàdagniþ prajàyate>% saskàratattvam %<÷aïkhàn dadhmuþ pçthak pçthak>% gãtà . dhmàyate . adhmàyi . %<dahyante dhmàyamànànàü dhàtånàü hi yathà malàþ>% manuþ . %<vàùvagnibhyàü yathà lauhaü dhmàtaü tyajati vai malam>% bhàgaø 3 . 28 . 40 . à--sphãtatàyàm àdhmàna÷abde dç÷yam .

#<dhmàkàra># puø dhmà--ityavyakra÷abdasya kàraþ . 1 (dhmà) iti ÷abda karaõe . kç--kartari aõ . 2 lohakàrake puø naighaõñupra0

#<dhmà(dhvà)kùa># àkàïkùe sakaø dhorarave akaø bhvàø paraø señ idit . dhmà(dhvà)ïkùati . adhmà(dhvà)ïkùãt . dadhmà(dhvà)ïkùa . pàø mate vopadhaþ .

#<dhmà(dhvà)ïkùa># puüstrã dhmà(dhvà)kùi--ac . 1 kàke 2 matsyabhakùake pakùibhede amaraþ . 3 bhikùuke 4 takùake ca mediø 5 kakkolikàyàü strã gauø ïãù .

#<dhmà(dhvà)ïkùajaïghà># dhmà(dhvà)ïkùasyeva jaïghà asyàþ . kàkajaïghàyàm ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùajambu># strã dhmà(dhvà)ïkùapriyà jambuþ . kàkajambvàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùatuõóã># dhmà(dhvà)ïkùasyeva tuõóamasyàþ ïãù . kàkanàsàlatàyàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùadantã># strã dhmà(dhvà)ïkùasyeva dantà avayavo'syàþ ïãù . kàkatuõóãlatàyàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùanakhã># strã dhmà(dhvà)ïkùasyeva nakhà asyà ïãù . kàkatuõóyàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùanàmnã># strã dhmà(dhvà)ïkùaü nàmayati priyatvàt nàmi bàø mati . kàkodambarikàyàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùanà÷inã># strã 6 taø . hapuùàyàü bhàvapra0

@<[Page 3913a]>@
#<dhmà(dhvà)ïkùanàsà># strã dhmà(dhvà)ïkùasyeva nàsà yasyàþ . kàkanàsikàyàm ràjaniø . và kap ata ittvam dhmà(dhvà) ïkùanàsikà'pi tatràrthe .

#<dhmà(dhvà)ïkùapuùña># triø 3 taø . kokile hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<dhmà(dhvà)ïkùamàcã># dhmà(dhvà)ïkùamacate maca--aõ kàkamàcãvat sàdhyam . kàkamàcyàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùavallã># strã tannàmà vallã . kàkanàsàyàm ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùàdanã># strã kàkàdanãvat sàdhyam . kàkatuõóyàü ràjaniø .

#<dhmà(dhvà)ïkùàràti># puø 6 taø . pecake hàràø . tadariprabhçtayo'pi tatràrthe .

#<dhmà(dhvà)ïkùã># strã jàtau ïãù . 1 kàkyàü 2 kàkolikàyàü ca mediø .

#<dhmà(dhvà)ïkùolã># strã kàkolãvat sàdhyam . kàkolyàü ràjaniø .

#<dhmàta># triø dhmà--kta . 1 saüdhukùite ÷vàsabhåyiùñhatayà dãrghabhàvena 2 lakùyamàõe varõe ca . 3 ÷abdite 4 vàdite ca .

#<dhmàpana># naø dhmà--õic bhàve lyuñ . vçühaõe ÷abdàrthaciø .

#<dhmàpita># triø dhamàpi--kta . vçühite bahulãkçte ÷abdàrthaciø .

#<dhyàta># triø dhyai--kta . cintite dhyànaviùayãbhåte %<tadàtmanà dhyàtadhavà rate ca kà>% naiùaø .

#<dhyàna># naø dhyai--bhàve lyuñ . 1 cintane 2 advitãyavastuni vicchidyavicchidyàntarindriyavçttipravàhe . %<÷àstroktadevatàdyàlambaneùvacalo bhinnajàtãyairanantaritaþ pratyayasantàna ekàgrateti yamàhuriti>% bhàùyokteþ 3 dhyeyapratyayaikatànatve . ekatradhçtasya cittasya bhagavadãkàra vçttipravàhottarottarà'nyàkàrapratyayàvyavahite 4 nididhyàsanasaüj¤e cittasyàtmàkàràdvayàvçttau . %<brahmaivàsmãti sadvçttyà niràlambatayà sthitiþ . dhyàna÷abdena vikhyàtà paramànandadàyinã>% ityukteþ 5 paramàtmacintane . dhàraõà niruddhasya trinetrapa¤cabaktràdyàkàraviùayàyàü 6 cintàyàm . %<cintà tadviùayà dhyàna>% mityukteþ . %<tatra pratyayaikatànatà dhyànam>% pàø såø tatra tasmin de÷e yatra cittaü dhçtaü tatra pratyayasya j¤ànasya yaikatànatà visadç÷apariõàmaparihàreõa yadeva dhàraõayàvalambanãkçtam tadàlambanatayaiva nirantaramutpattiþ sà dhyànamucyate . dhyànapadaniruktyàdikamuktaü mahànirvàõatantre yathà %<dhyaicintàyàü smçto dhàtuþ cintà tattvena ni÷calà . etad dhyànamiha proktaü saguõaü nirguõaü dvidhà . saguõaü mantrabhedena nirguõaü kevalaü matam>% iti . api ca %<dhyànaü tu dvividhaü proktaü saråpàråpabhedataþ . aråpaü tatra yad dhyànamabàïmanasagocaram . avyaktaü sarvato vyàptamidamitthavivarjitam . agamyaü yogibhirgamyaü kçcchrairbahusamàdhibhiþ . manaso dhàraõàrthàya ÷ãghraü svàbhãùñasiddhaye . såkùmadhyànaprabodhàya sthåladhyànaü vadàmi te . aråpàyàþ kàlikàyàþ kàlamàturmahàdyuteþ . guõakriyànusàreõa kriyate råpakalpanà>% brahmacintàyàü yathà
     %<vrahmàtmacintà dhyànaü syàt dhàraõà manaso dhçtiþ . ahaü brahmetyavasthànaü samàdhirbrahmaõaþ sthitiþ>% iti gàruóe 49 aø . tatkàlabheda÷ca %<pràõàyàmairdvàda÷abhiryàvat kàlaü hçto bhavet . yastàvatkàlaparyantaü bhano brahmaõi dhàrayet . tasyaiva brahmaõà proktaü dhyànaü dvàda÷a dhàraõàþ . dvàda÷adhyànaparyantaü mano brahmaõi yo naraþ . tiùñheta sa yato muktaþ samàdhiþ so'bhidhãyate . dhyeyànna calate yasya mano'bhidhyàyato bhç÷am . pràpyàvadhikçtaü kàlaü yàvat sà dhàraõà smçtà . dhyeyasaktaü mano yasya dhyeyamevànupa÷yati . nànyaü padàrthaü jànàti dhyànametat prakãrtitam . dhyeye mano ni÷calatàü yàti dhyeyaü vicintayan . yattaddhyànaü paraü proktaü munibhirdhyànacintakaiþ . dhyeyameva hi sarvatra dhyàtà tallayatàü gataþ . pa÷yati dvaitarahitaü samàdhiþ so'bhidhãyate>% iti gàruóe 240 aø agnipuràõe ca tanniruktyàdikamuktaü yathà %<agniruvàca . dhyai cintàyàü smçto dhàturviùõucintà muhurmuhuþ . anàkùiptena manasà dhyànamityabhidhãyate . àtmanaþ samanaskasya muktà÷eùopadhasya ca . brahmacintà samàsaktirdhyànaü nàma taducyate . dhyeyàlambanasaüsthasya sadç÷apratyayasya ca . pratyayàntaranirmuktaþ pratyayo dhyànamucyate . dhyeyàvasthitacittasya prade÷e yatra kutracit . dhyànabhetatsamuddiùñaü pratyayasyaikatànatà . evaü dhyànasamàyuktaþ svadehaü yaþ parityajet . kulaü svajanamitràõi samuddhçtya harirbhavet . evaü muhårtamardhaü và dhyàyed yaþ ÷raddhayà harim . so'pi yàü gatimàpnoti na tàü sarvairmahàmakhaiþ . dhyàtà dhyànaü tathà dhyeyaü yacca dhyànaprayojanam . etaccatuùñayaü j¤àtvà yogaü yu¤jãta tattvavit . yogàbhyàsàdbhavenmuktirai÷varya¤càùñadhà mahat . j¤ànavairàgyasampannaþ ÷raddadhànaþ kùamànvitaþ . viùõubhaktaþ sadotsàhã dhyàtetthaü puruùaþ smçtaþ . mårtàmårtaü paraü brahma harerdhyànaü hi cintanam . sakalo niùkalo j¤eyaþ sarvaj¤aþ paramo hariþ . aõimàdiguõai÷varyaü muktirdhyànaprayojanam . phalena yojako viùõurato dhyàyet pare÷varam . gacchaüstiùñhan svapan jàgradunmiùan nimiùannapi . ÷ucirvàpya÷ucirvàpi dhyàyet satatamã÷varam . svadehàyatanasyànte manasi sthàpya ke÷avam . hçtpadmapãñhikàmadhye dhyànayogena påjayet . dhyànayaj¤aþ paraþ ÷uddhvaþ sarvadoùavivarjitaþ . teneùñvà muktimàpnoti bàhyà÷uddhai÷ca nàdhvaraiþ . hiüsàdoùavimuktitvàdvi÷uddhi÷cittasàdhanaþ . dhyànayaj¤aþ parastasmàdapavargaphalapradaþ . tasmàda÷uddhaü santyajya hyanityaü bàhyasàdhanam . yaj¤àdyaü karma santyajya yogamatyarthamabhyaset . vikàramuktamavyaktaü bhogyabhogasamanvitam . cintayeddhçdaye pårvaü kramàdàdau guõatrayam . tamaþ pracchàdya rajasà satvena chàdayedrajaþ . dhyàyettrimaõóalaü pårvaü kçùõaü raktaü sitaü kramàt . satvopàdhiguõàtãtaþ puruùaþ pa¤caviü÷akaþ . dhyeyametada÷uddha¤ca tyaktvà ÷uddhaü vicintayet . ai÷varyaü païkajaü divyaü puruùopari saüsthitam . dvàda÷àïgulavistãrõaü ÷uddhaü vika÷itaü sitam nàlamaùñàïgulaü tasya nàbhikandasamudbhavam . padmapatràùñakaü j¤eyamaõimàdiguõàùñakam . karõikàkesaraü nàlaü j¤ànavairàgyamuttamam . viùõudharma÷ca tatkandamiti padmaü vicintayet . taddharmaj¤ànavairàgyaü ÷ivai÷varyamayaü param . j¤àtvà padmàsanaü sarvaü sarvaduþkhàntamàpnuyàt . tat padmakarõikàmadhye ÷uddhadãpa÷ikhàkçtim . aïguùñhamàtramamalaü dhyàyedoïkàramã÷varam . kadambagolakàkàraü tàraü råpamiva sthitam . dhyàyedvà ra÷mijàlena dãpyamànaü samantataþ . pradhànaü puruùàtãtaü sthitaü padmasthamã÷varam . dhyàyejjapecca satatamoïkàraü paramakùaram . manaþsthityarthamicchanti sthåladhyànamanukramàt . tadbhåtaü ni÷calãbhåtaü labhet såkùme'pi saüsthitim . nàbhikande sthitaü nàlaü da÷àïgulasamàyatam . nàlenàùñadalaü padmaü dvàda÷àïgulavistçtam . sakarõike kesaràle såryasomàgnimaõóalam . agnimaõóalamadhyasthaþ ÷aïkhacakragadàdharaþ . padmã caturbhujo viùõuratha vàùñabhujo hariþ . ÷àrïgàkùavalayadharaþ pà÷àïku÷adharaþ paraþ . svarõavarõaþ ÷vetavarõaþ sa÷rãvatsaþ sakaustubhaþ . vanamàlã svarõahàrã sphuranmakarakuõóalaþ . ratnãjjvalakirãña÷ca pãtàmbaradharo mahàn . sarvàbharaõamåùàóhyo vitastirvà yathecchayà . ahaü brahma jyotiràtmà vàsudevo vimukta om . dhyànàcchrànto japenmantraü japàcchrànta÷ca cintayet . japadhyànàdiyuktasya viùõuþ ÷ãghraü prasãdati . japayaj¤asya vai yaj¤àþ kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . japinaü nopasarpanti vyàdhaya÷càdhayo grahàþ . bhuktirmuktirmçtyujayo japena pràpnuyàt phalam>% 373 aø . dhyànaprakàràdikamuktaü mitàkùaràyàü yathà %<årusthottànacaraõaþ savye nyasyetaraü karam . uttànaü ki¤cidunnàmya mukhaü viùñabhya corasà . nimãlitàkùaþ satvastho dantairdantànasaüspç÷an . tàlusthàcalajihva÷ca saüvçtàsyaþ suni÷calaþ . saüniruddhendriyagràmaü nàtinã cocchritàsanaþ . dviguõaü triguõaü vàpi pràõàyàmamupakramet . tato dhyeyaþ sthito yo'sau hçdaye dãpavat prabhuþ . dhàrayettatra càtmànaü dhàraõàü dhàrayan budhaþ>% yàj¤aø . årusthàvuttànacaraõau yasya sa tathokto baddhapadmàsanaþ . tathottàne savyakare dakùiõamuttànaü nyasya mukha¤ca ki¤cidunnàmyo rasà ca viùñabhyaü stambhayitvà tathà nimãlitàkùaþ satvasthaþ kàmakrodhàdirahito dantairdantànasaüspar÷ayan . tathà tàluni sthità acalà jihvà yasya sa tathoktaþ saüvçtàsyaþ pihitànanaþ suni÷calo niùprakampastathà samyagindriyasamåhaü viùayebhyaþ pratyàhçtya nàtinãcàsano nàtyucchritàsano yathà cittavikùepo na bhavati tathopaviùñaþ san dviguõaü triguõaü và pràõàyàmàbhyàsamupakramet . tato va÷ãkçtapavanena yoginà yo'sau hçdaye dãpavadaprakampaþ prabhuþ sthito'sau dhyàtavyaþ tatra ca hçdyàtmànaü manogocaratayà dhàrayet . tathà dhàraõà¤ca dhàrayet . dhàraõàsvaråpa¤ca jànvagrabhramaõena choñikàdànakàlo màtrà . tàbhiþ pa¤cada÷amàtràbhiradhamaþ pràõàyàmastriü÷adbhirmadhyamaþ . pa¤cacatvàriü÷adbhiruttama ityevaü pràõàyàmatrayàtmikaikà dhàraõà . tàstisro yoga÷abdavàcyàstàü÷ca dhàrayet . yathãktamanyatra %<saübhràmya choñikàü dadyàt karàgra¤jànumaõóale . màtràbhiþ pa¤cada÷abhiþ pràõàyàmã'dhamaþ smçtaþ . madhyamo dviguõaþ ÷reùñhastriguõo dhàraõà tathà . tribhistribhiþ smçtaikaikà tàbhiryogastathaiva ceti>% mitàø . %<hçdayasthasya yogena devadevasya dar÷anam . dhyànaü proktaü pravakùyàmi sarvasmàt yogataþ ÷ubham>% hçdisthà devatàþ sarvà hçdi pràõàþ pratiùñhitàþ . hçdi jyotãüùi måya÷ca hçdi sarvaü pratiùñhitam . svadehamaraõiü kçtvà praõava¤cottaràraõim . dhyànanirmathanàbhyàntu viùõuü pa÷yeddhçdi sthitam . hçdyanta÷candramàþ såryaþ somamadhye hutà÷anaþ . tejomadhye sthitaü tattvaü tattvamadhye sthito'cyutaþ . aõoraõãyàn mahato mahãyànàtmàsya jantornihito guhàyàm . tejomayaü pa÷yati vãta÷oko dhàtuþ prasàdànmahimànamàtmanaþ ÷aïkhaþ . %<pràõàyàmadviùañkena pratyàhàra udàhçtaþ . pratyàhàrairdvàda÷abhirdhàraõà parikãrtità . bhavedã÷varasaïgatyai dhyànaü dvàda÷adhàraõam>% kà÷ãkhaø 41 aø . %<samàhitena manasà caitanyàntaravartinà . àtmano'bhãùñadevànàü dhyànaü dhyànamihocyate>% ÷àø tiø . dhyàyate'nena dhyai--karaõe lyuñ . devànàü 7 dhyeyaråpabhede %<dhyànamasyàþ pravakùyàmi yathà dhyàtvàrcayedimàm>% tantrasàraþ . %<tasya (vañukasya) dhyànaü trithà proktaü sàtvikàdiprabhedataþ>% tatra sàtvikaü yathà bande bàlaü sphañikasadç÷aü kuntalodbhàsivaktraü divyàkalpairnavamaõimayaiþ kiïkiõãnåpuràdyaiþ . dãptàkàraü vi÷adavasanaü %<suprasannaü trinetraü hastàbjàbhyàü vañukamani÷aü ÷åladaõóau dadhànam>% . ràjasaü yathà %<udyadbhàskarasannibhaü trinayanaü raktàïgaràgasrajam smeràsyaü varadaü kapàlamabhayaü ÷ålaü dadhànaü karaiþ . nãlagrãvamudàrabhåùaõa÷ataü ÷ãtàü÷ucåóojjvalaü babhråkàruõavàsasaü mayaharaü devaü sadà bhàvaye>% tantrasàø tàmasadhyànaü tu tàmasa÷abde pçø uktam devànàü svaråpabhedenaiva dhyeyatvàt svaråpasya dhyànatvam . devatàpratimà÷abde ca 3685 pçø yeùàü mårtibhedà yathà dar÷itàþ tathaiva teùàü dhyeyatà . anyadevatàdhyànaü tu tantrasàra kàlikàpuràõàdau dç÷yam vistarabhayàt na likhitam . j¤ànàt dhyànaü vi÷iùyate . dhyànàt karmaphalatyàgaþ gãtà . %<àgamenànumànena dhyànàbhyàsarasena ca . tridhà prakalpayet praj¤àü labhate yogamuttamam>% ÷rutiþ . %<iti vij¤àpito ràj¤à dhyànastimitalocanaþ>% raghuþ %<sarvadevàþ pràkçtikà yàvanto mårtidhàriõaþ . ahamàtmà nityadeho bhaktadhyànànuråpataþ>% brahmavaiø janmakhaø . 8 upaniùadbhede upaniùacchabde 1222 pçø dç÷yam .

#<dhyànajapya># puø vi÷vàmitravaü÷ye çùibhede %<pàõino babhrava÷caiva dhyànajapyàstathaiva ca>% harivaüø 27 aø vi÷vàmitravaü÷yarùikathane .

#<dhyànayoga># puø dhyànameva yogaþ . dhyànaråpe yoge yogàïgabhede %<te dhyànayogànugatà apa÷yan>% ÷vetà÷vataropaø %<dhyànaü nàma cittaikàgryaü tadeva yogo yujyate'nena iti dhyàtavyasvãkàropàyastamanugatàþ samàhità apa÷yan>% bhàø %<dhyànayogena saüpa÷yet gatimasyàntaràtmanaþ>% manuþ .

@<[Page 3915b]>@
#<dhyànàbhyàsa># puø dhyànànàmabhyàsaþ . samàdhau %<dhyànadvàda÷akenaiva samàdhirabhidhãyate>% kà÷ãkhaø 43 aø ukteþ samàdherdhyànàbhyàsaråpatvam . %<àgamenànumànena dhyànàmyàsarasena ca . tridhà prakalpayet praj¤àü labhate yogamuttamam>% ÷rutiþ .

#<dhyànika># triø dhyànena nirvçttaü ñhak . dhyànasàdhye %<dhyànikaü sarvamevaitat yadetadabhi÷abditam>% manuþ .

#<dhyàma># naø dhyàyate pa÷ubhiþ dhyai--karmaõi man . 1 gandhatçõe 2 madanavçkùe ca saüj¤àyàü kan . dhyàmaka . rohiùatçõe ràjaniø .

#<dhyàman># puø dhyai--manin . 1 parimàõe 2 tejasi ca ujjvaladaø bhàve manin . cintàyàü naø uõàdikoùaþ .

#<dhyeya># triø dhyai--karmaõi yat . dhyàtavye %<dhyeyaþ sadà savitçmaõóalamadhyavartã>% viùõudhyànam %<vedya÷ca vedità càsi dhyàtà dhyeya¤ca yatparam>% kumàø dhyàna÷abde udàø .

#<dhyai># cintane bhvàø paraø sakaø aniñ . dhyàyati adhyàsãt . dadhyau %<dhyàyatãva lelàyatãva>% ÷rutiþ . dhyàna÷abde udàø . %<dhyàyet nityaü mahe÷am>% ÷ivadhyànam .

#<dhra># triø kasmiü÷cidupapade dhç--målavibhujàø ka . dhàrake mahãdhraþ kudhra ityàdi .

#<dhraja># gatau bhvàø paraø sakaø señ . dhrajati adhràjãt adhrajãt ayamidicca dhra¤jati adhra¤jãt . dadhràja dadhra¤ja . dhrajyate dhra¤jyate . %<upadhrajantamadrayo vidhannit>% çø 1 . 149 . 1 %<ghçõà na yo dhrajasà patmanà>% çø 6 . 3 . 7 dhrajaasun . %<dhrajasà gati÷ãlena>% bhàø .

#<dhraji># triø dhraja--gatau in . gatau tataþ astyarthe matup dhrajimat gatiyukte triø . %<dhunirvàta iva dhrajãmàn>% çø 1 . 79 . 1 dãrgha÷chà saþ . asya yavàdigaõe pàñha÷cintyaprayojanaþ màdyupadhatvàbhàvenavasyàprasakteþ .

#<dhraõa># dhvàne bhvàø paraø akaø señ . dhraõati adhraõãt adhràõãt dadhràõa .

#<dhrasa># kaõa÷a àdàne kyràø paraø sakaø señ . dhrasnàti adhrasãt adhràsãt dadhràsa . udit dhrasitvà dhrastvà . dhrastaþ .

#<dhra(dhrà)># gatau nighaõñuþ . bhvàø paraø sakaø señ dhrà aniñ . dhrati dhràti adhrãt adhràsãt . dadhra dadhrau %<dhrayati dhràyati>% iti tatra nirde÷àt dhre dhrai ityapi dhàtå gatau bhvàø paraø aniñau . tatra dhre dhrayati dhrai dhràyati iti àrdhadhàtuke dhràvat .

#<dhràkùa># kàïkùe ghorarave ca bhvàø paraø sakaø señ idit . dhràïkùati adhràïkùãt . dadhràïkùa idit dhràïkùyate .

@<[Page 3916a]>@
#<dhràkùà># strã dhràïkùa bhàve aï yavàdigaõasåtre dhràkùeti nirde÷àt upadhàlopaþ . 1 gatau tato'styarthe matupa yabàø na masya vaþ . dhràkùàmat gatiyukte triø striyàü ïãp

#<dhràkha># ÷odhane alamarthe ca bhvàø paraø sakaø señ . dhràkhati adhràkhãt dadhràkha . çdit caïi adadhràkhat ta . alamarthaþ paryàpti÷cet tatra akaø .

#<dhràgha># ÷aktau bhvàø àtmaø akaø señ . dràghate adràghiùña . dadhràghe . çdit caïi adadhràghat ta .

#<dhràji># triø dhraja--gatau bàø bhàve iõ . gatau %<dhràjirekasya dada÷e na råpam>% çø 1 . 64 . 44 %<dhràjirgatiþ>% bhàø õic kartari in . 1 tçõàdervakragatikàrake 2 vàtabhede (ghuraõà vàtàsa) uõàdikoùaþ .

#<dhràóa># vibhede bhvàø àtmaø sakaø señ . dhràóate adhràóiùña . dadhràóe . çdit caïi adadhràóat ta .

#<dhràói># puø dhràóa--in . puùpacaye uõàdikoùaþ .

#<dhrija># gatau bhvàø paraø sakaø señ . dhrejati adhrejãt didhreja

#<dhru># sthairyai akaø sarpaõe sakaø tuø kuø paraø aniñ . dhruvati adhruvãt dudhràva . ayaü ¤ãt dhruto vartate . %<buddhipårvaü dhruvanna tvà ràjakçtvà pità khaóam>% bhaññiþ gatau %<tutodagadayà càriü taü dudhràvàdriõà kapiþ>% bhaññiþ %<na sa svo dakùo varuõa! dhrutiþ>% çø 7 . 86 . 6 %<dhrutiþ daivagatiþ>% bhà0

#<dhru># gatau bhvàø paø aniñ nighaõñuþ . dhruvati adhrauùãt dudhnàva .

#<dhruva># triø kuø dhru--ac . 1 sthire 2 ni÷cite hemacaø 3 santate 4 ÷à÷vate 5 tarke naø mediø . 6 gagane naø hemaø . 7 ÷aïkau 8 viùõau 9 hare 10 vañe 11 uttànapàdançpasutabhede puø mediø 12 vasubhede viùkumbhàdiùu 13 dvàda÷e yoge puø mediø . 14 sthàõau puø amaraþ 15 ÷aràrikhage puüstrãø trikàø . 16 dhruvake (dhuyà)khyàte padàrthe puø saügãtadàø . 17 àkà÷asthite tàràdvaye ca puø . te ca sarveùàü nakùatràdãnàmàdhàrabhåte uttaradakùiõayoþ sthite såø siø ukte yathà %<merorubhayato madhye dhruvatàre namaþsthite . nirakùade÷asaüsthànàmubhaye kùitijà÷raye>% måø . %<merorubhayato dakùiõottaràgrayoràkà÷asthite dhruvatàre dakùiõottare krameõa madhyaàkà÷amadhye bhavataþ . nirakùade÷asaüsthànàü pràguktanagarasthitamanuùyàõàmubhaye dakùiõottare dhruvatàre kùitijà÷raye tadbhågarbhakùitijavçttasye bhavata ityarthaþ .>% raïganàø . ataeva teùyakùàügàbhàvalambàü÷aparamatvamiti vadan meràvakùàü÷aparamatvamityàha %<ato nàkùocchrayastàsu dhruvayoþ kùitija sthayoþ . navatirlambakàü÷àstu meràvakùàü÷akàstathà>% måø . %<tàsåktanagarãùu . ata ubhaye kùitijà÷raye iti kàraõàt akùocchrayo dhruvauccyaü na . tathàca kùitijàddhruvauccyamakùàü÷à iti tadabhàvàt tadabhàva iti bhàvaþ . tukàràt tannagarãùu dhruvayãþ kùitijasthayoþ satãrlambàü÷à navatiþ ÷ånyàkùàü÷onanavaterlambàü÷atvàt . khamavyàddhruvayoþ kùitijasya lambàü÷asvaråpatvàcca meràvakùàü÷àstathà navatiþ, dhruvasya paramoccatvàt . yathà nirakùade÷e'kùàü÷àbhàvàllambàü÷àþ paramàstathà meràvakùàü÷aparamatvàllabdhàü÷àbhàba ityarthasiddham .>% raïganàthaþ . %<nirakùade÷akùitimaõóalopagau dhruvau naraþ pa÷yati dakùiõottarau . tadà÷ritaü khe jalavantravat tathà bhramadbhacakraü nijamastakopari . udagdi÷aü yàti yathà yathà narastathà tathà syànnatamçkùamaõóalam . udag dhruvaü pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ palàü÷akàþ . yojanasaükhyàbhàü÷airguõità svaparidhihçtà bhavantyaü÷àþ . bhåmau kakùàyàü và bhàgebhyo yojanàni ca vyastam . saumyaü dhruvaü merugatàþ khamadhye yàmyaü ca daityà nijamastakordhve . saùyàpasavyaü bhramadçkùacakraü vilokayanti kùitijaprasaktam>% siø ÷iø . viùõuvareõa uttànapàdançpaputrasyaiva tadadhiùñhàtçtvaü tathàbhåtapadalàbhakathà ca kà÷ãkhaø viùõuruvàca %<ayi! bàla! vi÷àlàkùa! dhruva! dhruvamate!'nagha! . parij¤àto mayà samyak tava hçtstho manorathaþ . annàd bhavanti bhåtàni vçùñerannasamudbhaùaþ . tadvçùñeþ kàraõaü såryaþ såryàdhàro dhruvo vibho! . jyoti÷cakrasya sarvasya graharkùàdeþ samantataþ . gagane bhramago nityaü tvamàdhàro bhaviùyasi . medhãbhåtaþ sa vai sarvàn vàyupà÷airniyantritàn . àkalpaü tatpade tiùñhan bhvàmayan jyotiùàïgaõàn . àràdhya ÷rãmahàdevaü purà padamidaü mayà . àsàdi yattadetatte tapasà pratipàditam . keciccaturyugaü yàvat kecinmanvantaraü dhruva! . tiùñhati tvantuvai kalpaü padametat pra÷àsyasi . manunàpi na yat pràpi kimanyairmànavairdhruva! . tatpadaü vihitaü vatsa! ÷akràdyairapi durlamam . anyàn varàn prayacchàmi stavenànena toùitaþ . sunãtirapi te màtà tvatsamãpe bhaviùyati>% bhàgaø 5 . 23 aø ÷anilokaparyantavarõanànte %<atha tasmàt paratastrayoda÷a lakùayojanàntaratoyattadviùõoþ paramaü padamabhivandanti . yatra mahàbhàgavato dhruva auttànapàdiragninetreõa prajàpatinà ka÷yapena dharmeõa ca samakàlayugbhiþ . sahabahumànaü dakùiõataþ kriyamàõa idànãmapi kalpajãvinàmàjãvya upàste tasya mahànubhàva upavarõitaþ . sa hi sarveùàü jyotirgaõànàü grahanakùatràdãnàm animiùeõàvyaktaraühasà bhagavatà kàlena bhràmyamàõànàü sthàõurivàvaùñambha ã÷vareõa vihitaþ ÷a÷vadavabhàsate . yathà medhãstambha àkramaõapa÷avaþ saüyojità stribhiþ savanairyathà sthànamaõóalàni caranti . evaü bhagaõà grahàdaya etasminnantarbahiryogena kàlacakra àyojità dhruvamevàlambya vàyunodãryamàõà àkalpàntaü paritaþ kràmanti . nabhasi yathà meghàþ ÷yenàdayo vàyuva÷àþ karmasàrathayaþ parivartante . evaü jyotirgaõàþ prakçtipuruùasaüyogànugçhãtàþ karmanirmitagatayo bhuvi na patanti .>% %<sarve dhruve nibaddhàste nibaddhà vàtara÷mibhiþ . ete vai bhràmyamàõàste yathàyogaü vahanti vai . vàyavyàbhiradç÷yàbhiþ prabaddhà vàtara÷mibhiþ . paribhramanti tadbaddhà÷candrasåryagrahàdivi . yàvattamanuparyeti dhruvaü vai jyotiùàïgaõaþ . yathà nadyudake naustu udakena sahohyate . tathà deva gçhàõi syuruhyante vàtaraühasà . tasmàdyàni pragçhyante vyomni devagrahà iti . yàvantya÷caiva tàràþ syustàvantyo'sya marãcayaþ . sarvà dhruvanibaddhàstà bhramantyo bhràmayanti ca . tailapãóaü yathà cakraü bhràmyate bhràmayanti vai . tathà bhramanti jyotãüùi vàtabaddhàni sarva÷aþ . alàtacakravadyànti vàtacakreritàni tu . yasmàt pravahate tàni pravahastena sa smçtaþ . evaü dhruve niyukto'sau bhramate jyotiùàïgaõaþ . eùa tàràmayaþ proktaþ ÷i÷umàre dhruvo divi>% matsyapuø 126 aø vasubheda÷ca %<dharo dhruva÷ca soma÷ca aha÷caivànilo'nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñàviti smçtàþ>% bhàø àø 66 aø . auttànapàdikathà %<priyavratottànapàdau manoþ svàyambhuvasya tu . dvau putrau sumahàvãryau dharmaj¤au kathitau tava . tayoruttànapàdasya surucyàmuttamaþ sutaþ . abhãùñàyàmabhådvrahman! pituratyantavallamaþ . sunãtirnàma yà ràj¤astasyàmånmahiùã dvija! . sa nçpã'prãtimàüstasyàü tasyà÷càbhåddhruvaþ sutaþ>% viùõupuø 11 aø .
     gànàïge %<dhruvàhi nàñyasya pràõàþ>% tacchàstram . 18 romàvartabhede %<àvartasàmyàdàvarto romasaüsthànamaïginàm>% te ca da÷adhà %<dvàvurasyau ÷irasyau dvau dvau ca randhro parandhrayoþ . eko bhàle lalàñe ca da÷àvartà dhruvàþ smçtàþ>% ÷abdàrthaciø ugraþ pårvamathàntako dhruvagaõastrãõyuttaràõi svabhåþ jyoø ukte 19 uttaràtrayarohiõãùu nakùatreùu %<mitra dhruvakùiprabhe>% muø ciø . %<dhruvagurukaramålàpauùõabhànyarkavàre>% jyoø taø . 20 nàsàgrabhàge %<arundhatã bhavejjihvà dhruvo nàsàgramucyate . viùõoþ padàni bhråmadhyaü netrayormàtçmaõóalam>% kà÷ãkhaø 41 aø %<arundhatãü dhruva¤caiva viùõostrãõi padàni ca . àsannamçtyurnopa÷yet caturthaü màtçmaõóalam>% tatraiva . tatra vitarka utprekùà tatra %<dhruvaü sa nãlotpalapatra dhàrayà ÷amãlatàü chettumçùirvyavasyati>% ÷akuø . sthire %<dhruvamapàye>% pàø . %<apàye yadudàsãnaü calaü và yadi và'calam . dhruvamevàtadàve÷àt>% harikàø ni÷cite %<yo dhruvàõi parityajya adhruvàõi vicintayet . dhruvàõi tasya na÷yanti adhruvaü naùñameva ca>% hitoø . viùõau %<vyavasàyo vyavasthànaþ saüsthànaþ sthànado dhruvaþ>% viùõusaø . 21 yaj¤iye grahapàtrabhede puø . %<tato grahagrahaõamàdhruvàt>% kàtyàø ÷rauø 7 . 5 . 17 %<àdhruvagrahagrahaõàt>% karkaþ . 22 grahanakùatràdyànayanopayogini aïkabhede tatra nakùatradhruvaþ såø siø uktaþ khagola÷abde 2423 pçø dar÷itaþ . saükùepatastu siø ÷iø pramitàkùaroktaþ 2425 pçø dar÷itaþ . grahadhruvànayanantu %<kalpajacakrahatàstu gatàvdàþ kalpasamàvihçtà bhagaõàdyàþ . syudhrurvakà dinakçdbhagaõànte pànamçdåccacaloccakhagànàm>% såø siø . atra svàrthe ka . dhruvanakùatre %<hutvotthàyopaniùkramya dhruvaü dar÷ayati>% goø såø %<dhruvaü nakùatravi÷eùaü dar÷ayati patiþ>% saüø taø raghuø . %<÷aratprasasannairjyotirbhiþ vibhàvarya iva dhruvam>% raghuþ . %<sphuñataramupariùñàdalpamårterdhruvasya sphurati suramunãnàü maõóalaü vyastametat>% màghaþ . 23 àva÷yake dhçtihoma÷abde dar÷ita gobhilavàkye %<dhruvà àhutãrjuhoti>% . %<aùñakàmàghyabhyudayàstãrthapàtropattayaþ . pitéõàmatireko'yaü màsikànnàt dhruvaþ smçtaþ>% devãpuø %<màsikànnàt amàvasyà÷ràddhàdatirekaþ aùñakàdi÷ràddhagaõo dhruva àva÷yakaþ>% ÷ràø taø raghuø . àva÷yakatva¤ca ava÷yakartavyatvaü tenàkaraõe pratyavàyajanakatvàt nityatvamiti phalitam . santate ni÷cite %<jàtasya hi dhrubomçtyurdhruvaü janma mçtasya ca>% gãtà %<yadàvagacchedàyatyàmàdhikyaü dhruvamàtmanaþ>% manuþ sthire %<dhruvo'si pçthivãü dçüha dhruvakùidasi>% yajuø 5 . 13 %<dhruve sthire yaj¤e kùãyati nivasati iti dhruvakùit>% vedadãø 24 somabhede %<upayàmagçhãto'si dhruvo'si dhruvakùitirdhruvàõàü dhruvatamo'cyutànàmacyutakùittamaþ>% yajuø 7 . 25 %<he soma! tvamupayàmena pàtreõa gçhãto'si dhruvanàmako'si kãdç÷astvam dhruvà sthirà kùitirnivàso yasya sa dhruvakùitiþ>% vedadãø . 25 ÷akunyàdi kara÷catuùke naø %<dhruvàõi ÷akunirnàgaü tçtãyaü ca catuùvadam . kiüstughnaü ca caturda÷yàþ kçùõàyà÷càparàrdhataþ>% såø siø .

#<dhruvaka># puø dhruva--kvun svàrthe ko và . 1 dhruva÷abdàrthe 2 gãtàïgavi÷eùe sa coktaþ saïgãtadàmodare %<uttamaþ ùañpadaþ prokto madhyamaþ pa¤camaþ smçtaþ . kaniùñha÷ca caturbhiþ syàd dhruvako'yaü mayoditaþ . uktaü dvikhaõóamudgràhe dvikhaõóe dhruvake matam . tato dvikhaõóamàbhoge tàlamànarasaiþ sahaþ . àbhoge kavinàma syàt tathà nàyakanàma ca . udgràhaü prathamaü gãtvà dhruvaü gàyet tataþparam . tato'ntarà dhruvastasmàdàbhogadhruvakau tataþ . udgràhaþ prathamaþ pàdaþ kathitaþ pårvasåribhiþ . gãtvà pårvapadaü nyàso yatra sa dhruvako mataþ . yatraiva kavinàma syàt sa àbhoga itãritaþ . dhnuvakàdiùu sarveùu bhavedevaü vidhiþ kramaþ>% . sa tu ùoóa÷adhà yathà %<jayanto ÷ekharotsàhau madhuro nirmalastathà . kuntalaþ kamala÷caiva sànanda÷candra÷ekharaþ . sukhadaþ kumudo jàyã kandarpo jayamaõóalaþ . tilakolalita÷ceti dhruvakàþ ùoóa÷a smçtàþ . ekàda÷àkùarapadàdekaikàkùaravardhitaiþ . khaõóairdhruvàþ ùoóa÷a syuþ ùaóviü÷atyakùaràvadhi . dviguõairaükùaraireva padamekamiheùyate . udgràhadhruvakàmogairitthaü ùañpadanirõayaþ . pa¤capàde tu dhruvake padenaikena taddhruvaþ . catuùpàde tu dhruvake pçthaï nàstyeva taddhruvaþ>% iti saïgãtadàø . dhruva÷abdàrthe dhruva÷abdadar÷ite grahàõàü spaùñatopayogini 3 aïkabhede khagola÷abde 2423 . 25 pçø dç÷yam dhruva÷abde såø siø vàkyamuktam . striyàü kùipakàø kàpi na ata ittvam . tataþ picchàø astyarthe ilac . dhruvakila tadyukte triø . tato'patyàdau strãbhyoñakaü vàdhitvà bàhvàø i¤ . dhrauvaki dhruvakàpatye puüstrã tataþ caturaryàü prekùyàø ini . dhruvakin dhruvakànirvçttàdau triø .

#<dhruvaketu># puø ketubhede ketu÷abde dç÷yam %<dhruvaketurniyatagati pramàõàkçtirbhavati viùvak>% vçø vaüø 11 aø .

@<[Page 3918b]>@
#<dhruvaratnà># strã kumàrànucaramàtçbhede %<jayàvatã bhàlatikà dhruvaratnà bhayaïkarã>% bhàø ÷aø 47 aø kumàrànucaramàtçkoktau .

#<dhruvaloka># puø dhruvàdhiùñhitolokaþ . satyalokàntargate dhruvasthànabhede .

#<dhruvasandhi># puø ku÷avaü÷ye hiraõyanàbhasya pautre %<puùyo hiraõyanàbhasya dhruvasandhistato'bhavat>% bhàmaø 9 . 12 . 5

#<dhruvas># triø kuø dhru--asun . dhruvanivàse %<yatsedathu dhruvase na yonim>% çø 7 . 70 . 1 %<dhruvase dhruvàya nivàvàya>% bhàø .

#<dhruvà># strã kuø dhru--ac . 1 yaj¤apàtrabhede %<sàdhàraõyànna dhruvàyàü syàt>% jaiø 3 . 5 . 6 såø . %<upàü÷uyàjàrthaü juhåto yat dhruvàyàü ÷iùñaü taccheùabhåtam>% bhàø %<avattatvàcca juhvàü tasya ca homasaüyogàt>% 7 jaiø %<dhruvàyàü tasya nàsti ÷eùaþ>% bhàùyam . dhruvà ca juhåto bhinnà %<tasyeyameva juhåriyamupabhçdàtmaiva dhruvà àtmana evemàni sarvàõyaïgàni prabhavanti tasmàdu dhruvàyà eva sarvo yaj¤aþ prabhavati . pràõa eva sruvaþ . so'yaü pràõaþ sarvàõyaïgànyanusa¤carati tasmàdusravaþ sarvà anu srucaþ sa¤carati . tasyàsàveva dyaurjuhåþ . ayedamantarikùamupabhçdiyameva dhruvà tadvà asyà eveme sarve lokàþ prabhavanti tasmàdu dhruvàyà eva sarvo yaj¤aþ prabhavati>% ÷ataø bràø 1 . 3 . 2 . 2 %<atha juhåpabhçddhruvàsvetasyàjyasya sruveõa grahaõaü vidhitsustatsamudàyasya puruùàvayavakalpanayà stutyarthaü tatsàdhyasya yaj¤asya puruùatàdàtmyamàha tàdçgavayavakëptimabhinayena dar÷ayati . yà juhåþ seyamarya dakùiõo bàhuþ yopabhçt seyaü vàmabàhuþ dhruþvà àtmà dehamadhvaþ . tasmàdu dhruvàsyasyàjyasya sarvayàgasàdhàraõyam>% màø . atra juhåto dhruvàyà bhinnatvaü spaùñamavagamyate dhruvàlakùaõamàha àpastambaþ %<svàdiraþ sruvaþ parõamayã juhårà÷vatthyupabhçchaikaïkatã dhruvà>% mànave %<khàdiraü sphyasruvaü pàlà÷ã juhårà÷vatthyupabhçdvaikaïkatã dhruvà>% . kàñhake aratnimàtrã srugagnihotrahavaõã pàlà÷ã sàmànyatayà nirvapaõamitaràsàm bàhumàtràþ srugdaõóàþ prahastamàtràõi prasavanànyarthaparimàõàni pàtràõi pàlà÷ã juhårà÷vatthyupabhçdvaikaïkatã dhruvà ÷amãbhårjamathyo và tvaktobilà haüsamukhyo bhavantãti kànyàø ÷rauø 1 . 3 . 35 karkastu dhruvà tu vaikaïkatã bhavati vaikaïkatàni patràõãtyanenaiva apavàdàbhàvàt homasàvanatvàcca tayà hi samiùñayajurhåyate %<tiùñhan dhruvayà samiùñayajurjuhotãti>% ÷àkhàntara÷ruteþ avaeva maitrakañhàpastambasåtreùu %<vaikaïkatã dhruveti>% pañhyate teùàü hi vaikaïkatàni patràõãti sàmànyavacanaü nàsti karkaø . ataþ koùàntare asya juhvarthakatàkathanaü pràmàdikameva . 3 mårvàyàü 4 àóhyàü 5 ÷àlaparõyàü (dhuyà) khyàte 6 gãtibhede ca mediø . 7 sàdhvyàü striyàü ÷abdaraø .

#<dhruvàvarta># puø dhruva saüj¤aka àvartaþ romasaüsthànabhedaþ . dhruva÷abdoktaþ . a÷vànàü romasaüsthànabhede tasya sthànavi÷eùeõa phalaü vçø saüø 66 aø uktaü yathà %<a÷rupàta hanugaõóahçdgala protha ÷aïkhakañivasti jànuni . muùkanàbhikakude tathà gude savyakukùicaraõeùu cà÷ubhàþ . ye prapàõagalakarõasaüsthitàþ pçùñhamadhyanayanoparisthitàþ . oùñhasakthibhujakukùipàr÷vagàste lalàñasahitàþ su÷obhanàþ . teùàü prapàõa eko lalàñake÷eùu ca dhruvàvartaþ . randhroparandhramårdhani vakùasi ceti smçtau dvau dvau>% .

#<dhruvà÷va># puø vçhada÷vabhede matsyapuø .

#<dhruvi># triø kuø dhru--in . 1 dhruvesthire %<÷aü naþ parvatàþ dhruvayo bhavantu>% çø . 35 . 8

#<dhreka># utsàhe ÷abde ca bhvàø àtmaø akaø señ . dhrekate adhrekiùña . didhreke çdit caïi adidhrekat ta .

#<dhrai># tçptau bhvàø paraø akaø aniñ . dhràyati adhràsãt . dadhrau gatau tu dhradhàtau dç÷yaþ .

#<dhrauva># triø dhruvàyàü gçhãtam aõ . dhruvàyà gçhãte àjyàdau tasmàt sàdhàraõaü dhauvamàjyamiti %<yaj¤àya gçhyate yat dhruvàyàmàjyam>% ÷ruteþ jaiø 3 . 5 . 6 såø bhàùyam . %<kva bhåtalaü kva ca dhrauvaü sthànaü yat pràptavàn dhruvaþ>% màrkaø puø . 02 àhvàyàm 3 dhruvakàyàü strã ÷abdàrthaciø .

#<dhrauvya># naø dhruvasya màvaþ ùya¤ . 1 sthiratve %<dhrauvyagatyarthetyàdi>% mugdhaø . %<tatkàraõayoravidyàkàmayo÷calatvàt kçtakùayadhrauvyopapattiþ>% vçø uø bhàø . svàrthe vràhmaø ùya¤ . 2 sthire triø %<dhrauvye da÷aràtràvaràrdhe>% sàükhya÷rauø 2 . 16 . 1 . dhruvàya hitam ùya¤ . 3 dhruvasthànapràpake triø %<svargyaü dhrauvyaü saumanasyaü pra÷asyamaghamarùaõam . ÷rutvaitat (dhruvacaritam) prayato'bhãkùõamacyutapriyaceùñitam>% bhàø 4 . 12 . 37 .

#<dhvaüsa># puø dhvansa--bhàve gha¤ . vinà÷e abhàvabhede . %<janyàbhàvatvaü dhvaüsatvamiti>% muktàvalã . janyatvasya pràyaõa durj¤eyatvàt abhàvatvavyàpyaþ akhaõóopàdhiriti navyanaiyàyikàþ . satkàryavàdimate tirobhàva eva dhvaüsa iti bhedaþ . %<dhruvaü dhvaüso bhàvã jalanidhimahã÷ailasaritàm>% %<tantånàü pakùmaõàü lomnàü syàd dhvaüsa÷ca vinà÷rayàt>% kàmandakã0

#<dhvaüsakalà># avyaø dhvaüsaü kalayati kali--óà åryàø . hiüsàyàü gaõaraø ñãø . dhvaüsakalàkçtya hiüsitvetyarthaþ .

#<dhvaüsana># naø dhvansa--bhàve lyuñ . 1 nà÷e dhvansa--õic--lyu . 2 dhvaüsakàrake triø %<màhendramiva ÷atråõàü dhvaüsanaü ÷aravçùñibhiþ>% bhàø uø 156 bhàve lyuñ . 3 dhvaüsakaraõe %<kaüsadhvaüsanadhåmaketuravatu tvàü devakãnandanaþ>% gãtagoø . dhvansa--bhàve lyuñ . 4 bhraüse 5 adhaþpatane ca .

#<dhvaüsin># triø dhvansa--õini . nà÷apratiyogini %<jàlàntaragate såryakare dhvaüsã vilokyate . trasareõu÷ca sa j¤eyaþ>% vaidyakapaø dhvaüsãti trasareõuvi÷eùaõam ataþ ÷abdakalpaø asya trasareõuparimàõàrthatoktiþ pràmàdikã . dhvansa--õicõini . nà÷akàrake triø . %<kratudhvaüsã vçùadhvajaþ>% amaraþ .

#<dhvaja># gatau bhvàø paraø sakaø señ . dhvajati adhvajãt adhvàjãt dadhvàja ayamididapi . dha¤jati adhva¤jãt dadhva¤ja dhva¤jyate .

#<dhvaja># puø dhvaja--ac . 1 ÷auõóike (÷uõóikopakaraõabhede) 2 meóhre 3 cihne 4 khañvàïge mediø . 5 garve 6 darpe ca ÷abdaraø . 7 pårvadiksthe gçhe hemacaø . 8 catuùkoõakàre vaü÷adaõóoparisthe vastrakhaõóabhede ca vidhànapàø 9 patàkàyàü puø naø amaraþ . uktobhayavastrayukte 10 daõóabhede ca sàmànyato'sya nirmàõaprakàraþ yuktikalpataràvukto yathà %<senàcihnaü kùitã÷ànàü daõóo dhvaja iti smçtaþ . sapatàko niùpatàkaþ sa j¤eyo dvibidho budhaiþ . patàkà sàrdhadairghyeõa lambà tu pçthivãbhujàm . sapatàkadhvajasyàgre tadà hastaü parinyaset . jayahastodhvajonàma nainaü sàmànyamarhati . vaü÷o'tha jàïgalaþ ÷àlaþ pàlà÷a÷càmpakastathà . naipo naimbo'tha và daõóastathà vairàjavàraõaþ . abaddhàdikasaüj¤ànàü varõaråpaprakà÷itaþ . sarùepà¤caiva vaü÷astu daõóaþ sampattikàrakaþ . a ka ca ña ta pa ya÷àþ . pratàpàya patàkàstu aùñàveva prakà÷itàþ . pa¤cahastàyatà hastapariõàhà jayàbhidhàþ . jayà 5 ca vijayà 6 bhãmà 7 capalà 8 vaijayantikà 9 . dãrghà 10 vi÷àlà 11 lãlà 12 ca j¤eyà hastaikavçddhitaþ . pariõàhe pàdavçddhiratha varõasya nirõayaþ . raktaþ ÷veto'ruõaþ tãta÷citronãlo'tha karturaþ . kçùõa÷ceti patàkànàü varõaråpaþ prakà÷itaþ . abaddhàdikasaüj¤ànàmaùñànàmaùñakatrayam . kalasodarpaõa÷candraþ padmaü koùo yathàkramam . brahmakùatriya viña÷ådrajàtãnàü saüprakà÷itaþ . gajàdiyuktà mà proktà jayantã sarvamaïgalà . gajo haüsàdisaüyukto ràj¤àü saivàùñamaïgalà . haüsaþ kekã ÷uka÷càùo vrahmàdãnàü yathàkramam . càmaràdisamàyuktà sà j¤eyà sarvabuddhidà . càmara÷càùapakùmàõi citravastraü tathà sitam . caturõàü vedanayanapakùendugaõitakramàt . tadagre yadi vinyastaü patàkà dvitãyà bhavet . iyaü hi sarvabhogadà ùatàkà cakravartinaþ . tadvarõaþ pårvavajj¤eyaþ pramàõaü vidhibodhitam . kanakaü rajataü tàmraü nànàdhàtumayaü kramàt . kumbhàdikaü pra÷aüsanti patàkàgre mahãbhujàm . tatràpi ratnavinyàso vidheyo ràjatakramaþ . caturbhirmakaràsyàdyairyuktà cet sarvasiddhidà . tadà ÷reyaskarãnàma sà patàkà vijàyate . bhakaro'tha gajaþ siüho vyàghro vàjã mçgaþ ÷ukaþ . ÷uka÷ceti samuddiùñamàdityàdida÷àbhujàm . iti proktaþ patàkànàü nirõayaþ pçthivãbhujàm>% .
     devàdipratiùñhàïgamaõóapàntargatadhvajamahàdhvajayorlakùaõàdikaü kuõóàrke uktaü yathà %<dhvajàn dvihastàyatikàü÷ca pa¤cahastàn sapãtàruõakçùõanãlàn . ÷vetàsita÷vetasitàn digã÷avàhàn vahet dikkaravaü÷a÷ãrùe>% såø . dhvajàn dvihastamitàyàmàn pa¤cahastadãrghàn pãtàruõakçùõanãla÷vetakçõa÷veta÷vetàn gairikàdilikhitadikpràlavàhanàn da÷ahastavaü÷amastake yojitàn %<hastadvayanikhàtàü÷ca dhvajàüstà api pårvataþ>% iti vakùyamàõatvàt . pràcyàditaþ vaheddhàrayediti vyàkhyà . pratiùñhàsàrasaügrahe %<potaraktàdivarõà÷ca pa¤cahastàdhvajàþ smçtàþ . dvipa¤caharstardaõóaste vaü÷ajaiþ saüyutà matàþ>% dati . kriyàsàre %<màtaïgavastamahiùàn siühamatsyaiõa vàjinaþ . vçùamaü ca yathànyàya dhvajamadhye kramàllikhet>% pa¤camàü÷aü nikhanediti . akaraõe doùaþ pa¤caràtre %<cintayantyasura÷reùñhà dhvajahãnaü suràlayam . dhvajena rahitaü vrahmamaõóapaü tu vçthà bhavet . påjàya gàdikaü sarvaü japàdya yatkçtaü budhairiti>% dhvajàropaõaphalaü tatraiva %<yaü kçtvà puruùaþ samyak samastaphalamàpnuyàditi>% . atha patàkànive÷anaü mahàdhvajànive÷anaü ca navamakuõóapatàkà nive÷ana tatrãktaü yathà loke÷avarõastrayutàþ patàkàþ ÷ailendudairghyàyatikà÷ca madhye . citraü dhvajaü dikkaradairghyavaü÷atridostataü pràntagakiïkiõãkam . ÷vetàü ca navamã pårve÷ànayormadhyato budhaþ . vinyasettu patàkàü ca dhvajàüstà api pårvataþ såø %<loke÷ànàü lokapàlànàü ye varõàþ pãtàdayaþ pårva÷lokoktàþ gairikàdilikhitavajra÷aktidaõóakhaóagapà÷àïku÷agadàtri÷ålàni tairyutàþ saptahastadãrghà ekahastavistçtàþ patàkà da÷ahastavaü÷a÷ãrùagàþ . citraü dhvajaü trihastavistçtaü prànte vartamànakiïkiõãkaü ÷ãrùe sacàmaraü da÷ahastadairghya vaü÷a¤ca tàdç÷aü taü madhye vinyaset . pårvàditaþ patàkà÷ca vinyasedityuttara÷lokenànvayaþ . navamãü patàkàü pårva÷ànayormadhye ÷vetàü tàdç÷ãmevàcàryakuõóe vinyamet dhvajàüstà api patàkà÷ca pårvàdikrameõa bhåmau pa¤càü÷aropaõena vinyasediti>% . haya÷ãrùapa¤caràtram . %<dhvajavaü÷aþ prakartavyo nirvraõaþ saguõo dçóhaþ . tadårdhvaü tàntrajaü cakraü såkùmaü kuryàddvijottamaþ . pràsàdasya ca vistàro mànaü daõóasya kãrtitam . dhvajayaùñirdevagçhe ai÷ànyàü di÷i de÷ikaiþ . sthàpanãyàtha vàyavye sàmprataü dhvajamucyate . paññakàrpàsakùaumàdyairdhvajaü kuryàt su÷obhanam . ekavarõaü vicitraü và ghaõñàcàmarabhåùitam . kiïkiõãjàlakopetaü barhipatravibhåùitam . ÷uklàdivarõairvipràdikramàdvà kàrayet dhvajam . daõóàgràddharaõãü yàvat hastaikaü vistareõa tu . mahàdhvajantu vikhyàtaü sarvakàmapradaü ÷ubham . dhvatena rahito vipra! pràsàdastu vçthà bhavet . påjàhomàdikaü sarvaü japàdyaü yat kçtaü naraiþ>% . ÷ivasarvasve %<devebhya÷ca gçhaü dadyàdvàhanairupa÷obhitam . turaïgameõa såryasya, harasya vçùacihnitam . viùõave garuóàïkantu, durgàyai siühacihnitam . kàryaü dhvajapatàkà÷ca anyathà na katha¤cana>% . vahniø puø 59 aø . %<pràsàdasya tu vistàro mànaü daõóasya kãrtitam . ÷ikharàrdhena và kuryàt tçtãyàrdhena và punaþ . dvàra÷àkhàdviguõitaü daõóam và parikalpayet . dhvajayaùñirdevagçhe ai÷ànyàü vàyabe'thavà . nànàvarõaü dhvajaü kuryàdvicitraü caikavarõakam . ghaõñàcàmarakiïkiõyà måùitaü pàpanà÷anam . daõóàgràddharaõãü yàvat hastaikaü vistareõa tu>% . indradhvaja÷abade tallakùaõaü dç÷yam . hemacandre pårvadiggçhe ityarthoktiþ dhvajasaüj¤akasyàyasya parvadikasthitatvàbhipràyeõa gçha÷abde 2635 pçø dhvajã thamo hariþ ÷va gauþ kharebhau vàyaso'ùñamaþ . pårvàdãnàntu kàùñhànàü dhvajàdãnàmavasthitiþ ityukteþ dhvajaråpàyasya pårvadik sthatvasya kãrtanàt . vastutaþ dhvaja÷abda àyavi÷eùàrthe eva paribhàùito na tu pårvadiggçhe . tatra ÷uõóikopakaraõe %<da÷a÷ånàsamaü cakraü da÷acakrasamo dhvajaþ>% manuþ . %<÷ånàdi÷abdaistadvànupalakùyate da÷a÷ånàvatsu yàvàn doùastàvànekasmin cakravati tailike . yàvàn da÷asu tailikeùu doùaþ tàvànekadhvajavati ÷auõóike>% kullåø . cihne %<taü bavre vàhanaü viùõurgaruttvantaü mahàbalam . dhvajaü cakre ca bhagavànupari sthàsyatãti tam>% bhàø àø 33 aø . %<÷yeno vajraü mçga÷chàgo nandyàvarto ghaño'pi ca . kårmo nãlotpalaü ÷aïkhaþphaõã siüho'rhatà dhvajàþ>% hemacaø . %<÷areõa ÷akrasya mahà÷anidhvajam>% raghuþ %<brahmahà dvàda÷asamàþ kuñãü kçtvà vane vaset . bhaikùà÷yàtmavi÷uddhyarthaü kçtvà ÷ava÷iro dhvajam>% manuþ . vçùadhvajaþ makaradhvajaþ dhåmadhvaja ityàdi tato vàhvàø i¤ . dhvàji tatsambandhini triø .

#<dhvajagçha># puø dhvajàyayuktaü gçhaü ÷àø taø . dhvajaråpàyayukte gçhe %<yayau svameva bhavanaü yatra dhvajagçhaü mahat>% harivaüø 175 a0

#<dhvajagrãva># puø dhvaja iva grãvàsya . ràkùasabhede ràmàø suø 123 sa0

#<dhvajadruma># puþ dhvaja iva dãrghakàõóo drumaþ . tàlavçkùe ràjaniø dhvajavçkùàdayo'pyatra .

#<dhvajapraharaõa># puø dhvajaü praharati pra + hç--rlyu . vàyau ÷abdara0

#<dhvajabhaïga># puø dhvajasya meóhrasya bhaïgaþ . carakokte klãvatàprayoü jake rogabhede yathà atyamlalabaõakùàraviruddhà÷anabhojanàt . tathàmbupànàdviùamàt piùñhànnagurubhojanàt . dadhikùãrànåpamàüsasevanàdvyàdhikarùaõàt . kalyàõãgamanàccàpi viyonigamanàdapi . dãrgharomõãü cirotsçùñàü tathaiva ca parisrutàm . ãdç÷ãü pramadàü mohàt yadi gacchati mànavaþ . catuþpadàbhigamanàcchephasa÷càbhighàtataþ . adhàvanàcca meóhrasya ÷astradantanakhakùatàt . kaùñhaprahàraniùpeùa÷åkànà¤ca niùevaõàt . retasa÷ca pratãghàtàn dhvajabhaïgaþ pravartate . carakaþ . tasya cihnaü yathà %<÷ukre'ciràt prasicyeta ÷ukraü ÷oõitameva và . todo'tyarthaü vçùaõayormeóhraü dhåpàyatãva ca>% iti vàbhañaþ .

#<dhvajavat># triø dhvaja÷cihnamastyasya matup masya vaþ . cihnayukte %<÷iraþkapàlã dhvajavàn bhikùà÷ã karma vedayan>% %<kçtvà ÷ava÷iro dhvajamiti>% manåkteþ %<hatabràhmaõakapàlaråpacihnavàn ityarthaþ>% mitàø . striyàü ïãp . sà ca 2 rucimedhasaþ kanyàyàm %<atra dhvajavatã nàma kumàrã rucimedhasaþ>% màø uø 109 aø . dhvajaþ ÷uõóikopakaraõabhedaþ astyasya bhatup masya vaþ . 2 ÷auõóike %<÷ånàvatàü dhvajavatàü ve÷enaiva ca jãvatàm>% manuþ

#<dhvajàropaõa># naø 6 taø . dhvajasya devapràsàdàdau àropaõe tadvidhiþ agnipuø 103 aø yathà %<cålake dhvajadaõóe ca dhvaje devakåle tathà . pratiùñhà ca yathoddiùñà tathà skanda! vadàmi te . taóàgàrdhaprave÷àdvà yadvà sarvàrdhave÷anàt . aiùñake dàrujaþ ÷ålaþ ÷ailaje dhàmni ÷ailajaþ . vaiùõavàdau ca cakràóhyaþ kumbhaþ syànmårtimànavaþ . sa ca tri÷ålayuktastu agracålàbhidho mataþ . ã÷a÷ålaþ samàkhyàto mårdhni liïgasamanvitaþ . vãjapårakayukto và ÷iva÷àstreùu tadbidhaþ . citro dhvaja÷ca jaïghàto yathà jaïgàrdhato bhavet . bhavedvà daõóamànastu yadi và tadyadçcchayà . mahàdhvajaþ samàkhyàto yastu pãñhasya vai vçkaþ . ÷akrai 14 rgrahai 9 rasai 6 rvàpi hastairdaõóastu sampitaþ . uttamàdikrameõaiva vij¤eyaþ såribhistataþ . vaü÷ajaþ ÷àlajàdirvà sa daõóaþ sarvakàmadaþ>% ityupakrame tatra dar÷itaþ

#<dhvajàhçta># puø dhvajena tadupalakùitasaügràmeõàhçtaþ . dàsabhede %<dhvajàhçto bhaktadàso gçhajaþ krãtadattrinau . paitçkodaõóadàsa÷ca saptaite dàsayonayaþ>% manuþ . %<dhvajàhçtaþ dhvaje saügràme svàmisakà÷àt jitaþ>% kullåø 2 avibhàjyadhanabhede naø %<saügràmàdàhçtaü yattu vijitya dviùatàü kulam . svàmyarthaü jãvitaü tyaktvà tad dhvajàhçtamucyate>% dàyabhàø kàtyàyanaþ . %<dhvajàhçtaü bhavedyattuvibhàjyaü naiva tadbhavet>% smçtiþ .

#<dhvajin># triø dhvajo'styasya ini . 1 dhvajayukte %<suràpànà panuttyarthaü bàlavàsà jañã dhvajã>% manuþ %<ulåkapakùi dhvajibhirdevatàyanairvçtam>% bhàø ÷àø 141 aø striyàü ïãp sà ca 2 senàyàm amaraþ . %<mukhaiþ pravçddhadhvajinã rajàüsiþ>% raghuþ . 3 parvate 4 rathe 5 sarpe 6 a÷ve 7 vràhmaõai puø mediø . 8 mayåre ràjaniø . 10 ÷uõóike hemacaø . %<pratigrahe ÷ånã cakrã dhvajã ve÷yà naràdhipaþ>% manuþ .

#<dhvajotthàna># naø indradhvajasya utthànam . 1 ÷akradhvajotthàne tadupalakùite 2 utsave ca trikàø . indradhvaja÷abde 947 pçø dç÷yam .

@<[Page 3922a]>@
#<dhvaõa># dhvàne bhvàø akaø paraø señ . dhvaõati adhvàõãt adhvaõãt dadhvàõa .

#<dhvana># rave bhvàø paraø akaø señ . dhvanati adhvànãt adhvanãt dadhvàna . mit và ghañàdi dhvanayati dhvànayati .

#<dhvana># ÷abde adaø cuø ubhaø sakaø señ . dhvanayati adidhvanat adhvanayãt . ÷abda iha avyaktadhvaniråpaþ . mçdaïgaþ dhvanayati ityàdi .

#<dhvana># puø cuø %<dhvana>% pàø erac bhàve ac . avyakta÷abde

#<dhvanana># naø dhvanyate vyajyate'rtho'nena ghañàø dhvani--karaõe lyuñ . 1 alaïkàrokte vàcyalakùyabhinnàrthasya bodhanàtmake vya¤janàvçttiråpe ÷abdaniùñhe vyàpàrabhede %<viratàsvabhidhàdyàsu yayàrtho bodhyate'paraþ . sà vçttirvya¤janà nàma ÷abdasyàrthàdikasya ca>% . %<vçttirvya¤janadhvananagamanapratyàyanàdi vyapade÷aviùayà vya¤janà nàma>% sàø daø . bhàve lyuñ . 2 avyakta÷abdakaraõe %<pàpakaü gandhamàdhràyàkùispandane karõa dhvanane ca>% à÷raø ÷rauø 3 . 6 . 8

#<dhvanamodin># puø dhvanena dhvànena modayati muda--õicõini . 1 bhramare ÷abdaratnàø . 2 madhukaryàü strã ïãp

#<dhvani># puø dhyana--in . 1 mçdaïgàdi÷abde %<÷abdo dhvani÷ca varõa÷ca mçdaïgàdibhabo dhvaniþ . kaõñhasaüyogajanmàno varõàdyàþ kàdayo matàþ>% màùàø . ÷abdavi÷eùasya dhvanyàtmakatà ÷abdàrtharatne'smàbhirvyavasthàpità yathà sa ca ÷abdaþ dvividhaþ buddhiheturabuddhihetu÷ca . tatràbuddhiheturmethàdi÷abdaþ buddhihetu÷ca dvividhaþ . svàbhàvikaþ kàlpanika÷ca ubhayatràpi dhvanevarupakàrakatvàt dhvanyàtmakatà . tatra svàbhàviko varõavi÷eùànabhivya¤jako hasitaruditàdiråpaþ pràõimàtrasàdhàraõaþ . kàlpaniko'pi trividhaþ vàdyàdi÷abdaþ gãtiråpaþ varõàtmaka÷ca . tatra bherã÷abdàdiråpovàdyaråpaþ màdhavàdiràgàbhivya¤jakaniùàdàdisvararåpo gãtiråpaþ dhvanivi÷eùasahakçtakaõñhatàlvàdyabhighàtajanya÷ca varõàtmakaþ . %<dhvanirnàma yo dåràdàkarõavato varõavi÷eùamanadhigacchataþ karõapathamavatarati pratyàsãdata÷ca tàratvàdivi÷eùamavagamayatãti>% ÷àrãrakabhàùyoktestàratvàdidhãheturdhvanirityavaseyam . jihvàyà ãùadantarapàte varõànàmanutpatterdhvanyupalambhàt hasitaruditàdau varõotpattimantareõaiva tatpratãte÷ca sarva÷abdajanakatà dhvaneravasãyate . tadbhedasvaråpàdikaü tatraiva sthànàntare'syàbhirnirõãtaü yathà
     tasya sphoñasyàbhivyaktau pràkçtasya dhvaneþ kàraõatvaü ciraciratarasthitau tu pràkçtadhvanijàtavaikçtadhvaneriti bivekaþ . tathà ca vàkyapadãye %<sphoñasya grahaõe hetuþ pràkçto dhvaniriùyate>% iti . %<sthitibhede nimittatvaü vaikçtaþ pratipadyate>% iti ca . sthitibhede ciraciratarakàlasthitau dhvanistu pårvalakùitaþ . tasya ca sphoñasya nitya tayà dhvanigatahrasvadãrghàdikàlasya tatropacàraþ . pratipàdita¤ca tathaiva vàkyapadãye %<sphoñasyàbhinnakàlasya dhvanikàlànupàtinaþ . svabhàvatastu nityatvàt hrasvadãrghaplutàdiùu . pràkçtasya dhvaneþ kàlaþ ÷abdasyetyupacaryate>% . ÷abdasya sphoñasya nityatayà abhinnakàlasya hrasvadãrghàdiùu pràkçtadhvaneþ kàlaþ tàratvàdidhãheturupacaryate iti tadarthaþ . eva¤ca vilambitoccàraõasthale tacadvarõànàü tadvothajanitasaüskàràõàü và bahukùaõaparyanta sthàyitvakalpanàmapekùya ekasyaiva ÷abdasyàmivyaktyanantaraü jàyamànena vaikçtena dhvaninà bahukàlasthitikalpane làdhavamityapi draùñavyam . bherã÷abdàdau ca dhvanyabhivyaktyanantaraü jàyamànapràkçtadhvanerbahukàlasthàyitvadar÷anena atràpi tathàkalpanaucityàt . ataeva mahàbhàùye %<evaü tarhi sphoñaþ ÷abdodhvaniþ ÷abdaguõaityàdinà>% 'bhivyaktyupakàrakatvena dhvaneþ sphoñaråpa÷abdaguõatvamabhihitamabhihita¤ca dhvanerhrasvadãrthatvenàpi bhànam . yathà %<dhvaniþ sphoña÷ca ÷abdànàü dhvanistu khalu lakùyate . hrasvomahàü÷ca keùà¤cit svayaü naiva svabhàvata>% iti . na svabhàvatastadråpeõa sphoñolakùyataityarthaþ . dhvanivikàre ca vàyusaüyogavi÷eùasya hetutvaü tasya bahukàlasthàyitve vilambitatvam alpakàlasthàyitve drutatvamiti vivekaþ . 3 uttamakàvye %<idamuttamamati÷ayini vyaïgye vàcyàd dhvanirbudhaiþ kathitaþ>% kàvyaprakàø %<idaü kàvyaü budhairvaiyàkaraõaiþ prathànabhåtasphoñaråpavyaïgyavya¤jakasya ÷abdasya dhvaniriti vyavahàraþ kçtaþ tatastanmatànusàribhiranyairapi nyambhàvitavàcyavyaïgyavya¤janakùamasya ÷abdàrthayugalasya>% vçttiþ . %<idamiti vàcyàdati÷ayini vàcyàdadhikàsvàdye vyaïgye sati idaü kàvya muttamaü tadeva ca budhairdhvaniþ kathita ityarthaþ . nanu dhvani parimàùà kvàpi kenàpi na kçtà tatkathamalaïkàra ÷àstre sà kçteti àkàïkùàyàü vaiyàkaraõaråpabudhasaüvàdaü dar÷ayan vyàcaùñe budhaiþ vaiyàkaraõairiti eva¤ca seyaü kàrikàsthabudhapadavyàkhyetyabadheyam . atràyamarthaþ anekavarõàtmakasya kalasàdipadasya pratyakùaü na sambhavati à÷uvinà÷inàü kramikàõàü varõànàü melakàbhàvena tanmelàtmanaþ padasya grahãtuma÷akyatvàt . na ca pratyekavarõànubhavajanyasaüskàraiþ sakalavarõàtmanaþ padasya samåhàlambanasmçtireva naiyàmikamatasiddhàstviti vàcyaü varõapadayorekade÷aikade÷ibhàvena bhinnatvàt varõaviùayasaüskàraiþ padasmaraõajananasyà÷akyatvàdityabhipràyavadbhirvaiyàkaraõaiþ pårvapårvavarõànubhavajanitasaüskàrasahitenànubhåyamànacaramavarõena ÷rotre vya¤janàkhyoghyàpàrojanyate tenaiva vyàpàreõa naùñavarõaghañitamapi padaü sphãñaparibhàùitaü ÷rotreõa sàkùàt kriyate ityucyate . tadàha budhaiþ vaiyàkaraõairiti arthapratyàyakatvàdekade÷itvàcca padaü varõàpekùayà pradhànabhåtaü sphoñasaüj¤aka¤ca . tadråpavyaïgyavya¤jakasya ÷abdasya càntyavarõàtmana ityarthaþ . atastanmate'pi caramavarõàtmani ÷abde teùàü dhvanivyavahàraþ àlaïkàrikàõàmapi kàvyàtmani ÷abde dhvanivyavahàra iti ÷abde vyavahàrasàmyànmatànusaraõam>% mahe÷varaþ . dhvanibhedà÷ca kàvya÷abde 20 24 . 25 pçø dç÷yàþ . ÷abdabhedadhvanyàdyutpattiprakàràdikaü sàradàtiø uktaü yathà %<sà prasåte kuõóalinã ÷abdabrahmamayã vibhuþ . ÷aktiü tato dhvanistasmànnàdastasmànnirodhikà . tato'rdhendustato vindustasmàdàsãt parà tataþ . pa÷yantã madhyamà vàcàü vaikharã j¤ànajanmabhåþ>% . sà kuõóalinã ÷aktiü prasåte . tataþ ÷akterdhvaniràsãt tatastasmàddhvanernàda ityàdi j¤eyam . satvapraviùñà cit ÷akti÷abdavàcyà paramàkà÷àvasthà saiva satvapraviùñà rajo'nuviddhà satã dhvani÷abdavàcyà akùaràvasthà, saiva tamo'nuviddhà nàda÷abdavàcyà avyaktàvasthà saiva tamaþpràcuryàt nirodhikà÷abdavàcyà saiva satvapràcuryàt ardhendu÷abdavàcyà tadubhayasaüyogàdvindu÷abdavàcyaþ saeva vinduþ sthànàntaragataþ paràkhyo bhavati . tatra parà målàdhàre, pa÷yantã svàdhiùñhàne, madhyamà hçdaye, vaikharã mukhe . taduktaü %<såkùmà kuõóalinã madhye jyotirmàtrasvaråpiõã . svayaüprakà÷à pa÷yantã suùumõàmà÷rità bhavet . a÷rotraviùayà tasmàdudgacchatyårdhvagàminã . tataþ saükalpamàtràt syàddevi! tatrordhvagàminã . saiva hçtpaïkajaü pràpya madhyamà nàdaråpiõã . saivoraþkaõñhatàlusthà ÷irodhràõaradàdigà . jihvàmåloùñhaniùõàtà saiva varõaparigrahà . ÷abdaprapa¤cajananã ÷rotragràhyà tu vaikharã>% padàrthàø ràghavabhaññaþ . %<dhvanibhçtà nibhçtàkùaramujjage>% màghaþ .

#<dhvanikàvya># naø karmaø . uttamakàvye kàvya÷abde 2024 pçø dç÷yam

#<dhvanikçt># puø dhvaniü tatpratipàdakaü granthaü karoti kç--kvip tuk 6 taø . alaïkàragranthabhedakàrake paõóitabhede %<taduktaü dhvanikçtà>% sàø daø .

#<dhvanigraha># puø dhvaniü dhvanyàtmakaü ÷abdaü gçhõàtyanena grahakaraõe ap . karõe ÷rotriyendriye trikàø .

#<dhvaninàlà># strã dhvaneþ dhvanyàtmaka÷abdasya nàleva . veõau 1 vaü÷ãmede 2 kàhalavàdye ca mediø .

#<dhvanibodhaka># puø dhvaniü bodhayati budha--õic--õvul . rohiùatçõe naighaõñuprakà÷ikà .

#<dhvanivikàra># puø 6 taø . ÷okabhayàdinà dhvaneranyathàbhàve 1 kàkau hemacaø . 2 vikçtadhvanau ca .

#<dhvanya># triø ghañàdiø dhvana--karmaõi yat . 1 dhvananãye vyaïgyàrthe çgvedaprasiddhe 2 lakùmaõançpasyàtmaje puø %<utatye mà dhvanyasya juùñà lakùmaõyasya surucoyatànàþ>% çø 5 . 33 . 10 %<dhvanyasya tannàmakasya lakùmaõyasya lakùmaõançpaputrasya>% bhà0

#<dhvansa># gatau sakaø bhraü÷e nà÷e adhaþpatane ca akaø bhvàø àtmaø señ . dhvasaüte dadhvase--dadhvaüse . ëdat adhvasat . udit dhvaüsitvà dhvastvà . dhvastaþ . dhva sasyàtãtatvà'bhàve'pi tadutpattyanukålavyàpàrasyaü kàraõavi÷eùasaüyogasya atãtatvàt tathà vyavahàraþ . vaiyàkaraõamate sarvatra %<phalavyàpàrayordhàtuþ>% haryukteþ phalavyàpàrayordhàtvarthatvàt tayo÷ca sàmànàdhikaraõye dhàtorakarmakatvam nà÷asya pratiyogitayà kàraõasamavadhànasya ekatra ghañàdau sattvàdakarmakatvam %<phalavyàpàrayorekaniùñhatàyàmakarmakaþ>% iti etanmate %<à÷raye tu tiïaþ smçtàþ>% haryukteþ à÷raya råpàrthasya kartçtvaü tacca niruktavyàpàrà÷rayatvena ghañàdàvavyàhatameva tiïarthavartamànatvàdeþ kàraõasamavadhànaråpavyàpàre'nvayasambhavànna kàcidanupapattiþ . naiyàmikamate nà÷amàtrasyaiva dhàtvarthatve'pi tadutpattau lakùaõà utpatti÷ca àdyakùaõasambandhastasya càtãtatvàdinaiva dhvastaþ dhvaüsate ityàdi prayogaþ . asya kartçtvaü pratiyogitvaü ta nà÷ànvayi tathà ca vartamànàdyutpattikanà÷apratiyogã ghañàdiriti bodhaþ . vyutpattivaicitryàcca utpatte rnà÷a evànvayaþ na pratiyogini iti bodhyam . sàükhyàdisatkàryavàde nà÷aþ tirohitàvastheti bhedaþ . %<tadapyadhvasadàsàdya màhendraü lakùmaõeritam>% pràõà dadhvaüsire gàtraü tastambhe ca priye hate bhaññiþ . àrùe kvacit paø %<bhåto devànàmabrãdugraråpo dhvaüsetyuccai striþplutena svareõa>% bhàø àø 79 aø . màlinyàdibhàve ca %<kç÷à vivarõà malinà pàü÷udhvasta÷iroruhà>% bhàø vaø 64 aø %<ravijena budhe dhvaste>% vçø saüø 17 a0

#<dhvasan># triø antarbhåtaõyarthe dhvansa--kanin . dhvaüsakàrake . %<tena haitena dhvasà dvaitavanaãje>% ÷ataø vràø 13 . 5 . 4 . 9 %<dhvasà pàpadhvaüsanaþ>% mà0

#<dhvasana># naø dhvaüsate'tra dhansa bàø àdhàre kyu . dhvaüsanasthàne %<màyuü dhvasanàvadhi÷ritàþ>% çø 1 . 164 . 29

#<dhvasanti># puø dhvansa--jhic kicca . çgvedaprasiddhe çùibhede %<yàbhirdhvasantiü puruùantimàratam>% çø 1 . 123 . 16 %<dhvasanti metatsaüj¤aü puruùantimetannàmànaü ca çùimàratam>% bhà0

#<dhvasira># triø dhvansa--kirac . nà÷apratiyogini %<saü bhåmyà antà dhvasirà adçkùata>% çø 7 . 83 . 3 %<dhvasiràþ sainikairdhvastàþ>% bhàø .

#<dhvasta># triø dhvansa--kartari kta . 1 nà÷apratiyogini adhaþ2 patite 3 cyute galite ca amaraþ . %<yena dhvastamano bhuvà>% sàø daø . dhvansadhàtau udàø .

#<dhvasti># strã dhvansa--bhàve ktin . dhvaüse nà÷e . karmàõi dhvaüsante'tra àdhàre ktin . karmakùayàdhàre vidyàbhede . %<karmaõàü ÷ubhaduùñànàü jàyate phalasaükùayaþ . dhvaüso'pakvakaùàyatvaü yatra sà dhvastirucyate>% màrkaõóeyapu0

#<dhvasmana># triø antarbhåtaõyarthe dhvansa--bàø manin kicca . dhvaüsake %<na dhvasmànastanvã repa àdhuþ>% çø 4 . 6 . 6 %<dhvasmàno dhvaüsakàþ>% bhàø bhàve manin kit . 2 dhvaüse dhvasmanvat .

#<dhvasmanvat># triø dhvasmà dhvaüso'styasya matup . 1 dhvaüsavati %<sa tvà dhvasmanvadabhyetu>% çø 7 . 4 . 9 . 2 udake nighaø .

#<dhvasra># triø dhvansa--rak . 1 naùñe antarbhåtaõyarthe dhvansa--rak . dhvaüsake %<kasya dhvasrà bhavayaþ kasya bà naràþ>% çø 10 . 40 3 . %<dhvasrà dhvaüsakau bhavayaþ>% bhàø austhàne àc . %<dhvasrà apiõvan yuvatãrçtaj¤àþ>% çø 4 . 19 . 7 %<dhvasràþ kuladhvaüsikà yuvatãþ>% bhàø . 3 ràjabhede puø %<dhvasrayoþ purumantyo và sahasràõi>% çø 9 . 58 . 3 %<dhvasraþ ka÷cidràjà purumanti÷ca kva÷cit, tayoþ . atretaretayogaviva kùayà dvivacanam>% bhàø .

#<dhvàna># puø dhvana--bhàve gha¤ . 1 ÷abde amaraþ . %<dhvànena vopàü÷u và patnãþ saüyàjayanti>% àpastambasåø . patnãsaüyàja prakàra÷ca kàtyàø ÷rauø 3 . 7 . 1 kaõóikàdau dç÷yaþ .

#<dhvànàyana># puüstrã dhvanasyarùergotràpatyam a÷vàø pha¤ . dhvanarùigotràpatye striyàü ïãp .

#<dhvànta># naø dhvana--kta . kùubdhasvàntetyàdinà pàø andhakàre niø . 1 tamasi amaraþ . anyatra dhvanita ityeva ÷abdayukte . dhvàntamastyasya ac . 2 tamaþpradhàne narakabhede ca ÷abdàrthaciø 3 marudbhede dhuni÷abde yajuø vàkyaü dç÷yam %<dhvàntàriü sarvapàpaghnaü praõato'smi divàkaram>% såryanatiþ .

#<dhvàntavitta># puø dhvànte vittaþ prathitaþ . khadyote ÷abdaratnà0

#<dhvànta÷àtrava># puø dhvàntasyàndhakàrasya ÷àtravaþ . 1 sårye ÷abdàrõaø 2 agnau 3 candre ca ÷abdàrthaciø . tadråpavarõe 4 ÷vetavarõe puø ÷abdacaø . dhvàntàràtiprabhçtayo'pi såryàdau . %<dhvàntàriü sarvapàpaghnam>% såryanatiþ .

#<dhvàntonmeùa># puø dhvànte unmiùati ud--miùa ac . svadyote hàràø .

#<dhvç># kauñinye bhvàø paraø akaø aniñ . dhvarati adhvàrùãt dadhvàra dadhvartha . %<dhvçùãùñhà yudhi màyàbhiþ>% bhaññiþ kuñilãkaraõe sakaø %<bhràtçvyamevaitayà dhvarati>% taittiø saø 2 . 5 . 6

#<dhvraõa># ÷abde dhraõavat sarvam . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàrya saïkalite vàcaspatye dhakàràdi÷abdàrthasaïkalanama .


#<na>#

#<nakàraþ># vya¤janavarõabhedaþ tavargãyapa¤camavarõaþ asyoccàraõasthànaü dantamålaü nàsikà ca . %<dantyàëtulasàþ smçtàþ>% %<amo'nunàsikà nahrau>% iti ca ÷ikùokteþ . tasyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ jihvàgreõa dantamålasya samyakspar÷aþ . ataeva vya¤janànàü spar÷avarõatvavyavahàraþ . bàhyaprayatnà÷ca saüvàra nàdaghoùà alpapràõa÷ca %<khayàü yamàþ khayaþ + ka pau visargaþ svara eva ca . ete ÷vàsànupradànà aghoùà÷ca vivçõvate . kaõñham, anye tu ghoùàþ syuþ saüvàrà nàdabhàginaþ . ayugmà vargayamagà yaõa÷càlpàsavaþ smçtàþ>% ÷ikùà asya vàcaka÷abdà varõàmidhanàtantre uktà yathà %<no garjinã kùamà saurirvàruõã vi÷vapàvanã . meùa÷ca savità netraü danturo nàrado'¤janaþ . årdhvagàmã dviraõóa÷ca vàmapàdàïgulernakhaþ . vainateyaþ stutirvatmabhavà'narvà niràgamaþ . vàmano jvàlinã dãrgho nirãhaþ sugatirviyat . ÷abdàtmà dãrghaghoõà ca hastinàpuramecakau . girinàyakanãlau ca ÷ivo'nàdirmahàmatiþ>% . asya dhyànaü yathà %<dhyànamasya nakàrasya vakùyate ÷çõu bhàvini! . dalità¤janavarõàbhàü lalajjihvàü sulocanàm . caturbhujàü koñaràkùãü càrucandanacarcitàm . kçùõàmbaraparãdhànàmãùaddhàsyamukhãü sadà . evaü dhyàtvà nakàrantu tanmantra da÷adhà japet>% tatsvaråpaü yathà %<nakàraü ÷çõu càrvaïgi . koñividyullatàkçtim . pa¤cadevamayaü varõaü svayaü paramakuõóalã . pa¤capràõàtmakaü varõaü hçdi bhàvaya pàrvati!>% kàmadhenutantram . màtçkàvarõanyàse asya vàmapàdàïgulinakhe nyàsyatà . kàvyàdau prathamaprayoge phalaü yathà %<dodhaþ saukhyaü mudaü naþ>% vçø vaø óhãkoktam .
     dhàtupàñhe ye õàditayà pañhitàste prayogakàle nàdipårvakà bhavanti, sati nimitte punarõatvamàpadyante . ye ca nàditayà pañhitàste na õatvamàpadyante iti vivekaþ .

#<na># avyaø naha--vandhane na÷a nà÷e--và óa . 1 niùedhe 2 upamàyàü ca mediø 3 na¤arthe ca . asya samàse nalopaþ nuóàgama÷ca na bhavati . %<saügràbhe nàtikovidam>% bhàø viø 4 aø . na¤à samàse tu anàtakovadamiti syàt . ekayonà viü÷atirityàdivàkye ekàdnaviü÷atiþ ekànnaviü÷atirityàdi . nàsatyau nàkaityàdau ca na¤a÷abdasamàse'pi prakçtivadbhàvavidhànàt na nalopàdi . naikadhànàràcanàntarãyakàdayastu na÷abdena %<saha mupeti>% pàø samàsàt siddhà siø kauø . gaõaratne ayaü càdiùu pañhitaþ . %<kiüsvit pratyuta yaccakaccana na kaü satrà samaüsàkamaþ>% iti taññãkàyàü neti niùedhopamànayorityuktvà udàhçtam %<naikaþ supteùu jàgçyàt>% . %<tiùñhà devo na savità>% iti na savità savitevetyarthaþ iti . 4 nakàrasvaråpavarõe puø . %<dodhaþ saukhyaü mudaü>% na iti vçø raø ñãkà %<nogarjinã kùamà>% ityàdivarõàtidhànam . na¤artha÷ca na¤÷abde vakùyate . bhàve bàø óa . 5 bandhe puø . nama--kartari karmaõi và óa . 6 sugate 7 hiraõye ca puø 8 stute triø mediø . 9 ratne puø . ekàkùarakoùaþ .

#<naü÷uka># triø %<pacina÷yorõukan kanumau ca>% uõàø õukan numàgama÷ca . aõau ujvaladaø . yàvatparyantaü gatvàbhàvo vina÷yati tàvatparimàõe .

#<naüùñç># triø na÷a--tçc num ca . nà÷apratiyogini pakùe naïgdhç tatràrthe striyàü ïãp .

#<naþkùudra># triø nasà kùudraþ . kùudranàsike hemaø .

#<nak># avyaø na÷a--kvip bàø kutvam . ràtrau %<apasvasuruùaso nagjihãte>% çø 7 . 71 . 1 . svaràdigaõe jyok yok nak kamiti kvacit pàñhã dç÷yate . siø kauø gaõaratne ca yok nak ca na dç÷yate .

#<naki¤cana># triø nàsti ki¤cana yasya na¤arthasya na÷abdasya %<saha supeti>% pràø samàsaþ . aki¤cane daridre %<sarvakàmarasairhãnàþ sthànabhraùñà naki¤canàþ>% bhàø uø 132 aø . na¤à mayåø samàse na¤o nalope aki¤cana ityeva . %<sthàne bhavànekanaràdhipaþ sannaki¤canatvaü makhajaü vyanakti>% raghuþ . %<aki¤cane ki¤cana nàyikàïgake kimàrakåñàbharaõena na ÷riyaþ>% naiùaø .

#<nakim># avyaø na kim ca càdipàñhàt avyayatvaü na÷abdena samàsaþ . varjanàrthe manoramà . evaü pçùoø nakim na kir nakãm ete'pi varjane manoramà

#<nakuca># puø na kucati kuca--saïkoce na÷abdena samàsaþ . (màndàra) óahuvçkùe anaraþ .

#<nakuña># naø na kuñati kuña--ka na÷abdena samàsaþ . nàsikàyàü ÷abdamàø .

#<nakula># puüstrã nàsti kulamasya %<nabhràóanapànnavedànàsatya namucinakulanapuüsakanakùatranakranàkeùu prakçtyà>% pàø na¤o na nalopàdi . (vejã) khyàte 1 jantubhede striyàü ïãù . %<nakulaþ picchilo vàtanà÷ã ÷leùmakapittakçt>% ràjaniø tanmàüsaguõa uktaþ . 2 pàõóoþ kùetre màdryàma÷vinãkumàràbhyàü jàte putrabhede %<tato màdrã vicàryaivaü jagàma manasà'÷vinau . tàvàgamya sutau tasyàü janayàmàsaturyamau . nakulaü sahadeva¤ca råpeõà pratimau bhuvi>% %<pårvajaü nakuletyevaü sahadeveti càparam . màdrãputràvakathayaüste vipràþ prãtamànasàþ>% bhàø àø 124 aø . 3 putre puø ÷abdamàlà . 4 ÷ive ca %<yudhiùñhirasya yà kanyà nakulena vivàhità>% vidagdhamuø . 5 kularahitamàtre triø gauràø ïãù nakulã 6 kukkuñyàü 7 jañàmàüsyàü strã mediø . 8 ÷aïkhinyàü strã 9 kuïkume hemacaø jàtau ïãù . 10 nakulajàtistriyà¤ca .

#<nakulàóhyà># strã na kulàóhyà . gandhanàkulyàü ràjaniø .

#<nakulàndhatà># strã nakulasyevàndhatà . su÷rutokte netravikàraråparogabhede %<yo hrasvajàtyo nakulàndhatà ca gambhãrasaüj¤à ca tathaiva dçùñiþ>% ityudi÷ya %<vidyotate yà tu narasya dçùñirdoùàbhipannà nakulasya yadvat . citràõi råpàõi divà sa pa÷yet sa vai vikàro nakulàndhyasaüj¤aþ>% iti lakùità nakulàndhyamapyatra .

#<nakulã÷a># puø kàlãpãñhasthe bhairavabhede %<nakulã÷aþ kàlipãñhe dakùapàdàïgulã matà>% pãñhamàlà 2 hakàre varõàbhidhànam . %<nakulã÷o'gnimàråóho vàmanetràrdhacandrabhçt>% tantrasàre (hrã) vãjoddhàraþ . nakule÷varàdayo'pyatra .

#<nakuleùñà># strã 6 taø . 1 ràsnàyàü amaraþ . 2 nakulasya priye triø .

#<nakka># nà÷ane curàø ubhaø sakaø señ . nakkayati te ananakkat ta . õopade÷atvàbhàvàt pranakkati ityàdau na õatvam .

#<nakta># naø naja--kta . ràtrau %<ru÷addç÷e dadç÷e naktayà cit>% çø 4 . 11 . 1 %<naktayà cid ràtràvapi>% bhàø saptamãsthàne yàc . tat aïgatvenàstyasya ac . 2 vratabhede tadvratakàlàdi kàlamàdhavãye nirõãtaü yathà atha naktaü nirõãyate . tatra vàràhapuràõe dhànyavrate pañhyate màrga÷ãrùe site pakùe pratipadyà titharbhavet . tasyàü naktaü prakurvãta ràtrau viùõuü prapåjayediti . atra nakta÷abdo bhojanaparaþ kàlaparatve prakurvãtetyasyànanvayàt . na hi kàlaþ kenacitkartuü ÷akyate . tasya bhojanasya ràtràviti kàlavidhiþ . ato divàbhojanarahitatve sati ràtribhojanaü vratasya svaråpam . anyathà svataþpràptasya ràtribhojanasya vidhànavaiyarthyàt . tasya ca naktamojanasya viùõupåjanamaïgam tatsannidhau pañhitatvàt . tathà homo'pi tadaïgam %<homaü ca tatra kurvãta>% ityabhidhànàt . evaü ca sati pradhànàvirodhena påjà homayoraïgayordivànuùñhànamuktaü bhavati . pradhànasya ca naktasya kàladvayaü bhaviùyatpuràõe dar÷itam %<muhårtonaü dinaü naktaü pravadanti manãùiõaþ . nakùatradar÷anànnaktamahaü manyegaõàdhipa!>% iti . asya ca kàladvayasyàdhikàribhedena vyavasthàmàha devalaþ %<nakùatradar÷anànnaktaü gçhasthasya budhaiþ smçtam . yaterdinàùñame bhàge tasya ràtrau niùidhyate>% iti . smçtyantare'pi %<naktaü ni÷àyàü kurvãta gçhastho vidhisaüyutaþ . yati÷ca vidhavà caiva kuryàttu sadivàkaram . sadivàkaraü tu tatproktamantime ghañikàdvaye . ni÷ànaktaü tu vij¤eyaü yàmardhe prathame sadeti>% ràtrinaktabhojane vyàsaþ %<trimuhårtaþ pradoùaþ syàdbhànàvastaügate sati . naktaü tu tatra kartavyamiti ÷àstravini÷cayaþ>% iti tadevaü naktavratakàlau vyavasthitau . tatra naktaü pradoùavyà pinyàü tithau kàryam tadàha vatsaþ %<pradoùavyàpinã gràhyà tithirnaktavrate sadà . ekàda÷ãü vinà sarvà ÷ukle kçùõe tathà smçtà>% iti . ekàda÷yàü tu yannaktaü tatrodayavyàpinã tithirgràhyà taduktaü skandapuràõe %<pradoùavyàpinã gràhyà sadà naktavrate tithiþ . udayasthà sadà påjyà harinaktavrate tithiþ>% iti . atràpyekabhaktanyàyena ùoóa÷avidhabhedà utprekùaõãyàþ . madhyàhnapradoùayoreva bhinnatvàt . pårvedyureva pradoùavyàptau pårvatithirgràhyà . paredyureva pradoùavyàptau paratithiþ . ubhayatra pradoùavyàptau paratithireva tadàha jàvàliþ %<sadaiva tithyorubhayoþ pradoùavyàpinã tithiþ . tatrottaratra naktaü syàdubhayatràpi sàyataþ>% iti . ubhayatràpi divàràtrau ca sà tithirvidyate yata ityarthaþ . ubhayatra pradoùa vyàptyabhàve'pi paraiva tadàha jàvàliþ %<atathàtveparatra syàdastàdarvàka yato hi seti>% . pradoùe tadabhàve'pyastamayàdarvàgyataþ sà vidyate tataþ sà gràhyetyarthaþ . asya ca divàràtravratatvena pradoùadhyàptivatsàyaïkàlavyàptirapi nirõayaheturbhavatãtyanenàbhipràyeõàrvàgasta yàdityuktam . divàràtrivratatvaü ca kårmapuràõe'bhihitam %<pradoùavyàpinã yatra trimuhårtà yadà divà . tadà naktavrataü kuryàt svàdhyàyasya niùedhavat>% iti . yadyapyatra pradoùakàlasàyaïkàlau dvàveùa prayojakau pratibhàsete tathàpi pradoùavyàptirmukhyaþ kalpaþ . sàyaïkàlavyàptiranukalpa iti jàbàlivacanàdavagamyate . tatra hyatathàtva iti pradoùavyàptyabhàvamanådya tàdç÷yàstithergràhyatve arvàgastàdyata iti hetåpanyàsàt . ãdç÷e viùaye gçhastho'pi yativaddivà naktamàcaret taduktaü skandapuràõe %<pradoùavyàpinã na syàddivà naktaü vidhãyate . àtmano dviguõacchàyàmatikràmati bhàskare . tannaktaü naktamityàhurna naktaü ni÷i bhojanam . evaü j¤àtvà tato vidvàn sàyàhne tu bhujikriyàm . kuryànnaktavratã naktaphalaü bhavati ni÷citamiti>% . yattu saptamãbhànuvàsaràdau sauranaktaü vihitaü tatra pårvoktaviparyàsena sàyaïkàlavyàptirmukhyaþ kalpaþ . pradoùavyàptiranukalpaþ . etadevàbhipretya sumantuþ %<trimuhårtaspçgevàhni ni÷i vai tàvatã tithiþ . tasyàü sauraü bhavennaktamahanyeva tu bhojanamiti>% atra sàyaüvyàptermukhyakàlatvàt prathamato nirde÷aþ . pradoùavyàpteranukalpatvàt pa÷cànnirde÷aþ . itaranakteùu tu pradoùavyàpteranukalpatvàdudàhçtakårmapuràõavacane saiva prathamaü nirdiùñà sàyaükàlavyàptiþ pa÷cànnirdiùñeti vivekaþ . teùvitaranakteùu pradoùavyàpitithigrahaõe'pi bhànuvàsarasaükràntyàdinà gçhaüsthasyàpi yadà ràtribhojananiùedhaþ tadà divaiva naktaü kuryàt tathà ca bhaviùyottarapuràõe %<ye tvàdityadine brahmannaktaü kurvanti mànavàþ . dinànte te'pi bhu¤jãran niùedhàdràtribhojane>% iti . tasmiü÷ca divàbhojana uttamo'ntimo muhårto, madhyama upàntyaþ, tataþ pràcãno jaghanyaþ . evaü ca satyantimabhàgatrimuhårtavacanànyupapadyante ràtribhojane'pi ghañikàtrayamuttamaþ kàlaþ . ghañikàùañkaü madhyamaþ kàlaþ etadevàbhipretya vacanaü smaryate %<pradoùo'stamayàdårdhvaü ghañikàtrayamiùyata>% iti . %<trimuhårtaþ pradoùaþ syàdravàvastaü gate satãti>% . ni÷ãdhaparyanto jaghanyaþ kàlaþ . %<naktaü prakurvãta ràtràviti>% sànàgyegàbhidhànàt . asaura nakteùu sàmyena vaiùamyeõa và dinadvaye pradoùaikade÷avyàptau paredyureva naktaü kàryam sàyaükàlasya gauõasya tattithivyàptatvàt . atràpyekabhaktavadanyàïgaü naktopavàsa sthànãyanaktayornirõayo draùñavyaþ . yathoktalakùaõalakùitayorekabhaktanaktayorekasmin dine yadà prasaktistadà kathaü kartavyam . na caitàdç÷ã prasaktireva nàstãti ÷aïkanãyam . bhaviùyottarapuràõokte rathasaptamãvrate kadàcittatprasakteþ . tathàhi tatra tçtãyàdiùu saptasyanteùu pa¤casu dineùu krameõaikabhaktanaktàyàcitãpavàsapàraõàni vihitàni . tatra yadà tçtãyà yàmatrayaparimità tata årdhaü caturthã tadà bhadhyàhnavyàpitvàt tçtãyaikabhaktaü tatra pràptaü pradoùavyàpitvàccaturthãnaktamapi tatraiva tathà sati parasparavirodho duþpariharaþ . atrocyate . ekabhaktasya pràthamyàt prabalatvena tasminmukhyakalpa evànuùñheyastadvirodhini tu nakte'nukalpaþ . sa ca dvividhaþ dinàntaràmaùñhànàt kartrantarànuùñhànàm . sadà caturthã paredyurvçddhà sàyaükàlaü dhyàpnoti tadà tasya gauõakàlavyàpitvàdeka eva kartà dinabhedena vratadvayamanutiùñhet . yadà caturthã sabhà kùãõà ca . tadà gauõakàlasyàptyasambhavena pårvedyureva bhàryàputràdinà kartrantareõa tannakta karaõãyam . %<ahaþsu tithayaþ puõyàþ karmàmuùñhànatã divà . nakùatràdivratayoge tu ràtriyogo vi÷iùyate>% tiø taø sàmànyoktiþ uktaviùayaparihàreõa pravartanãyà . asya pra÷aüsà devãpuø yathà %<upavàsàt paraü bhaikùyaü bhikùàparamayàcitam . ayàcitàt paraü naktaü tasmànnaktena vartayet . devaistu muktaü pårvàhõe madhyàhne çùibhistathà . paràhõe pitçbhirbhuktaü sandhyàyàü guhyakàdibhiþ . sarvavelàmatikramya nakte bhuktamabhojanam . vàmàcàre maha deva! naktenaivoddharannaram>% vibhunçpasya 3 putrabhede %<vibhoratyà¤ca pçthuùeõaþ tasya nakta àkåtyàü jaj¤e naktàdçtiputro gayo ràjarùipravaraþ>% bhàgaø 5 . 15 . 4 lajjite triø .

#<naktaka># puø nakta iva kàyati cai--ka . (nekaóà) karpañe amarañãkàyàü bharataþ

#<naktacàrin># puø nakte ràtrau carati cara--õini 7 taø . 1 vióàle 2 pecake trikàø ràtricàrimàtre triø . naktacaràdayo'pyatra %<jayennaktacaràn sarvàn sapurohita dhårgataþ>% bhàø àø 10 aø .

#<nakta¤cara># puüstrã naktaü ràtrau carati cara-ña 7ta0. 1ràkùase halàø striyàü ïãp . 2 guggulau jañàø . 3 caure 4 pecake ÷abdàrthaciø . 5 ràtricaramàtre tri0

#<nakta¤caryà># strã naktaü caryà caraõam . ràtrau caraõàdau %<nakta¤caryàü divàsvapnamàlasyaü pai÷unaü madam . atiyogamayoga¤ca ÷reyaso'rthã parityajet>% bhàø àø 289 aø .

#<nakta¤càrin># triø naktaü carati cara--õini . ràtricàrimàtre %<divàcarebhyo bhåtebhyo nakta¤càribhyaeva ca>% manuþ

@<[Page 3928a]>@
#<nakta¤jàta># triø naktaü ràtrau jàtaþ . 1 ràtrijàte 2 oùadhibhede strã %<nakta¤jàtayà oùadhe! ràme kçùõe asikne ca>% athaø 1 . 23 . 4 . naktaprabhavàdayo'pyatra

#<naktan># naø naja--bàø tanin . ràtrau %<vayo ye bhåtvã patayanti naktabhiþ>% çø 7 . 104 . 18 %<naktabhiþ ràtribhiþ>% bhà0

#<naktantana># triø naktam ràtrau bhavaþ ñyul tuñ ca . ràtribhave %<idaü naktantanaü dàma pauùpametaddivàtanam>% bhaññiþ . striyàü ïãp .

#<naktandiva># naø naktaü ràtrã ca divà dine ca saptamyarthavçttyoþ dvandvaþ acaturetyàdinà niø ac . ràtrau dinecetyarthe . %<vibhajya naktandivamastatandriõà>% kirà0

#<naktabhojin># triø naktaü ràtrau bhuïkte bhuja--õini . vratàrthaü divà'bhojanena ràtribhojini divàbhojanàbhàvavi÷iùñaràtribhojanakartari haviùyabhojanaü snànaü satyamàhàralàthavam . agnikàryamadhaþ ÷ayyàü naktabhojã ùaóàcaret bhaviùyapuø .

#<naktam># avyaø naja--vrãóe vàø tamu . ràtrau amaraþ . %<tuùàra mårteriva naktamaü÷avaþ>% màvaþ . %<mahoùadhãrnaktamivàtmabhàsaþ>% kumàø .

#<naktamàla># puø naktam ràtrau à alati ala--ac . kara¤javçkùe amaraþ . %<marudbhirànartitanaktamàle>% raghuþ .

#<naktamukhà># strã naktaü naktavratàïgaü mukhamàdyabhàgo'syàþ . ràtrau halàø yathà ràtriprathamabhàgasya naktavratàïgaü tathà nakta÷abde uktaü dç÷yam .

#<naktavrata># naø %<naktaü ni÷àyàü kurvãta gçhastho vidhisaüyutaþ . ni÷i vrataü tu vij¤eyaü yàmàrdhe prathame sadà>% ityuktalakùaõe divàbhojanàbhàvavi÷iùñe ràtrau prathamayàmàrdhe bhojanaråpe vrate nakta÷abde dç÷yam .

#<naktà># strã naja--vrãóe kta bàø tasya naþ . (ã÷alàïgalã) kalikàryàü ràjaniø .

#<naktàndhya># naø nakte àndhyam . bhàvapraø ukte ràtrã dçùñiràhityàpàdake netrarogabhede %<saeva ÷leùmà dçùñau pañalatrayaïgato naktàndhyaü karotãtyàha triùu sthitoyaþ pañaleùu doùo naktàndhyamàpàdayati prasahya . divà sa såryapragçhãta dçùñiþ pa÷yet tu råpàõi kaphàlpabhàvàt>% . doùo'tra kaphajaþ kaphasyopakràntatvàt . naktàndhyasya sleùmavidagdhadçùñàvantarbhàvàt na pçthag gaõanà . %<airmaü  hanyàdarmbha naktàndhyakàcànnãlãrogaü taimiraü cà¤janena>% su÷rutaþ . tadyuktamànave naktàndha ityeva %<àgastyaü nàti÷ãtoùõaü naktàndhànàü pra÷asyate>% su÷rutaþ . netraroga÷abde dç÷yam .

#<nakra># puüstrã na kràmati dårasthalam krama--óa nabhràóityàdinà na¤aþprakçtibhàvaþ . 1 kumbhãre amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . (jhaõakàña) 2 dvàra÷àkhàgradàruõi 3 nàsikàyà¤ca naø mediø . %<hradà prasannà iva gåóhanakràþ>% %<ànàyibhistàmapakçùñanakràm>% raghuþ . %<aõóajàþ pakùiõaþ sarpà nakràþ matsyà÷ca kacchapàþ>% manuþ nàmikàyàü strã ÷abda màlà . 4 jalajantubhede makaràdau ca %<tathà cennà÷vareyaü nayeta nakraketanaþ kùaõenaikenàkãrtanãyàü da÷àü jana¤cainam>% kàdaø . %<nakraketanaþ makaradhvajaþ>% ityarthaþ .

#<nakraràja># puø 6 taø ñac samàø . jalajantupradhàne (hàïgara) khyàte jalajantubhede hàràø .

#<nakrahàraka># puø nakramapi harati hç--õvul 6 taø . (hàïgara) khyàte jalajantubhede hàràø .

#<nakùa># gatau bhvàø paraø sakaø señ nighaõñuþ . nakùati anakùã manakùa . %<nakùaddàbhaü taturiü parvateùñhà>% çø 6 . 22 . %<ni tvà nakùya! vi÷pate! dyumantam>% 7 . 15 . 7 %<he nakùya upagamya nakùatirgatikarmà>% bhà0

#<nakùatra># naø nakùa--atran na kùãyate kùarate và--bàø niø nabhràóityàdiø nipàø na¤aþ prabhçtibhàvaþ . a÷vinyàdiùu saptaviü÷atitàràsu nakùatràbhimànidevatà÷ca a÷vinyàdayaþ dakùasutàþ candrakalatràõi ca tatkathà kàlikàpuø 20 aø kàlikàpuø ÷abde 2014 pçø dç÷yam . tà÷ca %<a÷vinã bharaõã caiva kçttikà rohiõã tathà . mçga÷ãrùà tathaivàdràü tathà caiva punarvasuþ . puùyà'÷leùàmadhà pårvaphalgunyuttaraphalgunã . hastàcitràsvàtaya÷ca vi÷àkhà anuràdhikà . jyeùñhà målà tathà pårvottaràghàóhe tataþparam . ÷ravaõà ca dhaniùñhà ca tathà ÷atabhiùàhvayà . pårvottare bhàdrapade revatã ca sasaüj¤akàþ>% jyoø uktàni adhikamçkùa÷abde pçø dç÷yam . 2 muktàmayahàrabhede sa ca nakùatrasaükhyayà saptaviü÷atyàracitaþ . %<nakùatramàlàmaraõamiva madanadvipasya>% kàdambaø . nakùatraü ca 21600 kalàtmakasya rà÷icakrasya aùña÷atakalàtmakam %<bhabhogo'ùña÷atã liptà>% såø siø ukteþ yukta¤caitat 21600 kalàtmakasya tasya 27 viü÷atyà bhàge 800 ÷atànyena kalà labhyanve . teùàü yogatàràsvaråpàdikama÷leùà÷abde 497 pçø uktam vikùepàdaya÷ca khagola÷abde 2424 . 25 pçø uktàþ . teùàü prayoge liïgameda÷ca yathà %<hastàsvàti÷ravaõà aklãve mçga÷irà na puüsi syàt . puüsi punarvasupuùyau målantvastriyàü ÷eùàþ striyàü bodhyàþ>% idaü pràyikam .

#<nakùatrakàntivistàra># puø nakùatrakàntãnà vistàro yatra . dhavalayàvanàle ràjaniø .

#<nakùatragaõa># puø nakùatraghañito gaõaþ samudàyabhedaþ . dçø saü ukte nakùatravi÷eùàõàü samåhàtmake gaõabhede . tatra gaõabhedasya saüj¤àbhedàþkàryavi÷eùopayogisaü ca vçø saüø 98 aø uktaü yathà %<trãõyuttaràõi teùàü rohiõya÷ca dhruvàõi 1 taiþ kuryàt . abhiùeka÷àntitarunagaradharmavãjadhruvàrambhàn . måla÷iva÷akrabhujagàdhivàni tãkùõàni 2 teùu siddhyanti . abhidhàtamantravetàlabandhavadhabhedasambandhàþ . ugràõi 3 pårvabharaõãpitryàõyutsàdanà÷a÷àñhyeùu . yojyàni bandhaviùadahana÷astraghàtàdiùu ca siddhyai . laghu 4 hastà÷vinapuùyàþ paõyaratij¤ànabhåùaõakalàsu . ÷ilpauùadhayànàdiùu siddhikaràõi pradiùñàni . mçduvarga 5 stvanuràdhàcitràpauùõaindavàni mitràrthe . suratabidhivastrabhåùaõamaïgalagãteùu ca hitàni . hautabhujaü savi÷àkhaü mçdutãkùõaü 6 tadvimi÷raphalakàri>% . 6 taø . 2 tàràsaïghe ca .

#<nakùatracakra># naø nakùatràõàü cakraü yatra . 1 rà÷icakre 2 tantrokte dãkùopayogicakrabhede cakra÷abde 2809 pçø dç÷yam .

#<nakùatrajàta># naø nakùatre tadvi÷eùe jàtaü janma . vçø saüø ukte nakùatravi÷eùe janmani . tatsåcitaphalaü tatroktaü yathà %<priyabhåùaõaþ suråpaþ sumago dakùo'÷vinãùu matimàü÷ca . kçtani÷cayasatyàrug dakùaþ sukhita÷ca bharaõãùu . bahubhuk paradàraratastejakhã kçttikàsu vikhyàtaþ . rohiõyàü satya÷uciþ priyaüvadaþ sthirasuråpa÷ca . capala÷caturo bhãruþ ùañurutmàhã dhanã mçge bhogã . ÷añhagarvitacaõóakçtaghnahiüsrapàpa÷ca raudrarkùe 6 . dàntaþ sukhã su÷ãlo durmedhà rogabhàk pipàsu÷ca . alpena ca santuùñaþ punarvasau jàyate manujaþ . ÷àntàtmà mubhanaþ paõóito dhanã dharmasaü÷ritaþ puùye . ÷añhasarvabhakùapàpaþ kçtaghnadhårta÷ca bhaujaïge 9 . bahubhçtyadhano bhogã surapitçbhakto mahodyamaþ pitrye 10 . priyavàgdàtà dyutimàn aóhano nçpasevako bhàgye 11 . sabhago vidyàpnadhano bhogã sukhabhàg dvitãyaphalgunyàm . utsàhã dhçùñaþ pànapo'ghçõã taskaro haste . citràmbaramàlyadharaþ sulocanàïga÷ca bhavati citràyàm . dànto baõik kçpàluþ priyavàg dharmà÷ritaþ khàtau . ãrùyurlubdho dyutimàn vacanapañuþ kalahakçdvi÷àkhàsu . àñyo vide÷avàsã kùudhàlurañano'nuràdhàsu . jyeùñhàsu na bahumitraþ santuùño dharmakçt pracurakopaþ . måle mànã ghanavàn sukhã na hiüsraþ sthiro bhogã . iùñànandakalatro vãro dçóhasauhçda÷ca jaladeve 20 . vai÷ve 21 vinãtadhàrmiko bahumitrakçtaj¤asubhaga÷ca . ÷rãbhà÷chravaõe ÷rutavàn udàradàro dhanànvitaþ khyàtaþ . dàtàóhya÷åragãtapriyo dhaniùñhàsu dhanalubdhaþ . sphuñavàgavyasanã ripuhà sàhasikaþ ÷atabhiùàsu durgràhyaþ . bhadrapadàsådvignaþ strãjitadhanapañurdàtà ca . vaktà sukhã prajàvàn jita÷atrurdhàrmiko dvitãyàsu 26 . sampårõàïgaþ subhagaþ ÷åra÷ucirarthavàn pauùõe 27>% .

#<nakùatradar÷a># triø nakùatraü pa÷yati dç÷a--aõ upaø saø . 1 nakùatravãkùake . nakùatraü tatphalaü dar÷ayati såcayati dç÷aõic--aõ . 2 gaõake jyotirvidbhede %<praj¤ànàya nakùatradar÷am>% yajuø 30 . 10 puruùamedhe praj¤ànodde÷akamedhyapa÷ukathane

#<nakùatradàna># naø nakùatrabhede dànam . nakùatrabhede dravyabhedasya dàne tacca hemàø dàø uktaü yathà bhàrate %<nàrada uvàca kçttikàsu mahàbhàga! pàyasena samarpiùà . santarpya bràhmaõàn sàdhån lokàn pràpnotyanuttamàn . rohiõyàü pàõóava÷reùñha! màùairatnena sarpiùà . payonupànàddàtavyamànçõyàrthaü dvijàtaye . dogdhrãü savatsàntu naro nakùatre somadaivate 5 . dattvàdityavimànasthaþ svargaü pràpnotyanuttamam>% somadaivataü nakùatraü, mçga÷ãrùam . %<àrdràyàü kç÷araü dattvà tilami÷raü samàhitaþ . narastarati durgàõi kùuradhàràü÷ca parvatàn . påpaü punarvasau dattvà ghçtapårõaü supàcitam . ya÷asvã råpasampanno bahvanne jàyate kule . puùye tu kà¤canaü dattvà kçtaü càkçtameva ca . anàlokeùu lokesu somavat sa viràjate>% . kçtaü ghañitam akçtamaghañitam . %<a÷leùàsu tathà raupyaü vçùabhaü yaþ prayacchati . sa sarvamayanirmuktaþ ÷àstravànabhijàyate . maghàsu tilapårõàni vardhamànàni mànavaþ . pradàya pa÷umàü÷caiva putravàü÷ca prajàyate . phàlgunãpårvasamaye bràhmaõànàmupoùitaþ . makùyàn phàõitasaüyuktàn dattvà saubhàgyamçcchati . ghçtakùãrasamàyuktaü vidhivat ùaùñiphaudanam . uttaràviùaye dattvà svargaloke mahãyate . yadvà pradãyate dànamuttaràviùaye naraiþ . sadà phalamananta¤ca bhavatãha vini÷cayaþ>% . phàlgunãpårvasamaye, pårvaphalgunãsamaya ityarthaþ . phàõitaü guóavikàraþ uttaràviùaye uttaraphàlgunãsamaya ityarthaþ . %<haste hastiradhaü dattvà caturyuktasupoùitaþ . narastarati durgàõi kùuradhàràü÷ca parvatàn>% . caturyuktaü, caturbhirhastibhiryuktam . %<citràyàü vçùabhaü dattvà puõyàïgàïgàü ca bhàrata! . caratyapcarasàü loke ramate nandane vane>% . puõyàïgàïgàmiti ÷ubhalakùaõalakùita÷arãràü dhenumityarthaþ . %<svàtãùyatha dhanaü dattvà yadiùñatamamàtmanaþ . pràpnoti lokàn su÷ubhàniha caiva mahadya÷aþ . vi÷àkhàyàmanaóvàhaü dhenuü dattvàtha dugdhadàm . sapràsaïga¤ca ÷akañaü sadhànyaü vastrasaüyutam>% . pràsaïgo yugàntaraõàùñham . %<pitén devàü÷ca prãõàti pretya cànantyayakùute . na ca durgàõyavàpnoti svargalokaü ca gacchati . dattvà yadhoktaü viprebhyo vçttimiùñà sa vindati . nàrakãyàü÷ca sa klekùànnàpnotãti vini÷cayaþ . anuràdhàsu pràvàravastrãttaramupoùitaþ . dattvà yuga÷ataü càpi naraþ svarge mahãyate>% . pràvàraþ pravàrapañaþ, vastrottaraü paridhànavastràdikam . %<kàla÷àkantu viprebhyo dattvà martyaþ samålakam . jyeùñhàyàü mçtyumutsàdya gatimiùñà¤ca gacchati . måle målaphalaü dattvà bràhmaõebhyaþ samàhitaþ . svapitén prãõayedeva gatimiùñà¤ca gacchati . atha pårvàsvàùàóhàsu dadhipàtràõyupoùitaþ . kulavçttopasampanne vràhmaõe vedapàrage . pradàya jàyate ÷reùñhakule bahuguõàkule . putrapautraiþ parivçtaþ pa÷umàn dhanavàüstathà . udamanyaü sasarpiùkaü prabhåtamadhuphàõitam . dattvãttaràsyàpàóhàsu sarvalokànavàpnuyàt>% . udamanyaþ udakami÷ràþ saktavaþ . phàõitaü dugdhakhaõóavikàraþ . %<dugdhantyabhijito yoge dattvà madhuvçtaplutam . dharmaniùñho manãùibhyaþ svargaloke mahãyate>% . ayamarthaþ . uttaràùàóhànakùatracaturthapàdaþ ÷ravaõasyàdyaghañikàcatuùñayamabhijidyogaþ . %<÷ravaõe kambalaü dattvà vastràntaritameva ca . ÷vetena yàti yànena svargalokànasaüvçtàn . goprayuktaü dhaniùñhasu yànaü dattvà samàhitaþ . vastramasminnavaü dattvà pretya ràjyaü prapadyate . gandhaü ÷atabhiùàyoge dattvà sàgurucandanam . pràpnotyapsarasàü lokaü pretya gandhàü¤ca ÷à÷vatàn . pårvabhàùñrapadàyoge ràjamàùàn pradàya vai . sarvabhakùyaphalopetaþ sa vai pretya sukhã bhavet . aurabhramuttaràyoge yastu màüsaü prayacchati . pitén prãõàti sakalàn pretyànantyaü ruma÷nute>% . urabhro, meùastasya màüsamaurabhram . %<kàüsyopadohanãü dhenuü revatyàü yaþ prayacchati . sa praitya kàmànàdàya dàtàramupatiùñhati . rathama÷vasamàyuktaü dattvà÷vinyàü narottabhaþ . hastya÷varathasampanne varcakhã jàyate kule . bharaõãùu dvijàtibhyastiladhenuü pradàya vai . gàþ prasåtà÷ca pràpnoti naraþ pretya ya÷astathà . bhãùma uvàca . ityeùa lakùaõodde÷aþ prokto nakùatrayogataþ . devakyà nàradeneha stuùàbhyaþ sà'vravãdidam>% . viùõudharmottare %<kçttikàsu suvarõasya dànaü bahuphalaü smçtam . raktavastrasya rohiõyàü saumye 5 bhe lavaõasya ca . kç÷arasya tathàrdràyàmàditye 7 rajatasya ca . ghçtasya tu tathà puùye gandhànàmatha sarpabhe 9 . tilànà¤ca tathà paitrye 10 priyagorbhagadaivate 11 . àryamõe 12 càjyapåpànàü sàvitre 13 pàyasasya tu . citràyàü citravastràõàü saktånàü vàyudaivate 15 . aindràgnye 16 caiva lohànàü maitre 17 màlyaphalasya ca . chatrasya ca tathà ÷àkre 18 male målaphalasya ca . hemna÷ca madhuyuktasya dànamàpye 20 mahàphalam . vi÷ve÷vare 22 'nnapànasya ÷ravaõe vasanasya ca . dhànyasya vàsave 23 viprà bàruõe 24 cauùadhasya ca . àje 25 puràõavãjànàü sasyànàü tadanantare 26 . gorasànàü tathà pauùõe 27 srànànàmathayà÷vine . tilànà¤ca sadà dànaü bharaõãùu mahàphalam>% .

#<nakùatranàtha># puø 6 taø . 1 candre %<nakùatranàthaþ samupàjagàma>% harivaüø 317 aø %<nakùatranàthàü÷urivàravinde>% raghuþ . tasya nakùatràdhiùñàtçdakùasutà÷vinyàdi nàthatvàt tathàtvam .

#<nakùatranemi># puø nakùatrasya taccakrasya nemiriva . 1 dhruvatàrake 2 candre 3 revatyàü ca hemacaø . 4 viùõau %<nakùatranemirnakùatrã kùamaþ kùàmaþ samãhanaþ>% viùõusaø . %<÷i÷umàrasya jyoti÷cakrasya nemivat pravartako hçdayasthità>% viùõuriti kathito nakùatranemiþ ÷i÷umàravarõane %<viùõurhçdayàmati ÷ruteþ>% bhà0

#<nakùatrapati># puø nakùatraü pàti pà--óati . candre ÷abdàrthaciø . nakùatrapatyàdayo'pyatra .

#<nakùatrapatha># puø nakùatropalakùitaþ pandhàþ ac samàø . nakùatracakrasya bhramaõamàrge . nakùatramàrgàdayo'pyatra %<atãtanakùatrapathàni yatra>% màghaþ . khagola÷abde dç÷yam .

#<nakùatrapadayoga># puø %<meùage bhàskare ùaùñhe ÷ãtagau svoccage yame . nakùatrapadayogo'yaü ÷atrumeghàniloyathà>% jyoø ukte ràj¤àü yuddhayàtràïgayogabhede .

#<nakùatrapuruùa># puø nakùatrairevàïgavi÷eùaiþ puruùa iva . nakùatravi÷eùairaïgavi÷eùàtmakaiþ tannàmaghratàïge puruùe asya vratàïgatà vratanimittakàla÷ca vçø saø 105 aø ukto yathà %<pàdau mlaü, jaïghe ca rohiõã tathà÷vinyaþ . åråcàùàóhàdvayamatha guhyaü phàlgunãyugmam . kañirapi ca kçttikàþ, pàr÷vayo÷ca yamalà bhavanti bhàdrapadàþ . kukùisthà revatyo, vij¤eyamuro 'nuràdhà ca . pçùñhaü viddhi dhaniùñhà, bhujau vi÷àkhà, smçtau karau hastaþ . aïgulya÷ca punarvasu, ra÷leùàsaüj¤ità÷ca nakhàþ . grãvà jyeùñhà, ÷ravaõau ÷ravaõaþ, puùyo mukhaü, dvijàþ (dantàþ) svàtiþ . hasitaü ÷atabhiùagatha gàsikà maghà, mçga÷irà netre . citrà laghàñasaüsthà, ÷iro bharaõyaþ, ÷iroruhà÷càrdrà . nakùatrapuruùako'yaü kartavyo råpamicchadbhiþ . caitrasya bahulapakùe hyaùñamyàü målasaüyute candre . upavàsaþ kartavyo viùõuü sampåjya dhiùõyaü ca . dadyàddhrate samàpte vçtapårõaübhàjanaü suvarõayutam . vipràya kàlaviduùe saratnavastraü sva÷aktyà và>% . vàmanapuø 77 aø vistàro dç÷yaþ .

#<nakùatrabhoga># puø rà÷icakrasthanakùatràõàmekaikadine bhogaþ . 21600 kalàtmakasya saptaviü÷atyà samaü vibhaktasya 800 ÷atakalàråpe bhoge %<bhabhogo'ùña÷atã liptàþ>% såø siø .

#<nakùatramàna># naø såø siø ukte dinàdimànabhede ahan÷abde 576 pçø nàkùatramàna÷abde ca dç÷yam .

#<nakùatramàlà># strã nakùatrasaükhyikà màlà . 1 saptaviü÷atimauktikàdiracitamàlàyàm amaraþ . 6 taø . 2 nakùatra÷reõau ca %<yàvannakùatramàlà vicarati gagane bhåùayantãva bhàsà>% vçø saüø 105 aø . 3 hastinàü màlàbhede ca %<ni÷àrdhasamayeneva parisphuratsàrdhacandranakùatramàlena>% kàdaø (gandhahastinà)

#<nakùatrayàjaka># puø nakùatranimittaü vçttyarthaü yàjayati yaja--õic--õvul . nakùatranimittadoùodbhàvanena ÷àntikàrake apakçùñabràhmaõe %<àhvàyakà devalakà nakùatra gràmayàjakàþ . ete bràhmaõacàõóàlà mahàpalika pa¤camàþ>% bhàø ÷àø 76 aø tasya nindoktà

#<nakùatrayoga># puø nakùatrabhede yogaþ kråragrahàdibhiryogaþ . nakùatravyåha÷abde vaktavye nakùatreùu kråràdigrahayoge %<sàüvatsarà jyotiùi càbhiyuktàþ nakùatrayogeùu ca ni÷ca yaj¤àþ>% bhàø uø 47 a0

#<nakùatrayoginã># strã nakùatrairabhimànitayà yujyate yujathinuõ . dàkùàyaõãùu a÷vinyàdiùu %<tasmai nakùatrayonindhaþ saptaviü÷atiruttamàþ . rohiõãpramukhàþ kanyà dakùaþ pràcetaso dadau>% harivaüø 226 aø . rohiõyà÷candrasyàtipriyatvàt tanmukhatvamuktamiti bodhyam .

@<[Page 3931b]>@
#<nakùatrayoni># strã 6 taø . vivàhàdau yonikuñe upayama÷abde 1250 pçø dç÷yam .

#<nakùatraràja># puø 6 taø ñac samàø . candre %<nakùatraràje varùànte vyabhre jyotirgaõà iva>% bhàø ÷àø 29 a0

#<nakùatraloka># puø 6 taø . nakùatràdhiùñhitalokabhede %<kasminnu candralokà otà÷ca protà÷ca nakùatralokeùu gàrgãti kasminnu nakùatralokà otà÷ca protà÷ca devalokeùu>% ÷ataø bràø 14 . 6 . 6 . 1 . tallokasthànàdikaü ca kà÷ãkhaø laø uktaü yathà
     %<dakùaþ ghnajàvinirmàõe dakùo jàtaþ prajàpatiþ . ùaùñirduhitarastasya råpalàvaõyabhåmaõàþ . sarvà làvaõyavàhinyo rohiõãpramukhàþ ÷rutàþ . tàbhistaptvà tapastãvraü pràpya vai÷ce÷varãü purãm . àràdhito mahàdevaþ somaþ (umayà sahitaþ) somavibhåùaõaþ . bhavato'pi mahàdeva! bhava! tàpaharo hi yaþ . råpeõa bhavatà tulyaþ sa nobhartà bhavatviti . liïgaü saüsthàpya sumahan nakùatre÷varasaüj¤itam . varaõàyàstañe ramye saïgame÷varasannidhau . divyaü varùasahasrantu puruùàyitasaüj¤itam . tapastaptaü mahattàbhiþ puruùairapi duùkaram . tatastuùño hi vi÷ve÷ovyataradvaramuttamam . sarvàsàmekavçttãnàmekàrthasthiracetasàm . ÷rãvi÷ve÷vara uvàca . na khyàtaü hi tapo'tyugrametadanyàbhirãdç÷am . purà'balàbhistasmàdvonàma nakùatramatra vai! puruùàyitasaüj¤ena taptaü yattapasà'dhunà . bhavatãbhistataþ puüstvamicchayà vo bhaviùyati . jyàti÷cakre samaste'spinnagragaõyà bhaviùyatha . meùàdãnà¤ca rà÷ãnàü yonayo yåyamuttamàþ . oùadhãnàü sudhàyà÷ca bràhmaõànà¤ca yaþ patiþ . patimatyo bhavatyo'pi tena patyà ÷ubhànanàþ! . bhavatãnàmidaü liïgaü nakùatre÷varasaüj¤itam . påjayitvà naro gantà nakùatralokamuttamam . upariùñànmçgaþïkasya loko vastu bhaviùyati . sarvàsàü tàrakàõà¤ca madhye mànyà bhaviùyatha . nakùatrapåjakà ye ca nakùatravratacàriõaþ . te vo loke vasiùyanti nakùatrasadç÷aprabhàþ . nakùatragraharà÷ãnàü bàdhà teùàü kadàcana . na bhaviùyati ye kà÷yàü nakùatre÷varavãkùakàþ>% .

#<nakùatravidyà># strã nakùatràõàü tatrasthitagrahàdãnàü càraj¤ànàya vidyà . jyotiùavidyàyàm %<na cetpàtanimittàbhyàü na nakùatràïgavidyayà . nànu÷àsanavàdàbhyàü bhikùàü lipseta karhicit>% manuþ . %<vij¤ànena và çgvedaü vijànàti>% ityupakrame %<vrahmavidyàü bhåtavidyàü kùatravidyàü nakùatravidyàm>% chàø uø .

@<[Page 3932a]>@
#<nakùatravãthi># strã nakùatraistadbhedaiþ kçtà vãthiþ ÷àø taø . gaganasthàne nakùatravi÷eùakçtàyàü vãthau tadbhedàdikaü vçø saüø 9 aø uktaü yathà %<nàgagajairàvatavçùagojaradgavamçgàjadahanàkhyàþ . a÷vinyàdyàþ kai÷cit tribhàþ kramàdvãthayaþ athitàþ . nàgà tu pavanayàmyànalàni, paitàmahàttribhàstisyaþ . govãthyàma÷vinyaþ pauùõaü dve càpi bhàdrapade . jàradgavyàü ÷ravaõàt tribhaü bhçmàkhyà tribhaü ca maitràdyam . hastavi÷àõàtvàùñràõyajetyaùàóhàdvayaü dahanà . tisrastisastàsàü kramàdudaïmadhyayàmyamàrgasyàþ . tàsàmapyuttaramadhyadakùiõasthitaikaikà . vãdhãmàrgànapare kathayanti yathà sthità bhamàrgasya . nakùatràõàü tàrà yàmyottaramadhyamàstadvat . uttaramàrgo yàmyàdi 2 rnigadito madhyamastu bhàgyàdyaþ 10 . dakùiõamàrgo'ùàóhàdiþ kai÷cidevaü kçtà màrnàþ . jyotiùamàgama÷àstraü vipratipattau na yogyamasyàkam . svayameva vikalpayituü kintu bahånàü mataü vakùye . uttaravãthipu ÷ukraþ subhikùa÷ivakçdgato'stamudayaü và . madhyàsu madhyakavadaþ kaùñaphalo dakùiõasthàsu . atyuttamottamonaü samamadhyasya namadhamakaùñaphalam . kaùñatamaü saumyàdyàsu vãthiùu pradhàkramaü bråyàt>% .

#<nakùatravyåha># puø vçø saüø 15 ukte nakùatravi÷eùasya kråràdivedhena puruùavi÷eùàõàü dravyabhedànàü ca ÷ubhà÷ubhasåcake nakùatrasamåhe yathà %<àgneye 3 sitakusumàhitàgnimantraj¤asåtrabhàùyaj¤àþ . àkarikanàpitadvijaghañakàrapurohitàvdaj¤àþ . rohiõyàü suvratapaõyabhåpadhaniyogayukta÷àkadikàþ . govçùajalacarakarùa÷iloccayai÷varyasampannàþ . mçga÷irasi surabhivastrà'jakasumaphalaratnavanacaravihaïgàþ . mçgasomapãthiyàndharbakàmukà lekhahàra÷ca . rodre 6 badhabandhanànçtaparadàrasteya÷àvabhedaratàþ . tuùadhànyatãkùõamantràbhicàrabetàlakarmaj¤àþ . àditye 7 satyaudàrya÷aucakularåpadhãya÷o'rthayutàþ . uttamadhànyà vaõijaþ sevàbhiratàþ sa÷ilpijanàþ . puùyaü yabagodhåmà ÷àlãkùuvanàni mantriõo bhåpàþ . malikopalãvinaþ sàdhava÷ca yaj¤eùñisaktàsa . ahideve 9 kçtrimakandamålaphakakãñapannagavimàõi . paradhanaharaõàbhiratàstuùadhànyaü sarvabhiùaja÷ca . ùitrye 10 dhanadhànyàdyaü phàùñhàgàràõi parvatà÷rayiõaþ . pitçbhaktavaõik÷åràþ kravyàdàþ stràdviùo manujàþ . pràkphalgunãùu nañayuvatisubhagagàndharva÷ilpipaõyàni. karpàsalavaõamàkùikatailàni kumàrakà÷càpi . àryamõe 12 nàrdava÷aucavinayapàùaõóidàna÷àstraratàþ . ÷obhanadhànyamahàdhanadharmànuratàþ samanujendràþ . haste taskaraku¤jararadhikamahàmàtra÷ilpipaõyàni . tuùadhànyaü ÷rutayuktvà baõijastejoyutà÷càtra . tvàùñre 14 bhåùaõamaõiràgalekhyagàndharvagandhayuktij¤àþ . gaõitapañutantuvàyàþ pàlàkyàràjadhànyàni . svàtau khagamçgaturagà baõijo dhànyàni vàtabahulàni . asthirasauhçdalaghusatvatàpasàþ paõyaku÷alà÷ca . indràgnidaivate 16 raktapuùpaphala÷àõinaþ satilamudgàþ . karpàsamàùacaõakàþ purandarahutà÷amaktà÷ca . maitre 17 ÷aurõasametà maõayàyakasàdhagoùñhiyànaratàþ . ye sàdhava÷ca loke sarvaü ca ÷araptvamutpannam . paurandare 18 'ti÷åràþ kulavittaya÷o'nvitàþ parasvahçtaþ . vijigãùavã narendràþ senànàü càpi netàraþ . måle bheùajabhiùajo gaõamukhyàþ kusumamålaphalavàrtàþ . vojànyatidhanayuktàþ phalamålairye ca vartante . àpye 20 mçdabo jalamàrgagàminaþ satya÷aucadhanayuktàþ . setukaravàrijãvakaphalakusumànyambujàtàni . vi÷ve÷vare 21 mahàmàtramallakariturayadevatàbhaktàþ . syàvarayodhà bhogànvità÷ca ye caujasà yuktàþ . ÷ravaõe màyàpañavo nçtyodyuktà÷ca karmasu samarthàþ . utsàhinaþ sagharmà màgavatàþ satyavacanà÷ca . vasubhe 23 mànonmuktàþ klãvà÷calasauhçdàþ striyàü dåùyàþ . dànàbhiratà bahuvittasaüyutàþ ÷amaparà÷ca naràþ . varuõe÷e 24 pà÷ikamatsyabandhajalajàni jalacarà jãvàþ . saukarikarajaka÷auõóika÷àkunikà÷càpi varge'smin . àje 25 taskarapa÷upàlahiüsrakãnà÷anãca÷añhaceùñhàþ . dharmavratairvirahità niyuddhaka÷alà÷ca ye mallajàþ . àhirbudhnye 26 vipràþ kratudànatapoyutà mahàvibhavàþ . à÷ramiõaþ pàùaõóà nare÷varàþ ÷àradadhànyaü ca . pauùõe 27 salilajaphalakusumalavaõapraõi÷aïkhamauktikàbjàni . suramikusumàni gandhà baõijo naukarõadhàrà÷ca . a÷vinyàma÷vaharàþ senàpativaidyasevakàsturagàþ . turagàrohà÷ca baõigråpopetàsturagarakùàþ . yàmye 2 'sçkpi÷itamujaþ krårà badhavandhatàóanàsakàþ . tuùadhànyaü nãcakulodbhavà vihãnà÷ca satvena . pårvàtrayaü sànala 3 magrajànàü ràj¤àü tu puùyeõa sahottaràõi . sapauùõa 27 maitra 17 pitçdaivataü 10 ca prajàpaterbhaü 4 ca kçùãvalànàm . àditya 7 hastàbhimidà baõigjanànàü pravadanti bhàni . målatrinetrà 6 nila 15 vàruõàni 24 bhànyuprajàteþ prabhaviùõutàyàm . saumyai 5 ndra 18 citràvasu 23 daivatàni sevàjanasyàbhyamupàgatàni . sàrpaü 9 vi÷àkhà ÷ravaõo bharaõya÷caõóàntyajàteriti nirdi÷anti . raviravisutayogamàgataü kùitisutabhedanavakradåùitam . grahaõagatamatholkayà hataü niyatamupàkarapãóita ca yat . tadupahatamiti pracakùate prakçtivirõyayayàtameva và . nigaditaparivargadåùaõaü kathitaviparyayagaü samçddhaye>% .

#<nakùatravrata># naø nakùatranimittaü vratam ÷àø taø . nakùatranimitre vratabhede tatra màmànyataþ kàlanirõayaþ tiø taø ukto yathà nakùatradvedhe tu baudhàyanamàrkaõóeyau tannakùatramahoràtraü yasminnastaü gatoraviþ . yasminnudeti savità tannakùatraü ñinaü smçtam pårvàrdhamahoràtrasàdhyopavàsanaktaikabhakteùu %<tatraivopabasadçkùaü yanni÷ãthàdadhobhavet . upavàse yadçkùaü syàt taddhi naktaikabhaktayoþ>% iti skandapuràõàt ni÷ãthàdadha ityanena ardharàmapårvakàlatvena såryàstamayakàlasyàpi làbhàt . %<upoùitaùyaü nakùatraü yenàstaü yàti sàskaraþ . yatra và yujyate ràma! ni÷ãthe ÷a÷inà saha>% hati viùõudharmottaràcca upavàsavannaktavratàdãnàmahoràtrasàdhyatà ahoràtrasàdhyabhojanadvayasyaikataraparityàgasahitakàlavi÷eùaniyàmakatvàt . yasminnudetãti tu divasakartavyasnànadànàdàviti bodhyaü, pitçkàrye'pi ÷uklakçùõapakùàbhyàü vyavasthàmàha baudhàyanaþ %<sà tithistacca nakùatraü yasminnabhyudito raviþ . vardhamànasya pakùasya hãnetvastamayaü prati>% hãne candrasya hãnatvàt kçùõapakùe bardhamànasya candrasya bardhamànatvena ÷uklapakùasya . jàlamàdhavãyo'pyevam tiø taø raghuø . taduvratàni ca hemàø vraø bhaviùyapuø uktàni yathà %<ityete kathitàþ kçùõa! tithiyogà mayà tava . nakùatradevatàþ sarvàþ nakùatreùu vyavasthitàþ . iùñàn kàmàn prayacchanti yathàsthànaü sure÷vara! . candramà yatra nakùatre yadà samadhitiùñhati . uktastu devayaj¤astu tadà sa saphalã bhavet . devatà÷ca pravakùyàmi nakùatràõàü yathàtatham . nakùatràõi ca sarvàõi yaj¤a¤caiva pçthak pçthak . a÷cinyàma÷vinàviùñvà dãrghàyurjàyate varaþ . vyàdhibhirmucyate kùipaü yo'tyarthaü vyàdhipãóitaþ . bharaõyàü yamaràóiùñaþ kçtamairasitaiþ ÷ubhaiþ . tathà gandhàdibhiþ ÷ubhrairapamçtyuü vimocayet . analaþ kçttikàyàntu çddhiü saüpåjitaþ paràm . raktamàlyàdibhirdadyàdghçtahomena ca dhruvam . prajàþ prajàpatiþ prãta iùño dadyàtpa÷åüstathà . rohiõyàü deva÷àrdåla! gojanmahà jagatpate! . mçga÷ãrùe tathà somaü jàtimàrogyameva ca . àrdràyàntu ÷ivaü påjya pa÷ån vijayameva ca . sitaiþ padmàdibhirdivyairdevatvaü payasà ca vai . putràn punarvasau dadyàccaruõà tarpyità'ditiþ . tiùye vçhaspatirbuddhiü vipulaü sukhameva tu . bhogàn gandhàdibhirnàgà a÷leùàyàü prapåjitàþ . tarpità÷ca prayacchanti bhakùàdyairmadhuraiþ ÷ubhaiþ . madhàsu pitaraþ puùñiü vçtapàyasatarpitàþ . pårvàyàü 11 vijaya dadyàdbhago devaþ sutarpitaþ . bhaktyà prapåjito dadyàduttaràyàü 12 tathàryaùà . bhartàramãpsitaü nàryàþ puüsa÷ca prarayoùitam . nãrogatvaü tathàyuùyaü sampada càruråpatàm . puùpavastràrcito haste dadyàttejonidhistathà . citràsu påjitantvaùñà dadyàdàrogyameva ca . svàtyàü saüpåjito vàyuþ putràniùñàn prayacchati . indràgnã tu vi÷àkhàyàü pãtaraktaiþ prapåjya ca . dhanaü ràjya¤ca lajjveha tejakhã nivasetsadà . ratnairmitramanåràdhàsvevaü saüpåjya bhaktitaþ . priyo janànàü sarveùàü cira¤jãvati sarvadà . jyeùñhàyà pårvavattvindramiùñvà puùñimavàpnuyàt . guõaiþ sarvaistu saüpårõaþ karmaõà vacanena ca . måle nirçtimiùñvà ca bhakùyaistu palalàdibhiþ . pårvavat phalamàpnoti svasthàne ca dhruvo bhavet . atha iùñvà jale 20 caitairhutvà tatraiva pårvavat . santàpànmucyate kùipraü ÷àrãrànmànasàttathà . àùàóàsu tathà vi÷vaü viri¤cyuttarayoganaþ . saüpåjya ÷riyamàpnoti paraü vijayameva tu . ÷ravaõe påjito viùõuþ sarvàt kàmàn prayacchati . dhaniùñhàsu vasåniùñvà na mayaü pràpnuyàt kacit . mahato'pi bhayàttãrõo gandhapuùpàdibhiþ ÷ubhaiþ . varuõaü ÷atabhiùàsvarcya vyàdhibhirmucyate naraþ . ajaü bhàdrapadàyàntu 25 ÷ubasphañikasannibham . saüpåjya muktimàpnoti bhàtra kàryà vicàraõà . uttaràyà 26 mahirbradhnaü paràü ÷àntimavàpnuyàt . revatyàü påjitaþ påùà dadàti vividhàn pa÷ån . sitaiþ puùyaistathà dãpairdhåpairvijayabardhanaiþ . ya ete vai samàkhyàtà yaj¤àþ saükùepato mayà . nakùatradevatànàü hi sàdhakànàü hitàya vaü . tasmàhittànusàreõa bhavanti phaladàyakàþ . gantumicchedyadànyatra kriyàpàrasya eva ca . nakùatradevatàyaj¤aü kçtvàdau sarvamàcaret . evaü kçte hi tatsarvaü yàtràphalamavàpnuyàt . kriyàphalantu saüpårõamityuktaü bhànunà svayam .>%

#<nakùatra÷åla># puø %<jyeùñhà pårvàü bhàdrapadà rohiõyuttaraphàlgunã . pårvàdiùu kramàcchålàþ yàtràyàü maraõapradàþ>% jyotiø ukte yàtràyàü niùiddhe pårvàdidikùu nakùatrabhede tasya ÷ålatulyamaraõapradatvàt ÷ålatvam .

#<nakùatrasatra># naø nakùatranimittaü satram . nakùatranimitte satrabhede . tatra nàkùatramàsagrahaõam viùõudhaø uktaü yathà %<nakùatrasatràõyayanàdi cendormàsena kuryàdbhagaõàtmakena>% %<nakùatrasatràõi nàkùatramàsasàdhyayàgabhedàþ yàj¤ikaprasiddhàþ>% samayapradãpaþ .

#<nakùatrasandhi># puø nakùatrayoþ sandhiþ . pårvanakùatràduttaranakùatre candràdergrahàõàü và gatiråpasaükràntau . tithisandhi÷abde dç÷yam .

#<nakùatrasàdhana># naø nakùatraü sàdhyate j¤àyate'nena sàdhi--karaõe lyuñ . siø ÷iø ukte grahàõàü nakùatramànasàdhane gaõana bhede tacca vàkyaü tithi÷abde 3297 pçø dar÷itam .

#<nakùatrasåcaka># puø nakùatràõi ÷ubhà÷ubhatayà såcayati õvul 6 taø . %<aviditvaiva yaþ ÷àstraü daivaj¤atvaü prapadyate . sa païktidåùakaþ pàpã j¤eyo nakùatrasåcakaþ>% iti vçø saüø 1 aø %<tithyutpattiü na jànanti grahàõàü naiva sàdhanam . paravàkyena vartante te vai nakùatrasåcakàþ>% ityukte ca siddhàntàmamij¤e jyotirvidi . õini nakùatrasåcãtyapyatra .

#<nakùatràmçta># naø vàrabhede nakùatrayogakçte amçtayoge amçta÷abde 324 pçø dç÷yam .

#<nakùatrin># puø nakùatramastyasya syàmyena niyamyatayà và ini . 1 candre 2 viùõau ca %<nakùatremirnakùatrã kùamaþ kùàmaþ samãhanaþ>% viùõu saø . %<nakùatràõàmahaü ÷a÷ãti>% gãtokte rnakùatre÷aråpeõa sthitatvàt tasya tathàtvam .

#<nakùatriya># puø nakùatràya hitaþ ca . nakùatràdhiùñàvçdebabhede . %<nakùatrebhyaþ svàhà nakùatriyebhyaþ svàhà>% yajuø 22 . 28 . na÷abdena %<saha supà>% pàø saø . 2 kùatriyabhinne ca .

#<nakùatre÷a># puø 6 taø . candre amaraþ . %<nakùatre÷akçtekùaõo girigurau ga dàü ruciü dhàrayan>% (umàvallabhaþ) sàø daø .

#<nakùatre÷vara># puø 6 taø . 1 candre nakùatràdhiùñhàvçdevatàbhiþ kà÷yàüsthàpite 2 ÷ivaliïgabhede naø nakùatraloka÷abde dç÷yam .

#<nakùatreùñi># strã nakùatranimittà iùñiþ ÷àø taø . nakùatranimittake iùñibhede

@<[Page 3934b]>@
#<nakùatreùñakà># strã iùñakàbhede taittirãyasaühità 5 . 4 . 1 . 2

#<nakha># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ . nakhati anakhãt anàkhãt nanàkha nekhatuþ . aõopade÷atvàt na õatvaü pranakhati .

#<nakha># puø naø na khaü %<chidramatra nabhràóityàdi>% pàø na¤o na nalopaþ nakhanyate khana--óa và naha bandhane %<naherlopa÷ca>% kha và uõàø . 1 karaje karàïgulyagrasye kaõñake amaraþ . %<kàminàmanibhçtànyapi rambhàstambhakomalataleùu nakhàni>% màghaþ %<na cchindyànnakhalomàni dantairnotpàñayennakhàn>% manuþ %<nakhakùatànãva vanasthalãnàm>% kumàø %<aindriþ kinta nakhaistasyà vidadàra stanau dvijaþ>% raghuþ %<na nakhairvilikhedbhåmim>% kårmapuø . khàïgatve'pi upasamarjane kroóàø striyàü ïãùoniùedhe saüj¤àyàü %<nakhamukhàt saüj¤àyàm>% niyamàt ïãù . ÷årpaõakhà gauramukhà asaüj¤àyàntu tàmrànakhã kanyà siø kauø . nakhasya målaü karõàø jàhac . nakhajàha tanmåle naø %<loùñramardã tçõacchedã nakhasvàdã ca yo naraþ>% manunà tasya dantena khàdanaü niùiddham . 2 khaõóe puø hemaø 3 ÷uktikàyàü gandhadravyabhede naø strãø striyàü bahvàø ïãp . %<dvidhà ÷aïkhanakhàkhyànyà ÷uktyàkhyà vadarãcchadà>% ratnamàø %<khalpapatrastvasau ÷uktirnakharã vadaracchadà . mahàüstvasau ÷aïkhanakhaþ ÷aïkhàkhyo gandhasàraõaþ>% ÷abdàrthaciø %<nakhadvayaü graha÷leùmavàtàsrajvarakuùñhahçt . laghåùõaü ÷ukralaü varõyaü svàdu vraõaviùàpaham . alakùmãmukhadaurgandhyahçt pàkarasayoþ kadu>% bhàvaø tadguõà uktàþ .

#<nakhakuñña># puø nakhaü kuññati kuñña--chede aõ upaø saø . nàpite trikàø .

#<nakhagucchaphalà># strã nakha iva gucchaþ phalaü ca yasyàþ . niùpàvabhede ràjaniø .

#<nakhadàraõa># naø nakhaü dàryate'nena dàri--karaõe lyuõ . nakhanikçntane nàpitàstrabhede (narahuna) .

#<nakhanikçntana># naø nikçtyate'nena kçta--lyuñ bàø mum 6 taø . nakhacchedanàrthe nàpitàstrabhede (narahuna) tatsàdhanatvàt 2 lohamàtre'pi %<yathà somyaikena nakhanikçntanena vij¤àtena sarvaü kàrùõàyasaü vij¤àtaü syàt vàcà''rambhaõaü vikàro nàmadheyaü kàrùõàyasamityeva satyam>% chàø u0

#<nakhaniùpàva># puø nakhaü tattulyaphalatayà niùpunàti niùpaõàti nis + pu--aõ . nakhaphalinyàm ràjaniø .

#<nakhaparõã># strã nakha iva parõamasyà ïãp vç÷cikàlikùupabhede ràjaniø .

@<[Page 3935a]>@
#<nakhapuùpã># strã nakha iva puùpamasyà ïãp . pçkkàyàü ràjani0

#<nakhapraca># naø nakha÷ca pracita¤ca mayåø niø . nakhapracitayoþ .

#<nakhaphalinã># strã nakha iva phalamastyasya bàhulyena måmni ini ïãp . nakhaniùpàvavçkùe ràjaniø .

#<nakhamuca># triø nakha mu¤cati muca--målavibhuø ka . nakhamocake dhanuùi saükùiptasàraø .

#<nakhampaca># triø nakhaü pacati tàpayati nakha + paca--kha÷ mum ca . 1 nakhatàpake %<kathamapyabhavat smarànaloùõaþ stanabhàro na nakhampacaþ priyasya>% màthaþ . 2 yavàgvàü strã ÷abdàrthaciø .

#<nakhara># puø naø nakhaü ràti rà--ka nakha--bàø uõàø ara và 1 nakhe ardharcàø . %<sakampanarùñinakharà måsalàni para÷vadhàþ>% bhàø droø 1318 ÷loø %<kiü punaralaïkçtastvaü samprati nakharakùataistasyàþ>% sàø daø . na÷abdena %<saha supà>% pàø saø . 2 kharabhinne triø .

#<nakharajanã># strã nakho rajyate'nayà ranja--karaõe lyuñ nalopaþ ïãp . (meiüdã) prasiddhe vçkùe tasyàþ phalam aõ harãtakyàø aõo lup prakçtiliïgatvàt tatphale'pi strã

#<nakhara¤janã># strã nakhaü ra¤jayati ranja--õic--lyu gauràø ïãù . nakhanikçntane nàpitàstrabhede (naruhuna) %<anantacaraõopàntacàriõã malahàriõã . punarbhavacchedakarã gaïgeva nakhara¤janã>% udbhaññaþ .

#<nakharàyudha># puüstrã nakhara evàyudhaü yasya . 1 siühe 2 vyàghre 3 kukkure ca ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nakharàhva># puø nakharamàhvayate spardhate àkàreõa à + hve--ka . karavãre ràjaniø .

#<nakharã># strã nakharaþ puùpàkàreõàstyasya ac gauràø ïãù . 1 nakhãnàmagandhadravye ÷abdamàlà . 2 kùudranakhyàü ratnamàø .

#<nakhalekhaka># triø nakhaü likhati jãvikàrthaü %<÷ilpisaüj¤ayorapårvasyàpi>% uõàø likha--kvun nityakaø . jãvikàrthadantalekhana÷ilpakàrake . asya %<nityaü krãóàjãvikayoþ>% pàø samàse %<ake jãvikàrthe>% pàø àdyudàttatà

#<nakhaviùa># puüstrã nakhe viùamasya . naràdau hemacaø %<nàgàþ syurdçgviùà lånaviùàstu vç÷cikàdayaþ . vyàghràdayo somaviùà nakhaviùà naràdayaþ . làlàviùàstu låtàdyàþ kàlàntaraviùàþ punaþ . måùikàdyàþ>% hemacaø . jaïgamaviùa÷abde 3012 pçø àdipadagràhyaü dç÷yam .

#<nakhaviùkira># puüstrãø nakhairvikirati vi + ké--ka %<biùkiraþ ÷akunirvikiro và>% pàø suñ ùatva¤ca . nakhairvikãryabhakùake ÷yenàdau %<pratudàn jàlapàdàü÷ca koyaùñinakhaviùkiràn>% abhakùyamàüsoktau manuþ %<nakhaviùkiràn nakhairvikãrya ye bhakùayanti tànabhyanuj¤àtàraõyakukkuñàdivyatiriktàn ÷yenàdãn>% kållåø .

#<nakhavçkùa># puø nakhati nakha--sarpaõe ac nityakaø . nãlavçkùe ràjaniø .

#<nakha÷aïkha># puø nakha iva ÷aïkhaþ . kùudra÷aïkhe ÷abdaraø .

#<nakhàghàta># puø nakhairàghàtaþ . narmàrthaü surate nàyakena nàyikàïge tadviparyeõa và nakhairàghàte tatsthànàni kàma÷àstre uktàni yathà %<nakhàdhàtaþ pradàtavyo yathà sthànàni narmasu . pàr÷vayoþ stanayo÷caiva årau caiva nitambake . kakùasthale ca kakùànte kapàle bàhumålake . grãvàyàü kaõñhade÷e ca nakhàghàtaü samàcaret . tathà sarva÷arãreùu nakhaü dadyàcchanaiþ ÷anaiþ>% iti . nakhapadanakhakùatàdayo'pyatra %<navanakhapadamaïgaü gopayasyaü÷ukena>% sàø daø %<nakhakùatànãva vanasthalãnàm>% kumàø 2 yuddhàrthaü nasyairàthàte ca .

#<nakhàïka># puø nakhamaïka iva yasya . 1 vyàghranakhyàm ÷abdaraø nakhasyàïkaþ . 2 nakhàdhàtacihne ca puø .

#<nakhàïga># naø nakha ivàïgamasya . nakhyàü ratnamàlà .

#<nakhànakhi># aùyaø nakhai÷ca nakhai÷ca prahçtya vçttaü yuddham %<ic karmavyatihàre>% pàø ic samàø . parasparanakhàthàtena pravçtte yuddhe %<kacàkaci yuddhamàsãt dantàdanti nakhànakhi>% bhàø kaø 49 aø .

#<nakhàyudha># puüstrã nakha àyudhamiva yasya . 1 vyàghre 2 siühe 3 kukkure ca ràjaniø .

#<nakhàli># puø nakhànàmàliratra . 1 kùudra÷aïkhye ÷abdacaø 6 taø . 2 nakhapaïktau ca .

#<nakhàlu># puø nakha iva àluþ nakha--sarpaõe bàø àluc và . nãlavçkùe ràjaniø .

#<nakhà÷in># puø nakhama÷nàti a÷a--õini 6 taø . 1 pecake trikàø . 2 nakhakhàdini triø .

#<nakhi># puø nakhati sarpati nakha--in . 1 sarpake . ujjvakattadastu nakhenàtikràmati nakha + õi--nakhayati %<aca iþ>% uõàø i . 2 nakhenàtikràmake ityàha sma . idaü cintyaü hastinàtikràmatãtyàdau atihastayatãtivat nakhenàtikràmatãti vàkye atinakhayatãtyeva syàt na nakhayatãti

#<nakhin># puø nakhaþ astyasya, prà÷astyena bà ini . 1 siühe ràjaniø . 2 vyàghre 3 mahànakhayuktamàtre triø . %<nakhinà¤ca nadãnà¤ca ÷çïgiõàü ÷astrapàõinàm . vi÷vàso naiva kartavyaþ strãùu ràjakuleùu ca>% càõakyaþ . %<bhåtyà ke÷ariõàü siühà vyàghrà÷ca nakhinàü varàþ>% harivaüø 73 aø .

@<[Page 3936a]>@
#<nakhã># strã nakha àkàratvenàstyasya ac gauràø ïãù nakha + bahvàø ïãp và . svanàmakhyàte gandhadravye amaraþ dhåpa÷abde udàø dç÷yam .

#<naga># puø na gacchati gama--óa %<nago'pràõiùu>% pàø na¤o na nalopaþ . 1 parvate 2 vçkùe ca amaraþ . %<nagajà nagajà dayità dayitàþ>% bhaññiþ %<nagàhvayo nàma nagàrisånuþ>% bhàø viø 39 aø . apràõiùvityukteþ ago vç÷cikaþ ÷ãtenetyàdau nalopaþ iti bodhyam .

#<nagaja># triø nagàjjàyate jana--ó 5 taø . 1 parvatajàtamàtre %<nagajà nagajàþ>% bhaññiþ 2 hastini ca . himàdrikanyàya 3 pàrvatyàü 4 kùudrapàùàõabhedàlatàyàü strã ràjaniø .

#<naganadã># strã nagajàtà nadã ÷àø taø . parvataniþsçtanadyàm . %<vi÷ràntaþ san vraja naganadãtãrajàtàni si¤can>% megha0

#<naganandinã># strã 6 taø . hinàlayajàtàyàü durgàyàü ÷abdaø .

#<nagapati># puø 6 taø . 1 himàlaye trikàø yathoktaü brahmàõóapuø %<÷ailànàm himavanta¤ca nadãnà¤caiva sàgaram . gandharvàõàmadhipati¤cakre citraratham vidhiþ>% nagànàü vçkùàõàü patyau 2 candre ca tasya vanaspatã÷atvam auùadhã÷a÷abde dç÷yam .

#<nagabhid># puø nagaü bhinatti bhida--kvip 6 taø . 1 pàùàõabhedanàstrabhede ràjaniø . 2 indre ca tasya tathàtvaü gotrabhid÷abde 2698 pçø dç÷yam .

#<nagabhå># puø nage bhavati bhå--kvip 7 taø . 1 kùudrapàùàõabhedàyàü ràjaniø . 2 parvatajàtamàtre triø 6 taø . 3 parvatabhåmau strã

#<nagara># naø nagà iva pràsàdàþ santyatra bàø ra . %<paõyakriyàdinipuõai÷càturvarõyajanairyutam . anekajàtisambadbhaü naika÷ilpisamàkulam! sarvadaivatasaübaddhaü nagaraü tvabhidhãyate>% ityuktalakùaõe 1 purabhede . gauràø ïãù . nagarãtyapyatra amaraþ . tasya lakùaõaü bhaviùyottare %<dãrghaü và caturakhaü và nagaraü kàrayennçpaþ . tattryasraü vartulaü vàpi kadàcidapi kàrayet . dãrthaü pàdaikaprasara¤caturasraü samocitam . tribhiþ pàdaiþ samaü tryasraü vartulaü valayàkçti . dãrthaü syàddãrthaku÷alasukhasampattihetave . caturasraü caturvargaphalàya pçthivãbhujaþ . tryasraü tri÷aktigà÷àya vartulaü bahurogakçt . ràj¤aþ svahastairda÷abhã ràjahasta udàhçtaþ . ràjahastai÷ca da÷abhã ràjadaõóa udàhçtaþ . ràjadaõóai÷ca da÷abhã ràjacchatramudàhçtam . ràjacchatrai÷ca da÷amã ràjakàõóa udàhçtaþ . ràja kàõóai÷ca da÷abhã ràjapuruùa ucyate . ràjadhànã tu kathità da÷abhã ràkùapuruùaiþ . ràjadhànã da÷aguõà ràjakùetrasudàhçtam . saptaiva parimàõàni proktàni purapattane . bhayastrãbhogasampattimartyakãrtisukhàrthinàm . ràjakùetre narapatiþ purapattanamàrabhet . lakùmãrjayaþ kùamà saukhyaü pa¤catvaü bhaïga ekatà . samçddhivittaü nà÷a÷ca maïgala¤ca balaü kùayam . sàmràjyaü bhogasampattiriti bhoóa÷a kãrtitàþ . yathàrthasaüj¤à nagare muninà tattvavedinà>% iti yuktikalpataruþ . %<nçpavàsapurã proktà vi÷àmpuramapãùyate . ekato yatra tu gràmo nagara¤caikataþ sthitam . mi÷rantu kharvañaü nàma nadãgirisamà÷rayam . viprà÷ca viprabhçtyà÷ca yatra caiva vasanti hi . sa tu gràma iti proktaþ ÷ådràõàü vàsa eva ca . paõyakriyàdinipuõai÷càturvarõyajanairyutam . anekajàtisambaddhaü naika÷ilpisamàkulam . sarvadaivatasambaddhaü nagarantvabhidhãyate>% iti viùõuø puø ñãkàyàü ÷rãgharasvàmidhçtabhçguvacanam . %<nagaraü sarvrayo bhadraü kartavyaü rodhakaü hi và . svastikaü madhyagaü kàryaü kumàrãpurameva và . catuspathacaturyuktaü sarvakàmamukhàvaham . chinnakarõaü dvimukha¤ca duþsthitaü kç÷adurbalam . nagaraü na pra÷aüsanti gartabiddhaü vibheditam . agrataþ svalpapràsàdaü chinnakarõaü vidurbudhàþ . dvimukhaü karõahãnantu kç÷amadhyaü kç÷aü viduþ . duþsthitaü nimnayàmyantu nairçtaü dhanadurbalam . saumyaü sarvasukhàhlàdapåritaü vàruõaü balam . yàmyamàyuþpradaü pårõanagaraü prãtivardhanam . ã÷avàsavasaüpårõaü sarvàromyasukhapradam . madhya¤catuùpathãpetaü naca tat pãóavet kvacit . vrahmasthànaü hitaü vipra! ÷ivastatra sadà sthitaþ . caturviü÷atinàddhyastu hastàslyaùña÷ataü eram . atra madhyaü pra÷aüsanti hrasvotkçùñavivarjitam . atha kiùku÷atànyaùñau pràhurmukhyaü nive÷anam . nagaràrdha¤ca viùkambhaü sveùñaü gràmaü tato'rdhataþ . nagaràrdhamitaü kheùñaü kheñàd gràmo'rdhayojanaþ . dvikro÷aü paramà mãmà kùetramãmà caturdhanuþ . triü÷addhanåüùi vistãrõo de÷amàrgastu taiþ kçtaþ . viü÷addhanurgràmamàrgaþ sãmàmàrgà da÷aiva tu . dhanåüci då÷a vistãrõaþ ÷rãmànràjapathaþ kçtaþ . nçvàjirathatàgànàmasambàthaü susa¤caraþ . dhanåüùi caiva catvàri ÷àkhà rathyàstu nirmitàþ . trikarà÷coparathyàstu dvikaràpyuparathyikà . jaïghàpathà÷catuùpàdàstripàdasya gçhàntaram . vçtãpàdastvardhapàdaþ pràgvaü÷apàdakaþ smçtaþ>% devã puø . nagarasannive÷a÷abde dç÷yam . nagaranirmàõakàla÷ca %<sthirarà÷igate bhànau candre ca sthirabhodaye . ÷uddhe kàle dine caiva nagaraü kàrayennçpaþ>% jyoø sanagaraü nagarandhrakaraujasaþ raghuþ . nagare kàkaþ pàtre samiø 7 taø saø . nagarakàka nagara sthite kàkatulyàcàravati evaü 7 taø . nagaravàyasa tatràrthe buktarohyàø tayoràdyudàttatà .

#<nagarakãrtana># naø nagare harernàmakãrtanam . nagare bhramaõena harinàmakãrtane %<nàcàro nàdhikàro và na sthàna niyamastathà . gràme và nagare sàdhurvane và kãrtayeddharim>% harinàmamàhàtmye .

#<nagaraghàta># puø nagaraü hanti amanuùyakartçkatvena ñakaü bàdhinvà aõ upasaø . 1 hastini gaje siø kauø . hana--bhàve gha¤ 6 taø . 2 nagarasthalokasya hanane ca .

#<nagaramardin># triø nagaraü mçdnàti mçda--õini 3 taø . 1 nagaràvamardake 2 mattagaje puø . tataþ bàhvàø apatyàdau i¤ . nàgaramardini tadapatyàdau .

#<nagaramàrga># puø 6 taø . ràjamàrge tatkaraõaprakàràdi au÷anasanãti pari÷iùñe uktaü yathà %<ràjamàrgàstu kartavyàcaturdikùu nçpàlayàt . uttamo ràjamàrgastu triü÷addhastamità bhavet . madhyamo ùiü÷atikaro da÷apa¤cakaro'dhamaþ . paõyamàrgàstathà caitye puragràmàdiùu sthitàþ . karatrayàtmikà padyà vãthiþ pa¤cakaràtmikà . màrgo da÷akaraþ prokto gràmeùu nagareùu ca . pràkpa÷càddakùiõodaksthàn gràmamadhyàt prakalpayet . puraü dçùñvà ràjamàrgàn subahån kalpayennçpaþ . na vãdhiü na ca padyàü hi ràjadhànyàü prakalpayet . ùaóyojanàntare'raõye ràjamàrgantathottamam . kalpayed madhyamaü madhye tayormadhye tathà'dhamam da÷ahastãtmakaü nityaü gràme gràme niyojayed . kårmapçùñhà màrgabhåmiþ kàryà gràmyaiþ supetukà . kuryànmàrgàn pàr÷vakhàtàn nirgamàrthaü jalasya ca . ràjamàrgamukhàni syurgçhàõi sakalànyapi . gçhapårve sadà vãthiü malanirharaõasthalam . païktidvayagatànoha gçhàõi kàrayet tathà . bhàrgàn sudhàkarkarairvà ghañitàn prativatsaram . abhiyuktaniruddhairvà kuryàdgràmajanairnçpaþ . gràmadvayàntare caiva pàntra÷àlàü prakalpayet . nityaü sammàrjitàü caiva gràmapai÷ca sugopitàm . tatràgataü tu saüpçcchet pànyaü ÷àlàdhipaþ sadà . prayàto'si kutaþ syànàt kva gamityasi tat vada . sasahàyo'sahàyo và sa÷astraþ kimabàhanaþ . kà jàtiþ kiü kulaü nàma sthitiþ kutràsti te ciram . iti pçùñvà likhet sàyaü ÷astraü tasya pragçhya ca . sàvadhànamanà bhåtvà svàpaü kurvãta svàpayet . tatrasthàn gaõayitvà tu ÷àlàdvàraü pidhàya ca . saürakùayed yàmikaistu prabhàte tàn prabodhayet . ajànaravçùà÷voùñragajebhyaþ kramato haret . bhçtiü paõàrdhavçddhyà tu rakùàrthaü màrga÷àlayoþ . ÷astraü dadyàcca gaõayet dvàramuddvàñya mocayet . kuryàt sahàyaü sãmàntaü teùàü gràmajanaü sadà>% .

#<nagarandhrakara># puø nagarasya krau¤casya randhraü karoti kç--ña 6 taø . kàrtikeye krau¤cadàraõa÷abde dç÷yam . %<sanagaraü nagarandhrakaraujasaþ>% raghuþ .

#<nagaràdisannive÷a># puø 106 aø agnipuø uktaprakàre nagaràdisthàpane yathà %<ã÷vara uvàca nagaràdikavàstu¤ca ràjyàdikavivçddhaye . yojanaü yojanàrdhaü và tadardhaü sthànamà÷rayet . abhyarcya vàstunagaraü pràkàràdyantu kàrayet . ã÷àditriü÷atpadake pårvadvàraü ca såryake . gandharvàbhyàü dakùiõe syàdvàruõe pa÷cime tathà . saumyadvàraü saumyapade kàryà haññàþ suvistaràþ . yenebhàdi sukhaü gacchet kuryàddvàraü tu ùañkaram . chinnakarõaü vibhinna¤ca candràrdhvàbhaü puraü na hi . vajrasåcãmukhaü neùñaü sakçd dvitrisamàgamam . càpàbhaü vajranàgàbhaü puràrambhe hi ÷àntikçt . pràrcya viùõuharàrkàdãnnatvà dadyàd baliü balã . àgneye svarõakarmàràn purakha vinive÷ayet . dakùiõe nçtyavçttãnàü ve÷yàstrãõàü gçhàõi ca . nañànà¤cakrikàdãnàü kaivartà de÷ca nairçte . rathànàmàyudhànà¤ca kçpaõànà¤ca vàruõe . ÷auõóikàþ karmàdhikçtà vàyavye parikarmiõaþ . bràhmaõà yatayaþ siddhàþ puõyavanta÷ca cottare . phalànnàdivikrayiõa ã÷àne ca vaõigjanàþ . pårvata÷ca balàdhyakùà àgneye vividhaü balam . strãõàmàde÷ino dakùe kàõóãrànnairçte nyaset . pa÷cime ca mahàmàtyàn koùapàlàü÷ca kàrukàn . uttare daõóanàthàü÷ca nàyakadvijasaïkulàn . pårvataþ kùatriyàn dakùe vai÷yàn ÷ådràü÷ca ùa÷cime . dikùuvaidyàn vàjina÷ca balàni ca caturdi÷am . pårveõa suraliïgàdãn ÷ma÷ànàdãni dakùiõe . pa÷cime godhanàdya¤ca kaùikartéüstathottare . nyaset mlecchàü÷ca koõeùu gràmàdiùu tathà sthitim . ÷riyaü vai÷ravaõaü dvàri pårve tau pa÷yatàü ÷riyam . devàdãnàü pa÷cimataþ pårvàsyàni nçhàõi hi . pårvataþ pa÷cimàsyàni dakùiõe cottarànanàn . nàke÷aviùõvàdidhàma rakùàrthaü nagarasya ca . nirdaivatantu nagaragràmadurgagçhàdikam . bhujyate tat pi÷àcàdyairogàdyaiþ paribhåyate . nagaràdi sadaivaü hi jayadaü bhuktimuktidam . pårvàyàü ÷rãgçhaü proktamàgneyyàü vai mahànasam . ÷ayanaü dakùiõasyàntu nairçtyàmàyudhà÷rayam . bhojanaü pa÷cimàyàntu vàyavyàü dhànyasaïgahaþ . uttare dravyasaüsthànamai÷ànyàü devatàgçham . catuþ÷àlaü tri÷àlaü và dvi÷àlaü caika÷àlakam . catuþ÷àlagçhàõàntu ÷àlàlindakabhedataþ . ÷atadvayantu jàyante pa¤cà÷at pa¤ca teùvapi . tri÷àlàni tu catvàri dvi÷àlàni tu pa¤cadhà . eka÷àlàni catvàri ekàlindàni vacmi ca . aùñàviü÷adalindàni gçhàõi nagaràõi ca . caturbhiþ saptabhi÷caiva pa¤capa¤cà÷adeva tu . ùaóalindàni viü÷acca aùñàbhirviü÷adeva hi . aùñàlindaü bhavedevaü nagaràdau gçhàdiùu>% gçha÷abde dç÷yam .

#<nagaràdhyakùa># puø nagare ràj¤à biyojitaþ adhyakùaþ . ràj¤à niyojite nagararakùàrtham adhikàribhede %<nagare nagare và syàdekaþ sarvàrthacintakaþ . uccaiþ sthàne ghoraråpo nakùatràõàmiva grahaþ . bhavet, sa tàn parikràmet sarvàneva sabhàsadaþ>% bhàø ÷àø 87 aø . 2 nagararakùake ca %<ugraseno narapatirvasudeva÷ca bhàrata! . nikùiptau nagaràdhyakùau ÷eùàþ sarve vinirgatàþ>% harivaüø 147 aø .

#<nagarãkàka># puüstrã nagaryàþ kàka iva . vake trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nagarottha># triø nagaràduttiùñhati ud + sthà--ka 5 taø . 1 nagarotpanne 2 nàgaramustakavçkùe strã ràjaniø .

#<nagarauùadhi(dhã)># strã nagarajàtà auùadhiþ . kadalyàü ÷abdacaø và ïãp .

#<nagàñana># puüstrã nage vçkùe añanamasya . 1 vànare trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . 7 taø . 2 parvatavçkùayorañane gatau ca

#<nagàdhipa># puø nagànàmadhipaþ . 1 himàlayaparvate jañàdharaþ . tasya tathàtvam nagapati÷abde dç÷yam . 2 sumerau ca nagàdhiràjàdayo'pyatra . %<himàlayo nàma nagàdhiràjaþ>% kumàø .

#<nagànikà># strã %<dvitåryake gururyadà nagànikà bhavettadà>% ityuktalakùaõe caturakùarapàdake chandobhede .

#<nagàri># puø 6 taø . parvatapakùabhedakatvàt tadarau indre %<nagàdvayo nàma nagàrisånuþ>% bhàø viø 39 aø .

@<[Page 3938b]>@
#<nagà÷raya># puø nagaþ parvataþ à÷rayo'sya . 1 hastikandavçkùe ràjaniø . 2 parvavçkùayorvàsini triø .

#<nagendra># puø naga indra iva ÷reùñhatvàt . 1 himàlaye 3 pagata÷reùñhe ca %<ra÷miùvivàdàya nagendrasaktàm>% raghuþ %<nànàceùñairjaladalalitainirvi÷estvaü nagendram>% (kailàsam) megha0

#<nagaukas># puø nago vçkùaþ parvato và okaþ nivàsasthànamasya . 1 khagamàtre amaraþ . 2 sarabhe 3 siühe ca mediø . 4 kàke ÷abdacaø . 5 vçkùaparvatayorvàsini tiø .

#<nagna># triø onajã vrãóe kartari kta tasya naþ . 1 vivastre 2 kaùàyavastra dhàriõi kaupãnàvçte muktakacche digambare jainabhede puø nagnabhedamàha bhçguþ %<vikaccho'nuttarãya÷ca nagna÷càvastra eva và . ÷rautaü smàrtaü tathà karma na nagna÷cintayedapi>% . %<vikacchaþ paridhànàsaüvçtakacchaþ>% tathà ca yogiyàj¤a valkyaþ %<paridhànàdbahiþ kacchà nibaddhà hyàsurã bhavet>% smçtiþ %<vàme pçùñhe tathà nàbhau kacchatrayamudàhçtam . ebhiþ kacchaiþ parãdhatte yo vipraþ sa ÷uciþ smataþ>% baudhàyanaþ %<nàbhau dhçta¤ca yadvastramàcchàdayati jànunã . antarãyaü pra÷astaü tadàcchannamubhayostayoþ>% àcàracandrikàyàm . %<dvikacchaþ kaccha÷eùa÷ca muktakacchastathaiva ca . ekavàsà avàsà÷ca nagnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% àhnikataø %<na nagnàü striyamãkùeta puruùaü và kadàcana . na ca måtraü purãùaü và na vai saüspçùñamaithunam . nocchiùñaü savi÷et gityaü na nagnaþ snànamàcaret . na gacchennna pañhedvàpi na caiva sva÷iraþ spç÷et>% iti kårmapuø 15 aø . 3 pàribhàùikanagne ca %<yeùàü kule na vedo'sti na ÷àstraü naiva ca ÷rutam . te nagnàþ kãrtitàþ sadbhisteùàmannaü vigarhitam>% iti màrkaõóapuø sadàcàràdhyàyaþ %<çjyajuþ sàmasaüj¤eyaü trayã varõàvçtirdvijaþ . etàmujjhati yo mohàt sa nagnaþ pàtakã smçtaþ . yastu saütyajya gàrhasthyaü vànaprastho na jàyate . parivràóapi maitreya! sa nagnaþ pàpakçnnaraþ>% iti viùõupuø 18 aø ityàdinà paribhàùitàþ %<nagno muõóaþ kapàlena bhikùàrthaü kùutpipàsitaþ . andhaþ ÷atrukulaü gacchet yaþ sàkùyamançtaü vadet>% manunà ançtasàkùyokteþ phalaü nagnatàdikamuktam .

#<nagnaïkaraõa># naø anagnaþ nagnaþ kriyate'nena kç--khyun mum ca . anagnasya nagnatayà karaõasàdhane .

#<nagnajit># puø ràjabhede %<nagnajinnàma kau÷alya àsãdràjàti dhàrmikaþ . tasya satyà'bhavat kanyà nàmnà nàgnajitã nçpa!>% bhàga 10 . 58 . 23 ÷loø %<prãtimanubhavasi nagnajitaþ>% màghaþ 2 vàstugranthakàrake vidvadbhede ca %<nagnajità tu caturda÷adairghyeõa dràvióaü kathitam>% %<àsyaü sake÷anicayaü ùoóa÷adairghyeõa nagnajit proktam>% vçø saüø 58 aø . nagnajito'pi ràjabhede %<vaidehàmbaùñhakambojàstathà nagnajitàstu ye>% bhàø kaø 79 aø . tadapatye baø vaø . puüyoge kekayãtivat tadapatye'pi striyàü ïãù . 3 satyabhàmàyàü kçùõakalatrabhede strã %<kàlindãü mitravindà¤ca satyàü nagnajitãü tathà>% harivaüø 148 aø . apatye aõ ïãp . nàgnajitãtyapi satyabhàmàyàü dar÷itabhàgavata÷loke udàø .

#<nagnamuùita># triø muùito nagnaþ ràjadaø . dhanàdyapaharaõena nagnatàpanne %<ko nagnamuùitaprathyaü bahu manyeta ràghavam>% bhaññiþ .

#<nagnambhaviùõu># puø anagnonagno bhavati bhå--cvyarthe khiùõuc mum ca . anagne nagne bhaviùõau . tatràrthe svuka¤ nagnambhàvuka tatràrthe triø .

#<nagnahu(hå)># puø nagnaü hvayati karotyanena sevanàt hve--bàø ku kå và . ùaóviü÷atidravyakçte suràvãje kiõve amaramàlà %<àtithyaråpaü màsaraü mahàvãrasya nagnahuþ>% yajuø 19 . 14 %<sarjatvagàdiùaóviü÷ativastånyekãkçtàli nagnahuþ>% karkaþ sarjàdãni ca %<sarja 1 tvak 2 triphalà 5 ÷uõñhã 6 punarnavà 7 caturjàtaka 11 pippalã 12 gajapippalã 13 vaü÷à' 14 pakà 15 vçhacchatrà 16 citrake 17 ndravàruõya 18 ÷vagandhà 19 dhànyaka 20 yavànã 21 jãrakadvaya 23 haridràdvaya 25 viråóhayavavrãhaya 26 ekãkçtà nagnahuþ>% %<÷aùpatokmalàjanagnahåü dakùiõadvàreõàgnigçhaü nãtvà>% yajuø 19 . 1 mantre vedadãø .

#<nagnàña># puø nagna evàñati aña--ac %<saha supà>% saø . digambare muktakacche jainabhede halàyudhaþ . svàrthe ka añaõvul và . nagnàñaka tatràrthe hàràø .

#<nagnikà># strã nagnà + saüj¤àyàü kan . anàgatàrtavàyàm ajàtarajaskàyàü striyàm amaraþ %<triü÷advarùo da÷avarùàü bhàryàü vindeta nagnikàm>% bhàø anuø 45 aø .

#<naghamàra># puø naha--ka bàø hasya ghaþ naghaü màrayati mçõica--aõ . kuùñharoge %<trãõi te kuùñha! nàmàni naghamàro naghàriùo naghàyaü puruùaþ>% athaø 19 . 39 . 2 . evaü naghàriùa naghàya ityapi tatràrthe

#<naghuùa># puø nahuùa + pçùoø . nahuùançpe maitropaø .

#<naïga># puø naü bandhaü gacchati gama--óa bàø mum ca . jàre upapatau jañà0

@<[Page 3939b]>@
#<naciketas># puø vàja÷ravasaþ putre 1 çùimede 2 agnau ca . %<u÷an ha vai vàja÷ravasaþ sarvavedasaü dadau tasya ha naciketànàma putra àsa>% kañhopaø %<sarve sàntà adantàþ syuþ>% ityukternacito'pyatràrthe %<mçtyuproktàü nacito'tha labdhvà vidyàümetàü yogavidhi¤ca kçtsnam>% kañhopaø upasaühàre . %<tavaiva nàmnà prathito'yamagniü sçïkà¤cemàmanekaråpàü gçhàõa>% . %<etamagniü tavaiva nàmnà pravakùyanti janàsaþ>% iti ca kañhopaø tasmai mçtyudattadvitãyavarakathane . %<yaevaü vidvàü÷cinute naciketas>% kañhopaø . svàrthe aõ nàciketo'pyuktàrthe %<triõàciketastrayametad viditvà>% kañhãpaø %<triõàciketastribhiretya sandhim>% kañhopaø %<chàyàtapau brahmavido vadanti pa¤càgnayo ye ca triõàciketàþ>% ÷àø bhàø dhçti÷rutiþ . sarvatra %<pårvapadàt saüj¤àyàmiti>% pàø õatvam . nàciketa÷ca uddàlakarùeþ putraþ sa ca pitrà kàraõàntaràt ÷apto yamalokaü gatvà punaràgataþ ityàdiþ tatkathà bhàø àø 71 aø nàciketopàkhyàne dç÷yà . tena vàja÷ravasonàmàntaramuddàlaka iti gamyate .

#<nacira># naø na÷abdena %<saha supà>% pàø saø . ÷ãghrakàle %<yathà nacirakàlaü no niùkçtiþ syàttrilokage>% bhàø àø 96 aø %<yogayukto munirbrahma nacireõàdhigacchati>% . %<bhavàni naciràt pàrtha! mayyàve÷itacetasàm>% gãtà . na¤à samàse aciraityeva syàt . acira÷abde 83 pçø dç÷yam .

#<nacyuta># triø na÷abdena %<saha supà>% pàø saø . cyutabhinne mugdhabodhakàrastu %<ràtreþ kçti vibhàùà>% pàø 6 . 3 . 72 såtràt vibhàùànuvçttiü manyamànaþ %<na¤ã nalopaþ>% 72 tasmàt nuóaci 74 ityàdi såtràõyapi vibhàùàparàõãti abhisandhàya %<na¤o'nau vàjjhasau>% såtreõa vibhàùayà aci anàde÷aü jhasi ca aityàde÷aü vidadhau nabhràóityàdi pàø 75 såtra¤ca na¤aþ prakçtivadbhàvavidhàyakaü nanalopàdiniyamaparamiti tasyà÷ayaþ . pàõinãyàstu na vibhàùàmanuvartayanti nàntarãyakàdau tu na÷abdenaiva samàsa iti pratipedire .

#<naja># brãóàyàü bhvàø àø akaø señ . najate anajiùña . nanàja nejatuþ . ãdit odicca nagnaþ . aõopade÷atvàt nimitte sati na õatvaü pranajati .

#<na¤># aüvyaø na + vàø a¤ na ¤it ¤idanubandho na¤o nalopanuóarthaþ a¤itastu nanalopàdi nàntarãyakanaikadhetyàdi siø kauø %<na¤abhàve 1 niùethena svaråpàrthe 2 'pyatikrame 3 . ãùadarthe 4 ca sàdç÷ye 5 tadviruddhatadanyayoþ>% . 6 . 7 iti medinã niùedhena kàkvà niùedhena svaråpàrthe prakçtàrthe ityekam tenàbhàvena na paunaruktyam . %<mathnàmi kaurava÷ataü samare na kopàt>% veõãø . %<dvau na¤au prakçtamarthaü gamayataþ>% yathà %<nàviùõuþ kãrtayedviùõuü nàviùõurviùõumarcayet . nàviùõuþ saüsmaredviùõuü nàviùõurviùõumàpnuyàt>% iti mahàbhàratam . asandehàrthaü %<na¤>% pàø %<tatpuruùona¤karmadhàrayaþ>% pàø nirde÷àdvà padatve'pi na kutvam . %<tiïi kùepe>% pàø a pacasi jàlma ityàdau asamàse'pi na¤o nalopaþ . masastàdina¤arthanirõayàdikaü vaiyàkaraõabhåùaõasàre yathà %<na¤samàse càparasya pràdhànyàtsarvanàmatà . àropitatvaü na¤dyotyaü nadvyaso'pyatisarvavat>% . na¤samàse aparasya uttarapadàrthasya pradhànyàtsarvanàmatà sidhyatãti ÷eùaþ . ata eva àrãpitatvameva na¤dyotyamityabhyupeyamiti ÷eùaþ . asarvaityàdàvàropitaþ sarvaityarthe sarva÷abdasya pradhànyà'bàdhàtsarvanàmatà siddhyati . anyathà atisarvaityatreva sà na syàt . ghañonàstãtyàdàvabhàvaviùayakabodhe tasya vi÷eùyatàyàeva dar÷anàt . asmadrãtyà ca sa àrthobodho mànasaþ . tathà cànyathà'sarvasmai ityàdyasiddhiprasaïgaiti . atracàropitatvamàropaviùayatvam àropamàtraü vàrtho viùayatvaü saüsargaiti niùkarùaþ . dyotyatvoktirnipàtànàü dyotakatvamabhipretya . ghañonàsti abràhmaõa ityàdàvàropabodhasya sarvànubhavaviruddhvatvàtpakùàntaramàha . %<abhàvo và tadartho'stu bhàùyasya hi tadà÷ayàt . vi÷eùaõaü vi÷eùyobà nyàyatastvavadhàryatàm>% . tadarthona¤arthaþ arthapadaü dyotyavàcyatvapakùayoþ sàdhàraõyena kãrtanàya . bhàùyasyeti . tathàca na¤såtre mahàbhàùyam . %<nivçttapadàrthakaþ>% iti . nivçttaü padàrtho yasya %<napuüsake bhàve ktaþ>% pàø iti kta abhàvàrthakaityarthaþ . yattu nivçttaþ padàrthoyasminnityarthaþ sàdç÷yàdinàdhyàropitabràhmaõyàþ kùatriyàdayo'rthà yasyetyarthaþiti kaiyañaþ tanna àropitabràhmaõyasya kùatriyàderana¤vàcyatvàt . anyathà sàdç÷yàderapi vàcyatàpatteþ . yattåktaü %<tatsàdç÷yamamàbhàva÷ca tadanyatvaü tadalpatà . aprà÷astyaü virodha÷ca na¤arthàþ ùañ prakãrtitàþ>% iti pañhitvà abràhmaõaþ apàpam ana÷vaþ anudarà kanyà apa÷avovà anyego'÷vebhyaþ adharma ityudàharanti tattvàrthikàrthamabhipretyeti spaùñamanyatra . vi÷eùaõamiti pratiyoginãti ÷eùaþ . tathà ca sarvapade sarvanàmasaüj¤à . %<anekamanyadàrthe>% pàø %<sevyate'nekayà sannatàpàóayà>% ityàdàveka÷abdàrthapràdhànyàdekavacananiyamaþ . avràhmaõa ityàdàvuttarapadàrthapràdhànyàttatpuruùatvam, atvaü bhavasi anahaü bhavàmãtyàdau puruùavacanà divyavasthà copapadyate anyathà tvadabhàvomadabhàvaitivadabhàvàü÷e yuùmadasmadoranvayena yuùmatsàmànàvikaraõyasya tiïkùvasattvàtpuruùavyavasthà na syàt . asmanmate ca bhedapratiyogitvadabhinnà÷rayikà bhavanakriyetyanvayàtsàmànàdhikaraõyaü nànupapannamiti bhàvaþ . vi÷eùyoveti pratiyogina iti ÷eùaþ . ayaü bhàvaþ . gauõatve'pi na¤samàse %<etattadoþ sulopo'korana¤samàse halãti>% pàø j¤àpakàtsarvatàmasaüj¤à nànupapannà . asaþ ÷iva ityatra sulopavàraõàyàna¤samàsa iti hi vi÷eùaõam . naca tatra tacchabdasya sarvanàsatàsti gauõatvàt . akãrityakajvyàvçttyà sarvanàmnoreva tatra grahaõalàbhàttathàcàna¤samàsa iti j¤àpakaü suvacam . %<anekamanyapadàrthe>% pàø ityàdàvekavacanaü vi÷eùyànurodhàt . %<subàmantrite paràïgavat svare>% pàø ityato'nuvartamànasuvgrahaõàt vi÷eùyamekavacanàntameva . ki¤càneka÷abdàt dviùacanopàdàne bahånàü, bahuvacanopàdàne dvayoþ bahuvrãhirna sidhyedityubhayasaügrahàyaikavacanaü jàtyabhipràyamautsargikaü và . sevyate'nekayetyatràpi yoùayeti vi÷eùyànurodhàtpratyekaü sevanànvayabodhanàya caikavacanaü na tåttarapadàrthapràdhànyaprayuktam . ataeva %<patantyaneke jaladherivãrmaya>% ityàdikamapi såpapàdam . atvaü bhavasãtyàdau yuùmadasmadbhinne lakùaõà na¤ dyotakaþ tathà ca bhinnena yuùmadarthena tiïaþ sàmànàdhikaraõyàtpuruùavyavasthà . tvadbhinnàbhinna÷rayikà bhavanakriyeti ÷àrbdabodhaþ . evaü na tvaü pacasi ityatra tvadabhinnà÷rayakapàkànukålabhàvanàbhàvaþ ghañonàstãtyatra ghañàbhinnà÷rayakàstitvàbhàva iti rãtyà bodhaþ asamastana¤aþ kriyàyàmevànvayàt . sacàbhàvo'tyantàbhàvatvànyogyàbhàbatvaråpeõa ÷akyaþ tattadråpeõa bodhàdityàdyanyatra bistaraþ .
     ÷abdacintàsaõau tu abhàvaeva na¤ã mukhyàrtha iti samarthitam yathà %<na¤samàse'bràhmaõamànayetyatra paryudàse pårvapade na¤yuttarapadàrthasambandhini kùatriye lakùaõà aghañaþ paña ityàdau prasajyapratiùeùàrthe na¤i sàmànàdhikaraõyàdabhàbavallakùaõà vyàse'pi na ghañaþ pañaityàdau yathà ÷uklapañaþ ityatra ÷uklavallakùaõà . na pacatãtyàdau kriyàsambandhe, bhåtale na ghañaityàdau prasajyapratiùedhe na¤o mukhyàrthatà, suvantasambandhe'pi na samàsaþ vibhàbhàdhikàràdvikalpena samàsànu÷àsanàt . yajatiùu yeyajàmahaü karoti nànuyàjeùvityatra paryudàse na¤, tenàyamarthaþ yajatiùu nànuyàjeùu anuyàjavyatirikteùu yejàmahe iti mantraü karoti . atha nànuyàjeùvityatra na paryudàse na¤ tadà hi padadvayasyànyaparatvaü syàt samàsàpatti÷ca tasmàdanuùaïgàt karotinà na¤o'nvayàt prasajyapratiùedhaþ tenànuyàjeùu ye yajàmahe iti mantraü na karotãtyarthaþ eva¤ca nànuyàjeùviti padadvayasya nànyaparatà na và na¤o mukhyàrthatyàgaþ . samàsàbhàve na sàdhutà ceti cet na samàsasyànityatvàt mànuyàjeùviti vàkye paryudàse na¤ . na caivaü vàkyavçttipadasthana¤o'nyaparatvàbhàvaþ gaurvàhika ityàdau vàkye'pi gavàdipadasyànyaparatvàt . yadi na prasajyapratiùedhe na¤ tadà mantravidhàyakatanniùedhayorviruddhàrthatvena vàkyamedàpattiþ tasmàt pratãtaikavàkyatvabalàt ekavàkyatve sambhavati vàkyabhedasyànyayyatvàt na¤pade lakùaõà kalpyate na tu na¤padamukhyarthànurodhàdekavàkyatvatyàgaþ na hi padàrthà'nurodhena vàkyàrthakalpanà kintu vàkyàrthà'nurodhàt padàrthakalpanà napada¤ca kevalaü nàstyeva na¤padàdeva sarvatra samàsànityatvena prayogopapatteþ anyathà prasajyapratiùedhe na¤ na syàdeva napadenaiva caritàrthatvàt amànãnà ityapadameva niùedhavàcakaü samàsavàkyabhedena na¤o dvaividhyàdvà tathàbhidhànam>% . abhàvamàtraü na¤orthaþ iti na¤vàde ÷iromaõinoktaü yathà
     (1) saüsargàbhàvo'nyo'nyàbhàva÷ca na¤o'rthaþ .
     (2) tatracànvayitàvacchedakàvacchinnapratiyogitàkatvaü vyutpattibalasiddham
     (3) nãlaghañavati ghaño nàstãti nãlo ghaño na ghaña ityàdyavyavahàràt iha pãtaghañavati na nãlaþ ghañaþ, pãto ghaño na nãlaghaña ityàdi vyavahàràcca .
     (4) pratiyogyamàvànvayau ca tulyayogakùemau tena yatpadopasthàpitasya pratiyogino'nuyoginyàdhàràdheyasambandhe naivànvathabodhaþ tatra tatsasargàbhàvasyàpi . yathà pacati caitro na patrati caitraþ . caitrasyedaü nedaü caitrasya ityàdi .
     (5) tiïàdyarthasya kçtyàdeþ prathamàntapadopasthàpite eva tatra yathaiva, tadabhàvasyàpi tathà .
     (6) ùaùñhyàdeva caitràdiniråpitaü khatvàdikagartho na ta÷ciùñhaü svàmitvàdi tasya dhanàdyavçttitvena caitrãye'pi dhane nedaü caitrasyeti prasaïgàt niråpakatvàdeþ sambandhasya pratiyogitànavacchedakatvàdeùà dik .
     (7) yatra càdhàradheyabhàvo na sambandhamaryàdàlabhyastatrànuyogini saptamyapekùà . yathà bhåtale ghaño na bhåtale ghaña ityàdi tatra ca tàtparyava÷àt kvacit bhåtalàdau ghañàbhàvaþ kvacicca ghañàdau bhåtalavçttitvàbhàvaþ pratãyate .
     (8) ataeva pçthivyàü gandho na jale ityàdau pratãterekavi÷eùyakatvànubhavaþ .
     (9) kecittu sarvatra vi÷eùye vi÷eùaõasyàbhàvo na¤à pratyàyyate ataeva bhåtale ghaño nàstãtyàdau vacanaikyaniyamaþ iti pràhuþ .
     (10) tairna jàtau sattetyatra gati÷cintanãyà jàtisamabetatvasyàprasiddhatvàt sambandhàntareõa jàtivçttitvasya sattàyàmapi sattvàt .
     (11) saptamyarthànvitàbhàvasya vi÷eùaõatayà pratiyoginyanvayaþ ityapi ka÷cit . yatra vi÷eùaõavi÷eùyayorabhedenànvayo vyutùannastatrànyonyabhàvo na¤à bodhyate . yathàyaü ghaño nãlo nàyaü ghaño nãla iti . tatra ca vi÷eùaõavi÷eùyayoþ samànavibhaktikatvaü niruddhavibhaktikatvaviraho và tantram .
     (12) ataeva yajatiùu ye yajàmahaü kuryànnànuyàjeùvityàdau ekavàkyatvànurodhàt
     (13) ye yajàmahamityàderanuùaïgagauravàcca yajatiùvanuyàjabhedo bodhyate .
     (14) vi÷eùaõavibhaktistu prayogasàdhutvàrthà .
     (15) nàmàrthayorbhedenànvayabogha eva prakàrãbhåtavibhaktyàrghopasthitestantratvàt làghavena tayoranvayamàtra eva tathàtvam .
     (16) vi÷eùaõavibhaktistvabhedàrthikà .
     (17) nãlotpalaü citragurityàdau luptàyà vibhakteranusandhànamiti mate--
     (18) na ràj¤a ityatra ùaùñhyarthasya svatvasyevàtràpi saptamyarthasya tayorabhedasyàbhàvo bodhyatàm .
     (19) yattu karaõaniùedhevikalpàpatteþ medaparateti tadasat
     (20) vi÷eùaniùedhe sàmànyavidhestaditaraparatàyàþ bràhmaõebhyo dadhi dàtavyaü na kauõóinyàya dàtavyamityàdau vyutpattisiddhatvena vikalpànavakà÷àt .
     (21) na ca tatràpi kauõóinyabhedo bodhyaþ kauõóinyapadasya viruddhaikavacanàvaruddhatvàt .
     (22) na khalu mahato ràj¤o na mahato ràj¤a ityatreva mahatàü ràj¤ã na mahatàü ràj¤a ityatràpi ràjani mahadabhedàbhedau pratãyete ekonadbhàvityàdivat katha¤cit tatsamarthane'pi dvitãyasya dàtavyamityasyànanvayaprasaïgàt .
     (23) ataeva ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyàdau karaõaniùedhe'pi na vikalpàvakà÷aþ .
     (24) na hi tatràpi ràtrãtaraparatà,
     (25) ràtribhinne ÷ràddhavidhàvapi amàvasyàyàü pitçbhyodadyàdityàdau ràtrau ÷ràddhaprasakterdurvàratvàt .
     (26) na khalu kriyàrahitamapi ÷ràddhavidhàyakaü vàkyàntaramapi yenedaü tena samamekavàkyatàmàsàdayet .
     (27) nàpãdaü nànuyàjeùvitivat pçthak kriyàrahitam .
     (28) atha ràtrau ÷ràddhasya prasaktau vikalpàpattiþ aprasaktau kathaü niùedhaþ prasaktaü hi pratisidhyate iti cet sàdhãyànayaü mantrapàñhaþ hçde dahano nàstãtyàdau ÷àbdabodhe'pi paraprayatnena tatra dahanaprasaktirupàdãyet .
     (29) niùedhavidhervaiyarthyamiti cet tàtparyànavabodhàt ràtri÷ràddhakaraõavàraõasya tadarthatvàt .
     (30) ekaviùayatayà punarananyagatyà ùoóa÷igrahaõàgrahaõayorvikalpaþ .
     (31) tatra ca ùoóa÷igrahaõaü neùñasàdhanamityàdikaü nàrthaþ grahaõavidhivirodhàt api tu ùoóa÷igrahaõàbhàva iùñasàdhanamityàdi .
     (32) vyutpanna÷ca na¤ samabhivyàhçtadhàtyarthasyàbhàve'pi vibhaktyarthànvayaþ .
     (33) ataeva pràbhàkaràþ na kala¤jaü bhakùayediti ÷ruteþ kala¤jabhakùaõàbhàvaviùayakaü kàryamarthamàhuþ .
     (34) niyamastu tàtparyava÷àt .
     (35) mukhyaphalàjanakatve'pi càïgasya paramàpårvaråpeùñasàdhanatvamaviruddham .
     (36) grahaõavidhyanyathànupapattyà ca ùoóa÷igrahaõàdati÷ayitaü paramàpårvaü tasmàccàti÷ayitaü mukhyaü phalaü kalpyate iti sarvasama¤jasam .
     (37) pratiyogyanuyogibhàvaþ pratiyogyanuyogiråpàbhàvàdhikaraõayo ràdhàràdheyabhàva÷ca sambandhavidhayà bhàsate .
     (38) nipàtàtiriktasthala eva pràtipadikàrthayorbhedenànvaye prakàrãbhåtavibhaktyarthopasthitestantratvàt .
     (39) ataeva ivàdyarthànvaye na ùaùñhyàdyapekùà
     (40) aghañaü måtalam asamode÷a ityàdau samàse sàmànàdhikaraõyàdyanurodhàt na¤o'bhàvavatparatà .
     (41) kecittu pratiyogipadottarasya supaþ pratiyogitvam
     (42) anuyogitvaü và na¤uttarasya càdhikaratvaü vàrthaþ
     (43) na¤o và'bhàvavati lakùaõà .
     (44) vibhaktyarthànuyogisamànavibhaktikàrthayoranyonyàbhàvasaüsargàbhàvabodhane na¤o'sàmarthyam .
     (45) tena na pacati na ràj¤a ityàdau kçtyàderanyo'nyàbhàvo bhålalaü na ghaña ityàdau ghañàdeþ saüsargàbhàvo na pratãyate ityàhuþ . asya gadàdharàdivyàkhyàtçsammato'yamarthaþ . abhàvatvam anyonyàbhàvatva¤ca na¤pada÷akyatàvacchedakam . abhàvatvaü ca dhvaüsàdisàdhàraõamakhaõóopàdhiþ evamanyonyàbhàvatvamapi tadetat gadàdharàdibhiþ samarthitaü yathà
     (1) atha ghaño nàstãtyàdivàkyàd ghañatvàdiråpasàmànyadharmàvacchinnapratiyogitàkatvabodhane tacchånyayordhvaüsapràgabhàvayoranvayitàvacchedakàvacchinnapratiyonitàkatvaviraheõàpratyayàd dhvaüsapràgabhàvasàdhàraõyaü na¤apada÷akterna sambhavatãti cet na dhvaüsapràgabhàvayoratyantàbhàvavirodhitàmate antarà ÷yàme raktaü råpaü nàstãtyàdivyavahàrànurodhena dhvaüsa pràgabhàvayorapi samayavi÷eùàvacchedena sàmànyàvacchinnapratiyonikatvopagamasyàba÷yakatvàt tayorapi na¤à pratipàdanàt vyutpattivirodhena tayostenàpratipàdane'pi sadà tanatvaghañitàtyantàbhàvatvàpekùayà dhvaüsàdisàdhàraõàbhàvatvasya làghavena sadàtanabhàvaråpàbhàvàbhàvasàdhàraõyàmurodhena pravçttinimittatayà tayorapi na¤padavàcyatvà napàyàt . na càtyantàbhàvatvamakhaõóadharmàntaraü anuyogità vi÷eùaråpaü và na sadàtanatvaghañitamiti na gauravàdikamiti vàcyaü tàdç÷adharmàntare mànàbhàvàt tadvyaktirnàstãtyàdi vàkyàttattadvyaktitvàvacchinnapratiyogitàkayordhvaüsapràgabhàvayorbodhanàcca dhvaüsapràgabhàvasàdhàraõa÷akteràva÷yakatvàt . na ca dhvaüsapràgabhàvayoratyantàbhàvavirodhasyàpràmàõikatayà tadvyaktitvàvacchinnadhvaüsasyàdyadhikaraõe tàdç÷àtyantàbhàvasattvàt sa eva uktabàkyàt pratãyata iti vàcyaü dhvaüsàdyadhikaraõe tàdç÷àtyantàmàvasyàpràmaõikatvàt gadàdharaþ . %<evam anyonyàbhàvatvamapyakhaõóopàdhiþ . na tu tàdàtmyasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavatvam . tattatsaüyogitàdàtmyasya saüyogaråpatayà saüyogino'tyantàbhàve'tivyàpteþ . sambandhavidhayà tàdàtmyaniùñhàvacchedakatàyànive÷e'pi saüyogasambandhàvacchinnasaüyogàvacchinnapratiyogitàkàbhàve'tivyàpterduùpariharaõàditi vastutastu anyonyàmàvasya pratiyogitàvacchedakasambandhe mànàbhàvena tàdàtmyasya tatpratiyogitàvacchedakasambandhatvàbhàvàttàdç÷alakùaõamasambhavaduktikameva . na caivamabhàvamàtrasyaiva pratiyogitàvacchedakasambandhasadbhàve pramàõàbhàva iti vàcyam . atyantàbhàvasya pratiyogitàvacchedakasambandhànaïgarãkàre bàdhabuddhipratibadhyatàvacchedakanirvacanànupapatteþ . tathàhi ghañàbhàvaprakàrakaj¤ànasya pratibadhyatàvacchedakaü hi na ghañaprakàrakaj¤ànatvam . ghañàbhàvavattàj¤ànakàle kadàcit kena cit sambandhena dhañaprakàrakaj¤ànamutpadyate kenacit sambandhena tanneti niyamànupapattestathàca tàdç÷aniyamànurodhena tena sambandhena tatprakàrakabuddhiü prati tatsambandhàvacchinnatanniùñhapratiyogitàkàbhàvavattànirõayasya pratibandhakatàyà ava÷yavaktavyatvenàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakasambandhasiddhiþ . na caivamanyonyàbhàvasyàpi tatsiddhau yuktistulyeti vàcyam . ghañatvaprakàrakabuddhiü prati ghañànyonyàbhàvattànirõayasyaiva virodhitvakalpanena sàma¤jasye vinànyonyàbhàvapratiyogitàvacchedakasambandhaü pratibadhyapratibandhakabhàvànupapattiråpabàdhakàbhàvena yukterataulyàt . nanåbhayadharmasya na¤÷akyatàvacchedakatve gauraveõa làghavàdabhàvatvaråpaikadharmasyaiva tadavacchedakatvasvãkàra ucita iti anyonyàbhàva÷ce tyàdi grantho'lagnaka iti cenna . ghaño nàstãtyàdau saüsargàbhàvatvaprakàrakabodhànubhavànurodhena ghañaþ paño netyàdau tvanyonyàbhàvatvaprakàrakabodhànubhavànurodhena ca tathoktatvàt>% raghudevaþ .
     (2) tatra ceti tatra na¤arthe saüsargàbhàve bhede ca anvayitàvacchedakàvacchinnapratiyogitàkatvamiti yena råpeõa pratiyogino'bhàvàü÷e vi÷eùeõatà taddharmaparyàptaprayogitàvacchedakatàkatvam . vyutpattibalatabhyamiti apadàrtho'pi tadråpàvacchinnopasthàpaka÷abdavi÷eùasamabhighyàhàraråpàkàïkùàbalàt pratiyogisaüsargavidhayà labhyamityarthaþ . thañatvàdyavacchinnapratiyogitàkatva¤ca ghañatvàdyavacchinnapratiyogità niråpitatvavi÷eùità anuyogità sà ca ghañàdiråpavi÷eùaõapratiyogiketi tatsambandhatayà bhàsate na¤padàrthatàvacchedakànuyonitàyà ghañàderanvayopagame tu tatra tàdç÷apratiyogitàniråpitatvameva sambandhaþ ghañàdiniùñhapratiyogitàpratiyogikaniråpyatvaü ghañàdiråpapratiyogi pratiyogikamapi iti tasya ghañàdisambandhatà gadàdharaþ .
     (3) anvayitàvacchedakàvacchinnatvàvi÷eùitàyàþ pratiyogitàyàþ na¤padàrthe saüsargàbhàve pratiyogisambandhatvopagame bàdhakaü dar÷ayati nãlaghañavatãti na ghaña iti ityàdya vyavahàràt ityanena sambadhyate . tàdç÷yàþ pratiyogitàyà na¤arthe bhede pratiyogisambandhatve bàdhakamàha nãlo ghaña iti avyavahàràditi vyavahàrasya pramàõatvàbhàvàdityarthaþ ÷uddhapratiyogitàyà÷ca sambandhatve abàdhitavi÷eùàntaràbhàvabodhakatayà tattadvàkyànàü pràmàõyasya durvàratayà vyutpannairapi tathà prayujyeteti bhàvaþ . tadråpavi÷iùñapratiyogivi÷eùite dharmiõi ÷uddhatadråpavi÷iùñapratiyogivi÷eùitadharmiõi ÷uddhvatadråpaviviùñapratiyogivi÷eùitasaüsargàbhàvasya tadråpavi÷iùñe pratiyogini ÷uddhatadråpàvacchinnapratiyogivi÷eùitabhedasya ca bodhane na¤o'sàmarthyopagamena dar÷itaprayogavàraõasambhave'pi vastugatyà nãlaghañavati nãlaghañàdau %<atra na ghañaþ ityàdiprayogasya pràmàõyaprasaïgo durvàra iti bodhyam>% gadàdharaþ .
     (4) %<evaü bhåtale na ghaña ityàdau bhåtalàdau ghañasaüsarnàbhàvàdhikaraõatàvad ghañabhedàdhikaraõatà kuto na pratãyate ityata àha pratiyogthabhàvànvayau ceti adhikaraõe ityàdiþ abhàvapadaü saüsargàbhàvaparaü tathà càdhikaraõe yàdç÷apadopasthàpyasya pratiyoginaþ pratiyogitàvacchedakasambandhasya bhànaü yàdç÷a¤ca adhikaraõabodhakaü yàdç÷apadasamabhivyàhàrasàpekùaü ca tàdç÷apadopasthàpyapratiyogyanvitàbhàvasyàpi adhàràdheyabhàvaråpasambandhasya bhànaü tàdç÷am adhikaraõabodhakaü tàdç÷abodhakapadasàpekùa¤cetyarthaþ . anuyogini yàdç÷apadopasthàpye ityàdiþ àdhàràdheyabhàvasambandhenànvaya iti àdhàràdheyabhàvaniyàmakapratiyogitàvacchedakasambandhasya saüyogàdeþ saüsargamaryàdayà bhànamityarthaþ tatsaüsargàbhàvasyàpi tatheti . tatpadopasthàpyapratiyogivi÷eùitatatsambandhàvacchinnàbhàvasyàpi adhàratàsambandho'pi tàdç÷apadopasthàpye anuyogini sambandhamaryàdayà bhàsate ityarthaþ>% gadàdharaþ .
     (5) tiïàdyarthasyeti na¤o'sattva ityàdiþ àdipadàt supparigrahaþ kçtyàderityàdinà tiïrthà÷rayatvàdeþ suvarthasvatvàde÷ca parigrahaþ . prathamàntapadopasthàpyasya vi÷eùyatàniyàmakatvàbhidhànaü tiïpratyaye caitrasya dhanaü pa÷yatãtyàdau dvitãyàdyantapadopasthàpyenàpi dhanàdinà ùaùñhyàdyarthasvatvànvayàt suvarthavi÷eùyatayà'nvaye prathamàntapadopasthàpyatvasyàniyàmakatvàt supa÷ca kàrakapadottarasya yo'rthastadvi÷eùyatve dhàtåpasthàpyatvaü niyàmakaü ÷eùaùaùñhyarthasya vi÷eùyatve ca pràtipadikopasthàpyatvaü pratyayànyopasthàpyatvaü và, %<guru vipratapasvidvargatànàü pratikurvãta>% ityàdau pratãkàràdikriyàyàmapi tadanvayàt . upapadavibhaktaya÷ca yadyatpadayoge yàyà vihitàstattadarthavi÷eùyatve tattatpadopasthàpyatvaü, yathà caitràdanya ityàdàvanyàdipadaprayoge'nu÷iùñànàü pa¤camyàdãnàmarthasya pratiyogitvàdervi÷eùyatve anyatvàdiniùñhe anyàdipadopasthàpyatvaü, (tantram) tatretyanuyoginãtyarthaþ tathà àdhàràdheyatàsambandhenànvayaþ ityarthaþ . tadabhàvasyàpi tiïàdyupasthàpitakçtyàdyabhàvasyàpi tatra tathà pradhamàdyantapadopasthàpye àdhàràdheyabhàvasambandhenànvaya ityarthaþ . na pacati caitreõetyàdita÷caitràdau na¤arthasyàbhàvasya vi÷eùaõatvenànanvayàt caitreõa pàkakçtiri tyatreva caitreõa pacatãtyàdita÷caitràdivçttitvaprakàreõa pàkakçtyàdyabhàvasyàbodhàcceti bhàvaþ gadàdharaþ .
     (6) %<caitrasya dhanamityàdau ùaùñhyàdyarthaþ svàmitvàdikaü tacca prakçtyarthacaitràdivi÷eùaõatayà bhàsate svàmitvaprakàreõa caitràdereva dhanàdau svatvàdisambandhenànvayaþ vibhaktyarthavi÷eùyatàpannapràtipadikàrthasya pràtipadikàrthe sàkùàdapi bhedànvayaboghopagamàt nàmàrthayorbhedenànvaye prakàrãbhåtavibhaktyarthopasthitestantratvàt . atha và ùaùñhyàdyarthaþ svàmitvàdikaü prakçtyarthavi÷eùyatayaiva bhàsate dhanàdestadanà÷rayatve'pi tanniråpakatayà niråpakatàsambandhena tatra tadanvaya iti pràcàmmataü dåùayati ùaùñhyàde÷ceti àdipadàt dvitãyàtçtãyàparigrahaþ . caitràdiniråpitamiti . svàmitvàdikamityàdinà karmavattvakriyàjanyatvàdiparigrahaþ niråpitatvasambandhena caitràdiråpaprakçtyarthànvayãtyarthaþ . tanniùñhamiti à÷rayatàsambandhena vi÷eùaõatayà caitràdyanvayi àdheyatàsambandhena caitràdiråpavi÷eùaõenànvayi vetyarthaþ . svàmitvamityàdinà kartçtvakarmatvàdiparigrahaþ . tasyeti caitrasya caitraniùñhasvàmitvàde÷cetyarthaþ . dhanàdyavçttitveneti . vçttyaniyàmakasvatvaniråpakatvàdisambandhena dhanàdisambandhatve'pi dhanàdyavçttitayetyarthaþ . dhanàdau à÷rayatàsambandhena caitràdestanniùñhasvàmitvàde÷càbhàvasattveneti ÷eùaþ iti prasaïgàt bhavanmate avàdhitatàdç÷acaitràdyabhàvabodhakasya ityàdiprayogasya pràmàõyaprasaïgàt . nanu svàmitvàdeþ prakçtyarthavi÷eùyatàpakùe stàmitvàderniråpakatàsambandhàvacchinnàbhàvasyeva prakçtyarthavi÷eùaõatàpakùe tadvi÷iùñaprakçtyarthacaitràdeþ svatvàdisambandhàvacchinnàbhàvasya na¤à pratyàyanopagamànna tatràtiprasaïgàvakà÷aþ tàdç÷àbhàvasya dhanàdau bàdhàt ityata àha niråpakatvàderiti àdipadàt svatvàdiparigrahaþ . pratiyogitànavacchedakatvàditi vçttyaniyàmakatayetyàdiþ . vçttyaniyàmakasambandhàvacchinnasaüsargàbhàvasyàpràmàõikatvàt yena sambandhenàyamiha itipratyayastatsambandhamàdàyaiva nàya miti pratyayaþ, niråpakatàsambandhenàtra svàmitvamiti pratyayàbhàvàt tena sambandhena nàtra svàmitvamitipratyayasyà bhàvaþ . ataeva dhanamàtre svàmitvamàtrasyà÷rayatàsambandhàvacchinnàbhàvasattvena caitrãyadhane caitraniùñhasvàmitvamiti dhaneùu caitrãyatvasya svàmitve ca caitraniùñhatvasyà vyàvartakatayà na vyavahriyate api tu dhane na svàmitvamityevam anyathà niråpakatàsambanthàvacchinnasvàmitvàbhàvatàtparyeõa tathà vyavahàrasya durvàratàpatteþ . ataeva kçtimattvaråpakartçtvasambandhasya vçttyaniyàmakatayà na pacatãtyatra tatsambàvacchinnakriyàbhàvavodhàsambhavena pacatãtyàdau kçtimattvasambandhena pàkàdeþ kartaryanvayabodhaü nopajagàma . upajagàma tu jànàtãtyàdàvà÷rayatàsambandhena j¤ànàderiti bhàvaþ>% gadàdharaþ .
     (7) %<yatra ceti yayorityarthaþ . na saüsargamaryàdayà labhà iti bhedànvaye niràïkùatayetyàdiþ tàdç÷au ca pràtipadikàdyarthau tatreti tatpadàrthe tatpadàrthasaüsargàbhàvabodhe anuyogini anuyogivàcakapadottaraü saptamyapekùeti . tatràbhàvasambandhasyàdhàratàråpasya saüsargatvàsambhavena tadarthakavibhaktiü vinà tadbhànàsambhavàditi bhàvaþ . nanu saptamyantabhåtalàdipadena na¤arthàbhàve à÷rayatàsambandhena bhåtalàdivçttitvabodhavat tàdç÷apadenedaü caitrasyetyàdau ùaùñhyàdyantapadeneva prathamàntàrthavi÷eùaõaka na¤arthàbhàve'pi kadàcit pratiyogitayà svàrthànvayabodhasya jananàt ghañàdyabhàvo bhåtale, bhåtalavçttitvàbhàvavàn ghaña iti dvividha eva bhåtale na ghañaityàdivàkyajanyabodhaþ . eva¤ca tàdç÷avàkyàt kadàcit prathamabodhaþ kadàcicca dvitãya ityatra kiü niyàmakamityàkàïkùàyàü tàtparyabhedasya tanniyamakatvamityàha tatra ceti tatra bhåtale na ghaña ityàdisthale>% gadà
     (8) %<nanu sarvatra saptamyantàrthasyàbhàvaniùñhatayaivànvayo'stu na tu kadàcidapi tatpratiyogitayà vinigamaka¤càgre vyaktãbhaviùyatãtyata àha ataeveti kadàcit saptabhyantàrthapratiyogikàbhàvasyàpi na¤à bodhanàdevetyarthaþ . pçthivyàü gandhe na jale ityàdau ityàdidvividhavàkye pratãterekavi÷eùyakatvànubhavaþ gandhàdyekavi÷eùyakapratãtijanakatvànubhavaþ na jale ityato gandhàbhàvasyaiva jalavçttitvabodhopagame tatpratãtàvabhàvasyaiva vi÷eùyatayà pçthivyàü gandha ityata÷ca tadvi÷eùyakabodhànutpattyà tayoreka vi÷eùyaka bodhajanakatvànubhavo virudhyateti bhàvaþ>% gadàø .
     (9) %<na¤arthàbhàvaniùñhàdheyatàbodhakatvaü saptamyàþ khaõóayatàü matamupanyasyati kecittviti vi÷eùye vi÷eùaõasyàbhàva iti na¤o'sattve yatpadàrthe yatpadàrtho vi÷eùaõatayà yatra bhàsate tatra na¤à tatpadàrthe tatpadàrthàbhàvo vi÷eùaõatayà pratàyyate ityarthaþ . tathà ca bhåtale ghaña ityato ghañe bhåtalavçttitvasya vi÷eùaõatayà bodhàt bhåtale na ghaña ityato'pi ghañe bhåtalavçttitvàbhàva eva vi÷eùaõatayà pratãyate na tu ghañàbhàve bhåtalavçttitvam ekàkàravàkyasya dvividha bodhajanakatvopagame na¤pade saptamyantabhåtalàdipadasamabhivyàhàraj¤ànasya dvividhakàraõatvakalpanàpatteþ . ubhayasàdhàraõatatkàryatàvacchedakaikasya sambhave'pi tàdç÷avàkya dharmikadvividhavàkyàrthatàtparyaj¤ànasya pçthakkàraõatayà tatkàraõatàdhikyasya durvàratvàditi bhàvaþ . etanmate yuktyantaramàha ataeveti ghaño nàstãtyàdàvivetyàdinà ghañau na staþ ghañà na santãtyàdiparigrahaþ vacanaikyaniyama iti vi÷eùyavi÷eùaõapadayoþ samànavacanatvaniyamena suptiïorvacanasàmye niyama ityarthaþ bhåtale ghaño'stãtyàdau bhåtalàdyastitvavi÷eùyatve tadaikyena tadghaño'stotyàdau bhàvasya bhåtalàdyastitvavi÷eùyatve ghañau na staityàdau dvivacanàdyanupapatteriti bhàvaþ>% gadàdharaþ .
     (10) %<gati÷cintanãyà sattà÷abdasya sattàsamavàye sattàpratiyogikatvavi÷iùñasamavàyànuyogitve và lakùaõayà upapattiprakàra÷cintanãyaþ . yathà÷rutàrthe'nupapattiü dar÷ayati jàtãti aprasiddheriti tadabhàvasya sattàyàü na¤à bodhayituma÷akyatvàditi ÷eùaþ . ida¤càtra samavàyena vçtteþ saptamyantàrthatve bodhyam . vçttisàmànyasya saptamyarthatopagame'prasiddhiviraheõa tatpakùe bàdhamàha sambandhàntareõeti ekàrthasamavàyenetyarthaþ>% gadàdharaþ .
     (11) %<matàntaramàha saptamyartheti bhåtale ghaño nàsti, jàtau na sattàstãtyàdau bhåtalajàtyàdyastitvaråpasaptamãsamabhivyàhçtakriyàpadaparyantàrthasyà÷rayatayànvayã yo'bhàvaþ pratiyogitàsambandhena prakàrãbhavatastasya vi÷eùyatayà pratiyogã bhàsata ityarthaþ eva¤ca paramparayà kriyàvi÷eùya pratiyogivàcakaghañàdisamànavacanatvaü kriyàpadasya nirvahatãti draùñavyam . yena råpeõa pratiyogino vi÷eùaõatvaü tadråpàvacchinnavi÷eùitaiva pratiyogità sambandhatayà bhàsate ato ghañàdimati vi÷eùàbhàvamàdàyàtra ghaño nàstãtyàdayo vyavahàràþ>% gadàdharaþ .
     (12) %<yajati ye yajàmahaü nànuyàjeùvityàdau anuyàjàkhyayàgavi÷eùabhinnayàgeùu ye yajàmahe padavantaü mantraü karoti uccàrayatãtyàkàrakabodha utpadyata ityarthaþ kàraõasattve kàryotpàdasyàva÷yaü bhàvàditi bhàvaþ . atra na¤à niùedhabodhane bàdhakamàha ekavàkyatveti ekavidheyàrthakatvànurodhàdityarthaþ . atra na¤à'nyonyàbhàvabodhane'nuyàjabhinneùu yàgeùu ye yajàmahepadavanmantrakaraõaråpaikàrthavidhànasambhavenaikavidheyàrthakatvaråpaikavàkyatvaü sambhavati tatra na¤à niùedhavodhane ca naivaü yàgeùu ye yajàmahepadavanmantravidhànaü anuyàjeùu tanniùedhavidhànamiti vidheyãbhåtàrthadvaividhyàt ekavidheyãbhåtaikàrthatvasya sambhave nànàvidheyàrthakatvaråpavibhinnavàkyatvakalpanàyà anyàyyatvena tatreùñàpattikarasyà÷akyatvàditi bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (13) %<tatra ca na¤à niùedhabodhane dåùaõàntaramàha ye yajàmahamityàderityàdi . tatràdinà karoteþ kriyàtvena kàrakabodhànurodhàt karotipadasya ye yajàmahamiti padasya cànuùaïgakalpane gauravàcceti . tathà càtra na¤à niùedhavodhane yàgeùu ye yajàmahaü karoti, nànuyàjeùu yeyajàmahaü karotãtyarthaþ . anuùaïgakalpanaü vinà tu tàdç÷abodho na sambhavati . sakçduccaritetyàdi vyutpattibhaïgaprasaïgàditi bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (14) %<nanvatra na¤à niùedhabodhane nànuyàjeùvityatra saptamyarthànvayo bhavati anuyàjàdhikaraõatàdç÷aniùedhasya bodhàt . anyonyàbhàvabodhane ca na tatheti saptamyarthànanvayabhayena pårvoktadoùadvayamabhyupetyàtra na¤à niùedhabodhakatvamava÷yamabhyupeyamityata àha vi÷eùaõabibhaktistviti tathà càtra na¤ànyonyamàvabodhane'pi vi÷eùaõavibhakteþ prayogasàdhutvaråpaprayojanasambhavena na nairarthakyamiti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (15) %<nanu sarvatra vi÷eùaõavibhakteþ prayogasàdhutve nãlo ghaña ityàdàvabhedasambandhenaiva ghañe nãlasyànvayabodhaþ sa ca na sambhavati nàmàrthayoþ sàkùàdanvayasyàvyutpannatvàdityata àha nàmàrthayorityàdi bhedena abhedàditirikta sambandhena tantratvàt hetutvàt tathà càbhedàtiriktasambandhàvacchinnanàmàrthaniùñhaprakàratàniråpitavi÷eùyatàsambandhena ÷àbdabuddhiü prati viùayatàsambandhena vibhaktipadaj¤ànajanyopasthiterhetutvasya kalpanànnoktànupapattiþ . tatràbhedasambandhenaikanàmàrthoparyaparanàmàrthasya prakàratayà tàdç÷a÷àbdabodhasyoktakàryatàvacchedakasambandhena tatrotpattyabhàvàt . matàntaramàha làghavenetyàdi làghava¤ca tatra janakatàvacchedakakoñàvamedàtiriktasambandhàvacchinnatvànive÷ena tayoþ nàmàrthayoþ tathàtvam vibhaktijanyopasthitestantratvam>% raghudevaþ .
     (16) %<nanvevaü sati nãlo ghaña ityàdau kathaü vi÷eùaõavibhaktijanyopasthitiü vinàpyabhedànvayabodhastatràha vi÷eùaõavibhaktistviti abhedàrthikà sarvatràbhedàrthikà tathà ca tatra vibhaktijanyàbhedopasthitiü vinà'bhedànaïgãkàra iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (17) %<nanu yatra vi÷eùaõavibhakterabhàvastatrakà gatirityata àha nãlotpalamityàdi tathà ca tatràpi yàvat luptavibhakte ranusandhànaü nàsti tatra tàvat nàïgãkriyata eva ÷àbda bodha iti bhàvaþ . matetvityanenàsvarasaþ såcitaþ sa ca tanmate'pi nãlotpalamityàdau luptavibhakteranusandhànaü vinàpyanubhavasiddhasya ÷àbdabodhasyàpalàpo draùñavyaþ>% raghudevaþ
     (18) %<na ràj¤a ityàdi . na ràj¤aþ puruùa ityàdau yathà puruùe ùaùñhyarthasvatvasyàbhàvaþ pratãyate tathàtràpi (nànuyàjeùvityatra) prayoge saptamyàrthasyàbhedàbhàvaþ pratãyata ityarthaþ . na caivaü sati etanmate na¤o'nyonyàbhàvatvena ÷aktikalpanamanarthakam sarvatra saüsagàübhàva÷aktita eva na¤janya÷àbdabodhanirvàhàt bhåtalaü na ghaña ityàdau vi÷eùaõavibhaktyarthàbhedasya saüsargàbhàva eva na¤à pratyàyyata ityabhyupagamàditi vàcyam . tatra bhedatvaprakàraka÷àbdabodhasyànubhavasiddhatayà 'palàpamàtreõa niràkaraõàsambhavena tena råpeõàpi na¤aþ ÷aktikalpanasyàva÷yakatvàditi>% raghudevaþ .
     (19) %<kecittu yajatiùu ye yajàmahaü karoti nànuyajeùvityàdau na¤o niùedhabodhakatve'nuyàjeùu yeyajàmahevanmantra vikalpàpattiþ yajatiùu yeyajàmaha karotãtyanena yàgasàmànye tatpràptyà, tadantargatànuyàjeùvapi pràptatvàt nànuyàjeùvityanena tatra tasya pratiùiddhatvàcceti, tatra na¤a na pratiùedhabodhakatvaü kintu bhedabodhakatvamiti nànuyàjeùvityàdau najo bhedabodhakatve yuktimàhuþ tanmataü dåùayitumupanyasyati yattviti karaõaniùedha iti . nànuyàjeùvityàdau na¤à yeyajàmahepadavanmantrakaraõaniùedhabodhane ityarthaþ vikalpàpatteriti anuyàjeùu tàdç÷amantrakaraõàkaraõàpatterityarthaþ upadar÷itarãtyà tàdç÷amantrakaraõasya vihitaniùiddhatvàditi bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (20) %<vi÷eùaniùedha ityàdi vràhmaõebhyo dadhi dàtavyaü na kauõóinyàya dàtavyamityàdau vi÷eùaniùedhasthalãyasya bràhmaõebhyo dadhi dàtavyabhitisàmànyavidheþ kauõóinyàtiriktavràhmaõasampradànakadaghidànabodhakatvavyavasthàvat prakçte'pi yajatiùu yeyajàmahaü karotãti sàmànyavidherapyanuyàgàtiriktayàge ye yajàmahepadavanmantrakaraõapratipàdakatvaünànuyàje tathàvidhamantrakaraõasyàpràptyà pikalpàsambhavàditi bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (21) %<nanu bràhmaõebhyo dadhi dàtavyaü na kauõóinyàya dàtavyamityàdàvapi sàmànyavidherna vi÷eùetaraparatvam . na ca tathà sati kauõóinyasya dadhidànaprasaktyà vikalpàpattiriti vàcyaü tatra na¤obhedabodhakatvamabhyupetya vàkyaikavàkyatayà kauõóinyànyabràhmaõasaüpradànakadadhidànapratipàdanàbhyupagamena kauõóinthasya tadapràptyà tanniùedhàpràptyà ca vikalpànavakà÷àt tatra sàmànyavidhervi÷eùetaraparatvakalpanasya niryuktikatvàt prakçtasthale na¤oniùedhabodhakatvena vikalpàpattirdurdharaivetyata àha na ceti . viruddhaikavacanatvàditi . yathaikanàmàrthe'paranàmàrthànyonyabhàvabodhakana¤sthale vi÷eùaõavi÷eùyavàcakapadayoþ samàna vibhaktikatvaü tantram . tathà samànabacanatvasyàpi tantratvena prakçte tadabhàvàttathà bodhàsambhavàditi bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (22) %<nanvekanàmàrthe'parunàmàrthasyànyonyàbhàvabodhe vi÷eùaõavàcakapadavi÷eùyavàtvakapadayoþ samànavacanasya tantratve pramàõàbhàva ityata àha na hi khalvityàdi . nàmàrthayorabhedànvayabodhe vi÷eùaõabodhakapadavi÷eùyabodhakapadayoþ samànadhacanatvasya tantratva eva na¤janyànyonyàbhàvabodhe tayostadàyàti na¤janyànyonyàbhàvaviùayaka ÷àbdabodhaü pratyekapadàrthe'parapadàrthasyàbhedànvayabodhakaikapadasamabhivyàhçtàparapade na¤samabhivyàhàraj¤ànasya hetutvàdityatastatpradar÷itaü mahato ràj¤a ityanena . nanvekapadàrthe'parapadàrthànyonyàbhàvaviùayaka÷àbdabuddhiü pravi vi÷eùaõabodhakapadavi÷eùyabodhakapadayoþ samànavacanatvaniyàmakatvakalpane ekonadvàvityàdau na¤o'nyonyàbhàvaviùayaka÷àbdabodhànudayaprasaïga iti tatra tadanabhyupagama àva÷yakastathà ca bràhmaõebhyo dadhi dàtaghyaü na kauõóinyàya dàtaghyamityàdau na¤ànyonyàbhàvavodhane bàdhakàbhàva ityataþ pårvoktadoùoddhàrapuraþsaraü doùàntaramàha eko na dvàvityàdivadityàdinà . atra ca nityadvivacanàdyanta÷abdàtiriktasthale tathàvidhaniyamasvãkàre tu pårvoktadoùasyaiva duruddharateti såcanàrthamuktaü katha¤ciditi . bràhmaõebhyo dadhi dàtavyaü na kauõóinyàyetyàdinaiva kauõóinya bhinnabràhmaõasampradànakadadhidànabodhasambhavàt dvitãyadàtavyapadaü nirarthakamiti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (23) %<ataeveti . yataeva vi÷eùaniùedhasthale sàmànyavidhervi÷eùetaraparatvam ataevetyarthaþ . anyathà'màvàsyàyàü pitçbhyo dadyàdityanena ràtrau ÷ràddhakaraõapràptyà ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyanena tatra ÷ràddhakaraõaniùedhasya ca pràptyà tatra tatkaraõasya vihitapratiùiddhatvàbhyàü vikalpàpatte rduvàratvàditi bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (24) %<nanu atràpyanyonyàbhàvàrthakatayà ràtrãtarakàle ÷ràddhakaraõasya vidhànasambhavena sarvasàma¤jasye vyarthaü tatra na¤o niùedhàrthakatvakalpanamityata àha na hãti tatràpi ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyatràpi ràtrãtaraparatà na¤onyànyàbhàvà rthakatayà ràtrãtarakàle ÷ràddhakaraõasya bodhakatetyarthaþ . tathà ca vyarthaü pratiùedhàrthakatvakalpanamiti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (25) %<ràtribhinna ityàdi . ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyàdau na¤o nyonyàbhàvàrthakatayà ràtrãtarakàle ÷ràddhakaraõavidhànàbhyupagame'màvàsyàyàü pitçbhyo dadyàdityanena ràtrau ÷ràddhaprasaktestatkaraõàpatterduravàratvàdityarthaþ>% raghudevaþ .
     (26) %<nanu tathàvidhivàkyayorvàkyaikavàkyatayà ràtrãtaràmàvàsyàyàü kurvãtetyarthakatvàbhyupagame na pårvoktakalpoktadoùa ityata àha na khalvityàdi . ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyato bhinnaü vàkyàntaramasti . tena kriyàrahita÷ràddhavighàyakavàkyena>% raghudevaþ .
     (27) nàpãdam . idaü ràtrau ÷ràddhaü na kurvãteti vàkyam . pçthakkriyàrahitam . anuùaïgikakriyàtiriktakriyàrahitam . kevalaü kriyàrahitamityuktau nànuyàjeùviti vàkyamapi tathà, tatrànuùaïgikakarotikriyàsattvàdataþ pçthagityuktam . tathà ca tayorevaikavàkyatàsambhave ràtrãtaravàkyaü kriyàrahitaü bhavati anyathà tayorekataravàkye kriyàpadasya vaiyarthyàpatteþ . ÷ràddhakaraõapràpakavàkyàntarasyàbhàvena prakçtavàkyadvayasyaiva kriyàpadavattayaikavàkyatvàbhàvena pårvoktadoùo durdhara eveti bhàvaþ raghudevaþ .
     (28) nanu ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyàdau na¤oniùedhabodhakatvaü na sammavati tvanmate vi÷eùaniùedhasthale sàmànyavidhervi÷eùetaraparatvaniyamenàmàvàsyàyà pitçbhyo dadyàdityàdi sàmànyavidheþ ràtrãtaràmàvàsvàkàle ÷ràddhakaraõasya vidhàyakatvena tatra ÷ràddhakaraõapràpakavàkyàntarasya càbhàvena tatra tasyàprasaktatvàddar÷itasàmànyavidhervi÷eùàntaraparatvaü nàbhyupagamyate cettadà tatra tatpàptau tu vikalpàpattirityà÷aïkate atha ràtràvityàdinà . upahàsapårvakaü samàdhàna màha sàdhãyàniti . tathà ca prasaktaü hi pratiùidhyata iti niyame pramàõàbhàvenàprasaktasyàpi niùedhe bàdhakà bhàvena ràtrau ÷ràddhaü na kurvãtetyàdau na¤oniùedhabodhakatvàbhyupagame kùativiraha iti bhàvaþ raghudevaþ .
     (29) %<niùedhavidheriti . tàdç÷aniyamamasvãkçtyàprasaktasyàpi niùedhàbhyupagame ityàdi påraõãyam . vaiyarthyamiti prasaktasyaiva pratiùiddhatvamiti niyame tu tatra tadakaraõasyaiva niùedhavidheþ prayojanatvasambhava iti tàdç÷aniyamàbhyupagamo'tyàva÷yakastasya ca vi÷eùavi÷eùaniyantritatvànna doùa iti bhàvaþ . tàtparyànavabodhàditi . ràtrãtaràmàvàsyàkàlàdhikaraõa÷ràddhakaraõabodhatàtparyà'nirõayapasaktaü yad ràtri÷ràddhakaraõaü tadvàraõasya tatprayojanatvàdityarthaþ . ràtrau ÷ràddhakaraõaniùedhabodhakavàkyàbhàve'màvàsyàyàü pitçbhyo dadyàdityàdivàkyato ràtrãtaràmàvàsyàkàle ÷ràddhakaraõasya bodhàsambhavaþ tathàvidhatàtparyanirõavàbhàvàt tathà ca ràtràvapi ÷ràddhakaraõaü prasajyeta ràtrau ÷ràddhakaraõasya niùedhavidhau tu tathàvidhavàkyàrthaparyàlocanakrameõa tathàvidhavidherupadar÷itàrthe tàtparyanirõayasambhavena tasmàt tàdç÷abodhasambhavena ràtrau tadapràptau tatra tatkaraõàprasakti riti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (30) %<evaü sati vikalpasthalasya durlabhatvàpattirityata àha ekaviùayatayetyàdi . ananyagatikatayà vikalpaü vinà gatyantaràbhàvatayà tathà ca tatra vikalpaü vinà prakàràntaràsambhavenàva÷yaü tatra vikalpasvãkàreõa na vikalpasthaladurlabhatvàpattiriti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (31) %<nanu nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãtyatra na¤à iùñasàdhanatvasyaivàbhàvaþ pratãyate prakàràntarasyàbhàvàt tacca na sambhavati ùoóa÷igrahaõabidhivirodhàdityà÷aïkya upapàdayati atra ceti na ùoóa÷inaü gçhõàtãtyatra cetyarthaþ>% raghudevaþ .
     (32) %<nanu dhàtvarthànvite eva vibhaktyarthe na¤arthàbhàvasyaivànvayo vyutpanna ityataàha vyutpanna÷ceti tathà ca tàdç÷avyutpattikalpane pramàõàbhàva iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (33) %<ataeva tàdç÷avyutpatterabhàvàdeva>% raghuradevaþ .
     (34) %<nanu kvaciddhàtvarthe'pi vibhaktyarthapratiyogikasyàbhàvasya kvacicca dhàtvarthàbhàve vibhaktyarthànvaye niyàmakàbhàva ityata àha niyamastvityàdi tathà ca yatra dhàtvarthe vibhaktyarthàbhàvabodhe tàtparyaü tiùñhati virodhe'pi nàsti tatra tathà bodhaþ . yatra tu dhàtvarthàbhàve vibhaktyarthànvaya bodhe tàtparyaü tatra tathaivànvayabodha iti niyama iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (35) %<nanu ùoóa÷igrahaõasyàïgatvena iùñasàdhanatvàbhàvàt nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãtyàdau ùoóa÷igrahaõe iùñasàdhanatvàbhàvabodhane'pi na grahaõavirodhaþ kintu bàdhena tatreùñasàdhanatvasyànvayabodhàsambhavaþ tathà ca kathaü tatra grahaõavidhivirodhena dhàtvarthàbhàve iùñasàdhanatvànvayabodhàïgãkàra ityata àha mukhyaphalàjanakatve'pi cetyàdi tathà ca tatreùñasàdhanatvàbhàvànvayabodhasya svãkàre grahaõaniùedhavirodhodurapahnava iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (36) %<nanu grahaõàgrahaõayostulyaphalajanakatve kathaü bahuduþkhasàdhye ùoóa÷igrahaõe pravçttirityata àha grahaõavidhyanyathànupapattyà ceti . tathà ca tayostulyaphalàbhàvena noktà÷aïkàyà avakà÷a iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (37) %<pratiyogyanuyogibhàvaþ pratiyogitvamanuyogitvam àdhàràdheyabhàvaþ àdhàratvamàdheyatvam ubhayatrobhayotkãrtanaü tulyavittivedyatvàbhipràyeõa>% raghudevaþ .
     (38) %<nanu na¤o'bhàvàrthakatve kathaü bhåtale na ghañaþ bhåtalaü na ghaña ityàdau bhåtale'dhikaraõatàsambandhena na¤arthàbhàvasyànvayo'nyonyàbhàve ca patiyogitàsambandhena ghañàdervànvayo nàmàrthayorbhedenànvayabodhànaïgãkàràdityata àha nipàteti . avyayanipàtàtiriktetyarthaþ . tathà ca phalabalànnipàtà vyayajanya÷àbdabodhaü prati prakàrãbhåtavibhaktyarthopasthiterhetutvasyàkalpanenànupapattyabhàva iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (39) %<ataeveti yataeva phalabalànnipàtàvyayajanya÷àbdabodhaü prati prakàrãbhåtavibhaktyarthopasthiterna hetutvamataevetyarthaþ . ivàdyarthànvayabodhe candra iva mukhamityàdàvivàdyarthànvayabodhe àdinà na¤atiriktanipàtamàtraparigrahaþ>% raghudevaþ .
     (40) %<nanu na¤o'bhàvàrthakatve'ghaña bhåtalamityàdau kathaü nànàdharmàbhyàmekadharmibodhakatvaråpasàmànàdhikaraõyopapattirityata àha aghañaü bhåtalamityàdi . saüsargàbhàvà'nyonyàbhàvàrthakana¤bhedenodàharaõadvayam . aghañamityatra napuüsakaliïganirde÷astu na vidyate ghaño yateti bahuvrãhi samàsaspaùñãkaraõàya anyathà'ghaña ityukte na ghaño'ghaña iti na¤tatpuruùe'pi tathà prayogasambhave tatra ca na¤o'nyonyàbhàvavatparatayà ghañasaüsargàbhàvavallàkùaõikana¤a udàharaõàsambhava iti dhyeyam . tatra abhàvavatparatà bhàvavadbodhakatà>% raghudevaþ .
     (41) %<yaistu nipàtajanya÷àbdabuddhiü pratyapi prakàrãbhåtavibhaktyarthopasthiterhetutvamupeyate tanmatamàha kecittviti pratiyogipadottarasya supa iti bhåtale na ghaña ityàdau ghañàdibodhakapadottarasupa ityarthaþ>% raghudevaþ .
     (42) %<nanu sarvatrapratiyogitvasya na¤samabhivyàhçtapratiyogi bodhakapadottarasubarthatve ghañãyo'bhàvo na ghañasyeti prayogàpattiþ tatràpi ghañaniùñhapratiyogitvasya svaråpasambandhenàbhàvasya ghañàbhàve÷a bidyamànatvàt na ca na ghañasyetyatra niråpakatvasambandhovacchinnaghañaniùñhapratiyogitàniùñhapratiyogitàkàbhàvabodhàbhyupagamànna tathà prayogaþ ghañaniùñhapratiyogitàyà niråpakatàsambandhena ghañàbhàve vidyamànatvàditi vàcyam . vçttyaniyàmakasaüsargasyàbhàvapratiyogitàvacchedakatvàbhàvena tathoktera÷akyatvàdityata àha anuyogitvaü veti vàkàro vyavasthita vikalpasampàdakaþ tathà ca kvacit pratiyogitvaü tathàvidhasubarthaþ kvacidanuyogitvaü veti labdham . ataeva paño na ghañàbhàvasyetyàdau pañe ghañàbhàvapratiyogitvàbhàvabodhasyànubhavo'pi såpapàda iti dhyeyam>% raghudevaþ .
     (43) %<na¤uttarasupo'dhikaraõàtvarthakatve sarvatra na¤uttarasupo'nusandhànakalpanaü tatra lakùaõàkalpanaü cetyubhayakalpane gauravam tadapekùayà na¤a evàbhàvavati lakùaõàkaraõakalpanamucita mityà÷ayenàha na¤o veti>% raghudevaþ .
     (44) %<nanu na¤o'nyonyàbhàvabodhane vi÷eùaõavàcakapadavi÷eùyavàcakapadayorviruddhavibhaktiràhityaü tantramiti pårvamuktam tatra ca viruddhavibhaktikatvaü viruddhàrthapratipàdakavibhaktikatvam anyathà vyatyayànu÷àsanasthale karmatvàdyarthakaprathamàntapadàrthasàmyàbhàve'pi ekatvàdyarthaprathamàntatvasàmyenànvayabodhàpatteþ . tathà ca pratiyogivàcakapadottarasupaþ pratiyogitvàdyarthakatve na na ghaña ityàdau na¤o'nyonyàbhàvabodhakatvàsambhavaþ tasya vi÷eùyavàcakapadàt bhinnatvena tatpratipàdakavibhaktervi÷eùaõavàcakapadottaravibhaktyarthapratiyogitvàditi bhavatàsvãkàràt evaü na¤arthasaüsargàbhàve bhedenetarapadàrthànvayànubhave'nuyogivàcakapadottaraü saptamyapekùeti yatpårvamuktaü tadapi na na¤uttarasupo'dhikaraõatve lakùaõayàü bhavati . evaü na¤o'bhàvavallàkùaõikatve tvatkalpe tathàvidhabhedànvayabodhàprasaktau tathàvidhàbhedànvayabodhe tu tàdç÷asaptamyantàpekùà na sambhavati aghañaü bhåtalamityàdau tadabhàvàt eva¤ca kvacinna¤ànyonyàbhàvaþ pratipàdyate kvacit saüsargàbhàvaþ pratipàdyate ityatra niyàmakàbhàvaþ sarvatra tadubhayabodhaprasaïgàt ityata àha vibhaktyartheti vibhaktyarthasyànyonyàbhàvabodhane anuyogivàcakapadasamànavibhaktikapadàrthasya, saüsargàbhàvabodhane ca na¤o'sàmàrthyamityarthaþ tathà ca phalànurodhena tatra tattadànupårvãj¤ànasya hetutvakalpagànnàniyamaprasaïga iti bhàvaþ>% raghudevaþ .
     (45) %<tathàvidhakàryakàraõabhàvakalpanaü pårvamate'pyàva÷yakamityàha teneti . tathàvidhàsàmarthyakalpanenetyarthaþ . saüsargàbhàvaþ saüsargàbhàvavadabhedo na pratãyate . tathà ca tàdç÷akàryakàraõabhàvàkalpane pårvamate'pyeteùu sthaleùu tattadanvayabodhasyàpattirdurvàreti tàdç÷akàryakàraõabhàvakalpanàva÷yakatvamiti bhàvaþ>% raghudevaþ . idamatràvadheyam pràptipårvakatvànniùedhasyeti mãmàüsakairmanyate teùàmà÷ayaþ hçde dahano nàstãtyàdau pratyakùe abhàvaj¤ànasya pratiyogij¤ànasàpekùatayà pratiyogina÷ca j¤ànalakùaõàdinà pårvaü j¤àyamànatvena tasyàbhàvo hrade bodhane'pi pràptasya j¤àtasya dahanasya anyatra prasaktàvapi hçde vàyauråpavat niùedho na virudhyate . ÷àstrãye tu niùedhe vidhãyamàno niùedhaþ pràptimupajãvati pràpti÷ca ràgato'tide÷a÷àstrato và . tatra na kala¤jaü bhakùayedityàdau ràgapràptasya viùedhaþ . atide÷a÷cataþ pràptayoþ %<na tau pa÷au karoti>% ityàdau aghàràjyabhàgayoþ pa÷uyàge niùeghaþ . atide÷a÷àstrasyànyatra caritàrthatvena atulyabalatvàt nàtra vikalpaþ . kintu ekaviùayatayà'gatyà ùoóa÷igrahaõàgrahaõayorvikalpaþ iti bhedaþ . apràptasya vidhãyamànaniùedhasya pràpti÷ca pratiyogipràpterityeva tatra pràptipårvakatvam . tatra ca paryudàsaþ yathà %<na tau pa÷au karoti>% ityàdau karotãtyàderanuvàdatvena nànarthakyam %<sammede nànyataravaiyarthyamiti>% nyàyàt tena àdhàràjyabhàgakaraõànuvàdena pa÷uyàgabhinnatvamàtraü vidheyam evaü ràtrau ÷ràddhaü na kurvãteti vàkye'pi kriyàpadasyànuvàdatvena tasya vaiyarthyàbhàvàt tatra ÷ràddhakaraõànuvàdena ràtribhinnakàlatvaü vidheyam . yathà và dadhnà juhotyàdau homamanådya dadhidravyakaraõakatvamàtraü vidhãyate evaü ÷ràddhakaraõamanådya ràtrãtarakàlaråpadravyavidhàne kùatyabhàvaþ . anyathà kutra ràtrãtarakàlo bidhãyeta . ataþ na ràtrau ÷ràddhaü kurvãtetyàdi vàkyasya ÷ràddhakaraõaniùedhaparatàvyavasthàpanaü na yuktisahaü na kala¤jaü bhakùayedityàdàviva paõóàpårvakalpanàyà tadatikrame duradçùñasàdhanatvakalpanàyà÷càpatterduvàratvàt sakala÷iùñàcàrasammatatasya ràtrau ÷ràddhakaraõe'niùñàbhàvasya virodhàpatte÷ca . ki¤ca idaü vàkyaü na kevala÷ràddhànuvàdena ràtrãtarakàlavidhànaü kintu yàvacchràddhànuvàdena ràtrãtarakàlavidhànaparamityapi gantavyam . yadyapi aùñakàsu maghàsu ceti manuvacane aùñakàdipadasya bahuvacanàntatayà nirde÷ena tadviruddhaikavacanàvaruddhatvàt bhedaparatà sambhavati pårvoktavyutpattivirodhàt tathàpi sàmànye na autsargikamekavacanaü jàtmabhipràyamiti na virodha ityavadheyam .
     kriyàyàmiva vibhaktyarthe'pi na¤arthàbhàvànvaya iti yaduktaü tatra na kala¤jaü bhakùayedityàdau dhàtvarthe balavadaniùñànanundhitvaråpavidhyarthasya ekàda÷yàü na bhu¤jãtyàdau bhojanàbhàva eva vidhyartheùñasàdhanatvasya ca bodha iti viùayabhedena vyavasthà . ataeva na kala¤jaü bhakùayedityàdi niùedhavàkyam ekàda÷yàü na bhu¤jãtetyàdi niùedhavidhivàkyamiti bhedaþ . tadetat ÷abda÷aktikà÷ikàyàü samarthitam . %<païguþ samudraü na taredityàdau na¤àdinà samudrataraõàdeþ, païguprabhçtikçtisàdhyatvaniùedhabodhànurodhàdava÷yaü kçtisàdhyatvaü liïarthaþ tathà tçptikàmojalaü na tàóayedityàdau tçptikàmeùñasàdhanatvasya, na kala¤jaü bhu¤jãtetyàdau ca kala¤jabhakùaõàdeþ balavadaniùñàjanakatve'pãùñasàdhanatvasya niùedhànupapattyà iùñasàdhanatvàdikamapi (yathàyatham) . na càho ràtràvacchedyabhojananivçttiråpasyopavàsasya kçtyasàdhyatvàdaùñamyàmupavasediti vidherbàdhaþ kçtyadhãnasamayasambandharåpasya kùaimikakçtisàdhyatvasya nitye'pyanapàyàt, tàdç÷aprayoge bhojanàdipratikålavyàpàrasyaiva và dhàtvarthatvàt>% iti . mãmàüsakamatànusàreõa kala¤jàdhikaraõa÷abde 1777 pçø na¤arthàdiko dar÷itaþ . àgnàyasya kriyàrthatvamityekàntà÷rayaõe doùakathanàvasare ÷àø bhàø ratnaprabhayo÷ca atyantàbhàva eva na¤aþ ÷aktirbhedàdau lakùaõetyuktaü yathà %<api ca bràhmaõo na hantavyaþ iti caivamàdyà nivçttirupadi÷yate . na ca sà kriyà nàpi kriyàsàdhanam ityato nivçttyupade÷ànàmànarthakyaü pràptaü taccàniùñam . na ca svabhàvapràptahantyarthànuràgeõa na¤aþ ÷akyamapràptakriyàrthatvaü kalpayituü hananakriyànivçttyaudàsãnyavyatirekeõa . na¤a÷caiùa svabhàvo yat svasambandhino'bhàvaü bodhayati abhàva÷cau dàsãnyakàraõaü sà ca dagdhendhanàgnivat svayamevopa÷àmyati tasmàt prasaktakriyànivçttyaudàsãnyameva bràhmaõo na hantavya ityàdiùu pratiùedhàrthaü manyàmahe anyatra prajàùativratàdibhyaþ>% ÷àø bhàø .
     %<na¤aþ prakçtyarthena sambandhàt hananàbhàvo na¤arthaþ iùñasàdhanatvaü tavyàdipratyayàrthaþ iùña÷càtra narakaduþkhàbhàvaþ tatparipàlako hananàbhàva iti niùeghavàkyàrthaþ . hananàbhàvo duþkhàbhàvaheturityuktàvarthàddhananasya duþkhasàdhanatvadhiyà puruùo nivartate . nàtra niyogaþ ka÷cidasti tasya (niyogasya) kriyàtatsàdhanadadhyàdiviùayatvàt . na ca hananàbhàvaråpà na¤vàcyà nivçttiþ kriyà abhàvatvànnàpi kriyàsàdhanam abhàvasya bhàvàhetutvàdtasya sattvaråpatvàbhàvàccetyarthaþ . ato niùedha÷àstrasya siddhàrthe pràmàõyamiti bhàvaþ . vipakùe daõóamàha na ca sà kriyeti . nanu svabhàvato ràgataþ pràptena hantyarthenànuràgeõa na¤sambandhena hetunà hananavirodhinã saïkalpakriyà vodhyate . sà ca na¤artharåpà tatràpràptatvàdvidhãyate ahananaü kuryàt iti . tathàca kàryàrthamidaü vàkyamityà÷aïkya niùedhati na ceti audàsãnyaü hananàbhàva iti yàvat tadvyatirekeõa na¤aþ kriyàrthatvaü kalpayituü na ca ÷akyamiti yojanà mukhyàrthasyà bhàvasya na¤arthatvasambhave tadvirodhakriyàlakùaõàyà anyàyyatvàt niùedhavàkyasyàpi kàryàrthatve vidhiniùedhabhedra viplavàpatte÷ceti bhàvaþ . nanu tadabhàvavattadanyatadviruddhayorapi na¤aþ ÷aktiþ kiü na syàt abràhmaõaþ adharma iti prayogadar÷anàditi cet na anekàrthatvasyànyàyyatvàdityàha na¤a÷ceti gavàdi÷abdànàntu agatyà nànàrthatvaü svargeùuvàgvajràdãnàü ÷akyapa÷usambandhàbhàvena lakùaõànavatàràt . anyaviruddhayostu lakùyatvaü yuktaü ÷akyasamandhàt bràhmaõàdanyasmin kùatriyàdau dharmaviruddhe và pàpe bràhmaõàdyabhàvasya na¤ ÷akyasya sambandhàt prakçte ca àkhyàtayogàt na¤prasajyapratiùedha eva na paryudàsalakùakamiti mantavyam . yaddhà na¤aþ prakçtyà na sambandhaþ prakçteþ pratyayàrthopasarjanatvàt pradhànasambandhàccàpradhànànàü, kintu prakçtyarthaniùñhena pratyayàrtheneùñasàdhanatvena sambandhona¤aþ . iùña¤ca svàpekùayà balavadaniùñànanubandhi yattadeva na tàtkàlikasukhamàtraü viùayaprayuktaü niùiddhànnabhogasyàpi iùñatvàpatteþ tathàca na hantavyaþ hananaü balavadaniùñàsàdhanatve sati iùñasàdhanaü na bhavatãtyarthaþ . atra hantavyaþ iti hanane vi÷eùñeùñasàdhanatvaü bhràntipràptamanådya netyabhàvabodhane balabadaniùñasàdhanaü hananamiti buddhirbhavati hanane tàtkàlikeùña sàdhanatvaråpavi÷eùyasattve'pi vi÷iùñàbhàvabuddhervi÷eùaõàbhàvaparyavasànàt vi÷eùaõaü balavadaniùñàsàdhanatvamiti tadabhàvobalavadaniùñasàdhanatvaü na¤artha iti paryavasannam . tadvuddhiraudàsãnyaparipàliketyàha . abhàveti . co'pyarthyaþ pakùàntaradyotã prakçtyarthàbhàvabuddhivat pratyayàrthàbhàvavuddhirapãtyarthaþ buddheþ kùaõikatvàttadabhàve satyaudàsãnyàt pracyutiråpà hanàdau pravçttiþ syàd iti tatràha sà ceti . yathàgnirindhanaü dagdhvà ÷àmyati evaü sà na¤arthàbhàvabuddhiþ hananàdàbiùñasàdhanatvabhràntimålaü ràgendhanaü dagdhvaiva ÷àmyatãtyakùaràrthaþ . ràganà÷e kçte pracyutiriti bhàvaþ . yadvà ràgataþ pràptà sà kriyà ràganà÷e svayameva ÷àmyatãtyarthaþ . parapakùe tu hananavirodhikriyà kàryetyukte'pi, hananasyeùñasàdhanatvabhràntryaniràsàt pracyutirdurvàrà . tasmàttadabhàva eva na¤artha ityupasaüharati tasmàditi . bhàvàrghàbhàvena tadviùayakakçtyabhàvàt kàryàbhàvastacchabdàrthaþ . yadvetyuktapakùe nivçttyupalakùitamaudàsãnyaü yattadvi÷iùñabhàvàpannamevetivyàkhyeyaü svataþ siddhasyaudàsãnyasya na¤arthasàdhyatvopapàdànàrthaü nivçttyupalakùitatvamiti dhyeyam .>% tasya vañorbratamityanuùñheyakriyàvàcinà vrata÷abdena kàryamupakramya %<nekùetodyantamàdityam>% iti prajàpativratamuktam ata upakramavalàttatra na¤aãkùaõavirodhisaïkalpakriyàlakùaõà'ïgãkçtà . evamagaurasurà adharma ityàdãnàmadhàtvarthayuktasya na¤aþ pratiùedhavàcitvàyogàt anyaviruddhalakùakatvam . etebhyaþ prajàpativratàdibhyo'nyatràbhàvasyaiva na¤arthatà ityarthaþ ratnaprabhàø . na¤aþ prasajyapratiùedhàdyarthàbhidhàne niyamavi÷eùasmaraõapårvakaü sàø daø na¤artho nirõãto yathà %<amuktà bhavatà nàtha! muhårtamapi sà purà>% . atràmuktetyatra na¤aþ prasajyapratiùedhàrthatvamiti vidheyatvamevothitam . yadàhuþ %<apràdhànyaü vidheryatra pratiùedhe pradhànatà . prasajyapratiùedho'sau kriyayà saha yatra na¤>% . tathà %<navajaladharaþ sannaddho'yaü nadçptani÷àcaraþ>% . atrodàharaõe tatpuruùasamàse guõãbhàve na¤aþ paryudàsatayà niùedhasya vidheyatànavagamaþ . yadàhuþ . %<pradhànatvaü vidheryatra pratiùedhe'pradhànatà . paryudàsaþ sa vij¤eyo yatrottarapadena na¤>% . tena %<jugopàtmànamatrasto bheje dharmamanàturaþ . agçdhnuràdade so'rthànasaktaþ sukhamanvabhåt>% . atràtrastàditàmanådyàtmagopranàdyeva vidheyamiti na¤aþ paryudàsatayà guõabhàvo yuktaþ . nanva÷ràdvabhojã bràhmaõaþ, asåryampa÷yà ràjadàrà ityàdivat kamuktetyatràpi prasajyapratiùedho bhaviùyatãti cenna atràpi yadi bhojanàdiråpakriyàü÷ena na¤aþ sambandhaþ syàttadaiva tatra prasajyapratiùedhatvaü vaktuü ÷akyaü na ca tathà, vi÷eùyatayà pradhànena tadbhojinàrthena kartraü÷enaiva na¤aþ sambandhàt . yadàhuþ %<÷ràddhabhojana÷ãlo hi yataþ kartà pratãyate . na tadbhojanamàtraü tu kartarãnervidhànataþ>% iti . amuktetyatra tu kriyayaiva saha sambandha iti doùa eva . a÷ràddhabhojãtyàdau asamarthasamàsaü vaiyàkaraõà manyante %<suóanapuüsakasya>% pàø såtre napuüsakasya netyarthasya bhàùyàdàvuktatvàt sàmarthyàbhàve'pi samàsa iti hi teùàü ràdvàntaþ
     làkùaõikana¤arthanirõayaþ ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàü yathà %<ataevàghañaþ paña ityàdàvanyasya, asurodaitya ityàdau virodhinaþ, anikùuþ ÷araþ ityàdau sadç÷asya, abràhmaõo vàrdhuùika ityàdàvapakçùñasya, anudaramudarantaruõyà ityàdau svalpasya bodhakena na¤nipàtena svàrthe pratiyogitvàdi sambandhenaiva ghañàderanubhàvane'pi tatratyatatpuruùe nàvyàptiþ . pañasyàbhàva ityarthe prasajyana¤à avyayãbhàva eva samàsaþ pramàõaü, tenàpañaü vartate ityàdyeva tatra prayogastatpuruùasyottarapadaliïgakatvaniyamàt iti vçddhàþ . prasajyana¤àpyapaña ityàdistatpuruùa eva sàdhurnàvyayã bhàvaþ na¤tatpuruùavidhestadapavàdakatvàt ataeva vàdinàmavivàda ityàdikaþ kiraõàvalyàdau puüsi prayoga iti tu pakùadharami÷ràþ>% .
     atràyaü vi÷eùaþ prasajyana¤ava tatpuruùaþ bhàvakçdantapadayoga eva na ghañàdipadayoge vàdinàmavivàda ityàdyudàharaõeùu bhàvakçdantasyaivottarapadatvàditi sampradàyavidaþ .
     na¤arthe tiïarthànvaya÷ca ÷abda÷aø praø dar÷ito yathà %<na ca pacatyapi caitre nàyaü påcatãti prayogaþ syàdvartamànàyàþ pàkakçterabhàvasya samayàntaràvacchedena caitre sattvàditi vàcyaü tatra na¤artha eva laóarthavartamànatvasyànvayena vartamànakàlàvacchedyasya pàkakçtyabhàvavattvasya caitre ùàdhena tadasambhavàt gurumate na kala¤jaü bhakùayedityàdau, asmanmate'pyatiràtre ùoóa÷inaü na gçhõàti ityàdau na¤rthe'pi tiïarthànvayasya vyutpannatvàt . etena bhàvi dine caitro nàpàkùãdatãtadine caitro na pakùyatãtyapi syàdbhàvidinàdau caitre'tãtapàkakçtyàderabhàvasattvàdityapi samàhitaü tatràpyatãtàdikàlasya na¤artha evànvayenàtãtàdikàlàvacchedyatvavi÷iùñasya pàpakçtyabhàvasya bhàvyàdidinàvacchedena caitràdàvasattvàdeva tàdç÷àprayogàt . ataeva ca niùpannànnaü na pakùyatãtyàdau niùpannànnakarmakabhàvikçteraprasiddhàvapi na kùatiþ bhaviùyatkàlàvacchedena tàdç÷ànnakarmakapàkakçterabhàvasya tatra bodhyatvàditi yuktamutpa÷yàmaþ>% . kila÷abdottaratve'syànupçùñàrthatà kila÷abdamupakramya %<na nanu ityetàbhyàü saüprayujyate'nupçùñe na kilaivaü nanukilaivamiti>% niruktakàrokteþ

#<naña># õaña dhàtuvat sarvaü vi÷eùastu õañadhàtau 319 pçø dç÷yaþ . naña avaskandane (nañakçtye) õici nàñayati anukarotãtyarthaþ %<navanagavanalekhà÷yàmamadhyàbhiràbhiþ sphañikakañakabhåmãrnàñayatyeùa ÷ailaþ>% màghaþ .

#<naña># bhraü÷e tviùi cuø ubhaø akaø señ . nàñayati te anãnanañat ta na õatvam .

#<naña># puüstrã nama--uõàø óaña--naña--ac và . 1 ÷ailåùe striyàü gauràø ïãù . %<nañã vidåùako vàpi pàripàr÷vika eva và>% sàø daø . 2 nalãnàmagandhadravye strã ïãù . 3 ve÷yàyàü ca ÷abdaraø . 4 dç÷yakàvyàrthàbhinayakartari nartake triø %<prakçtervibhutvayogànnañavad vyavatiùñhate liïgam>% sàø kàø %<yathà nañastàü tàü bhåmikàü vidhàya ràmo và ajàta÷aburvà vatsaràjo và bhavati evaü tattatsthåla÷arãragrahaõàt devo và manuùyo pa÷urvà vanaspatirvà bhavati såkùma÷arãram>% tattvakauø . 5 ÷onàkavçkùe puø amaraþ . %<÷aucikyàü ÷auõóikàjjàto naño dravióa eva ca>% parà÷arapaddhatyukte 6 varõasaïkarajàtibhede puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . %<nañã kapilinã ve÷yà kulañà nàpitàïganà>% tantrasàø . %<jhallo malla÷ca ràjanyàt vràtyàt nicchivireva ca . naña÷ca karaõa÷caiva khaso dravióa eva ca>% manåkte vràtyakùatriyajàte 7 vràtyakùatriyabhede puüstrãø . 8 a÷okavçkùe puø mediø . 9 kiùkuparvaõi nalàkhye tçõepuø jañàø . dãpakaràgasya 10 ràgiõãbhede strã .

#<nañakamelaka># naø hàsyarasapradhàne dç÷yakàvyabhede tacca saïkãrõàkhyam %<vçttaü bahånàü bhràùñànàü saïkãrõaü kecidåcire . tatpunarbhavati dvyaïkamatha vaikàïkanirmitam>% tallakùaõam . %<tacca nañakamelakàdi>% sàø daø .

#<nañacaryà># strã 6 taø . nañasya kçtye vàkyàrthàbhinaye abhineyapadàrthànukàre %<nàmàni råpàõi manovacobhiþ saütanvato nañacaryàmivàsya>% bhàgaø 1 . 3 . 38

#<nañana># naø naña--bhàve lyuñ . aïgavikùeparåpe nçtye amaraþ .

#<nañanàràyaõa># puø ràgabhede saïgãta÷àstram .

#<nañabhåùaõa># puø nañàn bhåùayati bhåùi--lyu . haritàle ratnamàø .

#<nañamaõóana># puø nañaü maõóayati maõói--lyu . haritàle amaraþ

#<nañasaj¤aka># naø nañasya naüj¤à samyak j¤ànaü yasmàt kap %<ke'õaþ>% pàø hrasvaþ . 1 godantàkhyaharitàle trikàø . nañeti÷abdaþ saüj¤à yasya kap . 2 nañe .

#<nañasåtra># naø nañasya tatkçtyasya j¤àpakaü såtram ÷àø taø . ÷ilàlinà racite nañakçtyaj¤àpake granyabhede %<pàrà÷arya÷ilàlibhyàü bhikùunañasåtrayoþ>% pàø .

#<nañàntikà># strã nañasya nañakçtyasyànvoyasyàþ kap kàpi ata ittvam . lajjàyàü mediø . lajjàyàü satyàü nañakçtyasyàsambhavàt tannà÷aeva ca tatsambhavàt tasyàstathàtvam .

#<nañe÷vara># puø 6 taø . ÷ive hemacaø tasya nçtyapriyatvàt tatkriyàyàü tasya nipuõatvàcca tathàtvam .

#<nañyà># strã nañànàü samåhaþ pà÷àø ya . nañasamåhe .

#<naóa># bhraü÷e curàø ubhaø akaø señ . nàóayati te anãnaóat ta . aõopade÷atvàt sati nimitte na õatvam pranàóayati .

#<naóa(la)># puø nala--bandhe ac và óasya laþ . 1 gotrapravartakarùibhede puø tasya gotràpatyam naóàdiø phak . nàóàyana tadgotràpatye puüstrãø . 2 nalatçõe ca .

#<naóaka># naø nala bandhe ac saüj¤àyàü kan . aüsayormadhye vattamàne nalàkàre asthibhede %<hçdayaü jihvà krauóaü savya sakthi pårvanaóakam>% %<dakùiõasakthi pårvanaóakam>% kàtyàø ÷rauø 6 . 7 . 3 . 4 .

#<naóakãya># triø naóàþ lantyatra %<naóàdãnàü kukca>% pàø cha kuk ca . bahulanaóayukte .

#<naóapràya># puø naóaþ pràyeõa yatra . naóabahule de÷e amaraþ .

#<naóabhakta># naø naóasya viùayo de÷aþ aiùukàø bhaktal . naóaviùaye

#<naóa(la)mãna># puø naóa(la) sthito mãnaþ . nalamadhyasthite (ciïióã) matsye amaraþ .

#<naóa÷a># triø naóa + astyarthe tçõàø ÷a . naóayukte

#<naóàgiri># puø naóapradhàno giriþ kiü÷ukàø saüj¤àyàü pårvasya dãrghaþ . naóapradhàne giribhede asaüj¤àyàü tu naóagirirityeva

#<naóàdi># puø %<naóàdibhyaþ phak>% pàø gotre phakpratyayanimitte pàø gaø ukte 1 ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ naóa cara vaka mu¤ja itika iti÷a upaka eka lamaka ÷alaïka ÷alaïka¤ca saptala vàjapya tika agni÷arman vçùa(gaõe) tàõa nara sàyaka dàsa mitra dvãpa piïgara piïgala kiïkara kiïkala kàtara kàtala kà÷yapa kà÷ya kàvya aja amuùya kçùõaraõau (vràhmaõa và÷iùñhe) amitra ligu citra kumàra kroùñu kroùña¤ca loha durga stambha ÷iü÷apà agra tçõa ÷akaña sumanas sumata mimata çc jalabdhara adhvara yugandhara haüsaka daõóin hastin piõóa pa¤càla camasin sukçtya sthiraka bràhmaõa cañaka vadara a÷vala kharapa laïka indha asra kàmuka brahmadatta udumbara ÷oõa alotta daõóapa . nàóàyanaþ càràyaõaþ ityàdi . %<naóàdãnàü kukac>% pàø ukte chapratyayakugàgamanimitte 2 ÷abdagaõe ca . sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà naóaplakùa vilva veõu vetra vetasa ikùu kàùñha kapota tçõa kru¤cà (hrasvatva¤ca) takùan naóakãyaþ .

#<naóinã># strã naóàþ gantyasyàü %<puùkàribhyo de÷e>% pàø ini naóayuktanadyàm de÷a÷càtra %<de÷o nadãmådharakandaràdiþ>% ityuktaþ tena bhådhare naóin puø de÷abhinne tu naóvàn bhåmibhàgaþ ityàdi .

#<naóila># triø naósyàdvarade÷àdi kà÷yàø ila . laóasasãpasthàdau .

@<[Page 3953a]>@
#<naóyà># strã naóànàü samåhaþ pà÷àø ya . naóasamåhe amaraþ . tatra gaõe nañetyatra naóeti pàñhàntaram .

#<naóvat># triø naóàþ santi pràyeõàtra %<kumudanaóavetasebhyo óvatup>% pàø óvatup . bahulanaóayukte

#<naóvala># triø naóàþ pràyeõa santyatra %<naóa÷àdàó óvalac>% pàø óvalac . bahulanaóayute de÷e %<yo naóvalànãva balàni gajaþ pareùàm>% raghuþ . vairàjasya manoþ 2 patnãbhede strã %<manorajàyanta da÷a naóvalàyàü mahaujasaþ . kanyàyàü bharata÷reùñha! vairàjasya prajàpateþ>% harivaüø 2 aø . naóvalaþ sthànatvena abhimatatvenàstyasyà ac . 3 naóbalasthe 4 tadabhimànini ca devatàbhede strã %<naóbalàbhyaþ ÷auùkalam pàràya màrgàram>% yajuø 30 . 16 puruùamedhãyapa÷åktau

#<nata># triø nama--kartari kta . 1 namrãbhåte 2 kuñile ca mediø . %<natabhruvo navyajanàpaneyaþ>% udbhadaþ . siø ÷iø pramitàø ukte yena kàlena madhyàhnànnatoravistàdç÷e 2 kàlabhede unnata÷abde 188 . 89 pçø dç÷yam %<pårvaü nataü syàddinaràtrikhaõóaü divàni÷oriùñaghañãvihãnam . divàni÷oriùñaghañãùu ÷uddhaü dyuràtrikhaõóaü tvaparaü nataü syàt>% nãø tàø ukte 3 iùñaghañãhãne divàràtràrdhakàle iùñaghañãto và hãne 4 tathàbhåte kàle ca chàyayà dinaj¤ànàrthe 5 dhanuþkalàbhede ca saca såø siø raïganàthàbhyàü dar÷ito yathà
     %<madhyacchàyà bhujastena guõità tribhamaurvikà . svakarõàptà dhanurliptà natàstà dakùiõe bhuje . uttarà÷cottare yàmyàstàþ såryakràntiliptikàþ . digbhede mi÷ritàþ somye vi÷liùñà÷càkùaliptikàþ>% såø siø %<abhãùñadine màdhyàhnikã chàyà bhujasaüj¤à j¤eyà . tena bhujena trijyà guõità madhyàhnacchàyàkarõena bhaktà phalasya dhanuþkalà natà natasaüj¤àstàþ natakalà dakùiõe bhuje madhyàhnacchàyàråpabhuje pràcyàparasåtramadhyàddakùiõadiksthe sati uttaradikvà, uttare bhuje dakùiõàþ . co viùayavyavasthàrthakaþ . tà natakalàþ såryakràntinatakalàþ pràguktàþ, digbhedasvadi÷orbhinnatve mi÷ritàþ saüyuktàþ sàmye'bhinnadiktve vi÷liùñà antaritàþ . dvàda÷àïgula÷aïkukoñau madhyàhnacchàyàkarõe và madhyacchàyà bhujstathà khasvastikànmadhyàhnakàle såryasya yàmyotaravçtte yadantareõa natatvaü tà natakalàstajjyà natàü÷ajyà madhyàhnonnatàü÷ajyàråpa÷aïkau trijyàkarõe và bhuja iti madhyàhnacchàyàkarõe madhyàhnacchàyà bhujastadà trijyàkarkùe ko buja ityanupàtena natajya taddhanuratra kalàtmakatvànnatakalàstà grahasambaddhà iti chàyàdigviparãtadikkàþ . atha kràntyaü÷àkùàü÷ayorekadiktve yogena natàü÷à iti dakùiõà natakalà dakùiõakrànti kalàbhirhãnà akùàü÷à bhavanti . kràntyaü÷àkùàü÷ayorbhinnadiktve'ntareõa natàü÷à yadi dakùiõàstadà kràntyånàkùàü÷asya natatvàduttarakràntiyutà akùàü÷àþ yadi tåttaràstadàkùonakrànternatatvànnatonottarakràntirakùa iti samyagupapannam>% raïga . adhikaü nati÷abde dç÷yam .

#<natadruma># puø nityakaø . latà÷àle ratnamàø .

#<natanàsika># triø natà nàsikà'sya . (khàüdà) natanàsàyukte amaraþ .

#<nataràm># avyaø na + àsu tarap . 1 ati÷ayana¤arthe pratiyogyasamànàdhikaraõe abhàve 2 nitaràmityarthe ca %<tasmàdvetayoþ satornataràü candramà bhàti>% ÷ataø bràø 11 . 8 . 3 . 1

#<natàïgã># strã natamaïgamasyà ïãù . nàryàü ràjaniø .

#<nati># strã nama--bhàve ktin . namane khàpakarùabodhakavyàpàrabhede kara÷iraþsaüyogàdau . namaskàrabhedà÷ca kàlãpuø yathà %<trikoõa 1 matha ùañkoõa 2 mardhacandraü 3 pradakùiõam 4 . daõóa 5 naùñàïga 6 mugra¤ca 7 saptadhà natilakùaõam . ai÷ànã vàtha kauverã dik kàmàgyàprapåjane . pra÷astà sthaõóilàdau ca sarvamårtestu sarvataþ . trikoõàdivyavasthà¤ca yadi pårvamukho bhavet . pa÷cimàcchàmbhavãü gatvà vyavasthàü nirdi÷et tadà . yadottaràmukhaþ kuryàt sàdhako devapåjanam . tadà yàmyàttu vàyavyàü gatvà kuryàttu saüsthitim . dakùiõàdvàyavãü gatvà di÷aü tasyà÷ca ÷àmbhavãm . tato'pi dakùiõaü gatvà namaskàrastrikoõavat . trikoõo yo namaskàrastripuràprãtidàyakaþ 1 . dakùiõàdvàyavãü gatvà tàü tyaktvàgnau pravi÷ya ca . agnito ràkùasãü gatvà tata÷càpyuttaràü di÷am . uttaràcca tathàgneyãü bhramaõaü dvitrikoõa (6) vat . ùañkoõo yo namaskàraþ prãtidaþ ÷ivadurgayoþ 2 . dakùiõàdvàyavãü gatvà tasyàvyàvçtya dakùiõàm . gatvà yo'sau namasvàraþ so'rdhacandraþ prakãrtitaþ 3 . sukçt pradakùiõaü kçtvà vartulàkçti sàdhakaþ . namaskàraþ kathyate'sau pradakùiõa iti dvijaiþ 4 . tyaktvà svamàsanasthànaü pa÷càd gatvà namaskçtiþ . pradakùiõaü vinà yà tu nipatya bhuvi daõóavat . daõóa ityucyate daivaiþ sarvadevaughamodadaþ 5 . pårvavad daõóavad bhåmau nipatya hçdayena tu . civukena mukhenàtha bhàsayà hanukena ca . brahmarandhreõa karõàbhyàü yad bhåmispar÷anaü kramàt . tadaùñàïga iti prokto namaskàro bhavãùibhiþ 6 . pradakùiõatrayaü kçtvà sàdhako vartulàkçti . brahmaranghreõa saüspar÷aþ kùiteryaþ syànnamaskçtau . sa ugra iti devaughairucyate viùõutuùñidaþ 7 . nadànàü sàgaro yàdçg dvipadàü bràhmaho yathà . nadãnàü jàhnavã yàdçg devànàmiva cakradhçk . namaskàreùu sarbeùu tathaivograþ pra÷asyate . trikoõàdyairnamaskàraiþ kçtaireva tu bhaktitaþ . caturvargaü labhed bhakto naciràdeva sàdhakaþ . namaskàro mahàyaj¤aþ prãtidaþ sarvataþ sadà . sarveùàmapi devànàmanyeùàmapi bhairava! . yo'sàvugro namaskàraþ prãtidaþ satataü hareþ . mahàbhàyàprãtikaraþ sa namaskaraõottamaþ>% . nativi÷eùastu yàmale trikoõàkàrà sarvatra natiþ ÷akteþ samãrità . dakùiõàdvàyavãü gatvàdi÷aü tasmàcca ÷àmbhavãm . tata÷ca dakùiõaü gatvà namaskàrastrikoõavat . ardhacandraü mahe÷asya pçùñhata÷ca samãritam . ÷ivapradakùiõe mantrã ardhacandraü krameõa tu . savyàsavyakrameõaiva somasåtraü na laïghayet . (somasåtraü jalaniþsaraõasthànam) %<prasàrya dakùiõaü hastaü svayaü namra÷iràþ punaþ . dar÷ayeddakùiõaü pàr÷vaü manasàpi ca dakùiõaþ . tridhà ca veùñayet samyak devatàyàþ pradakùiõam . ekahastapramàõa÷ca eka÷opi pradakùiõam>% . %<gandharvatantre devamànuùagandharvà yakùaràkùasapannagàþ . namaskàreõa tuùyanti mahàtmànaþ samantataþ . namaskàreõa labhate caturvargaü mahodayam . sarvatra sarvasiddhyarthaü natirekà pravartate . natyà vijayate lokàn natyà dharmaþ pravartate . namaskàreõa dãrghàyuracchinnà labhate prajàþ . caturvargaü labhedbhakto naciràdeva sàdhakaþ . namaskàro mahàyaj¤aþ prãtidaþ sarvataþ sadà . namaskuru mahàdevãü pradakùiõa¤ca bhaktitaþ>% . yoginãtantre pårvakhaõóe'ùñabhapañale %<pradakùiõatrayaü kuryàt padmàkàraü namettataþ . dakùiõàduttaraü gatvà devasya ca mahe÷vari!>% pradakùiõatrayam àdi madhyàvasàne j¤eyam . tathàca kumàrãpåjàmadhikçtya rudrajàmale uttarakhaõóe ùaùñhapañale %<pradakùiõatrayaü kuryàdàdau madhye tathàntataþ . pa÷càttu dakùiõàü kuryàt rajataiþ svarõamauktikaiþ>% . %<kçtà¤jaliü tato baddhvà bhràmayitvà namettataþ . pratyekabhramaõe devi! daõóavat praõipàtayet . yono namedbhramitvà tu aparàdho bhavettadà . abaddhvà ¤jalinà yastu namaskàraü karoti saþ . mohàndhakàra narake pacyate màtra saü÷ayaþ . pàtàntare na praõamenmårdhnà na ca kùitiü spç÷et . ÷apanti devatàstasya viphalaü tat prakãrtitam . praõàme devadevasya yàvatyo mçttikàþ priye! . ÷arãre và mahe÷àni! tasya puõyaphalaü ÷çõu . yàvantoreõavastasya yàvat kàla¤ca tiùñhati . tàvadvarùasahasràõi brahmaloke mahãyate>% . yoginãø gandharvatantre %<kàyiko vàgbhava÷caiva mànasastrividhaþ smçtaþ . namaskàrà÷ca vij¤eyà uttamàdhamamadhyamàþ . kàyikaistu namaskàrairdevàstuùyanti sarvadà . namaskàreùu sarveùu kàyikaþ prathamaþ smçtaþ . jànubhyàmavanãü gatvà saüspç÷ya ÷irasà kùitim . kriyate yo namaskàraþ procyate kàyikastu saþ . puñãkçtya karau ÷ãrùe sarvadharmàrthasàdhanam . prasàrya dakùiõaü hastaü svayaü namra÷iràþ punaþ . dar÷ayan dakùiõaü pàr÷vaü bhakti÷raddhà samanvitaþ . sakçt pradakùiõaü kçtvà vartulàkçti sàdhakaþ . sa tu pradakùiõo j¤eyaþ sarvadevaikatuùñidaþ . aùñottara÷ataü yastu devyàþ kuryàt pradakùiõam . sa sarvakàmamàsàdya dha÷cànmokùamavàpnuyàt . trikoõamatha ùañkoõamardhacandraü pradakùiõam . daõóamaùñàïgamugra¤ca saptadhà natilakùaõam . dakùiõàdvàyavãü gatvà tasmàdvyàvçtya dakùiõam . gatvà yo'sau namaskàraþ so'rdhacandro mama priyaþ . namaskàreùu jànãyàdàsàü pràkçtamadrije! . tyaktvà svamàsanasthànaü pa÷càdgatvà namaskçtau . nipatya daõóavadbhåmau daõóa ityucyate budhaiþ . tathaiva daõóavadbhåmau nipatya hçdayena ca . civukena mukhenàtha nàsayà hanukena ca . cakùuùà càthakarõàbhyàü brahmarandhreõa caiva hi . tadaùñàïgamiti proktaü yadbhåmiü spç÷ate kramàt>% . merutantre %<hastàbhyàü caraõàbhyà¤ca jànubhyàü vakùasà tathà . mårdhnà dçùñyà tathà vàcà cittenàùñàïga ãritaþ . hastajànu÷irovàkyadhãbhiþ pa¤càïga ãritaþ>% . gandharvatantre brahmarandhreõa saüspar÷aþ kùiteryaþ syàt namaskçtau . sa ugra iti vij¤eyo viùõostuùñipradàyakaþ . yà svayaü gadyapadyàbhyàü ghañitàbhyàü namaskçtiþ . kriyate bhaktiyuktena vàcikaståttamaþ smçtaþ . pauràõikairvaidikairvà tàntrikaiþ kriyate natiþ . sa madhyamo namaskàro bhavedàcàrataþ sadà . pareùàü gadyapadyàbhyàü namaskàro yadà bhavet . sa vàciko'dhamo j¤eyo namaskàreùu sarvataþ . iùñamadhyàniùñagatairmanobhistrividhaü bhavet . namanaü mànasaü proktamuttamàdhamamadhyamam . trividhe ca namaskàre kàyika÷cottamaþ smçtaþ . anyatra vistaraþ 2 årdhvasthitasyàdhaþpatanànukålakriyàbhede (nooyà) 3 candràrkakakùayoryàmyottarayorantare yathoktaü siø ÷iø pramitàø %<yat pårvàparabhàvena lambanàkhyaü tadantaram . yad yàmyottarabhàve natisaüj¤aü taducyate>% siø ÷iø %<atha yàmyottaràyàü tu mittau pårvoktamàlikhet . ye kakùàmaõóale tatra j¤eye dçkkùepamaõóale . tribhonalagna dçgjyà yà sa dçkkùepo dvayorapi . taccàpàü÷airnatau vindå kçtvà vitribhasaüj¤akau . tallambanakalàþ pràgvajj¤eyàstà natiliptikàþ . kakùayorantaraü yat syàd vitribhe sarvato'pi tat . yàmyottaraü natiþ sàtraü dçkkùepàt sàdhyate tataþ>% siø ÷iø . %<tayorvçttayoþ svàrdhàt svasvadçkkùepa càpàü÷airnatau bindå kàryau . tau ca vitribhasaüj¤au . tataþ pràgvad . madhyàd bhåpçùñhàcca såtre prasàrya lambanaliptikà j¤eyàstà natiliptikàþ . natirnàma candràrkakakùayoryàmyottaramantaram tadvitribhalagnasthàne yàvat sarvato'pi tàvadeva bhavati . ato dçkkùepàt sàdhità natiþ>% pramità0

#<nada># arcàyàm nighaõñuþ stutau niruø . bhvàø paraø sakaø señ . nadati ana(nà)dãt nanàda . õada ÷abda ityasya õopade÷atvàt sati nimitte õatvaü nàsyeti bhedaþ . praõinadati

#<nada># santoùe bhvàø paraø sakaø señ idit . nandati anandãt ññit . nandathuþ %<yasyàsau tasya nandathuþ>% bhaññiþ . aõopade÷atvàt na õatvam pranindati .

#<nada># puø nadati ÷abdàyate pacàø ac . bhidye ÷oõasindhubhairavadàmodarabrahmaputràdau jalapravàhabhede 2 samudre ca . nada÷ca akçtrikhàtàcchinnajalapravàhaþ puüstvànvitaþ . %<aùñaùaùñistu tãrthàni nadà÷ca tatra koñayaþ>% padmapuø . nada--stutau karmaõi ac . 3 çùau puø %<çùirnado bhavati nadateþ stutikarmaõaþ>% niruø .

#<nadathu># puø nada--avyakta÷abde vàø athuc . vçùabhakåjite . %<ninadamiva nadathumivàgnerjvalana upa ÷çõoti>% chàø uø %<nadathumiva vçùabhakåjitamiva>% bhàø .

#<nadanu># puø nada--anu . 1 meghe uõàdikoùaþ . 2 siühe ÷abdàrthaciø bhàve anu . 3 ÷abde %<tuvimrakùo nadanumàü çjãùã>% çø 618 . 2 %<nadanumàn ÷abdavàn>% bhà0

#<nadara># triø nadasyàdårade÷àdi a÷vàø ra . 1 nadasannikçùñade÷àdau nàsti daro bhayaü yasya . 2 bhaya÷ånye triø .

#<nadaràja># puø 6 taø ñac samàø . samudre %<prathamaü prabuddhanadaràjasutàvadanenduneva tuhinadyutinà>% màghaþ . nadapatyàdayo'pyatra

#<nadàla># triø nada bàø àla . bhàgyayukte . asya bhagàlavàcitvàt tatpuruùe prakçtisvaraþ tena kumbhãnadàlamityatra madhyodàttatà'sya siø kau0

#<nadã># strã nada--ac pacàdigaõe nadañ iti nirde÷àt ñittvena ïãp . aùñasahasradhanuranyånade÷avyàpijalàyàmakçtrimàyàü jalapravàharåpàyàü gaïgàprabhçtau . %<dhanuþ sahasràõyaùñau ca natiryàsàü na vidyate . na tà nadã÷abdavahà gartàste parikãrtitàþ>% chandogapaø uktaparimàõavatãùveva nadã÷abdo råóhaþ . dvãpabhede nadãbhedàstattaddvãpa÷abde dç÷yàþ . jambådvãpasthà nadãbhedà÷ca vistareõa jambådvãpa÷abde 3046 pçø bhàø bhãø parvoktà dar÷itàþ . kàsà¤cinnadãnàmutpattisthànàdikaü matsyapuràõoktaü pradar÷yate .
     %<pràguttareõa kailàsàddivyaü saugandhikaü girim . sarvadhàtumayaü divyaü suvelaü parvataü prati . candraprabho nàma giriþ sa ÷ubhrã ratnasannibhaþ . tatsamãpe saro divyamacchodaü nàma vi÷rutam . tasmàt prabhavate divyà nadã hyacchodikà ÷ubhà . tasyàstãre vanaü divyaü mahaccaitraø rathaü ÷ubham>% . %<kailàsàddakùiõapràcyàü ÷ivaü sarvauùadhiü girim . manaþ÷ilàmayaü divyaü ÷avalaü parvataü prati . lohito hema÷çïgastu giriþ såryaprabho mahàn . tasya pàde mahaddivyaü lohitaü sumahatsaraþ . tasmàt prabhabate puõyo lauhitya÷ca nado mahàn . divyàraõyaü vi÷oka¤ca tasya tãre mahadvanam>% . %<kailàsàt pa÷cimodãcyàü kakudmànauùadhãgiriþ . kakudmati ca rudrasya utpatti÷ca kakudminaþ . tada¤janaü traikakudaü ÷ailantrikakudaü prati . sarvadhàtumayastatra sumahàn vaidyuto giriþ . tasya pàde mahaddivyaü mànasaü siddhasevitam . tasmàt prabhavate puõyà sarayårlokapàvanã . tasyàstãre vanaü divyaü vaibhràjaü nàma vi÷rutam>% %<kailàsàt pa÷cimàyàü tu divyaþ sarvauùadhirgiriþ . aruõaþ parvata÷reùñho rukmadhàtuvibhåùitaþ . bhavasya dayitaþ ÷rãmàn parvato hemasannibhaþ . ÷àtakaumbhamayairdivyaiþ ÷ilàjàlaiþ samàcitaþ . ÷atasaükhyaistàpanãyaiþ ÷çïgairdivamivollikhan . ÷çïgavàn sumahàdivyo durgaþ ÷ailo mahàcitaþ . tasmin girau nivasati giri÷o dhåmralocataþ . tasya pàdàt prabhavati ÷ailodaü nàma tatsaraþ . tasmàt prabhavate puõyà nadã ÷ailodakà ÷ubhà . sà cakùuþsãtayormadhye praviùñà pa÷cimodadhim . astyuttareõa kailàsàcchivaþ sarvauùadhirgiriþ . gaurantu parvata÷reùñaü haritàlamayaü prati . hiraõya÷çïgaþ sumahàn divyauùadhimayo giriþ . tasya pàde mahaddivyaü saraþ kà¤canabàlukam . ramyaü vindusaro nàma yatra ràjà bhagãrathaþ . gaïgàrthe sa tu ràjarùiruvàsa bahulàþ samàþ>% %<dç÷yate bhàsurà ràtrau devã tripathagà tu sà . antarikùaü divaü caiva bhàvayitvà bhuvaïgatà . bhavottamàïge patità saüruddhà yogamàyayà . tasyà ye vindavaþ kecit ruddhàyàþ patità bhuvi . kçtantu tairbahusarastato vindusaraþ smçtaþ>% . %<trãõi pràcãmabhimukhaü pratãcãntrãõyathaiva tu . srotàüsi tripathàyàstu pratyapadyanta saptadhà . nalinã hlàdinã caiva pàbanã caiva pràcyagà . sãtà cakùu÷ca sindhu÷ca tisrastà vai pratãcyagàþ . saptamã tvanugà tàsàü dakùiõena bhagãratham . tasmàt bhàgãrathã sà vai praviùñà dakùiõodadhim . sapta caitàþ plàvayanti varùantu himasàhvayam . prasåtàþ sapta nadyastu ÷ubhà vindusarodbhavàþ . tàn de÷àn plàvayanti sma mlecchapràyàü÷ca sarva÷aþ . sa÷ailàn kukuràn raudhràn varbaràn yavanàn khasàn . pulikàü÷ca kulatthàü÷ca aïgalokyàmbaràü÷ca yàn . kçtvà dvidhà himavantaü praviùñà dakùiõodadhim . atha vãramaråü÷caiva kàlikàü÷caiva ÷ålikàn . tuùàràn varvarànaïgànanuùõàn pàradàn ÷akàn . etàn janapadàü÷cakùuþ plàvayitvodadhiïgatà . daradorjaguóàü÷caiva gàndhàrànaurasàn kuhån . ÷ivapaurànindramarån vasatãn samatejasà . saindhavànurvasàn barbàn kupathàn bhãmaromakàn . ÷unàmukhàü÷cordhamarån sindhude÷ànniùevate . gandharvàn kinnaràn yakùàn rakùovidyàdharoragàn . kalàpagràmakàü÷caiva tathà kiüpuruùànnaràn . kiràtàü÷ca pulindàü÷ca kurån vai bhàratànapi . pà¤càlàn kau÷ikàn matsyàt màgadhàïgàüstathaiva ca . brahmottaràü÷ca vaïgàü÷ca tàmraliptàüstathaiva ca . etàn janapadànàryàn gaïgà bhàvayate ÷ubhà . tataþ pratihatà vindhye praviùñà dakùiõodadhim . tatastu hlàdinã puõyà pràcãnàbhimukhà yayau . plàvayantyupakàü÷caiva niùàdànapi sarva÷aþ . dhãvarànçùikàü÷caiva tathà bhãlamukhànapi . kekarànekarõàü÷ca kiràtànapi caiva hi . kàlindagatikàü÷caiya ku÷ikàn svargabhãmakàn . sà maõóale samudrasya tãre bhåtvà tu sarva÷aþ . tatastu nalinã càpi pràcãmeva di÷aü yayau . kupathàn plàvayantã sà indradyumnasaràüsyapi . tathà kharapathàn de÷àn vetra÷aïkupathànapi . madhyenojjànakamarån kuthapràvaraõàn yayau . indradvãpasamãpe tu praviùñà labaõodadhim . tatastu pàvanã pràyàt pràcãmà÷à¤jayena tu . tomaràn plàvayantã ca haüsamàrgàn samåhakàn . pårvànde÷àü÷ca sevantã bhittvà sà bahudhà girim . varõapràvaraõàn pràpya gatà sà÷vamukhànapi . siktvà parvatameruü sà gatvà vidyàdharànapi . ÷ailimaõóalakoùñhantu sà praviùñà mahatsaraþ . tàsàü nadyupanagadyo'nyàþ ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . upagacchanti tà nadyo yato varùati vàsavaþ>% %<hemakåñasya pçùñhe tu sarpàõàü tat saraþ smçtam . sarasvatã prabhavati tasmàjjyotiùmatã tu yà . avagàóhe hyubhayataþ samudrau pårvapa÷cimau . saro viùõupadaü nàma niùadhe parvatottame . yasmàdagre prabhavati gandharbànukåle ca te . meroþ pàr÷vàt prabhavati hrada÷candraprabho mahàn . jambå÷caiva nadã puõyà yasyàü jàmbånadaü smçtam . payodastu hrado nãlaþ sa ÷ubhaþ puõóarãkavàn . puõóarãkàt payodàcca tasmàddve saüprasåyataþ . sarasastu sarastvetat smçtamuttaramànasam . mçgyà ca mçgakàntà ca tasmàddve samprasåyataþ . hradàþ kuruùu vikhyàtàþ padmamãnakulàkulàþ . nàmnà te vai jayà nàma dvàda÷ã dadhisannibhà . tebhyaþ ÷àntà ca màdhvã ca dve nadyau samprasåyataþ . kiüpuruùàdyàni yànyaùñau teùu devã na varùati . udbhidànyudakànyatra pravahanti saridvaràþ . valàhaka÷ca çùabho vakro mainàka eva ca . viniviùñàþ pratidi÷aü nimagnà lavaõàmbudhim>%
     bhàratabarùe nadãbhedàþ varàhapuø uktà yathà %<gaïgà sindhuþ sarasvatã ÷atadruþ vitastà vipà÷à candrabhàgà sarayåþ yamunà iràvatã devikà kuhåþ gomatã dhåtapàpà bàhudà dçùadvatã kau÷ikã niþkùãrà gaõóakã cakùuùmatã lohità ca ityetà himavatpàdanirgatàþ . vedasmçtã vedavatã sindhuþ aparõà candranà sadàcarà rohipàrà carmanvatã vidi÷à vedavatã vayantã ca ityetàþ pàripàtrodbhavàþ! ÷oõà jyotãrathà narmadà surasà mandàkinã da÷àrõà citrakåñà tamasà pippalà karatoyà pi÷àcikà citrotpalà vi÷alà va¤julà bàlukàvàhinã ÷uktimatã virajà païkinãriõã ca ityetàü çkùaparvataprasåtàþ . maõijàlà ÷ubhà tàpã payoùõã ÷ãghrodà revà vipà÷à vaitaraõã vedãpàlà kumudvatã toyà durgà antyagirà ca età vindhyapàdodbhavàþ . godàvarã bhãmarathã kçùõà veõvà va¤julà tuïgabhadrà muprayogà vrahmakàverã ÷atamàlà tàmraparõã puùyàvatã utpalàvatã ca ityetà malayabhabàþ . triyàmà çùikulyà vaïkùurà trividà lokamålinã vaü÷avarà mahendratanayà çùi kà'numatã mandagàminã palà÷inã ca ityetàþ ÷uktimatprabhavàþ . etàþ pràdhànyena kulàcalanadyaþ . ÷eùàþ kùudranadyaþ>% varàhapuràõe målaü dç÷yam . %<kailàsapàdasambhåtaü puõyaü ÷ãtajalaü ÷ubham . mandodakaü nàma saraþ payastu dadhisannibham . tasmàt prabhavate divyà nadã mandàkinã ÷ubhà . divya¤ca candanantatra tasyàstãre mahadvanam>% kàlikàpuø . tatraiva sthànàntare pradhànasaptanadãpràdurbhàvakathà yathà %<evaü vibàhya vidhivat sauvarõe mànasàcale . arundhatãü va÷iùñhastu modamàpa tayà saha . tatra yat patitaü toyaü mànasàcala kandare . vivàhàvabhçthàrthàya ÷àntyarthaü bahudhà kçtam . vrahmaviùõumahàdevapàõibhiþ samudãritam . tattoyaü saptadhà bhåtvà patitaü mànasàcalàt . hemàdreþ kandare sànau sarasyà¤ca pçthak pçthak . tattoyaü patitaü sipre devabhogye sarovare . tena siprà 1 nadã jàtà viùõunà prerità kùitim . mahàko÷ãprapàte ca yadvàri patitantu taiþ . ko÷ikã 2 nàma sà jàtà vi÷vàmitràvatàrità . umàkùetreyat patitaü toyaü tena mahànadã . kàverã 3 nàma sà jàtà tadà kauverasaüsçtat . mahàkàle karaþ÷reùñhe patitaü tajjalaü gireþ . himàdreþ pàr÷vabhàge tu dakùiõe ÷ambhusannidhau . gomadbhirnàma tairjàtà nadã gomatyudãrità 4 . mainàko nàma yaþ putraþ ÷ailaràjasya ca priyaþ . yastu tasmin samutapanno menakodarataþ purà . yattatra patitaü tãyaü tasmàjjàtà mahànadã . devikàkhyà 5 mahàdevaprerità sàgaraü prati . tattoyaü saïgataü haüseritaü baõóavasannidhau . tenàbhåt sarayårnàmnà nadã puõyatamà ÷ubhà . yànyambhàüsi mahà pàr÷ve khàõóavàraõyasannidhau . himavatkandare yàmye iràvadvyåhamadhyataþ . iràvatã 7 nàma nadã taistu jàtà saridvarà . etàþ sarvàþ snànapànàt smaraõairjàhnavã yathà . phalaü dadati martyànàü dakùiõodadhigàþ ladà . dharmàgrakàmamokùàõàü vãjabhåtàþ sadà ca tàþ . mahànadyastu saptaitàþ sarvadà devabhogadàþ . evaü nadyaþ sapta jàtàþ sadà puõyatamodakàþ . arundhatyà va÷iùñhasya vivàhe devasannidhau>% iti nadyàdãnàü råpadvayaü yathà %<nadya÷ca parvatàþ sarve dviråpà÷ca khabhàvataþ . toyaü nadãnàü råpantu ÷arãramaparantathà . sthàvaraü parvatànàntu råpaü kàyastathà'paraþ . ÷uktãnàmatha kambånàü tathaivàntargatà tanuþ . bahirasthisvaråpantu sarvadaiva pravartate . evaü jalaü sthàvaratvaü nadã parvatayostathà . antarvasati kàyastu satataü nopalabhyate . àpyàyyate sthàvareõa ÷arãraü parvatasya tu . tathà nadãnàü kàyastu toyenàpyàyyate sadà . nadãnàü kàmaråpitvaü parvatànàü tathaiva ca . jagatsthityai purà viùõuþ kalpayàmàsa yatnataþ . toyahànau nadãduþkhaü jàyate satataü dvijàþ! . vi÷ãrõe sthàvare duþkhaü jàyate girikàyagam>% kàlikàpuø 22 aø nadãbhede jalaguõà ràjanighaõñau uktà yathà %<sarvà gurvã pràïmukhã vàhinã syàlladhvã pa÷càdvàhinã ni÷cayena . de÷e de÷e tadguõà sà vi÷eùànnaiùàdhatte gauravaü làghava¤ca . pràyo mçduvahà gurvyo laghyvaþ ÷ãghravahàþ smçtàþ . nadyaþ pàùàõasikatàvàhinyo vimalodakàþ . himavataprabhavà yà÷ca jalaü tàsvamçtãpamam . vindhyàt pràcã pràcyavàcã pratocã yà codãcã syànnadã sà krameõa . vàtàrodhaü ÷leùmapittàrtikopaü pittodrekaü pathyapàka¤ca dhatte . pàripàtrabhavà yà÷ca vindhyàkhyaprabhavà÷ca yàþ . ÷irohçdrogakuùñhànàü tà hetuþ hlãpadasya ca>% . %<vanaspatãnàü sarasàü nadãnàm>% maññiþ .

#<nadãkadamba># puø nadyà iva kadambo jalasamåho'tra . 1 mahà ÷ràvaõikàyàü ràjaniø 6 taø . 2 nadãsamåhe naø .

#<nadãkànta># puø 6 taø . 1 samudre nadã kàntà yasya . 2 hijjalavçkùe tasya tatsamãpajàtatvena tatpriyatvàt tathàtvam . 3 sindhuvàre ca mediø 4 jambåvçkùe 5 kàkajaïghàvçkùe ca strã mediø 6 latàyàü strã hemacaø .

#<nadãkålapriya># puø nadãkålaü priyamasya . jalavetase jañàdhaø .

#<nadãja># puø nadyàþ tatsamãpe jàyate jana--óa 7 taø . 1 arjunavçkùe ratnasàø . 2 yàvanàla÷are 3 hijjalavçkùe ràjaniø . 4 sroto'¤jane naø hemacaø . 5 nadãjàtamàtre triø 6 bhã¤je puø %<nadãja! laïke÷avanàriketuþ>% bhàø viø 39 aø . %<vidaturyamuttamama÷eùapariùadi nadãjadharmajau>% màghaþ . 7 agnimanyavçkùe strã ràjaniø 8 niùpàvabhede puø ràjaniø .

@<[Page 3958a]>@
#<nadãdoha># puø nadãtaraõàrthaü dohaþ ÷àkaø taø . nadãtaraõàya àtararåpeõa deye dohe dohakarmaõi dugdhe .

#<nadãdhara># puø nadãü dharati dhç--ac 6 taø . gaïgàdhare ÷ive .

#<nadãna># puø 6 taø . 1 samudre trikàø %<kavitvàmçtanadã nadãnaþ paryante paramapadalãnaþ prabhavati>% karpårastava . 2 varuõe ca na÷abdena %<saha supà>% pàø saø . 3 dãnabhinne triø %<ratnairalaïkaraõabhàvamitairnadãnaþ>% ubhayàrthe naiùadham .

#<nadãniùpàva># puø nadyàü tatsamãpe jàtaþ niùpàvaþ . nadãje niùpàvaråpe dhànyabhede ràjaniø .

#<nadãpati># puø 6 taø . 1 samudre 2 varuõe ca appati÷abde dç÷yam %<atha nadãpatiü gçhõàti apàü patirasãti>% ÷ataø bràø 5 . 3 . 4 . 10 samudrodakagrahaõoktau %<plavo madgurmatsyaste nadãpataye>% yajuø 24 . 34 a÷vamedhe ùoóa÷àvakà÷e àlabhyapa÷udevoktau . nadã÷anadãnàthàdayo'pyatra

#<nadãbhava># naø nadyàü bhavati bhå--ac 7 taø . 1 saindhave lavaõabhede hemacaø . 2 najãjàtamàtre triø .

#<nadãmàtçka># triø nadã màteva poùikà'sya . nadãjalasampannavrãhipàlite de÷e amaraþ .

#<nadãmukha># naø nadã mukhamiva niþsaraõamàrgaþ . 1 nadãråpe samudrasya vçddhajalaniþsaraõamàrge %<vçddhau nadãmukhenaiva prasthànaü lavaõàmbhasaþ>% raghuþ . 2 nadãnàü jalanirgamadvàre (vàhà) khyàte padàrthe ca %<indrakçùñairvartayanti dhànyairye tu nadãmukhaiþ>% bhàø saø 50 aø .

#<nadãvaïka># puø 6 taø . nadyà vakrabhàve (vàüka) khyàte padàrthe ÷abdamàlà .

#<nadãvaña># puø nadyàü tatsamãpe jàto vañaþ . vañãvçkùe ràjani0

#<nadãùõa># triø nadyàü snàtuü jànanti snà--ka %<ninadãbhyàü snàteþ kau÷ale>% pàø ùatvam . nadãsnànaku÷ale yasyàü yasyàü nadyàü yathàvataraõãyaü tajj¤ànayukte puruùottamaþ . %<tato nadãùõàn pathikàn girij¤àn>% bhaññiþ %<ànàyinastadvicaye nadãùõàn>% raghuþ .

#<nadãsarja># puø nadyà sçjyate'sau sçja--karmaõi ap . arjunavçkùe amaraþ .

#<naddha># triø naha--bandhane karmaõi kta . baddhe %<kharjårãskandhanaddhànàm>% raghuþ .

#<naddhrã># strã nahyate'nayà naha--karaõe ùñran ïãp . carmanirmitarajjvàm amaraþ .

#<nadyàdi># puø jàtàdyarthe óhakpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<nadã mahã vàràõasã ÷ràvastã kau÷àmbã vanako÷àmbã kà÷aparã kà÷apharã khàdirã pårvanagarã pàñhà màyà ÷àlvà dàrvà setakã (vaóavàyà vçùe)>% . nadyàdibhyoóhak pàø nàdeyaþ ityàdi .

#<nadyàmra># puø nadyà àmra iva . samaùñilàvçkùe ràjaniø .

#<nadyà(ndyà)vartaka># puø jyotiùokte yàtràyogabhede %<svarà÷ige budhe lagne site và suravandite . nadyà (ndyà) vartakayogo'yaü yàturiùñàrthasiddhidaþ>% . anyo'pi %<bhåsute svoccage làbhe mçgakumbhagate yame . nadyà(ndyà)bartakayogo'yaü raõe riputçõànalaþ>% . jyotiùam

#<nadyutsçùña># triø nadyà utsçùñaü sthànam . (caóà) iti khyàte nadãjalatyaktabhåbhàge . tatra svàmitvaü niråpitaü vivàdacintàmaõiratnakaràdau yathà %<nadyutsçùñà ràjadattà yasya tasyaiva sà mahã . anyathà na bhavellàbho naràõàü ràjadavikaþ . kùayodayau jãvana¤ca daivaràjava÷ànnçõàm . tasmàt sarveùu kàryeùu tatkçtaü na vicàlayet>% tena yasya bhåmisannikçùñaü tasyaiva tatra svàmitvaü nànyasyeti bodhyam .

#<nananda># strã na nandati kçtàyàmapi sevàyàü na tuùyati nanda--çn %<saha supà>% pàø saø . bhartçbhaginyàm (nanada) %<pità màtà nanandà nà savyeùñhçbhràtçyàtaraþ . jàmàtà duhità devà na tçõantàime da÷a>% ityukteþ asya sarvanàmasthàne pare tçõantatulyatvàbhàvàt na vçddhiþ kintu guõaþ . tena nanandarau nanandara ityàdi . pçùoø dãrghe nanàndàpyatràrthe %<samràj¤ã ÷va÷ure bhava samràj¤ã ÷va÷vàü bhava . nanàndari samràj¤ã bhava samràj¤ã adhideveùu>% çø 10 . 85 . 46

#<nanà># strã na namati nama--óa %<saha supà>% pàø saø . 1 vàkye nighaõñuþ . nama--bàø óyu . 2 màtari 3 duhitari ca strã %<upala prakùiõã nanà>% çø 9 . 112 . 3 %<nanà màtà duhità và namanakriyàyogyatvàt . màtà khalvapatyaü prati stanapànàdinà namana÷ãlà bhavati . duhità và ÷u÷råùàrtham>% bhàø .

#<nanu># avyaø nuda--óu . 1 pra÷ne 2 avadhàraõe 3 anuj¤àyàm 4 vinaye 5 àmantraõe ca amaraþ . 6 anunaye vi÷vaþ . 7 vinigrahe 8 parakçtau 9 adhikàre 10 sambhrame ca mediø . 11 àkùepe pratyuktau 12 vàkyàrambhe ca hemacaø . tatra pra÷ne nanu gamiùye ityàdi . avadhàraõe %<upapannaü nanu ÷ivam>% raghuþ upapannameva . %<tvayà niyamyà nanu divyacakùuùà>% raghuþ %<àmantraõe (samyodhane) nanu màü pràpaya patyurantikam>% kumàø (nanu he vasanta!) àkùepe %<nanu pràtyahikabhojanasya ku¤jara÷aucavat duþkhànivartakatve kathaü tatra pravçttistatràha>% sàø praø bhàø .

#<nanuca># adhyaø nanu + ca + samàø dvaø . virodhoktau amaraþ .

#<nantva># triø nama--bàø karmaõi tva . namanãye %<yo nantvànyanamannyojasota>% çø 2 . 24 . 2 %<nanavàni namanayãni>% bhà0

#<nanda># puø nanda--bhàve gha¤ . 1 harùe ànande 2 tadàtmake parame÷vare ca %<ànando nandano nandaþ>% viùõusaüø . %<sarvàbhirupapattibhiþ samçddho nandaþ>% bhàø . nandati meghavarùaõàt nanda--ac . 3 bheke ÷abdaratnàø . 4 kùatriyabhede %<nava nandà bhaviùyanti càõakyo yàn haniùyati>% skandapuø . %<mahànandisuto ràjan! ÷ådràgarbhodbhavo balã . mahàpadmapatiþ ka÷cit nandaþ kùatravinà÷akçt . tato nçpà bhaviùyanti ÷ådrapràyà hyadhàrmikàþ . sa ekacchatràü pçthivãmanullaïghita÷àsanaþ . ÷àsiùyati mahàpadmo dvitãya iva bhàrgavaþ . tasya càùñau bhaviùyanti sumàlyapramukhàþ sutàþ . ya imàü bhokùyanti mahãü ràjàna÷ca ÷ataü samàþ . nava nandàn dvijaþ ka÷cit prapannànuddhariùyati . teùàmabhàve jagatãü mauryà bhokùyanti vai kalau . sa eva candraguptaü vai dvijo ràjye'miùekùyati>% bhàgaø 12 . 1 . 4 %<nava nandàn nandaü tatputràü÷càùñau ityevaü nava, prapannàn vi÷vastàn vikhyàtàn và dvijaþ kauñilyavàtsyàyanàdiparyàyaþ càõakya uddhariùyati unmålayiùyati>% ÷rãdharasvàmã vistareõa tatkathà vçhatkathàyàü dç÷yà . teùàü saputràõàü navasaükhyatvena tattulyasaükhyàke 5 navasaükhyàyukte ca %<nanda triùaólagnabhavarkùaputravyayà inàddharùapadaü svabhoccam>% nãø tàø 6 kumàràtucarabhede %<vçùo meùapravàha÷ca tathà nandopanandakau>% bhàø ÷aø 46 aø . 7 mçdaïgabhede %<mçdaïgau càtra vipulau divyau nandopanandakau>% bhàø droø 23 aø . 8 dhçtaràùñraputrabhede %<årõanàbhaþ padmanàbhastathà nandopanandakau>% bhàø àø 67 aø . 9 vasudevasya madiràyàü jàte putrabhede pauraùã rohiõã bhadrà madirà rocanà ilà . devakãpramukhà÷càsan patnya ànakadundubheþ . %<vasudevastu rohiõyàü kçtàdãnudapàdayat . subhadro vahuvàhu÷ca durmado bhadra eva ca . pauravyàstanayà hyete bhåtàdyà dvàda÷àbhavan . nandopanandakçtaka÷åràdyà madiràtmajàþ>% bhàgaø 9 . 24 . 24 . 10 krau¤cadvãpastha varùaparvatabhede %<teùàü varùagirayaþ sapta saptaiva nadya÷càbhikhyàtàþ . ÷uklo vardhamàno bhojana upavarhaõo nando nandanaþ sarvato bhadra iti>% bhàgaø 5 . 20 . 15 . tadvarùavarõane 11 veõubhede saïgãtadàmodaraþ yathà %<mahànandastathà nando vijayo'tha jayastathà . catvàra uttamà vaü÷à màtaïgamunisammatàþ . da÷àïgulo mahànando nanda ekàda÷àïgulaþ>% . vasunàmaka droõàvatàre brajasthite 12 gopabhede %<droõo vasånàü pravaro dharayà saha bhàryayà . kariùyamàõa àde÷àn brahmaõastamuvàca ha . jàtayornau mahàdeve bhuvi vi÷ve÷vare harau . bhaktiþ syàt paramà loke yayà¤jodustaraü taret . astvityuktaþ sa eveha vraje droõo mahàya÷àþ . jaj¤e nanda iti khyàto ya÷odà sà dharà bhavat>% bhàgaø 10 . 8 aø 13 yaj¤e÷varànucarabhede %<dakùo gçhãtàrhaõasàdanottamaü yaj¤e÷varaü vi÷vasçjàü paraü gurum . sunandanandàdyanugairvçtaü mudà gçõan prapede prayataþ kçtà¤jaliþ>% bhàgaø 4 . 7 . 22 .

#<nandaka># puø nandayati nanda--õvul . 1 vidyàmaye viùõoþ khaïge amaraþ %<nàmnàpi tasyaiva sa nandako'bhåt>% màghaþ . 3 bheke trikàø . 4 santoùakàrake 5 kulapàlake ca triø svàrthe ka . 6 nandagope puø 7 nàgabhede %<àryako nandaka÷caiva tathà kalasapotakau>% bhàø uø 102 aø . nàgoktau 8 asimàtre ca %<gàndharvamastraü dayitamasiratnaü ca nandakam>% harivaüø 234 aø . 10 kumàrànucabhede %<raõotkañaþ prahàsa÷ca ÷vetasiddha÷ca nandakaþ>% bhàø saø 46 aø . 11 dhàrtaràùñraputrabhede %<nandako vàhu÷àlã ca tuhuõóo vikañastathà>% bhàø àø 186 aø tatputroktau .

#<nandaki># nanda--in bàø kuk . pippalyàü ÷abdacaø .

#<nandakin># puø nandako vidyàmayo'sirastyasya ini . viùõau %<÷aïkhabhçt nandakã cakrã ÷àrïgadhanvà gadàdharaþ>% viùõusaüø %<vidyàmayo nandakàkhyo'sirastyasya>% bhàø .

#<nandagopità># strã nandàya harùàya gopità . ràsnàyàü ÷abdacaø .

#<nandathu># puø nandha--athuc . ànande amaraþ . %<yasyàsau tasya nandathuþ>% bhaññiþ .

#<nandana># puø nandayati nandi--lyu . 1 sute 2 duhitari strã 3 bheke puüstrã ÷abdaratnàø . 4 indrasyodyàne naø %<amij¤à÷chadapàtànàü kriyante nandanadrumàþ>% kumàø . 5 harùake triø . 6 viùõau puø %<ànandonandanonandaþ>% viùõusaüø . %<etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvantãti>% ÷rutestasya nandahetutvànnandanatvam %<÷ivaturagaistu nandanamidaü gajau bhalau radvayam>% vçø ñãø ukte 7 aùñàda÷àkùarapàdake chandobhede . %<babhåva bhàveùu dilãpanandanaþ>% raghuþ raghunandanaþ yadunandana ityàdi %<purãmavaskanda lunãhi nandanam>% màghaþ 8 mahàdeve %<nandã÷vara÷ca nandã ca nandano nandibardhanaþ>% bhàø anuø 17 aø ÷ivasahasranàmoktau . 9 kumàrànucarabhede %<bardhanaü nandana¤caiva sarvavidyàvi÷àradau . skandàya dadatuþ prãtàvà÷vinau bhijajàü varau>% bhàø vaø 45 aø . 10 parvatabhede %<tãre tu candrakuõóasya nandano nàma vai giriþ . tasmin vasati ÷akrastu kàmàkhyàsevane rataþ . nya¤cabhàvaü samàpede sarvadaive÷varo hariþ . sevituü trida÷e÷ànãü satataü vartate nataþ . candrakåñasya tu girernandanasya tathà gireþ . pratidar÷aü tathà candraü pradakùiõayati tridhà . candrakuõóajale snàtvà samàruhya ca nandanam . àràdhya ÷akraü loke÷aü mahàphalamavàpnuyàt>% kàlikàpuø 81 aø . 11 ùaùñivarùamadhye ùaïviü÷atime vatsare . %<subhikùaü kùemamàrogyaü ÷asyaü bhavati ÷obhanam . bahukùãràstathà gàvo nandante nandane priye!>% bhaviùyapuø .

#<nandanaja># naø nandanavane jàyate jana--óa . 1 haricandane ràjaniø . 2 harùajàtamàtre triø 3 ÷rãkçùõe puø .

#<nandanandana># puø nandasya nandanaþ ànandajanakaþ . ÷rãkçùõe vàsudeve tasya vàsudevatve'pi kaüsabhãtyà nandasutàü yogamàyàmànãya tatsthale ràtrau nigåóhatayà kçùõasya sthàpanena tasya tatputràbhimànàt tannandanatvam . tatkathà bhàmaø 10 . 3 aø yathà %<tata÷ca ÷aurirbhagavatpracoditaþ sutaü samadàya sa såtikàgçhàt . yadà bahirgantumiyeùa tarhyajà yà yogamàyà'jani nandajàyayà . tayà hçtapratyayasavaivartiùu dvàþstheùu paureùu ca ÷àyiteùvatha . dvàra÷ca sarvàþ pihità duratyayà vçhatkavàñàyasakãla÷çïkhalaiþ . kçùõa vàhe vasudeva àgate svayaü vya÷ãryanta yathà tamo raveþ . vavarùa parjanya upàü÷ugarjitaþ ÷eùo'nvagàdvàri nivàrayan phaõaiþ . mavoni varùatyasakçd yamànujà gambhãratoyaughaja vormiphenilà . bhayànakàvarta÷atàkulà nadã màrgaü dadau sindhuriva ÷riyaþ pateþ . nandavrajaü ÷aurirupetya tatra tàn gopàn prasuptànupalabhya nidrayà . ÷i÷uü ya÷odà÷ayane nidhàya tat--sutàü samàdàya punargçhànagàt . devakyàþ ÷ayane nyasya vasudevo'tha dàrikàm . pratimucya padorlohamàste pårvavadàvçtaþ . ya÷odà nandapatnã ca jàtaü putramabudhyata . na talliïgaü pari÷ràntà nidrayàpagatasmçtiþ>% nandaputranandasutàdayo'pyatra . 2 yogamàyàyàü strã .

@<[Page 3960b]>@
#<nandanandinã># strã 6 taø . durgàyàü yogamàyàyàü tasyàstataþ utpattakathà harivaüø 58 aø %<tà¤covàca tato nidràü viùõuþ satyaparàkramaþ . gaccha nidre! mayotsçùñà devakãbhavanàntikam . imàn pràõe÷varàn gçhya ùaógarbhànnàma dehinaþ . ùañsu garbheùu devakyà yojayasva yathàkramam . jàteùveteùu garbheùu nãteùu ca yamakùayam . kaüsasya viphale yatne devakyàþ saphale krame . prasàdaü te kariùyàmi matpabhàvasamaü bhuvi . yena sarvasya lokasya devi! devã bhaviùyasi . saptamo devakãgarbho yo'ü÷aþ saumyo mamàgrajaþ . sa saükràmayitavyaste saptame màsi rohiõãm . saïkarùaõàttu garbhasya sa tu saïkarùaõo yuvà . bhaviùyatyagrajo bhràtà mama ÷ãtàü÷udar÷anaþ . patito devakãgarbhaþ saptamo'yaü bhayàditi . aùñame mayi garbhasthe kaüso yatnaü kariùyati . yà tu sà nandagopasya vasudevànugasya vai . ya÷odà nàma bhadrante bhàryà gopakulodvahà . tasyàstvaü navamo garbhaþ kule'smàkaü bhaviùyasi . navamyàmeva saüjàtà kçùõapakùasya bai tithau . ahantvabhijite yoge ni÷àyà yauvane sthite . ardharàtre kariùyàmi garbhamokùaü yathàsukham . aùñamasya tu màsasya jàtàvàvàü tataþ samam . pràpsyàvo garbhavyatyàsaü pràpte kaüsasya ÷àsane . ahaü ya÷odàü yàsyàmi tvaü devi! bhaja devakãm . àvayorgarbhavyatyasàt kaüso gacchatu måóhatàm . tatastvàü gçhya caraõe ÷ilàyàü nira siùyati . nirasyamànà gagane sthànaü pràpsyasi ÷à÷vatam>% .

#<nandanamàlà># strã nityakarmaø . màlàbhede %<bhåpa! nandanamàlàntu kurute kçùõave÷mani . devakanyàvçtairlakùaiþ sevyate suranàyakaiþ>% .

#<nandanta># puø nandatyanena nanda--jhac . putre ujvaladaø .

#<nandapàla># puø nandaü harùaü pàlayati pàli--aõ upasaø . varuõe ÷abdaratnàø .

#<nandayanta># puø nandi--jhac õilopre antaparyudàsànna õilopaþ . putre uõàø .

#<nandà># strã nandayati nandi--ac . 1 durgàmårtibhede %<yathàgatàstathà jagmurdevãü sthàpya hime girau . saüsthàtya nandità yasmàttasmànnandà tu yà bhavet>% varàhapuø %<nandate suralokeùu nandane vasate'tha và . himàcale mahàpuõyo nandà devã tataþ smçtà>% devãpuø . 2 ali¤jare (nàüdà) khyàte padàrthe pakùayoþ pratipadekàda÷ãùaùñhãråpe 3 tithibhede ca mediø . %<nandà bhadrà jayà riktà purõà ca pratipat kramàt>% jyoø taø %<nandàmandamahãjakàvyadivase>% jyoø taø navànne kàlavarjane . %<àdityabhaumayornandà>% jyoø taø pàpayogoktau . 4 nanàndari ÷abdaraø . 5 sampadi ÷abdàrthaciø 6 saükràntibhede %<sthire jãvavàre tu nandeti saüj¤à tadà vipravargaþ sukhã màsamekam>% muø ciø . rohiõyuttaràtrayaü sthiraü tasya guruvàrayoge ravisaükràntiþ sà vipràõàü sukhàya . atra vàranakùatrobhayayoge ghoràdisaükràntãnàü phalaü sampårõaü kevalavàrava÷ena kevalanakùatrava÷enàpi ghorà disaüj¤àþ siddhyanti tatra phalaü na sampårõam . ukta¤ca nirõayàmçte ratnamàlàyà¤ca %<ghorà ravau dhvàïkùyamçtadyutau ca saükràntiràre ca mahodarã syàt . mandàkinã j¤e ca gurau ca nandà mi÷rà kavau ràkùasikà'rkaputre>% %<ugrakùipracarairmaitra dhruvami÷rarkùadàruõaiþ . çkùaiþ saükràntirarkasya ghoràdyàþ krama÷o matà>% iti . 7 nandà÷ramatãrthe dharmaputraharùasya ca patnyà¤ca %<nandà tu bhàryà harùasya yàsu lokàþ pratiùñhitàþ>% bhàø àø 66 aø .

#<nandàtmaja># puø 6 taø . 1 ÷rãkçùõe vàsudeve ya÷odàgarbhajàtàyàü 2 yogamàyàyàü strã .

#<nandàpuràõa># nandàü devãmadhikçtya puràõam . nànde upapuràõabhede %<tçtãyaü nàndamuddiùñaü kumàreõa tu bhàùitam>% kårmapuø upapuràõoktau . nandàmadhikçtya kçto granthaþ . aõ . nàndam %<nandàyà yatra màhàtmyaü kàrtikena tu bhàùitam . nandàpuràõaü takloke nandàkhyamiti kãrtyate>% matsyapuø .

#<nandà÷rama># naø naø 6 taø . tãrthabhede %<nandà÷rame mahàràja! tatholåkà÷rame ÷ubhe>% bhàø uø 187 aø .

#<nandi># puø nanda--in . 1 viùõau parabhe÷vare %<svakùaþ svàïgaþ ÷atànando nandirjyotirgaõe÷varaþ>% viùõusaüø paramànanda vigrahatvàttasya nanditvam bhàùye sthitam . 2 nandike÷vare mahàdevapàr÷vacare ca . 3 dyåtàïge puø naø bhediø . 4 gandharvabhede %<yugapastçõapaþ kàrùõirnandi÷citrarathastathà>% bhàø àø 123 aø gandharvoktau . 5 mahàdeve %<nandirnandicaro haraþ>% bhàø anuø 17 aø ÷ivasahasranàmoktau . bhàve in . 6 ànande %<kau÷alyànandivardhano ràmaþ>% mahànàñakam . ànande strãtvamapi . %<ato me bhåyasã nandiryadevamanupa÷yasi>% bhàø uø 134 aø . tatra và ïãp . nandãvçkùaþ

#<nandika># puø nando hetutayà'styasya ñhan . 1 nandãvçkùe ÷abdaraø nandi + svàrthe ka . 2 ànande . 3 indrakrãóàsthàne 4 ali¤jare ca (nàüdà) ÷abdaraø nandà + svàrthe ka ata ittvam . pratipadàdinandàtithau strã %<kanyàsiüsthe ravau ÷akra ÷ulkàbhàrabhya nandikàm>% tiø ta0

#<nandikàvarta># puø maõibhede . %<kuruvakavçddhyà vajraü vaidåryaü nandikàvartai>% vçø saü029 aø sahàrthe tçtãyà .

#<nandikuõóa># naø nandikçtaü kuõóam . tãrthabhede %<kàlodakaü nandikuõóaü tathà cottaramànasam . abhyetya yojana÷atàd bhruõahà vipramucyate>% bhàø anuø 25 aø .

#<nandike÷vara># puø nandi + svàrthe ka nandika ã÷vara iva . 1 ÷ivapàr÷vacare nandini 2 tena prokte ÷ivadharmàkhye upapuràõabhede %<caturthaü ÷ivadharmàkhyaü sàkùànnandã÷abhàùitam>% kårmapuø . upapuràõoktau %<nandike÷varayugma¤ca nandike÷varabhàùitam>% iti tatra pàñàntaram .

#<nandigràma># puø gràmabhede ràmasya vanavàse yatra bharatena tatpàduke gçhãtvà ràjyaü kçtaü yathàha bhàø vaø 276 aø %<visarjita saþ (bharataþ) ràmeõa piturvacanakàriõà . nandigràme'karodràjyaü puraþkçtyàsya pàduke>% sa ca idànãü (daulatàvàda) iti prasiddhaþ . %<nandigràmagatastasya ràjyaü nyàsamivàbhunak>% raghuþ .

#<nandighoùa># puø nandiþ harùajanako ghoùo'sya . 1 arjunarathe karmaø . 2 ànandayuktaghoùe ca mediø . bahuø . 3 harùajanakaghoùayuktamàtre triø . %<aùñàda÷e yo divase prà÷nãyàdekabhojanam . sadà dvàda÷a màsàn vai sapta lokàn sa pa÷yati . rathaiþ sa nandighoùai÷ca pçùñhataþ so'nugamyate>% bhàø anuø 107 aø .

#<nanditaru># puø nityakaø . dhavavçkùe bhàvapraø .

#<nanditårya># naø nandipriyaü tåryam . vàdyabhede %<nanditåryàõyavàdyanta tuùñuvu÷ca janàrdanam>% harivaüø 90 aø .

#<nandin># triø nandate nanda--õini . 1 harùayukte 2 ÷àlaïkàyane ÷ilàdiputre ca ÷ivadvàrapàle puø 3 munibhede nandã÷vara÷abde dç÷yam . sa ca ÷àlaïkàyanamuniputraþ yathà %<anyacca te pravakùyàmi paraü guhyaü vasundhare! . tapyatastasya tu munerã÷vareõa sabhaü sutam . taü pràpsyàmi paraü bhàvaü j¤àtvà devo mahe÷varaþ . sundarantu paraü råpaü dhçtvà dçùñisukhàvaham . ÷àlaïkàyanaputratvaü yogamàyàmupà÷ritaþ . pràpto'pi taü na jànàti dakùiõaü pàr÷vamàsthitam . màyàyogabalopetastryakùo vai ÷ålapàõidhçk . råpavàn guõavàü÷caiva vapuùàdityasannibhaþ . satvaü na j¤àyate jàtaü tasyaivàràdhane sthitaþ . atha nandã prahasyàha mahàdevàj¤ayà manim . uttiùñha muni÷àrdåla! saphalaste manorathaþ . tvaddakùiõàïgàjjàto'smi putraste ÷àdhi ma prabho! . tvayà tapaþ samàrabdhamã÷vareõa samaü sutam pràpsyàmãti tato mahyaü sadç÷o'nyo na ka÷cana . vicàryeti tavàhaü vai jàto'smi svayameva hi>% varàhapuø . sa eva kalpàntare ÷ivàü÷ajaþ ÷ilàdamuneþ putraþ . yathà %<jajàpa rudramani÷aü yatra nandã mahàgaõaþ . prãtastasya mahàdevo devyà saha pinàkadhçk . dattvà càtmasamànatvaü mçtyuba¤canameva ca . abhådçùiþ sa dharmàtmà ÷ilàdo nàma dharmavit . àràdhayan mahàdevaü putràrthaü dhçùabhadhvajam . tasya varùasahasrànte tapyamànasya vi÷vakçt . ÷arvaþ somo'gha vidhçto varado'smãtyabhàùata . sa vabre varamã÷ànaü vareõyaü girijàpatim . ayonijaü mçtyuhãnaü tvayà caivomayà samam . tathàstvityàha bhagavàn devyà saha mahe÷varaþ . pa÷yatastasya viprarùerantardhànaü gato vibhuþ . tato yiyakùuþ svàü bhåmiü ÷ilàdo gharmavittamaþ . cakarùa làïgalenorvãü bhittvà'dç÷yata ÷obhanaþ . saüvartakànalaprakhyaþ kumàraþ prahasanniva . råpalàvaõyasampannastejasà bhàsayan di÷am . kumàratulyo'pratimo meghagambhãrayà girà . ÷ilàdaü tàta tàteti pràha nandã punaþpunaþ . taü dçùñvà nandinaü jàtaü ÷ilàdaþ pariùasvaje . munibhyo dar÷ayàmàsa ye tadà÷ramavàsinaþ>% kårmapuø 40 aø . %<latàgçhadvàragato'tha nandã>% kumàø . 3 ÷ivagaõavi÷eùe . sa ca trividhaþ yathà %<àdyaþ kanakanandã ca girikàkhyo dvitãyakaþ . somanandã tçtãyastu vij¤eyà nandrinastrayaþ>% vahnipuø . 4 gardabhàõóavçkùe 5 dhavavçkùe ca mediø . 6 viùõau ca %<bhagavàn bhagahà nandã vanamàlã halàyudhaþ>% viùõusaø ànandãti pàñhàntaram .

#<nandinã># strã nanda--õini ïãp . 1 durgàyàü 2 gaïgàyàü 3 nandadari 4 vasiùñhadhenyà¤ca mediø . 5 reõukàgandhadravye ràjaniø . 6 kanyàyàü ca %<nandagopasya nandinã>% harivaüø vasiùñhadhenu÷ca surabhikanyà . %<sunàü tadãyàü surabheþ kçtvà pratinidhiü ÷uciþ . àràdhaya sapatrãkaþ prãtà kàmadughà hi sà . iti vàdina evàsya hoturàhutisàdhanam . anindyà nandinã nàma dhenuràvçte vanàt>% raghuþ . %<iha nandinãsajasairguruyuktaiþ>% vçø raø ñãø ukte 7 trayoda÷àkùarapàdake varõavçttabhede vasiùñadhenvà prabhàvo ràmàø bàlakàø ukto yathà %<yuktaþparamaharùeõa ba÷iùñhamidamabravãt . gavàü ÷atasahasreõa dãyatàü ÷abalà mama . evamuktastu bhagavàn va÷iùñho munisattamaþ . vi÷vàmitreõa dharmàtmà pratyuvàca mahãpatim . kàraõairbahubhãràjanna dàsye nandinãü tava . kàmadhenuü ba÷iùñho'sau na tatyàja yadà muniþ . tato'sya ÷abalàü ràjà vi÷vàmitrastadàharat . tasyàhambàravàjjàtàþ kàmvojà ravisannibhàþ . jadhasa÷càbhisaüjàtàþ pahnavàþ ÷astrapàõayaþ . yonide÷àcca yavanàþ ÷akçdde÷àcchakàstathà . romakåpeùu ca mlecchàstathà ràma! kiràtakàþ . taistannisåditaü sainyaü vi÷vàmitrasya tatkùaõàt>% . 8 vyàóimàtari ca .

#<nandinãtanaya># puø 6 taø . vyàóimunau hemàø . vyàói÷ca upavarùamuneþ ÷iùyabhedaþ tatkathà vçhatkathayàü dç÷yà . tato diïmàtramatra pradar÷yate . %<nandaràjaràjyakàle upavarùa paõóitasya kàtyàyanàparaparyàyo vararucirvyàóiþ pàõini÷ceti trayo mukhyà÷chàtrà babhåvuþ . teùu pàõiniralpabuddhitayà sabrahmacàribhirvàde paràjito nirvedamàpanno mahàdevamàràdhya tatsakà÷àdadhãtya ca kçtavidyastat prasàdàt såtrapàñhagaõapàñhadhàtupàñhaliïgànu÷àsanàtmakaü caturdhà vibhaktaü vyàkaraõàgamam vidadhe . atha tadgranthakau÷atamupalabhya vararucinà tadava÷iùñàü÷aparipåraõena saükùepàrthaùivaraõaråpaü vàrtikaü cakre . vyàóinà ca tattaduktàrtheùu nyàyapradar÷anàrthaü lakùa÷lokàtmakaþ saügrahàbhidhograntho niramàyi>% . sa ca koùavi÷eùakartà . nandinãsutàdayo'pyatra .

#<nandipuràõa># naø nandinà prokta puràõam . upapuràõabhede nandike÷vara÷abde dç÷yam .

#<nandi(ndã)mukha># puüstrã pakùibhede striyàü ïãù . tallakùaõaü %<sthålà kañhorà vçttà ca yasyà÷ca¤cåpari sthità . guñikà ca¤cusadç÷ã j¤eyà nandi(ndã)mukhãti sà>% puüso'pi tathà lakùaõam . %<nandimukhamukhàni masuràkçtibhiþ kãlairavabaddhàni>% su÷rutaþ . nandyàm ànande mukhamasyàþ ïãù dãrghamadhyaþ . 2 tantràyàü hemacaø 3 mahàdeve puø %<nandãmukhaþ bhãmamukhaþ sumukho durmukho'mukhaþ>% bhàø ÷àø 286 aø .

#<nandivardhana># puø nandimànandaü vardhayati vçdha--õica--lyu . 1 ÷ive puø 2 pakùànte ca mediø . 3 mitre ÷abdaraø . ànandavardhakamàtre putràdau triø .

@<[Page 3963a]>@
#<nandivàralaka># puüstrã sàmudre matsyabhede striyàü ïãù . %<timitimiïgilakuli÷apàkamatsyanivàraka nandivàralakamakaragargarakacandrakamahàmãnaràjãvaprabhçtayaþ sàmudràþ>% su÷rutaþ .

#<nandi(ndã)vçkùa># puø 6 taø . santoùahetau koïkaõade÷aprasiddhe sugandhivçkùabhede . %<nandãvçkùo laghuþ svàdustiktastuvara uùõakaþ . kañupàkaraso gràhã viùapittakaphàsranut>% ràjaniø . 2 a÷vatthàkàre kùãrayukte (tuüda)khyàte vçkùabhede 3 gàndhãràkhyatçõe ÷abdàrthaø . 4 meùa÷çïgãvçkùe ratnamàø 5 sthàlãvçkùe bhàvapra0

#<nandivega># puø kaliyugãye puruùàdhamançpabhede %<sama÷ca nandivegànàmityete kulapàüsanàþ . yugànte kçùõa! saübhåtàþ kuleùu puruùàdhamàþ>% bhàø uø 73 aø .

#<nandiùeõa># puø brahmadatte kumàrànucarabhede . %<tasmai brahmà dadau prãto balino vàtavaühasaþ . kàmavãryadharàn siddhàn mahàpàriùadàn prabhuþ . nandiùeõaü lohitàkùaü ghaõñàkarõa¤ca sammatam . caturthamasyànucaraü khyàtaü kumudamàlinam>% bhàø ÷aø 46 aø .

#<nandã÷a># puø 6 taø . 1 ÷ive hemacaø . nandã ã÷i iva . 2 ÷ivapàr÷vacaràdhipabhede . 3 tàlabhede sa ca %<siühanandananandã÷acandravimbadvitãyakàþ>% ityuddi÷ya saïgãtaø lakùito yathà %<golaghurgolaghuþ plutastàle nandã÷vare matàþ>% .

#<nandã÷vara># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 tàlabhede saïgãtadàø . 3 ÷ivagaõàdhipabhede puø tasya tathàtvakathà ca varàhapuø uktà yathà %<tatastretàyuge kàle nandã nàma mahàmuniþ . àriràdhayiùuþ ÷arvaü tapastepe sudàruõam . tatastu bhagavàn prãtastasmai vipràya ÷aïkaraþ . uvàca ca vacaþ sàkùàttamçùiü varadaþ prabhuþ . varàn vçõãùva viprendra! yànicchasi mahàmune! . tàüste sarvàn prayacchàmi durlabhànapi màriùa! . ityukto'sau bhagavatà ÷arveõa muniùuïgavaþ . provàca varadaü devaü prahçùñenàntaràtmanà . yadi prãto'si bhagavan! anukro÷atayà mama . anugràhyo hyahaü deva! tvayàva÷yaü suràdhipa! . yathà'nanyà bhavedbhaktistvayi nityaü mahe÷vara! . tathàhaü bhaktimicyàmi sarvabhåtà÷aye tvayi . etattu vacanaü ÷rutvà nandinaþ sa mahe÷varaþ . prahasyovàca taü prãtyà tatã madhurayà girà . madråpadhàrã mantejà stryakùaþ sarvaguõottamaþ . bhaviùyasi na sandeho devadànavapåjitaþ . aneneva ÷arãreõa jaràmaraõavarjitaþ . duùpràpyaivamavàpyà te devairgàõe÷varã gatiþ . pàr÷vadànàü variùñha÷ca màmakànàü dvijottama! . nandã÷vara iti khyàto bhaviùyasi na saü÷ayaþ . adya prabhçti devàgrya! devakàryeùu sarvataþ . tvaü prabhurbhavità loke matprasàdànmunã÷vara! . tvàmevàbhyarcayiùyanti sarvabhåtàni sarvataþ . mattaþ samabhivà¤chantaþ prasàdaü pàr÷vadàdhipa! . yastvàü dveùñi sa màü dveùñi yastvàmanu sa màmanu . nàvayorantaraü ki¤cidambarànilayoriva . dvàre tu dakùiõe nityaü tvayà stheyaü gaõàdhipa! . vàmena vibhunà càpi mahàkàlena sarvadà>% varàhapuø .

#<nandãsaras># naø indrasarovare ÷abdamàø .

#<nandya># nanda ànande kaõóvàderàkçtigaõatvàt yak bhvàø paraø señ . nandyati anandyã(ndã)t .

#<nandyàdi># puø lyupratyayàntatayà pàø gaø såø pañhite ÷abdagaõe yathà nandanaþ và÷anaþ madanaþ dåùaõaþ sàdhanaþ vardhanaþ ÷obhanaþ rocanaþ (sahitapidamaþ saüj¤àyàm) . sahanaþ tapanaþ damanaþ jalpanaþ ramaõaþ darpaõaþ saükrandanaþ saïkarùaõaþ saüharùaõaþ janàrdanaþ yavanaþ madhusådanaþ vibhãùaõaþ lavaõaþ cittavilàsanaþ kuladamanaþ ÷atrudamanaþ .

#<nandyàvarta># puø nandã àvarto yatra . %<nandyàvartamalindaiþ ÷àlàkuóyàü pradakùiõàntagataiþ . dvàraü pa÷cimamasmin vihàya ÷eùàõi kàryàõi>% vçø saüø 53 aø ukte 1 gçhabhede bharatadhçtasà¤javàkye tu tasyànyathà lakùaõamuktaü yathà %<dakùiõànugatàlindatrayaü yat pa÷cimàmukham . påjanãyottarocchàyaü nandyàvartaü vadanti tat>% . tena pa÷cimadvàra÷ånyatve vikalpaþ . 2 tagaravçkùe vi÷vaþ . 3 matsyabhede ràjavallabhaþ . 3 yàtràyogabhede nadyàvartaka÷abde dç÷yam . %<svastikàn vardhamànàü÷ca nandyàvartàü÷ca kà¤canàn>% bhàø droø 82 aø hastidandasya 5 tadàkàracchede ca %<dantasya målaparidhiü dviràyataü projjhya kalpayeccheùam>% ityupakrame %<÷rãvatsavardhamànacchatradhvajacàmarànuråpeùu . chede dçùñeùvàrogyavijaya dhanavçddhisaukhyàni . praharaõasadç÷eùu jayo nandyàvarte pranaùñade÷àptiþ>% vçø saüø 94 a0

#<naparàjit># puø na paràjãyate parà + ji--karmaõi kvip na÷abdena %<saha supà>% pàø saø . mahàdeve %<vilohitàya dhåmràya vyàdhyàya naparàjite>% bhàø droø 80 aø .

#<napàt># triø na . pàti pà--rakùaõe ÷atç nabhràóityàdinà pàø najaþ prakçtibhàvaþ . 1 arakùake %<napàto durbahasya me>% ç08 . 65 . 12 %<napàto arakùakasya>% bhàø . napàt ÷atrantaþ iti siø kauø tena svàdau napàn napàntau ityàdi råpam . na pàtayati pàti--kvip . 2 apàtake ca asya napàt napàtau napàtaþ iti bhedaþ . tanånapàt tanårakùakaþ . 3 putre apatye niruø . tasya punnàmanarakaniràsakatvena pàtanàbhàvahetutvàt tathàtvam . %<manornapàto apaso dadhanvire>% çø 3 . 60 . 3 %<manoþ napàtaþ putràþ>% màdhavaþ %<çùãõàü napàdavçõãtàyaü yajamànaþ>% yajuø 21 . 61 %<he çùãõàü napàt putraþ>% vedadãø .

#<napàta># puø nàsti pàto yatra . devayàne pathi %<avitsi napàtaü vikramaõaü ca viùõoþ>% yajuø 19 . 56 veveùñi viùõuþ tasya viùõoþ vyàpana÷ãlasya yaj¤asya %<yaj¤o vai viùõuriti>% ÷ruteþ tasya napàtaü vikramaõaü ca avitsi vedmi . nàsti pàto yatra sa napàto devayànapathaþ yatra gatànàü pàto nàsti, vividhaü kramaõaü gamanàgamanaü yatra sa vikramaõaþ pitçyànapathaþ yatra gatànàü punarbhogànte patanam . yaj¤asambandhinau devayànapitçyànau panthànau vetsãtyarthaþ vedadã0

#<napuüsaka># puø naø na strãpuüsau nabhràóityàdi pàø strãpuüsayoþ puüsakabhàvaþ niø na¤aþ prakçtibhàva÷ca . klãve klãva÷abde 2345 pçø dç÷yam . %<napuüsako bhavatãti>% mahàbhàùyaprayogàt asya puüstvamapi . liïgasya ÷abdagatatve'pi ÷abdàrthe tadvyavahàrastu abhedàropàt tadetat ÷abdàrtharatne'smàbhiþ samarthitaü yathà liïgatva¤ca pràkçtaguõagatàvasthàtmakodharma eva tadvi÷eùa÷ca puünapuüsakatvàdiþ . tathà hi sarveùàü triguõaprakçtikàryatayà ÷abdànàmapi tathàtvena guõagatavi÷eùàcchabdeùu vi÷eùa iti kalpyate . sa ca vi÷eùaþ ÷àstre itthamabhyadhàyi . vikçtasatvàdãnàü tulyaråpeõàvasthànàt napuüsakatvaü, satvasyàdhikye puüstvam, raja àdhikye strãtvamiti . eva¤ca liïgasya ÷abdadharmatve'pi ÷abdena sahàrthàbhedàropàt asati bàdhake arthe'pi sàkùàt tatpàratantryeõa và sarvatra tasya vi÷eùaõatvam ÷àbdabodhe ÷abdabhànasyeùñatvàcca ÷abdasya nàmàrthatàvat tadgataliïgasyàpi nàmàrthataucityàt %<na so'sti pratyayoloke yaþ ÷abdànugamàdçte>% iti haryukteþ %<÷abdo'pi yadi bhedena vivakùà syàttadà tathà . nocet ÷rotràdibhiþ siddho'pyasàvartha'vabhàsate>% iti haryukte÷ca ÷abdànàü tadarthatàvagateþ . tathà pràtipadikàrthaþ . abhedavibakùàyàü tu ÷rotràdibhireva siddhaþ j¤àtaþ san arthe prakàratayà bhàsate iti tadarthaþ . yukta¤caitat puüliïgaþ ÷abda iti vyavahàràt %<svamornapuüsakàditi>% pàø såtre ÷abdasyaiva napuüsakatvavyapade÷àt dàrànityàdau puüstvànvayavàdhàcca liïgasya ÷abdadharmatvamanyathaiteùu liïgànanvayàpattervyavahàrasåtranirde÷àsaïgatyàpatte÷ca . tathà arthabhedàcchabdabhedavat liïgabhedàdapi ÷abdabheda iti kalpyate pràguktadharmavi÷eùaråpabhedakasadbhàvàt . ukta¤ca bhàùye %<ekàrthe ÷abdànyatvàddçùñaü liïgànyatvamiti>% . eva¤ca tañàdi÷abdànàmanekaliïgatvavyavahàraþ samànàpårvãkatvenaiva . vastutasteùàü bhinnànàmeva bhinnaliïgatvamiti dik . artharåpanaüpusakasyotpattau kàraõaü ÷àø tiø uktaü yathà %<vindureko vi÷ed garbhamubhayàtmà kramàdasau . rajo'dhiko bhavennàrã bhavedreto'dhikaþ pumàn . ubhayoþ samatàyàü tu napuüsakamiti smçtam>% . %<suóanapuüsakasya>% pàø %<napuüsakamanapuüsakenetyàdi>% pàø . tatra puüsi %<naiva strã na pumàneùa na caivàyaü napuüsakaþ>% ÷vetà÷vaø . klãve %<na vàmanàþ kubjakuõà na kha¤jàþ nàndho jaóaþ strã na napuüsaka¤ca>% bhàø ÷àø 83 aø .

#<napumas># puø na pumàn àrùe na napuüsakabhàvaþ . klãbe %<hatàsmyahaü kunàthena napuüsà vãramàninà>% bhàgaø 9 . 14 . 20

#<naptç># naø na patatyanena na + pata--tçc neùñrityàdiø pàø niø . 1 pautre 2 dauhitre ca (nàti) hemacaø . %<putreõa lokàn jayati pautreõànantyama÷nute>% iti %<dauhitro'pi hyamutrainaü santàrayati pautravat>% manåkte÷ca tayoþ uddhàrakatvàt naptçtvam . %<yadi nàtmani putreùu na cet putreùu naptçùu . natveva tu kçto'dharmaþ karturbhavati niùkalaþ>% manuþ . 3 kanyàputrayoþ kanyàyàü strã amaraþ ïãp .

#<naptçkà># strã naptç--saüj¤àyàü kan . viùkire ghuïkàrakàriõãti prasiddhe pakùibhede %<làvatittirikapi¤jalavartãravartikàvartakanaptçkàvàtãka>% ityàdyupakrame viùkirà laghavaþ ÷ãtamadhuràþ kaùàyà doùa÷amanà÷ca su÷ruø .

#<nabha># hiüsàyàü nighaõñuþ bhvàø àtmaø sakaø señ . namate anabhiùña nebhe . õabha hiüse ityasya õopade÷atvàt satinimitte õatvam nàsyeti bhedaþ . tatra dhàtau àrùastaï itya÷uddham tasya anudàttettvena àtmanepaditvàt .

#<nabha># triø nabha--hiüsàyàü pacàø ac . 1 hiüsake 2 ÷ràvaõe màsi puø ÷abdaraø . tasya vçùñyà kãñàdihiüsakatvàt tathàtvam . 3 àkà÷e naø nabhaukasa÷abde dç÷yam . hiüsitasarvapràõinàü tenaiva gamanàttasya tathàtvam . càkùuùamanvantare 4 saptarùibhede %<bhçgurnabho vibasvàü÷ca>% harivaüø 7 aø càkùuùamanvataroktau . svàrociùamanoþ 5 putrabhede %<prathita÷ca nabhasya÷ca nabha årjastathaiva ca>% harivaüø 7 aø svàrociùamanvantaroktau . ràmavaü÷ye ràjabhede %<niùadhasya nalaþ putrã nanaþ putrã nalasyatu>% harivaüø ràmavaü÷yoktau .

#<nabhaþkràntin># puø nabhaþ kràntamanena ini . siühe ÷abdamà0

#<nabhaþpràõa># puø nabhasaþ pràõa iva . pavane trikàø .

#<nabhaþsad># puø nabhasi sãdati sad--kvip 7 taø . 1 deve 2 khagàdau ca . và visargasya satve nabhassadubhayapyatra .

#<nabhaþsarit># strã 6 taø . gaïgàyàü trikàø và visargasya satve nabhassaridapyatra .

#<nabhaþsthala># puø nabhaþsthalamiva yasya . mahàdeve %<årdhvaretà årdhva liïga årdha÷àyã nabhaþsthalaþ>% bhàø anuø 17 aø ÷ivanàmoktau . ÷arpare khari và visargalope nabhasthalo'pyatra .

#<nabhaþsthita># triø 7 taø . 1 gaganasthite tàràgrahàdau 2 narakabhede hemacaø . và visargalope nabhasthito'pyatra .

#<nabhaþspç÷># triø nabhaþ spç÷ati spç÷a--kvin . gaganaspar÷ini . và visargalope nabhaspçgapyatràrthe . kvinnantatvàt padatve kutvam . nabhaþspçk . %<bhavanti jvalità lakùmyaþ kãrtaya÷ca nabhaspç÷aþ>% kàmandaø . ka . nabhaþspç÷o'pyatra . %<nabhaþspç÷airmahàghoraiþ parikùiptaü mahàvanam>% bhàø droø 5 a0

#<nabhaga># puø vaivasvatamanoþ 1 putrabhede %<ikùvàkornabhaga÷caiva dhçùñaþ garyàtireva ca>% bhàø 8 . 152 vaivasvatavaü÷oktau . 2 gaganage triø nàstibhago yasya . 3 bhàgyahãne triø .

#<nabhanu># triø nabha--hiüsàyàü bàø anu . 1 hiüsake vede striyàmåï %<nabhanå pràgruvo nabhanvaþ>% çø 4 . 19 . 3 . nabhanvaþ hiüsikàþ bhana--bàø anu pçùoø . 2 ÷abdakàrake udake puø nighaõñuþ %<parvatasya nabhanåüracucyavuþ>% çø 6 . 59 . 7 %<nabhanån bhaõate ÷abdakarmaõaþ nabhràóitivat nabhanavaþ udakàni>% bhàø dãrghàntaþ 2 nadyàü strã nighaõñhuþ nabhanvà iti tatra pàñhàntaraü %<pràgruvo nabhanvaþ>% çø 4 . 19 . 7 bahuvacanàntaþ .

#<nabhanya># triø nabha--hiüsàyàü kanin nabhni hiüsàyàü sàdhu yat, nabhasi hito và yat pçùoø . 1 àkà÷abhave 2 hiüsake ca . %<gàyat sàma nabhanyaü yathà verarcàma tadvàvçdhànaü svarvat>% çø 1 . 173 . 1 he indra! nabhanyaü nabhasyaü nabhasi bhavaü nabhovyàpinaü hiüsakaü và ràkùasàdikasya . nabhatirbadhakarmà %<nabhati ardartãti badhakarmasu gaõanàt>% bhàø .

#<nabha÷cakùus># naø nabhasa÷cakùuriva prakà÷akatvàt . sårye ÷abdamàø .

@<[Page 3965b]>@
#<nabha÷camasa># puø nabhasa÷camasa iva . 1 candre 2 citràpåpe 3 indra jàle ca mediø .

#<nabha÷cara># triø nabhasi carati cara--ña . gaganacàriõi 1 khage2 deva gandharvagrahàdau . 3 nabhaþsthàyimàtre ca %<nikàmataptà dvividhena vahninà nabha÷careõendhanasaübhçtena ca>% kumàø %<nabha÷carairgãtaya÷àþ sa lebhe>% vyaye'ùñame và sutabhe vilagne caiko'pi pàpa÷ca nabha÷caràõàm jyotiùam .

#<nabhas># naø nahyate meghaiþ naha--bandhane %<naherbha÷ca>% uõàø asun bha÷càntàde÷aþ . 1 gagane %<aumityuktavato'tha ÷àrïgiõa iti vyàhçtya vàcaü nabhastasminnutpatite>% màghaþ . 2 ÷ràvaõe màsi puø amaraþ . bàhulyena meghasambandhàttasya tathàtvam . %<nabhonabhasyatvamalambhitaddç÷au>% naiùaø %<nabhà÷ca nabhasya÷ca vàrùikàvçtå>% yajuø 14 . 15 . %<nabhonabhasyayorvçùñimavagraivàntare>% raghuþ . 3 meghe amaraþ nabhasya÷abde dç÷yam . 4 udake nighaõñuþ . 5 ghràõe 6 varùe 7 patadgrahe puø mediø 8 palita÷ãrùe ÷abdaraø 9 lagnatoda÷amasthàne jyo0

#<nabhasa># puø nabha--÷abde asac . 1 ÷abdà÷raye gagane . da÷amamanvantarãye 2 saptarùibhede %<aïgirà nabhasaþ satyaþ saptaiva paramarùayaþ>% harivaüø 7 aø da÷amabhanvataroktau .

#<nabhasaïgama># puüstrã nabhasaü gaganaü gacchati gama--khac mum ca . khage amaraþ . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nabhasmaya># puø nabho mayate maya--gatau ac vede ayasmayàdiø na padatvam . àditye %<kçtopastaraõaü nabhasmayam>% çø 9 . 69 . 5 %<nabhasmayamàdityam>% bhàø . loke tu nabhomaya ityeva nabhoge triø .

#<nabhasya># puø nabhase meghàya udakàya và sàdhu yat . 1 bhàdrapadamàse nabhaþ÷abde udàø . %<prathamà ca dvitãyà ca nabhasye màsi nigdità>% vasiùñhaþ . %<atha nabhasya iva trida÷àyuùam>% raghuþ . 2 svàrociùamanoþ putrabhede %<prathita÷ca nabhasya÷ca nabha årjastathaiva ca>% harivaüø 7 aø tatputroktau nabhasi gagane bhavaþ yat . 3 gaganabhave triø .

#<nabhasvat># puø nabhaþ sàdhanatvenàstyasya matup masya và . pavane amaraþ . %<àkà÷àdvàyuþ>% iti ÷ruteþ vàyoràkà÷ahetukatvàt tathàtvam . %<milannimãlaü vidadhurvilokità nabhasvatastaü kusumeùu kelayaþ>% naiùaø %<nabhasvàniva dakùiõaþ>% raghuþ . 2 antardhànasya patnyàü strã ïãp . %<antardhàno nabhasvatyàü havirdhànamavindata>% bhàgaø 4 . 24 . 6

#<nabhàka># puø naø bhàti bhà--pinàkàø àka . 1 tamasi ujjvaladaø . 2 ràhau ca tasyacchàyàråpatvena tathàtvam . tataþ ÷ibàø apatye aõ . nàbhàka tadapatye puüstrãø .

#<nabhãga># triø nabhogacchati gama--óa . 1 nabha÷care khagadevagrahàdau 2 lagnatoda÷amage 3 da÷amamanvantarãye saptarùibhede nabhasa÷abde dç÷yam .

#<nabhogaja># puø nabhasi gaja iva . meghe trikàø .

#<nabhogati># strã 7 taø . 1 gaganagatau nabhasi gatirasya . 2 khagàdau triø .

#<nabhoda># puø vi÷vadevabhede %<uùõãnàbho nabhoda÷ca>% harivaüø 7 aø tadgaõoktau .

#<nabhoduha># puø nabhasi duhati duha--ka . 1 meghe ÷abdamàlà . tasya nabhasi payoniþsàrakatvena tathàtvam .

#<nabhodvãpa># puø nabhasi dvãpa iva . meghe ÷abdamàø .

#<nabhodhåma># puø nabhasi dhåma iva . meghe ÷abdamàlà .

#<nabhonadã># strã 6 taø . svargagaïgàyàm .

#<nabhomaõi># puø nabhasi maõiriva prakà÷akatvàt . dyumaõau sårye heyacaø .

#<nabhomaõóala># naø nabhomaõóalamiva . gaganamaõóale %<naitannabho maõóalamamburà÷eþ>% sàø daø %<atha ca yàvannabhomaõóalaü sahadyàvàpçthivyormaõóalàbhyàü kàtrsnyena saha bhu¤jãtam>% bhàgaø 5 . 22 . 9

#<nabhomaõóaladãpa># puø nabhomaõóale dãpa iva ràtrau prakà÷akatvàt . candre %<nabhomaõóaladãpàya ÷iroratràya dhårjañeþ . kalàbhirbardhamànàya nama÷candràya càrave>% tiø ta0

#<nabho'mbupa># puüstrã nabhasi ambu pivati pà--ka . càtakakhage hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nabhorajas># naø nabhasi raja iva dçùñhyàvarakatvàt . andhakàre

#<nabhoråpa># triø nabhaso råpamàropitaü råpamiva råpamasya . nãlavarõayukte pa÷vàdau %<apratyakùe'pi hyàkà÷e bàlàstalajalinatàdyadhyasyanti>% ÷àø bhàø %<svanãkhanãlimà>% naiùaø ukteþ gaganasyàropitaråpavattvena tattulyaråpatvàt ÷yàmamàlinyavarõayuktasya tathàtvam . %<nabhoråpàþ pàrjanyàþ>% yajuø 24 . 60 . %<nabhovarõà nãlavarõàþ>% vedadãø .

#<nabhoreõu># strã nabhasi reõuriva àvarakatvàt . kujjhañikàyàü trikà0

#<nabholaya># puø nabhasi loyate lã--ac 7 taø . 1 dhåme ÷abdaratnàø 2 gaganalãnamàtre triø .

#<nabhovãthã># strã nabhasi vãthãva . àkà÷asthe vãthãråpe pathi . %<atha ca yàvatàrdhena nabhovãthyàþ pratharati taü kàlamayanabhàcakùate>% bhàgaø 5 . 22 . 8 .

#<nabhaukas># triø nabha àkà÷am okaþ sthànamasya . jantarikùacare khagàdau %<anye ca vividhà jãvà jalasthalanabhaukasaþ . graharkùaketavastàràstaóitaþstanayitravaþ>% bhàgaø 2 . 6 . 15

#<nabhya># triø nàbhaye rathacakràvayavabhedàyahitam tàmarhati và gavàdiø yat %<nàbhirnabha¤ca>% pàø gaø nabhàde÷aþ . rathàdicakràvayavahite 1 tailàdau 2 tadarhe ca %<tadetannabhyaü yadayamàtmà>% ÷ataø bràø 14 . 4 . 3 . 23 %<tadeva rathacakradçùñàntena spaùñayati nàbhi÷cakràpaõóikà nàbhyai hitaü nàbhimarhatãti và nabhyam tadetalloke prasiddhaü cakrapiõóikàsthànãyam, kiü tat yadayamàtmà yo'yaü ÷arãram>% bhàø . 3 akùe 4 rathacakrànuguõe a¤jane ca . %<nabhyo'kùaþ nabhyama¤janaü rathacakranàbhàvevedam>% siø kauø . %<nabhyo'kùa iti sacchidro rathàïgàvayavo nàbhistadanupraviùñaþ kàùñhavi÷eùo'kùaþ sa ca tadanuguõatvàt nàbhaye hitaþ . a¤janaü tailàbhyaïgaþ tadapi snehamayatvàt nàbhaye hitam>% manoø . ÷abdakalpadrume nabhya÷abdasya nabhaþprakçtikatvena sàdhanamanyàrthaparatvakathana¤ca nirmålam . %<pa÷càduttaravedestriùu prakrameùu matyà và magyasthe abhimantrayate'tra ramethàmiti>% kàtyàø ÷rauø 8 . 4 . 5 nadhyamaü cakrasya phalakaü nabhyam %<nàbhirnabhaü ceti>% pratyayasaüniyogena nàbhernabhabhàvaþ nabhye tiùñhato nabhyasthe madhyame ca phalake sthàpayedityarthaþ karkaþ .

#<nabhràj># puø na bhràjati bhràja--kvip nabhràónapàt ityàdinà pàø na¤aþ prakçtibhàvaþ . megha hemacaø padatve ùatvaóatve

#<namata># triø nama--atac . prahve 1 namre 2 nañe ca 3 dhåme uõàø . karmaõi atac . 4 prabhau uõàdikoùaþ .

#<namayiùõu># triø nama--svàrthe õica vàø iùõuc . namana÷ãle %<sthirà cinnamayiùõavaþ>% çø 8 . 20 . 1 %<namayiùõavaþ namana÷ãlàþ>% bhàø .

#<namas># avyaø nama--bhàve asun svaràdiø . namane 1 svàpakarùabodhakavyàpàre 2 tyàge svasvatvadhvaüsànukålavyàpàrabhede . puùpaü viùõave nama ityàdau viùõådde÷yakamantrakaraõakatyàgaviùayaþ puùpamityevaü bodhaþ yathàha ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàm
     %<puùpamidaü viùõave nama ityasya viùõådde÷yaka mantrakaraõatyàgasya karmedaü puùpamityarthastatha caturthyà prãtyudde÷yakatvaü tadicchàdhãnatvaråpaü namaþpadàrthe mantrakaraõatyàge bodhyate prakçtyarthasya ca viùõvàdeþ prãtau tadicchàyàü vànvayaþ . vràhmaõàdyudde÷yakasya gavàtitvàgasya mantrakaraõatve pramàõàbhàvàt gaurbràhmaõàya nama ityàdikona prayogaþ . vràhmaõebhyo namonityamityàdau tu namaþpadàrtho natireveti tatra viùayatvaü caturthyà bodhyate . puùpamidaü paramàtmane nama ityàdã paramàtmanaþ prãtyasattve'pi tatprãtitvaprakàrakecchàsambhavànna tatprãtyudde÷yakatvàprasiddhiþ>% . namyate karmaõi asun 3 anne 4 vajre ca nighaõñuþ namovçdh÷abde dç÷yam . sàkùàdàø upaø saø . namaskaroti namaskçtya . atra kçdhàtoreva namanàrthatà nama÷÷abdastu tadarthadyotakaþ tena nàràyaõaü namaskçtyetyàdau dvitãyà upapadavibhakteþ kàrakavibhaktirgarãyasã iti nyàyàt namasovàcakatve namaskçtya vràhmaõebhya ityàdau namaþ÷abdayoge caturthã . %<namaþ svastãtyàdi>% pàø såtre tyàgàrthakanamanàrthakayorubhayorgrahaõam . 5 yaj¤e ca naø %<yaj¤o vai namaþ>% iti ÷ruteþ .

#<namasa># triø nama--asac . anukåle ujjvadaø .

#<namasàna># triø nàmadhàø namasya--bàø ànac allopayalopau . namaskaraõa÷ãle %<ya÷asvinaü namasànà vidhema>% athaø 6 . 39 . 2

#<namasi(syi)ta># nàmadhàø namasya--karmaõi ka và yalopaþ . kçtanamaskàre amaraþ .

#<namaskàra># puø namas + kç--gha¤ . 1 svàpakarùabodhakavyàpàre kara÷iraþsaüyogàdau 2 viùabhede ÷abdacaø . namaskàre adhikàrivi÷eùàdikaü nànàsthànàt pradar÷yate . abhivàdayedityanuvçttau ÷aïkhaþ %<nàprayatàyàprayata÷ca>% iti ÷uø taø . %<striyo namasyà vçddhà÷ca vayasà patyureva tàþ>% iti smçtyartha sàraþ . %<devaü vipraü guruü dçùñvà na namedyastu sambhramàt . sa kàlasåtraü vrajati yàvaccandradivàkarau . bràhmaõa¤ca guruü dçùñvà na namedyo naràdhamaþ . yàvajjãvanaparyantama÷uciryavano bhavet>% iti brahmavaiø janmasyaø %<devatàyatanaü dçùñvà dçùñvà tu daõóinantathà . namaskàraü na kuryàdyaþ pràya÷cittã bhavennaraþ . sabhàyàü yaj¤a÷àlàyàü devatàyataneùu ca . pratyekantu namaskàro hanti puõyaü puràkçtam . upavi÷ya namet ÷ådro dãrghàyurbràhmaõo vadet . sa ÷ådro narakaü yàti bràhmaõo yàtyadhogatim . dårasthaü jalamadhyasthaü dhàvantaü madagarvitam . krodhavantaü vijànãyàt namaskàra¤ca varjayet . puùpahasto vàrihastastailàbhyaïgã jalasthitaþ . à÷ãþkartà namaskartà ubhayornarakaü bhavet>% karmalocanam . %<màtuþ pituþ kanãyàüsaü na namedvayasàdhikaþ . namaskuryàd guroþ patnãü bhràtçjàyàü vimàtaram>% yamaþ . %<abhivàdayataþ pårvamà÷iùaü na prayacchati . yadduùkçtaü bhavettasya tasmàdbhàgaü prapadyate . svastãti bràhmaõe bråyàt àyuùmàniti ràjani . vardhatàmiti vai÷yeùu ÷ådre tvàrogyameva ca>% maø taø %<gurupatnã tu yuvatã nàbhivàdyeha pàdayoþ . pårõaùoóa÷avarùeõa guõadoùau vijànatà>% manuþ . %<kurvãta bandanaü bhåyo bhagovohamiti bruvan . viproùya pàdagrahaõamanvaha¤càbhivàdanam . gurudàreùu kurvãta satàü dharmamanusmaran . abhivàdana÷ãlaþ syànnityaü vçddheùu dharmataþ . asàvahambho nàmeti samyak praõatipårvakam . àyuràrogyasiddhyarthaü tandràdi parivarjitaþ . àyuùmàn bhava saumyeti vàcyo vipro'bhivàdane . akàra÷càsya nàmno'nte vàcyaþ pårvàkùaraplutaþ . yo na vettyabhivàdasya dvijaþ pratyabhivàdanam . nàbhivàdyaþ sa viduùà yathà ÷ådrastathaiva saþ . vyatyastapàõinà kàryamuprasaügrahaõaü guroþ . savyena savyaþ spraùñavyo dakùiõena tu dakùiõaþ . laukikaü vaidika¤càpi tathàdhyàtmikameva và . àdadãta yato j¤ànaü taü pårvamabhivàdayet . bràhmaõàn ku÷alaü pçcchet kùatrabandhånanàmayam . vai÷yaü kùemaü samàgamya ÷ådramàrogyameva tu>% manuþ . abhivàdanãyà÷ca %<upàdhyàyaþ pità jyeùñho bhràtà caiva mahãpatiþ . màtulaþ ÷va÷urastràtà màtàmahapitàmahau . bandhu jyeùñhaþ pitçvya÷ca puüsyete guravaþ smçtàþ . màtà màtàmahã gurvã piturmàtu÷ca sodarà . ÷va÷råþ pitàmahã jyeùñhà dhàtrã ca guravaþ striyàm . ityukto guruvargo'yaü pitçto màtçto dvijàþ . anuvartanameteùàü manovàkkàyakarmabhiþ . gurån dçùñvà samuttiùñhedabhivàdya kçtà¤jaliþ>% iti kårmapuø 11 aø . adhikaü nati÷abde dç÷yam . %<ayameva namaskàro bhåmyàdipratipattibhiþ . praõàma iti vij¤eyaþ sa pårvaü pratipàditaþ>% kàlikàpuø 70 aø . ràtrautanniùedho yathà %<ràtrau naiva namaskuryàttenà÷ãrabhicàrikà . ataþ pràtaþ padaü dattvà prayoktavye ca te ubhe>% mahàbhàrate .

#<namaskàrã># strã namaskàraþ tadaïgà¤jaliriva patram astyasyàþ ac gauràø ïãù . lajjàluvçkùe amaraþ . tasyàþ namaskàràïgà¤jaliråpapatrakatvàt tathàtvam .

#<namasya># nàmadhàø namaskaroti %<namastapobarivaþ>% ityàdi kyac påjàyàm bhvàø paraø sakaø señ . namasyati anamasã(syã)t . karmaõi namasyate %<dvijaiþ kvaccinnamasyase>% %<te'namasyaü÷ca ÷aïkaram>% %<no namasyanti te bandhån>% bhaññiþ .

@<[Page 3968a]>@
#<namasya># triø nàmadhàtuþ namasya--karmaõi yat allopayallopau . påjye . %<brahmannatithirnamasyaþ>% kañhãpaø .

#<namasyà># strã namasya--bhàve a . påjàyàm

#<namasyu># triø kyajantanamasya--%<kyàcchandasi>% pàø u . 1 namaskaraõa ÷ãle %<sa idvane namasyubhirvacasyate>% çø 1 . 55 . 4 . puravaü÷ye 2 nçpabhede %<janamejayo'bhåt pårãþ pracinvàüstatsutastataþ . pravãro'tha>% namasyurvai bhàgaø 9 . 20 . 3 tatra nabhasyuriti pàñhàntaraü harivaü÷e 31 aø %<pracinvataþ pravã ro'bhånnabhasyustasya càtmajaþ>% ityukteþ .

#<namita># triø nama--õic kta và hrasvaþ . nàmite natãkçte %<sudhãþ ko và kaupãrapi namitamårdhvà na pibati>% vidagdhamàdhavaþ .

#<namã># puø nama--bàø ã vàtapramãvat . çùibhede %<prahvannamãü sàyyaü sasantam>% çø 6 . 20 %<namãü tatsaüj¤akamçùim>% bhàø %<pra me namãü sàyyam iùe bhuje>% çø 10 . 48 . 9 %<etena vai namã sàyyobaideho ràjà¤jasà svargaü lokamait>% pa¤cabhã bràø 25 . 10 . 17

#<namuci># puø na mu¤cati muca--in nabhràóityà pàø na¤aþ prakçti bhàvaþ . 1 kandarpe danoþ putre 2 asurabhede mediø . catvàriü÷addanoþ putrà ityupakrame %<÷aüvarã namuci÷caiva pulãmà ceti vi÷rutaþ>% bhàø àø 60 aø . %<ka÷yapasya danurnàma bhàryàsãddvijasattama! . tasyàntu dvau sutàvàstàü sahasràkùàd balàdhikau . jyeùñhaþ ÷umbhaþ iti khyàto ni÷umbha÷càparã'suraþ . tçtãyo namucirnàma mahàbalasasanvitaþ>% vàmanapuø 52 aø .

#<namucidviù># puø namuciü dviùñavàn dviùa--bhåte kvip 6 taø . indre namucisådana÷abde dç÷yam . %<vigçhya cakre namucidviùà balã>% màghaþ .

#<namucisådana># puø namuciü sådayati hinasti sådi--lyu . indre amaraþ . tena tasya sådanakathà bhàø ÷aø 47 aø . %<namucirvàsavàdbhãtaþ såryara÷miü samàvi÷at . tenendraþ sakhyamakarot samaya¤cedamabravãt . na càrdreõa ca ÷uùkreõa na ràtrau nàpi càhani . vadhiùyàmyasura÷reùñha! sakhe! satyena te ÷ape . evaü ma kçtvà samayaü dçùñvà nãhàramo÷varaþ . cicchedàsya ÷iro ràjannapàü phenena vàsavaþ . tacchiro namuce÷chinnaü pçùñhataþ ÷akramanviyàt . bho mitra hana! pàpeti bruvàõaü ÷akramantikàt>% namuci÷atra namucihan prabhçtayo'tra .

@<[Page 3968b]>@
#<namura># puø nama--bàø ura . namucau asure %<bhåyànnindro namuràt bhåyànindràsi mçtyubhyaþ>% athaø 13 . 4 . 46

#<nameru># puø nama--bàø eru . 1 surapunnàge vi÷vaþ 2 rudràkùe iti kecit %<gaõà nameruprasavàvataüsàþ>% %<prànteùu saüsaktanameru÷àsvam>% kumàø %<vi÷a÷ramurnameråõàü chàyàsvadhyàsya sainikàþ>% raghuþ .

#<namoguru># puø namaþ namaskàraviùaye guruþ . bràhmaõe ÷abdaraø . bràhmaõànàü sarvavarõanamasyatayà gurutvàt tathàtvam .

#<namovàka># puø vaca--bhàve gha¤ 6 taø namaskàràya ucyate karmaõi gha¤ và . 2 namovacane namaskàràrthaü kathanãye triø %<idaü kabibhyo pårvebhyo namovàkaü pra÷àsmahe>% uttaracaø . %<namovàke prasthite adhvare>% çø 8 . 35 . 23 %<namaskàràya procyate sa namovàkaþ tasminnadhvare>% bhà0

#<namovçdh># puø vçdha--bhàve sampaø kvipa namaso'nnasya vçt vardhanaü yasmàt 5 taø . yaj¤e %<agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate . àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajàþ>% gãtàyàü yaj¤asyànnahetvasyoktestasya tathàtvam . %<àno yaj¤aü namodçdham>% çø 3 . 43 . 3 %<namovçdhas namaso'nnasya vardhakaü yaj¤am>%

#<namba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . namyati anambãt nanamba aõãpade÷atvàt sati nimitte na õatvam . pranamyati .

#<namya># triø nama--pavargàntatvàt karmaõi yat na õyat . namanãye

#<namra># triø nama--ra . 1 nate nimratàpràpte 2 vinayànvite ca ÷abdàrthaciø . %<stokanamrà stanàbhyàm>% meghaø . %<abhåcca namraþ praõipàta÷iddhayà>% raghuþ .

#<namraka># puø namra iva kàyati kai--ka . 1 vetasavçkùe bhàvapraø . svàrthe ka . 2 namanakartari triø striyàü kàpi ata ittvam

#<naya># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . nayate anayiùña . neye

#<naya># puø nã--bhàve ac . 1 nãtau amaraþ . %<viùamo'pi vigàhyate nayaþ kçtatãrthaþ payasàmivà÷ayaþ>% kiràø . 2 dyåtabhede mediø . 3 naigamàdau hemacaø . nayati saüsàrapàraü bhaktam nã--kartari ac . 4 viùõau %<ràmoviràmovirajà màrgo neyo nayo'nayaþ>% viùõusaüø . naigamàdi÷ca siddhàntàdiþ %<evaü nyàyanayaj¤aistçtãyamuktaü nimittahetutvam>% %<tatràpi paramàõau syàt pàko vai÷eùice naye>% bhàùàø . 5 nyàyye 6 netari ca triø ÷abdacaø tataþ àkarùàø ku÷alàdyarthe vun . nayaka nãtiku÷ale triø .

#<nayana># naø nãyate buddhivçttiþ svasaüyuktaviùayàn anena nã--karaõe lyuñ . 1 netre amaraþ . tasya buddhivçtteþ svasaüyogiviùayapràpakatvàt tathàtvam . %<seviùyante nayanasubhagaü khe bhavantaü balàkàþ>% meghaø . %<atha nayanasasutthaü jyotiratreriva dyauþ>% raghuþ asya svàïgatve'pi bahvackatvàt upasarjanatve striyàü na ïãù . %<dayità dayitànanàmbujaü daramãlannayanà nirãkùate>% rasagaïgàø bhàve lyut . 2 pràpaõe 3 yàpane ca %<nayanaü pàrijàtasya dvàrakàü mama rocate>% harivaüø 129 %<kàlasya nayane yuktàþ somapatnyaþ ÷ucivratàþ>% bhàø àø 66 aø %<kàlasya nayane yuktà yamasya puruùà÷ca ye>% bhàø saø 8 aø .

#<nayanàbhighàta># puø 6 taø . su÷rutokte nayanàbhihananaråpe rogabhede yathoktam %<athàto nayanàbhidhàtapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . abhyàhate tu nayane bahudhà naràõàü saürambharàgatumulàsu rujàsu dhãmàn . nasyapralepapariùecanatarpaõàdyamuktaü punaþ kùatajapittaja÷ålapathyam . dçùñiprasàdajananaü vidhimà÷u kuryàtsnigdhairhimai÷ca madhurai÷ca tathà prayogaiþ . svedàgnidhåmabhaya÷okarujàbhighàtairabhyàhatàvapi tathaiva bhiùak cikitset . sadyohate nayana eùa vidhistadårdhvaü syanderito bhavati doùamavekùya kàryaþ . abhyàhataü nayanamãùadathàsya vàùpasaüsveditaü bhavati tannarujaü kùaõena . sàdhyaü kùataü pañalamekamubhe tu kçcchre trãõi kùatàni pañalàni vivarjayettu . syàtpicciña¤ca nayanaü hyati càvasannaü srastaü cyuta¤ca hatadçkca bhavettu yàpyam . vistãrõadçùñitanuràgamasatpradar÷i sàdhyaü yathàsthitamanàbiladar÷ana¤ca . pràõoparodhavananakùavakaõñharodhairunnamyamà÷u nayanaü yadatipraviùñam . netre vilambini vidhirvihitaþ purastàducchiühanaü ÷irasi vàryavasecana¤ca . ùañsaptatirnayanajà ya ime pradiùñà rogà bhavantyamahatàü mahatà¤ca tebhyaþ . stanyaprakopakaphamàrutapittaraktairbàlàkùivartmabhava eva kukåõako'nyaþ . mçdnàti netramatikaõóumathàkùikåñanàsàlalàñamapi tena ÷i÷uþ sa nityam . såryaprabhàü na sahate sravati pravçddhaü tasyàharedrudhiramà÷u vinirlikhecca . kùaudràyutai÷ca kañubhiþ pratisàrayettu nàtuþ ÷i÷orabhihita¤ca vidhiü vidadhyàt>% .

#<nayanàbhiràma># puø nayanamabhiramayati abhi + rama--õicaõ nayanayorabhiràmo yasmàt và . 1 candre %<àyuþ kùaya¤ca kurute nayanàbhiràmaþ>% vaivàhikalagnaphaloktau jyotirvasiùñhaþ . 2 netrànuràgakàrake priyamàtre triø .

@<[Page 3969b]>@
#<nayanã># strã nã--karaõe lyuñ ïãp . netrakanikàyàü ÷abdaci0

#<nayanotsava># puø nayanayorutsavo yasmàt . 1 dãpe ÷abdaraø . tasyàlokena hi netrasya dar÷anayogyatvam %<gçhõàti cakùuþsambandhàdàlokodbhåtaråpayoþ>% bhàùàø àlokasambandhena nayanasya viùayagràhitvokteþ . 2 netrotsavakàrimàtre triø .

#<nayanopànta># puø 6 taø . apàïge ràjaniø .

#<nayanauùadha># naø 6 taø . puùpakàsãse hemacaø .

#<nayapãñhã># strã nayasya pãñhãva . (chak) dyåtàïge aùñakoùñhe trikàø .

#<nayavartma># 6 taø . nãtermàrge ùàóguõyaprayoge ùañ guõà÷ca %<sandhivigrahayànàni saüsthàpyatha damastathà . dvaidhãbhàva÷ca vij¤eyàþ ùaóguõà nãtivedinàm>% nãtisàø .

#<nayavi÷àrada># triø 7 taø . nãti÷àstrànusàreõa ùàóguõyaprayogàbhij¤e %<ùàóguõyavidhitattvaj¤o de÷abhàùàvi÷àradaþ . sàndhivigrahikaþ kàryo ràj¤à nayavi÷àradaþ>% màtsye 89 aø .

#<nara># puüstrãø né--naye ac . 1 manuùye jàtitvàt striyàü nàrãtyeva %<putre ya÷asi toye ca naràõàü puõyalakùaõam>% . %<naràõà¤ca naràdhipaþ>% gãtà %<naratãti naraþ proktaþ paramàtmà sanàtanaþ>% vyàsokteþ 2 paramàtmani %<naràjjàtàni tattvàni nàràõãti vidurbudhàþ>% vedamantram %<àpo nàrà iti proktà àpo vai narasånavaþ>% manuþ . %<jahnurnàràyaõo naraþ>% viùõusaüø . 3 puüsi ràjaniø . 4 devabhede %<tatastadamçtaü devo viùõuràdàya vãryavàn . jahàra dànavendrebhyo nareõa sahitaþ prabhuþ . evaü sutumule yuddhe vartamàne mahàbhaye . naranàràyaõo devau samàjagmaturàhavam>% bhàø àø 19 aø svàrohihàrake 5 a÷ve nighaõñhuþ 6 naradevasyàvatàre arjune midiø .
     %<naranàràyaõau yau tau puràõàvçùisattamau . tàvimàvanujànãhi hçùãke÷adhana¤jayau . vikhyàtau triùu lokeùu naranàràyaõàvçùã . kàryàthamavatarõau tau pçthvãü puõyaprati÷rayàm . yanna ÷akyaü surairdraùñumçùibhirvà mahàtmabhiþ . tadà÷ramapadaü puõyaü vadarãnàma vi÷rutam . sa nivàso'bhavadvipra! biùõorjiùõostathaiva ca . yataþ prabavçte gaïgà siddhacàraõasevità . tau manniyogàdbrahmarùe! kùitau jàtau mahàdyutã . bhåmerbhàràvataraõaü mahàvãryau kariùyataþ>% bhàø vaø 47 aø %<teùàü mana÷ca teja÷càpyàdadànà vivaujasà . pårvadevau vyatikràntau naranàràyaõàvçùã . vçhaspatistu papraccha brahmàõaü kàvimàviti . bhavantaü nãpatiùñhete tau naþ ÷aüsa pitàmaha!>% brahmovàca %<yàvetau pçthivãü dyà¤ca bhàsayantau tapasvinau . jvalanvau rocamànau ca vyàpyàtãtau mahàbalau . naranàràyaõàvetau lokàllokaü samàsthitau . årjitau svena tapasà mahàsatva paràkramau . etau hi karmaõà lokaü nandayàmàsaturdhruvam . dvidhà bhåtau mahàpràj¤au viddhi brahman parantapau . asuràõàü vinà÷àya devagandharvapåjitau>% vai÷ampàyana uvàca %<jagàma ÷akrastacchrutvà yatra tau tepatustapaþ . sàrdhaü devagaõaiþ sarvairvçhaspatipurogamaiþ . tadà devàsure yuddhe bhaye jàte divaukasàm . ayàcata nahàtmànau naranàràyaõau varam . tàvabråtàü vçõãùveti tadà bharatasattama! . atha tàvabravãcchrakraþ sahyaü naþ kriyatàmiti . tatastau ÷akramabråtàü kariùyàvo yadicchasi . tàbhyà¤ca sahitaþ ÷akro vijigye daityadànabàn . nara indrasya saügràme hatvà ÷atrån parantapaþ . paulomàn kàlaka¤jàü÷ca sahasràõi ÷atàni ca . evametau mahàvãryau tau pa÷yata samàgatau . vàsudevàrjunau vãrau samavetau mahàrathau . naranàràyaõau devau pårvadevàviti ÷rutiþ . ajeyau mànuùe loke sendrairapi suràsuraiþ . eùa nàràyaõaþ kçùõaþ phàlguna÷ca naraþ smçtaþ . nàràyaõo nara÷caiva satvamekaü dvidhà kçtam . etau hi karmaõà lokàna÷nutohya'kùayàn dhruvàn>% bhàø uø 48 aø . 7 dhànyakarpåratçõe mediø . 8 ÷aïkau chàyàvyavahàropayogikãlakabhede %<chàyàhçte tu naradãpatalàntaraghne ÷aïkau bhavennarayute khalu dãpakoccyam>% lãlàø . chàyàvyavahàra÷abde dç÷yam lãlàø ukte ratnami÷ravyavahàre 9 ratnami÷raõakàrinarasaïkhyàyà¤ca %<naraghnadànonitaratna÷eùairiùñe hçte syuþ khalu maulyasaïkhyàþ>% lãlàø . naratvasya durlabhatà viùõupuø uktà narakabhogottaraü tattadyonibhramaõànantaraü saprapa¤caü puràõasaø dar÷ità yathà %<pàpena hi dhruvaü yànti narakeùu naràþ svayam . yaþ karoti naraþ pàpaü tasyàtmà dhruvamapriyaþ . pàpasya hi phalaü duþkhaü tadbhoktavyamihàtmanà . karthaü te pàpaniratà narà ràtriùu ÷erate . maraõàntarite yeùàü narake tãvrayàtanàþ . evaü kliùñà vi÷uddhà÷ca sàva÷eùeõa karmaõà . tataþ kùitiü samàsàdya punarjàyanti dehinaþ . sthàvarà vividhàkàràstçõagulmàdibhedataþ . tatrànubhåya duþkhàni jàyante kãñayoniùu . niùkràntàþ kãñayonibhyastato jàyanti pakùiõaþ . saükùiptà, pakùibhàvena bhavanti tçõajàtiùu . màrgaduþkhamatikramya jàyante pa÷uyoniùu . kramàd goyonimàsàdya punarjàyanti mànuùàþ . evaü yoniùu sarvàsu paribhramya krameõa tu . kàlàntarava÷àyànti mànuùyamatidurlabham . vyutkrameõàpi mànuùyaü pràpyate puõyagauravàt . vicitrà gatayaþ proktàþ karmaõàü gurulàghavàt . mànuùyaü yaþ samàsàdya svargamokùaprasàdhakam . dvayorna sàdhayatyekaü sa mçtastapyate ciram . devàsuràõàü sarveùàü mànuùyamatidurlabham . tat saüpràpya tathà kuryàt na gacchennarakaü yathà . svargàpavargalàbhàya yadi nàsti samudyamaþ . sarvasya målaü mànuùyaü tadyatnàdanupàlaya . dharmamålena mànuùyaü labdhvà sarvàrthasàdhakam . mànuùatve ca vipratvaü yadi pràpnoti durlabham . na karotyàtmanaþ ÷reyaþ ko'nyo'smàdastyacetanaþ>% . %<naratvaü durlabhaü loke vidyà tatra sudurlabhà>% sàø daø agnipu0

#<naraka># puø narati nayati pàpilokaü pàpànuråpabhogàyàtra né--naye àdhàre bàø vun . pàpabhogasthàne tasya tathàtva¤ca vistareõa viùõupuø ÷ivadharmottare ca varõitaü tadeva puràõasaø pradar÷itaü tacca karmavipàka÷abde 1745 pçùñhàdau dar÷itam . pàpabhedena narakabhedapràpti÷ca pàdme uttaø khaø 48 aø yathà %<kåñasàkùã tathà'samyak pakùapàtena yo vadet . ya÷cànyadançtaü vakti sa naro yàti rauravam . bhråõahà purahartà ca goghna÷ca munisattamaþ! . yànti te narake rodhe ya÷cocchvàsanirodhakaþ . suràpo brahmahà hartà suvarõasya ca ÷åkare . prayàti narake ya÷ca taiþ saüsargamupaiti vai . ràjanya vai÷yahà . tàta! tathaiva gurutalpagaþ . taptakumbhe svasçgàmã hanti ràjamañàü÷ca yaþ . màdhvãvikrayakçdbadhyapàlaþ ke÷arivikrayã . taptalauhe tu pacyante ya÷ca bhaktaü parityajet>% . (ke÷arã a÷vaþ) snuùàü sutà¤càpi gatvà mahàjvàle nipàtyate . avamantà guråõàü yo ya÷càkroùñà naràdhamaþ . vedadåùayità ya÷ca vedavikràyaka÷ca yaþ . agamyàgàmã ya÷ca syàtte yàntyasivanaü dvija . cauro vimohe patati maryàdàdåùakastathà . devadvijapitén dveùñà ratnadåùayità ca yaþ . sa yàti kçmimakùe vai kçmã÷e ca duriùñakçt . pitçdevàtithãn yastu parya÷nàti naràdhamaþ . làlàbhakùe sa yàtyugre ÷arakartà ca rodhake . (parya÷nàti parityajya àdau bhuïkte) karoti karõino yastu yastu khaïgàdikçnnaraþ . prayànti te vi÷asane narake bhç÷adàruõe . asatpratigrahãtàro narake yàntyadhomukhe . ayàjyayàjakastatra tathà nakùatrasåcakaþ . vegã påyavaha¤caikoko yàti miùñànnabhuïnaraþ . (vegã sàhasakàrã) (putràdãn varjayitvà eka eva miùñànnabhuka) %<làkùàmàüsa rasànà¤ca tilànàü lavaõasya ca . vikretà vràhmaõo yàti tameva narakaü dvija! . màrjàrakukkuñacchàgàn ÷vavaràhavihaïgamàn . pàlayannarakaü yàti tameva dvijasattama! . raïgoejãvo kaivartaþ kuõóà÷ã garadastathà . såcã bhàhiùika÷caiva parvakàrã ca yo dvijaþ>% . (patyau jãvati jàràjjàtaþ kuõóaþ tadannabhojã kuõóà÷ã màhiùiko mahiùopajãvã %<yadvà mahiùãtyucyate bhàryà bhagenãpàrjitaü dhanam . upajãvati yastasyàþ sa vai màhiùikaþ smçtaþ>% iti smçtiþ . parvakàrã dhanàdilobhena parvasu amàvasyàdikriyàpravartakaþ) %<agàradàhã mitraghnaþ ÷àkunirgràmayàjakaþ . rudhiràrdre patatyete sobhaü vikrãõate ca ye . madhuhà gràmahantà ca yàti vaitaraõãü naraþ . retaþpànàdikartàro maryàdàbhedina÷ca ye . te kçùõe yàntya÷aucà÷ca kuhakàjãvina÷ca ye . asipatravaõaü yàti vanacchedã vçthaiva yaþ . aurabhriko mçgavyàdho vahnijvàle patanti vai . yàntyete dvija! tatraiva ya÷càpàkeùu vahnidaþ . vrateùu lopako ya÷ca svà÷ramàdvicyuta÷ca thaþ . sandaü÷ayàtanàmadhye patatastàvubhàvapi . divàsvapnuùu skandanti ye narà brahmacàriõaþ . putrairadhyàpità ye ca te pratanti ÷vabhojane . ete cànye ca narakàþ ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . yeùu duùkçtakarmàõaþ pacyante yàtanàgatàþ . yathaiva pàpànyetàni tathànyàni sahasra÷aþ . mujyante yàni puruùairnarakàntaragocaraiþ . varõà÷ramaviruddha¤ca karma kurvanti ye naràþ . karmaõà manasà bàcà nirayeùu patanti te . adhaþ÷irobhirdç÷yante nàrakairdivi devatàþ . devà÷càdhomukhàn sarvànadhaþ pa÷yanti nàrakàn . sthàvaràþ kçmayo'bjà÷ca pakùiõaþ pa÷avo naràþ . dhàrmikàstrida÷àstadvanmokùiõa÷ca yathàkramam . sahasrabhàgaprathamà dvitãyànukramàstathà . sarve hyete mahàbhàga! yàvanmuktisamà÷rayàþ . yàvanto jantavaþ svarge tàvanto narakaukasaþ . pàpakçdyàti narakaü pràya÷cittaparàïmukhaþ>% iti viùõu puø dvitãyàü÷e 6 aø . tatraiva %<kathayàmi vicitràõàü karmaõàü vividhà gatãþ . tàþ ÷çõuùva mahàràja! yàþ ÷rutvà mokùamàpnuyàt . paravittaü paràpatyaü kalatraü pàraka¤ca yaþ . harate buddhimohena so'nte mçtyuva÷aïgataþ . kàlapà÷ena sambaddho yasadåtairmahàbalaiþ . tàmisre pàtyate tàvat yàvat varùasahasrakam . tatra tàóanamudvçttàþ kurvanti yamakiïkaràþ . pàpabhogena sammuktastato yonintu ÷aukarãm . tatra bhuktvà mahàduþkhaü mànuùatvaü gamiùyati . rogàdicihnitaü tatra durya÷oj¤àpakaü svakam . bhåtadrohaü vidhàyaivaü kevalaü svakuñumbakam . puùõàti pàpanirataþ so'ndhatàmisrake patet . ye narà iha jantånàü badhaü kurvantivai mçùà . te raurave nipàtyante khàdyante rurubhiryataþ . yaþ svodaràrthaü bhåtànàü badhamàcarati sphuñam . mahàrauravasaüj¤e tu pàtyate sa yamàj¤ayà . yo vai nijantu janakaü bràhmaõaü dveùñi pàpakçt . kàlasåtre mahàduùñe yojabàyatavistçte . yàvanti pa÷uromàõi gavàü dveùaü karoti yaþ . tàvadvarùasahasràõi pacyate yamakiïkaraiþ . yo bhåmau bhåpatirbhåtvà daõóàyogyantu daõóayet . karoti bràhmaõasyàpi dehadaõóaü vilolupaþ . sa ÷åkaramukhairduùñaiþ pãóyate yamakiïkaraiþ . pa÷càdduùñàsu yonãùu jàyate pàpabhuktaye . vràhmaõànàü gavàü ye tu dravyaü vittaü tathàlpakam . vçttiü và gçhlate mohàllumpanti svavalànnaràþ . te paratràndhakåpe ca pàtyante ca mahàrditàþ . yo'rthaü svayamupàhçtya madhuka¤càtti kãlupaþ . na devàya na suhçde dadàti rasanàturaþ . sa patatyeva narake kçmibhojanasaüj¤ake . anàpadi naro yastu hiraõyàdãnapàharet . brahmasvaü bà mahàduùñaþ sandaü÷e narake pacet . yaþ svadehaü prapuùõàti nànyaü jànàti måóhadhãþ . manasà kalpitaü dravyaü viduùe yo dadàti na . sa pumànnarakaü yàti yàvadindrà÷caturda÷a . pa÷càdduùñàsu yonãùu jàyate barõasaïkaraþ . dànàni bàóave dattvà punaþ ÷uddho bhaviùyati . vacodattaü manodattamiti sàhaü vadet yadi . kalpante pitarastasya narakàya samutsukàþ . vacodattaü manodattaü dattaü pàõiku÷odakam . etaddattamadattaü cet jihvàmutpàñayed yamaþ . sa yàtyate tailatapte kumbhãpàke'tidàruõe . ye nagamyàü striyaü mohàdyoùidbhàvàcca kàmayet . taü tayà kiïkaràþ ÷årmyàþ paribaddha¤ca kurvate . ye balàdvedamaryàdàü lumpanti svabaloddhatàþ . te vaitaraõyàü patità màüsa÷oõitabhakùakàþ . vçùalãü yaþ striyaü kçtvà tayà gàrhasthyamàcaret . påyode nipatatyeva mahàduþkhasamanvitaþ . ye dambhànà÷rayante vai dhårtà lokasya va¤cane . vai÷ase narake måóhàþ patanti yamatàóitàþ . ye savarõàü striyaü måóhàþ pàyayanti svaretasam . retaþkulyàsu te yàtyà retaþpàneùu tatparàþ . ye caurà vahnidà duùñà garadà gràmaluõñhakàþ . sàrameyàdane te vai yàtyante pàtakànvitàþ . kåñasàkùyaü vadatyaddhà puruùaþ pàpasambhçtaþ . parakãyantu dravyaü yo harati prasabhaü balã . so'vãcinarake pàpe hyavàgvaktraþ patatyadhaþ . tatra duþkhaü mahadbhuktvà pàpiùñhàü yonimàvrajet . yo naro rasanàsvàdàt suràü pibati måóhadhãþ . tampàyayanti lohasya rasaü dharmasya kiïkaràþ . yo gurånavamanyeta svavidyàcàradarpitaþ . sa mçtaþ pàtyate kùàra saüj¤ake'dhomukhaþ pumàn . vi÷vàsaghàtaü kurvanti ye narà dharmaniùkçtàþ . ÷ålaprote tu narake pàtyante bahuyàtanàþ . yairna ÷rutà ràmakathà na paropakçtiþ kçtà . teùàü sarvàõi duþkhàni bhavanti narakàntare . agre yasya sukhaü bhåyastasya svarga itãryate . ye duþkhino rogayutà narakàdàgatàstu te>% 2 asurabhede puø sa ca varàheõa rajasvalàyàü pçthvyàmutpàditaþ saeva ca vasiùñha÷àpena dvàparayuge svapitraü÷enaiva kçùõena nisåditaþ . kàlikàpuràõe 36 adhyàyàvadhi 41 adhyàye tatkathà vistareõa dç÷yà . kàlikàpuràõa÷abde 02015 pçø saükùepatastatkathà dar÷ità .

#<narakakuõóa># naø yàtanàsthànabhede %<yana uvàca narakàõà¤ca kuõóàni santi nànàvidhàni ca . nànàpuràõabhedena nàmabhedàni tàni ca . bhayaïkaràõi ghoràõi he vatsa! kutsitàni ca . ùaóa÷ãti÷ca kuõóàni saüyamanyà¤ca santi ca . nibodha teùàü nàmàni prasiddhàni ÷rutau smçtau>% iti brahmavaivarte prakçtikhaø 27 . 28 aø .
     narakabhedakuõóàni pàpabhedàt tatra gàminaþ
     1 vahnikuõóam--kañubàcà bàndhabotpãókaþ .
     2 taptakuõóam--bràhmaõàtithibhojanàpradàyã .
     3 kùàrakuõóam--niùiddhadine vastre kùàrasaüyojakaþ .
     4 viñkuõóam--brahmavçttyapahàrakaþ .
     5 måtrakaõóam--parataóàgaü svanitvotsarjakaþ .
     6 ÷leùmakuõóam--ekàkã miùñabhojã .
     7 garakuõóam--pitçmàtçgurubhàryàdyapoùakaþ .
     8 dåùikàkuõóam--atithiü dçùñvà vakracakùuþkàrã .
     9 vasàkuõóam--vipràya prati÷rutya taddravyamanyasmai dàtà .
     10 ÷ukrakuõóam--parastrãgàmã nà parapuügàminã ca strã .
     11 asçkkuõóam--gurvàditàóakastadraktasràvaka÷ca .
     12 a÷rukuõóam--harisaïgãtairudadgàyadgadgadabhaktopahàsakçt .
     13 gàtramalakuõóam--÷a÷vada÷uddhacittaþ khalatàkàrã ca .
     14 karõaviñkuõóam--badhiropahàsakçt .
     15 majjakuõóam--lobhàt svabhojanàrthaü jãvahantà .
     16 màüsakuõóam--arthalobhàt kanyàvikretà .
     17 nakhakuõóam--÷ràddhopabàsàdiùu saüyamatyàgã .
     18 lomakuõóam--÷ràddhopabàsàdiùu saüyamatyàgã .
     19 ke÷akuõóam--sake÷apàrthiva÷ivaliïgàrcakaþ .
     20 asthikuõóam--viùõupade pitçpiõóàdàyo .
     21 tàmrakuõóam--gurviõãgàmã .
     22 lauhakuõóam--çtusnàtà'vãrayorannabhojã .
     23 tãkùõakaõñakakuõóam--kañuvàcà svàmitarjikà strã .
     24 viùakuõóam--viùeõa jãvahantà .
     25 gharmakuõóam--sagharbhahastena devadravyaspar÷ã .
     26 taptasuràkuõóam--÷ådrànuj¤àtaþ ÷ådrànnabhojã .
     27 prataptatailakuõóam--daõóena vçùatàóakaþ .
     28 kuntakuõóam--kuntalauhavaói÷airjãvahantà .
     29 kçmikuõóam--vçthàmàüsamatsyabhugvipro hareranaivedyabhuk ca .
     30 påyakuõóam--÷ådrayàjã tasya ÷ràddhabhuk tacchavadàhã ca .
     31 sarpakuõóam--÷rãkçùõapadacihnamastaksya sarpasya hantà .
     32 gra÷akakuõóam--vidhiü hitvà kùudrajantuhantà .
     33 daü÷akuõóam--vidhiü hitvà jãvahantà .
     34 garalakuõóam--makùikàü hatvà madhugràhã .
     35 vajradaüùñrakuõóam--adaõóyaviprayordaõóakçt nçpaþ .
     36 vç÷cikakuõóam--arthalobhàt prajàdaõóakçt nçpaþ .
     37 ÷arakuõóam--÷astradhàrã dhàvakaþ sandhyàharibhaktihãna÷ca bràhmaõaþ .
     38 ÷ålakuõóam--÷astradhàrã dhàvakaþ sandhyàharibhaktihãna÷ca bràhmaõaþ .
     39 khaïgakuõóam--÷astradhàrã dhàvakaþ sandhyàharibhaktihãna÷ca bràhmaõaþ .
     40 golakuõóam--alpadoùeõa kàràyàü prajàbandhanakçt nçpà .
     41 nakrakuõóam--jalàdutthitanakràdihantà .
     42 kàkakuõóam--kàmena parastrãvakùaþ÷roõyàsyadraùñà .
     43 sa¤càlakuõóam--svarõacauraþ .
     44 vàjakuõóam--tàmralauhacauraþ .
     45 vajrakuõóam--bhådevadevadravyayo÷cauraþ .
     46 taptapàùàõakuõóam--devadvijayoraupyagovastràõàü cauraþ .
     47 tãkùõapàùàõakuõóam--devadvijayoþpittalakàüsyapàtracauraþ .
     48 làlàkuõóam--ve÷yànnabhuk tadvçttijãvã ca .
     49 masãkuõóam--mlecchasevã masãjãvã ca vràhmaõaþ .
     50 cårõakuõóam--devadvijayoþ ÷asyatàmbålàsanacauraþ .
     51 cakrakuõóam--vipradravyaü hçtvà cakrakàro .
     52 vakrakuõóam--viprabàndhavayorvakratàcàrã .
     53 kårmakuõóam--hari÷ayane kårmamàüsabhuk bràhmaõaþ .
     54 jvàlàkuõóam--devadvijayorghçtatailàdihçt .
     55 bhasmakuõóam--devadvijayorghçtatailàdihçt .
     56 daõóakuõóam--devadvijayordhàtrãgandhatailadravyàõàmapahartà
     57 tapta÷årmãkuõóam--balakhalatvàdinà parabhåmiharaþ .
     58 asipatrakuõóam--arthalobhàt svaógena narathàtã .
     59 kùuradhàrakuõóam--gràmanagaràdidàhakàrã .
     60 såcãmukhakuõóam--parakarõe mukhaü dattvà paranindakaþ paradoùoddvoùã vedabràhmaõanindaka÷ca .
     61 godhàmukhakuõóam--gçhaü bhittvà vastugocchàgameùacauraþ .
     62 nakramukhakuõóam--sàmànyadravyacauraþ .
     63 gajadaü÷akuõóam--gajaturaganaracauraþ .
     64 gomukhakuõóam--gorjalapànavàrakaþ .
     kumbhãpàkakuõóam--gostrãbhikùubhråõabrahmahà'gamyàgàmã dãkùàsandhyàhãnastãrthapratigràhã gràmayàjã devalaþ ÷ådrasåpakàrã vçùalãpati÷ca .
     66 kàlasåtrakuõóam--ne÷yànnabhuk tatsaüsargã ca .
     67 avañodakuõóam--kulañàdiùaóve÷yàgàmã dvijaþ .
     68 aruntudakuõóam--candrasåryagrahaõe niùiddhakàle bhojã .
     69 pàü÷ubhojakuõóam--ekasmai vàkpradattakanyàyà doùaü vinà anyasmai dàtà .
     70 pà÷aveùñakuõóam--dattàpahàrã .
     71 ÷ålaprotakuõóam--abhaktyà ÷ivaliïgapåjakaþ .
     72 prakampanakuõóam--vipradaõóakçt tatkampakçdbhayadàyã ca .
     73 ulkàmukhakuõóam--sakopavadanà svàmini katuvàdinã .
     74 akåpakuõóam--÷ådrabhogyà vràhmaõã .
     75 vedanakuõóam--pa¤caùañpuïgamanàt ve÷yà .
     76 daõóatàóanakuõóam--saptàùñapuügamanàt raõóà .
     77 jàlabaddhakuõóam--aùñàdhikapuügamanàt mahàve÷yà .
     78 dehacårõakuõóam--puüdvayagamanàt kulañà .
     79 dalamakuõóam--catuþpuügamanàt svairiõã vçùalã ca .
     80 ÷oùaõakuõóam--tripuügamanàt dhçùñà puü÷calã .
     81 kaùakuõóam--savarõaparañàragàmã .
     82 sårpakuõóam--vràhmaõãgamanakàrako kùatriyovai÷ya÷ca .
     83 jvàlàmukhakuõóam--kare tulasãgaïgàjaladeva÷ilà÷ca dhçtvà pratij¤àkçttadapàlako mithyà÷aùathã mitradrohã vi÷vàsaghàtã mithyàsàkùyada÷ca .
     84 jikùmaükuõóam--nityakriyàhãno devayajane'nàsthikomandopahàsã ca .
     85 dhåmàndhakuõóam--devaviprayordhanahàrã .
     86 nàgaveùñanakuõóam--vaidyadaivaj¤avçttihàrã làkùàlohavyàpàrã rasàdivikrayã ca bràhmaõaþ .

#<narakajit># puø narakam asurabhedaü jayati sma ji--bhåte kvip 6 taø . vàsudeve ÷rãkçùõe %<nairçto narako nàma brahmaõo varadarpitaþ . adityàþ kuõóale mohàjjahàra ditinandanaþ . devànàü vipriye nityamçùãõà¤ca sa vartate . tava caivàntaraprekùã jahi taü ùàpapåruùam . ayaü tvàü garuóastatra pràpayiùyati kàmagaþ . kàmavãryo'titejasvã vainateyo 'nvarãkùagaþ . abadhyaþ sarvabhåtànàü bhaumaþ sa narako'suraþ . nisådayitvà taü pàpaü kùipramàgantumarhasi . ityuktaþ puõóarãkàkùo devaràjena ke÷avaþ . pratijaj¤e mahàbàhurnarakasya nivarhaõam>% ityupakrame tayoryuddhavarõanànantaram %<muhårtaü yodhayàmàsa narakaü madhusådanaþ . athogracakra÷cakrekha pradãptenàkaroddvidhà . cakradvidhàkçtaü tasya ÷arãramapatadbhuvi . vibhaktaü krakaceneva gireþ ÷çïgaü dvidhàkçtam . kçùõamàsàdya deve÷aü jagàmàstamivàü÷umàn . cakrotkùiptanikçttàïgamuttamaü patitaü raõe . vajreõeva vinirbhinnaü yathà gairikaparvatam . bhåmistu patitaü putraü nirãkùyàdàya kuõóale . upàtiùñhata govindaü vacana¤cedamabravãt . dattastvayaiva govinda! tvayaiva vinipàtitaþ . yathecchasi tathà krãóa bàlakrãóanakairiva . ime te kuõóale deva! prajàü tasyànupàlaya>% harivaüø 122 aø tadbadhakathà

#<narakadevatà># strã narakasyàdhiùñhàtrã devatà . nirçtau ÷abdara0

#<narakapàla># naø 6 taø . mçtanarasya ÷ãrùasthe asthibhede %<narakapàlaü ÷uci pràõyaïgatvàt ÷aïkhavat tasya ÷ucitvànumànaü balavadàgamavirodhàt apramàõam iti>% mathurànàthaþ . sa ca àgamaþ %<malamåtraü påürãùàsthi nirgataü hya÷uci smçtam . nàraü spçùñvà tu sasnehaü sacelojalamàvi÷et>% manuvacanam

#<narakabhåmi># strã narakasya duþkhabhedasya bhogayogyà bhåmiþ . yamàlayasthàyàü duùkarmaõàü duþkhabhogàrthaü bhåmau . tà÷ca hemacaø adhodhovartamànàþ dar÷itàþ %<ghanodadhidhanavàta tanuvàtanabhaþsthitàþ . ratna÷arkaràvàlukàpaïkadhåmatamaþ prabhàþ . mahàtamaþprabhà vetyadhodhonarakabhåmayaþ>% .

#<narakamukta># puø narakànmuktaþ . narakànmukte %<kapåyacaraõàþ kapåyàü yonimàpadyeran>% ÷rutiþ anu÷aya÷abde 188 pçø dç÷yam . gàruóe 229 aø tato muktànàü pàpavi÷eùàt yonibhedapràptiruktà yathà %<narakàt pratimuktastu pàpayoniùu jàyate . patitàt pratigçhyàtha kharayoniü vrajedbudhaþ . narakàt pratimuktastu kçmirbhavati pàtakã . upàdhyàye vyalãkantu kçtvà ÷và bhavati dvijaþ . tajjàyàü manasà và¤chaüstaddravyaü vàpyasaü÷ayam . gardabho jàyate janturmitrasyaibàpamànakçt . ÷atrovitaramàkru÷ya ÷àrikà saüprajàyate . pitarau pãóayitvà tu kacchapatva¤ca jàyate . bhartuþ piõóamupà÷nan yo hitvà 'nyàni ca sevayet . so'pi mohasamàpanno jàyate bànaro mçtaþ . nyàsàpahartà narakàt vimukto jàyate kçmiþ . asåyaka÷ca narakànmukto bhavati ràkùasaþ . vi÷vàsahartà ca naro mãnayonau prajàyate . yavadhànyàni hçtvà tu jàyate måùiko mçtaþ . paradàràmimarùàttu vçko ùoro'bhijàyate . bhràtçbhàryàprasaïgatve kokilo jàyate naraþ . gurvàdibhàrthyàgamanàcchåkaro jàyate naraþ . yaj¤adànavivàhànàü vighnakartà bhavet kçmiþ . devatàpitçvipràõàmadattvà yo'nnama÷nute . pramukto narakàdvàpi vàyasaþ sa prajàyate . jyeùñhabhràtravamànàcca krau¤cayonau prajàyate . ÷ådra÷ca bràhmaõãü gatvà kçbhiyonau prajàyate . tasyàmapatyamutpàdya kàùñhàntaþ kãñako bhavet . kçtaghnaþ kçmikaþ kãñaþ pataïgo vç÷cikastathà . a÷astraü puruùaü hatvà naraþ saüjàyate kharaþ . kçmiþ strãùadhakartà ca bàlahantà prajàyate . bhojanaü corayitvà tu makùikà jàyate naraþ . hçtvànna¤caiva màrjàrastilahçccaiva måùikaþ . ghçtaü hçtvà ca nakulaþ kàko madguramàmiùam . madhu hçtvà naro daü÷aþ påpaü hçtvà pipãlakaþ . apo hçtvà tu pàpàtmà vàyasaþ saüprajàyate . hçte kàüsye ca hàrãtaþ kapoto và prajàyate . hçtvà tu kà¤canaü bhàõóaü hamiyonau prajàyate . kàrpàsike hçte krau¤co vahnihartà vakastathà . mayåro varõakaü hçtvà ÷àkaü patra¤ca jàyate . jãva¤jãvakatàü yàti raktavastràpahçnnaraþ . chucchunduriþ ÷ubhàn gandhàn vaü÷aü hçtvà ÷a÷o bhavet . ùaõóaþ kalàpaharaõe kàùñhahçt kàùñhakãñakaþ . puùpàpahçddaridrastu païguryavàpahçnnaraþ . ÷àkahartà ca hàrãtastoyahartà ca càtakaþ . gçhahõat narakàn gatvà rauravàdãn sudàruõàn . tçõagulmalatàvalãtvakasàra tarutàü vrajet . eùa eva kramo dçùño gosuvarõàdihàriõàm . vidyàpahàrã måka÷ca gatvà ca narakàn bahån . asamiddhe'gnau ca hute mandàgniþ saüprajàyate . paranindàkçtaghnatvaü paramarmàvaghàtanam . naiùñhuryaü nirghçõatva¤ca paradàropasevanam . parasvaharaõà'÷aucaü devatànà¤ca kutsanam . nikçtyà va¤canaü néõàü kàrpaõya¤ca nçõàü budhaþ . upalakùaõàdvijànãyàt muktànàü nakaràdanu>% prasaïgàt svargàdàgatalakùaõaü tatraiva yathà %<dayàbhåteùu saüvàdaþ paralokaü prati kriyà . satyaü bhåtahità coktirvedapràmàõya dar÷anam . gurudevarùipåjà ca kevalaü sàdhusaïgamaþ . satkriyàbhyasanaü maitrã svargiõàü lakùaõaü viduþ . aùñàïgayogavij¤ànàt pràpnotyàtyantikaü layam>% . adhikaü karmavipàka ÷abde 1742 pçø dç÷yam .

#<narakastha># triø narake tadbhåmau tiùñhati sthà--ka 7 taø . 1 narakabhåmau sthite 2 vaitaraõãnadyàü strã hemacaø .

#<narakàntaka># puø 6 taø . viùõau narakajicchabde dç÷yam .

#<narakàmaya># puø naraka àmaya iva yasya . 1 prete ÷abdaratnàø . naraka àmaya iva karmaø . 2 narakaråpe roge ca .

#<narakãlaka># puø nareùu kãlaka iva garhitatvàt . gurughne hemaca0

#<narake÷arin># puø nara eva ke÷arã . 1 narasiühe narasiüha÷abde dç÷yam . naraþ ke÷arãva ÷åratvàt 2 mànava÷reùñhe ca .

#<naragaõa># puø 1 nakùatrabhede upayama÷abde 1250 pçø dç÷yam . 6 taø 2 narasamåhe ca .

#<naraïga># puø né--aïgac . varaõóe (nàraïgà) prasiddhe 1 braõabhede 2 medre naø uõàdiø .

#<narada># naø nalada + lasyaraþ . nalade tataþ ki÷aràø tadasya paõyamityarthe ùñhan . naradika tadvikretari triø .

#<naradeva># puø naro deva iva . nçpe . %<dadar÷a devaü naradeva sambhavaþ>% raghuþ . %<bhåmidevanaradevasaïgame>% màghaþ .

#<naradviù># puø naràn dveùñi dviù--kvip . ràkùase %<vrahmàstraü tena mårdhànamadadhvaüsannaradviùaþ>% bhaññiþ .

#<naranagara># naø narapradhànaü nagaram pårvapadàt saüj¤àyàü õatve pràpte kùumnàdiø na õatvam . nagarabhede

#<naranàràyaõau># dviø vaø . nara÷ca nàràyaõa÷ca . çùibhedayoþ tayoþ sambhavakathà %<tadà daüùñràgraghàtena narasiühaü mahàvalam . sarabho bhagavàn bhargo dbidhà madhye cakàra ha . narasiühe dvidhà bhåte narabhàgeõa tasya tu . nara eva samutpanno divyaråpã mahànçùiþ . tasya pa¤càsyabhàgena nàràyaõa iti ÷rutaþ . abhavat sa mahàtejà muniråpã janàrdanaþ . naro nàràyaõa÷cobhau sçùñihetå mahàmatã . yayoþ prabhàvo durdharùaþ ÷àstre vedatapaþsu ca>% kàlikàpuø 39 aø . etacca vàràhakalpe . anyakalpe tu tau gharmasya putrau yathoktaü bhàgaø 2 . 6 aø %<dharmasya dakùaduhitaryajaniùña såtyàü nàràyaõo nara iti svatapaþprabhàvau>% . svàyambhuve manvantare dharmasya caturùu putreùu tau ca dvau yathà %<nàràyaõo hi vi÷vàtmà caturmårtiþ sanàtanaþ . dharmàtmajaþ sambabhåva pitaivaü me'bhyabhàùata . kçte yuge mahàràja! purà svàyambhave'ntare . naro 1 nàràyaõa 2 ÷caiva hariþ 3 kçùõaþ 4 svayambhuvaþ . teùàü nàràyaõanarau tapastepaturavyayau . vadaryà÷ramamàsàdya ÷akañe kanakàmaye>% bhàø ÷àø 336 aø .

#<narandhi># puø naro dhãyante àropyante asmin dhà--àdhàre ki upasaø pçùoø mum . saüsàre mahãdharaþ narandhiùa÷abde dç÷yam .

#<narandhiùa># puø viùõau %<viùõurnarandhiùaþ prohyamànaþ>% yajuø 8 . 55 %<viùõurnarandhiùo bhavati naro dhãyante àropyante yasmin sa narandhiþ saüsàraþ taü syati nà÷ayati narandhiùaþ saüsàrasaühartà viùõuþ yadvà ragha--hiüsàyàm radhyati hinasti randhiùaþ hantà narandhiùo jagatpàlakaþ>% mahãdharaþ . ubhayatra pçùoø .

#<narapati># puø 6 taø . nçpe ÷abdaraø . %<narapatikulabhåtyai garbhamàdhatta ràj¤ã>% raghuþ . nare÷varanaranàthanaranàyakanare÷àdayo'pyatra . %<naranàtha! na jànãmastvatpriyà yadvyavasyati>% bhàgaø 4 . 26 . 15 .

#<narapatijayacaryà># strã narapatãnàü ràj¤àü jayasya caryà . svarodayamålake grandhabhede cakra÷abde tadvàkyaü bhåri dar÷itam .

#<narapa÷u># puø naraþ pa÷uriva upamitasaø . 1 mànavàdhame 2 puüråpe pa÷au ca %<viùayadç÷onarapa÷avoya upàsate vibhåtãrna paraü tvàm . teùàmà÷iùa ã÷a! tadanu vina÷yanti yathà ràjakulam>% bhàgaø 6 . 16 . 36 nçpa÷vàdayo'pyubhayatra . %<yà÷ca striyo nçpa÷ån khàdanti>% bhàgaø 5 . 26 . 39

#<narapàla># puø naràn pàlayati pàli--õvul . mànavarakùake nçpe .

#<narapuïgava># puø naraþ puïgavo vçùa iva ÷åratvàt . nara÷reùñhe %<÷aivya÷ca narapuïgavaþ>% gãtà .

@<[Page 3975b]>@
#<narapriya># triø 6 taø . 1 manuùyahçdye vastumàtre 2 nãlavçkùe puø ràjaniø .

#<narabhå># strã 6 taø . 1 bhàratavarùe 2 naràõàmutpattau ca . narabhåmirapyubhayatra ÷abdaraø .

#<naramàninã># strã naraü manyate mana--õini ïãp . ÷ma÷ruyukta mukhyàü nàryàü trikàø õvul . naramànikà tatràrthe ÷abdara0

#<naramàlà># strã naràõàü tanmuõóànàü màlà . naramuõóaracita màlàyàü %<vicitrakhaùñvàïgadharà naramàlàvibhåùaõà>% devãmà0

#<naramàlinã># strã narasyeva màlà ke÷amàlà mukhe'styasyàþ ini ïãp . ÷ma÷ruyuktavadanàyàü 1 nàryàt hemacaø . 2 naramuõóamàlàvatyàü striyàü ca .

#<naramedha># puø narà midhyante hiüsyante yatra migha--àdhàre gha¤ 6 taø . puruùamedhàkhye yaj¤abhede sa ca yaj¤aþ yajuø 30 . 31 adhyàyayordar÷itaþ tatràdhikàryàdikam 30 adhyàye vedadãpe uktaü yathà %<bràhmaõaràjanyayoratiùñhàkàmayoþ puruùamedhasaüj¤ako yaj¤o bhavati . sarvabhåtànyatikramyasthànamatiùñhà . caitra÷uklada÷amyàmàrambhaþ . atra trayoviü÷atirdãkùà bhavanti dvàda÷opasudaþ pa¤casutyà iti catvàriü÷addinaiþ sidhyati . atra yåpaikàda÷inã bhavati ekàda÷àgnãùomãyàþ pa÷avo bhavanti teùàü ca pratiyåpa>% madhyame và yåpe yathecchaü niyojanam . àjyena sakçdgçhãtena deva savitiriti pratyçcaü tisra àhutãràhavanãye juhoti . devatàbhedena tatràlabhyapa÷ubhedàstatra %<brahmaõe bràhmaõamityàdinà>% adhyàyasamàptiparyantenoktàþ aùñàcatvàriü÷atsaïkhyakà÷ca bràhmaõàdayo brahmàdyaùñàcatvàriü÷addevadevatyàþ pa÷avaþ %<sa etaü puruùameghaü pa¤caràtraü yaj¤akratumadç÷yattamàharattenàyajata teneùñvàtyatiùñhat sarvàõi bhåtànãdaü sarvamabhavadatitiùñhati sarvàõi bhåtànãdaü sarvaü bhavati ya evaü vidvàn puruùamedhena yajate yo vaitadevaü veda . tasya trayoviü÷atirdãkùàþ . dvàda÷opasadaþ pa¤casutyàþ sa eùa catvàriü÷adràtraþ sadãkùopasatkaþ>% ÷ataø bràø 13 . 6 . 1 . 2 . atra pa¤caràtratvoktiþ pa¤casutyàbhipràyeõeti na virodhaþ . %<triü÷adagnãnahaü brahmannayajaü yacca nityadà . aùñàbhiþ sarvamedhai÷ca naramedhai÷casaptibhiþ>% bhàø anuø 103 aø %<ràjasåyà÷vamedhau ca sarvamedha¤ca bhàrata! . naramedha¤ca nçpate! tvamàhara yudhiùñhira .>% bhàø à÷raø 3 aø . 1803 pçø kali÷abde dar÷itena vçhannàradãyavacanena naramedhasya kalau %<dãrghakàlaü brahmacarya narameghà÷vamedhakàvityanena>% niùedhe'pi kaliyugotpanna yudhiùñhiraü prati naramedhàharaõe niyojanaü tu na virudhyate hareþsvargàrohànantarameva kaleþ prakarùeõa pravçttyavagamàt tataþ pràkkàle yathàvidhànaü sarve dharmà vyavasthità ityavagamàcca tadårdhvameva kaleþ prabalatvàt vçhannàradãyàdyuktakalivarjyasyàvakà÷a ityavadheyam . bhåmau ÷rãkçùõasthitiparyantaü kaleþ pràdurbhàvàbhàva÷ca bhàgavate uktaþ tacca vàkyaü kali÷abde 1795 pçø dar÷itam . ato yudhiùñhiràdãnàü naramedhà÷vamedhamahàprasthànàdikaü na virudhyate

#<narammanya># puø àtmànaü naraü manyate nç + mana--kha÷ mum ekàco'mantavat kàryam . àtmànaü nçtayà manyamàne .

#<narayantra># naø chàyàdvàrà kàlasàdhake dvàda÷àïgulakãlaråpa ÷aïkuyantre %<narayantraü tathà sàdhu dine ca vimale ravau . chàyàsaüsàdhanaiþ proktaü kàlasàdhakamuttamam>% såø siø %<visale meghàdivyabadhànaråpamalena rahite sårye etadråpe dine . cakàra evakàràrthastena sàbhradinavyavacchedaþ . narayantraü dvàda÷àïgula÷aïkuyantraü tathà ghañãyantravat kàlasàdhakaü sàdhu såkùmaü ràtrau netyarthasiddham . nanu ÷aïko÷cchàyàsàdhakatvaü na kàlasàdhakatvaü tena tasya kathaü yantratvaü kàlasàdhakavastuno yantratvapratipàdanàdityata àha . chàyàsaüsàdhanairiti . idaü ÷aïkuråpanarayantraü chàyàyàþ samyaksåkùmatvena sàdhanairavagamaiþ kçtvà kàlasàdhanaü dinagatàdikàlasya kàraõamuttamam . anyayantrebhyo'smànnirantaratayàti÷reùñham . tathà ca chàyàsàdhakatvenaiva chàyàdvàrà ÷aïkoþ kàlasàdhakatvamiti na yantratvavyàghàtaþ . ataeva sàbhradine ràtrau cedamanuprayuktam . narasya chàyàyantropalakùaõatvàt yaùñidhanu÷cakràõyapi tatheti bodhyam>% raïgaø . %<samatalamastakaparidhirbhramasiddhodantidantajaþ ÷aïkuþ . tacchàyàtaþ proktaü j¤ànaü digde÷akàlànàm>% siø ÷iø . ÷aïkoþ kàlaj¤ànasàdhanatvamum .

#<narayàna># naø naravàhyaü yànam (saoyàri) prabhçtau yànabhede %<narayànena tu jyeùñhaþ pità pàrthasya bhàrata! . agrato dharmaràjasya gàndhàrãsahito yathau>% bhàø ÷àø 37 aø . naravàhana nararathàdayo'pyatra .

#<naraloka># puø naràdhiùñhito lokaþ bhuvanam . 1 pçthivãloke nara eva lokaþ . 2 mànavaråpe jane ca %<àkçùñalãlàn naralokapàlàn>% raghuþ %<tathà tavàmã naralokavãrà vi÷anti vaktràõyabhito jvalanti>% gãtà .

#<naravàhana># puø naro vàhanaü yasya . 1 kuvere 2 narayànabàhye triø %<ghanaravà naravàhanasampadaþ>% raghuþ %<maõi÷yàmottama vapuþ kuvero naravàhanaþ>% harivaüø 45 aø . 3 naravàhye yàne naø .

#<naraviùvaõa># triø naraü viùvaõati hinasti vi + svana--ac ùatvam . 1 narahiüsake 2 ràkùase puüstrãtrikàø . striyàü ïãù .

#<naravyàghra># puø naro vyàghra iva upamitasaø . ÷reùñhamànave .

#<nara÷çïga># naø 6 taø . alãke padàrthe ÷a÷a÷çïgadivat ÷çïge ÷a÷ãyatvasyeva narãyatvasyàpyabhàvàdayogyatvena asyàlokàrthatvam yogyatàbhramàdevàtra ÷àbdabodha iti bodhyam .

#<narasiüha># puø naraeva siühaþ nara÷ca siüha÷càkàre'styasya ac và . ardhanaràkàre ardhasiühàkàre 1 bhagavaccharãrabhede tàdç÷a÷arãragrahaõe kàraõa¤ca harivaüø 231 aø uktaü yathà hiraõyaka÷ipuruvàca %<na devàsuragandharvà na yakùoragaràkùasàþ . na mànuùàþ pi÷àcà và nihanyurmàü katha¤ca na . çùayonaiva màü kruddhàþ sarvalokapitàmaha! . ÷apeyustapasà yuktà vara eùa vçto mayà . na ÷astreõa na càstreõa giriõà pàdapena và . na ÷uùkeõa va càrdreõa syànna cànyena me badhaþ . na svarge'pyatha pàtàle nàkà÷e nàvanisthale . na càbhyantararàtryahnorna càpyanyatra me vadhaþ . pàõiprahàreõaikena sumçtyabalavàhanam . yo màü nà÷ayituü ÷aktaþ sa me mçtyurbhaviùyati>% tathà varapràptau hiraõyaka÷ipunà jagatàü niùpãóane kçte tadbadhàya daivaiþ pràrthito bhagavàn narasiüharåpeõàvatatàra yathàha tatraivàdhyàye
     %<evamuktà sa bhagavàn visçjya tridivaukasaþ . badhaü saükalpayàmàsa hiraõyaka÷ipoþ prabhuþ . so'cireõaiva kàlena himavatpàr÷vamàgataþ . kiü nu råpaü samàsthàya nihanmyenaü mahàsuram . yat siddhikaramà÷u syàdbadhasya vibudhadviùaþ . anutpannastata÷cakre sotpanno råpamãvç÷am . nàrasiühamanàdhçùyaü daityadànavarakùasàm . sahàyantu mahàbàhurjagràhoïkàrameva ca . athoïkàrasahàyo vai bhagavàn viùõuracyutaþ . hiraõyaka÷ipoþ sthànaü jagàma prabhurã÷varaþ . tejasà bhàskaràkàraþ kàntyà candra ivàparaþ . narasya kçtvà'rdhananuü siühasyàrdhatanuü tathà . nàrasiühena vapuùà pàõiü saüspç÷ya pàõinà . tato'pa÷yata vistãrõàü divyàü ramyàü manoramàm>% . tatastadbakathà %<yadi dàsyasyabhimatàn varàn he varadottama! . bhåtebhyastvadvisçùñebhyo mçtyurmà bhånmama prabho! . nàntarbahirdibà naktamanyasmàdapi càyudhaiþ . na bhåmau nàmbare mçtyurna narairna mçgairapi . vyasubhirvà'sumadbhirvà suràsuramahoragaiþ . apratidvandvatàü yuddhe aikyapatya¤ca dehinàm>% bhàgaø 7 . 3 . 34 evaü pràrthitavarapràptau svabhràtçhiraõyàkùahantari viùõau dveùàt tadbhakte'pi prahlàde'tãva dveùeõa tena viruddhamàcaritam . anantaraü ca tenoktaþ prahlàdaþ sarvatra viùõoþ sthàyitvaü pratijaj¤e tena stambhe'pi tatsattvamuktavàn . tacchrutvà tena stambhatàóane kçte tatra prahlàdakathàü satyàü cikãrùuþ bhagavàn narasiüharåpeõa pràdurvabhåva yathàha
     %<satyaü vidhàtuü nijabhçtyabhàùitaü vyàpti¤ca bhåteùvakhileùu càtmanaþ . adç÷yatàtyadbhutaråpamudvahan stambhe sabhàyàü na mçgaü na mànuùam . sa satvamevaü paritovipa÷yat stambhasya madhyàdanunirjihàsanam . nàyaü mçgo nàpi narovicitramaho kimetannç mçgendraråpam . mãmàüsamànasya samutthito'grato nçsiüharåpaü tadalaü bhayànakam . prataptacàmãkaracaõóalocanaü sphuratsañàke÷arajçmbhitànanam . karàladaüùñraü karabàlaca¤calakùurànta jihvaü bhçkuñãmukholvaõam . stabdhordhakarõaü girikandaràdbhutavyàttàsyanàsaü hanubhedabhãùaõam . divispç÷atkàyatadãrghapãvaragrãvoruvakùaþsthalamalpamadhyamam . candràü÷ugoraimchuritaü tanuruhairviùvagbhujànãka÷ataü nakhàyudham>% taü ÷yena yegaü ÷atacandravarmabhi÷carantamacchidramuparyadhohariþ . kçtvàññahàsaü kharamutsvanolvaõaü nimãlitàkùaü jagçhe mahàjavaþ . viùvak sphurantaü grahaõàturaü harirvyàlo yathàkhuü kuli÷akùatatvacam . dvàryårumàpàtya dadàra lãla yà nakhairyathàhiü garuóo mahàviùam bhàgaø 7 . 8 aø . %<dvàri sabhàyàü nàntarna bahiþ>% åruü årau nipàtya na bhåmau nacàmbare . nasvairnaca vyasubhirasumadbhirvà . evaü divànaktaü parihàràya sàyamiti draùñavyam ÷rãdharasvàmã . narasiühatvaü ca tadãyadehavçttijàtibhedaþ yathoktaü siø muø %<athavà ceùñàvadantyàvayavimàtravçttidravyatvavyàpyavyàpyajàtimattvaü tat (÷arãratvam) mànuùatvacaitratvajàtimàdàya lakùaõasamanvayaþ . na ca nçsiüha÷arãre kathaü lakùaõasamanvayaþ tatra nçsiühatvasyaikavyaktivçttitayà devatvasvaüva jàtitvàbhàvàt jalãyataijasa÷arãravçttitayà devatvasya jàtitvàbhàvàditi vàcyaü kalpabhedena nçsiüha÷arãrasya nànàtvena nçsiühatvajàtyà lakùaõasamanvayàt>% . naraþ siüha iva . 2 mànava÷reùñhe naraharinçsiühàdayo'pyatra .

#<narasiühapuràõama># naø narasiühopravarõanàtmakaü puràõam . upapuràõabhede %<pàdme puràõe yatproktaü narasiühopavarõanam . taccàùñàda÷asàhasraü nàrasiühamihocyate>% matsyapuø narasiühamadhikçtya kçto granthaþ aõ nàrasiühamityarthaþ . %<àdyaü sanatkumàroktaü nàrasiühamataþparam>% kårmapuràø upapuràõoktau .

#<narasiühamårtidàna># naø 6 taø . kàlikàpuràõokte svarõàdiracitatanmårtidàne tadvidhànaü hemàø dàø kàlipuø yathà %<nçsiühaü càtha raukmantu kçtvà caturbhujaü vibhum . tàmra pàtre pratiùñhàpya raupyadaüùñre prakalpayet . cakùuùã padmaràgeõa nakhànàü vidrumàstathà . puùparàgaü bhruvorde÷e karõayorhãrakàbubhau>% nçsiüharåpantu viùõudharmottare %<kàryastu bhagavàn viùõurnarasiühavapurdharaþ . pãnaskandha kañigrãvakç÷amadhyaþ kç÷odaraþ . siühàsano (siühàsyaþ) nçdeha÷ca nãlavàsàþ prabhànvitaþ . àlãóhasthànasaüsthànaþ sarvàbharaõabhåùaõaþ . jvàlamàlàkulamukhojvalatke÷aramaõóalaþ . hiraõyaka÷iporvakùaþpàñayannakharaiþ kharaiþ . devajànugataþ kàryo hiraõyaka÷ipustathà . deva÷ca ÷aïkhacakràbhyàü bhåùitordhvakaradvayaþ>% iti . %<ràjavartma ca vaidåryaü indranãlaü sumastake . kçtvà råpamidaü ramyaü tatpàtraü madhunà budhaþ . pårayet khaõóami÷reõa tatra devaü punarnamet . vastrayugmena saüchannaü àsane vinive÷ayet . naivedyaü kalpayedagryaü bhakùyairnànàvidhairbudhaþ . vitànoparisaüyuktaü puùpadàmabhirarcayet . gandhapuùpaistathà dhåpairjàgaraü càrcya kàrayet . kçtvà samastametattu haraye pårvavaddadet . yatki¤cit pràgvinirdaùñaü kuryàt sarvamihàpi tat>% . pràgvinirdiùñamiti vaiùõavamantreõa påjanaü målamantreõa aùñottara÷ataü tilàjyahomaþ dvàda÷abhyo bràhmaõebhyaþ sadakùiõamannadànamiti . %<kàrtikyàü vàtha vai÷àkhyàmà÷ritya dvàda÷ãmatha . kçtvà vidhimimaü samyak nånaü tatpadama÷nute . araõye vàtha saügràme taskaraidaüùñribhirvçte . na bhayaü jàyate tasya sakçdyastvetadàcaret . vidàrya càpadoghoràþ dhanamàyuþ prayacchati . santatiü caiva råpa¤ca saubhàgya¤ca manorathàn . evaü bhavati yatpuõyaü nçsiühàkçtidànataþ . tena viùõoþ padaü pràpya tatra kroóanti dehinaþ . etat ÷rutvà mahat puõyaü sarvapàpaiþ pramucyate . dhanamàyurvivardheta ÷ràvakasya vi÷eùataþ . ÷ràvake dakùiõàü dadyàdbhaktyà càtmavibhåtaye>%

#<naraskandha># puø nara + samåhe skandha . narasamåhe evaü manuùyaskandhàdayo'pyatràrthe .

@<[Page 3978a]>@
#<naràïga># puø naramaïgayati cuø aïga--aõ . 1 meñre 2 varaõóe (nàraïgà) vraõabhede mediø .

#<naràcã># strã naramivàcinoti romabhiriva kaõñakaiþ à + ci--óa gauràø ïãù . 1 amålàyàü kaõñakinyàü (phaõãmanasà) vçkùabhede %<yàü te cakruramålàyàü valagaü và naràcyàm>% athaø 5 . 31 . 4 . tataþ ÷arkaràø svàrthe aõ . nàràca tatràrthe . 2 ÷aurerbhàyyàbhede ca %<sutanå÷ca naràcã ca ÷aure ràstàü parigrahau . pauõóra÷ca kapila÷caiva vasudevasya tau sutau . naràcyàü kapilo jaj¤e pauõóra÷ca sutanåsutaþ . tayornçpo'bhavat pauõóraþ kapila÷ca vanaü yayau>% harivaüø 162 aø .

#<narà(ca)ja># puø ùoóa÷àkùarapàdake vçttabhede %<bhujaïgaràjabhàùitaü prakãrõa÷àstrasàgare ladhau gurau nirantare satãha ùoóa÷àkùare . pratàpatàpanirjitaprabhàkaraprakà÷a! he pravçttavçttaràjakaü naràja(ca)meva manmahe>% .

#<naràdhama># puø nareùu adhamaþ . vivekàdi÷ånyatayàpakçùñe mànave %<aj¤ànopahito bàlye yauvane vanitàhataþ . ÷eùe kalatracintàrtaþ kiü karoti naràdhamaþ>% .

#<naràdhipa># puø 6 taø . nçpe %<naràõà¤ca naràdhipaþ>% gãtà . naràdhipatyàdayo'pyatra .

#<naràntaka># puø antayanti anti--õvul 6 taø . mànuùanà÷ake ràvaõàtmaje 1 ràkùasabhede %<rakùaþpatistadavalokya nikumbhakumbhadhåmràkùadurmukhasuràntanaràntakàdãn>% bhàgaø 9 . 10 . 18 . 2 naranà÷akamàtre triø .

#<naràyaõa># puø narà ayanamasya . viùõau %<naràõàmayanaü yasmàt tena naràyaõaþ smçtaþ>% vrahmavaiø puø . narasya paramàtmano'patyaü naóàø phak saüj¤àpårvakavidheranityatvànna vçddhiþ . tatràrthe

#<narà÷a># puø narama÷nàti a÷a--bhojane aõ upaø saø . ràkùase %<yàvannarà÷airna ripuþ ÷avà÷àn>% bhaññiþ .

#<narà÷aüsa># puø 1 yaj¤e 2 agnau ca . narà÷aüsa mahimànamityçcamadhikçtya niruø 8 . 3 uktaü yathà %<naràü÷aso yaj¤a iti kàtyakaþ . narà asminnàsãnàþ ÷aüsanti, agniriti ÷àkapåõirnaraiþ pra÷asyo bhavati>% . tenobhayanirukteþ ubhayàrthatà %<deva indro narà÷aüsastrivaråthaþ>% yajuø 21 . 55 %<narà÷aüso devo'nuyàjaråpã yaj¤aþ>% vedadãø %<narà÷aüso agne>% yajuø 27 . 13 %<narà÷aüsaþ narairçtvigbhirà÷aüsyate ståyate narà÷aüsaþ agniþ>% vedadãø . à + ÷ansa--bhàve gha¤ 6 taø . 3 naràõàbhà÷aüsane puø %<juùñàü narà÷aüsàya prajà vai naràþ>% ÷ataø bràø 1 . 5 . 1 . 20 %<yathà sarve'pi naràþ ÷aüsanti tathàvidha÷aüsanàya priyàmiti>% bhàùyam asya vanaspatyàø yugapat ubhayapade prakçtisvaraþ .

#<naràsana># naràkàre àsanabhede tallaõabhedàdikaü rudrayàmaloktaü yathà %<atha naràsanaü vakùye ùoóa÷àdiprakàrakam . yena sàdhanamàtreõa yogã bhavati sàdhakaþ . prakàràþ ùoóa÷a proktàþ satkulaj¤airmahãtale . ekamàsàt bhavet kalpo dvimàse drutakalpakam . trimàse yogakalpaþ syàt caturmàse sthirà÷ayaþ . pa¤camàse såkùmakalpaþ ùaùñhamàse vivekadhãþ . saptamàse j¤ànayukto bhàvako bhavati dhruvam . aùñame mantrasaüyukto jitendriyakalebaraþ . navame siddhimilano da÷ame cakrabhedavàn . ekàda÷e mahàvãro dvàda÷e khecarã bhavet . iti yogàsana dvandve yogã bhavati sàdhakaþ . naràsanaü yaþ karoti sa siddho nàtra saü÷ayaþ . adhomukhaü mahàdeva! naràsanasya sàdhane . karaõãyaü sàdhakàgryaiþ yoga÷àstràrthasammataiþ>% rudrajàø .

#<nariùñhà># strã puruùamedhe bhayaïkarapa÷åpàlambhanodde÷ye devatàbhede %<nariùñhàyai bhãmalam>% yajuø 30 . 6

#<nariùyanta># puø vaivasvatamanoþ putrabhede %<venaü dhçùõuü nariùyanta nàbhàgekùvàkumeva ca>% bhàø àø 75 aø . %<ikùvàkurnabhaga÷caiva dhçùõuþ ÷aryàtireva ca . nariùyanto'tha nàbhàgaþ saptamo'riùña ucyate>% bhàgaø 8 . 13 . 1

#<narã># strã narasya patnã ïãù . mànavapatnyàü jañàø . tajjàti striyàü tu nàrãtyeva .

#<narendra># puø nara indra iva . 1 nçpe 2 viùavaidye ca mediø . %<narendrakanyàstamavàpya satpatim>% raghuþ %<sunigrahà narendreõa phaõãndrà iva ÷atravaþ>% màghaþ 3 grahàdinibàrakavaidyabhede %<teùu ka÷cinnarendràbhimànã màü nivarõya mudràtantramantradhyànàdibhi÷copakramyàkçtàrthaþ>% da÷akumàø . %<sà ca dvàrikà yakùeõa kenacidadhiùñhità na tiùñhatyagre naràntarasya àyàsyati ca narendrasàrthasaügrahaõena tanniràkariùyannarendro nacàsti siddhiriti>% da÷akumàø . 4 ekaviü÷atyakùarapàdake vçttabhede %<càmararatnarajjvuvaraparigatavipragaõàhita÷obhaþ pàõiviràjipuùpayugaviracitakaïkaõasaïgatagandhaþ . càru suvarõakuõóalayugalakçtirociralaïkçtavarõaþ piïgalapannage÷a iti nigadati ràjati vçttanarendraþ>% . nare÷anare÷varàdayo'pi nçpe .

#<narendràbha># puø narendra ivàbhàti kàùñheùu à + bhà--ka . kàùñhà guruõi naighaõñuprakà÷ikà .

@<[Page 3979a]>@
#<narottama># puø nareùåttamaþ . 1 puruùottame nàràyaõe 2 nara÷reùñhe ca %<sabhàkùo bhaïgakàràttu nàgeya÷ca narottamau . jaj¤àte guõasampannau vi÷rutau råpasampadà>% harivaüø 39 aø 2 kçtakçtye j¤àtatattve puruùe yathà %<yaþ svakàt parato veha jàtanirveda àtmavàn . hçdi kçtvà hariü gehàt pravrajet sa narottamaþ>% . svakàt svataeva, parataþ paropade÷àjjàtavairàgyaþ ÷abdàrthaciø .

#<narkuñaka># puø narasya kuñakamiva pçùoø . nàsàyàü hemacaø .

#<narta># triø nçtyati nçta--pacàø ac . 1 nçtyakartari %<nçtyapriyo nityanarto nartakaþ sarvalàlasaþ>% bhàø anuø 37 aø . nçta--bhàve gha¤ . 2 nartane puø tataþ chedàø nityàrhàrthe ñha¤ . nàrtika abhãkùõanartanàrhe triø .

#<nartaka># triø nçtyati nçta--gàtravikùepe %<÷ilpini ùvun>% pàø kartariùvun . jãvikàrthaü gàtravikùepabhedançtyakàrake %<bhrukuüsa÷ca bhråkuüsa÷ca bhrakuüsa÷ceti nartakaþ>% amaraþ . striyàü vittvàt ïãù . %<raïgàya dar÷ayitvà nivartate nartakã yathà nçthàt>% sàø kàø %<nartakãvat pravçttasya nivçtti÷càritàrthyàt>% sàø såø . 2 ÷ive puø narta÷abde dç÷yam . 3 saïkãrõa jàtimàtre puüstrãø %<ve÷yàyàü ra¤jakàjjàto nartako gàyako bhavet>% u÷anàþ . nartayati nçta--õic õvul . 4 aïgulyàde÷càlake . %<tarkovicàraþ sandehàt bhrå÷iro'ïgulinartakaþ>% sàø daø . nçta--pacàø ac saüj¤àyàü kan . 5 nalatçõe poñagale 6 càraõe 7 kelake ca ÷abdaratnàø 8 gaje 9 nçpe hemaø . 10 kareõau hastinyàü strã mediø 11 nalikànàmagandhadravye strã ràjaniø . nçtyakarturlakùaõaü saïgãta÷àstroktaü yathà %<yàdç÷aü nçtyapàtraü syàdgãtaü yojya¤ca tàdç÷am . nçtyasya dhàraõàt pàtraü nartakaþ parikãrtitaþ>% %<asambaddhapralàpã ca sadà bhrukuñitatparaþ . hàsaprahàsacaturo vàcàlo nçtyakovidaþ>% .

#<nartana># naø nçta--bhàve lyuñ . 1 aïgavikùepabhede nçtye pårvapadasthe nimitte sati uttarapadasthasyàsya kùumnàø na õatvam parinartanam . varjayedityanuvçttau %<kàmaü krodha¤ca lobha¤ca nartanaü gãtivàdanam>% snàtakavratoktau manuþ . õicbhàve lyuñ . 2 aïgulyàde÷càlane ca

#<nartanapriya># puø nartanaü privamasya . 1 ÷ive 2 nçtyapriyamàtre tri0

#<nartana÷àlà># strã 6 taø . (nàcaghara) nçtyagçhe %<yaiùà nartana÷àleha matsyaràjàya kàrità>% bhàø viø 22 aø nartana gçhàdayo'pyatra .

@<[Page 3979b]>@
#<nartita># triø nçta--õic karmaõi kta . kçtatàõóave càlite %<salalitanartitavàmapàdapadmà>% màghaþ .

#<nartu># puø nçta--uõ . khaógadhàràyàü sthitvà nartake trikà0

#<narda># ÷abde akaø gatau sakaø bhvàø paraø señ . nardati anardãt nanarda . %<udapànà÷ca naürdanti yathà govçùabhàstathà>% bhàø uø 142 aø . %<te nardamànà iva kàlameghàþ>% bhàø àø 193 aø tàcchãlye càna÷ . %<anardiùuþ kapi vyàghràþ>% . %<vidà¤cakàra dhautàkùaþ sa ripuü khe nanarda ca>% bhaññiþ pràdyupasargapårvakastu tattadupasargodyatyàrthayukte ÷abde aõopade÷atvàt sati nimitte na õatvam pranardati .

#<nardañaka># naø %<yadi bhavato najau bhajajalàgururnardañakam>% chandomaø uktalakùaõe saptada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<nardana># naø narda--bhàve lyuñ . ÷abde %<nardanaü mçgapakùiõàm>% vçø saüø 46 aø .

#<nardin># triø nardati ÷abdàyate narda--õini . 1 ÷abdakàrake vikatthake . pàtresamitàø saptamyàna luka gehenardã .

#<narba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . narbati anarvãt nanarba . aõopade÷atvàt sati nimitte na õatvam . pranarbati .

#<narma># puø né--man . puruùamedhãyàlabhyapa÷ådde÷ye devabhede %<narmàya rebham>% yajuø 30 . 6 %<narmàya puü÷calåm>% 30 . 2

#<narmakãla># puø narmaõaþ parihàsasya kãla iva bandhanasthànatvàt . patyau bhartari trikàø .

#<narmaña># puø narna--añan pçùoø . 1 svarpare 2 sårye ca hàràø .

#<narmañha># puø narbhaõi ku÷alaþ narman + añhan . 1 narmaku÷ale 2 ùióge jàre 3 parihàsake ÷abdaraø 4 cibuke cucåke ca ÷abdàrtha0

#<narmada># triø narbha dadàti dà--ka 6 taø . 1 kelisacive mediø . 2 pçkvàyàü hemacaø . 3 nadãbhede strã mediø . sà ca nadã kaliïgade÷asya pa÷càdde÷e sthità amarakaõñakaparvatasannikçùñà yathàha matsyapuø 185 adhyàyàvadhi 190 aø paryante tatkathà diïmàtramatra dar÷yate . %<màrkaõóeya uvàca narmadà saritàü ÷reùñhà sarvapàpapraõà÷inã . tàrayet sarvabhåtàni sthàvaràõi caràõi ca . narmadàyàstu màhàtmyaü puràõe yanmayà ÷rutam . tadetaddhi mahàràja! tatsarvaü kathayàmi te . puõyà kanakhale gaïgà kurukùetre sarasvatã . gràme và yadi và'raõye puõyà sarvatra narmadà . tribhiþ sàrasvataü toyaü saptàhena tu yàmunam . sadyaþ punàti gàïgeyaü dar÷anàdeva nàrmadam . kaliïgade÷e pa÷càrdhe parvate'marakaõñake . puõye ca triùu lokeùu ramaõãyà manoramà . sadevàsuragandharvà çùaya÷ca tapodhanàþ . tapastaptvà mahàràja! siddhi¤ca paramàïgatàþ . tatra snàtvà naro ràjanniyamastho jitendriyaþ . upoùya rajanãmekàü kulànàü tàrayecchatam . jale÷vare naraþ snàtvà piõóaü dattvà yathàvidhi . pitarastasya tçpyanti yàvadàbhåtasaüplavam . parvatasya samantàttu rudrakoñiþ pratiùñhità . snàtvà yaþ kurute càrcàü gandhamàlyànulepanaiþ . prãtastasya bhaveccharvo rudrakoñirna saü÷ayaþ . pa÷cime parvatasyànte svayaü devã mahe÷varaþ . tatra snàtvà ÷ucirbhåtvà brahmacàrã jitendriyaþ . pitçkàrya¤ca kurvãta vidhivanniyatendriyaþ . tilodakena tatraiva tarpayet pitçdevatàþ . àsaptamaü kulaü tasya svarge modeta pàõóava! . ùaùñirvarùasahasràõi svargaloke mahãyate . apsarogaõasaükãrõe siddhacàraõasevite . divyagandhànulipta÷ca divyàlaïkàrabhåùitaþ . tataþ svargàtparibhraùño jàyate vipule kule . dhanavàn dàna÷ãla÷ca dhàrmika÷caiva jàyate . punaþ õarati tattãrthaü gamanaü tatra rocate . kulàni tàrayet sapta rudralokaü sa gacchati . yojanànàü ÷ataü sàgraü ÷råyate sariduttamà . vistàrekha tu ràjendra! yojanadvayamàyatà . ùaùñistãrghasahasràõi ùadhiþ ko¤castathaiva ca . sarvaü tasya samantàttu tiùñhate'marakaõñake>% .

#<narmadàsambhava># naø narmadàyàü sambhavati sam--bhå--ac . dyàrmade vàõaliïgabhede tallaõàdikantu yàj¤avalkyasaühitàyàü devãü prati ÷ivavàkye %<pra÷astaü nàrmadaü liïgaü pakajambu phalàkçti . madhuvarõaü tathà ÷uklaü nãlaü marakataprabham . haüsaóimbàkçti punaþ sthàpanàyàü pra÷asyate . svayaü saüsravate liïgaü girito narmadàjale . purà vàõàsureõàhaü pràrthito narmadàtañe . adhyavàtsaü girau tatra liïgaråpã mahe÷varaþ . vàõaliïgamapi khyàtamato'rthàjjagatãtale . anyeùàü koñiliïgànàü påjane yat phalaü labhet . tat phalaü labhate martyo vàdyaliïgaikapåjanàt>% . tathà %<tàmrã và sphàñikã svàrõã pàùàõã ràjatã tathà . vedikà ca prakartavyà tatra sasthàpya påjayet . pratyahaü yo'rcayelliïgaü nàrmadaü bhakti bhàvataþ . aihikaü kiü phalaü tasya muktistasya kare sthità>% narbhade÷a÷abde tattãrasthapàùàõamàtrasya ÷ivaliïgaråpitvaü vakùyate . prasaïgàttasya lakùaõaparãkùàdrikamucyate vãramitrodravadhçtakàlottare %<vàõaliïgaü tathà j¤eyaü bhuktimuktipradàyakam . utpattiü vàõaliïgasya lakùaõa nadataþ ÷çõu . narmadàdevikayo÷ca gaïgàyamunayostathà . santi puõyanadãnà¤ca vàõaliïgàni ùaõmukha! . indràdipåjitànyatra taccihnairvihitàni ca . sadà sannihitastatra ÷ivaþ sarvàrthadàyakaþ . indraliïgàni tànyàhuþ sàmràjyàrthapradàni ca>%
     àgneyaü tacchaktinibhamathavà ÷aktilà¤chitam . idaü liïgavaraü sthàpya tejasàdhipatirbhavet %<daõóàkàraü bhaved yàmyamathavà rasanàkçti . yadyuktaü saha tenaiva nirõiktaü j¤àyate tadà . niùiktaü nidhanantena kriyate sthàpitena tu>% %<ràkùasaü khaógasadç÷aü j¤ànayogaphalapradam . karkaràdipraliptantu kuõñakukùiyutaü tathà . ràkùasaü nirçterliïgaü gàrhasthye na sukhapradam>% %<vàruõaü vartulàkàraü prà÷àïkaü càlivarcasam . vçddhiþsukhàdeþ svatvasya saübhogàptantu madhyage>% %<kçùõaü dhåmraü ca vàyavyaü dhvajagaü dhvajabhåùaõam . mastakesthàpitaü tasya nyånanyånamitastataþ>%
     %<caturvarõamayaü vàpi vaiùõavaü j¤àyate'grataþ . vaiùõavaü ÷aïkhacakràïkagadàbjàdivibhåùitam . ÷rãvatsaü kàstubhàïka¤ca sarvasiühàsanàïkitam . vainateyasamàïkaü và tathà viùõupadàïkitam . vaiùõavaü nàma tatproktaü sarvai÷varyaphalapradam>% %<÷àlagràmàdisaüsthantu ÷a÷àïkaü ÷rãvivardhanam . padmàïkaü svastikàïkaü và ÷rãvatsàïkaü vibhåtaye>% hemàdridhçtalakùaõakàõóe nàrada uvàca %<atha vakùyàmi te vipra cihnamekàda÷aü (pårvoktada÷àpekùayà ekàda÷am) param . ÷ravaõàdyasya pàpàni nà÷amàyànti tat kùaõàt . madhupiïgalavarõàbhaü kçùõakuõóalikàyutam . svayambhu 1 liïgamàkhyàtaü sarvasiddhairniùevitam . nànàvarõasamàkãrõaü jañà÷ålasamanvitam . mçtyu¤jayàhvayaü 2 liïgaü suràsuranamaskçtam . dãrghàkàraü>% ÷åbhravarõaü kçùõavindusamanvitam . nãlakaõñhaü 3 samàkhyàtaü liïgaü påjyaü suràmaraiþ . ÷uklàbhaü ÷uklake÷a¤ca netratrayasamanvitam . trilocanaü 4 mahàdevaü sarvapàpapramodanam . jvalalliïgaü jañàjåñaü kçùõàbhaü sthålavigraham . kàlàgnirudra 5 màkhyàtaü sarvasatvairniùevitam . madhupiïgalavarõàbhaü ÷vetayaj¤opavãtinam . ÷vetapadmasamàsãnaü candrarekhàvibhåùigam . pralayàstrasamàyuktaü tripuràri 6 samàhvayam . ÷åbhràbhaü piïgalaïgañaü muõóamàlàdharaü param . tri÷åladharamã÷ànaü 7 liïgaü sarvàrthasàdhanam . tri÷ålaóamarudharaü ÷åbhraraktàrdhabhàgataþ . ardhanàrã÷varàïkhànaü 8 sarvadevairabhãùñadam . ãùadraktamayaü kàntaü sthåladãrùaü samujjvalam . sahàkàlaü 9 samàkhyàtaü dharmakàmàrthamokùadam . etattu kathitaü tubhyaü liïgacihna õahe÷ituþ . ekenaiva kçtàrthaþ syàt bahubhiþ kimu suvrata! vãrasitrodayadhçtakàlottare %<uktàïkaü ÷reyase yojyaü ÷ãrùamantraü vivarjayet . yamavarõantu yalliïgaü yamàïkaü và kamaõóalum . daõóàïkaü såtracihnaü và brahmaj¤ànànvitaü matam . ÷a÷ivarõaü mahàkàlaü nandã÷aü padmaràgavat . padmaràganibhaü sarvaü mahàbhaü siddhipåjitam . mauktikàbhaü nãlanibhaü rudràdityaiþ prapåjitam . vasudaiþ sendrayakùe÷aü guhyakairyàtudhànakaiþ . nànàvarõamayaü nãlaü ÷a÷àïkamaõóalaprabham>% %<ityetallakùaõaü proktaü parãkùà tattvakovidaiþ . triþsaptapa¤cavàraü và tulàsàmyaü na jàyate . tadà vàõaü samàkhyàtaü ÷eùaü pàùàõasambhavam>% . tulàkaraõantu taõóulena aparatulàdiùu taõóulà yadyadhikàþ syustadà talliïgaü gçhiõàü påjyam liïga¤cedadhikaü tadodàsãnaiþ påjyamiti kiüvadantã . hemàdridhçtalakùaõakàõóe såtasaühitàyàntu %<saptakçtvastulàråóhaü vçddhimeti na hãyate . bàõaliïgamiti khyàtaü ÷eùaü nàrmadamucyate . tripa¤ca vàraü yasyaiva tulàsàmyaü na jàyate . tadà vàõaü samàkhyàtaü ÷eùaü pàùàõasambhavam>% . vãramitrodaye %<nadyàü và prakùipedbhåyo yadà tadupalabhyate . vàõaliïgaü tadà viddhi nyånaü sukhavivardhanam>% . vàõa÷abdavyutpattirapi tatraiva %<atha vàõaü samàkhyàtaü yathà vakùye tathàditaþ . bàõaþ sadà ÷ivo devo vàõovàõàsuro'pi ca . tena yasmàt kçtaü tasmàdvàõaliïgamudàhçtam . sadà sannihitastatra ÷ivaþ sarvàrthadàyakaþ . kçtapratiùñhaü talliïgaü vàõàkhyena ÷ivena ca . païkajasya phalàkàraü kuõóalasya samàkçti>% païkajaphalaü padmavãjam %<pakvajambuphalàkàraü kukkuñàõóasamàkçti>% iti hemàdridhçtalakùaõakàõóe pàñaþ . %<bhuktimuktiprada¤caiva vàõaliïgamudàhçtam>% . såtasaühitàyàn %<saüsthàpya ÷rãbàõaliïgaü ratnakoñi guõaü bhavet . rasaliïge tato vàõàt phalaü koñiguõaü smçtam . guõàüstu rasaliïgasya vaktuü ÷aknoti ÷aïkarã . siddhayo rasaliïge syuraõimàdyàþ susaüsthitàþ>% . kedàrakhaõóe %<ratnadhàtumayànyeva liïgàni kathitànyapi . pavitràõyeva påjyàni sarvakàmapradàni ca . eteùàmapi sarveùàü kà÷mãraü hi vi÷iùyate . kà÷mãràdapi liïgàcca bàõaliïgaü vi÷iùyate . bàõaliïgàt paraü nànyat pabitramiha dç÷yate . aihikàmuùmikaü sarvaü påjàkartuþ prayacchati>% . nindyaliïgamàha tatraiva %<karka÷e vàõaliïge tu putradàrakùayo bhavet . cipiñe påjite tasmin gçhabhaïgo bhaveddhruvam . ekapàr÷vasthite dhenuputradàradhanakùayaþ . ÷irasi sphuñite vàõe vyàdhirmaraõameva ca . chidraliïge'rcite vàõe vide÷agamanaü bhavet . liïge ca karõikàü dçùñvà vyàdhimàn jàyate pumàn . atyunnatavilàgre tu godhanànàü kùayo bhavet>% . hemàdridhçtam %<tãkùõàgraü vakra÷ãrùa¤ca tryasraliïgaü vivarjayet . atisthålaü càtikç÷aü svalpaü và bhåùaõànvitam . gçhã vivarjayettàdçk taddhi mokùàrthamãhitam>% vãramitrodaye %<arthadaü kapilaü liïgaü ghanàbhaü mokùakàïkùiõàm . madhuvat kapilaü sthålaü gçhã naivàrcayet kvacit . påjitavyaü gçhasthena varõena bhramaropamam . tatsapãñhamapãñhaü và mantrasaüskàravarjitam . siddhimuktipradaü liïgaü sarvaprasàdapãñhagam>% såtasaühitàyàü bhairavavàkyam %<vàõàsuraþ purà bhadre! ÷ivasyàtãva vallabhaþ . jitakrodho'nurakta÷ca ÷ivapåjàvidhau rataþ . vidhij¤o nipuõa÷caiva ÷ilpaj¤o lakùaõànvitaþ . dine dine svayaü kçtvà liïgaü sthàpyàpyapåjayat . evaü varùa÷ataü devi! divyamànenàpåjayat . tadà tadbhaktisulabhaþ pratyakùaþ ÷aïkaro'bhavat>% ÷aïkara uvàca tuùño'haü tava he vàõa! varaü vråhi kimicchasi . ÷aïkarasya vacaþ ÷rutvà vàõovacanamabravãt . yadi tuùño'si he nàtha! mahyaü tvaü mandabhàgine . kliùño'haü tava deve÷a! liïgaü kçtvà dine dine . tattallakùaõasaüsiddhalakùaõaü ÷àstranirmitam . ÷àstràrtho durlabho deva! siddha÷càrtha÷ca durlabhaþ . tasmàttvaü yadi me tuùño liïgaü dehi sulakùaõam . sarvakàmakçtàrtha¤ca sarvasatvànukampanam . sarveùà¤ca hitàrthàya prasàdaü kuru ÷aïkara! . ityevaü vacanaü tasya ÷ivaþ paramakàraõam . ÷rutvà kailàsamårdhabhyaþ ÷aïkareõa vinirnitàþ . liïgànàü koñisaükhyà÷ca tathà caiva caturda÷a . siddhaliïgaü tadà tattatsarvaü sadodayaü svayam . àyojyaivaü susampårõaü vàõasya ca saparpitam . akùayaphaladaü bàõaþ sthàpyamàna¤ca nitya÷aþ . saüpåjya bàõaþ sadbhàvaü kçtvà praõayanantadà . tadbhàvaü sapuraü nãtvà nånaü cintayate ÷utiþ . akùayàü yadi saüsiddhiü sthàpyamànaü dine dine . satvànàü sidvihetvarthaü vàõasthàne susaüstave . liïgànàü kàlikàgarte sa¤citàstu trikoñayaþ . ÷rã÷aile koñayastisraþ kãñyekà kanthakà÷rame . màhe÷vare ca koñistu kandàtãrthe tu koñikà . màhendre caiva nepàle ekaikà kãñireva ca . vàõàccàrthaü kçtaü liïgaü vàõaliïgamataþ smçtam . vàõo và ÷iva ityuktastatkçtaü vàõamucyate . tasmàtteùu prade÷eùu puõyasthàneùu teùu và . sthitaü tacchivasadbhàvaü ÷ivasyàkçti vigrahe . hemàdrau tadàkçtilakùaõasamuccaye'pi syayambhuliïgavat bàõaliïgaü bhuktyaisvamuktaye %<sahasraphalamanyasmàd yathàsthàpanapåjane . ÷rã÷aile kàlikàgarte liïgàdrau kanyakà÷rame . kanyàtãrthe vane ÷aile màhendre và sure÷vare . sthitàni vàõaliïgàni ÷ivenaiva kçtàni tu>% siddhànta÷ekhare vàõaliïgànyadhikçtya %<tadànekaprakàraü syàdabhyavarõamapãñhakam . lakùmamårtivihãna¤ca vàõaü tat pçthulàgrakam>% vàõaliïgeùvàvàhanàdi na kartavyaü taduktaü bhaviùye %<vàõaliïgàni ràjendra! sthitàni bhuvanatraye . na pratiùñhà na saüskàrasteùàbhàvàhanaü na ceti>% . raudraliïgalakùaõaü vãramitrodayadhçte %<nadãsamudbhavaü raudramanyonyasya vigharùaõàt . nadãvegàt samaü snigdhaü sa¤jàtaü raudramucyate>% lakùaõasamuccaye'pi %<saritpravàhasaüsthànaü vàõaliïga samàkçti . tadanyadapi boddhavyaü raudraliïgaü sukhàvaham . nadãsàranarmadàyà vàõaliïgasamàkçti . tadanyadapi boddhavyaü liïgaü raudraü bhaviùyati>% . raudraliïgaü tathà khyàtaü vàõaliïgasamàkçti . ÷vetaü raktaü tathà pãtaü kçùõaü vipràdipåjitam . svabhàvàt kçùõavarõaü và sarvajàtiùu siddhidam . narmadàsambhavaü raudraü vàõaliïgavadãritamiti . adhikaü narmade÷a÷abde dç÷yam .

#<narmade÷a># naø narmadayà sthàpita i÷o yatra . kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede tadàvirbhavakathà kà÷ãkhaø 92 aø yathà %<ni÷amyeti vidhervàkyaü narmadà sariduttamà . dhàturvaraü parityajya pràptà vàràõasãü purãm . sarvebhyo'pi hi puõyebhyaþ kà÷yàü liïge pratiùñhite . aparà na tçnuddiùñà kai÷cit ÷reyaskarã kriyà . atha sà narmadà puõyà vidhipårvaü pratiùñhitim . vyadhàt pilimpilàtãrthe tripiùñapasamãpataþ . tataþ ÷ambhuþ prasanno'bhåt tasyai nadyai ÷ubhàtmane . varaü vçõãùva subhage! yattubhyaü rocate'naghe! . saridvarà ni÷amyeti revà pràha mahe÷varam . kiü vareõeha deve÷a! bhç÷aü tucchena dhårjañe! . nirdvandvà tvatpadadvandve bhaktirastu mame÷vara! . ÷rutveti nitaràntuùño revàgirasanuttamàm . provàca ca sarit÷reùñhe! tvayoktaü yattathàstu tat . gçhàõa puõyanilaye vitaràmi varàntaram . yàvatyodç÷adaþ santi tava rodhasi narmade . tàvatyo liïgaråpiõyo bhaviùyanti varànmama . anya¤ca te varaü dadyàü tamapyàkarõayottamam . duùpràpyaü yacca tapasàü rà÷ibhiþ paramàrthataþ . sadyaþ pàpaharà gaïgà saptàhena kalindajà . tryahvà sarasvatã reve! tvantu dar÷anamàtrataþ . aparaü ca varaü dadyàü narmade! dar÷anàghahe . bhavatyà sthàpitaü liïgaü narmade÷varasaüj¤itam . etalliïgaü mahàpuõyaü muktiü dàsyati ÷à÷vatãm . asya liïgasya ye bhaktàstàn dçùñvà såryanandanaþ . praõamiùyati yatnena mahà÷reyobhivçddhaye . santi liïgànyanekàni kà÷yàü devi! padepade . paraü hi narmade÷asya mahimà ko'pi càdbhutaþ . ityuktvà devadeve÷a stasmin liïge layaü yayau . narmadàpi prahçùñà''sãt pàvitryaü pràpya càdbhutam . svade÷aü ca paripràptà dçùñimàtràthahàriõã>% .

#<narman># naø né--manin . parihàse amaraþ . %<na narmayuktaü vacanaü hinasti>% bhàø àø 182 aø %<narmapårvamanupçùñha saüsthitaþ>% raghuþ . %<suhçtprayuktà iva narmavàdàþ>% kàmaø %<tridinamiha na bhindyàdbrahmacaryaü na càsyà . hçdayamananurudhya svecchayà narma kuryàt>% mallinàthadhçtakàma÷àstram %<màdhuryaü narmavij¤ànaü vàgmità ceti tadguõàþ>% dvatãlakùaõe sàø daø .

#<narmarà># strã narman + astyarthe raþ . 1 daryàü 2 bhastràyàü 3 saralàyàü 4 niùkalàkhyàyà¤ca mediø .

#<narmavat># triø narma astyasya matup masya vaþ . narmayukte striyàü ïãp . sà ca 1 nàyikàbhede tadàkhyàyikàråpe 3 ràsaka nàñakabhede sàø daø %<tatra sandhidvayavatã yathà narmavatã>% .

#<narmasaciva># puø narmasu sacivaþ . parãhàsasahàye %<na narmasacivaiþ sàrdhaü ki¤cidapyapriyaü vadet>% kàmandakaø %<na narmasàcivyamakàri nendunà>% màghaþ .

#<narya># triø nçbhyohitaü yat . 1 manuùyahite %<néõàü naryo nçtamaþ kùapàvàn>% çø 10 . 29 . 1 %<naryo nçbhyo hitaþ>% bhàø %<catuùpade naryàya dvipade>% çø 1 . 121 . 3 narasyàpatyam vàø yat . 2 manuùyamàtre ca %<apo naryaþ sujàtaþ>% niruø 11 . 36 dhçtàmçcamadhityoktaü %<manuùyaþ nçbhyohito naryaþ>% %<hotau yakùat suretasamçùabhaü naryàpasam>% yajuø 21 . 38 %<naryaü narahitamapaþ karma yasyeti>% vedadãø .

#<nala># puø nala--bandhe ac . 1 tçõabhede poñagale amaraþ . %<nalastu madhurastiktaþ kaùàyaþ kapharaktajit . uùõo hçdvastiyonyartidàhapittavisarpajit>% bhàvapraø tadguõàþ . %<jarañhacchedà nalagranthayaþ>% sàø daø . 2 såryavaü÷ye nçpabhede %<ràmasya tanayo jaj¤e ku÷a ityabhivi÷rutaþ>% ityupakrame %<niùadhrasya nalaþ putro nabhaþ putro nalasya tu>% iti %<sudhanvanaþ suta÷caiva tato jaj¤e nalo nçpaþ . uktho nàma sa dharmàtmà nalaputro babhåva tu>% . %<nalau dvàveva vikhyàtau puràõe bharatarùabha! . vãrasenàtmaja÷caikaþ ya÷cekùvàkukulodbhavaþ>% harivaüø 15 aø %<nalau dvàveva vikhyàtau vaü÷e ka÷yapasammave . vãrasena sutastadvannaiùadha÷ca naràdhipaþ . ete vaivasvate vaü÷e ràjànã bhåridakùiõàþ>% matsyapuø 12 aø . evaü vãrasenasya såryavaü÷yatve sthite'pi naiùadhacarite %<hiümà÷uvaü÷asya karãrameva màmiti>% ukteþ candravaü÷yatvam tena %<àsãdràjà nalonàma vãrasenasuto nçpa!>% iti bhàø vaø 52 aø ukto vãrasenaþ såryavaü÷yàt bhinnaeva bhàø vaø 60 aø tatputra nalasya indrasenàkhya putra ityuktaü såryavaü÷yayornalayostu putranàmanã bhinne harivaüø 15 aø iti nàsya såryavaü÷yatà
     bhàø vaø 52 adhyàvadhi 79 aø paryante nalopàkhyànaü dç÷yam . tataø saükùipya diïmàtramatra taccaritaü pradar÷yate . purà kila vãrasenasutaþ niùadhade÷àdhipo nalanàmà àsãt . sa ca kuõóine÷varabhãmançpasutàü damayantãü svayaüvaravidhinà ubdhàmupayeme tasya indrasenaþ putro babhåva . sa ca kaliprave÷àt pà÷àkùadurvyasanitayà puùkareõa bhràtrà saha dyåtadevanàt sarvasvamahàrayat . atha sa hçtaràjyo damayantyà saha vanaü jagàma . tatra mahàkaùñamanubhavan dayamantãü vyasanàsahiùõuü manyamàna÷ca ràtrau suptàü tàü vyarityajya palàyà¤cakre . damayantã tu prabudhya bahu vilapya pathikasàrthena saha màtçsvasçgçhaü gatà'pi luptacihnatayà màtçsvasrà'pratyabhij¤àteva tatsadanamuvàsa . atha bhãmàde÷ena tadanveùaõàya prerità dvatà÷cihnabhedena tàü damayantãü j¤àtvà bhãmàya nyavedayan . tatastàü tataþ svagçhamànàthya bhãmo nalànveùaõàya dvatàn prajighàya . nalo'pi tatsamaye araõye saïkañàpannaü karkoñanàgaü saïkañàdujjahàra . atha pratyupakàrà÷ayà nàgastaddehasthaü kaliü tàpayituü tasya pade dadaü÷a tena tasya viùajvàlayà taddehasthaþ kasireva nitàntamuttàpitaþ . nalastuü tena råpàntaramàtramàpa . svecchayà punaþ svadehapràptirbhaviùyatãti nàgena tasyai vare datte tadupade÷ena çtuparõasya nçpasya bàhukatayà prasiddha à÷vasàrathyaü cakàra . atha bhaimãdvatena tasya vacanavi÷eùeõa nalatvaü sambhàùya damayantãü prati nivedite sà tena svasya punaþ svayaüvaramiùeõa dåtena çtuparõamàjuvàva . tasyà÷vacàlananaipuõyaü pathi dçùñvà tannaipuõyaü ÷ikùitumicchuþ tasmai svakãyàkùahçdayaj¤ànadànavinimayaü cakre . atha namasya tasmàdakùaj¤ànamàtràdeva dehàt karkoñakaviùadagdhaþ kalinirjagàma . atha kuõóinapure àgate damayantã parivartitaråpamapi nalaü pàkàdikau÷alena taü nalaü ni÷cikàya . atha tena råpàntaraparivartanena svaråpe gçhãte bhaimyàþ saha melane jàte nitàntaü bhãmastutoùa nalaü ca preùayàmàsa niùadhade÷am . sa ca svade÷amàgatya svabhràtàraü puùkaraü devanàyàjuhàva . viditàkùaj¤ànatayà taü jigàya ca . itthaü dyåtahàritaràjyo'pi punarlabdharàjyo'bhåditi . %<nalaþ sitacchattritakãrtimaõóalaþ>% %<tçõe'pi tanvyà nalanàmani ÷rute>% naiùaø %<karkoñasya nàgasya damayantyà nalasya ca . çtuparõasya ràj¤a÷ca kãrtanaü kalinà÷anam>% bhàø vaø nalopàkhyàne . %<puõya÷loko naloràjà puõya÷loko yudhiùñhiraþ>% pràtaþsparaõãyakãrtane . 3 pitçdevabhede kavyavàla÷abde 1834 pçø dç÷yam . vi÷vakarmaõaþ putre ràmàyaõaprasiddhe 4 vànarabhede
     %<ràmasya varadànàcca ÷ivaþ panthà babhåva ha . tasmin datte tadà kukùau samudraþ saritàü patiþ . ràthavaü sarva÷àstraj¤amidaü vacanamabravãt . ayaü somya! nalonàma tanayo vi÷vakarmaõaþ . pitrà dattavaraþ ÷rãmàn prãtimàn vi÷vakarmaõaþ . eùa setuü mahotsàhã karotu mayi vànaraþ . tamahaü dhàrayiùyàmi yathà hyeùa pità tathà . evamuktvo dadhirnaùñaþ samutthàya nalastataþ . abravãdvànara÷reùñho vàkyaü ràmo mahàbalam . ahaü setuü kariùyàmi vistãrõaü makaràlaye . pituþ sàmarthyamàsàdya tattvamàha mahodadhiþ>% . %<mama màturvaro datto mandare vi÷vakarmaõà . mayà tu sadç÷aþ putrastava devi! bhaviùyati . aurasastasya putro'haü sadç÷o vi÷vakarmaõà . na càpyahamanuktovaþ pravråyàmàtmano guõàn . samartha÷càpyahaü setuü kartuü vai baruõàlaye . tasmàdadyaiva badhnantu setuü vànarapuïgavàþ>% ràmàø laïkàø 22 aø . nalasetu÷abde'dhikaü dç÷yam . 5 padme naø ràjaniø .

#<nalaka># naø nala iva kàyati kai--ka . ÷àkhàsthni naóaka÷abdàrthe hemacaø .

#<nalakànana># puø naóapradhànaü kànanamatra . 1 de÷abhede %<jhillikàþ kuntalà÷caiva sauhadàþ nalakànanàþ>% màø bhãø 9 aø janapadoktau . 6 taø . nalànàü 2 vane ca naø .

#<nalakinã># strã nalakaü nalàkàramasthi vidyate'tra ini ïãp . jaïghàyàü hemacaø .

#<nalakãla># puø nala eva kãlo'tra . jànuni hemacaø .

#<nalakåvara># puø kuveraputre %<yakùaràj¤à kuvereõa varà labdhà÷ca puùkalàþ . dhanàdhipatyaü sakhya¤ca rudreõàmitatejasà . suratvaü lokapàlatvaü putra¤ca nalakåvaram>% bhàø ÷aø 48 aø . sa ca nàrada÷àpena vraje sthàvaratàü pràptaþ kçùõena punardevatvamàsàditaþ . tatkathà bhàgaø 10 skandhe yathà %<kçùõastu gçhakçtyeùu vyagràyàü màtari prabhuþ . adràkùãdarjunau pårvaü guhyakau dhanadàtmajau>% . %<purànàrada÷àpena vçkùatàü pràpitau madàt . nalakåvaramaõigrãvàviti khyàtau ÷riyànvitau>% 9 aø %<rudrasyànucarau bhåtvà sudçptau dhanadàtmajau . kailàsopavane ramye mandàkinyàü madotkañau . vàruõãü madiràü pãtvà madàghårõitalocanau . strãjanairanugàyadbhi÷ceratuþ puùpite vane . antaþ pravi÷ya gaïgàyàmambhojavanaràjiùu . cikrãóaturyuvatibhirgajàviva kareõubhiþ . yadçcchayà ca devarùirbhagavàüstatra kaurava! . apa÷yannàrado devau kùãvàõau samabuddhyata . taü dçùñvà vrãóità devyo vivastrà ÷àpa÷aïkitàþ . vàsàüsi paryadhuþ ÷ãghraü vivastrau naiva guhyakau>% %<yadimau lokapàlasya sutau bhåtvà tamaþplutau . na vivàsasamàtmànaü vijànãtaþ sudurmadau . ata itaþ sthàvaratàü syàtàü naivaü yathà punaþ . smçtiþ syàt matprasàdena tatràpi madanugrahàt . vàsudevasya sànnidhyaü labdhvà divya÷aracchate . vçtte svarlokatàü bhåyo labdhabhaktã bhaviùyataþ>% 10 a0

#<nalada># naø nalaü tçùàbandhaü dyati do--khaõóane ka . 1 u÷ãre (veõàramåla) u÷ãra÷abde 1376 pçø tadguõà dç÷yàþ 2 puùparase 3 jañàmàüsyà¤ca mediø %<kariõàü mude sanaladà'naladà>% kiràø %<naladenànulimpanti>% %<naladamàlàü pratimu¤canti>% à÷vaø ÷rauø 6 . 10 . 3 . 4 . tatpaõyamasya ki÷aràø ùñhan . 4 naladika tadvikretari triø striyàü ïãù . nalaü dadàti dà--ka . 5 naladàtari triø %<syàdasyà naladaü vinà na dalane tàpasya ko'pi kùamaþ>% naiùadhaø . rudrà÷vançpasya ghçtàcyàü jàte 6 kanyàbhede strã %<khaladà caiva ràjendra! naladà surasà'pi ca>% harivaüø 31 aø tatvanyoktau .

@<[Page 3984b]>@
#<nalapaññikà># strã nalanirmità paññikeva . (daramà) khyàte padàrthe hàràø .

#<nalamãna># puø nalaþ nalà÷rayaþ mãnaþ . (ciïguóã) matsyabhede amaraþ .

#<nalasetu># puø nalavànarakçtaþ setuþ ÷àø taø . samudropari nalavànarakçte setau %<asti tatra nalonàma vànaraþ ÷ilpisammataþ . tvaùñurdevasya tanayo balavàn vi÷vakarmaõaþ . sa yat kàùñhaü tçõaü vàpi ÷ilàü và kùepsyate mayi . sarvaü taddhàrayiùyàmi sa te seturbhaviùyati . ityuktvàntarhite tasmin ràmo nalamuvàca ha . kuru setuü samudre tvaü ÷aktohyasi mato mama . tenopàyena kàkutsthaþ setubandhamakàrayat . da÷ayojanavistàramàyataü ÷atayojanam . nalaseturiti khyàto yo'dyàpi prathito bhubi>% bhàø vaø 383 aø .

#<nalikà># strã nalaþ tadråpàkàro'styasyàþ ñhan . 1 nàóyàü (nalã) iti khyàte sugandhidravyabhede uttarapathaprasiddhe (paüñhàrã) prasiddhe prabàlàkçtau 2 vçkùabhede ca %<nalikà vidrumalatàkapotacaraõà nañã . dhamanyaïgatake÷ã ca nirmadhyà ÷uùirà nalã . nalikà ÷ãtalà laghvã cakùuùyà kaphapittahçt . kçcchrà÷marãvàtatçùõàsrakuùñhakaõóujvaràpahà>% bhàvapraø . %<kà÷àþ ku÷à và nalikà nalo và>% vçø saüø 54 aø . dakàrgala÷abde dç÷yam . tantavàyànàü vayanasàdhane 3 dravyabhede (nalã) 4 tadàkàre astre ca .

#<nalita># puø nala--kta . (nàlatà) ÷àkabhede dravyaguõàbhidhànam . %<madhuro nalitaþ pittanà÷akaþ ÷ukravardhakaþ>% tadguõoktiþ

#<nalina># naø nala--bandhe inan . 1 padme 2 jale 3 nãlikàyàü hemacaø 4 sàrasakhage puüstrãø amaraþ . 4 kçùõapàkaphale pràcãnàmalake (pàni àmalà) puø ÷abdacaø %<nalinaü malinaü vivçõvatã spç÷atãmaspç÷atã tadãkùaõe>% naiùaø %<nalinàbhavaktraþ>% raghuþ .

#<nalinã># strã naóàþ (nàlàþ) santyatra puùkaràø ini ïãp óasya laþ . 1 padminyàü %<vyàko÷akokaõadatàü dadhate nalinyaþ>% màghaþ . 2 padmayuktade÷e 3 kamalàkare 4 nadãmàtre mediø . nalànàü nalayuktànàü samåhaþ khalàø ini . padmasamåhe 5 nalikàyàü ràjaniø 6 nàrikele trikàø %<nalinãvàmbusampattyà buddhyà ÷rãþ paripàlyate>% kàmandaø %<tato'vidåre nalinãü prabhåtakamalotpalàm . sãtàharaõadyukhàrtaþ pàmàü ràmaþ samàsadat>% bhàø vaø 279 aø . %<eùà sà dç÷yate paùmà nalinã citrakànanà>% ràmàø 6 . 108 aø %<prayàtà nandanasyeva nalinã saritàü varà>% harivaüø 65 aø %<nalinã kùatasetubandhanà>% kumàø . 7 vyomanadyàm sà ca %<brahmalokàdapakràntà saptadhà pratipadyate . vasvokasàrà nalinã pàvanã ca sarasvatã . jambånadã ca sãtà ca gaïgà sindhu÷ca saptamã>% bhàø bhãø 6 aø uktà pa¤cada÷àkùarapàdake 8 chandobhede %<sagaõaiþ ÷ivavaktra 5 mitairgadità nalinã>% vçø raø ñãø tallakùaõamuktam .

#<nalinãkhaõóa># naø nalinãnàü samåhaþ kamalàø samåhe khaõóaca . padminãsamåhe .

#<nalinãnandana># naø nalinyà nandayati nandi--lyu 3 taø . devodyànabhede %<vanaü caitrarathaü divyaü nalinãnandanaü vanam . yo vinà÷itavàn krodhàt devodyànàni vãryavàn>% ràmàø àraõyaø 36

#<nalinãruha># naø nalinyàü rohati ruha--ka . mçõàle ràjani0

#<naline÷aya># puø naline vrahmanàbhikamale ÷ete--÷ã--ac aluksaø . viùõau .

#<nalã># strã nala--ac gauràø ïãù . 1 manaþ÷ilàyàü vi÷vaþ 2 nalikàyàü bhàvapraø .

#<nale÷vara># puø naø nalena sthàpita ã÷varo yatra . nalançpasyàpite ÷ivaliïgabhede ÷ivapuø .

#<nalottama># puø naleùu uttamaþ . devanale ràjaniø .

#<nalodaya># puø kàlidàsakçte kàvyabhede

#<nalopàkhyàna># naø nalasyopàkhyànaü yatra . bhàratavanaparvàntargate avàntaraparvabhede %<nalopàkhyànamatraiva>% bhàø àø 1 aø . tacca nala÷abde dç÷yam .

#<nalya># triø nalasyàdårade÷àdiø balàø ya . nalasyàdårade÷àdau

#<nalva># puø nala--bàø va . catuþ÷atahastasite amaraþ ÷atahastamite kàtyaþ %<ràvaõasya ÷arãrantu pa¤canalvànuvistçtam>% ràmàø laïkàø 92 . 62 ÷loø %<nalvamàtraparãõàho ghanacchàyo vanaspatiþ>% bhàø ÷àø 164 aø .

#<nalvavartmagà># strã nalvamitaü vartma gacchati gama--óa . 1 kàkàkùãlatàyàü ÷abdacaø 2 tanmitapathagàmini triø .

#<nava># puø nu--stave bhàve apa . 1 stave mediø karmaõi ap . 2 nåtane triø amaraþ 3 raktapunarnavàyàm puø ràjaniø %<navàmbubhirbhårivilambibhirghanàþ>% ÷akuø %<navaü navaü prãtiraho klaroti>% %<navànaghodhovçhataþ payodharàn>% màghaþ 4 u÷ãnarançpasya putrabhede puø 5 tatpatnyàü strã %<u÷ãnarasya patnyastu pa¤ca ràjarùivaü÷ajàþ . nçgà kçmirnavà darvà pa¤camã ca dç÷advatã . u÷ãnarasya putràstu pa¤ca tàsu kulodvahàþ . tapasà caiva mahatà jàtà vçddhasya càtmajàþ . nçgàyàstu nçgaþ putraþ kçmyà kçmirajàyata . navàyàstu navaþ putrã darvàyàþ suvrato'bhavat . dç÷advçtyàstu saüjaj¤e ÷ivirau÷ãnaro nçpaþ>% harivaüø 31 aø .

#<navaka># naø navànàmavayavaþ saïkhyàyàþ kan . 1 navasaükhyàyàm navaparimàõamasya . 2 navasaükhyànvite triø navanavaka÷abde vakùyamàõadakùoktànãva navanavakànyuktvà kà÷ãø khaø 40 aø da÷amaü navakamuktaü yathà %<etannavànànnavakaü j¤àtvà ÷riyamavàpnuyàt . anyacca navakaü vacima sarveùàü svargamàrgadam . satyaü ÷aucamahiüsà ca kùàntirj¤ànaü dayà damaþ . asteya indriyàkùobhaþ sarveùàü dharmasàdhanam . abhyasya navatiü hyetàü svargamàrgapradãpikàm . satàmabhimatàü puõyàü gçhastho nàvasãdati>% . %<iti vãràùñakaþ proktaþ khandhamàtçgaõodbhavaþ . chàgavaktreõa sahito navakaþ parikãrtyate>% bhàø vaø 227 aø kànicit navakàni sàø tiø uktàni yathà %<guõità navadhà nityà såte mantraü navàrõakam . navakaü ÷aktitattvànàü tattvaråpà mahe÷varã . navakaü pãñha÷aktãnàü ÷çïgàràdãn rasànapi . màõikyàdãni ratnàni navavargayutàni ca . navakaü pràõadåtãnàü maõóalaü navakaü ÷ubham . yadyannavàtmakaü loke sarvamasyà uda¤cati>% . tatra ÷aktitattvanavakaü tatraiva prathamapañale %<saccidànandavibhavàt sakalàt parame÷varàt . àsãcchaktistato nàdã nàdàdvindusamudbhavaþ . para÷aktimayaþ sàkùàt tridhàsau bhidyate punaþ>% nàdavindånàü pratyekaü tridhàbhedàt navasaükhyà . teùàü bhedà÷ca tatraivoktà yathà %<vindurnàdo vãjamiti tasya bhedàþ samãritàþ . vinduþ ÷ivàtmako vãjaü ÷aktirnàdastayormithaþ . samavàyaþ samàkhyàtaþ sarvàgamavi÷àradaiþ . raudro vindostatã nàdàt jyeùñhà vãjàdajàyata . vàmà tàbhyaþ samutpannà rudrabrahmaramàdhipàþ . vij¤ànecchàkriyàtmàno vahnãndvarkasvaråpiõaþ . bhidyamànàt paràdvindoravyaktàtmà ravo'bhavat>% . pãñha÷aktãnàü navakaü tattanmantrabhede tattatprakaraõe tatroktam . ÷çïgàràdirasa navakamalaïkàre prasiddhaü navarasa÷abde dç÷yam . ratnanavakaü navaratna÷abde dç÷yam tacca 6 pañale tatraivoktam . vargàõàü navakam akacaña tapa ya÷ahànàü navakaü 7 pañale tatroktam . maõóalanavakaü tatraiva 8 pañale %<caturasnàü bhuvaü bhittvà koùñhànàü navakaü likhet . pårvakoùñhàdiùu likhet saptavargà nanukramàt . lakùamã÷e madhyakoùñhe svarayummakramàllikhet>% ityuktam . pràõadåtãnàü navakaü 23 pañale tatroktaü dç÷yam .

#<navakàrikà># strã navaü karoti kç--õvul . 1 navoóhàyàü striyàü ÷abdamàø karmaø . 2 nåtanàyàü kàrikàyàü ca . kàrikà kriyà karmaø . 3 nåtanatve ca .

#<navakàlikà># strã navakaü nåtanamalati ala--bhåùaõe õvul . navãne hàràø abhidhànàt strãtvam .

#<navagraha># puø karmaø saüj¤àtvàt na dviguþ . %<såryacandrau maïgala÷ca budha÷càpi vçhaspatiþ . ÷ukraþ ÷anai÷caro ràhuþ ketava÷ca nava grahà>% ityukteùu navasu 1 graheùu khagola÷abde tatkakùàdimànamuktaü tadrathàdimànamatrocyate .
     raveþ %<yojanànàü sahasràõi bhàskarasya rayo nava . ãùàdaõóastathaivàsya dviguõo munisattama! . sàrdhakoñistathà sapta niyutànyadhikàni vai . yojanànàntu tasyàkùa÷cakraü yatra pratiùñhitam . catvàriü÷at sahasràõi dvitãyo'kùo vyavasthitaþ . pa¤cànyàni tu sàrdhàni syandanasya mahàmate! . akùapramàõamubhayoþ pramàõaü tadyugàrdhayoþ . hrasvo'kùastadyugàrdhena dhruvàdhàro rathasya vai . dvitãye'kùe tu taccakraü saüsthitaü mànasàcale . hayà÷ca sapta chandàüsi teùàü nàmàni me ÷çõu . gàyatrã ca vçhatyuùõigjagatã triùñubeva ca . anuùñup païktirityuktà÷chandàüsi harayo raveþ . sa ratho'dhiùñhito devairàdityairçùibhistathà . gandharvairapsarobhi÷ca gràmaõãsarparàkùasaiþ . stuvanti munayaþ såryaü gandharvairgãyate puraþ . nçtyantyo'psaraso yànti såryasyànu ni÷àcaràþ . vahanti pannagàþ yakùaiþ kriyate'bhãùusaügrahaþ . vàlakhilyàstathaivainaü parivàrya samàsate . so'yaü saptagaõaþ såryamaõóale munisattama . himoùõavàrivçùñãnàü hetutvaü samupàgataþ>% .
     indãþ %<rathastricakraþ somasya kundàbhàstasya vàjinaþ . vàmadakùiõato yuktàþ da÷a tena caratyasau>% .
     budhasya %<vàyvagnidravyasambhåtã ratha÷candrasutasya ca . pi÷aïgaisturagairyuktaþ so'ùñàbhirvàyuvegibhiþ . satraråthaþ sànukarùo yukto'bhåsambhavairhayaiþ>% .
     ÷ukrasya %<sopàsaïgapatàkastu ÷ukrasyàpi ratho mahàn . aùñà÷vaþ kà¤canaþ ÷rãmàn>% .
     kujasya %<bhaumasyàpi ratho mahàn . padmaràgàruõaira÷vaiþ saüyukto vahnisambhavaiþ>% .
     guroþ %<aùñàbhiþ kà¤cananibhairvàjibhiþ kà¤cane rathe . tiùñhaü÷carati vai varùaü rà÷au rà÷au vçhaspatiþ>% .
     ÷aneþ %<àkà÷asambhavaira÷vaiþ ÷avalaiþ syandanaü yutam . samàruhya ÷anairyàti mandagàmã ÷anai÷caraþ>% .
     ràhoþ %<svarmànosturagàhyaùñau bhçïgàbhà dhåsaraü ratham . sakçdyuktàstu maitreya! vahantyavirataü sadà . àdityànniþsçto ràhuþ somaü gacchati parvasu . àdityameti somàcca punaþ saureùu parvasu>% .
     ketoþ %<tathà keturathasyà÷và aùñau te vàtaraühasaþ . palàladhåmavarõàbhà làkùàrasanibhàruõàþ . ete mayà grahàõàü vai tavàkhyàtà rathà nava>% viùõupuø . su÷rutokte navavidhe skandhàdyabhidhe 2 navagrahabhede graha÷abde 2745 pçø dç÷yam . teùàmutpatyàdikaü uttaratantre tatroktaü yathà
     %<athàto grahotpattimadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . nava skandàdayaþ proktà bàlànàü ya ime grahàþ . ÷rãmanto divyavapuùo nàrãpuruùavigrahàþ . ete guhasya rakùàrthàü kçttikomàgni÷ålibhiþ . sçùñàþ ÷aravaõasthasya rakùitasyàtmatejasà . strãvigrahà grahà ye tu nànàråpà mayeritàþ . gaïgomàkçttikànà¤ca te bhàgà ràjasà matàþ . naigameyastu pàrvatyà sçùño meùànano grahaþ . kumàradhàrã devasya guhasyàtmasamaþ sakhà . skandàpasmàrasaüj¤o yaþ so'gninàgnisamadyutiþ . sa ca skandasakho nàma vi÷àkha iti cocyate . skandaþ sçùño bhagavatà devena tripuràriõà . bibharti càparàü saüj¤àü kumàra iti sa grahaþ . bàlalãlàdharo yo'yaü devo rudràgnisambhavaþ . mithyàcàreùu bhagavàn svayaü maitra pravartate . kumàraþ skandasàmànyàdatra kecidapaõóitàþ . gçhõantãtyalpavij¤ànà bruvate dehacintakàþ . tato bhagavati skande surasenàpatau kçte . upatasthurgrahàþ sarve dãpta÷aktidharaü guham . åcuþ prà¤jalaya÷cainaü vçttiü naþ saüvidhatsva vai . teùàmarthe tataþ skandaþ ÷ivaü devamacodayat . tato grahàüstànuvàca bhagavàn bhaganetrahçt . tiryagyoniü mànuùa¤ca daiva¤ca tritayaü jagat . parasparopakàreõa vartate dhàryate'pi ca . devà manuùyàn prãõanti tairyagyonãüstathaiva ca . vartamànairyathàkàlaü ÷ãtavarùoùõamàrutaiþ . ijyà¤jalinamaskàrajapahomavratàdibhiþ . naràþ samyak prayuktai÷ca prãõanti tridive÷varàn . bhàgadheyaü vibhakta¤ca ÷eùaü ki¤cinna vidyate . tadyuùmàrkaü ÷ubhà vçttirbàleùveva bhaviùyati . kuleùu yeùu nejyanto devàþ pitara eva ca . bràhmaõàþ sàdhava÷caiva guravo'tithayastathà . nivçttàcàra÷auceùu parapàkopabhojiùu . ucchannabalibhikùeùu bhinnakàüsyopabhojiùu . gçheùu teùu ye bàlàstàn gçhõãdhvama÷aïkitàþ . tatra vo vipulà vçttiþ påjà caiva bhaviùyati . evaü grahàþ samutpannà bàlàn gçhõanti càpyataþ . grahopasçùñà bàlàstu du÷cikitsyatamà matàþ . vaikalyaü maraõaü cà÷u dhruvaü skandagrahe matam . skandagraho'tyugratamaþ sarveùveva yataþ smçtaþ . anyo và sarvaråpastu na sàdhyo graha ucyate>% . atha såryàdigrahàõàü svaråpàdi vçhajjàtakoktaü pradar÷yate
     %<kàlàtmà dinakçnmanastuhinaguþ satvaü kujau j¤o vaco jãvo j¤ànasukhe sita÷ca madano duþkhaü dine÷àtmajaþ . ràjànau ravi÷ãtagå kùitisuto netà kumàro budhaþ sårirdànavapåjita÷ca saciyã preùyaþ sahasràü÷ujaþ>% vçhajjàø . kàlasyàtmà kàlàtmà dinakçt såryaþ . asyaiva tuhinagu÷candromanaþ tuhinena himena sadç÷àþ ÷ãtalàgàvora÷mayo yasya sa tuhinaguþ . satvaü kujo bhaumaþ satvasya lakùaõaü %<adhikàrakaraü satvaü vyasanàbhyudayàgame>% satva÷abdo'tra ÷auryaparyàyaþ tacca siühàdãnàmasti tathà ca ekàkini banavàsinyaràjalakùmaõyatãta÷àstraj¤e . satvasthite mçgapatau ràjeti giraþ pariõamanti . utkçùñatarasvabhàva ityarthaþ j¤o budho vaco gãþ jãvo vçhaspatiþ j¤ànasukhe j¤àna¤ca sukha¤ca j¤ànasukhe . sitaþ ÷ukro madanaþ kàmaþ . dinasye÷o dine÷aþ såryaþ tasyàtmajaþ putraþ ÷anai÷caro duþkham . atra kàlagrahaõaü kàlasya sarvagatasya pradar÷anàrtham . atra na kevalaü kàlapuruùasya meùàdyàrà÷ayaþ ÷iraþ pramçtyaïgavibhàgena sthitàþ yàvadàdityàdaya÷càsya vibhàgena sarvasya tnagataþ sthitàþ . prayojanam pãóitairgrahairdehavato'pi tadaïgabhavàtmaguõapãóanaü kartavyam puùñaiþ puùñiriti . na kevalaü yàvat janmani balavadbhirgrahaireta eva bhàvà àtmàdayaþ ÷umà bhavanti durbalairdurbalàþ kintu saurasya viparãtam tathà ca sàràvalpàma %<àtmàdayo gaganagairbalibhirbalavattaràþ . durbalairdurbalà j¤eyà viparãtaü ÷aneþ smçtamiti>% ràjànàtityàdi raviràdityaþ ÷ãtagu÷candraþ etau ràjànau nçpau . kùitirbhåmirasyàþ sutaþ putro'ïgàrakaþ sa netà senàpatiþ . budhaþ kumàro yubaràjaþ ràjaputra iti kecit . srarirvçhaspatiþ dànavapåjitaþ ÷ukraþ ca etã sacivau mantriõau . sahasràü÷uþ såryastasmàjjàtaþ ÷anai÷caraþ sa preùyo dàsaþ . nanu jagatpàlanakaraõe ÷anai÷caraþ preùyaþ kimatrocyate preùyo'pi svakarmaõàü pàlaka eva . prayojanam janmani pra÷nakàle balavànupacayastho graho bhavati tadukto ràjàdikastasya kàryasàdhanako bhavati anyathà hànikaraþ %<rakta÷yàmo bhàskaro gaura indurnàtyuccàïgoraktagaura÷ca vakraþ . dårvà÷yàmoj¤o gururgauragàtraþ ÷yàmaþ ÷ukro bhàskariþ kçùõadehaþ . varõàstàmrasità'tiraktaharãtavyàpãtacitràsitàvahnyambugnijake÷avendra÷acikàþ såryàdinàthàþ kramàt . pràgàdyàravi÷ukralohitatamaþ saurenduvitsårayaþ kùãõendvarkamahãsutàrkatanayàþpàpà budhastairyutaþ . budhasåryasutau napuüsakàkhyau ÷a÷i÷ukrau yuvatã narà÷ca ÷eùàþ>% ÷ikhimåkhapayomarudgaõànàü va÷ino måmisutàdayaþ krameõaþ

#<navagva># triø navabhirmàsaigacchati gama--uõàø óva . navabhirmàsairavàptaphalatayà utthite . %<senàmayàtayanta kùitayo navagvàþ>% çø 1 . 33 . 6 %<satramàsãnànàü madhye ye navabhirmàsairavàptaphalà utthitàsteùàü navagvàü iti saüj¤à>% bhàø 2 navãnagatiyute ca %<aïgiraso na pitaro nabandhàþ>% imàmçcamadhikçtya niruø 11 . 19 . uktaü %<navagvà navãna gatayaþ>% .

#<navacatvàriü÷at># strã navàdhikà catvàriü÷at . 1 ånapa¤cà÷atsaükhyàyàü 2 tadanvite ca . tataþpåraõe óañ . navacatvàriü÷a tatpåraõe triø . striyàü ïãp . tadarthe tamapa . navacatvàriü÷attama tatpåraõe triø .

#<navacchàtra># puø karmaø . prathamàdhyayanapravçtte trikàø .

#<navacchidra># naø nava chidràõi yatra . dehe dehasya navadvàravattvàt tathàtvam . navadvàra÷abde dç÷yam .

#<navajvara># puø karmaø . taruõajvare %<taruõaü tu jvaraü pårvaü laïghanena kùayaü nayet . àmadoùamaliïgàdvà laïghayettu yathà vidhi>% bhàvapraø .

#<navata># puø nå--atac . 1 kuthe karibhåùaõàrthe kambale hemacaø . 2 navatisaïkhyàpåraõe triø navati÷abde dç÷yam

#<navatantu># puø karmaø . 1 navãne tantau . bahuø . 2 tadyukte pañe ca 3 vi÷vàmitraputrabhede %<navatanturvakanakaþ samanoyatireva ca>% màø ànuø 4 aø tatputroktau .

#<navati(tã)># strã nava da÷ataþ parimàõamasya %<païktiviü÷atãtyàdinà>% pàø niø và ïãp . (navvui) 1 saükhyàyàü 2 tatsaïkhyànvite ca %<ityaü kùitã÷o navatiü navàdhikàm>% raghuþ %<vãkùyàndho navateþ kàõaþ ùaùñeþ ÷citrã ÷atasya tu>% manuþ . tataþ påraõe óañ . navata tatïkhyàpåraõe triø striyàü ïãp . påraõe tamap . navatitama tatsaïkhyàpåraõe triø .

#<navatikà># strã navàya nåtanatvàya tekati tika--gatau ka . 1 tålikàyàü hàràø . svàrthe ka . 2 navatisaükhyàyà¤ca .

#<navadaõóaka># naø navo daõóo'tra kap . ràj¤àü chatrabhede %<manoharaü ca kanakadaõóaü ca navadaõóakam . chatraü tu trividhaü j¤eyaü trividhànàü mahãbhujàm>% yuktikalpataruþ .

#<navada÷a># puø nava ca da÷a ca saükhyà'sya óañ . unaviü÷atisaükhyàyukte %<pratårtiraùñàda÷astaùo navada÷aþ>% yajuø 14 . 23 %<taporåpo navada÷aþ stãmaþ yadvà saüvatsarastapaþ ÷ãtoùõavarùaistapatãti sa navada÷aþ dvàda÷a màsàþ ùaóçtavaþ saüvatsara iti tadråpo'si>% vedadãø . %<ya eva navada÷astomastaü tadupadadhàtyatho saüvatsarovàva tapo navada÷astasya dvàda÷a màsàþùaóçtavaþ saüvatsara eva tapo navada÷astadyattamàha tapati tadeva tadråpam>% ÷ataø bràø 8 . 4 . 1 . 14

#<navada÷an># triø navàdhikà da÷a . (uni÷a) 1 saükhyàyàü 2 tatsaükhyàyukte ca .

#<navadala># naø karmaø . 1 navãne patre padmake÷aràntikasthe 2 patre ca amaraþ .

#<navadãdhiti># puø nava dãdhitayo'sya . maïgalagrahe jañàø .

#<navadurgà># strã navaguõità durgà karmaø saüj¤àtvàt na dviguþ . devãnavake %<prathamaü ÷ailaputrã ca dvitãyaü brahmacàriõã . tçtãyaü candraghaõñeti kuùmàõóãti caturthakam . pa¤camaü skandamàteti ùaùñhaü kàtyàyanãti ca . saptamaü kàlaràtri÷ca mahàgaurãti càùñamam . navamaü siddhidà proktà nava durgàþ prakãrtitàþ . uktànyetàti nàmàni brahmaõaiva mahàtmanà>% vrahmavaiø puø . %<navadurge suràrcite>% durgotsavapaddhatiþ . %<patrike navadurge tvaü mahàdevi! manorame!>% nandike÷varapuràø .

#<navadolà># strã karmaø . navãnadolàyàm . prathamaü tadàrohaõa dinàdi samayapradãpe uktaü yathà %<ugrendumålàhi÷ivàgnivajaü ÷astendutàràtithilagnayoge . viùñikùamàputra yamàhavarjaü dolàdikàrohaõamàdyamiùñam>% .

#<navadvàra># naø nava dvàràõãva cittavçttyàderbahirgamanasàdhanatvàt yatra . dehe tatra navabhirdvàrai÷cittàderbahirgamanàttasya tathàtvam . tathà hi dve ÷rotre dve cakùuùã dve nàsike ca mukhamekamiti ÷ãrùasthàni sapta, dve pàyåpasthe athaþsthe iti navacchidraråpàõi dvàràõi dehe santi . %<tavadvàre pure dehã haüsã lelàyate bahiþ>% ÷vetà÷voø 3 . 18 . %<navadvàre ÷irasi sapta dvàràõi dve avàcã yatra tatra pure dehã vij¤ànàtmà bhåtvà kàryakàraõopàdhiþ san haüsaþ paramàtmà hantyavidyàtmakaü kàryamiti . lelàyate calati bahirviùayagrahaõàya>% bhàø . deharandhràõàü bavasaükhyakatvàt randhra÷abdasya lakùitalakùaõayà navasaükhyàbodhakatvam .

#<navadhà># avyaø navan + prakàre dhàc . navaprakàre %<tuùñirnavadhà'ùñadhà siddhiþ>% sàø kàø . %<navadhà guõità nityà>% ÷àø tri0

#<navadhàtu># puø navaguõità dhàtavaþ . navaprakàre dhàtubhede %<hematàràranàgà÷ca tàmraraïge ca tãkùõakam . kàüsyakaü kàntaloha¤ca dhàtavo nava kãrtitàþ>% ÷abdàrthaciø .

#<navan># triø baø vaø . nç--kanin bàø guõaþ . 1 saükhyàbhede (naya) saükhyàyàü 2 tadyukte ca .

#<navanavaka># naø navaguõitaü navakam . dakùasaühitokte j¤àtavye ekà÷ãtipadàrthe %<sudhà nava gçhasthasyeùaddeyàni navaiva tu . tathaiva navakarmàõi vikarmàõi tathà nava . pracchannàni navànyàni prakà÷yàni tathà nava . saphalàni navànyàni niùphalàni navaiva tu . adeyàni navànyàni vastujàtàni sarvadà . navakà nava nirdiùñà gçhasthonnatikàrakàþ . sudhà vaståni vakùyàmi vi÷iùñe gçhamàgate . mana÷cakùurmukhaü vàcaü saumyaü dadyàccatuùñayam . abhyutthànamihàgaccha pçcchàlàpapriyànvitaþ . upàsanamanuvrajyà kàryàõyetàni yatnataþ . ãùaddànàni cànyàni bhåmiràpastçõàni ca . pàda÷aucaü tathàbhyaïga à÷rayaþ ÷ayananvathà . ki¤ciccànnaü yathà÷akti nàsyàna÷nan gçhe vaset . mçjjalaü càrthine deyametànyapi sadà gçhe . sandhyà snànaü japo homaþ svàdhyàyo devatàrcanam . vai÷vadevaü tathàtithyamuddhçta¤càpi ÷aktitaþ . pitçdevamanuùyàõàü dãnànàthatapasvinàm . màtàpitçguråõà¤ca saüvibhàgo yathàrhataþ . etàni nava karmàõi vikarmàõi tathà punaþ . ançtaü pàradàrya¤ca tathà'bhakùyasya bhakùaõam . agamyàgamanàpeyapànaü steya¤ca hiüsanam . a÷rautakarmàcaraõaü smàrtadharmabahiùkçtam . navaitàni vikarmàõi tàni sarvàõi varjayet . àyurvittaü gçhacchidraü mantramaithunabheùajam . tapodànàvamànau ca nava gopyàni yatnataþ . pràyogyamçõa÷uddhi÷ca dànàdhyayanavikrayàþ . kanyàdànaü vçùotsargorahaþpàpamakutsanam . prakà÷yàni navaitàni gçhasthà÷ramiõastadhà . màtàpitrorgurau mitre vinãte copakàriõi . dãnànàrthavi÷iùñebhyo dattantu saphalaü bhavet . dhårte vandini mande ca kuvaidye kitave ÷añhe . càñucàraõacaurebhyo dattaü bhavati niùphalam . sàmànyaü yàcitaü nyàsa àdhirdàrà÷ca taddhanam . kramàyàta¤ca nikùepaþ sarvasva¤cànvaye sati . àpatsvapi na deyàni nava vaståni sarvadà . yo dadàti sa måóhàtmà pràya÷cittãyate naraþ . navanavakayettàramanuùñhànaparaü naram . iha loke pare ca ÷rãþ svargastha¤ca na mu¤cati>% .

#<navanavati># strã navàdhikà navatiþ . 1 ekona÷atasaükhyàyàü 3 tadyute ca .

#<navanàóãcakra># naø 2816 pçø cakra÷abdokte cakrabhede .

#<navanã># strã navaü nãyate nã--óa gauràø ïãù . navanãte %<haiyaïgayãnànàü navanãnàü parataraü mudà . laóóukànàü ÷arkaràõàü svastikànà¤ca yatnataþ>% brahmavaiø janmakhaø 65 aø .

#<navanãta># naø navaü nãyate sma nã--kta . (màkhana) payaþsàra bhede tadbhedaguõàdi su÷rute %<navanãtaü punaþ sadyaskaü laghu sukumàraü madhuraü kaùàyamãùadamlaü ÷ãtalaü medhyaü dãpanaü hçdyaü saügràhi pittànilaharaü vçùyamavidàhi kùayakàsa÷vàsavraõàr÷o'rditàpahaü gurukaphamedãvivardhanaü valakaraü vçühaõaü ÷ãùaghraü vi÷eùato bàlànàü pra÷asyate . kùãrotthaü punarnavanãtamutkçùñasnehaü màdhuryayuktamati÷ãtaü saukumàryakaraü cakùuùyaü saügràhi raktapittanetrarogaharaü prasàdana¤ca>% .
     tatra navanãtasya nàmàni guõà÷ca bhàvapraø uktà yathà mrakùaõaü sarajaü haiyaïgavãnaü navanãtakam . navanãtaü hitaü gavyaü vçùpaü varõavalàgnikçt . saügràhi vàtapittàsçkkùayàr÷o'rditakàsahçt . taddhitaü bàlake vçddhe vi÷eùàdamçtaü ÷i÷oþ . màhiùasya muõàþ %<nabanãtaü mahiùyàstu vàta÷leùmakaraü guru . dàhapitta÷rasaharaü medaþ÷ukravivardhanam>% . payaso navanãtasya guõàþ %<dugdhotthaü navanãtaü tu cakùuùyaü raktapittanut . vçùyaü balyamatisnigdhaü madhuraü gràhi ÷ãtalam>% . sadyaþ samuddhçtanabanãtaguõàþ %<navanãtantu sadyaskaü svàñu gràhi himaü laghu . medhyaü ki¤cit kaùàyàmlamãùattakràü÷asaükramàt>% . cirantananavanãtaguõàþ %<sakùàrakañukàmlatvàcchardyar÷aþkuùñhakàrakam . ÷leùmalaü gurumedasyaü navanãta cirantanam>% . ràjaniø chàgyàdinavanãtaguõà uktà yathà %<chàgantu navranãtaü syàt kùayakàsàkùirogahçt . kaphanà÷i ca balya¤ca dãpanaü parikãrtitam . àvikaü navanãtantu himaü laghu samãritam . yoni÷åle kaphe vàte guda÷åle hita¤ca tat . aióakaü navanãtantu kliùñagandhaü su÷ãtalam . puùñisthaulyakaraü medhàvinà÷i guru sammatam . sandàgbhidãpanaü tattu bhiùagbhiþ parikãrtitam>% . hastinãnavanãtantu kaùàyaü ÷ãtalaü laghu . tiktaü viùñambhi tat hanti jantupittakaphakçmãn . ghoñakãnavanãtantu kaùàyaü kaphavàtahçt . cakùuùyamuùõakañukamãùadvàtàpahàrakarm . gardabhãnavanãta¤ca kaùàyaü kaphavàtahçt . pàke laghu dãpana¤ca valyaü måtrasya doùahçt . auùñraü tu navanãtaü ca pàke ÷ãtaü prakãrtitam . vraõakçmikaphàrtãnàü vàtasya ca vinà÷anam . mànabãnavanãta¤ca pàke laghurucipradam . cakùuùyaü dãpanaü j¤eyaü sarvarogavinà÷anam . %<÷ãtaü rucya navoddhçtaü sumadhuraü kçùõa¤ca vàtàpahaü kàsaghnaü kçminà÷ana>% kaphaharaü saügràhi ÷ålàpaham . balyaü puùñikaraü tçùàrti÷amanaü santàpavicchedanam cakùuùyaü ÷ramahàritarpaõakaraü dadhyudbhavaü pittajit .

#<navanãtaka># naø navanãtàt jàyate bàø vun . 1 ghçte ràjaniø svàrthe ka . 2 navanãte navanãta÷abde udàø dç÷yam .

#<navanãtadhenu># strã dànàrthakalpitàyàü navanãtamayyàü dhenvàü taddànavidhiþ varàhapuø ukto yathà %<navanãtamayãü dhenuü ÷çõu ràjan prayatnataþ . yàü ÷rutvà sarvapàpebhyo mucyate nàtra saü÷ayaþ . gomayenànuliptàyàü bhåmau gocarmamàtrataþ . kçùõacarma mçgasyaiva tasyopari ca dhàrayet . kumbhantu navanãtasya prasthamàtrasya dhàrayet . vatsaü caturthamàgasya tasyà uttarato nyaset . kçtvà vidhà nena ca ràjasiüha! suvarõa÷çïgã susukhã ca kàryà . netre ca tasyà maõimauktikaistu kçtvà tathànthacca guóena jihvàm . oùñhau ca puùpai÷ca phalai÷ca dantàþ prakalpya sàsnà¤ca sitai÷ca såtraiþ . navanãtastanãü ràjannikùupàdàü prakalpayet . tàmrapçùñhãü kàüsyadohàü darbharomakçtacchavãm . svarõa÷çïgãü raupyakhuràü pa¤caratnasamanvitàm . caturbhistilapàtraistu saüyutàü sarvatodi÷am . àcchàdya vastrayugmena gandhapuùpairalaükçtàm . dikùu dãpàü÷ca prajvàlya vràhmaõàya nivedayet . vedavedàïgaviduùe àhitàgnijitàtmane . mantràsta eva japtavyàþ sarvadhenuùu ye smçtàþ . purà devàsuraiþ sarvaiþ sàgarasya tu manthane . utpannaü divyamagçtaü navanãtamidaü ÷ubham . àpyàyana¤ca måtànàü navanãta! namostu te . evamuccàrya tàü dadyàdbràhmaõàya smuñumbine . dhenu¤ca dattvà sumudà sopadhànàü nayedgçham vipravaryasya bhåyaþ . haviùyamevaü sarasa¤coùabhuktvà tiùñhettryahaü dhenudastatra vipraþ . yaþ prapa÷yati tàü dhenuü dãyamànàü narottama! . sarvapàpavinirmuktaþ ÷ivasàyujyatàü vrajet . pitçbhiþ pårvajaiþ sàrdhaü bhaviùyadbhi÷ca mànavaþ . viùõulokaü vrajatyà÷u yàvadàhåtasaüplavam . ya idaü ÷çõu yàdbhaktyà ÷ràvayedvàpi mànavaþ . sarvapàpavi÷uddhàtmà viùõuloke mahãyate>% .

#<navapa¤cama># puø nava ca navamaü ca pa¤cama¤ca yatra yoge . varakanyayoþ vivàhàïge rà÷ikåñabhede . vararà÷eþ kanyàrà÷yapekùayà kanyàrà÷e÷ca vararà÷yapekùayà navamatve pa¤camatvevà'yaü yogaþ . upayama÷abde 1251 pçø dç÷yam . %<pàõigrahoyadi bhavennavapa¤camarkùe santànahànimatulàü munayo vadanti>% jyotiø taø .

#<navapatrikà># strã navamità patrikà . navasu kadalyàdiùu %<kadalã dàóimã dhànyaü haridrà mànakaü kacuþ . vilvà÷okau jayantã ca vij¤eyà navapatrikàþ>% durgotsavapåjàpaddhatiþ . tatprave÷aþ tiø taø nirõãto yathà jyotiùe %<pårvàhõe navapatrikà ÷ubhakarã sarvàrthasiddhipradà àrogyaü dhanadà karoti vijayaü caõóã prave÷e ÷ubhà . madhyàhne janapãóanakùayakarã saügràmaghoràvahà sàyàhne badhabandhanàdikalahaü sarpakùataü sarvadà . saptamyàmastagàyàü yadi vi÷ati gçhaü patrikà ÷rãphalàóhyà ràj¤aþ saptàïgaràjyaü janasukhamakhilaü hanti målànurodhàt . tasmàt såryodayasthàü narapati÷ubhadàü saptamãü pràpya devãm bhåpàlo ve÷ayettàü sakalajanahitàü ràkùasarkùaü vihàya>% . ràkùasarkùaü målà . %<patrãprave÷anaü ràtrau visargaü và karoti yaþ . tasya ràjyavinà÷aþ syàdràjà'yavikalo bhavet>% .

#<navapada># naø màtràvçttavçttabhede %<prathamamupanayaràmakalatritaya mahigaõena saha daõóamiti padàni viùamàõi sa¤cinu . samapade ca ùañpa¤casaptaùaùñikalametadàtanu evaü pa¤capadàni kurudohàmagre dehi . bhujagaràjapiïgalabhaõita navapadametadavehi>% .

#<navapàñhaka># puø pårvakàlaiketi pàø karmaø ubhayorapi vi÷eùaõatve'pi ekasya vi÷eùyatve pràpte pàñhakasyaiva vi÷eùyatvaniyamena paranipàtaþ . navãnàdhyàpake siø kauø .

@<[Page 3990b]>@
#<navaprà÷ana># naø navasya navànnasya prà÷anam . navànnabhojane pàraskaragçhyam navànna÷abde dç÷yam .

#<navaphalikà># strã nabaü phalaü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . 1 dçùñarajaskàyàü nàryàü 2 navyamàtre ca mediø .

#<navava(ba)dhå># strã karmaø . nåtanapariõãtàyàü striyàü tasyàþ pitçgçhàt bhartçgçhagamanaü naghavadhvàgamanaü tatra vihita nakùatràdi jyoø taø uktaü yathà
     dãpikàyàü %<strã÷uddhyàlighañàjasaüyugaravau kàle vi÷uddhe bhçguü saütyajya pratilomagaü ÷ubhadine yàtràprave÷ocite . tyaktvàhastu niraü÷akaü navavadhåyàtràprave÷au patiþ kuryàdekapuràdiùu pratibhçgornecchanti doùaü budhàþ . paitràgàre kucakusumayoþ sambhavo và yadi syàt kàlaþ ÷uddho na bhavati yadà sammukho bàpi ÷ukraþ . meùe kumbhe 'lini ca na bhavet bhàskara÷cettathàpi svàmã bhadre'hani navavadhåü ve÷ayenmandiraü svam . bharturgocara÷obhane dinapatau nàstaügate bhàrgave sårye kãñaghañàjage ÷ubhadine pakùe ca kçùõetare . hitvà ca pratilomagau budhasitau jãvasya ÷uddhau tathà cànãtà guõa÷àlinã navavadhårnityotsavà modate . ekagràme catuþ÷àle durbhikùe ràùñraviplave . patinà nãyamànàyàþ puraþ ÷ukro na duùyati>% . tathà %<kà÷yapeùu va÷iùñheùu bhçgvàdityàïgiraþsuca . bharadvàjeùu vàtsyeùu prati÷ukro na doùa màk>% . dviràgamana÷abde'dhikaü dç÷yam . atra vi÷eùaþ muhåø pãø dhàø ukto yathà %<samàdripa¤càïkadine vivàhàdvadhåprave÷o'ùñidinàntaràle . ÷umaþ parastàdviùamàbdamàsadine'kùa 5 varùàtparato yatheùñam>% . %<dhruvakùipramçdu÷rotravasumålamaghànile . vadhåpave÷aþ sanneùño riktàràrke budhe paraiþ>% muø ciø . tatra badhåprave÷onàma nåtanapariõãtàyàþ kanyàyàþ prathamataþ karipyamàõo bhartçgçhaprave÷o vadhåprave÷a÷abdavàcyaþ . samàdrãti vivàhàdvivàhadivasàdàrabhyàùñidinàni ùoóa÷adinàni teùàmantaràle samàdripa¤càïkadine samadinàni dvitãyacaturthaùaùñhàùñamada÷amadvàda÷acaturda÷aùoóa÷asaükhyakàni viùamamadhye saptamapa¤camanavamadinàni teùu vadhåprave÷aþ badhvà nåtanapariõãtàyàþ kanyàyà bhartçgçhaprave÷aþ ÷ubhaþ ÷ubhaphalapradaþ . yadàha nàradaþ %<àrabhyodvàhadivagàt ùaùñhe vàpyaùñame dine . vadhåprave÷aþ sampattyai da÷ame'tha same dine>% . ùaùñhàdãnàü samatvàdeva grahaõe punastaduktiratiprà÷astyasåcanàrtham . jyotirnibandhe tu vi÷eùaþ %<vadhåprave÷anaü kàrmyaü pa¤came saptame dine . navame ca ÷ubhe vàre sulagne ÷a÷inovale>% iti . parastàt pratibandhakava÷àt ùoóa÷adinàbhyantare yadi vadhåprave÷ã na jàtastadà tadanantaraü viùamàvdamàsadine viùamavarùe prathamatçtãyapa¤camavarùe viùamamàse vivàhamàsàt prathamatçtãyapa¤camasaptamanavamaikàda÷amàseùu viùamadinàni saptada÷àdãni teùu vadhåprave÷aþ ÷ubhaþ . tatràpi yadi pratibandhakava÷àtkàlàtikramaþ pa¤cavarùàtmako jàtastadà pa¤cavarùàdanantaraü yatheùñaü varùàdiniyamo nàsti kintu doùarahite kàle vadhåprave÷o vidheyaþ . taduktaü saügrahe %<vivàhamàrabhya vadhåprave÷o yugme dine ùoóa÷avàsaràntaþ . årdhvaü tato'vade'yuji pa¤camàntaü punaþ parastànniyamo na càsti>% . atràvde'yujãti padacchedo draùñavyaþ . taduktaü vivàhapañale %<vadhåprave÷aþ prathame'tra varùe tathà tçtãye'pyatha pa¤came và . såryendudevejyabalena kuryàt puüso munirgautama àha satyamiti>% . samavarùe doùasmaraõàcca yadàha dharma÷àstre nàradaþ %<same varùe same màse yadi nàrãgçhaü vrajet . àyuùyaü harate bhartuþ sà nàrã maraõaü vrajediti>% . yugmavatsaraniùedhaþ pa¤cavarùàt pràgj¤eyo na pa÷càttadvàkyasya pràgabhidhànàt . atha vadhåprave÷e nakùatràdi dhruveti . dhruvàõi rohiõyuttaràtrayaü ca kùipràõi a÷vinãpuùyahastàþ mçdåni citrànuràdhàrevatã mçgaþ . ÷rotraü ÷ravaõaþ vasurdhaniùñhà målaü prasiddham . anilaþ svàtã eùu bheùu vadhåprave÷aþ san ÷ubhaphaladaþ . riktàdiùu neùñaþ na ÷ubhaþ arthàt riktànyàsu tithiùu arkàràbhyàmanyavàreùu ca vadhåprave÷aþ pra÷asta ityarthaþ . ukta¤ca tyavahàratattve %<pauùõàt kabhàcca ÷ravaõàcca yugme hastatraye målamaghottaràsu . puùye ca maitre ca vadhåprave÷o riktetare vyarkakuje ca ÷astaþ>% iti . kabhaü rohiõã . budhe parairiti anyaiþ ÷iùñairbudhavàre vadhåprave÷o neùyate . kasmiü÷cidde÷e ÷iùñàcàro yadbudhavàre vadhåprave÷o na vithãyate iti . kecidatra hetumapi varõayanti yadbudho napuüsaka iti taccintyaü ÷aneraùi napuüsakatvàttasyàpi niùedho vàcyaþ syàt pãø dhàø . vivàhànantaraü keùu cinmàseùu prathamaü bhartràdigçhe nivàse phalam tatraivoktaü yathà %<jyaiùñhe patijyeùñhamathàdhike patiü hantyàdime bhartçgçhe badhåþ ÷ucau . ÷va÷råü sahasye ÷va÷uraü kùaye tanuü tàtaü madhautàtagçhe vivàhataþ>% muø ciø . vivàhato vivàhàdanantaraü bhartçgçhe sthità àdime prathame jyaiùñhe màsi tiùñhantã badhåþ patijyeùñhaü bhartçjyeùñhabhràtaraü hanti . evamàdime'dhike màsi sthità vadhåþ patiü bhartàraü hanti . àdime ÷ucàvàùàóhe ÷va÷rå bhartuþ jananãü hanti . àdime pauùe ÷va÷uraü bhartçþ pitaraü hanti àdime kùaye kùayamàse bhartçgçhe tiùñhantã tanuü nija÷arãraü hanti mriyaga ityarthaþ . tathàdime madhau caitre tàtagçhe pitçgçhe tiùñhantã tàtaü pitaraü hantã tyarthaþ . yadi kanyàyàþ pitràdyabhàvastadà tattanmàse tattadgehàvasthitau satyàmapi na kopi doùa ityarthaþ . ukta¤ca muhårtamàrtaõóe %<udvàhàt prathame ÷ucau yadi vaset bharturgçhe kanthakà hanyàttajjananãü kùaye nijatanuü jyaiùñhe patijyeùñhakam . pauùe ca ÷va÷uraü patiü ca malibhe caitre svapitràlaye tiùñhantã pitaraü nihanti na bhayaü teùànabhàve bhavediti>% . bhaline'dhikamàse tasmànnavabadhyà vivàhànantaraü jyaiùñhàùàóhapauùàdhikamàsakùayamàseùu bhartçgçhe na sthàtavyam . caitre màsi pitugçhe na sthàtavyaü kintu bhartçgçhe eva sthàtavyamiti phalito'rthaþ . taduktaü jyotirnibandhe %<vivàhàt prathame pauùe àùàóhe nàdhimàsake . na sà bhartçgçhe tiùñheccaitre pitçgçhe tathà>% . àùàóho jyaiùñhopalakùakaþ . adhimàsaþ kùayamàsopalakùakaþ atra pramàõaü pràguktamiti pãø dhàø .

#<navabhàga># puø rà÷ernavamo bhàgaþ . 1 tri÷àü÷akàtmakasya rà÷o navame bhàge 3 . 20 viü÷atikalàdhikabhàgatrayaråpe bhàge navàü÷a÷abde vivçtiþ . 2 vaname bhàgamàtre ca .

#<navama># triø navànàü påraõaþ nàntatvàt óañi maþ . navasaïkhyàpåraõe . 1 lagnàvadhinavamarà÷au 2 tadbhàve ca taóvàva÷ca tanvàdidvàda÷abhàvoktadi÷àvaseyaþ . striyàü ïãù . %<navamã tuhinaprabhà>% patàkàsannive÷e kuõóodyàtaþ . %<aryamõo navamã>% %<puùõo navamã>% yajuø 25 . 4 . 5 navamã pakùatiraryamadevatyà påùadevatyà ca tadarthaþ . candrasya svasmin såryakiraõaprave÷ayogyàyàü navamakalàkriyàråpàyàü tadupalakùitakàlaråpàyàü và 4 tidhau . ubhayadine tatpràptau kasyàþ karmayogyateti sandehe tannirõaya uktaþ kàlamàø yathà atha navamã nirõãyate . sà ca vidhiniùedharåpàbhyàmanvayavyatirekàbhyàü pårvaviddhaiva gràhyà . tatra vidhi÷ca yugmàdi÷àstre %<vasurandhrayoriti>% pavyate . padmapuràõe'pi %<aùñamyà navamã viddhà navamyà càùñamã yutà . ardhanàrã÷varapràyà umàmàhe÷varã tithiþ>% . bhaviùyatpuràõe dvàda÷ãkalpe'pi %<navamyà saha kàryà syàdaùñamã navamã tayeti>% . niùedhastu padmapuràõe'bhihitaþ %<na kàryà navamã tàta! da÷amyà tu kadàcaneti>% . seyaü navamã bhaviùyatpuràõoktavratàdau draùñavyà . nanu kçùõanavamyàþ pårvaviddhatva'pi ÷uklanavamã paraviddhà'stu . %<÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyudito raviriti>% vacanàt maivam pårvokteùu vacaneùu da÷amãviddhàyàþ sàkùànniùedhàt . nanu tasya niùedhasya sàmànyaråpatvàt kçùõapakùe saïkoco'stviti cet na saïkocahetorbhavatodàhçtasthàpi samànyaråpatvàt . pakùayorubhayorapi pårvavidvaiva gràhyà . ràmanavamã tu %<caitra÷uddhà tu navamã punarvasuyutà yadi . saiva madhyàhnayogena mahàpuõyatamà bhavet . navamã càùñamãviddhà tyàjyà viùõuparàyaõaiþ . upoùaõaü navamyàü vai da÷amyàü pàraõaü bhavediti>% vacanàdaùñamãviddhà sanakùatràpi nopoùyà iti bhedaþ . sà àùñamãyutà gràhyà yusmàt . bhaviùye màsai÷caturbhiryat puõyaü vithinà''påjya caõóikàm . tatphalaü labhate vãra! navamyàü kàrtikasya ca . tathà %<navamyàü nava varùàõi ràjan piùñà÷ano bhavet . tasya tuùñà bhavedgaurã sarvakàmapradà ÷ubhà>% %<bhàve bhàsi tu yà ÷uklà navamã lokapåjità . mahànandeti sà proktà sadànandakarã nçõàm . snànaü dànaü tapo homo devàrcanamupoùaõam . sarvaü tadakùayaü yàti yadasyàü kriyate naraiþ>% tiø taø .

#<navamallikà># strã navà statyà mallikà karmaø . navamàlikàyàm puùpapradhàne vçkùabhede (noàli) ÷abdaratnàø tasyàþ puùpe'pi %<puùpe jàtiprabhçtayaþ svaliïgàþ>% ityukteþ strãtvam . %<upayayau vidaghannavamallikàþ>% màghaþ navamallãtyapyatra

#<navamàlikà># strã navà stutyà màlikà . (noyàli) khyàte 1 navamallikàvçkùe amaraþ . %<vàsantã>% nevàrã iti loke tannàma . tadguõàþ %<nepàlã kathità tajj¤aiþ saptalà navamàlikà . vàsantã ÷ãtalà laghvã tiktà doùatrayàsrajit>% màvapraø . 2 dvàda÷àkùarapàdake chandobhede ca %<iha navamàlikà najamayaiþ syàt>% vçø raø .

#<navayaj¤a># puø navadhànyanimitto yaj¤aþ . navànnanimitte yaj¤e àgràyaõa÷abde 622 pçø dç÷yam %<÷aradvasantayoþ kecinnavayaj¤aü pracakùate . dhànyapàkava÷àdanye ÷yàmàko vaninaþ smçtaþ>% karmapradãpe kàvyàø . vanicaþ vànaprasyasya .

@<[Page 3992b]>@
#<navayoninyàsa># puø tantrasàre nibandhokte nyàsabhede %<navayonyàtmaka nyàsaü kuryàdvãjaistribhiþ kramàt . karõayo÷civuke bhåyo gaõóayorvadane punaþ . netrayornasi vinasyedaüsayokañhare punaþ . tataþ kårparayoþ kukùau jànunordhvajamårdhani . pàdayorguhyade÷e ca pàr÷vayorhçdayàmbuje . stanayoþ kaõñhade÷e ca trãõi vãjàni vinyaset>% .

#<navayauvana># naø navaü yauvanam . 2 abhinave yauvane %<navayauvanasamprannàü sarvàmaraõabhåùitàm>% durgàdhyànam . navaü yauvanaüyasyàþ . 2 abhinavayauvanavatyàü striyàü strã hàrà0

#<navaratna># naø navaguõitaü ratnam . navavidhe màõikyàdiratne tàni ca karmabhede bhinnàni yathà %<muktàmàõikyavaidåryagomedàn vajravidrumau . padmaràgaü marakataü nãla¤ceti yathàkramam>% iti tantrasàraþ . navagrahadoùa÷àntyai dhàryàõi nava ratnàni yathà %<vaiduryaü càrayet sårye sphañikaü mçgalà¤chane . àvaneye'pi màõikyaü padmaràgaü ÷a÷àïkaje . gurau muktàü bhçgau vajraü ÷anau nãlaü vidurbudhàþ . ràhau gomedakaü dhàryaü ketau marakatantadhà .>% dãpikà . 2 vikramàdityaràjasabhàkyhanavasaükhyakapaõóite ca yathà %<dhanvantarikùapaõakàmarasiüha÷aïku vetàlabhaññaghañakarparakàlidàsàþ . khyàto varàhamihiro nçpateþ sabhàyàü ratnàni vai vararucirnava vikramasya>% jyotirvidà0

#<navarasa># puø navaguõito rasaþ . alaïkàrokte ÷çïgàràdike ratyàdisthàyinavabhàvake navavidhe rase %<ratirhàsa÷ca ÷ãka÷ca kroùotsàhau bhayaü tathà . jugupsà visvaya÷caivamaùñau proktàþ ÷ako'pi ca>% sthàyibhàvànuktvà
     %<÷çïgàrahàsyakaruõaraudravãramayànakàþ . bãbhatso'dbhuta ityaùñau rasàþ ÷àntastathà mataþ>% sàø daø . pçthakkaraõam %<aùñau nàñye rasàþ smçtàþ>% ityukteþ nàñye aùñavidhatvam %<nirvedasthàyibhàvo'pi ÷ànto'pi navamorasaþ>% ityukteþ kàvye navavidhatvamiti såcanàya . prabodhacandrodayanàñake ÷àntarasavarõanaü bhàratàdi÷àstraviruddham . %<navarasarucirà bhàratã kaverjayati>% kàdyapaø .

#<navaràtra># triø navabhiþ ràtribhirnirvçttaü taddhitàrthe dviguþ %<dvigorluganapatye>% taddhitasya ñhako luk acsamàø . navamã ràtribhistadupalakùitairdinairvà nirvçtte yàgàdau %<navaràtrà÷catvàraþ>% kàtyàø ÷rauø 4 . 3 . 14 %<navaràtre trikkutkàþ>% kàtyàø ÷rauø 35 . 13 . navaràtrasàdhye 2 vratabhede tadvidhànakàlanirõayàdi niø siø ukta yathà athà÷vina÷uklapratipadi navaràtràrambhaþ . tannirõayaþ bhàrgavàrcanadãpikàyàü devãpuràõe sumedhà uvàca %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi caõóikàpåjanakramam . à÷vinasya site pakùe pratipatsu÷ubhe dine>% ityupakramyoktam . %<÷uddhe tithau prakartavyaü pratipaccordhvagàminã . àdyàstu nàóikàstyaktvà ùoóa÷a dvàda÷àpi và . aparàhõe ca kartavyaü ÷uddhasantatikàïkùibhiþ>% . idaü càparàhõayoginyàþ prà÷akhyaü dvitãyadine pratipado'bhàve j¤eyam . tathà ca tatraiva devãpuràõe óàmaratantre ca devã vacaþ %<amàyuktà na kartavyà pratipat påjane mama . muhårtamàtrà kartavyà dvitãyàdiguõànvità . àdyàþ ùoóa÷a nàïãstu labdhvà yaþ kurute naraþ . kala÷asthàpane tatra hyariùñaü jàyate dhruvam>% . màrkaõóeya devãpuràõayoþ %<pårvaviddhà tu yà ÷uklà bhavet pratipadà÷vinã . navaràtravrataü tasyàü na kàryaü ÷ubhamicchatà . de÷abhaïgo bhavettatra durbhikùaü copajàyate . nandàyàü dar÷ayuktàyàü yatra syànmama påjanamiti>% . skànde'pi %<pratipadyà÷vime màsi sà ÷uddhà ÷ubhadà bhavet . bhàdrapa¤cada÷ãkçùõà tayà yuktà na ÷asyate . viruddhaphaladà sà hi putradàrabhayàvaheti>% . tathà %<varjanãyà prayatnena amàyuktà tu pàrthiva! . dvitãyàdiguõairyuktà pratipat sarvakàmadà>% . tathà devãpuràõe %<yo màü påjayate nityaü dvitãyàdiguõànvitàm . pratipacchàradãü j¤àtvà so'÷nute sukhamavyayam . kriyate cedamàyuktà pratipat sthàpane mama . tasya ÷àpàyutaü dattvà bhasma÷eùaü karomyaham . agrahàt kurute yastu kala÷akhyàpanaü mama . tasya sampadvinà÷aþ syàjjyeùñhaþ putro vina÷yati . amàyuktà na kartavyà pratipaccaõóikàrcane . dhanàrthibhirvi÷eùeõa vaü÷ahàni÷ca jàyate . na dar÷avalayà yuktà pratipaccaõóircane . udaye dvimuhårtàpi gràhyà sodayagàminã>% iti devãpuràõe %<yà cà÷vayuji màse syàt prapitadbhadrayànvità . ÷uddhà mamàrcanaü tasyàü ÷atayaj¤aphalapradam>% . rudrayàmale %<amàyuktà sadà caiva pratipannindità matà . tatra cet sthàpayetkumbhaü durbhikùaü jàyate dhruvam . pratipat sadvitãyà tu kummàropaõakarmaõi>% iti . yadyapi rudrayàmalaü óàmaraü ca nirmålaü tathàpyavirodhàt pracàràcca tadvacanàni likhyante . tithitattve devãpuràõe'pi %<pràtaràvàhaveddevãü pràtareva prave÷ayet . pràtaþpràta÷ca saüpåjya pràtareba visarjayet>% . tatraiva %<÷aratkàle mahàpåjà kriyate yà ca vàrùikã . sà kàryodayanàminyàü na tatra tithiyugmatà>% . tathà %<kuhåkàùñhopasaüyuktàü varjayet pratipattithim . ràjyanà÷àya sà proktà nindità cà÷vapåjana>% iti . eùu vacaneùu kala÷asthàpanagrahaõàt tadeva prathamadine niùiddhaü na tåpavàsàdi tasya pratipadàpyabhàvàsyeti yugmavàkyàt . %<÷uklà syàt pratipattithiþ prathamataþ>% iti dãpikokteþ %<÷uklapakùe dar÷aviddheti>% màdhavokte÷ca pårvadine pràptasya bàdhe mànàbhàvàditi kecit . vastutastu pårvoktavàkyeùu caõóikàrcanapåjàgrahaõàdupavàsàde÷càïgatvàt pradhànadevãpåjàdàvapi pareti yuktam . kala÷asthàpanagrahaõaü tåpalakùaõam . ataeva devalaþ %<vratopavàsaniyame ghañikaikàpi yà bhavet . sà tithistaddine påjyà viparãtà tu paitçka>% iti . atra ghañikà muhårta iti gauóàþ . yadà tu pårvadibhe sambhårõà ÷uddhà ca bhåtvà paradine vardhate tadà sampårõatvàdamàyogàbhàvàcca pårvaiva yàni ca dvitãyàyoganiùedhakàni vacanàni kecit pañhanti tànyapi ÷uddhàdhikaniùedhaparàõi paradine pratipado'tyantàsattve tu dar÷ayutàpi pårbaiva gràhyà tadàha lallaþ %<tithiþ ÷arãraü tithireva kàraõaü tithiþ pramàõaü tithireva sàdhanamiti>% yàni tvamàyuktà prakartavyetyàdãni nçsiühaprasàde vacanàni tàni samålatve satyetadviùayàõi . atredaü tattvam . pårvoktavàkyànàü sarveùàü hemàdryàdyalikhitatvena nirmålatvàttai÷cànyanirõayasyànukteþ sàmànyanirõayàt pårvavatpràptàvapi gauóanibandheùu vi÷eùeõa nirõayàdaudayikã gràhyà tatràpi ghañikaiketyasya dvimuhårtastutitvokterdvimuhårtà gràhyà %<udite daivataü bhànà>% vityatra %<dvimuhårtà trirahna÷ceti>% audayikyà dvimuhårtatvaniyamàt tena udaye dvimuhårtàpãtyàdyanusàro'pi %<muhårtamàtrà kartavyeti>% dvimuhårtastutiþ . anyathà dvimuhårtavidhivaiyarthyàt . kecittu muhårtamàtreti vacanàttato nyånatve parà netyàhuþ gauóà apyevam . atra devãpåjaiva pradhànam upabàsàdi tvaïgam %<aùñamyàü ca navamyàü ca jaganmàtaramamyikàm . påjayitvà÷vine màsi vi÷oko jàyate naraþ>% iti hemàdrau bhaviùye tasyà eva phalasambandhàt %<navamãtithiparyantaü vçddhyà påjàjapàdikamiti>% tatraiva devãpuràõàt . %<÷aratkàle mahàpåjà kriyate yà ca vàrùikã>% iti màrkaõóeyapuràõà¤ca pårvavacanàdaùñamãpåjaiva pradhànamanyat sarvamaïgamiti gauóàþ. ekàhapakùo'pi kàlikàpuràõe yastvekasyàmathàùñamyàü navamyàmatha sàdhakaþ . påjayedvaradàü devãü mahàvibhavavistaraiþ iti . tattvaü tu ràjasåve'nyayàgaiþ sabhapradhànàyàþ sahitàyà apyeveùñeretayànnàdyakàmaü yàjayedityekatvànmadhye vidhànàcca yathà phalàrthobarhiþ prayogastathà navaràtramadhyasyàyà aùñamyà navamyà và phalàrthaþ pçthakprayogaþ . råpanàràyaõadhçtadevãpuràõe %<mahànavamyàü påjeyaü sarvakàmapradàyikà . sarveùu sarvavarõeùu tava bhaktyà prakãrtità . kçtvàpnoti ya÷o ràjya putràyurdha nasampadaþ>% sà ca kàmyà nityà ca %<evamanyairapi tathà debdhàþ kàryaü papåjanam . vibhåtimatulàü labdhuü caturvargapradàyakam>% iti %<yo mohàdaya và''lasyàddevãü durgàü mahãtsavaiþ . na påjayati dambhàdvà dvemàdvàpyatra bhairava! . kruddhà bhagavatã tasya kàbhàniùñànnihanti vai>% iti kàlikàpuràõe'karaõe nindà÷ruteþ %<varùe varùe vidhàtavyaü syàpana¤ca visarjanam>% iti tithitattve devãpuràõàcca . atropavàsàdikamuktaü hemàdrau maviùye %<evaü ca vindhyavàsinyà navaràtropavàmataþ . ekabhaktena naktena tathaivàyà citena ca . påjanãyà janairdevã sthàne sthàne pure pure . gçhe gçhe ÷aktiparairgràmegràme nave nave . snàtaiþ pramuditairhçùñairbràhmaõaiþkùatriyairnçpaiþ . vai÷yaiþ ÷ådrairbhaktiyuktairmlecchairanyai÷ca mànavaiþ>% iti yattu råpanàràyaõãye bhaviùye %<evaü nànàmlecchagaõaiþ påjyate sarvadasyubhiriti>% tattàmasapåjàparam . %<vinà mantraistàmasã syàt kiràtànàntu sammateti>% tatraivokteþ . madanaratne devãpuràõe'pi %<kanyàsaüsthe ravau ÷akra! ÷uklàmàrabhya nandikàm . ayàcã dvyatha vaikà÷ã naktà÷ã vàtha vàyubhuk . bhåmau ÷ayãta càmantrya kumàrã rbhojayenmudà . vastràlaïkàradànai÷ca santoùyàþ prativàsaram . yali¤ca pratyahaü dadyàdodanaü màüsamàùavat . trikàlaü påjayeddevãü japastotraparàyaõaþ>% iti nandikà pratipattithiriti maithilàþ . ùaùñhãti gauóàþ . tacca påjanaü ràtrau kàryam %<à÷vine màsi meghànte mahiùàsuramardinãm . ni÷àsu påjayedbhaktyà sopavàsàdikaþ kramàt>% iti devãpuràõàt saügrahe'pi %<à÷vine màsi meùànte pratipadyà tithirbhavet . tasyàü naktaü prakurvãta ràtrã devãü ca påjayet . ràtriråpà yato devã divàråpo mahe÷varaþ . ràtrivratamidaü devi! sarvapàpapraõà÷anam . sarvakàmapradaü néõàü sarva÷atrunivarhaõam . ràtrivratamidaü tasya ràtrau kartavyateùyate . naktavratamidaü yasmàdanyathà narake gatiþ>% ityàdivacanàcca ràtrivratatvamevàbhipretya màdhavenoktam tasya naktavratatvàditi . na tu ràtribhojanàt . %<nanu màsi cà÷vayuje ÷ukle navaràtre vi÷eùavat . saüpåjya navadurgà¤ca naktaü kuryàt samàhitaþ . navaràtràbhidhaü karma naktavratamidaü smçtam>% . àrambhe navaràtrasyetyàdi skàndàt màdhavokte÷ca naktameva pradhànamiti cet navaràtropavàsata ityàderanupapatteþ tena pàkùikanaktànuvàdo'yaü nityànityasaüyogavirodhàt nahyagnihotre dadhnaü pakùe pràptasya dadhnàjuhotãtyasyendriyakàmahome'nuvàdo ghañate nityavadanuvàdàyogàdityuktaü vàrtike, tathàtrà'pi . tenàtra tadvadeva guõàt phalamiti j¤eyam . nanu ràtreþ karmakàlatve tadvyàpinã pårvaiva pratipat pràpnuyàt maivam nyàyataþ pràptàvapi pårvoktavacanairvàdhàt yathà pårvedyuþ kamekàlavyàpinãmapi tyaktvà svalpàpi paraiva ràmanavamãti pràguktam yathà và ni÷ãthe satãmapi pårvàü janmàùñamãü tyaktvà rohiõãyuktà paraiveti màdhavenoktam tathàtràpi . vastutastu ràtreþ karmakàlatvavacasàü hemàdryàdyalikhanàt samålatvaü vimç÷yameva trikàlaü påjayedityàdipårvavirodhàcca . màdhavoktistu pàkùikanaktànuvàda ityuktam . tasmàt sarvapakùeùu paraiva pratipaditi siddham . atra kecinnavaràtra÷abdo navàhoràtraparaþ %<vçddhau samàptiraùñamyàm>% hràsena pratipanni÷i . pràrambho navacaõóyàstu navaràtramato'rthavat iti devãpuràõàdityàhuþ . tanna hràsavçddhyornyånàdhikatvàpatteþ atra målàbhàvàcca tena tithivàcyevàyaü taduktam %<tithivçddhau tithihràse navaràtramapàrthakam . aùñaràtre na doùo'yaü navaràtraü tithikùaye>% iti . sa ca navaràtra÷abdaþ kvacillakùaõayà karmavàcã yathà . pràrambho navaràtrasyetyatreti dik

#<navaràùñra># naø au÷ãnarançpasya de÷abhede %<navasya navaràùñrantu kçmestu kçmilà purã>% harivaüø 31 aø . tacca dakùiõadiksthaü %<navaràùñra¤ca nirjitya kuntibhojamupàdravat>% bhàø saø 30 aø sahadevadakùiõadigvijaye .

#<navarca># naø nava + çco yatra ac samàø . navabhirçgbhiryute såktabhede . nava ca tà çca÷ceti ac samàø . navasu çgbhedeùu %<navarcebhyaþ svàhà>% athaø 19 . 236

#<navalakùaõa># naø navamitaü lakùaõam . vi÷vasargasthitipralayà õàmanyatamasya tattadupàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimattvànàmanyatamaråpeùu navasu pàrame÷vareùu lakùaõeùu tadetat vedàø paø samarthitaü yathà prakçte ca jagajjanmàdikàraõatvam (tañasya lakùaõam) atra jagatpadena kàryajàtaü vivakùitam . kàraõatva¤ca kartçtvam ato'vidyàdau nàtivyàptiþ . kartçtva¤ca tattadupàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimattvam . ã÷varasya tàvadupàdànagocaràparokùaj¤ànasadbhàve ca %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavit yasya j¤ànamayaü tapaþ . tasmàdetad brahma nàma råpamanna¤ca jàyate>% ityàdi ÷rutirmànam . tàdç÷acikãrùà sadbhàve ca %<so'kàmayata bahu syàü prajàyeti>% ÷rutirmànam . tàdç÷akçtau ca %<tanmano'kurutetyàdi>% vàkyam . j¤ànecchàkçtãnàmanyatamagarbhaü lakùaõatritayaü vivakùitam anyathà vyarthavi÷eùaõàpatteþ . ataeva janmasthitidhvaüsànàmanyatamasyaiva lakùaõe prave÷aþ . eva¤ca lakùaõàni nava sampadyante brahmaõo jagajjanmàdikàraõatve ca %<yatovà imàni bhåtàni jàyante yena jàtàni jãvanti yatprayantyabhisaüvi÷antãtyàdi>% ÷rutirmànam . %<janmàdyasya yato'nvayàditarata÷càrtheùvabhij¤aþ svaràñ tene brahma hçdà ya àdikavaye muhyanti yat sårayaþ>% bhàgaø . 1 . 1 . 1 ÷lokasya pratipàdyàrthasaügràhakaþ ÷rãdharasvàmikçtaþ ÷loko yathà %<vi÷vasargavisargàdinavalakùaõalakùitam . ÷rãkçùõàkhyaü paraü dhàma jagaddhàma namàmi tat>% .

#<navavarikà># strã navo varo'styasyàþ ñhan . navãóhàyàü hàrà0

#<navavarùa># puø naø navamitaü varùam . 1 bhàratàdiùu navasu varùeùu . vçùa--bhàve gha¤ karmaø . 2 nåtanavarùaõe puø .

#<navavallabha># naø navànàü navãnànàü vallabham . 1 dàhàguruõi ÷abdàrthaciø . 2 navyajanapriye tri0

#<navavastra># naø karmaø . anàhate nåtane vasane

#<navavàstu># puø navaü vàstu yasya . ràjarùibheda %<agnirnaya navàstva vçhadrathaü turvãtim>% çø 1 . 36 . 18 %<nava vàstu yasyàsau navavàràþ>% và chandasãtyanuvçtteþ ami pårvaråpatvàbhàve yaõ . navavàstunàmakaü vçhadrathanàmakaü turvãtinàmakaü ca ràjaø rùãn naya ihànaya bhàø .

#<navaviü÷ati># strã navàdhikà viü÷atiþ . 1 navàdhikaviü÷atisakhyàyàü 2 tadyate ca %<navaviü÷atyà'stuvata>% yajuø 14 . 31 %<karapàdàïgulayoviü÷atiþ nava cchidraråpàþ pràõàstairastuvata>% vedadãø %<da÷a hastyàïgulayo da÷a pàdyà nava pràõàþ>% ÷ataø bràø 8 . 4 . 3 . 17 . tataþ påraõe óañ . navaviü÷a tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<navavidha># triø nava vidhàyasya . navaprakàre navavidhapàpàni ca viùõunà dar÷itàni yathà %<atipàtaka 1 mahàpàtakà 2 'nupàtako 3 papàtakeùu 4 pravartate . jàtibhraü÷akareùu 5 saïkarãkaraõeùu 6 apàtrãkaraõeùu 7 malàbaheùu 8 prakãrõakeùu>% 9 . pràyaø viø tadvivaraõaü dç÷yam .

#<navavyåha># puø nava vyåhà asya . viùõau tasya aùñasu padmadaleùu pradyumnàdiråpatayà kesarasthàne madhye vàsudevaråpatayà ca navavyåhavattvàt tathàtvam . tadarcanaprakàraþ vahnipuø ukto yathà %<navavyåhàrcanaü vakùye nàradàya harãritam . maõóale'bje'rcayenmadhye aü vãjaü vàsudevakam . àü saïkarùaõaü tathà vahnau àü pradyumnaü ca dakùiõe . aniruddhaü nairçte tu nàràyaõantu pa÷cime . tadvadbrahmàõamanile huü viùõuü kùauü nçsiühakam . uttare tu varàha¤ca ã÷e vàmanameva ca>%

#<nava÷akti># strã navaguõità ÷aktiþ . sàø tiø ukte ÷aktinavake navaka÷abde dç÷yam kà÷cit navavidhà ÷aktiþ tantrasàre uktà yathà %<prabhà màyà jayà såkùmà vi÷uddhànandinã punaþ . suprabhà vijayà sarvasiddhidà nava ÷aktayaþ>% .

#<nava÷asya># naø karmaø . nåtane ÷asye .

#<nava÷asyeùñi># strã nava÷asyanimittà iùñiþ . sàgnikakartavye nava÷asyanimittake iùñibhede %<÷asyànte nava÷asyeùñhyà>% . %<nàniùñvà nava÷asyeùñyà pa÷unà càgnimàn dvijaþ>% manuþ

#<nava÷àyaka># puø navavidhaþ ÷àyaka iva . parà÷arasaühitokte navavidhe (nava÷àka) khyàte saïkãrõajàtibhede %<gopomàlã tathà talã tantrã modakavàrujã . kulàlaþ karmakàra÷ca nàpito nava÷àyakaþ>% .

#<nava÷ràddha># naø pretodde÷yake maraõàhàdviùamadivase kartavye ÷ràddhabhede tadvidhànàdi nirõayasindhau yathà
     atha nava÷ràddhaü pçthvãcandrodaye'ïiràþ %<prathame'hni tçtãye ca pa¤came saptame tathà . navamaikàda÷e caiva tannava÷ràddhamucyate>% ÷ivasvàmã %<nava ÷ràddhàni pa¤càhurà÷valàyana÷àkhinaþ . àpastambàþ ùaóityàhurvibhàùà tvitareùu hi>% pa¤ca aikàda÷àhikaü vinà %<maraõàhàdviùameùu dineùvekaikaü nava÷ràddhaü kuryàdànavamàdyadi navame vicchidyetaikàda÷e tatkuryàditi>% madanaratne baudhàyanokteþ . bhaviùye %<navasapta vi÷àü ràj¤àü nava÷ràddhànyanukramàt . àdyantayorvarõa yostu ùaóityàhurmaharùayaþ>% hemàdrau vçddhavasiùñhaþ %<alabdhà dvàda÷àhasya labdhvà tarati duùkçtam>% ataþ ùaóeva . etànyeva viùama÷ràddhànãtyucyate nàgarakhaõóe tu %<pa¤came saptame tadvadaùñame navame tathà . da÷amaikàda÷e caiva nava÷ràddhàni tàni ca>% ityuktaü kàtyàyanastu %<caturthe pa¤came caiva navamaikàda÷e tathà . yadatra dãyate jantostannava÷ràddhamucyate>% . prathame saptame caivetyàdyapàde vyàse pàñhaþ . bahvçcànàntu %<nava÷ràddhaü da÷àhàni navami÷rantu ùaóçtån>% ityuktaü nàràyaõavçttau dãpikàyàü atha tanuyàdàdye caturthe dine ÷ràddhaü pa¤camasaptamàùñanavadigrudeùu . yugme dvijaþ prathame 'hni tçtãye'hni pa¤casaptanavasvapi dvau dvau piõóau pradàtavyau ÷eùeùvekaikantu vinyamet . eko viùama÷ràddhe'vayavapiõóasyaika ini tau dvàvityarthaþ . atra ÷àsvàbhedàt vyavasthà . aparàrke bhaviùye %<nava÷ràddhaü tripakùa¤ca ùaõmàsaü màsikàni ca . na karoti sutoyastu tasyàghaþ pitarogatàþ>% %<nava÷ràddhaü sapiõóatvaü ÷ràddhànyapi ca ùoóa÷a . pçthak naiva tu kàryàõi saüvibhaktadhaneùvapi>% iti mitàkùaràdhçta dakùaþ . vyàsaþ %<jàtakarmàntyakarmàõi nava÷ràddhaü tathaiva ca>% ityupakrame . %<malamàse'pi kàryàõi nityaü naimittikaü tathà>% %<nava÷ràddhe yaducchiùñaü gçhe paryuùita¤ca yat . dampatyorbhukta÷iùñaü ca na bhu¤jãta kadàcana>% mitàkùaràdhçtavyàsaþ . nava÷ràddha¤ca àhitàgniviùayaü yahàha yamaþ %<caturthe pa¤came caiva navamaikàda÷e tathà . yadatra dãyate jantostannava÷ràddhamiùyate . asthisa¤cayanàdarvàgàhitàgnerdvijanmanaþ . ayugsàn bhojayedvipràüstannava÷ràddhamiùyate . navame pa¤came ÷ràddhaü pretopakàràrthaü nàva÷yakam nava÷ràddhasaüj¤à etaddravyagrahaõe pràya÷cittavi÷eùavidhànàrtham àhitàgnerasthisa¤cayanàdarvàk ÷ràddhàntaramastãti ca dar÷itam>% pràø viø .

#<navaùaùñi># strã navàdhikà ùaùñiþ ÷àø taø . 1 ånasaptatisaükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca tataþ påraõe óañ navadhraùña tatpåraõe triø . evaü striyàü ïãp . tatpåraõe tamap navaùaùñitama triø . navasaptati navà÷ãtiprabhçtayo navàdhikatattatsaükhyàyàü tatpåraõe tadyute ca . tatpåraõe óañ tamap ca navàdhikatattatsaükhyà påraõe triø .

#<navasaptada÷a># puø nava ca saptada÷a castomàyasya óa samàø . atiràtrayàgabhede %<abhiplavaü sarvastomanavasaptada÷àvatiràtrau>% kàtyàø ÷rauø 24 . 39 %<prajàtikàmasya navasapteda÷aþ>% tatraiva 23 . 3 . 14 navasaptada÷aþ prajàtikàmasya à÷vaø ÷rauø 10 . 1 . 2 %<navasaptada÷onàma ekàhaþ tena prajàtikàmo prajàtiþ prajàsampattistàü kàmayamànaþ yajeta>% nàràø vçø .

#<navasàra># puø %<navasàro bhavecchuddha÷cårõatoyairvipàcitaþ . dolàyantreõa yatrena bhiùagbhiryogasiddhaye>% iti vaidyacandvikokte cårõatoyàbhyàü dolàyantreõa pàcite kràthabhede navasàdaramapyatra . %<prati÷yàyeùu kùirasaþ ùãóane navasàdaram>% vaidyacandrikà .

#<navaså># strã navaü såte så--kvip . abhinavaprasavàyàü striyàü goprabhçtau %<astaü navasya iva gman>% çø 4 . 34 . 5 %<navasvaþ navaprasavà gàva iva>% bhà0

#<navasåti(kà)># strã navà såtiþ prasavo yasyà và kvap . 1 dhenvàm amaraþ 2 navaprasavàyàü sthiyà¤ca . navaprasåtirapyatra %<navaprasåtirvarañà tapasvinã>% naiùaø .

#<navàü÷a># puø navamo'ü÷aþ . triü÷àü÷akaråparà÷ernavame bhàge sa ca ekaikarà÷e 3 . 30 viü÷atikalàdhikàü÷atrayaråpaþ . rà÷ibhede rà÷ibhedasyaikaikàü÷àdikaü jyoø uktaü yathà %<meùàdyàmakaràdyà÷ca tulàdyàþ karkañàdayaþ . eùànnavàü÷à rà÷ãnàü khàü÷àþ vargottamà smçtàþ>% yaùyà meghe prathamanavàü÷o meùasya, dvitãyàü÷o vçùasya, tçtãyàü÷o mithunasya, caturthà÷aþ karkañasya, pa¤camàü÷aþ siühasya, ùaùñhàü÷aþ kanyàyàþ saptamàü÷astulàyàþ, aùñamàü÷o vç÷cikasya, navamàü÷o dhanuùaþ . evaü vçùe prathamàü÷o makarasya 1 kumbhasya 2 mãnasya 3 meùasya 4 vçùasya 5 sithunasya 6 karkañasya 7 siühasya 8 kanyàyàþ 9 . tathà mithune tulàyàþ 1 vç÷cikasya 2 dhanuùaþ 3 makarasya 4 kumbhasya 5 mãnasya 6 meùasya 7 vçùasya 8 mithunasya 9 . evaü karke karkasya 1 siühasya 2 sanyàyàþ 3 tulàyàþ 4 vç÷cikasya 5 dhanuùaþ 6 makarasya 7 kumbhasya 8 mãnasya 9 . evaü siühe meùàdyàþ 9 . kanyàyàü makaràdyàþ 9 . tulàyàü tulàdyàþ 9 . vç÷cike karkañàdyàþ 9 . evameva dhanuùi meùàdyàþ 9 . makare makaràdyàþ 9 . kumbhe tulàdyàþ 9 . mãne karkàdyàþ 9 . kramànnavàü÷à j¤eyàþ ukta¤ca %<meghe navàü÷à meùàdyàþ vçùe ca makaràdikàþ . mithune ca tulàdyàþsyuþ karkañe karkañàdikàþ>% iti .

#<navàïga># triø navabidhamaïgaü yasya . navavidhàïgayukte cakradattokte kaùàyabhede puø %<saüsçùñadoùeùu hitaü saüsçùñamatha pàcanam . vi÷vàmçtàvdabhånimbaiþ pa¤camålãsamanvitaiþ . kçtaþkaùàyo hantyà÷u vàtapittodbhavaü jvaram>% . 2 karkaña÷çïgyàü strã ñàp ràjaniø . 3 yuvatyàü strã ïãù . %<navàïgã kuraïgãdçgaïgã karotu>% jagannàthapaõóitaþ

#<navànna># naø karmaø . 1 nåtanànne tat pràpyatayà'tràsti ac . bavànnàgamakàle tannimittaka÷ràddhàdikaü ÷ràddhaviveke uktaü yathà viùõudharmottare %<vrãhipàke ca kartavyaü yavapàke ca pàrthiva! . natàvàdyau mahàràja! vinà÷ràddhaü katha¤cana . porõamàsã tathà màghã ÷ràvaõã ca narottama! . prauùñhapadyàmatãtàyàü tathà kçùõà trayoda÷ã . etàüstu ÷ràddhakàlàn vai nityànàha prajàpatiþ>% . vrãhiþ ÷aratpakvadhànyaü tatraiva vrãhi÷abdasya mukhyatvàt . anyathà vrãhyapacàre ÷àlipratinidhividhànadar÷anaü pçthagupàdàna¤ca nopapadyeta yathà chandogapari÷iùñe kàtyàyanaþ %<yathoktavastvasampattau gràhyaü tadanukàri yat . yavànàmiva godhåmà vrãhãõàmiva ÷àlayaþ>% . %<vrãhayaþ ÷àlayomudgà godhåmàþ sarùapàstilàþ>% . yavà÷cauùadhayaþ saptva vipadoghnanti dhàritàþ . vàmanapuràõe %<haviùà saüskçtà ye tu yavagodhåma÷àdyayaþ . tilamudgàdayomàùà vrãhaya÷ca priyà hareþ>% ataeva kàmadhenukçtà à÷vinamàsãyatithikçtye navànna÷ràddhaviùayaü brahmapuràõavacanaü likhitaü yathà %<÷uklapakùe navaü dhànyaü pakvaü j¤àtvà su÷obhanam . gacchet kùetrã vidhànena gãtavàdyapuraþsaram>% ityamidhàya %<tena devàn pitéü÷caiva tarpayedarcayettathà>% ityasmàdeva vacanàt ÷uklapakùa evaitat ÷ràddham . vç÷cike brãhipàkanimittaü ÷ràddhaü na syàditi cenna syàdeva navànnàgamanimittantu tat syàdeveti bråmaþ ÷ràø taø raghuü uktaü yathà atha navànna÷ràddham . ÷àtàtapaþ %<navãdake navànne ca gçhapracchàdane tathà . pitaraþ spçhayantyannamaùñakàsu maghàsu ca>% . navodake varùopakrame . àrdràstharavàviti yàvat %<àrdràdito vi÷àkhàntaü ravicàreõa varùati>% iti jyotirvacanàt ravicàreõa ravigatyà . %<pràvçùñakàle samàyàte raudra çkùagate ravau . nàóãvedhasamàyoge jalayogaü vadàmyaham>% iti rudrayàmalàcca . raudramàrdrà . navànne navànnàgame atra %<nakùatragrahapãóàsu duùñasvapnàvalokane . icchà÷ràddhàni kurvãta nava÷asyàgame tathà>% iti viùõupuràõàdvakùyamàõabahutarabacaneùu navànna÷ruternavànnàgamatvenaiva nimittatvaü làghavàt . amàvàsyàstisro'ùñakà màghã prauùñhapadyårdhvaü kçùõatrayoda÷ã vrãhiyavapàkau ca %<etàüsta ÷ràddhakàlàn vai nityànàha vrajàpatiþ . ÷ràddhameteùvakurvàõo narakaü pratipadyate>% iti viùõuvacanaü navànnàgama÷ràddhasyaiva vrãhiyavobhayapràptiviùayakatvena vighàyakaü graiùmàdidhànyavyudàsàya . ÷àlidhànyasya tu pràptiþ . %<÷aradvasanvayoþ kecinnavayaj¤aü pracakùate . dhànyapàkava÷àdanye ÷yàmàko vaninaþ smçtaþ>% iti chandogapari÷iùñe vrãhyapràptyà nava÷asyeùñau ÷àlividhànàdyaj¤atulyanyàyàt ÷ràddhe'pi tathà kalpanàt . %<vç÷cike ÷uklapakùe tu navànnaü ÷asyate budhaiþ . apare kriyamàõaü hi dhanuùyeva kçtaü bhavet . dhanuùi yat kçtaü ÷ràddhaü mçganetràsu ràtriùu . pitarastanna gçhõanti navànnàmiùakàïkùiõaþ>% iti varàhavacanàcca . ÷yàmàko vrãhivi÷eùaþ . vanã vànaprasthaþ . apare kçùõapakùe dhanuùi dhanuþsthàrke . %<pauùe caitre kçùõapakùe navànnaü nàcaredbudhaþ . bhavejjanmàntare rogã pitéõàü nopatiùñhate>% iti bhojaràjavacanaikavàkyatvàt . eva¤ca saurapauùavat caitro'pi saura eva sàhacaryàt . atra dhanurmãnaparyudàsàt yaba÷ràddhamukhyakàlaparyantaü màghaphàlgunavai÷àkheùvapi navànna÷ràddhaü kàryam %<evamàgàmiyàgãyamukhyakàlàdadhastanaþ . svakàlàduttaro gauõaþ kàlaþ pårvasya karmaõaþ . yadvàgàmikriyàmukhyakàlasyàpyantaràlavat . gauõakàlatvamicchanti kecit pràktanakarmaõi>% hariharapaddhatau tathàdar÷anàt . adhastanaþ vçkùavacchàstre vyavahàraþ . antaràlavat madhyakàlasyeba . vastutastu uttarakriyàmukhyakàlaü vinà uttarakriyàkaraõapårvakàla eva pårbakriyà kartavyà . %<saüskàrà atipatyeran svakàlàcet katha¤cana . hutvaitadeva kurvãta ye tåpanayanàdadhaþ>% iti chandogapari÷iùñàt saüskàràtipàte tathà vyavahàràt . ataeva ÷ràddhaviveke'pi dhanuùaþ paryudàsànmàghàdiriti sàmànyata uktam . evaü yava÷ràddhamapi hari÷ayanàt pårvaü kartavyam %<navànnaü nai nandàyàü na ca supte janàrdane . na kçùõapakùe dhanuùi tulàyàü naiba kàrayet>% iti jyotirvacanàt %<na ca supte janàrdane>% iti à÷vina÷uklapakùetaparam à÷vinàdhikàre %<÷uklapakùe nabaü dhànyaü pakvaü j¤àtvà su÷omanam . gacchet kùetrã vidhànena gãtavàdyapuraþsaram>% ityabhidhàya %<tena debàn pitéü÷caiva tarpayedarcayettathà>% iti brahmapuràõàt . mçgonetà pràpakoyàsàü ràtrãõàmiti vyutpattyà nakùatrànneturityanenàjabidhànàta tatpadaü siddham . tata÷ca mçga÷iraþpårvàrdhena vç÷cika÷eùe ràtryàrambhàt catvàriü÷addaõóàdhikàva÷iùñaùaóràràtrayo mçganetrà iti . yathoktaü jyotiùe %<jyeùñhà÷eùàrdhage sårye mçganetràni÷àtmake . navànnairbhojanaü ÷ràddhaü janmacandre tithau na ca>% atra janmatithiniùedhàt tathà %<janmarkùatàraü sitavàsara¤ca>% iti janmarkùaniùedhàcca %<nandàyàü bhàrgavadine trayoda÷yàü trijanmani>% ityatra trijanmapadaü janmacandratithinakùatratrikaparaü paravacane trijanmànvita ityatràpi tathà sårye caiva vi÷àkhage smaratithau pàpe trijanmànvite . nandàmandamahãjakàvyadivase pauùe madhau kàrtike . bheùågràhi÷iveùu viùõu÷ayane kçùõe ÷a÷inyaùñame ÷ràddhaü bhojanakaü %<navànnavihitaü putràrthanà÷apradam>% . sårye caiva vi÷àkhage màrga÷ãrùasya viü÷atidaõóàdhikaprathamadinatrayàvasthite sårye . smaratithau trayoda÷yàü pàpe pa¤camatàràtraye nandà pratipat ùaùñhã ekàda÷ã mandaþ ÷aniþ mahãjã maïgalaþ kàvyaþ ÷ukraþ . ugragaõaþ pårvàtrayamaghàbharaõyaþ ahira÷leùà ÷iva àrdrà . bhojaràjaþ %<bràhme viùõuvçhaspatau ÷a÷adhare màrtaõóapauùõàditau maitre citravi÷àkhavàyudhanabhe målà÷vivahnau tathà . ÷akre vàruõa çkùake ÷ubhadine ÷ràddhaü navaü ÷asyate nandàbhàrgavabhåmijeùu na bhavet ÷ràddhaü navànnodbhavam>% . bràhmàdayaþ rohiõã÷ravaõa puùya mçga÷iro hasta revatã punarvasu anuràdhà citrà vi÷àkhà svàtã dhaniùñhà målà÷vinã kçttikà jyeùñhà ÷atabhiùàþ . navànna÷ràddhe målàkçttikàjyeùñhàvidhànàttaccheùabhakùaõapràpte %<a÷leùà kçttikà jyeùñhà målàjapadakeùu ca . bhçgubhaumadine riktatithau nàdyànnavaudanam>% iti ÷ràddha÷eùàbhojimàtraparam ajapadaþ pårvabhàdrapadaþ . candratàràdya÷uddhau pratãkàramàha devalaþ %<karma kuryàt phalàvàptyai candràdi÷obhane budhaþ . susthakàle tvidaü sarvaü nàrtaþ kàlamapekùate . candre ca ÷aïgaü lavaõa¤ca tàre tithàvabhadre sitataõóulàü÷ca . dhànya¤ca dadyàt karaõarkùavàre yoge tilàn hemamaõi¤ca lagne>% . çkùamavihitamakùatraü ràjamàrtaõóe tàràbhedàt lavaõaparimàõamàha %<ekatripa¤casapta dvijàya dadyàt palàni lavaõasya krama÷o janmani vipadipratyarimaraõàkhyatàrakàsu>% . palantu lau kirkarmànaiþ sàùñarattidvimàsakam . tolakatritayaü j¤eyaü jyotirj¤aiþ smçtisammatam vàmanapuràõàcca %<viùñayo vyatipàtà÷ca ye'nyedurnãtasambhavàþ . te nàmasmaraõàdviùõornà÷aü yànti mahàtmanaþ>% viùõudharmottare %<sarvà÷ubhànàü parimokùakàri saüpåjanaü devavarasya viùõoþ>% iti brahmapuràõe %<prà÷nãyàt dadhisaüyuktaü navaü vipràbhimantritam>% abhimantritam %<mantrànàde÷e gàyatrã>% iti vacanàdgàyatryà . smçtiþ %<gçhãtvà bràhmaõànuj¤àü sadadhiprà÷ayennavam>% atra vrãhyabhàve ÷àlinà, nåtanàbhàve puràtanenàpi ÷ràddhàdikamàha bhaññabhàùye smçtiþ %<gçhamedhã vrãhiyavàbhyàü ÷aradva÷antayoryajeta . ÷yàmàkairvanã varùàsu àpatkalpe anyena puràtanairveti>% . gçhaümedhãti medhçmedhàhiüsayoþ medhç saïgame cetyatra cakàreõa pårvagaõastha medhàhiüsayoranuvçtteþ tena medhç hiüsàrthaþ tena gçhanimittena jàtàyàþ %<pa¤casånàgçhasthasya cullãpeùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca badhyate yà÷ca vàhayan>% iti manåktàyàþ pa¤casånàråpahiüsàyàþ kàrã gçhamedhã gçhastha ityarthaþ . sådayanti pràõairviyojamantãti sånà pràõibadhasthànàni cullãpàkasthànaü peùaõã dç÷adupalàdiþ upaskaraþ mçhasammàrjanyàdi kaõóanã måùalodåkhalàdi yà÷ca etàþ sånà vàhayan svasvakàrye yojayan vadhyate pàpena sambadhyate ityarthaþ . ÷ràddhacintàmaõàvapyevam . pretamàtàpitçkasya puràtanadhànyàlàbhe navenaiva vai÷vadevaü kçtvà nava¤ca bràhmaõebhyo dattvà bràhmaõànuj¤àü gçhãtvà bhojanàdikaü kartavyamàha reõukàcàryanavyavardhamànadhçtà smçtiþ %<dattvaivaü bràhmaõebhya÷ca hutvà và vai÷vadevikam . anyonavànnama÷nãyàditi vaudhàyano'bravãt>% . anyaþ ÷ràddhakaraõàsamarthaþ ÷ràddhànadhikàrã ca . ataeva vidhavayà navamekoddiùñeü dãyate bhujyate ceti .

#<navàyasa># naø navabhàgà àyasà yatra . su÷rutokte lohacårõabhede %<triphalà citrakatrikañuvióaïgamustànàü navabhàgastàvantaeva ca kçùõàya÷cårõasya tatsarvamaikadhyaü kçtvà yathàyogaü màtràü sarpirmadhubhyàü saüyujyopayu¤jãta . etannavàyasametena jàñharyaü na bhavati sanno'gniràpyàyate durnàma÷ophapàõóukuùñharogàvipàkakàsa÷vàsapramehà÷ca na bhavanti>%

#<navàrcis># puø nava arcãùi yasya . maïgale hàràø karmaø . navàyàü ÷ekhàyà¤ca .

#<navàsikà># strã màtràvçttabhede %<jolnàvathàmbudhervi÷lokaþ>% %<tadyugalàdvà navàsikà syàt>% vçø raø %<tadyugalàt ambudhidvayàt aùñamàtràta uparãtyarthaþ . yadi jagaõo madhya guruþ nagaõalaghå syàtàü tadà navàsikà syàt>% tadarthaþ .

@<[Page 3999a]>@
#<navàha># puø karmaø ñac samàø . 1 abhinave dine pratipattithau . navabhirahobhirnirvçttaþ ñha¤ tasya luk ac samàø . navadinasàdhye 2 yàgàdau . 3 gavàmayanàïge navaràtrasàdhya yàgabhede ca puø . %<abhijit 1 trayaþ svarasàmànaþ 4 divàkãrtyamahaþ 5 (viùuvàn) trayaþ svarasàmàno 8 vi÷vajit 9 iti navaràtraþ iti navaràtro vidhàtavyaþ . ùaùñhemàsitànabhiplavàn ekaü pçùñhaü ca kçtvà abhicidanuùñheyaþ tatastrayaþ svarasàmànaþ tato viùuvàniti>% tàõóyaø 4 . 51 bhàùye sthitam .

#<naviùñi># strã triø navà iùñiþ vede ÷akaø . abhinave iùñibhede yàge %<vajrinnapaso naviùñau>% çø 8 . 2 . 17 %<naviùñau abhinavaye yàge>% bhàø .

#<naviùñha># triø ati÷ayena navità stotà iùñhan tçõolopaþ . 1 ati÷ayastotçtame %<viprà naviùñhayà>% çø 1 . 82 . 2 %<navi ùñhayà navitçtamayà matã matyà stutyà>% bhàø karaõabhåtàyà api stutyàþ kartçtvavivakùayà kartari tçn . ati÷ayena navaþ nåtanaþ iùñhan . 2 navyatame triø .

#<navãna># triø nava + syàrthe sva navasya nåþ orguõaþ . navye %<gadàdharavinirmità vividhadurgatarkàñavãnavãnapadavã sudaü vitanutàü satàü dhãmatàm>% bàdhe gadàdharaþ .

#<navãyas># triø nava + ati÷aye--ãyasun . navatame %<prataraü navãyaþ>% çø 10 . 89 . 1 %<navãyo navataram>% bhàø striyàü ïãp nava÷abdasya stutyàdyarthatve 2 ati÷ayena stutye ca %<nå navyase navãyase såktàya>% çø 9 . 9 . 8 %<navãyase'tistutyàya>% bhàø .

#<navedas># triø na viparãtaü vetti vida--asun nabhràóityàdinà na¤aþ prakçtimàvaþ . viparotaj¤àna÷ånye meghàvini yathà ÷rutaü tathaiva j¤ànavati %<navedasà vimurvàm>% çø 1 . 34 . 1

#<navoóhà># strã navamåóhà . 1 nåtanapariõãtàyàü striyàü 2 nàyikàbhede %<lajjàmaraparàdhãnaratirnavoóhà>% iti lakùayitvà %<balànnãtà pàr÷vaü sukhamanumukhaü naiva kurute dhunànà mårdhànaü kùipati vadanaü cumbanavidhau . hçdi nyastaü hastaü kùipati gamanàropitamanà navoóhà voóhàraü ramayati ca santàpayati ca>% rasama¤jarkhàmudàhçtam .

#<navodaka># naø navaü patitamutyitaü và udakam . 1 navakhàte utthite udake 2 gaganàdabhinavapatite jale ca tasyàpeyatvàdikaü pràø taø niråpitaü yathà
     hàrãtaþ %<matsyakaõñaka÷ambhåka÷aïkha÷uktikapardakàn . pãtvà navodaka¤caiva pa¤cagavyena ÷udhyati>% . navodakaü navasvàtajalaü varùodaka¤ca tathà brahmapuràõam %<navasvàtajalaü gàvo mahiùya÷chàgayonayaþ . ÷udhyanti divasaireva da÷abhirnàtra saü÷ayaþ>% mitàkùaràdhçtà smçtiþ %<kàle navodakaü ÷uddhaü na pàtavyantu tat tryaham . akàle tu da÷àhaü syàt pãtvà nàdyàdaharni÷am>% kàle varùàkàle . ÷aïkhaþ %<snànamàcamanaü dànaü devatàpitçtarpaõam . ÷ådrodakairna kurvãta tathà meghàdviniþsçtaiþ>% . pànàdãtaratra spar÷àdau ca havivaü÷aþ . %<amaumamambhovisçjanti meghàþ påtaü pavitraü pavanaiþ sunandhi>% . nabodakanimittaü ca pàrvaõaü ÷ràddhaü nityaü, tadvidhànàdi tiø taø uktaü yathà ÷àtàtapaþ %<nabodake navànne ca gçhapracchàdane sadà . pitaraþ spçhayantyannamaùñakàsu maghàsu ca . tasmàddadyàt sadodyukto vidvatsu bràhmaõeùu ca>% atra sadeti ÷ravaõàt asya nityatvam . navodake varùopakrame àrdràgate rabàviti yàvat . %<àrdràditã bi÷àkhàntaü ravicàreõa varùati>% iti navyavardhamànadhçtàt %<pràvçñkàle samàyàte raudra çkùagate ravau . nàóãvedhasamàyoge jalayogaü badàmyaham>% iti rudrajàmalàcca . raudramàrdrà navodaka÷ràddhasya sàvakà÷atvàt trayoda÷yàdiùu niùedhamàha dãpikàyàm %<trayoda÷ãü janmadina¤ca nandàü janmarkùatàràü sitavàsara¤ca . tyaktvà harãjyendukaràntyamaitra dhruveùu ca ÷ràddhavidhànamiùñam>% . sitabàsaraü ÷ukravàraü çkùaü rà÷iþ haryàdayaþ ÷ravaõapuùyamçga÷irohastàrebatyanuràdhà uttaràtritayarohiõyaþ . kçùõapakùe cennabodaka÷ràddhakàlastadomayoþ ÷ràddhayostantràt siddhiþ .

#<navoddhçta># naø navamuddhçtam . 1 navanãte amaraþ . 2 bhåtaloddhçtamàtre tri0

#<navya># triø nu--stutau yat . 1 stutye nava + svàrthe yat nåràde÷a orguõaþ 2 navãne amaraþ . 3 raktapunarõabàyàü puø ràjaniø . bhàve yat . 4 stutau naø .

#<navyavardhamàna># puø smçtinibandhakàrakabhede vardha màna÷ca puràõaþ gaïge÷opàdhyàyasutaþ .

#<na÷># triø na÷a--kvip . 1 nà÷apratiyogini . bhàve kvip 2 nà÷e strã . suhàø jhali padànte ca và ca pakùe ùaóagakàþ yathàvidhànam . nakg nañ ó .

#<na÷àka># puüstrã na÷a--àka . kàkabhede uõàdikoùaþ .

#<na÷yatprasåtikà># strã na÷yantã prasåtiryasyàþ kap . mçtavatsàyàü striyàü hemacaø .

#<na÷vara># triø na÷a--kvarap . nà÷apratiyogini ava÷yanà÷a÷ãle a÷à÷vate %<vadanti vi÷vaü kavayaþ sma na÷varam>% màmaø 5 . 18 . 5 striyàü ïãp .

#<naùña># triø na÷a--kta . 1 nà÷apratiyogini 2 tirohite adar÷anaü gate 3 duùñà÷aye ca . bhàve kta . 4 nà÷e 5 adar÷ane ca naø %<naùñaü varùaravairmanuùyagaõanàbhàvàdapàsya trapàm>% sàø daø %<dhruvàõi tasya na÷yanti adhrubaü naùñameva ca>% hito0

#<naùñacandra># puø naùñaþ duùña÷candraþ . saurabhàdramàse ubhayapakùãya caturthyàmudite candre tasya taddivase duùñatvakàraõaü brahmavaiø puø 80 aø uktaü yathà
     %<naùña÷candro na dç÷ya÷ca bhàdre màsi sitàsite . caturthyàmudito'÷uddhaþ pratiùiddho manãùibhiþ . candrastàràpaharaõaü kalaïkamatiduùkaram . tasmai dadàti he nanda! kàmato yadi pa÷yati . akàmato naro dçùñvà mantrapåtaü jalaü pibet . tada÷uddho bhavet sadyo niùkalaïkã mahãtale . siühaþ prasenamabadhãt siüho jàmbavatà hataþ . sukumàraka! mà rodãstava hyeùa syamantakaþ . iti mantreõa påta¤ca jalaü sàdhu pibeddhruvam>% ityupakrame dçùñvà tasyà÷ca (tàràyàþ) sarvàïmanaïgavàõapãóitaþ . màdre caturthyà¤candra÷ca jahàràcetanàü vrajan . j¤ànaü kùaõena saüpràpya rathastho rasiko balã . rathamàrohayàmàsa kare dhçtvà ca tàrakàm . kàmonmattaþ kàminãntàü samà÷liùya cucumba saþ %<yasmàttasmin dine vatsa! pàpadç÷yo yuge yuge . mà bhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapi . ava÷yameva bhoktavyaü kçtaü karma ÷ubhà÷ubham . dehatyàgena he vatsa! karmabhogo na na÷yati . pràya÷cittànna sandeho hyastameva bhaviùyati . tàràpaharaõaü vatsa! kalaïka÷candramaõóale . mçgakçtaü vilagna¤ca bhaviùyati yuge yuge>% .

#<naùña÷ceùñatà># strã naùñà ceùñà yasya tasya bhàvaþ tal . 1 harùa÷okàdibhiþ sakalaceùñànà÷e 2 pralaye amaraþ 3 sàtvikabhàvabhede mårchàyàmityanye .

#<naùñajàtaka># naø naùñaü na j¤àtaü jàtaü janma janmàdhànakàlã yatra kap . janmàdhànakàlayoraparij¤àne pra÷nalagnà dinà janmakàlaj¤ànàrthe upàyabhede sa ca vçhajjàtake 25 aø ukto yathà atha naùñajàtakàdhyàyapràrambhaþ %<àdhànajanmàparibodhakàle saüpçcchato janma badedvilagnàt . pårvàparàrdhe bhavanasya vidyàdbhànàvudagdakùiõage prasåtim>% 1 vçø jàø evamàdhànajanmakàlayoraparibodhe aj¤àne sati saüpçcchataþ praùñuþ vilagnàt pra÷nalagnàjjanma vadedbråyàt yena lagnena praùñà pçcchati tasya yadi pårvàrdhaü prathamahorà bhavati tadà praùñuþ bhànàvàditye udaggate uttaràyaõasthe janmavaktavyam . makaràdirà÷iùañkasthe jàta ityarthaþ . atha lagnasyàparàrdhaü dvitãyà hãrà bhavati tadà bhànau dakùiõagate dakùiõàyanasthe janma vaktavyam . karkañàdirà÷iùañkasthe jàta ityarthaþ . tathà ca %<àdhànajanmanã yasya na vij¤àyeta dehinaþ . janma saüpçcchatastasya pra÷nalagnàt vinirdi÷et>% . atha varùartuj¤ànamàha lagnatrikoõeùviti bhaññoø . %<lagnatrikoõeùu gurustribhàgairvikalpya varùàõi vayonumànàt . grãùmo'rkalagne kathitàstu ÷eùairanyàyanartàvçturarkacàràt>% 2 måø tribhàgaidreùkàõaiþ lagnatrikoõeùu prathamapa¤camanavamasthàneùu guruþ jãvo j¤eyaþ tadyathà pra÷nalagnasya yadi prathamadreùkàõo bhavati tadà yaeva lagnarà÷iþ tatrasthe gurau janma vaktavyam . atha lagnasya dvitãyodeùkàõastadà lagnàdyaþ pa¤camo rà÷istatrasthe gurau janma vaktavyam . atha yadi lagnasya tçtãya dreùkàõastadà lagnàdyo navamorà÷istatrasthe gurau janmavaktavyam . evaü keùà¤cinmatam . athànyeùàü matam . yathà pra÷nalagnasya yadà prathamodreùkàõodayo bhavati tadà lagnarà÷ito yàvatsaükhye rà÷au vçhaspatistiùñhati tàvatsaükhyàni praùñuþ varùàõi vaktavyàni . atha lagne dvitãyodreùkàõastadà lagnàt pa¤camarà÷ito yàvatsaükhye rà÷au vçhaspatirbhavati tàvatsaükhyàni praùñuþ varùàõi vaktavyàni atha lagnasya tçtãyodreùkàõo bhavati tadà lagnànnavamarà÷ito yàvatsaükhye rà÷au vçhaspatirbhavati tàvatsaükhyàni praùñuþ varùàõi vaktavyàni . etadvyàkhyànaü na ÷obhanaü pårvameva vyàkhyànaü ÷reyaþ yasmàdyavane÷varaþ %<dreùkàõalagne krama÷asya rà÷au gururvilagnàdyadi koõago'bhåt . samudbhavet tadbhavanakrameõa svàccàrabhàdavdagati pragaõyà>% yadyapyatra sàmànyenoktaü vçhaspateravasthànaü tathà ca dvàda÷abhàgakrameõa pratirà÷au sa¤càryaþ . tadyathà yadi pra÷nalagnasya prathabhadvàda÷abhàgodayo bhavati tadà lagnasthe jãve jàtaþ dvitãyadvàda÷abhàga÷cettadà lagnàda dvitãye gurau jàtaþ evaü tçtãyàdidvàda÷abhàgodaye tçtãyàdiùu sthàneùu åhyam . vikalpya varùàõi vayonumànàdevaü vçhaspateravasthànaü j¤àtvà tasya evaü vayonumànàttasyàkçtiü ÷arãramavekùya varùàõi vikalpya vayaþpramàõaü buddhvà dvàda÷asu dvàda÷asu varùeùu vikalpanà kàryà . kimasminneva bhagaõaparivarte j¤àtarà÷eþ vçhaspateravasthànamabhåduta dvitãya uta tçtãyàdiùu evaü tasyàkçtimavekùya vayonumànaü vaktavyam . yatra dvàda÷asu varùeùu bhràntirbhavati tatra puruùalakùaõoktena da÷àvibhàgena dvàda÷avàrùikãü da÷àü kùetreùu parikalpya tattatkùetràïgasaüspar÷àdvarùaj¤ànaü tathà ca puruùalakùaõe pañhyate %<pàdau sagulphau prathamaü pradiùñaü jaïghedvitãyaü tu sajànuvaktre . meóhrorumuùkà÷ca tatastçtãyaü nàbhiü kañiü ceti caturthamàhuþ . udaraü kathayanti pa¤camaü hçdayaü ùaùñhamatha stanànvitam . atha saptamamaüsajatruõã kathayantyaùñamamoùñhakandhare . navamaü nayane ca sà÷ruõã salalàñaü da÷ama ÷irastathà . a÷ubheùva÷ubhaü da÷àphalaü caraõàdyeùu ÷ubheùu ÷omatamiti>% kiü tvatra viü÷atyàdhikaü varùa÷ataü yasya janmano'tãtaü tasya naùñajàtakavarùaj¤ànopàya eva nàsti . evaü varùeùu j¤àteùu çtuj¤ànamàha grãùmo'rkalagna iti yena lagnena praùñà pçcchati tatra cedarkaþ såryaþ sthitastadreùkàõo và lagne tadà grãùme jàta iti vaktavyam . kathitàstu ÷eùairiti ÷eùairanyai÷candràdibhirgrahairlagnasthaiþ çtuþ pårvameva kathita uktaþ dreùkàõaiþ ÷i÷iràdaya ityàdinà granthenoktaþ . tatra yadà ÷anai÷carolagne bhavati taddreùkàõo và tadà ÷i÷ire jàta iti vaktavyam . evaü ÷ukre lagnagate taddreùkàõã và tadà vasante jàtaþ evaü bhaume grãùme . evameva candre lagnagate taddreùkàõo và varùàsu, budhe ÷aradi, jãve hemanta iti . yadà bahavo lagnagatàþ bhavanti tadà teùàü madhye yo balavàn taduktartau jàta iti vaktavyam . atha na ka÷cid yadi lagnagato bhavati tadà tasya sambaündhã dreùkàõodayo bhavati tadà taduktartau jàta ityevaü vaktavyama . anyàyanartàvçturarkacàràditi anyasminnayane'smançtàvarkacàràdçtuþ anyasminnayane tadayanà mambhava÷cedçturanyo bhavati tadarturarkacàõva÷ena vaktavyam etaduktaü bhavati saureõa mànena çturvaktavyaþ na tu càndreõa yathà ÷i÷ire j¤àte makarakumbhayoranyaname rà÷au såryasyàvasthànaü j¤eyam evaü ÷eùarà÷iùvasyåhyam anena laukika÷càndramàso niràkçto bhavatãti bhaññoø . %<candraj¤ajãvàþ parivartanãyàþ ÷ukràramandairayane vilome . dreùkàõabhàge prathame tu pårvo màso'nupàtàcca tithirvikalpyaþ>% 3 måø . %<athàyane vilome grahaparij¤ànàùñçtuparij¤ànaü màsaparij¤ànaü caindravajrayàha candraj¤eti . ayane bilome sati candrajãvàþ ÷ukràramandaiþ parivartanãyàþ ÷a÷ibudhaguravaþ sitabhauma÷anai÷caraiþ ayanavyatyaye pràpte sati parivartanãyàþ vyatyayena vyavasthàpyàþ etaduktaü bhavati yadyuttaràyaõe j¤àte pràvçñkàlo j¤àtastadà vasante jàta iti vaktavyam candràcchukreõàtra parivartitaþ . athottaràyaõe ÷aradi pràptàyàü grãùme jàtaþ . dakùiõàyane grãùme j¤àte ÷aradi jàtaþ . atha budho ravimaumayorapavartito . ravibhaumau budhena ca . uttaràyaõe hemante j¤àte ÷i÷ire jàtaþ dakùiõàyane ÷i÷ire pràpte hemante jàtaþ iti vaktavyam atra jãvamandau parasparamapavartitau evamçtau j¤àte màsaj¤ànamàha dreùkàõabhàga iti pra÷ralagne yo dreùkàõo vartate tasya ca dreùkàõasya yadi prathamabhàgo vartate tadà j¤àtartau prathame màsi jàtaþ iti vaktavyam atha lagne dreùkàõasya dvitãyo bhàgo vartate tadà j¤àtartau dvitãye màsi jàtaþ tçtãyadreùkàõe dvau vibhàgau pårvàparau atràpi arkàvasthànataeva màsaj¤ànam . tithij¤ànàrthamàha . anupàtàcca tithirvikalpyaþ anupàtàt trairà÷ikàt tithirvikalpyo vikalpanãyaþ lagnasya ùañliptàþ ÷atàni dreùkàõaþ dreùkàõena ca j¤àtartuþ çtuj¤ànaü tadardhaliptàþ ÷atatrayaü liptà÷atatrayeõa màsaj¤ànam atrànupàtàt tithirliptàda÷akenaikaiko j¤eyaþ evaü ca tithiràdityabhàgà evamàdityarà÷ayo bhàgà j¤eyàþ màsà rà÷ayastithayo bhàgàþ yasmiü÷ca tithau j¤àtavarùe yathàpradar÷itàdityo bhavati tasmin tithau tasya janma iti vaktavyam>% bhaññoø . atha candramànatithij¤ànopàyamindravajrayàha . %<atràpi horàpañavo dvijendràþ såryàü÷atulyàü tithimuddi÷anti . ràtridyusaüj¤eùu vilomajanma bhàgai÷ca velàþ krama÷o vikalpyàþ>% 4 måø . atràpãti atràsmiüstithij¤àne dvijendrà munayo horà ÷àstrastràþ såryàü÷atulyàm aü÷asthàne sphuñàrkabhàgasamàü tithimuddi÷anti kathayanti pra÷rakàle tàtkàlikenàdityena yàvanto màgà bhuktàstàvantaþ ÷uklapratipatprabhçtij¤àtamàsasya tithayo vyatãtàþ . yata càndramàne makaramàse j¤àte màghamàso j¤eyaþ evamanyartçùvapi màsakalpanà kàryà . tathà ca maõitthaþ %<pçcchàkàle raùiõà yàvantoü÷àþ sphuñena sambhuktàþ . rà÷estàstithayaþ syuþ ÷uklàdàvarkamàsasya>% evaü dine j¤àte kimayaü ràtrau jàto divà veti tadarthamàha ràtridyusaüstheùviti ràtridyusaüj¤à pårvaü vyàkhyàtàþ gojà÷vikarkimithunà ityàdinà . tatra pra÷rakàle yadi ràtrisaüj¤o lagno bhavati tadà tasya vilomato divàjanma vaktavyam atha dyusaüj¤o lagno bhavati tadà ràtrau janma vaktavyam . evaü dinaràtrivibhàge j¤àte velàj¤ànamàha bhàgai÷ca velàþ krama÷o vikalpyàþ yasmin dine puruùasya janmaj¤ànaü tasmin dine aü÷àdityo'pi j¤àtaþ tatastasya puruùasya yadi divàjanma tadà tasmàdàdityàddinapramàõaü kàryam atha ràtrau janma tadà ràtripramàõaü tatra pra÷ralagnasya tasmin kàle yàvanta÷caùakà bhuktàstairanupàtaþ kàryaþ yadi puruùasya divàjanma tadà dinapramàõena yadà ràtrau ràtripramàõena tatkàlalagnabhuktacaùakàõàü gaõanàü kçtvà tasyaiva lagnasya svade÷arà÷yudayapramàõena bhàgamapahçtyàvàptàü velàü tàvatà kàlena gatena dinasya ràtnervà janma vaktaùyam . evaü lagnabhàgaiþ krama÷aþ paripàñyà velàþ samayàþ vikalpyà vikalpanãyàþ bhaññoø . %<keciccha÷àükàdhyuùitànnavàü÷àcchuklàntasaüj¤aü kathayanti màsam . lagnatrikoõottamavãryayuktaü samprocyate'ïgàlabhagàdibhirvà>% 5 måø . athàntareõa màsaj¤ànamindravajrayàha keciditi kecidàcàryàþ ÷a÷àïkàdhyuùitàccandrayuktànnavàü÷àcchuklàntasaüj¤aü màsaü kathayanti pra÷nakàle yasminnavàü÷ake navame'ü÷e candramà bhavati tamapi navàü÷akaü tridhà parikalpya tasminnavàü÷ake navameü÷e candramà vyavasthita iti candranavàü÷akagataü nakùatramanveùyam . tannakùatra÷uklàntasaüj¤ake màsi tasya janma vaktavyam atra yasya nakùatrasya ÷uklàntasaüj¤o màso nàsti tasya vçhaspaticàroktavidhinà ÷uklàntasaüj¤o màsaþ parikalpyaþ tatroktam %<nakùatreõa sahodayamastaü và yena yàti suramantrã . tatsaüj¤aü vaktavyam varùaü màsaü krameõaiva . varùàõi kàrti kàdãnyàgneyàdbhadvayàdyojyàni krama÷astribhantu pa¤camamupàntyamantryaü ca yadvarùamiti>% tatra candramà yadi vçùanavàü÷ake tannavàü÷akasaptakasyàrvàgbhavati tadà kàrtike màsi jàta iti vaktavyam . atha vçùanavàü÷akasyordhaü bhavati mithunanavàü÷ake tannavàü÷akaùañkasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà màrga÷ãrùe màsi jàta iti vaktavyam . atha mithunavàü÷ake tannavàü÷aùañkasyordhvaü karkañanavàü÷ake tannavàü÷akapa¤cakasyàrvàmyadà candramà bhavati tadà pauùe màsi jàta iti vaktavyam atha karkañe tannavàü÷akapa¤cakasyordhvaü siühanavàü÷ake tannavàü÷akacatuùñayasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà màghemàsi janma iti vaktavyam . atha siühanavàü÷ake tannavàü÷akacatuùñayasyordhaü kanyànavàü÷ake tannavàü÷akasaptakasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà phàlgune màsi jàta iti vaktavyam . atha kanyànavàü÷akasaptakasyordhvaü tulànavàü÷ake tannavàü÷akaùañkasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà caitre màsi jàta iti vaktavyam atha tulànavàü÷ake tannavàü÷akapañkasyordhvaü vç÷cikanavàü÷ake tannavàü÷akapa¤cakasyàrvàgyadà candramà mavati tadà vai÷àkhe màsi jàta iti vaktavyam atha vç÷cike tannatràü÷akapa¤cakasyordhvaü dhanvinavàü÷ake tannavàü÷akacatuùñayasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà jyaiùñhemàsi jàta ityavagantavyam . atha dhanvinavàü÷ake tannavàü÷akacatuùñayasyordhvaü makaranavàü÷akatrayasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà àùàóhe màsi jàta iti vaktavyam . atha makaranavàü÷ake tannavàü÷akatrayasyordhvaü kusya navàü÷ake tannavàü÷akadvayasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà ÷ràvaõe màsi jàta iti vaktavyam . atha kumbhanavàü÷ake tannavàü÷akadvayasyordhvaü mãganavàü÷e tannavàü÷apa¤cakasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà bhàdrapade màsi jàta iti vaktavyam atha mãna navàü÷ake tannavàü÷akapa¤cakrasyordhvaü meùanavàü÷e tannavàü÷aùañkatrayasyàrvàgyadà candramà bhavati tadà÷vayuji màsi jàta iti vaktavyam . atha meùanavàü÷ake tannavàü÷àùñakasyordhvaü yadi candramà bhavati tadà kàrtike màsi jàta ityavagantavyam . yasmin kçttikà rohiõã sa kàrtikaþ sçga÷iràrdrà ca màrga÷ãrùaþ punarvasuþ puùya÷ca pauùaþ a÷leùà maghà ca màghaþ . pårvaphàlgunyuttaraphàlgunã hasta÷ca phàlgunaþ . citrà svàtã ca caitraþ . vi÷àkhà anuràdhà ca vai÷àkhaþ . jyeùñhàmåle jyaiùñhaþ . pårvàùàóhottaràùàóhà càùàóhaþ . ÷ravaõaü ghaniùñhà ca ÷ràvaõaþ . ÷atamiùakpårvabhàdrapadottarabhàdrapadà÷ca bhàdrapadaþ . revatya÷vinãbharaõya÷cà÷cayujaþ . yasmàduktam tribhantu pa¤camamupàntyamantyaü ca yadvarùamiti . evaü ÷uklàntasya màsasya ÷uklàntagrahaõenaitatpratipàdayati yattathà ÷uklapakùànte yena nakùatreõa yuktastadupalakùitomàso vaktavyaþ yathà kàrtika÷uklapakùànte kçttikàrohiõãbhyàmanyatamena yuta÷candramà bhavati tena kàrtikomàsa ucyate evamanyeùàmapi yojyate . tadaitadvruvate etaduktaü mavati na ÷uklàntomàsaþ kçùõànta eva tathà ca yavane÷varaþ %<màse tu ÷uklapratipatpravçtte pårve ÷a÷ãmadhyavalodayasthaþ>% . tathà ca %<yadrà÷isaüj¤e ÷ãtàü÷uþ pra÷na kàle navàü÷ake . sthitastadrà÷igaþ pårõo yasmin bhavati candramàþ . janmamàsaþ sa nirdiùñaþ puruùasya tu pçcchataþ . kçùõapakùàntiko màso j¤eyo'tra tu vipa÷cità>% . lagnatrikoõetyàdi lagnasya pra÷ralagnasya trikoõayo÷ca navamapa¤camayorbhadhyàdyastatkàlamuttamena pradhànavãryeõa balena yuktastadbhaü rà÷iþ procyate kathyate tasmin rà÷au gate candramasi jàta iti vaktavyam . tathà ca %<yavane÷varaþ horàdivãryàdhikalagnabhàji sthànaü trikoõe ÷a÷ino vidhàya>% . aïgàlabhanàdibhirvà kàlàïgànãtyanena pradar÷itoyaþ kàlapuruùasyàïgavibhàgastadàlabhanàdvànena vidhinà spraùñuþ spç÷ataþ yadeva kàlapuruùasyàïgaü spç÷ati tatsthe candramasi jàta iti vaktavyam àdigrahaõàt pràguktasattvadar÷ana÷ravaõe gçhyete bhaññoø . %<yàvàn gataþ ÷ãtakaro vilagnàccandràdvadettàvati janmarà÷iþ . mãnodaye mãnayugaü pradiùñaü bhakùyàhçtàkàrarutai÷ca cintyam>% 6 måø . %<atha prakàràntareõa janmastharà÷ij¤ànamindravajrayàha yàvàniti bilagnàt pçcchàlagnàcchãtakara÷candro yàvàn gato yàvati rà÷au vyavasthitastasmàdyastàvati rà÷iþ tatrasthe candramasi jàta iti vaktavyam . mãnodaye yadi mãnalagnagato bhavati tadà mãnayugameva pradiùñamuktam mãnastha÷candramà iti vaktavyam nanu dar÷itabidhinà rà÷iranekaprakàro yatra pràpto bhinnaråpastatra ko vaktavya ityà÷aïkyàha bhakùyàhçtàkàrarutairiti yasya rà÷eþ sambandhi bhakùyadravyaü tasmin kàle kçtrimamànãyate tadàkàra÷ca ka÷cidç÷yate yathà màrjàràdidar÷ane siüho mahiùàdidar÷ane vçùa ityàdi atha và rà÷yuktaråpapuruùasya dçùñyàtha và rutena yasya rà÷isadç÷apràõino rutaü ÷abdaþ kriyate tatrasthe candramasi jàta iti vaktavyam>% bhaññoø . %<horànavàü÷apratimaü bilagnaü lagnàdraviryàvati ca dçkàõe . tasmàdvadettàvati và vilagnaü praùñuþ prasåtàviti ÷àstramàha>% 7 måø suvaü janmarà÷au j¤àte lagnaj¤ànamindravajrayàha hãreti horàyàü pra÷nalagne yasya rà÷ernavàü÷akastatkàlaü vartate tasmàttàvati tamaü tatpratimantamevàü÷akarà÷iü tasya janmalagnaü vaktavyam . athavà lagnàllagnadreùkàõàdàrabhya raviþ såryo yàvati yàvatsaükhye dreùkàõe vyavasthitastasmàllagnàdàrabhya tàvati rà÷au lagnagate tasya janma vaktavyam . atra ca dvàda÷abhyo'dhike dreùkàõe dvàda÷akamapàsya saükhyànirde÷aþ caturviü÷ateradhike caturviü÷atimapàsya ÷eùaü vadet evaü ÷àstramàha ÷àstraü kathayati na svamanãùayoktamitye tatpratipàdayati ÷àstragrahaõenaitatpratipàdyate . ukta¤ca %<pçcchàlagnanavàü÷asya yo rà÷iþ saüj¤ayà samaþ . tasmin lagnagate rà÷au praùñurjanma vinirdi÷et>% . pçcchatastàvatsaükhyopagate lagnàddçkàõe dinakçt tataþ pra÷nalagnàttàvatsaükhye gate lagnarà÷au janma vaktavyam bhaññoø . %<janmàdi÷ellagnage vãryage và chàyàïgulaghno'rkahate'va÷iùñam . àsinasuptotthitatiùñhatàü bha¤jàyàsukhàj¤odaya÷aü pradiùñam>% 8 måø . atha prakàràntareõa lagnànayanamindravajrayàha janmadi÷editi lagnage grahe janmàdi÷et pra÷nalagne yo graho vyabasthitastaü tàtkàlikaü kçtvà liptàpiõóãkàryam atha bahavo lagnagatà bhavanti tadà teùàü yo valavàn taü tàtkàlikaü kçtvà liptàpiõóãkàryaü tataþ salila samàyàmavanau dvàda÷àïgulena ÷aïkunà tàtkàlikàni chàyàïgulàni gçhãtvà tairaïgulairekaikaü grahaü dar÷itakàle liptàpiõóãkçtaü guõayet atha và sarvagrahebhyo yo balavàn grahastaü tàtkàlikaü kçtvà liptàpiõóaü kçtvà chàyàïgulàhataü càrka÷uddhaü kàrayet dvàda÷abhirvibhajettatra tàvattatràva÷iùñaü tàvatsaükhyo meùàderàrabhya yo rà÷irbhavati tasmin rà÷au lagnagate tasya janma vaktavyam . atha prakàràntareõàha àsãnetyàdi àsãna upaviùño yadà praùñà pçcchati tadà lagnàdyajjàyàsthànaü saptamarà÷istasmin lagnagate tasya janma vaktavyam . atha suptaþ supto'tra ÷ayanapatito'bhihitaþ jàtanidrasya pra÷nàbhàvàt . tatra patito yadà pçcchati tadà lagnàdyat sukhasthànaü caturtharà÷istasmin lagnagate tasya janma baktavyam . athotthitaþ pçcchati tadà tasmàllagnàdyadàj¤à da÷amorà÷istasmin lagnagate tasya janma vaktavyam . atha ÷ayanàdàsanàcca notthitaþ kintu uttiùñhan pçcchati tadodayalagnarà÷au tasminneva janma vaktavyam . ukta¤ca %<uttiùñhato vilagnàtpraùñuþ suptasya vandhulagnàcca . upaviùñasyàstamaye vrajatomeùåraõasthànàditi>% bhaññoø . %<gosiühau jitumàùñamau kriyatule kanyàmçgau ca kramàt saüvargyà da÷akàùñasaptaviùayaiþ ÷eùàþ svasaükhyàguõàþ . jãvàràsphujidaindavàþ prathamavaccheùàgrahàþ saumyavat rà÷ãnàü niyato vidhirgrahayutaiþ kàryà ca tadvargaõàþ>% 9 måø . %<atha prakàràntareõa sarvameva naùñajàtakaü vakti tataþ pra÷rakàle tàtkàlikaü lagnaü kçtvà liptàpiõóãkàryam tatastasya liptàpiõóãkçtasya guõakàravij¤ànàrthaü ÷àrdålavikrãóitenàha gosiühàviti gosiühàdayo rà÷ayo yathàkramaü da÷àdibhirguõakàraiþ saüvargyà guõanãyàþ tadayathà gosiühau vçùasiühau da÷abhi 10 rguõayet vçùalagnaü liptàpiõóãkçtaü da÷abhirguõayet . evaü siühaü da÷abhireva . jitumàùñamau mithunavç÷cikau lagnagatàvaùñabhi 8 rguõayet . kriyatule meùatule etau saptabhirguõayet . kanyàmçgau kanyàmakarau etau lagnagatau viùayaiþ pa¤camirguõayet . evamete yathàkramaü saüvargyàguõanãyàþ ÷eùà anuktà rà÷ayaþ svasaükhyàguõà àtmãyasaükhyayà guõanãyàþ tatra meùàdigaõanayà caturthaü karkañamiti catubhirguõatet evaü ghanvina navabhiþ 9 kusmamekàda÷abhiþ 11 evaü mãnaü dvàda÷amiþ 12 . evaü tàvallagnaü svaguõakàreõàva÷yameva guõayet da÷akàùñasaptaviùayaiþ tatastatra yadi graho bhavati tadà grahaguõakàreõàva÷yameva guõayet tatra grahaguõakàravidhiþ jãvà ràsphujidaindavàþ prathamavadda÷akàùñasaptaviùayairiti jãve gurau lagnagate tameva lagnaü svaguõakàrairàhataü da÷abhirguõayet àre bhaume lagnagate aùñabhiþ, àsphujicchukraþ tasmin lagnagate saptabhiþ, aindave budhe pa¤cabhiþ, ÷eùà ravi÷a÷isauràste ca saumyavat budhavat pa¤cabhirguõanãyà ityarthaþ . evaü tàtkàlikaü lagnam ava÷yaü rà÷iguõakàreõa guõayet tataþ sa grahoktaguõakàrairapi tatra ca yadà graho bhavati tadà grahaguõakàreõa guõayet . yadà bahavo grahà bhavanti tadà sarveùàü guõakàrairguõa thet evaü ca tadguõitamekànte sthàpayet>% bhaññoø . %<saptàhataü trighanabhàjita÷eùamçkùaü dattvàtha và nava vi÷odhyanavàtha và smàt . evaü kalatrasahajàtmaja÷atrubhebhyaþ praùñurtadedudayarà÷iva÷ena teùàm>% 10 måø . %<atha nakùatrànayanaü vasantatilakenàha saptàhatamiti saptàhataü saptabhirguõayet dattvàtha veti tatastatra nava deyàþ ÷odhyà và na ki¤cidvà deyà ityucyate yadi sa cararà÷irlagnagato bhavati tadà nava deyàþ sthire na deyà nàpi ÷odhyàþ, dviþsvabhàve vilagne nava ÷odhyàþ evaü kecidvyàcakùate vayaü punarbråmaþ yadi pra÷ralagne prathamodreùkàõo bhavati tadà na deyàþ, dvitãye na deyà nàpi ÷odhyàþ, tçtãye nava ÷odhyàþ evaü kçtvà tasya rà÷estridhanena saptaviü÷atyà bhàgamaprahçtyàvàptaü tyàjyaü tatra yàvatsaükhyo'ïko'va÷eùo bhavati tàvatsaükhyama÷vinyàdito yannakùatraü tannakùatraü tasya praùñurvaktavyam . kecit vadanti tathàsthitasya rà÷eþ saptaviü÷atyàbhàgamapahçtyàva÷eùàïkanavakadànena vi÷odhanena và yathàsthitenàïkena saüvàda utpadyate tathà nakùatraü vaktavyam evamityàdi kalatrasahajàtmaja÷atrubhebhya iti bhàryàbhartçputraripuùu naùñajàtakaü yadà pçcchati tadà tadbhebhyastadbhàvebhyaþ evaü praùñuþ pçcchakasya vadedbråyàt tamevodayarà÷iü parikalpayedityarthaþ . etaduktaü bhavati yadi purumaþ svapatryà nakùatraü pçcchati tadà tàtkàlike lagne rà÷iùañkaü deyam . atha bhvàtuþ pçcchati tadà rà÷idvayaü deyamatha putrasya pçcchati tadà rà÷icatuùka deyamatha ÷atro pçcchati tadà rà÷ipa¤cakaü deyam . evaü kçtvà yadbhavati tadevodayarà÷iü prakalpya tadguõakàreõa guõathet tatsthagrahaguõakàreõa ca tatastatra pràmbannavakadànavi÷odhane kçtvà saptaviü÷atyàmàgamapahçtyàva÷eùàïkasamaü yasya praùñà pçcchati tasya nakùatraü vaktavyam . etadapyupalakùaõàrthameva, trirà÷isahitàttàtkàlikàllagnàt mitrasya vaktavyam . etannakùatrànayanamapyupalakùaõamevaü sakalamapi naùñajàtakaü vaktavyam>% bhaññoø . %<varùartumàsatithayodyuni÷aü hyuóuni velodayarkùanavamàgavikalpanàþ syuþ . bhåyo da÷àdiguõitàt svavikalpabhaktàdvarùàdayo navakadànavi÷odhanàbhyàm>% 11 måø . %<atha varùàdyànayanaü vasantatilakenàha varùartumàseti varùàdãni sarvàõi svavikalpena bhàge hçte yathà pàñhakrameõànayitaùyàni tadyathà tàtkàlikaü lagnaü liptàpiõóãkçtaü rà÷iguõakàràhataü grahasaüyuktaü cedgrahaguõakàrà hçtamapi yadekànte sthàpitaü tatpunarapi da÷àdiguõaü kàryam . etaduktaü bhavati sa rà÷iþ sthànacatuùñaye dhàryaþ ekatra da÷aguõo'nyatra dvitãye'ùñaguõo'nyatra tçtãye saptaguõaþ caturthe pa¤caguõaþ kàryaþ yata uktam . bhåyo da÷àdiguõitàt bhåyaþ punarapi da÷akàùñasaptaviùayairguõanãyàþ tatastasmina rà÷icatuùñaye pràgvannavakadànavi÷ovane kçtvà svavikalpairbhàgamapahçtyàvàptaü varùàdayo j¤eyàþ>% bhaññoø . %<vij¤eyàda÷akeùvavdà çtumàsàstathaiva ca . aùñakeùvapi màsàrdhà tithaya÷ca tathà smçtàþ>% 12 måø . %<atha na j¤àyate kasmàdrà÷eþ kasyànayanaü kàryaü tadanuùñuppatrayeõàha vij¤eyàda÷akeùvavdà iti atra bahuvacanaü bahudhoptayogitvàt kçtam . yaduktaü lavikalpabhaktàdvarùàdayastadvyàkhyàyate ete catvàro rà÷ayaþ sthàpitàsteùàü navakadànavi÷oghanaü kçtvà karmayogyàþ sarve bhavanti tato da÷aguõasya pçthaksthasya paramàyuùà viü÷atyadhikena varva÷atana bhàganapahçtya yo'ïko'va÷iùyate tadaïkasamaü tasya varùasaükhyàïkaü vartate tasyaiva ùaóbhirbhàgamapahçtya çtusaükhyayà tatra yo'ïko'va÷iùyate tadaïkasame ÷i÷iràdàrabhyartau jàta iti vaktavyam . tasyaiva tu màsasaükhyayà dvàbhyàü màgamapahçtya yadyeko'va÷iùyate tadà j¤àtartau prathame màsi jàta iti vaktavyam . atha ÷ånyamava÷iùyate tadà dvitãye màsi jàtaþ . evaü kçtvà da÷aguõaþ karmayogyo rà÷irapàsyaþ yasya viü÷avyadhikàdvarùa÷atàdapyadhikaü janmano'tãtaü tasya naùñajàtakaj¤ànopàya eva nàsti . aùñakeùvityàdi yo'sàvaùñahato rà÷istasya prathaksthasya karmayogyasya pakùasaükhyayà dvàbhyà bhàgamapahçtya yadyeko'va÷iùyate tadà ÷uklapakùe jàta iti vaktavyam . na ki¤cidava÷iùyate tadà kçùõapakùe . tasyaiva tithisaükhyayà pa¤cada÷abhirbhàgamapahçtya yo'ïko'va÷iùyate tadaïkasamàne tithau jàta iti vaktavyam evaü kçtvàùñaguõaþ karmayogyo rà÷irapàsyaþ>% bhaññoø . %<divàràtriprasåti¤ca nakùatrànayanaü tathà . saptakeùvapivargeùu nityamevopalakùayet>% 13 måø . %<divetyàdi yo'sau saptahçto rà÷istatra pràgvadeva navakadànavi÷odhane kçtvà tatkarmayogyaü rà÷iü sthàpayet tasya divàràtrisaükhyayà dvàbhyàü bhàgamapahçtya yadyeko'va÷iùyate tadà divase jàto 'tha na ki¤cidava÷iùyate tadà ràtrau jàta iti vaktavyam . yo'sau saptahato rà÷istasya nakùatrasaükhyayà saptaviü÷atyàbhàgamapahçtya yo'ïko'va÷iùyate tadaïkasaükhye nakùatre'÷vindhàdita àrabhya jàtanakùatramiti vaktavyam . asya karmaõaþ punarabhidhànaü nakùatrànayanasya bàhulyopayogiütvàt>% bhaññoø . %<velàmatha vilagna¤ca horàmaü÷akameva ca . pa¤cakeùu vijànãyànnaùñajàtakasiddhaye>% 14 måø . %<veletyàdi yasmin dine puruùasya janmaj¤ànaü taddinapramàõaü ghañikàdikaü kartavyaü ràtrau cettadà ràtripramàõaü tataþ pa¤caguõasya rà÷eùtena dinaprabhàõena ràtripramàõena bhàgamapahçtya yo'ïko'va÷iùyate tasmin kàle dinagate ràtrigate và tasya janma vaktavyam . atha vilagnamityàdi atha ÷abdaþ pàdapåraõàrthaü kàle j¤àte rà÷yàdilagnaü kartavyaü tatastasya horàdreùkàõanavàü ÷adva da÷àü÷atriü÷àü÷abhàgàþ kartavyàþ tàtkàlikà grahà÷ca kartavyàþ tato yathàbhihitena vidhinà da÷àntarda÷àùñakavargàderabhihitasya phalasya nirde÷aþ kàryaþ evaü naùñajàtakaü sàdhayet>% bhaññoø . %<saüskàranàmamàtràdviguõàcchàyàïgulaiþ samàyuktà . ÷eùaü trinavakabhaktà nakùatraü taddhaniùñhàdi>% 15 måø %<atha prakàrà ntareõa nakùatrànayanamàryayàha saüskàranàmeti saüskàreõa nàma saüskàranàma tasya màtràþ saüskàreõàgatasya nàmno màtràþ saüskàranàmamàtràþ saüskàragrahaõenaitatpratipàditaü bhavati saüskàreõa yatpuruùasya nàmakçtaü tasya màtrà gràhyàþ nànyasya kasyacit kunàmàdeþ màtrà÷ceha gçhyante . hal ardhamàtrikaþ ac màtrikaþ ityanayà sthityà tàþ saüskàranàmamàtràþ saügçhya dviguõãkàryàþ tatastàtkàlikàni ÷aïkucchàyàïgulàni gçhãtvà tàdviguõamàtràstairaïgulaiþ saüyuktàþ kàryàþ evaü kçte yadbhavati tasya trinavakena saptaviü÷atyàbhàgamapahçtya yaþ ÷eùo bhavati tadaïkasamaü tasya dhaniùñhàdita àrabhya nakùatraü vaktavyam>% bhaññoø . %<dvitricaturda÷ada÷atithi saptatriguõànavàùñacaindràdyàþ . pa¤cada÷aghnàstaddigmukhànvitàbhaü dhaniùñhàdi>% 16 måø . %<atha nakùatrànayanaü prakàràntareõàryayàha . dvitricaturda÷eti pårvàbhimukho yadà praùñà pçcchati tadà dvayoraïkàþ sthàpyàþ athàgneyàbhimukhastadà trayàõàm . atha dakùiõàbhimukhastadà caturda÷ànàm atha nairçtyabhimukhastadà da÷ànàm atha pa÷cimàbhimukhastadà tithisaükhyànàü pa¤cada÷ànàm atha vàyavyàbhimukhastadà saptatriguõàyàþ ekaviü÷ateþ . uttaràbhimukhastadà navànàm ai÷ànyàbhimukhastadàùñànàü tadyathà evaü digamimukhapraùñçva÷enàïkaü gçhãtvà tataþ pa¤cada÷aguõaþ kàryaþ tatastasmin prade÷e yàvantaþ puruùàstadabhimukhàþ sthitàstatsaükhyayànvito yuktaþ kàryaþ evaü kçte yadbhavati tasya saptaviü÷atyà bhàgamapahçtya yo'ïko'va÷iùyate tadaïkasamaü tasya dhaniùñhàdyàrabhya nakùatraü vaktavyam>% bhaññoø . %<iti naùñajàtakamiña bahuprakàraü mayà vinirdiùñama . gràhyamataþ sacchiùyeþ parãkùya yatnàdyathà bhavati>% 17 måø %<iti÷abdaþ upasaühàre mayà varàhamihiràcàryeõa naùñajàtakaü bahuprakàraü bahubhedaü vinirdiùñamuktamidam . ato'smàddhetoþ sacchiùyaiþ ÷obhanasacchàtraiþ gràhyaü yatnàtparãkùya vicàrya yathà yena prakàreõa saüvadati satyaråpaü tatha gràhyamiti yena prakàreõa saüvadati tathà grahãtavyamityarthaþ bahubhiràgamairmayà vicàrya parà÷arava÷iùñhayavanasatyamaõitthàdãnàü matàni àlokya kçtaü tadeva bhåyo nirmalaguõanipuõabuddhyà vicàrya saüvàdena kàryaü yena sphuñasiddho'sau saüpadyate>% bhaññoø .

#<naùñamàrgaõa># naø naùñasyàdar÷anaü gatasya màrgaõam . adar÷anagatasyànveùaõe .

#<naùñavãja># triø naùñaü vãjaü vãjabhàvo yasya . niùphale vãjabhàva÷ånye ÷àlyàdau .

#<naùñàgni># puø naùño luptaþ pramàdàlasyàdinà agniþ vaitàniko'gniryasya . pramàdàdinà luptàgnike dvije .

#<naùñàptisåtra># naø naùñasya coreõàpahçtasyàpteþ sàdhanaü såtraü cihnam . apahçtadravyasya làbhasàdhane cihnabhede loptre . (vàmàla) .

#<naùñendukalà># strã naùñà indukalà yasyàm kuhvàmamaraþ . kuhå÷abde 2162 pçø dç÷yam .

#<nasa># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ vedanighaõñuþ . nasate anasiùña kauñilye'yaü õopade÷aþ sa ca sati nimitte õatvaü bhajate . saü÷leùe ca %<sa modate nasate sàdhate girà>% çø 9 . 71 . 3 %<nasate grahàdiùu saü÷liùño bhavati>% bhàø .

#<nasa># vyàptau bhvàø paraø sakaø señ nighaõñuþ na÷adityatra nasaditi màdhabasammataþ pàñhaþ . nasati anà(na)sãt . nanàsa nesatuþ %<surabhiùñamaü naràü nasanta>% çø 1 . 186 . 7 %<nasanta vvàpruvanti nasatirvàptikarmeti>% màghavaþ %<vçrùaõo nasãmahi>% çø 2 . 16 . 8 nasãmahi vyàpyàmeti chàndasaþ prayogaþ .

#<nas># strã nasa--kvip . nàsikàyàm %<avirnà meùo nasi vãryàya>% yajuø 19 . 10 %<nasi nàsikàyàm>% vedadãnàsikà÷abdasya saptamyekavacanaråpamityanye .

#<nasatta># naø na + sada--kta nasattaniùattetyàdinà natvàbhàvaþ niø . sannabhinne %<nasattama¤jasà>% siø kauø dhçtà ÷rutiþ .

#<nasà># strã nas--halantatvàt và ñàp . nàsikàyàü trikàø %<vinasà hatabàndhavà>% bhaññiþ .

#<nasta># puø nasa--saüj¤àyàü ta . 1 nàsikàyàü ÷abdamàlà . nàsikàyai hitaþ vàø ta nasàde÷a÷ca . nàsikàyàü hite 2 vaidyakokte pa¤cavidhe nasye naø . nasya÷abde su÷rutavàkye teùàü lakùaõàni dç÷yàni . nàsikàyàþ 3 chidre strã %<nastàbhedanadàhàbhyàü karõadàhàsthibhedanaiþ . atidàhàti bàhàbhyàü badhe càndràyaõaü caret>% smçtiþ .

#<nastas># avyaø nàsikà + vibhaktyarthe tasil %<nas nàsikàyà yattaschidreùu>% nasàde÷aþ . nàsikàyàmityàdyarthe %<nastaþ karmaõi ÷asyante pànàbhyaïgà¤janeùu ca>% su÷rutaþ %<sa yat nasto'bhavat tataþ siühaþ samabhavat>% ÷ataø bràø 5 . 54 %<tastaþ pràõà di÷aü ÷rotràt>% yàj¤a0

#<nastita># triø nastà nàsàcchidra jàtà'sya tàraø itac . kçtanàsàchidre rajvàsyåtanàsike balãvarde amaraþ . (nàkaphoóà) .

#<nastota># puø nastàyà nàsàstharajvà åtaþ . nasyote balãvarde ramànàthaþ .

#<nasya># triø nàsikàyai hitaü tatra bhavo và yat nasàde÷aþ . 1 nàsikàbhave 2 taddhite ca 3 su÷rutokte nàsikàhite kriyàbhede yadhà %<nasyasyàtaþ pravakùyàmi vidhiü nirava÷eùataþ . auùadhamauùadhasiddho và sneho nàsikàbhyàü dãyata iti nasyaü taddvividhaü ÷irovirecanaü snehana¤ca taddvividhamapi pa¤cadhà . tadyathà nasyaü ÷irovirecanaü pratimar÷o'vapãóaþ pradhamana¤ca teùu nasyaü pradhànaü ÷irovirecana¤ca nasyavikalpaþ pratimar÷aþ ÷irovirecanavikalpo'vapãóaþ pradhamana¤ca . tato nasya÷abdaþ pa¤cadhà nipàtitaþ . tatra yaþ snehanàrthaü ÷ånya÷irasàü grãvàskandhorasàü balajananàrthaü dçùñiprasàdajananàrthaü và sneho vidhãyate tasminvai÷eùiko nasya÷abdaþ . tattu nasyaü deyaü vàtàbhibhåte ÷irasi dantake÷a÷ma÷ruprapàtadàruõakarõa÷ålakarõakùveóatimirasvaropaghàtanàsàrogàsya÷oùàùayàhukàkàlajavalãpalitapràdurbhàvadàruõaprabodheùu vàtapaittikeùu mukharogeùvanyeùu ca bàtapittaharadravyasiddhena sneheneti . ÷irovirecanaü ÷leùmaõàbhivyàptatàlukaõñha÷irasàmarocaka÷irogauraba÷ålapãnasàrdhàvabhedakakçmiprati÷yàyàpasmàragandhàj¤àneùvantheùu cordhajatrunateùu kaphajeùu vikàreùu ÷irovirecanadravyaistatsiddhena và snehegeti . tatraitaddvividhamabhuktavato'nnakàle pårvàhõe ÷leùmarogiõàü madhyàhre pittarogiõàmaparàhõe vàtarogiõàm . atha puruùàya ÷irovirecanãyàya danvakàùñhadhåmapànàbhyàü vi÷uddhavaktrasnetase pàõitàpaparisvinnamçditagalakapolalalàñaprade÷àya vàtàtaparajohãnave÷manthuttàna÷àyine prasàritakaracaraõaya ki¤cit pravilambita÷irase vastràcchàditanetràya vàmahastaprade÷inyagronnàmitanàsàgràya vi÷uddhasrotasi dakùiõahastena snehamuùõànutaptaü rajatasuvarõatàmramçtpàtra÷uktãnàmanthatamasthaü ÷uktyà picunà và sukhoùõaü snehamadrutamàsi¤cedavyavacchinnadhàraü yathà netre na pràptoti . snehe'vasicyamàne tu ÷iro naiva prakampayet . na kupyenn prabhàùecca na kùõuyànna hasettathà . etairhi vihataþ sneho na samyakpratipadyate . tataþ kàsaprati÷yàya÷iro'kùigadasambhavaþ>% tasya pramàõamaùñau vindavaþ prade÷inãparvadvayaniþsçtàþ prathamamàtrà, dvitãyà ÷ukti, stçtãyà pàõi÷uktirityetàstisro màtrà yathàbalaü prayojyàþ . snehanasyaü nacopagiletki¤cidapi . %<÷çïgàñakamabhiplàvya nireti vadanàdyathà . kaphotkle÷abhayàccaiva niùñhãvedabidhàrayan>% datte ca punarapi saüsvedya galakapolàdãndhåmamàseveta bhojayeccainamabhiùyandi tato'syàcàrikamàdi÷et . rajãdhåmasnehàtapamadyadravapàna÷iraþsnànàtiyànakrodhàdãni ca pariharet . tasya yogàyogànàü vij¤ànaü bhavati . %<làghavaü ÷iraso yoge sukhasvapnapravodhanam . vikàropa÷amaþ ÷uddhirindriyàõàü manaþsukham . kaphaprasekaþ ÷iraso gurutendriyabibhramaþ . lakùaõaü mårdhnyatisnigdhe råkùaü tatràvacàrayet . ayoge caiva vaiguõyamindriyàõà¤ca råkùatà . rogà÷ànti÷ca tatreùñaü bhåyo nasyaü prayojayet . catvàro vindavaþ ùaóvà tathàùñau và yathàbalam . ÷irovirekasnehasya pramàõamabhinirdi÷et . nasye trãõyupadiùñàni lakùaõàni prayogataþ . ÷uddhahãnàtisaj¤àni vi÷eùàcchàstracintakaiþ . làghavaü ÷irasaþ ÷uddhiþ srotasàü vyàdhinirjayaþ . cittendriyaprasàda÷ca ÷irasaþ ÷uddhilakùaõam . kaõóåpadehau gurutà srotasàïkaphasaüsravaþ . mårdhni hãnavi÷uddhe tu lakùaõaü parikãrtitam . mastuluïgàgamo vàtavçddhirindriyavibhramaþ . ÷ånyatà ÷irasa÷càpi mårdhni gàóhavirecite . hãtàti÷uddhe ÷irasi kaphavàtaghnamàcaret . samyagvi÷uddhe ÷irasi sarpirnasyaü niùecayet . ekàntaraü dvyantaraü và saptàhaü và punaþ punaþ . ekaviü÷atiràtraü và yàvadvà sàdhu manyate . màrutenàbhibhåtasya vàtyantaü yasya dehinaþ . dvikàla¤càpi dàtavyaü nasyaü tasya vijànatà>% . avapãóastu ÷irovirecanavada miùyandasarpadaùñavisaüj¤ebhyo dadyàcchirovirecanadravyàõàmanyatamamavapãóyàvasicya cetovikàrakçmiviùàbhipannànàü cårõaü vidadhyàt . ÷arkarekùurasakùãraghçtamàüsarasànàmanyatasaü kùãõànàü ÷oõitapitte ca vidadhyàt . %<kç÷adurbalabhãråõàü sukumàrasya yoùitàm . ÷çtàþ snehàþ ÷iraþ÷uddhyai kalkastebhyo yathàhitaþ>% . nasyadàne parihartavyo bhuktavànapatarpito'tyarthataruõaprati÷yàyã garbhiõã potasnehodakamadyadravã'jãrõã dattavastiþ kruddho garàrtastçùitaþ ÷okàbhibhåtaþ ÷ràntà bàlo vçddho vegàvarodhitaþ ÷iraþsnàtukàma÷ceti . anàrtave càbhre nasyadhåmau pariharet . tatra hãnàtimàtràti÷ãtoùõasahasàpradànàti pravilambita÷irasa ucchiïghato vicalato'bhyavaharato và pratiùiddhapradànàcca vyàpadà bhavanti tçùõodgàràdayo doùanimittàþ kùayajà÷ca . bhavata÷càtra %<nasye ÷irovireke ca vyàpado dvividhàþ smçtàþ . doùotkle÷animittàüstu jayecchamana÷odhanaiþ . atha kùayanimittàüstu yathàsvaü vçühaõaü hitam>% . pratimar÷a÷caturda÷asu kàleùåpàdeyaþ . tadyathà talpotthitena prakùàlitadantena gçhànnirgacchatà vyàyàmavyavàyàdhvapari÷ràntena måtroccàrakabalà¤janànte'bhuktavatà charditavatà divàsvapnotthitena sàya¤ceti . tatra talpotthitenàsevitaþ 1 pratimar÷o ràtràvupacitanàsàsrotogataü malamupahanti manaþprasàda¤ca karoti . prakùàlitadante nàsevito 2 dantànàü dçóhatàü vadanasaugandhyaü càpàdayati . gçhànnirgacchatàsevito 3 nàsàsrotasaþ klinnatayà rajodhåmo và nàbàdhate . vyàyàmamaithunàdhvapari÷ràntenàsevitaþ 4 . 5 . 6 ÷ramamupahanti . måtroccàrànte 7 . 8 càsevito dçùñergurutvamapanayati . kavalà¤janànte 9 . 10 sevito dçùñiüprasàdayati . abhuktavatà sevitaþ 11 srotasàü vi÷uddhiü laghutàü càpàdayati . vàntenàsevitaþ 12 srotovilagnaü ÷leùmàõamapohya bhaktakàïkùàmàpàdayati . divàsvapnotthitenàsevito 13 nidrà÷eùaü gurutvaü malaü càpohya cittaikàgryaü janayati . sàyaü càsevitaþ 14 sukhanidràprabodhaü ceti . %<ãùaducchiïghataþ sneho yàvadvaktraü prapadyate . nasye niùiktaü taü vidyàtpratimar÷aü pramàõataþ . nasyena rogàþ ÷àmyanti naràõàmårdhvajatrujàþ . indriyàõàü ca vaimalyaü kuryàdàsyaü sugandhi ca . hanudanta÷irogrãvàtrikabàhårasàü balam . balãpavitakhàlityavyaïgànàü càpyasambhavaþ . tailaü 1 kaphe samàte syàtkevalaü pavane vasàm 2 . dadyàtsarpiþ 3 sadà pitte majjànaü 4 ca samàrute . caturvidhasya snehasya vidhireva prakãrtitaþ . ÷leùmasthànàvirodhitvàtteùu tailaü vidhãyate>% .

#<nasyota># triø à + ve--kta otaþ nasi otaþ aluksaø . nàsikàyàü kçtacchidràyàü rajjvåbaddhe balãvarde %<maõiþ såtra iva proto nasyota iva govçùaþ>% bhàø vaø 30 aø .

#<naha># avyaø . na ca ha ca . pratyàrambhe .

#<nahi># avyaø na ca hi ca càdiø . niùedhe %<nahyasmin yujyate karma ki¤cidàmau¤jibandhanàt>% manuþ .

#<nahuùa># puø naha--uùa . 1 marudgaõabhede %<nahuùa¤càhuti¤caiva càritraü brahmapannagam>% harivaüø 204 aø . 2 candravaü÷ye nçpabhede %<àyoþ putrastathà pa¤ca sarve vãrà mahàrathàþ . svarmànutanayàyà¤ca prabhàyàü jaj¤ire nçpa! . nahuùaþ prathamaü jaj¤e vçddha÷armà tataþparam>% 28 aø . sa càgastya÷àpàñ sarpatàmàptaþ yudhiùñhireõa tasmàdmocitaþ tatkathà bhàø vaø 181 aø %<ahaü hi divi divyena vimànena caran purà . abhimànena mattaþ san ka¤cinnànyamacintayam . brahmarùidevagandharvayakùaràkùasapannagàþ . karànmama prayacchanti sarve trailokyavàsinaþ . cakùuùà yaü prapa÷yàmi pràõinaü pçthivãpate! . tasya tejoharàmyà÷u taddhi dçùñerbalaü mama . brahmarùãõàü sahasraü hi uvàha ÷ivikàü mama . sa màmapanayo ràjan! bhraü÷ayàmàsa vai ÷riyaþ . tatra hyagastyaþ pàdena vahan spçùño mayà saniþ . agastyena tato'smyukto dhvaüsa sarpeti vai ruùà . tatastasmàdvimànàgryàt pracyuta÷cutalakùaõaþ . prapatan yubudhe tmànaü vyàlãbhåtamadhomukham . ayàcantamahaü vipraü ÷àpasyànto bhavediti . pramàdàt saüpramåóhasya bhagavan! kùantumarhasi . tataþ sa màmuvàcedaü prapatantaü kçpànvitaþ . yudhiùñhiro dharmaràjaþ ÷àpàttvaü mocayiùyati . abhimànasya ghorasya pàpasya ca naràdhipa! . phale kùãõe mahàràja! phalaü puõyamavàpsyasi>% %<nahuùo nàma ràjà'hamàsaü pårvastavànagha! . prathitaþ pa¤camaþ somàdàyoþ putro naràdhipa! . kratubhistapasà caiva svàdhyàyena damena ca . trailokyai÷varyamatyugraü pràpto'haü vikrameõa ca . tadai÷varyaü samàsàdya darpo màmagamattadà . sahasraü hi dvijàtãnàmuvàha ÷ivikàü mama . air÷varyamadamatto'hamavamatya tato dvijàn . imàmagastyena da÷amànãtaþ pçthivãpate! . na tu màmajahàt praj¤à yàbadadyeti pàõóava! . tasyevànugrahàdràjannagastyasya mahàtmanaþ>% 180 aø . nahyati sarvàõi bhåtàni màyayà kartari uùa . 3 parame÷vare %<÷ikhaõóã nahuùo vçùaþ>% viùõusaø . nahyate màyayà karmaõi uùa . 4 manuùye bàø uùi nahuù iti manuùye nighaõñuþ . %<àdãü vi÷và nahuùyàõi jàtà>% çø 9 . 88 . 2 %<nahuùyà manuùyasambandhãni>% bhàø . %<nahuùaþ khararomà ca ÷eùavàsukitakùakà>% iti vikramàdityakoùokte 5 nàgaràjabhede ca .

#<nahuùàkhya># puø naø nahuùaü ÷eùasarpavarõamàkhyàti svavarõena à + khyà--ka . tagarapuùpe ràjaniø .

@<[Page 4008b]>@
#<nahuùàtmaja># puø 6 taø . yayàtinçpe %<yayàtirnahuùàtmajaþ>% bhàrate bhåriprayogaþ .

#<nà># avyaø naha--bàø óà . niùedhe %<amànonà niùedhavàcakàþ>% .

#<nàka># puø na kamakaü duþkhaü tannàsti yatra nabhràóityàø niø prakçtibhàvaþ . 1 svarge amaraþ . %<yanna duþkhena saüminnaü na ca grastamanantaram . abhilàùopanãtaü ca tat sukhaü svaþpadàspadam>% ÷rutau hi svargasya duþkha÷ånyatvamuktam . duþkharàhityena 2 sukhakare triø . %<vai÷vànaraþ pratnathà nàkamàruha divaþ pçùñhe>% tàõóyabràø 1 . 7 . 6 %<nàkaü duþkharàhityena sukhakaraü ratham>% bhàø . 3 namasi nighaõñuþ svargàntarikùasàdhàraõanàmasu tasya kãrtanàt . 4 ràjabhede puø %<nav nàkàstu bhokùyanti purãü campàvatãü nçpàþ . mathuràü ca purãü ramyàü nàgàþ bhokùyanti sapta vai>% vàmanapuø .

#<nàkacara># puø nàke svarge nabhasi và carati cara--ña . 1 gaganacare deve grahàdau ca 2 pitçdevabhede . %<gàrhapatyà nàkacaràþ pitaro lokavi÷rutàþ>% bhàø saø 11 a0

#<nàkanàtha># puø 6 taø . indre trikàø nàkanàyakàdayo'pyatra %<nàkanàvakapurohito yadà>% jyotiø %<nàkanàyakaniketanamàpa>% naiùaø .

#<nàkavanità># strã 6 taø . apsaraþsu .

#<nàkasad># puø nàke sãdati--sada kvip . 1 deve %<santarpaõo nàkasadàü vareõyaþ>% bhaññiþ .

#<nàkin># puø nàkaþ vàsasthànatvenàstyasya ini . deve hemacaø . %<sadanànyudasmayata nàkinàmapi>% %<manyase'ribadhaþ ÷reyàn prãtaye nàkinàmiti>% màghaþ .

#<nàku># puø nama--u nàkyàde÷aþ . 1 valmãke 2 pavete ca amaraþ 3 munibhede mediø .

#<nàkula># puø nakulasya gotràpatyam %<çùyandhakavçùõikurubhyaþ>% pàø gotre aõ na tu i¤ . 1 nakulasya gotràpatye . nakula iva ÷arkaràø ivàrthe aõ . 2 nakulasadç÷e ca . nakulena dçùñà tena pãtà và aõ ïãp . 3 kukkuñãkande 4 ràsnàyàü 5 cavikàyà¤ca strã mediø . 6 yavatiktàyàü 7 ÷vetakaõñakàryàü 8 kandabhede ca strã ràjaniø . %<nàkulã tuvarà tiktà kañukoùõà vinà÷ayet . bhogilatàvç÷cikàkhu viùajvarakçmivraõàn>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<nàkulaka># triø nakulo bhaktirasya %<gotrakùatriyebhyo bahulamiti>% pàø vu¤ . nakulabhaktike manuùyàdau .

#<nàkuli># puø nakulasyedam apatyaü và ata i¤ gotre tu aõeva . 1 nakulasambandhini 2 tadapatyai ca %<÷atànãkastu nàkuliþ>% bhàø àø 63 aø .

#<nàkùatra># naø nakùatràõàmidam aõ . tadvañitacakrasya parivartanàtmake kàlaråpe 1 dinabhede tattriü÷addinàtmake sarvanakùatra parivartanàtmake ca 2 màsabhede ca %<nàóãùaùñyà tu nàkùatra mahoràtraü prakãrtitam>% såø siø . %<ghañãnàü ùaùñyàho ràtraü nàkùatramuktam . tukàràdahãràtrasya nàkùatratvoktyoktaghañyà api nàkùatratvamuktam . etat ùaùñighañãbhirbhacakraparivartanàt>% raïgaø . %<bhacakrabhramaõaü nityaü nàkùatraü dinamucyate>% såø siø . %<nityaü pratyahaü bhacaükrabhramaõaü nàkùatrasamåhasya pravàhavàyukçtaü paribhramaþ . nàkùatraü makùatramambandhi nàkùatramàsadinaü mànaj¤aiþ kathyate>% raïgaø . sa ca màso dvibidhaþ . saptaviü÷atinakùatraparivartanàtmaka ekaþ yathà %<sarvarkùaparivartai÷ca nàkùatra iha cocyate>% iti %<sarvanakùatrabhuktyà tu nàkùatramàsa iùyate>% iti ca asya prayojanam . %<nakùatrasatràõyayanàni cendormàsena kuryàdbhagaõàtmakena>% . saptaviü÷atinakùatràtmakena janmanakùatre ÷anibhaumavàrayoge manoduþkhadànam yathoktaü dãpikàyàm %<janmanyarkùe yadi syàtàü vàrau bhauma÷anai÷carau . sa màsaþ kalmaùo nàma manoduþkhapradàyakaþ>% iti . dvitãyaþ ùaùñidaõóàtmakanakùatrabhogakàlaråpadinatriü÷adàtmakaþ yathoktaü såryasiddhànte %<nàóãùaùñhyà tu nàkùatramahoràtraü pracakùate . tattriü÷atà bhavenmàsaþ sàbano'rkodayaistathà>% asya prayojanamàyurgaõanàyàm yathà %<àyurdàye smçtaü pràj¤airnàkùatraü ùaùñinàóikamiti>% malaø taø .

#<nàkùatrika># triø nakùatràdàgataþ ñha¤ . 1 nakùatrataþpràpte nakùatranimitte striyàü ïãù . sà ca grahàõàü 2 da÷àbhede %<satye lagnada÷à caiva tretàyàü haragaurikà . dvàpare yoginã caiva kalau nàkùatrikã da÷à>% bhaññãtpaladhçtavàkyam sà ca da÷à ùañsåryasya da÷à j¤eyà ityàdikà uktà da÷à÷abde aùñottarada÷àprakaraõe 3495 pçø dç÷yà .

#<nàga># naø nage parvate bhavaþ aõ na gacchati agaþ na ago và . 1 vaïge 2 sãsake 3 tithyardharåpakaraõabhede ca mediø karaõa÷abde 1690 pçùñhe dç÷yam . sãsake puüstvamapoti vaidyakam . asyotpattirbhàvapraø dar÷ità yathà %<dçùñvà bhogisutàü ramyàü vàsukistu mumoca yat . vãryaü jàtastatã nàgaþ sarvarogàpaho nçõàm . sãsaü vaïgaguõaü j¤eyaü vi÷eùànmehanà÷anam>% . %<nàgastu nàga÷atatulyabalaü dadàti vyàdhiü vinà÷ayati jãvanamàtanoti . vahniü pradãpayati kàmavalaü karoti mçtyu¤ca nà÷ayati santatasevitaþ saþ>% . bhàvapraø pàkahãnayorvaïgasãsayordoùo yathà %<pàkena hãnau kila vaïganàgau kuùñhàni gulmàü÷ca tathàtikaùñàn . kaõóåpramehànalamàndya÷othabhagandaràdãn kurutaþ prabhuktau>% . nàgabhasmaprakàro yathà %<tàmbålarasasaüpiùñaü ÷ilàlepàt punaþpunaþ . dvàtriü÷adbhiþ puñairnàgo nirutthaü bhasma jàyate>% . prakàràntareõa yathà %<a÷vatthaci¤càtvakcårõaü caturthàü÷ena niþkùipet . mçtpàtre vidruto nàgo lauhadarvyà ca càlitaþ . yàmaikena mavedbhasma tattulyà syànmanaþ÷ilà . kà¤jikena samaü piùñvà paced dçóhapuñena ca . svàïga÷ãtaü punaþ piùñvà ÷ilàyàü kà¤jikena ca . punaþ puña÷aràvàbhyàmevaü ùaóbhiþ puñaiþ mçtiþ . nàgaþ sindåravarõàbho mriyate sarvakàryakçt . satiktamadhuro nàgo mçto bhavati bhasmasàt . àyuþ kãrtiü vãryavçddhiü karoti sevanàt sadà . rogàn hanti mçto nàgo vaïgavadguõakàrakaþ>% 4 sarpe 5 hastini 6 meghe 7 nàgake÷are 8 punnàge 9 nàgadantike 10 mustake 11 dehasthe'nilabhede ca puø 12 kråràkàre triø . mediø %<udgàre nàga ityukto nãlajãmåtasannibhaþ>% sàø tiø ñãkà padàrthàdar÷e . atra nàga÷abdasya sarpagajajàtivàcakatve dviliïgatvam . tatra jàtivàcakatvàt striyàü ïãù . jànapadàdisåtre sthaulyaguõayogàdanyatra prayoge striyàü ïãù . dãrghaguõayogàdanyatra prayoge striyàü ñàp iti bhedaþ . 13 de÷abhede 14 tàmbålyàü ca puø bharataþ . manuùyàkàraþ phaõàlàïgålayuktaþ karkoñàdirnàgaþ devayonibhedaþ . teùàmutpattyàdikaü varàhapuø uktaü yathà %<sçjatà brahmaõà sçùñiü marãciþ såtikàraõam . prathamaü manasàü dhyàtastasya putrastu ka÷yapaþ . tasya dàkùàyaõã bhàryà kadrurnàma ÷ucismità . màrãco janayàmàsa tasyàü putràn mahàbalàn . anantaü vàsuki¤caiva kambala¤ca mahàbalam . karkoñaka¤ca ràjendra! padmaü cànyaü sarãsçpam . mahàpadmaü tathà ÷aïkhaü kulika¤càparàjitam . ete ka÷yapadàyàdàþ pradhànàþ parikãrtitàþ . eteùàntu prasåtyà tu idamàpåritaü jagat . kuñilàhãnakarmàõastãkùõàsyotthaviùolvaõàþ . dçùñyà saüdç÷ya manujàn bhasma kuryuþ kùaõàddhruvam>% evaü prajànà÷e brahmaõa àde÷àt te pàtàlasthànaü janmuþ yathàha tatraiva %<ahaü karomi vo nàgàþ samayaü manujaiþ saha . tadeka manasaþ sarve ÷çõudhvaü mama ÷àsanam . pàtàlaü vitala¤caiva sutalàkhyaü tçjãyakam . dattaü vai vastukàmànàü gçhaü tatra gamiùyatha . tatra bhogàn bahuvidhàn bhu¤jadhvaü mama ÷àsanàt . tiùñhadhvaü saptamaü yàvadràtryantataþ punaþpunaþ . tato vaivasvatasyàdau kà÷yapeyà bhaviùyatha . dàyàdàþ sarva devànàü suparõasya ca dhãmataþ . tadà prasåtirvaþ sarvà bhokùyate citrabhànunà . bhavatàü naiva doùo'yaü bhaviùyati na saü÷ayaþ . ye vai krårà bhogino durvinãtàsteùàmanto bhavità nànyathaitat . kàlaü pràptaü bhakùayadhvaü da÷adhvaü tathà paràn càpakçtomanuùyàn . bhantraudhaghairgàruóa maõóalai÷ca buddhairdçùñà mànavà ye caranti . teùàü bhãtairvartitavyaü na cànyà cintà kàryà cànyathà vo vinà÷aþ . itãrite brahmaõà te bhujaïgà jagmuþsthànaü kùmàtalàkhyaü hi sarve . tasthurbhogàn bhu¤jamànàþ samagràn rasàtale lãlayà saüsthitàste . evaü ÷àpaü te tu labdhvà prasàda¤ca caturmukhàt . tasthuþ pàtàlanilaye muditenàntaràtmanà . etat sarva¤ca pa¤camyàü teùàü jàtaü mahàtmanàm . atastviyaü tithirdhanyà sarvapàpaharã ÷ubhà . etasyàü saüyato yastu amlantu parivarjayet . kùãreõa snàpayennàgàüstasya yàsyanti mitratàm>% . nàgà÷ca pràdhànyena bhàø àø 35 aø dar÷ità tataevàvaseyàþ . teùàü keùà¤cit janamejayasya sarpasatre nà÷o bhaviùyatãti màtç÷àpakathà bhàø àø 20 aø %<tataþ putrasahasrantu kadrurjihmaü cikãrùatã . àhvayàmàsa ca tadà bàlà bhåtvà'¤janaprabhàþ . àvi÷adhvaü hayaü kùipraü dàsã na syàmahaü yathà . nàbhyapadyanta ye vàkyaü tàn ÷a÷àpa bhujaïgamàn . sarpasatre vartamàne pàvako vaþ pradhakùyati . janamejayasya ràjarùeþ pàõóaveyasya dhãmataþ . ÷àpamenantu ÷u÷ràva svayameva pitàmahaþ . atikråraü samutsçùñaü kadrvà daivàdatãva hi . sàrdhaü daivagaõaiþ sarvairvàcaü tàmanvamodata . bahutvaü prekùya sarpàõàü prajànàü hitakàmyayà . tigmavãryaviùà hyete danda÷åkàþ mahàbalàþ . teùàü tãkùõaviùatvàddhi prajànà¤ca hitàya ca . yuktaü màtràkçtaü teùàü parapãóopasarpiõàmu anyeùàmapi satvànàü nityaü doùaparàstu ye . teùàü pràõàntikau daõño devena vinipàtyate . evaü sambhàùya devaistu påjya kadrå¤ca tàü tadà . àhåya ka÷yapaü deva idaü vacanamabravãt . yadete danda÷åkà÷ca sarpà jàtàstvayà'nagha . viùolvaõà mahàbhogà màtrà ÷aptàþ parantapa . tatra manyustvayà tàta na kartavyaþ katha¤cana . dçùñaü puràtanaü hyetadyaj¤e sarpavinà÷anam . ityuktvà sçùñikçddevastaü prasàdà prajàpatim . pràdàdviùaharãü vidyàü ka÷yapàya mahàtmane!>% kambalà÷vataranàgayoþ sarasvatyà gànavarapràptiryathà %<evaü stutà tadà devã viùõorjihvà sarasvatã . pratyuvàca mahàtmànaü nàgama÷vataraü tataþ>% sarasvatyuvàca %<varante kambalaü bhràtaþ grayacchàmyuragàdhipa! . taducyatàü pradàsyàmi yatte manasi bartate>% . a÷vatara uvàca %<sahàyaü dehi devi! tvaü pårbaü kambalameva me . samastasvarasambaddhamubhayoþ saüprayaccha ca>% sarasvatyuvàca %<saptasvarà gràmaràgàþ sapta pannagasattama . gãtakàni ca saptaiva tàvatya÷càpi mårchanàþ . tànà÷caikonapa¤cà÷attathà gràmatraya¤ca yat . etat sarvaü bhavàn gàtà kambala÷caiva te sakhà . j¤àsyate matprasàdena bhujaïgendra! parantathà . caturvidhaü dade tàlaü triþprakàraü layatrayam . yatitrayaü tathàtodyaü mayà dattaü caturvidham . etadbhavàn matprasàdàt pannagendàpara¤ca yat . asyàntargatamàpannaü svaravya¤janayo÷ca yat . tada÷eùaü mayà dattaü bhavataþ kambalasya ca . yathà nànyasya bhårloke pàtàle vàpi gannaga! . praõetàrau bhavantau ca sarvasyàsya bhaviùyataþ . pàtàle devaloke ca bhårloke caiva pannagau . ityuktvà sà tadà devã sarvajihvà sarasvatã . jagàmàdar÷anaü sadyo nàgasya kamalekùaõà>% màrkaõóeyapuràõam . %<nàrgarivàlåna÷añaü mçgendram>% kiràø %<adhinàgaü prajavinovika÷atpicchacàravaþ>% %<nàgaü pånarmçdusalãlanimãlitàkùam>% màthaþ . 16 a÷leùànakùatre

#<nàgakanda># puø hastikande ràjaniø .

#<nàgakanyakà># strã 6 taø . sarpajàtistriyàü bhoginyàü trikàø .

#<nàgakarõa># puø nàgasya gajasya karõaþ tadàkàraþ patre'sya . 1 eraõóe ràjaniø 6 taø . 2 hastikarõe ca .

#<nàgaki¤jalka># puø nàgasyeva ki¤jalko'sya . nàgakesare bhàvapraø .

#<nàgakumàrikà># strã nàgasya kumàrãva kan . 1 guóåcyàü 2 ma¤jiùñhàyàü ca ràjaniø .

#<nàgakesara># puø nàgasyeva ke÷aro'sya . svanàmakhyàte puùpapradhàne vçkùabhede amaraþ (nàge÷varacàüpà) bhàvapraø tannàmaguõà uktà yathà %<nàgapuùpaþ smçto nàgaþ kesaro nàmakesaraþ . càmpeyo nàgaki¤jalakaþ kathitaþ kà¤canà hayaþ . nàgapuùpaü kaùàyoùõaü råkùaü laghvàmapàcanam . kharakaõóutçùàsvedacchardihçllàsanà÷anam . daurgandhyakuùñhavãsarpakaphapittaviùàpaham>% . trijàtakaü nàgakesarasaüyuktaü caturjàtakaü bhavati yathà %<tvagelàpatrakaistulyaistrisugandhi strijàtakam . nàgakesarasaüyuktaü caturjàtakamucyate . taddvayaü rocakaü råkùaü tãkùõoùõaü mukhagandhahçt . laghupittàgnikçdvarõyaü kaphavàtaviùàpaham>% bhàvapraø .

#<nàgagandhà># strã nàgasya gandha iva gandho'syàþ và na icsamàø . nàkulãkande ràjaniø .

#<nàgagarbha># naø nàgaþ sãsakaü garbho janmaheturyasya . sindåre ràjaniø .

#<nàgacåóa># puø nàgaþ sarpaþ cåóàyàü yasya . ÷ive mahàdeve

#<nàgacchatrà># strã nàgasya phaõeva chatraü chàdanaü patre yasya . nàgadantãvçkùe ràjaniø .

#<nàgaja># naø nàgàt sãsakàt jàyate jana--óa . 1 sindåre 2 vaïge hemacaø . 3 sarpagajajàtamàtre triø .

#<nàgajihvà># strã nàgasya sarpasya jihvevàkàre'sya . 1 anantamåle . 2 ÷àrivoùadhau ca ratnamàlà .

#<nàgajihvikà># strã nàgasya hastino jihveva raktatà yasyàþ kap . manaþ÷ilàyàm amaraþ .

#<nàgajãvana># naø nàgena sãsakena jãvanaü yasya . vaïge dhàtubhede .

#<nàgadatta># puø dhçtaràùñraputrabhede %<àdityaketurbahà÷ã nàgadattànuyàyinau>% bhàø aø 67 aø .

#<nàgadanta># puø nàgasya hastino danta ivàkàro'styasya ac . gçhabhittirnirgate kàùñhàdimaye hastidantàkàre (dàõóà) (dàütiyà) khyàte 1 padàrthabhede amaraþ 6 taø . 2 gajadante ca mediø . svàrthe ka tatràrthe amaraþ . %<÷avaravasatiriva avalambitacàrucàmaranàgadantaghabalagçhàþ>% kàdaø . %<dvãpicarmàvanaddha÷ca nànadantakçtatsaruþ>% bhàø ÷àø 97 aø .

#<nàgadantikà># strã nàgasya sarpasya danta iva viùàghàraþ patraü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . (vichàti) vç÷cikàlyàü ratnamàlà .

#<nàgadantã># strã nàgasya gajasya danta iva phalàdyàkàre yasyàþ ïãù . (hàti÷uüóà) khyàte 1 ÷rãhastinyàm . 2 kumbhàkhyoùadhau ca mediø . %<arkàlarkakara¤jadvaya nàgadantã tyàdi>% arkàdigaõoktau su÷rutaþ .

#<nàgadamanã># strã nàgo damyate'nayà dama--lyuñ ïãp . 1 kùupabhede %<vij¤eyà nàgadamanã balàmoñà viùàpahà . nàgapuùpã nàgapatrà mahàyoge÷varãti ca . balàmoñà kañustiktà maghuþ pittakaphàpahà . måtrakçcchravraõànrakùo nà÷ayejjàlagardabhama . sarvagrahapra÷amanã niþ÷eùaviùanà÷inã . jayaü sarvatra kurute dhanadà sumatipradà>% bhàvapra0

#<nàgadalopama># puø nàgasya tàmbålyàþ dalasyopamà yatra . paråùaphale ratnamàlà .

#<nàgadru># puø nàgàkàraþ druþ (siju) vçkùe samantadugdhàyàm ÷abdacaø .

#<nàgadvãpa># puø nàgapradhàno dvãpaþ ÷àø taø . dvãpabhede %<pàr÷ve ÷a÷asya dve varùe ukte ye dakùiõottare . kaõau tu nàgadvãpa÷ca ka÷yapadvãpaeva ca . tàmraparõã ÷ilà ràjan ÷rãmàn malayaparvataþ>% bhàø bhãø 3 aø .

#<nàganakùatra># naø nàgàdhiùñhitaü nakùatram . a÷leùànakùatre nàgadaivatàdayo'pyatra %<nàgadaivatamastake>% tiø ta0

#<nàganàman># puø nàgàn nàmayati nàmi--kanin . tulasyàü naighaõñuprakàùikà .

#<nàganàyaka># triø 6 taø . 1 pradhànanàge %<ananto vàsukiþ padmo mahàpadmo'pi takùakaþ . karkoñaþ kulikaþ ÷aïkha ityaùñau nàganàyakàþ>% trikàø nàgavaryàdayo'pyatra . nàga÷abde udàø . nàgaþ nàyako'sya . 2 a÷leùànakùatre naø .

#<nàganiryåha># puø nàga iva niryåhaþ . nàgadanta÷abdàrthe jañà-

#<nàgapa¤camã># strã nàgapåjàïgaü pa¤camã . àùàóhakçkùapa¤camyàü tatra vàgàïgànàü påjàvidhànàt tasyàstathàtvam . devãpuràõe %<supte janàrdhane kçùõe pa¤camyàü bhavanàïgane . påjayen manasàdevãü snuhãviñapasaüsthitàm . padmanàbhe gate ÷athyàü devaiþ sarvairanantaram . pa¤camyàmasite pakùe samuttiùñhiti pannagã>% . manasàdevãü viùaharãm . snuhã sijavçkùaþ . devairiti sahàrthe tçtãyà . %<devãü saüpåjya natvà ca na sarpabhayamàpnuyàt . pa¤camyàü påjayennàgànanantàdyàn mahoragàn . kùãraü sarpistu naivedyaü deyaü sarpaviùàpaham>% . gàruóe %<anantaü vàsukiü ÷aïkhaü padmaü kambalameva ca . tathà karkoñakaü nàgaü dhçtaràùñra¤ca ÷aïkhakam . kàliyaü takùaka¤càpi piïgalaü maõibhadrakam . yajettànasitànnànàn daùñamukto divaü vrajet>% .

#<nàgapati># puø 6 taø . ÷eùàdyeùu aùñasu 1 nàgeùu 2 gajapatau airàvate ca .

#<nàgapatrà># strã nàgastatphaõa iva patraü yasyàþ . 1 nàgadamanyàü bhàvapraø . 2 lakùmaõàvçkùe ràjaniø .

#<nàgapada># puø %<pàdau skandhe tathà haste kùipelliïgaü bhage laghu . kàmayet kàmuko nàrãü bandho nàgapado mataþ>% ratima¤jaryukte 1 ratibandhabhede . 6 taø . 2 hastipade na0

@<[Page 4012a]>@
#<nàgapà÷a># puø nàgaþ pà÷a iva . 1 varuõasyàyudhabhede %<sàrdhadvayàvartanàttu nàgapà÷a iti smçtaþ . brahmagranthimatho dadyàt nàgapà÷amathàpi và>% àgamokte 2 bandhabhede %<veùñitaü nàgapà÷ena bhrukuñãbhãùaõànanam>% iti durgàdhyànam .

#<nàgapà÷aka># puø %<svajaïghàdvayamadhyasthàü hastàbhyàü dhàrayan kucau . ramenniþ÷aïkitaþ kàmã bandho'yaü nàgapà÷akaþ>% ratima¤jaryukte 1 ratibandhabhede . svàrthe ka . 2 nàgapà÷e ca

#<nàgapura># naø 6 taø . 1 pàtàle hastinànàmake 2 purabhede tannàmakàraõaü yathà %<jañàjåñàt papàtordhve merostasmàttato'gamat . devaiþ parivçtà gaïgà hemakåña¤ca parbatam . mandara¤caiva kailàsaü himavanta¤ca parvatam . tàbhàyàntãntu rodhàya svalãlo nàma dànavaþ . pàrvataü råpamàsthàya varùàõàntu ÷atairdvijàþ . tato bhagãrathã ràjà dhàrayàmàsa kau÷ikam . sa tuùñaþ pradadau nàgaü vàhanaü taü bhagãrathaþ . samàruhyàgamattatra yatra ruddhà bhagãrathã . tena nàgena taü daityaü saüvidàrya susaïgataþ . ÷atadhà taü samàdhàya mårdhanyairàvato gajaþ . mahãtalaü samàpede sa yàvannàgasàhvayam>% vahnipuràõe tacca hastinàpurasya nàmàntaraü %<tatsarvaü pratijagràha ràjà nàgapuràdhipaþ>% (pàõóuþ) bhàø àø 113 aø .

#<nàgapuùpa># puø nàgaþ taddànagandhayuktaü puùpaü yasya . 1 punnàgavçkùe 2 nàgakesare 3 campake ca mediø . 4 nàgadamanyàü strã bhàvapraø ïãù .

#<nàgapuùpaphalà># strã nàgasya nàgakesarasya puùpamiva ÷ubhraü phalaü yasyàþ . kuùmàõóyàü ràjaniø .

#<nàgapuùpikà># strã nàgasya puùpamiva puùpaü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . svarõayåthikàyàü ràjaniø .

#<nàgaphala># puø nàgaþ sarpa iva dãrghaü phalamasya . pañolabhede (dhundula) ràjaniø .

#<nàgabandhu># puø nàgasya hastino bandhuriva tatpoùakatvàt . a÷vatthavçkùe hemacaø .

#<nàgabala># puø nàgànàü hastinàmayutasya balaü yasya . 1 bhãme trikàø . 2 hastitulyavalayukte triø . bhãmasya tathà balapràptikathà bhàø àø 128 aø . %<yadi nàgendra! tuùño'si kimasya dhanasa¤cayaiþ . rasampibet kumàro'yaü tvayi prãte mahàbalaþ . balaü nàgasahasrasya tasmin kuõóe pratiùñhitam . yàvat pibati bàlo'yaü tàvadasmai pradãyatàm . evamastviti taü nàgaü vàsukiþ pratyabhàùata . tato bhãmastadà nàgaiþ kçtasvastyayanaþ ÷uciþ . pràïmukha÷copaviùñaþ sa rasaü pivati pàõóavaþ . ekocchàsàttataþ kuõóaü pivati sma mahàbalaþ . evamaùñau sa kuõóàni hyapibat pàõóunandanaþ . tatastu ÷ayane divye nàgadatte mahàbhujaþ . a÷eta bhãmasenastu yathàsukhamarindama!>% %<tato'ùñame tu divase pratyabudhyata pàõóavaþ . tasmiüstadà rase jãrõe so'prameyabalo balã . taü dçùñvà pratyabudhyanta pàõóavaü te bhujaïgamàþ . sàntvayàmàsuravyagrà vacanaü cedamabruvan . yatte pãto mahàvàhã! raso'yaü vãryasambhçtaþ . tasmànnàgàyutabalo raõe'dhçùyo bhaviùyasi>% bhàø àø 129 aø . nàgasyeva balaü yasyàþ . (gorakùacàkuliyà) 2 latàbhede strã %<nàgabalàphalatindukamadanaphalamadhåkama¤jiùñhàþ>% vçø saüø 57 a0

#<nàgabalàghçta># naø cakradattokte pakvaghçtabhede %<pàda÷eùe jaladrãõe pacennàgabalàtulàm . tena kvàthena tulyàü÷aü dhçtaü kùãra¤ca sàdhayet . palàrdhikai÷càtibalàbalàyaùñipunarnavà . prapauõóarãkakà÷maryapiyàlakapikacchubhiþ . a÷vagandhàsitàbhãrumedàyugmatrikaõñakaiþ . mçõàlaviùa÷àlåka÷çïgàñakaka÷erukaiþ . etannàgabalàsarpãraktapittakùayakùayam . hanti dàhaü bhramaü tçùõàü balapuùñikaraü param . balyamaujasyamàyuùyaü balãpalitanà÷anam . upayu¤jãta ùaõmàsàn vçddho'pi taruõàyate>% .

#<nàgabhaginã># strã 6 taø . vàsukerbhaginyàü jaratkàrau tacchabde 3057 pçø dç÷yam .

#<nàgabhåùaõa># puø nàgo bhåùaõamasya . mahàdeve

#<nàgamalla># puø nàgeùu mallaþ . airàvate ÷abdacaø .

#<nàgamàtç># strã nàgasya hastinàü màteva bhåùakatvàt . 1 manaþ÷ilàyàü ÷abdaraø . 3 manasàdevyà¤ca trikàø tasyàþ svaputradvàrà nàgarakùakatvàt tathàtvam . jagatkàru÷abde 3507 pçø dç÷yam .

#<nàgamàra># triø nàgaü màrayati mç--õic--aõ upaø saø . 1 hastimàrake 2 ke÷aràje puø trikàø .

#<nàgayaùñi># strã nàgàdhiùñhànaü yaùñiþ . taóàgàdau àropye vàruõàdikàùñhamaye nàgavi÷eùasyàdhiùñhànaråpe stambhabhede (raikàñha) tadvidhànaü tadaghiùñhàtçnàganàmaj¤àpanaü ca jalà÷ayotsarge uktaü yathà kàpile %<nàgànàmaùña nàmàni likhitàni pçthak pçthak . tataþ kumbhe ca niþkùipya gàyatryà ca viloóya vai . uddharet patrikàmekàü tatra vainàgamãkùayet . yasya nàmoddharedvatsa! sa vai jalàdhipaþ smçtaþ . taü vai saüpåjya gandhàdyairdadyàt kùãra¤ca pàyasam>% . patràõyàmrasya . yogã÷varadhçtavacanàt . %<yathà'ùñau nàmànyàmrasya patre kçtvà tu yatnataþ>% tàni ca gàruóe . %<ananto vàsukiþ padmo mahàpadmo'tha takùakaþ . kulãraþ karkañaþ ÷aïkho hyaùñau nàgàþ prakãrtitàþ>% tata÷ca anantavàsukikarkoñakapadmamahàpadmatakùaka÷aïkhakulãràõàü nàmànyàmrapatre likhitvà kumbhamadhye nikùipya gàyatryà gomåtreõa và %<chandasàmathnàmãti>% raghunàthadhçtamantreõàloóya yasya nàmottiùñhati taü yaùñyàü samàbàhyànena nàgena asya jalà÷ayasya rakùà kartavyeti bràhmaõàn ÷ràvayet . haya÷ãrùe %<vailvakaü vàruõa¤caiva punnàgaü nàgakesaram . bakulaü campaka¤caiva vilva¤caivàtha khàdiram . eteùàmeva dàruõàü nàgayaùñiþ prakãrtità . savakrakoñaraü tyaktvà tasmàt kuryàt yathepsitam>% . tathà ca vçhaspatiþ %<÷ålacakràïkitaü kçtvà sthàpayitvà jalà÷aye . dvàda÷àïgulamànantu vàpyàü cakraü prakalpayet . ùoóa÷aü puùkariõyàntu viü÷atistu sarovare . sàgare hastamàtrantu lauhaü tàmra¤ca paittalam . cakra¤ca vividhaü proktaü kuryàtteùàü yathepsitam>% . svàrthe ka tatràrthe trikàø .

#<nàgara># triø namare bhavaþ aõ . 1 vidagdhe 2 nagarodbhave ca mediø striyàü ïãp . agaü ràti rà--ka na agaþ na÷abdena(saha supà)pàø saø . 3 devare puø trikàø . 5 nàgaraïge (nàreïgànevu) jambãrabhede puø ÷abdaratnàø . 6 ÷uõñhyàü naø amaraþ . 8 mustàbhede (nàgaramuthà) naø 9 rativandhabhede vi÷vaþ . 10 de÷abhede tadde÷ãye bràhmaõabhede nàgaràbràhmaõàþ siø kauø nàgarakhaõóa÷abde dç÷yam tadde÷e prathama pracalite 12 akùarabhede naø %<vayasthà nàgaràsaïgàdaïgànàü hanti vedanàm>% vaidyakam nagaràya hitam aõ . 13 nagara hite ca %<dhanurvedasya såtraü vai yantrasåtra¤ca nàgaram>% bhàø saø 5 aø %<yantràõyàgneyauùadhabalena sãsakàüsyadçùadgolaprakùepakàõi lohamayàni bhàùàyàü nàla÷abdàbhidheyàni teùàü såtraü såcakaü ÷àstraü nàgaraü nagarahitam>% nãlakaø %<yaþ paõyastrãratiparimalodgàribhirnàgarãõàm>% meghaø 14 pauràkhye grahayuddhabhede grahayuddha÷abde 2137 pçø dç÷yam .

#<nàgaraka># triø nagare bhavaþ kutsitaþ praviõo và %<nagaràt kutsanapràvãõyayoþ>% pàø vu¤ . kutsane 1 caure pravãõe 2 ÷ilpini ca %<akutsanàdau tu aõeva nàgarà vràhmaõàþ>% siø kauø 3 ratibandhabhede %<årumålopari sthitvà yoùidårudvayaü ramet . grãvàü dhçtvà karàbhyà¤ca bandho nàgarakomataþ>% tallakùaõam nàgara + svàrthe ka . 4 nàgara÷abdàrthe

@<[Page 4013b]>@
#<nàgarakta># naø nàgakçtaü raktam ÷oõitavarõacårõam . sindåre hemacaø . tasya sãsakena ra¤jitacårõaraktavarõatvàt tathàtvam

#<nàgarakhaõóa># naø skandhapuràõàntargate svànàmakhyàte khaõóabhede tatpratipàdyaviùayà÷ca vçhannàradãye uktà yathà %<ataþ paraþ nàgaràkhyaþ khaõóaþ ùaùñho'bhidhãyate . liïgotpattisamàkhyànaü hari÷candrakathà ÷ubhà . vi÷vàmitrasya màhàtmyaü tri÷aïkusvargatistathà . hàñake÷varamàhàtmyaü vçtràsurabadhastathà . nàgavilaü ÷aïkhatãrthaü acale÷varavarõanam . camatkàrapuràkhyànaü camatkàrakaraü param . gaya÷ãrùaü bàla÷àkhyaü bàlamaõóaü mçgàhvayam . viùõupàda¤ca gokarõaü yugaråpaü samà÷rayaþ . siddhe÷varaü nàgasaraþ saptàrùeyaü hyagastakam . bhråõagartaü nale÷a¤ca bhaiùmaü durvairamarkakam . ÷àrmiùñhaü somanàtha¤ca daurgamànarjake÷varam . jamadagnibadhàkhyànaü naiþkùatriyakathànakam . ràmahradaü nàgapuraü jaóaliïga¤ca yaj¤abhåþ . muõóãràditrikàka¤ca satãpariõayastathà . bàlakhilya¤ca yàge÷aü bàlakhilya¤ca gàruóam . lakùmã÷àpaþ saptaviü÷aþ somapràsàdameva ca . ambàvçddhaü pàdukàkhyam àgneyaü brahmakuõóakam . gomukhaü lohayaùñyàkhyaü ajàpàle÷varã tathà . ÷ànai÷caraü ràjavàpã ràme÷o lakùyaõe÷varaþ . ku÷e÷àkhyaü lave÷àkhyaü liïgaü sarvottamottamam . aùñaùaùñisamàkhyànaü damayantyà strãjàtakam . tato'mbà revatã càtra bhaññikàtãrthasambhavam . kùemaïkarã ca kedàraü ÷uklatãrthaü mukhàrakam . satyasandhe÷varàkhyànaü tathà karõotpalà kathà . jañe÷varaü yàj¤avalkyaü gauryaü gàõe÷ameva ca . tato vàstupadàkhyànam ajàmahakathànakam . saubhàgyàndhuka ÷åle÷aü dharmaràjakathànakam . miùñàmrade÷varàkhyànaü gàõapatyatrayaü tataþ . jàvàlicarita¤caiva makare÷akathà tataþ . kàle÷varyandhakàkhyànaü kuõóamàpsarasantathà . puùyàdityaü rohità÷vaü nàgarotpattikãrtanam . bhàrgavaü caritaü caiva vi÷vàmitraü tataþ param . sàrasvataü paippalàdaü kaüsàrã÷a¤ca paitçkam . brahmaõo thaj¤acaritaü sàvitryàkhyànasaüyutam . raivataü bhartçyaj¤àkhyaü tukhyatãrthanirãkùaõam . kauravaü hàñake÷àkhyaü prabhàsakùetrakatrayam . pauùkaraü naimiùaü dhàrmamaraõyatritayaü smçtam . vàràõasã dvàrakàkhyà'vantyàkhyeti purãtrayam . vçndàvanaü khàõóavàkhyaü sadvaitàkhyaü vanatrayam . kalpaþ ÷àlastathà nando gràmatrayamanuttamam . asi÷uklapitçsaüj¤atãrthatrayasudàhçtam . ÷ryarvudau raivata÷caiva parvatatrayamuttamam . nadãnàü tritayaü gaïgà narmadà ca sarasvatã . sàrdhakoñi trayaphalamekaika¤càsç kãrtitam . kåpikà ÷aïkhatãrtha¤càmarakaü bàlamaõóanam . hàñake÷aü kùetraphalapradaü proktaü catuùñayam . ÷àmbàdityaü ÷ràddhakalpaü yaudhiùñhiramathàndhakam . jalà÷ayicaturmàsyaü a÷ånya÷ayanaü vratam . maïkaõe÷aü ÷ivaràtristulàpuruùadànakam . pçthvãdànaü bàmake÷aü kapàlamocane÷varam . pàpapiõóaü sàptalaiïgaü yugamànàdikãrtanam . dànamàhàtmyakathanaü dvàda÷àditya kãrtanam . ityeùa nàgaraþ khaõóaþ prabhàsàkhyo'dhunocyate>%

#<nàgaraghana># puø nàgarameva ghanaþ karpårasàdhanam . (nàgaramuthà) mustàbhede ràjaniø .

#<nàgaraïga># puø nàgasya nàgabhavasya sindårasyeva raïgo'sya phale . (nàreïgà) jambãrabhede amaraþ . tat phalaguõà yathà %<nàgaraïgantu surabhi vipàke guru durjaram . atyamlamãùanmadhuraü vçùyaü vàtavinà÷anam . tatkesarantu rucyaü syàt vàtahàri nigadyate>% .

#<nàgaramardin># triø nàgaraü mçdnàti mçda--õini . nàgaramardake tataþ bàhvàø apatyàdau ñha¤ . nàgaramardini tadapatyàdau .

#<nàgaramustà># strã nagare bhavà aõ ïãp nàgarã karmaø . (nàgaramuthà) mustàbhede ràjaniø . %<tiktà nàgaramustà syàt kaùàyà ÷ãralà kañuþ . kaphapittajvaraharã tçùõàdàhàruci praõut . atisàràmayaharã bhiùagbhiþ parikãrtità>% ràjaniø .

#<nàgaràja># puø 6 taø ñacsamàø . 1 ÷eùe nàge %<adhastànnàgaràjàya somàyordhvàü di÷aü dadau>% haribaüø 265 aø . 2 chandogranthakàrake piïgalanàge ca .

#<nàgaràdyacårõa># naø cakrodattokte cårõabhede %<÷rãphala÷akàñukalko nàgaracårõena mi÷ritaþ saguóaþ . grahaõãgadamatyugraü takabhujà÷ãlito jayati . jambådàóima÷çïgàñapàñhàka¤cañapalvavaiþ . pakvaü paryusitaü bàlavilvaü saguóanàgaram . hanti sarvànatãsàràn grahaõimatidustaràm . nàgaràtiviùàmustakvàthaþ syàdàmapàcanaþ . cårõaü hiïgvaùñakaü vàtagrahaõyàntu vçtàni ca . nàgaràtiviùàmustaü dhàtakãü sarasà¤janam . vatsakatvakphalaü vilvaü pàñhàü kañukarohiõãm . pibet samàü÷aü taccårõaü sakùaudraü taõóulàmbunà . paittikre grahaõãdoùe raktaü ya÷copàve÷yate . ar÷àüsyatha gude ÷ålaü jayeccaiva pravàhikàm . nàgaràdyamidaü cårõaü kçùõàtreyeõa bhàùitam . ÷ãtakaùàyamànena taõóulodakakalpanà . ke'pyaùñaguõato yena pràhustaõóulabhàvanàm>% .

#<nàgaràhva># naø nàgareti àhvà yasya . ÷uõñhyàm ràjaniø .

#<nàgarã># strã nàgebhyo ràti dadàti atra rà--gha¤arthe ka gauràø ïãp . 1 snuhãvçkùe ÷abdacaø tasyàü nàgapa¤camã÷abde nàgapåjanasyoktatvàttasyàstathàtvam . nagare bhavaþ aõ ïãp . 2 vidagdhàyàü nàryà¤ca %<hantàbhãrãü smaratu sa kathaü saüvçto nàgarãbhiþ>% uddhavadåtam .

#<nàgarãña># puø nàgarãmeñati iña--gatau ka . 1 ùióge 2 jàre 3 nàgarãkçtamaïgaladhvanau ca ÷abdàrthaø .

#<nàgaruka># puø nàgaraïge jambãrabhede ÷abdaratnàø .

#<nàgareõu># puø nàgasya sãsakasya reõuþ . sãsakasambhave sindåre ràjaniø .

#<nàgareyaka># triø nagaryàü bhavaþ kattryàø óhaka¤ . nagaryàü bhave

#<nàgarotthà># strã nàgaràduttiùñhati ud + sthà--ka . (nàgaramuthà) khyàte mustàbhede ràjaniø .

#<nàgarya># naø nàgarasya bhàvaþ puroø yak . nàgarabhàve vidagdhatve

#<nàgalakùaõa># 6 taø . nàgànàü bhedàdij¤àpake cihnabhede ahi÷abde 581 pçø tallakùaõàdikaü su÷rutoktaü dar÷itam . agnipuràõoktaü ÷eùavàsukitakùakalakùaõàdikamatra pradar÷yate tacca tatra 293 aø uktaü yathà %<agniruvàca nàgàdayo'tha bhàvàdi daü÷asthànàni karma ca . såtakaü daùñaceùñeti saptalakùaõamucyate . ÷eùavàsukitakùàkhyàþ karkarño'bjo mahàmbujaþ . ÷aïkhapàla÷ca kalika ityaùñau nàgavaryakàþ . da÷àùñapa¤catriguõa÷atamårdhvànvitau krasàt . viprau nçpau vi÷au ÷ådrau dvau dvau nàgeùu kãrtitau . tadanvayàþ pa¤ca÷ataü tebhyo jàtà asaükhyakàþ . maõimaõóaliràjãlavàtapittakaphàtmakàþ . vyantarà doùami÷ràste sarpà darvãkaràþ smçtàþ . rathàïgalàïgalacchatrasvastikàïku÷adhàriõaþ . gonasà mandagà dãrghà maõóalairvividhai÷citàþ . ràjilà÷citritàþ snigdhàstiryagårdha¤ca ràjibhiþ . vyantarà mi÷racihnà÷ca bhåvarùàgneya vàyavaþ . caturvighàste ùaóviü÷abhedàþ ùoóa÷a gonasàþ . trayoda÷a ca ràjãlà vyantarà ekaviü÷atiþ . ye'nuktakàle jàyante sarpàste vyantaràþ smçtàþ . àpàóhàditrimàsaiþ syàdgarbho màsacatuùñaye . aõóakànàü ÷ate dve ca catvyàriü÷at prasåyate . sarpà grasanti såtau tàn vinà strãpunnapuüsakàn . unmãlate'kùi saptàhàt kukùermàsàdgavedbahiþ . dvàda÷àhàt suroùaþ syàt dantàþ syuþ såryadar÷anàt . dvàtriü÷at, dinaviü÷atyà catasrasteùu daüùñrikàþ . karàlã makarã kàlaràtrã ca yamadåtikà . etàstàþ saviùà daüùñrà vàmadakùiõapàr÷vagàþ . ùaõmàsànmucyate kçttyà jãvet ùaùñisamàdvayam 120 . nàgàþ såryàdivàre÷àþ sapta uktà ñivà ni÷i . kheùàü ùañ prativàreùu kulikaþ sarvasandhiùu . ÷aïkhena và mahàbjena saha tasyodayo'tha và . dvayorvà nàóikàmantramantrakaü kulikodayaþ . duùñaþ sa kàlaþ sarvatra sarpadaü÷e vi÷eùataþ . kçttikà bharaõã svàtã målaü pårvatrayà÷vinã . vi÷àkhàrdrà maghà÷leùà citrà ÷ravaõarohiõã . hastà mandakujau vàrau pa¤camã càùñamã tithiþ . ùaùñhã riktà ÷ivà nindyà pa¤cada÷ã caturda÷ã . sandhyàcatuùñayaü duùñaü dagdhayogà÷ca rà÷ayaþ . ekadvibahavo daü÷à daùñaviddha¤ca khaõóitam . adaü÷amavaguptaü syàddaü÷amevaü caturvidham . trayo dvyekakùatà daü÷à vedanà rudhirolvaõà . naktantvekàïghrikårmàbhà daü÷à÷ca yamacoditàþ . dàhã pipãlikàspar÷ãkaõña÷otharujànvitaþ . satodo granthitã daü÷aþ maviùo nyastanirviùaþ . devàlaye ÷ånyagçhe valmãkodyànakoñare . rathyàsandhau ÷ma÷àne ca nadyà¤ca sindhusaïgame . dvãpe catuùpathe saudhe gçhe'bje parvatàgrataþ . biladvàre jãrõakåpe jãrõave÷mani kuóyake . ÷igru÷leùmàtakàkùeùu jambåóumbarakeùu ca . vañe ca jãrõapràkàre svàsyahçtkakùajatruõi . tàlau ÷aïkhe gale mårghni civuke nàbhipàdayoþ . daü÷o'÷ubhaþ ÷ubho dåtaþ puùpahastaþ suvàk sudhãþ . liïgavarõasamàna÷ca ÷uklavastro'malaþ ÷uciþ . apadvàragataþ ÷astrã pramàdã bhågatekùaõaþ . vivarõavàsàþ pà÷àdihasto gadgadavarõabhàk . ÷uùkakàùñhà÷ritaþ khinnastilàktakakaràü÷ukaþ . àrdravàsàþ kçùõaraktapuùpayukta÷iroruhaþ . kucamardã nakhacchedã gudaspçk pàdalekhakaþ . ke÷alu¤cã tçõacchedo duùñà dåtàstathaika÷aþ . ióànyà và vaheddvedhà yadi dåtasya càtmanaþ . àbhyàü dvàbhyàü puùñayàmyàn vidyàtstrãpunnapuüsakàn . dåtaþ spç÷ati yadgàtraü tasmin da÷amudàharet . dåtàïghricalanaü duùñamutthitirni÷calà ÷ubhà . jãvapàr÷ve ÷ubho dåto duùño'nyatra samàgataþ . jãvo gatàgatairduùñaþ ÷ubho dåtanivedane . dåtasya vàka praduùñhà sà pårvàmajàrdhanindità . vimaktvaistasya vàkyàntairviùanirviùakàlatà . àdyaiþ svarai÷ca kàdyai÷ca vargairbhinnalipirdvidhà . svarajo basumànvargã iti j¤eyà ca màtçkà . vàtàgnãndrajalàtmàno vargeùu ca catuùñayam . napuüsakàþ pa¤camàþ syuþ svaràþ ÷akràmbuyo nayaþ . duùñau dåtasya vàkpàdau vàtàgnã madhyamo hariþ . pra÷astà vàruõà varõà atiduùñà napuüsakàþ . prasthàne maïgalaü vàkyaü garjitaü meghahastinoþ . pradakùiõaü phale vçkùe vàmasya ca rutaü jitam . ÷ubhà gãtàdi÷abdàþ syurãdç÷aü syàdasiddhaye . anarthagãrathàkrando dakùiõe virutaü kùutam . ve÷yà kùuto nçpaþ kanyà gaurdantã murajadhvajau . kùãràjyadadhi÷aïkhàmbu chatraü bherã phalaü suràþ . taõóulà hema råpya¤ca siddhaye'bhimukhà amã . sakàùñhaþ sànalaþ kàrurmalinàmbarabhàvabhçt . galasthañaïko gomàyugçdhrolåkakapardikàþ . tailaü kapàlakàrpàsà niùedhà bhasma naùñaye . viùarogà÷ca sapta syurdhàtordhàtvantaràptitaþ . biùadaü÷o lalàñaü yàtyatonetraü tato mukham . àsyàcca caraõau nàóyau dhàtån pràpnoti hi kramàt>% .

#<nàgalatà># strã nàga iva latà . 1 puüsoliïge trikàø nàgàkàrà latà . 2 nàgadãrghàyàü 2 tàmbålyà¤ca .

#<nàgaloka># puø 6 taø . nàgàdhiùñhite loke pàtàle nàga÷abde teùàü pàtàlasthitikàraõaü dar÷itam . pàtàlàvasthànabhedàdi puràõasarvasve viùõupuràõàdyuktaü yathà %<parà÷ara uvàca vistàra eùa kathitaþ pçthivyà bhavato mayà . saptatistu sahasràõi dvijocchràyo'pi kathyate . da÷asàhasramekaikaü pàtàlaü munisattama! . sutalaü vitala¤caiva nitala¤ca gabhastimat . mahàgramatala¤càpi pàtàla¤càpi sattama! . bhåmayo yatra maitreya! varapràsàda÷obhitàþ . teùu dànavadaiteyajàtayaþ ÷atasaügha÷aþ . nivasanti mahànàgajàtaya÷ca mahàmune!>% brahmàõóe %<prathame'smiüstale khyàtamasurendrasya mandiram . namucardeva÷atro÷ca mahànàdasya cànagha! . pura¤ca ÷aïkukarõasya kabandhasya ca mandiram . kiüviùayasya ca puraü prahçùñajanasaïkulam . ràkùasasya ca bhãmasya ÷åladantasya càlayaþ . lohitàkùa kuvindànàü nagaraü ÷vàpadasya ca . dhana¤jayasya sadanaü nàgendrasya mahàtmanaþ . kàliyasya ca nàgasya nagaraü kalasasya ca . evaü purasahasràõi nàgadànavarakùasàm . j¤eyàni prathame caiva kçùõabhaume tale dvija! . dvitãye'smi stale j¤eyaü daityendrasya surakùasaþ . mahàjambhasya ca tathà nagaraü prathasasya ca . hayagrãvasya kçùõasya nijaü tasya ca mandiram . ÷aïkhàkhyasya ca daityasya nagaraü gomukhasya ca . ràkùasasya ca nãlasya meghasya krathakasya ca . pura¤ca kçùõapàdasya mahoùõãùasya càlayaþ . kambalasya ca nàgasya purama÷vatarasya ca . kadruputrasya ca puraü takùakasya mahàtmanaþ . evaü purasahasràõi nàgadànavarakùasàm . dvitãye'smiüstale vipràþ pàõóubhaume na saü÷ayaþ . tçtãye tu tale khyàtaü prahlàdasya mahàtmanaþ . anuhlàdasya ca puraü puramagnimukhasya ca . tàrakàkhyasya ca puraü puraü tri÷ira sastathà . ÷isumàrasya ca puraü hçùñapuùñajanàkulam . cyavanasya ca vij¤eyaü ràkùasasya ca mandiram . mandarasyoragapatervi÷àlasya ca mandiram . evaü purasahasràõi nàgadànavarakùasàm . tçtãye'smiüstale j¤eyaü raktabhaume na saü÷ayaþ . tatràpi daityasiühasya kàlanemeþ puraü mahat . tathàlambasya ca puraü nagaraü ku¤jarasya ca . ràkùasendrasya ca puraü sumàlerbahuvistaram . mu¤jasya kokanàgasya vçkaùaktrasya càlayaþ . bahuyojanasàhasraü bahupakùigaõàkulam . nagaraü vainateyasya caturthe'sminrasàrale . pa¤came ÷arkaràbhaume bahuyojanavistçtam . virãcanasya nagaraü daityasiühasya vàmataþ . vyàyatàsyàgnijihvasya hiraõyàkùasya càlayaþ . pura¤ca vidyujjihvasya ràkùasendrasya dhãmataþ . mahàmeghasya ca puraü rakùaso devavidviùaþ . kirbhãrasya ca nàgasya svastikasya jayasya ca . evaü purasahasràõi nàgadànavarakùasàm . pa¤came'smiüstale j¤eyaü ÷arkarànilaye tathà . ùaùñhe tale ke÷ariõo daityendrasya puraü smçtam . suparvaõaþ pulomna÷ca nagaraü mahiùasya ca . ràkùasendrasya ca puraü cukro÷asya mahàtmanaþ . tatràste surasàputraþ ÷ata÷ãrùomudà yutaþ . mahendrasya sakhà ÷rãmàn vàsukirnàma nàgaràñ . evaü purasahasràõi nàgadànaùarakùasàm . ùaùñhe tale'smin khyàtàni ÷ilàbhaume rasàtale . saptame tu tale j¤eyaü pàtàle pårvapa÷cime . puraü baleþ pramuditaü naranàrãgaõàyutam . asurà÷ãvivaiþ parõamuddhatairdeva÷atrubhiþ . mucukundasya daityasya tatraiva nagaraü mahat . anekairditiputràõàü samudãrõairmahàsuraiþ . tathaiva nàganagarairçùimadbhirmahàtmabhiþ . daityànàü dànavànà¤ca samudãrõairmahàsuraiþ . udãrõai ràkùasàvàsairanekai÷ca samàkulam . svarlokàdapi ramyàõi pàtàlànãti nàraóhaþ . pràha svargasabhàmadhye pàtàlebhyo gato divi . àhlàdakàriõaþ ÷ubhrà maõayo yatra suprabhàþ . nàgàbharaõabhåùàsu pàtàlaü kena tatsamam . dainyadàridryarahitairita÷ceta÷ca ÷obhite . pàtàle kasya na prãtirvimuktasyàpi jàyate . divàrkara÷mayo yatra prabhàü tanvanti nàtapam . ÷a÷ina÷ca na ÷ãtàya ni÷i dyotàya kevalam . bhakùyabhojya mahàpànamuditai ràtribhogibhiþ . yatra na j¤àyate kàlo gato'pi danujàdibhiþ . vanàni nadyo ramyàõi saràüsi kamalàni ca . puüùkokilàdinàdà÷ca manoj¤ànyambaràõi ca . bhåùaõànyatiramyàõi gandhàdya¤cànulepanam . veõuvãõàmçdaïgànàmuditairnàditàni ca . etànyanyàni codàrabhogabhogyàni dànavaiþ . daityoragai÷ca bhujyante pàtàlàntaragocaraiþ . pàtàlàgàmadha÷cànte viùõoryà tàmasã tanuþ . ÷eùàkhyà tadguõàn vaktuü na ÷aktà daityadànavàþ . yo'nantaþ pañhyate siddhvairdevadevarùibhåùitaiþ . sahasra÷irasà vyaktaþ svastikàmalabhåùaõaþ . phaõàmaõisahasreõa ya÷ca vidyotayan di÷aþ . sarvàn karoti nirvãryàn hitàya jagato'suràn . madàghårõitanetro'sau yaþ sadaivaikakuõóalaþ . kirãñã sragdharo bhàti sàgniþ ÷veta ivarkùaràñ . nãlavàsà madotsiktaþ ÷vetahàropa ÷obhitaþ . sàbhre gaïgàprapàto'sau kailàsàdririvonnataþ . làïgålàsaktahastàgro bibhranmåùalamuttamam . upàsyate svayaü kàntyà yo vàruõyà ca mårtayà . kalpànte yasya vaktrebhyo viùànala÷ikhojjvalaþ . saïkarùaõàtmako rudro nirgamyàtti jagattrayam . samastapçthivã bhåtama÷eùakùitimaõóalam . àste pàtàlamålasthaþ ÷eùo'÷eùasuràrcitaþ . tasya vãryaü prabhàva¤ca svaråpaü råpameva ca . na hi varõayituü ÷akyaü j¤àtuü và trida÷airapi . yasyaiùà sakalà pçthvã phaõàmaõi÷ikhàruõà . àste kusumamàleva kastadvãryaü vadiùyati . yadà vijçmbhate'nanto madàghårõitalocanaþ . tadà calati bhåreùà sàdritoyàbdhikànanà . yadà tu parvaõi gajaþ khedàccàlayate ÷iraþ . saparvatabanà nàma tadeyaü calati kùitiþ . gandharvàpsarasaþ siddhàþ kinnaroragacàraõàþ . nàntaü guõàntaü gacchanti tenànanto'yamucyate . yasya nàgavadhåhastairlepitaü haricandanam . svani÷vàsànilàpàstaü yàti dikpañavàsatàm . yamàmanati devarùirgargojyotãüùitattvataþ . bhagavàn sakala¤caiva nimittaü pañitaü phalam . teneyaü nàgavaryeõa ÷irasà vidhçtà mahã . bibhartimàlàü lokànàü sadevàsuramànuùàm>% nàgabhuvanàdayo'pyatra .

#<nàgavartman># puø tãrthabhede %<tataþ pràyàdvalo ràjan! dakùiõena sarasvatãm . gatvà caivaü mahàbàhurnàtidåre mahàya÷àþ . dharmàtmà nàgavartmànaü tãrthamàgamamacyutaþ . yatra pannaga ràjasya vàsukeþ sannive÷anam . mahàdyutermahàràja! vahubhiþ pannagairvçtam . çùãõàü hi sahasràõi tatra nityaü caturda÷a . yatra devàþ samàgamya vàsukiü pannagottamam . sarve pannagaràjànamabhyasi¤can yathàvidhi . pannagebhyo bhayaü tatra vidyate na sma paurava! . tatràpi vidhivaddattvà viprebhyã ratnasa¤cayàn>% bhàø ÷aø 38 aø .

#<nàgavallarã># strã nàga iva dãrghà vallarã . tàmbålãlatàyàü bhàvapraø .

#<nàgavallã># strã nàga iva dãrghà vallã . tàmbålavallyàm amaraþ . sà ca de÷abhedàt mçttikàbhedena nànàkàraguõà yathoktaü ràjaniø %<ekàpyeùà de÷amçtsnàvi÷eùànnànàkàraü yàti kàye guõe ca>% ityupakrame %<÷rãvàñã madhurà tãkùõà vàtapittakaphàpahà . rasàóhyà surasà rucyà vipàke ÷i÷irà smçtà . sya damlavàño kañukàmlatiktà tãkùõà tathoùõà musvapàkakartrã . vidàha pittàsravikopanã ca viùñambhadà vàtanirvahaõã ca . saptamã madhurà tãkùõà kañuruùõà ca pàcanã . gulmodaràdhmànaharã rucikçddãpanã parà>% anyacca %<guhàgare saptasirà prasiddhà tatparõacårõàtirasàtirucyà . sugandhi tãkùõà maghuràtihçdyà sandãpanã puüstvakarã ca balyà>% %<nàmnà yàmlasarà sutãkùõamadhurà rucyà himà dàhanut pittodrekaharã sudãpanakarã balyà mukhàmodinã . strãsaubhàgyavivardhinã madakarã j¤eyà sadà vallabhà gulmàdhmànavibandhajicca kathità sà màlave tåtthità . andhripuùkalikà nàma kaùàyoùõà kañustathà . malàpakarùà kaõñhasya pittahçdvàtanà÷inã . dvaiùaõãyà kañustãkùõà hçdyà dãrghadalà ca sà . kaphavàtaharã rucyà kañurdãpana pàcanã>% svàrthe ka . nàgavallikà'pyatra %<parõamåle bhaved vyàdhiþ parõàgre pàpasambhavaþ . jãrõaparõaü haredàyuþ sirà budvipraõà÷inã>% àhniø taø .

#<nàgavàrika># puø nàgasya gajasya sarpasya và vàro vàraõaü prayojanamasya ñhak . 1 hastipàlake 2 garuóe 3 mayåre 4 ràjaku¤jare 5 yåthasthagajaràje ca mediø .

#<nàgavi(bila)># naø tãrthabhede nàgarakhaõóa÷abde dç÷yam .

@<[Page 4017b]>@
#<nàgavãña># puø nàga iva vyeñati vi + iña--ka . ñàïgare (óyàkarà) trikàø .

#<nàgavãthã># strã àkà÷amaõóalasthe uttaradiksthe a÷vinyàditrayaghañitagrahasthànatrayàntargate màrgabhede viyati hi madhyamottaradakùiõamàrgatrayamasti tacca pratyekaü vãthãtrayeõa tridhà bhidyate . tathà hi tribhistribhira÷vinyàdinakùatrairnàgavãthã gajavãthã airàvatã cetyuttaramàrge vãthãtrayam %<sarvagrahàõàü bhànyeva sthànàni dvijasattamàþ . sthànaü jàradgavaü madhye tathairàvatamuttaram>% %<vai÷vànaraü dakùiõato nirdiùñamiha tattvataþ . a÷vinã kçttikà yàmyà nàgavãthãti ÷abdità>% viùõupuø jaradgava÷abde 3058 pçø dç÷yam . 2 ka÷yapaputrãbhede ca %<nàga vãthã ca yàminyàm>% brahmaø praø 2 aø .

#<nàgavçkùa># puø nàgàkhyo vçkùaþ . nàgakesaravçkùe ÷abdàrthaciø .

#<nàga÷ata># puø nàgànàü ÷atamatra . parvatabhede %<jagàma saha patrãbhyàü tato nàga÷ataü girim>% bhàø àø 199 aø .

#<nàga÷uõóã># strã nàgasya ÷uõóastadàkàro'styasya ÷ikhàyàm ac gauràø ïãù . óaïgarãphalanàmake vçkùe ràjaniø .

#<nàgasambhava># naø nàgàt sãsakàt sambhavati sam + bhå--ac 5 taø . sindåre amaraþ .

#<nàgasambhåta># naø nàgàt sãsàt vàsukyàdito và sambhåtam 5 taø sãsasambhave 1 sindåre vàsukyàdi÷irasyevarùaõaþpatite 2 muktàphalabhede ca %<takùakavàsukikulajàþ kàmagamà ye ca pannagàsteùàm . snigdhànãladyutayo bhavanti muktàþ phaõasyànte . ÷aste'vaniprade÷e rajatamaye bhàjane sthite ca yadi . varùati devo'kasmàt tajj¤eyaü nàgasambhåtam . apaharati viùamalakùmãü kùapayati ÷atrånya÷o vikà÷ayati . bhaujaïgaü nçpatãnàü dhçtamakçtàrghaü vijayadaü ca>% vçø saø 81 a0

#<nàgasaras># vaø tãrthabhede nàgarakhaõóa÷abde dç÷yam .

#<nàgasàhvaya># naø nàgena hastinà samànaþ àhvayo yasya . hastinàpure %<jagàma takùakastårõaü nagaraü nàgasàhvayam>% bhàø àø 13 aø .

#<nàgasugandhà># strã nàgasya sarpasyeva sugandho'syàþ . bhujaïgàkùãlatàyàü kùãrasvàmã .

#<nàgastoka># naø nàgasya tadviùasya stokamatra kap . vatsa nàbhaviùe ràjaniø .

#<nàgasphotà># strã nàga iva sphotà . 1 nàgadantãvçkùe 2 dantãvçkùe ca ràjaniø .

#<nàgahanu># puø nàgasya hastino hanuriva . nakhãnàmagandhadravye ràjaniø .

@<[Page 4018a]>@
#<nàgahantrã># strã nàgàn sarpàn hanti tçc ïãp . 1 bandhyàkarkañyàm ràjaniø . 2 sarpagajayorhantari triø .

#<nàgàkhya># puø nàgeti àkhyà yasya . nàgakesare trikàø .

#<nàgà¤calà># strã nàgasyà¤calamivàtra . nàgayaùñau jañàdharaþ .

#<nàgà¤janà># strã nàgasyà¤janaü yatra . 1 nàgayaùñyàü 2 hastinyà¤ca mediø .

#<nàgàdhipa># puø 6 taø . 1 anante nàge hemacaø . 2 gajasarpayoradhipamàtre ca . nàgàdhiràjàdayo'pyatra .

#<nàgànana># puø nàgasyevànanamasya . gajànane gaõe÷e .

#<nàgàntaka># 6 taø . 1 maruóe krameõa sarpagajayorantake 2 mayåre 3 siühe ca .

#<nàgànanda># puø nàmànàmànando varõyo yatra . ÷rãharùapraõãte nàñakabhede .

#<nàgàràti># puø nàgasya sarpasyàràtiþ 1 bandhyàkarkañyàm ràjaniø 2 siühe 3 garuóe 4 mayåre ca . nàgàriprabhçtayo'pyeùu .

#<nàgàrjunoya># puø nàga÷ca arjuna÷ca tau adhikçtya kçtogranthaþ %<dvandvàcchaþ>% pàø cha . nàgàrjunàdhikàreõa kçte kàvyabhede chasyàkhyàyikàtvàt và luk . nàgàrjuna tatràrthe .

#<nàgàlàbå># strã nàgaþ nàgakumbha ivàlàvåþ . gajakumbhàkàràyàü tumbyàm ràjaniø .

#<nàgà÷ana># naø nàgàn a÷ràti a÷a--lyu . garuóe hàràø . 2 yayåre 3 siühe ca .

#<nàgàhva># puø nàgena yuktàhvà yasya . hastinàpure . nàgàhvayàdayo'pyatra trikàø .

#<nàgàhvà># strã nàgaü nàgakesaramàhvayate spardhate à + hve--ka . lakùmaõàyàm ràjaniø .

#<nàgin># puø nàgo bhåùaõatvenàstyasya ini . sarpabhåùaõe ÷ive %<nàgopavãtinaü nagnaü nàginamagnivarcasam>% harivaüø 276 aø .

#<nàgendra># puø nàga indra iva ÷reùñhatvàt upamitasaø . 1 airàvate 2 ÷eùàdinàge ca . %<nàgendrahastastvaci karka÷atvàt>% kumàø . %<kuthena nàgendramivendravàhanam>% màthaþ .

#<nàge÷a># puø 6 taø . 1 anante ÷eùanàge . pàõinivyàkaraõabhàùyavivaraõàdigranthakàrake 2 vidvadbhede %<nàge÷abhaññastanute laghu÷abdendu÷ekharam>% . 3 ÷ivaliïgabhede naø nàge÷varo'pyatra viùõupuø ukte tannikañasthe 4 tãrthabhede naø .

#<nàgoda(ra)># naø nàga ivodara yasmàt pçùoø và rasya lopaþ . udaratràõe hemacaø . ràntaü tatràrthe hàràø . su÷rutokte 2 garbhiõyà garbhopadravabhede ca %<÷ukra÷oõitaü vàyurnàbhi prapannamavakràntajãvamàdhmàpayatyudara tatkadàcidyadçcchayopa÷àntaü naigameùàpahatadhiti bhàùante . tameva kadàcit pralãyamànaü nàgodaramityàhustatràpi tãnavat pratãkàraþ>%

@<[Page 4018b]>@
#<nàgodreda># naø sarasvatãnadãprakà÷asthànabhedaråpe tãrthabhede %<gacchatyantarhità yatra merupçùñhe sarasvatã . camase ca ÷ivodbhode nàgodbhede ca dç÷yate . nàgodbhede naraþ sràtvà nàgalokamavàpnuyàt>% bhàø vaø 82 aø .

#<nàcika># puø vi÷vàmitraputrabhede %<aràõirnàcika÷caiva>% bhàø anuø 4 aø vi÷vàvitraputroktau .

#<nàciketa># puø naciketa÷abdàrthe 1 anale 2 çùibhede 3 tadupàkhyàne ca . trikàõóe nàciketuriti pàñhaþ lipikarapramàdakçtaþ nàciketa ityeva pàñhaþ ÷rutyàdisaüvàdã . nàciketopàkhyàna¤ca bhàø anuø 71 aø àdau dç÷yam .

#<nàcãna># puø dakùiõasthe 1 de÷abhede 2 tannçpe ca %<nàconànarvukàü÷caiba>% bhàø saø 30 aø sahadevadakùiõadigvijaye .

#<nàña># puø naña--gha¤ . 1 nçtye 2 karõàñade÷e ca ÷abdaratnà0

#<nàñaka># triø naña--õvul . 1 nartake striyàü ñap . kàmàkhyà parvatàntikasthe 2 parvatabhede . %<ai÷ànyàü nàñake ÷aile ÷aïkarasya mahà÷ramam . nityaü vasati tatre÷astadadhãnà tu pàrvatã>% kàlikàpuø . 3 dç÷yakàvyaråpe råpakabhede naø . tadbhedalakùaõàdikaü sàø daø uktaü yathà nàñakamatha prakaraõam bhàõavyàyogasamavakàraóimàþ . ãhàmçgàïkavãthyaþ prahasanamiti råpakàõi da÷a . ki¤ca, %<nàñikàü troñakaü goùñhã saññakaü nàñyaràsakam . prasthànollàpyakàvyàni preïkùaõaü ràsaka tathà . saülàpakaü ÷rãgaditaü ÷ilpakta¤ca vilàsikà . durmallikà prakaraõã hallã÷o màõiketi ca . aùñàda÷a pràhuruparåpakàõi maõãpiõaþ . vinà vi÷eùaü sarveùàü lakùma nàñakavanmatam>% . sarveùàü prakaraõàdiråpakàõàü nàñikàdyuparåpakàõà¤ca . tatra . %<nàñakaü khyàtavçttaü syàt pa¤casandhisamanvitam . vilàsardhyàdiguõavadyuktaü nànàvibhåtibhiþ . sukhaduþkhasamudbhåti nànàrasanirantaram . pa¤càdikà da÷aparàstatràïkàþ parikãrtitàþ . prakhyàtavaü÷o ràjarùirdhãrodàttaþ pratàpavàn . divyo'tha divyàdivyo và guõavànnàyako mataþ . eka eva bhavedaïgã ÷çïgàro vãra eva và . aïgamanye rasàþ sarve kàryanirvahaõe'dbhutam . catvàraþ pa¤ca và mukhyàþ kàryavyàpçtapåruùàþ . gopucchàgrasamàgrantu bandhanaü tasya kãrtitam>% . %<devatonàü manuùyàõàü ràj¤àü loke mahàtmanàm . pårvavçttànucàrataü prakhyàtodàttanàyakam . prave÷akaviviskambhàdibhiþ sandhibhiranvitam . itihàsakathodbhåtaü sukhaduþkhadayairyutam . ùañpa¤cada÷asaptàùñanavàïkairanubhåùitam . nànàvilàsalãlàbhiþ sarvasiddhibhiranvitam . nànàbhàva rasairàóhyaü nàñakaü sårayo viduþ . ki¤cidaïgavihãnantu na tyàjyaü nàñakaü kvacit . àrambha÷ca prayatna¤ca pràptiþ sambhava eva ca . niyatà ca phalapràptiþ phalayogastathà paraþ . ityavasthàpa¤cakaü syàt nàñake kàryavastunaþ . saüskçtaü pràkçtaü bhåtabhàùàpabhraü÷ikà giraþ . nàñake niyatàþ ÷astà eùà bhàùà rasàvahà . bhàùàvibhàùàbhedena pràkçtantu caturda÷a . màgadhyàvantikà pràcyà ÷aurasenyardhamàgadhã . vàhlãkà dàkùiõàtyà÷ca bhàùàþ sapta ca pràkçte . ÷akàràbhãracàõóàla÷avaradravióauórajàþ . vànaukasã vijàtãnàü vibhàùàþ sapta kãrtitàþ . kaikeyã ÷aurasenã ca kà¤cã pà¤càlamàgadhã . dràvióã pàõóude÷ã ca bhåtabhàùàþ prakãrtitàþ . vaidarbhã màgadhã nàñã kàmbojã copanàgarã . pà¤càlã ùaóapabhraü÷abhàùàþ syurde÷abhedataþ . devatàdar÷anànta¤ca kartavyaü nàñakaü budhaiþ . ràjarùidar÷anàntaü và te'pi devaiþ samà matàþ>% . udàharaõam %<muràrikaveranargharàghavaü bhavabhåteruttaracaritaü kàlidàsasyàbhij¤àna÷akuntala¤ca>% saïgãtadàø . tacca yathà kartavyaü nàñakàdivibhàgamuktvà agnipuø 337 aø tathà niråpitaü yathà %<sàmànya¤ca vi÷eùa÷ca lakùaõasya dvayã gatiþ . sàmànyaü sarvaviùayaü ÷eùaþ kvàpi pravartate . pårvaraïge nivçtte dvau de÷akàlàvubhàvapi . rasabhàvavibhàvànubhàvà abhinayastathà . aïkaþ sthiti÷ca sàmànyaü sarvatraivopasarpaõàt . vi÷eùo'vasare vàcyaþ sàmànyaü pårvamucyate . trivargasàdhanannàñyamityàhuþ karaõa¤ca yat . itikartavyatà tasya pårvaraïgo yathàvidhi . nàndãmukhàni dvàtriü÷adaïgàni pårbaraïgake . devatànàü namaskàro guråõàmapi ca stutiþ . gobràhmaõançpàdãnàmà÷ãrvàdàdi gãyate . nàndyante såtradhàro'sau råpakeùu nibadhyate . gurupårvakramaü vaü÷apra÷aüsà pauruùaü kaveþ . sambandhàrthau ca kàvyasya pa¤caitàneùa nirdi÷et . nañã vidåùako vàpi pàripàr÷vika eva và . sahitàþ såtraghàreõa saülàpa yatra kurvate . citrairvàkyaiþ svakàryotthaiþ prastutàkùepibhirmithaþ . àmukhaü tattu vij¤eyaü budhaiþ prastàvanàpi sà . pravçttakaü kathodghàtaþ prayogàti÷ayastathà . àmukhasya trayo bhedà vãjàü÷eùåpajàyate . kàlaü pravçttamà÷ritya såtradhçgyatra varõayet . tadà÷raya÷ca pàtrasya prave÷astat pravçttakam . såtradhàrasya vàkyaü và yatra vàkyàrthamevàtvà . gçhãtvà pravi÷et pàtraü kathoddvàtaþ sa ucyate . prayogeùu prayogantu såtradhçgyatra varõayet . tata÷ca pravi÷et pàtraü prayogàti÷ayo hi saþ . ÷arãraü nàñakàdãnàmitivçttaü pracakùate . siddhamutprekùita¤ceti tasya bhedàvubhau smçtau . siddhamàgamadçùña¤ca sçùñamutprekùitaü kaveþ . vãjaü vinduþ patàkà ca prakarã kàryameva ca . arthaprakçtayaþ pa¤ca pa¤ca ceùñà api kramàt . pràramla÷ca prayatna÷ca pràptiþ sadbhàva eva ca . niyatà ca phalapràptiþ phalayoga÷ca pa¤camaþ . mukhaü pratimukhaü garbho vimarùa÷ca tathaiva ca . tathà nirvahaõa¤ceti kramàt pa¤caiva sandhayaþ . alpamàtraü samuddiùñaü bahudhà yat prasarpati . phalàvasànaü yaccaiva vãjaü tadabhidhãyate . yatra vãjasamutpattirnànàrtharasasambhavà . kàvye ÷arãrànunataü tanmukhaü parikãrtitam . iùñasyàrthasya racanà vçttàntasyànupakùayaþ . ràgapràptiþ prayogasya guhyànà¤caiva gåhanam . à÷caryavadabhikhyàtaü prakà÷ànàü prakà÷anam . aïgahãnaü naro yadvanna ÷reùñhaü kàvyameva ca . de÷akàlau vinà ki¤cinnetivçttaü pravartate . atastayorupàdànaniyamàt padamucyate . de÷eùu bhàrataü varùaü kàle kçtayugatrayam . martye tàbhyàü pràõabhçtàü sukhaduþkhodayaþ kvacit . sarge sargàdivàrtà ca prasajjantã na duùyati>% .

#<nàñakalakùaõa># naø nàñakasya da÷avidharåpakasya lakùaõam . sàø daø ukte ùañtriü÷anmite nàñakasya lakùaõe yathà %<ùañatriü÷allakùaõànyatra nàñyàlaïkçtayastathà 36 . trayastriü÷at prayojyàni vãthyaïgàni trayoda÷a . làsyàïgàni da÷a yathàlàbhaü rasavyapekùayà>% ityuddi÷ya %<bhåùaõàkùarasaühàtau ÷obhodàharaõaü tathà . hetusaü÷ayadçùñàntàstulyatarkaþ padoccayaþ . nidar÷anàbhipràyau ca pràptirvicàra eva ca . diùñhopadiùñe ca guõàtipàtàti÷ayau tathà . vi÷eùaõaniruktã ca siddhirbhraü÷aviparyayau . dàkùiõyànunayau màlà'rthàpattigarhaõe tathà . pçcchà prasiddhiþ sàråpyaü saükùepo guõakãrtanam . le÷o manoratho'nuktasiddhiþ priyavacastathà . lakùaõàni>% iti bibhajya krameõalakùitàni yathà
     %<guõaiþ sàlaïkàrairyogastu bhåùaõam 1 . varõanà'kùarasaühàta 2 ÷citràrthairakùarairmitaiþ . siddhairarthaiþ samaü yatra prasiddho'rthaþ prakà÷ate . ÷liùñalakùaõacitràrthà sà ÷obhetyabhidhãyate 3 . yatra tulyàrthayuktena vàkyenàbhipradar÷anàt . sàdhyate'bhimata÷càrthastadudàharaõaü 4 matam . hetu 5 rvàkyaü samàsoktamiùñakçddhetudar÷anàt . saü÷ayo 6 j¤àtatattvasya vàkye syàdyadani÷cayaþ . dçùñànto 7 yastu pakùàrthasàdhanàya nidar÷anam . tulyatarko 8 yadarthena tarkaþ prakçtagàminà . sa¤cayo'rthànuråpo yaþ padànàü sa padoccayaþ 9 . yatràrthànàü prasiddhànàü kriyate parikãrtanam . parapakùavyudàsàrthaü tannidar÷ana 10 mucyate . abhipràya 11 stu sàdç÷yàdadbhutàrthasya kalpanà . pràptiþ 12 kenacidaü÷ena ki¤cidyatrànumãyate . vicàro 13 yuktavàkyairyadapratyakùàrthasàdhanam . de÷akàlasvaråpeõa varõanà diùña 14 mucyate . upadiùñaü 15 manohàri vàkyaü ÷àstrànusàrataþ . guõàtipàtaþ 16 kàryaü yadviparãtaü guõàn prati . yaþ sàmànyaguõodrekaþ sa guõàti÷ayo 17 mataþ . arthàn siddhàn bahånuktvà vi÷eùoktirvi÷eùaõam 18 . pårvasiddhàrthakathanaü nirukti 19 riti kãrtitam . bahånàü kãrtanaü siddhi 20 rabhipretàrthasiddhaye . dçptàdãnàü bhavedbhraü÷o 21 vàcyàdanyataradvacaþ . vicàrasyànyathàbhàvaþ sandehàttu viparyayaþ 22 . dàkùiõyaü 23 ceùñayà vàcà paracittànuvartanam . vàkyaiþ snigdhairanunayo 24 bhavedarthasya sàdhanam . màlà 25 syàdyadabhãùñàrthaü naikàrthapratipàdanam . arthàpatti 26 ryadanyàrtho'rthàntarokteþ pratãyate . dåùaõodghoùaõàyàü tu bhartsanà garhaõaü 27 tu tat . abhyarthanàparairvàkyaiþ pçcchà 28 'rthànveùaõaü 29 matam . prasiddhi 30 rlokasiddhàrthairutkçùñairarthasàdhanam . sàråpya 31 mabhibhåtasya sàråpyàt kùobhavartanam . saükùepo 32 yattu saükùepàdàtmanyarthe prayujyate . guõànàü kãrtanaü yattu tadeva guõakãrtanam 32 . sa le÷o 33 bhaõyate vàkyaü yat sàdç÷ya puraþsaram . manoratha 34 stvabhipràüyasyoktirbhaïgyantareõa yat . vi÷eùàrtho'tiprastàve'nuktasiddhi 35 rudãrthyate . syàtpramàõayituü påjyaü priyokti 36 rharùabhàùaõam>% .

#<nàñakãya># triø nàñake bhavaþ tatra varõyaþ %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . nàñake varõye padàrthe %<pårvaraïgaþ prasaïgàya nàñakãyasya vastunaþ>% màghaþ .

#<nàñàmra(mla)># puø nañànàü priyaþ aõ nàñaþ amro (mlo) raso'sya . (taramaja) khyàte latàpanase trikàø .

#<nàñàra># puüstrã nañyà apatyam và àrak . nañyà apatye

#<nàñikà># strã dç÷yakàvyabhede tallakùaõa yathà %<nàñikà këptavçttà syàt strãpràyà caturaïkikà . prakhyàto dhãralalitastatra syànnàyakonçpaþ . syàdantaþpurasambandhà saïgãtavyàpçtà'tha và . navànuràgà kanyàtra nàyikà nçpavaü÷ajà . sampravarteta netà'syàü devyàstràsena ÷aïkitaþ . devã punarbhavejjeùñhà pragalbhà nçpavaü÷ajà . pade pade mànavatã tadva÷aþ saïgamo dvayoþ . vçttiþ syàt kai÷ikã svalpavimarùàþ sandhayaþ punaþ>% . dvayornàyakanàyikayoþ . yathà ratnàvalã viddha÷àlabha¤jikàdi sàø daø . saïgãtadàmodare'tra ka÷cidvi÷eùa uktastatraiva dç÷yaþ .

#<nàñita># triø cuø naña--kta . 1 kçtàbhinaye bhàve kta 2 aminaye svàrthe ka . nàñitaka nañakçtye .

#<nàñeya># puü strã nañyà apatyam kùudratve'pi ùñrako'bhàvapakùe strãbhyoóhak pàø ñhak . nañyà apatye

#<nàñera># puüstrã nañyà apatyaü kùudràbhyo bà óhrak . nañyà apatye

#<nàñya># naø nañasya idaü kçtyas %<chandogaukithaketyàdinà>% pàø ùya¤ . 1 nañakçtye nçtyagãtavàdyàtmake 2 làsye vàkyàrthàbhinaye ca tatphalàdikaü saïgãtadàø uktaü yathà
     %<devarùikùitipàlapårvacaritànyàlokya dharmàdayastat stàbà÷ritabhåmikàbhinayane syàdarthasiddhiþ parà . saïgãtàyutacittavçttiharaõàva÷yà bhavantyaïganà j¤ànaü ÷aïkarasevayeti kathitaü nàñyaü caturvargadam . yo yasya dayito bhàvaþ sa taü nàñye nirãkùate . ataþ sarvamanohàri nàñyaü kasya na ra¤jakam>% . nàñyotpattiryathà %<ihànu÷råyate brahmà ÷akreõàbhyarthitaþ purà . cakàràkçùya vedebhyo nàñyavedantu pa¤camam . upavedo'tha vedà÷ca catvàraþ kathitàþ smçtau . tatropavedo gàndharvaþ ÷ivenoktaþ sayambhuve . tenàpi bharatàyoktastena martye pracàritaþ . ÷ivàbjayonibharatàstasmàdasya prayojakàþ>% . nàñyàrambhamuhårtàdiniråpaõàya pãø dhàø vasiùñha àha %<trikottaràmitraguru÷raviùñhàhastendravàrã÷varapauùõabheùu . saïgãtançtyàdisamastakarma kàryaü vibhaumàrkajavàsareùu>% . ÷rãpatirapi %<hastaþ puùyo vàsavaü cànuràdhà jyeùñhà pauùõaü vàruõaü cottarà÷ca . pårvàcàryaiþ kãrtita÷candravartã nçtyàrambhe ÷obhano'yaü bhavargaþ>% . kà÷yapaþ %<lagnasaüsthe budhe candre budharà÷au tu vãkùite . ÷ubhagrahai÷caturthasthairnàñyàrambhaþ pra÷asyate>% . ataeva ratamàlàyàm %<budhe vilagne ÷a÷ini j¤arà÷au ÷ubhavãkùite . hiku kasthaiþ ÷ubhairnàñyapràrambhaþ sadbhiriùyate>% .

#<nàñyadharmikà># strã nàñyasya dharmo'styatra kriyàyàm ñhan . %<saïgãtaü prekùaõàrthe'smin ÷àstrokte nàñyadharmikà>% hemacandrokte dar÷anàrthe ÷àstrokte tauryatrikaråpe mañakçtye

@<[Page 4021a]>@
#<nàñyapriya># puø nàñyaü priyamasya . ÷ive mahàdeve hemacaø .

#<nàñyabhàùà># strã nàñye prayoktavyà pàtrabhedena bhàùà . nàñake prayoktavye pàtrabhedena bhàùàbhede sàca saïgãtadàø uktà nàñaka÷abde dar÷ità vi÷eùastu sàø daø ukto yathà %<puruùàõàmanãcànàü saüskçtaü syàt kçtàtmanàm . ÷aurasenã prayoktavyà tàdç÷ãnà¤ca yoùitàm . àsàmeva tu gàthàsu mahàràùñrãü prayojayet . atroktà màgadhã bhàùà ràjàntaþpuracàriõàm . ceñànàü ràjaputràõàü ÷reùñhinàü càrdhamàgadhã . pràcyà vidåùakàdãrnà dhårtànàü syàdavantikà . yodhanàgarikàdãnàü dàkùiõàtyà hi dãvyatàm . ÷akàràõàü ÷akàdãnàü ÷àkàrãü samprayojayet . vàhlãkabhàùà divyànàü dràvióã dravióàdiùu . àbhãreùu tathà'bhãrã càõóàlã pukkasàdiùu . àbhãrã ÷àvarã càpi kàùñhapatropajãviùu . tathaivàïgàrakàràdau pai÷àcã syàt pi÷àcavàk . ceñãnàmapyanãcànàmapi syàt ÷aurasenikà . bàlànàü ùaõóakànà¤ca nãcagrahavicàriõàm . unmattànàmàturàõàü saiva syàt saüskçtaü kvacit . ai÷varyeõa pramattasya dàridryopaskçtasya ca . bhikùubandhadharàdãnàü pràkçtaü samprayojayet . saüskçtaü samprayoktavyaü liïginãùåttamàsu ca . devãmantrisutàve÷yàsvapi kai÷cittathoditam . yadde÷aü nãcapàtrantu tadde÷aü tasya bhàùitam . kàryata÷cottamàdãnàü kàryo bhàùàviparyayaþ . yoùitsakhãbàlave÷yàkitavàpsarasàü tathà . vaidagdhyàrthaü pradàtavyaü saüskçtaü càntarànvarà>% . nàñakabhàùà'pyatra .

#<nàñyaràsaka># naø dç÷yakàvyaråparåpakabhede tallakùaõaü sàø daø uktaü yathà %<nàñyaràsakamekàïkaü vahutàlalayasthiti . udàttanàyakaü tadvat pãñhamardopanàyakam . hàsyo'ïgyatra sa÷çïgàro nàrã vàsakasajjikà . mukhanirvahaõe sandhã làsyàïgàni da÷àpi ca . kecit pratimukhaü sandhimiha necchanti kevalam>% . %<tatra sandhidvayavatã yathà narmavatã . sandhicatuùñayavatã yathà vilàsavatã>% .

#<nàñya÷àlà># strã 6 taø . nàñyasya nàñyàrthaü ÷àlà . (nàñamandira) devapràsàdasammukhasthe gçhe %<nàñya÷àlà ca kartavyà dvàrade÷asamà÷rayà>% garuóapuø .

#<nàñyàïga># naø 6 taø . sàø daø ukte da÷avidhe nàñyasyàïge yathà %<geyapadaü sthitapàdyamàsãnaü puùpagaõóikà . pracchedakastrigåóha¤ca saindhavàkhyaü dvigåóhakama . uttasottamaka¤cànyaduktapratyuktameva ca . làsye da÷avidhaü hyetadaïgamuktaü manãùibhiþ . tantrãbhàõóaü puraskçtyopaviùñasyàsane puraþ . ÷uùkaü gànaü geyapadaü 1 sthitapàdyaü 2 taducyate . madanottàpità yatra pañhati pràkçtaü sthità . nikhilàtodyarahitaü ÷okçcintànvità'balà . suprasàritagàtraü yadàsãdàsãna 3 meva tu . àtodyami÷ritaü geyaü chandàüsi vividhàni ca . strãpuüsayorviparyàsaceùñitaü puùpagaõóikà 4 . anyàsaïgaü patiü matvà premavicchedamanyunà . vãõàpuraþsaraü gànaü striyàþ pracchedako 5 mataþ . strãve÷adhàriõàü puüsàü nàñyaü ÷lakùõaü trigåóhakam 6 . ka÷cana bhraùñasaïketaþ suvyaktakaraõànvitaþ . pràkçtaü vacanaü vakti yatra tatsaindhavaü 7 viduþ . caturasrapadaü gãtaü mukhapratimukhànvitam . dvigåóhaü 8 rasabhàvàóhyamuttamottamakaü 9 punaþ . kopaprasàdajamadhikùepayuktaü rasottaram . hàvahelànvitaü citra÷lokabandhamanoharam . uktipratyuktisaüyuktaü sopàlambhamalãkavat . vilàsànvitagãtàrthamuktapratyukta 10 sucyate>% .

#<nàñyàlaïkàra># puø sàø daø ukte ùañtriü÷advidhe nàñyasyàlaïkàrabhede yathà %<à÷ãràkrandakapañàkùamàgarvodyamà÷rayàþ . utpràsanaü spçhàkùobhapa÷càstàpopapattayaþ . à÷asàdhyavasàyau ca visarpollekhasaj¤itau . uttejanaü parãvàdo nãtirarthavi÷eùaõam . protsàhana¤ca sàhàyyamabhimàno'nuvartanam . utkãrtanaü tathà yàc¤à parãhàro nivedanam . pravartanàkhyànayuktiprahaùà÷copade÷anam . iti nàñyàlaïkçtayo nàñyabhåùaõahetavaþ>% ityuddi÷ya . à÷ã 1 riùñajanà÷aüsà''krandaþ 2 pralapitaü ÷ucà . kapañaü 3 màyayà yatra råpamanyadvibhàvyate . akùamà 4 sà paribhavaþ svalpo'pi nàbhisahyate . garvo 5 'valepajaü vàkyaü kàryasyàrambha udyamaþ 6 . grahaõaü guõavatkàryahetorà÷raya 7 ucyate . utpràsana 8 ntåpahàso yo'sàdhau sàdhumànini . àkàïkùà ramaõãyatvàdvastuno yà spçhà 9 tu sà . adhikùepavacaþkàrã kùobhaþ 10 proktaþ sa eva tu . mohàvadhãritàrthasya pa÷càttàpaþ 11 sa eva tu . upapatti 12 rmatà hetorupanyàso'rthasiddhaye . à÷aüsanaü syàdà÷aüsà 13 pratij¤àdhyavasàyakaþ 14 . visarpo 15 yatsamàrabdhaü karmàniùñapha lapradam . kàryagrahaõamullekhaþ 16 uttejana 17 mitãùyate . svakàryasiddhaye'nyasya preraõàya kañhoravàk . bhartsanà tu parãvàdaþ 18 nãtiþ 19 ÷àstreõa vartanam . uktasyàrthasya yattu syàdutkãrtanamanekadhà . upàlambhasvaråpeõa tat syàdarthavi÷eùaõam 20 . protsàhanaü 21 syàdutsàhagirà kasyàpi yojanam . sàhàyyaü 22 saïkañe yatsyàt sànukålyaü parasya ca . abhimànaþ 23 sa eva syàt pra÷rayàdanuvartanam 7 . anuvçttiþ bhåtakàryàkhyànamutkãrtanaü 28 matam . yàc¤à 29 tu kvàpi yàc¤à yà svayaü dåtamukhena và . parãhàra 30 iti proktaþ kçtànucitamàrjanam . avadhãritakartavyakathanantu nivedanam 31 pratvartana 32 ntu kàryasya yatsyàt sàdhupravartanam . àkhyànaü 33 pårbavçttoktiryukti 34 rarthàvadhàraõam . praharùaþ 35 pramadàdhikyaü ÷ikùà syàdupade÷anam 36 lakùitàni .

#<nàñyokti># strã nàñye uktirvi÷eùoktiþ . laukikaprasiddhàrthaka÷abdàntareõa nàñye padàrthàntaràõàmuktau tathà ca keùà¤cit ÷abdànàmanyàrthe pàribhàùikatvaü nàñye j¤eyam sà ca sàø daø nirõãtà yathà
     %<a÷ràvyaü khalu yadvastu tadiha svagataü 1 matam . sarva÷ràvyaü prakà÷aü 2 syàttadbhavedapavàritam 3 . rahasyantu yadanyasya paràvçtya prakà÷yate . tripatàkakareõànyànapavàryàntarà kathà . anthonyàmantraõaü yatsyàjjanànte tajjanàntikam 4 . kiü bravãùãti yannàñye vinà pàtraü . prayujyate . ÷rutvevànuktamapyarthaü tatsyàdàkà÷abhàùitam 5 . dattàü siddhà¤ca senà¤ca ve÷yànàü nàma dar÷ayet . dattapràyàõi baõijàü ceñaceñyostathà punaþ . vasantàdiùu varõyasya vastuno nàma yadbhavet . nàma kàryaü nàñakasya garbhatàrthaprakà÷akam . nàyikànàyakàkhyànàü saüj¤àprakaraõàdiùu . nàñikàsaññakàdãnàü nàyikàbhirvi÷eùaõam . pràyeõa õyantakaþ sàdhirgameþ sthàne prayujyate . ràjà svàmãti deveti bhçtyairbhaññeti càdhamaiþ . ràjarùibhirvayasyeti tathà vidåùakeõa ca . ràjannityçùibhirvàcyaþ so'patyapratyayena ca . svecchayà nàmabhirviprairvipra àryeti cetareþ . vayasyetyatha và nàmnà vàcyo ràj¤à vidåùakaþ . vàcyau nañãsåtradhàràvàryanàmnà parasparam . såtradhàro bhavedbhàva iti vai pàripàr÷vikaþ . såtradhàro màriùeti haõóe ityadhamaiþ samàþ . vayasyetyucamairhaüho madhyairàryeti càgrajaþ . bhagavanniti vaktavyàþ sarvairdevarùiliïginaþ . vadedràj¤ã¤ca ceñã¤ca bhavatãti vidåùakaþ . àyuùman rathinaü såto vadet tàteti cetaraþ . vatsa putraka tàteti nàmnà gotreõa và sutaþ . ÷iùyo'nuja÷ca vaktavyo'màtya àryeti càdhamaiþ . viprairayamamàtyeti saciveti ca bhaõyate . sàdho iti tapasvã ca pra÷ànta÷cocyate budhaiþ . agçhãtàbhidhaþ påjyaþ ÷iùyàdyairvininadyate . upàdhyàyeti càcàryo mahàràjeti bhåpatiþ . svàmãti yuvaràjastu kumàro bhartçdàrakaþ . saumya bhadramukhetyevamadhabhaistu kumàrakaþ . vàcyà prakçtibhãràj¤aþ kumàrã bhartçdàrikà . patiryathà tathà vàcyà jyeùñhamadhyàdhamaistriyaþ . haleti sadç÷ã preùyà ha¤je ve÷yà'rjakà tathà . kuññinyambetyanugataiþ påjyà ca jaratãjanaiþ . àmantraõai÷ca pàùaõóà vàcyàþ svasamayàgataiþ . ÷akàdaya÷ca sambhàùyà bhadradattàdinàmabhiþ . yasya yatkarma ÷ilpaü và vidyà và jàtireva và . tenaiva nàbhnà vàcyo'sau j¤eyà÷cànye yathocitam>% . %<amare tu vàsuràcàryastu màriùaþ>% vàsuradhikaþ pañhitaþ .

#<nàóa># puø nàla + lasya óa . nàla÷abdàrthe amaraþ .

#<nàóapit># naø kaõcha÷ramo %<÷akuntalà nàóapityapsarà bharataü dadhe>% ÷ataø braø 12 . 5 . 4 . 13 %<nàóapiti sthàne kaõvà÷rame>% bhàø .

#<nàói># strã nala--in . nàóyàm %<kuhåþ syuþ sapta nàóayaþ>% sàø tiø nàóã÷abde dç÷yam .

#<nàóika># naø nàóyàü hitaü ñhak . kàla÷àke bhàvapraø tatra strã tvamapi %<kçmumbhaü nàóikà÷àkaü vàrtàkuü påtikàü tathà . bhakùayan patitastu syàdapi vedàntago dvijaþ>% tiø taø . atra nàlikà÷àkamiti pàñhàntaram ÷vetakalamãti tadartha iti kalpataruþ .

#<nàóikà># strã nàóã + svàrthe ka . nàóã÷abdàrthe

#<nàóikela># puø nàrikela + rasya óaþ . nàrikele bharataþ .

#<nàóicãra># naø nàóã cãramiva . 1 nalyàü 2 nirveùñane hàràø .

#<nàóindhama># triø nàóãü nalãü samati dhmà--kha÷ hrasva÷ca . 1 svarnakàre amaraþ . uccanãcàdhirohaõàt muhurmuhurniþ÷vàsairnàóãü dhamanaü dhamati dhmà--kha÷ . uccanãcàdhirohaõena 2 ÷vàsakàrake triø %<kathaü nàóindhamàn màrgàn>% bhaññiþ .

#<nàóindhaya># triø nàóãü dhayati dhe--kha÷a mum hrasva÷ca . nàóãpànakartari .

#<nàóipatra># naø nàóipradhànaü patramasya . nàóãce ÷àkabhede

#<nàóã># strã cuø nala--gandhe ac lasya óaþ . cuø naóa--bhraü÷e ac và gauràø ïãù . siràyàü kàthasthasiràsvaråpabhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà
     %<atha siràmàha sandhibandhanakàriõyo dopaùñhàtuþ vahàþ siràþ . nàbhyàü sarvà nibaddhàstàþpratanvanti samantataþ . ÷arãraü sakala¤caitat siràbhiþ poùyate sadà . praõàlãbhirivàràmàþ kulyàbhiþ kùetradhànyavat>% . atra praõàlãbhiþ kulyàbhiriti dçùñàntadvayaü sthålasåkùma siràbhedàt . %<prasàraõàku¤canàdikriyàbhiþ satataü tanau . sirà evopakurvanti tàþ syuþ sapta ÷atàni tu . yathà drumadale sàkùàt dç÷yante pratatàþ siràþ>% . tathaiva %<nàbhisthàþ pràõinàü pràõàþ pràõànnàbhirupà÷rità . siràbhiràvçtà nàbhi÷cakranàbhirivàrakaiþ>% . tadyathà tàsàü khalu sthålasiràþ catvàriü÷at tàsàü da÷a vàtavahàþ da÷a pittavahàþ da÷a ÷leùmavahàþ da÷a raktavahàþ . tàsàü khalu vàtavahànàü vàtasthànagatànàü sapa¤casaptati÷atàni 175 bhavanti . tàvatya 175 eva pittavahàþ pittasthànagatàþ . ÷leùmavahàþ tàvatyaþ 175 ÷leùmasthànagatà raktavahàstàvatyaþ 175 yakçtplãhagatà evaü siràþ sapta÷atàni bhavanti . tatra vàtvahàþ ekasmin sakthni pa¤ca viü÷atiþ etenetarasakthi 25 vàhå ca vyàkhyàtau (50) . vi÷eùataþ koùñhe catustriü÷at tàsàü ÷roõyàü mudameóhràdi÷rità aùñau . dve dve pàr÷vayoþ 4 . ùañ pçùñhe tàvatya 6 evodare da÷a vakùasi evaü (34) . ekacatvàriü÷ad jatruõa årdhvam tàsàü caturda÷a 14 grãvàyàü 4 catasraþ karõayoþ 9 nava jihvàyàü 6 ùañ nàsikàyàü 8 aùñau netrayoþ (41) . evaü vàtavahànàü sapa¤casaptati÷ataü 175 bhavanti . evaü vibhàgaþ pittavahànàmapi vi÷eùatastu pittavahà netrayorda÷a 10 karõayordve 2 evaü raktavahà ÷leùmavahàstu ùoóa÷a 16 grãvàyàü karõayo rdve evaü siràõàü sapta÷atàni vyàkhyàtàni . %<kriyàõàmapratãghàtamamohaü buddhikarmaõàm . karotyanyàn guõàü÷càpi svàþ siràþ pavana÷caran>% . kriyàõàü prasàraõàku¤canàdãnàm . amohaü buddhikarmaõàm buddhãndriyàõàü manaso buddhe÷ca sve sve viùaye j¤ànaü na karotãtyarthaþ . anyàn guõàn rasàdivyàpanadvàrà ÷arãrapoùaõàdãn . %<yadà tu kupito vàyuþ svàþ siràþ pratipadyate . tadàsya vividhà rogà jàyante vàtasambhavàþ . bhràjiùõutàmannarucimagnidãpti marogatàm . karotyanyàn guõàü÷càpi pittamàtmasirà÷caran>% arogatàü paittikarogànutpattiü karoti . anthàn guõàn medhàbuddhidar÷ana÷aktyàdãn . %<yadà tu kupitaü pittaü sevate svabahàþ siràþ . tadàsya vividhà rogà jàyante pittasambhavàþ . snehabhaïgeùu sandhãnàü sthairyaü balamarogatàm . karotyanyàn guõàü÷càpi valàsaþ svàþ sirà÷caran>% . arogatàü ÷laiùmikarogànutpattim anyàn guõàn balapuùñyàdãn . %<yadà tu kupitaþ ÷leùmà svàþ siràþ pratipadyate . tadàsya vividhà rogà jàyante ÷leùmasambhavàþ . dhàtånàü påraõaü samyak spar÷aj¤ànamasaü÷ayam . svasiràsu caraóhraktaü kuryàccànthàn guõànapi>% anyàn guõàn balapuùñyadãn . %<yadà tu kupitaü raktaü sevate svavahàþ siràþ . tadàsya vividhà rogà jàyante raktasambhavàþ . tatràruõà vàtavahàþ påryante vàyunà siràþ . pittaduùña÷ca nãlà÷ca ÷ãtà gauryaþ sthiràþ kaphàt . asçgùñaràstu tà raktàþ syu÷calàtyuùõa÷ãtalàþ>% . yàj¤avaø nàóãsaükhyà anyathaivoktà . kàya÷abde 1910 pçø dç÷yà . padàrthàdar÷e ca %<pårvoktàyàþ suùumõàyà madhyasthàyàþ sulocane . nàbhihçtkaõñhatàlubhrå madhyaparva samudvavàþ . adhomukhyaþ siràþ kà÷cit kà÷cidårdhvamukhàstathà . siràstiryaggatàsyà÷ca tatra ÷atatrayàdhikàþ . nàóyo'rdhalakùasaïlyàtàþ pradhànàþ samudãritàþ . tamu sarvàsu valavàn pràõo nàdaþ samantataþ>% . saüsthitaþ sarvadehàntaþ iti tatràpi da÷anàóãnàü pràdhànyenotkãrtanaü sàø tiø yathà %<nàóãrda÷a vidustàsu mukhyàstisraþ prakãrtitàþ . ãóà vàme tayormadhye supumõà piïgalà'pare . madhye tàsvapi nàóã syàdagniùomasvaråpiõã . gàndhàrã hastijihvà ca saptalàlaïkçtà tathà . ya÷asvinã ÷aïkhinã ca kuhåþ syuþ sapta nàóayaþ . nàóyonantàþ samutpannà suùumõàpa¤caparvasu>% . rogavi÷eùaj¤ànàrthaü nàóãparãkùà màvapraø uktà yathà atha nàóãparãkùàmàha . puüso dakùiõahastasya striyo vàmakarasya tu . aïguùñhamålanàü nàóãü parãkùeta bhiùagvaraþ . aïgalãbhistu tisçbhirnàóãmavahitaþ spç÷et . tacceùñayà sukhaü duþkhaü jànãyàtku÷alo'khilam . sadyaþsnàtasya suptasya kùuttçùõàtapa÷ãlinaþ . vyàyàma÷ràntadehasya samyak nàóã ma budhyate . vàte'dhike bhavennàóã pravyaktà tarjanãtale . pitte vyaktà madhyamàyàü tçtãyàïguligà kaphe . tarjanãmadhyamàmadhye vàtapittàdhike sphuñà . anàmikàyàü tarjanyàü vyaktà vàtakaphe bhavet . madhyamànàmikàmadhye sphuñà pittakaphe'dhike . aïguli tritaye'pi syàtpravyaktà sannipàtataþ . vàtàdvakragatindhatte pittàdutplutya gàminã . kaphànmandagatirj¤eyà sannipàtàdatidrutà . vakramutplutya calati dhamanã vàtapittataþ . vahedvakra¤ca manda¤ca vàta÷leùmàdhikatvataþ . utplutya manda¤calati nàóã pittakaphe'dhike . kàmàt krodhàdvegavahà kùãõà cintàbhayaplutà sthitvà sthitvà ca lehyà sà hanti sthànacyutà tathà . atikùãõà ca ÷ãtà ca pràõàn hanti na saü÷ayaþ . jvarakopena dhamanã soùõà vegavatã bhavet . mandàgneþ kùãõa dhàto÷ca saiva mandatarà matà . capalà kùudhitasya syàt tçptasya bhavati sthirà . sukhino'pi sthirà j¤eyà tathà balavatã satà . atra vi÷eùo nàóãprakà÷e
     sàrdhatrikoñyo nàóyo hi sthålàþ såkùmà÷ca dehinàm . nàbhikandanibaddhàstàstiryagårdhvamadhaþ sthitàþ . dvisaptatiþ sahasrantu tàsàü sthålàþ prakãrtitàþ . dehe dhamanyo dhanyàstàþ pa¤cendriyaguõàvahàþ . tàsà¤ca såkùma÷uùiràõi ÷atàni sapta sya stàni yairasakçdannarasaü vahadbhiþ . àpyàyyate vapuridaü hi nçõàmamãùàmambhaþ svavadbhiriva mindhu÷ataiþ samudraþ . àpàdataþ pratatagàtrama÷eùameùàmà mastakàdapi ca nàbhipuraþsthitena . etan mçgaïga iva carma ca yena naddhaü kàyaü nçõàmiha sirà÷atasaptakena . sapta÷atànàü madhye caturadhikà viü÷atiþ sphuñàstàsàm . ekà parãkùaõãyà dakùiõakaracaraõavinyastà . %<tiryakkårmo dehinàü nàbhide÷e vàme vakraü tasya puccha¤ca yàmye . årdhve bhàge hastapàdau ca vàmau tasyàdhastàt saüsthitau dakùiõau tau . vaktre nàóãdvayaü tasya pucche nàóãdvayaü tathà . pa¤ca pa¤ca kare pàde vàmadakùiõabhàgayoþ . vàme bhàge striyà yojyà nàóã puüsastu dakùiõe . iti prokto mayà devi! sarvadeheùu dehinàm>% . napuüsakasya tu strãpuüsayoranyataràkàraprakañatàmapekùya parãkùà . sàmyantu na syàdeva . kçtrimasya tu prakçtisthatà . %<aïguùñhasya tu yà måle dhamanã jãvamàkùiõã . tasyà gativa÷àdvidyàt sukhaü duþkhaü¤ca dehinàm . vàtaü pittaü kaphaü dvandvaü sannipàtantathaiva ca . sàdhyàsàdhyaviveka¤ca sarvaü nàóã prakà÷ayet . pràtaþkçtasamàcàraþ kçtàcàraparigraham . sukhàsãnaþ sukhàsãnaü parãkùàthamupàcaret . sadyaþ snàtasya bhuktasya kùuttçùõàtapasevinaþ . vyàyàmàkràntadehasya samyaïnàóã na budhyate . telàbhyaïge ca supte ca tathà ca mojanàntare . tathà na j¤àyate nàóã yathà durgatarà nadã . àdau ca vahate vàto madhye pittaü tathaiva ca . ante ca vahate ÷leùmà nàóikàtrayalakùaõam . bhålatà gamanapràyà svacchà svàsthyamayã sirà . pràtaþsigdhamayã nàóã madhyàhne cãùõatànvità . sàyàhne dhàvamànà ca ciràdrogavivarjità . vàtàdvakragatà nàóã capalà pittavàhinã . sthirà ÷leùmavatã j¤eyà mi÷rite mi÷rità bhavet . sarpajalaukàdigatiü vadanti vibudhàþ prabha¤janena nàóãm . pitte ca kàkalàvakabhekàdigatiü viduþ sudhiyaþ . ràjahasamayaràõàü pàràvatakapotayoþ . kukkuñàdigatiü dhatte dhabhanã kaphasaüvçtà . muhuþ sarpagatiü nàóãü muhuþ mekagatiü tathà . vàtapittadvayodbhåtàü pravadanti vicakùaõàþ . bhujagàdigati¤caiva ràjahaüsa gatiü siràm . vàta÷leùmasamudbhåtàü bhàùante tadvido janàþ . maõóåkàdigatiü nàóãü mayåràdigati tathà . pitta÷leùmasamudbhåtàü pravadanti mahàdhiyaþ>% . %<làvatittirivàrtãkagamanaü sannipàtataþ . kadàcinmandagà nàóã kadàcicchãgragà bhavet . tridoùapramave roge vij¤eyà hi bhiùagvaraiþ . yadà yaü dhàtumàpnoti tadà nàóã tathà gatiþ . tathàhi sukhasàdhyatvaü nàóãjànena budhyate>% . %<nàóã yathà kàlagatistrayàõàü prakopa÷àntyàdibhireva bhåyaþ>% . %<mandaü mandaü ÷ithila÷ithilaü vyàkulàvyàkulaü và sthitvà sthitvà vahati dhamanã yàti nà÷a¤ca såkùmà . nityaü sthànàt skhalati pranarapyaïguliü saüspç÷edvà bhàvairevaü bahuvidhavidhaiþ sannipàtàdasàdhyà . sahràtàpe'pi ÷ãtatvaü ÷ãtatve tàpità sirà . nànàvidhagatiryasya tasya mçtyurna saü÷ayaþ . tridoùe spandate nàóã mçtyukàle'pi ni÷calà . pårvaü pittatatiü prabha¤janagatiü ÷leùmàõamàbibhratãm santànabhramaõaü suhurvidadhatãü cakràdhiråóhàmiva . tãvratva dadhatãü kalàpigatikàü såkùmatvamàtanvatãü na sàdhyàü dhamanãü vadanti sudhiyo nàóãgatij¤àninaþ . yàtyuccà ca sthiràtyantà yà cethaü màüsavàhinã . yà caü såkùmà ca vakrà ca tàmasàdhyàü vidurbudhàþ . bhàrapravàhamårchàbhaya÷ova pramusvakàraõànnàóã . saümårchitàpi gàóhaü punarapi sà jãvitaü dhatte . pàtitaþ sandhito bhedã naùña÷ukra÷ca yo naraþ . ÷àmyate vismayastasya na ki¤cinmçtyukàraõam>% . anyatràpi . %<tathà bhåtàbhiùaïge'pi tridoùavadupasthità . samaü và vahate nàóã tathà ca na kramaü gatà . apamçtyurna rogàïgà nàóã tatsannipàtavat . svasthànahãne ÷oke ca himàkrànte ca nirgadàþ . bhavanti ni÷calà nàóyo na ki¤cit tatra dåùaõamiti>% . anye tvàhuþ %<tokavàtakaphairduùñaü pittaü vahati dàruõam . ùittasthànaü vijànãyàt bheùajaü tasya kàrayediti>% . atra ka÷cit %<svasthànacyavanaü yàvaddhamanyà nopajàyate . tàvaccikitsàsattve'pi nàsàdhyatvamiti sthitiriti>% . prasaïgàt kàlanirõayamàha %<bhålatàbhujagàkàrà nàóã dehasya saükramàt . vi÷ãrõà kùãõatàü yàti màsànte maraõa bhavet . kùaõàdgacchati vegena ÷àntatàü labhate kùaõàt . saptàhànmaraõaü tasya yadyaïgaü ÷othavarjitam . himavadvi÷adà nàóã jvaradàhena tàpinàm . tridoùaspar÷abhajatàü tadà mçtyurdinatrayàt . nirãkùyà dakùiõe màde tadà caiùà vi÷eùataþ . mukhe nàóã vahennityaü tatastu dinaturyakam . gatintu bhramarasyeva vahedekadinena tu . kampena spandate nityaü punarlagati càïgulau . madhye dvàda÷ayàmànàü mçtyurbhavati ni÷citam>% . dakùiõa iti puüsaþ . striyàstu vàma eva tatheti . %<sthitvà nàóã mukhe yasya vidyud dyotirivekùyate . dinaikaü jãvitaü tasya dvitãye mriyate dhruvam . svasthànavicyutà nàóã yadà vahati và na và . jvàlà ca hçdaye tãvrà tadà jvàlàvadhi sthitiþ . aïgagrahaõe nàóãnàü sànnipàtikaråpeõa bhavanti sarvavedanàþ>% jvararåpamàha . %<jvarakope ca dhamanã soùõà vegavatã bhavet . uùmà pittàdçte nàsti jvaro nàstyuùmaõà vinà . uùõà vegadharà nàóã jvarakope prajàyate>% . anyatra ca %<jvare ca vakrà dhàvantã tathàca bharutaþ plave . ramaõànte ni÷ipràtaþ taptà dãpa÷ikhà yathà>% . tatràpi vi÷eùamàha %<saumyà såkùmà sthirà mandà nàóã sahajavàtajà . sthålà ca kañhinà ÷ãghrà spandate tãvramàrute . drutà ca savalà ÷oghrà dãrghà pittajvare bhavet . ÷ãghramàhananaü nàóyàþ kàñhinyàcca calà tathà . malàjãrõenàtitaràü saspanda¤ca prakãrtitam nàóã tantusamà mandà ÷ãtalà ÷leùmadoùajà>% . dvantajàmàhç %<ca¤calà taralà syålakañhinà vàtapittajà . ãùacca dç÷yate tåùõà mandà syàt ÷eùmavàtajà nirantaraü kharaü råkùa manda÷leùmàti vàtalam . dakùavàtabhave tasya nàóã syàt pittasannibhà . såkùmà ÷ãtà sthirà nàóã pitta÷laü ùmasamudbhavà>% . %<madhye kare vahennàóã yadi santarpità dhruvam . tadà nyånaü manuùyasya rudhirà pårità malàþ>% . àgantukaråpabhedamàha %<bhåtajvare seka ivàtivegà dhàvanti nàóyo hi yathàmbuvegàþ>% . tathà %<aikàhike na kvacana pradåre kùaõàntagà sà viùamajvareõa . dvitãyake vàpi tçtãyaturye gacchanti taptà bhramivat krameõa>% . anyatràpi %<uùõà vegadharà nàóã jvarakope prajàyate . udvegakrodhakàmeùu bhayacintà÷rameùu ca . mavet kùãõagatirnàóã j¤àtavyà vaidyasattamaiþ>% . %<vyàyàme bhramaõe caiva cintàyàü ÷rama÷okataþ . nàmàprabhàvagamanà sirà gacchati vijvare>% . ajãrõaråpamàha %<ajãrõe tu bhavennàóã kañhinà paritojaóà! prasannà ca drutà ÷uddhà tvarità ca pravartate>% . tatra vi÷eùamàha pakvàjãrõe puùñihãnà mandaü mandaü vahejjaóà . asçkpårõà bhavet koùõà gurvã sàmà garãyasã . nàóyà bhakùitadravyaj¤ànam yathà %<puùñistailaguóàhàre màüse ca laguóàkçtiþ . kùãre ca stimitàvegà madhure bhekavadgatiþ . rambhàguóavañàhàre råkùa÷uùkàdibhojane . vàtapittàrtiråpeõa nàóã vahati niùkramam>% . nàóyà pãtarasaj¤ànam %<madhure barhigamanà tikte syàdbhålatà gatiþ . amle koùõà plavagatiþ kañuke bhçïgasannibhà . kaùàye kañhinà mlànà lavaõe saralà drutà . evaü dvitricaturyoge nànàdharmavatã sirà>% . tathà %<drave'tikañhinà nàóã komalà kañhinà÷ane . dravadravyasya kàñhimye komalà kañhinàpi ca . kùaudre pçthaggranthileva piùñe puùñaiva jàyate>% . agnimàndyadhàtukùayaliïgam %<mandàgneþ kùãõadhàto÷ca nàóã mandatarà bhavet>% taduktam %<kùãõadhàtau ca mandàgnau nàóã kùãõatamà dhruvam>% . tathà %<mande'gnau kùãõatàü yàti nàóã haüsàkçtistatheti>% anye tu àmàcaye puùñivivardhanena bhavanti nàóyo'grabhujàbhivçttàþ . àhàramàndyàdupavàsatã và tathaiva nàóyo bhujagàgramànà . prasaïgàddãptàgnij¤ànamàha %<laghvã bhavati dãptàgneþ kare maõóåkasaüplavà . tasyàgnermandatà dehe tvatha và grahaõãgade>% . tathà %<bhedena ÷àntà grahaõãgadena nirvãryaråpà tvatisàrabhede . vilambikàyàü plavagà kadàcidàmàtisàre puthulàjaóà ca>% . atha visåcikà j¤ànam . %<nirodho måtra÷akçtorviógrahe tvitarà÷ritàþ . visåcikàbhibhåte ca bhavanti bhekavatkramàþ>% . prasaïgàdànàhamåtrakçcchraj¤ànamàha %<ànàhe måtrakçcchre ca bhavennàóãgariùñhatà>% . ÷ålaj¤ànamàha %<vàtena ÷ålena marutplavena sadaiva vakrà hi sirà vahanti . jvàlàmayã pittaviceùñitena sàdhyà na ÷åle na ca puùñaråpà>% . atha pramehaj¤ànam . %<pramehe granthiråpà sà sutaptà tvàmadåùaõe>% . viùaviùñambhagulmaj¤ànamàha %<utpitsuråpà viùarãùñikàyàü viùñambha gulmena ca vakraråpà . atyarthavàtena adhaþsphurantã uttànabhedinyasamàptikàle>% . gulme vi÷eùamàha ka÷cit %<gulmena kampo'tha paràkrameõa pàràvatasyeva gatiü karoti>% atha bhagandaraj¤ànam %<vraõàrthaü kañhine dehe prayàti paittikaü kramam . bhagandarànuråpeõa nàóãvraõanivedane . prayàti vàtikaü råpaü nàóã pàvakaråpiõã>% . atha vàntàdij¤ànam vàntasya ÷alyàmihatasya jantorvegàvarodhàdgilitasya bhåyaþ . gatiü vidhatte ghamanã gajendramaràlamàneva kapholvaõena . rogàdikamapi raktàdij¤ànakrameõa j¤àtavyam . %<kvacit prakaraõollekhàt kvacidaucityamàtrataþ . kvacit de÷àt kvacit kàlàt saïkãrõa gadanirõayaþ>% . nàóãparicayaj¤ànaü pràya÷o naiva dç÷yate . tena dhàrùñyàt mayoktaü yattat samàdheyamuttamaiþ .
     %<màtustu khalu rasarahàyàü nàóyàü garbhanàminàóã prativaddhà>% su÷ruø %<pràg nàóãcchedanàt puüso jàtakarma vidhãyate>% iti smçtiþ %<÷ataü caikà ca hçdayasya nàóyaþ>% ÷rutiþ %<pravçttà hçdayàt sarvàþ tiryagårdhamadhastathà . vahantyannarasàn nàóyo da÷apràõapracoditàþ>% bhàø vaø 212 aø . 2 vraõàntare 3 gaõóadårvàyàm kuhakacaryàyà¤ca ghañãråpe daõóàtmake 4 samayabhede ca mediø . %<da÷agurvakùaraþ pràõaþ ùaóbhiþ pràõairvinàóikà . tatùaùñyà tu bhavennàóã>% såø siø . tatkàlaj¤àne yantràdikaü ghañã÷abde dar÷itam . %<triyàmàü rajanãü pràhustyaktvàdyantacatuùñayam . nàóãnàü tadubhe sandhye divasàdyantasaüj¤ite>% tiø taø . nakùatravi÷eùaj¤àpake 5 nàóyàkàre rekhàbhede upayama÷abde nàóãkåñaniråpaõe 1254 pçø dç÷yam . %<ekarà÷yàdiyoge ca nàóãdoùo na vidyate>% jyoø taø %<a÷vinyàdilikheccakraü sarpàkàraü trinàóikam>% jyoø taø .
     cakra÷abde paõõàóãnirõaye 2816 pçø dç÷yam %<àrdràdikaü likheccakra mçgànta¤ca trinàóikam>% %<ekanàóãsthadhiùõyàni yatra syurvarakanyayoþ>% tatraiva . svarodaye ùaónàóãcakranavanàóãcakrayostu cakra÷abde dar÷itayorapi rekhàvi÷eùasyaiva nàóã÷abdàrthatvam . siràbodhakasya nàóã÷abdasya svàïgavàcakatvàt %<nãóãtantryoþ svàïge>% pàø bahuø na kap . bahunàóiþ kàyaþ . asvàïgatve tu kap . ùaùñinàóãko divasaþ . 6 praõàlyà¤ca saurãbhiriva nàóãbhiramçtàkhyàbhirammayaþ raghuþ nàle ÷àkàdãnàü (óàñà) khyàte 7 avayavabhede ca .

#<nàóãka># puø nàóyà kàyati prakà÷ate kai--ka . (pàña÷àka) kàõóapradhàne ÷àkabhede pañña÷àke %<nàóãko raktapittaghno viùñambhã vàtakopanaþ>% bhàvapraø .

#<nàóãkalàpaka># puø nàóãnàü nàlànàü kalàpaþ saügho'tra kap . sarpàkùãlatàyàü bhàvaprakàø .

#<nàóãkåña># naø nàóyà rekhàbhedena kåñaü nakùatrakåñaü j¤àpyaü yatra . upayama÷abdadar÷ite 1254 pçø vivàhàdyaïge nàóãcakraså citanakùatrasamåhe .

#<nàóãkela># puø nàrikela + pçùoø . nàrikele ÷abdaraø .

#<nàóãca># puø nàóyà cãyate ci--bàø karmaõi óa 3 taø (nàlità) ÷àkabhede cucuke %<nàóãca÷àkaü dvividha tiktaü bhadhurameva ca . raktapittaharaü tiktaü kçmikuùñhavinà÷anam . madhuraü picchilaü ÷ãtaü viùñambhi kaphavàtakçt>% ràjavallabhaþ .

#<nàóãcakra># naø vàóãnàü cakramiva bandhanasthànam . nàbhimaõóalasve 1 cakrabhede %<nàbhimaõóalamàsàdya kukkuñàõóamiva sthitap . nàóãdhaphamiha pràhustasmànnàóyaþ samudgatàþ>% rekhàvi÷eùeõa nakùatrabhedaj¤àpake 2 cakrabhede upayama÷abde 1254 pçø dç÷yam .

#<nàóãcaraõa># puüstrã nàóã nàlamiva caraõau yasya . svagamàtre trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nàóãjaïgha># puüstrã nàóãva nàlamiva jaïgàsya . 1 kàke trikàø 2 bakabhede . sa ca dvividhastatra indradyumrasarasi sthita÷cirajãvã eka . yathoktaü bhàø vaø 198 aø %<asti svasvindradyumnaü nàma sarastasvinnàóãjaïghonàma vakaþ prativasati so'smatta÷cirajàtatarastaü pçccheti>% anyaþ ka÷yapàtmajaþ ràjadharbhàkhyaþ . tatkathà %<tato'staü bhàskare yàte sandhyàkàla upasthite . àjagàma svabhavanaü brahmalokàt khagottamaþ . nàóãjaïgha iti khyàto dayito brahmaõaþ sakhà . vakaràjo mahàpràj¤aþ ka÷yapasyàtmasambhavaþ . ràjadharmeti vikhyàto bamåvàpratimo muvi . devakanyàsutaþ ÷rãmàn vidvàn devasamaprabhaþ . mçùñàbharaõasampanno bhåùaõairarkasannibhaiþ . bhåùitaþ sarvagàtreùu devagarbhaþ ÷riyà jvalan>% bhàø ÷àø 169 aø . 3 munibhede %<nàóãjaïghaþ suragurumunirvakti vçùñerakàlau màsavetau na ÷ubhaphaladau pauùamàsau na ÷eùàn>% malamàø taø .

#<nàóãtaraïga># puø nàóã nàlà taraïga iva yatra . 1 kàkole 2 hiõóake 3 raktahiõóake ca mediø .

#<nàóãtikta># puø nàóyà tiktaþ . nepàlanimbe ràjaniø .

#<nàóãdeha># puø nàóãsàro deho'sya . atikç÷e bhçïgiõi ÷ivasya dvàrapàlabhede .

#<nàóãnakùatra># nàóyàü ùaónàóãcakranavanàóãcakrayoþ sthitaü nakùatram . nàóãj¤àpakarekhàsthanakùatrabhede . 2816 pçø cakra÷abde ùaónaóyàdicakraniråpaõe dç÷yam .

#<nàóãyantra># naø nàóãva nàlãva yantram . su÷rutokte ÷alyoddhàraõàrthe viü÷atividhe yantrabhede %<tatra manaþ÷arãrabàdhàkaràõi ÷alyàni teùàmàharaõopàyà yantràõi . tàni ùañprakàràõi tadyathà svastikayantràõi, sandaü÷ayantràõi tàlayantràõi, nàóãyantràõi, ÷alakàyantràõi, upa yantràõi ceti>% ityupakrame %<viü÷atirnàóyaþ>% . %<nàóãyantràõyanekaprakàràõyanekaprayojanànyekatomukhànyumayatomukhàni ca tàni srotogata÷alyoddharaõàrthaü rogadar÷anàrthamàcåùaõàrthaü kriyàsaukàryàrtha¤ceti tàni sroto dvàrapariõàhàni yathàyogapariõàhadãrghàõi ca>% su÷ru0

#<nàóãvalaya># naø nàóyà ghañikàyàþ j¤ànàrthaü balayaü valayà kàraü yantram . siø ÷iø ukte lagnàdij¤ànàrthe nàóãråpakàlaj¤ànopàye yantrabhede %<apavçtte kujalagne lagnaü càtho khagolanalikàntaþ . bhåsthaü dhruvayaùñisthaü cakraü ùaùñyà nijodayai÷càïkyam . vyastairyaùñãbhàyàmudaye'rkaü nyasya nàóikà j¤eyàþ . iùñacchàyàsåryàntare'tha lagnaü prabhàyàü ca . kenacidàdhàreõa dhruvàbhimukhakãlake'tra dhçte . atha và kãlacchàyàtatvamadhye syurnatà nàóyaþ>% måø . atra sàradàrumayamiùñàpramàõaü cakràkàraü samaü nemyàü ùaùñighañikàïkaü yantraü khagolamadhyasthàyàü dhruvayaùñau pçthvãmadhyasthàne protaü kàryam . tathà svodayapramàõairmeùàdirà÷ibhirasamairubhayapàr÷vayoþ ùaóvargeõa ca buddhimatàïkanãyam . tai÷codayairvilomairaïkyam . meùàt pa÷cimato vçùo vçùàt pa÷cimato mithunam itthàdi . sa càïkanaprakàraþ sarvatobhadrayantre mayà pañhitaþ . %<vçtau cakrabhàgaistadanvarghañãbhiþ svade÷odayai÷càïkayedasya pàr÷vam . pratisvodayaü svàgnimiþ 30 kùetrabhàgaistribhàgàbhidhairdvàda÷àü÷aiø . 30 rnavàü÷aiþ 3 . 20 . tribhàgai 10 rdvi bhàgai 15 stathà sasvanàthaiþ prayatnena ùaóavargamevaü vibhajya>% . evaü yantraü kçtvà yasmin dine tena kàlaj¤ànaü tasmin dine yàvànaudayiko ravistadbhuktàn rà÷ãn meùàderdattvà bhujyamànarà÷erbhàgàn kùetrabhàgeùu dattvàgre ravicihnaü kàryam . tasmin dina udayakàle yaùñicchàyà yà pa÷cimato gatà tasyàü chàyàyàü ravicihnaü yathà bhavati tathà yantraü sthiraü kàryam . tato'nantaraü raviryathà yathopari yàti tathà tathà chàyà'dho gacchati . chàyàrkacihnayormadhye yà ghañikàstà dinagatà j¤eyàþ . tathà yaùñicchàyàyàü yo rà÷irye ca kùetràü÷àstallagnaü j¤eyam . sa ca ùaóvargaþ . atha và kiü khagolàntaþsthena yaùñiprotena, cakràntariùñapramàõaü kãlakaü protaü kçtvà sa kãlako ghruvàbhimukho yathà bhavati tathà kenacidàdhàreõa cakraü sthiraü kàryam . tathà kçte iùñakàle kãlacchàyà yatra lagati tasya yantràdha÷cihnasya ca madhye natanàóikà j¤eyàþ pramitàø .

#<nàóãvigraha># puø nàóãmàtrasàraþ vigraho deho'sya . ÷ivànucarabhede atikç÷e bhçïgiõi hemacaø .

#<nàóãvraõa># puø naø nàóãva vraõam . màdhavakarokte braõabhede (nàlãghà) %<yaþ ÷othamàmamiti pakvamupekùate'j¤o yo và vraõaü pracårapåyamasàdhuvçttaþ . abhyantaraü pravi÷ati pravidàrya tasya sthànàni pårvavihitàni tataþ sapåyaþ . tasyàtimàtragamanàdgatiriùyate tu nàóãva yadvahati tena matà tu nàóã>% . vàtàdidoùabhedena tasya råpàõi yathà %<doùaistribhirbhabati sà pçthageka÷a÷ca saümårchitairapi ca ÷alyanimittato'nyà . tatrànilàt paruùasåkùmamukhã sa÷ålà phenànuviddhamadhikaü sravati kùapàsu . pittàttçùàjvarakarã paridàhayuktà pãtaü sravatyadhikamuùõamahaþsutàpi . j¤eyà kaphàdbahughanàrjanapicchilàsrà stabdhà sakaõóåra ruõà rajanãpravçddhà . dàhajvara÷vasanamårchanavaktra÷oùà yasyàü bhavantyamihitàni ca lakùaõàni . tàmàdi÷et pavanapittakaphaprakopàd ghoràmasukùayakarãmiva kàlaràtrim . doùadvayàbhihatalakùaõadar÷anena tisro gatãrvyatikaraprabhavàstu vidyàt>% . ÷alyanimittalakùaõaü yathà %<naùñaü katha¤cidanumàrgamudãriteùu sthàneùu ÷alyamacireõa gatiü karoti . sà phenilaü mathitamacchamasçgvimi÷ramuùõaü karoti sahasà saruja¤ca nityam>% . asàdhyakçcchrasàdhyayorlakùaõaü yathà %<nàóã tridoùaprabhabà na sidhyet ÷eùà÷catasraþ khalu yatnasàdhyàþ>% .

#<nàóã÷àka># puø nàóãpradhànaþ ÷àkaþ . nàóãke (pàña÷àka)

#<nàóã÷oùaõataila># naø cakradattokte tailabhede %<puñapàkavidhisvinnahastiviójàtagoõóakaþ . rasaþ satailasindhåtthaþ karõasràvaharaþ paraþ . jambåkasya tu màüsena kañutailaü vipàcayet . tasya påraõamàtreõa karõanàóã pra÷àmyati . ni÷àgandhapale pakvaü kañutailaü palàùñakam . dhåstårapatrajarase karõanàóãjiduttamam>% .

#<nàóãsvarasa¤càra># puø 7 taø . nàóobhede vàyoþ vahanaråpe gatibhede . dehamadhye vàmabhàgasthàyàm ãóàyàü ÷vàsàdidhikyena sa¤càre candrodayaþ, dakùasthàyàü piïgalàyàü tathà vahane såryodayaþ ityetat svarodayagranthe prasiddham . tasya ÷ubhà÷ubhaphalàdikaü kàlavi÷eùaniyama÷ca pradar÷yate grahayàmale %<àdau candraþ site pakùe bhàskarastu sitetare . pratipatkramato'hàni trãõi kçtvodayatyayam>% . tripuràsàrasamuccaye tu amàvàsyàvadhyudayamàha yathà %<àrabhya dar÷aü prathamàmudeti vàme puñe trãõi dinàni devaþ . vàmetare trãõi tato dinàni pårõàü tithiü yàvadathaivamevam . ekasya pakùasya viparyayeõa rogàbhibhåtirbhavatãha puüsàm . pakùadvaye bandhusuhçdvipattiþ pakùatraye vyatyayato mçtiþ syàt>% brahmajàmale %<candrodaye yadà sårya÷candraþ såryodaye yadà . a÷ubhaü hànirudvegaþ, ÷ubhaü sarvaü nivàrayet>% . candrodaye vàma nàóyàü vàyugamananiråpitasamaye evaü såryodaye dakùiõanàóyàü vàyugamananiråpitasamaye . karmavi÷eùe nàsikayorvà yoþ prave÷anirgamàbhyà¤ca ÷ubhatvamapi tatraiva %<yàtràkàle vivàhe ca vastràlaïkàradhàraõe . ÷ubhakarmasu sarveùu prave÷e ca ÷a÷ã ÷ubhaþ . vigrahadyåtayuddheùu snànabhojanamaithune . vyavahàre bhaye bhaïge bhànunàóã pra÷asyate . mohanaü ÷àntika¤caiva divyauùadhirasàyanam . vidyàrambhaþ sthiraü kàrya kartavya¤ca ni÷àkare . dårayuddhe jayã candraþ sumàbhanne divàkaraþ . vahannàóãpade caiva yàtrà bhavati sidiñà>% . yasyàü nàsikàyàü pràõavàyorgatirbhavati tadde÷ãyapàdaprasàraõapårvikà yàtrà siddhidà bhavatãtyarthaþ %<÷ayane ca prasaïke và yuvatyàliïgane'pi và . yaþ såryepya pibeccandraü sa bhavenmakaradhvajaþ>% . såryeõa dakùiõanàsikàsthapràõavàyunà, candraü vàmanàsikàgatapràõavàyuü pibati tatsaïgakàle svãyaniþ÷vàsamatiniviùñaþ sannàkarùayati tatphalaü tatraiva %<candracàro viùaü hanti såryo bàlàva÷aü nayet . suùumõàyàü bhavenmokùa eko devastridhà mataþ . bhuktamàtreõa mandàgnau strãõàü va÷ye 'tha karmaõi . ÷ayanaü såryavàhena kartavyaü sarvadà budhaiþ . ÷ànte ÷oke vivàde ca jvarãte mårchite tathà . sajjanasyàpi vodhàrthe candracàraü pravàhayet>% . bhuktamàtràdau vàmapàr÷veõa, ÷àntàdiùu dakùiõapàr÷veõa ÷ayanaü kàryamiti tàtparyam . caturdikùårdhvamadhastàccànyatarasthànamà÷ritya yadi dåtaþ pçcchati tadà kasyàü nàóyàü vàyugatiþ ÷ubhetyàha %<årdhvavàmàgato dåto j¤eyo vàmapathasthitaþ . pçùñhe dakùe tathàdhastàt såryavàhagato mataþ . pårvanàóã gato dåto yat pçcchati ÷ubhà÷ubham . tatsarvaü siddhamàpnoti ÷ånye ÷ånyaü na saü÷ayaþ . àdau ÷ånyagataþ pçcchet pa÷càt pårõo vi÷ed yadi . tadà sarvàrthasiddhiþ syàditi jànãhi ni÷citam>% . idànãü praõàvàyoþ prave÷anirgamàbhyàü vi÷eùamàha %<prave÷akàle yadbhåto và¤chati svaprayojanam . tatsarvaü siddhimàpnoti nirgame nàsti sundraram>% . karmavi÷eùe nàóãvi÷eùagatimàha %<màraõaü mohanaü stambhaü vidveùoccàñanaü tathà . preraõàkarùaõakùobhaü bhànunàóyudaye kuru . ÷àntikaü pauùñikaü kùemaü divyauùadhirasà yanam . yogàbhyàsàdikarmàõi kartavyàni ni÷àkare>% . tripuràsàraüsamuccaye %<bhåtànàmudayaü dvayorapi budhaþ saülakùayet pakùayostatràdau vasudhodayaü nihitaghãrghràõasya daõóaspç÷i . deve'dhaspç÷i vàriõohutavahasyordhà gati÷codayaü tiryaksaüspç÷i màrutasya paritaþ pçùñhe marudvartmanaþ>% deve pràõavàyau . phalaü jàmale %<pçthvãjale ÷ubhetattve tejomi÷raphalodayam . hànimçtyukarau puüsàmubhayau vyomamàrutau>% karmavi÷eùe bhåtodayaphalaü tripuràsmare va÷yastambhanayoþ pra÷asta udayo bhåmerjalasyodrayaþ ÷astaþ ÷àntikapauùñikàdiùu ÷ubho vandhàya vahneþ punaþ . ÷atrormàraõadàraõadikaraõe uccàñanocchedayorvàyoþ ÷àntikanirviùãkaraõayorvyomno hita÷codayaþ . kiyatkàlamekanàóãgato vàyurbhavati tatràpi pa¤cabhåtodayaþ kena j¤eya ityapekùàyàü nàóãgatikàlaü sthànakrameõa bhåtodaya¤càha jàmase %<ekaikasya kalàþ pa¤ca krameõaivodayanti tàþ . pçthivyàpastathà tejo vàyuràkà÷ameva ca . madhye pçthvã tvadha÷càpa årdhe vahati cànalaþ . tiryagvàyupravàha÷ca nabho vahati saükrame>% . prapa¤casàre'pi %<puñayorubhayo÷ca daõóasaüsthà pçthivã toyamadhaþkç÷ànurårdham . pavanastvatha pàr÷vago 'pi madhye gaganaü bhåtagatistanådbhaveyam>% tatràpi bàlyàdyavasthàbhedamàha rudrajàmale uttarakhaõóe ekàda÷apañale %<svakãyanàsikàgrantu pa¤camaü parikãrtitam . yannàsàpçñamadhye tu vàyurbhramati bhairava! . tannàsàpathamadhye tu bhàvàbhàvaü vicàrayet . àkà÷aü vàyuråpaü hi taijasaüvàruõaü prabho! . pàrthivaü krama÷oj¤eyaü bàlyàstàdi krameõa tu . vàmodaye ÷umà vàmà dakùiõe puruùaþ ÷ubhaþ . vàyånàü gamanaü j¤eyaü gaganàvadhireva ca . kevalaü madhyade÷e tu gamanaü pavanasya ca . tadàkà÷aü vijànãyàdbàlyabhàvaü prakãrtitam . tiryaggatistu nàsàgre vàyorudayameva ca . kevalaü bhramaõaü j¤eyaü sarvamaïgalameva ca . ki÷oraü tadvijànãyàdvàyau tiryaggatau vibho! . kevalàrdhanàsikàgre vàyurgacchati daõóavat . tattaijasaü vijànãyàttejasà balavàn bhavet . yauvanaü tadvijànãyàt karmasiddhirbhaveddhruvam . yadà vyàpya gacchatãha nàsàpuñamanàkulam . jalodayaü vijànãyàt tadàvyàmohameva ca . tadvçddhagatamàva¤ca vilambo'dhikaceùñayà . pràpnoti paramàü prãtiü vàruõàrõodayo'ruõam . yadyadhogacchati kùipraü ki¤cidårdhamagocaram . yadà karoti pràg vàlaü tadàrogàdbalodayaþ . pçthivyà unnataü bhàgaü rogàrtaü paripãóitam . astamitaü mahàdeva . anulomavilomataþ . pavanogacchati kùipraü vàmadakùiõabhedataþ . vàmanàsàpuñaü yàti pçthivã jalameva ca . sadà phalàphalaü dàtumuditàkulamaõóale . tayorvai vàyavã ÷aktiü phalabhàgaü tadà labhet>% . avasthàbhede tatphalakathanaü tatraiva %<yadyevaü vàmamàge tu bàlàyàþ pra÷nakarmaõi . yadi tatra pumàn pra÷naü karoti vàmagàminã . tadà rogamavàpnoti karmàrho na bhaveddhruvam . yadi vàyådayo vàme dakùiõe puruùaþ sthitaþ . tadà kuphalamàpnoti dravyàgamanadurlabham . akasmàddravyahàniþ syànmanãgataphalàpaham . suhçdbhaïgaü vivàda¤ca bhinne bhinnodayàt ÷ubham . kevalaü varuõasyaiva puruùo dakùiõe ÷ubhaþ . a÷ubhaü pçthivãdakùe bhedo'yaü varadurlabhaþ . sadodayaü dakùiõe ca vàyostejasaeva ca . àkà÷asya vijànãyàt ÷ubhà÷ubhaphalaü prabho! . yadi bhàgyava÷àdeva vàyormandà gatirbhavet . dakùanàsà madhyade÷etadà vàmodayaü ÷ubham . tadà vàme vicàra÷ca vàyutejaþsvarasya ca . j¤àtvodayaü vijànãyànmitre hàniþ svare bhayam . evaü svabhuvanàgàre yadi gacchati vàyavã . tasmin kàle pumàn vàmadakùabhàgasthasammukhaþ . tadà kanyàdànaphalaü yathà pràpnoti mànavaþ . tadà vàyuprasàdena pràpnoti dhanamuttamam . de÷àntaràt ÷ubhà vàrtà àyàti putrasampadaþ>% iti strãpuüsabhedena phalakathanaü såkùmasvarodaye %<guru÷ukrabudhendånàü vàsare vàmanàóikàþ . siddhyanti sarvakàryeùu kçùõapakùe vi÷eùataþ . arkàïgàraka÷auràõàü vàsare dakùanàóikà . syàttathà cirakàlena ÷ukle naivodayaþsthitaþ . kramàdekaikanàóyàstu tattvànàü pçthagudbhavaþ . ahoràtrasya madhye tu j¤eyà dvàda÷a saükramàþ . vçùakarkañakanyàlimçgamãnani÷àkare . meùe siühe ca vanuùitulàyàü mithune ghañe . udayo dakùiõe j¤eyaþ ÷ubhà÷ubha vinirõayaþ>% . vàràdibhedena nàóãvi÷eùaphalakathanam . %<tiùñhet pårvottare candrobhànuþ pa÷cimadakùiõe . dakùanàóyàþ pravàhe tu na gaccheddakùapa÷cime>% iti nàóãvi÷eùeõa diggatiþ . %<vàmacàrapravàhe tu na gacchet pårva uttare . paripantho bhavettasya gato'sau na nivartate . tasmàdatra na gantavyaü budhaiþ sarvahiteplubhiþ . tadà tatra tu saïghàte mçtyureva na saü÷ayaþ>% iti vahannàóãkasya digvi÷eùagamananindà . %<÷uklapakùe dvitãyàyàmarke vahati candramàþ . pradç÷yate mahàüllàbhaþ puüsaþ saukhyaü prajàyate såryodaye yadà sårya÷candre candrodayo bhavet . sidhyanti sarvakàryàõi divàràtrigatànyapi>% svasvanàóàphalakçthanam %<candrakàrthe yadà såryaþ sårya÷candrodaye bhavet . udvegaþ kalaho hàniþ ÷ubhaü sarvaü nivàrayet>% iti viparãtanindà %<såryasya vàhe pravadanti làbhaü prakà÷ane yuktamanaþsthira¤ca . ÷vàsena yuktasya tu ÷ãtara÷meþ pravàhakàle phalamanyadasmàt . yadà pratyåùakàle tu viparãtodayo bhavet . candrasthàne sthite càrke ravisthàne ca candramàþ . prathame mànasodvegaü dhanahàniü dvitãyake . tçtãye gamanaü vidyàdiùñanà÷aü caturthake . pa¤came ràjyavibhavaü ùaùñhe sarvàrthanà÷anam . saptame vyàdhiduþkhàni aùñame mçtyumçcchati>% iti dinabhedena viparãtaphalam %<kàlatrayaü vinà'niùño viparãtaþ yadà bhavet . tadà duùñaphalaü proktaü ki¤cinnyåne'ti÷obhanam . pràtarmadhyàhnayo÷candraþ sàyaükàle divàkaraþ . tadà nityaü jayaü làbhaü viparãtantu duþkhadam>% iti kàlabhedena phalam %<vàme và dakùiõe vàpi yatràpyàkramyate svaraþ . kçtvà tatpadamàdya¤ca yàtrà bhavati siddhidà>% iti vahannàóãkasya yàtràphalam .

#<nàóãsneha># puø nàóyàmeva sneho'sya . nàóãmàtrasàre ati kç÷e ÷ivadvàrapàle bhçïgiõi ÷abdaraø .

#<nàóãhiïgu># puø nàóãpradhànã hiïguþ . hiïgubhede ràjaniø .

#<nàõaka># triø na aõakaþ kutsitaþ na÷abda na %<saha supà>% saø . 1 kutsitabhinne 2 mudràcihnitaniùkàdau %<tulà÷àsanamànànàü kåñakçnnàõakasya ca . ebhi÷ca vyavahartà yaþ sa dàpyodaõóamuttamam>% yàj¤aø .

#<nàtha># dave (upatàpe) paø à÷iùi àtmaø ai÷ye'rthane ca paraø bhvàø makaø señ nàthati dunoti ãùñe yàcate ityarthaþ nàthate à÷aüsate ityarthaþ . anàthãt anàthiùña . nanàthathe çdit ananàthat . nàthaþ . aõopade÷atvàt sati nimitte ma õatvam pranàthati . yàcane %<santuùñamiùñàni tamiùñadetaü nàthanti ke nàma na lokanàtham>% naiùaø %<à÷iùi nàthaþ>% pàø à÷ãrvàde evàtmanepadavidhànàt upatàpayàcanàdau parasyaipaditvam ataeva kàvyapraø %<dãnaü tvàmanunàthate kucayugam>% iti cyutasaüskçtidoùe udàhçtyoktaü yathà atra anunàthate iti . sarpiùo nàthate ityàdàva÷iùyeva nàthateràtmanepadaü vihitam . %<à÷iùi nàthaþ>% iti såø atra tu yàdhanamarthaþ tasmàt %<dãnaü tvàmanunàthati stanayugamiti>% pañhanãyam .

#<nàtha># puø nàtha ai÷ye ac . svàmini ã÷vare hemacaø . %<anarghyamarghyeõa tamadri nàthaþ>% kumàø %<trilokanàthena satàü mathadviùaþ>% raghuþ .

#<nàthavat># triø nàtha + astyarthe matup masya vaþ . paràdhãne amaraþ striyàü ïãp . %<viùõunà ÷rãrivendreõa bhartrà nàthavatã satã>% ràmàø sundaø 37 aø %<yàþ sma tà lokanàthena nàthavatyaþ purà'bhavan>% bhàø mauø 5 a0

#<nàthahari># puø nàthaü harati sthànàntaraü nayati hva--in . pa÷au siø kauø .

#<nàda># puø nada--gha¤ . 1 ÷abde amaraþ . 2 anusvàravaducàrye ardhacandràkçtivarõabhede 3 brahmasvaråpaghoùabhede varõavi÷eùavya¤jake vàhyaprayatnabhede %<kaõñamanye tu ghoùàþ syuþ saüvçtà nàdamàginaþ>% pàø ÷ikùà %<saccidànandavibhavàt sakalàt ùarame÷varàt . àsãcchaktistato nàdastasmàdvindusamudbhavaþ . nàdo vindu÷ca vãja¤ca saeva trividho mataþ . bhidyamànàt paràdvindorubhayàtmàravo'bhavat . sa ravaþ ÷rutisampannaþ ÷abda brahmà'bhavat param>% ÷àraø tiø . %<tatra satvapraviùñà cit ÷akti÷abdavàcyà paramàkà÷àvasthà saiva satvapraviùñà rajo'nuviddhà nàda÷abdavàcyà avyaktàvasthà>% padàrthadar÷aþ . %<nàbherårdhaü hçdi sthànàn màrutaþ pràõasaüj¤akaþ . nadati brahmarandhrante tena nàdaþ prakãrtitaþ>% %<àkà÷àgnimarujjàto nàbherårdhvaü samuccaran . mukhe'tivyaktamàyàti yaþ sa nàda itãritaþ . sa ca pràõibhavo'pràõibhava÷cobhayasambhavaþ . àdyaþ kàyabhavo vãõàdibhavastu dvitãyakaþ . tçtãyo'pi ca vaü÷àdibhava itthaü tridhà mataþ . yaduktaü brahmaõaþ sthànaü vrahmagranthi÷ca yo mataþ . tanmadhye saüsthitaþ pràõaþ pràõàdvahnisamudbhavaþ . vahnimàrutasaüyogànnàdaþ samupajàyate . na nàdena vinà gãtaü na nàdena vinà svaraþ . na nàdena vinà ràgastasmànnàdàtmakaü jagat . na nàdena vinà j¤ànaü na nàdena vinà ÷ivaþ . nàdaü råpaü paraü jyotirnàdaråpã paraü hariþ>% saïgãtadàø 5 stãtari nighaõñuþ . 6 ÷abdàbhivya¤jake karõa÷aùkulãsaüyogavibhàge ÷avarasvàmã %<nàdavçddhiparà>% jaiø 1 . 1 . 17 såø %<yaccaitat bahubhirbherãbhàdhamadbhiþ ÷abdamuccàrayadbhirmahàn ÷abdaþ upalabhyate . tena pratipuruùaü ÷abdàvayavapracaya iti gamyate naivaü niravayavohi ÷abdaþ avayavabhedànavagamàt niravayavatvàcca mahattvànupapattiþ ato na vardhate ÷abdaþ . karõa÷aùkulãmaõóalasya sarvàü nemiü vyàpnuvadbhiþ saüyogavibhàgairnairantaryeõa aneka÷ograhaõàt mahàn iva avayavavàn ivopalabhyate, saüyogavibhàgàþ nairantaryeõa kriyamàõàþ ÷abdamabhivya¤jayanto nàda÷abdavàcyàþ . tena nàdasyaiùaka vçddhiþ na ÷abdasyeti>% ÷avarabhàø .

#<nàdamudrà># strã %<muùñirårdhãkçtàïguùñhà dakùiõà nàdamudrikàþ>% tantrasàrokte mudràbhede .

#<nàdavat># puø nàdo vàhyaprayatnabheda ujàraõe sàdhanatayà'styasya matup masya vaþ . 1 nàdaråpabàhyaprayatnoccàryavargya dvitãyavarõàdau %<ghoùavato nàdavato mahàpràõasya>% siø kauø 2 ÷abdayukte ca .

#<nàdavindu># puø upaniùadbhede 1 upaniùacchabde pçø dç÷yam . 2 varõabhede ca .

#<nàdin># triø nada--õini . 1 ÷abdakàriõi striyàü ïip . %<pramathyamanàvarõavadhãranàdinã>% raghuþ kàla¤jare giõau jàteùu jàtismareùu saptasu mçgeùu saptame 2 mçge puø . gurorgàü hatvà pitç÷ràddhaü kçtavatàü garga÷iùyàõàü vyàdhàdi janmapràpti kathà havivaüø 21 aø dç÷yà . teùàü da÷àrõe vyàdhajanmànantaraü kàla¤jare girau mçgajanmapràptànàü saüj¤à yathà %<unmukho nityavitrastaþ stabdhakarõo vilocanaþ . paõóito ghasmaro nàdã nàmataste'bhavanmçgàþ>% . 3 nàdayukte tri0

#<nàdeya># triø nadyà idaü tatra bhavo và nadyà nadasya và óhak . 1 nadyàþ sambandhini 2 tatra bhave ca %<nadyà nadasya và nãraü nàdeyamiti kãrtitam . nàdeyamudakaü råkùaü vàtalaü laghu dãpanam . anabhiùyandhi vi÷adaü kañukaü kaphapittanut>% bhàvapraø . 3 saindhavalavaõe naø ratnamàø . 4 sauvãrà¤jane naø ràjaniø . 5 kà÷atçõe 6 vànãravçkùe puø ràjaniø . 7 ambuvetase 8 bhåmijambåkàyàü 9 vaijayantikàyàü strã ïãp amaraþ . 10 nàgaraïgajambvàü 11 vyaïguùñhe strã ïãp medino . 12 agnimantharavçkùe 13 kàkajambåvçkùe ca strã ràjaniø . na àdeyam adeyaü và 14 agràhye 15 deye ca triø %<nàdeyaü nàdeyaü ÷aradi vasante ca nàdeyam>% vaidyakam ÷aradi nàdeyaü na gràhyamityarthaþ . vasante tu na adeyaü deyamityarthaþ .

#<nàde÷vara># naø kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede %<nàde÷varaü samabhyarcya kaiþ kairõàpi sucintitam . tasmàt kà÷yàü prayatnena sevyo nàde÷varo nçbhiþ>% kà÷ãkhaø 32 aø .

#<nàdya># triø nadyàü bhavaþ nadyàdibhyoóhakaü vàcitvà %<pàtho nadãbhyàü óyaõ>% pàø vede óyaõ . nadãbhave %<calodadhãta nàdyo girome>% çø 2 . 35 . 1 %<yà÷ca kåyà yà÷ca nàdyàþ samudriyà àpaþ>% taittiø 3 . 1 . 2 . 4

#<nàdha># nàthàrthe bhvàø àø sakaø señ . nàdhate anàdhiùña nanàdhe çdit caïi ananàghat ta . ayaü õopade÷o'pãtyanye tena sati nimitte õatvam . kavikalpadrume'syobhayathà kãrtanàdasya ubhayavighatvam %<rodasã nàdhasã vçtau>% çø 10 . 65 . 5 %<õàdhç yàc¤autàpai÷varyàdau nàdhasã yàcamàne>% bhàø .

#<nànà># avyaø na + nठ. 2 vinàrthe %<nànà nàrãrniùphalà loka yàtrà>% na nànà ÷ambhunà ràmàt mugdhabodham . 2 anekàrthe %<nànàvidha dehabhçtàü samàjam>% %<mçtyoþ sa nçtyumàpnoti yaiha nàneva pa÷yati>% ÷rutiþ %<bahvoùu cekajàtànàü nànàstrãùu nibodhata>% . %<prakà÷arakùakàstreùàü nànàpaõyopajãvinàm>% manuþ .

@<[Page 4031b]>@
#<nànàkanda># puø nànà kando'sya . 1 piõóàlau ràjaniø . 2 bahumålayukte triø .

#<nànàdhvani># puø 6 taø . kàhalavãõàdi÷abde hàràø .

#<nànàndra># puø nanàndurapatyam vidàø a¤ . nanàndurapatye tataþ yåni haritàø phak . nànàndràyaõa nanànduryånyapatye .

#<nànàråpa># naø karmaø . 1 bahuvidhe råpe %<nànàråpavatã matà>% bhàùàø nànà råpàõi yasya . 2 bahuprakàre triø %<nànàråpàõi jàyante vãjànãha svabhàvataþ>% manuþ .

#<nànàrtha># triø nànà arthà yasya . 1 anekàrthe akùàdi÷abde %<nànàrthàþ ke'pi kàntàdivargeùvevàtra kãrtitàþ>% amaraþ nànàrtha÷abdànà¤ca yatra ÷akyatàvacchedakatàyàü làghavaü tatra ÷aktiþ bahånàü làdhave nigamanàviraheõa sarvatraiva ÷aktiþ anyatra lakùaõà . tatràpi anekàthesya ÷abdasya sarvatra vçttisàmyena sarveùàü padàrthànàü yugapadupasthitàvapi saüyogàdinà kasyacidarthasya ÷àbdabodha ityekeùànmatam anyàrthopasthitàveva saüyogàdeþ prativandhakatvamityanye . tadet rasagaïgàdhare vyavasthàpitam . adhikaü anekàrtha÷abde 193 pçø dç÷yam . 2 nànàprayojanayukte triø karmaø . 3 bahuprayojane puø .

#<nànàvarõa># triø nànàvarõà råpàõi yasya . citravarõayukte %<ulkà mantrivinà÷aü nànàùarõaghanà÷ca bhayamatulam>% vçhaø saüø 5 aø . karmaø . 2 bràhmaõàdivarõacatuùñaye ca .

#<nànàvidha># triø nànà vidhàþ prakàrà asya . bahuprakàre %<nànàvidhairupàyairupakàriõyanupakàriõaþ puüsaþ>% sàüø kàø %<nànàvidhànàü dravyàõàü ÷uddheþ ÷çõuta nirõayam>% manuþ

#<nàntarãyaka># naø na antarà vinà bhavaþ antarà + cha avyayasya ñilopaþ tataþ svàrthe ka . avinàbhåte tadabhàve tadabhàvaråpavyàptiyute %<abhidheyàvinàbhåtapratãtirlakùaõoccate>% kàrikàvyàø %<anibhàvaþ sambandhamàtraü na tu nàntarãyakatvam>% kàvyapraø . vyàkçta¤cedaü mahe÷vareõa %<nàntarãyakatvaü tadabhàve tadabhàvaråpà vyàptiþ>% . %<pratibandha kàbhàve nàntarãyakà arthotpattiþ>% navyanyàyavàdàrthaþ .

#<nàntra># naø nama--ùñran vçddhi÷ca . stotre uõàdikoùaþ . saükùiptasàre nàntramityeva pàñhaþ ÷abdakalpadrume nànteti pàñhakalpanam lipikarapramàdapàñhamàlokyeti bodhyam .

#<nàndikara># puø nàndãü karoti kç--ña 6 taø %<ïyàpoþ saüj¤à chandasãþ>% pàø hrasvaþ . nàñake nàndãpàñhakare såtradhàre

#<nàndã># strã nandanti devà atra nanda--gha¤ pçùoø vçdbhiþ ïãp . 1 samçddhà 2 nàñakasyàdau maïgalàrthe pàñhye ÷lokàdau %<à÷irvacanasaüyuktà stutiryasmàt pravartate . devadvijançpàdãnàü tasmànnàndãti sà smçtà>% . nàñake vighnavighàtàyàdau nàndã kàryà yadàha bharataþ %<yadyapyaïgàni bhåyàsi pårvaraïgasya nàñake . tathàpyava÷yaü kartavyà nàndã vighnopra÷àntaye . devadvijançpàdãnàmà÷ãrvàdaparàyaõà . nandanti devatàyasmàttasmànnàndã prakãrtità>% anyacca %<devadvijançpàdãnàmà÷ãrvacanapårvikà . nàndã kàryà budhairyatnànnamaskàreõa saüyutà . gaïgà nàgapatiþ sãmaþ sudhànandàjayà÷iùaþ . ebhirnàmapadaiþkàryà nàndã dhàràbhiraïkità . pra÷astapadavinyàsà candrasaïkãrtanànvità . à÷ãrvàdaparà nàndã yojyeyaü maïgalàtmikà . kàcidda÷apadà nàndã kàcidaùñapadà tathà . såtradhàraþ pañhennàndãü madhyamasvaramà÷ritaþ>% . sàø daø anyathà uktaü yathà %<yannàñyavastunaþ pårvaü raïgavighnopa÷àntaye . ku÷ãlavàþ prakurvanti pårvaïgaþ sa ucyate . pratyàhàràdikànyaïgànyasya bhåyàüsi yadyapi . tathàpyava÷yaü kartavyà nàndã vighnopa÷àntaye>% %<à÷ãrvacanasaüyuktà nityaü yasmàt prayujyate . devadvijançpàdãnàü tasmànnàndãti saüj¤ità . maïgalya÷aïkhacandràbjakokakairava÷aüsinã . padairyuktà dvàda÷abhiraùñàbhirvà padairuta>% . aùñapadà yathà . anarghyaràghave %<niùpratyåhamityàdi>% dvàda÷apadà yathà mama tàtapàdànàü puùpamàlàyàm . %<÷irasidhçtasuràpage smaràràvaruõamukhe ndurucirgirãndraputrã . atha caraõayugànate svakànte smitasarasà bhavato'stu bhåtihetuþ>% . evamanyatra . %<etannàndãti>% kasyacinmatànusàreõoktam . vastutastu %<pårvaraïgasya raïgadvàràbhidhànamaïgamiti>% ucyate . yaduktam . %<yasmàdabhinayo hyatra pràthamyàdavatàryate . raïgadvàramato j¤eyaü vàgaïgàbhinayàtmakamiti>% uktaprakàràyà÷ca nàndyà raïgadvàràt prathamaü nañaireva kartatyatayà na maharùiõà nirde÷aþ kçtaþ . kàlidàsàdimahàkaviprabandheùu ca %<vedànteùu yamàhurekapuruùaü vyàpya sthitaü rodasã yasminnã÷vara ityananyaviùayaþ ÷abdo yathàrthàkùaraþ . antarya÷ca mumukùubhirniyamitapràõàdibhirmçgyate sa sthàõuþ sthirabhaktiyogasulabho niþ÷reyasàyàstu vaþ>% evamàdiùu nandãlakùaõàyogàt . ukta¤ca %<raïgadvàramàrabhya kaviþ kuryàditi>% . ataeva pràktanapustakeùu %<nàndyante såtradhàra>% ityanantarameva %<vedànteùvityàdi>% ÷lokalikhataü dç÷yate . yacca pa÷càt %<nàndyante såtradhàra>% iti likhanaü tasyàyamabhipràyaþ %<nàndyante såtradhàra idaü prayojitavàn itaþ prabhçti mayà nàñakamupàdãyate iti kaverabhipràyaþ såcitaþ iti>% . vçddhau %<te tu nàndãmukhà nàndã samçddhiriti kathyate>% iti brahmapuràõam %<nàndãmukhe vivàhe ca prapitàmahapårvakam>% iti sambandhavivekapari÷iùñadhçtavacanam . %<nàndãmukhe putràdisamçddhisàdhanaråpe vivàhe vi÷eùaõaü tu vivàhàdeþ putràdilàbhavi÷eùaj¤àpanàya nàndãmukhapadasya ÷ràddhaparatve anekavacanapràptapitçpårvakàbhilàpasya bàdhàpatteþ>% saüø taø raghunandanaþ .

#<nàndãka># puø nàndyai kàyati kai--ka . 1 toraõastambhe trikàø 2 nàndãmukha÷ràddhe nàndãmukha÷abde dç÷yam .

#<nàndãkara># triø 6 taø . 1 nàndã÷lokàdipàñhakare 2 nàndãvàdini ca amaraþ .

#<nàndã(ndi)ghoùa># puø nàndyai ghoùaþ và hrasvaþ . bheryàdi÷abde

#<nàndãpaña># puø nàndyàþ vçddhyarthaþ pañaþ . kåpàdimukhabandhanavastre vãnàhe hemacaø .

#<nàndãpura># naø nàndyai påþ acsamàø . apràksthe purabhede tataþ puràntatvàt bhavàdyarthe vu¤ . nàndãpuraka tatra bhave triø .

#<nàndãmukha># naø nàndyà vçddhermukham . 1 vçddhi÷ràddhe ÷ràddhabhede nàndyai mukhaü yasya . 2 pitràdau 3 màtràdau strã ïãù . jãvatpitràditrikasya 4 vçddhaprapitàmahàdau ca 6 taø . 5 samçddheþ sàdhane vivàhàdau %<nàndãmukhe vivàhe ca>% nàndã÷abdadar÷itavàkye saø taø likhanaü dç÷yam . atha nàndã÷ràddhàdhikàrasvaråpàdi nirõaø siø dar÷itaü yathà atha vçddhi÷ràddham tannimittaü pçthvãcandrodaye bràhme %<janmanyathopanayane vivàhe putrakanyayoþ . piténnàndã mukhànnàma tarpayedvidhipårvakam . devavrateùu càdhànayaj¤apuüsavaneùu ca . navànnabhojane snàne åóhàyàþ prathamàrtave . devàràmataóàgàdipratiùñhàsåtsaveùu ca . ràjàbhiùeke bàlànnabhojane vçddhisaüj¤akàn . vanasthàdyà÷ramaü gacchan pårvedyuþ sadya eva và . pitén pårvoktavidhinà tarpayet karmasiddhaye>% viùõupuràõe %<yaj¤odvàhapratiùñhàsu mekhalàvandhamokùayoþ . putrajanmavçùotsarge vçddhi÷ràddhaü samàcaret>% tatraiva %<nàmakarmaõi bàlànàü cåóàkarmàdike tathà>% ityukterniùkramànnaprà÷anayorna ÷ràddhamiti maithilàþ tanna pårvoktabirodhàt nàniùñveti virodhàt %<sutotpattau tathà ÷ràddhe annaprà÷anike tathà>% iti ràjamàrtaõóàcca bahuhvçcakàrikàyàm %<àdyàbhyudayikaü ÷ràddhaü vçddhipårteùu karmasu . puüsaþsavanasãmantalokopanayaneùviha . vivàhe cànalàdheyaprabhçti÷rautakarmaõi . idaü ÷ràddhaü prakurvanti dvijà vçddhinimittakam . anyaiþ ùoóa÷asaüskàra÷ràvaõyàdiùvapãùyate . vàpyàdyudyàpanàdau tu kuryuþ pårtanimittakam>% . vopadevakàladar÷au %<sãmantavratacaulanàmakaraõànnaprà÷anopàyanasnànàdhànavivàhayaj¤atanayotpattipratiùñhàsu ca . puüsåtyàvasathaprave÷anasutàdyàsyàvalokà÷ramasvãkàrakùitipàbhiùekadayitàdyartau ca nàndãmukham>% yattu kàmadhenau %<jalà÷ayapratiùñhàyàü vçùotsargàdikarmasu . vatsaràbhyantare pitrorvçùasyotsargakarmaõi . vçddhi÷ràddhaü na kurvãta tadanyatra samàcaret>% iti tatra jalà÷aye vçddhi÷ràddhasya niùedho na tu karmàïgasyeti kecit . anye tvasya nirmålatàmàhuþ . ÷ràddhakaumudyàü nirõayàmçte ca màtsye %<annaprà÷e ca sãmante putrotpattinimittake . puüsave ca niùeke ca navave÷ma prave÷ane . devavçkùajalàdãnàü pratiùñhàyàü vi÷eùataþ . tãrthayàtràvçùotsarge vçddhi÷ràddhaü prakãrtitam>% . idaü càva÷yakaü %<vçddhau na tarpità ye vai pitaro gçhamedhibhiþ . taddhãnamaphalaü j¤eyamàsuro vidhireva saþ>% iti ÷àtàtapokteþ . atra ÷ràddhatrayaü parà÷ara àha %<màtç÷ràddhaü tu pårvaü syàt pitéõàü tadanantaram . tato màtàmahànàü ca vçddhau ÷ràddhatrayaü smçtam>% . tatkàlamàha pçthvãcandrodaye gàrgyaþ %<màtç÷ràddhaü tu pårvedyuþ karmàhani tu paitçkam . màtàmahaü cottaredyurvçddhau ÷ràddhatrayaü smçtam>% . atràpya÷aktau sa eva %<pçthak dineùva÷akta÷cedekasmin pårvavàsare . ÷ràddhatrayaü prakurvãta vai÷vadevaü tu tàntrikamiti>% vçddhamanurapi %<alàbhe bhinnakàlànàü nàndã÷ràddhatrayaü budhaþ . pårvedyurve prakurvãta pårvàhõe màtçpårvakam>% . atra %<mahatsu pårvedyustadaharalpeùviti>% gçhyapari÷iùñàdyavasthà j¤eyà . tacca pràtareva%<pàrvaõaü càparàhõe tu pràtarvçddhiünimittakamiti>% ÷àtà tapokteþ atra pràtaþ ÷abdaþ sàrdhapraharaùaraþ %<praharo'pyardhasaüyuktaþ pràtarityabhidhãyatai>% iti gàrgyokteriti pçthvãcandraþ . idaü ca putrajanmàtiriktaviùayam . tadàhàtriþ %<pårvàhõe vai bhavedvçddhirvinà janmanimittakam . putrajanmani kurvãta ÷ràddhaü tàtkàlikaü budhaþ>% iti etadaniyatanimitta param %<niyateùu nimitteùu pràtarvçddhinimittakam . tepàmatiyatatve tu tadànantaryamiùyaüte>% iti laugàkùi smçteþ . àdhànàïgaü nàndã÷ràddhaü tvaparàhõaeva %<àma÷ràddhaü tu pårvàhõe siddhànnena tu madhyataþ . pàrvaõaü và'paràhõe tu vçddhi÷ràddhaü tathàgnikam>% iti nirõayàmçte gàlavokteþ %<nàndãmukhàhvayaü pràtaràvdikaü tvaparàhõataþ>% iti viùõåkte÷ca . idaü ca màtçpitçmàtàmahàdikrameõa navadaivatyaü kàryam . tatra màtàmahàþ sapatnãkàþ %<vçddhapramàtàmahapramàtàmahamàtàmahànàü sapatnãkànàmiti>% pçthvãcandrodaye gàruóe gañhyaråpeõa pàñhàt . hemàdrau ÷aïkhaþ %<nàndãmukhe satyavaså saükãrtyau vai÷vadevike>% vçddhaparà÷araþ %<nàndãmukhebhyo devebhyaþ pradakùiõaku÷àsanam . pitçbhyastanmukhebhya÷ca pradakùiõamiti smçtiþ>% yattu vçddhavasiùñhaþ %<nàndãmukhe vivàhe ca prapitàmahapårvakam . nàmasaükãrtayedvidvànanyatra pitçpårvakam>% . yacca smçtyarthasàre %<vçddhasuravyàstu pitaro vçddhi÷ràddheùu bhu¤jate>% . iti yacca gàruóe vyutkramapratipàdanaü tacca ÷àkhàntaraviùayam . %<pitçbhyaþ pitàmahebhyaþ prapitàmahebhyaþ>% iti bahvçcapari÷iùñe kàtyàyanena cànulomyàmnànàt pçthvãcandrodaye'pyevam . yattu kecit vçddhipadaü pitràdiùu prayu¤jate tanna %<anasmadvçddha÷abdànàmaråpàõàmagotriõàm . anàmnàmatilàdyai÷ca nàndã÷càddhaü tu satyavaditi>% pçthvãcandrodaye saügrahokteþ na ca niùedhàdeva vidhiþ kalpyata iti vàcyaü proùñhapadã÷ràddhe prapitàmahàt pareùàü vçddhapitràdãnàü devatàtvànnàndã÷ràddhatvasàbhyenehàpi tatpràptau niùedhàt gotranàmàdiniùedhastu %<÷ubhàrthã prathamàntena vçddhau saükalpamàcaret>% ityupakramyànasmadvçddha÷abdànàmityukteþ saükalpa÷raddhaparaþ sapiõóake tu sarvaü bhavatãti prayogapàrijàtaþ . %<gotranàmabhiràmantrya pitçbhyo'rghyaü pradàpayediti>% chandogapari÷iùñe tadvidhànàt yattu bràhme %<pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . trayo hya÷rumukhà hyete pitaraþ parikãrtitàþ . tebhyaþ pårvatarà ye ca prajàvantaþ sukhai ghitàþ . te tu nàndãmukhà nàndã samçddhiriti kathyate>% iti yacca màrkaõóeyapuràõe %<ye prapitàmahàdårdhaü te tu nàndãsukhàþ smçtàþ>% iti tajjãvatpitràditrikakartçkavçddhi÷ràddhaviùayam . tena tasyedamàva÷yakam . yattu viùõuþ %<pitari pitàmahe prapitàmahe ca jãvati naiva kuryàditi>% taddar÷àdiviùayamiti kalpataruþ . madanapàrijàto'pyevam . hemàdristu %<nàndãmukhànàü ÷ràddhaü tu kanyàrà÷igate ravau . paurõamàsyàü tu kartavyaü varàhavacanaü yatheti>% proùñhapadã÷ràddhaikavàkyatvàt tatraiva pårveùàü devatàtvamityàha . atra satyavaså vi÷ve devàvityuktaü pràgvat . yattu ÷àtàtapaþ %<màtuþ ÷ràddhaü tu yugmaiþ syàdadaivaü pràïmukhaiþ pçthagiti>% tadbhinnaprayogamàtç÷àddhaparam . yacca màrkaõóeyapuràõe %<vi÷vadevavihãnaü tu kecidicchanti mànavàþ>% iti tadbhinnaprayogamàtç÷ràddhe vi÷vadevavikalpàrthaü prayogaikye tu devaniyama iti hemàdriþ . etacca màtçpåjàpårvakaü kàryam . %<akçtvà màtçyàgaü tu yaþ ÷raddhaü pariveùayet . tasya krodhatamàviùñà hiüsàmicchanti màtaraþ>% iti ÷àtàtapokteþ kaurme'pi %<puùpairdhåpaiþ sanaivedyairgandhàdyairmåùaõairapi . påjayitvà màtçgaõaü kuryàcchràddhatrayaü budhaþ>% iti chandogapari÷iùñe %<karmàdiùu tu sarveùu màtaraþ sagaõàdhipàþ . påjanãyàþ prayatnena påjitàþ påjayanti tàþ>% pratimàsu ca ÷uddhàsu likhità và pañàdiùu api và'kùatapu¤jeùu naivedyai÷ca pçthagvidhaiþ . kuóyalamnàü vasordhàràü saptadhàràü ghçtena tu . kàrayet pa¤cadhàràü và nàtinãcàü na cocchritàm . àyuùyàõi ca ÷àntyarthaü jatvà tatra samàhitaþ . ùaóbhyaþ pitçbhyastadanu ÷ràddhadànamupakramet . atra sarveùviti grahaõàt grahayaj¤a tadvikàreùvapi nityaü ÷ràddham . %<nàniùñvà tu pitén ÷ràddhe karma ki¤cit samàcarediti>% ÷àtàtapokteþ . iyaü ca vasordhàrà tacchàkhãyànàü niyatànyeùàü tvaniyatà . bahvalpaü và svagçhyoktamityukteþ karaõe tvabhyudayaþ %<yannàmràtaü sva÷àkhàyàm>% ityukteþ àyuùyàõi ànã bhadrà ityàdãni . ùaóbhya iti màtràditrikopalakùaõamiti pçthvãcandrodayaþ . chandogànàü ùaódaivatyamanveùàü navadaivatyamityà÷àrkaþ . mama tu mataü kokilamatànusàriõàü màtçmàtàmahãpramàtàmahã iti màtrà sahaiva màtàmaha÷ràddhakaraõàt tadviùayamidaü ùaóbhya iti . màtarastu tatraivoktàþ %<gaurã padmà ÷acã meghà sàvitrã vijayà jayà . devasenà svadhà svàhà màtaro lokamàtaraþ .>%
     candrikàyàü caturviü÷atimate tvanyà uktàþ %<tisraþ påjyàþ pituþ pakùe tisno màtàmahe tathà . ityetà màtaraþ proktàþ piturmàtuþ svasà'ùñamã>% àsàü jãvane pratyakùapåjanam . mçtànàü tvakùatapu¤jeùviti hemàdriþ %<brahmaõyàdyàstathà sapta durgàkùetragaõàdhipàn . vçóyàdau påjayitvà tu pa÷cànnàndãmukhàn pitçn . màtçpårvàn pitçn påjya tato màtàmahànapi . màtàmahãstataþ kecidyugmà bhojyàdvijàtayaþ>% iti . atra dvàda÷adaivatasya de÷àcàràdvyavasthà . brahmaõyàdyàntu %<bràhmã màhe÷varã caiva kaumàrã vaiùõavã tathà . vàràhã ca tathendràõã càmuõóà sapta màtaraþ>% ityaparàrke uktàþ . atra caulàdãnàü yaugapadye tantratoktà chandogapari÷iùñe %<gaõa÷aþ kriyamàõànàü màtçbhyaþ påjanaü sakçt . sakçdeva bhavecchràddhamàdau na pçthagàdiùu>% màtçbhya iti ùaùñyarthe caturthã . gaõa÷aþ ekànekaputràõàü saüskàreùvekadine ekade÷akàlakartraikyàdityarthaþ . tathà %<asakçdyàni karmàõi kriyeran karmakàribhiþ . pratiprayogaü naiva syurmàtaraþ sagaõàdhipàþ>% karmàvçttàvapi kutra ÷ràddhaü kàryaü kvaca netyuktaü tatraiva %<àdhàne homayo÷caiva vai÷vadeve tathaiva ca . balikarmaõi dar÷e ca pårõamàse tathaiva ca . navayaj¤e ca yaj¤àj¤à vadantyevaü manãùiõaþ . ekameva bhavecchràddhameteùu na pçthaka pçthak>% eteùu pratiprayogaü nàvartate kintvàdau, etadbhinna somayàgàdau pratiprayogamàvartate eva ÷ràddhamityarthaþ . kvacidàdàvapi niùedhamàha sa eva %<nàùñakàsu bhavecchràddhaü na ÷ràddhe ÷ràddhamiùyate . na soùyantãjàtakarmaproùitàmatakarmasu>% . %<vivàhàdiþ karmagaõãya ukto garbhàdhànaü ÷u÷rumo yasya cànte . vivàhàdàvekamevàtra kuryàcchràddhaü nàdau karmaõaþ karmaõaþ syàt>% . soùyantyà àsannaprasavàyàþ soùya ntãmabhyukùyetyuktaü karma . kàtyàyanoktasya ÷ràddhasya pàkasya pràdhànyàttasya ca %<jàta÷ràddhe na dadyàttu pakvànnaü bràhmaõeùvapãti>% niùedhànna jàtakarmaõi nàndã÷ràddhamityà÷àrkaþ %<àmànnena và kàryamityapi>% tenaivoktam . gauóàstu jàtakarmaõyeva niùedhaþ putrajanmanimittakaü tu kàryameva %<janmavyathopanayane>% ityukteþ %<naimittikamatho vakùye ÷ràddhamabhyudayàtmakam . putrajanmani tatkàryaü jàtakarmasamaü narairiti>% màrkaõóeyapuràõàccetyàhuþ . hàralatàyàü ÷ràddhaviveke caivam . etena jàtakarmaõi kàlàntare ÷ràddhaniùedho na putrajanmadine iti vàcasmatimataü paràstam . atra niùekakàle iti vacanàt garbhàdhàne na niùedhaþ %<niùekakàle some ca sãmantonnayane tathà . j¤eyaü puüsavane ÷ràddhaü karmàïgaü vidhivavatkçtam>% iti pàraskaraþ . proùiteti %<proùyaitya gçhànupatiùñhate putraü dçùñvà japatãti>% vihitaü karma vivàhàdigarbhàdhànànto yo gçhaprave÷acaturthãkarmàdikarmasamåha uktaþ såtrakàreõa tatràpi pratikarma netyarthaþ . anye'pi halàmiyogàdayo'pavàdaviùayàsvatraika j¤evàste apracàrànnocyante . atràdhikàriõaþ viùõupuràõe %<jàtasya jàtakarmàdi kriyàkàõóama÷eùataþ . pità putrasya kurvãta ÷raddhaü càbhyudayàtmakam>% . atra kecit jãvatpivçka sàgnereva vçddhi÷ràddhe'dhikàraþ na tu niragneþ %<na jãvatpitçkaþ kuryàcchràddhamagnimçte dvijaþ . yebhya eva pità dadyàttebhyaþ kurvãta sàgnikaþ . pitàmahe'pyevameva kuryàjjãvati sàgnikaþ . sàgniko'pi na kurvãta jãvati prapitàmahe>% iti candrikàyàü sumantåkterityàhuþ prayogaparijàte'pyanàhitàgnirna kuryàditãdaü vyàkhyàtam . tanna %<anagniko'pi kurvãta janmàdau vçddhikarmaõi . yebhyaeva pità dadyàttànevoddi÷ya tarpayet>% iti hàrãtokteþ saumantavantu na vçddhi÷ràddhaparamityuktaü madanaratne àddhapadaü piõóapitçyaj¤aparamiti pçthvãcandrodayaþ . nirõayàmçte tu hàrãtãye'nagniko nàhitàgniramipretaþ pårvavacane tu sàgniþ ÷rautàgniþ smàrtàgni÷cocyate tenobhayàgnihãnasya netyuktaü tanna pårvoktadi÷à gatisambhave'nagnipadasya smàrtàgniparatve mànàmàvàt vakùyamàõanityànityasaüyogaviroghàt %<pitaro janakasyejyà yàvadvratamanàhitam . samàhitavrataþ pa÷càtsvàn yajeta pitàmahàn>% iti pçyyãcandrodaye yamavacanavirodhàcca aparàrke'pi samàvartane brahmacàrã svayameva nàndã÷ràddhaü kçryàdityàha ataþ pårvameva sàdhu vopadevo'pyevamàha . yattumataü jãvatpituþ putranàmakarmàdau na vçddhi÷ràddham . hàrãtãye janmàdàvityàdi÷abdena tatpràptàvapi %<udvàhe putrajanane pitriùñyàü saumike makhe . tãrthe vràhmaõa àyàte ùaóete jãvataþ pituriti>% maitrapari÷iùñe udvàha eva tasyopasaühàràt evaü yatra tu saüskàràdipadaü tadapyudvàhàdiparameveti, tanna udvàhapadasya svavivàhaparatvasyàpi saübhavàt putravivàhaparatve mànàbhàvàt %<nàmakarbhaõi vàlànàü cåóàkarmàdike tathà>% ityàdimirnitya÷ràddhasya caulàdyaïgatvàvagatau nityànityasaüvogavirodhàcca ato janmàdàviti sarvasaüskàrasaügrahaþ tathà ca kàtyàyaünaþ %<svapitçmyaþ pità dadyàt sutasaüskàrakarmasu . piõóànodvàhanàtteùàü tasyàbhàve tu tatkramàt>% . sutànàü caulàdisaüskàreùu pità svapitçbhyaþ piõóàn ÷ràddham %<piõóado'ü÷ahara÷caichàmiti>% dar÷anàt odvahanàdvivàhaparyantaü dadyàt vivàha÷ca prathamaþ %<nàndã÷ràddhaü pità kuryàdàdye pàõigrahe vacaþ . ata urdhvaü prakurvãta svayameva tu nàndikam>% iti smçteþ tasya pituramàve tatkramàt %<asaüskatàstu saüskàryà bhràtçmiþ pårvasaüskçtau>% iti yaþ kartçkramaþ tena krameõa jyeùñhabhràtràdirdadyàditi candrikàdayaþ hemàdristu %<tasya pituramàve yaþ pitçvyamàtulàdiþ saüskuryàtsa tatkramàt saüskàryapitçkramàddadyàt na tu svapitçbhya iti>% vyàcakhyau . samàvartanasyàpi vivàhapràcãna sutasaüskàratvàtpitaiva nàndã÷ràddhaü kuryàt tadamàve jyeùñhamràtràdi tadabhàve svayameva kuryàt upanayanena karmàdhikàrasya jàtatvàt evamàdyavivàhe'pãti pçthvãcandrodayacandrikàdayaþ madanaratne'pyevam . yadà tu pitari sanyaste proùite patite và gharmàrthaü tatputramanyaþ saüskuryàttadà saüskàryapituþ pitràdibhyo dadyàt %<pitarojanakasyejyà yàvadvratamanàhitam . samàhitavrataþ pa÷càt svàn yajeta pitàmahàn>% iti pçthvãcandrodaye yamokteþ . jãvatpitçkasya vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<vçddhau tãrthe ca sannyaste tàte ca patite sati . yebhyaeva pità dadyàttebhyo dadyàt svayaü sutaþ>% iti . yacca bahvçcapari÷iùñe jãvatpità sutasaüskàreùu nàtçmàtàmahayoþ kuryàt tasyàü jãvantyàü màtàmahasyaiveti tattacchàkhãyànàmeveti dik . smçtitattvàdigauóagrantheùu jãvanmàtçkaþ pitàmahyàdibhyo dadyàt %<jãvantamati dadyàdvà pretàyànnodake dvijaþ>% iti kàtyàyanokteþ %<jãve tasmin sutàþ kuryuþ pitàmahyàü sahaiva tu . tasyàü caiva tu jãvantyàü tasyàþ ÷va÷rveti ni÷cayaþ>% iti hàrãkte÷cetyuktam . tasmin bhartari . dàkùiõàtyàstu pårvoktaü sapiõóãkaraõàdiviùayam %<jãvettu yadi vargàdyastaü vargantu parityajet>% iti vacanàttadvargasya lopa evetyàhuþ . yattu candrikàyàü pàraskaraþ %<niùekakàle some ca sãmantonnayage tathà . j¤eyaü puüsavane ÷ràddhaü karmàïgaü vçddhivacca tat>% iti tatra garmàghànàdau karmàïgam jàtakarmàdàvuktantu vçddhi÷ràddhaü pçthageva vidhivatyavadheyam . gauóanibandhe màtsye %<annaprà÷e ca sãmante putrotpattinimittake . puüsave ca niùeke ca navave÷maprave÷ane . bedavratajalàdãnàü pratiùñhàyàü tathaiva ca . tãrthayàtràvçùohyarge vçddhi÷ràddhaü prakãrtitam>% nàviniùittànàmaïgatve vçddhi÷abdastaddharmàtide÷àrtha iti gauóàþ anthe tu niùekàdau karmàïgavçddhi÷ràddhayoþ samuccayamàhuþ nàndã÷ràddhetåbhayànugatà . asyetikartavyatà pçthvãcandrodaye vçddhaparà÷araþ %<màlatyàþ ÷atapatràyà mallikàkubjayorapi . ketakyàþ pàñalàyà và deyà màlà na lohità>% ÷ràddhe màlàniùeghasyàyamapavàdaþ . tathà %<suveùamåùaõaistatra sàlaïkàraistathà naraiþ . kuïkumàdyanulipta ïgairbhàvyantu bràhmaõaiþ saha . striyo'pi syustathà bhåtà gãtançtyàdiharùitàþ>% . hebhàdrau brahmàõóe %<ku÷asthàne ca dårvàþ syurmaïgalasyàmivçddhaye>% . ku÷à api vakùyante . chandogapari÷iùñhe %<pràtaràmantritàn vipràn yugmànubhayatastathà>% . ubhayataþ daive pitrye ca vai÷vadeve dvau viprau pitràdãnàmekaikasya dvau dvàviti viü÷atiþ . trike và dvau dvàvityaùñau vipràþ . atra vipràlàbhe striyo'pi mojyà ityàhà÷àrke vçddhavasiùñhaþ %<màtç÷ràddhe tu vipràõàmalàme påjayedapi . patiputrànvitàbhavyà yoùito'ùñau kulodbhavàþ . màtçtrike catasraþ màtàmahãtrike cetyaùñau>% iti hemàdriþ . %<atra pitrye pràïmukhàvipràþ pàdye pitrye caturasvaü maõóalamiti, jayantaþ>% hemàdrã bràhme %<vipràn pradakùiõàvartaü pràïmukhànupave÷ayet>% . chandogapari÷iùñe %<gotranàmabhiràmatrya pitçbhyo'rghyaü pradàpayet . nàtràpasavyakaraõaü na pitryaü tãrthamiùyate . jyeùñhottarakaràn yugmàn karàgràgrapavitrakàn . kçtvàrghyaü sampradàtavyaü naikaikasyàtra dãyate>% pitràderdvau dvau viprau tayordakùiõahastau saüyojya prathamopave÷itaviprakaropari tantreõa dvayorarghyaü dadyàdatyarthaþ . bahvçcakàrikàyàü tu %<dattàrghyàdekade÷aþ syàdarùyadànaü pratidvijam . àvçttirapi mantrasya pratibràhmaõamiùyaüte . pratidvijaü pçthakkuryànnivãttharghyànumantraõam>% ityuktam %<madhu madhviti yastatra trirjapo'÷itumicchatàm . gàyatryanantaraü stotraü madhumantravivarjitam . nacà÷naüstu japedatra kadàcit pitçsåktakam>% tathà %<sampannamiti tçptàþsya pra÷nasthàne vidhãyate . susampannamiti prokte ÷eùamannaü nivedayet . akùayyodakadàna¤ca arghyadànavadiùyate . ùaùñhyaiva niyataü kuryànna caturthyà kadàcana>% . candrodaye vràhme %<pañhecchakunisåktaü tu svasti såktaü ÷ubhaü tathà . nàndãmukhàn pitén maktyà sà¤jali÷ca samàhvayet>% tathà %<÷àlyannaü dadhi madhvaktaü vadaràõi yavàüstathà . mi÷rãkçtya tu caturaþ piõóàn ÷rãphalasannibhàn . dadyànnàndãmukhebhya÷ca pitçbhyo vidhipårvakam . dràkùàmalakamålàni yavàü÷ca viniyojayet . tànyeva dakùiõàrthantu dadyàdvipreùu sarvadà>% . tatraiva caturvi÷atimate %<dvau dvau càbhyudaye piõóàvekaikasmai viniþkùipet . ekaü nàmnà paraü tåùõãü dadyàtpiõóàn pçthak pçthak>% . vasiùñhaþ %<pràïmukho devatãrthena pràkkåleùu ku÷eùu ca . dattvà piõóànna kurvãta piõóapàtramadhomukham>% . %<nàndãmukhebhyaþ pitçbhyaþ svàheti và piõóadànamantraþ>% . iti vçttiþ . atra piõóàþ kçtàkçtà ityuktam . tatraiva maviùye %<piõóanirvapaõaü kuryànna và kuryàdvicakùaõaþ . vçddhi÷ràddhe mahàvàho! kuladharmànavekùya tu>% chàgaleyaþ %<agnau karaõamarghyaü ca vàhanaü càvanejanam . piõóa÷ràddhe prakurvãta piõóahãne nivartate>% tenàtra bhojanasyaiva pradhànatvàdyadi viprasya vamanaü tadà tasyaiva pàrvakasya punaràvçttiriti siddham . vçddhi÷ràddha¤ca måtanimittaü yathà putrajanmanimittaü màvinimittaü ca yathà vivàhàdinimittamiti bhedaþ iti ÷ràø taø raghuø samarthitam . tadvidhàna¤ca chandogapari÷iùñàdau dç÷yam . 6 caturda÷àkùarapàdake chandoùede strã %<svaramidi yadi nau tau ca nàndãmukhã gau>% chandomaø tallakùaõamuktam .

#<nàndãvàdin># puø nàndãü vadati vada--õini . 1 nàndã÷lokapàñhake vçddhyarthaü 2 bheryàdivàdake ca .

#<nàndã÷ràddha># puø nàndãnimittaü nàndyarthaü và ÷ràddham . vçddhi÷ràddhe nàndãmukha÷abde udàø .

#<nàpita># puüstrã ÷ådràyàü kùatriyàt jàte 1 saïkãrõajàtibhede paññikàryàü kuveriõo jàte 2 saïkãrõajàtibhede ca . %<àrdhikaü kulamitraü ca gopàlo dàsanàpitau . ete ÷ådreùu bhojyànnà ya÷càtmànaü nivedayet>% manuþ . %<sacchådrau gopanàpitau>% %<naràõàü nàpito dhårtaþ>% . %<gràmakàma¤ca gopàlaü vanakàma¤ca nàpitam>% màø uø 32 aø . %<nañã kàpàlinã ve÷yà kulañà nàpitàïganà>% kula nàyikoktau tantram . tasya vçttiþ kùurakarma . %<upoùitasya vratinaþ këptake÷asya nàpitaiþ . ÷rãstàvattiùñhati gçhe yàvat tailaü na saüspç÷et>% smçtiþ . ÷ilpitvàt apatye phi¤ . nàpitàyani tadapatye puüstrãø pakùe ùya¤ nàpitya tatràrthe puüstrãø .

#<nàpita÷àlà># strã 6 taø . kùauramçhe trikàø .

#<nàbh># strã nama--õic--kvip . namaso bàdhikàyàü somasya dãptau %<catasno nàbho nihitàþ>% çø 9 . 74 . 6 . nàbho nabhaso vàdhikàþ somasya dãptayaþ kalàþ bhàø .

#<nàbha># puø %<÷rutàt magãratho janme tasya nàbho'mavat sutaþ>% bhànaø 9 . 9 . 12 ukte såryavaü÷ye nçpabhede .

@<[Page 4037a]>@
#<nàbhaka># naø nabha--õvul . vanatikte vçkùe ÷abdàrthaciø .

#<nàbhasa># puø 12 aø vçhajjàtakokte lagnataþ tattatsthànabhedasthita grahabhedena yogabhede te ca tatra tadvyàkhyàyà¤ca dç÷yàþ . jàtakapaddhatau tu tataþ saükùipyoktàste'tra dar÷yante yathà %<caràdisaüsthairnikhilairgrahaiþ syàt yogastu rajju 1 rmu÷alaü 2 yala 3 ÷ca . màlà 4 ÷ubhaiþ pàpakhagai÷ca sarpaþ 5 kendrasthitaiþ satyamate dalau tau . samãpakendradvayagairgadàkhya 6 stanvastagaiþ syàcchakaño 7 'tha pakùã 8 . svàmbusthitaiþ, pa¤camanandalagnasthitaistu ÷çïgàña 9 kamàmananti . dhanàrikarmasaüsthitaistçtãyasaptalàbhagaiþ . turãyarandhraripphagaistridhà halaþ 10 prakãrtitaþ . lagnàstagàþ saumyakhagàþ khavandhvoþ pàpà yadà syàt kuli÷aü 11 vilomàt . yavo 12 'tha mi÷ràþ kamalaü 13 yadà te kendràt pare tatparato'tha vàpã 14 . lagnàdikendràt sakalagraheùu caturùu bheùu pravadanti yogàn . yåpeùu÷aktã 15 . 16 . 17 rapi daõóa 18 madreþ sthàneùu naukåñakacchatracàpàn 19 . 2021 . 22 . ardhacandràhvayaü 23 kendrabàhyataþ laptakairgrahaiþ . lagnàdekàntare ùaóbhe cakra 24 marthàdapàünidhiþ 25 . à÷rayàkçtijà yogà uktàþ saükhyàbhavà atha . gola 1 yugma 2 tri÷ålàni 3 kedàraþ 4 pà÷a 5 dàmakau 6 . vãõe 7 tyekacayasthànasthitaiþ kheñairvihàya tàn . yavavajrau na yogau staþ pårvoktatvàdihoditau . kråro råpàóhyo'ñano duþkhamàvo rajjvau 1 pràptasvomavedanyade÷e . mànàj¤ànaiþ saüyutaþ karmayukto ràjeùñaþ syànmau÷ale 2 bhåriputraþ . nale 3 'tinaipuõyayuto ghanã syàdånàdhikàïga÷ca ghanã svabandhoþ . snaji 4 prasakto bahubhogabhoge sarpe 5 'tiduþkhã viùamo'tidãnaþ . vajvà nànà÷àstrayogàtivij¤o nityodyukto dravyayuk syàdvadràyàm 6 . rogàrtaþ syàt syandanenopajãvã niþsvo mårkho mitrahãno rathàkhye 7 . yoge vihaïge 8 manujo'tisaukhyo dåto'ñamaþ syàt kalikçccaniþsvaþ . ÷çïgàñake 9 sàhasavànnçpeùñaþ sukhã subhàryaþ kalahapriya÷ca . hale 10 daridraþ kçùikàrakaþ syàt preùyaþ suduþkhã bahubhojana÷ca . vajre 11 'tiduþkhã vayasastu madhye ÷åraþ suråpaþ sumagaþ khaladviñ . yave 12 vratã 13 maïgasatatpara÷ca dàtà ca madhye vayasaþ sukhàóhyaþ . padme 13 ciràyurnçpatirya÷asvã guõã ghanã kãrtisamçddhiyuktaþ . vàpyàü 14 sthiràrthasakhamàk nidhikçt sutapto getrotsavaistu sahito manujo na dàtà . yåpe 15 vratã niyamakçt bahusatvasaukhyastyàgàtmavàn naravaro'pi ca yàyajåkaþ . vàõe 16 'tiguptyadhikçtaþ ÷arakçcca hiüsro màüsà÷ana÷ca mçgayàghanayukku÷ilpaþ . ÷aktyàü 17 dhanena rahito vikalo'tiduþkhã nãco'laso mçdhaparaþ puruùa÷ciràyuþ . daõóa 18 jàtaþ putradàradhanahãno janojjhitaþ . nirghçõo duþkhito nãcaþ preùya÷ca manujo bhavet . nauyoga 19 ja÷calasukhaþ kçpaõo'tikãrtirhçùño janà÷rayadhano malino'tilubdhaþ . kåñe 20 ÷añhaþ kçpaõabandhanapo'tipàpo niþsvo vanàcalagaóeùu kçtàdhikàraþ . chatre 21 dayàdhãsvajanà÷rayaþ syàddãrghàyuràdyantasukhã nçpeùñaþ . satkàrmuke 22 ÷årataraþ sukhã syàdàdyantayorguptyaghipa¤ca cauraþ . candràrdha 23 ja÷calasukhaþ sumagaþ sukàntàmogã naràdhipasabha÷ca balã dhanàóhyaþ . cakràhvaye 24 nçpaticakrakirãñaratrabhàbhàsuràïghriyugalo manujàdhinàthaþ . bahuratràrthayuktaþ syàdbhogã putrajanànvitaþ . sàdhurvàriùiyoge 25 pya sthiravaibhavasaüyutaþ . yoge gole 1 satvasàmarthyavidyàhãno nãtiþ sarvakàlaü pravàsã . yugme 2 niþsvo'tãvapàùaõóayukto yuktàyuktaj¤ànahãnàntaraþ syàt . yoge tri÷åle 3 vighana÷ca ÷åraþ kråraþ kùato dhàtarucirmaraþ syàt . kedàra 4 jàtaþ kçmikarmakartà bahåpayojyaþ sukhita÷cala÷ca . pà÷e 5 vi÷ãlo bahubhçtyabandhurbahuprapa¤co bahumàùaka÷ca . dàmni 6 svayuktaþ pa÷unàyakaþ syàt sevopakàrã ca vadànyaghãraþ . vãõàyoge 7 gãtançtyapriyaþ syàt kãrtyà yuktraþ poùakaþ syàdvahånàm . ete yogàþ sarvakàlaü vicintyà vãryàt kheñàrnà prapårõà apårõàþ>% .

#<nàbhàka># puø çùau %<çùirnàmàko babhåva>% niruø 10 . 5 %<nàmàkasya pra÷astibhiþ>% çø 8 . 41 . 2 %<nàmàkasya çùeþ>% màø .

#<nàbhàga># puø vaivasvatamanoþ 1 putrabhede %<aikùvàku÷caiva nàmàgaþ>% harivaüø 10 aø . vaivasvatamanoþputroktau . bhagãrathasuta÷rutançpàtmaje 2 nçpabhede %<bhagãrathasuto ràjà ÷ruta ityabhivi÷rutaþ . nàmàgastu ÷rutasyàsãt putraþ paramaghàrsikaþ . ambarãùastu nàmàgiþ sindhudvãpapità'bhavat>% harivaüø 15 aø .

#<nàbhàgàriùña># puø vaivasvatamanoþ putrabhede %<nàriùñapràü÷uùaùñhà÷ca nàbhàgàriùñasaptamàþ>% harivaüø 10 aø tatputroktau

#<nàbhi># puø naha--i¤ ma÷càntàde÷aþ . 1 kùatriye 2 mukhyançpe 3 cakramadhyàü÷e rathacakrasthapiõóyàm . 4 àgnãghrançpaputrabhede 5 tannàmake varùabhede ca %<tasyànuha và àtmajàn sa ràjavara àgnãdhronàbhikiüpuruùaharivarùelàvçtaramyakahiraõmayakurumadrà÷vaketumàlasaüj¤ànnava putrànajanayat . àgnãdhrasutàste màturanugrahàdautpattikenaiva saühanana valopetàþ pitrà vibhaktà àtmatulyanàmàni yathàmàgaü janvudvãpavarùàõi bibhejuþ>% bhàgaø 5 . 2 . 21 %<nàbhirapatya kàmo'prajayà merudevyà bhagavantaü yaj¤apuruùamavahitàtmà'yajat>% 5 . 3 . 1 bhàratavarùasyaiva jambudvãpavarùamadhyasthitatvàt nàbhisaüj¤à nàbhivarùa÷abde vaktavyakàraõàntaràcca tathà và . 6 pràõyaïge (nài) puüstrã mediø striyàü ïãp và . 7 udaràvarte (goüóa) ràjaniø . suùumçõàntargate nàbhikhyàne ca maõipåraü cakraü yathàha tantrasàre %<tadårdhve nàbhide÷e tu maõipåraü mahàprabham . meghàmaü vidyudàbha¤ca bahutejoma tataþ . maõivadbhinnaü tat padmaü maõipåraü tathocyate . da÷abhi÷ca dalairyuktaü óàdiphàntàkùarànvitam . ÷ivenàdhiùñhitaü padmaü vi÷vàlokanakàraõam>% iti . 8 mçganàbhijàte mçgamade mediø . %<pràptanàbhinadamajjanamà÷u>% màghaþ %<pràptanàbhihradeti>% pàñhaþ chandoma¤jarãsammataþ . puüstve %<samucchvasatpaïkajakoùakomalairupàhita÷rãõyupanãvi nàbhibhiþ>% kiràø . ÷reùñhançpe %<upagato'pi hi maõóalanàbhitàm>% raghuþ somadhàràsràvaõàrthaü da÷àpavitrasya madhye àbadhyamànàyàü 7 sruvi ca . %<avadhåya pavitramudagda÷amavàï nàbhi vitanuyuþ>% tàõóyaø bràø 1 . 2 . 7 bhàùyadhçtadràhmàyaõa såtram . saüj¤àyàmetadantasya ac samàø . padmanàmaþ hiraõyanàbha ityàdi .

#<nàbhikaõñaka># puø nàbheþ kaõñaka iva . (goüóa) nàbheràvartabhede ÷abdaraø .

#<nàbhikà># strã nàbhiriva kàyati kai--ka . kaüñabhãvçkùe ràjaniø .

#<nàbhigulaka># puø nàbhau gulaka iva . (goüóa) iti khyàte nàbheràvartabhede trikàø .

#<nàbhigolaka># puø nàbhau golaka iva . (goüóa) nàbheràvartabhede jañàdharaþ .

#<nàbhija># puø nàbhau viùõornàbhau jàyate jana--óa . caturmukhe brahmaõi trikàø . tasya viùõornàmikamalajàtatvàttathàtvam . nàbhijanmàdayo'pyatra hemacaø .

#<nàbhinàóã># strã nàbhernàóà . nàbhau sthitàyàü nàóyàü siràyàü nàóãbhede %<màtustu rasavahàyàü nàóyàü garbhanàbhinàóã prativaddhà>% su÷ruø .

#<nàbhinàla># naø strã nàbhasthitaü nàlam . nàbhisthite tàle %<gàbhinàlamçõàlinã>% durgàdhyànam %<tadaïka÷ayyàcyuta nàbhinàlà>% raghuþ .

#<nàbhibhå># puø nàmau viùõunàbhau mavati må--kvip 7 taø . caturmukhe brahmaõi nàbhibhravàdayo'pyatra .

#<nàbhivardhana># naø nàbhestatsthanàóyàvardhanaü chedanam . nàóã chedane %<pràïnàbhivardhanàt puüso jàtakarma vidhãyate>% saüskàratattve dhçtamanuvacanam . saühitàyàntu nàóãvardhanàdityeva pàñhaþ .

#<nàbhivarùa># puø nàbheràgnãdhrançpaputrasya varùaþ . jambudvãpasthe navavarùamadhye varmabhede nàbhi÷abde dç÷yam tasya nàmisaüj¤akatve'pi pa÷càt tatkulajamaratanàmnà tat khyàtaü tathàhi nçsiühapuø 30 aø nàmiputrasya çùamasya putro bharatastena ciraü pàlitatvàdasya bhàratavarùeti saüj¤oktà . nàbhivarùasya bhàratavarùanàmatà dar÷ità çùama÷abde 1451 pçø dç÷yà . ataeva viùõupuø nàbhi÷ca prathasaü varùamityupakrame mava varùàspi uktvà %<bhàratasyàsya varùasya nava bhedànni÷àmaya>% iti . nàbhivarùasyaiva bhàratavarùatvena uktiþ .

#<nàbhila># triø nàmirastyasya sidhmàø lac . dãrghanàbhiyukte

#<nàbhisambandha># puø nàbherekatra garbhajàtanàóyàü sambandhaþ . sanàbhitàyàü gotrasambandhe sapiõóànàü hyekatra garbhe jàyamànatayà nàóãsambaddhatvam . %<vya÷nute smatataþ ÷oko nàbhisambandhasambhavaþ>% bhaññiþ .

#<nàbhya># triø nàbhaye hitaþ ÷arãràvayavatvàt yat %<nàbhernabha¤ceti>% pàø gaø nabhàde÷astu iha na tasya gavàdiyatà sanniyoga÷iùñatvàt rathacakràvayavàrthatve eva nabhàde÷o neha . 1 nàmaye hite 2 nàbhisambandhini ca 3 mahàdeve puø %<namo nàmàya nàmyàya namaþ kañakañàya ca>% bhàø ÷àø 28 a0

#<nàma># avyaø nàmyate nàmi--óa . 1 kope 2 upagame 3 pràkà÷ye 4 sammàvanàyàü 5 kutsane ca amaraþ .
     tatra kope %<mamàpi nàma da÷ànanasya parairabhibhavaþ>% . upagamaþ sàsåyo'ïgãkàraþ %<evaü nàmàstu>% . pràkà÷ye %<himàlayo nàma nagàdhiràjaþ>% . himàlayaþ prakà÷yenàtiprasiddha ityarthaþ . sambhàvanàyàü %<iha nàma sãtà bhaviùyati>% . kutsane %<konàmàyaü saviturudaye svàpamevaü vidhatte>% . taññokàyàü marataþ . 5 vismaye 6 smaraõe 7 vikalpe ca bhediø . vismaye %<andhonàma girimàrohati>% . 8 alãke ca %<aha¤ca mãtonàmàvaplutaþ>% da÷akuø . mithyàbhãta ityarthaþ .

@<[Page 4039a]>@
#<nàmakaraõa># naø nàmnaþ karaõaü yatra . saüskàrabhede tatra tatkàlàdiniråpaõaü jyoø taø yathà %<ekàda÷e dvàda÷e và'havi pità nàma kuryàditi>% ÷rutiþ . ekàda÷e iti mukhyaþ kalpaþ %<samarthasya kùepàyogàditi>% nyàyàt etacca paraparapra÷astataratamakàloditakarmetarakarmaparam . gobhilaþ %<jananàdda÷aràtre vyuùñe ÷ataràtre saüvatsare và nàmadheyakaraõamiti>% . vyuùñe gate . gargaþ %<àdau ghoùavadakùaraü yavaralànmadhye punaþ sthàpayedante dãrùavisarjanãyarahitaü nàma prayatnàt kçtam>% . %<çkùe tiùyakarà÷visaumyavasubhe citrànuràdhottare pauùõe càditirohiõãùu ÷ubhakçt puüsàü samairakùaraiþ>% dãpikàsvarasàt svàtã÷atabhiùà÷ravaõà atra gràhyàþ . gobhilasammataü pårvàrdham devanàmakam tena nàràyaõajanàrdanàdi nàma kuryàt . yattunàmakaraõam kuladevatànakùatràmisambandhaü pità nàma kuryàdanyo và kulavçddhaþ iti kalpatarudhçta÷aïkhalikhitavacanenàbhivàdanãyaü nàmadheyaü kalpayitvà %<devatà÷rayaü nakùatrà÷rayaü gotrà÷rayamapye vam>% iti gobhilasåtreõopanayanakàle ca nakùatràbhisambandhena nàmàdhidhàgaü tat ÷atapadacakrànusàràt svanakùatrapadànusàràt j¤eyam . pà÷càttyànàü tathaiva vyavahàraþ . yatra tu na tathà kçtam . tatra nàmàkùarànusàranakùatràdapi phalaü j¤eyam . atra kulavçddha iti dar÷anàt saüskàràntare tathaiva vyavahàraþ . manuþ %<strãõàü sukhodyamakråraü vispaùñàrthaü manoharam . màïgalyaü dãrghavarõàntamà÷ãrvàdàbhidhànavat>% . gobhilaþ %<ayugdàntaü strãõàmiti>% . yathà ya÷odà vasudetyàdi . nàràyaõapaddhatau . %<nàmakaraõaü sthiralagne kendrapa¤canavamasthitasaumye . tryàyaùaùñhasamadhiùñhita pàpe jãva÷ukra÷a÷isaumyadineùu>% jyoø taø . viùõupuø %<tata÷ca nàma kurvãta pitaiva da÷ame'hani . devapårvaü naràkhyaü hi ÷armavarmàdisayutam>% iti . naramàcaùñe iti naràkhyaü naranàma devàt pårvaü tacca vi÷iùñaü ÷armayutam . %<÷armà deva÷ca viprasya varmà tràtà ca bhåbhujaþ . bhåtirgupta÷ca vai÷yasya dàsaþ ÷ådrasya kàrayet>% iti yamavacane samuccayopalabdheþ %<÷armàntaü bràhmaõasya syàt>% iti ÷àtàtapãyena ÷armàntatà ca . gobhilaþ ayugdàntaü strãõàm . ayunmàkùaraü dàntaü yathà ya÷odà ityàdi . %<devaü guruü gurusthànaü kùetraü kùetràdhidevatàm siddhaü siddhàdhikàràü÷ca ÷rãpårvaü samudãrayet>% iti ràghavabhaññadhçtaprayogasàradar÷anàt svargagàmitvàdinà siddhaþ avikàro yeùàü naràõàmityanena jãvatàü ÷rã÷abdàditvaü nàmno na mçtànàü tatheti ÷iùñàcàraþ saüskàrataø . atra mahàbhàùyaü yathà da÷amyàü yàj¤ikàþ pañhanti . da÷apyuttarakàlaü putrasya jàtasya nàm vidadhyàt ghoùabadàdyantarantasthamavçddhaü tripuruùànåkamanaripratiùñhitaü taddhi pratiùñhitamaü bhavati dvyakùaraü caturakùasaü và nàma %<kçtaü kuryànna taddhitamiti>% . nacàntareõa vyàkaraõaü kçtastaddhità bà ÷akyà vij¤àtumiti . %<da÷amyà uttara iti pa¤camãti yogavibhàgàt samàsaþ . tataþ kàla÷aübdena bahutrohiþ kriyàvi÷eùaõaü caitat . da÷adinànyà÷aucaü bhavatãti da÷abhyuttarakàlamityuktam . yadapi gçhyakàràþ pañhanti da÷amyàü putrasyeti tairapi da÷amyàmiti sàmãpikamadhikaraõaü vyàkhyeyam . ghoùavanto ye varõàþ ÷ikùàyàü pradar÷itàstadàdi . antarantasthamiti . madhye yaralavà yasya tadityarthaþ . tripuruùànåkamiti . nàmakaraõe yo'dhikàrã pità tasya ye trayaþ puruùàstànanåkàyatyabhidhatta iti tripuruùànåkam anyeùàmapi dç÷yata iti dãrgha>% iti kaiyañaþ .

#<nàmagràha># triø nàma--gçhõàti graha--aõ upaø saø . 1 nàmagràhake . bhàve gha¤ . 2 nàmagrahaõe puø %<devainasàt pitryàt nàmagràhàt>% çø 10 . 1 . 12 .

#<nàmagràham># avyaø nàma + graha--%<nàmnyàdi÷igrahoþ>% pàø õamul . nàma gçhãtvetyarthe %<nàmagràhamarodãt sà bhràtarau ràvaõàntike>% bhaññiþ %<nàmagrahaõavi÷iùñasya rodanakriyàyà vyàptumiùñatvàdrudiriha sakarmakaþ>% jayamaø .

#<nàmadvàda÷ã># strã dvayorda÷ànàü samàhàraþ dvàda÷ã 6 taø . 1 gauryàdinàmnàü 2 dvàda÷ake tannàmrà devyudde÷yakabratabhede ca tàni nàmàni ca %<gaurã kàlã ùñamà bhadrà durgà kàntiþ sarasvatã . maïgalà vaiùõavã lakùmãþ ÷ivà nàràyaõã kramàt . màrgatçtãyàpàrabhya pårvoktaü labhate phalam>% devãpuø . pårvoktaü phalaü màrgàdidvàda÷amàseùu kçùõàùñamãvrataphalam .

#<nàmadhàtu># puø nàmapårvako ghàtuþ . suvantanàmaprakçtike pratyayàntadhàtubhede putrakàmyàdau dhàtau àtmanaþ putramicchatãti vàkye dvitãyàntaputranàmnaþ kàmyac tatpare vibhaktilope tadantasya pratyayàntatvàt dhàtusaüj¤à .

#<nàmadhàraka># triø nàmamàtraü dharati na tadarthaü karoti dhaõvul . nàmamàtradhàrake vihitakriyàvarjite vipràdau %<ata årdhvantuye vipràþ kevalaü nàmadhàrakàþ . pariùantva na teùàü vai sahasraguõiteùvapi . yathà kàùñhamayo hastã yathà carmamayo mçgaþ . bràhmaõàstvanadhãyànàstrayaste nàmadhàrakàþ>% parà÷araþ . %<yathà kàùñhamayo hastã yathà carmamayo mçgaþ . ya÷ca vipro'nadhãyànastrayaste nàma bibhrati>% manuþ .

#<nàmadheya># naø nàman + svàrthe dheya . nàma÷abdàrthe %<nàmadheyàni pçcchantau vanyànàü màrga÷àkhinàm>% . nàmadheyaü guru÷cakre jagatprathamamaïgalam raghuþ %<nàmadheyaüda÷amyàntu dvàda÷yàü vàtha kàrayet>% manuþ %<vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam>% chàø upa0

#<nàman># naø mràyate abhyasyate nabhyate'bhidhãyate'rtho'nena và mnà--nama--và . %<nàmansãmanityàdinà>% niø . 1 vàcaka÷abde 2 saüj¤à÷abde ca . bamati àkhyàtàrthaü prati svàrthavi÷eùaõatvena nama--niø . kriyàü prati vi÷eùaõatàpannàrthake pràtipadikaråpe 3 ÷abdabhede %<catvàri padajàtàni nàmàkhyàte copasarganipàtà÷ca tànãmàni bhavanti tatraitannàmàkhyàtayorlakùaõaü pradi÷anti bhàvapradhànamàkhyàtaü satvapradhànàni nàmàni>% niruø 1 . 1 etallakùaõabhedàdikaü ÷abda÷aø praø uktaü yathà %<niruktà prakçtirdvedhà nàmadhàtuprabhedataþ . yat pràtipadikaü proktaü nannàmlo nàtirucyate>% %<råóha¤ca lakùaka¤caiva yogaråóha¤ca yaugikam . taccaturdhà parairåóhayaugikaü manyate'dhikam . råóhaü saïketavannàma saiva saüj¤eti kãrtyate . naimittikã pàribhàùikyaupàdhikyapi tadbhidà . jàtidravyaguõaspandairdharbhaiþ saïketavattayà . jàti÷abdàdibhedena càturvidhyaü pare jaguþ . jàtyavacchinnasaïketavatã naimittikã matà . jàtimàtre hi saïketàdvyakterbhànaü suduùkaram . ubhayàvçttidharmeõa saüj¤à syàt pàribhàùikã . aupàdhikã tvanugatopàdhinà yà pravartate . yadvà''dhunikasaïketa÷àlitvàt pàribhàùikam . jàtyà naimittika ÷aktamaupàdhikamupàdhinà>% . prakàràntareõa ta¤ca pa¤cavidhaü yathà %<uõàdyantaü kçdanta¤ca taddhitànta samàsajam . ÷andàmukaraõa¤caiva nàm pa¤cavidhaü smçtam>% . %<sarvàõyetàni nàmàni parastha brahmaõo'natha! . sarvàn kàmànavàpnoti samàràdhya jagadgurum . tanmayatvena govindamityetaddàlbhya! nàtyathà . tanmayo và¤chitàn kàmàn yadavàpnoti mànavaþ>% viùõudharmavacanam . kalau parame÷varanàmakãrcanàdeva ÷reyaþpràptiþ %<harernàma harernàma harernàmaiva kevalam . kalau nàstyeva nàstyeva nàstyeva gatiramyathà>% adhikaü kali÷abde 1797 pçø uktam . harerityupalakùaõaü devãbhàgavate 6 skandhe 11 aø devyànàmnaþ kãrtanasyàpi kalau ÷reyaskaratvàbhidhànàt yathà %<na santyadhàni tàvanti yàvatã ÷aktirasti hi . nàmni devyàþ pàpadàhe tasmàdbhãtiþ kuto nçpa! . ava÷enàpi yannàma lãlayoccàritaü yadi . kiü kiü dadàti tajj¤àtuü samarthà na haràdayaþ . pràya÷cittantu pàpànàü ÷rãdevãnàmasaüsmçtiþ . tasmàt kalibhayàdràjan puõyakùetre vasannaraþ . nirantaraü paràmbàyà nàmasaüsmararõa caret>% . %<upasthiteyaü kalyàõã nàmni kãrtita eva yat>% raghuþ . 4 udake nighaõñuþ . caitramaitràdisaüj¤àyàþ sarvatra ÷atapadacakrànusàreõa kçtàyàþ janmanàmatà prasiddhanàma tu tato'nyadeva tatra mantragrahaõàdau nàmno yathà grahaõaü tanniråpitaü tantrasàre yathà tàmagrahaõaprakàramàha piïgalàmate %<prasiddhaü yadbhavennàma kiü vàsya janma nàmayat . yatãnàü puùpapàtena guruõà yat kçtaü bhavet . lokaprasiddhamatha và màtrà pitrà ca yat kçtam>% yàmale . %<supto jàgarti yenàsau dårastha÷ca prabhàùate . vadatyanyamanasko'pi tannàma gràhyamatra tu>% . sanatkumàrãye %<pitçmàtçkçtaü nàma tyaktvà ÷armàdidevakàn . ÷rãvarõa¤ca tato vidvàn cakreùu yojayet kramàt>% .

#<nàmanàmika># puø nàmni nàmaþ namanaü prahvatà astyasya ñhan . parame÷vare %<jitamànasika! nàmanàmika!>% bhàø ÷àø 2 40 aø viùõunàmoktau .

#<nàmamàtra># triø nàma saüj¤aiva màtrà yasya . svavãryahãne saüj¤àdhàrimàtre %<yathà kàkayavàþ proktà yathà'raõya bhavàstilàþ . nàmamàtrà na siddhyai hi dhanahãnàstathà naràþ>% pa¤cataø .

#<nàmamàlà># strã 6 taø . koùabhede

#<nàmamudrà># strã pràmàkùarasya mudrà yatra . aïgulauyakabhede yatra nàmàkùaràõi aïkitàni santi tàdç÷e mudràbhede

#<nàmayaj¤à># puø nàmasatiõa yaj¤aþ nàmaprasiddhaye và yaj¤aþ . dambhakçte àtmakhyàtilàbhàya và kçte yaj¤e yathoktaü %<àtmamambhàvitàstabdhà dhanamànamadànvitàþ . yajante nàmayaj¤aiste dambhenàvidhipårvakam>% gãtà %<nàmamàtreõa ye yaj¤àste nàmayaj¤à yadvà dãkùitaþ somayàjãtye vamàdinàmamàtraprasiddhaye ye yaj¤àste nàmayaj¤àstaiþ>% ÷rãdharaþ .

@<[Page 4041a]>@
#<nàmaliïga># naø nàma ca liïgaü ca te nàmno và liïgam . 1 ÷abdaliïgayoþ 2 ÷abdabhedasya liïgabhede ca %<nàmaliïgànu÷àsanam>% amaraþ . liïga¤ca ÷abda÷aø praø niråpitaü yathà %<strãliïgamapi puüliïgaü klãvaliïgamiti tridhà . ÷abdasaüskàrasiddhyarthaü bhàùayà nàma bhidyate>% strãliïgaü puüliïgaü napuüsakaliïgamityapi tridhà nàma bhidyate tatra strãliïgatvàdikaü na strãtvàdivàcakatvaü tañaþ tañã tañamityàdau prakçtyarthasya tañàdeþ strãtvàdyavagatàvayogyatàpatteþ . parantu strãliïgatvàdinà paribhàùitatvamàtraü paribhàùàyàþ prayojana¤ceha padasaüskàraþ so'pi taña ityàdau puüstvena subàdisadbhàvaþ . tañãtyàdau strãtvena ïãbàdipratyayaþ tañamityàdau klãvatvena subàderlugàdiriti dundubhã suvarõa ityàdau tu ÷abdasaüskàrasyaiva phalamarùavi÷eùasya làbho na hyayaü dundubhiridaü suvarõamityàdito'kùasyà÷ãtirattikàparimitasvarõàde÷càvagamaþ . yatra tra sampadàdi÷abde strãliïgatvàdiùayukto nàsti saüskàrasya vi÷eùastatràpyabhedena tatsàkàïkùe ÷obhanàdipade evàsti vi÷eùaõapadànàü vi÷eùyapadaliïgagràhitvasya vinà bàdhakaü niyamàt . yattu tañàdikaü dravyamiva tadvataü strãtvàdikaü padàrthàntaramapi tañàdipadasyàrthaþ pratyayànàntu tadvya¤jakatàmàtramiti vaiyàkaraõairuktaü tanna yuktaü tañàdipadebhyastañatvàdineva dharmàntareõa strãtvàdinà tañàderananubhavena tàdç÷apadàrthàntare pramàõàbhàvàt na viprà vedamuccaredityàdau ca ñàùàdinà pratyayenaiva svàrthasya yonyàdimattvalakùaõastrãtvasya prakçtyarthe'nubhàvanàt na pràõi pràptuyàddàyaü na vipro'dhyayanaü tyajet ityàdàvapi luptàluptàbhyàü subbhyàmevopasthitaü vilakùaõasaüsthànaråpaü napuüsakatvaü pràõini puüstra¤ca vipre'nubhåyate .

#<nàma÷eùa># triø nàmamàtraü ÷eùo'sva . kathàmàtra÷eùe deha÷ånye mçte hemacaø .

#<nàmasaügraha># puø nàmnàü ÷abdabhedànàü sagrahaþ . nàmnàmarthavattayà paryàrtha÷abdena 1 ekatra kãrtane 7 taø . 2 tadàdhàre abhidhàne ca

#<nàmàkhyàtika># puø nàma ca àkhyàta¤ca (tatpratipàdake) tayorvyàkhyàno granthaþ nàmàkhyàta + ñha¤ . nàmàkhyàtapratiùàdakagranthayorvyàkhyàne granthe

#<nàmàïka># triø nàma nàmàkùaramevàïko yatra . nàmàkùareõàïkite %<nàmàïkavàõàïkitaketuyaùñim>% raghuþ .

#<nàmàde÷am># avyaø nàma àdi÷ya nàman + à + di÷a-- õamul . nàma àdi÷yetyarthe .

@<[Page 4041b]>@
#<nàmànu÷àsana># naø anu÷iùyate arthavi÷eùavattayà j¤àpyate'nena anu + ÷àsa--karaõe lyuñ 6 taø . ÷abdànàmarthavi÷eùaj¤àpake abhidhàne koùe . tema hi ime ÷abdà etadarthe vçttimantaþ iti pratipàdyate iti tasya tathàtvam .

#<nàmàparàdha># puø nàmni tadviùaye aparàdhaþ . bhagavadàdinàmàdiùu avaj¤àdiråpe aparàdhe nàmàparàdhà÷ca kecit pàdmottarasvaø 103 aø dar÷ità yathà %<satàü nindà nàmnàü paramamaparàdhaü vitanute yataþ khyàtiü yàtastamupahasate garhayati ca . tathà viùõoriùñaü ya iha guõanàmàdi sakalaü dhiyà bhinnaü pa÷yet sa khalu harinàmà'hitakaraþ . guroravaj¤à ÷ruti÷àstranindanaü tathàrthavàdo harinàmni kalpyate . nàmnàü balàdyasya hi pàpabuddhirna vidyate tasya ÷añhasya ÷uddhiþ . divaukasàü guroþ pitrorbhåsaràõà¤ca garhaõam . nàmàparàdhaü yattat syàdvaiùõavànàü tathà nçõàm . go'÷vatyatumasãdhàtrãrnçpànnindanti nàrada! . nàmàparàdhã sa bhavennàmagobinda vaiùõavàn>% .

#<nàmba># puø nàsti ambaþ karùaõàdijanyapràõihiüsà yatra na÷abdena samàsaþ . akçùñapacye svayaüjàte vrãhau %<atha mitràya satyàya nàmbànàü caruü nirvapati tadenaü mitra eva satyo brahmaõe suvatyatha yannàmbànàü bhavati varuõyà và età oùadhayo yàþ kçùñe jàyante athaite maitrà yannàmbàstannàmbànàü bhavati>% ÷ataø vràø 5 . 33 . 8 %<nàmbà nàka akçùñapacyàþ svayaüjàtà vrãhayaþ kçùñakùetrotpannà oùadhayo varuõyàþ karùaõàdilakùaõahiüsàsambandhàt>% bhàø .

#<nàya># triø nã--kartari õa . 1 netari 2 upàye %<nàyaþ ko'tra sa yena syàü vatàhaü vigatajvaraþ>% bhaññiþ . bhàve gha¤ . 3 nãtau nayane puø %<yàta yåyaü yama÷ràyaü di÷aü nàyena dakùiõàm>% bhaññiþ .

#<nàyaka># triø nã--õvul . 1 pràpake 2 prabhau 3 ÷reùñhe 4 pradhàne hàramadhyamaõau ca puø mediø 5 àgrasarike senàpatau trikàø 6 ÷çïgàràlambane ca . sa ca trividhaþ patirupapatirvai÷ika÷ceti . tatra vidhivat pàõigràhakaþ patiþ . atukåla dakùiõadhçùña÷añhabhedàt pati÷caturdhà . sàrvakàlikaparàïganàparàïmusvatve sati sarvakàlamanurakto'nukålaþ . sakalanàyikàviùayasamasahajànuràgo dakùiõaþ . bhåyo niþ÷aïkaþ kçtadoùo'pi bhåyo nipàrito'pi bhåyaþ praõayaparàyaõo dhçùñaþ . kàminãviùayakapañapañuþ ÷añhaþ . àcàrahàni hetuþ patirupapatiþ . vahulave÷yàbhogoparasiko vai÷ikaþ . trividho'pi uttamamadhyamàdhamabhedàt puünastribidhaþ . dayitàbhåyaþprakope'pi upacàraparàyaõa uttamaþ . priyàyàþ yaþ prakopamanuràgaü và na prakañayati ceùñayà manobhàvaü gçhõàti sa madhyamaþ . bhayakçpàlajjà÷ånyaþ kàmakrãóàyàmakçtakçtyàkçtyavicàro'dhamaþ . bhànã catura÷ca ÷añha evàntarbhavati . vàkceùñàvyaïgyasamàgama÷caturaþ . proùita÷ca patirupapatirvai÷ika÷ca bhavati . anabhij¤anàyakonàyakàmàsa eva . teùà¤ca narmasacivapãñhamardaviñaceñakavidåùakabhedàccaturdhà sahàyàþ . kupitastrãprasàdakaþ pãñhamarmaþ . narmasacivopyayameva . kàmatantrakalàkovidã viñaþ . susandhànacatura÷ceñakaþ . aïgàdivaikçtyairhàsakàrã vidåùakaþ . teùàmaùña sàtvikàguõà yathà . svedastambho'tha romà¤chaþ sarabhaïgo'tha vepathuþ . vaivarõyama÷ru pralayàvityaùñau sàtvikà guõàþ . teùàü da÷àvasthà yathà %<abhilàùastathà cintà smçti÷ca guõakãrtanam . udvega÷ca pralàpa÷ca unmàdo vyàdhireva ca . jaóatà nidhanànyeva da÷àvasthàþ prakãrtitàþ>% iti rasama¤jarã . sàø daø anyathàbhedà dar÷ità yathà . %<àlambanaü nàyakàdistamàlambya rasodgamàt>% tatra nàyakaþ . %<tyàgã kçtã kulãnaþ su÷rãko råpayauvanotmàhã . dakùo'nuraktalokastejãvaidagdhya÷ãlavàn netà . dhãrodàtto dhãroddhatastathà dhãralalita÷ca . dhãrapra÷ànta ityayamuktaþ prathamaü caturbhedaþ . avikatmanaþ kùamàvànatigambhãro mahàsatvaþ . stheyàn nigåóhamàno dhãrodàtto dçóhavrataþ kathitaþ . màyàparaþ pracaõóa÷capalo'haïkàradarùabhåyiùñhaþ . àtma÷làghànirato dhãrairdhãroddhataþ kathitaþ . ni÷cinto mçdurani÷aü kalàparo dhãralalitaþ syàt . sàmànyaguõairbhåyàn dvijàdiko dhãrapra÷àntaþ syàt . ebhirdakùiõadhçùñànukåla÷añharåpibhistu ùoóa÷adhà . eùu tvanekamahilàsu samaràgo dakùiõaþ kathitaþ . kçtàgà api niþ÷aïkastarjito'pi na lajjitaþ . dçùñadoùo'pi mithyàvàk kathito dhçùñanàyakaþ . anåkåla ekanirataþ ÷añho'yamekatra baddhabhàvo yaþ . dar÷itabahiranuràgo vipriyamanyatra gåóhamàcarati . eùà¤ca traividhyàt sarveùàmuttamamadhyàdhamatvena . uktà nàyakabhedà÷catvàriü÷attathà'ùñau ca>% tatra prabhau %<tava varada! kvaro tu supràtamahnàmayaü nàyakaþ>% màghaþ ÷aktisampanne ÷reùñhe hàramadhyamaõau ca %<yàtavyapàrùõigràhàdimàlàyàmadhika dyutiþ . ekàrthatantuprotàyàü nàyako nàyakàyate>% màghaþ %<ràmohariþ karã bhåbhçdbhànuþ kartà ca candramàþ . tasthivàn bhagavànàtmà da÷aite puüsi nàyakàþ>% .

#<nàyakàdhipa># puø 6 taø . nçpe ÷abdaratnàø .

#<nàyikà># strã nã--õvul kàpi ata ittvam . 1 pràpikàyàü striyàü 2 ÷çïgàrarasàlambanabhåtàyàü striyàü ca tadbhedàdi sàø daø uktaü yathà %<atha nàyikà trividhà svà'nyà sàdhàraõastrãti . nàyakasàmànyaguõairbhavati yathàsambhavairyuktà . vinayàrjavàdiyuktà gçhakarmaparà pativratà svãyà . sà'pi kathità trivithà mugdhà madhyà pragalbheti . prathamàvatãrõayauvanabhadanavikàrà ratau vàmà . kathità mçdu÷ca màne samadhikalajjàvatã mugdhà . madhyà vicitrasuratà praråóhasmarayauvanà . ãùatpragalbhavacanà madhyamavrãóità matà . smaràndhà nàóhatàruõyà samastaratakovidà . bhàvonnatà daravrãóà pragalbhà''kràntanàyakà . te dhãrà càpyadhãrà ca dhãràdhãreti ùaóividhe . priyaü sotpràsavakroktyà madhyàdhãrà dahedruùà . dhãràdhãrà tu ruditairadhãrà paruùoktibhiþ . pragalbhà yadi dhãrà syàcchannakopàkçtistadà . udàste surate tatra dar÷ayantyàdaràn bahiþ . dhãràdhãrà tu solluõñhabhàùitaiþ khedayedamum . tarjayettàóayedanyà pratyekaü tà api dvidhà . kaniùñhajyeùñharåpatvànnàyaka praõayaü prati . madhyàpragalbhayorbhedàstasmàddvàda÷a kãrtitàþ . mugdhà tvekaiva tena syuþ svãyàbhedàstrayoda÷a . parakãyà dvidhà proktà parodà kanyakà tathà . yàtràdiniratà'nyoóhà kulañà galitatrapà . kanyà tvajàto payamà salajjà navayauvanà . dhãrà kalàpragalbhà syàdve÷yà sàmànyanàyikà . nirguõànapi na dveùñi na rajyati guõiùvapi . vittamàtraü samàlokya sà ràmaü dar÷ayed bahiþ . kàmamaïgãkçtamapi parikùãõadhanaü naram . màtrà niùkràmayedeùà punaþsandhànakàïkùayà . taskaràþ paõórakàmårkhàþ sukhapràptadhanàstathà . siïgina÷channakàmàdyà àsàü pràyeõa vallabhàþ . eùàpi madamàyattà kvàpi satyànuràgiõã . raktàyàü và viraktàyàü ratamasyàü sudurlabham . avasthàbhirbhavantyaùñàvetàþ ùoóa÷abheditàþ . svàdhãnabhartçkà tadvat khaõóità'thàbhisàrikà . kalahàntarità vigasabdhà proùitamartçkà . anyà vàsakasajjà syàdvirahotkaõñhità tathà . kàntoratiguõàkçùño ma jahàti yadantikam . vicitravibhramàsaktà sà syàt stàghãnabhartçkà . pàr÷vameti priyo yasyà anyasammonacihnitaþ . sà khaõóiteti kathità dhãrairãrùyàkaùàyità . abhisàrayate kàntaü yà manmathava÷aüvadà . svayaü và'bhisaratyeùà dhãrairuktà'misàrikà . càñukàramapi pràõanàthaü roùàdapàsya yà . pa÷càttàpamavàpnoti kalahàntarità tu sà . priyaþ kçtvàpi saïketaü yasyà nàyàti sannidhim . vipralabdhà tu sà j¤eyà nitàntamavamànità . nànàkàryava÷àd yasyà dårade÷aü gataþ patiþ . sà manobhavaduþkhàrtà bhavet proùitabhartçkà . kurute maõóanaü yasyàþ sajjite vàsave÷mani . sà tu vàsakasajjà syàdviditapriyasaïgamà . àgantuü kçtacitto'pi daivànnàyàti yatpriyaþ . tadanàgamaduþkhàrtà virahotkaõñhità tu sà . iti sàùñaviü÷ati÷atamuttamamadhyamàdhamasvaråpataþ . cataradhikà÷ãtiyutaü ÷atatrayaü nàyikàbhedànàü syàt>% . 3 devyàþ ÷aktibhede %<tato'ùña nàyikà devyàþ yatnataþ paripåjayet . ugracaõóàü pracaõóàü ca caõóogràü caõóanàyikàm . aticaõóàü ca càmuõóàü caõóàü caõóavatãü tathà>% brahmavaiø prakçtikhaø 60 aø . 4 kastårãbhede %<cårõàkçtistu kharikà tilakà tilàbhà kaulatthavãjasadç÷ã ca kulatthikàkhyà . sthålà tataþ kiyadiyaü kila piõóikà syàttasyà÷ca ki¤cidadhikàpi ca nàyikaiùà>% ràjaniø .

#<nàra># triø narasyedam aõ . 1 narasambandhini 2 paramàtmasambandhini ca %<nàraü spçùñvà tu sasnehaü sacelaü jalamàvi÷et>% smçtiþ nara÷abde udàø dç÷yam . 3 jale %<àpo nàrà iti proktàþ àpau vai narasånavaþ>% manuþ . àrùatvàt ïãpo'bhàvaþ . loke striyàü ïãba nàrã ityeva . 4 tarõake bàlake ca mediø . naràõàü samåhaþ aõ . 5 narasamåhe naø .

#<nàraka># puø naraka eva praj¤àø aõ . 1 narake . narako bhomyatayà'styasva aõ . 2 narakastye pràõini triø amaraþ .

#<nàrakin># triø narako bhojyatayà'styasya ini . narakabhogini %<pareõa vihitaü karma svakarmeti vadecca yaþ . sa ucyate brahmaghàtã mahànàrakinàrakã>% vçhaddharmapuø .

#<nàrakãña># puø nàrakãva eñati iña--gatau ka . 1 a÷makãñe nàre manuùyasamåhe kãña iva . 2 svadattà÷àhantari ca medi0

@<[Page 4043b]>@
#<nàraïga># naø nàraü gacchati vàø óa mum nàramivàïgaü yasya và ÷akuø . 3 garjare (gàüjara) ràjaniø . 2 pippalãrase 3 yamajapràõini 4 viñe . na araïgo yatra . 5 phalapradhànavçkùavi÷eùe puø mediø (nàraïgã) 6 nàgaraïge jambãrabhede %<nàraïgaü madhuràmlaü syàt rocanaü vàtanà÷anam . aparaü tvamlamatyuùõaü durjaraü vàtapittanut>% ràjavallabhaþ . %<nàraïgakesaramapàkçtavãjapåraü yo'÷nàti khaõóamaricodbhavacårõami÷ram . annaü gale vi÷ati tasya narasya jãrõaü saügçhyamàõa iva ràhugalena candraþ>% .

#<nàraïgakùãriõã># strã nàraïgami÷rità kùãriõã . kùãrikàbhede %<kùiptvà nàraïgamajjàü vai pacet sarpiùi tàpite . tatra khaõóaü viniþkùipya pakvaü matvà'vatàrayet . ÷ãtã bhåte viniþkùipya màtrayàrdha÷çtaü payaþ . nàraïgakùãriõãtyeùà sugandhisurabhãkçtà . viùñambhitã haredvàtaü pitta¤ca gurupàcikà>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

#<nàraïgavarõaka># naø nàraïgasyeva varõo'sya phale kap . gç¤jane ÷abdàrthaciø .

#<nàrada># puø narasya dharmyam %<naràcceti vaktavyam>% itya¤ nàraü dadàti dà--ka . 1 devarùivare munibhede tannàmaniråktirnahudhà dar÷ità yathà %<nàraü pàgãyamityuktaü tatpitçbhyaþ sadà bhavàn . dadàti tena te nàma nàradeti bhaviùyati>% ityàgamaþ . nàradena puràkalpà÷ritaþ stajanmavçttànto vyàsaü prati bhàgaø 1 . 5 . 6 aø ukto yathà
     %<ahaü purà'tãtabhave'bhavaü mune! dàsyà÷ca kasyà÷cana vedavàdinàma . niråpito vàlaka eva yoninàü ÷u÷råùaõe pràvçùi nirvivikùatàm . te mayyapetàkhilacàpale'rbhake dànte'dhçtakrãóanake'nuvartini . cakruþ kçpàü yadyapi tulyadar÷anàþ ÷u÷råùamàõe munayo'lpabhàùiõi>% ityupakrame tebhyo munibhyo vimalaj¤ànasya àtmano làbhamuktvà ananyamaktyà parame÷varopàsane kçte bhagavataþ pàrùadena janmàntare tava pàrame÷vararåpadar÷anaü bhaviùyatãti àtmànaü prati upade÷aü varõayitvà'nte svasya janmàntaraü varõitaü yathà %<evaü kçùõamaterbrahmannàsaktasyàmalàtmanaþ . kàlaþ pràdurabhåt kàle taóit saudàmanã yathà . prayujyamàne mayi tàü ÷raddhàü màgavatãü tanum . àrabdhakarmanirvàõo hyàpatat pà¤camautikaþ . kalpànta idaùàdàya ÷ayàne'mbhasyudanvataþ . ÷i÷ayiùoranupràõaü vive÷àntarahaü vibhoþ . sahasrayugaparyanta utthàyedaü sisçkùataþ . marãcimi÷rà çùayaþ pràõebhyo'ha¤ca jaj¤ire . antarkahi÷ca lokàüstrãn parthyemyaskanditavrataþ . anugrahànmahàviùõoravighàtagatiþ kvacit . devadattàmimàü vãõàü svarabrahmavibhåùitàm . mårchayitvà harikathàü gàyamàna÷caràmyaham>% . ka÷yapàpatyanàradavãryeõa tasya kalpabhede ÷udràgarbhajàtakathà brahmavaiø praø khaø 21 . 22 aø yathà %<kànyakubje ca de÷e ca drumilo goparàjakaþ . kalàvatã tasya patnã vandhyà càpi pativratà . svàmidoùeõa, sà sandhyàkàle ca bharturàj¤ayà . upasthitaü vane ghore nàradaü kà÷yapaü munim . kro÷amàna¤ca ÷rãkçùõaü jvalantaü brahmavarcasà . tasthau suve÷aü kçtvà sà dhyànànta¤ca muneþ puraþ . uvàca vinayenaiva kçtvà ca ÷rãhariü hçdi . gopikàhaü dvija÷reùñha! drumilasya ca kàminã . putràrthinã càgatàhaü tvanmålaü bharturàj¤ayà . vãryàdhànaü kuru mayi strã nopekùyà hyupasthità . tejãyasàü na doùàya vahõeþ sarvabhujo yathà . vçùalãvacanaü ÷rutvà cukopa munipuïgavaþ . vçùalã tat purastasthau ÷uùkakaõñhauùñhatàlukà . etasminnantare tena pathà gacchati menakà . tasyà årusthalaü dçùñvà munervãryaü papàta ha . çtusnàtà ca vçùalã kçtvà tadbhakùaõaü mudà . sà vipragehe sàdhvã ca suùàva tanayaü varam . taptakà¤canavarõàbhaü jvalantaü brahmatejasà . anàvçùñyàva÷eùe ca kàle bàlo babhåva ha . nàraü dadau janmakàle tenàyaü nàradàbhidhaþ . dadàti nàraü j¤àna¤ca bàlakebhya÷ca bàlakaþ . jàtisvaro mahàj¤ànã tenàyaü nàradàbhidhaþ . vãryeõa nàradasyaiva babhåva bàlako mune! . munãndrasya vareõaiva tenàyaü nàradàbhidhaþ . kalpàntare brahmakaõñhàdbabhåvurbahavo naràþ . naràndado tatkaõñha¤ca tena tannàradaþ smçtaþ . tato babhåva bàla÷ca nàradàt kaõñhade÷ataþ . tato brahmà nàma cakrenàrada iti maïgalam>% àdinàrada÷ca vrahmaõo lalàñàjjàtaþ yathoktaü harivaüø 210 aø %<lalàñamadhyàdasçjannàradaü priyavigraham . sanatkumàraü mårghna÷ca mahàyogã pitàmahaþ>% . tasya dakùa÷àpakathà naùñeùu ÷vabalà÷veùu dakùaþ kruddho'bravãdvacaþ . nàrada nà÷amehãti garbhavàsaü vaseti ca harivaüø 3 aø . tasyàharni÷aü ca bhramaõaü dakùa÷àpràt yathà %<tàü÷càpi naùñàn vij¤àya putràn dakùaþ prajàpatiþ . krodhaü cakre mahàbhàna! nàradaü sa ÷a÷àpa ca>% sa ca ÷àpaþ %<tasmà÷lokeùu te måóha! na bhavedbhramataþ padam>% bhàgaø 6 . 5 . 41 sa ca bhagavadavatàrabhedaþ yathàha bhàgaø 1 . 3 . 9 %<nçtãyamçùisargaü vai devarùitvamupetya saþ . tantraü sàtvatamàcaùñe naiùkarmyaü karmaõàmmatam>% . tasya svaråpaü yathà %<jvalitàgnipratãkà÷o bàlàrkasadç÷ekùaõaþ . savyàpavçttaü vipulaü jañàmaõóalamudvahan . candràü÷u÷ukle vasane vasàno rukmabhåùaõaþ . vãõàü gçhãtvà mahatãü kakùàsaktàü sakhãmiva . kçùõàjinottaràsaïgo hemayaj¤opavãtavàn . daõóã kama õóalugharaþ sàkùàcchakra ivàparaþ . mettà jagati guhyànàü vigrahàõàü guhopamaþ . maharùirvigraharucirvidvàn gàndharvavedavit . vairakelikilo vipro bràhmaþ kalirivàparaþ . devagandharvalokànàmàdivaktà muniþ paraþ . gàtà caturõàü vedànàmudgàtà prathamartvijàm . sa nàrado'tha viprarùirbrahmalokacaro'vyayaþ>% harivaüø 55 aø . 2 vi÷vàmitraputrabhede %<lãlàóhyo nàrada÷caiva tathà kårcàsukhaþ smçtaþ>% bhàø anuø 4 aø . vi÷vàmitraputroktau . svàyambhavamanusçùñe 3 prajàpatibhede %<ahaü prajàþ sisçkùustu tapastapvà suduru÷caram . patãn prajànàmasçjaü maharùãnàdito da÷a . marãcimatryaïgirasau pulastyaü pulahaü kratum . pracetasaü vasiùñha¤ca bhçguü nàradameva ca>% svàyammavamanåktau . ka÷yapasya munipatnyàü jàte 4 gandharvabhede %<kaliþ pa¤cada÷asteùàü nàrada÷caiva ùoóa÷aþ . ityete devagandharvà mauneyàþ parikãrtitàþ>% bhàø àø 65 aø .

#<nàradapa¤caràtra># naø nàradakçte pa¤caràtre tantrabhede tatra pratipàdyaviùayà÷ca diïmàtramatrocyante . abhigamanamupàdànamijyà svàdhyàyo yoga iti pa¤cavidhamupàsanaü tatràbhigamanaü nàma devatàsthànamàrgasya saümàrjanopalepanàdi . upàdànaü nàma gandhapuùpàdipåjàsàdhanasampàdanam . ijyà nàma devatà påjanam . svàdhyàyo nàma arthànusandhànapårvako mantrajapo vaiùõavasåktastotrapàñho tràmasaükãrtanaü tattvapratipàdaka÷àstràbhyàsa÷ca . yomo nàmadevatànusandhànam . anyat tatra dç÷yam .

#<nàrada÷ikùà># strã nàradakçte varõoccàraõa÷ikùàbhede

#<nàradãya># naø nàradasyedam %<vçddhàchaþ>% pàø vedavyàsakçte nàradaü prati sanakàdyupade÷àtmake mahàpuràõabhede tatpratipàdyaviùayà÷ca vçhannàradãye 96 aø uktà yathà ÷rãbrahmovàca . %<÷çõu vipra! pravakùyàmi puràõaü nàradãyakam . pa¤caviü÷atisàhasraü vçhat citrakathà÷rayam . såta÷aunakasaüvàdaþ sçùñisaükùepavarõanam . nànàdharmakathàþ puõyàþ pravçtte samudàhçtàþ . pràgabhàge prathame pàde sanakena mahàtmanà . dvitãye mokùadharmàkhye mokùopàyaniråpaõam . vedàïgànà¤ca kathanaü ÷ukotpatti÷ca vistaràt . sanandanena gadità nàradàya mahàtmane . mahàtantre samuddiùñaü pa÷upà÷avimokùaõam . mantràõàü ÷odhanaü dãkùà mantroddhàra÷ca påjanam . prayogàþ kavacaü nàmasahasraü stotrameva ca . gaõe÷asåryaviùõånàü ÷iva÷aktyoranukramàt . sanatkumàramuninà nàradàya tçtãyake . puràõalakùaõa¤caiva pramàõaü dànameva ca . pçthak pçthak samuddiùñaü dànakàlapuraþsaram . caitràdisarvamàmeùu tithãnà¤ca pçthak kçthak . proktaü pratipadàdãnàü vrataü sarvàghanà÷anam . sanàtanena suninà nàradàya caturthake . pårvabhàgo'yamudito vçhadàkhyànasaüj¤itaþ . asyottare vibhàge tu pra÷ra ekàda÷ãvrate . va÷iùñhenàtha saüvàdo màndhàtuþ parikãrtitaþ . rukmàïgadakathà puõyà mohinyutpattikarma ca . vasu÷àpa÷ca mohinyai pa÷càduddharaõa kriyà . gaïgàkathà puõyatamà gayàyàtrànukãrtanam . kà÷yà màhàtmyamatulaü puruùottamavarõanam . yàtràvidhànaü kùetrasya vahvàkhyànasamanvitam . prayàgasyàhi màhàtmyaü kurukùetrasya tatparam . haridvàrasya càkhyànaü kàmodàkhyànakaü tathà . vadarãtãrthamàhàtmyaü kàmàkhyàyàstathaiva ca . prabhàsasya ca màhàtmyaü puràõàkhyànakaü tataþ . gautamàkhyànakaü pa÷càd vedapàdatapastataþ . gokarõakùetramàhàtmyaü lakùaõàkhyànakaü tadhà . setumàhàtmyakathanaü narmadàtãrthavarõanam . avantyà÷caiva màhàtmyaü mathuràyàstataþparam . vçndàvanasya mahimà vasorvrahmàntike gatiþ . mohinãcaritaü pa÷càdevaü vai nàradãyakam . yaþ ÷çõoti naro bhaktaprà ÷ràvayedvà samàhitaþ . sa yàti brahmaõo dhàma nàtra kàryà vicàraõà . yastvetadiha pårõàyàü dhenånàü saptakànvitam . pradadyàddvijavaryàya sa labhenmokùameva ca . ya÷cànukramaõãmetàü nàradãyasya varõayet . ÷çõuyàdvaikacitena so'pi svargagatiü labhet>% .

#<nàrasiüha># naø narasiühamadhikçtya kçto granthaþ aõ . narasiühacaritàkhyàne upapuràõabhede

#<nàrà># strã narasyeyamaõ bàø ïãbo'bhàvaþ . jale ÷abdaraø . %<àpo nàrà iti proktà àpo vai narasånavaþ>% manuþ .

#<nàràca># puø naràn àcàmati à + cama--óa svàrthe aõ, nàraü narasamåhamàcàmati à + cama--óa và . sarvalauhamaye vàõe amaraþ . %<tatra nàràcadurdinam>% raghuþ nàlãka÷abde dç÷yam kupita madanamuktottaptanàràcalãlàm màghaþ %<iha ganaracatuùkasçùñantu nàràcamàcakùate>% ukte chandobhede na0

#<nàràcikà># strã nàràcastadàkàro'styasyàþ ñhan . nàràcàkçtiyukte svarõakàràdãnàü tolanàrthe yantrabhede (nikati) ÷abdaraø astyarthe aõ ïãp . nàràcãtyapi tatràrthe . svalpàrthe ïãpi tu svalpe nàràce strã .

#<nàràyaõa># puø nànàvidhà niruktiþ anupadaü vakùyate tadanusàreõa vyutpattiþ . 1 viùõau paramàtmani %<jahnurnàràyaõo naraþ>% viùõu saø . bhàùye asya vyutpattirdar÷ità yathà nara àtmà tato jàtànyàkà÷àdãni nàràõi tàni kàryàõi ayate kàraõàtmanà vyàpnute nàràyaõaþ %<yacca ki¤cijjagat sarvaü dç÷yate ÷råyate'pi và . antarvahi÷ca tatsarvaü vyàpya nàràyaõaþ sthitaþ>% iti mantravarõàt %<naràjjàtàni tattvàni nàràõãti vidurbudhàþ . tànyevàyanaü yasya tena nàràyaõaþ smçtaþ>% iti mahàmàrate . ayanatvàt pralaya iti và %<yat prayantyabhi saüvi÷antãti>% ÷ruteþ %<àpo nàrà iti proktà àpo vai narasånavaþ . tà yadasyàyanaü pårvaü tena nàràyaõaþ étaþ>% manuþ . brahmavaiø jaø khaø 109 aø anyathà niruktirdar÷ità yathà %<sàråyamuktivacano nàreti ca vidurbudhàþ . yo devohyayanaü tasya sa ca nàràyaõaþ smçtaþ . nàrà÷ca kçtapàpà÷càpyayanaü gamanaü smçtam . yato hi gamanaü teùàü so'yaü nàràyaõaþ smçtaþ . nàra¤ca mokùaõaü puõyamayanaü j¤ànamãpsitam . tayorj¤ànaü bhaved yasmàt so'yaü nàràyaõaþ smçtaþ>% . %<nàràyaõeti ÷abdo'sti vàgasti va÷avartinã . tathàpi narake måóhàþ patanmãha kimadbhutam>% . mahàbhàratam . narasyàpatyam naóàø phak . 2 narasyàpatye puø strãø 3 ajàmilaputrabhede %<kànyakubje dvijaþ ka÷ciddàsãpatirajàmilaþ . nàmnà naùñasadàcàro dàsyàþ saüsargadåùitaþ . tasya pravayasaþ putràda÷a teùàntu yo'varaþ . vàlo nàràyaõã nàmnà pitro÷ca dayito bhç÷am . dåre krãóanakàsaktaü putraü nàràyaõàhvayam . glapitena svareõoccai ràjuhàvàkulendriyaþ>% . %<ni÷amya mriyamàõasya mukhato harikãrtanam . marturnàma mahàràja! pàr÷vadàþ sahasà'patan . vikarùatontarhçdayàddàsãpatimajàmilam>% bhàgaø 6 . 1 aø . nàràyaõasyedam aõ . 4 nàràyaõasambandhi sainyabhede %<matsaühananatulyànàü gopànàmarvudaü mahat . nàràyaõà iti khyàtàþ sarvasaügràmayodhinaþ>% bhàø uø 7 aø 5 dhamaiputrarùibhede nara÷abde dç÷yam . sukhabodhokte 6 tailabhede naø tacca trividhaü svalpaü vçhanmahaccetibhedàt . teùàü pàkadravyàdi krameõa tatroktaü tatra
     svalpasya %<vilvàgnimanva÷yonàkapàñalàpàribhadrakàþ . prasàraõyà÷vagandhà ca vçhatã kaõñakàrikà . balà càtibalà caiva ÷vadaüùñrà sapunarõavà . eùàü da÷a palàn bhàgàn caturdroõe'mbhasaþ pacet . pàda÷eùaü parisràvya tailapàtre pradàpayet . ÷atapuùpà devadàru màüsã ÷aileyakaü vacà . candanaü tagaraü kuùñhamelàparõãcatuùñayam . ràsnà turagagandhà ca saindhavaü sapunarõavam . eùàü dvipalikàn bhàgàn peùayitvà viniþkùipet . ÷atàvarãrasa¤caiva tailatulyaü pradàpayet . àjaü và yadi và navyaü kùãraü dattvà caturguõam . pàne vastau tathàbhyaïge mojye caiva pra÷asyate . a÷vo và vàtasambhagno gajo và yadi và naraþ . païgukaþ pãñhasarpã ca tailenànena sidhyati . adhobhàge ca ye vàtàþ ÷iromadhyagatà÷ca ye . danta÷åle hanustambhe manyàstambhe galagrahe . balyaü ÷uùyati caikàïgaü natiryasya ca vihalà . kùãõendriyà naùña÷ukrà jvarakùãõà÷ca ye naràþ . badhiràþ ÷allajihvà÷ca mandamedhasa eva ca . alpaprajà ca yà nàrã yà ca garbhaü na vindati . vàtàrtau vçùaõau yeùmamantravçddhi÷ca dàruõà . etat tailavaraü teùàü svalpaü nàràyaõaü smçtamiti>%
     dçhataþ %<÷atàvarã càü÷umatã pç÷niparõã ÷añhã balà . eraõóasya ca målàni vçhatyàþ påtikasya ca . gavedhukasya målàni tathà sahacarasya ca . eùàü da÷apalàn bhàgàn jaladroõe vipàcayet . pàda÷eùaü rase påte tatra tailaü samàvapet . punarõavàbacàdàru÷atàhvàcandanàmuru . ÷aileyaü tagaraü kuùñhamelàbhàüsãsthiràbalà . a÷vàhvàsaindhavaü ràsnàpalàrdhàni ca peùayet . mavyà÷rapayasaþ prasthau dvau dvàvatra pradàpayet . ÷atàvarãrasaprasthaü tailaprasthaü vipàcayet . asya tailasya siddhasya ÷çõu vãryamataþ param . a÷vànàü vàtabhagnànàü ku¤jaràõàü tathà nçõàm . tailametat prayoktavyaü sarvavàtanivàraõam . àyuùmàü÷ca naraþ pãtvà ni÷cayena dçóho bhavet . garbhama÷vatarã vindet kimpunarmànuùã tathà . hçtsyålaü pàr÷va÷åla¤ca tathaivàrdhàvabhedakam . apaciü gaõóamàlà¤ca vàtaraktaü hanugraham . kàmalàü pàõóuroga¤ca a÷marã¤càpi nà÷ayet . tailametad bhagavatà viùõunà parikãrtitam . nàràyaõamiti khyàtaü vàtàntakaraõaü ÷ubhamiti>% . vçhannàràyaõatailam .
     mahataþ %<vilvà÷vagandhà vçhatã ÷vadaüùñrà ÷yonàkavàñyàlakapàribhadram . kùudrà kañhillàtibalàgnimanthaü målàni caiùàü saralàyutànàm . målaü vidadyàdatha pàñalã÷aü pratyekameùàü pravadanti tajj¤àþ . sapàdaprasthaü vidhinoddhçta¤ca droõairapàmaùñabhireva paktvà . pàdàva÷eùeõa rasena tena tailàóhakàbhyàü samamevadugdham . chànasya màüsadravameva tulyamekatra samyak vipacet subuddhiþ . dadyàdrasa¤caiva ÷atàvarãõàü tailena tulyaü punareva tatra . ràsnà÷vagandhàdrumadàrukàùñhaü parõã catuùkà gurukesaràõi . sindhåtthamàüsãrajanãdvaya¤ca ÷aileyakaü candanapuùkaràõi . elà sayaùñã tagaràvdapatraü bhçïgàùñavargàstu vacàpalà÷am . sthauõeyavç÷cãrakacorakàkhyamebhiþ samastairdvipalapramàõaiþ . karpårakà÷mãramçgàõóajànàü dadyàt sunandhàya vadanti kecit . prasvedadaurgandhyanivàraõàrthaü cårõãkçtànàm dvipalapramàõam . àloóya samyagvidhivadvipakvaü nàràyaõaü nàma mahacca tailam . sarvaiþ prakàrairvidhivat prayojyama÷vasya puüsàü pavanàrditànàm . ye païgavaþ pãñhavisarparõà÷ca ekàïgahãnàrditavepamànàþ . vàdhirya÷ukrakùayapãóità÷ca manyàhanustambha÷irogadàrtàþ . muktà naràste balavãryayuktàþ saüsevya tailaü sahasà bhavanti . vandhyà ca nàrã labhate ca putraü vãropamaü sarvaguõopapannam . ÷àkhà÷rite koùñhagate ca vàte vçddhau vidheyaü pavanàrditànàm . jihvànile dantagate ca ÷åle aunmàdakaubjajvara karùitànàm . pràpnoti lakùmãü pramadàpriyattvaü jãvecciraü càpi bhavedyuveva . devàsure yuddhavare samãkùya snàvyasthi mamnànasuraiþ suràü÷ca . nàràyaõenàpi suvçühaõàrthaü svanàmatailaü vihitantu teùàm>% .

#<nàràyaõakùetra># naø 6 taø . nàràyaõasvàmike gaïgàtañakùetrabhede %<pravàhamavadhiü kçtvà yàvaddhastacatuùñayam . tatra nàràyaõaþ svàmã nànyaþ svàmã katha¤cana>% brahmapuø . atra ca varjyamuktaü vçhaddharma puø 45 aø . %<atra ki¤cinna dadyàcca sàkùàtpàtràya puõyavàn . atra pratigrahe ràjan! vikrãtà jàhnavo bhavet . vikrãtàyà¤ca jàhnavyàü vikrãtaþ syàjjanàrdanaþ . janàrdane ca vikrãte vikrãtaü bhuvanatrayam . ko'pi na tràõakartàsya niþsvambandhaprasaïgataþ>% . tatra kartavyàni yathà %<dãkùà¤ca devapåjàddha japaü gaïgàtañe caret . ÷uùkavàsaþ pidhàyàtra sàvitrãjapamàcaret . ÷ràddha¤ca tarpaõa¤caiva paropakàrakarma ca . parodde÷a¤ca manasà tyaktadravyasya dàpanam . stavapàñha¤ca mauna¤ca nãcàlàpavivarjanam . kevalaü vàripàna¤ca kartavyaü brahmabhàvataþ . etàni kila karmàõi kùetre nàràyaõe caret>% .

#<nàràyaõatãrtha># naø tãrthabhede ÷ivapuø .

#<nàràyaõapriya># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 pãtacandane naighaõñuprakàø .

#<nàràyaõabali># puø nàràyaõamuddi÷ya deyo baliþ . durmaraõamçtànàmaurdhadehikakriyàsampradànatàyogyatvàrthaü nàràyaõàdipa¤cadevatodde÷ena deye balibhede tasya nimitta¤ca àtmadhàtin÷abde 660 pçø uktaü tadvidhànaü nirõaya sindhàvuktaü yathà nàràyaõavalistu hemàdryàdyanusàreõocyate tatràdau kriyànibandhe gàruóe tarpaõamuktam %<kàryaü puruùasåktena mantrairvà vaiùõavairapi . dakùiõàbhimukho bhåtvà pretaü viùõumiti smaran . anàdinidhano devaþ ÷aïkhacakragadàdharaþ . akùayyaþ puõóarãkàkùaþ pretamokùaprado bhaveti>% . ÷uklaikàda÷yàü de÷akàlau saükãrtyàmukagotrasyàmukasya durmaraõàtmaghàtajadoùanà÷àrtham aurdhvadehikasampradànatvayogyatàsidhyarthaü nàràyaõavaliü kariùye iti saïkalpya brahmàõaü viùõuü ÷ivaü yamaü preta¤ca pa¤cakumbheùu sthàpayet %<viùõuþ svarõamayaþ kàryo rudrastàmramayastathà . brahmà raupyamayastatra yamo lohamayo bhavet . pretodarbhamayaþ kàrya iti devaprakalpaneti>% gàruóoktàmu sarvàsu haimãùu bà pratimàsu ùoóa÷opacàraiþ puruùasåktenàbhyarcyàgniü pratiùñhàpya caruü puruùasåktena pratyçcaü nàràyaõàyedamiti hutvà devànàmagre dakùiõàgradarbheùu viùõuråpaü pretaü smaran nàmagotràbhyàü madhughçtatilayutàn da÷a piõóàn yaj¤opavãtyevàmukagotràmuka÷arman! preta . viùõuråpàya te piõóa upatiùñhatàbhiti dattvà puruùasåktenàbhimantrya tenaiva ÷aïkhodakenàbhiùicyàbhyarcyàmuka÷armàõamamukagotraü viùõuråpaü pretaü tarpayàmãti puruùasåktena pratyçcaü tarpayitvà evamàmànnaü brahmàdipa¤cabhyo dadyàt mantrastu %<brahmaviùõumahàdvevà yama÷caiva sakiïkaraþ . valiü gçhãtvà kurvantu pretasya ca ÷ubhàü gatim>% . mitàkùaràyàntu homavalyàdi noktam . tataþ pratidaivataü trividhaü phalaü ÷arkaràmadhuguóaghçtàni ca nivedya piõóànabhyarcya nadyàü kùitvà ràtrau nava sapta pa¤ca và vipràntimantryopoùito jàgaraü kçtvà ÷vobhåte punarviùõuü brahmàõaü rudraü yamaü saüpåjyaikoddiùñavidhinà ÷ràddhapa¤cakaü kariùye ityuktvà viùõuyamabrahmarudrapretàn smaran viprànupave÷ya pretasthàne caikaü viùõuü smaran pàdyàvàhanàrghyayutaü tçptipra÷ràntaü kçtvollekhanàdi kçtvànna÷eùeõa viùõave brahmaõe ÷ibàya yamàya saparivàràya caturaþ piõóàn dattvà pretanàmagotre smçtvà viùõunàmnà pa¤camaü dattvàbhyarcyàcàntebhyo dakùiõàü dattvaikaü pretaü smçtvà vi÷eùataþ santoùya vipraiþ pretàyedaü tilodakamupatiùñhatàmiti satilamudakaü dàpayitvà bhu¤jãteti . atra vi÷eùàntaraü ca anantabhaññakçtàntyeùñipaddhatau j¤eyam .

#<nàràyaõasaras># naø 6 taø . tãrthabhede . %<te'pi (÷avalà÷vàþ) pitrà samàdiùñàþ prajàsarge dhçtavratàþ . nàràyaõasaro jagmuryatra siddhàþ svapårvajàþ>% bhàgaø 6 . 5 . 23

#<nàràyaõà÷rama># naø 6 taø . tãrthabhede %<vàràõasã madhupurã pampà vindusarastathà . nàràyaõà÷ramo nandà sãtàràmà÷ramàdayaþ>% bhàgaø 7 . 14 . 26

#<nàràyaõã># strã nàràyaõasyeyam aõ ïãp . nàràyaõasya 1 ÷aktau 2 lakùmyàü 3 durgàyà¤ca tanniruktiþ %<ya÷asà tejasà råpairnàràyaõasamà guõaiþ . ÷aktirnàràyaõasyeyaü tena nàràyaõã smçtà>% brahmavaiø praø khaø 45 aø . %<nàràyaõàrdhàïgamåtà tena tulyà ca tejasà . tathà tasya ÷arãrasthà tena nàràyaõã smçtà>% janmakhaø 27 aø . nàrasya jãvasaüghasya jalasya và ayanã sthànabhåtà . %<jalàyanà naràdhàrà samudra÷ayanà'pi và . nàràyaõã samàkhyàtànaranàrãpravartikà . vasatyadçùñà sarveùu bhåteùvantarhitàyataþ . devyà vyàptamidaü sarvaü jagat sthàbarajaïgamam>% devãpuø . 4 ÷atàvaryàü hemacaø . 5 mudgalamunipatnyàü ca . %<sarvasyàrtihare devi! nàràyaõi! namo'stute>% devãmà0

#<nàràyaõãya># triø nàràyaõasyedam %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . 1 nàràyaõasambandhini 2 tadupàkhyàne . taccopàkhyànaü nàradanàràyaõarùisaüvàdaråpaü bhàø ÷àø 326 aø adhyàyàvadhi %<nàradasya ca saüvàdamçùernàràyaõasya ca>% ityupakrame %<nàràyaõãyamàkhyànametatte kathitaü tava>% ityantena 348 adhyàyàntena dar÷itam . 3 tatpratipàdakopaniùadbhede ca upaniùacchabde dç÷yam .

#<nàràyaõopaniùad># strã 6 taø . upaniùadbhede upaniùacchabde 1223 pçø dç÷yam .

#<nàrà÷aüsa># puø narairàü÷asyate à + ÷ansa--karmaõi gha¤ narà÷aüsàþ pitaraþ teùàmayam aõ . nàrà÷aüsànàü pitéõàü somapànasàdhane 1 camase %<te nàrà÷aüsà àvai÷vadevàt>% kàtyàø ÷rauø 9 . 12 . 8 %<te camasà nàrà÷aüsasaüj¤àbhavanti>% karkaþ %<àpyàyitàü÷camasàn sàdayanti te nàrà÷aüsà bhavanti>% à÷vaø ÷rauø 5 . 6 . 30 . nàrà÷aüsà bhavanti ityarthaþ anvarthasaüj¤eyaü nàrà÷aüsà nàma traya! pitçgaõà åmàþ aurvàþ kàvyà÷ceti teùàmanusavanaü yathàsaïkhyenàpyàyitànàü camasànàü devatà bhavantãti nàrà÷aüsà÷camasà bhavanti nàràyaõaø . 2 taddevatàsu pitçùu %<atha yadi nàrà÷aüseùu sannaþ ki¤cidàpadyate pitçbhyaþ nàrà÷aüsebhyaþ iti juhuyàt pitarohi tarhi nàrà÷aüsàþ>% ÷ataø bràø 12 . 6 . 33 . 3 pitryacamasasthasome ca %<mano nvà huvàmahe nàrà÷aüsena somena>% çø 10 . 57 . 3 %<nàrà÷aüsena camasagatena somena . naraiþ ÷asyante iti narà÷aüsàþ pitaraþ teùàü camasànàü kampanameva homaþ . tathàvidhena somena>% bhàø . 4 mantrabhede %<yena naràþ pra÷asyante sa nàràü÷asomantraþ>% niruø 9 . 9 sa ca rudradaivatyaþ yathàha %<vàkovàkyaü puràõa¤ca nàrà÷aüsàü÷ca gàthikàþ>% yàj¤aø vyàkhyàne %<nàrà÷aüsàn rudradaivatyàmantràn>% mitàø .

#<nàrikela># puø nala--iõ nàliþ kena vàyunà jalena và ilati calati ila--ka karmaø ralayoraikyam . svanàmakhyàte'vçkùe amaraþ . nàlikero'pi tatràrthe ÷abdaratnàø . %<nàrikelaphalaü ÷ãtaü durjaraü vasti÷odhanam . viùñambhi vçühaõaü balyaü vàtapittàsradàhanut . vi÷eùataþ komala nàrikelaü nihanti pittajvaramåtradoùàn . tadeva jãrõaü gurupittakàri vidàhi viùñambhi mataü bhiùagbhiþ>% navasya jalaguõàþ . %<tasyàmbhaþ ÷ãtalaü hçdyaü dãpanaü ÷ukralaülaghu . pipàsà pittajit svàdu vasti÷uddhikaraü param>% . tasya mastiùkaguõàþ %<nàrikelasya tàlasya khàrjårasya ÷iràüsi tu . kaùàyasnigdhamadhuravçühaõàni guråõi ca>% bhàvapraø %<vàlasya nàrikelasya jalaü pràyo virecanam>% iti ràjavallabhaþ . kàüsyapàtre tat jalaü madyatulyaü yathàha %<nàrikelodakaü kàüsye tàmrapàtre sthitaü madhu . gavya¤ca tàmrapàtrasthaü madyatulyaü ghçtaü vinà>% iti karmalocanam . tasyedamaõ . 2 tadãye triø %<nàrikelàsavaü tatra ÷àtravaü va ya÷aþ papuþ>% raghuþ . aùñamyàü tadbhakùaõaniùedhaþ %<nàrikele ca mårkhatà>% tiø taø tithibhede'bhakùyoktau kojàgararàtrau tadudakapànaü kàryaü yathàha %<nàrikelodakaü pãtvà kojàbartimahãtale>% tiø taø kojàgara÷abde dç÷yam .

@<[Page 4048b]>@
#<nàrikelakùãrã># strã kùãrikàbhede %<nàrikelaü tanåkçtya cchinnaü payasi goþ kùipet . sitàgavyàjyasaüyuktaü tat pacenmçdunàgninà . nàrikelodbhavà kùãrã snigdhà ÷ãtàtipuùñidà . gurvã sumadhurà vçùyà raktapittànilàpahà>% bhàvapraø .

#<nàrã># strã narajàtiþ strã nç + nara + và jàtau ïãù niø . 1 narajàtistriyàü tadbhedà ratima¤jaryàmuktà yathà %<padminã citriõã caiva ÷aïkhinã hastinã tathà . catasro jàtayo nàryà ratau j¤eyà vi÷eùataþ>% anyathà'pi tridhà %<yoùitastrividhà brahman gçhiõàü måóhacetasàm . sàdhvã bhogyà ca kulañà tàþ sarvàþ svàrthatatparàþ . paralokabhayàt sàdhvã tatheha ya÷ase'rthataþ . kàmasnehàcca kurute bhartuþ sevà¤ca santatam . bhogyà bhogàrthinã ÷a÷vat kàmasnehe'tha kevalam . kurute patisevà¤ca na ca bhogà dçte kùaõam . vastràlaïkàrasambhogaü susnigdhàhàramutta mam . yàvat pràpnoti sà bhogyà tàvacca va÷agà priyà . kulàïgàrasamà nàrã kulañà kulanà÷inã . kapañàt kurute sevàü svàmino na ca bhaktitaþ . sadà puüyogamà ÷aüsurmanasà madanàturà . àhàràdadhikaü jàraü pràrthayantã navaü navam . jàràrthe svapatiü tàta! hantumicchati puü÷calã . tasyàü yo vi÷vamenmåóho jãvanaü tasya niùphalam . kathità yoùitaþ sarvà uttamàdhamamadhyamàþ . svàtmàràmà vijànanti manasà tà na paõóitàþ>% brahmavaiø brahmaø khaø 23 aø . gurutrayapàdake chandobhede %<mo nàrã>% vçø ra0

#<nàrãkavaca># puø såryavaü÷ye a÷makasya putre målakàparaparyàye nçpabhede %<a÷makànmålako jaj¤e yaþ strãbhiþ parirakùitaþ . nàrãkavaca ityukto nikùatre målako'bhavat>% bhàgaø 9 . 9 . 32 %<strãbhiþ saüveùñya para÷uràmataþ parirakùitaþ . ato nàrãkavaca ityuktaþ niþkùatre sati kùatravaü÷asya målamabhavat ato målaka iti coktaþ>% ÷rãdharaþ .

#<nàrãkela># puø nàrikela + pçùoø . nàrikela÷abdàrthe ÷abdaratnà gauràø ïãù . nàrãkelãtyapyatra strã ÷abdaratnàø .

#<nàrãca># naø nàóãca + pçùoø . (nàlità) ÷àkabhede ràjavalla

#<nàrãtaraïgaka># puø nàrãü taraïgayati taraïga + kçtau õiõvul . nàóãcittaca¤calakàrake jàre ùióge ÷abdamà0

#<nàrãtãrtha># naø tãrthabhede bhàø àø 226 . 27 aø tadàvirbha vakathà dç÷yà %<trãõi puõyàni tãrthàni tataþ prabhçti caiva ha . nàrãtãrthàni nàmneha khyàtiü yàsyanti sarvataþ . puõyàni ca bhaviùyanti pàvanàni manãùiõàm>% yatra ghargàpramçtipa¤càpsarasaþ vipra÷àpena gràhatàü pràptà arjunena mocitàþ atastattãrthanàrãtãrthatvena khyàtam .

#<nàrãdåùaõa># naø 3 taø . %<pànaü durjanasaüsargaþ patyà ca viraho'ñanam . svapno'nyagçhavàsa÷ca nàrãõàü dåùaõàni ùañ>% manåkte strãõàü doùabhede . pànaü suràpànam .

#<nàrãmukha># puø nàóã mukhaü pradhànaü yatra . vçø maüø 14 aø kårmavibhàge nairçtyàmukte de÷abhede %<vaóavàmukhàravàmbaùñha kapilanàrãmukhànartàþ>% .

#<nàrãùña># triø 6 taø . 1 nàrãpriye 2 mallikàyàü strã ràjaniø .

#<nàrãùñha># triø nàryàü tadànukålye tiùñhati sthà--ka ùatvam . gandharvabhede %<gandharvàbhyàü nàrãùñhàbhyàü mahàhàhàhåhåbhyàü svàhà>% sàüø ÷rauø 4 . 10 . 7

#<nàreya># puø satràjitputrabhaïgakàrasya putrabhede %<sabhàkùo bhaïgakàràttu nàreya÷ca narottamau . jaj¤àte guõasaspannau>% harivaüø 39 aø .

#<nàrya># puø nç--õyat narahite naryaü tasyedaü aõ và . narahitasambandhini yaj¤e nighaõñuþ %<nàryasya dakùiõà>% çø 8 . 4 . 29 .

#<nàryaïga># puø nàryaü narahitasambandhinaü gacchati gama--óa mum ca . nàraïge jambãrabhede hemacaø .

#<nàryatikta># puø nityakarmaø . kiràtatikte naighaõñuprakà÷ikà tasya narahitatvàt tiktatvàcca tathàtvam .

#<nàla># strã naø nala--bandhe jvalàø õa . 1 kàõóe 2 padmàdidaõóe hemacaø %<nàlàmçõàlàgrabhujo bhajàmaþ>% naiùaø %<ka÷cit karàbhyàmupagåóhanàlam>% raghuþ %<tayoruparyàyatanàladaõóaþ>% kumàø . nala--gha¤ . 3 jalanirgame jalàdeþ pravàhe puø %<yathà toyàrthinastoyaü yantranàlàdibhiþ ÷anaiþ>% màrkaõóeyapuø .

#<nàlambã># strã ÷ivasya vãõàyàm hemacaø .

#<nàlavaü÷a># puø nàlaü vaü÷a iva . nale tçõabhede ràjaniø .

#<nàli(lã)># strã nala--õic in và ïãp . 1 nàóyàü daõóe 2 siràyàü 3 padmàdidaõóe 4 ÷àkabhede ca dviråpakoùaþ .

#<nàlika># puø nalameva nàlamastyasya ñhan . 1 padme ÷abdaratnàø . 2 mahiùe puüstrãø trikàø nàlà + svàrthe ka . nàlikà nàlàyàü strã nàlità÷àke ÷abdacaø . carmakaùàyàü strã jañàdhaø . hastikarõavedhanikàyàü strã hàràø . %<gajàþ sakçtkaratala lolanàlikà>% màghaþ . ÷vetakalambyàü kalpataruþ %<kusumbhaü nàlikà÷àkamiti>% tiø taø pàñhàntaram .

#<nàlikera># puø nala--bàø iõ kena vàyunà ãryate ãra--gha¤ karmaø . nàrikele tacchabde dç÷yam . tasya khaõóapàkavidhiguõàdi vaidyake uktaü yathà %<kuóavaü nàlikerasya såkùmaü dçùadi peùitam . ÷uddhakhaõóasya kuóavaü gavyakùãre caturguõe . àloóya nàlikerasya jale mçdvagninà pacet . dhànyakaü pippalãü ÷uõñhãü càturjàtaü sucårõitam . ÷àõa pramàõaü pratyekaü ÷ãtãbhåte kùipredbudhaþ . nàlikerasya khaõóo'yaü puüstvanidràbalapradaþ . amlapittaü kùayaü kàsaü ÷ålaü ca pariõàmajam . nà÷ayedraktapitta¤ca ÷uùkaü dàvànalo yathà>% . atra ghçtapalena kuùmàõóavannàlikerasya bharjanaü vidheyamiti sampradàyaþ . vçø saüø 14 aø kårmavibhàge àgneyyàmukte 2 de÷abhede %<vçùanàlikeracarmadvãpetyàdi>% tadvàkyam . pçùoø rasya laþ . nàlikelo'pyatra .

#<nàlità># strã nala--õic--kta . nàrãca÷abdoktaguõake pañña÷àke svanàsakhyàte ÷àkabhede ÷abdaraø .

#<nàlã># strã nàli + và ïãp . 1 ÷àkakaóambe (óàüñà) khyàte padàrthe mediø . %<nàlena rahità nàlã susvinnà muùñipãóità . ghçte tapte parikùiptà ci¤ciõãpatrasaüyutà . nàlã sarà laghuþ ÷ãtà pittanut kaphavàtalà . mukta ÷okakarã j¤eyà liptà ÷ãthaghnikà matà>% ÷abdàrthaciø . 2 hastikarõavedhanyàm 3 daõóàtmakakàle ghañyàm trikàø . 4 padme ÷abdaraø 5 padmadaõóe 6 praõàlyàm 7 vàdyavi÷eùe ÷abdàrthaciø .

#<nàlãka># puø nàlyà kàyati kai--ka . mukhamàtre lauhasaüyukte anta÷chidre 1 ÷arabhede 2 ÷alyàïge 3 padmasamåhe ca naø mediø 4 ÷alye vi÷vaþ %<karõinàlãkanàràcànutsçjanto mahàrathàþ>% bhàø vaø 61 aø 5 nàrikelakamaõóalau %<talpe na ÷ayãta nagno nàlãkaü vibhçyàdvratã>% smçtiþ %<kàmukàniva nàlãkàüstriõatàþ sahasà'mucan>% màghaþ . tataþ puùkaràø de÷e ini . nàlãkinã tatsamåhe strã .

#<nàlãghañã># strã nàddhyà daõóakàlasya bodhanàrthà ghañã óasya laþ . ghañãvàdanavàdyabhede strã ÷abdàrthaciø .

#<nàlãpa># puø kadambake naighaõñu prakà÷ikà .

#<nàlãvraõa># puø naø nàóã tatra vraõaþ + óasya laþ . nàóãvraõa÷abdàrthe

#<nàlya># triø nalasyàdårade÷àdi saïkà÷àø õya . nalasyàdårade÷àdau

#<nàvayaj¤ika># puø navayaj¤asya tatpratipàdakagranthasya vyàkhyàno granthaþ ñha¤ . navayaj¤apratipàdakagranthavyàkhyàne 1 granthe navayaj¤o vartate'smin kàle tama iti và ñha¤ . 2 navayaj¤avidhànayogye kàle ca .

#<nàvika># puø nàbà tarati %<naudvyacaùñhan>% pàø ñhan . 1 nàvà tàriõi . naurastyasya bàhyatayà vrãhyàø pakùe ñhan . naupçùñhasthadaõóacàlanena naukàcàlake 3 karõadhàre %<mahàvàtasamudbhåtàmaparãkùitanàvikàm . anyanaupratibaddhàü vànopeyànnàvamàturàm>% kàmaø nãø %<nàvikapuruùe na vi÷vàsaþ>% . %<akhyàtiriti te kçùõa! magnànaurnàvike tvayi>% iti ca udbhañaþ .

#<nàvin># triø naurastyasya vrãhyàø pakùe ini . nàvike svàmã .

#<nàvopajãvana># puø nàvà upajãvanamasya àrùe aluksaø . 1 naucàlanopajãvijàtibhede %<niùàdo madguraü såte dàsaü nàvopajãvanam>% bhàø ànuø 48 aø saïkarajàtyuktau .

#<nàvya># triø nàvà tàryaü yat %<vàntoyi pratyaye>% pàø àvàde÷aþ . 1 naukayàtàrye de÷e 2 nautàryanadyàdau ca %<nàvyàþ suprataràþ nadãþ>% raghuþ . navasya bhàvaþ ùya¤ . 3 nåtanatve na0

#<nàvyudaka># naø nàvi sthitamudakaü nàvi agnihotrasamàptiü yàvadudakam . 1 naukàsthite jale agnihotràrthamagnipraõane kçte jalamàtre ca tayorjalayoràhitàgninà pànaniùedhaþ kàtyàø ÷rauø 4 . 10 . 15 ukto yathà %<ançtàtithyapanodapåtidàrvàdhànarbãùapakvanàvyudakàni varjayet>% såø nàvyudakam nau÷abdena %<naurha và eùà svargyà yadagnihotramiti>% ÷ruteragnihãtramucyate tena agnihotràrthamuddharaõe kçte tatsamàptiü yàvat udakapànaü na kuryàdityarthaþ . atha và nàvi naukàyàü yadudakam tasya pànaü na kuryàditi mànave %<yà antarnàvyàpaþ syurna tàsàmàcàmenna klinnaü dàrvàdadhyàditi>% . yajamàna àdhànànantarametàni yàvajjãvaü varjayet karkaø .

#<nà÷a># puø na÷a--bhàve gha¤ . 1 dhvaüse nidhane 2 adar÷ane 3 palàyane 4 anupalambhe ca mediø . dhvaü sa÷ca janyàbhàvaþ iti naiyàyikàþ atãtàvastheti sàükhyàþ %<nà÷aþ kàraõalayaþ>% sàø såø %<lãï ÷leùaõe ityanu÷àsanàt layaþ såkùmatayà kàraõeùvavibhàgaþ saevàtãtàvasthàkhyo nà÷a ityucyate>% praø vaø bhàø . àtyantikanà÷a÷ca kàraõena saha nà÷aþ iti bhedaþ %<vibhedajanake'j¤àne nà÷amàtyantikaü gate>% saükùepaø %<adhiùñhànàva÷eùo hi nà÷aþ kalpitavastunaþ>% vedàø paø %<smçtibhraü÷àt buddhinà÷o buddhinà÷àt praõa÷yati>% gãtà .

@<[Page 4050b]>@
#<nà÷ana># triø nà÷ayati na÷a--õic lyu . nà÷ake %<trivirdha narakasyedaü dvàraü nà÷anamàtmanaþ>% gãtà . õvul nà÷ako 'pyatra %<ye parasvàpahartàraþ parasvànà¤ca nà÷akàþ>% bhàø anuø 23 aø .

#<nàùñika># triø naùñaü dravyaü svàmitvenàrhati vàø ñha¤ . 1 naùñadravyàrhe tatsvàmini . %<atha målanàhàryaü prakà÷a kraya÷oghitaþ . adaõóyo mucyate ràj¤à nàùñiko labhate dhanam>% iti manuþ %<yadi svaü naiva kurute j¤àtibhirnàùñiko dhanam . prasaïgavinivçttyarthaü coravaddaõóamarhati>% vãø miø vyàsaþ . prasaïgaþ coratvasaü÷ayaþ .

#<nàùñra># triø na÷a + õic--ùñran . nà÷ake striyàü ñàp gauràdi gaõe màtàmahã÷abdasyagrahaõàt ùitàü ïãù anitya iti ùittve'pi striyàü na ïãù . %<såryo mà divàbhyo nàùñràbhyaþ pàtu>% tàõóyaø bràø 1 . 4 . 2 %<vi÷vàbhyo mà nàùñràbhyaþùàhi>% yajuø 30 . 12

#<nàsatya># puø dviø vaø . nàsti asatyaü yasya nabhràóityàdinà pàø na¤aþ prakçtibhàvaþ . a÷vinãkumàrayoþ amaraþ . %<nàsatyàbhyàü vayati vapuþ>% yajuø 19 . 83 a÷vinãkumàrau ca dvau nàsatyadasranàmànau yathàha %<devau tasyàmajàyetàma÷vinau bhiùajàü varau . nàsatya÷caiva dasra÷ca smçtau dvàva÷vinàviti>% harivaüø 9 aø . tenàsya pratyekàbhipràyatveekavacanàntatàpi harivaü÷e tathàprayogàt . niruktakàrastu 6 . 13 %<tàü adhvara u÷ato yakùyagne ÷ruùñã 8 bhagaü nàsatyà purandhim>% imàmçcamadhikçtya nàsatya÷abdasya niruktibhedà nàha . satyàveva nàsatyàvityaurõavàbhaþ . satyasya 2 praõetàràvityàgràyaõaþ, nàsikàprabhavau vabhåvaturiti và . tayornàsàbhavatvaü ca aruõàtmaja÷abde 359 pçø tç÷yam .

#<nàsamaujas># puø bhajamànavaü÷yasya kambvalavarhiùaþ putrabhede %<asamaujàþ sutastasya nàsamaujà÷ca tàbubhau>% harivaüø 39 aø tatputroktau .

#<nàsà># strã nàsa--÷abde bhàve a . 1 ÷abde bàø karaõe a . 2 nàsikàyàü 3 gandhagràhakendriyabhede ca . dvàropasthita kàùñhe (jhanakàñha) (kapàli) khyàte 4 padàrthe amaraþ 5 vàsakavçkùe ràjaniø tatpuùpasya nàsàkçtitvàttasya tathàtvam . nàsàyàþ ÷ubhà÷ubhalakùaõaü gàruóe uktaü yathà %<÷ukanàsaþ sukhã syàcca ÷ukanàse'tijãvanam . chinnàgraråpanàsaþ syàdagamyàgamane rataþ . dãrghanàse ca saumàgyaü caura àku¤citendriyaþ . strãmçtyu÷cipiñanàsa çjurbhàgyavatàü bhavet . alpacchidrà supuñà ca avakrà ca nçpe÷vare . kråre dakùiõavakrà syàddhaninàü ca kùutaü sakçt>% iti garuóapuø .

#<nàsàgataroga># puø su÷rutokte nàsàgatavyàdhibhede yathà %<athàto nàsàgatarogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . aùãnasaþ 1 påtinasyaü 2 nàsàpàka 3 stathaiva ca . tathà÷oõitapitta 4 ¤ca påya÷oõita 5 meva ca . kùavathu 6 rbhraü÷athu 7rdãpto 8 nàsànàhaþ 9 parisravaþ 10 . nàsà÷oùeõa 11 sahità da÷aika÷cerità gadàþ . catvàryar÷àüsi catvàraþ ÷ophàþ saptàrbudàni ca . prati÷yàyà÷ca ye pa¤ca vakùyante sacikitsitàþ . ekatriü÷anmitàste tu nàsàrogàþ prakãrtitàþ . ànahyate yasya vidhåpyate ca pàpacyate klidyati càpi nàsà . na vetti yo gandharasàü÷ca janturjuùñaü vyavasyettamapãnasena 1 . ta¤cànila÷leùmabhavaü vikàraü bråyàtprati÷yàyasamànaliïgam . doùairvidagdhairgalatàlumåle saübàhito yasya samãraõastu . nireti påtirmukhanàsikàbhyàntaü påtinasyaü 2 pravadanti rogam . ghràõa÷ritaü pittamaråüùi kuryàdyasminvikàre balavàü÷ca pàkaþ . taü nàsikàpàka 3 miti vyavasyedvikledakothàvapi yatra dçùñau . caturvidhaü dviprabhavaü dvimàrgaü vakùyàmi bhåyaþ khalu raktapittam 4 . dauùairvidagdhairatha vàpi jantorlalàñade÷e'bhihatasya taistu . nàsà sravet påyamasçgvimi÷raü taü påyaraktaü 5 pravadanti rogam . ghràõà÷rite marmaõi sampraduùñe yasyànilo nàsikayà nireti . kaphànuyàto bahu÷aþ sa÷abdastaü rogamàhuþ kùavathuü 6 vidhij¤àþ . tãkùõopayogàdatijighrato và bhàvàn kañånarkanirokùaõàdvà . såtràdibhirvà taruõàsthimarmaõyudghàñite yaþ kùavathurnireti . prabhra÷yate nàsikayaiva ya÷ca sàndro vidagdho lavaõaþ kaphastu . pràksa¤cito mårghnica pittataptaü taü bhraü÷athuü 7 vyàdhimudàharanti . ghràõe bhç÷aü dàhasamanvite tu viniþsareddhåma iveha vàyuþ . nàsà pradãpteva ca yasya jantorvyàdhintu taü dãpta 8 mudàharanti . kaphàvçto vàyurudànasaüj¤o yadà svamàrge viguõaþ sthitaþ syàt . ghràõaü vçõotãva tadà sa rogo nàsàpratãnàha 9 iti pradiùñaþ . ajasnamacchaü salilaprakà÷aü yasyàvivarõaü sravatãha 10 nàsà . ràtrau vi÷eùena hi taü nàsàparisràvamiti vyavasyet . ghràõa÷rite ÷leùmaõi màrutena pittena gàóhaü pari÷oùite ca . samucchasityårdhvamadha÷ca kçcchràdyastasya nàsàpari÷oùa 11 uktaþ . doùaistribhistaiþ pçthageka÷a÷ca bråyàttathàr÷àüsi tathaiva ÷ophàn . ÷àlàkya siddhàntamavekùya vàpi sarvàtmakaü saptakamarbudaü tu . rogaþ prati÷yàya iha pradiùñaþ sa vakùyate pa¤cavidhaþ purastàt . ÷ophà÷ca ÷ophavij¤àne nàsàsrotovyavasthitàþ . nidàne'r÷àüsi nirdiùñànyevaü tàni vibhàvayet>% .

#<nàsàcchinnã># strã nàsà cchinnà yasyàþ ïãp . pårõikàkhage trikàø .

#<nàsàdàru># naø nàsàrthaü dàru . dvàrordhvasthe kàùñhe (jhanakàñha) (kapàli) amaraþ .

#<nàsàlu># puø nàsàyai nàsikà÷abdàya alati paryàpnoti alauõ . kañphalavçkùe ÷abdacaø nàsàyàü tatphalacårõayoge hi nàsikà÷abdo bhavatãti tasya tathàtvam .

#<nàsàvaü÷a># puø nàsà tanmadhyabhàgovaü÷a iva uccatvàt . nàsàpçùñhasthamadhyabhàge .

#<nàsàsaüvedana># puø nàsà saüvidyate'nena sam + vida--lyuñ . kàõóãralatàyàü ràjaniø .

#<nàsikandhama># triø nàsikàü dhamati nàsikà + dhmà--kha÷ mum hrasva÷ca . nàsikàü ÷abdàyamànàü kurvati nàsikayà ÷abdakàrake .

#<nàsindhaya># triø nàsikàü tatsthajalaü dhayati nàsikà + dhekha÷ mum hrasva÷ca . nàsikàsthajalapàyake nàyikayà jalapàyake .

#<nàsikà># strã nàsa--÷abde õvul . 1 ghràõendriye 2 tadàdhàragolake nàsà÷abdàrthe . asya ÷asàdau bhatve ca nasàde÷aþ . nasaþ nasà nobhyàm nasyamityàdi .

#<nàsikàmala># puø 6 taø . nàsàsthite male ÷iïghàõe (÷ikanã) hàràø .

#<nàsikya># triø nàsikà + caturarthyàü saïkà÷àø õya . 1 nàsikàsamãpàdau . svàrthe ùya¤ . 2 nàsikàyàm . bhavàrthe ÷arãràvayavatvàt yat . 3 nàsikàbhave triø 4 a÷vinãkumàrayoþ puø dviø vaø hemacaø . 5 dakùiõade÷abhede %<karõàñamahàñavicitrakåñanàsikyakollagiriþ>% vçø saüø 14 aø daliõasthade÷oktau . khàrthe ka . nàsikyaka nàsàyàü ÷abdamàø .

#<nàsãra># naø nàsàya ÷abdàya ãrte ãra--ka . 1 agresarasainye trikàø 2 agresaramàtre triø ÷abdaraø %<nalasya nàsãra gate vitenatuþ>% naiùaø .

#<nàsti># avyaø astãti vibhaktipratiråpamavyayaü %<saha supà>% pàø na÷abdena saø . avidyamànatàyàü sattvàbhàve yathà nàstikùãrà %<asti nàsti na jànàti>% iti càõakya

#<nàstika># triø nàsti parakokastatsàdhanamadçùñaü tatsàkùã÷varo và iti matirasya ñhan . 1 paralokàbhàvavàdini 2 tatsàdhanàdçùñàbhàvavàdini 3 tatsàkùiõa i÷varasyàsattvavàdini ca càrvàkàdau càrvàkàdi÷ca càrvàkaþ màdhyamikaþ yogàcàraþ sautràntikaþ vaibhàùikaþ digambara÷ceta ùaóvidhaþ . %<atimàtrojjhitabhãranàstikaþ>% màghaþ .

#<nàstikatà># strã nàstikasya bhàvaþ tal . mithyàdçùñau paralokàdyabhàvaj¤ànasya mithyàtvàt %<praj¤ànà÷àtmakomohastathà dharmàrthanà÷akaþ . tasmànnàstikatà caiva duràcàra÷ca jàyate>% bhàø ÷àø 123 aø .

#<nàstikya># naø nàstikasya bhàvaþ ùya¤ . nàstikatàyàm %<nàstikyaü vedanindà¤ca devatànà¤ca kutsanam>% manuþ .

#<nàstida># puø àmravçkùe ÷abdacaø .

#<nàstivàda># puø nàsti paralokàdiriti vàdaþ . nàstikatàyàm %<nàstivàdàrtha÷àstraü hi dharmavidveùaõaü param>% harivaüø 28 aø .

#<nàsya># naø nàsàyàü bhavat ÷arãràvayavatvàt yat . 1 balãvarda nàsàbandhanarajjvàm %<chinnanàsye bhagnayuge tiryakpratimukhàgate>% manuþ . nàsà + caturarthyàü õya . 2 nàsàsannikçùñàdau triø %<manuùyàn svapuùo dçùñvà nàsyaghràsaü cakàra yaþ>% harivaüø 317 aø nàsàsannikçùñasthagràsamityarthaþ .

#<nàha># puø naha--bandhane bhàve gha¤ . 1 bandhane 2 kåñe ca mediø .

#<nàhala># puø mlecchajàtibhede hemacaø .

#<nàhuùa(ùi)># puø nahuùasyàpatyaü vàø aõ ata i¤ và . nahuùançpàpatye yajàtau . %<yayàtirnàhuùaþ samràóàsãt satyaparàkramaþ>% bhàø àø 75 aø .

#<ni># avyaø nã--vàø ói pràdiþ upasargaþ . 1 saüdhe 2 adhobhàve nyagbhàve 3 bhç÷e 4 àde÷e 5 nitye 6 kau÷ale 7 bandhane 8 antarbhàve 9 samãpe 10 dar÷ane 11 uparame 12 à÷raye ca gaõaratnamahodadhiþ udàhçtaü ca tatraiva krama÷asteùvartheùu 1 nikaro maõãnàü 2 nipatitaþ . 3 nigçhãtaü 4 nide÷itaü, 5 nivi÷ate 6 nipuõaþ 7 nibandhaþ 8 nipãtamudakam . 9 nikañaþ 10 nidar÷anaü 11 nivçttaþ 12 nilayaþ . 13 saü÷aye 14 kùepe 15 dàne 16 mokùe 17 vinyàse ca mediø . 18 niùedhe 19 ni÷caye durgàdàsaþ .

#<niþ(ni)kùepa># puø nir--(ni)và kùipa--bhàve gha¤ . 1 arpaõe (gacchitaràkhà) aùñàda÷avivàdàntargate 2 vivàdabhede . sa ca vãraø miø vistareõa dar÷ito yathà atha niþ(ni)kùepàkhyavyavahàrapadam . tatra niþ(ni) kùepo nàma svadravyasya vi÷vàsena puruùàntare sthàpanam . tathà ca nàradaþ %<svadravyaü yatra visrambhànniþ(ni)kùipatyavi÷aïkitaþ . niþ(ni)kùepo nàma tatproktaü vyavahàrapadaü budhairiti>% naca nyàsopanidhyorativyàptistayorlakùyatvànniþ (ni)kùepa eva . gràhakasyàsamakùaü samarpito nyàsa ityucyate . ataeva vçhaspatiþ %<ràjacauràdikabhayàddàyàdànàü ca va¤canàt . sthàpyate'nyagçhe dravyaü nyàsaþ sa parikãrtitaþ>% iti . ayamevàgaõitadravyasthàpane upanidhirityucyate . tathà ca nàradaþ %<asaïkhyàtamavij¤àtaü samudraü yannidhãyate . tajjànãyàdupanidhiü niþ(ni)kùepaïgaõitaü viduriti>% . asaïkhyàtam anàkhyàtam avij¤àtam adar÷itam . ataeva vçhaspatiþ %<asamakùaü vyavahitamasaïkhyàtamadar÷itam . mudràïkita¤ca yaddravyaü tadaupanidhikaü smçtamiti>% vyavahitaü karaõóakàdau prakùipya pihitam . ataeva yàj¤avalkyaþ %<vàsanasthamavij¤àtaü haste'nyasya yadarpyate . dravyantadaupanidhikaü pratideyantathaiva taditi>% vàsanaü dravyàdhàra karaõóakàdi tatsthaü vàsanastham . hastagrahaõamupalakùaõam . ataeva nàradaþ %<niþ(ni)kùipyate paragçhe tadaupanidhikaü smçtamiti>% . tathà càyameteùàmbhedaþ . gràhakasya samakùaü gaõayitvà sthàpitaü niþ(ni)kùepaþ . gçhasvàmino'samakùaü gaõitaü và tasminnàmate etaddàtavyamityuktvà'nyasya tatputràderhaste dattaü nyàsaþ . mudràïkitamasamakùamanaõitaü sthàpitamupanidhiriti . niþ(ni)kùepàdãnàü sthàpanaprakàramàha manuþ %<kulaje vçttasampanne dharmaj¤e satyavàdini . mahàpakùe dhaninyàrye niþ(ni)kùepaü niþ(ni)kùipedbudhaþ>% iti . mahàpakùe bahutarabandhuyukte . niþ(ni)kùepagrahaõamupalakùaõam . vçhaspatiþ %<sthànaü gçha¤ca tadvarõaü vidhàna¤ca guõantathà . satyaü ÷aucaü vandhujanaü parãkùya sthàpayennidhimiti>% nidhirupanidhiþ . etadapyupalakùaõam . niþ(ni)kùepàdãnàü rakùaõaü kathaü kartavyaü gràhakeõetyàha vçhaspatiþ %<sasàkùikaü rahodattaü dvibidhaü samudàhçtam . putravatparipàlyaü tadvina÷yatyanavekùaõe>% iti . pàlayituþ phalabhapàlayiturdoùa¤càha %<dadato yadbhavet puõyaü hemakåpyàmbaràdikam . tat syàtphalamato nyàso yathaiva ÷araõàgataþ . bhartçdrohaü yathà nàryàþ puüsaþ putrasuhçdbadhe . doùo bhavettathà nyàse bhakùitopekùite nçõàm . nyàsadravya>% na gçhõãyàttannà÷astvaya÷askaraþ . gçhãtaü pàlayedyatnàt sakçdyàcitamarpayediti nyàsagrahaõamupalakùaõam . tena phalarakùaõàdikaü niþ(ni)kùepàditrayasàdhàraõamiti mantavyam . daivaràjopaghàte gràhakasya na doùa ityàha vçhaspatiþ %<daivaràjopaghàtena yadi tannà÷amàpnuyàt . grahãtçdravyasahitaü na taddoùo'tra vidyata>% iti . grahãturiti ÷eùaþ upekùàdidravyadoùàbhàvàditi màvaþ . grahãtçdravyasahitamityupekùàbhàvani÷cayàyoktam . tena katha¤cinniþ(ni)kùiptamàtrasya vinà÷e pramàõàntaràdupekùàbhàve ni÷cite grahãturdoùo na vidyate iti mantavyam . daivaràjagrahaõamasamàdheyanimittopalakùaõàrtham . ataeva kàtyàyanaþ %<ràjadaivikacaurairvà niþ(ni)kùiptaü yatra nà÷itam . grahãtuþ saha bhàõóena dàturnaùñantaducyate>% iti . bhàõóena arthena . nàrado'pi %<grahãtuþ saha yo'rthena naùña eva sa dàyinaþ . daivaràjakçte tadvanna cettajjihmakàritamiti>% tadvaditipadenaikamupameyamanyadupamànamityavagamyate . tenaivaü yojanà grahãturarthena saha yo naùñaþ sa dàyina eva evandaivaràjakçte yo naùñaþ so'pi dàyina eva naùña iti daivagrahaõantaskaropalakùaõam . ataeva yàj¤avalkyaþ %<na dàpyopahatantantu ràjadaivikataskarairiti>% daivikapadasyàrtho vivçto manunà %<caurairhçta¤jalenoóhamagninà dagdhameva và . na dadyàdyadi tasmàtsvaü na saüharati ki÷caneti>% . yadi tasmànniþ(ni)kùepàdalpamapi dhananna saüharati na gçhõàti tarhi na dadyàdityarthaþ . tathà ca sa eva %<samudre nàpnuyàtki¤cidyadi tasmànna saüharediti>% kvacit kenaciddhetunà naùñamapi grahãtà bhålyadvàreõa na dàpya ityàha kàtyàyanaþ %<j¤àtvà dravyaviyogantu dàtà yatra viniþ(ni)kùipet . sarvopàyavinà÷e'pi grahãtà naiva dàpyate>% iti . niþ(ni)kùepagrahãtàraü pratyàha kàtyàyanaþ . %<niþ(ni)kùiptaü yasya yatki¤cit tatprayatnena pàlayet . daivaràjakçtàdanyo vinà÷astasya kãrtyate>% iti . yasya pàr÷ve yat sthàpitantattenàvahitena rakùaõãyam . yato daivaràjakçtàdanyo vinà÷astasya gràhakasya dopeõa kçtatvena kãrtyate ityarthaþ . na kevalanduùkãrtireva tasya kintu vinà÷e jàte vastugatyà doùo vahvarthahàni÷cetyàha sa eva %<yasya doùeõa yatka¤cidvina÷yeta hriyeta và . taddravyaü todayandàpyo daivaràjakçtàdvineti>% . doùaþ upekùàdilakùaõaþ . vçhaspatirapi %<bhedenopekùayà nyàsaü grahãtà yadi nà÷ayet . yàcyamàno na dadyàdvà dàpyantatsodayambhavediti>% kàtyàyano'pi %<nyàsàdikaü paradravyaü prabhakùitamupekùitam . aj¤ànanà÷ita¤caiva yena dàpyaþ sa eva taditi>% atra vi÷eùamàhaturvyàsakàtyàyanau %<bhakùite sodayandàpyaþ samandàpya upekùite . ki¤cidånaü pradàpyaþ syàddravyamaj¤ànanà÷itamiti>% ki¤cidåna¤caturthàü÷anyånamiti mitàkùaràyàm . yàcanànantaramadattasya pa÷càddaivaràjakçte'pi vinà÷e tanmålamàtraü dàtavyamityàha vyàsaþ yàcanànantaraü nà÷e daivaràjakçte'pi saþ . grahãtà pratidàpyaþ syànmålamàtranna saü÷ayaþ iti . pratyarpaõavilambamàtràparàdhe savçddhikadànasyànyàyyatvàt . ràj¤e ca tatsamo daõóo deya ityàha nàradaþ %<yàcyamànastu yo dàturniþ(ni)kùepanna prayacchati . daõóyaþ sa ràj¤o bhavati naùñe dàpya÷ca tatsamamiti>% naùñe daivato ràjato veti ÷eùaþ . yàj¤avalkyo'pi %<bhraü÷a÷cenmàrgite'datte dàpyo daõóa¤ca tatsamamiti>% . màrgite yàcite'datte sati yadi bhraü÷o daivaràjakçto nà÷o bhavati tathàpi tad dravyaü målyaparikalpanena . %<dhanine gràhako dàpyodaõóo ràj¤e ca tatsamam>% . tatsamaü daõóamityarthaþ . yaþ punaþsthàpakànanuj¤ayà niþ(ni)kùepamupabhuïkte tasya daõóamàha nàradaþ %<yatràrthaü sàdhayettena niþ(ni)kùepe tvananuj¤ayà . tatràpi daõóyaþ sa bhavetta¤ca sodayamàvahediti>% daõóa÷ca sàdhitadravyànusàreõa . yàj¤avalkyo'pi %<àjãvan svecchayà daõóyo dàpyasta¤càpi sodayamiti>% àjãvan bhogavçddhyarthaprayogàdinà upajãvan svecchayà svàmyananuj¤ayà . vçddhipramàõamàha kàtyàyanaþ . %<niþ(ni)kùepaü vçddhi÷eùa¤ca krayavikrayameva ca . yàcyamànaü na ceddadyàdvardhate pa¤cakaü ÷atamiti>% . niþ(ni)kùepahartàrampratyàha viùõuþ %<niþ(ni)kùepàpahàrã vçddhisahitandhanaü dhanikasya dàpyaþ>% . asya daõóamàha manuþ %<niþ(ni)kùepasyàpahartàraü tatsamandàpayeddamam . tathopanidhihartàramavi÷eùeõa pàrthivaþ>% niþ(ni)kùepàpahnave kartavyamàha vyàsaþ %<niþ(ni)kùepannihnute yastu naro bandhubalànthitaþ . sàkùibhirvàtha dravyeõa vibhàvya pratidàpyate>% daõóamàha vçhaspatiþ %<gçhãtvàpahnute yatra sàkùibhiþ ÷apathena và . vibhàvya dàpayedràjà tatsamaü vinayantatheti>% vinayaü daõóam . sasàkùikaniþ(ni)kùepàdau sthàpakasyànçtavàditve sàkùibhyo yathàsthitamarthamavagatya daõóanãyaþ sa ràj¤etyàha manuþ %<niþ(ni)kùepo yaþ kçto yena yàvàü÷ca kulasannidhau . tàvàneva sa vij¤eyo vibruvan daõóamarhatãti>% kulaü sàkùivçndam . asàkùike tvàha vçhaspati %<rahodatte nidhau yatra visaüvàdaþ prajàyate . vibhàvakantatra divyamubhayorapi ca smçtamiti>% ubhayormadhye ekasyetyarthaþ ubhayagrahaõaü rucyà vànyataraþ kuryàdityayameva pakùe yathà syàditi . grahãtçsthàpakayorançtavàditve daõóamàha manuþ %<niþ(ni)kùepasyàpahartàramaniþ(ni)kùeptàrameva ca . sarvairupàyairanvicchecchapathai÷caiva vaidikaiþ . yo niþ(ni)kùepaü nàrpayati ya÷càniþ(ni)kùipya yàcate . ubhau tau coravacchàsyau dàpyau và tatsamaü damamiti>% cauravacchàsyau cauravaddaõóyau cauravaddaõóena daõóyàvitiyàvat . daõóasya pramàõamàha samamiti . matsyapuràõe . yastu %<yo niþ(ni)kùepaü nàrpayati ya÷càniþ(ni)kùipya yàcate . tàbubhau cauravacchàsyau dàpyau ca dviguõaü damamiti>% dviguõo daõóa uktaþ sa durvçttaviùayo bràhmaõàtiriktaviùayo và anyayà samadaõóapratipàdakamanuvacanavirodhaþ syàditi . niþ(ni)kùiptaü dravyamakàle dadato dviguõodama ityàha kàtyàyanaþ %<gràhyaståpanidhiþ kàle kàlahãnantu varjayet . kàlahãne dadaddaõóaü dviguõa¤ca pradàpayediti>% gràhyaþ niþ(ni)kùepakàriõeti ÷eùaþ yadbhayàdupanidhiranyasya haste nyastastadbhayàtãte kàle na gràhya ityarthaþ . bhayàtãte kàle svayameva nàyàcitamarpaõãyam %<sakçdyàcitamarpayediti>% vçhaspatismaraõàt . tadbhaye vartamàne svayamevàyàcitandãyamànaü kàlahãnantasya dànandauùñyenaiveti taddadato'pi daõóoyuktaþ . pràóvivàkaü pratyàha manuþ %<yo niþ(ni)kùepaü yàcyamàno niþ(ni)kùepturna prayacchati . sa yàcyaþ pràóvivàkena tanniþ(ni)kùepturasannidhau . sa yadi pratipadyeta yathànyastaü yathà÷ritam . na tatra vidyate ki¤cit yatpareõàbhiyujyate>% iti . yadà tu na pratipadyeta tadà ràjànaü pratyàha sa eva %<teùàü na dadyàyadyadi tu taddhiraõyaü yathàvidhi . dvayannigçhya dàpyaþ syàditi dharmasya dhàraõà . niþkùiptasya dhanasyaiva prãtyopanihitasya ca . ràjà vinirõayaü kuryàdakùiõvanthàsadhàriõàmiti>% teùàü abhiyoktçõàm . dvayaü dviguõam . nigçhya daõóayitvà aciõvan atàóayan . niþ(ni)kùepa grahãtàraü pratyàha vçhaspatiþ %<sthàpitaü yena vidhinà yena yacca yathàvidhi . tathaiva tasya taddeyaü na deyaü pratyanantare>% iti . sthàpitetarasya yasya sthàpitadravyasvàmyamasti sa iha pratyanantara ucyata iti smçticandrikàyàü pratyanantare putràdàviti kalpatarau . sthàpakaü pratyàha manuþ %<yo yathà niþ(ni)kùipeddhaste yamarthaü yasya mànavaþ . sa tathaiva grahãtavyo yathà dàyastathà grahaþ . mithodàya kçto yena grahãto mitha eva và . mitha eva pradàtavye yathà dàyastathà grahaþ . samudre nàpnuyàt ki¤cidayadi ta smànna saüharediti>% dàyo dànaü sthàpanamiti yàvat grahograhaõaü mithaþ anyonyameva etaduktambhavati sasàkùikaü sthàpitam sàkùisamakùaü grahãtavyam . rahasi sthàpitaü rahasyeveti . samudre mudràsahite niþkùepemu måùakàdinopahate niþ(ni)kùepaü sthàpayitvà na ki¤ciddåsaõamàpnuyàt . yadi tasmànniþ(ni)kùepàt pratimudràkaraõàdinà na saüharetki¤cidityarthaþ . sthàpayiturmaraõe pratyanantare taddeyamityàha sa eva %<svayameva tu yo dadyànmçtasya pratyanantare . na sa ràj¤à'bhiyoktavyo na niþkùeptu÷ca bandhubhiriti>% anena vacanena vacobhaïgyà sthàpake mçte pratyanantare pratyarpaõaü gràhakeõa kàryamityuktam . svayameva yàcanamantareõetyarthaþ . yàcanamantareõa dànambhayàdikàlàpàye mantavyam anyathà doùàpatteþ . pratyanantara vahutve tu naikasmin pratyanantare deyaü kintu sarvapratyanantarasannidhàviti na niþkùeptubandhubhirabhiyoktavya ityanena såcayàmbabhåva . yadà tu gràhakaþ svayameva na dadàti tadà pratyanantarakartavyamàha sa eva . %<acchalenaiva cànvicchettamarthaü prãtipårvakam . vicàrya tasya và vçttaü sàmnaiva parisàdhayediti>% anvicchet avadhàrayetparisàdhanaü gràhakasakà÷àdàdànantadgràhakavçttiü vicàrya sa tadvçttagràhakaviùaye sàmnaiva kàryaü na bhayàdipradar÷anena . durvçttagràhakaviùaye tu çõàdànaprakaraõoktena bhayàdipradar÷anàdyupàyàntareõa chalàdinà kàryamityasmàdeva vacanàdavagamyate . tathà sadvçtte vipratipanne bhåtànusàreõa sàdhayituma÷akye sàkùyàdyabhàve pratyanantaràdinà sàdhuyet . durvçtte tu vipratipanne chalàdinà pariharediti càsmàdeva vacanàdavagamyate . sadvçtte chalàdiprayogabacchapathena ÷odhanasyàpyanucitatvàt . gràhake tu mçte pa÷càdyadadhãnaü niþkùepàdi jàyate tenaiva sthàpake pratyanantare và pratyarpaõãyamityatisthålatvàt smçtikàrairupekùitamityasmàdçõàdànaprakàravaduvanneyaü yadi gràhako'sau svayaü na dadàti tadà sthàpakaþ pratyanantaro và pårvoktamàrgeõàgvicchet sampratipannaü pårvoktena prakàreõa parigrahaü sàdhayedityetadapi smçtikàrairupekùitaü j¤àtuü ÷akyatvàditi . %<dvayãùu niþ(ni)kùeùa ivàrpitaü dvayam>% kumàø .

#<niþprabha># triø nirgatà prabhà yasya %<pràdibhyo dhàtujasya vàcottarapadalopaþ>% vàrtiø . gata÷abdalopaþ và visargasya ùatvam, 1 prabhà÷ånye pakùe ùatve niùprabha ityapi tatràrthe

#<niþ÷ama># puø nirgataþ ÷amàt %<niràdayaþ kràntàdyarthe pa¤camyàþ>% vàrtiø niràø 5 taø . 1 krodhe trikàø pakùe ÷atvam .

#<niþ÷alàka># triø nirgataþ ÷alàkàyàþ nirgatà ÷alàkà yasmàt và . 1 nirjane rahasi amaraþ . %<araõye niþ÷alàke và mantrayedavibhàvitaþ>% manuþ và ÷atvam .

#<niþ÷alyà># strã nirgataü ÷alyaü yasyàþ 5 baø . 1 dantãvçkùe ràjaniø tatsevane hi ÷ãghraü ÷alyaü nirgacchati . 2 ÷alyavatpratibandhakarahite triø %<niþ÷alyamutsçjeyaü jãvitam>% da÷akumàø pakùe ÷atvam .

#<niþ÷åka># puø nirgataþ ÷åko'smàt . 1 suõóa÷àlau ràjaniø 2 agra÷ånyamàtre triø . và ÷atvam

#<niþ÷eùa># triø nirgataþ ÷eùo yasya . samaste sakale %<niþ÷eùa cyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo'dharaþ>% kàvyapraø và ÷atvam . ni÷÷eùa tatràrthe

#<niþ÷odhya># triø nirgataü ÷odhyamasmàt . nirmale mçùñe amaraþ . pakùe ÷atvam .

#<niþ÷rayaõã># strã ni÷citaü ÷rãyate'nayà ÷ri--karaõe lyuñ ïãp . kàùñhamayasopàne ÷abdaratnàø và ÷atvam . niþ÷ri--ini ïãp . ni÷rayiõãtyapyatra ÷abdaraø .

#<niþ÷reõi># strã ni÷cità ÷reõiratra . kàùñhasopàne amaraþ . và ÷atvam . %<cakre tridivaniþ÷reõiþ sarayåranuyàyinàm>% raghuþ .

#<niþ÷reyasa># naø nitaràm ÷reyaþ niø ac samàø . 1 mokùe 2 maïgale 3 vij¤àne 4 bhaktau 5 anubhàve ca ÷abdaratnàø . %<paõóito hyarthakçcchreùu niþ÷reyasakaraü vacaþ>% bhàø saø 169 ÷loø %<tapo vidyà ca viprasya niþ÷reyasakaraü param>% manuþ . nitaràü ÷reyo yasmàt ac samàø . 6 ÷aïkare puø mediø và ÷atvam . ni÷÷reyasa tatràrthe

#<niþ÷vàsa># puø nire + ÷vasa--bhàve gha¤ . pràõavàyornàsayà bahirniþsaraõe %<vçùalãphenapãtasya niþ÷vàsopahatasya ca>% manuþ . và ÷atvam . ni÷÷vàsa tatràrthe

@<[Page 4055b]>@
#<niþùama># avyaø nir sama + tiùñhangvàø saø suùàmàø ùatvam . nindàyàm amaraþ .

#<niþùandhi># triø niùkràntaþ sandheþ su÷liùñitvàt niràdisaø suùàmàø ùatvam . 1 sandhi÷ånye 2 dçóhe trikàø và ùatvam .

#<niþùàman># triø niùkràntaþ sàmnaþ niràø suùàmàø ùatvam . sàmarahite và ùatvam .

#<niþsampàta># puø nirgataþ sampàto yatra pràdiø bahuø . gamana÷ånye 1 ni÷ãthe trikàø và satvam . 2 gati÷ånye ca %<àkà÷amapi bàõaughairniþsampàtaü vidhãyatàm>% harivaüø 99 aø .

#<niþsaü÷aya># triø nirgataþ saü÷ayo'smàt pràø baø . sandeha÷ånye %<kçte niþsaü÷aye pàpe na bhu¤jãtànupasthitaþ>% pràø taø . pakùe satvam . niþsande ho'pyatra .

#<niþsaïga># triø nirgataþ saïgo yasmàt pràø bahuø . saïgarahite saïga÷ca snehaþ phalàbhisandhi÷ca %<niþsaïgatà muktipadaü yatãnàm>% viùõupuø %<vedoktameva kurvàõo niþsaïgo'rpitamã÷vare>% malaø taø dhçta bhàgaø 11 skandhavacanam .

#<niþsaraõa># naø nir + sç--bhàve lyuñ . 1 nirgame karaõe lyuñ . 2 gçhàdimukhe 3 maraõe 4 nirvàõe 5 upàye ca hemacaø . %<duþkhaniþsaraõaü veda sarvaj¤aþ sa sukhã bhavet>% bhàø ÷àø 215 aø và satvam .

#<niþsàra># puø nirgataþ sàro yasmàt . 1 ÷àkhoñakavçkùe (seoóà) 2 ÷yonàkabhede ràjaniø 3 sàrarahite triø . %<mànuùye kadalãstambhaniþsàre sàramàrgaõam>% ÷uø taø %<jagat sarvantu niþsàramanityaü duþkhabhàjanam>% kàlikàpuø 27 aø . 4 kadalyàü strã và satvam .

#<niþsàraõa># naø nir + sç--õic lyuñ . 1 bahiùkaraõe svàrthe õic karaõe lyuñ và . 2 mçhàdimukhe 3 niþsaraõe ca ÷abdaraø và satvam .

#<niþsàrita># triø nir + sç--õic karmaõi kta . bahiùkçte jañàdharaþ .

#<niþsãma(n)># nigatà sãmà yasmàt niràdiø bahuø . sãmàrahite avadhi÷ånye %<niþsãmànandamàsãdupaniùadupamà tatparãbhåya bhåyaþ>% naiùaø %<ahaha mahatàü niþsãmàna÷caritravibhåtayaþ>% bhàraø ra0atra óàpo'bhàvapakùe nàntatvàt striyàü và ñàp manantatvàt na ïãp iti bhedaþ . và satvam

#<niþsneha># triø nirgataþ sneho yasya pràdiø bahuø . sneha÷ånye sneha÷ca tailàdidravyaü prãti÷ca . %<niþsnehaü kãñamuùitam>% smçtiþ %<ye pratigrahaniþsnehàste naràþ svargavà nàminaþ>% bhàø anuø 23 aø . 2 atasyàü strã trikàø tasya niùkà÷itasnehatvàt tathàtvam . và visarmasya satvam .

#<niþsnehaphalà># strã niþsnehaü phalaü yasyàþ . ÷vetakaõñakàryàü ràjaniø .

#<niþspçha># triø nirgatà spçhà'sya . à÷à÷ånye %<tridivastheùvapi niùpçhã'bhavat>% raghuþ .

#<niþsrava># puø nir + sru--ap . ava÷eùe %<ràjani sthàpito yo'rthaþ pratyahaü tena vikrayaþ . krayo và, nisravastasmàt baõijàü làbhakçt smçtaþ>% yàj¤aø %<niþsravaþ ava÷eùaþ>% mitàø .

#<niþsràva># puø niþsravati nir + snu--õa . (màóa) (phena) 1 bhaktarase hemacaø bhàve gha¤ . 2 vyaye %<bahvàdàno'lpaniþsràvaþ khyàtaþ påjitadaivataþ>% kàmandaø .

#<niþsva># triø nirgataü svamasya pràø baø . 1 daridre %<÷årpàkàrau viråkùau ca vakrau pàdau siràlakau . saü÷uùkau pàõóuranakhau niþsvasya viralàïgulã>% garuóapuø . 2 dhanarahite 3 j¤àtirahite ca .

#<niþsvabhàva># triø nirgataþ svabhàvo yasya pràø baø . svabhàva÷ånye . bauddhamate vastumàtrasya niþsvabhàvatvam yathoktaü laïkàvatàre %<buddhyà vivicyamànànàü svabhàvo nàvadhàryate . ato nirabhilapyàste niþsvabhàvà÷ca dar÷itàþ>% (te padàrthàþ)

#<nikakùa># avyaø kakùasya samãpam sàmãpye'vyayãø . pa÷cimàparasandhisamãpe %<cityaü pariùi¤catyagnãddakùiõe nikakùe>% kàtyàø ÷rauø 18 . 2 . 1 %<pa÷cimàparasandhiþ kakùastasya samãpaü nikakùam>% vedadãø . avyayãbhàve adantàt saptasyà và na luk .

#<nikaña># triø nibaddham nibaddhàrthàt neþ %<samproda÷ca>% pàø càt kañac . àsanne sambave . %<adåre gamyatàü ki¤cinnikañaü saraþ>% pa¤cataø .

#<nikara># paø niké + bhàvàdau ap . 1 samåhe amaraþ . 2 sàre 3 nyàyadattadhane 4 nidhau ca mediø %<niùyandinãramikareõa kçtàbhiùekà>% màghaþ .

#<nikarùaõa># naø nirgataü karùaõamasmàt pràø baø . 1 karùaõarahite bhåbhàme 2 gçhàdiparicchinnade÷e sannive÷e 3 puragràmàdbahibhàgasthavihàrabhåmau karùaõa÷ånyatvàt tayostathàtvam .

#<nikava(sa)># puø ni + kama(sa)--ac nikaùa(sa)tyanena karaõe gho và . 1 kaùaõe 2 kaùapàùàõe ca (kaùañãpàtara) amaraþ . %<nikaùe demarekheva ÷rãràsãdanapàyinã>% raghuþ karmaõi ca . 3 parãkùàrthaü kaùaõakarmahemàdau triø %<yadà nirguõa màpnoti dhyànaü manasi pårvajam . tadà praj¤àyate brahma nikaùaü nikaùe yathà>% màø ÷àø 205 aø . 4 ÷àõe astràditãkùõatàsàdhanàstre amaraþ .

#<nikaùà># adhyaø ni + kaùa--vàø à . 1 nikañe amaraþ . %<vilaïghya laïkàü nikaùà haniùyati>% màghaþ nikaùàyoge ÷eùàrthe dvitãyà 2 madhye ca mediø . 3 ràkùasamàtari strã

#<nikaùàtmaja># puø 6 taø . ràkùase amaraþ .

#<nikaùopala># puø karmaø . 1 ÷àõe (kaùañã) 2 prastarabhede ca .

#<nikàma># naø ni + kama--gha¤ abhidhànàt klãvatà . 1 iùñàmatikrame 2 paryàpte 3 ati÷aye ca amaraþ . %<nikàmataptà dvividhena vahninà>% kumàø %<nityaü hareþ sannihità nikàmam>% màthaþ .

#<nikàman># triø ni + kama bàø manin . nitaràü kàmuke %<siùakti sçjamànàni kàmabhiþ>% çø 10 . 92 . 9 %<nikàmabhiþ nitaràmabhilàùukaiþ>% bhàø .

#<nikàya># puø ni + ci--tha¤ kutmam . 1 nivàse 2 sajàtãyapràõisaïghe 3 lakùye 4 paramàtmani mediø %<tathà devanikà yànàü sendraõà¤ca divaukasàm>% bhàø àø 123 aø . %<tasya sarvanikàyeùu nirjhareùu guhàsu ca>% ràmàø 4 . 44 . 31

#<nikàyya># puø ni + ci--õyat kutvam . gçhe amaraþ . %<na praõàyyaþ janaþ kaccit nikàyyaü te'dhitiùñhati>% bhaññiþ .

#<nikàra># puø ni + kç--ké--và bhàve gha¤ . 1 màraõe 2 paribhave amaraþ %<ràkùàü nikàre sahasà pravçttaþ>% bhàø àø 189 aø . %<nikàro'gre pa÷càddhanamahaha bhostaddhi nidhanam>% ÷àntiø ÷aø 3 bhartsane ca 4 dhànyàderårdhakùepraõe amaraþ . 4 khalãkàre ÷abdamàø .

#<nikàraõa># naø ni + ké--õic--lyuñ . 1 màraõe 2 badhe amaraþ

#<nikàlya># triø ni + kala--õyat . càlanãye trikàø .

#<nikà÷a># puø ni + kà÷a--gha¤ . 1 prakà÷e 2 samãpe ca . tulyàrthe asya nibhàditvàt nityasaø và dãrgha÷ca . %<uvàca pårõendunikà÷avaktràm>% harivaü 154 aø %<àkarõamullasitamambu vikà÷ikà÷anãkà÷amàpa samatàü sitacàmarasya>% màghaþ . sàdva÷ye'sya na pçthakprayogaþ .

#<nikàùa># puø ni + kaùa--bhàve gha¤ . samullikhane kaùaõe %<tejobhiþ kaõakanikàùaràjilauhaiþ>% kiràø .

#<nikàsa># puø ni + kàsa--gha¤ . prakà÷e nãkà÷a÷abdàrthe sàdç÷ye bharataþ nibhàdivat nàsya pçthakprayotaþ .

@<[Page 4057a]>@
#<nikucyakarõi># avyaø nikucyau saïkucau karõau yatra dvidaõóyàø icsamàø . saïkucyakarõake

#<niku¤caka># puø ni + kunca--õvul . 1 kuóavapàde prasçtaparimàõe amaraþ 2 vànãrabhede jalavetase bhàvapraø .

#<niku¤ja># puø naø nitaràü kau jàyate jana--óa pçùoø . latàdipihitodare ku¤je %<kapikulamupayàti klàntamadrerniku¤jam>% çtusaø .

#<niku¤jikàmrà># strã niku¤jamutpattisthànatvenàstvasyà ñhan karmaø . ku¤jaballaryàü ÷rãphalatulyaguõàyàü latàyàm ràjaniø .

#<nikumbha># puø ni + kubhi--ac . 1 dantãvçkùe 2 kumbhakarõaràkùasaputrabhede ca mediø . %<sa kumbha¤ca nikumbha¤ca kumbhakarõàtmajàbubhau>% ràmàø laïkàø 75 . 46 ÷loø . 3 dànavabhede %<nicandra÷ca nikumbha÷ca kupañaþ kapañastathà>% bhàø àø 75 aø . prahõàdasya 4 putrabhede %<prahõàdasya trayaþ putràþ khyàtàþ sarvatra bhàrata! . virocana÷ca kumbha÷ca nikunbha÷ceti bhàrata!>% bhàø àø 60 aø . 5 harya÷vançpaputre %<harya÷vathya nikumbho'bhåt kùàtradharmarataþ madà>% harivaüø 12 aø . 6 vi÷vadevabhede %<vi÷vadevà÷ca vi÷vàyàü dharmàjjàtà iti ÷rutiþ>% ityupakrame %<vi÷vàvasusuparvàõau nikumbha÷ca mahàya÷àþ>% harivaüø 204 aø . tatra nikumbha ityatra viùkumbha iti pàñhàntaram . 7 kurusenàdhipàntargate nçpabhede %<duþ÷àsano nikumbha÷ca kuõóabhedã paràkramã>% bhàø droø 156 aø . 8 kumàràmucarabhede %<÷aïkukarõo nikumbha÷ca padmaþ kumuda eva ca>% bhàø ÷aø 76 aø tatsenàdhyakùoktau . 9 ràkùase÷e ÷ivànucarabhede %<pàr÷ve tiùñhantamàhåya nikumbhamidamabravãt . ràkùase÷a! purãü natvà ÷ånyàü vàràõasãü kuru>% harivaüø 29 aø %<ayehi màü kiïkaramaùñamårteþ kumbhodaraü nàma nikumbhamitram>% raghuþ 10 dantãvçkùe strã gauràø ïãù và ràjaniø .

#<nikumbhàkhyavãja># naø nikumbhaü dantikàvçkùavãjamàkhyàti svavãjena à + khyà--ka . jayapàle ràjaniø .

#<nikumbhita># naø ni + kubhi--kta . nçtyakaraõabhede %<karaõànàntu sarveùàü sàmànyaü lakùaõantvidam . pràyo vàmakaro vakùaþsthito'nyaþ purato'nugaþ . pàdàbhyàü karaõaü j¤eyaü ÷atamaùñottaraü matam>% ityupakrame %<nikumbhitaü pàr÷vakràntamatikràntaü vivartanam>% saïgãtadàø .

#<nikumbhilà># strã laïkàyàþ pra÷cimabhàgasthàyàü 1 guhàyàü 2 tatsthadevyà¤ca %<mànuùaü màüsamàsvàdya prançtyàmo nikumbhilàm>% ràmàø suø 24 . 45 %<nikumbhilà nàma laïkàyàþ pa÷cimabhàgavartinã bhadrakàlã tàü tatsamãpaü gatvà prançtyàmaþ>% iti taññãkà . %<tena vãreõa tapasà varadànàt svayambhuvaþ . astraü brahma÷iraþ pràptaü kàmagà÷ca turaïgamàþ . sa eùa kila sainyena pràptaþ kila nikumbhilàm . yadyuttiùñhet kçtaü karma hatàn sarvàü÷ca viddhi naþ . nikumbhilàmasaüpràptamakçtàstraü ca yo ripuþ>% ràmàø laïkàø 85 . 11 ÷lo0

#<nikuramba># naø ni + kura--÷abde bàø ambac . samåhe amaraþ . %<anilataralaki÷alayanikareõa kareõa latànikurumbam>% gãtagovindam .

#<nikulãnikà># strã nipàte %<gatàgataü pratigataü cuhlã÷ca nikulãnikàþ>% bhàø kaø 49 aø . %<nikulãnikàþ nipàtàþ>% nãlakaõñhaþ .

#<nikåla># puø naramedhàïge ùaùñhayåpe pa÷ubhedàlambhodde÷ye devabhede %<utkålanikålàbhyantriùñhinam>% yajuø 30 . 14 .

#<nikçta># triø ni + kç--kta . 1 paràbhåte 2 dårãkçte 3 ÷añhe amaraþ . 4 patite 5 nãce ca mediø .

#<nikçti># strã ni + kç--bhàve ktin . 1 bhartsane 2 kùepe 3 ÷àñhye mediø 4 dainye ÷abdaratràø %<nikçtipareùu pareùu bhåridhàmnaþ>% kiràø nikçtyà kàmaye nàhaü sukhànyuta dhanàni và bhàø saø 204 ÷loø . 5 pçthivyàü nighaõñuþ . sàdhyàyàü dharmasya putre 6 vasubhede %<saptama¤ca tato vàyumaùñamaü nikçrti>% vasum . dharmasthàpatyamityevaü sàdhyàyàü vai vyajàyata harivaüø 204 aø .

#<nikçùña># triø ni + kçùa--kta . adhame jàtyàcàràdinindite amaraþ .

#<nikecàya># puø ni + ci--yaï luk--gha¤ %<àde÷ca kaþ>% iti såtre ca kaþ iti baktavye àderityuktiryaïlukyàdereva siø kauø ukteþ àdeþ casya kaþ . gomayàdãnàü punaþpunaþ rà÷ãkaraõe

#<niketa># puø ni + kita--nivàse àdhàre gha¤ . 1 gçhe niketane bharataþ . %<niketaþ ÷råyate puõyo yatra vi÷ravaso muneþ>% bhàø vaø 89 aø .

#<niketana># naø ni + kita--nivàse àdhàre lyuñ . 1 gçhe amaraþ %<÷araõeùyaniyama÷caiva vçkùamålaketanaþ>% manuþ . karmaõi lyuñ . 2 palàõóau puø ÷abdacaø .

#<nikocaka># puø ni + kuca--÷abde vun . aïkoñe amaraþ ac nikoca tatràrthe %<nicuõapicu nikocacoramàõaprabhçtoni pittarogaràõyàhuþ snigdhoùõàni guråõi ca>% su÷rutaþ .

#<nikoñhaka># puø ni + kuñhi--vun pçùoø nalopaþ . aïkoñhavçkùe bharataþ .

#<nikramaõa># naø nitaràü kramate yatra ni + krama--àdhàre lyuñ . sthàne %<nikramaõaü niùadanaü nivartanaü yacca pañvã÷amarvataþ>% çø 162 . 14 %<nikramaõaü sthànam>% bhàø .

#<nikvaõa># puø ni + kvaõa--÷abde %<kvaõo vãõàyàm>% pàø pakùe ap . vãõàyàþ ÷abde amaraþ .

#<nikvàõa># puø kvaõa--÷abde pakùe gha¤ . vãõàdeþ ÷abde amaraþ

#<nikùà># strã nikùa--ac . nikhyàyàü (nikã) khyàte kùudrayåke uõàdikoùaþ .

#<nikùubhà># strã ni + kùubha--ka . 1 såryapatnyàü 2 bràhmaõyà¤ca hemàø vraø khaø bhaviùyapuø %<nikùubhàrkavrataü bhànoþ sadà prãti vivardhanam>% ityupakrame %<nikùubhà såryapatnã tayà sahito'rkaþ nikùubhàrkaþ>% tatra vyàkhyà, %<nikùubhà bràhmaõã j¤eyà vàcako'rkaþ prakãrtitaþ>% tatraiva bhaviùyapuø .

#<nikùipta># triø ni + kùipa--kta . 1 tyakte jañàø 2 kçtaniþ kùepadravye ca

#<nikùepa># puø ni + kùipa--gha¤ . 1 niþkùepa÷abdàrthe niþkùepa÷abde dç÷yam . 2 ÷ilpihaste saüskàràrthaü dravyàderarpaõe ca

#<nikharva># puø 1 ayutakoñisaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca %<arvudamabjaü kharvanikharvamahàpadma÷aïkhavastakhàt>% lãlàø nitaràü kharvaþ 3 vàmane triø hemacaø .

#<nikharvaña># puø ràvaõasainyagataràkùasabhede %<viråpàkùeõa sugrãvastàreõa ca nikharvañaþ>% bhàø vaø 284 aø .

#<nikhàta># triø ni + khana--kta . khanitvà''ropite %<aùñàda÷advãpanikhàtayåpaþ>% raghuþ .

#<nikhila># triø nivçttaü khilaü ÷eùo yasmàt . sakale samagre amaraþ . %<sarvaü tu samavekùyedaü nikhilaü j¤ànacakùuùà>% manuþ .

#<nigaóa># puø naø . ni + gala--ac sasya óaþ . 1 ÷çïkhalàyàm (veóã) . nivçtto gaóaþ secanamasmàt kañhinatvàt . 2 lohamaye hastipàdabandhane anduke amaraþ . %<saüsàre saünibaddhànàü nigaóacchedakartari>% brahmavaiø puø %<baddhàparàõi parito nigaóànyalàvãt>% màghaþ . 3 baddhe triø %<vaddhasya nigaóasya ca>% manuþ %<nigaóaþ nigaóitaþ>% kullåø . lasya naóaþ . nigalaþ tatràrthe hemacaø .

#<nigaóita># triø nigaóo jàto'sya tàraø itac . 1 baddhe saüyate

#<nigaõa># puø nigaraõa + pçùoø . 1 homadhåme trikàø .

@<[Page 4058b]>@
#<nigada># puø ni + gada--ac . 1 bhàùaõe 2 ÷abdamàtre ca amaraþ . %<yadgçhãtamavij¤àtaü nigadenaiva ÷abdyate>% çø bhàùyadhçtamantraþ . %<nigadastu janairvedyaþ>% àgamokte 3 jape ca . karmaõi gha¤ . uccairjapye 4 mantre ca %<ya evàtra mantro yo nigadaþ>% ÷ataø vràø 11 . 2 . 16 .

#<nigama># puø nigamyate'tra anena và ni + gama--gha¤ . 1 purabhede tatra bhavaþ aõ na vçddhiþ . 2 vàõije 3 kañabhede 4 vaõikpathe haññe mediø . 5 ni÷caye 6 adhvani paryàyakathanena vedàrthabodhake 7 granthabhede hemacaø nyàyamatasiddhe pa¤càvayavanyàyamadhye caramàvayave nigamana÷abde dç÷yam . 8 nyàya÷àstre 9 tantrabhede 10 vede ca . %<nigamakalpatarorgalitaü phalam>% bhàgaø 1 . 1 . 3 %<àdyaü naighaõñukaü kàõóaü dvitãyaü naigamaü tathà>% çø anukramaõikàyàm %<nigama÷abdo vedavàcã yàskena tatra tatràpi nigamo bhavatãtyevaü vedavàkyànàmavatàritatvàt tasmin nigama eva pràyeõa vartamànànàü ÷abdànàü caturthàdhyàyaråpe dvitãyasmin kàõóe upadiùñatvàttasya kàõóasya naigamatvam>% çgvedabhàùye màdhavaþ .

#<nigamana># naø nigamyate'nena karaõe lyuñ . 1 nyàyasya caramàvayave . nigamanalakùaõaü gauø såø uktaü yathà
     %<hetvapade÷àt pratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanam>% gauø såø %<sàdharmyokte vaidharmyokte và yathodàharaõamupasaühriyate tasmàdutpattidharmakatvàdanityaþ ÷abdaþ iti nigamanam nigamyante'neneti pratij¤àhetådàharaõopanayà ekatreti nigamanam nigamyante samarthyante sambodhyante tatra sàdharmyokte tàvaddhetau vàkyam anityaþ ÷abdaþ iti pratij¤à, utpattidharmakatvàditi hetuþ . utpattidharmakaü sthàlyàdidravyamanityamityudàharaõam . tathà cotpatti dharmakaþ ÷abda ityupanayaþ tasmàdutpattigharmakatvàdanityaþ ÷abda iti nigamanam vaidharmyokte'pi anityaþ ÷abda utpattidharmakatvàt anutpattidharmakamàtmàdi dravyaü nityaü dçùñam na ca tathà'nutpattidharmakaþ ÷abdaþ tasmàdutpattigharmakatvàdanityaþ ÷abda iti>% bhàdhyam . tatsåtraü vçttau tu anyathà vyàkhyàtam .
     %<hetorvyàptivi÷iùñapakùadharmasya apade÷aþ kathanaü pratij¤àyàþ pratij¤àrthasya sàdhyavi÷iùñapakùasya vacanaü nigamanaü tathà ca vyàptivi÷iùñapakùadharmahetukathanapårvakasàdhyavi÷iùñapakùapradar÷akaþ vyàptapakùadharmahetuj¤àpyasàdhyavi÷iùñapakùavodhakastàdç÷abodhako vànyàyàvayavo nigamanam iti>% anuø cintàø tallakùaõaü yathà %<upanayànantaraü nigamanaü taccànumitihetuliïgaparàmar÷aprayojaka÷abdaj¤ànakàraõavyàptipakùatàdhãprayuktasàdhyadhãjanakaü vàkyam>% . pratikålapramàõàbhàvasåcake 2 pratij¤opasahàravacane tasmàt tatheti vacane yathà %<asakçdanucintitànàmavyàhatataranijopade÷ànàm . pràmàõyaparamasãmnàü nigamanamidameva nikhilanigamànàm>% vedàntapraø .

#<nigaraõa># naø ni + gé--lyuñ . garaõasya vamanasya pratiråpa vyàpàre 1 bhakùaõe mediø . nigãryate'nena karaõe lyuñ . 2 gale puø mediø . 3 homadhåme ÷abdaratnàø . rasya laþ . niga lanamapyatra .

#<nigà(ga)la># puø ni + gé--gha¤ ap và rasya saþ . 1 bhakùakhe karaõe gha¤ . 2 a÷vagalade÷e amaraþ %<ghaõñàgalasamãpastho nigàlaþ kãrtito budhaiþ>% a÷va÷àstram .

#<nigàlavat># puø nigàla + astyarthe matup masya vaþ . a÷ve ÷abdàrthaciø .

#<nigãrõa># triø ni + gé--kta . 1 bhakùite 2 antarbhàvite ca %<viùayiõàropyamàõe'ntaþkçte--nigãrõe anyasminnàropaviùaye>% kàvyapraø .

#<nigu># puø nigçhyate j¤àyate padàrtho'nena ni + graha bàø óu ralopa÷ca . 1 manasi trikàø . 2 male 3 måle 4 citrakarmaõi ca saükùiptasàroõàdivçttiþ .

#<nigut># triø ni + gu--÷abde kvip tuk . mayàdinà avyakta÷abdakàrake %<pratya¤coyantu nigutaþ>% çø 10 . 128 . 6

#<nigåóha># triø ni + guha--kta . 1 gupte 2 vanamudge puø hemacaø %<suràjeva nigåóhamantrasàdhanakathitavigrahaþ>% kàdaø .

#<nigranthana># naø ni + grantha--bhàve lyuñ . màraõe hemacaø .

#<nigraha># puø ni + graha--ap . 1 bhartsane 2 sãmàyàm 3 bandhane 4 anugrahàbhàve 5 cikitsàyàü niùiddhe pravçttasya 6 tiraskàre 7 màraõe pravçttivàraõaya 8 rodhe ca nirodharåpa yogena abhyàsavairàgyàü 9 manasonirodhe %<nigrahànugrahe ÷aktaþ prabhurityabhidhãyate>% . %<tasyàhaü nigrahaü manye vàyoriva suduùkaram>% gãtà . 10 parame÷vare puø %<pragraho nigraho vyagraþ>% viùõusaüø . %<sarvaü pralaye nigçhõàtãti nigrahaþ>% bhàø .

#<nigrahasthàna># naø nautamokte vàdinonigrahàspade vàkyabhede tallakùaõaü yathà %<vipratipattirapratipatti÷ca nigrahasthànam>% gauø såø %<kramapràptaü nigrahasthànam lakùayati . nigrahasya khalãkàrasya sthànaü tacca vipratipattirapratipatti÷ca vipratipattirviruddhà pratipattirapratipattiþ prakçtàj¤ànaü yadyapyetadanyatarat paraniùñhaü nodbhàvayitumarhaü pratij¤àhànyàdernigrahasthànatvànupapatti÷ca tathàpi vipratipattyapratipattyanyataronnàyakadharmavattvaü tadarthaþ udde÷yànuguõasamyagj¤ànàmàvaliïgatvaü pratij¤àhànyàdyanyatamatvaü và lakùaõamityapi vadanti>% vçttiþ . nigrahasthànàni dvàviü÷atiþ yathà pratij¤àhàniþ 1 pratij¤àntaram 2 pratij¤àviroghaþ 3 pratij¤àsannyàso 4 hetvanvara 5 marthàntaraü 6 nirarthaka 7 mavij¤àtàrtha 8 mapàrthaka 9 mapràptakàlaü 10 nyåna 11 madhikaü 12 punarukta13 mananubhàùaõa 14 maj¤ànama 15 'pratibhà 16 vikùepo 17 matànuj¤à 18 paryanuyojyopekùaõaü 19 niranuyojyànuyogo 20'pasiddhànto 21 hetvàbhàsà÷ca 22 gauø muø uktàni .

#<nigràha># puø ni + graha--gha¤ . aniùñaü te bhåyàdityevaü råpe ÷àpe .

#<nigha># puø nirvi÷eùaõa hanyate hana--ka niø . samavistàraderdhye tulyàrohapariõàhe padàrthe amaraþ . nighà nighatarucchannaiþ bhaññiþ %<nigho nimitam>% pàø nimitamiha samàrohapariõàhàbhyàü mitaü nimitamityucyate jayamaø .

#<nighaõñikà># strã kandabhede ràjaniø .

#<nighaõñu># puø ni + ghañi--u . paryàyanàmràmekatràrthakathanàya saügrahe koùàbhidhànàdau tacca çgvedabhàùyopakrame uktaü yathà %<àdyaü naighaõñhukaü kàõóaü dvitãyaü naigamaü tathà>% asyàrthaþ ekàrthavàcinàü paryàya÷abdànàü saïgho yatra pràyeõopadi÷yate tatra nighaõñu÷abdaþ prasiddhaþ . tàdç÷eùvamarasiühavaijayantãhalàyudhàdiùu da÷a nighaõñava iti vyavahàràt . evamatràpi paryàya÷abdasaïghopade÷àdàdyakàõóasya naighaõñukatvam . tasmin kàõóe trayo'dhyàyàþ . teùu prathame pçthivyàdilokadikkàlàdidravyaviùayàõi nàmàmi, dvitãye manuùyatadavayavàdidravyaviùayàõi, tçtãye tadubhayadravyagatatanubahutvahrasatvàdidharmaviùayàõi .

#<nigharùa># puø ni + ghçùa--bhàve gha¤ . ùarùaõe (ghasà) %<taru÷àkhànta nigharùajo'nalaþ>% kiràø . lyuñ . nigharùaõamapyatra naø . yathà hi kanakaü ÷uddhaü tàpacchedanigharùaõaiþ bhàø ÷àø 122 57 ÷loø .

#<nighasa># puø ni + ada + ap ghasàde÷aþ . bhojane amaraþ .

@<[Page 4060a]>@
#<nighàta># puø ni + hana--bhàve gha¤ . 1 àhanane anyasvareõa 2 anyasvarahanane udàttàdihananapårvake anudàttakaraõe ca karmaõi gha¤ . anudàtte 3 svare %<samànavàkye nighàtayuùmadasmadàde÷àþ>% vàrtiø . %<udàttàdihananapårvakamanudàttakaraõaü nighàtaþ>% manoramà . %<jyànighàtakañhinàïgalitvacau>% raghuþ .

#<nighàti># puø nihanyate'nayà nihan--i¤ kutva¤ca . lohaghàtinyàm uõàdikoùaþ .

#<nighçùva># triø ni + ghçùa--kvan nipàø . 1 svure 2 tanmàrjane ca ujjvalaø karmaõi kvan . 3 hrasve nighaõñuþ .

#<nighna># triø nihanyate ni + hana--gha¤arthe ka . 1 adhãne amaraþ . niyamyatvàt tasya tathàtvam %<nighnasya me bhartçnide÷araukùyam>% raghuþ . 2 àhate 3 pårite ca %<sthàpyo'ntyavargo dviguõàntyanighnaþ>% lãlàø %<punardvàda÷anighnàcca labhate yatphalaü budhaiþ>% såryasiø . såryavaü÷ye 4 anaraõyasute nçpabhede puø . %<anaraõyasuto nighno nighnaputrau babhåvatuþ>% harivaüø 17 aø . anamitraputre 5 nçpabhede ca %<anamitrasuto nighno nighnasya tu babhåvatuþ>% harivaüø 39 aø .

#<nicandra># puø dànababhede %<nicandra÷ca nikumbha÷ca>% nikumbha÷abde dç÷yam .

#<nicaya># puø ni + ci--bhàve ac . 1 samåhe 2 avayavàdãnàü samuccaye 3 ni÷caye ca ÷abdaraø . %<ùaõmàsanicayo và syàt samànicaya eva và>% manuþ karmaõi ac . 4 nicãyamàne avayavàdinà vardhyamàne %<sarve kùayàntà nicayàþ patanàntàþ samucchrayàþ>% bhàø strãø 2 aø . ÷reõyàø kçtàdinà cvyarthe taø saø . nicayakçta nicayãkçte triø .

#<nicayaka># triø nicaye ku÷alaþ àkarùàø kan . nicaye ku÷ale

#<nicàya># puø ni + ci--parimàõàkhyàyàü gha¤ . rà÷ãkçte dhànyàdau %<ekastaõóulanicàyaþ atra rà÷yekatvena samudàyinàü paricchittirgamyate>% siø kauø .

#<nici># puø ni + ci--bàø ói . gokarõa÷irode÷e rabhasaþ .

#<nicikã># strã nicinà kàyati ÷obhate kai--ka gauràø ïãù . uttamàyàü gavi naicikyàm ÷abdàrthaciø .

#<nicita># triø ni + ci--kta . 1 vyàpte 2 pårite 3 saïkãrõe 4 nirmite ca hemacaø . 5 nadãbhede strã %<kau÷ikãü ni÷citàü kçtyàü nicitàü lohatàriõãm>% bhàø bhãø 9 aø .

#<nicira># naø nitaràü ciraþ pràø saø . 1 atyantacirakàle 2 tadvartini triø %<praså jyeùñhàü niciràbhyàm>% çø 6 . 136 . 1

#<nicumpraõa># puø nicamanena påryate nãcairasmin kvaõanti dadhatãti yà pçùoø . 1 samudre 2 avabhçthe ca %<samudro'pi nicumpuõa ucyate nicamena påryate . avabhçtho'pi nicumpuõa ucyate nãcairasmin kvaõanti nãcairdadhatãti và . nãcaü kuõotãti và>% niruø 5 . 18 . %<avabhçtho nicumpuõo bhavati>% tadvçtà ÷rutiþ %<avabhçtha! nicumpuõa nicerurasi nicumpuõaþ>% yajuø 3 . 48 nicumpuõa cupa mandàyàü gatau nitaràü copati mandaü gacchati nicumpuõaþ . uõapratyayo mumàgama÷ca . yadvà nãcairasmin kvaõanti nãca÷abdena karma kurvantyavabhçtho nicumpuõaþ . %<voõasthåõavraõabhruõetyàdinà nãcaiþ ÷abdopapadàt kvaõateþ kapratyayànto gipàtaþ dhàtoþ pumbhàva upapadasya nicumbhàva÷ca nipàtitaþ . tathà vidhàvabhçtha! yadyapi tvaü nicerurasi nitaràü caratãti niceruþ . nitaràü gamana÷ãlo'si tathàpyatra nicumpuõo bhava mandagamano bhava>% vedadãø .

#<nicula># puø ni + cula--ka . 1 hijjalavçkùe amaraþ . 2 vetasavçkùe ràjaniø . %<sthànàdasmàt sarasaniculàdutpatodaïmukhaþ kham>% meghaø .

#<niculaka># naø ni + cula--vàø kvun . 1 yodhàde÷colàkçtisannàhe nicolake hàràø . 2 ku¤cikàmatsye puüstrã ÷abdàrthaciø .

#<niceya># triø ni + ci--yat . àcãyamàne striyàü ñàp . àïi tu striyàü ÷àrdharavàø ïãn . àniceyã

#<niceru># puø ni + cara--un bàø àderecca . nitaràü caraõa÷ãle %<avabhçtha nicumpuõa nicerurasi nicumpaõaþ>% yajuø 3 . 48

#<nicola># puø ni + cula--ac . 1 pracchadapañe yena ÷ayyàdi pracchàdyate tasmin amaraþ 2 dolikàdyàvaraõavastre 3 strãpidhànapañe ca hemacaø . %<÷ãlaya nãlanicolam>% gãtago0

#<nicolaka># puø nicola iva kàyati kai--ka . yodhàde÷colàkçtisannàhe kårpàse hemacaø .

#<nicchavi># puø nikçùña chaviratra . (trihot) tãrabhuktade÷e trikàø .

#<nicchrivi># puø bràtyàt kùatriyàtsavarõàyàmutpanne jàtibhede %<jhallomalla÷ca ràjanyàt bràtyàt vicchivireva ca>% manuþ

#<nija># triø nitaràü jàyate ni + jana--óa . 1 svakãye 2 nitye ca amaraþ . %<senàgajena mathitasya nijaprasånaiþ>% màghaþ . 3 svàbhàvike %<svàmyaü yasya nijam>% nyàya lãlàø .

#<nijaghàsa># puø pàrvatyà roùasaübhåte gaõabhede %<nijaghàso ghasa÷caiva sthåõàkarõaþ pra÷oùaõaþ>% harivaüø 168 aø .

#<nijaghni># triø ni + hana--ki dvitvam . nitaràü hanana÷ãle %<athà nijaghnirodasà>% çø 9 . 53 . 2 .

#<nijadhçti># strã ÷àkadvãpasthe 1 nadãbhede tadupakrame %<eteùàü varùamaryàdàgirayo nadyaþ sapta saptaiva>% ityuktvà %<anaghà àyurdhà ubhayasçùñiraparàjità pa¤capadã sahasra÷rutirnijadhçtiriti>% bhàgaø 5 . 20 . 19 . uktam . nijà dhçtirasya . 2 svabhàvato dhairyànvite triø .

#<niji># triø nija--÷uddhau ki . ÷uddhimati . atoyavàø masya na vaþ . nijimàn .

#<niñala># puø ni + ñala--ac . kapàle bhàlasthale ÷abdàrthakalpataruþ %<ràjà niñalatale cumbitanijacaraõàmbujaiþ>% da÷akuø .

#<niñalàkùa># puø niñale bhàle akùi asya ùacsaø . ÷ive ÷abdàrthakalpaø %<roùaråkùeõa niñalàkùeõa dårãkçtacetane makaracetane>% da÷akumàø .

#<nióãna># naø nãcairóãnam . bhakùyamà÷rayaü và dçùñvà adhaþpatana råpe khagagatibhede khagagati÷abde 2414 pçø dç÷yam .

#<niõóikà># strã satãlàyàü (teoyàóà) kalàyabhede ÷abdacaø .

#<niõya># triø antarhite nighaõñuþ %<niõyaþ saünaddho manasà caràmi>% ç01 . 164 . 37

#<nitatnã># strã oùadhibhede %<devã devyàmadhijàtà pçthivyàmasyoùadhe! . tàü tvà nitatni! ke÷ebhyaþ>% athaø 6 . 126 . 1

#<nitamba># puø ni + tamba--ac, nibhçtaü tamyate kàmyate kàmukaiþ nitaràü tàmyati suratamardàd tama--bàø ba và . strãõàü pa÷càt 1 kañitañe amaraþ 2 skandhe 3 kåle 4 kañyà adhobhàne kañake (parvatavasçtisthàne) 5 kañimàtre ca mediø . %<taruõyàliïkitaþ kaõñhe nitambasthànamà÷ritaþ . guråõàü sannidhàne'pi kaþ kåjati muhurmuhuþ>% vidagdhaø %<nitambamiva medinyàþ svastàü÷ukamalaïghayat>% raghuþ %<girernitambe sarutà vibhinnam>% bhaññiþ %<sevyo nitambaþ kimu bhådharàõàü vilàsinànãm>% sàø daø .

#<nitambin># triø nitamba + astyarthe ini . 1 nitambayukte %<mekhalàguõapadairnitambibhiþ>% raghuþ . prà÷astye ini . 2 pra÷astanitambayuktàyàü striyàü strã ïãp . %<nitambinãmicchasi muktalajjàm>% kumàø .

#<nitambhå># puø çùibhede %<nitambhårbhavano dhaumyaþ ÷atànando'kçtabraõaþ>% bhàø anuø 26 aø nànarùikathane

#<nitaràm># avyaø ni + tarap àmu . 1 sutaràmityarthe 2 ati÷aye ca %<sutaràü tudanti ceto nitaràü vivàdinàm>% çtusaø %<tebhyo nitaràü viratiþ>% vedàø .

#<nitala># naø nikçùñaü talamadhobhàgaþ pràø saø . pàtàlabhede ÷abdaratnàø %<sutalaü vitala¤caiva nitala¤ca gabhastimat . mahàgramatasa¤càpi pàtàla¤càpi saptamam>% puràõasaø viùõuø .

#<nitànta># naø nitàmyati sma ni + tama--kta . 1 ekànte 2 atyante amaraþ . %<nidràvinoditanitàntaratiklamànàm>% kiràø %<nitàntadãrùairjanità tapobhiþ>% kumàø .

#<nitya># triø niyamena niyataü và bhavaü ni + tyap . 1 satate amaraþ . aharahaþ kriyàmàõatvena 2 vidhibodhite 3 pratyavàyasàdhanàbhàvapratiyogini karmaõi yathà aharahaþ sandhyàmupàsãteti atra sandhyàbhàve pratyavàyasàdhanatvabodhaþ . 4 avicchinnaparamparàke ca yathà varõà nityàþ . 5 utpattivinà÷arahite 6 ÷à÷vate kàlatrayasthe vastuni ca triø 7 sasudre puø ràjaniø . ÷àstrabodhitasadàtanakartavyatàkaü ca nityaü tadbodhakaü tiø taø samàhçtyoktaü yathà %<nityaü 1 sadà 3 yàvadàyu 3 rna kadàcidatikramet 4 . upetyàtikrame doùa÷ruteratyàgadar÷anàt . phalà÷rutervãpsayà ca tannityamiha kãrtitam>% . atra pårvàrdhoktàrthaka÷abdàþ svànvitapadàrthasya nityatvabodhakàþ . uttara÷lokabodhyàrthàstu paramparayà nityatàsamarpakà iti bhedaþ %<tasmàdasmin sadàyukto nityaü syàdàtmavày dvijaþ>% %<vidyàguruùvetadeva nityà vçttiþ svayoniùu>% manuþ nityatva¤ca dhvaüsàpratiyogitve sati pràgabhàvàpratiyogitvam tena utpattivinà÷a÷ånyatvàt kàlatrayasthatvaü gamyate .

#<nityakarman># naø karmaø . vihite karmabhede %<nityaü naimittika¤caiva nityanaimittikanvathà . gçhasthasya tridhà karma tanni÷àmaya putraka! . pa¤cayaj¤àdikaü nityaü yadetat kathitaü tava . naimittikaü tathà cànyat putrajanmakriyàdikam . nityanaimi ttikaü j¤eyaü parva÷ràddhàdiü paõóitaiþ>% ÷ràø taø màrkaø puø tattyàge doùo yathà %<nityànàü karmaõàü vipra! tasya hàni raharni÷am . akurban vihitaü karma ÷aktaþ patati taddine . pràya÷cittena mahatà ÷uddhimàpnotyanàpadi . pakùaü nityakriyàhàneþ kartà maitreya! mànavaþ . saüvatsaraü kriyà hàniryasya puüso'bhijàyate . tasyàvalokanàt såryo nirãkùyaþ sàdhubhiþ sadà . spçùñe snànaü sacelasya ÷uddhi heturmahàmune! . puüso bhavati tasyoktà na ÷uddhiþ vàpakarmaõaþ>% iti viùõupuø . kùatàdau nityakarmakaraõaniùedho yathà %<jànårdhe kùataje jàte nityakarma na càcaret . såtake ca samutpanne kùurakarmaõi maithune . ghåmodgàre tathà vàntau nityaü karmàõi saütyajet . dravye bhukte tvajãrõe ca naiva bhuktvà ca ki¤cana . karma kuryànnaro nityaü såtake mçtake tathà . patraü puùpa¤ca tàmbålaü bheùajatvena kalpitam . kaõàdipippalyanta¤ca phalaü bhuktvà na càcaret . jalasyàpi nara÷reùñha bhojanàdbheùajàdçte . nityakriyà nivarteta saha naimittikaiþ sadà . jalaukàgåóhapàda¤ca kçmigaõóåpadàdikam . kàmàddambhena saüspç÷ya nityakarmàõi saütyajet . vi÷eùataþ ÷ivàpåjàü pramãta pitçko dvijaþ . yàvadvatsaraparyantaü manasàpi nacàcaret . mahàgurunipàte tu kàmyaü ki¤cinna càcaret . àrtvijyaü brahmayaj¤a¤ca ÷ràddhaü devayuta¤ca yat . gurumàkùipya vipra¤ca prakçtyaiva ca pàõinà . na kuryànnityakarmàõi retaþpàte ca bhairava!>% kàliø puø 54 aø . nityakarmaõi a÷akyàïgavaiguõye'pi phalaniùpattirbhavatãti kàtyàø ÷rauø 1 . 2 . 18 såtre yàj¤ikadevakçtasaügrahe ca vyavasthàpitaü yathà %<athedaü vicàryate dviprakàraü karma nityaü kàmya¤ca tatra nityaü prakçtyedaü vicàryate . kiü sarvàïgopetaü kartavyam uta yàvantyaïgàni kartuü ÷aknoti tàvadbhiraïgairupetamiti . kiü tàbat pràptam sarvàïgopetameva kartavyamiti kutaþ bhàvanàü÷asya kathaübhàbasya sarvairaïgaiþ paripåraõena sarvàïgopetameva kartavyamityevaü pràpte àha>% %<viguõe phalanirvçttiraïgapraghànabhedàt>% såø . nitye karmaõi agnihotradar÷apårõamàsàdike pratyavàyaparihàraråpasya phalasya niùpattirbhavatyeva . aïgapradhànabhedàt yato'ïgàni ca pradhànàni ca bhinnàni nityeùu cetikartavyatà nàsti apårvàbhàvàt apårvaprayuktà hãtikartavyatà sà ca tasminnasati na bhavitumarhati kathamapårvàbhàvaþ? . phalàbhàvàt kàlàntarabhàviphalasiddhyarthaü hyapårvaü kalpyam . taccàsati phale kalpayituü na ÷akyate tasmànnityeùu yàgasyaiva màvyatvam na phalasya . tasmàt paurõamàsyàmamàvàsyàyàü vàgnimuddi÷ya puroóà÷astyaktavya ityetàvadupadi÷yate tena dçùñàrthàni yànyaïgàni saünipatyopakàrakàõi yairvinà pradhànabhåtayàganiùpattirna bhavati anyathànupapattyà tàvadbhirupetaü pradhànaü kartavyam nàïgàni aïgàmnànaü tu kàmyaprayogàrtham ato'gnikàlapuroóà÷amàtramàdaraõãyam anyadaïgajàtamadçùñàrthaü nàdaraõãyamiti . kathaü tarhãdç÷e niùphale puruùasya pravçttiriti? cet ucyate pratyavàyànutpattyarthà pravçttirna tu phalàrthà vihitàkaraõàddhi pratyavàyaþ smaryate %<akurvanvihitaü karma pràya÷cittãyate naraþ>% iti (manunà) . ato nityakarmaõo niùphalatvàdapårvàbhàvàditikartavyatà nàstãti hãnàïgasyaiva prayoga iti kecit siddhàntamàhuþ . tadetannopapadyate kathaübhàvanàto hi tisra àkàïkùà jàyate kiü, kena, kathamiti tatra kathamitãtikartavyatàkàïkùà nitye'pyasti tasmàdatràpyastãtikartavyatà . satyam astyevehàpyàkàïkùàyàþ samànapadopàttena yàgenaiva påraõàttannirvçttyupayoginyenetikartavyatà kathamàkàïkùayà gçhyate na tvadçùñopayogi prayàjàdyaïgam adçùñasya sàdhyasyàbhàvàditi cet na yàgasya svato'puruùàrthatvena pravçttyanyathànupapattyà samànapadopàttaü yàgamutsçjya sarveùàmabhimatasya pratyavàya parihàrasyeha bhàvyatayà kalpanàt . nanu cet sarveùàmabhimataþ svargaþ kimiti na kalpyate, tasya ÷arãràrambhahetutayà mokùavirodhitvena mumukùåõàmanabhipretatvàt pratyavàyaparihàrastu tairapãùyata eva kathaü? tasmin pàpe etajjanmopàrjite bhavàntaropàrjite và sthite sati tadupabhogahetubhåta÷arãràrambhàva÷yaübhàvena mokùàbhàvàt ato mokùàrthinàpyava÷yaü pàpakùaya eùitavya eva samãhita phalàya, itarathà'prakùãõe pàpe phalàpràpteþ . tasmànnityàni karmàõi pàpakùayasyopàyatvena codyamànànãtikartavyatà bhapekùanta eva . dharma÷àstreùu ca yathaivàkaraõe pratyavàyaþ smçtaþ tathaiva karaõàdapi pàpakùayaþ smaryate pårvàü sandhyàü japaüstiùñhannai÷ameno vyapohati (manuþ) ityàdibhiþ %<nityanaimittikaireva kurvàõo duritakùayamiti ca>% . tasmànnitye'pyastyeva pratyavàyaparihàraråpaü phalam . tasmànnityànyapiü karmàõi sarvàbhimatasya tasya pàpakùayasyopàyatvena codyamànànãtikartavyatàmapekùanta eva . tata÷ca sarvàïgopetànàmanuùñhànaü ka÷cidapi sarvadà kartuü na ÷aknoti jãvanàdinimitte ca tàni vidhãyante nimittasya caitadeva råpaü yattasmin sati naimittikamava÷yaü kartavyam . tena yàvajjãvaü kartavyam . tena yathà ÷aknuyàdityupayodhyate tatràva÷yamanyatarasminnahàtavye nimitte sati naimittikasya kartavyatvaü pradhànavàkye ÷råyate tadyadi kasyacidaïgasyànurodhena sati nimitte naimittikaü na kriyate tataþ pradhànavàkyavirodhaþ syàt pradhànamàtraü ÷rutyà nimitte vidhãyate aïgàni tu tadarthatayà prakaraõena gçhyante atastàni pradhànavàkyagatàva÷yakatvànurodhena yathà÷aktyuvasaühartavyàni itarathà pradhànasyàva÷yakartavyatvaü ÷rutaü hãyeta tasmàt pradhànàvirodhenàïgàni yathà÷aktyupasaühartavyàni . nanvevaü hãnàïgàdapi pradhànàt phalasiddherabhyupagasàt samartho'pyaïgàni parityakùyatãti maivam . ÷aktasya kàmato'ïge tyajyamàne vaiguõyaü syàdeva aïgopade÷aü nimittaü vàlocyobhayànurodhena yàvantyaïgàni kartuü ÷aknoti tàvadbhirupetaü pradhànamenaþ kùapayatãti ÷àstràrtho'vadhàryate tàvataiva ÷àstrava÷àt phalaniùpattiþ iti sàdhåktam %<viguõe phalanirvçttiraïgapradhànabhedàditi>% . etacca prayogavidhyanujãvyeùvaïgeùåcyate yaddhi kuryàdityucyate tat yathà÷aktãtyupabodhyate . yàni tu svabhàvasiddhàni vidhyantarasiddhàni vopajãvyante yathà loke dhanàrjanàdi vede'pi kàlo vidyàgnaya÷ca teùàü svaråpeõauvàdhikàrivi÷eùaõatvam . dravyabàn vidyàvànagnimàniti . etaduktaü bhavati aïgaü hi vidhibalàdupàdãyate nimittànurodhàdvà tyajyate ubhayànugrahàrthaü và ÷aktaü pratyupàdãyate a÷aktaü prati tyajyata iti nànyà gatirasti tatrobhayànugraho yukto yadi sambhavati sambhava÷copàdeyeùvaïgeùu yathà÷akti vrãhãn sampàdayet yathà÷aktyavahanyàditi àhavanãyàdisvaråpaü tu nànena vidhinopàdãyate tasmàdagnimàn vidyàvàn dravyavàn jãvaü÷ca yajetetyevamà÷rãyate ato vidyàgnikàlàdyaparityàgenàntheùàmaïgànàü yathà÷aktyanuùñhànaü siddham . tathàcoktaü tantraratne %<yàni prayogavidhinà karturupàdeyatvenàïgàni codyante teùàmeva ÷aktiparimitatvam yàvanti ÷aknuyàttàvanti kuryàditi yàni tu vidhyantaraprayuktàni svayaü siddhàni vàïgatvena gçhyante tàni svaråpata evàdhikàrivi÷eùaõam yathàgnyàdãni teùàmupàdànasya prayogavidhinànupàdànànna yàvacchaktãtyupavandhaþ sambhavati kintu tadapekùo vidhistadvantamevàdhikaroti tena sapatnãkasyàrùeyasya (vedasya)vyàkhyànopàttasaüskàravi÷iùñasyàgnimato vidyàvataþpradoùàdikàlasaüyogino'dhikàro nànyasyeti . evaü càpratisamàdheyàïgavaikalye'pyagnyàdimànadhikriyetaiva àdhànaü tu na kuryàttasyànaimittikatvàditi>% . %<pràya÷cittavidhànàcca>% såø . %<pràya÷cittavidhànàdapyevaü kalpyate yadviguõe'pi phalanirvçttirbhavatãti . yadi ca viguõàt phalaü na syàttarhi pràya÷cittaü na vidadhãta nahi niùphalasyàïgaiþ kçtyamasti asti ca vidhànam tasmàdviguõàdapi phalaü bhavatãti . yeùàü mate nityeùu phalàbhàvenàpårvà bhàvàttadarthetikartavyatàbhàvena nimittabhedane jàte vaiguõyàttatparihàràyàparaü homàkhyamaïgaü bhinne juhotãtyàdikamanupapannaü na kriyata eva . pakùàntare asatyàmitikartavyatàyàü bhedane jàte'pi nàsti vaiguõyam guõahànirhi vaiguõyam asati guõe kasya hàniþ syàt tata÷càsmatpakùa eva pràya÷cittavidhànamupapannamiti>% . %<tathà ca dçùñam>% såø . nityaü karma yathà katha¤cit ÷rutàïgaparityàgenàpi yathà÷aktyaïgopetamanuùñhàtavyatvena ÷rutau dçùñam . tathà hi %<yatpayo na syàt kena juhuyà iti vrãhiyavàbhyàmityàdi na và iha tarhi kiü ca nàsãdathaitadahuta satyaü ÷raddhàyàm>% ityantena granthena . tathà %<tadeva yàdçkkãdçk ca hotavyamiti>% ÷àkhàntaràcca tasmàdviguõe'pi nitye pratyavàyaparihàraråpaü phalaü bhavati ataevoktaü karkàcàryaiþ %<upàttaduritakùayo và utpatsyamànaduritaprativandho và bhavatyeveti>% . %<nityakarmàõyàrabdhe anàrabdhe và pratinivirbhavati aba÷yakartavyatayà yathà÷aktiprayogasya vyavasthàpitatvàt iti>% cànyatra tatroktam . %<kàmye pratinidhirnàsti nitye naimittike hi saþ>% ityuktestatra pratinidhirasti . %<nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü snànamiùyate>% brahmapu0

#<nityakùaura># naø avaidhake÷àdicchedane %<cåóodite tithàvçkùe budhendvordivase naraþ . nityakùauraü prakurvãta janmamàse na tu kvacit>% jayotiùasàraþ . adhikaü kùurakarman ÷abde 2386 pçø dç÷yam

#<nityagati># puø nityaü gatirasya . sadàgatau vàyau hemacaø . %<yathà vàyurnityagatirjaladàn ÷ata÷o'mbare>% bhàø saø 46 aø nityagamanàdayo'pyatra .

#<nityadà># avyaø nitya + dàc svaràdi . sarvadetyarthe %<tvamagniþ sarvabhåtànàmanta÷carasi nityadà>% bhàø àø 6 aø .

#<nityadàna># naø nityaü pratyahaü kartavyaü dànam . pratyahakartavye dàne %<nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü dànamiùyate . ahanyahani yat vipra! dãyate'nupakàriõe . anuddi÷ya phalaü tat syàt vràhmaõasya tu nityakam>% garuóapuø .

#<nityanaimittika># naø karmaø . nityatvanaimittikatvayukte karmabhede parva÷ràddhàdau %<nityanaimittikaü j¤eyaü parva÷ràddhàdi paõóitaiþ>% ÷ràddhataø màrkaõóeyapuø . pràya÷citte'pi tathàtvam . ava÷yakartavyatvena nityatvaü pàpani÷cayavatà kartavyatvena naimittikatvaü yathàha pràø taø raghunandanaþ pràya÷cittasya nityatvenàïgavaikalye'pi phalasiddhiþ . tathà ca pràya÷cittasya naimittikatvaü nityatva¤ca mitàkùaràkçdàha naimittiko'yaü pràya÷cittàdhikàraþ . atra càrthavàdàvagatapàpakùayo'pi jàteùñinyàyena sàdhyatayà svãkriyate . na ca duritaparijihãrùuõànu'ùñhãyate etàvatà kàmyàdhikàramàtra÷aïkà kàryà yasmàt %<caritavya ato nityaü pràya÷cittaü vi÷uddhaye . nindyai÷ca lakùaõairyuktà jàyante'niùkçtai nasaþ>% iti manuvacane'karaõe doùa÷ravaõenàva÷yakatàvagamàt . tathà ca yàj¤avalkyaþ %<pràya÷cittamakurvàõàþ pàpeùu niratà naràþ . apa÷càttàpinaþ kçùñànnarakàn yànti dàruõàn>% . pràya÷cittamakurvàõà duþsahànnarakàn pràpnuvanti .

#<nityapralaya># puø nityaþ pràtyahikaþ pralayaþ . suùuptau %<caturvidhastu pralayo nityo yaþ pràõinàü layaþ . sadà vinà÷o jàtànàm>% agnipuø 367 aø sa ca pralayacàturvidhyamuktvà vedàntaparibhàùàyàü vivçto yathà sa ca caturvidhaþ nityaþ pràkçto naimittika àtyantika÷ceti . tatra nityapralayaþ suùuptiþ tasyàþ sakalakàryapralayaråpatvàd dharmàgharmapårvasaüskàràõà¤ca tadà kàraõàtmanàvasthànaü, tena suptotthitasya na sukhaduþkhàdyanupapattiþ na và smaraõànupapattiþ . na ca suùuptàvantaþkaraõasyàpi vinà÷e tadadhãnapràõanàdi kriyànupapattiþ, vastutaþ ÷vàsàdyabhàve'pi tadupalabdheþ puruùàntaravibhramamàtratvàt supta÷arãropalambhavat . nacaivaü suùuptasya paretàdavi÷eùaþ suùuptasya hi liïga÷arãraü saüskàràtmanà tatraiva vartate paretasya tu lokàntare iti vailakùaõyàt . yadvà antaþkaraõasya dve ÷akto j¤àna÷aktiþ kriyà÷akti÷ceti tatra j¤àna÷aktivi÷iùñantaþkaraõasya suùuptau vinà÷aþ na tu kriyà÷aktivi÷iùñasyeti pràõanàdyavasthànamaviruddham . %<yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yati athàsmin pràõaevaikadhà bhavati athainaü vàka sarvairnàmabhiþ sahàpyeti satà saumya! tadà sampanno bhavati svamapãto bhavatãtyàdi>% ÷rutiruktamuùuptau mànam .

#<nityamukta># puø nityaü suktaþ . kàlatraye'pi bandha÷ånthe paramàtmani %<ahaü devo nacànyo'smi--ityupakrame nityamuktasvabhàvavàn>% àø taø . %<nityamuktatvam>% . màüø så0

#<nityayaj¤a># puø karmaø . phalayogaü vinà jãvanàdimàtranimittena vihite yathàkatha¤cit pratinidhyàdigà asukhyadravyeõa cànuùñheye agnihotràdau yaj¤e .

#<nityayauvana># triø nityayauvanamakhaü . 1 sthirayauvane 2 draupadyàü strã trikàø .

@<[Page 4064b]>@
#<nityavaikuõñha># puø satyalokasthe viùõoþ sthànabhede %<årdhvaü namasi saüviùño nityavaikçõñhaõva ca . astvàkà÷asamo nityo vistçta÷candravimbavat . i÷varecchàsamudbhåto nirlakùya÷ca nirà÷rayaþ . àkà÷avat suvistàüra÷càmålyaratnanirmitaþ . tatra nàràyaõaþ ÷rãmàn vanamàlã caturbhujaþ . lakùmãþ sarasvatã gaïgà tulasã patirã÷varaþ . sunandanandakumudapàrùadàdibhiranvitaþ . sarve÷aþ sarvasiddhã÷o bhaktànugrahakàrakaþ>% brahmavaiø puø paø khaø 15 aø .

#<nityasatvastha># triø nityamacalaü yat satvaü dhairyaü guõabhedo và tatra tiùñhati sthà--ka . 1 nityadhairyàvalambini 2 rajastamasã abhibhåya sadà satvaguõàvalambini ca . %<nityasatvastho niryonakùemaþ àtmavàn>% mãtà .

#<nityasama># puø gauø såtrokte jàtyuttarabhede nityànityakàrya samàdãn vibhajya %<nityamanityabhàvàdanitye nityatvopapatteþ nityasamaþ>% iti lakùitam jàti÷abde 3104 pçø dç÷yam

#<nityasamàsa># puø karmaø . vyàkaraõokte samasyamànayàvatpadarahitavigrahavàkyasåcite samàsabhede

#<nityahoma># puø nityaü pratyahaü kartavyo homaþ . dvijaiþ pratyahaü kartavye home . sa ca homaþ %<yàvajjãvamagnihotraü juhoti>% iti ÷rutyuktaþ viùõusaühitokto'nyavidho yathà %<athàgniü parisamuhya paryukùya paristãrya pariùicya sarvataþ pàkàdagramuddhçtya juhuyàt . vàddhadevàya saïkarùaõàya pradyumnàyàniruddhàya puruùàya satyàyàcyutàya vàsudevàya . athàgnaye somàya mitràya varuõàya indràyendràgnibhyàü vi÷vebhyo devebhyaþ prajàpataye anumatyai dhanvantaraye vàstoùpataye agnaye sviùñikçte ca>% . %<vai÷vadevasya siddhasya gçhye'gnau vidhipårvakam . homaü kuryàddevatàbhyo bràhmaõo homabhanvaham . agneþ somasya caivàdau tayo÷caiva samastayoþ . vi÷vebhya÷caiva devebhyo dhanvantaraya eva ca . kuhvai caivànumatyai ca prajàpataya eva ca . saha vyàvàpçthivyo÷ca tathà sviùñakçte'ntataþ>% manunoktavidhiranyavidhaþ ÷àkhàbhedàt vyavasthà .

#<nityà># strã 1 devyàþ ÷aktibhede tadadhikàreõaiva nityàtantraü pravattaü taddhyànamantràdikaü tantrasàre dç÷yam . 2 manasàdevyàü ÷abdaratnàø .

#<nityànadhyàya># puø sarvathà varjanãyavedapàñhakàlàdau %<dvàveva varjayennityamanadhyàyau prayatnataþ . khàdhyàyabhåmi¤cà÷uddhàmàtmànaü cà÷uciü dvijaþ>% iti %<imànnityamanadhyàyànaø ghãyàno vivarjayet>% iti manunà pradar÷ito'nadhyàyabhedaþ anadhyàya÷abde 146 pçø dç÷yam .

#<nityànityavastuviveka># puø nitya¤ca anitya¤ca nityà'nitye te ùa te vastunã ca nityànityavastunã nityànityavastunorvivekaþ pçthagàtmatà . brahmaiva nityaü vastu tato'nyadaõilamanityamiti vivecane . %<brahma satyaü jaganmithyetyevaü råpo vini÷cayaþ . so'yaü nityànityavastuvivekaþ samudàhçtaþ>% ÷abdàrthaci dhçtavàkyam . aya¤ca brahmavidyàyàm adhikàraprayojakaþ .

#<nityànityasaüyogavirodha># puø nityatvasyànityatvasya ekatra saüyoge sambandhe virodhaþ . ekatra gharmiõi nityatvasyànityatvasva ca sambandharåpe bhàvàbhàvayorekatra yogaråpe virodhe . saüyogapçthaktvabhyàyaviùayàtirikta evàsya virodhasya dådhakaterityàkàre dç÷yam .

#<nityàbhiyukta># triø nityamabhi samantàt yuktaþ yoge vyàpçtaþ . dehayàtràmàtràrthaü prayatamàne itaratyàgàsakte yogini

#<nida># naø nidi--ka vàø nalopaþ . 1 viùe ÷abdacaø 2 nindaka triø %<arcan nidàyà vi÷vebhiragnim>% çø 6 . 12 . 6 %<nidàyà nindinyàþ>% bhàø .

#<nidadru># triø nivçtto dadrusya pràø baø . 1 dadrurahite 2 manuùye puüstrãø ÷abdacaø .

#<nidar÷ana># naø ni + dç÷a--lyuñ . 1 udàharaõe dçùñànte %<àtmà hyàkà÷avajjãvairghañàkà÷airivoditam . ghañàdivacca saïghàtairjàtàvetannidar÷anamiti>% . yadà manvabuddhipratipiùàdàyaùayà ÷rutyàtmano jàtirucyate jãvàdonàü tadà jàtàyupagamyamànàyàmetannidar÷anaü dçùñànto yathodita màkà÷avadityàdãni bhàùyam ÷abdàrthaciø . 2 arùàlaïkàrabhede strã ñàp . arthàlaïkàra÷abde 399 pçø dçsyam .

#<nidàgha># puø nitaràü dahyate'tra ni + daha--àdhàre gha¤ nthaïkvàdiø kutvam . 1 uùõe 2 gharme 3 gharmakàle jyaiùñhàùàóhamàsayoþ 4 gharmajale ca mediø . çtusaühàre 1 ma sarge nidàghakàle varõyàþ padàrthà bhaïgyà pradar÷itàstatraiva dç÷yàþ . pulastyaputre çbhupatnãjàte 5 çùibhede puø .

#<nidàghakara># puø nidàgha uùõaþ karaþ asya . 1 sårye hàràø nidàghadhànàdayo'pyatra %<nidàghadhàmànamibàdhidãdhitim>% màghaþ . 2 arkavçkùe ca

#<nidàghakàla># puø nidàùasya kàlaþ . 1 grãùmartau jyaiùñhàùàóhamàsayoþ %<dinàntaremyo'bhyupa÷àntamanmayo midàghakàlaþ samupàgataþ priye!>% çtusaüø .

@<[Page 4065b]>@
#<nidàtç># triø ni + do--tçc . nirodhake %<caranvatsoru÷anniha nidàtàram>% çø 8 . 72 . 5 %<nidàtàraü nirodhakam>% bhàø .

#<nidàna># naø nitaràmasàdhàraõatayà dayate kàryam ni + deï pàlane lyu . 1 àdikàraõe amaraþ 2 kàraõamàtre 3 vatsadàmani nivçtta dànam pràø saø 4 kàraõakùaye ca mediø ni + dai ÷uddhau bhàve lyuñ . 5 ÷uddhau hemacaø . 6 roganirõaye vi÷vaþ 7 rogahetau . %<nidànaü pårvaråpàõi råpàõyupa÷ayastathà . sampràpti÷ceti vij¤ànaü rogàõàü pa¤caghà smçtam . nimitta hetvàyatanapratyayotthànakàraõaiþ . nidànamàhuþ paryàyaiþ pràgråpaü yena lakùyate>% iti màdhavakaraþ su÷rute nidànaprakaraõe tadbhedàdikaü dç÷yam . %<nidànamikùvàkukulasya santateþ>% raghuþ .

#<nidigdha># briø ni + diha--kta . 1 upacite 2 lepanàdinà vardhite ca 3 elàyàü strã ÷abdacaø . tataþ saüj¤àyàü kan kàpi ata ittvam . nidigvikà kaõñakàrikàyàü strã amaraþ .

#<nidigdhikàdikvàtha># puø cakradattokte kvàthabhede %<nidigdhikànàgarakàmçtànàü kàthaü pivenmi÷ritapippalãkam . jãrõajvaràrocakakàsa÷åla÷vàsàgnimàndyàrditapãnaseùu . hantyårdhagàmayaü pràyaþ sàyantenopayujyate>%

#<nididhyàsa># puø ni + dhyà--san--bhàve gha¤ . ÷ravaõamananaj¤àtasya ekatànatàsàdhye nirantaracintane . bhàve lyuñ nididhyàsana tatràrthe naø . tallakùaõàdi yathà %<nirantaraü vicàro yaþ ÷rutàrthasya gurormukhàt . tannididhyàsanaü proktaü taccaikàgryeõa labhyate . anàtmanyaruci÷citte ruci÷càtmani cedbhavet . puõyapu¤jena ÷uddhaü taccittamaikàgryamarhati>% . vijàtãyadehàdipratyayarahitàdvitãyavastuni 2 sajàtãyapratyayapravàhe . vijàtãyapratyayànantaritena sajàtãyapratyaya pravàheõa 3 ÷ravaõamananaphalamåtenàtmacintane . nididhyàsanaü ca vicàravi÷eùatmakam . sa ca vicàravi÷eùodhyànàtmà taddhyànaråpaü nididhyàsanam . %<tàbhyàü nirvicikitse'rthe cetasaþ syàpitasya yat . ekatànatyametaddhi nididhyàsanamucyate>% . tàbhyàü ÷ravaõamaganàbhyàm . 4 aparàyattabodhe . %<aparàyattayodho hi nididhyàsanamucyate>% iti vàrtikokteþ %<tasya vedàntavedyasya nididhyàsagato binà>% kà÷ãõaø 30 aø . %<÷rute ÷ataguõaü vidyàt mananaü mananàdapi . nididhyàsaü lakùagurõamanantaü nirvikalpakam>% vivekacåø .

@<[Page 4066a]>@
#<nide÷a># puø ni + di÷a--gha¤ . 1 ÷àsane 2 àj¤àyàü 3 kathane amaraþ 4 nikañe 5 bhàjane ca mediniþ %<pràõasya tu ÷ayànasya nide÷e caiva tiùñhataþ>% manuþ %<nide÷àt svargiõaþ pituþ>% raghuþ .

#<nide÷in># triø ni + di÷a--õini . 1 àj¤àkàrake striyàü ïãp . sà ca 2 di÷i kàùñhàyàü ràjaniø .

#<nidrà># strã ni + drà--bhàve a . 1 ÷ayane svapne . nidrà ca kàlàgnirudrapatnã yathà %<kàlàgnirudrapatnã ca nidrà sà siddhayoginã . sarvalokàþ samàcchannà yayà yogena ràtriùu>% iti . ràtriùu yogena sambandhena . 2 tattvàpratibodhe . 3 abhàvapratyayàlambanàyàü vçttau catasçõàü vçttãnàmabhàvasya pratyayaþ kàraõaü tamoguõastadàlambanàvçttireva nidrà na tu j¤ànàdyabhàvamàtram . satvaraja ubhayavirodhinyàü tamoguõàlambanàyàü 4 vçttau . %<nidràbhimàninã kàlã tàmasã ÷aktiriùyate . yadà tu manasi klànte karmàtmànaþ klamànvitàþ . viùayebhyo nivartante tadà svapiti mànavaþ>% . karmàtmànaþ ubhayavidhànãndriyàõi %<sukhaü svapityançõavàn vyàdhimukta÷ca yo naraþ . sàvakà÷astu yo bhuïkte yastu dàrairna ÷aïkitaþ . kuto nidrà daridrasya parapreùyakarasya ca . paranàrãprasaktasya paradravyaharasya ca>% nidrà ca medhyà nàóãsaüyogaråpeti naiyàyikà cittavçttibheda iti yogàcàryà yathà %<vçttayaþ pa¤catayyaþ kliùñà'kliùñàþ>% pramàõaviryayavikalpa nidràsmçtayaþ pàø såø vçttãþ pa¤cadhà vibhajya %<abhà vapratyayàvalambanà vçttirnidrà>% såø nidràvçttirlakùità 5 sà ca samprabodhe pratyavamar÷àtpratyayavi÷eùaþ kathaü? sukhamahamasvàpsaü prasannaü me manaþ praj¤àü me vi÷adãkaroti . duþkhamahamasvàpsaü styànaü me manobhramatyanavasthitam . gàóhaü måóho'hamasvàpsaü guråõi me gàtràõi klàntaü me cicamalasaü muùitamiva tiùñhatãti . sa svalvayaü prabuddhasya pratyavamar÷o na syàt asati pratyayànubhave tadà÷ritàþ smçtaya÷ca tadviùayà na syuþ . tasmàtpratyayavi÷eùo nidrà . sà ca samàdhàvitarapratyayavanniroddhavyeti bhàø %<adhikçtaü hi vçttipadamanuvàdakaü pramàõaviparyavikalpasmçtãnàü vçttitvaü pratiparãkùakàõàmavipratipatteratastadanådyate vi÷eùa vighànàyaü nidràyàstu vçttitve parãkùakàõàü vipratipatteriti vçttitvaü vidheyam . na ca prakçtamanuvàdakaü vidhànàya kalpata iti punarvçttigrahaõam jàgratsvapravçttãnàmabhàvastasya pratyayaþ kàraõaü buddhisatvàcchàdakaü tamastadevàlambanaü viùayo yasyàþ sà tathoktà vçttirnidrà . buddhisatve hi triguõe yadà satvarajasã abhibhåya samastakàraõàvarakamàvirasti tamastadà buddherviùayàkàrapariõàmàbhàvàduddhåtatamomayoþ vuddhimavabudhyamànaþ puruùaþ suùupto'ntaþsaüj¤a ityucyate . kasmàtpunarniruddhakaivalyayoriva vçttyabhàva eva na nidretyata àha . sà ca samprabodhe pratyavamar÷àtsopapattikàt smaraõàtpratyayavi÷eùaþ . kathaü? yadà hi satvasacivantama àvirasti tadedç÷aþ pratyavamar÷a suptotthitasya bhavati . sukhamahamasvàpsamprasannaü manaþ praj¤àü me vi÷adãkaroti svacchãkaroti iti yadà tu rajaþsacivantamaþ àvirasti tadedç÷aþ pratyavama÷a ityàha . duþkhamahamasvàpasaü styànam akarmaõyaü me manaþ kasmàt yato bhramatyanavasthitam . nitàntàbhimåtarajaþ satve tamaþsamullàse svàpe prabuddhasya pratyavamar÷amàha . gàóhaü måóho'hamasvàpsaü guråõi me gàtràõi klàntaü me cittamalasammuùitamiva tiùñhatãti . sàdhyavyatireke hetuvyatirekamàha . sa khalyayamiti . prabuddhasya prabuddhamàtrasya tadà÷rità÷ceti bodhakàle pratyayànuvçttyabhàve kàraõànubhava ityarthaþ . nanu pramàõàdayo vyutthànacittàdhikaraõà nirudhyantàü samàdhipratipakùatvànnidràyàstvekàgravçttitulyàyà kathaü samàdhipratipakùatetyata àha . sa ca samàdhàviriti . ekàgratulyàpi tàmasatvena nidrà savãjanirvãjasamàdhipratipakùa iti sàpi niroddhavyetyarthaþ>% vivaraõam . iya¤ca vedàntimiþ suùupti rityabhidhãyate .

#<nidràõa># triø ni + drà--tasya naþ . nidràyuktaü amaraþ .

#<nidràlu># triø ni + drà--÷ãlàrthe àlu . nidrà÷ãle amaraþ . %<aïgàni nidràlusavibhramàõi>% çtusaø .

#<nidràvçkùa># puø nidràyà vçkùa ivà÷rayatvàt . andhakàre ÷abdamàø .

#<nidràsaüjanana># naø nidràü saüjanayati sam--jana õic--lyu . ÷leùmaõi ghàtau ÷abdamàlà . kaphadhàtornidràjanakatvaü vaidyake prasiddham .

#<nidhana># puø naø . nidhãyate'tra ni + dhà--kyu . 1 maraõe amaraþ lagnataþ 2 aùñamasthàne tatra maraõasya cintyatvàttasya tathàtvam . 3 svajanmanakùatràvadhikeùu saptamaùoóa÷atrayoviü÷eùu nakùatreùu %<nidhane tilakà¤canam>% jyoø taø . %<ka gantàsi bhràtaþ . kçtavasatayo yatra dhaninaþ . kimarthaü pràõànàü sthitimanuvidhàtuü kathamapi . dhanairyàc¤àlabhyairnanu paribhavo'bhyarthanaphalam nikàro'gre pa÷càddhanamahaha bhostaddhi nidhanamiti>% ÷ànti÷aø . pa¤càvayavasya saptàvayavasya và sàmno'ntime 4 avayave ca tacca yasya kasyacitsàmnaþ antimabhàgaråpam udgàtçprastotçpratihartçbhiþ militairyugapadgeyam . %<çtuùu pa¤cavidhaü sàmopàsãta vasanto hiïkàraþ grãùmaþ prastàvaþ varùà udgãthaþ ÷arat pratihàro hemanto nidhanam>% %<bàci saptabidhaü sàmopàsãta yatki¤cit vàco humiti sa hiïkàraþ yatpreti sa prastàvo yadeti sa àdiþ yaduditi sa udgãthaþ yatpratãti sa pratihàraþ yadupeti sa upadravaþ yannãti tannidhanam>% chàø uø . nivçttaü dhanaü yasyàt . 5 daridre triø %<nidhanatà sarvàpadàmàspadam>% mçcchakañikam

#<nidhanavat># triø nidhana + astyarthe matup masya vaþ . 1 maraõayukte nidhanàvayavayukte 2 sàmni naø %<païktyai nidhanavat . nidhanavata àgràyaõam>% yajuø 13 . 58 %<nidhanavatsàma>% vedadãø .

#<nidhà># strã nidhãyate dhàryate bandhanenànayà ni + dhà--a . 1 pà÷asamåhe %<nidhà pà÷yà bhavati yannidhãyate>% niruø 4 . 2 %<cakùurmumugdhyasmàn nidhayeva vaddhàn>% çø 10 . 73 . 11 %<nidhà pà÷yà pà÷asamåhastayà baddhàn>% bhàø bhàve a . 2 nidhàne 3 arpaõe ca .

#<nidhàna># naø ni + dhà--bhàve lyuñ . 1 sthàpane nidhãyate'tra . 2 àghàre à÷raye %<nidhànabhågataü sarvaü sadyaþ samadhigacchati>% àgamaþ . 3 layasthàne %<etannànàvatàràõàü nidhànaü vãjamavyayam>% bhàgaø 1 . 3 . 6 . 4 nidhi÷abdàrthe . 5 aprakà÷e siø kauø nimåla÷abde dç÷yam . %<neranidhàne>% pàø %<nidhànakumbhasya yathaiva durgataþ>% raghuþ %<hatvà nidhànaü pàdena so'rthamicchati bhikùayà>% kà÷ãkhaø 46 aø . tataþ ç÷yàø caturarthyàü ka . tridhànaka tatsannikçùñade÷àdau .

#<nidhi># puø ni + dhà--àdhàre ki . 1 vastuna àùàre %<nidhiþ ÷rutãnàü dhanasampadàmiva>% màghaþ %<taditthametasya nidheþ kalànàm>% naiùaø . jalanidhiþ guõanidhirityàdi 2nalikànàmagandhadravye 3 samudre ràjaniø 4 viùõau pare÷vare tasya sarvàdhàratvàt tathàtvam . %<sarvaþ ÷arvaþ ÷ibaþ sthàõurbhåtàdirnidhiravyayaþ>% viùõusaø %<pralave'smin sarvaü nidhãyate iti nidhiþ>% bhàø . 5 bhåkhàtàj¤àtasvàmikadhanàdau mitàkùaø nidhiviùaye vidhibhedastatrokto yathà adhunà måmau ciranikhàtasya muvarõàdernidhi÷abdavàcyasyàdhigame vidhimàha %<ràjà labdhvà nidhiü dadyàt dvijebhyo'rdhaü dvijaþ punaþ . vidvàna÷eùamàdadyàt sarvasyàsau prabhuryataþ . itareõa nidhau labdhe ràjà ùaùñhàü÷amàharet . aniveditavij¤àtodàpyastaü daõóameva ca>% yàj¤aø . uktaü lakùaõaü nidhiü ràjà labdhvàrdhaü bràhmaõebhyo dattvà ÷eùaü koùe nive÷ayet . bràhmaõastu vidvàn ÷rutàdhyayanasampannaþ sadàcàro yadi nidhiü labheta tadà sarvameva gçhõãyàt . yasmàdasau sarvasya jagataþ prabhuþ . itareõa tu ràjavidvadbràhmaõavyatiriktenàvidvadbràhmaõakùatriyàdinà nidhau labdhveràjà ùaùñhàü÷amadhigantre dattvà ÷eùaü nidhiü svayamàharet yathàha va÷iùñhaþ %<apraj¤àyamànaü vittaü yo'dhigacchet ràjà taddharedadhigantre ùaùñhamaü÷aü pradadyàt>% iti . gautamo'pi %<nidhyadhigamo ràjadhanaü na bràhmaõasyàbhiråpasyàbràhmaõo'pyàkhyàtà ùaùñhamaü÷aü labhetetyeke>% iti . anivedita iti kartari niùñhà . anivedita÷càsau vij¤àta÷ca ràj¤à ityaniveditavij¤àtaþ . yaþ ka÷cinnidhiü labdhvà ràj¤e na niveditavàn vij¤àta÷ca ràj¤à, sa sarvaü nidhiü dàpyodaõóya÷ca ÷aktyapekùayà . atha nidherapi svàmyàgatya råpasaïkhyàdibhiþ svatvaü bhàvayati tadà tasmai ràjà nidhiü dattvà ùaùñhaü dvàda÷aü vàü÷aü svayamàharet yathàha manuþ %<mamàyamiti yo bråyànnidhiü satyena mànavaþ . tasyàdadãta ùaóbhàgaü ràjà dvàda÷ameva veti>% . a÷avikalpastu varõakàlàdyapekùayà veditavyaþ . 3 mahàpadmàdiratnavi÷eùe sevadhau sa ca navavidhaþ %<mahàpadma÷ca padma÷ca ÷aïkho makarakacchapau . mukundakundanãlà÷va kharva÷ca nidhayo nava>% iti ÷abdàrõavaþ kharvabhinnànàmaùñànàmeva nidhitvaü tallakùaõa¤ca màrkaõóeyapuø 60 aø uktaü yathà
     %<màrkaõóeya uvàca . ùaùminã nàma yà vidyà lakùmãstasyà÷ca devatà . tadàdhàrà÷ca nidhayastàn me nigadataþ ÷çõu . tatra padmamahàpadmau tathà makarakacchapau . mukundakundau nãla÷ca ÷aïkha÷caivàùñamo nidhiþ . satyàü vçddhau bhavantyete sadbhiþ saha bhavantyamã . ete hyaùñau samàkhyàtà nidhayastava kroùñuke! ebhiràlokitaü cittaü mànuùasya mahàmune! . yàdçk svaråpaü bhavati tanme nigadataþ ÷çõu . padmo nàma nidhiþ pårvaþ sa yasya bhavati dvija! . sa tasya tatsutànàü ca tatputràõàü dha nànyanaþ . dàkùiõyasàraþ puruùastena càdhiùñhito bhavet . satvàcàro mahàbhàgoyato'sau sàtviko nidhiþ . suvarõaråpyatàmràdidha tånàü ca parigraham . karotyatitaràü so'pi teùàü ca krayavikrayam . karoti ca tathà yaj¤àn dakùiõà÷ca prayacchati . sampàdayati kàmàü÷ca sarvàneva yathàkramam . sabhàdevaniketàü÷ca sa kàrayati tanmanàþ 1 . satvàdhàro nidhi÷cànyo mahàpadma iti smçtaþ . satvapradhàno bhavati tena càdhiùñhito naraþ . karoti padmaràgàdi ratnànà¤ca parigraham . sa mauktikapravàlànàü teùàü ca krayavikrayam . dadàti yoga÷ãlebhyasteùàmàvasathàüstathà . sa karoti ca tacchãlaþ svayameva ca jàyate . tatprasåtàstathà÷ãlàþ putrapautrakrameõa ca . parvardvimàtraþ saptàsau puruùàü÷ca na mu¤cati . mahàpadmastu vipràõàü yaj¤àrthamupajàyate 2 . tàmaso makaro nàma nidhistenàvalokitaþ . puruùo'tha tamaþpràyaþ su÷ãlo'pi hi jàyate . vàõakhaógarùñidhanuùàü carmaõà¤ca parigraham . daü÷anànà¤ca kurute yàti maitrã¤ca ràjabhiþ . dadàti ÷auryavçttãnàü bhåbhujàü ye ca tatpriyàþ . krayavikraya÷astràõàü nànyatra prãtimeti ca . ekasyaiva bhavatyeùa narasya na sutànugaþ . dravyàrthaü dasyuto nà÷aü saügràme vàpi sa vrajet 3 . kacchapàkhyo nidhiryo'nyo narastenàbhivãkùitaþ . tamaþpradhàno bhavati yato'sau tàmaso nidhiþ . vyavahàràn na ÷iùñai÷ca paõyajàtaü karoti ca . kriyàþ svà nikhilà÷caiva na vi÷vasiti kasyacit . samastàni yathàïgàni nigçhyàste hi kacchapaþ . tathàvaùñabhya vittàni tiùñhatyàkulamànasaþ . na dadàti na và bhuïkte tadvinà÷abhayàkulaþ . nidhànamurvyàü kurute nidhiþ so'pyekapuruùaþ 4 . rajoguõamaya÷cànyo mukundo nàma yo nidhiþ . naro'balokitastena tadguõo bhavati dvija! . vãõàveõumçdaïgàdigãtavàdyaparigraham . karoti gàyatàü vittaü nçtyatàü ca prayacchati . vandimàgadhasåtànàü viñànàü làsyapàñhinàm . dadàtyaharni÷aü bhogàn bhuïkte taistu samaü dvija! . kulañàsu rati÷càsya bhavatyanyai÷ca tadvidhaiþ . prayàti saïgamekaü ca sa nidhirbhajate naram 5 . rajaþsatvamaya÷càtyaþ kundonàma mahànidhiþ . upaiti stambhamadhikaü narastenàvalokitaþ . samastadhàturatnànàü paõyadhànyàdikasya ca . parigrahaü karotyeùa tathaiva krayavikratham . àdhàraþ svajanànàü càpyàgatàbhyàgatasya ca . sahate nàpamànoktiü svalpàmapi mahàmune! . ståyamàna÷ca mahatãü prãtiü badhnàti yacchati . yaü yamicchati vai kàmaü mçdutvamupayàti ca . bahvyo màryà bhavantyasya såtimatyo'ti÷obhanàþ . tadanvaye sapta naràn nidhiþ kundo'nuvartate . pravardhamàno'nunaramaùñabhàgena sattama! . dãrghàyu÷caiva sarveùàü puruùàõàü prayacchati . bandhånàmeva bharaõaü ye ca dåràdupàgatàþ . teùàü karoti vai vundaþ paralokena càdçtaþ . bhavatyasya na ca snehaþ sahavàsiùu jàyate . pårvamitrai÷ca ÷aithilyaü prãtimanyaiþ karoti ca 6 . tathaiva satvatamasã yo bibharti mahànidhiþ . nidhiþ sa nãlastatsaïgã narastacchãlabhàmbhavet . vastrakarpàsadhànyàdi phalapuùpaparigraham . muktàvidruma÷aïkhànàü ÷uktyàdãnàü tathà mune! . kàùñhàdãnàü karotyeùa yaccànthajjala sambhavam . krayavikrayamapyeùàü nànyatra ramate manaþ . taóàgàn puùkariõyàdãn tathà''ràmàn karoti ca . bandha¤ca saritàü vçkùàüstathàropayate naraþ . anulepana puùpàdibhogabhoktà'pi jàyate . tripåraùa÷càpi nidhirnãlo nàmeha jàyate 7 . rajastamomaya÷cànyaþ ÷aïkha saüj¤o hi yo nidhiþ . tenàpi nãyate vipra! sadguõitvaü nidhã÷varaþ . ekasyaiva bhavatyeùa naraü nànyamupaiti ca . yasya ÷aïkho nidhistasya svaråpaü kroùñuke! ÷çõu . eka evàtmanà miùñamannaü bhuïakte tathà'mbaram . kadannabhukparijano na ca ÷obhanavastradhçk . na dadàti suhçdbhàryà sutaputrasnuùàdiùu . svapoùaõaparaþ ÷aïkhã naro bhavati sarvadà 8 . ityete nidhayaþ khyàtà naràõàmarthadevatàþ . mi÷ràvalolità mi÷rasvabhàvaphaladàyinaþ . yathàkhyàta svabhàvastu bhavatyekavilokanàt . sarveùàmàdhipatye ca ÷rãreùà dvija! padminã>% . çùãõàbhçõabhåtapàñhayute 3 vede ca . nidhigopa÷abde dç÷yam .

#<nidhigopa># puø nidhimçùãõàmçõabhåtapàñho vedastaü gopàyati gupa--aõ upaø . anåcàne %<atha yadevànubruvãta tena çùibhya çõaü jàyate . taddhaibhya etat karoti çùãõàü nidhigopaü hyanåcànamàhuþ>% ÷ataø bràø 1 . 7 . 2 . 3

#<nidhinàtha># puø 6 taø . kuvere trikàø nidhã÷àdayo'pyatra .

#<nidhuvana># naø nitaràü dhuvanaü hastapàdàdicàlanamatra . maithune 1 suratalãlàyàm amaraþ . %<vidhuvanavinodena ca manum>% karpårastavaþ %<navanidhuvanalãlàþ kautukenàbhivãkùya>% màghaþ . nitaràü dhuvanam . 2 atyantakampane ca

#<nidheya># triø ni + dhà--yat . sthàpye striyàü ñàp . %<÷rã÷ca ùadmàlayà devi! nidheyà vaiùõavorasi>% harivaüø 98 aø àïi tu ÷àrdharabàø striyàü ïãn . ànidheyã

#<nidhyàn># naø ni + dhyai--bhàve lyuñ . nirvarõane dar÷ane amaraþ

#<nidhruva># puø notrapravartakarùipravararùibhede %<nidhruvàõàü kà÷yapà vatsàranaidhruveti>% à÷vaø ÷rauø 12 . 14 . 7 gotrapravaroktau

#<nidhruvi># triø nitarà dhruvati dhru--sthairye ki . nitaràü sthairyànvite . %<yo martyeùu nidhruvirçtàvà>% çø 7 . 3 . 1

#<nidhvàna># puø ni + dhvana--bhàve gha¤ . ÷abdamàtraü ÷abdaratnàø .

#<ninaïkùu># triø naùñu micchuþ na÷a--san--u num . adar÷anaü pràptumicchau %<avisphavacca vandhånàü ninaïkùurvikramaü muhuþ>% bhaññiþ .

#<ninada># puø ni + nada--bhàva ap . 1 ÷abde amaraþ 2 rathatulya÷abde ÷abdàrthaciø . uccacàra ninado'mbhasi tasyàþ raghuþ .

#<ninayana># naø ni + nã--lyuñ . 1 niùpàdane %<nàbhivyàhàrayet brahma svadhàninayanàdçte>% manuþ %<ninayanaü niùpàdanam>% kullåø . 2 paràsecane ca nipårvakasya nayateþ pariùekàrthatvàt tathàtvam . %<varhiùi pårõapàtraü nigayet>% à÷vaø gçø såø 1 . 10 . 23 ninayet si¤cedityarthaþ nàràø %<eùo'vabhçthaþ>% 4 såø %<yadidaü pårõapàtraninayanaü eùo'sya karmaõo'vabhçtho bhavati>% nàràø %<udakaü camasaü ninayeyuþ>% dràhmàø såø %<ninayeyuþ paràsi¤ceyuþ>% tàõóyaø bràø bhà0

#<ninarta÷atru># triø deva÷ravasa uddhavasya putrabhede %<ninarta÷atru ÷atrughnaü deva÷ravàvyajàyata>% harivaüø 35 a0

#<ninarda># puø ni + narda--bhàve gha¤ . veda÷abdasyoccàraõabhede . tatprakàraþ à÷vaø ÷rauø 8 . 3 . 9 %<tçtãye tu pàdeùvàdito yadakùaraü tadanudàttãkçtya bråyàt . etaduktaü bhavati tçtãyeùu prathamamàdita ityarthaþ . àdito ye dve akùare tayoþ pårvamanudàttaü tasmàt paraü dvitãyam udàttaü yathà bhavet tathà ninardet nitaràü bråyàdityarthaþ . tadevamuccàraõaü ninarda÷abdenocyata ityarthaþ>% nàràø %<tasyottamàvarjaü tçtãyeùu nyåïkho ninarda÷ca>% 7 . 119 %<tasya såktasya yàþ purastàt pràguttamàyà çcastàsàü tçtãyeùu pàdeùu nyåïkho ninarda÷ca kartavyaþ . uttamàpi nyåïkhaninardarahità ÷astavyeva>% nàràø %<svaràdiranta okàra÷caturninardaþ>% 11 aø tçtãyeùu pàdeùu ninarda uktaþ . teùu kasmin prade÷a ityucyate . pàdànte . svaràdiþ svaro vàñiprade÷a ityarthaþ sa caukàra÷catuùkçtvo vaktavyaþ sa ninardaþ ityucyate nàràø .

@<[Page 4069b]>@
#<ninàda># ni + nada--pakùe gha¤ . ÷abdamàtre amaraþ %<jyàninà damatha ÷çõvatã tayoþ>% raghuþ .

#<ninàhya># puø nãcairnàhyaþ bhåmau nikhananãyaþ ni + nahakarmaõi õyat . bhåmau nãcaiþ khananãye 1 maõike 2 mahà ghañe ca %<astamita÷cet ninàhyàt purejàna÷cet>% kàtyàø ÷rauø 8 . 9 . 58 %<ninàhyàt maõikàt>% saügrahaþ %<yadi purejànaþ syàt ninàhyàt gçhõãyàt>% ÷ataø bràø 3 . 9 . 2 . 8 %<ninàhyàt svagçhasthitaprabhåtaghañàdeþ>% bhàø .

#<ninitsu># puø ninditumicchuþ nindi--sana--u vede niø . ninditumicchau %<àre taü ÷aüsaü kçõuhi ninitsoþ>% çø 7 . 25 . 2 loke tu ninindiùu tatràrthe .

#<nindaka># niø ninda--vu¤ . garhàkàrake nindàkàrake %<parãvàdàt kharo bhavati ÷và vai bhavati nindakaþ>% manuþ

#<nindatala># puø ninda--karmaõi gha¤ nindaþ nindyaü talamasya . ninditahaste ÷abdara0

#<nindana># naø nindi--bhàve lyuñ . garhaõe ÷abdaratnàø .

#<nindà># strã nindi--bhàve a . avidyamànadoùàbhidhàne 1 garhaõe %<vedanindàratàn martyàn devanindàratàüstathà . dvijanindàratàü÷caiva manasàpi na cintayet . na càtmànaü pra÷aüsedvà paranindà÷ca varjayet . vedanindàü devanindàü prayatnena vivarjayet>% kaurma puø 15 aø . 2 aniùñasàghanatvabodhanadvàrà vidhyarthapra÷aüsàvacane ca %<na hi nindà nindyaü nindituü pravartate api tu vidheyaü stotum>% nyàyaø .

#<nindàrthavàda># puø nindàråpo'rthavàdaþ . mãmàüsakokte arthavàdabhede arthavàda÷abde 369 pçø dç÷yam udàharaõàntaraü laugàkùibhàskareõa dar÷itaü yathà tatra nindàrthavàdo yathà %<asatraü và etad yadacchandomam asçjaü hi rajataü yo barhiùi dadàti puràsya saüvatsaràdgçhe rudanti>%

#<nindàstuti># strã nindayà stutiþ . vyàjena nindàdvàrà stutau alaïkàra÷abde vyàjastutyalaïkàre 405 pçø dç÷yam .

#<nindita># triø ninda--kta . 1 garhite 2 dhikkçte jañàø %<vihitasyànanuùñhànàt ninditasya ca sevanàt>% yàj¤aø . nindita¤ca ÷àstralokayorgarhitam . tatra ÷àstre ninditaü ÷ådrapratigrahàdi lokagarhitamatibhojanàdi . %<asvargyaü lokabidviùñaü tasmàt tat parivarjayet>% manuþ %<yadyapi ÷iùñaü lokaviruddhaü nàcaraõãyaü nàcaraõãyamiti>% mitàkùaràdhçtavacanam .

#<nindu># strã nindyate'prajastvenàsau nindi--karmaõi u . mçtavatsàyàü hemacaø .

@<[Page 4070a]>@
#<nipa># puø naø nitaràü pibatyanena ni + pà--karaõe gha¤arthe ka . 1 kalase amaraþ nãpa + pçùoø . 2 kadambavçkùe ÷abdacaø .

#<nipakùati># strã nãcà pakùatiþ pràø saø . a÷vasya dakùiõapàr÷vasthàsthnàü trayoda÷ànàü madhye dvitãye asthni vedadãø %<agneþ pakùatirvàyoþ nipakùatiþ>% %<indràgnyoþ pakùatiþ sarasvatyai nipakùatiþ>% yajuø 25 . 44 . 45 pakùasya pàr÷vasya målabhåtàni asthãni vaïkri÷abdavàcyàni pakùati÷abdenocyante tàni ca pratipàr÷vaü trayoda÷a bhavanti %<ùaóviü÷atira÷vasya vaïkrayaþ>% iti kauùãtaø bràø 10 . 4 ÷ruteþ teùàü krameõa devatà . agneþ pakùatiþ prathamaü dakùiõapàr÷vàsthi, vàyornipakùatiþ nãcà pakùatiþ nipakùatiþ dvitãyaü dakùiõapàr÷vàsthi %<evaü dvitãyaü vàmapàr÷vàsthi sarasvatyà iti ca>% vedadãø .

#<nipa(pà)ñha># puø ni + pañha--bhàve ap pakùe tha¤ và . pàñhe amaraþ

#<nipañhitin># triø nipañhitamanena iùñàø kartari ini . kçtapàñhe

#<nipatyarohiõã># strã nipatya rohiõã rohitavarõà strã mayåø . nipatyarohitavarõàyàü striyàm

#<nipatyà># strã nipatyasyàm ni + pata--àdhàre kyap niø . 1 picchilabhåmau 2 yuddhabhåmau ca .

#<niparaõa># naø niùiddhaü paraõaü prãtiþ ni + (niùedhe) pç--prãtau bhàve lyuñ và . prãtyabhàve tannirukti÷ca %<niparaõàt put narakaü tatastràyate>% iti putra÷abde niruktiþ nitaràü prãtau 2 prãõane ca %<niparaõaü pitryeõa tãrthena>% à÷vaø ÷rauø 2 . 6 . 15

#<nipalà÷a># triø nipatitaü palà÷aü yasya pràø baø . nipatitapatre vçkùe %<sàhàsmai nipalà÷amivovàda>% ÷ataø bràø 3 . 2 . 1 . 20

#<nipàka># puø nitaràü pàkaþ pràø saø . ati÷ayapàke ÷abdaraø .

#<nipàta># puø ni + pata--bhàve gha¤ . 1 patane 2 mçtau trikàø 3 adhaþpatane ca %<payodharotsedhanipàtacårõitàþ>% kumàø %<kva ca ni÷itanipàtà vajrasàràþ ÷aràste>% ÷akuø . nipatanti avayavavarõavinà÷àdinà anyathà niùpadyante ni + pata--kartari jvalàø õa . varõàgamàdinà anyathotpadyamàne såtràniùpàdye 4 ÷abdabhede . varõàgamàdiprakàra÷ca smaryate %<varõàgamo varõaviparya÷ca dvau càparau varõavikàranà÷au . dhàtostadarthàdi÷ayena yogastaducyate pa¤cavighaü niruktam>% . %<bhavedvarõàgamàt haüsaþ siüho varõa viparyayàt . gåóhotmà varõavikçte rvarõalope pçùodaram>% nipatantyartheùu uccàvaceùu ni + pata--kartari jvalàø õa . nànàvidhàrtheùu vçttyà svàrthabodhakatayà patana÷ãle càdau 5 ÷abdabhede %<tadyànyetàni catvàri padajàtàni nàmàkhyàte upasarganipàtà÷ceti>% vibhajya atha nipàtà uccàvaceùvartheùu nipatantãti upamàrthe và karmopasaügrahàrthe padapåraõàye và viruktakàraþ . te ca %<pràgrã÷varànnipàtàþ>% %<càdayo'sattve>% %<pràdaya÷ca>% ityàdiùu pàø såtreùu pañhitàþ nipàtasaüj¤àþ bhavanti . upasargàtiriktanipàtànàü ca dyotakatvavàcakatvobhayasvãkàraþ %<avyayavibhaktãti>% pàø såø bhàùye sthitaþ . upasargàõàntudyotakatvameveti %<gatirgatàviti>% pàø såø bhàùye sthitam . upasarga÷abde 1235 pçø vaiyàkaraõamatasiddhàrthabodhakatà uktà naiyàyikamate tallakùaõàdi ÷abda÷aø praø uktaü yathà %<nipàtaü lakùayati . svàrthe ÷abdàntaràrthasya tàdàtmyenànvayàkùamaþ . subàdyanyo nipàto'sau vividha÷càdibhedataþ . yaþ ÷abdaþ kevale yàdç÷asvàrthe ÷abdàntaràrthasya tàdàtmyenànvayabodhaü pratyasamarthaþ suvàdipratyayebhyaþ pratyekaü bhinnaþ sa tàdç÷àrthaþ bhedenànvayabodhaü prati yogyaþ . na hi smçtamanubhåta¤cetyàditaþ kasyàpi smçtaþ samuccaya ityàdiranubhavaþ kintu smçtànubhåtayoþ samuccaya ityàdireva . stokaü pacati ityàdau dhàturapi svàrthe nàmàrthasya tàdàtmyaü bodhayaüstatsamartha eva pratyayastu subàdireva . caþ ÷abda ityàdau nàmàrthasyàbhedasàkàïkùa÷cakàràdiþ svaparatvànna nipàtaþ kintu nàmaiva . purandaraprabhçtau tu nàmni nipàtavyapade÷aþ såtràniùpàdyatvaprayukto bhàktaþ . kàrtikyàdau yanna dànaü tadatyantavininditam>% ityàdau na kevale na¤arthe yadarthasya tàdàtmyenànvayaþ kintu dànàdyavacchinne . svardivà naktamàdyavyayamapi nàmaiva na tu nipàtaþ ÷obhanaü svarityàdau tadarthe nàmàrthasya tàdàtmyenànvayàt . pràdayaståpasargà na sàrthakàþ sàrthakà÷cet nipàtà api .

#<nipàtana># naø ni + pata--õic lyuñ . 1 màraõe %<paricayaü calalakùyanipàtane>% rathuþ . 2 adhonayane 3 pàtane ca %<avagurya caret kçcchramatikçcchraü nipàtane>% manuþ nipàtane daõóapàtane pràø taø nipàtyate'nena karaõe lyuñ . 4 lakùaõànusàreõànutpadyamàna÷abdasàdhanopàye %<yallakùaõenànutpanna tatsarvaü nipàtanàt siddham>% mahàbhàùyam . sarvanàmasaüj¤àsåø %<nipàtanàt õatvàbhàvaþ>% %<nipàtanamapyevaü jàtãyakameva avi÷eùeõa õatvamuktvà vi÷eùeõa nipàtanaü kriyate tatra vyaktamàcàryasyàbhipràyo gamyate idaü na bhavatãti>% mahàbhàùyam .

#<nipàda># triø nikçùño nyagbhåto và pàdo yatra . nimnaprade÷e %<bhavantyudvato nipàdàþ>% çø 5 . 83 . 7 %<udvata unnataprade÷àþ nipàdà nyagbhåtade÷àþ>% bhàø .

#<nipàna># naø nipãyate'smin ni + pà--àdhàre lyuñ . kupasamãpasthe 1 jalà÷aye kåpoddhçtajalàdhàre kåpàdisamãpe pa÷ånàü pànàrthamudakàdhàre amaraþ . karaõe lyuñ . 2 godohanapàtre trikàø . 3 khàtàdiùu ca %<parakãyanipàneùu na snàyàcca kadàcata . nipànakartuþ snàtvà ca duùkçtàü÷ena lipyate>% manuþ %<gàhantàü mahiùà nipànasalilam>% ÷akuø . bhàve kta . 4 niþ÷eùapàne

#<nipãóana># ni + pãóa--bhàve lyuñ . nitaràü pãóane pãóiyuc . tatràrthe strã %<kçtvà dãnanipãóanàü nijajane vaddhvà ùacovimaham>% sàø daø .

#<nipãóita># triø nitaràü pãóitaþ ni + pãóa kta . (niügaóàna) kçtaniùpãóane .

#<nipuõa># triø ni + puõa--ka . 1 pravãõe kriyàsu dakùe %<÷ilpopacàrayuktà÷ca nipuõàþ paõyayoùitaþ>% manuþ . %<÷aktirnipuõatà loka÷àstrakàvyàdyavekùaõàt>% kàvyapraø 2 såkùme %<duùyaü vaco mama paraü nipuõaü vibhàvya>% raghunàthaþ . ÷reõyàdiø abhåtatadbhàve'rthe kçtàdinà saø . nipuõakçta nipuõãkçte %<sàdhu nipuõàbhyàmàsevàyàü saptamyaprateþ>% pàø etadyoge arcàyàü gamyamànàyàü saptamã màtari nipuõaþ . pratyàdiyoge tu na, màtaraü prati nipuõaþ siø kauø .

#<nipura># puø nikçùñaü påryate pé--karmaõi kvip . liïgarehe såkùma÷arore %<parà puro nipuro ye bhavanti>% yajuø 2 . 30 %<nipuraþ såkùmadehàn>% vedadãø . tasyà÷itànnàdinà såkùmaråpeõa påraõena tatpåraõasya nikçùñatvàt tathàtvam %<annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñho dhàtustatpurãùaü yo madhyamastanmàsaü yo'õiùñhastanmanaþ>% chàø uø ityàdi÷rutyà manasaþ såkùmadehàntargatasya såkùmabhåtenànuprave÷ena upacãyamànatvàt nikçùñapåraõamevaü pràõàdãnàmapi tadantargatànàü tathàtvaü tatroktamato liïgadehasya tathàtvam .

#<niphalà># strã nivçttaü phalaü yasyàþ . jotiùmatãlatàyàm ràjaniø .

#<nibandha># puø ni + bandha--gha¤ . 1 kà÷cavi÷eùe deyàvena prati÷rute vastuni %<dadyàt bhåmiü nibandhaü và kçtvà lekhya¤ca lekhayet>% %<nibandho dravyameva và>% yàj¤aø 2 saügrahagranthabhede bhåtrarodharåpe 3 rogabhede 4 bandhane ca hemacaø %<nibandhàyà''surã matà>% gãtà . nibadhnàti koùñham ac . 5 nimbavçkùe jañàdhaø . tatsevane hi koùñharodho bhavati .

#<nibandhana># naø niùadhyate'nenàtra và lyuñ . 1 hetau hemacaø . 2 vãõàyàstantrãnibandhanordhabhàge ca amaraþ . bhàve lyuñ . 3 bandhane 4 grantheca %<anutsåtrapadatvàsà sadçttiþ sannibandhanà>% màdhaþ . tataþ ç÷yàdiø caturarthyàü ka . nibandhanaka tatsamãpasthade÷àdau triø . nibadhyate anayà karaõe lyuñ . 5 nibandhasàdhane striyàü ïãp . %<viùaya vatã và pravçttirutpannà manasaþ sthitinibandhanã>% pàtaø så0

#<niba(va)rhaõa># naø ni + (va)varha--lyuñ . màraõe %<nibarhalaü dharmadhanairvigarhitaü vi÷iùya vi÷vàsajuùàü dviùàmapi>% naibaø . antasthavamadhyamityeke

#<nibha># triø ni + bhà--ka . 1 nitaràü bhàsamàne 2 sadç÷e ca sàdç÷ye'sya nityasaø na pçthak prayogaþ . %<praphullatàpi¤chanibhairabhãùubhiþ>% %<mukhena pårõenóhunibhastrilocanà>% màghaþ %<prakçtyanyo nibhàdyanthaþ sa và pratyasa ucyate>% ÷abda÷aø .

#<nibhàlana># naø ni + cu--bhala--niråpaõe bhàve lyuñ . dar÷ane trikàø .

#<nibhåta># triø ni÷calaü bhåtaþ . atyantabhãte ràjaniø . atyantabhayena hi ni÷valaü bhavatãti tasya tathàtvam .

#<nibhåyapa># puø nibhåya nitaràü bhåtvà matsyàdiråpeõàvatãrya pàti pà--ka . viùõau %<viùõave nibhåyapàya svàhà>% vajuø 22 . 20 .

#<nibhçta># triø ni + bhç--kta . 1 dhçte 2 vinãte 3 nilale 4 ekàgre 5 gupte 6 nirjane astàyopasthite ca ÷arbdàrthaciø %<namasà nibhçtendunà tulàm>% raghuþ %<madhukaràïganayà muhurunmadadhyanibhçtà nibhçtàkùaramujjame>% màghaþ .

#<nimagna># triø nitaràü magnaþ ni + masma--kta . jalàdau nitaràü niviùñe %<nimagnenàpyantarmanamajalaka÷erantarudaram>% rasagaïgàdharaþ . nimagnasyàdårade÷àdiø varàhàø ka . naimagnaka nimagnasyàdårade÷àdau triø .

#<nimajjathu># puø ni + masja--bhàve athuc . nimajjane %<talpe kàntàntaraiþ sàrdhaü manye'haü dhiïnimajjathum>% bhaññiþ .

#<nimajjana># naø ni + masja--bhàye lyuñ . jalàdàvagàhane snàne %<dçïnimajjanasupaiti sudhàyàm>% naivaø .

#<nimantraõa># naø ni + mantra--bhàve lyuñ . àva÷yaka÷ràddhabhojanàdau pravartane . %<vidhinimantraõàmantraõàdhãùñasaüpa÷na pràrthanàsu liï>% pàø %<yasyàkaraõe pratyavàyastannivantraõam>% siø kauø . tathà ca pratyavàyaprayojakàbhàvapratiyogi nimantraõam . %<vràhmaõapràtive÷yànàmetadevà nimantraõe>% yàj¤aø %<nimantraõàrthaü dåtàü÷ca preùayàmàsa ÷ãghragàn>% màø vaø 255 aø . ÷ràddhanimantraõaprakàràdi nimantritasya niyamàdi ca niø siø niråpitaü yathà candrikàyàü màtsye %<pañhannimantrya niyamàn ÷ràvayet paitçkàn vudhaþ . akrodhanaiþ ÷aucaparaiþ satataü brahmacàribhiþ . bhavitavyaü bhavadbhi÷ca mayà ca ÷ràddhakàriõà>% yattu manuþ %<sarvàyàsavinirmuktaiþ kàmakrodhavivarjitaiþ . bhavitavyaü mavadbhirnaþ ÷vobhåte ÷ràddhakarmaõãti>% tatpårvedyurnimantraõaparaü na tadahaþ . tatraiva debalaþ %<asambhave paredyurvà bràhmaõàüstànnimantrayet . aj¤àtãnasamànàrùànayugmànàtma÷aktitaþ>% . kàtyàyanaþ anindyenàmattrito nàpakràmet ketanaü gçhyasaktaþ . atha ÷ràddhakartçbhoktçniyamàþ tatra mimantritavipratyàge'paràrke yamaþ %<ketanaü kàrayitvà tu yo'tipàtayati dvijam . bahmahatyàmavàpnoti ÷ådrayãnau ca jàyate . àmantrya bràhmaõaü yastu yathànyàyaü na påjayet . atikçcchràsu ùoràsu tiryagyoniùu jàgrate>% . pramadàttyàge hàrãtaþ %<pramàdàdvismçtaü j¤àtvà prasàdyainaü prayatnataþ . tarpayitvà yathànyàyaü sarvaü tat phalama÷nute>% . pramadàbhàve tu nàràyaõaþ %<ekasminnenasi pràpte bràhmaõo niyataþ ÷uciþ . yatiyàndràyaõaü kçtvà tasmàt pàpàt pramucyate>% yamaþ %<àmantritastu yo vipro bhoktumanyatra gacchati . narakàõàü ÷ataü gatvà càõóàlepyamijàyate>% . tatraiva devalaþ %<pårve nimantrito'nyena kuryàdanyapratigraham . bhuktàhàro'tha và bhuïkte sukçtaü tasya na÷yati>% . yadi vipro vilagveta tadoktamàdityapuràõe %<àmantrita÷ciraü naiva kuryàdvipraþ kadàcana . devatànàü pitéõà¤ca dàturannasya caiva hi . cirakàrã bhaveñdrohã pacyate narakàgninà>% . pçthyãcandrodaye yamaþ %<nimantritastu yo vipro hyadhvànaü màti durmatiþ . bhavanti pitarastasya taü màsaü pàü÷ubhojanàþ . àmantritastu yaþ ÷ràddhe hiüsàü vai kurute dvijaþ . pitarastasya taü màsaü bhavanti rudhirà÷anàþ . àmantritastu yo vipro bhàramudvahate dvijaþ . pitarastasya taü màsaü bhavanti svedabhojanàþ . nimantritastu yo vipraþ prakuryàt kalahaü yadi . pitarastasya taü màsaü bhavanti malabhojanàþ>% . ÷aïkhaþ %<nimantritastu yaþ ÷ràddhe maidhunaü sevate dvijaþ . ÷ràddhaü dattvà ca bhuktvà ca yuktaþ syànmahatainasà>% . çtàvapi maithunaü niùiddham %<çtukàle niyukto và naiva gacchet striyaü kvacit . tatra gacchannavàpnoti hyaniùñàni phalàni tu>% iti tatraiva màdhavãye ca vçddhamanåkteþ %<÷ràddhaü kariùyan kçtvà và bhuktvà vàpi nimantritaþ . upoùya ca tathà bhuktvà nopeyàcca çtàbapi . bhokùyan kariùyan ÷vaþ ÷ràddhaü pårvaràtrau prayatnataþ . vyavàyaü bhojana¤càpi çtàvapi vivarjayet>% iti tatraivà÷valàyanokte÷ca . vij¤àne÷vareõa tu ÷ràddhe çtau gacchato'pi na doùa ityuktam tattvagatikatve j¤eyam . vçhaspatiþ %<dvini÷aü brahmacàrã syàcchàddhakçdbràhmaõaiþ laha! anyathà vartamanau tu syàtàü nirayagàminau . punarbhojanamadhvànaü bhàramàyàsamaithunam . ÷ràddhakacchàddhabhuk caiva sarvametadvivarjavet . svàdhyàyaü kalaha¤caiva divàsvàpaü tathaiva ca>% . yattu ÷ràddhakà÷ikàyàü puràõasamuccaye %<kçtvà tu rudhirasràvaü na vidvàn ÷ràddhamàvaret . ekaü dve trãõi và vidvàn dinàni parivarjayet>% iti tannirmålam . pçthvãcandrodaye yamaþ %<punarbhojanamadhvànaü bhàràdhyayanamaithunam . sandhyàü pratigrahaü homaü ÷vàddhabhoktà'ùña varjayet>% . sandhyàniùedhaþ pràya÷cittàt pårvaü j¤eyaþ yathàho÷anàþ %<da÷akçtvaþ pibedàpo gàyatryà ÷ràddhabhuk dvijaþ . tataþ sandhyàmupàsãta japecca juhuyàdapi>% . gauóàstu %<sàyaü sandhyàü parànna¤ca chedana¤ca vanaspateþ . amàvasyàü na kurvãta ràtribhojanameva ca . dyåta¤ca kalaha¤caiva sàyaüsandhyàü divà÷ayam . ÷ràddhakartà ca bhoktà ca punarbhukti¤ca varjayet>% kàmadhenau varàhàdyukteþ ÷ràddhakarturapi sàyaüsandhyàviùedhamàhuþ ÷iùñàstu nirmålatvamàhuþ . homaniùedhastu svayaühomaviùayaþ %<såtake ca pravàse ca a÷aktau ÷ràddhabhojane . evamàdinimitteùu hàvayenna tu hàpayet>% iti chandogapari÷iùñàt . tatraivàdityapuràõe %<nimantritastu na ÷ràddhe kuryàdbhàryàditàóanam>% . candrikàyàü pracetàþ %<÷ràddhabhuk pràtarutthàya prakuryàddantadhàvamam . ÷ràddhakartà na kurvãta dantànàü dhàvanaü budhaþ>% hemàdrau jàbàliþ %<dantaghàvanatàmbåle tailàbhyaïgamamojanam . ratyauùadhaparànna¤ca ÷ràddhakçt sapta varjayet>% . viùõurahasye %<÷ràóopavàsadivase khàditvà dantadhàvanam . gàyatryà ÷atasampåtamambu prà÷ya vi÷udhyati . punarbhojanamadhvànaü yà napràyàsamaidhunam . dànapratigrahau homaü ÷ràïgabhuk tvaùña varjayet>% . %<nimantrayeta pårvedyurbràhmaõànàtmavàn ÷uciþ . tai÷càpi saüyatairbhàvyam manovàkkàyakarmabhiþ>% yàj¤aø %<pårvedyurapavedyurvà ÷ràddhakarmaõyupasthite . nimantrayeta tryavaràn samyak vipràn yathoditàn>% manuþ . %<pårvedyurnivedanam vedanaü paredyurdvitãyaü, tçtãyamàmantraõam>% àpastambaþ %<nivedanaü ÷vomayà ÷ràddhaü kartavyaü tatra bhavanto nimantraõãyà ityevaüråpaü nivedanam . dvãtayaü vedanaü tvàmahaü nimantraye ityanena nimantraõam . tvayi ÷ràddhamahaü kariùye>% iti tçtãyamanuj¤àgrahaõaråpam ÷ràø taø raghu0

#<nimaya># puø ni + mi--ac . parivartane dravyàntaradànena dravyàntaragrahaõaråpe vinimaye tatra avikreyadravyàõàü vinimayenaiva grahaõaü kartavyaü yathà bhàø ÷àø 78 aø %<rasàrasairnimàtavyà natveva labaõaü rasaiþ . kçtànna¤càkçtannena tilàdhànyena tatsamàþ>% . avikreyàõi apaõya÷abde 224 pçø dar÷itàni .

#<nimàna># naø nimãyate'nena ni + mà--lyuñ . målye %<saükhyàyàguõasya nimàne mayañ>% pàø %<nimànaü målyam>% siø kauø .

#<nimi># puø atrivaü÷ye 1 dattàtreyaputre %<svàvambhuvo'triþ kauravya! paramarùiþ pratàpavàn . tasya vaü÷e mahàràja! dattàtreya iti smçtaþ . dattàtreyasya putro'bhånninnirnàma tapodhanaþ>% bhàø anuø 91 aø . 2 kaurabavaü÷ye bhàvinçpabhede %<daõóapàõirnimistasya kùemako kavità tataþ . kùemakaü pràpya ràjànaü saüsthàü pràpsyati vai kalau>% bhàgaø 9 . 22 . 9 . dvàparayugãye asuràü÷ançpabhede %<akùaprapàtane caiva nimirhaüsa÷ca dànavau>% harivaüø 161 aø . 4 ikùvàkuvaü÷ye nçpabhede %<smàsãdràjà nimirnàma ikùva kåõàü mahàtmanàm . putro dvàda÷amo vãrye dharme ca pariniùñhitaþ>% ràmàø uø 55 saø tasya vasiùñha÷àpena videhapràptikathà %<yasmàttvamanyaü vçtavàn màmavaj¤àya pàrthiva! . cetanena vinàbhåto dehaste pàrthivaiùyati>% . tatsargànte tasya sarvabhåtànàü netreùu nimeùaråpatayà sthitikathà %<suprãtà÷ca suràþ sarve nime÷cetastadà'bruvan . varaü varaya ràjarùe! kva te ceto niråpyatàm . evamuktaþ sureþ sarvairnime÷cetastadà'bravãt . netreùu sarvabhåtànàü vameyaü surasattamàþ! . vàdamityeva vibudhà nime÷cetastadà'bruvan . netreùu sarvabhåtànàü vàyu bhåta÷cariùyasi . tvatkçte nimiùiùyanti cakùåüùi pçthivãpate! . vàyumåtena caratà vi÷ramàrthaü buhurmuhuþ>%

@<[Page 4073b]>@
#<nimita># triø ni + mi--kta . samadãrghavistàraparimàõayurkta nigha÷abde dç÷yam .

#<nimitta># naø ni + mida--kta . %<anàtmanepadanimitte>% pà såtranirde÷ànna na dasya naþ . 1 hetau 2 cihne ca amaraþ %<nimitteùu ca sarveùu hyapramatto ca bhavennaraþ>% smçtiþ %<mayaiva pårvaü nihatà dhàrtaràùñràþ nimittamàtraü bhava savyasàcin .>% gãtà %<ataþ kàlaü pravakùyàmi nimittaü karmaõàmiha>% tiø taø bhaviùyapuø %<màsapakùatithãnà¤ca nimittànà¤ca sarva÷aþ . ullekhanamakurvàõo na tasva phalabhàg bhavet>% tiø taø bhaviùyapuø . brahmàõóe %<nimittàni ca ÷aüsanti ÷ubhà÷ubhaphalodayam>% %<nimittaü mana÷cakùuràdipravçttau>% hastàmalakam . ÷ubhà÷ubhasåcake 3 ÷akune %<nimittàni ca pa÷yàmi viparãtàni ke÷ava!>% gãtà 4 phale udde÷ye %<nimittàt karmayoge>% vàrtiø nimittamiha phalam . 5 nimittani÷caye naimittikaü nimittani÷cayàdàgatam . 6 ÷aravye ca ÷abdàrthaciø svàrthe ka tatràrthe saüj¤àyàü kan . nimittaka cumbane ÷abdamàlà .

#<nimittakàraõa># naø karmaø . naiyàyikamate samavàyikàraõà'samavàmikàraõabhinnakàraõe tathàhi ghañàdau mçttikàdi samavàyi kàraõam kapàladvayasaüyogo'samayavàyikàraõam . kulàlacakradaõóasalilasåtràdi nimittakàraõam . evamadçùñàdi kàlàdi ca . evanyatra yathàyathamunneyam .

#<nimittakçt># triø nimittaü ÷akunaü rutena karoti kç--kvip tuk . raveõa duùñàduùña÷akunakàrake kàke ràjaniø . tasya raveõa ÷akunasåcakatvàt tathàtvam . kàkaruta÷abde 1844 pçø dç÷yam .

#<nimittabadha># puø nimittena rodhàdihetunà badhaþ . rodhàdinimitte 1 gavàdervadhe tatra pràya÷cittàdi pràø taø uktaü yathà rodhàdinimittakapràya÷cittam . tatràïgiràþ %<rodhane bandhane càpi yojane ca gavàü rujaþ . utpàdya maraõaü vàpi nimittã tatra lipyate . pàda¤caredrodhabadhe dvau pàdau bandhane caret . yojane pàdahãnaü syàccaret sarvaü nipàtane>% . nimittã lipyata iti yathàkatha¤cit maraõanimittatàratamyena %<yo bhåya àrabhate tàsman phale vi÷eùaþ>% ityàpastambavacanàt pàpavi÷eùeõaü lipyate tadvi÷eùàt pràya÷cittavi÷eùamàha pàda¤caredityàdi . rodhaþ ÷ãõàyàþ goràhàrapracàranirgamavirodhaþ . bandhanamayathàbandhanamakàlabandhana¤ca . yojanaü hala÷akañàdau yojanaü tatràtivàhàdineti ÷eùaþ . atraiva viùaye vyavanaþ %<pràjàpatyadvayaü gohatyàpràya÷cittaü rodhanabandhanayoktrabadhe pàdavçddhyà nasràni lomàni ÷ikhàvarjaü sa÷ikhaü vapanaü triùavaõaü gavànugamanaü saha÷ayanaü sumahattçõàni rathyàsu càrayet vratànte bràhmaõabhojanamiti>% . rodhanabandhanayoktrabadha ityàderayamarthaþ rodhanimittakavadhe pràjàpatyasya pàdaþ pràya÷cittaü nakhacchedanamàtram . bandhananimittabadhe pràjàpatyasya dvau pàdau nakhànàü lãmnà¤ca chedanam . yoktranimitte ca badhe pràjàpatyapàdatrayaü nakhaloma÷ikhàvarjake÷acchedana¤ca . daõóàdiprahàrabadhe sampårõa pràjàpatyam nakhalomake÷a÷ikhàcchedana¤ca iti . etadviùaya eva mitàkùaràdhçtaü saüvartavacanaü tadekavàkyatvàt tadyayà %<pàde'ïgalomavapanaü dvipàde ÷ma÷ruõo'pi ca . tripàde ca ÷imnàvarjaü va÷ikhantu nipàtane>% . atra pràjàpatyasya pàdàditve kiü mànamiti cat . parà÷aravacanam %<rodhane tu caret pàdaü bandhane càrdhameva hi . yojane pàdahãnaü syàt pràjàpatyaü nipàtane>% . %<kçcchramaj¤ànatàóane>% iti vàrhasvatyàt . daõóo'tra hastapramàõo gràhyaþ . tadadhike tu dviguõapàya÷cittavidhànàt . yathà aïgiràþ %<aïguùñhamàtraþ sthaulyena bàhumàtraþ pramàõataþ . sàrdra÷ca sapalà÷a÷ca daõóa ityabhidhãyate>% . %<asyàdårdhvaprahàreõa yadi gàü vinipàtayet . dviguõantu bhavettatra pràya÷cittamiti sthitiþ>% . sapalàsaþ sapatraþ . etadvacanaviùaya eva cyavanãktapràjàpatyadvayamiti etaccàj¤ànataþ yathà vçhaspatiþ %<pàda¤caret rodhavadhe kçcchràrdhaü bandhadhàtane . ativàhe ca pàdonaü kçcchramaj¤ànatàóane>% . annàna¤ca kùãõàyàmakùãõatvabhramaþ . kùaiõyaj¤àne tu pàyikamaraõaü j¤àtvà pravçttasya càndràyaõapàdàdikam . yathà hàrãtaþ %<nàsàcchedanadàheùu karõacchedanabandhane . atidohàtivàhàbhyàü kçcchraü càndràyaõaü caret>% hatveti ÷eùaþ . kçcchraü vrataü tena càndràyaõavratamityarthaþ . iti ÷ålapàõimahàmahopàdhyàyàþ . bhavadevabhaññaistu nipàtane kåpàvadàdiùu iti vyàkhyàtaü tadapi yuktaü anyathà tatra pàtajanakabhayàdidar÷akasya pràya÷cittasyànadhyataddhàyàpatteþ . %<÷astràdinà tu hatvà gàü mànavaü tatapàkùaret . rodhàdinà tvàïgiranamàpastamboktameva ceti>% bçhaspatyuktaü tatra prayamàdipadàmuùñiloùñralaguóaviùàgnyàdãnàü pràyikamçtyuphalànàü grahaõam . rodhàdineti yathà katha¤cinnimitamàtrasya, bandhàderiti ÷ålapàõivyàkhyàntaràcca . tasmànnipàtanaparam ubhayaparam . etacca ràtrau rakùaõàrthaü rodhabandhanavyatiriktaviùayam . %<sàyaü saüyamasanàrthantu na duùyedrodhabandhayoþ>% iti aïgirovacanàt vandhane mitàkùaràyàü vi÷eùamàha vyàsaþ %<na nàrikelairnaca ÷àõatàlairnacàpi mau¤jairnaca bandha÷çïkhalaiþ . etaistu gàvo na hi bandhanãyà baddhvà tu tiùñhet para÷uü gçhãtvà . ku÷aiþ kà÷ai÷ca badhnãyàt sthàne doùavivàrjate>% . nimittin÷abde vakùyamàõe manyåtpàdanadàrà 2 hanane ca .

#<nimittavida># triø nimittaü ÷akunaü ÷ubhà÷ubhasåcakaü lakùaõaü vetti vida--kvip . nimittaj¤e daivaj¤e hemacaø nimittaj¤àdayo'pyatra . %<nimittaj¤astapodhanaþ>% raghuþ .

#<nimittin># triø nimittavastyasya ini . nimittayukte 1 kàrye pràø viø ukte 2 badhakartçbhede ca yathà %<kartà ca pa¤cavidhaþ kartà prayojako'numantà anugràhakonimittã ceti>% . nimittinamàha viùõuþ %<anyàyena gçhãtasvo nyàyamarthayate tu yaþ . yasuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmaghàtakam>% tallakùaõaü proø viø uktaü %<udde÷yatve sati hanturmanyåtpàdako nimitto>% iti manyåtpàdane nimittamàha tatraiva vçddha÷àø %<gobhåhiraõyaharaõe strãsambandhakçte'pi ca . yamuddi÷ya tyajetpràõàüstamàhurbrahmadhàtakam>% vçhasmatiþ %<j¤àtimitrakalatràrthaü suhçtkùatràrthameva ca . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstabhàhurbrahmaghàtakam . gobhåhiraõyaharaõe strãõàü kùetragçhasya ca . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmathàtakam . gurvarthaü pitçmàtrarthamàtmàrthamatha và punaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstamàhurbrahmathàtakam>% ùañtriü÷anmatamiti kçtvà pañhitam %<àkro÷itastàddhito và dhanairbà paripãóitaþ . yamuddi÷ya tyajet pràõàüstagàhurbrahmaghàtakam>% satroddi÷yeti sarvatra kãrtanàt udde÷àbhàve nimittatàmàtreõa vadhitvaü nàsti arthàdiharaõàkro÷anatàóanàdãnàü manyukàraõànàmupàttatvàdeteùàbhabhàve dhanàdyarthaü vçkùàrohaõàdinà ye mriyante (yadi mahyaü ghanaü na dàsyasi tadà vçkùàrohaõena mariùyàmãtiü) tatra kãrtanamàtreõa nimittabadho nàsti tathà ca pañhanti %<amambena yaþ pha÷cit dvijaþ pràõàn parityajet . taõaiùa tadbhavet pàùaü na tu yaü parikãrtayet>% ayambandhegeti vàkkçtàdisakalàparàdhasambandhàmàvaparaü yacca %<sambandhena vinà deva! ÷uùkavàdena kopitaþ>% iti bhaviùyapuràõavacanaü vàrùikapràya÷cittavidhàyakaü tat vàkkçtetaràparàdhasambandhàbhàvaparaü %<÷uùkavàdena kopitaþ>% ityabhidhànàt . evaü yatràkro÷anàdau pa÷càtkçte nàparàdhaþ tatràpi na badhaþ yathà vçhaspatiþ %<àùyuùñasta yadàkro÷aüstàóitaþ pratitàóavam . hatvàtatàyina¤caiva nàparàdhã bhavennaraþ>% . ÷àstravihitatàóamàdau kçte yatra putra÷iùyàdirmriyate tatràpi badho nàkhyeva tathà bhaviùyapuràõe putraþ ÷iùyastathà bhàryà ÷àsita÷cedvina÷yati . na ÷àstà tatra doùeõa lipyate devasattama! . a÷àstrãyatàóanàdau bhavatyeva yathà manuþ . %<putraþ ÷iùyastathà bhàryà dàsã dàsastu pa¤camaþ . pràptàparàdhàstàhyàþ syårajjvà veõudalena và . adhastànnu prahartavyaü nottamàïge kadàcana . ato'nthathà tu praharaü÷caurasyàpnoti kilyiùam>% . eva¤ca vihitadaõóàcaraõe ÷àstrãyakaragrahaõe kriyamàõe yadi mriyate tadàpi vadho nàstyeva daõóàdi÷àstravirodhànniùedhàpravçtteþ . vadhanimittinastu pràya÷cittaü tatroktaü yathà nimittinastu vacanàt traivàrùikaü sambandhe, asambandhe vàrùikaü yathà bhaviùye %<sasambandha yadà vipro hatvàtmànaü mçto guha! . nirguõaþ sahasà krodhàdumçhakùetràdito vibho! . traivàrùikaü vrataü kuryàt brahmacarvya¤caran vane>% . sambandha÷abdo'tra dhanasambandhaparaþ . tàóanàdinà tiraskàre'pi traivàrùikamàha saeva %<tiraskato yadà vipro nirguõo mriyate'naca! . sanimittaü yadà viprastadedaü ÷uddhave careda . traivàrùikaü brahmacaryaü kçtvà ÷udhyeta viprahà>% . ùanatàóanàdisambandhàbhàve vàkkalahamàtreõa mçte vàrùikamàha saeva %<yasuddi÷ya dvijo hanyàt bràhmaõaü svayameva hi . àtmànaü sahasà krodhàttasya kinnubhavedidam . sambandhena vinà deva! ÷uùkavàdena kopitaþ . ke÷asma÷runakhàdãnàü kçtvà vai vapanaü guha! . brahmacarya¤caran vãra! varùeõaikena ÷udhyati>% etattritayakàraõàbhàve'rthalobhàdinà mçte pràya÷cittàbhàva iti pràguktam pràø ciø .

#<nimiùa># puø ni + kuñàø miùa--bhàve gha¤ . 1 cakùurnimãlanaråpe vyàpàre tadupalakùite %<susthe nare sukhàsãne yàvat spandati locanam>% iti manåkte 2 kàlabhede %<suramatsyàvanimiùau>% amaraþ . nimiùatyasmàt ni + miùa--apàdàne gha¤ . 3 parame÷vare %<nimiùo'nimiùaþ sambã vàcasyatirudàradhãþ>% viùõusaø mu÷ruto÷le netravartmà÷rite 4 rogamede %<arbudaü nimiùa÷càpi>% ityàdinà vimajya sa ca tatra lakùito yathà %<nimeùaõãþ sirà vàyuþ praviùño vartmasaü÷rayàþ . pàlayedativartmàni nimiùaþ sagado mataþ>% .

#<nimiùita># naø ni + miùa--kta . netravyàpàbhede pakùmàku¤cane

#<nimãlana># naø ni + mãla--bhàve lyuñ . 1 netranimeparåpavvàpàre 2 pakùyasaïkocane àdhàre lyuñ . 3 maraõe hemacaø . 4 avikà÷e %<aptàpya ca bhavet pasàdevaü vàpi nimãlanàt>% såø siø .

#<nimãlà># strã ni + mãla--bhàve a . 1 netramudrake karaõe a . 2 nidràyàü pramãlàyàm svàrthe ka . nimãlikà tatràrthe nimãlayati svaråpam nimãla--õic õvul . vyàje strã ÷abdaraø .

#<nimã÷vara># puø atãtàyàmutsarpiõyàü jàte jine÷varabhede hemaca0

#<nimåla># triø nivçttaü målaü yasya pràø baø . 1 målarahite . tadupapade %<nimålasamålayoþ kapaþ>% pàø õamul . nimålakàrùa kaùati . ni + måla--ka . 2 prakà÷ane ca tatha %<neranidhàne>% pàø neþparasva målasyàntodàttatà nidhànamaprakà÷atà tato'nyadanidhànaü prakrà÷anamityarthaþ tadarthe målàntasyàntodàttatvamityukterasya prakà÷anàrthatà .

#<nimeya># triø ni + màï--màne yat . 1 parivartanãye bhàve yat . 2 parivarte naø .

#<nimeùa># puø ni + miùa--bhàve gha¤ . netrasya spandanaråpe vyàpàre netrapakùmaõoþ svàbhàvikonmeùasya virodhivyàpàre naràõàyakçtrikavikà÷ànandharaü 1 pakùmàku¤came . tadupasakùite 2 kàlabhede ca %<dvau nimeùau truñirnàma dve truñã tu lavaþ smçtaþ>% agnipuø %<nimeùà da÷a càùñau ca kàùñhàtriü÷attu tàþ kalà . triü÷at kalà muhårtaþ syàt>% manuþ . %<yo'kùõornimeùasya kharàma 30 bhàgaþ su tatparastacchatabhàga uktaþ . truñirnimeùairdhçtimi 18 ÷ca kàùñhà tattriü÷atà sadgaõakaiþ kaloktà>% siø ÷iø %<yo'kùõorlocanayoþ pakùmapàtaþ sa nimeùo sa yàvatàkàlena niùpàdyate tàvàn phalà'pi nimedha÷abdenocyate upacàràt>% pramiø . %<nimeùamàtràdavadhåya tadvyathàm>% %<papau nimeùàlasapakùmapaïktiþ>% raghuþ . svàrthe ka nimeùaka tatràrthe 4 kavikà÷e ca

#<nimeùakçt># strã nimeùaü karoti kç--kvip tak 6 taø . taùñhiti ÷abdamàlà tasyàþ nimeùakàlega (svalpakàlena) nimãùana tulyàdhikà÷ayuktatva t tathàtvam .

@<[Page 4076a]>@
#<nimeùaõã># strã nimiùatyanayà ni + miùa--karaõe lyuñ ïãp . netrarvatmà÷rite nimeùasàdhane siràbhede nimiùa÷abde dç÷yam

#<nimeùaruc># puø nimeùaü tatkàlaü vyàpya rocate ruca--kvip . khadyote trikàø nimeùadyudàdayo'pyatra tasya svalpakàlamàtradyotanàt tathàtvam .

#<nimna># triø ni + mnà--ka . 1 nãce 2 gabhãre (nàvàla) amaraþ . %<paya÷ca nimnàbhimukhaü pratãpayet>% kumàø %<àpo na nimnairudabhirjigatnavaþ>% çø 10 . 78 . 5 %<prayàti nimnàmimukhaü navodakam>% çtusaüø . vçkùàdiùu latàveùñanàjjàte 2 cihnabhede ÷abdàrthaciø .

#<nimnagà># strã nimnaü gacchati gama--óa . 1 nadãmàtre 2 nãcagàmini triø %<anuroditãva karukhena patriõàü virutena vatsalatayaiùa nimnagàþ>% màghaþ %<udadheriva nimnagà÷ateùyabhavannàsya vimànanà kvacit>% raghuþ .

#<nimba># puø nivi--secane ac vabayoraikyàt maþ . (nim) khyàte vçkùe amaraþ %<nimbaþ ÷ãto laghurgràhã kañupàko'gnivàtahçt . ahçdyaþ ÷ramatçñ kàsajvaràrucikçmi praõut . nimbapatraü smçtaü netryaü kçmipittaviùapraõut . vàtalaü kañupàka¤ca sarvàrocakakuùñhanut . nimbaü phalaü rase tiktaü pàke tu kañu bhedanam . snigdhaü laghåùõaü kuùñhaghnaü gulmàr÷aþkçmimehanut>% . nimba÷àkaguõàþ %<nimbasya komaladalàni suyatrabhçùñànyàjye kùipettadanu saindhavatakrayuktàn . ÷àlãyataõóu phaõàn saha ràmañhena càghàritàn dadati rocanameva lehàt>% . %<kara¤janimbajaphalaü kçmikuùñhapramehajit . nimbatailantu kuùñhaghnaü tiktaü kçmiharam paramiti>% ràjavallabhaþ . %<masåraü nimbapatra¤ca yo'tti meùagate ravau . atiroùànvitastasya takùakaþ kiü kariùyati>% tiø taø . ùaùñhyàü tithau tadbhakùaõaniùedho yathà %<kalaïkã jàyate vilve tiryagyoni÷ca nimbake>% tiø taø . tithibhede varjyoktau . nimbaka ityatra svàrthe ka .

#<nimbataru># puø nimba iva tatsaüj¤ako và taruþ . 1 mandàravçkùe amaraþ . 2 nimbasaüj¤ake tarau ca .

#<nimbavãja># puø nimbasya vãjamiva vãjaü yasya . ràjàdanãvçkùe ràjaniø .

#<nimbå># strã nivi--secane ka vabayoraikyàt bhaþ . (kàgajãnebu) jambãrabhede tataþ svàrthe ka, và hrasvaþ abhidhànàt puüstvam . nimbuka nimbåka tatràrthe puø . tasya phalm aõ tasyalupi . tatphale naø %<nimbåkamamlaü vàtathaü dãpanaü ùàcanaü laghu . nimbukaü kçmisamåhanà÷anaü tãkùõamamlamu daragrahàpaham . vàtapittakapha÷åline hitaü kaùñanaùñarucirocanam param . tridoùavahnikùayavàtaroganipãóitànàü viùavihvalànàm . malagrahe baddhagude pradeyaü visåcikàyàü muna yo vadanti>% bhàvapraø . %<bhàgaikaü nimbukaü toyaü ùaóbhàgaü ÷arkarodakam . lavaïgamariconmi÷raü pànakaü pànaphottamam . nimbåphalabhavaü pànamatyamlaü vàtanà÷anam . vahni dãptikaraü rucyaü samastàhàrapàcakam>% ràjaniø .

#<nimloca># puø ni + mlucu--bhàve gha¤ . astagamane %<kçùõadyumaõi nimloce>% bhàgaø 3 . 2 . 8 . bhàve lyuñ nimlocana tatràrthe naø àdhàre lyuñ ïãp såryàstasthàne purãbhede strã . %<pa÷càdu vàruõãü nimlocanãü nàma>% bhàgaø 5 . 21 . 15

#<nimloci># puø yaduvaü÷ye bhajamànançpasya putrabhede %<bhajamànasya nimlociþ kiükàlo vçùõireva ca>% bhàgaø 9 . 24 . 5

#<niyata># triø ni + yama--kta nitaràü yatate yata--ac và . 1 saüyate 2 niyamakàriõi 3 niyamayute %<niyamo yama÷ca niyataü matiü yathà>% màghaþ . karmaõi kta . 4 kçtaniyame ca . %<pratyekaü niyataü kàlamàtmano vratamàdi÷et . pràya÷cittamupàsãno vàgyatastriùavaõaü spç÷et>% pràø taø ÷aïkhalikhitau . %<pàõigrahaõikà mantrà niyataü dàralakùaõam>% udvàø taø manuþ . %<anyathàsiddhi÷ånyasya niyatà pårvavartità>% bhàùàø .

#<niyatàpti># strã niyatà ni÷cità àptiþ . sàø daø ukte nàñye pràrabdhakàryasya avasthàbhede avasyà vibhajya %<apàyàbhàvataþ pràptirniyatàptirvini÷cità>% apàyàbhàvànnirdhàritaikàntaphalapràptirniyatàptiþ . yathà ratnàvalyàm %<ràjà devãprasàdanaü tyaktvà nànyamatropàyaü pa÷yàmãti>% devãlakùaõàpàyasya prasàdanena nivàraõànniyataphalapràptiþ såcità sàø daø .

#<niyati># strã niyamyate'nayà ni + yama--karaõe ktin . 1 bhàgye daive amaraþ %<niyatiü loka ivànurudhyate>% kiràø . %<àsàditasya tamasà niyaterniyogàt>% màghaþ %<niyatikçtaniyamarahitàm>% kàvyapraø . 2 ã÷varecchàbhede avidyàyàm . %<mahàmàyetyavidyeti niyatirmohanãti ca . prakçtirvàsanetyeva tavecchà'nanta! cocyate>% puràõàntaram . karaõe ktic ïãp . durmàyàü devyàü strã %<çtiþ saüsmaraõàddevã niyatã ca niyàmataþ>% devãpuø .

#<niyanta># triø ni + vama--vçc . 1 niyamakàriõi ÷àsake striyàü ïãp . 2 a÷vanivamakàriõi sàrathau puø amaraþ %<rekhàmàtramapi kùuõõàdàmanorvartmanaþ param . na vyatãyuþ prajàstasya niyanturnemivçttayaþ>% raghuþ . 3 parame÷vare puø %<aparàjitaþ sarvasahoniyantà niyamo'yamaþ>% viùõu saø .

#<niyantraõa># naø ni + yantri--lyuñ . pratibandhadårãkaraõe e katrasthàpanàrthavyàparabhede %<anekàrthasya ÷abdasyaikàrthe niyantraõaråpaü vi÷eùam>% sàø daø . bhàve yuc . niyantraõàpi tatràrthe strã .

#<niyantrita># triø ni + yantri--kta . 1 kçtaniyamane 2 pratibandhàdinà ekatrasthàpite %<anekàrthasya ÷abdasya saüyogàdyairniyantrite . ekatràrthe'nyadhãhetuþ>% sàø daø .

#<niyama># puø ni + yama--gha¤ và hrakhaþ . 1 pratij¤àyàm aïgãkàre amaraþ . 2 nitye 3 àgantukasàdhanakarmaråpe vrate 4 niyantraõàyàü 5 ni÷caye mediø pàø såø ukte 6 yogàïgabhede %<yamaniyamàsanapàõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayo'ùñàvaïgàni>% såtre uddi÷ya %<÷aucasantoùatapaþsvàdhyàye÷varapràõidhànàni niyamàþ>% såø vibhajyoktaü tatra ÷aucaü mçjjalàdijanitaü medhyàbhyavaharaõàdi ca bàhyamàbhyantaraü cittamalànàmàkùàlanam . santoùaþ sannihitasàdhanàdadhikasyànupàditsà . tapo dvandvasahanaü dvandva¤ca jighatsàpipàse ÷ãtoùõe sthànàsane kàùñhamaunàkàramaune ca vratàni caivaü yathàyogaü kçcchracàndràyaõasàntapanàdãni . khàdhyàyo mokùa÷àstràõàmadhyayanaü praõavajapo và ã÷varagraõidhànaü tasmin paramagurau sarvakarmàrpaõaü %<÷ayyàsanastho'tha pathi vrajan và svasthaþ parikùãõavitarkajàlaþ . saüsàravãjakùayamãdhamàõaþ syànnityamukto'mçtabhogamàgã>% yatredamuktaü tataþ pratyakcetanàdhigamo'pyantaràyàbhàva÷ceti bhàø ÷aucàdiniyamàn vyàcaùñe ÷aucamiti . àdi÷abdena gomayàdayo gçhyante . gomåtrayàvakàdi medhyaü tasyàbhyavaharaõàdi àdi÷abdàt gràsaparimàõasaïkhyàniyamàdayo gràhyà medhyàbhyavaharaõàdijanitamiti baktavye medhyàbhyavaharaõàdi cetyuktaü kàrye kàraõatvopacàràt . cittamalàþ madamànàsåyàdayastadapanayo manaþ÷aucam pràõayàtràmàtrahetorabhyadhikasyànupàditsà santoùaþ pràgeva svãkaraõaparityàgàditi vi÷eùaþ . kàùñhamaunamiïgitenàpi svàbhipràyàprakà÷anam avacanamàkàramaunam . parikùãõavitarkajàla iti vitarko vakùyamàõaþ saü÷ayaviparyayau ceti etàvatà ÷uddhàbhisandhiruktaþ . ete ca yamaniyamàþ viùõupuràõe uktàþ %<brahmacaryamahiüsàü ca satyàsteyàparigraham . seveta yogã niùkàmo yogyatàü svamano nayan . svàdhyàya÷aucasantoùaü tapàüsi niyatàtmavàn . kurvãta brahmaõi tathà parasmin pravaõaü manaþ . ete yamàþ saniyamàþ pa¤ca pa¤ca prakirtitàþ . vi÷iùña phaladàþ kàmyà niùkàmà÷ca vimuktidàþ>% vivaø . sarvadar÷anasaügrahe pàta¤jaladar÷anaprasaïge svàdhyàya÷abdena praõavajapavat tàntrikamantrajapo'pyucyate ityuktam .
     %<niyamàþ pa¤ca satyàdyà vàhyamàbhyantaraü dvidhà . ÷aucaü, tuùñi÷ca santoùastapa÷cendriyanigrahaþ . syànamauno pavàsejyàsvàdhyàyopasthanigrahaþ . tapo'krodho gurau bhaktiþ ÷auca¤ca niyamàþ smçtàþ . yamàþ pa¤càtha niyamàþ ÷aucaü dvividhamãritam . santoùastapasàü japyaü vàsudevàrcanaü damaþ>% gàruóapuø %<tapaþ santoùa àstikyaü dànaü devasya påjanam . siddhànta÷ravaõa¤caiva hrãrmati÷ca japo hutam . da÷aite niyamàþ proktà yoga÷àstravi÷àradaiþ>% tantrasàraþ . 7 vidhibhede tallakùaõàdi laugàkùibhàskareõoktaü yathà %<vidhiratyantamapràptau niyamaþ pàkùike sati . tatra cànyatra ca pràptau parisakhyeti gãyate>% asyàrthaþ . pramàõànsareõàpràptasya pràpakovidhirapårvavidhiþ . yajeta svargakàma ityàdi svargàrthakayàgasya pramàõàntareõàpràptasyànena vidhànàt . pakùe apràptasya pràpakovidhirniyamavidhiþ yathà vrãhãnavahantãtyàdiþ . kathamasya pakùe'pràpteþ pràpakatvamiti cet ityam anena hi avadhàtasya vaituùyàrthatvaü na pratipàdyate anvayavyatirekasiddhàt kintu niyamaþ sa càpràptàü÷apåraõaü vaituùyasya hi nànopàya sàdhyatvàdavaghàtaü parityajyopàyàntaraü yadà grahãtumàrabhyate tadàvaghàtasyàpràptatvena tadvighànanàmakamapràptàü påraõamevànena vidhinà kriyate . ata÷ca niyamavighàvapràptàü÷apåraõàtmako niyama eva vàkyàrthaþ pakùe'pràptàvaghàta vidhànamiti yàvat . mitàkùaroktaü vi÷eùodàharaõàdimçtukàla÷abde 1437 pçø dar÷itaü tatra dç÷yam . niyame ca itarasaüvalane na doùaþ . parisaükhyàyàü doùa iti bhedaþ . pàkùike satãtyàdikàrikàü vyàkhyàya udàharaõaü parisaükhyàto bheda÷ca vidhiråpagranthe dar÷ito yathà niyamaþ pàkùike satãti vidhiü vinà pravçtteþ pàkùikatve satãtyarthaþ pravçttiniyame satãti yàvata tathàca tadgocarapravçttiniyamanirvàhako vidhistanniyamavidhiriti kalitam . tàdç÷asàvaghàtàdividhiþ vrãhãnavahantãti
vidhiü vinà puroóà÷aniùyàdakavrãhivaituùyadvàrà yàgopakàrake'vadhàte itaraparãhàreõa nakhadalanàdàvapi pravçttiprasaktyà'vadhàte pravçttiniyamo na syàditi tàda÷e vidheþ pravçttiniyamanirvàhakatvaü yàgopakàrake vrãhi vaituùye'vacàtàdhãnatvaniyamastàdç÷avidhito yadyapi durlabhaþ niyamasyàpadàrdhatvàdavàkyàrthatvàcca tathàpi tàdç÷avidhito brãhyabadhàtatvena niyogasàdhanatà'vagamàt yàgajanyaparamàpårvasya tadavadhàtaråpakàraõaü vinàpi niùpattipratilandhànena tatra niyatapravçttinirvàhaþ . tatra cànyatra ceti yatrodde÷ye yasya vidhànaü tadanyasminnapi tatsambandhasya tasmina và tadanyasasvandhasya pravçttitaþ pralaktàvityarthaþ . tàdç÷a÷ca prasa¤cakapravçttivirodhividhiþ parisaükhyàvidhirityarthaþ tatra %<imàmamçbhran ra÷anàmçtasyetya÷vàmidhànãmàdatte>% iti . tatremàmityàdimantrasya ra÷anàtàtragrahaõaprakà÷akatayà a÷vara÷anàdàna iva gardabhara÷anàyà àdàne'pi mantrasya viniyogo liïgàt labhyate tathàca tadàdànakàle'pi ntrapàñhapravçtyà tatràpi tanmantrasambandhaþ syàt etasmàcca vidhitaþ prathamama÷vara÷anàgrahaõe etanmantraviniyogalàbhe niràkàïkùatayà gardamara÷anàgrahaõe na tadvigiyogalàmaiti vaiyarthye na tadàcaraõamiti etadvidhervidheyasyetarodde÷yasambandhaprasa¤jakapravçttivirodhità . atha vrãhãnava hantãti niyamabidhidar÷itaparisaükhyàvidhyoþ ko vi÷eùaþ niyamavidherapi ùarisaükhyàvaditaranivçttiphalakatvàt niyamavidhyasattve purãóà÷advàrà yàgopakàrakavaituùyàdyarthino'vathàtetaratadupàve pravçttiprasakteþ . yadi càvadhàtaniyamavidheravadhàtapravçttiniyamaphalakatvaü parisaükhyàto vi÷eùaþ imàmagçbhran ra÷anàmityàdi parisaükhyàyà a÷vara÷anàdàne mantrapàñhapravçttiniyamasya mantraliïgena mantrasyàsàdhàraõyenopakàrakatàbodhanàdeva nirvàhàttasyàþ pravçttiniyamànupapàdakatvàditi vibhàvyate tadà astu parisaükhyàyà niyamànantarbhàvaþ niyamastu parisaükhyàyàmantarbhavatu parisaükhyàphalasya tatsàdhàraõyàt iti cenna niyamasthale itaranivçtterarthataþ sambhave'pi tatra tattàtparyànupagamàt niyatapravçttàveva tattàtpraryàt na copàyàntaranivçttàvapi niyamato'vaghàtapravçttyupapatternivçtàveva tattàtparyaü na tu niyatapravçttàvityeva kiü gopayeta iti vàcyam avaghàtavidhinà'vaghàtasyàsàdhàraõyena yàgopakàrakatvavodhane'pi avaghàtamàtreõa vaituùyanirvàhàpratisandhàne anyopàyasaüvalanenàpyavadhàtapravçttisambhavàdavaghàtavidheritaranivartakatvàyogena taletaranivçtto tàtparyàsambhavàt . evam çtau bhàryàmupeyàdityàdiniyamã na tu parisaükhyà doùatrayagràsàditi sarvasiddhànto'pi vyàhanyeta sràrthamantareõaivàniùñànanuvandhibhàryàgamane çtukàlavyàptibodhàt tadaikavàkyatayà parisaükhyàphalasyetarakàle bhàryàgamananivçttimirvàhànniyamànàva÷yakatvàt . na ca çtvanabhigamane pratyamavàya÷ruteþ çtukàlàbhigamasyàva÷yakatve tattàtùarvyamàva÷yakamiti niyama iti vàcyam . ançtàvanabhigamasyàpi %<indriyàrtheùu sarveùu na prasajyeta kàmataþ>% ityàdinà niùedhàttadekavàkyatayà parisaükhyàyà evaucityàt iti cenna yena råpeõa udde÷yatà tadanyaråpadhyàpakatà udde÷yavidheyabhàvamaryàdàto na labhyate iti pa¤ca pa¤canakhàn bhu¤jãta ityàdàvudde÷yàvi÷eùeõa bhakùyapa¤canakhatvàdau ÷a÷akàdyabhedavyàptyalàbha ityà÷ayena tatra ùarisaükhyàyàü khàrthahànthàdidoùatrayasya pràcãnairabhidhànàt . mãmàüsàparibhàùàyà¤ca %<yo vidhiþ pakùe pràptamarùaü niyamayati sa niyamavidhiþ yathà vrãhãnavahantãti . etadvidhyabhàve dar÷apårõamàsikeùu vrãhiùåtpa ttivàkyàvanatapuroóà÷opayogi taõóulaniùpattyanukåla vaituùyakàryàyàvahanamavat kadàcinnasvavidalanamapi pràpnuyàditi tasmin pakùe'vahanamasya pràptyabhàvàt kàryvànyayopapatteravahananasva pàkùikã pràptiþ syàt satyasmin vidhau avahananemaiva vaituùyaü kàryamiti niyame sati vidasanaü sarvàtmanà nivartata iti niyamavidhirayam . na ca vaituùyasya naråvidalanenàpi sambhavàdavahanaganiyamo vyarthaþ prayojanàbhàvàditi vàcyam avathàtenaiva vaituùyakarakhe ki¤cidadçùñaü janyate ityadçùñàïgãkàràt niyamenadçùñakàryàlàbhe'pyadçùñasyotpatteþ . taccàpårvaü yàgotpattyapårvadvàrà phalàpårve upayujyate tena niyamàpårvàbhàve phalàpårvamevanotpadyata iti kalpanànniyamàpårvasya na vaiyarthyam eva vrãhisomàdiniyamavidhiùu bodhyam>% . adhikaü vidhirasàvanagranthe dç÷yam . kavitàvarõananiyamamedàþ yathà %<varõayesya madapyetanniyamo'tha pradar÷yate . bhårjatvaghimavatyeva calaye hyeva candanam . sàmànyavarõane ÷aulkyaü chatràpyaþpuùpavàsasàm . kçùõatvaü ke÷akàkàhipayonidhipayo mucàm . raktatvaü ratnavandhåkavidyàmbhojavivasvatàbh . tathà vasanta evànyapuùñànàü kalakåjitam . varùàsveva mayåràõà rutaü nçtya¤ca varõayet . niyamasya vi÷eùo'tha punaþ ka÷cit prakà÷yate . kamalàsampadoþ kçùõaharitornàgasarpayoþ . pãtalohitayoþ svarõaparàgàgni÷ikhàdiùu . candre÷a÷ailayoþ kàmadhvaje makaramatsyayoþ . dànavàsuradaityànàmaikyamevàbhisammatam . bahukàlajanmano'pi ÷ivacandrasya bàlatà . mànavà maulito varõyà devà÷caraõataþ punaþ>% . niyamamayati ni + yama--õic--ac . 8 sarvaniyàmake parame÷vare %<atãndraþ saügrahaþ sargo dhçtàtmà niyamo'yamaþ>% viùõusaø %<sveùu sveùvadhikàreùu prajà miyamayatãti niyamaþ>% bhàø .

#<niyamana># naø ni + yama--bhàve lyuñ . 1 niyama÷abdàrthe 2 nigrahe 3 bandhe %<niyamanàdasatàü ca naràdhipaþ>% raghuþ itaranivàraõaråpe 4 parisaükhyàrthe ca %<yugmàgnikçtabhåtàni ùaõmunyorvasurandhrayoþ . rudreõa dvàda÷ã yuktà caturda÷yà ca pårõimà . pratipadàpyamàvàsyà tithyoryugmaü mahàphalam . etadvyastaü mahàghoraü hanti puõyaü puràkçtam>% nigamavàkyatàtparya kathane %<etatprayojanaü tu tithivi÷eùavihite karmaõi tithikhaõóavi÷eùaniyamanam>% tiø taø raghuø . etadupadar÷ita khaõóavi÷eùatithàveva kuryànnetaratreti parisaükhyàtulyatvaü gamyate . niyamaparatve viparãtakaraõe doùàbhàvaprasaïgàt miyame itarasaüvalanasya ÷àstràrthatvàt nacaidyuktam itaratra karaõe nindà÷ravaõàt . ataþ parisaükhyàkàryakàrãha niyamanamiti sthitam .

#<niyamasevà># strã niyamena sevà viùõoþ . niyamapårvakam à÷vinasya ÷uklaida÷yàmàrabhya kàrtikamàse viùõoþ sevàyàm %<à÷vinasya tu màsasya yà ÷uklaikàda÷ã bhavet . kàrtikasyandhratànãha tasyàü kuryàdatantritaþ . akçtvà niyamaü viùõoþ kàrtikaü yaþ kùipennaraþ . janmàrjitasya puõyasya phalaü nàpnoti nàrada!>% . ki¤ca %<niyamena vinà caiva na nayet kàrtikaü mune! . càturmàsyaü tathà caiva brahmahà sa kulàdhamaþ>% haribhaktivilàsaþ .

#<niyamasthiti># strã niyamena sthitiratra . tapasyàyàm hemaca0

#<niyamita># triø ni + yama--õic--karmaõi kta . 1 kçtavandhane %<ki¤cidbhrubhaïgãlãlàniyamitajaladhiüràmanveùayàmi>% mahànàø . 2 kçtaniyame ca

@<[Page 4079b]>@
#<niyamya># triø ni + yama--yat . 1 niroddhavye 2 nigràhye ca %<tvayà niyamyà nanu divyacakùuùà>% raghuþ .

#<niyayina># puø nã--bhàve kvip niye nayanàya inaþ prabhuþ bàø aluksaø . pràpaõàya svàmini rathàdau %<nveùaü niyayinaü ratham>% çø 10 . 7 . 2

#<niyava># puø ni + yu--mi÷raõe vede vàø ap . mi÷rãbhàve %<goùu yudho niyavaü carantãþ>% çø 10 . 30 . 10 loke tu gha¤a . niyàva tatràrthe .

#<niyàtana># naø nitaràü yàtyate yàti--lyuñ . 1 nipàtane nitaràü yàtanà yatra pràø baø . 2 bhayayute nayanànandaþ .

#<niyàna># naø niyamena yànti gàvo'tra yà--àdhàre lyuñ . goùñhasthàne . %<yanniyànaü nyàsaü saüj¤ànam>% çø 10 . 19 . 4 %<niyànaü goùñham>% bhàø .

#<niyàma># puø ni + yama--gha¤ . niyame

#<niyàmaka># triø ni + yama--õic--õvul . niyamakàrake niyàmakatvam adçùñakàlàdeþ %<kàraõasya kàryaü prati niyàmakatvam>% sarvadaø %<kçttaddhitasamàsànàmabhidhànaü niyàmakam>% amaraþ . striyàü ñàpi ata ittvam niyàmikà . %<vikalpe àtmaprãtirniyàmikà>% mitàø 2 niràsake ca %<lokaprasiddhamevaitadvàri vahnerniyàmakam>% kàmandaø .

#<niyukta># triø ni + yuja--kta . 1 adhikçte 2 niyojite 3 prerite ca %<kenàpi devena hçdi sthitena yathà niyukto'smi tathà karomi>% àø taø pràtaþkçtye . %<niyuktastu yathànyàyaü yo màüsaü nàtti mànavaþ>% striyà samyagniyuktayà %<vidhavàyàü niyuktastu>% %<niyukto yo vidhiü hitvà>% iti ca manuþ .

#<niyut># puø ni + yu--karmaõi kvip tuk . 1 vàyora÷ve nighaø %<sahasreõa niyutà niyutvate>% çø 1 . 16 . 1 jàtàvekavacanam . niyuta iti vàyora÷vànàü nàmadherya %<niyuto vàyoriti nirukte uktatvàt>% bhàø karmaõi kvip . 2 niyojite 3 niyate ca niyudratha÷abde dç÷yam .

#<niyuta># naø . 1 lakùasaükhyàyàü 2 da÷alakùasaükhyàyàü 3 tatsaükhyeyeùu ca %<÷ataü sahasramayutaü niyutaü prayutaü matam . strã koñirarvudamiti kramàdda÷aguõottaram>% iti ratrakoùaþ . %<ekaü da÷a ÷ata¤caiva sahasramayutaü tathà . lakùa¤ca niyuta¤caiva koñirarùuda eva ca . vçndaþ kharvo nikharva÷ca ÷aïkhapadmau ca sàgaraþ . antyaü madhyaü paràrdha¤ca da÷avçddhyà yathottaram>% puràõam .

@<[Page 4080a]>@
#<niyutvat># puø niyuto'÷vàþ santyasya matup masya vaþ tàntasyàstyartha pare padatvàbhàvàt na tasya daþ . vàyau %<niyutvàn somapãtaye>% yajuø 27 . 32 . tasyedaü cha . niyutvatãya vàyudevatàke haviràdau %<eùa và pràjàpatya eùa và niyutvatãyaþ>% ÷ataø bràø 6 . 2 . 2 15 .

#<niyutsà># strã bharatavaü÷yasya prastàrançpasya patnyàm %<prastàrasya niyutsàyàü hçdayaja àsãt vibhuþ>% bhàgaø 5 . 5 . 7 niyutsàyàmityatra nirutsàyàmiti pàñhàntaraü sà'pi tatràrthe .

#<niyuddha># naø ni + yudha--bhàve kta . bàhuyuddhe amaraþ . %<niyuddhaü saïkañayutam>% sàø daø . nipårvakasya yudhyateþ bàhuyuddhaparatvam . %<tena niyoddhukàme kimu baddhvavarmaõã>% naiùaø .

#<niyudratha># triø niyut--niyojito niyato và rathoyasya . gamanàya niyojitarathe %<sa dasrà niyudrathaþ>% çø 10 . 26 . 1 %<niyudratho gamanàya sarvadà niyataratho niyuktaratho và>% bhà0

#<niyoga># puø ni + yuja--gha¤ kutvam . 1 preraõe iùñasàdhanatvàdi bodhanena 2 pravartane niyojya÷abde dç÷yam . 3 àj¤àyàm 4 avakëptau avadhàraõe taccàvadhàraõam anyayogavyavacchedàrthakam . %<evàniyoge>% sugdhaø . aniyoge anavakëptàvityarthaþ %<tatsiùeve niyogena sa vikalpaparàïmukhaþ>% raghuþ . putrotpàdanàya vidhavàyàþ 5 niyojane ca . niyogaprakàra÷ca kùetraja÷abde 2406 pçø dç÷yaþ . %<ukto niyogo manunà niùiddhaþ svayameva hi>% vçhaspatiþ .

#<niyogya># triø niyoktumarhati ni + yuja--arhàrthe kartari õyat kutvam . prabhau . ÷akyàrthe karmaõi tu na kutvam .

#<niyojana># naø ni + yuja--bhàve lyuñ . 1 preraõe 2 pravartane bhçtyàdeþ karmakaraõàya 3 upade÷àtmakavyàpàre %<niyojanakàle'ùñàcatvàriü÷atamàdyànagniùñhe>% kàtyàø ÷rauø 21 . 1 . 8 . 4 nitaràü yojane ca %<pà÷aü kçtvà pratimu¤jatyathàto niyojanasyaiva>% ÷ataø vràø 3 . 7 . 3 . 13 .

#<niyojya># triø ni + yuja--÷akyàrthe karmaõi õyat %<prayojyaniyojyau ÷akyàrthe>% pàø ukteþ na kutvam . 1 pravartanãye niyu¤jateþ pravartanàrthakatvàt karmaõi õyatà tatkarma cacyate pravartanàkarma ca tajjanyapravçttimàn . tathà ca svargakàmoyajetetyàdau svargakàmo yàge niyojyaþ svargakàmàde÷ca kàmanàdvàrà yàge kçtisàdhyatàdhãdvàrà pravçttirjàyate iti tasya tathàtvam . tadetat ÷abdaciø uktaü yathà %<svargakàmo yajetetyàdau iùñasàdhanatvaü kàryatvaü và yadi vidhiþ samabhivyàhçtakriyànvayã tadanyànvayã và gurumate yàgàdirna kàryatayà liïà bodha yituü ÷akyate svargakàmaniyojyànvayayogyatàvirahàt . kàmanàvi÷iùñasya hi mamedaü kartavyamiti boddhçtvaü niyojyatvaü kàmanà ca tadbodhopayoge sati bhavati sa ca kàmanànantaraü kàmyasàdhanatàbodhàt kàryatàbodhe sati syàt eva¤ca svargasàdhanatàbodhe sati svargakàmaniyojyànvayayogyatà . na ca kàlàntare bhàvisvarge kriyà sàkùàt paramparayà và sàdhanamiti ÷abdo bodhayitumarhati à÷uvinà÷itvàt paramparàghañakànupasthite÷ca tçtãya prakàrasyàbhàvàt anyathà tamàdàya sàdhanatvasambhavàt kalpyamapyapårvaü na syàt iùñasàdhanatàvidhipakùe tu sphuñaivànupapattiþ . kàryatàvidhipakùe anvayaprakàratayà sàdhanatvaü ÷àbdamiti phalato na vi÷eùaþ . ataþ kriyàto'nyat svargasàdhanatàrhaü kàryaü kriyàkàryatànirvàhakamityàrtham>% gadàdhareõedaü niyojyànvayagranthe vivçtaü diïmàtramatrãcyate %<liïo'rthaþ kàryatvaü pàkàdikriyàyàmeba prathamato'nveti na tu svargakàmo yajetetyàdito yàgàdau prathamatastadanvayaþ kintu kàryatvenaiva vaidikaliïvàcye'pårve prathamato viùayatayà yàgàdyanvayaþ pratãyate viùayatvantu janyatvam tatra ca ÷akyatàvacchedakakàryatvaikade÷e kçtau svargakàmànvayaþ eva¤ca yàgaviùayakaü svargakàmakàryamiti pràthamiko bodhaþ tadanantaramapårvasya kçtisàdhyatà yàgadvàraiva, yàgamakçtvà apårvasya sàdhayituma÷akyatvàdato yàgakàryatàü vinà 'pårvakàryatvasanupapannamityanupapattipratisandhàüne tatsaha kçtalokasthalakëptakriyàkàryatànvayagocara÷àvdasàmagrãto yàge aupàdànikovodhaþ . punaranusandhãyamàna÷abdasahakçtànupapattij¤ànamevopàdànamiti gãyate tadasahakçtaü j¤àna¤càrthàpattiriti . na ca yàgakàryatàyàþ pårvamapratãtatvena yàgakàryatàvyatirekasya durgrahatvàt uktànupapattidhãreva na ghañate iti vàcyaü yàgo yadi kàryo na syàt tadà'pårvamapi kàryaü na syàt iti tarkàkàrànupapatti pratisandhànasya yàgakàryatàsiddhyanadhãnasya yàgakàryatà sàdhakatvopagamàt . na càpàdyàpàdakayoveyadhikaraõyànnokta tarkasambhava iti vàcyaü yàgo yadi kçtisàdhyo na syàt asàdhyakakçtyasàdhyakçtisàdhyavyàpàrako na syàditye tàdç÷atarkopagamena sàma¤jasyàt . kçtisàdhyajvalanàdiråpavyàpàrake kçtyasàdhyakàùñhàdau vyabhicàravàraõàyàsàdhyàntaü yàpàravi÷eùaõaü, kçtisàdhyavyàpàrake nitye vyabhicàravàraõàyà'nanukålatvamapekùya asàdhyakatvaü kçtau vi÷eùaõaü ÷abdànupapattidhãjanyatàvacchedakadharmayoþ saïkarã na doùo guõagatajàtyanabhyu pagamena tayorjàtitva virahàt . astu và kevala÷abdàdipramàõajanyabodhavijàtãya eva aupàdànikavodhaþ apårvàviùayakakàmikçterapårvasàdhanakriyàviùayakatvaü vinà'pårvasàdhanatànupapatteþ kçtau kriyàviùayakatvopapàdakatvaü tasyàþ kàmyasàdhanatvamapyapårvakàryatvopapàdakam iti yàgàdeþ kàmyasàdhanatàpyaupàdànikã, asmàkaü kàmyasàdhanatvasya vidhipratyayàvàcyatve'pyadhyàhàritasyàpyarthasya ÷àbdadhãgocaratayà padàjanyàyà api svargasàdhanatvopasthiteþ padajanyakriyàdyupasthitisahitàyàþ ÷àbdasàmagrãtvàdiùñasàdhanatvasyopàdànalabhyatà . vàjapeyena yajetetyàdau ca tadàbhidhànikameva svargàdipadopasthàpye iùñe katha¤cit tçtãyàrthakaraõatvànvaya upeyate iti gurumataü niràkçtya àhatyaiva yàgàdau vidhyarthakçtisàdhyatveùñasàdhanatvayoranvayabodhaü vyavasthàpayitukàmo vicàràïgaü vipratipattiü dar÷ayati atheti svargakàmoyajetetyàdàviti kàlàntarabhàviphalakàmabodhakaghañitavedavàkye ityarthaþ pratipàdyatvaü vighàvanveti vidhitva¤ca vidadhàti pravartayatãti vyutpattyà pravçttiprayojakatvaü pravçttijanakatàvacchedakaprakàratà÷rayatvam . kàryatvasya vi÷iùyaiva kathaü na pakùatopeyate ityàkàïkùàyàm iùñasàdhanatàsàdhàraõaråpàvacchinnaþpakùo, guråõàmabhàvasàdhane eva naiyàyikàbhimatasyàhatyakriyàyàmiùñasàdhanatànvayasyàpi niràkaraõaü bhavatãtyuktànugataråpeõa pakùakaraõaprayojanamàviskartuü vidhitvena saügràhyamarthadvayaü dar÷ayati iùñasàdhanatvaü kàryatvaü veti vàkàro'nàsthàyàü na vikalpe . iùñasàdhanatvasya vidhitvapakùe kàryatvasyàkattvàt . eva¤càlaukikakriyàgocarakàlàntarabhàviphalakàmanàdhãnapravçtti paraliïpada tàtparyaviùayapravartakadharmatvameva paryavasitaü pakùatàvacchedakam>% ityupakrame tu madhye %<svargakàmeti kàmyasvargasàdhanatànirvàhakàpårvaråpayyàpàre sàdhanatvàpratyàyame svargakàmakçtisàdhyatvànvayabodhajanakadhãviùayatadandrayaprayojaka svargakàmaniyojyakatvaråpayogyatàviùayaka÷àbdaj¤ànasya janakãbhåtaü yanniyojyatayà svargakàmaråpaniyojyasyànvayaprayojakasvargasàdhanatàyàj¤ànaü tadasambhavàdityarthaþ . kçtiviùayaniùñhakàmyasàdhanatàyàþ kçtivi÷eùaprayojakatve'pi iùñàsàdhanasyàpi sandhyàvandanàdeþ kçtita utpatteþ . kçtisàdhyatvasàmànye yadyapi sàkùànneùñasàdhanatvaü prayojakaü tathàpi tatra kartuþ kriyàniyojyatvaü kriyàviùayakakçtisàdhyatàj¤ànabattvaråpaü prayojakamiti kàryatànvayabodhasàmànye karturniyojyatàj¤ànamanvayaprayojakaråpayogyatàj¤ànavidhayà kàraõam tadapi j¤ànaü ÷àbdàtmakamevopeyam pramàõàntaràbhàvàt . eva¤ca kàmyasthale kàminiyojyatayà vodhe kàmanàvi÷iùñasyaiva tathàbhànamaïgãkàryaü kàmanàyà vi÷eùaõatvàva ÷yakatvàt kàmanàyà upalakùaõatve àtmamàtrasyaivopala kùyatayà niùkàmasàdhàraõaniyojyatàbodho na, vidherapràmàõyaprasaïgàt>% %<vastuto vedasthale vi÷iùñànvayaparatàyà autsargikyàþ katha¤citsambhave tattyàgàyogàdapi kàmanàyà vi÷eùaõatvamàva÷yakameva>% . sthalàntare ca %<yadyapi niyojyatvaü vidhikartçkapravartanàråpaniyogakarmatvaü dhàtvarthatàvacchedakapravçttiråpaphalà÷rayatvameva pravartakaj¤ànànukålavyàpàrasya niyogatve ca tàdç÷aj¤ànà÷rayatvameva tathàpi niruktaü pàribhàùikameva và niyojyatvam atha và pravartakaj¤ànopadhàyakatànirvàhakavyàpàro niyoga iti kàmànàsàdhàraõaü tàdç÷aj¤ànopadhàyakatvaü niyojyatvaü kàmanàyàstadbodhopayoge kàryatàbothajanakatvebhavati nirvahatãtyarthaþ . anyathà vi÷eùaõàü÷e tadvàdhena kàmanàyà vi÷eùaõatvàyogàditi bhàvaþ . sa ceti kàmanàyàstadbodhopayoga÷cetyarthaþ . kàmanànantaraü kàmyasàdhanatàbodhàt kàryatvabodhe satãti kàmanàdhãnakàmyasàdhanatà bodhasya kàryatàbodhopayoge satãtyarthaþ sàkùàttadanupayogàditi bhàvaþ . kàmyasàdhanatàbodhasya kànanàdhãnatvaü kàmanàviùayakatvena bodhyaü tathà ca kàmanàvi÷iùñasya kriyàniyojyatvaü kàmanàyàþ kriyàniùñhakàmyasàdhanatà j¤ànopayogitànirvàhyamiti taddhvañakakriyàniùñhakàmyasàdhanatvamapi niyojyatànvayaprayojakamiti paryavasitam . eva¤ca svargakàmasàdhanatàyà niyojyatayà svargakàmànvaya prayojakatve ca sati satyeva niyojyànvayayogyatà niyojyatvànvayaprayojakayogyatàghañitaniyojyànvayabodhasàmagrãsampattiþ . eva¤ca yàgaþ svargasàdhanãbhåta svaniyojya svargakàmakàryatànvayadhãretanmate tatra svargakàme niyojyatàj¤ànaü kriyàyàü svargasàdhanatàj¤àna¤ca yogyatàj¤ànameva aupàdànikaråpamanupapattimàtramålakaü và apekùyate iti tasyà api svargasàdhanatàviùayakatayà tannirvàhakaphalasamayaparyantasthàyivyàpàrajanakatvaj¤ànabhapyapekùitamiti nàhatyakriyàkàryatàdhãriti samudàyàrthaþ>% . evaü ÷ucitvatatkàlàdiråpakartçvi÷eùayutasyàpi niyojyatvam atra ko niyojyaþ ityàkàïkùayotthàpitasya ÷ucitattat kàlajãvitvàderadhikàrivi÷eùaõasya niyojyatàprayojakatvàt ityàkàre vistaraþ .

#<niyoddhç># puø ni + yugha--tçc . 1 kukkuñe ràjaniø 2 vàhuyuddhakàriõi triø .

#<nir># avyaø né--kvip na dãrghaþ . 1 viyoge 2 atyaye 3 àde÷e 4 atikrame 5 bhoge 6 ni÷cite ca gaõaratnamahoø . tatra yathàkramamudàhçtaü ca yathà 1 niþsaïgaþ 3 nirmegham 3 nirde÷aþ . 4 niùakràntaþ 5 nirve÷aþ . 6 ni÷citam . 7 niùedhe mediø nirmakùikam . ayaü ÷abdaþ pràdiþ sàntaþ rànta÷ca %<nisastapatàvàsevane>% pàø 8 . 2120 såtre nisa iti nirde÷àt niùkçtaü duùkçtamityudàhçtya %<idudupaghasya sakàrasya yo visarjanãyaþ>% iti bhàùyokte÷ca sàntatvam . %<niraþ kuùaþ>% pàø 7 . 2 . 46 såtre nira iti nirde÷àt ràntatvam . evaü dus dur sàntorànta÷ca duùkçtamityatra bhàùyokteþ sàntatvam %<suduroradhikaraõe>% vàrtiø såtre suduroriti nirde÷àt ràntatvam . upasargagaõasåtre tu tantroccàritaþ manoramà .

#<niraü÷a># triø nirgato'ü÷àt niràø taø . såyabhujyamànarà÷eþ prathame rà÷estri÷àü÷aråpe bhàge tadrà÷ibhogasya aü÷a÷ånyatvàt tathàtvam . %<rà÷eþ prathamabhàgasthaþ niraü÷aþ såryaþ ucyate>% jyotiùam . 2 rave rà÷yantarasaükràntidine raghuø . nirgatã bhàgo yasya pràø baø và kap . 3 bhàgarahite ca . %<patitastatsutaþ klãvaþ païgunmattako jaóaþ . andho'cikitsyarogàrto bhartavyàste niraü÷akàþ>% yàj¤aø %<niraü÷au klãvapratitau jàtyandhavadhirau tathà>% manuþ . anaü÷auveti pàñhaþ

#<nirakùa># triø nirgataþ akùastadunnatiryasmàt pràø baø . akùonnati÷ånyade÷e sa ca de÷aþ såø siø ukto yathà %<samantànmerumadhyàt tu tulyabhàgeùu toyadheþ . dvãpeùu dikùu pårvàdi nagaryo devanirmitàþ . bhåvçttapàde pårvasyàü yamakãñãti 1 vi÷rutà . bhadrà÷vavarùe nagarã svarõapràkàratoraõà . yàmyàyàü bhàrate varùe laïkà 2 tanmahatã purã . pa÷cime ketumàlàkhye romakàkhyà 3 prakãrtità . udak siddhapurã 4 nàmnà kuruvarùe prakãrtità . bhåvçttapàdavivaràstà÷cànyãnyaü pratiùñhitàþ . tàbhya÷cottarago merustàvàneva surà÷rayaþ . tàsàmuparigo yàti viùuvastho divàkaraþ . na tàsu viùuvaücchàyà nàkùasyonnatiriùyate . merorubhayato madhye dhravatàre nabhaþsthite . nirakùade÷asaüsthànàsubhaye kùitijà÷raye . ato nàkùocchrayastàsu dhruvayoþ kùitijasthayoþ . navatirlambakàü÷àstu meràvakùàü÷akàstathà>% .

#<niragni># puø nirgato'gnistatsàdhyakàryaü yasmàt pràø baø . ÷rotasmàrtàgnisàdhyakarmarahite dvije %<ekoddiùñaü sadà kuryàt niragniþ ÷ràddhadaþ sutaþ>% u÷anàþ %<vãrahà và eùa devànàü bhavati yo'gnimudvàsayate>% ÷rutau agnityàgasya putrahatyàtulyapàpajanakatvamuktam . upapàtaka÷abde niragnitàdoùa upapàtakatvena manunokto dar÷itaþ .

#<niraïku÷a># triø nirgato'ïku÷a iva pratibandhako yasya pràø baø . 1 pratibandha÷ånye 2 anivàrye jañàdhaø %<vikrayàrthaü hi yo hanyàt bhakùayedvà niraïku÷aþ>% bhàø anuø 3608 ÷loø . %<niraïku÷àþ kavayaþ>% . %<kubalayadç÷àü vàmaþ kàmo nikàmaniraïku÷aþ>% gãtagoø .

#<niraïga># triø nirgatamaïgaü yasya pràø baø . 1 aïgahãne 2 råpakàlaïkàrabhede naø sàø daø alaïkàra÷abde 402 pçø dç÷yam .

#<niraïgula># triø nirgatamaïgulibhyaþ pràø taø acsamàø . aïgulitonirgate .

#<nirajina># naø nirgatamajinàt pràø taø . ajinàt nirgate nirudakàdiø antodàttatàsya .

#<nira¤chana># naø ÷àlàïgopàyàbhyàsarajvàþ prathame ùaùñhe bhàge kartavye lakùaõabhede ÷àlàïgamuktaü pari÷iùñe %<viü÷atyaratniþ ÷àlà syàttadardhena tu vistçteti>% tatsàdhanopàya÷ca %<pramàõàrdhaü bàbhyasyàbhyàsapaùñhe lakùaõaü karoti tannira¤chanamiti atra viü÷atyaratnirmålarajjvuþ da÷àratnirabhyàsarajjvuþ tasyàþ prathame ùaùñhe bhàge nira¤chanam tasyà ardhe pa¤càratnimite ÷roõyaïkanàrthamiti>% kàtyàø ÷rauø 7 . 1 . 24 karkaþ .

#<nira¤jana># triø nirgatama¤janaü kajjalaü tadiva samalamaj¤ànaü và yasmàt pràø baø . 1 kajjalarahite netre 2 doùarahite 3 aj¤àna÷ånye paramàtmani puø %<tadà vidvàn puõyapàpe vidhåya nira¤janaü paramaü sàmyamupaiti>% muõóakopaø %<niravadyaü niru¤janam>% ÷vetàø . 4 ÷ive puø %<dãrgharomà dãrghabhujo dãrghavàhurnira¤janaþ>% harivaüø 227 aø ÷ivanàmoktau .

#<nirati># strã nitaràü ratiþ, ni + rama--ktin và . atyantaratau .

#<nirati÷aya># puø nirgato'ti÷ayo yasmàt nitaràmati÷ayo và . 1 atyantàti÷aye 2 svàpekùayàti÷aya÷ånye 3 parame÷vare yadapekùayà kasyàpyati÷ayàbhàvaþ 4 tasmin triø . %<tatra nirati÷ayaü sàrvaj¤yavãjam>% pàtaø såø %<yadidamatãtànàmatapratyutpannapratyekasamuccayàtãndriyagrahaõamalpaü bahviti sàrvaj¤yavãjametadvivardhamànaü yatra nirati÷ayaü sa sarvaj¤aþ . asti kàùñhàpràptiþ sàrvaj¤yavãjasya sàti÷ayatvàt parimàõavaditi yatra kàùñàpràptirj¤ànasya sa sarvaj¤aþ sa ca puruùavi÷eùaþ>% bhàø %<vyàcaùñe yadidamiti . buddhisatvàvarakatamo'pagamatàratamyena yadidamatãtànàgatapratyutpannànàü pratyeka¤ca samuccayena ca vartamànànàmatãndriyàõàü grahaõaü tasya vi÷eùaõamalpaü bahviti sàrvaj¤yavãjaü kàraõam . ka÷cit ki¤cidevàtãtàdi gçhõàti ka÷cid bahutaraü ka÷cidbahutamam etadvivardhamànaü yatra niùkràntamati÷ayàt sa sarvaj¤a iti tadanena prameyamàtraü kathitam . atra prabhàõayàta asti kàùñhà pràptiþ sàrvaj¤yavãjasyeti sàdhyanirde÷aþ nirati÷ayakàùñhà yataþ paramati÷ayavattà nàstãti . tena nàvadhimàtreõa siddhasàdhanaü, sàti÷ayatvàditi hetuþ . yat sàti÷ayaü tat tatsarvaü nirati÷ayaü yathà kuvalàmalakavilveùu sàti÷ayamiti . vyàptiü dar÷ayati parimàõavat . na ca garimàdiguõairvyabhicàra iti sàmpratam, na svalva'vayavagarimàvayavinaþ kintvà, paramàõubhya antyàvayavibhyo yàvantaþ kecana teùà pratyekaü vartinaü garimàõaü samàhçtya garimavardhamànatàbhimànaþ j¤ànantu pratij¤eyaü samàpyate ityekadvibahuviùayatayà yuktaü sàti÷ayamiti na vyabhicàraþ>% vivaraõam .

#<niratyaya># triø nirgato'tyayo yasya pràø baø . 1 atyaya÷ånye %<niratyayaü sàma na dàna varjitam>% kiràø . abhàve'vyayãø . 2 atyayàbhàve avyaø .

#<niradhva># triø niùkrànto'dhvanaþ pràø taø acsamàø . adhvano niùkrànte .

#<niranunàsika># triø nirgatamanunàsikamanunàsikatvaü yasya . anunàsikabhinne varõabhede %<yalo dvidhà'ro niranunàsikaþ sànunàsikaþ>% mugdhavodhaþ .

#<niranuyojyànuyoga># puø gautamokte nigrahasthànabhede tallakùaõam tatroktaü yathà %<nigrahasthànàtiyogo niranuyojyànuyoyaþ>% såø %<nigrahasthànalakùaõasya mithyàdhyavasàyàdanigrahasthàne nigçhãto'sàti paraü bruvan niranuyojyànuyogànnigçhãto veditavyaþ>% iti bhàø . %<avasare yathàrthanigrahasthànodbhàvanàtiriktaü yannigrahasthànodbhàvanaü tadityarthaþ etenàvasare nigrahasthànodbhàvane ekanigrahasthàne nigrahasthànàntarodbhàvane ca nàti vyàptiþ . so'yaü caturdhà chalaü jàtiràbhàso'navasaragrahaõa¤ca . àbhàso vyabhicàràdàvasiddhyàdyudbhàvanam anavasaragrahaõa¤càkàle evodbhàvanaü yathà tyakùasi cet pratij¤àhàniþ vi÷eùayasi cet hetvantaram . evamavasaramatãtyakathanamapi, yathà ucyamànagràhyasyàpa÷abdàdeþ parisamàptau evamanuktagràhyàj¤ànàdyananubhàùaõàvasare'nudbhàvyabodhàviùkaraõànubhàùaõapravçtte vàdini tadudbhàvanamityàdikamuhyam>% vçttiþ .

#<nirantara># triø nirgatamantaraü yasmàt pràø baø . 1 santate avicchinne santatiyukte santati÷ca dai÷ikã kàlikã ca tatra dai÷ikaviccheda÷ånye %<kçtàparàdhànapi yoùitaþ priyàn pariùvajante ÷ayane nirantaram>% çtusaø %<bhåbharturàyatanirantarasanniviùñàþ>% màghaþ %<nirantaràsvantara vàtavçùñisu>% kumàø kàlikaviccheda÷ånye niravadhau yathà %<kapilànàü savatsànàü varùamekaü nirantaram>% bhàø vaø 97 aø 2 aparidhàne 3 anantardhàne 4 abhede 5 atàdàrthye ca . nirantaràlàdayo'pyatra %<nirantaràlà kariõàü kadambakaiþ>%

#<nirantaràbhyàsa># puø karmaø . 1 satatàvçtte baø vaø . 2 svàdhyàyetrikà0

#<niranvaya># triø nàsti anvayaþ sambandho yatra . 1 sambandharahite %<kà tvamekàkinã bhãru! niranvayajane vane>% bhaññiþ . 2 svàmisamakùatàråpasambandha÷ånye steyabhede %<syàt sàhasaü tvanvayavat prasabhaü karma yat kçtam . niranvayaü bhavet steya hçtvà'pahnåyate ca yat>% manuþ (niranvayaü) %<svàmiparokùàpahçtaü steyam>% kullåø . 3 svàmisambandha÷ånye steye ca %<paripåteùu dhànyeùu ÷àkamålaphaleùu ca . niranvaye ÷ataü daõóaþ sànvaye'rdha÷ataü damaþ>% manuþ %<niùpulàkãkçteùu dhànyeùu ÷àkàdiùu càpahçteùu anvayo dravyasvàminàü sambandhaþ yena saha ka÷cidapi sambandho nàsti>% kallåø . 4 nirvaü÷e ca .

#<nirapatrapa># triø niùkràntaþ apatrapàyàþ pràø taø . nirlajje dhçùñe jañàø . %<apsaro menakà brahman nirdayà nirapatrapà>% bhàø àø 8 aø .

#<nirapekùa># triø nirgatà apekùà yasya pràø baø . 1 apekùà÷ånye svàrthavodhanàya anyàpekùà÷ånye %<nirapekùo ravaþ ÷rutiþ>% bhaññavàrtikam . taüttatkarmasu viniyogasàdhakànàü ÷ruti liïgàdãnàü madhye ÷ruteþ (÷råyamàõavibhakteþ) itarànapekùaõena viniyogasàdhakatvàt tathàtvaü liïgàdãnàü tu dvitãyàdi÷rutiü kalpayitvà taddvàraiva tathàtvamiti sàpekùatvamiti bhedaþ . 2 à÷à÷ånye %<adhyàtmaratiràsãno nirapekùo niràmiùaþ>% manuþ . 3 a÷aktaviùayake %<uktàni pratiùiddhàni punaþ sambhàvitàni ca . sàpekùanirapekùàõi ÷rutivàkyàni kovidaiþ>% . %<sàpekùanirapekùàõi ÷aktà÷aktaviùayàõi>% jyotiø taø raghuø .

#<niramaõa># naø niyataü ramaõam . niyataratau atyantànuràge %<nirçtirniramaõàt>% niruø 2 . 7 niyataü ramatyasmin ni + rama + àdhàre lyuñ . 2 niyataràgàdhàre %<a÷va÷ataü niraùñaü niramaõam>% ÷ataø bràø 13 . 4 . 2 . 5

#<niramitra># puø pàõóavanakulasya putramede %<nakulastu caióyàü kareõumatãü nàma bhàryàmudavahat yasyàü putraü niramitraü nàmàjanayat>% bhàø àø 45 aø . nirgato'mitro yasya . 2 ÷atrurahite triø . 3 trigartaràjaputrabhede puø %<hàhàkàro mahànàsãt trigartànàü jane÷vara! . ràjaputraü hataü dçùñvà niramitraü mahàratham>% bhàø droø 157 aø . 4 bàrhadrathavaü÷ye bhàvini nçpabhede puø %<tato yutàyustasyàpi niramitro'tha tatsutaþ>% bhàgaø 9 . 22 . 30 bhàvivàrhadrathavaü÷oktau .

#<niraya># puø nirgato'yotra pràø baø nãcairetyatra nir + i àghàre ac và . narake amaraþ %<niraye caiva patanaü yàtanà÷ca yamakùaye>% manuþ .

#<nirayaõa># naø nir + aya--bhàve lyuñ . nirgamane . karaõe lyuñ . nirgamanopàye %<pa÷càt nirayaõaü kçtam>% çø 10 . 123 . 6 %<nirayaõaü nirgamanopàyaþ>% bhàø .

#<nirargala># triø nirgatamargalamiva pratibandho yasya pràø baø . pratibandha÷ånye amaraþ .

#<nirartha># puø nirgato'rtho yasya pràø baø . artha÷ånye 1 niùphale 2 abhidheya÷ånye ca %<nirarthà sàpyamårtatvàt puruùasya mahãpate>% màrkaõóeyapuø .

#<nirarthaka># triø nirgato'rtho yasya pràø baø và kap . 1 niùphale %<prasàdo niùphalo yasya krodha÷càpi nirarthakaþ>% bhàø uø 35 aø . %<itthaü jagma nirarthakaü kùititale'ruõye yathà màlatã>% sàø daø . 2 abhidheya÷ånye 3 kàvyadoùabhede ca %<nirarthakaü tuhãtyàdi påraõaikaprayojanam>% candràø gautamokte 4 nigrahasthànabhede %<varõakramanirde÷avannirarthakam>% såø %<yathà nityaþ ÷abdaþ kacañatapayjavagaóada÷tvàt jhabha¤ghaóhadhaùabaditi evamprakàraü nirarthakam abhidhànàbhidheyabhàvànupapattau arthagaterabhàvàd varõà eva krameõa nirdi÷yanta iti>% bhàø . %<varõànàü krameõa nirde÷o javagaóetyàdiprayogastattulyo nirde÷ornirarthakaü nigrahasthànam avàcakapadaprayoga iti phalitàrthaþ . avàcakatvaü ca ÷aktyà niråóhalakùaõayà ÷àstraparibhàùayà và bodhyaü samayabandhavyatirekeõeti bi÷eùaõãyaü tena yatràpabhraü÷ena vicàraþ kartavya iti samayabandhastatràpabhraü÷e na doùaþ . jhañiti saüvareõa tu na doùa ityuktapràyam . asya sambhavaþ pramàdàdityavadheyam>% vçttiþ . krama÷cehàkùarasamàmnàye màhe÷vare såtre yathà pañhitàstathetyarthaþ .

#<niravakà÷a># triø nirgato'vakà÷o yasya pràø baø . 1 asambhavatkàlàntarakartavyatàke kàrye 2 avakà÷a÷ånye ca .

#<niravagraha># triø nirgatã'vagrahaþ pratibandho vçùñipratibandho niyamanaü và yasya pràø vaø . 1 svacchande svatantre anyecchànadhãnapravçttiyukte amaraþ . %<kecit krodhasamàviùñà madàndhà niravagrahàþ>% bhàø bhãø 94 aø . 2 vçùñipratibandha÷ånye ca .

#<niravadya># triø nirgatabhavadyaü doùaþ aj¤ànaü ràgadveùàdi và yasya . 1 nirdoùe utkçùñe %<tasya niravadyavidyoddyotena dyotitastattvato'yamarthaþ>% dàyabhàø . 2 aj¤àna÷nye 3 ràgàdi÷ånye paramàtmani ca %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam>% ÷vetàø uø .

#<niravayava># triø nirgato'vayavo yasya . nyàyamata 1 avayava÷ånye paramàõvàkà÷àdau sarvathàvayava÷ånye 2 brahmaõi ca %<nà÷akàraõàbhàvena niravayavadravyàõàü nà÷àbhàvaþ>% sàø praø bhà0

#<nirava÷eùa># triø nirgato'va÷eùo yasya . ava÷eùa÷ånye samagre %<yàvat nirava÷eùaü bhavati tàvat dàhayitvà>% à÷vaø ÷rauø 3 . 11 . 5 .

#<niravasita># triø nir + ava + so--kta . yena bhukte pàtraü saüskàreõàpi na ÷udhyati tasmin pàtrabahiùkçte caõóàlàdau .

#<niravahànikà># strã nira + ava + hana--õvul . pràcãre ÷abdamàlà .

#<niravinda># puø parvataråpe tãrthabhede %<a÷mapçùñhe gayàyà¤ca niravinde ca parvate>% bhàø ànuø 25 aø .

#<nira÷ana># avyaø a÷anasyàbhàvaþ avyayoø . 1 bhojanàbhàve . nirgatama÷anaü yasya pràø baø . 2 bhojanarahite triø %<a÷makuññà nira÷anà da÷apa¤catapà÷ca ye>% harivaüø 46 aø .

#<niraùña># puø nirgatàni aùñau vayovya¤janàni yasmàt óadsamàø . caturviü÷ativarùãye 2 a÷ve %<a÷va÷ataü niraùñaü niramaõam>% ÷ataø bràø 12 . 4 . 2 . 5 %<a÷vasya dantagatàni vayovya¤janàni bhavanti teùàmemaikaü trãõi trãõi barùàõi anuvartate tànyaùñau vya¤janàni nirgatànyasmàditi niraùñaü catuviü÷ativaùãyam>% bhàø . nira + akùa--kta . 2 niràkçte triø %<vçùàyudho na vadhrayo niraùñàþ>% çø 1 . 33 . 6 %<niraùñà niràkçtàþ>% bhàø .

#<nirasa># triø nivçtto raso yasmàt pràø baø . 1 nivçttarase rasahãne 2 niþ÷reõikàtçõe strã ràjaniø .

#<nirasana># naø nir + asu--kùepe bhàve lyuñ . pratyàkhyàne amaraþ %<sa piturvikriyàü dçùñvà ràjyànnirasanaü tathà>% màø à÷vaø 4 aø . àdhàre lyuñ . 2 badhe niùkçùya asanam kùepaõam . 3 niùñhãvane ca mediø . ùñivu nirasane ityukteþ ùñhãvanasya niùkçùya÷leùmàdeþ kùepaõaråpatvàttathàtvam .

#<nirasta># triø nira--asa--kùepe karmaõi kta . 1 pratyàkhyàte nivàrite amaraþ %<nirastagàmbhãryamapàstapuùpakam>% màghaþ %<nirastaþ paràvasuþ>% kravyàdàgnibhànatyàge mantraþ . 2 tvaritodite naø . 3 tyakta÷are puø amaraþ . 4 niùñhyåte 5 pratihate 6 preùite triø mediø . bhàve kta . 7 niùñhãvane 8 nivàraõe 9 kùepaõe ca naø .

#<nirasthi># naø nirgatamasthi yasmàt pràø baø . dårãkçtàsthike màüse %<màüsaü nirasthi susvinnaü punardç di cårõitam>% su÷rutaþ .

#<nirahaïkàra># triø nirgato'haïkàro yasya pràø vaø . 1 abhimàna÷ånye dehendriyàdàvahamamityabhimàna÷ånye 2 dhanavidyàvattvàdinimittàtmotkarùasambhàvanàhãne ca %<nirvairà nirahaïkàrà vigatakrodhamatsaràþ>% bhàø à÷raø 32 aø .

#<niraham># triø nirgatamahamiti buddhiryasya pràø baø . ahaïkàra÷ånye %<pratyak pra÷àntaü sudhiyopalambhaü hyanàmaråpaü nirahaü prapadye>% bhàgaø 5 . 19 . 4 ÷loø .

#<nirahna># puø nirgatamahnaþ pràø saø ñacsamàø %<ahnohna etebhyaþ>% pàø ahnàde÷aþ ahno'dantàt pàø niyamàt na õatvam %<ahnàhàntàþ puüsi>% pàø puüstvam . 1 nirgate dine niùkrànto'hnaþ niràø taø sàdhanaü pràgvat . 2 dinàt nirnate triø .

#<niràka># puø nira + aka--vakragatau bhàve gha¤ . 1 pàke 2 svede ca karmaõi gha¤ . asatkarmaphale hemacaø .

#<niràkariùõu># triø nir + à + kç--÷ãlàrthe iùõuc . niràkaraõa÷ãle nivàraõa÷ãle %<niràkariùõå vartiùõå vardhiùõå parito raõam>% bhaññiþ %<niràkariùõorvçjinàdçte'pi>% raghuþ %<niràkariùõutà caiva vij¤eyàþ pà÷avàguõàþ>% su÷rutaþ .

#<niràkàïkùa># triø nirgatà àkàïkùà apekùà icchà và yasya pràø vaø . 1 ÷àbdabodhopayogyapekùà÷ånye 2 icchà÷ånye ca %<teùàü vàkyaü niràkàïkùam>% kàtyàø ÷rauø 1 . 3 . 2 %<yàvat padavçndaü niràkàïkùaü pårvàparapañhitapadàntaràkàïkùàrahitam>% saügrahavyàkhyà . àkàïkùàsvaråpa¤ca àkàïkùà÷abde dç÷yam .

#<niràkàra># triø nirgataþ àkàro'vayavo'sya pràø baø . 1 avayavahãne 2 dehàdyàkàravarjite brahmaõi ca %<tejaþsvaråpo bhagavàn niràkàro nirà÷rayaþ>% brahmavaiø janmasyaø 7 aø . %<niràkaraj¤ànavàde'pi yogyatàva÷ena pratikarmavyavasthàyàþ sthitatvàt>% sarvadaø . àkàra àhvànam . 3 nirgatàhvàne ca %<niràkàrà nirànandà dãnà pratihatasvanà>% (ayodhyà) ràmàø ayoø 113 saø .

#<niràkula># nitaràmàkulaþ pràø baø . atyantàkule %<alikulasaïkula kusumasamåhaniràkulavakulakalàpe>% gãtagoø . %<supàtranikùepaniràkulàtmanà>% màghaþ .

#<niràkçti># strã nir + à + kç--ktin . 1 pratyàde÷e niràkaraõe nivàraõe amaraþ . %<pralayaþ sukhaduþkhàbhyàü ceùñàj¤ànaniràkçtiþ>% sàø daø . nirgatà àkçtiràkàro'sya pràø baø . 2 niràkàre %<yo'sau viùõuragàdhàtmà paramàtmà niràkçtiþ>% harivaüø 218 aø . nir + à + kç--kartari ktic . 3 pa¤cayaj¤atyàgini puø %<yakùmã ca pa÷u÷àla÷ca parivettà niràkçtiþ>% manuþ %<yastu pa¤ca mahàyaj¤avihãnaþ sa niràkçtiþ>% kullåø dhçtavacanam . %<niràkartàsuràdãnàü sa vij¤eyo niràkçtiþ>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam . tasya devayaj¤aniràkartçtvàt tathàtvam . 4 rohitamanuputrabhede puø %<dakùaputrasya putràste rohitasya prajàpateþ . manoþ putro dhçùñaketuþ pa¤cahotro niràkçtiþ>% harivaüø 7 aø .

#<niràkçtin># triø niràkçtamanena iùñàø ini . niràkaraõa kartari %<alolupo'vyathodànto na kçtã na niràkçtã>% bhàø ÷àø 236 aø .

#<niràtaïka># triø nirgatà àtaïkà yasya yasmàdvà pràø baø . 1 bhaya÷ånye 2 rogarahite ràjaniø %<puruùàyuùajovinyo niràtaïkà nirãtayaþ>% raghuþ . 3 ÷ive puø .

#<niràtapa># triø nirgata àtapo yasmàt pràø baø . 1 àtapa÷ånye 2 ràtrau strã ÷abdacaø .

@<[Page 4086a]>@
#<niràbàdha># triø nirgatà àbàdhà yasya . 1 àbàdhà÷ånye 2 vyathà÷ånye 3 prativandha÷ånye ca %<davãyàn mahãdharo nedãyàn dãrgho bahuriti vyavahàra÷ca niràbàdhaü jàgaråkatvatvàt>% sarvadar÷anasaüø . 4 pakùàbhàsabhede puø %<aprasiddhaü niràbàdhaü nirarthaü niùprayojanam . asàdhyaü và viruddhaü và pakùàbhàsaü vivarjayet>% mitàø dhçtavacanam . %<niràbàdham asmadgçhapradãpaprakà÷enàyaü svagçhe vyavaha ratãti>% mitàkùarà .

#<niràmaya># triø nirgata àmayàt pràø taø . 1 àmayarahite roga÷ånye amaraþ . 2 vanacchagale puüstrãø mediø 3 ÷åkare ÷abdamàlà ubhayatra striyàü jàtitvàt ïãù .

#<niràmàlu># puø nitaràü ramate'tra rama--àlu . kapityavçkùe ÷abdacaø .

#<niràmiùa># triø nirgatamàmimabhilàùo màüsàdyàmiùaü và yasmàt pràø baø . 1 lobha÷ånye %<adhyàtmaratiràsano niraprekùo niràmiùaþ>% manuþ 2 rmàsàdyàmiùahãne ca %<sàmiùaü kuraraü dçùñvà badhyamànaü niràmiùaiþ . àmiùasya parityàgàt kuraraþ sukhamedhate>% bhàø ÷àø 119 aø . 3 àmiùarahite annàdau . %<naivedyai÷ca niràmiùaiþ>% tiø taø .

#<niràlaka># puø strã nir + ala--õvul . sàmudre matsyabhede %<timitimiïgilakuli÷apàkamatsyaniràlakanandivàralakamakaragargarakacandrakamahàmãnaràjãvaprabhçtayaþ sàmudràþ>% su÷ruø .

#<niràlamba># triø nirgata àlambaþ avalambanaü yasya pràø baø . 1 avalambana÷ånye %<evaü mayi niràlambe ÷àpàt ÷ithi latàü gate>% harivaø 17 aø %<niràlambo lambodarajanani! kaü yàmi ÷araõam>% jagannàthaþ . 2 àkà÷amàüsyàü strã ràjaniø . tasyà målaråpàlambana÷ånyatvàttathàtvam 3 brahmaõi naø tadadhikàreõa pravçtte 4 upaniùadbhede na upaniùacchabde 1222 pçø dç÷yam .

#<niràloka># triø nirgata àloka uddyoto dçùñhirvà yasmàt pràø vaø . àloka÷ånye 1 andhakàre 2 àlokanarahite ca %<kçtvà lokàn niràlokàt>% bhàø àø 32 aø .

#<nirà÷a># triø nirgatà à÷à yasya pràø baø . à÷àrahite %<nirà÷àþ pitaro yànti ÷àpaü dattvà sudàruõam>% tiø taø %<sano babhåvendumatãnirà÷am>% raghuþ . tasya bhàvaþ pya¤ . nairà÷ya à÷à÷ånyatve %<à÷à balavatã ràjan! nairà÷yaü paramaü sukham . à÷àü nirà÷àü kçtvà tu sukhaü svapiti piïgalà>% bhàø ÷àø 178 aø .

@<[Page 4086b]>@
#<nirà÷iù># triø nirgatà à÷ã rà÷aüsanaü yasya pràø baø . 1 à÷aüsana÷ånye %<jagaccharaõyasya nirà÷iùaþ sataþ>% kumàø %<nirà÷ãrnimamo bhåtvà yudhyasva vigatajvara>% gãtà . vairàgyadàróhyena 2 vigatatçùõe ca .

#<nirà÷raya># triø nirgata à÷raya àdhàro'valambanaü và yasya . 1 à÷rayarahite 2 àlambanarahite ca %<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyo vinà yathà chàyà . tadvadvinà vi÷e ùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgam>% sàüø kàø %<nirà÷rayaü màü jagadã÷a! rakùa>% udbhañaþ %<tyaktvà karmaphalàsaïgaü nityavçpto nirà÷rayaþ>% gãtà %<nirà÷rayaþ yogakùemàrthamà÷rayaõãyarahitaþ>% ÷rãdharaþ . 3 advaitadar÷anena dehendriyàdyabhimàna÷ånye ÷abdàrthaciø .

#<niràsa># puø nira + asa--bhàve gha¤ . 1 pratyàkhyàne niràkaraõe %<tathà vij¤ànapakùaniràsaheturbàhyapratãtyàdi>% sàüø prabhàø . nira + à + asa--ac . 2 niràsake triø %<niràsairalasaiþ ÷ràntaistapyamànaiþ svakarmabhiþ>% bhàø ÷àø 270 aø .

#<niràhàra># triø nirgata àhàro yasya pràø baø . 1 àhàra÷ånye %<niràhàrà÷ca ye jãvàþ>% tarpaõamantraþ . nivçtta àhàraþ pràø saø . 2 nivçtte àhàre %<pa÷càttàpo niràdvàraþ sarve'mã ÷uddhihetavaþ>% yàj¤aø avyayãø . 3 àhàràbhàve na0

#<niraïgiõã># strã nibhçtamaïgaü niraïgaü tadastyasyà àcchàdyatvena ini ïãp . tiraskariõyàü pracchadapañe trikà0

#<nirindriya># triø nirgataü nivçttamindriyaü yasya pràø baø . indriya÷ånye %<ye ca kecinnirindrayàþ>% manuþ .

#<nirãti># triø nirgatà ãtiryatra . ativçùñhyàdãti÷ånye %<nirãtibhàvaü gamite'tivçùñayàþ>% naiùaø %<niràtaïkà nirãtayaþ>% raghuþ .

#<nirãùa># naø nirgatamãùàyàþ niràø taø . phàle amaraþ .

#<nirã÷vara># triø nistyakta ã÷varo yatra pràø vaø . 1 ã÷vararahite vàde %<nirã÷vareõa vàdena kçtaü ÷àstraü mahattaram>% sàüø praø bhàø padmapuø . 2 tadvàdayune nàstike . nirã÷àdayo'pyatra .

#<nirãha># triø nirgatà ãhà yasya pràø baø . ceùñà÷ånye %<nirãhasya hatadviùaþ>% raghuþ nivçttà ãhà pràø taø . ceùñàvirodhivyàpàre strã %<÷amo nirãhàvasthàyàmàtmavi÷ràvajaü sukham>% sàø daø .

#<nirukta># naø nir--vaca--bhàve kta . 1 nirvacane padànàmavavayavàrthàþ sambhàvità niþ÷eùeõa ni÷cayena ucyanve yatra àdhàre bàø kta . padànàmavayavàrthanirvaenaratipàdake yàskàdipraõãte 2 granthabhede tadetat çgvedabhàùyopakrame uktaü yathà
     pa¤cadhyàyaråpakàõóatrayàtmake etasmin granthe paranirapekùitayà padàrthasyoktatvàttasya granthasya niruktatvam . tadvyàkhyànaü ca %<samàmnàyaþ samàmnàtaþ>% ityàrabhya %<tasyàstasyàstàdbhàvyamanubhavatyanubhavati>% ityantairdvàda÷abhiradhyàyairyàsko nirmame . tadapi niruktamityucyate ekaikasya padasya sambhàvità avayavàrthàstatra niþ÷eùeõocyanta iti vyutpatteþ . tathà hi %<catvàri padajàtàni nàmàkhyàte copasvarganipàtà÷ceti>% pratij¤àya %<uccàvaceùvartheùu nipatantãti>% nipàtasvaråpaü nirucyaivamudàhçtam neti pratiùeghàrthãyo bhàùàyàmubhayamanvavyàyam %<nendraü devamamaüsateti>% pratiùedhàrthãya iti . %<durmadàso na suràyàm>% ityupamàrthãyaþ iti ca . tacca loke kevalapratiùedhàrthakasyàpi nakàrasya vede pratiùedhopamàlekùeõàrthodàharaõamasmin granthe'vagamyate . evaü granthakàreõoktàstattatpadanirvacanavi÷eùàstattanmantravyàkhyànàvasare evàsmàbhirudàhariùyante . ma ca nirvacanànàü nirmålatvaü ÷aïkanãyam etadvyutpattyarthameva bràhmaõeùu padanirvacanànàü keùà¤ciduktatvàt . %<tadàhutãvàmàhutitvamiti>% %<tamidandraü santamindram ityàcaate>% iti %<yadaprathayattat pçthivyàþ pçthivãtvamiti ca>% . granthakàro'pi tatra tatra svãktanirbacanamålabhåtabràhmaõànyudàhariùyati keùà¤cinnirvavacànàgàü vyàkaraõavalena siddhàvapi na sarveùàü siddhirasti . ataeva anthakàra àha %<tadidaü vidyàsthànaü vyàkaraõasya kàtrsnyaü svàrthasàdhakaü ceti>% . tasmàdvedàrthàvabodhàyopayuktaü niruktam . tatra nirvacane padasàdhanaprakàra÷ca varõàgamo varõaviparyava÷cetyàdinokto nipàta÷abde dç÷yaþ . %<÷ikùàmalpo vyàkaraõaü niruktaü chando jyotiùamiti>% muõóakopaø %<chandaþ pàdau tu nedasya hastau kalpo'dha pañhyate . jyotiùàmayanaü cakùurniruktaü ÷rotramucyate . ÷ikùà ghràõaü tu vedasya mukhaü vyàkaraõaü smçtam . tasmàt sàïgamadhãtyaiva brahmaloke mahãyate>% tasyaitat niruktaü hçdyayamiti hçdayam chàø upaø . hemacandre tu padabha¤janaü niruktamityuktaü tenàvayavàrthaj¤àpanàrthaü tattadghañakapadasya vibhàgakaraõameva niruktamiti tadarthaþ . 3 niyogena ukte 4 niyukte ca niruktaja÷abde dç÷yam .

#<niruktakàra># puø niruktaü granthaü karoti kç--aõ upasaø . 1 yàske munau 2 ÷àkapåõinàmakamunau ca . kç--kvip niruktakçdapi tayorarthayoþ .

#<niruktaja># puø niruktaþ niyuktaþ asyàü putramutpàdayetyuktaþ anyastasmàt jàyate jana--óa . kùetrajaputre %<àtmà putra÷ca vij¤eyastasyànantaraja÷ca yaþ . niruktaja÷ca vij¤eyaþ sutaþ prasçtajastathà>% bhàø anuø 49 aø . %<niruktajaþ svakùetre'nyoretaþsekàrthamuktastajjaþ>% nãlakaø .

#<nirukti># strã nir + vaca--ktin . 1 nirvacane prakçtipratyayàdyavayavàrthakathanadvàrà samuditàrthabodhane %<kiü kàraõaü jaratkàrornàmaitat prathitaü bhuvi . jaratkàruniruktiü tvaü yathàvat vaktumarhasi>% sautiruùàca %<jareti kùayamàhurvai dàraõaü kàrusaüj¤itam . ÷arãraü kàru tasyàsãttatsa dhãmà¤chanaiþ ÷anaiþ . kùapayàmàsa tãvreõa tapasetyata ucyate . jaratkàruriti brahman! vàsukerbhaginã tathà>% bhàø àø 40 aø . 399 pçø alaïkàra÷abdokte 2 alaïkàrabhede

#<nirutsuka># triø nitaràmutsukaþ pràø saø . 1 atyantotsuke nirgatamutsukam utsukatà yasya pràø baø . 2 autsukyahãme ca %<mamàpi kaõva÷utàmanusmçtya mçgayàü prati nirutsukaü cetaþ>% raivatakamanoþ 3 putrabhede puø %<dhçtimànavyathovakrastattvadar÷ã nirutsukaþ>% harivaüø 7 aø raivataputroktau . trayoda÷amanvantare saptarùimadhye màrgave çùibhede %<paulahastattvadar÷ã tu màrgava÷ca nirutsukaþ>% tatraiva trayoda÷amanvantare saptarùikathane .

#<nirudakàdi># puø pàø naø såø ukte antodàttatànimitte ÷abdagaõabhede sa ca %<nirudaka nirupala nirmakùika nirma÷aka niùkàlaka niùkàlika nirvuùadustarãpa nistarãpa nistarã nirajina udajina upàjina (parerhastapàdake÷akarùàþ)>% %<nirudakàdiràkçtigaõaþ>% siø kauø .

#<niruddha># triø ni + rudha--karmaõi kta . 1 saüruddhaü kçtagamanàdipratirodhe %<yatnaniruddhavàhaiþ>% màghaþ . pàtaø bhàø ukte 3 cittasyàvasthàråpabhåmibhede tacca tatroktaü yathà %<kùiptaü mådaü vikùiptamekàgraü niruddhamiti cittamamayaþ . tatra vikùipte cetasi vikùepopasarjanãbhåtaþ samàdhirna yogapakùe vartate yastvekàgre cetasi sadbhåtamarthaü pradyotayati kùiõoti ca kle÷àn karmabandhanàni ÷lathayati nirodhamabhimukhaü karoti sa sampraj¤àto yoga ityàkhyàyate>% vàø kùiptaü sadaiva rajasà teùu teùu viùayeùu kùipyamàõamatyantamasthiram . måóhantu tamaþsamudrekànnidràvçttimat . vikùiptaü kùiptàdvi÷iùñaü vi÷eùo hi sthemavahulasya kàdàditkaþ sthe mà sà càsyà sthemabahulatà sàüsiddhikã và vakùyamàõavyàdhistyànàdyantaràyajanità và . ekàgramekatànam . niruddhasakalavçttikaü saüskàramàtra÷eùaü cittaü niruddham . tatra kùiptamåóhayoþ satyapi parasparàpekùayà vçttinirodhe pàrampraryeõàpi ni÷ceyahetubhàvà'bhàvàt tadupaghàtakatvàcca yogapakùàddårotsàritatvamiti natathoryogatvaü niùiddham . vikùiptasya tu kàdàcitka sadbhåtaviùayasthema÷àlinaþ sambhàvyeta yogatvàmiti niùedhati tatra vikùipte cetasi samàdhiþ kàdàcitkaþ sadbhåtaviùayasya cittasya sthemà na yogapakùe vartake . kasmàdyatastadvipakùavikùepopasarjanãbhåtaþ vipakùavargàntargatasya hi svaråpameva durlabhaü pràgeva kàyakaraõàt . na khalu dahanàntargataü vãjaü tricaturakùaõàvasthitamuptamapyaïkuràya kalpate iti bhàvaþ . yadi vikùepopasarjanãbhåtaþ samàdhirna yogaþ kastarhi ityata àha yastvekàgre cetasi iti . bhåtamiti samàropitamarthaü nivartayati . nidràvçttirapi svàlambane tasasi bhåte bhavatyekàgretyata uktam saditi . ÷obhanaü nitàntamàvirbhåtatattvaü, tamaþsamudrekastva÷obhanastasya kle÷ahetutvàditi . dyotanaü hi tattvaj¤ànamàgamàdvà'numànàdvà bhavadapi parokùaråpatayà na sàkùàtkàravatãmavidyàmucchinatti dvicandradiïmohàdiùvanucchedakatvàdata àha preti pra÷abdo hi prakarùaü dyotayan sàkùàtkàraü såcayati . avidyàmålatvàdasmitàdãnàü kle÷ànàü vidyàyà÷ca avidyàcchedaråpatvàt vidyodaye càvidyàkle÷asamucchedo virodhitvàt kàraõa vinà÷àccetyàha kùiõoti ceti . ataeva karma råpàõi vandhanàni ÷lathayati . karma càtràpårvamabhimataü kàrye kàraõatvopacàràt . ÷lathayati svakàryàdavasàdayati . vakùyati hi %<sati måle tadvipàkaþ>% . iti ki¤ca nirodhamabhimukhaü karotthabhimukhãkaroti viva0

#<niruddhaprakaùa(sa)># naø su÷rutokte kùudrarogabhede %<vàtopasçùñamevantu carma saü÷rayate maõim . gaõi÷carmopanaddhastu måtrasrotoruõaddhi ca . niruddhaùakaùe(sa) tasmin mandadhàre savadanam . måtraü pravartate jantãrmaõirna ca vidãryate . niruddhaprakaùaü(saü) vidyàdduråóhàü càvapàñikàm>% .

#<nirupàkhya># triø nirgatà upàkhyà yasmàt pràø baø . asatpadàrthe 1 bandhyàputràdau 2 abhàvapadàrthe ca vàcomanasa÷ca viùayatayollekhanàyogye asphuñasvaråpe 3 brahmaõi ca . %<j¤ànavij¤ànayuktànàü nirupàkhyà nira¤janà . kevalyà yà natirdeva! paramà sà gatirbhavàn>% bhàø anuø 17 aø . 4 niþsvaråpe %<trayamapi caitadavastu amàvamàtraü nirupàkhyamiti>% ÷àrãø bhàø %<nirupàkhyaü niþsvaråpam>% ratnapraø .

#<nirupàya># triø nirgata upàyoyasya pràø baø . 1 upàyarahite %<ucchidyamànobalinà nirupàyapratikriyaþ>% kàmandaø .

#<nirupta># triø nir + vapa--karmaõi kta . yaj¤àdau bhàga÷aþ pçthakkçtya datte %<na ca muùñimàtreõa niruptena prayojanam>% kàtyàø ÷rauø 15 . 19 såø karkaþ .

#<niråóha># triø nir--ruha--kta . 1 nitaràü råóhe 2 ÷aktitulyatakùaõayà'rthabodhake ÷abde %<pårvasvàmisambandha dhãnaü tatsvàmyuparame yatra dravye svatvaü tatra niråóhodàya÷abdaþ>% iti dàyabhàgaþ . 2 pa÷uyàgabhede %<nirmita aindràgnaþ>% à÷vaø 0 3 . 8 . 4 %<aindràgno niråóho nàma va÷uþ kartavyaþ . kayamapi pa÷ånàü prakçtiþ . tenàïgabhåtànàmagnãùomãyaþ prakçtiþ . svatantràõàü niråóhaþ prakçtiriti teùveva pa÷viùñirnàïgabhåteùvityevamarthaü niråóhaprakçtitvàbhrànam>% nàràø . %<ùàõmàsyaþ sàütvatsaro và>% 5 såø %<so'yaü niråóhaþ pa÷uþ ùañsu ùañsu bhàseùu kartavyaþ saüvatsare saüvatsare và . ato'yaü vãpsàvacamàn nityo'yaü pa÷uriti gamyate>% nàràø .

#<niråóhalakùaõà># strã niråóhà ÷aktitulyà lakùaõà . vyàõaraõakopàdihetutaþ prasiddhàrthe ÷aktitulyàyàü lakùaõàråpàyàü ÷abdasvàrthabodhanà÷aktau .

#<niråóhi># strã ni + ruha--ktin . 1 prasiddhau %<nçpa! vidyàsu niråóhimàgatà>% kiràø . 2 niråóhalakùaõàyà¤ca .

#<niråpaka># triø niråpayati ni + råpa--õvul . nisåpaõakartari tasya bhàvaþ tal . niråpakatà svaråpasambandhabhede yathà''dhàratàniråpakatà''dheyatve ityàdi .

#<niråpaõa># naø ni + råpa--lyuñ . tattvaj¤ànànukåla÷abdaprayoge 1 vicàre 2 nidar÷ane 3 àloke ca %<niråpaõaü lakùaõàdiprakàreõa j¤ànànukålavacanam>% dàyaø bhàø ÷rãkçùõaþ .

#<niråpita># triø ni + råpa--kta . niråpaõakarmaõi tasya bhàyaþ tva . niråpitatvaü nyàyokte svaråpasambandhavi÷eùe .

#<niråha># puø nir + åha--karaõe gha¤ . su÷rutokte doùanirharaõopàve vastibhede %<tatra dvividho vastiþ nairåhikaþ svaihika¤ca . àsthàpayaü niråha ityanarthàntaram . tasya vikalpomàdhutailikaþ . tasya paryàya÷abdo yàpanoyuktarayaþ siddhavastiriti . sa doùanirharaõàccharãrarogaharaõàdvà niråhaþ vayaþsthàpanàdàyuþsthàpanadvà''sthàpanam . màdhutailikavidhàna¤ca niråhakramacikitsite vakùyàmaþ>% . %<tatra yathàpramàõaguõavihitaþ snehavastivikalpo'nuvàsanaþ pàdàvakçùñaþ . anuvasannapi na duùyatyanudivasaü và dãyate ityanuvàsanaþ . tasyàpi vikalpo'rdhàrdhamàtràvakçùño'parihàryo màtràvastiriti>% . %<niråhaþ ÷odhanollekhã snehano vçühaõo mataþ . niråha÷odhitànmàrgàn samyaksneho'nugacchati . apetasarvadoùàsu nàóãùviva vahajjalam . sarvadoùahara÷càsau ÷arãrasya ca jãvanaþ . tasmàdvi÷uddhadehasya snehavastirvidhãyate . tatronmàdabhaya÷okapipàsàrocakàjãrõàr÷aþpàõóu rogabhramamadamårchàrdikuùñhamahodarasthaulya÷vàsakàsakaõña÷oùa÷ophopasçùñakùata kùãõacatustrimàsagarbhiõãdurvalàgnyasahàbàlavçddhau ca vàø tarogàdçte kùãõà nànuvàsyà nàsthàpayivyàþ>% . udarã ca pramehã ca kuùñhã sthåla÷ca mànavaþ ava÷yaü sthàpanãyà÷ca nànuvàsyàþ katha¤cana . asàdhyatà vikàràõàü syàdeùàmanuvàsanàt . tatprayogaprakàra÷ca tatraivãkto yathà
     %<athàto niråhopakramacikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ . athànuvàsitamàsthàpayetsvabhyaktasvinna÷arãramutsçùñavahirveùamapravàte ÷ucau ve÷mani madhyàhne pratatàyàü ÷ayyàyàpradhaþsuparigrahàyàü ÷roõipade÷avyåóhàyàmanupadhànàyàü vàmapàr÷va÷àyinamàku¤citadakùiõasakthimitaraprasàritasakthiü sumanasaü jãrõànnaü vàgyataü suniùasmadehaü viditvà tato vàmapàdasyopari netraü kçtvetarapàdàïguùñhàïgulibhyàü karõikàmupari niùpãóya savyapàõikaniùñhikànàmikàbhyàü vastermukhàrdhaü saïkocya madhyamaprade÷inyaïguùñhairardhantu vivçtàsyaü kçtvà vastàvauùadhaü prakùipya dakùiõahastàïguùñhaprade÷inãbhyàü cànusiktamanàyatamabudbudamasaïkucitamavàtamauùadhàsannamupasaügçhya punaritareõa gçhãtvà dakùiõenàvasi¤cettataþ såtreõaivaùaudhànte dvistrirvàveùñya badhnãyàt . atha dakùiõenottànena pàõinà vastiü gçhãtvà vàmahastamadhyamàïgaliprade÷inãbhyàü netramupasaügçhyàïguùñhena netradvàraü pidhàya dhçtàbhyaktàgranetraü ghçtàktagudàya prayacchedanupçùñhayaü÷aü samamundhukhamàkarõikaü metraü praõidhatsneti bråyàt . vastiü savye kare kçtvà dakùiõenàvapãóayet . ekenaivàpapãóena na drutaü na bilambitam>% tato netramapanãya tri÷anmàtràþ pãóanakàlàdupekùyottiùñhetyàturaü bråyàt . àturamupave÷ayedutkañukaü vastyàgamanàrthama . niråhapratyàga manakàlastu muhårto bhavati . %<anena vidhinà vastiü dadyàdvastivi÷àradaþ . dvitãyaü và tçtãyaü và caturthaü và yathàrthataþ . samyagniråóhaliïge tu pràpte vastiü nivàrayet . api hãnakramaü kuryànna tu kuryàdanikramam . vi÷eùàtsukumàràõàü hãnaeva kramo hitaþ . yasya syàdvastiratyalpavego hãnamalànilaþ . durniråóhaþ sa vij¤eyo måtràrtyarucijàóyavàn . yànyeva pràkprayuktàni liïgànyativirecite . tànyevàtiniråóhe'pi vij¤eyàni vipa÷cità . yasya krameõa gacchanvi viñpittakaphavàyavaþ . làghavaü copajàyeta suniråóhaü tamàdi÷et . suniråóhaü tatojantuü snànavanta tu bhojayet . pittaklesmànilàviùñaü kùãrayåùarasaiþ kramàt . sarvaü và jàïgalarasairbhojayedavikàribhiþ . tribhàgahãnamardhaü và hãnamàtramathàpi và . yathàgnidoùaü màtreyaü bhojanasya viùãyate . anantaraü tato yu¤jyàdyathàsvaü snehavastinà . viviktatà manastuùñiþ snigdhatà vyàdhinigrahaþ . àsthàpanasnehavastyoþ samyagdàne tu lakùaõam . tadahastasya pavanàdbhayaü balavadadiùyate . rasaudanastena ÷astastadaha÷cànuvàsanam . pa÷càdagnibalaü matvà pavanasya ca ceùñitam . annopastambhite koùñhe snehavastirvidhãyate . anàyàntaü muhårtàttu niråhaü ÷odhanairharet . tãkùõairniråhairmatimàn kùàramåtràmlasaüyutaiþ . vigukhànilaviùñavyaü ciraü tiùñhanniråhacam . ÷ålà'ratijvarànàhaü maraõaü và pravartayet . tattu bhuktavate deyamàsthàpanamiti sthitiþ . visåcikàü và janayecchardiü vàpi sudàruõam . kopayetsarvadoùànvà tasya hadyàdamojine . jãrõànnasyà÷aye doùàþ puüsaþ pravyaktimàgatàþ . niþ÷eùàþ su÷çmàyànti bhojanenàprapãóitàþ . na vàsthàpanavikùiptamakùamagniþ pradhàvati . tasmàdàsthàpanaü deyaü niràhàràya jànatà . àvasthikaü krama¤càpi matvà kàyaü niråhaõam . male'pakçùñe'doùàõàü balavattvaü na vidyate>% . vastibheda÷ca (picakàrã) khyàtaþ %<vastirdvidhànuvàsyàkhyoniråha÷ceti saüj¤itaþ . yaþ snehairdãyate sa syàdanuvàsananàmakaþ . kaùàyakùãratailai÷ca niråhaþ sa nigadyate>% iti vedyasàrakauø . lyuñ . niråhaõamapyatra na0

@<[Page 4090a]>@
#<niç(rç)ti># puø niyatà çtirghçõà yatra pràø vaø ramadhyo và . 1 dakùiõapa÷cimavidikpatau . %<mçgavyàdha÷ca sarpa÷ca nirçti÷ca mahàya÷àþ>% bhàø àø 66 aø . 2 alakùmyàm strã 3 nirupadrave triø . 4 adharmasya bhàryàyàü strã %<adharsastatra saüjàtaþ sarva÷ubhavinà÷akaþ . tasyàpi nirçtirbhàryà nairçtà yena ràkùasàþ>% bhàø àø 66 aø . 5 adharmasya kanyàyà¤ca strã %<hiüsà bhàryà tvadharmasya tasyàü jaj¤e tathà'nçtam . kamyà ca nirçtistasyàü sutau dvau narakaü bhayam>% màrkaõóeyapuø 5 aø . 6 mçtyubhàryàyàm . %<nirçti÷ca tathà cànyà mçtyorbhàryà'bhavanumune!>% tatraivàdhyàye . alakùmã÷ca lakùmyà jyeùñhà bhaginã a÷vattha÷abde 506 pçø dç÷yam . 7 målànakùatre tasya taddevatàkatvàt tathàtvam . nirçtirlokapàla÷ca piïgàkùavyàdhaþ kàrpañikàdãnàü rakùarthaü yatamànastàràkùaõa tatpitçvyena dhàtitaþ maraõakàle teùàmàdhipatyaü labheyamitãcchayà pràõavimocanàt tadã÷atàmàpa tatkathà kà÷ãkhaø 12 aø yathà %<asådayiùyametàüstadabhaviùyaü yadã÷varaþ . abhilavyonnatiü pràõànatyàkùãt sa paràrthataþ . yà matistvantakàle syàdgatistadanuråpataþ . digã÷atvamataþ pràpto nairçtyàü nairçte÷varaþ>% iti . etallokapràptikàraõàdikaü tatraiva yathà %<dikpatenairçtasyàsau puõyàpuõyajanoùità . ràkùasà nivasantyasyàmaparadrohiõaþ sadà . jàtimàtreõa rakùàüsi vçttaiþ puõyajanà ime . atyakta÷rutivartmàno jàtà varõà vareùyapi . nàdriyante'nnapànànàmasmçtyuktaü kadàcana . paradàraparadravyaparadrohaparàïmukhàþ . jàtà jàtau nikuùñàyàmapi puõyànusàriõaþ . dvijàtibhaktyutpannànnairàtmànaü poùayanti ye . sadà saïkucitàïgà÷ca dvijasambhàùaõàdi÷u . àhåtà hçùñavadanà vadanti dvijasannidhau . jaya jãva bhagonàtha svàminniti hi vàdinaþ . tãrtha snànaparànityaü nityadevaparàyaõàþ . dvijeùu nityaü praõatàþ svanàmàkhyànapårvakam . damadànadayàkùànti÷aucendriyavinigrahàþ . asteyasatyà'hiüsà÷ca sarveùàü dharmahetavaþ . navasveùu sadodyuktà ye jàtàyatra kutracit . sarvabhogasamçddhàste vasantyatra purottame . mlecchà api mutãrtheùu ye mçtà nàtmaghàtakàþ . vihàya kà÷ãü nirvàõa vi÷ràõànte'tra bhominaþ . andhantamo vi÷eyuste ye caivàtyahano janàþ . bhuktvà nirayasàhasraü te ca syurgràma÷råkaràþ . àtmathàto na kartavyastasmàt kvàpi vipa÷cità . ihàpi ca paratràpi na ÷ubhànyàtmadhàtinàm . yatheùñamaraõaü kecidàhustattvàvabodhakàþ . prayàge sarvatãrthànàü ràj¤i sarvàbhilàùade . antyajà api ye keciddayàdharmànusàriõaþ . paropakçtiniùñhàste vasantyatra tu sattamàþ . asya svaråpaü vakùyàvo dikpateþ kùaõataþ ÷çõu . madhyevindhàñavi purà pakvaõasya janàgraõãþ . pallãpatirabhådugraþ piïgàkùa iti vi÷rutaþ . nirvindhyàyàstañe ÷åraþ krårakarmaparàïmukhaþ>% .

#<nirçtha># puø nira + ç--ghak . sàmabhede ujjvaladaø .

#<niroddhavya># triø ni + rudha--karmaõi tavya . 1 àvaraõãye lokànàü yatheùñapracàravàraõàya rakùaõãye %<à÷ayà÷codapànà÷ca prabhåtasalilàkaràþ . niroddhavyàþ sadà ràj¤à kùãriõa÷ca mahãrujàþ>% bhàø ÷àø 86 aø . yatheùñàvagàhanàdibhirjalamàlinyasambhavàt tannivàraõàrthaü tasyàvaraõàdinà rakùaõaü kàryam . 2 pratirodhanãye ca

#<nirodha># puø ni + rudha--bhàve gha¤ . 1 nà÷e 2 gavyàdipratirodhe mediø 3 nigrahe ca tatra nà÷e (pralaye) %<na nirodho na cotpattirna baddho na ca sàdhakaþ . na mumukùurna vai mukta ityeùà paramàrthatà>% sàüø praø bhàø dhçtà ÷rutiþ . 4 niruddhàkhyacittàvasthàbhede niruddha÷abde'sya svaråpàdikamuktam . %<yoga÷cittavçttinirodhaþ>% pàtaø såø %<anayordvayorekàgraniruddhayorbhåmyorya÷cittasyaikàgratàråpaþ pariõàmaþ sa yoga ityuktaü bhavati ekàgre bahirvçttinirodhaþ niruddhe ca sarvàsàü vçttãnàü saüskàra÷eùàõàü pravilaya ityanayoreva bhåmyoryogasya sambhavaþ>% bhojavçttiþ . tasya kàraõa¤ca tatra dar÷itaü yathà %<abhyàsavairàmyàbhyàü tannirodhaþ>% pàtaø såø %<athàsàü nirodhe ka upàyaþ? iti cittanadã nàmobhavatovàhinã vahati kalyàõyàya vahati pàpàya ca . yà tu kaivalya pràgbhàrà vivekaviùayanimnà sà kalyàõavahà . saüsàra pràgbhàrà'vivekaviùayanimnà pàpavahà . tatra vairàmyeõa viùayasvotaþ khilãkriyate vivekadar÷anàbhyàsena vivekastota udghàñyate ityubhayàdhãna÷cittavçttinirodhaþ>% nàø . %<abhyàsavairàmye vakùyamàõalakùaõe tàbhyàü prakà÷apravçttiniyamaråpà yà vçttayastàsàü nirodho bhavatãtyuktaü bhavati tàsàü vinivçttagàhyàbhinive÷ànàm antarmukhatayà khakàraõa eva citte ÷aktiråpatayà'vasthànam . tatra viùayadoùadar÷anajena vairàmyeõa tadvaimukhyamutpàdyate . abhyàsena ca mukhajanakaü ÷àntapravàhapradar÷anadvàreõa dçóhasthairyamutpadyate . ityaü tàmyàü bhavati cittavçttinirodhaþ>% bhojavçciþ . %<avàto viparãtà . vivekakhyàtirityatastasyàü viraktaü cittaü tàmapi niruõaddhi . tadavasthaü cittaü saüskàropagaü bhavati . sa nirvãjaþ samàdhiþ, na tatra ki¤cit sampaj¤àyata ityasampraj¤àtaþ dvividhaþ sa yoga÷cittavçttinirodha iti . tadavasthe cetasi viùayàbhàvàt buddhibodhàtmà puruùaþ kiü svabhàvaþ iti>% pàtaø bhàø %<ata÷citi÷akterviparãteti . yadà ca vivekakhyàtirapi heyà tadà kaiva kathà vçttyantaràõàü doùabahulànàmiti bhàvaþ . tatasyadvetornirodhasamàdheravatàro yujyate ityàha atastasyàmiti . j¤ànaprasàdamàtreõa hi pareõa vairàgyeõa viyekakhyàtimapi niruõaddhãtyarthaþ . atha aniruddhà'÷eùavçtticittaü kãdç÷amityata àha tadavasthamityàdi . sa nirodhaþ vyavasthà yasya tattathoktam . nirodhasya svaråpamàha sa nirvãja iti . kle÷asahitaþ karmà÷ayo jàtyàyurbhonavãjam tasmànnirgata iti nirdhãjaþ . asyaiva yogijanaprasiddhàmanvarthasaüj¤àmàdar÷ayati na tatreti . upasaüharati . dvividhaþ saþyobha÷cittavçttinirodha iti . saüpratyuttarasåtramavatàrayaü÷codayati . tadavasthe cetasãti . kimàkùepe tattadàkàrapariõatabuddhibodhàtmà tvayaü puruùaþ sadànumåyate natu buddhibodharahito'to'sya puruùasya buddhibodhasvabhàvaþ savituriva prakà÷aþ na ca saüskàra÷eùe cetasi so'sti na ca svabhàvamapahàya bhàvo vartitumarhati iti bhàvaþ . syàdetat saüskàra÷eùàmapi buddhiü kasmàt puruùo na budhyate ityata àha viùayàbhàvàditi . na buddhimàtraü puruùasya viùayo'pi tu puruùàrthavatã buddhiþ vivekakhyàtiviùayamogau ca puruùàrthau tau ca niruddhàsasthàyàü na sta iti siddho viùayàbhàva ityarthaþ>% vivaø . %<tadà draùñuþ svaråpe'vasthànam>% pàtaø såø %<svaråpapratiùñhà tadàrnã citi÷aktiryathà kaivalye, vyutthànacitte tu sati tathàpi bhavantã na tathà>% bhàø %<måtreõa pariharatiü tadà draùñuþ staråpe'vasvànam . svaråpa ityàropitam ÷àntadhoramåóhasvaråpaü nivartayati . puruùasya hi caitanyaü staråpamanauvàcikam . na tu buddhibodhaþ ÷àntàdiråpaþ . copàdhikã hi saþ, sphañikasyedha svamàvasvacchadhabalasya japàkusumasannidhànopàdhiraruõimà, na copàjinivçttàvupahitanivçttiratiprasaïgàditi bhàvaþ . svaråpasya càbhede'pi bhedaü vikalpya kadhikaraõabhàva ukta iti . ayamevàrthobhàvyakçtà dyotyate svaråpapratiùñheti . tadàrnã nirodhàvasthàyàü na vyutyànàvasthàyàbhiti bhàvaþ . svàdetat vyutthànàvasthàyàmapratiùñhità svaråpe, citi ÷aktiþ nirodhàvasthàyàü pratitiùñhantã pariõàminã syàd vyutthàne và svaråpapratiùñhàne sati vyutthànanirodhayoravi÷eùa ityata àha vyutthànacitte tviti . na jàtu kåñasthanityà citi÷aktiþ svaråpàt cyavate . tena yathà nirodhe tathaiva vyutthàne'pi . na khalu ÷uktikàyàþ pramàõa viparyayaj¤ànanocaratve'pi svaråpodayavyayau bhavataþ pratipattà tu tathàbhåtamapyatathàtvenàbhimanyate . nirodhasamàdhimapekùya samprapraj¤àto'pi vyutthànameveti>% vivaraõam 2 nirudhyate yasmai sampradàne gha¤ . nirodhajanite va÷ãkaraõe ca %<nirodha÷chardividhàraõàbhyàm>% sàüø såø pràõasyeti prasiddhyà labhyate %<pracchardanavidhàraõàbhyàü pràõasyeti>% yogasåtre bhàùyakàreõa pràõàyàmasya vyàkhyàtatvàt . chardi÷ca vamanam, vidhàraõaü tyàga iti yàvat . tena påraõarecanayorlàbhaþ . vidhàraõaü ca kumbhakam . tathà ca pràõasya pårakarecakakumbhakairyonirodho va÷ãkaraõaü sà dhàraõetyarthaþ sàüø praø bhàø .

#<nirodhaka># triø nitaràü ruõaddhi ni + rudha--õvul . 1 nirodhakàrake striyàü ñap ata ittvam . sà ca satvapraviùña cicchakteþ tamaþpràcuryàt 2 nirodhakàriõyàü strã ràdhavamaññaþ . dhvani÷abde 3923 pçø dç÷yam .

#<nirodhana># naø ni + rudha--lyuñ . kàràgàràdau prave÷anena 1 gatirodhane 2 viùayasaüpracàrarahitakaraõe ca .

#<nirga># triø nitaràü gacchatyatra %<suduroradhikaraõe>% vàrtiø %<anyatràpi dç÷yate iti vaktavyam>% nira + gama--adhikaraõe óa . de÷e hemacaø .

#<nirgata># triø nir + gama--kartari kta . niùkrànte gahirbhåte niþsåte .

#<nirgandha># triø nirgato gandho'sya . gandha÷ånye %<nirgandhà iva kiü÷ukàþ>% càõakyaþ .

#<nirgandhana># naø nir + bandha--ardane--bhàve lyuñ . nitàntàrdane màraõe ÷abdàrthaciø .

#<nirgandhapuùpau># strã nirgandhaü gandha÷ånyaü puùpaü yasyàþ ïãp . ÷àlmalivçkùa ÷abdacaø .

#<nirgamana># naø nir + nama--karaõe lyuñ . 1 dvàre 2 pratihàriõi ÷abdàrthaciø . bhàve lyuñ . 3 niþsaraõe

#<nirguõa># puø nirgato guõebhyaþ . satvarajastamoråpaguõatraya÷ånye nirdharmake 1 paramàndhani . %<sàkàra¤ca niràkàraü saguråü nirguõaü vibhum>% brahmaø vaiø puø . %<guõabhçnnirguõo mahàn>% viùõusaø . nirgatàþ guõàþ ÷auryàdayoråpàdayo và yasmàt pràø vaø . 2 guõahãne triø vai÷eùikamate 3 guõàdau %<guõàdirnirguõakriyaþ>% bhàùàø .

#<nirguõñhã># strã nirgatà guõñhàt guõóanàt niràø taø gauràø ïãù . (nisindà) vçkùe amarañãkàyàü maghusådanaþ .

#<nirguõóã># strã nirguóati guóa--rakùàyàü ka pçùoø . nirgatà guóàt veùñanàdvà ïãù . nãla÷ekàlikàyàü (nisindà) vçkùe amaraþ . %<÷vetanãlapuùpabhedàt nirguõóã dvividhà matà>% 2 karahàñe 3 padmakande vi÷vaþ . %<samålaphalapatràyàþ nirguõóyàþ svarasairdhçtam . sinnaü pãtvà kùayakùãõo nirvyàdhirbhàti devavat>% cakradaø .

#<nirgåóha># triø nir + guha--kta . 1 saüvçte 2 nitàntagåóhe 3 vçkùakoñare puø ÷abdaratràø .

#<nirgrantha># puø nirgato granthebhyaþ niràø taø . 1 kùapaõake digampare 3 bauddhabhede 2 dyåtakare 3 munibhede ca mediø . 4 nirdhane 5 bhårsne 6 niþsahàye 7 nirvedaü gate triø hemacaø . tatra kùapaõasya vastragrandhi÷ånyatvàt munerhçdayagrantha÷ånyatvàt ca tathàtvam %<àtmaràmà÷ca munayonirgranthà apyurukrame>% bhàgaø 1 . 7 . 4 %<÷àkyopàdhyàyàrhamamirgranthanimittanitamakaivartaiþ>% vçø saüø 51 aø . svàrthe ka . nirgranthaka kùapaõe puø niùphale vastrarahite triø jañàdharaþ .

#<nirgranthana># naø nir + gradhi--kauñilye lyuñ . màraõe amaraþ

#<nirgranthika># puø nirgato grandhirvastragrandhiryasya kap pràø baø . 1 apaõake 2 nirguõe 3 grandhihãne ca triø ÷abdaratnàø %<so'pi katha¤cit nirgrandhikagrahamocitàtmà madanu÷iùñohçùñatamaþ svadharmameva pratyapadyata>% da÷akumàø 4 jainasannthasinyàü striyàü strã %<vçkùavàñikàyàü gato nitambavatãü nirgranthikàprayatnenopanãtàü pàde paràmç÷anniva>% da÷akumàø .

#<nirgràhya># triø nir + graha--karmaõi õyat . ni÷cayena grahãtuü÷akye %<asthåkamanaõvahrasvamadre÷yamanirgràhyam>% vçø upaø .

#<nirghaña># triø nirgato ghaño yasmàt pràø vaø . 1 ghaña÷ånyade÷e 3 ràjakara÷ånyahaññe ÷abdacaø . 3 bahujanasaükãrõahaññe hàràø . abhàve avyayãø . 4 ghañàbhàve avyaø .

#<nirghaõña># nir + ghañi--ac . 1 grandhànàü såcãpatre 2 nighaõñau ca ÷abdàrthaciø .

#<nirghàta># puø nir + hama--gha¤ . pavanàhatapavanasya gaganàdmåmau patayajanye ÷abdabhede tallakùaõàdikaü vçø saüø 39 aø uktaü yathà %<pavanaþ evanàbhihato gaganàdavanau yadà samàpatati . bhavati tadà nirghàtaþ sa ca pàpo dãptavihagarutaþ . sarkodaye'dhikaraõikançpadhaniyodhàïganàvaõigve÷yàþ . à praharàtso'jàvikamupahanyàcchådrapauràü÷ca . à madhyàhnàdràjopasevino bràhmaõàü÷ca pãóayati . vai÷yajaladàüstçtãye cauràn prahare caturthe ca . astaü yàte nãcàn prathame yàme nihanti sasyàni . ràtrau dvitãyayàme pi÷àcasaïgànnipãóayati . turanakariõastçtãye vinihanyàdyàyina÷caturthe ca . bhairavajarjara÷abdo yàti yatastàü di÷aü hanti>% . %<nirghàte bhåmicalane jyotiùà¤copasarjane . etànàkàlikàn vidyàdanadhyàyànçtàvapi>% manuþ . %<nirghàtograiþ ku¤jalãnàn jighàüsuþ>% raghuþ . %<ulkàpàte ca nirghàta tathaivàkàlavarùaõe . chidre sårye vinirdiùñe na kuryàn maïgalakriyàmç>% jyotiùatattve gargaþ .

#<nirghàtana># naø nir + hana--svàrye õic--bhàve lyuñ . mu÷rutokte yantraniùyàdye kriyàbhede yantrakarmàõi tu nirghàtanapåraõabandhanetyàdinà uddi÷ya nirghàtana¤ca kathaü kàryaü tatràha %<uttuõóitaü chittvà nirghàtayet chedanãyasukham . chedanoyamukùànthapi kukùivakùaþkaõàvaïkùaõapar÷ukàntara patitàni ca hasta÷akyaü yathàmàrgaü hastenaivàpahartuü prayateta . anuttuõóita÷alyàni chedanãyamukhàni ca . anirthàtyàni jànãyàt bhåba÷chedàmubandhataþ>% .

#<nirghçõa># triø nirgatà ghçõà dayà yasmàt . nirdaye %<yàjãvàmyatinirghçõaþ>% màrkaõóeyapuø .

#<nirghoùa># puø nir + thuùa--gha¤ . ÷abdamàtre amaraþ %<jyànirghoùaiþ kùobhayàmàsa siühàn>% . %<snigdhagambhãranirghoùam>% iti ca raghuþ .

#<nirjana># triø nirgato jano yasmàt pràø vaø . janairanàkãrõe vijane .

#<nirjaraü># puø nirgatà jarà yasmàt . 1 deve 2 jarà÷ånye triø . 5 baø . 3 amçte naø . jarà÷abdasya gauõatve'pi ajàdau pratyaye pare và jarasàde÷aþ nirjarasau nirjarau . àrhatamatasiddhe jãvàjãvàdiùu saptasu padàrùeùu 4 padàrthabhede àrhata÷abde 395 pçø dç÷yam . 5 guóåcyàü 6 tàlaparõyàü ca strã mediø .

#<nirjarasarùapa># puø nirjarapriyaþ sarùapaþ ÷àø taø . devasarùape ràjaniø .

#<nirjaràyu># puø nirmato jaràyutaþ niràø taø . jarànuto nirgate nçgavàdau . nirgato jaràyuryasya . 3 jaràyuhàne triø . %<abhåþ pàre pçdàkkastriùaptànirjaràyavaþ . tàsàü jaràyubhirvayamakùyàvapi>% athaø 1 . 27 . 1

#<nirjarjalpa># puø nitaràü jarjaraþ pçùoø . atyantajarjarãbhåte nirçtiü nirjarjalpena ÷ãrùõà (prãõàmi) yajuø 25 . 2 %<nitaràü jarjarãbhåtena ÷irobhàgena>% vedadãø .

#<nirjala># triø nirgataü jalaü yasmàt pràø baø . jala÷ånye de÷e %<koùa¤ca janayedràjà nirjalebhyo yathà jalam>% bhàø ÷àø 130 aø .

#<nirjalaikàda÷ã># strã karmaø . jyaiùñhasya ÷uklaikàda÷yàm yathàhapàdme bhãmasenaü prati vyàsaþ . %<vçùasthe mithugasthe'rke ÷uklà hyekàda÷ã hi yà . jyaiùñhe màsi prayatnena sopàsyà jalavarjità . snàne càcamane caiva varjayitvo dakaü budhaþ . upayu¤jãta naivànyad vratabhaïgo'nyathà bhavet . udayàdudayaü yàvad varjayitvà jalaü budhaþ . aprayatnàdavàpnoti dvàda÷advàda÷ã phalamiti>% .

#<nirjita># triø nir + ji--kta . 1 paràjite 2 va÷ãkçte %<nirjitairàvatà gajàþ>% kumàø . nirjitendriyagràmaþ amaraþ .

#<nirjihva># triø nirgatà mukhànniþsçtà jihvà yasya . 1 mukhàdvahirgataramane . %<nirjihvai÷ca ÷vasadbhi÷ca kåjadbhi÷ca gatàmubhiþ . hayairvabhau nara÷reùñha!>% bhàø bhãø 90 aø . 2 jihvà÷ånye bheke ca ajihva÷abde 92 pçø dç÷yam .

#<nirjãva># triø nirgato jãvo yasmàt pràø vaø . jãvàjarahite dehe %<vàjibhi÷càpi nirjãvaiþ ÷vasadbhiþ ÷ocitokùitaiþ>% màø droø 49 aø . nirjãvatulyairityarthaþ . %<cità dahati nirjãvaü cintà dahati jãvitam>% pràcãnamàthà .

#<nirjhara># puø nir + bhç--ap . 1 parvatànniþsåtajalapravàhe (jharaõà) amaraþ . 2 såryà÷ve 3 tumànale ca mediø %<bhàgãrathãnirjhara÷ãkaràõàm>% kumàø . %<pçktastuùàrairgirinirjharàõàm>% raghuþ . sa kàraõatvenàstyasyà ac gauràø ïãù . 4 nadyàm strã ÷abdaraø . %<jaóhàkañàhasambhramamramannilimpanirjharã>% ityàdi ràvaõakçta÷ivastavaþ .

#<nirjhariõã># strã nirjharaþ parvatànniþsçtajalapravàhaþ kàraõatvenàkhyasyà ini ïãp . nadyàm trikàø . %<ssvalanamukharabhårisvotaso nirjhariõyaþ>% mahàvãracaritam .

#<nirõaya># puø nir + nã--bhàve ac . 1 ni÷caye tadamàvàgràhiõi tadgràhiõi j¤àne . sandehe yathà bhàvàbhàvau dvàveva viùayatayà bhàsete naivaü ni÷caye kintu tatra ekavidha evàvabhàsate . ni÷cayatvaü ca na jàtiþ pratyakùatvàdinà làïkurvyàt kintu viùaritàvi÷eùa ityàkare sthitam . 2 virodhapa rahàre mãmàüsokte pa¤càvayavanyàyamadhye 3 caramàvayave nyàyokte sandihya pakùapratipakùayoþ 4 sàdhanabàdhanàbhyàmarthàvadhàraõe sa ca gautamokteùu ùoóa÷asu padàrtheùu padàrthabhedaþ tallakùaõàdikaü gauø såø màø uktaü yathà %<vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàùarthàvadhàraõaü nirõayaþ>% såø %<sthàpanà sàdhanaü, pratiùedha upàlambhaþ, tau sàdhanopàlambhau pakùapatipakùà÷ritau vyatiùaktàvanubandhena pravartamànau ùakùapatipakùàvityucyate, tayoranthatarasya nivçttirekatarasyàvasthànam ava÷yambhàvi, yasyàvasthànaü tasyàvadhàraõaü nirõayaþ . nedaü pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü sambhavatãti eko hi pratij¤àtamarthaü hetutaþ sthàpayati pratiùiddhaü coddharatãti dvitãyena sthàpanàhetuþ pratiùidhyate tasyaiva pratiùeghahetuvoddhriyate sa nivartate tasya nivçttau yo'vatiùñhate tenàrthavadhàraõaü nirõaya iti ubhàbhyàmevàrthàvadhàraõanityàha . yathà yuktyà ekasya sambhavo dvitãyasvàsambhavaþ tàvetau sambhavàsambhavau vimar÷aü saha nivartayataþ, ubhayasambhave ubhayàsambhave tvanivçtto vimar÷a iti . vimç÷yeti vimar÷aü kçtvà, so'yaü vimar÷aþ pakùapratipakùàbhàvadyotyaü nthàyaü pravartayatãtyupàdãyate iti . etacca viruddhayorekadharmisthayornodavyaü yatra tu dharmisàmànyamatau viruddhau dharmau hetutaþ sambhavataþ tatra samuccayahetuto'rthasya tattvàmàvopapatteþ, yathà kriyàvaddravyamiti sakùaõavacane yasya dravyasya kriyàyogo hetutaþ sambhavati tat kriyàvat yasya na sapàvati tadatiyamiti, ekadharmisthayo÷ca viruddhayoryugapaïgàvinoþ kàlavikalpaþ yathà tadeva dravyaü kriyàyuktaü kriyàvat anutpannoparatakriyaü punarakriyamiti . na càyaü nirõaye niyamo vimç÷yaiva pakùapratipakùàbhyàmarthàvadharàõaü nirõaya iti kintvindrayàrthasannikarùotpannapratyakùe'rthàvadhàraõaü nirõaya iti . parãkùàviùaye tu vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü nirõayaþ ÷àstre vàde ca vimar÷avarjam>% . mãmàüsakoktasyàdhikaraõasyàvayavà÷ca %<viùayo'viùaya÷caiva pårvapakùastathottaram . nirõaya ÷ceti siddhàntaþ ÷àstre'dhikarakhaõaü smçtam>% ityuktàþ . %<tatra nirõayaþ siddhàntasiddhavicàryavàkyatàtparyàvadhàraõam>% tattvakauø .

@<[Page 4094a]>@
#<nirõayapàda># puø catuùpàdvyavahàrasya nirõayàtmake siddhi pàdàparaparthàye aü÷abhede %<bhàùottarakriyàsàdhyasiddhibhiþ vramavçttibhiþ . àkùiptacatura÷astu catuùpàdamidhãyate>% mitàø ghçtavacanam . sa ca vãramiø vistarato dar÷ito yathà
     atha niõayàparaparyàyaþ siddhipàdaþ . yeùàü pratyàkalita vyavahàrapàda ityabhisataü teùàü siddheþ phalatvàdvyavahàrapçthagbhàvo'nyeùàü pratyàkalitasya cattvameva tu sarvamate dhyavahàrasya . yàj¤avalkyaþ %<tatsiddhau siddhimàpnoti viparãtamatho'nyathà>% iti . tasya pramàõasya siddhau ni ÷aïkapràmàõyavyavasthitau satyàü pramàõopanyàsavartà siddhiü jayà kùaõàmàpnoti . anthathà pràmàõyàsiddhau viparãtamasiddhiü paràjayalakùaõamàpnoti . nàradaþ sàrastu dhyavahàràõàü pratij¤à samudàhçtà . taddhànau hãyate vàdã taraüstàmuttaro bhavet . tarannirvàhayan . uttaraþ utkçùño vijaryãti yàvat . nirõayaprakàrànàha vyàsaþ pramàõairhetucaritaiþ ÷apathena nçpàj¤ayà . vàdi sampratipattyà và nirõayo'ùñavidhaþ smçtaþ . vivçtavànetat sa eva %<liõitaü sàkùiõo bhuktiþ pramàõaü trividhaü smçtam . anumànaü vidurhetustarka÷ceti manãùiõaþ . de÷asthitiþ pårvakçtà¤caritaü samudàhçtam . arthànuråpàþ ÷apathàþ smçtàþ satyaghañàdayaþ . teùàmabhàve ràjàj¤àü nirõayantu nidurbudhàþ>% . iti pramàõatrayaü satarkopaùñabdhamanumànaü caritàdicatuùñayamityaùñavidhahetukatvànnirõayasyàpyaùñavidhatvaü yadyapi bhuktirapyanumànameva . tathàpi pratyàkalitakàlãnaü samyànàmanumànamihànumànapadena vivakùitam . %<dharmeõa vyavahàreõa caritreõa mçpàj¤ayà . catuþprakàro'bhihitaþ sandigdhe'rthe vinirõayaþ>% iti vçhasmatyuktànàü dharmàdãnàü nirõayahetutvaü pràgeva %<tatra satye sthito dharma>% ityàdinà tenaiva vivçtaü pràgeva nirå pitam . sa eva %<ekaiko dvividhaþ proktaþ kriyàbhedàmbhanãùibhiþ>% . kriyàbhedàt dharmanirõayasya dvaidhamàha . sa eva %<samyagvicàrya kàryantu yuktyà saüparikalpitam . parãkùitantu ÷apathaiþ sa j¤eyo dharmanirõayaþ . prativàdã prapadyeta yatra dharmaþ sa nirõayaþ . divyairvi÷odhitaþ samyak dvitãyaþ sa udàhçtaþ>% . prativàdã prapadyetetyasya kàkàkùivadubhayatra sambandhaþ . yatra prativàdã yuktyà samyagvicàrya samparikalpitaü nirdhàritaü punaþ ÷apathaiþ putra÷iraþspar÷àdibhiþ paraukùitaü kàryaü prapadyetàïgãkarthyàt sa àdyo dharmanirõayaþ divyairùañàdibhirbi÷odhitaþ prativàdã yatra kàryaü prapadyega sa dvitãyo dharmàkhyo nirõayaþ ityarthaþ . vyavahàranirõayasyàpi dvaividhyamàha sa eva %<pramàõairni÷cayo yastu vyavahàraþ sa ucyate . vàkchalànuttaratvena dvitãyaþ parikãrtitaþ>% pramàõapadenàtra sàkùiõo lisyita¤ca vyaktyabhipràyeõa ca bahuvacasam . bhukteranumànatthàddivyasya dharmanirõayàntarbhàvàt . vàkchalànuüttaratvena vàkchalenànuttaratvena ca yo ni÷cayo dvitãyo vyavahàraþ sa ityarthaþ . caritranirõayasyàpi bhedadvayantenaivàbhihitam %<anumànena nirõãtaü caritramiti kãrtitam . de÷asthityà dvitãyantu ÷àstravidbhirudàhçtam>% anumànena bhuktisvaråpeõa yo nirõayastadekaü caritram . de÷asthityà yo nirõayastaddvitãyaü caritramityarthaþ . ràjàj¤ànirõayasyàpi dvibhedatàbhihità tenaiva %<pramàõasahitàdyastu ràjàj¤à nirõayaþ smçtaþ . ÷àstrasabhyavirodhe ca tathànyaþ parikãrtitaþ>% pramàõasahità ràjàj¤à àdyo nirõaya ityanvayaþ . ÷àstràõàü sabhyànà¤ca virodhe parasparaü vipratipattau yà ràjàj¤à sa dvitãyo ràjàj¤ànuråpo nirõaya ityarthaþ . nanu ÷àstràõàü sabhyànà¤ca virodha evàsambhavã smçtyapetànàmadhikàriõàü sabhyànàü daõóyatvàt . na ca ÷àstràõàü parasvara virodhe sabhyànà¤cetyartha iti vàcyam samyavirodhopabhyàsànarthakyàt . ÷àstravirodhe nyàyopaùñabdha÷àstrànusàreõa nirõayaþ kàrya ityasyàrthasya %<smçtyorvirodhe nyàyastu vasavàn vyavahàrataþ . dharma÷àstravirodhe tu yuktiyukto vidhiþsmçtaþ . kebalaü ÷àstramà÷ritya na kartavyo hi nirõayaþ . yuktihãnavicàre hi dharmahàniþ prajàyate>% %<nyàyàdhigame tarko'bhyupàyastenàbhyåhya yathàsthànaü gamayedityàdi>% yogã÷varanàradavçhaspatinãtamodivacobhirnirdhàritatvàt . tadç÷i viùaye ràjàj¤ànavasaràt anãdç÷aràjàj¤àyà niùiddhatvàcceti cet ucyate yatra ÷àstravirodhe balavànnyàyo'nyataràrthavinirõàyakaþ salabhyapràóvivàkasya sabhàpaterna hçdayamàrohati cirataraü mãmàüsito'pi tàdç÷a÷àstravirodhe tanmålaka và samàdheye sabhyavirodhe ràjakçtavyavasthà vàdiprativàdibhyàü jantavyetyetadarthakamidaü vacanam . ataeva pitàbahaþ %<vacanaü pràglikhitanni÷cetuü yena ÷akyàþ syuþ>% ityàdi dharmàdonàü caturõàü pårvayottarottaràpekùayà durbalatvamàha nàradaþ %<dharma÷ca vyàhàra÷ca caritaü ràja÷àsanam . catuùpàdvyavahàro'yamunaraþ pårvavàdhakaþ>% iti . vyavahàrasya dharmabàdhakatàmàha vçhaspatiþ %<÷àstraü kevalamà÷ritya kriyate yatra tirõayaþ . vyavahàraþ sa vij¤eyo dharmastenàvahãyata>% . ÷àstra÷abdena ÷àstrãkaü sàkùyàdipramàõaü tena yo nirõayaþ kriyate sa vyavahàraþ . tena dharmaþ ÷apathàdikato nirõayo'vahãyate bàdhyate mànuùapramàõe sati divyànavasaràt . ataevàha kàtyàyanaþ %<yuktiyuktantu kàryaü syàdvivyaü yatra vivarjitam . dharmastu vyavahàreõa bàdhyate tatra nànyathà>% caritrasya vyavahàrabàdhakatàmàha vçhaspatiþ %<de÷asthityànumànena naigamànumatena và . kriyate nirõayastatra vyavahàrastu vàdhyate>% . naigamàþ vaurabaõijaþ . naigamànumatenànumàneneti sambandhaþ sàmànàdhikaraõyena ÷abdàdde÷asthityapekùaþ . amumevàrthaü sphuñayati kàtyàyanaþ %<pratilomaprasåteùu tathà durganivàsiùu . viruddhanniyanaü pràhustaü dharmaü na vicàlayet . nirõayantu yadà kuryàttena dharmeõa pàrthivaþ . vyarahàra÷caritreõa tadà tenaiva vàdhyate>% iti . smçtiviruddhamapi niyatatvànna vicàlavedràjà . ràja÷àsanasya caritrabàdhakatàmàha vçhaspatiþ %<vihàya caritàcàraü yatra kuryàt punarnçpaþ . nirõayaü sà tu ràjàj¤à caritraü vàdhyate tayà>% iti caritàcàraü pårvapårvàcaritamàcàram . yadyapi taü dharmaü na vicàlayedityuktabhatra tu vihàya caritàcàra nityucyate tena virodhaþ pratibhàti . tathàpi yadi tadvicàlane puraràùñràdikùobho na bhavati tadà smçtyàdivirudvatvàttaü dårãkçtya smçtyàdyaviràdho ràjàj¤ayà nirõayaþ kàrya iti tàtparyam . ataeva puraràùñrasya viruddhasya vivàdasyànàdeyatvamuktam puraràùñrakùomàpàdakatayà tadanàpàdakatayà tu smçtyàdyanurodha eva kàryo ràj¤eti . ataevàha kàtyàyanaþ %<viruddhaü nyàyato yattu caritraü kalpyate budhaiþ . evantatra nirasyeta caritrantu nçpàj¤ayà>% iti nçpairyannyàyaviruddhaü caritraü na tadgràhyamiti kalpyate . tatra nçpàj¤ayà taccaritraü nirasyate bàdhyata ityarthaþ . yathoktaprakàràtiriktaprakàreõaiùàü bàdhyavàdhakatàkalpane doùamàha kàtyàyanaþ %<anena vidhinà yuktaü bàdhakaü yadyaduttaram . atyathà bàdhanaü yatra tatra dharmo vihanyate>% .

@<[Page 4095b]>@
#<nirõàma># puø nitaràü nàmo namanam pràø saø õatvam . nitaràü namate %<atha nirõàmau pakùayoþ karoti . nirõàmau hi vayasaþ pakùayorbhavato vivçtãye, vitçtãye hi vayasaþ pakùayornirõàmau bhavato'ntare vitçtãye'ntare vayasaþ pakùayornirõàmau bhavataþ sa caturaïgulameva purastàdudåhati caturaïgulaü pa÷càdupasamåhati tadyàvadevodåhati tàvadupasamåhati tannàhaivàtirecayati no kanãyaþ karoti . sa tasminnirõàme ekàmiùñakàmupadadhàti tarhyevaü vayasaþ patato nirõàmàdekà nàóyupa÷ete tàü tatkaroti>% ÷ataø bràø 10 . 1 . 2 . 5 .

#<nirõàyana># naø nir + nã--õic--lyuñ . 1 nirõayakaraõe 2 gajàpàïgade÷e niryàõa ÷abdaratnàø .

#<nirõikta># triø nir + nija--kta . 1 ÷odhite 2 apagatapàpe ca . %<enasvibhiranirõiktairnàrthaü ki¤cit sahàcaret>% manuþ .

#<nirõij># puø nira + nija--÷aucapoùaõayoþ kvip . 1 råpe nighaõñuþ %<bibhraddràpiü hiraõyayaü varuõovasta nirõijam>% çø 1 . 25 . 13 . 2 ÷odhake triø . ka . nirõija tatràrthe tri0

#<nirõeka># puø nir + nija--gha¤ . nitaràü ÷uddhau %<dànena badhanirõekaü sarpàdãnàma÷aknuvan>% . %<apàmagne÷ca saüyogàt hema råpya¤ca saübabhau . tasmàttayoþ svayonyaiva nirõeko guõavattayaþ>% manuþ .

#<nirõejaka># puø nir + nija--õvul . rajake (dhopà) amaraþ . %<÷vavatàü ÷auõóikànà¤ca celanirõejakasya ca>% . %<kàrukànnaü prajàü hanti balaü nirõejakasya ca>% manuþ .

#<nirõejana># naø nir + nija--bhàve lyuñ . 1 ÷uddhau karaõe lyuñ . 2 ÷odhahetau pràya÷cice %<kçtanirõejanàü÷caiva na vigarheta karhacit>% manuþ .

#<nirõetç># triø ni + õã--tçc . ni÷cayakartari vivàdapadanirõàyake ca .

#<nirda(rdi)gdhikà># strã nir + daha--diha--và ktasaüj¤àyàü kan kàpi ata ittvam . nidigdhikàyàm hemacaø .

#<nirdaña># triø nirdaya(ra) + pçùoø . 1 dayàhãne 2 paràpavàdake 3 niùprayojane ca mediø . 4 mantre 5 tãvre ca ÷abdaratràø .

#<nirdaõóa># triø niþ÷eùeõa daõóo yasya pràø baø . sarvaprakàrada õóàrhe 1 ÷ådre %<vàcà daõóo bràhmaõànàü kùatriyàõà bhujàrpaõam . dànadaõóàþ smçtà vai÷yà nirdaõóaþ ÷ådra ucyate>% bhàø ÷àø 15 aø . 2 daõóanàrhe ca

#<nirdara># puø nir + dé--karmaõi ap . 1 nirjhare 2 nirbhare ca %<girinirdaravàsinàm>% ràmàø ayoø 28 saø . nirgatodaro yasmàt pràø vaø 3 nirbhaye triø 4 sàre naø 5 kañhine 6 apatrape ca triø mediø .

#<nirda÷a># triø nirgatàni da÷a dinàni yasya óasamàø . atikràntada÷àhe %<nirda÷aü j¤àtimaraõaü ÷rutvà putrasya janma ca>% manuþ %<yathà vai pa÷urnirda÷o bhavatyatha sa medhyo bhavati>% aitaø bràø 714

#<nirdahas># avyaø nir + daha--tumarthe %<ã÷vare tosunkasunau>% pàø kasun . nirdagdhumityarthe %<apa÷avyeva tu và ã÷varà pa÷ånnirdahaþ>% tàø bràø 273

#<nirdahana># puø nitaràü dahati nir + daha--lyu . 1 bhallàtake ÷abdaraø . 2 mårvàlatàyàü strã ràjaniø . nirgatodahano vahniþ dahanaü và yasmàt pràø baø . 3 vahni÷ånye 4 dàha÷ånye ca triø .

#<nirdàtç># triø nir + do--khaõóane dà--dàne dai--÷odhane tçc . nitaràü 1 chettari 2 dàtari 3 ÷odhake ca %<yathoddharati nirdàtà kakùaü ghànya¤ca rakùati>% manuþ .

#<nirdigdha># triø nir + diha--kta . 1 balavati màüsale hemacaø . 2 nirlipte ca .

#<nirdiùña># triø nir + di÷a--kta . 1 upadiùñe 2 pradar÷ite 2 kathite ca %<nirdiùñaviùayaü ki¤cit upàttariùayaü tathà>% hari0

#<nirde÷a># puø nir + di÷a--bhàve gha¤ . 1 ÷àsane àj¤àyàü 2 kathane 3 upade÷e ca . nirdi÷yate'bhidhãyate'nena karaõe gha¤ . 4 pratipàdaka÷abdabhede nàmni %<oü tatsaditi nirde÷o brahmaõastrividhaþ smçtaþ>% gãtà . 5 vetane ca %<kàlameva pratãkùeta nirde÷aü bhçtako yathà>% iti puràõam . nirgatro de÷àt niràø taø . 2 de÷ànnirgate triø 6 upànte ca mediø .

#<nirdoùa># triø nirgato doùã yasmàt pràø baø . doùarahite %<nirdoùe pitari sthite>% dàyabhàø %<nirdoùaü dar÷ayitvà tu sadoùaü yaþ prayacchati>% . matàø dhçtavacanam .

#<nirdvandva># triø nirgato dvandvàt niràø taø . ÷ãtoùõàdidvandvarahite %<nirdvandvo nityasatvastho niryogakùema àtmavàn>% gãtà

#<nirdhana># triø nirgataü dhanamasya . 1 dhana÷ånya daridre %<÷a÷inastulyavaü÷o'pi nirdhanaþ paribhåyate>% càõakyaþ . 2 jaradgave puø ÷abdacaø .

#<nirdharma># triø nirgato dharmàt niràø taø . dharmabahirbhåte %<nirdharmàrtha karma kuryu÷ca pàrthàþ>% bhàø uø 24 aø .

#<nirdhàra># puø nir + dhç--õic--bhàva gha¤ . ni÷caye j¤ànabhede .

#<nirdhàraõa># naø nir + dhç--õic--lyuñ . 1 ni÷caye jàtiguõakriyàbhiþ samudàyàdekade÷asya 2 pçthakkaraõe %<yata÷ca nirdhàracam>% pàø tadarthe ùaùñhã saptamã ca bhavati . tatsvaråpànvayàdikaü ÷abda÷aø praø uktaü yathà
     %<vi÷eùasya svetarasàmànyavyàvçttadharmavattvaü nirdhàraõaü tacca samuditaü na ùaùñhyarthaþ sàmànyatanniùñhadharmayoþ svapadopàttatvàt . kintu vi÷eùànyatvaü vyàvçttaü ca . vi÷eùastatsamabhivyàhçtakùatriyàdirvi÷eùya gràhyaþ . vyàvçttatva¤ca bhedapratiyogitvaü tathà ca naràõàü kùatriyaþ ÷åratama ityatra kùatriyasya naravi÷eùatayà ùaùñhyarthena kùatriyànyatvena vi÷iùñasya tatprakçtyarthasya narasya tàdç÷anaratvàvacchinnàdheyatvasaüsargeõa bhede'nvayalabdhasya kùatriyànyanaratvàvacchinnavçttikabhedapratiyogitvasya ÷åratame ÷åratamasya ca kùatriye tàdàtmyenànvaya iti kùatriyànyanaratvàvacchinnavçttikabhedapratiyogitvavacchåratamàbhinnaþ kùatriya ityàkàrakastatra bodhaþ . kùatriyànyanarasyàgheyatàmàtreõa bhede'nvaye naràõàü kùatriyaþ sundara ityapi prayogàpatteþ kùatriyànyakuråpanaraniùñhabhedapratiyogitvasya sundare sattvàt . eva¤ca naratvàtacchinnavçttikabhedapratiyogitvasya ÷åratame bàdhàduktavàkyasyàyogyatàpattirataþ ùaùñhyarthena kùatriyànyatvena tatprakçtyartho naro vi÷eùitaþ . naca ghañànàü kùatriyaþ ÷åra ityapi syàt kùatriyànyaghañatvàvacchedena ÷årabhedasya sattvàditi vàcyaü ràhoþ ÷ira ityàdàviva prakçte kùatriyànvayinaþ svaprakçtyarthatàdàtmyasya ùaùñhyà bodhyatvàt . na ca saïkhyànyasuvarthasya prakçtyarthavi÷eùyatvaniyamàt kùatriyànyatvaråpasya ùaùñhyarthasya prakçtyarthanare prakàratvàyoga iti vàcyaü sambodhyatvàdau vyabhicàreõa tàdç÷avyàpteþ pràyikatvasya pràguktatvàt . na ca naràõàü kùatriyo dravyamityapi syàt kùatriyànyanaratvàvacchedena dvitvàdyavacchinnadravyapratiyogitàkabhedasattvàditi vàcyaü dravyatvàdivi÷iùñe dharmiõi dravyatvàdyavacchinnasyaiva bhedapratiyogitvasya bodhane nirdhàraõa ùaùñhyàþ tamarthatvàt . yadyapi bhedaþ pratiyogitva¤ca dvayameva nirdhàraõaùaùñhyathaþ catriya÷abdenaivopasthàpitasya kùatriyasya ùaùñhyarthabhede tasya ca nare narasya ca punarbhede punarbhedasya pratiyogitve'nvayàdeva kùatriyànyanaratvàvacchinnavçttikabhedapratiyonitvasya ÷åratama'nvayasambhavaþ . tathàpi kùatriyàdinàmopasthàpyasya kùatriyàdestàdç÷anàmottaravibhaktyartha eva bhedànvayasya vyutpannatvàt narapadottaraùaùñhyarthe tadanvayàsambhavàt kùatriyànyatvaü vi÷iùñameva ùaùñhyartho natvanyatàmàtram na ca narasya kùatriyaþ ÷åra ityapi syàt pàõipàdasya pàõiþ pavitra ityatrevànyatràpi ekavacanasya nirdhàraõàrthakatve kùatyabhàvàt . ataeva dvandvaþ sàmàsikasya ceti gãtàpi saïgacchate . ekavacanabhinnayoreva ùaùñhãsaptamyoruktanirdhàraõabodhakatvavyutpattisvãkàràdvà . nanu pàthaþ pçthivyojala snehavadityàdau jalabhinnayoþ pàthaþpçthi vyoraprasiddhyà pàthaþpçthivyubhayavçttibhedapratiyogitvasya snehavati bàdhena ca jalànyapàthaþpçthivyubhayatvàvacchinnavçttikabhedapratiyoginaþ snehavato vodhàsambhavaþ . na ca dvipadadvandvottaranirdhàraõaùaùñhyà anyataravçttibhedaprayogitvamevàrthaþ tanniviùñe cànyatarasminnekapadopàttatvena jalànyatvàdeþ ùaùñhàrthàntarasyànvayaþ tathàca jalànyo yaþ pàtha pçthivyoranyatarastanniùñhasya bhedasya pratiyogitvaü snehavati vartata eveti vàcyaü tàvatàpi pàthaþpçthivyubhayatàdàtmyasya jale bàdhàduktavàkyasyàyomyatàtàdavasthyàt pàthaþpçthivyosteja uùõamityàdyaprayogena nirdhàraõaùaùñhyàstàdàtmyavàcitàdhrauvyàt ghañatadbhinnayorghañaþ kambugrãvàdimànityàdau ghañatadbhinnànyataratvàprasiddhyà tàdç÷ànyataravçttibhedasya bodhayituma÷akyatvàcceti cenna dvandvottara nirdhàraõaùaùñhyàþ paryàptasaükhyàyàmapi ÷aktatvena tasmi nnevaikapadopàttatvena ùaùñhyarthasya jalàdyanyatvaråpanirdhàryabhedasyànvayena sarvasàma¤jasyàt . pàthaþpçthivyorjalaü snehavadityàdau jalabhinno yaþ pàthaþpçthivãparyàptasaükhyà÷rayastattvàvacchinnavçttikabhedapratiyogisasnehàbhinnaü pàthaþ pçthivãparyàptasakhyà÷rayo jalamityanvaye vàdhakabhàvàt . pañaghañamañhànàü ghañaþ kambugrãvàdimànityàdàvapyuktarãtyai bànvayadhãþ . idantu bodhyaü yatrodde÷yavidheyayostàdàtmyenànvayabodhasàmagrã tatraiva nirdhàraõaùaùñhyà bhedapatiyogitvamarthaþ yatra tu sambandhàntareõa, tatràtyantàbhàvapratiyogitvamato naràõàü kùatriye ÷auryamityàdau kùatriyànyanaratvàvacchinnavçttikasyàtyantyabhàvasyaiva pratiyogitvaü ÷auryàdau pratãyate na tu tàdç÷abhedasya naràõàü kùatriye råpamityapi prayogàpatteþ . naraõàü madhye kùatriyaþ ÷åra ityàdau tu nirdhàraõavàcino madhye ityavyayasya tadarthakaùaùñhyà saha sambhede dehe caitra ityàdàviva nànyataravaiyarthyam . nareùu kùatriyaþ ÷åra ityàdau nirdhàraõasaptamãsthale'pyuktadi÷aivànvayo draùñavyaþ . yattu naràõàü kùatriya, ÷åratama ityàdrau ràhoþ ÷ira ityatrevàbhedaeva ùaùñhyarthastàdàtmyaü và tathà ca naràbhinnakùatriyatvàcchedena ÷åratamamyàbhedastatra vàkyàrthastena naràõàü kùatriyo'rjuna ityàdikona prayomaþ narabhinnakùatriyatvàvacchedenàrjunàbhedasyàsattvàt na và naràõàü vànaraþ pa÷urityàdikaþ>% kã÷e pa÷vabhedasattve'pi mànuùàbhedasya virahàditi tattucchaü naràõàü kùatriyaþ pràõã kùatriyàõàü naraþ ÷åraityàdibàkyasya durvàratàpatteþ . kecittu naràõàü kùatriyaþ ÷åra ityàdau kùatriyànyo naraþ ÷årabhinno naràbhinnaþ kùatriya÷ca ÷åraityevamanvayitàvacchedakadharmàvacchedena dhiyamurãkurvan bhedamabheda¤ca nirdhàraõavàciùaùñhãsaptamyorarthamàhustaccintyaü nàmàrthamukhyavi÷eùakànvayabodhe nàmnaþ prathamàntatvàpekùàyàþ parityàgàpatteþ svaprakçtyarthàbacchinnasyaiva saükhyànyasubarthasya ÷abdàntaràrthena sahànvayasya vyutpannatvena ùaùñhyarthe kevalabhede ÷åràdera nvayàyogàccetyàstàü vistaraþ . %<pa¤camã vibhakte>% pàø yatra nirdhàryamàõasya bhedaeva pratãyate tatra pa¤camã syàt sikauø pa¤camyàstu bhedaevàthaþ yathà màthurà pàñaliputrebhya àóhyatara iti %<yata÷ca nirdhàraõamityanuvartate vibhàgo'tra bhedaþ tatra nirdhàraõe sarvatra yathà katha¤cit bhedasya sattve'pi vibhaktagrahaõasàmarthyàt yatra bheda eva na tu kenàpyupàdhyàdiråpeõàbhedastatraivàsyàþ pravçttirityàha bhedaeveti na tu ÷abdàntaropàtte sàmànyàkràntateti bhàvaþ . atra pa¤camyartho nirdhàraõaviùayaråpaeva tatra ca avadhimattvasambandhana pàñaliputrasyànvayaþ tena pàñaliputràvadhikanirdhàraõaviùayà màthurà àóhyatarà iti bodhaþ . na hyatra nirdhà õàbadhernirdhàryamàõasya ca goùu kçùõetyàdàviva sàmànyavi÷eùabhàvo'sti pratyuta ÷abdopàttayodharmayorvirodha eva>% manoramà .

#<nirdhàrita># triø nira + dhàri--kta . 1 nirdhàraõaviùaye 2 ni÷cite ca %<nirdhàrite'rthe lekhena khalåktvà khalu nàcikam>% màghaþ .

#<nirdhàrya># triø nir + dhàri--karmaõi õyat . 1 nirdhàraõakarmaõi sàmànyataþ pçthakkàrye vi÷eùe yathà naràõàü kùatriyaþ ÷åratamaþ ityatra ÷åratvena naràntarebhaþ pçthak kàryaråpavi÷eùaþ kùatriyaþ . 2 ni÷ceye ca . bhàve õyat . 3 ava÷yanirdhàraõe naø . tàvadyate'sya ac . 4 niþ÷aïkakarmakartari ramànàthaþ . %<nirdhàryaþ karmakartà ca saüyataþ satvasampadà . vyasane'bhyudaye vàpi hyavikàraü sadà manaþ . tattu satvakiti proktam>% ÷abdàrthaciø dhçtavàkyam .

@<[Page 4098a]>@
#<nirdhåta># triø nir + dhå--karmaõi kta . niraste %<nirdhåtavãtamapi bàlakamullalantam>% màghaþ .

#<nirdhmàpana># nir + dhmà--õic--bhàve lyuñ . sucutokte ÷alyoddharaõàrthe vyàpàrabhede ÷alyoddhàreõahetåpakrame %<pramàrjanaü nirdhmàpanaü vamanam>% ityàdinà vibhajya %<àhàra÷eùa÷ledhmahãnànu÷alyàni ÷vasanotkàsanapradhamairnirdhamet>% su÷ruø .

#<nirbandha># puø nir + bandha--bhàve gha¤ . àgrahe abhinive÷abhede %<avastunirbandhapare kathaü nu te>% kumàø %<nirbandhasaüjàtaruùàrtha kàr÷yam>% rathuþ . niraþ vadhnàtestadarthatvam %<tathàpi nirbandhati! te'tha và spçhàm>% naiùaø prayogàt .

#<nirva(rba)rhaõa># naø nir + va(va)rha--bhàve lyuñ . nivarhaõe màraõe nãlakaõñhaþ .

#<nirbàdha># triø nirgatà bàdhà yasmàt pràø baø . 1 apratibandhe 2 nirupadrave 3 vivikte ca ÷abdàrthaciø . 4 niùkà÷ye ca %<parimaõóalo hyeùa ekaviü÷atinirbàdha ekaviü÷o hyeùa bahiùñànnirbàdhaü bibharti ra÷mayo và etasya nirbàdhà bàhyata uvà etasya ra÷mayaþ>% ÷ataø vràø 6 . 71 . 2 %<nirbàdham nirbàdhyante niþkà÷yante unnatàþ svaråpàdvahirniþsçtà bhavanti>% yajuø saügrahavyàkhyà . %<parimaõóala ekaviü÷atinirbàdhastasyokto bandhuradhastànnirbàdhamupadadhàti ra÷mayaþ>% ÷ataø bràø 7 . 4 . 1 10 %<parimaõóalovartulàkçtiþ ekaviü÷atisaükhyàkaiþpulàkairyuktaþ . upadhànasamaye yathà nirbàdhànàmadhobhàgà'vasthànaü bhavati tathà kartavyam>% bhàø 5 majja bhà gabhede ca puø %<nirbàdhenà÷anim>% yajuø 25 . 2 %<ni÷citaü vàdhyate ÷iro'sthimadhyasaülagno majjàbhàgaþ tena>% . vedadãø .

#<nirbuùa># triø nirgataü vuùaü yasmàt . vuùa--(àgaóà) rahite påte dhànye hemacaø . nirudakàdiø antodàttatà'sya

#<nirbhaña># triø nir + bhaña--ac . dçóhe trikàø .

#<nirbhaya># triø nirgataü bhayamasmàt pràø baø . 1 bhayarahite trikàø %<nirbhayantu bhavedyasya ràùñraü bàhubalà÷ritam>% manuþ . raucyamanoþ 2 putrabhede puø %<sunetraþ kùatravçddhi÷ca sutapà nirbhayo dçóhaþ>% harivaüø 7 aø .

#<nirbhara># naø niþ÷eùeõa bharo bharaõaü bhçtirvà'tra pràø baø . 1 atimàtre 2 tadyuke triø amaraþ %<drutapãtamàdhavarasau sunirbharaiþ sarajasabhakarandanirbharàsu>% màghaþ . 3 vetana÷ånthe bhçtye ca .

#<nirbhartsana># naø nitaràü bhartsanam pràø saø . 1 khalãkàre 2 abhibhave . karmaõi lyuñ . 3 anarthake naø mediø %<nirbhartsanàpavàdai÷ca tathaivàpriyayà girà>% bhàø vaø 3030 aø .

#<nirbhàgya># triø nirgataü bhàgyaü yasyàt pràø vaø . bhàgyarahite amaraþ .

#<nirbhçti># triø nirgatà bhçtirasya . vetana÷ånye karmakare (vegàra) hemacaø .

#<nirmakùika># avyaø makùikàyàþ abhàvaþ avyayãø . 1 makùikàyà abhàve . nirgatà makùikà yasmàt pràø baø . 2 makùikà÷ånye de÷e 3 tadupalakùite nirjane de÷e %<kçtaü bhavatedànãü nirmakùikam>% ÷akuø pràkçtànuvàdaþ . nirudakàdiø antodàttatà'sya .

#<nirmaj># triø nir--mçja--kvip vede pçùoø . nitànta÷uddhe %<ùaùñiü sahasrànu nirmajàmaje>% çø 8 . 4 . 20 %<nirmajàü niþ÷eùena ÷uddhànàü gavàm>% bhàø .

#<nirmatha># puø nirmathyate'nena nir + matha--karaõe lyuñ . agnimanthanadàruõi araõau hemacaø . nirmathananirmanthanirmanthana ÷abdà apyatra .

#<nirmada># triø nirgato mado dànajalaü harùo garvo và yasmàt . 1 nirabhimàne 2 harùa÷ånye 3 dànajala÷ånye ca %<nirmadaü duþ÷citaü dçùñvà pitaro ràmamavruvan>% bhàø vaø 99 aø .

#<nirmanthya># naø nirmanthyate agnyutpàdanàrthaü ghçùyate ni + manthakarmaõi õyat . agnyutpàdanàrthaü ghçpyamàõe dàruõi amaraþ .

#<nirmaryàda># triø nirgato maryàdàyàþ niràø taø . 1 maryàdàtãte 2 avinãte %<nirmaryàdà mlecchà ye pa÷cimadiksthitàste ca>% vçø saüø 14 aø .

#<nirmala># triø nirgato malo yasya pràø vaø . malahãne %<nitàntanirmalasvàntaþ>% vedàntasàraþ %<nirmalàþ svargamàyànti santaþ sukçtino yathà>% manuþ . mala÷ca ràgàdidoùaþ kàluùya¤ca .

#<nirmalopala># nityakarmaø . sphañikopale ràjaniø .

#<nirma÷aka># triø nirgato ma÷ako yasmàt pràø baø . ma÷akarahite de÷e nirudakàø antodàttatàsya . abhàve avyayãø . 2 ma÷akàbhàve avyaø .

#<nirmàüsa># triø nirgataü màüsamasya pràø baø . 1 màüsavihãne 2 àhàràbhàvenàtikç÷e tapasvidaridraprabhçtau ca %<nirmàüsabàlahastàþ kçcchreõàyànti parade÷àn>% vçø saüø 3 aø .

#<nirmàüsavaktra># puø nirmàüsaü vaktramasya . kumàrànurabhede %<kçùõà nirmàüsabaktrà÷ca sthålapçùñhàstanådaràþ>% bhàø ÷aø 4 aø .

#<nirmàõa># naø nir + mi--bhàve lyuñ . 1 ghañàdeþ 2 racanàyàm . %<nirmàõadakùasya narmãheteùu>% bhaññiþ %<nirmàõa¤ca ÷arãrasva tato dhairyamavàpnuhi>% bhàø vaø 251 aø . nirmãyate'nena karaõe lyuñ . nirmàõasàdhane 2 kàyàdau . kle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùño nirmàõakàyamadhiùñhàya sampradàya pravartakaþ kusumàø . kàyasya nirmàõasàdhanatvàt tathàtvam . nirmàõàrthaü kàyaü nirmàõakàyamiti haridàsaþ tattu na yuktaü kàyàdhiùñhànasyaiva nirmàõàrthatvena kàyasya tathàtvàbhàvàt . nirgato mànàt niràø taø . 3 mànàtãte . %<pårvapadàditi>% pàø asaüj¤àyàmapi àrùe õatvam . %<anakùatragaõaü vyoma nirmàõaü ghanagarjitam>% ràø kiø 44 a0

#<nirmàlya># naø nir + mala--õyat . devadatte tadvisarjanottaramucchiùñe dravye %<arvàk visarjanàddravyaü naivedyaü sarvamucyate . visarjite jagannàthe nirmàlyaü bhavati kùaõàt>% gàruóapuø . vidyànandanibandhe sårye gaõàpatàvugre ÷àkte ÷aive'tha vaiùõave . teja÷caõóamathocchiùñasojamucchiùñapårvikàm . càõóàlãü ÷eùikàü caõóaü vi÷vaksenaü kramàdyajet . sojo gaõe÷aþ . %<hçdaye ca bahirdevãü samarpya vidhivattataþ . nirmàlya¤ca ÷ucau de÷e naivedyaü bhakùayet sudhãþ>% tantràntare àø taø nirmàlyasya dhàraõaprakàràdikaü niråpitaü yathà %<nirmàlyaü ÷irasà dhàryaü sarvàïge cànulepanam . naivedya¤copabhu¤jãta dattvà tadbhakti÷àline>% . tadbhakti÷àline viùvaksenàdaye %<udvàsya devaü sve ghàmni tanniveditamagrataþ . adyàdàtmavi÷uddhyarthaü sarvakàmasamçddhaye>% . khe dhàmni svãyahadaye udvàsya saüsthàpya tathàca kàlikàpuràõe %<dhyàyaüstu mantreõànena tatrasthaü sthàpayet hçdi . tiùñha devi! pare sthàne svasthànaü parame÷vari . yatra brahmàdayaþ sarbe suràstiùñhanti me hçdi>% . bhaviùye %<nirmàlyaü nopabhoktavyaü rudrasya tapanasya ca . bhakùyate yadi tanmohànnarake pacyate dhruvam>% . nirmàlyamàtre tu %<udake tarumåle và nirmàlyaü tasya saütyajet>% kàlikàpuràõe %<yo yaddevàrcanarataþ sa tannaivedyabhakùakaþ>% brahmapuø %<ambarãùa! navaü vastraü phalamanyadrasàdikam . kçtvà kçùõopabhogyantu sadà sevyaü hi vaiùõavaiþ>% tatraikakartari ktvà÷ravaõàt svadattanaivedyabhakùaõe'pyadhikàra uktaþ %<kevalaü saura÷aive tu vaiùõavo naiva bhakùayet>% . viùõuyàmale %<pãtvà pàdodakaü devi! naivedyaü svayamuddharet . tyajet pàdodakaü yastu naivedyaü và tyajecca yaþ . ùaùñivarùasahasràõi raurave narake pacet>% . uddharet abhyavaharet . skandayàmale %<udvàsya devaü sve ghàmni tanniveditamàtsanaþ . bhakùayet pàpa÷uddhyarthaü sarvadà sàdhakaþ priye!>% ÷ivadharmottare rudranaivedyabhakùaõamuktaü yathà %<atha bhaktyà ÷ivaü påjya naivedyamupakalpayet . tadannaü svayama÷nãyàt tat sarvaü vinivedayet>% . %<phalaü puùpa¤ca tàmbålam annapànàdika¤ca yat . adattvàtanmahàdevyai na bhoktavyaü kadàcana>% . etena yat pañhanti %<anyadevasya naivedyaü bhuktvà càndràyaõa¤caret>% iti tadekàntavaiùõavaparamiti bhåùaõaþ . yattu %<÷ådrànnaü yàjakànna¤ca naivedya¤càpi varjayet>% iti laiïgavacanam . tannaivedyatvenopakalpitàniveditaparaü lobhàdinà bhojananiùedhakaü và yathoktaü ÷àmbe %<nopabhuktvà ca naivedyaü prayàti pretayoniùu .>% drayyavi÷eùasya kàlabhede nirmàlyatoktà tantrasàø yoginãtantre yathà %<maõimuktà suvarõàni deve dattàni yàni vai . na nirmàlyaü dvàdaõàvdaü tàmrapàtraü tathaiva ca . pañña÷àñã ca ùaõmàsaü naivedyaü dattamàtrataþ . modakaü kçùara¤caiva màsàrdhena mahe÷vari! paññavastra trimàsàcca yàtayàmamahaþ smçtam . yàvaduùõaü bhavedannaü paramànnaü tathaiva ca . mastakaü rudhira¤caiva ahoràtreõa pàrvati! . muhårtandadhi dugdha¤ca àjyaü yàmena ÷aïkari . karavãramahoràtraü vilvapatraü tathaiva ca . javàrakta¤ca màghyaü ca nirmàlyaü sàrdhayàmake . màlyaü vai karavãrasya padmasya vilvajasya ca . yàmàrdhena mahe÷àni! tàmbålaü dattamàtrataþ . anirmàlya¤ca dàóimbaü tathà vilvaphalaü priye! . saugandhika¤ca kadalãü prayatnena niyojayet . kadalãvãjapåra¤ca dugdhapakvaü nivedayet .>% ÷ivanirmàlyadhàraõe vi÷eùaþ tiø taø ukto yathà skànde %<nirmàlyaü yo hi madbhaktyà ÷irasà dhàrayiùyati . a÷ucirbhinnamaryàdo naraþ pàpasamanvitaþ . narake pacyate ghore tiryagyonau ca jàyate . brahmahàpi ÷ucirmåtvà nirmàlyaü yastu dhàrayet . tasya pàpaü mahacchãvraü nà÷ayiùye mahàvrate! .>% ÷uciþsnànàdineti ÷eùaþ . eva¤ca %<spçùñvà rudrasya nirmàlyaü savàsà àplutaþ ÷uciþ>% iti kàlikàpuràõãyama÷uciviùayam . anupanãtaviùayamiti ÷rãdattaþ . bahvçcagçhyapari÷iùñam . agràhyaü ÷ibanaivedyaü patraü puùpaü phalaü jalam . ÷àlagràma÷ilàspar÷àt sarvaü yàti pavitratàm udake nirmàlyatyàga÷ca naïgetaraparaþ . yathoktaü vrahmapuø %<gaïgàü puõyajalàü pràpya caturda÷a vivarjayet . ÷aucamàcamanaü ke÷aü nirmàlyaü malagharùaõam>% . 2 pçkkàyàü strã ÷abdaraø .

@<[Page 4100a]>@
#<nirmita># triø nir + mà--kta . kçtaracane %<nijanirmitakàrikàvalãm>% siø muø .

#<nirmiti># strã nir + mà--bhàve ktin . nirmàõe karaõe . %<navarasaruciràü nirmitimàdadhatã bhàratã kaverjayati>% kàvyapraø .

#<nirmukta># puø nir + muca--kta . 1 muktaka¤cuke sarpe (kholasachàóà sàpa) niþ÷eùeõa muktaþ . niùparigrahe 2 saïgarahite 3 bandha÷ånye ca amaraþ . 4 viyukte mediø %<himanirmuktayoryoge citràcandramasoriva>% raghuþ .

#<nirmuña># taø nirgataü muñaü yasmàt pràø baø . 1 kara÷ånyahaññe (muñi÷ånyahàña) hàràø . 2 vanaspatau puø trikàø 3 sårye 4 kharpare puø hàràø .

#<nirmåla># triø nirgataü målamasya pràø vaø . målarahite %<àruhya vçkùàn nirmålàn gajaþ paritudanniva>% bhàø uø 74 aø .

#<nirmålana># naø nimålaü + kçtau õica--bhàve lyuñ . utpàñane

#<nirmçjas># avyaø nir + mçja--%<ã÷vare tosunkasunau>% pàø tumarthe kasun . nirmàrùñumityarthe %<÷lakùõeva tu và ã÷varàþ pa÷ånnirmçjaþ>% tàõóyabràø 223 . %<nirmàùñumapagamayituü vinà÷ayitumã÷varàþ samarthàþ>% bhàø .

#<nirmçùña># triø nir + mçja--kta . pro¤chite . %<nirmçùñaràgo'dharaþ>% sàø daø .

#<nirmoka># puø nir + muc--gha¤ . 1 sarpaka¤cuke (kholasa) 2 mocane 3 sannàhe 4 àkà÷e ca mediø . %<nirmokapañyaþ phaõibhirvimuktàþ>% raghuþ . 4 sàvarõimanoþputrabhede puø . %<nirmokavirajaskàdyàþ sàvarõestanayà nçpa!>% bhàgaø 8136 atra nirmoheti pàñhàntaraü tatràrthe .

#<nirmokùa># puø niþ÷eùeõa mokùaþ pràø saø . niþ÷eùeõa mokùe %<anirmokùaprasaïgaþ>% sàø praø bhàø .

#<nirmoha># triø nirgato moho yasmàt pràø baø . 1 moha÷ånye raivatamanoþ 2 putrabhede puø %<araõya÷ca prakà÷a÷ca nirmohaþ satyavàn kçtã . raivatasya manoþputràþ>% harivaü 7 aø . 3 sàvarõimanoþputrabhede nirmoka÷abde dç÷yam . trayoda÷amanvantare kà÷yape 4 saptarùibhede %<trayoda÷e'tha paryàye bhavye manvantare manoþ>% ityupakrame %<niùprakampastathàtreyaþ nirmohaþ kà÷yapastathà>% harivaüø 7 aø .

#<nirmretukà># strã nir + mlà--tun saüj¤àyàü kan pçùoø . mlàni÷ånye oùadhibhede %<nibhretukàstatra bhavanti>% pa¤caø bhãø bràø 13 . 9 . 14 .

@<[Page 4100b]>@
#<niryantraõa># naø nir + yantra--lyuñ . 1 niùpãóane nirgat yantraõaü yasmàt pràø baø . 2 yantraõà÷ånye vàdhà÷ånye 3 nirargale 4 ucchçïkhale triø jañàø .

#<niryàõa># naø niryàti mado'nena nir + yà karaõe lyuñ . 1 gajàpàïgade÷e . bhàve lyuñ . 2 mocane 3 adhvanirgame ca mediø . 4 niþsaraõe 5 pràõavàyordehaniþsaraõaråpamaraõe ca lagnàvadhikasthànabhedasthagrahabhedaistajj¤ànaü vçhajjàtake niråpitaü yathà %<mçtyurmçtyugçhekùaõena balibhistaddhàtukopodbhavastatsaüyuktabhagàtrajo bahubhavo vãryànvitairbhåribhiþ . agnyambvàyudhajo jvaràmayakçtastçñkùutkçta÷càùñame såryàdyairnidhane caràdiùu parasvàdhvaprade÷eùvapi . ÷ailàgràbhihatasya såryakujayormçtyuþ khabandhustha 104 yoþ kåpe manda÷a÷àïkabhåmitanayairbandhvastakarma4 . 710 sthitaiþ . kanyàyàü svajanàddhimoùõakarayoþ pàpagrahairdçùñayoþ syàtàü yadyubhayodaye'rka÷a÷inau toye tadà majjataþ . mande karkañage jalodarakçto mçtyurmçgàïke mçge ÷astràgniprabhavaþ ÷a÷inya÷ubhayormadhye kujarkùe sthite . kanyàyàü rudhirottha÷oùajanitastadvat sthite ÷ãtagau saura yadi tadvadeva himagau rajjvagnipàtaiþ kçtaþ . bandhàddhã 5 navamasthayora÷ubhayoþ saumyagrahàdçùñayordreùkàõai÷ca sasarpapà÷anigaóaiþ chidra 8 sthitairbandhataþ . kanthàyàma÷ubhànvite'stamayage candre site meùage sårye lagnagate ca viddhi maraõaü strãhetukaü mandire . ÷ålodbhinnatanuþ sukhe 4 'vanisute sårye'pi và khe 10 yame saprakùãõahimàü÷ubhi÷ca yugapatpàpaistrikoõàdya 591 gaiþ . bandhu 4 sthe ca ravau 10 viyatyavanije kùãõendusaüvãkùite kàùñhenàbhihataþ prayàti maraõaü såryàtmajenekùite . randhràspadàïgahibukai8.10.1.4 rlaguóàhatàïgaþ prakùãõacandrarudhiràrkidine÷ayuktaiþ . taireva karma 10 navamodaya 1 putra 5 saüsthairdhåmàgnibandhana÷arãranikuññanàntaþ . bandhvastakarma 4 . 7 . 10 sahitaiþ kujasåryamandairniryàõamàyudha÷ikhikùitipàlakopàt . saurãndubhåmitanayaiþ svasukhàspadasthai 2410 rj¤eyaþ kùatakçmikçta÷ca ÷arãrapàtaþ . kha 10 sthe'rke'vanije rasàtala 4 gate yànaprapàtàdbadho yantrotpãóanajaþ kuje'stamayage saurendvinàbhyudgame . viõmadhye rudhiràrki÷ãtakiraõairjåkàjasaurarkùagairyàtairvà galitendusåryarudhirairvyomàstabandhvà 1073 hvayàn . vãryànvitavakravãkùite kùãõendau nidhanasthite'rkaje . guhyãdbhavarogapãóayà mçtyuþ syàt kçmi÷astradàhajaþ . aste 7 ravau sarudhire nidhane 8 'rkaputre kùãõe rasàtala 4 gate himagau khagàntaþ . lagnàtmajàùñamatapaþ 1589 svina maumamandacandraustu ÷aila÷ikharà÷anikuóyapàtaiþ . dvàviü÷aþ kathitastu kàraõaü dreùkàõo nidhanasya såribhiþ . tasyàdhipatirbhavo'pi và niryàõaü svaguõaiþ prayacchati . horànavàü÷akapayuktasamànabhåmau yogekùaõàdabhirataþ parikalpyametat . mohastu mçtyusamaye'nuditàü÷atulyaþ sve'ü÷ekùite dviguõitastriguõaþ ÷ubhai÷ca . dahanajalavimi÷rairmasmasaükleda÷oùairnidhanabhavanasaüsthairvyàlavargairvióantaþ . iti ÷avapariõàma÷cintanãtho yathoktaþ pçthuviracita÷àstràdgatyanåkàdi cintyam . gururuóupati÷ukrau såryabhaumau yamaj¤au vibudhapitçtira÷cornàrakãyàü÷ca kuryuþ . dinakara÷a÷ivãryàdhiùñhità tryaü÷anàthàt pravarasamanikçùñàstuïgahràsàdanåke . gatirapi ripurandhratryaü÷apo'stasthito và gururatha ripukendracchidragaþ svoccasaüsthaþ . udayati bhavane'ntye saumyabhàge ca mokùo bhavati yadi balena projjhitàstatra ÷eùàþ . iti nairyàõikàdhyàyaþ>% . %<neùñà yogà jàtakaü kàminãnàü niryàõaü syànnaùñajanmadrikàõaþ>% ityupasaühàràdhyàye tatroktam . nirgataü yànamasmàt pràø baø saüj¤àyàü pårvapadàt pàø õatvam . pa÷ånàü pàdabandhane 6 dàmani vaijaø %<niryàõahastasya puro dudhukùataþ>% màghaþ .

#<niryàtaka># triø niryàtaü niryàõaü bahiùkaraõaü tat karoti õic--õvul . nirhàrake . %<anagnaya÷ca ye vipràþ pretaniryàtakàstathà>% bhàø anuø 23 aø . %<mçtaniryàtakà÷caiva paradàraratà÷ca ye>% màrkaõóe 35 aø .

#<niryàtana># naø nir + yata--õic lyuñ . 1 vaira÷uddhau, 2 pratãkàre 3 pratidàne 4 nyàsasamarpaõe ca amaraþ . 5 màraõe hemacaø . 6 çõàdeþ ÷odhane ca . %<vigaõanaçõaniryàtanam>% siø kauø . %<nahyanyasya bhavecchaktirvairaniryàtanaü prati>% harivaü0

#<niryàtya># triø nir + yàti--karmaõi yat . 1 ÷odhanãye 2 pratideyeca %<kanyà caivaü na cànyasya niryàtyànena saïgatà>% harivaüø 177 aø .

#<niryàma># puø nir + yama--gha¤ . potavàhe hemacaø .

#<niryàsa># puø naø nira--yasa--gha¤ ardharcàø . 1 kaùàye 2 kvàthe ÷abdamàø . 3 vçkùàdikùãre vçkùàt nirgatya kañhinatàü yàte vçkùarasabhede (àñhà) ratnamàø %<÷àlaniryàsagandhibhiþ>% raghuþ . %<lohitàn vçkùaniryàsàn>% manuþ . 3 niùyandi jalàdau ca kaüsasyàtha mukhasvedo bhråbhedàntaragocaraþ . abhavadroùaniryàsaþ harivaüø 87 aø . niryàsasyàdårade÷àdiþ kumudàø ñhac . niryàsika tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<niryåùa># puø nitaràü yåùaþ pràø saø . niryàsa÷abdàrthe ÷abdamà0

#<niryåha># puø nir + åha--ka pçùoø . 1 mattavàraõe vaijayantã taddantàkàratayà nirmite 2 nàgadante dvàravedikàyàü kàùñhabhede amaraþ . 3 ÷ekhare 4 àpãóe 5 dvàre 6 kvàthe niryàse mediø . %<vitardiniryåhaviñaïkanãóaþ>% màghaþ . dvàratoraõaniryåhairyuktamabhracayopamaiþ bhàø àø 108 aø tatra àpãóe %<khaógakàrmukaniryåhaiþ ÷arai÷ca vividhairapi>% bhàø u018 aø . kàrmukasya niryåhaiþ àpãóairiva ÷arairityarthaþ .

#<nirlakùaõa># triø nirgataü lakùaõamasya pràø baø . 1 ÷ubhalakùaõa÷ånye 2 pàõóurapçùñhe hemaø .

#<nirlipta># triø nira + lipa--kta . 1 leparahite 2 sambandha÷ånye niþsaïge . %<nirupàdhi÷ca nirlipto nirãho nidhanàntakaþ>% brahmavaiø puø .

#<nirlu¤cana># naø nir + lunca--bhàve lyuñ . vituùãkaraõàdau %<nakhanirlu¤canàdibhirapi tatkàryasiddheþ>% kàtyàø ÷rauø 1 6 6 såø karkaþ .

#<nirluõñhana># naø nir + låñhi--bhàve lyuñ . apaharaõe (loñà) %<aïgànãva parasparaü vidadhate nirluõñhanaü subhruvaþ>% sàø daø .

#<nirlekhana># naø nir + likha--bhàve lyuñ . 1 malàderapasàraõe (àücaóàna) karaõe lyuñ . 2 tatsàdhane %<jihvànirlekhanaü raupyaü sauvarõaü vàrkùameva ca>% su÷rutaþ .

#<nirlepa># triø nirgato lepaþ sambandho'nulepanaü và yasya pràø baø . 1 prariõàmahetusaüyogàdi÷ånye 2 anulepanarahite ca %<lokavedaviruddhairapi nirlepaþ svatantra÷ceti sahàpà÷upatàþ>% kusumàø . %<nirlepaü kà¤canaü bhàõóamadbhireva vi÷udhyati>% manuþ .

#<nirloman># triø nirgataü loma yasya . lomarahite (ñàka) rogayukte . tadrogastu %<paññasåtrasya haraõàt nirlomà jàyate naraþ>% ÷àtàø ukteþ paññasåtraharaõàjjàyate .

#<nirlvayanã># strã nitaràü layati ahirasyàm tvaci lyuña ïãp pçùoø . sarpatvaci (kholasa) %<tadyathà'hinirlva yanã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãta>% vçhaø upaø . %<ahinirlvayanã sarpanirmokaþ valmãke sarpà÷raye valmãkàdàvityarthaþ pratyastà pratikùiptà mçtà'nàtmabhàvena sarpeõa parityaktà mçtà ÷ayãta>% bhàø .

#<nirvaktavya># triø nir + vaca--karmaõi tavya . avayavàrthakathanena pratipàdye nirvàcyanirvacanãyàvapyatra .

@<[Page 4102a]>@
#<nirvacana># naø nir + vaca--bhàve lyuñ . 1 niruktau avayavàrtha kathane . 2 prasiddhe ca %<na nirmanyuþ kùatriyo'sti loke nirvacanaü smçtam>% bhàø vaø 27 aø . %<satyaü stene balaü nàryàü ràjyaü duryodhane tathà . iti loke nirvacanaü loke carati bhàrata>% bhàø vaø 33 aø . nirgataü vacanaü yasya pràø vaø . vacana÷ånye 3 tuùõãmityarthe %<màlyena tàü nirvacanaü jaghàna>% kumàø . 4 vacanarahite vaktavyatà÷ånye triø %<yeùàü taóàgàni mahodakàti vàpya÷ca kåpà÷ca prati÷rayà÷ca . annasya dànaü madhurà ca vàõã yamasya te nirvacanà bhavanti>% bhàø vaø 199 aø .

#<nirvaõa># triø nirgato vanàt niràø taø praõirantarityàdinà asaüj¤àyàmapi õatvam . vanànniùkrànte %<nirvaõo vadhyate vyàghro nirvyàghraü chidyate vanam>% bhàø uø 28 aø asya %<vanaü samàse>% pàø samàsamàtre vanàntatvenàntodàttatà .

#<nirvapaõa># naø nir + vapa--bhàve lyuñ . 1 dàne 2 annàdãnàü saüvibhàge ca . %<paristaraõapàtrasaüsàdanaprokùaõàjyanirvapaõàdhi÷rayaõàni>% kàtyàø ÷rauø 8 . 2 . 1 . %<anayaivàvçtà kàryaü piõóanirvapaõaü sutaiþ>% manuþ .

#<nirvara># triø nirgato varo varaõamasya . 1 nirlajje kañhine 2 nirbhaye 3 sàre ca hemacaø . atra nirdara ityeva pàñhaþ mudràdoùàt nirvara iti pàñho'sàdhuþ . ataeva medinãkoùe nirdaraü nirbhaye sàre'nyavattu kañhine'trape ityuktam .

#<nirvarõana># naø nir + varõa %<satyàpeti>% pàø õic bhàve lyuñ . dar÷ane trikàø .

#<nirvartita># triø nir + vçta--õic--karmaõi kta . niùpàdite .

#<nirvartya># triø nir + vçta--õic--karmaõi yat . niùpàdye vyàkaraõaparibhàùite karmabhede naø %<tannivartyaü vikàrya¤ca karmadvedhà vyavasthitam>% hariø karman÷abde 1771 pçø dç÷yam .

#<nirvahaõa># naø nir + vaha--bhàve lyuñ . 1 nàñyoktau prastutakathàsamàptau 2 prakçtàbhinayasya nirvàhe, nàñakasandhyàderaïgabhede tasyàïgàni sandhyadãni yathoktaü sàø daø %<sandhirvibodho grathanaü nirõayaþ paribhàùaõam . kçtiþ prasàda ànandaþ samayo'pyupagåhanam . bhàùaõaü pårvavàkya¤ca kàvyasaühàra eva ca . pra÷astiriti saühàre j¤eyànyaïgàni nàmataþ>% . yuc . nirvahaõà niùñhàyàm strã .

#<nirvà¤c># triø nir + ava--anca--kvip avopasargasya allopaþ . nirgate %<tasmàdime pràõà viùva¤co'và¤co'nunirvà¤ci>% sàüø bràø 7 . 9 .

@<[Page 4102b]>@
#<nirvàõa># triø nir + và--kta . nirvàõo'vàte pàø tasya naþ . 1 ÷ànte vahnimunyàdau 2 carasà÷ramasthe munau 3 ni÷cale 4 ÷ånye ÷abdaraø . bhàve kta . 5 astagamane 6 nirvçtau 7 gajamajjane 8 saïgame 9 apavarge mokùe mediø . 10 vinà÷e yàdavaþ 11 vi÷ràntau hemacaø . %<nirvàõotthàna÷ayanàni trãõi gajakarmàõãti>% pàlakàvyokte 12 gajakarmabhede . %<aruntudamivàlànamanirvàõasya dantinaþ>% raghuþ . %<anirvàõasya majjanarahitasyeti>% malliø . %<kurute'sminnamoghe'pi nirvàõàlàtalàdhavam>% . %<nirvàõabhåyiùñhamathàsya vãryam>% kumàø . nirvçtau %<svarlokastrã gàtranirvàõamatra>% màghaþ . %<yatitavyaü samatvena nirvàõamapi cecchatà>% %<samatvabuddhernirvàõaü phalamuktaü ÷rutau smçtau sarvaduþkhoparamaõalakùaõa brahmaõi sthitiþ>% %<sthitvà'syàmantaþkàle'pi brahma nirvàõamçcchati>% %<sa yogã brahmaø nirvàõaü brahmabhåto'dhigacchati>% gãtà . sarvaduþkhoparamàtmakatvàt nirati÷ayànandaråpatvàcca paramapuruùàrthakaivalya råpaü brahma nirvàõamçcchati ityarthaþ . 13 àdiguruke ('.) trikale màtràgaõabhede 14 vidyopade÷agranthabhede yathà nirvàõatantràdi . nàbhide÷e japye 15 praõavapuñitamàtçkà puñitasvàbhãùñamantre . %<kullukàü mårdhni saüjapya hçdisetuü vicintayet . mahàsetuü vi÷uddhe tu ùoóa÷àre samuddharet . maõipåre tu nirvàõaü mahàkuõóalinãmadhaþ . khàdhiùñhàne kàmavãjaü ràkiõãmårdhnisaüsthitam . vicintya vidhivad devi! målàdhàràntikàcchive! . vi÷uddhàntaü smareddevi! visatantutaünãyasãm . devãsthànaü dvijihvàntaü mantramålàvçtaü muhuþ>% . tatra nirvàõaü yathà %<atha vakùyàmi nirvàõaü ÷çõu sàrahitànaghe . praõavaü pårvamuccàrya màtçkàdya samuccaret . màtçkàrõàü samastà¤ca punaþ praõavamuccaret . evaü puñitamålantu prajapenmaõipårake . evaü nirvàõamã÷àni! yo na jànàti pàmaraþ . kalpakoñisahasreùu tasya siddhirna jàyate>% àgamavilàsatantram .

#<nirvàõamaõóapa># puø kà÷ãsthe muktimaõóapàkhye tãrthabhede .

#<nirvàõamastaka># puø nirvàõaü nirvçtirmastakamiva yatra . mokùe trikàø .

#<nirvàõaruci># triø nirvàõe rucirasya . 1 mokùasàdhanàsakte ekàda÷amanvantare 2 devabhede %<maharùirdharmasàvarõirekàda÷ama àtmavàn>% ityupakrame %<vihaïgamàþ kàmagamà nirvàõarucayaþ suràþ>% bhàgavate 81312 ÷lokaþ .

#<nirvàõã># strã jainànàü 1 ÷àsanadevatàbhede hemaø . nirgatà vàõã yasya bàø kap na . 2 vàkyarahite tuùõãmbhåte kapi nirvàõãko'pyatra triø .

#<nirvàta># triø nirgato vàto yasmàt pràø vaø . vàyu÷ånyade÷e . nir + và--kta nirvàõo'vàte pàø na tasya naþ . 2 nirgate vàte hemacaø . %<asåryamiva såryeõa nirvàta iva vàyunà>% bhàø saø 35 aø .

#<nirvàda># puø nir + vada--gha¤ . nikçùñavàde 1 lokàpavàde amaraþ . %<kimàtmanirvàdakathàmupekùe>% raghuþ . nitaràü vàdaþ . 2 ni÷citavàde kùãrasvàmã . abhàve'vyayãø . 3 vàdàbhàve avyaø .

#<nirvàpa># puø nir + vapa--bhàve gha¤ . 1 dàne, pràptapitçlokodde÷ena 2 dàne ca . %<amàvàsyàü tu nirvàpàt sarvakàmànavàpnuyàt>% bhàø anuø 87 aø .

#<nirvàpaõa># naø nir + vapa õicu--và--và õic--puk lyuñ . 1 màraõe badhe amaraþ . 2 dàne ca halàyuø . (nivàna) 3 nirvàõatàsampàdane . %<taptàyaþpiõóasikatànàü và nirvàpaõaü prasàdhana¤ca kartavyam>% su÷rutaþ . %<dàhapàkajvaravatàü kàryaü nirvàpaõaü bhavet>% su÷rutaþ . %<dãpanirvàpaõàt puüsaþ kuùmàõóacchedanàt striyaþ>% tiø taø .

#<nirvàrya># naø nir + vç--õyat . niþ÷aïkakarmakartari satvasampadà udyamena kàryakartari amaraþ . bhayavikramavyasanàbhyudayàdau nirvikàraü manaþ satvam tat sampadà sampatan udyamaü kurvan yoniþ÷aïko bhåtvà karma kurute sa nirvàrya ityucyate .

#<nirvàsana># puø nir + vasa--õic bhàve lyuñ . puràdito bahiùkaraõe 1 niþsàraõe 2 màraõe hiüsane 3 visarjane ca mediø %<tato duryodhanaþ kråraþ karõa÷ca sahasaubalaþ . teùàü nirgrahanirvàsàn vividhàüste samàrabhan>% bhàø àø 61 aø %<nirvàsana¤ca nagaràt pravrajyà ca parantapa!>% bhàø uø 89 aø .

#<nirvàsya># triø nir + vasa--õic--karmaõi yat . nagaràdito bahiùkàrye %<kañyàü kçtàïko nirvàsyaþ sphicaü và'syàvakartayet>% manuþ . %<nirvàsyà vyabhicàriõyaþ pratikålàstathaiva ca>% yàj¤aø .

#<nirvàha># puø nir + vaha--gha¤ . 1 kàryasampàdane 2 niùpàdane 3 samàptau ca . %<yàvatà syàt svanirvàhaþ svokuryàttàvadeva tu>% nàradãyapuø %<svatithyà karmànirvàhe>% tiø taø .

#<nirvikalpa(ka)># triø nirgato vikalpo j¤àtçj¤eyàdivibhàgo vi÷eùyavi÷eùaõatàsambandho và yasmàt pràø baø và kap . 1 vedàntokte j¤àtçj¤eyàdivibhàga÷ånye brahmàtmaikàtmaviùaye akhaõóàkàrake ekaviùayake vi÷eùyavi÷eùaõatàsambandharahite j¤àne, àtmàràmà vihitaratayo nirvikalpe samàdhàviti veõãø . %<tat pramà nàpramà nàpi j¤àgaü yannirvikalpakam . prakàratàdi÷ånyaü hi sambandhànavagàhi yat>% iti nyàyokte alaukike àlocanàtmake 2 j¤ànabhede . %<j¤ànaü yannirvikalpakàkhyaü tadatãndriyabhiùyate>% bhàùàø . àlocana÷abde 826 pçø dç÷yam . vauddhamate nirvikalpakaj¤ànameva pramàõaü kalpanà÷ånyatvàt tadbhinnaü sarvamapramàõaü yathoktaü sarvadar÷anasaügrahe
     tata÷càrtho dvividhaþ gràhyo'dhyavaseya÷ca tatra grahaõaü nirvikalpakaråpaü pramàõaü kalpanàpoóhatvàt adhyavasàyaþ savikalpakaråpo'pramàõaü kalpànàj¤ànatvàt . taduktam %<kalpanàpoóhamabhràntaü pratyakùaü nirvikalpakam . vikalpo>% vastunirbhàsàdasaüvàdàdupaplavaþ . gràhyaü vastu pramàõaü hi grahaõaü yadito'nyathà . na tadvastu na tanmànaü ÷abdaliïgendriyàdijamiti ca . nanu savikalpakasyàpràmàõye kathaü tataþ pravçttasyàrthapràptiþ saüvàda÷copapadyeyàtàmiti cenna tadbhadraü maõiprabhàviùayamaõivikalpanyàyena pàramparyeõàrthapratilambhasambhavena tadupapapatteþ .

#<nirvikàra># puø prakçteranyathàbhàvaþ vikàraþ sa nirgatoyasmàt pràø vaø . janmàdiùaóbhàvavikàrahãne 1 paramàtmani . 2 vikàra÷ånye triø . %<tvayeha bhavane mahyaü vastavyaü nirvikàrayà>% harivaüø 9 aø . %<siddhyasiddhyornirvikàraþ kartà sàütvika ucyate>% gãtà .

#<nirvicàra># triø nirgato vicàro yataþ pràø baø . 1 vicàrarahite %<re re svairiõi! nirvicàrakavite! bhàsmat prakà÷ãbhava>% candràloø . pàtaø såtrokte såkùmaviùayake samàpattiråpe 3 samàdhibhede ca %<etayaiva savicàrà nirvicàrà ca såkùmaviùayà vyàkhyàtà>% pàtaø såø . %<tatra bhåtasåkùmeùvabhivyaktadharmakeùu de÷akàlanimittànubhabàvacchinneùu yà samàpattiþ sà savicàretyucyate . tatràpyekabuddhinirgràhyamevoditadharmavi÷iùñaü bhåtasåkùmamàlambanãbhåtaü samàdhipraj¤àyàmupatiùñhate . yà punaþ sarvathà sarvataþ ÷àntoditàvyapade÷yadharmànavacchinneùa sarvadharmànupàtiùu sarvadharmàtmakeùu samàpattiþ sà nirvicàretyucyate evaü svaråpaü hi tat bhåtasåkùmam etenaiva svaråpeõàlambanãbhåtameva samàdhipraj¤àsvaråpamupara¤jayati . praj¤à ca svaråpa÷ånyeva arthamàtrà yadà bhavati tadà nirvicàretyucyate . tatra mahàvastuviùayà savitarkà, nirvitarkà ca såkùmaviùayà savicàrà nirvicàrà ca evamubhayoretayaiva nirvitarkàyà vikalpahànirvyàkhyàteti>% bhàø %<nirvicàravai÷àradye adhyàtmaprasàdaþ>% såø . a÷uddhyàvaraõamalàpetasya prakà÷àtmano buddhisatvasya rajastamobhyàmanabhibhåtaþ svacchaþ sthitipravàho vai÷àradyaü yadà nirvicàrasya samàrdhervai÷àradyamidaü jàyate tadà yogino bhavati adhyàtmaprasàdaþ bhåtàrthaviùayaþ kramànanurodhã sphuñapraj¤àlokaþ . tathàcoktaü %<praj¤àpàsàdamàruhya a÷ocya . ÷ocato janàn . bhåmiùñhàniva ÷ailasthaþ sarvàn pràj¤o'nupa÷yati>% bhàùyam .

#<nirvicitsa># triø nirgatà vicikitsà yasya pràø baø . niþsandehe .

#<nirvitarka># triø nirgato vitarko yasmàt pràø baø . 1 vitarka÷ånye pàtaø såø ukte 2 samàdhibhede tallakùaõàdikaü tatroktaü yathà %<smçtipari÷uddhau svaråpa÷ånyevà'rthamàtranirbhàsà nirvitarkà>% såø %<÷abdàrthasmçtipravilaye sati pratyuditaspaùñabàhyàkàrapratibhàsitatayà nyagbhåtaj¤ànàü÷atvena svaråpa÷ånyeva nirvitarkà samàpattiþ>% bhàø .

#<nirviõõa># triø nira + vida--kta nirviõõasyopasaükhyàtvàt dasyanatve õatvaùñutve . 1 nirvedayukte 2 khinne 3 pràptavairàgye virakte ca . %<nirviõõo'haü dakùiõena màrgeõa gatàgatalakùaõena>% ã÷opaø bhàø .

#<nirvindhya># triø nirgataþ vindhyàt niø taø . 1 vindhyaparvataniþsçte . tathàbhåte 2 nadãbhede strã %<godàvarã nirvindhyà payoùõã ityàdi>% bhàgaø 5218 bhàratavarùanadyuktau . %<nirvindhyàyàþ pathi bhayarasàbhyantaraþ sannipatya>% meghaø . %<narmadà surasàdyà÷ca nadyo bindhyavinirgatàþ . tàpã payoùõã--nirvindhyà--kàverãpramukhà nadã>% viùõupuø .

#<nirvi÷eùa># naø nirgato vi÷eùo yasya pràø vaø . sarvadaivaråpe vi÷eùarahite parabrahmaõi . %<nirvi÷eùaü paraü brahma sàkùàtkartumanã÷varàþ . ye mandàste tu kalpante savi÷eùa niråpaõaiþ>% vi÷eùarahite tulyaråpe triø . %<pravàtanãlotpalanirvi÷eùam>% kumàø .

#<nirviùa># triø nirgataü viùaü yasmàt pràø baø . 1 viùarahite 2 aviùàyàü tçõabhede strã . %<nirviùà kañukà ÷ãtà kaphavàtàsradoùanut . anekaviùahantrã ca vraõa rbhålakàriõã>% ràjaniø . gauràø ïãù nirviùã 3 ÷yàmakandàyàü strã . iyaü caturvidhà bhavati %<raktà ÷vetà bhç÷aü kçùõà pãtavarõà tathaiva ca . yathàpårva¤ca vij¤eyà balyà ÷reùñhà guõottamà . sarvadoùaharã lepàdbhuktà÷vayathunà÷inã . ÷leùmajàn viü÷atirogàn sadyo hanyàt niùevaõàditi>% bhàvapraø .

#<nirviùña># triø nir + vi÷a--kta . kçtanirvi÷e 1 kçtabhoge 2 pràptavetane labdhabhçtau 3 kçtavivàhe 4 kçtàgnihotre ca . %<jyeùñhe'nirviùñe kanãyàn nirve÷àt parivettà bhavati>% udvàø taø smçtiþ . 5 bhogye ca . %<svanirmiteùu nirviùño bhuïkte bhåteùu tadguõàn>% bhàø 1 2 aø . 6 bhukte ca %<nirviùñaviùayasnehaþ>% raghuþ . %<nirviùñaü vaisya÷ådrayoþ>% gautamaø . nirviùñaü vetanalabdham nirve÷o bhçtibhogayorityukteþ ekàø taø raghuø . nirve÷aþ bhçtirvetanaü bhoga÷ca .

#<nirvãja># triø nirgataü vãjamasya . 1 vãja÷ånye 2 kàraõarahite pàtaø ukte 3 samàdhibhede puø .
     %<tasyàpi nirodhe sarvanirodhànnirvãjaþ samàdhiþ>% pàtaø suø %<sa na kevalaü samàdhipraj¤àvirodhã praj¤àkçtànàü saüskàràõàmapi pratibandhà bhavati . kasmàt! niroghajaþ saüskàraþ sasàdhijàn saüskàràn bàdhate iti nirodhasthitikàlakramànubhavena nirodhacittakçtasaüskàràø stitvamanumeyam, vyutthànanirodhasamàdhiprabhavaiþ saha kaivalyabhàgãyaiþ saüskàrai÷cittaü svasyàü prakçtàvavasthitàyàü pravilãyate tasmàtte saüskàrà÷cittasyàdhikàravirodhino na sthitihetavo bhavantãti yasmàdavasitàdhikàraü saha kaivalyabhàgãyaiþ saüskàrai÷cittaü vinivartate tasminnivçtte puruùaþ svaråpapratiùñhaþ . ataþ ÷uddho mukta ityucyate>% bhàø %<tasyàpi nirodhe sarvanirodhàt nirvãjaþ samàdhiþ . pareõa vairàgyeõa j¤ànaprasàdamàtralakùaõena sarvasaüskàropajananadvàrà tasyàpi praj¤àkçtasya saüskàrasya nirodhe na kevalaü praj¤àyà ityapi÷abdàrthaþ sarvasyotpadyamànasya saüskàrapraj¤àpravàhasya nirodhàt kàraõàbhàvena kàryànutpàdanàt so'yaü nirvãjaþ samàdhiþ . vyàcaùñe sa nirvãjaþ samàdhiþ samàdhipraj¤àvirodhinaþ parasmàt vairàgyàt upajàyamànasaüskàradvàreõa na kevalaü samàdhipraj¤àvirodhã praj¤àkçtànàmapyasau saüskàràõàü paripanthã bhavati . nanu vairàgyajaü vij¤ànaü sadavij¤ànaü praj¤àmàtraü bàdhatàü saüskàrantvavij¤ànaü kathaü bàdhate dçùñà hi svapnadçùñàrthasmçtirityà÷ayavàn pçcchati . kasmàditi uttaraü nirodhaja iti nirudhyate'nena praj¤eti nirodhaþ paraü vairàgyaü tato jàto nirodhajaþ saüskàraþ, saüskàràdeva dãrghakàlanairantaryasatkàràsevitaparavairàgyajanmanaþ praj¤àsaüskàravàdho natu vij¤ànàdityarthaþ . syàdetannirodhajasaüskàrasadbhàve kiü pramàõaü sa hi pratyakùeõa nànubhåyate smçtyà và kàryeõànumãyeta na ca sarvavçttimàtranirodhe pratyakùamasti yoginaþ, nàpi smçtiþ tasya vçttimàtranirodhitayà smçtijanakatvàsambhavàdityata àha nirodheti . nirodhe sthitiþ cittasya nirudgàvasthetyarthaþ . tasyàþ kàlakramo muhårtàrdhayàmayàmàhoràtràdistadanubhavena . etaduktaü bhavati vairàgyàbhyàsaprakarùànurodhã nirodhaprakarùo muhårtàrdhayàmàdivyàpitayànu bhåyate yoginà, na ca vairàgyakùaõàkramaniyatatayà parasparamasambhavantastattatkàlavyàpitayà sàti÷ayaü nirodhaü kartumã÷ata iti tattadvairàgyakùaõapracayajanyaþ sthàyã saüskàraþ pracayaeùitavya iti bhàvaþ . nanu chidyantàü praj¤àsaüskàràþ, nirodhasaüskàràstu kutaþ samucchidyante anucchede và sàdhikàratvameva ityata àha vyutthàneti . vyutthàna¤ca tasya nirodhasamàdhi÷ca sampraj¤àtaþ tatprabhavàþ saüskàràþ kaivalyabhàgãyà nirodhajàþ saüskàrà ityarthaþ . vyutthànapraj¤àsaüskàrà÷citte pralãnà iti bhavati citte vyu tthànapraj¤àsaüskàravat, nirodhasaüskàrastu pratyudita evàste citte . nirodhasaüskàre satyapi cittamanadhikàravat, puruùàrthajanakaü hi cittaü sàdhikàraü ÷abdàdyupabhogavivekakhyàtã ca puruùàrthau saüskàra÷eùatàyàü tu na buddheþ pratisaüvedã puruùa iti nàsau puruùàrthà videhaprakçtilayànàü na nirodhabhàgitayà sàdhikàraü cittam api tu kle÷avàsitametyà÷ayabànàha yasmàditi . ÷eùaü suga mam>% vivaø . 2 kàkalãdràkùàyàü strã ràjaniø .

#<nirvãra># triø nirgato vãraþ ÷åraþ patiþ putro và yasya yasyà và pràø baø . 1 vãra÷ånye %<kenàpãdamaho mahaddhanurato nirvãramurvãtalam>% mahànàø . 2 patiputravihãnàyàmavãràyàü striyàü strã hemacaø .

#<nirvçta># triø nir + vç--kta . susthe .

#<nirvçti># strã nir + bhàve ktina . 1 svàsthye sukhe 2 mokùe hemacaø . %<na jàtu kàmo labhate sra nirvçtim>% . %<sarvartunirvçtikare nivasannupaiti>% màghaþ .

#<nirvçtta># triø nir + vçta--kta . 1 niùpanne amaraþ . %<vipre nyåne tribhirvarùairmçte ÷uddhistu nai÷ikã . nirvçttacåóake vipre triràtràcchuddhiriùyate>% ÷uø taø aïgiràþ .

#<nirvçtta÷atru># puø dvàparayugãye yaduvaü÷ye nçpabhede . %<vçùõyandhakeùu cànyeùu mukhyeùu madhusådanaþ . gurumàsajya taü bhàraü yayau dvàravatãü pati>% %<ràme bhàraü samàsajya yuyudhàne ca vãryavàn . akråre vipçthau càpi>% ityupakrame %<nirvçtta÷atrau vikrànte bhaïgàkàre vidårathe>% ityabhihitam harivaüø 117 aø .

#<nirvçtti># strã nir + vçta--bhàve ktin . niùpattau %<vàci pràõe ca pa÷yanto yaj¤anirvçttimakùayàm>% manuþ . %<na vinà bhàvairliïgaü na vinà liïgena bhàvanirvçttiþ>% sàüø kàø . %<yathà dçùñena doùeõa yathà cànuvisarpatà . nirvçttiràmayasyaiva saüpràptirjàtiràgamaiþ>% màdhavanidànam . nirgatà vçttirjãvikà yasya . 2 jãvikàrahite tri0þ

#<nirveda># puø nir + vida--bhàve gha¤ . 1 svàvamànanàyàm . sa ca vyabhicàribhàvabhedaþ nirvedo vegadainya÷ramamadajaóatetyàdinà vyabhicàribhàvàn vibhajya sàø daø lakùito yathà %<tattvaj¤ànàpadãrùyàdernivedaþ svàvamànanà . daigthacintà'÷runiþ÷vàsavevaivarõyocchvasitàdikçt>% asya vyabhicàribhàvatve'pi kvacit sthàyibhàvatva dyotanàrthaü pràg nirde÷aþ ataeva %<nirvedasthàyibhàvo'pi ÷ànto'sti navamo rasaþ>% kàvyapraø uktam . etanmate nirveda eva ÷àntarase sthàyibhàva iti bhedaþ . 2 paramavairàgye %<tataþ kadàcinnirvedàt niràkàrà÷ritena ca . lokatantra parityaktaü duþkhàrtena bhç÷aü mayà>% bhàø ÷àø %<tadà gantàsi ninirvedaü ÷rotavyasya ÷rutasya ca>% gãtà %<jàtanirvedamuktvà sa karmanirvedamabravãt . karmanirvedamuktvà ca dharmanirvedamabravãt>% bhàø ÷àø 218 aø . 3 khede %<anirvedaþ sadà kàryo nirvedàddhi kutaþ sukham . prayatnàt pràpyate hyarthaþ katpàd gacchata nirdayàþ>% 153 aø . 4 bahukàlenàpyasiddhapadàrtheùu niùprayojanatvaj¤ànenànutàpabhede ca .

#<nirvedhima># puø mu÷rutokte karõavedhakàrabhede karõavyadhavidhi÷abde 1712 pçø dç÷yam .

#<nirve÷a># puø nir + vi÷a--gha¤ . 1 bhoge, 2 vetane, 3 mårchage, mediø . 4 vivàhe ca amaraþ . %<kàlameva pratãkùate nirve(rde)÷aü bhçtakã yathà>% manuþ . %<arthànukçtanirve÷o janmakoñyaühasàmapi>% màgaø 627 ÷lokaþ .

#<nirveùñana># naø nitaràü veùñanamatra . 1 såtraveùñananalikàyàü nàóãkare hàràø pràø baø . veùñanarahite triø .

#<nirveùñukàma># puø nirveùñuü kàmo yasya tumo'ntalopaþ . vivoóhukàme . %<nirveùñukàmo rogàrto yiyakùurvyasane sthitaþ . abhiyuktastathà'nyena ràjakarmodyatastathà>% . àsedhaniùedhe nàradaþ .

#<nirvyathana># naø nir + vyatha--bhàve lyuñ . 1 nitaràü vyathane 2 chidre amaraþ . nirgataü vyathanaü yataþ pràø baø . 3 vyathà÷ånye triø .

#<nirvyàpàra># triø nirgato vyàpàro yasmàt pràø baø . vyàpàra÷ånye tuùõãü sthityàdau . (taü maõim) %<dadhàra maithilãkaõñhanirvyàpàreõa vàhunà>% raghuþ .

#<nirvyåóha># triø nir + vi--vaha--kta . 1 niùpanne 2 samàpte 3 susampanne apratibandhe 4 yatheùñaviyogàrhe . yathà strãõàü patiputràdidhane na nirvyåóhaü svatvaü puüsàntu tannirvyåóhaü svatvam apratibandhakatayà yatheùñaviniyogàrhatvàt . putrikàråpàyà duhitu÷ca putrotpattyanantaraü pitçdhane nirvyåóhaü khatvaü putrotpatteþ pårvantu na nirvyåóhamiti bhedaþ iti dàyabhàgamatam . mitàkùaràmate tu strãsaükràntadhanasyàpi strãdhanatayà yatheùñaviniyogàrhatvena tatra strãõàü nirvyåóhaü svatvam .

#<nirvyåha># puø niryåha + pçùoø . 1 niryåhe nàgadantàkàrakàùñhe hemacaø . %<dvàratoraõanirvyåhadhvajasaüvàha÷obhinà>% bhàø vaø 160 aø . pràø baø . 2 vyåharahite sainyàdau triø .

#<nirharaõa># naø niþ÷eùeõa haraõam . 1 dàhàrthaü ÷avàderbahirharaõe, niþsàraõe ca . tasya nirharaõàdãni samparetasya bhàrgava! . yudhiùñhiraþ kàrayitvà muhårtaü duþkhito'bhavat ÷uø taø bhàgavatavàkyam . 3 nà÷ane ca %<tasmàdbhavadbhiþ kartavyaü karmaõàü trimuõàtmanàm . vãjanirharaõam>% bhàgaø 7728 .

#<nirhà(rhrà)da># puø nir + hada (hrada) và gha¤ . ÷abdabhede khagàdãnàü ÷abde %<sàrasànà¤ca nirhàdamatrodakamasa÷ayam>% bhàø baø 3110 . %<sàrasaiþ kalanirhràdaiþ kacidannamità nanau>% raghuþ .

#<nirhàra># puø nir + hç--gha¤ . 1 nikhàta÷alyàdeþ uddharaõe 2 malamåtràdityàge %<àhàranirhàravihàrayogàþ susaüvçtà dharmavidà tu kàryàþ>% àø taø . 3 pretadehasya dàhàrthaü bahirnayane, 4 yatheùñaviniyoge ca . %<na nirhàraü striyaþ kuryuþ kuñumbàt bahumadhyagàt . svakàdapi ca vittàddhi svasya bharturanàj¤ayà>% manuþ .

#<nirhàraka># triø nirharati bahirgamayati nir + hç--õvul . ÷avàdergçhàt bahiùkàrake %<pretanirhàrakà÷caiva varjanãyàþ prayatnataþ>% manuþ pretanirhàrakasya apàïkte yatvoktirdhanagrahaõena tannirhàrakaviùayà . dharmàrthaü tannirhàre tu na doùaþ %<etadvai paramaü tapo yat pretamaraõyaü harantãvi>% kullåkabhaññadhçta÷rutyà tadvidhànàt .

#<nirhàrin># puø nirharati dåraü gacchati nir + hç--õini . 1 dåragàmigandhe amaraþ . 2 nirharaõakartari . 3 ÷avàderbahiniùkàrake triø ca .

#<nirhima># avyaø himasyàbhàvaþ avyayãø . 1 himàbhàve nirgataü himaü vataþ pràø baø . 2 hima÷ånye triø .

#<nirhràsa># puø niþ÷eùeõa hràsaþ . nitàntahràse %<nirhràsa evaikasmin>% à÷vaø ÷rauø 666 .

#<nilaya># puø nilãyate'tra lã--àdhàre ac . 1 gçhe 2 àvàsasthàne ca amaraþ . %<nilayaþ ÷riyaþ satatametaditi>% màghaþ . 3 niþ÷eùeõa laye 4 adar÷ane . ubhayatra %<sa¤càrapåtàni digantaràõi kçtvà dinànte nilayàya gantum . pracakrame pallavaràgatàmrà prabhà pataïgasya mune÷ca dhenuþ>% raghuþ .

#<nilayana># naø nilãyate'tra ni + lã àdhàre lyuñ . nãóàdàvà÷raye . %<nilayana¤cànilayana¤ca>% taittiø upaø %<nilayanaü nãóamà÷rayo mårtasyaiva dharmaþ>% bhàø . %<vihvalaü tat samudràbhaü sabhayaü bhàratàturam . balamàsãt tadà sarvamçte droõàrjunàvubhau . tàvevàstàü nilayanaü tàvàrtàyanameva ca>% bhàø droø 188 aø . bhàve lyuñ . 2 ÷leùaõe sambandhe %<uttamàïge nilayanaü kapotakaïkaprabhçtãnàm>% su÷ruø .

#<nilimpa># puø ni + lipa kartari ÷a . 1 deve %<jañàkañàhasambhramabhramannilimpanirjharã>% ràvaõakçta÷ivastotram . %<ye'syàü stha dhruvàyàü di÷i nilimpà nàma devàsteùàm>% athaø 3265 . 2 strãgavyàü strã trikàø . svàrthe ka . nilimpikà saurabheyyàü strãgavyàü strã hemaø .

#<nilãna># triø nitaràü lãnaþ . atyantasambaddhe tasyàdårade÷àdi ç÷yàdiø ka . nilãnaka tatsannikçùñade÷àdau tri0

@<[Page 4107a]>@
#<nivacana># naø nirantaraü vacanam pràø taø . nirantaravacane . %<tadetannivacanamivàsti>% ÷ataø bràø 2444 %<nivacanaü nirantaravacanam>% bhàø . abhàve avyayãø . 2 vacanàbhàve avyaø .

#<nivacane># avyaø nivacanaü vacanàbhàvaþ etadantatvaü nipàtanàt . vacananiyame %<madhye pade nivacane ca>% pàø anatyàdhànaü (upa÷leùaõàbhàve) etaiþ saha kç¤o vibhàùayà upaø saø . %<nivacanekçtya nivacane kçtveti và vàcaü niyamyetyarthaþ>% siø kauø .

#<nivat># triø ni + %<upasargàcchandasi dhàtvarthe>% pàø %<dhàtvarthavi÷iùñe sàdhane vartamànàdupasargàduttare svàrthe vatiþ syàt>% siø kauø vede vati . nimnagatàdyarthe %<nivataþ nimnagatànityarthaþ>% siø kauø . %<tçõaü nivatsvapaþ svapasyayà naraþ>% çø 116111 %<nivatsu prabaõade÷eùu>% bhàø nãcairbhàvavati 2 nimnade÷e ca %<sa udvato nivato yàti veviùat>% çø 3210 . %<nivataþ nãcairbhàvavataþ prade÷àn>% bhàø %<÷vaghnãva nivatà caran>% çø 84538 . %<asyai rãyante nivaneva sindhavaþ>% çø 10409 . %<nivaneva pravaõeneva>% bhàø chàndasaþ tasya naþ .

#<nivapana># naø ni + vapa--bhàve lyuñ . pitràdyude÷ena dàne %<çùayo dharmanityàstu kçtvà nivapanànyuta . tarpaõa¤càpyakurvanta>% bhàø anuø 92 aø . %<atra và nivapanam>% kàtyàø 772 %<asmin kàle bà uvarade÷e somanivapanaü bhavati>% karkaþ .

#<nivara># triø ni + antarbhåtaõyarthe vç--kartari ac . 1 nivàrake %<àdu me nivaro bhuvat>% çø 89315 . %<nivaro nivàrayità>% bhàø . nitaràü briyate vç--varaõe karmaõi %<grahavçduni÷cigama÷ca>% pàø ap . kumàryàmavivàhitàvàü striyàü strã siø kauø .

#<nivartana># naø ni + vçta--õic--bhàve lyuñ . 1 nivàraõe %<setu÷ca dvividho j¤eyaþ kheyã bandhyastathaiva ca . toyapravartanàt kheyo bandhyaþ syàt tannivartanàt>% mitàkùarà . %<tathà karàõàü da÷akena vaü÷aþ . nivartanaü viü÷atisaükhyaiþ kùetraü caturbhi÷ca bhujainibaddham>% lãlàvatãparibhàùite (1 vicà) kùetrabhede %<viùõave viùayaü gràmaü gràmàrdhamapi ÷aktitaþ>% ityupakrame %<nivartanasabhaü và yo viùõave vinivedayet . sarvagãrvàõanilave sa krãóati yugàvadhi . nivartana÷atenàpi yaþ proõayati ke÷avam . ÷atayojanavistãrõe sa ràjà bhåtale bhavet>% hemàø dàø varàhapuø . anyathà'pi nivartanamànam yathàha vçhaspatiþ %<da÷ahastena daõóena triü÷addaõóo nivartanam>% . matsyapuø %<daõóena saptahastena triü÷addaõóo nivartanam>% . de÷abhedàt ÷aktyapekùayà và dàne phalatàratamyadyotanàya mànabhedoktiþ .

#<nivasati># strã ni + vasa--àdhàre atic . gçhe ÷abdaratnà0

#<nivasatha># puø nthuùyate'tra ni + vasa--àdhàre athac . gràme hemacaø .

#<nivasana># naø nthuùyate'tra ni + vasa--nivàse àdhàre lyuñ . 1 gçhe ÷abdaraø . ni + vasa--àcchàdane lyuñ . 2 vastre halàyudhaþ . %<pràptanàbhinadamajjanamà÷u prasthitaü nivasanagrahaõàya>% màghaþ . %<haimanairnivasanaiþ sumadhyamà>% raghuþ .

#<nivahç># puø nitaràmuhyate vaha--gha . 1 samåhe amaraþ %<bhàgye (11 çkùe) ÷avarapulindapradhvaüsakaro'mbunivahamokùàya>% vçø saø 9 aø . ni + vaha--ac . 2 saptavàyumadhye vàyubhede . anila÷abde 166 pçø dç÷yam . %<nivaho yatra và vàti keùà¤cinna mukhapradaþ . na pracaõóã na ca mçduþ pramàdã ca prabha¤janaþ>% jyoø taø .

#<nivàku># triø ni + vaca--bàø ghuõ . nivacana÷ãle . tataþ vàhvàø apatyàdau i¤ . naivàkavi tadapatyàdau .

#<nivàta># puø nivçtto niruddho và vàto'smàt pràø baø . 1 dçóhakavace ÷astràdyabhedyakavace, 2 à÷raye ca amaraþ . nivà(rvà)ta niùkampamiva pradãpam kumàø . %<nirvà(và)taniùkampatayà vibhàti>% raghuþ .

#<nivàtakavaca># puø hiraõyaka÷ipoþ putrasya saühràdasya daityasya putre 1 daityabhede agnipuø . nibàtamabhedyaü kavacaü yeùàm . 2 dànavabhede te ca indrapreritenàrjunena nihatàstatkathà bhàø vaø 168 adhyàyàdau . %<nivàtakavacànàma dànavà bhama ÷atravaþ . samudrakukùimà÷ritya durge prativasantyuta . tisraþ koñyaþ samàkhyàtàstulyaråpabalaprabhàþ . tàüstatra jahi kaunteya! gurvarthaste bhaviùyati>% 168 ityupakrame 5 adhyàyaistadbadho varõitaþ .

#<nivànyà># strã nitaràü vàti gacchati pàtçtvena ni + và-- ka--nivaþ pàtà anyaþ parakãyovatso yasyàþ . parakãyeõa vatsena yà mçtavatsà gaurduhyate tasyàü gavi . %<abhimç÷àrïgamapiùñvà nivànyà dugdhe>% kàtyàø ÷rauø 5818

#<nivànyavatsà># strã nivaþ pàtà anyasyàvatsaþ anyavatso yasyàþ . svadugdhapàyiparakãyavatsayuktàyàü gavi %<nivànyavatsàmeùñavai bråyàt tasyai payasà juhuyàdàrtaü và etat payo yannivànyavatsàyà àrtametadagnihotraü yanmçtasya tadàrtenaiva tadàrtaü niùkçtya ÷reyàn bhavati>% ÷ata0bràø 12 5 14 .

#<nivàpa># puø nyupyate ni + vapa--gha¤ . 1 pitràdyudde÷ena dàne 2 dànamàtre ca amaraþ . %<bhartçlokaprapannànàü nivàpàn vidadhuþ pçthak>% . %<anugçhõãùva nivàpadattibhiþ>% raghuþ

#<ni(nã)vàra># puø ni + vç--%<nau vçø dhànye>% karmaõi gha¤ và dãrghaþ . nãvàràkhye dhànyabhede . nãvà¤jalinà'pi kevalamaho seyaü kçtàrthà tanuþ sàø daø . nivàrayati pàpàni ni + vàri ac bàø dãrghaþ . dãrghayuktaþ nadãbhede strã %<nãvàràü mahitàü càpi suprayogàü janàdhipa!>% bhàø bhãø 9 aø .

#<nivàraõa># naø ni + vç--õic--bhàve lyuñ . nitaràü vàraõe %<kaõóåyanairdaü÷anivàraõai÷ca>% raghuþ .

#<nivàsa># puø ni + vasa--àdhàre gha¤ . 1 gçhe 2 à÷raye ca hemacaø %<jagannivàso vasudevasadmani>% màghaþ . bhàve gha¤ . 3 vàse %<kumbhakàrasya ÷àlàyàü nivàsaü cakrire tadà>% bhàø àø 185 aø . tataþ dhànyàø caturarthyàü ka . nivàsaka tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<nivàsin># triø ni + vasa + õini . 1 nivàsakàrake %<kravyàdàn ÷akunãn sarvàüstathà gràmanivàsinaþ>% manuþ . %<athànàthà prakçtayo màtçbandhunivàsinam>% raghuþ .

#<nivióa># triø nitraràü vióati saühanyate ni + vióa--ka . 1 sàndre ghane 2 nãrandhre 3 dçóhe ca %<gurunivióanitambavimbabhàrà>% màghaþ . ninatà nàsà ni + nàsàyàþ vióac . 4 natanàsikàyàü strã hemacaø ninatanàsikàyukte 5 aùañãñe triø .

#<nivid># strã ni + vida--karaõe kvip . 1 vàci nighaõñuþ . vai÷vadevasya ÷astre ÷aüsanãye 2 mantrapadabhede ca %<kati devà yàj¤avalkyeti sa haitayaiva nividà pratipede, yàvanto vai÷vadevasya nividyucyante traya÷ca trã ca ÷atà traya÷ca trã ca sahasrà>% vçø upaø . %<sa yàj¤avalkyo'pi etayaiva vakùyamàõayà nividà pratipede, yàü saükhyàü pçùñavàn ÷àkalyo yàvanto yàvatsaïkhyàkà devà vai÷vadevasya ÷astrasya nividi, nivinnàma devatàsaükhyàvàcakàni mantrapadàni kànicidvai÷vadeve ÷astre ÷asyante tàni nivitsaüj¤akàni tasyàü nividi yàvanto devàþ ÷råyante tàvanto devà iti . kà punaþ sà nividiti tàni nivitpadàni pradar÷yante . traya÷ca trã ca ÷atà traya÷ca devà devànàü trãõi ca ÷atàni punarapyevaü traya÷ca trã ca sahasràõye tàvanto devàþ>% bhàø . 3 vakùyamàõanyåïkha÷abdàrthe %<padairàpnoti nividaþ>% yajuø 1925 %<padaiþ nibidaþ nyåïkhànàpnoti>% vedadãø %<sàvitryaü ÷astvaikàhike nividaü dadhàti>% %<caturthakaü dyàvàpçthivãyaü ÷astvaikàhike nividaü dadhàti>% %<acchetyàrbhavaü ÷astvaikàhike nividaü dadhàti>% vai÷vadevaü ÷astvaikàhike nividaü dadhàti ityàdãni ÷ataø bràø 135111 pañhitàni .

#<nividdhàna># naø nibid nyåïkho dhãyate'smin dhà--àdhàre lyuñ . aikàhike yaj¤àdau %<tadyadvaikàhikàni nividdhànàni bhavanti>% ÷ataø bràø 135112 yatra yatra nivid dhãyate tat nividiti÷abde uktam dç÷yam .

#<nivirãsa># strã ninatà nàsà %<nervióajvirãsacau>% pàø virãsac dantyoccàraõasàmarthyàt na ùatvam . 1 natàyàü nàsikàyàü 2 tadyuktapuruùàdau triø . 3 sàndre ghane jañàø %<urunivirãsanitambabhàrakhedi>% màghaþ .

#<niviùña># triø ni + bi÷a--kta . 1 cittàbhinive÷ayukte 2 ekàgre ca %<bhavanti sàmye'pi niviùñacetasàm>% kumàø .

#<nivãta># naø ni + aja--kta vyadi÷aþ . 1 kaõñhalambite yaj¤asåtre . vye¤ saüvaraõe kta saüprasàraõàdi . 2 pràvçtavastre amaraþ %<upavãtaü bhavennityaü nivãtaü kaõñhasa¤janam>% kårmapuø %<adho vàsaþ pratimucyoùõãùaü saüveùñya nivãte>% kàtyàø ÷rauø 15513 %<nivãta¤ca kaõñhesa¤janam>% karkaþ .

#<nivãtin># triø nivãtamastyasya ini . kaõñhalambitayaj¤asåtrayukta %<kçtopavãto devebhyo nivãtã ca bhavettataþ . manuùyàüstarpayedbhaktyà çùiputrànçùãüstathà>% àhniø taø brahmapuø . %<uddhçte dakùiõe pàõàvupavãtyucyate dvijaiþ . savye tu pràcãnàvãtã nivãtã kaõñhasa¤jane>% manuþ . striyàü ïãp %<tvaguttaràsaïgavatãü nivãtinãm>% kumàø .

#<nivçt># strã %<ånàdhikenaikena nivçdbhurijau>% chando'nukta kramaõikàyàü kàtyàyanokteùu gàyatryàdyaùñachandaþsu ekàkùaranyånapàdake chandobhede .

#<nivçta># naø ni + vç--kta . (uóanã) 1 uttarãye svàmã . 2 paridhçte triø .

#<nivçtta># naø ni + vçta--bhàve kta . 1 nivçttau yatnabhede cittasya viùayebhya 2 uparame ca . 3 abhàve naø . na¤såtrabhàùye %<nivçttapadàrthaka>% ityuktam . %<tasyàrthaþ nivçttamabhàvaþ padàrtho yasyeti napuüsake bhàve kta iti>% vaiyàkaraõabhåùaõe uktaü, hariõyàpyuktraü yathà %<abhàvo và tadarthastu bhàùyasya hi tadà÷ayàt>% . kartari kta . 4 nivçttiyukte triø %<nivçttatarùairupagãyamànàt>% bhàgaø 1 . 1 aø . %<nivçtte marate dhãmànatreràmastapovanam>% bhaññiþ . 5 nivçttipårvake karmaõi naø %<pravçtta¤ca nivçttaü ca dvividhaü karma vaidikam . sargàdau sçjatà sçùñaü brahmaõà vedaråpiõà>% hemàø vrataø bhçguþ . dharmabhedasya nivçttipårvakatvàdupacàràdatra nivçttapadavyapade÷yatà .

#<nivçttasantàpana># naø nivçttaü santàpanaü yasya . santàpavihãne . tasmai hitam cha . nivçttasantàpanãya rasàyanabhede yathoktaü su÷rute %<yathà nivçttasantàpà modante divi devatàþ . tathauùadhãrimàþ pràpya modante bhuvi mànavàþ . atha sapta puruùà rasàyanaü nopayu¤jãran tadyathà anàtmavànalaso daridraþ pramàdã vyasanã pàpakçdbheùajàpamànã ceti . saptabhireva kàraõairna sampadyate . aj¤ànàdanàrambhàdasthiracittatvàddàridryàdanàyattatvàdadharmàdauùaghàlàbhàcceti>% auùadha÷abde dç÷yam .

#<nivçttàtman># triø nivçttaþ viùayebhya uparata àtmà antaþkaraõaü yasya . 1 viùayaràga÷ånyacetaske 2 viùõauø puø %<anivartã nivçttàtmà>% viùõusaø %<svabhàvato viùayebhyo nivçtta àtmàyasyeti vigrahaþ>% bhàø .

#<nivçtti># strã ni + vçta bhàve ktin . nyàyamatasiddhe 1 yatnabhede %<pravçtti÷ca nivçtti÷ca tathà jãvanakàraõam . evaü prayatnatraividhyaü tàntrikaiþ paridar÷itam . nivçtti÷ca bhaved dveùàt dviùñasàdhanàdhiyaþ>% bhàùàø %<dviùñasàdhanatà j¤ànasya duþkhasàdhanaviùayakanivçttiü prati janakatvamanvaya vyatirekàbhyàmavadhàritamiti>% muktàø mãmàüsakamate kala¤jàdhikaraõa÷abde %<pravçttyupàdhinà vinà÷aü pràpsyan pràgbhàva eva pravçttiniràkaraõasya sàdhyamàno nivçttirityucyate>% ityukte 2 padàrthe . adhikaü tacchabde na¤÷abde ca dç÷yam %<autsukyanivçttyarthaü yathà kriyàsu pravartate lokaþ>% sàø kàø .

#<nivçttyàtman># triø nivçttiþ àtmà svaråpaü yasya . niùedhe %<niùedhastu nivçttyàtmà kàlamàtramapekùate>% tiø taø .

#<nive÷a># puø ni + vi÷a--bhàve gha¤ . 1 prave÷e 2 upave÷ane àdhàre gha¤ . 3 nive÷àdhàre gçhàdau asya kùubhràø uttarapadasthasya saüj¤àyàmapi na õatvam ÷aranive÷aþ . %<÷rãmatàü harisakhavàhinãnive÷aþ>% kiràø . àdhàre gha¤ . 4 ÷ivire bhàve gha¤ . 5 udvàhe vivàhe medinikoùaþ .

#<nive÷ana># naø ni + vi÷a--àdhàre lyuñ . 1 gehe 2 nagare hemacaø . 3 nive÷àdhàre pçthivyàü strã ïãp . %<syonà pçthivi! no bhavànçkùarà nive÷anã>% %<nivi÷anti janàyasyàü sàdhupratiùñhànà pçthivã>% vedadãø . bhàve lyuñ . 4 prave÷e 5 sthitau ca jañàdhaø ni + vi÷a + õic--bhàve lyuñ . 6 vinyàse %<sà gaurasiddhàrthanive÷avadbhiþ>% kumàø .

#<niveùya># naø ni + viùa--bhàve õyat . 1 vyàptau . karmaõi õyat . 2 vyàpye triø bàø kartari õyat . 3 vyàpake devabhede puø %<niveùyaü (devabhedam) mårdhà>% yajuø 25 . 2 . 4 àvarte 5 nãhàrajale puø %<atha niveùyaü gçhõàti>% ÷ataø bràø 5 . 3 . 4 . 11 %<niveùya àvartaþ>% bhàø niveùye bhavaþ yat . 6 tatra bhave triø . 7 tatra bhave sadre puø %<hçdayyàya ca niveùyàya ca>% yajuø 1644 %<niveùya àvartaþ nãhàrajalaü và tatra bhavo niveùyaþ>% vedadãø .

#<nivyàdhin># puø nitaràü vidhyati hanti ÷atrån ni + vyaghaõini . 1 rudrabhede %<namaþ sahamànàya nivyàdhine>% yajuø 16202 nitàntavyàdhake triø .

#<ni÷># strã nitaràü ÷yati tanåkaroti vyàpàràn ÷o--ka pçùoø . 1 ràtrau 2 haridràyà¤ca ni÷à÷abdasya ÷asàdau bhatve ca và ni÷ àde÷aþ . %<vidhavàyàü niyuktastu ghçtàkto vàgyato ni÷i>% manuþ ni÷à÷abde dç÷yam .

#<ni÷añha># puø valadevaputrabhede %<ràmàcca ni÷añho jaj¤e revatyàü dayitaþ sutaþ>% harivaüø 36 aø .

#<ni÷amana># naø ni + ÷ama--õic--lyuñ và hrasvaþ . 1 dar÷ane dçùñau 2 ÷ravaõe ca mediø . nipårvakàt ÷amayateþ ÷ravaõàrthatvaü yathà %<ni÷àmaya tadupatti vistaràt gadato mama>% devãmàø . %<ahidviùastadbhavatà ni÷amyatàm>% . %<ni÷amya tàþ ÷eùa gavãramidhàtumadhokùajaþ>% màghaþ

#<ni÷à># strã nitaràü ÷yati tanåkaroti vyàpàràn ÷o--ka . 1 ràtrau 2 haridràyàm %<ajagopatiyugma¤ca karkidhanvimçgà ni÷à>% iti jyotiùokteùu 3 meùàdirà÷iùu ca . ÷asàdau bhatve ca và ni÷ àde÷aþ . %<agnihotraü juhuyàt àdyante dyuni÷oþ sadà>% manuþ %<na snànamàcaret bhuktvà nàturo na mahàni÷i>% manuþ %<saüvi÷ya ku÷a÷ayane ni÷àü ninàya>% raghuþ %<tribhàga÷eùàyu ni÷àsu ca jaõam>% kumàø %<ni÷àtuùàrairnayanàmbukalpaiþ>% bhaññiþ . tatpuruùe'sya %<bibhàùà senàsuràcchàyà÷àlàni÷ànàm>% klãvatà %<÷vani÷aü ÷vani÷à và>% siø kauø . samàhàradvandve'pi klãvatà . %<indriyàõàü jaye yogaü sa yàti cedu divàni÷am>% manuþ .

#<ni÷àkara># puø ni÷àü karoti %<divàvibhàni÷eti>% pàø kç--ña upaø saø . 1 candre 2 karpåre ca amaraþ . %<dvijàvalãbàlani÷àkaràü÷ubhiþ>% màghaþ %<bahule'pi gate ni÷àkaraþ>% kumàø . 3 kukkuñe ÷abdaratnàø .

#<ni÷àkhyà># strã ni÷àyà àkhyà àkhyà yasyàþ . ni÷àhvayàyàü haridràyàm amaraþ .

#<ni÷àcara># puüstrã ni÷àyàü carati cara--ña . 1 ràkùase 2 ÷çgàle 3 pecake 4 sarpe ca mediø %<arjunasya vacaþ ÷rutvà vitrasto'bhånni÷àcaraþ>% bhàø anuø 152 aø %<tamupàdravadudamya dakùiõaü dorni÷àcaraþ>% raghuþ striyàü jàtitvàt ïãù . 5 ràtricàrimàtre triø striyàü ñittvàt ïãp . sà ca 6 kulañàyàü 7 ke÷inãnàmagandhadravye ca jañàdharaþ . %<ràmamanmatha÷areõa tàóità duþsahena hçdaye ni÷àcarã . gandhavadrudhiracandanokùità jãvite÷avasatiü jagàma sà>% raghuþ . 8 pi÷àcàdau triø .

#<ni÷àcarapati># ni÷àcaraõàü bhåtànàü patiþ . pramathapatau 1 ÷ive %<tato haro jañã sthàõurni÷àcarapatiþ ÷ivaþ>% bhàø droø 52 aø 2 ràkùase÷vare ràvaõe ca .

#<ni÷àcarman># puø ni÷àyà carmeva àvarakatvàt . andhakàre trikàø .

#<ni÷àjala># naø ni÷àjàtaü jalam ÷àø taø . himajale trikàø .

#<ni÷àña># puüstrã ni÷àyàmañati aña--ac . 1 pecake hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ni÷àgatiyuktamàtre tri0

#<ni÷àñaka># puø ni÷eva kçùõatvàt añati ni÷àyàmañati và aña--õvul . 1 guggulau ràjaniø . 2 ràtricaramàtre triø .

#<ni÷àñana># puüstrã ni÷àyàmañati aña--lyu . 1 pecake halàø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ràtricaramàtre triø striyàü ñàp .

#<ni÷àta># triø ni + ÷o--kta pakùe ittvàbhàvaþ . tejite tãkùõãkçte %<puràõi durgàõi ni÷àtamàyudham>% màghaþ %<tasudyatani÷àtàsiü pratyuvàca jijãviùuþ>% bhaññiþ .

#<ni÷àtyaya># puø 6 taø . 1 ni÷àvasàne . 7 baø . 2 prabhàte ca hemaca0

#<ni÷àda># puø ni÷àyàmatti ada--ac . 1 ràtribhojini 2 niùàde ramànàthaþ .

#<ni÷àdar÷in># puø ni÷àyàü pa÷yati dç÷a--õini . pecake ÷abdàrthakalpataruþ .

#<ni÷àdi># puø 6 taø . sàyaüsandhyàyàü ràjaniø .

@<[Page 4110b]>@
#<ni÷àna># naø ni + ÷o--bhàve lyuñ . tãkùõãkaraõe tejane %<kramàdete'tra sandehe kùàntinindàvicàraõe . ni÷ànàrjavanindàsu rugjaye'pi kitomataþ>% mugdhaboø . %<teùàü (÷astràõàü) ni÷ànàrthaü ÷àlmali÷ilàmàùavarõam>% su÷rutaþ

#<ni÷ànàtha># puø 6 taø . 1 candre %<aùñamasthe ni÷ànàthe kaõñakaiþ pàpavarjitaiþ . pravàsã sukhàmàyàti saumyairlàbhasamanvitaþ>% ùañpa¤cà÷ikà . 2 karpåre ca amaraþ .

#<ni÷ànta># naø nitaràü ÷amyate vi÷ramyate'tra àdhàre kta . 1 bhavane amaraþ . %<tasyàþ sa ràjopapadaü ni÷àntaü kàmãva kàntàhçdayaü vive÷a>% raghuþ %<ni÷àntanàrãparidhànadhånagetyàdi>% màghaþ 6 taø . 2 ni÷àyàþ ante . 7 baø . 3 åùasi . %<na ni÷ànte pari÷rànto brahmàdhãtya punaþ svapet>% manuþ . pràø taø . 4 nitànta÷ànte ca mediø . tataþ utkaràø . catuø rarthyàü cha . ni÷àntãya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<ni÷àndha># triø ni÷àyàmandhaþ 7 taø . 1 ràtryandhe naktàndha÷abde dç÷yam . 2 jatukàlatàyàü strã ràtryandhasåcakayogabhedo vçhajjàtake ukto yathà %<÷åraþstabdho vikalanayano nirghçõo'rke tanusthe meùe sasvastimiranayanaþ siühasaüsthe ni÷àndhaþ>% . %<siühalagne tatrasthe càrke ni÷àndhaþ ràtryandho bhavati>% bhaññotpalaþ .

#<ni÷àpati># puø 6 taø . 1 candre 2 karpåre ca amaraþ %<svasandhibhuktisaü÷uddhà madhyabhuktirni÷àpateþ>% såø siø .

#<ni÷àputra># puø ni÷àyàþ putra iva . khecare nakùatràdau teùàü ràtrau puùñajyotiùkatvàt ràtriputratulyatvam . %<khecarà÷ca ni÷àputràstathà pàtàlavàsinaþ>% harivaüø 236 aø .

#<ni÷àpuùpa># naø ni÷àyàü puùpyati puùpa--vikà÷e ac . kumude utpale ràjaniø .

#<ni÷àbala># puø ni÷àyàü balaü vãryamasya . meùavçùadhanuþkarkañamithunamakaràkhyeùu ùañùu rà÷iùu yathoktaü vçhajjàtake %<mo'jà÷vikarkimithunà samçgà ni÷àkhyàþ pçùñhodayà vimithunàþ kaùitàstaeva . ÷ãrùodayà dinabalà÷ca bhavanti ÷eùà lagnaü sametyubhayataþ pçthuromayugmam>% . ni÷àkhyà ni÷àbalasaüj¤à uttaratra dinabalà ityukteratràpi ni÷àbalà iti, vyàkhyàtaü tatprayojanaü, yàtràyàü tatroktaü yathà ca %<÷astaü divà dinabale ni÷i naktavãrye rà÷au viparyayamato gamana na ÷astam>% . naktavãryàdayo'pyatra .

#<ni÷àbhaïgà># puø ni÷àyà haridràyà bhaïgaþ iva bhaïgaþ pallavo'syàþ . dugdhapucchyàm (dudhapeyà) ÷abdacaø .

@<[Page 4111a]>@
#<ni÷àmaõi># puø ni÷àyàü maõiriva prakà÷akatvàt . 1 candre trikàø 2 karpåre ca .

#<ni÷àmana># puüstrã ni + ÷ama--õic--lyuñ . 1 dar÷ane 2 àlocane ca mediø 3 ÷ravaõe hemacaø .

#<ni÷àmukha># naø 6 taø . pradoùe %<sa copendro vçùaü hatvà kàntacandre ni÷àmukhe>% harivaüø 78 aø %<vrataü ni÷àmukhe gràhyam>% pràø taø .

#<ni÷àmçga># puüstrã ni÷àcaraþ mçgaþ pa÷uþ ÷àø taø . ÷çgàle ÷abdaraø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ni÷àraõa># naø ni + ÷ç--hiüsàyàü svàrthe õic--bhàve lyuñ . 1 màraõe amaraþ . svàrthe õijabhàve ni÷araõamapyatra .

#<ni÷àratna># naø ni÷àyàü ratnamiva prakà÷itvàt . 1 candre hemacaø 2 karpåre ca .

#<ni÷àruka># puø 1 saïgãta÷àstraprasiddhe råpakabhede yathà %<dçóhaþ prauóho'tha khacaro vibhava÷caturakramaþ . ni÷àrukaþ pratitàlaþ kathitàþ sapta råpakàþ>% tasya lakùma yathà %<laghu dvandvaü gurudvandvaü tannyàsatàlakaþ smçtaþ . caturviü÷atibarõaistu rase hàsye ni÷àrukaþ>% saïgãtadàmodaraþ . sa ca tàlavi÷eùaþ . tathà hi %<pravi÷ya nartako raïgaü vikãrya kusumàdikam . ni÷àrukeõa tàlena komalaü nçtyamàcaret>% saïgãtadàø . 2 nitàntahiüsake triø .

#<ni÷àvana># puø ni÷ànàü haridràõàmiva vanamatra . ÷aõavçkùe ràjaniø .

#<ni÷àvihàra># puüstrã ni÷àyàü vihàro'sya . ràkùase %<itthaü pravàdaü yudhi saühàraü pracakratå ràmani÷àvihàrau>% bhaññiþ . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ni÷àvçnda># naø 6 taø . ràtrigarõa ÷abdaratnàø .

#<ni÷àvedin># puø ni÷à tanmànaü tatpàricchedaü vedayati rutena vida + õic--õini . kukkuñe hemacaø .

#<ni÷àhasa># puø ni÷àyàü hasati puùpavikà÷ena hasa--ac . kumude trikàø .

#<ni÷àhvà># strã ni÷àyà àhvà àhvà'bhidhànaü yasyàþ . haridràyàm amaraþ .

#<ni÷ita># triø ni + ÷o--kta pakùe ittvam . 1 ÷àõite tejite 2 lauhe naø ràjaniø . àdhàre kta . 3 ni÷ãthe strã %<ni÷itàyàü nirvapenni÷itàyàü hi rakùàüsi prerate>% taittiø saø 2 . 2 . 2 . 2 .

#<ni÷iti># strã ni + ÷o--karmaõi ktin . tanåkçte %<àhçtiü ni÷itiü martyo na÷at>% çø 6 . 2 . 5 %<ni÷itiü tanåkçtàm>% bhàø .

@<[Page 4111b]>@
#<ni÷ipàlaka># naø pa¤cada÷àkùarapàdake 1 chandobhede %<ni÷ipàlakamidaü bhajasanà÷ca raþ>% vçø ñãkàø . 2 ni÷ipàlake praharibhede puø .

#<ni÷ipuùpà># strã ni÷i ràtrau puùpyati puùpa--ac aluksaø . ÷ephàlikàyàm . pàkakarõeti ïãù . ni÷ipuùpãtyapyatra

#<ni÷ãtha># puø ni÷erate'tra ni + ÷ã--àdhàre thak . 1 ardharàtre amaraþ . %<yanni÷ãthàdadho bhavet>% tiø taø 2 ràtrisàtre mediniþ . %<ni÷ãthadãpàþ sahasà hatatviùaþ>% raghuþ .

#<ni÷ãthinã># strã ni÷ãtho'styasyà ini . ràtrau amaraþ .

#<ni÷ãthinã÷a># puø 6 taø . 1 candre halàø . 2 karpåre ca .

#<ni÷umbha># puø ni + ÷unbha--bhàve gha¤ . 1 vadhe hemacaø . 2 hiüsane 3 mardane %<pràgapràptani÷umbha÷àmbhavadhanurdaõóàvabhaïgodyataþ>% vãracaø . 4 asurabhede %<ka÷yapasya danurnàma bhàryàsãddvijasattama! . tasyàstu dvau sutàvàstàü sahasràkùàdbalàdhikau . jyeùñhaþ ÷umbha iti khyàto ni÷umbha÷càparo'suraþ . tçtãyo namucirnàma mahàbalasamanvitaþ>% vàmana puø 52 aø . %<purà ÷umbhani÷umbhàbhyàmasuràbhyàü ÷acãpateþ . trailokyaü yaj¤abhàgà÷ca hçtà sadamalà÷rayàt>% devãmàø . devyà tasya vadhakathà %<÷ålahastaü samàyàntaü ni÷umbhamamaràrdanam . hçdi vivyàdha ÷ålena vegàviddhena caõóikà . bhinnasya tasya ÷ålena hçdayànniþsçto'paraþ . mahàbalo mahàvãryastiùñheti puruùo vadan . tasya niùkràmato devã prahasya svanavattadà . ÷ira÷ciccheda khaógena tato'sàvapatadbhuvi>% màrkaõóapuø 89 aø . anyo'pi ni÷umbhàsura àsãt yathàha devãmàhàø %<vaivasvate'ntare pràpte aùñàviü÷atime yuge . ÷umbho ni÷umbha÷caivànyàvutpatsyete mahàsurau . nandagopagçhe jàtà ya÷odàgarbhasambhavà . tatastau nà÷ayiùyàmi vindhyàcalanibàsinã>% màrka 91 aø . %<taütraiva tvàü bhaginyarthe grahãùyati sa vàsavaþ . ku÷ikasya tu gotreõa kau÷ikã tvaü bhaviùyasi . sa te vindhye naga÷reùñhe sthànaü dàsyati ÷à÷vatam . tataþ sthànasahasraistvaü pçthivãü ÷obhayiùyasi . tatra ÷umbhani÷umbhau dvau dànavau nagacàriõã . mà¤ca kçtvà manasi tau sànugau nà÷ayiùyasi>% harivaüø 58 aø .

#<ni÷umbhana># naø ni + ÷unbha--bhàve lyuñ . màraõe .

#<ni÷umbhamardinã># strã ni÷umbhaü mçdnàti mçda--õini 6 taø . durgàyàm amaraþ . tatkathà ni÷umbha÷abde dç÷yà .

#<ni÷umbhin># puø ni + ÷unbha--õini . 1 buddhabhede trikàø . 2 nà÷ake traø .

@<[Page 4112a]>@
#<ni÷çmbha># puø ni÷rathya sambadhya harati ni + ÷rantha--vàø bhak-- vàø samprasàø pçùoø . ni÷rathya sambadhya hartari påùõacchàgabhede %<àjàsaþ påùaõaü rathe ni÷çmbhàste janà÷rayam>% çø 6 . 55 . 6 %<ni÷çmbhà ni÷rathya sambadhya hartàraþ påùõo vàhanatayà prasiddhàþ>% bhàø . imàmeva çcamadhikçtya niruø 6 4 %<ni÷çmbhà ni÷rathya hàriõaþ>% ityuktam .

#<ni÷aita># puüstrã ni÷àyàmetam ãùadgataü yasya . vake trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<ni÷catvàriü÷a># triø nirgataþ catvàriü÷ataþ ÷adantàt óa . catvàriü÷atonirgate .

#<ni÷capraca># triø ni÷citaü ca pracita¤ca mayåravyaø niø . ni÷cite athaca pracite vastuni .

#<ni÷caya># puø nir + ci--ac . 1 saü÷àyànyaj¤àne nirõaye 2 siddhànte idamitthameveti 3 viùayaparicchede ca %<tadbhàvàprakàrà dhãþ tatprakàrà tu ni÷cayaþ>% bhàùàø . %<tadbhabhàvàprakàrakatve sati tatprakàrakaj¤ànatvaü ni÷cayatvam>% suktàø anumityàdau ni÷cayatvameva na sandehatvam %<parokùaj¤ànamanàhàrya ni÷caya÷ca>% anuø ciø ukte . %<saü÷ayo'tha viparyàso ni÷cayaþ smçtireva ca>% bhàgaø 3 . 26 . 30 4 buddherasàdhàraõavçttibhede %<mano buddhirahaïkàra÷cittaü karaõa màntaram . saü÷ayo ni÷cayo garvaþ smaraõaü viùayà ime>% vedàntaparibhàø %<buddhirnàma ni÷cayàtmakàntaþkaraõavçttiþ>% vedàø sàø . %<adhyavasàyo buddhiþ>% sàø såø %<mahattattvasya paryàyo buddhiriti adhyavasàya÷ca ni÷cayàkhyastasyàsàdhàraõã vçttirityarthaþ abhedanirde÷astu dharmadharmyabhedàt>% bhàø . 5 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 388 pçø dç÷yam .

#<ni÷cara># puø ekàda÷amanvantarãye saptarùibhede tanmanvantaramupakramya %<aïgirà÷codadhiùõa÷ca paulastyo ni÷carastathà . pulaha÷càgnitejà÷ca bhàvyàþ sapta maharùayaþ>% harivaüø 7 aø .

#<ni÷cala># triø nir + cala--ac . 1 sthire 2 acale 3 asambhàvanàviparãtabhàvanàrahite ca . 4 bhåmau 5 ÷àlaparõyà¤ca strã ràjaniø . %<tàlusthàcalajihva÷ca saüvçtàsyo'tha ni÷calaþ>% yàj¤aø . ÷rutivipratipannà te yadà sthàsyati ni÷calà . %<samàdhàvacalà buddhistadà yogamavàpsyasi>% gãtà .

#<ni÷calàïga># puüstrã ni÷calaü matsyadhàraõàya spandarahitamaïgaü yasya . 2 vake ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 spaündarahite triø . striyàü svàïgatvàt bà ïãù .

#<ni÷càyaka># triø nir + ci--õvul . ni÷cayakartari nirõàyake

#<ni÷càraka># triø nir + cara--õvul . 1 vàyau 2 parãùakùaye 3 svacchande triø mediø . nirgata÷càro yasmàt pràø baø kap . 4 càrahite triø càra÷ca gatirdåtabheda÷ca .

#<ni÷cita># triø nir + ci--karmaõi kta . 1 ni÷cayaj¤ànaviùaye avadhàrite %<vedàntavij¤ànasuni÷citàrthàþ>% vedàø . 2 nadãbhede strã %<kau÷ikãü ni÷citàü kçtyàü nicitàü làhatàriõãm>% bhàø bhãø 9 aø nànànadyuktau .

#<ni÷cinta># triø nirgatà cintà yasmàt pràø baø . cintà÷ånye %<ni÷cinto mçdurani÷aü kalàparodhãralalitaþ sàt>% sàø da0

#<ni÷ci(÷cã)rà># strã nadãbhede viùõupuø .

#<ni÷cukkaõa># naø niþ÷eùeõa cukkaõam . danta÷odhake cårõabhede (misi) trikàø .

#<ni÷ceùñàkaraõa># ni÷ceùñà ceùñàràhityaü kriyate'nena kçkaraõe lyuñ . 1 kàmavàõabhede trikàø . 2 manaþ÷ilàghañitauùadhabhede vaidyakam .

#<ni÷cyavana># puø vaivasvatamanvantare saptarùimadhye 1 çùibhede tadupakrame %<pràõo vçhaspati÷caiva datto ni÷cyavanastathà>% harivaüø 7 aø . 2 agnibhede %<yastu na cyavate nityaü ya÷asà varcasà ÷riyà . agnirni÷cyavano nàma pçthivãü stauti kevalam>% bhàø baø 118 aø . nirgataü cyavanamasya pràø baø . 3 cyutihãne triø .

#<ni÷chandas># triø nirgataü chando vedoyasya pràø baø . vedàdhyayanahãne %<hãnakriyaü niùpuruùaü ni÷chando roma÷àr÷asam>% (kulam) manuþ .

#<ni÷na># triø ni÷a--samàdhau vàø naï . samàhite tataþ . bràhmaõàø bhàve karmaõi ca ùya¤ . nai÷nya samàhitatve naø .

#<ni÷vàsa># puø ni + ÷vasa--bhàve gha¤ . pràõavàyorvahirgamanaråpe vyàpàre hemacaø . %<ni÷vàsadhåmaü saha ratnabhàbhiþ>% màghaþ .

#<ni÷vàsasaühità># ÷ivapraõãte pà÷upate ÷àstrabhede %<evaø mabhyarthitastaistu puràhaü dvijasattamàþ . vedakriyàsamàyuktàü kçtavànasmi saühitàm . ni÷vàsàkhyàü tatastasyàü gãnà vàbhravya÷àõóilàþ . ni÷vàsasaühità yà hi lakùamàtrapramàõataþ . saiva pà÷upatã dãkùà yogaþ pà÷upatasya hi . etasmàdvedamàrgàddhi yadanyadiha jàyate . tat kùudrakarma vij¤eyaü raudraü ÷aucavivarjitam>% varàhapuø .

#<niùaïga># puø nitaràü sajanti ÷arà yatra sanja--àdhàre gha¤ . 1 tåõãre amaraþ . %<jàtàbhiùaïgo nçpatirniùaïgàt>% tato niùaïgàdasamagramuddhçtam raghuþ . bhàve gha¤ . 2 nitàntasaïge ca %<kena kàryaniùaïgeõa tamàkhyàhi mahàbala!>% bhàø ÷àø 201 aø . 3 khaóge ca vedadãø niùaïgadhi÷abde dç÷yam .

@<[Page 4113a]>@
#<niùaïgathi># puø ni + sanja--bhàve gathin kutvam . samàliïge ujjvadaø .

#<niùaïgadhi># puø niùaïgaþ khaóagaþ dhãyate'smin dhà--àdhàre ki 1 khachgapidhàne ko÷e (khàp) %<àturasya niùaïgadhiþ>% yajuø 16 . 10 %<niùaïgaþ khaógaþ sa dhãyate'sminniti niùaïgadhiþ ko÷aþ>% vedadãø .

#<niùaïgin># triø niùaïgo'styasya ini . 1 dhanurdhare amaraþ . ni + sanja--ghiõun . 2 tåõãre ÷abdàrthaciø 4 khaógadhàriõi ca %<namo namo niùaïgiõe kakubhàya stenànà pataye>% yajuø 1620 %<niùaïgiõe khaógadhàriõe>% vedadãø . %<niùaïgyastrã dhanurdharaþ>% ityamare pàñhàt niùaïgãna iti ÷abdakaø uktiþ pràmàdikã atràõatva¤ca cintyam . 5 nitàntasaïgayukte ca %<sthàõau niùaïgiõyanasi kùaõaü puraþ>% màghaþ %<niùaïgiõi sakte anasi>% malliø 6 tåõãravati ca %<rathã niùaïgã kavacã dhanuùmàn>% raghuþ . 7 dhçtaràùñraputrabhede puø %<kavacã niùaïgã daõóã daõóadhàro dhanurgrahaþ>% bhàø àø 67 aø tatputroktau .

#<niùaõõa># triø ni + sada--kartari kta . upaviùñe %<saüniùaõõà sitàbje>% sarasvatãdhyànam . %<niùaõõà païkaje påjyà namo devyai ÷riyà iti>% tiø taø . svàrthe--ka . tatràrthe triø saüj¤àyàü kan . suniùaõõake ÷àkabhede ÷abdaratnàø .

#<niùatsnu># triø ni + sada--vàø snu . niùaõõe %<niùatsnuü sa yaþ sarãsçpam>% çø 10 1623

#<niùad># strã niùãdatyasyàm ni + sada--àdhàre gha¤ . 1 yaj¤adãkùàyàm %<yà vai dãkùà sà niùat tatsatraü tadayanaü tatsatràyaõam>% ÷ataø bràø 4672 niùãdati vedyatvena devatà atra àdhàre kvip . 2 vedavàkyavi÷eùe %<yaü vàkeùvanuvàkeùu niùatsåpaniùatsu ca . gçõanti satyakarmàõam>% bhàø ÷àø 77 aø . %<vàkeùu mantreùu sàmànyataþ karmaprakà÷akeùu anuvàkeùu mantràrthavivaraõabhåteùu bràhmaõavàkyeùu niùatsu karmàïgàvabaddhadevatàvij¤ànavàkyeùu upaniùatsu kevalàtmaj¤àpakeùu gçõanti dhyàyanti>% nãlakaø . sampaø bhàve kvip . 3 upasadane strã %<abhisvarà niùadà gà avasyavaþ>% çø 2215 %<niùadà upasadanena>% bhàø . ni + sada--kartari kvipa . 4 upaveùñari niùadvara÷abde dç÷yam .

#<niùadana># naø niùãdatyatra àdhàre lyuñ . 1 gçhe ÷abdàrthaciø . 2 upave÷anasthàne ca %<nikramaõaü niùadanam>% yajuø 25 . 38 %<niùadanasupave÷atasthànam>% vedadãø . bhàve lyuñ . 3 sthitau %<a÷vatthe vo niùadanam parõe vo vasatiskçtà>% yajuø 12 . 79 %<niùadanaü sthànam>% vedadãø . niùãdati pàpakamatra lyuñ . 4 niùàde puø %<niùàdaþ kasmànniùadano bhavati niùaõõamatra pàpakamiti>% niruø 38

#<niùadyà># strã niùãdantyasyàm janàþ ni + sada--àdhàre kyap . 1 paõyavikraya÷àlàyàü (hàñacàlà) 2 haññe amaraþ 3 kùudrakhañvàyà¤ca ÷abdàrthaciø %<kecit gurvãmetya saüyanniùadyàm krãõanti sma pràõamålyairya÷àüsi>% màghaþ .

#<niùadvara># puø ni + sada--kvip niùad àsanaü tàü vçõàti vç--ac varaþ àvarakaþ 6 taø . jambàle 1 kardame amaraþ . ni--sada àdhàre bàø ùvarac . ùittvàt ïãù . 2 ni÷àyàü strã mediø . ubhayatra hi gaterniùaõõatvàt tathàtvam . 6 taø . 3 niùadàmupaveùñéõàü vare ÷reùñhe vçùabhede %<niùadvaraü vçùabhaü naryàpasam>% yajuø 28 . 4 %<niùãdanti niùada upaveùñàrasteùàü varam ÷reùñham çùabham>% vedadãø .

#<niùadha># puø parvatabhede sa ca siø ÷iø ukto yathà %<laïkàde÷àddhimagirirudagdhemakåño'tha tasmàt tasmàccànyo niùadha iti te sindhuparyanta dairvyàþ>% . evaü siddhàdudagapi puràt ÷çïgavacchuklanãlà varùàõyeùàü jaguriha budhà antare droõide÷àn . bhàratavarùamidaü hyudagasmàt kinnaravarùamato harivarùam måø %<ato laïkàyà uttarato himavàn nàma giriþ pårva sindhuparyantadairvyo'sti . tasyottare hemakåñaþ, so'pi samudraparyantadairghyaþ . tathà taduttare niùadhaþ>% . teùàmantare droõide÷à varùasaüj¤àþ, tatràdau bhàratavarùam . taduttaraü kinnaravarùam . tato harivarùamiti pramitàø . sa ca kiüpuruùavarùasya sãmàparvataþ yathàha bhàgaø 5 . 16 . 10 ÷loø . %<evaü dakùiõenelàvçtaü niùadho hemakåño himàlaya iti pràgàyatà yathà nãlàdayaþ . ayutayojanotsedhà harivarùakimpuruùabhàratànàü yathàsaükhyam>% . såryavaü÷ye ràmàtmajaku÷asya pautre 2 nçpabhede %<atithista ku÷àjjaj¤e niùadhastasya càtmajaþ>% harivaü 15 aø . %<sa (atithiþ) naiùadhasyàrthapateþ sutàyàm utpàdayàmàsa niùiddha÷atruþ . anånasàraü niùadhànnagendràt putraü yamàhurniùadhàkhyameva>% raghuþ . candravaü÷ye 3 janamejayàntarasyàtmajabhede %<janameyasya tanayàþ bhuvi khyàtà mahàbalàþ . dhçtaràùñraþ prathamajaþ pàõóurbàhlãka eva ca . niùadha÷ca mahàtejàstathà jàmbånado bralã>% bhàø àø 94 aø . 4 de÷abhede puø baø vaø . %<÷akà niùàdà niùadhàstathaivànartanairçtàþ>% bhàø bhãø 9 aø janaùadoktau . %<niùadheùu mahãpàlo vãrasena iti ÷rutaþ>% bhàø vaø 52 aø . niùadhànàü ràjà te abhijano'sya và aõ . naiùadha tadde÷ançpe pitràdikrameõa tadde÷avàsini ca . %<na naiùadhe kàryamidaü nigàdyam>% naiùaø bahuùu aõo luk . 5 kañhine triø mediø 6 niùàdasvare hemacaø . 7 kurunàmakançpaputre ca %<tapatyàü såryakanyàyàü kurukùetrapatiþ kuruþ . parãkùit sudhanurmanyurniùadha÷ca kuroþ sutàþ>% bhàgaø 22 . 3

#<niùàda># puüstrã niùãdati pàpamatra ni + sada--àdhàre gha¤ . 1 caõóàle jàtibhede amaraþ tanniruktiþ %<niùàdaþ kasmànniùadano bhavati niùaõõamatra pàpakamiti>% niruø 3 . 8 . venorumanthanàjjàte 2 jàtibhede tatkathà %<dagdhasthåõàvratãkà÷ã vikañàkùo'tihrasvakaþ . kiïkaromãti tàn sarvàn viprànàha sa càturaþ . niùãdeti tamåcuste niùàdastena so'bhavat . tatastatsambhavà jàtà vindhya÷ailanivàsinaþ . niùàdà muni÷àrdåla! pàpakarmopalakùaõàþ . tena dvàreõa niùkràntaü tatpàpaü tasya bhåpateþ . niùàdàste tato jàtà venakalmaùanà÷anàþ>% striyàü làtitvàt ïãù . %<niùàdyàþ pa¤caputràyàþ suptàyà jatuve÷mani>% bhàø àø 1 aø . tantrãkaõñhotthite 3 svarabhede puø amaraþ . %<ùaójàdayaþ ùaóete'tra svaràþ sarve manoharàþ . niùãdanti yato loke niùàdastena kathyate . catasraþ pa¤came ùaóje madhyame ÷ruttayo matàþ . çùabhe dhaivate tisrodve gàndhàraniùàdake>% saïgãtadàmodaraþ %<niùàdaü rauti ku¤jaraþ>% ityukteþ tasya hastitulyasvaratà . 4 bràhmaõàcchådrakanyàyàmutpanne pàra÷avàkhye jàtibhede ca %<bràhmaõàt vai÷yakanyàyàmambaùñho nàsa jàyate niùàdaþ . ÷ådrakanyàyàü yaþ pàra÷ava ucyate>% manuþ . %<matsyaghàtoniùàdànàm>% manunà taddhçttiruktà 5 de÷abhede sa ca de÷aþ sarasvatã nadyantardhànasthànaü yathoktaü bhàø vaø 130 aø %<etadvina÷anaü nàma sarasvatyà vi÷àmpate! . dvàraü niùàdaràùñrasya yeùàü doùàt sarasvatã . praviùñà pçthivãü vãra mà niùàdà hi màü viduþ>% .

#<niùàdakarùå># puø de÷abhede tataþ ÷aiùikaþ ñha¤ %<isusuk tàntàt kaþ>% pàø ñhasya kaþ, %<ke'õaþ>% pàø hrasvaþ . naiùàdakarùuka tatsambandhyàdau triø .

#<niùàdavat># puø niùàdo'styasya matup masya vaþ . 1 niùàdasvare %<ùaója çùabhagàndhàrau madhyamo dhaivatastathà . pa¤cama÷càpi vij¤eyastathà càpi niùàdavàn>% bhàø ÷àø 184 aø . 2 niùàdasvarayukte gànàdau triø striyàü ïãp .

#<niùàdita># naø ni + sada--õic--bhàve kta . 1 niùàdane upave÷anakaraõe . niùàditamanenetyarthe iùñàø ini . niùàditin niùàdanakartari triø striyàü ïãp . karmaõi kta . 2 upave÷ite triø .

#<niùàdin># puø niùàdayati hastinaü ni + sada--õic--õini . hastyàderupave÷anàdikàrake 1 hastipake amaraþ %<niryàõa niryadasçjaü calitaü niùàdã>% màghaþ . ni + sada--õini . 2 upaviùñe %<àtapàtyayasaükùiptanãràràsu niùàdiniþ>% raghuþ . striyàü ïãp . %<ikùucchàyàniùàdinyaþ>% raghuþ .

#<niùikta># triø ni + sica--kta . 1 nitàntasikte àhite 2 ÷ukràdau ca 3 tajje garbhe ca %<yoneþ ÷arãram>% ÷àø såtrabhàùye %<yonau niùikte retasi>% uktam %<viùõuü niùiktapàmavobhiþ>% çø 7 . 36 . 9 %<niùiktapàm niùiktasya garbhasya rakùa tàram>% bhàø .

#<niùiddha># triø ni + sidha--karmaõikta . 1 niùedhaviùaye 2 bàdhite %<niùiddhairapyebhirlulitamakarandairmadhukaraiþ>% veõãsaüø . 3 bhramàvagateùñasàdhanatàniùedhina¤padayogivàkyagamye 4 aniùñasàdhanatàbodhakaliïàdyanuùaktana¤padayogivàkyagamye ca yathà %<na kala¤jaü bhakùayet>% ityatra %<kala¤jabhakùaõaü niùiddham>% %<kàmyaniùiddhavarjanapuraþsaram>% vedàntasàø .

#<niùeka># puø ni + sica--bhàve gha¤ kutvam . 1 jalàdeþ nitànta secane 2 garbhàdhàne ca %<niùekàdi÷ma÷ànàntomantrairyasyodito vidhiþ>% manuø %<yoùitsu tadvãryaniùekabhåmiþ>% kumàø . %<vaidikaiþ karmamiþ puõyairniùekàdirdvijanmanàm . kàryaþ ÷arãrasaüskàraþ>% manuþ . %<niùekakàle some ca sãmantonnayane tathà . j¤eyaü puüsavane caiva ÷ràddhaü karmàïgameva ca>% ÷ràø taø bhaviùyapuø . %<niùekakàle garbhàrtha÷ukràdhànadine>% raghuø .

#<niùedivas># triø ni + sada--kasu . niùaõõe upaviùñe striyàü ïãp señovasya uþ . %<niùeduùo sthaõóila eva kevale>% kumà0

#<niùedha># puø ni + sidha--bhàve gha¤ . 1 vàraõe 2 nivartane . niùidhyate'nena karaõe gha¤ . 3 aniùñasàdhanatàbodhaka vedàdivàkyabhede %<sa ca (vedaþ) vidhimantranàmadheyaniùedhàrthavàdabhedàt pa¤cavidhaþ>% laugàkùibhàskaraþ . tallaõàdi tatra niråpitaü yathà puruùasya nivartakaü vàkyaü niùedhaþ niùedhavàkyànàmarthahetukriyànivçttijanakatvenaivàrthavattvàt . tathàhi yathà vidhiþ pravartanàü pratipàdayan svapravartakatvanirvàhàrthaü vidheyasya yàgàderiùñasàdhanatvamàkùipan puruùaü tatra pravartayati . tathà %<na kala¤jaü bhakùayet>% ityàdi niùeùo'pi nivartayan svanivartakatvanirvàhàrthaü niùedhyasya kala¤jabhakùaõasya paràniùñasàdhanatvamàkùipan puruùaü tato nivartayati . nanu niùedhavàkyasya kathaü nivartanàpratipàdakatvamiti cet? ucyate na tàbadatra dhàtvarthasya na¤arthenànvayaþ avyavadhàne'pi tasya pratyayàrthabhàvanopasarjanatvenopasthiteþ . na hyanyopasarjanatvenopasthitamanyatrànveti . anyathà ràjapuruùamànayetyàdàvapi ràj¤aþ kriyànvayàpatteþ . ataþ pratyayàrthasyaiva na¤arthe'nvayaþ . tatràpi nàkhyàtàü÷avàcyàrthabhàvanàyàþ, tasyà liïa÷avàcyapravartanopasarjanatvenopasthiteþ . kintu liïa÷avàcya÷àbda bhàvanàyàþ, tasyàþ sarvàpekùayà pradhànatvàt . na¤a÷caiùa svabhàvo yat svasamabhivyàhçtapadàrthavirodhibodhakatvam . yathà %<ghañonàstãtyàdau>% astãti ÷abdasamabhivyàhçto na¤ ghañasattàvirodhinivartanàmeva vodhayati vidhivàkya÷ravaõe'ya màü pravartayatãti pratãteþ . tasmànniùedhavàkyasthale nivartanaiva vàkyàrthaþ! yadà tu pratyayàrthasya tatrànvaye bàdhakaü tadà dhàtvarthasyaiva tatrànvayaþ . tacca bàdhakaü dvividham . tasya vratamityupakramo vikalpaprasakti÷ca . tatràdyaü %<nekùetodyantamàdityam>% ityàdau tasya vratamityupakramyaitadvàkyapàñhàt . tathà càtra paryudàsà÷rayaõam . tathà hi vrata÷abdasya kartavyàrtharåóhatvàttasya vratamityatra snàtakasya vratànàü kartavyatvenopakramàt kiü tat kartavyamityàkàïkùàyàü %<nekùetodyantamàdityam>% ityàdinà kartavyàrtha eva pratipàdanãyaþ . anyathà pårvottaravàkyayorekavàkyatvaü na syàt . tathà ca na¤arthena pratyayàrthànvaye skartavyàrthànavabodhàt vidhyarthapravartanàvirodhinivarta nàyà eva tàdç÷ana¤à bodhanàt tasyà÷ca kartavyàrthatvàbhàvàt . tasmànnekùetetyatra na¤à dhàtvarthavirodhyanãkùaõasaïkalpa eva lakùaõayà pratipàdyate . tasya kartavyatvasambhavàt . àdityaviùayakàrokùaõasaïkalpena bhàvayediti vàkyàrthastatra bhàvyàkàïkùàyàm %<etàvatà hainasà viyukto bhavatãti>% vàkya÷eùàvagataþ epikùayo bhàvyatayànveti . eva¤ca pårvottarayorekavàkyatvaü nirvahatyeva . na càtra dhàtvarthavirodhinaþ padàrthàntarasyàpi sambhavàt kathamanãkùaõasaïkalpasyaiva bhàvanànvaya iti vàcyam tatra kartavyatvàbhàvena prakçte bhàvanànvayàyogyatvàt . dvitãyaü %<yajatiùu ye yajàmahaïkaroti nànuyàjeùu>% ityàdau . atra vikalpaprasaktyaiva paryudàsà÷rayaõàt . tathàhi yadyatra vàkye na¤arthe pratyayàrthànvayaþ syàttadà %<anuyàjeùu ye yajàmahe>% iti mantrasya pratiùedhaþ syàt . anuyàjeùu ye majàmahe na kuryàditi . sa ca pràptipårvaka eva pràptasyaiva pratiùedhàt . pràpti÷ca yajatiùu %<ye yajàmahaïkarotãti>% ÷àstràdeva vàcyà . ÷àstrapràptasya ca pratiùedhe vikalpa eva na tu bàdhaþ . pràptimålaràgasyeva tanmåla÷àstrasya ÷àstràntareõa bàdhàyogàt . na ca pade juhotãtyàdau hi vi÷eùa÷àstreõàhavanãye juhotãti ÷àstrasyeva nànuyàjeùvityanena yajatiùu ye yajàmahaïkarotãtyasya bàdhaþ syàditi vàcyam parasparanirapekùayoreva ÷àstrayorbàdhyabàdhakabhàvàt . pada÷àstrasya hi svàrthavidhànàrthamàhavanãya÷àstrànapekùaõànnirapekùatvam . prakçte tu niùedha÷àstrasya niùedhyaprasaktyarthaü %<yajatiùu ye yajàmaham>% ityasyànapekùaõànna nirapekùatvam . tasmàcchàstravihitasya ÷àstràntareõa pratiùebe vikalpaeva, sa ca na yuktaþ . vikalpe ÷àstrasya pàkùikàpràmàõyàpàtàt . na hyanuyàjeùu ye yajàmaham ityasyànuùñhàne nànuyàjeùvityasya pràmàõyaü sambhavati, vrãhiyàgànuùñhàne yava÷àstrasyeva . dviradçùñakalpanà ca syàt, vidhipratiùedhayorapi puruùàrthatvàt . ato'tra na pratiùedhasyà÷rayaõam . kintu anuyàjasambandhamà÷ritya paryudàsasyaiva . ittha¤cànuyàjavyatirikteùu %<yajatiùu ye yajàmahe>% iti mantraü kuryàditi vàkyàrthabodhaþ na¤o'nuyàjavyatirikte làkùàõikatvàt . eva¤ca na vikalpaþ . atra ca vàkye %<ye yajàmahe>% iti na vidhãyate . %<yajatiùu ye yajàmahe>% ityanenaiva pràptatvàt . kintu sàmànya÷àstrapràptaye %<ye yajàmahe>% ityanuvàdena tasyànuyàjavyatiriktaviùayatvaü vidhãyate yat yajatiùu ye yajàmahaïkaroti tadanuyàjavyatirikteùveveti . nanvevaü sàmànyataþ pràptasya vi÷eùasaïkocaråpàdupasaühàràt paryudàsasya bhedo na syàditi cenna upasaühàro hi tanmàtrasaïkocàrthaþ . yathà puroóà÷e %<caturdhà karotãti>% sàmànyapràptacaturdhàkaraõam %<àgneya caturdhà karotãti>% vi÷eùàdàgnayapuroóà÷amàtre saïko cyate paryudàsastu tadanyamàtrasaïkocàrtha iti tato bhedàt . kutracidvikalpaprasaktàvapyanagatyà pratiùedhà÷rayaõam . yathà %<nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti>% ityàdau . atra %<atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãti>% ÷àstrapràptaùoóa÷igrahaõasya niùedhàdvikalpaprasaktàvapi na paryudàsà÷rayaõam, asambhavàt . tathàhi yadyatra ùoóa÷ipadàrthe na¤arthànvayastadàtiràtre ùoóa÷ivyatiriktaü gçhõàtãti vàkyàrthabodhaþ syàt . sa ca na sambhavati %<atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãti>% pratyakùavidhivirodhàt . yadi càtiràtrapadàrthenànvayastadàtiràtravyatirikte ùoóa÷inaü gçhõàtãti vàkyàrthabodhaþ syàt . so'pi na sambhavati, tadvidhivirodhàt . ato'nanyagatyà ÷àstrapràpnaùoóa÷igrahaõasyaiva niùedhaþ . na ca vikalpaprasaktiþ tasyàpyà÷rayaõãyatvàt . iyàüstu vi÷eùo yadvikalpàdàvekapratiùidhyamànasya nànarthahetutvam . yathà %<na kala¤jaü bhakùayet>% ityàdau kala¤jabhakùaõàdeþ, tatra bhakùaõaniùedhasyaiva puruùàrthatvàt . na ca %<dãkùito na dadàti na juhoti>% ityàdau ÷àstrapràptadànahomàdãnàü niùedhàdvikalpàpattiriti vàcyam . svataþ puruùàrthabhåtadànahomàdãnàü niùedhasya puruùàrthatvà 'bhàvepi niùidhyamànasyànarthahetutvam yathà kratau strãgamanàdeþ . tanniùedhasya kratvarthatvena tasya kratuvaiguõyasampàdakatvàt .

#<niùedhaka># triø ni + sidha--õvul . nivàrake %<ye càhlàdaniùedhakàþ>% màrkaõóapuø .

#<niùedhavidhi># puø niùedhe abhàve vidhiriùñasàdhanatàdhãhetuþ . abhàve iùñasàdhanatàbodhakavàkye yathà %<ekàda÷yàü na bhu¤jãtetyàdau>% bhojanàbhàve eva iùñasàdhanatvaü bodhayati na tu bhojane vidhyartheùñasàdhanatvabhàvam, ato niùedhavàkyàdasya bhedaþ . %<aùñamyàü màüsaü nà÷nãyàt>% ityàdau tu niùedhe màüsajojane aniùñasàdhanatvaü bodhayati %<ekàda÷yàü na bhu¤jãta>% ityàdau tu bhojanàbhàve iùñasàdhanatvamiti vidhisvaråpe gadàdharaþ . evaü nekùetodyantamàdityamityàdàvapi niùedhavidhitvamityàkare sthitam . ataeva ekàda÷ãbhojanàbhàvasya abhojanasaükalparåpasya vratatvam tithikhaõóavi÷eùaniyamanaü, ca . niùedhatve kàlamàtràpekùatayà tatkàlamàtreõa nivçttiþ syàt %<niùedhastu nivçttyàtmà kàlamàtramapekùate>% iti bhaññokteþ .

#<niùka># màne cuø àtmaø sakaø señ . 1 niùkayate aniniùkata . aõopade÷atvàt sati nimitte na õatvam . praniùkayate .

@<[Page 4116b]>@
#<niùka># puø naø ni÷cayena kàyati nis + kai--ka niùka--aca và . ÷àstrãyaùoóa÷amàùakaparimitasuvarõànàmaùñàdhika÷ate, 2 vyavahàrikaråpake (ñàkà) 3 catusuvarõaparimite palaparimàõe mànabhede, 4 vakùobhåùaõe 5 hemapàtre 6 dãnàre ca amaraþ . dãnàra÷abde dãnàràrthaþ dç÷yaþ . 7 paõe 8ùoóa÷adramme (kàhana) parimàõe %<varàñakànàü da÷akadvaya yat sà kàkiõã tà÷ca paõa÷catasraþ . te ùoóa÷a dramma ihàvagamyo drammaistathà ùoóa÷abhi÷ca niùkaþ>% lãlàø . %<haricakreõa tenàsya kaõñhe niùkamivàrpitam>% kumàø %<catuþsauvarõiko niùko vij¤eyastu pramàõataþ>% manuþ %<gavàmabhàve niùkaþ syàt tañårdhaü pàdameva và>% mitàø dhçtà smçtiþ .

#<niùkaõñaka># triø nirgataþ kaõñako'sya pràø baø . 1 upasargahãne 2 bàdhakarahite %<ràjyaü niùkaõñakaükçtvà bhokùyase medinãü punaþ>% bhàø viø 6 aø .

#<niùkaõñha># puø virgataþ kaõñhaþ skandho'sya . varuõadrume ÷abdaca0

#<niùkampa># triø nirgataþ kampo yasya pràø baø . kampahãne %<nivàtaniùkampamiva pradãpam>% %<niùkampavçkùaünibhçtadvirepham>% kumàø %<di÷aþ papàta patreõa veganiùkampaketunà>% raghuþ .

#<niùkambhu># puø devasenàdhipabhede %<balinà vçùaparvà tu saha niùkambhunà raõe>% harivaüø 244 aø devàsurayuddhoktau .

#<niùkarùa># puø nis kçùa + bhàve gha¤ . 1 ni÷caye 2 iyattàdinà svaråpaparicchede %<etadvidantovidvàüsastrayãniùkarùamanvaham>% manuþ . %<sa upàdhirbhavettasya niùkarùo'yaü pradar÷yate>% bhàùàø . 3 niþsàraõe ca

#<niùkarùaõa># naø nis + kçùa--pràve lyuñ . 1 niùkàsane 2 niþsàraõe %<bràhmamastraü priyà÷oka÷alyaniùkarùaõauùadham>% raghuþ

#<niùkala># triø nirgatà kalà yasya pràø baø . 1 kalà÷ånye 2 niravayave sampårõe %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam>% ÷vetàø uø %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasyà÷arãriõaþ>% ekàø jàmadagnyavàkyam . 3 kalàdivyàpàra÷ånye ca %<dç÷yante niùkalàþ ÷àntaü prahãõàþ svasvakarmabhiþ>% bhàø vaø 208 aø . 4 gatàrtavàyàü vçddhàyàü striyàü strã ÷abdaratnàø nãrakaskàyàü striyàü strã ïãp ÷abdaratnàø .

#<niùkaùàya># triø nirgataþ kaùàyaþ cittamalabhedo yasya pràø baø . 1 cittadoùa÷ånya nirmalacitte numukùau . utsarpiõyàü 2 jinabhede puø hemacaø .

@<[Page 4117a]>@
#<niùkàdi># puø %<asasàse niùkàdibhyaþ>% ùàø tena krãtabhityarthe asamàse ñhagnimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<niùka paõa pàda màùa vàha droõa ùaùñi>% . niùkeõa krãtaü naiùkika niùkeõa krãte triø . striyàü ñàp . samàse tu ñha¤ striyàü ïãp itibhedaþ

#<niùkàma># triø nirgataþ kàmo'bhilàùo yasya yatra và pràø baø . viùayabhogecchà÷ånye 1 kàmanayà'kçte karmàdau ca %<niùkàmaü j¤ànapårvaü ca nivçttamupadi÷yate>% manuþ . %<niùkàmàdantaryàgajapàdikarmaõo na duþkhaü pratyuta mokùaphalaü pràpyate>% sàø praø bhàø %<vi÷iùñaphaladàþ puüsàü niùkàmàõàü vimuktidàþ>% malaø taø viùõu puø %<niùkàmàõàü muktipratikålakàmanàrahitànàm>% raghunandanaþ .

#<niùkàlaka># puø nirgataþ kàlakaþ ke÷àdiþ muõóanena yasya pràø baø . 2 muõóitake÷alomàdau %<niùkàlako ghçtàbhyaktastaptàü ÷åmã>% pariùvajya maraõàt påto bhavatãti vij¤àyate vasiùñhaþ . pràø baø kap . 2 nirgatasamayake abhàve avyayãø . 3 kàlakàbhàve avyaø . nirudakàdiø antodàttatàsya

#<niùkàlana># naø nir + kala--bhàve lyuñ . 1 càlane 2 bhàraõe ca

#<niùkàlika># avyaø kàlikasyàbhàvaþ avyayãø . kàlikà bhàve nirudakàdiø asya antodàttatà . kàle kàlane sàdhu tadarhati và ñha¤ kàlikaþ kàlã kàlayità jetà và sa nirgato yasya pràø baø kap và . 2 kàlayitçhãne jetç÷ånye ajayye ca triø . %<taü såtapåtaü rathinàü variùñhaü niùkàlikaü kàlava÷aü nayàdya>% bhàø kaø 72 aø . niùkàlikaø nirgataþ kàlã kàlayità jetà yasyeti vigrahaþ nãlakaõñhaþ .

#<niùkà(÷a)sa># puø nira + ka÷a(sa)--bhàve gha¤ . niùkàsane bahiùkaraõe 1 niþsàraõe %<sandhye rajanãdinayoþ prave÷a niùkà÷au(sau)>% halàø %<na ca pa÷yàmi niùkà÷a(sa)m>% ràmàø kiø 52 sargaþ . kartari gha¤ . pràsàdàdyuparito bahirgatabhàge (sàjà) khyàte padàrthe ca .

#<niùkà÷i(si)ta># triø nis + ka(÷a)sa--gatau õic--kta . 1 niþsàrite dantyamadhyastu dårãkçte samapasàrite jañàø . 3 nirgamite 4 àhite adhikçte ca triø mediø .

#<niùkàùa># puø nir--kaùa gha¤ . tàpava÷àdadhaþsthàlãtalalagne payasyàva÷eùe %<vàruõãniùkàùeõàvabhçtham>% kàtyàø ÷rauø 5 . 529 . uktàrthaeva karkeõoktaþ .

#<niùki¤cana># triø nirgataü ki¤cana gamyaü dhanaü và yasya pràø baø . 1 ki¤cana÷ånye viùayàntara÷ånye %<praj¤ànaü ÷aucamevàtra ÷arãrasya vi÷eùataþ . tathà niùki¤canatvaü manasa÷ca prasannatà>% bhàø anuø 108 aø . 2 aki¤cane daridre ca .

#<niùkuña># puø nis + kuña--ka . 1 gçhasamãpasthe upavane amaraþ 2 kedàre kùetre 3 ràj¤àm antaþpure ca mediø . %<avaskare ciraü sthànaü niùkuñeùu ca varjayet>% bhàø vaø 223 aø . 4 parvatabhede %<sa vinirjitya saügràme himavantaü saniùkuñam>% bhàø saø 26 aø . %<saparvatavanàkà÷àü sasamudràü saniùkuñàm>% bhàø baø 253 aø .

#<niùkuñi(ñã)># strã kçña--in kauñilyam nirgatà kuñiryasyàþ bàø ïãp . elàyàm amaraþ .

#<niùkuñikà># strã niùkuñaþ astyasyàþ vàsatvena ñhan . kumàrànucaramàtçbhede %<çkùà'mbikà niùkuñikà vàmà catvaravàsinã>% bhàø ÷aø 47 aø skandamàtçgaõoktau .

#<niùkumbha># puø ni + ùkunbha--ac ùatvam . 1 dantãvçkùe ràyamukuñaþ . nirgataþ kumbho'sya pràø baø . 2 kumbha÷ånye ca triø .

#<niùkula># triø nirgataü kulamakyavànàü samåho yasmàt pràø baø . avayavasamåha÷ånye . tataþ niùkoùaõe kç¤i óàc . niùkulàkaroti dàóimam niùkoùayatãtyarthaþ . nirgataü kulaü sapiõóàdiryasya pràø baø . 2 sapiõóàdikularahite triø . %<va÷à'putràsu caivaü syàt rakùaõaü niùkulàsu ca . pativratàsu ca strãùu vidhavàsvàturàsu ca>% manuþ %<niùkalàsu sapiõóarahitàsu>% kullåø .

#<niùkulãkçta># triø niùkula + abhåtatadbhàve cvi--kç--karmaõi kta . niùkuùite %<kà÷maryàõàü niùkulãkçtànàm>% su÷rutaþ .

#<niùkuùita># triø nis + kuùa--niùkarùe kta . 1 nistvacãkçte khaõóite %<kàkairniùkuùitaü ÷vabhiþ kavalitaü vãcibhiràndolitam>% gaïgàstotram . %<cirakàloùitaü jãrõaü kãñaniùkuùitaü dhanuþ>% bhaññiþ %<upàntayorniùkuùitaü vihaïgaiþ>% raghuþ . 2 marudgaõabhede puø %<a÷mantaü citrara÷mi¤ca tathà niùkuùitaü nçpam>% harivaüø 204 aø marudgaõoktau .

#<niùkuha># puø niþ÷eùeõa kuhayate vismàpayati kuha--ac . vçkùàdisthe svayaüjàte randhe koñare amaraþ .

#<niùkçti># strã nir + kç--ktin . 1 nistàre 2 girmuktau pàpàdibhya 3 uddhàre ca amaraþ %<kàmato brahmaõabadhe niùkçti rna vidhãyate>% manuþ %<kçtaghne nàsti niùkçtiþ>% smçtiþ

#<niùkçùña># triø nira + kçùa--kta . 1 sàràü÷e 2 ni÷cite ca

@<[Page 4118a]>@
#<niùkevalya># puø yaj¤iye stomakàrita÷aüsanàtmake ÷astrabhede %<màdhyandine tu hoturniùkevalye stomakàritaü ÷asyam>% à÷vaø ÷rauø 9 . 1 . 14 %<tatra tu çgbhireva niùkevalyasya stomakàrita ÷aüsanaü svastomàti÷aüsana¤ca kartavyaü na såktena . yadi svastomàdhiko niùkevalyastomastadà tasmàdapyati÷aüsana¤ca kartavyaü yadà hãnaü tadàsmàdati÷aüsanamiti niùkevalye stomakàritamiti pàñhaþ kartavyo na niùkevalyastomakàritamiti>% nàràø . %<niùkevalyamukthyamavyathàyai>% yajuø 15 . 13 %<praugaü ÷aüsati niùkevalyaü ÷aüsatãti>% ÷rutiþ tacchastreõa gràhye 2 yaj¤apàtraråpe grahabhede puø %<maratvatãyà÷ca me niùaùkevalya÷ca me>% yajuø 18 . 20 .

#<niùkaivalya># triø kevalasya bhàvaþ kaivalyam ni÷citakaibalyamasahàyatvamasya pràø vaø . ni÷citakevalatve anyàsahakàriõi %<niùkaivalyena pàpena tiryagyonimabàpnuyàt . puõyapàpena mànuùyaü puõyenaikena devatàm>% bhàø ÷àø 304 aø . 2 nivçttakaivalye 3 mokùahãne ca .

#<niùkoùaõa># naø nir + kuùa--lyuñ . antaravayavàrnà bahirniþsàraõe %<÷arkaràsikatàmehavàtakuõóalikàùñhãlàdanta÷arkaropaku÷akaõñha÷àlåkaniùkoùaõadåùità÷ca dantaveùñàþ>% su÷rutaþ

#<niùkau÷àmbi># triø nirgataþ kau÷àmbyà nagaryàþ niràø taø tatpuruùe gauõatvena hrasvaþ . kau÷àmbyà nagaryà nirgate .

#<niùkrama># puø nir + krama--gha¤ . 1 gçhàdito bahirgamane prathamaniùkramanimittaü kartavye ÷i÷oþ 2 saüskàrabhede ca %<ahanyekàda÷e nàma caturthe màsi niùkramaþ>% yàj¤aø .

#<niùkramaõa># naø nir + krama--lyuñ . 1 gçhàdito bahirgamane caturthe màsi ÷i÷oþ kartavye prathamaniùkramanimitte 2 saüskàrabhede ca . tanmuhårtàdikaü muhåø pãø uktaü yathà %<dolàdhiråóhiratha niùkramaõaü caturthamàse gamoktasamaye'rkamite'hni và syàt>% såø atha niùkramaõamuhårtaþ tatra caturthamàse gamoktasamaye yàtràbhihitasamãcãnatithivàranakùatràdisahite kàle ÷i÷ånàü niùkramaõam . niùkramàkhyasaüskàrapårvaü gçhàdbahirgamanaü kuryàt . và athavà'rkamite'hni dvàda÷e divase niùkramaõaü kuryàt . yadàha manuþ %<caturthe màsi kartavyaü ÷i÷orniùkramaõaü gçhàt>% . gururapi %<gçhàt niùkramaõaü såte÷caturthe màsi kàrayet . yàtrokte samaye màsi tçtãye dvàda÷e'hani>% atra tçtãyamàso'pyuktaþ . ràjamàrtaõóenàpi %<màse tçtãye ÷a÷ivçddhipakùe kùapàkare ÷obhanago carasthe . utpàtapàpagrahavarjite bhe niùkàsanaü saukhyakaraü ÷i÷ånàm>% . tadetayoþ pakùayoryathàgçhyaü vyavasthà . muhårtasaügrahe tu niùkramaõe vi÷iùya tithyàdyuktaü yathà %<pårvaþ pakùaþ ÷ubhaþ proktaþ kçùõa÷càntyatrikaü vinà . riktàùaùñhyaùñamãdar÷advàda÷ã÷ca vivarjayet . catvàryàryamõatastrãõi vai÷vàt trãõi ca budhnyabhàt>% . budhnyabhàduttaràbhàdrapadàtastrãõi bhàni . %<maitramàdityapuùyau ca rohiõã ca ÷ubhàvahàþ . jhaùàlimeùà varjyàþ syustathaivàdhomukhàni ca . satàü tu vàravargà÷ca ÷ubhadàstådayàstathà . kendratrikoõagàþ saumyàþ pàpàþ ùaùñhatrilàbhagàþ . upaniùkrasaõe ÷astà màtulo vàhayecchi÷umiti>% . adhomukhàni målàhimi÷rogramadhomukhaü bhavedityuktàni . udayàþ lagnàni . evaüvidhe sulagne kriyamàõasya ÷i÷uniùkramaõa phalamàha vçhaspatiþ . %<atha niùkramaõõaü nàma gçhàt prathamanirgamaþ . akçtàyàü kriyàyàü syàdàyuþ÷rãnà÷anaü ÷i÷oþ>% . kçte saüpadvivçddhiþ syàdàyurvardhanameva ceti atra vi÷eùamàha yamaþ %<tçtãye màsi kartavyaü ÷i÷oþ såryasya dar÷anam . caturthe màsi kartavyamagne÷candrasya dar÷anam>% iti . vedabhedena vyavasthà jyoø taø dar÷ità yathà caturthamàsãti çgvediyajurvedinoþ . yathàha viùõuþ %<caturthamàsyàdityadar÷anamiti>% . ÷aunako'pi %<caturthe màsi puõyarkùe ÷ukle niùkramaõaü ÷i÷oþ>% pàraskaraþ %<caturthe màsi naùkramaõikyaü såryamudãkùayati taccakùuritãti>% màse tçtãya iti tu chandogànàü gobhilena jananàntaraü tçtãya÷uklapakùatçtãyàyàü candradar÷anaråpaniùkràmaõavidhànàt yathà gobhilaþ %<jananàdyastçtãyojyautsnastattçtãyàyàmityàdi>% . jyautsnaþ ÷uklapakùaþ . atraiva kçtyacintàmaõiþ %<tasmàt svasvavidhànato'rka÷a÷inorarghyaü ÷i÷uü dàpayet>% . tataþ tàrakàø saüjàtàrthe itac . niùkramaõita saüjàtaniùkramaõe triø .

#<niùkraya># puø niùkrãyate pratyàhriyate'nena paragçhãtam nis + krã--karaõe ac . 1 bhçtau vetane 2 vinimayadravye tulya målyadravyeõa vinimite dravye . bhàve ac . 3 kraye 4 buddhiyoge 5 sàmarthye 6 nirgamane ca vaijayaø . 7 pratyupakàre 8 vinimaye ca ÷abdàrthaciø %<samutkùipan yaø pçthivãbhçtàü varam varapradànasya cakàra ÷ålinaþ . trasattuùàràdrisutàsasambhramasvayaügraha÷leùasukhena niùkrayam>% màghaþ . 9 vikraye %<na niùkrayavisargàbhyàü marturbhàryà vimucyate>% manuþ .

#<niùkriya># triø nirgatà kriyà yasya pràø baø ùatvam . kriyàdivyàpàra÷ånye %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü nirabadyaü nira¤janam>% ÷rutiþ %<niùkriyasya tadasambhavàt>% sàø såø %<atha dravyà÷rità j¤eyà nirguõà niùkriyà guõàþ>% bhàùàø .

#<niùkvàtha># puø niþsçtaþ kàthaþ pràø taø ùatvam . màüsàdikàthe (jhola) hemacaø .

#<niùñakvan># triø nir + taka--sahane kvanip vede ùatvañutve . nitaràü sahana÷ãle striyàü %<vano ra ca>% pàø ïãp ra÷càntàde÷aþ . niùñakarã . %<dàsoü niùñakvarãmiccha>% athaø 5226

#<niùñànaka># puø nitàntastànakaþ ÷abdabhedaþ pràø taø bàø ùatvañutve . savyatha÷abde %<niùñànaka÷ca sumahàüstava sainyasya càbhavat>% bhàø bhãø 48 aø .

#<niùñi># strã ni÷a--samàdhau ktic . aditisapatnyàü 1 ditau %<niùñigryàþ putramàcyàvayotayaþ>% çø 1010112 %<niùñiü ditiü svasapatnãü giratãti niùñigrãraditiþ tasyàþ putram>% bhàø .

#<niùñur># triø nis + té--kvip vede bàø uþ raparatvam ùatvañutve . nistarate ÷atråõànabhibhàvake %<pra ba ugràya niùñure>% çø 83227 %<niùñure ÷atrån nistarate>% bhàø .

#<niùñya># puø nirgatya stràyate styai--ka nis + gatàrthe tyaù và . visargalopaùatvaùñutve 1 caõóalàdau 2 mlecchajàtibhede hemacaø 3 putràdau ca . %<yaü me niùñyo yamamàtyo nicakhàna>% yajuø 523 ùñyai styai ÷abdasaïghàtayoþ nitaràü styàyati saïghàtaråpeõa saha vartate iti niùñyaþ yadvà nirgatya ÷arãràt styàyati vistãrõo bhavatãti niùñyaþ putràdiþ . yadvà nirgato varõà÷ramebhyo niùñyaþ caõóàlàdiþ %<niso gate>% iti pàø vàrtikena nisa upasargàdgatàrthe tyap iti kà÷ikàyàm vedadãø .

#<niùñha># triø ni + sthà--ka ùatvañutve . nitaràü sthiti÷ãle %<atha và hetumanniùñhavirahàpratiyoginà>% bhàùàø .

#<niùñhà># strã ni + spà--bhàve a ùatvañutve . 1 niùpattau 2 nà÷e 3 antasãmàyàü 4 nirvahaõe ca amaraþ . 5 yàc¤àyàü vediø . (6 màüdau ÷raddhàyàma %<loke'smin dvividhà niùñhà purà proktà mayà'nagha! . j¤ànayogena sàükhyànàü karmayotena yoginàm>% gãtà %<tanniùñhasya mokùopade÷àt>% ÷àø såø tasminnàtmani cetane niùñhà yasyeti vigrahaþ . %<teùàü niùñhà tu kà kçùõa! satvamàho rajastamaþ>% gãtà . 7 avaghàraõe ca %<ghràõaü jihvà ca cakùu÷ca tvak÷rotraü manaeva ca . na niùñhàmadhigacchanti buddhistàmadhigacchati>% bhàø à÷vaø 665 ÷loø . vyàkaraõaparibhàùite 8 kta ktavatupratyaye %<ktaktavatå niùñhà>% pàø %<auranióniùñhaþ>% dhàtupàñhaþ . nitaràü niùñhanti bhåtànyatra àdhàre bàø a . pralaye sarvabhåtasthityàbhàre 9 viùõau strã %<niùñhà ÷àliþ paràyaõaþ>% viùõusaø .

#<niþ(ni)ùñhà># triø ni(nir) + sthà--kvip ùatvañutve và visargalopaþ . nitaràü yathà bhåtasthitau %<jàto niþùñhàmadadhurgoùu dhãràn>% çø 33110 %<niùñhàü pårvaü yathàsthitimarkàrùuþ tathà>% bhàø asya ÷asàdyajàdau niþùñhaþ niþùñhà niþùñhe ityàdiråpamiti bhedaþ .

#<niùñhàna># naø ni + sthà--karaõe lyuñ ùatvañutve . bhaktàdyupasecane temane vya¤jane amaraþ .

#<niùñhànaka># puø nàgabhede %<niùñhànako hemagçho nahuùaþ piïgalastathà>% bhàø àø 35 aø .

#<niùñhànta># triø niùñhà nà÷o'nte yasya . nà÷ànte vastuni . %<niùñhàntaü pa÷ya càpi tvaü kùàtraü dharma¤ca kevalam>% bhàø strãø 11 aø . 2 nitaràüsthityante ca %<nànàdiratha niùñhànto mànuùà bahavo yathà>% anuø 101 aø .

#<niùñhita># triø ni + sthà--kta ùatvañutve . 1 nitaràüsthite vastuni 2 niùñhàyukte ca %<buddhiyogavalotsàhaiþ sarvàstreùu ca niùñhitaþ>% bhàø àø 132 aø .

#<niùñhã(ùñhe)va># puø ni + ùñhiva--bhàve gha¤ và dãrghaþ . ùñhãvane ÷leùmàdãnàü mukhànnirasane hemacaø .

#<niùñhã(ùñhe)vana># naø ni + ùñhiva--bhàve lyuñ và dãrghaþ . ÷leùmàdãnàü mukhena nirasane %<vàntaü niùñhãvanaü caiva kurvate càsyasannidhau>% bhàø ÷àø 56 aø %<kùute'valãóhe vànte ca tathà niùñhãvanàdiùu . kuryàdàcamanaü spar÷aü gopçùñhasyàrkadar÷anam>% màrkaõóapuø 34 aø .

#<niùñhãvita># naø niùñhãvaü karoti kçtau niùñhãva + õic--bhàve kta . niùñhãvanakaraõe %<vàcaþ paruùà niùñhãvitaü kùutaü cà÷ubhaü kathitam>% vçø saø 52 aø .

#<niùñhura># naø ni + sthà--urac madguràdiø niø ùatvañutve . 1 paruùavàkye 2 kañhore triø . %<guhyàïgàmedhya÷abdànàü vacanaü niùñhuraü viduþ . yadanyadvà vaco nãca strãpuüsamaithunà÷rayam>% ityukte 3 a÷lãlavàkye naø 4 tattadvi÷iùñe triø amaraþ . %<hiüsnà bhavatu te buddhiretàsu kuru niùñhuram>% bhaññiþ . %<saürabdha hastipakaniùñhura codanàmiþ>% màghaþ .

#<niùñhurika># puø nàgabhede %<àptaþ koñaraka÷caiva ÷ikhã niùñhurikastathà>% bhàø uø 102 aø .

#<niùñhyåta># triø ni + ùñhiva--kta åñh . 1 mukhena niraste ÷leùmàdau %<aïguùñhaniùñhyåtamivordhamuccaiþ>% màghaþ %<÷leùmaniùñhyåtavàntàni nàdhitiùñhettu kàmataþ>% manuþ bhàve kta . 2 niùñhãvane naø .

#<niùõa># triø ni + smà--ka %<ninadãbhyàü svàteþ kau÷ale>% pàø ùatve ñutvam . ku÷ale %<àtithyaniùõà vanavàsimukhyàþ>% bhaññiþ .

#<niùõõàta># triø ni + snà--kartari kta %<ninadãbhyàü snàteþ kau÷ale>% pàø ùatve ñutvam . 1 ku÷ale nipuõe amaraþ . %<niùõàtairatha sarasà priyàsamåhaiþ>% màghaþ . 2 pàraïgate ca %<vai÷ampàyanaevaiko niùõàtoyajuùàmuta>% bhàgaø 1 . 3 aø .

#<niùpakva># triø nitàntaü pakvam . %<idudupadhasya càpratyayasya>% pàø vatvam . 1 ati÷avena pakvevya¤jane 2 kvàthite da÷amålàdau ca %<parõakaùàyaniùpakvà etàmàpo bhavanti>% ÷ataø bràø 6511

#<niùpatiùõu># triø nis + pata--bàø iùõuc ùatvam . nitàntapatana÷ãle %<indriyàõi pramàthãni buddhyà saüyamya yatnataþ . sarvato niùpatiùõåni>% bhàø ÷àø 250 aø .

#<niùpatisutà># strã nirgatau patiþ suta÷ca yasyàþ pràø baø ùatvam . avãràyàü patiputravihãnàyàü striyàü amaraþ .

#<niùpatti># strã nir + pada--ktin ùatvam . 1 samàptau 2 siddhau ca %<kathamapyambhasàmantarà niùpatteþ pratãkùate>% kumàø %<niùpattiþ karmaõo daive pauruùe ca vyavasthità>% màrkaø puø 43 aø .

#<niùpatra># triø nirgatamanyapàr÷vena niþsçtaü patraü ÷arapuïkho yasya pràø vaø ùatvam . 1 ekapàr÷vanikùiptasapuïkha÷arasyàparapàr÷vena nirgamayukte mçgàdau tataþ %<sapatraniùpatràdativyathane>% pàø kç¤oyoge óàc . niùpatràkaroti mçgaü sapuïkhasya ÷arasyàparapàr÷vena nirgamanàt niùpatraü karotãtyarthaþ siø kauø . nirgataü patraü yasya . nirgatapatrake triø . %<vidhyantyaniùpatram>% kàtyàø ÷rauø 13323 %<aniùpatramaniþsçtapatraü vidhyanti kùatriyàþ>% karkaþ .

#<niùpatraka># triø nirgataü patraü parõaü yasya kap . 1 patra÷ånye striyàü ñàp kàpi ata ittvam . sà ca 2 karãravçkùe ràjaniø .

#<niùpatràkçti># strã niùpatra + óàc kç--bhàve ktin . ativyathane hemacaø .

@<[Page 4120b]>@
#<niùpada># naø nirgataü padaü pàdo'sya pràø baø ùatvam . 1 pàdahãne 2 tàdç÷ayàne naukàdau yuktikalpataruþ . niùpadayàna¤ca naukàdiråpaü tadvivaraõamuktaü tatra yathà %<naukàdyaü niùpadaü yànaü tasya lakùaõamucyate . a÷vàdikantu yad yànaü sthale sarvaü pratiùñhitam . jale naukaiva yànaü syàdatastàü yatnato vahet>% . tadghañanàdikàlo yathà %<suvàravelà tithicandrayoge care vilagne makaràdiùañke . çkùe'ntyasaptavyatirekato'nye vadanti naukàghañanàdi karma . a÷vikharàü÷usudhànidhipårvàmitradhanàcyutabhe ÷ubhalagne . tàrakayogatithãnduvi÷uddhau naugamanaü ÷ubhadaü ÷ubhavàre . vçkùàyurvedagadità vçkùajàti÷caturvidhà . samàsenaiva gaditaü teùàü kàùñhaü caturvidham>% . tadyathà %<laghu yat komalaü kàùñhaü sughañaü vrahmajàti tat . dçóhàïgaü laghu yat kàùñhamaghañaü kùatrajàti tat . komalaü guru yat kàùñhaü vai÷yajàti taducyate . dçóhàïgaü guru yat kàùñhaü ÷çdrajàti taducyate . lakùaõadvayayogena dvijàtikàùñhasaügrahaþ . kùatriyakàùñhairghañità bhojamate sukhasampadi naukà . anye laghubhiþ sudçóhairvidadhati jaladuùpade naukàm . vibhinnajàtidvayakàùñhajàtà na ÷reyase nàpi sukhàya naukà . naiùà ciraü tiùñhati bhujyate ca vibhidyate vàriõi majjate ca . na sindhugàdyà'rhati lauhavandhaü tallohakàntairhiyate hi lauham . vipadyate tena jaleùu naukà guõena bandhaü nijagàda bhojaþ>% . atha lakùaõàni %<sàmànya¤ca vi÷eùa÷ca naukàyà lakùaõadvayam>% . tatra sàmànyam . %<ràjahastamitàyàmà tatpàdapariõàhino . tàvadevonnatà naikà kùudreti gadità budhaiþ . ataþ sàrdhamitàyàmà tadardhapariõàhinã . tribhàgeõonnatà naukà madhyameti pracakùate . kùudrà'tha madhyamà bhãmà capalà pañalà bhayà . dãrghà patrapuñà caiva garbharà manvarà tathà . naukàda÷aükamityukta ràjahastàdyanukramàt . ekaikavçddhaiþ sàrdhai÷ca vijànãyàd dvayaü dvayam . unnati÷ca pravãõà ca hastàdardhàü÷asammità . atra bhãmà bhayà caiva garbharàkhyà ÷ubhapradà . mantharà paratoyàstu tàsà mevàpsvadhogatiþ . tàsàü guõastu saükùepàt dçóhatà ca prakãrtità>% . atha vi÷eùaþ dãrghà caivonnatà ceti vi÷eùe dvividhà bhidà . tatra dãrghà yathà %<ràjahastadvayàyàmà aùñàü÷apariõàhinã . naukeyaü dãrghikà nàma da÷àü÷enonnatàpi ca . dãrghikà taraõirlolà gatvarà gàminã tariþ . jaïghàlà plàvinã caiva dhàriõã veginã tathà . ràjahastaikaikavçddhyà naukànàmàni vai da÷a . unnatiþ pariõàha÷ca da÷àùñàü÷amitau kramàt . atra lolà gàminã ca plàvinã duþkhadà bhavet . lolàyamànàmàrabhya yàvat bhavati gatvarà . lolàyàþ phalamàdhatte evaü sarvàsu nirõayaþ . veginyàþ parato yà tu sàkhilàyottarà tathà>% . bhojo'pi %<naukàdãrghaü yathecchaü syàt tatraitàni vivarjayet . hastasaükhyà parityàjyà 8 vasu 4 veda 9 grahottaraiþ . ùaùñyuttaramità naukà kulaü hanti valaü dhanam . navateruttare yàpi yà catvàriü÷ataþ parà>% . yàvadaparada÷akaü tàvadeva tat phalamiti . athonnatà . %<ràjahastadvayamità tàvat prasaraõonnatà . ibhamårdhàbhidhà naukà kùemàya pçthivãbhujàm . årdhvànårdhvà svarõamukhã ÷arbhiõã mantharà tathà . ràjahastaikaikavçddhyà nàma pa¤ca trayaü bhavet . atrànårdhvà garbhiõã ca ninditaü nàma yugmakam . mantharàyàþ paràyàstu tàþ ÷ubhàya yathodbhavam>% . bhojo'pi . bàõàgnyuttarato mànaü naukà nàma ÷ubhà vahet . pa¤cà÷adårdhvà dullàsaü dhananà÷aü trayordhataþ . ityunnatà %<ghàtvàdau nàmato vakùye nirõayaü tarisaü÷rayam . kanakaü rajataü tàmraü tritayaü và yathàkramam . brahmàdibhiþ parinyasya naukàcitraõakarmaõi . catuþ÷çïgà tri÷çïgà và dvi÷çïgà caika ÷çïgiõã . sitaraktapãtanãlavarõàstàþsyuryathàkramam . ke÷arã mahiùo nàgo dvirado vyàghra eva ca . pakùã bheko manuùya÷ca eteùàü vadanàùñakam . nàvàü sukhoparinyasya àdityàdidra÷àbhuvàm . kala÷o darpaõa÷candra straida÷ànàü mahãbhujàm . haüsaþ kekã ÷ukaþ siüho gajo'hirvyàvraùañpadau . àdityàdida÷àjàtanaukopari parinyaset . naukàsu maõivinyàso vij¤eyo navadaõóavat . sumuktàstavakairyuktà naukà syàt sarvato bhadrà . tatsaükhyà cedatha rasavedadvayasammità krama÷aþ . kanakàdãnàü màlà jayamàleti gadyate sadbhiþ . brahmakùatre dvitaye ekaike vai÷ya÷ådrayonã . nirgçhaü sagçhaü bàdha tatsarvaü dvividhaü bhavet . nirgçhaü pårvamuddiùñaü sagçhàõi yathà ÷çõu . sagçhà trividhà proktà sarvamadhyà÷ramandirà . sarvato mandiraü yatra sà j¤eyà sarvamandirà . ràj¤àü ko÷à÷canàrãõàü phalamatra pra÷asyate . madhyato mandiraü yatra sà j¤eyà madhyamandirà . ràj¤àü vilàsayàtràdivarùàsu ca pra÷asyate . agrato mandiraü yatra sà j¤eyà hyagramandirà . cirapravàsayàtràyàü raõe kàle thanàtyaye . mandiramànaü naukàprasarata evàrdhabhàgato nyånam>% . bhojastu dãrghavçttavasuùaódivàkarànekadiï navamità yathàkramam . ràjapa¤cabhujasammitonnatirmandire tarigate mahãbhujàm . bhàskaràdikada÷àbhuvàü punardhàtunirõayanamatra pårvavat . patàkàkalasàdãnàü nirõayo navadaõóavat . kàùñhajaü dhàtujaü ceti mandiraü dvividhaü bhavet . kàùñhajaü sukhasampattyai vilàse dhàtujaü matam . atra ÷ayyàsanàdãnàü mantharollocayorapi . anye÷à¤caiva munibhirnirõayaþ pårvavanmataþ . diïmàtramidamuddiùñaü naukàlakùaõamagrajam . pradhàneùveva niyamo apradhàne na nirõayaþ . laghutà dçóhatà caiva gàmità'cchidratà tathà . samateti guõodde÷o naukànàü samprakà÷itaþ . evaü vicintya yo ràjà naukàyànaü karoti ca . sa ciraü sukhamàpnoti vijayaü samare ÷riyam . yo'j¤ànàdanyathà mànaü naukànàü kurute nçpaþ . tasyaitàni vina÷yanti ya÷ovãryaü balaü dhanam . jathanyajalayànàni yathà %<naukànyato jale yànaü jaghanyamiti gadyate . taddehàvahavaste tu pà÷càttyànàü prakãrtitàþ . droõãråpantu yadyànaü droõãyànaü taducyate . ghañãmirghañitaü yànaü ghañã nauketi gadyate tumbàdyaistu phalairyànaü phalayànaü pracakùyate . carmabhisthålapårõairyaccarmayànaü taducyate . yànaü yallaghubhirvçkùairvçkùayànaü taducyate . jantuniþ salile yànaü jantuyànaü pracakùyate . bàhubhyàü santared vàri jaghanyeùu na nirõayaþ>%

#<niùpadã># strã nirgataþ pàdo'syàþ pàdaþ antalopaþ samàø kumbhapadyàø ïãù padbhàvaþ visargasya ùaþ . 1 pàdahãnàyàü striyàm . nir + pada--kvip . 2 nirgate %<niùpado mudgajànàm>% çø 101026 %<niùpadaþ nirgacchantaþ>% bhàø .

#<niùpanda># triø nirgataþ spando yasya pràø vaø . visargalopàbhàve %<idudupadhasya càpratyayasya>% pàø ùatvaùñutve . spandanarahite %<jyàvandhaniùpandabhujena yasya>% . %<maithilãtanayodgãtaniùpandamçgamà÷ramam>% raghuþ . visargalope na ùatvam .

#<niùpanna># triø nir + pada--kta ùatvam . 1 siddhe 2 samàpte ca .

#<niùparigraha># triø nirgataþ parigrahaþ yasya pràø yaø . 1 viùayàdisaïgarahite kandhàpàdukàdibhinnadravyarahite 2 yatyàdau ca %<àtmannthàtmànamàdhàya nirdvandvo niùparigrahaþ>% màrkaø puø 16 aø .

@<[Page 4122a]>@
#<niùpavana># naø nis + på--bhàve lyuñ ùatvam . dhànyàderniståùãkaraõe . niùpàva÷abdàrthe %<niùpavanàdiphalãkaraõàntaü bhedena pàtthàmapyabhimantraõàdiphalanidhànàntaü kaõóanam>% kàtyàø ÷rauø paddhatau karkaþ .

#<niùpàd># puø nirgatau pàdau yasya pàø baø antyalopaþ samàø visargasya ùaþ . nirgatapàdake taþ siùmàø astyarthe lac . niùpàlla tadyukte de÷àdau triø .

#<niùpàdaka># triø nir + pada--õic--õvul visargasya ùaþ . niùpattikàrake %<na càrthacintane tasya mantrã sahàyaþ kintu svayameva niùpàdakaþ>% sàø daø .

#<niùpàva># puø niùpåyate tuùàdyapanayanena ÷odhyate'nena nir + på--karaõe gha¤ ùatvam . 1 sårpàdivàyau tena hi khalasthadhànyàdikaü kaóaïgaràdi÷ånyaü karoti . karmaõi gha¤ . 2 kaóaïgare (àgaóà) 3 ràjamàùe (varavañã) 4 ÷veta÷imbãdhànye 5 nirvikalpe triø mediø . bhàve gha¤ . 6 dhànyàdãnàü vituùãkaraõe amaraþ . %<caurayitvà tu niùpàvàn jàyate gçhagolakaþ>% màrkaø puø 15 aø saüj¤àyàü kan . ÷veta÷imbyàü ràjaniø %<niùpàvo madhuro råkùo bipàke'mlo guruþ saraþ . kaùàyastvalyapittàamåtravàtavibandhakçt . vidàhyuùmaviùa÷leùma÷odhahçt ÷atrugà÷anaþ>% bhàvapraø . tataþ siùmàø astyarthe lac . niùpàvala vituùãkaraõayukte dhànyàdau triø gauràø ïãù . niùpàvã ÷imbãbhede strã ràjaniø .

#<niùpustàka># triø nirgataþ pulàko yataþ pràø baø ùatvam . 1 pulàkarahite dhànthàdau (àgóà) tuccha dhànyarahite utsargiõyàü 2 jainabhede puø hemaø .

#<niùpeùa># puø nir + piùa--gha¤! 1 niùpoóane 2 nigharùaõe 3 cårõane %<nàràcakùepaõãyà÷maniùpeùotpatitànalam>% raghuþ . tasmai prabhavati santàpàdiø ñha¤ . naiùyeùika niùpeùasambàdake . abhàve avyaø 4 peùaõàbhàve avyaø nirudakàø antodàttatàsya bhàve lyuñ . niùpeùaõamapyatra naø .

#<niùprakampa># triø nirgataþ prakampo yasya pràø baø ùatvam . 1 prakçùñakampa÷ånye trayoda÷amanvantaroye 2 saptarùibhede puø . tadupa krame %<niùprakampastathàtreyo nirmohaþ kà÷yapastathà . sutapà÷caiva vàsiùñhaþ saptaite tu maharùayaþ>% harivaüø 7 aø .

#<niùpratibha># triø nirgataþ pratibhàyàþ niràø taø ùatvam . 1 jaóe aj¤e 2 pràgalbhyarahite ca jañàvaø %<kùãõàkàràsu tàràsu suptaniùpratibhàsu ca>% harivaüø 83 aø .

@<[Page 4122b]>@
#<niùpratyåha># triø nirgataþ pratyåho yasya pràø baø ùatvam . nirvighne nirupasarge %<niùpratyåhamupàsmahe bhagavataþ kaumodakãlakùmaõaþ>% muràrinàñakam .

#<niùprabha># triø nirgatà prabhà'sya pràø baø ùatvam . 1 dãpti÷ånye amaraþ . %<niùprabha÷ca ripuràsa bhåbhçtàm>% raghuþ . 2 dànavabhede puø . %<niùprabhaþ suprabha÷caiva tathaiva ca nirådaraþ>% harivaüø 263 aø 3 nànàdànavoktau .

#<niùprayojana># triø nirgataü prayojanamasya pràø baø ùatvam . prayojana÷ånye %<guråõàmupade÷o hi niùprayojanatàü brajet>% pràyaø taø %<nirànandaü niràsvàdaü niùprayojanamàrutam>% harivaüø aø .

#<niùpravàõa># naø prakarùeõa vayati anena pra + ve--syåtau karaõe lyuñ pravàõaü tantravayanasàdhanadravyaü nirgataü pravàõàt niràø taø . navàmbare hàràø .

#<niùpravàõi># triø proyante'syàmanayà và pra + ve¤--karaõe lyuñ ïãp pravàõã tantravàya÷alàkà nirgataþ pravàõyàþ niràø saø gauõatvena hrasvaþ ùatvam . navàmbare abhinaye (tàütakàñà) vasane amaraþ .

#<niùpràõa># triø nirgataþ pràõaþ tajjanyocchvàsàdirvasya pràø baø ùatvam . ÷vàsapra÷vàsàdi÷ånye %<glànirniùpràõatàkatmakàr÷yànutsahatàdikçt>% sàø daø %<saüstambhitamivàbhàti niùpràõasaña÷àkçti>% (balam) harivaüø 46 aø .

#<niùphala># triø nirgataü phalaü yasmàt pràø baø ùatvam . 1 phalarahite %<avagamya kathãkçtaü vapuþ priyabandhostava niùkalodayaþ>% kumàø . phala÷ånye dhànyakàõóe 2 palàle (nàóà) puø amaraþ . 3 vigatàrtavàyàü striyàü strã gauràø ïãù . niùphalã vigatarajaskàyàü striyàü strã ÷abdaratràø .

#<niùphena># triø nirgataü phenaü yasya pràø baø ùatvam . phenarahite uparataphene %<yat kvàthyamànaü nirvegaü niùphenaü nirmalaü laghu>% su÷rutaþ . pakùe visargopadhmànãyau

#<niùya(sya)nda># puø ni + syanda--bhàve gha¤ và ùatvam . kùaraõe jalàdeþ svayaüsravaõe %<himaniùyanda÷ãtalam .>% ac . 2 niùyandayukte triø .

#<niùyåta># triø ni + siva--kta åñ ùatvam . nitàntagraùite

#<niùùandhi># triø nirgataþ sandhiþ sandhàna yasya pràø baø suùàmàùatvam ùñutva¤ca . sandhirahite .

#<niùùama># avyaø nirgatà samà yasya tiùñhadgupraø avyayãø gatvaùñtve . vatsaràtãte .

@<[Page 4123a]>@
#<niùùàman># triø nirgataü sàma yasya pràø taø suùàmàø ùatvam ùñutva¤ca . sàma÷ånye .

#<niùùedha># puø nis + sidha--bhàve gha¤ suùàmàø ùatvam ùñutva¤ca . nitàntasethe .

#<nis># avyaø nis--kvip upasargabhedaþ . 1 niùedhe 2 ni÷caye 3 sàkalye 4 atikrame ca ÷abdàrthaciø . nir ÷abde dç÷yam

#<nisampàta># puø nivçttaþ sampàtaþ sa¤càro yatra . ni÷ãthe ardharàtre ÷abdaratnàø nirà samàse niþsampàto'pyatra .

#<nisara># triø nisarati ni + sç--ac . nitàntasartari nitànta gàmuke %<manyave'yastàpaü krodhàya nisaram>% yajuø 3014 aø .

#<nisarga># puø ni + sçja--gha¤ . 1 svabhàve 2 svaråpe 3 sçùñau ca mediø %<sargonisargojjvalaþ>% naiùaø %<madhuràlàpanisargapaõóitàm>% kunàø %<nisargadurbodhamabodhaviklavàþ>% kiràø %<nisargaja tu tattasya kastasmàttadapohati>% manuþ . grahàõàü nisargabalam grahabala÷abde 2754 pçø dç÷yam .

#<nisàra># puø ni + sç--gha¤ . samåhe trikàø .

#<nisindhu># puø nitaràü sindhuriva bahudravapatràdimattvàt . sindhuvàre(nisindà) ÷abdacaø .

#<nisundha(nda)># puø asurabhede %<svàdità bhauravàþ kà÷à nisundha(nda) nçtakau hatau>% màø vaø 12 aø %<hayagrãvo nisu(nda)ndha÷ca vãraþ pa¤canakhastathà>% harivaüø 122 aø .

#<nisådaka># triø nisådayati ni + sådi--õvul . hiüsake %<tathàtreyãnisådakaþ>% yàj¤aø .

#<nisådana># naø ni + såda--bhàve lyuñ . 1 màraõe vadhe amaraþ . kartari lyu . 2 màrake nà÷ake triø %<yamindra÷abdàrthanisådanaü hareþ>% màghaþ %<balanisådanamarthapati¤ca tam>% raghuþ .

#<nisçtà># strã nitaràü sçtà ni + sç--kta . 2 trivçtàyàm (teoói) ratnamàø . 2 nitàntagate triø .

#<nisçùña># triø ni + sçja--karmaõi kta . 1 nyaste amaraþ 2 madhyasthe trikàø . %<na svàminà nisçùño'pi ÷ådro dàsyàïvimucyate>% manuþ .

#<nisçùñàrtha># puø %<ubhayorbhàvamunnãya svayaü vadati cottaram . sandiùñaþ kurute karma nisç ùñàrthastu sa smçtaþ>% sàø daø ityukte 1 dàsabhede %<nisçùñàrthomitàrtha÷ca tathà sande÷ahàrakaþ . kàryapreùyastridhà dåto dåtya÷càpi tathàvidhàþ>% sàø daø %<yaþ svàminà niyukto'pi dhanàyavyayapàlane . kusãdakçùivàõijye nisçùñàrthastu sa smçtaþ>% 2 vçhasya tyukte %<dhãraþ sthiramatiþ ÷åraþ svàmikàryavidhàyakaþ . svapauruùaprakà÷ã ca nisçùñàrthaþ sa ucyate>% saïgãtadàø ca ukte 3 puruùe .

#<nisoóha># triø ni + saha kta ot ottvattvànna ùaþ . nitàntasahye evaü nisoóhavat . nisoóhi ityàdàvapi na ùaþ .

#<nistattva># triø nirgataü tattvaü vàstavaü råpaü svaråpaü và yasya pràø baø . asatpadà .

#<nistanã># strã nitaràü stanastadàkàro'styasyàþ ac gauràø ïãù và rorlopaþ . vañikàyàü (vaói) atra nistalãtyeva pàñhaþ ÷abdacaø . nirgatau stanau yasyàþ và visarga lopaþ . stanahãnàyàü striyà¤ca khàïgatvàt và ïãù pakùe ñàp iti bhedaþ .

#<nistandra># triø niùkràntà tandrà yasya pràø baø . 1 tandràrahite 2 àlasyarahite ca %<nistandro hyavitathasaüskçtaprabhàùã>% su÷ru0

#<nistandri># triø nirgatà tandriràlasya yasya pràø . àlasyarahite . nirgatà tandryàþ niràø taø . nistandrã ityeva strãpratyayàntatvàbhàvàt goõye'pi na hvala iti bhedaþ .

#<nistaraõa># naø nir + té--karaõe lyuñ . 1 upàye . bhàve lyuñ . 2 nistàre 3 pàragamane 4 taraõe ca mediø 5 nirgame vi÷vaþ .

#<nistarãka># avyaø tare deyaþ ãka tarãkaþ abhàve avyayãø . 1 taraõàrthadeyakaràbhave nirudakàø antodàttatà'sya . pràø baø . 2 tarãka÷ånye triø .

#<nistãpa># triø tarãü pàti pàþ ka nirgatastarãpo yasmàt pràø baø . 1 naukàpàlaka÷ånye abhàve avyayãø . 2 tarãpàbhàve avyaø . nirudakàø asyàntodàttatà .

#<nistarhaõa># naø ni + tçhå--hiüsàyàü bhàve lyuñ . màraõe amaraþ .

#<nistala># triø nirastaü talaü pratiùñhà yasya . 1 vartule 2 tala÷ånye atale naø amaraþ . 3 cale mediø calasya pratiùñhàràhityàt tatha tvam . nistàntaü talaü pràø saø . 5 tale hemacaø 5 vañikàyàü strã ÷abdacaø gauràø ïãù .

#<nistàra># puø niþ÷eùeõa tàraþ pàragamanam . 1 uddhàre 2 pàragamane 3 abhãùñapràptau ca %<jãrõà tariþ saridatãvagabhãra nãrà bàlà vayaü sakalamitthanarthahetuþ . nistàravãjamidaø meva kç÷odarãõàü yanmàdhava! tvamasi samprati karõadhàraþ>% udbhañaþ . %<kalau pàpayuge ghore tapohãne'tidustare . nistàravãjametadu yadubrahmamantrasya sàdhanam>% mahàniø taø .

#<nistuùa># triø nirmuktàstuùà yataþ pràø baø . 1 vituùãkçte dhànya yavàdau %<pårvedyurdakùiõàgnau nistuùàvabhçùñayavànàm>% kàtyàø ÷rauø 5322 nirmale ca .

@<[Page 4124a]>@
#<nistuùakùãra># puø nistuùaü nirmalaü kùãraü yasya . godhåme ràjani0

#<nistuùaratna># naø nistuùaü nirmalaü ratnam . sphañike ràjaniø .

#<nistuùita># triø nistuùa + kçtau õic--kta . 1 tvagvihãne kçte taõóulàdau 2 laghåkçte 3 tyakte ca mediø .

#<nistejas># triø nirgataü tejo'sya pràø baø . tejohãne %<nabhetavyaü bhç÷aü caite màtrà nistejasaþ kçtàþ>% màrkaõóapuø 18 aø .

#<nistoda># puø nis + tuda--bhàve gha¤ . nitàntavyathane %<såcãbhiriva nistodaþ>% %<teùu kàleùu nistedo màrutenopajàyate>% su÷rutaþ bhàve lyuñ . nistodanamapyatra naø . %<pàr÷vabhaïgo gudavastinistodanam>% su÷rutaþ .

#<nistriü÷a># puø nirgatastriü÷ato'ïgulibhyaþ óac samàø . 1 khaóge amaraþ triü÷adaïgulyadhikasyaiva khaógatvàt tato nyånatve churikà . tattulyahiüsakatvàt 2 nirdaye triø mediø %<he nistriü÷a (nirdaya) vimuktakaõñhakaruõaü tàvat sakhã roditu>% amaru÷atakam %<sadhanurbaddhanistriü÷aþ pàdacàrãva parvataþ>% bhàø àø 136 aø . 3 mantrabhede %<navàkùaro dhruva yuto manurnistriü÷a ãritaþ>% tantrasàø .

#<nistriü÷apatrikà># strã nistriü÷aþ khaóga iva patrasasyà kap kàpi ata ittvam . sruhãvçkùe ràjaniø .

#<nistriü÷in># triø nistriü÷aþ dhàryatvenàstyasya ini . khaóga dhàriõi %<sannaddhà lohitoùõãùà nistriü÷ino yàjayeyuþ>% à÷vaø ÷rauø 974 striyàü ïãù .

#<nistraiguõya># triø niùkràntaþ traiguõyàt triguõakàryàt saüsàràt tatkàryebhyaþ kàmàdibhyo và niràø taø . 1 kàmànàdi÷ånye 2 saüsàràtãte ca %<nistraiguõyo bhavàrjuna!>% gãtà .

#<nistraiõapuùpã># strã nirgataü straiõaü strãràgàdi yasmàt pràø baø nistraiõaü puùpamasyàþ ïãù . ràjadhuståravçkùe ràjaniø .

#<nissneha># triø nirgataþ snehaþprematailàdikaü vàsya pràø baø . 1 prema÷ånye 2 taila÷ånye ca 3 mantrabhede puø %<÷atadvayaü dvinavatirekahãnà tathàpi và . yàvacchatatrayaü saïkhyà nissnehàste prakãrtitàþ>% tantrasàø pakùe visargaþ . niþsnehaþ

#<nissnehaphalà># strã niþsnehaü phalamasyàþ . ÷vetakaõñakàryàü ràjani . pakùe visargaþ .

#<nispanda># puø nirgataþ spando yasya pràø baø và visargalopaþ . 1 spandanarahite %<såkùme ghane naiùadhake÷apà÷e nipattha niùpandatarãmavadbhyàm>% naiùaø . 2 ceùñà÷ånye pakùe visargaþ .

@<[Page 4124b]>@
#<ni(ùpç)spçha># triø nirgatà spçhà yasya và visargalopàbhàve visargasya idudupadhatvena ùatve ùñutvam jharojharãti ùa lope ekaùaþ . 1 viùayàdiùu icchà÷ånye %<vyàsàdãnàü nispçhàõàü pàràrthyamiha dç÷yate>% %<nispçhaþ sarvakàmebhyo yuktaityucyate tadà>% gãtà . 2 agni÷ikhàvçkùe strã ÷abdaraø . avyayãø 3 spçhàyà abhàve avyaø . visargalope na ùaþ .

#<nisyanda># puø ni + syanda--gha¤ và ùatvam . 1 syandane ãùatkùaraõe . kartari ac . 2 tadyute triø . ÷a÷àïkakiraõàhatacandrakànte nisyandanãranikareõa kçtàbhiùekà màghaþ %<tadaïganisyandajalena locane>% raghuþ .

#<nisra(srà)va># puø ni + sru--ap, saüj¤àyàü gha¤ và . 1 bhaktamaõóe (màóa) amaraþ . bhàve ap gha¤ và . 2 apakùaraõe ca .

#<nissva># triø nirgataü svamasya pràø baø . daridre pakùevisargaþ .

#<ni(sva)svàna># puø ni + svana--ap gha¤ và . ÷abde amaraþ . %<sukha÷ravà maïgalaturyanisvanàþ>% raghuþ %<bàyuü kçtvàtha vàjàbhyàü puïkhe vaivasvataü yamam . vidyut kçtvàtha nisvànaü meruü kçtvàtha vai dhvajam>% bhàø drauø 203 aø . àrùe vidyutmityatya amo lopaþ .

#<nissãma># triø niùkràntà sãmà yasmàt pràø baø visargasya và saþ . avadhi÷ånye aparyante %<niþ(sa)sãmànandamàsãdupaniùadupamà tatparãbhåya bhåyaþ>% naiùaø .

#<niha># triø nihanti ni + hana--óa . nihantari %<ati niho ati stridhaþ>% yajuø 27 . 6

#<nihanana># naø ni + hana--lyuñ . 1 badhe amaraþ . udàttasvareõànudàttàderanuccàraõaråpe nighàte ca . nighàta÷abde dç÷yam .

#<nihantç># triø ni + hana--tçc . 1 nà÷akartari %<nihantà vairakàràõàm>% bhaññiþ striyàü ïãp . 2 mahàdeve puø %<bhagahàrã nihantà ca kàlo brahmà pitàmahaþ>% bhàø anuø 17 aø %<anumantà vi÷asità nihantà krayavikrayã>% manuþ ekapade anyasvaroccàraõàprayojake nighàtakartari 3 udàtte svarabhede ca ataeva %<nihantyarãnekapade ya udàttaþ svaràniva>% màghe udàttasvarasya ekapade anyasvaràõàü nihantçtvasyopamànavithayoktam %<anudàttaü padamekavarjamiti>% pàø paribhàmàbalena tasya tathàtvam nighàta÷abde dç÷yam .

@<[Page 4125a]>@
#<nihava># puø ni + hve--ap %<hvaþ saüprasàraõa¤ca>% pàø samprasàra õam thà'thàdi pàø såø asya antodàttatà . àhvàne %<àditya åkàraþ nihava ekàraþ>% chàø uø %<nihava ityàhvànamekàraþ stobhaþ . ehãti càhvayantãti tatsàmànyàt>% bhàø . %<indra! nedãya edihãndro nihavaþ pra÷àsyaþ>% à÷vaø ÷rauø 5145

#<nihàkà># strã niyataü jahàti bhuvaü hà--kan hrasvaþ . godhikàyàm amaraþ %<sàkaü na÷ya nihàkayà>% çø 10 . 97 13 %<nãhàràya svàhà nihàkàyai svàhà>% taittiø såø 5 5 11 11

#<ni(nã)hàra># naø nihniyate ni + hç--karmaõi gha¤ và dãrghaþ . hrasvamadhyaþ . 1 hime ÷abdaratnàø . dãrghamadhyaþ . tatràrthe amaraþ 2 kujjhañikàyàü kullåø %<nãhàre vàõa÷abde ca sandhyayoreva cobhayoþ>% manuþ . %<nãhàraþ kujjhañikà>% kullåkaþ sa ca anãbhåtaü ÷i÷iraü (varapha) iti khyàtaü kujjhañikà ca %<nãhàramagno dinapårvabhàgaþ>% raghuþ %<evaü tayokto bhagavànnãhàramasçjat prabhuþ>% bhàø àø 60 aø . matsyagandhayoktaþ parà÷araþ kujjhañikàråpaü nãhàraü sçùñavàniti prasiddham .

#<nihiüsana># naø ni + hinsa--màve lyuñ . màraõe amaraþ .

#<nihita># triø ni + dhà--kta hiràde÷aþ . 1 àhite 2 sthàpite 3 nikùipte ca %<dharmasya tattvaü nihitaü guhàyàü mahàjano yena gataþ sa panthàþ>% bhàø vaø 312 aø .

#<nihãna># triø nitaràü hãnaþ pràø saø . 1 nãce 2 pàmare amaraþ . %<nihãnaiþ parikli÷yantãü samupekùanti màü katham>% bhàø vaø 12 aø . samupekùantãtyatra àrùaþ padavyatyayaþ .

#<nihnava># puø ni + hnu--ap . 1 ÷àñhye anyathà sthitasya vastuno 'nyathàtvena 2 såcane apalàpe . %<nihnave sàkùibhàvitam>% manuþ %<nihnave yàcito dadyàddhanaü ràj¤e ca tatsamam>% yàj¤aø . ni + hnu--ktin . nihnutirapyatra strã amaraþ .

#<nã># triø nayati nã + kartari--kvip . pràpake . ïau nyàm

#<nãka># puø nã--kak . vçkùabhede

#<nã(ni)kàra># puø ni + kç--bhàve gha¤ và dãrghaþ . 1 nyakkàre 2 avahelane ÷abdàrthaciø .

#<nãkà÷a># puø ni + kà÷a--gha¤ . uttarapadasthaþ 1 upamàne amaraþ asya nibhàditvena nityasamàsa eva pçthakprayogàbhàvàt . 2 ni÷caye puø mediø %<àkà÷anãkà÷atañàü tãravànãrasaïkulàm>% bhàø vaø 182 aø .

#<nãkulaka># puø pravarabhede hemàø braø pravaroktau dç÷yam .

@<[Page 4125b]>@
#<nãkùaõa># naø nãkùyate'nena ni + ãkùa--karaõe lyuñ . pàkàdiparãkùàsàdhane kàùñhabhede %<yannãkùaõaü màüsapacanyàþ>% çø 1 152 13 %<nãkùaõaü pàkaparãkùàsàdhanaü kàùñham>% bhàø .

#<nãca># triø nikçùñàmãü ÷obhàü cinoti ci--óa . jàtiguõa karmàdibhiþ nikçùñe 1 adhame amaraþ . 2 vàmane kharve ca amaraþ . 3 coranàma÷andhavye puø ràjaniø . 4 nimne ca . nãcasaïgadoùo yathà %<na pràpnoti sukhaü ki¤cinnãcasaïànmahànapi . preta÷caïgàt mahàdevo nagno bhasmavibhåùitaþ . pravi÷ya nilayaü nãcaþ strãdhanàdikamicchati . svayaü netuü sa ÷akràti tadà sàyayati dhruvam . sthite guõe'pi nãcastu yatnàddoùaü prapadyate . ki¤cittu saïgamàsàdya taduktaü syàt sanàtanam . satàü ÷rutvà guõaü nãcaþ ÷rotumàyàti bandhuvat . tataþ samayamàsàdya prakà÷ayati taddhasan . manasyekaü vacasyekaü karmaõyekaü mahàtmanàm . manasyanyadvacasyanthat karmaõyanyat duràtmanàm>% pàdme kriyà yogasàre 5 aø . %<buddhi÷ca hãyate puüsàü nãcaiþ saha samàgamàt . madhyame madhyatàü yàti ÷reùñhatàü yàti vittame>% bhàø ÷àø . %<pràyo nãcànapi medinãbhåtaþ>% màghaþ . %<nãcàdapyuttamàü vidyàü strãratnaü duùkulàdapi>% manuþ . grahabhedànàm ucca÷abdadar÷itoccasthànàt saptamasthàne tacca ravyàdãnàü yadyad bhavati tat nãcasthàna÷abde dç÷yam . svàrthe ka . nãcaka tatràrthe

#<nãcakadamba># puø nãcaþ kadambo yasmàt 5 taø . maõóãre naighaõñuprakà÷ikà .

#<nãcakà># strã nikçùñàmãü ÷obhàü cakate pratihanti caka-- pratighàte ac . uttamàyàü gavi bharataþ .

#<nãcakin># triø nikçùñàmãü ÷oùàü cakate cakra--pratithàte bàø ini . ucce halàø .

#<nãcakais># avyaø nãcais avyayasya caiþ pårvamakac . nãcairityarthe

#<nãcaga># triø nãcaü nimnaü gacchati gama--óa . 1 nimnagàmini 2 jale ca . 3 nãcavarõagàminyàü striyàü strã %<nãcagàmaïganàü pràpya candanairmaõóalaü likhet>% tantram . 3 svasvoccasthànàt saptasaü sthànaü nãcaü tatsthànasthite grahe %<tatsaptamaü bhavennãcam>% jyoø tiø . %<sunãcage'sta'ge'pi và vçthàphalaü prakãrtitam>% nãlaø tàø . ucca÷abde dç÷yam . 4 nimnagàyàü nadyàü strã %<saïgamayati vidyaiva nãcagà'pi naraü sarit . samudramiva durdharùaü nçpaü bhàgyaü yataþ pçthak>% sitàø .

@<[Page 4126a]>@
#<nãcagçha># naø raùyàdãnàü svasvoccasthànàt saptane rà÷auþ yathà ravestulà, candrasya vçùaþ, kujasya karkaþ . budhasya mãno gurormakaraþ ÷ukrasya kanyà ÷anermeùaþ . svoccàttu yàmitramu÷anti nãcam yavane÷varokteþ . ucca÷abde dç÷yam

#<nãcabhojya># puø nãcairbhojyaþ . 1 palàõóau ÷abdacaø . 2 nãcabhojyamàtre triø .

#<nãcayonin># triø nãcà yonirastyasya vrãhyàø ini . nãcajàtimati . %<etat kçtayuge vçttaü sarveùàmeva bhàrata! . pràõinàü dharmabuddhãnàmapi cennãcayoninàm>% harivaüø 198 aø . inyabhàve baø vaø . nãcayonirapyatra .

#<nãcavajra># puø naø nãcapriyaü vajram . vaikràntamaõau ràjaniø .

#<nãcà># avyaø nikçùñàmãü ÷obhàü cinoti bàø óà . 1 nãcairirityarthe 2 nãce ca %<nãcà santamudanayaþ>% çø 2 13 12 %<nãcà nãcam>% bhàø %<nãcà vartanta upari>% çø 10 . 349

#<nãcàt># avyaø nikçùñàmãü cinoti bàø óàti . nãcairityarthe %<nãcàduccà cakrathuþ pàtave và>% çø 1 . 11622

#<nãcàyaka># triø nitaràü ni÷cayena và cinoti ni + ci-- õvul naõasåtranirde÷àt dãrghaþ . nitàntacàyake . tataþ utkaràø càturarthyàü cha . nãcàyakãya tatsambandhyàdau

#<nãcàvayà># triø nãcà nyagbhàvamavayàti ava + yà--kvip . nyagbhàvapàpte %<nãcàvayà abhavat vçtraputrendraþ>% çø 1 329 %<nãcàvayàþ nyagbhàvaü pràptaþ hataþ>% bhàø .

#<nãcãna># triø nyageva svàrthe kha a¤caternalopàllope pårvàõo dãrghaþ . nyanbhåte adhomukhe %<nãcãnàþ sthurupari budhnaþ>% çø 1247 %<nãcãnavàraü varuõaþ kabandham>% çø 5 85 3 %<nãcãnavàramadhomukhabilam>% bhàø .

#<nãcairgati># strã karmaø . 1 mandagamane 2 nimragamane ca .

#<nãcais># avyaø ni + ci--%<nau dãrgha÷ca>% óaisi dãrgha÷ca . 1 nãce 2 svaire 3 alpe 4 anucce ca amaraþ %<nãcairgacchatyupari ca da÷àcakranemiþ krameõa>% meghaø . tathàpi nãcairvinayàùñadç÷yata %<pravi÷ya cainaü puramagrayàyã nãcaistathãpacaradarpita÷rãþ>% raghuþ . tataþ adravye utkarùe tarap tamap ca àmu . nãcaistaràm (màm) và . dravye tu nãcaistarastaruþ .

#<nãcya># triø nãci bhavaþ nyanc--yat nalopàllopau pårvàõo dãrgha÷ca . nimnabhave nyagbhåtabhave .

#<nãóa># puø naø nitaràmisanti õagà càtra ni + ila--ka óasya tvaþ . õagànàü 1 vàsasthàne (vàgà) amaraþ 2 mà÷raye ca %<vitardiniryåhaviñaïganãóaþ>% màthaþ %<nãóàrambhairgçhavalibhujàmàkulagràmacaityàþ>% meghaø . nitaràbhãóyate ni + ãóa--karmaõi gha¤ . 3 rathàvayavabhede %<pradakùiõaü rathanãóa parihàraþ>% kàtyàø ÷rauø 18518 %<bhagnacakràkùanoóà÷ca nipàtitamahàdhvajàþ>% bhàø bhãø 71 aø . svàrthe ka . tatràrthe %<kurvàõau nãóakaü tatra jañàsu tçõa tantubhiþ>% bhàø ÷àø 262 aø .

#<nãóaka># puüstrã nãóe kàyati prakà÷ate kai--ka 7 taø . khage ÷abdàrthaciø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nãóaja># puüstrã nãóe jàyate jana--óa 7 taø . khage hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nãói># puø nitàntamilantyatra ni + ila--svapne in óasya laþ . nivàse àvàsasthàne %<÷yenàso asurasya nãóayaþ>% çø 10 92 6

#<nãóodbhava># puüstrã nãñe udbhavati ud + bhå--ac, udbhavatyasmàt ud--bhå--apàdàne ap nãóa udbhavo yasya và . khage amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nãta># triø nã--karmaõi kta . 1 pràpite 2 yàpite 3 gçhãte ca %<nãtaü janma navãnanãrajavane pãtaü madhu svecchayà>% bhramaràø %<nãte palà÷inyucite ÷arãravad gajàntakenàntamadànta karmaõà>% màghaþ .

#<nãti># strã nãyanve unnãyante'rthà atrànayà và nã--ktin . 1 ÷ukràdyuktaràjavidyàyàü kàryakàraõayorabhedàt 2 tacchràstre ca . bhàve ktin . 3 pràpaõe 4 naye ca mediø . 5 tadadhiùñàvç devãbhede %<÷iùñà÷ca devyaþ pravaràþ hrãþ kãrtirdyutireva ca . prabhà dhçtiþ kùamà bhåtirnãtirvidyà dayà matiþ>% harivaüø 256 aø . %<nãtiràpadi yadgamyaþ parastanmànino hriye>% màghaþ nãti÷ca kàmandakãya÷àstràdau dç÷yà .
     %<nãtiste puùkaroktà tu ràmoktà lakùmaõàya yà . jayàya tàü pravakùyàmi ÷çõu dharmàdivardhanãm . nyàyenàrjanamarthasya bardhanaü rakùaõaü caret . satpatre pratipatti÷ca ràjavçttaü caturvidham . nayasya vinayo målaü vinayaþ ÷àstrani÷cayàt . vinayo hãndriyajayastairyuktaþ pàlayenmahãm . ÷àstraü praj¤à dhçtirdàkùyaü pràgalbhyaü dhàrayiùõutà . utsàho vàgmitaudàryamàpatkàlasahiùõu tà . prabhàvaþ ÷ucità maitrã tyàgaþ satyaü kçvaj¤atà . kulaü ÷ãlaü dama÷ceti guõàþ sampattihetavaþ . prakãrõaviùayàraõe dhàvantaü vipramàthinam . j¤ànàïku÷ena kurvãta va÷yamindriyadantinam . kàmaþ krodhastathà lobho harùo màno madastathà . ùaóvargamutsçjedenamasmiü styakte sukhã nçpaþ . ànvãkùikãü trayãü vàrtàü daõóanãtiü ca pàrthivaþ . tadvidyaistatkriyopaitai÷cintayedvinayànvitaþ . ànvãkùikyàrthavij¤ànaü dharmàrthau ca trayãsthitau . arthànarthau tu vàrtàyàü daõóanãtyàü nayànayau . ahiüsà sunçtà vàõã satyaü ÷aucaü dayà kùamà . varõinàü liïginàü caiva sàmànyo dharma ucyate . prajàþ samanugçhõãyàt kuryàdàcàrasaüsthitim . vàk sånçtà dayà dànaü hãnopagata rakùaõam . iti vçttaü satàü sàdhu hitaü satpuruùavratam . àdhivyàdhiparãtàya adya ÷vo và vinà÷ine . ko hi ràjà ÷arãràya dharmàpetaü samàcaret . na hi svasukhamanvicchat pãóayet kçpaõaü janam . kçpaõaþ pãóyamàno hi manyunà hanti pàrthivam . kriyate'bhyarhaõãyàya svajanàya yathà¤jaliþ . tataþ sàdhutaraþ kàryo dujaünàya ÷ivàrdhinà . priyamevàbhidhàtabhyaü satsu nityaü dviùatsu ca . devàste priyavaktàraþ pa÷avaþ kråravàdinaþ . ÷ucitàstikyapåtàtmà påjayeddevatà sadà . devatàvad surujanamàtmavacca suhçjjanam . praõipàtena hi guruü sato'mçùànuceùñitaiþ . kurvãtàbhimukhàn bhçtyairdevàn satkçtakarmaõà . sadbhàvena harenmitraü sambhrameõa ca vàndhavàn . strãbhçtyàn premadànàbhyàü dàkùiõyenetaraü janam . anindà parakçtyeùu svadharmaparipàlanam . kçpaõeùu dayàlutvaü sarvatra madhurà giraþ . pràõairapyupakàritvaü mitràyàvyabhithàriõe . gçhàgate pariùvaïgaþ ÷aktyà dànaü sahiùõutà . svasamçddhiùvanutsekaþ paravçddhiùvamatsaraþ . paropatàpi vacanaü maunavratacariùõutà . ùandhubhirladdhasaüyogaþ svajane caturakhatà . ucitànuvidhàvitvamiti vçttaü mahàtmanàm>% agnipu 227 aø .

#<nãtighoùa># puø nãtyàtmakaþ ghoùo yasya . vçhaspatirathe trikà0

#<nãtij¤a># triø nãtiü jànàti j¤à--ka . nãtivedini vidaõini . nãtivedin tatràrthe %<trivargo nãtivedinàm>%

#<nãtimat># triø prà÷astyena nãtirvedyatvenavàstyasya matup . pra÷astatãtiyukte %<kadàcidatha gàïgeyaþ sarvanãtimatàü varaþ>% bhàø àø 179 aø striyàü ïãù .

#<nãti÷àstra># naø ÷iùyate'nena ÷àsa--tral 6 taø . nãtij¤àpake au÷anasasåbakàmandakapa¤catantranãtisàranãtimàlà nãtimayåkhahitopade÷acàõakyavàrasaügrahàdyàtmaka÷àstre %<bhàrgavo nãti÷àstraü tu jagàda jagatohitam>% bhàø ÷àø 210 aø .

#<nãtha># triø nã--kthan . 1 netari pràpake . karaõe kthan . 2 stotre 3 nayanahetau ca puø %<prati yat sà nãthàdar÷i>% çø 1 . 104 . 5 %<nãthà nayanahetumåtà>% bhàø . bhàve kthan . 4 pràpaõe puø %<sahahracetàþ ÷atanãtha çbhuþ>% ç 1 . 100 . 12 %<÷atanãthaþ bahustutiþ bàhupràpaõo yà>% bhàø %<nãthàvido jaritàraþ>% çø 3 . 12 . 5 %<nãyàvidaþ stotràbhij¤àþ>% bhàø .

#<nãdhra(vra)># naø nitaràü dhri(vri)yate dhç--vç--và målaviø ka dãrghaþ . 1 balãke pañalaprànte 2 vane 3 nebhau 4 candre 5 revatãnakùatre hemacaø . nãvramiti pàñhàntaraü tatràrthe %<gçhàõi nãghrairiva yatra rejuþ>% màghaþ .

#<nãnàha># puø ni + naha--bhàve gha¤ dãrghaþ . nibandhe nibaràü bandhane %<svapnà÷ca iva kakùyàma÷va iva nãnàham>% athaø 19 . 57 . 4

#<nãpa># puø nã--pa kicca . 1 kadambavçkùe amaraþ 2 dhàràkadambe ràjaniø . 3 bandhåkavçkùe 4 nãlà÷okavçkùe ca mediø %<navanãpavanãdhuvanaþ pavanaþ>% sàø daø ñãkà . %<tasya nãparajasàïgaràgiõaþ>% raghuþ . 5 de÷abhede sa ca de÷aþ vçhaø saüø 14 aø kårmabibhàge madhyade÷atayoktaþ yathà %<bhadràrimedamàõóavyasàlvanopojjihànasaükhyàtàþ>% ityupakrame %<gajàhvayà÷ceti madhyamidam>% ityuktam . janapadavàcitvàt agijane ràjaniø ca aõ . naiva tadde÷avàsini tannçpe ca bahuùu aõo luk . %<÷ataü bhatsyà nçpatayaþ ÷ataü nãpàþ ÷ataü hayàn>% bhàø saø 8 aø . nipatità nãcaiþ patità àpo yatra asamàø nyupasargatpirasyàpa àderata ãttvam . 6 giryadhobhàge puø tatra bhavaþ yat . nãpya tatra bhave triø rudrabhede puø %<namaþ kàñyàya ca nãyàya ca>% yajuø 16 . 37 . %<nãpo giryadhobhàga tatra bhavaþ>% vedadãø .

#<nãra># naø nã--rak nirgataü ràdagneþ niràø taø . nirgato ro'gniryatmàt pràø baø và . 1 jale ataraþ . %<àpomayaþ pràõaþ>% chàø uø ukteþ jalasya pràõàgnihetutvàt agneràpaþ ÷rutyà tasya agnerjàtatvàt %<adbhyo'gniþ brahmaõaþ kùatramini>% mçte÷ca vajràdyagnejelajàta tvena ca tasya tathàtvam . %<niùyandanãranikare÷a kçtàbhiùekà>% màghaþ . tadguõàdi ambu÷abde uktaü dç÷yam . pårvamanuktatvàt samprati ka÷cidgi÷eùo'trovyate vçhaspatiþ bhåmisthamudakaü medhyaü yacca gorvitaùãbhayet . avyàptaü cedamadhyena tadvadeva ÷ilàgatam . ÷ilàgatamiti ÷ilà nãhàrastadgatamityarthaþ . u÷anàþ %<nadyaþ kåpaü taóàgàni saràüsi saritastathà . asaühatànyadãpràõi manuþ svàyambhuvo'bravãt>% . devalaþ %<api gandharasopetà nirmalàþ pçthivãgatàþ . akùãõà÷caiva gopànàdàpaþ ÷uddhikaràþ smçtàþ . uddhçtàstu pra÷astàþ syu ÷uddhaiþ pàtrairyathàvidhi . ekaràtroùitàstàstu tyajedapaþ samuddhçtàþ>% iti . sarvabàmnà prakràntagotçpti màtraparyàptà alpà evetyarthàt paràmç÷yante ato bahukàlàt taóàgàderuddhçtànàü ràtryuùitànàü ca na doùaþ . taóàgoddhçtà apyàpaþ ràtyanuùitodakàntarasambhave a÷uddhà eveti madanaùàrijàte . idaü gaïgàvyatiriktaviùayam %<tyajet paryuùitaü puùpaü tyajet paryuùitaü jalam . gaïgàtoyaü ca tulasã pavitraü sarvadàsmçtam>% iti vi÷eùokteþ . %<akùobhyàõi taóàyàni nadã vàpãsaràüsi ca . caõóàlàdya÷ucispar÷aistãrghaü tat parivarjayet>% . caõóàlàdyavataraõamàrgabhityarthaþ . hàrãtaþ %<vàpãkåpataóàgeùu mànuùãmriyate yadi . asthicarmavinirmuktairdåùitaü ca kharàdibhiþ . uddhçtya tajjalaü sarvaü ÷odhanaü parikalpayet>% . asthicarmavinirmuktai÷cirakàlavàsena vi÷ãrõairityarthaþ . vçhaspatiþ %<mçtapa¤canasvàt kåpàdatyantopahatàttathà . apaþ samuddharet sarvàþ ÷eùaü vastreõa ÷odhayet . vahniprajvàlitaü kçtvà kåpe pakveùñakàcite . pa¤cayavyaü nyasetpa÷cànnavatoye samudbhave>% . debalaþ %<uddharedudakaü sarvaü pa¤capiõóànmçdastathà>% . acirakàlopaghàte svalpadhàte ca hàrãtaþ %<cañànàü ÷atamuddhçtya pa¤cagavyaü kùipettataþ . ÷vabhi÷ca kàkacàõóàlairdåùiteùu vi÷odhanam>% . àpastambhaþ %<upànat÷le ùmaviõmutraü strãrajo madyameva ca . ebhirvidåùite kåpe kumbhànàü ùaùñimuddharet>% . viùõuþ %<jalà÷ayeùvalpàlpeùu sthàvareùu mahãtale . kåpavat kathità ÷uddhirmahatsu na tu dåùaõamiti>% . sthàbareùu mahãtale'pravàhin . yamaþ %<càõóàlabhàõóasaü spçùñaü prãtvà kåpagataü jalam . gomåtrayàvakàhàrastriràtreõaiva ÷udhyati>% . tathà %<nadãyegena ÷udhyati>% ka÷yapaþ %<dçtãnàü ra¤janaü ÷uddhiþ>% . dçtiþ carmako÷à ra¤janaü kaùàyadravyeõa ÷odhanam . yamaþ %<praùàkharaõyesvatha vàndhakåpe droõyàü jalaü ko÷agatà tathàpaþ . çte'pri ÷ådraü dvijapepamàhuràpadrataþ kàïkùitavat pibettu>% . asyàrthaþ vadyapi ÷ådràtiriktavipràdivarõasambandhi prapàdi tathàpi tadgatajalaü dharmàrthaü dãyamànamanàpadi na peyama . àpadi peyaü yadyaraõyagataü prapàdirbhavati . droõiþ a÷màdimayã jalapàtrã sarvasàdhàraõã . ko÷o dçtiþ tathà %<ajàgàvomahiùya÷va bràhmaõã ca prasåtikà . da÷aràtreõa ÷uddhyanti bhåmisthaü ca navodakam>% . yogã÷varaþ %<÷uci gotçptikçttoyaü prakçtistha mahãgatam>% . prakçtisthaü råparasagandhaspar÷àntaramanàpannaü mahãgatamitya÷uddhitvanivçttyarthaü na tu antarikùodakasya ÷uddhatvavyàvçtyarthaü nàpyuddhçtasya . %<uddhçtà÷ceti>% pràguktadevalavacanàditi vij¤àne÷varaþ . hemàdrau parà÷araþ %<vàpãkåpataóàgebhya àpo gràhyàstu sarvataþ . pa÷vàtpa÷yedamedhyantu pa¤cagavyena ÷udhyati . asthicarmàvasiktena màrjàrai÷ca samåùikaiþ . dåùitaü tadbhavettoyaü yacàdhastàt su÷odhanam . asthicarmàvapatitaü svaravànarasåkaraiþ . uddharedudakaü sarvaü ÷odhanaü parimàrjanam>% . idaü cirakàlaviùayamityuktameva . yamaþ %<vàpãkåpataóàgeùu dåùiteùu katha¤cana . uddhçtya ÷atakumbhàü÷ca pa¤cagavyena ÷uóhyati . khanikåpataóàgeùu pundigyeùu vi÷eùataþ . athodåttha pa¤ca÷ataü pa¤cagavyena ÷uddhyati . vàdakopànaha viõmåtraü kåpe yadi nimajjati . aùñikumbhàn samuddhçtya pa¤cagavyena ÷uddhyati>% . màtsye'pi %<dåùitaü ca ÷avaiþ klinnaü yacca viùñhànulepitam . adriþ ÷udhyati tatsarvamapàü ÷uddhiþ kathaü bhaved . gavàü såtrapårãùeõa somasåryàgnira÷mibhiþ . màrutasya ca vegena tvàpaþ ÷uddhimavàpnuyuriti>% smçtyarthasàre'pi %<vàpãkåpataóàgeùyalpajaleùu ÷vamàrjàràdi÷avaklinne jãrõarodhasi tajjalaü sarvaü niþsàrya mçttikàü paritakùyoddhçtya pa¤cagavyaprokùaõàt ÷uddhiþ . pàùàõairiùñakàbhirvà baddhe takùaõasthàne dahanam . mçdà vaddhe prakùàlanameva bahujale tu tasmin ùaùñikumbhãddhàraþ . måùakàdikùudrapràõighàte triü÷atïkalbhoddhàro gomåtràdiprakùepa÷ca . jale jalapràõi÷avopathàte na doùaþ . vàpãkåpàdijale naraõve sthite'plopaghàte ghaña÷atamudvçtya pa¤cagavyaprakùepàt ÷uddhiþ . pa÷u÷avapà te'pyeùaiva ÷uddhiþ kàryà . tatra jalena maraõe jalasya triràtramà÷aucam . a÷aucànte pårvoktà ÷uddhiþ kàryà . vàpãkåpajale upànac÷leùmaviõamåtraraktavasàmajjàsthimàüsadåùite ùaùñikumbhànuddhçtya pa¤cagavyena ÷uddhiþ . jala bàhulye ÷atakumbhoddhàràt pa¤cagavyaprokùaõàcca ÷uddhiþ . kåpàdiùu dåùiteùu divà såryara÷mivàyuspar÷anàt ÷uddhiþ . ràtrau vàyucandranakùatrara÷mispar÷anàt ÷uddhiþ . sandhyàyàü vàyuspar÷anàt ÷uddhiþ . nadyàdau antyajàdibhirdåùite tatsvãkçtajalasthànàdanyatra jalaü ÷uddhameveti . evaü svabudhyà ÷uddhirvivecanãyà>% vidhàø pàø .
     atha prasaïgàdupahatajalapàne pràya÷cittamamidhãyate . tatra viùõuþ %<mçtapa¤canakhàt kåpàdatyantopahatàdvodakaü pãtvà bràhmaõastryahamupavased dvyahaü ràjanya ekàhaü vai÷yaþ ÷udrã naktaü sarve te'nte pa¤cagavyaü pibeyuriti>% . atyantopahatàt måtrapårãùàdibhiþ . idamakàmaviùayaü kàmato mànuùa ÷avopahatakåpàdijalapàne hàrãtaþ %<klinnaü bhinne ÷ave toyaü tatrasthaü yadi tat pibet . ÷uddhye càndràyaõaü kuryàttaptakçcchramathàpi và>% . a÷aktau taptakçcchramiti dharma pradãpaþ . %<yadi ka÷cittataþ snàyàt pramàdena dvijottamaþ . japaüstriùavaõasnàrya ahoràtreõa ÷uddhyati>% . akàmato devaloktam %<klinnaü minnaü ÷avaü caiva kåpasthaü yadi dç÷yate . payaþ pibet triràtreõa mànuùe dviguõa smçtam>% . aïgiràþ %<kåpe viõmåtrasasçùñe pãtvà toye dvijottamaþ . triràtreõa vi÷udhyeta kçcchraü sàntapanaü smçtam>% . j¤ànetu laghu viùõuþ %<apo måtrapårãùàdyairdåùitàþ prà÷ayedyadà . tadà sàntapanaü kçcchraü vrataü kàryaü vi÷uddhaye>% . càõóàlakåpàdi jalapàne àpastambaþ càõóàlakåpabhàõóasthaü naraþ kàmàt jalaü pivet . pràya÷cittaü kathaü tatra varõe varõe vinirdi÷et . caret sàntapanaü vipraþ pràjàpatyaü tu bhåmipaþ . tadardhaü tu caret vai÷yaþ ÷ådre pàdaü vinirdi÷et . tathà %<mlecchàdãnàü jalaü pãtvà puùkariõyàü hrade'pi và . jànudagdhaü÷uci j¤eyamadhastàda÷uci smçtam . tattoyaü yaþ pived vipraþ kàmato'kàmato'pi và . akàmànnaktabhojã syàdahoràtraü tu kàmataþ>% . atraivàbhyàse pràjàpatyam %<antyajaiþ khànitàþ kåpàþ taóàgaü vàpya eva và . teùu snàtvà ca pãtvà ca pràjàpatyena ÷uddhyati>% ityàpastambasmaraõàt . idamanàpadviùayam . yattu %<antyajaiþ khànitàþ kåpà taóàgàdi tathaiva ca . teùu snàtvà ca pãtvà ca pa¤cagavyena ÷uddhyati>% . tada÷aktàvaj¤àne và àpadi tu ÷àtàtapaþ %<antyairapi kçte kåpe setau vàpyàdike kçte . tatra snàtvà ca pãtvà ca pràya÷cittaü na vidyate>% . idamatthantàpadviùayamiti ÷åla pàõiþ . %<bràhmaõakùatriyo vai÷yaþ ÷ådra÷caivànthajàtayaþ . ebhirye kàritàþ kåpàþ snànaü teùu tu kàrayet>% . anyajàtayo mårdhvàvasiktàdyà anulomàþ . anyakhànitacaõóàlaparigçhãtakåpàdijalapàne'ïgiràþ %<càõóàlaparigçhãtaü yohyaj¤ànàdudakaü pivet . tasya ÷uddhiü vijànãyàt pràjàpatyena nitya÷aþ>% . etadabhyàse yattvàpastambena pa¤cagavyaprà÷anamàtramuktam %<prapàsvaraõye ghañake ca saure droõyàü jalaü ko÷aviniþsçtaü ca . ÷vapàka càõóàlaparigraheùu pãtvà jalaü ùa¤cagavyena ÷uddhyediti>% tada÷aktaviùayamàpadviùayaü và vidhàø pàø .
     atha prasaïgàttaóàgàdivikrayapràya÷cittam . tatra %<devagçhaprati÷rayodyànàràmasabhàprapàtaóàgapuõyasetusutavikrathaü kçtvà taptakçcchraü samàcarediti>% ÷aïkhavacanamakàmatadviùayam . yattu paiñhinasyuktam %<àràmataóàgodyànapuùkariõãsute vikrãte triùavaõasnàyyadhaþ÷àyã caturthakàlama÷nãyàt>% tadamutsçùñaviùayam utsçùñasya tu sarvasatvodde÷ena tyaktatvàt tatsàdhàraõyena satvàbhàvàdvikrayàsambhavàt . sarvànumate÷ca kartuma÷akyatvàt sàdhàraõasvàmikavastuna iveti dik vidhàø pàø . %<tilakalkaü jalaü kùãraü dadhi kùaudraü ghçtàni ca . na tyajedardhajamyàni>% vidhàø pàø dhçtavàkyam . varjyajalamuktaü hemàdrau brahmàõóe durgandhi phenilaü kùãraü païkilaü palvalodakam . na bhaved yatra gotçptirnaktaü yaccàpyupàhçtam . yanna sarvàrthamutsçùña yaccàbhojyanipànajam . tadvarjyaü salila tàta! sadaiva ÷ràddhakarmaõi . nipànaü jalà÷ayaþ . ÷uddhitattve ÷aïkhaþ %<snànamàcamanaü dànaü devatàpitçtarpaõam . ÷ådrodakairna kurvãta tathà meghàdviniþsçtaiþ>% hemàdràvàdityapuràõe %<ciraü paryuùitaü vàpi ÷ådraspçùñamathàpi và . jàhnavyàþ snànadànàdau punàtyeva sadà payaþ>% . kàtyàyanaþ %<apo ni÷i na gçhõãyànna pivecca kadàcana . uddhçtyàgnimuparyagnerdhàmro dhàmna itãrayet>% . rajodoùe tu pràmuktam nàradãye %<tyajet paryuùitaü puùpaü tyajet paryuùitaü jalam . na tyajet jàhnavãtoyaü tulasã vilvapadmakam>% niø siø . %<pànãyaü pàyasaü sarpirdadhi kùãraü ghçtàni ca . nira÷yaü ÷eùameteùàü na pradeyantu kasyacit>% àhniø taø mahàbhàratam jalaprànaprakàraþ vidhànapàrijàte ukto yathà %<jalapàtraü tu niþkùipya maõibandhe ca dakùiõe . vipro bhojanakàle tu pibedvàmena pàõinà>% anyakàle tu %<dhàrayà nodakaü peyaü pãtvà doùamavàpnuyàt . jalapàtreõa tat peyamitiü ÷àtàtapo'vravãditi>% . àø taø vi÷eùa óakto yathà %<kareõa ca pivettoyaü yàvanmàüsaü na lepayet . màüsaliptavàre toyaü sadyo gomàüsabhakùaõam>% brahmàõye màüsaliptakareõa jalapànaniùedhayàt màüsaliptakareõa apo÷ànaü na kartavyam raghuø ùañtriü÷anmatam %<pibato yat patet toyaü bhojane sukhaniþsçtam . abhakùyaü tat bhavedakùaü bhuktvà càndràyaõaü caret . vàmapàr÷ve sthite toye yo bhuïkte j¤ànadurbalaþ . toyaü pivati vaktreõa ÷và'sau bhavati nànyathà . gràse gràse malaü bhuktrà pànãyaü rudhiraü pivet . vidyamàte tu haste tu bràhmaõo j¤ànadurbalaþ . uddhçtya vàgahaüstena yattoyaü pivati dvijaþ . suràpànena tulyaü tadityuvàca prajàpatiþ>% . %<vàmahastena kevalavàmahasteneti>% raghuø . %<aduùñà santatàghàreti>% tu ÷uddhyarthaü na tu peyatàrtham %<abhiyayuþsarasomadhusammçtàü kamalinãmalinãrapatattriõaþ>% màghaþ

#<nãraja># naø nãre jàyate jana--óa . 1 padme 2 kuùñhoùadhau mediø . 3 muktàphale ràjaniø . 4 udràkhye jantau (udbióàla) puüstrã striyàü jàtitvàt ïãù . 5 u÷ãriõi ca ràjaniø . 6 jalajàtamàtre triø %<nãtaü janma navãnanãrajavane pãtaü madhusvecchayà>% bhramaràùñakam nirgayaü rajàt pràø baø ralopadãrghau %<sarve sàntàþ adantàþsthuþ>% ityukteþ raja÷abdo'pi rajaþsamànàrthakaþ . 7 rajoguõakàryaràga÷ånye 8 mahàdeve puø . %<udbhit trivikramo vaisro virajo nãrajo'maraþ>% bhàø aø 17 aø .

#<nãrajas># triø nirgataü rajo ghåliþ paràgaþ strãrajaþ rajo guõo và yasya pràø baø và kap ralope dãrghaþ . 1 nirdhålide÷e %<nãrajãkàritakùmàm>% bhaññiþ abhåtatadbhàve cvauslopaþ . %<svottarãyairakurvantanãrajaskaü mahãtalam>% 8 aø . 2 paràga÷ånye 3 puùpàdau rajoguõakàryaràgàdi÷ånye %<nãrajastamatà satva÷uddhirnispçhatà÷ayaþ>% yàj¤aø %<nãrajaske sadànande pade càhaü nive÷itaþ>% prabodhaø . %<veda÷ailàvatãrõena nãrajaskà mahãkçtà>% màrkaø puø 1 aø . 4 gatàrtavàyàü striyàü strã .

#<nãrajàta># triø nãràt jàyate jana--óa 5 taø . 1 jalajàtamàtre annàdau %<dçùñerannaü tataþ prajàþ>% gãtàyàm %<adbhyo'nnam>% iti ÷rutau cànnasya jalàjjàtatvàt tathàtvam . %<anna¤càpi prabhavati pànãyàt kurusattama! . nãrajàtena (annena) rahitaü na ki¤cit sampravartate . nãrajàta÷ca bhagavàn somo grahagaõe÷varaþ . amçtaü ca sudhà caiva sudhà caivàmçtaü tathà . annauùadhadhyo mahàràja! vãrudha÷ca jalodbhavàþ>% bhàø anuø 67 aø . 2 kamalàdau naø .

#<nãrada># puø nãraü dadàti--dà--ka . 1 meghe 2 mustake ca ràjaniø %<dhåpàyatãva pañalairnavanãradànàm>% màghaþ %<navãnanãrada ÷yàmaü ràmaü ràjãvalocanam>% ràmakavacam . %<àsvàdya nirava÷eùaü virahivadhånàü mçdåni màüsàni . karakàmiùeõa manye niùñhãvati nãrado'sthãnãti>% çtusaüø .

#<nãradhi># puø nãràõi dhãyante'tra dhà--ki upaø saø . samudre ÷abdàø nãranidhirapyatra . %<pàre jalaü nãranidherapa÷yat>% màghaþ .

#<nãrandhra># triø nirgataü randhraü chidramasya pràø baø ralope dãrghaþ . chidra÷ånye %<nãrandhràstanumàlikhantu jarañhacchedà nalagranthayaþ>% sàø daø . %<nãrandhradruma÷i÷iràü bhuvaü vrajanti>% màghaþ

#<nãrapriya># puø nãraü priyamasya pràø baø . 1 jalavetase naighaõñuprakà÷ikà . 2 jalapriyamàtre triø .

#<nãrasa># puø niþsàryorasã yasya nirgato rasaþ ÷çïgàràdiryasmàdvà pràø baø ralope dãrghaþ . 1 dàóime hàràø 2 ÷çïgàràdirasàdi÷ånye triø . %<alabdhaphalanãrasaü mama vidhàya tasmi¤jane samàgamamanorathaü bhavatu pa¤cavàõaþ kçtã>% vikramorva÷ã .

#<nãràja># puø nãramajati a¤a--ac ùyabhàvaþ . jalavióàle hàràø .

#<nãràjana(nà)># nir--ràja--bhàve lyuñ yuc và ralope pårvàõo dãrghaþ . dãpàdinà pratimàderàràrtike . yujantaþ strã . %<nãràjanàü janayatàü nijabàndhavànàm>% naiùaø . tatprakàra÷ca tiø taø devãpuø ukto yathà %<yavapriùñapradãpàdyai÷cåtà÷vatthàdipallavaiþ . auùadhãbhi÷ca medhyàbhiþ sarvavãjairyavàdibhiþ . navamyàü parvakàle tu yàtràkàle vi÷eùataþ . yaþ kuryàt ÷raddhayà vãra! devyà nãràjanaü naraþ . ÷aïkhabheryàdininadairjaya÷abda÷ca puùkalaiþ . yàvato divasàn vãra! devyà nãràjanaü kçtam . tàvat kalpasahasràõi durgàloke mahãyate>% . %<yastu kuryàt pradãpena sårthyaloke mahãyate>% . parvakàle utsavakàle . devyà iti strãtvamavivakùitaü viùõvàdipratimàyàü tathàcàràt raghuø . pa¤ca nãràjanàni yathà %<pa¤canãràjanaü kuryàt prathamaü dãpamàlayà . dvitãyaü sodakàbjena tçtãyaü dhautavàsasà . cåtà÷vatthàdipatrai÷ca caturthaü parikãrtitam . pa¤camaü praõipàtena sàùñàïgena yathàvidhi>% kàlottaratantram . tasya vartikàdipramàõaü yathà %<kuïkumàgurukarpåraghçtacandananirmitàþ . vartikàþ sapta và pa¤ca kçtvà vandàpanãyakam . kuryàt saptapradãpena ÷aïkhaghaõñàdivàdyakaiþ . hareþ pa¤capradãpena bahu÷o bhaktitatùaraþ>% padmãttarakhaõóe 107 aø . ràj¤àü . 2 ÷àntibhede tadvidhànàdi agnipuø 267 aø yathà %<nãràjanavidhiü vakùye ai÷ànyàü mandire caret . toraõatritayaü tatra gçhe devàn yajet sadà . citràü tyaktvà yadà svàtiü savità pratipadyate . tataþ prabhçti kartavyaü yàvat svàtau raviþ sthitaþ . brahmà viùõu÷ca ÷ambhu÷ca ÷akra÷caivànalànilau . vinàyakaþ kumàra÷ca varuõã dhanado yamaþ . vi÷ve devà vai÷ravaõo gajà÷càùñau ca tàn yajet . kumudairàvaõau padmaþ puùpadanta÷ca vàmanaþ . supratãko'¤jano nãlaþ påjà kàryà gçhàdike . purodhà juhuyàdagnau samitsiddhàrthakaü tilàþ . kumbhà aùñau påjità÷ca taiþ snàpyà÷ca gajottamàþ . a÷vàþ svàpyàþ dadet piõóàn tato hi prathamaü najàn . niùkàmayettoraõaistu gopuràdi na laïghayet . vikrameyustataþ sarve ràjaliïgaü gçhe yajet . vàruõe varuõaü pràrcya ràtrau bhåtavaliü dadet . vi÷àkhàyàü gate sårye à÷rame nivasennçpaþ . alaïkuryàt dine tasmin vàhanantu vi÷eùataþ . påjità ràjaliïgà÷ca kartavyà narahastagàþ . hastinaü turagaü chatraü khaógaü càpa¤ca dundubhim . dhvajaü patàkàü dharmaj¤aþ kàlaj¤astvabhimantrayet . abhimantrya tataþ sarvàn kuryàt ku¤jaradhårgatàn . ku¤jaroparigau syàtàü sàüvatsara purohitau . mantritàü÷ca samàruhya toraõena vinirgamet . niùkamya nàgamàruhya toraõenàtha nirgamet . baliü vibhajya vidhivadràjà ku¤jaradhårgataþ . ulmåkànàndu nicayamàdãpitadigantaram . ràjà pradakùiõaü kuryàttrãn vàràn susamàhitaþ . caturaïgavalopetaþ sarvasainyena nàdayan . evaü kçtvà gçhaü gacchedvisarjitajalà¤jaliþ . ÷àntirnãràjanàkhyeyaü vçddhaye ripumardanã>% . anyo'pi hemàdrivratakhaõóe viùõudharmottarokto dç÷yaþ . %<bhagavati jaladharapakùmakùapàkaràrkekùaõe kamalanàbhe . unmãlayati turaïgamakarinaranãràjanaü kuryàt . dvàda÷yàmaùñamyàü kàrtika÷uklasya pa¤cada÷yàü và . à÷vayuje và kuryànnãràjanasa¤j¤itàü ÷àntim . nagarottarapårvàdi pra÷astabhåmau pra÷astadàrumayam . ùoóa÷ahastocchràyaü da÷avipulaü toraõaü kàryam . sarjodumbara÷àkhàkakubhavayaü ÷àntisadma ku÷abahulam . yaü÷avinirmitamatsyadhvajacakràlaïkçtadvàram . pratisaraõe turagàõàü bhallàtaka÷àlikuùñhasiddhàrthàn . kaõñheùu nigadhnãyàt puùñyarthaü ÷àntigçhagànàm . ravivaruõavi÷vadevapraje÷apuruhåtavaiùõavairmantraiþ . saptàhaü ÷àntigçhe kuryàcchàntiü turaïgàõàm . abhyarcità na paruùaü vaktavyà nàpi tàóanãyàste . puõyàha÷aïkhatåryadhvanigãtaravairvimuktamayàþ . pràpte'ùñame'hni karyàdudaïmukhaü toraõasya dakùiõataþ . ku÷acãràvçtamà÷ramamagniü purato'sya vedyàü ca . candanakuùñhasamaïgàharitàlamanaþ÷ilàpriyaïguvacàþ . dantyamçtà¤janarajanãsuvarõapuùpàgnimanthà÷ca . ÷vetàmapårõako÷àü kañambharàtràyamàõasahadevãþ . nàgakusumamàtmaguptàü ÷atàvarãü somaràjãü ca . kala÷eùvetàn kçtvà sambhàrànupaharedbaliü samyak . bhakùyairnànàkàrairmadhupàyasayàvakapracuraiþ . khadirapalà÷odumbarakà÷marya÷vatthanirmitàþ samidhaþ . srukkanakàdrajatàdvà kartavyà bhåtikàmena . pårvàbhimukhaþ ÷rãmàn vaiyàghre carmaõi sthito ràjà . tiùñhedanalasamãpe turanabhiùagdaivavitsahitaþ . yàtràyàü yadabhihitaü grahayaj¤avidhau mahendraketau ca . vedãpurohitànalalakùaõamastiüstadavadhàryam . lakùaõayuktaü turagaü dviradavaraü caiva dãkùitaü snàtam . ahatasitàmbaragandhasragdhåpàbhyarcitaü kçtvà . à÷ramatoraõamålaü samupanayetmàntvaya¤chanairvàcà . vàditra÷aïkhapuõyàhaniþsvanàpåritadigantam . yadyànãtastiùñhed dakùiõacaraõaü hayaþ samutkùipya . sa jayati tadà narendra ÷atrånaciràdvinà yatnàt . trasyanneùño ràj¤aþ pari÷eùaü ceùñitaü dvipahayànàm . yàtràyàü vyàkhyàtaü tadiha vicintyaü yathàyukti . piõóamaminantrya dadyàt purohito vàjine sa yadi jighret . a÷nãyàdvà jayakçdviparãto'to'nyathà'bhihitaþ . kala÷odakeùu ÷àkhàmàplàvyaudumbarãü spç÷etturanàn . ÷àntikapauùñikamantrairevaü senàü sançpanàgàm . ÷àntiü ràùñravivçddhyai kçtvà bhåyo'bhicàrakairmantraiþ . mçõmayamariü vibhindyàcchålenoraþsthale vipraþ . khalinaü hayàya dadyàdabhimantrya purohitastato ràjà . àruhyodakpårvàü yàyànnãràjataþ mabalaþ . mçdaïga÷aïkhadhvanihçùñaku¤jarasravanmadàmodasugandhimàrutaþ . ÷iropaõivràtacalatprabhàcayairjvalan vivasràniva toyadàtyaye . haüsapaïktibhiritastato'driràñ sampatadbhiriva ÷uklacàmaraiþ . mçùñagandhapavanànuvàhibhirdhåyamànarucirasragambaraþ . naikavarõamaõivajrabhåùitairbhåùito mukuñakuõóalàïgadaiþ . bhåriratnakiraõaughara¤jitaþ ÷akrakàrmukarucaü samudvahan . utpatadbhiriva khaü turaïgamairdàrayadbhiriva dantibhirdharàm . nirjitàribhirivàmarairnaraiþ ÷akravatparivçto vrajennçpaþ . savajçmuktàphalabhåùaõo'tha và sitamraguùõãùabilepanàmbaraþ . dhçtàtapatro gajapçùñhamà÷rito ghanoparãvendutale bhçgoþ sutaþ . samprasçùñanaravàjiku¤jaraü nirmalapraharaõàü÷ubhàsuram . nirvikàramaripakùagãùaõaü yasya sainyamaciràtsa gàü jayet!>% vçø saüø 44 aø . %<snàne dhåpe ca naivedye dãpe vastre ca bhåùaõe . ghaõñànàdaü prakurvãta tathà nãràjane'pi ca>% vidhànapàjàtadhçtavàkyam .

#<nãrindu># puø ni + ãra--kvip tathàvidhaþ san indati inda-- un . a÷va÷àkhoñake vçkùa (àsa÷ehoóà) ÷abdacaø .

#<nãruc># triø ni÷citaü rocate nir + ruca--kvip ralope dãrghaþ . nitàntadãpti÷ãle .

#<nãruj># abyaø rujo'bhàvaþ abhàve avyayãø ralopadãrghau . 1 rogàbhàve . 2 nirgatà ruga pràø taø . àrogye . nirgatà rug rogo yasya pràø baø . 3 roga÷ånye triø %<snigdho mçduþ pàõóuraniùñagandhomedaþkçto nãrugathàtikaõóåþ>% su÷rutaþ . tataþ bhàve gha¤ . nairujya rogàbhàve svàsthye na0

#<nãruja># triø nirgatà rujà rogo yasya yasmàt và pràø baø ralopadorghauþ . 1 rogarahite %<påtàtmà nãrujaþ ÷rãmàüstasmàdrogàdvimuktavàn>% sàmbapuø 2 kuùñhoùadhau jañàø rogabhede (ajagallikàroge) strã %<snigdhà saparõà grathità nãrujà mudgasannirbhà>% su÷rutaþ .

#<nãråpa># triø nirgataü råpamasya pràø baø . råpahãne %<nãråpaø syàpi kàlasya ùaóindriyavedyatvàbhyupagamena>% vedàø pariø .

#<nãla># puø nãla--aca . svanàmakhyàte varõe 1 ÷yàmavarõe 2 tadvati triø amaraþ . 3 parvatabhede 4 vànarabhede ca mediø . 5 nãlyoùadhau 6 nidhibhede 7 là¤chane ca puø hemacaø . 8 maïkalaghoùe trikàø 9 vañavçkùe ràjaniø . nãlaparvata÷ca ramyakavarùasya sãmàparvataþ yathoktaü bhàgaø 5169 ÷loø %<uttarottareõelàvçtaü nãlaþ ÷vetaþ ÷çïgavàniti trayoramyakahiraõmayakuråõàü varmàõàü maryàdàgirayaþ pràgàyatà ubhayataþ kùàrodàbadhayodvisàhasravçthava ekaika÷aþ pårvasmàt pårvasmàduttarottareõa da÷àü÷àdhikàü÷ena dairghya eva hrasanti>% . bhàratavarùadakùiõasthe svanàmakhyàte 10 girau ca 11 indranãlamaõau ÷anituùñyarthaü dhàrye deye ca maõibhede . tasyotpattyàdiparãkùà garuóapuø uktà yathà %<tatraiva siühalavadhåkarapallavàgravyàlånabàlalavanãkusuma pravàle . de÷e papàta ditijasya nitàntakàntaü protphulla nãrajasamadyuti netrayugmam . tatpratyayàdubhaya÷obhana vãcãbhàsà vistàriõã ålanidherupakacchabhåmiþ . prodbhinnaketakavanapratibaddhalekhà sàndrendranãlamaõiratnavatã vibhàti . tatràsitàbjahalabhçdvasanàsibhçïga÷àrïgàyudhàbhaharakaõñhakalàyapuùpaiþ . ÷ukletarai÷ca kusumairgiri karõikàyàstasmin bhavanti maõayaþ sadç÷àvabhàmaþ . anye prasannapayasaþ payasàü nidhàturambutviùaþ ÷ikhigala pratimàstathànye . nãlãrasaprabhavabudvudabhà÷ca kecit kecittathà samadakokilakaõñhabhàsaþ . ekaprakàrà vispaùña tarõa÷obhàvabhàsinaþ . jàyante maõayastasminnindranãlà mahàguõàþ . mçtpàùàõa÷ilàvajrakarkaràbhàsasaüyutàþ . avbhrikàpañalacchàyà varõadoùai÷ca dåùitàþ . tata eva hi jàyante maõayastatra bhårayaþ . ÷àstrasambodhita dhiyastàn pra÷aüsanti sårayaþ . dhàryamàõasya ye dçùñàþ padmaràgamaõerguõàþ . dhàraõàdindranãlasya tànevàpnoti mànavaþ . yathà ca padmaràgàõàü jàtu kartçbhayaü bhavet . indranãleùvapi tathà draùñavyamavi÷eùataþ . parãkùàpratyayairyau÷ca padmaràgaþ parãkùyate . taeva pratyayà dçùñà indranãlamaõerapi . yàvanta¤ca kramedagniü padmaràgaþ prayogataþ . indranãlamaõistasmàt krameta sumahattaram . tathàpi na parãkùàrthaü guõànàmativçddhaye . maõiragnau samàdheyaþ katha¤cidapi ka÷cana . magnimàtrà'parij¤àne dàhadoùai÷ca dåùitaþ . so'narthàya bhavedbhartuþ kartuþ kàrayitustathà . ÷yàmotpalakaravãrasphañikàdyà iha budhaiþ savaidåryàþ . kathità vijàtaya ime sadç÷à maõinendranãlena . gurubhàvakañhinabhànà÷caiteùàü nityameva vij¤eyàþ . kàcàdyàyàvaduttaravivardhamànà vi÷eùeõa . indranãlo yadà ka÷cit vibharti tàmravarõatàm . rakùaõãyau tathà tàmrau karavãrotpalàbubhau . yasya madhyagatà bhàti nãlasyendràyudhaprabhà . tadindranãlamityàhurmahàrdhaü bhuvi durlabham . yastu varõasya bhåyasvàt kùãre ÷ata guõe sthitaþ . nãlatàü tannayet sarvaü mahànãlaþ sa ucyate . yat padmaràgasya mahàguõasya målyaü bhavenmàùa samunmitasya . tadindranãlasya mahàguõasya savarõasaükhyàtulitasya målyam>% 12 nàgabhede puø %<nãlànãlau tathà nàgau kalmàùa÷avalau tathà>% bhàø àø 35 aø . krodhava÷agaõàü÷ajàte dvàparayugãye 13 nçpabhede %<gaõaþ krodhava÷o nàma yaste ràjan! prakãrtitaþ . tataþ saüjaj¤ire vãràþ kùitàviha naràdhipàþ>% ityuprakrame %<krathovikùitraþ surathaþ ÷rãmàn nãla÷ca bhåmipaþ>% bhàø àø 670 uktam . 14 ajamãóhasya nãlyaparanàmnyàü nãlinyàü jàte putrabhede %<ajamãóhasya nãlinã nàma ùatnã tasyàü nãlanaüj¤aþ putro'bhavat>% viùõupuø 4 aü÷e 19 aø . ajamãóhasya 15 patnãbhede strã ïãp . %<ajamãóhasya patnyastu tisro vai ya÷asànvità . nãlã ca ke÷inã caiva dhåminã ca varàïganà>% harivaüø 22 aø vànarabheda÷ca ràmasenàntargataþ %<nalanãlàïgadakràthasundadvividapàlità . yayau sumahatã senà ràghavasyàrthasiddhaye>% bhàø vaø 282 aø . nãla + oùadhijàtau ïãp . 16 nãlyoùadhau strã nãlyà raktam an . nãla 17 nãlãrakte triø 18 yamabhede puø %<vaivasvatàya kàlàya nãlàya parameùñhine>% yamatarpaõamantraþ . 19 kàlikà÷aktibhede strã nãlà ghanà valàkà ca màtrà mudrà mità ca màm kàlãkavacam . 20 kàcalavaõe 21 tàlã÷apatre 22 viùe ÷abdàrthaciø . 23 nçtyàïgàùñottara÷atakaraõàntargatakaraõe saügãtadàø . nãlavastradhàraõàdiniùedhaþ mitàkùaràyàm yathà
     %<nãlãraktaü yadà vastraü vràhmaõo'ïreùu dhàrayet . ahoràtroùito bhåtvà pa¤cagavyena ÷udhyati>% %<romakåpe yadà gacchedraso nãlyàstu kasyacit . trivarõeùu ca sàmànyantaptakçcchraü vi÷odhanam . pàlanaü vikraya÷caiva tadvçttyà copajãvanam . pàtana¤ca bhavedvipre tribhiþ kçcchrairvyapohati . nãlãdàru yadà bhindyàdbràhmaõasya ÷arãrataþ . ÷oõitaü dç÷yate yatra dvija÷càndràyaõa¤caret . strãõàü krãóàrthasambhone ÷ayanãye na duptyati>% smçtiþ bhçguõàpyuktam %<strãkrãóà÷ayane nãlã bràhmaõasya na duùyati . nçpasya vçddhau vai÷yasya parvavarjaü vighàraõam>% tathà vastravi÷eùakçta÷ca pratiprasavaþ %<kambale pradçsåtre ca nãlãràgo na duùyati>% iti smaraõàt . %<nãlãraktaü yadà vastra vipraþ svàïgeùu dhàrayet . tantusanta tisaükhyàke vaset sa narake dhruvam>% . skànde kà÷ãkhaõóe %<nãlãraktaü tu yadvastraü dåratastadvivarjayet . strãõàü krãóàrthasaüyoge ÷ayanãye ga duùyati . mçte bhartari yà nàrã nãlãvastraü tu ghàrayet . bhartàgre narakaü yàti sà nàrã tadanantaram . kambale paññasåtre ca nãlãdomo na vidyate>% . ÷ådre vi÷eùaþ %<bràhmaõasya sitaü vastraü nçpate raktamulvaõam . pãtaü vai÷yasya ÷ådrasya nãlaü malavadiùyate . nãlaü malavat kçùõamiti>% vithàø pàø katicit nãlavaståni kavikalpalatàyàü dar÷itàni yathà ÷ukaþ ÷aivàlaü dårvà bàlatçõaü budhagrahaþ vaü÷àïkuraþ marakata indranãlamaõiþ . 24 màtràvçttabhede naø %<tàlapayodharanàyakatomarayajradharam pàõiyuta¤ca vidhàya bhàminã vçttavaram . nãlamidam phaõinàyakapiïgalasaülapitam paõóitamaõóalikàsukhadaü sakhi! karõagatam>% %<pari÷ãlaya nãlanicolam>% gãtagoø . %<÷ukràïganãlopalanirmitànàm>% màghaþ %<kaõñhaprabhàsaïgavi÷eùanãlàü kçùõakhacaü granthimatãü dadhànam>% kumàø . nãla÷yàmalakàlànàmãùadbhedàt ekaparyàyatà amare paryàyatayà teùàmukteþ . 25 diggajabhede nãràjana÷abde dç÷yam .

#<nãlaka># naø nãla + khàrthe saüj¤àyàü kan và . 1 kàcalavaõaü 2 vartalohe 3 asanavçkùe ràjaniø . nãlena varõeca kàyati kai--ka . 4 bhramare kãñabhede puø . %<yathà madhukarãü dhyàyan nãlakastanmayo bhavet>% vçhaø saüø 75 aø pàñhàntaram . vãjagaõitokte 5 avyaktarà÷isaüj¤àbhede puø %<yàvattàvat kàlako nãlako'nyovarõaþ pãto lohita÷caivamàdyàþ>% vãjaga0

#<nãlakaõñha># puüstrã nãlaþ kaõñho thasya . 1 ma÷åre akaraþ . 2 dàtyåhe kàlakaõñhe 3 gràmacañake 5 kha¤jane ca hemacaø striyàü sarvatra ïãù . 5 pãtasàre puø hemacaø vibheõa kàlakaõñhe 6 ÷ive puø amaraþ . %<skandhàdhiråóhojajvala nãlakaõñànurvãruhaþ ÷liùñatanånahãndraiþ>% %<avàpa bàlyocitanãlakaõñha!>% màghaþ %<kva nãlakaõñha! vrajasãtya alakhyavàk>% kumàø . 7 målake naø ràjaniø 8 ràkùasabhede puø %<ghaõñàjàlàvasaktàstu nãlakaõñhà vibhãùaõàþ>% bhàø sauø 8 aø nànàràkùasoktau ÷ivasya nãlakaõñhanàmanirvacanam harivaüø 133 aø anyathoktaü yathà %<dattaþ prahàraþ kuli÷ena pårva tave÷àna! suraràj¤à'tivãrya . kaõñhe nailyaü tena te yat pravçttaü tasmàt khyàtastvaü nãlakaõñheti kalyaþ>% 222 aø . anyathàpi tasya tathàtvamuktam %<tataþ prasabhamàplutya rudraü viùõuþ sanàtanaþ . jagràha kaõñhe bhagavànnãlakaõñhastato'bhavat>% . bhàgavate 58 aø tadviùaü jagdhumàrebhe prabhàvaj¤ànumodataþ . tataþ karatvalãkçtya vyàpi hàlàhalaü viùam . abhakùayan mahàdevaþ kçpayà bhåtabhàvanaþ . tasyàpi dar÷ayàmàsa svavãryaü jalakalmaùaþ . yaccakàra gale nãlaü tacca sàdhorvibhåùaõam . nãlagrãvàdayo'pyuktàrthe %<nãlagrãva! ÷ubhagrãva! sarvakàlaphalaprada>% . %<asau yo avasarpati nãnagrãvo vilohitaþ>% yajuø 16 . 7 rudràdhyàye . kha¤jana÷ca svanàmakhyàtaþ pakùibhedaþ kha¤jana÷abde 2456 pçø dç÷yam .

#<nãlakaõñhàkùa># puø nãlakaõñhapriyaþ ÷ivapriyo'kùo japamàlà yasya . rudràkùe ràjaniø . nãlakaõñhasya kha¤janasyàkùã vàkùi yasya ùac samàø . kha¤janatulyanetrayukte striyàü ùittvàt ïãù .

#<nãlakanda># puø nãlaþ kando målamasya . 1 viùakande 2 mahiùakande ca vçkùe ràjaniø .

#<nãlakamala># naø nãlaü kabhalam . 1 nãlapadme nityakaø . 2 nãlàütpale ràjani %<gaõe÷àya namonãlakamalàmalakàntaye>% lãlàø .

#<nãlakuntalà># strã nãlàþ kuntalà yasyàþ . durgàsakhãbhede %<sakhã ratnamukho nàma jagàdaivaü ÷ucismità . tàü nivàryàparà pràha sakhã sà nãlakunvalàm>% vçhaddharmapuø .

#<nãlakuraõñaka># puø karmaø . nãlajhiõñyàm ratnamàlà .

#<nãlakusumà># strã nãlaü kusumaü yasyàþ . nãlajhiõñyàü ràjani0

#<nãlakràntà># strã nãlena varõena kràntà . kçùõàparàjitàyàü ràjaniø .

#<nãlakrau¤ca># puüstrã (koü cavaka) kàlavake ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãp .

#<nãlagaïgà># strã nadãbhede ÷ivapuø .

#<nãlagaõe÷a># puø nãlavarõe gaõakrãóàkhye gaõe÷e %<karõikàyàü caturdikùu prathamaü påjayedimàn . gaõàdhipaü gaõe÷ànaü tçtãyaü gaõanàyakam . gaõakrãóaü pãtagauraraktanãlarucaþ kramàt>% ÷àø tiø 13 pañale %<gaõe÷àya namo nãlakamalàsanakàntaye>% lãlàø .

#<nãlagirikarõikà># strã karmaø . girikarõikàbhede ràjani0

#<nãla(là)ïgu># ni + lagi--ku upasargadãrghaþ dhàtorapi dãrgha iti kecit 1 kçmijàtau bhramaràdau 2 kusume ca ujjvaladaø . 3 devabhede puø %<kùipra÷yenàya vartikà nãlàïgoþ kçmiþ>% yajuø 24 . 30

@<[Page 4134b]>@
#<nãlacarman># naø karmaø . 1 nãlavarõacarmaõi . 6 baø . 2 tathà carmayukte triø .

#<nãlaja># naø nãlàt parvatàt jàyate jana--óa 5 taø . 1 vartalohe ràjaniø 2 nãlajàtamàtre triø .

#<nãlajhiõñã># strã karmaø . nãlavarõajhiõñyàü ràjaniø .

#<nãlatantra># naø cãnàcàràdiprakà÷ake tantrabhede

#<nãlataru># puø nityakarmaø . 1 nàrikele ràjaniø . 2 nãlavarõavçkùamàtre ca .

#<nãlatàla># puø talameva tàlaü svaråpaü nãlaü tàlamasya . 1 hintàle 2 tamàlavçkùe ca ràjaniø .

#<nãladårvà># strã karmaø . haridvarõadårvàyàü ràjaniø .

#<nãladruma># puø nityakarmaø . nãlavarõe asanavçkùe ràjaniø .

#<nãladhvaja># puø nãlavarõo dhvaja iva . 1 tàlavçkùe 6 baø . 2 nãladhvajavati triø ràjaniø 3 nçpabhede puø %<arjunasya hayo ràjan purãü màhiùmatãü yayau . nãladhvajena vãreõa rakùitàü durgamaõóitàm . nãladhvajasya mahiùã jvàlànàmnã sumadhyamà . svàhàü kanyàü prasåtàü sà sundare dharmatatparà>% jaiminãbhàrate à÷vamedhike 15 aø .

#<nãlanirguõóã># strã karmaø . nãlasindhuvàre ràjaniø .

#<nãlaniryàsaka># puø nãlavarõo niryàso yasya kap . 1 nãlavarõe'sanavçkùe ràjaniø . 6 baø . 2 kçùõavarõaniryàsayukte triø .

#<nãlapaïka># puø naø nãlaü païka iva . andhakàre trikàø .

#<nãlapatra># naø nãlaü patraü parõaü puùpadalaü và (pàvaói) yasya . 1 nãlavarõe utpale . 2 guõóatçõe 3 a÷mantakavçkùe 4 nãlàsanavçkùe 5 dàóime ca ràjaniø karmaø . 6 nãlavarõaparõe naø 6 vaø . 7 tadvati nãlavarõapatrayukte triø . 8 indãvare ÷abdacaø .

#<nãlapadma># naø karmaø . nãlavarõe padme ÷abdacaø .

#<nãlapiïgala># triø %<varõo varõena>% pàø karmaø . 1 nãlavarõayukte atha ca piïgalavarõayukte ca 2 gojàtibhede puüstrãø %<gavàü jàtãstu vakùyàmi ÷çõuùvaikamanà dvija! . prathamà gaurakapilà dvitãyà gaurapiïgalà . tçtãyà raktakapilà caturthã nãlapiïgalà . pa¤camã ÷uklapiïgàkùã ùaùñhã tu ÷uklapiïgalà . saptamã citrapiïgàkùã aùñamã vabhrurohiõã . navamã ÷vetapiïgàkùã da÷amã ÷vetapiïgalà . tàdç÷àstre'pyanaóvàhaþ kapilàstu prakãrtitàþ>% vçhadanã puø 15 aø .

@<[Page 4135a]>@
#<nãlapiccha># puüstrã nãlaü picchaü yasya . ÷yenakhage ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<nãlapiùñoóã># strã nãlàmlãvçkùe (nallavulaguóa) bhàùàprasiddhe kùupabhede ràjaniø .

#<nãlapunarõavà># strã marmaø . kçùõavarõapunarõavà÷àkabhede ràjaniø .

#<nãlapuùpa># puø nãlaü puùpamasya . nãlabhçïgaràje 2 nãlàmlàne ca . 3 granthiparõe naø 4 kçùõàparàjitàyàü strã ràjaniø 5 atasyàü (masinà) strã ïãp . khàrthe ka tatraiva .

#<nãlapçùñha># puø nãlaü pçùñhaü ghåmaråpeõàsya . vahno %<à bodhamaü nãlapçùñham vçhantam>% çø 5 . 431

#<nãlaporaka># puø ikùubhede su÷rutaþ ikùu÷abde 909 pçø dç÷yam %<såcãpatro nãlaporo naipàlo dãrghapatrakaþ . vàtalàþ kaphapittaghnàþ sakaùàyà vidàhinaþ>% su÷rute tahuõàdi .

#<nãlaphalà># strã nãla phalaü yasyàþ . jambåvçkùe ràjaniø .

#<nãlabhçïgaràja># puø karmaø . nãlavarõabhçïgaràje (nãlake÷ariyà) ràjaniø .

#<nãlamakùikà># strã karmaø . nãlavarõamakùikàyàm . snàtàluliptaü ya¤càpi bhajate nãlamakùitàþ . sugandhirvàti yo'kasmàt vrajanti te gatàyuùaþ su÷rutaþ .

#<nãlamaõi># puø karmaø . 1 indranãlamaõau hàràø . nãla÷abde dç÷yam . tadvarõatvàt 2 kçùõe vàsudeve ca nãlaratnamapyatra

#<nãlamallikà># strã nityakarmaø . vilve naivaõñuprakà÷ikà .

#<nãlamàdhava># puø karmaø . jagannàthadeve %<preùito'haü hariü draùñuü ma¤casthaü nãlamàdhavam>% skaø puø utkaø 7 traø .

#<nãlamàùa># puø nityakarmaø . ràjamàùe ràjaniø .

#<nãlamãlika># puø nãlà mãlikà nimãlanaü yasma . khadyote ÷abdamàlà .

#<nãlamçttikà># strã nãlà mçttikeva . 1 puùpakà÷o÷e ràjaniø karmadhàø . 2 nãlavarõamçttikàyàm . nãlà mçttikà yatra . 3 tadyukade÷àdau triø .

#<nãlamehin># puø nãlaü tadvarõaü ÷ukraü mehati miha--õini . nãlavarõamehayukte %<paittikeùu nãlamehinam>% su÷rutaþ .

#<nãlaràji># puø 6 taø . tamastatau %<ni÷à ÷a÷àïkakùatanãlaràjayaþ>% çtusaüø .

#<nãlalocana># triø nãlaü locanaü netraü yasya . nãlavarõanetrayukte %<÷àkahàrã ca puruùo ja yate nãlalocanaþ>% ÷àtàø ÷àkaharaõapàpena tathàtvamam jàyate ityuktam .

#<nãlalohita># puø %<varõàvarõana>% pàø karmaø . kaõñhena nãle ke÷eùu lohitavarõayukte 1 ÷ive amaraþ . %<aü÷àyute niùikasya nãlalohitatisaþ>% kçpàø %<dràpe anyasaspate daridra! nãlalohita!>% yajuø 16 . 47 %<prajàrthaü varayàmàsa nãlalohitasaüj¤itam>% bhàø ànuø 16 aø . 2 ni÷ritanãlalohitavarõe 3 tadyute triø . 4 bhåbhijabyàü strã ÷abdacaø .

#<nãlalauha># naø nityakaø . vartalohe ràjaniø .

#<nãlavarùàbhå># puø varùàvàü bhavati bhå--kvip karmaø . 1 kçùõavarõamårvàlatàyàü 2 kçùõabheke ca .

#<nãlavallã># strã karbhaø . vandàyàm (paragàchà) ratnamàlà .

#<nãlavasana># triø nãlyà raktam an nãlaü vasanamasya . 1 nãlavastrayukte 2 ÷anaivare puø hàràø . 3 balaràme ca puø karmaø . 4 nãlavarõa vastre nãlavastràdayo'pi eùvartheùa . %<strãkrãóà÷ayanãyàdau nãlavastraü na duùyati>% nãla÷abde dç÷apram . %<pari÷ãlaya nãlanicolam>% gãtaø goø %<nãlavàsà ekakuõóalohalakakudi kçtasubhagasundarabhujaþ>% (valaràmaþ) bhàgaø 5 . 25 . 8 .

#<nãlavãja># puø nãlaü vojamasya . 1 nãlàsane ràjaniø 2 nãlavarõavãjayuktamàtre triø .

#<nãlavuhnà># strã karmaø . nãlavarõe vuhnàbhede ràjaniø .

#<nãlavçkùa># puø karmaø . ajàntryàü nãlàsane vçkùabhede ràjaniø .

#<nãlavçnta(ka)># naø nãlaü vçntamasya và kap . tåle ràjaniø .

#<nãlavçùa># puø nityakarmaø . vi÷eùanakùaõàkrànte vçùabhede tallakùaõa mukraü ÷aø taø ÷aïkhena %<lohito yastu varõena mukhe pucche ca pàõóaraþ . ÷vetaþ khuraviùàõàbhyàü sa vçùo nãla ucyate>% %<sa vçùo nãla ucyate>% ityukteþ nãla÷abda svaiva tatràrthe pàribhàùikatvaü tasya sàmànàdhikaraõyadyotanàyaiva vçùa÷abdapayogaþ . ataeva %<nãlaü và vçùamutsçjet>% devãpuø vàkye vyaþsaprayogaþ . nãlaùaõóapramokùeõa abhàvàsyàü tilodakaiþ bhàø anuø 165 aø vçùàrthakaùaõóa÷abdaprayoga÷ca . lohito yastu varõena ÷aïkhavarõakhuro vçùaþ . làïgåla÷iraso÷caiva sa vai nãlavçùaþ smçtaþ iti vacane'pi na samudàye pàribhàùikatvam kintu nãla÷abdasyaiva sàmànyàdhikaraõyadyotanàya vçùa÷abdaprayogaþ pårvokahetoþ . evaü lohitavçùa÷abde'pi lohita÷abdasyaiva pàribhàùikatvam yathoktaü viùõusaüø %<jãvavatsàyàþ payasvinyàþ putraü sarvalakùaõopetaü nãlaü lohitaü và sukha pucchapàda÷çïga÷uklaü yåthasyàcchàdakam>% . nãlaùaõóàdayo'pyatra .

@<[Page 4136a]>@
#<nãlavçùà># strã nãlavarõaü patraü puùpaü phalaü ca varùati prasåte vçùa--ka . vàrtàkãbhede ràjaniø .

#<nãlavrata># naø vratabhede %<yastu nãlotpalaü haimaü ÷arkaràpàtrasaüyutam . ekàntaritanaktà÷ã samàpte vçùabhaü dadet . sa vaiùõavapadaü yàti nãlavatamidaü smçtam>% matsyapuø .

#<nãla÷ikhaõóa># triø nãlaþ ÷ikhaõóo'sya . 1 nãlavarõa÷ikhaõóayukte 2 rudrabhede puø %<rudra! jañã÷a! bheùaja! nãla÷ikhaõóa! karmakçt!>% athaø 2276 .

#<nãla÷igru># puø karmaø . nãlavarõapuùpayukte ÷obhà¤janabhede ràjaniø .

#<nãlasandhyà># strã nãlà sandhyeva . kçùõàparàjitàyàü ràjani0

#<nãlasarasvatã># strã dvitãyavidyàyàü tàràyàm màtarnãlasarasvati! praõamatàü saubhàgyasampatprade! iti tatstotram . %<nãlà ca vàkpradà ceti tena nãlasarasvatã>% tantrasàre tannàmaniruktiþ . tanmantrastu tatraiva %<tàràdyà pa¤cavarõevaü ÷rãmannãlasarasvatã . sarvabhàùàmayã ÷uddhà sarvadevainemaskatà>% (%<oü ttrãü huü ka phañ>%) 3281 pçø tàriõã÷abde dar÷ite tàriõãgaõe sarasvatãpadaü nãlasarasvatãparam .

#<nãlasàra># puø nãlaþ sàro'sya . tinduvçkùe (taüda) ràjaniø .

#<nãlasindhavàra># puø karmaø . nãlanirguõóyàm ràjaniø .

#<nãlaskandhà># strã nãlaþ skandho'syàþ . nokarõãnatàyàm naighaõñuprakà÷ikà .

#<nãlà># strã 1 nãlamakùikàyàm amaraþ . 2 nãlapunarõavàyàü 3 nãlyoùadhau ca ràjaniø atra bàø na ïãù . 4 mallaràgasya strãbhede vçhaddhamapuø . asyànyo'rtho nãla÷abde dç÷yaþ

#<nãlàïkitadala># puø nãlàïkitaü dalamasya . tailakande naighaø praø .

#<nãlàïga># puüstrã nãlamaïgaü yasya . 1 sàrasakhage ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 nãlavarõàïgayuktamàtre triø striyàü svàïgatvàt ïãù .

#<nãlà¤jana># naø karmaø . 1 sauvãrà¤jane (tuüte) ràjaniø %<nãlàkunacayaprakhyàm>% tantrasàraþ . nãlaü meùama¤jayati anji--õic--lyu . 2 vidyuti jañàø karaõe lyuñ ïãp . 3 kàlà¤janãkùupe ràjaniø .

#<nãlà¤jasà># strã nãlama¤jati anji--õic asac . 1 apsarobhede 2 nadãbhede 3 vidyuti ca mediø .

#<nãlàdrikarõikà># strã karma0! kçùõàparàjitàyàü ràjaniø nãlàparàjità'pyatra .

#<nãlàmbara># puø nãlamambaraü yasya . 1 baladeve 2 ÷anai÷care ca karmaø . 3 nãlãrakte vastre naø . 6 baø . 4 tadvati triø . nãlamambati avi--araõ . 5 tàlã÷apatre ràjaniø .

#<nãlàmbuja># naø karmaø . nãlapadme ratnamàlà nãlàmbujàtàdayo'pyatra .

#<nãlàmbujanman># naø nãlavarõamambujanma . nãlotpale amaraþ

#<nãlàmlà># puø ãùatkàlena àmlàyati à + mlà--ka karmaø . 1 nãlajhiõñyàm . tasyà hi puùpamalpakàlenaiva galati . 2 ÷yàmàmlatràü strã gauràø ïãù . nãlàmlànãtyapyatra .

#<nãlàlu># puø karmaø . ÷yàmavarõakande àlubhede ràjaniø .

#<nãlà÷ã># strã nãlaü varõama÷nute vyàpnoti a÷a--aõ upaø saø gauràø ïãù . nãlanirguõóyàü nãlasindhuvàre ràjaniø .

#<nãlà÷oka># puø karmaø . nãlavarõe a÷oke %<sàlena kalmaùàlã, raktà÷okena raktàmlànã ca . pàõóåkaþ kùãrikayà nãlà÷okena såkarakaþ>% vçø saüø 29 aø vanarapati bhedavçddhyà ÷asyabhedavçddhyuktau .

#<nãlà÷man># puø karmaø . nãlabhaõau %<nãlà÷madyutimàsyaùàda da÷akàü seve mahàkàlikàm>% mahàkàlãdhyàmam . %<nãlà÷madyutibhiduràmbhaso'paratra>% màghaþ .

#<nãlàsana># puø karmaø . (piyàsàla) vçkùabhede ràjaniø .

#<nãli># puø nãla--in . jalajantubhede %<madyaü nãli¤ca làkùà¤ca sarvà÷caika÷aphàüstathà>% avikreyoktau mahaþ . %<nãlirjalajantuþ>% kullåø .

#<nãlikà># strã nãlã ivàrthe ka nãla--õvul ka kàpi ana ittvaü và . 1 nãlasindhuvàre ràjaniø 2 nãlinyàü 3 nãla ÷ephàlikàyàü mediø . 4 netrarogabhede %<sa eva liïganà÷a÷ca nãlikàkàcasaüj¤itaþ>% su÷rutaþ . 5 kùudrarogabhede %<krodhàya saüprakupito vàyuþ pittena saüyutaþ . mukhamàgatya sahasà maõóalaü visçmatyataþ . nãrujaü hanukaü ÷yàvaü taü vyaïgamiti nirdi÷et . kçùõamevaüguõaü gàtre puùpe và nãlikà viduþ>% màdhavakaraþ . jalasya 6 jvaravi÷eùe %<bhåmeruùarà vçkùasya koñaraþ jalasya nãlikà>% ityàdi .

#<nãlin># triø nãlo bhåmnà prà÷astyena và'styasya ini . pra÷astanãlavarõayukte striyàü ïãp . sà ca 2 àjaùãtunçpasya patnãbhede puø nãla÷abde dç÷yam àjagãóhakha nãlitthà pra÷àntirudapadyata harivaüø 32 aø . 3 nãlyauùadhau ca .

#<nãliman># puø nãlasya bhàvaþ imanic . nãlavarõe ka¤jakamalinavilocanacumbanaviracitanãlimaråpas gãtayo0

@<[Page 4137a]>@
#<nãlãràga># puø %<nacàti÷obhate yannàpaiti prema manogatam . ttannãlãràgamàkhyànti yathà ÷rãràmasãtayoþ>% sàø daø ukte 1 premabhede . so'syàsti ac . 2 pårvoktapremayukte saüsi 3 tathàvidhastriyàü strã hemacaø . nãlyàràga iva . 4 nãlavarõe ÷abdacaø . svàrthe ka . nãlikà'pyatra netrarogabhede ca %<nãlikàkàcasaüj¤itaþ>% su÷rutaþ .

#<nãlãroga># puø akùirogabhede %<airmyaü hanyàdàrmyanaktàndhyakàcàn nãlãroga taimiraü cà¤janena>% su÷rutaþ .

#<nãlãvçkùàkçti># puø nãlãvçkùasvàkçtirivàkçtirasya . ÷arapuïkhe ÷abdàrthaciø .

#<nãlotpala># naø karmaø . nãlavarõe utpale %<vilambinãlotpalakarõapåràþ>% màghaø %<nãlotpalaü vibhratã>% tàràdhyànam . ida¤ca a¤janàdigaõe su÷rute pañhitvà tadguõa ukto yathà %<a¤janarasà¤jananàgapuùpapriyaïgunãlotpatvanaladanalinake÷aràõi maghåka¤ceti . a¤janàdirgaõà hyeùa raktapittanivarhaõaþ>% .

#<nãlotpalàdyaghçta># naø cakrapàõidattokte dhçtabhede %<nãlotpalo÷ãramadhåkayaùñãdràkùà vidàrãku÷apa¤camålaiþ . svàjjãvanãyai÷ca ghçvaü vipakvaü ÷atàvarãkàrasadugdhami÷ram . taccharkaràpàdayutaü pra÷astam asçgdare vàrutaraktapitte . kùãõe bale retasi saüpranaùñaü kçcche ca raktaprabhaye ca gumme>%

#<nãlotpalin># puø nãlotpalaü dhàryatvena yadvarõo vàstyasya ini . ma¤jughoùe ÷ivàü÷abhede trikàø .

#<nãvara># puø nã--ùvarac niø . 1 parivràji 2 vaõijake 3 vàstavye ca mediø .

#<nãvàka># puø niyataü vàko vacanaü ni--vaca--vakù dãrghaþ . 1 mahàrùahetordhànyasya saüprayogakàrake amaraþ . nivçttau avyayãø . 2 vacananivçttau avyaø .

#<nãvàra># puø ni + vç--gha¤ dãrghaþ . tçõadhànyabhede %<nãvàrasàkàdikaóaïgarãyaiþ>% %<apatyairiva nãvàrabhàgadheyocitairmçgaiþ>% raghuþ %<nãvàraphalamålà÷ànçpãnapyati ÷erate>% bhaññiþ . sa ca kudhànyaü yathoktaü su÷rute %<koradåùaka÷yàmàkanãvàrasàntanutuvarakoddàlakapiyaïgumadhålikà nàndãmukhãkuruvindagavedhukàvarukatodaparõãnukundakareõu yavaprabhçtayaþ kudhànyavikùeùàþ . uùõàþ kaùàyamadhuràsåccàþ kañuvipàkinaþ . ÷leùmannà baddhaniùyandàvàtapittaprakopaõàþ . kavàyamadhuràsteùàü ÷ãtapittàpahàþ smçtàþ . nãvàraþ ÷otatvoyàhã pittakùutkaphavàtakçt>% bhàvapraø . svàrthe ka . tatràrke %<nãvàrakàdayo ÷ruddhàdaya÷ca samàsena kaùàyovargaþ>% su÷ruø .

@<[Page 4137b]>@
#<nãvi(vã)># strã nivyayaüti nivãyate và ni + vye--in yalopa dorghau óicca và ïãp . 1 baõijàü måladhane 2 strãkañãvastravanthe amaraþ %<nãviü prati praõihite ca kare priyeõa>% sàø daø %<nãvãratikramya sitetarasya>% kumàø %<àlocya priyatamamaü÷uke vinãvau>% màghaþ %<nivãpravi÷raüsanakaraþ>% bhàø strãø 24 aø . 3 vastramàtre %<avanijya pårvavannã viü vi÷rasya namova ityàdi>% kàtyàø 41154 ràjaputràderbandhake subhåtiþ tatra måladhane %<nijagçhamivànupravi÷ya nãviü sàramahatãmàdàya giramàm>% da÷akuø .

#<nãvra># naø nãdhra÷abdàrthe pañale amare pàñhàntaram .

#<nãvçt># puüstrã niyataü vartate'tra ni + vçta--àdhàre kvip dãrghaþ . de÷e janapade amaraþ %<gamikarmãkçtanaikanãvçtà>% naiùaø .

#<nã÷àra># puø nitaràü ÷ãryete himànilàvatrànena và ni + ÷é--karaõe àdhàre và gha¤ dãrghaþ . himànilanivàraõe 1 pràvarane 2 kàõóapañe ca (kànàt) amaraþ .

#<nãhàra># puø nihriyate ni + hç--karmaõi gha¤a dãrghaþ . ghanãbhåte 1 ÷i÷ire 2 hime ca amaraþ %<nãhàrajàlamalinàþ punaruktasàndràþ>% màghaþ vçø raø ñãkokte trayoviü÷atiragaõàtmake 2 daõóakabhede .

#<nu># avyaø nudati nauti và nuda--nu--và mitaø óu . 1 vikalpe 2 anunaye 3 atãte 4 pra÷ne 5 hetau 6 vitarke 7 apamàne 8 àde÷e 9 anutàpe ca mediø %<kùàlitaü nu gamitaü nu badhånàm>% màghaþ aya¤càtrotpekùàdyotakaþ . kvacit saü÷ayàlaïkàradyotaka÷ca .

#<nuóa># badhe tuø kuø paraø sakaø señ . nuóati anuóãt . nunoóa aõopade÷atvàt na õatyaü pranuóati .

#<nuti># strã nu--ktin . 1 stave 2 praõàme ca .

#<nutta(nna)># triø nuda--kta . 1 prerite 2 kùipte ca amaraþ %<adastvayà nuttamanuttamaü tamaþ>% màghaþ . pakùe ktatasya naþ pårvadasa naþ . %<na nonanunnonunnononànà nànànanà nanu . nunno'nunnonanunnenonànenànunnanunnanut>% kiràø .

#<nåtana># triø navaeva navasya tnaptanapkhàr÷ca pàø svàthe tanaù nåràde÷a÷ca . navãne amaraþ %<nåtanajaladhararucaye>% bhàùàø %<pra÷amasthitapårvapàrthivam kulamamyutanåtane÷varam>% raghuþ .

#<nåtra># triø nava eva nava + nåtanavat tnap nåràde÷a÷ca . navãne amaraþ %<nåtrà indra! te rathamçcitã bhåmaþ>% çø 8 . 21 . 7

#<nåda># puø nudati pàpaü ka pçùoø dãrghaþ . a÷vatthàkàre brahmadàruvçkùe amaraþ .

#<nånam># avyaø nu + una--pi . 1 vitarke 2 ni÷cite 3 smaraõe amaraþ 4 vàkyaparaõe 5 utprekùàdyotane ca mediø %<kùudre'pi nånaü ÷araõaü prapanne>% %<na vetsi nånaü yataevamàttha màm>% kumàø %<nånaü ÷aïke dhruvaü pràyonyånamityevamàdayaþ>% sàø daø utprekùàdyotakoktau .

#<nåpura># naø nå--kvip nuvi purati pura--antagamane ka . (nepura) pàdàïgade amaraþ %<apsaronåpuraravaiþ prançtyadvarabarhiõaþ>% bhàø vaø 146 aø .

#<nç># naye bhvàø paø akaø aniñ . narati anàrùãt manàra aõopade÷atvàt na õatvaü pranarati %<õopade÷àlvanardanàñinàthnàdhnandnakak nçnçtaþ>% . %<narda ÷abde naña avasyandane curàdiþ nàñãti dãrghanirde÷àt aña nçtàviti ghañàdirneha gçhyate nàthra nàdhç yàc¤àdau ñu nadi samçdvau nakva nà÷ane nç nate nçto gàtravikùepe etadbhinnà õopade÷àþ>% iti manoramà . bhç naye señ ityanye

#<nç># puø nã--çn óicca . 1 manuùye 2 puruùe ca amaraþ . nà narau naraþ nçn nuþ naõàü nçõàm . %<nçõàbhekogamyastvamasi ùayasàmarõava iva>% puùpadantastrãtram . %<anye kçtayuge néõàü yugahlàsànuråpataþ>% manuþ . 3 netari triø 4 gaïkau puø . manuùyajàtau striyàü ïãù vçddho nàrã %<nàrãõàmanukçcamàcarasi cejjànàsi>% sàø daø .

#<nçkapàla># naø 6 taø . narasya kvapàle ÷ãrùàsthni nçkaroñikàpyatra strã .

#<nçke÷arin># puø nà càsau ke÷arã ca . narasiühe viùõoravatàrabhede narasiüha÷abde dç÷yam .

#<nçga># puø au÷ãnare 1 nçpabhede 2 tatpatryàü strã . darvà÷abde 3473 pçø målaü dç÷yam . %<ràjarùestasya ca sarinnamasya bharatarùabha! . ramyatãyà bahujalà payoùõã dvijasevità>% bhàø vaø 88 aø . sa ca aj¤ànàt svakãya dhenubuddhyà bràhmaõadhenuü vipràya dattvà kçkalàsatàü pràpta ityeùà kathà bhàø anuø 70 aø dç÷yà .

#<nçgadhåma># puø tãrthabhede ÷abdàrthaø .

#<nçcakùas># puø nérn caùñe pa÷yati bhakùyatvena cakùa--asun na khyàde÷aþ . 1 ràkùase hemacaø . 2 manuùyadar÷ake ca %<÷yeno nçcakùà agneùñvà cakùuùàvapa÷yàmi>% tàõóyaø bràø . 3 deve ca %<nçcakùasàü bhàgo'si>% yajuø 14 . 24 %<nén ÷ubhà÷ubhakartçn cakùate jànanti ye te nçvakùaso devàþ>% vedadã0

#<nçcakùus># puø kãrave sanãthaputre bhàvini nçpabhede %<sunãbastasya bhavità nçcakùuryatsukhã nalà>% bhàgaø 9 . 22 . 28 ÷loø .

@<[Page 4138b]>@
#<nçjala># gaø 6 taø . 1 manuvyanetrajale nçniþmçtaü jalam ÷àø taø . 2 màbavamåtre hemacaø .

#<nçta># nartane divàø paø akaø señ . nçtyati anartãt nanarta nartiùyati nartsyati . nçttam nçtyam . ninçtõati narãnçyate . narãnattiü narnarti narãnarãti narnarãti . aõoùade÷atvàt sati nimitte na õatvam . prançtyati nartakaþ nartakã . %<nçtyati yuvatijanena samaü sati! virahijanasya durante>% gãtagoø %<nçtyanti gokarõa÷arãrabhakùàþ>% corapaø .

#<nçti># strã nçta--gàtravikùepe in kicca abhivànàt strãtvam . nartane ÷abdacaø .

#<nçtu># puø nçta--ku . nartake %<te'parãtaü nçto ÷avaþ>% çø 8 . 24 . 9 %<nçtå janiman yaj¤ivànàm>% çø 6 . 63 . 5 %<nçtå nartakàva÷vinau>% bhàø %<vajreõa dà÷uùe nçto!>% çø 1 . 130 . 7

#<nçtå># triø bhçta--kå . 1 nartake . nén tårvati hinasti tårùa-- kvip . 2 narahiüsake ca %<nçtårivàporõute>% çø 1 . 92 . 4

#<nçtta(tya)># naø nçta--kta kyap và . tàlamànayukte savilàsàïgavikùeparåpe nartane %<tàõóavaü nañanaü nçtyaü làsyaü nçtya¤ca nartane>% amare ãùadbhede'pi paryàyatà . tallakùaõàdi yathà %<devarucyà pratãto yastàlamànarasà÷rayaþ . savilàso 'ïgavikùepo nçtyamityucyate budhaiþ . tàõóava÷ca tathà khàsyaü dvividhaü nçtyamucyate . aïgavikùepabàhulyaü tathàbhinaya÷ånyatà . yatra sà peralistasyàþ saüj¤à de÷ãti lokataþ . kledanaü bhedanaü yatra bahuråpà mukhàvalã . tàõóavaü bahuråpantadvàruõàgalamuddhatam . churitaü yauvata¤ceti làsya>% dvividhamucyate . yatràbhinayàdyairbhàvairasairà÷leùacumbanaiþ . nàyikànàyakau raïge nçtyata÷churitaü hi tat . madhuraü badvalãlàbhirnañãbhiryatra nçyate . va÷ãkaraõavidyàbhaü tallàsyaü yauvataü matam . geyàduttiùñhate vàdyaü vàdyàduttiùñhate layaþ . layatàlasamàrabdhaü tato nçtyaü pravartate saïgãtadàø . aparåpasya nçtyaü vyarthaü yathà %<nçtyenàlamarupeõa siddhirnàñyasya råpataþ . càrvadhiùñhànavannçtyaü nçtyamanyadvióambanà>% iti màrkaø puø %<raïgasya dar÷ayitvà nartakã nivartate yathà nçtyàt>% sàø kàø . %<gopàïganà nçtyamanandayattam>% bhaññiþ .

#<nçtyapriya># triø nçtyaü priyamasya . 1 nartagapriye 2 tàõóavapriye ÷ive puø 3 kumàrànucaramàtçbhede strã %<nçtyapriyà ca ràjendra! ÷atolåkhalamekhalà>% bhàø ÷aø 47 naø .

#<nçtya÷àlà># strã 6 taø . (nàcadhara) nàñyagçhe

@<[Page 4139a]>@
#<nçtyasthàna># naø 6 taø . nçtyàdhikaraõe raïgasthàne amaraþ .

#<nçdurga># naø nçveùñitaü durgam ÷àø taø . manuùyarathàdiveùñite nçpasyà÷rayaõãye durgabhede (gaóa) bhede %<nçdurgaü giridurgaü và samà÷ritya vaset nçpaþ>% manuþ %<nçdurgaü caturdigavasthàyihastya÷varathayuktavahupàdàtarakùitam>% kållåø .

#<nçdeva># puø gà deva iva . naradeve nçpe amlànamàlàü vipulàü ca patrairdevà nçdevà÷ca %<bhidàü na bhejuþ>% naiùaø .

#<nçdharman># puø narasyeva dharmo'sya anic samàø . 1 kuvere hemacaø 2 manuùyadharmayuktamàtre triø striyàü và ïãp .

#<nçnamana># naø 6 taø . nçbhirnamyate nama--karmaõi lyuñ pårvapadàditi õatve pràpte kùumràø na õatvam . 2 manuùyanamanãye devàdau .

#<nçpa># puø nén pàti rakùati pà--ka . %<caturyojanaparyanteùvadhikàrã nçpo bhavet>% ityukte 1 ràjavi÷eùe 2 ràjamàtre ca amaraþ . nçpàdilakùaõaü yathà %<caturyojanaparyantamadhikàro nçpasya ca . yo ràjà tacchataguõaþ sa eva maõóale÷varaþ . tasmàdda÷aguõo ràjà ràjendraþ parikãrtitaþ>% brahmavaivarte ÷rãkçùõajanmakhaõóe 86 aø . tatpra÷aüsà yathà %<aputtrasya nçpaþ putro nirdhanasya dhanaü nçpaþ . amàturjananã ràjà atàtasya pità nçpaþ . anàthasya nçpo nàtho hyabhartuþ pàrthivaþ patiþ . abhçtyasya nçpo bhçtyo nçpa eta nçõàü sakhà . sarvadevamayo ràjà tasmàttvàmarthaye nçpa!>% kàlikàpuø 50 aø . %<vyavahàrànnçpaþ pa÷yedvidvadbhiþ bràhmaõaiþ saha>% yàj¤aø %<nçpeõa ùàõigrahaõaspçheti>% naiùaø . 2 ùoóa÷asaükhyàyàm bhàrate ùoóa÷ànàmeva ràj¤àü màhàtmyavi÷eùakathanàt nçpa÷abdasya tatsaïkhyàvàcitvam ùoóa÷a nçpà÷ca bhàø droø 55 adhyàyàdau ùoóa÷aràjikaparvaõyuktàþ tatraiva dç÷yàþ . %<bhuvi nçpamitahasteùvaïgalagnaü tadagram>% lãlàø . ràjye ekançpakaraõasyàva÷yakatà tatra vi÷eùa÷ca au÷anasanãtipari÷iùñe 1 aø ukto yathà %<sadaikanàyakaü ràjyaü kuryànna bahunàyakam . nànàthakaü kvacidapi karturopsitamåtaye . ràjakule tu vahavaþ puruùà yadi santi hi . teùu jyeùñho bhavedràjà ÷eùàstatkàryasàdhakàþ . garãyàüsovaràþ sarve sahàyebhyo bivçddhaye . jyeùñho'pi badhiraþ kuùñhã måóho'ndhaþ ùaõóa eva yaþ . sa ràjyàrho bhavennaiva bhràtà tatsuta eva và . na kaniùñho'pi, jyeùñhasya bhràtuþ putrastu ràjyabhàk . dàyàdànàmaikamatyaü ràj¤aþ ÷revaskaraü param . pçthagbhàvo vinà÷àya ràjyasya ca kulasya ca . ataþ svabhoga sadç÷àn dàyàdàn kàrayennçpaþ . avyàhatàj¤aþ saütuùyecchatrasiühàsanairapi . ràjyavibhajanàcchreyo na bhåpànàü bhavet khalu . alpãkçtaü vibhàgena ràjyaü ÷atrurjighçkùati . ràjyaturyàü÷adànena sthàpayettàn samantataþ . caturdikùvatha yà de÷àdhiùàn kuryàt sadà nçpaþ . gogajà÷voùñrakoùàõàmàdhipatye niyojayet . senàdhikàre saüyojyà nàndhavàþ ÷yàlakàdayaþ . svadoùadar÷akàþ kàryà guravaþ suhçda÷ca ye . vastràlaïkàrapàtràõàü striyo yojyàstu dar÷ane . svayaü sarvaü ca vimç÷et paryàyeõa ca durnayet . mantrayenmantribhiþ sàrdhaü bhàvi kçtyaü tu nirjane . antarve÷mani ràtrau và divà và'nyavi÷odhite . suhçdbhirbhràtçbhiþ sàrdhaü sabhàyàü putrabàndhavaiþ . ràjakçtyaü sainyapai÷ca sabhyàdyai÷cintayennçpaþ>% .

#<nçpakanda># puø kandànàü nçpaþ ÷reùñhaþ ràjadaø . ràjapalàõóau ràjaniø .

#<nçpagçha># naø 6 taø . ràjamandire tallakùaõàdi vçø saüø 53 aø %<uttamamaùñàbhyadhikaü hasta÷ataü nçpagçhaü pçthutvena . aùñàùñonànyevaü pa¤ca sapàdàni dairghyeõa>% au÷anasanãtipari÷iùñe 1 aø tadvivçtiryathà %<ràjagçhaü sabhàmadhyaü gavà÷vagaja÷àlikam . pra÷asta vàpãkåpàdijalayantraiþ su÷obhitam . sarvataþ syàt samabhujaü dakùiõoccamudaïnatam . ÷àlàü vinà naikabhujam tathà viùamabàhukam . pràyaþ÷àlà naikabhujà catu÷àlaü vinà ÷ubhà . ÷astràstradhàribhiryuktapràkàraü suùñhuyantrakam . sannikçùñacaturdvàraü caturdikùu su÷obhanam . divàràtrau sa÷astràstraiþ pratikakùàsu gopitam . caturbhiþ pa¤cabhiþ ùaómiryàmikaiþ parivartakaiþ . nànàgçhopakàryàññasaüyutaü kalpayet sadà . vastràdimàrjanàrthaü ca snànàrthaü yajanàrthakam . bhojanàrthaü ca pàkàrthaü pårbasyàü kalpayet gçham . nidràrtha¤ca vihàràrthaü pànàrthaü rodanàrthakam . dhànyàrthaü dvàrapàlàrthaü dàsãdàsàrthameva ca . utsargàrthaü grahàn kuryàt dakùiõasyàmanukramàt . go khagoùñragajàdyarthaü grahàn pratyak prakalpayet . rathavàjyartha÷astràrthavyàyàmayàmikàrthakam . vastràrthakaü tadbharàrthaü vidyàbhyàsàrthameva ca . udak grahàn prakurvãta suguptàn sumanoharàn . yathàmukhàni và kuryàdgçhàõyetàni vai nçpaþ . dharmàdhikaraõaü ÷ilpa÷àlàü kuryàdudag grahàn . pa¤camàü÷àdhikocchràyàü bhittiü vistarato gçhe . koùñhaviratàraùaùñhàü÷asthålà sà ca prakãrtità . ekabhåme ridaü mànamårdhamårdhvaü samantataþ . stambhai÷ca bhittibhirvàpi pçthak koùñhàni saünyamet . trikoùñhaü pa¤cakoùñhaü và saptakoùñhaü gçhaü smçtam . dvàràrthamaùñadhà bhaktaü dvàrasyàü÷au tu madhyamau . dvau dvau kùeyau caturdikùu dhanaputrapadau nçõàm . tatraiva kalpayet dvàraü nànyatra tu kadàcana . vàtàyanaü pçthak koùñhe kuryàdyàdçk sukhàvaham . anya gehadvàraviddhaü gçhadvàraü na kàrayet . vçkùakoõastambhamàrga pãñhakåpai÷ca vedhitam . pràsàdamaõóapadvàre màrbhavedho na vidyate . gçhapãñhaü caturthàü÷amucchràyasya prakalpayet . prasàdànàü maõóapànàü càrdhàü÷aü càpare jaguþ . para vàtàyanairviddhaü nàpi vàtàyanaü smçtam . hãnà nimnà chadirna syàttàdçk koùñhasya vistaraþ . svocchàyasyàrdhamålaika pràkàraþ samamålakaþ . tçtãyàü÷akamålo và hrasvasyàrdha pravistaraþ . ucchritastu tathà kàryo dasyubhirna vilaïgyate . yàmikairakùito nityaü nàlikàstrai÷ca saüyutaþ . bahusudçóhagulma÷ca sugavàkùapraõàlikaþ . svahãnamahàpràkàro hyasamãpamahodharaþ . parikhà tatra kàryà ca khàtàt dviguõayistarà . nàtisamãpapràkàrà hyagàdhasalilà ÷ubhà . yuddhasàdhanasambhàraiþ suyuddhaku÷alairvinà . na ÷reyase durgavàme ràj¤aþ syàd bandhanàya vai>% .

#<nçpa¤jaya># puø anyàn nçpàn jayati ji--kha÷ . paurave nçpabhede %<kùemyàt suvãro nçpatiþ suvãràttu nçpa¤jayaþ . nçpa¤jayo bahuratha ityete pauravàþ smçtàþ>% harivaüø 20 aø .

#<nçpati># puø nén pàti pà--óati 6 taø . 1 kuvera 2 nçpàle ràjani ca ÷abdaratnàø %<jàtàbhighaïgo nçpatirniùaïgàt>% raghuþ . nçnàthàdayo'pi ràjani . 3 kùatriye %<nçpatervarõayordvayoþ>% manuþ .

#<nçpativallabha># puø 6 taø . 1 vañikàtmake auùadhabhede %<jàtãphalaü lavaïgàbdatvagelàñaïgaràmañham . jãraka¤ca yavànã ca vi÷vàsaundhavapatrakam . lauhamabhraü rasaü gandhaü tàmraü pratye ka÷aþ palam . maricaü tripalaü dattyà chàgodugdhena peùayet . dhàtrãrasena và piùñvà vañikàü kuru yatnataþ . ÷rãmadgagananàthena vicintya parinirsitaþ . såryavattejasà càyaü raso nçpativallabhaþ . aùñàda÷avañãü khàdet pavitraþ såryadar÷akaþ . hanti mandànalaü sarvabhàmadoùaü visåcikàm . plãhagulmodaràùñhãlà yakçt pàõóuhalãsakam . hçcchålaü kaõñha÷åla¤ca cakùuþ÷åla¤ca kàmalàm . ÷iraþ÷ålaü kañã÷ålamànàhamoùñha÷ålakam . kàsa÷vàsàmavàta¤ca ÷lãpadaü ÷othamarbudam . galagaõóaü gaõóamàlàmamlapitta¤ca gardabhãm . krimikuùñhàni dadråõi vàtaraktaü bhagandaram . upadaü÷amatãsàraü grahaõyar÷aþpramehakam . a÷marãü måtrakçcchra¤ca måtràdhàtamasçgdaram . jvaraü jãrõajvaraü kaõóåü tandràlasyaü vamiü bhramim . dàhavidradhi hikkà÷ca jaóagadgadamåkatàþ . bàdhiryaü svarabheda¤ca muùkavçddhivisarprakàn . urustambhaü raktapittaü gudabhraü÷àruciü tçùàm . karõanàsànu÷othàü÷ca dantaroga¤ca pãnasam . sthaulya¤ca ÷ãtapitta¤ca sthàvaràõi viùàõi ca . vàtapittakaphotthàü÷ca dvandhajàn sànnipàtikàn . sarvarogacayàn hanti caõóàü÷uriva pàpahà . balavarõakaro hyeùa àyuùyo vãryavardhanaþ . paraü vàjãkaraþ ÷reùñhaþ pañutàmantra siddhidaþ . arogã dãrghajãvã syàt rogã rogaü vimu¤cati . rasasyàsya prasàdena subuddhirjàyate naraþ>% bhaimajyaratnàvalã . 2 ràj¤àü priye triø 3 ràjapatnyàü strã nçpavallabhàdayo'pyatra .

#<nçpatrã># strã néõàü patiþ pàlayitrã %<vibhàùà sapårvasya>% pàø nàntàde÷aþ nàntatvàt striyàü ïãp . néõàü pàlayitryàü striyàü %<abhi no devãravasà mahaþ ÷armaõà nçpatnãþ>% çø 12211 %<nçpatnãþ manuùyàõàü pàlayitryaþ>% bhàø chandasi jasaþ syàne ÷as .

#<nçpadruma># puø nçpasyàdano drumaþ ÷àø taø . ràjàdane àragbadhe ràjaniø . nçpavçkùàdayo'pyatra %<khàdedvapyaïkuràn bhçùñàn påtãkançpavçkùajàn>% su÷rutaþ .

#<nçpapriya># puø 6 taø . (veóuvàü÷a) 1 vaü÷abhede tasya durgaveùñanakàritvàttatpriyatvam . 2 ràjapalàõóau 3 ÷àlidhànye 4 àmre ca ÷abdacaø . 5 ràjavallabhe triø 6 ketakyàü 7 ràjakharjåryà¤ca strã ràjaniø .

#<nçpapriyaphalà># strã nçpapriyaü phalaü yasyàþ . vàrtàkyàü ràjaniø .

#<nçpabadara># puø badaràrõàü nçpaþ ràjadantàø pårvaniø . ràjavadare ràjaniø .

#<nçpamandira># naø 6 taø . ràjagçhe saudhe hemacaø .

#<nçpamàïgalyaka># maø nçpasya màïgulyaü yasmàt kap . bàhulyavçkùe ràjaniø .

#<nçpamàna># naø nçpasya tadbhojanasya mànamàvedakaü vàdyam . nçpasya mojagakàlàvedake vàdyabhede trikàø .

@<[Page 4141a]>@
#<nçpalakùman># naø 6 taø . nçpacihne chatre càmaràdau ca nçpaliïgàdayo'pyatra %<nijagràhojasà vãraþ kaliü digvijaye kvacit . nçpaliïgadharaü ÷ådraü ghnantaü gomithunaü padà>% bhàga0

#<nçpavallabha># naø cakrapàõidattokte pakve 1 tailabhede 2 ghçtabhede ca . %<gavàü ÷akçtkvàthavipakvamuttamaü hita¤ca tailaü timireùu nastataþ . ghçtaü hitaü kevalameva paittike tathànutailaü pavanàsçgutthayoþ . jãvakarùabhakau medàdràkùàü÷umatã nidigdhikà vçhatã . madhukaü valà bióaïgaü ma¤jiùñhà ÷arkarà ràsnà . nãlotpalaü ÷vadaüùñvà prapauõóarãkaü punarõavà lavaõam . pipapalyaþ sarveùàü bhàgairakùàü÷ikaiþ piùñaiþ . tailaü và yadi và sarpirdattvà kùãraü caturguõaü pakvam . timiraü pañalaü kàcaü naktàndhyaü càrbudantathànghya÷u . ÷veta÷u liïganà÷aü nà÷ayati nãlikàsaüj¤am . mukhanàsàdaurgandhyaü lakùita¤càkàlanaü hagustambham . kàsaü ÷vàsaü ÷oùaü hikkàü stambhaü tathà vyathàü netre . mukhajaihmavamardabhedaü rogaü bàhugrahaü ÷irastambham . rogànathordhajatroþ sarvànacireõa nà÷ayati . nasyàrthaü kuóavaü tailaü paktavyaü nçpavallabhe . akùàü÷aiþ ÷àlikaiþ kalkairanye bhçïgàditailavat>% .

#<nçpa÷àsana># naø 6 taø . ràja÷àsane tatprakàraþ au÷anasanãtisari÷iùñe 1 aø ukto yathà %<÷àsanaü kãdç÷aü kàryaü ràj¤à nityaü prajàsu ca . dàse bhçtyeùu bhàryàyàü putre kùiùye'pi và kacit . vàgdaõóaü paruùaü naiva kàryaü tadde÷asaüsthite . tulà÷àsana ùànànàü nàõakasyàpi và kvacit . niryàmànàü ca dhàtånàü sajàtãnàü ghçtasya ca . mçdudagdhavasàtailapiùñàdãnà¤ca sarvadà . kåñaü naiva tu kàryaü syàt balàcca nirmitaü janaiþ . utkocagrahaõaü naiva svàmikàryavilvopanam . durvçttakàø riùõaü coraü jàraü saddveùiõaü dviùam . naracantvaprakà÷aü hi tathànyànapakàrakàn . màtéõàü pitéõàü caiva påjyànàü viduùàmapi . nàyamànaü gopahàsaü na kuryuþ pitçputrayoþ . vàpãkåpàràmasãmàgharma÷àtàsuràlayàn . màrgànnaiva pranàdheyurdãnàndhavikalàïgakàn . dyåta¤ca madyapàna¤ca nçgayàü ÷astradhàraõam . gogajà÷voùñralahimãmçõàü ca sthàvarasya ca . rajatasvarõaratnànàü màdakasya viùasya ca . krayaü và vikrapaü vàpi madyasandhànameva ca . kravapatraü dànapatramçõanirõayapatrakam . ràjàj¤ayà vinà naiva janaiþ kàryaü cikitsitam . mahàpàpàbhi÷amanaü nidhigrahaõameva sa . na yà samàjaniyam>% nirõayaü jàtidåùaõam . asvàminàùñikadhanasaügrahamantra bhedataþ . nçpaterguõalopa¤ca naiva kuryuþ kadàcana . svacarma hànimançtaü paradàràbhimar÷anam . kåñasàkùyaü kåñalekhyabhaprakà÷apratigraham . nirdhàritakaràdhikyaü steyaü sàhasameva ca . manasàpi na kurvantu svàmidrohaü tathaiva ca . bhçtyà ÷ulkena bhàgena vçóyà darpàtjalàt chalàt . àdharùaõaü na kurvantu yasya kasyàpi sarvadà . parimàõonmàna mànaü dhàryaü nçpavimudritam . guõasàdhanasaüdakùà bhavantu nikhilà janàþ . sàhasàdhikçto na syurvinà caivàtatàyinam . utsçùñà vçùabhàdyà yaistaiste dhàryàþ suyantritàþ . iti macchà÷anaü ÷rutvà ye'nyathà vartayanti tàn . nà÷ayiùatràni daõóena mahatà pàpakàrakàn . iti prabodhayennityaü prajà÷àsanaóiõóimaiþ . likhitvà ÷àsanaü ràjà dhàrayecca catuùpathe . tathà codyatadaõóaþ syàdasàdhuùu ca ÷atruùu .

#<nçpa÷u># puø nà pa÷uriva nà càsau pa÷u÷ceti và . 1 mårkhe 2 puruùapa÷au ca %<yà÷ca striyo nçpa÷ån svàdanti>% bhàgaø 5 26 29 ÷roø .

#<nçpasabha(bhà)># naø strã nçpàõàü sabhà %<ràjàmanuùyapåryeti>% pàø ràjaparyàyagrahaõàt krãvatvam . bahånàü nçpàõàü sabhàyàm . ekasya sabhàyàü tu strã . tatsabhàprakàra÷ca au÷anasanãtipari÷iùñe 1 aø ukto yathà %<ràj¤à ràjasabhà kàryà suguptà ca manoramà . trikauùñhaiþ pa¤cakãùñhairvà saptakoùñhaiþ suvistçtà . dakùiõodak tathà dãrdhà pràka pratyaga dviguõà'tha và . triguõà và yathàkàmamekabhåmirdvibhåmikà . tribhåmikà và kartavyà sopakàryà÷irogçhà . paritaþ parikoùñheùu vàtàyana viràstrità . pàr÷vakoùñhàttu dviguõà madhyakoùñheùu vistçtà . pa¤camàü÷àdhikaü tvauccyaü madhyakoùñhasya vistaràt . vistàreõa samaü tvauccatraü pa¤camàü÷àdhikaü tu và . koùñhakànàü ca bhåmiü ca yadi và tatra kàrayet . dvibhåmike pàr÷vakoùñhe madhyamaü tvekabhåmikam . pçthakstambhà tu sat koùñhà caturmàrgànamà ÷ubhà . jalodvàràdiyantrai÷ca yutà sukharayantrakaiþ . vàtaprerakayantrai÷ca yantrau kàlaprayodhakaiþ . pratiùñità ca sàdar÷aistathà ca pratiråpakaiþ . evaüvidhà ràjasabhà yantràrthà kàryadar÷ane . tathàvidhàmàtyasekhya÷cabhyàdhikçta÷àlikàþ . karcavyàþ pràgudak citàstadarthà÷ca pçthak vçùak . ÷atahastamirtà bhåmiü tyaktà ràjagçhàt sadà . udak dvi÷atahastà pràk senà sannive÷anàrthikà . àràdràjagçhasyaiva prajànàü nilayàni ca . sadhani÷reùñhikànanukrabhata÷ca sadà tataþ . samantàcca caturdikùu vinyasecca tataþparam . prakçtyanuprakçtayo hyàdhikàrigaõastataþ . senàdhipapadàtãnàü gaõaþ sàdi gaõastataþ . sà÷va÷ca sagaja÷càpi gajapàlagaõastataþ . vçhannàlikayantràõi tataþ satvaragogaõaþ . tataþ khagolmikagaõo hyàraõyakagaõastataþ . kramàdeùàü gçhàõi syuþ ÷obhanàni pare sadà . pàntha÷àlà tataþ kàryà suguptà sajalà÷ayà . sajàtãyagçhàõàü ca samudàyena païktitaþ . nive÷ane pure gràme pràgudak sukhamedhate . sajàtipaõyanivahairàpaõe paõyave÷anam . dhanikàdikrameõaiva ràjamàrgasya pàr÷vataþ . evaü hi pattanaü kuryàt prabhaü caiva naràdhipaþ>% . tadadhive÷anaprakàraþ tatraiva %<sabhàyàü pratyagardhasya madhye ràjàsanaü bhavet . dakùasaüsthà vàmasaüsthàþ vi÷eyuþ pàr÷vapçùñhagàþ . putràþ pautràþ bhràtara÷ca bhàgineyà÷ca pçùñhataþ . dauhitrà dakùabhàgàstu vàmasaüsthàþ kramàdime . pitçvyàþ svakula÷reùñhàþ sabhyàþ senàdhipàstayà . svàgre dakùiõabhàge tu pràksaüsthàþ pçthanàsanàþ . màtàmahakula÷reùñhà mantriõo kàndhavàstathà . ÷va÷urà÷caiva ÷yàlà÷ca vàmà÷e càdhikàriõaþ . vàmadakùiõapàr÷vastho jàmàtà bhaginãpatiþ . svasadç÷asamãpe và svàrdhàsanagataþ suhçt . dauhitrabhàgineyànàü sthàne syurdattakàdayaþ . bhàgineyà÷ca dauhitràþ putràdisthànasaüsthitàþ . yathà pità tathàrcàyàü samaþ ÷reùñhàsane sthitaþ . pàr÷vayoragrataþ sarve sevakà mantriõastathà . parivàragaõàþ sarveþ sarvebhyaþ pçùñhasaüsthitàþ . svarõadaõóagharau syàtàü prave÷ananivedakau . vi÷iùñacihnadhçk ràjà svàsane pravaset svake . subhåùaõaþ suvasanaþ kavacã mukuñànvitaþ . snigdhàstralagna÷astrastu sàvadhànaþ manàþ sadà>% .

#<nçpasutà># strã 6 taø . 1 ràjakanyàyàü 2 chuchundaryàü strã vçüø saüø 88 aø %<chuchundarã nçpasutà vàleyogardabhaþ proktaþ>% .

#<nçpàü÷a># 6 taø . 1 nçpàya deye kare ùaùñhàü÷àdau 2 ràjaputre puø .

#<nçpàkçùña># 3 taø . caturaïga÷abde 2864 pçø dar÷ite krãóàrtharàjàkçùñe ràjani . nçpàkçùño yadà ràjà gamiùyati yudhiùñhira! . tadà ràjà hi ràjànaü ghàte'pi taü hanipyati .

@<[Page 4142b]>@
#<nçpàtmaja># puø 6 taø . 1 ràjaputre 2 ràjakanyàyàü strã %<svayaü varaü bhãmançpàtmajàyàþ>% naiùaø . nçpasyàtmajeva . 3 kañu tumbyàü strã ratnamàlà .

#<nçpàdhvara># puø nçpamàtrakartavyo'dhvaraþ ÷àkaø taø . ràjamàtra kartavye ràjasåyayaj¤e %<ràjà ràjasåyena yajeta>% ÷rutyà ràjamàtrasyaiva tatràdhikàrasya vidhànàttasya tathàtvam .

#<nçpànna># naø nçpapriyamannam . 1 ràjànnanàmake dhànyabhede ràjaniø 6 taø . 2 ràj¤o'nne ca .

#<nçpàbhãra># naø nçpaü tadbhojanakàlamabhãrayati abhi + ãra--ac upaø saø . ràj¤o bhojanakàlàvedake nçùamànàkhye vàdyabhede trikàø .

#<nçpàmaya># puø àmayànàü nçpaþ ràjadantàø pårvaniø . 1 ràjayakùmaroge ràjaniø 6 taø . 2 ràj¤oroge ca .

#<nçpàla># puø nçn pàlayati pàli--aõ upaø saø . 1 nçpatau ràjani . %<asmai nçpàlàþ kilatatra tatra baliü hariùyanti salokapàlàþ>% bhàgaø 4 . 16 . 20 narapàlàdayo'pyatra

#<nçpàvarta># naø nçpa ivàvartate à--vçta--ac . ràjàvarte maõibhede ràjaniø .

#<nçpàsana># naø . ràj¤o bhadràsane siühàsane maõyàdiracite àsanabhede amaraþ .

#<nçpàhvaya># puø nçpamàhvayati gankena à + hve--÷a . ràjapalàõóau ràjaniø .

#<nçpãña># naø udake nighaõñu kçpãñamityatra pàñhàntaram .

#<nçpãti># strã pà--rakùaõe bhàve kin àta ãttvam 6 taø . 1 manuùyarakùaõe . %<anàdhçùño nçpãtaye>% çø 7 . 15 . 14 . kartari ktic . 2 manuùyarakùake triø %<varåthe aghnato nçpãtau>% 7 . 20 . 8 %<nçpãtau nçõàü rakùake>% bhàø .

#<nçpocita># puø nçpeùu ucitaþ . 1 ràjamàùe 2 ràjayogye triø ràjaniø .

#<nçbhojà># triø nabhasi jàyate jana--viñ ïà . àkà÷ajàte %<nabhojàþ pçùñhaü haryatasya dar÷i>% çø 10 . 123 . 2 nabho jas ÷abdakalpanaü pràmàdikam .

#<nçmaõas># triø nçùu yajamàneùu mano yasya %<chandasyçdavagrahàt>% pàø õatvam . rakùitavyayajamàneùu anugràhaka vuddhiyukte indràdau deve %<tvaü piprornçmaõaþ pràrujaþ puraþ>% çø 1 . 51 . 5 nçõàü manoyatra õatvam . 2 dhane nçmõa ÷abde dçvatram . 3 plakùadvãpasthe mahànadãbhede strã àvantaþ %<aruõà nçmaõàïgirasã sàvitrã subhràtà çtanmarà satyambhareti mahànadyaþ>% bhàgaø 5 . 20 . 6

@<[Page 4143a]>@
#<nçmithuna># naø 6 taø . manuùyasya strãpuruùayugme . %<matsyau ghañã nçmithunaü sagadaü savãõam>% vçhajjàø mithunarà÷isvaråpoktau . nçyugmàdayo'pyatra . %<uccaü nçyumbha ghañabhaü trikoõam>% jyotiø taø .

#<nçmedha># puø nà midhyate'tra midha--àdhàre gha¤ . puruùamedhe 1 yaj¤abhede . tadvidhiþ yajuø 30 aø dç÷yaþ . 2 çùibhede %<nçmedhaü prajayàsçjatsam>% çø 10 80 13 %<nçmedhametannàmànamçùim>% bhàø .

#<nçmõa># naø nçbhirmnàyate'bhyasyate upàrjayitum mnà--gha¤arthe--ka %<chandasyçdavagrahàt>% pàø õatvam . dhane nighaõñuþ . %<asmabhyaü nçmõamàbharàsmabhyaü nçmaõasyase>% çø 5 . 384 . nçmaõaü dhanam . nçmaõasyase dhanasicchasi bhàø namaõas + kyac .

#<nçvaj¤a># puø nurnaràrtho yaj¤aþ . pratyahaü gçhasthakartavyava¤cayaj¤àntargate atithipåjanaråpe yaj¤e %<adhyàpanaü brahmayaj¤aþ pivçyaj¤astu tarpaõam . homo daivo balirbhoto nçyaj¤o'tithipåjanam . pa¤caitàn yo mahàyaj¤àn na hàpayati ÷aktitaþ>% %<çùiyaj¤aü devayaj¤aü bhåtayaj¤a¤ca sarvadà . nçyaj¤aü pitçyaj¤a¤ca yathà÷akti na hàpayet>% iti ca manuþ .

#<nçvat># triø nà--paricàrakàdirastyasya matup vede masya vaþ loke tu na vaþ nçmadityeva . paricàrakanarayukte %<bharadvàje nçvata indra! sårãn divi>% çø 61714

#<nçvaràha># puø nà càsau varàha÷ca . aü÷àbhyàü manuùyavaràhàkçtau bhagavadavatàrabhede %<daityastato'sau nçvaràhamàhave nipàtayàmàsa ruùà jvalantãm . ÷aktiü yathà vidyutabhà÷u ku¤je prayarùamàõo'pi giriü sumeghaþ . sa hanyamàno gadayà'prameyaþ provàca daityaü nçvaràhamårtiþ . prajàpateþ setumimaü nihatya vrajecca kaþ svasti yathà surendra!>% agnipuø . %<nçvaràhasya vasatirmaharloke pratiùñhità . nçsiühasya tathà proktà janaloke mahàtmanaþ>% . saeva valerdvàrã yathà %<÷aukaraü råpamàsthàya dvàryasya ca duràtmanaþ . bhaviùyàmi na sandeho vraja ÷akra! tvarànvitaþ>% pàdme sçùñikhaõóe 28 aø .

#<nçvàhana># puø nà vàhanamasya . 1 naravàhane kuvere nurneturvàhanam %<chandasyçdavagrahàt>% pàø vede õatvam . 2 neturvàhane %<arvà¤camadya yayyaü nçvàhaõam>% çø 2375

#<nçvàhas># puø nçn vahati vaha--vede asun õicca . manuùyavàhake %<÷oõà dhçùõå nçvàhasà>% çø 162

@<[Page 4143b]>@
#<nç÷aüsa># triø nén ÷aüsati ÷ansu--hiüsàyàm aõ . 1 ghàtuke kråre amaraþ 2 paradrohiõi ca %<bhago nç÷aüsa! urvantarikùam>% çø 0 . 5 . 15 %<itareùu (vivàheùu) tu ÷iùñeùu nç÷aüsànçtavàdinam>% manuþ .

#<nç÷çïga># naø nuþ ÷çïgam . alãkapadàrthe narasya ÷çïgàbhàvàt ayogyatve'pi alãkatvavivakùàyàmasya sàdhutvam %<nàsadudutpàdo nç÷çïgavat>% sàüø såø %<nara÷çïgatulyasyàsata utpàdo na sambhavatãti>% praø bhàø .

#<nçùad># puø nari puruùe antaryàmitayà sãdati sada--kvip vede ùatvam . 1 paramàtmani 2 kaõvarùeþ pitari çùibhede %<uta kaõvaü nçùadaþ putramàhuþ>% çø 10 . 31 . 113 manuùyasthàyini ca %<dhruvasadaü tvà nçùadaü manaþsadam>% yajuø 9 . 2 .

#<nçùadana># naø naraþ netàraþ çtvijaþ teùàm sadanam vede ùatvam . yaj¤agçhe %<samçtau raõvà naro nçùadane>% çø 572 %<nçùadane yàgagçhe>% bhàø .

#<nçsiüha># puø nà càsau siüha÷ca . aü÷àbhyàü manuùyasiühàkçtiyukte 1 bhagavato'vatàrabhede %<siühasya kçtvà vadanaü muràriþ sadà karàla¤ca suraktanetram . ardhaü vapurvai manujasya kçtvà yayau sabhàü daityapateþ purastàt>% agnipuø . 2 ratibandhabhede tasya lakùaõaü yathà %<pàdau saüpãóya yonau ca hañhàlliïgaprave÷anam . hastayorveùñayedgàtraü vandho nçsiühasaüj¤akaþ>% ratimaø . nà siüha iva upamitasamàsaþ . 3 puruùa÷reùñhe ca

#<nçsiühacaturda÷ã># strã nçsiühasyàvirbhàvadinaü caturda÷ã ÷àø taø . vai÷àkha÷uklacaturda÷yàm . àgame %<vai÷àkhe ÷uklapakùe ca caturda÷yàü mahàtithau . sàyaü prahlàdadhikkàramasahiùõuþ parohariþ . sadyaþ kañakañà÷abdavismàpitasabhàjanaþ . lãlayà stambhagarbhàntàdudbhåtaþ ÷abdabhãùaõaþ . nçhareravatàràttàü yatnataþ samupoùayet . mahàpuõyatamàyà¤ca sàyaü viùõuü prapåjayet>% . vçhannàrasiühe %<vai÷àkha÷uklapakùasya caturda÷yàü samàcaret . majjanmasambhavaü puõyaü vrataü pàpapraõà÷anam>% ki¤ca %<svàtãnakùatrayoge tu ÷anivàre hi madvratam . siddhiyogasya yoge ca labhyate daivayogataþ . sarvairetaistu saüyuktairhatyàkoñivinà÷anam . kevala¤ca prakartavyaü maddinaü phalakàïkùibhiþ . vaiùõavairna tu kartavyà smaraviddhà caturda÷ã>% . tatra vratanityatvàdi vçhannarasiühapuràõe %<varùe varùe tu kartavyaü mama santuùñikàraõam . mahàguhyamidaü ÷reùñhaü mànavairbhavabhãrubhiþ>% ki¤ca %<vij¤àya maddinaü yastu laïghayet sa tu pàpabhàk . evaü j¤àtvà prakartavyaü maddine vratamuttamam . anyathà narakaü yàti yàvaccandradivàkarau>% tatràdhikàrinirõayaþ tatraiva %<sarveùàmeva lokànàmadhikàro'sti madvrate . madbhaktaistu vi÷eùeõa praõeyaü matparàyaõaiþ>% .

#<nçsiühapuràõa># naø upapuràõabhede upapuràõa÷abde dç÷yam .

#<nçsiühavana># naø vçø saüø 16 aø kårmavibhàge ukte pa÷cimottaradiksthite de÷abhede kårmavibhàga÷abde dç÷yam .

#<nçsena(nà)># naø strã néõàü senà %<vibhàùà senetyàdi>% pàø và klãvatà . bahumanuùyasenàyàm .

#<nçsoma># puø nà soma iva . 1 manuja÷reùñhe 3 somodbhavàyàþ sarito nçsomaþ raghuþ .

#<nçhari># puø nà càsau hari÷ca . narasiühe bhagavadavatàrabhede %<nçharivàmanajàmadagnyaþ>% mugdhavoø .

#<né># nãtau kryàdiø pvàdiø paraø sakaø señ . nçõàti anàrãt aõopade÷atvànna õatvam kavikalpadrumaþ pàõinimate nç na ye iti hrasvàntaeva pàñhaþ . tasyaiva õopade÷a paryudàsatà .

#<né># naye bhvàø paraø sakaø señ . narati anàrãt . ghañàø õic narayati . na õatvam .

#<neu(óu)lã># strã hañhayogabhede tatprakàrastu rudrayàmale %<dhautãyogànantaraü hi ne(u)óulãkarma samàcaret . ne(u)óulãyogamàtreõa àsane ne(u)óulopamaþ . neu(óu)lãsàdhanàdeva cirajãvã niràmayaþ . tatkàraõaü pravakùyàmi sàvadhanàvadhàraya . bhuktvà mudgànnapakva¤ca vàraikaü praticàlayet . praticàlayet svodara¤ca kañhinà÷àvivarjitaþ . punaþpuna÷càlana¤ca kuryàt sodaramadhyakam . kulàlacakravat kuryàt bhramaõa¤codarasya ca . sarvàïgacàlanàdeva kuõóalã÷akticàlanam . càlanàt kuõóalãdevyà÷cetanà sà bhavet prabho! . etasyànantaraü deva! kùàlanaü parikãrtitam . nàóãnàü kùàlanàdeva sarvavidyànidhirbhavet . vàyusiddhirbhavettasya pa¤cabhåtasusiddhibhàk . muõóàsanaü hi sarvatra sarvadà kàrayedbudhaþ . baddhvapadmàsanaü kçtvà adhohaste japaü caret . tadà tridinamàkartuü samartho muõóikàsanam . tadà hi sarvanàóya÷ca va÷ãbhåtà na saü÷ayaþ . nàóãkùàlanayogena siddhimàpnoti sàdhakaþ . neóu(u)lãü yo na jànàti sa kathaü kartumudyataþ . sa dhãro mànasacaromatimàn sa jitendriyaþ . yo neu(óu)lãyogasàraü kartumudyamapàragaþ . sa càva÷yaü kùàlana¤ca kuryannàóyàdisàdhanam . neu(óu)lãyogamàrgeõa nàóãkùàlanatatparaþ . bhavatyeva mahàkàla! ràjaràje÷varo yathà . kevalaü pràõavàyo÷ca dhàraõàt kùàlanaü bhavet . vinà kùàlanayogena deha÷uddhirna jàyate . kùàlanaü nàóikàdãnàü kaphapittàdinà÷anam . karoti yatnato yogã muõóàsanànilà÷anàt . vàyugrahaõamevaü hi neóu(u)lãva÷akàlake . na kuryàt kevalaü nàtha! anyakàle sadàcaret . yàvanneu(óu)lãü na jànàti tàvadvàyuü na saüpibet . bahutaraü na saügràhyaü vàyorogamalàdikçt . kevalaü ÷vàsagaõanaü yàvanneu(óu)lã na siddhyati . pa¤càràmasàdhanàcca pa¤cavàyuva÷o bhavet>% .

#<nejaka># puø nija--÷uddhau õvul . 1 rajake %<÷àlmalãphalake ÷lakùõe nenijyàt nejakaþ ÷anaiþ . na ca vàsàüsi vàsobhirnirharenna ca vàsayet>% manunà tatkçtyamuktam . 2 ÷odhakamàtre triø .

#<nejana># naø nijyate'tra nija--àdhàre lyuñ . 1 nejakàlaye %<rà÷ayaþ pratyadç÷yanta vàsasàü nejaneùviva>% bhàø droø 188 aø . bhàve lyuñ . 2 ÷odhane

#<neta(da)># avyaø nã--vic bàø tuk neda--vic và càdiø 1 ÷aïkàyàü 2 pratiùedhe 3 samuccaye ca manoramà . na it . 4 naivetyarthe . %<anyo net sårirohate>% çø 8 . 5 . 9 . %<nettvadapacetayàtai>% yajuø 2 . 17

#<netãyoga># puø hañhayogabhede saca rudrayàmale uttarakhaõóe ukto yathà %<netãyogavidhànàni ÷çõuùva vãrapåjita! . yena sarvamastakasthakaphànàü dàhàü bhavet . såkùmasåtraü dçóhataraü pradadyànnàsikàbile . mukharandhre samànãya sandhànena samà÷rayet . punaþpunaþ sadà yogã yàtàyàtena gharùayet . krameõa vardhanaü kuryàt såtrasya parame÷vara! . netãyogena nàsàyà randhraü nirmalakaü bhavet . vàyorgamanakàle tu mahàyuùmàniti prabho!>% .

#<netç># triø nã--tçc . 1 prabhau amaraþ 2 nirvàhake 3 nàyake 4 pravartake 5 pràpake ca striyàü ïãp . 6 nimbavçkùe puø ràjaniø %<ito netà hi tatra tvaü ÷àpànmokùyasi matkçtàt>% bhàø vaø 66 aø %<sa netà ÷àsità ca naþ>% manuþ . 7 viùõau puø %<nyàyo netà samãraõaþ>% viùõusaø %<jagadyantranirvàhakonetà>% bhàø . nakùatravàcakàt parametasmàt bahuø acsamàø . mçgonetà yasyàþ mçganetrà ràtriþ . yasyàü ràtrau àrambhàvadhi÷eùaparyantaü mçga÷ãrùanakùatrasya dar÷anaü tasyàràtrermçgasya netçtulyatvàt tathàtvam .

@<[Page 4145a]>@
#<netra># naø nayati nãyate và'nena ùñran . 1 manthanadàmani 2 vastrabhede 3 vçkùamåle 4 rathe 5 jañàyàm 6 nàóyàm mediø . 7 cakùuùi amaraþ . 8 pràpayitari 9 nayanasàdhane 10 pravartake ca triø . 11 vasti÷alàkàyàü ràjaniø . 12 cakùurgolakàvasthite vahnidevatàke taijase indriyabhede naø %<vijitya netrapratighàtinãü prabhàm>% kumàø tatra agnimanthanadàmani %<vyàmapramàõaü netraü syàt pramathyastena pàvakaþ>% karmapradãpe kàtyàø %<manthànaü mandaraü kçtvà tathà netra¤ca vàsukim>% bhàø àø 18 aø . cakùuùi %<netre dåramana¤jane pulakità tanvã taveyaü tanuþ>% sàø daø . 12 haihayançpaputrabhede puø %<dharmastu haihayasuto netraþ kuntipità tataþ>% bhàgaø 9 . 13 . 66 . 14 dvitvasaükhyàyàü naø muniùaóyamanetràõi (2267) såø siø jyàrdhapiõóoktau . vasti÷alàkàmànàdi su÷rute uktaü yathà %<athàto netravastipramàõapravibhàgacikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ>% ityupakrame saprapa¤camuktvà netrapramàõàdi uktaü yathà %<pa¤caviü÷aterårdhvaü dvàda÷àïgulaü måle'ïguùñhodaraparãõàhamagre kaniùñhikodaraùarãõàhamagre tyaïgulasanniviùñakarõikaü gçdhravatranàóãtulyaprave÷aü kolàsthimàtraü chidraü klinnakalàyamàtraü chidramityeke . sarvàõi måle vastinibandhanàrthaü dvikarõikàni . àsthàpanadravyapramàõaü tu vihità dvàda÷apasçtayaþ . saptatestårdhaü netrapramàõametadeva dravyapramàõantu dviraùñavarùavat . tatra netràõi suvarõarajatatàmràyorãtidanta÷çïgamaõitarusàramayàõi ÷lakùõàni dçóhàni gopucchàkçtãnyçjåni guñikàmukhàni . vastaya÷càvçddhànàü mçdavo nàtibahulà dçóhàþ pramàõavanto gomahiùavaràhàjorabhràõàm>% . %<netràlàbhe hità nàóã nalavaü÷àsthisambhavà . vastyalàbhe hitaü carma såkùmaü và tàntavaü ghanam>% . vasti÷alàkàråpaü ca uttaravasti÷abde 10980 pçø su÷rutoktaü dç÷yam . %<caturda÷àïgulaü netramàturàïgulamànataþ>% ityàdinoktaü dç÷yam . %<kçtvà såkùmeõa netreõa cakratailena tarpayet>% su÷rutaþ .

#<netrakoùa># puø 6 taø . netrapañale

#<netracchada># puø netre chàdyete anena chada + õic--ka hrasvaþ . netrapidhàyake carmamaye netrapuñe (cakerapàtà) amaraþ .

#<netraparyanta># puø netrayoþ paryantaþ koõasãmà . 1 apàïge ràjaniø . 2 netràvadhike triø .

#<netrapàka># puø netrarogabhede tallaõaõaü su÷rute uktaü yathà %<kaõóåpadehà÷ruyutaþ pakvodumbarasannibhaþ . dàhasaüharùa tàmratva÷ophanistodagauravaiþ . juùño muhuþ sravedvàsra muùõa÷ãtàmbupicchilam . saürambhã pacyate ya÷ca netrapàkaþ sa ÷ophajaþ . ÷ophahãnàni liïgàni netrapàke tva÷ophaje . antaþsiràõàü ÷vasanaþ sthito dçùñiü pratikùipan . hatàdhimanthaü janayettamasàdhyaü vidurbudhàþ>% .

#<netrapiõóa># puüstrã netraü piõóa iva yasya . vióàle hàràø striyàü jàtitvàt ïãù . 6 taø . netragolake naø .

#<netrapuùkara># naø netrasya puùkaraü jalaü yasyàþ 5 baø . rudrajañàyàü ràjaniø . tatsevane hi netràt jalaü sravatãti tasyàstathàtvam .

#<netraprabandha># puø netre prabadhyete anena pra + bandha--karaõe lyuñ . netrapuñe %<karõasrotaþ sukumàrakaü ca netraprabandhamayam>% vçø saüø 58 aø .

#<netrabandha># puø 6 taø . pçùñhato'lakùitenàgatya karatalàbhyàü netrayoþ pidhànaråpe bàlànàü krãóàbhede %<adç÷yanetrabandhàdyaiþ kvacinmçgakhagehayà>% bhàø 10 . 18 . 8 ràmakçùõayorbàlakrãóàvarõane .

#<netramala># naø 6 taø . cakùurmale dåùikàyàm (picuñi) amaraþ .

#<netramãlà(nà)># strã netrayoþ mãlà mudraõaü yasyàþ 5 baø pçùoø và lasya naþ, làntapàñhaþ sàdhuþ . yavatiktàyàü ràjaniø . tatsevane hi netrayormãlanaü jàyate iti tasyàstathàtvam .

#<netramuù># triø netraü tatpracàraü muùõàti muùa--kvip . dçùñerupaghàtake dçùñipracàranà÷ake %<vahanti ye netramuùaü divyaü màthàmayaü ratham>% bhàø vaø 42 aø .

#<netrayoni># puø netràõi yonaya ivàsya . 1 indre ÷abdamàlà . netramatrinetraü yonirutpattisthànaü yasya . 2 candre ca

#<netrara¤jana># naø netre rajyete anena ranja--karaõe lyuñ . kajjale %<eùa và kathito dhåpaþ ÷çõutaü netrara¤janam>% kàlikàpuø 61 aø .

#<netraruj># strã 6 taø . netraroge

#<netraroga># puø 6 taø . nayanasya rogabhede tannidànàdi màdhava kareõoktaü yathà %<uùõàbhitaptasya jalaprave÷àddårekùaõàt svapnaviparyayàcca . svedàdrajodhåmaniùevaõàcca chardervighàtàdvamanàtiyogàt . dravàttathànnànni÷i sevitàcca viõmåtravàtakramanigrahàcca . prasaktasaürodana÷okakopàcchiro'bhighàtàñatimadyapànàt . tathà çtånà¤ca viparyayekle÷àbhighàtàdatimaithunàcca . vàspagrahàt såkùmanirãkùaõàcca netre vikàràn janayanti doùàþ . vàtàt pittàt kaphàdraktàdabhisyanda÷caturvidhaþ . pràyeõa jàyate ghoraþ sarvanetràmayàkaraþ>% . tasya sampràptiryathà %<nistodanastambhanaromaharùasaügharùapàruùya÷iro'bhitàpàþ . vi÷uùkabhàvaþ ÷i÷irà÷rutà ca vàtàbhipanne nayane bhavanti . dàhaprapàkau ÷i÷iràbhibandhàt dhåmàyanaü vàspasamucchaya÷ca . uùõà÷rutà pãtakanetratà ca pittàbhipanne nayane bhavanti . uùõàbhivandho gurutàkùi÷othaþ kaõóåpa dehàvati÷ãtatà ca . sràvo bahuþ picchila eva càùi kaphàbhipanne nayane bhavanti . tàmrà÷rutà lohitanetratà ca bàhyaþ samantàdatilohita÷ca . vittasya liïgàni ca yàni tàni raktàbhipanne nayane bhavanti>% . netrarogahetudoùa ukto vaidyake
     %<netraü syàt pavanàdrakùaü ghåmravarõaü tathà'ruõam . koñaràntapraviùña¤ca tathàsta¤ca vilokanam . haridràkhaõóavarõa¤ca raktaü và haritaü tathà . dãpadveùi sadàha¤ca netraü syàt pittakopataþ . cakùurbalàsabàhulyàt snigdhaü syàt salilaplutam . tathà dhavalavarõa¤ca jyotirhãnaü balànvitam . netraü dvidoùabàhulyàt syàd doùadvaya lakùaõam . tridoùaliïgaü sandheyaü tanmàrayati rogiõam . tridoùadåùitaü netramantarmagnaü bhç÷aü bhavet . triliïgaü salilasràvi pràyeõonmãlayatyapi>% . netrarogabhedà÷ca su÷rute uttaratantre aùñabhiradhyàyaiþ salakùaõamuktàstatraiva dç÷yàþ . %<trapuhàrã ca puruùo jàyate netrarogavàn>% . %<madhuhàrã ca puruùo jàyate netrarogavàn>% ÷àtàø trapumadhuharaõena tadrogavàn jàyate ityuktam .

#<netrarogahan># puø netrarogaü hanti hana--kvip . vç÷cikàlãvçõe ràjaniø tasya hi netraroganà÷akatvaü vaidyake prasiddham

#<netraroman># naø 6 taø . ne÷rapakùmaõi hemaø .

#<netravastra># naø netrayorvastramivàcchàdakam . (cakùerapàtà) netracchade .

#<netraviù># strã 6 taø . netramale (piücuñi) %<netraviñ cakùuùaþ sneho dhàtånàü krama÷o malàþ>% su÷rutaþ .

#<netraviùa># puüstrã netre viùaü yasya . divye sarpabhede %<dçùñini÷vàsaviùà divyàþ sarpàþ>% su÷rutaþ . %<à÷ãviùàn netraviùàn kopayenna ca paõóitaþ>% bhàø saø 62 aø .

#<netrastambha># puø 6 taø . netrayoþ stambhe nayanonmãlanàdivyàpàraràhitye %<netrastambhaü nimeùa¤ca tçùõàü kàsaü prajànaram . labhate dantacàla¤ca tàüstànanyànupadravàn>% su÷rutaþ .

#<netrànta># puø 6 taø . apàïgade÷e %<netràntapàdakaratàlvadharoùñha jihvàþ raktà nakhà÷ca khalu sapta sukhàvahàni>% vçø saüø 68 a0

#<netràbhi(sya)ùyanda># puø 6 taø . netrasyaü rogabhede abhisyanda÷abde 304 pçø dç÷yam . %<netràbhiùyandaprabhçtayomajja doùajàþ>% su÷rutaþ . sa ca saükràmirogaþ yathàha su÷rute %<prasaïgàdgàtrasaüspar÷àt niþ÷vàsàt saha bhojanàt . saha ÷ayyàsanàccàpi vastramàlyànulepanàt . kuùñhaü jvara÷ca ÷otha÷ca netràbhiùyanda eva ca . aupasargikarogà÷ca sakràmanti narànnaram>% .

#<netràmaya># puø 6 taø . nayanaroge %<vàtàt pittàt kaphàdraktà dabhiùyanda÷caturbidhaþ . pràyeõa jàyate ghoraþ sarvanetràmayàkaraþ>% màdhavaniø .

#<netràmbu># naø 6 taø . cakùurjale a÷ruõi amaraþ .

#<netràri># puø 6 taø . mehuõóavçkùe ràjaniø .

#<netrã># strã nã--ùñran ïãù . 1 lakùmyàü 2 nàóyàü ca ÷abdaraø . 3 nadyàü mediø . nã--tçn striyàü ïãp . 4 pràpayitryàü striyàü strã .

#<netropamaphala># puø netre upasà yasya tàdç÷aü phalamasya . (vàdàma) vçkùabhede bhàvapra0

#<netrauùadha># naø 6 taø . 1 puùpakàsãse ràjaniø 2 netrayorauùadhamàtre ca

#<netrauùa(dhi)dhã># strã 6 taø và ïãp . aja÷çïgyàm (gàóara÷iïgà) ratnamàlà .

#<neda># gatau bhràø paø sakaø señ . gatikarmasu nighaõñuþ . nedati anedãt . nineda %<yà hutà ujjvalanye yà hutà atinedante>% vçø upaø .

#<nediùñha># triø ati÷ayenàntikaþ ãyasun nedàda÷aþ . 1 ati÷ayanikañasthe %<nediùñhe asminnahanyadhi vocà nu sunvate>% çø 1 132 1 2 nipuõe triø ràjaniø . 3 aïkoñavçkùe puø jañàdhaø .

#<nediùñhin># puø nediùñaü janmataþ sannikçùñasthànaü vidyate'sya ini . svodaramràtari %<mriyeta cennirmanthyena dagdhvà ÷àmitràdvàsthãnyupanahya nediùñhinamupadãkùya tena saha yajeran>% kàtyàø ÷rauø 251328 %<mçtaü yajamànaü nirmanthyena ÷àmitreõa và dagdhvàsthãnyupanahya tasya yo nediùñhã svobhràtà syàt taü dãkùayitvà tena saha yajeran>% karkaþ .

@<[Page 4147a]>@
#<nedãyas># triø ati÷ayenàntikaþ ãyasun nedàde÷aþ . atyantasamãpasthe striyàü ïãp .

#<nepa># puø nã--pa . 1 purohite ujjvalaø . 2 udake nighaõñuþ

#<nepathya># naø nã--vic ne netà tasya pathyam . 1 bhåùaõe amaraþ 2 ve÷e 3 ve÷asthàne nàñakàderabhinayàrthasajjàbhåmau ca mediø %<na pathyaü nepathyaü bahutaramanaïgotsavavidhau>% sàø daø %<udàranepathyabhçtàü sa madhye>% raghuþ %<nepathyoktaü ÷rusaü yatra tvàkà÷avacanaü tathà>% sàø daø .

#<nepàla># puø de÷abhede %<nepàlabhçïgimadhyakacchasuràùñramadràn>% vçø saüø 4 aø %<nepàlàdàgato'yaü navakambalavattvàt>% chalodàharaõe vi÷vanàthaþ %<jañe÷varaü samàrabhya yoge÷àntaü mahe÷vari! . nepàlade÷o deve÷i! sàdhakànàü susiddhidaþ>% ÷aktisaïgamataø . %<nepàle màhiùaü bhàüsam>% anàcàroktau

#<nepàlajà># strã nepàle de÷e jàyate jana--óa 7 taø . nepàlajàtàyàü manaþ÷ilàyàm %<nepàlajàmarica÷aïkharasà¤janàni>% su÷rutaþ . jana--kartari kta 7 taø . nepàlajàtàpyatra . %<maricaü ca ÷uklaü nepàlajàtà ca samapramàõà>% su÷rutaþ .

#<nepàlakambala># puø 6 taø . kuthàkhye citrakambale ÷abdàrthaciø .

#<nepàlanimba># puø 6 taø . jvaràntake tçõanimbe nepàlajàte nimbabhede ràjaniø .

#<nepàlamålaka># naø hastikandasadç÷e målabhede ràjaniø .

#<nepàlikà># strã nepàla utpattisthànatvenàstyasyàþ ñhan . manaþ÷ilàyàü ràjaniø .

#<nema># puø nã--man . 1 kàle 2 avadhau 3 khaõóe 4 pràkàre 5 kaitave ca mediø . 6 ardhe 7 garte ca hemacaø . 8 nàñyàdau anyàrthe ca ÷abdaratnàø . 9 sàyaükàle 10 måle ca 11 årdhe ca sumåtiþ . ardhàrthe'sya sarvanàmatà . nemasmai nemasmin ityàdi . jasi và, neme nemàþ . 12 anne 13 di÷a uttaravartini ca nighaõñuþ . %<hitaü janima nemamudyatam>% çø 9685 %<nemamardham>% bhàø %<àyan pacàti nemo nahi pakùadardhaþ>% çø 102718

#<nemadhita># triø nemaü hitaþ nema + dhà--kta %<sudhitanemadhitetyàdinà>% pàø nipàø . ardhahite %<svarùàtà yaddhvayàmasi tvà yudhyanto nemadhità pçtsu ÷åra!>% çø 6334 bhàve ktin . nemadhiti . ardhadhàne strã . nemaü dhãyate'tra dhà--ktin nipàø . saügràme nighaõñhuþ .

#<neman># triø nã--bàø manin . pràpake %<taü gårtayo nemànniùaþ>% çø 1562 %<iùa gatau bàø kvip nemànaþ pràpakà iùo yeùàm>% bhàø . chàndaso nalopàbhàvaþ .

#<nemi># puø nã--mi . 1 tini÷avçkùe . 2 kåpasamãpe rajjudhàraõàrthe trikàkçùñayantre 3 cakrànte ca (rathacakrasya bhåmispar÷anayogye bhàge) 4 kåpàntikasthe--samànasthalabhàge strã amaraþ và ïãp . 5 jinabhede puø hemacaø . 6 vajre puø nighaõñuþ %<niyanturnemivçttayaþ>% raghuþ %<ànemimagnaiþ ÷itikaõñhapakùaþ>% %<apatan drutabhramitanemivçttayaþ>% màghaþ

#<nemicakra># puø parãkùitançpasya vaü÷ye bhàvinçpabhede %<asãnakçùõastasyàùi nemicakrastu tatsutaþ . gajàhvaye hçte nadyà kau÷àmbyàü sa nivatsyati>% bhàgaø 92227

#<nemin># puø nã--bàø mini . tini÷avçkùe bharataþ .

#<neyàrthatà># strã neyaþ råóhipayojanàbhàvàda÷aktyàkçto lakùyàrtho yatra tasya bhàvaþ . kàvyadoùabhede %<gràmyo'pratãtasandigdha neyàrthanihatàrthatà>% sàø daø %<kamale caraõàghàtaü mukhaü sumukhi! te'karot>% . atra caraõàghàtena nirjitatvaü lakùyate sàø daø . tatra råóhiprayojanayorabhàvàt tathàtvam .

#<ne(nai)mi÷a># naø nemiþ ÷ãryate'tra ÷é--vàø àdhàre óa . naimi÷àraõye tataþ svàrthe aõ . naimi÷atatràrthe vàyupuø yathà %<etanmacomayaü cakraü mayà sçùñaü visçjyate . yatràsya ÷ãryate nemiþ sade÷astapasaþ ÷ubhaþ . ityuktvà såryasaïkà÷aü cakraü sçùñvà manãmayam . praõipatya mahàdevaü visasarja pitàmahaþ . te'pi hçùñatarà vipràþ praõamya jagatàü prabhum . prayayustasya cakrasya yatra nemirvi÷ãryate . tadvanaü tena vikhyàtaü naimi÷aü bhuvi påjitam>% .

#<neùña># triø na idham na¤arthana÷abdena %<saha supà>% pàø saø . 1 aniùñe 2 tatsàdhane niùiddhe ca . %<atikakudàþ kç÷adehà neùñàþ hãnàdhikàïgya÷ca>% vçø saüø 61 aø .

#<neùñu># puø ni÷a--tun . loùñe ÷abdàmbudhiþ . %<yathà mahàrõave kùiptaþ kùipraü neùñurvina÷yati>% bhàø anuø 12 aø %<neùñuþ pàü÷upiõóaþ>% nãlakaõñhaþ .

#<neùñç># puø nã--tçn niø ùuk . çtvigbhede ujjvaladaø . %<gnàvo neùñaþ! piba çtunà>% çø 1153 %<samàntaràn bràhmaõàcchaüsipotçneùñracchàvàkànàm>% kàtyàø 8621 .

#<neùñra># triø neùñuridam vàø an . neùñçsambandhini %<neùñràdçtubhiriùyate>% çø 1159

#<naiþsva># naø niþ svasya bhàvaþ aõ . nirdhanatve ùya¤ naiþsvya apyatra naø .

#<naika># triø na ekaþ na¤arthana÷abdena %<saha supà>% pàmsaaneke 1 ekabhinne 2 viùõau puø %<ekonaikaþ savaþ kaþ kim>% viùõusaø màyayà bahuråpatvànnaikaþ %<indromàyàbhiþ pururåpa ãyate iti ÷ruteþ>% bhàø .

#<naikacara># triø naikaþ saüdhãbhåya carati cara--ña . saüdhãbhåyacàriõi ÷åkaràdau %<api na vçkaþ ÷àlàvçko'nyatamonaikacaroha và bhakùayati>% bhàgaø 5 . 8 . 20

#<naikaja># puø naikadhà--jàyate jana--óa pçùoø dhàlopaþ . dharmaguptaye anekadhà jàyamàne parame÷vare %<sukhado naikajo'grajaþ>% viùõusaø . %<dharmasaürakùaõàrthàya saübhavàmi yuge yuge>% bhagavadukteþ bhàø .

#<naikañika># triø prayojanàya nikañe vasati ñhak . bhikùàdilàbhahetoþ gràmàdinikañavàsini bhikùukàdau . bhikùuõà hi gràmàt nikañe sthàtavyamiti ÷àstràt tathàtvam %<àña naikañikà÷ramàn>% bhaññiþ .

#<naikatã># strã naikaü tàyate tàya--óa gauràø ïãù . gauùñhyàü tatra bhavaþ paladyàø aõ naikata tatràrthe triø .

#<naikadhà># avyaø naika + prakàre dhàc . anekaprakàre %<÷ãrùayoþ patità vçkùàvibhidurnaikadhà tayoþ>% bhàø vaø 11 aø .

#<naikabheda># triø naikobhedo'sya . uccàvace anekaprakàre amaraþ

#<naikamàya># triø naikà màyà yasya . 1 anekakapañe 2 parame÷vare puø %<naikamàyo mahàsenaþ>% viùõusaø %<indromàyàbhiþ pururåpa ãyate>% ÷rutestasyànekamàyatvàttathàtvam .

#<naikaråpa># triø naikaü råpaü yasya . 1 nànàråpe 2 parame÷vare puø %<naikaråpo vçhadråpaþ ÷ipiviùñaþ prakà÷anaþ>% viùõusaø . %<indro màyàbhiþ pururåpa ãyate>% ÷rutestasya tathàtvam . karmaø . 3 anekeùu råpeùu %<naikaråpadharo'vyayaþ>% viùõustutiþ .

#<naika÷çïga># puø naikàni catvàri ÷çïgàõyasya . parame÷vare %<naika÷çïgo gadàgrajaþ>% viùõusaø . %<catvàri ÷çïgàstrayo asya pàdàþ>% iti mantravarõàt tasya tathàtvam striyàü ïãù .

#<naikaùeya># puüstrã nikaùàyà apatyam óhak . ràkùase halà0

#<naikasànu># puø naike sànavo'sya . parvatabhede tatra caratãti cara--ña . naikasànucara ÷ive %<naikasànucara÷caraþ>% bhàø ànuø 17 aø .

#<naikàtman># puø naika àtmà sraråpamasya . parame÷vare %<naikàtmà naikakarmakçt>% viùõusaø . %<tadaikùata bahu syàmiti>% ÷rutestasya tathàtvam .

#<naikçtika># triø nikçtyà paràpakàreõa jãvati nikçtyà nivuratayà carati và nikçti + ñhak . svasminnupakàritva bhramamutpàdya paravçtticchedanena 1 svàrthapare 2 ÷àñhyena càriõi ca %<adhodçùñirmaikçtikaþ svàrthasàdhanatatparaþ>% manuþ %<na nàstiko naikçtiko'tha vàpi>% harivaüø 154 aø .

#<naigama># puø nigama eva svàrthe--aõ . brahmapradipàdake upaniùadråpe 1 vedabhàge 2 naye nãtau hemacaø . nigame bhavaþ aõ . 3 vaõigjane abharaþ . 4 nàgare mediø tasyedamaõ . 5 nigamasambandhini triø %<teùàü pratividhànàrthaü pravakùmàmyatha naigamam . kàryàõàü sarvasiddhyàrthaü tànupàyàn nivodha me>% bhàø ÷àø 100 aø tatra vaõiji %<÷reõãnaigamapàùaõóigaõànàpyayaü vidhiþ>% yàj¤aø %<màrge ca mahati nigame naigamànàm>% da÷akumàø 6 nighaõñugranthà÷abhede %<àdyaü naighaõñukaü kàõóaü dvitãyaü naigamaü tathà>% nighaõñu bhàùyam . %<jahàdyulvamçvãsàntaü naigamaü saüpracakùate>% iti ca tadbhàùyam .

#<naigamika># triø nigame bhavaþ tasya vyàkhyàno và çgayanàø ñhak . 1 nigamabhave 2 taddyàkhyànagranthe 3 tasyàdhyàye ca .

#<naigameya(ùa)># puø 1 kumàrànucarabhede %<tasya (kàrtikeyasya) ÷àkho vi÷àkha÷ca naigameya÷ca pçùñhajaþ>% bhàø àø 36 aø su÷rutokte 2 vàlagrahabhede %<skandagrahastu prathasa>% ityupakrame %<navamo naigameya÷ca yaþ pitçgrahasaüj¤itaþ>% ityuktvà %<yaþ phenaü vamati vinamyate ca madhye sodvegaü vilapati cordhvamãkùamàõaþ . jvaryeta pratatamathovasàsagandhirniþsaïgo bhavati hi naigameyajuùñaþ>% iti lakùitaþ . atra naigameùa ityapapàñhaþ .

#<naighaõñuka># naø nighaõñuþ paryàya÷abdamadhikçtya pravçttam ñhak . %<gauràdyapàreparyantamàdyaü naighaõñukaü matam>% bhàùyokte prathamàdhyàyatrayàtmake nighaõñugranthasya prathamakàõóe %<naighaõñukamidaü devatànàbhapràdhànyenedamiti tadyadanyadevate mantre nipatati naighaõñukaü tataþ>% niruktakàraþ 1 . 20 .

#<naicà÷àkha># naø nãcàsu ÷ådrayàniùu ÷àkhà putrapautràdiparamparà yasya nãcà÷àkhaþ patitaþ %<÷ådràvedã patatyatreþ>% manusmaraõàt tasyedamaõ . ÷ådràvedisambandhidhane %<naicà ÷àkhaü maghavan! randhrayà naþ>% çø 3 . 53 . 14 tadbhàùye ca uktaiva vyutpattirdar÷ità .

#<naicika># naø nãco--bhavatãti ñhak . goþ÷irobhàge hemacaø .

#<naicikã># strã nãcai÷carati ñhak avyayasya ñilopaþ . pra÷astà niciþ gokarõa÷irode÷aþ . prà÷astyoka nicikàstyasyàþ jyotsnàø õaþ và . 2 uttamàyàü strãgavyàm amaraþ .

#<naicitya># triø nicite bhavaþ nàditvàt õyaþ . nicitade÷abhave

#<naicula># naø niculasyedamaõ phalasya pçthakprayoge aõo na lp . 1 niculasambandhini ijjvalaphalàdau %<piùpalã sarùapàü÷caiva nàgaraü naiculaü phalam>% su÷rutaþ . nicula÷abdasyaiva phalaparatve tu lup niculamityeva naø .

#<naito÷a># puüstrã nito÷ayatãti nito÷atirbadhakarmà nighaõñuþ . tataþ ac nito÷aþ hiüsakaþ tasyàpatyam aõ . hanturapatye %<naito÷eba turpharã parpharãkà>% çø 10 . 106 . 6

#<naitya># triø nitye dãyate nitya + vyuùñàø aõ . 1 nitye dãyamàne . nityaü vihitaþ aõ svàrthe aõ và . nityavihite karmaõi . 3 nitye karmaõi ca . tataþ svàrthe ka . naityaka tatràrthe %<apàü samãpe niyato naityakaü vidhimàsthitaþ>% %<vedopàkaraõe caiva svàdhyàye caiva naityake>% %<naityake nàstyanadhyàyaþ>% iti ca manuþ .

#<naitya÷abdika># triø nityaü ÷abdamàha mà÷abdàø ñhak . nitya÷abdavàdini ÷abdaü nityatayà yo vadati mãmàüsakastasmin .

#<naityika># triø nityaü bihitaþ ñhak . nityavihite %<sandhyàü pa¤ca mahàyaj¤àn naityikaü smçtikarma ca>% manuþ .

#<naidàgha># triø nidàghasyedam vede ÷aiùiko'õ . nidàghasambandhini %<jaghanye naidàghe samivaiva kopayati>% ÷ataø bràø 1 . 4 . 1 . 16 loke tu nidàghasyartuvàcitvena %<kàlàñ ñha¤>% pàø ñha¤ . naidàghika grãùmartusambandhini triø .

#<naidàna># triø nidànaü kàraõaü vetti aõ . kàraõavettari %<sthàla àsannàsaüyogeneti naidànàþ>% niruø 6 . 9

#<naidànika># triø nidànaü rogakàraõaü vetti tatpratipàdakaü granthamaghãte và ñhak . 1 roganidànàbhij¤e 2 tatpratipàdrakagranthàdhyetari ca %<yathàhurnaidànikàþ>% mallinàthaþ .

#<naide÷ika># triø nide÷aü karoti ñhak . 1 kiïkare dàse %<naiñe÷ikairyasya va÷e jano'yam>% bhàgaø 683 . 2

#<naidhana># naø nidhanameva svàrthe aõ . 1 nidhane maraõe 2 lagnàpe kùayà aùñamasthàne ca %<÷uddhairdvàda÷akendranaidhanagçhaiþ pàpaistriùaùñhàyagaiþ>% vçø saüø 988 aø .

#<naidhàna># triø nidhànena nirvçttaü saïgalàø a¤ . nidhànasàdhye

#<naidheya># puø triø nidherapatyàdiø bàhvàø ñhak . 1 nidherapatye tasyedaü óhak . 2 tatsambandhini triø .

#<naidhruva># puø nidhruvagotrapravararùibhede %<nidhruvàõàü kà÷yapàvatsàra naidhruveti>% à÷vaø ÷rauø 6 . 14 . 6

@<[Page 4149b]>@
#<naidhruvi># puø samastayajurvedàdhyàpakaparamparàsthe kà÷yape çùibhede %<kà÷yapànnaidhruveþ kà÷yapo nedhruviþ>% ÷ataø vràø 14 . 9 . 4 . 33

#<naipa># triø nãpasya vikàraþ rajatàdiø a¤ . nãpavikàre

#<naipàtya># naø nipàtasya bhàvaþ bràhmaõàø ùya¤ . nipàtasya bhàve

#<naipàla># puø nepàle bhavaþ tasyedam và aõ . 1 nepàlabhave nimbe ràjaniø . 2 navamallikàyàü strã ñàp . 3 manaþ÷ilàyàü 4 ÷ephàlikàyàü strã mediø 5 nãlyàü strã ïãp ÷abdaraø 6 nepàlade÷abhave 7 tatsambandhini ca triø striyàü ïãp

#<naipàlika># naø nepàle bhagaþ bàø ñhak . tàmre ràjaniø .

#<naipuõa># naø nipuõasya bhàvaþ yuvàø aõ . nipuõatve %<adhamasamavariùñhànyarkakendràdisaüsthe ÷a÷ini vinayavittaj¤ànadhã naipuõànàm>% jyotiø taø . %<prakañànyapi naipuõaü mahat para vàcyàni ciràya gopitum>% màghaþ .

#<naipuõya># naø nipuõasya bhàkaþ karma và bràhmaõàø ùya¤ . 1 nipuõatve 2 nipuõakarmaõi ca . %<dharmanaipuõyakàmànàü påtigandhe ca sarvadà>% manuþ .

#<naibaddhaka># triø nibaddhasyàdårade÷àdi varàhàø kak . nibaddhasamãpàdau .

#<naibhçtya># naø nibhçtasya bhàvaþ bràhmaõàø ùya¤ . nimçtatve acà¤calye %<dhçtyà ca puruùavyàghro naibhçtyena ca pàõóavaþ . anç÷aüso vadànya÷ca hrãmàn satyaparàkramaþ>% bhàø uø 52 aø .

#<naimagnaka># triø nimagna + caturarthyàü varàhàø kak . nimagnasyàdårade÷àdau .

#<naimitta># triø nimitte bhavaþ nimittasya ÷akuna÷àstrasya vyàkhyàno grantho và çgayanàdiø aõ . 1 nimittabhave 2 ÷akunaråpanimittasåcakagranthavyàkhyàne ca .

#<naimittika># triø nimittaü vetti tatpratipàdakagranthamadhãte và ukthàø ñhak . 1 nimittàbhij¤e 2 nimittaråpa÷akuna÷àstràdhyetari ca . nimittàdàgataþ ñhak . 3 nimittamàtramà÷ritya kartavye karmaõi tacca putrajanmà÷ritya vihitaü jàteùñhyàdi grahaõàdinimitramà÷ritya sthànàdi ca %<nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü snànamiùyate>% tiø taø %<naimittikatvaü tu nimittani÷cayavadadhikàrikartavyatvam>% smàrtàþ . %<yattu pàpopa÷àntyai ca dãyate viduùàü kare . naimittikaü taduddiùñaü dànaü sadbhiranuùñhitam>% iti garuóapuø %<nimittamàtramà÷ritya yo dharmaþ sampravartate . naimittikaþ sa vij¤eyaþ pràya÷cittavidhiryathà>% . caõóàla÷avapåyàdi spçùñvà 'snàtàü rajasvalàm . snànàrhastu yadà snàti snànaü naimittikaü tu tat . %<naimittikàni kànyàni nipatanti yathà yathà>% malaø taø 5 nimittàdhãne ca %<guruõã dve rasavatã dvayornaimittikodravaþ>% %<sàüsiddhikaü dravyatvaü syàt naimittikamathàparam . naimittikaü vahniyogàt tapanãyadhçtàdiùu>% bhàùàø %<puruùàrthahetukamidaü nimitta naimittikaprasaïgena>% sàø kàø .

#<naimittikalaya># puø %<caturyugasahasrànte bràhmo naimittiko layaþ>% ityukte pralayabhede %<caturda÷aguõo hyeùa kàlo bràhmyamahaþ smçtam . tasyànte pralayaþ prokto vrahman! naimittiko budhaiþ>% màrkaõóapuø .

#<naimi÷a># naø nimi÷ameva svàrthe aõ . nimi÷àraõye tãrthabhede nimi÷a÷abde dç÷yam . %<pçthivyàü naimi÷aü kùetramantarãkùe ca puùkaram . trayàõàmapi lokànàü kurukùetraü vi÷iùyate>% bhàø vaø 7570 ÷loø . naimi÷àraõyamapyatra .

#<naimi÷ri># puø nimi÷rasyàpatyam i¤ . nitaràü mi÷rasyàpatye tataþ yåni phak . tasya taulvalyàø na luk . naimi÷ràyaõa yåni tadapatye

#<naimiùa># naø araõyaråpe tãrthabhede atràraõye nimiùeõa dànavabalaü viùõunà nihatayiti tasya tathàrtvatannirvacanaü yathà varàhapuø %<tena cakreõa tat sainyamàsuraü durjayaü kùaõàt . nimiùàntaramàtreõa bhasmavadvahudhà kçtam . evaü kçtvà tato devo muniü gauramukhaü tadà . uvàca niùiùeõedaü nihataü dànavaü balam . araõye'smiüstata stena naimiùàraõyasaüj¤itam . bhaviùyati yathàrhaü vai bràhmaõànàü vi÷eùataþ>% . %<naimiùe tu mahàsthàne devã sà liïgadhàriõã>% iti devãgãtà . tasyedam %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . naimiùe . tatsambandhini %<sa ha naimiùãyàõàmudgàtà babhåva>% chàø uø .

#<naimiùaku¤ja># naø tãrthabhede naimeùveya÷abde dç÷yam .

#<naimiùi># puüstrã nimiùati ni + miùa--ka nimiùastasyàpatyam i¤ . nimeùayuktasyàpatye tataþ yåni phak . tasya taulvalyàø na luk . naimiùàyaõa tadãye yånyapatye puüstrãø .

#<naimiùeya># triø nimiùe bhavaþ nimiùasyedaü và bàø óhak . 1 nimiùàraõyasthe 2 naimiùasambandhini ca %<tataþ naimiùaku¤ja¤ca samàmàdya kurådvaha! . çùayaþ kila ràjendra! naimiùeyàstapasvinaþ>% bhàø vaø 83 aø .

#<naimeya># puø ni + mi--yat svàrthe'õ . vinimaye parãvarte amaraþ

#<naiyagrãdha># naø nyagrodharaya vikàraþ plakùàø caõ tasya na luk pañànmanàta pårvamait . pañaphalàdau amaraþ . %<naivagrãrdha bhavati svadhàmevàvarundhai>% ÷ataø bràø 1272114

#<naiyaïkava># triø nyaïkoridam aõ yàtpårvamait . nyaïkumçgasya carmàdau .

#<naiyamika># triø niyamàdàgataþ ñhak . niyamavidhipràpne karmaõi çtubhàryàgamanàdau .

#<naiyàya># triø nyàyasya vyàkhyàno granthaþ çgayanàdiø aõ . nyàyavyàkhyàne granthe .

#<naiyàyika># triø nyàyaü vettyadhãte uõthàø ñhak . nyàyaj¤e %<naiyàø yikànàntu naye dvyaõukàdàvapãùyate>% bhàùàø .

#<naiyàsika># triø nyàsaü vetti adhãte ukthàø ñhak . 1 haradattakçtapadama¤jaryaparanàmakanyàsagranthàbhij¤e 2 màtçkàdinyàsavettari ca .

#<nairantarya># naø nirantarasya bhàvaþ ùya¤ . avicchede %<sa tu dãrghakàlanairantaryasatkàràsevito dçóhabhåmiþ>% pàtaø såø %<nairantaryàttu saükrànterj¤eyaü viùõupadãdvayam>% såø si0

#<nairapekùya># naø nirapekùasya bhàvaþ ùya¤ . apekùà÷ånyatve %<nairaprekùye'pi prakçtyupakàre'viveko nimittam>% sàüø så0

#<nairayikà># triø niraye vasati ñhak . narakavàsini %<pa¤jendriyà eva devà narà nairayikà api>% hemacaø .

#<nairà÷ya># naø nirà÷asya niùkàmasya màvaþ ùya¤ . à÷à÷ånyatve %<à÷à hi paramaü duþkhaü nairà÷yaü paramaü sukham . yathà saütyajya kàntà÷àü mukhaü suùñhàpa piïgalà>% sàüø praø bhàùyadhçta vàkyam nairà÷yasya sukharåpatvaü tatra samarthitaü yathà %<nirà÷aþ sukhã piïgalàvat>% sàüø såø %<nanvà÷ànivçttyà duþkhanivçttiþ syàt sukhaü tu kunaþ sàdhanàbhàvanàditi>% ucyate . cittasya satvapràdhànyena svàbhàvikaü yat sukhamà÷ayà pihitaü tiùñhati tadevà÷àvigame labdhavçttikaü bhavati tejaþpratibaddhajala÷aityavaditi na tatra sàdhanàpekhà sàüø praø bhàø .

#<nairukta># triø niruktasya vyàkhyàno granthaþ tatra bhavo và çgayanàdiø aõ . 1 niruktavyàkhyàne granthe tatra 2 bhave (àsakte) ca %<traividyorhaitukastarko nairukto dharmapàñhakaþ>% manuþ .

#<nairuktika># triø niruktaü nirvacanaü vetti tadgranthaü và'dhote ukthàø ñak . 1 nirvacanàbhij¤e 2 niruktagranthàdhyetari ca .

#<nairåhika># puø niråhaþ prayojanamasya ñhak . su÷rutokte vastibhede niråha÷abde 4088 pçø dç÷yam .

#<nairçta># puüstrã nirçterapatyam aõ . 1 ràkùase amaraþ striyàü ïãù . %<tasyàpi (adharmasya) nirçtirbhàryà nairçtà yena ràkùasàþ>% bhàø àø 66 taø . nirçti÷abde iyaü mçtyorbhàryetyuktaü kalpabhedàdavirodhaþ . %<bhavanaprasayodvelàdàcakhyarnairçtodadhe>% raghuþ . nirateridam aõ 2 nirçtisambandhini striyàü ïãp . sà ca 3 dakùiõapa÷cimadi÷i 4 ràkùasa÷aktau ca %<nairçtãü di÷amà÷rayet>% àø taø . 5 målanakùatre naø tasya taddevatàkatvàt tathàtvam .

#<nairçteyà># puüstrãø nirçtyàþ apatyam strãpratyayàntatvàt óhak . nirçtyà apatye %<nairçteyà duhitarastàsàü sa prasavaþ smçtaþ>% su÷ruø .

#<nairçtya># triø nirçtirdevatà'sya àrùe bàø yak . nirçtidevatàke pa÷vàdau %<gardabhaü pa÷umàlabhya nairçtyaü ma vi÷udhyati>% yàj¤aø . loketu aõ . nairçta ityeva

#<nairguõya># naø nirguõasya bhàvaþ ùya¤ . satvàdiguõasaïgaràhitye %<nairguõyàt brahma càpnoti saguõatvànnivartate>% bhàø ÷àø 205 aø .

#<nairmalya># naø nirmalasya bhàvaþ ùya¤ . nirmalatve 1 svacchatve . %<viùayeùvatisaüràgo mànaso mala ucyate . teùveva hi viràgastu nairmalyaü samudàhçtam>% ityukte 2 viùayavairàgye ca %<÷a÷àïkasyeva te kopaü nairmalyaü pràpayiùyati>% bhàø droø 200 aø %<vàkyàrthaþ ÷abdoccàraõamàtreõa vedyaþ eùa (vyaïgyàrthaþ) tu tathàvidhapratibhànairmalyàdineti nimitta bhedaþ>% sàø daø .

#<nailàyani># puüstrã nãlasyàpatyaü tikàø phi¤ . nãlavànarasyàpatye

#<nailya># naø nãlasya bhàvaþ ùya¤ . nãlavarõe nilakaõñha÷abde udàø .

#<naivaki(ti)># puüstrã nivaka(ta)syàrùerapatyam i¤ . nivaka(ta)rùerapatye tataþ yåni phak tasya taulvalyàø na luk . naivakà(tà)yani yåni tadapatye

#<naivàkava># triø nivàkoridam aõ . nivacana÷ãlasambandhini tasyàdårade÷àdiø utkaràø cha . naivàkavãya tasyàdårade÷àdau .

#<naivàtàyana># triø nivàtasyàdårade÷àdi pakùàø caturarthyàü phak . vàta÷ånyade÷asamãpàdau .

#<naivàsika># triø nivàse sàdhu guóàø ñha¤ . nivàsasàdhau

#<naivióya># naø nivióasya bhàvaþ ùya¤ . 1 ghanatve avicchedena saüyoge 2 vaü÷ãphutkàraguõabhede ca %<naivióyaü prauóhatà càpi susvaratva¤ca ÷ãvratà . màdhuryamiti pa¤càmã phutkàreùu guõàþ smçtàþ>% saügãø .

#<naivedya># naø nivedaü nivedanamaheti ùya¤ ni + vida--õic karmaõi yat svàrthe aõ và . %<nivedanãyaü drabyantu naivedyamiti kathyate>% iti smçtyukte devatodde÷ena tyaktavye dravye tasya vyutpattiryathà %<caturvidhaü kule÷àni! dravyaü tu ùaórasànvitam . nivedanàt bhavet tçptirnaivedyaü tadudàhçtam>% kulàrõave 17 ullàme . taddravyàõi yathà %<sasitena su÷uddhena pàyasena sasarpiùà . sitodanaü sakadalikaü dadhyàdyai÷ca nivedayet>% iti prapa¤casàraþ . %<nivedanãyaü yaddravyaü pra÷astaü prayataü tathà . tadbhakùyàrhaü pa¤cavidhaü naivedyamiti kathyate . bhakùyaü bhojya¤ca lehya¤ca peyaü coùya¤ca pa¤camam . sarvatra caitannaivedyamàràdhyasya nivedayet>% . tatpàtraü yathà %<taijaseùu ca pàtreùu sauvarõe ràjate tathà . tàmre và prastare vàpi padmapatre'tha và punaþ . yaj¤adàrumaye vàpi naivedyaü sthàpayedbudhaþ . sarvàbhàve ca màheye svahastaghañitaü yadi>% iti tantrasàraþ . taddànaphalaü yathà %<naivedyena bhavet svargo naivedyenàmçtaü bhavet . dharmàrthakàmamokùà÷ca naivedyeùu pratiùñhitàþ . sarvayaj¤aphalaü nityaü naivedyaü sarvatuùñidam . j¤ànadaü mànadaü puõyaü sarvabhogyamayaü tathà . manasàpi mahàdevyai naivedyaü dàtumicchati . yo naro bhaktiyuktaþ san dãrghàyuþ sa sukhã bhavet . mahàmàyàü kadà devãmarcayiùyàmi bhaktitaþ . nànàvidhaistu naivedyairiti cintàkulastu yaþ . sa sarvakàmàn saüpràpya mama loke mahãyate>% iti kàlikàpuø 169 . 70 aø . tatkàlo yathà %<arvàk visarjanàddravyaü naivedyaü sarvasucyate . visarjite jagannàthe nirmàlyaü bhavati kùaõàt . pa¤caràtravido mukhyà naivedyaü bhu¤jate sukham>% garuóapuø . tasya sthàpanasthànaü yathà gautamãye %<vàmatastu tathà dhåpamagre và na tu dakùiõe . naivedyaü dakùiõe bhàge purato và na pçùñhataþ>% . dakùiõabhàgastu devatàyà eva na tu sàdhakasya . %<pakva¤ca devatàvàme àmànna¤caiva dakùiõe>% pura÷caraõacandrikà . %<dakùiõaü tu parityajya vàme caiva nidhàpayet . abhojyaü tadbhayedannaü pànãya¤ca suropamam>% iti tantrasàraþ . tanmudrà yathà %<naivedyamudràmaïguùñhakaniùñhàbhyàü pradar÷ayen . kaniùñhànàmikàïguùñhairmudrà pràõasya kãrtità . tarjanãmadhyamàïguùñhairapànasya tu mudrikà . anàmàmadhyamàïguùñhairudànasya tu sà smçtà . tarjanya'nàmàmadhyàbhiþ sàïguùñhàbhi÷caturthikà . sarvàbhiþ sà samànasya pràõàdanneùu yojità . tàrapårvàü japenmudràü pràõàdãnàü pradar÷ayet>% iti yàmalaþ . bràhmaõàya tatsamarpaõaü yathà %<sàkùàt khàdati naivedyaü viprasåpo janàrdanaþ . bràhmaõe parituùñe ca tanmuùñàþ sarvadevatàþ . devàya dattvà naivedyaü dvijàya na prayacchati . bhasmãbhåta¤ca naivedyaü påjanaü niùphalaü bhavet . devadattaü nç bhoktavyaü naivedya¤ca vinà hareþ . pra÷astaü sarvadeveùu viùõornaivedyabhojanam>% . ÷ådrasya tadbhakùaõavidhiryathà %<÷ådra÷ceddharibhakta÷ca naivedyabhojanotsukaþ . àmànnaü haraye dattvà pàkaü kçtvà tu khàdayet>% ÷rãkçùõajanmakhaõóe 11 aø . nàrasiühe %<mocakaü panasaü jambu tathà'nyallavalãphalam . pràcãnàmalakaü ÷reùñhaü madhukoóumbarantathà . yatnapakvamapi gràhyaü kadalãphalamuttamam>% mocakaü kadalakam . pràcãnàmalakaü karamardakam . varàhapuràõe %<aparyuùitapakvàni dàrtavyàni prayatnataþ . khaõóàjyàdikçta pakvaü naiva paryuùitaü bhavet>% . vàmanapuràõam %<habiùà saüskçtà ye ca yava godhåma÷àlayaþ . tilamudgàdayo màùà brãhaya÷ca priyàþ hareþ>% viùõuþ %<nàbhakùyaü naivedyàrthe bhakùeùvajàmahiùã kùãraü varjayet . pa¤canakha÷ca matsyavaràhamàüsàni ceti>% . abhakùya miti yadvarõasya yadabhakùyaü svaråpatola÷unàdi tat tena na deyam . na tu ràtryàdau dadhyàdi . pa¤canakha÷ca ÷a÷àtiriktaþ . %<màrgaü màüsaü tathà chàgaü ÷à÷aü màüsantathaiva ca . etàni hi priyàõi syuþ prayojyàni vasundhare!>% iti varàhapuràõe bhagadvàkyàt tathà %<màhiùa¤càvikaü màüsamayàj¤ikamudàhçdam . màhiùaü varjayenmàüsaü kùãraü dadhi ghçtantathà>% devalaþ . %<càõóàlena ÷unà vàpi dçùñaü havirayaj¤iyam . vióàlàdibhirucchiùñaü duùñamannaü vivarjayet>% . %<anyatra hiraõyodakaspar÷àditi>% . ÷rãbhàgavate %<yaduyadiùñatamaü loke yaccàpi priyamàtmanaþ . tattanniveda nmahyaü tadànantyàya kalpyate>% mahyaü vàsudevàya àhniø taø . naivedya¤ca pa¤copacàràdipåjàïgam . taddàne ca thaõñàvàdanaü kartavyam %<dhåpe dãpe ca naivedye snapane vasane tathà . ghaõñànàdaü prakurvãta tathà nãràjane'pi ca>% vidhàø pàø dhçtavàkyàt .

#<naive÷a># triø nive÷ena nirvçttam saïkalàø aõ . nive÷anirvçtte . nive÷o vivàhaþ .

#<naive÷ika># triø nive÷àya vivàhàya hitam ñhak . vivàhàrthaü dãyamàne dravye %<naive÷ikaü svarõadhåryaü dattvà svarge mahãyate>% yàj¤aø %<naive÷ikaü vivàhocitaü dravyam>% ÷uø taø raghuø .

#<nai÷a># triø ni÷àyà idam ÷aiùiko'õ . ni÷àsambandhini %<pårvàü sandhyàü japaüstiùñhan nai÷ameno vyapohati>% manuþ . salilamaye ÷a÷ini raverdãdhitayastamonai÷am . kùapayanti vçø saüø 4 aø %<jagati nai÷ama÷ãtakaraþ karaiþ>% màghaþ

#<nai÷ika># triø ni÷àyà bhavaþ ni÷àyà vyàpako và %<kàlàña ñha¤>% pàø ñha¤ . 1 ni÷àbhave 2 ràtrivyàpake striyàü ïãp . %<nçõàmakçtacåóànàü vi÷uddhirnai÷ikã smçtà>% manuþ . %<àdantajanmanaþ sadya àcåóànnai÷ikã smçtà>% yàj¤a0

#<nai÷÷reyasa># triø ni÷÷reyasàya hitamaõ . niþ÷reyasasàdhane %<÷u÷råùaiva tu ÷ådrasya dharmo nai÷÷reyasaþ paraþ>% manuþ pakùe visargaþ naiþ÷reyasa tatràrthe .

#<nai÷÷reyasika># triø ni÷÷reyasaü prayojanamasya ñhak . ni÷÷reyasasàdhane %<sukhàbhyudayika¤caiva nai÷÷reyasikameva ca>% manuþ . pakùe visagaþ naiþ÷reyasika tatràrthe .

#<naiùadha># puø niùadhànàü ràjà aõ . 1 niùadhade÷ançpe %<sa naiùadhasyàrthapateþ sutàyàm>% raghuþ . 2 nalançpe trikàø %<na naiùadhe kàryamidaü nigàdyam>% %<devaþ patirviduùi! naiùadharàjagatyà>% naiùadhaø . niùadho'bhijano'sya aõ . 3 pitràdikrameõa niùadhade÷avàsini triø bahåùu ubhayatra aõo luk . niùadhàþ tannçpà tadde÷avàsina÷ca . naiùadhaü nalamadhikçtya kçto granthaþ aõ . 4 nalançpacaritaråpe dvàviü÷atisargàtmake ÷rãharùakavikçte mahàkàvyabhede mahàkàvyodàharaõe %<yathà raghuvaü÷a÷i÷upàlabadhanaiùadhàdiþ>% sàø da0

#<naiùadhãya># triø naiùadhasyedam %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . nalasambandhini . %<kàvye càruõi naiùadhãyacarite sargo'yamàdirgataþ>% naiùadham .

#<naiùadhya># puüstrã niùadhasya lakùaõayà tannçpasyàpratyam nàditvàt õya . niùadhançpasyàpatye striyàü ñàp .

#<naiùàda># puüstrã niùàdasyàpatyam vidàø a¤ . niùàdasyàpatye tataþ haritàø yåni phak . naiùàdàyana yåni tadapatye

#<naiùàdaka># triø niùàdena kçtam kulàlàø saüj¤àyàü vu¤ . niùàdakçte padàrthabhede .

#<naiùàdaki># puüstrã niùàdasyàpatyaü vidàø a¤ . %<vyàsavakaóa nipàdetyàdi>% vàrtiø akaï . niùàdasyàpatye .

#<naiùàdi># puüstrã niùàdasyàpatyam àrùe i¤ . niùàdàpatye %<na sa taü pratijagràha naiùàdiriti cintayan>% bhàø àø 132 aø . loke tu vidàø aj . naiùàda ityeva .

#<naiùidha># puø niùadhaþ nalo vàcakatayà'styasya aõ pçùoø . tannàmanàmake nalaråpe dakùiõàgnau %<kavyavàlo nala÷caiveti>% nalasyàgninàmatvàt lakùitalakùaõayà tasya tathàtvam %<tasmitvasantãndro yamo ràjà naóo naiùidho'na ÷nantsàügamano'san pàüsavaþ>% ÷ataø bràø 2 . 3 . 2 . 1 %<nalo naiùadha iti niùadhade÷àdhipatirnalaþ prasiddho ràjà anvàhàryapacano'gniþ eùa eva nalo naiùidha iti nirdiùñaþ . niùadharàjasya ca nalasya dakùiõàgne÷ca sàmyamàha tadyaditi agnihotrahomakàle etamanvàhàryapacanaü yat yasmàddakùiõata àharanti tasmàdeva naiùadho nalo'pi yamasya ràj¤à dakùiõata upagacchatãti lokaprasiddhiþ>% bhàø . %<tatra niùkramaõaü kurvannaóàya naiùidhàyànvàhàryapacanàya nama iti manasà dakùiõàgnimupasmaret>% kàtyàø ÷rauø 4 . 14 paddhatiþ .

#<naiùkarmya># naø niùkarmaõo bhàvaþ ùya¤ . vidhinà sarvakarmatyàge %<na karmaõàmanàrambhàt naiùkarmyam puruùo'÷nute>% gotà . %<alabhyamicchannaiùkarmyànsåóhabuddhirihovyate>% bhàø ÷àø 32 aø .

#<naiùka÷atika># triø niùka÷atamastyasya %<÷atasahasnàntàcca niùkàt>% pàø satvarthe ñha¤ . niùka÷atamànayukte evaü naiùkasahasrika tanmànayukte .

#<naiùkika># puø niùke hemni dãnàre tadagàre niyuktaþ ñhak . 1 koùàdhyakùe ñaïka÷àlàyàü niyukte amaraþ . niùkeõa krãtam %<asamàse niùkàdibhyaþ>% pàø ñha¤ . 2 niùkeõa krote samàse tu ñhak . paramanaiùkika svare bhedaþ . niùkasya vikàraþ %<krãtavat parimàõàt>% pàø ñha¤ . 3 niùka vikàre .

#<naiùkramaõa># triø niùkramaõe ÷i÷orgçhàdbahirgamanakàle dãyate tatra kàryaü và vyuùñhàø a¤ . ÷i÷orniùkramaõakàle 1 dãyamàne 2 tatra kàrye padàrthe ca

#<naiùñhika># triø niùñhà nà÷aparyantaü brahmacaryeõa tiùñhati niùñhàyàü maraõe và vihitam niùñhàyàü bhavaþ (àsaktaþ) và ñhak . upanayanottaraü maraõaparyantaü brahmacaryeõa gurukule vàsini 1 brahmacàribhede 2 maraõakàle vihite karmaõi 3 vratavi÷eùàsakte ca %<naiùñhiko brahmacàrã tu vasedà''càryasannidhau . tadabhàve'sya tanaye patnyàü vai÷vànare'pi và . anena vidhinà dehaü sàdhayan vijitendriyaþ . brahmalokamavàpnoti naceha jàyate punaþ>% yàj¤aø %<nivedito naiùñhikasundarastayà>% kumàø %<vidadhe vidhimasya naiùñhikam>% raghuþ striyàü ïãp . %<imàvavasthàü pa÷yantyaþ pa÷cimàü tava naiùñhikãm>% harivaø 88 aø .

#<naiùùõihya># naø nissnehasya bhàvaþ ùya¤a àrùe pratvam . ràgàø bhàve %<yaþ kàmayeta naiùùõihyaü pàpsana iyàmiti sa çtapeyena yajeta>% à÷vaø ÷rauø 9 . 7 . 35 . nissnehasya bhàvo naiùùõihyam . pàpmano naiùùõihyaü gaccheyamiti yaþ kàma yeta sa çtapeyanàmakena ekàhena yajeta nàràø . loke tu naissnihya ityeva . pakùe visargaþ naiþsnihya tatràrthe

#<naisargika># triø nisargàdàgataþ ñhak . svàbhàvike %<aj¤ànanimittaþ satyànçte mithunãkçtya ahamidaü mamedamiti naisargiko'yaü lokavyavahàraþ>% ÷àø bhàø . tadeva naisargika munnatatvam %<naisargiko'pyutsasçje virodhaþ>% raghuþ striyàü ïãp . %<pçcchàmastvàmiyaü bhaktiþ kva labdhà paramàtmanaþ . kasya và ÷ikùità ràjan! kiü và naisargikã tava>% kalkipuø 26 aø .

#<naistriü÷ika># puø nistriü÷aþ khaógaþ praharaõamasya ñhak . khaógena yoddhari amaraþ .

#<no># avyaø naha--óo . na¤arthe abhàvàdau . %<gopyàdhibhoge no vçddhiþ sopakàre'tha hàpite>% . %<vai÷yavçttyà tu jãvanno vikrãõãta kadàcana>% yàj¤aø .

#<nocet># avyaø no ca cet ca . nayadãtyarthe

#<noña># triø naña--ac pçùoø . nañe tataþ gauràø striyàü ïãù . noñã nañyàm .

#<not># avyaø na ca ucca . naivetyarthe atrimàtramabardhanta nodiva divamaspç÷an athaø 5 . 19 . 1 %<prajà'nà÷akena notparà babhåvuþ>% ÷ataø bràø 2 . 4 . 3 . 2

#<nodana># naø nuda--bhàve lyuñ . 1 khaõóane õic--bhàve lyuñ . 2 preraõe 3 saüyogabhede ca %<abhighàto nodana¤ca ÷abdaheturihàdimaþ>% bhàùàø yuc . nodanà preraõàyàü vidhiråpàyàü codanàyàü strã .

#<nodhas># puø nu--asi dhuñ ca . çùibhede . tena dçùñaü sàma aõ . naudhasa sàmabhede naø tacca màdhyandinasavanegeyeùu saptasu såkteùu ùaùñham sàma yathoktaü sàmasaühitàsàyaõabhàùye %<evamanyasmin savane sapta såktàni teùu gàyatramàhãyavaü ceti dve sàmanã, dvitãye rauravaü yaudhàjayaü ca tçtãye au÷anam, caturthe rathantaram, pa¤came vàmadevyam, ùaùñhe naudhasam, saptame kàleyam>% .

#<nodhà># avyaø nava--dhàc--pçùoø . navaprakàre navadhetyarthe %<nodhà vidhàya råpaü svaü sarvasaükalpavid vibhuþ>% bhàgaø 3 . 23 . 45 .

#<nopasthàtç># triø na upatiùñhati upa + sthà--tçc . 1 dårasthe %<anyavàdo kriyàdveùã nopasthàtà niruttaraþ>% iti smçtyukte hãne 2 prativàdini ca .

#<nau># strã nuda--óau . jalopariplavanasàdhane 1 taraõau %<nodake ÷akañaü yàti na ca naurgacchati sthale>% hitoø %<syandanà÷vaiþ tame yudhyedanåpe naudvipaistathà>% manuþ %<viprakùatravi÷astaranti ca yayà nàvà tayaivetare>% mçcchaø 2 yantracàlanãye naibhede ca %<tataþ pravàsito vidvàn vidåreõa narastadà . pàrthànàü dar÷ayàmàsa manomàrutagàminãm . sarvavàtasahàü nàvaü yantrayuktàü patàkinãm . ÷ive bhàgãrathãtãre narairvisrambhibhiþ kçtàm>% bhàø àø 149 aø . tataþ tàrye yat . nàvya nàvà tàrye vrãhyàdi yavakhàdiø ika . nàvika nauvi÷iùñe triø . nàvà tarati %<naudvyacaùñhan>% ñhan . nàvika nàvà tàriõi triø %<nàvodvigàþ>% pàø . nau÷abdàntàt dvigoùñac natu taddhitaluki . dvàbhyàü naubhyàmàgataþ dvinàvaråpyaþ %<dvigorluganapatye>% pàø acãtyasyàpakarùaõàt atra halàderna luk . pa¤canàvapriyaþ uttarapadadviguþ dvinàvaü trinàvam samàø dviø . ataddhitanukãti kiü? pa¤cabhirnaubhiþ krãtaþ àrhãyaùñhak adhyardhapårvetyàdinà tasya luki na, dvinauþ ityeva . ardhaü nàvaþ ekade÷itatpuø ñac . ardhanàvam klãvatvaü koùàt .

#<naukarõadhàra># puø nàvaþ karõaü dhàrayati dhàri--aõ upaø saø . nàvike nàvaþ karõatulyasya (hàla) padàrthasya dhàrake %<surabhimadhukusumàni gandhà baõijo naukarõadhàrà÷ca>% vçø saüø 5 aø .

#<naukarõã># strã nauriva karõau yasyàþ ïãù . kumàrànucaramàtçbhede %<naukarõã ÷ivakarõã ca vasudhà mahimà tathà>% bhàø gaø 47 caø .

#<naukarman># naø nàvi karma càlanàdivyàpàraþ naukàyàü càlanàdivyàpàre %<niùàdobhàrgavaü såte dà÷aü naukarmajãvinam>% manuþ .

#<naukà># strã nau + svàrtheø ka . nau÷abdàrthe amaraþ niùpada÷abde 4120 pçø tallakùaõàdi dç÷yam . %<kùaõamiha sajjanasaïgatirekà bhavati bhavàrõavataraõe naukà>% mohamudgaraþ caturaïga krãóàïge padàrthabhede strã tasyàstadàkàratvàt tathàtvam . caturaïga÷abde 2863 pçø dç÷yam .

#<naukàkçùña># naø caturaïgakrãóàbhede caturaïga÷abde 2864 pçø dç÷yam %<kàkakàùñhaü vçhannaukà naukàkçùñapakàrakam>% .

#<naukàdaõóa># puø 6 taø . naukàyàü càlanàrthaü pàr÷vadvayabaddhe kàùñhadaõóe (dàüóa) amaraþ .

#<naucara># triø nàvà carati cara--ña . nàvà caraõa÷ãle %<yàdonàthaþ ÷ivajalapathaþ karmaõe naucaràõàm>% raghuþ .

@<[Page 4154b]>@
#<naujãvika># triø nàvà jãvikà yasya . naucàlanàdijãvikàyukte %<paõyabhiùagnaujãvikasalilajaturagopaghàtakaraþ>% vçø saüø 7 aø .

#<nautàrya># triø nàvà tàryam . naukayà taraõãyade÷àdau .

#<nauyàyin># triø nàvà yàti yà--õini . naukayà nadyàdeþ pàragàmini teùàü nadãtaraõe paõàdiniråpaõam manunoktaü yathà paõaü yànaü tare dàpyamityàditara÷abde 32 41 pçø dç÷yam %<tatra bhàõóapårõàni yànàni tàryaü dàpyàni sàrataþ . riktabhàõóàni yatki¤cit pumàüsa÷càparicchadàþ . dãrgho dhvani yathàde÷aü yathàkàlaü tarobhavet . nadãtàreùu tadvidyàt samudre nàsti lakùaõam . garbhiõã tu dvimàsàdistathà pravajito muniþ . bràhmaõà liïgina÷caiva na dàpyàstàrikaü tare . yannàvi ki¤ciddà÷ànàü vi÷ãryetàparadhataþ . taddà÷aireva dàtavyaü samàgamya svato'ü÷ataþ . eùa nauyàyinàmukto vyavahàrasya nirõayaþ . dà÷àparàdhastoye ca daivike nàsti nigrahaþ>% .

#<nauvàha># triø nàvaü vàhayati vàhi--aõ upaø saø . naukàvàhake (dàüóã) prasiddhe naukàcàlake trikàø .

#<nauùecana># naø 6 taø suùàmàø ùatvam . naukàyàþ secane

#<nyakà># strã ni + aki--ka bàø nalopaþ . viñkãñe ÷abdàmbu0

#<nyakàrukà># strã viñ kãñe kçmibhede hàràø .

#<nyakkàra># puø nyak + kç--gha¤ . 1 nãcakaraõe ca 2 tiraskàre ca %<nyakkàro hyayameva me yadarayaþ>% sàø daø %<nyakkàramàsannataraü ni÷amya>% harivaü 178 aø . ktin nyakkçtirapyatràrthe strã

#<nyakta># triø ni + anja--kta kutvam . nitàntà¤janayuktãkçte %<agninyaktàþ patnãsaüyàjànàmçcaþ syuþ>% taiø ttiø bràø 1 . 3 . 1 . 4 .

#<nyakùa># puü strã niyate nikçte và akùiõã yasya ùasamàø . 1 mahiùe mediø striyàü ïãù . 2 jàmadagnagnye para÷uràme hemacaø . 32 kàrtsnye 4 mahiùatçõe naø 5 nikçùñe adhame triø amaraþ

#<nyagbhàva># puø nãco bhàvaþ . nãcatve .

#<nyagrodha># puø nyak ruõaddhi rudha--ac . 1 vañavçkùe amaraþ 2 ÷amãvçkùe bàhudvayavistàrakçtavyàmaråpaparimàõe(vàüo) 3 bàho ca nyagrodhaparimaõóala÷abde dç÷yam . sarvàõi nyakkçtya sthite 4 viùõau %<nyagrodhodumbaro'÷vattha>% viùõusaüø . %<sarvàõi bhåtàni nyakkçtya nijamàyayà ruõaddhi iti nyagrodhaþ>% bhàø 5 viùaparõyàü strã ïãp . mediø evaü 6 mohanauùadhau ca 7 måùikapararyàü vi÷vaþ ugrasena nçpasya 8 putrabhede puø %<navograsenasya sutàsteùàü kaüsastu pårvajaþ . nyagrodha÷ca sunàmà ca>% harivaüø 38 aø . tasyàdårade÷àdi ç÷yàø ka . nyagrodhaka tatsannikçùñade÷àdo kumudàø ñhan . nyagrodhika tatsannikçùñade÷àdau triø tatràrthe prekùàdiø ini . nyagrodhin tatràrthe triø .

#<nyagrodhaparimaõóala># puø nyagrodhaþvyàmaþ parimaõóalaü pariõàho yasya . 1 vyàmaparimitocchràyapariõàhe puruùe . tallakùaõa yathà %<mahàdhanurdharà÷caiva tretàyàü cakravartinaþ . sarvalakùaõasampannànyagrodhaparimaõóalàþ . nyagrodhau tu smçtau vàhu vyàmã nyagrodha ucyate . vyàmena ucchrayo yasya adha årdhva¤ca dehinaþ . samocchrayapariõàho nyagrodhaparimaõóalaþ>% matsyapuø 118 aø . 2 aïganàvi÷eùe strã %<stanau sukañhinau yasyà nitambe ca vi÷àlatà . madhye kùãõà bhavedyà sà nyagrodhaparimaõóalà>% iti ÷abdamàø dårvàkàõóamiva ÷yàmà nyagrodhaparimaõóalà bhaññiþ .

#<nyaïku># puø nitaràma¤cati ni + anca--u nyaïkvàø kutvam . 1 munibhede mediniþ . 2 bahu÷yaïge mçgabhede amaraþ . 3 nitaràü gantari triø %<sadyohatanyaïkubhirasradigdham>% raghuþ %<nyaïkuþ svàdurlaghurbalyo vçùyo doùatrayàpahaþ>% bhàvapraø . nyaïkoviükàraþ aõ . naiyaïgava tadãyacarmàdau

#<nyaïkubhåruha># puø nyaïkuriva bhåruhaþ . ÷yonàkavçkùe ÷abdàrthaciø tasya bahu÷çïgàkàra÷àkhatvàttathàtvam .

#<nyaïkvàdi># kutvanimitte ÷abdagaõabhede saca pàø gaø såø ukto yathà nyaïku madgu bhçgu dårepàka phalepàka kùaõepàka dårepàkà phalepàkà dårepàku phalepàku takra vakra vyatiùaïga anuùaïga avasarga upasarga ÷vapàka màüsapàka målapàka kapotapàka ulåkapàka (saüj¤àyàü meghanidàghàvadàghàrùàþ) . nyagrodha vãrut nyaïkvàdiþ .

#<nyaïga># puø ni + anja--gha¤ . nitaràma¤jane %<somasya nyaïgo yadaruõapuùpàõi phàlgunàni>% ÷ataø bràø 4 . 5 . 10

#<nyaccha># naø 1 su÷rutokte kùudrarogabhede %<maõóalaü mahadalpa¤ca ÷yàmaü và yadi và sitam . sahajaü nãrujaü gàtre nyacchamityadhibhãyate>% tallakùaõam 2 nitaràmacche triø .

#<nya¤c># triø nimnatayà'¤cati anca--vic . nimne kvin nyac tatràrthe triø . ÷asàdau bhatve ca nãcaþ nãcà anyatra kutvam . nthak nyagbhyàm .

#<nya¤cana># naø nitaràma¤canaü gamanam . 1 nitaràü gamane nya¤cane durgecidà÷u ÷araõam çø 8 . 27 . 18 . 2 nyagbhàve ca .

@<[Page 4155b]>@
#<nya¤cita># triø ni + anca--õic--kta . adhaþkùipte hemacaø .

#<nyanta># puø nitaràmantaþ . caramabhàge .

#<nyaya># puø ni + iõ--bhàve ac . 1 nà÷e 2 apacaye ca .

#<nyartha># puø ni + ç--gatau than . nikçùñàyàü gatau %<na bhojà mamrurna nyarthamãyuþ>% çø 10 . 107 . 8 %<nyarthaü nikçùñàü gatim>% bhàø samàse thàthàdisvaraþ . nikçùño'rtho yasya . 2 nikçùñàrthe triø .

#<nyarbuda># naø 1 da÷aguõitàrbudasaükhyàyàü 2 tatsaïkhyege ca %<prayuta¤càrbuda¤ca nyarbuda¤ca samudra÷ca>% yajuø 17 . 2 %<arbudaü da÷aguõaü nyarvudam>% vedadãpaþ .

#<nyarbudi># puø nikçùñaþ arbudirdevo devàntaraü yataþ . rudrabhede %<arbudirnàma yo deva ã÷àna÷ca nyarbudiþ>% athaø 11 . 9 . 4

#<nyasta># triø ni + asa--karmaõi kta . 1 kùipte 2 tyakte 3 visçùñe 4 nihite ca amaraþ %<nyasta÷astraü ñilãpa¤ca ta¤ca ÷u÷ruvuùàü prabhum>% raghuþ .

#<nyasta÷astra># puø nyastaü ÷astraü ÷astrasàdhyaü yuddhaü yena . %<nyasta÷astrà mahàbhàgàþ pitaraþ pårvadevatàþ>% manåkte 1 pitçloke 2 tyaktàyudhe ca %<nyasta÷astraü dilãpa¤ca>% raghuþ .

#<nyasya># triø ni--asu--kùepe karmaõi bàø àrùe yat . sthàpanãye tyaktavye %<arjunàrjuna! bãbhratso! na nyasyaü gàõóivaü tvayà>% bhàø droø 200 aø . loke tu õyat . nàsya ityeva

#<nyàkya># naø ni + aki--õyat bàø nalopaþ . bhçùñataõóule(suói) (bhàjàcàla) ÷abdacaø .

#<nyàda># puø ni + ada--õaþ na thasàde÷aþ . àhàre amaraþ .

#<nyàya># puø ni + iõ--bhàvakaraõàdau gha¤ . 1 ucite 2 gotapaõãtapoóa÷apadàrthaniråpake ÷àstrabhede pratij¤àhetådàharaõopanayananigamanàtmake 3 vàkyamede %<anumiticaramakàraõa liïgaparàmar÷aprayojaka÷abdaj¤ànajanakavàkyatvam>% tallakùaõamiti cintàmaõiþ . %<ucitànupårvãkapratij¤àdipa¤cakasasudàyatvamiti>% ÷iromaõiþ . avayava÷abde 432 pçø dç÷yam . yathà parbato vahnimàn (pratij¤à) påmàt (hetuþ) yo yo dhåmavàn sa vahnimàn yathà mahànasam (udà0) vahnivyàpyadhåmavàü÷càyam . (upanayanam) tasmàdvahnimàn (nigamanam) etaddar÷anamata¤ca sarvadar÷anasaügrahe dar÷itaü yathà
     %<tattvaj¤ànàdduþkhàtyantocchedalakùaõaü ni÷reyamambhavatoti samànatantre'pi pratipàditnaü tadàha såtrakàraþ pramàõaprameyasaü÷ayaprayojanadçùñàntasiddhàntàvayavatarkanirõayabàdajalpavitaõóàhetvàsacchalajàtinigrahasthànàü tattvaø j¤ànànni÷reyasàdhigamaþ>% iti . idaü nyàya÷àstrasyàdimaü såtram . nyàya÷àstra¤ca pa¤càdhyàyàtmakaü tatra pratyadhyàyasyàhnikadvayam . tatra prathamàdhyàyasya prathamàhnike bhagavatà gotamena pramàõàdipadàrthanavakalakùaõaniråpaõaü vidhàya dvitãye vàdàdisaptapadàrthalakùaõaniråõaü kçtam . dvitãyasya prathame saü÷ayaparãkùaõaü pramàõacatuùñayàpràmàõya÷aïkàniràkaraõa¤ca . dvitãye arthàpattyàderantarbhàvaniråpaõam . tçtãyasya prathame ÷arãrendriyàrthaparãkùaõaü dvitãye buddhimanaþparãkùaõam . caturthasya prathame pravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargaparãkùaõaü dvitãye doùanimittakatvaniråpaõam avayavyàdiniråpaõa¤ca . pa¤camasya prathame jàtibhedaniråpaõaü dvitãye nigrahasthàna bhedaniråpaõam . %<mànàdhãnà meyasiddhiriti>% nyàyena pramàõasya prathamamudde÷aþ tadanusàreõa lakùaõasya kathanãyatayà prathamoddiùñasya pramàõasya prathamaü lakùaõaü kathyate . sàdhanà÷rayàvyatiriktatve sati pramàvyàptaü pramàõam 1 . eva¤ca pratitantrasiddhàntasiddhaü parame÷varapràmàõyaü saügçhãtaü bhavati yadacakathat såtrakàraþ %<mantràyurvedapràmàõyavacca tatpràmàõyamàptapràmàõyàditi>% . tathàca nyàyapàràvàraü dçùñvà vi÷vavikhyàtakãrtirudayanàcàryo'pi kusumà¤jalau caturthe stabake %<mitiþ samyakaparicchittistadvattà ca pramàtçtà . tadayogavyavacchedaþ pràmàõyaü gautame mate>% iti . %<sàkùàtkàriõi nityayogini paradvàrànapekùasthitau bhåtàrthànubhave niviùñanikhilaprastàvivastukramaþ . le÷àdçùñinimittaduùñivigamaprabhraùña÷aïkàtuùaþ ÷aïkonmeùakalaïkibhiþ kimaparaistanme pramàõaü ÷ivaþ>% iti . taccaturvidhaü pratyakùànumànopamàna÷abdabhedàt . 2 prameyaü dvàda÷aprakàrakam àtma÷arãrendriyàrthavuddhimanaþpravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargabhedàt . anavadhàraõàtmakaü j¤ànaü 3 saü÷ayaþ sa trividhaþ sàdhàraõadharmàsàdhàraõadharmavipratipattilakùaõabhedàt . yamadhikçtya pravartante puruùàstatprayojanaü 4 taddvividhaü dçùñàdçùñabhedàt . vyàptisaüvedanabhåmirdçùñàntaþ 5 sa dvividhaþ sàdharmyavaidharmyabhedàt . pràmàõikatvenàmyupagato'rthaþ siddhàntaþ 6 sa caturvidhaþ sarvatantrapratitantràdhikaraõàbhyu pagamabhedàt . paràrthànumànavàkyaikade÷o'vayavaþ 7 sa pa¤cavidhaþ pratij¤àhetådàharaõopanayananigabhanabhedàt . vyàpyàrope vyàpakàropastarkaþ 8 sa caikàda÷avidhaþ vyàdhàtàtmà÷rayetaretarà÷nayacakrakà÷rayànavasthàpratibandikalpanàlàghavakalpanàgauravotsargàpavàdabaijàtyabhedàt . mathàrthànubhavaparyàyà pramitirnirõayaþ 9 sà caturvidhà sàkùàtkçtyanumityupamiti÷àbdãbhedàt . tattvanirõayaphalaþ kathàvi÷eùo vàdaþ 10 . ubhayasàghanavatã vijigãùukathà jalpaþ 11 . svapakùasthàpanàhãnaþ kathàvi÷eùo vitaõóà 12 . kathà nàma vàdiprativàdinoþ pakùapratipakùaparigrahaþ . asàdhako hetutvenàbhimato hetvàbhàsaþ 13 saca pa¤cavidhaþ savyamicàraviruddhaprakaraõasamasàdhyasamàtãtakàlabhedàt . ÷abdavçttivyatyayena pratiùedhahetu÷chalaü 14 tattrividhaü abhidhànatàtparyopacàravyatyayavçttibhedàt . svavyàghàtakamuttaraü jàtiþ 15 . sà caturviü÷atividhà sàdharmyavaidharmyotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyapràptyapràptiprasaïgapratidçùñàntànupapattisam÷ayaprakaraõàhetvarthàpattivi÷eùàpattyupalabdhyanupalabdhinityànityakàryasamabhedàt . paràjayanimittaü nigrahasthànaü 16 taddvàviü÷atiprakàraü pratij¤àhànipratij¤àntarapratij¤àvirodhapratij¤àsanyàsahetvantaràrthàntaranirarthakàvij¤àtàrthàpàrthakàùràptakàlanyånàdhikapunaruktànanubhàùaõà j¤ànàpratibhàvikùepamatànuj¤àparyanuyojyopekùaõaniranuyojyànuyogàpasiddhàntahetvàbhàsabhedàt . atra sarvàntargaõikastu vi÷eùastatra ÷àstre vispaùño vistarabhiyà na praståyate . nanu pramàõàdipadàrthaùoóa÷ake pratipàdyamàne kathamidaü nyàya÷àstramiti vyavadi÷yate satyaü tathàpi %<asàdhàõyena vyapade÷à bhavantãti>% nyàyena nyàyasya paràrthànumànàparaparyàyasya sakalavidyànugràhakatayà sarvakarmànuùñhànasàdhanatayà pradhànatvena tathà vyapade÷o yujyate . tathà'bhàõi sarvaj¤ena, %<so'yaü paramo nyàyaþ vipratipannapuruùapratipàdakatvàt tathà pravçttihetutvàcceti>% . pakùilasvàminà ca seyamànvãkùikã vidyà pramàõàdribhiþ padàrthaiþ pravibhajyamànà %<pradãpaþ sarvavidyànàmupàyaþ sarvakarmaõàm . à÷rayaþ sarvadharmàõàü vidyodde÷e parãkùiteti>% . nanu tattvaj¤ànànniþ÷reyasambhavatãtyuktaü tatra kiü? tattvaj¤ànàdanantarameva niþ÷reyasaü sampadyate netyucyate kintu tattvaj¤ànàdaduþkhajanmapravçttidoùamiyyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràbhàva iti . tatra miyyàj¤ànaü nàmànàtmani dehàdàvàtmabuddhiþ tadanukåleùu ràgaþ tatpratikåleùu dveùaþ vastutastvàtmanaþ pratikålamanukålaü và na ki¤cit samasti parasparànubandhàcca ràgàdãnàü, måóho rajyati rakto suhyati måóhaþ kçpyati kupito suhyatãti tatastairdoùaiþ preritaþ pràõã pratiùiddhàni ÷arãreõa hiüsàsteyàdãnyàcarati, vàcà ançtàdãni, bhanasà paradrohàdãni, seyaü pàparåpà pravçttiradharmamàvahatãti . ÷arãreõa pra÷astàni dànaparaparitràõàdãni, vàcà hitasatyàdãni, manasà ahiüsàdãni, seyaü puõyaråpà pravçttirdharmaþ . seyamubhayã pravçttiþ . tataþ svasvànuråpaü pra÷astaü ninditaü và janma punaþ ÷arãràdeþ pràdurbhàvaþ . tasmin sati pratikålavedanãyatayà vàsanàtmakaü duþkhaü bhavati . ta ime mithyàj¤ànàdayo duþkhàntà avicchedena pravartamànàþ saüsàra÷abdàrtho ghañãyantravanniravadhiranuvartate . yadà ka÷cit puruùadhaureyaþ puràkçtasukçtaparipàkava÷àdàcàryopade÷ena sarvamidaü duþkhàyatanaü duþkhànuùakta¤ca pa÷yati tadà tatsarvaü heyatvena budhyate tatastannivartakamavidyàdi nivartayitumicchati tannivçttyupàya÷ca tattvaj¤ànamiti kasyaciccatasçtirvidyàbhirvibhaktaü prameyaü bhàvayataþ samyagdar÷anapadavedanãyatayà tattvaj¤ànaü jàyate tattvaj¤ànànmithyàj¤ànamapaiti mithyàj¤ànàpàye doùàþ apayànti doùàpàye pravçttirapaiti pravçttyapàye janmàpaiti janmàpàye duþkhamatthantaü nivartate sàtyantikã nivçttirapavargaþ . nivçtteràtyantikatvaü nàma nivartyasajàtãyasya punastatrànutpàda iti tathà ca pàramarùaü såtraü %<duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràbhàvàdapavargaþ>% iti . nanu duþkhàtyantacchedo'pavarga ityetadadyàpi kaphoõiguóàyitaü vartate tatkathaü siddhavatkçtya vyavahriyata iti cenmaivaü sarveùàü mokùavàdinàmapavargada÷àyàmàtyantikã duþkhanivçttirastãtyasyàrthasya sarvatantrasiddhàntasiddhatayà ghaõñàpathatvàt na hyapravçttasya duþkhaü pratyàpadyate iti ka÷cit prapadyate tathà hi àtmocchedo mokùa iti màdhyamikamate duþkhocchedo'stãtyetàvattàvadavivàdam . atha manyethàþ ÷arãràdivadàtmàpi duþkhahetutvàducchedya iti tanna saïgacchrate vikalpànupapatteþ kimàtmà j¤ànasantàno vivakùitaþ tadarikto và . prathame na vipratipattiþ kaþ khalvanukålamàcarati pratikålamàcareta . dvitãye tasya nityatve nivçttira÷akyavidhànaiva pravçttyanupapatti÷càdhikaü dåùaõaü, na khalu ka÷cit prekùàvàn %<àtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavatãti>% sarvataþ priyatamasyàtmanaþ samucchedàya prayatate sarvo hi pràõã mukta iti vyavaharati .
     dharminivçttau nirmalaj¤ànodayo mahodaya iti vij¤ànavàdivàde sàmagryabhàvaþ sàmànàdhikaraõyànupapatti÷ca . bhàvanàcatuùñayaü hi tasya kàraõamabhãùñaü tacca kùaõabhaïgapakùe sthiraikàdhàràsambhavàt laïghanàbhyàsàdivadanàsàditaprakarùaü na sphuñamabhij¤ànamabhijanayituü prabhavati sopaplavasya j¤ànasantànasya baddhatve nirupaplavasya ca muktatve yo baddhaþ sa eva mukta iti sàmànàdhikaraõyaü na saïgacchate .
     àvaraõamuktirmuktiriti jainajanàbhimato'pi màrgo na nirargalaþ aïga bhavàn pçùño vyàcaùñàü kimàvaraõaü? dharmàdharmabhràntaya iti cet iùñameva . atha dehamevàvaraõaü tathà ca tannivçttau pa¤jarànmuktasya ÷ukasyevàtmanaþ satatordhvagamanaü muktiriti cettadà vaktavyaü kimayamàtmà mårto'mårto và . prathame niravayavaþ sàvayavo và niravayavatve niravayavo mårtaþ paramàõuriti paramàõulakùaõàpattyà paramàõudharmavadàtmadharmàõàmatãndriyatvaü prasajet . sàvayavatve yatsàvayavaü tadanityamiti pratibandhabalenànityatvàpattau kçtapràõà÷àkçtàbhyàgamau niùpratibandhau prasaretàm . amårtatve gamanamanupapannameva calanàtmikàyàþ kriyàyàþ mårtapratibandhàt .
     pàratantryaü bandhaþ svàtantryaü mokùa iti càrvàkapakùe'pi svàtantryaü duþkhanivçtti÷cedavivàdam ai÷varyaü cet sàti÷ayatayà sàpekùatayà ca prekùavatàü nàbhimatam . prakçtipuruùànyatvakhyàtau prakçtyuparame puruùasya svaråpeõàvasthànaü muktiriti sàïkhyàkhyàte'pi pakùe duþkhocchedo'bhyupeyate vivekaj¤ànaü puruùà÷rayaü prakçtyà÷rayaü veti etàvadava÷iùyate tatra puruùà÷rayamiti na ÷liùyate puruùasya kauñasthyàt sthànanirodhàpàtànnàpi prakçtyà÷rayaþ acenatvàt tasyàþ . ki¤ca prakçtiþ pravçttisvabhàvà nivçttisvabhàvà và àdye anirmokùaþ svabhàvasyànapàyàt dvitãye samprati saüsàro'stamiyàt .
     nityanirati÷ayasukhàbhivyaktirmuktiriti bhaññasarvaj¤àdyabhimate'pi duþkhanivçttirabhimataiva parantu nityasukhaü na pramàõapaddhatimadhyàste . ÷rutistatra pramàõamiti cenna yogyànupalabdhibàdhite tadanavakà÷àdavakà÷e và gràvaplàve'pi tathà bhàvaprasaïgàt . nanu sukhàbhivyaktirmuktiriti pakùaü parityajya duþkhanivçttireva muktiriti svãkàraþ kùãraü vihàyàrocakagrastasya sauvãrarucimanuharatãti cettadetannàñakapakùapatitaü tvadvaca ityupekùyate . sukhasya sàti÷ayatvena pratyakùatayà bahupratvanãkàkràntatayà sàdhanapràrthanàparikliùñatayà ca duþkhàvinàbhåtatvena viùànuùaktamadhuvat duþkhapakùaniþkùepàt . nanu %<ekamanusandhitsato'paraü pracyavate>% iti nyàyena duþkhavat sukhamapyucchidyata iti akàmyo'yaü pakùa iti cenmaivaü masthàþ sukhasampàdane duþkhasàdhanabàhulyànuùaïganiyamena taptàyaþpiõóe tapanãyabuddhyà pravartamànena sàmyàpàtàt tathà hi nyàyopàrjiteùu viùayeùu kiyantaþ sukhakhadyotàþ kiyanti duþkhadurdinàni anyàyopàrjiteùu tu yadbhaviùyati tanmanasàpi cintayituü na ÷akyamityetat svànubhavamanàcchàdayantaþ santovidàïkurvantu vidàüvarà bhavantaþ . tasmàt pari÷eùàt parame÷varànugrahava÷àcchavaõàdikrameõàtmatattvasàkùàtkàravataþ puruùadhaureyasya duþkhanivçttiràtyantikã niþ÷reyasamiti niravadyam . nanvã÷varasadbhàve kiü pramàõaü pratyakùamanumànamàgamo và na tàvadatra pratyakùaü kramate, råpàdirahitatvenàtãndriyatvàt nàpyanumànaü tadvyàptiliïgàmàvàt nàgamaþ vikalpàsahatvàt kiü nityo'vagamayatyanityo và . àdye apasiddhàntàpàtaþ dvitoye parasparà÷rayàpàtaþ . upamànàdikama÷akya÷aïkaü niyataviùayatvàt . tasmàdã÷varaþ ÷a÷aviùàõàyate iti cettadetanna caturacetasàü cetasi camatkàramàviùkaroti . vivàdàspadaü nagasàgaràdikaü sakartçkaü kàryatvàt kumbhavat . na càyamasiddho hetuþ sàvayavatvena tasya susàdhanatvàt . nanu kimidaü sàvayavatvam avayavasaüyogitvam avayavasamavàyitvaü và nàdyaþ gaganàdau vyamicàràt na dvitãyaþ tantutvàdàvanaikàntyàt . tasmàdanupapannamiti cenmaivaü vàdãþ samavetadravyatvaü sàvayavatvamiti niruktervaktuü÷akyatvàt . nàpi viruddho hetuþ màdhyaviparyayavyàpterabhàvàt nàpyanaikàntikaþ pakùàdanyatra vçtteradar÷anàt nàpi kàlàtyayopadiùñaþ bàdhakànupalambhàt nàpi satpratipakùaþ pratibhañàdar÷anàt . nanu nagàdikamakartçkaü ÷arãràjanyatvàt gaganavaditi cennaitat parãkùàkùamamãkùyate nahi kañhorakaõñhãravasya kuraïga÷àvaþ pratibhaño bhavati ajanyatvasyaiva samarthatayà ÷arãravi÷eùaõavaiyarthyàt . tarhyajanyatvameva sàdhanamiti cennàsiddheþ . nàpi sopàdhikatva÷aïkàkalaïkàïkuraþ sambhavã atukålatarkasambhavàt yadyayamakartçkaþ syàt kàryamapi na syàdiha jagati nàstyeva tatkàryaü nàma yatkàrakacakramavadhãryàtmànamàsàdayedityetadavivàdam . tacca sarvaü kartçvi÷eùopahitamaryàdaü kartçtvaü cetarakàrakàprayojyatve sati sakalakàrakaprayoktçtvalakùaõaü j¤ànacikãrùàprayatnàdhàratvam . eva¤cakartçvyàvçttestadupahitasamastakàrakavyàvçttàvakàraõakakàryotpàdaprasaïgaþ . iti sthålaþ pramàdaþ . tathà nirañaïki ÷aïkarakiïkareõa %<anukålena tarkeõa sanàthe sati sàdhane . sàdhyavyàpakatàbhaïgàt pakùe nopàdhisambhavaþ>% iti . yadã÷varaþ kartà svàttarhi ÷arãrã syàdityàdipratikålatarkajàtaü jàgartãti cedã÷varasiddhyasiddhibhyàü vyàghàtàt taduditamudayanena %<àgamàdeþ pramàõatve vàdhanàdaniùedhanam . àbhàsatve tu saiva syàdà÷rayàsiddhiruddhatà>% iti . na ca vi÷eùavirodhaþ ÷akya÷aïkaþ j¤àtatvàj¤àtatvavikalpaparàhatatvàt . tadetat parame÷varasya jagannirmàõe pravçttiþ kimarthà svàrthà paràrthà và àdye'pãùñapràptyarthà aniùñaparihàràrthà và nàdyaþ avàptasakalakàmasya tadanupapatteþ ataeva na dvitãyaþ . dvitãye pravçttyanupapattiþ kaþ khalu paràrthaü pravartamànaü prekùàvànityàcakùãta . atha karuõayà pravçttyupapattirityàcakùãta ka÷cittaü pratyàcakùãta tarhi sarvàn pràõinaþ sukhina eva sçjedã÷varaþ na duþkha÷abalàn karuõàvirodhàt . svàrthamanapekùya paraduþkhapraharaõecchà hi kàruõyaü tasmàdã÷varasya jagatsarjanaü na yujyate . taduktaü bhaññàcàryaiþ %<prayojanamanuddi÷ya na mando hi pravartate . jagacca sçjatastasya kiü nàma na kçtaü bhavet>% iti . nàstika÷iromaõe! tàvadãrùyàkaùàyite cakùuùã nimãlya paribhàvayatu bhavàn karuõayà pravçttirastyeva, na ca nisargavaþ sukhamayasargaprasaïgaþ sçjyapràõikçtasukçtaduùkçtaparipàkavi÷eùàdvaiùamyopapatteþ na ca svàtantryabhaïgaþ ÷aïkanãyaþ svàïgaü svavyavadhàyakaü na bhavatãti, nyàyena pratyuta tannirvàhàcca . %<eka eva rudro na dvitãyo'vatasthe>% ityàdiràgamastatra pramàõam . yadyevaü tarhi parasparà÷rayabàdhavyàdhiü samàdhatsveti cet tasyànutthànàt kimutpattau parasparà÷rayaþ ÷aïkyate j¤aptau và . nàdyaþ àgamasye÷varàdhãnotpattikatve'pi tasyànyato'vagamàt nàpi tadanityatvaü j¤aptau, àgamànityatvasya tãvràdidharmopetatvàdinà sugasatvàt . tasmànnivartakadharmànuùñhànava÷àdã÷varaprasàdasiddhàvabhimateùñasiddhiriti sarvamavadàtam . 4 naye nãtau 5 nãtisàdhane upàye 6 viùõau ca %<agraõãrgràmaõãþ ÷rãmàn nyàyo tetà samãraõaþ>% viùõusaø %<pramàõànugràhakastarko nyàyaþ>% bhàø tadanugçhãtapramàõagamyo bhagavànapi nyàya÷abdena lakùitalakùaõayà pratipàdyate ànandagiriþ . %<nyàyaprasånà¤jaliþ>% kusumà¤jaliþ %<samastopapannaliïgapratipàdakaü vàkyaü nyàyaþ>% haridàsaþ . ni÷citamãyate nirõãyate'nena karaõe gha¤ . 7 vedàrthanirõayasàdhane adhikaraõàtmake padàrthe adhikaraõa÷abde 126 pçø dç÷yam . sa ca nyàyaþ pårvottaravedasambandhã jaiminivedavyàsàbhyàü bahuprakàro dar÷itaþ . tataeva saükùipya màdhabàcàryeõa jaiminãyanyàyamàlàyàü vaiyàsikanyàyamàlàyà¤ca pràya÷aþ sarve nyàyà dar÷itàste ca tataevàvagantavyàþ . 8 loka÷àstraprasiddhadçùñàntabhedeùu te ca laukikanyàyatayà prasiddhàþ . te ca nànàsthànàt saügçhyàtra pradar÷yante
     1 %<akre cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet>% iti nyàyaþ yatràlpàyàsenàbhãùñasiddhirjàyate tatra bahvàyàsasàdhye prekùàvatàü na pravçttiriti pradar÷anàyàsya nyàyasya pravçttiþ .
     2 ajàkçpàõãyanyàyaþ ajàkçpàõapade tatsthitakriyàvi÷eùapare ajàgamanakàlãnaü kçpàõapatanaü yathàkasmikam . tathà càkasmikàjàgamanakàlãnakçpàõapatanatulye àkatmikàniùñalàbhasthale'sya nyàyasya pravçttiþ .
     3 ajàtaputranàmotkãrtananyàyaþ bhàvisaüj¤ayà nirde÷e'sya pravçttiþ .
     4 adhikaü tu praviùñaü na ca taddhàniriti nyàyaþ yatràdhikaprave÷e'pi prakçtasya na hànistatràyaü pravartate .
     5 adhyàropanyàyaþ adhyàropo nàma vastunyavastvàropaþ yathà'rajatabhåtàyàü ÷uktau rajatàropa iti vedàntinaþ . nanu kathamavastunoniràtmakasya àropaþ kvaciddçùñapårvasya sataþ kvacidàropadar÷anàt yathà jabàyàü dçùñasya lauhityasya sphañike àropaþ iti cetsatyaü tatsiddhaye'nubhavamàtramapekùyate na tu pårvamanubhåtasya tàttvikatvamapi vyatirekàbhàvàt sandigdhaviparyayeùvapi atra sthàõau me naro và ràkùasoveti sandeha àsãt asyàü rajjvàü sarpo'yamiti viparyayaü àsãt ityàdisaüskàrakàryasmçtidar÷anàt . na ca sandehaviparyayayoreveyaü smçtirna tadarthayoriti vàcyam arthavirahiõostayoþ smçtigocaratvàyogàt . tasmàttucchetarasya pårvapårvabhramànubhåtasyàpyuttarottaràropopapattiþ . bhramatavàhasya ca vãjàïkurapravàhanyàyenànàditayà'nyonyà÷rayànavasthàdiprasaïgànabakà÷àt . tathà ca paramàrthasati saccidànandabrahmaõi vastuni avastuno'nirvacanãyasyàj¤ànatatkàryàderadhyàropaþ . brahmatattvasàkùàtkàreõa càdhyàropitàj¤ànàdernivçttiþ yathà ÷uktikàdij¤ànena rajatàdinivçttiþ . ataevàj¤ànàdãnàü j¤ànanirvattyatvànyathànupapattyà adhyàropitatvaü kalpyate ityàkare sthitam .
     6 andhakåpapatananyàyaþ anena pathà gantavyamiti satpuruùeõopadiùñastatpathaü parimu¤cannandho yathà kåpe patati ebaü vedàdyupadiùñamàrgaü parityajannaj¤aþ narakàdau patatãtyasya nyàyasya tatra pravçttiþ .
     7 andhagajanyàyaþ andhairnirdhàrito gajaþ ÷àø taø anghagajaþ . tattulyanyàyaþ . yathà hi janmàndhà bahavaþ ka¤ciñanandhaü puruùamåcurasmàn gajaü j¤àpayeti . sa ca gaja÷àlàyàü nãtvà ka¤cit ka¤cit gajàvayavaü kenacit kenacit gràhayitvovàca ayaü gaja iti te càndhàstadupadiùñàstattadavayavaü gajatvena ni÷citya svasvagçhe àgatàþ parasparaü vivadante . tatra karõaspaür÷ãü ÷årpàkàro gaja iti, ÷uõóàspar÷ã mahàsarpatulya iti jaïghàgràhã stambhatulya iti pucchagràhakaþ sthålarajjusama iti pçùñhagràhã caturasrasamo gaja iti . evamupadiùñàj¤apuruùa buddhivaicitryàt ã÷varasya nànàråpakalpanamityatra nyàyàvatàraþ . andhahastãtyàdinyàyo'pyatra prasarati .
     8 andhagolàïgålanyàyaþ andhena gçhãtaü golàïgålam ÷àø taø andhagolàïgålaütattulyanyàyaþ %<tanniùñhasya mokùopade÷àt>% ÷àø såø bhàùye %<yadi càj¤asya sato mumukùoracetanamanàtmànamàtmetyupadi÷et pramàõabhåtaü ÷àstraü sa ca ÷raddadhànatayà'ndhagolàïgålanyàyena tadàtmadçùñiü na parityajet tadatiriktaü càtmànaü na pratipàyet tathà sati puruùàrthàdvihanyeta anartha¤ca çcchet>% ityuktam . vivçta¤caitat ratnaprabhàyàü yathà %<yathà ka÷citkila duùñàtmà mahàraõye patitamandhaü bandhunagaraü jigamiùuü babhàùe kimatràyuùmatà duþkhitena sthãyate iti . sa càndhaþ sukhavàõãmàkarõya tamàptaü matvovàca aho madbhàgadheyaü yadatrabhavàn dãnaü màü svàbhãùñanagaraü gantumasamarthaü bhàùate iti sa ca vipralipsuþ duùñaü goyuvànamànãya tadãyalàïgålamandhena gràhayàmàsa upadide÷a ca enamandham eùa goyuvà tvàmiùñanagaraü neùyati mà tyajàsya làóålamiti sa càndhaþ ÷raddhàlutayà tadatyajan svàbhãùñamapràdhànarthaparasparàü pràptaþ tena nyàyeneti>% . evamanyatràpyevaü viùaye'sya pracàraþ .
     9 andhacañakanyàyaþ andhasya haste patita÷cañakaþ ÷àø taø . yathà daivàt andhasya haste patita÷cañako'ndhena gçhãta iti lokaprasiddhiþ . evaü daivàdabhãùñalàbhe kasyacidakàraõasyàpi kàraõatvakalpanaü ghuõàkùaranyàyaviùaye ivàsya pravçttiþ .
     10 andhaparamparànyàyaþ ekenàndhena yathopadiùñamandhàntaraü punaranyamandhaü tathaivopadi÷ati ityevamaj¤asyàj¤àntaraü pratyupade÷aparamparà na pràmàõikãti vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     11 apavàdanyàyaþ adhiùñhàne bhràntyà pratãtasya tadatirekeõàbhavini÷cayo'pavàdaþ, yathà sthàõvàdau bhràntyà pratãtasya puruùàdeþ sthàsvàdyatirekeõàbhàvani÷cayaþ . ayameva bàdho vilàpanamiti cocyate sa càyaü bàdhastrividhaþ ÷rauto yauktikaþ pratyakùa÷ceti . %<athàta àde÷ã neti neti>% %<neha nànàsti ki¤cana>% ityàdi÷rutervrahmàtiriktàbhàvani÷cayaþ ÷rauto bàdhaþ . kanakàdyatirekeõa kañakàdyabhàvani÷cayavannikhilakàraõabrahmàtirekeõa nikhilaprapa¤càbhàvaü nirdhàrta dç÷yamànasya mithyàtvanirdhàraõàt prapa¤casya brahmamàtràtmakatvani÷cayo yauktiko bàdhaþ . iyaü rajvuþ na sarpa ityupade÷asahakçtapratyakùeõeva tattvamasyàdivàkyajanitena cinmàtro'hamiti pratyakùeõa brahmàtmani÷cayaþ pratyakùabàdhaþ .
     12 ardhajaratãyanyàyaþ ivàrthe cha . ayaü ca 374 pçø dar÷itaþ .
     13 a÷okavanikànyàyaþ a÷okavanikàgamane yatheùñacchàyàsaurabhalàbhena anyatra gamanàkàïkùà yathà na bhavet evaü yatreùña làbhàdanyatrecchàbhàvastatràyaü pravartate .
     14 a÷maloùñranyàyaþ leùñrasya tålàdyapekùayà kàñhinye'pi a÷màpekùayà mçdutvaü yathà . tathà yasya yadapekùayà vaiùamyàpikyaü vivakùyate tatràsya pravçttiþ . alpàntaratvavivakùàyàü tu pàùàõeùñakànyàyo'vatarati .
     15 asàdhàraõyena vyapade÷àbhavantãti nyàyaþ yathà gotamokta÷àstre pramàõàdiùoóa÷apadàrthapratipàdane'pi tadekade÷a nyàyapadàrthasya anya÷àstràpekùayàpràdhànyena pratipàdanàt nyàya÷àstramiti tasya saüj¤à evamanyatra pràdhànyavivakùayà tattatsaüj¤eti tatràsya pravçttiþ .
     16 ahikuõóalanyàyaþ aheþ sarpasya yathà kuõóalàkçtiveùñanaü svàbhàvikaü tathà yasya svàbhàvikadharmo vyapadi÷yate tatràsya pravçttiþ .
     17 àùàõakanyàyaþ lokaprasiddhakathanamàbhàõakaü tadvadyamya prasiddhàbhàõakaü tatràsya pravçttiþ .
     18 àmravaõanyàyaþ vane itaravçkùasattve'pi àmràõàü bàhulye yathà àmravaõavyavade÷a evamekasya pràdhànye %<bhåyastvàstadvàda iti>% nyàyena tadvyapade÷o yatra tatràsya pravçttiþ .
     19 udakanimajjananyàyaþ satyàbhisandhasya udakanimajjanaråpe divye ÷odhyasya jalanimajjanasamaye tatsthànànniþkùiptaü ÷aramàdàya tatpatanasthànàdito'paro naro yadyativegena ÷odhyasthànamàgatya tacchirotiriktaü mukhanàsikàdyavayavaü na pa÷yati tadà ÷uddhiþ mithyàbhisandhasya taddar÷anàda÷uddhirityevaü divye prasiddhivat yatra satyàsatyayorj¤ànaü tatràsya pravçttiþ .
     20 upayannapayan dharmovikaroti hi dharmiõamiti nyàyaþ yathà pårvasya råparasàdiråpadharmaparàvçttau råparasàdyantarotpattau ca ghañàderdharmiõovikçtirevaü yasya gharmiõaþ pårvadharmasyàpagame anyadharmasyotpattistatràyaü nyàyo'vatarati .
     21 upavàsàdvaraü bhaikùyamitinyàyaþ bhikùàyàþ kle÷ajanakatve'pi upavàsasyàdhikaduþkhapradasyàpekùayà iùñatvena yathà varatvaü tathà kle÷adàyakatàratamyena bahuduþkhadàyakàpekùayà svalpaduþkhadàyakasya varatvaü yatropadi÷yate tatràsya pravçttiþ .
     22 ubhayataþ pà÷àrajvunyàyaþ rajjvàü yathà upayapàr÷ve pà÷asattve ubhayapàr÷vayorgamane bandhanam evamupanyastayoþ pakùayorduùñatve doùoddhàraõàbhàvena baddhavadbhàve'sya pravçttiþ .
     23 uùñrakaõñakabhakùaõanyàyaþ uùñrasya ÷amãkaõñakavedhajàtaduþkhakàle'pi ÷amopatrabhakùaõajasukhale÷o yathà tathàbhãùñaviùayopàrjanaduþkhakàle tadupàrjitadravyajasukhale÷o yatropadi÷yate tatràsya pravçttiþ .
     24 ekaü sandhitsato'paraü pracyavata iti nyàyaþ yathà ekaü kàüsyapàtràvayavabhedaü sandhàtumicchato'paraü tadavayavamatyantànalasaüyogena naùñamiva pracyavate evamanyatra ekasya sandhànecchayà kçtavyàùàrabhede'nthasya yatra pracyavaþ, tatràsya pravçttiþ . tathà ekàmasiddhiü pariharatodvitãyàsiddhiprasaïgaþ . yathodàhçtaü bauddhàdhikàre udayanena yathà aïkuràdyakartçkaü ÷arãràjanyatvàdityatra ÷arãrãti vi÷eùaõena svaråpàsiddhiü pariharato bauddhasya vyàpyatvàsiddhiràpadyate ityantena .
     25 ekavàkyatàpannànàü sambhåyaikàrthapratipàdakatvamiti nyàyaþ sambhåya militvà itarasàcivyenetyarthaþ . yathà prayàjàdyaïgajàtavàkyasambhåyànàü dar÷àpårvàrthakasàdhakatvenaikavàkyatvamityevaü yatra vicakùyate tatràsya pravçttiþ .
     26 ekasambandhij¤ànamaparasambandhismàrakamiti nyàyaþ yathà hastidar÷anàt tatsambandhino hastipakàdeþ smaraõamevaü ÷abdaj¤ànàt vçttisambandhena ÷abdasambandhino'rthasya smaraõamityàdi yatropadi÷yate tatràsya pravçttiþ .
     27 ekàkinã pratij¤à hi pratij¤àtaü na sàdhayediti nyàyaþ ekàkinã hetvàdicatuùkahãnà paràrthànumàne hi pratij¤àdipa¤cakenaivàrthasiddhiþ na kevalapratij¤àmàtreõàrthasiddhiþ tathàtve sarvatra sarvesiddhiprasaïgàt . pratij¤àdipa¤caka¤cànupadamuktam . na hi pratij¤àmàtreõàrthasiddhiriti nyàyo'pyetàdç÷aeva ÷abdamàtra bhedaþ .
     28 aupàdhikàkà÷abhedanyàyaþ yathà aupàdhikàkà÷agocaraü j¤ànaü savi÷eùaõe hãti nyàyenopàdhibhedaviùayaü tathà jãvabrahmabhedaviùayaü pratyakùàdikaü tadupàdhibhedaviùayamityevaü yatra vivakùyate tatràyaü pravartate . %<ghañasaüvçta àkà÷e nãyamàne yathà punaþ . ghaño nãyeta nàkà÷aü tadvajjãbo nabhopamaþ>% iti ÷rutyukti÷caitannyàyamålikà .
     29 kaõñhacàmãkaranyàyaþ càmãkara÷abdaþ càmãkaranirmitabhåùaõaparaþ . taddhi yathà kaõñhagatamapi cirapràptamapi vismçtaü sat duþkhàkaroti àptode÷àt pràpnamiva bhavat sukhàkaroti na tu vastutoj¤ànàtiriktà tasya pràptirasti pràptatvàt . evaü yasya pràptasya naùñabhràntyà duþkhaü sadupade÷ena tajj¤ànàcca sukhaü yatropadi÷yate tatràsya pravçttiþ . tathà jãvasya svataþsiddhabrahmàtmakasya aj¤ànàdi doùàt tadvismaraõaü tattvamasyàdivàkyajasàkùàtkàreõa apràptasya pràptiriva bhavatãtyupacaryate .
     30 kadambagolakantyàyaþ kadambagolakasya golàkàrakadambasya sarvàvayaveùu yathà yugapat puùpodgamaþ evaü sarvaprade÷eùu yugapat yatra prasarastatràsya nyàyasya pravçttiþ . %<kadambagolakanyàyàdutpattiþ kasyacinnaye>% bhàùàø .
     31 kaphoõiguóanyàyaþ kaphoõau guóàbhàve'pi tadà÷ayà yathà lehanamevaü yatra vastvasadbhàve'pi tatpratyà÷ayà vyàpàrabhedastatràsya pravçttiþ .
     32 karakaïkaõanyàyaþ kaïkaõaü karabhåùaõamityamarokteþ kaïkaõa÷abdasyaiva karabhåùaõavàcitve'pi tatpårvaü kara÷abdaprayoge yathà prayogakàle tasya karasambandhità dyotyate evamanyasyàpi tatkàle tatsambandhadyotanàrthaü yatra prayogastatràsya pravçttiþ .
     33 kàkatàlãyanyàyaþ ivàrthe cha . kàkatàloya÷abde 1843 pçø dç÷yaþ . atràyaü vi÷eùaþ atarkiteùñalàbhe atarkitàniùña làbhe càyamavatarati tathà hi akasmànmahàphalasyàgrai patanàt kàkasyopabhogalàbhaþ . evaü tatphalasya ÷irasi patanàt maraõamapi sambhavati . tatràniùñalàbhe %<phalanti kàkatàlãyaü tebhyaþ pràj¤àna bibhyati>% veõãsaø . iùñàvàptau %<yattayà melanaü tatra làbho me ya÷ca subhruvaþ . tadetanu kàkatàlãyamavitarkitasambhavam>% candràlokaþ . %<patat tàlaphalaü yathà kàkenopabhuktamevaü rahodar÷anakùubhitahçdayà tanvã mayà bhukteti>% kuvalayànandaþ .
     34 kàkadadhyupaghàtakanyàyaþ yathà kàkebhyo dadhi rakùyatàmityàdau upaghàtakamàtràbhipràyatvena kàka÷abdasya dadhyupaghàtakamàtre lakùaõà evaü yatra tàtparyava÷enetaràrthaparatvaü tatràsya pravçttiþ . taduktamabhiyuktaiþ %<kàkebhyo rakùyatàmannamiti bàlo'pi de÷itaþ . upaghàtapradhànatvàt na ÷vàdibhyo'pi rakùati?>% .
     35 kàkadantagaveùaõànyàyaþ kàkasya dantàþ santi navà teùàü ÷auklyaü navetyanveùaõaü yathà niùphalaü tathà yasyànveùaõa niùpharla tatràsya pravçttiþ .
     36 kàkamàüsaü ÷unocchiùñaü svalpaü tadapi durlabham iti nyàyaþ atyantanikçùñasyàtitucchrasyàpi durlabhatve'yaü nyàyaþ pravçrtate .
     37 kàkàkùigolakanyàyaþ ekasya kàkacakùuùaþ prayojanava÷à dyathà ubhayagolake sa¤càraþ tathà ekasya padàrdhasyo bhayatra sambandhavivakùàyàmasya pravçttiþ .
     38 kàraõaguõaprakramanyàyaþ kàraõaguõàþ sajàtãyaguõàn kàrye àrabhante yathà tanturåpàdayaþ svakàrye pañe sajàtãyaråpàdãnàrabhante na vijàtãyànevaü yatra kàraõaguõànugamastatràsya pravçttiþ .
     39 kàrayituþ kartçtvanyàyaþ yaþ kàrayati sa karotyeva yathà ràjà bhañàdibhiryuddhaü kàrayan tatkarteti vyapadi÷yate yuddhaphalavijayaràjyalàbhàdestadgàmitvàt . tathà yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     40 kàryeõa kàraõasaüpratyayanyàyaþ kàryeõa dhåbhàdinà yathà vahnyàderanumànaråpaþ saüpratyaya evaü yatra kàryeõa kàraõasaüpratyayasya vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     41 ku÷akà÷àvalambananyàyaþ nadyàdau patitasya santaraõànabhij¤asya yatha ku÷akà÷àvalambanaü nirarthakamevaü pravalayuktiùu niràkçtàsu durbalayuktyavalambanaü nirarthakamityevamabalambanasya nirarthakatvavivakùàyàmasya pravçttiþ .
     42 kåpakhànakanyàyaþ kåpakhànakasya kåpakhananakàle gàtre saülagnaü païkaü kåpotthitajalena yathàpayàti evaü vigrahàvacchinne÷varabhedabuddhijanyodoùastadupàsanajanyasukçtavi÷eùajenàdvaitavodhena samålaü nivartyatetyevaü vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     43 kåpamaõóåkanyàyaþ samudramaõóåkaü katha¤cittãrasamãpasthakåpaü gataü kåpasthamaõóåkaþ papraccha kuta àgatobhavànniti sa ca samudràditi pratyuktavàn . punaþ kåpamaõóåkaþ kãdç÷aþ samudra iti papraccha tena càtãva sahàniti pratyuktaü tatkiü kåpasadç÷a ityukte tena pratyuktaü nahi nahi nàsti tattulyo'nyaþ sahi saritàü patiranavagàhyagàmbhãryo'lakùyapàro'tãva mahattama iti . kåpamaõóåkastu kåpàt mahàn nàsti tvaü tu mithyaiva pralapasãvyuktabàn . samudrabhekastu tat ÷rutvà manasà tamupajahàseti loke gàthà gãyate tathà ca yathà samudramaj¤àtvà tanmahimànaü niràkurvan kåpamaõóåka upahàsyatàü pràptastathà parasiddhàntànabhij¤astaddåùaõàya pravartamàna upahàsyatàü gacchatãti viva kùàyàmasya pravçttiþ .
     44 kåpayantraghañikànyàyaþ kåpàt gabhãràdapi yantreõa yathà ghañikà uttolyate evaü atidurvoghatvena gambhãràdapi ÷àstràt upade÷àdiråpayantreõa sàroddharaõaü yatra vivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     45 kårmàïganyàyaþ kårmaþ svecchayà yathà nijàïgasya saïkocavikà÷au karoti evaü yasyecchàva÷àt svopàdhyaj¤ànakàryajàtasya svopàdhau saïkocavikà÷akàritvamityevaü vivakùàviùaye'sya pravçttiþ %<yayà saüharate càyaü kårmàïgànãva sarva÷aþ>% gãtà .
     46 kaimutikanyàyaþ yatra durbodhasya duþsàdhyasya sukhena bodhasàghanàdi tatra subodhasya susàdhyasya nitaràü siddhirityevaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     47 koùapànanyàyaþ koùapànaü divyabhedaþ . tatra yathà sarvadivyasàdhàraõadharmapårvadinopavàsavato'bhi÷astasya mithyàvàdinaþ prabhçtitrayajalapànakàle ka÷cit sukhavi÷eùo bhavati ÷àstranirdiùñàvadhikàle tu mahadduþkhaü tathà hariharàdiùvekasmin bhaktivyàjenetaranindàü kurvato nindàvyasanino yadyapi tatkàle ka÷cit sukhavi÷eùaþ syàt tathàpi nindàjanyaduritaparipàkakàle kumbhãpàkàdijanyaü ghoratamaü duþkhaü bhavatãtyasya vivakùàyàmasya nyàyasya pravçttiþ .
     48 kriyà hi vikalpyate na vastviti tyàyaþ kriyà hi kartumakartumanyathà và kartuü ÷akyatvàt vikalpyate na tu vastu evaü naivaü veti vikalpyate . tadetaduktaü ÷àø bhàùye %<kartumakartumanyathà và kartuü÷akyaü laukikaü vaidika¤ca karma yathà atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti udite juhoti anudite juhoti>% rathena padbhyàmanyathà và gacchati na gacchati veti . na tu vastvevaü naivamasti nàstãti và vikalpyate vikalpanà hi puruùabuddhisàpekùà na vastuyàthàtmyaj¤ànaü puruùabuóyapekùaü kiü tarhi vastutantrameva na hi sthàõàvekasmin sthàõurvà puruùo'nyoveti tattvaj¤ànaü bhavati tatra puruùo vànyoveti mithyàj¤ànaü sthàõureveti tattvaj¤ànam evamanyatràpyåhyam .
     49 khale kapotanyàyaþ %<vçddhà yuvànaþ ÷i÷avaþ kapotàþ khale yathà'mã yugavat patanti . tathaiva sarve yugapat padàrthàþ paraspareõànvayinobhavanti>% ityuktarãtyà yatra padàrthànàü yugapadanvayastatràstha pravçttiþ .
     50 gaóóalikàpravàhanyàyaþ gaóóalikànàmavãnàü saüghàde kà cet nadyàdau patati tadà tatsaïghàntargatàþ sarve'pi vàryamàõà api tatra patantãti lokaprasiddhyà yatra vàryamàõànàmapi aniùñamàrge dhàvanaü tatràsya pravçttiþ .
     51 guóajihvikànyàyaþ yathà tiktatàbhiyà nimbapànamakurvàõasya bàlasya jihvàyàü guóalepaü dattvà pitràdistaü nimbaü pàyayati evamarthavàdavàkyàni bahàyàsasàdhye karmaõyapravartamànaü puruùaü svargàkùayyàdikaü ÷ràvayitvà pravartayanti . phala÷rutirapi rocanàrthà taduktaü malaø taø bhàgaø 11 skaø %<vedoktameva kurvàõo niþsaïgo'rpitumã÷vare . naiùkarmyàü labhate siddhiü rocanàrthà phala÷rutiþ>% %<phala÷rutiriyaü naõàü nà÷reyo rocanaü param . ÷reyovivakùayà proktà yathà bhaiùajyarocanam>% asya tàtparyamuktaü tatraiva %<piba nimbaü pradàsyàmi khalu khaõóakalaóóukàn . pitraivamuktaþ pibati tiktamapyatibàlakaþ>% . tatra yathà nimbàdipànasya na khalu khaõóàdilàmaeva prayojanaü kintvàrogyaü tathà vedo'pyavàntaraphalaiþ pralobhayan mokùàyaiva karmàõi vidhatte .
     52 gobalãvardanyàyaþ balãvardasya govi÷eùatve'pi balãvardasya jhañiti gotvena bodhanàrthaü yathà prayogaþ tathà'nyayoþ sàmànyavi÷eùaråpayorjhañiti bodhamàrthaü yatra prayogastatràsya pravçttiþ . evaü govçùanyàyo'pyetàdç÷àrthe'vatarati .
     53 ghaññakuñãprabhàtanyàyaþ tacchabde 2784 pçø asya vivaraõam .
     54 ghuõàkùaranyàyaþ ghuõaþ kãñabhedaþ tena yatheùñaü vaü÷asya khodane kçte tato rekhàsannive÷abhedena daivàd yathà'kùaràkàraniùpattiþ evamanyàrthapravçttasya daivàdanyàrthasya yatra niùpattirbivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     55 caturvadavinnyàyaþ yathà gohiraõyàdiråpaü bahudhanaü caturvedavide mayà deyamiti kasyacit dàturvacanaü ÷rutvà ka÷cit måóhaþ vedà÷catvàra ityahaü jàne mahyamidaü sarvaü dhanaü deyamiti vadan taddhanaü na labhate pratyuta upahasanãya÷ca bhavati evaü saccidànandaråpaü pratyagabhinnaü brahmeti ÷abda màtràbhij¤astadartha÷àbdavodhamàtra÷àlã và yastattvavittvàbhimànena tattvavidàü gatiü và¤chati sa na tàü pràpnoti pratyuta upahàsya÷ca bhavati . tathà ca vedasaïkhyàmàtraj¤àne tadvi÷eùasvaråpàrthayoraj¤àne yathà tadabhij¤ayogyasammànapåjàmànàlàbhaþ tathà saccidànandàdi÷abdamàtra j¤àne tadarthasya sàkùàtkàràbhàve na brahmabhàvàpattilakùaõamuktipràptirityevaü yatra vivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     56 càlanãyanyàyaþ càlanãbhràmaõe tatsthataõóulànàü svachidradvàrà sarveùàü yathà patanam . evaü kvacitsthitavastånàü sarveùàü lakùaõàdivahirbhàvo yatra sambhàvyate tatràsya pravçttiþ . yathà vyàpakatàlakùaõe sàdhyapratiyogikàmàvaprave÷e mahànasoyavahnyadhikaraõe parvatãyavahnyabhàvasya evaü parvatãyavahnyadhikaraõe mahànasãyavahnyabhàvasya ca sattyena vahnipratiyogikàbhàvasya tattadadhikaraõe sattvàt sarveùàü vahnãnàü vyàpakatàlakùaõabahirbhàvaþ .
     57 cauràparàdhena màõóavyadaõóanyàyaþ caurasyàparàdhena yathà màõóavyarùeþ ÷ålàropaõaü puràõaprasiddham . evamekasyàparàdhenànyasya doùàropaõaü yatra vivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     58 jakatumbikànyàyaþ yathà païkaliptà tumbikà nadyàdau nimajjati païkalepàpagame ca unmajjati tadgatipratirodhakavirahàdevaü jãvaþ dehàdisambandhahetumalàdau kùãõe sati àlokàkà÷e svayameva gatvà tiùñhati tàdç÷aeva tasyamokùa iti digambaramate sthitam .
     59 jalànayananyàyaþ yathà jalamànãyatàmityukte anuktamapi tatpàtrànayanaü nàntarãyakatayà pratibhàti evamekasyoktau tadàdhàràderanuktasyàpi anyasya yatra pratãtistatràsya pravçttiþ .
     60 taõóukhabhakùaõanyàyaþ yathà caurasya taõóulabhakùaõaråpadivye ÷ãghrameva lohitàdiniùñhãvanaü dç÷yate %<lohitaü dç÷yate yasya sukhe hanu÷ca ÷ãryate . gàtraü ca kampate yasya tama÷uddhaü vinirdi÷et>% pitàmahena tasya sadyo'niùñasyoktestathà yatra sadyo'niùñasambhavastatràsya pravçttiþ .
     61 taptapara÷ugrahaspanyàyaþ satyàbhisandhasya mokùo mithyàbhisandhasya vandha iti vivakùàyàmasya nyàyasya pravçttiþ . taptapara÷ugrahaõa¤ca divyabhedaþ . tathà hi coratvasandehe nirõayàrthaü tàdç÷asandehaviùayaü puruùamuddi÷ya pa¤cà÷atpalasammitamasrirahitamaùñàïgulàyàmaü lauha para÷umagnau prakùipyàgnivarõaü kçtvà a÷vatthapatradadhipårvàdyantaritayoþ ÷odhyasya hastayorvidhinà pràóvipàko niþkùipet sa cedançtavàdã nàhaü caura iti tadà tàdç÷apara÷ugrahaõe dahyate yastu nàhaü caura iti satyavàdã sa tàdç÷apara÷ugrahaõe'pi na dahyate tatra dàhàbhàvaprayojakaü nàhaü caura iti viùayasya satyatvaü dàhaprayojakaü tu tadviùayasyànçtatvam . tathà muktau prayojakamahaü brahmeti vàkyaviùayasya satyatvaü bandhaprayojakaü tu nàhaü brahmeti vàkyaviùayasyànçtatvam . ayameva nyàyaþ chàø uø ÷rutyà pratipàdito yathà %<tadyathà puruùaü somyota hastagçhãtamànayatyapahàrùãt steyamakàùãüt para÷umasmai tapateti sa yadi tasya kartà bhavati tata evànçtamàtmànaü kurute mo'nçtàbhisandho'nçtenàtmànamantardhàya para÷uü taptaü pratigçhõàti sa dahyate'tha hanyate atha yadi tasyàkartà bhavati tataeva satyamàtmànaü kurute satyàbhisandhaþ satye nàtmànama ntarthàya para÷uü taptaü pratigçhõàti sa na dahyate'tha mucyate sa yathà tatra nàdahyataitadàtmyamidaü sarvaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo>% iti .
     62 taptamàùakoddharaõanyàyaþ taptapara÷ugrahaõanthàyaviùaye'sya pravçttiþ taptamàùakagrahaõamapi divyabhedaþ . tatràpi atitaptatailàditaþ sauvaõamàùakoddharaõe ÷odhyasya kare sphoñàdyabhàve ÷uddhiþ anyathà tva÷uddhiþ .
     63 tuùyatu durjana iti nyàyaþ yatra prativàdyuktapakùaü duùñamapi vàdinà prauóhivàdena aïgãkçtyàpi dåùaõàntarasya dànaü tatràsya pravçttiþ .
     64 tçõajalaukànyàyaþ yathà jalaukà tçõàntaramavalambyaiva pårvamà÷ritaü tçõaü tyajati tathà jãvaþ svàvidyàkàmakarmavàsamàdibhirdehàntaramutpàdyaiva pårvaü dehaü tyajatãti vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     65 tçõàraõimaõinyàyaþ tàrõavahniü prati tçõasya, àraõetra varhni prati araõeþ maõijanyavahniü pratimaõe÷ca kàraõatvaü na tu vahnitvàvacchinnaü prati tçõàdeþ kàraõatvaü parasparavyabhicàràt . evaü yatra kàryakàraõabhàvabàhulyaü kàryatàvacchedakaü kàraõatàvacchedaka¤ca nàtà tatràsya pravçttiþ .
     66 dagdhapatranyàyaþ patrasya dagdhatve'pi yathà pårvàkàreõàvasthànaü gçhyate evaü yatra vastuno dàhe'pi tadàkàrapratãtistatràsya pravçttiþ evaü dagdhapañanyàyo'pyevaü viùayaþ .
     67 dagdhavojanyàyaþ dagdhasya vãjasya yathà nàïgurotpàdakatà evamavivekanà÷e na sasàravçkùaparoha ityevaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     68 daõóacakranyàyaþ daõóacakrasåtrasalilàderyathà ghañatvàdyekadharmàvacchinnaü prati kàraõatvamevaü vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     69 daõóàpåpanyàyaþ daõóasyàkhunà bhakùaõe pratãte tatsaülagnàpåpasya bhakùaõamarthàt yathà pratãyate evaü yatra duùkare kasmiü÷cidarthe kçta'nyasya sukarasya kçtatvamarthàt siddhaü pratãyate ityasya vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     70 devadattàputranyàyaþ putrasya màtàpitçsambandhitve'pi màtuþ pràdhànyavivakùàyàü yathà devadattàputra ityucyate tathà'nyatra yatra bhàtuþ pràdhànyavivakùà tatràsya pravçttiþ . pituþ pràdhànye devadattaputra iti vyapade÷aþ . ataeva yajurvedavaü÷akãrtane strãpràdhànyenaiva nirde÷o yathà %<atha vaü÷aþ tadidaü vayaü bhàradvàjãputràdbhàradvàjãputro vàtsãmàõóavã putràdvàtsãmàõóavãputraþ ityàdi>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 30 .
     71 dhañàrohaõanyàyaþ dhañàrohaõaü tulàrohaõaü divyabhedaþ . tatra satyàbhisandhasya ÷uddhiþ mithyàbhisandhasyà÷uddhiþ tathà hi %<tulito yadi bardheta sa ÷uddhaþ syànna maü÷ayaþ . samàvà hãyamàno và na vi÷uddho bhavannaraþ>% ityuktadi÷à ÷uddhya÷uddhã j¤eye . evaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     72 dharmàdharmagrahaõanyàyaþ dharmàdharmamårtigrahaõaråpadivye satyàbhisandhasya yathà dharmamårtigrahaõaü mithyàbhisandhasyàdharmamåttigrahaõam tàbhyàü ca jayaparàjayau yathà bhavataþ . evaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ . tacca divyaü pitàmahenoktaü yathà %<ràjataü kàrayet dharmamadharmaü sãsakàyasam . likhadbhårje pañe vàpi dharmàdharmau sitàsitau . abhyukùya ùa¤cagavyena gandhamàlyaiþ sabharcayet . sitapuùpastu dharmaþ syàdadharmà'sitapuùpabhçt . evaüvidhàvathàlekhya piõóayostau nidhàpayet . gomayena mçdà vàpi piõóau kàryau samanvataþ . mçdbhàõóake'nupahate sthàpyau cànupalakùitau . upalipte ÷ucau de÷e devabràhmaõasannidhau . àvàhayet tato devàllàükapàlàü÷ca pårvavat . dharmàvàhanapårvaü tu pratij¤àpatrakaü tataþ . yadi pàpavimukto'haü dharmastvàyàtu me kare>% %<abhiyuktastayo÷caikaü pragçhõãtàvilambitaþ . dharme gçhãte ÷uddhiþ syàdadharne tu sa hãyate>% .
     73 naùñà÷vadagdharathanyàyaþ itthaü lokaprasiddhiþ dvau hi rayinau ka¤cidgràmaü pravi÷ya rathàbhyàmavatãryà÷vàü÷ca mocayitvà khaùñvàyàü niviùñau daivena tadànãü dandahyamàne tasmin gràme tayorekaþ pa÷càda÷vànniþsàramiùyàmãti dhiyà rathamàdau niþsàritavàn aparastva÷vàn, tàvatà tasminsthale dagdhe ekasyà÷vànaùñhà dvitãyasya rathodagdhaþ tau cànyonyàpekùayà ekaü rathaü kçtvà yatheùñade÷aü yathà prajagmatustathàrthavàdavidhivàkye pradhànàïgavàkye cetaretaràkàïkùayaikavàkyatàü pràpya pravçttyàdikaü janayataþ .
     74 na hi karakaïkaõadar÷anàyàdar÷àpekùeti nyàyaþ yathà pratyakùayogyaü karesthitaü kaïkaõaü pratyakùeõaiva gçhyate na taddar÷anàyàdar÷àpekùà evaü pratyakùasàmagrãsattve tayaiva padàrthapratãtirnànumityàdisàmagryapekùeti vivakùàyàmasya pravçttiþ %<na hi kariõi dçùñe cãtkàreõa tamanumimate'numàtàraþ>% vàcaspatyuktametanyàyamålakam . anumitsàyàü tu tadapekùà %<pratyakùaparikalitamapyarthamanumànena bubhutsante tarkarasikàþ>% iti vàcaspatyukteþ .
     75 na hi triputrodviputraþ kathyate iti nyàyaþ tritvasya dvitvavyàpakakatve'pi vàkyasya sàvadhàraõatvàt putratrayavataþ putradvayavattve'pi na tasya dviputra÷abdavàcyatà nyånasakhyà vyavacchedakatvena tri÷abdasya na yathà dviputravàcakatetyevaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     76 na hi dçùñe'nupapannaü nàmeti nyàyaþ na pratyakùaviùaye pramàõàntarànveùaõamiti yatra vibakùà tatràsya pravçttiþ tathà hi pratyakùasya sarvapramàõabàdhakatvàt anupapatterarthàpattiråpatayà vyabhirekànumitiråpatayà và pratyakùeõa bàdhyatvàt pratyakùaviùaye virodhinyà anupapatternasambhavaþ .
     77 nahi nindà nindyaü nindituü pravartate kintu vidheyaü stotumiti nyàyaþ nindàrthavàdasya taditaratra prà÷astyavidhànàrthameva pravçttirna tu tasya nindàrthaü nindàyàü prayojanàbhàvàdityevaü mãmàüsàyàü loke ca prasiddham .
     78 nimnagàpravàhanyàyaþ nadãpravàho hi yàü di÷aü svabhàvato gacchati tato'nyatra tasya nayane mahàprayàse'pi na sambhava evaü janmàntarãyasaüskàrava÷àdyasminnã÷avigrahe dhyànyàdyàtmakacivçttipravàhastato'nyatra nayane mahàyatnasyàpi vaiphalyam ityevaü bivakùàyàmasya pravçttiþ
     79 nçpanàpitanyàyaþ itthaü hi laukikã gàthà kasyacinnçpasya bhçtyo nàpitaþ ka÷cit, pràtaþ samastanagaramanviùyàtiramaõãyatamo bàlo me dar÷anàya tvayà''netavya iti, nçpeõàj¤apnaþ pràtarutthàya sarvaü puramanviùya dçùñvàpi ca tatra tatràtiramaõãyatamànvàlàn svaputratulyànamatvà tameva ràjave÷mani nãtvà nivedayàmàsa svàminnànãto'yaü dvitãya iva ratipatiratimanoj¤àkçtirbàla iti ràjà ca tamupa÷àntànalàïgàràbhaü khalvàñakàõaü sthålalambodaraü kç÷ahrasvabàhujaïghamàlokya upahàsamayaü me khalu kçtavàniti matvà cukopa uvàca ca are jàlma kimidamupahasanaü krayate iti . nàpita÷ca kåpitaü nçpaü j¤àtvà kçtà¤jalirbhåtvovàca ràjendramaule! tava caraõamupàlabhe nàyamupahàsaþ kintu me manasãtthameva ni÷cayo nàstyetàdç÷astrilokyàü tava puryàü tu kà katheti ràjà ca satyametàdç÷yeva snehàti÷ayava÷aüvadasya cittasya da÷eti matvà kopaü tatyàjeti . tathà ca yathà'tikuråpe'pi putre ràgàti÷ayava÷ànnàpitasya sarvotamatvadhãstathà bhandadhiyàü keùà¤cijjanmàntarãyasaüskàraprayuktaràgàti÷ayava÷àt kaõi÷cidatikùudre'pi deve sarvottamatvadhãþ parityajya ca hariharàdãüstadupàsane pravçttirityevaü viùaye'sya pravçttiþ
     80 païkaprakùàlananyàyaþ %<prakùàlanàddhi païkasya dåràdaspar÷anaü varam>% ityuktadi÷à païkalepane prakùàlanamapekùya païkaspar÷anameva na kartavyamiti lokaprasiddhivadanyatràpi aniùñasàthanasya kàraõàntareõa nivàraõamapekùya aniùñasàdhanameva na kartavyamiti yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     81 pa¤jaracàlananyàyaþ yathà da÷abhiþ pa¤jarasthapakùibhiþ svasvayatnairekàü pa¤jare kriyàmutpa dya tasya càlanaü tirya gårdhvanayanaü ca kriyate tathà da÷abhirindriyairekàü pràõanaråpàü kriyàmutpàdya dehacàlanaü kriyate iti sàükhye sthitam .
     82 pa¤jaramuktapakùinyàyaþ pa¤jarasthà vihagàmuktà yatheùñamutplutya yathà de÷àntaraü gacchanti tathà jãvaþ bandhanànmukta årdhvàkà÷e tiùñhatãti jainamate sthitam .
     83 pàùàõeùñakànyàyaþ yathà tålàdapekùayà kañhinàyà api iùñakàyàþ pàùàõàpekùayàmçdutvam evaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     84 piùñapeùaõanyàyaþ piùñasya punaþpeùaõaü yathà nirarthakam evaü kçtasya karaõaü vçtheti vivakùàyàmasya pravçttiþ . tathàcoktaü %<kçtasya karaõaü nàstãti>% .
     85 putralipsayà devaü bhajantyà bhartàpi naùña iti nyàyaþ abhãùñàntarà÷ayà vyàpàravatastanmålaü yatra na÷yati tatràsya pravçttiþ tathà ca vçddhimiùñavatomålaü vinaùñamiti nyàyaviùaye'sya pravçttiþ .
     86 prapàõakanyàyaþ sitàdinànàdravyairmilitairyathà eko'dbhutarasoniùpàdyate tathà yatra anekasàdhanai÷citraråpaþ padàrtho jàyate tatràsya pravçttiþ . yathà vibhàvànubhàvàdibhiþ ÷çïgàràdirasàbhivyaktiþ evamanyatràpi!
     87 pàsàdavàsinyàyaþ eka eva devadattaþ pràsàdasyoparyadhastàcca kàlabhedena vasannaùi pràsàdavàsapràdhànye pràsàdavàsãtyucyate tathà'nyasya pràdhànyadharmeõa vyapade÷a vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     88 phalavatsahakàranyàyaþ yathàtimadhurapakvaphalanamina÷àkho'tisaurabha àmravçkùaþ svamupasannaü chàyàrthinaü janaü phalaü parimala càpràrthitamapi dadàtãti tathà vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     89 vahuràjapuranyàyaþ ekasmin pure yadà vahavo ràjànastadà teùàmaikamatyàbhàvena yathà prajànàü kle÷astathà ekasmin dehe nànendriyàõàü kartçtve svãkçte mithovirodhànnaikamapi sidhyet . tathà hi yadà cakùurda÷ainàya pravarta mànaü bhavati tadà anyàni ca indiyàõi svasvakriyànirvàhodyatàni bhavanti cettadà dar÷anàdi naikamapi na jàyate evaü vivakùàyàmasya pracàraþ .
     90 bahuvçkàkçùñamçganyàyaþ yathà tulyabalaiþ vahubhirvçkairàkçùñasya mçgasya na niyataikatra sthitirevaü yatra bahånàü parasparavirodhastatra naikasya sthiratetyevaü viùaye'sya pravçttiþ .
     91 bahånàmanugrahonàyya iti nyàyaþ anugrahaþ sàhàrya nyàyyaþ nyàyànnãteranapeto'rthastatadupetaþ kàryasàdhaka iti yàvat yathàhuþ %<bahånàmapyasàràõàü melanaü kàryasàdhakam . tçõaiþ saüpàdyate rajjustayà nàgo'pi badhyate>% iti tathà vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     92 bilavartigodhànyàyaþ bile garte vartamànàyàþ godhàyà vibhajanaü vibhàjakadharmeõa nirde÷o yathà na sambhavati tasya adçùñatvàdevamaj¤àtaparasiddhàntasya taddåùaõàya pravçttirbhavatãtyevaü vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     93 bràhmaõagràmanyàyaþ yathà gràme anyeùu varõeùu vasatsvaùi bràhmàõànàü bàhulye bràhmaõagràma ityucyate evaü vivàkùàyàmasya pravçttiþ . evaü mallagràmanyàyàdayo'pi pràdhànyavivakùàyàü %<pradhànyena vyapade÷à bhavantãti>% nyàyaviùaye pravartante
     94 bràhmaõa÷ramaõanyàyaþ ÷ramaõo vauddhayatiþ tasyà÷àstrãyavidhinà tyakta÷ikhàsåtrakacchàdestyaktanityàdikarmaõa÷ca tadànãü bràhmaõatvàbhàve'pi yathàbhåtapårveõa bràhmaõatvena nirde÷astathà yatra bhåtapårvagatyà nirde÷astatràsya pravçttiþ .
     95 bhikùupàdaprasàraõanyàyaþ yathà ka÷cidbhikùuryatheùñabhojanàcchàdanavàsagçhàdilàbhàrthaü kasyaciddhanino gçhe pravi÷ya yugavat sarvàbhãùñàlàbhaü manyamànaþ prathamaü dhanigçhe me pàdaprasàraõamastu pa÷càdanena paricayamutpàdya sarvaü svàbhãùñaü saüpàdayiùyàmãti dhiyà svalpàmapi bhikùàü bahu manyamànaþ pa÷càt krameõa svàbhãùñaü sampàdayati evaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     96 majjanonmajjananyàyaþ yathà nadyàdau patitaþ santaraõànamij¤aþ kadàcinmajjati kadàcidunmajjati . evaü duùñavàdinà svapakùasamarthanàya yatamànena pravalayuktimanàsàdya kli÷yate iti yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     97 maõimantranyàyaþ maõimantràdãnàü vahnerdàhaü prati yathà svàtantryeõa prativandhakatvam lokasiddham na ca tatra yuktyapekùà evaü kàminãjij¤àsàyà api j¤ànamàtraü pratipratibandhakatvamityevaü yatra pçthak pratibandhakatvaü tatràsya pravçttiþ .
     98 maõóåkatolananyàyaþ kenacit kàpañikaùaõijà svàbhãùñamànapåraõàrthaü maõóåkeùu meyadravyasahakàreõa tulàmàropiteùu madhye katicidutplutatya yadà palàyante tadà tasya yathà kapañavyaktirbhavati evaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     99 maraõàdvaraü vyàdhiritinyàyaþ varamiti sàmànyena klãvama . atyantaduþkhajanakaviùayopasthitau yathà tadapekùayà'lpaduþkhajanakasvãkàro tathà vivakùàyàmasya pravçttiþ . atraiva viùaye màraõàya gçhãto'ïgacchedaü svãkarotãti, nyàyo'pi pravartate %<sarvanà÷e samutpanne ardhaü tyajati paõóitaþ>% iti sarvajanãnaprasiddheþ .
     100 mu¤jàdiùokoddharaõanyàyaþ mu¤jàdetannàmakatçõavi÷eùàdipãkà garbhasthaü komalaü tçõam . vahiràvarakatayà sthitànàü sthlatçõànàü mu¤jàkhyànàü vibhajanena yatheùãkà samuddhriyate tathà yatra vivakùà tatràsya pracàraþ .
     101 yatkçtakaü tadanityamiti nyàyaþ kçtakaü kàryaü janyabhàva iti yàvat tathà ca kàryabhàvasya utpatteþ pràgasattvena pràgabhàvapratiyogitvàt na pràgabhàvàpratiyogitvaghañitanityatvam . dhvaüsasya pràgabhàvapratiyogitve'pi bhàvatvàbhàvàt na vyabhicàra iti tàrkikàþ . vedàntimate tu dhvaüsasyàpi nà÷àbhyupagamena na bhàvatvaü vi÷eùaõãyamiti bhedaþ .
     102 yatrobhayoþ samodoùo na tatraiko'nuyojya iti nyàyaþ vàdiprativàdibhyàü nyastapakùayoryatra tulyodoùo na tatra ekaþ paryanuyojyaþ svapakùe'pi taddoùasattvàt ityevaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ %<yatrobhayoþ samodoùaþ parihàro'pi và samaþ . naikaþ paryanuyoktavyastàdç÷àrthavicàraõe>% iti sàüø praø bhàø dhçtavàkyam .
     103 yadvi÷eùayàþ kàryakàraõabhàvo'sati vàdhake tatsàmànyayorapãti nyàyaþ yathà tàrkikàõàü ghañatvakulàlakçtitvàdinà kàryakàraõabhàve siddhe kàryatvena kçtitve na ca kàryakàraõabhàvaþ natu kulàlakçterjàtitvena dravyatvena ghañàdikaü prati kàraõatvaü tathàtve tayoranyathàsiddhatvenàkàraõatvaü syàt kàraõatàü prati anyathàsiddherbàdhakatvàt ataeva na dravyatvena daõóàderghañàdiü prati, kàraõatvaü nàpãndriyatvena pratyakùatvàvacchinnaü prati, indriyatvasyaikasyàbhàvaditi
     104 yàdç÷aü mukhaü tàdç÷ã capeñeti nyàyaþ tulyaråpaparihàra vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     105 yàdç÷o yakùastàdç÷o valiriti nyàyaþ tulyaråpopahàra vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     106 yenokramyate yena copasaühriyate sa vàkyàrtha iti nyàyaþ yathà giriragnimàn iti pratij¤àvàkyena pavatasyaivopakramaþ tasmàdvahnivàniti nigamanavàkye'pi girereva vahnimattvena bodhàt saeva vàkyàrthaevamanyatràpi .
     107 yojanapràpyàyàü kàveryàü malvabandhanamiti nyàyaþ kàverã nadãvi÷eùaþ mallaþ kaivartabhedastadve÷aþ vastrabhedasya bandhanaü yadvà mallo bàhuyuddhaku÷alastadvadbandholambitavàsasàü kañau bandhanaü mallabandhanaü tacca nadãtàraõàya kàryamiti lokaprasiddham . tadyathà yojanamàrgeõa pràpyàyàü tasyàmayuktaü tathà yatra vivakùà tatràsya pracàraþ .
     108 raktapañanyàyaþ yadà tu niràkàïkùe'pi vàkye àkàïkùàmutthàpyaikavàkyatà kriyate tadà raktapañanyàyapravçttiþ yathà paño'stãti vàkyasya niràkàïkùasyàpi kãdç÷a ityàkàïkùàmutthàpya rakta ityanenaikavàkyatà kriyate tathà prakçtãnàü dar÷apårõamàsàdãnàü svapakaraõasthàïgairnivçttopakàràkàïkùàõàmanàrabhyàdhãtàïgaiþ, vikçtãnàü càtidiùñàïgaiþ paripårõànàü ÷aramayàdibhiþ sahotthitàkàïkùàvirahe'pyutthàpitàkàïkùayànvaya ityevaü viùaye'sya pracàraþ .
     109 ràjapuraprave÷anyàyaþ vi÷çïkhalatayà ràjapuraprave÷e ràjapurarakùakaistàóanàdikaü kriyetetibhiyà ÷reõãbhåtatayà yathà tatpuraprave÷a evaü su÷çïkhalatayà yatra kàryakaraõasya vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     110 lakùaõapramàõàbhyàü hi vastusiddhiriti nyàyaþ sajàtãya vijàtãyavyàvartako lakùyavastugataþ ka÷cillauke vede và prasiddho dharmaþ lakùaõaü tena lakùye vastuni sambhàvanàyàü jàtàyàü pramàtumudyuktaþ pramàõena tadavagacchati yathà tàbhyàü vastusiddhistattadvyavahàrayogyatayà j¤ànaü, tathà ca yathà gandhavattvàdilakùaõena pratyakùàdipramàõena ca pçthivyàdisiddhistathà yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     111 låtàtantunyàyaþ låtà kãñavi÷eùaþ sà yathà svadehàt tantån nirmàti saüharati ca svadehe, yathà ca tasyàþ svataþ tantunirmàõe svataþ nimittakàraõatvaråpakartçtvaü, svadehàpekùayà upàdànakàraõatvam evaü brahmaõaþ jagatàü svataþ kartçtvaü, sva÷aktimàyàdvàrà upàdànatvaü ca eva¤ca jagat sva÷aktyà nirmàti sva÷aktau saüharati ca ityevaü viüvakùàyàmasya pravçttiþ .
     112 loùñalaguóanyàyaþ loùñasya upamardakaþ laguóo yathà, tathà upamardyopamardakayoþ sàciùyavivakùàyàmasya pravçttiþ .
     113 lohacumbakanyàyaþ cumbakaþ maõibhedaþ sa yathà niùkriyo'pi sannidhimàtreõa lauhasyàkarùakaþ tatkriyàhetu÷ca bhavati evamasaïgasyàkarturapi puruùasya prakçtyàdikriyàpravartakatvamityàdi yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     114 varagoùñhãnyàyaþ goùñhã badhåvarapakùayoþ anyonyavàrtà varasya varalàbhàya goùñhã varagoùñho varabadhåvandhånàmanyonyagoùñhã tayà aikamatye sati varalàbharåpamekaü kàryaü yathà niùpàdyate evaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     115 varaghàtàya kanyàvaraõamiti nyàyaþ viùakanyàyàü vçtàyàü yatra varasya ghàtaþ sambhàvyate tatra tàü nodvahet evaü vivakùàyàmasya pravçttiþ . tathà ca aniùñhàntarapàtàdisambhàvanàyàm abhãùñaheturapi vastu na varaõãyamityevaü tannyàya tàtparyam . ayameva nyàyaþ kvacit %<nahi varaghàtàya kanyàmudvàhayatãti>% nyàyatayà pañhyate .
     116 vahnidhåmanyàyaþ dhåmaråpakàryadar÷anàt yathà kàraõaråpa vahneranumànaü tathà yatra kàryaliïgena kàraõànumànaü tatràsya pravçttiþ .
     117 villakhallàñanyàyaþ ayaü nyàyaþ ÷lokenàbhiyuktairnibaddho yathà %<khalvàño divase÷varasya kiraõaiþ santàpito mastake và¤chan de÷amanàtapaü vidhiva÷àdvilvasya målaïgataþ . tatràpyasya mahàphalena patatà bhagnaü sa÷abdaü ÷iraþ pràyogacchati yatra bhàgyarahitastatràpadàü bhàjanamiti>% . tathà ca iùñàntaraü samãhamànasyàbhãùñapràptirdårataþpratyutàniùñapràptirityevaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ .
     118 vi÷eùye vi÷eùaõaü tatràpi ca vi÷eùaõamiti nyàyaþ bhåtalaü jalavadghañavadityàdau bhåtale ghañovi÷eùaõaü sa ca bhåtalàü÷e vi÷eùaõamitirotyà yatra bhàsate tatràsya pravçttiþ .
     119 viùabhakùaõatyàyaþ viùabhakùaõaü divyabhedaþ . tasya yathà satyàbhisandhasyàniùñàmutpàdakatvam mithyàbhisandhasyàniùñahetutvamevaü yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ . tatvakàramàha nàradaþ %<dadyàdviùaü sopabàso devabràhmasannidhau . ghåpopahàramantrai÷ca påjayitvà mahe÷varam . dvijànàü sannidhàveva dakùiõàbhimukhe sthite . udaïtukhaþ pràïmukho và viùaü dadyàt samàhitaþ>% iti . viùa¤ca vatsànàbhàdi gràhyam %<÷çïgiõo dçtsanàbhasya himajasya viùasya ca>% iti pitàmahasmçteþ . ÷uddhatvà÷uddhatvaparãkùà tu yàj¤avalkyenoktà %<yasya vegairvinà jãryecchuddhiü tasya vinirdi÷et>% iti . viùavego nàma dhàtordhàtvantarapràptiþ %<dhàtordhàtvantaraü pràptirviùavega iti smçtaþ>% iti vacanàt teùàü lakùaõàni tu viùatantràdbodhyàni . %<pårvàhõe ÷ãtale de÷e viùaü deyaü tu dehinàm . ghçtena yojitaü ÷lakùõaü piùñaü triü÷adguõànvitam>% iti pitàmahoktamitaü deyam . tathà ca ebaü viùe pãte yàvatkaratàlikà÷atapa¤cakaü tàvatkàlaþ pratãkùaõãyaþ anantaraü cikitsanãyaþ %<pa¤catàla÷ataü kàlaü nirvikàro yadà bhavet . tadà bhavati saü÷uddhastataþ kuryàt cikitsitam>% iti vacanàt yadà tu savikàrastadà'÷uddha ityarthàt siddham .
     120 viùavçkùanyàyaþ anthovçkùastàvadàstàü viùasya vçkùo'pi kuta÷citkàraõàt samyagbardhayitvà svayaü chetumanarhaþ iti nyàyàrthaþ evaü svàrjitasyànikçùñasyàpi svayaünà÷ananayuktamiti vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     121 vãcitaraïganyàyaþ yathà vãcyàntaraïgàntaramutpadyate tena ca punastaraïgàrarityevaü yatra paramparayà utpattistatràsya pravçttiþ %<vãcitaraïganyàyena tadutpattistu kãrtità>% bhàùàø %<prathama÷abdena bahirdigavacchinno'nyaþ ÷abdastenaiva cànyaþ ÷abdo janyate tena cànyastadvyàpakaþ evaü krameõa ÷rotrotpanno gçhyate>% siø muktàø .
     122 vãjàïkuranyàyaþ vãjaü vinà nàïkuro jàyate aïkuraü vinà ca na vãjotpattiþ ityevaü yatra parasparakàryakàraõabhàvastatràyaü nyàyaþ pravartate tathà ca vãjajàtãyaü prati aïkurajàtãyaü, aïkurajàtãyaü prati ca bãjajàtãyaü kàra õamato vãjàïkurapravàho'nàdiþ tathà ca yadvãjaü prati yadaïkurasya kàraõatvaü tadaïkuraü prati tadvãjasya na kàraõatvamato nànyolya ÷rayaþ eùa ca pràmàõikatvàt gçhyate yatra ca na pràmàõikatva tatra nànàditvakalpaneti pràmàõikapravàhasyaivànàditvakalpanà nànyasyeti siddhàntàt såcitaü ca tathà ÷àø bhàø yathà %<tatkçtadharmàdharmanimittaü sa÷arãratvamiti cet na ÷arãrasambandhasyàsiddhatvàddharmàdharmayoràtmakçtatvàsiddheþ . ÷arãrasambandhasya dharmàdharmayostatkçtatvasya cetaretarà÷rayatvaprasaïgàdandhaparamparaivaiùà anàditvakalpanà>% bhàø %<àtmanaþ ÷arãrasambandhe jàte dharmàdharmotpattiþ tasyàü ca satyàü sambandharåpajanmetyanyonyà÷rayàdekasyàsiddhyà dvitãyasyàsiddhiþ syàditi pariharati netyàdinà nanvetaddehajanyadharmàdharmakarmaõa etaddehasambandhahetutve syàdanyonyà÷rayaþ pårvadehakarmaõa etaddehasambandhotpattiþ, pårvadeha÷ca tatpårvadehakarmaõaþ taddehasambandhotpattiþ, tatpårvadeha÷ca tatpårvadehakçtakarmaõa iti vãjàïkuravadanàditvànnàyaü doùa ityata àha andheti apramàõikãtyartha . na hi vãjàdaïkuraþ tato vãjàntara¤ca yathà pratyakùeõa dç÷yate tathàtmano dehasambandhaþ pårvakarmakçtaþ pratyakùaþ nàpyasti ka÷cidàgamaþ pratyutàsaïgo hãtyàdi ÷rutiþ sarvakartçtvaü vàrayatãti bhàvaþ>% ànandagiriõà .
     123 vçkùaprakampananyàyaþ yathà vçkùamàråóaþ adhaþsthena kenacida nareõa prathamamiya ÷àkhà prakatprayitavyà anyena ca prathamamiya ÷àkhà prakambayitavyeti bhinnaginna÷àkhà prakampane niyojitastadadhaþsthenaiva kenacit sarvavçkùaprakampane niyojitaþ san sarvaiþ prathama÷àkhàvi÷eùaprakampanasyàj¤aptatvena yaugapadyasyàsambhavena kramavikalpopagame'pi sarvàvirodhàsiddheþ taccikãrùayà sarvaü vçkùaü prakampayati tatprakampanena hi sarvàþ ÷àkhà api prakampitàþ syuriti bhavati sarvairavirodhaþ evaü yatra sarvàvirodhenàcaraõaü tatràsya pravçttiþ .
     124 vçddhakumàrãvàkyanyàyaþ ayaü nyàyo mahàbhàùye vyàkhyàtaþ tadyathà vçddhakumàrã indreõoktà varaü vçõãùveti sà ca varamavçõãta putrà me bahukùãraghçtamodanaü kà¤cana pàtryàü bhu¤jãranniti na ca tàvañasyàþ patirbhavati kutaþ putràþ kuto gàvaþ kuto dhànyàdikaü tatrànayà ekena vàkyena patiþ putrà gàvo dhànyaü hiraõya¤ceti sarvaü saügçhãtaü bhavatãti tathà tattadupàsanayà mokùapratipàdakavàkyairapi citta÷amàdi÷ravaõàdisàdhanasahitatattvaj¤ànaü ca yadantareõa mokùàsiddhistatsarvaü saügçhãtaü bhavatãti evamekavàkyairyatra nànàrthapratipàdanaü tatràsya pravçttiþ ayaü ca vçddhamàrãvaranyàyaþ iti kvacit pañhyate .
     125 vçddhimiùñavato målamapi vinaùñamiti nyàyaþ vçddhirdhanaprayoge adharmarõàt pràpyàü÷abhedalàbhaþ tàmiùñavataþ uttamarõasya adhamarõadauùñyàt yathà målaü na÷yati evaü yatra abhãùñàntaramampàdànàya prayatamànasya målaü na÷yati tatràsya pravçttiþ .
     126 ÷aïkhavelànyàyaþ velàvi÷eùe ÷aïkhadhvanivi÷eùaþ yatra niyamitaþ tatra ÷aïkhadhvaninà velàvi÷eùaj¤ànaü yathà jàyate tathà yatra vivakùà tatràsya pravçttiþ . yathà caitrottaraü vai÷àkhaþ vai÷àkhottaraü jyaiùñha iti kramavi÷eùaj¤ànaü ÷aïkhavelànyàyàditi maø taø raghuø .
     127 ÷atapatrapatrabhedananyàyaþ yathà såcyà ÷atapatrabhedane kàlayaugapadyapratãtirbhramaþ tathà hi prathamakùaõe såcãkriyayà tasyàþ patreõa saüyogaþ dvitãye ùatràvayavayoþ kriyà tçtãye tayorvibhàgaþ turãye àrambhasaüvoganà÷aþ pa¤came patranà÷a iti pratipatrabhedane bahukùaõavilamvasya yuktisiddhatvàt tathà dãrgha÷aùkulyàdibhakùaõàdau ràüsanàdij¤ànànàü yaugapadyapratãtirbhrama iti evaü kramaõa jàyamànàyàü yaugapadyabhramo yatra vivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     128 ÷ate pa¤cà÷aditi nyàyaþ vyàpaka÷atasaükhyàyàü yathà vyàpyapa¤cà÷atsaükhyà niviùñà evaü yatra vyàpake vyàpyasya nive÷astatràsya pravçttiþ .
     129 ÷àlisampattau kodravà÷ananyàyaþ ÷àliþ uttamadhànyabhedaþ kodravaþ adhamadhànyabhedaþ uttamavastusadbhàve yatràdhamavastusevanaü tatràsya pravçttiþ .
     130 ÷yàmaraktanyàyaþ ghañàdau ÷yàmaguõanà÷e yathà raktaguõotpattirevaü yatra pårvaguõanà÷e aparaguõasamàve÷astatràsya pravçttiþ .
     131 ÷yàla÷unakanyàyaþ itthaü laukikyàkhyàyikà ka÷citpuruùaþ svagçhe vartamàne ÷uni ÷yàlanàmasaïketaü kçtavàn sugdhà ca tadbhàryà taü bhràtaraü manyate sma sa ca yadà tasyàþ kopotpàdanàya taü ÷vànaü prati gàlãrdadàti sma tadà sàtikopaparãtàtmãyatayà'tiduþkhavatã babhåveti tathà ca svàbhràtari ÷unake bhràtçtàbhràntimatyà bhàryàyàþ kopotpàdanàya bhartrà ÷unakanindrà kriyate tathàtyantàbhinne'pi tattadvigrahàvacchinne parame÷vare bhedabhramavatàü kopotpàdanàya ÷àstreõa tadiùñavigrahàvacchinnaparame÷varanindàvyàjenetaravigrahàvacchinne÷astutiþ kriyate iti kecit . vastutastu yathà ÷yàlagàlipradàne vaktçtàtparyàbhàve'pi ÷yàlaikyena tàtparyabhramàttasyàþ kopotpàdastathà ÷àstrasya brahmaviùõvàdyapakarùe tàtparyabhàve'pi teùàü såtraviràóàdinàmasàmyena tàtparyabhramavatàü kopàdiþ . iyàüstu vi÷eùo yattasya kupitapriyàmukhàvalokanàya pravçttiþ ÷àstrasya tu màraõàya gçhãta iti nyàyena katha¤cidaikyabodhanàyeti bhedaþ .
     122 sandaü÷apatitanyàyaþ saüda÷aþ . (sàüóà÷ã) iti yasya prasiddhiþ tena svàvayavayormadhyapàtinaþ padàrthasya yathà grahaõam evaü pårvottarayoþ padàrthayorgrahaõena tanmadhyasthapadàrthasya grahaõaü yatra vivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     133 sannihitàdapi vyavahitaü sàkàïkùaü balãya iti nyàyaþ ÷àbdabodhayogyatayà sàkàïkùasya svàrthànvayabodha prayojakateti niyamena tasya càsattikramamanàdçtya anvayayogya padàrthavàcaka÷abdasya vyavahitatve'pi àsattiü pçkalpya yathà kàvyàdàvanvayaþ evaü yatraü sàkàïkùakatvaü tatraiva tasyànvaya iti yatra vivakùà tatràsya pravçtti .
     134 sannihite buddhirantaraïgamiti nyàyaþ sannikçùñaviprakçùñayoryatrobhayoranvayasambhàvanà tatra sannihitasyaiva àsatti balàdanvayaþ na viprakçùñasyetyevaü vivakùàyàmasya pravçttiþ .
     135 samåhàlambananyàyaþ yatra upasthitapadàrthànàü vi÷eùaõavi÷eùyabhàvenànvayàsambhavaþ tatra upasthitapadàrthànàü samåhamàlambyaiva bodhaþ yathà ghañaþ paña÷ca ityàdau ghañapaña yorubhayoreva vi÷eùyatà . sabhåhàlambanabodhe ca vi÷eùyatàdvayam saü÷aye tu ekà vi÷eùyateti bhedaþ .
     136 sambhavatyekavàkyatve vàkyabhedo na ceùyate iti nyàyaþ pa÷unà yajetetyàdau yàge ekatvavi÷iùñapa÷ukaraõakatvaü vidheyaü na tu pa÷au ekatvaü yàge ca pa÷ukaraõakatvamityevaü vidheyadvayam . evamanyatràpi .
     137 sarvaü vi÷eùaõaü sàvadhàraõamiti nyàyaþ yathà ÷vetaþ ÷aïkha ityàdau ÷veta evetyarthaparatvamevanyatràpi .
     138 sarvaü vàkyaü sàvadhàraõamiti nyàyaþ avadhàraõavàcakasyàbhàve yatràvadhàraõaü pratãyate tatràsya pavçttiþ . evakàràdisattve tu tasyaivàvadhàraõavàcakatvam na tatràsya pravçttiþ .
     139 sarvàpekùànyàyaþ bahuùu nimantriteùu ekasmin àgate 'pi yathà na tasmai bhojanaü dãyate apekùate ca sarvàn evaü yatra sarvàpekùà tatràsya pravçttiþ .
     140 savi÷eùaõe hi vartamànau vidhini÷edhau vi÷eùaõamupasaükràmataþ sati vi÷eùye bàdhe iti nyàyaþ yathà ghañàkà÷amànaya na maõyàkà÷amityànayanaviùayau vidhiniùedhau vi÷eùye àkà÷e vàdhàdghañàdiråpaü vi÷eùaõamupasaükràmatastathà yatra vivakùà tatràsya pracàraþ . na ca niùedhasya kathaü bàdhaþ tasya prasaktipårvakatayà tadabhàve'nupapatteþ kiü càtra vidhiniùedha÷abdau bhàvàbhàvamàtrabodhakau tathà ca ghañàkà÷o'trànãto na maõyàkà÷aþ ghañàkà÷a utpannaþ ÷aràvàkà÷o vinaùña ityàdau bhàvàbhàvau vi÷eùye bàdhàdvi÷eùaõamupasaükràmatastathà vivakùàyàmasya pravçttiþ . vi÷eùye bàdhàdvi÷eùaõe tayoþ paryavasànabhityarthaþ .
     141 sàkùàt prakçtau vikàralaya iti nyàyaþ yathà ghañàdãnàü layaþ svaprakçtau kapàlàdàveva na tu paramàõau tathaivànubhavàdityevaü vikàrasya svaprakçtilayo yatra vivakùyate tatràsya pavçttiþ .
     142 sàvakà÷aniravakà÷ayormadhye nirakà÷obalayàn iti nyàyaþ sambhavadviùayàntaraþ sàvakà÷aþ atathàbhåto niravakà÷aþ tena niravakà÷ena sàva kà÷ovidhirvàdhyate yathà màhiüsyàt sarvàbhåtànãti niùedhavàkyaü niravakà÷ena ÷vetamàlabheteti vàkyena bàdhyate hiüsàyà vaidhetaraviùayakatvasambhavena tatra tasya sàvakà÷atvàt pa÷vàlambhanasya viùayàntaràbhàvàt na tasya saïkoca evamanyatràpi .
     143 siühàvalokanyàyaþ siüho yathà ka¤cinmçgaü hatvàgre gacchannanyo'pi ka÷cit mçga÷cet syàttadà tamapi ha nyàmiti buddhyà pçùñhade÷àbalokanaü purode÷àvalokana¤ca karoti hanti ca dçùñipathamàgataü mçgàdikaü iti prasiddham tathà ekasya ÷abdasya purataþ pçùñhe ca yatra ubhayoranvayastatràsya pravçttiþ .
     144 såcãkañàhanyàyaþ alpàyàsasàdhyà såcã vahvàyàsa sàdhyaþ kañàhaþ yathà tayornirmàõàya prayatamànasya prathamaü svalpàyàsasàdhye såcãnirmàõe pravçttiþ tato bahvàyàsasàdhyakañàhanirmàõe evaü yatra bahvàyàsasàdhyamupekùya svalpàyàsasàdhyasya nirde÷àdi tatràsya pravçttiþ .
     145 såtra÷àñikànyàyaþ såtrasya ÷àñikopàdànatve'pi yathà bhàvinyà ÷àñikàsaüj¤ayà nirde÷astathà yatra bhàvinyà saüj¤ayà upàdànasya kàryasaüj¤ayà nirde÷astatràsya pravçttiþ .
     146 sopànàrohaõanyàyaþ yathà pràsàdamàroóhukàmaþ ka÷cidyugapadàroóhuma÷aknuvan pårvàü pårvàü kakùàü parityajannuttaràmuttaràü ca kakùàmàrohan krameõa pràsàdamàrohati tathà svasvaråpabhåtamapi brahma aj¤ànena vyavahitamivàpannamàtmatvena j¤àtukàmo mumukùuþ sahasà sàkùàtkartuma÷aknuvan putràdàràbhyànandamayànteùåttarasminnuttarasminnàtmatyabuddhyà pårveùu pårveùvàtmatvabuddhityàge kçte sati krameõa prapa¤copa÷amaü ÷ivamadvaitaü caturthanàtmatvena jànàtãti evamàdiùu tasya pravçttiþ .
     147 sopànàvarohaõanyàyaþ yathà hi yena krameõa sopànamàrohanti tadviparãtakrameõa tato'varohantãti loke prasiddhaü tathà pa¤cakoùàvataraõakrameõa advaitatattve buddhimàrohayituma÷akto bhogyabhogàyatanatadà÷rayacaturda÷abhuvanatadàdhàrabrahmaõóàni pa¤cãkçtapa¤cabhåtamàtràõi na tebhyo'tiricyante iti sambhàvayet pa¤cãkçtàni . bhåtàni såkùma÷arãràõi càpa¤cãkçtabhåtebhyo nàtiricyante iti jànãyàt . evaü gandhatanmàtràtmikàü pçthivãü rasatanmàtràtmakàmmàtratvena bhàvayet apa÷ra råpatanmàtràtmakatrejomàtratvena, tacca tejaþ spar÷atanmàtràtmaka bàyumàtratvena, ta¤ca vàyuü ÷abdatanmàtràtmakàkà÷amàtratvena, ta¤càkà÷aü svakàraõabhåtamàyopahitamahe÷varamàtratvena bhàvayediti evaü ca yathà pårvoktakrameõàvarohaõàt sukhena bhåmiü pràpnoti tathaivànena viparãtakrameõa bhàvanàt sukhena bhåmànamadvitãyaü ÷ivamàpnotãti . pralayo'pyanenaiva vyutkrameõa bhavatãti bodhyaü sàkùàt prakçtau vikàralayaþ iti nyàyàt tathà casmaryate jagat pratiùñhà devarùe! pçthivyapsu pralãyate jyotiùyàpaþ pralãyante jyotirvàyau pralãyate . vàyu÷ca lãyate vyomni taccàvyakte pralãthate . avyaktaü puruùe brahmaniùkale saüpralãyata iti .
     148 sthaviralaguóanyàyaþ vçddhahastapàtitalaguóasya yathà yathàsthànaü na patanamevaü lakùyasthàne'pàte'sya pravçttiþ .
     149 sthåõànikhanananyàyaþ sthåõà gçhastambhabhedaþ tasyà nikha sanadàóhyàrthamuttottolyaþ punaþpunaþ karàbhyàü càlayitvà yathà nikhananaü kriyate evaü samarthitapakùasya dàóhyàrthamudàharaõayuktyàdibhi punaþpunaryatra samarthanaü tatràsya pravçttiþ .
     150 sthålàrundhatãnyàyaþ yathà hi dhruvamarunghatã¤ca dar÷ayatãti vidhibalàdvarabadhvorandhatãdar÷ane pràpte såkùmatamàyàstasyàjhañiti dar÷ayituma÷akyatayà arundhatã dç÷yatàmityukte candàdyapekùayàhyarundhatyà atidårasthatvenanabhasthalasthameva ki¤cidarundhatãtvena iyaü dç÷yatàmityaïgulinirde÷ena tàvaccandramarundhatãtvena vadati tata÷candretaràstatsamãpasthàstàrakàþ, tata itaratàrakàbhinnàþ saptarùisaüj¤ikàþ samãpataràþ, tatastanmadhyavartinãü vasiùñharåpàü samãpatamàü tàrakàmaõandhãyàmatyuktà tatpàr÷vavartinãmarundhatãmevàrundhatãtvena bodhayati evaü yatràtisåkùmadurvij¤eyavastuvij¤ànàya krameõa tatsamãpasamãpatarasamãpatamaü vastu ÷àstreõa tattayocyate tatra sthålàrundhatãnyàyo'vatarati . ayameva kenacidarundhatãpradar÷ananyàyatvenodàhriyate .
     151 svàmibhçtyanyàyaþ svàmina upakàràrthaü pravartamànà bhçtyàstadupakàrakaraõena santoùitàt svàminaþ prasàdalabdhàmupakçtiü yathà labhante evaü yatra parasparopakàryakàrakabhàvo vivakùyate tatràsya pravçttiþ .
     sàükhyasåtre 4 aø katicit prasiddhadçùñàntà uktàste'pi nyàya÷abdenànuktà api prasiddhadçùñàntadar÷anaprasaïgàdatra akàràdikramamanàdçtya såtrakrameõaiva pradar÷yante yathà %<ràjaputravat tattvopade÷àt>% sàüø praø 4 . 1 såø ràjaputrasyeva tatraupade÷àdviveko jàyata ityarthaþ . atreyamàkhyàyikà ka÷cidràjaputro gaõóarkùajanmanà purànniþsàritaþ ÷avareõa kenacit poùito'haü ÷avara ityabhimanyamàna àsto taü jãvantaüj¤àtvà ka÷cidamàtyaþ prabodhayati na tvaü ÷avaro ràjoputra'sãti sa yathà jhañityeva càõóàlàbhimànaü tyaktvà tàttvikaü ràjabhàvamevàlambate ràjàhamasmãti . evamevàdipuruùàt paripårõacinmàtreõàbhivyaktàdutpannastvaü tasyàü÷a iti kàruõikopade÷àt prakçtyabhimànaü tyaktrà brahmaputratvàdahamapi brahmaiva na tu tadvilakùaõaþ saüsàrãtyevaü svasvaråpamevàlambata ityarthaþ . tathà ca gàruóe %<yathaikahemamaõinà sarvaü hemamayaü jagat . tathaiva jàtamã÷ena jàtenàpyakhilaü bhavet . grahàviùño dvijaþ ka÷cicchådro'hamiti manyate . grahanà÷àt punaþ svãyaü bràhmaõyaü manyate yathà . màyàviùñastathà jãvo deho'hamiti manyate . màyànà÷àt punaþsvãyaü råpaü brahmàsmi manyate>% bhàø . %<pi÷àcavadanyàrthopade÷e'pi>% 4 . 2 såø %<arjunàrthaü ÷rãkçùõena tattvopade÷e kriyamàõe'pi samãpasthasya pi÷àcasya yathà vivekaj¤ànaü jàtamevamanyeùàmapi gavedityarthaþ>% bhàø . %<÷yenavat sukhaduþkhã tyànaviyogàbhyàm>% 4 . 5 såø parigraho na kartavyo yato dravyàõàü tyàgena lokaþ sukhã viyogena ca duþkhã bhavati ÷yenavadityarthaþ . ÷yeno hi sàmiùaþ kenàpyapahatyàmiùàdviyojya duþkhã kriyate svayaü cet tyajati tadà duþkhàdvimucyate taduktam %<sàmiùaü kuraraü jaghnubalino'nthe niràmiùàþ . tadàmiùaü parityajya sa sukhaü samavindata>% iti manunàpyuktam %<nadãkålaü yathà vçkùo vçkùaü và ÷akuniryathà . tathà tyajannimaü dehaü kçcchràd gràhàdvimucyate>% bhàø . %<ahanirlvayiõãvat>% 4 . 6 såø yathàhirjãrõàü tvacaü parityajatyanàyàsena heyabuddhyà tathaiva mumukùuþ prakçtiü vahukàlopabhuktàü jãrõàü heyabuddhyà tyajedityarthaþ . taduktam %<jãrõàü tvacamivoragaþ iti>% bhàø . %<kùinnahastavadvà>% 4 . 7 såø yathà %<chinnahastaü punaþ ko'pi nàdatta tathaivaitat tyaktaü punarnàbhimanthetetyarthaþ>% bhàø . %<asàdhanànacintanaü bandhàya bharatavat>% 4 . 8 såø vivekasya yadantaraïgasàdhanaü na sa ceddharmo'pi syàt tathàpi tadanucintanaü tadanuùñhàne cittasya tàtparyaü na kartavyaü yatastadbandhàya bhavati viveka viõàrakatayà bharatavat yathà bharatasya ràjarùerdharmyanapi dãnànàthahariõa÷àvakasya poùaõamityarthaþ . tathà ca jaóabharataü prakçtya viùõupuràõe %<capalaü capale tasmin dåragaü dåragàmini . àsãccetaþ samàsaktaü tasmin hariõapotake>% bhàø . %<vahubhiryoge virodho ràgàdibhiþ kumàrã÷aïkhavat>% 4 . 9 såø %<bahubhiþsaïgo na kàryaþ . bahubhiþ saïge hi rànàdyabhivyaktyà kalaho bhavati yogabhraü÷akaþ . yathà kumàrãhasta÷aïkhànàmanyo'nyasaïgena jhaõatkàro bhavatãtyarthaþ>% sàïkhyapravacanabhàùyam . %<anàrambhe'pi paragçhe sukhã sarpavat>% 4 . 12 såø sukhã bhavediti ÷eùaþ ÷eùaü sugamam . taduktam %<gçhàrambho hi duþkhàya na sukhàya katha¤cana . sarpaþ parakçñaü ve÷ma pràva÷ya sukhamedhate>% bhàø . %<bahu÷àstraguråpàsane'pi sàràdànaü ùañpadavat>% 4 . 13 såø kartavyamiti ÷eùaþ . taduktaü %<aõubhya÷ca mahadbhya÷ca ÷àstrebhyaþ ku÷alo naraþ . sarvataþ sàramàdadyàt puùpebhya iva ùañpadaþ>% . %<sàrabhåtamupàsãta j¤ànaü yat svàrthasàdhakam . j¤ànànàü bahutà yaiùà yonavighnakarã hi sà . idaü j¤eyamidaü j¤eyamiti yastçùita÷caret . asau kalpasahasteùu naiva j¤ànamavàpnuyàt>% màrkaø puø bhàø . %<iùukàravannaikacittasya samàdhihàniþ>% 4 . 14 såø yathà ÷aranirmàõayaikacittasyeùukàrasya pàr÷ve ràj¤o gamanenàpi na vçttvantaranirodho hãyata evamekàgracittasya marbathàpi na samàdhihànirvçtthantaranirodhakùatirbhavati . tata÷ca viùayàntarasa¤càràbhàve dhyeyasàkùàtkàro'pyaba÷yaü bhavatãtvekàgratàü kuryàdityaryaþ . taduktaü %<tadaivamàtmanyavaruddhacitto na veda ki¤cid bahirantaraü và . yatheùukàro nçpatiü prabantamiùau gatàtmà na dadar÷a pàr÷ve>% bhàø . %<kçtaniyamalaïghanàdànarthakyaü lokavat>% 4 . 15 såø yaþ ÷àraveùu kçto yoginàü niyamastallaïghane j¤ànaniùpattyàkhyo'rtho na bhavati kokavat . yathà loke bhaiùajyàdau vihitapathyàdãnàü jaïghane tattatsiddhirna bhavati tadvadityarthaþ . õa÷aktyà j¤ànarakùàrthaü và laïghane tu na j¤ànapratibandhaþ . %<apetavratakarmà tu kevalaü brahmaõisthitaþ . brahmabhåta÷caran loke brahvacàrãti kathyate>% bhàø . %<tadvismaraõe'pi bhekovat>% 4 . 16 såø %<sugabham . bhekyàceyamàkhyàyikà ka÷cidràjà mçgayàü gato vipine sundarãü kanyàü dadar÷a . sà ca ràj¤à bhàryàbhàvàya pràrthità niyamaü cakre yadà mahyaü tvayà jalaü pradar÷yate tadà jayà gantavyamiti . ekadàtu krãóayà pari÷ràntà ràjànaü papraccha kutra jalamiti . ràjàpi sabhayaü vismçtyajalamadar÷ayat . tataþ sà bhaikaràjaduhità kàmaråpiõo bhekã bhåtvà jalaü vive÷a tata÷ca ràjà jàlàdibhiraniùyàpi na tàmàvidaditi>% bhàø . %<nopade÷a÷ravaõe'pi kçtakçtyatà paràmar÷àdçte virosanavat>% 4 . 17 såø paràmar÷o susavàkyatàtparyarthanirõàyaka vicàrastaü vinopade÷avàkya÷ravaõe'pi tattvaj¤ànaniyamo nàsti prajàpaterupade÷a÷ravaõe'pãndravirocanayormadhye virojanasya paràmar÷àbhàvena bhràntatva÷ruteþ (chàø u0) ato guråpadiùñasya mananamapi kàryamiti . dç÷yate cedànãmapyekasyaiva tattvamasyupade÷asya nànàråpairarthaiþ sambhàvanà . akhaõóatvamavaidharmyalakùaõàbhedo'vibhàga÷ceti bhàø . %<na kàlaniyamo vàmadevat>% 420 såø aihikasàdhanàdeva bhavatãtyàdirj¤ànodaye kàlaniyamo nàsti vàmadevavat . vàmadevasya janmàntarãyasàdhanebhyo garbhe'pi yathà j¤ànodayastathànyasyàpãtyarthaþ . tathà ca ÷rutiþ %<taddhaitat pa÷yannçùirvàmadevaþ pratipede'haü manurabhavaü sårya÷ceti tadidamapyetarhi ya evaü vedàhaü brahmàsmãti sa idaü bhavatãtyàdiriti>% . ahaü manurabhavamityàdikamavaidharmyalakùaõàbhedaparaü sarvavyàpakatàkhyabrahmatàparaü và . %<sarvaü samàpnoùi tato'si sarvaþ>% ityàdi smçraõàt bhàø .
     %<viraktasyaiva heyahànamupàdeyopàdànaü haüsakùãravat>% 4 . 23 såø %<viraktasyaiva heyànàü prakçtyàdãnàü hànamupàdeyasya càtmana upàdànaü bhavati . yathà dugdhajalayorekãbhàvàpannayormadhye'sàrajalatyàgena sàrabhåta kùãropàdànaü haüsasyaiva na tu kàkàderityarthaþ>% bhàø . %<na kàmacàritvaü ràgopahate ÷ukavat>% 424 såø %<ràgopahate puruùe kàmataþ saïgo na kartavyaþ ÷ukavat . yathà ÷ukapakùã prakçùñaråpa iti kçtvà kàmacàraü na karoti råpalolupairbandhanabhayàt tadvadityarthaþ>% bhàø .
     %<guõayogàdbaddhaþ ÷ukavat>% 426 såø teùàü saïge tu guõayogàt tadãyaràgàdiyogàdbaddhaþ syàt ÷ukavadeva . yathà ÷ukapakùã vyàdhasya guõairajjubhirbaddho bhavati tadvadityarthaþ . atha và guõitayà guõalolupairbaddho bhavati ÷ukavadityarthaþ . tathaivoktaü saubhariõà %<sa me samàdhirjalavàsamitramatsyasya saïgàt sahasaiva naùñaþ . parigrahaþ saïgakçto mamàyaü parigrahotthà÷ca mahàvidhitsàþ>% bhà . %<na bhogàdràga÷àntirmunivat>% sàüø 427 såø yathà muneþ saubharerbhogànna ràga÷àntirabhåt evamanyeùàmapi naø bhavatãtyarthaþ . taduktaü saubhariõaiva %<à mçtyuto naiva manorathànàmanto'sti vij¤àtamidaü mayàdya . manorathàsaktiparasya cittaü no jàyate vai paramàrthasaïgi>% bhàø . %<na malinacetasyupade÷avãjapraroho'javat>% 4 . 29 såø %<upade÷aråpaü yajj¤ànavçkùasya vàjaü tasyàïkuro'pi ràgàdimalinacitte notpadyate ajavat . yathà'janàmni nçpe bhàryà÷okamalinacitte va÷iùñhenoktasyàpyupade÷avãjasya nàïkura utpanna ityarthaþ>% bhàø .
     %<nàbhàsamàtramapi malinadarpaõavat>% 4 . 30 såø %<àpàtaj¤ànamapi malinacetasyupade÷ànna jàyate viùayàntarasa¤càràdibhiþ pratibandhàt yathà malaiþ pratibandhàt malinadarpaõe'rtho na prativimbati tadvadityarthaþ>% bhàø .
     %<na tajjasyàpi tadråpatà païkajavat>% 4 . 31 såø tasmàdupade÷àjjàtasyàpi j¤ànasyopàde÷ànuråpatà na bhavati sàmagryeõànavodhàt . païkajavat . yathà vãjasyottamatve'pi païkadoùàdvãjànuråpatà païkajasya na bhavati tadvadityarthaþ . païkasthànãyaü ÷iùyacittam bhàø .

#<nyàyapatha># puø nyàyopetaþ panthàþ ÷àø taø ac samàø . mãmàüsà÷àstre

#<nyàyavçtta># naø nyàyopetaü vçttaü ÷àø taø . 1 ÷àstravihitàcàre baø vaø . 2 tadvati triø .

#<nyàyasàriõã># strã nyàyaü sarati sç--õini . yuktipårvakakarmànusàriõyàm rãtau luõñhyàü trikàø .

#<nyàyya># triø nyàyàdàgataþ nyàyàdanapeto nyàye bhavaþ và digàø yat và . 1 nyàyasiddhe 2 nyàyopete yauktike 3 nyàyabhave ca %<sarveùàmapi tu nyàyyaü dàtuü÷aktyà manãùiõaþ>% . %<nyàyyaü vaþ ÷i÷uruktavàn>% manuþ %<idamatrottaraü nyàyyamiti buddhyà vimç÷ya saþ>% kumàø . vargyàdiø àdyudàttatàsya .

#<nyàsa># puø ni + asa--karmaõi, bhàve và gha¤ . 1 sthàpyadravye (gacchita) amaraþ niþkùepa÷abde 4052 pçø tallakùaõàdi dç÷yam . %<ràjyaü nyàsamivàbhunak>% raghuþ 2 arpaõe 3 vinyàse ca hemacaø . %<alasavalitairaïganya saiþ kçtàïgulitarjanaiþ>% sàø daø . %<namayan sàragurubhiþ pàdanyàsairbasundharàm>% kumàø . 4 tyàge %<kàmyànàü karmaõàü nyàsaü sannyàsaü kavayo viduþ>% gãtà . %<vakùye vividiùànyàsaü vidvannyàsaü ca bhedataþ . hetå videhamukte÷ca jãvanmukte÷catau kramàt>% jãvanmuktivivekaþ . 5 haradattapraõãte padama¤jaryaparaparyàye vyàkaraõagranthabhede %<anutsåtrapadanyàsà sadvçttiþ sannibandhanà . ÷abdavidyeva no bhàti ràjanãtirapaspa÷à>% màghaø tantrapuràõàdyukte påjàjapàdeþ pràkkartavye dehàvayavabhedeùu varõàdyuccàraõaråpe 6 vyàpàrabhede %<aïganyàsakaranyàsau vãjanyàsaü tathaiva ca>% vañukastotram . sàmànyapåjàïganyàsàstu %<àdàvçùyàdikanyàsaþ kara÷uddhi stataþparam . aïgulãvyàpakanyàsau hçdàdinyàsa eva ca>% tantrasàø . tatkàlastu %<pràtaþkàle'tha và påjàsamaye homakarmaõi . japakàle samaste và viniyogaþ pçthak pçthak . påjàkàle samastaü và kuryàt sàdhakasattamaþ>% iti yoginãhçdayam . yàmale %<bhåta÷uddhilipinyàsau vinà yastu prapåjayet . viparãtaphalaü dadyàdabhaktyà påjanaü yathà>% . sàmànyanyàse'ïguliniyamo gautamãye %<manasà vinyasennyàsàn puùpeõaivàtha và mune! . aïguùñhànàmikàbhyàü và cànyathà viphalaü bhavet>% . yàmale %<hçdayaü madhyamànàmà tarjanãbhiþ, smçtaü ÷iraþ . madhyamàtarjanãbhyàü, syàdaïguùñhena ÷ikhà smçtà . da÷abhiþ kavacaü proktaü, tisçbhirnetragãritam . proktàïgulãbhyàmastraü syàdaïguklaptiriyaü matà>% iti . tisçbhistarjanãmadhyamànàma bhiþ . %<tarjanãmadhyamànàmàþ proktà netratrayakramàt . yadi netradvayaü proktaü tadà tarjanimadhyame>% iti bhaññadhçtavacanàt %<hçdayàdiùu vinyasyedaïgamantràüstataþ sudhãþ . hçdayàya namaþ pårvaü ÷irase vahnivallabhà (svàha) . ÷ikhàyai vaùaóityuktaü kavacàya humãritam . tetratrayàya vauùañ syàdastràya phaóiti kramàt . ùaóuïgamantrànityuktàn ùaóaïge÷ru niyojayet . pa¤càïgàni manoryatra tatra netramanuü tyajet>% iti ÷àradàtiø . vaiùõave tu %<anaïguùñhà çjavo hasta÷àkhà bhavenmudrà hçdaye ÷ãrùake ca . adho'ïguùñhà khalu muùñiþ ÷ikhàyàü karadvandvàïgulayorvarmaõi syuþ . nàràcamuùñyuddhçta bàhuyugmakàïguùñhatarjanyudito dhvanistu . vi÷vagviùaktàþ kathitàstu mudrà yatràkùiõã tarjanimadhyame ca . aïgahãnasya mantrasya svenaivàïgàni kalpayet>% tantrasàraþ .

#<nyàsika># triø nyàsena carati parpàø ùñhan . nyàsakàriõi striyàü ùittvàt ïãù .

#<nyàsin># triø ni + asa--õini . 1 tyàgini 2 sannyàsini ca

#<nyu(nyå)ïkha># ni + uïkha gha¤ pçùoø và dãrghaþ . 1 çgbhede gãtiùu udàttànudàttaråpeùu ùoóa÷asu okàreùu tatra trayaþ plutàþ trayoda÷a ardhaukàrà ityevaü ùoóa÷a okàràþ tatprakàràdiþ à÷vaø ÷rauø 711 prathamàdisåtreùåkto yathà %<caturthe'hani yat pràtaranuvàkaü pratipadyardharcàdyornyuïkhaþ>% 1 såø pàrùñike caturthe'hani yat pràtaranuvàkaü tasyàdyàyà çcoyàvardharcayoràdã tayonyuïkho bhavati . aharadhikàre punerahanãtivacanam ahardharmo'yaü nyuïkha iti pradar÷anàrtham . tenàtra yànyuïkhabhàja çcastàsàsanyatra vacanàdçte tyuïkho na bhavati nàràø vçø %<dvitãyaü svaramokàratrimàtramudàttantriþ>% 2 såø %<idànãü nyuïkhasya lakùaõamucyate tayorardharcayoryo dvitãyaþ svaraþ saühitàvasthàyàntamokàraü trimàtraü kçtvà triþ bråyàt paccho'rdharca÷aþ kçcchra÷a iti sarvatra ÷aüsanavidhànàt . saühitàvasthàyàmeva mantràõàü ÷aüsanamukta bhavati . atra saühitàvasthàyàmevamityuktam . pårvasåtre'rdhacàüdyorityàdyayorakùarayornyuïkho vihitaþ iha tu dvitãyayorvidhãyate kathamanayoþ sambandha iti pårvasåtrasyàyamabhipràyaþ bràhmaõokto tho nyuïkhavidhirekàkùaradvyakùaratryakùaracaturakùarairiti so'yamardharcàdyorityanena såcito bhavati . yastu khalu pakùastatraiva siddhàntitaþ tasmàt dvyakùareõaiva nyuïkhayet iti tameva pakùamaïgãchatyedànãü nyuïkho vidhãyate dvitãyaü svaram ityàdinà>% nàràø vçø . %<tasya tasya copariùñàdaparimitàn pa¤ca vàrdhaukàrànanudàttàn>% 3 såø %<tasya tasyaukàrasyopariùñàdardhaukàrànanudàttànaparimitàn tron caturaþ pa¤ca và bråyàt . yatra saïkhyàvi÷eùanirdiùñasyàparimita÷abda bravãti tatra nirdiùñasaïkhyàvi÷eùàdupariùñàdaparimita÷abdàrtho grahãtavyaþ . yatra punarupariùñàt saükhyàvi÷eùona nirdiùñastatra pràgeva saükhyàvi÷eùàt bahutve satyevàniyatà grahãtavyeti siddham . ardha÷càsau okàra÷càrdhaukàra iti karmadhàrayaþ>% nàràø vçø . %<uttamasya tu trãn>% 4 såø %<uttamasyaukàrasyopariùñàt trãnevàrdhaukàràn bråyàt>% nàràø vçø . %<pårvamakùaraü nihanyate nyuïkhyamàne>% 5 såø %<nihanyata ityanudàttãkriyata ityarthaþ . nyuïkhàdhikàre punarnyuïkhyamàna iti vacana prathame dvitãye tçtãye caturthe vàkùare nyuïkhyamàne'pi tasmàt pårvamakùaraü na nihanyata ityevamartham>% nàràø vçø . %<tadapi nidar÷anàyodàhariùyàmaþ>% 6 såø %<uktalakùaõasyàpi nyuïkhasyàrdhaukàrasvaråpasyàlaukikatvàdanyadapyevaü jàtãyakaü sandehaü vyabartayituü nidar÷anaü kriyate>% nàràø vçø . %<àpo 3 uuuuu o 3 uuuuu o 3 uuu ÷ca sthaþ svapasya patnãþ sarasvatã tadgçõate . vayodho 3 màpo 2>% 7 såø %<àpo 3 plutaþ ràyo 3 plutaþ vayodho 3 màpo 3 pluta ityevaü nyuïkhasya punaràvçttipradar÷anaü pratyàvçtti nyuïkhapràpaõàrtham . ayameva pàñhaþ avacchinnasampradàyàgataþ . yastu punaþsaühitànuråmeõa pàñhaþ sa pramàdakçtatvàt tyaktavyaþ>% nàràø vçø . atra plutasya okàratrayasya upari÷iùñàt pa¤ca pa¤ca ca ardhokàrà eva bodhyà ukàràkàreõa ye dar÷itàste ardhaukàrà iti bodhyam %<yaj¤akarmaõyajapanyuïkhasamàsu>% vyaø yaj¤akriyàyàü mantraeka÷rutiþ syàjjapàdãnvarjayitvà %<agnirmårdhvàdivaþ kakut>% . yaj¤eti kim? svàdhyàyakàle traisvaryameva . ajapeti kim? mamàgne! varco vihaveùvastu . japonàma upàü÷uprayogaþ yathà jale nimagnasya . nyuïkhànàma ùoóa÷a okàràþ gãtiùu samàkhyàþ siø kauø kàtyàø ÷rauø bhàùyàdau dvàda÷a okàrà dãrghamadhyà nyåïkhatayà uktà yathà %<ekar÷rutirdåràt sambuddhau yaj¤akarmaõi subrahmaõyàsàmajapa nyåïkhayàjamànavarjam>% kàtyàø ÷rauø 1 . 8 . 19 %<eka÷rutirdåràtsambuddhàvityanuvartamàne yaj¤akarmaõi mantràõàmeka÷rutirbhavati na kenacit svareõa prayogaþ kiü sarvatra subrahmaõyàsàmajapanyåïkhayàjamànavarjam . etàni varjayitvà anyeùu mantreùveka÷rutirbhavati . subrahmaõyo'mindràgacchetyàdirnigadaþ subrahmaõyà sàmàni uïkàtçbhiryaj¤e gãyamànàni . japà÷ca dhårasi indrasya bàhurasi mayidityàdyà japatãti ÷abdena codità mantràþ . nyåïkhàstu pçùñhye praóahe hotçvede prasiddhà okàrà dvàda÷a pibà somamindra mandatu tvà yaü to o o o 3 o o o 3 o o o o 3 suùàva . harya÷vàdrirityàdayaþ . yàjamànaü ca sarvaü viùõukramàdikram . tatsambandhino ye mantràdivi viùõurityàdyàþ atha và yajamànasyeme yàjamànàþ eùu subrahmaõyàdiùu yàjamànànteùu yathà pràptaeva saühità svaro bhavati naika÷rutiþ>% karkaþ . anayoþ pakùayoþ vedabhedàdavirodhaþ . 2 ati÷aye 3 manohare triø .

#<nyubja># naø ni + ubja--ac . 1 karmaraïgaphale 2 darbhamayasnuci puø 3 athomukhe triø mediø . %<prathamapàtre saüsnabàn samavanãya pàtraü nyubjaü kuryàt pitçbhyaþ sthànamasãti>% gobhiø nyubjamadhomukham %<pitçbhyaþ sthànàmãti nyubjaü pàtraü karotyadhaþ>% yàj¤aø . %<pitçpàtre nidhàyàtha nyubjamuttaratonyamet>% matsyapuø . %<nyubjàni ca vimànàni>% harivaüø 43 aø . 4 ku÷e srugmàtre ca puø hemacaø vakrãkçtapçùñhàdhomukhe mànuùe 5 kubje triø amaraþ .

#<nyubjakhaóga># puø nyubjaþ kubja iva khaógaþ (taravàra) iti prasiddhe khaógabhede triø .

#<nyåna># triø nyånayati ni + åna--parimàõai ac . 1 åne 2 garhye ca amaraþ .

#<nyånapa¤cà÷adbhàva># puø nyånapa¤cà÷ataþ ånapa¤cà÷ato vàyanàü vikàro yatra . vàtule (pàgala) %<udãritendriyo dhàtà vãkùà¤cakre yadàtmajàm . tadaiva nyånapa¤cà÷adbhàpo jàtaþ ÷arãrataþ>% kàlipuø 2 aø .

#<nyokas># triø niyatamoko yasya . niyatasthànayukte %<sutejase nyokase>% çø 1 . 9 . 10 %<nyokase niyatasthànàtha indràya>% bhà0

#<nyocanã># strã ni + ucatiþ sevàkarmà nighaø lyu gauràø ïãù . dàsyàm %<raibhyàsãdanudeyã nàràü÷asã nyocanã>% çø 10 . 85 . 6 %<nyocanã badhå÷u÷råùàrthaü dãyamànà dàsã>% bhàø .

#<nyojas># triø ni + ubja--asi balope guõaþ . àrjàva÷unye kuñile .

#<nrasthimàlin># triø nurasthimàlà astyasya ini . 1 naràsthimàlàbhåùaõe striyàü ïãp . 2 ÷ive puø trikàø . ÷ubham iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaõatye nakàràdi÷abdàrtha saïkalanam . itaþ paraü granthasaükùepà÷ayà pakàràdi÷abdàvadhi hakàràdi÷abdàntànàü nirudàharaõà arthà saïkalayitavyàþ . pari÷iùñe khaõóe ca udàharaõàni vaktavyàni . pari÷iùñam . 3926 pçùñhasthanakulã÷abdàrthapari÷iùñam . 3 ÷ive tatpraõãta¤ca pà÷umata÷àstraü tanmata¤ca sarvadar÷anasaügrahe dar÷itaü yathà tadetadvaiùõavamataü dàsatvàdipadavedanãyaü paratantratvaduþkhàvahatvànna dukhaü jihãrùuõàmãpsitàspadamityarocayamànàþ pàramai÷varyaü kàmayamànàþ paràbhimatà muktà na bhavanti paratantratvàt pàramai÷varyarahitatvàdasmadàdivat muktàtmàna÷cà parame÷varaguõasambandhinaþ puruùatve sati samastaduþkhavãjabidhuratvàt parame÷varavadityàdyanumànaü pramàõaü pratipadyamànàþ kecana màhe÷varàþ paramapuruùàrthasàdhanapa¤càrthaprapa¤canaparaü pà÷upata÷àstramà÷rayante . tatredamàdimaü såtram . %<athàtaþ pa÷upateþ pà÷upatayàgavidhaü vyàkhyàsyàmaþ>% iti . asyàrthaþ atràtha÷abdaþ pårvaprakçtàpekùaþ . pårvaprakçta÷ca guruü prati ÷iùyamya pra÷naþ . gurusvaråpaü gaõakàritàyàü niråpitam %<pa¤cakàstvaùñavij¤eyà gaõa÷caikatrikàtmakaþ . vettà navagaõasyàsya saüskartà pururucyate>% iti . %<làbhàmala upàyà÷ca de÷àvasthàvi÷uddhayaþ . dãkùàkàribalànyaùñau pa¤cakà strãõi vçttayaþ>% iti . tisro vçtraya iti prayo kravyo trãõi vçttaya iti chàndasaþ prayogaþ . tatra vidhãyamànamupàyaphalaü làbhaþ j¤ànatapodevanityatvasthiti÷uddhibhedàt pa¤cavidhaþ . tadàha haradattàcàryaþ %<j¤ànaü tapo'tha nityatvaü sthitiþ ÷uddhi÷ca pa¤camãti>% . àtmà÷rito duùñabhàvo malaþ sa mithyàj¤ànàdibhedàt pa¤cavidhaþ . tadapyàha saeva %<mithyàj¤ànamadharbha÷ca saktirhetu÷cyutistathà . pa÷utvamålaü pa¤caite tantre heyà viviktitaþ>% iti . sàdhakasya ÷uddhiheturupàyaþ vàsacaryàdibhedàt pa¤cavidhaþ . tadapyàha %<vàsacaryà japo dhyànaü sadà rudrasmçtistathà . pratipatti÷ca làbhànàmupàyàþ pa¤ca ni÷citàþ>% . yenàrthànusandhànapårvakaü j¤ànatapovçddhã pràpnãti sa de÷o gurujanàdiþ yadàha %<gururjano guhà de÷aþ ÷ma÷ànaü ruùñra eva ceti>% à làbhapràpterekatamàdau yadavasthànaü sà'vasthà vyaktàdivi÷eùeõa vi÷iùñà, taduktam %<vyaktàvyaktajapà dànaü niùñhà caiva hi pa¤camãti>% . mithyàj¤ànàdãnàmatyantavyapoho vi÷uddhiþ sà pratiyogibhedàt pa¤cavidhà . taduktam %<aj¤ànasyàpyasaïgasya hàniþ saïgakarasya ca . cyutirhàniþ pa÷utvasya ÷uddhiþ pa¤cavidhà smçteti>% dãkùàkàripa¤cakaü coktam %<dravyaü kàlaþ kriyà mårtirguru÷caiva hi pa¤camaþ>% iti balapa¤caka¤ca %<gurubhaktiþ prasàda÷ca materdvandvajayastathà . dharma÷caivàpramàda÷ca balaü pa¤cavidhaü smçtamiti>% pa¤camalalaghåkaraõàrthaü mànàmànavirodhino'rthàrjanopàyà vçttayaþ bhaikùyotsçùñayathàlabdhàbhidhà iti . ÷eùama÷eùamàkara evàvagantavyam . atràtha÷abdena duþkhàntasya pratipàdanam àdhyàtmikàdiduþkhavyapohapra÷nàrthatvàttasya pa÷u÷abdena kàryasya, paratantratvavacanatvàttasya, pati÷abdena kàraõasya, ã÷varaþ patirã÷iteti jagatkàraõaõãbhåte÷varavacanatvàttasya . yogavidhã tu prasiddhau . tatra duþkhànto dvividhaþ anàtmakaþ sàtmaka÷ceti tatrànàtmakaþ sarvaduþkhànàmatyantocchedaråpaþ . sàtmakastu dçkkriyà÷aktilakùaõamai÷varyam . tatra dçk÷aktirekàpi viùayabhedàt dha¤cavidhà upacaryate dar÷anaü ÷ravaõaü mananaü vij¤ànaü sarvaj¤atva¤ceti . tatra såkùmavyavahitavipakçùñà÷eùacàkùuùaspar÷àdiviùayaü j¤ànaü dar÷anam . a÷eùa÷abdaviùayaü siddhij¤ànaü ÷ravaõam . samastacintàviùayaü siddhij¤ànaü mananam . nirava÷eùa÷àstraviùayaü granyato'rthata÷ca siddhij¤ànaü vij¤ànam . uktànuktà÷eùàrtheùu samàsavistaravibhàgavi÷eùata÷ca tattvavyàptasadoditasiddhij¤ànaü sarvaj¤atvam ityeùà dhã÷aktiþ . kriyà÷aktirekàpi trividhopacaryate manojavitvaü kàmaråpitvaü vikramaõadharmitva¤ceti . tatra nirati÷aya÷ãghrakàritvaü manojavitvam . karmàdinirapekùasya svecchayaivànantasalakùaõavilakùaõasaråpakaraõàdhiùñhàtçtvaü kàmaråpitvam . upasaühçtakaraõasyàpi nirati÷ayai÷varyasambandhitvaü vikramaõadharmitvabhityeùà kriyà÷aktiþ . yadasvatantraü sarvaü kàryaü trividhaü vidyà kalà pa÷u÷ceti . tatra pa÷uguõo vidyà, sàpi dvividhà bodhàbodhasvabhàvabhedàt bodhasvabhàvà vivekàvivekapravçttibhedàt dvividhà tatra yà vivekapravçttiþ pramàõamàtravyaïgyà cittamityucyate . cittena hi sarvaþ pràõã bàhyàrthàtmaprakà÷ànugçhãtaü sàmànyena vivecitamavivecita¤càrthaü cetayate iti . pa÷varthadharmàdharmikà punaravabodhàtmikà vidyà stra÷àstraü yenocyate . cetanaparatantratve satyacetanà kalà sàpi dvividhà kàryàkhyà kàraõàkhyà ceti . tatra kàryàkhyà da÷avidhà pçthivyàdãni pa¤ca tattvàni råpàdayaþ pa¤ca guõà÷ceti . kàraõàkhyà trayoda÷avidhà j¤ànendriyapa¤cakaü karmendriyapa¤cakam adhyavasàyàbhimànasaïkalpàbhidhavçttibhedàt buddhyahaïkàramanolakùaõamanvaþkaraõatraya¤ceti . pa÷utvasambandhã pa÷uþ so'pi dvividhaþ sà¤jano nira¤jana÷ceti . tatra sà¤janaþ ÷arãrendriyasambandhã nira¤janastu pa¤càrthabhàvyadãpikàdau draùñavyaþ . samastasçùñisaühàrànugrahakàri kàraõaü tasyaikasyàpi guõakarmabhedàpekùayà vibhàga uktaþ patiþ sàdya ityàdinà . tatra patitvaü nirati÷ayadçkkriyà÷aktimattvaü tenai÷varyeõa nityasambandhitvam . àdyatvamanàgantukai÷varyasambandhitvam ityàdar÷akàràdibhistãrthakarairniråpitam . cittadvàreõàtme÷varasambandho yogaþ sa ca dvividhaþ kriyàlakùaõaþ kriyoparamalakùaõa÷veti tatra japadhyànàdiråpaþ kriyàlakùaõaþ kriyoparamalakùaõastu saüvidgatyà saüj¤itaþ . dharmàrthasàdhakavyàpàro vidhiþ . sa ca dvibidhaþ pradhànabhåto guõabhåta÷ca tatra pradhànabhåtaþ sàkùàddharmahetuþ caryà . sà dvibidhà vrataü dvàràõi ceti . tatra bhatsmasnàna÷ayyopahàrajapapradakùiõàdi vratam . tadurktam bhagavata nakulã÷ena %<bhasmanà triùavaõaü sràyãta bhasmani ÷ayãteti>% . atropahàro niyamaþ sa ca ùaóaïgaþ . taduktam såtrakàreõa %<hasitagãtançtyahuóukkàranamaskàrajapyaùaóaïgopahàreõa upatiùñheteti>% . tatra hasitaü nàma kaõñhoùñhapuñaviskårjanapuraþsaramahahahetyadçhàmaþ . gãtaü gàndharva÷àstrasamayànusàreõa mahe÷varasambandhiguõadharmàdinimittànàü cintanam . nàñyamapi nàñya÷àstrànusàreõa hastapàdàdãnàmavakùepaõàdikamaïgapratyaïgopàïgasahitaü bhàvàbhàvasameta¤ca prayoktavyam . huóukkàro nàma jihvàtàlursayogànniùpàdyamànaþ puùñavçùanàdasadç÷o nàdaþ . huóugiti ÷abdànukàro vaùaóitivat . yatra laukikà na bhavanti tatraitat sarvaü gåóhaü prayoktavyam . ÷iùñaü prasiddham . dvàràõi tu kràthanaspandanabhandana÷çïgàraõàvitatkaraõàvitadbhàdhaõàni . tatràsuptasyeva suptaliïgavaddar÷anaü kràthanam . vàyvabhibhåtasyeva ÷arãràvayavànàü kampanaü spandanam . upahatapàdendriyasyeva gamanaü bhandanam . råpapauyanasampannàü kàminãmavalokyàtmànaü kàmukamiva yairvilàsaiþ pradar÷ayati tat ÷çïgàraõam . kàryàkàryavivekavikalasyeva lokaninditakarmakaraõamavitatkaraõam . bhyàhatàpàrthakàdi÷abdoccàraõamavitadbhàùaõamiti . guõabhåtastu caryànugràhako'nusnànàdiþ bhaikùocchiùñàdinirmità yogyatàpratyayanivçttyarthaþ . tadapyuktaü såtrakàreõa %<anusnànanirsàlyaliïgadhàrãti>% . tatra samàso nàma dharmimàtràbhidhànaü tacca prathamasåtra eva vivçtam, pa¤cànàü padàrthànàü pramàõataþ prapa¤càbhidhànaü vistaraþ . sa khalu rà÷ãkarabhàùye draùñavyaþ . eteùàü yathàsambhavaü lakùaõato'saïkareõàbhidhànaü vibhàgaþ sa tu vihita÷àstràntarebhyo'mãùàü guõàti÷ayena kathanaü vi÷eùaþ . tathà hi anyatra duþkhanivçttireva duþkhàntaþ iha tu pàramai÷varyapràpti÷ca . anyatrà'bhåtvà bhàvi kàryamiha tu nityaü pa÷vàdi . anyatra sàpekùaþ kàraõam iha tu nirapekùo bhagavàneva . anyatra kaivalyàdiphalako yogaþ iha tu pàrame÷varyaduþkhàntaphalakaþ . anyatra punaràvçttiþ svargàdiþ iha punarapunaràvçttiråpaþ sàmãpyàdiphalakaþ . nanu mahadetadindrajàlaü yannirapekùaþ parame÷varaþ kàraõamiti tathàtve karmavaiphalyaü sarvakàryàõàü samasamayasamutpàda÷ceti doùadvayaü pràduþùyàt maivaü manyethàþ vyadhikaraõatvàt . yadi nirapekùasya bhagavataþ karaõatvaü syàttarhi karmaõo vaiphalye kimàyàtam . prayojanàbhàva iti cet kasya prayojanàbhàvaþ karmavaiphalye kàraõaü kiü karmiõaþ? kiü và bhagavataþ . nàdyaþ ã÷varecchànugçhãtasya karmaõaþ saphalatvopapatteþ . tadanugçhãtasya yayàtiprabhçtikarmavat kadàcit niùphalatvasambhavàcca . na caitàvatà karmasvapravçttiþ karùakàdivadupapatteþ ã÷varecchàyattatvàcca pa÷ånàü pravçtteþ . nàpi dvitãyaþ parame÷varasya paryàptakàmatvena karmasàdhyaprayojanàpekùàyà abhàvàt . yaduktaü %<samasamayasamutpàda>% iti tadapyayuktam acintya÷aktikasya parame÷varasyecchànuvidhàyinyà avyàhatakriyà÷aktyàþ kàryakàritvàbhyupagamàt . taduktaü sampradàyavidbhiþ %<karmàdinirapekùastu svecchàcàrãyato hyayam . tataþ kàraõataþ ÷àstre sarvakàraõakàraõamiti>% . nanu dar÷anàntare'pã÷varaj¤ànànmokùo labhyata eveti kuto'sya vi÷eùa iti cenmaivaü vàdãþ vikalpànupapatteþ kimã÷varaviùayaj¤ànamàtraü nirvàõakàraõaü kiü và sàkùàtkàraþ atha và yathàvattattvani÷cayaþ . nàdyaþ ÷àstramantareõàpi pràkçrajanabaddevànàmadhipo mahàdeva iti j¤ànotpattimàtreõa mokùa siddhau ÷àstràbhyàsavaiphalyaprasaïgàt . nàpi dvitãyaþ anekamalapracayopacitànàü pi÷italocanànàü pa÷ånàü parame÷varasàkùàtkàrànupapatteþ . tçtãye'smanmatàpàtaþ pà÷upata÷àstramantareõa yathàvattattvani÷cayànupapatteþ! taduktamàcàryaiþ %<j¤ànamàtre yathà÷àstraü sàkùàddçùñistu durlabhà . pa¤càrthàdanyato nàsti yathàvattattvani÷cayaþ>% iti . tasmàt puruùàrthakàmaiþ puruùadhaureyaiþ pa¤càrthapratipàdanaparaü pà÷upata÷àstramà÷rayaõãyam . nakulã÷caro'pi ÷ive kà÷ãstha÷ivaliïgabhede ca kà÷ãkhaø 100 aø .
     400 pçùñhasthanaùña÷abdàrthapari÷iùñam . chandaþ÷àstrasiddhe prastàre iyatsaïkhyakatvamàtraj¤àne tatsvaråpàvadhàraõàya 4 kriyàbhede %<prastàro naùñamuddiùñamekadvyàdilagakriyà>% vçttaraø upakrame %<naùñasya yo bhavedaïkastasyàrdhe'rdhe same ca laþ . viùame caikamàdhàya tasyàrdhe'rdhe gururbhavet>% . naùñasya aj¤àtasvaråpasya yo'ïkaþ prastàramadhyapàtisaükhyàj¤àpakaþ aïkaþ tasya tatsaükhyàyàþ samatve lolaghurlekhyaþ tasya ardhe kçte tasya samatve ca sati lo laghurlekhyaþ . punastasyàpyardhe same laghuþ evaü yàbadakùarasaükhyà tàvat . naùñasya saükhyàyà viùamatve guruþ, tatraikamàdhàya saüyojya tasyàrdhe kçte viùamatve guruþ samatve laghuþ viùamatve ekayojite punarardhe kçte samatve laghuþ viùamatve guruþ, yathà tryakùaraprastàre caturtho bhedaþ kãdç÷aþ iti pra÷ne, tatsaükhyàyàþ samatvàt prathamaü laghuþ tasyàrdhe kçte tasya samatvena punarlaghuþ ÷iùñe dvyaïke'rdhãkçte tasya viùamatvàt guruþ eva¤ca caturtho bhedaþ antyaguru ityuttaram ityarthaþ .


#<pa>#

#<paþ># pa¤camavargasya prathabhovarõaþ spa÷avarõeùu ekaviü÷atitamaþ . tasyoccàraõasthànabhoùñhaþ . tasyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ oùñhena saha jihvàgrasya spar÷aþ . bàhyàþ prayatnàþ vivàra÷vàsaghoùàþ alpapràõa÷ca . asmin pare visargasya sthàne upàdhmànãyaþ varõàbhidhàne asya vàcaka÷abdàuktà yathà %<paþ surapriyatà tãkùõà lohitaþ pa¤camo ramà . guhyakartà nidhiþ ÷eùaþ kàlaràtriþ suràrihà . tapanaþ pàlanaþ pàtà devadevo nira¤janaþ . sàvitrã pàtinã pànaü vãratantro dhanurdharaþ . dakùapàr÷va÷ca senànãrmarãciþ pavanaþ ÷aniþ . uóóã÷aü jayinã kumbho'nalarekhà ca mãhakaþ . målaü dvitãyamindràõã lolàkùã manaàtmakaþ>% tadadhã÷adevatàdhyànaü yathà %<dvicitravasanàü devãü dvibhujàü païkajekùaõàm . raktacandanaliptàïgãü padmamàlàvibhåùitàm . maõiratnàdikeyårahàrabhåùitavigrahàm . caturvarga pradàü nityàü nityànandamayãü paràm . evaü dhyàtvà pakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . asya svaråpaü yathà %<ataþ paraü pravakùyàmi pakàràkùaramavyayam . catuvargapradaü varõaü ÷araccandrasamaprabham . pa¤cadevamayaü varõaü svayaü paramakuõóalã . pa¤capràõamayaü varõaü tri÷aktisahitaü tathà . triguõàvasthitaü varõamàtmàditattvasaüyutam . mahàmokùapradaü varõaü hçdi bhàvaya pàrvati!>% iyi kàmadhenutantre 5 pañale . asya màtçkanyàse dakùapàr÷ve nyàsyatà . kàvyàdau asya prathamaprayoge sukhaü phalam . %<sukhabhayamaraõakle÷aduþkhaü pravargaþ>% vçø ñãø . pavargasthànàü pa¤cànàü varõànàü krameõa phalapa¤cakokteþ .

#<pa># puø pata--pà--và óa . 1 pabane 2 parõe 3 pàne 4 pàtane caritre ekàkùarakoùaþ .

#<pakàra># puø pa + svaråpe kàra . pavaõaü

#<pakkaõa># puø pacati paca--kvip kaõa--ac karmaø . ÷avaràlaye amaraþ .

#<paktapauóa># puø (pàkhauóà) iti prasiddhe vçkùabhede ràjaniø .

#<paktç># triø paca--tçn . 1 pàkakartari 2 agnau puø agnipuø 2 a0

#<pakti># strã paca--bhàve ktin . 1 pàke 2 gaurave mediø 3 pariõàme ca .

#<pakti÷åla># naø paktau annapariõàme ÷ålam . annàdipàkakàle jàyamàne ÷åle rogabhede ràjaniø .

#<paktra># naø paca--tra . nàrhapatye gçhasthadharme ujjvaladattaþ .

#<paktrima># triø paca--ktri tato--map . pàkanirvçtte

#<paktha># puø paca--bàø thal . 1 ràjabhede çø 823 . 10 bhàø bhàye thal 2 pàke ca . tato'styarthe ini pakithan . pàkayukte çø 6 . 20 . 13 bhàø .

#<pakva># triø paca--kta tasya vaþ . 1 pariõate 2 dçóhe 3 vinà÷onmukhe 4 kçtapàke ca amaraþ . bhàve kta 5 pàke na0

#<pakvakçt># puø pakvaü karoti kç--kvip 6 taø . 1 nimbavçkùe ÷abdacaø 2 pàkakartari triø .

#<pakvarasa># puø pakvasya annaguóàdeþ rasaþ . madye ÷abdaratnàø .

#<pakvavàri># naø pakvasyànnàdervàri . kà¤jike(àmàni)÷abdacaø .

#<pakva÷a># puüstrã pukka÷a + pçùoø . õantyajàtibhede halàø .

#<pakva÷asyopamonnati># puø pakva÷asyasyopamà yatra tàdç÷ã unnatirasya . ràjakadambe naighaõñupraø .

#<pakvàtãsàra># puø su÷rutokte àmàtisàrabhinne ùa¤caprakàre atisàrabhede atisàra÷abde 106 pçø dç÷yam .

#<pakvàdhàna># naø pakvasya pàkasyàdhànam 6 taø . nàbheradhobhàgasthe pàkà÷aye su÷rutaþ pakvà÷ayo'pyatra %<pakvà÷ayastvadhãnàbherurdhamàmà÷ayaþ sthitaþ>% vaidyakam .

#<pakvànna># naø karmaø . 1 kçtapàke anne %<àmaü ÷ådrasya pakvànnaü pakvamucchiùñamucyate>% smçtiparibhàùite ÷ådrasya 2 àmànne ca .

#<pakùa># parigrahe adaø cuø ubhaø sakaø señ . pakùayati te apapakùat ta .

#<pakùa># parigrahe cuø ubhaø sakaø señ ayaü bhyàdi÷ca paraø pakùati pakùayati te apapakùat ta apakùãt

#<pakùa># puø pakùa--ac . 1 ÷uklakçùõapratipadàdipa¤cada÷yantapa¤cada÷atithyàtmake kàle 2 khagànàü patattre (pàkà) 3 ÷arasya puïkhasthe pattre . ke÷àt paraþ samåhàrthe pakùapratyayàntaþ . 4 ke÷asamåhàrthe yathà ke÷apakùa ityàdi 5 pàr÷ve 6 gçhe nyàyokte 7 sandigdhasàdhyavati padàrthe pakùatà÷abde dç÷yam yathà parvatã vahnimàn . 8 virodhe 9 sahàye 10 vale 11 sakhyau 12 cullãrandhre 13 ràjaku¤jare 15 khage 16 valaye 17 samåhe 18 picche 19 dehàrdhe ca amaramedinyau . 20 vihage 21 ÷uddhe ÷abdaratnàø . 22 varge 23 dehe 24 dehàïgabhede vàdiprativàdibhyàü dar÷itavipratipattau 25 koñibhede ca .

#<pakùaka># puø pakùa iva kàyati kai--ka . 1 pàr÷vadvàre (khióakã) amaraþ . 3 pàr÷vamàtre gediø . 3 sahàye ÷abdaraø .

#<pakùagrahaõa># naø bhàvapràdhànye 6 taø . sàhàyyagrahaõe .

#<pakùacara># puø pakùe ÷uklàdau carati cara--ñha . 1 candre 2 pçthak care 3 gaje ca mediø .

@<[Page 4178a]>@
#<pakùaja># puø pakùe ÷ukle jàyate jana--óa . 1 candre trikàø 2 pakùe jàtamàtre triø . pakùajanmàpyatra ÷abdaratnà0

#<pakùatà># strã pakùasya bhàvaþ . nyàyokte anumànecchàbhàva samànàdhikaraõe 1 sàdhyavattàni÷cayàmàve yatra vahnyàdikaü sàdhyate tatra dharmiõi vahnimattvani÷cayàbhàve eva pakùatvaü tatra tanni÷cayasattve tu anumànecchàsattvaeva pakùatà netaratheti nyàye sthitam . %<siùàdhayiùayà ÷ånyà siddhiryatra na vidyate . sa pakùastatra vçttitvaü j¤ànàdanumitirbhavet>% bhàùà0

#<pakùati># strã pakùasya målam ti . pakùàrambhake 1 pratipadi tithau khagànàü 2 pakùasya måle ca (óànà) amaraþ .

#<pakùadvàra># naø pakùe ùar÷ve dvàram . (khióakau) pàr÷vasthe dvàre amaraþ .

#<pakùadhara># puø pakùaü dhàrayati dhç--ac . 1 candre jañàdhaø pakùaü pa¤cada÷atithyàtmakakàlam tattithimànàdikaü dhàrayati ac tatsmàrake 2 vidvadbhede sa hi cintamaõyàlokaü prasannaràghavanàñakaü ca cakàra tasya jayadeveti nàmàntaram pakùasthatithimànàdidhàraõà÷aktimattvàttasya tathàprasiddhiþ .

#<pakùapàta># puø pakùe anyàyyasàhàyye pàtaþ aminive÷aþ . 1 anyàyyasàhàyye %<pakùapàtaþ pataïgànàmiti>% vijayarakùitokte khagànàü 2 jvarabhede ca .

#<pakùapàtità># strã pakùapàta + astyarthe ini tasya bhàvaþ tal . 1 sàhàyyakaraõàyàbhinive÷e 2 pakùàbhyàü patane ca %<na paraü pathi pakùapàtinà'navalambe kimu màda÷e'pi sà>% naiùadham .

#<pakùapàli># strã pakùasya dvàrabhedasya pàliriva (khióakã) dvàrabhede ÷abdaratnàø .

#<pakùabhàga># puø pakùa iva bhàgaþ . hastipàr÷vabhàge amaraþ .

#<pakùamåla># naø 6 taø . (pàkàramåla) pakùasya 1 måle 2 pratipattithau ca abharaþ .

#<pakùavàhana># puüstrã pakùau vàhanamivàsya . khage ÷abdacaø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pakùas># naø paca--asun suñ ca . pakùa÷abdàrthe %<pakùasã tu smçtau pakùau>% uttararatnam . yajuø 29 . 5 udàø dç÷yam .

#<pakùasandhi># puø pakùayoþ sandhiþ . parvasandhikàle

#<pakùasundara># puø pakùe sundaraþ . lodhre hàràø .

#<pakùahoma># puø pakùavyàpako homaþ . pakùaparyantaü kartavye homabhede .

#<pakùàdhàta># puø vàtarogabhede tallakùaõàdi su÷rutoktaü yathà %<ayogamaþ satiryaggà dhamanãrårdhvadehagàþ . yadà prakupito'tyarthaü màtari÷và prapadyate . tadanyatarapakùasya sandhivandhàn vimokùayan . hanti pakùaü tamàhurhi pakùàdhàyaü bhiùagvaràþ . yasya kç . snü ÷arãràrdhamakarmaõyamacetanam . tataþ patatyasån vàpi jahàtyanilapãóitaþ . ÷uddhavàtahataü pakùaü kçcchrasàdhyatamaü viduþ . sàdhyamanyena saüsçùñamasàdhyaü kùayahetukam . vàyurårdhaü vrajetsthànàt kupito hçdayaü ÷iraþ . ÷aïkhau ca pãóayatyaïgànyàkùipennamayecca saþ>% . pakùavadho'pyatra .

#<pakùànta># puø pakùasyànto yatra kàle . 1 amàvàsyàyàü 2 pårõinàyà¤ca tithau %<pakùànte niùphalà yàtrà màsànte maraõaü dhruvam>% jyoø taø . 6 taø . 3 pakùasyàvasàne ca .

#<pakùàdi># puø 6 taø . pakùa àdiryasya caturarthyàü phakpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà pakùa tvakùa tuùa kuõóa aõóa kambalikà valika citra asti pathin (pantha ca) kumbha sãraka saraka sakala sarasa samala ati÷van roman loman hastin makara lomaka ÷ãrùa nivàta pàkasiühaka aïku÷a suvarõaka haüsaka hiüsaka kutsa bila khila yamala hasta kalàsakarõaka . pàkùàyaõa ityàdi .

#<pakùàlikà># strã kumàrànucaramàtçkàbhede bhàø ÷aø 47 a0

#<pakùàlu># puø pakùa + astyarthe àluc . vihage ÷abdacaø .

#<pakùàvasara># puø pakùasyàvasaro'pasaraõaü yatra kàle . paurõamàsyàm amàvàüsyàyà¤ca ÷abdaraø .

#<pakùiõã># strã pakùatulyau divasau yasyà asti ini ïãp . àgàmivartamànàhayuktàyàü ràtrau amaraþ . %<dvàvahnàveka ràtri÷ca pakùiõãtyabhidhãyate>% ÷uddhiø taø . tatra pårvadina ràtrau tannimitte jàte pårvadivasãyadinamàdàyaiva pakùiõã vyavahàraþ ÷uø taø sthitam . %<yàpayet pakùiõãü ràtriü ÷iùyartvigbàndhaveùu ca>% manuþ . 2 vihagajàtistriyàü strã

#<pakùin># puø pakùa + astyarthe ini . 1 khage teùàmutpattiryathà %<aruõasya bhàryà ÷yenã vãryavantau mahàvalau . sampàti¤ca jañàyu¤ca pràsoùña pakùisattanau . sampàtirjanayan gçdhràn kàkàþ putrà jañàyuùaþ . bhàryà garutmata÷càpi bhàsã krau¤cã ÷unã ÷ukã . dhçtaràùñrã garutmàüstu ÷unyàü jaj¤e ca ùañ sutàn . tri÷ikha¤ca sunetra¤ca sumukhaü sunasantathà . suråpantu suparvàõaü teùàü putrà anantakàþ . caturda÷a sahasràõi kråràõàü pannagà÷inàm . saptadvãpeùvime santi gàruóàste mahàbalàþ . bhàsãputràstathà bhàsà ulåkàþ kàkakukkuñhàþ . mayåràþ kalaviïkà÷ca kapotã caiva tittirã . krau¤cyàü vàdhrãõasà àsan kuraràþ sàrasàrakàþ . dhçtaràùñrã kalahaüsàn dhàrtaràùñràü÷ca bhàminã . cakravàkàü÷ca vihagàn sa÷yenànaudakàn dvijàn . anyànapi dvijàn jaj¤e putrapautrànanantakàn>% agnipuø . gurubhakùabahubhakùasthålakàyapakùiõàü pårvàrdhasya ÷reùñhatvaü yathà %<gurubhakùà bahubhujo ye copacitamedasaþ . ekadehe'pi pårvàrdhaü bhçgàõàü pakùiõàü varam>% pakùiõàmaïgabhedànàmuttarottaraü gurutvaü yathà %<sarveùà¤ca ÷iraþskandhaplãhacarmayakçdgudam . pàdapucchàntramastiùka muùkakroóàþ samehanàþ . dhàtavaþ ÷oõitàdyà÷ca guravaþ syuþ parasparam>% . tanmàüsaguõàþ . %<matsyakårmakhagàõóàni svàduvàjãkaràõi ca . kañupàkàni tàni syurvàta÷leùmaharàõi ca>% ràjavallabhaþ . tadbhedamàüsa guõàþ su÷rutoktà yathà làvatittirikapi¤jalavartãrabartikàvartakanaptçkàvàtãka cakorakalaviïkamayårakrakaropacakrakukkuñasàraïga÷atapatraka kutiüttirikurarabàhukayavalakaprabhçtayastryàhaõà viùkirà laghavaþ ÷ãtamadhurà kaùàyà doùa÷amanà÷ca . %<saügràhã dãpana÷caiva kaùàyamadhuro laghuþ . làvaþ kañuvipàka÷ca sannipàte ca påjitaþ . ãùadguråùõamadhuro vçùyo medhàgnibardhanaþ . tittiriþ sarvadoùaghno gràhã varõaprasàdanaþ . hikkà÷vàsànilaharo vi÷eùàdgauratittiriþ . raktapittaharaþ ÷ãto lathu÷càpi kapi¤jalaþ . kaphottheùu ca roteùu mandavàte ca ÷asyate . vàtapittaharà vçùyà medhàgnibalavardhanàþ . laghavaþ krakarà hçdyàstathà caivopacakrakàþ . kaùàyaþ svàdulavaõastvacyaþ ke÷yo rucipradaþ . mayåraþ svaramedhàgnidçk÷rotrendriyadàróhyakçt . snigdhoùõo'nilahà vçùyaþ svedasvaravalàvahaþ . vçühaõaþ kukkuño vanyastadvadgràmyo gurustu saþ . vàtarogakùayavamãviùamajvaranà÷anaþ>% . %<kapotapàràvatabhçïgaràjaparabhçtakoyaùñikakuliïgagçhakuliïgagokùoóakaóióimàõaka÷atapatrakamàtçnindakabhedà÷i÷ukasàrikàvalkulãgiri÷àlahvàladåùakasugçhãkha¤jarãñakahàrãtadàtyåhaprabhçtayaþ pratudàþ . kaùàyamadhurà råkùàþ phalàhàrà marutkaràþ . pitta÷leùmaharàþ ÷ãtà baddhamåtràlpavarcasaþ . sarvadoùakarasteùàü bhedà÷ã maladåùakaþ . kaùàyasvàdulavaõo guruþ kàõakapotakaþ . raktapittapra÷amanaþ kaùàyavi÷ado'pi ca . vipàke madhura÷càpi guruþ pàràvataþ smçtaþ . kuliïgo madhuraþsnigdhaþ kapha÷ukravivardhanaþ . raktapittaharo ve÷makulikastvati÷ukralaþ>% .

@<[Page 4179b]>@
#<pakùiràja># puø 6 taø ñacsamàø . garuóe pakùãndràdayo'pyatra .

#<pakùila># puø pakùa--bàø ilac . vàtsyàyane gautamasåtrabhàùyakàrake munibhede trikàø .

#<pakùi÷àlà># strã 6 taø . (cióiyàkhànà) 1 pakùivàsasthàne 2 nãóe ca trikàø .

#<pakùisiüha># puø pakùã siüha iva upamitasaø . garuóe trikà0

#<pakùisvàmin># puø 6 taø . garuóe hemacaø .

#<pakùõu># triø paca--snu . pàka÷ãle

#<pakùmakopa># puø su÷rutokte netrarogabhede %<pakùmà÷ayagatà doùàstãkùõogràõi kharàõi ca . nirvartayanti pakùmàõi tairjuùña¤càkùi dåyate . utpàñitaiþ punaþ ÷àntiþ pakùmabhi÷copajàyate . vàtàtapànaladveùã pakùmakopaþ sa ucyate>% pakùmaprakopo'pyatra puø .

#<pakùman># naø pakùa--manin . 1 netràvarake lomni 2 padmàdeþ kesare amaraþ 3 såtràderalpabhà÷e 4 khagàdeþ pakùe ca amaramàlà .

#<pakùmala># triø pakùman + sidhmàø matvarthe ilac . pakùmayukte

#<païka># puø naø paci--vistàre karmaõi karaõe và gha¤ kutvam . ardharcàø . 1 kardame 2 pàpe ca amaraþ .

#<païkakarvaña># puø païkeùu karvañaþ manoharaþ . jalayuktapaïke trikàø .

#<païkakãra># puüstrã païkapriyaþ kãraþ . (kàdàkhoücà) pakùibhede trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<païkakrãóa># puø païkena krãóati krãóa--ac 3 taø . ÷åkare trikàø lyu . païkakrãóano'pyatra .

#<païkagaóaka># puø païke sthitaþ gaóakaþ . (pàükàla) matsyabhede trikàø .

#<païkagati># puø païke gatirasya . (pàükàla) matsyabhede ÷abdamà0

#<païkagràhç># puüstrã païke sthitaþ gràhaþ . makare jalajantubhede hàràø .

#<païka(ïke)ja># naø païke jàyate jana--óa 7 taø và aluksamàø . 1 padme 2 sàramapakùiõi ca ràjaniø païkajanikartçtvavi÷iùñe asya ÷abdasya yogaråóhatà kumudàdãnàü païkajàtatve'pi na tatra råóhiþ kintu lakùakatetyàkàre sthitam .

#<païkajanman># naø païke janma yasya . 1 padme ràjaniø 2 sàrasapakùiõi ca .

#<païkajinã># strã païkaja + puùkaràø ini . 1 padmayuktade÷e padmàkare 2 padmasamåhe ca hemacaø .

#<païkaõa># puø pakkaõa + pçùoø . ÷avaràlaye ÷abdamàlà .

#<païkaprabhà># strã païkasyeva prabhà yasyàþ . kardamatulyaprabhànvita narakabhedabhåmau hemacaø .

#<païkamaõóåka># puüstrã païke maõóåka iva . ÷ambuke (÷àmuka) jala÷uktibhede hàràø .

@<[Page 4180a]>@
#<païka(ïke)ruha># naø ruha--ka 7 taø và aluk . 1 padme amaraþ 2 sàrasakhage ca .

#<païkavàsa># puø païke vàso'sya . karkañe (kàükaóà) jalajantubhede ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<païka÷ukti># strã païke sthità ÷uktiþ (jhinuka) jala÷uktibhede hàràø .

#<païka÷åraõa># puø païke ÷åraõa iva . ÷àlåke ràjani0

#<païkàra># puø païkamçcchati ç--aõ upaø saø . 1 ÷aivale 2 setau ca 3 sopàve 4 jalakubjakapuùpabhede mediø .

#<païkila># triø païka + astyarthe picchàø ilac . païkayukte

#<païke÷aya># triø païke ÷ete ÷ã--ac 7 taø aluksaø . 1 païkasthàyini 2 jalaukàbhede strã %<na ca saïkãrõacàriõyo na ca païke÷ayà÷ca tàþ>% su÷ruø .

#<païkti># strã paci--vistàre ktin . 1 sajàtãyapadàrthànàü sthitibhede (÷àri pàüti) iti khyàte padàrthe %<bhaugiti puïktiþ>% vçø raø uktalakùaõe pa¤càkùarapàdake 2 chandobhede 3 da÷àkùarapàdake chandojàtibhede %<gàyatryuùõiganuùñup ca vçhatã païktireva ca>% vçø raø . 4 da÷asaükhyàyàm païktirathaþ (da÷arathaþ) . 5 pçthivyàü ÷abdamàø . 6 gaurave 7 pàke ca mediø . patitàdyekapaïaktau bhojanàdau doùaþ %<na saüvasecca patittairna càõóàlairna pukka÷aiþ . na mårkhernàvaliptai÷ca nàntyairnàntyàvasàyibhiþ . eka÷ayyàsanapaïktibhàõóapakkànnasi÷raõam . yàjanàdhyàpane yonistathaiva sahabhojanam . sahàdhyàyastu da÷amaþ saha yàjanameva ca . ekàda÷a samuddiùñà doùàþ sàïkarya saïgitàþ . samãpe càpyavasthànàt pàpaü saükramate nçõàm . tasmàt sarvaprayatnena sàïkaryaü parivarjayet>% . païktisàïkaryadoùanivàraõopàyà yathà . ekapaïktyupaviùñà ye na spç÷anti parasparam . bhasmanà kçtamaryàdà na teùàü saïkaro bhavet . agninà bhasmanà caiva ùaïbhiþ padçktirbibhidyate kårmapuø 15 aø .

#<païktikaõñaka># puø païktau ekapaïktau ve÷anàdau kaõñaka iva parihàryatvàt . païktidåùake

#<païktigrãva># puø païktisaïkyikà grãvà yasya . ràvaõe da÷agrãve ÷abdaraø .

#<païktidåùa(ka)># puø païktima ekapaïktiü bhojane dåùayati dåùi--aõ õvul và upaø saø . apàïkteye apakçùñabràhmaõe sa ca apàïkteya÷abde 243 pçø uktaþ . anye'pi kecit pàdme 35 aø uktà yathà %<apàïkteyàstu ye ràjan! kãrtayiùyàmi tàn ÷çõu . kitavo bhråõahà yakùmã pa÷upàlo niràkçtã . gràma preùyo bàrdhuùiko gàyanaþ sarvavikrayo . agàradàhã garadaþ kçõóà÷ã somavikrayã . sàmudriko ràjadåtastailikaþ kåñakàrakaþ! pitrà vivadamàna÷ca yasya copapatirgçhe . abhi÷astastathà stenaþ ÷ilpaü ya÷copajãvati . parvakàra÷ca såcã ca mitradhruk pàradàrikaþ . avratànàmupàdhyàyaþ kàõóapçùñhastathaiva ca . ÷vabhi÷ca yaþ parikràmedyaþ ÷unà daùña eva ca . parivittistu ya÷ca syàddu÷carmà gurutalpagaþ . ku÷ãlavo devalako nakùatrairya÷ca jãvati . ãdç÷à bràhmaõà ye ca apàïkteyàstu te matàþ . rakùàüsibhu¤jate havyaü yadeùàntu pradãyate . ÷ràddhe bhuktrà mahàràja! du÷carmà gurutalpagaþ . ÷ràddhaü nà÷ayate tasya pitaro'pi na bhu¤jate . somavikrayiõe dattaü viùñhàtulyaü bhavennçpa! bhiùaje ÷oõitasamaü naùñaü devalake tathà . apratiùñhaü bàrdhuùike niùphalaü parikãrtitam . bahuvàõijake dattaü neha nàmutra tadbhavet . bhasyanãva hutaü havyaü tathà paunarbhave dvije . ye tu dharmavyapeteùu caritràpagateùu ca . havyaü kavyaü prayacchanti teùàü tatprariõa÷yati . j¤ànapårvantu ye tebhyaþ prayacchantyalpabuddhayaþ . purãùaü bhu¤jate tasya pitaraþ pretya ni÷citam . etàn viddhi mahàbàho! apàïkteyàn dvijàdhamàn . ÷ådràõàmupade÷antu ye kurvantyalpabuddhayaþ . ùaùñiü kàõaþ ÷ataü kha¤jaþ ÷vitrã yàvat prapa÷yati . païktyàü samupaviùñànàü tàvaddåùayate nçpa! . yadveùñita÷irà bhuïkte yadbhuïkte dakùiõàmukhaþ . sopànatka÷ca yadbhuïkte sarvaü vidyàttadàsuram . asåyayà ca yaddattaü yacca ÷raddhàdivarjitam . sarvaü tadasurendràya brahmà bhàgabhakalpayat . ÷vàna¤ca païktidåùa¤ca nàvekùeran katha¤cana . tasmàt parivçte dadyàttilàü÷cànne vikãrayet . tilairvirahitaü ÷ràddhaü kçtaü krodhava÷ena ca . yàtudhànàþ pi÷àcà÷ca vipralumpanti taddhaviþ . apàïktyàn yàvataþ païktyàü bhu¤jàno nanu pa÷yati . tàvat phalàdbhaü÷ayati dàtàraü tasya và'ni÷am>% .

#<païktipàvana># puø païktiü ÷ràddhe bhojanàrthamupaviùñànàmàvaliü punàti på--õic--lyu . ÷ràddhabhojanàrthamupaviùñànàü vipràõàü païktipavitratàkàrake vidyàvi÷iùñàdau %<apàïktyopahatà païktiþ pàvyate yairdvijottamaiþ . tànnibodhata kàtrsnyena dvijàgryàn païktipàvanàn . agryàþ sarveùu vedeùu sarvapravacaneùu ca . ÷rotriyànvayajà÷caiva vij¤eyàþ païktipàvanàþ triõàciketaþ pa¤càgnistrisuparõaþ ùaóaïgavit . bràhmyadeyàtmasantàno jyeùñhasàmaga eva ca . vedàrthavit pravaktà ca brahmacàrã sahasradaþ . ÷atàyu÷caiva vij¤eyà bràhmaõàþ païktipàvanàþ>% manuþ %<ime hi manuja÷reùñha! vij¤eyàþ païktipàvanàþ . vidyàvedavratasnàtà bràhmaõàþ sarva eva hi . màtàpitrorya÷ca va÷yaþ ÷rotriyo da÷apuruùaþ . çtukàlàbhigàmã ca dharmapatnãùu yaþ sadà . vedavidyàvratasnàto vipraþ païktiü punàtyuta . atharva÷iraso'dhyetà brahmacàrã yatavrataþ . satyavàdã dharma÷ãlaþ svakarma nirata÷ca yaþ . ye ca puõyeùu tãrtheùu abhiùekakçta÷ramàþ . makheùu ca samasteùu bhavantyavabhçthaplutàþ . akrodhanà hyacapalàþ kùàntà dàntà jitendriyàþ . sarvabhåtahità ye ca ÷ràddheùvetànnimantrayet . eteùu dattamakùayyamete vai païkti pàvanàþ . yatayo mokùadharmaj¤à ye và sucaritavratàþ . ye cetihàsaü prayatàþ ÷ràvayanti dvijottamàn . ye ca bhàùyavidaþ kecidye ca vyàkaraõe ratàþ . adhãyate puràõaü ye dharma÷àstràõi càpyuta . adhãtya ca yathànyàyaü vidhivattasya kàriõaþ . upasanno gurukule satyavàdã sahasradaþ . agryàþ sarveùu vedeùu sarvapravacaneùu ca . yàvadete prapa÷yanti païktyàü tàvat punanti ca . tato hi pàvanàt pàïktyà ucyante ùaïktipàvanàþ . ançtviganupàdhyàyaþ sa cedagryàsanaü vrajet . çtvigbhirananuj¤àtaþ païktyà harati duùkçtam . atha cedvedavit sarvaiþ païktidoùairvivarjitaþ . na ca syàt patito ràjan païaktipàvana ucyate>% pàdme sarga khaõóe 35 aø .

#<païktiratha># puø païktisu da÷asu dikùu gato ratho yasya . da÷arathe ÷abdaratnàø .

#<païktivãja># puø païktibhåtàni vãjàni yasya . varvuravçkùe ràjaniø .

#<païgu># triø khaji--ku--panàde÷aþ nuk ca . 1 gatihãne striyàü åï . 2 mandagatau ÷anigrahe ÷abdaraø tatkakùàyà atyuccatayà vahukàlena rà÷ibhàgàdikasya tena bhogàt tasya bhandagatitvam . a÷vaharaõakarmavipàkeõa païgutà jàyate ityuktaü manuþ .

#<païgutvahàriõã># strã païgutvaü harati sevanàt hç--õini ïãp . ÷imuóãkùupe ràjaniø .

#<païgula># puø sitakàdhàbhahayabhede hemaø .

#<paca># pàke bhvàø ubhaø sakaø aniñ . pacati te . apàkùãt apakta papàca pece . paktà . pakvam pacelim paktiþ pàkaþ . óvit paktrimaþ . anena vikledanàyà utpattyanukålavyàpàrasya ceti vyàpàradvayasya vacanàt dvikarmakatvam taõóulànodanaü pacatãtyasya taõóulàn vikledayan odanaü niùpàdayatãtyarthaþ . duhàø gauõe karmaõi lakàràdayaþ . taõóulà odanaü pacyante duhàdi÷abde karman÷abde ca adhikaü dç÷yam .
     pari + paritaþ pàke pariõàme .
     vi + vi÷eùeõa pàke anyathàbhåtasya anyaråpeõa pariõàme .

#<paca># vyaktãkàre bhvàø àtmaø aniñ . pacate apakta pece .

#<paca># vistàre cuø uø sakaø señ idit . pa¤cayati te apapa¤cat ta .

#<pacata># puø paca--atac . 1 agnau 2 sårye 3 indre ca uõàdiø .

#<pacatabhçjjatà># strã pacata bhçjjata ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . pàkabharjanàrthaü nide÷akriyàyàm .

#<pacatpuña># puø pacat puñamasya . såryamaõivçkùe ÷abdacaø .

#<pacatya># triø pacate pàke sàdhuþ yat . pàke sàdhau çø 352 . 22 bhàø .

#<pacati># puø paca--dhàtusvaråpe ÷tip . pacadhàtusvaråpe %<karmasthàþ pacaterbhàvaþ>% vyàkaø kàø .

#<pacatikalpam># naø ãùadånaü pacati tiïantàt kalpap . ãùadåna pàkakartari råpap . pacatiråpamapyatra .

#<pacatitarà(mà)m># avyaø ati÷ayena pacati tara(ma)p àmu . ati÷ayena pàkakartari .

#<pacana># puø paca--kartari lyu . 1 agnau ÷abdacaø 2 pàkakartari triø bhàve lyuñ . 3 pàke naø . karaõe lyuñ . 4 pàkasàdhane triø striyàü ïãp . %<màüspacanyà ukhàyàþ>% iti mahàbhàùyam . sà ca 5 vanavãjapårake ràjaniø .

#<pacapaca># puø pacaprakàraþ paca--prakàre dvitvam pacasya pàkakarturyamàderapi paco và . mahàdeve . bhàø ÷àø 286 aø . %<yasya brahma ca kùatra¤cobhe bhavata odano mçtyuryasyopasecanam>% ÷ruteþ %<attà caràcaragrahaõàt>% ÷àø såø nyàyàcca tasya tathàtvam .

#<pacaprakuñà># strã paca prakuña (prakarùeõa chindhi) ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . pàkachedanàrthaniyogakriyàyàm .

#<pacampacà># strã pacaü pàcakaü pacati paca--bàø khas mum . dàruharidràyàm amaraþ .

#<pacalavaõà># strã paca lavaõamityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . lavaõapàkàrthanide÷akriyàyàm .

#<pacà># strã paca--bhàve a . 1 pàke amaraþ . ac . 2 pàkakattryàü striyàü strã .

@<[Page 4182a]>@
#<pacàdi># puø %<nandigrahipacàdimyo lyuõinyacaþ>% pàø kartari acpratyayanimitte dhàtugaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<paca vaca vapa vada cana pata nadañ bhaùañ plavañ carañ garañ corañ gàhañ sårañ devañ doùañ raja mada kùapa seva meùa koùa medha narta vraõa dar÷a danbha darpa jàra bhara ÷vapraca>% . àkçtigaõaþ .

#<paci># puø paca--in . 1 agnau ujjvaladattaþ dhàtunirde÷e ik . 2 pacadhàtau %<dvyarthaþ paciriti>% mahàbhàùyam .

#<pacelima># triø svayameva pacyate paca--karmakartari kelima . 1 svayaü pakve naiùaø 1 . 94 ÷loø . kartari kelima . 2 agnau 3 sårrye ca puø uõàdikothaþ .

#<paceluka># triø paca--bàø eluka . såde pàkakartari trikàø .

#<pacchas># avyaø pàdaü pàdaü ÷as padbhàvaþ . pàdaü pàdamiti vãpsàrthakriyàkarmaõi chàø u 05 . 2 . 27 . nyuïkha÷abde ca udàø .

#<pacya># triø paca--karmaõi yat . pàkàrhe akçùñapacyaþ kçùñapacyaþ ityàdi .

#<paja># àvaraõe bhvàø paraø sakaø señ idit . pa¤jati apa¤jãt papa¤ja .

#<pajja># puüstrã padbhyàü jàyate jana--óa . ÷ådre hemacaø tasya %<padbhyàü ÷ådro ajàyata>% yajuø 31 . 16 brahmaõaþ pràdàt jàtatvoktestathàtvam striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pajjhañikà># strã %<pratipada yamakitaùoóa÷amàtrà navamagurutva vibhåùitagàtrà . pajjhañikàyà eùa bivekaþ kvàpi na madhyagururgaõaekaþ>% vçø raø ukte màtràvçttabhede .

#<pajra># puø paji--vàø rak pçùoø nalopaþ . 1 aïgirasi munau %<pajrà vàaïgirasaþ>% làñyàyanaþ . 2 pàpena jãrõe 3 havirlakùaõànnayukteca triø . çø 1 . 490 . 5 bhàø . 4 pràrjite prakarùeõa sampàdite ca triø çø 6 . 59 . 4 . bhàø %<pajrahoùaþ pràrjitaghoùaråpaþstomaþ>% iti sthitam . pajrasyàyam ÷aiùikaþ chan . pajrãya àïgirasavaü÷ye puø strã .

#<pa¤caka># triø pa¤cabhiþ krãtaþ kan . 1 pra¤cabhiþ krãte . pa¤caiva svàrtheka . 2 pa¤casaükhyànvite 1 ÷akuni pa¤cakàdhikçte ÷àstre siø kauø . pa¤ca aü÷o bhàgo vetanaü målyaü và'sya(so'ü÷avasna bhçtayaþ) pàø kan . 3 pa¤càü÷ayukte 4 pa¤cabhçtiyukte 5 pa¤camålyànvite ca triø . pa¤càsmin vçddhyàdiråpeõa dãyante %<tadasmin vçddhyàyalàbha÷ulkopadà dãyate>% pàø kan . vçddhyàditvena dãya mànapa¤casaükhyàyukte 6 ÷atàdau . vçddhirdãyata ityàdikrameõa pratyekaü sambandhàdekavacanam . pa¤càsmin vçddhiþ àyaþ làbhaþ ÷ulkasupadà và dãyate . pa¤cakaþ ÷atikaþ ÷atthaþ sàhasraþ . uttamarõena målàtiriktam gràhyaü vçddhiþ . gràmàdiùu svàmigràhyo bhàgaþ àyaþ vikretà målyàdadhikagràhyoþ làbhaþ . rakùànirve÷o ràjabhàgaþ ÷ulkaþ siø kauø %<varõakramàcchataü dvitricatuþpa¤cakamanyathà>% yàj¤aø %<caturthyartha upasaükhyànam>% vàrtiø pa¤ca vçddhyàdinà dãyante 'smai . 7 vçddhyàdinà dãyamànapa¤casaükhyànvitadravyasampradàne triø . pa¤camena råpeõa grahaõam %<tàvatithaü grahaõamiti lugvà>% pàø kan . påraõàrthasya và luk . pa¤camena råpeõa kasyacit 8 grahaõe . %<tàvatithena gçhõàtãti kan vaktavyaþ nitya¤ca luk>% vàrtiø uktaþ kan påraõàrthasya và luk . pa¤camena råpeõa 9 gràhake triø . pa¤cànàmavayavam kan ardhacàø puø naø . 10 pa¤casaükhyàyàm %<ekaü dvikaü trikaü caiva catuùkaü pa¤cakaü tathà>% harikàø . 11 dhaniùñhàntyàrdhàdipa¤catàrake jyotiùam . 12 rogàgniràjacauramçtyusaüj¤ake vàõapa¤cake ca %<bhaumàkariktàmàdyåte carone'ïge vipa¤cake>% muhåø vyàkhyàne pãø dhàràyàü pakùàntare vipa¤caka ityasya bàõapa¤cakàrthakatvasyokteþ bàõà÷ca upayama÷abde 1269 pçø dar÷itàþ . pa¤cabhàgenànãtatvà teùàü tathàtvam . pa¤cake niùiddhàni yathà vasiùñhaþ vasvaparàrdhàtpa¤cakadhiùõaye kàryaü gehasya gopanaü naiva . dakùiõàdiïmukhagamanaü dàhaü pretasya kàùñhasaügrahaõamirtinàradaþ %<vasvantyàrdhàdipa¤carkùe saügrahaü tçõakàùñhayoþ . yàmyadiggamanaü ÷ayyà na kàrthaü gçhagopanam>% iti ÷rãpatirapi %<vàsavottaradalàdipa¤cake yàmyadiggamanagehagopanam . pretadàhatçõakàùñhasaügrahaü ÷ayyakàvitatanaü ca varjayet>% trivikramo'pi %<÷ayyàvitànaü pretàdikriyàü kàùñhatçõàrjanam . yàmyadiggamanaü kuryànna candre kumbhamãnage>% iti nanu pretadàhe kiü nakùatràntare mçtasya dhaniùñhottaràrdhàdike dàho na kàrya iti uta pa¤cakaeva mçtasya pa¤cake dàho na kàrya iti àhosvidyasmin kasmiü÷cinnakùatre pa¤cakàtirikte pa¤cake bà mçtasya pa¤cake dàho na kàrya iti trayaþ pakùàþ sambhavanti tatra yadi vij¤àyate nakùatràntare mçtasya pa¤cake dàho na kàrya iti tatra pa¤cake maraõasya doùavattà na pràpnoti taccàyuktaü yaspàduktaü brahmapuràõe %<kumbhamãnasthite candre maraõaü yasya jàyate . na tasyordhvagatirdçùñà santatau na ÷ubhaü bhavet>% iti . atha vij¤àyate pa¤cakaeva mçtasya pa¤cake dàho na kàrya iti tadapi na, ÷ravaõe, dhaniùñhàpårvàrdhe ca mçtasya ùa¤cake dàhaniùedho na pràpnoti kintudàhaþ kartavya ityeva pràpnoti . astvevamiti cenna pràptasya dàhaü tyajediti dàhasyaiva kriyàkàrakasambandhena pràdhànyato niùedhàt, ki¤ca %<triguõaphaladovçddhau naùñe hçte ca mçte'pi veti>% tripuùkarayogaphalavat pa¤cakamaraõaniùedha eva vaktavye dàhaniùedhasya pçthagupàdànàt kartavyatàpattiþ . tasmàdyasmin kasmiü÷cinnakùatre mçtasya pa¤cake dàho na kàrya iti tçtãyaþ pakùaþ sàdhãyàn . pràdhànyàddàhasyaiva niùedha ityuktaü pràk ataþ pa¤cakàt pràk maraõadoùo nàsti tathà tatraiva dàho'pi na doùàya . yadi kriyàkaraõava÷àt kàlàtikrame sati pa¤cakapravçttistadà ÷àntiü vidhàya dàhaþ kàryaþ pa¤cake tu dvayamapi niùiddhaü maraõaü dàha÷ceti . uktaü ca brahmapuràõe %<kumbhamãnasthite candre maraõaü yasya jàyate . na tasyordhvagatirdçùñà santatau na ÷ubhaü bhavet . na tasya dàhaþ kartaùyo vinà÷aþ sveùu jantuùu . pa¤cakànantaraü kàryaü kàryaü dàhàdikaü khalu . atha và taddine kàryo dàhastu vidhipårvakam>% . revatãprànte mçtasya revatãmapahàya dàhaþ kàrya ityarthaþ dhaniùñhottaràrdhàdimçtasya dàhastu sadyaeva pa¤cakasya bahukàlavyàpitvàtparyuùitadàhaniùedhàcca . sa ca dàhaþ ÷àntividhipårvakaþ kàryaþ . sa ca vidhirukto brahmapuràõe %<dàhade÷e ÷avaü nãtvà snàpayecca prayatnataþ . darbhàõàü pratimàþ kàryàþ pa¤corõàsåtraveùñitàþ . yavapiùñenànuliptàstàbhiþ saha ÷avaü dahet . pretavàhaþ pretasakhaþ pretapaþ pretabhåmipaþ . pretahartà pa¤cama÷ca nàmànyetàni ca kramàt>% iti . vi÷eùastvantyeùñipaddhatyàdau draùñavyaþ . nanvatra %<triguõaphalado vçddhau naùñe hçte ca mçte'pi veti>% maraõanipedhaeva vaktavyo kiü punardàhaniùedhena . ucyate doùàdhikyasåcanàrthaü hi punardàhaniùedhaþ ataeva pa¤cake mçtasya puttalakavidhànaü kçtvà dàhaþ kàryaþ tataþ såtakànte putràdibhiþ ÷àntikaü ca vidheyam . uktaü ca garuóapuràõe %<tato dàhaþ prakartavyastai÷ca puttalakaiþ saha . såtakànte tadà putraiþ kàryaü ÷àntikapauùñikam . pa¤cake tu mçto yo'sau na gatiü labhate naraþ . tilàü÷caiva hiraõyaü ca tamudi÷ya ghçtaü dadet>% iti . ato nakùatràntare mçtasya pa¤cake dàhapràptau putanakavidhireva bhavati tataþ såtakànte ÷àntikaü ca . evaü pa¤cakànte mçtasyà÷vinyàü dàhapràpau puttalakavidhirna kinu ståtakànte ÷ànvikameva vidheyam pãø dhàø .

@<[Page 4183b]>@
#<pa¤cakapàla># triø pa¤casu kapàleùu saüskçtaþ aõ tasya luk . pa¤cakapàleùu saüskçte puroóà÷àdau samàø dviø . samàhçta pa¤cakapàleùu strã ïãp .

#<pa¤cakarõa># triø pa¤ca karõà asya lakùaõatve'pi biùñàditvàt na pårvapadadãrghaþ . pa¤cakarõalakùaõayukte .

#<pa¤cakarman># naø pa¤cànàü karmarõà samàhàraþ %<ano nalãpra÷ca và dviguþ striyàm>% vàrtiø pakùe nalopàbhàvaþ . pa¤cànàü karmaõàü utkùepàdãnàü 1 samàhàre . tàni ca karmàõi karman÷abde 1736 pçø uktàni . 2 vaidyakokte karmapa¤cakaø bhede %<vamanaü recanaü nasyaü niråha÷cànuvàsanam . pa¤cakarmedamanyacca j¤eyamutkùepaõàdikam>% . pakùe nalope ïãpi pa¤cakarmãtyapyatra strã .

#<pa¤cakaùàya># puø naø pa¤cavidhaþ kaùàyaþ jambu÷àlmalivàñyàlaü vadaraü bakulaü tathà . etepàü valakalarasaþ kaùàyaþ parikãrtitaþ ityukte pa¤cànàü 1 kaùàye valkalarase . karmadhàø saüj¤àtvàt na dviguþ . 2 pa¤casu kaùàyeùu baø vaø . %<jambu ÷àlmali vàñyàlaü badaraü vakulaü tathà . kapàyàþ pa¤ca vij¤eyàþ devyàþ prãtikaràþ ÷ubhàþ>% durgotsavataø .

#<pa¤cakàma># puø vaø baø . karmaø saüj¤àtvàt na dviguþ . %<pa¤cakàmà ime devi! nàmàni ÷çõu pàrvati . kàmamanmathakandarpamakaradhvajasaüj¤akàþ . mãnaketurmahe÷àni! pa¤camaþ parikãrtitaþ>% tantrasàø ukteùu pa¤casu kàmabhedeùu .

#<pa¤cakçtya># puø pa¤caü vistçtaü kçtyaü yatra . paktagauóavçkùe ràjani0

#<pa¤cakçùõa># puø pa¤casu kçùõaþ . kãñabhede kãña÷abde dç÷yam .

#<pa¤cakoõa># naø pa¤ca koõà yasya . pa¤cakoõàtmake 1 kùetrabhede 2 tantrokte yantrabhede 3 lagnàvadhinavamapa¤camàtmake sthàne ca

#<pa¤cakola># naø %<pa¤cakolaü kaõàmålaü kçùõàcavyàgninàgaraiþ>% ÷abdacaø ukte pàcanavi÷eùe asya guõàþ %<pa¤cakolaü rase pàke kañukaü rucikçnmatam . tãkùõoùõaü pàcanaü ÷reùñhaü dãpanaü kaphavàtanut . gulmaplãhodarànàha÷ålaghnaü pittakopanam>% bhàvapraø uktàþ . %<pippalãpippalãmålaü cavyacitraka nàgaram . dãpanãyaþ ÷çto vargaþ kaphàtilagadàpahaþ>% cakradattokte 2 pàcanabhede ca .

#<pa¤cakoùa># puø saüj¤àtvàt karmaø . vedàntikasiddhe annamayàdiùu pa¤casu koùavadàcchàdakeùu dehàdiùu . teùàü svaråpàdika¤ca vivekacåóàmaõau dar÷itaü yathà %<koùairannamayàdyaiþ pa¤cabhiràtmà na saüvçto bhàti . nija÷aktisamutpannaiþ ÷aivàlapañalairivàmbu vàpãstham>% ityupaktame %<deho'yamannabhavano'nnamayastu kopa÷cànnena jãvati vina÷yati tadvihãnaþ . tvakcarmarmàüsarudhiràsthipurãùarà÷irnàyaü svayaü bhavitumarhati nitya÷uddhaþ>% . %<karmendriyaiþ pa¤cabhira¤cito'yaü pràõo bhavet pràõamayastu koùaþ>% . %<j¤ànendriyàõi ca mana÷ca manomayaþ syàt koùo mamàhamiti vastuvikalpahetuþ . saüj¤àdibhedakalanàkalito balãyàüstatpårvakoùamabhipårya vijçmbhate yaþ . pa¤cendriyaiþ pa¤cabhireva hotçbhiþ pracãyamàno viùayàjyadhàrayà . jàjvalyamàno bahuvàsanendhanairmanomayàgnirdahati prapa¤cam>% . %<buddhirbuddhãndriyaiþ sàrdhaü savçttiþ kartçlakùaõaþ . vij¤ànamayakoùaþ syàt puüsaþ saüsàrakàraõam . anuvrajaccitprativi mba÷aktirvij¤ànasaüj¤aþ prakçtervikàraþ . j¤ànakriyàvànahamityajasraü dehendriyàdiùvabhimanyate bhç÷am>% ànandamayakoùastu ànandamayakoùa÷abde 726 pçø uktaþ .

#<pa¤cakro÷ã># strã pa¤cànàü kro÷ànàü samàhàraþ . kà÷yàþ dãrghavistàràbhyàü pa¤casu kro÷eùu %<vàràõasyàü kçtaü pàpaü pra¤cakro÷yàü vina÷yati . pa¤cakro÷yàü kçtaü pàpamantargehe vina÷yati>% kà÷ãkhaø . tadabhedàt pa¤caklo÷ãdãrghàyàmàyàü 2 kà÷yà¤ca .

#<pa¤cakùàragaõa># naø 6 taø . pa¤cànàü kùàràõàü gaõaþ uttaraø dviguþ . lavaõapa¤cake %<kùàraistu pa¤cabhiþ proktaþ pa¤cakùàràbhidho gaõaþ . kàcasaindhavasàmudraviña saurvacalaiþ samaiþ . syàt pa¤calabaõaü tacca sarjopetaü ùaóàhvayam>% ràjaniø .

#<pa¤cagaïga># avyaø pa¤cànàü gaïgànàü nadãnàü samàhàraþ %<nadãbhi÷ca>% pàø avyayãø %<samàhàre càyamiùyate>% siø kauø . samàhçtàsu pa¤casu nadãùu bhàø drãø 54 aø tatra pa¤cagaïgeùu ityatra saptamyà và na luk . 2 kà÷ãsthe pa¤canadatãrthe pa¤canada÷abde dç÷yam .

#<pa¤cagaõa># puø pa¤cànàü gaõo yatra . vidàrã gandhà vçhatã pç÷niparõãrnidigdhikàþ ràjaniø ukte vidàryàdãnàü pa¤cànàü gaõe .

#<pa¤cagava># naø pa¤cànàü gavàü samàhàraþ ñacsamàø klãvatà ca . pa¤cànàü gavàü samàhàre . pa¤ca gàvodhanamasya uttarapadadvigau ñac samàø . pa¤casaükhyànvitagavadhanasvàmini triø .

#<pa¤cagavya># naø gorvikàraþ yat pa¤caguõitaü gavyam . gomåtràdi pa¤cake tasya pramàõàdi hemàø braø khaø uktaü yathà skandapuràõe viùõunà %<tathà vahnãndravàyvarkadaivatàni yathàkramam . viddhyetàni ku÷oda¤ca pitçràjàdhidaivatam . proktàmàve tvathaitàni kapilàyàþ prakalpayet . gomåtrabhàgastasyàrdhaü ÷akçt kùãrasya ca trayam . dvayaü dadhno ghçtasyaikameka÷ca ku÷avàrijaþ . gàyatryà caiva gomåtraü gandhadvàreti gomayam . àpyàyasveti ca kùãraü dadhi kràvõeti vai dadhi . tejo'mi ÷ukramityàjyaü devasya tvaku÷odakam . ebhistu pa¤cabhiryuktaü pa¤cagavyaü pracakùate . etadeva mahàpuõyaü brahmakårcamiti smçtam>% . vyàsena %<gomåtraü tàmravarõàyàstvekamàùakasaïkhyayà . puõyaü varuõadaivatyaïgàyatryarcàbhimantritam . gomayaü ÷vetavarõàyà÷caturmàùakamàtrayà . gçhõãyàdagnidaivatyaïgandhadvàreti vai ÷anaiþ . kùãraü kà¤canavarõàyàþ somadaivatyameva ca . àpyàyasveti mantreõa màùadvàda÷asampritam . gçhõãta vàyudaivatyaü kçùõavarõodbhavaü dadhi . da÷amàùamàtrakantu dadhikràvaõa iti smaran . ghçtaü tu nãlavarõàryàþ pa¤camàùakasaükhyayà . gçhõãta såryadaivatyaü tejo'sãti japan kramàt . ÷atatrayaü màùamànaü catvàriü÷acca pa¤ca ca . ku÷odakasya gçhõãyàddevasyatveti kãrtayan . tàmrapàtre palà÷e và pàtre mi÷rãkçta¤ca tat . àpohi ùñheti càcoóya praõavena pribecca tat . udaïmukhastriràcampa tato gacchet svakaü gçham . tatràpi home pràgvacca kçtvà dadyàcca dakùiõàm . bràhmaõasya yathà ÷aktyà ÷ãbhanaü tu manoharam . gavàü varõàstu ÷uklàdyàþ santi de÷eùu yatra na! tatra varõàvibhàgena pa¤ca gavyàni càharet . varõàlàbhànnadoùo'sti màtràhãnaü vivarjayet . tyàjyàni dåùitànàü ca dadhimåtrapayàüsi ca . celake÷àsthibhakùyàõàmabhakùyaiþ sampçcàü tathà . rogàrtànàü ca yåkàrti mçtàõóànàmamaïgalam . (mçtàõóà mçtagarbhàþ) niùphalatvena vandhyànàü kçttànàü kçmibhistathà . amànapratidattàni sandhinãprabhavàni ca . ÷uddhabhàõóe manoj¤e ca måmàvapatitàni ca . grahãtavyàni vibidhaü khedaü tàsàü na kàrayet>% . brahmakårcavratamidaü sarvapàpa praõà÷anam . sarvakàmapradaü puüsàü råpàrogyaya÷aþpradam . mahatàmapi pàpànàü nà÷anaü ÷rãvivardhanam .

#<pa¤cagavyaghçta># su÷rutokte pakvaghçtabhede %<triphalàü citrakaü mustaü haridre dve viùàü vacàm . vióaïgaü tryåùaü cavyaü ca suradàru tathaiva ca . pa¤cagavyamidaü pànàdviùamajvaranà÷anam . pa¤cagavyamçte garbhàt pàcyamanyadvçùeõa ca . vatayàtha paraü pàcyaü guóucyà tadvadeva tu . jãrõajvare ca ÷ophe ca pàõóuroge ca påjitam>% .

#<pa¤cagu># triø pa¤cabhirgobhiþ krãtaþ ñhak tasya luk hrasvaþ . pa¤cabhirgobhiþ krãte .

#<pa¤caguõa># puø pa¤caguõito guõaþ karmaø . 1 ÷abdaspar÷aråparasagandharåpeùu guõeùu . pa¤ca guõà yasyàþ . 2 pçthivyàü strã mediø %<yo yo yàvatikhasteùàü sa sa tàvadgaõaþ sa smçtaþ>% manunà sàmànyata ukteþ pçthivyà pa¤camatvàt pa¤caguõatvam . 3 taø . 3 pa¤cabhirguõite 4 pa¤capakàre ca saüskàø raghuø .

#<pa¤cagupta># puüstrã karacaraõayo÷catuùkaü ÷ira÷ceti pa¤ca guptànyasya . 1 kacchape trikàø striyàü ïãp . 2 càrvàkadar÷ane trikàø .

#<pa¤caguptirasà># strã pa¤cadhà guptau raso'syàþ . spçkkàyàü ràjaniø .

#<pa¤cacàmara># naø %<pramàõikàpadadvayaü vadanti pa¤cacàmaram>% vçø raø ukte ùoóa÷àkùarepàdake chandobhede .

#<pa¤cacitika># puø pa¤ca citayaþ prastàrà yasmin . 1 agnibhede %<pa¤jakçtvaþ sàdayati pa¤cacitiko'gniþ>% ÷ataø bràø 7 . 1 . 1 . 72 %<pa¤cakçtva iti madhye upadheyeùñakàcatuùñayasyaikasyàþ sàdanàyànyàsàü catvàrãti pa¤cacitayo bhavanti>% bhàø .

#<pa¤cacãra># puø pa¤ca cãràõyasya . ma¤jughoùe trikàø .

#<pa¤cacåóà># strã apsarobhede bhàø vaø 166 ÷loke

#<pa¤cajana># puø pa¤cabhiþ bhåtairjanyate jana--gha¤, na vçddhiþ . 1 manuùye amaraþ . 2 manuùyasambandhini pràõàdau 3 manuùyatulye devàdau 4 manuùyabhede bràhmaõàdau ca ÷àø såø bhàùyam tathàhi %<yasmin pa¤ca pa¤ca janà a kà÷a÷ca pratiùñhitaþ>% taddhçtavedamantre %<pra¤ca pa¤ca ÷abda÷abdena pa¤caviü÷atitattvànyucyante>% iti sàükhyamataniràkaraõena pa¤cajana÷abdasya pràõàdiparatvaü samarthitaü diïmàtramatrocyate kathaü tarhi pa¤ca pa¤cajanà iti, ucyate, %<diksaïkhye saüj¤àyàmiti>% pàø vi÷eùasmaraõàt maüj¤àyàmeva pa¤ca÷abdasya jana÷abdena samàsaþ, tata÷ca råóhatvàbhipràyeõaiva kecit pa¤cajanà nàma vivakùyante, na sàïkhyatattvàbhipràyeõa, te katãtyasyàmàkàïkùàyàü punaþ pa¤ceti prayujyate, pa¤cajanà nàma kecit, te ca pa¤cetyarthaþ saptarùayaþ sapteti yathà . ke punaste pa¤cajanà nàmeti taducyate . %<pràõàdayo vàkya÷eùàt>% ÷àø såø yasmin pa¤ca pa¤cajanà ityata uttarasminmantre brahmasvaråpaniråpaõàya pràõàdayaþ pa¤ca nirdiùñàþ %<pràõasya pràõamuta cakùuùa÷cakùuruta ÷cotrasya ÷rotramannasyànnaü ùanaso ye mano viduþ>% ityatra vàkya÷eùagatàþ sannidhànàt pancajanà vivakùyante . kathaü punaþ pràõàdiùu pa¤cajana÷abdaprayogaþ tattveùu và kathaü jana÷abdaprayogaþ samàne tu prasiddhyatikrame vàkya÷eùava÷àt pràõàdaya eva grahãtavyà bhavanti janasambandhàcca pràõàdayo jana÷abdabhàjo bhavanti . janavacana÷ca puruùa÷abdaþ pràõeùu prayuktaþ, %<te và ete pa¤ca brahma puruùàþ>% iti, atra %<pràõo ha pità pràõo ha màtà>% ityàdi ca bràhmaõam . samàsabalàcca samudàyasya råóhatvamaviruddham . kathaü punarasati prathamaprayoge råóhiþ ÷akyà÷rayituü ÷akyà, udbhidàdivadityàha . prasiddhàryasannidhànena hyaprasiddhàrthaþ ÷abdaþ prayujyamànaþ samabhivyàhàràt tadviùayo niyamyate yathodbhidà yajetu yåpaü cinatti, vediü karotãti . tathà'yamapi pa¤cajana÷abdaþ samàsànvàkhyànàdavagatasaüj¤àbhàvaþ sej¤yàkàïkùã vàkya÷eùasamabhivyàhçteùu pràõàdiùu vartiùyate . kai÷cittu devàþ pitaro gandharvà asurà rakùàüsi ca pa¤ca pa¤ca janà vyàkhyàtàþ . anyai÷catvàro varõà niùàdapa¤camàþ parigçhãtàþ . tatparigrahe'pãha na ka÷cidvirodhaþ . àcàryastu na pa¤caviü÷atestattvànàmiha pratãtirastãtyevaüparatayà pràõàdayo vàkya÷eùàditi jagàda . 2 daityabhede ca yasyàsthnà kçùõasya pà¤cajanyaþ ÷aïghojàtaþ . pà¤cajanya÷abde dç÷yam . 3 sç¤jayançpaputre harivaüø 32 aø aü÷umataþ pitari magadhançpasya 4 putrabhede 150 aø . 5 prajàpatibhede bhàgaø 6 . 4 . 46 vi÷vàvasuduhitari bharatasya 6 patnyàü strã ïãp . bhàgaø 5 . 7 . 1

#<pa¤cajanãna># pa¤casu janeùu vyàpçtaþ kha . bhaõóe halàø .

#<pa¤cajãrakaguóa># puø cakradattokte jãrakàdibhiþ pakve guóabhede %<jãrakaü havuùà dhànyaü ÷atàhvà suradàru ca . yamàno tryaùñako hiïgupatrikà kàsamardakam . pippalã pippalã målamajumodàtha vàùpikà . citraka¤ca palàü÷àni tathànyacca catuþpalam . ka÷erukaü nàgara¤ca kuùñhaü dãpyakameva ca . guóasya ca ÷ataü dadyàt ghçtaprasthaü tathaiva ca . kùãradviprasthasaüyuktaü ÷anairmçdvagninà pacet . pa¤cajãraka ityeùa såtikànàü pra÷asyate . garbhàrthinãnàü nàrãõàü vçühaõãye samàrute . viü÷atiü vyàpado yoneþ kàsaü ÷vàsaü jvaraü kùayam . halãsakaü pàõóurogaü daurgandhyaü bahumåtratàm . hanti pãnonnatakucàþ padmapatràvatekùaõàþ . upayogàt striyoninyamalakùmãrmalavarjitàþ>% .

#<pa¤caj¤àna># puø pa¤cànàü padàrthànàü j¤ànamasya . 1 buddhe trikàø 2 pà÷upatradar÷anàbhij¤e ca makulã÷a÷abde 4175 pçø dç÷yam .

@<[Page 4186a]>@
#<pa¤cat># puø pa¤ca parimàõamasya vargasya, pa¤can + niø . pa¤casaükhyàyukte varge

#<pa¤catakùan(kùã)># naø pa¤cànàü takùõàü samàhàraþ anantatvàt nalope và ïãp . pa¤cànàü takùõàü samàhàre pakùe và ïãpi strã .

#<pa¤catattva># puø naø pa¤cànàü tattvànàü samàhàraþ . pa¤casu bhåteùu svarodayaþ . %<madyaü màüsaü tathà matsyo mudrà maithunameva ca . pa¤catattvamidaü proktaü devi! nirvàõahetave . makàra pa¤cakaü devi! devànàmapi durlabham>% %<pa¤catattvavihãnànàü kalau siddhirna jàyate>% tantrasàø . vaiùõavànàntu %<gurutattvaü mantratattvaü manastattvaü sure÷vari! . devatattvaü dhyànatattvaü pa¤catattvaü prakãrtitam>% nirvàõatantre .

#<pa¤catantra># naø tantram . nãti÷àstrabhede .

#<pa¤catanmàtra># naø pa¤caguõitaü tanmàtram . pa¤caguõite ÷abdaspar÷aråparasagandhàtmake 1 tanmàtre 2 såkùmapa¤cabhåtaråpe àkà÷àdau tanmàtra÷abde 3229 pçø dç÷yam .

#<pa¤catapa># puø pa¤cabhistejasvibhiþ agnicatuùñayasåryaistapati tapa--ac . pa¤cabhistapasyati tapasvibhede %<grãùme pa¤ca tapàstathà>% bhàø anuø 142 aø asun . pa¤catapas tatràrthe màghaþ 2 . 51 ÷loø . pa¤càtapa ÷abde dç÷yam .

#<pa¤cataya># naø pa¤cànàmavayavaü pa¤ca avayavàyasya và avayave tayap . 1 pa¤casaükhyàyàü 2 tadanvite triø strãtve ïãp . %<vçttayaþ pa¤catayyaþ kliùñà'kliùñàþ>% pàø såø .

#<pa¤catà># strã pa¤cànàü bhåtànàü bhàvaþ tadbhàvàpattiþ . àrambhaka pa¤cabhåtànàü 1 tadbhàvàvattau upacàràt 2 mçtyau ca .

#<pa¤catikta># naø pa¤caguõitaü tiktam . %<nimvàmçtà vçùapañola nidigdhikà÷ceti>% cakradattokte pa¤cavidhe tiktadravyabhede

#<pa¤catãrthã># strã pa¤cànàü tãrthànàü samàhàraþ ïãp . tãrthapa¤cake sà ca tãrthabhede bhinnabhinnaråpà tatra kà÷ãsthà yathà %<j¤ànavàpãmupaspç÷ya nandike÷aü tato'rcayet . tàrake÷aü tato'bhyarcya mahàkàle÷varaü tataþ . tataþ punardaõóapàõirityeùà pa¤catãrthikà>% kà÷ãkhaø 100 aø . puruùottamasthà yathà %<màrkaõóayavañe kçùõe rauhiõeye mahodadhau . indradyumnasaraþ snàtvà punarjanma na vidyate>% gayàsthà yathà uttaramànasadakùiõa÷camànasakanakhaladharmavanaphalgutãrthàtmikà . tatra vàyupuø udicyàü prasiddhamityuktam vahnipuø %<udicyàü må¤japçùñhasya devarùigaõasevitam . nàmlà dharmavanaü tãrthaü triùu lokeùu vi÷rutam>% ityuktaü tena dharmavanasyaiva tatra gràhyatà tenaiva pa¤casaükhyàyàþ påraõàt . nànàsthànasthità varàhapuø uktà yathà %<pçthivyàü yàni tãrthàni sarvàõyevàbhiùecanàt . tat pa¤catãrthãsnànena samaü nàstyatra saü÷ayaþ . ekàda÷yàü ca vi÷ràntau 1 dvàda÷yàü ÷aukare 2 tathà . trayodagyàü naimiùe 3 ca prayàge 4 ca caturda÷ã . kàrtikyàü puùkare 5 caiva kàrtikasya sitàsite . kàleùveùu naraþ snàtvà sarvaü pàpaü vyapohati>% .

#<pa¤catva># naø pa¤cànàü gàvaþ tadbhàvàpattiþ . 1 pa¤cabhåtànàmàrambhakasaüyoganà÷àt svabhàvapràptau 2 tadupalakùite maraõe amaraþ

#<pa¤catha># triø pa¤cànàü påraõaþ! %<thañ ca chandasi>% pàø vede påraõe thañ . pa¤casaïkhyàpåraõe loke tu pa¤cama ityeva

#<pa¤cadaka># puø de÷abhede kokaïkaõàþ pa¤cadakà vamanà hyavaràstathà màrkapuø 58 aø . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . pà¤cadaka pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca bahuùu tasya luki . uktaþ prayogaþ .

#<pa¤cada÷a># triø pa¤cada÷ànàü påraõaþ óañ . 1 pa¤cada÷asaükhyàpåraõãye striyàü ïãp . sà ca pa¤cada÷apåraõatithibhede 2 paurõamàsyàm 3 amàvàsyàyàm vidyàraõyapraõãte vedàntaprakaraõabhede ca . evaü pa¤caviü÷àdayo'pi pa¤càdhikaviü÷atisaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp . iyàüstu vi÷eùaþ viü÷atyàdau påraõe tamap và . pa¤caviü÷atitamàdayo'pi tatràrthe triø . tairyutaü ÷atàdi %<da÷àderóoyute ÷atàdau>% sugdhaø óa . tairyute ÷atàdau triø striyàü ñàp iti bhedaþ .

#<pa¤cada÷an># triø baø va . pa¤càdhikà da÷a . (panera) 1 pa¤càdhikada÷asaükhyàyàü 2 tatsaükhyeye ca .

#<pa¤cada÷àha># puø pa¤cada÷aguõitamahaþ ñac samàø . ahnàntatvàt puüstvam . pa¤cada÷aguõite ahni . %<vai÷ye pa¤cada÷àhaþ syàt>% manuþ .

#<pa¤cada÷àhika># triø pa¤cada÷àhaþ sàdhanakàlatayà'styasya ñhan . pa¤cada÷àhasàdhye vratabhede %<piõyàkadadhisaktånàü pràma÷ca prativàsaram . ekaikamupavàsaþ syàt saumyakçcchaþ prakãrtitaþ . eùàü triràtramabhyàsàdekaikasya yathàkramam . tulàpuruùa ityeùaþ j¤eyaþ pa¤cada÷àhikaþ>% atrisaüø .

#<pa¤cada÷in># triø pa¤cada÷a parimàõabhasya óini . pa¤cada÷a parimàõayukte ÷ataø bràø 13 . 2 . 5 . 1 udàø striyàü ïãp . evaü pa¤cavi÷atyàdi parimàõamasya óini . pa¤carvi÷inprabhçtayaþ pa¤caviü÷atyàdi parimànayukte triø striyàü .

@<[Page 4187a]>@
#<pa¤cadãrgha># triø pa¤casu avayaveùu dãrghaþ . %<vàhånetradvayaü kukùirdvetu nàse tathaiva ca . sthanayorantara¤caiva pa¤cadãrghaþ pra÷asyate>% smçtyukteùu pa¤cadãrghatvapra÷astalakùaõayukte puruùe

#<pa¤cadevatà># strã saüj¤àtvàt karmaø . àdityaü gaõanàthaü ca devãü rudraü ca ke÷avam . pa¤cadaivatamityuktaü sarvakarmasu påjayet ityukteùu pa¤casu deveùu . kecideùàdvinàyakàditvamicchanti smàrtàstu àdityàditvaü manyante iti bhedaþ .

#<pa¤can># triø paci--kanin . 1 pa¤casaükhyàyàü 2 tatsaükhyàyukte ca pa¤casaükhyàyuktà÷ca katicit padàrthà ekàdi÷abde 1406 pçø dar÷itàþ . pa¤caka÷abde dç÷yam .

#<pa¤canakha># puüstrãø ùa¤ca nakhà yasya . 1 gaje 2 kårme ca hemacaø . 3 vyàghre ràjaniø . 4 ÷a÷akàdiùu ca %<÷a÷akaþ ÷allakã godhà khaógã kårma÷ca pa¤camaþ>% bhakùyapa¤canakhoktau smçtiþ %<÷vàvidhaü ÷allakaü godhàü khaógikårma÷a÷àüstathà . bhakùyàn pa¤canakheùvàhuþ>% manuþ .

#<pa¤canada># puø pa¤ca nadyaþ santyatra ac . (pa¤càva) prasiddhe 1 de÷abhede . sa ca de÷aþ aparasyàü di÷ikårmavibhàga÷abde 2188 pçø vivçtiþ . %<vitasti÷candrabhàgà ca vipà÷eràvatã tathà . ÷atadru÷ceti vij¤eyàþ pa¤ca nadyaþ ÷ubhàvahàþ>% . so'bhija go'sya tasya ràjà và aõ . pà¤canada pitràdikrameõa tadvàsini tannçpe ca bahuùu aõo luk . bhàø àø 7 aø . pa¤cànàü nadãnàü samàhàraþ . %<nadãbhi÷ca>% avyaø acsamàø . 2 pa¤canadãsamàhàre tacca kà÷ãsthanadãpa¤cakaråpaü tãrthaü %<kiraõàdhåtapàpe ca tasmin dharmanade ÷ubhe . sravantyau pàpasaühartryau vàràõasyàü ÷ubhadrave . tato bhàgãrathã pràptà tena dailãpinà saha . bhàgãrathã samàyàtà yamunà ca sarasvatã . kiraõà dhåtapàpà ca puõyatãrthe sarasvatã . gaïgà ca yamunà caiva pa¤ca nadyaþ prakãrtitàþ . ataþ pa¤canadaü nàma tãrthaü trailãkyavi÷rutam>% kà÷ãkhaø 59 aø .

#<pa¤canimba># naø %<pa¤canimbantu tatpuùpamålavalkaphalacchadairiti>% ÷abdacaø ukte nimbasya puùpàdipa¤cake .

#<pa¤canã># strã paci--lyuñ . ÷àri÷çïkhalàyàm (pà÷àrachaka) ÷abdaratnàø .

#<pa¤capakùin># puø ÷ivokte pakùipa¤cakàdhikàreõa pra÷nàdij¤ànàrthe ÷àkuna÷àstrabhede %<akùaraü pakùibhåta¤ca digadaivatadinàni ca . kàlaü varõaü balaü mitraü dhàtuliïgàdikaü kramàt . pra÷nàdijàtivarõa¤ca dehasaïkalpanàdibhiþ . cintitànyapi sarvàõi vakùyante varõakau kramàt . ÷akunasya kramàgatyà dyåte yuddhe jayàdiùu . àråóhapa÷nalagnebhyaþ prathamàcarato'pi và . akàràdisvaràõà¤ca pa¤cànà¤ca vicàrayet . asya nàmàkùarasyàüdau svaràråóhaü samutsçjet . pracchakasya vacaþ ÷rutvà gràhyovarõaþ svarastathà . svareõa kalpayedvàraü vàràt pakùã prajàyate . pakùiõo jàyate vàkyaü vàkyàcca phalasambhavaþ . akàràdyà okàràntàþ svaràþ pa¤ca prakãrtitàþ . bhuktyarthaü kalpayedråpaü svaràste pakùiråpiõaþ . akàraþ ÷yena àkhyàta ikàraþ piïgalastathà . ukàraü vàyasa÷caiva ekàrastàmra÷ekharaþ . okàro nãlakaõñha÷ca svaràste pakùisaüj¤akàþ . akàraþ pårvadigbhàge ikàra÷caiva dakùiõe . ukàraþ pa÷cime j¤eya ekàra÷cottare tathà . ÷eùasthàneùu sarveùu okàraþ parikãrtitaþ . pràk ÷yenaþ, piïgalo yàmye, pa÷cime kàka ucyate . uttare tàmracåóa÷ca, kalàpã madhyago mataþ>% ityàdi asya phalàdikaü tatra dç÷yam vistarabhayànnoktam .

#<pa¤capa¤cinã># strã pa¤ca pa¤ca çcaþ parimàõamasyàþ óini . pa¤cada÷astomasya viùñutibhede %<atha pa¤cada÷astomasya tisro viùñutayaþ . tatra prathamaü pa¤capa¤cinyàkhyàü viùñutiü dar÷ayati>% bhàø . %<pa¤cabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa ekayà sa ekayà, pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhisma ekayà, pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa ekayà sa tisçbhiþ, pa¤capa¤cinã pa¤capa¤cada÷asya viùñutiþ>% tàõóyaø bràø 4 . 1 . caturùveùu stotreùvekaikaü tçcàtmakaü såktaü tasmin tçce pa¤cada÷asaükhyà çcaþ sampàdanãyàþ . tacca sampàdanam àvçttimantareõa na sambhavatãtyàvçttiprakàra ihopadi÷yate tribhiþ paryàyaiþ stotrabhàvartanãyam . agna àyàhãtyeùà såkte prathamà çk %<tantvà samidbhiriti>% dvitãyà %<sa naþ pçthviti>% tçtãyà tàsu prathamàmçcaü prathame paryàye triràvartayet itare dve sakçt sakçt . dvitãye paryàye madhyamàü trirabhyaset, tçtãye paryàye antimàütrirabhyasyet . evaü satyekaikasya àvçttiþ pa¤cadhà sampadyate . eùà pa¤capa¤cinã ekaikasmin paryàye pa¤carcà bhavantãti . pa¤capa¤cinyetatsaüj¤à pa¤cada÷astomasyeùà viùñutiþ .

#<pa¤capatra># puø pa¤ca pa¤ca patràõyasya . (chàndalà) vçkùabhede ràjani0

#<pa¤capadã># strã pa¤ca pàdà asyàþ antyalope ïãpi padbhàvaþ . 1 çgbhede à÷vaø gçø 1 . 7 . 19 udàø . ku÷advãpasthe 2 nadãbhede bhàgaø 5 . 30 . 29 udàø .

@<[Page 4188a]>@
#<pa¤caparõikà># strã pa¤ca pa¤ca parõàõyasyàþ kap kàpi ataittvam . gokùurakùupe ràjaniø .

#<pa¤caparvan># naø saüj¤àtvàt karmaø . %<caturda÷yaùñamã caiva amàvàsyà ca pårõimà . parvàõyetàni ràjendra! rabisaükràntireva ca>% paribhàùiteùu aùñamyàdiùu

#<pa¤capallava># naø pa¤cànàü pallavànàü samàhàraþ pàtràø . vçkùa vi÷eùapa¤cakapallave tacca gandhakarbhaõi %<àmrajambåkapitthànàü vãjapårakavilvayoþ . gandhakarmaõi sarvatra patràõi pa¤capallavam>% ÷abdacandrikoktam . vaidikakarmaõi sthàpyaghañe deyantu %<a÷vatthàóumbaraplakùacåtanyagrodhapallavàþ . pa¤capallavamityuktaü sarvakarmaõi ÷obhanam>% brahmapuø uktaü gràhyam . tàntrikakarmaõi tu %<panasàmraü tathà÷vatthaü vañaü bakulameva ca . pa¤capallavamuktaü ca munibhistantrabedibhiþ>% . teùàü phalavi÷eùastatra dç÷yaþ . karmaø . pa¤cabhaïgàdayo'pyatra baø vaø .

#<pa¤capàtra># naø pa¤cànàü pàtràõàü samàhàraþ pàtràø na ïãp . 1 samàhçteùu pa¤casu pàtreùu . pa¤ca pàtràõi dànodde÷yàni yatra . vai÷vadevapitràditrayaråpapa¤cadaivate 2 ÷ràddhe tacca amàvàsyàpretapakùamçtodde÷yaka÷ràddhaü sapiõóãkaraõa¤ca eteùu màtàmahapakùàbhàvàt pa¤cadaivatatvam . tathànvaùñakà÷ràddhamapi tatra pitràdisthàne màtràditrikodde÷yatvàt tathàtvam .

#<pa¤capàd># triø pa¤ca pàdà asya antalopaþ samàø . 1 pa¤ca pàdayukte striyàü ïãùi padbhàvaþ . pa¤casaïkhyakarmaråpaþ pàdo'sya . 2 saüvatsare saüvatsarasya pa¤cartusvaråpatvàt hemanta÷i÷irayorekatvàbhipràyeõa çtåvàü pa¤catvam . çø 1 . 164 . 12 bhàø dç÷yam .

#<pa¤capàdã># strã pa¤cànàü pàdànàü samàhàraþ ïãp . pàdapa¤cake pàda÷ceha granthàvayavabhedaþ saüj¤àyàü kan . pa¤capàdikà ÷àrorakabhàùyavyàkhyàne granthabhede

#<pa¤capitç># puø saüj¤àtvàt karmaø . %<janaka÷copanetà ca ya÷ca kanyàü prayacchati . annadàtà bhayatràtà pa¤caite pitaraþ smçtàþ>% pràø viø dhçtavacanokte janakàdipa¤cake

#<pa¤capitta># naø pa¤caguõitaü pittaü ÷àø taø . %<varàhacchàgamahiùa matsyamàyårapittakam . pa¤capittamidaü proktaü sarveùveva hi karmasu>% vaidyakokte varàhàdipa¤cakapitte .

#<pa¤capradãpa># naø pa¤ca pradãpàþ yatra . nãràjanàïge dãprabhede %<hareþ pasnapradãpena bahu÷o bhaktitatparaþ>% padmapuø .

#<pa¤capuùpa># naø pa¤caguõitaü puùpam . %<canpakàmba÷amopadmakaravãraü ca pa¤cakam>% devãpuø 107 aø ukte puùpapa¤cake .

#<pa¤caprastha># naø pa¤ca viùayàþ ÷abdàdayaþ prasthàþ sànava iva yasya . saüsàravane %<sa ekadà maheùvàso rathaü pa¤cà÷vamà÷utam . dvã÷aü dvicakramekàkùaü triveõuü pa¤cabandhuram . ekara÷mayekadamanamekanãóaü dvikåvaram . pa¤capraharaõaü saptavaråthaü pa¤cavikramam . haimopaskaramàruhya svargavarmàkùayeùudhiþ . ekàda÷acamånàthaþ pa¤caprasthamagàdvanam>% bhàgaø 4 . 26 . 4 . %<mahàniùvàso dhanuþ kartçtvabhoktçtvàdyabhinive÷oyasya saþ . rathamàruhya pa¤caprasthaü vanamagàditi tçtãyenànvayaþ . ratham idànãmeva vivçtaü svapnadehaü jàgraddehasya ÷atasambattaropabhogyapuratvenoktatvàt . pa¤caj¤ànendriyàõya÷vàyasya . à÷ugaü ÷ãvragatim . dve ahantàmamate ã÷e daõóike yasya . dve puõyapàpe cakre yasya . ekaü pradhànaü makùã yasya trayoguõàveõabodhvajà yasya pa¤ca pràõà vandhuràõi bandhanàni yasya . ekaü mano ra÷miþ pragraho yasya ekà buddhirdamanaþ såto yasya karmadhàrayaþ . ekaü hçdayaü nãóaü rathinaupave÷asthànaü yasmin . dvau ÷okamohau kåvarau yugabandhanasthàne yasya . pa¤ca ÷avdàdayo viùayàþ prahriyante prakùipyante yasmin asya vyàkhyànaü bhaviùyati pa¤cendriyàrthaprakùepa iti . sapta dhàtavovaråthà ratharakùàrthaü carmàdyàvaraõàni yasya pa¤ca karbhendriyàõi vikramà gatiprakàrà yasya . haimopaskaraü sauvarõàbharaõaü svargavarmà varmaü ca kavacaü rajoguõàvçtaü akùayeùudhirniùaïgam anantavàsanàhaïkàõepàdhiþ . ekàda÷o manoråpaþ camånàthaþ senàpatiryasya . vàsanàmayasya manasçþ pragrahatva saïkalpavikalpàtmakasya vçhadvanatvena vakùyamàõasya camånàthatvamiti bhàvaþ . pa¤ca ÷abdàdayo viùayàþ prasthàþ sànavo yasmin tadvanaü bhajanãyaü de÷amagàt>% ÷rãdhaø .

#<pa¤capràõa># puø karmaø . dehasthe pràõanàdivçttiyute vàyupa¤cake pa¤cavçtti÷abde dç÷yam .

#<pa¤capràsàda># puø pa¤cacåóàyuktaþ pràsàdaþ ÷àø taø . (pa¤caratna) iti khyàte devagçhabhede %<pakveùñakàcitaü ramyaü pa¤ca pràsàdasaüyutam . kàrayitvà harau càtha dhåtapàùo divaü vrajet>% agnipuø .

#<pa¤cabandha># puø pa¤ca pa¤camaþ bandho bhàgo yatra . pa¤camàü÷ayutedamàdau %<àgamenopabhogena naùñaü bhàvyamato'nyathà . pa¤cabandhodamastatra ràj¤e tenàvibhàvite>% mitàø dhçtavacanam .

#<pa¤cabalà># strã pa¤caguõità balà . balànàgabalàmahàbalà'tibalà ràjavalàråpabalàpa¤cake naghaõñuprakà÷ikàyàm .

#<pa¤cabàõa># puø pa¤ca bàõà asya . 1 kandarpe tasya bàõapa¤cakaü ca kàlikàpuràõa÷abde 2013 pçø dar÷itam saüj¤àtvàt karmaø . 2 kàmasya bàõeùu pa¤cavibhàgenànãteùu vivàhàdau varjanãyeùu pa¤casu 3 rogàdiùu upayama÷abde 1269 pçø dç÷yam .

#<pa¤cabàhu># puø pa¤ca vàhavo'sya . mahàdeve harivaüø 277 aø .

#<pa¤cabrahma># naø upaniùadbhede

#<pa¤cabhadra># puüstrã pa¤casvaïgabhedeùu bhadraþ puùpitatvàt . %<pa¤cabhadrastu hçtpçùñhamukhapàr÷veùu puùpitaþ>% hemaø ukte 1 hayabhede striyàü jàtitvàt ïãù %<chinnodbhavàparpañavàrivàhabhånimba÷uõñhãjanitaþ kaùàyaþ . samãrapittajvarajarjaràõàü karoti bhadraü khalu pa¤cabhadram>% ÷àrïgadharokte 2 pàcanabhede na0

#<pa¤cabhåta># naø baø vaø saüj¤atvàt karmaø . àkà÷avàyutejojalabhåmiråpabhåteùu . %<bhåtàdikàdahaïkàràt pa¤cabhåtàni jaj¤ire>% ÷àraø tiø . a÷ya puüstvamapi %<÷abdàdvyoma spar÷atastena vàyustàbhyàü råpàdvahniretaiþ rasàcca . ambhàüsyetairgandhato bhårdharàdyà bhåtàþ pa¤ca syurmuõonàþ krameõa>% teùàü ca dravyavi÷eùa÷abde 3781 pçø su÷rutoktaü guõàdi dç÷yam teùàmasthyàdivi÷eùakàryakàrità brahmaj¤ànatantre prathamapañale uktà yathà %<asthimàüsaü nakha¤caivaü nàóã tvak ceti pa¤camã . pçthvã pa¤caguõà proktà brahyaj¤ànena bhàùitam . malaü måtraü tathà ÷ukraü ÷leùmà ÷oõitameva ca . toyaü pa¤caguõaü proktaü brahmaj¤ànena bhàùitam . hràso nidrà kùudhà caiva bhràntiràlasyameva ca . tejaø pa¤caguõaü proktaü brahmaj¤ànena bhàùitam . dhàraõaü càlanaü kùepaþ saïkocaþ prasarastathà . vàyuþ pa¤caguõaþ prokto brahmaj¤ànena bhàùitam . kràmaþ krodhastathà lobhastvapà moha÷ca pa¤camaþ . nabhaþpa¤caguõaü proktaü brahmaj¤ànena bhàùitam>% . bhåta nakùatràõi yathà %<dhaniùñhà revatã jyeùñhànuràdhà ÷ravaõàtathà . abhijiccottaràùàóhà pçthvãtattvamudàhatam . pårvàùàóhà tathà'÷leùà målàrdrà caiva rohiõã . para bhàdrapadà toyam àpastatvantvabhãùñadam . bharaõã kçttikà puùyà maghà pårvà ca phàlgunã . pårvabhàdrapadà svàtã tejastattvamiti priye! . vi÷àkhottaraphalgunyau hastà citrà punarvasuþ . a÷vinã mçga÷ãrùà ca vàyustattvamudàhçtam>% såkùmasvarodayaþ .

#<pa¤cabhçïga># naø devadàlã÷amãbhçïgànirghuõóãtamàlàtmake vçkùapra¤cake naighaõñupraø .

#<pa¤cama># triø pa¤cànàü påraõaþ óadi mañ . pa¤cànàü påraõe striyàü ïãp . 2 dakùe 3 rucire triø hemacaø 4 maithuge naþ tantraukaõñhotthitasvaramadhye 5 svarabhede amaraþ . %<vàyuþ tamudgato nàbherurohçtkaõñhamårdhasu . vicaran pa¤camasthànapràptyà pa¤cama ucyate>% . tanniruktiþ . %<pràõo'pànaþ samàna÷ca udàno vyàna eva ca . eteùàü samavàyena jàyate pa¤camaþ svaraþ>% tatkàraõam . 6 ràgabhede mediø sa ca some÷varamate tçtãyo ràgaþ atra gàndhàrasverastãbraþ çùabhapa¤camau luptau ùaójaþ gçhà÷aþ . bharatamate bhairavaràgasyàùñamaþ putraþ . asyoccàraõaü pikadhvanivat . uccàraõasthànaü gala uraþ ÷ira÷ca .

#<pa¤camakàra># naø pa¤ca makàrà yatra . makàràdipadavedyamadyàdipa¤cake %<madyaü màüsaü tathà matsyã mudrà maithunameva ca . pa¤catattvamidaü devi! nirvàõamuktihetave . makàrapa¤cakaü devi! devànàmapi durlabham>% guprasàdhanatantre 7 pañale . tatra madyàdikaü prasiddham . mudrà tu %<pçthukàstaõóulà bhçùñà godhåmacaõakàdayaþ . teùàü nàma bhaveddevi! mudrà muktipradàyinã>% . tatra parigàùità

#<pa¤camahiùa># naø pa¤cagavyavat mahiùasya måtràdipa¤cake . pa¤canavya ÷abdadar÷itakalpena tasya pàkavidhiþ %<etenaiva tu kalpena ghçtaü pa¤càvikaü pacetaþ . pa¤càjaü pa¤camahiùaü caturuùñramathàpi và>% su÷rutaþ . pa¤càjapa¤càvika÷abdàvapi krameõa ajàvisambandhimåtràdipa¤cake .

#<pa¤camahàpàtaka># naø pa¤caprakàraü mahàpàtakam ÷àø taø . brahmahatyàdimahàpàtalapa¤cake %<brahmahatyà suràpànaü steyaü gurvaïganàgamaþ . mahànti pàtakànyàhuþ saüsarga÷càpi taiþ saha>% manuþ . steyamatra bràhmaõasvàmikasuvarõaharaõaü yathàha viùõuþ %<brahmahatyà suràpànaü bràhmaõasuvarõaharaõaü gurudàràbhigamanaü saüyoga÷ca taiþ saheti mahàpàtakàni>% . suvarõa÷ca karùamitasvarõam .

#<pa¤camahàyaj¤a># puø pa¤caguõito mahàyaj¤aþ karmaø và . gçhasthaiþ pratidinaü kartavye daivapaitràdiyaj¤apa¤cake . %<pa¤casånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca tasya pàpasya ÷àntaye . pa¤cayaj¤abidhàna¤ca mçhã nityaü na hàpayet . pa¤cayaj¤avidhànena tat pàpaü tasya na÷yati . devayaj¤o bhåtayaj¤aþ pitçyaj¤astathaiva ca . brahmayaj¤o nçyaj¤a÷ca pa¤cayaj¤àþ prakãrtitàþ . homo daivovalirbhautaþ pitryaþ piõóakriyà smçtaþ . svàdhyàyo brahmayaj¤a÷ca nçyaj¤o'tithipåjanam>% ÷aïkhasaüø . pa¤camahàsatràdayo'pyatra %<devabhåtapitçbrahmamanuùyàõàmanukramàt . mahàsatràõi jànãyàt ete ceha mahàmakhàþ . adhyàpanaü brahmayaj¤aþ pitçyaj¤astu tarpaõam . homo daivo valirbhoto nçyaj¤o'tithipåjanam . ÷ràddhaü và pitçyaj¤aþ syàt pitryo valirathàpi và . ya÷ca ÷rutijapaþ prokto brahmayaj¤aþ sa ucyate . sa càrvàk tarpaõàt kàryaþ pa÷càdvà pràtarà huteþ . vai÷vadevàvasàne và nànyatrartunimittakàt . apyekamà÷ayedvipraü pitçyaj¤àrthasiddhaye . adaivaü nàsti cedanyo bhoktà bhojyamathàpi và . apyuddhçtya yathà÷aktyà ki¤cidannaü yathàvidhi . pitçbhyo'tha manuùyebhyo dadyàdaharahardvije . pitçbhya idamityuktvà svadhàkàramudãrayet . hantakàraü manuùyebhyastadårdhaü ninayedapaþ>% kàtyàø sa0

#<pa¤camàra># puø 1 valadevaputre ÷abdaraø karbhaø . 2 pa¤cavidhakàme ca .

#<pa¤camàùika># triø pa¤ca màùàþ pramàõamasya ñhak na pårbapadavçddhiþ . svarõamàùapa¤cakamite daõóàdye manuþ 8 . 298

#<pa¤camàsya># puüstrãø pa¤camaþ svarabhedaþ àsye asya . 1 kokile ÷abdaraø striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp . pa¤camaü kokilo vadet pa¤casu màseùu bhavaþ yat . 2 pa¤camàsabhave tri0

#<pa¤camã># strã pa¤ca patãn minoti vadhnàti premõà mã--vandhe pikv . pa¤capàõóavapatikàyàü 1 draupadryàm 2 ÷àri÷çïkhalàyà¤ca (pà÷àrachaka) pa¤can + påraõe mañ . pa¤cànàü påraõyàü strã ïãp . asya bahuø samàse samàsavàcyatve ac samàø . kalyàõã pa¤camã yàsu ràtriùu kalyàõapa¤camà ràtrayaþ . mukhyatvàbhàve kap . kalyàõã pa¤camã yatra pakùe kalyàõapa¤camãkaþ pakùaþ atra påraõyà mukhyatvàbhàvàt na samàsavàcyatvam . candramaõóalasya prave÷anirgamàbhyàü såryakiraõaprativimbayogyatvayogyatvàbhàvayuktàyàü candrasya 4 pa¤camyàü kalàyàü 5 tadupalakùita tithau ca strã . vihitakarbhaviùayavi÷eùe tasyàþ kathaü gràhyateti kàlamàø nirõãtaü yathà yugma÷àstreõa pa¤camã pårvaviddhà gràhyà . nanu %<pràyaþ pràtarupoùyà hi tithirdaive phalepsubhiriti>% ÷ivarahasyasaurapuràõayostithyagrabhàgasyopavàmàïgatvàbhidhànàt pa¤camyupavàmaþ paredyuþ pràpnãti, tanna hàrãtena paraviddhàyàþ pratiùiddhatvàt . %<caturthãsaüyutà kàryà pa¤camã ùarayà na tu . daive karmaõi pitrye ca ÷uklapakùe tathà'site>% iti . nacaitàvatà pràyaþ pràtariti vacanasya nirvipayatvaü ÷aïkanãyam . nirõãtàsu nirõeùyamàõàsu ca tithiùu yatra yatra paraviddhopavàsaþ ÷àstràntareõa pràptastasya sarvasya tadviùayopapatteþ . na ca tenaiva ÷àstreõa tadupavàsasiddheþ kçtamanena vacaneneti ÷aïkanãyam . sàmànyavi÷eùaråpeõa ÷àstradvayasyàpi caritàrthatvàt . tasya sàmànya÷àstraråpasya pràptopavàsavacanasya virodhinà ùaùñhã yuktapa¤camãniùedhakena vi÷eùa÷àstraråpeõa hàrãtabacanena bàdho yujyate . etàdç÷a bàdhamabhilakùyaiva pràyaþ vràtarupoùyeti pràyaþ÷abdaþ prayuktaþ . pratipannyàyena paurvàhõikã iti vacanabalàt . pa¤camyàmapi dànavratayoþ paradinànuùñhànapràptau tadvyàvçttaye hàrãtavacane daive karmaõãtyucyate . na ca daivakarmaõi pårvàhõasya karmakàla÷àstra pràbalyasya ca varõitatvàt tadvàdho na yukta iti ÷aïkanãyam . vidherniùedhasya và pratipadoktasya prabalataratvàt . na ca pårvadinapårvàhõasyàtyantakarmakàlatvaü, sàkalyavacanàpàditakarmakàlatvasya sadbhàvàt . ãdç÷ameva vipayamabhilakùya sàkalyavacanasya pravçttatvàt . svàbhàvikatithivyàptiyukte viùaye sàkalyavacanasya nirarthakatvàt . tasmàddaiva karmaõi paraviddhàyàþ pa¤camyàþ niùedho na virudhyate . nanvevamapi pitrye niùedho nirarthakaþ . pitryasya svata eva paraviddhàyàmapràptatvàt . maivaü dçùñàntatayàpi ca tadupanyàsopapatteþ . yathà pitryakarmaõi uttaraviddhà na gràhyà tathà daive'pãti vivakùayà daivapitryayoþ sahopanyàsaþ . nanu vyàsanigamamatayugma÷àstramudàhçtya pa¤camyàþ pårvaviddhatvamabhidhãyate . àpastambàdayastu tadviparyayeõa yugmànyudàjahnuþ . %<pratipat sadvitãyà syàd dvitãyà pratipadyutà . caturthãsahità yà ca sà tçtãyà phalapradà . pa¤camã ca prakartavyà ùaùñyà yuktà ca nàrada!>% iti . ataevaitadyugma÷àstraparyàlocane pa¤camyàþ paraviddhatvaü pràpnoti . bàóham ataevàtra ÷uklakçùõa÷àstreõa vyavasthà pramaktà tàü niùeddhuü hàrãtena ÷uklapakùe tathà 'site ityuktam . na ca sà vyavasthà vacanena niùeddhuma÷akyà, kiü hi vacanaü na kuryànnàsti vacanasyàtibhàra iti gyàyàt . tasmàddhàrãtavacanena pa¤camã pårvaviddhà gràhyà . skandapuràõe'pi %<pa¤camã ca tathà kàryà caturthyà saüyutà vibho!>% tathà padmapuràõabhaviùyatpuràõayoþ pårvottara viddhàviùayau vidhiniùedhau kharyete . %<pa¤camã gha caturthyà tu kàryà ùaùñyà na mayutà>% iti . yattu brahmaùaivarte'bhihitam pa¤camã ca prakartivyà maùñyà yuktà su nàrada! iti tadvacanaü skandopavàsaviùayatayà saïkocanãyam . bàkya÷eùe tathàbhidhànàt %<skandopavàse svãkàryàü pa¤camã parasaüyutà>% iti vàkya÷eùaþ . na càsa¤jàtavirodhino vàkyopakramasya sa¤jàtavirodhinà vàkya÷eùeõa kathaü saïkoca iti ÷aïkanãyam . asandigdhopakramasya pràbalye'pi sandigdhopakramasya vàkya÷eùeõa nirõetavyatvàt . ataeva jaimininàpi såtritam . %<sandigdhe tu vàkyasya ÷eùàditi>% . ataþ skandopavàse pa¤camã paraviddhà . anyatra pårvaviddheti sthitam .

#<pa¤camukha># triø ùa¤ca mukhànyasya . 1 pa¤cavadanayukte striyàü svàïgatvàt ïãù . 2 mahàdeve puø tanmukhanàmàdi devãpuø uktaü yathà %<÷ivastatrasthitaþ sàkùàt sarvapàpaharaþ ÷ubhaþ . sa tu pa¤camukhaþ khyàto lokasarvàrthasàdhakaþ . pa¤cabrahmàtmako yasmàttena pa¤camukhaþ smçtaþ . pa÷cime tu mukhe sadyo, vàmadevastathottare . pårve tat ruùaü vidyàdaghoraü càpi dakùiõe . ã÷ànaþ pa¤camo madhye sarveùàmuparisthitaþ . ete pa¤camukhà batsa pàpadhnà grahanà÷anàþ . sadyojàto bhavecchuklo vàmadevastu pãtakaþ . raktastatpuruùo j¤eyo'ghoraþ kçùõaþ saeva ca . ã÷ànaþ pa÷cimasteùàü sarvavarõasamanvitaþ . kàmadaþ kàmaråpã syàt j¤ànàdhàraþ ÷ivàtmakaþ>% . 3 pa¤cavaktre rudràkùabhede ca %<pa¤cavaktraþ svayaü rudraþ kàlàgnirnàmanàmataþ . agamyàgamanàccaiva abhakùyasya ca bhakùaõàt . mucyate sarvapàpebhyaþ pa¤cavaktrasya dhàraõàt>% tithiø taø skànde . 3 javàbhede strã ïãù . 4 vàsakavçkùe ca ràjaniø . paci--vistàre ac tàdç÷aü mukhamasya . 5 siühe puüstrãø striyàü ïãù . pa¤cavaktràdayopi teùyartheùu .

#<pa¤camudrà># strã pa¤caguõità sudrà . 1 àvàhanyàdimudràpa¤cake tatsvaråpanàmàdi påjàpradãpe uktaü yathà %<samyak prapåritaþ puùpaiþ karàbhyàü kalpito'¤jaliþ . àvàhanã 1 samàkhyàtà mudrà de÷ikasattamaiþ . adhomukhã tviyaü cet syàt sthàpanã 2 mudrikà bhavet . ucchritàïguùñhamuùñyostu saüyogàt saünnidhàpanã 3 . antaþprave÷itàïguùñhà saiva sambodhanã 4 matà . uttànamuùñiyugalà sammumukhãkaraõã 5 matà>% . tantrokte devabhedapåjàïge 2 yonyàdimudràpa¤cake ca tantrasàraþ .

#<pa¤camuùñika># puø cakradattãkte yavàdimuùñipa¤cakakaùàyabhede %<yava kola kulatthànàü sadgamålaka÷uõñhayoþ . ekaikamuùñhimuddhçtya pacedaùñaguõe jale . pa¤camuùñika ityeùa vàtapittakaphàpahaþ . ÷asyate gulma÷åle ca ÷vàme kàse kùaye jvare>% .

#<pa¤camåtra># naø pa¤caprakàraü måtram . gavàjàmeùãmahiùã gardabhãnàü pa¤cànàü måtre ràjaniø .

#<pa¤camåla># naø pa¤caguõitaü målam ÷àø taø . 1 vaidyakokte vilvàdipa¤cakamåletacca trividhaü laghumahattçõàkhyabhedàt tatra mahat %<÷rãphalaþ sarvatãbhadrà pàñalà gaõikàrikà . syenàkaþ pa¤cabhi÷caitaiþ pa¤camålaü mahanmatam . pa¤camålaü mahat tiktaü kaùàyaü kaphavàtanut . madhuraü ÷vàsakàsaghnasuùõaü laghvagnidãpanam>% atha laghupa¤camålasya lakùaõaïguõà÷ca %<÷àlaparõã pç÷niparõã vàrtàkã kaõñakàrikà . gokùuraü pa¤cabhi÷caitaiþ kaniùñhaü pa¤camålakam . pa¤camålaü laghu svàdu balyaü pittànilàpaham . nàtyuùõaü vçühaõaü gràhi jvara÷vàsà÷marãpraõut>% bhàvapraø %<vilvàgnimantha÷yonàka kà÷maryaþ pàñalà tathà . j¤eyaü vçhat pa¤camålaü pa¤camålamiti smçtam>% matàntaram . %<÷arekùudarbhakà÷ànàü nalasya målameva ca . sau÷rutaü càrakaü caiva tçõàkhyaü pa¤camålakam>% ÷abdacaø . pa¤camålãtyapi svalpapa¤camålabhede %<÷àlaparõã pç÷niparõã vçhatã kaõñakàrikà . tathà gãkùuraka¤caiva pa¤camålã kanãyasã>% ÷abdacaø . pa¤cànàü målànàü samàhàraþ ïãp . 2 målapa¤cake

#<pa¤camålyàdi># naø cakradattokte pàcanabhede yathà
     %<pa¤camålã balà vilvaguóucãmustanàgaraiþ . ùàñhà bhånimbahrãveõkuñajatvakphalaiþ ÷çtam . hanti sarvànatãsàràn jvaradoùaü vamintathà . sa÷ålopadravaü ÷vàsaü kàsaü hanyàt suñàruõam>% .

#<pa¤cayàma># puø pa¤ca yàmà yatra . 1 divame %<triyàmàü rajanãü pràhõastyaktràdyantacatuùñaye . nàïãnàü tadubhe sandhye ñivasàdyantasaüj¤ite>% ukteþ ahoràtrasya aùñapraharàtmakatvena tanmadhye ràtrestriyàmatvàt pari÷iùñayàmapa¤cakasya divasatvam . 2 tadabhimànidevabhede %<vibhàvasorasåtoùà vyuùñaü rociùamàtapam . pa¤cayàmotha bhåtàni yena jàgrati karmasu>% bhàgaø 6 . 6 . 15

#<pa¤cayuga># naø pa¤cabhiþ pa¤cabhiþ yugam . idàdibhiþ pa¤cabhiþ pa¤cabhiþ varùaiþ dvàda÷avarùàtmakaùaùñisaüvatsare %<saüvatsaràþ pa¤cayugaü càhoràtra÷caturvidhaþ>% bhàø saø 12 ÷loø %<daivapaitramànuùabràhmabhedàt ahoràtra÷caturvidha ityarthaþ>% nãlakaø .

#<pa¤carakùaka># puø pa¤ca rakùakà iva kaõñakàdayo'sya . 1 paktapauóavçkùe ràjaniø . 2 indriyapa¤cakaråparakùakayukte ca .

#<pa¤caratna># naø pa¤caguõitaü ratnam . pa¤cavidhe 1 ratnabhede tacca nànàvidham %<nãlakaü vajrabhaü ceti padmaràga÷ca mauktikam . prabàlaü ceti vij¤eyaü pa¤caratnaü manãùibhiþ>% vidhànapàø %<såvarõaü rajataü muktà ràjàvartaü pravàülakam . ratnapa¤cakamàkhyàtam>% hemàø braø %<kanakaü hãrakaü nãlaü padmaràga÷ca mauktikam . pa¤caratnamidaü proktamçùibhiþ pårvadar÷ibhiþ . abhàve sarvaratnànàü hema sarvatra yojayet>% hemàø dàø . pa¤ca ratnànãva upade÷akatvàt yatra . 2 nãtigarbha kavitàpa¤cake %<nàgaþ potastathà vaidyaü kùàntiþ ÷akyo yathàkramam . pa¤caratnamidaü proktaü viduùàpi sudurlabham>% kàvyasaüø . nàga ityàdinà ekaikapadyasya àdyapadena såcita kavitàpa¤cakaü ca gràhyam . tàni ca padyàni pràgeva kàvyasaügrahe dç÷yàni . 3 pa¤cacåóadevagçhabhede naø .

#<pa¤cara÷mi># puø pa¤ca pa¤cavarõà ra÷mavo'sya . piïgalàdipa¤cavarõara÷mike sårye tasya tathàtvam nirõãtaü chàø uø yathà %<atha yà età hçdayasya nàóyastàþ piïgalasyàõimnastiùñhanti ÷uklasya nãlasya pãtasya lohitasyetyasau và àdityaþ piïgala eùa ÷ukla eùa nãla eùa pãta eùa lohitaþ . tadyathà mahàpatha àtata ubhau gràmau gacchatãmaü càmuü caivamevaità àdityasya ra÷mayaþ ubhau lokau gacchatãmuü càmuü càmuùmàdàdityàt pratàyante tà àsu nàóoùu sçptà àbhyo nàóãbhyaþ pratàyante te'muùminnàdithe sçptàþ>% upaø %<atha yà età bakùyamàõà hçdayasya puõóa! kàkàrasya brahmopàsanasthànasya sambandhinyonàóyohçdayamasipiõóàt sarvatoviniþsçtà àdityamaõóalàdivara÷mayastà÷caitàþ piïgalasya varõavi÷eùavi÷iùñasyàõimnaþ såkùmarasasya rasena pårõàstadàkàrà eva tiùñhanti vartanta ityarthaþ . tathà ÷uklasya nãlasya pãtasya lohitasya ca rasasya pårõà iti sarvatràdhyàhàryam . saureõa tejasà pittàlyena pàkàbhinirvçttena kaphenàlpena samparkàt viïgalaü bhavati sauraü tejaþ pittàkhyam . tadeva vàtabhåyastvànnãlaü bhavati . tadeva ca kaphabhåyastvàcchuklam . kaphena samatàyàü pittam ÷oõitabàhulyena lohitam . vaidyakàdvà varõavikàrà anveùñavyàþ . kathaü bhavantãti ÷rutistvàhàdityasambandhàdeva tattejaso nàóãùvanugatasyaite varõavi÷eùà iti . kathamasau và àdityaþ piïgalo varõata eùa àdityaþ ÷uklo'pyeùa nãla eùa pãta eùa lohita àditya eva . tasyàdhyàtmaü nàóãbhiþ kathaü sambandha ityatra dçùñàntamàha tattatra yathà loke mahàn vistãrõaþ panthà mahàpatha àtato vyàpta ubhau gràmau gacchatãmaü ca sannihitamanuü ca viprakçùñaü dårasthamebaü yathà loke dçùñànto mahàpatha ubhau gràmau praviùñaþ . evamevaità àdityàþ mahàpathà yathà gacchanti tathobhayatràdityasya ra÷mayaþ ubhau lokàvamuü càdityamaõóalamimaü ca puruùaü gacchantyubhayatra praviùñàþ yathà mahàpathaþ . kathamamuùmàdàdityamaõóalàt pratàyante santatà bhavanti . tà adhyàtmamàsu piïgalàdivarõàsu yathoktàsu nàóãùu sçptà gatàþ praviùñà ityarthaþ . àbhyo nàóãbhyaþ pratàyante pravçttàþ santànabhåtàþ satyaste'muùmin ra÷mãnàmubhayaliïgatvàtte ityucyante>% bhàø . %<rasenànnasyeti ÷eùaþ tadàkàrà iti tacchabdo'nnarasaviùayaþ . ÷uklasyetyàdiùu ùaùñhã pårvavat . ÷rutàviti÷abdo'dhyàhàradyotanàrthaþ . kathaü punarannarasasya piïgalàdivicitro varõavi÷eùaþ sidhyatãtyà÷aïkhyàha saureõeti vàtapittàkhyaü sauraü tejaþ . tena pàko'÷itasya ca jàyate . tenàbhinirvçttenàlpena kaphena samparkàt tadeva pittàkhyaü sauraü tejo bhavati piïgalam . tena samparkàdrasasya nàóãnàü ca jàyate piïgalatvamityarthaþ . tadeva ca pittàkhyaü sauraü tejo yathoktapàkàbhinirvçttena prabhåtena vàtena sambandhàttadmåyastvàdbhavati nãlaü tena ca samparkàdannarasasya nàóãnàü ca jàyate nailyanityàha tadeveti . prakçtameva pittàkhyaü sauraü tejo yathokta pàkava÷àdabhinirvçttakaphasya svasambandhino bhåyalvàdbhavati ÷uklaü tena ca samparkàdannarasasya nàóãnàü ca ÷auklyaü bhavatãtyàha tadeva ceti . uktapàkàbhinirvçttena kaphena tadabhinirvçttasyaiva vàtasya samatàyàü tadeva tejastat sambandhi pãtaü jàyate . tatsambandhaccànnarasasya ca nàóãnàü ca pãtatvaü bhavatãtyàha kapheneti . yadà tu yathoktapàkàbhiniùpannaü ÷oõitaü bahulaü bhavati tadà tasya nàóãnàü ca lauhityaü mavatãtyàha ÷oõiteti . pakùàntaramàha vaidyakàdveti . anveùaõaprakàramàha kathamiti . nàbherårdhvaü hçdayàdadhastàdàmà÷ayamàcakùate . tejaþ sauraü pittamityucyate . taccànnarasasya dhàtvantarasahakàriva÷àdvarõavi÷eùe kàraõamà÷ayagataü pãtaü ra¤jakaü rasara¤janàdityàdivacanàdityarthaþ . kathaü tarhi piïgalasyetyàdyà ÷rutirityà÷aïkhyàha ÷rutistviti . uktamarthamàkàïkùàdvàrà sphoriyati kathamityàdinà àdityasya piïgalàdayo varõavi÷eùàþ ÷àstrapramàõyàdeva pratyetavyàþ . àdityasya tejaso nàóoùvanugatasya paiïalyàdayo varõavi÷eùàbhavantãtyuktaü tadeva pra÷nadvàrà dçùñàntàvaùñambhena spuñayati tasyetyàdinà>% ànandagiriþ .

#<pa¤carasà># strã pa¤co vistãrõoraso'syàm . àmalakyàü hàràø .

#<pa¤caràtra># naø pa¤cànàü ràtrãõàü samàhàraþ acsamàø . ràtràntatve'pi saükhyàpårvakatvena klãvatà . 1 ràtripa¤cake pa¤ca ràtràõi j¤ànàni yatra . nàradàdipraõãte j¤ànopade÷ake 2 granthabhede tanniruktyàdikaü brahmapuø janmakhaõóe 132 aø uktaü yathà %<ràtra¤ca j¤ànavacanaü j¤ànaü pa¤cavidhaü smçtam . tenedaü ra¤caràtraü ca pravadanti manãùiõaþ . prathamaü sàtvikaü j¤ànaü dvitãyantu tadeva ca . nairguõyaü ca tçtãyaü ca j¤ànaü ca sarvatatparam . caturthaü ca ràjasikaü bhaktastannàbhivà¤chati . pa¤camaü tàmasaü j¤ànaü vidvàüstannàbhivà¤chati . j¤ànaü pa¤cavidhaü proktaü pa¤caràtraü vidurbudhàþ>% tacca saptavidhaü yathà %<pa¤caràtraü saptavidhaü j¤àninàü ÷cànadaü param . bràhmaü ÷aivaü ca kausàraü và÷iùñhaü kàpilaü param . gautamãyaü nàradãyamidaü saptavidhaü smçtam>% iti nàradapa¤caràtre prathamaràtram . %<pa¤cakaü pa¤caràtràõàü kçùõamàhàtmya pårvakam . và÷iùñhaü nàradãyaü ca kàpilaü gautamãyakam . paraü sanatkumàrãyaü pa¤caràtraü ca pa¤cakam>% .

#<pa¤caràtrika># puø pa¤caràtramupàsanàsàdhanatayàstyasya ñhan . viùõau bhàø ÷àø 14 aø .

#<pa¤carà÷ika># puø pa¤ca rà÷ayo yatra kap . lãlàvatyukte pa¤carà÷yadhikàreõa gaõitabhede yathà pa¤casaptanavarà÷ikàdike'nyonyapakùanayanaü phalacchidàm . saüvidhàya vahurà÷ije badhe svalparà÷ibadhabhàjite phalam . udàharaõam . màse ÷atasya yadi pa¤ca kalàntaraü syàdvarùe gate bhavati kiü vada ùoóa÷ànàm . kàlaü tathà kathaya målakalàntaràbhyàü målaü dhanaü gaõaka! kàlaphale viditvà . nyàsaþ 1 12 anyo'nyapakùanayane kçte 1 12 100 16 (phalasya chedo'nyapakùe 100 16 5 0 na neya iti vodhyam) 0 5 bahånàü rà÷ãnàü badhaþ . 960 . alparà÷ivadhaþ 100 anena bhakte landham . 9 . ÷eùam (60/100) rvi÷atyàpavartya (3/5) jàtaü kulàntaram 9 (3/5) chedaghnaråpeùviti kçte jàtam (48/5)

#<pa¤calakùaõa># naø pa¤ca sargàdãni lakùaõànyasya . 1 puràõe amaraþ . puràõa÷abde dç÷yam pa¤cànàü lakùaõànàü samàhàraþ ïãp . anumànacintàmaõyukte vyàptilakùaõapa¤cake sàdhyàbhàvadavçttitvamityàdikaü vyàptilakùaõapa¤cakaü tatroktamiti tasya granthasya tathàtvam .

#<pa¤calavaõa># naø pa¤caguõitaü lavaõam . %<kàcakaü saindhavaü caiva sàmudra vióameva ca . sauvarcalaü tathà pa¤calavaõaü parikãrtitam>% ràjaniø ukte lavaõapa¤cake .

#<pa¤calàïgalaka># naø mahàdànabhede tatsvaråpaü matsyapuø yathà %<athàtaþ saüpravakùyàmi mahàdànamanuttamam . pa¤calàïgalakaü nàma mahàpàtakanà÷anam . puõyàü tithiü samàsàdya yugàdigrahaõàdikam . bhåsidànaü tato dadyàt pa¤calàïgalakànvitam . karvañaü kheñakaü vàpi gràmaü và ÷asya÷àlinam . nivartana÷ataü vàpi tadardhaü vàpi ÷aktitaþ . sàradàrumayàn kçtvà halàn pa¤ca vicakùaõaþ . sarvopakaraõairyuktànanyàn pa¤ca ca kà¤canàn . kuryàt pa¤caùalàdåróghanàsahasrapalàyadhi . dçùàn lakùakhasaüyuktàn da÷a caiva ghurandharàn . suvarõa÷çïgàbharaõàn muktàlàïgålabhåùaõàn . rå÷rapàdàgratilakàn raktakauùeyabhåùaõàn . sragdàgacandabayutàn ÷àlàyàmadhivàsayet>% itaþùaraü tatràdhyàye 283 aø dç÷yam .

#<pa¤calokapàla># puø saüj¤àtvàt karmaø . grahayaj¤àdyaïge vinàyakàdidevapa¤cake %<vinàyakaü tathà durgàü vàyumàkà÷ameva ca . a÷cinau kramataþ pa¤calokapàlàn prapåjayet>% vidhànapàø .

#<pa¤caloha># naø pa¤caü vistãrõaü loham . sauràùñrade÷aje lohe hemaø . pa¤caguõitaü lohaü saüj¤àyàü kan . pa¤calauhaka savarõarajatatàmraraïganàgaråpe dhàtupa¤cake ràjaniø .

#<pa¤cavaktra># puø pa¤ca vaktràõyasya . 1 mahàdeve 2 rudràkùabhede ca pa¤camukha÷abde dç÷yam . pa¤cavadanàdayo'pyatra

#<pa¤cavaña># puø pa¤co vistãrõo vañaþ veùñanam . vàlayaj¤opavãtake trikàø .

#<pa¤cavañã># strã pa¤cànàü vañànàü vañaprabhçtãnàü samàhàra ïãp . vañàdivçkùapa¤cake %<a÷vatthaü vilvavçkùaü ca vañaü>% dhàtrãma÷okakam . vañãpa¤cakamityuktaü sthàpayet pa¤cadikùu ca . a÷vatthaü sthàpayet pràci vilvasuttarabhàgataþ . vañaü pa÷cimabhàge tu dhàtrãü dakùiõatastathà . a÷okaü vahnidik sthàpyaü tapasyàrthaü sure÷vari! madhye vedãü caturhastàü caturasràü manoharàm . pratiùñhàü kàrayettasyàþ pa¤cavarùottaraü ÷ive! . anantaphaladàtrã sà tapasyàphaladàyinã . iyaü pa¤cavañã proktà vçhatpa¤cavañãü ÷çõu . vilvavçkùaü madhyabhàge caturdikùu catuùñayam . vañavçkùaü catuùkoõe vedasaükhyaü praropayet . a÷okaü vartulàkàraü pa¤caviü÷atisammitam . digvidikùvàmalarkã ca ekaikaü parame÷vari! . a÷vattha¤ca caturdikùu vçhatpa¤cavañã bhavet . yaþ karoti mahe÷àni! sàkùàdindrasamo bhavet . ihaloke mahàsiddhiþ pare ca paramà gatiþ hemàø vraø skandapuø vacanàni . 2 dakùiõadivsthe tãrthabhede %<tato pa¤cavañãü gatvà brahma càrã jitendriyaþ . puõyena mahatà yuktaþ satàü loke mahãyate . yatra yoge÷varaþ sthàõuþ svayameba vçùadhvajaþ . tamarcamitvà deve÷aü gamanàdeva sidhyati>% bhàø vaø 38 aø . ràmàø araø sarge dç÷yam .

#<pa¤cavarga># puø pa¤ca vargà prahàrà yatra . 1 pa¤capraharaõànvite yàgabhede %<sarve pa¤cavargàþ pa÷ukàmasya>% kàtyàø ÷rauø 9 . 4 . 18 %<pa÷ukàmasya yajamànasya sarve trayo'pyabhiùavàþ pa¤cavargàþ pa¤caprahàràþ bhavanti>% karkaþ . pa¤cànàü càràõàü vargaþ . 2 càrapa¤cake puø %<kçtsnaü càùñabidhaü karma pa¤cavarga¤ca tattvataþ . anuràgàparàgau ca pracàraü maõóalasya ca>% manuñãkàyàü kullåø uktaü yathà %<kàpañikodàsthita gçhapativaidehikatàpasavya¤janàtmakaü pa¤cavidhaü càravargaü pa¤cavarga÷abdavàcyaü tattvata÷cintayet . tatra paramarmaj¤aþ pragalbha÷chàtraþ kapañavyavahàritvàt kàpañikastaü vçttyarthinamarthamànàbhyàmuùagçhya rahasi ràjà bråyàt yasya durvçca pa÷yasi tattadànãmeva mayi vaktavyamiti . pravrajyàråóhapatitaudàsthitaþ taü lokeùu viditadoùaü praj¤à÷auca yuktaü vçttyarthinaü j¤àtvà rahasi ràjà pårvavat bråyàt . bahutpattikamañhe sthàpayet pracara÷asyopattikaü bhåmyantara¤ca tadvçttyaryamupalalpayet sa cànyeùàmapi pravrajitànàü ràjacàrakarmakàriõàü gràsàcchàdanàdikaü dadyàt . karùakaþ kùãõavçttiþ praj¤à÷aucayukto gçhapativya¤janastamapi pårvavaduktvà svabhåmau kçùikarma kàrayet . bàõijakaþ kùãõavçttiþ vaidehikavya¤janastaü pårvavañuktvà ghanamànàbhyà màtmãkçtya bàõijyaü kàrayet . muõóo jañilo và vçttikàmastàpasavya¤janaþ so'pi kvacidà÷rame yasan bahumuõóajañilàntarakapaña÷iùyagaõa vçto guptaràjopakalpitavçttiþ tapasyàü kåryàt màsadvimàsàntaritaü prakà÷aü vadaràdimuùñima÷nãyàt rahasi ca ràjopakalpitaü yatheùñamàhàraü kalpayet ÷iùyà÷càsyàtãtànàgataj¤ànàdikaü khyàùayeyuþ tena bahulokaveùñanamàsàdya sarveùàü vi÷vasanãyatvàt sarve kàryamakàryaü ca pçcchanti anyasya ca kukriyàdikaü kathayantyevaüråpaü pa¤cavargaü yathàvaccintayet . evaü prakalpya tenaiva pa¤cavargadvàreõa pratiràjasyàtmãyànà¤càmàtyàdãnàm anuràgaviràgau j¤àtvà tadanuråpaü cintayet>% kullåø . pa¤cànàü vargàõàü samàhàraþ ïãù . nãlaø tàø ukte 3 kùetrahoràdipa¤cake strã pa¤cavargãvalànayane ca rãtiþ nãlaø tàø dç÷yà yathà
     %<såryàdituïgarkùamajokùanakrakandhàkulãràntyatulàni vai syuþ . digbhirguõairaùñayamaiþ ÷araikairbhåtairbhasaïkhyairnasyasagmitai÷ca>% . athoccabalanavàü÷ànàha %<tatsaptamaü nãcamanena hãnograho'dhika÷cedrasabhàdvi÷odhyaþ cakràt tadaü÷àïkalavo balam syàt kriyaiõataulãndubhato navàü÷àþ>% atha hadde÷ànàha %<meùe'ïgatarkàùña÷areùubhàgà jãvàsphujijj¤àra÷anai÷caràõàm . vçùe'ùñaùaõõàga÷arànalàü÷àþ ÷ukraj¤ajãvàrkikujeùu haddàþ . yugme ùaóaïgeùunagàïgabhàgàþ saumyàsphujijjãvakujàrkihaddàþ . karke'dritarkàïganagàbbibhàgàþ kujàskujijj¤ejya÷anai÷caràõàm . siühe'ïkabhåtàdrirasàïgabhàgàþ debejya÷ukràrkibudhàrahaddàþ . striyàü nagà÷àndhinagàkùibhàgàþ saumyo÷anojãvakujàrkinàthàþ . tule rasàùñàdrinagadvimàgàþ koõaj¤ajãvàskujidàranàthàþ . kãñe nagàbdhyaùña÷aràïgabhàgàþ bhaumyàsphujijj¤ejya÷anai÷caràõàm . càpe ravãùvambudhipa¤cavedà jãvàsphujijj¤àra÷anai÷caràõàm . mçge na÷àdyåùñayuga÷rutãnàü saumyejya÷ukràrkikuje÷ahaddàþ . kumbhe nagàïgàdri÷areùubhàgà ÷ukraj¤ajãvàra÷anai÷caràõàm . mãne'rkavedànalanandapakùàþ sitejyasaumyàra÷anai÷caràõàm . triü÷atsvabhe viü÷artiruccabhe svehadde'kùacandràda÷akaü dçkàõe . mu÷allahe (navàü÷e)pa¤ca lavàþ pradiùñàviü÷opakàvaidalavaiþ prakalpyàþ . svasvàdhikàroktabalaü suhçdbhe pàdonamardhaüsamabhe''ribhe'ïghriþ evaü samànãya balaü tadaikye vedoddhçte hãnabalaþ ÷aronaþ>% .

@<[Page 4195a]>@
#<pa¤cavarõa># naø pa¤ca varõà asya . pa¤cavarõànvitataõóulacårõe %<rajàüsi pa¤cavarõàni maõóalàrthaü hi kàrayet . ÷àlitaõóulacårõana ÷uklaü và yavasambhavam . raktaü kusumbhasindåragairikàdisamudbhavam . haritàlodbhavaü pãtaü rajanã sambhavaü kvacit . kçùõaü dagdhapulàkaistu kçùõairdravyairathàpi và . haritaü vilvapatrotthaü pãtakçùõavimi÷ritam>% . hemàø vraø . 2 akàrokàrabhakàranàdavinduyukte praõave ca

#<pa¤cavalkala># naø 5 taø . %<nyagrodhoóumbarà÷vatthaplakùavetasavalkalaiþ . sarvairekatrasaüyuktaiþ pa¤cavalkalamucyate>% ÷abdacaø 1 ukte %<nyagrodhoóumbarà÷vatthaplakùapippala÷àlmalã . kùãrivçkùà÷ca pa¤caiùàü valakalaü pa¤cavalkalam>% ityupakrame %<pa¤caite kùãriõo vçkùàsteùàü tvakpa¤cakaü matam . tvakpa¤cakaü himaü gràhi braõa÷othavisarpajit>% ràjaniø 2 ukte ca vçkùapa¤cakavalkale .

#<pa¤cavàtãya># naø ràjasåyàïge phàlguna÷uklapratipadi kartavye pa¤càgnisàdhyahomakakarmabhede %<pa¤cavàtãyam àhavanãyaü pratidi÷aü vyåhya madhye ca sruveõàgniùu juhotyagninetrebhya iti pratimantram>% kàtyàø ÷rauø 15120 %<homamantràõàü liïgena vyavasthà (phàlguna÷ukla pratipadyava) pa¤cavàtãya saüj¤akaü vakùyamàõakarma bhavati àhavanãyaü pratidi÷aü vyåhya kharamadhyasthaü hastapreritameva kharamadhya eva pràcyàdidikùu sthàpayitvà madhye càva÷iùya pa¤casvagniùu juhoti>% karkaþ %<uttaràþ samasya ye devà iti pratimantram>% 21 såø muhotãti ÷eùaþ samasya càgnãniti pratidi÷aü vyåóhamàhavanãyamekatra kçtvà uttaràþ pa¤càhutãrjuhoti karkaþ %<triyuktà'÷varatho dakùiõà>% 22 såø %<tribhira÷vairyuktoratho dakùiõà>% karkaþ . tasya nàmaniruktiþ ÷ataø bràø 52 . 4 dar÷ità yathà tasya praùñivàhano'÷varatho dakùiõà . %<trayo'÷và dvausavyeùñçsàraghã te pa¤ca pàõà yovai pràõaþ sa vàtastadyadetasya karmaõa eùà dakùiõà tasmàt pa¤cavàtãyaü nàm>% . tasya vyàdhitaroganivçttihetutvamapi tatra dar÷itaü yathà %<sa haitenàpi bhiùajyet>% . %<ayaü vai pràõo yo'yaü pavate yo vai pràõaþ sa àyuþ so'yameka ivaiva pavate so'yaü puruùe'ntaþpraviùño da÷adhà vihito da÷a và età àhutãrjuhoti tadasmin da÷a pràõàn kçtsnameva sarvamàyurdadhàti samadihàdi gatàsuriva bhavatyà haivainena harati>% .

#<pa¤cavidhaprakçti># strã karmaø . amàtyaràùñreùñhurgàrthadaõóàkhyàsu pa¤casu ràjyàïgaprakçtiùu manuþ 7 adhyàye 157 ÷loke .

#<pa¤cavãja># naø pa¤caü vistãrõaü madhye vãjamasya . 1 trapuùe (÷a÷à) 2 karkañyàü 3 dàóime ca naighaõñu praø .

#<pa¤cavçtti># strã pa¤caguõità vçttiþ ÷àø ta0, karma0, baø vaø và . pàtaø uktàsu pa¤casu manovçttiùu %<vçttayaþ pa¤catayyaþ kliùñà'kliùñàþ>% såø . %<pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayaþ>% såø pràõanàpànanasamànanodànanavyànanaråùavçttipa¤cakayukte dehasthe bàyau 2 pràõe ca .

#<pa¤ca÷ara># puø pa¤ca ÷arà asya . 1 kandarùe amaraþ . taccharà÷ca kàlikàpuràõa÷abde 20 13 pçø dar÷itàþ . pa¤caguõitàþ ÷aràþ ÷àø taø . kàmasya 2 ÷areùu 1269 pçø upayama÷abdadar÷ite 3 rogàdivàõapa¤cake ca .

#<pa¤ca÷asya># naø samàø dviø . %<dhànyamudgàstilà màùàþ yavàþ siddhàrthako'tha và . pa¤ca÷asyamiti proktam>% ityukteùu dhànyàdiùu . durgotsavapaddhatiþ .

#<pa¤ca÷àkha># puø pa¤ca ÷àkhàkàrà aïgulayo yatra . 1 haste amaraþ . 2 gaje puø strã striyàü jàtitvàt ïãù . samàdviø . pa¤cànàü ÷àkhànàü 3 samàhàre naø .

#<pa¤ca÷àradãya># puø yaj¤abhede kàtyàø ÷rauø 234 . 3 dç÷yaþ .

#<pa¤ca÷ikha># puø munibhede tasyotpattyàdikaü vàmanapuø 50 aø uktaü yathà %<dharmasyàhiüsà bhàryà yà tasyàü putra catuùñayam . sampràptaü muni÷àrdåla . yoga÷àstravicàrakam . jyeùñhaþ sanatkumàro'bhaddhitãya÷ca sanàtanaþ . tçtãyaþ sanako nàma caturtha÷ca sanandanaþ . sàükhyavettàra maparaü kapilaü voóhumàsurim! dçùñvà pa¤ca÷ikhaü ÷revaü yogayuktaü taponidhim . j¤ànayogaü na te dadyurjyàyàü so'pi kanãyasàm>% . bhàø ÷àø 218 aø tasya nàmaniruktiranyathotpatti÷coktà yathà %<tatra pa¤ca÷ikho nàma kàpileyo mahàmuniþ . paridhàvan mahãü kçtsnàü jagàma mithilàmatha . sarvasannyàsadharmàõàü tattvaj¤ànavini÷caye . su paryavasitàrtha÷ca nirdvandvo naùñasaü÷ayam . çpãõàmàhurekaü yaü kàmàdavasitaü nçùu . ÷à÷vataü sukhamatyantamanvicchantaü sudurlabham . yamàhuþ kapilaü sàükhyàþ paramarùiü prajàpatim . sa manye tena råpeõa vismàpayati hi svayam . àsureþ prathamaü ÷iùyaü yamàhu÷cirajãvinam . pa¤casrotasi yaþ satramàste varùasahasrikam . yatra càsãnamàgamya kàpilaü maõóalaü mahat . pa¤casrãtasi niùõàtaþ pa¤caràtravi÷àradaþ . pa¤caj¤aþ pa¤cakçt pa¤caguõaþ pa¤ca÷ikhaþ smçtaþ . puruùàvasthamavyaktaü paramàrthaü nyavedayat . iùñasatreõa sampçùño bhåya÷ca tapasàsuriþ . kùetrakùetraj¤ayorvyaktiü vubughe devadar÷anaþ . yattadekàkùaraü brahma nànàråpaü pradç÷yate . àsurirmaõóale tasmin pratipede tadavyayam . tasya pa¤ca÷ikhaþ ÷iùyo manuùyo vayasà bhçtaþ . bràhmaõã kapilà nàma kàcidàsãt kuñumbinã . tasyàþ putratvamàgamya striyàþ sa pibati stanau . tataþ sa kàpileyatvaü lebhe buddhi¤ca naiùñhikãm . etanme bhagavànàha kàpileyasya sambhavam . tasya tatkàpileyatvaü sarvavittvamanuttamam>% .

#<pa¤ca÷ãrùa># puø pa¤ca ÷ãrùàõyasya . sarpabhede .

#<pa¤ca÷ukla># puø pa¤casu kçùõaþ . kãñabhede su÷rutaþ kãña÷abde dç÷yam .

#<pa¤ca÷åraõa># puø pa¤ca ÷åraõà yatra . %<atyamlakàõóãramàlàkandadvi÷åraõaiþ . këpto bhavati yogo'yaü pa¤ca÷åraõasaüj¤akaþ>% ràjaø ukte milite atyamlàdau .

#<pa¤ca÷airãùaka># naø pa¤caguõitaü ÷airãùakam ÷àø taø . ÷irãùavçkùasya puùpamålaphalapatravalkaleùu ràjaniø .

#<pa¤ca÷aila># puø merordakùiõasthe parvatabhede %<pa¤ca÷ailo'tha kailàso himavàü÷càcalottamaþ . ityete dakùiõe pàr÷ve meroþ proktà mahàcalàþ>% màrkaõóapuø 55 aø .

#<pa¤caùa># triø baø pa¤ca và ùañ và vàrthe baø saø óa samàø . pa¤ca và ùañ và parimàõaü yeùàü teùu padàrtheùu .

#<pa¤casiddhàntã># strã samàø dviø . brahmasåryasomàdyukteùu pa¤casu jyotiùasiddhànteùu .

#<pa¤casiddhauùadhika># puø pa¤ca siddhauùadhayo yatra kap . %<tailakandaü sudhàkandakroóakandarudantikàþ . sarpanetrayutàþ pa¤casiddhauùadhikasaüj¤akaþ>% ràjaniø ukte tailakandàdisiddhauùadhipa¤cakayogabhede .

#<pa¤casugandhika># %<karpårakakkolalavaïgapuùpaguvàkajàtãphalapa¤cakena . samàü÷abhàgena ca yojitena manoharaü pa¤casugandhikaü syàt>% ityukteùu militasugandhikarpåràdidravyeùu ràjaniø .

#<pa¤casånà># strã pa¤ca sånàþ pràõibadhasthànàni . %<pa¤ca sånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca badhyate yàstu vàhayan>% manunokteùu pa¤casu kãñabadhasthàne

#<pa¤casrotas># taø pa¤ca srortàsi yatra . tãrthabhede bhàø ÷àø 218 aø dç÷yam . 2 yogabhede pa¤ca÷ikha÷abde dç÷yam .

#<pa¤casvarà># strã pa¤ca svaràþ pratipàdyatayà yatra . prajàpatidàsa daivaj¤ajate jyotiùagranthabhede .

@<[Page 4196b]>@
#<pa¤casvarãdaya># puø jyotiùagranthabhede garuóapuø målaü dç÷yam .

#<pa¤cahàraka># naø hemacandrokte hàrabhede .

#<pa¤cahotra># puø vaivasvatamanoþ putrabhede harivaüø 7 aø .

#<pa¤cahrada># puø pa¤ca hradà--atra . tãrthabhede skanda puø .

#<pa¤càü÷a># puø vçttau saïkhyàvacanasya påraõàrthatvasvãkàreõa pa¤ca÷abdaþ pa¤camàrthe karmaø . triü÷adaü÷àtmakarà÷eþ pa¤came'ü÷e tadaü÷apànayanarãtiþ nãlakaõñhatàjake uktà yathà %<ojarkùe pa¤camàü÷e÷à kujàrkãjyaj¤abhàrgavàþ . samabhe vyatyayàd j¤eyàþ>%

#<pa¤càkùara># triø pa¤ca akùaràõi yatra . 1 mantrabhede 2 pratiùñhàkhya chandobhede ca . %<guru pa¤càkùareõa>% yajuø 9 . 32 %<pa¤càkùareõa chandasà>% vedadãø . 3 praõave ca pa¤cavarõa÷abde dç÷yam .

#<pa¤càgni># puø saüj¤àtvàt karmaø . 1 anvàhàrya pacanagàrhapatyàhavanãyasabhyàvasathyàtmakeùu pa¤casvagniùu %<pavanaþ pàvanastretà yasya pa¤càgnayo gçhe>% iti hàrãtaþ tatra pavanaþ àvasathyo'gniþ pàvanaþ sabhyo'gniþ kullåø . te yasya vaø . 2 tadagnibhirvihitatattatkàryakàrake ca . %<karmaniùñhàstaponiùñhàþ pa¤càgnibrahmacàriõaþ>% yàj¤aø vyàkhyàyàü sabhyàvasathyau tretà agnaya÷ca yasya santi sa pa¤càgniþ pa¤càgnividyàdhyàvã và mitàø chàndoø uø ukteùu ca svargaparjanyapçthivãpuruùayoùàtmakeùu agnivadàhutyàdhàreùu 3 padàrtheùu %<pa¤càgnayo ye ca triõàciketàþ>% ÷rutiþ caturdikùu ca årdhe ca sthiteùu pa¤casu 4 tejasviùu .

#<pa¤càïga># puüstrãø pa¤càïgàni yasya . 1 kamañhe ÷abdamàlà . pa¤cabhadràkhye 2 a÷vabhede ÷abdamàø %<bàhubhyàü caiva jànubhyàü ÷irasà vakùasà dç÷à>% . pa¤càïgo'yaü praõàmaþ syàt iti tantrasàrokte 3 praõàmabhede %<tvakpatrakusumaü målaü phalamekasya ÷àkhinaþ . ekatra militaü caitat pa¤càïgamiti saüj¤itam>% ràjaniø ukteùu 4 ekavçkùatvagàdiùu pa¤casu %<japahomau tarpaõa¤càbhiùeko viprabhojanam . pa¤càïgopàsanaü loke pura÷caraõamiùyate>% tantrasàrokte 5 mahàpura÷caraõe naø . %<tithirvàra÷ca nakùatraü yogaþ karaõameva ca . pa¤càïgametaduddiùñam>% jyoø ukteùu 6 tithyàdiùu . %<sàgamo dãrghakàla÷ca ni÷chidro'ntharavojjhitaþ . pratyarthisannidhàna¤ca pa¤càïgo bhoga iùyate>% kàtyàø ukte àgamàdipa¤cakayukte 7 bhoge ca .

#<pa¤càïgagupta># puüstrã pa¤càïgàni guptànthasya . kacchape trikàø . karapàdacatuùka÷iroråpàvayavapa¤cakasya svecchayà gopanàt tasya taùàtvam . striyàü jàtitvàt ïãù .

@<[Page 4197a]>@
#<pa¤càïga÷uddhi># strã pa¤càïgasya ÷uddhiþ . tithivàràdãnàü ÷uddhau doùaràhitye vihitatithyàdau %<pa¤càïga÷uddhidivase sodaye ÷a÷itàrayoþ . guru÷ukodaye ÷uddhe lagne dvàda÷a÷odhite . candratàrànukålye ca ÷asyate sarva karmaõi>% .

#<pa¤càïgã># strã kariõàü kañibandhanadàmani hemacaø .

#<pa¤càïgula># puø pa¤ca aïgulaya iva patreùvasya dàruõi acsamàø . eraõóavçkùe amaraþ . 2 pa¤càïgalyàkàrayukte darvãbhede ca adàruõi tu na ac . pa¤càïguli ityeva .

#<pa¤càja># naø ga¤cagavyavat vigrahaþ . ajàyàþ pårãùàdipa¤cake tadvadeva tadghçtapàkavidhiþ su÷rutoktaþ pa¤camahiùa÷abde dar÷itaþ .

#<pa¤càtapa># triø pa¤cabhiragnyàdibhiràtapyate à + tapa--ac 6 taø . agnicatuùñayasåryaråpaiþ pa¤cabhistapasyati . tatsthàpanaprakàrastu %<yaj¤iyairdàrubhiþ ÷uùkai÷caturdikùu catuùkçtam . vahnisaüsthàpanaü grãùme tãbràü÷ustatra pa¤camaþ . hastàntare caturvahnãn kçtvà vai÷vànareùñinà . tanmadhyasthà såryavimbaü vãkùantã bahulàü÷ukà>% kàlikàpuø 42 aø . %<grãùme pa¤càgnimadhyastho varùàsu sthaõóile÷ayaþ>% smçtiþ .

#<pa¤càtmaka># triø pa¤ca àkà÷àdaya àtmà svaråpaü và yasya . àkà÷àdipa¤cabhåtasvaråpe %<pa¤càtmakaü dehamidaü>% màrkaõóapuø 25 aø . pa¤cãkçtamåtajàtatvàddehasya tathàtvaü pà¤cabhautika÷abde dç÷yam .

#<pa¤cànana># puüstrã pa¤caü vistãrõamànanamasya . 1 siühe striyàü ïãù . 2 siüharà÷au puø pa¤ca ànanànyasya . 3 pa¤camukhe ÷ive ca . %<vibhàvya mukhapadmaü hi ÷ivasya varavarõini! . sadyo jàtaü vàmadevamaghora¤ca tataþparam . tatpuruùaü tathe÷ànaü pa¤cavaktraü prakãrtitam . sadyojàtaü ca vai ÷uklaü ÷uddhasphañika sannibham . pãtavarõaü tathà saumyaü vàmadevaü manoharam . kçùõavarõamadhoraü ca samaü bhãmavivardhanam . raktaü tatpuruùaü devi! divyamårtimanoharam . ÷yàmalaü ca tathe ÷ànaü sarvadevaü ÷ivàtmakam . cintayet pa÷cime càdyaü dvitãyaü ca tathottare . aghoraü dakùiõe devaü pårve tatpuruùaü tathà . ã÷ànaü madhyato j¤eyaü cintayet bhakti tatparaþ>% nirvàõatantre 6 pañale . 4 rudràkùabhede .

#<pa¤càpsaras># ÷àtakarõimunestapasyàbhaïgàrthamindrapreùita pa¤càpsarobhistapasyàbhaïge kçte yatra sarovare tàsàü sarvadàstitiràsãt tàdç÷e sarobhede raghuø 13 sarge dç÷yam .

#<pa¤càbjamaõóalam># naø sarvatobhadramaõóalàntargate pa¤capadmàtmake maõóalabhede %<pa¤càbjamaõóalaü proktametat khastika varjitam>% ràghavabhaññadhçtavacanam .

#<pa¤càmarà># strã saüj¤àtvàt karmaø . amaralatàpa¤cake %<ekà tu amarà dårvà tasyà granthiü samànayet . anyà tu vijayà devã siddhiråpà sarastratã . anthà tu vilyapatràkhyà ÷ivasantoùakàriõã . anyà tu yogasiddhyarthe nirguõóã càmarà latà . anyàtu kàlatulasã ÷rãviùõoþ priyatoùiõã . etàþ pa¤càmarà j¤eyà yogasàdhanakarmaõi>% iti rudrajàmalottarakhaõóe 36 pañale .

#<pa¤càmçta># naø samàø dviø . %<dugdhaü ca ÷arkarà caiva ghçtaü dadhi tathà madhu . pa¤càmçtamidaü prokta>% mityukteùu pa¤casu dugdhàdiùu .

#<pa¤càmçtayoga># puø %<guóucã gokùura÷caiva må÷alã muõóikà tathà . ÷atàvarãti pa¤cànàü yogaþ pa¤càmçtàbhidhaþ>% ràjaniø ukteùu yuktaguóucyàdiùu .

#<pa¤càmnàya># puø saüj¤àtvàt karmaø . ÷ivena pa¤cabhirvaktairukteùu àmnayatulya÷àstreùu yathoktaü %<pårvàmnàyaþ pårvamukhaþ pra÷cimaþ pa÷cimàmukhaþ . dakùiõo dakùiõastadvaduttara÷cottaraþparaþ . niruttaraü tathà cordhvaü siddhàntàgamaråpiõam . årdhvàmlàya parij¤ànaü nàlpasya tapasaþ phalam>% iti %<påryàmnàyaþ ÷abdaråpo dakùiõaþ karõaråpakaþ . pa÷cimaþ pra÷naråpaþ syàduttaraü cottarastathà . årdhvàmnàyastattvabodhaþ kevalànubhavàtmakaþ>% iti bhairavatantram %<÷ivapa¤camukhebhya÷ca pa¤càmnàyàþ samudgatàþ>% ityàdi kulàrõavatantram .

#<pa¤càmra># naø %<a÷vatthamekaü picumardamekaü nyagrodhamekaü da÷apuùpajàtãþ . dve dve tathà daóimamàtulaïge pa¤càmravàpã narakaü na yàti>% iti varàhapuø 1 ukte %<a÷vattha ekaþ picumarda eko dvau campakau trãõi ca kesaràõi . sapvàtha tàlà nava nàrikelàþ . pa¤càmravàpã narakaü na yàti>% tithiø taø 2 ukte ca a÷varthàdau . vastutaþ pa¤cànàmàmràõàü vàpãtyuttarapadadviguþ tàtparyava÷àt a÷vatthàdãnàü vàpãtyadhyàhàreõànvayaþ iti bodhyam .

#<pa¤càmla># naø amlapa¤cake %<koladàóimavçkùàmlairamlavetasasaüyutaiþ . caturamla¤ca pa¤càmlaü màtulàïgasamanvitam>% ÷abdaca ukte amlapa¤cake

#<pa¤càyatanã># strã pa¤cànàmupàsyadevaråpàõàmàyatanànàü samàhàraþ . gaõe÷àdipa¤cadevaråpopàsyànà samàhàre . pa¤cadevopàsakasya yasmin dine yasya påjyatà tasya taddine madhye sthàpanamanyeùàü ca digbhedeùu sthàpanamuktaü tantrasàø yàmale %<bhavànãntu yadà madhye ai÷ànyàmacyutaü yajet . àgneyyàü pàrvatãnàthaü nairçtyàü gaõanàyakam . vàyavyàü tamanaü caiva påjàkramaudàhçtaþ . yadà tu madhye govindamai÷ànyàü ÷aïkaraü yajet . àgneyyàü gaõanàtha¤ca nairçtyàü tapanantathà . vàyavyàmambikàü caiva bhogamokùaikabhåmikàm . ÷aïkaraü ca yadà madhye ai÷ànyàmacyutaü yajet . àgneyyàü tapanaü caiva nairçtyàü gaõanàyakam . vàyavyàü pàrvatãü caiva svargamokùapradàyinãm . àdityaü ca yadà madhye ai÷ànyàü ÷aïkaraü yajet . àgneyyàü gaõanàthaü ca nairçtyàü ke÷avaü yajet . vàyavyàmambikàü dervo svargasàdhanabhåmikàm . gaõanàrtha yadà madhye ai÷ànyàü kte÷avaü yajet . àmneyyàmã÷varaü caiva nairçtyàü tapanantathà . vàyavyàü pàrvatãü caiva påjayenmokùadàyinãm . svasthàna varjità devà duþkha÷ãkabhayapradàþ>% .

#<pa¤càrã># strã pa¤ca pa¤ca saükhyàmçcchati ç--aõ upaø saø . gauràø ïãù . ÷àrãphalake (pà÷àrachaka) ÷abdamàlà . tasya pa¤caùa¤cakoùñhàtmakatvàttathàtvam .

#<pa¤càrcis># puø pa¤ca arcãùi yasya . budhagrahe trikàø .

#<pa¤càla># puø paø vaø . paci--kàlan . 1 de÷abhede uõàdikoùaþ . viùõu puø 4 aø 19 adhyàye asyànyà niruktirdar÷ità yathà %<harya÷vànmudgalasç¤jayavçhadiùuyabãnarakakàmpilba saüj¤àþ . pa¤cànàmeteùàü viùayàõàü rakùaõàyàlamete matputrà iti pitràbhihità iti pa¤càlàþ>% . pçùoø dãrghatve pà¤càlo'pyatra ujvaø . %<gacchatàdyaiva pà¤càlàn drupadasya nive÷ane>% bhàø àø 1840 . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . pà¤càla tadde÷avàsini tannçpre ca . vahuùu aõo luk . pa¤càlà ityeva . pa¤càlançpasya bhàrate drupada iti khyàtaþ . tasyàpatyaü stro pà¤càlã draupadyàm 2 mahàdeve ÷àø paø 286 aø . 3 bàbhravyagotre ùarame÷varàt kramapràptari 4 çùibhede bhàø ÷àø 344 aø .

#<pa¤càlikà># strã pa¤càya prapa¤càya alati ala--õvul kàpi atadttvam . vastràdikçtaputtalikàyàm amaraþ .

#<pa¤càlã># strã pa¤càya alati ac gauràø ïãù . 1 bastràdikçtaputtatikàyàm (pàücàlã) khyàte 3 gãtibhede ca mediø . pa¤càrã + rasya laþ . 3 ÷àri÷çïkhalàyàm (pà÷àrachaka) trikàø .

#<pa¤càvaña># varaskañe bàlopavãte hàràø .

@<[Page 4198b]>@
#<pa¤càvattin># triø pa¤cadhà avattaü khaõóanamastyatra . pa¤cadhà khaõóite carvàdau à÷vaø ÷rauø 11019

#<pa¤càvayava># puø pa¤ca pratij¤àdayo'vayavàyasya . pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanàtmakàvayavapa¤cakayukte nyàyavàkye

#<pa¤càvastha># puø pa¤casu bhåteùu svakàraõeùu avasthà yasya . ÷ave pretadehe trikàø tasya dehàrambhakabhåtànàü svasvakàraõe layonmukhatvàt tathàtvam .

#<pa¤càvã># strã pa¤ca avayaþ ùaõmàsàtmakakàlà ghayo'syàþ ïãp . svàrdhavarùadvayapayaskàyàü strãgavyàü yajuø 1836 .

#<pa¤cà÷at># strã pa¤ca da÷ataþ parimàõamasyàþ niø . (pa¤cà÷a) 1 saükhyàbhede 2 tatsaïkhyànvite ca tataþ påraõe óañ . pa¤cà÷a tatsaïkhyàpåraõe triø striyàü ïãp . tamap pa¤cà÷attama tadarthe . sa'dhikaü yatra ÷atàdau óa . pa¤cà÷a pa¤cà÷adadhike ÷ate sahasre ca óini . pa¤cà÷in tatparimàõayukte . striyàü ïãp . svàrthe ka ñàù . pa¤cà÷ikà caurapa¤cà÷ikà ùañpa¤cà÷ikà ityàdi .

#<pa¤cà÷ãti># strã pa¤càdhikà a÷ãtiþ . ÷àø taø . (paücà÷ã) 1 saïkhyàbhede 2 tatsaükhyake ca .

#<pa¤càsya># puüstrãø pa¤caü vistãrõamàsyaü yasya . 1 siühe striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp . 2 siüharà÷au ca pa¤ca àsyànyasya . 3 pa¤cànane ÷ive 4 pa¤cavaktre rudràkùe ca .

#<pa¤cin># triø pa¤ca parimàõamasya óini . pa¤ca parimàõayukte aitaø bràø 3 . 318

#<pa¤cãkaraõa># naø apa¤ca pa¤càtmakàni kriyante anena pa¤can + cvi--kç--bhàve lyuñ . apa¤càtmakasya pa¤càtmakatàsampàdane vyàpasåbhede . pa¤cãkaraõantu àkà÷àdiùu pa¤casvekaikaü dvidhà samaü vibhajya teùu da÷asu bhàgeùu madhye pràthamikàn pa¤ca bhàgàn pratyekaü caturdhà samaü vibhajya teùàü caturõàü bhàgànàü svasvadvitãyàrdhabhàgaü parityajya bhàgàntareùu saüyojanam taduktaü %<dvidhà vidhàya caikaikaü caturdhà prathamaü punaþ . svasvetaradvitãyàü÷airyojanàt pa¤ca pa¤ca te>% vedàntasàraþ .

#<pa¤cãkçta># triø pa¤cãkç--karmaõi kta . pa¤càtmakatàkaraõena utpàdite %<apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmaïgaü bhogasàdhanam>% vedàntaparibhàùà .

#<pa¤cedhmãya># puø pa¤cabhiridhmabhiþ nirvçttaþ cha . pa¤cedhmasàdhye homabhede taittiø 93 . 7 %<ràtrau ni÷àyàü pa¤cedhmãyena ca>% àpantambaþ .

#<pa¤cendra># triø pa¤ca indràõyo devatà asya aõ tasya %<dvigorluganapatye>% pàø luki %<luk taddhitataluki>% pàø upasarjana strãpratyayasya luk . indràõãpa¤cakadevatàke haviràdau .

#<pa¤cendriya># naø saüj¤àtvàt karmaø . indriyapa¤cake indriya÷abde dç÷yam . tacca j¤ànendriyapa¤cakaü karmendriyapa¤cakaü ca .

#<pa¤ceùu># puø saüj¤àtvàt karmaø . kàmasya 1 bàõapa¤cake kàlikàpuø 2013 dç÷yam . upayama÷abde 1269 pçø ukte vivàhàdau varjye 2 cauràdipa¤cake . pa¤ca iùavo'sya . 3 kàmadeve halàø .

#<pa¤copacàra># puø saüj¤àtvàt karmaø . gandhàdinaivedyànteùu pa¤casu 1 påjàïgeùu upacàra÷abde 1204 pçø dç÷yam . pa¤ca upacàrà yatra . 2 pa¤copacàràïge påjanàdau triø .

#<pa¤copaviùa># naø saüj¤àtvàt karmaø . %<snuhyarkakaravãràõi làïgalã viùamuùñikà . eta nyupaviùàõyàhuþ pa¤ca pàõóitya ÷àlinaþ>% ràjaniø ukteùu pa¤casu snuhyàdiùu upaviùeùu .

#<pa¤coùman># puø saüj¤àtvàt karmaø . %<bhaumàpyàgneyavàyavyàþ pa¤coùmàõaþ sanàbhasàþ . tattadàhàravaþ svàn svàn pàrthivàdãn pacantyamã>% sàrakauø ukte àhàrapàcake dehasthàgnipa¤cake .

#<pa¤codana># puø pa¤cadhà vibhaktaþ odanaþ . pa¤càïgulibhiþ pa¤cathà vibhakte odane . %<pa¤caudanaü pa¤cabhiraïgulibhirdarvyoddhara pa¤cadhaitamenam>% athaø 7 . 14 . 7 tasya viniyoga÷ca taduttaratra mantreùu draùñavyaþ .

#<pa(pi)¤jara># puø naø paji (piji) và aran . 1 ÷arãràsthivçnde kaïkàle 2 vihaïgamàdibandhanasthàne naø amaraþ . 3 kaliyuge 4 gavàü nãràjanàvidhau ca sàrakaumudã . tataþ catu rayyoü saïkà÷àø õya . pà¤jarya tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<pa¤jaràkheña># puø pa¤caramivàkheñaþ . matsyadhàraõayantrabhede (polo) trikàø .

#<pa¤jala># puø paji--alac . kolakande ràjaniø .

#<pa¤ji(¤jã)># strã paji--in và ïãp . 1 såtrasàdhananàlikàyàü (pàüija) .

#<pa¤jikà># strã paü¤ji + svàrthe ka . pàõinãyasåtravçttibhede tithivàràdipa¤càïgavàdhikàyàü 2 patrikàyà¤ca ÷avdamàlà (pàüji) vàro harati duþsvapnaü nakùatraü pàpanà÷anam . tithirbhavati taïgàbhà thonaþ sàgarasaïgamaþ . karaõaü sarvatãrthàni ÷rutà cet %<dinapa¤jikà>% jyotiø . tatsåcakatvàt tasyàstathàtvam %<ñãkà nirantaravyàkhyà pa¤jikà padanaktikà>% hemacaø uktalakùaõe 3 vyàkhyànabhede ca 4 àyavyayasåcanàrthapatre ca 5 agramandhànthàü trikàø .

@<[Page 4199b]>@
#<pa¤jikàraka># triø pa¤jimàyavyayasåcakapatraü karoti kç--õvul . kàyasthe jañàdharaþ kç--ña . pa¤jãkaro'pyatra trikàø .

#<paña># gatau bhvàø paraø sakaø señ . pañati . apàñãt apañãt . papàña peñatuþ . ud + õic . unmålane utpàñayati .

#<paña># dãptau cuø ubhaø akaø señ . pàñayati te apãpañat ta . ava--chedane sakaø . avapàñayati chinattãtyarthaþ .

#<paña># veùñane adaø cuø ubhaø sakaø señ . pañayati te apapañat ta

#<paña># puø paña veùñane karaõe gha¤arthe ka . 1 vastre amaraþ strãtvamapi apañãkùepeõetyudàharaõadar÷anàt . 2 citrapañe mediø citralekhanapañasvaråpàdi devãpuø uktaü yathà %<pañasya lakùaõaü vakùye yathà sidhyanti sàdhakàþ . granthike÷avihãne tu ajãrõe samatantuke . asphuñite càcchidre sthalenaiva samàlikhet . yoginãråpiõã kàryà jayàdyai>% parivàrità . vçddhenaca bhavedvçddhovyàdhite vyàdhito bhavet . kuråpeõa kurupastu såkùmeõa såkùmatàmiyàt . lekhakasya tu yadråpaü citre bhavati tàdç÷am . ùañasyàü÷abhedacchedanàdiùu phalaü taddhàraõanakùatràdiphalaü ca vçø saüø 71 aø uktaü yathà
     %<vastrasya koõeùa vasanti devà narà÷ca pàr÷vànvada÷àntamadhye . ÷eùàstreya÷càtra ni÷àcaràü÷àstathaiva ÷ayyàsanapàdukàsu . lipte masãgomayakadamàdyai÷chinne pradagghe skuñite ca vidyàt . puùñaü nave'lpàlpataraü ca bhukte pàpaü ÷ubhaü và'dhikamuttarãye . rugràkùasà÷eùvatha vàsi mçtyuþ pu¤janma teja÷ca manuùyabhàge . bhàge'maraõàmatha bhogavçddhiþ pràlpeùu sarvatra vañantyaniùñam . kaïkaplavolåkakapotakàkakravyàdagomàyukharoùñrasarpaiþ . chedàkçtirdaighatabhàgagàpi puüsàü bhayaü mçtyusarma karoti . chatradhvajasvastikavardhamàna÷rãvçkùakumbhàmbujatoraõàdyaiþ . chedàkçti rnairçtabhàgagàpi puüsàü vidhatte nacireõa lakùmãm . prabhåtavastradà'÷vinã bharaõyathàpahàriõã . pradahyate'gnidaivate 3 praje÷vare 4 'rthasiddhayaþ . mçge tu måùakàdbhayaü vyasutvameva ÷àïkare 6 . punarvasau ÷ubhàgamastadagrabhe 8 dhanairyutiþ . bhujaïgame 9 vilupyate maghàsu mçtyumàdi÷et . bhagàhvaye 11 nçpàdbhayaü dhanàgamàya cottarà 12 . kareõa 13 karmasiddhayaþ ÷ubhàgamastu citrayà . ÷ubhaü ca bhojyamànile 15 dvidaivate 16 janapriyaþ . suhçvàti÷ca mitrabhe 17 purandare 18 'mbarakùayaþ . jalapluti÷ca nairçte 19 rujo jalàdhidaivate 20 . miùñamannamatha vi÷vadaivate 21 vaiùõave 22 bhavati netra÷emità . cànyalabdhimapi vàtave 23 vidurvàruõe 24 viùakçtaü mahadbhayam . bhàdrapadàsu bhayaü salilotthaü tatparatra 26 ca bhavetsutalabdhiþ . ratnayutiü kathayanti ca pauùõe 27 yo'bhinavàmbaramicchati bhoktum . vipramatàdatha bhåpatidattaü yacca vivàhavidhàvapi labdham . teùu guõaiþ rahiteùvapi bhoktuü nåtanamambaramiùñaphalaü syàt . bhoktuü navàmbaraü ÷astamçkùe'pi guõavarjite . vivàhe ràjasammàne bràhmaõànàü ca sammate>% . 3 piyàlavçkùe puø mediø 4 puraskçte triø vi÷vaþ . 5 chadiùi (càla) bharataþ

#<pañ># naø pañaveùñane--kvip . pàdabandhane ùaóvã÷a÷abde dç÷yam .

#<pañaka># naø paña--bàø vun . ÷ivite ÷abdamàlà .

#<pañakàra># triø pañaü karoti kç--aõ . tantuvàye

#<pañakuñã># strã pañanirmità kuñã ÷àø taø . pañamaye gçhe (tàüvu) hemacaø . pañagçhàdayo'pyatra

#<pañaccara># naø pañyate àveùñyate paña--ati, bhåtapårvaü pañat pañat + carañ . 1 jãrõavastre . pañadiva veùñita iva carati cara-- ac . 2 caure puø amaraþ .

#<pañat># avyaø . 1 avyaktànukaraõa÷abdabhede tataþ óàci ñilope dvitve pañapañàkaroti . iti ÷abdasattve tu na óàc pañaditi karotãtyeva . 2 pañe pañaccara÷abde dç÷yam .

#<pañatka># puø pañadiva veùñita iva kàyati kai--ka . caure tasya kandhà taø napuüsakatà cihaõàø asya àdyudàttatà .

#<pañamaõóapa># puø pañanirmito maõóapaþ (tàüvu) khyàte vastragçhe

#<pañamaya># naø paña + pràcurye mayañ . 1 pracurapañanirmite gçhe (tàüvu) 2 ÷àñyàü trikàø .

#<pañara># triø paña--bàø aran pañaü ràti rà--ka và . 1 gati ÷ãle 2 vastradàyake ca tataþ gauràø striyàü ïãù .

#<pañaraka># puø pañara + saüj¤àyàü kan . gundravçkùe ràjani0

#<pañala># naø paña--veùñane kalac . 1 chadiùi (càla) amaraþ 2 netrarogabhede ca 3 piñake 4 paricchade 5 tilake 6 samåhe ca mediø . 7 dçùñeràvarake (cakùerapàtà) . netrarogabheda÷ca akùipañala÷abde 43 pçø uktaþ %<tejo jalà÷ritaü bàhyaü teùvanyat pi÷ità÷ritam . medastçtãyaü pañalamà÷ritaü tvasthi càparam . pa¤camàü÷asamaü dçùñesteùàü bàhulyamiùyate>% . 8 tantràü÷abhede ca . chadiùi asya strãtvamapi gauràø ïãù . hemacaø 9 vçkùe (vçnte) ca ÷abdaratnàø .

#<pañalaprànta># puø 6 taø . gçhacchadiùo'ntabhàge (chàüci) iti prasiddhe nãdhre amaraþ .

#<pañavàpa># puø paña upyate'tra vapa--àdhàre gha¤ . vastramayagçhe trikàø .

@<[Page 4200b]>@
#<pañavàsa># puø pañanirmitaþ vàsaþ . 1 vastramayagçhe (tàüvu) 2 ÷àñyà¤ca ÷abdaratnàø . pañaü vàsayati surabhãkaroti vàsi-- aõ upaø saø . 3 vastrasurabhãkàrake dravyabhede . tadvidhànaü vçø saüø 120 aø yathà %<tvagu÷ãrapatrabhàgaiþ såkùmailàrdhena saüyutai÷cårõaþ . pañavàsaþ pravaro'yaü mçgakarpårapravandhena>% . svàrthe ka vàsi--õùul và . pañavàsako'pyatra amaraþ .

#<pañaùe÷man># naø pañanirmitaü ve÷ma . pañamaõóape (tàüvu)

#<pañaha># puø ùuø ardharcàø . pañena hanyate hana--óa, paña ityevaü ÷abdaü jahàti và hà--và óa . 1 óakkàyàdye amaraþ 2 samàrambhe puø paña--bàø aha . 3 hiüsane ÷abdaratnà0

#<pañàka># puüstrãø paña--àka . 1 khage ujjvaladaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 patàkàyàü strã ÷abdaraø .

#<pañàlukà># strã paña ivàlati ala--bàø uka . jalaukàyàü trikàø .

#<pañi(ñã)># strã paña--in và ïãp . 1 pañabhede 2 kumbhikàvçkùe ca 3 vàgulau mediø svàrthe ka . pañikà tatràrthe yavayikàyàü (pardà) trikàø .

#<pañiman># puø pañorbhàvaþ pçthvàø imanic óidvadbhàvaþ . pañutve da÷atve .

#<pañiùñha># triø ati÷ayena pañuþ iùñan . ati÷ayena pañau ãyasun pañãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<pañãra># naø paña--ãran . 1 càlanyàm 2 målake 3 kedàre mediø 5 vaü÷asàre 6 khadire 7 udare 8 kandarpe 9 andane ca %<paripãtapañãrarasairalasaþ>% sàø daø ñãø 10 ucce 11 ramaõãye cya triø ÷abdaratnàø .

#<pañu># naø paña--un . 1 chatràyàü 2 labaõe ca mediø 3 pàü÷ulabaõe ratnamàø . 4 pañole puø amaraþ 5 pañolapatre naø vi÷vaþ . 6 kàõóãralatàyàü 7 kàravelle 8 corake puø ràjaniø . 9 dakùe 10 nãroge 11 cature triø mediø . 12 tãkùõe 12 sphuñe triø hemacaø 14 niùñhure triø jañàø . 15 dhårte trikàø . guõavacanatvàt striyàü ïãp . tataþ bhàve aõ pàdava naø tva pañutva tal pañutà strã dakùatàyàm .

#<pañuka># puø pañu--saüj¤àyàü kan . pañole ÷abdaratnàø .

#<pañukalpa># triø ãùadånaþ pañuþ pañu + kalpap . ãùadåne pañau

#<pañujàtãya># triø pañuprakàraþ pañu + prakàre jàtãyar . pañuprakàre .

#<pañutçõaka># naø pañu labaõaü tadiva tçõasasya kap . labaõàóhyatçõayukte tçõadrumabhede ràjaniø .

#<pañutrikà># strã pañu patramasyàþ kap ataittvam . kùudraca¤cukùupe ràjaniø .

#<pañuparõã># strã pañåni parõànyasyàþ jàtitvàt ïãù . svarõakùãriõãvçkùe amaraþ kap kàpi ataittvam . pañuparõikàpyatra kùãriõãvçkùe

#<pañuråpa># triø pra÷astaþ pañuþ pañu + pà÷astye khyap . ati÷ayadakùe ràjaniø .

#<pañu÷a># puø ràkùasabhede màø vaø 284 aø .

#<pañusa># puø ràjabhede harivaüø 117 aø .

#<pañoñaja># naø paña iva uñàt målàt jàyate jana--óa . chatràke ÷abdaratnàø tasya målataeva vastratulyatvàttathàtvam .

#<pañola># puø paña--olac . svanàmakhyàte 1 latàbhede 3 vastrabhede naø mediø . tallatàyà målàdiguõàþ pañolasya bhavenmålaü virecanakaraü sukhàt . nàlaü ÷leùmaharaü, patraü pittahàri phalaü punaþ . doùatrayaharaü proktaü tadvattiktà pañolikà bhàvapraø uktàþ . %<pañolapatraü pittaghnaü dãpanaü pàcanaü laghu . snigdhaü vçùyaü tathoùõa¤ca jvarakàsakçmipraõut . pañolaü kaphapittàsçgjvarakuùñhavraõàpaham . visarpanayanavyàdhitridoùagaranà÷anam . pañolaphalaka¤ceti ki¤cidguõàntarà vubhau>% ràjavallabhaþ .

#<pañolaka># puø pañolamiva kàyati kai--ka . ÷uktau ÷abdamàlà tasyàþ pañolaphalàkàratvàt tathàtvam .

#<pañolàdi># puø cakradattokte kaùàyabhede %<pañolaü candanaü mårvà tiktà pàñhàmçtàgaõaþ . pitta÷leùmàrudhicchardi jvarakaõóåvinnàpahaþ>% .

#<pañolàdyaghçta># puø cakradattokte ghçtabhede yathà %<pañolaü kañukàü dàrvãü nimbaü vàsàü phalatrikam . duràlabhàü parpañakaü tràyantã¤ca palonmitàm . prasthamàmalakànà¤ca kvàthayellalvane'mbhasi . pàda÷eùe rase tasmin ghçtaprasthaü vipàcayet . kalkairbhånimbakuñajamustayaùñyàhvacandanaiþ . sapippalãkaistatsiddhaü cakùuùoþ ÷uklayorhitam . ghràõakarõàkùivartmatvagsukharogavraõàpaham . kàmalàjvaravãsarpagaõóamàlàharaü param>% .

#<pañolã># strã apakçùñaþ pañolaþ ïãù (jhiïgà) khyàtàyàü satàyàm svàrthe ka . tatraivàrthe mediø pañola÷abde tadguõàdi dç÷yam .

#<pañña># naø paña--kta neñ ña và tasya nettvam . 1 nagare 2 catuùpathe 3 bhåmyàdikaragrahaõalekhyapatre (pàññà) 4 pãñhe 5 phalake (óhala) 6 ràjasiühàsane 7 uttarãyavastre 8 kauùeye (re÷ama) 9 peùaõapàùàõe puø mediø 10 vraõàdãnàü pratikàràrthatandhanavastre (pañã) svàrthe ka . paññaka tatràrthe siühàsanaråpapaññalakùaõaü vçø saüø 49 aø uktaü yathà %<vistara÷o nirdiùñaü paññànàü lakùaõaü yadàcàryeþ . tatsaïkùepaþ kriyate mayàtra sakalàrthasampannaþ . paññaþ ÷ubhado ràj¤àü madhye'ùñàvaïgalàni vistãrõaþ . sapta narendramahiùyàþ ùaó yuvaràjasya nirdiùñaþ . caturaïgulavistàraþ paññaþ sainàpaterbhabati madhye . dve ca prasàdapaññaþ pa¤caite kãrtitàþ paññàþ . sarve dviguõàyàmà madhyàdardhena pàr÷vavistãrõàþ . sarve ca ÷uddhakà¤canavinirmitàþ ÷reyaso vçddhyai . pa¤ca÷ikhã bhåmipatestri÷ikho yuvaràjapàrthivamahiùyoþ . eka÷ikhaþ sainyapateþ prasàdapaññã vinà ÷ikhayà . kriyamàõaü yadi patraü sukhena vistàrameti paññasya . vçddhijayau bhåmipatestathà prajànàü ca sukhasampat . jãvitaràjyavinà÷aü karoti madhye vraõaþ samutpannaþ . madhye sphuñitastyàjyo vighnakaraþ pàr÷vayoþ sphuñitaþ . a÷ubhanimittotpattau ÷àstraj¤aþ ÷àntimàdi÷edràj¤aþ . ÷astanimittaþ pañño nçparàùñravivçddhaye bhavati>% . asya puüstvamapi

#<paññaja># naø paññàt jàyate jana--óa . (re÷amã) kauùeyavastrejañà0

#<paññadevã># strã paññe siühàsane sthità tadarhà bà devã . (pàñaràõã) siühàsanayogyàyàü kçtàbhiùekàyàü ràjapatnyàü ràjaniø paññaràj¤ãtyapyatra .

#<pañña(tta)na># naø paña(ta)nti janà yatra paña--pata, và tanan neñ . pradhànanagare .

#<paññaraïga># naø paññaü rajyate'nena ranja--karaõe gha¤ . (vakam) iti khyàte padàrthe lyuñ . paññara¤janamapyatra ràjaniø .

#<pañña÷àka># puø karmaø . (nàlità) 1 ÷àkabhede (pàña÷àka) iti khyàte 2 ÷àkabhede ca %<pañña÷àkastu nàóãko nàóã÷àka÷ca saþ smçtaþ . nàóãko raktapittaghno viùñambhã vàtakopanaþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<paññàra># puø paññamçcchati ç--aõ upaø saø . de÷abhede tato dhåmàø bhave'rthe vun . paññàraka tadde÷abhave triø .

#<paññàrhà># strã paññe ràjasiühàsane arhà vàsàrhà . paññadevyàü ràjaniø .

#<paññikà># strã kùudraü paññaü paññã hrasvàrthe kan kàpi ataittvam paññãva kàyati kai--ka và . loghrabhede vàcaspatiþ .

#<paññikàkhya># puø paññikàmàkhyàti svaråpeõa à + khyà--ac . raktalodhre (pàñiyàlàlodha) amaraþ .

#<paññikàlodhra># puø karmaø . raktalodhre bhàvapra0

#<paññila># puø pañña + astyarthe ilac . påtikaraje jañàø .

#<paññi÷a(sa)># puø astrabhede amaraþ . tallakùaõaü hemà0pariu÷anamoktaü yathà
     uktaü nàlasåryakaü paññisavidhirvakùyate . vatsa! nibodha trihastaþ sàrdhatrihasta÷caturhasta÷ceti ÷reùñhamadhyamàdhamànàü daõóastrividhaþ . kartçyogyamukho gràhyànàho bhavet . daõóa÷càùñàviü÷atipalo nikçùño madhyama÷catustriü÷atpalaþ ÷reùñha÷catvàriü÷atpalaþ . yathà kuntapramàõenopayoga stathàsyàpi draùñavyaþ . tathà såryacandrasadç÷àkàraü ùoóa÷àïgulavistàraü tãkùõadhàrànvitaü dvàtriü÷atpalaü patraü bhavati . tasyàrà vaóaïgulàþ . ko÷aþ saptàïgulaþ tasya pa¤capalaü tasyànuyogataþ saüpra÷liùyakãlàbhyàmeva ko÷o bhavet tadàrayà dçóhasamanvitayà . agrakalpaþ sudçóhaþ sataidç÷yamatsyàdàràmålamànàddvyagulonnataþ daõóaþ kàryaþ . ekàïgulàsyà syàdàrà ùaóaïgulànàhà daõóamåle càrpità saphalàsyàsamucchrayàt . phalavistàromadhye bhayet . sama÷ca bhavet pà÷adhàraõastripalagauravo dvyaïgula÷ca ko÷o målapàr÷vo dçóhàràsyàt . dhàràyà vitànàrthaü munerapi balàrthaü ca målaü rakùecca sudçóhàrthamàràbalena yuktaü ko÷a madhye suviddhajàràyàü yathà dçùñaü kuõóalàgraü yathàyogaü gra nàgapà÷adhàrakaü munide÷àdupari vandhàdhànamukhasamanvitaü bhavet . àràgataü samyakpa¤càïgulàyataü sumçùñaü dçóàpàïgaü ca syàt . tathaiva càùñapalasamanvitaü chedàïgakalpakaraõamåla kalpaü vidyàt bhavati càtra ÷lokàþ . pràdhànyaü paññisànàü syàcchedyayogavidhànataþ . madhyamaü caiva lakùyeùu nãcaü caivàdhameùu ca . mi÷rayogena mi÷raü myàddaõóa÷coktàyataþsmçtaþ . vij¤àyaiva yatheùñàni ÷astràõãha prayojayet

#<paññã÷a(ma)># parñã ÷yati syati và ÷o--tanåkaraõe ùo--antakarmaõi và ka . paññi÷àstre harivaüø 18 4 aø udàø .

#<paññolikà># strã paññàlikà + pçùoø . (pàññà) khyàte bhåmikaragrahaõavyavasthàpake patrabhede trikàø .

#<pañha># likhitàkùaravàcane bhvàø paraø sakaø señ . pañhati apàñhãt apañhãt papàñha peñhataþ . pañhitavyaü pàñhyaü pàñhaþ pañhanam

#<pañhama¤jarã># strã ÷rãràgasya caturtharàgiõyàm . %<viyoginã kàntavitãrõapuùpàü srajaü vahantãü vapuùà'timugdhà . à÷vàsyamànà priyayà ca sakhyà vidhåsaràïgã pañhama¤jarãyam>% saïgãø dàø tadabhimàninã svaråpamuktam .

#<pañhasama¤jarã># strã ràgiõãbhede halàø .

#<pañhi># strã pañha--in . 1 pañhane pàñhe dhàtunirde÷e ik . 2 pañhadhàtau puø .

#<paóa># gatau bhvàø àø sakaø señ idit . paõóate apaõóiùña papaõóe paõóà . paõóitaþ .

@<[Page 4202b]>@
#<paóa># saühatã (rà÷ãkaraõe) cuø ubhaø sakaø señ . paõóayati te apipaõóat--ta . idit paõóyate .

#<paógçbhi># puø asurabhede çø 10 . 49 . 5 bhàùye tathàrtha tà dç÷yà

#<paóvã÷a># naø 1 pàdavandhane 2 tadyomyadàmani ca çø 1162 . 14 bhàø dç÷yam .

#<paõa># vyavahàre (krayavikrayàdau)stutau ca bhvàø àø sakaø señ . devane akaø arcane niùaõñuþ . smàrthe àya và stutau paraø paõàyati te paõate vyavahàre tu ùaõàyati ityeka . àrdhadhàtuke asmàt và àya . apaõàyãt apaõàyiùña apaõiùña . krayavikrayàrthe ca asya karmaõi ÷eùatvena vivakùite ùaùñho tasyà÷ca na samàsaþ ÷atasya ùaõàyate %<vyavahçpaõoþ samarthayoþ>% pàø dyåteø krayavikrayavyavahàre cànayostulyàtrarthatà ÷atasya paõanam . stutau tu samàsaþ bàhmaõapaõam siø kauø pratyayàntatvàt bhàve a paõàyà .

#<paõa># puø paõa--karmaõi %<nityaü paõaþ parimàõe>% pàø ap . 1 karùamitatàmre %<tàmrikaþ kàrùikaþ paõaþ>% yàj¤aø %<a÷ãtibhirvaràñakaiþ paõa ityabhidhãyate>% bhaviùyatpuø uktevu 2 a÷ãtivaõañakeùu %<varàñakànàü da÷akadvayaüø yat sà kàkiõã tya÷ca paõa÷catasraþ>% lãlàø . bhàve ap 3 nirve÷e 4 bhçvau 5 dyåte glahe (vàji) 6 målye 7 dhane ca 8 kàrùàpaõe 9 krayya÷àlàyàm 10 vyavahàre mediø kartari ac . 11 krayavikrayàdikàrake triø 12 ÷auõóike puø jañàø àdhàre ap . 12 gçhe ÷abdamàlà 14 viùõau puø %<pràõadaþ praõavaþ paõaþ>% viùõusaø paõatirvyavahàràrthaþ tatkurvan paõaþ %<sarvàõi råpàõi vicintya dhãronàmàni kçtvàbhivadan ya àste>% iti ÷ruteþ puõyàni karmàõi sagçhyàdhikàribhyastatphalaü prayacchan lakùaõayà và paõaþ bhàø .

#<paõagranthi># puø paõasya krayavikrayàdergranthiþ sambandho'tra . haññe hàràø .

#<paõana># naø paõa--bhàve lyuñ . 1 vikraye ÷abdaratnàø . 2 krayàdau

#<paõaphara># naø %<paõapharaü dvitãyàùña pa¤camaikàda÷aü smçtam>% jyoø taø ukte lagnàt dvitãyapa¤camàùñamaikàda÷asthàne

#<paõabandha># puø 6 taø . glahe (huóa) ràjaniø niyamavi÷eùa bandhane . yadi bhavànidaü kuryàt tarhi idamahaü bhavate dàsyàmãtisamayakaraõaü paõabandhaþ manoramà

#<paõava># puüstrãø paõaü stutiü vàti và--ka . pañahe dviråpakoùaþ

#<paõasa># puø paõa--karmaõi asac . kreyadravye uõàdikoùaþ

@<[Page 4203a]>@
#<paõa(na)sya># arcane nighaø bhvàø paraø señ . paõa(na)syati apaõa(na)syãt .

#<paõàïganà># strã paõa--karmaõi ap karmaø . paõyàïganàyàü ve÷yàyàü hemacaø paõastrãprabhçtayo'pyatra strã .

#<paõàyà># strã paõa--àya--bhàve a . 1 krayavikrayavyavahçtau 2 stutau 3 dyåte ca jañàdhaø .

#<paõàyita># triø paõa--khàrthe àya--kta . 1 stute àyàbhàvapakùe paõitamapyatra amaraþ 2 krãte 3 vikrãte 4 vyavahçte ca

#<paõàdi># naø 6 taø . varàñake kapardake trikàø .

#<paõi># strã paõa--àdhàre in . 1 viùaõau paõyavãthikàyàm ujjvaladattaþ . dhàtunirde÷e ik . 2 paõadhàtau pu0

#<paõin># triø vyavahàro dyåtaü stutirvà paõaþ astyarthe ini . 1 krayàdivyavahàrayukte 2 stutiyukte ca 3 çùibhede puø . tasyàpatyam aõ %<gàthividathãtyàdi>% pàø na ñikopaþ . pàõina tasyàpatye yåni tataþ i¤ pàõiniþ .

#<paõóa># puø naø . paõa--óa tasya nettvam . 1 klãve 2 niùphale tri vi÷vaþ 3 vedojjvalàyàü buddhau strã bhàguriþ tasyàþ stutyatvàt tathàtvam .

#<paõóaka># puø sàvarõimanoþ putramede harivaüø 7 aø .

#<paõóàpårva># naø paõóaü phalàsàdhanamapårvam . vastutaþ kalasàdhanàyogye phalànupahite 1 dharmàdharmàtmake'dçùñe yathà sandhyàyandanàderabhàve duradçùñaü jàyate sandhyàdervandane tu tasyànutpattyà phalànupahitaü duradçùñaü na÷yatãti tatpaõóàpårvamiti prãmàüsàmatasiddham 2 phalànàpàdake adçùñabhede . gurubhiþ kàryatvenàpårve eva vidheþ ÷aktiþ svãkçtà na kala¤jaü bhakùavedityàdiniùedhe kala¤jabhakùaõàbhàvaviùayakaü kàrya mityanvayavodha÷ca svãkçtaþ . taccàpårvaü na ki¤cit phalajanakamiti sthitam . nyàyanaye tu paõóàpårvaü nàïgãkriyate sidhyarthastu iùñasàdhanatàj¤ànàghãnakçtisàdhyatvameva itya¤ca vi÷vajità yajeta ityàdau yatra phalaü na ÷råyate tatràpi svargaþ phalaü kalpyate yathoktaü siø muktàø nanvaharahaþ sandhyàmumàsãtetyàdau iùñànutpatteþ pravçttiþ katham na càrthavàdikaü brahmalokàdi pratyavàyàbhàvã và phalamiti vàcyam tathà sati kàmyatve nityatvahànyàpatteþ kàmanàbhàve'karaõapatte÷ca ittha¤ca phala÷rutistatràrthavàdamàtramiti cenna grahaõa÷ràddhàdau nityatvakàmyatvayorapyavirodhàt . na ca kàmanàbhàve'karaõàpattiþ trikàlastavapàñhàdàviva kàmanàsaóàvasyaiva kalpanàt . nanu bedabodhakàrthyatàj¤ànàt pravçttiþ sambhavatãti cenna iùñasàdhanatàj¤ànaü vinà tàdç÷akàryatàj¤ànasahasreõàpi pravçtterasambhavàt . yadapi paõóàpårvaü phalamiti tadapi na kàmanàbhàve'karaõàpattestaulyàt . kàmanàkalpane tvàrthavàdikaphalameva ràtrisatranyàyàt kalpyatàmanyathà pravçttyanupapatteþ . tena %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate . anutpattiü tathà cànye pratyavàyasya manvate>% . evam %<sandhyàmupàsate ye tu satataü ÷aüsitavratàþ . vidhåtapàpàste yànti vrahmalokamanàmayam>% evam %<dadyàdaharahaþ ÷ràddhaü pitçbhyaþ prãtimàvahan>% ityàdikameva phalamastu . na ca pitçprãtiþ kathaü phalaü vyadhikaraõatvàditi vàcyam . gayà÷ràddhàdàviva udde÷yatvasambandhenaiva phalajanakatvasya kvacit kalpanàt . ataevoktaü %<÷àstradar÷itaphalamanuùñhàtarãtyutsarnaþ>% iti . pitéõàü muktatve tu svasya svargaphalaü yàvannityanaimittikànuùñhànasya sàmànyataþ svargaphalakalùanàt . paõóàpårvàrthapravçtti÷ca na sambhavati . ma hi tatsukhaduþkhàbhàvavat svataþ puruùàrthaþ, na và tatsàdhanam . pratyavàyànutpattau kathaü pravçttiriti cet . ittham yathà hi nityakçte pratyavàyàbhàvastiùñhati tadabhàve tadabhàvaþ . evaü pratyavàyàbhàvasya sattve duþsàmàvasattvaü tadabhàve tadabhàva iti yogakùemasàdhàraõaõaraõatayà duþkhapràgabhàvaü pratyapi suvacatvàt .

#<paõóita># puø paõóà vedojjvalà buddhirjàtàsya tàraø itac . ÷àstratàpayyaj¤e 1 biduùi . tasya buddherujjvalatva¤ca kàryabhedàdanumàtavyaü tadeva tasya lakùaõaü yathà %<pañhakà pàñakà÷caiva ye cànye ÷àstracintakàþ . sarve vyamaninã mårsvà yaþ kriyàvàn sa paõóitaþ>% màø vaø %<vidyàvinayasampanne bràhmaõe gavi hastini . ÷uni÷caiva ÷vapàke ca paõóitàþ samadar÷inaþ>% gãtà 2 sihlake puø mediø .

#<paõóitaka># puø 1 dhçtaràùñraputrabhede bhàø àø 6 aø . paõóita + svàrthe ka . 2 paõóita÷abdàrthe ca .

#<paõóitiman># puø paõóitatasya bhàvaþ dçóhàø imanic . pàõóitye

#<paõóraka># puø vàtaronayute païgau %<vidharmàõa÷ca pårvàhõe sandhyàkàle ca paõórakàþ>% màrkaø 31 aø . sàyaükàle strãnamane putrasya paõórakatà bhavatãtthuktam .

#<paõya># triø paõa--karmaõi yat . 1 vyavahartavye 2 vikreye ba amaraþø %<stutyarhetu na yat . kintu õyadeva pàõyam>% siø kauø . kambalena samàse'sya àdyudàttatà .

@<[Page 4204a]>@
#<paõyayoùit># strã karmaø . be÷yàyàm trikà0

#<paõyaviknaya÷àlà># strã 6 taø . (hàñacàlà) hañña÷àlàyàü halàø .

#<paõyavãthi># strã 6 taø . 1 vikreyadravyavikraya÷àlàyàü (hàñacàlà) 2 haññe ca . svàrthe ka . ùaõyavãthikà tatràrthe amaraþ .

#<paõya÷àlà># strã 6 taø . (hàñacàlà) hañña÷àlàyàm hemacaø .

#<paõyà># strã piõyà + pçùoø . piõyàyàü dviråpakoùaþ .

#<paõyàïganà># strã ve÷yàyàm hemacaø paõyastràdayo'pyatra .

#<paõyàjira># naø paõyasyàjiramiva . paõyasyàïganatulyasthàne haññe .

#<paõyàjãva># triø paõyamàjãvati à + jãva--aõ upaø saø . krayavikrayopajãbake baõigjane amaraþ .

#<paõyàjãvaka># naø paõyàjãvena baõijà kàyati kai--ka, à + jãva--õvul 6 taø và . 1 haññe 2 vaõiji ca trikàø .

#<paõyàndha># strã paõyamandhayati ac . tçõabhede ràjani0

#<pata># gatau adaø cuø umaø saka0, ai÷ye akaø señ . patayati--te apapatat--ta .

#<pata># ai÷ye diø àø akaø señ . patyate apatiùña . pete

#<pata># gatau bhvàø paraø saka0, ai÷ye akaø jvalàø señ . pataapaptat . papàta petatuþ . jbalàø pataþ pàtaþ . patitaþ patayati pàtayati . sani pitsati pàpatvate . adhaþsyandane akaø adhaþsaüyogànukåle saphaø narakaü patita ityàdi

#<pata># naø pata--ac . 1 puùñe jañàdharaþ . 2 patanakartari tri0

#<pataga># puüstrãø patan utplavan san gacchati gama--óa niø . khage amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pataïga># puüstrã patan utplavan gacchati óa niø . 1 khage amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 2 sårye puø 3 ÷alabhe (phaóiïga) kãñabhede 4 ÷àlibhede puø mediø 5 jalamadhåkavçkùe ràjaniø . 6 pàrade naø mediø 7 candanabhede naø ÷abdacaø . plakùadvãpasthe kùatriyasthànãye 8 varõabhede puø %<haüsapataïgordhàyanasatyàïgasaüj¤à÷catvàro varõàþ>% bhàgaø 5 . 2 . 07 ÷loø . utplavanena 10 patane ca pataïgara÷abde dç÷yam .

#<pataïgama># puüstrãø patan utplavan san gacchati gama--khac niø . õage striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pataïgara># puø pataïgaü patanenotplavanena gamanam pataïgaü tataþ astyarthe ra . utplavanena gatiyukte çø 6 . 4 . 2 bhàø .

#<pataïgà># puø a÷ve niõaõñuþ .

#<pataïgikà># strã pataïga + saj¤àyàü kan kàpi sataittvam . sadhumakùikàbhede amaraþ .

#<pataïgin># puø pataïga--utplavanena gamananamastyasya iti . khage striyàü nàntatvàt ïãp . harivaüø 20 aø udàharaõam .

#<pata¤cikà># strã dhanurjyàyàü ÷abdacaø .

#<pata¤cala># puø gotrapravartakarùibhede sa ca kàpyaþ . %<te pata¤calasya kàpyasya>% ÷ataø bràø 14 . 6 . 3 pata¤jala iti tatra pàñhàntaram . bahutve upakàø dvandve advandve pata¤jalà ityeva .

#<pata¤jali># puø patan a¤jalirnamasyatayà yasmin . 1 yogasåtrakàrake çùibhede gonardatãre tapasyataþ kasyacidçùera¤jalitaþ patite pàõinisåtrasya 2 bhàùyakàre tasya tathotpattrikathà ÷akandhvàø vàrtiø ÷ekharàdau dç÷yà . aya ca yoga÷àstrakàrakàt bhinna iti saralàyàmasmàbhiþ . samarthitam . anayorabheda iti pà÷càttyavaiyàkaraõàþ . bhedàbhedayoryuktatvàyuktatve ca sudhãrvirbhàvye . yãgamata¤ca sarvadar÷anasaügrahe pradar÷itaü yathà sàükhyapravacanàparanàmadheyaü manuvartamànànàü matasupanyasyate . tacca yoga÷àstraü pata¤jalipraõãtaü pàdacatuùñayàtmakam . tatra prathame pàde %<atha yogànu÷àsanamiti>% yoga÷àstràrambhapratij¤àü vidhàva %<yoga÷cittavçttinirodhaþ>% ityàdinà yogalakùaõamabhidhàya samàdhiü saprapa¤caü niradikùat bhagavàn pata¤jaliþ . dvitãye %<tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni kriyàyogaþ>% ityàdinà vyutyitacittasya kriyàyomaü yamàdãni pa¤ca bahiraïgàni sàdhanàni . tçtãye %<de÷abandhasittasya dhàraõà>% ityàdinà dhàraõàdhyàbasamàdhitrayamantaraïgaü saüyamapadavàcyaü tatràvàntaraphalaü vibhåtijàta¤ca . caturthe %<janmauùadhrimantratapaþsamàdhijàþsiddhayaþ>% ityàdinà siddhipa¤cakaprapa¤canapuraþsaraü paraü prayojanaü kaivalyam . pradhànàdãni pa¤caviü÷atitattvàni pràcãnànyeva sambhatàni ùaóviü÷astu parame÷varaþ kle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùaþ svecchayà nirmàõakàyamadhiùñhàya laukikavaidikasampradàyapravartakaþ saüsàràïgàre tapyamànànàü pràõabhçtàmanugràhaka÷ca . nanu puùkarapalà÷avannirlepasya tasya (puruùasya) tàpaþ kathamupapadyate yena parame÷varogyà'nugràhakatayà kakùãkriyate iti ceducyate tàpakasya rajasaþ satvameva tapyaü buddhyàtmanà pariõamate iti satve paritapyamàne tamova÷ena tadabhedàvagàhã puruùo'pi tapyata ityucyate . taduktamàcàryaiþ %<satvaü tapyaü buddhibhàvega vçttaü bhàvàste và ràjasàstàpakàste . tappàbhedagràhiõã tàmasã yà vçttistasyàü tapya ityukta àtmeti>% . tadbhàùye vyàsenàpyuktam %<apariõàminã hi moktç÷aktirapratisaükramà ca påriõàminyarthe pratisaükrànte ca tadvçttimanumavatãti>% . bhoktç÷aktiriti cicchaktirucyate sà càtmeva pariõàminyarthe buddhisatve pratisaükrànte ca prativimbite tadvçttimanubhavatãti buddhau prativimbità sà cicchaktirbuddhicchàyàpattyà buddhivçttyanukàravatãti bhàvaþ . tathà ÷uddho'pi puruùaþ pratyayaü bauddhamanupa÷yati tamanupa÷yaünnatadàtmàpi tadàtmaka iva pratibhàsata iti . itthaü tapyamànasya puruùasyàdaranairantaryadordhakàlànubandhiyamaniyamàdyaùñàïgayogànuùñhànena parame÷varapraõidhànena ca satvapuruùànyatàkhyàtàvanupaplavàyàü jàtàyàmavidyàdayaþ pa¤ca kle÷àþ samålakàùaü kaùità mavanti ku÷alàku÷akhà÷ca karmà÷ayàþ samålathàtaü hatà bhavanti . tata÷ca puruùasya nirlepasya kaivaõyenàvasthànaü kaivalyamiti siddham . tatra %<atha yogànu÷àsasasiti>% prathamasåtreõa prekùàvatpravçttyaïgaü viùayaprayojanasambandhàdhikàriråpamanubandhacatuùñayaü pratipàdyate . atràtha÷abdo'dhikàràrthaþ svãkriyate (itaþparaü tasyàrammàrthakatà mahatà prabandhena samarùità tatra dç÷yà) tadamàùi vyàsabhàùye %<athetyayamadhikàràrthaþ prayujyate>% iti yogasåtravivaraõe ca tadvyàtvakhyau vàcasmatiþ %<tasmàdayamatha÷avado'dhikàradyotako maïgalàrtha÷ceti siddhamiti>% . baditthamasusyàtha÷abdasyàdhikàràrthasvapakùe ÷àstreõa praståyamànasya yogasyopavarõanàt samasta÷àstratàtparyavyàkhyànena ÷àstrasya sukhatobodhapravçttiràstàmityupapannam . manu %<hiraõyagarbho yogasya vaktà nànyaþ puràtanaþ>% iti yàj¤avalkyasmçteþ pata¤jaliþ kathaü yogasya ÷àsiteti cedaddhà ataeva tatra tatra puràõàdau vi÷iùya yogasya viprakãrõatayà durgràhyàrthatvaü manyamànena bhagavatà kçpàsindhunà phaõipatinà sàraü sa¤jighçõuõà anu÷àsanamàrabdhaü na tu sàkùàcchàsanam . yadàyamatha÷abdo'dhikàràrthaþ tadaivaü vàkyàrthaþ sampadyate yogànu÷àsanaü ÷àstragadhikçtaü veditavyamiti . tatra ÷àstre vyutpàdyamànatayà yogaþ sasàdhanaþ saphalo viùayaþ tadvyutpàdanamavàntaraphalaü vyutpàditasya yogasya kaivalyaü paramaprayojanam . ÷àstrayogayoþ pratipàdyapratipàdakabhàvasakùaõaþ sambandhaþ, yogasya kaivalyasya ca sàdhyasàdhanabhàvasakùaõaþ sambandhaþ sa ca ÷rutyàdiprasiddha iti pràgevàvàdiùam . mokùamapekùamàõàþ ÷ravaõàdhikàriõa ityarthasiddhas . na càthàtã bahmajij¤àsetyàdàvivàdhikàriõo'rthataþ siddhirà÷aïkanãyà tatràtha÷abdenànantaryàbhidhàne praõõàóikayà adhikàrisamarpaõasiddhàvàrthikatva÷aïgànudayàt . ataevoktaü %<na ÷rutipràpte prakaraõàdonàmavakà÷aþ>% iti . asyàrthaþ yatra hi ÷rutyà artho na labhyate tatraiva prakaraõàdayo'rthaü samarpayanti netaratra . yatra tu ÷abdàdevàrthasyopalambhaþ tatra netarasya sambhavaþ ÷ãghrabodhinyà ÷rutyà bodhite'rthe tadviruddhàrthaü prakaraõàdi samarpayati ayiruddhaü và . na prathamaþ viruddhàrthabodhakasya tasya bàdhitatvàt . na caramaþ vaiyarthyàttadàha %<÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàye pàradaurbalyamarthaviprakarùàditi>% %<vàdhikaiva ÷rutirnityaü samàkhyà bàdhyate sadà . madhyamànàü tu bàdhyatvaü bàdhakatvamapekùayà>% iti ca tasmàdviùayàdisattvàdbrahmavicàraka÷àstravadyogànu÷àsanaü ÷àstramàrambhaõãyamiti sthitam . nanu vyutpàdyamànatayà yoga evàtra prastuto na ÷àstramiti cet satyaü pratipàdyatayà yogaþ pràdhànyena prastutaþ sa ca tadviùayeõa ÷àstreõa pratipàdyata iti tatpratipàdane karaõaü ÷àstraü karaõagocara÷ca kartçvyàpàro na karmagocaratàmàcarati . yathà chetturdevadattasya vyàpàrabhåtamudyamananipàtanàdi karma karaõabhåtapara÷ugocaraü na karmabhåtavçkùàdigocaraü tathà ca vaktuþ pata¤jaleþ pravacanavyàpàràpekùayà yogavipayasyàdhikçtatà karaõasya ÷àstrasya, abhighànavyàpàràpekùayà tu yogasyaiveti vibhàgaþ . tata÷va yàga÷àstrasyàrambhaþ sambhàvanàü bhajate atra càmu÷àsanãyo yoga÷cittavçttinirodha ityucyate . nanu yujiryoga iti saüyogàrthatayà paripañhitàt yuje rniùpanno yoga÷abdaþ saüyogavacanaeva syànna tu nirodhavacanaþ . ataevoktaü yàj¤avalkyena %<saüyogo yoga ityukto jãbàtmaparamàtmanoþ>% iti tadetadvàrtaü jãvaparayoþ saüyoge kàraõasyànyatarakarmàderasambhavàdajasaüyogasya kaõabhakùàkùacaraõàdibhiþ pratikùepàcca . mãmàüsakamatànusàreõa tadaïgãkàre'pi nityasiddhasya tasya sàdhyatvàbhàvena ÷àstravaiphalyàpatte÷ca dhàtånàmanekàrthatvena yujeþ samàdhyarthatvopapatte÷ca . taduktam %<nipàtà÷copasargà÷ca dhàtava÷ceti te trayaþ . anekàrthàþ smçtàþ sarve pàñhasteùàü nidar÷anamiti>% ataeva kecana yujiü samàghàvapi pañhanti (yuja samàdhàviti) . nàpi yàj¤avalkyavacanavyàkopaþ tatrasthasyàpi yoga÷abdasya samàdhyarthatvàt . %<samàdhiþ samatàvasthà jãvàtmaparamàtmanoþ . brahmaõyeva sthitiryà sà samàdhiþ pratyagàtmanaþ>% iti tenaivoktatvàcca . taduktaü bhagavatà vyàsena %<yogaþ samàdhiriti>% . yadyevamaùñàïgayoge caramasyàïgasya samàdhitvamuktaü pata¤jalinà yamaniyamàsanapràõàyàmapatyàhàradhyànadhàraõàsamàdhayo'ùñàïgàni yogasyeti . na càïgyevàïgatàü gantusutsahate upakàryopakàrakabhàvasya dar÷apårõamàsaprayàjàdau bhinnàyatanatvenàtyantabhedàdataþ samàdhirapi na yoga÷abdàrtho yujyata iti cettanna yujyate vyutpattimàtràbhidhitsayà tadevàrthamàtranirbhàsaü svaråpa÷ånyamiva samàdhiriti niråpitaca ramàïgavàcakena samàdhi÷abdenàïgino yogasyàbhedavivakùayà vyapade÷opapatteþ . na ca vyutpattibalàdeva sarvatra ÷abdaþ pravartate tathàtve gacchatãti gau riti vyutpatteþ tiùñhan gaurna syàt nacchato devadattasyau syàt pravçttinimitta¤ca pràguktameva cittavçttinirodha iti taduktam %<yoga÷cittavçttinirodhaþ>% iti . nanu vçttãnàü nirodha÷cedyogo'bhimatastàsàü j¤ànatvenàtmà÷rayatayà tannirodho'pi pradhvaüsapadavedanãyastadà÷rayo bhavet pràgabhàvapradhvaüsayoþ pratiyogisamànà÷rayatvaniyamàt tata÷ca %<upayannapayan dharmo vikaroti hi dharmiõamiti>% nyàyenàtmanaþ kauñasthyaü vihanyeteti cettadapi na ghañate nirodhyànàü pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtisvaråpàõàü vçttãnàmantaþkaraõàdyaparaparyàyacittavarmatvàïgãkàràt kåñasvanityà cicchaktirapariõàminã vij¤ànadharmà÷rayo bhavituü nàrhatyeva . na ca citi÷akterapariõàmitvamasiddhamiti mantavyaü citi÷aktirapariõàminã sadà j¤àtçtvàt na yadevaü na tadevaü yathà cittàdi ityàdyanumànasambhavàt tathà yadyasau puruùaþ pariõàmã syàttadà pariõàmasya kàdàcitkatvàttàsàü cittavçttãnàü sadàj¤àtçtvaü nopapadyeta cidråpasya sadaivàdhiùñhàtçtvenàvasthitasya yadantaraïganirmalaü satvaü tasyàpi sadaiva sthitatvàt yena yenàrthenoparaktaü bhavati tasya dç÷yasya sadaiva cicchàyàpattyà bhànopapattyà puruùasya niþsaïgatvaü sambhavati . tata÷ca siddhaü tasya sadvà j¤àtçtvamiti na kàcit pariõàmitvà÷aïkàvatarati . cittaü punaryena viùayeõoparaktaü bhavati sa viùayo j¤àtaþ yaduparaktaü na bhavati tadaj¤àtamiti vastuto'yaskàntamaõikalpasya j¤ànàj¤ànakàraõabhåtoparàgànuparàgadharmitvàdayaþsadharmakaü cittaü pariõàmi ityucyate . nanu cittasyendriyàõàü càhaïkàrikàõàü sarvagatatvàt sarvaviùayairasti sadà sambandhaþ tathàca sarveùàü sarvadà sarvatva j¤ànaü prasajyeta sarvagatatve'pi cittaü yatra ÷arãre vçttimat tena ÷arãreõa saha sambandho yeùàü viùayàõàü teùvevàsya j¤ànaü bhavati netareùvityatiprasaïgàbhàvàdataevàyaskàntamaõikalpà viùayàþ ayaþsadharmakaü cittamindriyapraõàlikayàbhisambadhyopara¤jayanti . tasmàccittasya dharmà vçttayo nàtmanaþ tathàca ÷rutiþ %<kànaþ saïkalpo vicikitsà ÷raddhà a÷raddhà ghçtiradhçtirityetatsarvaü mana eveti>% . cicchakterapariõàmitvaü pa¤ca÷ikhàcàryairàkhyàyi %<apariõàminã bhoktç÷aktiriti>% pata¤jalinàpi %<sadàj¤àtà÷cittavçttayastatprabhoþ puruùasyàpariõàmitvàditi>% . cittapariõàmitve'numànamucyate cittaü pariõàmi j¤àtàj¤àtaviùayatvàt ÷rotràdivaditi . pariõàma÷ca trividhaþ prasiddhaþ dharmalakùaõàvasthàbhedàt dharmiõa ÷cittasya nãlàdyàlocanaü dharmapariõàmaþ yathà kanakasya kañakamukuñakeyåràdi . dharmasya vartamànatvàdirlakùaõapariõàmaþ nãlàdyàlocanasya sphuñatvàdiravasthàpariõàmaþ kanakàdestu navapuràõatvàdiravasthàpariõàmaþ . evamanyatràpi yathàsambhavaü pariõàmatritayamåhanãyaü tathàca pramàõàdivçttãnàü cittadharmatvàt tannirodho'pi tadà÷raya eveti na ki¤cidanupapannam . nanu vçttinirodho yoga ityaïgãkàre suùuptyàdau vikùiptamåóhàdicittavçttãnàü nirodhasambhavàdyogatvaprasaïgaþ na caitadyujyate kùiptàdyavasthàsu kle÷aprahàõàderasambhavànniþ÷reyasaparipanthitvàcca . tathà hi kùiptaü teùu teùu viùayeùu kùipyamàõamasthiraü cittamucyate . tamaþsamudre magnaü nidràvçttimaccittaü måóhamiti gãyate . kùiptàdvi÷iùñaü cittaü vikùiptamiti gãyate vi÷eùo nàma ca¤calaü hi manaþ kçùõa! pramàthi valavaddçóhamiti nyàyenàsthirasyàpi manasaþ kàdàcitkasamudbhåtaviùayasthairyasambhavena sthairyam . asthiratva¤ca svàbhàvikaü ùyàdhyàdyanu÷ayajanitaü và tadàha %<vyàdhistyànasaü÷ayapramàdàlasyàviratibhràntidar÷anàlabdhabhåmikatvànavasthitatvàni cittavikùepàste'ntaràyàþ>% iti . tatra doùatrayavaiùamyanimitto jvaràdirvyàdhiþ, cittasyàkarmaõyatvaü styànaü, viruddhakoñidvayàvagàhi j¤ànaü saü÷ayaþ samàdhisàdhanànàmamàvanaü pramàdaþ, ÷arãravàkcittagurutvàdapravçttiràlasyaü, viùayàbhilàùo'viratiþ, atasmiüstadbuddhirbhràntidar÷anaü kuta÷cinnimittàt samàdhibhåmeralàbho'labdhabhåmikatvaü, labdhàyàmapi tasyàü cittasyàpratiùñhà anavasthitatvamityarthaþ . tatpànna vçttinirodho yogapakùanikùepamarhati iti cenmaivaü vocaþ heyamåtakùiptàdyavasthàtraye vçttinirodhasya heyatvasambhave'pyupàdeyayorekàgraniruddhàvasthayorvçttinirovasya yogatvasambhavàt . ekatànaü cittamekàgrasucyate niruddhasakalavçttikaü saüskàramàtra÷eùaü cittaü niruddhamiti manyate . sa ca samàdhirdvividhaþ sampraj¤àtàsampraj¤àtabhedàt tatraikàgracetasi yaþ pramàõàdivçttãnàü bàhyaviùayàõàü nirodhaþ sa sampraj¤àtasamàghiþ samyak praj¤àyate'smin prakçterviviktatayà cittamiti vyutpatteþ . sa caturvidhaþ savitarkàdibhedàt samàdhirnàma bhàvanà sà ca bhàvyasya viùayàntaraparihàreõa cetasi punaþ punarnive÷anaü, bhàvya¤ca dvivigham ã÷varastattvàni ca . tàmyapi dvividhàni jaóàjaóabhedàt jaóàni prakçtimahadaïkàràdãni catuviü÷atiþ ajaóaþ puruùaþ . tatra yadà pçthivyàdãni sthålàni viùayatvenàdàya pårvàparànusandhànena ÷abdàrthollekhyasambhedena ca bhàvanà pravartate sa samàdhiþ savitarkaþ . yadà tanmàtràntaþkaraõalakùaõaü såkùmaü viùayamàlambya de÷àdyavacchedena bhàvanà pravartate tada savicàraþ . yadà rajastamãle÷ànumiddhaü cittaü bhàvyate tadà sukhaprakà÷amayasya satvasyodrekàt sànandaþ . yadà rajastamole÷ànabhibhåtaü ÷uddhaü satthamàlambanãkçtya yà pravartate bhàvanà tadà tasyàü satvasya nyagbhàvàcciti÷akterudrekàcca satvamàtràva÷eùatvena sàsmitaþ sakàdhiþ . vitarkavicàrànandàsmitàråpànugamàt sampraj¤àtaþ iti . sarvavçttinirodhe tvasamraj¤àtaþ samàthiþ . nanu sarvavçttinirodhoyoga ityukte sampraj¤àte vyàptirna syàt tatra satvapradhànàyàþ satyapuruùànyatàsthàtilakùaõàyà vçtteranirodhàditi cettadetadvàrtaü kle÷akarmavipàkà÷ayaparipanvicittavçttinirodha yoga ityaïgãkàràt . kle÷àþ punaþ pa¤cadhà prasi¤cà avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷àþ . nanvavidyetyatra kimà÷rãyate pårvapadàrthapràdhànyam amakùikaü vartata itivat uttarapadàrthapràdhànyaü và ràjapuruùa itivat anyapadàrthapràdhànyaü và amakùiko de÷a itivat tatra na pårvaþ, pårvapadàrthapradhànatve vidyàyàþ prasajyapratiùedhopapattau kle÷àdikàralatvànupapatteþ avidyà÷abdasya strãliïgatvàbhàvàpatteya . na dvitãyaþ, kasyacidabhàvena vi÷iùñàyà vidyàyàþ kle÷àdiparipanvitvena tadvãjatvànupapatteþ . na tçtãyaþ %<nabjo'styarthànàü bahåvrãhirvà cottarapadalopaþ>% iti vçttikàravacanàsusàreõa avidyamànà vidyà yasyàþ sà avidyà buóiriti samàdhisiddhau tasyà avidyàyàþ kle÷àdivãjatvànupapatteþ vivekakhyàtipårvakasarvavçttisampannàyàstasyàstathàtvàprasaïgàcca ukta¤ca asmitàdãnàü kle÷ànàmavidyànidànatvam . %<avidyàkùetratvamuttareùàü prasupratanuvicchinnodàràõàmiti>% . tatra prasuptatvaü prabodhasahakàryabhàbenànabhivyaktiþ, tanutvaü pratipakùabhàvanayà ÷ithilãkaraõaü, vicchinnatvaü balavatà kle÷enàbhimavaþ, udàratvaü sahakàrisannidhiva÷àt kàryakàritvam . taduktaü vàcaspatimi÷reõa vyàsabhàùyavyàkhyàyàm %<prasuptàstattvalãnànàü tanudagdhà÷ca yogimàm . vicchinnodàraråpà÷ca kle÷à viùayasaïginàm>% iti dvandvavat svatantrapadàrthadvayàmavagamàdubhayaùadàrthapradhànatvaü nà÷aïkitam . tasmàt pakùatraye'pi kle÷àdinidànatvamavidyàyàþ prasiddhaü hãyeteti cet tadapi na ÷obhanaü vibhàti paryudàsa÷aktimà÷rityàvidyà÷abdena vidyàviruddhasya viparyayaj¤ànasyàbhidhànamiti vçddhairaïgãkàràt . tadàha %<nàmadhàtvarthayãne tu naiva na¤ pratiùedhakaþ . vadatyabràhmaõàdharmàvanyamàtravirodhinàviti . vçddhaprayogamasyà hi ÷abdàrthàþ sarva eva naþ tena yatra prayukto yo na tasmàdapanãyate>% iti vàcaspatimi÷rairapyuktaü %<lokàdhãnàvadhàraõo hi ÷abdàrthayoþ sambandhaþ loke cottarapadàrthapradhànasyàpi na¤a uttarapadàbhidheyopamardakasya tadviddhatayà tatra tatropalabdherihàpi tadviruddhe pravçttiriti>% . etadevàbhipretyoktam %<anityà÷uciduþkhànàtmasu nitya÷ucisukhàtmakhyàtiravidyeti>% . atasmiüstadbaddhirviparyayaþ ityuktaü bhavati tadyathà anitye ghadàdau nityatvàmimànaþ, a÷ucau kàyàdau ÷ucitvapratyayaþ . %<sthànàdvãjàdavaùñambhànniùyandànnidhanàdapi . kàyamàdheya÷au÷ratvàt paõóità hya÷uciü viduþ>% iti %<pariõàmatàpasaüskàrairguõavçttinirodhàcca duþkhameva sarvaü viyekina iti>% nyàyena duþkhe srakcandanavanitàdau sukhatvàropaþ anàtmani dehàbàtmabuddhiþ . taduktam %<anàtmani ca dehàdàvàtmabuddhistu dehinàm . abidyà tatkçtã bandhastannà÷e mokùa ucyate>% iti evamiyamavidyà catuùprakàrà bhavati . tanveteùvavidyàvi÷eùeùu ki¤cidanugataü sàmànyalakùaõaü varõanãyam anyathà vi÷eùasyàsiddheþ . tathàcoktaü bhaññàcàryaiþ %<sàmànyalakùaõaü tyaktvà vi÷eùasyaiva mçjaõam . na ÷akyaü kevalaü vaktumato'pyasya--na vàcyatà>% iti tadapi na vàcyamatasviüstaduriti sàmànyalakùaõàbhidhànena dattottaratvàt . satvapuruùayorahamasmãtyekatàbhimàno'smità tadapyuktaü %<dçkdar÷ana÷aktyorekàtmatvàbhimàno'smiteti>% . sukhàbhij¤asya sukhànusmçtipårvakaþ sukhasàdhaneùu tçùõàråpo gardho ràgaþ . duþkhaj¤asya tadanusmçtipuraþsarantatsàdhaneùu nindà dveùaþ taduktaü %<sukhànu÷ayã ràgaþ duþkhànu÷ayo dveùaþ>% iti . kimatrànu÷ayi÷abde tàcchãlyàrthe õinirinirvà matvarthãyo'bhimataþ nàdyaþ supyajàtau õinistàcchãlye ityatra suùãti vartamàne punaþsçvgrahaõasya uùasarganivçttyarthatvena sopasargàddhàtorõineranutpatteþ yathà katha¤cidaïgãkàre'pi %<aco¤õitãti>% vçddhiprasaktàvati÷àyyàdipadavadanu÷àyipadasya prayogaprasaïgàt . na dvitãyaþ %<ekàkùaràt kçtojàteþ saptamyà¤ca na tau (iniñhanau) smçtàviti>% tatpratiùedhàdata cànu÷aya÷abdasyàjantatvena kçdantatvàt . tasmàdanu÷ayi÷abdo durupapàda iti cet naitadbhadraü bhàvànavabodhàt pràyikàbhipràyamidaü vacanam . ataevoktaü vçttikàreõa %<itikaraõo vivakùàrthaþ sarvatràbhisamvadhyate>% iti tena kacidbhavati kàryã kàryikastaõóulã taõóulika iti tathà ca kçdantàt jàte÷ca pratiùedhasya pràyikatvam anu÷aya÷abdasya kçdantatayà inerupapattiriti siddham . pårvajanmànubhåtamaraõaduþkhànubhavavàsanàbalàt sarvasya pràõabhçnmàtrasyàkçmerà ca viduùaþ sa¤jàyamànaþ ÷arãraviùayàdermama viyogã mà bhditi pratyahaü nimittaü vinà pravartamànobhayaråpo'bhinive÷aþ pa¤camaþ kle÷aþ mà ca bhåvaü hi bhåyàsamiti pràrthanàyàþ pratyàtmamanubhavasiddhatvàt tadàha %<svarasavàhã viduùo'pi tathà råóho'bhinive÷aþ>% iti . te càvidyàdayaþ pa¤ca sàüsàrikavividhaduþkhopahàrahetutvena puruùaü kli÷nantãti kle÷àþ prasiddhàþ . karmàõi vihitapratiùiddharåpàõi jyotiùñomabrahmahatyàdãni vipàkàþ karmaphalàni jàtyàyurbhogàþ, àphalavipàkàccittabhåmau ÷erate ityà÷ayàþ dharmàdharmasaüskàràþ . tatparipanthicittavçttinirodhã yogaþ . nirodho, nàbhàvamàtramabhimataü tasya tucchatvena bhàvaråpasaüskàrajananakùamatvàsambhavàt kintu tadà÷rayo madhumatãmadhupratãkàvi÷okàsaüskàra÷eùatàvyapade÷yaþ ghnittasyàvasthàvi÷eùaþ nirudhyante'smin pramàõàdyà÷cittavçttaya iti vyutpatterupapatteþ . abhyàsavairànyàbhyàü vçttinirodhaþ . tatra sthitau bhåyàn yatro'bhyàsaþ . prakà÷apravçttiråpavçttirahitasya cittasya svaråpaniùñhaþ pariõàmavi÷eùaþ sthitiþ . tannimittãkçtya yatnaþ punaþ punastathàtvena cetasi nive÷anamabhyàsaþ . carmaõi dvãpinaü hantãtibannimittàrtheyaü saptamãtyuktaü bhavati %<dçùñànu÷ravikaviùayavitçùõasya va÷ãkàrasaüj¤à vairàgyam>% . aihikapàratrikaviùayàdau doùadar÷anànnirabhilàùasya mamaite viùayà va÷yàþ nàhameteùàü va÷ya iti vimar÷o vairàgyamityuktaü bhavati . samàdhipraripanthikle÷atanåkaraõàrthaü samàdhilàbhàrthaü ca prathamaü kriyàyogavidhànapareõa yoginà mavitavyaü kriyàyogasamvàdane abhyàsavairàgyayoþ sambhavàt taduktaü bhagavatà %<àrurukùormuneryogaü karma kàraõamucyate . yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% iti . kriyàyoga÷copadiùñaþ pata¤jalinà %<tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàgi kriyàyogaþ>% iti . tapaþsvaråpaü niråpitaü yàj¤avalkyena %<viùinoktena màrgeõa kçcchcàndràyaõàdibhiþ . ÷arãra÷oùaõaü pàhustapasàü tapa uttamam>% iti . praõavagàyitrãmantraprabhçtonàmadhyayanaü svàdhyàya iti . tatra mantrà dvividhàþ vaidikàstàntrikà÷ca . vaidikà÷ca dvividhàþ pragãtà apragãtà÷ca . tatra pragãtàþ sàmàni apragãtàra dvividhàþ chandobaddhàstadbilakùaõà÷ca . tatra prathamà çcodvitãyà yajåüùi taduktaü jaimininà %<teùàmçg yatràrthava÷ena pàda vyavasthà gãtiùu sàmàkhyà ÷eùe yajuþ÷abda>% iti . tantreùu kàmikakàraõaprapa¤càdyàgameùu ye ye varõitàste tàntikàþ . te punarmantràstrividhàþ strãpu¤capuüsakabhedàttadàha %<stropuünasakatvena trividhà mantrajàtayaþ . strãmantrà vahnijàyàntàþ namo'ntàþ syurnapuüsakàþ . ÷eùàþ pumàüsaste ÷astàþ siddhà va÷yàdikarmaõi>% iti . snàpanàdisaüskàràbhàve'pi nirastasamastadoùatvena siddhhihetutvàt siddhatvam . sa ca saüskàro da÷avidhaþ mathitaþ ÷àradàtilake %<mantràõàü da÷a kathyante saükhyàrà siddhidàyinaþ . nirdoùatàü prayàntyà÷u te mantràþ sàdhu saüskçtàþ . jananaü jãvana¤caiva tàóanaü bodhanaü tathà . abhiùeko'tha bimalãkaraõàpyàyane punaþ . tarpaõaü dãpanaü guptirda÷aità mantrasaüskriyàþ . mantràõàü màtçkàvarõàduddhàro jananaü smçtam . praõavàntaritàn kçtvà mantravarõàn japet sudhãþ . mantràrõasaükhyayà taddhi jãvanaü saüpracakùate . mantravarõàn samàlikhya tàóayeccandanàmbhasà . pratyekaü vàyuvãjena tàóanaü tadudàhçtam . vitikhya ùantravarõàüstu prasånaiþ karavãrajaiþ . mantràkùareõa saükhyàtairhanyàttadbodhanaü matam . syatantroktavidhànena mantrã mantràrõasaïkyayà . a÷vatthapallavairmantramabhiùi¤cedvi÷uddhaye . saücintya manasà mantraü jyotirmantreõa nirdahet . mantre malatrayaü mantrã vimalãkaraõaü hi tat . tàravyomàgnimanuyuk jyotirmantra udàhçtaþ . ku÷odakena japtena pratyarõaü prokùaõaü manoþ . vàrivãjena vidhivadetadàpyàyanaü matam . mantreõa vàriõà mantre tarpaõaü tarpaõaü smçtam . tàramàyàramàyogo manordãpanamucyate . japyamànasya mantrasya gopanaü tvaprakà÷ajam . saüskàrà da÷a mantràõàü sarvatantreùu gopitàþ . yatkçtvà sampradàyena mantrã và¤chitama÷nute . ruddhakãlitavicchinnasupta÷aptàdayo'pi ca . mantradoùàþ praõa÷yanti saüskàrairebhiruttamaiþ>% iti . tadalamakàõóatàõóavakalpena mantra÷àstrarahasyodghoùaõena . ã÷varapraõidhànaü nàmàbhisaühitànàmanabhisaühitànà¤ca sarvàsàü kriyàõàü parame÷vare paramagurau phalànapekùayà samarpaõam . atredamuktam %<kàmato'kàmato vàpi yatkakaromi ÷ubhà÷ubham . tatsarvaü tvayi vinyastaü tvatprayuktaþ karomyaham>% iti . kriyàphalasannyàso'pi bhaktivi÷eùàparaparyàyaü praõidhànameva phalànabhisandhànena karmakaraõàt tathà ca gãyate gãtàsu bhagavatà %<karmaõyevàdhikàraste mà phaleùu kadàcana . mà karma phalaheturbhårmà te saïgo'stvakarmaõi>% iti phalàbhisandherupaghàtakatvamabhihitaü bhagavadbhirnãlakaõñhabhàratã÷rãcaraõaiþ %<api prayatra sampannaü kàmenopahataü tapaþ . na tuùñaye mahe÷asya ÷valãóhamiva pàyasam>% iti õà ca tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàtmikà kriyà yogasàdhanatvàdyoga iti . ÷uddhasàropalakùaõàvçttyà÷rayaõena niråpyate yathàyurghçtamiti . ÷uddhasàropalakùaõà nàma lakùaõàpramedaþ . mukhyàrthabàdhatadyogàbhyàmarthàntarapratipàdanaü lakùaõà sà dvividhà råóhimålà prayojanamålà ca taduktaü kàvyaprakà÷e %<mukhyàrthabàdhe tadyoge råóhito'tha prayojanàt . anyo'rthã lakùyate yat sà lakùaõà''ropità kriyà>% iti . yacchabdena lakùyata ityàkhyàte guyãbhåtaü pratipàdanamàtraü paràmç÷yate . sà lakùaõeti pratinirdi÷yamànàpekùayà tacchabdasya strãliïgatvopapattiþ . taduktaü kaiyañaiþ %<nirdi÷yamànapratinirdi÷yamànayoraikyamàyàdayanti sarvanàmàni paryàyeõa tattalliïgamupàdadate>% iti tatra karmaõi ku÷asa ityàdi råóhilakùaõàyà udàharaõaü ku÷àn làtãti vyutpatyà darbhàdànakartari yaugikaü ku÷alapadaü vivecakatvasàråpyàt pravãõe pravartamànam anàdivçddhavyavahàraparamparànupàtitvenàbhidhànabat prayojanamanapekùya pravartate . tadàha %<niråóhà lakùaõàþ kà÷cit sàmarthyàdabhidhànavat>% iti . tasmàt råóhilakùaõàyàþ prayojanàpekùà nàsti . yadyapi prayuktaþ ÷abdaþ prathamaü mukhyàrthaü pratipàdayati tenàrthenàrthàntaraü lakùyate iti arthadharmo lakùaõà tathàpi tatpratipàdake ÷abde samàropitaþ san ÷abdavyàpàra iti vyapadi÷yate iti . sa ca yogã yamàdibhedava÷àdaùñàïga iti nirdiùñaþ . tatra yamà ahiüsàdayaþ . tadàha pata¤jaliþ %<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahà yamàþ>% iti . niyamàþ ÷aucàdayaþ . tadapyàha %<÷aucasantoùatapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni niyamàþ>% iti . ete ca yamaniyamà viùõupuràõe dar÷itàþ %<brahmacaryamahiüsàü ca satyàsteyàparigrahàn . seveta yàgã niùkàmo yogyatàü svaü mano nayan . svàdhyàya÷aucasantoùatapàüsi niyatàtmavàn . kurvãta brahmaõi paraü parasmin pravaõaü manaþ . ete yamàþ saniyamàþ pa¤ca pa¤ca prakãrtitàþ . vi÷iùñaphaladàþ kàme niùkàmàõàü vimuktidàþ>% iti . sthirasukhamàsanaü padmàsanabhadràsanavãràsanasvastikàsanadaõóakàsanasãpà÷rayaparyaïkakrau¤caniùadanoùñraniùadanasamasaüsthànabhedàdda÷avidham %<pàdàïguùñhau nibadhnãyàddhastàbhyàü vyutkrameõa tu . årvorupari viprendra! kçtvà pàdatale ubhe . padmàsanaü bhavedetat sarveùàmabhipåjitam>% ityàdinà yàj¤avalkyaþ padmàsanàdisvaråpaü niråpitavàn tatsarvaü tataevàvagantavyam . tasminnàsanasthairye sati pràõàyàmaþ pratiùñhito bhavati . sa ca ÷vàsapra÷vàsayorgativicchedasvaråpaþ tatra ÷vàso nàma bàhyasya vàyorantarànayanam . pra÷vàsaþ punaþ kauùñhyasya bahirniþsàraõam . tayorubhayorapi sa¤caraõàbhàvaþ pràõàyàmaþ . nanu nedaü pràõàyàmasàmànyalakùaõaü tadvi÷eùeùu recakapårakakumbhakaprakàreùu tadanugaterayogàditi cennaiùa doùaþ sarvatràpi ÷vàsapra÷vàsagativicchedasambhavàt tathà hi kauùñhyasya vàyorbahirniþsaraõaü recakaþ pràõàyàmaþ pra÷vàsatvena pràguktaþ . bàhyavàyorantardhàraõaü pårakaþ yaþ ÷vàsaråpaþ . antastambhavçttiþ kumbhakaþ yasmin jalamiva kumbhe ni÷calatayà pràõàkhyo vàyuravasthàpyate . tatra sarvatra ÷vàsapra÷vàsadvayagativicchedo'styeveti nàsti ÷aïkàvakà÷aþ . taduktaü %<tasmin sati ÷vàsapra÷vàsayorgativicchedaþ pràõàyàmaþ>% iti . sa ca vàyuþ såryodayamàrabhya sàrdhaghañikàdvayaü dhañãyantrasthitaùañabhramaõamyàyena ekaikasyàü nàóyàü bhavati evaü satyaharni÷aü ÷vàsapra÷vàsayoþ ùañ÷atàghikaikaviü÷atisahasnàõi jàyante . ataevoktaü mantrasamarpaõarahasyabedibhirajapàmantrasamarpaõe %<ùañ÷atàni gaõe÷àya ùañsaha÷raü svayambhuve . viùõave ùañsahasra¤ca ùañsahasraü pinàkine . sa hasramekaü gurave sahasnaü paramàtmane . sahasramàtmane caivamarpayàni kçtaü japam>% iti tathà nàóãsa¤caraõada÷àyàü vàyoþ sa¤caraõe pçthivyàdãni tattvàni varõavi÷eùava÷àt puruùàrthàbhilàùukaiþ puruùairavagantavyàni . taduktapamiyuktaiþ %<sàrdhaü ghañãdvayaü nàóã rekaikàrkodayàt vahet . arathaññadhañãbhràntinyàyo nàóyoþ punaþ punaþ . ÷atàni tasya jàyante ni÷vàsocchvàsayornava . svasvaùañkudvikaiþ 21600 saïkhyàhoràtre sakale punaþ . ùañtriü÷adguruvarõànàü yà velà bhaõane bhavet . sà velà maruto nàóyantare sa¤caratro bhavet . pratyekaü pa¤ca tattvàni làóyo÷ca bahamànayoþ . vahantyaharni÷aü tàni j¤àtavyàbiyatàtmabhiþ . årdhvaü vahniraghastoyaü tira÷cãnaþ samãraõaþ . bhåmirardhapuñe vyoma sarvagaü pravahet punaþ . vàyorvahnerapàü pçthvyà vyomnastattvaü vahet kramàt . vahantyorubhayornàóhyorj¤àtavyo'yaü yathàkramam . pçthvyàþ palàni pa¤cà÷accatvàriü÷attathàmbhasaþ . agnestriü÷at punarvàyorviü÷atirnabhasã da÷a . pravàhakàlasaükhyeyaü heturvihvalayoratha . pçthvã pa¤caguõà toyaü caturguõamathànalaþ . triguõodviguõo vàyurviyadekaguõaü bhavet . guõaü prati da÷a paõànyurvyàü pa¤cà÷adityataþ . ekaikahànistoyàdestathà pa¤caguõàþ kùiteþ . tattvàbhyàü bhåjalàbhyàü syàt ÷àntikàrye phalonnatiþ . dãptàsthiràdike kçtye tejovàùvambareùu ca . pçthvyaptejomarudvyomatattvànàü cihnasucyate . àdye sthairyaü svacittasya, ÷aitye kàmodbhavo bhavret . tçtãye kopasantàpau caturthe a¤calàtmatà . pa¤came ÷ånyataiva syàdatha và dharmavàsanà . ÷rutyoraïguùñhakau madhyàïgulyau nàsàpuñadvaye . smçkvaõoþ pràntyakopàntyàïgulã ÷eùe dçgantayoþ . nyasyàntarbhåpçthivyàditattvaj¤ànaü bhavet kramàt . pãta÷vetàruõa÷yàmairvindubhirnirupàdhi svam>% ityàdinà . yathàvadvàyutattvamavagastha tanniyamane vidhãyamàne vivekaj¤ànàvaraõakarmakùayo bhavati . %<tapo na paraü plàõàyàmàditi>% . %<dahyante dhmàyamànànàü dhàtånàü hi yathà malàþ . pàõàyàmaistu dahyante tadvadindriyapannagàþ>% iti ca . tadevaü yamàdibhiþ saüskçtamanaskasya yoginaþ saüyamapratyàhàraþ kartavyaþ cakùuràdãnàmindriyàõàü pratiniyatara¤janãyakopanãyasohanãyapravaõatvaprahàõenàvikçtasvaråpapravaõacittànukàraþ pratyàhàraþ indriyàõi viùayebhyaþ pratãpamàhriyante'sminniti vyutpatteþ . nanu tadà cittamabhinivi÷ate nendriyàõi teùàü bàhyaviùayatvena tatra sàmàrthyàbhàvàdataþ kathaü cittànukàraþ? addhà ataeva vastutastasyàsambhavamabhisandhàya sàdç÷yàrthamiva ÷abda¤cakàra såtrakàraþ %<svaviùayàsamprayoge cicasvaråpànukàra ivendriyàõàü pratyàhàraþ>% iti . sàdç÷ya¤ca cittànukàranimittaü viùayàsamprayogaþ yadà cittaü nirudhyate tadà cakùuràdãnàü nirodhe prayatnàntaraü nàpekùaõãyaü yathà madhukararàjaü madhumakùikà anuvartante tathendriyàõi cittamiti . taduktaü viùõupuràõe %<÷abdàdiùvanuraktàni nigçhyàkùàõi yogaviüt . kuryàccittànukàrãõi pratyàhàraparàyaõaþ>% iti . %<va÷yatà paramà tena j¤àyate'ticalàtmanaþ . indriyàõàmava÷yaistairyogã yogasya sàdhakaþ>% iti . nàbhicakrahçdayapuõóarãkanàóyagràdàvàdhyàtmike hiraõyagarbhaprajàpatiprabhçtike bàhye và de÷e cittasya vipayàntaraparihàreõa sthirãkaraõaü dhàraõà . tadàha %<de÷abandhà÷cittasya dhàraõeti>% . pauràõikà÷ca %<pràõàyàmena pavanaü pratyàhàreõa cendriyam . va÷ãkçtya tataþ kuryàccittasthànaü ÷ubhà÷rayam>% iti . tasmin de÷e dhyeyàvalambanasya pratyayasya visadç÷apratyayaprahàõena pravàhãdhyànaü taduktaü %<tatra pratyayaikatànatà bhyànamiti>% . agyairapyuktaü %<tadåpapratyayaikàgryà santati÷rànyanispçhà . taddhyànaü prathamairaïgaiþ ùaóbhirniùpàdyate tathà>% iti . prasaïgàccaramamaïgaü pràgeva pratyapãpadàma . tadanena yogàïgànuùñhànenàdaranairantaryadãrghakàlasevitena samàghipratipakùakle÷aprakùaye'bhyàsavairàgyava÷ànmadhumatyàdisamàdhilàbho bhavati . atha kimevamakasmàdasmànativikañàbhiratyantàprasiddhàbhiþ karõàñagauóalàñabhàùàbhirbhãùayate bhavàn, na hi vayaü bhavantaü bhãùayàmahe kintu madhumatyàdipadàryavyutpàdanena toùayàmaþ tata÷càkutobhayena bhavatà ÷råyatàmavadhànena . tatra madhumatã nàmàbhyàsavairàgyàdiva÷àdapàstarajastamãle÷asukhaprakà÷amayasatvabhàvanayà'navadyavai÷àradyavidyotanaråpà ÷ratambharapraj¤àkhyà samàdhisiddhiþ . taduktaü %<çtambharà tatra praj¤eti>% . çtaü satyaü bimarti kadàcidapi na viparyayeõàcchàdyate tatra sthitau dàdye sati dvitãyasya yoginaþ sà praj¤à bhavatãtyarthaþ . catvàraþ khalu yoginaþ prasiddhàþ prathamakalpiko madhumåmikaþ praj¤àjyotiratikràntabhàvanãya÷ceti . tatràbhyàse pravçttimàtrajyotiþ prathamaþ na tvanena pracittàdigocaraj¤ànaråpaü jyotirva÷ãkçtamityuktaü mavati . çtambharapraj¤o dvitãyaþ, bhåtendriyajayã tçtãyaþ paravairàgyasampanna÷caturthaþ . manojavitvàdayo madhupratãkasiddhayaþ . taduktaü %<manojavitvaü vikaraõàbhàvaþ pradhànajaya÷ceti>% . manojavitvaü nàma kàyasya manovaduttamo gatilàbhaþ vikaraõàbhàvaþ kàyanirapekùàõàmindriyàõàmabhimatade÷akàlaviùayàpekùavçttilàbhaþ, pradhànajayaþ prakçtivikàreùu sarveùu va÷itvam . età÷ca siddhayaþ karaõapa¤cakasvaråpajayàt tçtãyasya yoginaþ pràdurbhavanti yathà madhuna ekade÷o'pi svadate tathà pratyekameva tàþ siddhayaþ svadanta iti madhupratãkàþ . sarvabhàvàdyadhiùñhàtçtvàdiråpàvi÷okà siddhiþ . tadàha %<satvapuruùàmyatàkhyàtimàtrapratiùñhasya sarvabhàvàdhiùñhàtçtvaü sarvaj¤atvaü ceti>% . sarveùàü vyayasàyàvyaùasàyàtmakànàü guõapariõàmaråpàõàü bhàvànàü svàmivadàkramaõaü sarùamàvàdhiùñhàtçtvaü teùàmeva ÷àntoditàvyavade÷yatharmitvena sthitànàü vivekaj¤ànaü sarvaj¤àtçtvam . taduktaü %<vi÷okà và jyotiùmatãti>% . sarvavçttipratyastamaye paraü vairàgbamà÷ritasya jàtyàdivãjànàü kle÷ànàü nirãvasamartho nirvãjaþ samàdhiþ asampraj¤àtapadavedanãyaþ saüskàra÷eùatàvyapade÷yaþ cittasyàvasthàvi÷eùaþ . taduktaü viràmaþ pratyayàbhyàsapårvaþ saüskàra÷eùo'nya' iti . eva¤ca sarvato birajramànasva tasya puråùadhaureyasma kve÷avãjàni ca nirdagdha÷àsivãjakalpàni prasavasàmarthyavidhuràõi manasà sàrdhaü pratyastaü gacchanti . tadeteùu pralãneùu niruùaplavavivekakhyàtiparipàkava÷àt làryakàraõàtmakànàü pradhànekamaþ citi÷aktisvaråpapratiùñhà punarbuddhisatvàmi÷camyandhavicurà kaivalyaü labhate iti . siddhidvayã ca muktiruktà pata¤jalinà %<puruùàrtha÷ånyànàü pratiprasavaþ kaivalyaü svaråpapratiùñhà và citi÷aktiriti>% . na càsin satyapi kasmànna jàyate janturiti vaditavyaü kàraõàbhàvàt kàryàbhàva iti pramàõasiddhàrthe niyogànuyogayorayogàt . aparathà kàraõàbhàve'pi kàryasambhave jaõivedhàdayo'ndhadibhyo bhaveyuþ . tathà cànupapannàrthatàyàmàmàõako laukika upapannàrtho mavet . tathà ca ÷råyate %<andho maõimavidhyattamanaïgulirathàvayat (grathitavàn) . agrãvastraü pratyamu¤cat (pinaddhavàn) tamajihvo'pyabhyapåjayat>% (stutavàtiti) yàvat . eva¤ca cikitsàthàstravadyona÷àstraü caturvyåhaü yathà cikitsà÷àstraü rogo rogaheturàrogyaü bheùajamiti tathedamapi saüsàraþ saüsàraheturmokùo mokùopàya iti . tatra duþkhamayaþ saüsàro heyaþ, vadhànapuruùayoþ saüyono heyabhonahetuþ, tasyàtyantikã nivçttirhànaü tadupàyaþ samyandar÷anam . evamanyadapi ÷àstraü yathàsambhavaü caturvyåhamåhanãyamiti sarvagravadàtam .

#<patat># triø pata--÷atç bàø ati và . 1 patanakartari 2 pakùiõi puø amaraþ .

#<patatra># naø pata--karaõe atran . vàhane ujjvaladattaþ .

#<patatri># puø pata--atrin . khage ujjvakaø patattrã patattrayaþ .

#<patattra># puø patantaü tràyate trai--ka . pakùiõàü pakùe (pàkà) amaraþ .

#<patattriketana># puø patattrã ketanaü yasya . garuóadhvaje viùõau harivaüø 3842 ÷loø .

#<patattrin># puø patattra + astyarthe ini . khage amaraþ .

#<patadgraha># puø patat mukhàdibhyaþ svat bjalàdi gçhõàti graha--ac . (pikadànã) pàtramede ajaraþ . aõ upaø saø . patadgràha tatràrthe hemacaø .

#<patadbhãru># puø patan pakùã bhãruryasmàt . ÷yene svananede ÷abdaratnà-

#<patana># naø pata--bhàve lyuñ . 1 adhaþsaüyogànukålaspandane 3 pàtitye ca %<dvijàtikarmabhyohàniþ patanam . paratra càsiddhistameke narakam>% gautamaþ . patita÷abde dçùyam %<vihitasyànanuùñhànàt ninditasya ca sevanàt . anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% yàj¤aø .

#<patanãya># triø pata--anãyar patanamarhati cha và . 1 pàtye 2 patanàrhe ca triø . bàø karaõe anãyar . 2 pàtake na0

#<patama># puø patatyasmàt karmakùaye pata--ama . cande aõàdivçttiþ kùãõapuõyànàü candralokadeva patanaü ÷àstre ÷råyate iti tasya tathàtvam .

#<patayàlu># triø pati--àlu--tatparyudàsena na õilopaþ . patana÷ãle .

#<patayiùõu># pati--bàø iùõuc na õilopaþ . patana÷ãle çø 1 . 163 . 11 . udàø .

#<patara># triø pata--vàø aran . gantari çø 3 . 2 . 4 . udà0

#<pataru># triø ata--bàø aru . patama÷ãle çø 1 . 18 . 7 udà0

#<patasa># triø pata--asac . 1 kage 2 candre 3 pataïge ca uõàdi0

@<[Page 4212a]>@
#<patàkà># strã patyate j¤àyate yodho'nayà pata--niø àka . trikoõàkàre 1 pañàdinirmite vastrakhaõóabhede . maõóape deyapatàkàlakùaõaü hemàø dàø garuóapuø uktaü yathà %<saptahastàþ patàkàþ syurviü÷atyaïgulavistçtàþ . da÷ahastàþ patàkànàü daõóàþ pa¤càü÷ave÷itàþ . sindårà karvårà dhåmrà ghåsarà meghasannibhà . harità pàõóuvarõà ca ÷ubhrà pårvàditaþ kramàt . evaü varõàþ ÷ubhàþ kàryàþ ùatàkàþ pàka÷àsana!>% . %<loke÷avarõàstrayutàþ patàkàþ ÷ailendurdarghyàyatikà÷ca madhye . citraü dhvajaü dikkaradairghyavaü÷aü tridãstatapràntagakiïkiõãkam . ÷vetà¤ca navamãü pårve÷ànayormadhyatã budhaþ . vinyasettu patàkà¤ca dhvàjàüstà api pårvataþ>% kuõóodghotaþ . %<loke÷ànàü lokapàlànàü ye varõàþ pãtàdayaþ pårva÷lokoktàþ, gairikàdilikhatavajra÷aktidaõóakhaógapà÷àïku÷agadàtri÷ålàni (teùàmastràõi) tairyutàþ saptahastadãrghà ekahastavistçtàþ patàkà da÷ahastavaü÷a÷ãrùagàþ citraü dhvajaü trihastavistçtaü prànte vartamànakiïkiõãkaü ÷ãrùe sacàmaraü da÷ahastadairghyavaü÷a¤ca tàdç÷aü taü madhye vinyaset pårvàditaþ patàkà÷ca vinyasedityuttara÷lokenànvayaþ navamãü patàkàü pårve÷ànayormadhye ÷vetàü tàdç÷ãmevàcàryakuõóe vinyaset dhvajàüstà api patàkà÷ca pårvàdikrameõa bhåmau pa¤càü÷aropaõena vinyasediti>% . asyàþ %<trikoõà vai patàkàþ syu÷catuùkoõàdhvajàþ smçtàþ>% vidhàø ukteþ trikoõàkàratà vãdhyà . 2 saubhàgye 3 nàñakàïgabhede patàkàsthànaka÷abde dç÷yam piïgalokte vakùyamàõamerupaïktisthatattatkoùñhasthàïkanirdhàritasvaråpabhedànàü prathamatvadvitãyatvàdinà 4 pràtisvikaråpanirdhàraõe 5 nirdhàraõàïkasamåhe và yathoktaü piïgalataññãkayoþ
     %<amukavarõamàtràpastàrayoretàvadgurulaghuyukto bheda etàvatsaükhyàka iti merupaïktivartitattatkoùñhasthàïkanirdhàritasvaråpasaükhyànàü bhedànàü prathamatvadvitãyatvàdipràtisvikaråpasya nirdhàraõaü nirdhàrakàïkasamåho và patàkà sà ca dvidhà varõamàtràbhedàt . tatra prathamaü varõapatàkànirmàõaprakàramàha uddiññeti>% ñãø . %<uddiññà sari aïkà dijjasu pubbaïke prara bharaõa kavijjasu . pàoõa aïka paóihala pattharasakkha pratàà karijjasu>% piø måø %<uddiùñasadba÷ànaïkàn dehi pårvàïkasya parasmin bharaõaü kuruùva . prathamapràptamaïkaü parityaja prastàrasaükhyaü patàkàü kurviti>% saüskçtam . %<uddiùñàïkasadç÷ànaïkàn dehãtyarthaþ ùåø rvamekamaïkaü dattvà uttarottaraü dviguõitàn dvicaturaùñàdikànaïkàn yathàprastàrasakhyaü sthàpayetyarthaþ . tataþ pårvàïkasya parasminyuttaravartinyaïke prastàrasaükhyaü prastàrasya saükhyà yasyàü kriyàyàü tadyathà syàttathà bharaõaü yojanaü kuruùvetyarthaþ . prastàrasaükhyamityasya yojanakaraõavi÷eùaõatvena yadi kutracit pårvàïkasya paràïkayojane prastàrasaükhyàto'dhikà saükhyà bhavet tatra tanna gràhyamityàyàtam . evaü kçte prathamapràptamaïkaü parityaja tena yatra prathamapràptàïka eva kutracit pårvàïkasya yojananiùpannàïkastatra sa na gràhya ityapyàyàtam . evaü prakàreõa varõànàü patàkàü kuruùvetyarthaþ . atra yaþ pårvàïkaþ yatra paràïke prathamaü yojyate tena yojananiùpannà aïkàþ tatparàïkàdayã'dhodhaþsthàpyà iti niyamo guråpade÷ato bodhyaþ . pårvapara÷abdàderapekùàbodhajanakatvàt krama÷o'pekùàkçtaü pårvàparastraü bhavatãtyapi . etaddar÷anaü vakùyamàõameruprastàre caturakùaravçttasya prathamakoùñhasyitikàïkasåcitaþ caturguruka eko bhedo dvitãyakoùñhasthitacaturaïkasåcitaþ trigurukà÷catvàro bhedàstçtãyakoùñhasthaùaóaïkasåcità dvigurukàþ ùaóbhedà÷caturthakoùñhasthacaturaïkasåcità ekagurukà÷catvàro bhedàþ pa¤camakoùñhasthàkàïkasåcitaþ sarvalaghuka eko bhedaþ . pa¤cakoùñhasthàïkayojananiùpannàïko vçttasaükhyà iti . tatra tattatsaükhyapurulaghukàþ bhedà yathànirdiùñaprastàrakaraõe katame katame iti pra÷ne prathamam erka koùñhaü kartavyaü tatastatsaülagnamekaü koùñhaü kçtvà tadadhaþkoùñhatrayaü kàryaü tato dvitãyapaïktivat tçtãyapaïktau koùñhacatuùñayaü kçtvà tadadhaþ koùñhadvayaü tatastçtãyapaïktisthitakoùñhaùañkamadhyàdutsàritakoùñhacatuùñayasaülagnaü koùñhacatuùñayaü kàryaü tataþ caturthapaïktisthitakoùñhacatuùñayamadhyoparitanaikasaülagnamekaü koùñhaü kàryamevaü ùoóa÷a koùñhàni sampadyante caturakùaravçtte teùàmevàpekùaõàt nanu kathametainaiva krameõa kartavyam anyakramasyàpi sambhavàditi cenna merusthitànàü caturakùaravçtte pa¤cànàü koùñhànàü kãùñhasthàïkasåcitànàm ekacatuþùañ caturekakoùñhànàü krama÷aþ païktiråpeõa vihitvena tathàsthàpanau cityàt tataþ prathamakoùñhàdikraseõa ekadvicaturaùñaùoóa÷àïkàn sthàpayet . tataþ prathamakoùñhasyaikàïkasya sarvebhyaþ pårvavartitvàt tena saha taduttaravartidvyaïkena yojitastryaïko dvyaïkasyàdhaþ sthàpyaþ tataþ tena saha caturaùñàïkayojananiùpannapa¤càïkanavàïkau tryaïkàdadho'dhaþsthàpyau . tena saha ùoóa÷àïkasya yojane prastàrasaükhyàdhikyànna tatkartavyam . tathà ca tena saha kasyacit paràïkasya yojane prathamapràptàïka evàyàtãti prathamakoùñhasthamaïkaü tyaktvà dvitãyakoùñhasthaü dvyaïkaü tadànãü sarvebhyaþ pårvatvena gçhõãyàt . tathàca tena pårvàïkena dvyaïkena taduttaravartitçtãyakoùñhasthacaturaïkasya yojananiùpannaùaóaïka÷caturaïkàdadho binyàsyaþ tato dvitãyakoùñhapaïktisthadvyaïkàdhaþsthitatryaïkena pårveõa caturaïkasya yojananiùpannaþ saptàïkaþ tçtãyakoùñhasthaùaóaïkàdadhaþ sthàpyastataþ dvitãyapaïktitçtãyakoùñhasthapa¤càïkena saha caturaïkasya yojane pårvapràpranavàïkalàbhàt tatparityàgena tadadhoniùñhanavàïkena caturaïkasya yojananiùpannastrayoda÷àïkastçtãyapaïktàradhaþkoùñhe sthàpyaþ . tato dvitãyapaïktisthakoùñhacatuùñayasthadvyàdinavàntacaturaïkànàmanyatamena saha caturaïkasya yojane kçte pårvapràptàïkalàbhàpattestattyàgaþ . tataþ tçtãyapaïktita uttaravarticaturthapaïktiprathamakoùñhasthàùñàïkasya yojananiùpanno da÷àïkaþ tçtãyapaïktau pa¤camakoùñhe sthàpyaþ dvitãyapaïktidvitãyakoùñhasthatryaïkenàùñàïkasya yojananiùpannaikàda÷àïkastçtãyapaïktau ùaùñhakoùñhe sthàpyaþ . prathamapràptàïkalàbhàpattyà dvitãyapaïktityàgaþ . tatastçtãyapaïktistha catuþùañ saptàïkairuttaravartyaùñàïkasya krama÷aþ yojananiùpannadvàda÷acaturda÷apa¤cada÷àïkàþ krama÷a÷caturthapaïktidvitãyàdikoùñheùvadho'dholekhyàþ>% . caturakùaraprastàre asyàþ svaråpadar÷anam . caturguruþ 13 guruþ 42 guruþ 61 guruþ 4 caturlaghuþ 1 1 2 4 8 1 6 tatratya prastàraþ 3 6 1 2'''' 1 maþ 5 7 1 4 . ''' 2 yaþ 9 1 3 1 5 ' . '' 3 yaþ 10 . . '' 4 rtha 11 '' . ' 5 maþ atratyàïkàstatsåcita . ' . ' 6 ùñhaþ saükhyàpuraõàrthàþ ' . . ' 7 maþ asyà÷ca patàkàkàratvàt . . . ' 8 maþ patàkàsaüj¤akatvamevaü màtrà ''' . 9 maþ patàkàyà api . . '' . 10 maþ ' . ' . 11 ÷aþ . . ' . 12 ÷aþ ' ' . . 13 ÷aþ . ' . . 14 ÷aþ ' . . . 15 ÷aþ . . . . 16 ÷aþ màtràpatàkà tu tatraivoktà yathà %<vakùyamàõamàtràmerusyatattatsaükhyàkabhedànàü prathamatvadvitãyatvàdinirõayàya màtràpatàkànirmàõamàha uddiññeti>% ñãø . %<uddiñña sari aïkà ñhàpaa vàmàbatteõa parahu õaia lopahu . ekalope ekaguru jàõaha duitiõalope duitiõaguru jàõaha . mattàpatààü piïgalo gàadi jo paóamaü pàpai sa paraü bodhaai>% måø %<uddiùñasadç÷ànaïkàn sthàpaya vàmàvartena parasminnãtvà lopaya . ekalope ekaguruüjànãta dvitriloùe dvitràn gurån jànãta>% . %<màtràpatàkàü piïgalo gàyati yaþ prathamaü pràpnoti sa paraü bodhayatãti>% saskaø . %<uddiùñàïkasadç÷àn uktaùakàroddiùñapårvàïkayugalayutaparàïkàn prastàrasaükhyaü tatsadç÷àn ekadvitripa¤càùñatrayoda÷aikaviü÷acatustriü÷adityevaüråpàn sthàpaya uttarottaramiti ÷eùaþ . vàmàvartena pratilomavidhinà sarvàntimàïkàvyavahitapårvàïkamàrabhyeti yàvat nãtvà gçhãtvà parasmin sarvàntimàïke lopaya tanyånatàü nayata sarvàntimàïke tadavyahitapårvàïkamàrabhya pårvapårvàïkàþ krameõa lopyà ityarthaþ . ekalope ekàïkalope ekaguruü jànãta dvitrilope dvitràn gurån jànãta . ekaikapårvàïkalope ye'ïkà ava÷iùyante te ekaguruyuktabhedaj¤àpakàþ pårvàïkadvayalope ye'va÷iùyante te gurudvayayuktabhedaj¤àpakàþ pårvàïkatrayalope ye'va÷iùyante te gurutrayayuktabhedaj¤àpakà ityarthaþ . evaüprakàreõa màtràpatàkàü piïgalo gàyati kathayati yaþ prathamaü pràpnoti guråpade÷àjjànàti sa paraü bodhayatãtyarthaþ . atra ca ekatvadvitvasaükhyàvi÷iùñaþ prathamaü sarvàntime lopyate tadavyavahitapårvàïkamàrabhyàva÷iùñàïkàþkrameõàdhodhaþ sthàpyà iti yadaïkadvayalope ÷ånyamava÷iùyate pårvapràptàïko và labhyate tadaïkañayalopo na kàrya iti niyamatrayaü guråpade÷àdbodhyam . atha tannirmàõaü ùañkalapatàkàsvaråpam vàmadakùiõayoraïgulapa¤cakaparimàõamårdhvàdhorekhàdvayamçju ardhàïgulàntaritaü kartavyaü tata çjurekhayà pàr÷vayormelana>% vidheyamevamekaü dãrghakoùñhaü tatraikàïgulaparimitamantaraü tthaktvordharekhàmàrabhyà'nyaresyàparyantaü çjurekhàþ krameõa dattvà koùñhaùañkamuttarottaraparasparasaü÷liùñaü vidheyaü tatroddiùñàïkasadç÷àþ ùañkalaprastàre ekadvitripa¤càùñatrayoda÷eti pårvoktàþ pårvayugalaikyakriyàniùpannottarottaràþ ùaóaïkàþ krameõa syàpyàstadadhaþ ùañkalamerusthitakoùñhacatuùñayamuttarottarasaü÷liùñaü kàryaü tato merudvitãyakoùñhasthita ùaóaïkasåcitaùómedànàü dvitãyakoùñhamekaü tadagha årdhvàdhaþ saü÷liùñaü koùñhapa¤cakamiti koùñhaùañkamevaü merutçtãyakoùñhe pa¤càïkasatvàt tçtãyakoùñhamekaü tadadhaþ årdhàdhaþ saü÷liùñakoùñhacatuùñayamitikoùñhapa¤cakamava÷iùñakoùñhadvayasyàdho merau ekàïkasadbhàvàt na koùñhàntaraü kàryam . tataþ sarvàntimasyãddiùña÷eùàïkasyàntimakoùñhe syàpanaü tataþ sarvàntimatrayoda÷àïkamadhye tadavyavahitàùñàïkalope urvaritaü pa¤càïkaü vàmàvartenopàntimoparikoùñhe sthàpayet tato'ùñàïkalope pårvapràptàïkalàbhàpàtànna lopaþ kàryaþ . kintu aùñàïkapårvasthitapa¤càïkasya trayoda÷àïke lopaü kçtvà upàntimakoùñhoparitanakoùñhàdhaþkoùñhe urvaritamaùñàïkaü sthàpayet tatastryaïkasya trayoda÷àïke lopaü kçtvà urvaritaü da÷àïkaü tadadhaþkoùñhe sthàpayet tato dvyaïkalope urvaritamekàda÷àïkaü tadadhaþkoùñhe saüsthàpya ekàïkalope urvarita dvàda÷àïkaü tadadhaþsthàpayet tatastrayoda÷àïke lopakaraõe pårvàïkalàbhàpàtàt na tat kàryam . tataþ aùñapa¤cetyaïkadvayalope ÷ånyàva÷eyàt na tatkàryam . aùña trãtyaïkadvayalope urparitaü dvyaïkaü dvitãyakoùñhoparitanakoùñhe sthàpayet tato dvyaùñetyaïkadvayalome urvaritatryaïkastadadhaþsthàpyastata ekàùñetyaïkadvayalope urvaritacaturaïkastadadhaþkoùñhe sthàpyaþ . tataþ aùñàïkaghañitadvyaïkalopàsambhavàt pa¤càïkadhañitadvyaïkalopaþ kàryastatra pa¤catrãtyaïkadvayalope pårvapràptapa¤càïka evorvaritaþ syàt ataþ dvipa¤ceti dvyaïkalope urvarita ùaóaïla tadadhaþkoùñhe sthàpayet . ekapa¤cetyaïkadvayalope urvarita saptàïkastadadhaþkoùñhe sthàpyastataþ pa¤càïkaghañitadvyaïkalope pårvapràptàïkàpàtàt na tatkàryaü kintu trighañimàïkadvayalopastatra tridvãti dvyaïka lope pårvapràptàïkàpàtàt na tatkàryaü tata ekatrãtyaïka dvayalope urvaritanavàïkaü tadadhaþkoùñhe sthàpayet . tataþ koùñhàbhàvàt ekadvãtyaïkadvayalope urvaritada÷àïkasva pràptatvàcca na dvyaïkalopaþ . tata ekatryaùñetyaïkatrayalope urvaritamekàïkaü prathame koùñhe sthàpayediti . tatra meruprathamakoùñhasyaikàïkasçcitaùañ kalasarvagurukabhedasyàtratyaprathamakoùñhasyaikàïke na prathamatvaü såcitaü tryaïkalope trigurukatvàbhidhànàt . evaü merudvitãyakoùñhasthaùaóaïkasåcitànàü ùañkakùaprastàrasya dvigurukabhedànàü ùaõàü dvitãyatçtãyatvàdinirõayapatàkàdvitãyakoùñhasthàïkaùakena såcitadvyaïkalope dvigurukatvàmidhànàt . evaü merupa¤càïkhasåcitànàü pa¤cànàü ùañ kalaikagurukabhedànàü patàkàütçtãyakoùñhasthàïkapa¤cakena pa¤camatvàùñamatvetthàdi nirõãtam ekàïkalope ekagurukatvàbhidhànàt . sarvàntime trayoda÷àïke aïkalopapårvakayojanàsambhavàt meru÷eùakosthaikàïkasåcitaùañ kalasyaikasya sarvasathukabhedasya patàkàntyasaptamakoùñhasthatrayoda÷àïkena trayoda÷atvaü nirõãtamevamanyatràpi . ùañkalaprastàre tatsvaråpadar÷anam . 1 2 3 5 8 13 ùañkalaprastàraþ triguruþ 1 dviguruþ 6 ekaguruþ 5 sarvalaghuþ 1'''1 maþ 1 2 5 13 .. '' 2 yaþ 3 8 . ' . ' 3 yaþ 4 10 ' . . ' 4 rthaþ 6 11 . . . . ' 5 maþ 7 13 . '' . 6 ùñhaþ 9 ' . ' . 7 maþ atratyàïkàstatsåcita . . . ' . 8 maþ saükhyàpåraõàrthàþ . '' . . 9 maþ . . ' . . 10 maþ . ' . . . 11 ÷aþ ' . . . . 12 ÷aþ . . . . . . 12 ÷aþ

#<patàkàsthànaka># naø sàø daø ukte vàñakà÷cabhede tallakùaõabhedàdikaü tatroktaü yathà %<yatràrthe cintite'nyasmin talliïgo'nyaþ prayujyate . ànantukena bhàvena patàkàsyànakantu tat>% tadbhedànàha sahasaivàrthasampattirguõavatyupacàrataþ . patàkàsthànakamidaü pra thamaü parikãrtitam yathà ratnàvalvàü %<vàsava datteyamiti>% ràjà yadà tatkaõñhaùà÷aü mocayati tadà taduktyà %<sàgarikeyamiti>% pratyabhij¤àya kathaü piyà me sàgarikà õalamakamatimàtramityàdi . phalaråpàrthasampattiþ pårvàpekùayà upacàràti÷ayàdu guõavatã utkçùñà . %<vacaþ sàti÷aya÷liùñaü màmàbandhasamà÷rayam . patàkàsthànakasidaü dvitãyaü parikãrtitam>% . yathà veõyàü mãmaþ . %<raktaprasàdhitamuvaþ kùatavigrahà÷ca susthà bhavantu kururàjasutàþ sabhçtyàþ>% . atra raktàdãnàü rudhira÷arãràrthahetuka÷leùava÷ena vãjàrthapratipàdanàt neturamaïgasapratipattau satyàü dvitãyaü patàkàsthànakam . %<arthopakùepakaü yattulãnaü savinayaü bhavet . ÷liùñapratthuttaropetaü tçtãyamidamucyate>% . lãnamavyaktàrthaü ÷liùñena sambandhayogyenàbhipràyàntaraprayuktena pratyuttareõopetaü savinayaü vi÷eùani÷cayapràptyà sahitaü sampadyate yat tat tçtãyaü patàkàsthànakam . yathà veõyàü dvitãye'ïke . ka¤cukã . deva! bhagnaü bhagnam . ràjà . kena . ka¤cu . bhãmena . ràjà . kasya . ka¤cu . bhavataþ . ràjà . àþ kiü pralapasi . ka¤cu . sabhayaü deva! nanu vravãmi bhagnaü bhomena bhavataþ . ràjà . dhik vçddhàpasada! ko'yamadya te vyàmohaþ . ka¤cu . deva na vyàmohaþ satyameva . %<magnaü bhãmena bhavato marutà rathaketanam . pàtitaü kiïkiõãjàlabaddhàkrandamiva kùitau>% . atra duryodhanorubhaïkaråpaprastutasaükràntamarthopakùepaõam . %<dvyartho vacanavinyàsaþ su÷liùñaþ kàvyayojitaþ . pradhànàrthàntaràkùepã patàkàsthànakaü param>% . yathà ratnàvalyàm %<uddàmotkalikàü vipàõóuraruciü pràrabdhajçmbhàü kùaõàdàyàmaü ÷vasanodyamairaviralairàtanvatãmàtmanaþ . adyodyànalatàmimàü samadanàü nàrãmivànyàü ghruvaü ùa÷yan kopavipàñaladyutimukhaü devyàþ karivyàmyaham>% . atra bhàvyarthaþ såcitaþ . etàni catvàri patàkàsthànakàni kvacinmaïgasàrthaü kacidamaïgalàrthamapi sarvasandhiùu bhavanti . kàvyakarturicchàva÷àd bhåyo'pi bhavanti .

#<patàkika># triø patàkà astyasya brãhyàø và ñhan . patàkàyukte .

#<patàkin># triø patàkà + astyarthe brãhyànaü và ini . patàkàyukte janmalagne grahavi÷eùavethava÷àt tadãyadaõóapalàdijanmataþ phalavi÷eùasåcake cakrabhede tatsvaråpàdikaü jyoø taø uktaü yathà
     %<tiryagårdhvagatà rekhàstisrodeyàþ patàkayà . yutàþ kàryà vedhavidà sarvasaïgatarekhayà . dakùasthodgatarekhàto vàmaü meùàdirà÷ayaþ . pa¤càùñayugmaviü÷à÷ca ùaóda÷endràgnisàgaràþ . karkañànnãnaparyantamaïkà deyà yathàkramam . vàkasya janmakàsãnagrahalagnamajàdiùu . vinyasya cintayet pràj¤aþ ÷ubhà÷ubhaü yathàkrabham . ÷ubhadaõóayogavedhairlagnàdyàlasya ÷obhanam . pàpadaõóayogavedhairà÷yaïkàdriùñikàlavit . balàdhike dinaü, madhye màso, hãne ca hàyanam . karkomãnadhanurbhyà¤ca hariþ kãñaghañena ca . striyàstaulimçgàbhyà¤ca ghañe mãnena kanthayà . dhanuùo mçgakarkibhyàü makare dhanuùà striyà . mãne karkitulàmçdbhyàü mãnastrãdhanudhà tvaje . tulàkarkimçgairdvandve kãñakumbhavçùeùu ca . siühavadbedha eteùu vàmadakùiõasammukhe . ràhuketvarkasauràraiþ pàpairbiddho yuto'÷ubhaþ . tadanyairyutaviddhastu lagnarà÷iþ ÷ubhapradaþ . ekonaviü÷atiþ karke siühe saptada÷aiva tu . ùañ triü÷adabalàyà¤ca ùaóviü÷atistulàdhare . vç÷cike siühavajj¤eyamånatriü÷accharàsane . ùaóviü÷aü makare j¤eyaü, kumbhe saptada÷a smçtàþ . navayunme tathà mãne meùe ùaóda÷abhistathà . vçùabhe ca yathà siühe yumme'ïkaharalocane . trinayàïkàdiyaü saükhyà dinamàsàvdanirõaye . ekàïkàt dvigçhàïkàdvà kvacidriùñe÷ca sammavaþ . vàre÷àdardhayàmeùu ràtryahnoþ pa¤caùañkramàt . adhipàþ syurgrahàstatra yathàrkàhe bhavanti hi . ravãjyendubhçgukùmàja÷anij¤aravayo ni÷i . ravi÷ukraj¤aràtrã÷a÷anãjyakujabhàskaràþ . dine, tåhyàþ pareùvevaü tathà ràtràvapi grahàþ . pàpadaõóe bhavediùñiþ ÷ubhadaõóe ÷ubhaü mavet . ÷ubhagrahasya daõóe tu karmàrambhàcchubhaü bhavet . àrambhàt pàpadaõóe tu karma niùkalatàü vrarjat . yasyàrdhayàmastasyaiva pràgdaõóaþ samudàhçtaþ . ùañùañaparãtya daõóà÷ca trayo ràtrau matàstathà . àditye mçgujo budho'pi ca ÷a÷ã, some ÷anãjyau kujo, bhaume'rkaþ sitasomabhajau, ca ÷a÷ijre somaþ ÷anirvàkpatiþ . jãve'ïgàraravã bhçgurbhçgusute saumyendumàrtaõóajàþ . kàle jãvamahãjatigmakiraõà ràtrau ca daõóàdhipàþ . yàmàrdhàghipasaükhyàto dvitãyastu tadardhataþ . tadardhàt tu tçtãyaþ syàttadardhàt tu turãyakaþ . aïkàbhàve tu ràhuþ syàttadaïko vasusaükhyakaþ . bhagnàïkasya parityàgàddivà daõóàdhipà yathà . ravidanujabudhaglau÷candrasåràsuraj¤àþ kujaravidanujaj¤àþ j¤endusårà¤curà÷ca . guru÷a÷iravidaityàþ ÷ukrabhaumàrkadaityàþ ÷anikujaravidaityà daõóapàhyardhayàme>% . danujo ràhuþ . ardhayàme dinàrdhaprahare . ÷ubhadaõóamàha . %<÷eùàvarkasya daõóau satata÷ubhakaràvàdi÷eùau tathendoþ, ÷eùo daõóaþ kujasyàpyatha gurubudhayoràdyamàdyaü pra÷astam . àdirdaõóastathaiko bhçgukulançpateþ sarvakàrye hi ÷asto daõóà÷catvàra eva kvacidapi samaye naiva saureþ pra÷astàþ . pratidaõóaü palànyeùàü j¤àtvà vàcyaü kvacicchubham . ravau ca vedà, vasavaþ sudhàü÷au, kuje ca bàõàþ ÷a÷ije tathàïkàþ . ÷anàvçtu, rdik ca vçhaspatau syàdràhau turaïgà bhçguje ca rudràþ . a÷ubhe daõóasaüyoge sarvatra puõyavarjite . bàlasya maraõaü ÷ãghraü yadi pàpaiþ samanvitam . a÷ubhagrahadaõóe tu sarvatra pàpavarjite . bàlasya ku÷alaü sarvaü ÷ubhairyadi samanvitam . a÷ubho daõóanàtho hi vedha÷cettena labhyate . maraõaü tatra vaktavyaü vàlasya nànyathà bhavet . pàpasya daõóamàtre tu tadyogavedhavarjite . vàlasya ka÷alaü tatra ÷ubhairyadi samanvitam>% . varùapatàkã tu ketupatàkà÷abde 2236 pçø uktaþ tatra dç÷yaþ

#<patàpata># triø pata--yaïluk--ac niø . ati÷ayapatanayukte

#<pati># puø pà--óati . 1 bhartari 3 svàmini ca tatstriyàü %<patyurno yaj¤asambanghe>% pàø na ïãp ca patnã . patikçtayaj¤aphalabhàginyàm striyàü %<vibhàùà sapårvasya>% pàø gçhasya patiþ gçhapatiþ gçhapatnã và . bahubrãhàvapi ÷ådraþ patiryasyàþ ÷ådrapatnã ÷ådrapatiþ . pati÷abdasya samàsa eva ghisaüj¤à ÷rãpataye ÷rãpateþ ityàdi asamàse tu na ghisaüj¤à patyà patye ityàdi àrùe kvacit asamàse'pi ghitvam %<klãve và patãte patau>% parà÷araþ %<sãtàyàþ pataye namaþ>% ityàdi patisevanaprakàràdikaü yathà %<vyarthaü vratàdikaü tasyà yà bhartu÷càpakàriõã . tapa÷càna÷ana¤caiba vrataü dànàdika¤ca yat . bharturapiyakàriõyàþ sarvaü mavati niùphalam . yayà priyaþ påjita÷ca ÷rãkçùõaþ påjitastayà . pativratàvratàrtha¤ca patiråpã hariþ svayam . sarvadànaü sarvayaj¤aþ sarvatãrthaniùevaõam . sarvaü vrata tapaþ sarvamupavàsàdika¤ca yat . sarvadharma÷ca satya¤ca sarvadevaprapåjanam . tatsarvaü svàmisevàyàþ kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . supuõye bhàrate varùe patisevàü karoti yà . vaikuõñhaü svàminà svàrdhaü sà yàti brahmaõaþ ÷atam . vipriyaü kurute marturvipriyaü vadati priyam . asatkula prayàtà yà tatphalaü ÷råyatàü sati! . kumbhãpàkaü vrajet sà ca yàvaccandradivàkarau . tato bhavati càõóàlã patiputravivarjità>% brahmaø vaiø praø 43 aø . patisevàprakàrastu bhàø vaø 232 aø draupadyà satyabhàmàü prati uktastatra dç÷yaþ . aghikam uktaü pativratà÷abdedç÷yam .

@<[Page 4216b]>@
#<patiüvarà># strã patiü vçõoti vç--khac mum . 1 svaya pativasaõakàrikàyàü kanyàyàm svayaüvaràyàm . 2 kçùõajãrake ÷abdaca 0 .

#<patighàtinã># strã patiü hanti hana--õini 6 taø . patinà÷ikàyàü striyàü tatsåcakayoga÷ca karkañe lagne karkañe candre và sauratriü÷àü÷ajanmeti vçø jàø uktaü yathà %<svacchandà patighàtinã vahuguõà ÷ilpinyasàdhvãndubhe>% måø %<indubhe karkañe lagne tadgate và candre bhaumatriü÷àü÷akajàtà svacchandà svairiõã yañeùñavyavahàriõã bhavati sauratriü÷àü÷akajàtà patighàtinã bhavati>% bhaññotpalaþ .

#<patighna># triø patiü hanti hana--%<lakùaõe jàyàpatyoùñak>% pàø ñak . patinà÷asåcake lakùaõabhede striyàü ïãp . patighnã pàõireskhà . vivàhàt pràk kùetràdimçtpiõóàùñakasya kumàryai parãkùàrthaü dàne ÷ma÷ànajàtamçtpiõóasya kumàryà grahaõe tasyàþ patihananaphalamuktam à÷vaø gçø 1 . 5 . 6 %<aùñau piõóàn kçtvà piõóànabhimantrya kumàrãü bråyàdeùàmekaü gçhàõeti>% iti niyojità kumàrã yadi ÷ma÷ànàdàhçtàü mçdaü gçhõàti tadà patighnãti vidyàt taduktaü tatraiva 6 kaø %<÷ma÷ànàt patighnãti>% .

#<patita># triø pata--gatyarthatvàt kartari kta sani veñkatve'pi pateþ pçthaggrahaõàt iñ pratadhàtau pitsatãtyekaråpalikhanaü pramàdàt paõe pipatiùatãti råpàntaraü bhavatãti bodhyam . 1 patanakartari 2 narakagamanasåcakakarmavi÷eùakàrake sa ca karmavi÷eùaþ patitalakùaõavighayà pràø viø nirõãto yathà gotamaþ %<vrahmahà suràpaþ gurutalpagaþ màtçpitçyonisambaddhàgastenanàstikaninditakarmàbhyàsã patitàtyàmyapatitatyàgina÷ca patitàþ pàtakasaüyojakà÷ca tai÷càvdaü samàcaranniti>% . pàtakasaüyojakàþ suràpànàdau paràn ptayojayanti . ityupakrame sàmànya÷aktasyàpi vi÷eùa÷akti rbhraviùyati mçpàdipadasyeva pa÷au, hàrãtena vi÷eùagaõane pàñhàt . tathà cyavanaþ atha pàtakopapàtakamahàpàtakàni vyàkhyàsyàmaþ iti . tathà ca pañhanti %<mahàpàtakatulyàni pàpànyuktàni yàni ca . tàni pàtakasaüj¤àni tadånamupapàtakam>% . ato mahàpàtakatulyapàpavi÷eùe'pyasya ÷aktiþ . patana÷abdàrthamàha gotamaþ %<dvijàtikarmabhyo hàniþ patanaü paratra càsiddhistameke narakam>% . dvijàtikarma ÷rautamagnihotràdi smàrtamaùñakàdi pràya÷cittatadaïgajapàdivyatiriktaü tebhyo hàniranadhikàraþ iti dvijàtigrahaõaü pràdhànyàrthaü ÷ådrasyàpi vàkyàntareõa pàtityàbhidhànàt . iha loke tàvat pàtityalakùaõamaniùñaü paraloke càsiddhiþ pàtakakarmapatibandhàt upàttasukçtaphalàniùpattiþ narakaü và såtakàdivyàvçttyarthamidam . dvijàtikarmànadhikàra÷ca mahàpàtake ÷råyate yathà devalaþ %<pa¤caitàni mahàpàtakàni kçtvà bràhmaõaþ sadbhirnànubhàùyo nànugràhyo'bhi÷astaþ sarvakarmavarjitaþ patitatamo bhavati>% . mahàpàbakyadhikàre manuþ %<asambhàùyàhyasaübhojyà avivàhyà hyapàñhinaþ . dhareyuþ pçthivãü dãnàþ sarvadharmavahiùkçtàþ>% . ato mahàpàtakeùu dvijàtikarmànadhikàraþ tadvihitadvàda÷avàrùikapràya÷cittàpaneyatvàdatipàtakànuùàtakayãrapi . ato dvàda÷avàrùikapràya÷cittàpaneyàrhaü gràpaü patanam . arhatà ca sàmànyabodhitatvaü tacca strãtvà dinà'sampårõànuùñhàne'pyastyeva kçùõale ivàvaghàtasya . atha và dvijàtikarmànadhikàràpàdakaü pàgraü patanam anadhikàra÷ca mahàpàtake ÷rutaeva anupàtake'pi tatsamatvàt upapàtakàdau ca kvacit patatãti ÷ruteþ atipàtake tato gurutvàt labhyate . yadvà mahàpàtakànapakçùñaü pàpaü patanam anupàtakasya tatsamatvàt upapàtakàdeþ kacit patatãtyabhidhànàt anapakarùaeva, asvajanabràhmaõãgamane patanapàtàdyutpatti÷ravaõàdanapakarùaeva . ataeva %<sadyaþ patati màüseneti>% ÷ådràvedã patatyatre rityàdimanuvacanaü nindàrtham . 3 svadharmacyute %<svadharmaü yaþ parityajya paradharmaü samà÷rayet . anàpadi sa vidvadbhiþ patitaþ parikãrtitaþ>% màrkaø puø càõóàlàntyàdistrãgamanàdikamabhyàsakçtaü pàtityakàraõam %<càõóàlàntyastriyo gatvà bhaktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànato viüpro j¤ànàtsàmyaü tu gacchati>% matsyapuø . anyànyapi katicit karmàõi patitànàmiva dàhaniùedhaprayãjakànyuktàni ÷uø taø brahmapuø %<garàgniviùadàttaiva pàùaõóàþ krårabuddhayaþ . krodhàt pràyaü viùaü vahniü ÷astramudbandhanaü jalam . girivçkùa prapàta¤ca ye kurvanti naràdhamàþ ku÷ilpajãvina÷caiva sånàlaïkàrakàriõaþ>% tathà %<brahmadaõóahatà ye ca ye ca vai bràhmaõairhatàþ . mahàpàtakino ye ca patitàste prakã rtitàþ . patitànàü na dàhaþ . syànnàntyeùñirnàsthisaø ¤cayaþ . na cà÷rupàtaþ piõóo và kàryaü ÷ràddhàdikaü nnacit>% ÷uø taø brahmapuø . teùàü saüsarganiùedho yathà %<àsanàccha÷ayanàccaikabhojanàt kathanàdiùu . saüvatsareõa patati patitena sahàcaran>% varàhapuø %<patitaiþ saüprayuktànàmimàü ÷çõuta niùkçtim . saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàdyaunàdyàna pànà÷anàsanàta . yo yena patitenaiva saüsargaü yàti mànavaþ . sa tasyaiva vrataü kuryàt saüsargasya vi÷uddhaye>% tatra pàdonaü pràya÷cittamiti tatra sthitam . %<patitasyodakaü kàryaü sapiõóairbràhmaõaiþ saha . nindite'hani sàyàhne j¤àtibhirgurusannidhau . dàsã ghañamapàü pårõaü paryasyet pretavat sadà . ahoràtramupàsãnaü nà÷aucaü bràhmaõaiþ saha . nivartayeraüstasmàttu sambhàùaõasahàsanam>% màtsye 201 aø . %<patità guravastàjyà na tu màtà kadàcana . garbhadhàraõapoùàbhyàü tena màtà garãyasã>% matsyapuø .

#<patitvana># naø yauvane çø 10 . 409 bhàùye dç÷yam .

#<patidebatà># strã patireva devatà yasyàþ . pativratàyàm patidaivatà'pyatra .

#<patidviù># strã patye dveùñi dviùa--kvip 4 taø . patye dveùakàriõyàm .

#<patimatã># strã pati + astyarthe matup ïãp . svàmiyuktàyàü bhåmyàdau .

#<patiloka># puø patibhogyo lokaþ svargàdiþ ÷àø taø . patyàø sahagharmàcaraõena pràpye svargàdiloke manuþ 5 156

#<pativatnã># strã pati + astyarthe matup niø sadhavàyàü masya vaþ nuk ca . sabhartçkàyàü striyàm amaraþ . tadbhinnàyàntu patimatãtyeva siø kauø .

#<pativedana># puø patiü vedayati vida--làbhe õic--lyu . patipràpake mahàdeve %<tryambakaü yajàmahe sugandhiü pativedanam>% yajuø 3 . 60

#<pativratà># strã patirvratamiva niyatopàsyatvàt yasyàþ . sàdhvyàü striyàm amaraþ taddharmà÷ca kà÷ãø khaø 4 aø uktà yathà
     %<patibrateyaü kalyàõã lopàmudrà sadharmiõã . tavàïgacchàyayà tulyà yatkathà puõyakàriõã . pativratàsvarundhatyà sàvitryàpyanusåyayà . ÷àõóilyayà ca satyà ca lakùmyà ca ÷ataråpayà . menayà ca sunãtyà ca maüj¤ayà svàhayà tathà . tathaimà varõyate ÷reùñhà na tathànyeti ni÷citam . bhuïkte bhukte tvayi mune! tiùñhati tvayi tiùñhati . vinidrite ca nidràti prathamaü pratibudhyate . analaïkçtamàtmànaü tava no dar÷ayet kacit . kàryàrthaü proùite kvàpi sarvamaõóanavarjità . na ca te nàma gçhõãyàttavàyuùyavivçddhaye . puruùàntaranàmàpi na gçhõàti kadàcana . àkruùñàùi nacàkro÷et tàóitàùi prasãdati . idaü kuru kçtaü svàmin! manyatàmiti vakti ca . àhåtà gçhakarmaõi tyaktvà gacchati satvaram . kimarthaü vyàhçtà nàtha! saprasàdo'bhidhoyatàm . na ciraü tiùñhate dvàri na dvàramupasevate . adàpitaü tvayà ki¤cit kasmaicinna dadàtyapi . påjopakaraõaü sarvamanuktà sàdhayet svayam . niyamodakabarhãüùi patrapuùyàkùatàdikam . pratãõàmàõàvasaraü yathàkàlocitaü hi yat . tadupasthàpayet sarvamanudvignàti hçùñavat . sevate bharturucchiùñamiùñamannakalàdikam . mahàprasàda ityuktvà patidattaü pratãcchati . avibhajya na cà÷rãyàt devapitratithiùvapi . paricàrakavargeùu noùu bhikùukuleùu ca . saüyatopaskarà dakùà hçùñà vyayaparàïmukhã . kuryàt tvayà'nanuj¤àtà nãùavàsa vratàdikam . dårato varjayedeùà mamàjotsavadar÷anam . na gacchet torthayàtràdivivàhaprekùaõàdiùu . sukhasuptaü sukhàsãnaü vasanta¤ca yadçcchayà . àntareùvapi kàryeùu patiü notthàpayet kvacit . strãdharmiõã trirànantu svamukhaü naiva dar÷ayet . svavàkyaü ÷ràvayennàpi yàvat snàtà na ÷udhyati . susnàtà bhartçvadanamãkùate'nyakha na kvacit . atha và manasi dhyàtvà patiü bhànuü vilokayet . haridràü kuïkuma¤caiva sindåraü kajjalaü tathà . kårpàsaka¤ca tàmbålaü màïgalyàbharaõaü tathà . ke÷asaüskàra kavarãkarakarõavibhåùaõam . bharturàyuùyamicchantã dårayenna pativratà . na rajakyà na haitukyà tathà ÷ramaõayà na ca . na ca durbhagayà kvàpi saõitvaü kurute satã . bhartçvidveùiõãü nàrãü naiùà sambhàùate kvacit . naikàkinã kvacidbhåyànna lagnà snyàti ca kvacit . nodåkhale na nuùale na vardhanyàü dçùadyapi . na yantrake na dehalyàü satã cãpavi÷et kvacit . vinà vyavàyasamayaü pràgalbhyaü na kvaciccaret . yatra yatra rucirbhartustatra premabatã sadà . idameva vrataü strãõàmayameko vçùaþ paraþ . iyamekà devapåjà bharturvàkyaü na laïvayet . klãvaü và duravasthaü và vyàdhitaü vçddhameva và . susthitaü dusthitaü vàpi patimekaü na laïghayet . hçùñà hçùñe viùaõõàsyà viùaõõàsye priye sadà . ekaråpà bhavet puõyà sampatsu ca vipatsu ca . sarpirlavaõatailàdikùaye'pi ca patibratà . patiü nàstãti na bråyàdàyàseùå na yojayet . tãrthasnànàrthinã nàrã patipàdodakaü pivet . ÷aïkaràdapi viùõorvà patireko'dhikaþ striyàþ . vratopavàsaniyamaü patimullaïya nàcaret . àyuùyaü harate bharturmçtà nirayamçcchati . bhartuþ pratyuttaraü dadyànnàrã yà krodhatatparà . kukkurã jàyate gràme ÷çgàlo nirjane vane . strãõàü hi parama÷caiko niyamaþ samudàhçtaþ . kabhyarcya caraõau bharturbhoktavyaü kçtani÷cayam . uccàsanaü na seveta na brajet parave÷masu . na trapàkaravàkyàni vaktavyàni kadàcana . apavàdo na vaktavyaþ kalahaü dåratastyajet . guråõàü sannidhau càpi noccairbråyànna và haset . yà bhartàraü parityajya raha¤carati durmatiþ . ulåkã jàyate krårà vçkùakoñara÷àyivã . tàóità tàóituü yecchet sà nàrã vçùadaü÷ikà . kañàkùayati yà'nyaüvai kekaràkùã tu sà bhavet . yà bhartàraü parityajya miùñama÷nàti kevalam . gràme sà ÷åkarã bhåyàdbahirvà tuùavióbhujà . bà huïkçtya priyaü bråte sà måkà jàyate khalu . yà sapatnãü saderùyeta durbhagà sà punaþ punaþ . vçùñiü vilupya bharturyà ka¤cidamyaü samãkùate . kàõà và vimukhã vàvi kuråpàpi ca jàyate . vàhyàdàyàntamàlokya tvarità ca jalàsanaiþ . tàmbålairvyajanai÷caiva pàdamaüvàhanàdibhiþ . tathaiva càñuvacanaiþ khedasaünodanaiþ paraiþ . yà piyaü prãõayet prãtà trilokã prãõità tayà . mitaü dadàti hi pità mitaü bhràtà mitaü sunaþ . amitasya hi dàtàraü martàraü ùåjayet sadà . bhartà devo gururbhartà dharmatãrthavratàni ca . tasmàt sarvaü parityajya patimekaü samarcayet . jãvahãno yathà dehaþ kùaõàda÷ucitàü vrajet . gartçhãnà tathà yoùà susnàtàpya÷uciþ sadà . amaïgalebhyaþ sarvebhyo bidhavàhyatyamaïgalà . vidhavàdar÷anàt siddhirjàtu yàturna jàyate . vihàya màtaraü caikàü sarvàmaïgalavarjitàm . tadà÷iùamapi pràj¤astyajedà÷ãviùopamàm . kanyàü vivàhasamaye vàcayeyuriti dvijàþ . patyuþ sahacarã bhåyà jãvato'jãvataþ sadà . bhartà sadànuyàtavyo dehavat chàyayà striyà . candramà jyotsnayà yadvadvidyutvàn vidyutà yathà . anuvrajantã bhartàraü gçhàt pitçvanaü mudà . pade pade'÷vamedhasya phalaü pràpnotyasaü÷ayam . vyàlagràhã yathà vyàlaü balàduddharate bilàt . evamutkramya dåtebhyaþ patiü svargaü nayet satã . yamadåtàþ palàyante satãmàlokya dårataþ . api duùkçtakarmàõaü samutsçjya ca tatpatim . na tathà vibhimo vahnerna tathà vidyuto yathà . àpatantãü samàlokya vayaü dåtàþ pativratàm . tapanastapyate'tyantaü dahano'pi ca dahyate . kampante sarvatejàüsi dçùñvà pàtivrataü mahaþ . yàvat svalomasaükhyàsti tàvat koñyayutàni ca . bhartà svargasukhaü bhuïkte ramamàõà pativratà . dhanyà sà jananã loke dhanyo'sau janakaþ punaþ . dhanyaþ sa ca patiþ ÷rãmàn yeùàü gehe pativratà . pitçvaü÷yà màtçbaü÷yàþ pativaü÷yàstrayastrayaþ . pativratàyàþ puõyena svargasaukhyàni bhu¤jate . ÷ãlabhaïgena durvçttàþ pàtayanti kulatrayam . piturmàtustathà patyurihàmutra ca duþkhità . pativratàyà÷caraõã yatra yatra spç÷ed bhuvam . tatreti bhåmirmanyeta nàtra bhàro'sti pàvanã . bibhyat patibratàspar÷aü kurute bhànumànapi . somo gandhavaha÷càpi svapavitràya nànyathà . àpaþ pativratàspa÷aümabhilipsanti sarvadà . adya jàóyavinà÷o no jàtàstvadyàpi pàvanàþ . gçhe gçhe na kiü nàryo råpalàbaõyagarvitàþ . paraü vi÷ve÷abhaktyaiva labhyate strã pativratà . bhàryà målaü gçhasyasya bhàryà målaü sukhasya ca . bhàryà dharmaphalàvàptyai bhàryà santànavçddhaye . paralokastvayaü loko jãyate bhàryayà dvayam . devapitratithãjyàdi nàbhàryaþ karma càrhati . gçhasthaþ sa hi vij¤eyo yasya gehe pativratà . grasyate'nyaþ patipadaü ràkùasyà jarayà'tha và . yathà gaïgàvagàhena ÷arãraü pàvanaü bhavet . tathà pativratàdçùñyà ÷ubhayà pàyanaü mavet>% . %<àrtàrte mudite hçùñà proùite malinà kç÷à . mçte mriyeta yà patyau sàdhvã j¤eyà pativratà>% ÷uø taø .

#<patiùñha># triø ati÷ayena patità iùñhan tçõo loùaþ ati÷a÷ayena patitari çø 10 . 165 . 5 udàø . ãyasan patãyas tatràrthe triø pa¤camãùma bràø 5 . 1 . 12 udàø striyàü ïãp .

#<patera># puüstrã pata--era . 1 khage ujjvalaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 gantari triø 3 àóhake 4 garte ca puø saükùiptasà0

#<patkàùin># triø pàdena kaùati gacchati kaùa--õini ùadàde÷aþ 3 taø . pàdena gantari . maññiþ 3 . 4 udàharaõaü draùñavyam .

#<pattaïga># naø patràïga + pçùoø . raktacandane (vakama) vçkùabhede ÷abdaraø . %<pattaïgaü madhuraü ÷ãtaü pitta÷leùmavraõàsranut . haricandanavajj¤eyaü vi÷eùàddàhanà÷anam>% màvapraø .

#<patta># puø patatyanena pata--bàø karaõe tak neñ . pàde %<ni÷ãrùato nipattataþ>% athaø 6 . 131 . 1

#<pattana># naø patatyatra bàø àghàre tana . 1 nagare mahàpuryàm amaraþ 2 mçdaïge hàràø .

#<pattanàdhipati># puø 6 taø . ràjabhede bhàø aø 186 aø .

#<pattaraïga># puø paññaraïga + pçùoø . (vakam) vçkùe

#<patti># puø pada--tin . 1 senàyàm . 2 vãre vi÷vaþ ktin . 3 gatau (1 rathaþ 2 gajaþ 3 a÷vàþ 5 senàþ) etat saükhyànvite 4 senàbhede ca strã . %<eko ratho gaja÷caiko naràþ pa¤ca padàtayaþ . traya÷ca tura÷àstajj¤aiþ pattirityabhidhãyate>% bhàø àø 1 aø . 5 pa¤capa¤cà÷adàtmakanarasainye %<naràõàü pa¤capa¤cà÷adeùà pattirvidhãyate>% bhàø uø 154 aø .

#<pattigaõaka># triø pattiü gaõayati gaõa--aka akàntatve'pi yàjrakàø 6 taø saø . pattãnàü gaõayitari . tataþ udgàtràø bhàve a¤ . pàttigaõaka tadbhàve .

#<pattin># triø padbhyàü telati tila--gatau vàø óin . padbhyà gantari . %<patrino bhuvi caikasya gopasyàlpabalãyasaþ>% harivaüø 100 aø .

#<pattisaühati># strã 6 taø . pàdàte senàvçnde amaraþ .

#<pattåra># puø pata--bàø åra vallåràø nipàø . 1 ÷àli¤ca÷àke trikàø 2 pattaïge raktacandane naø ÷abdacaø .

#<pattra(tra)># naø pata--ùñran %<jharojhari savarõe>% pàø và talopaþ . 1 vàhanamàtre 2 parõe 3 pakùiõàü pakùe amaraþ . 4 lekhanàdhàre(pàt) iti khyàte padàrthe 5 dhàtumayapattràkàre dravye ca %<suvarõapatràbharaõà ca kàryà sulohapàr÷vadvaya÷çïkhalàbhiþ>% 6 lipyàü strã ïãp . 7 tejapatre ràjaniø %<patrakaü madhuraü ki¤cittãkùõoùõaü picchilaü laghu . nihanti kaphavàtàr÷ohçllàsàrucipãnasàn>% bhàvapraø . tatra likhanàdhàrapatre %<ùàõmàsike tu sampràpte bhràntiþ saüjàyate yataþ . vàtràkùaràõi såùñàni patràråóhànyataþ purà>% jyoø taø . tasya ra¤janaü yathà %<suvarõaråpyaraïgàdyai ra¤jayet patramuttamam . sàmànyottamamadhyànàü patrara¤janamãritam>% tatpramàõam %<ùaóaïgalàdhikaü hasta>% patramuttamamãritam . madhyama hastamàtraü syàt sàmànyaü muùñihastakam patrabhaïgaprakàraþ %<patrantu triguõãkçtya årdhve tu dviguõaü tyajet . ÷eùabhàge likhedvarõàn gadya padyàdisaüyutàn>% patrasya racanàkramaþ %<ràjalekhaka màhåya nçpo bråyàt prayatnataþ . patraü kuru yathàyogyaü gadyapadyàdisaüyutam . paõóitadvayamànãya lekhako rahasi sthitaþ . yathàyogyànusàreõa patraü kuryànmanoramam . dinadvayaü trayaü vàpi vicàrya paõóitena vai . svabhrànterdåùaõaü j¤àtvà vilikhet patrapustake . sàmànyapatre saülikhya rahasi ÷ràvayennçpam . nçpàj¤ayà ÷ubhe patre vilikhedràjalekhakaþ>% lekhanaprakàraþ %<aïku÷aü prathamaü dadyànmaïgalàrthaü vicakùaõaþ . madhye vindu samàyuktamadhaþ saptàïkasaüyutam . tadadhaþ svasti vinyasya tato gadyaü su÷obhanam . tataþ ÷rã÷abdaråpàõi padanyàsakramaü likhet . bhàùayà saüskçtenàpi ku÷alaü vilikhet sudhãþ . tataþ ÷ubhà÷ubhàü vàrtàü saüskçtaiþ pràkçtaistathà . tataþ pramàõasande÷aü tato vàrtàü niyojayet . kãrtiprotiyutaü padyaü tataþ kimadhikàdikam . patrapeùaõa÷loka¤ca avdamàsàdisaüyutam . sarveùàmeva patreùu likhanaü caivamãritam . sarveùàmeba patràõàü vidhiü j¤àtvà likhettu yaþ . svade÷e kãrtimàpnoti tathà de÷àntareùvapi . evaü ÷àstrakramaü j¤àtvà yo likhedràjapatrakam . sa ràjamantribhiþ sàrdhaü ya÷aþ pràpnotyanuttamam . ÷àstrasandarbhamaj¤àtvà yo likhedràjapatrakam . sa ràjamantribhiþ sàrdhaü durya÷o mahadàpnuyàt>% . patranayanakramaþ . %<ràjapatraü nayenmårdhri lalàñe pàtramantriõàm . gurupatraü nayenmårdhni bràhmaõànàü tathaiva ca . yatisannyàsinà¤caiva svàmina÷ca tathaiva ca . sàdareõaiva yatnena tathà mårdhani dhàrayet . màryàputrasya mitrasya hçdaye dhàrayet sudhãþ . pravoràõàü kaõñhade÷e patradhàraõamãritam . eteùà¤caiva patràõàmuktadhàraõalakùaõam . anyeùàmapi ùatràõàü niyamo nàtra dar÷itaþ>% . patrapañhanaprakàraþ %<patraü ghçtvà namaskçtya pårvàgraü syàprayet sudhã . dakùiõàgraü tu sadasi nçpàgre ràjalekhakaþ . patraü vitatya sadasi dvivàraü manasà pañhet . sphuñaü pa÷càt pravaktavyamakùãbhã ràjalekhakaþ . rahasi ÷ràvayet patraü ÷ubhaü và yadi và'÷ubham . patraü ÷rutvà viditvàrthaü sabhàyàü ÷ràvayettataþ . rahasyapatraü rahasi nçpàgre ÷ràvayeddvijaþ . a÷ubhaü naiva sadasi ÷ubhaü patraü nçpàj¤ayà . evaü krameõa patràrthaü ÷ràvayitvà dvijottamaþ . nçpateþ sannidhau sthitvà nçpàj¤àmanuvartate>% . patracihnàni %<årdhve ùaóaïgulaü tyaktvà vartulaü candravimbavat . kastårãkuïkumaiþ kuryàdràjapatraü sucihnitam . mantriõàü kuïkumenaiva paõóitasyaiva candanaiþ . guråõàü candanenaiva sindåreõaiva svàminaþ . bhàryàyà÷càpyalaktena candanaiþ pitçputrayoþ . sannyàsinàü candanena yatãnàü kuïkugena ca . raktacandanapaïkena bhçtyasya samudãritam . ÷oõitenaiva ÷atråõàü patracihnaü prakalpayet . eteùà¤caiva sarveùàü yathàyogyànusàrataþ . patrasyordhve tu matimàn kuryàt cihnaü suvartulam>% . ràjapatrasya koõacchedanaprakàraþ %<dakùiõe patrakoõasya adhastàt chedayet sudhãþ . ekàïgulapramàõena ràjapatrasya caiva hi>% . ràjapatràdeþ padanyàsaþ %<mahàràjàdhiràja¤ca dàna÷auõóaü tathaiva ca . tathà saccaritaü yojyaü kalpavçkùàdikaü nyaset . yathàyogyànusàreõa tathaiva guõabhedataþ . ràjapatreùu sarveùu padanyàsakramaü viduþ>% . mantripatrasya %<pravaraü guõabhedena tathà saccaritàdikam . vinyasya vilikhet pràj¤o mantripatre padakramam>% . paõóitasya %<saükhyàvadvanditapadaü ÷àstràrthanipuõàdikam . paõóitànà¤ca patreùu vilikhedvai padakramam>% . gurupatrasya %<sàükhyasiddhàntanipuõaü sanamaskàrakaü padam . vinyasya vilikhet pràj¤o gurupatre padakramam>% . svàmipatrasya %<pravaryaü sanamaskàraü pràõapriyàdikaü padam . vinyasya vilikheddhãmàn svàmipatre padakramam>% . màryàyàþ %<pràõapriyàpadaü sàdhvãpadaü saccaritàdikam . bhàryàpatre likhedvidvàn padakramamanuttamam>% . putrasya %<pràõatulyapadaü tadvattathà saccaritàdikam . à÷ãrvacanasaüyuktaü putrapatre padakramam>% . pitçpatrasya %<prabhuvaryaü namaskàraü tathà saccaritàdikam . vinyasya vilikhet putraþ pitçpatre padakramam>% . sannyàsipatrasya %<sarbavà¤chàvinirmuktaü sarva÷àstràrthapàragam . sannyàsiyatipatreùu vilikhecca padakramam>% . sàmànyasya %<sàmànyabhçtya÷atråõàü viniyojyàmukaü praüti . ÷astràva÷eùitapadaü chàgatulyàdikaü tathà . eteùàmeva patreùu yathàyomyànusàrataþ . vinyasyaþ vilikhet pràj¤aþ padakramamanuttamam>% . ÷rã÷abdavinyàsasaükhyà yathà %<ùaóguroþ svàminaþ pa¤ca dve bhçtye caturo ripau . ÷rã÷abdànàü tayaü mile ekaikaü putramàryayoþ>% patrakauø . devabhede dalaråpapatravi÷eùàõàü prãtikaratvamuktaü yathà %<patràõyapi sapuùpàõi hareþ prãtikaràõi ca . pravakùyàmi nçpa÷neùñha! ÷çõuùva gadato mama . apàmàrgakaü prathamaü tasmàd bhçïgàrakaü param . tasmàttu khàdiraü ÷reùñhaü tata÷ca ÷amãpatrakam . durvàpatraü tataþ ÷reùñhaü tato'pi ku÷apatrakam . patraü tasmàddamanakaü tato vilvasya patrakam . vilvapatràdapi harestulasãpatramuttamam . eteùàü ca yathà labdhaiþ patrairvà yo'rcayeddharim . sarvapàpavinirmukto viùõuloke mahãyate>% narasiühapuø 53 aø . devãprãtikarapatràõi yathà %<apàmàrgasya patrantu tato bhçïgàrapatrakam . tato'pi gandhinãpatraü valàhakamataþ param . tasmàt khadirapatraü tu va¤julastavakastathà . àmrantu vakagucchastu jambåpatnaü tataþ param . vãjapårasya patraü tu tato'pi ku÷apatrakam . dårvàïkuraü tataþ proktaü ÷amãdhatramataþ param . patramàmalakaü tasmàddàmapatramataþparam . sarvato vilvapatrantu devyàþ prãtikaraü matam>% kàlikàpuø .

#<pattraka># naø pattra + svàrthe ka tadiva kàyati kai--ka và . 1 vçkùasya parõe 2 patràvalyàü ÷abdaraø . 3 tejapatre ràjaniø 4 ÷àli¤ca÷àke puø ratnamàlà . 5 pattrabhaïge naø ÷abdacaø .

#<pattrakàhalà># strã 1 pi¤jalàyàü 2 pattra÷abde ca hàràø .

#<pattragupta># puø pattraü guptamasya paraniø . (tekàñà siju) trikaõñe ÷abdacaø .

#<pattraghanà># 6 taø 3 taø . sàtalàvçkùe ràjaniø .

#<pattraïga># naø pattramajyate anena anja--karaõe gha¤ ÷akaø . raktacandanàkàre (vakama) pçkùe ÷abdacaø .

#<pattrajhaïkàra># puø pattre jhaïkàro'sya . puroñivçkùe (ràyabhañã) trikàø .

#<pattraõà># strã pattraü namyate'tra nama--bàø óa saüj¤àtvàt õatvam . patraracanàyàm hàràø .

#<pattrataõóulã># strã pattre taõóulàþ santyasyàþ ac gauràø ïãù . yavatiktàyàm ràjaniø .

#<pattrataru># puø pattrapradhànastaruþ ÷àø taø . duùkhadire ràjani0

#<pattradàraka># puø pattramiva dàrayati dàri--õvul . krakace (karàta) trikàø .

#<pattranàóikà># strã 6 taø . parõasiràyàm jañàø .

#<pattrapara÷u># puø pattre dhàtumayapattre para÷uriva . (chenã) khyàte svarõakàrayantrabhede . pattrapar÷urapyatra ÷abdaraø .

#<pattrapàla># puü asisutàyàü churikàyàü hemacaø .

#<pattrapàlã># strã patràkàrà pàliragraü yasyàþ và ïãp . (kàüci) kartaryàü halàyuø tasyàþ parõatulyàgratvàttathàtvam .

#<pattrapà÷yà># strã patramiva pà÷yà . svarõàdiracitalalàñàlaïkàrabhede (ñãkà) amaraþ .

#<pattrapi÷àcikà># strã pattreõa pi÷àcãva ivàrthe kan . jalavàraõasàdhane yantrabhede (ñãkà) trikàø .

#<pattrapuùpa># puø pattraü puùpamivàsya . 1 raktatulasyàü ÷abdaø 2 tulasyàü strã ñàp ÷abdamàlà . kùudrapattratulasyàm strã ratnamàlà ïãp . kap . pattrapuùpaka bhurjapatre ÷abdamàø .

#<pattrabandha># puø pattràkàraþ bandhaþ . puùparacanàbhede ÷abdaratnàø .

#<pattrabhaïga># puø patràkàraþ bhaïgaþ racanà . stanakapolàdau kastårakàdiracitapatra÷reõyàü tilakabhede hemaø patrabhaïgi, pattrabhaïgãtyapi tatra strã ÷abdaraø .

#<pattrama¤jarã># strã 6 taø . 1 parõasyàgrabhàge 2 patràkàrama¤jarãyute tilakabhede hemacaø .

#<pattramàla># puø pattràõàü màlà yatra . 1 vetame naighaõñuø 6 taø . 2 tatsamudàye strã .

#<pattramåla># puø 6 taø . parõasya måle tataþ prakàre sthålàø kan . patramålaka tatprakàre naø . tatra gaõe patramåleti vyastaü samasta¤ca tena patraka målaka tattatprakàre na0

#<pattrayauvana># naø patrasya yauvanamatra . navapallave jañàdha0

#<pattraratha># strã pattraü pakùo ratha iva yasya . khage amaraþ jàtitvàt striyàü ïãù .

#<pattra(re)lekhà># strã pattràkàrà(re)lekhà . pattrabhaïge tilalabhede hemacaø .

#<pattrala># naø pattramivàkàro'styasya sidhmàø lac . drapse (pàtàlàdai) hemacaø .

#<pattralatà># strã pattràkàrà latà yatra . pattràkàre 1 tilakabhede hemacaø ÷àø taø . 2 pattrapradhànalatàyàm .

#<pattralabaõa># naø patravi÷eùeõa pakvaü labaõam ÷àø taø . su÷rutokte labaõabhede %<gandharvahastakamuùkakanaktamàlàñaråùakapåtãkàragbadhacitrakàdãnàü patràõyàrdràõi lavarõena sahodrakhale'vakùudya snehaghañe prakùipyàvalipya go÷akçdbhirdàhayedetat patralabaõamupadi÷anti vàtarogeùu>% .

#<pattravallarã># strã pattrayuktà vallarãva . tilakabhede pattramaïge hemacaø pattravallãtyapyatra .

#<pattravàha># puø pattraü pakùaü lipiü và vahati vaha--aõ upaø saø . 1 pakùavàhe khage 2 ÷are jañàø 3 lipivàhake triø .

#<pattravi÷eùaka># naø pattramiva vi÷eùo yatra kap . tilakabhede

#<pattravç÷cika># puø pattramiva vç÷cikaþ . pattràkàre vçpikabhede su÷ruø kãña÷abde dç÷yam .

@<[Page 4222a]>@
#<pattraveùña># puø pattramiva veùñyate veùña--karmaõi gha¤ . tàóaïke raghuþ 16 . 17 ÷loø .

#<pattra÷àka># pattràtmakaü ÷àkam . %<patraü puùpaü phalaü nàlaü kandaü saüsvedajaü tathà . ÷àkaü ùaóvidhamuddiùñaü guru vidyàdyathottaram>% bhàvapraø ukte ÷àkavargamadhye patràtmaka÷àke . patra÷àkàni ca vàståkàdãni ÷arùapàntàni, puùpa÷àke kadalãpuùpa÷àlmalãpuùpe, phala÷àkàni kuùmàõóàdikaõñakàrãphalàntàni, nàla÷àkaü sarùapanàlam . kanda÷àkàni såraõàdi÷àlåkàntàni, saüsvedaja÷àkaü ÷ilãndhràdi tatra dç÷yam .

#<pattra(÷i)sirà># strã 6 taø . 1 pattranàóyàü 2 pattrabhaïge hàrà0

#<pattra÷çïgã># strã pattraü ÷çïgamivàsyàþ ïãù . dravantãlatàyàm ràjaniø .

#<pattra÷reõã># strã pattràõàü ÷reõãva . 1 dravantãlatàyàü ràjaniø 6 taø . 2 parõànàü païktau ca .

#<pattra÷reùñha># puø pattraü ÷reùñhaü yasya . vilvavçkùe ràjaniø .

#<pattrasundara># puø pattraü sundaramasya . svanàmakhyàte vçkùabhede mediø .

#<pattrasåci># strã naø pattràõàü såciriva . kaõñake trikàø và ïãp .

#<pattrahima># naø pattreùu himaü yataþ . himadurdine trikà0

#<pattràkhya># naø pattreti àkhyà yatra . 1 teja÷atre ÷abdacaø 2 tàlã÷apatre ràjaniø .

#<pattràïga># naø pattramibàïgamasya . 1 raktacandranàkàre kàùñhabhede (vakama) amara . 2 bhårjapatravçkùe 3 padmake ca mediø .

#<pattràïguli># strã patramivàïgulayo yatra . pattrabhaïge tilakabhede amaraþ .

#<pattrà¤jana># naø pattramajyate'nena anja--karaõe lyuñ . masyàm . ÷abdaraø .

#<pattràóhya># triø pattrairàóhyam . 1 bahupattrayukte 2 piùpalãmåle 3 parvatatçõe ca naø ràjaniø .

#<pattrànya># naø patràïga + pçùoø . (vakama) kàùñhabhede ràjaniø .

#<pattràmlà># strã pattreõàmlà . (cukopàlaïga) ÷àkabhede naidhaõñu0

#<pattràlu># puø pattra + astyarthe àlu . 1 kàsàlau 2 ikùudarbhe ca ràjaniø .

#<pattràvali># naø pattràõàmàvalayo yasmàt . 1 gairike ÷abdàcaø 6 taø . 2 pattrapaïktau ca .

#<pattràvalã># strã pattràõàmàvalãva . 1 pattrabhaïge tisakabhede ÷abdacaø 6 taø . 2 pattra÷reõau ca

#<pattrikà># strã patrã + svàrthe ka kàpi hrasvaþ . 1 lipyàm . patraü vidyate'syàþ ñhan . 2 pra÷astapatrayuktàsu navasu kadalyàdiùu vipatrikà÷abde 3990 pçø udàø dç÷yam . 3 pattrikàkhye krpårabhede (pàtakapura) trikàõóa÷eùaþ .

#<pattrikàkhya># pattrikà àkhyà yasya . karpårabhede ràjaniø .

#<pattrin># triø pattra + astyarthe ini . 1 parõayukte 2 ÷are puø 3 khage amaraþ 4 ÷yenakhage 5 vçkùe ca puø ràjaniø 5 parvate puø mediø 6 tàle 7 ÷vetakiõihãvçkùe 8 gaïgapattryàü 9 pàñhàyà¤ca ràjaniø 10 pallave strã ÷abdacaø ïãp .

#<pattrã># strã pata--ùñran ïãù . lipau

#<pattropaskara># puø pattreõopaskaro'sya . kàsamarde hàrà0

#<pattyorõa># naø pattrajàtà årõà sàdhanatvenàstyasya ac . dhautakauùeye paññasåtramayavastre amaraþ vadaràdiparõajàtakçmijàtãrõàjàtatvàttasya tathàtvam .

#<pattrya># triø pattrasya hitaü yat . ÷yonàke vçkùe puø amaraþ

#<patnã># strã pati + %<patyurno yaj¤asambandhe>% pàø naþ, ïãp ca . 1 patikçtayaj¤aphalabhoktryàü vivàhitàyàü striyàm amaraþ %<patnãmålaü gçhaü puüsàü yadi chando'nuvartinã . gçhà÷rama samaü nàsti yadi bhàryà va÷ànugà . tayà dharmàrthakàmànàü trivargaphalama÷nute . pràkàmye vartamànà tu snehànna tu nivàrità . ava÷yà sà bhavet pa÷càd yathà vyàghirupekùitaþ . anukålà na vàgdaùñà dakùà sàdhvã priyaüvadà . àtmaguptà svàmibhaktà devatà sà na mànuùã . anukålakalatro yasyasya svarba ihaiva hi . pratikåtra kalatrasya narako nàtra saü÷ayaþ . svargo'pi durlabhaü hyetadanuràgaþ parasparam . rakta eko virakto'nyastasmàt kaùñataraü nu kim? . gçhavàsaþ sukhàrthàya patnãmålaü gçhe sukham . sà patnã yà vinãtà syàccitaj¤à va÷avartinã . duþkhadà'nyà sadà khinnà cittabhedàt parasparam . prati kålakalatrasya dvidàrasya vi÷eùataþ . yoùit sarvà jalaukeva bhåùaõàcchàdanà÷anaiþ . subhåtyàpi kçtà nityaü puruùaü hyapakarùati . jalaukà raktamàdatte kevalaü sà tapasvinã . itarà tu dhanaü vittaü màüsaü vãryaü balaü sukham . sa÷aïkà bàlabhàve tu yauvane visukhã bhavet . tçõavanmanthate pa÷càdvçddhabhàve svakaü patim . anukålà na ÷ràgduùñà dakùà sàdhvã pativratà . ebhireva guõairyuktà ÷rãreva strã na saü÷ayaþ . yà hçùñamanasà nityaü sthànamàna vicakùaõà . bhartuþ prãtikarã nityaü sà bhàryà hãtarà jvarà>% dakùasaüø .

#<patnã÷àlà(la)># naø strã 6 taø và klãvatvam . patnyadhiùñhita÷àlàyàm .

#<patnãsaünahana># naø 6 taø . mekhalayà yoktreõaü vrà pratiprasthàtçyaj¤adãkùàrthe yajamànapatnyà bandhanabhede kàtyàø ÷rauø 7 . 4 . 6 såø 8 . 1 . 7 såtre ca dç÷yam .

#<patnãsaüyàja># puø vaidike karmabhede sa ca kàtyàø ÷rauø 3 . 7 . 7 såtràdau uktastatraiva dç÷yaþ . patnãsaüyàjanamapyatra naø . %<jàthanyà patnãsaüyàjanam>% kàtyàø ÷rauø 6 . 9 . 14

#<patnyàña># puø patnã añatyatra aña--àdhàre gha¤ . patnyagàre trikàø .

#<patman># puø pata--bhàve manin . 1 patane karaõe manin . 2 patanasàdhane yajuø 8 48 çø 5 . 7 . 7

#<patvan># puø patatyatra + pata--àdhàre vanip . màrge yajuø 22 . 29 ujjvaladattena uõàdisåtre padãti pañhitvà padvan ityudàhçtam vedadãpakàrastu tatra patiü matvà tanmantravyàkhyàne pateþ vanipamàha .

#<patsala># puø patatyatra pata--àdhàre saran rasya la÷ca . màrge ujjvadaø .

#<patha># gatau bhvàø paraø sakaø señ . pathati edit apathãt . jvalàø pathaþ pàthaþ pa(pà)thayati . papàtha pethatuþ .

#<patha># gatau và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . panthayati te panthati . apapanthat ta . apanthãt idit panthyate

#<patha># puø pathatyatra patha--gha¤arye àdhàre ka . màrge trikàø .

#<pathaka># triø pathe ku÷avaþ kan . 1 màrgaku÷ale 2 kapiladràkùàyàü strã

#<pathika># triø panthànaü gacchati pathin + kan . de÷àntarayànàya gçhànniþsçtya pathigantari ràjaniø .

#<pathikasaühati># puø 6 taø . pànthasamåhe hàràø . pathikasaüghàtàdayo'pyatra .

#<pathikàra># triø panthànaü karãti kç--aõ upaø saø . màrgakàrake, tataþ kurvàø õya . pàthikàrya tadapatye puüstrãø .

#<pathideya># naø pathi nàrge deyam aluksaø . ràj¤e deye karabhede hàràø .

#<pathidruma># puø patha--in karmaø . 1 khadiravçkùe jañàdhaø 2 ÷vetakhadire ràjaniø .

#<pathin># puø patha--àdhàre ini . 1 màrge tadbhedalakùaõàdikaü yathà %<tri ÷addhanåüùi vistãrõo de÷amàrgastu taiþ kçtaþ . viü÷addhanurgràmamàrgaþ sãmàmàrgo da÷aiva tu . dhanåüùi da÷avistãrõaþ ÷rãmàn ràjapathaþ smçtaþ . nçvàjirathanàgànàmasambàdhaþ susa¤caraþ . dhanåüùi caiva catvàri ÷àkhà rathyàstu nirmitàþ . trikarà÷coparathyàstu dvikaràpyuparathyikà . jaïghàpatha÷catuùpàdastripàdastu gçhàntaram . vçtãpàdastvardvapàdaþ pràgvaü÷aþ pàdakaþ smçtaþ . avakaraþ parãvàhaþ pàdamàtraþ samantataþ>% devãpuø . pathigamanaguõàþ %<adhvà medaþkaphasthaulyasaukumàryàdinà÷anaþ . yattu caükramaõaü nàtidehapoóàkaraü bhavet . tadàyurbalamedhàgnipradamindriya÷odhanam>% ràjavallabhaþ . 3 dharmàcàre ca %<mahàjanoyena gataþ sa panthàþ>% màø vaø yakùapra÷ne .

#<pathirakùas># puø panthànaü rakùati rakùa--asun 6 taø . 1 rudrabhevç yajuø 1686 2 màrgarakùake triø . õini . pathirakùin tatràrthe çø 10 . 14 . 11 .

#<pathila># puø pathe--gatau ilac . pathike ujjvalaø .

#<pathivàhaka># triø panthànaü vàhayati pràpayati vàhi--õvul . 1 màrgavàhake 2 ÷àkunike 3 niùñhure ca ÷andamàlà .

#<pathãna># nàmadhàtuþ panthà ivàcarati pathin--kvip dãrpaþ màrgasyevàcaraõe akaø señ . pathãnati apathãnãt . evaü sathãna çbhukùãõa nàmadhàtuþ tattattulyàcaraõe .

#<patheùñhà># triø pathe màrge tiùñhati sthà--kvip aluksaø vede ùatvas . màrge vartamàne çø 5 . 50 . 3 . loke tu pathastha ityeka .

#<pathya># triø pathi sàdhu digàø yat ino lopaþ . 1 màrgasàghau patho'napetaþ yat . 2 hite cikitsàdau 3 hitakàrakàrakabhojyadravyabhede . pathya¤ca apayya÷abde 266 pçø su÷rutokta hitàhitãdhyàye dar÷itam . rogabhede pathyàpa÷hyaïga vaidyake prasiddhaü vistarabhayànnoktam . 4 haritakãvçkùe puø ÷abdamàlà amare strã . 5 mçgervàrau 6 cirbhiñàyàü 7 bandyàkarkañyà¤ca strã ràjaniø . 8 màtràvçttabhede strã %<triùvaü÷akeùu dalayoràdyeùu dç÷yate yasyàþ . pathyeti nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena>% vçø raø .

#<pathya÷àka># puø pathyaü ÷àkamasya . taõóulãya÷àke ràjaniø .

#<pathyàdiguggulu># puø auùadhivi÷eùe yathà %<pathyà vibhãtàmalakãphalànàü ÷ataü krameõa dviguõàbhivçddham . prasthena yukta¤ca palaükrameõa droõe jale saüsthitamekaràtram . ardhàva÷eùaü kvathitaü kaùàyaü bhàõóe pacettat putareva lohe . amåni vahneravatàrya dadyàt dravyàõi saücårõya palàrdhakàni . vióaïgadantãtriphalàguóåcãkçùõàtrivçnnàgarakoùaõàni . yatheùñaceùñasya narasya ÷ãghraü himàùvapànàni ca gojanàni . niùevyamàõã vinihanti rogàn sagçdhrasãü nåtanakha¤jatà¤ca . plãhànamugraü jauràrtigulmaü pàõóutvakaõóutvavivàtaraktam . pathyàdiko guggulureùa nàmnà khyàtaþ kùitàvapramitapramàvaþ . balena nàgena samaü manuùyaü javena kuryàtturageõa tulyam . àyuþprakarùaü vidadhàti cakùurbalaü tathàpuùñikaro viùaghnaþ . kùatamya sandhànakaro vi÷eùàdrogeùu ÷astaþ sakalevu tajaj¤aiþ>% màvapraø .

@<[Page 4224a]>@
#<pathyàvaktra># naø %<yujorjena saridbhartaþ pathyàvaktraü prakãrtitam>% vçø raø uktalakùaõe màtràvçttabhede .

#<pada># sthairye bhvàø paraø sakaø señ . padati apàdãt apadãt apàdãt . papàda pedatuþ .

#<pada># gatau diø àø sakaø aniñ . padyate apàdi pede pannaþ à + vipattau àpattau ca õic àpàdana vyàpakàbhàvena vyàpyàbhàvakalpane pràptau ca .
     ud + utpattau udbhave janane akaø .
     prati + ud jhañityudbhave akaø .
     vi + ud--÷abdasyàvayavàrthabodhane vyutpattiþ .
     upa + yuktiyoge upapadyate upapattiþ .
     abhi + upasàntvane . kumàø 4 ÷lokaþ
     nis + niùpattau avasthàntarapràptau akaø .
     pra + pràptau sakaø . prapannaþ
     prati + khãkàre aïgãkàre sakaø pratipattiþ pratipannaþ .
     vi + prati + saü÷aye sakaø vipratipannaþ .
     vi + marane nà÷e akaø . vipadyate vipannaþ vipad . sam + samyag vçddhau akaø sampadyate sampad .

#<pada># gatau adaø cuø àtmaø sakaø señ . padayate apapadata .

#<pada># puø padyate gacchatyanena karaõe kvip . pàde padàdayaþ pçthak ÷abdà ityeke %<padaïghri÷caraõo'striyàm>% amaraþ .

#<pada># naø pada--ac . 1 vyavasàye 2 tràõe 3 sthàne 4 cihne 5 pàde 6 vastuni ca amaraþ . 7 vibhaktyanta÷abdabhede %<suptiïantaü padam>% pàø . 8 vàkyaikade÷e ca %<varõàþ padaü prayogàrhànanvitaikàrthabodhakàþ>% sàø daø . 9 ÷losacaraõe 10 kiraõe puø mediø 11 arthabodhaka÷aktivi÷iùñe naiyàyikàþ %<vçttimattvaü padatvamiti>% tallakùaõàt .

#<padaka># triø padaü vetti kramàø vun . 1 vedamantrapadavibhàjakagranthasyàdhyetari 2 tadvettari ca 3 gotrapravartakarùibhede puø tataþ apatye i¤ pàdaki tadapatye puüstrãø . yaskàø bahutve luk . padakàstadgotràpatyeùu .

#<padakàra># puø padaü padavibhàgaü karoti kç--aõ upaø saø . vedànàü mantvapadavibhàjakagranthakartari

#<padakrama># puø 6 taø . vedamantràõàü padavibhàjakakrame . tamadhãte vetti và ukthàø ñhak . pàdakramika tadgranthàdhyetari tadvettari ca triø .

#<padakramaka># naø padaü krama÷ca tau vettyadhãte và vun . 1 padakramayorvettari 2 tadgranthàdhyetari ca .

#<padaga># triø pàdena gacchati gama--óa pàdasya pada ityàde÷aþ . padàtike amaraþ .

@<[Page 4224b]>@
#<padagotra># naø 6 taø . %<bhàradvàjamàkhyàtaü bhàrgavaü nàma, vàsiùñha upasargaþ, nipàtaþ kà÷yapaþ>% ityeùu yajuø pràti÷àkhyokteùu bhàradvàjàdiùu padànàü gotreùu . %<catvàyipadajàtàni àkhyàtagàmanipàtosargàþ>% iti niruktoktànàü ca teùàm caturõàü bhàradvàjàdigotratvam .

#<padajàta># naø 6 taø . àkhyàtanàmanipàtopasaüsargaråpe ÷abdasamåhe niruktaø .

#<pada¤jala># puø çùibhede tataþ upakàø gotrapratyayasya bahutveluk .

#<padadevatà># strã padànàü àkhyàtàdãnàü devatà . àkhyàdãnàü somàdiùu devatàsu %<saumyamàkhyàtaü nàma vàyavyamàgneya upasargaþ nipàtovàruõaþ>% vàjapoyiprati÷àkhyam . 6 . 61

#<padanidhana># naø padamadhikçtya nidhanam . sàmabhede làdyàyana÷rau såø 6 . 1 1 . 1

#<padanyàsa># puø 6 taø . 1 caraõàrpaõe . padasyeva nyàso''tra . 2 gokùuravçkùe ÷abdacaø tantrokte annapårõàmantrastha padànàü tattaddaïgeùu 3 nyàse ca yathàha tantrasàø j¤ànàrõave %<ekamekaü puna÷caikaü punarekaü dvayaü tataþ . catu÷catustathà dvàbhyàü padànyetàni pàrvati! . padànyetàni deve÷i . navadvàreùu vinyaset . mårdhàdiguhyaparyantaü punasteùu varànane! . guhyàdiùahmarandhràntaü padànàü navakaü nyaset>% . taduktaü tatraiva %<brahmarandhràsyahçdayamålàdhàreùvanukramàt . caturvãjàni vimyasya pareùvanyàü÷ca vinyaset . bhrmadhyanàsikà kaõñhanàbhiliïgeùu pa¤casu . pårvavat kramato devi! namaþprabhçtikaü nyaset>% .

#<padapàñha># puø 6 taø . vedapadavibhàjakagranthabhede %<udgãtharamya pàñhavatà¤ca sàmnàm>% devãmàø .

#<padabha¤jana># naø padàni bhajyantye'nena bhanja--karaõe lyuñ . 1 niruktaråpe granthe 3 gåóhàrthavyàkhyàne ca

#<padabha¤jikà># strã padàni bha¤jati bhanja--õvul . ñãppanyàm hemacaø .

#<padama¤jarã># strã padànàü ma¤jarãva . nyàsàparanàmake haradattapraõãte vyàkaraõagranthabhede .

#<padamàlà># strã 6 taø . 1 pada÷reõau 2 mohananàmavidyàyàm devãpuø 9 aø .

#<padavi(vã)># strã pada--avi và ïãp . 1 pathi . amaraþ 2 dharmàcàre ca .

#<padavigraha># puø padena vigraho yatra . samàse harivaü 203 aø .

#<padavyàkhyàna># naø 6 taø . vedamantrasya vibhàjakagranthabhede tasya vyàkhyàno granthaþ tatra bhavo và çgayanàø aõ . pàdavyàkhyàna tasya vyàkhyàne tatrabhave ca triø .

#<padaùñhãva># naø pàdau ca aùñhãvantau ca dvandvasaø niø . pàdajànunoþ samàhàre .

@<[Page 4225a]>@
#<padastobha># puø padasthitaþ stobhaþ . padamadhyapañhite nirarthake ÷abdabhede gàna÷abde 2572 pçø dç÷yam .

#<padàïgã># strã padaü haüsapadamivàïgaü yasyàþ ïãù . haüsapadãlitàyàü ràjaniø .

#<padàji># puø pàdena ajati gacchati aja--iõ . %<pàdasya padàjyatãti>% nirde÷àt vyabhàvaþ pàdasya pada ityàde÷aþ . pàdena gantari padàtau amaraþ .

#<padàta># triø pàdenàtati ata--ac . padàtau ÷abdaratnàø .

#<padàti># puø pàdena atati gacchati upapadi ata--iõ padàde÷aþ . pàdena ga tari (peyàdà) amaraþ . svàrthe ka . padàtika tatràrthe ÷abdaraø .

#<padàdyavid># puø padàdiü na vetti vida--kvip 6 taø . padàdyuccàraõànabhij¤e chàtragaõóe apakçùñavachàtre hàràø .

#<padànu÷àsana># naø padànyanu÷iùyante'nena anu + ÷asa--karaõe lyuñ . ÷abdànu÷àsane vyàkaraõe mediø .

#<padànusvàra># puø sàmabhade làñyàyanaø 693

#<padànta># puø 6 taø . padàvasàne

#<padàntara># naø anyat padam mayåø saø . ekapadabhinne anyasmin . 1 pade 2 sthànàntare ca .

#<padàra># puø padàt çcchati ç--ac 5 taø . 1 pàdadhålau 2 padàlikeca mediø .

#<padàrtha># puø 6 taø . ÷abdàbhidheye dravyàdau . padàrthà÷ca dar÷anabhedena nànàvidhàþ tattaddar÷anamatapradar÷ane uktà yathà vai÷eùikàõàü dravyàdayaþ ùañ, sapta và, naiyàyikamate pramàõàdayaþ ùoóa÷a, sàükhyànàü prakçtyàdayaþ pa¤caviü÷atiþ, pàta¤jalànàü se÷varàþ prakçtyàdayaþ ùaóaviü÷atiþ . vedàntinàm cidaciñàtmakau dvàvityevaü vodhyam .

#<padàlika># puø padasya caraõasyàlikasiva . caraõoparibhàge

#<padàsana># 6 taø . pàdapãñhe hemacaø .

#<padi># puø padyate pada--karmaõi in . gantavye niruø %<padirganturbhavati yat padyate>% niruø 5 18 %<padimutsinàti>% çø 1 125 2 .

#<padika># triø pàdena carati parpàø ùñhan padàde÷a÷ca . pàdacàriõi striyàü ùittvàt ïãp .

#<padinyàya># puø jaimiø 1 . 1 . 18 såtrokte nyàyabhede .

#<padihoma># puø padi pàdasthàne homaþ aluksaø . padi juhoti vartmani juhotãti÷rutivihitahomabhede tatra pàda÷ca hastinaeva gràhyaþ sarve pado hastipade nimagnàþ ityukteþ .

#<padopahata># triø pàdena upahataþ pàdasya pada ityàde÷aþ . pàdenopahate .

#<padga># triø padbhyàü gacchati gama--óa 3 taø . padbhyàü gantari padàtau amaraþ . pàda÷abdena samàse tu adantapadàde÷epadaga ityeva .

#<padghoùa># puø 6 taø và padàde÷aþ . pàda÷abde . evaü ÷abdami÷rayorapi và padàde÷e pacchabdapanmi÷ra÷abdau pàda÷abdàdyarthe pakùe pàdaghoùa pàda÷abda pàdami÷ra tattadarthe .

#<paddhati(tã)># strã pàdena hanyate gamyate hana--gatau àdhàre ktin padàde÷aþ và ïãp . 1 pathi 2 païktau ca mediø . 3 granthasya niùkçùñàrthabodhake granthabhede hemacaø . 4 upanàmabhede sa ca ÷ådrasya yasughoùàdiþ . %<÷ådràõàü nàmakaraõe vasuthoùamitràdiråpapaddhatiyuktanàmatvam>% udvàø raghuø .

#<paddhima># naø pàdasya himaü padàde÷aþ . pàda÷ãtaspar÷e .

#<padma># naø pada--man . 1 kamale 2 gajamukhàdisthe vindasamudàye kamalàkàreõa sainyàderabhinive÷anaråpe 3 vyåhabhede 4 nidhibhede %<arvudamabja>% miti padmaparyàyàbjanàmnoktàyàü 5 da÷àrvudasaükhyàyàü 6 tatsaükhyàteùu 7 puùkaramåle 8 sãsake dhàtau 9 ÷arorasthe nàóãcakrabhede ca mediø 10 padmakàùñhoùadhau dharaõiþ . dehasthapadmàni ca cakratvena prasiddhàni tàni ca cakra÷abde 2808 pçø dar÷itàni . kamale puø naø amare sthitaü tatràsya puüstvamaprayuktadoùayuktamityàlaïkàrikàþ . 11 dà÷arathau 12nàgabhede puø dharaõiþ . 13 jinacakravartibhede puø hemaø 14 rativandhabhede puø %<hastàbhyà¤ca samàliïgya nàrã padmàsanopari . ramedugàóhaü samàkçùya bandho'yaü padmasaüj¤akaþ>% ratimaø .

#<padmaka># naø padmamiva kàyati kai--ka . 1 gajamukhàdisthe puùpàkàre vindusamåhe amaraþ . 2 padmakàùñhe mediø . 3 kuùñhoùadhau ràjaniø svàrthe ka . 4 padma÷abdàrtha ca padmakàùñhaguõàþ bhàvapraø uktà yathà %<padmakaü tuvaraü tiktaü ÷ãtalaü bàtalaü laghu . vãsarpadàhavisphoñakuùñha÷leùmàsrapittahçt . garbhasaüsthapinaü rucyaü vamibraõavçùàpraõut>%

#<padmakara># puø padmaü kare'sya . padmahaste viùõo padmahastàdayo'pyatra .

#<padmakanda># puø 6 taø . kamalakande ÷àlåke %<÷àlukaü ÷ãtalaü vçùyaü ùittadàhàsranud guru . durjaraü svàdupàka¤ca stanyànilakaphapradam . saügràhi madhuraü råkùaü giùmàõóamapi tadguõam>% bhàvapraø .

#<padmakàdyaghçta># naø %<padmakàmçtanimbànàü dhànyacandanayoþ pacet . kalke kvàthe ca haviùaþ prasthaü chardinivàraõam . tçùõàruci ÷amanaü dàhajvaraharaü param>% cakradattãkte pakvaghçtagede

#<padmakàùñha># naø padmamiva sugandhi kàùñhamasya . oùadhibhede ràjani0

@<[Page 4226a]>@
#<padmakin># puø padmakaü vindujàlamastyasya tvaci ini . 1 bhårjavçkùe ÷abdamàø . 2 hastini

#<padmakãña># puø padmamiva kãñaþ . kãñabhede su÷rutaþ kãña÷abde 2058 pçø dç÷yam .

#<padmaketana># puø 1 garuóàtmajabhede bhàø uø 100 aø . 6 taø 3 padmanivàse na0

#<padmake÷ara># puø naø 6 taø . ki¤jalke ràjaniø .

#<padmagandha(ndhi)># triø padmasyeva gandhã'sya và it samàø . 1 padmatulyagandhayukte . idantaþ . 2 padmakàùñhe naø bhàvapraø .

#<padmagarbha># puø padmaü viùõunàbhikamalaü garma iva utpattisthànamasya . caturànane vrahmaõi ÷abdaraø tasya tathotpattiryathà %<paràvareùàü bhåtànàmàtmà yaþ puruùaþ paraþ . sa evàsãdidaü vi÷vaü kalpànte'nyanna ki¤cana . tasya nàbheþ samabhavat padmako÷o hiraõmayaþ . tasminnabje mahàràja! syayambhå÷caturànanaþ>% bhàgaø 9 . 1 . 3 . padmasya hçdayapuõóarãkasya garbhomadhya upàsanàsthànatayà'sya . 2 parame÷vare %<padmanàbho'ravindàkùaþ padmagarbhaþ ÷arãrabhçt>% viùõusaø . 6 taø . 3 kamalamadhye ca .

#<padmaguõà># strã padmaü guõayati àsanatvena guõa--ka . 1 lakùmyà bhàø àø 66 aø . 2 lavaïge ca

#<padmacàriõã># strã padmamiva carati cara--õini . uttaràpathaprasiddhe svanàmakhyàte latàbhede amaraþ .

#<padmaja># puø padmàt viùõunàbhikamalàt jàyate jana--óa . brahmaõi caturmukhe padmagarbha÷abde dç÷yam . padmajàtàdayo'pyatra .

#<padmatantu># puø 6 taø . mçõàle ràjaniø .

#<padmadar÷ana># triø padmasyeva dar÷anamasva . 1 padmatulyadar÷ane (novà) iti khyàte 2 vçkùe puø ÷abdacaø .

#<padmanàbha># puø padmaü nàbhau yasya saüj¤àyàm acsaø . 1 viùõau . %<padmanàbho'ravindàkùaþ>% viùõusaüø bhàùye tu padmasya nàmau sthita ityevaü uktam . tatra ar÷a àdyac itimedaþ . 2 dhçtaràùñraputramede bhàø àø 67 aø . 3 nàgabhede puø ÷àø 357 aø .

#<padmanàbhi># puø saüj¤àtve'pi samàsàntavidheranityatvàt na ac samàø . viùõau dviråpakoùaþ .

#<padmanàla># naø strã 6 taø . mçõàle

#<padmanetra># triø padmamiva netramasya . 1 padmatulyanetrayukte 2 buddhabhede puø hemaø .

#<padmapatra># naø padmasya patramiva . 1 puùkaramåle amaraþ 6 taø . 2 kamaladale ca padmaparõàdayo'pyatra naø .

#<padmapàõi># puø padmaü pàõau yasya . vrahmaõi 1 caturmukhe 2 vuddhe trikàø . 3 kamalahastake triø .

@<[Page 4226b]>@
#<padmapuràõa># naø vyàsapraõãte mahàpuràõabhede tatpratipàdyàdi nàradãyapuø uktaü yathà prathame sçùñikhaõóe %<pulastyena tu bhãùmàya sçùñyàdikramato dvija! . nànàkhyànetihàsàdyairyatrokto dharmavistaraþ . puùkarasya ca màhàtmyaü vistareõa prakãrtitam . brahmayaj¤avidhàna¤ca vedapàñhàdilakùaõam . dànànàü kãrtanaü yatra vçttànà¤ca pçthak pçthak . vivàhaþ ÷ailajàyà÷ca tàrakàkhyànakaü mahat . màhàtmya¤ca gavàdãnàü kãrtitaü sarvapuõyadam . kàlakeyàdidaityànàü badho yatra pçthak pçthak . grahàõàmarcanaü dànaü yatra proktaü dvijottama! . tat såùñikhaõóamuddiùñaü vyàsena sumahàtmanà>% dvitãye bhåmikhaõóe %<pitçmàtràdipåjyatve ÷iva÷armakathà puraþ . suvratasya kathà pa÷càt vçtrasya ca badhastathà . pçthãrveõasya càkhyànaü dharmàkhyànaü tataþ param . pitç÷u÷råùaõàkhyànaü nahuùasya kathà tataþ . yayàti--carita¤caiva gurutãrthaniråpaõam . ràj¤à jaiminisaüvàdo bahvà÷caryakathàyutaþ . kathà hya÷okasundaryà huõóadaityabadhàcità . kàmodàkhyànakaü tatra vihuõóabavasaüyutam . kuþ, lasya ca savàda÷cyavanena mahàtmanà . siddhàkhyàna tataþ proktaü õóhaõóasyàsya phalohanam . såta÷aunakasaüvàdaü bhåmikhaõóamida smçtam>% . tçtãye svargakhaõóe %<brahmàõóotpattirudità yatrarùibhya÷ca sautinà . sabhåmilokasaüsthànaü tãrthàkhyànaü tataþ param . narmadotpattikathanaü tattãrthànàü kathà pçthak . kurukùetràditãrthànàü kathàþ puõyàþ prakãrtitàþ . kàlindãpuõyakathanaü kà÷ãmàhàtmyavarõanam . gayàyà÷caiva màhàtmya prayàgasya ca puõyakam . varõà÷ramànurodhena karmayoganiråpaõam . vyàsajaiminisaüvàdaþ puõyakarmakathàcitaþ . samudramathanàkhyànaü vratàkhyànaü tataþ param . årjapa¤càha màhàtmyaü stotraü sarvàparàdhanut . etat svargàbhidhaü vipra! sarvapàtakanà÷anam>% . caturthe pàtàlakhaõóe %<ràmà÷vamedhe prathamaü ràmaràjyàbhiùecanam . agastyàdyàgama÷caiva paulastyànvayakãrtanam . a÷vameghopade÷a÷ca hayacaryà tataþparam . nànà ràjakathàþ puõyà jagannàthànuvarõanam . vçndàvanasya màhàtmyaü sarvapàpapraõà÷anam . nityalãlànukathanaü yatra kçùõàvatàriõaþ . màdhavasnànamàhàtmye snànadànàrcane phalam . dharàvaràhasaüvàdo yamabràhmaõayoþ kathà . saüvàdo ràjadåtànàü kçùõastotraniråpaõam . ÷iva÷ambhusamàyogo dadhãcyàkhyànakantataþ . bhasmamàhàtmyamatulaü ÷ivamàhàtmyamuttamam . devaràtasutàkhyànaü puràõà¤ca pra÷aüsanam . gautamàkhyànaka¤caiva ÷ivagãtà tataþ smçtà . kalpàntarã ràmakathà bhàradvàjà÷ramasthitau . pàtàlakhaõóametaddhi ÷çõvatàü j¤àninàü sadà . sarvapàpapra÷amanaü sarvàbhãùñaphalapradam>% . pa¤came uttarakhaõóe %<parvatàkhyànakaü pårvaügauryai proktaü ÷ivena vai . jàlandharakathà pa÷càt ÷rã÷ailàdyanukãrtanam . sàgarasya kathà puõyà tataþparamudãrità . gaïgàprayàgakà÷ãnàü gayàyà÷càdhipuõyakam . àmràdidànamàhàtmyaü tanmahàdvàda÷ãvratam . caturviü÷aikàda÷ãnàü màhàtmyaü pçthagãritam . viùõudharbhasamàkhyànaü viùõunàmasahasrakam . kàrtikavratamàhàtmyaü màghasnànaphalantataþ . jambudvãpasya tãrthànàü màhàtmyaü pàpanà÷anam . sàdhumatyà÷ca màhàtmyaü nçsiühotpattivarõanam . deva÷armàdikàkhyànaü gãtàmàhàtmyavarõane . bhaktyàkhyàna¤ca màhàtmyaü ÷rãmadbhàgavatasya ha . indraprasthasya màhàtmyaü bahutãrthakathàcitam . mantraratnàbhidhàna¤ca tripàdbhåtyanuvarõanam . avatàrakathà puõyà matsyàdãnàmataþparam . ràmanàma÷ataü diùyaü tanmàhàtmya¤ca bàóava! . parãkùaõa¤ca bhçguõà ÷rãviùõyorvaibhavasya ca . ityetadutaraü khaõóaü pa¤camaü sarvapuõyadam>% tatphala÷rutiþ %<pa¤cakhaõóayutaü pàdmaü yaþ ÷çõoti narottamaþ . sa labhedvaiùõavaü dhàma bhuktvà bhobhànihepsitàn . etadvai pa¤capa¤cà÷atsahasraü padmasaüj¤akam . puràõaü lekhayitvà vai jyaiùñhyàü svarõàjyasaübutam . yaþ pradadyàt sumataye puràõaj¤àya mànadaþ . sa yàti vaiùõavaü dhàma sarvadevanamaskçtaþ . padmànukramaõãmetàü yaþ pañhet ÷çõuyàt tathà . so'pi padmapuràõasya labhet ÷ravaõajaü phalam>% .

#<padmapuùpa># puø padmamiva puùpa masya . 1 karõikàravçkùe 2 pikàïgapakùibhede puüstrãø ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<padmaprabha># triø padmasyeva prabhà yasya . 1 kamalasadç÷aprabhànvite 2 jainabhede puø hemacaø .

#<padmapriyà># strã padmaü priyaü yasyàþ . jarutkàrumunipatnyàü manasàdevyàü ÷abda caø .

#<padmabandha># puø cittàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 290 pçø dç÷yam .

#<padmabandhu># puø 6 taø . 1 sårye ÷abdaratnàø 2 arkavçkùe ca 3 bhra mare ÷abdacaø .

@<[Page 4227b]>@
#<padmabhå># puø padmàt viùõunàbhikamalàt bhavati bhå--kvip . caturmukhe brahmaõi halàø . padmagarbha÷abde dç÷yam .

#<padmamukha># triø padmamiva mukhamasya . 1 kamalasadç÷amukhayute striyàü và ïãù . sà ca 2 dårvàlatàyàü ÷abdacaø .

#<padmamudrà># strã %<hastau tu sammukhau kçtvà tadadhaþprothitàïgulã . talàntarmilitàïkuùñhau kçtvaiùà padmamudrikà>% tantrasàrokte mudràbhede

#<padmayoni># puø padma viùõunàbhikamalaü yonirasya . brahmaõi caturmukhe amaraþ .

#<padmaràga># naø padmasyeva ràgo'sya . raktavarõamaõibhede tallakùaõàdi vçø saüø 40 uktaü yathà %<saugandhikakuruvindasphañikebhyaþ padmaràgasambhåtiþ . saugandhikajà bhramarà¤janàbjajamburasadyutayaþ . kuruvindubhavàþ ÷abalà mandadyutaya÷ca dhàtubhirviddhàþ . sphañikabhavà dyutimanto nànàvarõà vi÷uddhà÷ca . snigdhaþ prabhànulepã svaccho'rciùmàn guruþ susaüsthànaþ . antaþprabhà'tiràgà maõiratnaguõàþ samastànàm . kaluùà mandadyutayo lekhàkãrõàþ sadhàtavaþ khaõóàþ . durviddhà na manoj¤àþ sa÷arkarà÷ceti maõidoùàþ . bhramara÷ikhikaõñavarõo dãpa÷ikhàsamaprabho bhujaïgànàm . bhavati maõiþ kila mårdhani yo'nargho vai sa vij¤eyaþ . yastaü bibharti manujàdhipatirna tasya doùà bhavanti viùarogakçtàþ kadàcit . ràùñre ca nityamabhivarùati tasya devaþ ÷atråü÷ca nà÷ayati tasya maõeþ prabhàvàt . ùaóviü÷atiþ sahasràõyekasya maõeþ palaprabhàõasya . karùatrayasya viü÷atirupadiùñà padmaràgasya . ardvapalasya dvàda÷a karùasyaikasya ùañ sahasràõi . yaccàùñamàùaitaü tasya sa hastratrayaü målyam . màùakacatuùñayaü da÷a÷atakrayaü dvau tu pa¤ca÷atamålyau . parikalpyamantaràle målyaü hãnàdhikaguõànàm . varõamålasyàrdhaü tejohãnasya målyamaùñàü÷aþ . alpaguõo bahudoùo målyàt . pràpnoti viü÷àü÷am . àdhåmraü vraõavahulaü svalpaguõaü càpnuyàdudviü÷abhàgam . iti padmaràgabhålyaü pårvàcàryaiþ samuddiùñam>% . yuktikalpatarau càtravi÷eùo yathà %<siühale tu bhavedraktaü padmaràgamanuttamam . pãtaü kàõa purodbhåtaü kuruvindamiti smçtam . a÷okapallavacchàyamamuü saugandhikaü viduþ . tumbure chàyayà nãlaü nãlagandhi prakãrtitam . uttamaü siühalodbhåtaü nikçùñaü tumburodbhavam . madhyamaü madhyajaü j¤eyaü màõikyaü kùetrabhedataþ>% tathà %<bandhåkagu¤jà÷akalendragàpajavàsanàsçk samavarõa÷obhàþ . bhràjiùõavo dàóimavãjavarõàstathà pare kiü÷ukapuùpabhàsaþ . sindårapadmotpalakuïkumànàü làkùàrasasyàpi samànavarõàþ . sàndre'tiràge prabhayà svayaiva bhànti svalakùyà spuñamadhya÷obhàþ . bhàno÷ca bhàsà manuvedhayogamàsàdya ra÷miprakareõa dåram . pàr÷vàni sarvàõyanuramlayanti guõopapannàþ sphañikaprasåtàþ . kusumbhanãlãvyatimi÷raràgapratyagraraktàmbaratulyabhàsaþ . tathà pare'ruùkarakaõñakàrãpuùpatviùo hiïgulakatviùo'nye . cakorapuüskokilasàrasànàü netràvabhàsa÷ca bhavanti kecit . anye punarnàtivipuùpitànàü tulyatviùaþ kokanadodaràõàm . prabhàvakàñhinyagurutvayogaiþ pràyaþ samànàþ sphañikodbhadànàm . ànãlaraktotpalacàrubhàsaþ saugandhikàkhyà maõayo mavanti . yo mandaràbhaþ kuruvindajeùu sa eva jàtaþ sphañikodbhaveùu . nirarciùo'ntarbahulãbhavanti prabhàvavantã'ùi na tatsamànàþ . ye tu ràvaõa gaïgàyàü jàyante kuruvindakàþ . padmaràgà ghanaü ràgaü bibhràõàþ svasphuñàrciùaþ . varõànuyàyinasteùàmandhrade÷e tathà'pare . na jàyante tu te kecit målyale÷amavàpnuyuþ . tathaiva sphañikotthànàü de÷e tumburasaüj¤ake . sadharmàõaþ prajàyante svalpamålyà hi te smçtàþ>% . jàtyàdi %<màõikyasya pravakùyàmi yathà jàticatuùñayam . vrahmakùatriyavai÷yà÷ca ÷ådra÷càtha yathàkramam . rakta÷veto bhavedviprastvatiraktastu kùatriyaþ . raktapãtã bhavedvai÷yo raktanãlastathà'ntyajaþ . padmaràgo bhavedvipraþ kuruvindastu bàhujaþ . saugandhiko bhavedvai÷yo màüsakhaõóastathàntyajaþ . ÷oõapadmasamàkàraþ khadiràïgàrasaprabhaþ . padmaràgo dvijaþ prokta÷chàyàbhedena sarvadà . gu¤jàsindårabandhåkanàgaraïgasamaprabhaþ . dàóimãkusumàbhàsaþ kuruvindastu bàhujaþ . hiïgulàbhà÷okapuùpàbhamoùatpãtalohitam . javàlàkùàrasapràyaü vai÷yaü saugandhikaü viduþ . àraktaþ kàntihãna÷ca cikvaõa÷ca vi÷eùataþ>% . màüsakhaõóasamàbhàso hyantvajaþ pàpanà÷anaþ . taddoùàdi %<màõikyasya samàkhyàtà aùñau doùà munã÷vareþ . dvicchàya¤ca dviråpa¤ca sambhedaþ karkarantathà . a÷obhanaü kokila¤ca jalaü dhåmràbhigha¤ca vai . guõà÷catvàra àkhyàtà÷chàyàþ ùoóa÷a kãrtitàþ>% . chàyàstu pårvoktà eva %<chàyà dvitayasambandhàd dvicchàyaü bandhunà÷anam . dviråpaü dvipadaü tena màõikyena paràbhavaþ . sambhedã bhinnamityuktaþ ÷astravàtavidhàthakaþ . karkaraü karkaràyuktaü pa÷ubandhu vinà÷akçt . dugdheneva samàliptaü maõeþ puñakamucyate . a÷obhanaü samuddiùñaü màõikyaü bahuduþkhakçt . madhuvindusamacchàyaü kokilaü parikãrtitam . àyurlakùmãrya÷o hanti sadoùaü tanna dhàrayet . ràgahãnaü jalaü proktaü dhanadhànyàpavàdakçt . dhåmraü dhåmasamàkàraü vaidyutaü bhayamàvahet>% . tathà %<÷obhàdvitayavanto ye maõayaþ kùatikàrakàþ . ubhayatra padaü yeùàü tena ca svàt paràbhavaþ . bhinnena yuddhe mçtyuþ syàt karkaraü dhananà÷akçt . dugdheneva samàliptaþ puñake yastu sambhavet . duþkhakçt sa samàkhyàto na nçpairakùaõãyakaþ . madhuvindusamà ÷obhà kokilànàü prakãrtità . teùàü ca bahubhedàþ syurna te dhàryà kadàcana>% . atha guõàþ %<guru tvaü snigdhatà caiva vaimalyamatiraktatà . varõàdhikaü gurutva¤ca snigdhatà samatà'cchatà . arciùmattà mahattà ca maõãnàü guõasaügrahaþ>% . phalam %<ye karkarà÷chidramalopadigdhàþ prabhàvimuktàþ paruùà vivarõàþ . na te pra÷astàmaõayo bhavanti samànato jàtiguõaiþ samastaiþ . doùopasçùñaü maõimaprabodhàdvibharti yaþ ka÷cana ka¤cidekam . taü bandhuduþkhàyasabandhavittanà÷àdayo doùaguõàþ bhajante . sapatnamadhye'pi kçtàdhivàsaü pramàdavçttàvapi vartamànam . na padmaràgasya mahàguõasya bhartàramàpat samupaiti kàcit . doùopasargaprabhavà÷ca ye te nopadravàstaü samabhidravanti . guõaiþ sa mukhyaiþ sakalairupeto yaþ padmaràgaü prayato bibharti>% . parãkùà yathà %<bàlàrkakarasaüspar÷àt yaþ ÷ikhàü lohitàü vamet . ra¤jayedà÷rayaü vàpi sa mahàguõa ucyate . dugdhe ÷ataguõe kùipto ra¤jayedyaþ samantataþ . vamecchikhàü lohitàü và padmaràgaþ sa uttamaþ . andhakàre mahàghore yo nyastaþ sanmahàmaõiþ . prakà÷ayati såryàbhaþ su gneùñhaþ padmaràgakaþ . padmakoùe tu yannyastaü vikà÷ayati tatkùaõàt . padmaràgavaro hyeùa devànàmapi durlabhaþ . sarvàriùñapra÷amanàþ sarvasampattidàyakàþ . catvàrastu mayoddiùñà guõina÷ca yathottaram . yo maõirdç÷yate dåràjjvaladagnisamacchaviþ . vaü÷akànvitaþ sa vij¤eyaþ sarvasampattikàrakaþ . pa¤casaptanavaviü÷atiràgaþ kùipta eva sakalaþ khalu vastre . varjayedvamati và karajàlamuttarottaramahàguõinaste . nãlaü rasaü dugdharasaü jalaü và ye ra¤jayanti dvi÷atapramàõam . te te yathàpårvasatipra÷astàþ saubhàmyasampattividhànadà÷ca>% . parimàõam %<gu¤jàphalapramàõastu da÷asaptatrigu¤jakàn . padmaràgastulayati yathàpårvaü mahàguõaþ . kroùñukola phalàkàro dvàda÷àùñàbdhigu¤jakàn . padmaràgastulayati yathàpårvaü mahàguõaþ . yadarãphalatulyo yaþ svaradigvasumàùakaþ . tathà dhàtrãphalatriü÷adviü÷atidvyaùñamàùakaþ . tathàkùaphalatulyo yo vahnipakùaikamàùakaþ . tàmbålaphalamàno ya÷catustridvikatolakaþ . vimbãphalasamàkàro basuùaóda÷atolakaþ . ataþparaü pramàõena mànena ca na labhyate . yadi labhyeta puõyena tadà siddhimavàpnuyàt . keciccàrutaràþ santi jàtãnàü pratiråpakàþ . vijàtayaþ prayatnena vidvàüstànupalakùayet . kalasapurodbhavasiühalatumburude÷otthamuktamàlãyàþ . ÷rãparõikàyàþ sadç÷à vijàtayaþ padmaràgàõàm . tuùopasargàt kalasàbhidhànamàtàmrabhàvàdapi tumburottham . kàrùõyàttathà siühalade÷ajàtaü muktàmidhànaü nabhasaþ svabhàvàt . ÷rãparõakaü dãptiniràkçtitvàdvijàtiliïgà÷raya eùa bhedaþ>% . tathà %<snehapradeho mçdutà laghutvaü vijàtiliïgaü khalu sarvajanyam . yaþ ÷yàmikàü puùyati padmaràgo yo và tuùàõàbhiva cårõamadhyaþ . snehapadigdho na ca yo vibhàti yo và pramçùñaþ prajahàti dãptim . àkrànvamårdhà ca tathàïgulibhyàü yaþ kàlikàü pàr÷vagatàü bibharti . sampràpya cotkùepapathànuvçttiü vibharti yaþ sarvaguõànatãva . tulyapramàõasya ca tulyajàte yo và gurutvena bhavenna tulyaþ . pràpyàpi ratnàkarajàü svajàtiü lakùet gurutvena guõena vidvàn . apraõa÷yati sandehe ÷ilàyàü paritharùayet . ghçùño yo'tyanta÷obhàvàn parimàõaü na mu¤cati . sa j¤eyaþ ÷uddhajàtistu j¤eyà÷cànye vijàtayaþ . svajàtakasamutthena vilikhedvà parasparam . vajraü và kuruvindaü và vimucyànyonyakena cet . na ÷akyaü sekhanaü kartuü padmaràgendranãlayoþ . jàtyasya sarve'pi maõerna jàtu vijàtayaþ kàntisamànavarõàþ . tathàpi nànàkaraõàrthamevaü bhedaprakàraþ parayoþ pradiùñaþ . guõopayannena sahàvabaddho maõistu dhàryo viguõena jàtyaþ . na kaustubhenàpi sahàvabaddhaü vidvàn vijàtiü bibhçyàt kadàcit . caõóàla eko'pi yathà dvijàtãn sametya bhårãnapahantyayatnàt . tathà gaõãn bhåriguõopapannàn ÷aknoti vidràvayituü vijàtaþ>% . tasya målyam %<vàlàrkàmimukhaü kçtvà darpaõe dhàrayenmaõim . tatra kàntivibhàgena chàyàbhàgaü vinirdi÷et . vanrasya yattaõóulasaükhyayoktaü målyaü samunmepitagauravasya . tat padmaràgasya guõànvitasya syànmàùakàkhyàtulitasya målyam . yanmålyaü padmaràgasya saguõasya prakãrtitam . tàvanmålyaü tathà ÷uddhe kuruvinde vidhãyate . saguõe kuruvinde ca yàbanmålyaü prakãrtitam . tàvanmålyaü caturthàü÷ahãnaü syàdvai sugandhike . yàvanmålyaü samàkhyàtaü vai÷yavarõe ca såribhiþ . tàvanmålyaü caturthàü÷àt hãyate ÷ådrajanmani . padmaràgaþ palaü yastu dhatte làkùàrasaprabhaþ . kàrùàpaõasahasràõi triü÷anmålyaü labheta saþ . indratãlakasaïkà÷aþ karùatraya dhçto maõiþ . dvàviü÷atisahasràrõà tasya målyaü vinirdi÷et . eko nonåyate yastu javàkusumasannibhaþ . kàrùàpaõasahasràõi tasya målyaü caturda÷a . bàlàditya dyutinibhaþ karùaü yastu pratulyate . kàrùàpaõa÷atànàntu målyaü sadbhiþ prakãrtitam . yastu dàóimapuùpàbhaþ karùàrdhena tu sammitaþ . kàrmàpaõa÷atànàntu viü÷atiü målyamàdi÷et . catbàro màùakà yastu raktotpaladalaprabhaþ . målyaü tasya vidhàtavyaü såribhiþ ÷atapa¤cakam . dvimàùako yastu guõaiþ sarvaireva samanvitaþ . tasya målyaü vidhàtavyaü dvi÷ataü tattvavedibhiþ . màùakaikamito yastu padmaràgo guõànvitaþ . ÷atakasammitaü vàcyaü målyaü ratmavicakùaõaiþ . ato nyånapramàõàstu padmaràgà guõottaràþ svarõadviguõamålyena målyaü taiùàü prakalpayet . kàrùàpaõaþ samàkhyàtaþ puràõadvayasampritaþ . anye kusumbhapànãyama¤jiùñhodakasannibhàþ . kàrùàyà iti vikhyàtàþ sphañikaprabhavà÷ca te . teùàü doùàn guõàn vàpi padmaràgavadàdi÷et . målyamalpantu vij¤eyaü dhàraõe'lpaphalaü tathà . brahmakùatriyavai÷yàntyà÷caturdhà ye prakãrtitàþ . caturvidhairnçpatibhirdhàryà sampattihetave . ato'nyathà dhçtaþ kuryàdroga÷okabhayakùayam>% atra tasya klãvatvamapyuktam .

#<padmarekhà># strã padmàkàrà rekhà ÷àø taø . hastasthitapadmàkàrarekhàyàm .

#<padmalà¤chana># puø dmaü viùõukamalaü và là¤chanamasya . 1 vrahmaõi 2 sårye 3 kuvere 4 nçpe ca mediø 5 tàràyàü 6 lakùmyàü 7 sarasvatyàü ca strã mediø 8 padmarekhàyukte triø .

#<padmavarõaka># triø padmasye va varõe'sya kap . 1 kamalatulyavarõayukte . padmaü varõo varõyaü yasya kap . 2 puùkaramåle jañàø .

#<padmavàsà># strã padmaü vàso'syàþ . 1 padmàlayàyàü 2 lakùmyàü hemacaø padmasya vàsaþ saurabham 6 taø . 3 kamalasaurabhe puø .

#<padmavçkùa># puø padmatulyo vçkùaþ . padmakàùñhe ràjaniø .

#<padma(bã)vãja># naø 6 taø . kamalavã(bã)je padmàkùe ràjaniø %<padma(bã)vãjaü himaü svàdu kaùàyaü tiktakaü guru . viùñambhi vçùyaü råkùa¤ca garbhasaüsthàpakaü param>% bhàvapraø .

#<padmavã(bã)jàbha># naø padmavã(bã)jamivàbhàti à + bhà--ka . (màkhanà) khyàte makhànne ràjaniø .

#<padmà># strã padmanàdhàratvenàstyasyàþ ac . 1 lakùmyàü 2 lavaïge 3 padmacàriõyàü latàyàü ca amaraþ . 4 manasàdevyàü pannagyàü 5 pha¤jikàvçkùe ca mediø 6 arhanmàtçbhede hemacaø 7 kumumbhapuùpe ratnamàlà . vçhadratharàjaduhitari 8 kal kidevapatnyà¤ca kalkipuø .

#<padmàkara># puø 6 taø . 1 jalà÷ayamàtre amaraþ sapadme'gàdhajalà÷aye 2 tadyogye niùpadmetadarthe jalà÷ayotsarga÷abdadar÷ite 3 taóàgaråpe jalàdhàre ca .

#<padmàkùa># naø padmasyàkùãva ùacsamàø . 1 padmavã(bã)je hàràø %<padmàkùairnirmità màlà ÷atråõàü nàõinã matà>% tantrasàraþ . padmamivàkùi yasya ùacsamaø . 2 padmatulyanetre triø striyàü ùittvàt ïãù .

#<padmàña># puø padmamivàñati aña--ac . cakramardavçkùe (dàdamardana) ràjaniø .

#<padmàlayà># strã padmamàlayo yasyàþ . 1 lakùmyàü 2 lavaïge ca amaraþ 6 taø . 3 padmànàü sthàne puø .

#<padmàvatã># puø padma + astyarthe matup masya vaþ saüj¤àyàü dãrgha÷ca . (padmà) 1 nadãbhede 2 manasàdevyàü ÷abdacaø 3 padmacàriõãlatàyàü jañàdhaø . 4 kumàrànucaramàtçbhede bhàø gaø 47 aø . 5 ÷çgàlançpamahiùãbhede harivaüø 101 aø . asaüj¤àyàü tu na dãrghaþ . padmavat padmayukte triø striyàü ïãp .

#<padmàvatãpriya># puø 6 taø . 1 jaratkàrumunau 2 kalkideve 3 ÷çgàlançpe ca tri0

#<padmàsana># %<årumåle vàmapàdaü punastu dakùiõaü padam . vàmorau sthàpayitvà tu padmàsanamiti smçtam>% jàmalokte àsanamede asyaiva prakàrabhedaþ tantrasàre yogàïgatayà uktaþ tacca 886 pçø dar÷itam evamanyadapi tallakùaõaü yogàïgatayà dhyeyaü badbapadmàsanamahàpadmasaneti ca tasyaiva prakàrabhedaþ . devapåjàrthe padmàkàre 3 àsanabhede padmamàsanaü yasya . 3 kamalàsane brahmaõi puø .

#<padmàhvà># strã padma tadugandhamàhvayate spardhate svagandhena a + hva--ka . 1 padmacàciõyàü latàyàü ràjaniø 2 lavaïghe na0

@<[Page 4230b]>@
#<padminã># strã padmaü vidyate'syàþ puùkaràø ini abhidhànàt strãtvam . 1 padmayuktade÷e 2 padmadhàriõi viùõau puø %<padmã padmanibhekùaõaþ>% viùõusaüø tasya ÷aïkhacakragadàpadmadhàritvàt tathàtvam . 3 padmadhàrimàtre triø striyàü ïãp . 4 hastini puø amaraþ padmànàü samåhaþ ini . 6 padmasamåhe 7 padmalatàyà¤ca amaraþ %<sånanàladalotphullaphalaiþ sà latikà punaþ . padminãtyucyate pràj¤airvisinyàdi÷ca sà smçtà . padminã madhurà tiktà kaùàyà ÷i÷irà sarà . pittakçmi÷oùavàntibhràntisantàpadoùahçt>% ràjaniø %<bhavati kamalanetrà nàsikàkùudrarandhrà aviralakucayugmà dãrghake÷ã kç÷àïgã . mçducaraõasu÷ãlà gãtançtyànuraktà sakalatanusuve÷à padminã padmagandhà>% ratima¤jaryuktalakùaõayukte 9 strãbhede %<padmitã ÷a÷ake tuùñà>% iti ca tantroktam . 10 sarovare 11 padme ca vi÷vaþ 12 mçõàle ÷abda màlà .

#<padminãkaõñaka># puø kamalinyàþ kaõñakàkàre su÷rutokte kùudrarogagede 2382 pçø dç÷yam .

#<padminãkànta># puø 6 taø . 1 sårye jañàghaø . 2 arkavçkùe ca padminãvallabhàdayo'pyatra .

#<padme÷aya># puø padme ÷ete ÷ã--ac aluksaø . viùõau hemacaø . màø ÷àø 240 aø udàø .

#<padmottara># puø padmàduttaraþ utkçùño varõena . kusumbhe ràjaniø .

#<padmottaràtmaja># puø jinacakravartibhede hemaca0

#<padmodbhava># puø padmasudbhavo'sya . kamalayonau 1 brahmaõi 2 manasàdevyàü strã

#<padya># naø padaü caraõamarhati pada + yat . kavikçte catu÷caraõàtmake %<padyaü catuùpadã tacca vçttaü jàtiriti dvidhà>% ityukte 1 vàkyabhede 2 padavyàü strã . padbhyàü jàtaþ yat . 4 ÷ådre puø %<padbhyàü ÷ådro ajàyata>% yajuø 31 . 11 padaü vidhyati yat . 5 ÷arkaràyàü strã . padamasmin dç÷yate yat . 5 nàti÷uùke kardame siø kauø . 6 stutau vi÷vaþ 7 pathi strã amaraþ .

#<padra># puø padyat gacchatyatra pada--àdhàre rak . gràme ujjvala0

#<padratha># puø pad ratha iva yasya . padgàmini bhàgaø 3 . 18 . 12

#<padva># puø pada--sthairye àdhàre karaõe và van . 1 bhåloke 2 rathe ca saükùiptasàraþ .

#<padvan># puø pada--karaõe vanip . pathi ujjvaladaø .

#<pana># stutau bhvàø àtmaø sakaø seña svàrthe àya và tatra àtmaø . panàyate panàyati àrdhadhàtuke và àya . apanàyãte apanàyiùña apaniùña . panàyàü--bamåya àsa cakre pene ityàdi .

#<panasa># puø panyate ståyate'sau vçkùeùu uttamaphalatvàt vçhatpha latvàdvà pana--karmaõi asac . (vàüñàla) vçkùabhede phalàdau naø %<panasaü ÷ãtalaü pakvaü snigdhaü pittànilàpaham . tarpaõaü vçühaõaü svàdu màüsalaü ÷leùmalaü bhç÷am . balyaü ÷ukrapadaü hanti raktapittakùatakùayàn . àmantadeva viùñambhi vàtalaü tuvaraü guru . dàhakçnmadhuraü balyaü kaphamedovimardanam . panasodbhåtavãjàni vçùyàõi madhuràõi ca . guråõi baddhavarcàüsi sçùñamåtràõi saüvadet>% anyacca %<majjà panasajo vçùyo vàtapittakaphàpahaþ . vi÷eùàt panasaü varjyaü gulmibhirmandavahnibhiþ . alaü panasapàkàya phalaü kadalasambhavam>% bhàvapraø %<kaõñàphalaü sumadhuraü vçühaõaü snigdha÷ãtalam . durjaraü vàtapittadhnaü ÷leùma÷ukravalapradam . tadeva sarpiùà yuktaü snigdhaü hçdyaü balapradam . chardighnaü na ca cakùuùyaü vçùya¤ca vàtapittanut . kaõñàphalamapakvantu kaùàyaü svàdu vàtalam . raktapittaharaü svàdu tatphalàsthyàpi tadguõam>% ràjavallabhaþ .

#<panasatàlikà># strã panasaü stutyaü tàlaü tattulyaphalaü vidyate 'syàþ ñan . panase ÷abdamàø panatàliketi tatra pàñhàntaraü tatràrthe .

#<panasikà># strã panasaþ tadàkàro'styasyàþ ñhan . su÷rutokte kùudrarogarogabhede 2382 pçø dç÷yam .

#<panasya># nàmathàø ùanaü stutimicchati kyac sugàgamaþ stotrecchàyàü paraø akaø señ . panasyati apanasyãt çø 1 . 55 . 2 udàø tatra taï àrùaþ . nighaõño tu panasyadhàtuþ arcatikarmasu pañhitaþ tena påjàyàmapi .

#<panasyu># triø panasya nàmadhàtuþ u . àtmanaþ stotrecchau çø 1 . 38 . 5

#<paniùñama># triø pana--karmaõi isun ati÷ayena pagiþ tamap . stutyatame sàmaø 1 32 . 4

#<paniùñha># triø ati÷ayena panità iùñan tçõolopaþ . stovçtame çø 6 . 59 . 2 ãyasun . panãyas tatràrthe striyàü ïãp

#<panispada># triø spanda--yaïluk ac abhyàse nigàgamaþ . bhç÷aü spandamàne athaø 5 30 16

#<panu># strã pana--u . stuütau çø 1 . 65 . 2

#<panthaka># triø pathi jàtaþ %<pathaþ pantha dha>% pàø kan . pathijàte siø kauø .

#<panna># triø pada--kta . 1 cyute 2 galite ca amaraþ . 3 gate pada--tan . 4 nãcagamane naø ujjvalaø .

#<pannaga># puø pannagathomukhaü yathà tathà gacchati, padbhyàü na gacchati và gama + óa . 1 sarpe amaraþ jàtau ïãp sarphàm . 2 padmakàùñhe mediø 3 sãsake ga0

@<[Page 4231b]>@
#<pannagake÷ara># puø pannaga iva ke÷aro'sya . gàgaketare ràjaniø tasya sarpaphaõàtulyake÷aratvàt tathàtvam .

#<pannagàri># puø 6 taø . garuóe

#<pannagà÷ana># puø pannagaþ a÷anamasya . garuóe amaraþ ùannagabhojanàdavo'pyatra . tasya tadbhoktçtvakathà bhàø àø amçtàharaõapaø dç÷yam .

#<pannaddhà># strã padi naddhà . carmapàdukàyàü hemacaø .

#<pannaddhrã># strã padaþ naddhrãva naha--ùñran--ïãù và 6 taø . carmamayapàdukàyàü trikàø .

#<pannàgàra># pràcye gotrapravartakarùibhede tasyàpatyam i¤ . pànnàgàri tadapatye puüstrãø . bahutve i¤oluk . pannàgàrà ityeva .

#<panniùka># puünaø pàüdo niùkasya ekade÷isaø và padàde÷aþ . niùkasya caturthabhàge padàde÷àbhàve pàdaniùko'pyatra .

#<panya># triø pana--stutau aghnyàdiø yat . stutye çø 3 . 36 . 3

#<panyas># triø pana--asun yugàgamaþ . 1 stotari çvø 9 9 2 udàø . 2 stutye ca 6 18 9 udàø .

#<papi># puø pà--ki dvitvam . 1 candre 2 pànakartari ca triø .

#<papã># puø pà--ãk dvitvam . 1 candre 2 sårye ca ujjvalaø .

#<papu># triø pà--ku dvitvam . pàlake ujjvalaø .

#<papuri># triø pé--ki dvitvam . prãõana÷ãle . çø 1 . 15 . 4

#<papukùeõya># triø samparkàrhe . çø . 5 . 33 . 6 bhàùye sthitam .

#<papri># triø pràø påraõe ki dvitvam . påraõa÷ãle yajuø 18 .

#<paphaka># puø gotrarùibhede tataþ tikàø gotre phi¤ . pàphakàyani tadgotràpatye . bahutre niravakena saha phi¤oluk . kaphakaniravakà ityeva

#<pamarà># strã (sallakã) khyàte gandhadravyabhede ràjavallabhaþ .

#<pampas># duþkhe kçcchrãbhàve kaõóvàø paø akaø señ . pampasyati apampasyãt .

#<pampà># strã 1 dakùiõasthanadãbhede bhàø anuø 1 . 6 . çùyamåka÷ailasamãpasthe 2 sarobhede ca %<eùà pampà ÷ivajalà bahutoyà taóàginã>% bhàø vaø 276 aø . tataþ varaõàdiø càturarthikasya luk . pampànàmañårabhavaü nagaraü pampà ityeva .

#<pamba># gatau bhvàø paø sakaø señ . pambati apambãt papamba .

#<paya># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . payate apayiùñha .

#<payaþkandà># strã payaþ dugdhamiva svàdutvàt kando'syàþ . kùãravidàryàm ràjaniø .

#<payaþpayoùõã># strã payaþpracurà pavoùõã ÷àø taø . nadãbhede bhàø vaø 120 aø .

@<[Page 4232a]>@
#<payaþphenã># strã payaþ dugdhamiva phenamasyàþ gauràø ïãp . dugdhaphenyàü ràjaniø .

#<paya÷caya># puø 6 taø jalapåre jañàø .

#<payas># naø pà--pàne karmaõi asun ikàra÷càntàde÷aþ . 1 dugdhe 2 jale ca mediø 3 anne 4 ràtrau ca nighaõñuþ .

#<payasya># prasçtau (parimàõavi÷eùe) kaõóvàø akaø señ . payasyati apayasyãt .

#<payasya># triø payaso dugdhasya vikàraþ tatra hitaü và yat . 1 dugdhavikàre dadhyàdau amaraþ . 2 dugdhahite triø 3 vióàle puø ÷abdacaø . 4 dugdhikàyàü 5 kùãrakàkolyàü 6 svarõakùãrikàyàü ca strã mediø . 7 arkapuùpikàyàü ratnamàlà 8 kuñumbinãkùupe ràjaniø . 9 àmikùàyàm hemacaø .

#<payasvat># triø payas + astyarthe matup masya vaþ sàntatvàn na padakàryam . 1 jalavi÷iùñe striyàü ïãp . 2 nadyàü strã baø vaø nicaõñhuþ .

#<payasvala># triø payo'styasya valac sàntatvàt na padakàryam . 1 jalayukte . 2 chàge puüstrã ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<payasvin># triø payo'styasya vini na padakàryam . 1 payovi÷iùñestriyàü ïãp . 2 nadyàü 3 dhenvàü 4 ràtrau ca mediø . 5 kàkolyàü 6 kùãrakàkolyàü 7 dugdhaphenyàü 8 kùãravidàryàü 9 chàgyàü ràlaniø . 10 jãvanyàü bhàvapraø .

#<payàya># àtmanaþ paya icchati kyaï nàmadhàtuþ àø akaø señ và salopaþ . payàyate payasyate .

#<payogala># puø payo yalati yasmàt gala--apàdàne ka . 1 canopale (karakà) 2 dvãpe ca ÷abdamàø .

#<payograha># puø payaso dugdhasva grahaþ graha àdhàre ac . yaj¤iye pàtramede . kàtyàø ÷rauø 10 . 2 . 13 .

#<payoghana># puø payasà ghano nivióaþ . varùopale hàràø .

#<payojanman># puø paya÷cã janma yasmàt . 1 meghe ÷abdamàø . 2 sustake ca .

#<payoda># puø payo dadàti dà--ka . 1 jalade meghe 2 sustake ca 3 badunçpaputrabhede harivaüø 30 aø 4 kumàrànucaramàtçbhede strã bhàø ÷aø 47 aø .

#<payodhara># puø payo dugdhaü jalaü và dharati ghç--aõ 6 taø . 1 meghe 2 stane amaraþ 3 sustake ca 4 koùakàre 5 nàrikele 6 ka÷eruke ca mediø .

#<payodhas># puø payo dadhàti dhà--asun . 1 sasudre 2 jajàghàre triø uõàø .

@<[Page 4232b]>@
#<payodhàrà># strã 6 taø . 1 jasànàü dhàràyàm . payasàü dhàràü yatra . 3 nadãbhede harivaüø 233 aø .

#<payodhi># puø payo dhãyate'sin dhà--àdhàre ki upaø saø . samudre ràjaniø .

#<payodhika># naø payadhau tadupari kàyati kai--ka . samudraphene ràjaniø .

#<payonidhi># puø payàüsi nidhãyante yatra ni + dhà--àdhàre ki upaø saø . samudre .

#<payomuc># puø payomu¤cati muca--kvip . 1 jalamuci meghe 2 mustake ca .

#<payora># puø payojalaü sevane mukhanisravajalaü ràti rà--ka . 1 svadire ÷abdàrõaø . 2 jaladàyini triø .

#<payolatà># strã payaþpradhànà latà . kùãravidàryàü ràjani0

#<payovàha># puø payo jalaü vahati vaha--aõ upaø saø . 1 meùe 2 mustake ca .

#<payovrata># naø payaþ tatpànamàtraü vratam . 1 dugdhapànamàtre vratabhede tacca triràtràdisàdhyaü matsyapuø uktaü yathà %<puõyàü tithiü samàsàdya yugamantaràdikam . payovratastriràtraü syàdekaràtramathàpi và>% 52 aø taddvivighaü pràya÷cittàtmakaü kàmya¤ca manuþ 11 . 144 . dvàda÷àhasàdhyaü ta viùõuvratabhedaþ màgaø 8 . 16 . payastatpànaü vratamasya . 2 yaj¤a dãkùitavratabhede ÷ataø bràø 9 . 5 . 1 . 1

#<payoùõijàtà># strã . payoùõã jàtà yasyàþ pçùoø . sarasvatyàü nadyàü ràjaniø .

#<payoùõã># strã vindhyàcaladakùiõasthe nadãbhede payoùõã salilaü rucyaü pavitraü pàpanà÷anam . sarvàmavaharaü saukhyabalakràntipradaü laghuü ràjaniø . %<eùa vindhyo mahà÷ailaþ payoùõãyaü samudramà . à÷namà÷ca maharùãõàü bahumålaphalànvitàþ . eùa panthà vidarbhàõàmasau õcchati kosalàm . ataþ para÷ca de÷o'yaü dakùiõe dakùiùõàpathaþ>% bhàø vaø 61 aø .

#<para># triø pé--bhàve ap, kartari ac và . 1 anyasmin bhinne 2 uttare 3 dåre 4 sãmàparicchinne 5 ÷leùñhe ca 6 mokùe 7 kevale brahmaõi ca na %<dve brahmaõã veditavye para¤càparamiti>% ÷rutiþ . 8 ÷atrau puø . asya vyavasthàyàü sarvanàmatà ïiïasyorjasi ca và parasmàt paràt . ùare paràþ và . ÷atruparatve'pi vyavasthàbodhanàt sarvanàmatà . 9 brahmarapa àyuþkàle ca puø kàla÷cakhyàü samàsena pårvà%<dvayakalpitàm . saeva syàt paraþ kàladante paripåryate . nijena tastha màgena càyarvarùa÷ataü smçtam . tatparàkhyaü tadardha¤ca paràrdhamabhidhãyate>% . %<trãõi kalpa÷atàni syustathà ùaùñirdvi jottamàþ . vrahmaõaþ kathitaü varùaü paràkhyaü tacca yatpadam>% kaurme 5 aø . nyàyamate 10 vyàùakasàmàndhe %<sàmànyaü dvividhaü proktaü para¤càparameva ca>% bhàùàø 11 tathàjàtau strã %<vyàpakatvàt garàùi syàt vyàpyatvàdaparà'pi ca>% . vavasthà ca dimde÷akàlairavadhiniyamabhedaråpà . 12 vakùyamàõadai÷ikakàlikaparatvaråpaguõà÷raye triø . tasya di÷i dçùñatvena tadyoge pa¤camã . ayamasmàt para ityàdiprayogàt . parasyedam gahàø cha kukac . parakãya parasambandhini triø . sarvanàmatbàdasya vçttau puüvat . parasyàþ dhanaü paradhanam parasyàmityarthe paratra ityàdi . 1 3 bodhecchavà uccarite yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrtha iti nyàyaþ tàtparyam .

#<paraþkçùõa># triø paraþ kçùõàt pàraskaràø suñ . kçùõàt pare chàndomyoø 1 . 6 . 5 udàø .

#<paraþpumas># puø paraþ sanyaþ puüsaþ pàraskaràø suñ . svapuruùàdanyasmin puruùe %<yat parapuüsà và patnã syàt>% ÷ataø bràø 1 . 3 . 1 . 31

#<paraþ÷ata># naø pare ÷àtàt pàraskaràø suñ . 1 yatàdhikasaükhyàyàü 2 tatsaïkhyàteùu ca amaraþ .

#<paraþ÷vas># avyaø ÷vaþ paraü dinaü niø pàraskaràø suñ . àgàmiparadivasàt parasmin dine amaraþ pçùoø . para÷va ityapyatra .

#<paraþùaùñi># strã paraþùaùñeþ nipàø suñ . 1 ùaùñeraghikasaïkhyàyàü 2 tatsaükhyàteùu ca ÷ataø bràø 10 . 2 . 6 . 8

#<paraþsahasra># naø sahasnàt pare niø suñ . 1 sahasàdhikasaükhyàyàü 2 tatsaükhyànviteùu ca amaraþ .

#<paraurvã># strã paraurvyàþ niø pàraskaràø suñ . 1 upasadbhede %<uparyupari ekadravyàdivçddhyà bratavçddhiryàsvasti tàþ paraurvyãrupasadastàþ kecanànutiùñhanti>% ÷ataø bràø 2 . 4 . 4 26 bhàùyam .

#<parakãya># triø parasedam gahàdiø cha %<kuka janasya parasya ca>% bàrtiø kuk . 1 parasambandhini . 2 nàvikàbhede strã rasana¤jaryàü tadbhedàdikasuktraü yathà %<aprakañitaparapuruùànuràgà parakãyà . sà ca dvividhà paroóhà kanyakà ceti kanghàyàþ pitràdyadhãnatvàt parakãyatvam . asyà guptà eva sarvàþ ceùñàþ . guptà (rakùità) vidagdhàkukañànu÷ayànàsuditàprabhçtãnàü varakãyàyàmebàntarbhàvaþ . vidagmà dvividhà vàntidagdhà kriyàvidagdhà . anu÷ayànà vçttrasthàgavighañanena bhàvisthànàbhàva÷aïkayà svànadhiùñhitasaïkatasthàne bharturgamanànumànena cànu÷ayànà bhavati>% . etadudàharaõàni tatra dva÷yàni .

#<parakràntijyà># strã såø siø uktàyàü %<paramàpakramajyà tu saptarandhraguõendavaþ>% 1397 yojanàtmikàyàü jyàyàm . %<kràntyorjye trijyayàbhyastà parakràntijyayoddhçte>% såø siø . %<tryånaü caturda÷a÷ataü paramakràntijyeti raïganàthaþ>% .

#<parakùetra># naø 6 taø . parakãye kùetre 1 kalatre 2 måmyàdau ca . %<aputreõa parakùetre niyogotpàditaþ sutaþ>% . %<àdadànaþ parakùetrànna daõóaü dàtumarhati>% iti ca manuþ .

#<paragàmin># triø paraü vàcyaü gacchati liïgena samatvàt . vàcyaliïge ÷abde %<guõadravyakriyàyogopàdhibhiþ paragàminaþ>% amaraþ .

#<paragranthi># puø pareõa granthiratra . aïguliparvaõi hàràø .

#<paracakra># naø parasya ÷atro÷cakram . 1 ÷atroþ ràùñràdau bhàø àø 16 aø . vçø saüø 3 aø . 2 tajje ãtibhede

#<paracchanda># triø parasya chando yatra . 1 paràdhãne 6 taø . 2 paràbhilàùe ca .

#<paracchidra># naø 6 taø . parasya doùàdicchidre

#<parajàta># triø pareõa jàtaþ . audàsãnye na paraighite 1 parapuùñe amaraþ . 2 anyenotpanne kçõóagolakàdau janaóa . parajàdayo'pyatra .

#<parajita># triø pareõa jitaþ . 1 parapuùñe asaraþ 2 paràjite tri0

#<para¤ja># naø para¤jayati ji--bàø óa sus ca . 1 tailayantre 2 churikàphale ca mediø .

#<para¤jana># puø paràü pa÷cimàü di÷aü janayati svàmitvàt janaac sarvanàmno vçttau puüvat sus . varuõe hemacaø .

#<para¤jaya># puø paràü pa÷cimàü di÷aü jayati svàmitvàt ji--bàø a÷ sum puüvadbhàvaþ . 1 varuõe trikàø 2 ÷atrujetari tri0

#<parataïgaõa># puø de÷abhede bhàø saø 51 aø .

#<paratantra># triø parasya tantramadhãnatà yatra . paràdhãne amaraþ .

#<paratarkuka># triø paraþ ÷atrustarkurivàsya kap . ÷atrubhayayute %<kunasvavivarõaiþ paratarkukà÷ca tàmrai÷ca puruùabhåpatayaþ>% vçø saüø 61 aø naralakùaõoktau .

#<paratas># avyaø para + vibhaktyarthe tasil . 1 paraspàdityàdyarthe 2 paràdhãne ca . tatobhàvetvaparatastva paràdhãnatve paratogràhya÷abde dç÷yam .

#<paratàpana># naø garutvataþ 1 putrabhede harivaüø 203 aø . 2 paratàpake ca .

#<paratogràhma># avyaø parasyàt gràhmaþ . svabhillasàmagrãto bordhye pramàõasyàpramàõatvàdau tayoþ kasya svatogràhyatà kasya và parato gràhyatà tadetanmatabhedena sarvadar÷anasaügrahe dar÷itam
     %<pramàõatvàpramàõatve svataþ sàïkhyàþ samà÷ritàþ . naiyàyikàste parataþ, saugatà÷caramaü svataþ . prathamaü parataþ pràhuþ pramàõyaü, vedavàdinaþ . pramàõatvaü svataþ pràhuþ, parata÷càpramàõatàm>% iti . vàdivivàdadar÷anàt kakhaïkàraü vedànàü dharme svataþpràmàõyamiti siddhavatkçtya svãkriyate . ki¤ca kimidaü svataþ pràmàõyaü nàma? kiü svata eva pràmàõyasya janma? àhosvit svà÷rayaj¤àgajanyatvam? kimuta svà÷rayaj¤ànasàmagrãjanyatvam? utàho j¤ànasàmagrãjanyaj¤ànavi÷eùà÷ritatvam? kiü và j¤ànasàmagrãmàtrajanyaj¤ànavi÷eùà÷ritatvam? tatràdyaþ sàvadyaþkàrpyakàraõabhàvasya bheñasamànàdhikaraõatvenaikasminnasambhavàt, nàpi dvitãyaþ guõasya suto j¤ànasya pràmàõyaü prati samavàyikàraõatayà dravyatvàpàtàt . nàpi tçvãyaþ pràmàõyasyovàdhitve jàtitve và janmàyogàt, smçtitvànadhikaraõasyaj¤ànasya bàdhàtyantàbhàvaþ pràmàõyãpàdhiþ na ca tasvotpattisambhavaþ atyantàbhàvasya nityatvàbhyupagamàdata eva na jàterapi janiryujyate . nàpi caturthaþ j¤ànavi÷eùo hyapramà vi÷eùasàmagryà¤ca sàmànyasàmagrã anupavi÷ati ÷aü÷apàsàmagryàmiva vçkùasàmagrã, aparathà tasyàkasmikatvaü pasajet tasmàt paratastvena svãkçtaü pàmàõyaü vij¤ànasàmagrãjanyà÷ritamityativyàptiràpadyeta . pa¤camavikalpaü vikalpayàmaþ kiü doùàbhàvasahakçtaj¤àna÷càmapãjanyatvameva j¤ànasàmagrãmàtrajanyatvaü, kiü doùàbhàvàsahakçtaj¤ànasàmagrãjanyatvaü, nàdyaþ doùàbhàvasahakçtaj¤ànasàmagrãjanyatvameva parataþ pràmàõyamiti parataþ pàmàõyavàdi bharurarãkaraõàt nàpi dvitãyaþ, doùàbhàvamahakçtatvena sàmagryàü sahakçtatve siddhe ananyathàsiddhànvayavyatirekasiddhatayà doùàbhàvasya kàraõatàyà vajralepàyamànatvàt . abhàvaþ kàraõameva na bhavatãti cet tadà vaktavyam abhàvatve kàryatvamasti na và yadi nàsti tadà pañapradhvaüsànupapattyà nityatàprasaïgaþ . athàsti kigraparàddhaü kàraõatveneti seyamubhayataþpà÷à rajjvuþ . taduditamudayanena %<bhàvo yathà tathà'bhàvaþ kàraõaü kàrya vanmatam>% iti . tathàca prayogaþ vimatà pramà j¤ànahetvatiriktahetvadhãnà kàryatve sati tadvi÷eùatvàt apramàvat pràmàõyaü ca parato j¤àyate anabhyàsada÷àyàü sàü÷ayikatvàt apràmàõyavat . tasmàdutpattau j¤aptau ca paratastve pramàõasambhavàt svataþ siddhaü pràmàõyamityetat påtikuùmàõóàyata iti cet tadetadàkà÷amuùñihananàyate . vij¤ànasàmagrãjanyatve sati tadatiriktahetvajanyatvaü pramàyàþ svatastvamiti niruktisambhavàt asti càtrànumànaü vimatà pramà vij¤ànasàmagrãjanyatve sati tadatiriktajanyà na bhavati apramàtvànadhikaraõatvàt thañàdivat na caudayanamanumànaü paratastvasàdhakamiti ÷aïkanãyaü pramà doùavyatiriktaj¤ànahetvatiriktajanyà na bhayati j¤ànatvàdapramàvaditi pratisàdhanagrahagrastatvàt j¤ànasàmagrãmàtràdeva pramotpattisambhave tadatiriktasya guõasya doùàbhàvasya và kàraõatvakalpanàyàü kalpanàgau ravaprasaïgàcca . nanu doùasyàpramàhetutvena tadabhàvasya pramàü prati hetutva durnivàramiti cet na doùàbhàvasyàpramàpratibandhakatvenànyathàsiddhatvàt . %<tasmàdguõebhyo doùàõàmabhàvastadabhàvataþ . apramàõyadvayàsattvaü tenotsargo nayoditaþ>% iti . tathà pramàj¤aptirapi j¤ànaj¤àpakasàmagrãta eva jàyate . na ca saü÷ayànudayaprasaïgo bàdhaka iti yuktaü vaktuü satya pa pratibhàsapuùkalakàraõe pratibandhakadoùàdisamavadhànàt tadupapatteþ . ki¤ca tàvakamanumànaü svataþ pramàõaü na và àdye anaikàntikatà dvitãye tasyàpi parataþ pràmàõyamevaü tasya tasyàpãtyanavasthà duravasthà syàt . yadatra kusumà¤jalàvudayanena jhañiti pracurapravçtteþ pràmàõyani÷cayàdhãnatvàbhàvamàpàdayatà praõyayàdi pravçttirhã÷càmapekùate tatpràcurye cecchàpràcuryam icchà ceùñasàdhanatàj¤ànaü tacceùñajàtãyatvaliïgànubhavaü so'pãndriyàrthasannikarùaü pràmàõyagrahastu na kvacidupayujyata iti tadapi taskarasya purastàt kakùe suvarõamupetya sarvàïgodghàñanamiva patibhàti . ataþ samãhitasàdhanaj¤ànameva pramàõatayàvagamyamànamicchàü janayatãtyatraiva sphuña eva pràmàõyagrahaõasyopayogaþ . ki¤ca kvacidapi cennirvicikitsà pravçttiþ saü÷ayàdupapadyeta tarhi sarvatra tathàmàvasambhavàt pràmàõyani÷cayo nirarthakaþ syàt . ani÷citasya sattvameva durlabhamiti pràmàõyaü dattajalà¤jalikaü bhavet .

#<paratra># avyaø parasmin kàle para + tral . paskàle svarpàdiloke .

#<paratrabhãru># triø paralokabhãrau dharsiùñhe kàtyàø smçtiþ .

#<paratva># naø parasya bhàvaþ . vai÷eùikoktau davyà÷rite guõabhede tacca dvividhaü dai÷ikaü kàlika¤ca tadetat kaõàdasåtropaskaravçttyornirõãtaü yathà %<ekadikkàbhyàmekakàlàbhyàü sannikçùñaviprakçùñàbhyàü paramapara¤ca>% såø . %<idànãmudde÷akramapràpte paratvàparatve parasparànubaddhavyavahàrakàraõatayà ÷iùyabuddhivai÷adyàrthaü saükùepàrtha¤caikagranthenàha paramapara¤ceti bhàvapradhàno nirde÷aþ, utpadyata iti ÷eùaþ, yadvà paramapara¤ceti vyavahàra iti ÷eùaþ, itiradhyàhàryaþ . ekà dig yayostàvekadikau tàbhyàmekadikkàbhyàü piõóàbhyàmityarthaþ tulyade÷àvapyekadikkau bhavataþ na tu tàbhyàü paratvàparatve utpadyete vyavahriyete vetyata uktaü sannikçùñaviprakçùñàbhyàmiti, sannikarùaþ saüyuktasaüyogàlpatvam, viprakarùastadbhåyastvaü, tadvadbhyàmityarthaþ . etena samavàyikàraõamuktaü, dikpiõóasaüyogastvasamavàyikàraõaü, tathà hi pràïmukhasya puruùasya pràcyavasthitayoþ piõóayorekasmin saüyuktasaüyogabhåyastvamaparasmin saüyuktasaüyogàlpataratva¤càpekùya paratvamaparatva¤cotùadyate, asamavàyikàraõamuktam, sannikçùñaviprakçùñàbhyàmiti viùayeõa viùayiõaü pratyayamupalakùayati tathà càpekùàbuddhernimittakàraõatvamuktam, ekadigavasthitayoreva paratvàparatve utpadyete iti na sarvatrotpattiþ, ekasyaiva draùñurapekùàvuddhiþ samutpadyate iti na sarvathotpattiþ, apekùàbuddhiniyamànna sarvadotpattiþ kàraõa÷akterutpannayoþ pratyakùasiddhatvànna parasparà÷rayatvam, anyathà hi notpadyeyàtàü na và pratãyeyàtàü parasparàpekùàyàü hi dvayoranutpattirapratãti÷ca syàt pratãyete ca paratvàparatve, pratãti÷ca tayornotpattimantareõeti . ekakàlàbhyàmiti kàlikaparatvàparatve abhipretya tatraikakàlàbhyàmiti eko vartamànaþ kàloyayãryuvasthavirapiõóayoþ tàvekakàlau tàbhyàmekakàlàbhyàmityarthaþ . samnikarùo'lpataratapanaparispandàntaritajanmatvaü, viprakarùa÷ca bahutaratapanaparispandàntaritajanmatvam, atràpi viùayeõa viùayiõãü buddhimupalakùayati tena yuvasthavirapiõóau samavàyikàraõe, kàlaviõóasaüyoga÷càsamavàyikàraõam, alpataratapanaparispandàntaritajanmatvabuddhiraparatve bahutaratapanaparispandàntaritajanmatvabuddhiþ paratve nimittakàraõam . ete ca paratvàparatve aniyatadigde÷ayorapi piõóayãrutpadyete, tatra dai÷ikaparatvàparatvayoþ saptadhà vinà÷aþ utpàdastu yugapadeva dvayoranyathà'nyonyà÷rayaþ syàt, apekùàbuddhinà÷àt, 1 saüyogasyàsamavàyikàraõasya nà÷àt, 2 dravyasya ca samavàyikàraõasya nà÷àt, 3 nimittasamavàyikàraõayornà÷àt, 4 samavàyyasamavàyikàraõayornà÷àt5 nimittàsamavàyikàraõayãrnà÷àt, 6 nimittanà÷àsamavàyikàraõanà÷asamavàyikàraõanà÷ebhyaþ 7 . tatràpekùàbuddhinà÷àt 1 tàvat, paratvotpattiþ paratvasàmànyaj¤ànaü tato'pekùàbuddhivinà÷astadvinà÷àt paratvavi÷iùñadravyaj¤ànakàle paratvanà÷aþ, dvitvanà÷avadeva sarvamåhanãyam . asamavàyikàraõanà÷àdapi 3 tadyathà yadaivàpekùàbuddhistadaiva paratvàdhàre piõóe karma tato yadaiva paratvotpattistadaiva dikpiõóavibhàgastato yadà paratvasàmànyaj¤ànaü tadà dikpiõóasaüyoganà÷aþ tataþ sàmànyaj¤ànàdapekùàbuddhinà÷astadaiva dikpiõóasaüyoganà÷at paratvàparatvayornà÷aþ, tatra càpekùàbuddhinà÷asya paratvanà÷asamakàlatvànna tannà÷akatvam . nanvasamavàyikàraõanà÷àdapi guõanà÷e àtmamanaþsaüyoganà÷àdapi saüskàràdçùñàdonàü vinà÷e bahu vyàkulaü syàditi cenna viprakçùñatvena paratvasya vyàpanàt paratvàdhàrasyànyatra gamane viprakarùàbhàvàt paratvanivçttiràva÷yakã na ca tadà nà÷akàntaranastãtyanyathà'nupapattyà saüyoganà÷a eva nà÷akaþ kalpyate, saüskàràdçùñàdeþ kàryasya smçtisukhàde÷cireõàpi dar÷anànna tannà÷akalpanà . upalakùaõa¤caitat avadherdraùñu÷ca tattadde÷asaüyoganà÷àdapi paratvàparatve vina÷yataþ yuktestulyatvàt . samavàyikàraõanà÷àdapi kvacit paratvanà÷aþ 3 tathà hi yadà piõóàvayave samutpannena karmaõà'vayavàntaràdvibhàgastadaivàpekùàbuddhiþ, vibhàgàt piõóàrambhakasaüyoganà÷aþ paratvotpattiþ, agrimakùaõe saüyoganà÷àddravyanà÷aþ paratvasàmànyaj¤ànaü, dravyanà÷àt paratvanà÷ã'pekùàbuddhinà÷a÷ca sàmànyaj¤ànàt, tathàca yaugapadyànnàpekùàbuddhinà÷àt paratvanà÷a iti, kvaciddravyanà÷àpekùàbuddhivà÷àbhyàü paratvanà÷aþ 4 tadyathà piõóàvayave karmàpekùàbuddherutpàdastato'vayavàntaravibhàgaþ paratvotpattiþ tata àrambhakasaüyoganà÷asàmàmyaj¤àne tato dravyanà÷àpekùàbuddhinà÷au tata÷ca paratvanà÷aþ . kvaciddravyasya saüyogasya ca nà÷àbhyàü paratvanà÷aþ 5 tadyathà yadà dravyàvayavavibhàgastadaiva piõóakarmàpekùàbuddhyorutpàdastadanantaramavayavasaüyogavà÷adikpiõóa vibhàgaparatvotpattayaþ tato dravyanà÷adikpiõóasaüyogavà÷aparatvasàmànyabuddhayaþ tato dravyanà÷adikapiõóasaüyoganà÷àbhyàü paratvanà÷aþ sàmànyabuddherapekùàbuddhinà÷a iti . kvacit saüyoganà÷àpekùàbuddhinà÷àbhyàü paratvanà÷a 6 tadu yathà paratvotpattipiõóakarmaõã sàmànyaj¤ànavimàgau apekùàbuddhinà÷adikpiõóasaüyoganà÷au tataþ paratvanà÷aþ . kacit samavàyyasamavàyinimittanà÷ebhyaþ 7 tadyathà paratvotpattipiõóàvayavavibhàgapiõóakarmàõi yugapat, tadanantaraü paratvasàmànyaj¤ànàvayavasaüyoganà÷adikpiõóavimàgàþ tadanantarasapekùàbuddhinà÷adravyanà÷adikpiõóasaüyoganà÷ebhyo yugapadutpannebhyaþ paratvasyàparatvasya và dai÷ikasya nà÷aþ . kàlakçtayostu paratvàparatvayorasamavàyikàraõanà÷àdhãno nà÷o nàsti dai÷ikayordikpiõóasaüyoganà÷e sannikarùaviprakarùanà÷o yathà na tathà kàlikayoriti tayoþ samavàyikàraõanà÷àt1 apekùàbuddhinà÷àt2 dvàbhyà¤ceti 3 trayaþ pakùàþ pårvavadåhanãyàþ>% .

#<paradàra># puø baø vaø 6 taø . parastriyàü manuþ 3 . 174 %<paradàraratà÷caiva paradravyaharà ca ye . adhãdho narakaü yànti pãóyante yamakiïkaraiþ>% karmalocanam . parayoùidàdayo'pyatra %<bràhmaõaiþ kùatriyo vai÷yo yo rataþ parayoùiti>% manuþ paradàràn gacchati ñhak . pàradàrika tadgantari .

#<parade÷a># puø karmaø . svàdhiùñhitade÷àt bhinnade÷e vçø saüø 3 . 1 3

#<paradveùin># triø parebhyaþ dveùñi dviùa--õini . paradåùake khale ÷abdamàlà .

#<paradharma># puø 6 taø . svocitavarõà÷ramàdidharmabhinne dharme gãtà 2 aø manuþ 10 . 97 . karmaø . utkçùñadharme ca

#<paradhyàna># karmaø . dhyànabhede %<dhyeye manoni÷calatàü yàti dhyeyaü vicintayat . yattat dhyànaü paraü proktaü munibhirdhyànacintakaiþ>% garuóapuø .

#<paranipàta># puø paratra nipàtaþ uccàcaraõam . yogyatayà vigrahavàkye pårva÷rutasyàpi ÷abdasya samàse paratroccàraõe yathà ràjadantàdiùu dantànàü ràjà iti vigrahavàkye pårva÷rutasyàpi danta÷abdasya paratroccàraõam . evaü pårvaü bhåta iti vàkye bhåtapårva ityàdau .

#<parantapa># triø paràn ÷atrån tàpayati %<dviùatparayostàpeþ>% pàø khac %<khaci hrasvaþ>% pàø hrasvaþ mus . 1 ÷atrutàpake tàmasamanoþ 2 putramede harivaü 7 aø .

#<parapada># naø karmaø . 1 utkçùñasthàne %<tadviùõoþ paraü padam>% çø vaiùõavãgàyatrã . 2 mokùe ca 6 taø . 3 parasya sthàne ca

#<parapàkanivçtta># puø paràrthàt pàkànnivçttaþ . parodde÷yaka pàkànnivçtte padghayaj¤ànataùñhàtari %<gçhãtvàgniü samàropya ya¤cayaj¤àmna nirvapet . parapànnamivçtto'sau sagibhiþ parikãrtitaþ>% mitàø smçtiþ . tadannabhojananiùedhaþ patapàkarata÷abde dç÷yaþ .

#<parapàkarata># triø parasya pàke rataþ . parapàkarucau %<pa¤ca yaj¤àn khayaü kçtvà parànnamupajãvati . satataü pràtarutthàya parapàkaratastu saþ>% mitàø smçtiþ . %<parapàkanivçttasya parapàkaratasya ca . apacasya ca muktvànnaü dvija÷càndràyaõaü caret>% mitàø smçtiþ .

#<parapiõóàda># parasya piõóamannamatti ada--aõ upaø saø . parànnopajãvini amaraþ .

#<parapuruùa># puø karmaø . 1 utkçùñapuruùe puruùottame viùõau trikàø puruùottama÷abde dç÷yam svabhartçbhinne puruùe 2 upanàyake ca .

#<parapuùña># puø parayà kàkyà puùñaþ suùa--kta sarbanàmnaþ purvat . 1 kokile . kokilayà hi óimbasphoñanàdakùayà kàkanãø óasthaü kàkaóimbamapasàrya svaóimbe tatra sthàpite kàkyà svaóimbabuddhyà'sau puvyate iti lokaprasiddhiþ . parabhçtàdayo'pyatra màghe 12 . 116 . 2 anyapàlite triø . 3 ve÷yàyàm strã mediø .

#<parapuùñamahotsava># puø ùarapuùñànàü mahotsavo yatra . àmre tasya svapuùpodgamadvàrà kokilànàü mahotsavajananàttathàtvam .

#<parapårvà># strã para itaraþ pårvo yasyàþ . %<patiü hitvàpakçùñaü khasutkçùñaü yà niùevate . nindyaiva sà bhavelloke parapårveti cocyate>% manåktàyàü punarbhuvi striyàm . tadbheda÷ca nàradeva dar÷itaþ %<parapårvàþ striyastvanyàþ sapta proktà yathàkramam . punarbhåstrividhà tàsàü svairiõã ca caturvidhà>% anyapårvà÷abde 215 pçø vivçtiþ .

#<parapauravatantava># puø vi÷vàmitraputrabhede bhàø anuø 4 aø .

#<parapratinaptç># puø pratinaptuþ paraþ anantaraþ bàø paraniø . vçddhaprapautre hemacaø .

#<paraprapautra># puø prapautràt paraþ anantaraþ vàø paranipàtaþ . vçdgaprapautre hemacaø .

#<parapreùya># strã 6 taø . 1 dàse 2 dàsyàü strã kà÷ãkhaø 37 aø .

#<parabrahman># naø karmaø . nirguõe nirupàdhike 1 brahmaõi tatpratipàdake 2 upaniùadbhede ca .

#<parabhàga># puø parasya utkçùñasya bhàgaþ bhàvaþ . 1 guõotkarùe karmaø . 2 pa÷cimabhàge ca hemacaø . ubhayatra màghaþ 10 . 86 ÷loke udàø . 3 susampàdi trikàø 6 taø . 4 anyasyàü÷e

#<parabhàùà># strã karmaø . saüskataminnàyàü bhàùàyàmapa÷abde hàrà0

#<parabhukta># triø 2 taø . 1 anyena bhukte 3 parabhogayuktàyàü striyàü strã %<parabhuktàü ca kàntàü ca yo bhuïkte sa naràdhamaþ . sa pacyate kàlasåtre yàvaccandradivàkarau>% ityàdinà tatstrãgamane doùàþ brahmavaiø puø janmakhaø 18 aø uktàþ .

#<parabhçt># puø paraü svaputrabuddhyà kokilaputraü bibharti bhç--kvip 6 taø . 1 kàke amaraþ 2 svetaraùoùakamàtre triø .

#<parabhçta># puüstrãø pareõa khajanakabhinnena kàkena bhçtaþ . 1 kokile amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 2 anyapuùñamàtre triø .

#<param># avyaø pç--ami . 1 niyoge 2 kùepe 3 kebale ca mediø . 4 pa÷càdarthe ca .

#<parama># triø paraü paratvaü màti--ka . 1 utkçùñe 2 pradhàne 3 àdye mediniþ 4 praõave ca vi÷vaþ .

#<paramakrànti># strã såø siø uktàyàü såryasya ÷eùakràntau .

#<paramakrodhin># puø 1 vi÷vadevabhede màø anuø 91 aø . 2 atyantaø krodhànvite triø .

#<paramapu(på)ruùa># puø karmaø . puruùottame viùõau

#<paramam># avyaø para + mà óami . 1 anuj¤àyàm 2 svãkàre ca mediniþ .

#<paramamahat># triø paramaü sarvotkçùñaü mahat . sarvàpekùayà utkçùñamahattvaguõayukte àkà÷àdau %<kàlakhàtmadi÷àü sarva gatatvaü paramaü mahat>% bhàùàø . bhàvapradhànaþ nirde÷aþ paramamahattvamityarthaþ . tasya bhàvaþ paramamahattva sarvotkçùñamahattve %<paramàõuùaramamahattvànto'sya va÷ãkàraþ>% pàtaø såø %<såkùme nivi÷amànasya paramàõvantaü sthitipadaü labhata iti sthåle nivi÷amànasya paramamahatvàntaü sthitipadaü cittasya evaü tàmubhayãü koñimanudhàvato yo'syàpratighàtaþ sa paro va÷ãkàraþ tadva÷ãkàràt paripårõaü yogina÷cittaü na punarabhyàsakçtaü parikarmàpekùate>% bhàø .

#<paramarùi># puø karmaø . vedavyàsàdiùu çùiùu tannàmaviruktiþ matsyapuø 120 aø yathà %<çùirhiüsàgatau dhàturvidyàsatyatapa÷rutaiþ . eùa sannicayo yasmàt bràhmaõa÷ca tatastvçùiþ . vivçttisamakàlanta buddhyà vyaktimçùistvayam . çùate paramaü yasmàta paramarùistataþ smçtaþ . gatyarthàdçùaterdhàtornàmàni vçttikàraõam . yasmàdeùa svayaübhåtastasmàcca çùità matà>% .

#<paramahaüsa># paramaþ haüsa àtmà yasya sannyàsibhede %<kuñãcako bahådakaþ hesa÷caiva tçtrãvakaþ . catarthaþ paramo haüso yoya pa÷càt sa uttamaþ>% hàrãtaþ . parahaüso'pyatra %<parahaüsa stridaõóaü ca rajvuü, gobàlanirmitàma . ÷ikhàü yaj¤opavãtaü ca nityaü karmaü parityajet>% skandapuø . %<sa÷ikhaü vapanaü kuryàt haüsa÷ca parahaüsakaþ . paurõamàsyàmçtuùveùàü vapanaü parikãrtitam>% puràõasamuccaye taddharmàþ sthitàþ . daõóadhàraõa¤càviduùa eva vidåùastu tannàsti %<na daõóaü na ÷ikhàü nàcchàdanaü na bhaikùaü carati paramahaüsaþ>% mahopaniùadukteþ %<j¤ànamevàsya daõóaþ>% iti tatratyavàkya÷eùàcca . anye'pi taddharmà mitàø niø siø ca uktà dç÷yàþ . karmaø . 2 paramàtmani 3 tatpratipàdake upaniùadbhede .

#<paramàõu># puø karmaø . sarvàpakçùñe parimàõayukte vai÷eùikamataprasiddhe kùityaptejomarutàü 1 såkùmàü÷abhede tasya ca nityatvaü tairaïgãkçtam tannà÷akàbhàvàt . tato mahàbhåtàrambhaprakàrastu utpatti÷abde 11 15 pçø kaõàdabhàùyanyàyakandalyorukto dar÷itaþ . %<dodhåyamànàstiùñhanti pralaye pavamàõavaþ>% ityuktistu sarjanonmukhavàyuparamàõuvi ùayà utpatti÷abdadar÷ite kaõàdabhàùyavàkye vàyavãyaparamàõånàü prathamaü kriyotpattyaiva dodhåyamànatvokteþ anyeùàü ca tatpreraõenaiva tataþ paraü kriyotpatteþ sambhavàt . anyathà vàyavãyaparamàõau dodhåyamànatvavi÷eùaõàsambhava iti vivecyam . 2 paramàõvavacchinne kàlabhede %<sa kàlaþ paramàõurvai yo bhuïkte ùaramàõutàm . sato vi÷eùabhugyastu kàlaþ sa paramo mahàn>% bhàgaø 3 . 11 . 5 sataþ prapa¤casya paramàõutàü paramàõvavasthàü yo bhuïkte sa kàlaþ paramàõuþ tasyaiva vi÷eùaü sàkalyaü yo bhuïkte sa paramomahàn . ayamarthaþ %<graharkùatàràcakrastha>% ityàdinà yat såryaparyañanaü vakùyati tatra såryo yàvatà paramàõude÷amatikràmati tàvàn kàlaþ paramàõuþ . yàvatà ca dvàda÷arà÷yàtmakaü sarvaü bhuvanakoùamatikràmati sa paramo mahàn saüvatsaràtmakaþ tasyaivàvçttyà yugamanvantaràdikrameõa dviparàrdhàntatvamiti ÷rãdharasvàmã .

#<paramàõvaïgaka># puø paramàõuraïgaü yasya . 1 ã÷vare viùõau ÷abdamàlà . kattuþ ÷arãràva÷yakatvàïgãkàre sarvakarturã÷varasya paramàõånàü tasyàïgatvenàïgãkàreõa sàma¤jasyamiti nyàyamate sthitam .

#<paramàtman># puø karmaø . parame÷vare %<svargàpavargayormàrgamàmananti manãùiõaþ . yadapàstimasàvatra ùaramàtmà niråpyate>% kusumàø . %<paramàtmà paraü brahma nirguõaü prakçteþ paraþ . kàraõaü kàraõànà¤ca ÷rãkçùõo bhagavàn khayam>% brahmaveø puø prakçtiø 23 aø gotà 15 aø .

#<paramàdvaita># puø parasamadvaitaü yatra . sarvabhedarahite paramàtmabi viùõau

@<[Page 4238a]>@
#<paramànanda># puø paramaþ sarvotkçùña ànandaþ . sakalànandotkçùñànandàtmake paramàtmani %<paramànandamàdhavam>% ÷rãdharaþ . %<etasyaiva màtràmupajãvanti>% iti ÷ruteþ taittiø uø brahmànandavallyàü 8 anuvàke %<saiùànandasya mãmàüsà>% ityupakrame mànuùànandàdibhyaþ prajàpatyànandàntebhya brahmaõaþ ÷ataguõànandatvokte÷ca tathàtvam . ànanda÷abde 718 pçø tadvàkyànyuktàni . 2 tathànandayukte paramàtmani iti naiyàyikàþ . tatrànanda÷abdasya duþkhàbhàvaparatvam . idantvatra bodhyam sa eko brahmaõa ànanda ityatra abhede ùaùñhã bhedaùaùñhãgrahaõe ànanda÷abdasya duþkhàbhàvaparatvakalpane ca abhàvasya nirvi÷eùatvàt ÷rutyuktasya prajàpatyànandàpekùayà ÷ataguõatvasyàsambhavàt brahmaõa ànande prajàpati÷ataguõatvoktirvirudhyate .

#<paramànna># naø karmaø . pàyase dugdhapakve'nne amaraþ devapitçpriyatvàt paramatvamasya . kçtànna÷abde 21815 tatpàkaprakàraguõàdyuktaü dç÷yam .

#<paramàpakramajyà># strã såø siø uktàyàü paramakràntijyàyàü parakrànti÷abde dç÷yam .

#<paramàpårva># naø karmaø . kalikàpårvajanye svargàdiphalasàdhane apårvabhede kalikàpårva÷abde 1808 pçø dç÷yam .

#<paramàmudrà># strã tripuràyàþ påjàïge mudràbhede %<madhyame kuñile kçtvà tarjanyuparisaüsthite . anàmike madhyagate tathaiva hi kaniùñhike . sarvà ekatra saüyojya aïguùñhaparipãóitàþ . eùà tu paramàmudrà yonimudreyamãrità . etàmudrà mahe÷àni . tripuràyà mayoditàþ . påjàkàle prayoktavyà yathànukramayogataþ>% tantrasàraþ .

#<paramàyuùa># puø paramamàryuryasya pçùoø bàø acsaø . asanavçkùe ÷abdacaø .

#<paramàyus># naø karmaø . yasya yàvatkàlaü jãvanakàlaþ ÷àstroktaþ tasya tatkàlaparyantajãvanakàle àyurdàya÷abde 7 73 pçø tadànayanàdyukta dç÷yam . ÷abdamàlàyàü pràõibhede paramajãvanakàlabhedà÷ca uktà yathà
     %<÷ataü varùàõi viü÷atyà ni÷àbhiþ pa¤cabhiþ saha . paramàyuridaü proktaü naràõàü kariõàmiha . avdà dvàtriü÷ada÷vànàü ÷unàü dvàda÷a vatsaràþ . pa¤caviü÷ativarùàõi kharasya karabhasya ca . caturviü÷atiravdànàü vçùasya mahiùasya ca . mçga÷åkaravastàdipa÷ånàü ùaóda÷ànvitàþ>% adhikamàyus÷abde 785 pçø dç÷yam .

@<[Page 4238b]>@
#<paramàrtha># puø karmaø . 1 utkçùñavastuni 2 yathàrthe ca màõóukya vàrtikaü tatra arthasya abàdhitatvàt paramatvam .

#<paramàrhata># puø parama arhan upàsyatayà astyasya ac, arhan devatà'sya aõ karmaø và . jainaràjarùibhede hemacandraþ .

#<paramãkaraõamudrà># strã devatàhvànàïge mudràbhede %<anyonyagrathitàïguùñhaprasàritakaràïgulã . mahàmudreyasudità paramãkaraõe budhaiþ . prayojayedimà mudrà devàtàhvànakarmaõi>% tantrasàø . imàþ àvàhanyàdiparamãkaraõàntà ityarthaþ . paramãkaraõa¤ca asyà mudràyà devadar÷anapathe bhràmaõam .

#<paramçtyu># puø parasmàt mçtyurasya . kàke trikàø tasya rogàdinà svatã mçtyorabhàvena parahetukamçtyutvàttathàtvam .

#<parame÷a># puø karmaø . parame÷vare

#<parame÷vara># puø karmaø . jagatsçùñyàdikàrake saguõe trimårtike 1 brahmaõi 2 cakravartini nçpe ca . 3 ÷ive halàø 4 viùõau ca .

#<parameùñha># puø parame cidàkà÷e satyaloke và tiùñhati sthà--ka aluksamàø ambàmbeti ùatvam . caturmukhe brahmaõi . kvip . parameùñhà apyatra yajuø 1 4 . 31 tatra %<sthàsthin sthåõàmiti>% ùatvam .

#<parameùñhin># puø parame vyomani cidàkà÷e brahmaõi satyaloke và tiùñhati %<parame kicca>% uõàø ini aluksaø %<sthàsthinsthåõàm>% ùatvam . caturmukhe brahmaõi amaraþ 2 àjamãóha nçpaputrabhede bhàø àø 94 aø . 3 jine puø hemacaø 4 mahàdeve bhàø vaø 37 aø 4 ÷àlagràmamårtibhede %<parameùñhã ca ÷uklastu padmacakrasamanvitaþ . citràkçtistathà pçùñhe ÷uùiraü càtipuùkalam>% puràõasamuccaye . 6 gurubhede %<mantradàtà guruþ prokto mantrastu paramo guruþ . paràtparo gurustvaü hi parameùñhã gurustvaham>% tantram paràpareti pàñhàntaram . 7 vràhmyàü (vàmanahàñi) strã ràjaniø ïãp tasyedaü yat ñilope . pàrameùñya tatsambandhini triø .

#<paramparà># strã param ati÷ayena pçõàti pipårti và pçpé--và ac . 1 vaü÷e 2 santatau avicchinnadhàràyàm hemacaø %<evaü paramparàpràpto yogaþ proktomayà'nagha!>% gãtà 3 badhe 4 anukrame ca 5 mçgabhede mediø prapautràdau 6 anvate 7 prapautrasute puø ÷abdacaø .

#<paramparàka># naø param ati÷ayena parà ÷reùñhà paramprarà tayà dhàrayà àkohiüsanaü yatra aka--kuñilagatau gha¤ pra÷astà paramparà hiüsà aniùñàjanakatvàt kan bà, aùusakatyaü kopàt . 1 yaj¤àrthe pa÷uhanane amaraþ %<yà vedavihità hiüsà niyatàsmiü÷caràcare . ahiüsàmeva tàü vidyàt>% iti manåktestasyà ahiüsàtvena hi prà÷astyam .

#<paramparãõa># triø paramparayà dhàrayà àgataþ kha . avicchedasantatyàgate bhaññiþ 5 sargaþ .

#<parayuga># naø karmaø . uttaravartiyuge tatra sàdhuþ kha¤ . pàrayugãna tatra sàdhau triø .

#<pararu># puø pç--bàø aru . ke÷aràje trikàø .

#<pararåpa># triø parasya råpamiva råpamasya . svottaravartiparasyeva råpavati %<eïi pararåpam>% pàø .

#<paraloka># puø karmaø . lokàntare svargàdau . tatra sthitàdi ñha¤ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . pàralaukika tatra sthitàdau tri0

#<paralokagama># puø paralokaü lokàntaraü gamayati gama--õicac . mçtyau hemacaø .

#<paravat># triø paraþ niyojakatayà'styasya matup masya vaþ . paràdhãne hemacaø striyàü ïãp .

#<parava÷a># triø parasya va÷a àyattatà yatra . paràdhãne hemacaø .

#<paravàõi># puø paraü vàõayati vaõa--õic--in . 1 dharmàdhyakùe 2 vatsare mediø . 3 kumàravàhane mayåre ÷abdamàø .

#<paravàda># puø 6 taø . 1 parasyàpavàde karmaø . 2 uttaravàde ca .

#<paravàdin># puø karmaø . pratyarthini uttaravàdini striyàü ïãp .

#<paravrata># puø paraü vratamasya . dhçtaràùñre ÷abdamàlà .

#<para÷a># puø spar÷a + pçùoø . spar÷amaõau yasya spar÷àt itarasya dhàtoþ svarõatà tàdç÷e ratnabhede brahmavaiø janmakhaø 4 aø .

#<para÷avya># triø para÷au hitaü yat . para÷uhite

#<para÷u># puø paraü ÷çõàti ÷ç--ku óicca . 1 para÷vadhe (ñàïgã) astrabhede . spç÷a--a÷un pç àde÷aþ . par÷urapyatra 2 astramàtre ca . para÷ulakùaõa¤ca hemàø au÷anasanãti÷àstroktaü kuñhàra÷abde 207 4 pçø dar÷itam .

#<para÷uràma># puø para÷udhàrã ràmaþ ÷àø taø . jamadagnije bhagavadavatàrabhede yena para÷unà triþsaptakçtvo bhåmirniþkùatriyà kçtà . asyotpattyàdikaü yathà %<atha kàle vyatãte tu dhamadagnirmahàtapàþ . vidarbharàjasya sutàü prayatrena jitàü stayam . bhàryàrthe pratijagràha reõukàü lakùaõànvitàm . sà tatvàt susuve putràn caturo vedasammatàn . ruùastvantaü suùeõa¤ca vi÷vaü vi÷vàvasuntathà . pa÷càttasyàü svayaü jaj¤e bhagavàn madhusådanaþ . kàrtavãryabadhàyà÷u ÷akràdyaþ sakalaiþ suraiþ . yàcitaþ pa¤camaþ so'måtteùàü ràmàhayastu yaþ . bhàràvataraõàr÷àba làtà para÷unà saha . sahajaþ para÷ustasya taü jahàti kadàca na ayaü nijapitàmahyà÷carubhuktiviparyayàt . bràhmaõaþ kùatriyàcàro ràmo'bhåt krårakarmakçt . sa vedànakhilàn j¤àtvà dhanurvedàü÷ca sarva÷aþ . svatàtàt kçta kçtyo'bhådvedavidyàvi÷àradaþ>% kàlikàpuø 85 aø .

#<para÷udhara># puø para÷uü dharati dhç--ac . 1 gaõe÷e halàyaø . 2 para÷vadhadhàrimàtre triø 3 jàmadagnye para÷uràme puø .

#<para÷umudrà># strã mudràbhede %<tarjanãmadhyamànàmàkaniùñhàïguùñhamuùñikà . adhomukhã dãrgharåpà madhyamà vighamudrikà . para÷umudrà kathità siddhidà laóóumudrikà>% tantrasàraþ .

#<para÷uvana># naø para÷uvatpatrayuktaü vanam ÷àø taø . narakabhede bhàø vaø 3 2 3 aø .

#<para÷va(sva)dha># puø ÷vi--óa ÷vo vçddhiþ parasya ÷vaü dhayati, parasya svaü kàùñhaü dhayati và dhai--ka . kuñhàre astrabhede amaraþ .

#<para÷vas># avyaø paraþ÷vas + pçùoø . àgàmidinàt paradine amarañãkà .

#<paras># avyaø parasmàt parasmin paro và para + pa¤camyàdyarthe bàø asi . pa¤camyàdyarthavçttau para÷abdàrthe yajuø 5 . 4 2

#<parasaüj¤aka># puø paraþ saüj¤à'sya kap . dehàdibhyaþ parasmin àtmani ÷abdacaø .

#<parasavarõa># puø samànavarõaþ savarõaþ 3 taø . pareõa uttaravartinà varõena samànavarõe pàø 84 bhàø .

#<parastara># triø tarastaraõãyaþ paraþ sàti÷ayamutkçùñaü taraþ pàraskaràø . ati÷ayena taraõãye çø 10 155 3

#<parastàt># avyaø para + pa¤camyàdyarthe astàti . pa¤camyàdyarthavçttau para÷abdàrthe parastàt gràmaþ gràmàt gràme và .

#<parastrã># strã 6 taø . parakãyàyàü striyàü tatra bhavàdi aõ nanàgamaþ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . pàrastraiõa parastriyàü bhavàdau tri0

#<paraspara># triø %<sarvanàmno dve vàcye samàsavacca bahulam>% vàrtiø %<samàsavadbhàve pårvapadasya survaktavyaþ>% vàrtiø suþ . itaretara÷abdàrthe atra strãklãvayostu %<strãnapuüsakayoruttarapadasthàyà vibhakteràmbhàvo vaktavyaþ>% vàrtiø àm parasparàmityeva . bhaññiþ 2 sarge udàø .

#<parasmaipada># naø parasmai parodde÷àrthaphalakaü padama %<vaiyàkaraõàkhyàyàü caturthyàþ>% aluksamàø . pàõiniparibhàùiteùu lakàràde÷ànàmaùñànàü madhye prathameùu tiptasjhãtyàdiùu navasu . %<÷eùàt kartari parasmaipadam>% pàø %<àtmanepadanimittahãnàt dhàtoþ parasmaipadaü syàt>% siø kauø àtmanepadanimittaü ca %<kartrabhipràye kriyàphale>% ityuktaü kartçgàmikriyàphalatvaü tacchånyatvena paragàmikriyàphalabodhayogyatvàdasya parasmaipadatvasaüj¤eti bodhyam . evaü parasmaibhàùà'pyatra .

#<parà># avyaø pç--à . 1 pràtilomye 2 pràdhànye 3 gharùaõe 4 àbhimukhye 5 tyàne 6 vikrame 7 bhç÷àrthe 8 gatau 9 bhaïge 10 anàdare 11 tiraskàre 12 pratyàvçttau ca mediø %<parà badhagatidar÷anavikramàbhimukhabhç÷àdhãnamokùaõapràtilomyeùu>% gaõaratnañãkoktàrthabhede kramàdudàhçtaü yathà paràhataþ paràgataþ paràdçùñaþ paràkràntaþ paràvçttaþ paràjitaþ paràdhãnaþ paràkçtaþ paràïmukhaþ . 13 bandhyàkarkoñyàü %<parà vàganapàyinã>% ityukte 1 4 målàdhàrasthe ÷abdabhede %<sà parà yayà'kùaramadhigamyate>% iti ÷rutyuktàyàü 15 brahmavidyàyà¤ca strã .

#<paràka># puø pràya÷cittaråpe vratabhede yathàha pràyaø viø %<yadàtmano'pramattasya dvàda÷àhamabhojanam . paràko nàma kçcchro'yaü sarvapàpàpanodanaþ>% manuþ . %<japahomarataþ kuryàddvàda÷àhamabhojanam . paràka eùa vikhyàtaþ sarvapàpapraõà÷anaþ>% vçhaspatiþ . %<paràke pa¤ca dhenavaþ>% ityukteþ paràkasya pa¤cadhenutulyatvam . yathàha aïgiràþ %<ùaóbhirvarùaiþ kçcchacàrã brahmahà tu vi÷udhyati . màsi màsi paràkeõa tribhirbarùairvyapohati>% . atra ùaóbhirvarùaiþ sà÷ãti÷atapràjàpatyàni pårvamuktàni tathà pratimàsyekaikaparàkeõa varùe dvàda÷a paràkàþ varùatraye ùañtriü÷atparàkàþ . tata÷ca ùañtriü÷atparàkà÷ãtyuttarapràjàpatya÷atayoþ pratyekaü brahmabadhapàpakùayaikakàryakaratvàt tulyatvam . ùañ triü÷ata÷ca pa¤caguõama÷ãtyuttara÷ataü bhavatãti pràø taø .

#<paràke># avyaø parà + aka bàø óe . dåre nighaõduþ .

#<paràkà÷a># puø vàcà pratij¤àtasyàrthasya karmaõà'kçtasya parãkùàyàm ÷ata0bràø 149411 bhàùyam .

#<paràkpuùpã># strã paràk puùpaü yasyàþ ïãp . apàmàrge ràjaniø .

#<paràkrama># puø parà + krama--karaõe gha¤ na vçddhiþ . bale dehasàmarthye amaraþ .

#<paràga># puø paràgacchati parà + gama--óa . 1 dhålimàtre 2 puùparajasi màghaþ 6 . 1 3 snànãyadravye kuïkumacårõàdau amaraþ . 4 uparàge 5 candane ca mediø 6 svacchandagatau ÷abdacaø .

@<[Page 4240b]>@
#<paràïga># naø 6 taø . 1 anyasyàïge %<paràïgavat svare>% pàø 2 ÷reùñhàïge .

#<paràïgada># puø paramaïgadamasya utkçùñàïgena dàyati dai--ka và . 1 ÷ive 2 utkçùñàïgayuktaü triø .

#<paràïgava># puø paràïgam utkçùñàïgaü jalavçddhyà vàti yàti và--ka . samudre trikàø .

#<paràïmukha># triø paràk mukhamasya . 1 vimukhe 2 kriyàdau pratãpàcàriõi striyàü ïãp . 3 nivçttakçtye %<kàmavãjraü mukhe màyà ÷irasyaïku÷ameva ca . asau paràïmukhaþ prokto madhye tu vindulà¤chitaþ>% tantrasàrokte 4 mantrabhede pu0

#<paràc># triø parà--a¤cati--kvip . 1 pratilomagàmini 2 årdhvagàmini ca %<ye càmuùmàt parà¤co lokàþ>% chàø uø . 3 apratyakùagamye parasyàtmàdau puø . puüsi sarvanàmasthàne paràï parà¤cau ityàdi striyàü ïãp . paràcã . parà¤cati kvip . 4 paragàmiti bàhyapudàrthabodhake 5 pratyagrå pàtmabhinne ca %<parà¤ci khàni vyatçõat svayambhåþ, tasmàt paràï pa÷yati nàntaràtman . ka÷ciddhãraþ ptatyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan>% kañhopaø . parà¤ci paràgacchantãti svopalakùitàni ÷rotràdãnãndiyàõi khànãtyucyante . tàni parà¤cyeva ÷abdàdiviùayaprakà÷anàya pravartante . yasmàdevaü svàbhàvikàni tàni vyatçõaddhiüsitavàn hananaü kçtabànityarthaþ . ko'sau svayambhåryaþ parame÷varaþ svayameva svatantro mavati sarvadà na paratantra iti . tasmàt paràïa pratyagråpabhinnànàtmabhåtàn ÷abdàdãn pa÷yatyupalabhate nàntaràtman nàntaràtmànamityarthaþ . evaü svabhàve'pi sati lokasya ka÷cinnadyàþ pratisrotaþpravarta namiva dhãro dhãmàn vivekã pratyagàtmànaü pratyak càsàvàtmà ceti pratyagàtmà pratãcyevàtma÷abdo råóho loke nànyasmin vyutpatti pakùe'pi tatraivàtma÷abdo vartate %<yaccàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàniha . yaccàsya santato bhàvastasmàdàtmeti kãrtyate>% ityàtma÷abdavyutpattismaraõàt . taü pratyagàtmànaü stvasvabhàvamaikùad pa÷yatãtyarthaþ chandami kàlàniyamàt . kathaü pa÷yatãtyucyate . àvçttacakùuràvçttaü vyàvçttaü cakùuþ ÷rotràdikamindriyajàtama÷eùaviùayàdyasya sa àvçttacakùuþ sa evaü saüskçtaþ pratyagàtmànaü pa÷yati . na hi bàhyaviùayàlocanaparatvaü pratyagàtmekùaõa¤caikasya sambhavatãti . kimicchan punaritthaü mahatà prayàsena svabhàvapravçttinirodhaü kçtvà dhãra pratyagàtmàna pa÷yatãtyucyate amçtatvamamaraõadharmatvaü nityasvabhàvatàmicchannàtmana ityarthaþ bhàø .

#<paràcita># triø pareõàcitaþ . parapuùñe amaraþ .

#<paràcã># strã parà--anca--kvip ïãp . anulomenànàvçttàyà mçci %<tisçbhyo hiïkaroti sa paràcãbhiþ>% tàõóyaø bràø 2 parivartimyàü viùñutau ca %<saiùà paràcã>% bhàø paràcãmiranàvçttàbhiþ çgbhirgãyate yathà prathame paryàye anàvçttàbhirgànaü tathottarayorapãti bhàø .

#<paràcãna># triø paràci bhavaþ sva . 1 uttarakàlabhave 2 paràø ïamukhe amaraþ .

#<paràcais># avyaø parà--ci óaisi . dåre nighaõñuþ çø 1 . 24 9

#<paràjaya># puø parà + ji--ac . paràbhave (hàri) amaraþ .

#<paràjita># triø parà + ji--karmaõi kta . paràbhåte kçtaparàjaye .

#<parà¤ja># puø parato'jyate anja--bàø ac . 1 tailayantraphene 2 charikàphale ca ÷abdaraø . lyuñ . parà¤janamapyatra naø .

#<paràõ># puø parà + ana--vic %<antaþ>% pàø (padàntasyàniterõatvaü syàdupasargasthàt nimittàt para÷cet) õatvam . jovanayukte evaü pràõ ityàdàvapi õatvam .

#<paràtpara># puø parasmàtparaþ aluksaø . 1 gurubhede parameùñhin÷abde dç÷yam . 2 parame÷vare tasya sarbebhyaþ paratvàt tathàtvam . %<indriyebhyaþ pare hyarthà hyarthebhya÷ca paraü manaþ . manasastu parà buddhiþ buddheràtmà mahàn paraþ . mahataþ paramavyaktamavyaktàt puruùaþ paraþ . puruùànna paraü ki¤cit sà kàùñhà sà parà gatiþ>% kañhavallã gãtà ca %<paràtparaü sàmyamupagi divyam>% ÷rutiþ .

#<paràtpriya># triø pareõàdyate ada--bhàbe kvip tatra parasyàdane priyam . (ulu) tçõabhede ÷abdacaø .

#<paràtman># puø karmaø . 1 paramàtmani 6 taø . 2 parasyàtmani ca .

#<paràdana># puüstrãø paramutkçùñamadanaü yasya . pàrasyade÷odbhave'÷ve (àravãghoóà) trikàø .

#<paràdàna># naø parasmai àdànaü samyag dànam . ùaropakàràya dayàdinà kçpaõàdibhyaþ samyagdàne yajuø 18 . 64 vedadãpe dç÷yam .

#<paràdhi># puø 6 taø . 1 anyasyàdhau karmaø . 2 paramamànasavyathàyàm .

#<paràdhãna># triø para + ïi adhi iti alaukikavàkye samàse adhyuttarapadàt kha, parasyàdhãno và . paràyatte amaraþ .

#<paràna(õa)sà># strã paràõityanayà parà + ana--karaõe vàø asa . cikitsàyà ÷abdataø . õatvamadhyastu sàdhuþ .

@<[Page 4241b]>@
#<paràntaka># puø paro'ntakaþ . sarvanà÷ake mahàdeve kà÷ãkhaø 8 aø . %<mçtyuryasyopasecanam>% iti ÷rutaþ tasya mçtyornà÷akatvàt paràntakatvam .

#<paràntakàla># puø paraþ sasàrottaraü antakàlaþ . mumukùåõàü saüsàrahànau dehàntakàle %<te brahmalokeùu paràntakàle paràmçtàþ parimucyanti sarve>% muõóaø 3 . 2 . 6 saüsàriõà ye maraõakàlàste antakàlàstànapekùya mumukùåõàü saüsàrahànau dehaparityàgakàlaþ paràntakàlaþ bhàø . vastutaþ kàryabrahmaõaþ àyuþkàlaråpapara÷abdàrthasyàntakàlaþ paràntakàlaþ %<kàryàtyaye tadadhyakùeõa sahàtaþ paramàmnànàditi>% ÷àø såtre tatkàle teùàü layasyokteþ brahmalokeùu iti vi÷eùaõàcca tatraiva teùàü mokùa ityeva yuktam .

#<paràntikà># strã %<asya yugmaracità paràntikà>% vçø raø ukte gãtiråpamàlàvçttabhede aparàntiketi tatra pàñhe tatràrthe

#<parànna># naø 6 taø . 1 anyasvàmikabhaktapiùñakàdau . 2 parakçta÷asyapàkajadravyamàtre 3 parapakvànne ca .
     vratàdau parànnasya tyàjyatvaü yathà %<parànnaü paravàsa÷ca nityaü dharmaratastyajet>% iti smçti . saüyamadine tasya tyàjyatvaü yathà %<kàüsyaü màüsaü masåra¤ca caõakaü koradåùakam . ÷àkaü madhu parànna¤ca tyajedupavasan striyam>% . pàraõadine tasya tyàjyatvaü yathà %<abhyaïga¤ca parànna¤ca tailaü nirmàlyalaïghanam . tulasãcayanaü dyåtaü punarbhojanameva ca . vastrapãóàü tathà kùàraü dvàda÷yàü varjayedbudhaþ>% ekàø taø . tadbhokturyàgàderviphalatvaü yathà %<parapàkeõa juùñasya dvijasya gçhamedhinaþ . iùñaü dattaü tapo'dhãtaü yasyànnaü tasya tadbhavet>% . tadbhuktvà putrotpàdane doùo yathà %<yasyànnena tu bhuktena bhàryàü samadhigacchati . yasyànnaü tasya te putrà annàdretaþ pravartate>% bràhmaõàdiparasvàmikànnabhojane doùo yathà %<bràhmaõànnema dàridryaü kùatriyànnena preùyatàm . vai÷yànnena tu ÷ådratvaü ÷ådrànnairnarakaü brajet>% ityekàda÷ãtaø . parànnabhojanena tãrthagamane phalasyàlpatvaü yathà %<ùoóa÷àü÷aü sa labhate yaþ parànnena gacchati . ardhaü tãrthaphalaü tasya yaþ prasaïgena gacchati>% pràyaø taø . mahàgurunipàte tasya vyàjyatvaü yathà %<anya÷ràddhaü parànna¤ca gandhaü màlya¤ca maithunam . varjayedguru pàte tu yàvat pårõo na vatsaraþ>% ÷uddhitaø . tadbhokturmantrasiddhihàniryathà %<jihvà daraghà parànnena karau dagdhau pratigrahàt . mano dagdhaü parastrãbhiþ kathaü siddhirvarànane>% tantraø . tadbhojane pratiprasavo yathà %<gurvannaü màtulànnaü và ÷va÷urànnaü tathaiva ca . pituþ putrasya caivànnaü na parànnamiti smçtiþ>% ekàda÷ãtaø .

#<paràpa># triø paràgatà àpoyataþ acsamàø và ataãttvam . paràgatajalàpàdane . pakùe ãttve parepa tatràrthe .

#<paràpara># naø paramàpiparti à + pç--ac . 1 paråùake bhàvapraø 2 devatàråpe gurubhede paràtpara ityatra pàñhàntaram . parameùñhin÷abde dç÷yam . para¤ca apara¤ca dvandvaþ . 3 paratvàparatvayukte tasya bhàvaþ tva paràparatva tadbhàve naø %<paràparatvadhãheturekà nityà digucyate>% bhàùàø .

#<paràpur># strã parà sthålàþ påþ samàsàntavidheranityatvàt na samàntaþ . sthåladehe yajuø 2 . 30 .

#<paràbhava># puø parà + bhå--ap . 1 tiraskàre 2 abhimaye 3 vinà÷e ca mediø . àrùe tu çdorapaü bàdhitvà kvacit gha¤ . paràbhàya tatràrthe bhàø bhãø 43 aø udàø .

#<paràbhikùa># puø paramàbhikùate à + bhikùa--aõ upaø saø . parasya gçhe bhikùàyà ãùatkàrake vànaprasthabhede %<a÷makuññà÷anàþ kecit paràbhikùàstathàpare>% harivaüø 268 aø .

#<paràmar÷a># puø parà + mç÷a--bhàve gha¤ . 1 yuktau 2 vivecane 3 nyàyokte anumitikàraõe j¤ànabhede yathoktaü %<vyàptasya pakùadharmatvadhãþ paràmar÷a ucyate>% bhàùàø %<vyàptasya pakùagharmatvadhãriti . vyàptivi÷iùñasya pakùeõa saha vai÷iùñyàvagàhij¤ànamanumitijanakam . tacca vyàpyaþ pakùe iti j¤ànam . pakùo vyàpyavàniti và . anumitistu pakùe vyàpya iti j¤ànàt pakùe sàdhyam ityàkàrikà . pakùo vyàpyavàniti j¤ànàt pakùaþ sàdhyavànityàkàrikà . dvividhàdapi paràmar÷àt pakùaþ sàdhyavànityevànumitirityanye . nanu vahnivyàpyadhåmavàn parvata iti j¤ànaü vinàpi yatra parvato dhåmavàniti pratyakùaü tato dhåmo vahnivyàpya iti smaraõaü bhavati tatra j¤ànadvayàdanumitidar÷anàt vyàptivi÷iùñavi÷iùñyàbagàhij¤àna sarvatra na kàraõaü kintu vyàpyatàvacchedakaprakàrakapakùadharmatàj¤ànatvena kàraõatvam àva÷yakatvàt . vi÷iùñavai÷iùñyaj¤ànakalpane gauravàcceti cenna vyàpyatàvacchedakàj¤àne'pi vahnivyàpyavàniti j¤ànàdanumityutpatteþ . làghavàcca vyàptiprakàrakapakùadharmatàj¤ànatvenaiva kàraõatvam . ki¤ca dhmavàn parvata iti j¤ànàdanumityàpattiþ vyàpyatàvacchedakãbhåtadhåmatvaprakàrakadharmatàj¤ànasya sattvàt . na ca tadànãü gçhyamàõavyàpyatàvacchedakaprakàrakapakùadharmatàj¤ànasya hatutvamiti vàcyam . caitrasya vyàptigrahe maitrasya pakùadharmatàj¤ànàdanumitiþ syàditi . yadi tu tatpuruùãyagçhyamàõavyàpyatàvacchedakaprakàrakatatpuruùãyapakùadharmatàj¤ànaü tatpuruùãyànumitau heturucyate tadà anantakàryakàraõabhàvaþ . manmate tu samavàyena vyàptiprakàrakapakùadharmatàj¤ànaü samavàyenànumitiü janayatãtyato nànantakàryakàraõabhàvaþ . yadi tu vyàptiprakàrakaü j¤ànaü pakùadharmatàj¤àna¤ca svatantraü kàraõamityucyate tadà kàryakàraõabhàvadvayaü vahnivyàpyo dhåma àlokavàn parvata iti j¤ànàdapyanumitiþ syàditi . ittha¤ca yatra j¤ànadvayaü tatràpi vi÷iùñaj¤ànaü kalpanãyam phalamukhagauravasyàdoùatvàt>% siø muktàø . paràmar÷astu anumitau karaõaü vyàptij¤ànaråpakaraõajanyatvàt anumitihetutvàcca yathoktaü %<vyàpàrastu paràmar÷aþ karaõaü vyàptidhãrbhavet>% bhàùàø %<anumàyàm anumitau vyàptij¤ànaü karaõam paràmar÷o vyàpàraþ . tathà hi yena puruùeõa mahànasàdau dhåme vahnervyàptirgçhãtà pa÷càt sa eva puruùaþ kvacit parvatàdau avicchinnamålàü dhåmalekhàü pa÷yati tadanantaraü dhåmo vahnivyàpya ityevaü råpaü vyàptismaraõaü bhavati . tasmàcca vahnivyàpyadhåmavànayamiti j¤ànaü mavati sa eva paràmar÷a ityacyate . tadanantaraü parvato'yaü vahnimàniti j¤ànaü jàyate . tadevànumitiþ>% siø muktàø . tatra vivecanaü ca yuktyà ÷rutàrthàvadhàraõam %<nopade÷a÷ravaõepi kçtakçtyatà paràmar÷àdçte virocanavat>% sàø såø %<paràmar÷o guruvàkyatàtparyanirõàyako vicàraþ>% bhàø .

#<paràmçta># naø paramamçtaü yasmàt . meghàdivarùaõe trikàø .

#<paràmçùña># triø parà + mç÷a--kta . 1 saübaddhe %<kle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùavi÷eùa ã÷varaþ>% pàtaø såø . 2 kçtaparàpar÷e yasya vàkyasya tàtparyàyadhàraõaü kçtam tasmin vàkye . sàdhyavyàpyatayà hetumattvena j¤àta 3 pakùe ca .

#<paràyaõa># naø paramayanaü õatvam . 1 atyantàsaktà 2 uttamà÷raye ca 6 baø . 3 atyàsakte yathà ghameparàyaõaþ dhama atyantàsaktaþ . 4 tatpare 5 abhãùñe ca triø mediø paramamutkçùñaü punarvçttirahitaü sthànamasya . 6 viùõau puø %<niùñhà ÷àntiþ paràyaõaþ>% viùõusaüø .

#<paràyati># strã parà + aya--gatau bàø ati . pratyaggantari çø 9 717 bhàùye dç÷yam . à + yama--ktina parasyàyatiþ àyattatà atra . 2 ùaràdhãne triø karmaø . 3 utkçùñàyàmàyatau uttarakàle strã . pahuø 4 tadyute triø .

#<paràyatta># triø . paràdhãne hemacaø .

#<paràri># avyaø pårvatare varùe pårvatara + ari niø paràde÷aþ . 1 pårvataravatsare gatatçtãyavatsare . asya ca saptamyarthamàtravçttityam . tataþ bhavàrthe tna . paràritra tatra bhave triø . paro'riþ . 3 atyanta÷atrau pu0

#<paràru># puø paràrchati parà + ç--uõ . kàravellavçkùe (ucchà) hàràø .

#<paràruka># puø parà + ç--uka . prastare trikà0

#<paràrtha># triø parasmai idam %<arthena saha nityasamàsobi÷eùya nighnatà ca>% vàrtiø arthena saha nityaü caturthãtaø . 1 paranimittake . paraþ artho udde÷yo yasya và tatràrthe 6 taø . 2 paraprayojanàdau pu .

#<paràrdha># naø çdha--aca karmaø . 1 caramasaükhyàyàü %<pàre paràrdhaü gaõitaü yadi syàt>% naiùadham . %<jaladhi÷càntyaü madhyaü paràrdhamiti da÷aguõottaràþ saükhyàþ>% lãlàø tasya sarva÷eùatayà uktestathàtvam . parasya brahmaõaþ àyuùordhaü vigrahe . bràhmaõa àyuùo 2 dvitãyàrdhe .

#<paràrdhya># triø paràrdhaü caramasaükhyàmupacàràt ÷reùñhatvamarhati yat . ÷reùñhe %<paràrdhyavarõàstaraõeti>% rathuþ

#<paràvat># avyaø parà + ava--vàø ati . 1 dårade÷e nighaõñuþ 2 prakçùñatame ca çø 1 . 35 . 3 . %<paràþ paràvato'yamasti>% chàø uø bhàùye tathà vyàkhyànàt .

#<paràvata># naø parà + ava--bàø atrac . paråùake ràjaniø .

#<paràvarà># strã paraü càvara¤ca viùayatvenàstyasyà ac . 1 vidyàbhede %<bhàradvàjo'ïgirase paràvaràm>% muõóaø %<paràvaràm parasmàt parasmàdavarõa pràpteti paràvaràm paràvarasarvavidyàviùayavyàptervà tàü paràvaràmaïgirase pràhetyanuùaïgaþ>% bhàø . parasmàdapyavaraþ . 3 ÷reùñhatame triø .

#<paràvarta># puø parà + vçta--gha¤ . 1 parãvarte 2 vinimaye hemacaø 3 pratyàvçttau ca .

#<paràvasu># puø paràgataü yaj¤àkhyaü vasu dhanaü yasmàt pràø baø . asuràõàü hotçbhede %<nirastaþ paràvasuriti paràvasurha vai nàmàsuràõàü hotà sa tamevaitaddhotçsadanànnirasyati>% ÷ataø bràø 1 . 5 . 33 . 2 raibhyasuniputrabhede bhàø vaø 135 aø . 3 gandharvabhede bhàgaø 8 . 11 . 24

#<paràvaha># puø paràvahati parà + vaha--ac . saptavàyamadhye parivahavàyorårdhvasthe vàyubhede anila÷abde 16 4 pçø àvaha÷abde 8 29 pçø ca dç÷yam .

#<paràviddha># puø parà + vyadha--kta . 1 kuvere ÷abdamàø 3 pratyàviddhamàtre triø .

#<paràvçj># puø paràvçnakti tapasà pàpaü varjayati parà + vçjã varjane kvip . çùibhede çø 1 . 112 . 8

#<paràvçtti># strã parà + à + vçta--ktin . 1 pratyàvçttau yena pathàgatistatpathena punaràvçttau harivaü 56 aø . 2 parivarte ca parivartin÷abde dç÷yam .

#<paràvedã># strã paramutkarsamàvindati vida--làbhe aõ upaø saø . vçhatyàm ÷abdakalpadruø .

#<parà÷ara># puø paràn à + ÷çõàti à + ÷é hiüsàyàü aca . 1 nàgabhede bhàø àø 57 aø . 2 indre yàtånàü parà÷araõàt tathàtvaü %<indro yàtånàmabhavat parà÷araþ>% çø 7 10 4 21 iti ÷ruteþ . %<parà÷araþ parà÷ãrõasya sthavirasya va÷iùñhasya (kule) jaj¤e>% niruktokteþ parà÷ãrõasya sthaviravasiùñhasya kule jàtatvàt vasiùñhaputra÷aktiputre adç÷yantãgarbhajàte 3çùibhede tajjanmakathà bhàø àø 178 aø . tannàmaniruktau tatràdhyàye %<paràsuþ sa yatastena vasiùñhaþ sthàpito muniþ . garbhasthena tato loke parà÷ara iti smçtiþ>% %<paràsorà÷àsana mavasthànaü yena sa parà÷araþ . àïpåryàcchàsateþ óaran nãlakaõñhaþ>% pçùoø sulopaþ . tàlavyamadhyatva vàgya sa ca kçùõadvaipàyanasya pità dvaipàyana÷abde dç÷yam . tena ca kalikartavyadharmasaühitàü cakre sà ca dvàda÷àdhyàyàtmikà tatra 1 aø yugabhede dharmabhedasahitàbhedàdikathanam . 2 aø kalau gçhasthadharmaþ . 3 aø a÷aucam àtmaharaõàdidoùàþ . 4 aø pràya÷cittavi÷eùàntyeùñikartavyatoktiþ . 6 aø pràõihatyàpràya÷cittàdi . 7 aø dravya÷uddhyàdi . 8 aø gobadhàdipràya÷cittam . 9 aø gobadhàpavàdàdi . 10 aø agamyàgamanàdi pràya÷cittam . 11 aø amedhyàdibhakùaõapràya÷cittam . 12 aø pràya÷cittàïgasnànabhedàdi . parà÷areõa proktam aõ . pàrà÷ara parà÷araprokte triø cakradattapradar÷ite ghçtabhede naø %<yaùñã valà guóåcyalpapa¤camålã tulàü pacet . ÷årpe'pàmaùñabhàgasthe tatra pàtre paced ghçtam . dhàtrãvidàrãkùurase tripàtre payasormale . supiùñairjãvanãyai÷ca pàrà÷aramida ghçtam . sa ÷aityaü ràjayakùmàõamunmålayati ÷ãlitam>% . striyàü ïãp . %<kalau pàra÷arã smçtiþ>% parà÷araþ .

@<[Page 4244a]>@
#<pa(pà)rà÷arin># baø vaø parà÷arasyàpatyam gargàø yat pàrà÷aryeõa pyàsena proktaü bhikùusåtraü ÷arãrakasåtramadhãyate %<pàrà÷arya÷ilàlibhyàü bhikùu nañasåtrayoþ>% pàø bahutve õinervà lopaþ . bhikùusåtràdhyetçùu pçùoø hrasvaþ iti bharataþ tanmålam mçgyam . tathà'mare ekavacanatvoktirnirmålà bahutve eva tadvidhànàt .

#<parà÷raya># triø para à÷rayo yasya . 1 anyà÷rite vçkùoparijàtàyàü latàyàü 2 vandàyàü strã ÷abdacaø .

#<paràsana># triø parà--asa--kùepe bhàve lyuñ . màraõe badhe amaraþ .

#<paràsu># triø paràgatà asavo'sya . mçte gatapràõe amaraþ .

#<paràskandin># triø paramàskandati à + skanda--õini . caurabhede (óàkàita) amaraþ .

#<paràha># puø paramuttaravarti ahaþ ñacsamàø . %<ahnàntàþ puüsi>% pàø puüstvam . parasmin dine .

#<paràhõa># puø paraþ parabhàgohnaþ ekade÷isaø ñac ahnàde÷aþ õatva¤ca . dinasya parabhàge aparàhõe .

#<pari># avyaø ùé--in . 1 samantatobhàve 2 vyàptau 3 doùakathane 4 bhåùaõe 5 à÷leùe 6 påjane 7 varjane 8 maryàdàyàm 9 àcchàdane gaõaratnañãø . tatra ca krameõodàhçtaü yathà %<1 paribhramati 2 pariõataþ 3 parivàdaþ 4 pariùkaroti . 5 pariùvajate 6 paricarati 7 pari trigartàt 8 paricchidyate vàsaþ 9 paridevanam>% 10 vyàdhau 11 ÷eùe ca mediø . 12 uparame 13 ÷oke hemacaø 14 santoùabhàùaõe ÷avdaratnà asya upasargatvamarthabhede karmapravacanãyatva¤ca pàø uktaü yathà %<lakùaõe tthambhåtàkhyànabhàgavãpsàsu pratiparyanavaþ>% pàø %<eùvartheùu viùayabhåteùu pratyàdayaþ karmapravanãyasaüj¤àþ syuþ . lakùaõe vçkùamprati paryanu và vidyotate vidyut . ittha mbhåtàkhyàne bhakto viùõumprati paryanu và . bhàme lakùmo rharimprati paryanu và harerbhàga ityarthaþ . vãpsàyàm vçkùaü vçkùaü prati paryatu và si¤cati . atropasargatvà bhàvànna ùatvam . eùu kim pariùi¤cati>% siø kauø %<adhiparã anarthakau>% pàø %<uktasaüj¤au staþ . kutà'dhyàgacchati . kutaþ paryàgacchati . gatisaüj¤àbàdhàd gatirgatàviti nighàto na>% siø kauø . %<apaparã varjane>% pàø etau varjane marmapravacanãyau staþ %<pa¤camyapàïparibhiþ>% pàø etaiþ karmapravacanãyairyoge pa¤camã syàt . apa hareþ pari hare . saüsàraþ . pariratra varjane lakùaõàdau tu bitãyà hariphagi . saparame parisànvaþ ÷oke paridepamam . %<akùa÷alàkàsaükhyàþ pariõà>% pàø dyåte vyavahàre paràjaye ca akùàdãnàü pariõà samàsaþ . na pårvanipàtaþ dyåte akùaü viparãtaü vçttam akùapari . evaü ÷alàkàpari ekapari ityàdi . santoùe paritoùaþ . %<pare÷ca ghàïkayoþ>% pàø rasya và laþ . parighaþ palighaþ palyaïkaþ paryaïkaþ .

#<pariü÷a># puø le÷e çø 1 . 187 . 8 bhàùyam .

#<parikathà># strã paritaþ kathà . kathàbhede %<atha vàïmayabhedàþ syu÷campåþ khaõóakathà kathà . àkhyàyikà parikathà kalàùakavi÷eùakau>% trikàø .

#<parikampa># puø parikampate anena pari + kampa--karaõe gha¤ . 1 bhave . bhàve va¤ . 2 paritaþ kampe ca

#<parikara># puø pari + ké--ap . 1 paryaïke 2 parivàre 3 samàrambhe ca amaraþ 4 samåhe 5 pagàóhagàtrabandhe hemacaø 6 viveke mediø 7 sahakàriõi ca vi÷vaþ .

#<parikartç># puø anåóhakyeùñhe kaniùñhasya vivàhasaüskàrakartari yàjake sarivettç÷abde dç÷yam .

#<parikarman># naø pari + kç--manin . 1 kuïkumàdinà'ïgàdeþ 2 saüskàre aïkànàü guõabhàbàdau ca . yogaviyogaguõabhàga vargavargamålaghanaghagamålàtmataü parikarmàùñakaü tathàvidhaü bhinnaparikarmàùñakaü ca lãcàø uktaü dç÷yam . yoga÷àstraprasiddhe cittasya prasàdanopàye 3 maitryàdau upekùà÷abde dç÷yam paritaþ karmà'sya . 4 paricàrake triø ratnamàø parikarma kàryatayà'styasya brãhyàø ini . parikarmin parikarmakàrake à÷vaø ÷rauø 2 4

#<parikarùa># puø pari + kçùa--bhàve gha¤ . samàkarùaõe karùasya varjranam avyayãø karùavarjane avyaø nirudakàø tasyàntodàttatà

#<parikalita># naø pari + kala--bhàve kta . àkalane tatkçtamanena iùñàdiø ini parikatitin tasya kartàra . striyàü ïãp .

#<parikàïkùita># puø parityaktaü kàïkùitaü srakcandanàdyabhilàùo yena pràø yaø . tapasvini ÷ayadaca0

#<parikåña># naø paribhåùitaü kåñam ÷àø taø . puradvàrakåñake hastinakhehemacaø .

#<parikåla># naø paritaþ kålam . ubhayatrasthitakåle nirudaø asyàntodàttatà .

#<parike÷a># avyaø ke÷asyopari . ke÷oparibhàge nirudaø antodàttatà'sya . parihaste'pi tathàsvaraþ .

#<parikrama># puø pari + krama--bhàve gha¤ na vçddhiþ . 1 samantàt bhramaõe 2 pradaciõokaraõe 3 krãóàrthaü paddhyàü gamane ca . tatra payivyàþ parikape phalàdikasatra varàhapraø %<÷çõu madre! mahàpuõyaü pçthivyàü sarvato di÷am . parikramya yathàdhvànaü pramàõagaõitaü ÷ubham . bhåmyàþ parikrame samyak pramàõaü yojanàni ca . ùaùñikoñisahasràõi ùaùñikoñã÷atàni ca . tãrthànyeta ni devà÷ca tàrakà÷ca nabhastale . gaõitàni samastàni vàyunà jagadàyuùà . brahmaõà loma÷enaiva nàradena dhruveõa ca . jàmbavatà saputreõa ràvaõena hanåmàtà . etairanekadhà devaiþ sasàgaravanà mahã . kramità vàlinà caiva bàhyamaõóalarekhayà . antare bhramaõenaiva sugrãveõa mahàtmanà . tathà ca pårvadevaindraiþ pa¤cabhiþ pàõóunandanaiþ . yogasiddhaistathà kai÷cinmàrkaõóeyamukhairapi . kramità na kramiùyanti na pårve nàpare janàþ . alpasatbabalopetaiþ pràõibhi÷càlpabuddhibhiþ . mabasàpi na ÷akyante gamanasya ca kà kathà . saptadvãpe tu tãrthàni bhramaõàdyat phalaü bhavet . pràpyate càdhikaü tasmàn mathuràyàþ parikrame . mathuràü samanu pràpya yastu kuryàt pradakùiõam . pradakùiõãkçtà tena saptadvãpà vasundharà . tasmàt sarvaprayatnena savaikàmànabhãpsubhiþ . kartavyà mathuràü pràpya naraiþ samyak pradakùiõà>% . lyuñ . parikramaõaü tatràrthe naø .

#<parikramasaha># puüstrã parikramaü sahate saha--ac . chàge triø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<parikraya># puø pari + krã--ac . 1 vinimaye tulyaråpadànena krayaõe %<koùàn rakùàrdhakoùeõa marvakoùeõa và pun . ÷eùa prakçtirakùàrthaü parikraya udàhçtaþ>% kàmandaø . niyatakàlaü nçtyà 3 svãkaraõe siø kauø tatràrthe karaõasya và sampradànatà ÷atena ÷atàya và parikrãtaþ . lyuñ . parikraya tatràrthe naø %<parikrayaõe sampradànamamyatarasyàm>% pà0

#<parikriyà># strã paritaþ kriyà . 1 parikhàdinà veùñane amaraþ 2 ekàhayàgabhede %<sadyaskriyà anukriyà parikriyà và svargakàmaþ>% à÷vaø ÷rauø 9512 parikriyàpyekàhà bhavati eùàmanyatamena svargakàmo yajeteti nàràø .

#<parikvaõana># puø pari + kvaõa--kartari lya . meghe niruø 61

#<parikùaya># puø pari + kùi--bhàve ac . nà÷e manuþ 9 59

#<parikùàõa># naø pari + kùai--bhàve lyuñ . parãkùàyàü %<yàni parikùàõànyàsaüste kçùõàþ pa÷avo'bhavan>% aitaø bràø 334

#<parikùit># puø parikùãõe kùayati vardhate kùi--kvip . 1 abhimanyuputre nçpabhede tannàmaniruktiþ bhàø sãø 16 aø %<viràñasya sunàü pårvaü snuùàü gàõóãvadhanvanaþ . upaplavagatàü dçddhà satyavàk bràhmaõo'bravãt . parikùãõeùu karuùu putrastava bhaviùyati . etadasya parikùittvaü garbhasthasya bhaviùyati . tasya tadvavacanaü sàdhoþ satyametad bhaviùyati . parikùid bhayità hyeùàü punarvaü÷akaraþ sutaþ>% . kvipi upasargadãrthe parãkùit apyatra . kartari kta parikùito'pyatra pabdaraø . 2 kuveraputrabhede puø harivaüø 3 2 aø . %<dvàvçkùau tava vaü÷ye'smin dvàveva ca parikùitau>% tatraivàdhyàye . 3 avicataþ putre nçpabhede ca %<avikùitaþ parikùittu ÷abalà÷va÷ca vãryavàn>% bhàø àø 94 aø .

#<parikùepa># puø paritaþ kùipyate viùayavàsanayà jãvàtmà yena pari + kùipa--karaõe gha¤ . 1 indriye %<ekàda÷aparikùepaü manovyàkaraõàtmakam>% bhà à÷vaø 36 aø bhàve gha¤ . 2 parita÷càlane ca .

#<parikùepaka># triø pari + kùipa--tàcchãlye vu¤ . parita÷calana÷ãle

#<parikùepin># triø pari + kùipa--tàcchãle ghinuõ . paritaþ kùepaõa÷ãle striyàü ïãp .

#<parikhà># strã paritaþ khanthate khana--hç . puràdau ripuprabhçtãnàü duùprave÷atàsiddhaye gartaråpàyàü jalàdhàrasthàne veùñanàkàrabhåmau amaraþ . parikhàmàna¤ca brahmavai puø janmakhaø 202 aø uktaü yathà %<prasye ca parikhàmànaü ÷atahastaü pra÷astakam . paritaþ ÷iviràõà¤ca gambhãrada÷ahastakam . saïketapårvaka¤caiva parikhàdvàramãpsitam . ÷atroragamyaü mitrasya gamyameva sukhena ca>% . tataþ bhavàdyarthe palàdyàø aõ . pàrikha tadbhavàdau triø . tatra gaõe parikhàta iti pàñhàntare pàrikhàta ityapi tatràrthe

#<parikhàta># naø paritaþ khàtam . 1 parikhàyàm . 2 parikhana karmaõi triø .

#<parigaõana># naø pari + gaõa--màve lyuñ . 1 sarvatobhàvena gaõane 2 vidhiniùedha÷àstrayoþ vi÷eùataþ kãrtane ca

#<parigaõita># triø pari + gaõa--kta . 1 vidhiniùedhayoü vi÷eùaråpeõa kãrtite ca . 2 saükhyàte ca

#<parigata># triø pari + gama--kta . 1 vyàpte 2 smçte 3 j¤àte 4 ceùñite ca mediø . 5 gate hemacaø 6 veùñite ca . kartari kta . 7 parito gantari triø .

#<parigadita># naø pari + gada--kta . parikathane tatkatamanena iùñàø ini parinaditin tatkartari ritrayàü ïãp .

#<parigahana># naø pari + gaha--màye vyuñ kùubhràø na õatvam . atyanvanahane

@<[Page 4246a]>@
#<parigåóha># triø pari + guha kta . atyanvagupte tataþ caturarthyàü ç÷yàdiø ka . parigåóhaka tasyàdårade÷àdau triø .

#<parigçhãta># triø pari + graha--karmaõi kta . svãkçte àcitàø nàsyàntodàttatà .

#<parigçhãti># strã pari + graha--ktin iñ--iño dãrghaþ . parigrahe aitaø bràø 2 . 15 .

#<parigçhyà># strã pari + graha--karmaõi kyap . pàõigçhãtàyàü striyàü ÷abdacaø .

#<parigraha># puø pari + graha--ap . 1 svãkàre . karmaõi tha . 2 sainyapa÷càdbhàge 3 bhàryàyàü parijane ca . karaõe gha . 4 måle 5 ÷apathe ca amaraþ . paritoþ grahaþ . 6 ràhuõà såryenghorgrahaõe 7 viùõau puø %<parameùñhã parigrahaþ>% viùõusaüø %<÷araõàrthibhiþ parito gçhyate sarvagatatvàt parito j¤àyate iti và patrapuùpàdikaü bhaktairarpitaü gçhõàtãti và parigrahaþ>% bhàø .

#<parigràma># avyaø gràmasyàbhimukham . gràmasyàmukhye tataþ bhavàdyarthe ñha¤ . pàrigràmika tadbhavàdau triø .

#<parigràha># puø pari + graha--%<parau yaj¤e>% pàø gha¤ . yaj¤àrthe sphyena vedeþ svãkàre siø kauø .

#<pari(li)gha># puø parihanyate'nena %<parau ghaþ>% pàø parau hanterap gha÷càntàde÷aþ rasya và laþ . 1 lohabaddhalaguóe 2 lohamayalaguóe ca amaraþ . viskambhàdiùu 3 unaviü÷e yoge 4 argale dvàràvarodhikàùñhe mediø . 5 mudgare 6 ÷åle ajayaþ . 7 gçhe 8 kumbhe 9 kàcaghañe ÷abdaratnàø . 10 kumàrànucaragaõabhede bhàø ÷alyaø 56 aø . 11 caõóàlabhede bhàø ÷àø 1 38 aø .

#<parighaññana># naø pari + ghaññà--bhàve lyuñ . parita÷càlane %<màsartudarvãparighaññanena>% bhàø vaø yakùapra÷ne .

#<parigharma># puø pari + ghç--man . yaj¤àïgamahàvãrapàtrapatitaphenàdeþ kùaraõe parigharmasyedam yat . parigharmya mahàvãràïgagharmasambandhipàtne %<parigharmyamaudumbaram>% kàtyàø ÷rauø 26 . 2 . 6 %<parigharmyaü gharmasambandhi yat pàtrajàtaü kàùñhamayamukhàdi tadaudumbaram>% devanàthaþ .

#<parighàta># puø parihanyate'nena gha¤ . parighàtàstre

#<parighàtana># puø parithàtayati pari + hana--khàrthe õic kartarilyu . 1 parighàtàstre amaraþ . 2 sarvatohananakartari bhàve lyuñ . 2 paritãhanane ca dharaõiþ .

#<parighç(pç)ùñika># puø paritaþ ghç(pç)ùñaü gràhyatvenàstyasya ñhan . 1 vànaprasthabhede bhàø à÷vaø 92 aø . nãlakaõñhena tatra paripçùñikà vaidhasikà iti pañhitvà %<paripçùñameva gçhõanti nànyatheti vyàkhyàtam>% . tena tatra paripçùñikà ittheva pàñhaþ tatra paripçcchikà iti pàñhàntaramuktaü tena tasyà pyetadarthakatà %<parighçùñikà vaidyasikà>% iti %<mudritapustake pàñhaþ>% anàkàraþ paripçcchayà gçhõàtãti vàcyam .

#<paricakùà># strã pari + cakùa--bhàve ÷a sàrvadhàtukatvàt na khyàde÷aþ . 1 nindàyàü ÷ataø bràø 1 3 5 14 bhàùye dç÷yam pari + varjane a . 2 varjane strã .

#<paricakùya># triø pari + varjane cakùa--õyat varjanàrthatvàt na khyàde÷aþ . varjanãye

#<paricaturda÷a># triø parihãna ÷caturda÷a yataþ pràø vaø óa samàø ekàdhikacaturda÷aråpapa¤cada÷asaükhyànvite àrùe tu samàsà ntavidheranityatvàt na óa . %<indrasenàdaya÷caiva bhçtyà paricaturda÷a>% bhàø vaø 1 aø .

#<paricaya># puø pari + ci--ac . 1 j¤àtasya paunaþpunyena j¤àne saüstave 2 paõaye ca amaraþ . 3 sarvata÷cayane màghaþ 2 . 75 .

#<paricara># triø paritaþ carati cara--ña . 1 bhçtye 2 paraprahàràt ratharakùake puø amaraþ . 3 prajàsàmantàdivyavasthàpanakàriõi 4 ràjabhçtyabhede ca .

#<paricaryà># strã pari + cara--kyap . sevàyàm amaraþ .

#<paricàyya># puø paricãyate saüskriyate'sau pari + ci--õyat . yaj¤àgnau amaraþ %<paricàyyaü cinvãta gràmakàmaþ>% ÷ataø bràø 5 . 4 . 11 . 3

#<paricàra># puø pari + cara--bhàve gha¤ . sevàyàü bhàø baø 97 aø paricàre prasçtaþ ñhan . paricàrika dàse bhàø anuø 7 810

#<paricàraka># triø niø pari + cara--õvul . mevaka amaraþ .

#<paricit># triø parita÷cãyate ci--karmaõi kvip . 1 paritaþ sthàpite yajuø 12 . 46 kartari kvip . 2 paricayakartari triø .

#<paricita># triø pari + ci--karmaõi kta . 1 paricayayukte 2 tatkarmaõi .

#<paricchad># triø paricchàdayati pari + chada + õic--kvip hrasvaþ . paricchada÷abdàrthe %<senàparicchadastasya>% raghuþ .

#<paricchada># puø pari + chada--õic--gha hrasvaþ . 1 upakaraõe 3 ha stya÷varathapàdàte 3 vastràdibhåùaõe 4 parivàre ca hemacaø . 5 àcchàdane ca .

#<paricchitti># strã pari + chida--màve ktin . 1 avadhàraõe dvayorekatarapya vàpyasànnakçùñàrthaparicchittiþ pagrà sàüø så %<arthasya vastunaþ paricchittiravaùàraõaü pranà>% bhà 2 pàraccheda÷abdàrtheø .

@<[Page 4247a]>@
#<pariccheda># puø pari + chida--bhàve karaõàdau ca gha¤ . 1 abadhau 2 sãmàyàü 3 avadhàraõe granthasya 4 sandhibhede . sa ca trikàø dar÷ito yathà %<sargavarga paricchedoddhotàdhyàyàïkasaügrahàþ . ucchvàsaþ parivarta÷ca pañalaü kàõóamastriyàm . syànaü prakaraõaü parvàhõika¤ca grandhasandhayaþ>% . tatra kàvye sargaþ, koùe vargaþ, alaïkàre paricchedocchvàsau kathayàmuddhàtaþ nàñake aïkaþ, saühitàpuràõàdau adhyàyaþ, tantre pañalaü, bràhmaõe kàõóam, itihàse parva, màõe àhnikam . evamanye'pi granyasandhayaþ granthabhede j¤eyàþ yathà pàdalambukataraïgastavakaprapàñhakàdayo'pi yathàvathamåhyàþ . 4 parimàõe .

#<paricchedya># triø pari + chida--karmaõi õyat . 1 parimeye 2 avathàrye ca .

#<parijana># puø parigato janaþ . 1 parivàre 2 pratipàlye jane amaraþ .

#<parijayya># triø pari + ji--÷akyàrthe vat niø yàntàde÷aþ . parito jetuü÷akye .

#<parijalpita># naø %<prabhornirdayatà÷àñhyacàpalàdyupapàdanàt . svavicakùaõatàvyaktirbhaïgya syàt parijalpitam>% ujjvalamaõyukte kathanabhede .

#<parij¤àna># naø pari + j¤à lyuñ . såkùpaj¤àne såø siø 9 . 1 raïganàthaþ .

#<parijri># triø pari + jç--ki . paritogantari çø 1 . 64 . 5 bhà0

#<parijvan># puø pari + ju--sautradhàtuþ kamin . 1 candre 2 agnau ca ujjvaladattaþ . atra parijavan iti parijanman iti ÷abdadvayakalpanaü pràmàdikaü ÷vannukùannityàdike uõàdisåtre parijvan ityasyaiva pàñhàt .

#<parióãna># naø pari + óã--bhàve kta . sagagatibhede stagati÷abde 2414 pçø dç÷yam .

#<pariõata># triø pari + õama--kta . 1 paripakve amaraþ . 2 pariõàmayukte %<tirygdantaprahàra÷ca gajaþ pariõatomataþ>% halàyudhokte 3gajabhede màghaþ 4.29 11.35 sarvatonate ca 5 ÷eùayute ca.

#<pariõati># strã pari + nama--ktin . 1 ÷eùe 2 avasàne . 3 pariõàme 4 paripàke ca màdhaþ 1 . 11 .

#<pariõaya># puø pari + vã--bhàve ac . 1 vivàhe amaraþ bhàve lyuñ . 2 pariõayana tatràrthe naø . pariõayatervivàhàrthatvàt pariõãtà ityàdau kçtavivàhàdyarthàvagamaþ .

#<pariõàma># puø pari + nama gha¤ . 1 prakçteranyathàbhàve vikàre 2 ÷eùe %<pariõàme'mçtopamam>% gãtà . 3 arthàlaïkàrabhede ca . anyathàbhàva÷ca prakçtyucchedena prakçteryuõàntaràdhànena và yayà nçdàderùañàdiråpeõa, kàùñhàderbhasyàdinà . %<pariõàmatàpatàpasaüskàraduþkhaiþ>% pàtaø såø %<pariõàmataþ salilavat>% sàüø kàø %<yathà hi vàridavimuktamudakamekarasamapi tattadbhåmivikàrànàsàdya nàrikelatàlãvilvaciravilvatindukàmalakapràcãnàmalakakapitthaphalarasatayà pariõàmànmadhuràmlatiktakañukaùàyatayà vikalpyate evamekaikaguõasamudbhavàt pradhànaü guõamà÷rityàpradhànaguõàþ pariõàmabhedàn pravartayanti>% sàütaø kauø . 4 paripàke bhuktasya pariõàmaheturodaryaþ (vahniþ) tarkasaügrahaþ .

#<pariõàmada÷in># triø pariõàma ÷eùaü pa÷yati dç÷a--õini 6 taø . ÷eùadraùñari yatkarmakaraõe patkalaü tasya draùñari .

#<pariõàma÷åla># naø pariõàme ÷ålam . ÷ålarogabhede %<svairnidànaiþ prakupito vàyuþ sannihito yadà . kaphapitte samàvçtya ÷ålakàrã bhavedbalã>% . tasya lakùaõaü yathà %<bhukte jãryati yacchålaü tadeva pariõàmajam . tasya lakùaõamapyetat samàsenàbhidhãyate>% vàtikasya tasya sakùaõaü yathà %<àdhmànàñopabiõmåtravivandhà'rativepanaiþ . snigdhoùõopa÷amapràyaü vàtikaü tadvadedbhiùak>% paittikasya tasya lakùaõaü yathà %<tçùõàdàhàratisvedakaùñvamlavaõottaram . ÷laü ÷ãta÷amapràyaü paittikaü lakùayedbhiùak>% ÷laiùmikasya tasya lakùaõaü yathà %<chardihçllàsasammohaü svalvarugdãrgha santati . kañutiktopa÷àntau ca tadbij¤eyaü kaphàtmakam>% tridoùajasya tasya lakùaõaü yathà %<saüsçùñalakùaõaü buóghà dvidoùaü parikalpayet . tridogajamasàdhyantu kùãõamàüsabalànalam>% màdhabakaraþ .

#<pariõàmin># triø pari + nama--õini . pariõàmayukte pariõàmikàraõatva¤ca pradhànasyaiva na puruùasyeti nirõãtaü sàüø såø %<pårvabhàvitve dvayorekatarasya hàne'nyatarayogaþ>% såø dvayoreva pumprakçtyorakhilakàryapårvamàvitve'pyekatarasya puruùasyàpariõàmitvena kàraõatàhànthànyatarasya prakçteþ làraõatvaucityamityarthaþ . puruùasyàùariõàmitve cedaü vãjam . puruùasya saühatyakàritve paràrthatvàpattyàgavasthà asaühatyakàritve sarvadà mahadàdikàryaprasaïgaþ . prakçtidvàrà pariõàmakalpane ca làghavàt tasyà eva pariõàmo'stu puruùe tu svàmitvena sraùñçtvopacàro yathà yodheùu vartamànau jayaparàjayau ràjanyupacaryete tatphalasuõaduþkhabhoktçtvena tatsvàmitvàditi . ki¤ca dharmigràhakamànena kàraõatayaiva prakçteþ siddhau nànyakàraõàkàïkùàsti . yathà dharmigràhakapramàõena draùñçtayà puruùasiddhau nànyadraùñràkàïkùeti . api ca puruùasya pariõàmitve kadàciccakùurmanaàdivadanghatvamapi syàt . tathà ca vidyamànamapi sukhaduþkhàdikaü na j¤àyeta tata÷càhaü sukhã na vetyàdisaü÷ayàpattiþ . ataþ sadà prakà÷asvaråpatvànapàyena puruùasyàpariõàmitvaü siddhyati . taduktaü yogasåtreõa %<sadà j¤àtà÷cittasya vçttayastatprabhoþ puruùasyàpariõàmitvàditi>% tadbhàpyeõa ca %<sadàj¤ànaviùayatvaü tu puruùasyàpariõàmitvaü paridãpayatãti>% bhàø uktam saüyoga÷ca na pariõàmaþ sàmànyaguõàtiriktadharmopçttyaiva pariõàmitvavyavahàràt sàø praø bhàø . tena puruùasya saüyogavattve'pi vikàrahetusaüyogàbhàvàt na pariõàmitvam . striyàü ïãp . %<satã và'vidyamànà và prakçtiþ pariõàminã>% harikàø .

#<pari(rã)õàya># puø naø pari + nã--dyåte viùaye gha¤ upasargasya và dãrghaþ . ÷arãõàü vàmadakùiõato nayane amaraþ gha¤antatve'pi abhidhànàt astrã .

#<pari(rã)õàha># puø pari + naha--gha¤ và dãrghaþ . vistàre (osàra) %<dhanuþ ÷ataü parãõàho gràmàt kùetràntaraü bhavet>% yàj¤aø .

#<pariõàhavat># triø pariõàha + balàø và matup . vistàrayute striyàü ïãp pakùe ekàkùarakçdantatve'pi balàø ini . pariõàhin tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<pariõetç># puø pari + nã--tçc . 1 vivàhakartari bhartari ràjaniø 2 parito netari ca .

#<pariõeya># triø pari + nã--yat . 1 paritonayanãye à÷vaø ÷rauø 4 . 6 . 15 . vivàhayomyàyàü 2 kanyàyàü strã .

#<paritakman># naø taka--hasane bhàve manin . paritogamane tadarhati yat . paritakmya parito gantavye çø 1 . 3 1 . 67 bhàø dç÷yam . %<parita enàü ràtriü takma>% niruktoktàyàü ràtrau ca ràtrerubhayata uùõatopalambhàt tathàtvam .

#<paritas># avyaø pari + tasil . sarvatobhàve ityarthe . etadyoge sambandhàrthe dvitãyà paritaþ kçùõaü bhaktàþ .

#<paritàpa># puø paritapyate'tra pari + tapa--àghàre gha¤ . 1 narake karaõe gha¤ . 2 duþkhe mediø . 3 ÷oke ÷abdacaø 4 bhaye 5 kampe vi÷vaþ 6 atyuùõatàyà¤ca %<te hràdaparitàpa phalàþ puõyàpuõyahetutvàt>% pàtaø såø %<te janmàyurbhogà puõyahetukà sukhaphalàþ apuõyahetukàduþkhaphalàþ>% bhàø .

#<paritoùa># puø pari + tuùa--bhàve gha¤ . saloùe àtandabhede

@<[Page 4248b]>@
#<parityàga># puø pari + tyaja--bhàve gha¤ . sarvato bhàvena varjane

#<paritràõa># naø pari + trai--lyuñ . 1 rakùaõe aniùñe pravçttasya 2 nivàraõe ca %<paritràõàya sàdhånàm>% gotà .

#<paridaü÷ita># triø paridaü÷o jàto'sya tàraø itac . kçtasannàhe bhàø àø 1 36 aø .

#<paridàna># naø pari + dà--bhàve lyuñ . pratiråvadàne vinimaye amaraþ .

#<paridàya># puø pari + dà gha¤ . àmodadàyini sugandhau harivaüø 218 aø .

#<paridàyin># parivarjya ÷àstradoùaü dadàti dà--õini . akçtavivàhasya jyeùñhasya kaniùñhàya kanyàdàtari parivettç÷abde hàrãtavàkyaü dç÷yam .

#<paridevana># naø pari + diva--lyuñ . 1 anu÷ocane kçtasya karmaõo'nucitatvadhiyànutàpe 2 vilàpe ca . õic--yuc . paridevanàpyatra strã . %<tatra kà paridevanà>% gãtà 2 . 38

#<paridevin># triø pari + diva--tàcchãlye ini . paradevana÷ãle striyàü ïãp .

#<paridvãpa># puø garuóaputrabhede bhàø àø 100 aø .

#<paridhàna># naø paridhãyate pari + dhà--karmaõi lyuñ . 1 parihitavastre nàbheradhodhçtavasane amaraþ bhàve lyuñ . 2 vastràderdehàdvau dhàraõe ca .

#<paridhànãyà># strã pari + dhà--karmaõi anãyar . 1 ÷astràdisthàyàsuttamàyàmçci sarvatrottamàü paridhànãyeti vidyàn à÷vaø ÷rauø 216 . 8 %<sa yatropàkçte pràtaranuvàke purà paridhànãyà syàt>% chàndoø . 2 paridheyavastràdau triø .

#<paridhàya># puø pari + dhà--karmaõi dha¤ . 1 paricchede àdhàre gha¤ . 2 nitamvade÷e 3 jalasthàne ca mediø bhàve gha¤ . paridhàne .

#<paridhi># puø pari + dhà ki . candrasåryasamãpasye medhàdisannikarùàt jàyamàne veùñanàkàre 1 maõóale (såryasabhà) (candrasabhà) parive÷a÷abde dç÷yam . yaj¤iyapa÷ubandhanàrthaü nisvàtàyàü yaj¤iyataroþ palà÷àdeþ 2 ÷àkhyàyàm 3 golamaõóalasya parito veùñanasåtramàne kùetra÷abde 2400 pçø dar÷itam . yaj¤iyaparidhimànaü ca iùma÷abde 928 pçø dç÷yam . taccànyata÷àkhiviùayam karmapradãpoktamànantu chandogaviùayam yathà %<bàhumàtràþ paridhaya çjavaþ satvaco'vraõàþ . trayo bhavanti ÷ãrõàgrà ekeùàntu caturdi÷am . pràgagràvabhitaþ pa÷càdudagagramathàparam . nyaset paridhimanya¤cedudagraþ sa ca pårvataþ>% .

@<[Page 4249a]>@
#<paridhistha># triø paridhau tiùñhati sthà--ka . 1 paricàrake yuddhàdau rathino rakùàrthaü paritaþ sthite 2 sainyàdau ca .

#<paridhipatikhecara># puø mahàdeve bhàø anuø 67 aø .

#<paridhåmana># su÷rutokte tçùàrditasya udgàrabhedaråpe upadravabhede (co yà óhekura tolà) .

#<paridhåmàyana># naø su÷rutokte udgàrabhede (coüyàóhekuratolà)

#<paridheya># triø parito gheyaþ . paridhimave 1 vi÷vadevàdau yaju3 . 18 . pari--dhà yat . 2 paridhàtavye vastràdau triø .

#<parinandana># triø pari + nanda--õic--lyu kùubhràø na õatvam . 1 santoùakàrake bhàve lyuñ . 2 santoùakaraõe naø .

#<pariniùñhà># pari + ni + sthà--bhàve a . paryavasàne %<pàramparye'pyekatra pariniùñhà>% sàüø såø .

#<paripakva># triø pari + ùaca--kta . 1 paripàkayukte 2 pariõate ca

#<paripana(õa)># naø paripanya(õya)te vyavahriyate'tena pana(õa)gha¤ . måladhane amaraþ .

#<paripati># triø pari + pata--in . 1 sarvavyàpini yajuø 5 . 5 . 2 adhipatau puø niruø 12 . 18 aø .

#<paripantha># puø panthànaü varjayitvà vyàpya bà tiùñhati pathiac . 1 pathivarjake 2 pathivyàpake ca %<paripanthaü gacchati>% pàø ñhak . pàripanthika caure siø kauø .

#<paripanthaka># puø paripanthayati doùàkhyànaü gacchati pari + pantha--õvul panthànaü varjayitvà gacchati và kan panthàde÷aþ . ÷atrau yajuø 4 . 3 4 . hemacaø .

#<paripanthin># puø pari + panthi--ni . 1 ÷atrau 2 viparãtàcàriõi triø striyàü ïãp . %<chandasi paripanthiparipariõau paryavasthàtari>% pàø vede evàsya prayogaþ . loke tåpacàràt .

#<pariparin># puø paripanthin÷abdokte pàø niø . ÷atrau vede evàsya yonaþ . yajuø 4 . 2 4 .

#<paripavana># puø paripåyate'nena pari + på--karaõe lyuñ . càlanyàü niruø 4 . 9 .

#<paripa÷avya># triø vyàptau pariþ pa÷oridaü yat pràø saø . sarvaüpa÷usambandhini kàtyàø ÷rauø 8 . 8 . 3

#<paripàka># pari + paca gha¤ . 1 utkçùñapàke 2 prariõàme . 3 naipuõye ca .

#<paripàkin># strã paripàko'styasyàþ ekàkùarakçdantatve'pi saüj¤àtvàt ini ïãp . trivçtàyàü ÷abdacaø .

#<paripàñi(ñã)># strã pari + cuø paña--in . anukrame ànuparvyàm amaraþ bà ïãp .

#<paripàda># avyaø pàdaü varjayitvà . pàdavarjane nirudakàø antodàntatà'sya .

@<[Page 4249b]>@
#<paripiùñaka># naø pari + piùa--kta saüj¤àyàü kan . sãsake ràjaniø .

#<paripuñana># naø pari + kuñàø puña--bhàve lyuñ 1 bhedane 2 sampuñokaraõe ca

#<paripuùkarà># strã paritaþ puùkaraü mukhaü yasyàþ . (gomuka) goóumbàyàm ÷abdacaø .

#<paripåta># triø pari + på--kta . 1 atyanta÷uddhe màghaþ 2 . 16 . ÷årpàdivàtena tuùaniþsàraõayute 2 dhànyàdau ca . %<paripåteùu dhànyeùu>% manuþ .

#<paripårõa># triø pari påra--kta niø . àbhogayute tasya bhàvaþ tal . paripårõatà àbhoge strã amaraþ .

#<paripela># naø pari + pela--ac . kaivartãmustake ÷aivalamadhye jàyamàne mustàkàre padàrthe ÷abdamàlà .

#<paripelava># naø paritaþ pelavaü mçdutà yasya . 1 kaivartãmustake amaraþ . 2 atyantamçdau triø vçø saüø 94 aø .

#<paripoña># puø su÷rutokte karõapàlãrogabhede %<paripoñastathotpàta unmantho duþkhavardhanaþ . pa¤camaþ parilehã ca karõapàlyà gadàþ smçtàþ>% ityupakrame saukàmàryàccirotsçùñasahasàbhipravardhite . karõa÷opho bhavet pàlyàü sarujaþ paripoñanàt . kçùõàruõanibhaþ stabdhaþ sa vàtàt paripoñakaþ . paripoñaka ityapyatra puø .

#<paripoñana># naø pa + puña--bhedane lyuñ . bhedane su÷rutaþ .

#<paripra÷na># puø paritaþ pra÷naþ . yuktàyuktatvapra÷ne gãtà 4 . 34 a0

#<pariplava># puø pari + plu--ac . 1 ca¤cale amaraþ . bhàve ap . 2 jalàderuparitaraõe ca .

#<paripluta># strã pari + plu--kta . 1 jalàdibhiràrdrãbhåte . 2 padiràyàü strã hemacaø . maithunavedanàyukte 3 nàryaïgabhede strã %<pariplutàyàü yonau tu gràmyadharme rujà bhç÷am>% màdhavakaraþ

#<pariva(ba)rha># puø pari + varha--gha¤ . nçpayogye hastya÷varathàdi paricchade amaraþ . antyasthava madhya eva nyàyyaþ .

#<paribha(bhà)va># puø pari + bhå--ap gha¤ và . 1 anàdare 2 tiraskàre amaraþ .

#<paribhavin># triø pari + bhå--tàcchãlye ini . paribhavana÷ãle striyàü ïãp .

#<paribhàvin># triø pari + bhå--grahàø bhåte'rthe õini . sarvatobhàvena bhavanayukte striyàü ïãp .

#<paribhàùaõa># naø pari + bhàùa--lyuñ . 1 nindayà duùñavacane àlàpe 2 niyame ca mediø .

#<paribhàùà># strã pari + bhàùa--a . ÷àstrakçtàü 1 kçttimasaüj¤àyàm avayavàrthamanàdçtya samudàyàrthe 2 vi÷iùñasaüj¤àyàm . saüj¤àparibhàùayostu avàntarabhedaþ paribhàùendu÷eõare yathodde÷aü saüj¤àparibhàùam %<yathàkàlaü saüj¤àparibhàùam>% anayorvyàkhyàne dç÷yaþ . ka÷cidekade÷asthaþ sarva÷àstramabhijvalayati yathà pradãpaþ suprajvalitaþ sarvaü ve÷màbhijvalayatãti %<baùñhã sthàne>% iti såtre bhàùye uktam . %<adhikàra÷abdena pàràryàt paribhàùàpyucyate . ka÷cit paribhàùàråpa iti>% kaiyaóhaþ . dãpo yathà prabhàdvàrà sarvagçhaprakà÷aka evametat . svabuddhijananadvàrà sarva÷àstropakàrakamiti tattàtparyam . 4 àdhunikasaïkete pàribhàùika÷abde dç÷yam .

#<paribhåta># triø pari + bhå--kta . 1 tiraskate 2 anàdçte ca hemaca0

#<paribhramaõa># naø parito bhramaõam . 1 sarvatobhramaõe 2 paryañane ca

#<parimaõóala># triø parigato maõóalam . 1 vartulàkàre hemacaø 2 aõupariùàõayukte ca parimàõa÷abde dç÷yam .

#<parimara># puø parimriyante asvin pari + mç--àdhàre ap . vàyau %<tadbrahmaõaþ parimara ityupàsãta>% taittiø uø 3 . 10 . 4 %<brahmaõaþ parimaraþ parimriyante'smin pa¤ca devatàþ vidyudvçùñi÷candramà àdityo'gnirityetàþ . ato>% vàyuþ parimaraþ ÷rutyantaraprasiddheþ . %<sa evàyaü vàyuràkà÷enànagya>% ityàkà÷o brahmaõaþ parimarastamàkà÷aü vàyvàtmànaü brahmaõaþ parimara ityupàsãta bhàø .

#<parimarda># puø pari + mçda--bhàve gha¤ . 1 gharùaõe 2 nà÷ane 3 hiüsane ca bhàø ÷àø 2185 ÷loø . lyuñ . parimardana tatràrthe

#<parimala># puø pari + mala--ac . 1 kuïkumacandanàdimardane mardanodbhåte 2 sugandhau amaraþ . 3 paritaþ sambandhe ca %<satàü parimaprodbhåtabaddhotsabaþ>% ityudayanaþ 4 paõóitasamåhe ÷abdara0

#<parimàõa># naø parimãyate'nena pari + mà--lyuñ . yavàïgalaprasthàdibhirgu¤jàdibhi÷ca dravyavyasya paricchede (màpa) gu¤jàdiparimàõabhedavi÷eùà÷ca karùa÷abde 1775 pçø uktà dç÷yàþ . aïgulàdiparimàõa¤ca vai÷eùikamate dravyaguõabhedastaccàturvidhyaü coktaü yathà %<aõormahata÷copalabdhyanupalabdhã nitye vyàkhyàte .>% kaõàø såø tadevaü sthålo nãlaþ kalasa iti pràtyakùikapratyaye yathà nãlaü råpaü viùayastathà parimàõamapi tena ca parimàõena paramàõuparyantaü parimàõamunnãyate pratyakùatvàt dravyapratyakùahetutvàcca . dravyapratyakùatàyàü råpavat parimàõamapi kàraõaü nahi mahattvamantareõa dravyaü pratyakùaü mavati tathà ca dravyapratyakùakàraõatvena svaya¤ca pratyakùatayà parimàõaü guõo'stãti ni÷cãyate . yadi hi cañàdisvaråùaü parimàõaü syàt tadà mahadànayetyukte ghañamàtramànayet tathàca praiùasaüpratipakùã virudhyeyàtàm, evaü vañapadàt parimàõaü pratãyeta parimàõapadàdvà ghaña iti . àbadhavahàràsàbàraõakàraõatvaü dravyasàõàtkàrakàracagiùñhasàmànyaguõatvaü và mahattvam . mànavyavahàrohastavitastyàdivyavahàro natu paõasaïkhyàdivyavahàraþ . ta÷ca parimàõa¤caturvidhaü mahatvamaõutvaü dãrghatvaü hrasvatva¤ca, tatra paramamahattvaparamadãrtatve vibhucatuùñayavartinã paramàõutvaparamahrasvatve paramàõuvartinã avàntaràõutvàvàntarahrasvatve dvyaõukavartinã trasareõumàrabhya mahàvayaviparyantaü mahattvadãrghatve . eva¤ca sarvàõyapi dravyàõi parimàõadvayabanti . vilvàmalakàdàvaõutvavyavahàraþ samidikùudaõóàdiùu ca hrasvatvavyavahàrobhàktaþ, bhakti÷càtra prakarùabhàvàbhàvaþ, àmasake yaþ prakarùabhàvastasyàbhàvaþ kuvale . viõve yaþ prakarùabhàvastasyàbhàva àmalake, sa ca gauõamukhyobhayabhàgitvàdbhaktipadavàcyaþ . dãrdhahrasvatve nitye na vartete ityeke, parimàõa eva te na bhavata ityapare, mahatsu dãrghamànãyatàmitivat mahatsu vartulaü trikoõa¤cànãyatàmiti nirdhàraõabalàdvartulatvàdãnàmapyàpatteriti teùàmà÷ayàt . idànãü parimàõakàraõàni parisa¤caùñe . upaø vçø %<kàraõabahutvàcca>% kaõàø såø cakàromahattvapracayau samuccinoti, parimàõamutpadyate iti såtra÷eùaþ, tatra kàraõabahutvaü kevalaü tryaõuke mahattradãrthatve janayati mahattvapracacayostatkàraõe'bhàvàt tacca bahutvamã÷varàpekùàbuddhijanyaü tadbuddheranekaviùayatve'pyadçùñavi÷eùopagraho niyàmakaþ, evaü paramàõudvayagataü dvitvaü dvyaõuke parimàõotpàdakaü vakùyate dvàbhyàü tantubhyàmapracitàbhyàmàrabdhe pañe kevalaü mahattvamevàsamavàyikàraõaü bahutvapracayayostatràbhàvàt . yatra ca dvàbhyàü tålakapi¤jàbhyàü tålakapi¤jàrabhastatra paribhàõotkarùadar÷anàt pracayaþ kàraõaü bahutvasyàbhàvàt mahattvasya sattve'pi parimàõotkarùaü pratyaprayojakatvàt . eva¤ca satiyadi mahattvaü tatra kàraõaü tadà na doùaþ taduktaü %<dvàbhyàmekena sarvairvà>% iti . pracaya÷ca àrambhakasaüyogaþ, sa ca svàmimukhaki¤cidavayavàsaüyuktatve sati svàbhisukhaki¤cidavayavasaüyogalakùaõaþ, sacàvayavasaüyogaþ svàvayavapra÷ithilasayogàpekùaþ parimàõajanakaþ %<guõakarmàrambhe sàpekùa>% iti vacanàt uø vçø . %<ato viparãtamaõu>% kaø såø %<mahattvadãrghatve vyutpàdyàõutvaü vyutpàdayati . ataþ pravyakùasiddhànmahataþ parimàõàdyadviparãtaü tadaõu parimà õamityarthaþ . vaiparãtya¤càpratyakùatvàt kàraõavaiparãtyàcca, mahattve hi mahattvabahutvapracayànàü kàraõatvam, etena dãrghatvabiyarãtaü hrasvatvamityapi draùñanyam, vaiparãtya¤càtràpi pårvayat>% uø vçø idànãü kuvalàsakàdàvaõutvavyavahàrobhàkta iti dar÷ayati . %<aõu mahaditi tasmin vi÷eùabhàvàt vi÷eùàbhàbàcca>% kaø såø %<iti÷abdo vyavahàraparatàü dar÷ayati, tena vilvàpekùayà kuvalamaõu, kubalàgrekùayàmalakaü mahat, àmalakàpekùayà vilvaü mahaditi tàvadvyàvahàrã'sti, tatra mahaditi teùu vyavahàro mukhyaþ, kuta evamata àha vi÷eùabhàvàt mahattvavi÷eùasyaiva taratamàdibhàvena bhàvàt . aõuvyavahàrastu teùu bhàktaþ, kuta evamata àha vi÷eùàbhàvàt aõutvavi÷eùasya tatràbhàvàt, aõutyaü hi kàryaü dvyaõukamàtravçtti, nityaü paramàõuvçtti, kuvalàdau tadabhàvàt . yadvà vi÷eùasya mahatvakàraõasyaivàvayavabahutvamahattvapracayànàü kuvalàdyavayaveùu bhàvàt sadbhàvàt . vi÷eùàbhàvàt vi÷eùasya aõutvakàraõasya mahattvàsamànàdhikaraõadvitvasya kuvalàdyavayaveùvabhàvàdasadbhàvàdityarthaþ>% upaø vçø . aõutvavyavahàro bhàkta ityatra hetumàha . %<ekakàlatvàt>% kaõàø såø %<mahattvamaõutva¤ca dvayamapyekaõin kàle'nubhåyate, te ca mahattvàõutve parasparavirodhinã naikatrà÷raye saha sambhavataþ, ato mahattvakàraõasadbhàvànmahattvapratyayastatra mukhyã'õutvapratyayaprayogau ca bhàktàvityarthaþ>% upaø vçø mahattvapratyayasya mukhyatve hetumàha %<dçùñàntàcca>% kaõàø såø %<dç÷yate thà vastugatyà mahatsveva kuvalàmalakavilveùu sthålasthålatarasthålatamavyavahàreõa bhavitavyamityarthaþ yathà vastugatyà ÷ukleùveva paña÷aïkhasphañikàdiùu ÷ukla÷uklatara÷uklatamavyavahàraþ>% upaø vçø . nanvaõu mahatparimàõamitivyavahàrabalànmahattve'pi parimàõe mahattvamaõutve'pyaõutvamastãti j¤àyate tat kathaü dravyamàtravçttitvamanayoþ kathaü và guõe guõavçttitvavirodhà nàpadyata ityata àha . %<aõutvamahattvayoraõutvamahattvàbhàvaþ karmaguõairvyàkhyàtaþ>% kaõàø såø . %<yathà guõakarmaõã nàõutvamahattvavatã tathà'õutvamahattve api nàõutvamahattvavatã ityarthaþ prayoga÷ca bhàkto draùñavyaþ>% upaø vçø . nanu yathà guõà guõavantaþ kathamanyathà mahàn ÷abdaþ dvau ÷abdau eccaþ ÷abdaþ catursiü÷atirguõà ityàdivyavahàraþ, karmàõyapi ca karmavanti pratãyante kathamanyathà ÷ãghraü gacchati drutaü gacchatãti vyavahàraþ tathàcàõutvamahattve api tadvanã syàtàmityata àha . %<karmabhiþ karmàõi guõai÷ca guõà vyàkhyàtàþ>% kaõàø såø . %<karmabhiþ karmàõi na tadbanti guõai÷ca guõà na tadvantasta÷rà'õutvamahattve api na tadvatã vyavahàrastu sarvatra bhàkta ityarthaþ>% upaø vçø . nanu mahànti karmàõi aõåni karmàõi mahànto guõàþ aõavo guõà ityàdivyavahàràdaõutvamahattvavanti karmàõi tadumayavanta÷ca guõàþ prasaktà ityata àha . %<aõutvamahattvàbhyàü karmaguõà÷ca vyàkhyàtàþ>% kaõàø såø . %<yathà'õutvamahattve nàõutvamahattvavatã tathà na karmàõi tadubhayavanti na và guõàstadubhayavanta ityarthaþ, prayogastu pårvavadbhàkta iti bhàvaþ>% upaø vçø . aõutvamahattvaprakriyàü dãrghatvahrasvatvayoratidi÷ati . %<etena dorghatvahrasvatve vyàkhyàte>% kaø såø . %<hrasvatvadãrthatve api na hrasvatvadãrghatvavatã mahottvotpàdakameva hrasvatvãtpàdakam, kàraõaikyàt kathaü kàyebheda iti cenna pràgabhàvabhedena pàkajavadupapatteþ yatraiva mahattvaü tatra dãrghatvaü yatràõutvaü tatra hrasvatvaü yatra nityamaõutvaü tatra nityaü hrasvatvamityàdyatide÷àrthaþ>% upaø vçø . idànãü vinà÷akamàha %<anitye'nityam>% kaø såø %<etaccaturvidhamapi parimàõaü vinà÷ini dravye vartamànamà÷rayanà÷àdeva na÷yati na tu virodhiguõàntaràt . ghañe satyapi tatparimàõaü vina÷yati kathamanyathà kambubhaïge'pi sa evàyaü ghaña iti pratyabhij¤eti cenna à÷rayanà÷ena tatra dhañanà÷àva÷yakatvàt na hi paramàõudvayasaüyoganà÷àd dvyaõuke naùñe tadà÷ritasya trasareõãstadà÷ritasya cårõa÷arkaràderavinà÷a iti yuktirabhyupagamo và, kathaü tarhi pratyabhij¤eti saiveyaü dãpakaliketi pratyabhij¤àmavadbhràntitvàt . pradãpapratyabhij¤à'pi pramaiva hrasvatvadãrthatve paramutpàdavinà÷a÷àlinã iti cenna tadvinà÷asyà÷rayavinà÷amantareõànugrapatteruktatvàt>% upaø vçø . %<nitye nityam>% kaõàø såø . %<tat kiü pàrthivaparamàõuråpàdivat paramàõugatamaõutvaü ÷abdabuddhyàdivadàkà÷àdigataü mahattvamapi na÷yatãtyata àha . nityeùvàkà÷àdiùu paramàõuùu ca yat parimàõaü tannityaü vinà÷akàbhàvàt>% upaø vçø . paramàõuparimàõasya vai÷eùikasiddhàü saüj¤àmàha %<nityaü parimaõóalam>% kaõàø såø parimaõóalameva parimàõóalyam (svàrthe ùyaj) upaø vçø . %<parimitivyavahàràsàdhàraõaü kàraõaü parimàõamityarthaþ>% siø muktàø %<aõu dãrthaü mahaddhrasvamiti tadbheda ãritaþ . anitye tadanityaü syànnitye nityamudàhçtam . saükhyàtaþ parimàõàcca pracayàdapi jàyate . anityaü dvyaõukàdau tu saükhyàjanyamudàhçtam . parimàõaü ghañàdau tu parimàõajamucyate . pracayaþ ÷ithilàkhyo yaþ saüyogastena janyate>% bhàùàø %<taccaturvidham aõu mahad dãrghaü hrasva¤ca . tatparimàõam . nityamityatra parimàõamityanuùajyate . jàyata ityatràpi parimàõamityanuvartate . anityamiti pårveõànvitam . tathà cànityaü parimàõaü saïkhyàjanyaü parimàõajanyaü pracayajanyaü cetyarthaþ . tatra saïkhyàjanyamudàharati . dvyaõukàdàviti . dvyaõukasya trasareõo÷ca parimàõaü prati paramàõuparimàõaü dvyaõukàdiparimàõaü và na kàraõam parimàõasya svasamànajàtãyotkçùñaparimàõajanakatvàt . dvyaõukàdiparimàõantu paramàõutvàpekùayà notkçùñam . trasareõuparimàõantu na sajàtãyam . ataþ paramàõau dvitvasaïkhyà dvyaõukaparimàõasya dvyaõuke, tritvasaïkhyà ca trasareõuparimàõa syàsamavàyikàraõamityarthaþ . parimàõajanyamudàharati . parimàõaü ghañàdàviti . parimàõajaü kapàlàdiparimàõajanyam . pracayajanyamudàhartuü pracayaü nirvakti pracaya iti>% siø muktàø %<parimàõaü tålakàdau nà÷astvà÷ravanà÷ataþ>% bhàùàø %<nà÷a iti arthàt parimàõasya . na càvayavanà÷aþ kathaü parimàõanà÷akaþ satyapyavayavini tricaturaparamàõuvi÷leùe tadupacaye càvayavinaþ pratyabhij¤àne'pi parimàõàntarasya pratyakùasiddhatvàditi vàcyam paramàõuvi÷leùe dvyaõukasya nà÷o'va÷yamamyupeyastannà÷e ca trasareõunà÷aþ evaü krameõa mahàvayavino nà÷asyàvakà÷atvàt sati ca nà÷ake'nabhyupagamamàtreõa nà÷asyàpavadituma÷akyatvàt . ÷arãràdàvavayavàpacaye'samavàyikàraõanà÷asyàvasyakatvàdavayavinà÷a àva÷yakaþ . na ca padàvinà÷e'pi tattvantarasaüyogàt parimàõàdhikyaü syàditi vàcyam tatràpi vemàdyamighàtena samavàyikàraõatantusaüyoganà÷àt pañanà÷asyàva÷yakatvàt . ki¤ca tastvantarasya tatpañàvayavatve pårvaü tatpada eva na syàt tattanturåpakàraõàbhàvàt tattantoravayavatvàbhàbe ca na tena parimàõàdhikyaü saüyuktadravyàntaravat . taõàt tatra tantvantarasaüyoge sati pårvapañanà÷astataþ pañàntarotpattirityava÷yaü svãkàryam . abayavinaþ pratyabhij¤ànantu sàjàtyena dãpakalikàdivat . na ca pårvatantava eva tantvantarasahakàràt pårvapañe satyeva pañàntaramàrabhantàmiti vàcyam mårtayoþ samànade÷atàvirodhàt . ekadà nànàdravyasya tavànupalambhavàdhitatvàcca pårvadravyasya pratibandhakasya vinà÷e dravyantàrotpattirityava÷yamabhyupeyatvàt>% siø muktàø .
     vedàntimate aõumahadityeva parimàõadvaibidhyam . tacca àrambhavàda÷abde dar÷itam . evaü sàükhyamate'pi parimàõadvaividhyam . %<na parimàõacàturvidhyaü dvàbhyàü tadyogàt>% sàø såø .

#<parimàrjana># naø pari + mçja--bhàve lyuñ vçddhiþ . 1 jalagomayàdinà bhåmyàdeþ ÷odhane madhumastakaråpe 2 bhakùyadravyabhede ca %<madhutailaghçtairmadhye veùñitàþ samità÷caye . madhumastakamudiùñaü tasyàkhyà parimàjaünam>% ÷abdacaø .

#<parimita># triø pari + mà--kta . 1 kçtaparimàõe 2 yadhàrhaparimàõe ca trikàø .

#<parimiti># strã pari + mà--ktin . parimàõe bhàùàparicchedaþ

#<parimukha># avyaø mukhasya varjanam avyayãø pårvaniø . samustravarjane %<parimukha¤ca>% pàø tatra vartate ñhak . pàrimukhika sevake parimukhaü bhavam %<avyayãbhàvàcca>% pàø ùarimukhàdibhya eveùyate ityukteþ ¤ya . pàrimukhya tatra bhave triø .

#<parimukhàdi># ¤yapratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<parimukha parihanu paryoùña paryulåkhala parisãra upasãra upàhåõa upakalàpa anupatha anupada anugaïga anutila anu÷ãta anusàya anusãra anumàùa anuyava anuyåpa anuvaü÷a prati÷àkha>% .

#<parimokùa># puø parito mokùaþ . 1 samyagmuktau 3 nirvàõamokùe màgaø 2 . 610 ÷loke ÷rãdharaþ . 2 mocane ca

#<parimoùin># triø pari + muùa--tàcchãlye ini . parimoùaõa÷ãle caure striyàü ïãp .

#<pariyaj¤a># puø parita umayatã vihitã yaj¤o'sya . ubhayato vihitayaj¤e vçhaspatisavàdau kàtyàø 1 4 . 19 . saügra0

#<pari(rã)yoga># puø pari + yuja--bhàve gha¤ và dãrghaþ . paritoyoge

#<parirathyà># strã parito rathyà . catuùpathàdau

#<pari(rã)rambha># puø pari + rabha--gha¤ mum ca và dãrghaþ . àliïgane .

@<[Page 4253a]>@
#<pariràñaka># triø pari + raóha--tàcchãlye bu¤ . samantàdrañana÷ãle .

#<pariràñin># triø pari + raña--tàcchãlye ghinuõ . samantàd rañana÷ãle striyàü ïãp .

#<parila># triø parito làti là--ka . parito gràhake tataþ ÷ivàø apatye aõ . pàrila tadapatye puüstrãø .

#<parilekha># triø parilikhatyanena pari + likha--karaõe gha¤ . parito lekhanasàdhane dravye . uparàga÷abde 1303 pçø dar÷ite padàrthe ca .

#<parilekhana># pari + likha--bhàve lyuñ . yaj¤asthàneùu parito rekhàdikaraõe .

#<parivatsara># puø saüvatsarapa¤cakàntargate vatsarabhede %<÷akàvdàt pa¤camiþ ÷eùàt samàdyàdãùuvatsaràþ . samparãdànupårvà÷ca tathodàpårvakàmatàþ>% malamàø taø . %<paripårve tathà dànaü yavànàü ca dvijottamà!>% viùõudhaø .

#<parivarjana># naø parivarjyate'subhiranena vçja--õic--lyuñ . 1 màraõe . vçja--bhàve lthuñ . 2 tyàge amaraþ . patitàdãnàü ÷ayyàsanàdau parivarjanamuktaü yathà
     %<eka÷ayyàsanaü païktibhàõóapakvànnami÷raõam . yàjanàdhyayane yonistathaiva saha bhojanam . sahàdhyàyastu da÷amaþ sahayàjanameva ca . ekàda÷a tamuddiùñà doùàþ sàïkaryasaüj¤itàþ . samãpe càpyavasthànàt pàpaü saükramate nçõàm . gasmàt sarvaprayatnena sàïkaryaü parivarjayet>% iti kaurme uparibhàge 15 aø . de÷abhedàvarjanãyà yathà %<yariyande÷e na sammànã na prãtirna ca bàndhavàþ . na ca vidyàgamaþ ka÷cittaü de÷aü parivarjayet>% càõakyaþ . varjyamanuvyàdayo yathà %<bràhmaõaü vàli÷aü jatramayoddhàraü vi÷aü jaóam . ÷ådramakùarasaüyuktaü dårataþ parivarjayet . kubhàryà¤ca kumitra¤ca kuràjànaü kusauhçdama . kubandhu¤ca kude÷a¤ca yakataþ parivarjayet>% taruóapu0

#<pari(rã)varta># pari + vçta--màve gha¤ và dãrthaþ . 1 vinimaye . àdhàre gha¤ . 2 yugàntakàle hemacaø 3 granyavicchede adhyàyàdau jañàø kartari ac . 4 kårmaràje . 5 mçtyuputraduþsàdhyaputrabhede màrkaõóeø puø 51 aø . tannàmaniruktistatraiva %<anyagarbhe paràn garbhàn sadaiva parivartayan . itimàj¤oti vàkya¤ca bivakùoranyadeva hi . parivartana saüj¤ã'yam>% . tasya sutau ca viråpavikçtau tayoþ karma ca tatroktaü yathà %<parivartasutau dvau tu viråpavikçtau dvija! . tau tu vçkùàgraparikhàpràkàràmbhodhisaü÷rayau . gurviõyàþ parivartaü tau kurutaþ pàdapàdiùu . krauùñuke parivartantyà garbhasyànyodaràttataþ . na vçkùaü caiva naivàññaü na pràkàraü mahodadhim . parikhàü và samàkràmedavalà garbhadhàriõã>% . 6 àvçttau %<yugànàü parivartena>% såø siø . yat sthànamàramya graha÷calitaþ sa cet punastatsthànamàyàti tàdç÷e rà÷icakrasya 7 parivarte ca %<teùàntu parivartena poùõànte bhagaõaþ smçtaþ>% såø siø . parivartate pari + vçta--ac . 8 parivçttiyukte dhanàdau tàõóyaø màùyam .

#<parivartana># naø pari + vçta--bhàve lyuñ . 1 vinimaye mediø . pari + vçta--õic--lyu . 2 duþsàdhyaputrabhede parivarta÷abde dç÷yam .

#<parivartikà># strã meóhragatarogabhede %<mardanàt pãóanàccàpi tathaivàtyabhithàtataþ . meóhracarma yadà vàyurbhajate sarvata÷caran . tadà vàtopasçùñantu carma pratinivartate . maõeradhastàt koùa÷ca granthiråpeõa lambate . savedanaü sadàha¤ca pàka¤ca vrajati kvacit . màrutàgantusambhåtàü vidyàntàü parivartikàm . sakaõóåþ kañhinà caiva tathà÷leùmasasutthità>% su÷ruø .

#<parivartin># strã pari + vçta õini . 1 punaþ punaràvçttiyukte striyàü ïãp . sà ca trivçtstomasya 2 viùñutau . %<tisçbhyo hiïkaroti sa paràcãbhiþ>% (evaü triruktvà) %<parivartinã trivçtviùñhutiþ>% tàõóyabràø 2 . 2 . 1 . %<parivartinã àvartinã>% màø .

#<parivarha># puø pari + varha gha¤ . 1 paricchade ràjacihnacàmarasitacchatràdau amaraþ .

#<parivasatha># puø pari + vasa--àthàre athac . gràme hemacaø .

#<parivaha># puø pari + vaha--ac . saptavàyumadhyapàtini vàyubhede anila÷abde dç÷yam .

#<pari(rã)vàda># puø pari + vada--gha¤ và dãrghaþ . 1 apavàde %<guroryatra parãvàdaþ>% iti manuþ . karaõe gha¤ . 2 vãõàvàdanasàdhane ca mediø .

#<parivàdin># triø pari + vada--%<saüpçcetyàdi>% pàø tàcchãlye ghinuõ . 1 parivadana÷ãle striyàü ïãp sà ca 2 saptatantrãyute vãõàbhede amaraþ .

#<pari(rã)vàpa># puø pari + vaùa--gha¤ và dãrghaþ . 3 vapane . vapaõic--gha¤ . 2 muõóane 3 jalasthàne 4 paricchade ca . tataþ caturarthyàü kumudàø ùñhak . pàrivàpika tasyàdårade÷àdau triø . ritrayàü ùittvàt ïãù . prekùyàdiø tadarthe ini . ùarivàpin tasyàdårade÷àdau triø striyàü ïãp . lyuñ . parivàpaõamapyatra .

@<[Page 4254a]>@
#<parivàpita># triø parivàpe niyuktaþ . parivàpane niyojite amaraþ . pari + vapa--õic--kta . 3 muõóite triø .

#<pari(rã)vàra># puø parivriyate'sau anena và pari + vç--gha¤ và dãrghaþ . 1 parijane kuñumbàdau raghuþ 6 . 102 khaógakoùe (õàpa) mediø bhàve gha¤ . parivaraõe ca .

#<parivàsana># naø parivàsyate'nena . yaj¤iyavedàcchàdanukulavi÷eùe %<÷ulvàt pràde÷e parivàsya vedaparivàsanàni nidadhàti>% àpastambasåtram . tàni ca vedàgràõi kàryàõãti cårta svàmã .

#<pari(rã)vàha># puø pari + vaha--gha¤ và dãrghaþ . jalocchvàme amaraþ . paritaþ samantàjjasànàmucchvalanàt pàtravarjanena và vahanàttathàtvam raghuþ 8 . 73 udà0

#<parivitta># puø pari + vida--kta na dasya naþ . akçtadàràgnyàdhàne pårvaü kçtavivàhàgnyàdhànasya kaniùñhasya jyeùñhe bhràtari bajuø 30 . 9

#<parivitti># puø pari + vida--ktic . akçtavivàhàgnyàdhàne pårvaü kçtaviùàhàgnyàdhànasya kaniùñhasya jyeùñhe bhràtari paribettç÷abde dç÷yam .

#<parividdha># triø pari + lyadha--kta . 1 parito viddhe 2 kuvere puø hemacaø .

#<parivindat># puø dharityajya bhratikramya jyesaü vindati bhàryàmagnyàdhànaü và vida--làbhe ÷atç . akçtadàràgnyàdhànasya jyeùñhasya pårvaü kçtadàràgnyàdhàne kaniùñhe bhràtari atra parivedane doùaþ parivettç÷abde hàrãtoktau dç÷yaþ . tatra pratiprasavàdikaü udvàø niõãtaü yathà
     chandomapari÷iùñam %<de÷àntarasyaklãvaikavçùaõànasahodaràn . ve÷yàbhiùaktapatita÷ådratulyàtirãgiõaþ . jaóamåkàndhabadhirakubjakuõñhakavàmanàn . ativçdbhàvabhàryàü÷ca laùisaktàn nçùasya ca . dhanavçddhipramaktàü÷ca kàmataþ kariõastathà. kulañonmattacauràü÷ca parivindanna duùyati . dhanavàryuùikaü ràja karùakaü tathà proùita¤ca pratãkùeta varùatrayamapi tvaran . prothitaü tadya÷çõvànamaddàdatisamàcaret>% . jaóo bikalànvàkaraõaþ hitàhitàvadhàraõàkùama iti yàsa diti sitàkùarà . kuõñhaþ sarvakriyàlasaþ %<kuõóo andaþ kriyàsu yaþ>% ityamarokteþ abhàryàn ÷àstranividdhabhàryàsambanyàn naiùñhikabrahmacàrivànaprasthabhikùuråpàn . nçpasya ceti cakàreõa saktànityasukçùyate . kàmataþ kàriõaþ ÷rautasmàrtanirapekùakhacchandavyavahàriõaþ . kulañaþ kulànyañatãti parakulàñana÷ãla iti nàràvaõamahàmahopàdhyàyàþ taiùàmayamà÷avaþ kulaü parakulam añati nacchati vràpnoti yo datakaþ sa kulañaþ iti . caurànityana pauràniti pàñhe purajanapraiùyàn . dhanabàrdhuùikàditrayaü de÷àntarasthita¤ca jyeùñhaü tvarannapi tarùatrayaü pratãkùeta . tata÷ca pårvavacane etàn parivindanna duùyati ityuktam atra parerlakùaõàrthatvàddvitãyà . tatra de÷àntarasthakçùisaktançpasaktadhanavçdhiprasaktàn prati varùatrayàdårdhvamiti boddhavyam . atràpi poùite yat tryavdapratãkùaõaü tadvidyàdharmadhanetaràrthaproùitaparaü vakùyamàõava÷iùñhagotamavacanàt a÷çõvànaü pratyayavyatyayena a÷råyamàõamiti pari÷iùñaprakà÷akàraþ . a÷çõvan sa iti pàñhastu ratnàkare proùitasya kalyàõavàrtàma÷çõvan varùaiü pratãkùya pariõayanaü karoti . tatra samàgate jyeùñhe kaniùñhaþ paribedana÷uddhaye parivedanapràya÷cittasya kçcchrapàdaü caret evamanyatràpi pràya÷cittasaïkalanà'mbeùyà . vaj¤iùñhaþ aùñau da÷a dvàda÷a varùàõi jyeùñhaü bhràtaramanirviùñamapratàkùamàõaþ pràya÷cittã bhavatãti tatra ÷lokau %<dvàda÷aiva tu varùàõi jyàyàn dharmàrthayorgataþ . nyàyyaþ pratãkùituü bhràtà ÷råyamàõaþ punaþpunaþ . unmattaþ kilvaùã kuùñhã patitaþ klãva eva và . ràjayakùyàmayàvo ca na nyànyaþ syàt pratãkùitum>% . gotama÷ca dvàda÷a varùàõi pratãkùaõaü bràhmaõasya vidyàsambandhe bhràtari caivaü jyàyasi yavãtàn kanyàgnyupayameùu ùaóityeke iti vidyàrthaü proùitasya bràhmaõasya dàrà apatyotpàdanàrthaü tadabhigamane dvàda÷avarùàõi pratãkùerannityuktvà . bhràtari caivamityamena sarvamatidiùñam etenaitadavasãyate vidyàdhavadharmàrthaü natànàü bràhmaõakùatriyavai÷ya÷ådràõàü krama÷o dàda÷ada÷àùñaùaóvarùàõàü pratãkùaõamiti pràya÷cittavivekaþ . ratnàkarakadbhiõu ÷råyamàõe'bhimukhagamanaü pravrajite gamanasya nivçttiprasaïgàdi tyadhikaü gautamãyaü vilikhya proùite bhràtari jyeùñhe vivàhàgnyàdhàne taü kàrayitumabhimukhagamanaü yavãyasà kartavyaü kçtasannyàse ca tato nivçttiriti vyàkhyàtam . ÷ànàgapaþ %<klãve de÷ànvaragate patite mikùuke'pi và>% . yoga÷àstràbhiyukte viùayàtyantavirakte iti ratnàkaraþ . ata eva dakùaþ %<dçttihãnaü manaþ kçtvà kùetraj¤aü paramàtmani . ekãkçtya vimucyeta yogo'yaü mukhya ucyate>% . tena viùayànàsaktamanasà jãvaparamàtranorabhedacintanavi÷eùã yoma iti . chandogapari÷iùñam %<nàmbavaþ parivindanti na yaj¤à na tapàüsi ca . na ca ÷ràddhaü kaniùñhasya yà ca kanyà viråpikà>% . %<vikalà yà ca kanyaketi>% pàñhaþ ÷àtàtapãye . nàgnayaþ parivindantãti jyeùñhànanumatyà yathàha u÷anàþ %<jyeùñhabhràtà yadà tiùñhedàdhànaü naiva kàrayet . anuj¤àtastu kurvãta ÷aïgasya vacanaü yathà>% . va÷iùñhaþ %<agrajo'sya yadànagniradhikàryanujaþ katham . agrajànumataþ kuryàdagnihotraü yathàvidhi>% . etena vivàhastvanumatyàpi doùàyeti pràya÷cittavivekaþ .

#<parivinna># puø pari + vida--kta tasya dasya ca naþ . nakàreõa vyavahàràt na õatvam mårdhanyapàñhaþ pràmàdikaþ %<kçtyacaþ>% pàø acaþ paratvàbhàvàt nakàreõa vyavadhàmàcca apràpte nirviõasyopasaükhyànàt õatvam . viùaõõasya tu upasargasthanimittatvàbhàvàt nàsya pravçttiþ . pårvaü kçtavivàhàgnyàdhànasya kaniùñhasya jyeùñhe bhràtari parivettç÷abde dç÷yam . 2 tàdç÷astriyàü strã parivedanadoùakamatvàt tayoþ parivedanakarmatvam .

#<pariviùñi># strã pari + vi÷aø viùa--và ktic . 1 paricaryàyàü 2 vyàptvau ca çø 4 . 33 . 3 bhàø .

#<parivã># strã pari + vye--kvip saüprasàraõe dãrghaþ . 1 parivàrite 2 paritaþ syåte ca yajuø 6 . 4

#<parivãta># triø pari + vye¤--kta sampraø dãrghaþ . pariveùñime çø 105 . 41

#<parivçühaõa># naø pari + vçnha--õic--lyu . bahulãkaraõe manuþ 12 . 109

#<parivçühita># triø parito vçühitam . 1 sarvatobhàvena varïgite 2 vahulãkçte ca . bhàvekta . 3 karidhvanibhede naø .

#<parivçkõa># triø pari + vra÷ca--kta . 1 chinne 2 chinnahastapàde ca chàø u0

#<parivçkta># triø pari + vçja--kta . parityakte çø 10 102 bhà0

#<parivçóha># triø pari + vçnha--kta niø . 1 adhipe prabhau . tataþ bhàve dçóhàø imanic çtoraþ . parivraóhiman àdhipatye puø pakùe ùya¤ . pàrivàróhya tadarthe naø .

#<parivçta># triø parito vçtaþ . parito veùñite %<sabhyaiþ parivçto'nvaham>% kàtyàø smçtiþ .

#<parivçtta># triø pari + vçta--kta . paritovçtte . tataþ caturarthyàü kumudàø kç÷yàdi0ca ka . parivçttaka tadadårade÷àdau tri0

#<parivçtti># strã pari + vçta--ktin . 1 parivarte 2 arthàlaïkàra bhede arthàlaïkàra÷abde 388 pçø dç÷yam .

#<parivçttisaha># triø parivçttiü paràvçttiüsahate saha--ac . yaugike ÷abdabhede sa ca pårvottarapadayoþ paràvçttyàyogalabhyàrthaü bodhayatãti tasya tathàtvam . tatra kecit pårvapadaparàvçttyàyogalabhyàrthabodhakàþ keciduttarapadaparàvçttattyà . kecittu nobhayipadaparàvçttisahà yathàha hemaca0
     %<svasvàmitvàdisambandhaü tatràhurnàmatadvatàm . svàt pàladhanabhugnetçpatimatvarthakàdayaþ . bhåpàlo bhådhano bhåbhugbhånetà bhåpatistathà . bhåmàü÷cetikaverådyàj¤eyodàharaõàvalã . janyàt kçtkartçsçñsraùñçvidhàtçkarasåsamàþ . janakàdyonijaruhajanmabhåsåtyaõàdayaþ . dhàryàddhvajàstrapàõyaïkamaulibhåùaõabhçnnibhàþ . ÷àli÷ekharamatvarthabhàgibhartçdharà api . bhojyàdbhugandhovrataliñpàyiprà÷à÷anàdayaþ . patyuþkàntapriyatamàbadhåpraõayinãnibhàþ . kalatràdvararamaõapraõayã÷apriyàdayaþ . sakhyuþ sakhisamà bàhyàdgàmiyànàsanàdayaþ . janeþ khasçduhitràtmajàgrajàvarajàdayaþ . à÷rayàtsadmaparyàya÷ayabàsisadàdayaþ . badhyàdbhiddveùijidghàtidhrugripudhvaüsi÷àsanàþ . apyantakàridamanadarpacchinmathanàdayaþ . vivakùito hi sambandha ekato'pi padàttataþ . pràkpradar÷itasambandhi÷abdà yojyà yathocitam . dç÷yate khalu vàhyatve vçùasya vçùavà hanaþ . svatve punarvçùapatirdhàryatve vçùalà¤chanaþ . aü÷ordhàyyatve'ü÷umàlã svatve'ü÷upatiraü÷umàn . badhyatve'herahiripurbhojyatve càhibhugapi . cihnairvyaktairbhavedvyakterjàti÷abdo'pi vàcakaþ . tathà hyagastipåtà digdakùiõà÷à nigadyate . ayugviùama÷abdau tripa¤casaptàdivàcakau . trinetrapa¤ceùusaptapalà÷àdiùu yojayet . guõa÷abdo virodhyarvaü na¤àdiritarottaraþ . abhidhatte yathàkçùõaþ syàdasitaþ sitetaraþ . vàrdhyàdiùu pade pårve vàóavàgnyàdiùåttare . dvaye'pi bhåbhçdàdyeùu paryàyaparivartanam . evaü paràvçttisahàyogàþ syuriti yaugikàþ . mi÷ràþ punaþ paràvçttyasahàgãrvàõasannibhàþ>% .

#<parivettç># puø pari + vida--tçc . akçtadàràgnyàdhànasya jyeùñhasya pårvaü kçtadàràgnyàdhàne kaniùñhe %<jyeùñhe anirviùñe kanãyàn nirvi÷am paribettà bhavati parivinno jyeùñhaþ parivedanãyà kanyà paridàyã dàtà parikartà yàjakaþ te sarve patitàþ>% udvàø taø hàrãtaþ .

#<parivedana># naø pari + vida--làbhe sthuñ . adçtadàràgnyàdhàne jyeùñhe kaniùñhasya pårvaü 1 vivàtte 2 ÷ragnyàdhàne ca parivecç÷abde dç÷yam . vida--j¤àne vida--sattàyàü bhàve lyuñ . 3 sarvato j¤àne 4 sarvato vçttau sarvatra sthitau ca .

#<parivedanãyà># strã paüri + vida karmaõi anãyar . parivetturbhàryàyàü parivettç÷abde dç÷yam .

#<parivedinã># strã pariyedaþ astyasyàm ini ïãp . parivetturbhàryàyàü parivedanãyàyàü striyàm hemacaø .

#<parive÷a(ùa)># puø pari + vi÷a--(ùa--)gha¤ . 1 paridhau 2 veùñane såryacandramaõóalayorveùñanàkàre 3 upasåryakamaõóale tallakùaõàdikevçø saüø uktaü yathà %<sammårchità ravãndvoþ kiraõàþ pavanena maõóalãbhåtàþ . nànàvarõàkçtayastanvabhre vyomni pariveùàþ . te raktanãlapàõóurakàpotàbhràbha÷abalahari÷uklàþ . indrayamavaruõanirçti÷vasanadhane÷apitàmahàgnikçtàþ . dhanadaþ karoti mecakamanyo'nyaguõà÷rayeõa càpyanyaþ . pravilãyate muhurmuhuralpaphalaþ so'pi vàyukçtaþ . càùa÷ikhirajatatailakùãrajalàbhaþ svakàlatambhåtaþ . avikalavçttaþ snigdhaþ pariveùaþ ÷ivasubhikùakaraþ . sakalagaganànucàrã naikàbhaþ kùatajasannibho råkùaþ . asakala÷akaña÷aràsana÷çïgàñakavat sthitaþ pàpaþ . ÷ikhigalasame'tivarùaü bahuvarõe nçpabadho, bhayaü dhåmre . haricàpanibhe yuddhànya÷okakasumaprabhe càpi . varõelaikena yadà bahulaþ snigdhaþ ÷uràbhrakàkãrõaþ . khartau sadyovarùaü karãti pãta÷ca dãptàrkaþ . dãptavihaïgamçgarutaþ kaluùaþ sandhyàtrayotthito'timahàn . bhayakçttaóidulkàdyairhato nçpaü hanti ÷astreõa . pratidinamarkahimàü÷voraharni÷a raktayornarendrabadhaþ . pariviùñayorabhãkùmaü lagnàstanabhaþ, sthayostadvat . senàpaterbhayakaro dvimaõóalo nàti÷astrakopakaraþ . triprabhçti ÷astakopaü yuvaràjabhayaü nagara rodham . vçùñistryaheõa màsena vigraho và grahendubhanirodhe . horàjanmàdhipayorjanmarkùe và÷ubho ràj¤aþ . pariveùamaõóalagato ravitanayaþ kùudradhànyanà÷akaraþ . janayati ca vàtavçùñiü sthàvarakvaùikçnnihantà ca . bhaume kumàrabalapatisainyànàü vidravo'gni÷astrabhayam . jãve pariveùagate purohitàmàtyançpapãóà . mantristhàvaralekhakaparivçddhi÷candraje suvçùñi÷ca . ÷ukre yàyikùatriyaràj¤àü pãóà'priyaü cànnam . kùudanalamçtyunaràdhipa÷astremyã jàyate bhayaü ketau . pariviùñe garbhabhayaü ràhau vyàdhirnçpabhayaü ca . yuddhàni vijànãyàt pariveùàbhyanvare dvayorgra heyoþ . divasakçtaþ ÷a÷ino và kùudavçùñibhayaü triùu proktam . yàti ùaturùunarendraþ sàmàtyapurohito va÷aü mçtyoþ . pralayamiva vidgi jagataþ pa¤càdiùu maõóalastheùu . tàràgrahasya kuryàt pçthageva samutthito narendravadham . nakùatràõàmatha và yadi ketornodayo bhavati . viprakùatriyabiñchådrahà bhavet pratipadàdiùu krama÷aþ . ÷reõãpurako÷ànàü pajamyàdiùva÷ubhakàrã . yuvaràjasyàùñamyàü paratastriùu pàrthivasya doùakaraþ . purarodho dvàda÷yàü sainyakùobhastrayoda÷yàm . narapatipatnãpoóàü pariveùo'bhyutthita÷caturda÷yàm . kuryàt tu pa¤cada÷yàü pãóàü manujàdhipamyaiva . nàgarakàõàmabhyantarasthità yàyinàü ca bàhyasthà . pariyeùamadhyarekhà vij¤eyàkrandasàràõàm . raktaþ ÷yàmo råkùa÷ca bhavati yeùàü paràjayasteùàm . snigdhaþ ÷veto dyutimàn yeùàü bhàgo jayasteùàm .>%

#<pariveùaõa># naø pari + viùa lyuñ . 1 parito veùñane õiclyuñ . 2 bhojanàrdyaü parito bhakùyàderarpaõe ya . tatra ÷ràddhe pariveùaõaprakàràdi ÷ràø taø uktaü yathà manuþ %<pàõibhyàü tåpasaügçhya svayamannasya vardhitam . vipràntike piténdhyàyan ÷anakairupaniþkùi÷et>% . annasyetri caùñhã tçtãyàrthe vardhitaü påriyaü pàtramiti ÷eùaþ . upaniþkùipet pariveùaõàrthaü samãpe dhàrayet tatrà ca pàkasthàlyà àkçùya prathamaü bhojanapàtre na deyaü kintu syàlyàdikaü pàõibhyàü pàtrasamãpe bhåmau saüsthàpya basàdubhàbhyàü pàõibhyàü pàtràntaritàbhyàü àddhe pariveùaõaü kuryàt . %<ubhàbhyàmapi pàõibhyàmàhçtya pariveùayet>% iti matsyapuràõàt . yattu ÷ràddhe pariveùaõa¤ca dakùiõapàõimàtreõaivànyànabhidhànàditi maithiloktaü tanna %<ekena pàõinà dattaü ÷åddattaü na bhakùayet>% ityàdipuràõãyenaikapàõidatta÷ådradattabhakùaõaniùedhena tanmàtrapariveùaõasyàpi niùiddhatvàt . pàõibhyàmapi pàtràntaritaü kçtvà deyam . %<hastadattà÷ca ye snehà lavaõaü vya¤janàni ca . dàtàraü nopatiùñhante moktà bhuïkte tu kilviùam . tasmàdantaritaü deyaü parõenàtha tçõena và . pradadyàt na tu hastena nàyasena kadàcana>% iti va÷iùñhena sàmànyato'bhidhànàt pitçbhaktitaraïgiõyàmapyevam . manuþ %<guõàü÷ca såpa÷àkàdyàn payodadhi vçtaü madhu . vinyaset yatnataþ samyak bhåmàveva samàhitaþ . bhakùyaü bhojya¤ca vividhaü målàni ca phalàni ca madyàni caiva màüsàni pànàni surabhãõi ca . upanãya tu tatsarvaü ÷anakaiþ susamàhitaþ . àmiùaü pànapàtra¤ca bhokturdakùiõato nyaset . pariveùathecca prayato guõàn sarvàn pracodayan>% . guõàn upakaraõàni . bhåmàveva na tu vya¤janàdipàtràdyannapàtropari niþkùipet pàtrà sattve bhojanapàtre'pi .

#<parivyàdha># pari + adha kartari õa . 1 ambuvetase 3 drumotpale ca mediø 3 parito vedhanakàrake triø .

#<parivrajyà># strã pari + vraja--bhàve kyap . tapasyàyàü hemacaø .

#<parivràj># puø parivarjya putràdikaü vrajati pari + vraja--kvip dãrghaþ . putradàràdikaü sarvakarmàõi ca parityajya àamàntaragàmiõi bhikùau yatau amaraþ . tallakùaõaü yathà%<sarvàrambhaparityàgã bhaikùyà÷yaü brahmamålatà . niùparigrahatà'drohasamatà sarvajantuùu . priyàpriyapariùvaïge sukhaduþkhàvikàrità . sabàhyàbhyantaraü ÷aucaü sukhaduþkhà vikàrità . sarvendrivasamàhàro dhàraõàdhyànànityatà . bhàvasaü÷uddhirityeùa parivràóvarya ucyate>% .

#<parivràja># puø parityajya putràdãn brajati pari + vraja--saüj¤àyàü kartari gha¤ . parivràji bhicau

#<parivràjaka># puø parityavya putràdãn sarvakamàüõi ca vrajati vaja--gha¤ svàrthe ka õvula và . caturthà÷ramiõi yatau .

#<parivràji># strã pari + vraja--õic--in . ÷ràvaõyàü (thulakuói) kùupe ràjaniø .

#<pari÷iùña># triø pari + ÷iùa--kta . 1 ava÷eùe . tataþ astvarthe ac . 2 tatprakà÷akagranthabhede naø temayaø yathà nçhyapari÷iùñaü chandogapari÷iùñam ityàdi .

#<pari÷uùka># triø pari + ÷uùa--kta tasya kaþ . 1 ùaritaþ ÷oùayute 2 nãrase %<màüsaü bahughçtairbhçùñaü sikta¤cedambunà muhuþ . jãrakàdyaiþ samàyuktaü pari÷uùkaü taducyate>% ÷abdacaø ukte 3 praripakvamàüsabhede naø .

#<pari÷eùa># puø pari + ÷iùa--gha¤ . aùa÷eùe

#<pari÷odha># puø pari + bhàve gha¤ . 1 çõàdeþ ÷odhane . õic aca . 2 paritaþ ÷uddhisampàdane ca . lyuñ . pari÷odhana tatràrthe naø .

#<pari÷rama># puø pari + ama--gha¤a na vçddhiþ . 1 vyànàme kle÷aàrake àyàse hemacaø . àrùe tu kvacit vçddhiþ . pari÷ràma tatràrthe bhàgaø 2 . 9 . 20

#<pari÷raya># puø pari + ÷ri--àdhàre ac . 1 à÷rave 2 sabhàyàü ca mediø .

@<[Page 4257b]>@
#<pari÷rit># strã pari÷rayatyanayà pari + ÷ri--karaõe kvip . såkùmapàùàõe ÷ataø bràø 7 . 1 . 12 bhàùyam . 2 yaj¤iyeùñakàsamasaükhyake pàùàõakhaõóe ca kàtyàø ÷rauø 18 . 6 . 1 3

#<pari÷rita># triø pari + ÷ri + kta . 1 samà÷rite bhàve kta . 2 à÷raye naø . 3 paritoveùñane 4 vçùñyàdiparihàrake tiraskaraõyàdibhirveùñane ÷ataø bràø 3 . 1 . 2 . 8 bhàø . à÷vaø ÷rauø 2 . 4 . 1 nàràø .

#<pariùad># strã pariùãdatyasyàü pari + sada--àdhàre kvip . sabhàyàü dharmanirõayàrthaü vidvadbhedayuktàyàü 2 sabhàyà¤ca yathoktaü manunà %<anàmnàteùu dharmeùu kathe syàditi cedbhavet . yaü ÷iùñà bràhmaõà bråyuþ sa dharmaþ syàdasaü÷ayaþ>%
     pràya÷cittanirõayàrthaü pariùadupasthànaprakàraþ pariùadvi÷eùavyavasthàdika pràø viø uktaü yathà atha pràya÷cittinaþ pariùadupasthànam . tatràïgiràþ %<kçte niþsaü÷aye pàpe na bhu¤jãtànupasthitaþ . bhu¤jàno vardhayet pàpamasatyaü saüsadi bruvan . sacelaü bàgmataþ stàtvà klinnavàsàþ samàhitaþ . upasthàya tataþ ÷oghramàrtimàn dharaõãü gataþ . gàtrai÷ca ÷irasà caiva na ca ki¤cidudàharet>% . upasthàna¤ca vastràdinà bràhmaõàn toùayitvà kàryam %<toùayitvà dvijottamàniti>% devalavacanàt . mahatsu pàpeùu ràj¤àpyupasthitiþ kàryetyàha devalaþ %<svayaü và bràhmaõaiþ kçcchramalpadoùe vidhãyate . ràj¤à ca bràhmaõai÷caiva mahatsu paricakùataü>% . pariùadamàha adbhiràþ %<ekaviü÷atisaükhyàtairmãmàsànyàyanyàyapàragaiþ . vedàïgaku÷alai÷caiva pariùattvaü prakalpayet . càturvedyaþ prakalpã ca aïgabiïgarmapàñhakaþ . traya÷cà÷ramiõo vçdgàþ pariùat syàdda÷àvarà>% . pari ùacchabdo'tra sabhàrhaparaþ . càturvaidyaþ caturyedapàragaþ . vikalpã sarvadharmapamàõaj¤aþ dharmapàñhakaþ dharma÷àstraj¤aþ . manuþ %<traividyo hetukastarkã nairukto dharmapàñhakaþ . traya÷cà÷ramiõo vçdgàþ pariùat syàdda÷àvarà>% . aïgiràþ %<eùà tu lathukàryeùu madhyameùu tu madhyamàþ . mahàpàtaka÷odhyeùu ÷ata÷o bhåya eva và>% pradar÷anàrthamidaü yàvadbhireva niråpaõaü bhavati tàvadbhireva pariùat dçùñàrthatvàdasyàþ . tathàca yamaþ %<eko dvau và trayo vàpi yadbråburdharmapàñhakàþ . sa dharma iti vij¤eyo netareùàü sahasra÷aþ . yad vadanti tamomåóhà mårkhà dharmapatadvidaþ . tatpàpaü ÷atadhà bhåtvà tadvakté nanugacchati>% . vçddha÷àtàtapaþ %<abuddhvà dharma÷àstràõi pràya÷cittaü vadanti ye . pràya÷cittã bhavet påtastat pàpaü teùu gacchati>% . aïgiràþ %<÷ràrtànàü màrgamàõànàü pràya÷cittàni ye dvijàþ . jànanto na prayacchanti te'pi taddoùamàginaþ . anarcitairanàhåtairapçùñai÷caiva saüsadi . pràya÷cittaü na vaktavyaü jànadbhirapi jalpataþ>% . taghà nyàyato màrgamàõasya kùatriyàdeþ praõàminaþ . ÷rantarà bràhmaõaü kçtvà vratametat samàdi÷et .

#<pariùada># triø paritaþ sãdati pari + sada--ac . anucare dviråpakoùaþ .

#<pariùadya># triø pariùadamarhati yat . sabhàrhe dviråpaø . stotuü sametànàmçtvijàü sabhàyogye pavamàne agnibhede yajuø 5 . 32 vedadãpaþ .

#<pariùadvala># triø pariùad + astyarthe yalac . sabhàsade tatra à÷rayatvena pariùadaþ sattvàt tathàtvam .

#<pariùãvaõa># naø pari + siva--bhàve lyuñ ùatvaü và dãrghaþ niø . granthikaraõe (gàüñadeoyà) màghaþ 8 . 6 . 12 pakùe pariùevaõamapyatra .

#<pariùåti># strã pari + må--preraõe bhàve ktin . 1 preraõe . kartari ktic . 2 prerake triø çø 1 . 19 . 6

#<pariùecaka># pari + sica--õvul . paritaþ secake akàntatve'pi yàjakàø samarthaùaùñyà samàsaþ . antodàttatà càsya .

#<pariùkaõõa># triø pari + skanda--kta tasya dasya ca na và ùatve õatvam . parapuùñe ùatvàbhàve õatvàbhàvàt pariskanna tatràrthe .

#<pariùka(ska)nda># triø pariùkadyate påryate pari + skanda gha¤ và ùatvam . 1 parapuùñe amaraþ 2 paritaþ sthàyini rathagopake bhàø maø 43 aø .

#<pariùkara># puø pari + kç--bhàve--vàø ap suñ ùatvam . rathasya rakùàdau bhàø kaø 34 aø %<saptarùimaõóalaü j¤eyaü rathasyàsãt pariùkaraþ>% .

#<pariùkàra># puø pari + kç--tha¤ suñ ùatvam . 1 bhåùaõe vidyamànavastuno guõàntarasya 2 àdhànàdau 3 saüskàre ca amaraþ 4 ÷uddhau .

#<pariùkçta># ta triø pari + kç--kta suñ ùatvam . 1 bhåùite 2 ceùñite 3 kçtamàrjanàdisaüskàre ca amaraþ yaj¤àrthaü pa÷ubandhanàyayaj¤àpàtràsadanàya ca kçtasaüskàràyàü 4 bhåmau strã amaraþ .

#<pariùñi># strã pari + iùa--ktin vede ÷akaø . anveùaõe çø 1 . 65 . loke tu parãùñirityeva

@<[Page 4258b]>@
#<pariùñubh># triø pari + stubha--kvip ùatvam . 1 paritaþ nirarthaka÷abdaråpastobhayukte çø 1166 . 11 bhàø . 2 paritaþ ÷rotavye çø 96224 bhàø .

#<pari(ùño)stoma># puø paritaþ ståyate uttamavarõayuktatvàt ùatvam . parigataþ stomam pràø saø tatra pareþ stãtiü pratyanupasargatvàt na ùatvamiti bhedaþ iti svàmã . gajapçùñhàstaraõakambale (jhula) amaraþ .

#<pariùñhala># naø paritaþ sthalam %<viku÷amiparibhyaþ sthalam>% pàø ùatvam . paritaþ sthale .

#<pariùñhà># triø pari + sthà--kvip ùatvam . paràvçttyàm çø 6 .

#<pari(ùpa)spanda># triø pari + spanda--gha¤ . %<parispandaþ pràcyabharateùu>% pàø pràcyàdyarthe na ùatvam anyatra và ùatvam . 1 paritaþ spandanayukte 2 kusumàdeþ patràvalyàdiracanàyàm amaraþ . 3 pariùkàre 4 parivàre ca hemacaø .

#<pariùvaïga># puø pari + khanja--gha¤ . àliïgane amaraþ

#<parisaüvatsara># avyaø årdhvaü saüvatsaràt avyayãø . vatsaràdårdhe %<parisaüvatsaràt punaþ>% manuø pa¤camyà aluk . 2 parivatsare pu0

#<parisaükhyà># strã pari + sam--khyà--bhàve aï . 1 parigaõite 2 vidhibhede niyama÷abde 4078 pçø çtukàla÷abde ca 14 37 pçø dç÷yam .

#<parisaükhyàta># triø pari + sam--khyà--karmaõi kta . parigaõite

#<parisa¤cara># puø sçùñikàlàdårdhaü sa¤carati pari + sam--haraac . pratisa¤carakàle sçùñipralayakàle %<trividhaþ sarvabhåtànàü kãrtyate parisa¤caraþ . anàvçùñirbhàskarà÷ca ghoraþ saüvartako'nalaþ . megho hyekàrõavovàyustathà ràtrirmahàtmanaþ>% varàhapuø .

#<parisamåhana># pari + sam--åha màve lyuñ . yaj¤àdau analopari 1 tuùõãü samidàdhàne paritaþ patitatçùõàdeþ pracchidya agnimadhye 2 prakùeparåpavyàpàrabhede ca kàtyàø ÷rauø 4 12 . 19 . 3 agneþ samantàt màrjane ca .

#<parisara># puø pari + sa--ap . 1 nadãnagarapavatàdeþ paryantabhåmau amaraþ 2 mçtyau 3 vidhàne mediø .

#<parisarpa># puø pari + sçpa--bhàve gha¤ . 1 parito jalàdinà veùñane 2 samantàd gamane ca hemaø . 3 sàrasvatayàgamede naø à÷vaø 12 6 22

#<parisaryà># strã pari + sç--bhàve kyap . sarvato gamane amaraþ .

#<parisàraka># tiø pari + sç--õvul . 1 paritã gantari . tataþ satvarthe aõ . pàrisàraka tacchabdayukte adhyàye amuvàke ca pu .

@<[Page 4259a]>@
#<parisya(ùya)nda># puø pari + syanda--bhàve gha¤ apràõikartçkatve và ùatvam . ghçtàdeþ kùaraõe pràõikartçke hasyàdermadakùaraõe tu na ùatvam .

#<parisrava># pari + snu--bhàve ap . paritaþ kùaraõe

#<parisrava># puø pati + sru--õic-ac . su÷rutokte parisnavajanake 1 upadravabhede krårakoùñhasyàtiprabhåtadoùasyàmçdvauùadhamavacàritaü mamudkli÷ya doùànnamiþ÷eùànapaharati tataste doùàþ parisnàvamàùàdayanti tatra daurbalyodaraviùñambhàruci gàtasadanàni bhavanti savedanau càsya pitta÷leùmàõau parisavatastaü parisnàvamityàsakùate . pari + su màve bàø gha¤ . 2 parikùaraõe ca

#<parisràvin># triø pari + sru--õini . 1 kùaraõayukte su÷rumokte pa¤cavidhabhagandaramadhye 2 tadbhede ca %<÷leùmà tu prakupitaþ samãraõenàdhaþpreritaþ pårvavadavasthitaþ ÷uklàvabhàsàü sthiràü kaõóåmatãü pióasàü janayati sàsya kaõóvàdãnvedanàvi÷eùà¤janayatyapratikriyamàõà ca pàramupaiti vraõa÷ca kañhinaþ saürambhã kaõóåpràyaþ vicchilamajasramàsnàvaü sravatyupekùita÷ca vàtamåtrapurãùaretàüsi visçjati taü bhagandaraü parisràviõamityàcakùate>% tatra tallakùaõamuktam .

#<parisrut># strã pari + snu--kvip . 1 suràyàm amaraþ . 2 paritaþ kùaraõayukte triø %<annàt parisnuto rasam>% yajuø 19 75 bhàve sampaø kvip . 3 araõe strã .

#<parisruta># triø pari + snu--kta . 1 puùpàdibhyo niþsçtasàraråpe padàrthe %<årjaü vahantãramçtaü ghçtaü payaþ kãlàlaü parisnutam>% yajuø 2 34 %<parisrutaü vahantãþ puùpebhyo niþsçtaü sàraü vahantyaþ . ta÷ca sàraü trividham årja÷abdena ghçta÷abdena payaþ÷abdena càbhidheyam . tatrorja÷abdo'nnagataü svàdutvamabhidhatte . ghçtapayasã prasiddhe>% vedadãø . 2 adiràyàü strã mediø .

#<parihanu># avyaø handhorupari ÷ravyayãø . hagnorupari tataþ parimukhàø bhavàrthe õya . pàrihanavya tatra bhave tri0

#<parihasta># avyaø parirvarjane avyayãø . hastasya varjane tasya nirudakàditvàt antodàttatà .

#<pari(rã)hàra># puø pari + hçø gha¤ và dãrghaþ . 1avaj¤àyàü anàdare ÷abdaratnàø . 2 doùàdyuddhàraõe

#<parihàrya># tri pari + ha--karmaõi õyat . 1 parihartavye 2 tyaktavye dviråpakoùaþ . 2 udgàvye ca

#<pari(rã)hàsa># pu pari + hasa--gha¤ và dãrghaþ . narmaõi likà0

@<[Page 4259b]>@
#<parihçt># triø pari + hç--kvip . parihçtya gantari ç 6 . 45

#<parãkùaka># triø pari + ãkùa--õvul . 1 tarkeõa pramàõairanirdhàryanirdhàraõàya ÷àstrapari÷ãlanena pràptabuddhiprakarùe dçùñànta÷abde 2673 pçø dç÷yam . 2 vyavadçàràdau divyabhedaparãkùàkàrake ca .

#<parãkùaõa># naø pari + ãkùa--bhàve lyuñ . ràj¤à amàtyàdeþ àràde÷ca 1 duùñàduùñàtvaniråpaõe tarkapramàõàbhyàü 2 vastutattvàvadhàraõe ca %<bhedopajàpàbupadhàdharmàdyairyat parãkùaõam>% amaraþ .

#<parãkùà># svã pari + ãkùa--bhàve a . divya÷abde 2589 pçùñhàdau dar÷ite 1 divya÷abdàrthe tarkapramàõàdinà 2 vastutattvàvadhàraõe ca .

#<parãkùin># triø pari + ãkùa--õini . yuktipramàõairvastusvaråpàdyavaghàrake .

#<parãõas># triø pari + nasa--kauñilye dhàtånàmanekàrthatvàt vyàptà kvip dãrghaþ . 1 vyàpake çø 5 . 10 . 1 bhà . pari + naha bàø óasun doghaþ . 2 paritonaddhe cya çø 11299

#<parãõasà># avyaø pari + nasa--vyàptau bàø àt dãrùaþ . bahupadàrthe nighaõñuþ çø 9979 udàø .

#<parãõah># triø paritaþ nahyate badhyate naha--kvip dãrghaþ . 1 parito bandhane 2 tatkarmaõi ja . jhali padànte hasya ghaþ .

#<parãta># triø pari + i--kta . parito gate

#<parãpsà># strã pari + àp--sanå--bhàge a . pràptumicchàyàm bhàø uø 110 kha

#<parãra># naø pårvyate'nena pé--÷cyutau ãran . phale ujvatvaø .

#<parãraõa># puø pari + raõa--ac dãrùaþ . 1 kamañhe 2 daõñhe 3 pañña÷àñake ca bhediø .

#<parãrambha># puø pari + rambha--gha¤ và dãrghaþ . àsiïgane amaraþ

#<parãùñi># strã pari + iùa--ktin . 1 anyeùaõàyàm 2 paricaryàyà¤ca hemacaø .

#<parãsàra># puø pari + sç--gha¤ dãrghaþ . sarvatogamane hemacaø .

#<paru># puø pç--un . 1 samudre 2 svarge 3 granthau 4 parvate ca saükùipta0

#<parucchepa># puø paruùi ÷epho'sya pçvoø . çùibhede niruø 10 . 42

#<parut># avyaø parasmin varùe niø . paravarùe ityarthe amaraþ . tatra bhavaþ tna . paruttna paravarùabhave triø .

#<parudvàra># strã paruþ samudro parvato và dvàramasya . ùoñake ÷abdamàlà striyàü jàtitvàt ïãù .

#<paruùa># naø pé--uùan . 1 niùñhuravacane 2 nãsãjhiõñyàm amaraþ 3 phalabhede paråùake màvapraø .

#<paruùokti># strã karmaø . 1 niùñhuroktau . bahu . 2 kañuvàkyakathake triø .

@<[Page 4260a]>@
#<parus># naø pé--usi . granthau (gàüña) parvaõi amaraþ .

#<paråùa># naø pé--jaùan . phatvabhde (phalasà) %<paråùakaü kaùàyàstramànaü pittakaraü laghu . tat pakvaü madhura pàke ÷ãtaü viùñammi vçühaõam . hçóyaü tçñpittadàhàsrajvarakùayasamãrahut>% màvapraø .

#<pareta># triø parà + i--kta . sçte amaraþ .

#<paretaràj(ja)># puø 6 taø ñacsamàø pareteùu ràjate ràjakiù và . yame amaraþ .

#<paretavàsa># puø 6 taø . ÷ma÷àge .

#<paredyavi># avyaø saraspin ahni niø . paradine ityarthe

#<paredyus># avyaø paraspin ahi para + edyus . paradine ityarthe

#<pareùñukà># stã parairiùyate iùa--tu stàrthe ka . bahuprasavàyàü gavi graùaraþ .

#<paraidhita># triø parairedhitaþ edha + õic--kta 3 taø . anyapàsite kaudàsãnyenàparavardgite gramaraþ .

#<parokùa># avyaø aõaþ param avyathãø suñ niø pårvanipàtaþ . 1 apratyakùaj¤àne %<parokùaj¤ànamanàhàrvyaü ni÷caya÷ceti siddhàntaþ>% ityuktestajj¤ànasyànàhàryatvam ni÷cayaråpatva¤ca bodhyam . ar÷a ÷àdyac . 2 tadviùaye triø . 3 tapaõini ÷abdamàlà .

#<paroóhà># strã pareloñhà 3 taø . pareõa kçtavivàhàyàü striyàm .

#<paropakàra># puø 6 taø . parasya hitàdisampàdanavyàpàre

#<parobàhu># puø parobàhurbandho'sya niø suñ . paramavandhayukte ÷ata bràø 6 . 5 . 3 . 10

#<parorajas># triø rajasaþ paraþ suñ niø . 1 ràgàbhàve 2 visukte ÷ataø bràø 14 . 8 . 15 . 1

#<parolagha># naø lajàt paraþ suñ niø . 1 lalasaükhyàto'dhikasaükhyàyàm 2 tadanvite ca .

#<parovarãõa># triø paràüsàparàüsànubhavati kha avarasyottvaü nipàtyate . ÷reùñhà÷reùñhayukte .

#<parovarãyas># paraõa varãyàüõa niø pårvapade suñ . atyanta÷reùñhe paramàtmani %<parovarãyasoha lokàn jayati>% chàø uø .

#<paroùõã># strã parà + uùõà--karmaø gauràø ïãù . tailapàyikàyàm amaraþ .

#<parkañi(ñã)># strã pçca--añi nyaïkàø kutvam . (pàkuóa) plakùavçkùe amaraþ .

#<parkañin># puø pçca--añini nyaókàø kutmam . plakùavçkùe (pàkuóa) %<parkañã kañukaþ proktaþ ÷i÷ira÷ca kaùàyakaþ . raktadoùaharomårchàüpralàpabhramanà÷anaþ>% ràjaniø tadguõà uktàþ .

@<[Page 4260b]>@
#<parjanã># strã pçja--karaõe lyuñ ïãp . dàruharidràyàm amaraþ .

#<parjanya># puüø pçdhu--secane antha jàntàde÷aþ . 1 drandre 2 meghe mediø %<yaj¤àdbhavati parjanyaþ>% iti manuþ . 3 meùa÷abde vi÷vaþ parjanya iva sarvàn kàmàdabhivarùati . 4 viùõau puø . %<kumudaþ kundaraþ kundaþ parjanyaþ pàvanã'nilaþ>% viùõusa5 dàüruharidràyàü strã ràjaniø .

#<parjanyapatnã># strã parjanyaþ patirivàsvàþ sapårvakatvàd patyurna ïãp . va÷àyàü %<va÷à parjanyapatnã devà apyeti jàhmaõà ådhastre bhadre! parjanyo vidyutaste svanà va÷e!>% atha 10 . 10 . 6 . 6 taø . 2 indrapatnyàü ÷apyà¤ca .

#<parõa># haritãkaraõe aø cuø ubhaø sakaø señ . parõayati--te apa parõat--ta . vasantaþ parõayati dhampakam .

#<parõa># naø pé--na, parõa--ac và . 1 pattre 1 pakùe ca %<supaõo garuóo mataþ>% iti . 3 palà÷avçse puø 4 tàmbåle na 5 pattrayukte triø amaraþ . %<parõabhåle bhavedvyàdhiþ parõàgre pàpasambhavaþ . jãrõaü parõaü haredàyuþ sirà budbhipraõà÷inã>% àógiø taø . tanmålàdisevananibedhaþ . %<anidhàya bhukhe parõaü pagadbhàdayate param . matibhraü÷àtu daridraþ syàdante na sparate harim>% . atra paramityukteþ dhanyàkàdiyome na doùaþ . parõasyedam ÷ivàø aõ . pàrõa tatsambandhini triø . asyarthe naóàø sa kak ca . parõakãya tadyuktade÷e triø . tasyàdåranagaràdi varaõàø aõ pàrõa tasyàdrade÷àdau lina bahratre tasya luk parõàþ ityeva . tatra bhavaþ %<kçkaõaparõàt bharadvàje>% pàø bhavàdau cha . parõãya bharadvàjade÷abhave anyatra aõeva pàrõa tatàrthe triø . kùudraü parõam ïãù . 2 hyudraparõe strã sàstapaõyaü kç÷aràdiø ñhan . parõika tadvikretari striyàü ùittvàt ïãù .

#<parõaka># puø çùibhede tasya golàpatvam i¤ pàrõaki tadvotràpatye bahaye tu upakàø tasya và luk .

#<parõakàra># puü strãø parõaü karoti utpàdayati aõ upaø taø . (vàrui) khyàte jàtibhede tàmyålajãvini striyàü jàtitvàt óãù .

#<parõakuñã># strã parõanirmità kuñã thàø tàø . patramàtreõa racite kùudragçhe (pàteraluüóe) .

#<parõakårca># puø parõakçcchektadravyàõàü triràtropavàsàte vigheùato bhojananiùpàditannatabhede yathàha mitàø . yadà tu parõàdãnàmekãkçtànàü kvàyasviràtrànte pãyate tahà parõakårcaþ yathàha yamaþ %<etànyeva samastàni triràtropoùitaþ ÷uciþ . kvàthayitvà pivedadbhiþ parõakårco 'bhidhãyate>% iti . etàni parõakçcchroktadravyàõi .

#<parõakçcchra># puø pa¤càhasàdhye vratabhede %<parõodumbararàjãva vilvapatraku÷odakaiþ . pratyekaü pratyahaü pãtaiþ parõakçcchra udàhçtaþ>% yàj¤aø %<palà÷odumbaràravinda÷rãvçkùaparõànàmekaikena kàthitasudakaü pratyahaü pibet . ku÷odaka¤caikaspinnahanãti pa¤càhasàdhyaþ parõakçcchraþ>% mità .

#<parõakhaõóa># puø parõameva svaõóaþ khaõóyate yasya puùpahãnatvàt . 1 puùpahãge banaspatau vçkùe ÷abdabaø . samåhe khaõóac . 2 parõasamåhe naø .

#<parõacãrapaña># puø mahàdeye màø ÷àø 28 6 aø .

#<parõacoraka># puø parõaü corabati cura--khul . coranàmagandhadapye ràjaniø .

#<parõanara># pu parõanirmitaþ nara iva . akhyalàbhe mçtasya dàhàrthaü parõanimite naràjjatau puttalikàbhede tadvidhànaü ÷uø taø uktaü yathà
     athàsthyalàbhe parõanaradàhaþ . tatrà÷valàyanamçhyapari÷iùñam %<asthinà÷e palà÷ànàü trãõi ùaùñi÷atàni ca . puru÷apratikçtiü kçtvà daheta mantrapårvakam . a÷ãtyarïgantu ÷irasi grãvàyàü da÷a yojayet . urati triü pataü dadyàdviü÷atiü jañhare tathà . bàhubhyà¤ca yataü dadyàt dadyàdaùñvalibhirda÷a . dvàda÷àrdhaü vçùaõavoraùñàrdhaü ÷i÷ra eva ca . åråbhyà¤ca ÷ataü dadyàttriü÷ataü jàsujaïghayoþ . pàdàïgasiùu ca da÷a etat pretasya lakùaõam . jarõàstatreõa saübeùñya yavapiùñena lepayet>% . àdipuràõam %<tadalàbhe palà÷otyaiþ patnaiþ kàrya 1 pumànapi . ÷ataistribhista÷rà ùaùñyà ÷arapatrairvidhànataþ>% . tadalàbhe'sthyalàbhe . atra ùalà÷apatra÷arapatrayostulyatvenopàdànàt à÷calàyanagçhye'pi pratikçtau ÷arapatrasra làmaþ . atràcàràdyogyatvàcca ÷arapatraiþ puttalakaü kutvà ÷iraþprabhçtiùu palà÷apatràõi deyàni tato veùñanamårõàsåtreõa, lepanaü bavapiùñeneti . atrà÷aucàbhyantare dàhe ÷eùàhena ÷uddhiþ taduttaraparõanaradàhe tu triràtram . %<evaü varõanaraü dagdhà triràtrama÷ucirbhavet>% ityàdipuraõàt . yaj¤apàr÷và %<putrà÷cedupalabhyeran tadasthãni kadàcana . tadalàme patvàkùasya sambhave hi punaþkriyà>% . hi vaspàtadalàbhe'sthyasaüpràptau palà÷asya tatkçtaputtalakasya dàhakriyà punarapi sambhave jàbhe'syidàhakriyà vihità tasmàdyadi punarasthãni pràpyante tadà punardàhe triràtrà thauce kartavye na punaþ piõóàdidànaü vakùyamàõayukteþ . a÷au cànantaraü cet syàddàhaþ parõanarasya ca . tryahàcchuddhyanti ca tathà sannikçùñàþ sagotrajàþ . dar÷e dahet %<parõanaraü dahennaiva vinà dar÷aü katha¤cana . asthyalàbhe tu dar÷e'pi tataþ parõanaraü dahet>% iti dãpakalikàyàü sumantuvacanàt . dar÷e ityatràùñamyàmiti kacit pàñhaþ . ÷raùñamã kçùõà sandehe pitçkarmaõi kçùõapakùapràdhànthe nokteþ . %<naraü parõaü dahetvaiva pràk tripakùàt kava¤cana . tripakùe tu na vai dahyàt dar÷e pràpte hyanagnikaþ>% . itya÷aucavyapagame bodhyam . yathàha ÷uddhiratnàkare yamaþ %<a÷aucamadhye yatnena dàhayeduktayà vçtà . kçõapakùe pa¤cada÷yàmaùñamyàü và samàhitaþ . ekàdasyàü vi÷eùeõa tataþ prabhçti såtakam . triràtraü sarvavarùõanàmepa dharmo vyavasthitaþ .>% kçùõapakùa ityatrà÷aucavyapagame vodhyam . vàyupuràõe %<parõanaraü dahennaiva pràk tripakùàt katha¤cana . pitçhà màtçhàùñamyànnaiva dar÷e dahet yadi .>% viùõupuø %<tripakùe tu gate parõanaraü dadyàdanagnikaþ . tripakùàbhyantare ràjan! naiva parõanaraü dahet . tadårdhvanaùñamãü pràpya dar÷aü vàpi vicakùaõaþ .>% dahediti j¤eyaþ . %<÷ra÷aucàbhyantare yadi dàhaü na kuryàt tadà maraõadinàvadhi tripakùànantaraü dàhaþ kàrya ityarthaþ>% iti haridàsakarkàcàryàþ . %<par÷yaü naraü dahegnaina vinà dar÷aü kadàcana . asthnàmalàbhe dar÷e tu tataþ parõanaraü dahet>% iti dãpakasikàyàü sumantuvacanàharthe dàhaþ . ÷atràhamãti kvacit pàñhaþ . yamaþ %<tripadvàbhyantare ràjan . naiva parõanaraü dahet . tadårdhvamaùñanãü pràdha dar÷aü vàpi vicakùaõaþ>% . aùñamãtyatra kçùñàùñamãtyarthaþ . pitçkarmaõi kçùõapakùapràdhànyenokteþ iti haridàsatakàcàryalikhanàt . etaccà÷aucavyatiriktaviùayam . atra nakùatràdikàlabhedaþ saø ghiø pãø ukto yathà
     %<÷ukràràrkiùu dar÷abhåtamadane nandà sutãkùõograbhe pauùõe vàruõabhe tripuùkaradine nyånàdhimàse'yane . yàmye'vadàt parata÷ca pàtaparighe devejya÷ukràstake bhadràvaiùñatayoþ ÷avapratikvaterdàho na pakùe site . janmapratyaritàrayormçtisukhànye'bje ca karturna san madhyo maitrabhagàditidhruvavi÷àkhàdvyaïghribhe kùe'pi ca . ÷reùñho'rkejyavidhordine ÷rutikarasvàtya÷vipuùye tathà tvà÷aucàtparato vicàryamakhilaü madhye yathàsammavam>% muø ciø . evaüvidhe dine ÷avasya mçtasya pratikçtiþ ÷arapatràdinà sàvayavatvakalpanaü tasya dàho na kàryaþ kutaþ yatã dvividhaþ pretasaüskàraþ pratyakùa÷arãrasyaikaþ pratikçteranyaþ tatra pratyakùa÷arãrasaüskçtau ÷ubhà÷ubhadinavicàràbhàvaþ yadàha gàrgyaþ %<pratyakùa÷avasaüskàre dinaü naiva avi÷odhayediti>% pratikçtisaüskàrasya hi kàsatrayam a÷aucamadhye varùamadhye varùànantaraü ceti atrà÷aucamadhye yadi pratikçtisaüskàra÷cikãrùitastadà yathàsambhavaü dina÷uddhirvicàryà varùamadhye varùànantaraü và pratikçtisaüskàre ava÷yaü kàla÷uïgirvicàryà etadapyàha gàrgya eva %<à÷aucamadhye kriyate punaþ saüskàrakarma cet . ÷odhanãyaü dinaü tatra yathàsambhavamevameva tu . à÷aucavinivçttà cet punaþ saüskriyate mçtaþ . saü÷odhyaiva dinaü gràhyamårdhvaü saüvatsaràdyadi>% . pretakàryàõi kurvãteti ÷eùaþ ataevoktam %<à÷auyàtparato vicàryamakhilaü madhye yathàsambhavamiti>% . etadvàkyamatraiva spaùñaü vyàkhyàsyate tatra dina÷uddhirucyate ÷ukràretyàdinà ÷ukraþ prasiïgaþ àro maïgalaþ àrkiþ ÷aniþ eùàü vàre pratikçterdàho neti pratyekaü sambandhaþ . tathà dar÷o'màvasyà bhåtacaturda÷ã madanastrayoda÷ã nandàþ pratipatùaùñyekàda÷yaþ àsu tithiùu dàhã na kàryaþ yadàha marãciþ %<nandàyàü bhàrgavadine caturda÷yàü tripuùkare . pitç÷ràddhaü na kurvãta gçho putradhanakùayàt . ekàda÷yàü tu nandàyàü tinã vàlyàü bhçgordine . nabhasye ca caturda÷yàü kçttikàsu tripuùkare>% . dvitãyavàkyamatiduùñatàkathanàrthaü sinã bàlyàmamàvàsyàyàü bhçgordine ÷ukrayàre iti sumbandho vyàkhyeyaþ atra ÷ràddhaü na kurvãtetyanuùaïgaþ ÷ràdbha÷abdenàtra pretakriyà vivakùità . tathà tãkùõograbhe målajyeùñhàrdà÷leùàlãkùyàni ugràõi pårvàtrayabharaõãùaùàþ poùõe revatyàü bàruõe ÷àtabhe tripuùkaradine bhadràtithayaþ såryabhauma÷anivàràþ kçttikàpunarvasåttaràphàlgunã vi÷àkhottaràùàóhàpårvabhàdrapadàþ etattritayasaühatiråpe dine prativçterdàho na kàrya iti kecidvyàkurvate tatra pårvapadyenaiva niùedhasattvàt manu pratyakùamçtau sa niùedho na tu pratikçtidàhe evaü tarhi sammativàkyàbhàvànnàyamartha iti bråmaþ . yaduktaü jyotiþparà÷areõa %<sàghàraõadhruvogre maitre no ÷asyate masudhyàõàm . pretakriyà katha¤cit tripuùkare yamaladhiùõyeveti>% ata tirpuvkara÷abdena bi÷iùñayogo vivakùita iti cet atra bråmaþ tricaraõanakùatràõyeva tripuùkarapadenocyante'to hemàdriõàpi kçttikàdãnyeva ticaraõàni màni tripuùkara÷abdena vyàkhyàtàni ataevàha ka÷yapaþ %<bharaõyàdrà mathà ÷leùà målaü tricaraõàni ca . pretakriyàsu duùñàni ghaniùñhàdyaü ca pa¤cakam>% iti parà÷aravàkye vahåni pretakçtye sàmànyato niùióàni ka÷yapavàkye'nyànatiduùñànyuktàni iñamevàbhipretya granyakçtoktàni tatra dhaniùñhàyà agrahaõaü madhyameùu vakùyamàõatvàt . atha nyånàdhimàse kùayamàse adhimàse ca ÷avapratikçtidàho na kàryaþ . ukta¤ca jyotirnibandhe garuóapuràõe %<na kuryàt guru÷ukràste pauùai khàpe malimlube . visambitaü pretakàryaü gayàü gãdàvarãü vineti>% medhàtithiþ %<astaü gate gurã ÷ukre pauùàùàóhàdhimàsake . pretakàryaü na kurvãta gayàü godàvarãü vineti>% adhimàsasyopalakùaõatvàt kùayamàse'pi na kàryaü pretakàryamityarthaþ . ataeva måle nyånamàsani ùedhaþ . athàvdekaõàdvarùàtparataþ årdhvaü yàmye'yane dakùiõàyane karkàdiùaórà÷isthite sårye na dàhaþ kàryaþ arthàduttaràyaõaü samyak, upalakùaõaõatvàdavamadinamapi niùiddham ukta¤ca gàrgyeõa %<årdhvaü saüvatsaràdyadi>% pretakàryàõi kurvãta ÷reùñhaü tatrottaràyaõam . vçùõapakùa÷ca tatràpi varjayettu dinahåyam . iti gàruóapuràõe'pi %<na kuryàdguru÷ukràste pauùe svàpe malimluce . vilambitaü pretakàryaü gayàü godàvarãü vineti>% . atra vàkye pauùasvàpayorniùiïgatvànmàrga÷ãrùasya madhyamatvaü pratãyate tadàva÷yakaviùayaü prathamavarùe tu dakùiõàyanamapi ÷ubhameva . pàtaparithe vyatipàtàkhye yoge gaõitàgate vyatãpàtàkhye mahàpàta ityapi kecit parighàkhye yoge tathà debejya÷ukràstake guru÷ukrayoraste atra svàrthe kaþ . tathà bhadràvaidhçtayoþ bhadràvaidhçtau prasiïgau gaõitasàdhye vaidhçtàkhye mahàpàte ityapi kecit . tathà site pakùe ÷uklapakùe ÷avapratikçterdàho na kàryaþ . yaduktaü nàradena ÷ràdgalakùaõàdhyàye %<caturda÷ãü tithiü nandàü ÷ukràràvàrkivàsaram . sitejyayorastamayaü dvyaïghribhaü viùamàghribham . ÷ukupakùaü ca santyavya punardahanamucyate>% iti anyatràpi %<nandà ùadanabhåtàyàü pàtavaighçtaviùñiùu . ÷ukràrkibhaumaparithadhruvami÷ro gramålabhe . kartu÷candre'ùñavedàntye bjanmapratyaritàrake . tripàdabhe site pakùe'yane yàmye'vdataþ param . ÷avaprati tratedàühaþ ÷ukre'ste'dhikamàsake . neùño madhyo dvipànmaitradvã÷àditibhagadhruve>% iti tathà kartuþ preta÷ràddhàdyadhikàriõo janmapratyaritàrayoþ janmatàrà utpattinakùatraü da÷amamekonaviü÷aü ceti pratyaritàrà janmabhàt pa¤camaü caturda÷aü trayoviü÷aü ceti . kathà karturmçtimukhàntye'bje svajanmarà÷eraùñamacaturthadvàda÷asthe candre sati dàho na san na pra÷astaþ .
     varàhapuràõe %<caturthàùñamage candre dvàda÷e ca vivarjayet . pretakçtyaü vyatãpàte vaidhçtau parighe tathà . karaõe viùñisaüj¤e ca ÷anai÷caradine tathà>% . viùñisaüj¤aü karaõaü bhadrà . mahàbhàrate %<nakùatreõa na kurvãta yasmin jàto bhavennaraþ . na proùñhapadayoþ kàryaü tathàgneye'pi bhàrata! . dàruõeùu ca sarveùu pratyare ca vivarjayet>% iti proùñhapadayoþ pårvàbhàdrapadottaràbhàdrapadayoþ àgneye kçttikàyàm . kàlavi÷eùàdikaü nàradenoktam dinottaràrdhe tatkartucandratàràbalànvite . pàpagrahe balayute ÷ukra lagnàü÷avarjanam . tatpunardahanaü proktamiti atha ÷avapratikçtidàhe madhyanakùatràõyucyante maitramanuràghà bhagaþ pårvàphàlgunã aditidhruvavi÷àkhàþ prasidbhàþ dvyaïghribhaü mçgacitrà dhaniùñhà . j¤e'pi budhavàre'pi ÷avapratikçtidàhã madhyamaþ na ÷ubhaphalado nàpyaniùñaphalada ityarthaþ ukta¤ca ka÷yapena %<phalgunãdvitayaü rohiõyanuràdhà punarvasuþ . dve àùàóhe vi÷àkhà ca bhàni dvicaraõàni ca . etàni ki¤cidduùñàni varjayet sati sambhave>% iti . %<neùño madhyo dvipànmaitradvã÷àditibhagadhruvaþ>% iti cetyukterbudhe sammatyabhàvaþ . athàrkejyavidhorarkejyàbhyàü sahito vidhuriti madhyamapadalopã samàsaþ . såryagurucandràõàü dine vàre dàhaþ ÷reùñhastathà tena karaõena ÷rutikarasvàtya÷vipuùye eùu niùiddhanakùatragaõàdbahirbhåteùu pa¤casu bheùu ÷avapratikçterdàhaþ ÷reùñho'nuùñhãyamànaþ ÷ubhaphalada ityarthaþ . à÷aucàtparata ityàdivyàkhyàtàrthaü nanu pratikçtisaüskàraþ kiünimittam ucyate . daivànmànuùàdvà'paràdhànmçtasya vidhivaddàho nàbhåt kintu kàùñhavaddàho jàtã'tha và parade÷agatasya cauradaüùñryàdihatasya tadbhãtereva kenacit kàùñhavaddàho'pi na kçto'tha vaikàkitvànna jàtastadà pratikçtidàho vigheyaþ ukta¤ca brahmapuràõe %<anàhitàgnerdehastu dàhyo gçhyàgninà dvijaiþ . tadabhàve palà÷otthaiþ patraiþ kàryaþ pumànapi . suùiùñairjalasaümi÷rairdagdhavya÷ca tatha gninà . asau svargàya lãkàya svàhetyuktvà sabàndhavaiþ . evaü parõa÷avaü dagdhvà triràtrama÷ucirbhavet>% iti . tadabhàve dehàbhàve tathàgninà gçhyàgninà api÷abdàt strãmaraõe taddehàbhàve stryapi palà÷otthaiþ patraiþ kàryetyarthaþ . àhitàgnestu ÷rautasåtre vidhimàhàpastambaþ %<yadyàhitàgniþ proùitaþ pramãto na praj¤àyeta sa yàü di÷amabhiprasthitastàü di÷amasyàgnibhiþ kakùaü daheyurapi vàjasaneyinàmiti trãõi ùaùñi÷atàni palà÷avçntàni taiþ kçùõàjine puruùàkçtiü kçtvà tàmasyàgnibhirdaheyuriti và>% . atra pakùadvayaü yathàpravàsagato yadi na praj¤àyeta pramãta iti yato mçta ityeva nirõaye sa yàü di÷aü prasthito bhavettàü di÷aü prati yaþ kakùo'kçùñobhåmiprade÷astçõavàüstaü de÷amasya mçtasya ÷rautràgnibhiståùõãü daheyurbàndhavàþ pitçmedhavidhinà . ayamekaþ pakùaþ . api và athavà . trãõi ùaùñhyuttaràõi ÷atàni 260 palà÷avçntàni palà÷àni parõàni yatra tiùñhanti tàdç÷àni vçntàni saüpàdya tairvçntaiþ palà÷avçkùãyaistripatrairvçntaiþ kçùõàjine puruùà kçtiü kçtvà tàmàkçtimasyàgnibhiþ pitçmedhavidhinà daheyuriti vàjasaneyinàü matamiti dvitãyaþ pakùaþ . parà÷areõa tu ku÷aiþ pratikçtiþ kàryetyuktam . %<kçùõàjine samàstãyaü ku÷aistu puruùàkçtimiti>% kuryàditi ÷eùaþ . atra palà÷avçntaku÷avidhyoranyatareõànuùñhànaü vrãhiyavavattulyabalatvàt . ÷avapratikçtidàhànuùñhànavidhistu ÷aunakàdyukta di÷à j¤eyaþ nàtràprastutatvàllikhyate ayaü ca palà÷avçntàdibhiþ pratikçtividhirasthyalàbhe yadà tu mçtàsthràü làbhastadà taireva pratikçtiþ kàryà . yaduktaü chandogasåtre %<athàtaþ punardàhavidhiü vyàkhyàsyàmo yadi ÷arãraü na÷yedasthãnyàdàyàsthãni kùãrodakena prakùàlyàsthibhiþ kçùõàjine puruùàkçtiü kçtvà pårbavaddahetteùàmalàbhe palà÷avçntaiþ kçùõàjine puruùàkçtiü kçtvà catvàriü÷atà õiro da÷abhirgrãvàü viü÷atyorastriü÷atodaraü pa¤cà÷atà pa¤cà÷atà bàhåtayoreva pa¤cabhiraïgulãn saptatyà saptatyà pàdau tathaivàïgu>% lãraùñàbhiþ ÷i÷naü dvàda÷abhirvçùaõaü tàü ku÷airveùñayitvà tasminneva pårvavaddahediti . asyàrthaþ catvàriü÷atà palà÷avçntaiþ ÷iraþ saüpàdya da÷abhirgrãvàü viü÷atyorastri ÷atà jañharaü pa¤cà÷ataikabàhuü tathaiva pa¤cà÷atà'param pa¤cabhiþ pa¤cabhiraïganãn tathà saptatyà saptatyà pàdadvaya tata eva pa¤cabhiraïgulãn evaü pa¤ca pa¤ca ùaùñhyaikaþ pàdaþ sampannaþ aùñàbhiþ ÷i÷naü dvàda÷abhirvçùaõadvayaü evaü ca ùaùñyadhikatri÷atyà palà÷avçntairavayavakalpanà bhavati tàü pratikçtiü tasminneva kçùõàjine pårvavaditi pitçmedhavidhinà dahedityarthaþ etàdç÷e viùaye kàlaniyamaþ ÷ukràràrkiùvityàdinoktaþ yataþ %<athàtaþ saüpravakùyàmi yat punardahanaü nçõàm>% ityàdinà padyasamudàyena kàla÷uddhimuktvà %<atãtaviùaye kàmye nyåne ÷ràddhe mahàlaye . etat sarvaü vicintyà÷u kuryàcchràddhamatandritaþ>% iti ka÷yapena kàlàtãtaviùayatvenàbhidhànàt .
     à÷aucamadhye kriyate cettadà bhadrà bharaõã dhaniùñhà pa¤cakàdidoùaràhityamapekùitaü, naiva bahukàlavyàpi÷ukràstàdidoùàpekùà kàryeti gargavàkye yathàsambhavapadasyàrthaþ sarvathà tvà÷au cadineùa duùñeùu doùatàratamyena mahàdoùatyàgo'lpadoùàïgãkàrã yathà lokaprasiddhriþ tàdç÷e dine ÷avapratikçtidàho vidheyaþ sarvathà doùarahite dine tåttama eva saþ . atha yadi maraõa÷ravaõànantarà÷aucadinànàü ràjikadaivikabràhmaõàdyalàbharåpaprativandhàdatikrasaõamabhåcadà÷aucamasti na veti vicàraþ ràjikadaivikasambhàvanàyàü satyàü sadya eva ÷aucaü syànnatvà÷aucaü yadàha parà÷araþ %<durmikùe ràùñrasanvàpe àpadàü ca samudbhave . upasarmamçte ceva sadyaþ ÷aucaü bidhãyate>% iti . yamavçhaspatã %<daive bhaye samutpanne pradhànàü÷e vinà÷ite . sadyaþ ÷aucaü samàkhyàtaü kàntàràpadi sampratãti>% . paiñhãnasirapi %<vivàhadurgayaj¤eùu yàtràyàü tãrthakarmaõi . na tatra såtakaü tadvat karma yaj¤àdi kàrayet>% iti . kàlàntaràlabhyàyàïgayàdiyàtràyàü tàdç÷e eva tãrthakarmaõi tãrthasnànadànàdikarmàõa tàdç÷e viùaye à÷aucagrahàbhàvàdeva ÷avapratikçtidàhàbhàvaþ yadà tu bràhmaõàdyalàbhastadà÷aucaparigrahaþ syàdeva paratvà÷aucadinànantaraü varùamadhye dina÷uddhimapekùyaiva ÷avapratikçtidàhã vidheyaþ %<à÷aucasya nivçttau cet punaþ saüskriyate mçtaþ . saü÷odhyaiva dinaü gràhyamiti>% gargeõaivakàrasahitadinapadokteþ ayamarthaþ atràpi bhadràbharaõãpa¤cakàdirdoùaþ katipayadinavyàpã tyàjya eva na tu ÷ukràstàdikabahukàlavyàpi doùapratãkùà . taduktaü jyotirnibandhe pitçkhaõóe %<÷ukrasyàstamane caiva devejyasya tathaiva ca . pretakàryaü praduùyeta prathamaü vatpraraü vineti>% . atha yadi varùamadhye ràjikadaivikàdyupadravaþ sampannastadà varùottaraü niùidgadakùiõàyana÷ukràstàdimahàdoùarahite bhadràbharaõãpa¤cakàdidoùa rahite ca kàle ÷avapratikçtidàhaþ kàyaþ ukta¤ca gàrgyeõa %<årdhvaü saüvatsaràdyadi . pretakàryàõi kurvãta÷reùñhaü tatrottaràyaõam>% ityàdãni målavàkyàni pràgabhihitàni . ataeva målapadye'pyavdàtparato yàmye'yane tathà devejya ÷ukràstake ÷avapratikçtidàho na kàrya iti vyàkhyeyam . prathame varùe tu nàyaü doùaþ sarbatràpi gayàgodàvaryostãrthayoþ pràptayoþ satãrayaü ÷ukrejyàstadakùiõàyanàdimahàdoùavicàraþ ko'pi nàsti taduktaü jyotirnibandhe pretama¤jaryàm . %<pretakàryàõi sarvàõi vratasnànajapàdikam . varjyaü ÷ukrejyayoraste gayàü godàvarãü vineti>% pãø dhàø . atra dar÷e vidhriniùedhau de÷àcàrabhedàt vyavasthàpyau parõa÷avaparõaputtalikàdayo'pyatràrthe .

#<parõabhedinã># strã parõàni bhinatti bhida--õini ïãp . 1 priyaïguvçkùe ràjaniø . 2 patrabhedakamàtre triø .

#<parõabhojana># puø strãø parõaü bhuïkte bhuja--lyu 6 ta . 1 chàgale trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 patrabhakùakamàtre liø bhàve lyuñ . 2 patrasya bhakùaõe naø .

#<parõamaõi># puø parõavarõo maõiþ ÷àø taø . harinmaõau athaø 351

#<parõamaya># triø parõasya vikàraþ %<hyaca÷candasi>% pàø vikàre mayañ . parõasya vikàre %<÷aramayaü barhiþ>% ÷rutiþ stiyàü ïãp . %<yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti>% ÷rutiþ .

#<parõamàcàla># puø parõamàcàlayati à + cala + õic--aõ bà mum . kàravellavçkùe (uccà) ÷abdamàlà .

#<parõamuc># triø parõàni mu¤catyatra muca--àdhàre--kvip 6 ta . vçkùàõàü patramocanàdhàre ÷i÷irakàle .

#<parõamçga># puø parõacaro mçgaþ pa÷uþ . pa÷ubhede %<vanaukà vçkùamàrjàro vçkùamarkañikàdayaþ . ete parõamçgàþ proktàþ su÷rutàdyairmaharùibhiþ>% . vanaukà vànaraþ vçkùamàrjàro vçkùavióàlaþ . vçkùamarkañikà (råpã) iti loke %<smçtàþ parõamçgàþ vçùyà÷cakùåùyàþ ÷oùiõe hitàþ . ÷vàsàr÷aþkàsa÷amanàþ sçùñamåtrapurãùakàþ>% bhàvapra

#<parõaruh># puø parõa rohatyatra ruha--àdhàre kvip . parõajananàdhàre vasantakàle .

#<parõala># triø parõa + astyarthe sighmàø lac . patrayukte

#<parõalatà># strã parõapradhànà latà ÷àø taø . tàmbålãlatàyàm ràjaniø .

@<[Page 4265a]>@
#<parõavalka># puø çùibhede tataþ gargàø gotràpatye ya¤ pàrõavalkya tadgotràpatye puüstrãø striyàü yalopaþ ïãù . pàrõavalkã

#<parõavallã># strã parõapradhànà vallã ÷àø taø . palà÷ãlatàyàm ràjaniø .

#<parõavã># triø parõasiva ajati--aja--kvip vãbhàvaþ . khage çø 9 . 3 . 1 bhàø .

#<parõavãñikà># strã parõasya vãñikà . (pànera vióà) stavakã kçtatàmbåle .

#<parõa÷ada># puø parõàni ÷adyante ÷ãryante ÷àtyante yatra ÷ada--saüj¤àyàü àdhàre gha . 1 patitaparõasthitide÷e 2 tadåpe rudrabhede ca yajuø 16 . 46 vedadãpaþ .

#<parõa÷ayyà># strã parõaracità ÷ayyà ÷àø taø . patraracita÷ayyàyàm .

#<parõa÷avara># puü strãø parõabhakùaõakaraþ ÷avaro yatra . de÷abhede màrkaõóapuø 58 aø .

#<parõa÷àlà># strã parõaracità ÷àlà ÷àø taø . 1 patraracita kuñãre uñaje asaraþ . parõamiva ÷àlà yatra . 2 gràmabhede %<madhyade÷e mahàn gràmo bràhmaõànàü babhåva ha . gaïgàyayunayormadhye ya manasya gireradhaþ . parõa÷àleti vikhyàto ramaõãyo naràdhipa!>% harivaüø 68 a0

#<parõa÷àlàgra># puø bhadrà÷vavarùaspe kulàcalabhede tadupakrame %<÷vetaparõa÷ca nãla÷ca ÷aivàla÷catilottamàþ . kaura¤jaþ parõa÷àlàgnaþ pa¤cete tu kulàcalàþ>% màrkaõóapuø .

#<parõa÷uù># puø parõaü ÷uùyatyatra ÷uùa--àdhàre kvip . vçkùàõàü patra÷oùàdhàre ÷ãtakàle .

#<parõasa># triø parõasyàdårade÷àdi tçõàø caturaryàü sa . patrasyàdårade÷àdau triø .

#<parõasi># puø pé--påraõe asi--nuk ca . 1 jalamadhyasthagçhe (jalañuïgo) ujjvalaø . 2 padme uõàdikoùaþ . 3 ÷àke 4 àbharaõakriyàyàm saükùiptasàraþ .

#<parõàóhaka># puø ç ùabhede tasya gotràpatyam i¤ pàrõàóhaki tadgotràpatye bahutve'striyàü tasya luk . parõàóhakàþ striyàntu pàrõàóhakya ityeva .

#<parõàda># triø parõamatti vratàrtham ada--aõ upaø saø . 1 vratàrthaü ùatrabhakùake 2 çùibhede puø bhàø saø 4 aø .

#<parõà÷ana># puø parõani a÷nàni a÷a--lyu . 1 meghe tasya patrabhakùaõakàte galallàlayàbhrasambhavaprasidbhiþ . 2 patrabhojimàtre triø .

#<parõàsa(si)># puø parõàni asyati ama--ac--in và . tulasyàm amaraþ .

#<parõin># puø parõa + astyarthe ini . 1 vçkùe naca 2 màùaparõyàü strã ïãp ÷abdamàlà . 3 apsarobhede strã harivaüø 2 26 aø . parõatulyavarõatvàttasyàstathàtvam .

#<parõila># triø parõa + astyarthe picchàø ilac ujjvalaø . parõavi÷iùñe picchàdigaõasåtre tu nàsya pàñhà dç÷yate .

#<parõoñaja># naø parõanirmitamuñajam ÷àø taø . parõa÷àlàyàm hàràø .

#<parda># apànavàyukriyàyàü bhvàø àtmaø akaø señ . pardate apardiùña paparde .

#<parda># puø pç--bàø da . 1 ke÷asamåhe uõàø . parda--bhàve gha¤ 2 apànavàyu÷abde (pràda) . lyuñ . pardana tatràrthe naø hemaca0

#<parpa># gatau svà paraø sakaø señ . parpati apapãt paparpa .

#<parpa># naø pç--pa . 1 gçhe 2 navatçõe uõàdikoùaþ 2 kha¤javàhanasàdhane pãñhàdau siø kauø . tena carati parpàø ùñhan . pàrpika parpeõa gatiyakte kha¤je . striyàü ùittvàt ïãù .

#<parpaña># puø parpa + ÷akàø añan . (kùetapàpaóà) 1 vçkùabhede %<parpaño varatiktagha smçtaþ parpañaka÷ca saþ . kathitaþ pàü÷uparyàyastathà kavacanàmakaþ . parpañã hanti pittàsrabhrama tçùõàkaphajvaràn . saügràhã ÷ãtalastikto dàhanudvàtalo lathuþ>% bhàvapraø (pàüpara) khyàte 2 piùñakabhede pu kçtànna÷abde 2182 pçø dç÷yam . medinyàü atràrthe klãvatvena pañhitaþ . 3 auùadhabhede puø mediø svarõaparpaña ityàdi svàrthe ka . piùñakabhede bhàvapra .

#<parpañadruma># parpaña iva drumaþ . kumbhãvçkùe ràjaniø .

#<parpañã># strã parpa--añan gauràø ïãù . 1 mauràùñramçttikàyàm ratnamàlà . 2 piùñakabhede (pàüpara) uõàdikoùaþ . 3 uttarade÷apasiddhasnugandhidravye bhàvapraø . %<parpañã tuvarà tiktà ÷i÷irà varõakçllaghuþ . viùavraõakaõóukaphapittàsrakuùñhanà÷inã>% bhàvapraø .

#<parparãka># puø pç--ãkan dvitvamabhyàsasya ruk ca . 1 mårye uj jvaladaø 2 vahrau trikàø . 3 jalà÷aye saükùiprasàraþ

#<parparãõa># puø pé--yaïluk vàø ãnan . 1 parõasya siràyàü 2 dyå takambale ca mediø .

#<parpàdi># tena caratãtyarthe ùñhan pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà parpa a÷va a÷vattha ratha jànyàsa vyàla (pàdaþ pacca) parpika ityàdi .

#<parpharãka># naø sphura--ãkan %<parpharãkàdaya÷ca>% uõàø niø kisalaye navapalave ujjvadaø .

#<parba># gatau bhvàø paraø sa señ . partati aparvãt paparba .

#<parya(lya)ïka># puø parigato'ïkam pràø samàø pare÷ca aïkayoþ và rasya laþ . 1 khañvàyàm (pàlaïka) amaraþ . 2 vãràsanàïke aïgasthàpitakaratale yathàha yogasàre vasiùñhaþ %<ekaü pàdamathaikasmin vinyasyorau tu saüsthitam . itarasmin tathaivordhvaü vãràsanamidaü smçtam . uttànite karatale karamuttànitaü param . àdhàyàïkagataü kçtvà dhyàyedyastasya so'ntaram>% . 3 avasikthakàyàm hemacaø . 4 yogapaññe ca .

#<paryaïkapàdikà># strã paryaïkasyeva pàdo'styasyàþ ñhan bahuø kap và kàpi ataittvam . kola÷imbyàm ràjaniø .

#<paryaïkabandha># puø paryaïkasya yogapaññasya bandhaþ bandha--gha¤ . yogapaññavastràdinà pçùñhajànujaïghàbandhane %<paryaïkabandhaü nivióaü bibhedeti>% kumàraþ . lyuñ . paryaïkabandhana atraiva naø .

#<paryagnikçta># triø agneþ paritaþ kçtaþ . samantàdagniveùñanena kçtasaüskàre %<tàn varvya gnikçtànutsçjati>% tàõóyaø bràø .

#<paryaïkya># puø a÷vamedhãye prathamayåpe bandhanãyeùu pa¤cada÷asaükhyàkeùu pa÷ubhedeùu te ca yajuø 241 mantre uktàþ . %<te vàtra te pa¤cada÷a ùaryaïkyàþ pa÷avo bhavanti>% ÷ataø bràø 13221 . %<paryaïkyàna÷ve>% kàtyàø ÷rau 20 . 5 . 4 . %<kçùõagrãvàdayaþ vàmanànàtàþ pa¤cada÷a paryaïkyasaüj¤à ityarthaþ>% karkaþ .

#<paryañana># naø parito'ñanam . punaþpunarbhramaõe hemacaø .

#<paryanuyoga># puø parito'nuyogaþ pra÷naþ . dåùaõàrthaü jij¤àsàyàm halàyuø %<etenàsyàpi paryanuyogasyànavakà÷aþ>% iti dàyabhàgaþ .

#<paryanuyojya># triø pari + anu--yuja--karmaõi õyat . nigra hopapattyà codanãye (nigrahasthànaü pràpto'si) ivyevamanuyojye nyàyabhàùyam .

#<paryanuyojyopekùaõa># naø gautamokte nigrahasthànabhede nigrahasthànaprapptasyopekùaõe . %<anigrahaþ paryanuyojyopekùaõam>% gauø såø . paryanuyojyopekùaõaü lakùayati . nigrahasthànaü pràptavato'nigrahaþ nigrahasthànànudbhàvanamityarthaþ yatra tvanekanigrahasthànapàte ekatarodbhàvanaü tatra na paryanuyojyopekùaõam avamare nigrahasthànodbhàvanatvàvacchinnàbhàvasyeva tattvàt nanu vàdinà kathamidamudbhàvyaü svakaulãnavivaraõasyàyuktatvàditi cet satyaü madhyasthenaivasadbhàvyaü vàde ca svayamudbhàvane'pyadoùaþ vçttiþ .

#<paryanta># puø parigato'ntam pràø saø . ÷eùasãmàpràpte .

#<paryantabhå># strã paryantasya ÷eùasãmàyà bhaþ . gràmàdeþ ÷eùasomàsthàne parisare amaraþ .

@<[Page 4266b]>@
#<paryantikà># strã parito'ntikà . guõanà÷e hàràø .

#<paryanya># puø parjanyaþ + pçùoø . parjanya÷abdàrthe uõàø .

#<paryaya># puø parityajya ÷àstralaukikamaryàdàm ayaþ iõa--bhàve ac . ÷àstralokavyavahàràtikrànte àcàre amaraþ .

#<paryavasàna># naø pari + ava + so--bhàve lyuñ . 1 tattadarthàvadhàraõe 2 ÷eùàvathau ca .

#<paryavasita># triø pari + ava + so--karmaõi kta . 1 pårvàparàlocanena avadhàrite'rthe 2 niùkçùñàrthe ca .

#<paryavasthà># strã pari + ava + sthà--aï . 1 virodhe 2 pratipakùavàde ca . lyuñ . paryavasthàna tatraiva naø . tçc paryavasthàtç tatkartari triø . paritaþ vi÷vaü vyàpya sthitaþ . ùaryavasthita viùõau puø %<jãvanaþ paryavasthitaþ>% viùõusaø .

#<paryasana># naø pari + asa--kùepe--bhàve lyuñ . 1 apasàraõe 2 dårãkaraõe paritaþ 3 kùepaõe ca .

#<paryasta># triø pari + as--kùepe karmaõi kta . 1 paritaþ kùipte 2 patite ca mediø .

#<paryasti># strã paryasyate ÷arãraü yatra pari + asa--kùepe àdhàre bhàve và ktin . 1 palyaïke (pàlaïga) trikàø tatràrthe 2 dårãkaraõe ca svàrthe ka . paryastikà hemacaø .

#<paryàcànta># naø parita àcàntam . ekapaïktisthàn bhu¤jànànanyànavamatya yatrànyenànne bhujyamàne anyenàcamanaü kçtaü tàdç÷e anne taccànnamabhakùyam %<ugrànnaü såtikànna¤ca paryàcàntamanirda÷am>% manuvyàkhyàyàü kullåkabhaññaþ . %<udakyàspçùñasaüghuùñaü paryàcànta¤ca varjayet>% yàj¤aø . mudritapustake paryàyànnamiti pàñhaþ pràmàdikaþ manunaikavàkyatvàt tathà pàñhasya yuktatvàt .

#<paryàcita># triø pari + à + ci--kta . àcite àcitàø nàsyàntodàttatà .

#<paryàõa># naø pari + yà--lyuñ pçùoø . 1 a÷vasajjàyàü 2 palyayane (jin) iõa--lyuñ . paryàyaõamapyatra .

#<paryàõahana># naø somo'nasi sthitaþ samantàdànahyate'nega pari + à + naha--karaõe lyuñ . soma÷akañoparigata pañakuñãråpe tadbandhanopàye padàrthe kàtyàø ÷rauø 7 . 7 . 130

#<paryàpta># naø pari + àpa--bhàve--kta . 1 yatheùñe 2 tçptau 3 sàmathye 4 nivàraõe 5 yogyatve ca . kartari kta . 6 samarthe 7 pràpte ca triø mediø . 8 ùaryàptimambandhayukte triø .

#<paryàpti># strã pari + àpa--bhàve ktin . 1 samyak pràptau nyàyamatasiddhe 2 svaråpasamvandhabhede tathàhi dvitvàdikaü paryàptisambandhena ditràdiùveva vartate na pratyekama . samavàyena tu pratyekavçtti . pratyekàvçtteþ samudàyàvçttitvaniyamamastu samavàyàdinaiva na paryàptisambandheneti bhedaþ . sa ca saveùàmeva padàrthànà vi÷iùñabuddhiniyàmakaþ . padàrthabhedena nànà yathà %<paryàpti÷càyameko ghaña imau dvau ityàdi pratãtisàkùikaþ svaråpasambandhavi÷eùaþ>% iti dãghitiþ . samavàyena guõe guõasyàsattve'pi catvàro guõà ityàdipratãtyà guõàdiùu saükhyàdisattvaniyàmako'pi tàdç÷aþ sambandhaþ iti sàmànyabhàve jagadã÷aþ dvitãyavutpativàde gadàdharabhaññàcàrya÷ca . paryàptirdvividhà ardhaparyàptiþ pårõaparyàpti÷ca . tatra prathamà yatràdhikasya niràsàrthà yà paryàptirnive÷yate sàrdhaparyàpniþ yathà parvato vahnimàn dhåmàdityàdau sàdhyatàvacchedakakahnitvaniùñà paryàptiþ . dvitãyà . yatra nyånavàraõàya yà paryàptirnive÷yate sà pårõaparyàptiþ . yathà parvato na mahànasãyavahnimànityàdau sàdhyatàvacchedakãbhåtamahànasãvatvavi÷iùñavahnitvaniùñhà paryàptiþ .

#<paryàplàva># puø pari + à--plu tha¤ . 1 abhiplava÷abda rthe taittiø sraø 7 5 7 2 . 2 parita àplàva (chayalàpi) .

#<paryàya># puø pari + iõa--gha¤ . 1 anukrame 2 prakàre 3 avasare mediniþ 4 nirmàõe 5 dravyadharmabhede 6 samànàrthabodhake ÷abde ca hemacaø .

#<paryàya÷ayana># naø paryàyeõa krameõa ÷ayanam . yàmikabhañànàü krameõa ÷ayane amaraþ .

#<paryàyokta># naø arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde dç÷yasa .

#<paryàriõã># strã pari + ç--õini ïãp . 1 parita àrtimatyàü vyàdhigrastàyàü gavi %<tasya dakùiõõà kçùõà gauþ parimarõã paryàriõo>% ÷ataø bràø 5 . 3 . 1 . 13 . 2 parita àrtiyukte triø .

#<paryàlã># avyaø pari + à--ala ã åryàdiø . hiüsàyàm gaõaratnañãø paryàlãkçtya hiüsitvetyarthaþ .

#<paryàlocana># naø pari + à + loca--bhàve lyuñ . samyagvivecane

#<paryàvartana># naø pari + à--vçta--lyuñ . såryasya pa÷cimavartinyàþ chàyàyàþ pårvadigbartitvena parivçttau %<sandhi÷cet saïkavàdårdhaü pràk paryàvartanàdraveþ>% karmapradãpaþ .

#<paryàsa># puø pari + asa--kùepa gha¤ . 1 parivarte %<paryàsaü ca parimàõa¤ca gatiü candàrkayorapi>% màrkaõóapuø . 2 patane 3 hanane ca . vahiùpavamànagatànàü trayàõàü tçcànàü madhye 4 antime tçce . %<stotrãyànuråpau tçcau bhavato ghçùaõvantastçnnà mavanti uttamaþ paryàsaþ>% sàø saüø bhàø dhratà ÷rutiþ .

#<paryukùaõa># naø parita ukùaõam . jalàdeþ mantravarjaü tuùõãü jalàdeþ paritaþ secane . %<udaksaüsthantåùõãü paryukùaõam>% à÷vaø gçø 1 . 3 . 1 %<tuùõãü grahaõaü mantravarjamanye dharmà agnihotradçùñà bhavantãtyevamartham . tristrirekaikaü punaþpunarudakamàdàyàdàyànte ca karmaõàü paryukùaõam>% nàràø etacca çgvediviùayam sàmagànàü tu tatra gãbhilenamantrabhedà uktà yathà agnimupasamàdhàya pasisamuhya dakùiõa jànvakto dakùiõenàgnim %<adite'numanyasveti>% pa÷càt %<svarasvatyanumandhasveti>% uttarataþ, %<devasavitaþ pramubeti>% pradakùiõamagniü paryukùet sakçttirvà .

#<paryuda¤cana># naø paryuda¤cyate udayate pari + ud--anca karmaõi lyuñ . 1çõe amaraþ bhàve lyuñ . 2 uïgare ca .

#<paryudaya># avyaø udayasya sàmãpyam sàmãpye avyayãø . udayasàmãpye såryodayasamãpe kàtyàø ÷rauø . 4 . 7 . 25

#<paryudasta># triø pari + ud + asa--kta . 1 nivàrite 2 phalapratyavàya÷ånyatayà korvite na¤à bhedapratiyogini %<yathà ràtrau ÷ràógaü na kurvãta>% iti atra hi ràtrau ÷ràddhe na phalaü na và pratyavàyaþ iti ràtriþ paryudastà tadbhinnàmàvasyà na¤à bodhyate . 3 parita utkùipte ca .

#<paryudàsa># puø pari + ud + asa--gha¤ . 1 nivàraõe phalapratyavàya÷ånyatayà %<pràdhànyaü hi vidheryatra pratiùedhe'pradhà natà . caryudàsaþ sa vi÷eyo yatrãttarapadena na¤>% ityuktalakùaõe bhedaråpe na¤arthe . na¤÷abde matabhedena vistaro dç÷yaþ .

#<paryupave÷ana># naø parityajya karmàntaramupave÷anam . somàbhiùavàdikarmaparihàreõa upaveõanamàtre kyatyàø ÷rauø 9 . 4 . 1 vyàkhyàyàü dç÷yam .

#<paryupti># strã pari + vapa--bhàve ktin . parito vapane medi0

#<paryuùita># triø parihçsa svakàlamatikramya uùitam vama--kta . (vàsi) kàlàtikrànte gataràtikàlake dravye . devebhyaþ paryuùitapuùpadànaü niùinnaü yathà nàrasiühe %<aparyuùitani÷chidreþ prokùitairjantuvarjitaiþ . strãyàràmodbhavairvàpi puùyaiþ saüpåjayellarim>% yoginãtantre tatprasavaþ %<vilvapatra¤ca màdhya¤ca tamàlàmalakãdalam . kahõàratulasã caiva ùadma¤ca munipuùpakam . etat paryuùitaü na syàt yaccànyat kalikàtmakam>% . paryuùitànnàdibhakùaõaniùedho yathà %<÷uktaü paryuùitocchiùñaü ÷vaspçùñaü patitekùitam . udakyàspçùñasaüthuùñaü paryàcànta¤ca varjayet>% garuóapuø %<yàtayàmaü gatarasaü påti paryuùita¤ca yat . ucchiùñamapi càmedhyaü bhojanaü tàmasapriyam>% gãtà . %<÷uktaü paryuùita¤caiva ÷ådrocchiùñantathaiva ca>% manuþ . atra pratiprasavaþ paryuùitaü ràtryàntaritaü tattu snehàktaü bhakùyamàha sanuþ %<yatki¤cit snehasaüyuktaü bhakùyabhojyamagarhitam . tat paryuùitamapyàdyaü haviþ÷eùa¤ca yadbhavet>% vi÷eùamàha saeva %<cirasaüsthitamapyàdyaü susnehàktamapi dvijaiþ>% ÷ràddhataø %<mantràbhimantritaü ÷astaü na ca paryuùitaü nçpa! . anyatra phala÷àkebhyaþ ÷uùka÷àkàlikàttataþ . tadvadvadarikàbhyasa guóapakvebhya eva>% àhnitaø %<grahe paryuùita¤ca yat>% smçtyuktaniùedhaviùaye pratipra savaþ uparàga÷abde dç÷yaþ .

#<paryåhaõa># naø pari + åha--bhàùe lmuña . parisamåhane agneþ samantànmàrjane kàtyàø ÷rauø 8 . 5 35

#<paryeùaõà># svã paritastarkàdinà eùaõà parãkùà . 1 tarkàdinà ùadàrthaparãkùàyàm 2 anveùaõàyà¤ca amaraþ . pari + eùi--bhàve lyuñ . paryeùaõanaø tatràthe . ktin . paryeùñi strã tatràrthe .

#<paryehi># triø pari + à + ãha--in . samantàcceùñàkàrake striyàü ÷àïgaravàø ïãn . kçdikàràntatvena ïãpaþ pràptàvapi nitsvaràrthaü ïãnovidhànam .

#<parva># pårtau bhvàø paraø sakaø señ . parvati aparvãt . paparva .

#<parvaka># naø parvaõà kàyati kai--ka . årusandhau (àüñu) ÷abdaca0

#<parvakà(ra)rin># triø aparva parva tattulyakriyaü karoti kç--aõ õini và . dhanalobhàdinà aparvadine parvoktakarmakàriõi

#<parvagàmin># puø parvasu gacchati striyaü gama + õini . parvakàle strãgamanakàriõi parva÷abde tatra strãgamananiùedho dç÷yaþ

#<parvaõa># puø 1 ràkùasabhede bhàø vaø 2 3 4 aø . parva påttau karaõe lyuñ . 2 pårtikaraõe striyàü ïãp sà ca 3 paurõamàsyàm . %<candrasyevodaye pràpte parvaõyàü saritàü patiþ>% haribaø 15 3 aø . parvaõi sandhau jàtà aõ saüj¤àpårvakatvàt na vçddhiþ ïãp . su÷rutokte 4 sandhigatarogabhede strã %<tàmrà tanvã dàha÷ålopapannà raktàjj¤eyà parvaõã vçtta÷ophà>% .

#<parva(õã)õikà># strã parvaõã + svàrthe ka . parvagatarogabhede su÷rutaþ .

#<parvata># puø parva--atac parvàõi màgàþ suntyaspa ta và . 1 girau amaraþ dànàrthaü kalpite parvatàkàre 2 dhànyàdir÷alada÷ake 3 munibhede ka÷yapàt nàrada÷caiva parvato'rundhatã tathà tasya nàradasodaratvamuktam . màø ÷àø 30 aø tu tasya nàradabhàgineyatvamuktam tacca kapivaktra÷abde 1 6 7 6 pçø dar÷itam . kçlpabhedàdavirodhaþ . 4 matsyabhede (pàvadà) 5 vçkùe 6 ÷àkabhede ca mediniþ . 7 gandharvabhede bhàø àø 187 aø . dharmasya putraü sàdhyàyàü jàte 8 devabhede matsyapuø 20 4 aø .
     sumeroþ pårve parvatà yathà ÷ãtàkta÷cakramu¤ja÷ca kulãro'÷va÷ca kaïgavàn . maõi÷ailo'tha vçùavàn mahànãlo bhavàcalaþ . suvinduþ mandasye veõuþ sumeùo nimipastathà . deva÷ailasya pårveõa mandara÷ca mahàvalàþ sumeroþ dakùiõe parvatà yathà %<trikåñaþ ÷ikharàdri÷ca kaliïgo'tha satarkukaþ . rucakaþ sànumàü÷caiva tàmrako'tha vi÷àkhavàn . ÷vetodaraþ samalayo basadhàra÷ca ratravàn . eka÷çïgo mahà÷ailo gaja÷ailaþ pi÷àcakaþ . pa¤ca÷ailo'tha kalàso himavàü÷cànnalottamaþ . ityete dakùiõe pàr÷ve meroþ proktà mahànalàþ>% . sumeroþ pa÷cime parvatà yathà %<mucakùuþ ÷i÷ira÷caiva vaidåryaþ piïgalastathà . pi¤jaro'tha tathà bhadraþ surasaþ kapilo madhuþ . a¤janaþ kukkuñaþ kçùõaþ pàõóura÷càcalottamaþ . mahasra÷isvara÷càdriþ pàripàtraþ sa÷çïgavàn . pa÷cimena tathà merorviùkambhàt pa÷cimàdvahiþ . ete'calàþ samàkhyàtàþ ÷çõuùvàtastathottaràn>% . sumeroruttare parvatà yathà %<÷aïkakåño'tha çùabho haüsanàbhau tathàcalau . kapilendrastathà ÷ailaþ sànumànnãla eva ca . ÷ata÷çïgaþ svarõa÷çïgaþ punnàko meghaparvataþ . viràjàkhyo varàhàdrirmayårã rucirastathà . ityete kathità brahmanmeroruttarato nagàþ>% màrkaõóeya puø .
     ÷reùñhaparvatà viü÷atiryathà %<himavàm hemakåña÷ca niùadho nãlaparvataþ . ÷veta÷ca ÷çïgabàn merårmàlyavàn ganghamàdanaþ . mahendro malayaþ sahyaþ ÷uktimànçkùamànapi . bindhya÷ca pàripàtra÷ca kailàso mandarastathà . lokàloko mahàüsteùu tathaivottaramànasaþ . ete viü÷atirvikhyàtàþ parvatàstasthaùàüvaràþ>% . girãõàü sapakùatva tacchedanakathà yathà %<tato'drayo jàtapakùà viùõo÷caiva tu màyayà . prasthità medinãü tyaktvà yathàpårva>% niyethitàþ . tatsthànamamuràùõàntu dhàtràdiùña jalàrõave . pratãcyàü parvatàþ saùe nimamajjuryathà gajàþ .
     tatràmurebhyaþ ÷aüsuste àdhipatya surà÷rayam . tacchrucaiva suràþ sarve cakrurudyogamuttamam ityupakrame teùàü yudgamuktvà yudgajayànantaraü teùàü pakùacche dauktã yathà
     %<dharaõyàntu girãn sthàpya sveùu sthàneùu gopatiþ . griccheda pavinà grakùàn sarveùàü bhuvicàriõàm . ekaþ papakùo mainàkaþ suraistatsamaye kçtaþ>% agnipuø . parvatànàü sthàvarajaïgamaråpe dve råùe yathà %<nadya÷ca parvatàþ sarve dviråpà÷ca svabhàvataþ . toyaü nadãnàü råpantu ÷arãramaparantathà . sthàvaraü parvatànàntu råpaü kàyastathà'paraþ . ÷uktãnàmatha kamyånà tathaivàntargatà tanuþ . bahirasthisnaråpantu sarvadaiva pravartate . evaü jalaü sthàbara÷ca nadãparbatayoryathà . antarvasati kàyastu satataünopalabhyate . àpyàyyate sthàvareõa ÷arãraü parvatasya tu . tathà nadãnàü kàyastu toyenàpyàyyate sadà . nadãnàü kàmaråpitvaü parvatànàü tathaiva ca . jagatsthityai purà viùõuþ katpayàmàsa yatnataþ . toyahànau nadãduþsvaü jàyate satataü dvijàþ 1 . vi÷ãr÷o sthàvare duþkhaü jàyate girikàyagam>% kàlikàpuø 2 2 puø .

#<parvatakàka># puüstrãø parvate bhavaþ kàkaþ . droõakàke hemayaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<parvataja># triø parvatàjjàyate jana--óa 5 taø . 1 girijàtamàtre 2nadyàü svã hemacaø .

#<parvatatçõa># naø parvatabhavaü tçõaü ÷àø taø . (saõóa) giri tçõabhede ràjaniø .

#<parvatapati># puø 6 taø . himàlaye parvatanàthàdayo'pyatra .

#<parvatamocà># strã parvatoógavà mocà ÷àø taø . girikadalyàü ràjaniø .

#<parvataràj># puø parvateùu ràjate ràja--kvip . himàlaye

#<parvataràja># puø 6 taø ñacsamàø . himàlaye %<àrabhya tasyàü da÷amã¤ca yàt prapåjayet parvataràjaputrãm>% tiø taø .

#<parvatavàsina># triø parvate vasati vasa--õini 7 taø . 1 girivàsini striyàü ïãp . sà ca 2 àkà÷amàüàüsyàü ràjani0

#<parvatàtmajà># strã 6 taø . haimavatyàü durgàyà harivaüø 176 aø 2 manàke puø parvatasutàdayo'pyatra .

#<parvatàdhàrà># strã parvata àdhàro yasyàþ . pçthivyàü nagànàü bhådharatvena tasyàstathàtvam

#<parvatàri># puø 6 taø . indre ÷abdaratnàø . tasya tatpakùacchettçtvàt tathàtvam parvata÷abda dç÷yam .

#<parvatà÷aya># puø parvate à÷ete à + ÷au--ac . meghe ÷abdacaø .

@<[Page 4269b]>@
#<parvatà÷raya># triø parvata à÷rayo yasya . 1 parvatavàsini 2 ÷arabhe puüstrãø ràjaniø striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp .

#<parvatàsana># naø rudrayàmalokte àsanamede yathà %<atha vakùye mahàdeva! parvatàsanamaïgalam . yat kçtvà sthiraråpiõyàþ ùañdyakràdiviloóanam . yonyàsanaü parvatena yogaü yogabalàbalam . tatkàlaü ca phalaü tàvat svecaro yàvadeva hi . pàdageùõena càkramya liïgàgraü yo niyojayet . anyat padamårau dattvà tatra yonyàsanaü bhuvi . etanmadhye mahe÷àna! parvatàsanamucyate>% .

#<parvatãya># puø parvate bhavaþ cha . (pàhàóãyà) jàtibhede

#<parvateùñhà># triø parvate sthà--kvip atvam aluksamàø . 1 parvatasthàyini çø 6 22 . 2 loke tu na ùatvam .

#<parvadhi># puø parvaõi dadhàti kiraõavçddhiü dhà--ki . candre trikà0

#<parvan># naø pé--vanip . 1 utsave 2 granthau (gàüña) 3 lakùaõabhede 4 prastàve 5 granthavicchedasthàge medi . %<caturda÷yaùñamã caiva amàvasyà ca pårõimà . parvàõyetàni ràjendra! ravisaükràntireva ca>% iti smçtyukteùu pa¤casu 6 kàlabhedeùu ca %<strãtailamàüsasaümogã parvasveteùu vai pumàn . viõmåtrabhojanaü nàma prayàti narakaü mçtaþ>% viùõupuø . tatra kartavyamàha %<nityaü dvayorayanayornityaü viùuvatordvayoþ candràrkayorgrasuõayorvyatipàteùu parvasu . ahoràtroùitaþ svànaü ÷ràdgaü dànaü tathà japam . yaþ karoti pavitràtmà tasya syàdakùayaü phalam>% brahmapuø %<anadhyàyastu nàïgeùu netihàsapuràõayoþ . na marma÷àstreùvanyeùu parvaõyetàni varjayet>% kårmapu . 7 dar÷àntapårõimàntaråpakàle %<gataiùya parvanàóãnàm>% såø siø %<parvanàóyaþ dar÷àntapårõimànta nàóyastàsàm>% raïga . 9 aü÷e bhàge %<vi÷eùàvi÷eùaliïgamàtràliïgàni guõaparvàõi>% pàtaø såø %<avidyà pa¤caparvaiùà pràdurbhåtà mahàtmanaþ>% viùõupuø %<triü÷akadvàda÷àü÷asya caturviü÷atiparvaõaþ>% bhàø vaø 133 aø . rà÷icakre svasva gatyà gacchatoþ såryacandrayoryadàtyantaü viprakarùastadà paurõamàsã yadà'tyantaü sannikarùastadà dar÷aþ te dve parvaõã evaü caturbiü÷atyà parvabhi÷catuùpa¤càdadhikena ÷atatrayeõa càndro varùaþ nãlaø . %<parvaõo'ü÷e caturthe ca kartavyeùñirdvijottamaiþ>% kàlamàdhavadhçtasmçtiþ . rà÷icakre ayanasaükrànterbiùuvadvayasya a sandhituùyatvàt parvatvamunneyam . càturmàsyayàge ve÷vadevavaruõapraghàsa÷àkamedhasunàsãrãyàkhyeùu 10 caturùu yàgeùu teùà¤cotasabaråpatvàttathàtvamitthanye kàtyàø ÷rauø 5 . 1 . 1 såtratthàkhyàne dç÷yam . %<dvayoþ praõãyantãtyadhikaraõe parvacatuùñayavihitàyà uttaravederga parvadvaye pratiùedha upapadyate tatra parvadvaye vikalpasàpekùaü bidhànaü parvadvaye ca nirapekùamiti>% dàyabhàø parvacatuùñayeti càturmàsyayàgapasaïge vai÷vadevavaruõapraghàsa÷àkamedhasunàsãrãyàkhyà÷catvàro yàgàþ càturmàsasàdhyà uktàþ tatra ca %<upàtra vapanti na vai÷vadeve na sunàsãrãye urå và etau yaj¤asya yadvaruõapraghàsaþ ÷àkamedha÷ceti dvayoþ praõayantãti>% ÷rutirasti . asyàrthaþ atra parvasaüj¤ake yàgacatuùke uttaravedim upavapanti nirùapanti sampàdayantãtyarthaþ iti uttaravediþ agnipraõayanapàtram ÷rãkçùõaþ . etacca ÷rautakarmànabhij¤ànàduktam %<uttaravediü nivapatyuttarasyàm>% kàtyàø ÷rau 3 . 3 . 19 såtràdau sthaõóilabhedasyaiva uttaravedinàmatà uktà yathà %<vakùyamàõena prakàreõa uttarasyàü vedau uttaravediü nirvapati uttaravediriti vakùyamàõasaüskàrasaüsvçtasya càtvàsamçdà kçtasya sthaõóilasya nàmadheyam>% karkaþ . taduttaratra såtreùu tannirmàõaprakàra uktaþ càtvàla÷abde ca ÷ataø bràø bhàùyavàkyaü dç÷yam . 11 candrasåryayoruparàge ca parve÷a÷abde dç÷yam . 12 pratipatpa¤cada÷yorantaràle kàle parvasandhi÷abde dç÷yam . parvaõi vihitaþ tatra bhavo và aõ . pàrvaõa amàvàsyàdivihite ÷ràddhe parvabhave tri0

#<parvamålà># strã parvaõi parvaõi målaü yasyàþ målàntatvàt jàtitve'pi ñàp . ÷vetadårvàyàü ràjaniø .

#<parvayoni># puø parva granthiryonirutpattisàdhanamasya . ikùvàdau hemacaø . tasya granthitaevotpattestathàtvam .

#<parvarãõa># puø parparãõa + pçùoø . 1 patravçntarase 2 garve 3 màrute 4 parõasiràyàü 5 mçtake 6 dyåtakambale 7 patracårõarase ca 8 parvaõi naø ÷abdaratnàø .

#<parvaruh># puø parvaõi rohati ruha--kvip . dàóime trikà0

#<parvavallã># strã parva pradhànà granthi÷reùñhà vallã . màlàdårvàyàm (gàñadårvà) ràjaniø .

#<parvasandhi># puø parvaõoþ sandhiþ . parvaõoþ pa¤cada÷ãpratipadorantàdidaõóacatuùñayàtmakàle amaraþ %<saiühiyo yadà ràhurgrasate parvasandhiùu>% yamaþ . daõóacatuùñayoktiþ pràyikã såø siø grahaõeùñakàlasya anyathà dar÷itatvàt . tacca uùaràga÷abde dç÷yam .

#<parvàvadhi># puø 6 taø . paragranthà hàràø .

@<[Page 4270b]>@
#<parvàsphoña># puø 6 taø . aïguliparvaõa àsphoñane kàmandakã

#<parvita># puø strãø parva--kta . (pàvadà) parvatamatsye ÷abdacaø .

#<parve÷a># puø 6 taø . grahaõakàlabhedànàmadhipabhede sa ca vçø saüø 5 aø ukto yathà %<ùaõmàsottaravçddhyà parve÷àþ sapta devatàþ krama÷aþ . vrahma÷a÷ãndrakuverà varuõàgniyamà÷ca vij¤eyàþ . 1 bràhme dvija pa÷uvçddhikùemàrogyàõi ÷asyasampacca . tadvat 2 saumye pãóà viduùàmavçùñi÷ca . 3 aindre bhåpavirodhaþ ÷àradasasyakùayo na ca kùemam . 4 kauvere'rthapatãnàmarthavinà÷aþ subhikùaü ca . 5 vàruõamavanã÷à÷ubhamanyeùàü kùemasasyavçddhikaram . 6 àgneyaü mitràkhyaü sasyàrogyàbhayàmbukaram . 7 yàmyaü karotyavçùñiü durbhikùaü saïkùayaü ca sasyànàm . yadataþparaü tada÷umaü kùunmàràvçùñidaü parva>% .

#<par÷àna># naø pàr÷vasthànam pçùoø . 1 pàr÷vasthàne ç 7 . 4 . 5 bhàø 2 pãóyamàne triø çø 8 34 bhàø 3 vimarùayogye çø 8 45 41 4 meghe puø nighaõñuþ pàñhàntaram .

#<par÷u># puø %<spç÷eþ ÷vaõ÷unau pç ca>% uõàø spç÷a--÷un dhàtoþ puø àde÷aþ . 1 àyudhe 2 para÷vadhe hemacaø . 3 àyudhajãvisaüghabhede tataþ par÷vàø svàrthe aõ . pàr÷va tatràrthe .

#<par÷ukà># strã par÷uriva kàyati kai--ka . pàr÷càsthi amaraþ .

#<par÷upàõi># puø par÷uþ pàõàvasya . 1 gaõe÷e hemacaø 2 para÷uràme ca .

#<par÷uràma># puø par÷usahito jàto ràmaþ ÷àø taø . jàmadagne ÷abdacaø . para÷uràma÷abde dç÷yam .

#<par÷ula># triø par÷uþ tadàkàramasthi tataþ sidhmàø lac . asthiyukte

#<par÷vadha># puø para÷vadha + pçùoø . para÷vadhe kuñhàre jañàdha0

#<par÷vàdi># puø %<par÷vàdiyaudheyàdibhyo'õa¤au>% pàø svàrthe aõ pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<par÷u asura rakùas bàhlãka vayas vasu marut sattvat da÷àrha pi÷àca a÷ani kàrùàpaõa>%

#<parùa># snehe bhvàø àtmaø sakaø señ . parùate aparùiùñha papa

#<parùad># strã pçùa--adi . 1 sabhàyàm 2 dharmopade÷akapiõóatasamàje ca . tataþ astyarthe valac . parùadvala sabhàsade tri hemacaø .

#<parùika># triø parùaþ påraõam astyarthe ñhan . pårayitavyayukte purohitàø bhàvàdau yak . pàrùikya tadbhàve na0

#<parùvan># triø pçùa--vaniù . pårayitavye çø 10 . 126 . 30

#<pala># gatau bhvàø para sakaø señ . palati apàlãt papàla pelatuþ . jit jvalàø palaþ pàla .

@<[Page 4271a]>@
#<pala># rakùaõe curàø ubhaø sakaø señ . pàlayati te apãpalat-

#<pala># naø pala--ac . 1 màüse naø amaraþ %<da÷agurvakùaroccàrakàlaþ pràõaþ ùaóàtmakaiþ . taiþ palaü syàttu tatùaùñyà daõóa ityabhidhãyate>% jyotiø ukte 2 kàlabhede %<palaü tu laukikairmànaiþ sàùñarattidvimàùakam . tolakàtratayaü j¤eyaü jyàtirj¤aiþ smçtisammatam>% tiø taø ukte 3 mànabhede %<palaü karùacatuùñayam>% ukte 4 karùacatuùñaye 5 palàla tucchadhàne puø hemaø %<khàrdhàdraveyà viùuvaddinàrdhe natiþ palo'kùa÷ca sa eva tajj¤aiþ>% siø ÷iø uktàyàü viùuvaddinàrdhe akùanatau puø .

#<palakyà># strã pala + + khàrthe ka palakaü màüsaü tatpuùñaye hitam bàø yat . pàlaïkya÷àke ràjaniø .

#<palakùa># puø balakùa + pçùoø . 1 ÷vetavarõe 2 ÷vetavarõayukte triø yajuø 2 4 . 4 vedadãø .

#<palakùàra># puø balasya màüsasya kùàra iva utpàdakatvàt . ÷oõite trikàø tatpàkena màüsotpattestasya tathàtvam .

#<palagaõóa># puø palaü màüsumiva mçdàdinà bhittiü gaõóati vadanaikade÷amiva karoti gaói--vadanaikade÷e aõ . lepake (ràja) amaraþ .

#<palaïkaña># triø palam kañati àviraõoti bhotyà kaña--àvaraõe bàø khac mum . bhãrau trikàø bhotyà màüsasyàvaraõasyeva karaõàttasya tathàtvam .

#<palaïkara># puø pala karoti kç--bàø khac mum . pittàkhye dhàtau trikàø .

#<palaïkaùa># puüstrãø pala kaùati kaùa + vàø khac mum . 1 ràkùase mediø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 kaõaguggulau puø ràjaniø 3 làkùàyàm 4 ràsnàyàü 5 muõóãryàü 6 kiü÷uke 7 guglumàtre 8 gokùurake ca puø mediø . 9 kùudragokùurake 10 mahà÷ràvaõyàü 11 makùikàyà¤ca strã ràjaniø .

#<palada># triø palaü màüsaü dadàti sevanena dà--ka . 1 sevanena màüsakàrake dravyabhede 2 de÷abhede 3 nagarãbhede strã . %<kanthà paladanagaragràmahradottarapadàt>% pàø (kanthàdipa¤cakottarapadàdde÷avàcino vçddhàcchaþ) bhavàrthe cha . dakùiõapaladãya dakùiõapaladamave triø . paladyàü bhavaþ paladyàø aõ . pàlada tatra bhave triø striyàü ïãp .

#<paladyàdi># puø %<prasthottarapadapaladyàdikopavàdaõ>% pàø aõpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ ùàø gaø ukto yathà %<paladã pariùad romaka vàhãka kalakãña bahukãña jàlakãña kamalakãña kamalakokara kamalabhidà goùñhã naikatã pàraõà ÷årasena gomatã pañaccara udapàna yakçllona>% .

@<[Page 4271b]>@
#<palapriya># puüstrãø palaü priyamasya . 1 kàke ràjaniø striyàü ñàp . palalapriyàdayo'pyatra 2 màüsapriyamàtre triø .

#<palabhà># strã palasya akùasya bhà . viùuvaddinàrdhajàyàü ÷aïkucchàyàyàm . %<meùàdige sàyanasåryabhàge dinàrdharjà bhà palabhà bhavet sà>% grahalàghayam . akùabhàviùuvadbhàdayo'pyatra %<bhujo'kùabhà koñirinàïkulo nà>% siø ÷iø %<akùabhà nàma palamà>% pramitàø %<rekhà pràcyaparà sàdhyà viùuvadbhà grahastayà>% såø siø raïganàthavyàkhyàyàü vistaro dç÷yaþ .

#<palala># naø pala--kalac . 1 màüse 2 païke 3 tilacrõe ca %<palalaü tilakalkaþ syàt tilacårõa¤ca piùñakam>% ràjaniø . palaü làti là--ka . 4 ràkùase puø strã mediø striyàü jàtitvàt ïãù . %<palala madhuraü rucyaü pittàsravalapuùñidam>% palalantu samàkhyàtaü saikùavaü tilapiùñakam vaidyakokte (tilakuñà) 5 piùñakabhede %<palalaü malakçd vçvyaü vàtaghnaü kaphapittakçt . vçühaõaü guru vçùya¤ca snigdhaü måtranivartakam>% tatra tadguõà uktàþ .

#<palalajvara># puø palalaü jvarayati jvara--õic ac . hrasvaþ . pitte dhàtau halàø .

#<palalà÷aya># puø palale à÷ete à + ÷ã--ac . gaõóarome bdacaø .

#<palava># puø pala + vàø bhàve ac palato gatitã vàti rakùati và--ka . jãvatàü dhçtamatsyànàü gatirodhake (polo) matsyadhàraõasàdhane yantrabhede trikàø .

#<palasti># triø pala--bàø asti . 1 palite 2 dãrdhàyuùi çø 3 . 5 3 16 bhàø .

#<palàgni># puø palasya màüsasya pàcako'gniriva . pitte dhàtau hàràø .

#<palàgra># naø palasyàgraü sàràü÷aþ . màüsasàràü÷e harivaüø 8 46 3 ÷loø .

#<palàïga># puü strãø palapradhànamaïgaü yasya . ÷i÷umàre hàrà0

#<palàõóu># puø palasya màüsasyàõóamivàcarati aõóa + àcàre kvip nyaïkvàø ku . målakabhede (peyàja) %<palàõóuryavaneùña÷ca durgandho mukhadåùakaþ . palàõóulu guõairj¤eyo rasonasadç÷airguõaiþ . svàdupàkaraso'nuùõaþ kaphakçnnàtipittalaþ . harate kevalaü vàtaü balavãryakaro guruþ>% bhàvapraø . tadbhakùaõe doùaþ %<palàõóuü vióavaràha¤ca chatràkaü gràmakukkuñam . la÷unaü gç¤jana¤caiva jagdhvà caþndràyaõa¤caret>% pràø viø . etajj¤ànataþ sakçt . atra ca punarupayanemityàha viùõuþ %<la÷unapalàstumç¤janatadgandhivióvaràhagràmakukkuñanaragomàüsabhakùaõe sarveùveteùu dvijàtãnàü pràya÷cittànte bhåyaþ saüskàraü kuryàt>% .

#<palàda># puüstrã palamatti aõ upaø saø . 1 ràkùase hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 màüsabhojimàtre tri0

#<palàdana># puüstrã palamadanaü yasya . 1 ràkùase hemacaø khiyàü jàtitvàt ïãù . 2 màüsabhojimàtre triø .

#<palànna># naø palami÷raõena pakvamannaü ÷àø taø . (polào) khyàte màüsàdimi÷raõena pakvànnabhede tatra dravyàdipàkaràje÷vare uktàni yathà %<÷aràvamàtraü chàgamàüsaü tatpàdamitaü ghçtam trimàùakaü tvacaü lavaïgamelàphala¤ca . ÷aràvamitàstaõóulàþ . maricaü tolakadvayam ekamàùakaü kuïkumam . àdrakaü tolakadvayamàtraü ùañtolakaü lavaõam . ÷aràvàrdhapràdamità dàkùà>% . tatpàkaprakàro yathà %<chàgamàüsa såkùmaü thorayitvà ÷uùkapralehapàkakaraõànantaraü pàtràntare tejapatropari alpàkhaõóagandhadravyeõa saha prathamaü sajjã kartavyam . tatastaõóulaü jalenàrdhasiddhaü kçtvà maõóagàlanapårvakamalpàkhaõóagandhadravyeõa saha tanmàüsopari sajjã kartavyam . evaüprakàreõa vàraüvàra sajjãkçtya tadupari aba÷iùñaghçtakùepaõena daõóadvayaü taptàïgàropari rakùet>% .

#<palàpa># puø palamàpyate'tra bàhulyena àpa--àghàre tha¤ . 1 hastikapole 2 kaõñhapà÷e ca ÷abdasàlà .

#<palàyana># naø parà--aya--lyuñ rasya laþ . bhãtyà sthànàntara gatau hemaø .

#<palàyita># triø parà + aya--gatyarthatvàt kartari kta rasya laþ . 1 bhãtyà palàyanakartari 2 apayàte ca hemacaø .

#<palàla># puø naø pala--kàlan . ÷asya÷ånye dhànyakàõóe (nàóà) (poyàla) amaraþ .

#<palàladohada># puø palàlaü dohadaü yasya . àmravçkùe ÷abdamàlà palàlaveùñane hi tasya vçddhiriti tasya tathàtvam .

#<palàlã># strã 6 taø . màüsasamåhe tataþ astyarthe pàmàdiø na hrasvaþ ca . palàlina tadyukte triø .

#<palà÷a># naø pala--gatau bhàve gha¤arthe ka palaü gatiü kampranama÷nute a÷a--vyàptau aõ upaø saø . 1 pattre amaraþ palaü màüsasavarõaü brahmamàüsotpannatvena kàraõatayà tadvà a÷nute a÷a--vyàptau aõ upaø saø . 2 svanàmakhyàte vçkùabhede tasyotpattiþ ÷ataø bràø 1 3 . 4 . 4 %<màüsebhya evàsya palà÷aþ samabhavat . tasmàtsa bahuraso lohitarasã lohitamiva hi màüsaütenaivainaü tadråpeõa samardhayantare khàdirà bhavanti bàhye pàlà÷à antaràõi hyasthãni bàhyàni màüsàni sa evainàüstadàyatane dadhàti>% . ma ca brahmamàüsajatvàt brahmaråpaþ yathoktaü ÷ata0bràø 66 . 37 %<brahma vai palà÷aþ>% iti %<a÷vattharåpo bhagavàn viùõureva na maü÷ayaþ . rudraråpo vañastadvat palà÷ã brahmaråpadçk>% pahyotta 160 aø . tatparyàyaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<palà÷aþ kiü÷ukaþ ùarõo yàj¤iko raktapuùpakaþ . kùàra÷reùñho vàtapotho brahmavçkùaþ samidvaraþ . palà÷o dãpano vçùyaþ saroùõo vraõagulmajit . bhagnasandhànakçddoùagrahaõyar÷aþkimãn haret . tatpuùpaü svàdu pàke tu kañutiktaü kaùàyakam . vàtalaü kaphapittàsrakçcchrajid gràha ÷ãtalam . tçódàha÷amanaü vàtaraktakuùñhaharaü param . phalaü lavåùõaü mehàr÷aþkrimivàtakaphàpaham . vipàke kañukaü råkùaü kuùñhagulmodarapraõut>% . %<navapalà÷apalà÷avanam>% màghaþ 3 striyàü 4 ÷añyàü ca strã . palaü màüsama÷nàti a÷a--bhojaye aõ upaø saø . 5 ràkùase puüstrãø mediø striyàü jàtitvàt ïãù . tasya màüsabhojitvàttathàtvam . 6 haridvarõe ca 7 magadhade÷e puø ÷abdaratnàø 8 làkùàyàü strã ràjaniø yauràø ïãù .

#<palà÷aka># puø palà÷a + saüj¤àyàü kan . 1 ÷añyàü jañàdharaþ . svàrthe ka . 2 palà÷avçkùe ÷abdacaø .

#<palà÷aparõã># strã palà÷asyeva parõamasyàþ goràø ïãù . a÷vagandhàyàm .

#<palà÷àkhya># puø palà÷aü tatpuùpagandhamàkhyàti à + khyà ka . nàóãhiïgau ràjaniø .

#<palà÷àdi># puø %<palà÷àdibhyo và>% pàø vikàre a¤pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<palà÷a khadira ÷iü÷apà spandana pulàka karãra ÷irãùa yavàsa vikaïkata>% palà÷asya vikàraþ pàlà÷a ityàdi .

#<palà÷àntà># strã palà÷ànàmanto gandhavàn yasyàþ . gandhapatràyàm ràjaniø .

#<palà÷in># puø palà÷aü vidyate'sya ini . 1 vçkùe amaraþ 2 patrayukte triø striyàü ïãp .

#<palà÷ila># triø palà÷asyàdårade÷àdhi kà÷àø ila . palà÷àdasannikçùñade÷àdau .

#<palà÷ãya># triø palà÷amastyasya utkaràø cha . pattrayukte

#<palika># triø palaü mànatvenàstyasya ñhan . pajaparimitadravye

#<paliknã># strã palità vçddhà strã %<chandasi kna và ïãp>% pàø kna ïãp . 1 ÷vetake÷àyàü vçddhàyàü striyàü yajuø 30 15 loke tu na . palità ityeva . 2 vàlagarbhiõyàü strãgavyàma hemacaø .

@<[Page 4273a]>@
#<paligha># puø parighavat . %<pare÷ca thàïkayoþ>% pàø rasya laþ . 1 kàcaghañe 2 pràkàre 3 gogçre ca mediø . 4 parigha÷abdàrthe ca .

#<palita># naø pala--bhàve kta . 1 ke÷àdau jarayà jàtàyàü ÷vetatàyàm 2 màüsàdervaliparãtabhàve ca amaraþ 3 vçddhe triø ritvayàü palità . vede tu palikrãtyuktam . 4 tàpe 5 ÷ilàje 6 kardame mediø . %<phaleritajàde÷ca paþ>% uõàø phala--itaca phasya paþ . 7 ke÷apàke ujjvaladaø %<krodha÷oka÷ramakçtaþ ÷arãroùmà ÷irogataþ . pittaü ca ke÷àn pacati palitaü tena jàyate>% màdhavakaraþ . tataþ ar÷aø ac . 8 tadyute triø .

#<palitaïkaraõa># naø apalitaü palitaü kriyate'nena--cvyarthe khvun mum . apalitasya palitatàkaraõasàdhane .

#<palitambhaviùõu># triø apalitaþ palito bhavati abhåtatadbhàve bhå--kartari khiùõuc mum . apalite palitatayà bhåte tadarthe khuka¤ . palitambhàvuka tatràrthe triø .

#<palya># triø pala + yat . uttame varcasà ÷abdena samàse acsamàø . palyavarcasa uttamatejasi

#<palyaïka># puø parigato'ïkaü rasya laþ . ÷ayyàyàm (pàlaïga) amaraþ

#<palyayana># naø pari + aya--karaõe lyuñ rasya laþ . (ghoóàra jin) paryàõe hemacaø .

#<palyula># chedane påtau ca adaø curàø ubhaø sakaø señ . palyulayati te aùapalyulat ta .

#<palyåla># chedane pavitratàkaraõe ca adaø curàø ubhaø sakaø señ . palyåtayati te apapalyålat ta .

#<palla># gatau bhvàø paraø sakaø señ . pallati apallãt apalla .

#<palla># puø padaü làti là--ka pàdasthàne pat . (pàlui) (marài) khyàte dhàmyàdhàrabhede mediø .

#<pallava># puø naø ardhaø palyate sampaø kvip palu låyate lå--ap karmaø . 1 abhinave pattrastavake 2 tadyukta÷àkhàyàü 3 vistàre 4 bale 5 alaktakaràne 6 balaye mediø %<parvapattràdisaüghàte ÷àkhàyàþ pallavo mataþ>% ityukte 7 ÷àkhàdeþ parvapattrasamudàye ca . 8 navapattre madhusådanaþ 9 viñape 10 ÷çïgàre 11 càpale ÷abdaraø .

#<pallavaka># puø pallava iva kàyati kai--ka . 1 matsyabhede 2 ve÷yàpatau ca halàø svàrthe ka . 4 navakisalaye puø naø pallavena kàyati kaü--ka . 4 a÷okavçle ràjaniø .

#<pallavadru># puø pallavapradhàno druþ ÷àø taø . a÷okavçkùaü ràjaniø . pallavadramàdayo'pyatra .

@<[Page 4273b]>@
#<pallavàïkara># puø pallavasyàïkuro yatra . ÷àkhàyàm halàdhaø .

#<pallavàdhàra># puø 6 taø . ÷àsvàyàü ÷abdacaø .

#<pallavika># triø pallavaþ iva astyasya ñhan . kàmuke hemaca0

#<pallavita># triø pallavaü nåtanapattraü vistàro và jàtaþ asya tàraø itac . 1 pallavayukte 2 vistàrayukte ca pallava + àcàre kvip tataþ kta . 3 làkùàrakte triø mediø .

#<pallavin># puø pallava + astyarthe ini . vçkùe ÷abdacaø .

#<palli(llã)># strã palla--in và ïãp . 1 kùudragràme 2 kuñyàm 3 gehe ca . dãrghàntaþ 4 nagarabhede ràjaniø . pallaü gçhamà÷rayatvenàstyasyàþ ac gauràø ïãù . 4 gçhagodhikàyàm strã hemacaø .

#<pallibàhu># puø palliü kùudragràmaü vàhayati nirvàhayati bahauõ upaø saø . tçõabhede ràjaniø .

#<palvala># naø pala--vala . kùudrajalàlaye (óovà) %<alpaü saraþ palvalaü syàdyatra candrarkùage rabau . na tiùñhati jalaü kàle tatratyaü vàri pàlvalam . pàlvalaü vàryabhiùyandi guru svàdu tridoùakçt>% bhàvapraø . candrarkùamç mçga÷irarkùam .

#<pava># puø på--bhàve ap . 1 niùpàve ÷årpavàyunà dhànyàdenirvyåùakaraõe ÷àlyàdeþ ÷odhane amaraþ kartari ac . 2 vàyau ÷abdacaø .

#<pavana># naø på--lyuñ . 1 niùpàve ÷årpavàtena dhànyàdeþ ÷odhane àdhàre lyuñ . 2 kumbhakàrasya àmaghañàdipàkasthàne (poyàna) mediø . karaõe lyuñ . 3 jale ÷abdamàø kartari lyu . 4 vàyau puø amaraþ pavanà÷ca àvahàdayaþ sapta anila÷abde 16 4 pçø dar÷itàþ . vatsarabhede teùàü krameõaikekavatsaràdhipatitvam tacca jyotistattve uktaü yathà %<÷àkaþ ÷aràbdhisaüguõyo munibhirbhàga hàritaþ . àvahàdikrameõaiva sapta vàtàþ prakãrtitàþ>% guõyà ÷àkàïkaþ . guõyakaþ 45 bhàktakaþ 7 5 prayate triø ÷abdaraø . 6 viùõau puø %<pavanaþ pàvano'nilaþ>% viùõusaüø .

#<pavanatanaya># puø 6 taø . 1 hanåmati 2 bhãme ca pavanasutàdayo'pyatra .

#<pavanavijaya># puø pavanaþ ÷vàsavàyurvijãyate'nena . vi + jikaraõe ac . dehasthavàyoþ ÷vàsapra÷vàsagatibhedena ÷ubhà÷ubhasåcake granyabhede tatprakàro garuóapuø ukto yathà
     %<kuje vahnã raviþ pçthvã ÷auriràpaþ prakãrtitàþ . vàyusaüsthàsthito ràhurdakùarandhràvabhàsakaþ . guruþ ÷ukrastathà saumya÷candra÷caiva caturthakaþ . vàmanàóyàstu madhyasthàn kàrayedàtmanastaùà . yadàcàra ióàguktastadà karma samàcaret . sthànasevàü tathà dhyànaü bàõijyaü ràja dar÷anam . anyàni ÷ubhakarmàõi kàrayeta prayatnataþ . dakùanàóãpravàhe tu ÷anirbhauma÷ca saihikaþ . ina÷caiva tathàpyevaü pàpànàmudayo bhavet . ÷ubhà÷ubhaviveko hi j¤àyate tu svarodayàt . dehamadhye sthità nàóyo bahuråpàþ subistaràþ . nàbheradhastàdyaþ kando aïkuràstatra nirgatàþ . dvàsaptatisahasràõi nàbhimadhye vyavasthitàþ . cakravacca sthitàstàstu sarvàþ pràõaharàþ smçtàþ . tàsàü tisromatà ÷reùñhà vàmadakùiõamadhyamàþ . vàmà somàtmikà proktà dakùiõà ravisannibhà . madhyamà ca bhavedagniråpiõã kàlaråpiõã . vàmà hyamçtaråpà ca jagadàpyàyane sthità . dakùiõà raudrabhàvena jagacchoùayate sadà . dvayorvàhe tu mçtyuþ syàt sarvakàryavinà÷inã . nirgame ca bhavedvàmà prave÷e dakùiõà smçtà . kàrayet krårakarmàõi pràõe piïgala saüsthite . ióàcàre tathà saumyaü candra såryagatastathà . yàtràryà sarvakàryeùu viùàpaharaõe ióà . bhojane maithune yuddhe piïgalà siddhidàyikà . uccàñamàraõàdyeùu karmasveteùu piïgalà . naithune caiva saügràme mojane siddhidàyikà . ÷obhaneùu ca kàryeùu yàtràyàü viùakarmaõi . ÷àntimuktyarthasiddhau ca ióàyojyà naràdhiùaiþ . dvàbhyà¤caiva pravàhe ca krårasaumyavivarjane . viùuvatãntu jànãyàt saüsmarettu vicakùaõaþ . saumyeùu ÷ubhakàryeùu làbhàdijayajãvite . gamanàgamane caiva vàmà sarvatra påjità . yuddhàdibhojane ghàte strãõà¤caiva tu saïgame . pra÷astà dakùiõà nàóã prave÷e kùudrakarmaõi . ÷ubhà÷ubhàni kàryàõi làbhàlàbhau jayàjayau . jãvàjãvàya yat pçcchenna sidhyati ca madhyamà . vàmàcàre'tha và dakùe pratyaye yatra nàyakaþ . tatrasthaþ pçcchate yastu tatra siddhirna saü÷ayaþ . vaicchando vàmadevastu yadà vahati càtmani . tatra bhàge sthitaþ pçcchet siddhirbhavati niùkalà . vàme và dakùiõe bàpi yatra saükramate sirà . dhore ghoràõi karmàõi saumye vai madhyamàni ca . prasthite bhàgato haüse dvàbhyàü vai sarvavàhini . tadà mçtyuü vijànãyàt yogã yogavi÷àradaþ . yatra yatra sthitaþ pçcchedvàma ùñakùiõasammukhaþ . tatra tatra samaü di÷yàdvàtasyodayanaü tadà . agrato vàmikà ÷reùñhà pçùñhato dakùiõà ÷ubhà . dvàmena vàmikà proktà dakùiõe dakùiõà ÷ubhà . jãvo jãvati jãvena yacchånyaü tatsvarã bhavet . yatki¤cit kàryamuddiùñaü jayàdi ÷ubhalakùaõam . tatsarvaü pårõanàóyàntu jàyate nirvikalpakam . anyanàóyàdiparyantaü pakùatrayamudàhçtam . yàvat ùaùñhãü tu pçcchàyàü pårõàyàü prathamaü jayet . riktàyàntu dvitãyantu kathayettada÷aïkitaþ . vàmàcàraþ samaü vàyurjàyate karmasiddhidaþ . pravçtte dakùiõe màrge viùame viùamàkùaram . anyatra vàmavàhe nu nàma vai viùamàkùaram . tadàsau jayamàpnoti yodhaþ saügràmamadhyataþ . dakùavàtapravàhe tu yadi nàma samàkùaram . jàyate nàtra sandeho nàóãmadhye tu lakùayet . piïgalàntargate pràõe samànãyàhava¤jayet . yàvannàóyudayaü càrastàü di÷aü yàvadàjayet . na jàtu jayate so'pi nàtra kàryà vicàraõà . atha saügràmamadhye tu yatra nàóã sadà vahet . sà di÷à jayabhàpnoti ÷ånye bhaïgaü vinirdi÷et . jàtasvare jayaü vidyànmçtake mçtimàdi÷et . jayaü paràjaya¤caiva yojànàti sa paõóitaþ . vàme và dakùine vàpi yatra sa¤carate sirà . kçtvà tat padamàdau tu yàtràü nayati ÷obhanàm . ÷a÷isåryapravàhe nu sati yuddhaü samàcaret . tatrasthaþ pçcchate yastu sa sàdhurjayate dhruvam . yàü digaü vahate vàyustàü di÷aü yàvadàjayet . jayate nàtra sandeha indro yadagrataþ sthitaþ . meùàdyà da÷a yà nàóyo dakùiõà vàmasaüsthitàþ . carasthiradvimàrge tàstàdç÷e tàdç÷aþ kramàt . nirgame nirgamaü yàti saügrahe saügrahaü biduþ . pçcchakasya vacaþ ÷rutvà ghaõñàkàreõa lakùayet . vàme và dakùiõe vàpi pa¤catattvasthitaþ ÷ive! . årdhve'gniradha àpa÷ca tiryaksaüsthaþ prabha¤janaþ . madhye tu pçthivã j¤eyà nabhaþ sarvatra sarvadà . årdhve mçtyuradhaþ ÷àntistiryak codghàñayet sudhãþ . madhye hyastaü vijànãyàn mokùaþ sarvatra sarvage>% .

#<pavanavyàdhi># puø pavanaþ vàtaronabhedo vyàdhirasya . uddhave yàdavakùattriyabhede trikàø .

#<pavanàtmaja># puø 6 taø . 1 hanubhati 2 bhãme 1 vahnau ca %<vàyoragniþ>% iti ÷rutestasya vàyujàtatvàttatsutatvam . ùavanaprabhavàdayo'pyatra .

#<pavanàla># puø pavanàyàlati paryàpnoti ala--paryàptauü ac 4 taø . (dedhàna) dhànthabhede pavanàlo himaþ svàdulohitaþ ÷leùmapittajit . avçùyastuvaro råkùaþ kledakçta kathito laghuþ bhàvapraø .

@<[Page 4275a]>@
#<pavanà÷a># puüstrãø pavanama÷nàti a÷a--aõ upaø saø . 1 sarpe striyàü jàtitvàt ïãù . 2 vàyubhakùake triø halàø .

#<pavanà÷anà÷a># puø pavanaþ a÷anamasya pavanà÷anaü sarpama÷nàti a÷aaõ . 1 garuóe 2 mayåre halàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pavane÷vara># naø pavanena sthàpita ã÷varaþ ã÷varaliïgam . kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede kà÷ãkhaø 13 aø .

#<pavaneùña># puø pavane pavanavçddhau iùñaþ . mahànimbe ratnamàø .

#<pavanombuja># naø pavanaü pavitramambujamiva pçùoø . paråùaphale ÷abdacaø pavanàmbujamityeva tatra pàñhaþ sàdhuþ .

#<pavamàna># puø på--tàcchãlye càna÷ . 1 vàyau amaraþ 3 gàrhapatye'gnau %<atha yaþ pavamànastu nirmakhyo'gniþ sa ucyate . sa ca vai gàrhapatyogniþ prathamo brahmaõaþ sutaþ>% matsyapuø 78 aø . 3 some ca tadadhikçtya pravçttaü såktam aõa . pàvamàna somadevatàke såktabhede tàni ca såktàni çø 9 1 såktàvadhi ùañùañisåktàtmakàni svàdiùñhayetyàdi kàni hinvantãtyàdyantàni .

#<pavamànàtmaja># puø 6 taø . vahnibhede %<pavamànàtmajo vahni rhavyavàhana ucyate>% matsyapuø 48 aø . tasya %<vàyoragniþ>% iti ÷rutervàyujatvàttathàtvam .

#<pavaùñurika># puø çùibhede tasyàpatyam ÷ubhràø óhak . pàvaùñurikeya tadapatye puüstrãø .

#<pavàkà># strã på--àka . vàtyàyàm ujvaladataþ .

#<pavi># puø på--÷odhe i . 1 vajre amaraþ 2 vàci strã nighaõñuþ .

#<pavita># triø påï ÷odhe %<påïa÷ca>% pàø và iñ . %<påïaþ ktvàca>% pàø na kittvam . 1 pavitre 2 marice naø ràjaniø .

#<pavitra># puø naø påyate àjyamanena på--karaõe itra . 1 àjyasaüskàrake 2 ku÷advaye utpavana÷abde tallakùaõaü 1123 pçø dar÷itam %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ca . pràde÷amàtraü vij¤eyaü pavitraü yatra kutracit>% karmapraø . 2 anàmikàveùñane pavitratàsàdhake dravye ca 3 yaj¤opavãte trikàø pavitràropaõa÷abde dç÷yam . 4 viùõau %<pavitraü maïgalaü param>% viùõusaüø . 5 varùaõe 6 tàmre 7 payasi naø mediø . 8 varùaõe naø vi÷vaþ 9 ardhyopakaraõe hemacaø . 10 ghçte 11 madhuni ca ràjaniø . 12 tilavçkùe 1 3 putrajãvavçkùe puø ràjaniø 1 4 vrata÷aucàdinà 15 ÷uddhe triø amaraþ . 16 tulasyàü strã ÷abdamàø 17 nadãbhede hemacaø 18 haridràyàm 18 a÷vatthãvçkùe ca strã ràjaniø .

#<pavitraka># puø pavitramiva kàyati kai--ka svàrthe ka, saüj¤àyàü kan ÷cà . 1 pavitra÷abdàrthe 2 a÷vatthavçkùe 3 udumbaravçkùe 4 ku÷e 5 damanakavçkùe ràjaniø 6 ÷aõamåtranirmite jàle matsyadhàraõasàdhane dravyabhede naø amaraþ .

#<pavitradhànya># naø nityakarmaø . yave ràjaniø .

#<pavitràrãpa(ha)õa># naø 6 taø . viùõuprabhçtidevasampradàbave yaj¤opavãtadàne devabhedena tithibhedàdau taddànaprakàra÷ca hemàø vraø viùõurahasye ukto yathà
     %<tasmàdbhaktisamàyuktairnarairviùõuparàyaõaiþ . varùe varùe prakartavyaü paritràropaõaü hareþ . ÷ràvaõasya site pakùe karkañasthe divàkare . dvàda÷yàü vàsudevasya pavitràropaõaü smçtam . siühasthe và ravau kàryaü kanthàyàntu gate'tha và . tasyàmeva tithau samyak tulàsthe na katha¤cana . viùõorudrasya såryasya viri¤ceþ ùaõmukhasya ca . devyàgaõàdhinàthasya màtéõàü dhanadasya ca . pavitràropaõaü kàryamanyeùà¤ca yathàvidhi . akçtvà phalahàniþ syàt saüvatsarakçtàrcanàt . sarveùàntu mahat puõyaü pavitràropaõe kçte . tithayastattvavinyàsàþ pçthaguktàstapãdhana! . pratipadvanadasyoktà pavitràropaõe tithiþ . ÷riyà devyà dvitãyà tu tithãnàmuttamà tithiþ . tçtãyà tu bhavànyàstu caturthã tatsutasya tu . pa¤camã nàgaràjasya ùaùñhã proktà guhasya ca . saptamã bhàskare proktà durgàyà÷càùñamã smçtà . màtéõàü navamã proktà da÷amã vàsukeþ smçtà . ekàda÷ã çùãõàntu dvàda÷ã cakrapàõinaþ . trayoda÷ã hyanaïgasya ÷ivasyoktà caturda÷ã . mama devamuni÷reùñha! paurõamàsã tithiþ smçtà . yathoktàþ ÷uklapakùe tu tithayaþ ÷ràvaõasya ca . sarveùàmeva devànàü tathà kàryaü yathàvidhi . prathamaü darbhasåtrantu padmasåtraü tataþparam . tataþ kùaumaü supuõyaü syàt paññasåtraü tataþ param . ÷uci kàrpàsasåtreõa nirmitaü và ÷ubhà÷umam . ÷ucirbhåtvà ÷ucau de÷e kàrayãta prayatnataþ . tadvidhànopayuktantu yathoktaphaladàyakam . kanthà kartayate såtraü nàrã vàtha pativratà . vidhavà sàdhu÷ãlà và såtrametattu kartayet . ke÷ayuktaü kùataü dagdhaü madyaraktàdidåùitam . malinaü nãlaraktaü và prayatnena vivarjayet . yathoktaü såtramàdàya triguõaü triþ prayojayet . pavitraü tena kurvãta kaniùñhottamamadhyamam . kaniùñhaü tantumirj¤eyaü saptaviü÷atimiþ ÷ubham . martyaloke tu tatkãrtisukhàyurdhanaputradama . catuþpa¤cà÷atà j¤eyaü tanta nàü madhyamaü param . divyabhogàvahaü puõyaü svargàbàsasukhapradam . uttamaü caiva tantånàü ÷atamaùñottaraü ÷atam . dattvà tadvàsadevàya viùõulokaü bhajennaraþ . aùñottarasahasraü tu tantånàü parisaükhyayà . vanamàlà smçtà viùõordattà bhaktipradà hi sà . kaniùñhaü nàbhimàtraü syàdårumàtrantu madhyamam . pavitraü cãttamaü proktaü jàmumàtraü pramàõataþ . vanamàlà pramàõena pratimàyàþ praõãyate . naràõàü janmasasàra duþkhamçtyupraõà÷inã . kaniùñhe dvàda÷aivoktà madhyame dviguõàþ smçtàþ . triguõàståttame proktà granthayastu pavitrake . ÷atamaùñottaraü kàryaü granthãnàü tu vidhàjataþ . munãnda . vanamàlàyàü viùõpåjanatatpara! . adhivàsanasåtre tu granthayo dvàda÷a mçtàþ . tattvanyàsa vidhànaü tu ÷råyatàü guhyakottama>% . ityupakrame tattvanyàsa stata uktaþ %<pavitraü tena vikhyàtaü brahmatejo hi gãyate . viùõvàkhyayà tu vikhyàtaü tadà loke nigadyate . tadeva såtraråpeõa yaj¤e÷aþ karmaõaþ prabhuþ . tadeva triguõãbhåtaü nàràyaõasamàkhyayà . trivedàtmà tridevàtmà tryakùaraþ praõavaþ smçtaþ . te parvatàtsamudbhåtà varàhàrdhàïgamà÷ritàþ . saüghàtena ca tantånàü navàtmà parikãrtitaþ . tantånàü prathamo devo vàsudevo jagadguruþ . halàyudho dvitãyastu pradyumna÷ca tçtãyakaþ . apare tvaniruddhastu tato nàràyaõaþ pramuþ . brahmàviùõutvathà néõàü varàrohe samà÷ritàþ . adhidaivena råpeõa adhyàtmye ca nibodha me . manobuddhirahaïkàrastanmàtràõi tathaiva ca . jãva÷ceti navaitacca adhyàtmyesuvyavasthitam . dyaurantarikùaü pçthivã bhårbhuvaþsvastathaiva ca . akàra÷càpyukàra÷ca makàra÷càdhibhåtakam . agnitrayaü tathà karma traya¤ca sadanatrayam . j¤eyaü pavitre tadvidvànadhidaivamudàharet>% . ÷ivapavitralakùaõam %<ekàda÷àtha và såtraistriü÷atà vàùñayuktayà . pa¤ca÷atà và kartavyaü tulyagranthyantaràjakam . dvàda÷àïgulamànàni vyàyàmàùñàïgulàni ca . liïgavistàramànàni caturaïgaùñhikàni và . tathaiva piõóikàspar÷e caturthaü sàrvadaivatam . sàïgàvatàrakaü kàryaü pavitramatisundaram>% . pavitràrohaõamapyatra %<àùàóha÷uklapakùasya yàùñamã ÷ràvaõasya ca . pavitràrohaõa kuryàt davaprãtikaraü param>% kàlikàpuø 58 aø .

#<pavinda># puø çùibhede taõa gotràpatyama a÷àø pha¤ . pàvindàyana tadgotràpatye puüstrãø .

#<pavãtç># triø på--tçc vede iño dãrghaþ . ÷odhake maø 944

@<[Page 4276b]>@
#<pavãnasa># puø garbhopadràvake asurabhede ayaø 862

#<pavãra># naø 1 àyudhe %<ùaviþ ÷alyã bhavati tadvipunàtikàyaü tadvat pavãramàyudham>% nisaø 12 30 . pavi + svàrthe ãra . 3 vajre çø 10 60 3 pavirdhàràsyàsti ra pårvàõo dãrghaþ . 3 phàle yajuø 12 71 vedadãø .

#<pavãrava># puø pave rava vede dãrghaþ . vajra÷abde çø 11744 bhà0

#<pavya># triø på--õyat . 1 ÷odhye 2 yaj¤apàtràdau ca çø 98634 tatra %<pavyayà pàtràõi>% bhàø ÷asaþsthàne yàñ .

#<pa÷a(ùa--sa)># bàdhe vihatau bhvàø ubha00 sakaø señ . pa÷a(ùa)(sa)ti te apa÷ã(ùo)(sã)t apà÷ã(ùã)(sã)t apa÷i(ùi)(si)ùña . papà÷a(ùa)(sa)pe÷e(ùe)(se) . dantyàntyasyaiva abhyàsasya sam yaïyaïlukoþ siø kauø pampasyati--pampasãti . tàlavyàntyasya tathetyanye .

#<pa÷a(ùa sa)># spar÷e, gatau anupasargàt ùandhe vàdhe ca adaø cuø ubhaø sakaø señ . pa÷a(ùa)(sa)yati te apapa÷a(ùa)(sa)t ta .

#<pa÷a(ùa--sa)># bandhe curàø ubhaø sakaø señ . pà÷a(ùa)sayati te apãpa÷a(ùa)(sa) ta .

#<pa÷avya># triø pa÷ave hitam tasyedaü bà yat . 1 pa÷uhite yàj¤a 1 . 320 ÷loø 2 pa÷utasvandhini ca .

#<pa÷u># puø sarvamavi÷eùeõa pa÷yati dç÷a--ku pa÷àde÷aþ . mçgàdau lomavallàïgålavati 1 jantubhede 2 dar÷anàrthe'vyayam amaraþ . 2 pramathe 4 deve 5 pàõimàtre ÷abdaraø 6 chàge %<anàde÷e pa÷u÷chàgaþ>% mãmàüsaø . 7 yaj¤abhede dharaõiþ tasva pa÷usàdhàtvàt tathàtvam . na tau pa÷au karoti ÷rutau pa÷uþ pa÷usàdhyà yàgaþ . 7 yaj¤oóumbare ÷abdacaø . 8 tanghokte sàdhakànàü bhàvabhede tatra jantubhedànàü gràmàraõyabhedà yathà
     %<goravirajo'÷vo'÷vataro gardabho manuùya÷ceti sapta õàmyàþ pa÷avaþ . mahiùavànara ùàkùasarosvaparuru pçùata mçgà÷ceti saptàraõyàþ pa÷avaþ>% durgotsavataø . chàgàdau pa÷upadaprayogamàha yaj¤apàr÷vaþ %<uùñro và yadi và meùa÷chàgo và yadi và hayaþ . pa÷usthàne niyaktànàü pa÷u÷abdo'bhidhãyate>% . pa÷vadhiùñàtçdevatàbhedà yathà %<sihe vasati durgà ca ÷arabhe ca prajàpatiþ . eõe ca vasate vàyurmeùe caiva ca candramàþ . nakùatràõi ca ÷a÷ake kçùõasàre hariþ svayam . ÷atakraturgavàü pçùñhe gavaye bhuvanàni ca . ÷allake maïgalànyaùñau gaje viùõurgaõe÷varaþ . ùa÷ve tu dvàda÷àdityà bràhmaõe sarvadevatàþ . brahmà tu camare caiva chàgale tu tayà'nalaþ . etasmàt kàraõàdete påjyà badyàþ prayatrataþ>% iti mataspasåktatantre 39 pañale . balyarthapa÷ucakùaõàdi yathà %<nivedayet ÷oõagaõóam mànuùaü và lulàùakam . varàhaü vàtha chågalaü camaraü ùà'ruõantatha . meùa¤càtha varàha¤ca godhikà¤ca nivedayet>% matsyasåkte %<lulàpa¤ca tathà khaógaü camara¤ca varàhakam . kacchapaü ÷allakãü godhàü mànuùaü tadanantaram . na dadyàdbràhmaõo madyaü mànuùa¤ca tathà rurum . traipakùikàn vibarõànna mànuùànna kapãnapi . savatràt paraü chàgaü yàvat syàttu trihàyaõam . varàhadantasadç÷avi÷àõàbhyàü su÷obhanam . madagandhasamàyuktaü romaràjiviràjitam . kçùõaü bà'ruõaka¤caiva tçptau dvàda÷avàrùikam>% . jàtibhede varõavi÷eùamàha tatraiva %<÷veta¤ca chàgala¤caiva bràhmaõasya vi÷iùyate . raktaü ÷vetaü kùatriyasya vai÷yasya gaurameva ca . nànàvarõaü hi ÷ådrasya savaùàma¤janaprabham>% yoginãtantre pa÷åmà¤caiva ùaõmàsàt parata÷ca valirbhavet . chàgalaþ kaùõaþ ÷veto và dvivarùàt parato yadi . %<tathà cà÷vaü mçga¤caiva chàga¤ca ùàrvatãyakam . måùika¤ca karàla¤ca cadramàrjàrameva ca>% . sadrayàmale uttarakhaø 6 paø ùa÷ubhàvalakùaõaü yathà
     %<pa÷ubhàvasthitàü nàùa! devatàü ÷çõu vistaràt . ñurõapåjàü viùõupåjà ÷ivapåjà÷ca nitya÷aþ . ava÷yaü hi yaþ karoti sa pa÷uruttamaþ smçtaþ . kevalaü ÷ivapåjà¤ca yaþ karoti ca sa sàdhakaþ . pa÷ånàü madhyamaþ ÷rãmàn ÷ivayà saha cottamaþ . kevalaü vaiùõavo dhãraþ pa÷ålà sadhyamaþ syçtaþ . bhåtànàü devatànà¤ca sevàü kurvanti ye sadà . pa÷ånàmadhamàþ proktà narakasthà na saü÷ayaþ . tvatsevàü mama sevà¤ca brahmaviùõvàdisevanam . kçtvànya sarvabhåtànàü nàyikànàü mahàprabho! . yakùiõãnàü bhåtinãnàü tataþ sevàü ÷ubhapradàm . yaþ pa÷urbrahmakçùõàdisevà¤ca kurute sadà . tathà ÷rãtàrakavrahmasevàü ye và narottamàþ . teùàmasàdhyabhåtàdidevatàþ sarvakàmadàþ . varjayet pa÷umàrgeõa viùõupåjàparojanaþ>% dvitãyapañale . %<nityaü ÷ràddhaü tathà sandhyàvandanaü pitçtarpaõam . devatà dar÷anaü pãñhadar÷anaü tãrthadar÷anam . guroràj¤àpàlana¤ca devatànityapåjanam . pa÷ubhàvasthito martyo mahàsiddhiü labheddhruvam>% . yaj¤iyapa÷ulakùaõaü ca àø gçø 4 9 1 såtràdau dç÷yaþ . 9 ÷aivàgamapasiddhe jãvàtmani pa÷upati÷abde dç÷yam . 10 agnau patiùñi÷abda dç÷yam .

@<[Page 4277b]>@
#<pa÷ukalpa># puø pa÷oþ yaj¤àïgapa÷oþ kalpovidhànam . %<atha pa÷ukalpaþ>% àø gçø 1 11 1 såtràdau vihite pa÷åpàkaraõàdisaüskàràdikarsaõi .

#<pa÷ugàyatrã># 6 taø . pa÷oþ karõe japyamantramede ma ca %<pa÷upà÷àya vidmahe vi÷vakarmaõe dhãmahi . tanno jãvaþ pracoda yàt>% ityevaü råpaþ .

#<pa÷ucaryà># strã pa÷oriva caryàcàraþ . pa÷oriva nirlajjàcàre bhàgaø 5 26 23 .

#<pa÷utantra># naø pa÷ånàü tantram . 1 anekodde÷ena ekajàtãyaika pa÷ugrahaõe à÷vaø ÷rauø 3 6 17 pa÷ostantram . 2 pa÷vadhãne va . kàtyàø ÷rauø 51119 . 3 pa÷ukalpe ca .

#<pa÷uda># triø pa÷uü dadàti dà--ka . 1 pa÷udàtari 2 kumàrànucaramàtçbhede strã bhàø ÷aø 47 aø .

#<pa÷udevatà># strã pa÷vadhiùñhàstrã devatà pa÷usampradànaü devatà và . 1 pa÷vadhiùñàtryàü devatàyàm . pa÷ubhede devatàbhedàva pa÷u÷abde dar÷itàþ . 2 pa÷usampradàne devatàbhede ca .

#<pa÷udharma># puø pa÷ånàmiva yatheùñamaithunàdiråpo dharmaþ . yatheùñamaithunàdisampàdake pa÷utulyadharse manuþ 9 66 ÷loø .

#<pa÷unàtha># puø 6 taø . 1 ÷ibe hemacaø 3 pa÷usvàmini ca .

#<pa÷upa># triø pa÷ån pàti--ka . 1 ùa÷upàlake 2 pa÷ånàü patyau ca .

#<pa÷upati># puø pa÷ånàü jãvànàü patiþ . 1 mahe÷vare ÷ive 1 pa÷usvàmini . yajurbedãyakarsakàõóapaddhatikàrake halàyudha sahodare 3 paõóitabhede ca . ÷ivasya tannàmaniruktiryathà %<aya¤ca sarvavidyànà patiràdyaþ sanàtanaþ . ahaü vai patito yena pa÷umadhye (jãvamadhye) vyavasthitaþ . ataþ pa÷upatirnàma tvaü lãke khyàtimedhyasi>% varàhapuø . pa÷upatinopadiùñam aõ . pà÷upata ÷aitràgamabhede tatra pratipàdyaviùayà÷ca sarvadar÷anasaügrahe nakulã÷amatapradar÷anànantaraü dar÷ità yathà tamisaü parame÷varaþ karsàdinirapekùaþ kàraõamiti pakùaü vaiùamyanairghç õyadoùadåùitatvàt pratikùipantaþ ke ana màhe÷varàþ ÷aivàgamasiddhàntatattvaü yathàvadãkùamàõàþ karmàdisàpekùaþ parame÷varaþ kàraõamiti pakùaü kakùãkurvàõàþ prakùàntaramupakùipanti . tatra pa÷upatipà÷abhedàt trayaþ padàrthà iti . taduktaü tantratattvaj¤aiþ %<tripadàrthaü catuùpàdaü mahàmantraü jagadguruþ . såtreõaikena saükùipya pràha vistarataþ punaþ>% iti asyàrthaþ trayaþ pa÷upatipà÷àþ padàrthà yasmin santi tattripadàtha vidyàkriyàyogacaryàkhyà÷catvàraþ pàdà yaõin taccutu÷caraõaü mahàmantramiti . tatra pa÷ånàmasvatantratvàta pà÷ànàmacaitanyàt tadvilakùaõasya patyuþ prathamamudde÷aþ . cetanatvasàdharmyàt pa÷ånàü tadànantaryam . ava÷iùñànàü pà÷ànàmante vinive÷a iti kramaniyamaþ . dãkùàyàþ paramapuruùàrthahetutvàttasyà÷ca pa÷upà÷e÷varasvaråpanirõayopàya bhåtena mantramantre÷varàdimàhàtmyani÷càyakena j¤ànena pinà niùpàdayituma÷akyatvàt tadavabodhakasya vidyàpàdasya pràthamyam . anekavidhasàïgadãkùàvidhipradar÷akasya kriyàpàdasya tadanantaryam . yogena vinà nàbhimatapràptiriti sàïgayogaj¤àpakasya yogapàdasya taduttaratvam . vihitàcaraõaniùiddhavarjanaråpàü caryàü vinà yogo'pi na nirvahatãti tatpatipàdakasya caryàpàdasya caramatvamiti vivekaþ . tatra patipadàrthaþ ÷ivo'bhimataþ . muktàtmanàü vidye÷varàdãnà¤ca yadyapi ÷ivatvamasti tathàpi parame÷varapàratantryàt svàtantryaü nàsti . tata÷ca tadupakaraõabhuvanàdãnàü bhàvànàü sannive÷avi÷iùñatvena kàryatvamavagamyate . tena ca kàryatvenairùà buddhimatpårvakatvamanumãyata ityanumànava÷àt parame÷varaprasiddhirupapadyate . nanu dehasyaiva tàvatkàryatvamasiddhaü ma hi kvacit kena cit kadàcit dehaþ kriyamàõo dçùñacaraþ . satyaü tathàpi na kenacit kriyamàõatvaü dehasya dçùñamiti karbhçdar÷anàpahnavo na yujyate tasyànumeyatvenàpyupapatteþ . dehàdikaü kàryaü bhavitumarhati sannive÷avi÷iùñatvàt vina÷varatvàdvà ghañàdivat tena ca kàryatvena buddhimatpårvakatvamanumàtuü sukarameva . vimataü sakartçkaü kàryatvàt ghañavat yaduktasàdhanaü taduktasàdhyaü na yadevaü na tadevaü yathàtmàdi . parame÷varànumànapràmàõyasàdhanànumànamanyatràkàrãtyuparamyate %<aj¤o janturanã÷o'yamàtmanaþ sukhaduþkhayoþ . ã÷varaùrerito gacchet svargaü và ÷vabhrameva và>% iti nyàvena pràõikçtakarmàpekùayà parame÷varasya kartçtvopapatteþ . na ca svàtantryavihatiriti vàcyaü karaõàpekùayà kartuþ svàtantryavihiteranupalambhàt koùàdhyakùàpekùasya ràj¤aþ prasàdàdinà dànavat yathoktaü siddhagurubhiþ %<svatantrasyàprayojyatvaü karaõàdiprayoktçtà . kartuþ svàtantryametaddhi na karmàdyanapekùayà>% iti . tathà ca tattatkarmà÷ayaba÷àdbhogatatsàdhanatadupàdànàdivi÷eùaj¤aþ . tata÷ca kartà anumànàdisiddha iti siddham . tadidamuktaü tatramavadbhirvçhaspatibhiþ %<iha bhogyagogasàdhanatadupàdànàddi yo vijànàti . tamçtemåtannahãdaü puüskarmà ÷ayavipàkaj¤amiti>% . anyatràpi %<vivàdàdhyàsitaü sarvaü buddhimatpårvakartçkam . kàryatvàdàvayoþ siddhaü kàryaü kumbhàdikaü yathà>% iti sarvàtmakatvàdevàsya sarvaj¤atvaü siddham aj¤asya karaõàsambhavàt . ukta¤ca ÷rãmanmçgendraiþ %<sarvaj¤aþ sarvakartçtvàt sàdhanàïgaphalaiþ saha . yo yajjànàti kurute sa tadeveti susthitam>% iti . astu tarhi svatantra i÷varaþ kartà na tu tàvada÷arãraþ ghañàdikàryasya ÷arãravatà kulàlàdinà kriyamàõatvadar÷anàt ÷arãravattve càsmàdàdivadã÷varaþ kle÷ayuktã'sarvaj¤aþ parimita÷aktiü pràpnuyàditi cenmaivaü maüsthàþ a÷arãrasyàpyàtmanaþ sva÷arãraspandàdau kartçtvadar÷anàdabhyupagamyàpi bråmahe ÷arãravattve'pi bhagavato na pràguktadoùànuùaïgaþ . parame÷varasya hi malakarmàdipà÷ajàlàsambhavena pràkçtaü ÷arãraü na bhavati kintu ÷àktaü ÷aktiråpairã÷ànàdibhiþ pa¤cabhirmantrairmastakàdikalpanàyàmã÷ànamastakastatpuruùavaktro'ghorahçdayobàmadevaguhyaþ sadyojàtapàdaþ ã÷vara iti prasiddhyà yathàkramànugrahatirobhàvàdànalakùaõasthitilakùaõodbhavalakùaõakçtyapa¤cakakàraõaü svecchànimitaü taccharãraü na càccharãrasadç÷am . taduktaü ÷rãnmçgendre %<malàdyasambhavàcchaktaü vapurnaitàdç÷aü prabhoþ>% iti . anthavàpi %<tadvapuþ pa¤cabhirmantraiþ pa¤cakçtyopayo gibhiþ . ã÷a tatpuruùàghoravàmàdyairmastakàdimat>% iti . nanu pa¤cavaktrastripa¤cadçgityàdinà àgameùu parame÷varasya mukhyata eva ÷arãrendriyàdiyogaþ ÷råyata iti cetsatyaü niràkàre dhyànapåjàdyasambhavena bhaktànugrahakaraõàya tattadà kàragrahaõàvirodhàt . tadukta ÷rãmatpauùkare %<sàdhakasya tu rakùàrthaü tasya råpamidaü smçtam>% iti anthatràpi %<àkàravàüstvaü niyamàdupàsyo na vastvanàkàramupaiti buddhiþ>% iti . kçtyapa¤cakaü ca prapa¤citaü bhojaràjena %<va¤cavidhaü tatkçtyaü sçùñisthitisaühàratirobhàvàþ . tadvadanugrahakaraõaü proktaü satatoditasyàsya>% iti . etacca kçtyapa¤cakaü ÷uddhàdhvaviùaye sàkùàcchivakartçkaü kçcchràdhvaviùaye tvanantàdidvàreõeti vivekaþ . taduktaü ÷rãmatkaraõe %<÷uddhe'dhvani ÷ivaþ kartà prokto'nantohito prabhoþ>% iti . eva¤ca ÷iva÷abdena ÷ivatvayoginàü mantre÷varamahe÷varamuktàtma÷ibànàü savàcakànàü ÷ivatvapràptisàdhanena dokùàdinopàyakalàpana saha ùatipadàrthena saügrahaþ kçta iti boddhavyam . tadityaü patipadàrtho niråpitaþ . samprati pa÷upadàrtho niråpyate . aõukùetraj¤àdipadavedanãyo jãvàtmà pa÷uþ na tu càrvàkàdivaddehàdiråpaþ %<nànyadçùñaü smaratyanyaþ>% iti nyàyena pratisandhànànupapatteþ . nàpi naiyàyikàdivat prakà÷yaþ anavasthàprasaïgàt . taduktam %<àtmà yadi bhavenmeyastasya màtà bhavet paraþ . para àtmà tadànãü syàt sa paro yadi dç÷yate>% iti . na ca jainavadavyàpakaþ nàpi bauddhavat kùaõika de÷akàlàmyàmanavacchinnatvàt . taduktam %<anavacchinnasadbhàvaü vastu yadde÷akàlataþ . tannityaü bibhu cecchantãtyàtmanã vibhunityatà>% iti . bàpyadvaitavàdinàmivaikaþ, bhogapratiniyamasya puruùabahutvaj¤àpakasya sambhavàt . nàpi sàïkhyànàmivàkartà pà÷ajàlàpohane nityanirati÷ayadçkkriyàdiråpacaitanyàtmaka÷ivatva÷ravaõàt . taduktaü %<pà÷ànte ÷ivatà÷ruteþ>% iti %<cainanya dçkkriyàråpaü tadasyàtmani sarbadà . sarvata÷ca yatà muktau ÷råyate sarvato mukham>% tattvaprakà÷e'pi %<muktàtmàno'pi ÷ivàþ ki¤caite satprasàdato muktàþ . so'nàdimukta eko vij¤eyaþ pa¤camantratanuþ>% iti . pa÷ustrividhaþ vij¤ànàkalapralayàkalasakalabhedàt tatra prathamo vij¤ànayogasannyàsairbhogena và karmakùaye sati karmakùayàrthasya kalàdibhogabandhasyàbhàvàt kevalamalamàtrayukto vij¤ànàkala iti vyavadi÷yate . dvitãyastu pralayena kalàderupasaühàràt malakarmayuktaþ pralayàkala iti vyavahriyate . tçtãyastu malamàyàkarmàtmakavandhatrayasahitaþ sakala iti saülapyate . tatra prathamo dviprakàro bhavati samàptàkaluùàsamàptakaluùabhedàt . tatràdyàn kàluùyaparipàkavataþ puruùadhãreyàn adhikàrayogyànanugçhyànantàdividye÷varàùñapadaü pràpayati . tadvidye÷varàùñakaü nirdiùñaü bahudaivatye %<ananta÷caiva såkùma÷ca tathaiva ca ÷ivottamaþ . ekanetrastathaivaikarudra÷càpi trimårtikaþ . ÷rãkaõñha÷ca ÷ikhaõóã ca proktà vidye÷varà ime>% . antyàn saptakoñisaïkhyàtàn mantrànanugrahakaraõàn vidhatte taduktaü tattvapraükà÷e %<pa÷avastrividhàþ proktà vij¤ànapralayàkalau sakalaþ . malayuktastatràdyo salakarmayutã dvitãyaþ syàt . malamàyàkarmayutaþ sakalasteùu dvidhà bhavedàdyaþ . àdyaþ samàptakaluùo'samàptakaluùo dvitãyaþ syàt . àdyànanugçhya ÷ivo vidye÷atve niyojayatyaùñau . mantràü÷ca karotyaparàn te coktàþ koñayaþ sapta>% iti . soma÷anbhunàpyabhidvitam . %<vij¤ànàkalanàmaiko dvitãyaþ palayàkalaþ . tçtãyaþ sakalaþ ÷àstre'nugràhyastrividho mataþ . tatràdyo malamàtreõa yukto'nyo malakarmabhiþ . kalàdibhåmiparyantatattvaistu sakalã yutaþ>% iti . palayàkalo'pi dvividhaþ pakvapà÷advayaþ tadvilakùaõa÷ca tatra prathamo mokùaü pràpnoti dvitãyastu puryaùñakayutaþ karmava÷ànnànàvidhajanmabhàg bhavati . tadapyuktaü tattvaprakà÷e %<pralayàkaleùu yeùàmapakvamalakarmaõã vrajantyete . puryaùñakadehayutà yoniùu nikhilàsu karmava÷àt>% iti . puryaùñakamapi tatraiva nirdiùñam %<myàt puryaùñakamantaþkaraõaü dhãkarma karaõàni>% iti vivçtaü càghora÷ivàcàryeõa puryaùñakaü nàma pratipuruùaniyataþ sargàdàrabhya kalpàntaü mokùàntaü và sthitaþ pçthivyàdikalàparyantastriü÷attattvàtmakaþ sçkùmã dehaþ . tathà coktaü tattvasaügrahe %<vasudhàdyastattvagaõaþ pratipunniyataþ kalànto'yam . paryeti karmava÷àdbhuvanajadeheùvaya¤ca sarveùu>% iti . tathà càyamarthaþ samamadyata antaþkaraõa÷abdena manovudbyahaïkàracittavàcinà anyànyapi puüso bhogakriyàyàmantaraïgàõi kalàkàlaniyatividyàràgaprakçtiguõàkhyàni sapta tattvàni upalakùyante dhãkarma÷abdena j¤eyàni pa¤cabhåtàni tatkàraõàni ca tanmàtràõi vivakùyante karaõa÷abdena j¤ànakarmendriyada÷akaü saügçhyate . nanu ÷rãmatkàlottare %<÷abdaþ spar÷astathà råpaü raso gandha÷ca pa¤cakam . buddhirmanastvahaïkàraþ puryaùñakamudàhçtamiti>% ÷råyate tatkathamanthathà kathyate . addhà ataeva ca tatrabhavatà ràmakaõñhena tatsåtraü ÷aktatvaparatayà vyàkhyàyãtyalamatiprapa¤cena . tathàpi kathaü punarasya puryaùñakatvaü bhåtatanmàtrabuddhãndriyakarmendriyàntaþkaraõasaj¤aiþ pa¤cabhirvargestatkaraõena pradhànena kalàdipa¤cakàtmanà vargeõa càrabdhatvàdiyavirodhaþ . tatra puryaùñakayutàn vi÷iùñapuõyasampannàn kàü÷cidanugçhya bhuvanapatitvamàtraü mahe÷varo'nantaþ prayacchati . taduktam %<kàüyidanugçhya vitarati bhuvagapatitvaü maha÷varasteùàmiti>% . sakalo'pi dvividhaþ pakakalàpàpakvakaluùabhedàt . tatràdyaþ parame÷varastatparipàkaparipàña÷a tadanuguõa÷aktipàtena maõóalyàdyaùñàda÷ottara÷ataü mantre÷varapada pràpayati . taduktam %<j¤eyà bhavanti sakalàþ kalàdiyogàdaharmukhe kàle . ÷atamaùñàda÷a tepàü karute khyayameva mantre÷àn . tatràùñau maõóalinaþ krodhàdyàstatsamàùñavãre÷àþ . ÷rãõñha÷atarudràþ ÷atamityaùñàdaõàbhyadhikam>% iti . taparipàkàdhikyanirodhena ÷aktyupasahàreõa dãkùàkaraõena mokùapado bhavatyàcàryamårti màsthàya parame÷varaþ . tadapyuktam %<paripakvamalànetà nutsàdana÷aktipàtena . yojayati pare tattve sa dãkùayàcàryamårtisthaþ>% iti . ÷rãmçgendre'pi %<pårvaü vyatyàsi tasyàõoþ pà÷ajãlamapohati>% iti . vyàkçta¤ca nàràyaõakaõñhena tatsarvaü tata evàvadhàryam asmàbhistu bistarabhiyà na praståyate . apakvakaluùàn baddhànaõån bhogabhàjo vidhace parame÷varaþ karmava÷àt . tadapyuktam %<baddhàn ÷epànaparàn viniyuïkte bhogabhuktaye puüsaþ . tatkarmaõàmanugamàdityevaü kãrtitàþ pa÷avaþ>% iti . atha pà÷apadàrthaþ kathyate . pà÷a÷caturvidhaþ malakarmamàyàrodha÷aktibhedàt . nanu %<÷aivàgameùu mukhyaü patiùa÷upà÷à iti kramàttritayam . tatra patiþ ÷iva uktaþ pa÷avo hyaõavo'rthapa¤cakaü pà÷àþ>% iti pà÷aþ pa¤cavidhaþ kathyate tatkathaü caturvidha iti gaõyate . ucyate vindormàyàtmanaþ ÷ivatattvapadavedanãyasya ÷ivapadapràptilakùaõaparamamuktyapekùayà pà÷atve'pi tadyogasya vidye÷varàdipadapràptihetutvenàparasuktitvàt pà÷atvenànupàdànamityabirãdhaþ . ataevoktaü tattvaprakà÷e %<pà÷à÷carvidhàþ syuþ>% iti . ÷rãmanmçgondre'pi %<pràvçtã÷au balaü karma màyàkàrya¤caturvidham . pà÷ajàlaü saàsena parmanàmnaiva kãrtitam>% iti . asyàrthaþ pràvçõoti prakarùeõàcchàdayatyàtmano vçkkriye iti pràvçtiþ svàbhàvikya÷ucirmalaþ sa ca ãùñe svàtantryeõeti ña÷aþ . taduktam %<eko hyaneka÷aktidçkkiyayo÷chàdako nalaþ puümaþ . tupatuõóulavaj j¤eyàstàmrà÷ritakàlikàvadveni>% . balaü rodha÷aktiþ asyàþ ÷iva÷akteþ pà÷àdhiùñhànena puruùanirodhàyakatvàdupacàreõa pà÷atram taduktam %<tàsàmahaü varà ÷aktiþ sarvànugràhikà ÷ivà . dharmàsuvartanàdeva pà÷a ityupacaryate>% iti . kriyate phalàrthibhiriti karma dharmàdharmàtmakaü vãjàïkuravat prapàharåpeõànàdi . yathoktaü ÷rãmatkiraõe %<yathànàdirmalastasya karmàlpakamanàdikam . yadyanàdi na sasiddhaü vaicitryaü kena hetunà>% iti . màtyasyàü ÷aktyàtmanà pralaye sarvaü jagat, sçùñau vyaktiü yàtãti màyà . yathoktaü ÷rãmatsaurabheye %<÷aktiråpeõa kàryàõi tallãnàni mahàkùaye . vikçtau vyaktiàyàti sà kàryeõa kalàdinà>% iti . yadyapyapta vahu vaktavyamasti tathàpi granthabhåyasvabhayàduparamyate . taditthaü patipa÷upà÷apadàrthàstrayaþ pradar÷itàþ . %<patividye tathà'vidyà pa÷uþ pà÷a÷ca kàraõam . tannivçttàviti proktàþ padàrthàþ ùañsamàsataþ>% ityàdinà prakàràntaraü j¤ànaratnàvalyàdau prasiddham . sarvaü tata evàvagantavyamiti sarvaü sama¤jasam . 4 oùadhau ca . prajàpatinà rudràdinàmakaraõaprasaïge ÷ataø bràø 6 1 . 3 . 12 %<tamavravãt pa÷upatirasãti . tadyadasya tannàmàkarodoùadhayastadråpamabhavannoùadhayo vai pa÷upatista÷àdyadà pa÷ava oùadhãrlabha te'tha patãyanti>% .

#<pa÷upalvala># naø pa÷ånàü priyaü palvalamiva . kaivartãmustake ÷abdaca0

#<pa÷upàla># triø pa÷ån pàlayati pàli--aõ upaø saø . 1 pa÷ånàü pàlake vçttyarthatayà meùàdãnàü pàlake . tasyàbhojyànnatà manunoktà 3 . 15 4 ÷loke . vçø saüø 1 4 aø ukte ai÷ànyàü sthite 2 de÷abhede ca tadde÷asthànàü ca pa÷upàlanavçttikatvàt tathàtvam . pa÷upàlasya bhàvaþ ùya¤ . pà÷upàlya pa÷upàlanaråpe vai÷yavçttibhede %<vai÷yànàü pà÷upàlya¤ca>% smçtiþ . õvul . pa÷upàlaka pa÷upàlanakartari triø . tasya patrã pàlakàntatvàt puüyoge'pi na ïãù kintu ñàp

#<pa÷upà÷a># puø 6 taø . pa÷uråpajãvànàü vandhe pa÷upati÷abda dç÷yam .

#<pa÷upà÷aka># puø %<striyamànatapårvàïgãü svapàdàntaþpadadvayam . årdhàü÷ena ramet kàmã bandho'yaü pa÷upà÷akaþ>% ratima¤jaryukte rativandhabhede .

#<pa÷upreraõa># naø 6 taø . gavàdãnàü càlane amaraþ .

#<pa÷umàram># avyaø pa÷umiva màrayitvà õamul . pa÷oriva hiüsàyàm kaùàditvàt màrayatãtyàderanuprayãge evàsya sàdhutà %<pa÷umàramamàrayat>% bhàø baø 11 aø . yaj¤e pa÷umàraõa¤ca ÷vàsarodhena galàdiniùpãóanenaiva, na ÷astràdinà ÷amitrà karaõãyamiti ÷rautasampradàyaþ .

#<pa÷umohanikà># strã pa÷urmohyate'nena muha--õic--lyuñ svàrthe ka kàpa ataittvam . 1 kañvyàü 2 latàyàm ràjaniø .

#<pa÷uyàga># puø pa÷ukaraõako yàgaþ 3 taø và . pa÷udavyake pa÷unàmake yàgabhede sa ca yàgaþ %<pa÷au>% à÷vaø ÷rauø såtràdau vihitaþ %<kùàlanaü darbhakårcena sarvatra sràtasà pa÷oþ . tuùõãmicchàkrameõa syàdvapàrthe pàrõadàruõã . sapta tàvanmårdhvanyàni tathà stanacatuùñayam . nàbhiþ ÷roõirkapàna¤ca gosrotàüsi caturda÷a . kùuro màüsàvadànàrthaþ kçtsnaþ sviùñakçdàvçtà . vapàmàdàya juhuyàttatra mantraü mumàpayet . hçjjihvàkroóamasthãni yakçdvukvau gudaü stanàþ . ÷roõiskandhasañàpàr÷vaü pa÷vaïgàni pracakùate . ekàda÷ànàmaïgànàmavadanàni saïkhyayà . pàr÷vasya vukvasaktho÷ca dvitvàdàhu÷caturda÷a . caritàrà ÷rutiþ kàryà yasmàdapyanukalpa÷aþ . ato'ùñarcena homaþ syàcchàgapakùe caràvapi>% karmapraø . tatkàlaþ pa÷vijyà÷abde dç÷yaþ .

#<pa÷urajjvu># strã 6 taø . pa÷uvandhasàdhanadàmani amaraþ .

#<pa÷uràja># puø pa÷ånàü ràjà ñacsamàø . siühe ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pa÷uvardhana># naø 6 taø . pa÷oþ saüpuùñatàvidhàyake vyàpàrabhede yaj¤iyapa÷uvardhanaprakàrasa à÷vaø gçø 4 . 99 såtràdau dç÷yaþ .

#<pa÷uùa># puø pa÷uùu sãdati sada--óa vatvam . pa÷uùa syàyini lãradadhyàdau çø 5411 tatra pa÷upaþ ityata ÷asåþ suþ

#<pa÷usani># triø pa÷uü sanãti dadàti sana--in . pa÷udàyake yajuø 19 . 48 mantraþ .

#<pa÷uharitakã># strã pa÷ånàü haritakãva hitakàritvàt àmràtakaphale trikàø .

#<pa÷cà># avyaø pa÷càt + vede pçùoø . pa÷càdityarthe çø 1 . 133 . 5 àrùe'pi kvacit apara÷abdasthàne pa÷cabhàvaþ . %<pårvapa÷càyatàvetau>% màrkaõóapuø 54 aø .

#<pa÷càt># avyaø apara + prathamàpa¤camãsapamyarthe àti pa÷càde÷aþ . 1 pramàdyarthavçtterapara÷abdasyàrthe 2 carame 3 adhikàre ca mediø . tato bhavàrthe tyak . pà÷càttya pa÷càdbhave triø svàrthe tàtil pa÷càttàt tadarthe avyaø çø 7 . 73 . 5

#<pa÷càttàpa># puø pa÷càt caramastàpaþ . anu÷aye kçtasya karmaõo 'nucitatvadhiyà anu÷ocane amaraþ .

#<pa÷càrdha># puø apara÷càrdhàvardha÷ca %<apara÷càrdhe pa÷cabhàvaþ>% vàrtiø pa÷càde÷aþ . aparàrdhe %<ardhaü napuüsakam>% pàø ekade÷isamàse tu ardhapiplyàdivat ardhàparamityeveti bhedaþ .

#<pa÷cima># triø pa÷càdbhavaþ óimac . 1 pa÷càdbhave 2 pratãcyàü di÷i strã

#<pa÷cimànåpaka># puø nçpabhede %<pa÷cimànåpakaü viddhi taü nçpaü nçpasattama!>% bhàø àø 67 aø .

#<pa÷cimaràtra># puø pa÷cimaü ràtreþ ekade÷isamàø acsamàø . ràtre ÷eùabhàge %<pårvàparottaramekade÷imaikàdhikaraõe>% pàø sarvo'pyekade÷o'hrà samasyate saïkhyàyisàyeti j¤àprakàt madhyàhnaþ sàyàhnaþ . kecittu sarvakade÷aþ kàlena samasyate natvahneva j¤àpakasya sàmànyàpekùatvàt . tena madhyaràtraþ %<upàratàþ pa÷cimaràtragocaràdityàdi siddhamityàhuþ>% siø kauø . mallinàthena tu %<uparatàþ pa÷cimaràtrigocaràditi>% pañhitvà samàsàntaü niràcaùñe yathà pa÷cimà cà'sau ràtri÷ceti vigrahaþ apararàtra ityarthaþ . pårvà dik pa÷cimaü nabha ityàdivat ekade÷i÷abdasyaikade÷a÷abdasàmànàdhikaraõyàdekade÷e paryavasànaü, na tu pa÷cimaü ràtre rityekade÷isamàsaþ tadvidhàyake pårvàparàdisåtre pa÷cima÷abdàgrahaõàdataeva %<ahaþ sarvaikade÷etyàdinà na samàsànto'pi tasyàpi pårvàparàdisåtroktasamàsaviùayatvàditi . prakà÷avarùastvekade÷isamàsamevà÷ritya samàsàntamàha tanmålaü mçgyam>% .

#<pa÷cimottarà># strã pa÷cimàyà uttarasyà di÷o'ntaralà dik %<diïnàmànyantaràle>% pàø saø . vàyukoõe vidi÷i .

#<pa÷ya># avyaø dç÷a--bàø ÷aþ . 1 pra÷aüsàyàm 2 vismaye ca ÷abdaratnàø 3 yathoktadar÷ini vimarùe triø chàø uø .

#<pa÷yatohara># triø pa÷yantamanàdçtya harati hç--ac anàdare ùaùñhã %<vàgidakpa÷yadbhyo yuktidaõóahareùu>% vàrtiø aluksaø . pa÷yantamanàdçtya hare caurabhede svarõakàràdau %<yaþ pa÷yato haredarthaü sa cauraþ pa÷yatoharaþ>% hemacaø .

#<pa÷yantã># strã dç÷a--÷atç ïãp . 1 dar÷inyàü striyàü 2 vàgvi÷eùe %<pràõàpànàntare devã vàgvai nityaü hi tiùñhati . sthàneùu vikçte vàyau kçtarvaõaparigrahà . vaikharã vàk prayoktéõàü kramaråpànupàtinã . pràõavçttimanukramya madhyamà vàk pravartate . abibhàgà tu pa÷yantã sarvataþ saühçtakramà . svaråpajyotirevàtaþ parà vàganapàyinã>% ma¤jåùàdhçtavàkyam asyàrthaþ ÷abdàrtharatne %<cetanena j¤àtàrthavivakùayà tadbodhaka÷abdaniùpàdanàya preritamantaþkaraõaü målàdhàrasthitamanalaü càlayati taccàlita÷cànalastatsthalasthànilacàlanàya prabhavati taccàlitena cànilena tatraiva såkùmaråpeõotpàditaþ ÷abdaþ parà vàgityabhidhãyate . tato nàbhide÷aparyantaü calitena tena tadde÷asaüyogàdutpàditaþ ÷abdaþ pa÷yantãti vyavahriyate etaddvayasya såkùmatarasåkùmatamatayà ã÷varayogimàtragamyatà nàsmadãya÷rutigaciratà . tatastenaiva hçdayade÷aü parisaratà hçdayasaüyogena niùpàdita÷abdo madhyetyucyata sà ca svakarõapidhànena dhvanyàtmakatayà såkùmaråpeõa kadàcidasmàkamapi samadhigamyà . tato mukhaparyantamàgacchatà tena kaõñhade÷aü pràpya àhatya mårdhànaü tatpratighàtena paràvçtya ca mukhavivare kaõñha ditattadaùñasthàneùu svàbhighàtenotpàditaþ ÷abdo vaiõarãtyucyate>% %<vaikharã ÷abdaniùpattirmadhyamà ÷rutigocarà . dyotitàrthã tu pa÷yantã såkùmà vàganapàyinã>% mallinàthadhçtavàkyam .

#<pa÷vayana># naø yàgabhede ÷ataø bràø 4 6 6 1

#<pa÷vayantra># triø pa÷oridaü bàø óva karmaø . pa÷unirgamanàrthayantrabhede çø 4 . 1 . 16 bhàø .

#<pa÷vavadàna># naø pa÷oraïgavi÷eùasyàpadànaü chedanam . pa÷oraïgavi÷eùacchedane pa÷u÷abde karmapraø vàkyaü dva÷yam .

#<pa÷vàcàra># puø pa÷ånàmadhikàrivi÷eùàõàmàcàraþ . tantrokte àcàrabhede pa÷ubhàve %<vedoktena yajeddervãü kàmasaükalpa pårvakam . sa eva vaidikàcàraþ pa÷vàcàraþ sa ucyate>% . kubjikàtantre 7 paø %<bhàva÷ca aividho devi! divyavãrapa÷ukramàt . vi÷va¤ca devatàråpaü bhàvayet surasundari! . strãmaya¤ca jagatsarvaü puruùaü ÷ivaråpiõam . abhede cintayet yastu sa eva devatàtmakaþ . nityasnànaü nityadànaü trisandhya¤ca japàrcanam . nirmalaü vasanaü devi! paridhànaü samàcaret . veda÷àstre dçóhaj¤ànaü gurau deve tathaiva ca . mantre caiva dçóhaj¤ànaü pitçdevàrcanaü tathà . balivai÷vaü tathà ÷ràddhaü nityakàryaü ÷ucismite! . ÷atru mitrasamaü devi! cintayettu mahe÷vari! . anna¤caiva mahe÷àni! sarveùàü parivarjayet . gurorannaü mahe÷àni! bhoktavyaü sarvasiddhaye . kadarya¤ca mahe÷àni! niùñhuraü parivarjayet . devatànindakaü dçùñvà nàlàpa¤ca samàcaret . satya¤ca kathayeddevi! na miyyà ca kadàcana>% mahànirvàõatantre %<divyavãramayo bhàvaþ kalau nàsti kadàcana . kevalaü pa÷ubhàvena mantrasiddhirbhavennçõàm>% .

#<pa÷vijyà># strã pa÷unà ijyà . pa÷uyàgabhede tatkartavyakàlàdiþ kàtyàø ÷rauø 6 4 1 måtràdau dç÷yaþ .

#<pa÷viùñakà># strã agnicayanàrthe iùñakàbhede pa÷uyàge hi pa¤ca iùñakà bhavanti yathoktaü ÷ataø bràø 6 . 2 . 1 . 20 %<kathamasyaiùo'gniþ pa¤ceùñakaþ sarvaþ pa÷uùvàrabdho bhavatãti puvoóà÷aþ kapàleùu nvevàpyata iya prathamà mçõmayãùñakàtha yat pa÷umàlabhate tena pa÷viùñakàpyate'tha yadvapàmabhito hiraõya÷akalau bhavatastena hiraõyeùñakàpyate'tha yadidhmo yåpaþ paridhayastena vànaspatyeùñakàpyate'tha yadàjyaü prokùaõyaþ puroóà÷astenànnaü pa¤camãùñakàpyata evamuyahàsyaiùo'gniþ ùa¤ceùñakaþ sarvaþ pa÷uùvàrabdhã bhavati>% .

#<pa÷viùñi># strã 6 taø . pa÷uyàgaïge iùñibhede sà ca iùñiþ %<iùñirubhayato'nyatarato và>% à÷vaø ÷rauø 3 1 2 såtràdau bihità .

@<[Page 4282b]>@
#<pa÷vekàda÷inã># strã ekàda÷a parimàõamasya óini ïãp pa÷unà ekàda÷inã . ÷ataø bràø 3 . 9 . 3 ukte ekàda÷a devatàkaikàda÷apa÷usàdhye yaj¤abhede te ca pa÷avaþ àgneyaü prathamapa÷umàlabhet ityupakrame 1 àgneyaþ 2 sàrasvataþ 3 saumyaþ 4 pauùõaþ 5 bàrhaspatyaþ 6 vai÷vadevaþ 7 aindraþ 8 màrutaþ aindràgnaþ 10 sàvitraþ 11 vàruõa ityete agnàdyekàda÷adevatàkàþ uktàþ .

#<paùñhavàh># puø pçùñhena vahati paùñhaü màraü và vahati vaha--õvi pçùoø . pa¤cavarùãye bhàramahe bçùe tathàvaskàyàü striyàü gavi ïãp vàha åñh ùaùñhohã yajuø 14 . 9 %<dvàda÷a paùñhauhyo garbhiõyo brahmaõaþ>% à÷vàø ÷rauø 9 . 4 . 14 . sugdhabodhe pçùñhau hãtyuktiþ lokàbhipràyeõa vede tu paùñhayàñ ùaùñhauhã ityeva prayogàt .

#<pasa># nà÷ane cuø ubhaø sakaø señ idit . paüsayati te apapaüsat ta

#<pasas># naø pasa--asun . ràùñre %<garbhoràùñraü pasoràùñrameva>% ÷ataø bràø 1 3 . 2 . 9 . 6

#<pastya># naø pasa--bhàve ktin tatra sàdhu yat . gçhe nighaõñuþ astyamiti pàñhàntaram astaye sthitaye sàdhu yat . tatra hemacaø nidhaõñau tu pastyamityeva gçhanàmasu pañhitam . pastyamastyasyeti matup masya vaþ dãrghaþ . pastyàvat sadaþpràcãnabaü÷àdigçhavati çø 115 12 bhàø .

#<paspa÷a># puø ÷àstràrambhasamaryake upedghàte sandabhegranthabhede sa ca mahàbhàùyastra pathasamàhnikàtmakaþ ÷abdavidyevanã bhàti ràjanãtirapampa÷à màghaþ .

#<pahnava># puø ÷mavudhàrimlecchajàtibhede kàmboja÷abde 1907 pçø dç÷yam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pahnikà># strã apa + hnu + vàø óa saüj¤àyàü kan kàpi atadvattvam aperallopaþ . vàripç÷nyàü ÷abdaratnàø .

#<pà>#  pàne bhvàø paraø sakaø aniñ . ÷iti pivàde÷aþ pivati apàt papau peyàt pãyate pãtvà pãtaþ pàyaþ peyaü prapà . õic pàyayati õaucaïi apãpyat . pipàsati pepãyate .

#<pà># rakùaõe adàø paraø sakaø señ . pàti apàsãt papau . pàyàt õic pàlayati apãpalat . pàlanam pàlakaþ

#<pàü÷a(sa)na># triø pasi--lyu bàø dãrghaþ pçùo và . dåpake trika

#<pàü÷a(sa)va># puø pàü (soþ) ÷orvikàraþ aõ . (pàïgà) lavaõabhede pàü(su)÷ujàdayo'pyatra ràjaniø .

#<pàü÷u(su)># puø pasi--nà÷ane arjida÷ikamyamapasivàdhàmçji pasivàdhàmçjipa÷itukdhugdãrthahà÷ca uõàø u dãrgha÷ca . 1 dhålau 2 ÷asyàrthacirasa¤citagomaye ca vi÷vaþ uõàdisåtre dantyàntya pasidhàtoreva upratyayadorghayorvidhànàt vi÷vaprakà÷e tàlavyànte kãrtanàcca pçùo dantyasya ÷aþ iti bodhyam . ataeva %<tàlavyà api dantyàþ syuþ ÷aüva÷åkarapàü÷avaþ>% ÷akàrabhede uktam . 3 labaõabhede naø %<audbhidaü pàü÷u(su)layaõaü yajjàtaü bhåmitaþ svayam . kùàraü guru kañusnigdhaü svedanaü vàtanà÷anam>% bhàvapraø . 4 parpañe 5 karpårabhede puø ràjaniø . pàü÷u(su)to bhabaþ yat . pàü(÷a)savya tatra bhave triø . rudrabhede puø yajuø 16 . 25

#<pàü÷u(su)kàsãsa># naø kàsãse ràjaniø .

#<pàü(÷u)sukulã># pàü÷ån kolati kula--saühatau ka gauràø ïãù . ràjabhàrge hàràø .

#<pàü÷ukåla># naø 6 taø . niråpapada÷àsanabhade %<÷àsanaü dharmakãlaþ syàt mukutiþ ÷åda÷àsanam . paññolikà këptakãlà pàü÷ukålaü na kasyacit>% trikàø .

#<pàü÷u(su)kùàra># naø pàü÷u(su)riva kùàram . kùàralavaõe (pàïgàlona) pàraø nighaõñuþ .

#<pàü÷u(su)catvara># puø pà÷ubhi÷catvara iva . ghanopale ÷abdamàø .

#<pàü÷u(su)candana># puø pàü÷udhåli÷candanamivàsya . vibhåtibhåùite ÷ive trikàø .

#<pàü÷u(su)càmara># puø pàü÷u÷càmara ivàsya . 1 pañavàse (tàüvu) jañàø . 2 dårvàïkitakañãtañe 3 bardhàpake 4 pra÷aüsàyàm 5 puroño 6 dhåligucchake ca mediø .

#<pàü÷u(su)ja># naø pàü÷u(su)to jàyate jana--óa . (pàïgà) lavaõabhede ratnamàø . pàü÷u(su)bhavàdaõa'pyatra .

#<pàü÷u(su)patra># naø pàü÷u(su)bhiþ sa¤citagãmayaiþ pattramasya . vàståka÷àke ÷abdamàø .

#<pàü÷u(mu)mardana># puø ùàü÷uþ(suþ) mçdyate'tra mçda--àdhàre lyuñ . kedàre kùetrabhede trikàø .

#<pàü÷u(su)ra># puø pàü÷uü(suü) ràti--ka . 1 kha¤je 2 daü÷ake ca (óàü÷a) hàràø .

#<pàü÷u(su)ràgiõã># strã ranja--ghinuõ ïãp . pàü÷u(su)bhiþ ràmiõã 3 taø . mahàmedàyàü ràjaniø .

#<pàü÷u(su)ràùñra># naø pàü÷u(su)pradhànaü ràùñram . de÷abhede bhàø saø 51 aø .

#<pàü÷u(su)la># triø pàü(su)÷urastyasya sidhmàø lac . 1 ghåliyukte tattulyapàpayukte 2 puü÷cale ca striyàü ñàp .

#<pàka># puø paca--bhàve gha¤ . 1 taõóulàdivikledanavyàpàrabhede sa ca sthålãmàrjanàdhaþsantàpanàdyodanaparãkùàntovyàpàrasamåhaþ . pibati stanam pà--kan vayasi arbhakàniø và . 2 stanapàyini ÷i÷au 3 pariõate jarasà 4 ke÷àdeþ ÷oklye amaraþ . 5 pecake 6 ràùñrabhaïge 7 bhãtau ÷abdaratnàø 8 daityabhede hemacaø pàka÷àsanaþ . dravyàdeþ pàkaprakàrabhedàdikaü vàkaràje÷vare uktaü yathà %<bharjanaü talanaü svedaþ pacanaü kvathanaü tathà . tàndåraü puñapàka÷ca pàkaþ saptavidho mataþ>% . bhajanaü kevalapàtre . talanaü snehadravye, svedanam agnyuttàpe . pacanaü jale . kvathanaü siddhadravyarasagrahaõe . tàndåraü dvàravaddhataptayantre, puüñapàka årdhvàdho'gnitàpe j¤eyaþ . ÷ràïke pàkaprakàràdiþ niø siø ukto yathà devalaþ %<tathaiva yantrito dàtà pràtaþsnàtvà sahàmbaraþ . àrabheta navaiþ pàtrairannàrambhaü ca bàndhavaiþ>% atràtmanepadàt svayameva pàkaþ kàryaþ a÷akto patryà tadabhàve bàndhavaiþ %<tatastàni papàcà÷u sãtà janakanandinã>% iti pàdmaliïgàditi hemàdriþ . ÷ràddhadãpakalikàyàmà÷valàyanaþ %<samànapravarairmitraiþ sapiõóai÷ca guõànvitaiþ . kçtopakàribhi÷caiva pàkakàryaü pra÷asyate>% . vyàsaþ %<gçhiõã caiva susnàtà pàkaü kuryàt prayatnataþ . niùpanneùu ca pàkeùu punaþ snànaü samàcaret>% . pçthãcandrodaye bràhme %<rajasvalàü ca pàùaõóaü puü÷calãü patitàü tathà . jyajecchådràü tathà vandhyàü vidhavàü cànyagotrajàm . vyaïgakarõãü caturthàhaþsnàtàmapi rajasvalàm . varjayecchrànnapàkàrthamamàtçpitçvaü÷ajàma>% màtçpitçvaü÷ajabhinnàü tyajodatyarthaþ . çtisàre %<na pàkaü kàrayet patnãmanyàü (anyàmanyavarõàm) vàpyanyagotrajàm . mçtavatsàü ca garbhaghnãü garbhiõãü caiva dursukhãm>% . pàkabhàõóàni tu hemàdrau nàgaraõaõóe %<pauvarõànyatha raupyàõi kàüsyatàmrodbhavàni ca . màrtikànyapi bhavyàni nåtanàni dçóhàni ca>% tathaivàdityapuràõe %<pacadannàni susnàtaþ pàtreùu ÷uciùu svayam . svarõàdidhàtujàteùu mçõmayeùvapi và ñvijaþ . sacidreùvavilipteùu tathàcopahateùu ca . màyaseùu na bhinneùu dåùiteùvapi karhicit pårvaü kçtoùayogeùu mçõmayeùu na tu kvacit>% . vàyupuràõe %<na kadàcitpacedannamayaþsthàlãùu paitçkam. ayaso dar÷anàdeva pitaro'padravanti hi . kàlàyasaü vi÷eùeõa nindanti pitçkarmaõi . phalànàü caiva ÷àkànàü chadanàrthàni yàni tu . mahànase'pi ÷astràõi teùàmeva hi sannidhiþ . ióyate netarasyàtra ÷asyamàtrasya dar÷anam . ÷ràddhade÷e tu viduùà pitéõàü tçptimicchatà . mahànase'tiyuktànàmapi kàryaü na dar÷anam>% . tatraiva %<pacamànastu màõóeùu bhaktyà tàmramayeùu ca . samuddharati vai ghoràt pitén duþkhamahàrõavàt . taijasànàmabhàve tu piñhare mçõmaye'pi ca . nave ÷ucau prakurvãta pàkaü pitrarthamàdaràt>% . tatraibàdityapuràõe %<pakvànnasthàpanàrthe tu ÷asyante dàrujànyapi . darvyàdãnyapi kàryàõi yaj¤iyairapi dàrubhiþ>% . yamaþ %<vivàhe pretakàyye ca màtà pitroþ kùaye'hani . navabhàõóàni kurvãta yaj¤akàle vi÷eùataþ>% . atra pàkàgnimàha hemàdrau prajàpatiþ %<opàsanenànnasiddhiragnaukaraõameva ca>% . pçthvãcandrodaye'ïgiràþ %<÷àlàgnau tu pacedannaü laukike vàpi nitya÷aþ . yasminnagnau pacedannaü tasmàt hãmo vidhãyate>% . manuþ %<vaivàhike'gnau kurvãta gçhyaü karma yathàvidhi . pa¤cayaj¤avidhàna¤ca paktiü cànvàhikãü dvijaþ>% . ÷ràddhasya gçhyatvaü coktamaparàrkeõa, atra vi÷eùaþ karmapradãpe %<pràtarhomaü tu nirbartya samuddhçtya hutà÷anàt . ÷eùaü mahànase kçtvà tatra pàkaü samàcaret . pàkànte'gniü tamàhutya gçhyàgnau tu punaþ kùipet . tato'smin vai÷vàdevàdikarma kurpyàdatandritaþ>% . tadabhàve laukike %<tataþ paceyurannàni nirvàpànantaraü ÷anaiþ . vaivàhime'gnàvanyatra laukike vàpisaüyataþ>% iti dãpakalikàyàü saügrahokteþ . pàkabhàõóasya tyàjyatvaü yathà %<nityaü nåtanabhàõóena kartavyaþ pàka eva ca . atha và pakùaparyantaü tatastyàjyaü manãùibhiþ>% iti brahmavaivartapuø . pàkakàle ÷ådràyàgnidànaniùedho yathà %<÷ådràyàgni¤ca yo dadyàt pàkakàle vi÷eùataþ . ÷ådrapakvaü bhavedannaü bràhmaõaþ ÷ådratàmiyàt>% karmalocanam . ekoddiùña÷ràddhe tasya nityatvaü yathà %<ekoddiùñantu karstavyaü pàkenaiba sadà svayam . abhàve pàkapàtràõàü tadahaþ samupoùaõam>% ÷ràdbhataø . ÷ådreõa tatràpi àmànnenaiva kàryam àmaü ÷ådrasya pakvànnamityukteþ àmànnenaiva ÷ådreõetyukte÷ca pàkavidhiryathà
     %<pårvà÷àbhimukho bhåtvà uttarà÷àmukho'tha và . pacedanna¤ca madhyàhne sàyàhne ca vivarjayet . agnyà÷àbhimukhe pakvamamçtànnaü vijànatà . pårvamukho dharmakàmaþ ÷okahàni÷ca dakùiõe . ÷rãkàma÷cottaramukhaþ patikàma÷ca pa÷cime . ai÷ànthàbhimukhe paktvà daridro jàyate naraþ . yadà tu àyase pàtra pakvama÷nàti vai dvijaþ . sa pàpiùñho'pi muïkte'nnaü raurave paripacyate . tàmre paktvà ttrakùurhàrmàno vai labhate kùayam . pitçbhyàü pakvamanna¤ca pitçvyeõa ya÷akhini! . puõóarãkasya yaj¤asya labhate phalamãysitam . vàtulena tu yatpakvaü bhaginyà ca kaniùñhayà . asagotreõa yatpakvaü ÷oõitaü tadapi smçtam . abhaktena ca yatpakvaü striyà pakvantathaiva ca . pakvapàtre ca yatpakvaü tatsarvaü niùphalaü bhavet . uóumbareõa kàùñhena kadambasya dalena ca . ÷àlena karamardena udaràvartakena ca . pakvànnaü naiba bhu¤jãta bhuktvà ràtrimupàvaset . garhitànnamavãrànnaü bhuktvà kçcchraü samàcaret . aprajà yà tu vanità nà÷nãyàdeva tadgçhe . ÷àlakàùñhasya pakvàmnaü ÷irãùakasya caiva hi . kalicaõóàtakasyaiva vajravàruõakasya ca . eraõóa÷àlmalervàpi pakvànnaü garhitaü smçtam . yadà mçõmayapàtre tu pakvaü vai sarvakàlikam . màse pakùe tathàùñàhe tatpàtraü visçjet gçhã . dhanuþpàtre tathà siühe mithune và varànane! . yaþ kuryàdbhojanaü devi! kçcchreõaiva vi÷udhyati . ekadà tu jalaü dadyàddvivàraü na pradàpayet . tribhàgaü pårayet pàtraü pa÷càttoyaü na dàpayet>% matsyasåkte 4 2 praø . jàñharàgninà pàkaprakàrastu asçchara÷abde 55 8 pçø uktaþ auùadhapàkaprakàrastu cakrapàõidattàdigranthe dç÷yaþ . pacyate phalaü yatra kàle àdhàre gha¤ . 9 phalapàkàdhi karaõe kàlabhede ÷umà÷ubhasåcakagrahotpàtàdãnàü pàkakàla÷ca vçø saüø 97 aø ukto yathà
     %<pakùàdbhànoþ somasya màsiko'ïgàrakasya vakrasya . à dar÷anàcca pàko budhasya jãvasya varùeõa . ùaóbhiþ sitasya màsairvadena ÷aneþ suradviùo'vdàrdhàt . varùàtsåryagrahaõe sadyaþ syàt tvàùñrakãlakayoþ . tribhireva dhåmake tomàüsaiþ ÷cetasya saptaràtrànte . saptàhàta parivaiùaindracàpasandhyàbhrasçcãnàm . ÷ãtoùõaviparyàya phalapuyyamakàlajaü di÷àü dàhaþ . sthiradharayoranyatva prasåtivi kçti÷ca ùaõamàsàt . akriyabhàõakakaraõaü makabhyo'nutsavo duriùñaü ca . ÷oùaõa¤cà÷oùyàõàü sroto'nyatvaü ca varùàrdgàt . stambhakudyakàcarnàü jatvitarudinaptakastisyedàþ . màsatrayeõa kalahendracàpanirghàtapàkà÷ca . kãñàkhamakùikoragabàhulyaü mçgavihaïgamarutaü ca . loùñasya càpas taraõaü tribhireva vipacyate mbataiþ . pasavaþ ÷unàmaraõye yanyanàü gràmasamprave÷a÷ca . madhanibayatoraõe ndradhvajà÷ca varùàt samadhikàdvà . gomàyugçdhrasaïghà da÷àhikàþ sadya eva tåryaravaþ . àkruùñaü pakùaphalaü val mãkavidàraõaü ca bhåpàhe . ahutà÷aprajvalanaü ghçtatailavasàdivarùaõaü càpi . sadyaþ paripacyante màse'dhyardhe ca janavàdaþ . chatracitiyåpahutavahavãjànàü saptabhirbhavati pakùaiþ . chatrasya toraõasya ca kecinmàsàt phalaü pràhuþ . atyantaviruddhànàü snehaþ ÷abda÷ca viyati bhåtànàm . màrjàranakulayormåùakeõa saïga÷ca màsena . gandharvapuraü màsàd rasavaikçtyaü hiraõyavikçti÷ca . dhvajave÷mapàü÷udhåmàkulà di÷a÷càpi màsaphalàþ . navakaikàùñada÷akaikaùañtrikatrikasaükhyamàsapàkàni . nakùatràõya÷vipårvakàõi sadyaþpàkà'÷leùà . pitryànmàsaþ ùañ ùañ trayo'rdgamaùñau ca triùaóekaikàþ . màsacatuùkàùàóhe sadyaþpàkàbhijit tàrà . saptàùñàvadhyardhaü trayastrayaþ pa¤ca caiva màsàþ syuþ . ÷ravaõàdãnàü pàko nakùatràõàü yathàsaükhyam . nigaditasamaye na dç÷yate ced adhikataraü dviguõe prapacyate tat . yadi na kanakaratnagopradànairupa÷amitaü vidhivaddvijai÷ca ÷àntyà>% . da÷à÷abde'ntarda÷à÷abde ca grahasåcitaphalapàkabhedo dç÷yaþ . karmaõi gha¤ . 10 paripakve çø 71049 11 pariõatabuddhau ca triø pàkasutvan÷abdedç÷yam . 12 alpe 1 3 pra÷asye ca pàkayaj¤a÷abde dç÷yam . pàkasya alpasya pra÷asya và bhàvaþ pçthvàø imanic . pàkim tadbhàve puø . pàkasyàdårade÷àdiþ pakùàø phak . pàkàyana pàkasyà dårade÷àdau triø .

#<pàkakçùõa># puø pàke phalapàke kçùõaþ . (pànãàmalà) vçkùabhede ÷abdamàlà .

#<pàkaja># naø pàkàjjàyate jana--óa . 1 kàcalavaõe . 2 pàkajàtamàtre triø . %<anuùõà÷ãtpàkajaþ>% bhàùà . 3 pariõàma÷ålaroge .

#<pàkatrà># avyaø pàkaþ vipakvapraj¤aþ svàrthe trà . vipakvapraj¤e çø 8 18 15 .

#<pàkadårvà># strã pàkayuktà dårvà ÷àø taø . paripakvadårvàyàm çø 10 . 16 . 1 3 bhàø .

#<pàkadviù># puø pàkàya daitvàya dveùñi dviù--kvip 4 taø . pàka÷àsane indre hemacaø . pàkàriprabhçtayo'pyatra .

#<pàkapàtra># naø pàkasàdhanaü pàtram ÷àkaø taø . pacanasàdhane pàtre sthàlyàdau . tadbhedàþ pàka÷abde dç÷yàþ . pàkabhàjanapàkamàõóadayo'pyatra .

#<pàkapuñã># strã pàkasàdhanaü puñã ÷àø taø . (poyàna) kumbhapàkàrtha÷àlàyàm hemaca0

@<[Page 4285b]>@
#<pàkaphala># naø pàkayuktaü phalamasya ÷àø taø . (pànãyàmalà) phalapàke ÷abdacaø .

#<pàkamatsya># puø pàkaþ pakvaþ matsyaþ . 1 pakvamatsye vya¤janabhede ÷abdacaø . 2 kãñabhede su÷rutaþ kãña÷abde 2058 pçùñhe dç÷yam . sàmudre 3 matsyabhede su÷rutaþ niràlaka÷abde 4086 pçø dç÷yam .

#<pàkayaj¤a># puø pàkasàdhyo yaj¤aþ ÷àø taø . carupàkena kartavye yaj¤abhede sa ca yaj¤aþ vçùotsargàdihomaþ . %<pàkayaj¤e tu sàhasam>% tiø taø uktestatràgniþ sàhasaþ . pàkaþ alpaþ bàlakasàmyàt pra÷asto và yaj¤aþ . 2 alpayaj¤e 3 pra÷asyayaj¤e ca yathàha %<trayaþ pàkayaj¤aþ>% à÷vaø gçø 1 . 12 . såtre nàràyaõaþ . %<pàkayaj¤àstrayastrividhà ityarthaþ . kutaþ hutàþ prahutàþ brahmaõi hutàþ>% ityekaikasmin bahuvacananirde÷àt . yadi hi trividhatvaü na syàt ekavacanena nirde÷aü kuryàt . tasmàt trividhatvamiti . pàkayaj¤àþ alpayaj¤àþ pra÷astayaj¤à và . dçùña÷cobhayatra pàka÷abdaþ . yo'smàt pàkataraþ ityatràlpatve pàka÷abdaþ . taü pàkena manasà'pa÷yam iti yo mà pàkena manasà iti ca pra÷aü÷àyàm . tena àjyahomeùvapi pàkayaj¤atantraü siddhaü bhavati . yadi hi pàka÷abdaþ paktau varteta àjyahomeùu tantraü na syàt . iùyate ca tasmànna tatra varteta . pra÷astayaj¤à ityuktam . kathaü pra÷astatvam ucyate yasmàdeteùu saüskàrà ucyante . tai÷ca bràhmaõyamavàpyate . ke punaste saüskàràþ . garbhàdhànàdayaþ . tasmàt sarveùàü pàkayaj¤atvamiti yaduktaü tat samyak . kathaü trividhatvamityata àha %<hutà agnau håyamànà anagnau prahutà brahmaõi (bràhmaõabhojane) hutàþ>% 3 såø .

#<pàkayaj¤ika># puø pàkayaj¤asya tatpratipàdakagranthasya vyàkhyàno granthaþ pàkayaj¤e mavo vrà ñha¤ . 1 pàkayaj¤agranthavyàkhyàne granthe 2 pàkayaj¤abhave ca .

#<pàkayaj¤iya># briø pàkayaj¤amarhati gha . pàkayaj¤àrhe ÷ataø bràø 1 . 7 . 4 . 19

#<pàkara¤jana># naø pàkaü pacyamàna ra¤jayati ranja--õic--lyu . tejapatre ÷abdacaø .

#<pàkala># naø pàkaü làti là--ka . 1 kuùñauùadhau (kuóa) amaraþ 2 vahnau 3 vàyau ca puø vi÷vaþ . 4 karkoñyàü strã gauràø ïãù . ÷abdamàø 5 ku¤jarajvare 6 vodhanadravye ca puø mediø .

#<pàkali># strã pà--pàne sampadàø bhàve--kvip tàü pàkaü kalayati kala--kartari in . rohiõãti khyàte vçkùabhede ratnamàø .

#<pàka÷àlà># strã 6 taø . pàkasthàne pàkagçhapàkasthànàdayo'pyatra %<pràcyàü di÷i snànagçhamàgneyyàü pacanàlayam>% pãø dhàø dhçtavàkyam gçha÷abde dç÷yam .

#<pàka÷àsana># puø pàkaü tannàmadaityaü ÷àsti ÷àsa--lyu . indre tasya tannàmakatà yathà %<pàkaü jaghàna tãkùõàgrairmàrgaõaiþ kaïkavàsasaiþ . tatra nàma vibhurlebhe ÷àsanatvàccharairdçóhai . pàka÷àsanatàü ÷akraþ sarvàmarapatirvibhuþ>% vàmanapuø .

#<pàka÷àsani># puø pàka÷ànasyàpatyam i¤ . indraputre 1 vaijayante amaraþ 2 arjune 3 vàlivànare ca .

#<pàka÷uklà># strã pàke pariõàme ÷uklà . (khaói)khyàte padàrthe ÷abdacaø .

#<pàkasaüstha># triø pàkaþ saüsthà yasya . pàkasàdhye yaj¤abhede . sa ca gotamena dar÷itaþ %<aùñakà pàrvaõa÷ràddhaü ÷ràvaõyàgrahàyaõãcaitrà÷vayujã ceti sapta pàkasaüsthàþ>% . hàrãtaþ %<pàkayaj¤ànyajennityaü haviryaj¤àü÷ca nitya÷aþ . somàü÷ca vidhipårveõa ya iccheddharmamavyayam>% .

#<pàkasutvat># puø pàkena paripakvena manasà sunoti somàbhiùavaü karoti su--kvanip tuk ca paripakvamanasà somàbhiùava kartari yajamàne çø 10 86 19 .

#<pàkàri># puø pàkamçcchati ç--in . 1 ÷vetakà¤cane ratnamàlà . 6 taø . 2 pàka÷àsane indre ca .

#<pàkaru># triø pàkena mukhapàkena arurvraõam pàkasya annàdipàkasya và aruþ kùatam ÷akaø . 1 mukhapàkena kùate 2 annapàkanà÷ake agnimàndye ca yajuø 1295 . vedadãø .

#<pàkin># triø paca--bàø ghinuõ kutvam . 1 pàkakartari 2 pàkayute ca laghupàkã ityàdi su÷vaø .

#<pàkima># triø pàkena nirvçttaþ bhàvànbatvàt pàka + iman . pàkena nirvçtte siø kauø .

#<pàku># triø paca--laõ nyaïkvàø kçtvam . pàcake

#<pàkuka># triø paca--uka¤ casya ka÷ca . såùakàre pàcake uõàø . uõàdi0

#<pàkya># triø paca--karmaõi õyat õyati casya ka÷ca . 1 ùaktavye pàkema sàdhyam pàkasya hitaü và nàø yat . 2 viïlavaõe maø amaraþ 3 pàü÷ulavaõe ratnamàø 4 yavakùàre puø amaraþ .

#<pàkùika># triø pakùe pa¤cada÷atithyàtmake kàle pakùàntare maü÷ayakãñibhede và bhavaþ ñha¤ . 1 pakùakàlabhabe 2 pakùàntarabhave 3 saü÷ayaikakoñãbhave ca %<niyamàpàkùike sati>% momàüsà .

#<pàkhaõóa># triø %<pàlanàcca trayãdharmaþ pà÷abdema nigadyataü>% ityukteþ pàtrãti pà--kvip pàþ trayãdharmaþ taü khaõóayati khaõói--aõ upaø saø . pàùaõóe sarvaliïgini amarañàkàyàü bhànudãkùitaþ . mårdhanyaùasadhyaþ sarvasamammataþ .

#<pàgala># triø pibati suràü sà + kartari kvip pàþ suràpàyãva galati skhalati gala--ac . unmatte %<pàgalàyàïgahãnàya càndhàya vadhiràya ca . jaóàya caiva mårkhàya klãvatulyàya pàpine . vrahmahatyàü labhet so'pi yaþ svakanyàü dadàti ca>% brahmavaiø prakçø 1 4 aø .

#<pàïkta># triø ùaïktau bhavàdi và utsàø a¤ . 1 païktibhave 2 da÷àkùarapàdakachandobhedayute ca . païktisaükhyà'styasya aõ . 3 tatsaükhyàyutàvayavayute pa÷au 4 puruùe ca %<pàïktaþ puruùaþ pàïktàþ pa÷avaþ>% tàõóyavràø 242 . %<pàïktyàkhye chandasi pa¤casaükhyà vidyate tasya pa¤cabhiþ padairupetatvàt puruùe'pi dvau hastau dvau pàdau ÷ira÷ceti pa¤casaïkhyà vidyate pa÷uùvapi catvàraþ pàdàþ puccha¤ceti pa¤casaükhyàsti>% bhàø païkticchandasaþ da÷àkùarapàdakatvàt caturùu caraõeùu catvàriü÷adakùaràõi santi tena anuùñupà gaõanayà pa¤capàdatvamiti bodhyam .

#<pàcaka># triø paca--õvul . 1 pàkakartari tadvçttiyukte 2 såpakàre ca . 3 agnau halàyuø tasya jañharàgniråpeõa vàhyànnàde÷ca pàcakatvàttathàtvam 3 pittàkhye dhàtau bhàvapraø %<pà÷cakaü ra¤jakaü càpi sàdhakàlocake tathà . bhràjaka¤ceti pittasya nàmàni sthànabhedataþ>% bhàvapraø . tatkàryabheda÷ca pitta÷abde dç÷yaþ . annàdau viùadànàdiparijihãrùayà gçpàdibhiryathà pàcakaþ vaidyàdyadhiùñhitaþ karaõãyastathà su÷rute kalpasthàne dar÷itaü yathà %<viùairnihanyurnipuõaü nçpatiü duùñacetasaþ . striyo và vividhàn yogàn kadàcitsubhagecchayà . viùakanyopayogàdvà kùaõàjjahyàdasånnaraþ . tasmàdvaidyena satataü viùàdrakùyo naràdhipaþ . yasmàcca ceto'nityatvama÷vavat prathitaü nçõàm . na vi÷vasyàttato ràjà kadàcidapi kasyacit . kulãnaü dhàrmikaü snigdhaü subhçtaü satatotthitam . alubdhama÷añhaü bhaktaü kçtaj¤aü priyadar÷anam . kroghapàruùyamàtsaryamadàlasyavivarjatam . jitendriyaü kùamàvantaü ÷uciü ÷ãladayànvitam . medhàvinamasaü÷ràntamanuraktaü hitaiùiõam . pañuüpagalbhaü nipuõaü dakùaü màyàvivarjitam . pårvoktai÷ca guõairyuktaü nityaü sannihitàgadam . mahàname payu¤jàta vaidyaü tadvidyapåjitam . pra÷astadigde÷akçta ÷ucibhàõóaü mahacchaci . sajàlakaü gavàkùàóhyamàtmavarganiùevitam . vikakùasçùñasaüsçùñaü savitànaü kçtàrcanam . parãkùitastrãpuruùaü bhaveccàpi mahànasama . tatràdhyakùaü niyu¤jãta pràyo vaidyaguõànvitam . ÷ucayo dakùiõà dakùà vinãtàþ priya dar÷anàþ . saüvibhaktàþ sumanasã nãcake÷anakhàþ sthiràþ . snàtà dçóhaü saüyaminaþ kçtoùõãùàþ susaüyatàþ . tasya càj¤àvij¤eyàþ syurvividhàþ parikarmiõaþ . àhàrasthitaya÷càpi bhavanti pràõino yataþ . tasmànmahànase vaidyaþ pramàdarahito bhavet . màhànasikavoóhàraþ saupaudanikapaupikàþ . bhaveyuvaidyava÷agà ye càpyanye tu kecana . iïgitaj¤o manuùyàõàü vàkceùñàmukhavaikçtaiþ . vidyàdviùasya dàtàramebhirliïgai÷ca buddhimàn . na dadàtyuttaraü pçùño vivakùan mohameti ca . apàrthaü bahusaïkãrõaü bhàùate càpi måóhavat . sphoñayatyaïkulãrbhåmimakasmàdvilikhedvaset . vepathurjàyate tasya trasta÷cànyo'nyamãkùate . kùàmo vivarõavaktra÷ca nakhaiþ ki¤cicchinattyapi . àlabhetàsakçddãnaþ kareõa ca ÷iroruhàn . niryiyàsurapadvàrairvãkùate ca punaþ punaþ . vartate viparãtastu viùadàtà vicetanaþ . kecidbhayàt pàrthivasya tvarità và tadàj¤ayà . asatàmaùi santo'pi ceùñàü kurvanti mànavàþ . tasmàt parãkùaõaü kàryaü bhçtyànàmàdito nçpaiþ . anne ùàne danvakàùñhe tathàbhyaïge'valekhane . utsàdane kaùàye ca pariùeke'nulepade . srakùu vastreùu ÷ayyàsu kavacàbharaõeùu ca . pàdukàpàdapãñheùu pçùñeùu gajavàjinàm . viùajuùñeùu cànyeùu nasyadhåmà¤janàdiùu . lakùaõàni pravakùyàmi cikitsàmapyanantaram>% . 4 bhuktànnapàcakauùadhàdau triø .

#<pàcana># naø pàcayati kartari lyupàcyate'nena karaõe lyuñ và . 1 pàpakùayakàrake pràya÷citte mediø tasya phalànutpàdanena pàpasya nà÷anàt tayàtvam . 2 doùapàcanasàdhanadravyabhede tàni ca cakrapàõidattena rogabhede nànàvidhànyuktàni tatra dç÷yàni tatpradànakàla÷ca %<jvaritaü ùaóahe'tãte laùvannamatibhojanam . saptàhàt pacyate'stabdhe sàme khyàt pàcanaü hitam>% . sarvapàcanadravyapramàõaü vaidyake uktaü yathà %<da÷arattikamàùeõa gçhãtvà tolakadvayam . dattvàmbhaþ ùoóa÷aguõaü gràhyaü pàdàva÷eùitam>% 3 agnau puø mediø . 4 amlarase hemacaø . 5 raktairaõóe puø ràjaniø 6 ha . ritakyàü strã ïãp mediø . svàrthe ka . pàcanaka tatràrtheùu pàcana + saü j¤àyàü kan . ñaïkane (sohàgà) hemacaø .

@<[Page 4287b]>@
#<pàcala># naø pàcayati paca--õic bàø kalan . 1 pàcane hemacaø 2 pàcake 3 agnau 4 randhanadravye 5 vàyau ca puø ÷abdaraø .

#<pàcã># strã pàcayati pàci--in gauràø ïãù . marakatapatryàü haritalatàyàü (pàcye) khyàte latàbhede ràjani0

#<pàcya># triø paca--àva÷yake õyat àva÷yakàrthatvàt na kutvama . ava÷yapacanãye .

#<pàjaps># naø pàti rakùatyanena pà--asun juñ ca . 1 bale nighaõñuþ pçùoø pasya baþ . bàjas anne nighaõñuþ pàjase hitam yat . pàjasya balakare triø yajuø 25 8 .

#<pà¤cakapàla># triø samàhàradviguþ tasyedam aõ . pa¤cakapàlasambandhini . dvigunimittatvàbhàvàt %<dvigorluganapatye>% pàø na luk siø kauø .

#<pà¤cajanya># puø pa¤cajanasya daityabhedasyedam bàø õya . pa¤cajanadaityàsthinimitte 1 viùõoþ ÷aïkhe tatkathà %<samudraþ pratyuvàcedaü daityaþ pa¤cajano mahàn . timiråpeõa taü bàlaü grastavàniti bhàrata! . sa pa¤cajanyamàsàdya jadhàna puruùottamaþ . na càsasàda taü vàlaü guruputraü tadà'cyutaþ . sa tu pa¤cajanaü hatvà ÷aïkhaü lebhe janàrdanaþ . sa ca devamanuùyeùu pà¤cajanya iti ÷rutaþ>% harivaüø 90 aø . pa¤cabhirjanairnirvçttaþ ùya¤ . pa¤cajananiùpàdye pa¤cavarõe kà÷yaùavàsiùñhapràõàïgirasacyavanaråpàgnipa¤cakasàdhye 2 vahnibhede yathoktaü bhàø vaø 219 aø . %<kà÷yapo hyatha và÷iùñhaþ pràõa÷ca pràõaputrakaþ . agniràïgirasa÷caiva cyavanastrisuvarcakaþ . acarat sa tapastãvraü putràrthe bahuvàrùikam . putraü labheyaü dharsiùñhaü ya÷asà brahmaõà samam . mahàvyàhçtibhirdhyàtaþ pa¤cabhistaistadà tvatha . jaj¤e tejomahàrciùmàn pa¤cavarõaþ prabhàbataþ . samidvo'gniþ ÷irastasya bàhå såryanirbhau tathà . tvaïnetre ca suvarõàbhe kçùõe jaïghe ca màrata . pa¤cavarõaþ sa tapabà kçtastaiþ pa¤cabhirjanaiþ . pà¤cajanyaþ ÷rutodevaþ pa¤cavaü÷akarastu saþ>% . pà¤cajanyasyàdårade÷àdi caturarthyàüø karõàø phi¤ . pà¤cajanyàyani tatsannikçùñade÷àdau triø .

#<pà¤cajanyadhara># puø pà¤cajanyaü dhàrayati dhàri--ac hrasva . viùõau hàràø .

#<pà¤cada÷a># triø pa¤cada÷yàü bhavaþ kàlatve'pi sandhivelàø aõ . pra¤cada÷yàü bhave

#<pà¤cada÷ya># puø pa¤cada÷abhiþ sàmadhenãmantraiþ prakà÷yaþ õyaþ . pa¤cada÷abhiþ sàmadhenãmantraiþ prakà÷ye alaukike vahnau bhàgaø 6 . 1 . 23 .

@<[Page 4288a]>@
#<pà¤cabhautika># triø pa¤cabhyo bhåtebhya àgataþ ñhak dvipadavçddhiþ . àkà÷àdibhåtapa¤cakàrabdhe dehàdau %<pà¤cabhautiko deha>% %<càturmautakamityeke>% %<aikabhautikamityapare>% sàø såø . %<aikabhautikamaikaikikabhautikamityarthaþ tatra manuùyàdi÷arãre pàrthivàdhikyena pàrthivatà evaü måryàdilokeùu taijasàdhikyena taijasàdità ÷arãràõàü suvarõàrdànàmiva>% bhàø . ityanekeùàü matamuktvà 5 aø svayaü nirõayastatrokto yathà %<na pà¤cabhautikaü ÷arãraü bahånàmupàdànàyomàt>% sàø såø %<bahånàü bhinnajàtãyànàü copàdànatvaü ghañapañàdisthale na dçùñamiti sajàtãyamevopàdànam . itaracca bhåtacatuùñayamupaùñambhakamityà÷ayena pà¤cabhautikatvavyavahàraþ . ekopàdànakatve'pi pçthivyevopàdànaü sarva÷arãrasya ÷arãrasyaikamàtrabhåtopàdànakatvaü pårvoktamanenaiva prasaïgena vi÷iùyàha>% bhàø %<sarveùu pçthivyupàdànamasàdhàraõyàt tadvyapade÷aþ pårvavat>% sàüø såø sarveùu ÷arãreùu pçthivye vopàdànam asàdhàraõyàt àdhikyàdibhirutkarùàt . atràpri ÷arãre pà¤cacaturàdibhautikatvavyapade÷aþ pårvavat indriyàõàü bhautikatvabadupaùñambhakatvamàtreõetyarthaþ bhàø . aya¤ca sàükhyapakùaþ . vedàntimate tu tryàtmakatà kàyasya tacca kàya÷abde 1924 pçùñhàdau dar÷itaü tatra dç÷yam .

#<pà¤càlikà># strã pa¤càlã svàrtha aõ tataþ svàrthe ka kàpi ataittvam . vastràdinirmitaputtalikàbàm dviråpaø .

#<pà¤cavarùika># triø pa¤ca varùàþ pramàõamasya ñha¤ tasya và na luk . pa¤cavarùavayaske trikàø .

#<pà¤ca÷abdika># triø pa¤cabhiþ ÷abdairnirvçttaü ñhak . pa¤cabhiþ ÷abdairniùpàdite vàdyabhede . pa¤ca÷abdà÷ca vàdyabhedàþ vathà %<aïgajaü karmajaü caiva tantrajaü kàüsyajaü tathà . phutkçtaü ceti munibhiþ kathitaü pà¤ca÷abdikam>% skande revàkhaø .

#<pà¤càrthika># puø ùa¤ca arthà kçtyàni pà÷àþvà yatra sanvi ñhan bàø vçddhiþ . 1 pa÷upati÷abdadar÷itakçtyapa¤cakànvite 2 tatroktavà÷apa¤cakayute ca pà÷upatàgame trikàø .

#<pà¤càla># triø pa¤càlade÷e bhavaþ svàrthe và aõ . 1 pa¤càlade÷abhave striyàü ïãp . pà¤càlã . 2 pa¤càlade÷e ca pa¤cànàü viùayàõàmanyato'navagatànàü prakà÷anàyàlamiti pçùoø . 3 ÷àstre %<pravçttaü ca nivçttaü ca ÷àstra>% pà¤càlasaüj¤akam màgaø 4 . 25 . vyàkhyàyàü ÷rãdharadhçtavàkyam .

#<pàñ># avyaø pàña--õic kvip . sambodhane mediø .

@<[Page 4288b]>@
#<pàñaka># triø paña--lyul . 1 chedake 2 mahàkiùkau 3 kañakàntare 4 vàdye 5 akùàdicàlane 6 måladravyàpacaye 7 rodhe mediø 8 gnàmaikade÷e hemacaø .

#<pàñaccara># puø pañaccara eva svàrthe praj¤àditvàdaõ . caure amaraþ

#<pàñana># naø cuø paña--bhàve lyuñ . chedane

#<pàñala># puø pàñayati paña--õic--kalac . 1 ÷vetaraktavarõe . 2 tadvati triø (pàrula) khyàte 3 vçkùe strãø amaraþ . 4 tatpuùpe 5 à÷udhànye ca naø %<atyuùõaü pàñalaü baddhaniùyandi ca tridoùakçt>% ràjaniø . 6 raktalodhre strã ÷abdacaø . pàñalotpattiryathà . %<pradahyamànau caraõau dçùñvà'sau kusumàyudhaþ . utsasarja dhanuþ ÷reùñhaü tajjamàmàtha ùa¤cadhà . yadàsãnmuùñibandhantu rukmapçùñhaü mahàprabham . sa campakatarurjàtaþ sraggandhàdyo guõàkçtiþ . nàhasthànaü ÷ubhàkàraü yadàsãd vajrabhåùitam . tat jàtaü ke÷aràóhyaü ca bakulo nàmato nagaþ . yà ca koñã ÷ubhàhyàsãdindranãlavibhåùità . jàtà sà pàñalà ramyà bhçïgaràjivibhåùità>% vàmanapuø 6 aø . pàñalavarõatvàt 7 durgàyàm strã tantrasàø . pàñalàvato÷abde dç÷yam . pàñalànàü samåha pà÷àø ya . pàñalyà tatsamåhe strã .

#<pàñaladruma># puø nityakarmaø . punnàgavçkùe ràjaniø .

#<pàñalàpuùpasannibha># naø pàñalàpuùpeõa tulyam nityamaø . padmakàùñhe ràjaniø .

#<pàñalàvatã># strã 1 nadãbhede bhàø bhãø 9 aø . 2 durgàyà¤ca . %<aparõànekaparõà ca pàñalà pàñalàvatã>% tantrasàø .

#<pàñali># strã paña--õic ali . (pàrula) khyàte 1 vçkùe %<pàñalisaüsargasurabhivanavàtàþ>% iti ÷akuntalà 2 ghaõñàpàñalau ca amaraþ và ïãp . ïãp . ïãvantaþ 3 kañabhãvçkùe 4 suùkakacavçkùe ca ràjaniø .

#<pàñalika># puø pàñi--ali saüj¤àyàü kan . anyadharmaj¤e hàràø .

#<pàñaliputra># naø (pàñanà) khyàte nagarabhede kusumapure hemaca0

#<pàñalopala># puø nityakaø . ÷vetaraktavarõayukte maõibhede

#<pàñava># naø pañorbhàvaþ pçthvàø imanico'bhàvapakùe aõ . 1 dakùatve 2 àrogye ca ràjaniø . paño÷chàtràþ aõ . pàñavàþ tacchàtre baø vaø .

#<pàñavika># triø pàñavamastyasya ñhan . 1 pañau dakùe 2 dhårteca trikàø .

#<pàñahikà># strã pañahasyedam pàñahaü tadàkàramasyàsti ñhan . 1 gu¤jàyàü hàràø pañahe tadvàdye prasçtaþ ñhak . 2 pañahavàdyavàdake triø .

@<[Page 4289a]>@
#<pàñà># strã pàñhà + pçùoø . pàñhàyàm athaø 2 . 27 . 4

#<pàñita># triø curàø paña--kta . vidàrite hemacaø .

#<pàñã># strã paña--in và ïãp . 1 bàlàvçkùe ràjaniø 2 paripàñyàm guõanàdãnàü 3 spaùñakrame ca %<asti trairà÷ikaü bãjaü pàñã ca vimalà matiþ>% lãlàø .

#<pàñãgaõita># naø pàñyà paripàñyà gaõitam . lãlàvatyàdyaïka÷àstraråpe gaõita÷àstre . %<pàñã nàma saïkalitavyavakalitaguõanabhajanàdãnàü kramaþ tayà yuktaü gaõitaü pàñãgaõitam>% lãlàvatã ñãkà .

#<pàñãra># puø pañãra + svàrthe aõ . pañãre candane vi÷vaþ .

#<pàñupaña># triø %<pàñherõilul cok càbhyàsasya>% vàrtiø pàñi-- ac niø õiluk dvitvamamabhyàsasya uk ca . pàñake . siø kauø . pakùe pàñha tatràrthe .

#<pàñya># triø cuø paña--karmaõi yat . 1 chedye 2 pañña÷àke naø ràjaniø . %<pàñya÷àkantu madhuraü durjaraü guruùàki ca>% ràjaniø .

#<pàñha># puø pañha--bhàve gha¤ . 1 ÷àstràderabhyàse paunaþpunyena uccàraõe . õic--bhàve ac . 2 adhyàpane ÷iùyebhyaþ pratipàdane ca pàñhasvàùñàda÷a doùà yathà %<÷aïkitaü bhãtamudghuùñamavyaktamanunàsikam . visvaraü virasa¤caiva vi÷liùñaü visamàhatam . kàkasvaraü nirasitaü tathà sthànavivarjitam . vyàkulaü tàlahãna¤ca pàñhadoùàþ caturda÷a . saügãtaü ÷irasaþ kampamalpakaõñhamanarthakam>% màrkaø puø . adhyayanakramo yathà %<àcasya prayato nityamadhãyãta udaïmukhaþ . upasagçhya tatpàdau vãkùamàõo gurormukham>% adhyàpanakramo yathà %<adhãùva bho iti bråyàdviràmo'stviti càcamet . pràk kålàt paryu pàsãnaþ pavitrai÷caiva pàvitaþ . pràõàyàmaistribhiþ påtastata àükàramarhati . bràhmaõaþ praõavaü kuryàdante ca vidhivaddvijàþ! . kuryàdadhyàpanaü nityaü sa brahmàdãni pårvataþ . sarveùàmeva bhåtànàü veda÷cakùuþ sanàtanaþ . adhãyãtàdhyayannityaü bràhmaõyàdvãyate'nyathà>% iti kaurme uparibhàge 1 3 aø .

#<pàñhaka># triø pañha--õvul . 1 ùañhanakartari õic--õvul . pàñhake 2 adhyàpake 3 puràõàdivàcake ca . tallakùaõàdikamuktaü tiø taø yathà
     bhaviùyapuràõam %<itihàsapuràõàni ÷rutvà bhaktyà vi÷àüpate! . mucyate sakyàpebhyo brahmahatyàdibhirvibhã! . bràhmaõaü vàcakaü vidyànnànyavarõajamàdaràt . ÷rutvànyavarõajàdràjan ! vàcakànnarakaü vrajet>% tathà %<devàrcàmagrataþ kçtvà vràhmaõànàü vi÷eùataþ . granthi¤ca ÷ithilaü kuryàdvàcakaþ kurunandana! . punarvadhnãta tatsåtraü na muktvà dhàrayet kvacit . hiraõyaü rajataü gà÷ca tathà kàüsyopadohanàþ . dattbà tu vàcakàyeha ÷rutasyàpnoti tatphalam>% . kàüsyopadohanàþ kàüsyakroóàþ . %<vàcakaþ påjitoyena prasannàstasya devatàþ>% . tathà %<j¤àtvà parvasamàptiü ca påjayet vàcakaü budhaþ . àtmànamapi vikrãya, ya icchet saphalaü kçtam>% . tathà %<vispaùñamadrutaü ÷àntaü spaùñàkùarapadaü tathà . kalasvarasamàyuktaü rasabhàvasamanvitam . budhyamànaþ svayaü ÷uddho granthàrthaü kçtsna÷o nçpa! . bràhmaõàdiùu sarveùu granthàrthaü càrpayannçpa! . ya evaü vàcayedbrahman sa vipro vyàsa ucyate>% . %<saptasvarasamàyuktaü kàle kàle vi÷àmpate! . pradar÷ayan rasàn sarvàn vàcayedvàcako nçpa!>% .

#<pàñhaccheda># puø 6 taø . 1 pàñhasya vicchede 2 yatau ca trikàø .

#<pàñhana># naø pàñha--õic--bhàve lyuñ . 1 adhyàpane yuc pàñhanà tatràrthe strã . 2 kartari lyu . 2 pàñhake triø striyàü gauràø ïãù .

#<pàñhabhå># strã 6 taø . pàñhasthàne trikàø pàñha÷àlàdayã'pyatra .

#<pàñhama¤jarã># strã pàñhasyàbhyàsasya ma¤jarãva . ÷àrikàyàs ÷abdamàlà .

#<pàñha÷àlinã># strã pàñhena ÷alate ÷ala--õini ïãp . 1 ÷àrikàyàm ÷abdamàø 2 pàñhayukte triø .

#<pàñhà># strã pañha--karmaõi gha¤ ñàp . viddhakarõyàm (àkanàdi) amaraþ . %<pàñhoùõà kañukà tãkùõà vàtra÷leùmaharã laghuþ . hanti ÷ålajvaracchardi kuùñhàtãsàrahçdrujaþ . dàha kaõóåviùa÷vàsakçmigulmagalavraõàn>% bhàvapraø . svàrthe ka kàbi ataittvam . pàñhikà tatràrthe bhàvapraø . pàñhakartryàü striyàü ca .

#<pàñhàóyacårõa># naø %<pàñà vilvànalavyoùajambådàóimadhàtakã . kañukàtiviùàmustadàrvãbhånimbavatsakaiþ . sarvairetaiþ sabhaü cårõaü kauñajataõóulàmbunà . sakùaudra¤ca pibecchardi jvaràtãsàra÷ålavàn . tçódàhagrahaõãdoùàrocakànalasàdajit>% cakraø ukte cårõabhede .

#<pàñhi># puø pàñha--in . pçùñhe pàñhãna÷abde dç÷yam .

#<pàñhin># triø pañha--õini . 1 pàñhake striyàü ïãp . pàñheùàkàre'styasya ini . 2 citrakavçkùe amaraþ .

#<pàñhãkuña># puø pàñeva kuñati kuña--ka pçùoø . citrakavçkùe ràjaniø .

#<pàñhãna># puüstrãø pàñhiü pçùñhaü namayati nama--óa dãrghaþ . 1 matsyabhede (voyàla) amaraþ striyàü ïãù . %<pàñhãnarohitàvàdyau>% manuþ . %<pàñhãnaþ ÷leùmalaþ snigdho madhura÷ca kaùàyakaþ . balyo vçùyaþ kañuþ pàke rocano vàtapittanut>% ràjavaø pañha--ãnan . 2 gugguluvçkùe 3 pàñhake triø mediø .

#<pàñheya># triø pàñhàyàü bhavaþ nadyàø óhak . pàñhàbhave

#<pàõa># puø paõa--bhàve gha¤ . 1 vyavahàre 2 paõane 3 samaye ca bhàø vaø 60 48 ÷loø . 4 pàõau ÷abdacaø .

#<pàõi># puø paõa--iõ àyàbhàvaþ . 1 kare 2 kulike vçkùe ca (kulekhàóà) amaraþ 3 paõyavãthyàü 4 haññe ca strãø uõàø . kara÷ca maõibandhàvadhyaïguliparyantaþ .

#<pàõika># triø paõena krãtaü niùkàø ñhak . 1 paõena krãte 2 kumàrànucaramàtçbhede bhàø vaø 55 aø .

#<pàõikacchapikà># strã pàõibhyàü kçtà kacchapikà kacchapastadàkàro'styasyàþ ñhan . kårmamudràyàm %<pàõikacchapikàü kuryàt kårmamantreõa sàdhakaþ>% kàkikàpuø 56 a0

#<pàõikarman># puø pàõibhyàü vàdanaråpaü karmàsya . 1 mahàdeve bhàø ÷àø 286 . 2 pàõibhyàü vàdake triø .

#<pàõikårcà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 46 aø .

#<pàõikhàta># naø tãrthabhede bhàø vaø 8 3 aø .

#<pàõigçhãtã># strã pàõirgçhãto yasyàþ ïãp . pàõi grahaõena kçtasaüskàràyàü savarõàyàü striyàm amaraþ . %<pàõigrahaõasaüskàràþ savarõàsåpadi÷yate>% manunà savarõàyàmeva pàõigrahaõavidhànàt tathàtvam .

#<pàõigraha># puø pàõirgçhyate'tra graha--àdhàre ap . vivàhe %<hastàsvàtiùu ùaùñhataulimithuneùådyatsu pàõigrahaþ>% vçø saø 100 aø .

#<pàõigrahaõa># naø pàõirgçhyate atra graha--àdhàre lyuñ . vivàhe hemacaø . pàõigrahaõaprakàraþ à÷vaø gçø såø 1 7 3 yathà %<pa÷càdagmerdçùadama÷mànaü pratiùñhàpyottarapurastàdudakumbhaü samanvàravabdhàyàü hutvà tiùñhan pratyaïsukhaþ pràïmukhyà àsãnàyà gçhõàmi te saubhagatvàya hastamityaïguùñhameva gçhõãyàdyadi kàmayãta pumàüsa eva me putrà jàyeranniti>% såø . dakùiõataþ patnyupavi÷et uttarataþ patiriti ÷àstràntare dçùñam . %<uttànenottànaü pàõiü gçhõãyàt>% nàràø .
     %<aïgulãùveva strãkàmaþ>% såø %<evakàro'ïguùñhanivçttyarthaþ . strãkàmo dhitçkàbha ityarthaþ>% nàràø %<hasta sàïguùñhanubhayakàmaþ>% såø . %<ubhayakàmaþ putraduhitçkàmaþ aïguùñhamaïgulãbhiþ>% saha gçhõãyàdityanuùaïgaþ nàràø .

#<pàõigrahaõika># triø pàõigrahaõaü prayojanamasya ñhak . vivàhàïge mantre %<pàõigrahaõikà mantràþ kanyàsveva pratiùñhitàþ>% %<pàõigrahaõikà mantrà niyataü dàralakùaõam . teùàü niùñhà tu vij¤eyà vidvadbhiþ saptame pade>% sanuþ te ca mantràþ %<aryamõaü tu devaü kanyà agnimayakùatetyàdayaþ>% à÷vaø gçø 1 . 7 1 7 såtràdau 19 såtrànte pañhità bodhyàþ .

#<pàõigrahãtç># puø pàõiü gçhõàti graha--vçc 6 taø . veóhari patyau bhàø anuø 2 40 3 ÷lokaþ .

#<pàõigràha># puø pàõiü gçhõàti graha--aõ upaø saø . voóhari manuþ 5 . 1 48 .

#<pàõigha># triø pàõiü pàõinà và hanti %<pàõighatàóaghau ÷ilpini>% pàø hana--ña niø . 1 pàõitàóake pàõinà 2 mçdaïgàdipàdake ca ÷ilpibhede .

#<pàõighàta># puø pàõiü hanti--a÷ilpitvàt aõ upaø saø . 1 pàõitàóakamàtre siø kauø . hana--màve gha¤ . 2 pàõihanane puø .

#<pàõighna># triø pàõo hanti hana--ñak vede ÷ilpini niø . hastatàlavàdake yajuø 35 . 20 .

#<pàõija># puø pàõau jàyate jana--óa 7 taø . nakhe hemacaø .

#<pàõitala># naø 6 taø . 1 karasyàdhobhàge pàõireva talam . karatale . tanmitadravye 2 tolake karùa÷abde dç÷yam .

#<pàõidharma># puø pàõigrahaõàkhyo dharmaþ ÷àø taø . ùàõigrahaõaråpe dharme %<pàõidharmo nàhuùàyaü napuübhiþ sevitaþ ùurà>% bhàø aø 81 àø .

#<pàõina># puø paõino munerapatyam aõ gàthãtyàdinà pakçtyà na ñilopaþ . pàõinau munau trikàø .

#<pàõini># puø paõino yånyapatyam aõ tataþ yåni i¤ na ñilopaþ . pàõininàmake munau %<yenàkùarasaümàsnàyamadhigamya mahe÷varàt . kçtsnaü vyàkaraõaü cakre tasmai pàõinaye namaþ>% ÷ekharaþ . sa ca aùñàdhyàyãråpasåtrapàñhaü gaõapàñhaü ghàtupàñhaü liïgànu÷àsanaü ÷ikùàråpaü ca granthapa¤cakaü cakàra . pàõinimata¤ca sarvadar÷anasaügrahe dar÷itaü tato diïmàtraü pradar÷yate te . bhavati ca cyàkaraõa÷àstrasya ÷abdànu÷àsanaü prayojanaü (tasya tadudde÷ena pravçtteþ tatprayojanatvam) yathà svargodde÷ena pravçttasya yàgasya svargaþ prayojanaü tasmàt ÷abdànu÷iùñiþ saüskàrapadavadanãyà ÷abdànu÷àsanasya prayojanam . nanvevamapyàbhamataü prayojanaü na labhyate tadapàyàbhàvàt . atha pratipadapàñha evàbhyupàya iti manyethàþ tarhi sa hyanabhyupàyaþ ÷abdànàü pratipattau pratipadapàñho bhavet ÷abdàpa÷abdabhedenànantyàcchabdànàm evaü hi samàmnàyate %<vçhaspatirindràya divyaü varùasahasraü pratipadapàñhavihitànàü ÷abdànàü ÷abdapàràyaõaü provàca nàntaü jagàma>% vçhaspati÷ca pravaktà indro'dhyetà divyaü varùasahasramadhyayanakàlaþ na ca pàràvàptirabhåt kimutàdya ya÷ciraü na jãvati adhãtabodhàcaraõapracàraõai÷caturbhirupàyairvidyopayuktà bhavati . tatràdhyayanakàlenaiva sarvamàyurupayuktaü syàttasmàdanabhyupàyaþ ÷abdànàü pratipattau pratipadapàñha iti prayojanaü na siddhyediti cenmaivaü ÷abdapratipatteþ pratipadapàñhasàdhyatvànaïgãkàràt prakçtyàdivibhàgakalpanàvatsu lakùyeùu sàmànyavi÷eùaråpàõàü lakùaõànàü parjanyavat sakçdeya pravçttau bahånàü ÷abdànàmanu÷àsanopalambhàcca tathàhi karmaõyaõ, ityekena sàmànyaråpeõa lakùaõena karmopapadàddhàtumàtràdaõpratyaye kçte kumbhakàraþ kàõóalàva ityàdãnàü bahånàü ÷abdànàmanu÷àsanamupalabhyate evamàto'nupasargeka iti . pratipadapàñhasyà÷akyatvapratipàdanaparo'rthavàdaþ . nanvanyeùvapyaïgeùu satsu kimityetadevàdriyate . ucyate pradhàna¤ca ùañsvaïgeùu vyàkaraõam . pradhàne ca kçto yatnaþ phalavàn bhavati . taduktam %<àsannaü brahmaõastasya tapasàmuttamaü tapaþ . prathamaü chandasàmaïgamàhurvyàkaraõaü budhàþ>% iti . tasmàt vyàkaraõa÷àstrasya ÷abdànu÷àsanaü bhavati sàkùàt prayojanaü pàramparyeõa tu vedarakùàdãni . ataevoktaü bhagavatà bhàùyakàreõa %<rakùohàgamalaghvasandehàþ prayojanamiti>% sàdhu÷abdaprayogava÷àdabhyudayo'pi bhavati tathàca kathitaü kàtyàyanena %<÷àstrapårvake prayoge'bhyudayastattulyaü veda÷abdeneti>% . anyairapyuktam %<ekaþ ÷abdaþ samyagj¤àtaþ suùñhu prayuktaþ svarge loke kàmadhugbhavatãti>% . tathà %<nàkamiùñasukhaü yànti suyuktairbaddhavàgrathaiþ . atha patkàùiõo yànti ye cotkramaõàbhàùiõaþ>% . nanvacetanasya ÷abdasya kathamãdç÷aü sàmarthyamupapadyata iti cenmaivaü mamyethàþ mahatà devena sàmya÷ravaõàt tadàha ÷rutiþ %<catvàri ÷çïgà trayo asya pàdà dve ÷ãrùe sapta hastàso asya . tridhà baddho vçùabho soravãti maho devo matyàü àvive÷a>% . vyàcakàra ca bhàùyakàraþ %<catvàri ÷çïgàõi catvàri padalàtàni nàmàkhyàtopasarganipàtàþ, trayo asya pàdàþ laóàdiviùayàþ tridhà bhåtabhaviùyadvartamànakàlàþ . dve ÷orùe dvau nityànityàtmànau nityaþ kàrya÷ca vyaïgyavya¤jakabhedàt, saptahastàso asya tióà saha sapta subvibhaktayaþ, tridhà baddhaþ triùu sthàneùu urasi kaõñhe ÷irasi ca vaddha, vçùabha iti prasiddhavçùabhatvena råpaõaü kriyate varùaõàdvarùaõa¤ca j¤ànapårvakànuùñhànena phalapradatvaü, roravãti ÷abdaü karoti rautiþ ÷abdakarmà . iha ÷abda÷abdena prapa¤co vivakùitaþ . mahau devo martyàü àvive÷a mahàdevaþ ÷abdaþ martyà maraõadharmàõo manuùyàstànàvive÷eti mahatà devena pareõa brahmaõà sàmyamuktaü syàditi>% jagannidànaü sphoñàkhyo niravayavo nityaþ ÷abdo brahmaiveti hariõàbhàõi brahmakàõóe %<anàdinidhanaü brahma ÷abdatattvaü yadakùaram . vivartate'rthabhàvena prakriyà jagato yataþ>% iti . nanu nàmàkhyàtabhedena padadvaividhyapratãteþ kathaü càtarvidhyamuktamiti cenmaivaü prakàràntarasya prasiddhatvàt . taduktaü prakãrõake %<dvidhà kai÷cit padaü bhinnaü caturdhà pa¤cadhàpi và . apoddhçtyaiva vàkyebhyaþ prakçtipatyayàdivaditi>% . %<karbhapravacanãyena vai pa¤camena saha padasya pa¤cavidhatvamiti>% helàràjo vyàkhyàtavàn . karmapravacanoyàstu kriyàvi÷eùãpajanitasambandhàvacchedahetava iti sambandhavi÷eùadyotanadvàreõa kriyàvi÷eùadyotanàdupasargeùvevàntarbhavatãtyabhisandhàya ùaóhacàturvivyaü bhàùyakàreõoktaü yuktamiti vivektavyam . nanu bhavatà sphoñàtmà nityaþ ÷abda iti nijàgadyate tanna mçùyàmahe tatra pramàõàbhàvàditi kecit atrocyate pratyakùamevàtra pramàõaü gorityekaü padamiti nànàvarõàtiriktaikapadàvagateþ sarvajanãnatvànna hyasati bàdhake padànubhavaþ ÷akyo mithyeti vaktuü padàrthapratãteranyathànupapattyàpi sphàño'bhyupagantavyaþ . na ca varõebhya eva tatpratyayaþ pràdurbhavatoti parãkùàkùamaü vikalpàsahatvàt kiü samastà vyastà và arthapratyayaü janayanti? nàdyaþ varõànàü kùaõikànàü samåhàsambhavàt nàntyaþ vyastavarõabhyo'rthapratyayàsambhavàt . na ca vyàsasamàsàbhyàmanyaþ prakàraþ samastãti tasmàdvarõànàü vàcakatvànupapattau yadbalàdarthapratipattiþ sa sphoña iti varõàtirikto varõàbhivyaïgo'rthapratyàyakã nityaþ ÷abdaþ sphoña iti tadvido vadanti . ataeva sphuñyate vyajyate varõairiti sphoño varõàbhivyaïgyaþ sphuñãmanatyasmàdartha iti sphoño'rthapratyàyaka iti sphoña÷abdàrthasubhayathà niràhuþ . tathàcoktaü bhagavatà pata¤jalinà mahàbhàùye %<atha gaurityatra kaþ ÷abdo? yenoccaritena sàsnàlàïgålakakudakhuraviùàõànàü sampratyayo bhavati sa ÷abdada ityucyate>% iti . vivçta¤ca kaiyañena %<vaiyàkaraõà varõavyatiriktasya padasya vàcakatvamicchanti varõànàü vàcakatve dvitãyàdivarõoccàraõànarthakyapasaïgàdityàdinà tadvyatiriktaþ sphoño nàdàbhivyaïgyo vàcako vistareõa vàkyapañãye vyavasthàpita>% ityantena prabandhena . nanu sphoñasyàpyarthapratyàyakatvaü na ghañate vikalpàsahatvàt kimabhivyaktaþ sphoño'rthaü pratyàyayati anabhivyakto và na caramaþ sarvadà arthapratyayalakùaõakàryotpàdaprasaïgàt sphoñasya nityatvàbhyupagamena nirapekùasya hetoþ sadà sattvena kàryasya vilambàyogàt . athaitaddoùaparijihãrùayà abhivyaktaþ sphoño'rthaü patyàyatãti kakùãkriyate tathàbhivya¤jayanto varõàþ kiü pratyekamabhivya¤jayanti sumbhåya và pakùadvaye'pi varõànàü vàcakatvapakùe bhavatà ye doùà bhàùitàsta eva sphoñàbhivya¤jakatvapakùe àvartanãyàþ . taduktaü bhaññàcàryairmãmàüsà÷lokavàrtike %<yasyànavayavaþ sphoño vyajyate varõabuddhibhiþ . so'pi paryanuyogena naikenàpi vimucyate>% iti . %<vibhaktyanvaü padam>% vibhaktyanteùveva varõeùu pàõininà %<te vibhaktyantàþ padamiti>% gautameva ca padasaüj¤àyàvihitatvàt saïketagrahaõenànugrahaba÷àdvarõeùveva padabuddhirbhaviùyati . tarhi sara ityetasmin pade yàvanto varõàstàvanta eva rasa ityatràpi vanaü navaü nadã dãnã ràmo màro ràjà jàretyàdiùyarthabhedapratãtirna syàditi cenna kramabhedena bhedasambhavàt taduktaü tautàtikaiþ %<yàvanto yàdç÷à ye ca yadarthapratipàdane . varõàþ praj¤àtasàmarthyàstre tathaivàvabodhakàþ>% iti . tasmàdya÷cobhayoþ samo doùo na tenaika÷codyo bhavatãti nyàyàt varõànàmeva vàcakatvopapattau nàtiriktasphoñakalpanà'vakalpate iti cet tadetat kà÷aku÷àvalambanakalpaü vikalpànupapatteþ kiüvarõamàtre padapratyayàvalambanaü varõasamåhe và? nàdyaþ parasparavilakùaõavarõànàmabhinnaü nimittaü påùpeùu vinà såtraü màlàpratyayavadityekaü padamiti pratipatteranupapatteþ nàpi dvitãyaþ uccaritapradhvastànàü varõànàü samåhabhàvàsambhavàt . tatra hi samåhavyapade÷aþ ye padàrthà ekasmin prade÷e sahàvasthitatayà vahavo'nubhåyante yathà ekasvin prade÷e sahàvasthitatayànubhåyamàneùu dhavakhadirapalà÷àdiùu samåhavyapade÷aþ yathà và gajagaraturagàdiùu, na ca te varõàstathànubhåyante utpannapradhvastatvàt . abhivyaktipakùe'pi krameõaivàbhivyaktau samåhàsambhavàt nàpi varõeùu kàlpanikaþ samåhaþ kalpanãyaþ parasparà÷rayaprasaïgàt . ekàrthapratyàyakatvasiddhau tadupàdhinà varõeùu padatvapratãtiþ tatsiddhàvekàrthapratyàyakatvasiddhiriti . tasmàdvarõànàü vàcakatvàsambhavàt sphoño'bhyupagantavyaþ . nanu sphoñavàcakatàpakùe'pi pràguktavikalpa prasareõa ghaññakuñãprabhàtàyitamiti cet tadetanmanoràjyavijçmbhaõaü vaiùamyasambhavàt . tathàhi abhivya¤jako'pi prathamo dhvaniþ sthoñamasphoñamabhivyanakti uttarottaràbhivya¤jakakrameõa sphuñaü sphuñataraü sphuñatamaü, yathà svàdhyàyaþ sakçt pañhyamàno nàvadhàyyate abhyàsena tu sphuñàdhyavasàyaþ yathà và ratnatattvaü prathamapratãtau sphuñaü na cakàsti carame cetasi yathàvadabhivyajyate %<nàdairàhitavãjàyàmantyena dhvaninà saha . àvçttiparipàkàyàü buddhau ÷abdo'vadhàryataü>% iti pràmàõikokteþ . tasmàdasmàcchabdàdarthaü pratipadyàmahe iti vyavahàrava÷àdvarõànàm arthavàcakatvànupapatteþ prathame kàõóe tatrabhavadbhirbhartçharibhirabhihitatvàt niravayavamarthapratyàyakaü ÷abdatattvaü sphoñàhvayavamabhyupagantavyamityetat sarvam paramàrthasaüvillakùaõasattà jàtireva sarveùàü ÷abdànàmartha iti pratipàdanapare jàtisamudde÷e pratiùàditam . yadi sattaivàrthaþ sarveùàü ÷abdànàü paryàyatà syàt tathà ca kvacidapi yugapattricaturapadaprayogàyoga iti mahaccàturyamàyuùmataþ . taduktam %<paryàyàõàü prayogo hi yaugapadyena neùyate . paryàyeõaivaþ te yasmàdvadantyarthaü na saühatàþ>% iti . tasmàdayaü pakùo na kùodakùama iti cet tadetadgaganaromanthakalpaü nãlalohitapãtàdyupara¤jakadravyabhedena sphañikamaõeriva sambandhibhedàt sattàyàstadàtmanà bhedena pratipatisiddhau gosattàdiråpagotvàdibhedanibandhanavyavahàravailakùaõyopapatteþ tathàcàptavàkyam %<sphañikaü vimalaü dravyaü yathà yuktaü pçthak pçthak . nãlalohitapãtàdyaistadvarõamupalabhyate>% iti . tathà hariõàpyuktam %<samvandhibhedàt sattaiva bhidyamànà gavàdiùu . jàtirityucyate tasyàü sarve ÷abdà vyavasthitàþ . tàü pràtipadikàrtha¤ca dhàtvartha¤ca pracakùate . sà sattà sà mahànàtmà tàmàhustvatalàdayaþ>% iti . à÷rayabhåtaiþ sambandhibhirbhidyamànà kalpitabhedà gavà÷vàdiùu sattaiva mahàsàmànyameva jàtiþ gotvàdikamapañaü sàmànya parabhàrthatastato bhinnaü na bhavati gosattaiva gotvaü nàparamanvayi pratibhàsate evama÷vasattà a÷vatvamityàdi vàcyam . eva¤ca tasyàmeva gavàdibhinnàyàü sattàyàü jàtau go÷abdàdayo vàcakatvena vyavamthitàþ pràtipadikàrtha¤ca sattàmàhuþ . bhàvavacano dhàturiti pakùe bhàvaþ sattaiveti dhàtvarthaþ sattà bhavatyeva kriyàvacano dhàtu riti pakùe'pi %<jàtimanye kriyàmàhuranekavyaktivartinãmiti>% jàtipadàrthanayànusàreõànekavyaktikriyàsamudde÷e kriyàyà jàtiråpatvapratipàdanàt dhàtvarthaþ sattà bhavatyeva tasya bhàvastvatalàviti bhàvàrthe tvatalàdãnàü vidhànàt sattàvàcitvaü yuktaü sà ca sattà udayavyayavaidhuryànnityà sarvasya prapa¤casya tadvivartatayà de÷ataþ kàlato vastuta÷ca paricchedaràhityàt sà sattà mahànàtmeti vyapadi÷yata iti kàrikàdvayàrthaþ . dravyapadàrthasaüvillakùaõaü tattvameva sarva÷abdàrtha iti sambandhasamudde÷e samarthitam %<satyaü vastu tadàkàrairasatyairavadhàryate . asatyopàdhibhiþ ÷abdaiþ satyamevàbhidhãyate . adhruveõa nimittena devadattagçhaü yathà . gçhãtagçha÷abdena ÷uddhamevàbhidhãyate>% iti . bhàùyakàreõàpi %<siddhe ÷abdàrthasambandhe>% ityetadvàrtikavyàkhyànàvasare dravyaü hi nityamityanena granthena a÷vatthopàdhyavacchinnaü brahmatattraü dravya÷abdavàcyaü sarva÷abdàrthaþ iti niråpitam . jàti÷abdàrthavàcino vàjapyàyanasya mate gavàdavaþ ÷abóhàþ bhinnadravyasamavetàü jàtimabhidavati tasyàmavagàhyamànàyàü tatsambandhàt dravyamavagamyate, ÷uklàdayaþ ÷abdà guõasamavetàü jàtimàcakùate guõe tatsambandhàt pratyayaþ dravyasambandhisambandhàt saüj¤à÷abdànàmutpattiprabhçtyàvinà÷àt ÷ai÷avakaumàrayauvanàdyavasthàdibhede'pi sa evàyamityabhipratyayabalàt siddhà devadattatvàdijàtirabhyupagantavyà . kriyàsvapi jàtiràlakùyate saiva dhàtuvàcyà pacatãtyàdàvanuvçttapratyayasya pràdurbhàvàt . dravyapadàrthavàdivyàóinaye ÷abdasya vyaktirevàbhidheyatayà pratibhàsate jàtiståpalakùaõatayeti nànantyàdidoùàvakà÷aþ . pàõinyàcàryasyobhayaü sammataü yatã jàtipadàrthamabhyupagamya %<jàtyàkhyàyàmekasmin bahuvacanamanyatarasyàm>% ityàdivyavahàraþ, dravyapadàrthamaïgãkçtya %<saråpàõàmeka÷eùa ekavibhaktau>% ityàdiþ . vyàkaraõasya sarvapàrùadatvànmatadvayàbhyupagame na ka÷cid virodhaþ . tasmàt advayaü satyaü paraü brahmatattvaü sarva÷abdàrtha iti sthitam . taduktam %<tasmàcchaktivibhàgena satyaþ sarvaþ sadàtmakaþ . 1 ko'rthaþ ÷abdavàcyatve bahuråpaþ prakà÷ate>% iti . satyasvaråpamapi hariõoktaü sambandhasamudde÷e %<yatra draùñà ca dç÷ya¤ca dar÷ana¤càvikalpitam . tasyaivàrthasya satyatvamàhustrayyantavedinaþ>% iti . dravyasamudde÷e'pi %<vikàropagame satyaü suvarõaü kuõóale yathà . vikàràpagamo yatra tàmàhuþ prakçtiü paràm>% iti . abhyupagatàdvitãyatvanirvàhàya vàcyavàcakayoravibhàgaþ pradar÷itaþ %<vàcyà sà sarva÷abdànàü ÷abdàcca na pçthak tataþ . apçthaktve'pi sambandhastayornànàtmanoriva>% iti tattadupàdhiparikalpitabhedabahulatayà vyavahàrasyàvidyàmàtrakalpitatvena pratiniyatàkàropadhãyamànaråpabhedaü brahmatattvaü sarva÷abdaviùayaþ abhede ca pàramàrthike saüvçtiva÷àdvyavahàrada÷àyàü svapnàvasthàvaduccàvacaþ prapa¤cã vivartata iti kàrikàrthaþ . tadàhurvedàntavàdanipuõàþ . %<yathà svapnaprapa¤co'yaü mayi màyàvijçmbhitaþ . evaü jàgratprapa¤co'pi mayi màyàvijçmbhitaþ>% iti . taditthaü kåñasthe parasmin brahmaõi saccidànandaråpe pratyagabhinne'vagate anàdyavidyànivçttau tàdçgbrahmàtmanàvasthànalakùaõaü niþ÷reyasaü setsyati . %<÷abdabrahmaõi niùõàtaþ paraü brahmàdhigacchati>% ityabhiyuktokteþ . tathàca ÷abdànu÷àsana÷àstrasya niþ÷reyasasàdhanatvaü siddham . taduktam %<taddvàramapavargasya vàïmalànàü cikitsitam . pavitraü sarvavidyànàmadhividyaü pracakùate>% iti . tathà %<idamàdyaü padasthànaü siddhisopànaparvaõàm . iyaü sà mokùamàrgàõà gajihmà ràjapaddhatiriti>% . taspàdvyàkaraõà÷àstraü paramapuruùàrthasàdhanatayàdhyetavyamiti . pàõiniproktàùñàdhyàyãråpasya vyàkaraõatvam . tattàtparya¤ca vàkyapadãye hariõà brahmakàõóe vistarata uktaü dç÷yam .

#<pàõinãya># triø pàõinau bhaktirasya cha . 1 pàõinibhaktiyukte tena j¤àtamupaj¤àtaü và cha . 2 pàõininà j¤àte 3 tenãpaj¤àte ca . pàõininà proktam aõ . 4 pàõinà prokte triø %<akçtavyåhàþ pàõinãyàþ>% vyàø paribhàùà .

#<pàõindhama(ya)># pàõiü dhamati dhmà--dhayati và dhe--và kha÷ . 1 pàõibàdake yàntaþ 2 pàõitàpake sugdhaboø tanmålaü sçgyam

#<pàõipàda># naø pàõã ca pàdau ca samàhçtau samàø dvaø . pàõyoþ pàdayo÷ca samàhàre tataþ astyarthe pràõyaïgatvàt matubeva na ñhan . pàõipàdavat tadyute siø kauø .

#<pàõipãóana># naø pàõiþ pãóyate atra pãóa--àdhàre lyuñ . 1 vivàhe amaraþ . 6 taø . 2 anyonyaü pàõyormardane ca .

@<[Page 4294a]>@
#<pàõibandha># puø pàõirbadhyate'tra bandha--àdhàre gha¤ . vivàhe bhàø ÷àø 267 aø .

#<pàõibhuj># puø pàõiriva bhujyate moñyate bhuja--moñane kvip . 1 udumbaravçkùe . pàõinà bhuïkte bhuja--kvip . 2 hastena bhojake triø ÷abdacaø .

#<pàõimarda># puø pàõiü mçdnàti mçda--aõ upaø saø . 1 karamarde ràjaniø . 2 karamardakamàtre triø .

#<pàõimukta># naø pàõimyàü muktam . hastakùipyamàõe àyudhe astre halàø .

#<pàõimukha># puø pàõirñhiprapàõirmukhamiya homasthànaü yasya . pitari . %<agnimukhà vai devàþ pàõimukhàþ pitaraþ hi bràhmaõam>% à÷vaø ÷rauø 4 . 8 . 6 %<devànàmagnimukhatvàdagnau homaþ pitéõàü pàõimukhatvàt pàõau homaþ>% nàràø . homa÷càtràgnaukaraõàïgahomaþ pàõihoma÷abde dç÷yaþ .

#<pàõiruha># puø pàõau rohati ruha--ka . nakhe ràjani0

#<pàõivàda># puø pàõiü pàõinà mçdaïgàdikaü và vàdayati vada--õic--ac . 1 hastatàóake 2 hastena mçdaïgàdivàdake ca amaraþ õvul . pàõivàdaka tatràrthe triø hemacaø .

#<pàõisargyà># strã pàõibhyàü sçjyate'sau sçja--karmaõi õyat kutvam . rajjvàm siø kauø .

#<pàõisvànaka># triø pàõisvanaþ prayojanamasya ñhak . hastatàladàyake pàõivàdake bhàø droø 83 aø .

#<pàõãtaka># puø kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 46 aø .

#<pàõihoma># puø 7 taø . pàtravrahmaõànàü pàõau kartavyehome %<uddhçtya ghçtàktamannamanuj¤àùayatyagnau kariùye karavai karavàõãti>% ityupakrame %<abhyanuj¤àyàü pàõiùveva và>% à÷vaø gçø 4 8 5 såø %<abhyanuj¤àyàmiti yadi bràhmaõàþ pàõiùu homamabhyanujànanti agnikàryakaraõaü yadi pàõiùu sveùàmabhyupagacchantãtyarthaþ . tathà sati pàõiùu juhoti . tàbhyàmeva mantràbhyàü pàõiùu juhuyàt . bràhmaõàþ pitràditrayàrtham upaviùñàsteùàü sarveùàü pàõiùu juhotãti vacanàt, mantrau ca dvau tatràrthàdekaikàm àhutiü vigçhya vigçhya sarveùàü dakùiõapàõiùu juhoti>% nàràø . ku÷abràhmaõapakùe jale eva sa homo vidheyaþ %<agnyabhàve tu viprasya pàõàveva jale'pi và>% matsyapuø vàkyàt etayoþ pakùayorapi anåhenaiva agnau kariùye karuùva ityevànuj¤àpa÷rau ÷ràø taø raghuø .

#<pàõaukaraõa># naø pàõau kriyate'nena kç--àdhàre lyuñ aluksaø . vivàhe jañàdhaø .

@<[Page 4294b]>@
#<pàõóa># triø paõóaeva svàrthe aõ . paõóe striyàü gauràø pàñhàt ïãpaü bàdhitvà ïãù svare bhedaþ .

#<pàõóara># puø paói--ara dãrgha÷ca . 1 maruvakavçkùe 2 ÷vetavarõe ca 3 tadvati triø amaraþ . 4 kundapuùpe 5 gairike ca naø ÷abdaca0

#<pàõóarapuùpikà># strã pàõóaraü puùpamasyàþ kap kàpi ataittvam . ÷ãtalàvçkùe ÷abdaø .

#<pàõóava># puø pàõóorapatyam ora¤ . pàõóunçpasya kùetraje dharmàdibhyojàte yudhiùñhiràdau %<yaþ sa kauravyadàyàdaþ pàõóurnàma naràdhipaþ . kàmabhogàn parityajya ÷ata÷çïgamito gataþ . brahmacaryavratasthasya tasya divyena hetunà . sàkùàddharmàdayaü putrastatra jàto yudhiùñhiraþ . tathaivaü balinàü ÷reùñhaü tasya ràj¤o mahàtmanaþ . màtari÷và dadau putraü bhãmaü nàma mahàbalam . puruhutàdayaü jaj¤e kuntyàmeva dhana¤jayaþ . yasya kãrtirmaheùvàsàn sarvànabhibhaviùyati . yau tu màdrã maheùvàsàvasåta puruùottamau . ca÷vibhyàü puruùavyàghràvimau tàvapi pa÷yata>% bhàø àø 126 aø .

#<pàõóavàbhãla># puø abhãþ abhayaü tà làti là--ka . pàõóavaþ abhãloyataþ . ÷rãkçùõe trikàø .

#<pàõóavàyana># puø pàõóàvànàmayanaü rakùaõàdikaü yataþ . ÷rãkçùõe 6 taø . tatràrthe naø .

#<pàõóavãya># triø pàõóavasyedam %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . pàõóava sambanghini .

#<pàõóaveya># puø pàõóoriyam a¤ ïãp pàõóavã kuntã màdrã ca tayorapatyam óhak . pàõóupatnãputreùu yudhiùñhiràdiùu bhàø àø 1 aø . teùàü kùetrajatvàt màtçdvàreõa kãrtanam .

#<pàõóàra># puø strãø paõóasyàpatyam àrak . paõóasyàpatye siø kauø .

#<pàõóitya># naø paõóitasya bhàvaþ karma và dçóhàdiø pakùe ùya¤ . 1 paõóitabhàve 2 tatkarmaõi ca naø .

#<pàõóu># puø paói--ku niø dãrghaþ . %<sitapãtasamàyuktaþ pàõóuvarvaõaþ prakãrtitaþ>% 1 subhåtyukte %<pàõóustu pãtabhàgàrdhaþ ketakãdhålisannibhaþ>% ityukte ca 2 varõamede 3 tadvati triø . striyàmudantaguõavacanatve'pi na ïãp pàõóu÷abdaparyudàsàt . 4 sitavarõe ÷abdaratnàø 5 tadvati triø sàntanuputravicitravãryasya kùetre vyàsenotpàdite 6 nçpabhede 7 nàgabhede 8 ÷vetagaje 9 rogabhede ca ÷abdaraø . 10 pàõóuraphalãkùupe 11 pañole ca ràjaniø . 12 de÷abhede puø pàõóunçpotpattikathà bhàø àø 106 aø tannàmatàkàraõa¤ca uktaü yathà tatastenaiva vidhinà maharùistàmavindata . ambàlikàmathàbhyàgàdçùiü dçùñvà ca sàpi tam . vivarõà pàõóusaïkà÷à samapadyata màrata! ityupakrame %<yasmàt pàõóutvamàpannà viråpaü prekùya màmiha . taõàdeùa sutaste vai pàõóureva bhaviùyati . nàma tasya tadeveha bhaviùyadi ÷ubhànane>% . tasya digvijayàdikathà taduttaràdhyàyeùu dç÷yà . pàõóurogabhede nidànàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<pàõóurogàþ smçtàþ pa¤ca vàtapittakaphaistrayaþ . caturthaþ sannipàtena pa¤camo bhakùaõànmçdaþ>% pa¤camo bhakùaõàt mçda iti nanu mçttikàpi dåùitavàtàdidoùadvàreõaiva pàõóurogaü janayatoti mçdbhakùaõajaþ pàõóurogodoùajàdabhinna eva kathaü pa¤cama iti ucyate aparakàraõakupità vàtàdayo'nyànapi rogàn karvanti . mçttikàbhakùõàt kupitàstu vàtàdayo vi÷eùataþ pàõóurogameva janayantyeveti vi÷eùàt cikitsàvi÷eùàcca pa¤camaþ carakeõoktaþ . taccikitsàparakàraõakupitadoùajanitapàõóurogacikitsà bhavatãti su÷rutena mçttikàjaþ pçthak na pañhitaþ . atha viprakçùñanidànapårvikàü sampràptimàha %<vyavàyamamlaü lavaõàni madyaü mçdaü divàsvapnamatãva tãkùõam . niùevamàõasya vidåùya raktaü doùàstvacaü pàõóuratàü nayanti>% tãkùõaü ràjikàdi . atha pårvaråpamàha %<tvaksphoñaniùñhãvanagàtrasàdamçdbhakùaõaprekùaõakåña÷othàþ . viõmåtraùãtatvamathàvipàko bhaviùyatastasya puraþsaràõi>% prekùaõakåña÷othaþ iti akùigolaka÷othaþ . atha vàtikasya pàõóurogasya lakùaõamàha %<tvaïmåtranayanàdãnàü råkùakçùõàruõàmatà . vàtapàõóvàmaye kampastodàmàhabhramàdayaþ>% . kçùõàruõàmatà pàõóutvaü nàtikràmati . ataeva su÷rute %<sarveùu caiteùvapi pàõóubhàvo yato'dhiko'taþ khalu pàõóurogaþ>% iti . bhramàdaya ityàdi÷abdàt meda÷ålàdayaþ . atha ùaittikasya lakùaõamàha %<pãtatvaïnakhaviõbhåtradàhatçùõàjvarànvitaþ . bhinnaviñko'tipãtàbhaþ pittapàõóvàmaye naraþ>% . bhinnaviñkaþ sadravamalaþ . atha ÷laiùmikasya lakùaõamàha %<kaphaprasekaþ ÷vayathuþ tandràlasyàtigauravaiþ . pàõóurogã kaphàt ÷uklaistvaïmåtranayanànanaiþ>% . atropalakùaõe tçtãyà . sànnipàtikasya lakùaõamàha %<sarvànnasevinaþ sarve duùñà doùàstridoùajam . tridoùaliïgaü kurvanti pàõóurogaü suduþsaham>% . atha mçjjasya sampràptimàha %<mçttikàdana÷ãlasya kupyatyanyatamo malaþ . kamàyà màrutaü, pitta måùarà, madhurà kapham . kopayenmçdrasàdãü÷ca raukùyàdbhukta¤ca råkùayet . pårayatyavipakvai÷ca srotàüsi niruõaddhyapi . indriyàõàü balaü hatvà tejo vãryaujasã tathà . pàõóurogaü karotyà÷u samavarõàgninà÷anam>% . srotàüsi ÷iràmukhàni . tejo dãptiþ ojaþ sarvadhàturasaþ . atha mçjjasya lakùaõamàha %<mçdbhakùaõàdbhavetpàõóu standràlasyanipãóitaþ . sakàsa÷vàsa÷ålàrtaþ sadà'ruci samanvitaþ . ÷ånàkùikåñagaõóabhråþ ÷ånapànnàbhimehanaþ . kçmikoùñho'tisàryeta malaü sàsçkkaphànvitam>% . krimikoùñhaþ udaràbhyantarasthakçmirbhavedityanena sambadhyate atisàryeta malamiti karmakartç tatkarmavat mantavyam . tasmin karmaõyarthe'tra yakpratyayaþ . athàsàdhyasya lakùaõamàha %<jvaràrocakahçllàsaccharditçùõàklamànvitaþ . pàõóurogã tribhirdoùaistyàjyaþ kùãõo hatendriyaþ . pàõóuroga÷cirotpannaþ kharãbhåto na sidhyati . kàlaprakarùàt ÷ånàïgo yo và pãtàni pa÷yati>% kharãbhåtaþ atiråkùitaþ sarvadhàtuþ %<baddhàlpaviñ saharitaü sakaphaü yo'tisàryate . pãtasvedàtidigdhàïgaþ chardimårchàtçùànvitaþ . pàõóudantanakho yastu pàõóunetra÷ca yo bhavet . pàõóusaïghàtadar÷ã ca pàõóurogã vina÷yati>% . pàõóusaïghàtadar÷ãü pãbavarõasya rà÷iü pa÷yati . %<anteùu ÷ånaü parihãnamadhyaü mlànaü tathànteùu ca madhya÷ånam . gude mukhe ÷ephasi muùkayo÷ca ÷ånaü pratàmyantamasaüj¤akalpam>% . %<urabhre nihate caiva pàõóurogaþ prajàyate>% ÷àtàø meùabadhakarmaõobipàka stadroga uktaþ . 1 3 màùaparõyàm (màùàõã) strã ràjaniø . pàõóorapatyam %<ora¤>% pàø a¤ . pàõóava pàõóorapatye yudhiùñhiràdau . pàõóoþ janapadabhedasya ràjà %<pàõóoróyan>% vàrtiø óyan . pàõóude÷ançpe raghu4 . 9 2 . svàrthe ka pàõóuka tatràrthe tataþ astyarthe ini pàõóukin tadrogayute triø . saüj¤àyàü kan . pàõóuka dhànàbhede su÷rutaþ . tatra pçùoø dãrghamadhyaþ pàõóåka tatràrthe païguka÷abde 2 49 2 pçø su÷rutavàkyaü dç÷yam . pàõóukasya vçddhiþ kùãrikàvçddhyà bhavatotyuktaü vçüø saø 29 aø .

#<pàõóukaõñaka># puø pàõóuvarõàni kaõñakàni yasya . apàmàrge ràjaniø pàõóurogasya nà÷akatvàhà tasya tathàtvam .

#<pàõóukambala># puø pàõóuvarõaþ kambalaþ nityakaø . 1 ràjàstaraõe kambalabhede (÷àla) siø kauø . 2 prastarabhede mediø tataþ %<pàõóukambalàdiniþ>% pàø astyarthe ini . pàõóukambalin tadyukte . tatra inigrahaõamaõonivçttyarthamiti siø kauø .

#<pàõóukarman># naø 6 taø . ÷uklavarõasampàdane su÷rutokte vraõasya upakramaõe cikitsàbhede . pàõóukaraõamapyatra kçùõakarma÷uklakarmaõã tu saprakàre tatrokte yathà %<bhallàtakàn vàsayettu kùãre pràïmåtrabhàvitàn . tato dvidhà chedayitvà lauhe kumbhe nidhàpayet . kumbhe'nyasminnikhànyeta taü kumbhamatha yojayet . mukhaü mukhena sandhàya gomayairdàhayettataþ . yaþ sneha÷cyavate tasmàdgràhayettaü ÷anairbhiùak . gràmyànåpa÷aphàndagdhàn såkùmacårõàni kàrayet . telenànena sasçùñaü ÷uklamàlepayedvraõam . bhallàtakavidhànena sàrasnehàüstu kàrayet . ye ca kecitphala snehavidhànaü teùu kãrtitam . duråóhatvàttu kçùõànàü pàõóukarma hitaü bhavet . saptaràtraü sthitaü kùire chàgale rohiõãphalam . tenaiva piùñaü su÷lakùõaü savarõakaraõaü hitam>% .

#<pàõóutaru># puø karmaø . dhavavçkùe ràjaniø .

#<pàõóutãrtha># naø tãrthabhede ÷ivapuràõam .

#<pàõóunàga># puø nàga iva pàõóuþ ràjadaø . 1 punnàgavçkùe 2 ÷vetahastini 3 ÷vetasarpe ca ÷abdaratnàø .

#<pàõóupatrã># strã pàõóu patraü yasyàþ jàtitvàt ïãp . reõukànàmadravye ràjaniþ .

#<pàõóupçùñha># triø pàõóupçùñhaü yasya . durlakùaõaråpa÷vetapçùñhayukte trikàø .

#<pàõóuphala># puø pàõóåni phalànyasya . 1 pañole 2 cirbhañyàü strã ràjaniø .

#<pàõóubhåma># triø pàõóuþ bhåmiratra acsamàø . 1 pàõóuvarõabhåbhiyukte karmadhàraye acsamàø neùyate . 2 ÷vetamçkùikàyàü 3 khañikàyàm ca strã hemacaø %<pàõóådakkçùõato bhåtiþ pàõóådakkçùõamçttikàþ>% hemacandrokteþ . anyetu tatràpi acasamàø . sà ca tatràrthe strãti bhedaþ .

#<pàõóumçttikà># strã nityakaø . khañikàyàm hemacaø . pàõóumçdàdayo'pyatra strã .

#<pàõóura># puø pàõóurvarõo'syàsti ra . 1 ÷vetapãtami÷rite varõe amaraþ 2 tadvati triø . paói--ura pçùoø vçddhiþ . 3 ÷vetavarõe 4 tadvati ca halàø . 5 kàmalàkhye roge 6 ÷vitraroge naø ÷abdaratnàø . 7 màùaparõyàü strã ñàp ràjaniø .

@<[Page 4296b]>@
#<pàõóuraïga># puø pàõóuramaïgamasya ÷akaø . (pàñaràïgà) ÷àke %<pàõóuraïgaþ kçmi÷leùmapittajit laghutiktakaþ>% ràjavallabhaþ

#<pàõóuradruma># puø nityakaø . kuñajavçkùe (kuóacã) trikàø .

#<pàõóurapçùñha># triø pàõóuraü pçùñhamasya . durlakùaõaråpapàõóurapçùñhayute hemacaø .

#<pàõóuraphalã># strã pàõóuraü phalamasyà raþ ïãp . kùudrakùupa bhede . %<kçcchràsradoùapittànàü måtraghàtasya nà÷inã . balyà vçùyà ca pàõóuraphalã tu ÷i÷irà tathà>% ràjani0

#<pàõóuràga># puø pàõóåràgo'sya . damanakavçkùe ràjaniø .

#<pàõóurekùu># puø nityakarmaø . ÷vetekùau ràjaniø .

#<pàõóulekha># puø (musavidà) khyàte pårvapakùàdile÷canabhede pàõóulekhyàdayo'pyatra . tatprakàràdi vãramiø ukto yathà aya¤ca pakùaþ pràkpàõóulekhyaü bhåmiphalakàdau kàrayitvà ÷odhitaþ pa÷càtpatre lekhanãyaþ tathà ca vçhaspatiþ %<adhikàü¤chàtayedarthàn nyånàü÷ca paripårayet . bhåmau nive÷ayettàvadyàvadartho vini÷citaþ>% ÷àtayedudvapet bhåmàviti pàõóulekhyayogyàdhàropalakùaõam . ataevàha sa eva %<pårvapakùaü svabhàvoktaü pràóvivàko'bhilekhayet . pàõóulekhena phalake tataþ patre vi÷odhitam>% iti . svabhàvoktanna bhayàdyupàdhinoktam . vyàso'pi %<pàõóulekhena phalake bhåmau và prathamaü likhet . ånàdhikantu saü÷odhya pa÷càtpatre nive÷ayet>% . ÷odhana¤cottarayogyàvadhi vidheyam na tataþparamanavasthàpatteradçùñàrthatàpàcca . tathà ca nàradaþ %<÷odhayetpårvavàdantu yàvannottaradar÷anam . avaùñabdhasyãttareõa nivçttaü ÷odhanambhavet>% avaùñabdhasyottarayogyasya . yastvaryapragalabhatvàt pakùadoùaguõahànàdànàbhyàü ÷odhayituma÷aktastasya vaktavyàrthaü nirdhàrya sabhyaireva saü÷odhanãyaþ . yathàha vçhaspatiþ %<abhiyoktà'pragalbhatvàdvaktunnotsahate yadà . sabhyaistu ÷odhanantasya kàryamarthànuråpataþ>% iti . yadi bhàùàma÷odhayitvaivottarandàpayanti sabhyàstadà ràgàllobhàdbhayàdvàpãtyàdyuktadaõóena sabhyàn daõóayitvà punaþ patij¤àlekhanapårvakaü vyavahàraþ prabartanãyo ràj¤eti tàtparyam . yadà tvarthipratyarthinorlokhanàpàñavàdràjakãyalekhakadvàrà tau bhàùottare lekhayataþ . sa cànyatarapakùapàtenànyathà likhatyanyat ta ràj¤à cauravaddaõóya ityàha kàtyàyanaþ %<anyaduktaü likhedanyadyo'rthipratyarthinà vacaþ . cauravattràsayettantu dhàrmiõaþ pçthivãpatiþ>% iti .

@<[Page 4297a]>@
#<pàõóuloma÷à># strã pàõóåni lomànãvàïgàni santi yasyàþ ÷a . 1 màùaparõyàm . 2 ÷vetalomavati triø ratnamàø . pàõóulomà'pyatra jañàø .

#<pàõóu÷arkarà># strã pàõóuvarõà ÷arkarà . sitànàmakaprameharoge garuóapuø 182 aø .

#<pàõóu÷armilà># strã draupadyàü trikàø .

#<pàõóusopàka># puø saükãrõajàtibhede %<càõóàlàtpàõóusopàkastvaksàravyavahàravàn . àhiõóako niùàdena vaidehyàmeva jàyate>% manuþ . tvaksàraþ veõuþ .

#<pàõóya># puø pàõóuþ de÷o'bhijano'sya tasya ràjà và óyan . 1 tadde÷avàsini 2 pàõóude÷ançpe ca . sa ca de÷aþ vçø saø 1 4 aø madhyame bhàge uktaþ . dakùiõadikstha÷ca . %<di÷i mandàyatetejaþ dakùiõasyàü raverapi . tasyàmeva raghoþ pàõóyàþ patàpaü na viùehire>% raghuþ .

#<pàõóyavàña># puø pàõóude÷asthe muktànàmàkarabhede vçø saø 81 aø . muktà÷abde dç÷yam .

#<pàta># puø pàtayati grahamuttarà dakùiõà và pàti--ac . ravibhinnagrahàõàü dakùiõottaràkarùake adç÷yaråpe kàlamårtiråpe såø siø ukte bhacakrasthite 1 jãvabhede tadadhiùñhàtçdeve 2 ràhau ca . pàtasya tathàtvamucca÷abde såø siø vàkye dar÷itam . tasya grahàõàü dakùiõottaràkarùakatvaü ca tatroktaü yathà %<dakùiõottarato'pyevaü pàto ràhuþ svaraühasà . vikùipatyeùa vikùeùaü candràdãnàmapakramàt>% såø siø %<candràdãnàü viravigrahàõàmapakramàt kràntivçttasthaspaùñagrahabhogasthànàddakùiõottarato dakùiõasyàmuttarasyàü và di÷i . api÷abdaþ pårvàparàbhyàü samuccayàrthakaþ . eùa gaõitàgataþ pàtaþ pàtarà÷yàdibhogasthànam . atràpyapi÷abda uccena samuccayàrthako'nveti . yathoccena pårvàparayoþ phalàntaraü bhavati tathetyarthaþ . vikùepaü vikùepaõaü svaraühasàtmavegena vikùipati karoti . vi÷iùñavàcakànàü padànàü vi÷eùaõavàcakapadasamavadhàne vi÷eùyamàtràrthatvàt candràdãn vikùipati tàtpa ryàrthaþ . nanåccena svàdhiùñhitajãvadvàrà grahàkarùaõaü kriyate tathà pàtenàcetanatvàdvegàbhàvena grahavikùepaõaü kartuma÷akyamityata àha ràhuriti . pàtasthànàdhiùñhàtrã devatà ràhurjãvavi÷eùa÷candrapàtastu daityavi÷eùo ràhuþ . rahatityajati grahamiti ràhuriti vyutpatteþ . athaitadvi÷adayati>% raïaø %<uttaràbhisukhaü pàto vikùipatyaparàrdhagaþ . grahaü pràgabhagaõàrdhasyo gràmyàyàmapakarùati>% såø siø %<aparàrdhago grahasthànàt pa÷cimavibhàgasthitabhagaõàrdhàtmakarà÷iùañkasthitã ràhurgra havimbaü svarà÷yàdibhogasthànãyaprade÷àduttaradigabhimukhaü vikùipati vikùeùàntareõa tyajati . pràgbhagaõàrdhasthaþ grahasthànàt pårvavibhàgasthitarà÷iùañ kamadhyasthitã dakùiõasyàü di÷yapakarùati vikùipati . atha budha÷ukrayorvi÷eùamàha>% raïgaø %<budhabhàrgavayoþ ÷ãghràt tadvat pàto yadà sthitaþ . tacchãghràkarùaõàt tau tu vikùipyete yathoktavat>% såø siø budha÷ukrayoþ ÷ãghroccàjjàtyabhipràyeõaikavacanam . tadvat paràrdhapårvàrdhabhagaõàrdhamadhye yadà tatkàle sthitastukàràt yatkàle pàtàbhyàdityarthaþ . tau budha÷ukrau yathoktavat pårvàrdhaparàrdhakrameõa dakùiõottarayorvikùipyete vikùepànta õa tyajyete . tathà hi sva÷ãghroccàdbudha÷ukrayoryadanaraü rà÷yàtmakaü tadvat pàtastenàntareõa yuktaþ pårvànãtapàta ityarthaþ . yathà budha÷ukrayoraparapårvàrdhakrameõa sthito'vasthitastukàràt tathetyarthaþ . tacchãghrakarùaõàt tàdç÷apàtàbhyàü ÷ãghraü vegenàkarùaõaü tasmàt pàtasthànàdhiùñhàtçdevatàbhyàü svahastasthitagrahasambaddhavàyusåtrasyàtibegàkarùaõaracanàdityarthaþ . tau budha÷ukràvuktavaduttaradakùiõakrameõa vikùipyete . atra pàta÷abdena cakra÷odhitapàto bodhyaþ . anyathà grahona ÷ãghroccaråpakendrayojanasyopapattisiddhatvena ÷ãghrocconagraharåpakendrayojanoktyanupapatteþ . tathà ca sarvagrahasàdhàraõaü vikùepakathanaü pàtabhedadar÷anàrthaü budha÷ukrayoþ pçgaguktam . na hyanyasmin pakùa uccayorvikùepaõaü pratãyate yena pràguktasarvavilãpà÷aïkanaü ÷aïkanãyam . pàtabhedoktikàraõaü ca %<ye càtra pàtabhagaõàþ kathità j¤abhçgvãþ te ÷ãghrakendrabhagaõairadhikà yataþ syuþ . svalpàþ susyàrthamudità÷calakendrayuktau pàtau tayoþ pañhitacakrabhavau vidheyau>% iti bhàskaràcàryoktamiti dik raïgaø . atredaü bodhyaü raveþ svataeva dakùiõottarayorgamanasambhavàt nàsya pàtena vikùepaõàpekùeti viravigrahàõàmityuktam . tatra yuge candrapàtabhagaõàþ %<candroccasyàgni÷ånyà÷vivasusarpàrõavà yuge . vàmaü pàtasya vasvagniyamà÷vi÷ikhidasrakàþ>% såø siø %<candramandoccasya pårvagateradç÷yaråpasya bhagaõà mahàyuge ràmanakhàùñàùñavedamitàþ . pàtasya candra÷abdasya sannihitatvàccandrapàtasyàdç÷yaråpasya vàmaü pa÷cimagatyà hàda÷arà÷ibhàgàtmakaparivartaråpabhagaõà mahàyuge vasuràmàkçtiràmadvimitàþ . atra yugagrahaõaü vakùyamàõagrahoccapàtabhagaõasambandhikalpakàlavàraõàrtham . grahoccapàtabhagaõàstu yuge yuge notpannà ityasmin yugasambandhiprasaïgenoktàþ>% raïgaø . kalpe bhaumàdipàtànàü bhagaõàstu tatroktà yathà %<pàtànàmatha vàmataþ>% ityupakrame %<athànantaraü pàtànàü bhaumàdipàtànàü vàmataþ pa÷cimaganthà bhagaõà ucyanta iti ÷eùaþ . tàn ÷lokàbhyàmàha>% raïgaø %<manudasràstu kaujasya, baudhasyàùñaùñasàgaràþ . kçtàdricandrà jaivasya trikhàïkà÷ca bhçgostathà . ÷anipàtasya bhagaõàþ kalpe yamarasartavaþ . bhagaõàþ pårvamevàtra proktà÷candroccapàtayoþ>% såø siø %<kaujasya kujasambandhinaþ . tukàràt pàtasya bhaumapàtasya kalpe bhagaõà÷caturda÷àdhikaü ÷atadvayam . baudhasya budhasambandhinaþ ÷anipàtasyaityasyaikade÷apàtasyetyatrànveti . budhapàtasya dvàda÷onà pa¤ca÷atã . jaivasya gurupàtasya catuþsaptatyadhikaü ÷atam . bhçgoþ ÷ukrasya tathà sambandhina÷cakàràtpàtasya ÷ukrapàtasyetyarthaþ . tryadhikà nava÷atã . ÷anipàtasya dvirasaùañkà bhagaõàþ kalpe bhavanti . nanvasmin prasaïge candroccapàtayorbhagaõàþ kathaü noktà iti mandrà÷aïkàpàkaraõàya pårvoktaü smàrayati bhagaõà iti . candroccapàtayo÷candraõa mandoccapàtayormagaõà atràsminnadhikàre pårvaü ahayugagagaõakathane uktàþ>% raïgaø . patati candràrkayoþ kràntisàmyena uttiùñhati ùata--jvalàø kartari õa . såryasiddhàntokte candràrkayoþ kràntisàmyenànànãte a÷ubhasåcake mahàpàtaråpe 3 vahnibhede tathà hi %<tatra bhedadvayàtmakapàtasya sambhabaü vivakùuþ prathamam vaidhçtasaüj¤apàtasya sambhavamàha>% raïgaø %<ekàyanagatau syàtàü såryàcandramasau yadà . tadyutau maõóale kàntyostulyatve vaidhçtàbhidho>% såø siø . såryàcandrau %<såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamaktalpayaditi>% ÷rutyuktaprayogaþ . ekàyanagatau abhinnadaõiõottarànyataràyanasthau bhavatastatra yadà yasmin kàle tadyutau såryacandrayorbhàdyoryoge maõóale dvàda÷arà÷imite sati tadà tayoþ kràntyoþ samatve mahàpàtaråpai vaidhçtasaüj¤aþ pàto bhavati . atha ùyatãpàtasaüj¤apàtasya sambhavamàha raïgaø %<viparãtàyanagatau candràrkau kràntiliptikàþ . samàstadà vyatãpàto bhagaõàrthe tayãryulau>% såø siø %<candràrkau viparãtàyanagatau bhinnàyanasthau mavatastatra yatra tayoþ såryacandrayorbhàdyoryoge bhagaõàrdhe rà÷iùañke sati tayoþ kràntikalàstulyà bhavanti tadà tasmin kàle vyatãpàtasaüj¤akaþ pàto bhavati>% %<nanu kràntyoþ sàmye kathaü pàto bhavatãtyata àha>% raïgaø . %<tulyàü÷ujàlasamparkàt tayostu pravahàhataþ . taddçk krodhabhavo vahnirlokàbhàvàya jàyate>% såø siø . %<tayo÷candrasåryayoþ . tukàràt kràntisàmyakàõikayoþ . tulyàü÷ujàlasamparkàt samakiraõànàü jàlaü samåhastayoranyonyàbhimukhayoþ samparkàt ekãbhàvàpannatvàt taddçkkrodhabhavaþ såryacandrayoranyonyàbhimukhayordçkkrodho vimbakendrayordçgråpoyo krodhaþ parasparàbhimukhena doptyàdhikyaü tadutpanno'gniþ . pravahàhataþ pravahavàyuprajvalitaþ lokàbhàvàya janànàma÷ubhaphalàya jàyate . athàyaü vahnirvyatãpàtàkhyo vaidhçtàkhyo vetyata àha>% raïganàø . %<vinà÷ayati pàto'smin lokànàmasakçdyataþ . vyatãpàtaþ prasiddho'yaü saüj¤àbhedena vaidhçtiþ>% såø siø . %<asmin kràntisàmyakàle prasiddhaþ pårva÷lokoktasvaråpaþ pàto vahniþ, yataþ kàraõàt asakçt svasambhavena vàraü vàram lokànàü vinà÷ayati . nà÷aü karoti . ataþ kàraõàdayaü vahnirvyatãpàtasaüj¤o'yamevàgniþ saüj¤àbhedena nàmàntareõa baidhçtisaüj¤aþ . tathà cobhayatra pàtàkhyo vahnirbhavatãti bhàvaþ . atha tatsvaråpamàha>% raïganàø . %<sa kçùõo dàruõavapurlohitàkùo mahodaraþ . sarvàniùñaþ karo raudro bhåyo bhåyaþ prajàyate>% såø siø . %<sa kràntisàmyakàlotpanna ubhayasaüj¤akaþ pàtàkhyo'gnipuruùaþ kçùõaþ ÷yàmaþ, dàruõavaùuþ kañhina÷arãraþ, lohitàkùa àraktanetraþ, mahodaraþ pçthådaraþ . ataeva sarvàniùñakaraþ sarvalokànàma÷ubhakàrakaþ, raudraþ kùayakàrakaþ, bhåyobhåyo'nekavàram prajàyate . pratyekaü kràntisàmyakàla utpanno bhavatãtyarthaþ>% raïganàø . upayama÷abde 1265 pçø tadbhedàdikaü dç÷yam bhàve gha¤ . siø ÷iø ñãø ukte 4 pratimaõóalavimaõóalayoþ saüpàte melane ca %<pàto nàma pratimaõóalavimaõóalayoþ saüpàtaþ . thasmàdàrabhya vikùepapravçttiþ . iha susaralavaü÷a÷alàkayà kakùàmaõóalaü tatpratimaõóalaü ca chedyakoktavidhinà viracayya tatra ÷ãghrapratimaõóale meùàdeþ pratilobhaü pàtasthànaü ca cihnayitvà tatra vimaõóalaü nive÷yam . pàtacihnàdrà÷iùañkàntare vimaõóalapratimaõóalayoranyaü saüpàtaü kçtvà pàtàt pårvatastribhe'ntare pañhitavikùepapramàõena pratimaõóalàduttarato vimaõóalaü kenacidàdhàreõa sthiraü kçtvà meùàderanulomaü mandasphuñaü grahaü pratimaõóale vimaõóale ca dattvà vikùepopapattiü dar÷ayet . tatra tayorgrahayoryàvàn viprakarùastàvàüstatra prade÷e vikùepaþ . atha tasyànayanam . pàtasthàne hi vikùepàbhàvaþ . tatastribhe'ntare paramã vikùepaþ . antare'nupàtena . ataþ pàtagrahacihnayorantaraü tàvajj¤eyam . tacca tayoryoge kçtebhavati . yato meùàderanulomaü graho dattaþ . pàtastu pratilomam>% . gaõitàgatapàtakàle kçtyàkçtye %<pàtasthitikàlàntarmaïgalakçtyaü na ÷asyate tajj¤aiþ . snànajapahomadànàdikamatropaiti khalu vçddhim>% siø ÷iø ukte . pata--gha¤ bhàve 5 patane . dçùñipàtaþ såtrapàta ityàdi . pata--jvalàø kartari õa . 6 patanakartari triø . pàrakùaõe karmaõi gha¤ . 7 tràte triø mediø .

#<pàtaka># triø pàtayati pàti--õvul . 1 patanakàrake narakaråpàpakçùñasthànapràpake navavidhe pàpabhede 2 anupàtake ca yathoktaü pràø viø pàtakapadamanupàtakaparyàyaþ, nanu navasveva pàpeùu pàtaka÷abdo dç÷yate yathà paiñhãnasiþ, %<strãgovçùalavai÷yakùatriyaghàtã somavikrayã ÷ådreõa sahabhojã kanyàdåùã agàradàhã vçùalãpatiragnutsàdã ceti pàtakinaþ>% . navavidhaü pàpamabhidhàyàha viùõuþ %<evaü pàtakinaþ pàpamanubhåya suduþkhitàþ . tiryagyonau ghravartante duþkhàni vivridhàni ca>% . yàj¤avalkyaþ %<nãcàbhigamanaü garbapàtanaü bhartçhiüsanam . vi÷eùapatanãyàni strãõàmetànyapi dhruvam>% . patanãyàni pàtakànãtyarthaþ . %<kçtyalyuño vahulamiti>% karaõe'nãyar . %<mahàpàtakatulyàni pàpànyuktàni yàni ca . tàni pàtakasaüj¤àni tadånamupapàtakam>% . ato mahàpàtakatulyapàpavi÷eùe'pyasya ÷aktiþ . bavavidhapàtaka¤ca biùõusaü %<tenàyabhàkrànvo'tipàtakamahàpàtakànupàtakopapàtakeùu pravartate . jàtibhraü÷akaraõeùå saïkarãkaraõeùvapàtrãkaraõeùu ca . malàvaheùu prakãrõakeùu ca>% uktam . tataþ astyarthe ini . pàtakin tadyukte triø striyàü ïãp .

#<pàtaïgi># puø pataïgasya såryasyàpatyam i¤ . 1 ÷anai÷care 2 yame ca 3 karõe 4 vaivasvatamunau 5 sugrãve ca .

#<pàta¤jala># naø pata¤jalinà proktam aõ . 1 pàõinisåtravà rtikavyàkhyànaråpe %<atha ÷abdànu÷àsanam>% ityàdike nahàbhàùye, %<pàta¤jale mahàbhàùye kçtabhåripari÷ramaþ>% ÷ekharaþ . %<atha yogànu÷àsanam>% ityàdike 2 yoga÷àstre ca . pata¤jali÷abde dç÷yam .

#<pàtattrin># puø patattrã tacchabdo'styatràdhyàye anuvàke và vimuktàø aõ . patattri÷abdayukte 1 adhyàye 2 anuvàke ca .

#<pàtana># triø pàtayati pàti--lyu . 1 patanakàrake striyàü gauràø ïãù . bhàve lyuñ . 2 adhonayane naø .

#<pàtanya># triø pata--bàø anyaõ . patana÷ãle çø 3 . 5 3 . 17 bhà0

#<pàtàla># naø patatyasminnadharmeõa pata--àla¤ . 1 bhuvanasyàdhobhàge 2 sarvàdhobhàgasthe sthànabhede . tàni ca saptaiva yathà
     %<pàtàlàni ca saptaiva munayaþ saüpracakùate . atalaü vita la¤caiva sutala¤ca talàtalam . mahàtala¤ca vikhyàtaü tato j¤eyaü rasàtalam>% . %<tataþ pàtàlamityevaü sapta pàtàlasaüj¤akàþ . ete svargàdhikasukhà! bilasvargàþ prakãrtitàþ . samçddhabhavanãdyànavihàrakrãóacatvaràþ>% pàdme pàtàlakhaõóa . %<atalaü sutala¤caiva vitala¤ca gabhastimat . mahàtalaü rasàtalaü pàtàlaü saptamaü smçtam . rukmabhaumaü ÷ilàbhauyaü pàtàlaü nãlamçttikam . raktapãta÷vetakçùõabhaumàni ca bhavantyapi . pàtàlànà¤ca saptànàü lokànà¤ca yadantaram . ÷uùiraü tàni kathyante bhuvanàni caturda÷a . aùñàviü÷atisaükhyàtà stato narakakoñayaþ . narakàõàmadhastàttu dhåmaþ kàlàgnisambhavaþ . tasyàdhastàdanantàkhyo rudraþ sarvamayo mahàn . tadadho dharmacakrantu yenedaü dhàryate jagat>% agnipuø . 3 auùadhapàkàrthayantrabhede %<årdhvamàpastale vahnirmadhye ca rasasagrahaþ . pàtàlacakrametaddhi ÷odhayet pàradàdikam>% . 4 vaóabànale 5 gartamàtre ca mediø .

#<pàtàlaketu># puø dànavabhede màrkaø puø 21 a0

#<pàtàlagaruóã># strã chilihiõóàkhye latàbhede ràjaniø . bhàvapraø asya puüstvamuktaü yathà %<chilihiõóà mahà målaþ pàtàlagaruóàhvayaþ . chilihiõóaþ paraü vçùyaþ kaphaghnaþ pavanàpahaþ>% .

#<pàtàlanivàsa># puø ni + vasa--àdhàre gha¤ pàtàlaü nivàso yasya . daitye pàtàlanilayàdayo'pyatra halàø pàtalaukas tatràrthe hemacaø .

#<pàti># puø pàti pà--rakùaõe ati . 1 prabhau pata--iõ . 2 akùiõi ca ujjvaladaø .

#<pàtika># puüstrãø pàtaþ patanaü jalamajjanaü prayojanamasya pàte sàghu và ñhak . ÷i÷umàre jalajantubhede ÷abdamàlà striyàüjàtitvàt ïãp .

@<[Page 4300a]>@
#<pàtilã># strã patiþ svàmã pakùã và lãyate atra li--bàø óa gauràø ïãù . 1 vàguràyàü 2 nàryàü 3 mçtpàtrabhede (pàtila) mediø .

#<pàtuka># triø pata--uka¤ . 1 patana÷ãle 2 prapàte 3 jalahastini ca mediø .

#<pàtç># triø pàti rakùati pibati và pà--tçc . 1 rakùake 2 pàyini ca triø striyàü ïãp . 3 gandhapatre 4 tçõabhede puø hemacaø .

#<pàttigaõaka># naø pattigaõakasya bhàvaþ udgàtràø a¤ . senàgaõakakarmaõi tadbhàve ca .

#<pàtnãvata># puø patnã vidyate'sya matup . %<chandasãraþ>% pàø yasya vaþ tacchabdo'styatra vimuktàø aõ . patnãvacchabdayukte 1 adhyàye 2 anuvàke ca . sacànuvàkaþ %<tàn yajatàm ityàdivargaþ>% çø 1 . 14 . 7 . tasyedam aõ . 3 graharåpapàtrabhede yajuø 18 . 20 kàtyàø 9 . 5 . 21 ÷ataø bràø 17 . 7 . 3 . 9 .

#<pàtya># naø patyurvàvaþ yak . 1 patitve %<bharaõàddhi striyà bhartà pàtyàccaiva striyàþ patiþ>% bhàø ÷àø 267 aø pata--õic yat, pata--õyat và . 2 pàtanãye 3 patanãye ca triø .

#<pàtra># puø naø ardharcàø pràti rakùatyàdheyaü pibatyanena và pàùñran . 1 jalàdyàdhàre bhojanayogye 2 amatre amaraþ . asya strãtvamapi ùittvàt ïãù . vidyàdiyukte dànayogye 3 bràhmaõe naø %<bràhmaõaü pàtramàhuþ>% iti smçtiþ . 4 yaj¤iye sruvàdau, tãradvayamadhyavartini 5 jalàdhàrasthàne 6 ràjàmàtye ca mediø . nàñake'bhineye 7 nàyakàdau ca naø hemacaø 8 mànabhede vaidyakam . yaj¤iyahomàdisàdhanapàtralakùaõam kàtyàø ÷rauø bhàùye . atha pàtràõàü lakùaõamucyate khàdiraþ sruvo'ïguùñhaparvavçtta puùkaro nàsikàvat parvàrdhakhàto bhavati . spya÷ca khàdiraþ khaóagàkçtiraratnimàtraþ . khuco bàhumàtryo måladaõóàstvagvilà haüsamukhasadç÷aikapraõàlikàyuktàþ . pàõimàtrapuùkaràdhastàtkhàtayuktà÷ca kàryàþ . pàlà÷ã juhåþ, upabhçdà÷vatthã, vaikaïkatãdhruvà %<eteùàü vçkùàõàmekasya và sarvàþ srucaþ kàrayet, bàhumàtryo'ratrimàtryã vàgràgràstvaktovilà haüsamukhyaþ>% ityàpastambaþ . agnihotrahavaõã vaikaïkatã, agnihotrasruvo vaikaïkataþ . yaiþ pàtrairhomã na kriyate tàni sarvàõi vàraõàni bhavanti tàni colåkhalamåùalakårceóàpàtrãpiùñapàtrãpuroóà÷apàtrã÷amyà÷çtàvadànàbhyåpaveùàntardhànakañaprà÷itraharaõaùaóyattabrahmàsanàdãni . tatrotråkhalàdãni vàrkùàõi . kårco bàhumàtraþ pãñhàkàraþ . ióàpàtrã piùñapàtrayau aratnimàtryau madhyasaügçhãte . puroóà÷a pàtrã pràde÷amàtrã samacaturasrà ùaóaïgulavçttakhàtavatã . ÷amyà pràde÷advàda÷àïgulà prà÷itraharaõaü vçttamàdar÷àkàraü caturasraü camasàkàraü và tathaiva dvitãyamapidhànapàtram ùaóavattaü cobhayatra khàtavat . àsanàni càratnimàtra dãrthàõi pràde÷amàtravipulàni sarveùu pàtreùu målàbhij¤ànàrthaü vçntàni kàryàõi anàde÷e homasàdhanabhåtàni pàtràõi vaikaïkatàni bhavanti yathà somayàge grahacamasadrãõakala÷àdãni tatràpi havirdhànàdhiùavaõaphalakasambharaõãpariplavàdãnyahomasaüyuktàni vàraõànyeva ùoóa÷inaþ pàtraü khàdiraü caturasnam aü÷vadàbhyapàtramaudumbaraü vacanàt bàjapeye saptada÷ànàü somagrahàõàü pàtràõi vàraõàni ahomasaüyuktatvàt . suràgrahapàtràõyapi vàraõàni ÷àkhànvarànmçõmayàni và ityevamàdi sarvamåhanãyam . målaü kàtyàø ÷rauø 1 . 3 . 31 såtràdau dç÷yam . karmapradãpe ca %<àjyasthàlã ca kartavyà taijasadravyasambhavà . mahãmayã và kartavyà sarvàsvàjyàhutãùu ca . àjyasthàlyàþ pramàõaü tu yathàkàmantu kàrayet . sudçóhàmavraõàü bhadràmàjyasthàlãü pracakùate . tiryagårdhaü saminmàtrà dçóhà nàtivçhanmukhã . mçõmayyauóambarã vàpi carusthàlã pra÷asyate . sva÷àkhoktaþ prasukhinno hyadagdho'kañhinaþ ÷umaþ . na càti÷ithilaþ pàcyo na caru÷càrasastathà . idhmajàtãyamighmàrdhapramàõaü mekùaõaü bhavet . vçttaü càïgaùñhapçthvagramavadànakriyàkùamam . eùaiva darvã yastatra vi÷eùastamahaü bruve . darvã dvyaïgulapçthvagrà turãyo'nantamekùaõam . måùalolåkhale vàrkùe svàyate sudçóhe tathà . icchàpramàõe bhavataþ ÷årpaü vaiõa vameva ca . dakùiõaü vàmato bàhyamàtmàbhisukhameva ca . bàhumàtràþ baridhaya çjavaþ satvaco'vraõàþ . trayo bhavanti ÷ãrõàgrà ekeùàntu caturdi÷am . pràgagràvabhitaþ pa÷càdudagramathavà param . nyaset paridhimanya¤cedudagagraþ sa pårvataþ>% devapåjàïgapàtramànaü devãpuø uktaü yathà %<ùañtriü÷adaïgulaü pàtra¤cottama parikãrtitam . madhyamaü tattribhàgeõa hãnaü kanyasamãritam . vasvaïgalapramàõantu tatùàtraü kàrayet kvacit . nànàvicitraråpàõi pau õóarãkàkçtãni ca . ÷aïkhanãlotpalàkàrapàtràõi parikalpayet . ratnàdiracitàn kuryàt kà¤cãmålasu¤ca¤citàn . yathà÷obhaü yathàlàbhaü tathà pàtràõi kàrayet . vinà pàtreõa yaþ kuryàt pratiùñhà yàj¤ikãü kriyàm . viphalà bhavate sarvàvàhanàdidhanàpahà>% dàna÷abde dànapàtralakùaõàdikaü 3520 pçø uktam . pàkapàtralakùaõàdikaü pàka÷abde 4283 pçø dç÷yam .

#<pàtraña># puø pàteva pibanniva añati añ ac . 1 karpañe 2 kç÷e ÷abdacaø .

#<pàtrañãra># puø pàteva piban rakùanniva và añati aña bàø ãran . 1 ucitavyàpàrayute santriõi 2 lauhapàtre 3 kàüsyapàtre 4 rajatapàtre 5 siüghàne 6 pàvake ca mediø . 7 piïgà÷e 8 kàke 9 kaïke ca puüstrãø ÷abdaratnà striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pàtrapàla># triø pàtraü pàlayati pàla--aõ upaø saø . pàtrarakùake tulàdhañe puø jañàdhaø .

#<pàtrasaüskàra># puø 6 taø . pàtra÷uddhau mçjjalàdinà pàtramàrjane puroñau ÷abdacaø .

#<pàtràsàdana># naø 6 taø . yaj¤apàtràõàü yathoktakrameõa yaj¤aniùpàdanàya sthàpane yaj¤apàtràsàdanakramastu kàtyàø ÷rauø 2 . 3 . 5 såø tadbhàùye ukto yathà
     %<÷åryàgnihotrahavaõãspyakapàlaü ÷asthàkçùõàjinamulåkhalamåùalaü dçùadupalamarthavacca>% 8 såø spyakapàlamityekavadbhàvàdidamekaü dvandvam tena bahubhirapi kapàlairekameva pàtramiti draùñavyam . kapàlàni ca bhinnasya ghañàdergràhyàõi abhinnànyapi rauhiõakapàlavat nirmitàni bhavantãtyeke iti dhårtasvàminaþ . ÷årpaü ca naóatçõamayamiùãkànirmitaü veõudalanirmitaü và bhavati . arthavacca yena yena pàtreõàtra prayojanaü teùàü sarveùàmupayogakrameõàsàdanam . tathà ca kàtyàyanaþ %<prà¤caü prà¤camudagagnerudagagraü samãpataþ . tattathà sàdayeddravyaü yadyathà viniyujyate>% iti taccaivam %<ano và pàtrã và vrãhayo yavà và tata÷caivam anovrãhaya÷cànoyavà÷ca pàtrãvrãhayà pàtrãyavà÷ceti và pavitracchedanàni pavitre ca upaveùaþ saüyavanàrthamudakaü ca àjyasthàlã àjyaü ca amàvasyàyàü dohana catuùñayam, vedàrthaþ ku÷amuùñiþ, dakùiõàrthà anvàhàrya taõóulà÷ca darmataõamabhri÷ca idhmo barhi÷ca sruvo juhå÷ca upabhçddhruvà ca prà÷itraharaõe ÷çtàvadànaü ca dve puroóà÷apàtryau iti>% karkàdayaþ . tadayuktamiti kecit . svasåtra÷àkhàntarasåtreùu sàdanapratàpanopastaraõàdiùvekakhà eva dar÷anàt . yacceóàpàtrãpiùñapàtryorabhedamàhustadapi ayuktam ÷àkhàntarasåtreùu tayorbhedadar÷anàt tathà ca taittirãyasåtram %<prà÷itraharaõaü ceóàpàtraü ca mekùaõaü ca piùñapàtrã ceti>% vikçtau càturmàsyàdau yatra carvàdibhirvyavahitàþ puroóà÷àþ tatra bhavatu puroóà÷apàtrãbhedaþ . yàktrà yånaku÷à÷ca paridhayaþ ku÷àstãrõaü hotçùadanaü ca ióàpàtrã ùaóabattaü ca antardhànakañaþ pårõapàtraü ca pakùe karmàpavargà samidapyàsàdyate paridhãnàmapi prathagàsàdanamaùñàda÷akàùñakedhmapakùe ekabiü÷atikàùñhakedhmapakùe tasmàdevedhmàt trãõi kàùñhànyàdàya vikalpena paridhiparidhànavidhànàt . evamatra pàtràõàmupàdànakrameõàsàdanamuktam . yasya yasya pàtrasya yena krameõa tasyàsàdanam evaü ca sutaràü dçùñàrthatà bhavati làghavaü ca biniyogakrameõàsàdane ca tathà na syàt havirgrahaõe pàtryàþ havirdravyasya ca de÷aviprakarùàt àjya nirvàpe sthàlyàjyasya ca tasmàdupàdànakrama eva pitçbhåtiyàj¤ikasammataþ pàtràsàdane yuktaþ . karkàcàryàstu viniyogakrameõàsàdanamàhuþ . såtre arthavaccetyukteryathà yathà yatra yatra yasya yasyopayogastasya tasya tatra tatràsàdanam . tatsthànaprakàrau ca taduttaratra såtreùu dç÷yau

#<pàtrika># triø pàtrasya vàpaþ ùñhan . pàtravàpakùetràdau striyà ùittvàt ïãù pàtriko kùetrabhaktiþ siø kauø . pàtraü sambhavati apaharati àharati và ñha¤ . pàtràvahàrakàdau striyàü ïãp . pakùe kha . pàtrãõa tatràrthe striyàü ñàp .

#<pàtriya># triø pàtramarhati gha . pàtràrhe pakùe yat . pàtryatatràrthe .

#<pàtrãya># naø pàtre sàdhu bàø cha . pàtrasàdhau yaj¤adravye trikàø .

#<pàtrãva(ra)># puünaø ardhacàdiø pàtrãü rà(và)ti rà--(và) ka . yaj¤adravye .

#<pàtrebahala># puø baø vaø . pàtre bhojanasamaye eva bahulàø na tu kàrye pàtresamitàø àkùepe gamye aluksaø . bhojanasamaya eva bahulãbhåteùu kàryàkùameùu . yuktaràhyàø asyàdyudàttatà .

#<pàtresamita># triø pàtra bhojanakàla eva samitaþ saïgataþ pàtresamiø aluksaø . 1 kàryakàle akùameùu bhojana eva saïgateùu . yuktarohyàø asyàdyudàttatàþ . %<sa pàtresamito'nyatra bhojanànmilito na ya>% trikàø %<nidhàyahçdaye ùàpa yaþ paraü ÷aüsati khayam . sa pàtresamito'tha syàditi>% ÷abdamàø uktalakùaõe puruùavi÷eùe ca .

@<[Page 4302a]>@
#<pàtresamitàdi># puø kùepe aluksamàsàdinimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø såø ukto yathà
     %<pàtresamitàþ pàtrebahulàþ udumbarama÷akaþ udumbarakçmiþ kåpekacchapaþ avañekacchapaþ kåpamaõóåkaþ kumbhamaõóåkaþ udapànamaõóåkaþ nagarakàkaþ nagaravàyasaþ màtaripuruùaþ piõóã÷åraþ pitari÷åraþ gehe÷åraþ gehenardã gehekùveóã gehevijitã gehevyàóaþ gehemehã gehedàhã gehedçptaþ gehedhçùñaþ garbhetçptaþ àkhanikavakaþ goùñhe÷åraþ goùñhevijitã goùñhekùveóã goùñhepañuþ goùñhepaõóitaþ goùñhegalbhaþ karõeñiriñirà karõe curucurà>% .

#<pàtropakaraõa># naø 6 taø . pàtràõàmupabhåùarõa %<rãtivargàdisa¤jàtaü pàtropakaraõàdikam . dadyàdàyasavarjantu bhåùaõaü na kadàcana . ghaõñàcàmarakumbhàdi pàtropakaraõàdikam . tadbhåùaõàntare dadyàdyasmàttadupabhåùaõam>% kàlikàpuø 86 aø .

#<pàttra># naø patati pata--kvip pataü patantaü tràyate trai--ka svàrthe praj¤àdyaõ . pàpitràtari %<sarveùàmeva pàttràõàü paraü pàttraü mahe÷varaþ . patantaü tràyate yasmàdatãva narakàrõavàt>% nandipuø . mahe÷vara iti pradar÷akaü hetoravi÷eùàt %<pàttràõyàdhyàtmikà mukhyà vi÷uddhà÷càgnihotriõaþ . devatà÷ca tathà mukhyà godànaü hyetaduttamam>% pràø taø .

#<pàtha># naø pãyate'daþ pà--karmaõi tha . 1 jale pàti rakùati tha . 2 agnau 3 sårye ca mediø .

#<pàthas># naø pàti rakùati, pãyate và pà--pàne rakùaõe bà asun thuk ca . 1 jale 2 anne ca ujjvaladaø annabhojane hi deharakùà 3 àkà÷e ca mediø .

#<pàthika># puüstrãø pathikasyàpatyaü ÷ivàø aõ . pathikàpatye striyàü ïãp .

#<pàthikya># naø pathikasya bhàvaþ purohiø yak . pathikatve

#<pàthis># puø pà--pàne isin thuk ca . 1 samudre 2 netre ca ujjvaladaø .

#<pàtheya># triø pathi tadvyavahàre sàdhu óha¤ . 1 màrgeùu àhàropayogidravye 2 kanyàrà÷au dãpikà kaurpa÷abde 2278 pçø dç÷yam . 3 de÷abhede . tato bhave'rthe dhåmàø vu¤ . pàtheyaka yatra bhave tri0

#<pàthoja># naø pàthasi jàyate jana--óa 7 taø . 1 jalaje kamale ràjaniø 2 ÷aïkhe ca pàthojàtàdayo'pyatra .

#<pàthoda># puø pàtho dadàti dà--ka . 1 meghe trikàø meghanàmanàmake 2 mustake amaraþ .

#<pàthodhara># puø pàtho dhàrayati dhàri--ac hrasva . jaladhare 1 meghe halàø 2 mustake ca .

#<pàthodhi># puø pàtho dhãyate'tra dhà--àdhàre ki upaø saø . jaladhau samudre trikàø .

#<pàthonidhi># puø pàtho nidhãyate'tra ni + dhà--ki upaø saø . jalanidhau samudre ÷abdaratnàø .

#<pàthya># triø pàthasi bhavaþ vede óyan . pàthasi hçdayàkà÷e bhave yajuø 11 . 14 .

#<pàd># puø pada + õic kvip . caraõe pàde jañà0

#<pàda># puø padyate gamyate'nena karaõe karmaõi và gha¤ . 1 caraõe amaraþ 2 ÷lokamantrayo÷caturthàü÷e %<so'ci lope cet pàdapåraõam>% pàø %<pàda÷cellope satyeva påryeta>% siø kauø . %<pàdena nàkramet pàdamucchiùñaü naiva laïghayet . na saühatàmyàü pàõibhyàü kaõóåyedàtmanaþ ÷iraþ>% iti karmalocanam . pàdacàlanàdiniùedho yathà %<na pàdacàlanaü kuryàt pàdena và kadàcana . nàgnau pradhmàpayet pàdau na kàüsye dhàvayedbudhaþ . nàtiprasàrayeddevabràhmaõànàmathàpi và . vàyvagninçpavipràõàü såryaü và ÷a÷inaü prati>% kaurme uparibhàge 15 aø . susaükhyàpårvakasya antyalopaþ bahuø samàø . dvipàd supàd . upamànàttu và vyàghrapàd(daþ) . pàcchabdenaikopapattau antyalopavidhànam dvipàdaþ supàdaþ iti prayogavàraõàrtham . pàda÷ca indriyabhedaþ indriya÷abde 955 pçø dç÷yaþ . 3 vçkùàdairbhåle pàdapaþ . 4 caturthabhàge 5 pratyantaparbate mahàdrisannikçùñakùudraparvate 6 kiraõe ca mediø 7 granthàü÷amàtre 8 avayavamàtre . bhàve gha¤ . 9 gamane tatra ku÷alaþ àkarùàø kan . pàdaka gamanaku÷ale triø . pàdena carati parpàø ùñhan padàde÷a÷ca padika pàdacàriõi triø striyàü ïãù . asya bhatthe ÷asàdau ca pare và padàde÷aþ . pàdàn padaþ ityàdi . vçùàø àdyudàttatàsya . 10 çùibhede

#<pàdakañaka># puø pàdasya kañaka iva . nåpure amaraþ .

#<pàdakçcchra># puø vratabhede tallakùaõamuktaü yathà %<ekabhuktena naktena tathaivàyàcitena ca . upavàsena caikena pàdakçcchraþ prakãrtitaþ>% yàj¤aø %<etaccaturahasàdhyam>% pràø viø .

#<pàdagaõóãra># puø pàdasya gaõóeþ (guüói) vçkùasyàmålàcchàkhàvadhibhàgasya ãþ ÷ogàstyatra bàø . ra . ÷lãpade (goda) rogabhede trikàø .

#<pàdagçhya># puø gçhyaþ pàdaþ mayåraø pårvaniø . gçhye pàde

#<pàdagranthi># puø pàdasya granviriva . 1 gulphe 2 pàdasandhau ca .

#<pàdagrahaõa># naø pàdau gçhyete yatra graha--àdhàra lyuñ . 1 caraõagrahaõapårvakapraõàme . viproùya pàdagrahaõamanvayaü
     bhivàdanam manuþ abhivàdana÷abde 299 pçø dç÷yam . tatra ÷aucàntaramàha çùya÷çïgaþ %<yasmin sthàne kçtaü ÷aucaü vàriõà tadvi÷odhayet>% . anabhivà dyànàha hàrãtaþ %<dhàvanta¤ca pramatta¤ca måtroccàrakçtantathà . bhu¤jànamàcamanàrha¤ca nàstikaü nàbhivàdayet . janmaprabhçtiyat ki÷cit cetasà dharmamàcaret . sarvaü tanniùphala yàti ekahastàbhivàdanàt>% . %<samidvàrvyudakumbhapuùpànnahasto nàbhivàdayet yaccàpyevaü yuktam>% iti . baudhàyanaþ . %<japayaj¤ajalastha¤ca samitpuùpaku÷ànalàn . dantakàùñha¤ca bhakùya¤ca vahantaü nàbhivàdayet>% laùuhàrãtaþ . %<na puùpàkùatapàõirnà÷ucirna japan na devapitçkàryaü kurvan>% abhivàdayedityanuvçttau ÷aïkhalikhitau .

#<pàdaghçta># naø pàdayorlepanàrthaü ghçtaü ÷àø taø . pàdayorabhya¤janàrthe ghçte bhàø vaø 199 aø .

#<pàdacatura># triø pàde pàdavyàpàre caturaþ . 1 pàdavyàpàradakùe 2 chàgale puüstrã . 3 saikate 4 pippale 5 kara¤je 6 paradoùaikapravaktçpuruùe ca mediø .

#<pàdacàrin># puø pàdena carati cara--õini 3 taø . 1 padàtau 2 padbhyàü gantari triø hemacaø striyàü ïãp .

#<pàdaja># puüstrã pàdàt jàyate jana--óa 5 taø . brahmaõaþ padàdutpanne 1 ÷ådre trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . %<padbhyàü ÷ådro ajàyata>% yajuø 30 . 11 . ÷rutestasya tathàtvam . 2 caraõajàtarogàdau triø .

#<pàdajala># naø pàdakùàlanaü jalam ÷àø taø . 1 pàdodake . pàdamitaü jalaü yatra . 2 caturthàü÷amitajalayukte triø 3 takre naø amaraþ

#<pàdajàha># naø pàdasya målaü karõàø jàhac . pàdasya måle .

#<pàdatra># triø pàdau tràyate trai--ka . 1 pàdarakùake 2 pàdukàyàm strã .

#<pàdatràõa># naø pàdastràyate'nena trai--karaõe lyuñ . pàdukàyàü jañàdhaø . upàgacchabde dç÷yam .

#<pàdadàha># puø pàdau dahati--aõ upaø saø . su÷rutokte 1 vàtavyàdhimede pàdayoþ kurute dàhaü pittàsçksahito 'nilaþ . vi÷eùata÷caïkramataþ pàdadràhaü tamàdi÷et .

#<pàdapa># puø pàdena målena pivati siktaü jalam pà--ka . 1 vçkùe amaraþ . pàda pàti rakùati pà--ka . 1 pàdapãñhe mediø . 3 pàdukàyàü strã mediø . pàdapena kçtama a¤ . 4 pàdapakçte triø . tataþ samåhe khaõóac . pàdapakhaõóa tatlamåhe naø .

#<pàdaparuhà># strã pàdapaü rohati ruha--ka . vandàyàm (paragàchà) . ràjaniø .

@<[Page 4303b]>@
#<pàdapà÷a># puø 6 taø 1 a÷vapàdabandhanadàmani hemacaø 2 ÷çïkhalàyàü 3 khaññukàyàm (kheüóuyà) 4 latàyàü strã mediø gauràø ïãù .

#<pàdapãñha># puø naø 6 taø . pàdasthàpanàrthe pãñhe hemacaø . saüj¤àyàü kan kàpi ataittvam . pàdapãñhikàø nàpitàdi÷ilpe strã ÷abdamàø .

#<pàdaprakùàlana># naø 6 taø . pàdayoþ 1 kùàlane jale %<pàdaprakùàlanaü medhàjanakaü supavitrakam . alakùmãkalihçccaiva àyupo hitakàri ca>% ràjaniø pàdaprakùàlanaü vi÷eùñhayati devalaþ %<prathamaü pràïmukhaþ sthitvà pàdai prakùàlayecchanaiþ . udaïmukho và daivatye paitçke dakùiõà mukhaþ>% ÷anairatvaraþ . daivapaitçketaratràpastambaþ %<pratyak pàdàvasecanamiti>% . pratyak pa÷cimàbhimukhaþ . krama màha gobhilaþ %<savyaü pàdamavagenije iti savyaü pàda prakùàlayati>% . arhaõãye tathà dar÷anàt sarvatra tathà kalpyate . pàraskaraþ %<savyaü prakùàlya dakùiõaü prakùàlaya tãti>% %<savyaü prathamaü prakùàlayatãti>% såtreõa pràk savyapàdaprakùàlage siddhe puvyaü prakùàlya dasikhaü prakùàlaya tãtyatra lavyagrahaùyaü sàmànyàrthaü tenànyasminnapi pàdaprakùàlane savyapyaiva pràthamyam anyàrthaü pårvacanamiti dar÷anàt . %<bràhmaõa÷ceddakùiõaü prathamamiti>% sçtraü pàdau yadi bràhmaõaþ prakùàlayati tadà dakùiõaü dàtavyamiti na savyam. yathà prakùàlayatãtyanuvçttàvàvalàyanaþ %<dakùiõamagre bràhmaõàya prayacchet savyaü ÷ådràyeti khayaü prakùàlane savyasyaiva pràthamyamiti hari÷ama eva¤ca dakùiõapàdaprakùàlanànantaraü vàmapadaprakùàlanaü và spatimi÷ràdyuktaü heyamiti>% àø taø raghunandanaþ .

#<pàdabandhana># naø pàdau badhyete anena karaõe lyuñ 6 ta 1 gomahipàdeþ pàdabandhane dàmani . bhàve--lyuñ . 2 ge hiùàdipàdayorbandhane jañàø . gha¤ pàdabandha tatràrthe

#<pàdabhàga># puø 6 taø . 1 caraõàdhobhàge hemacaø . 1 pàdami bhàgaþ ÷àø taø . 2 caturthàü÷e ca .

#<pàdamåla># naø 6 taø . 1 caraõasyàdhobhàge 2 caraõasamãpe ca

#<pàdarakùa># triø pàdaü rakùati rakùa--aõ upaø saø . 1 cara rakùake pàdukàdau 2 rathacaraõaråpacakrarakùake ca bhàø viø 65 aø . lyu . pàdarakùaõa tatràrthe triø bhàve lyuñ . 6 vaø . 3 pàdasya rakùaõe naø .

#<pàdarajjyu># strã pàdabandhanàrthà rajjyaþ pàø taø . hastagade paudabandhanàrthe dàmani jañàdhaø .

@<[Page 4304a]>@
#<pàdarathã># strã kùudro rathaþ ïãp pàdasya rathãva . pàdukàyàü trikàø .

#<pàdaroha># puø pàdena målena rohati ruha--ac . vañavçkùe lyu . pàdarohaõa tatràrthe ràjaniø .

#<pàdavandana># naø pàdayorvandanam . pàdagrahaõapårvakapraõàme %<kuryàcchva÷urayoþ pàdavandanaü bhartçtatparà>% yàj¤aø manunà kvacinniùedha uktaþ %<gurupatnã su yuvatirnàbhivàdyeha pàdayoþ . pårõaùoóa÷avarùeõa guõadoùau vijànatà>%

#<pàdavalmãka># puø pàde valmãka iva . ÷lãpadaroge (goda) hedaca0

#<pàdavika># triø padavãmanudhàvati ñhak . pathike siø kauø .

#<pàdavigraha># puø pàdasyàvayavasya vigrahaþ . avayavagrahaõe . %<ye ca viùõumadhãyante bahudhà pàdavigrahaiþ>% harivaüø 217 aø . pàdaþ caturthàü÷amito vigraho yasya . pàdamitàvayavayukte triø %<adharmo pàdavigrahaþ>% 198 aø .

#<pàdavirajas># strã pàdo virajàþ dhålihãno yasyàþ . 1 pàdukàyàü hàràø . 6 baø . 2 deyeùu ca teùàü virajaskapàdatvàttathàtvam .

#<pàda÷as># avyaø pàdaü pàdamityàdikàrakàrthe vãpsàyàm ÷as çkpàdabhinnatve na padàde÷aþ . vãpsàyàü kàrakàrthavçttau pàda÷abdàrthe manu 1 . 82 . tu çkpàde tu pacchas

#<pàda÷àkhà># strã pàdasya ÷àkheva . pàdàïgulau ÷abdàrthakalpata0

#<pàda÷aila># puø pàdàtmakaþ ÷ailaþ . pratyantaparvate ÷abdaratnàø .

#<pàda÷otha># puø pàdajàtaþ ÷othaþ ÷àø taø . pàdajàte ÷othe rogabhede %<anyonyopadravakçtaþ ÷othaþ pàdasamutthitaþ . puruùaü hanti nàrãntu mukhajo guhyajo hyayam>% màghavaþ .

#<pàda÷auca># naø 6 taø . pàdaprakùàlane pàdaprakùàna÷abde dç÷yam %<yomyàsyataþ pàda÷aucam>% ÷ràddhaprayogaþ . ÷ràddhe dakùiõàmukhenaiva tasya karaõaü yathoktaü ÷ràddhaø taø %<prathamaü pràïamukhaþ sthitvà pàdau prakùàlayecchanaiþ . udaïmukho và daivatye paitçke dakùiõàmukhaþ>% iti devalavacanàt dakùiõàmukhaþ san kçtapàda÷aucastatràpi vàmapàdàdikramaþ raghuø .

#<pàdasphoña># puø 6 taø . 1 vipàdikàkhye 2 kùudrakuùñhabhede amaraþ kuùñha÷abde 2155 pçø tasya lakùaõàdi dç÷yam .

#<pàdasvedana># naø 6 taø . pàdayoþ khedane . tataþ akùadyåtàø nirvçtte'rthe ñhak . pàdasvedanika tannirvçtte rogabhedopa÷amàdau triø .

#<pàdaharùa># puø %<hçùyata÷caraõau yasya bhavata÷ca prasuptavata . pàdaharùaþ sa vij¤eyaþ kaphavàtaprakopajaþ>% su÷rutokte vàtavyàdhibhede .

#<pàdahàraka># triø pàdàbhyàü harati hriyate và hç--kartari karmaõi và niø õvul . 1 pàdena haraõakartari 2 tatkarmaõi ca .

#<pàdahãna># triø 3 taø . 1 tripàdyàtmake padàrthe (tinapoyà) 2 caraõa÷ånye ca .

#<pàdàkulaka># %<yadatãtakçtavividhalakùmayutairmàtràsamàdipàdai kalitam . aniyatavçttaparimàõasahitam prathitaü jagatsu pàdàkulakam>% vçø raø ukte màtràvçttabhede .

#<pàdàgra># naø 6 taø . caraõàbhàge prapade amaraþ .

#<pàdàïgada># naø pàdasya aïgadamiva . nåpure amaraþ gauràø ïãù . tatràrthe strã hàràø .

#<pàdàïgulãyaka># naø 6 taø . (cuùñakã) caraõàïgulãyake hemaca0

#<pàdàt># triø pàdàbhyàmatati ata--kvip . padbhyàü gantari 2 padàtau puø hemacaø .

#<pàdàta># naø padàtãnà samåhaþ aõ . 1 sainyasamudàye amaraþ pàdàbhyàmatati gacchati ata--ac . 2 padàtau sainye puø pàdàtiþ pàdàtiko'pyatra puø hemacaø .

#<pàdàmbu># naø pàdamitamambu yatra . takre (gola) amaraþ .

#<pàdàbhya¤jana># naø 6 taø . pàdalepanàrthe vçtàdau kà÷ãø 3 aø .

#<pàdàmbhas># naø pàdaprakùàlanamambhaþ . pàda÷aucajale %<dåràducchiùñaviõmåtrapàdàmmàüsi samutsçjet>% yàj¤aø tasya dåre tyajyatoktà .

#<pàdàyana># puüstrãø pàdasyarùeþ gotràpatyam a÷vàø pha¤ . pàdarùigotràghatye .

#<pàdàraka># puø pàda iva çcchati ç--õvul . naukàvayavabhede polinde hemacaø .

#<pàdàlindã># strã pàda ivàlindo yasyàþ gauràø ïãù . naukàyàü hàrà0

#<pàdàvarta># puø pàda ivàvartate à + vçta--ac . kåpàdito jaloddhàraõe yantrabhede araghaññe hemacaø .

#<pàdàvika># triø pàdàtika + pçùoø . padàtau ÷abdaratnàø .

#<pàdika># triø pàdena caturthàü÷ena jãvati vetanàø ñhak . 1 caturthàü÷avçttiyute . pàdaþ parimàõamasya niùkàø ñhak . 2 pàdaparimàõe manuþ 3 1 .

#<pàdin># triø pàda÷caraõo'styasya pàda÷caturthàü÷o grahãtçtvenàstyasya và ini . 1 pàdayute jalajantubhede %<kumbhãra kårmanakrà÷ca godhàmakara÷aïkayaþ . ghaõóikaþ ÷i÷umàra÷cetyàdayaþ pàdinaþ smçtàþ . pàdino'pi ca ye te tu koùasthànàü guõaiþ samàþ>% bhàvapraø . 2 caturthàü÷agràhake ca sarveùàmardhino mukhyàstadardhenàrdhino'pare . tçtãyinastçtãyàü÷à÷caturthàü÷àstu pàdinaþ malaø taø ardhin÷abde 378 pçø dç÷yam .

@<[Page 4305a]>@
#<pàdu># strã bhàve uõ . gamane çø 10 . 37 . 24 bhàùye dç÷yam .

#<pàduka># triø pada--uka¤ . 1 gamana÷ãle pàdå + svàrthe ka %<ke'õaþ>% pàø hrasvaþ . carbhamayapàdatràõe strã amaraþ . tasyà utpattikathà àtapatra÷abde 649 pçø dç÷yà tatra cànu÷àsanikaparvàdhyàyasaükhyà 9293 sthàne 95 96 saükhyà j¤eyà . %<varùàtapàdike chatrã daõóã ràtryañavãùu ca . ÷arãratràõakàmo vai sopànatkaþ ÷adà vrajet>% jyoø taø %<pàdapradhàraõaü vçùyamojasyaü cakùuùo hitam . sukhapracàramàyuùyaü balyaü pàdarujàpaham>% . tasyà adhàraõe doùà yathà %<pàdàbhyàmamupànadbhyàü nçõàü ca kramaõaü yadà . anàrogyamanàyuùyamindriyaghnamadçùñikçt>% ràjaniø adhikaü dinacaryà÷abde 3590 pçø dç÷yam . %<dahyamànàya vipràya yaþ prayacchatyupànahau . snàtakàya mahàvàho! saü÷itàya dvijàtaye . so'pi lokànavàpnoti daivatairapi påjitàn . goloke sa mudà yukto vasati pretya bhàrata!>% bhàø ànuø 96 aø . kacitpàdukàdhàraõaniùedhaþ %<vahannupànahau padbhyàü yastu màsupasaükramet . carmakàrastu jàyeta varùàõàntu trayoda÷a>% varàhapuø . %<sopanatka÷ca yadbhuïakte tadvai rakùàüsi bhu¤jate>% manuþ . devatàpàdukànirmàõaprakàro devãpuø yathà %<maõiratnamayã kàryà hemaråpyamayã tathà . candavenàpi kartavyà pàdukà pratimàpi và . ÷rãparõà ÷rãdrumà càpi devadàrumayã tathà . ùaóaïgulà ca sà kàryà pàdukàü påjayet sadà>% .

#<pàdukàkàra># puø pàdukàü karoti kç--aõ upaø saø . carmakàre pàdåkçtpàdukàkçdàdayo'pyatra hemacaø .

#<pàdå># strã padyate mukhemànayà pada--karaõe %<õit ka÷ipadyarteþ>% uõàø å--õicca . carmamayapàdukàyàm amaraþ .

#<pàdodaka># naø pàdaprakùàlanamudakam ÷àø taø . pàdaprakùàlanajale harimårtipàdodakapànaphalaü haribhaktivilàsàdau dç÷yam

#<pàdodara># puüstrãø pàda udare yasya sarpe pra÷nopaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pàddhata># naø paddhatãnàü samåhaþ bhikùàø aõa . paddhatisamåhe

#<pàdma># naø padmamadhikçtya pravçttam aõ . %<tadadhikçtya kçte granthe>% pàø và aõ . padmàdhikàreõa pravçtte 1 brahmadinaråpe kalpabhede tadadhikàreõa kçte 3 padmapuràõàtmake granthe ca .

#<pàdya># triø pàdàrthaü pàda--yat . 1 pàda÷aucàrthe jale apasuü strã tena %<pàdyàþ pàdyàþ pàdyàþ pratigçhmantàmiti>% divàhe'rùñhakùãyapra÷naþ . pàdaü caturthàü÷amarhati yat . 2 caturthàü÷àrhe triø . devadeyapàdye dravyavi÷eùa ukto yathà %<pàdyaü ÷yàmàkadårvàbjaviùõukràntàbhirãritam>% . etaddravyayuktaü jalamiti devapraø raghuø . taddànapàtralakùaõaü yathà %<pàdàvasecanajalagrahaõaü pàtramadbhutam . lauhajaü tàmbajàtaü và haimaü ràjatameva và>% vaikhànasasaüø . %<ùaóaïgulapravistàramutsedhe caturaïgulam . oùñhamekàïgulaü kuryàt nàsikàü caturaïgulàm . pçùñhe pàdasamàyuktaü caturaïgugamànataþ . pàdyapàtramiti khyàtaü sarvadevaprapåjane>% siddhànta÷ekharaþ . pàdyaprakàraþ sthalàø kan . pàdyaka pàdyaprakàre triø .

#<pàna># naø pà--lyuñ . 1 dravadravyasya galàdhaþsaüyojane 2 rakùaõe ca 3 ni÷vàse ca puø hemacaø . ni÷va sena pràõarakùaõàttathàtvam . àdhàre lyuñ . 4 pànabhàjane mediø pãyate'smàt apàdàne lyuñ . 5 ÷auõóike puø jañàø . karaõe lyuñ . astràõàü tãkùõa gratàsampàdane 6 vyàpàrabhede (pànadeoyà) asi÷abde 551 pçø pàyanà÷abde ca dç÷yama . pãyate karmaõi lyuñ . 7 bhadyàdau .

#<pànaka># naø pànàrthaü kàyati kai--ka . amlikànimburasàdimi÷rita÷arkaràjalàdau kçtànna÷abde 218 pçø dç÷yam .

#<pànagoùñhikà># strã pànàrthaü goùñhikà . 1 sambhåya madyàdipànàrthasabhàyàm tantrokte 2 bhairavãcakre ca .

#<pànañha># triø pàne ka÷alaþ bàø añhaca . pànaku÷ale striyàü gauràø ïãù .

#<pànapa># triø pànaü peyaü madyàdi pibati pà--pàne ka . suràpàyiõi .

#<pànapàtra># naø pànasya peyasya suràdeþ pàtram . peyasuràdeþ pàtre kaüse amaraþ . pànabhàjanàdayo'pyatra .

#<pànabaõij># puø pànasya peyasya suràdeþ baõij . ÷auõóike hemacaø .

#<pàna÷auõóa># triø pàne ÷auõóaþ 7 taø . suràdipànadakùe pakçtisvaraþ .

#<pànasa># naø panasasya tatphalasya vikàraþ tasyedaü và aõ . panasabhave 1 madyabhede %<pànasaü dràkùamàdhåkam>% dvàda÷amadyoktau pàø viø . 2 panasasambandhini triø .

#<pànàtyaya># puø su÷rutokte madyapànaje rogabhede madyakha pànadoùàdikaniråpaõena tallakùaõàdikaü tatroktaü yathà
     %<madyamuùõaü tathà tãkùõaü såkùmaü vi÷adameva . råkùamà÷ukara¤caiva vyavàyi ca vikà÷i ca . auùõyàcchãtopacàraü tattaiùõyàddhanti manogatim . vi÷atyavayavàn saukùmyàdvai÷adyàtkapha÷ukranut . màrutaü kãpayedraukùyàdà÷utvàdà÷ukarmakçt . harùada¤ca vyavàyitvàdvikà÷itvàdvisarpati . tadamlaü rasataþ proktaü laghu rocanadãpanam . keci¤cavaõavarjàüstu rasànatràdi÷anti hi . snigdhaistadannairmàüsai÷ca bhakùyai÷ca saha sevitam . bhavedàyuþprakarùàya balàyopacayàya ca . kàmyatà manasastuùñirdhairyaü tejo'tivikramaþ . vidhivatsevyamàne tu madye sannihità guõàþ . tadevànannamaj¤ena sevyamànamamàtrayà . kàyàgninàhyagni÷amaü sametya kurute madam . madena karaõànàntu bhàvànyatve kçte sati . nigåóhamapi bhàvaü svamprakà÷ã kurute'va÷aþ . tryavastha÷ca mado j¤eyaþ pårvo bhadhyo'tha pa÷cimaþ . pårve vãryaratiprãtiharùabhàùyàdivardhanam . prakàpo madhyame harùo yuktàyuktakriyàntathàü . visaüj¤aþ pa÷cime ÷ete naùñakarmakriyàguõaþ . ÷laiùmikànalpapittàü÷ca snigdhànmàtropasevinaþ . pànaü na bàdhate'tyarthaü viparãtàüstu vàdhate . nirbhaktamekàntata eva madyaü niùevyamàõaü manujena nityam . utpàdayet kaùñatamànvikàrànàsàdayeccàpi ÷arãrabhedam . kruddhena bhãtena pipàsitena ÷okàbhitaptena bubhukùitena . vyàyàmabhàràdhvaparikùatena vegàvarodhàbhihatena càpi . atyamlabhakùyàvatatodareõa sàjãrõabhuktena tathà balena . uùõàbhitaptena ca sevyamànaü karoti madyaü vividhànvikàràn . pànàtyayaü paramadampànàjãrõamathàpi và . pànavibhramamugra¤ca teùàü vakùyàmi lakùaõam stambhàïgamardahçdayagrahatodakampàþ pànàtyaye'nilakçte ÷iraso ruja÷ca . svedapralàpamukha÷oùaõadàhamårchàþ pittàtmake vadanalocanapãtatà ca . ÷leùàtmake vamathu÷ãtakaphapasekàþ sarvàtmake bhavati sarvavikàrasambat . åùmà ÷arãragurutà virasànanatvaü ÷leùmàdhikatvamarucirmalamåtrabhaïgaþ . liïgaü parasya tu madasya vadanti tajj¤àstçùõàrujà ÷irasi sandhiùu càpi bhedaþ . àdhmànamadgiraõamamlaraso vidàho'jãrõasya pànajanitasya vadanti liïgam . j¤eyàni tatra bhiùajà suvini÷citàni pittaprakopajanitàni ca kàraõàni . hçdgàtratodavamathujvarakaõñadhåmamårchàkaphasravaõamårdharujo vidàhaþ . dveùaþ surànnavikçteùu ca teùu teùu taü pànavibhramamu÷antyakhilena dhãràþ . hãnottarauùñhamati÷ãtamamandadàhaü tailaprabhàsyamatimànahataü vijahyàt . jihvauùñhadantamasitaü tvathavàpi nãlaü pãte ca yasya nayane rudhiraprabhe ca . hikkàjvarau vamathuvepathupàr÷va÷ålàþ kàsabhramàvapi ca pànahataü majante>% . paramamadapànàjãõepànavibhramà api tatrokte madyapànaje rogamede tallakùaõamatraivoktam .

#<pànila># naø pànamàdhàtarayà'styatra ilac . pànapàtre ÷abdaca0

#<pànãya># triø pà--pàne rakùaõe và karmaõi anãyar . 1 peye jalàdau 2 rakùaõãye ca 3 jale naø amaraþ . tadguõabhedàdi ambu÷abde dç÷yam .

#<pànãyakàkika># puø kàkasyevàkàre'syàsti ñhan 7 taø . (pànakauói) pakùibhede madgukhage ujjvaladaø .

#<pànãyanakula># puüstrãø pànãye jale nakula iva . (udviràla) jalavióàle hemacaø .

#<pànãyapçùñhaja># puø pànãyapçùñhe jalopari jàyate jana--óa . (pànà) kumbhyàm ratnamàlà .

#<pànãyaphala># naø 6 taø . (màkhanà) jalakandaphalabhede bhàvapra0

#<pànãyabhaktaguóikà># strã cakradattokte gulikàbhede %<raso'rdhabhàgikastulyàvióaïgmaricàbhrakàþ . bhaktodakena saümardya kuryàd gu¤jasamàü guóãm . bhaktodakànupànai÷ca sevyà vahnipradãpanã . vàryannabhojana¤càtra prayoge sàtmyamiùyate>% .

#<pànãyamålaka># naø pànãyaü målaü yasya kap . somaràjyàm ÷abdacaø .

#<pànãyavarõikà># strã pànãyamiva varõavati varõi--õvul . bàlukàyàü ràjaniø .

#<pànãya÷àlikà># strã pãyate'syàm àdhàre anãyar tàdç÷ã ÷àlà pànãthavitarakùàrthaü và ÷àlà tataþ svàrthe ka kàpi ataittvam . prapàyàm (jalasatragçhe) amaraþ . taddànavidhiþ hemàdriø dàø bhaviùyapuø ukto yathà %<atãte phàlgune màsi pràpte caiva mahotsave . puõye'hni viprakathite grahacandrabalànvite . maõóapaü kàrayedvidvàn ghanacchàyaü sanoramam . purasya madhye pathi và caityavçkùatale'tha và . su÷ãtalatalaü ramya vicitràsanasaüyutam . tanmadhye sthàpayedbhavyàn maõikumbhàü÷ca ÷obhanàn . àkalpayuktàn karakàn vastrairàveùñitànamàn . bràhmaõe ÷ãlasampanne bhçtiü dattvà yathoditàm . prapàpàlaþ prakartavyo bahuputraparicchadaþ . pànoyapànàda÷ràntàn yaþ kàrayati mànavàn . evaüvidhàü praùàü kçtvà ÷ubhe'hni vidhipårvakam . yathà÷aktyà nara÷reùñha! pràrambhe bhojayeddvijàn . tata÷cotsarjayedvidvànmantreõànena mànavaþ . prapeyaü sarvasàmànyà bhåtebhyaþ pratipàdità . asyàþ pradànàt pitarastçùvantu ca pritàmahàþ . anivàritaü tatã deyaü jalaü màsacatuùñayam . tripakùaü và mahàràja! jãvànàü jãvanaü param . gandhàdyaü surasaü ÷ãtaü ÷obhane ràjate sthitam . pradadyàdapratihataü mukha¤cànavalokayan . pratyahaü kàrayetasyàü bhojanaü ÷aktito dvijàn . anena vidhinà yastu grãùme tàpapraõà÷anam . pànãyamuttamaü dadyàttasya puõyaphalaü ÷çõu . kapilà÷atadànasya samyagadattasya yat phalam . tatpuõyaphalamàpnoti sarvadevaiþ supåjitaþ . pårõacandrapratãkà÷aü vimànamadhiruhya saþ . yàti devendranagaraü påjyamàno'psarogaõaiþ . triü÷atkoñyo hi varùàõàü yakùagandharvasevitam . puõyakùayàdi hàgatya caturvedo dvijo bhavet . tataþparaü padaü yàti puna ràvçttidurlabham>% .

#<pànãyàmalaka># naø karmaø . (pàniàmalà) vçkùabhede %<pànãyàlakaü dopatrayajvaravinà÷anam . amlaü svàdu mukha÷uddhikaraü malavi÷uddhikat>% ràjavallabhaþ .

#<pànãyàlu># puø pànãyajàta àluþ ÷àø taø . (pànãàlu) kandabhede ràjaniø %<pànãyàlustridoùaghnaþ santarpaõakaraþ param>% .

#<pànãyà÷nà># strã pànãyaü jalama÷nàti målena a÷a--bhojane bàø ÷a ñàp . valvajàyàü ràjaniø .

#<pàntha># triø panthànaü nityaü gacchati aõ panthàde÷aþ . nityaü pathi gantari 1 pathike amaraþ . 2 viyogini ca triø .

#<pànthàyana># triø patho'dårade÷àdi pathin + pakùàø phak panthàde÷aþ . màrgasyàdårade÷àdau .

#<pànnàgàri># puüstrãø pannàgàrasya çùerapatyaü yuvà i¤ %<i¤aþ pràcyabharateùu>% pràø yuvapratyayasyaluk . gotrapravartakapannàgàrarùeþ 1 gotràpatye 2 tadãye yånyapatye ca .

#<pàpa># naø pàti rakùati àtmànamasmàt pà--apàdàne pa . 1 narakahetau duradçùñe tatsàdhane 2 hiüsàdau jyotiùokteùu ardhonacandraraviprabhçtiùu graheùu pàpagraha÷abde dç÷yam . pàpalakùaõaü pàpasattàyàü pramàõa¤ca pràø viø uktaü yathà manu kiü pàpalakùaõam ucyate codanàlakùaõo'rthodharma iti dharmalakùaõaü kurvatà såtrakàreõa jaimininà vedaikapratipàdyo'nartho'dharmbha ityadharmalakùaõaü såcitam anartha÷cà niùñasàdhanaü tathà coktaü bhàùyakçtà ko'rtho yo'bhyudayàya ko'nartho yo'nabhyudayàya . namu pàpasattàyàü kiü mànaü na tàvat vedaþ tasya kàrye kàryànvite và pràmàõyàt na ca duritàpårvaü kàryaü kàryànvitaü và . na caü nityakarmàkaraõasya niùiddhàgharaõasya ca vedoktapratyavàyasàdhanatvànyathànupapattyà kalpyaü tasya tathàvidha÷abdàbhàyena asiddhatvena càvagantuma÷akyatvàt, ucyate %<yo vràhmaõàyàvaguret taü ÷atena yàtàyàt>% iti ÷rutau liïdvaya÷ruteravagoraõa÷atayàtanayoþ sàdhyasàdhanabhàvo'vagamyate %<hetu hetumatorliïiti>% pàõinismaraõàditi yathoktaü ÷aüyvadhikaraõe, tathàtràpi kvacit pa¤camyà kvacit tçtãyayà kvacidvi÷eùaõena tadavagamyate . yathà yàj¤avalkyaþ %<vihitasyànanuùñhànànninditasya ca sevanàt . anigrahàccendriyàõàü naraþ patanamçcchati>% (atra pa¤camyà) manuþ %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ . vàcikaiþ pakùimçgatàü mànasairantyajàtitàm . iha du÷caritaiþ kecit kecit pårbakçtaistathà . pràpnuvanti duràtmàno naràråpaviparyayam>% (atra tçtãyayà) viùõupuø %<narakaü karmaõàü lopàdevamàhårmaharùayaþ>% yamaþ %<suràpo brahmahà goghna suvarõasteyakçnnaraþ . patitaiþ saüprayukta÷ca kçtaghno gurutalpagaþ . ete patanti sarveùu narakeùvanupårva÷aþ>% . atraite suràpàdayaþ patantãti suràpàdãnàü patanakartçtvàvagateþ patanakartçtvacca sàdhanatvavi÷eùaþ . ataþ suràpànàdivi÷iùñasya puruùasya patanasambandhe vi÷eùaõasya suràpànàdeþ sati sambhave patanasàdhanatvamavagamyate . %<saptada÷apràjàpatyànpa÷ånàlabheta>% iti vat . evaü %<vàridastçptimàpnoti>% ityàdivacca . narakasàdhanatvasya kàryànvayàbhàvàt kathaü ÷abdàdavagatiriti cet ÷aüyuvat viùayavi÷eùaõatayà iti vråmaþ . yathà yàtanàsàdhanàdavagoraõànnivartitavyamiti vidhiþ . tathà narakasàdhanàt suràpànàderapi nivartitavyamiti . yathà kàlàntarabhàvi svargàdisàdhanatvànyathànupapattyà yàgàderdvàrãbhåtadharmakalpakatà evaü kàlàntarabhàvinarakàdisàdhanatvànya thànupapattyà suràpànàderdvàrãbhåtàdharmakalpakatvamiti vodhyam pàpamastyasya ar÷aø ac . 4 pàpayukte triø . pàpaü ca kàyikàdibhedena da÷avidhaü da÷aharà÷abde 3483 pçø dar÷itam kàyikàdibhedenànyànyapi pàpànyuktàni yathà %<pràõàbhipàtanaü stainyaü paradàramathàpi ca . trãõipàpàni kàyena sarvataþ parivarjayet . asatpralàpaü pàruùyaü pai÷unyamançtantathà . catvàri vàcà ràjendra! na jalpeta na cintayet . anabhidhyà parasveùu sarvasatveùu sauhçdam . karmaõàü phalamastãti trividhaü manasàcaret>% bhàø ÷àø dànadharmaþ . pàpasya puruùatrayàvadhyanuvartitvaü yathà %<nàdharma÷carito ràjan! sadyaþ phasati gauriva . ÷anairàvartamànasta målànthapi nikçtati . yadi . nàtmani mitreùu na cet putreùu naptçùu . pàpamàcaritaü karma tripagamanubartate . phalatyevaü dhruvaü pàpaü guru bhuktamivodare>% màtsye 28 aø . ràùñràdikçtapàpena ràjàdãnàü parasparaü pàpitvaü yathà %<ràjà ràùñrakçtàt pàpàt pàpã bhavati vai hare! . tathaivaràj¤aþ pàpena tadràjyasthàstuye janàþ . varõà÷ramàdaya sarve pàpino nàtra saü÷ayaþ . bhàryàühoduùkçtã svàmã vçjinàt svàmino'balà . tathà de÷ikapàpàttu ÷iùyaþ syàt pàtakã sadà . ÷iùyàddhi pàpino nityaü gururbhavati duùkçtã . pàtakã yajamànaþ syàt pàpino 'ïga purodhasaþ . purohitastathà pàpã yajamànàühaso dhruvam>% adattapuõyapàpabhàgitvaü yathà %<adattàni ca puõyàni pàpàni ca yathà priye! . pràpyàõi karmaõàyena tadyathàvanni÷àmaya . de÷agràmakulàni syurbhàgabhà¤ji kçtàdiùu . kalau tu kavalaü kartà phalabhuk puõyapàpayoþ . akçte'pi ca saüsage vyavastheyamudàhçtà . saüsargàt puõyapàpàni yathà yànti nibàdha tat . ekatra maithunàdyànà dekapàtrasthabhojanàt . phalàrdhaü pràpnuyànmartyo yathàvat puõyapàpayoþ . spar÷anàdbhàùaõàdvàpi parasya stavanàdapi . da÷àü÷a puõyapàpànàü nityaü pràpnoti mànavaþ . dar÷ana÷ravaõàbhyà¤ca manodhyànàttathaiva . parasya puõyapàpànàü ÷atàü÷aü pràpnuyànnaraþ . parasya nindàpai÷unyaü dhikkàra¤ca karoti yaþ . tatkçtaü pàtakaü pràpya svapuõyaü pradadàti saþ . kurvataþ puõyakarmàõi sevàü yaþ kurute paraþ . patrãbhçtyo'tha ÷iùyo và sajànãyo'pri mànavaþ . tasya mevànuråpeõa tasya tatpuõyamàgbhavet . ekapaïktestato yastu laïghavan parive÷ayet . tasya pàpa÷atàü÷antu labhate parive÷akaþ . snànasandhyàdikaü kurvan saüspç÷edvà prabhàùate . sa puõyakarmaùaùñhàü÷aü dadyàttasmai suni÷citam . dharmodde÷ena yo dravyaü paraü yàcayate naram . tatpuõyaü karmajaü tasya dhanaü dattvàpnuyàt phalam . apahçtya paradravyaü puõyakarma karoti vaþ . karmakçt pàpa moktàtra dhaninastadbhavet phalam . nàpanudya çùaü yastu parasya mriyate garaþ . dhanã taütpuõyamàpnoti syadhanasyànuråpataþ . buddhidastyanumantà ca ya÷copakaraõapradaþ . balakçccàpi ùaùñhàü÷aü pràpnuyàt puõyapàpayoþ . prajàbhyaþ puõyapàpànàü ràjà ùaùñhàü÷amu ddharet . ÷iùyàdguruþ striyà bhartà pità putràttathaiva ca . svapaterapi puõyasya bhàryàrdhaü samavàpnuyàt . parahastena dànàdi kurvataþ puõyakarmaõaþ . vinà bhçtyaka÷iùyàbhyàü kartà ùaùñhàü÷amàharet . àtmano và parasyàpi yadi sevàü na kàrayet>% ÷rãkçùõa uvàca %<ityaü hyadattànyapi puõyapàpànyàyànti nityaü parasa¤citàni . ÷çõuùva càsminnitihàsamagryaü puràbhaùaü puõyamatiprasiddham>% pàdmottarakhaõóe 71 157 aø . atra kalau saüsargajapàpoktiþ mahàpàtakiviùayà saüsarga÷abde dç÷yam . 5 garhye triø pàpayoniþ manuþ 4 . 166 pàpanàpita ityàdi .

#<pàpakçt># triø pàpaü kçtavàn kç--bhçte kvip . 1 kçtapàpe 2 asapiõóãkçte prete ca ÷ràø taø raghuø .

#<pàpagraha># puø karmaø . %<ardhonenduþ kujo ràhuþ ÷anistairyuta indujaþ . raviþ pàpagrahà÷caite ÷ubhà÷cànye prakãrtitàþ>% jyotiùokteùu graheùu .

#<pàpaghna># puø pàpaü hanti hana--ñak . 1 tile tasya hi dànena pàpanà÷akatvamiti tasya tacàtvam . 2 pàpanà÷ake triø ràjaniø .

#<pàpacelã># strã punaþpunaþ pacati pà--yaï--ac pàpacãvàyustamãrayati ãra--aõ rasya laþ . (àkanàdi) pàñhàlatàyàm amaraþ svàrthe ka hrasvaþ . pàpacelikà tatràrthe strã ratnabhàlà .

#<pàpati># triø pata--yaïluk in . punaþpunaþ patana÷ãla

#<pàpanàpita># puø karmaø %<kutsitàni kutsanaiþ>% pàø pàpatvena (garhyatvena)nàpitasya kutsyamànatvàta nàpitasya pårva nipàte pràpte %<pàpàõake kutsitaiþ>% pàø paraniø . dhårtanàpite

#<pàpanà÷ana># triø pàpa nà÷ayati nà÷i--lyu . 1 pàpanà÷ake 2 viùõau puø %<kùitã÷aþ pàpanà÷anaþ>% viùõusaüø . bhàve lyuñ 6 taø . 3 pàpasya nà÷ane ca naø . karaõe lyuñ . 4 pràya÷citte naø .

#<pàpapati># puø pàpajanakaþ patiþ . upapatau jàre trikàø .

#<pàpapuruùa># puø pàpàtmakaþ puruùaþ puruùàkàraþ . tantrokte vàùakukùisthe pàpàtmake dhyeye naràkàre padàrthe tantrasàre bhåta÷uddhipaø . bahupàpàvayavabhedayute 2 puruùabhede ca . pàùme kriyàø 21 aø tatsvaråpamuktaü yathà %<sçùñvàdau puruùa÷reùñhaþ saüsàraü sacaràcaram . sarveùàü damanàrthàya sçùñavàn pàpapuruùam . dvijàtihatyàmårdhànaü madiràpànalocanam . suvarõasteyavadanaü gurutalpagati ÷rutim . strãhatyànàsika¤caiva gohatyàdopabàhukam . nyàsàpaharaõagrãvaü bhråõahatyàgalantathà . parastrãgativukkànaü suhçllokabadhodaram . ÷araõàpannahatyàdinàbhiü garvakathàkañim . gurunindàsakthibhàgaü kanyàvikraya÷ephasam . vi÷vàsavàkyakathanapàyuü pitçbadhàïghrikam . upapàtakaromàõaü mahàkàyaü bhayaïkaram . kçùõavarõaü piïganetraü svà÷rayàtyantaduþkhadam>% .

#<pàpayakùman># puø vàstumaõóalasthe påjyagaõabhede vçø saüø 53 aø .

#<pàpamukta># triø pàpàn muktaþ 5 taø . parityaktapàpe . pàpamocanahetava÷ca manunà dar÷ità yathà %<khyàpanenànutàpena tapasàdhyayanena ca . pàpakçnmu cyate pàpàt tathà dànena càpadi>% . anye ca tasya hetavo varàhapuø dar÷ità yathà %<yaþ samaþ sarvabhåteùu jitàtmà ÷àntamànasaþ . sa pàpebhyo vimucyeta j¤ànavàn sa ca vedavit . guõàguõaparij¤àtà hyakùayasya kùayasya ca . dhyàne caivaü hyasaümåóhaþ sa pàpebhyaþ pramucyate . svadehe paradehe ca sukhaduþkhena nitya÷aþ . vicàraj¤o bhavedyastu sa mucyetainaso dhruvam . ahiüsaþ sarvabhåteùu tçùõàkrodhavivarjitaþ . kçtanyàsaþ sadà ya÷ca sa pàpebhyaþ pramucyate . pràõàyàmai÷ca nirdahya aühaþ, sandhàraõàrataþ . vyavasthitamanà yastu sa pàpebhyaþ prasucyate . nirà÷ãþ sarbatastiùñhediùñàrtheùu na lolupaþ . pavitàtmà tyajet pràõàn sarvapàpàt pramucyate . ÷raddaghànojitakropaþ paradravya vivarjitaþ . anasåya÷ca yo martyaþ sa pàpebhyaþ pramucyate . guru÷u÷råùayà yukto hyahiüsànirata÷ca yaþ . kùudro'pi kùudra÷ãlo'pi sa pàpebhyaþ pramucyate . pra÷astàni sadà kuryàdu apra÷astàni varjayet . yo'bhigacchati tãrthàni ti÷uddhenàntaràtmanà . pàpàduparato nityaü sa pàpebhyaþ pramucyate . utthàya bràhmaõaü gacchennaro bhaktyà samanvitaþ . abhigamya pravatnena sa pàpebhyaþ pramucyate>% . anye'pi tasya hetavaþ ÷àstràntareùu dç÷yàþ .

#<pàpayoni># strã pàpà garhyà yoniþ . 1 tiryagayonyàdau . pàpahatukà yoniþ . 2 pàpahetuke janmabhede tadbhede kàraõabhedo yàj¤aø ukto yathà %<mahàpàtakajàn ghorànnarakàn pràpyagarhitàn . karmakùayàt prajàyante mahàpàtakinastviha . mçgà÷va÷åkaroùñraõàü brahmahà yonimçcchati . svarapukka÷avaõànàü suràpo nàtra saü÷ayaþ . kçmikãñapataïgatvaü svarõahàrã samàpnuyàt . tçõagulmalatàtva¤ca krama÷o gurutalpagaþ>% . %<taisahçisapàyã syàt påtivaktrastu såcakaþ . parasya yoùitaü hçtvà vrahmasvamapahçtya ca . araõye nirjane ghore bhavati brahmaràkùasaþ . hãnajàtau prajàyayeta pararatnàpahàrakaþ . patra÷àkaü ÷ikhã hçtvà gandhàü÷chucchundariþ ÷ubhàn . måùiko dhànyahàrã syàd yànamuùñraü phalaü kapiþ . jalaü plavaþ payaþ kàko gçhakàrã hyupaskaram . madhu, daü÷a phalaü gçdhro, gàü godhà'gniü vakastathà . ÷itrã vastraü ÷và rasantu cãrã lavaõahàrakaþ . pradar÷anàrthametattu mayoktaüsteyakarmaõi . dravyapakàrà hi yathà tathaiva pràõijàtayaþ . yathà karmaphalaü pràpya tiryaktvaü kàlaparyayàt . jàyante lakùaõabhraùñà daridràþ puruùàdhamàþ>% . gautamo'pi kvacidvi÷eùamàha %<vidyàvikrayã puruùamçgaþ vedavikrayã dvãpã, bahuyàjako jalaplavaþ, ayàjyayàjako varàhaþ, animantritabhojã vàyasa, miùñaikabhojã vànaraþ, yatastato'÷nan nàrjàraþ, kakùavanadahanàt khadyotaþ, dàrakàcàryo mukhavigandhiþ, paryuùitabhojã kçmiþ, adattàdàyã valãvardo, matsarã bhramaraþ, agnyutsàdã maõóalakuùñhã, ÷ådràcàryaþ ÷vapàkaþ, gohartà sarpaþ, snehàpahàrã kùayã, annàpahàryajãrõã, j¤ànàpahàrã mårkhaþ, caõóàlãpuùkasãgamane'jagaraþ, pravrajitàgamane marupi÷àcaþ, ÷ådràgamane dãrghakãñaþ savarõàbhigànã daridraþ, jalahàrã matsyaþ kùãrahàrã valàkà . vàrdhusiko'ïgapãnaþ, avikreyavikrayã gçdhraþ, ràjamahiùãgàmã napuüsakaþ, ràjàkro÷ako gardabhaþ, gogàmã maõóåkaþ, anadhyàyàdhyayane ÷çgàlaþ paradravyàpahàrã parapreùyaþ, matsyabadhe garbhavàsã, ityete'mårdhagamanà iti . striyo'pyeteùu nimitteùu pårvoktàsveva jàtiùu strãtvamanubhavanti>% . viùõusaø 44 aø anye'pi pàpabhedakçtayonibhedà dar÷itàþ . bahuø . 3 tadyute triø .

#<pàparoga># puø pàpavi÷eùakçte rogabhede sa ca viùõusaüø ukto yathà %<narakànubhåtaduþkhànàü tiryaktramuttãrõànàü manuùyeùu lakùaõàni bhavanti . kuùñhyatipàtakã . brahmahà yakùmã . suràpaþ ÷yàvadantakaþ . suvarõahàrã kunakhaþ . gurutalpago du÷carmà . påtinàsaþ pi÷unaþ . påtivaktraþ såcakaþ, dhànyacauro'ïgahãnaþ . mi÷racauro'tiriktàïgaþ . annàpahàrakastvàmayàvã . vàgapahàrako måkaþ . vastràpahàrakaþ ÷vitrã . a÷vàpahàrakaþ païguþ . devabràhmaõakro÷akomåkaþ . lolajiho garadaþ . unmatto'gnidaþ . gurupratikålo'pasmàrã . goghnantvandhaþ . dãpàpahàraka÷ca kàõa÷ca dãpanirvàpakaþ . trapucàmarasãsakavikrayã rajakaþ . eka÷aphavikrayã mçgavyàdhaþ . kuõóà÷ã magàsyaþ, ghàõñikaþstenaþ . vàrdhuùiko bhràmarã . miùñà÷yekàkã vàtagulmã . samayabhettà khalvàñaþ, ÷lãpadyavakãrõã . paravçttighno daridraþ . parapãóàkaro dãrgharogã . evaü karmavi÷eùeõa jàyante lakùaõànvitàþ . rogànvitàstathà ndhà÷ca kubjakha¤jaikalocanàþ . vàmanàvadhiràmåkà durbalà÷ca tathà pare . tasmàt sarvaprayatnena pràya÷cittaü samàcaret>% . yadyapi sarveùàü rogàõàü duþkhadàyakatvena pàpahetukatvaü tathàpi unmàdàdyaùñarogàõàü pràdhànyena mahàpàpajatvena pàparogatvaü yathoktaü ÷uø taø raghunandanena mahàrogiõa iti pàparogàùñakànyatamarogavataþ . te ca unmàdastvagadoùo ràjayakùmà ÷vàso madhumeho bhagandaraþ udaro'÷marã ityaùñau pàparogà nàradoktàþ . karmavipàka÷abde 1745 pçø vistaraþ . 2 masurãroge ÷abdaratnàø .

#<pàparogin># triø pàpajanyarogo nindyatvenàstyasya ini . mahàrogayukte 3 . 5 . 2 manuþ .

#<pàpardhi># strã pàpànàmçddhiratra . 1 mçgayàyàü hemacaø 6 taø . 2 pàpavçddhau ca .

#<pàpala># triø pàpaü làti là--ka . 1 pàpagràhake pàtayati tulàdaõóaü svàdhiùñhànena adhonayati pàti--kalac tasya pa÷ca . 2 parimàõamede naø uõàdikoùaþ .

#<pàpa÷amanã># strã pàpaü ÷amyate'nayà ÷ama--õic--karaõe lyuñ ïãp . 1 ÷amãvçkùe ràjaniø . pàpaü ÷amayati ÷amilyu . 2 pàpanivàrake triø .

#<pàpasama># avyaø pàpena tulyam tiùñhadguø avyayãbhàvaþ . pàpatulye .

#<pàpahan># triø pàpaü hanti hana--kvip . pàpanà÷ake manuþ 7 . 25 .

#<pàpàkhyà># strã pàpamaniùñamàkhyàti såcayati à + khyàka . vçø saüø 7 aø ukte badhasya gatibhede %<pràkçtavimi÷rasaükùiptatãkùõayogàntaghorapàpàkhyàþ . parà÷aratantre nakùatraiþ kãrtitàgatayaþ>% ityupakrame %<pàpàkhyà sàvitraü maitraü ÷akràgnidaivataü ceti>% sàvitràdinakùatre tadgateþ saüj¤àmuktvà %<pràkçtagatyàmàrogyavçùñi÷asyapravçddhayaþ kùemam . saükùiptami÷rayormi÷rametadanyàsu viparãtam>% iti tasyàþ a÷ubhaphalakathanena pàpasåcakatvàt tathàtvam .

#<pàpàtman># triø pàpayukta àtmà antaþkaraõaü yasya . pàpànvite jãve %<pàpàtmà pàpasambhavaþ>% iti puràõam . teùàü saüsaraõaprakàraþ pàdme kriyàyoø 22 aø yathà %<pàpàtmanàü ÷çõu gatiü vistareõa vadàmyaham . ùaóa÷ãti sahasràõi yojanàni duràtmanàm . prokto màrgasya vistàraþ sarvaduþkhànvitasya ca . kvacit kvacit jvaladvahniþ santaptaþ kardamaþ kvacit . kvacit kvacit dvija÷reùñha! santaptaü tàmravàlukam . kvacit kvacittãkùõa÷ilàþ kvacitrapta÷ilàstathà . kvacit kvacicchastravçùñiþ kvacidaïgàravarùaõam . kutracidvahnivçùñi÷ca kutracit païkavarùaõam . uùõàmbuvarùaõaü kvàpi kvacit pàùàõavarùaõam . jvaladagniriva kvàpi santapto vàti màrutaþ . gabhãrà andhakåpà÷ca tçõàvçtamukhà dvija! . kvàpi kaõñakavçkùà÷ca nàràcasamakaõñakàþ . pàùàõa÷reõayaþ kvàpi duràrohàþ sapannagàþ . kvacidgàóhàndhakàrà÷ca kvacit ÷oõita kandaràþ . kvacidvãraõavçkùà÷ca kvacit kà÷àþ kvacit ÷aràþ . kvacit kvaciccharkarà÷ca leùñava÷ca kvacit kvacit . kvacidasthnàü rà÷aya÷ca durgandhà màüsarà÷ayaþ . kvacitkaõñakarà÷i÷ca ÷aivàlàni kvacit kvacit . kãlakàvalayaþ kvàpi kvacidvyàghràstathà ÷ivàþ . khaóginaþ kariõaþ kvàpi kvacidçkùà bhayaïkaràþ . evaü bahuvidhakle÷e chàyà jalavivarjite . tasminmàrge dvija÷reùñha! pàpino yànti duþkhinaþ . nagnàvimuktakeùà÷ca pretàkàrabhayaïkaràþ . gacchanti pàpinastatra ÷uùkakaõñhauùñhatàlukàþ>% .

#<pàpànta># naø pçthådakàparanàmake tãrthabhede vàmanapuø 38 aø .

#<pàpàha># puø pàpama÷uddhatvàt garhyamahaþ ñacsamàø . a÷aucadine

#<pàpin># triø pàpa + astyarthe ini . pàpayukte . ati÷ayena pàpã iùñhan . pàpiùñha ati÷ayena pàpayukte . ãyasun pàpãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<pàpman># puø àpnoti vyàpnoti pàpinam àpa--manin niø . pàpe amaraþ .

#<pàmaghna># puø pàma hanti hana--ñak . 1 gandhake ràjaniø . 2 kañukàyàü strã jañàdharaþ .

#<pàman># naø pà--manin . vicarcikàyàü (khosa pàcaóà) strãtvamapi manantàt và ïãp pàmàpyatra amaraþ .

#<pàmana># triø pàmàstyasya matvarthe na . pàmaürogavati amaraþ pakùe matup masya vaþ . pàmavat tatràrthe triø striyàü ïãp

#<pàmara># triø pàti kviù pàþ trayãdharmaþ sa mniyane'nena mçgha .. 1 mårkhe 2 nãce mediø 2 khale hemacaø .

#<pàmaroddhàrà># strã pàmaramuddharati ud--hç--aõ ajàditvàt ñàp . guóåcyàm ÷abdaratnàø .

#<pàmàdi># puø %<pàmàdibhyo naþ>% pàø astyarthe napratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà pàman vàman veman ÷leùman kadruvali sàman åùman kçmi(aïgàt kalyàõe) (÷àkãpalàlãdadråõàü hrasvatva¤ca) (viùvagityuttarapadalopa÷càkçtasandheþ) (lakùmà acca)

#<pàmàri># puø 6 taø . gandhake hemacaø . tatsevane hi pàmaroganà÷aþ iti tasya tathàtvam .

#<pàyanà># strã pà--õica + bhàve yuc . astràdãnàü dhàràkaraõàrthe vyàpàrabhada teùàü pàyanà trividhà %<kùàrodakatailepu, tatra kùàrapàyitaü ÷ara÷alyàsthicchedaneùa . puñaka pàyitaü màüsacchedanabhedanapàñaneùu, tailapàyita siràvyadhanasnàyucchedaneùu>% su÷rutaþ .

#<pàyasa># triø payasovikàraþ aõ . 1 dugdhavikàre 2 paramànne puø amaraþ . tatpàkaprakàro yathà %<ataptataõóulo dhautaþ paribhçùño ghçtena ca . khaõóayuktena dugdhena pàcitaþ pàyaso bhaveta . pàyasaþ kaphakçdbalyo viùñambhã madhurã guru>% pàkaràje÷varaþ .

#<pàyasika># triø pàyasã bhaktirasya . pàyasabhaktiyukte

#<pàyika># puø pàdavika + pçùoø . padàtau ÷abdacaø .

#<pàyita># triø pà + õica--kta . 1 pànakartçbhåtãkçte padàrthe (pànadeoyà) 2 astre ca pàyanà÷abde dç÷yam .

#<pàyu># puø apaiti anena vàyuþ apa + iõa karaõe--uõ aperallopaþ pibatyauùadhamanena pà--uõ và . 1 apànavàyusthàne 2 karmendriyabhede ca indriya÷abde dç÷yam .

#<pàyya># naø mãyate'nena mà--õyat niø pàde÷aþ . 1 parimàõe 2 pànãye naø 3 nindanãye triø vi÷vaþ . 4 pàne uõàdi0

#<pàra># karmasamàptau adaø cuø ubhaø sakaø señ . pàrayati te apapàrat ta .

#<pàra># naø paraü tãraü parameva aõ, pç--gha¤ và . nadãlaïghanena pràpye 1 pare tãre amaraþ . 2 pràntabhàge ÷eùàvadhau mediø .

#<pàraka># triø pç--õvula . 1 pårtikàrake 2 pàlake 3 prãtikàrake ca striyàü gauràø ïãù .

#<pàrakulãna># triø paraükule sàdhu pratijanàø kha¤ . parakule sàdhau .

#<pàrakya># triø parasmai lokàya hitam tasyedaü và ùya¤ kukca . 1 paralokasàdhane 2 parakãye ca %<pàrakyamavirodhi ca>% karmapradãpa %<uddhçtya caturaþ piõóàn pàrakye snànamàcaret>% atrisaø .

#<pàraga># triø pàraü gacchati gama--óa . 1 pàragantari 2 kàryasamàptigantari ca .

#<pàragata># triø pàraü gataþ . 1 pàragàmini 2 jine puø hemaca0

@<[Page 4311b]>@
#<pàraj># naø pàra--ajin . suvarõe ujjvaladaø .

#<pàrajàyika># puø parajàyàü gacchati paradàràdiø ñhak . paradàragantari .

#<pàrañãna># puø prastare trikàø .

#<pàraõa># naø pàra--bhàve lyuñ . 1 vratàntabhojane yuc pàraõà tatràrthe . %<pàraõaü pàvanaü puüsàü sarvapàpapraõà÷anama . upavàsàïgabhåta¤ca phaladaü ÷uddhikàraõam . sarveùvevopavàseùu divà pàraõamiùyate . anyathà phalahàniþ syàdçte dhàraõapàraõama . na ràtrau pàraõaü kuryàdçte vai rohiõãvatàt . ni÷àyàü pàraõaü kuryàdvarjayitvà mahàni÷às . pçrvàhõe pàraõaü ÷astaü kçtvà vipra . suràrcanam . sarveùàü sammataü kuryàdçte vai rohiõãvratam>% vrahmavaiø ÷rãkçùõajanmakhaõóe 8 aø . janmàùñamã÷abde ekàda÷ã÷abde ca dç÷yam . lyu . 2 meghe puø ÷abdamàlà . 3 çùibhede . pàraõasyarùerapatyam i¤ . pàraõi tadapatye . tataþ yåni pha¤ pàraõàyana yåni tadapatye . taulvalàø phi¤o na luk .

#<pàra(da)ta># puø pé--õic--tan, pçùoø tasya do và . 1 rasabhede (pàrà) . pàraü dadàti dà--ka . 2 pàradàyini triø hemacaø %<rasàyanàrthimirlokaiþ pàrado rasyate yataþ . tato rasa iti proktaþ sa ca dhàturapi smçtaþ>% . atha pàradasyotpattirlakùaõanàmaguõàþ %<÷ivàïgàt pracyutaü retaþ patitaü dharaõãtale . taddehasàrajatitvàcchuklamacchamabhåcca tat . kùetrabhedena vij¤eyaü ÷ivavãrya¤caturbidham . ÷vetaü raktantathà pãtaü kçùõaü tattu bhavet kramàt . bràhmaõaþ kùatriyo vai÷ya ÷ådra÷ca khalu jàtitaþ . ÷vetaü ÷astaü rujàü nà÷e raktaïkilarasàyanam . dhàtuvàde tu tatpãtaü khegatau kçùõameva ca . pàrado rasadhàtu÷ca rasendra÷ca mahàrasaþ . capalaþ ÷ivavãrya¤ca rasaþ såtaþ ÷ivàhvayaþ . pàradaþ ùaóasaþ snigdhastridoùaghno rasàyanaþ . yogavàho mahà vçùyaþ sadà dçùñibalapradaþ . sarvàmayaharaþ prokto vi÷eùàtsarvakuùñhanut . svastho raso bhavedbrahmà baddho j¤eyo janàrdanaþ . ra¤jitaþ kàmita÷càpi sàkùàddevamahe÷varaþ . mårchitã harati rujaü bandhanamanubhåya khegatiü kurute . ajarãkaroti hi mçtaþ ko'nyaþ karuõàkaraþ såtàt . asàdhyo yo bhavedrogo yasya nàsti cikitsitam . raø sendro hanti taü rogaü naraku¤jaravàjinàm . malaü viùaü vahnigirã ca vàpalannaisargikandoùamu÷anti pàrade . upàdhijau dvau trapunàgayogajau doùau rasendre kathitau munã÷varaiþ . malena mårchà, maraõaü viùeõa dà ho'gninà kaùñataraþ ÷arãre . dehasya jàóyaïgiriõà sadà syàt cà¤calyato vãryahçti÷ca puüsàm . vaïgena kuùñhambhujagena ùaõóo bhavedato'sau pari÷odhanãyaþ . vahnirviùaü mala¤ceti mukhyàdoùàstrayo rase . ete kurvanti santàpaü mçtiü mårchàü nçõàü kramàt . anye'pi kathità doùà bhiùagbhiþ pàrade yadi . tathàpyete trayo doùà haraõãyà vi÷eùataþ . saüskàrahãnaü khalu såtaràjaü yaþ sevate tasya karoti bàdhàm . dehasya nà÷aü vidadhàti nånaü kaùñàü÷ca rogàn janayennaràõàm>% . tasya ÷odhanàdividhiþ tatsvedana¤ca %<nànàdhànyairyathàpràptaistuùavajrairjalànvitaiþ . mçdbhàõóaü påritaü rakùed yàvadamlatvamàpnuyàt . tanmadhye bhçïgarà muõóã viùõukràntà punarõavà . mãnàkùã caiva sarpàkùã sahadevã ÷atàvarã . triphalà girikarõã ca haüsapadã ca citrakam . samålaü kuññayitvà tu yathàlàbhaü viniþkùipet . pårvàmlabhàõóabhadhye tu dhànyàmlakamidaü smçtam . svedanàdiùu sarvatra rasaràjasya yojayet>% viùõukràntà girikarõã ca aparàjitaiva nãla÷vetapuùpabhedàt . %<atyamlamàranàlaü và tadabhàve prayojayet>% tadabhàve dhànyàmlàbhàve %<tryåùaõaü lavaõaü ràjã rajanã tripharlàdrakam . mahàbalà nàgabalà meghanàdaþ punarõavà . meùa÷çïgã citraka¤ca navasàraü samaü samam . etatsamastaü vyastaü và pårvàmlenaiva peùayet . pralimpettena kalkena vastramaïgulamàtrakam . tanmadhye nikùipetsåtaü baddhvà tattridinaü pacet . dolàyantre'mlasaüyukte jàyate svedito rasaþ>% meghanàdaþ (cavaràã)÷àkavi÷eùaþ . meùa ÷çïgã (meóhà÷çïgã) . tadalàbhe karkaña÷çïgã gràhyà . navasàraü navasàdaram . anyacca %<målakànalasindhåtthatryåpaõàrdrakaràjikà . rasasya ùoóa÷àü÷ena dravyaü yu¤jyàt pçthak pçthak . draveùvanuktamàneùu mataü mànamidaü budhaiþ . paññàvçteùu caiteùu såtaü prakùipya kà¤jike . svedayeddinameka¤ca dolàyantreõa buddhimàn . svedàttãvrã bhavetsçto mardanàcca sunirmalaþ>% . målakam (murai) anala÷citrakam . tryåùaõaü trikañu ràjikà (ràã) . atha mardanam %<iùñikàcårõacårõàbhyàmàdau mardyorasastataþ . daghnà guóena sindhåttharàjikàgçhadhåmakaiþ>% . anyacca %<kumàrikàcitrakaraktasarùapaiþ kçtaiþ kaùàyairvçhatãvimi÷ritaiþ . phalatrikeõàpi vimardito ralo divatrayaü sarvamalairvimucyate>% . atha mårchanam %<tryåùaõaü triphalàbandhyàkandaiþ kùudràdvayànvitaiþ . citrakorõàni÷àkùàrakanyàrkakanakadravaiþ . såtaü kçtena yåùeõa vàràn saptàbhimardayet . itthaü sammårchitaþ såtastyajetsaptàpi ka¤cukàn>% . bandhyàkandaþ (vàndusvekhasàkanda) kùudràdvayaü (chãñãkañàã vaóãkañàã) urõà urõameùakà . ni÷à haridrà kùàraþ yavakùàraþ . kanyà kumàrikà arkastatpatrarasaþ kanakaghåttårapatrarasaþ . athordhapàtanam %<mayåragrãvatàpyàbhyànnaùñapiùñãkçtasya ca . yantre vidyàdhare kuryàdrasendrasyordhapàtanam>% . tàpyam suvarõamàkùã . naùñapiùñãkçtasya . kumàrikàdravayogena tàvanmardanaü kartavyaü yàvatpàradaþ pçthak na dç÷yata ityarthaþ . vidyàdharayantre óamaruyantre . athàþdhapàtanam %<triphalà÷igru÷ikhibhirlavaõàsurisaüyutaiþ . naùñapiùñaü rasaü kçtvà lepayedårdhabhàjanam . tato dãpvairadhaþpàtaþ supalaistasya kàrayet . yantre bhådharasaüj¤e tu tataþ såto vi÷udhyati . svedanàdikriyàbhistu ÷odhito'sau yadà mavet . tadà kàryàõi kurute prayojyaþ sarvakarmasu>% . atha mukhyadoùaharaþ ÷odhanavidhiþ gçhakanyà harati malantri phalà'gni¤citrako vimaü hanti . %<tasmàdebhirmi÷rairvàràn saümårchayet sapta>% . atha sarvadoùaharaþ ÷odhanavidhiþ %<kumàrikàcitrakaraktasarùapaiþ kçtaþ kaùàyairvçhatãvimi÷ritaiþ . phalatrikeõàpi vimardito raso dinatrayaü sarvamalairvimucyate . kumàryà ca ni÷àcårõairdinaü såtaü vimardayet . evaü kadarthitaþ såto ùaõóo bhavati ni÷citam . vahvauùadhãkaùàyeõa sveditaþ sa balã bhavet . sarpàkùãci¤cikàbandhyàmçdvavdaiþ svedito balã . tataþ sa pàvakadràvaiþ svinnaþ syàdatidãptimàn>% . sarpàkùã (nàgaphaõã) ci¤cikà (ambilã) bandhyà (vàïkhakhekhasà) bhçïgaþ bhçïgaràjaþ . avdo mustà pàvakaþ citrakam . atha rasasya màraõavidhiþ %<dhåmàsàraü rasaü torãgandhakaü navasàdaram . yàmaikaü mardayedamlairbhàgaü kçtvà samaü samam . kàcakåpyàü vinikùipya tà¤ca mçdvastramudrayà . vilipya parito vaktre mudràü dattvà vi÷odhayet . adhaþsacchidrapiñharãmadhye kåpãü nive÷ayet . piñharãü bàlukàpårairbhçtvà ca kåpikàgalam . nive÷ya culyàü tadadho vahniü kuryàcchamaiþ ÷anaiþ . tasmàdapyadhikaü ki¤citpàvakaü jvàlayet kramàt . evaü dvàda÷abhiryàmairmriyate rasa uttamaþ . sphoñayet svàïga÷ãtaü tamårdhagaïgandhakaü tyajet . adhastha¤ca mçtaü såtaü gçhõãyàttantu màtrayà . yathocitànupànena sarvakarmasu yojayet>% bhàvapraø . sarvaø saüø rase÷varadar÷ane taniruktiþ %<saüsàrasya paraü pàraü datte'sau pàradaþ smçtaþ>% iti . rasàrõave'pi %<pàrado gadito yasmàt pàràrthaü sàdhakottamaiþ . gupto'yaü matsamo devi mama pratyaïgasambhavaþ . mama deharaso yasmàdrasastenàyamucyate>% iti %<karmayogena deve÷i! pràpyate piõóadhàraõam . rasa÷ca pavana÷ceti karmayogo dvidhà smçtaþ . mårchito harati vyàdhãn mçto jãvayati svayam . vaddhaþ khecaratàü kuryàdraso vàyu÷ca bhairavi!>% iti . mårchitasvaråpamapyuktam %<nànàvarõo bhavet såto vihàya ghanacàpalam . lakùaõaü dç÷yate yasya må rchitaü taü vadanti hi . àrdratva¤ca ghanatva¤ca tejo gaurava càpalam . yasyaitàni na dç÷yante taü vidyànmçtasåtakam>% iti . anyatra baddhasvaråpamapyabhyadhàyi %<akùata÷ca laghudràvã tejasvã nirmalo guruþ . sphoñanaü punaràvçttau vaddhasåtasya lakùaõam>% iti . nanu haragaurãsçùñisiddhau piõóasthairyamàsthàtuü pàryate tatsiddhireva kathamiti cenna aùñàda÷asaüskàrava÷àttadupapatteþ taduktamàcàryaiþ %<tasya hi sàdhanavidhau sudhiyàü pratikarmanirmalàþ prathamam . aùñàda÷asaüskàràvij¤àtavyàþ payatneneti>% . te ca saüskàràniråpitàþ %<svedanamardanamårchanasthàpanapàtananirodhaniyamà÷ca . dãpanagaganagràsapramàõamatha jàraõàpidhànam . garbhadrutibàhyadrutikùàraõasaràgamàraõà÷caiva krameõa vedho bhakùaõamaùñà÷adheti rasakarmeti>% . rase÷vara÷abde vivçtiþ

#<pàratantrya># naø paratantrasya bhàvaþ ùya¤ . paràdhãnatve

#<pàratrika># triø paratra bhavaü, hitaü và ñhak . 1 paralokahitakàrake karmaõi 2 paralokabhave ca .

#<pàradaõóaka># puø de÷abhede ÷abdaratnàø .

#<pàradàrika># puø parasya dàràn gacchati %<gacchatau paradàràdibhyaþ>% vàrtiø ñhak . yatheùñaü parastrãgàmini .

#<pàradàrya># naø parasya dàrà dàrà asya tasya karma--ùya¤ . paradàragamane . taccopapàtakam yàj¤aø 3 . 235 ÷loø .

#<pàradç÷van># triø pàraü dçùñavàn dç÷a--bhåte kvanip . pàraü dçùñavati . striyàü ïãp ra÷càntàde÷aþ .

#<pàrade÷ya># triø parade÷e bhavaþ parade÷àt àgato và vya¤ . 1 parade÷odbhave dravyàdau yàj¤aø 2 . 255 . 2 parade÷àgate ca .

#<pàramàrthika># triø paramàrthàva pàralaulikadharmàya hitaü ñhaka . 1 paramàrthopàyamåte ÷reyaþsàdhane karmaõi . paramàrthato bhavaþ tata àgato và ñhak . 2 vastuta àgate svàbhàvike . svàrthe và ñhak . yathàrthe sattà trividhà pàramàrthikã vyavahàrikã pràtãti kã ceti vedàntasaø .

#<pàramparãõa># triø paramparàyà àgataþ kha¤ . paramparàyà kramàdàgate .

#<pàramparya># naø paramparaiva svàrthe ùya¤ . kulàdiparamparayàm %<pàramparyakramàgataþ>% iti manu .

#<pàramparyopade÷a># puø pàramparyeõa pitràdiparamparayà upade÷aþ na tu sàkùàtkàràdij¤ànam . aitihye amaraþ (yathà iha vañe yakùaþ) ityàdirupadi÷yate eva sarvaiþ na tu tatra yakùaþ kenacit dç÷yate .

#<pàrayugãna># triø parayuge sàdhu pratijanàø kha¤ . parayugasàdhau .

#<pàralaukika># triø paralokàya hitaü ñhak dvipadavçddhiþ . paraloke janmàntaràdau, hite karmaõi .

#<pàravata># puüstrã pàràvata + pçùoø . pàràvate dviråpakoùaþ .

#<pàrava÷ya># naø parava÷asya bhàvaþ ùya¤ . pàratantrye trikàø .

#<pàra÷ava># puüstrã %<niùàdaþ ÷ådrakanyàyàü yaþ pàra÷ava ucyate . sa pàrayanneva ÷avastasmàt pàra÷avaþ smçtaþ>% iti manåkte åóhàyàü ÷ådràyàü bràhmaõenotpàdite niùàdaråpe 1 saïkãrõavarõe 2 parastrãtanaye 3 lauhe ca mediø . para÷u + idamarthe'õ . 4 para÷usambandhini triø . 5 madhyasthe de÷abhede vçø saüø 14 aø . pàra÷avasya gotràpatyaü yuvàdiø a¤ . 6 tadgàtràpatye haritàø pha¤ . pàra÷avàyana tadãye yåni gãtràpatye .

#<pàra÷ãka># puø 1 de÷abhede tadde÷odbhave 2 ghoñake ca (àravã) .

#<pàra÷vadhika># puø para÷vadhaþ praharaõamasya %<para÷vadhàññha¤>% ca pàø ñha¤ . para÷vadhàstreõa yoddhari amaraþ . pakùe aõ pàra÷vadha tatràrthe hemacaø .

#<pàrasa># triø pàrasyade÷abhave aõ bàø . yalopaþ . 1 pàrasyade÷odbhave 2 tatsambandhini ca striyàü ïãp . %<jyeùñhà÷leùàmaghà pårvàrevatãbharaõãdvaye . vi÷àkhàrdrottaràùàóhà÷atabhe pàpavàsare . lagne sthire sacandre ca pàrasãmàravãü pañhet>% muhårtagaõapatiþ .

#<pàrasika># puø pàrasãka + pçùoø . 1 pàrasyade÷e 2 ghoñake puü strãø ÷abdaratnàø striyàü ïãù .

#<pàrasãka># puø 1 de÷abhede 2 tadde÷asthe jane baø vaø . %<pàrasãkàüstato jetum>% raghuþ . 3 tadde÷asthe ghoñake puø strã (àrabãùoóà) tadde÷asya kuïkumàkaratà bhàvapraø uktà kuïkuma÷abde 2640 pçø dç÷yà .

#<pàraskara># puø pàraü karoti kç--ña pàraskaràø suñ . 1 de÷abhede 2 gçhyasåtrakàrake munibhede ca .

@<[Page 4314a]>@
#<pàraskaràdi># %<pàraskaraprabhçtãnica saüj¤àyàm>% pàø ukte sasuñkanipàtanimitte ÷abdagaõe sa ca pàraskaro de÷aþ . kàraskarovçkùaþ . rathasyà nadã . kiùkuþ pramàõam . kiùkindhà guhà . (tadvçhatoþ karapatyo÷cauradevatayoþ suñ talopa÷ca) (pràttumpatau gavi kartari) .

#<pàrastraiõeya># triø parastriyà apatyaü óha¤ inaïàde÷aþ . jàraje parastriyàþ sute amaraþ striyàü ïãp .

#<pàrasyakulãna># triø parasya kule bhavaþ pratijanàø kha¤ tatra parasyakuleti pàñhàt aluksaø . parakulotpanne dattakasutàdau

#<pàràpata># puüstrãø pàràdapyàpatati premõà à + pata--ac . pàràvate (pàyarà) amaraþ striyàü ïãù .

#<pàràvata># puüstrãø paraü jãvamavati paràt ÷atrorvà ahaïkàradvà j¤ànopade÷advàrà avati ava--÷atç paràvan tattvaj¤aþ tasyàyamupadeùñà aõ . kapote amaraþ striyàü ïãù . caturviü÷agurumadhye pàràvatasyàpi gurutvamuktaü tatra prasa ïgàt caturviü÷atirguravo'tra pradar÷yante %<pçthivã vàyuràkà÷amàpo'gni÷candramà raviþ . kapoto'jagaraþ sindhuþ pataïgo madhukçdgajaþ . madhurahàü hariõo mãnaþ piïgalà kurarã'rbhakaþ . kumàrã ÷arakçt sarpa årõanàbhiþ supe÷akçt . tato me guravo ràjan! caturviü÷atirà÷ritàþ . ÷ikùàvçttibhireteùàmanva÷ikùamihàtmanà>% bhàgaø 11 . 7 aø . tatkathà taduttaratra dç÷yà

#<pàràpà(và)ra># naø pàramapàra¤càstyasya ar÷àø ac . 1 samudre pamaraþ dvaø . 2 tañadvaye dviø vaø . pàràvàra÷abdo'pyubhayatràrthe .

#<pàràyaõa># naø pàraü samàptimayate'nena aya--lyuñ . 1 sàkalye amaraþ 2 granthàdãnàmàdyantapàñhe ca . tatra vedapàràyaõaü catuùprakàram çgveda÷abde 1412 pçø dç÷yam . puràõasampårõagranthàpàñhe'pi pàràyaõavyavahàraþ . tatra bhàyavatapàràyaõe ka÷cidvi÷eùaþ padmaø pàtàø 71 aø ukto yathà %<kçtyanityakriyaþ pràtaþ ku÷ahastaþ kçtàsanaþ . devadvijagurånnatvà dhyàtvà viùõuü sanàtanam . dvaipàyanaü namaskçtya ÷ukadeva¤ca bhaktitaþ . hiraõyàkùabadhaü yàvat prathame'hani kãrtayet . caritaü bharatasyàpi dvitãye'tha tçtãyake . mathana¤càmçtasyàpi, yatra kårmaþ svayaü hariþ . caturthadivase, caiva da÷ame harijanma ca . pa¤came tu pañhe dvidvàn rukmiõyà haraõàvadhi . ùaùñhe coddhavasaüvàdaü saptame tu samàpayet . adhyàyaü pràpya viramenna tu madhye kadàcana . kute biràme madhye tu adhyàyàdiü pañhet punaþ . pañhedarthaü budhyamànaþ ÷ràvayedvaiùõavottamaiþ . ÷rotà tu pràïumukho bhåtvà ÷çõupàdbhaktitatparaþ . adhyàye svarõamàùaikaü tathà dadyàcca dakùiõàm . samàptau ca tato dhenuü svarõa÷çïgãü nivedayet . kuryàcca vaiùõavaü homaü sàtvatàn bhojayettataþ . evaü yaþ kurute devi! pàñhaü bhàgavatasya tu . ÷ravaõaü ÷ràvaõaü vàpi sa iùñàü gatimàpnuyàt . etat pàràyaõaü nàma sarvakàmaphalapradam>% tatra màsabhedàþ pàdmottarakhaø 6 aø uktà yathà %<atha te saüpravakùyàmi saptàha÷ravaõe vidhim . sahàyairbandhubhi÷caiva pràyaþ sàdhyo vidhiþ smçtaþ . daivaj¤antu samàhåya muhårtaü pçcchya yatnataþ . vivàhe yàdç÷aü vittaü tàdç÷aü parikalpayet . nabhasya à÷vinorjau ca màrga÷ãrùaþ ÷ucirnabhàþ . ete màsàþ kathàrambhe ÷rotéõàü mokùasåcakàþ>% . %<kçcchro devyayuta¤caiva pràõàyàma÷atadvayam . tilahomasahasrantu vedapàràyaõaü bhavet>% iti mitàø dhçtaùañtriü÷anmatam .

#<pàràyaõika># triø pàràyaõamàvartayati ñhak . 1 tadàvartanakàriõi . pàrayaõasyedaü tadadhikçtya và pravçttaü %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . paràyaõãya pàràyaõakasambandhini pàràyaõagranthàdhikàreõa pravçtte granthabhede ca .

#<pàràruka># pàramçcchati ç--uka¤ . prastare ÷abdaca0

#<pàràvataghnã># strã pàràvàraü hanti hana--ñak pçùoø . pàravati dårade÷e bhavà'pi vçkùàderhantrã . sarasvatyàü nadyàm çø 6 . 61 . 2 . itàmçcakamadhikçtya niruø 2 . 24 uktaü %<pàràvataghnãü pàràvàraghàtinã>% .

#<pàràvatapadã># strã pàràvatasyeva pàdomålamasya antyalopaþ ïãù padbhàvaþ . (nayà phañaki) 1 latàyàü ratnamàø . 2 kàkajaïghàyàü ràjaniø .

#<pàràvatàïghri># puø pàràvatasyàïghririva målamasya . jyotiùmatãlatàyàm amaraþ .

#<pàràvatàïghripiccha># puüstrãø pàràvatàïghririvàstadàkàrayutaü picchamasya . pàràvatabhede ràjaniø .

#<pàràvàrãõa># triø pàramavàra¤ca samastaü samudraü và gacchati kha¤ . 1 tañadvayagàmini 2 samudragàmini ca . pàràpàrãõo'pyatra .

#<pàrà÷ara># puø parà÷arasyàpatyaü gargàø ya¤ pàrà÷aryaþ tasya chàtràø kaõvàø aõ antyayalopaþ . 1 pàrà÷aryasya chàtreùu . parà÷araõa proktam aõ . 2 parà÷araprokte striyàü ïãp %<kalau pàrà÷arã smçtiþ>% parà÷araþ .

#<pàrà÷arakalpika># triø pàrà÷arakçta kalpaþ taü vettyadhãte và %<vidyàlakùaõakalpàntàt>% vàrtiø ñhak . 1 parà÷arakçtakalpagranvàdhyetari 2 tatkalpagranthasyàrthavettari ca .

#<pàrà÷ari># triø parà÷arasyedam i¤ . apatye tu ya¤eva . 1 parà÷arasambandhini 2 ÷ukadeve puø trikàø .

#<pàrà÷arin># puø baø vaø . pàrà÷aryeõa proktaü bhikùusåtramadhãyate ini yalopa . vedavyàsapraõãta÷àrãrakasåtraråpa bhikùusåtràdhyàyipu caturthà÷ramiùu amaraþ .

#<pàrà÷arãya># triø parà÷arasyàdårade÷àø kç÷à÷vàø chaõ . parà÷arasannikçùñade÷àdau .

#<pàrà÷arya># puø parà÷arasyàpatyaü gargàø ya¤ . parà÷arasyàpatye vedavyàse dvaipàyana÷abde dç÷yam . %<ya¤a¤oþ>% pàø tato yåni pha¤ pàrà÷aryàyaõa tadãye yånthapatye .

#<pàrikarmika># triø parikarmaõi niyuktaþ ñha¤ . parikarmakaraõe niyukte .

#<pàrikàïkùin># puø pàrayati saüsàràt tàrayati pàri õini pàri vrahmaj¤ànaü tatkàïkùati õini . yatibhede amaraþ .

#<pàrikha># triø parikhàyàü bhavaþ paladyàø aõ . parikhàbhave tasyedaü %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . ùàrakhãya tatsambandhini triø .

#<pàrikheya># triø parikhà prayojanamasya óhak . parikhàrthe sthalàdau striyàü ïãp pàrikheyã bhåmiþ .

#<pàrigràmika># triø parigràmaü bhavaþ ñha¤ . gràmasya paritobhate

#<pàrijàta># puø pàramasyàsti pàrã samudrastatra jàtaþ janakta . 1 devatarubhede %<tatã'bhavat pàrijàtaþ suralokavibhåùaõam>% bhàgaø 8 . 8 . 5 ÷loø . tasyàmçtamathanakàle samudràdutpattiruktà . harivaü÷e tu 186 aø tasya ka÷yapàt sçùñiruktà tannàmanirukti÷cànthà dar÷ità yathà
     %<pàrijàtaü tato'snàkùãdadityàþ priiyakàmyayaþ sarvakàmapradaiþ puùpairàvçtaü divyagandhajaiþ . trir÷àkhaü sarvadà da÷yaü sarvabhåtamanoharam . sarvapuùpàõi dç÷yante tasminneva mahàdrume . ãdç÷ànyasya puùpàõi vibhartyekà'tiråpiõã . bahurupàõi càpyasya padmà'pi ca tathà'parà . mandaràdapi dçkùacca sàramuddhçtya ka÷yapaþ . tasyàdeùa paru÷reùñhaþ sarveùàü jyeùñhatàü gataþ . tatastatra nivadhyàtha ka÷yapaü pradadau ÷ubhà . aditirmama puõyàrthaü saubhàgyàrthaü tathaiva ca . niùkrayeõa mayà muktaþ ka÷yapastu tapodhanaþ . indrodattastathendràõyà saubhàgyàrthaü tato mama . soma÷càpyatha rohiõyà çdhyà ca dhanadastathà . evaü saubhàgyado vçkùaþ pàrijàto na saü÷ayaþ . pàrejàto piùõupadyàþ pàrijàteti ÷abditaþ . mandàrapuùpairyadyukto mandàrastela kathyate . ko'pyemaü dàrurityàhurajànanto yato janàþ . kovidàraþ iti khyàtastattvabaþ sa mahàtaruþ . mandàraþ kovidàra÷ca pàrijàta÷ca nàmabhiþ . sa vçkùyoþj¤àyate divyo yasyaitat kusumottamam>% . tasya dvàrakàyàmànayanakathà pàrijàtaharaõe taduttaratràdhyàyeùu dç÷yà . 2 nàgabhede bhàø àø 57 aø . 3 çùibhede màø saø 5 aø . khàrthe ka . pàrijàtaka tathàrthe amaraþ .

#<pàrijàtasarasvatã># strã pàrijàte÷varã sarasvatã . sarasyatãbhede tanmantràdi tantrasàre dç÷yam .

#<pàriõàyya># triø pariõaye tatkàle labdham bàø ùya¤ . pariõayakàle labdhe dhanàdau màtuþ pàriõàrya striyo vibhajeran dàyabhàge vasiùñhaþ .

#<pàriõàhya># triø pariõàhamarhati bàø ùya¤ . mçhopa karaõe ÷avyàsanàdau manuþ 9 . 11 kullåkaø .

#<pàritathyà># strã paritastathà paritathà svàrthe ùya¤ . sãmantasthitàyàü svarõàdipaññikàyàü (siütã) amaraþ .

#<pàritãùika># triø paritoùaþ prayojanamasya ñha¤ . paritoùàrthaü dãyamàne dhanàdau .

#<pàridheya># triø paridhau bhavaþ ÷ubhràø óhak . paridhau bhave .

#<pàrindra># puüstrãø pàrãndra + pçùoø . siühe hemacaø striyàü ïãù .

#<pàripanthika># triø panthànaü varjayitvà vyàpya và paripantham avyayãbhàø tatra tiùñhati hanti và ñhak %<paripantha¤ca tiùñhati>% pàø ukteþ nipàø panthàde÷aþ . panthàsaü varjayitvà vyàpya và 1 sthàyiniþ 2 hantari ca caure hemacaø .

#<pàripàñya># naø pariùàùñyeva svàrthe ùya¤ . paripàñyàm .

#<pàripà(yà)tra># puø parvatabhede %<himavàn pàripàtra÷ca>% bhàø saø 10 aø . sa tu bhàratavarmasthakulàcalabhedaþ yathoktaü %<vindhya÷ca pàripàtra÷ca saptaite kulaparvatàþ . teùàü sahasva÷o ràjan! parvatàste samãpataþ>% bhàø bhãø 9 aø . %<jañharo devakåña÷ca pårvasyàü di÷i parvatau . ànãlaniùadhau pràptau parasparanirantarau . niùadhaþ pàripàtra÷ca meroþpàr÷ve tu pa÷rime . yathà pårvau tathà caità vànãlaniùadhàyatau>% màrkaø puø 54 aø . %<vedasmçtirvedavatã vçtnaghnã sindhureva ca . veõvà sà nandinã caiva sadà nãrà nadã tathà . pàrà carmaõvatã måpã bidi÷à tatravatyarõa . ÷imà hyavarõã ca tathà vàripàtrà ÷rayàþ smçtàþ>% màrkaø puø 57 aø . %<marukàmàlavà÷caiva pàripàtranivàsinaþ>% viùõupuø . sa ca parvataþ vçø saø 14 aø kåmevimàge madhyasthitatayàktaþ yathà %<uttarasàketakaïkakurukàlakoñikukurà÷ca pàriyàtranagaþ>% svàrthe ka . pàripàtraka tatràrthe kvacid yamadhyapàñhastatràrthe .

#<pàripàr÷vika># triø paripàr÷vaü pàr÷vaü vyàpya vartate ñhak . pàr÷vaü vyàpya sthàyini 1 sevakàdau . sthàpakànucare 2 nañabhede puø %<nañã vidåùako và'pi pàripàr÷vika eva và . såtradhàreõa sahitaþ saülàpaü yatra kurvate>% . såtradhàrasadç÷atvàt sthàpako'pi såtradhàra ucyate tasyànucaraþ pàripàr÷vikaþ sàø daø .

#<pàriplava># triø pari + pla--ac svàrthe'õ . 1 ca¤cale 2 àkule ca amaraþ . 3 tãrghabhede bhàø vaø 8 aø . pa¤camamanvantare 5 prakçtibhede harivaüø 7 aø . 6 àkhyànabhede ÷ataø bràø 13 . 4 . 3 . 2 . taccàkhyànaü %<pàriplavamàkhyànamàkhyàsyan>% ityupakrame %<manurvaivasvato ràjetyàha>% ityàdikaü tatra dç÷yam

#<pàribhadra># puø parito bhadåmastyasya praj¤àdyaõ . (pàladàmàndàra) 1 vçkùe amaraþ . %<pàribhadro'nila÷leùma÷othamedaþ kçmipraõut . tasya puùpaü pittarogakarõavyàdhivinà÷anam>% bhàvapraø . paribhadràya kàyati kai--ka . 2 devadàruvçkùe 3 nimbavçkùe ca puø mediø . 4 kuùñhauùadhau naø ÷abdacaø . 5 saralavçkùe puø ÷abdacaø 6 ÷àlmalidvãpapatiputrabhede 7 tadvarùabhede ca puø bhàgaø 5 . 20 . 9 ÷loø .

#<pàribhàvya># naø paribhavàya rogapra÷amanàya hitaþ ùya¤ . kuùñhauùadhau amaraþ . paribhuvaþ pratibhuvo bhàvaþ ùya¤ . pratibhåbhavane %<sàkùitvaü pàribhàvya¤ca>% iti smçtiþ .

#<pàribhàùika># triø paribhàùàta àgataþ ñha¤ . 1 paribhàùàtaþ pràpte 2 paribhàùàråpàdhunikasaïketayute ÷abde puø 3 tàdç÷asaüj¤àyàü strã . %<ubhayàvçttidharmeõa saüj¤à syàt pàribhàùikã>% . ubhayàvçttidharmàvacchinnasaïketavatã saüj¤à pàrimàùikã yathàkà÷aóitthàdiþ sà hi dvitãyàvçttinaiva ÷abdàdinà råpeõa tadà÷rayamabhidhatte na càkà÷àdipadasya gaganàdau niravacchinnaiva ÷aktiþ pañàdipadasyàpi pañàdau tàdç÷a÷aktyàpatteþ pañe ÷aktamapi pañapadaü na pañatvàvacchi÷anna÷aktimadityàdigrahottaraü tataþ pañatvavi÷iùñasyànanubhavàdava÷yaü tacchaktiravacchinneti cet ÷abdavati ÷aktamapyàkà÷apadaü na ÷abdavattvàvacchinna÷aktimadityevaü grahada÷àyàmàkà÷àdipadànna ÷abdavattvena gaganasya pratãtiratastasyàpi ÷abdavattvàvacchinnaiva tatra ÷aktiriti vibhàvavyatàm . %<yadvàdhunikasaïketa÷àlitvàt pàribhàùikam>% yatràrthe yannàmàdhunikasaïketavattadeva tatra pàribhàùikaü yathà pitràdibhiþ putràdau saïketitaü caitràdi yathà ca ÷àstrakçdbhiþ siddhyabhàvàdau pakùatàdi ÷abda÷aktiprakàø .

#<pàrimàõóalya># naø parito maõóalaü yasya sarvatra vidyamànatvàt parimaõóalaþ paramàõustasya màvaþ vya¤ . 1 nyoyokte asamavàyikàraõatà÷ånye paramàõuparimàõe . svàrthe ùya¤ . 2 parimaõóala÷abdàrthe parimaõóala÷abde dç÷yam .

#<pàrimukhika># triø parimukhaü vartate ñhak . mukhasamãpe vartamàne .

#<pàriyàtrika># puø pàriyàtra + svàrthe ñhak . kulàcalabhede hemacaø . pàripàtra÷abde dç÷yam .

#<pàriyànika># puø pariyànaü prayojanamasya ñhak . màrgayànayogyarathe hemacaø .

#<pàrirakùaka># puø parirakùà vratabhedaþ prayojanamasya ñhak . maskariõi tàpase hemacaø .

#<pàrivràjaka># naø parivràjakasya bhàvaþ yuvàø aõ . parivràjakasya bhàve sannyàme .

#<pàri÷a># puø pipårti pé--õini pàrã taü ÷yati ÷o--ka . (palà÷apipula) khyàte vçkùe .

#<pàriùatka># puø pariùadaü tatpratipàdakaü granthamadhãte vetti và ukthàø ñhak . pariùadgranthàdhyetari tadvettari ca .

#<pàriùada># triø pariùadi sàdhu aõ bhave'rthe paladyàø aõa và . 1 sabhàsàdhau 2 sabhàbhave ca .

#<pàriùadaka># triø pariùadà kçtaü kulàø vu¤ . pariùadà kçte

#<pàriùadya># triø pariùadi sàdhu--õya . sabhàyàü sàdhau

#<pàrisãrya># triø parisãraü sãraü varjayitvà bhavam parimukhàø ¤ya . halavarjanena bhave .

#<pàrihanavya># triø parihanu + parimukhàø ¤ya . hanåparimave

#<pàrihàrika># triø parihàre sàdhu ñhak . parihàrakàrake ÷abdàrthakalpataru .

#<pàrihàrya># puø parihriyate'sau pari + hç--karmaõi gha¤ svàrthe ùya¤ . valaya amaraþ .

#<pàrã># strã pà--pàne rakùaõe và sampaø bhàve kvip tàü ràti rà--ka gauràø ïãù . 1 jalapåre 2 karkaryàü galantikàyàü 3 hastipàdabandhanadàmani ca mediø .

#<pàrãõa># triø pàraü gacchati pàra + kha¤ . 1 pàrage 2 karmasamàptikàrake ca .

#<pàrãndra># puø pç--pàlane karmaõi iõ pàriþ pa÷uþ pàririndra iva . 1 siühe 2 ajagrasarpe ca hemacaø .

#<pàrãraõa># puüstrãø pàryàü jalapåre raõati raõa + aca . kamañhe sviyàü ïãù . 1 daõóe 2 paña÷àñake ca vi÷va .

@<[Page 4317a]>@
#<pàru># puø pibati jale ra÷mibhiþ pà--ka . 1 àditye 2 vahnau ca uõàdi0

#<pàrucchepi># puø àvàpabhede à÷vaø ÷rauø 7 . 12 . 1 .

#<pàruùõa># strã pa÷ubhede yajuø 24 . 24 striyàü ïãù .

#<pàruùya># naø paruùasya bhàvaþ paruùi bhabo và ùya¤ . 1 niùñhuratve 2 durvàkye ca mediø . 3 indravane vi÷vaþ 4 agurucandane ÷abdacaø 5 vçhaspatau puø mediø . 6 viruddhàcaraõe daõóapàruùya÷abde 3534 pçø dç÷yam .

#<pàregaïga># avyaø gaïgàyàþ pàram avyayãø edantatvaü nipàø . gaïgàyàþ pàre pàresamudràdayo'pi tattatpàre .

#<pàrghaña># naø pàde ghañate ghaña--ac pçùoø . pàü÷au hàràø .

#<pàrtha># puø pçthàyàþ kuntyà apatyam ÷ivàø aõ . 1 kuntãputre yudhiùñhiràdau 2 arjunanàmavçkùe ÷abdacaø . pçtheþ pçthivyà ã÷varaþ aõ . 3 pçthivãpàle

#<pàrthakya># naø pçthak ityasya bhàvaþ ùya¤ bhatve avyayasya ñilopasyànityatvàt na ñilopaþ . pçthaktve

#<pàrthava># naø pçthorbhàvaþ pçthvàø imanijo'bhàvapakùe aõ . 1 pçthutve . pçthorayam aõ . 2 pçthusambandhini striyàü ïãp . asya kàrtakaujapàø dvandve na antãdàttatà .

#<pàrthasàrathi># puø 6 taø . 1 ÷rãkçùõe 2 mãmàüsàgranthakàrake mi÷ropàdhike vidvadbhede ca .

#<pàrthiva># puø pçthivyà ã÷varaþ aõ . 1 ràjani pçthivyàvikàraþ idaü và utsàø a¤ . 2 bhåmibhave triø 3 sãtàyàü strã ïãp . 4 tagarapuùpe naø ràjaniø . pçthivyàþ nimittaü saüyoga utpàto và aõ . 5 pçthivãnimitte 6 tatsaüyoge 7 tadutpàte ca pa÷arãre puø trikàø .

#<pàrthya># puø pçtherapatyaü bàø yak . pçthivaü÷ye nçpabhede çø 10 . 93 . 15 bhàø .

#<pàrya># puø pàre bhavaþ ùya¤ . rudrabhede yajuø 16 . 42 .

#<pàryàptika># triø paryàptireva svàrthe ka sà astyasya praj¤àø aõ . 1 sampårõe 2 mçgabhede puüstrãø ÷abdaø striyàü ïãù paryàptimàha ñhak . 3 paryàptirjàteti vàdini .

#<pàrvaõa># triø parvaõi kriyate ÷aiùiko'õ parvaõi bhave tu kàlàññha¤eva syàt tena pàrvika ityeva ataeva %<na ÷àradaþ pàrvika ÷arvarã÷varaþ>% iti naiùadhe pañhitvà mallinàthena tathoktam . 1 parvavihite 2 amàvàsyànimittake ÷ràddhe naø yathoktaü ÷ràø taø amàvàsyàkartavyaparvakartavyayoþ pàrvaõatvamàha bhaviùyapuràõam %<amàvàsyàü yat kriyate tatpàrvaõamudàhçtam . kriyate và parvaõi yat tatpàrvaõamiti smçtiþ>% . atra yadityàderubhayatràbhidhànena vikalpàrthavà÷abdena ca pàrvaõasya lakùaõaü dvitãyamuktaü parvaõi yat kriyate ityanenàmàvàsyàyàþ parvatvàttacchràddhasya vaidikaprayogàdhãnayaugikatvena pàrvaõatvapràptau amavàsyàyàü yat pçthagupàdànaü tadamàvàsyà÷ràddhasya råóhitvàrthaü tena pàrvaõena vighànena ityàdau yaugikanànàvayava÷aktyapekùayà ekasyà eva samudàya÷akterlaghutvàt amàvàsyàpàrvaõadharmàtide÷o labhyate na tu påpàdidravyàùñakàdipàrvaõadharmàtide÷aþ . ataþ amàvàsyàyàmaùñamyàdi parvaõi ca tannimittaka÷ràddhe pàrvaõa÷ràddham anyatra pàrbaõavidhinà ÷ràddhamityabhilàpe vi÷eùaþ . kàlamàdhavãye ca ÷àtàtapa àha %<dar÷a÷ràddhantu yat proktaü pàrvaõaü tat prakãrtitam . aparàhõe pitéõàü tu tat pradànaü vi÷eùyate>% iti . yadyapyetàdç÷aü pàrvaõaü pratipadi na pràpnoti tathàpi tadvikçtiråpatayà tripuruùodde÷ena kartavyàdikàmya÷ràddhàdeþ pàrbaõatvaü vyavahartuü ÷akyam . ataeva kàõvavàkyaü pårvamudàhçtam %<trãnuddi÷ya tu yattaddhi pàrvaõaü munayã viduþ>% iti . tasya kàlabhedà÷ca niø siø nirõãtàþ yathà vçddhaparà÷araþ %<÷ràddhaü vçddhàvacandrebhacchàyàgrahaõasaükrame . navodake navànne ca navacchanne tathà gçhe . navaikùaveùu cehante pitaro hi maghàsvapi>% . %<pitaraþ spçhayantyannamaùñakàsu maghàsu ca>% iti ÷àtàtapapàñhaþ navodake navakpavàpyàdàviti kecit . varùopakrame àrdràprave÷e iti gauóàþ %<vç÷cike ÷uklapakùe tu navànnaü ÷asyate budhaiþ>% ataþ kçùõapakùe neti gauóàþ maithilàstu %<akçtàgrayaõaü caiva dhànyajàtaü narottama!>% iti vàràhokteþ pratidhànyaü ÷ràddhamàhuþ tanna jàtapadasya ÷ràddhayogyasamåhaparatvàt . hemàdrau jàtåkarõyaþ %<grahoparàge ca sute ca jàte pitrye gayàyàmayanadvaye ca . nityaü ca ÷aïkhe ca tathaiva padme dattaü bhavenniùkrasahasratulyam . ÷aïkhaü pràhuramàvàsyàü kùãõacandràü dvijottamàþ . aùñakàsu bhavetpadma tatra dattaü tathà'kùayam>% . tatraiva ÷aïkhaþ %<yadàviùñirvyatãpàto bhànuvàrastathaiva ca . padmakaü nàma tatproktamayanàcca caturguõam>% . yàj¤avalkyaþ %<amàvasyàùñakàvçddhiþ kçùõapakùo'yanadvayam . dravyaü bràhmaõasampattirviùuvatsåryasaükramaþ . vyatãpàto gajacchàyà grahaõaü candrasåryayoþ . ÷ràddhaü prati ruci÷caiva ÷ràddhakàlàþ prakãrtitàþ>% kçùõapakùa sarvo'pi %<÷àkenàparapakùaü nàtikrameta màsi màsi và'÷anamiti>% ÷ruteþ %<årdhaü và caturyà yadahaþ sampadyate çte caturda÷ãmiti>% kàtyàyanokteþ %<màsi màsi kàryamaparapakùsyàparàhõaþ ÷reyàn>% itthàpastambokta÷ca vãpsayà sarvakçùõapakùeùu nityam tenopasaühàrànmahàlayaparatva paràstam atra pratyahaü pa¤camyàdi yadahaþsampattirveti traya pakùàþ yadaikaikadine ÷ràddhaü tadà dàr÷aü pçthageva yàj¤avalkyenàmàvàsyàyàþ pçthaïnirde÷àt . etena kçùõapakùe yadahaþ sampadyate amàvàsyàyàü tu vi÷eùeõeti nigamokterguõo'parapakùa÷ràddhasyàmàvàsyeti ÷ålapàõimatamapyapàstam . a÷aktau dar÷enàpi màsi ÷ràddhasiddhiriti nàràyaõavçttiþ . niragnikànàü kasmiü÷ciddine àhitàgnestu dar÷e eva %<na dar÷ena vinà ÷ràddhamàhitàgnerhijanmana>% iti manåkteþ sarvakçùõapakùà÷aktau màtsye %<anena vidhinà ÷ràddhaü triravdasyeha nirvapet . kanyàkumbhavçùasthe'rke kçùõapakùe ca sarvadà>% . karko'pi %<àhitàgneþ saüvatsare triþ ÷ràddhaniyama>% iti . devalaþ %<anena vidhinà ÷ràddhaü kuryàt saüvatsaraü sakçt . dvi÷catuvàü yathà÷raddhaü màse màse dine dine>% . kçùõapakùeùvapi mahàlayasya ÷reùñhatvaü taccoktaü pràk . vyatãpàte vi÷eùamàha hemàdrau ÷aïkhaþ %<phalaü lakùaghnamutpattau bhramaõe koñirucyate . patane ÷atakoñyastuü pàte vai dattamakùayam>% jyotiþ÷àstre %<dvàviü÷atistathotpattau bhrasaõe caikaviü÷atiþ . patane da÷a nàóyastu patite sapta nàóikàþ>% anyau ca dvau vyatãpàtau pràguktau . hemàdrau màrkaõóeyaþ %<yadà ca ÷rotriyo'bhyeti gçhaü vedavidagnicit . tenaikenàpi kartavyaü ÷ràddhaü ca viùuvacchubham>% . idaü càpiõóaü kàryamiti hemàdriþ etajjãva pitçko'pi %<udvàhe putrajanane pitryeùñyàü saumike makhe . tãrthe bràhmaõa àyàte ùaóete jãvataþ pituþ>% iti maitràyaõãyapari÷iùñokteþ . tithivi÷eùe phalavi÷eùo yàj¤av kyenoktaþ %<kanyàü 1 kanyàvedina 2 ÷ca pa÷å 3 nvai bhartçsutànapi 4 . dyåta 5 kçùiü 6 ca vàõijya 7 di÷aphaika÷aphàü 8 . 9 stathà . brahmavarcasvinaþ putràn 10 sraõaraupye sakupyake 11 . 12 . j¤àni÷raiùñhya 13 sarvakàmànàproti 15 ÷ràddhadaþ sadà . pratipatprabhçtiùvekà vajayitvà vaturda÷ãm>% etàþ kçùõapakùasthà eva mahàlaye tu phalabhåmeti pçthvãcandrãdayaþ . porõamàsyàü haimàdrau pitàmahaþ %<amàvàsyàvyatãpàte paurõamàsyaùñakasi ca . vidvàn ÷ràmakurvàõo narakaü pratipadyate>% etanmàvyàdiparam %<vrãhipàke ca kartavyaü yavapàke ca pàrthiva! . paurõamàsã tathà màthã ÷ràvaõã ca nçpottama! . proùñhapadyàmatãtàyàü tathà kçùõatrayoda÷ã . etàüstu ÷ràddhakàlàn vai nityànàha prajàpatiþ>% iti viùõudharmokteþ . viùõuþ %<màghã proùñhapadyårdhaü kçùõà trayo da÷ãti>% . atra màthã paurõamàsãti kalpakaruþ . ÷ràvaõyårdhvamapi maghàyogasambhavàttrayoda÷ã vi÷eùaõamiti gauóàþ nakùatreùvapi yàj¤avalkyaþ %<svargaü hyaùatyamoja÷ca ÷auryaü kùetraü balaü tathà . putràn ÷raiùñhyaü ca saubhàmyaü sakhaddhi mukhyata ÷ubham . pravçttacakratà vàpi bàõijyaprabhçtãnapi . arogitvaü ya÷ovãta÷okatàü paramàïgatim . dhanaü vedàn bhiùaksiddhiü kupyaïgàbhapyajàvikam . a÷vànàyu÷ca vidhi vadyaþ ÷ràddhaü saüprayacchati . kçttikàdibharaõyantaü sakàmàn pràpnuyàdimàn>% . phalàntaràõyapi mahàmàrata kaurmàderj¤eyàni . màdhavãye marãciþ %<kçttikàdiùu çkùeùu ÷ràddhe yat phalamãritam . viùkambhàdiùu yogeùu tadeva phalamiùyate>% vçhaspatiþ %<àrogyaü caiva saubhàgyaü ÷atråõàü ca paràjayam . sarvàn kàmàn priyàü vidyà dhanamàyuryathàkramam . såryàdidivaseùvetacchràddhakçllabhate phalam . bavàdikaraõeùvetacchràddhakçllabhate phalam>% anyàni ca vaõõavati÷ràddhàdãni pràguktàni màrkaõóeyapuràõe ÷ràddhàrhadravyasampattau tathà duþsvapnadar÷ane . janmarkùe grahapãóàsu ÷ràddhaü kurvãta cecchayà . %<saükràntànnàvuparàme ca parvaõyapi mahàlaye . nirvàpyàstu trayaþ piõóà ekatastu kùaya'hani . ekoddiùñaü parityajya pàrvaõaü kurute dvijaþ . akçtaü tadvãjànãyàt sa naraþ pitçghàtakaþ . amàvasyàü kùayo yasya pretapakùe'tha và yadi . sapiõóokaraõàdåddhaü tasyoktaþ pàrvaõo vidhiþ . tridaõóagrahaõàdeva pretatvaü naiva jàyate . ahanyekàda÷e pràpte pàrvaõantu vidhãyate>% likhitasaø . eteùàü vyàkhyànatàtparyakathanapårvakaü vikçtipàrvaõavidhànam ÷ràø taø nirõãtaü yathà trayaü sampradànànàü traya kuryàt tribhyo dadyàdityarthaþ . sçtàhaparyudastatridaivatatvasya pratiprasavamàha amàvàsyàmiti pretatakùo'tra pitçpakùà a÷vayukkçùõapakùa iti yàvat na tu kçùõapakùamàtra kçùõapakùasàmànyaparatve'màbàsyàpadavaiyarthyàpatteþ pitçpakùa vi÷apayati hemàdrimàdhavàcàryadhçtaü nàgarakhaõóama %<nabho vàtha nabhasyo và bhalamàso yadà bhavet . saptamaþ pivçpakùaþ syàdanyatraiva tu pa¤camaþ>% . atra ÷ràvaõabhàdrayoranyatarasya makhamàsatve àpàóhàpekùayà saptamapakùasya pitçpakùatvàt atra mçtasyaiva protapakùamçtatvaü na tu malamàsabhàdrakçùõapakùamçtasya . tata÷ca tatra mçtasya varùàntare'÷vayukkçùõapakùe'pi tacchràddhakaraõe na pàrvaõaü kintvekoddiùñamiti . atra pàrvaõo vidhiþ pàrvaõetikartavyatàkaikoddiùñavidhiriti navyavardhamànaprabhçtayaþ tanna pårvavacanoktatraipruruùikasya mçtàhe paryudastasya pàrvaõo vidhirityanena pratiprasavàt tasmàt tadekoddiùñaü traipuruùikaü na tu ùàñpauruùikaü %<karùåsamanvitaü muktvà tathàdyaü ÷ràdvaùoóa÷am . pratyàvdika¤ca ÷eùeùu piõóàþ syuþ ùaóiti sthitiþ>% iti chandogapari÷iùñavacanena pratyàvdikavyatirekeõa ùañsaükhyàniyamàt . evamamàvàsyàdimaraõanimittena màturapi patyàvdikaü pàrvaõavidhinaiva %<aputrà ye mçtàþ kecit striyo và puruùà÷ca ye . teùàmapi ca deyaü syàdekoddiùñaü na pàrvaõam>% iti àpastambavacane aputtrà iti vi÷eùaõopàdànàt saputtràõàü pàrvaõàbhyanuj¤ànàt . etacca bhàtràditritayadaiva taü kàryam %<màtre pitàmahyai prapitàmahyai ca pårvavat bràhmaõàn bhojayitvà>% ityanvaùñakàyàü tathà dar÷anàt avasànadinanimittatvena pàrvaõavidhinà chandogairapi màtràditrikàõàü ÷ràddhaü kartavyaü %<na yoùidbhyaþ pçthagdadyàdavasànadinàdçte>% iti chandogapari÷iùñavacane vi÷eùataþ pratiprasavàt . evaü sapiõóãkaraõe'pi . etacca mçtàha pàrvaõaü màtàpitroreva . tathà ca hemàdridhçtakàtyàyanavacanaü %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü pitroreva hi pàrvaõam . pitçvyabhràtçmàtéõàmekoddiùñaü sadaiva tu>% . màtçpadaü sapatnãmàtçparam . sapatnãmàtrityatra màtçpadasya ràjadantàditvàt paranipàtaþ tata÷ca vàkye màtçsapatnãti na prayojyaü kintu sapatnãmàtarityàdikam . evaü sàgnikaurasakùetrajàbhyàü mçtàhe pàrvaõaü kartavyam %<aurasakùetrajau putrau vidhinà pàrvaõena tu . pratyavdamitare kuryurekoddiùñaü sutà da÷a>% iti jàvàlavacanasya %<yatra yatra pradàtavyaü sapiõóãkaraõàt param . pàrvaõena vidhànena deyamagnimatà sadà>% iti matsyapuràõavacanasya caikavàkyatvàt . u÷anà ca %<pratyavdaü dar÷avacchràddhaü sàgniþ kurvãta vai dvijaþ . ekoddiùñaü sadà kuryànniragniþ ÷ràddhadaþ sutaþ>% .

#<pàrvata># triø parvate bhavaþ aõ . 1 parvatajàtamàtre (ghoóànima) 2 nimbabhede 3 durgàyàü strã ïãp amaraþ . 4 ÷allakyàü 5 gopàlapåtikàyàü strã mediø 6 jãvanta vi÷vaþ 7 draupadyàü 8 sauràùñramçttikàyàm ratnamàlà 9 kùudrapà ùàõabhedàyàü 10 dhàtakyàü ràjaniø tatra durgàyàü pàrvatã÷abdaniruktiryathà %<tithibhede kalpabhede parvabhedaprabhedataþ . khyàtau teùu ca vikhyàtà pàrvatã tena kãrtità . mahotsavavi÷eùa÷ca parvasviti prakãrtitam . tasyàdhidevã yà sà ca pàrvatã parikãrtità . parvatasya sutà devã sàvirbhåtà ca parvate . parvatàdhiùñhàtçdevã pàrvatã tena kãrtità>% iti prakçtikhaõóe durgopàkhyàne 54 aø . 11 anne strã baø vaø nighaõñuþ tatra vàrvatyaþ iti pàñhàntaraü tatràrthe .

#<pàrvatàyana># puüstrãø parvatasyarùeþ gotràpatyam phak và . parvatarùergotràpatye pakùe i¤ . pàrvati tatràrthe

#<pàrvatãnandana># puø 6 taø . kàrtikeye amaraþ pàrvatãsutàdayo'pyatra tasya tatsutatvakathà agnikumàra÷abde 55 pçø bhàø vaø 224 aø vàkye dç÷yà . tatra ubhàyonyàü tu rudreõetya÷uddham umàyonyàü tu rudreõetyeva pàñhaþ sàdhuþ .

#<pàrvatã÷vara># naø 1 kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede kà÷ãkhaø 2 ÷ive pu0

#<pàrvateya># naø parvate bhavaü óhak . 1 sauvãrà¤jane 2 såryàvartavçkùe puø ratnamàlà .

#<pàrvàyanàntãyà># strã parvaõo'yanasya cànte vihità chaõ . iùñibhede sà ca iùñirdar÷apaurõamàsàgràyaõasya kàle vihità %<iùñã pàrvàyanàntãyàþ kevalà nirva pet sadà>% manuø kullåkavyàkhyàne .

#<pàr÷ava># puø par÷uþ praharaõamasya . par÷upraharaõayukte

#<pàr÷va># puø naø spç÷a--÷vaõ dhàtoþ pç--ca . 1 kakùàdhobhàge amaraþ 2 samãpe ca . par÷ånàü pàr÷vàsathnàü samåha par÷åaõa . par÷åsamåhe naø mediø 4 jine puø 5 sannikçùñe triø hemacaø . 6 ançjåpàye ÷àñhye siø kauø .

#<pàr÷vaka># triø pàr÷vena ançjåpàyena ÷àñhyenànvicchati kan . ÷àñhyenànvicchàyukte .

#<pàr÷vatas># avyaø pàr÷va + sàrbavibhaktikastasil . tattadvibhaktyarthayute pàr÷va÷abdàrthe tato bhavàrthe gahàø cha bhatve ñilopaþ . pàr÷vatãya pàr÷vatobhave triø .

#<pàr÷vada># triø pàr÷vaü dadàti dà--ka . pàr÷vacare bhàø ÷aø 46 a0

#<pàr÷vanàtha># puø pare÷anàthe jainadevabhede

#<pàr÷vaparivartana># naø pàr÷vena parivartanam . yatpàr÷vamadhaþ sthàpayitvà ÷ayitaþ tatpàr÷vasyordhonnayane (pà÷amoóa) 1 pàr÷vasya paràvçttau . suptasya hareþ bhàdra÷uklaikàda÷yàdau kartavye pàr÷vaparivartanàkhye 2 utsavabhede ca %<pràpte bhàdrapade màsi ekàda÷yàü site'hani . kañidànaü bhavedviùõormahàpàtakanà÷anam . jalà÷ayàntikaü nãtvà saüpåjyàbhyarcya ca prabhum . karõikàparivçtti¤ca dakùiõàïge prakalpayet>% haribhaø bhaviø puø . ekàda÷yàmiti sandhyàyàü ÷ravaõamadhyapàdalàbhe vodhyamanyathà %<dvàda÷yàmeva kàrayet>% tatra vyavasthà utthàna÷abde 1103 pçø dç÷yà .

#<pàr÷vapippala># naø pàr÷vepippalamiva . harãtakãbhede (gajàñha) bhàvapraø .

#<pàr÷vabhàga># puø karbhaø . 1 pakùabhàge hastyàdeþ 2 pàr÷vade÷e amaraþ

#<pàr÷vala># triø pàr÷va + astyarthe sidhmàø lac . par÷usamudàyayute

#<pàr÷vavaktra># puø pàr÷ve vaktramasya . mahàdeve harivaüø 217 aø .

#<pàr÷va÷aya># triø pàr÷vàbhyàü ÷ete ÷ã--ac . pàr÷vàbhyàü krameõa ÷àyini .

#<pàr÷va÷åla># puø su÷rutokte ÷ålarogabhede tallakùaõàdi yathà %<ruõàddhi màrutaü ÷leùmà kukùipàr÷vavyavasthitaþ . sa saürudhyakarotyà÷u dhmànaü guóaguóàyanam . såcãbhiriva nistodaþ kçcchocchàsã tadà naraþ . nànnaü và¤chati no nidràmupaityàrtinipãóitaþ . pàr÷va÷ålaþ sa vij¤eyaþ kaphànila samudbhavaþ>% .

#<pàr÷vastha># triø pàr÷ve tiùñhati sthà--ka 7 taø . 1 samãpasthite 2 tathàbhåte nañe pàripàr÷vike hemacaø .

#<pàr÷vàdi># %<pàr÷vàdiùåpasaükhyànam>% vàrtiø ukte ÷eteracpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<pàr÷va udara pçùñha uttàna avamårdha>% .

#<pàr÷vàsthi># naø 6 taø . dehapàr÷vasthite asthni (pàüjara) amaraþ

#<pàr÷vika># triø pàr÷ve bhavaþ ñhak . 1 pàr÷vabhave 2 sandhijãvake hàrà0

#<pàr÷vã># strã dviø vaø . dyàvàpçthivyoþ nighaõñuþ .

#<pàr÷vekàda÷ã># strã pàr÷vasya hareþ pàr÷vavartanasya nimittamekàda÷ã . pàr÷vavartanaikàda÷yàm bhàdra÷uklaikàda÷yàm . pàr÷vavatta na÷abde dç÷yam .

#<pàr÷vodaràpraya># pà÷va mudara¤ca tàbhyàü prãõàti bhojinaü prãka . karkañe hemacaø .

#<pàrùika># puø gotrapravartakarùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pàrùata># triø pçùatasya viràñançùasyedam aõ . 1 viràñançpasambandhini 2 tatputre dhçùñadyumne puø 3 draupadyàü strã ïãp trikà0

#<pàrùad># strã pari d + pçùoø . sabhàyàü trikàø .

#<pàrùada># triø pàrùadamarhati aõ . pàriùade ÷abdacaø . ùya¤ . pàrùadyo'pyatràrthe bharataþ .

#<pàrùadaü÷a># triø pçùadaü÷e bhavaþ utsàø a¤ . pçùadaü÷e vindoraü÷e bhave .

@<[Page 4320b]>@
#<pàrùada÷va># puø pçùada÷vasya vàyornçpabhedasya vedam aõ . 1 vàyusambandhini 2 nçpabhedasambandhini ca 3 gotrapravarùibhede puø à÷vaø ÷rauø 12 11

#<pàrùñhika># triø pçùñhe ùaóahe bhavaþ ñha¤ . ùaóahasambandhini kàtyàø ÷rauø 22 71

#<pàrùõi># puüstrãø pçùa--ni niø vçddhiþ . 1 pàdagranthergulphasyàdhobhàge amaraþ . (goóàri) 2 pçùñhe mediø 3 sainyapçùñhe halàø 4 jigãùàyà¤ca puø ratnakoùaþ 5 unmadastriyàü strã mediø kuntyàü strã dharaõiþ .

#<pàrùõikùema># puø vi÷vadevabhede bhàø anuø 91 aø .

#<pàrùõigràha># puø pàrùõiü pçùñhapadaü gçhõàti aõ . vijayàrtha jigamiùoþ pa÷càtpadagràhiõi pçùñhasthe 1 ÷atrau 2 dvàda÷aràjacakramadhye pçùñhasthàyinçpe ca ari÷abde 355 pçø dç÷yam .

#<pàrùõivàha># triø pàrùõiü vahati vaha--aõ . pçùñhasthe kàryanirvàhake bhàø sauø 130 aø .

#<pàrùõãla># triø pàrùõirastyasya sidhmàø lac dãrgha÷ca . pàrùõiyukte

#<pàla># rakùaõe cuø ubhaø sakaø señ . pàlayati te apãpalat ta .

#<pàla># triø pàlayati pàla--ac . 1 rakùake %<pàladoùavinà÷e ca pàle daõóo vidhãyate>% iti smçtiþ . bhàve ac . 2 rakùaõe puø .

#<pàlaka># puø pàlayati pàla--õvul . 1 a÷varakùake jañàø 2 citrakavçkùe puø ràjaniø 3 pàlanakartari triø striyàü ñàpa kàpi ataittvam etadantasya puüyoge'pi ñàp gopàlakasya patnã gopàlikà ityeva na ïãù .

#<pàlakàvya># puø 1 kareõubhuvi munibhede hemacaø . 2 tatkçte hastya÷vàdilakùaõaj¤àpake artha÷àstrabhede na0

#<pàlakyà># strã pàlàya kàyati kai--ka . (pàlaï) ÷àkabhede hemacaø .

#<pàlaghna># puø pàlaü jalàdito rakùakaü chatraü hanti hana--ñhak . 1 chatràkhye 2 jalajatçõabhede amaraþ .

#<pàlaïka># puø pàla--sampaø kvip pàlà aïkyate aïka--gha¤ . (pàlaïa) 1 ÷àkabhede amaraþ . strãtvamapi striyàü ïãù . atraiva pàlaïkã kathità råkùà vàtàditrayabandhanut ràjavallabhaþ 2 kunduruvçkùe strã amaraþ gauràø ïãù .

#<pàlaïkya># naø pàlaïka + svàrtheùya¤ . (pàlaï) 1 ÷àke ràjani 2 kundarau strã amaraþ . %<pàlaïkyà vàtalà ÷ãtà ÷leùmalà bhedinã guruþ . viùñamminã mada÷vàsapittaraktaviùàpahà>% bhàvapraø . 2 ÷yenakhage mediø .

#<pàlana># naø pàla--bhàve lyuñ . 1 rakùaõe karaõe lyuñ . sadyaþprasåtàyàþ goþ kùãre peyåùe ÷abdacandrikà . tatkùã  rasya pànadvàrà vatmapàlanakaratvàt tathàbhåtatvam .

#<pàlabaõij># puø pàle kanyàrakùaõe vaõik . kanyàpàle trikà0

#<pàlala># triø palalasya tilacårõasya vikàraþ aõ . tilacå rõapiùñake %<pàlalàþ ÷leùmajananàþ ÷aùkulyaþ kaphapittalàþ>% su÷ruø .

#<pàlà÷a># triø palà÷asya vikàraþ avayavo và akh . 1 palà÷àvayave 2 tadvikàre ca %<pàlà÷o daõóa àùàóhaþ>% amaraþ . 3 tamàlapatre (tejapàta) ràjaniø tadvarõaþ aüstyasya aõ . 4 haridvarõe puø 5 tadvi÷iùñe triø amaraþ palà÷ena nirvçttam saïkà÷àø õya . pàlà÷ya palà÷anirvçtte triø . palà÷asyàdårade÷àdi varàhàø kak . pàlà÷aka tatsannikçùñade÷àdau . svàrthe ka . tatràrthe

#<pàlà÷akhaõóa># puø magadhade÷e ÷abdaratnàø .

#<pàlà÷i># puø palà÷a gotrapravarùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pàli(lã)># strã pala--bàø iõ . 1 karõalatàgre 2 a÷rau koõe 3 ÷reõau 4 aïkabhede 5 chàtràdideye ca mediø 6 yåkàyàü 7 poñàyàü 8 pra÷asàyàü 9 prasthe 10 utsaïge kroóe ca hemacaø và ïãp dãrghàntaþ 11 sthàlyàm ÷abdacaø .

#<pàliühira># strã maõóalisarpabhede su÷rutaþ ahi÷abde dç÷yam .

#<pàlikà># strã pàli + svàrthe ka . 1 pàli÷abdàrthe saüj¤àyàü kan . 2 karõapatre ÷abdacaø 3 dadhyàdicchedanyàü hàràø . 4 pàlanakartryàü striyàü ca .

#<pàlita># triø pàla--kta . 1 rakùite kroùñuvaü÷ye 2 nçpabhede 3 de÷abhede ca puø harivaüø 37 aø . 4 ÷àkhoñavçkùe puø ÷abdàthaükalpaø 5 kumàrànucaramàtçbhede strã bhàø ÷aø 47 aø .

#<pàlitya># naø palitasya bhàvaþ ùya¤ . ke÷àdeþ ÷ubhratàdau . palitasyàdårade÷àdi saïkà÷àø õya . palitasya sannikçùñade÷àdau triø .

#<pàlin># triø pàlayati pàli--õini . 1 pàlake 2 pçthuputrançpabhede puø harivaüø 2 aø .

#<pàlinda># puø pàli--vàø kindac . 1 kunduruvçkùe ràjaniø . 2 ÷yàmàlatàyàü strã amaraþ gauràø ïãù . palindhãti pàñhàntaram pçùoø . 3 trivçtàyàü dviråpakoùaþ .

#<pàli÷àyana># puø gotrapravarùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pàlãvata># kàõóaropye vçkùabhede vçø saüø 54 aø . %<dràkùàpàlãvatà÷caiba vãjapåràtimuktakàþ . ete drumàþ kàõóaropyà gomayena pralepitàþ . målacchede'tha và skandhe ropaõãyàþ prayatnataþ>% .

#<pàlohaya># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

@<[Page 4321b]>@
#<pàllaka># triø pallyàü bhavaþ dhåmàø vu¤ . pallãbhave jànadau

#<pàlvalatãra># triø palvalatãre bhavaþ a¤ . palvalatãrabhave

#<pàvaka># puø punàti på--õvul . 1 vahnau amaraþ %<apàvanàni sarvàõi vahnisaüsargataþ kvacit . pàvanàni bhavantyeva tasmàta sa pàvakaþ smçtaþ>% iti kà÷ãkhaø 9 aø uktettasya tathàtvam . 2 vedyutàgnau ca %<pàvakaþ pavamàna÷ca ÷uciragni÷ca te trayaþ . nimanthyaþ pavamànaþ syàt vaidyutaþ pàvakaþ smçtaþ . ya÷càsau tapate såryaþ ÷uciragni÷ca sa smçtaþ>% kårmapuø . 3 sadàcàre 4 vahnimanthe 5 citrakavçkùe 6 bhallàtake 7 vióaïge ca mediø . 8 ÷odhake triø hemacaø . 9 raktacitrake 10 kusumme ca puø ràjaniø 11 varuõe 12 sårye ca çø 1 . 50 . 6 bhàø tayo÷ca ÷odhakatvàt tathàtvam . 13 çùibhede bhàø vaø 125 aø . pàvaþ pavanaü ÷uddhistaü kàyati kai--ka . 14 sarasvatyàü strã çø 1 . 3 . 20 bhàø . pàvakà÷ca saptaviü÷atiþ %<pàvakàþ saptaviü÷atiþ>% bhàø saø 7 aø vyàkhyàyàü nãlaõñhadhçtavàkyebhyaþ tàni ca %<brahmaõo'ïgàt prasåto'gniraïgirà 1 iti vi÷rutaþ . dakùiõàgnirgàrhapatyàhavanãyàviti 2 . 3 . 4 trayã . nirmanthyo 5 vaidyutaþ 6 ÷åraþ 7 saüvarto 8 laulika 9 stathà . jàñharo 10 viùagaþ 11 kravyàt 12 kùemavàn 13 vaiùõava 14 stathà . dasyumàn 15 valada 16 ÷caiva ÷àntaþ 17 puùño 18 vibhàvasuþ 19 . jyotiùmàn 20 bharato 21 bhadraþ 22 23 sviùñakçdçsumàn 24 kratuþ 25 . soma÷ca 26 pitçmàü 27 ÷caiva pàvakàþ saptaviü÷atiþ>% . anye pàvakabhedà agni÷abde 53 pçø dç÷yàþ tiø taø gçhyapari÷iùñe karmabhede tasya nàmabhedà uktà yathà
     %<laukike pàvako1 hyagniþ prathamaþ parikalpitaþ . agnistu màruto2 nàma garbhàdhàne vidhãyate . puüsavane candranàmà 3 ÷uïgàkarmaõi ÷obhanaþ 4 . sãmante maïgalo 5 nàma pragalbho 6 jàtakarmaõi . nàmni syàt pàrthivo 7 hyagniþ prà÷ane ca ÷uci 8 stathà . satyanàmà 9 tha cåóàyàü vratàde÷e samudbhavaþ 10 . godàne såryanàmà 11 ca ke÷ànte hyagni 12 rucyate . vai÷vànaro 13 visarge tu vivàhe yojaka 14 stathà>% . godàne godànàkhya saüskàre . %<caturthyàntu ÷ikhã 15 nàma dhçti 16 ragnistathà'pare>% . apare dhçtihomàdau . %<pràya÷citte vidhu 17 ÷caiva pàkayaj¤e tu sàhasaþ>% 18 . pràya÷citte tadàtmakamahàvyàhçtihomàdau . pàkayaj¤e pàkàïgakavçùotsargagçhahomàdau . %<lakùahome ca vahniþ 19 syàt koñihome hutà÷anaþ 20 . pårõàhutyàü mçóo 21 nàma ÷àntike varadaþ 22 sadà . pauùñike valada 23 ÷caiva krodho 24 'gni÷càbhicàrake . koùñhe tu jañharo 25 nàma kravyàdo 26 mçtabhakùaõe . àhåya caiva hotavyo yatra yo vihito'nalaþ>% .

#<pàvakàtmaja># puø 6 taø . 1 kàrtikeye pàvakasutàdayo'pyatra ikùvàkuvaü÷yaduryodhanakanyavoóhari sudar÷anàkhye 2 munibhede ca

#<pàvakàraõi># puüstrãø 6 taø . agnimanthanakàùñhe ÷abdamàlà . araõi÷abde dç÷yam .

#<pàvaki># puø pàvakasyàpatyam i¤ . 1 kàrtikeye sudar÷anàkhye munibhede ca bhàø ànuø 2 aø tatthà dç÷yà .

#<pàvake÷vara># puø 1 tãrthabhede ÷ivapuø . kà÷ãsthe pàvakasthàpite 2 ÷ivaliïgabhede naø .

#<pàvana># triø pàvayati på--õic--lyu . 1 pavitrãkàrake 2 pràya÷citte 3 jale ca naø mediø 4 gomaye naø ÷abda caø . 5 rudràkùe 6 kuùñhauùadhe naø ràjaniø 7 citrakavçkùe 8 adhyàse naø vi÷vaþ . pàvake 8 vahnau 9 vedavyàse puø mediø . 10 sihlake vi÷vaþ . 11 pãtabhçïgaràje puø ràjaniø . 12 siddhe 13 pàvayitari triø hemacaø 14 viùõau puø viùõusaüø pavana÷abde dç÷yam tasya smçtimàtreõa pavitratàkaraõàt tathàtvam %<pavanaþ pàvano'nalaþ>% iti dvidhàpàñhastu pàvayatãti %<bhãùàsmàdvàtaþ pavate>% iti ÷ruteþ pavanavyàpàraniyoktçtvàt pàvanatvam iti arthabhedànnàmadvayam . karaõe lyuñ ïãp . 15 harãtakyàü 16 strãgavyàü 17 tulasyàü ca strã ràjaniø 18 gaïgàyàü ca strã .

#<pàvanadhvani># puø pàvano dhvanirasya . 1 ÷aïkhe ràjaniø 2 pàvana÷abdayukte triø .

#<pàvamàna># triø pavamànamadhikçtya pravçttam aõ . 1 pavamànavahnyàdyadhikàreõa pravçtte såkte 2 çci strã ïãp .

#<pàvitràyaõa># puüstrã pavitrasyarùergotràpatyam a÷vàø pha¤ . pavitrarùergotràpatye .

#<pàvãravã># strã 1 ÷odhayitryàü striyàü çø 6 . 49 . 7 bhàø àyudhavàn pavãravàn indro devatà'sya aõ ïãp . 2 divyàyàü 3 vàci niruø 12 . 30 %<indraþ pàvãravàn taddevatà kà pàvãravã pàvãravã ca divyà vàk>% ityuktam .

#<pà÷a># puø pa÷yate badhyate'nena pa÷a--karaõe gha¤ . 1 mçgavihagàdibandhane rajjvubhede (phàüda) 2 rajjvumàtre ca . ke÷àduttaraü pà÷a÷abdaþ saüghàrthaþ . yathà ke÷apà÷aþ . karõàt paraþ ÷obhàrthaþ yathà karõapà÷aþ ÷obhanakarõa ityarthaþ . chàtràdibhyaþ pà÷ap . chàtrapà÷a apakçùõacchàtra ityàdyarthe 3 ÷astrabhede ÷abdaratnàø . tallakùaõaü hemàø pariø au÷anasa÷àstroktaü yathà %<÷àõaü kùaumaü kàrpàsaü såtraü tathà romàõi carma ca sarvakàlikasya pà÷asya dravyàõi bhavanti tàni dravyàõi snàyumi÷ràõi graiùmasya pà÷asya yogyàni syuþ . nàlikelavalkalàdibandhanàdi pràvçùeõyasya nàrikelà÷mantaka tàlavçntavalkalàni haimanasya pà÷asya bhavanti . trivçtàdçóhavçtaguõasayuktaþ pà÷aþ prayogikaþ . pà÷o bhavedàmålàt saïgapà÷aþ ùaóaïgulaþ syàdrakùàsupramàõaþ sukhàvahaþ sukhaspar÷a÷ca pà÷asthàne sumçùño'nupårvabalànvito bhavati . rajjvupà÷astu navakànuvartitaþ syàt . ekahastastrihastaþ pàdahãnaþ saha karõàbhyàü ca pà÷o da÷apalikaþ pàdànte pa¤cakàrmukaþ ÷reùñho bhavati pa¤cada÷apalo và tathà rathà÷vayorapi vij¤eyo . viü÷atipalikaþ kartavyaþ pramàõe saptakàrmukastriü÷atpaliko và syandinàü mataïgajasya navapalako hastini plave ca pà÷o bhavati bhàvavikçte nàgàratniguõaþ pà÷aþ>% iti .

#<pà÷aka># puø pa÷a--õvul . dyåtakrãóàsàdhane guóikàdau (pà÷à) amaraþ .

#<pà÷adyumna># puø vayataþ putre etannàmake nçpe çø 7332 bhàø dç÷yam .

#<pà÷adhara># puø pà÷aü dhàrayati dhàri--ac hrasvaþ . 1 varuõe harivaüø 480 aø taddevatàke 2 ÷atatàrake 3 pà÷adhàrimàtre tri0

#<pà÷ana># naø pà÷i--bhàve lyuñ . bandhane bhàø droø 59 aø .

#<pà÷apàõi># puø pà÷aþ pàõau yasya . 1 varuõe halàø 2 ÷atabhe ca pà÷ahastàdayo'pyatra pà÷a + astyarthe ini . pà÷ãtyapyatra

#<pà÷abhçt># puø pà÷aü bibharti bhç--kvip . 1 varuõe 2 taddevatàke ÷atabhiùànakùatre naø . 3 pà÷adhàrimàtre triø . %<haüsàråóhaþ pà÷abhçdvaruõaþ>% vçø saüø 50 aø .

#<pà÷amudrà># strã tantrasàrokte mudràbhede %<vàmamuùñestu tarjanyà dakùamuùñestu tarjanãm . saüyojyàïguùñhakàgràbhyàü tarjanyagre svake kùipet . eùà pà÷àhvayà mudrà vidvadbhiþ parikãrtità>% .

#<pà÷ava># triø pa÷oridam aõ . 1 pa÷usambandhini tantrokte 2 pa÷vàcàre ca pa÷ånàü samåhaþ aõ . 3 pa÷usamåhe na0

#<pà÷avapàlana># naø pà÷avaü pa÷usaüghaüpàlayati pàli--lyu . ghàse ÷abdaca0

#<pà÷avàsana># naø %<pà÷avàsanamàvakùye kçtvà pa÷upatirbhavet . pçùñhe hastadvayaü baddhvà karparàgre svamastakam>% rudrajàø ukte àsanabhede .

@<[Page 4323a]>@
#<pà÷avãja># naø (àü) ityàkàrake vãje devapraø raghuø .

#<pà÷ahasta># puø pà÷aþ haste yasya . 1 varuõe 2 ÷atabhe ca 3 hastasthitapà÷ake triø .

#<pà÷àdi># (pà÷àdibhyoyaþ) pàø uktayapratyayanimitte ÷abda gaõe sa ca gaõaþ %<pà÷a tçõa dhåma vàta aïgàra pàñala pota gala piñaka piñàka ÷akaña hala naña vana>% . tadantaþ strãliïgaþ pà÷yà vàtyà ityàdi .

#<pà÷ànta># puø pàr÷vasyàntaþ pçùoø . vastrasya pàr÷vànte vçø saüø 71 aø .

#<pà÷ika># triø pà÷aþ praharaõamasya ñhak . pà÷avandhanaråpapraharaõayukte mçgayau vçø saüø 75 aø .

#<pà÷in># puø pà÷o'styasya ini . 1 varuõe 2 ÷atabhe 3 pà÷avati triø . striyàü ïãp . 4 vyàdhe puø mediø 5 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø àø 117 aø .

#<pà÷ila># triø pà÷asyàdårade÷àdiø kà÷àø ila . pà÷asya sannikçùñade÷àdau .

#<pà÷ivàña># puø de÷abhede bhàø bhãø 9 aø . so'bhijano'sya aõ . tasya bahuùu luk . pitràdikrameõa tadde÷avàsiùu baø vaø .

#<pà÷uka># puø pa÷oryàgaj¤àpakagranthasya vyàkhyàno granthaþ dvyackatvàt ñhak . 1 pa÷uyàgaj¤àpakagranthavyàkhyàne . pa÷oridam ñhak . 2 pa÷usambandhini triø kàtyàø ÷rauø 31 . 20 %<nànàpà÷ukamajjamàüsarudhiraiþ kçtvà navamyàü valim>% tiø taø .

#<pà÷upata># triø pa÷upatirdevatà'sya tasyedaü tena proktam và a÷vapatyàø aõ . 1 pa÷upatidevatàke astràdau 2 taddaivate haviràdau 3 pa÷upatisambandhini 4 tenopadiùñe ÷àstrabhede naø tanmataü pa÷upati÷abde dar÷itam . 5 vakavçkùe puø mediø tasya tatpriyatvàttathàtvam .

#<pà÷upàlya># naø pa÷upàlasya bhàvaþ ùya¤ . vai÷yavçttau yàj¤aø 1 . 119

#<pà÷ubandhaka># triø pa÷ubandhaþ prayojanamasya ñhak . yaj¤e 1 àlambhanàrthapa÷ubandhanasthànàdau 2 vedyàü strã kàpi ataittvam à÷vaø ÷rauø 3 . 1 . 6

#<pà÷càttya># triø pa÷càd bhavaþ tyak . pa÷cimade÷abhave .

#<pà÷càttyàkarasambhava># naø pà÷càttye àkare sambhavati sam + bhå--ac 7 taø . (sàmarã) lavaõabhede ratnamàlà .

#<pàùaka># naø paùa--babdhe õvul . pàdàbharaõabhede

#<pàùaõóa># triø pàti rakùati duritebhyaþ pà--kvip pàþ vedadharmastaü ùaõóayati niùphalaü karoti . %<pàlanàcca trayãdharmaþ pà÷abdena nigadyate . ùaõóayanti tu taü yasmàt pàùaõóastena kãrtita>% ityukte vedàcàratyàgini amaraþ õvul . pàùaõóaka tatràrthe triø .

@<[Page 4323b]>@
#<pàùaõóin># puø pàü vedadharmaü ùaõóayati ùaõóa + õica--ini pàùaõóe ÷abdacaø tasya lakùaõaü yathà %<ye'nyadevaü paratvena vadantyaj¤ànamohitàþ . nàràyaõàdu jagadvandyàt te vai pàùaõóinastathà . kapàlabhasmàsthidharà ye hyavaidikaliïginaþ . çte vanasthà÷ramàü÷ca jañàvalkala dhàriõaþ . avaidikakriyopetàste vai pàùaõóinastathà . ÷aïkhacakrordhvapuõóràdicihnaiþ priyatamairhareþ . rahità ye dvijà devi! te vai pàùaõóino matàþ . ÷ratismçtyuktamàcàraü yastu nàcarati dvijaþ . sa pàùaõóãti vij¤eyaþ sarvalokeùu garhitaþ . samastayaj¤abhoktàraü viùõuü brahmaõyadaivatam . udasya devatànyebhyo jahoti ca dadàti ca . sa pàùaõóãti vij¤eyaþ svatantro vàpi karmasu . svàtantryàt kriyate yaistu karma vedoditaü mahat . vinà vai bhagavatprãtyà te vai pàùaõóinaþ smçtàþ . yastu nàràyaõaü devaü vrahmarudràdidaivataiþ . samatvenaiva jànàti sa pàùaõóã bhavet sadà . anàsthà kriyate yaistu manovàkkàyakarmabhiþ . vàsudevaü na jànàti sa pàùaõóã bhavet dvijaþ . harernàmakamantràbhyàü lokàþ sadbhirvivarjitàþ . yadi varõà÷ramàdyà ye te vai pàùaõóitaþ smçtàþ . varõànàü guravo nityaü ÷ive! yadyapyavaiùõavàþ . bhagavaddharmarahità vaiùõavàdivinindakàþ . rajastamomayà jãvahiüsakà jãvabhakùakàþ . asatpratigraharatà devalà gràmayàjakàþ . bhraùñàcàràstathà vràtyà nànàvibudhapåjakàþ . devatocchiùña÷ràddhàdibhojinaþ ÷ådravatkriyàþ . vividhàsatkarmaratà bhakùaõàdyavicàriõaþ . lobhamohamadakrodhakàmàhaïkàriõaþ sadà . evaüvidhàþ pàradàrikàdyà ye'tra ÷ubhànane! . anyeùàü kà kathà tatra pàùaõóà bràhmaõàþ smçtàþ . varõà÷ramàdyà ye martyàþ svasvadharmavivarjitàþ . te vai pàùaõóino devi! nàràyaõabahirmukhàþ . sarvà÷ino dvijà ye'pi sarvavikrayiõastathà . ye vedàcàrarahitàste vai pàùaõóino matàþ . ye tvasadbhakùyapànàdiratà lokà nirantaram . ÷ive! pàùaõóino j¤eyà iha nàstyatra saü÷ayaþ . viùõuvaiùõavagobhåmidevàdiùu vi÷eùataþ . a÷vatthatulasãtãrthakùetràdiùu mahà gurau . lakùmãsarasvatãgaïgàyamunàsu varànane! . smçtàþ pàùaõóinaste'pi ye na sevàparàyaõàþ . rudràkùendràkùabhadràkùasphañikàkùàdidhàriõaþ . jañilà bhasmaliptàïgàste vai pàùaõóinaþ priye! . asijãvã masãjãvãghàvakaþ pàcakastathà . ete pàùaõóino viprà màdaka dravyabhojinaþ . devi! kàrùõàdayo bhaktà ananya÷araõàstu ye . pàùaõóasaïgaü na kuryustadgehe pànabhojane . tat spar÷ajalapàna¤ca cakrustatsaïgamàdikam . tatpànabhojanàlàpasaïgàliïganato'ciràt . pàùaõóino vaiùõavàþ syuranyeùàmapi kà kathà . kimatra bahunoktena bràhmaõà ye hyavaiùõavàþ . asadàcaraõà÷cet syustadà pàùaõóinaþ smçtàþ . etadbhojanapànàdikarmabhirvaiùõavà janàþ . pàùaõóinastathà syurvai jañàmasmàdidhàriõaþ>% pàdmottarakhaõóe pàùaõóàcaraõaü nàma 42 aø . etacca vaiùõavapra÷aüsàrthaü÷aiva liïgadhàraõasyàpi ÷àstrasiddhatvàt . tatsaüsargàdiniùedho yathà %<tasmàt pàùaõóibhiþ pràpairàlàpaü spar÷anaü tyajet . vi÷eùataþ kriyàkàle yaj¤àdau càpi dãkùitaþ . kriyàhànirgçhe såryaü pa÷yeta satimàn naraþ . kiü punaryestu santyaktà trayã sarvàtmanà dvija! . pàùaõóabhojibhiþ pàpairvedavàdavirodhibhiþ . pàùaõóino vikarmasthàn vaióàlavratikàn ÷añhàn . haitukàn vakavçttãü÷ca vàïmàtreõàpi nàrcayet . dåràpàstastu saüsargaþ sahàsyà vàpi pàpibhiþ . pàùaõóibhirduràcàraistasmàttàn parivajayet . ete nagnàstavàkhyàtà dçùñyà ÷ràddhopaghàtakàþ . yeùàü sambhàùaõàt puüsàü dinapuõyaü praõa÷yati . ete pàùaõóinàmàno hyetànna càlapedbudhaþ . puõyaü na÷yati sambhàùàdeteùàü taddinodbhavam . pusàü jañàdharaõamauõóyavatàü vçthaiva moghà÷inàmakhila÷aucaniràkçtànàm . toyapradànapitçpiõóabahiùkçtànà sambhàùaõàdapri narà narakaü prayànti>% viùõu puø 3 aü÷e 18 aø .

#<pàùàõa># puø pinaùñi piùa--saücårõane ànac pçùoø . 1 prastare amaraþ alpàrthe ïãp . 2 pàùàõã (vàñakhàrà) 2 tulàmànapàùàõe strã ÷abdacaø .

#<pàùàõagardabha># puø su÷rutokte kùudrarogabhede %<hanusandhau samudbhåtaü ÷ophamalparujaü sthiram . pàùàõagaróhabhaü vidyàd balàsapabanàtmakam>% .

#<pàùàõacaturda÷ã># strã vç÷cikastharavike màse ÷uklacaturda÷yàm tasyàü pàùàõàkàrapiùñakabhojanàttasyàstannàmatà yathoktaü bhaviùye %<vç÷cike ÷uklapakùe tu yà pàùàõacaturda÷ã . tasyàmàràdhayedgaurãü naktaü pàùàõabhojanaiþ>% . pàùàõabhojanaiþ pàùàõàkàrapiùñakamojanaiþ ti taø raghuø .

#<pàùàõadàraka># puø pàùàõaü dàrayati dàri--õvul . ñaïkàstre (pàtharakàñàchenã) amaraþ . lyu . pàùàõadàraõo'pyatra .

#<pàùàõabhedana># puø pàùàõaü bhinatti lyu . (hàóajoóà) 1 vçkùabhede ràjaniø õvul . pàùàõabhedako'pyatra %<pàùàõabhedako'÷maghno giribhidbhinnayojanã . a÷mabhedo himastiktaþ kaùàyo vasti÷odhanaþ . bhedano hanti doùàr÷o gulmakçcchrà÷mahçdrujaþ . yonirogàn pramehàü÷ca plãhà ÷ålavraõàni ca>% bhàvapraø . 2 prastarabhedakamàtre triø .

#<pàùàõabhedin># puø pàùàõaü bhinatti bhida--õini (pàthuracura) 1 vçkùabhede ratnamàø 2 ÷ilàbhedake triø striyàü ïãù .

#<pàùã># strã pàùyate vadhyate'nayà paùa--bandhe karaõe gha¤ . 1 ÷aktyàü 2 ÷ilàyà¤ca çø 1 . 56 . 6 bhàø . pàùàõavaddçóhàyà¤ca çø 9 103 . 2 bhàø .

#<pàstya># triø pastye gçhe vasati ÷aiùiko'õ . gçhavàsini çø 8 . 21 . 6 bhàø .

#<pàhata># puø apàhanti apa + à + hana--óa aperallopaþ pàhaþ sa iva atati ata--ac ÷akaø . brahmadàruvçkùe ÷abdacaø .

#<pi># gatau tuø sakaø paraø aniñ . piyati . apaiùãt . pipàya . pipyatu .

#<pika># puüstrãø api kàyati kai--ka aperatolopaþ . kokile amaraþ striyàü ïãù .

#<pikapriyà># strã 6 taø . mahàjambyvàm ràjaniø .

#<pikabandhu># puø 6 taø . àmravçkùe trikàø .

#<pikaràga># puø pikorajyate'tra ranja--àdhàre gha¤ kutvam . àmravçkùe ràjaniø .

#<pikavallabha># puø 6 taø . àmravçkùe bhàvaprakà÷aþ .

#<pikàkùa># puø pikasyàkùãvàstyasya mamànavarõatvàt ac . 1 rocanyàm ÷abdacaø pikasyàkùãvàkùi asya ùac samàø . 2 pikatulyaraktanetrayukte triø striyàü ùittvàt ïãù .

#<pikàïga># puüstrãø pikasyàïgamivàïgamasya . pakùibhede ÷abdacaø .

#<pikànanda># puø pikamànandayati à + nandi--aõ upaø saø . vasantakàle ràjaniø .

#<pikekùaõà># strã pikasyekùaõaü tadvarõo'styasyàþ ac . 1 kokilàkùe karavãrabhede ràjaniø . pikasyekùaõamivekùaõamasya . 2 raktanetre triø striyàü svàïgatve'pi bahvackatvàt na ïãù kintu ñàp .

#<pikka># puø pika iva kàyati kai--ka pçùoø . 1 hasti÷àvake ÷abdamàø . 2 muktàparimàõamede strã vçø saüø 81 aø .

#<piïga># puø piji--varõe--ac nyaïkàø kutvam . 1 måùike mediø striyàü ïãù . 2 dãpa÷ikhàbhe varõe puø %<piïgo dãpa÷ikhàmaþ syàt piïgalaþ padmadhålibat>% . 3 tadvati triø amaraþ gauràø pàñhàt striyàü ïãp . kaóàràø pàñhàt asya pårvanipàtaþ . 4 çùibhede puø tena proktaþ kalpaþ õini paiïgin tatprokte kalpe . piïga + astryardhe sidhmàø và lac . priïgala tadvarõayute triø pakùe matup masya vaþ . piïgavat tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<piïgakapi÷à># strã piïgà ca kapi÷à ca %<varõovarõena>% pàø saø . 1 tailapàyikàyàü strã hemacaø 2 piïgavarõayute athaca kapi÷abarõayute triø .

#<piïgacakùus># puø piïgaü cakùurasya . kåmbhãre hemacaø . 2 piïganetre triø .

#<piïgajaña># puø piïgà jañà'sya . ÷ive hemacaø .

#<piïgatãrtha># naø tãrthabhede bhàø vaø 82 aø .

#<piïgala># puø piïga + sidhmàø lac piïgaü làti--ka và . 1 nãlapãtami÷ritavarõe 3 tadvati triø amaraþ . asmin pare ghoùàø pårvapårvapadamàdyudàttam . pràkçtabhàùayàcchandogranthakàrake 3 nàgabhede 4 rudre 5 såryapàripàr÷vikabhede 6 nidhibhede 7 vànare nakule 8 sthàvaraviùabhede ca hemacaø . 9 kùudrolåke ràjaniø %<de÷abhaïgo'tha durbhikùaü samàsàt kathayàmyaham . piïgale càrupadmàkùi! durbhikùaü narmadàtañe>% iti jyoø taø ukte prabhavàdibarùamadhye 10 varùabhede ca . 11 nàgaràjabhede bhàø àø 35 aø . 12 yakùabhede bhàø vaø 230 aø . 13 rãtau pittale 14 ÷iü÷apàyàü ca strã ràjaniø . 15 vàmanadiggajasya striyàü kumudasya 16 kariõyàü mediø . 17 karõikàyàü tantrokte 18 nàóãbhede hemacaø . ióà÷abde dç÷yam

#<piïgalaka># puø piïgala + svàrthe ka . piïgala÷abdàrthe 2 yakùabhede puø bhàø saø 10 aø . tataþ upakàø dvandve advandve ca gotrapratyayasya bahutve và luk .

#<piïgalà># strã 1 ve÷yàbhede saüj¤àyàü kan . kàpi ataittvam . piïgalikà balàkàyàü trikà0

#<piïgalalauha># naø nityakarmaø . pittale ràjaniø .

#<piïgasàra># puø piïgaü sàramasya . haritàle ràjaniø .

#<piïgasphañika># puø nityakarmaø . gomedamaõau ràjaniø .

#<piïgà># strã piïga--astyarthe ac . 1 gorocanàyàü 2 hiïgau 3 nàlikàyàü 4 caõóikàyàü mediø 5 haridràyàü ÷abdacaø 6 vaü÷arocanàyàü ràjaniø .

#<piïgà÷a># puüstrãø piïgaü varõama÷nute a÷a--vyàptau aõ . (pàïgà÷a) 1 matsyabhede striyàü ïãù . 2 pallãpatau 3 uttamakharõe naø mediø 4 nãlikàyàü strã mediø .

#<piïgàsya># puüstrã piïgamàsyamasya . (pàïgà÷a) matsyabhede ÷abdacaø . striyàü yogadhatvàt ñàp . 2 piïgamukhayukte tri0

#<piïgàkùa># puø piïge akùiõã yasya ùacsamàø . 1 ÷iye kà÷ãø khaø 12 aø ukte 2 vyàdhabhede . 3 piïgavarõanetrayukte triø striyàü ïãù . 2 kumàrànuramàtçbhede strã bhàø ÷aø 470

#<piïgã># strã piïga + astyarthe ac gauràø ïãù . ÷amãvçkùe mediø .

#<piïgokùaõa># puø piïgamãkùaõamasya . 1 ÷iye hemacaø . 2 piïganetrayukte triø .

#<picaõóa># puø api + cama--óa tasya tettvam aperallopa . 1 udare 2 pa÷oravayave ca hemacaø . pçùoø ittvam . piciõóo'pyatra tataþ tundàdiø ilac . picaõóila vçddhodare tundile triø pakùe ñhan . picaõóika tatràrthe triø . bhogàóhyà samajañharà niþsvàþ syurghañasannibhàþ . sarpodarà daridràþ syuþ garuóe tasyà÷ubhasåcakatvatvamuktam .

#<picaõóaka># triø picaõóe ku÷alaþ àkarùàø kan . audarike udarapårtau ku÷ale udarambharau .

#<picavya># puø picave tålàya sàdhuþ yat . kàrpàsavçkùe hemacaø .

#<picu># puø paca--u pçùoø . 1 kàrpàsatåle (tålà) amaraþ 2 kuùñhabhede 3 karùe 4 asurabhede mediø 5 bhairave 6 ÷asyabhede vi÷vaþ .

#<picuka># puø picuriva kàyati kai--ka . 1 madanavçkùe (mayanà) ratnamàlà . tataþ astyarthe utkaràø cha . picukãya tadyute de÷àdau triø .

#<picutåla># naø 6 taø . tåle (tulà) trikàø .

#<picumanda(rda)># puø picuü kuùñhaü mandayati mçdgàti và aõ upaø saø . nimbavçkùe (rdàntaþ) amaraþ (ndàntaþ) hemacaø .

#<picula># puø picuü làti là--ka . 1 jhàvukavçkùe (jhàu) 2 ijvale 3 jalavàyase ca mediø 4 tåle amarañãkà .

#<picca># chede cuø ubhaø sakaø señ . piccayati te apipiccat ta .

#<piccaña># naø picca--añan . 1 sãsake 2 raïge 3 netrarogabhede pu0

#<piccà># strã muktàparimàõabhede vçø saüø 81 aø .

#<picciña># puø kãñabhede kãña÷abde 2058 pçø su÷rutavàkyam .

#<piccita># naø su÷rutokte kàõóabhagnabhede %<piccitaü pçthutàü gatamanalpa÷opham>% iti tallakùaõam .

#<piccha># bàdhe tuø paraø sakaø seña . picchati apicchãt pipiccha

#<piccha># naø piccha--ac . 1 mayårapucche 2 cåóàyàü 3 làïgåle puø mediø 4 ÷àlmalãveùñe strã amaraþ . 5 påge 6 chañàyàü 7 koùe 8 mocàyàü 9 païktau 10 bhaktamaõóe 11 hayapadàmaye ca strã mediø 12 kolikàyàü 13 phaõinàlàyàü hàràø . 14 ÷iü÷apàvçkùe ca strã ÷abdaca0

@<[Page 4326a]>@
#<picchabàõa># puø picchaü vàõa iva yasya . ÷yenakhage ràjani0

#<picchala># puø vàsukivaü÷ye sarpabhede bhàø àø 57 aø .

#<picchaladalà># strã piccha--kalac tàdç÷aü dalamasyàþ . vadarãvçkùe trikàø .

#<picchàdi># astyarthe ilacpratyayanimitte ÷abdagaõe yathà %<picchà uras dhuvak dhruvaka (jañàghañàkàlàþ kùepe) varõa udaka païka praj¤à>% .

#<picchitikà># strã piccha--bhàve ktin tayà kàyati kai--ka . ÷iü÷apàvçkùe ÷abdacaø .

#<picchila># triø piccha--bàø ila . (picala) 1 padàrthe 2 bhakta3 maõóe tadyukte ca 3 snigdhasåpàdau . picchà + astyarthe picchàø ilac . 4 cåóàyukte triø 5 ÷leùmàtakavçkùe puø ràjaniø saüj¤àyàü kan . picchilaka dhanvanavçkùe puø ràjaniø .

#<picchilacchadà># strã picchilaþ cchado'syàþ . upodakyàü ràjaniø .

#<picchilatvac># puø picchilà ÷lakùõà tvac yasya . nàgaraïgavçkùe trikàø .

#<picchilasàra># puø picchilaþ sàro'sya . mocarase ràjani0

#<picchilà># strã piccha--ila picchà + astyarthe ilac và . 1 potikàyàü 2 ÷iü÷apàyàü 3 ÷àlmalau 4 sindhubhede mediø 5 kokilàkùe 6 vç÷cikàkùupe 7 atasyàü 8 ÷ålãtçõe ca ràjaniø 9 kañukàyàü ÷abdacaø .

#<pija># dãptau vàse bale (sàmarthye) ca akaø hiüsàyàü dàne ca sakaø cuø ubhaø señ idit . pi¤jayati te apipi¤jat ta .

#<pijavana># puø spardhanãyajaye vi÷vàmitrayàjye nçpabhede niruø 2 . 24 dç÷yam .

#<pijvala># puø çùibhede tataþ a÷vàø gotre pha¤ . paijvalàyana tadgotràpatye puüstrãø .

#<pi¤cha># naø piccha--pçùoø . piccha÷abdàrthe hemacaø .

#<pi¤ja># naø piji--ac . 1 bale 2 vyàkule triø mediø 3 vadhe amaraþ 4 karpårabhede puø 5 tåle 6 haridràyàü strã mediø 7 hiüsàyàü strã trikàø . bhàve ac . 8 chañàyàü strã ratnamàlà .

#<pi¤jaña># puø piji--añan . netramale (piücuñã) ÷abdaratnàø .

#<pi¤jana># naø piji--karaõe lyu . tålasphoñane 1 yantrabhede . bhàve lyuñ . 2 tålàdeþ sphoñane .

#<pi¤jara># naø piji--arac . 1 haritàle amaraþ 2 svarõe mediø 3 nàgake÷are ràjaniø 4 vihagàdibandhanasthàne 5 dehàsthivçnde ca ràmà÷ramaþ . 6 a÷vabhede puø 7 pãtaraktavarõe 8 pãtavarõe ca puø hemacaø . 9 tadvati triø 10 sarpabhede puø bhàø àø 35 aø . svàrthe ka . pi¤jaraka tatràrthe naø .

#<pi¤jala># naø piji--kalac . 1 haritàle 2 ku÷apatre ca dharaõiþ 3 atyantàkulasainyàdau puø amaraþ 4 ku÷àntaraveùñite sàgraku÷apatradvaye strã ïãp . %<etadeva pi¤jalyà lakùaõaü samudàhçtam>% karmapradãpe tatra pavitralakùaõàtide÷àttathàtvam .

#<pi¤jàla># naø piji--bàø àlac . svarõe ràjaniø .

#<pi¤jikà># strã piji--õvul ataittvam . tålanàlikàyàü (pàüija) trikàø .

#<pi¤jåla># puø piji--ålac . 1 ku÷avartikàyàm ujjvaladaø . saüj¤àyàü kan . pi¤jålaka 2 çùibhede tataþ . upakàø gotrapratyayasya bahutve dvandve advandve ca và luk .

#<pi¤jåùa># puø piji--bàø åùan . karõamale hemacaø .

#<pi¤jeña># puø pi¤je añati añ ac aluksaø . netramale ÷abdaratnàø .

#<pi¤jolà># strã piji--bàø ola . patra÷abde hàrà0

#<piña># saühatau dhvanau ca bhvàø paraø akaø señ . peñati apeñãt pipeña .

#<piña># naø piña--ka . 1 càle trikàø (peñàrà) 2 peñake puø dharaõiþ

#<piñaka># puø piña--bàø kvun . (peñarà) vetràdinirmite samudgakàkàre padàrthe amaraþ . tena harati utsasaïgàø ñha¤ . paiñakika peñakena hàriõi triø . 2 sphoñake puø mediø . dehajàtasphoña÷ubhà÷ubhàdikaü vçø saüø 52 aø uktaü yathà
     %<sitaraktapãtakçùõà vipràdãnàü krameõa piñakà ye . te krama÷aþ proktaphalà varõànàmagrajàdãnàm . susnigdhavyakta÷obhàþ ÷irasi dhanacayaü mårdhni saubhàgyamàràddaurbhàgyaü bhråyugotthàþ priyajanaghañanàmà÷u duþ÷ãlatàü ca . tanmadhyotthà÷ca ÷okaü nayanapuñagatà netrayoriùñadçùñiü pravrajyàü ÷aïkhade÷e'÷rujalanipatanasthànagà÷càticintàm . ghoõàgaõóe vasanasutadà÷coùñhayorannalàbhaü kuryustadvaccivukatalagà bhåri vittaü lalàñe . hanvorevaü galakçtapadà bhåùaõànyannapàne ÷rotre tadbhåùaõagaõamapi j¤ànamàtmasvaråpam . ÷iraþsandhigrãvàhçdayakucapàr÷corasi gatà ayoghàtaü ghàtaü sutatanayalàbhaü ÷ucamapi . priyapràptiü skandhe'pyañanamatha bhikùàrthamasakçdvinà÷aü kakùotthà vidadhati dhanànàü bahusukham . duþkha÷atru nicayasya vighàtaü pçùñhabàhuyugajà racayanti . saüyamaü ca maõibandhanajàtà bhåùaõàdyamupabàhuyugotthàþ . dhanàptiü saubhàgyaü ÷ucamapi karàïgulyudaragàþ supànànnaü nàbhau tadatha iha caurairdhanahçtim . dhanaü dhànya nastau yuvatimatha meóhre sutanayàn dhanaü sobhàgyaü và gudavçùaõajàtà vidadhati . årvoryànàïganàlàbhaü jànvoþ ÷atrujanàt kùatim . ÷astreõa jaïghayorgulphe 'dhvabandhakle÷adàyinaþ . sphikpàrùõipàdajàtà dhananà÷àgamyagamanamadhvànam . bandhanamaïgulinicaye'ïguùñhe ca j¤àtilokataþ påjàm . utpàtagaõóapiñakà dakùiõato vàmatastvabhãghàtàþ . dhanyà bhavanti puüsàü tadviparãtàstu nàrãõàm . iti piñakavibhàgaþ prokta àmårdhato'yaü vraõatilakavibhàgo'pyevameva prakalapyaþ . bhavati ma÷akalakùmàvartajanmàpi tadvannigaditaphalakàri pràõinàü dehasaüstham>% .

#<piñakyà># strã piñakànàü samåhaþ pà÷àø ya . piñakasamåhe

#<piñaïkokã># strã piñaü kokate ku--vàø kha mum . indravàruõyàü ratnamàlà .

#<piñàka># puø piña--bàø kàka . 1 munibhede tataþ ÷ivàø aõa paiñàka tadapatye puüstrãø . 2 peñake ca tena harati utsaïgàø ùñhan . paiñàkika tena hàriõi triø . saüghàrthe pà÷àø ya . piñàkyà tatsamåhe strã .

#<piññaka># naø piña--õvul pçùoø . dantakiññake ÷abdaraø .

#<piñña># kuñanabhede (peñà) kuññanenàdhaþprave÷ane cuø ubhaø sakaø señ . piññayati ta apipiññata ta . kàtyàø ÷rauø 6 . 3 . 11 karkaþ .

#<piññika># triø piñña--in svàrthe ka . kuññanena adhaþprave÷ite mediø .

#<piñha># kle÷e akaø vadhe sakaø bhvàø paraø señ . peñhati apeñhãt pipeñha .

#<piñhara># puø piñha--karan . 1 gçhabhede trikàø 2 mustàyàü 3 ma nthànadaõóe ca naø mediø . 4 sthàlyàü puüstrãø strãtve ïãp . amaraþ . 5 dànavabhede puø bhàø saø 9 aø . saüj¤àyàü kan . piñharaka 6 nàgabhede puø bhàø àø 35 aø . pãlupàka÷abde dç÷yam .

#<piñhãnas># puø çùibhede çø 6 . 26 . 6 bhàø tasyàpatyam i¤a paiñhãnasi tadapatye upasmçtikàrake çùibhede .

#<pióa># rà÷ãkaraõe bhvàø àtmaø sakaø señ idit . piõóate apiõóiùña . aya curàdirapi tatràrthe ubhaø . piõóayati te apipiõóat ta .

#<pióakà># strã pãóayati pãóa--õvul kùipakàdiø niø kuùñhàdhikàre pãóàdàyake kùudrasphoñake bhàvaprakàø . su÷ru tàdau rogabhede nànàvidhaiva pióakà uktà tatra bhagandare %<apakvàþ pióakàþ pakvàstu bhagandaràþ>% ityupakrame pittàdipióakà uktà yathà %<pittantu prakupitamanilenàdhaþpreritaü pårvavadavasthitaü raktà tanvãmucchitàmuùñragrãvàkàràü pióakàü janayati . sàsya coùàdãn vedanàvi÷eùàn janayatyapratikriyamàõà ca pàkamupaiti vraõa÷càgnikùàràbhyàmiva dahyate durgandhamuùõamàsràvaü sravati>% ÷leùmajàlakùaõàdikaü tu parisrovin÷abde dar÷itam vàyujàlakùaõàdi tatroktaü yathà %<vàyuþ prakupitaþ prakupitau pitta÷leùmàõau parigçhyàpo gatvà pårvavadavasthitaþ pàdàïguùñhapramàõàü sarvaliïgàü pióakà janayati sàsya todadàhakaõóvàdãn vedanàvi÷eùàn janayatyapratikriyamàõà ca pàkamupaiti vraõa÷ca nànàvidhavarõamàsràvaü sravati pårõanadã÷ambåkàvartavaccàtra samuttiùñhanti vedanàvi÷eùàþ>% . mehajàstu bhàvapraø uktà yathà %<÷aràvikà kacchapikà jàlinã vinatà'lajã . masårikà sarùapikà putriõã savidàrikà . vidradhi÷ceti pióakàþ pramehàpekùaryàü da÷a . sandhimarmasu jàyante màüsaleùu ca dhàmasu . antonnatà ca tadråpà nimramadhyà ÷aràvikà 1 . sadàhà kårmasaüsthànà j¤eyà kacchapikà 2 budhaiþ . jàlinã 3 tãvradàhà tu màüsajàlasamàvçtà . avimàóharujàkledà pçùñhe vàpyudare'pi và . mahatã pióakà nãlà sà vuvairvinatà 4 smçtà . raktà'sità sphoñacità vij¤eyà tvalajã 5 budhaiþ . masåradalasaüsthànà vij¤eyà tu masårikà 6 . gaurasarùapasaüsthànà tatpramàõa . ca sarùapã 7 . mahatyalpacità j¤eyà ùióakàpi ca putriõã 8 . vidàrãkandavadvçttà kañhinà ca vidàrikà 9 . vidradherlakùaõairyuktà j¤eyà vidradhikà tu sà . ye yanmayàþ smçtà mehàsteùàmetàstu tanmayàþ . vinà pramehamapyetà jàyante duùñamedasaþ . tàvaccaità na lakùyante yàvadvàstu parigrahaþ . gude hçdi ÷irasyaüse pçùñhe marmasu cotthitàþ 10 . sopadrarvà durbalàgneþ pióakàþ parivarjayet . tçñcchàsamàüsasaïkocamehahikkàmadajvaràþ . visarpadharmasaürodhàþ pióakànàmupadravàþ>% .
     kuùñhàdhikàre bhàvapraø pióakànàü vçhattve sphoñatvam kùudratve pióakatvamuktvà tadbhedà uktà yathà %<yavàkàrà sukañhinà grathità màüsasaü÷rità . pióakà ÷leùmavàtàbhyàü yavaprakhyeti 1 socyate . ghanàmavakro pióakàmunnatàü parimaõóalàm 2 . antràlajãmalpapayàü tàü vidyàt kaphavàtajàm . vivçtàsyàü mahàdàhàü pakvoóumbarasannibhàm . parimaõóalàü pittakçtàü vivçtà 3 nàma tàü viduþ . grathitàþ pa¤ca và ùaóvà dàruõàþ kacchapopamàþ . kaphànilàbhyàü pióakà j¤eyàþ kacchapikà 4 budhaiþ . grãvàüsakakùàkarapàdade÷e sandhau gale và tribhireva dãùaiþ . granthiþ sa valmãkavadakriyàõàü jàtaþ krameõaiva gatapravçddhiþ . mukhairanekaiþ ÷rutitodavadbhirvisarpavat sarpati connatàgraiþ . valmãka 5 màhurbhiùajovikàraü niùpratyanãkaü cirajaü vi÷eùàt . padmakarõikavanmadhye pióakàbhiþ sadàcitàm 1 indravçddhàntu 6 tàü vidyàdvàtapittotthitàü bhiùak . maõóalaü vçttamutsannaü sa raktaü pióakàcitam . rujàkarãü gardabhikàü 7 tàü vidyàd vàtapittajàm . vàta÷leùmasamudbhåtaþ ÷vayathurhanusandhijaþ . sthiro mandarujaþ snigdho j¤eyaþ pàùàõagardabhaþ 8 . karõasyàbhyantare jàtàü pióakàmugravedanàm . sthiràü panasikà9 ntàntu vidyàdantaþprapàkinãm . visarpavat sarpati yaþ ÷othastanurapàkavàn . dàhajvarakaraþ pittàt sa j¤eyo jàlagardabhaþ 10 . pióakàmuttamàïgasthàü vçttàmatyugrarugjvaràm . sarvàtmikàü sarvaliïgàü jànãyàdirivelvikàm 11 . bàhupàr÷vàüsakakùeùu kçùõasphoñàü savedanàm . pittaprakoprasambhåtàü kakùà 12 mityabhinirdi÷et . ekàmetàdç÷ãü dçùñvà pióakàü sphoñasannibhàm . tadgatàü pittakopena gandhanàmàü 13 pracakùate . kakùabhàgeùu ye sphoñà jàyante màüsadàruõàþ . antardàhajvarakarà dãptapàvakasannibhàþ . saptàhàddvàda÷àdvà pakùàdvà ghnanti mànavam . tàmagnirohiõãü 14 vidyàdasàdhyà sannipàtataþ . nakhamàüsamadhiùñhàya vàtapitta¤ca dehinàm . kurute dàha pàkau ca vyàdhintaü cipya 15 màdi÷et . tadevàlpatarairdoùaiþ kunakhaü paruùaü 16 vadet . gambhãràmalpasaürambhàü savarõàmuparisthitàm . pàdasyànu÷ayãü 17 tàntu vidyàdantaþprapàkinãm . vidàrãkandavadvçttàü kakùàvaïkùaõasandhiùu . vidàrã 18 miti tàü vidyàt sarvajàü sarvalakùaõàm>% .

#<piõóa># triø piói--ac . 1 saühate 2 ghane ca tataþ gauràø striyàü ïãù . tasyà apatyaü kurvàø õya . paiõóya saühatàyàþ striyà apatye puüstrãø . 3 vole 4 bale 5 dehaikade÷e 6 gçhaikade÷e 7 dehamàtre 8 annàdimaye pitçbhyo deye golàkàre 9 padàrthe 10 gole 11 sihlake 12 javàpuùpe ca puø mediø 13 vçnde (avdipiõóam) 14 kavale puø hemacaø 15 gajakumbhe 16 amaraþ 17 madanavçkùe puø ràjaniø . 18 àjãvane 19 ayasi naø mediø . tatra ÷ràddha÷eùadravyànnàdinirmite padàrthe sàmagànàü puüstvena prayogaþ %<piõóànodvàhanàtteùàm>% chandogapari÷iùñe puüstvena prayogàt . yajurvedibhiþ %<asàvetatte piõóaüsyadheti>% yajuþ÷ràddhaprayogàt klãvatvam . %<tebhyaþpiõóaü mayà dattamakùayyamupatiùñhatàm>% và yupuø prayogaþ yajurvediviùayaþ . tatra deyadravyàdi ÷ràø taø niråpitaü yathà %<yàvadannamupàdàya haviùo'rbhakamarbhakam . caruõà saha sannãya piõóadànamupakramet>% . ÷ràddhàrthàddhaviùo'nnàdeþ sakà÷àd yàvat bhakùyamodanavya¤janàdi tato'lpàlpaü gçhãtvà agnaukaraõacaru÷eùeõa saha mi÷rãkçtya piõóadànamàrabhedityarthaþ . ekasmin pàtre'nnaü madhvàdidravyeõa mi÷rayet . %<madhvàjyatilasaüyuktaü sarvavya¤janasaüyutam . uùõamàdàya piõóantu kçtvà bilvaphalopamam . dadyàt pitàmahàdibhyo darbhamåle yathàkramam>% iti brahmapuràõa vacanàt . atra pitàmahapadaü pitçparaü vacanàntaraikavàkyatvàt . %<svapitre prathamaü piõóaü dadyàducchiùñasannidhau . pitàmahàya caivàtha tatpitre ca tataþparam . darbhamåle lepabhàjastarpayellepagharùaõaiþ>% .
     atra piõóamàtrasya vilvaphalopamatva÷ruteþ chandogapari÷iùñe ca pitràdãn màtàmahàdãnupakramya %<avanejanavat piõóànkçtvà bilvapramàõakàniti>% ÷rute÷ca sàmaga yajurvedinorvilvapramàõakatvam %<pçthaïmàtàmahànà¤ca kecidicchanti sattamà . trãn piõóànànupårvyeõa sàïguùñha muùñivandhanàt>% iti vàyupuràõãyaü ÷àkhyàntarãyaü ÷ràø taø . vàyavãye madhusarpistilayutàüstrãn piõóànnirvapedbudhaþ . tristhalã setau %<tilamannaü ca pànãyaü dhåpaü dãùaü payastathà . madhu sarpiþ khaõóayuktaü piõóamaùñàïgamucyate>% . yàj¤avalkyaþ %<sarvamannamupàdàya satilaü dakùiõàmukhaþ . ucchiùña sannidhau piõóàn dadyàdvai pitçyaj¤avat>% . kecittu piõóeùu màùàn varjayanti %<màùàþ ÷ràddheùu vai gràhyà vajyàü÷caivàgnipiõóayoþ . vràhmaõeùu yathà madyaü tathà màùo'gni piõóayoþ>% iti . smçtisàràt %<màùàn sarvatra vai dadyàt piõóe'gnau ca vivarjayet>% iti smçte÷ca . atha piõóapramàõabhedaþ hemàdràvaïgiràþ %<kapitthavilvamàtràn và piõóàn dadyàd vidhànataþ . kukkuñàõóapramàõàn vàmalakairbadaraiþ pumàn>% iti . tatraiva dhåmraþ %<kapitthasya pramàõena piõóàn dadyàt samàhitaþ . tatsamaü vikiraü dadyàt piõóànte tu ùaóaïgulaiþ>% . antyeùñipaddhatau bhaññàstu %<ekoddiùña sapiõóe tu kapitthantu vidhãyate . nàrikelapramàõantu pratyavda màsike tathà . tãrthe dar÷e ca sapràpte kukkuñàõóapramàõataþ . mahàlaye gayà÷ràddhe kuryàdàmalakopamam>% ityàhuþ kalikàyàmàcàryaþ %<yatra syurvahavaþ piõóàstatra vilvaphalopamàþ . yatra caiko bhavet piõóastatra làïgalisannibhaþ>% . pretapiõóastu dairghyeõa dvàda÷àïgula ucyate iti . vàyavãye %<patnã piõóàüstu mçdgãyàt trivargasya sahàyinã>% . hemàdrau laugàkùiþ %<mahàlaye gayàyàü ca preta÷ràddhe da÷àhike . piõóa÷abdaprayogaþ syàdannamanyatra kãrtayet>% niø siø piõóadànadravyabhedàþ àgneye uktà yathà %<pàyasenàjya yuktena saktunà caruõà tathà . piõóadànaü taõóulai÷ca godhåmaistilami÷ritaiþ>% iti . devãpuràõe ca %<saktubhiþ piõóadàna¤ca saüyàvaiþ pàyasena ca . kartavyamçùibhiþ proktaü piõyàkena guóena và>% atha pretapiõóasaükhyà yadyapi hemàdrau pàraskareõa %<bràhmaõe da÷a piõóàstu kùatriye dvàda÷a smçtàþ . vai÷ye pa¤cada÷a proktàþ ÷ådre triü÷at prakãrtità>% ityuktaü tathàpi %<pretebhyaþ sarvavarõebhyaþ piõóàn dadyàdda÷aiva tu>% iti . tenaivokteþ sarveùàü da÷aiva j¤eyàþ . bhadaratne'pyevam tathà ca hemàdrau bràhmapàdmayoþ %<jàtyuktà÷aucatulyàüstu varõànàü kvacideva hi . de÷adharmàn puraskçtya pretapiõóàn vapantyapi>% ityuktvà vipràdyeùu da÷amapiõóotkarùaþ uktaþ %<deyastu da÷amaþ piõóo ràj¤àü bai dvàda÷e'hani . vai÷yànàü vai pa¤cada÷e deyastu da÷amastathà . ÷ådrasya da÷amaþ piõóo màse pårõe'hni dãyate>% . pretapiõóadànasthànam %<asaüskçtànàü bhåmau piõóaü dadyàt saüskçtànàü ku÷eùu>% iti pàcetasoktam mitàkùaràyàü %<smçtyantare bhåmau màlyaü piõóaü pànãyamupale và dadyuþ>% piõóaü pretapiõóam .
     ÷unaþpucchaþ %<phalamålai÷ca payasà ÷àkena ca guóena ca . tilami÷rantu darbheùu piõóaü dakùiõatã haret . tåùõãü prasekaü puùpaü ca dhåpaü dãpaü tathaiva ca . ÷àlinàsaktubhirvàpi ÷àkairvàpyatha nirvapet . prathame niyataü dravyaü tadeva syàdda÷àhikam>% . piõóa÷abdasya dehatadaikade÷aparatà tu asapiõóa÷abde uktà . dàyabhàgamate tu nirvàpyaùiõóaparateti . bhàve ac . 20 saüghàte piõóàraka÷abde dç÷yam

#<piõóaka># puø piõóa iva kàyati kai--ka . 1 piõóàlau svàrthe ka . 2 sihlakagandhadravye 3 vole 4 piõóamåle målabhede ràjaniø .

#<piõóakanda># puø piõóàkàraþ kandaþ . piõóàlo ràjaniø .

@<[Page 4329b]>@
#<piõóakharjåra># puø piõóàkhyaþ kharjåraþ . svanàmakhyàte vçkùe (chohàrà) prasiddhe 2 kharjåre strã ïãp . atha piõóakharjrãbhedaþ %<sunepàlã tu mçdulà balihãnakaphalà ca sà . sunepàlã ÷ramabhràntidàhamårchàsrapittanut>% bhàvapraø . %<piõóakharjårikà tvanyà sà de÷e pa÷cime bhavet . kharjårã gostanàkàrà paràddvãpàdihàgatà . jàyate pa÷cime de÷e sà cchohàreti kãrtyate . kharjårãtritayaü ÷ãtaü madhuraü rasapàkayoþ . snigdhaü rucikaraü hçdyaü kùatakùayaharaü guru . tarpaõaü raktapittavnaü puùñiviùñambhi ÷ukradam . koùñhamàrutakçdbalyaü bàhyavàtakaphàpaham . jvaràbhighàtakùuttçùõàkàsa÷vàsanivàrakam . madamårchàmarutpittamadyodbhåtagadàntakçt . mahatãbhyàü guõairalpaü svalpakharjårikà smçtà . kharjårã tarutoyantu madapittakaraü bhavet . vàta÷leùmaharaü rucyaü dãpanaü bala÷ukrakçt>% .

#<piõóagosa># puø gàü jalaü sanoti sana--óa piõóaþ saühato gosaþ . gandharase ramànàthaþ .

#<piõóatarkuka># puø piõóaü tarkayati tarka--bàø uka . piõóalepabhàgiùu vçddhaprapitàmahàdiùu triùu %<prapitàmahàþ dakùiõataþ pçùñhataþ piõóatarkukàþ>% gçhyasàmaø .

#<piõóatailaka># puø piõóaü saühataü tailaü yasya kap . turaska gandhadravye ràjaniø .

#<piõóada># puø piõóaü dadàti dà--ka . ÷ràddhe piõóadàtari putràdau %<piõóado'ü÷ahara÷caiva pårvàbhàve paraþ paraþ>% yàj¤aø tçc piõóadàtç tatràrthe %<ubhayorapyasau rikthã piõóadàtà ca dharmataþ>% manuþ .

#<piõóapada># naø piõóasya saühatasya padam . 1 aïkabhede jyoø tiø gçha÷abde dç÷yam . 2 piõóasthàne ca .

#<piõóapàda># puüstrãø piõóa iva pàdo'sya . gaje trikàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<piõóapitçyaj¤a># puø piõóaiþ pitéõàü yaj¤aþ . sàgnikagçhasthakartavye pitryudde÷yake piõóadànàtmake yaj¤abhede à÷vaø ÷rauø 2 6 såtràdau kàtyàø ÷rauø 4 . 1 . 1 såtràdau ca dç÷yam . tatkàla÷ca %<aparàhõe piõóapitçyaj¤a÷candàdar÷ane'màvàsyàyàm>% tatratyaü prathamasåtram .

#<piõóapuùpa># naø piõóaü saühataü puùpam . 1 a÷okapuùpe 2 javàpuùpe 3 padmapuùpe 4 tagarapuùpe ca rediø ÷abdacaø .

#<piõóapuùpaka># puø piõóena saühatena puùpeõa kàyati kai--ka . vàståka÷àke ÷abdamàlà .

@<[Page 4330a]>@
#<piõóaphalà># strã piõóamiva phalaü yasyàþ . kañutumbyàm jañà0

#<piõóamustà># strã piõóà saühatà mustà . nàgaramustàyàm ràjaniø .

#<piõóamåla># naø piõóamiva målamasya . garjare (gàüjara) ràjani0

#<piõóayaj¤a># puø piõóena yaj¤aþ . piõóadànaråpe yaj¤aråpe ÷ràddhe yàj¤aø 3 . 16 piõóapitçyaj¤e ca .

#<piõóala># piói--bàø kalac . setau hàràø .

#<piõóalepa># puø piõóasya lepaþ karasaülagnàü÷abhedaþ . karasaüsthe piõóàü÷abhede tadbhàgina÷ca vçddhaprapitàmahàdayaþ trayaþ yathàha %<lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ>% manuvàkyam %<lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ . piõóadaþ saptamasteùàü sàpiõóyaü sàptapauruùam>% kullåø dhçta màtsyavacanam .

#<piõóasa># puø piõóaü sanati yasmai sana--sambhaktau sampradàne bàø óa . parapiõóopajãvini bhikùopajãvini ÷abdara0

#<piõóasambandha># puø piõóena dehena deyapiõóenavà sambandhaþ . dehena saha janyajanakatàråpe 1 sambandhe mitàø deyapiõóasya 2 dàtçtvabhoktçtvànyatarasambandhe ca dàyabhàgàdayaþ .

#<piõóasektç># puø sarpabhede bhàø aø 57 aø .

#<piõóà># strã piõói--ac . 2 piõóàyase 2 kastårãbhede ca ràjaniø . 3 vaü÷apatryàü bhàvapraø .

#<piõóàta># puø piõóa ivàtati ata--màtatye ac . piõóaü saühananaü và atati + ata--gatau ac . sihlake puø .

#<piõóànvàhàryaka># naø piõóànàü piõóapitçyaj¤ànàü pa÷càdàhriyate anu + à + hç--õyat svàrthe ka . pàrvaõa÷ràddhe %<piõóànvàharyakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikam>% manuþ .

#<piõóàbha># puø piõóaþ saüghàta ivàbhàti à + bhà ka . sihlake ratnamàlàyàü pàñhàntaram .

#<piõóàbhra># naø abhrasyedam aõ àbhraü piõóamiva ghanamàbhram . meghajàtakarakàyàm ÷abdacaø .

#<piõóàyasa># naø piõóaü saühatamayaþ ac samàø . tãkùõàyase ràjaniø .

#<piõóàra># puø piõóaü saüghàtamçcchati ç--aõ . 1 vikaïkata vçkùe ràjaniø 2 kùapaõake 3 gope 4 mahiùãrakùake 4 drumabhede mediø 6 ÷àkabhede naø %<piõóàraü ÷ãtalaü balyaü pittanà÷i rucipradam . pàke laghu vi÷eùeõa viùa÷ànti karaü matam>% bhàvapraø . 7 sarpabhede puø bhàø uø 102 aø svàrthe ka piõóàraka tatràrthe 8 nàgabhede bhàø àø 36 aø . 9 valaràmànujabhede puø harivaüø 36 aø 10 tãrthabhede naø %<piõóàrake naraþ snàtvà labhedbahu suvarõakam>% bhàø vaø 82 aø .

#<piõóàlu># puø piõóàkàra àluþ . (golaàlu) ràjaniø . 1 kandabhede 2 kandaguóåcyà¤ca svàrthe ka atraiva . %<piõóàlurmadhuraþ ÷ãtaþ måtrakçcchravinà÷anaþ . dàha÷oùapramehaghno vçùyaþ santarpaõo guruþ>% ràjaniø saüj¤àyàü kan . (cuvaói àlu) àlubhede naø %<piõóàlukaü kaphaharaü guru vàta prakopakçt>% ràjavallabhaþ .

#<piõóàhvà># strã piõóàü kasturãbhedamàhvayate spardate gandhena à + hve--ka . nàóãhiïguni ràjaniø .

#<piõói(õóã)># strã piói--in và ïãp svàrthe ka và . sarvakàùñhàsa¤janàdhàre rathacakramadhye sthàne 1 rathanàbhau amaraþ . 2 pãñhe jànuno'dhaþsthe 3 màüsalaprade÷e ca hemacaø 4 ÷vetàmlau ràjaniø 5 devàdeþ pãñhikàbhede tallakùaõàdi matsyapuø 252 aø uktaü yathà %<piõóikàlakùaõaü vakùye yathàvadanupårva÷aþ . pãñhocchràyaü yathàvacca bhàgàn ùoóa÷a kàrayet . bhåmàvekaþ praviùñaþ syàccaturbharjagatã matà . vçttobhàgastathaikaþ sthàt vçtta paññasya bhàgataþ . bhàgaistribhistathà kaõñhaþ kaõñhapaññastribhàgataþ . bhàgàbhyàmårdhvapañña÷ca ÷eùabhàgena paññikà . praviùñaü bhàgamekaikaü jagatã yàvadeva tu . nirgamastu punastasya yàvadvai ÷eùapaññikà . vàrinirgamaõàrthantu tatra kàryà praõàlikà . pãñhikànàntu sarvàsàmetatsàmànyalakùaõam . vi÷eùàn devatàbhedàn ÷çõudhvaü dvijasattamàþ! . sthaõóilà vàtha vàpã và yakùã devã ca maõóalà . pårõacandrà ca vajrã ca padmà vàrdha÷a÷ã tathà . trikoõà da÷amã tàsàü sasthànaü và nibodhata . sthaõóilà 1 caturasrà tu varjità mekhalàdibhiþ . vàpã 2 dvimekhalà j¤eyà yakùã 3 caiva trimekhalà . caturasràyatà vedã 4 na tàü liïgeùu yojayet . maõóalà 5 vartulà yà tu mekhalàbhirgaõapriyà . raktà dvimalà madhye pårõacandrà 6 tu mà bhavet . mekhalàtrayasaüyuktà ùaóasrà vajrikà 7 bhavet . ùoóa÷àsrà bhavetpadmà . 8 ki¤ciddhrasvà tu målataþ . tathaiva dhanuràkàrà sàrdhacandrà 9 pra÷asyate . tri÷ålasadç÷ã 10 tadvat pra÷astalakùaõànvità . pariveùaü tribhàgeõa nirgamaü tatra kàrayet . vistàraü tatpramàõa¤ca bhåle càgre tato'rdhataþ . jalamàrga÷ca kartavyastribhàgeõa su÷obhanaþ . liïgasyàrdhatribhàgeõa sthaulyera samadhiùñhità . mekhalà tattribhàgeõa khàta÷caiva pramàõata . atha và pàdahãnantu ÷obhanaü kàrayetsadà . uttarasthaü praõàla¤ca pramàõàdadhikàrayet . sthaõóilàyàmathàrogyaü ghanaü dhànya¤ca puùkalam . gãpradà ca bhavedyakùã vedã sampatpradà bhayet . maõóalàyàü bhavetkãrtirvaradà pårõacandrikà . àyuþpradà bhavedvajrã padmà saubhàgyadà bhavet . putrapradàrdhacandrà syàttrikoõà ÷atrunà÷inã . devasya yajanàrthantu pãñhikà da÷a kãrtitàþ . ÷aile ÷ailamayãü dadyàt pàrthive pàrthivãü tathà . dàruje dàrujàü kuryàt mi÷re mi÷ràü tathaiva ca . nànyayoünistu kartavyà sadà ÷ubhaphalepsubhiþ . arcàyàmasamandairghyaü liïgàyàmasamantathà . yasya devasya yà patnã tàü pãñhe parikalpayet . etatsarvaü samàkhyàtaü samàsàt pãñhalakùaõam>% .

#<piõóita># triø piói--kta . 1 saühate 2 gaõite mediø 3 guõite 4 turaske puø ràjaniø .

#<piõóila># puø piõóa + astyarthe--ilac . setau ÷abdacaø . 2 gaõake triø uõàdiø .

#<piõóã># strã piói--in ïãp . 1 piõóãtagare 2 alàbulatàyàü 3 kharjårabhede (chohàrà) mediø 4 tattvaj¤ànàrthopade÷e dharaõiþ .

#<piõóãjaïgha># puø çùibhede . tasya gotràpatyam i¤ . paiõóãjaïghi tadapatye bahutve tu astriyàü yaskàø tasya luk .

#<piõóãtaka># puø piõóãü svalpapiõóaü phalapuùpadvàrà takati anukaroti taka--hàse ac . 1 madanavçkùe 2 tagare ca amaraþ 3 phaõijjhake vi÷vaþ .

#<piõóãtagara># puø piõóyà svalpapiõóenopalakùitastagaraþ . tagaravçkùe trikàø .

#<piõóãpuùpa># puø piõóyà upalakùitaü puùpamasya . saühatastavakapuùpe a÷okavçkùe ràjaniø .

#<piõóãra># puø piõóaü piõóàkàraü phalamãrayati ãra--aõ . 1 dàóimavçkùe trikàø 2 nãrame hàràø . 3 hiõóãre ràyamu0

#<piõóã÷åra># puø piõóyàü bhojane eva nànyatra ÷åraþ . gehenardini yuddhàdàvasamarthe hemacaø . bhaññiþ 5 . 87 udà0

#<piõyà># strã paõyate ståyate rogahantçtvena yat pçùoø ittvam jyotiùmatãlatàyàm amaraþ .

#<piõyàka># puø naø paõa--vyavahàre àkan niø . 1 tilaphàlke 2 hiïguni 3 vàhnãke ca . 4 sihlake puüstrãø mediø . strãtve ïãp tasta vratàrthabhakùaõe na doùaþ manuþ 11 . 92 anyatra doùo yathà %<piõyàkaü bhakùayitvà tu yo vai màmupasarpati . tasya vai ÷çõu mu÷roõi! pràya÷cittaü mu÷obhanam . ulåko da÷a varùàõi kacchrapastu samàtrayam . jàyate mànavastatra mama karmapàràyaõaþ>% varàhapuø .

#<pitari÷åra># puø pàtresamitàø aluksaø . pirtçviùayeeva ÷åre nànyatreti . kùepe'sya prayogaþ .

#<pitàputra># puø dviø vaø dvandve pårvapade ànaï . pitari putre ca

#<pitàmaha># puø pituþ pità pitç + óàmaha . pituþ pitari pitçpitràdayo'pyatra . tatpatnyàü strãø ïãp amaraþ .

#<pitu># puø pà--rakùaõe tun pçùoø . anne nighaõñuþ . pàtevàü pibateþ pàyatervà niruø 9 . 24 . çø 10 . 76 . 5 udàø .

#<pituþputra># puø 6 taø aluksaø . vikhyàtàt (vàpera mata veñà) piturutpanne putre kùepe tu và aluksaø .

#<pituþsva(ùva)sç># strã 6 taø aluksaø và ùatvam . pitçbhaginyàü tasyà apatyaü cha . pituþsva(ùva)strãya tadapatye puüstrãø .

#<pitç># puø pàti rakùati pà--tçc niø . 1 janake . màtrà saø hoktau pitç÷eùaþ dviø vaø . màtràpitroþ amaraþ . pa¤capitç÷abde 4188 pçø dç÷yam . pitaraþ ÷ràddhvadevatà ityukteþ ÷ràddhodde÷ye 2 pràptapitçlokake . pitçlokaþ pitçyàõam

#<pitçka># triø paitçka + pçùoø . 1 pituràgate ÷abdamàø . pitçdatta eva ñhac và dattalopaþ . 2 pitçdatte ca .

#<pitçkarman># naø piténuddi÷ya karma . ÷ràddhàdau manuþ 3 . 252 ÷loø . pitçkàryàdayo'pyatra .

#<pitçkalpa># puø piténuddi÷ya kalpo vidhànam . pitéõàm ÷ràddhàdikarmaõi . harivaüø 17 aø ukte pitéõàmutpattyàdij¤àpake 2 granthabhede ca harivaüø 23 aø . ãùadåne kalpap . 3 pitçtulye ca

#<pitçkànana># naø 7 taø . ÷ma÷àne jañàø .

#<pitçkulyà># strã pitçkçtà kulyà . tãrthabhede bhàø vaø 57 aø .

#<pitçgaõa># puø 6 taø . agniùvàttàdiùu %<manorhairaõyagarbhasya ye marãcyàdayaþ sutàþ . teùàmçùãõàü sarveùàü putràþ pitçgaõàþ smçtàþ . viràñsutàþ somasadaþ sàdhyànàü pitaraþ smçtàþ . agniùvàttà÷ca devànàü màrãcyà loka vi÷rutàþ . daityadànavayakùàõàü gandharvoragarakùasàm . suparõànàü naràõà¤ca smçtà barhiùado'trijàþ . somapà nàma vipràõàü kùattriyàõàü havirbhujaþ . vai÷yànàmàjyapà nàma ÷ådràõàntu sukàlinaþ . somapàstu kaveþ putrà haviùmanto'ïgiraþsutàþ . pulastyasyàjyapàþ putrà va÷iùñhasya sukàlinaþ . agnidadghànagnidagdhàn kàvyàn varhiùadastathà . agniùvàttàü÷ca saumyà÷ca vipràõàmeva nirdi÷et . ya ete tu gaõà mukhyàþ pitçõàü parikãrtitàþ . teùàmapãha vij¤eyaü putrapautramanantakam>% . ete ca divyapitaraþ .

#<pitçgàthà># strã pitçbhiþ pañhità gàthà . pitçbhiþ pañhite ÷lokasamudàye màrkaø puø 32 aø yathà %<pitçgàthàstathaivàtra gãyante vrahmavàdibhiþ . yà gãtàþ pitçbhiþ pårvamailasyàsãnmahãpateþ . kadà naþ santatàvagryaþ kasyacidbhavità sutaþ . yo yogibhukta÷eùànno bhuvi piõóaü pradàsyati . gayàyàmathaü và piõóaü khaógamàüsaü mahàhaviþ . kàla÷àkaü tilàóhyaü và kçsaraü màsatçptaye . vai÷vadeva¤ca saumya¤ca khaógamàüsaü paraü haviþ . viùàõavarjaü svargatvà àsårya¤cà÷nuvàmahe . dadyàt ÷ràddhaü trayoda÷yàü maghàsu ca yathàvidhi . madhusarpiþ samàyuktaü pàyasaü dakùiõàyane>% . anyà api pitçgàthà ÷àstràntare dç÷yàþ .

#<pitçgçha># naø 6 taø . ÷ma÷àne hemacaø .

#<pitçgraha># puø skandànucare grahabhede graha÷abde 2745 pçø su÷rutavàkye 1776 bhàratavàkye ca dç÷yam .

#<pitçtarpaõa># naø 6 taø . 1 pitéõàü jaladànaråpe tçptijananavyàpàrabhede . karaõe lyuñ . 2 pitçtãrthe ÷abdacaø 3 tile ràjaniø .

#<pitçtithi># puüstrãø pitçpriyà tithiþ . amàbàsyàyàm .

#<pitçtãrtha># naø pitçpriyaü tãrtham ÷àø taø . %<antaràïguùñhade÷inyoþ pitéõàü tãrthamuttamam>% kårmapuø ukte 1 tarjanyaïguùñhamadhyasthàne amaraþ . 2 gayàdau tãrthe ca yathoktaü matsyapuø 22 aø pitçtãrthaü gayà1 nàma sarvatãrthavaraü ÷ubham . yatràste devadeve÷aþ svayameva pitàmahaþ . tatraiùà pitçbhirgãtà gàthà bhàgamabhãpsubhiþ . eùñavyà bahavaþ putrà yadyeko'pi gayàü vrajet . yajeta và÷vamedhena nãlaü và vçùamutsçjet . tathà vàràõasã 2 puõyà pitéõàü vallabhà sadà . yatràvimuktasànnidhyaü bhuktimuktiphalapradam . pitéõàü vallabhaü tadvat puõya¤ca vimale÷varam 3 . pitçtãrthaü prayàga 4 ntu sarvakàmaphalapradam . vañe÷vara 4 stu bhagavàn màdhavena samanvitaþ . yoga vidrà÷ayastadvat sadà vasati ke÷avaþ . da÷à÷vamedhikaü 6 puõyaü gaïgàdvàraü 7 tathaiva ca . nandà 8 tha lalità 9 tadvattãrthaü màyàpurã 10 ÷ubhà . tathà mitrapadaü 11 nàma tataþ kedàra12 muttamam . gaïgàsàgara 13 mityàhuþ sarvatãrthamayaü ÷ubham . tãrthaü brahmasara 14 stadvacchatadrusalile hrade . tãrthantu naimiùaü 15 nàma sarvatãrthaphalavradam . gaïgodbheda 16 sta gomatyàü yatrodbhåtaþ sanàtanaþ . tathà yaj¤avaràha 17 stu devadeva÷ca ÷ålabhçt . yatra tatkà¤canaü dvàramaùñàda÷abhujo haraþ . nemiüstu haricakrasya ÷ãrõà yatràbhavatpurà . tadetannaimiùàraõyaü 18 sarvatãrthaniùevitam . devadevasya tatràpi vàràhasya tu dar÷anam . yaþ prayàti sa påtàtmà nàràyaõapadaü vrajet . kçta÷aucaü mahà puõyaü sarvapàpaniùådanam . tatràste nàrasiühastu svayameva janàrdanaþ . tãrthamikùumatã 19 nàma pitéõàü vallabhaü sadà . saïgame yatra tiùñhanti gaïgàyàþ pitaraþ sadà . kuråkùetraü 20 mahàpuõyaü sarvatãrthasamanvitam . tathà ca sarayåþ 21 puõyà sarvadevanamaskçtà . iràvatã 22 nadã tadvat pitçtãrthàdhivàsinã . yamunà 23 devikà 24 kàlã 25 candrabhàgà 26 dçùadvatã 27 . nadã veõumatã 28 puõyà parà vetravatã 29 tathà . pitéõàü vallabhà hyetàþ ÷ràddhe koñãguõà matàþ . jambåmàrgaü 30 mahàpuõyaü yatra màrgo hi lakùyate . adyàpi pitçtãrthaü tatsarvakàmaphalapradam . nãlakuõóamiti 31 khyàtaü pitçtãrthaü dvijottamàþ! . tathà rudrasaraþ 32 puõyaü saromànasa 33 meva ca . mandàkinã 34 tathà'cchodà 35 vipà÷à 36 tha sarasvatã 37 . pårvamitrapadaü 38 tadvadvaidyanàthaü 39 mahàphalam . ÷iprà 40 nadã mahàkàla 41 stathàkàla¤jaraü 42 ÷ubham . vaü÷odbhedaü 43 harodbhedaü 44 gaïgodbhedaü 45 mahàphalam . bhadre÷varaü 46 viùõupadaü 47 narmadàdvàra 48 meva ca . gayàpiõóapradànena samànyàhurmaharùayaþ . etàni pitçtãrthàni sarvapàpaharàõi ca . smaraõàdapi lokànàü kimu ÷ràddhakçtàü nçõàm . oïkàraü 49 pitçtãrtha¤ca kàverã 50 kapilãdakam 51 . sambheda 52 ÷caõóavegàyàstathaivàmarakaõñakam 53 . kurukùetràcchataguõaü tasmin snànàdikaü bhavet . ÷ukratãrtha 54 ¤ca vikhyàtaü tãrthaü sãme÷varaü 55 param . sarvavyàdhiharaü puõyaü ÷atakoñiphalàdhikam . ÷ràddhe dàne tathà home svàdhyàye jalasannidhau . kàyàvarohaõaü 56 nàma tathà carmaõvatã 57 nadã . gomatã 58 varuõà 59 tattadvattãrthamau÷anasa 60 mparam . bhairavaü 61 bhçgutuïga 62 ¤ca gaurãtãrtha 63 manuttamam . tãrthaü vainàyakaü 64 nàma bhadre÷vara 65 mataþparam . tathà pàpaharaü 66 nàma puõyàtha tapatã 67 nadã . målatàpã 68 payoùõã 69 ca payoùõãsaïgama 70 stathà . mahàbodhiþ 71 pàñalà 72 ca nàgatãrtha 73 mavantikà 74 . tathà veõà 75 nadã puõyà mahà÷àlaü 76 tathaiva ca . mahàrudra 77 mahàliïgaü da÷àrõà 78 ca nadã ÷ubhà . ÷atarudrà 79 ÷atàhvà 80 ca tathà vi÷vapadaü 81 param . aïgàravàhikà 82 tadvannadau ca ÷oõa 83 vargharau 84 . kàlikà 85 ca nadã puõyà vitastà' 86 to nadã tathà . etàni pitçtãrthàni ÷asyante snànadànayoþ . ÷ràddhameteùu yaddattantadanantaphalaü smçtam . droõã 87 vàñanadãü 88 dhàrà 89 sarit kùãranadã 90 tathà . gokarõaü 91 gajakarõa 92 ¤ca tathà ca puruùottamaþ 93 . dvàrakà 94 kçùõatãrtha¤ca 95 tathàrbudasarasvatã 96 . nadã maõimatã 97 nàma tathà ca girikarõikà 98 dhåtapàpaü 99 tathà tãrtha samudro 100 dakùiõastathà . eteùu pitçtãrtheùu ÷ràddhamànantyama÷nute . tãrthaü meghakaraü 101 nàma svayameva janàrdanaþ . yatra ÷àrïgadharo viùõurmekhalàyàbhavasthitaþ . tathà mandodarãtãrthaü 102 tãrthaü campà 103 nadã ÷ubhà . tathà màmalanàtha 104 ÷ca mahà÷àlanadã 105 tathà . cakravàkaü 106 carmakoñaü 107 tathà janme÷varaü 108 mahat . arjunaü 109 tripuraü 110 caiva siddhe÷vara 111 mataþparam . ÷rã÷ailaü 112 ÷àïkaraü 113 tãrthaü nàrasiüha 114 mataþparam . mahendra 115 ¤ca tathà puõyamatha ÷rãraïgasaüj¤itam 116 . eteùvapi sadà ÷ràddhamanantaphaladaü smçtam . dar÷anàdapi caitàni sadyaþ pàpaharàõi vai . tuïgabhadrà 117 nadã puõyà tathà bhãmarathã 118 sarit . bhãme÷varaü 119 kçùõa veõà 120 kàverã 121 kuómalà 122 nadã . nadã godàvarã 123 nàma trisandhyàtãrtha 124 muttamam . tãrthaü traiyambakaü 125 nàma sarvatãrthanamaskçtam . yatràste bhagavànã÷aþ svayameva trilocanaþ . ÷ràddhameteùu sarveùu koñikoñiguõaü bhavet . smaraõàdapi pàpàni na÷yanti ÷atadhà dvijàþ! . ÷rãparõã 126 tàmraparõã 127 ca jayàbãrtha 128 manuttamam . tathà matsyanadã 129 puõyà ÷ivadhàraü 130 tathaiva ca . bhadratãrtha 131 ¤ca vikhyàtaü pampàtãrtha 132 ¤ca ÷à÷vatam . puõyaü ràme÷varaü 133 tadvadelàpura 134 malampura 135 m . aïgabhåta 136 ¤ca vikhyàtamànandakamalaü puram 137 . àmràtake÷varaü 138 tadvadekàmraka 139 mataþparam . govardhanaü 140 . hari÷candraü 141 kçpucandraü 142 pçthådakam 143 . sahasràkùaü 144 hiraõyàkùa 145 tathà ca kadalã 146 nadã . ràmàdhivàsa 147 statràpi tathà saumitrisaïgamaþ 148 . indrakãlaü 149 mahànàda 150 ntathà ca priyamelakam 151 . etànyapi sadà ÷ràddhe pra÷astànyadhikàni tu . %<eteùu sarvadetànàü sànnidhyaü dç÷yate yataþ . dànameteùu sarveùu dattaü koñi÷atàdhikam . bàhudà 152 ca nadã puõyà tathà siddhavanaü 153 ÷ubham . tãrthaü pà÷upataü 154 nàma nadã pàrvatikà 155 ÷ubhà . ÷ràddhameteùu sarveùu dattaü koñi÷atottaram . tathaiva pitçtãrthantu yatra godàvarã nadã . yutà siïgasahasreõa sarvàntarajalàvahà 156 . jàmadagmyasya tattãrthaü 157 kramàdàyàtamuttamam . pratãkasya bhayàdbhinnà yatra godàvarã nadã . tattãrthaü havyakavyànàmapsaroyugasaüj¤itam 158 . ÷ràddhàgnikàryadàneùu tathà koñi÷atàdhikam . tathà sahasraliïga 159 ¤ca ràghave÷vara 160 muttamam . sendraphenà 161 nadã puõyà yatrendraþ patitaþ purà . nihatya namuciü ÷akrastapasà svargamàptavàn . tatra dattaü naraiþ ÷ràddhamanantaphaladaü bhavet . tãrthantu puùkaraü 162 nàma ÷àlagràmaü 163 tathaiva ca . somapàna 164 ¤ca vikhyàtaü yatra vai÷vànaràlayaþ . tãrthaü sàrasvataü 165 nàma svàmitãrthaü 166 tathaiva ca . malandarà 167 nadã puõyà kau÷ikã 168 candrikà 169 tathà . vaidarbhà 170 vàtha vairà 171 ca payoùõã 172 pràïmukhà parà . kàverã 173 cottarà puõyà tathà jàlandharo 173 giriþ . eteùu ÷ràddhatãrtheùu ÷ràddhamànantyama÷nute . lohadaõóaü 175 tathà tãrthaü citrakåña 176 stathaiva ca . vindhyayoga 167 ÷ca gaïgàyàstathà nadãtañaü 178 ÷ubham . kubjàbhra 179 ntu tathà tãrthaü urva÷ãpulinaü 180 tathà . saüsàramocanaü 181 tãrthaü tathaiva çõamocanam 182 . eteùu pitçtãrtheùu ÷ràddhamànantyama÷nute . aññahàsaü 183 tathà tãrthaü gautame÷vara 184 meva ca . tathà va÷iùñhatãrtha 185 ntu hàrãtaü 186 tu tataþùaram . brahmàvartaü 187 ku÷àvartaü 188 hayatãrthaü 189 tathaiva ca . piõóàraka¤ca 190 vikhyàtaü ÷aïkhãddhàraü 191 tathaiva ca . ghaõñe÷varaü 192 vilvaka¤ca 193 nãlaparvata 194 meva ca . tathà ca gharaõãtãrthaü 195 ràmatãrthaü 196 tathaiva ca . a÷vatãrtha 197 ¤ca vikhyàtamanantaü ÷ràddhadànayoþ . tãrthaü veda÷iro 198 nàma tathaivaughavatã 199 nadã . tãrthaü vasupradaü 200 nàma chàgalàõóaü 201 tathaiva ca . eteùu ÷ràddhadàtàraþ prayànti paramaü padam . tathà ca vadarãtãrthaü 202 gaõatãrthaü 203 tathaiva ca . jayantaü 204 vijaya 205 ¤caiva ÷ukratãrthaü 206 tathaiva ca . ÷rãpate÷ca 207 tathà tãrthaü tãrthaü raivatakaü 208 tathà . tathaiva ÷àradàtãrthaü 209 bhadrakàle÷varaü 210 tathà . vaikuõñhatãrtha 211 ¤ca paraü mãme÷vara 212 mathàpi và . eteùu ÷ràddhadàtàraþ prayànti paramà gatim . tãrthaü màtçgçhaü 213 nàma karavãrapuraü 214 tathà . ku÷e÷vara 215 ¤ca vikhyàtaü gaurã÷ikhara 216 meva ca . nakule÷asya 217 tãrtha¤ca kardamàlaü 218 tathaiva ca . daõóipuõyakaraü 219 tadvat puõóarãkapuraü 220 tathà . saptagodàvarãtãrthaü 221 sarvatãrthe÷vare÷varam 222 . tatra ÷ràddhaü pradàtavyamanantaphalamãpsubhiþ>% .

#<pitçdàna># naø pitre dànam . nivàpe ÷ràddhe amaraþ svàrthe ka . pitçdànaka tatràrthe naø ÷abdacaø .

#<pitçdina># naø 6 taø . 1 amàvàsyàyàm . pakùadvayàtmake 2 tatsambandhidine ca %<mànenànena yo màsaþ pakùadvayasamanvitaþ . pitéõàü tadahoràtramiti kàlavido viduþ . kçùõapakùastvahçsteùàü ÷uklapakùastu ÷arvarã . kçùõapakùe tvahaþ ÷ràddhaü pitçõàü vartate nçpa!>% harivaüø 7 aø .

#<pitçpakùa># puø pitéõàü priyaþ pakùaþ . gauõà÷vinakçùõapakùe %<nabhà vàtha nabhasyo và malamàso yadà bhavet . saptamaþ pitçpakùaþ syàdanyatra tu ca pa¤camaþ>% nàgarakhaø . 2 pitçkulaje ca %<pitçpakùaþ prabhuþ striyàþ>% dàyabhàge nàradaþ pàrvaõàdau 3 pitràditrike ca .

#<pitçpati># puø 6 taø . yame amaraþ .

#<pitçpitç># puø 6 taø . pitàmahe amaraþ .

#<pitçpraså># strã 6 taø . 1 pitàmahyàm pitçõàü praståriva . 2 sandhyàyàm amaraþ . pitçkçtye sandhyàgàmitithergràhyatvàt tasyàþ prasåvat pàlakatvàt tathàtvam .

#<pitçpriya># puø 6 taø . mçïgaràje ràjaniø .

#<pitçbandhu># puø 6 taø . %<pituþ pituþsvasuþ putràþ pitursàtuþ svasuþsutàþ . piturmàtulaputrà÷ca vij¤eyàþ pitçbandhava>% ityukteùu pituþ pitçùvasçputràdiùu .

#<pitçbhojana># puø pitçbhirbhujyate karmaõi lyuñ . 1 màùe ÷ràddhe taddànasya pra÷astatvàt tathàtvam . bhàve lyuñ 6 taø . 2 pitçbhakùaõe naø ràjaniø .

#<pitçmagha># puø kàtyàø ÷rauø 21 . 321 såtràdiùukte pitryudde÷ake karmamede .

#<pitçyaja># puø pityudde÷yako yaj¤aþ ÷àø taø . pa¤camahàyaj¤àntargate pitçtarpaõe %<pitçyaj¤astu tarpaõam>% manuþ .

#<pitçyàõa># puø pitarã yànti anena yà--karaõe lyuñ saüj¤àtvàt õatvam . pitéõàü candralokagamanamàrge . tatpràpakakarmaråpahetusahitaþ tadyànaprakàraþ chàndoø 5 . 3 ukto yathà %<atha ya ime gràma iùñàpårte dattamityupàsate te dhåmamabhisambhavanti dhåmàdràtriü ràtreraparapakùamaparapakùàdyàn ùaódakùiõaiti màsàüstàn naite saüvatsaramabhipràpnuvanti . màsebhyaþ pitçlokaü pitçlokàdàkà÷amàkà÷àccandramasameùa somo ràjà taddevànàmannaü taü devà bhakùayanti>% upa%<ya ime gçhasthàþ . gràma iti gçhasthànàmasàdhàraõaü vi÷eùaõamaraõyavàsibhyo vyàvçttyartham . yathà vànaprasthaparivràjakànàmaraõyaü vi÷eùaõaü gçhasthebhyo vyàvçttyartha tadvat . iùñàpårte iùñamagnihotràdi vaidikaü karma . pårtaü vàpãkåpataóàgàràmàdikaraõam . dattaü ca bahirvedi yathà÷aktyarhebhyo dravyasambhàgo dattam . ityevaüvidhaü paricaraõaparitràõàdyupàsate iti÷abdasya prakàradar÷anàrthatvàt . te dar÷anajitatvàddhåmaü dhåmàbhimàninãü devatàmàbhimukhyena sambhavanti pratipadyante . tayà'tivàhità dhåmàdràtriü ràtridevatàü, ràtreraparapakùadevatàm evameva kçùõapakùàbhimàninãmaparapakùàdyàn ùaõmàsàn dakùiõà dakùiõàü di÷ameti savità . tàn màùàn, dakùiõàyana ùaõmàsàbhimàninãrdevatàþ pratipadyanta ityarthaþ . saïghacàriõyo hi ùaõmàsadevatà iti màsàniti bahuvacanaprayogastàsu . naite karmiõaþ puõyakçtaþ saüvatsaraü saüvatsaràbhimàninãü devatàmabhipràpnuvanti . kutaþ punaþ savatsarapràptiprasaïgo yataþ pratiùidhyate . asti hi saüvatsarasya prasaïgohyekamyàvayavamåte dakùiõottaràyaõe tatràrciràdimàrgapravçttànàmudagayanamàsemyo'vayavina saüvatsarasya pràptiruktà . ata ihàpi tadavayavabhåtànàü dakùiõàyanamàsànàü pràptiü ÷rutvà tadavayavinaþ saüvatsarasyàpi pårvavatpràptiràpannetyatastatpràptiþ pratiùidhyate naite saüvatsaramabhipràpnuvantãti . màsebhyaþ pitçlokaü pitçlàkàdàkà÷amàkà÷àccandramasam . ko'sau yastaiþ pràpyaþ candramà ya eùa dç÷yate'ntarãkùe somo ràjà bràhmaõànàü tadannaü devànàü taü candramasamannaü devatà indràdayo bhakùayanti . ataste dhamàdino gatvà candrabhåtàþ karmiõo devairmakùyante nanvanarthàyeùñàdikaraõaü yadyannabhåtà devairbhakùyeran naiùa doùaþ annamityupakaraõamàtrasya vivakùitatvàt . na hi te kavalotkùepeõa devairbhakùyante . kiü tarhyupakaraõamàtraü te devànà bhavanti strãpa÷ubhçtyàdivat . dçùña÷cànna÷abda upakaraõeùu striyo'nnaü pa÷avo'nnaü vi÷o'nnaü ràj¤àmitvàdi . na ca teùàü khyàdãnàü puruùopamogyatve'pyupabhogo nàsti . tasmàtkarmiõo devatànàmupabhogyà api santaþ sukhino devaiþ kroóante . ÷arãra¤ca teùàü sukhopabhogayogyaü candramaõóale làvyamàrabhyate . taduktaü purastàcchraddhà÷abdà àpodyulokàgnau hutàþ somo ràjà tambhavatãti . tà àpaþ karmasamavàyinya itarai÷ca bhåtairanugatàþ dyulokaü pràpya candratvamàpannàþ ÷arãràdyàrammikà iùñàdyupàsakànàü bhavanti>% ÷àïkaramàùyam .

#<pitçràja># puø 6 taø ñacsamàø . yame bhàø saø 6 aø .

#<pitçråpa># puø ãùadånaþ janakaþ pità pitç + råpam . ÷ive bhàø anuø 150 aø . tasya sarvajanakatvena pitçtulyatvàt tathàtvam

#<pitçloka># puø 6 taø . candralokoparisthe 1 bhuvanabhede %<vidhårdhvabhàge pitaro vasantaþ svàdhaþ sudhàdãdhitimàmananti . pa÷yanti te'rkaü nijamastakordhve dar÷e yato'smàd dyudalaü tadaiùàm . bhàrdhàntaratvànna vidhoradhaþsthaü tasmànni÷ãthaþ khalu paurõamàsyàm . kçùõe raviþ vakùadale'bhyudeti ÷ukle 'stametyarthata eva siddham>% siø ÷iø . pitçyàõa÷abde dç÷yam . karmaø . 2 pitçråpe loke 3 agniùvàttàdau ca .

#<pitçvana># puø 6 taø pretàvàse ÷ma÷àne ÷abdàrthakaø .

#<pitçvanecara># triø pitçvane carati cara--ña . ÷ma÷ànavàsini ÷ive .

#<pitçvartin># puø brahmadattanàmake nçpabhede harivaüø 20 aø .

#<pitçvya># puø pitçrõàtà pitç + vyat . jyeghe kaniùñhe và pitucàütari .

#<pitçùadana># naø pitaraþ sãdanti upavi÷antyatpa sada--àghàre lyuñ vede yatvam . ku÷e yajuø 5 . 26

#<pitçùva(sva)sç># strã 6 taø và ùatvam . piturbhaginyàm .

#<pitçùvasrãya># puø strãø pituþ svasurapatyam cha . pitçùvasurapatye

#<pitçsannibha># puø pitrà guruõà sannibhà tulyatà yasya . pitçtulye gurutulyà÷ca pràø viø devakoktà yathà %<àcàyya÷ca pità jyeùñho bhràtà caiva mahãpatiþ màtulaþ ÷va÷urastràtà màtàmahayitàmahau . yarõajyeùñho pitçvya÷ca puüsvete guravo matàþ>% .

#<pitçså># strã pitaraü såte så--kip . 1 pitàmahyàü 2 savyàyàü ÷abdamàlà .

#<pitçha># puø %<pitçhårdakùiõaþ karõa uttaro devahåþ smçtaþ>% bhàtaø 4 . 19 ukte dakùiõakarõe tasya tathàtva¤ca samarthitaü %<÷àstra÷ravaõakàle balàdhikyàt dakùiõakarsaþ prathasaü pravartate . ÷àstre ca prathamaü ÷rotavyaü karmakàõyam ityetàvatà sàmyena pravçttasaüj¤asya karmakàõóasya dakùiõamarõena avaõa->% miùyate . atha tadarthamatuùñhàya pitçbhiràhåtaþ pitçlokapràpakaü pitçyàõaü prapadyate . tadanena prakàreõa pitéõàmàhvànaü bhavatãti pitçhårdakùiõakarõaþ 4 . 15 . 48 ÷nãdharekha

#<pitta># naø api + do--kta tàde÷aþ allopaþ na dãrghaþ . dehasthe dhàtubhede tatsvaråpàdi bhàvapraø uktaü yathà %<pittamuùõaü dravaü pãtaü nãlaü sattvaguõottaram . saraü kañu rlaghu snigdhaü tãkùõamamlantu pàkataþ>% . pãtanniràmam nãlaü sàmam . ekaü pittaüvàtavannànàsthànakarmabhedaiþ pa¤cavidham . teùàü pittànàü nàmànyàha %<pàcakaü ra¤jaka¤càpi sàdhakàlocake tathà . bhràjaka¤ceti pittasya nàmàni sthànabhedataþ>% atha pàcakàdãnàü sthànànyàha %<agnyà÷aye yakçtplãhnorhçdaye locanadvaye . tvaci sarva÷arãreùu pittaü nivasati kramàt>% atha teùàü karmàõyàha . %<pàcakaü tacate bhuktaü ÷epàgnibalavardhanam . rasamåtrapurãùàõi virecayati gitya÷aþ>% . pàcakaü pittamàmapakvà÷ayamadhyasthaü ùaóvidhanàhàraü bhojyaü bhakùyaü carvyaü lehyaü cåùyaü peyaü pacati doùarasamåtrapurãùàõi pçtharkaroti ca . tadagnyà÷ayasthameva sva÷aktyà rasara¤janahçdayasthakaphatamopanodanaråpagrahaõaprabhàprakà÷anàbhyaïgalepàdipàcanàdyagnikarmaõàü vi÷eùàõàü pittasthànànàmanugrahaü karoti . ÷eùàõyapi pittasthànàni yakçt÷lãhàdãni bhàgena gatvà tatra tatra rasara¤janàdikarmamirupakarotãtyarthaþ . kathammåtaü pàcakaü pittaü ÷eùàgniyalavardhanam ÷eùà agnayaþ pçthivyàdimahàbhåtagaõàþ . yata uktaü carakeõa %<bhaumàpyàgneyavàyavyàþ pa¤coùmàõaþ sanàmasàþ>% iti . åùmàõaþ agnayaþ . yata uktaü vàgbhañema %<doùadhàtumakàdãnàmåùmetyàtreya÷àsagam>% iti . doùadhàtumalàdãnàmåùmaivàgnirityarthaþ . rasàdisaptadhàtugatàþ teùàü yalabardhanam yathà gçhe sthàpitàni ratnàni sçdyotavaddårabhàsvaràõi tànyavi dãpajyotiùà dåraprakà÷akàni mavanti tathà agnyà÷ayasthapàcakàgnitejasà sarve agnayo balavanto bhavanti tathà ca vàgbhañaþ %<annasya paktà sarveùàü paktéõàmadhiko mataþ . tanmålàste ca tadvçddhikùayavçddhikùayàtmakàþ>% iti . nanu pittàdanyo'gniràhosvitpittamevàgnariti sandehaþ . ucyate pittasyoùõàdiguõadvàràhàrapàcanara¤janadar÷anàdikarmàõi na khalu pittaùya tirekeõànyo'gniþ . tasmàdagniråpasyaiva pittasya sthàna bhedàtpàcakara¤jakasàdhakàlocakabhràjakasaj¤àþ . tathà ca vàgbhañaþ pàcakaü tilamànaü syàt kàñhinyànnàsya doùatà . anugçhõàtyavikçtaü pittaü pàkoùmadar÷anaiþ . kùuttçñrucipramàmedhàdhã÷auryatanumàrdavaiþ . pittaü pa¤càtmakaü tacca pakvàmà÷ayamadhyagam . pa¤cabhåtàtmakatve'pi yattaijasaguõodayam . tyaktadravatvaü pàkàdikarmaõànala÷abditam . pacatyannaü vibhajate sàrakiññau pçthak tathà . tatrasthameva pittànàü ÷eùàõàmapyanugraham . karoti baladànena pàttakaü nàma tatsmçtam . nanu yadi pittàgnyorabhedastadà kathaü ghçtaü pittasya ÷amakabhagnerdãprakamiti . tathà matsyàþ pittaü kurvanti na ca te'gnidãptikarà iti . tathà samadoùaþ samàgni÷cetyapi vaktuü na yujyate . tathà %<dravaü snigdhamadhoga¤ca pittaü vahnirato'nyatheti>% . atrocyate . pittamagneþ santatàdhiùñhànam . tathà coktaü tantràntare %<agnirbhinnaguõairyuktaþ pittaü bhinnaguõaistathà . dravaü snigdhamadhoga¤ca pittaü vahnirato'nyathà . tasmàttejomayaü pittaü pittoùmà yaþ sa ÷aktimàn . sa sa¤carati kukùisthaþ sarvato dhamanãmukhaiþ . sa kàyàgniþ sa kàyoùmà sa paktà sa ca jãvanam . ananyagatirityevaü dehe kàyàgnirucyate>% anyacca %<vàmapàr÷và÷ritaü nàbheþ ki¤cit somasya maõóalam . manmadhye maõóalaü sauryaü tanamdhye'gnirvyavasthitaþ . jaràyumàtrapracchannaþ kàcako÷astha dãpavat>% . tathà ca madhukoùe %<dravatejaþsamudàyàtmakasyàpi pittasya tejo bhàgo'gniriti>% . tena pittamapyagnivanmanyate atitàpitàyogolakavat . paramàrthatastu agniþ pittàdbhinna eyeti siddhàntaþ . ataevàha rasapradãpe %<jàñharo bhagavànagnirã÷varo'nnasya pàcakaþ . saukùmyàdrasànà''dadàno vibhaktuü naiva ÷akyate . nàbhau madhye ÷arãrasya vi÷eùàt somamaõóalam . somamaõóalamadhyasthaü vidyàtsåryasya maõóalam . pradãpavattatra néõàü sthito madhye hutà÷anaþ . såryo divi yathà tiùñhaü stejoyuktairgabhastibhiþ . vi÷oùayati sarvàõi palvalàni saràüsi ca . tadvaccharãriõàü bhuktaü jvalano nàmimà÷ritaþ . mayåkhaiþ pacate kùiprannànàvya¤janasaüskçtam . sthålakàyeùu sattveùu yavamàtraþ pramàõataþ . hrasvakàyeùu sattveùu tilamàtraþ pramàõataþ . kçmakãñapataïgeùra bàlamàtro'vatiùñhate>% iti . punaþ prakçtamanusarati %<ra¤jakaü nàma yatpittaü tadrasaü ÷oõitaü nayet . yattu sàdhakasaüj¤aü tatkuryàd buddhi dhçtiü smçtim>% . dhçtiü medhàm yadàlocakasaüj¤aü tadråpagrahaõakàraõam . %<bhràjakaü kàntikàri syàllepàmyaïgàdipàcakama>% vàtàpattàdiniråpaõe . sthànàntare tatraiva pittaprakçtika ukto yathà %<pittaprakçtiko yàdçk tàdç÷o'tha nigadyate . akàlapalito gauraþ krodhã svedã ca buddhimàn . bahubhuk tàmranetra÷ca svapne jyotãüùi pa÷yati . ÷yàmake÷aþ kùamã sthålo bahuvãryo mahàvalaþ . pittaü vahnirvahnijaü và tadasmàt pittodriktastãvratçùõo bubhukùuþ . gauroùõàïgastàmrahastoïghriraktaþ ÷åromànã piïgake÷o'lpalomà>% . pittasyopa÷amaheturuktastatraiva %<tiktasvàdukaùàya÷ãtapavanacchàyàni÷àvãjanajyotsnàbhågçhayantravàrijaladastrãgàtrasaüspar÷anam . sarpiþkùãravirekasekarudhirasràvapradehàdikaü pànàhàravihàrabheùajamidaü pittaü pra÷àntiü nayet>% . pittaprakopakàraõànyuktàni %<kadvamloùõavidàhitãkùõalavaõakrodhopavàsàtapastrãsambhogatçùàkùudhàbhihananavyàyàmamadyàdibhiþ . bhukte'jãryati bhojane ca ÷aradi grãùme tathà pràõinàü madhyàhne ca yathàrdharàtrasamaye pittaprakopo bhavet>% bhàvapraø %<pitta¤ca tiktàmlarasa¤ca sàrakaü tåùõaü dravaü tãkùõamidaü madhau bahu . varùàntakàle mç÷amardharàtre madhyandine 'tràpyudite ca kupyati>% ràjaniø .

#<pittaghna># triø pittaü hanti hana--ñhak . 1 pittanà÷akadravye striyàü ïãp . sà ca 2 guóåcyàü ÷abdaca0

#<pittajvara># puø pittanimico jvaraø ÷àkaø taø . ÷aittike jvare jvara÷abde 3171 pçø màghavakaroktaü tallakùaõaü dç÷yam .

#<pittadràvin># puø pittaü dràvayati dru--õic õini . maghurajambãre ràjaniø .

#<pittadharà># strã su÷rutokte kalàbhede %<ùaùñhã pittadharà gàma yà kalà parikãrtità . pakvàmà÷ayamadhyasthà grahaõã sà prakãrtità>% .

#<pittarakta># naø pittasaüsçùñaü raktam . raktapitte roge ràjaniø raktapitta÷abda lakùaõàdi dç÷yam .

#<pittala># triø pittamastyasyàdhikye na sidhmàø lac . 1 pitta bahule . pittaü làti là--ka . 2 upadhàtubhede rãtau 3 bhårjapatre ÷abdamàø 4 toyapiùpalyàü strã mediø . rãti÷ca dvividhà yathoktaü ràjaniø %<÷uklà snigdhà mçduþ ÷ãtà suraïgà såtrapatriõã . hemopamà ÷ubhà khacchà jàtyà rãtiþ prakãrtità>% . rãtirapya padhàtuþ syàttàmrasya yasadasya ca . pittalasya guõà j¤eyà svayonisadç÷à janaiþ . saüyogasya prabhàvena tasyànye'pi guõà smçtàþ . rãtikàyugalaü råkùaü tikta¤ca lavaõaü rase . ÷odhanaü pàõóurogaghnaü kçmighnaü nàtilekhanam bhàvapraø . tanmàraõa÷odhanavidhiþ kàüsya÷abde 1842 pçø dç÷yaþ .

#<pittàtisàra># puø pittajanito'tisàraþ ÷àkaø taø . pittajanite atisàrarãgabhede atisàra÷abde 107 pçø dç÷yam .

#<pittàbhiùyanda># puø pittakçtaþ abhiùyandaþ ÷àkaø taø . pittakçte netrajalakùaraõaråpe rogabhede abhiùyanda÷abde 304 pçø dç÷yam

#<pittàri># puø 6 taø . 1 parpañe (kùetapàpaóà) 2 làkùàyàü 3 varvare ca ràjaniø .

#<pitrya># triø pituþ idaü priyaü và pitçta àgataü và yat . 1 pitçsambandhini . 2 pitçtãrthe tarjanyaïguùñhayormadhyasthàne 3 madhuni 4 maghànakùatre ca ràjaniø . tasya pitçdaivatatvàttatsambandhitvam . 5 pitçpriye màùe puø 6 amàvàsyàyàü tithau strã hemacaø 7 jyeùñhabhràtari puø 8 paurõamàsyàü strã ÷abdacaø .

#<pitryàvat># triø pitryaþ tatsambandhi astyasya matupa masya vaþ dãrghaþ . 1 pitçsambandhiyukte 2 kanyàyàü strã ïãp . çø 9 . 46 . 2 bhàø .

#<pitsat># triø patitumicchati pata--san is abhyàsalopaþ . 1 patitumicchàyute 2 khage puüstrãø amaraþ .

#<pitsala># puø patitumicchatyatra pata--san pitsa + àdhàre kalac . pathi màrge uõàdiø .

#<pidva># puø mçgabhede yajuø 24 . 32

#<pidhàna># naø api + dhà--lyuñ aklopaþ . 1 chàdane amaraþ 2 uda¤cane ca hemacaø .

#<pidhànaka># puø pidhànàya kàyati kai--ka . khaógakoùe hemaca0

#<pinaddha># triø api + naha--kta allopaþ . parihite vastràdau hemacaø .

#<pinàka># puø naø pà--rakùaõe àkan nuñ dhàtoràta ittvam . 1 ÷ivadhanupi ujjvaladaø . 2 ÷ålàstre amaraþ 3 di÷a uttaranàmasu nighaõñuþ .

#<pinàkin># puø pinàka + astyarthe ini . mahàdeve amaraþ pinàkadhçgàdayo'pyatra .

#<pinyàsa># naø apigato nyàso'tra pràø vaø allopaþ . hiïguni jañàø .

#<pipatiùat># triø patitumicchati pata--san--÷atç . 1 patitumi cchati . 2 khage mediø .

#<pipatiùu># triø patitumicchuþ pata--sana u . 1 patitumicchau 2 khage ràjani0

#<pipàsà># strã pàtumicchà pà--pàne san bhàve a . pàtumicchàyàm sà ca pràõavçttiþ årmibhedaþ %<babhukùà ca pipàsà ca pràõasya, manasaþ smçtau . ÷ãkamohau, ÷ararasya jvaràmçtyå ùaóårmayaþ>% ÷àø yiø . tadvetuþ pittamedastacchabde dç÷yam . tàrakàø itac . pipàsita saüjàtapipàse triø .

#<pipãtaka># puø bràhmaõabhede yena pipãtakãdvàda÷ãvratamàcaritam

#<pipãtakã># strã pipãtako bràhmaõabhedaþ sa pravartakatayàstyasya aca gauràø ïãù . vai÷àkha÷ukladvàda÷yàm tadvidhànaü bhavivyapuø %<vai÷àkhe ÷uklapakùasya dvàda÷ã vaiùõavã tithiþ . tasyàü su÷ãtalajalaiþ snàpayet ke÷avaü prabhum . påjayedgandhapuùpàdyairdhåpadãpairvidhànataþ . naivedyairvividhai÷caiva tàmbålairatha vàsasà . japtvà tu vaiùõavaü mantraü daõóavat praõamettataþ . dadyàdvijebhyo vidhivat kumbhàüstoyasamanvitàn . praghame'vde catuþkumbhàn dadyàllavaõasaüyutàn . màlàbhiraïkitagrãvàn su÷ãtalajalànvitàn . ÷uklavastràvçtamukhànupavãtasusaüyutàn . dhanurvàõasamàyuktàn sabhojyadakùiõànvitàn . dvitãye'ùñau ghañàn dadyàddadhi÷arkarasaüyutàn . tçtãye dvàda÷a ghañàn tilamodakasaüyutàn . caturthe ùoóa÷a ghañàn dugdhalaóóukasaüyutàn . dadyàt saüpåjya deve÷aü dvijàtibhyaþ prayatnataþ . dakùiõàü ÷aktito dadyàt bhojya¤caiva vi÷eùataþ>% pipãtakavrahmaõaü prati yamopade÷aþ . tatkàlastu tiø taø uktaþ dvàda÷ã÷abde 3799 pçø dç÷yaþ . adhikaü tatkathàyàü dç÷yam .

#<pipãlaka># puø api--pãla--õvul allopha . (óeopippaóà) khyàte 1 kãñe (kùudepipóà) 2 khyàta kãñe strã ñàp . hemacaø . ac--pipãlo'pyatra ÷abdacaø gauràø ïãù pipãlãtyapyatra hemaø . kùudrakãñe ràjaniø .

#<pipãlikàmadhya># naø pipãlikàyàmadhyamiva madhyamasya . càndràyaõabhede puüstrãø càndràyaõa÷abde 39 . 3 pçø dç÷yam .

#<pippaka># puüstrãø ÷aravyàdevatodde÷ana àlabhye pakùiõi ajàdiø ñàp . strãpakùibhede strã yajuø 24 . 40 .

#<pippañà># strã khàdyamede trikàø .

#<pippala># naø pà--alac pçùoø . 1 jale nighaõñuþ 2 vastrakhaõóabhede ca mediø 3 a÷vatthavçkùe amaraþ 4 bandhana÷ånye ùakùiõi ca puø ÷abdacaø . 5 kaõàyàü (pipula) strã gauràø ïãùa hrasvaþ pippaliþ pippalã càtra . tasyàþ phalam aõ harãtakyàø tasya lup . tatphale'pi strã . astyarthe utkaràdiø cha . pippalãya tadyute triø . revatyàü jàte 6 mitraputrabhede puø bhàgaø 6 . 18 . 6

#<pippalàda># puø çùibhede bhàgaø 1 . 19 . 9

#<pippalàyana># puø bharatànuje bhàgavatapraghàne nçpamede bhàgaø 5 . 4 . 11

#<pippalãghçta># naø cakradattokte ghçtabhede %<pippalãguóasaüsiddhaü chàgakùãrayutaü ghçtam . etadagnivivçdyarthaü sapi÷ca kùayakàsinàm>% .

#<pippalã÷roõi># strã nadobhede màrkaø puø 57 a0

#<pippalãmåla># naø pippalyà iva målamasya . (pipulamåla)khyàte vçkùe ràjaniø %<dãpanaü pippalãmålaü kañåùõaü pàcanaü laghu . råkùaü pittakaraü bhedi kaphavàtodaràpaham . àmàhaplãhagulmaghnaü kçmi÷vàsakùayàpaham>% bhàvapraø . tataþ matvarthe utkaràø cha . pippalamålãya tadyute triø .

#<pippalu># puø çùibhede tasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . yaippalavya tadgotràpatye puüstrãø .

#<pippalyàdya># naø cakradattokte tailabhede %<pippalãü madhukaü vilvaü ÷atàhvàü madanaü vacàm . kuùñhaü ÷añãü puùkaràkhyaü citrakaü devadàru ca . pidvà tailaü vipaktavyaü dviguõakùãrasaüyutam . ar÷asàü måóhavàtànàü tacchetamanuvàsanam . gudaniþsaraõa ÷ålaü måtrakçcchraü navàhikàm . kañyårupçùñhadaurvalyamànàhaü vaïkùaõà÷rayam . picchàsràvaü gude ÷othaü vàtavarcovinigraham . utthànaü bahudoùa¤ca jayeccaivànuvàsanàt>% .

#<pippikà># strã dantamale hemacaø .

#<pippãka># puüstrãø khagabhede vçø saüø 86 aø tasya dakùiõadiksthatve ÷umasåcakatvamuktam .

#<pipru># puø asurabhede çø 1 . 51 . 5 bhàø .

#<piplu># puø api + plu--óu aperallopaþ . jañule amaraþ .

#<pibdamànà># strã api + ÷abda--÷ànac pçùoø . ÷abdàyamàne

#<pibdana># triø api + ÷abda--lyuñ pçùoø . avyaktaü ÷abdàyamàne 2 rakùobhede puø çø 6 . 46 . 3

#<piyàru># pã--hiüsàvà bàø àruk . hiüsre aø 1 . 190 . 5 %<pãyatirhiüsàkarmeti>% niruø 4 . 25

#<piyàla># puø pã--pàne kàlan . pãtasàle (peyàsàla) (muragà) vçkùabhede amaraþ %<piyàlastu kharaþskandhasàro bahulavalkalaþ . ràjàdanastàpaseùñaþ sannakadrurdhanuùpañaþ . sàraþ pittakaphàsraghnastatphalaü madhuraü muru . snigdhaü saraü marutpittadàhajvaratçùàpaham . piyàlamajjà madhuro duùyaþ pittànilàpahaþ . hçdyo'tidurjvaraþ snigdho viùñambhã càmavardhanaþ>% bhàvàraø .

#<pila># preraõa cuø ubhaø sakaø ùeñ . pelayati te apãvilat--ta .

#<pilippanã># strã cikkaõàyàü bhuvi . yajuø 23 . 12 %<÷rãrvai pilippanã>% ÷ataø bràø 13 . 26 . 11 %<÷rayatyenàmiti ÷rã÷abdena pçthivãti>% vedadãpaþ .

@<[Page 4338b]>@
#<pilu># puø api + là--bàø óu . pãluvçkùe ÷abdaratnàvalã .

#<pilunã># strã api + là nàø óuna gauràø ïãù . mårvàyàü ratnamàlà .

#<piluparõã># strã pãloriva parõamasyàþ ïãp pçùoø . morañàlatàyàü ratnamàlà .

#<pilla># naø klida--la pilàde÷aþ . 1 klinnacakùuùi . 2 tadyute triø amaraþ .

#<pillakà># strã pillà iva kàyati kai--ka . hastinyàü ÷abdamà0

#<piva># secane bhvàø paraø sakaø señ idit . pinvati apinvãt . pipinva pinvyate . pinvanam

#<pi÷a># avayaye samåhasyàü÷abhàve akaø dãpanàyàü sakaø tudàø mucàø paraø señ . piü÷ati ghañaþ samåhãbhavatãtyarthaþ . %<tvaùñà råpàõi piü÷atu>% çø 10 . 184 . 1 dãpayatu ityarthaþ ape÷ãt pipe÷a .

#<pi÷a(sa)># triø pi÷a--ka . 1 pàpanirmukte 2 bahuråpe naø .

#<pi÷aïga># puø pi÷a--aïgac kicca . padmadhålitulye 1 piïgalavarõe 2 tadvati triø amaraþ .

#<pi÷aïgaka># puø pi÷aïga + svàrthe ka . 1 pi÷aïga÷abdàrthe pi÷aïgeva kàyati kai--ka . 2 viùõau brahmapuø .

#<pi÷aïgabhçùñi># triø bhrasaja--karmaõi ktic pi÷aïga ÷ava bhçùñiþ sàrabhåto'sya . ÷uddhapiïgalavarõe çø 1 . 33 . 5 bhàø .

#<pi÷aïgaràti># triø pi÷aïgaþ bahuråpo ràtirdhanamasya . bahudhanakhàmini çø 6 . 31 . 2 bhàø .

#<pi÷aïgilà># strã pi÷aü bahuråpaü gilati kha mum . rãtau pittale .

#<pi÷àca># puø pi÷itamàcàmati à + cama--bàø óa pçùoø . 1 devayonibhede 2 prete ca amaraþ %<antarãkùacarà ye ca bhåtapreta pi÷àcakàþ . varjayitvà rudranaõàüste tatraiva caranti hi . nordhvaü vikramaõe ÷aktisteùàü sambhçtayàvmanàm . ata årdhvaü hi viprendra! ràkùasà ye kçtainasaþ . te tu såryàdadhaþ sarve viharantyårdhavarjitàþ>% iti pàdme khargakhaõóe 15 aø . prete yathà %<a÷aucàntàdvitãye'hni yasya notsçjyata vçùaþ . pi÷àcatvaü bhavettasya dacaiþ ÷ràddha÷atairapi>% ÷uø taø . tannivàraõe ku÷alaþ àkarùàø kan . pi÷àcaka tannibàraõakulame triø svàrthe par÷vàø aõ . pai÷àca tadarthe pi÷àca iva kàyati kai--ka . pi÷àcatulye yakùaguhyakàdau .

#<pi÷àcakin># pi÷àcakaþ yakùàdirastyasya svatvena pinàcaka + ini . yakùe÷vare kuvere hemacaø .

#<pi÷àcadru># puø pi÷àcapriyaþ canàndhakàratvàtdruþ ÷àø taø ÷àkhãñavçkùe trikà0

@<[Page 4339a]>@
#<pi÷àcamocana># naø svanàmakhyàte tãrthabhede skandapuràõam .

#<pi÷àcasabha># naø 6 taø klãvatà . piyàcànàü sabhàyàma

#<pi÷àcã># strã pi÷àcajàtiþ strã ïãù . 1 pi÷àcajàti striyàü tadvagandhayuktàyàü 3 gandhamàüsyàü ràjaniø .

#<pi÷ika># puø de÷abhede sa ca vçø saüø 14 kårbhavibhàge dakùiõasyàmuktaþ .

#<pi÷ita># naø pi÷a--kta . 1 màüse amaraþ . 2 jañàmàüsyàü strã và ïãp mediø .

#<pi÷itabhuj># triø pi÷itaü bhuïkte bhuja--kvin . kravyàde ràkùasàdau pi÷ità÷àdayo'pyatra .

#<pi÷ã># strã pi÷a--ka gauràø ïãù . jañàmàüsyàü ràjaniø .

#<pi÷ãla># naø pisa--bàø ãla . ÷aràve mçõmayapàtre ÷ataø bràø 2 . 5 . 3 . 6 bhàø . kàtyàø 5 . 3 . 43 karkaþ .

#<pi÷una># naø pi÷a--unan kicca . 1 kuïkume amaraþ . 2 nàrade 3 kàke ca puø 4 såcake 5 kråre ca triø (pióiï) 6 ÷àkabhede strãø ñàp mediø .

#<piùa># cårõane ruø paraø sakaø anióh . pinaùñi ëdit apiùat pipeùa peùñà piùñaþ peùaþ peùaõam . %<÷uùkacårõaråkùeùu pighaþ>% pàø eùåpapadeùu karmasu õamul kasàø yathàvidhyanuprayogaþ %<÷uùkapeùaü pinaùmurvãm>% bhaññiþ %<snehane piùaþ>% pàø snehasàdhane karaõe upapade õamul . udapeùam pinaùñi udakena pinaùñãtyarthaþ peùamàdipare udakasyodàde÷aþ .

#<piùña># naø piùa--kta . 1 sãsake ratnamàlà 2 piùñake puø naø %<annàdaùñaguõaü piùñaü piùñàdaùñaguõaü payaþ . payaso'ùñaguõaü rmàsaü màüsàdaùñaguõaü ghçtam . ghçtàdaùñaguõaü tailaü mardanànna ca bhakùaõàt>% vaidyaø asya guõàþ %<piùñaü pràõakaraü råkùaü vidàhi guru durjaram . ÷àlipiùñamayà bhakùyàþ kaphapittavinà÷anàþ . vaidalà guravo bhakùyà viùñambhisçùñamàrutàþ . saguóàþ satilà÷caiva sakùaudrakùàra÷arkaràþ . makùyà balyà÷ca hçdyà÷ca guravovçühaõà param . sasnehàþ snehasiktà÷ca bhakùmà godhåmasambhavàþ . guravastarpaõà hçdyà valopacayavardhanàþ . marditàü samitàü kùãra nàrikelaghçtàdibhiþ . avagràhya ghçte paktvà ghçtapåroyamucyate . ghçtapåro gururvçùyaþ kaphakçdraktamàüsadaþ . raktapittaharo hçdyaþ svàduþ pittaharo'gnidaþ>% . godhåmacårõaü samità . %<samità madhudugdhena khaõóailàmaricàdibhiþ . ete paktà kùipet khaõóe saüyàvo vçühaõo guruþ . samità veùñità madhye madhu dattvà ghçte ÷çtà . madhumastakamuddiùñaü tadçùyaü guru durjaram>% ràjavallabhaþ . 3 råpe naø nighaõñuþ 4 cårõite triø . 5 çùibhede puø . tasyàpatyama ÷ivàø aõ . paiùña tadapatye puüstrãø . tataþ gotrapratyayasya bahutve munte advandve ca upaùàø luk .

#<piùñaka># triø piùñasya vikàraþ kan . 1 piùñasya vikàrabhede saüj¤àyàü kan . 2 apåpe astrã amaraþ . kçtànna÷abde màvapaø vàkyaü dç÷yam . 3 tilacårõe naø ràjaniø . 4 netrarogabhede mediø %<÷leùmà màrutakopena ÷ukle piùñasamannatam . viùñavat piùñakaü viddhi malàktàdar÷asannibham>% màdhavakaraþ .

#<piùñapa># naø vi÷yatyatra vi÷a--kapa nipàø . muvane amaraþ .

#<piùñapacana># naø piùñaü pacyate'nena paca--karaõe lyuñ . piùñakapàkapàtre kañàhàdau amaraþ .

#<piùñapàkakçt># naø piùñasya pàkaü karoti àdhàrasya kartçtvavivakùàyàü kç--kartari kvip tuk ca . 1 piùñapàkàdhàre pàtre hemacaø kartari kip . 2 piùñapàcake triø .

#<piùñapåra># puø piùña iva påryate påri--karmaõi aca . vañake ghàrtike hemacaø .

#<piùñapàkabhçt># naø piùñapàkaü nibharti bha--kvipa . piùñapàkapàtre hemacaø .

#<piùñamaya># triø piùñasya vikàraþ bhayañ . piùñavikàre bhasmàdau siø kauø .

#<piùñamehin># puø piùñamiva mehati miha--õini . su÷rutokte pramehabhedarogayute %<piùñarasatulyaü piùñamehã mehati>% su÷rutaþ .

#<piùñavarti># puø piùñaü vartayati varti--in . mudgamàùàdicårõe (dhåmasã) hemacaø .

#<piùñasaurabha># naø piùñasyeva saurabhamasya . candane hàràø .

#<piùñàta># puø piùñamitàtati ata--ac . 1 pañavàse pañavàsanàrthe sugandhadravye (àvãra) khyàte 2 padàrthe ca amaraþ .

#<piùñika># naø piùñamastyasya utpattisàdhanatvena ñhan . taõóulacårõabhave dravàtmake (piñhàli) khyàte padàrthe ràjaniø (piñhã) prasiddhàyàü piùñadvidale strã %<dàliþ saüsthàpità toye tato'pahçtaka¤cukà . ÷ilàyàü sàdhu saüpiùñà piùñikà kathità budhaiþ>% bhàvapraø .

#<piùñoóã># strã ÷vetàmlikàyàü ràjaniø .

#<piùñodaka># naø piùñami÷ritamudakaü ÷àtaø taø . cårõataõóulami÷ritajale bhàø àø 131 aø .

#<pisa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . pesati apesãt pipesa çdit apipesat--ta .

#<pisa># dãptau và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ idit . piüsayati te apipiüsat ta . pakùe piüsati apiüsãt .

@<[Page 4340a]>@
#<pisa># vàsaü bale ca akaø badhe dàne gatau ca sakaø cuø umaø señ . pesayati--te apãsisat ta .

#<pisaïga># puø pisa--aïgac kicca . pi÷aïga÷abdàrthe

#<pihita># triø api + dhà--kta aperallopaþ . 1 tirohite 2 àcchàdite ca hemacaø .

#<pã># pàge diø sakaø àtmaø aniñ . pãyate apeùña . lyap %<nipãkùa yasya kùitirakùiõaþ kathàm>% naiùadhaþ pibatestu nipàya ityeva .

#<pãñha># puø naø pãyate piñhyate và atra pà--ñhak piñha--ka và pçùoø dãrghaþ . (pãüóe) 1 àsanabhede amaraþ . 2 vratinàmàsane trikàø tatràrthe strã ratnamàlà gauràø ïãù . pãñhalakùaõàdikaü yuktikalpataro dar÷itaü yathà %<ghàtupàùàõakàùñhai÷ca pãñhastrividha ucyate . ghàtava÷ca ÷ilà÷caiva kàùñhàni vividhàni ca . tadatra saüpravakùyàmi yadyeùàmupayujyate>% . tasya mànam %<hastadvaya¤ca dairghyeõa tadardhe pariõàhataþ . tadardhenonnataþ pãñhaþ sukha ityabhidhãyate . hastadvayadvayàdhikyàt pa¤ca pãñhà bhavanti hi . sukho jayaþ ÷ubhaþ siddhiþ sambacceti yathàkramam . dhanabhogamukhai÷varyavà¤chitàrthapradàyakaþ . samadãrghe sukhà vàptirviùame viùamàpadaþ . àyàmapariõàhàbhyàü hastadvayamito hi yaþ . ardhahastonnataþ pãñho jàrako nàma vi÷rutaþ . dairvyolatiparãkhàhai÷caturhastamito hi yaþ . ràjapãñha iti j¤eyaþ sakalàrthaprasàdhakaþ . atràbhiùekamicchanti kùitipasya puràvidaþ . dairghyonnatiparãõàhaiþ ùaóhastasaümito hi yaþ . ràj¤àü cittaprasàdàrthaü kelipãñhàbhidhànakaþ . dairghyonnatiparãõàhairaùñahastamito hi yaþ . aïgapãñho hyayaü nàmnà bhavet sa ca sukhapradaþ . kànako ràjapãñhaþ syàjjayo và ràjataþ sukhaþ . ràj¤àmevopayoktavyo lakùava÷cottarottaram . ràjapãñhe ciràyuþ syàjjaye sarvàü mahãü jayet . jàrako jàyayecchatrån sukhe sukhamavàpnuyàt . ràjataþ kãrtijanano dhanavçddhikaraþ paraþ . tàmaþ pratàpajanano vipakùakùayakàrakaþ . lauhaståccàñane sàrvaþ sarvakarmasu yujyate . trapusãsakaraïgàdyàþ ÷atrukùayaphalapradàþ>% iti dhàtu pãñàþ . atha ÷ilàpãñhàþ %<vajrapãñho vajrapràõereva nànyasya dç÷yate . padmaràgo dine÷asya càndrakànto vighorapi . ràhormàrakataþ pãñhaþ ÷anernãlasamudbhavaþ . gomedakastu saumbakha sphàñikastu vçttusphateþ . ÷ukrasya vaidåryamavaþ pràyàlo bhaïgalasya hi>% . puràõaprasiddhàþ . %<yo yasya hi da÷àjàtaþ pãñhastasya hi tanmayaþ . sphañikastu mahãndràõàü sarveùàmeva yujyate . abhiùeke ca yàtràyàmutsave jayakarmaõi . ayaskàntopaghañitaþ saügràme pãñha iùyate . garuóodgàraracite varùàsu nçpatirvaset . ÷uddharatnamayaü pãñhaü bhajate ghanagarjite . sàmànyaþ pràstaraþ pãño vilàsàya mahãbhujàm . eùàü mànaü guõà÷càpi vij¤eyà càtupãñhavat>% . kàùñhapãñhànàü mànaü pårvavadeva . %<sampattisukhavçddhyarthaü sambhàrajanito jayaþ . jàrako roganà÷àtha sukhaþ ÷atruvinà÷anaþ . siddhiþ sarvàrthasaüsiddhyai vijayàya ca vairiõàm . ÷ubhaþ syàdabhiùeke ca sampadvairinivàriõã . pàlà÷o jàrakaþ pãñhaþ sukhasampattikàrakaþ . jayaþ syàdabhiùeke ca ÷ubhaþ ÷atruvinà÷anaþ! sukho rogavinà÷àya siddhiþ sarvàrthadàyikà . sampaduccàñanavidhau vij¤eyà pãñhalakùaõam . càndanasta sukhaþ pãñho abhiùeke mahãbhujàm . jayaþ svàdroganà÷àya ÷ubhaþ saukhyaü prayacchati . jàrako grahatuùñyarthamanye tu ratiduùkaràþ . yatnato nirmitàste tu sàmnàjyaphaladàyakàþ . kàleyakã jàyako hi bhåmujàmabhiùecane . pãñhànagurukàdãnàmanye candanavadviduþ . bàkulastu ÷ubhaþ pãñho bhåmujàmamiùecane . jayo rogavinà÷àya sukhaþ sampattikàrakaþ . siddhiþ siddhipradà sampat saügràme vijayapradà . jàrako jaraõàya syàditi bhojasya sammatam . evaü sugandhikusumàþ sasàrà ye ca pàdapàþ . bàkulema samaþ kàrya evaü pãñhasya nirõayaþ . ye ÷uùkakàùñhà vçkùàstu mçdavo laghavo'tha và . gàmbharosadç÷aþ pãñhasteùàü kàrthyastathà guõaþ . phalina÷ca sasàrà÷ca raktasàrà÷ca ye nagàþ . teùàü pànasavat pãñhastathaiva guõamàvahet>% . atha niùiddhapãñhàþ vij¤eyo ninditaþ pãñho lauhotthaþ sarvadhàtuje . ÷ilotthaþ ÷àrkaro varjyaþ karkara÷ca vi÷eùataþ . kàùñhajeùu ca pãñheùu nàsàrà nàtisàriõaþ tathà ca %<àmrajambukadambànàmàsanaü va÷anà÷anam>% bhojastvàha %<guruþ pãñho gauravàya lamurlàghavakàrakaþ>% parà÷arastu %<nàgranthirnàtigranthi÷ca nàgururnàtumàkçtiþ . pãñhaþ syàt sukhasampattyai nàtidãrgho na vàmanaþ . ye cànye pãñasadç÷à dç÷yàþ ÷ilpivinirmitàþ . guõàn doùàüca màna¤ca teùàü pãñhavadàdi÷et . vitàryàmena vighinà yaþ ÷uddhaü pãñhamàcaret . tasya lakùmãþ svayaü ve÷ma kadàcinna vimu¤cati . aj¤ànàdatha và mohàdyo'nyathà pãñhamàcaret . etàni tasya na÷yanti lakùmoràyurbalaü kulam>% . 3 kaüsàmàtye puø harivaüø 161 aø . 4 asurabhede puø bhàø droø 17 aø . 5 devatàmårtisthàpanàdhàre piõóikàyàü strã ïãp svàrthe ka pãóikà tatràrthe piõóikà÷abde tç÷yam . 6 devatàpåjanàïge hçdayaråpe àghàre tatra påjyapadàrthàþ påjyadevatà¤ca tantrasàre uktà yathà %<pãñhapåjàü tataþ kuryàt àdhàra÷aktipårvakam . prakçtiü kamañha¤caiva ÷eùaü pçthvãü tathaiva ca . sudhàmbudhiü maõidvãpaü cintàmaõigçhaü tathà . ÷ma÷ànaü pàrijàta¤ca tanmåle ratnavedikàm>% . ÷àradàyàm %<anantaü hçdaye padmaü tasmin såryendupàvakàn . eùu khakhakalàü nyasya nàmàdyakùarapårvataþ . sattvàdãn triguõànnyasya yathaivàtra guråttabhaþ . àtmànamantaràtmànaü paramàtmànameva ca . j¤ànàtmàrna pravinyasya nyaset pãñhamanuntataþ>% . pãñha÷aktaya÷ca devatàbhede icchàj¤ànàdayastattatkalpoktàþ ÷àradàdo dç÷yàþ . 7 mantrasiddhyarthajapasthànabhede tatràpi viùõucakreõa vibhaktasya satãdehasya tattadaïgabhedapatanàt tattatsthànasya påjyatà tatra pãñhàni aïgapratyaïgabhedapatanaü ca tantracuóàmaõàvuktaü yathà %<ekapa¤cà÷acca pãñhàþ ÷aktirmairavadevatàþ . aïgapratyaïgapàtena viùõucakrakùatena ca . mamàsya vapuùo deva! hitàya tvayi kathyate . brahmarandhaü hiïgalàyàü bhairavo bhãmalocanaþ . kãññarã÷à mahàdeva! triguõà yà digambarã . 1 karavãre trinetraü me devã mahigharmardinã . kràdhã÷o bheravastatra 2, sugandhàyà¤ca nàsikà . devastryambakanàmà ca sunandà tatra devatà 3 kà÷mãre kaõñhade÷a÷ca trisandhye÷carabhairavaþ . ahàmàyà bhagavatã guõàtãtà varapradà 4 . jvàlàmukhyàü mahàjihvà deva unmattabhairavaþ . ambikà siddhidànàmnã 5, stano jàlàndhare mama . mãùaõo bhairavastatra davau tripuramàlinau 6 . hçdyapãñhaü vaidyanàthe yaidyanàthastu bhairavaþ . devatà jayadurgàkhyà 7, nepàle jànu ma kùiva! . kapàjã bheravaþ ÷rãmàn mahàmàyà ca devatà 8 . màlave dakùahasto me devã dàkùàyaõã hara! . amaro bhairavastatra sarvasiddhipradàyakaþ 9 . utkale nàbhide÷astu virajàkùetramucyate . vimalà sà mahàdevã janannàthastu bheravaþ . bhaõóakyàü gaõóapàta÷ca tatra sitirna sa÷ayaþ . tatra sà gaõóakã caõóã cakrapàõistu bhairavaþ 11 . bahulàyàü nàmavàhurbahulàkhyà ca devatà . bhãsako bhairavastatra sarvasiddhipradàyakaþ 12 . ujjayinyàü kårpara¤ca màïgalyakapilàmbaraþ . bhairavaþ siddhidaþ sàkùàddevã maïgalacaõóikà 13 . caññale dakùabàhurme bhairava÷candra÷ekharaþ . vyaktaråpà bhagavato bhavànã tatra devatà . vi÷eùataþ kaliyuge vasàmi candra÷ekhare 14 . tripuràyàü dakùapàdo devã tripurasundarã . bhairavastripure÷a÷ca sarvàbhãùñapradàdayakaþ 15 . trisnotàyàü vàmapàdo bhràmaro bhairave÷varaþ 16 . yonipãñhaü kàmagirau kàmàkhyà tatra devatà . yatràste triguõàtãtà raktapàùàõaråpiõã . yatràste màdhavaþ sàkùàdumànando'tha bhairavaþ . sarvadà vihareddevà tatra muktirna saü÷ayaþ . tatra ÷rãbhairavã devã tatra ca kùetradevatà . pracaõóacaõóikà tatra màtaïgã tripuràtmikà . vagalà kamalà tatra bhuvane÷ã sabhåminã . etàni navapãñhàni ÷aüsanti nava bhairavàþ 17 . aïgulya÷caiva hastasya prayàge lalità bhavaþ 18 . jayantyàü vàmajaïghà ca jayantã kramadã÷varaþ 19 . bhåtadhàtrã mahàmàyà bhairavaþ kùãrakaõñhakaþ . yugàdyà sà mahàmàyà dakùàïguùñhaþ pado mama 20 . nakulã÷aþ kàlipãñhe dakùapàdàïgulã ca me . sarvasiddhikarã devã kàlikà tatra devatà>% 21 . bhuvane÷ã siddhiråpà kirãñasthà kirãñataþ . devatà bimalànàmnã saüvarto bhairavastathà 22 . vàràõasyàü vi÷àlàkùã devatà kàlabhairavaþ . maõikarõãti vikhyàtà kuõóala¤ca mama ÷ruteþ 23 . kanyà÷rame ca me pçùñhaü nimiùo bhairavastathà . sarvàõã devatà tatra 24, kurukùetre ca gulaphataþ . sthàõurgàmnà ca sàvitrã 25 maõivedikade÷ataþ . maõibandhe ca gàyatrã sarvànandastu bhairavaþ 26 . ÷rã÷aile ca mama grãvà mahàlakùmãstu devatà . bheravaþ saüvarànando de÷ede÷e vyavasthitaþ 27 . kà¤cãde÷e ca kaïkàlo bhairavo rurunàmakaþ . devatà devagarbhàkhyà 2 8 nitambaþ kàlamàdhave . mairava÷càsitàïga÷ca devã kàlã susiddhidà 29 . dçùñvà dçùñvà namaskçtya mantrasiddhimavàpnuyàt . ÷oõàkhye bhadrasanastu narmadàkhyà nitambakam 30 . ràmagirau tathà nàlà ÷ivànã caõóabhairavaþ 31 . vçndàvana ka÷ajàle umànàmnã ca davatà . bhåta÷o bhairavastatra sarvasiddhipradàyakaþ 32 . saühàràkhya urdhvadante devã nàràyaõã ÷ucau 33 adhodante mahàrudro vàràhã pa¤casàgare 34 . karatoyàtañe talpaü vàme vàmanabhairavaþ . aparõà devatà tatra brahmaråpà karodbhavà 35 . ÷rãparvate dakùagulphaü tatra ÷rãsundarã parà . sarvasiddhã÷varã sarvà sunandànandabhairavaþ 36 . kapàlini bhãmaråpà bàmagulphavibhàgataþ . bhairava÷ca mahàdeva! sarvànandaþ ÷ubhapradaþ 37 . udara¤ca prabhàse me candrabhàgà ya÷akhivã . vakratuõóo bhairava÷co 38 rdhoùñho bhairavaparvate . avantyà¤ca mahàdevã lambakarõastu bhairavaþ 39 . cibuke bhràmarã devã vikçtàkhyà jalesthale . bhairavaþ sarvasiddhã÷astatra siddhiranuttamà 40 . gaõóogodàvarãtãre vi÷ve÷ã vi÷vamàtçkà . daõóapàõirmeravastu 41 vàmagaõóe tu ràkiõã . bhairavo vatsanàgastu tatra siddhirna saü÷ayaþ 42 . ratnàvalyàü dakùaskandhe kunàrã bhairavaþ ÷ivaþ 43 . mithilàyàü mahàdevã vàmaskandhe mahodarà 44 . nalàhàñyàü nalàpàto yogã÷o mairavastathà . tatra sà kàlikà devã sarvasiddhipadàyikà 45 . karõàñe caiva karõome tvabhãrurnàma bhairavaþ . devatà jayadurgàkhyà nànàbhogapradàyinã 46 . vakre÷vare manaþpàto vakranàthastu bhairavaþ . nadã pàpaharà tatra devã mahipamardinã 47 . ya÷ore pàõipadma¤ca devatà ya÷ore÷varã . caõóava bhairavastatra yatra siddhimavàpnuyàt 48 . aññahàse cauùñhapàto devã sà phullarà smçtà . vi÷ve÷o mairavastatra sarvàbhãùñapradàyakaþ 49 . hàrapàto nandipure mairavo nandike÷varaþ . nandinã sà mahàdevã tatra siddhirna maü÷ayaþ 50 . laïkàyàü nupåra¤caiva bhairavo ràkùase÷varaþ . indràkùã devatà tatra indreõopàsità purà 51 viràñade÷amadhye tu pàdàïgulinipàtanam . bhairava÷càmçtàkhya÷ca devã tatràmbikà smçtà 52 . màgadhe dakùajaïghà me vyomake÷astu bheravaþ . sarvànandakarã devã sarvànanda phalapadà 53 . (pustakàntarapàñhasaüvàdàt pãñhadvayàdhikyaü lipikarapramàdàt pãñhadvayasya nirmålatà tatra kayàrnirmålatà tanna ÷aknumovivecayitum) . etàste kathitàþputra! pãñhanàthàdhidevatàþ . kùetràdhãr÷a vinà deva . påjayeccànyadevatàm . bhairavairhriyate sarvaü japapåjàdisàdhanam . aj¤àtvà bhairavaü pãñhe pãñha÷akti¤ca ÷aïkara! . pràõanàtha! na sidhyet tu kalpakoñijapàdibhiþ . anyànyapi siddhapãñhàni kundhikàtantre 7 pañaloktàni yathà %<÷råyatàü sàvadhànena siddhapãñhaü pativrate! . yasmin sàdhanamàtreõa sarvasiddhãpvarã bhavetu . màyàvatã madhupurã tà÷ã gorakùacàriõã . hiïgalà ca mahàpãñhaü tathà jàlandharaü punaþ . jvàlàmukhã mahàpãñhaü pãñha nagarasambhavam . ràmabhirirmahàpãñhaü tathà godàvarã priye! . nepàlaü karõasåtra¤ca mahàkarõaü tathà priye . ayodhyà ca kurukùetraü siühalàkhyaü manoramam . makhipuraü hç÷ãva ÷aü payàga¤ca tapovanam . vadarã ca mahàpãñhamambikà ardhanàlakam . triveõã ca mahàpãñhaü gaïgàsàgarasaïgamama . nàrikela¤ca virajà uódãyànaü mahe÷varã . kamalà vimalà caiva tathà màheùmatã purã . vàràhã tripurà caiva vàgmatã nãlavàhinã . govardhano vindhyagiriþ kàmaråpaü kalau puge . ghaõñàkarõo'kùayagrãvo màdhava÷ca sure÷vari! . kùãragràmaü vaidyanàthaü jànãyàdvàmalocane! . kàmaråpaü mahàpãñhaü sarvakàmaphalapradam . kalau ÷ãghraphalaü devi! kàmaråpe japaþ sna taþ>% . %<pãñhaprasaïgàddeve÷i! pãñhàni ÷çõu bhairavi! . ÷çõu tàni mahàpràj¤e . ÷reùñhasthànàni yàni ca . siddhipradàni sàdhånà sahadbhiþ sevinàni ca . puùkara¤ca gayàkùetraü akùayàkhyavañastathà . varàha parùata÷caiva tãrdha¤càmarakaõñakam . narmadàü yamunàü piïgàü gaïgàdvàraü tathà priye! . yaïgàsàgarasaïga¤ca ku÷àvartala bilvakam . ÷rãnãlaparvata¤caiva kalambakubjike tathà . bhçgutuïga¤ca kedàraü ÷arvapiyamahàcalam . lalità ca sugandhà ca ÷àkambharãpurapriyam . karõatãrthaü lahàraïgà taõóikà÷rama eva ca . kumàràkhyaprabhàsau ca tathà dhanyà sarasvatã . agastyà÷ramamiùñaü me kanthà÷ramamataþparam . kau÷ikã karayå÷oõajyotiþ saraþ puraþsaram . kàlàdakaü priyaü ÷rãmata miyamuttaramànamam . mataïgavàpã saptàrcirmahàviùõu padaü mahat . vaidyanàrthaü mahàtãrthaü priyaþ kàja¤jaro giriþ . ràmodbhedaü gaïgodbhedaü harodbhedaü mahàvanam . bhade÷caramahàütãrthaü lakùmaõodbhedameva ca . jànãhi priya÷reùñhà ca kàverã kapilodakà . some÷varaü ÷uklatãryaü kçùõaveõvàprabhedakam . pàñalà ca mahàbodhirnagatãrthaü gadantike . puõyaü ràme÷varaü devi . tathà meghavanaü hareþ . aileyakavaga¤caiva govardhanamajapriyam . hari÷candraü pura÷candraü pçthådakamatha priye . indranãlaü mahànàdaü tathaiva priyamainakam . pa¤càpsaraþ pa¤cavañã vañã parvañikà tathà . gaïgàviëpasaïga÷ca priyanàdivañaü tathà . gaïgàràmàcala¤caiva tathaiva çõanocanam . gautame ÷varatãrtha¤ca ya÷iùñhatãrthameva ca . hàrãta¤ca tathà devi . brahmàvarta ÷ivapriyam . ku÷àvartamabhi÷reùñhaü>% haüsatãrthaü tathaiva ca . piõóàrakavanaü khyàtaü haridvàraü tathava ca . tathaiva vadarãtãrthaü ràmatãrthaü tathaiva ca . jayanto vijayanta¤ca sarvakalyàõadaü priye! . vijayà sàradàtãrthaü bhadrakàle÷varaü tathà . a÷vatãrthaü suvikhyàtaü tathà devi! ÷ivapriyam . othavatã nadã caiva tãrthama÷vapradaü tathà . chàgaliïgamàtçgaõaü karavãrapuraü tathà . saptagodàvaraü tãrthaü liïgàkhyaü sarvamohanam . kirãñamuttare tãrthaü dakùiõe tãrthamuttamam . vi÷àlatãrthaü kàlyà÷ca vanaü vçndàvanaü tathà . jvàlàmukhã hiïgulà ca mahàtãrthaü gaõe÷varam . jànãhi sarvatãrthànàü hetusthànàni sundari! . atra sannihità nityaü sarvadevà maharùayaþ . pitaro yogina÷caiva ye ye siddhiparàyaõàþ . à÷u siddhyanti karmàõi ÷raddhàbhaktimatàü priye! . puõyakàle pañhedyastu tatpuõyamakùayaü bhavet . ÷ràddhakàle pañhedyastu juhuyàdvàpi bhaktitaþ . akùayaü tadbhavet sarvaü pitéõàü paramaü sukham . asmin sthàne pañhedyastu siddhirbhavati tatkùaõàt . atha vakùye mahe÷àni! yatra yà devatà ÷çõu . yatra te yàni nàmàni kathàyaùyàmi tat ÷çõu . magno'haü paramànande tatkathàmçtavàridhau . puùkare kamalàkùã ca bhayàyà¤ca gave÷varã . akùayà càkùayavañe'mare÷o'marakaõñake . varàhaparvate ca tvaü varàhã gharaõãpriyà . narmadà narmadàyà¤ca kàlindã yamunàjale . ÷ivàmçtà ca gaïgàyà ma÷và dehalikà÷rame . ÷àradà sarayåtãre ÷oõe ca kanake÷varã . aprakà÷à sadà devã jyotirmayyabdhisaïgame . ÷ronàmà ÷rãgirau caiva kàlã kàlodake tathà . mahodarã mahàtãrthe mãlà cottaramànase . màtaïginã mataïge ca guptàrcirviùõupàdake . svargadà svargabhàrge ca godàvarvyàü gave÷varã . vimukti÷caiva gomatyàü viùñà÷àyàü mahàbalà . ÷atadrvàü ÷ataråpà ca candrabhàgà ca tatra vai . airàvatyà¤ca ãrnàma siddhidaþ siddhitãrake . dakùà pa¤canade caiva dakùiõà tva prakãrtità . aujase vãryadà ca tvaü saïgamà tãrthasaïgame . bàhudàyàmavantà tvaü kurukùetre'ruõekùaõà . tapasvinã puõyatamà bhàratã bhàratà÷rame . sukathà naimiùàraõye pàõóau ca pàõóarànanà . vi÷àlàyàü vi÷àlàkùã muõóapçùñhe ÷ivàtnikà . ÷raddhà kana khale tãrthe ÷uddhabuddhirmunã÷varã . muve÷à sumanà gaurã mànase ca sarovare . nandàpure sahànandà lalità lasitàpure . brahmàõã tahma÷iraõi ma hàdàyakakàddhinàü pårõimà cendumatyà¤ca sindhauratipriyà sadà . jàhnavãsaïgame vçttiþ svadhà ca pitçtuùñidà . puõyà bahusitàyà¤ca prapàyàü pàpanà÷inã . ÷aïkhasaüharaõe caiva thoraråpà mahodarã . svargodbhede mahàkàlã pravalà ca mahàvane . bhadrà ca bhadrakàlã ca bhadre÷varã ÷ivapriyà . bhadre÷vare ramà viùõupriyà viùõupade tathà . dàruõà narmadodbhede kàveryàü kapile÷varã . bhedinã kçùõaveõvàyàü sabheda ÷ubhavàvinã . ÷raddhà ca ÷ukratãrthe ca prabhàse ÷ve÷varã tathà . mahàbodhau mahàbuddhirpàñale pàñale÷varã . subalà nàgatãrthe ca nàge÷ã nàgavandità . madantau ca madantã ca pramadà ca madantikà . meghasvanà meghavàse vividyutsaudàmanãcchadà . ràme÷vare mahàbuddhirvãrà cailàpure satã . piyàlamàrgake durgà suve÷à surasundarã . kàvyàyanã mahàdevã govardhane'khilàtmikà . ÷ubhe÷varã hari÷candre, pura÷candre pure÷varã . pçthådake bhahàvegà mainàke'khilavardhinã . indranãle mahàkàntà ratnave÷à su÷obhatà . màhe÷varã mahànàde, mahàtejà mahàüvane . pa¤càpsarasi sàraïgà pa¤cavañyàü tapasvinã . vañã÷ã vañikàyà¤ca sarvavarõe suraïgirõà . saïgame vindhyagaïgàkhyà, vindhye ÷rãvindhyavàsinã . mahànandà nandavañe, gaïgavàñàcale ÷ivà . àryàvarte mahàryà tvaü, vimuktirçõamocane . aññahàse ca càmuõóà, tantre ÷rãgautame÷varã . vedamayã brahmavidyà và÷iùñhe tvamarundhatã . hàrãte hariõàkùã ca brahmàvarte vraje÷varã . gàyatnã caiva sàbitrã ku÷àvarte ku÷apriyà . haüse÷varã mahàtãrthe parahaüse÷vare÷varã . piõóàrakabane dhanyà surasà sukhadàminã . nàràyaõã vaiùõavã ca gaïgàdvàre vimuktidà . ÷rãvidyà vadarãtãrthe, ràmatãrthe mahàdhçtiþ . jayantã ca jayante tvaü, vijayante'paràjità . vijayà ca mahà÷uddhiþ sàradàyà¤ca sàradà . subhadre bhadradà, bhavyà bhadrakàle÷vare tathà . mahàbhadrà mahàkàlã hayatãrthe gavã÷varã . vedadà vedamàtà ca vide÷e vedamastake . yuvatyà¤ca mahàvidyà, mahànadyàü mahodayà . caõóà ca tripade caiba chàgaliïge balipriyà . màtçde÷e jaganmàtà, karavãrapure satã . màlave raïgiõã ràmà paramà parame÷varã . saptagodàvare tãrthe devarùàva÷cile÷varã . ayodhyàyàü bhavànã ca jayadà jayamaïgalà . màdhavã mathuràyà¤ca devakã yàdrave÷varo . vçbdàgope÷varã ràdhà ràsavçndàvane ramà! . kàtyàyanã mahàmàyà bhadrakàlã kalàvatã . candramàlà mahàyogà mahàyoginyadhã÷varã . vajre÷varã ya÷odeti vajra÷rãgokule÷varã . kà¤cyàü kagakamà¤cã syàdavantyàmatipàvanã . vidyà vidyàpure caiva vimalà nãlaparvate . ràme÷varã setubandhe, vimalà puruùottame . virajà nàgapårthyà¤ca bhadrà÷ve bhadrakarõikà . tamolipte tasoghnã ca svàhà sàgarasaïgame . kula÷rãrvaü÷avçddhi÷ca màdhavã màdhavapriyà . maïgalà maïgale koñe, ràóhe maïgalacaõóikà . jvàlàmukhã ÷ivàpãñhe mandare bhuvana÷varã . kàlãghàñe guhyakàlã, kirãñe ca mahe÷varã . kirãñe÷varã mahàdevã liïgàkhye liïgavàhinã . sàkùàt sarvatra bhaktànàma bhaktànà kuto'pi na . athànyatsaüpravakùyàmi siddhasthànàni sundari! . sarvapàpavinà÷àrthaü sarvasiddhipradaü nçõàm . nirmitàni ÷iveneha siddhasthànàni yàni ca . ÷rutvà manasi bhàvyàni prakà÷yànyadhikàriùu . amare÷a mahàpãñhe ku÷atuïgàrasaüj¤akaþ . tatra durgàdvayaü nàma caõóikà ca mahe÷varã . prabhàse somanàtho'sau devã ca puùkarakùaõà . devadevàdhiùa ÷ambhurnaimiùe ca mahe÷varaþ . tatra praj¤à ca devã ca ÷ivànã liïgadhàriõã . puùkare ca ràjagandhiþ purahåtà mahe÷varã . ÷rãparvate ÷riyà nàmnà ÷aïkarastripuràntakaþ . màyàvã ÷aïkarã tatra maktànàmakhilàrthadà . japye÷vare mahàsthàne ÷aïkarã ca tri÷ålinã . tri÷ålã ÷aïkarastatra sarvapàpavimocakaþ . àmràtake÷vare såkùmaþ såkùmàkhyà parame÷varã . gakhakùetre maïgalàkhyà ÷ivo yaþ prapitàmahaþ . kurukùetre ÷ivaþsthàõuþ ÷ivà sthàõupriyà parà . iùñanàbhe svayambhå÷ca devã syàyambhuvà matà . ugraþ kanakhale proktaþ ÷ivo'gre ÷ivavallabhà . vimale÷vare vi÷va÷ambhuriùñà vi÷vapriyà sadà . aññahàve mahànando mahànandà mahe÷varã . mahàntako mahendre ca pàrvatã ca mahàntakà . bhãme÷varo bhãmapãñhe ÷ivà bhãme÷varã tathà . vastrapàde bhavo nàma bhavànã mavane÷varã! adrikåñe mahàyogã rudràõã parame÷varã . avimukte mahàdevo vi÷àlàkùã ÷ivà parà . mahàmàye harorudro mahàbhàgà ÷ivà tathà . mahàbala÷ca gokarõe ÷ivamadrà ca caõóikà . bhadrakarõe maóàdevo bhadrà ca karõikà tathà . suparõàkhye sahasràkùaþ utpalà parame÷varã . sthàõusaüj¤e ÷ivaþ sthàõurã÷asthà ÷rãgharà ÷ivà . kalàsaye mahàsthàne kamalàkhyo mahe÷varaþ . kamalàkùã màü÷ànã sakalàrthapradàyinã . chàgalà tu kapardã ca prasamà ca mahe÷varã . jardhvaretà araõye ca sandhyàkhyà parame÷varã . sàkoñe ca mahàkoñaþ ÷ivà ca muõóake÷varã . màtule÷varapãñhe ca karavãràrcya ÷ekharà . ÷rãmadvyàghrapure sàkùàddharanàmà sabhàpatiþ . ÷ivaþ sabhàpatirnàma yatra nçtyati ÷aïkharaþ . àtmànandamahànàda pårõànandamahàrkhavam . nçtyantaü yatra deve÷aü deve÷ã paripa÷yati . tatra cà÷u mahàdevo bhaktànàü varado bhavet . nçtyantaü yatra sarve÷aü vãkùya loko vimucyate . puõyakhyàneùu sarveùu sthànametanmanoramam . yadyatkarmàõi sarvàõi akùayàõi bhavanti vai . tasmin mahottame sthàne ÷ivagaïgàkhyanadbhutam . taóàgamasti tattãre dakùiõe nçtyatã÷varaþ . tañàke'svin valan khàtvà samànàthaü samãkùya ca . aùñottarasahasrantu japecchuddhomudànvitaþ . yàni te kathitànyatra sadà tiùñhanti devatàþ . pivataþ siddhagandharvà siddhayaþ sarvasiddhidàþ . atra dattaü hutaü japtaü snànamakùayapuõyadam . yadvat prakãrtita nàma taireva paripåjya ca . praõavàdihçdantena lamate'bhãùñamuttamag . pojayedbràhmaõàn yo'tra akùayaü phalama÷nute . iha nànàsukhaü bhuktà haragaurãpuraü vrajet . ÷ãkaduþkhavinà÷o'yaü karuõànidhirã÷varaþ . nirmame sarvasagyattyai puõyakùetràõi bhåtale . akàle puõya÷uddhànàmanekapuõyasàdhanaiþ . à stikànàü bhavedatra nivàsaþ sàdhanaü prati . taskàdyatnena kartavyamatra sàdhanamuttamaiþ . kàlikàpuø 19 aø ekapa¤cà÷atpãñhotpattirdva÷yà .

#<pãñhakeli># puø pãñhamarde nàyakasahàyasede trikàø .

#<pãñhagàtra># naø lekhyavratàïgàùñadalakamalàyayavabhede brataø taø .

#<pãñhacakra># naø pãñha iva cakramasya . ÷akañàdau %<pãñhacakreõa goyuktenetyeke>% à÷vaø gçø 4 . 2 . 6 %<goyuktena pãñhacakreõa ÷akañàdinà>% nàràø .

#<pãñhanyàsa># puø pãñhe nyàsaþ . pãñhadevatànàü àdhàra÷aktiprakçtyàdãnàü praõavàdinamã'ntena hçdaye nyàsabhede tantrasàraþ

#<pãñhabhå># strã pràkàrasamãpasthe bhåbhàge vapre hemacaø .

#<pãñhamarda># puø nàyakasahàyabhede %<dåràvartini syàt tasya pràsaïgiketivçtte tu . ki¤cittadguõahãnaþ sahàya evàsya pãñhamardàkhyaþ>% . %<tasya nàyakasya bahuvyàpini prasaïgàgatetivçtte'nantaroktairnàyakasàmànyaguõai ki¤cidånaþ pãñhamardanàmà sahàyo bhavati . yathà ràmacandràdãnàü sagrãvàdayaþ>% sàhityadarpaõe uktam .

#<pãñhasaürpa># triø pãñhe sarpati sçpa--ac . kha¤je bhàø vaø 35 aø . õini pãñhasarpin tatràrthe hàràø .

#<pãóa># badhe viloóane ca cuø ubhaø sakaø señ . pãóayati te çdit apipãóat ta . pãóà pãóanam . dhànyàdermardane ca .
     à + bhåùaõe sakaø . àpãóayati àpãóà .
     avàdipårvakastu tattadupasargadyotyàrthayukte viloóane .

#<pãóana># naø pãóa + bhàve lyuñ . 1 duþkhotpàdane 2 ÷asyàdãnàü mardane (màóà) (depà) 3 vyàpàrabhede %<garbho'bhighàtaviùamà÷anapãóanàdyaiþ pakvaü drumàdiva phalaü patati kùaõena>% màdhavakaraþ .

#<pãóà># strã pãóa--bhàve bhidàø aï . 1 vyadhàyàü 2 duþkhe ca 3 kçpàyàü 4 ÷iromàlàyàü 5 saralavçkùe ca mediø .

#<pãóita># triø pãóa--kta . 1 vyathite 2 mardite 3 strãõàü karaõabhede mediø %<sahakhàrõàdhikà mantrà daõóakàþ pãóità hvayàþ>% tantrasàrokte 4 mantrabheñe puø bhàve kta . 5 pãóàyàü naø .

#<pãta># triø pà--karmaõi kta . 1 pànakarmaõi bhàve kta . 2 pàne naø pivati varõàntaraü pà--åõàø kartari kta . 3 varõabhede puø 4 tadvati triø amaraþ . 5 haritàle naø mediø . pãtaü pànamastyasya ac . 6 pànakartari triø %<vanàya pãta pratibaddhavatsàm>% raghuþ . kàvye varõanãyapãtavarõadravyàõi kavikalpalatàyàmuktàni yathà pãtàni brahma 1 jãve 2 ndra 3 garuóe 4 ÷varadç 5 gjañàþ 6 . gaurã 7 dvàpara 8 gomåtra 9 madhu 10 vãrarasà 11 rajaþ 12 . haridrà 13 rocanà 14 rãti 15 gandhake 16 dãpa 17 campake 18 . ki¤jalka 19 valkale 20 ÷àli 21 haritàla 22 manaþ÷ilàþ 23 . karõikàvaü 24 cakravàka 25 vànarau 26 ÷àrikàmukham 27 . ke÷avàü÷uka 28 maõóåka 29 saràga 30 kanakàdayaþ 31 .

#<pãtaka># triø pãta + svàrthe ka . 1 pãta÷abdàrthe saüj¤àyàü kan . 2 haritàle amaraþ 3 kusumbheü jañàgharaþ . 4 asurabhede 5 padmakàùñhe 6 rãtau pittale 7 màkùike 8 pãtacandane naø ràjaniø 9 nandãvçkùe 10 pãta÷àle ca puø ratnamàlà . 11 ÷yonàkabhede 12 haridruvçkùe 13 a÷okavçkùe ca puø ràjaniø . pãtena haritàlena raktaü %<tena raktaü ràgàt>% sàø ityadhikàre %<pãtàt kan>% vàrtiø kan . 14 haritàlena rakte triø . 15 avyaktarà÷aiþ saüj¤àbhede vãjagaõitam . avyakta÷abde dç÷yam .

@<[Page 4345b]>@
#<pãtakadalã># strã nityakarmaø . svarõakadalyàm (càüpàkalà) ràjaniø .

#<pãtakadruma># puø nityakarmaø . haridruvçkùe ràjaniø .

#<pãtakanda># naø pãtaþ kando yasya . garjare (gàüjara) ràjani0

#<pãtakaravãraka># puø nityakarmaø . svàrthe ka . pãtavarõakaravãravçkùe ràjaniø .

#<pãtakàvera># naø kutsitaü veraü kàveraü pãtaü kàveraü yasmàt yasya và . kutsitàïgaü pãtaü kurvati 1 kuïkume 2 pittale ca mediø .

#<pãtakàùñha># naø nityakarmaø . pãtacandane pãtàguruõi ràjaniø .

#<pãtakàlà># strã pãtà atha ca kàlà . àvartakalatàyàü ràjaniø .

#<pãtakuùñha># naø nityakarmaø . pãtavarõakuùñharoge %<bhaginã gamane caiva pãtakuùñhaü prajàyate>% ÷àtàø .

#<pãtagandha># naø pãtyamaghaca gandhaü gandhayuktam . pãtacandage ràjani0

#<pãtaghoùà># strã nityakarmaø . pãtapuùpavatyàü ghoùàtakyàm ràjaniø .

#<pãtacandana># naø nityakarmaø . kàleyaketiprasiddhe candanabhede ràjaniø .

#<pãtacampaka># puø pãtaþ campaka iva . pradãpe jañàø .

#<pãtataõóula># puø pãtastaõóulo yasya . (kàïganã) 1 ghànyabhede hemacaø . 2 kùãrikàvçkùe strã ñàp . ràjaniø .

#<pãtatuõóa># puø pãtaü tuõóamasya . kàraõóavakhage trikàø striyàü ïãù .

#<pãtatailà># strã pãtaü tailaü yasyàþ . 1 jyotiùmatãlatàyàü jañàø 2 mahàjyotiùmatãtalàyàü ràjaniø . pãtaü tailaü yena ràjadaø và paraniø . pãtataila tailapãta và tailapàyini tri0

#<pãtadàru># naø nityakarmaø . 1 saralavçkùe ratnamàlà 2 devavàruõi 3 haridruvçkùe ca ràjaniø . tasya vikàraþ rajatàdiø a¤ . paitadàrava tadvikàre triø striyàü ïãp .

#<pãtadugdhà># strã pãtaü dugdhaü yasyàþ . vçddhiparivartanena vçddhiråpeõa yasyà dugdhamuttamarõena pãyate tasyàm gavi àhitagavyàü dhenuùyàyàü hemacaø .

#<pãtadru># puø nityakarmaø . 1 saralavçkùe 2 dàruharidràyà¤ca amara .

#<pãtana># naø pãtaü karoddhi pãta--õic--lyu . 1 kuïkume 2 haritàle 3 pãtadàruõi ca mediø . 4 plakùe 5 àmràtake ca puø mediø svàrthe ka . àkhàtake (àmaóà) puø ràjaniø .

#<pãtanãla># puø %<varõo varõena>% pàø karmaø . 1 nãlapotami÷rite haridvarthye hemacaø . 2 tadvati triø .

#<pãtaparõã># strã pãtaü parõaü yasyàþ ïãp . (vichiñã)katàyàm ÷abdacaø .

#<pãtapàõi># puø pãtaþ pàõirasya . rogabhedena potavarõahastayukte %<màrjàre nihate aiva pãtapàõiþ prajàvate>% pràtà-

@<[Page 4346a]>@
#<pãtapàdà># strã pãtau pàdau yasyàþ . ÷àrikàkhage hemacaø .

#<pãtapuùpa># triø pãtaü puùpamasya . 1 pãtavarõapuùpayukte 2 karõikàravçkùe puø ÷abdacaø . 3 campakavçkùe puø ràjaniø . 4 pã tajhiõñyàü 5 piõóàtakabhede puø ratnamàlà . pãtaü puùpa sastyasyàþ ac ñàp . 6 indravàruõyàü 7 jhi¤jarikàkùupe 8 àóhakyàü ca strã ràjaniø . pãtaü puùpaü yasyàþ jàtitvàt ïãù . 9 ÷aïkhapuùyàü 10 sahadevyàü 11 marhàkopàtakyàü 12 trapuùyà¤ca strã ràjaniø .

#<pãtaprasava># puø pãtaþ prasavaþ puùpamasya . pãtakaravãre ràjani0

#<pãtaphala(ka)># puø pãtaü phalaü yasya và kap . 1 ÷àkhoñavçkùe ràjaniø 2 karmàravçkùe trikàø .

#<pãtabàlukà># strã pãtà bàlukeva cårõatàt . haridràyàm trikàø .

#<pãtabã(vã)jà># strã pãtaü vã(vã)jamasyàþ . methikàyàü ràjaniø .

#<pãtabhçïgaràja># puø karmaø . (pãlàke÷ariyà) khyàte pãtavarõayukte mçïgaràjabhede ràjaniø .

#<pãtamaõi># puø nityakarmaø . puùparàgamaõau ràjaniø .

#<pãtamastaka># puø pãtaü mastakaü yasya . khagabhede mediø .

#<pãtamàkùika># naø nityakarmaø . màkùike ràjaniø .

#<pãtamudga># puø karmaø . (sonàmuga) mudgamede hemacaø .

#<pãtamålaka># naø pãtaü målamasya kap . (gàüjara) garjare ràjani0

#<pãtayåthã># strã nityakarmaø . svarõayåthyàü ràjaniø .

#<pãtarakta># naø varõo varõena pàø karmaø . 1 raktayarõe athaca potavarõe ca pãtena raktaü kçtaràgam . 2 putparàgamaõau naø ràjaniø .

#<pãtaràga># naø pãto ràgo varõo yasya . 1 ki¤jalke 2 sikthe ca karmaø . 3 pãtavarõe puø 4 tadvati triø .

#<pãtarohiõã># strã pãtà satã rohati ruha--õini ïãp . kà÷maryàm bhàvapaø .

#<pãtala># puø pãtaü varõàntaraü làti là--ka . 1 pãtavarõe 2 tadyute triø .

#<pãtalaka># naø pãtalena varõena kàyate kai--ka . pittale ràjani0

#<pãtalãha># naø nityakarmaø pittale ràjani0

#<pãtavàsam># puø pãtaü vàso lasya . 1 ÷rãkçùõeø halàø 2 haridràbhavastrayute tri0

#<pãtavçkùa># puø nityakarmaø . ÷yonàkabhede ràjaniø .

#<pãta÷àla># puø pãtaü phalaü ÷alati yàti ÷ala--ac upasaø . asanavçkùe (piyàsàla) amaraþ .

#<pãtasàra># naø pãtaü sàraü yasya . 1 pãtavarõacandanakàùñhe malayakùe ÷abdacaø 2 haricandane ca 3 gomedasaõau puø mediø 4 aïkàñavçkùe jañàø 5 turaske vãjake ca puø ràjaniø . kap . pãtasàraka nimbe ÷abdacaø .

#<pãtasàri># naø pãtaü sàrayati sç--õic--in . sroto'¤jane ÷abdacaø .

#<pãtasàlaka># puø karmaø saüj¤àyàü kan . (peyàsàla) piyàlavçkùe amaraþ .

#<pãtaskandha># puø pãtaþ skandhoyasya . haridràbhaskandhayukte vçkùabhede ÷abdàrthakalpaø .

#<pãtasphañika># puø nityakarmaø . puùparàgamaõau ràjaniø .

#<pãtaharita># puø %<varõo varõena>% pàø 1 pãtavarõe athaca haridvarõe 2 tadyute triø hemacaø .

#<pãtàïga># puø pãtamaïgamasya . 1 ÷yonàkabhede ràjaniø . 2 haridràbhagàtre tri striyàü ïãù .

#<pãtàbdhi># puø pãtà'bdhiþ samudro yena . agastyamunau hemacaø tatkathà bhàø vaø 105 aø dç÷yà .

#<pãtàmbara># puø pãtamambaraü yasya . 1 ÷rãkçùõe amara 2 ÷ailåùe nañe ca mediø 3 haridràbhavastrayukte triø karmaø . 4 pãtevasage naø .

#<pãtàruõa># puø %<varõo varõena>% pràø karmaø . 1 pãtaraktami÷ritavarõayukte 2 tadvati triø .

#<pãtà÷man># puø nityakarmaø . puùparàsamaõau ràjaniø .

#<pãti># puø pà--ktic . 1 ghàñake amaraþ pà--bhàve ktin . 2 pàne 3 gatau ca karaõe ktin . 4 ÷uõóàyàm mediø .

#<pãtikà># strã pãtaiva svàrthe ka ataittvam . 1 dàruharidràyàü ratnamàlà 2 svarõayåthyàü jañàø .

#<pãtin># strã pãtamanena iùñàditvàdini . ghoñake ràvamukuñaþ

#<pãtu># puø pà--pàne pà--rakùaõe và tan kicca . 1 vahnau 2 divàkare ca ujjvaladaø såryeõa ra÷mibhirjalasya pànàt vahninà svadahyamàmàyoyuktajalasya pànàttathàtvam . 3 yåthapatau sakùiptasàraþ .

#<pãtudàru># puø pãturiva agnitulyaü såryàbhaü và dàru yasya . 1 udumbare ÷ataø bràø 35215 màdhavaþ . 2 devadàruõi kàtyàø ÷rauø 24 3 12 karkaþ .

#<pãtvàsthiraka># triø pãtvà sthiraþ mayåø saø . pànottaraü sthirãbhåte .

#<pãtha># naø pà--pàne karmaõi thak . 1 ghçte 2 jale ca 3 sårye 4 vahnau ca puø ujjvaladaø .

#<pãthi># puø pãti + pçùoø . ghoñake kùãrasvàmã

#<pãna># triø pyàya--kta saprasàraõe dãrghaþ . 1 sthåle 2 vçddhe sampanne ca amaraþ . bhàve kta . 4 sthålatàyàü naø . pãnasyàdårade÷àdi a÷màdiø ra . pãnara pãnasya sannikçùñade÷àdau triø .

#<pãnasa># puø pãnaü pãnatàü syati so--ka . 1 nàsikàrogabhede prati÷yàye amaraþ tadrogasya nidànàdi màghavakarãktaü yathà
     %<ànahyate yasya vi÷uùyate ca praklidyate ghåpyati caivanàsà . na yetti yo gandharasàü÷ca janturjuùñaü vyavasyet khalu pãnasena . ta¤càgika÷leùmamavaü vikàraü bråyàt prati÷yàyasamànaliïgam>% . àmapãnasalakùaõaü yathà %<÷irogurutvamarucirnàsàsràvastanusvaraþ . kùàmaþ ùñhãvati kùàbhãkùmamàbhapãnasalakùaõam>% . pakvapãnasalakùaõaü yathà %<àmaliïgàgvitaþ ÷leùmà ghanaþ kheùu nimajjati . svaravarõavi÷uddhi÷ca pakvapãnasalakùaõam>% . 2 karkañhyàü strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<pãnodhnã># strã pãnamådho'syàþ ïãp anaïantàde÷aþ . pãvaro dhaskàyàü gavi amaraþ .

#<pãpara># yàc¤àyàü bhvàø sakaø paraø señ . pãparati nighaõñhuþ .

#<pãpari># puø api + pç--in allopaþ dãrghaþ . hrasvaplakùeràjani0

#<pãya># prãõane sauø paraø sakaø señ . pãyati apãyãt pipãya . ayaü hiüsàyàü niruø 4 25

#<pãyatnu># triø pãya--hiüsàyàü bàø katnu . hiüsà÷ãle ÷atrau çø 8 2 15

#<pãyu># puø pà--pàne ku niø . 1 kàle 2 kàke ca ujjvalaø . 3 ravau 4 ghåke ca mediø .

#<pãyåkùà># strã plakùabhede tataþ caturarthyàü kà÷àø ila . pãyåkùila tatsannikçùñade÷àdau triø . tasyàþ vikàraþ tàlàø aõ . paiyåkùa tadvikàre triø . etatparasya vanasya õatvaü pãyåkùàvaõam .

#<pãyåùa># naø pãya--åùan . devànàü peyabhede 1 amçte . navaprasåtàyàþ goþ àsaptaràtrabhave 2 dugdhe ca amaraþ . tatrapeyåùamapi

#<pãyåùamahas># puø pãyåùamiva àhlàdakaü maho yasya . sudhàkare 1 candre ÷abdaratnàø 2 karpåre ca . pãyåùaruciprabhçtayo'pyatra .

#<pãyåùavarùa># puø pãyåùaü varùati karadvàrà vçùa--aõ upaø saø . 1 candre 2 karpåre 3 candràlokàlaïkàragranthakàre vidvadbhede ca

#<pãla># rodhe bhvàø paraø sakaø señ . polati apãlãt pipãla .

#<pãlaka># triø pãla--õvul . 1 rodhake 2 pipãlikàyàü hemacaø .

#<pãlà># strã pãlanàmnyàü striyàm tasyà apatyaü %<pãlàyà và>% pàø aõ pakùe %<hyacaþ>% iti óhak . pailapaileya tadapatye puüstrãø .

#<pãlu># puø pãla--u . 1 paramàõau pãlupàkaþ iti vai÷eùikàdayaþ . pãlupàkaprakàraþ kaõàdasåtropaskaravçttau 7 6 såtre dç÷yaþ aulukya÷abde sarvadar÷asaügrahoktaü 1587 pçø dar÷itam . 2 gaje 3 asthikhaõóe 4 tàlakàõóe 5 kusume ca mediø 6 ÷are 7 kçmau caraõiþ . koïkaõade÷akhyàte 8 guóaphalavçkùe ràjaniø . tasyaguõà÷ca ràjaniø uktà yathà %<pãluþ ÷leùma vàyugulmanà÷anaþ pittadã mataþ . yat syàdu tiktaü tannoùõaü tridoùaharaõaü phalam>% tasvaphalamaõ tasya luk . 9 tatphale naø .

#<pãluka># puø pãluriva kàyati kai--ka . kçmibhede hemacaø sa ca trãndriyaþ %<kçmipãlukalåtàdyàþ syurdhitricaturindriyàþ>% hemacaø .

#<pãlukuõa># naø pãlånàü pàkaþ pãlvàdiø kuõac . pãlupàke tasyedam utsàø a¤ . pailukuõa tatsambandhini triø .

#<pãlunã># strã pãla--una gauràø ïãù . mårvàyàm ratnamàø .

#<pãlupatra># puø pãluyuktaü kçmikalitaü patraü yasya . morañàlatàyàü ràjaniø .

#<pãluparõã># strã pãlukalitàni parõànyasyàþ ïãp . 1 mårvàyàm 2 vimbikàyàm 3 oùadhibhede ca mediø .

#<pãlumåla># naø 6 taø . 1 pãlormåle 2 ÷atamålyàü strã ratnamàlà 3 ÷àlaparõyàü bhàvapraø 4 taruõyàü gavi ca saükùiptasàraþ . 5 a÷vagandhàyàü 6 ÷atàvaryàü ca strã ñàp ràjaniø . tatra dãyate vyuùñàø aõ . pailumåla . tatra deye . %<tenaikadik>% pàø adhikàre tasiþ . polamålatas pãlumålaikadi÷i avyaø .

#<pãluvaha># triø pãluü vahati vaha--ac pãlvàdãnàü paryudàsàt %<iko vahe>% pàø na dãrghaþ . pãluvàhini jalàdau .

#<pãlvàdi># puø pàke kuõacpatyayanimitte ÷abdagaõe sa ca pàø gaø såø ukto yathà %<pãlu karkandhå ÷amã karãra kuvala vadara a÷vattha khadira>% .

#<pãva># sthaulye bhvàø paraø akaø señ . pãvati apãvãt pipãva .

#<pãvan># triø pyai--kvanip sampraø dãrghaþ . 1 sthåle amaraþ . 2 valavati triø 3 vàyau puø saükùiptasàraþ .

#<pãvara># triø pyai--ùvarac sampraø dãrghaþ . 1 sthåle upacitàvayavayukte (moñà) amaraþ striyàü ïãù . tàmasamanvantare 2 saptarùibhede puø màrkaø puø 74 aø .

#<pãvas># triø pãva--sthaulye asun . sthåle . pãvàn pãrvàsau ityàdi .

#<pãvà># strã pã--pàne bàø va . jale sakùiptasàraþ .

#<pãvãpavasana># triø pãvasaþ upavasanaü samãpasthitirasya pçùoø salopaþ . såkùme yajuø 21 41 vedadãpaþ .

#<puüyoga># puø 6 taø . puruùayoge %<lakùmãþ puüyogamà÷aüsuþ>% .

#<puürà÷i># puø karmaø . viùame rà÷au meghamithunasiühàdau .

#<puüliïga># naø 6 taø . 1 puruùacihne ÷i÷ne . puüsa iva liïgamasya . 2 puüstvabodhake ÷abdabhede puø .

#<puüvat># avyaø puüsaiva vati . puüsà tulye . tasya bhàva . puüvadbhàva puüliïgasya ÷abdasyeva bhàve puüsaiva råpe .

@<[Page 4348a]>@
#<puüvatsa># puø karmaø . 1 puruùaråpe vatse . pumàn vatso yasyàþ . 2 puüråpavatsavuktàyàü gavyàdau strã làtyàø ÷rauø 4 . 14 . 1

#<puüvçùa># puø pumàniva varùati vçùa--ka . chachåndare (chuüchà) ÷abdamà0

#<puü÷calã># strã puüso bhartuþ sakà÷àt calati puruùàntaraü gacchati ac mauràø ïãù puüsontyalope ampare khayirustasya %<saüpuükànàm saþ>% bàø saþ ÷cutvam . 1 asatyàü striyàm amaraþ . upacàràt 3 pàradàrikapuruùe'pi . %<arekheõàyurnavatirvicchinnàbhi÷ca puü÷calàþ>% garuóapuø 66 aø . puü÷casaunindà brahmavaiø puø ÷rãkçùõajanmakhaø 23 . 24 . 32 aø yathà %<aho koveda bhuvane durj¤eyaü pu÷casãmanaþ . puü÷calyàü yo hi viü÷vasto vighinà sa vióambitaþ . nahiùkçta÷ca ya÷asà dharmeõa svakulena ca . và¤citaü tåtamaü pràpya visu¤cati puràtanam . sadà svakarmàsàdhyà sà ko và tasyàþ priyo'priyaþ . daive karmaõi paitre ca putre bandhau ca bhartari . dàruõaü puü÷calãcittaü sadà ÷çïgàra karmaõi . pràõàdhikaü ratij¤aü sà'mçtadçùñyà hi puü÷calã . ratnapradaü ratyavij¤aü viùadçùñyà hi pa÷yati . sarveùàü sthalamastyeva puü÷calãnàü ma kutracit . dàruõà puü÷calã jàtirnarajàtibhya eva ca . niùkçtiþ karmabhogànte sarveùàmasti ni÷citam . na puü÷calãnà viprendra! yàvaccandradivàkarau . anyàsàü kàminãnà¤ca kãñaü hantu¤ca tà dayà . sà bhàsti puü÷calãnàntu kàntaü hantuü puràtanam . ratij¤aü bhåtanaü pràpya viùatulyaü puràtanam . kàntaü dçùñvà hinastyeva sopàyenàvalãlayà . pçthivyàü yàni pàpàni puü÷calãùveva bhàrate . tiùñhanti tàbhyo na paràþ pàpiùñhàþ santi kecana . puü÷casãparipakànnaü sarba pàtakami÷ritam . daive karmaõi paitre ca deyaü na ca tathà jalam . annaü viùñhà payo måtraü puü÷calãnà¤ca ni÷citam . dattvà pitçbhyo devebhyo bhuktvà ca narakaü vrajet . ÷anavarùaü kàlasåtre pacatyeva sudàruõe . ghoràndhakàre kçmayastadadanti divàni÷am . puü÷calyanna¤ca yo bhuïkte daivàdyadi naràghamaþ . saptajanmakçtaü puõya tasya na÷yati ni÷citam . àyuþ÷rãya÷asàü hàniriha loke paratra ca . tasmàdyatràdrakùaõoyaü pàkapàtraü kalatrakam . puü÷calãdar÷ane puõyaü yàtràsiddhirbhaveddhruvam . spar÷acce ca mahàpàpaü nãrthasyànàdvi÷uddhyati . snànaü dànaü vrata¤caiva japa÷ca devapåjanam . niùphalaü puüsalãnà¤ca màrate jãvanaü tathà>% . %<aho sarvai parityàjyà puü÷calã ca vi÷aùataþ . dhanàyuþpràõaya÷asàü nà÷inã duþkhadàyinã . svakàryatatparà ÷a÷vat parakàryavighàtinã . niùñhurà naraghàtibhyaþ sarvàpadvãjaråpiõã . vidyuddãptirjale rekhà lobhànmaitrã yathà bhavet . paradrohàdyathà sampat kulañà prema tatparam . sarvebhyo hisrajantubhyo vipadbãjà sadaiva sà . yovi÷vasettàü saümåóho vipattasya pade pade>% .

#<puü÷calå># strã puüpa÷calati cala--kå puü÷calãvat sandhikàryam . puü÷calyàü striyàm %<kàmasya puü÷calåm>% yajuø 30 . 50 vedadã0

#<puü÷cihna># naø 6 taø puü÷calãvat sandhikàryam . puruùacihne ÷i÷ne hemacaø .

#<puüsa># marde cuø ubhaø sakaø señ . puüsayati te apupuüsat ta .

#<puüsavana># naø pumàn såyate anena så--karaõe lyuñ . strãõàü garbhapàtrasaüskàrabhede tacca karma dvividham yathàha jyoø taø gobhilaþ %<tçtãyasya garbhamàsasyàdimada÷e puüsavanasya kàlaþ>% . garbhe sati tçtãyamàsasya àdimada÷e da÷amadinàbhyantare jyotiþ÷àstroktakàle puüsavanaü kàryam . %<pràtaþ sa÷iraskàplutà pa÷càdagnerudagagreùu ku÷eùu pràcyupavi÷ati>% goø . àpluvà snàtà pa÷càt pra÷cimadi÷i pràïmukhã upavi÷ati %<patyurdakùiõataþ pàõigràhakasyopavi÷ati>% ityanyatra dar÷anàt . pa÷càdityabhidhànàt agnisthàpanaü labhyate . tat sàrthakatvàya %<àjvaü dravyamanàde÷e juhotiùu vidhãyate . mantrasya devatà'làbhe prajàùatiriti sthitiþ>% iti chandogapari÷iùñoktadravyàdi labhyate . juhotiùu havaneùu mantrasyànàde÷e prajàpatiþ pràjàpatthomantraþ . sa ca mantraþ vyàhçtyàtmakaþ . tata÷ca viråpàkùajapàntàü ku÷aõóikàü samàpya samitprakùepàdimahàvyàhçtimirhomaü kçtvà prajàpatidevatàkasamastapahàvyàhçtihomaü kuryàt . tataþ prakçtaü karma . tatra gaubhiõaþ %<pa÷càt patiravasthàya dakùiõena pàõinà dakùiõamaüsamanvavamçùyànàhitaü nàbhide÷amabhispçõet pumàsau mitràvaruõàvityetayarcà>% . upaviùñàyà badhyàþ pa÷cimade÷aü gatvànupaviùñaþ patirdakùiõahastena tåùõãü tasyà dakùiõaskandhamavamçvya vastràdyavyavahitaü nàbhiü puümàsàviti mantreõa spç÷et . atha anantaraü vàmadevyagànàntaü samàpayet . yadi tva÷akterde÷àcàràt kulàcàràdvà ekasmin dine dvitãyapuüsavanamapi kriyate tadà gaõeùvekaü parisamahanama %<iùmo varhiþparyukùaõamàjyabhàgaþ sarvebhyaþ samavadoya sakladeva pauniùñikçtaü pruhotãti>% gomilasåtràntaràt . ubhayakarmànte vàmadevyagànàdyudãcyaü karma kartavyam . ataeva saralàyàü dinadvaye bhaññabhàùyabhavadevayorekadine ubhayakaraõaü likhitam . %<athàparam>% goø atha prathamapuüsavanasamàptikàlànantaraü tadànãmaparamanyat puüsavanaü kàryam %<pràgudãcyàü di÷i nyagrodha÷uïgàmubhayataþphalàmamlànàmakçmiparimçùñàü triþsaptabhiryavairmàùairvà parikrãya utthàpayet . yadyasi saumã somàya tvà vahne parikrãõàmi, yadyasi vàruõã vàruõàya tvà vahne parikrãõàmi, yadyasi vasubhyaþ vasubhyastvàparikrãõàmi, yadyasi rudrebhyo rudrebhyastvà parikrãõàmi, yadyasi àdityebhya àdityebhyastvà parikãõàmi, yadyasi marudbhyo marudbhyastvà parikrãõàmi, yadyasi vi÷vebhyo devebhyastvàparikrãõàmi oùadhayaþ sumanaso bhåtvà asyàü vãryaü samàdhatta iyaü karma kariùyatãtyutthàpya tçõaiþ paridhàyàhçtya vaihàyasãü nidadhyàt>% såø . vañataroþ pårvasyàü di÷i ÷uïgà mukulitaplavaþ . %<latàgrasyaplavo gåóhaþ ÷uïgeti parikãrtyate . pativratà vratavatã brahmabandhustathà'÷rutaþ>% ityukteþ . a÷ruto vedahãnaþ tàü phalayugalayutàmamlànàü kçmibhiravyàptàü triràvçttaiþ saptabhiryavairmàùairvà triràvçttaiþ krãtvà gçhõãyàt . kraya÷ca vçkùasvàminã, na vçkùàt tena vçkùasvàmine yavà màùà và dedàþ yadyasãtyàdi saptabhirmantraiþ . pratimantra¤ca guóakatvayam dadyàt . oùadhaya iti mantreõãtthàpya ca tçõairveùñayitvà ànãyàkà÷asthàü nidadhyàt . dç÷adaü prakùàlya brahmacàrovatavatã và brahmabandhuþ kumàrã và apratyàharantã pinaùñi dç÷adaü ÷ilàü peùaõàrthatvena saputràü kumàrã anåóhà vratavatã pativratà apratyàharantã tiryakputra keõa peùaõamakurvatã kintåcchritaputrakeõa punaþpunaþ maùaõaü kurvatã pràtaþsa÷iraskàplutà udagagreùu ku÷eùu pràk÷iràþ saüvi÷ati ÷ete ÷eùaü sugamam . %<pa÷càt patiravasyàya dakùikhasya pràõeraïguùñhenopakaniùñhayà'ïgulyà abhisagçhya dakùiõanàsikàgreõa tasyà nayet . punànagniþ pumànindra ityetayarcà>% såø . pa÷càdbadhvàþ pa÷cimadi÷i upakaniùñhayànàmikayà tenàïguùñhànàmikàbhyàm . piùñàü ÷uïgàü vastrabaddhàü gçhãtvà niùpãóya dakùiõanàsàrandhe kùipet pumànagniriti mantreõa . atha ana nvaraü dàkùaõàdyudãcyaü karma kuryàt . puüsavanakarmàdhànakarturasannidhàne'nyenàpi kartavyam %<aùñau saüskàrakarmàõi garbhàdhànamiva khayam . pità kuryàtadantho và tasyàbhàve'pi tatkramàt>% iti smçteþ . mujayaye %<suphala¤ca kare kçtvà sthire tatràsane tathà . gçhyoditena homa¤ca ÷ànti¤caiva ca kàrayet . årõàsåtreõa saügrathya jãbaü jàtã¤ca vikramam . guvàkaü rajataü hema dadyàt stana tañàntare . tatprabhçti nadãtãraü devakhàtodakaü tyajet . sandhyàñanaü tarormåkhaü tathà devagçhaü tyajet>% . puüsavana muhårtàdikaü muø ciø pãø uktaü yathà %<pårvoditaiþ puüsavanaü vidheyaü màse tçtãye tvatha viùõupåjà>% muø ciø pårvoditairiti . pårvaü sãmantonnayane uditaiþ proktaistithivàranakùatralagnairupalakùite tçtãye màsi puüsavanàkhyaü karma vidheyam . pumàn såyate'nena karmaõeti vyutpattyà puüsavanakarmaõà puüstvahetunà . yadàha ÷aunakaþ %<vyakte varbhe tçtãye tu màse puüsavanaü bhavet . garbhe'vyakte tçtãye cet caturthe màsi và bhavet>% nçsihaþ %<sãmantonnayanasyoktatithivàsararà÷iùu . puüsavaü kàrayedvidvàn sahaivaikadine'tha và>% iti . vi÷eùamàha vasiùñhaþ %<kuryàtpuüsavanaü prasiddhaviùaye garbhe tçtãye'tha và màsi sphãtatanau tuùàrakiraõe puùye'kùa và vaiùõave . hitvà karkañakaü nçyugmamavalàmanyeùvarikte tithau ÷uddhe naidhanadhàmni ÷ukra ÷a÷abhçdvinmandhiõàü vàsare>% iti . naidhanadhàsni aùñamasthàne ÷uddhe sarvagraharahite . yadàha vasiùñhaþ %<aùñamasthà grahàþ sarve neùñàste'ste ÷ubhàvahàþ . evaü samyak parãkùyaiva kuryàtpuüsavanakriyàm>% iti . vàràstvatra saumyagrahàõàmuktà . vçhaspatirapyatra vi÷eùamàha %<guru÷ukrabudhendånàü deùkàõadivasàü÷akàþ . teùàmudayahorà÷ca puüsave'ti÷ubhàvahàþ>% iti anyaistu ÷rãpatyàdibhiþ puüvàrà eva pra÷astà abhihitàstatphalànyàha gargaþ %<saumye gçtapantà mande mçtyurbandhyà ca bhàrgave . some dugdhavihãnà syàt ÷eùàþ sarvàrthasiddhidà>% iti . atra vacanadvaya gràmàõyàdvikalyaþ . kecittu yadà tçtãye màsi puüsavanaü cikãrùitaü tadà saumvavàrà eva gràhyàþ . yadà tu caturthe màsi garbhasya vyaktatvàt puüsavanaü cikãrùitaü tadà pu vàrà eva gràhyà ityàhuþ . nakùatràõi hyatra puünàmàni gràhyàõi tàni %<÷ravaõaþ sakara>% iti ÷rãpatinoktàni . vasiùñhena tu puünàmànyabhihitàni yathà %<puünàma ÷ravaõaü viùyaþ svàtã hastaþ punarvasuþ . måõaü proùñhapadaü cànuràdhà mçga÷iro'÷vinã>% . bi÷eùamàha çkùoccayaþ . %<hastàrdràtiùyamålàni saumyã viùõuþ punarvasuþ . proùñhapadàdvayaü proktamàùàóhadvayameva ca . ÷reùñhàni kathitànyeva dhiùõyàgyekàda÷aiva tu . svàtau tathà macàyàü ca revatyàü phalgunãdvaye . a÷vinyàü caiva nakùatre yadà puüsavanaü mavet . naraþ sampadyate daivàdyadà syàdgurutalpagaþ . luvyohvakhatanuþ kråro nàrã cet kulañà mavet . ÷eùàõi da÷a dhiùõyàni ninditàni vi÷eùataþ>% tadetayordviruddhàrthayorvàkyayorde÷àcàrato vyavasthà . tatra vasiùñhavàkyena dàkùiõàtyàpyavaharanti . pràcyàstu çkùoccayavàkyena . atha lagna÷uddhimàha çkùoccayaþ %<mãnavç÷cikakumbheùu càpagosiühakanyakàþ . uktàþ puüsavanàdyeùu sukhaputràdivà¤chayà . kendratrikoõabhavaneùu ÷ubhasthiteùu pàpeùu ùañtrida÷alàmagçhasthiteùu . jãvendubhànubhçgubhåmijamandireùu lagneùu lagnapari÷uddha÷urbhà÷akeùu>% . atràpi strãpuüsayo÷candravalamàva÷yakamityàha nçsiühaþ %<api puüsavanaü kàryaü dampatyoranukulabhe . janmàdi varjayedrà÷iü càü÷akaü vipadàdiùu>% iti pãø dhàø .
     %<kuryàt puüsavanaü suyogakaraõe nande sabhadre tithau bhàdràùàóhançbhe÷vareùu nçdine vedhaü vinendau ÷ubhe . akùãõe navapa¤cakaõñakagate saugye ÷ubhe vçddhiùu strã÷uddhyà ghañayugma såryagurubheùådyatsu màsatraye>% jyoø taø . nçdine puü grahavàre . vedho da÷ayogabhaïgaþ . vçddhirupacayanasthànam . ap . puüsavo'pyatra puø . puüsavanavrata¤ca bhàgaø 6 skandhe 19 aø %<÷ukle màrga÷ire pakùe yoùidbhartçranuj¤ayà . àrabheta vratamidaü sàrvakàmikamàdi÷et>% ityupakramyoktaü dç÷yam .

#<puüsànuja># puø puüsànujaþ aluksaø . yasyànuja pumàn tasmin siø kauø .

#<puüskàmà># strã pumàüsaü kàmayate kàmi--aõ puüso'ntalope rutve %<saüpuükàmàmiti>% bàø roþ saþ . puruùakàmàyàü striyàma .

#<puüskokila># puø karmaø . puüskàmàvat sandhikàryam . puruùakokile kumàø 3 . 32 .

#<puüstva># naø puüsobhàvaþ tva rutuùatthe . 1 puruùatve tadupanikùite 2 ÷ukre vãrye hemacaø .

#<puüstvavigraha># puø puüstvala ÷ukrasyeva vigraho'sya . bhåtçõe ràjaniø .

#<puka># puø pu--bàø kak . pavitre tasyàdårade÷àdi prekùàø ini . pukin tatsannikçùñade÷àdau .

#<pukka÷a(sa)># puüstrãø puk kutsitaü kasati kasa--gatau ac pçùoø và ÷aþ . 1 caõóàle 2 adhame triø amaraþ %<nçpàyàü ÷ådrasaüsargàjjàtaþ pukka÷a(sa)ucyate>% u÷anasokte 3 saükãrõajàtibhede striyàü jàtitvàt ïãù . ïãùantaþ 4 kàlikàyàü 5 nãlyàmoùadhau ca mediø .

#<puükùãra># naø puüpriyaü kùãram ÷àø taø khayaþ amparatvàbhàvàt na ruþ . puruùapriye kùãre .

#<puïkha># puø naø pumàüsaü khanati khana--óa . 1 bàõamåle 2 puùkale amaraþ .

#<puïkhatãrtha># naø ràmakçte tãrthabhede ÷ivapuø .

#<puïga># puø påga--pçùoø . samåhe ÷abdacaø .

#<puïgava># puø pumàn gauþ karma + ùac samàø . 1 vçùe 2 çùabhauùadhau ca mediø uttarapadasthaþ ÷reùñhacakaþ . yathà naraþ puïgavç iva upamitasamàsavàkyam . narapuïgava nara÷reùñhàrthe .

#<puïgavaketu># puø puïgavaþ vçùaþ keturasya . vçùadhvaje ÷ive .

#<puccha># prasàde bhvàø paraø akaø señ . pucchati apucchãt pupuccha ràyamukuñaþ .

#<puccha># puø naø ardharcàø . puccha--ac . 1 làïgåle amaraþ . 2 pa÷càdbhàge naø mediø 3 lomavakkàïgåle 4 kalàùe ca puø uõàdiø bahuvrãhau etadantàt ïãù kavarapucchã .

#<pucchakaõñaka># puø pucche kaõñako yasya . vçkùike hemacaø .

#<pucchañi(ñã)># strã puccha--añi và ïãp . aïgulimoñane (àïgulamañkàna) trikàø .

#<pucchadà># strã pucchakiva dàyati dai--ka . lakùmaõàkande ràjani0

#<pucchaõóaka># puø takùakavaü÷ye nàgabhede bhàø àø 57 a0

#<pucchin># puø puccha + astyarthe ini . 1 kukkuñe ÷abdacaø 2 arkavçkùe ca ràjaniø . 3 làïgålayukte triø .

#<pu¤ja># puø ùiji--ac pçùoø . unnatyà pumàüsaü jayati jióa và . rà÷au caye akaraþ .

#<pu¤jàtuka># puø vçkùabhede hàràø .

#<pu¤ji># puø pi¤jayati piji--hisàbaladànaniketane in pçùoø . samåhe . tatra tiùñhati sthà--ka . ambàgyetyàdinà ùatvam . pu¤jiùñhà sakùipu¤jaghàtake yajuø 16 . 27 .

#<pu¤jikàstanà># strã apsarobhede màrkaø puø 54 aø .

#<pu¤jikàsthalà># strã apsarobhede yajuø 15 . 15 vedadãø .

#<pu¤jila># puø piji--bàø ila pçùoø . pi¤jale (pàüja) taittiø 6 . 1 . 1 . 8 .

#<puña># dãptau akaø cårõane sakaø curàø ubhaø sañ . poñayati--te puùoña .

#<puña># ÷leùe tuø kuø paraø sakaø señ . puñàta apuñãt pupoña .

#<puña># saüsarge adaø cuø ubhaø sakaø señ . puñayati te apupuñat ta .

#<puña># naø puña--ka . 1 jàtãphale ràjaniø 2 uparyaghobhàvàpannena mçdàdikapàsadvayena girmite oùadhapàkaùàtrabhede ca paø 3 a÷vakùure puø naø ÷abdaraø . 4 mithaþsamyanthe 5 àcchàdage caüpuñabhedanamityamaravyàkhyàyàü sukuñaþ . 6 pattràdiracite dugdhàdipànapàtre triø (donà) striyàü ïãù . auùadhapàkapàtraprakàraþ bhàvapraø ukto yathà
     dhàtvàdimàraõopayuktàn puñaprakàrànàha rasapradãpe %<lohàderapunarbhàvastadguõatvaü guõàóhyatà salile taraõa¤càpi tatsinniþ puñanàdbhavet . gambhãre vistçte kuõóe dvihaste caturasmake . vanopaõasahasneõa påritaü punarauùadham . kãùñhe ruddhe prayatnena goviùñhopari dhàrayet . vanopalasahasràrdhaü koùñhikopari niþkùipet . vahniü viniþkùepettatra mahàpuñamiti smçtam>% . koùñhaü mçõmåùà goviùñhà (goiñà) . mahàpuñam . %<sapàda hastamànena kuõóe nimne tathàyate . vanopalasahasneõa pårõe madhye vidhàrayet . puñanadravyasaüyuktàü koùñhikàü mudritàü mukhe . athàrdhàni karaõóàni ardhàndhupari niþkùipet . etadgajapuñaü proktaü khyàtaü sarvapuñottamam>% . hasta÷caturbhiü÷atyaïgulaprabhàkhaþ sa sapàdaþ tena triü÷adaïgalapramàlenetyarthaþ ataevoktam %<sàghàrakhanaràïgulyà triü÷adaïgalako gajaþ>% iti gajapuñam . %<aratnimàtrake kuõóe puñaü vàràhamucyate . vitastimàtrake khàte kathitaü kaukvuñaü puñam>% . aratristu %<niùkaniùñhena muùñinà>% ityamaraþ . niþsçtakaniùñayà muùñyopalakùito hasto'ratnirityarthaþ . %<ùoóa÷àïgulake khàte kasyacit kaukkuñaü puñam . yatpuñaü dãyate khàte aùñasaükhyairvanopalaiþ . kapotapuñametattu kaùitaü puñapaõóitaiþ . goùñhàntargosvurakùuõaü ÷uùkaü cårõitagomayam . govaraü tatsamàkhyàtaü variùaü rasalàdhane . vçhadbhàõóakhyitairyatra govarairdãyate puñam . tadgovarapuñaü proktaü bhiùagbhiþ såtamakhani . vçhadbhàõóe tuùaiþ pårõe madhye måùàü vidhàrayet . kùiptvàgniü mudrayet bhàõóaü tadbhàõóaü puñamucyate>% . %<vasuyugaviratirnau bhyau puño'yam>% vçø raø ukte udvàdaõàkùarapàdake chandobhede pu0

#<puñaka># naø puña iva kàyati kai--ka . 1 padme ÷abdaratnàø %<puñake puñake madhu>% bhàø droø 69 aø . tataþ puùkaràø iti . puñakinã tatsamåhe padminyà¤ca . svàrthe ka . 2 puña÷abdàrthe .

#<puñakanda># puø puñamiva kando'sya . kosakande ràjaniø .

#<puñagrãva># puø puñamiva grãvà'sya . 1 gargaryàü . 2 tàmrakumbhe ca mediø .

#<puñapàka># puø puñena pàkaþ . puñapàtreõa auùadhapàkhe tadvidhi bhedo bhàvapraø ukto yathà %<atha puñapàkavidhiþ . puñapàkasya kalkasya svarasàü gçhyate yataþ . atastu puñapàkànàü yuktiratrocyate mayà . puñapàkena pàko'yaü lepasyàïgàravarõatà . lepa¤ca dvyaïgulaü sthålaü kuryàdvyaïgusamàvyakam . kà÷marãvañajambàdipatraveùñanamuttamam . palamàtro raso gràhyaþ karùamàtraü adhu kùipet . kalkacårõadravàdyàstu deyàþ kolamità budhaiþ>% . netrarogacikitsàyàmanyastatprakàra uktasyatra dç÷yaþ . cakrapàõinà tu anyathokto yathà %<hastapramàõavadanaü ÷vabhraü hastaikakhàtasamagadhyam . kçtvà kañàhasadç÷aü tatra karãùaü turùa¤ca kàùñha¤ca . antarghanatarabhardha÷umiraü paripårya dahanamàyojya . pa÷càdayasa÷cårõaü ÷lakùõaü païkopanaü kuryàt . triphalàmbubhçïgakesara÷atàvarikàkandamànasahajarasaiþ . bhallàtakakarikarõacchadamålapunarnavàsvarasaiþ . kùiptvàtha lohapàtre màrha và lauhamàrdapàtràbhyàm . tulyàbhyàü pçùñhenàcchàdyànye randhramàlipya . tatpuñapàtraü tatra ÷vabhrajvalane nidhàya bhåyobhiþ . màùñhakarãùatuùaistatsaücchàdyàharni÷aü dahet pràj¤aþ . evaü bhavabhirmeùajaràjaiþ pacet puñapàõaü . pratyekamelamebhirmilitai ryà tricaturàn vàràn . pratipuñanaü tat piütyàt khyàlãpàkaü vidhàya tathaiva . tàdç÷i dç÷adi na piüùyàt vigaladrajasà tu yujyate yatra . tadayasårõaü piùñaü dçùñaü ghanasåkùmavàsasi ÷lakùõam . yadi rajamà sadç÷aü syàt ketakyàstarhi tadbhadram . puñane sthàlãpàke'dhikçtapuruùe svabhàvarugadhigamàt . kathitamapi heyamauùadhamucitamupàdeyasandhadavi>% .

#<puñabheda># puø puñaü saühõeùaü bhinatti bhida--akh . nadyàdesakràkàre 2 jalàvarte 3 pattame 4 nagare 5 àtodye ca mediø .

#<puñabhedana># naø puñàni pàtràõi midyante'tra gida--àdhàre lyuñ . gagare amaraþ .

#<puñàpuñikà># strã pårvaü puñà saü÷ciùñà pa÷càt apuñikà ÷àø taø . pårvaü saü÷liùñàyàü pa÷càt asaü÷ci÷ciùñàyàm .

#<puñàlu># puø puña saü÷liùña àluþ . kokhakande ràjaniø .

#<puñikà># strã puñamastyasyàþ ñhan . elàyàü hàràø .

#<puñita># triø puñojàto'sya puña + itac . àdyantayoþ mantramedena puñàkàratàü pràpte 1 mantrabhede yathà (aü ràma a) ityàdi 1 hastapuñe naø 3 pàñite 4 syåte ca triø mediø .

#<puñã># strã puña--ka gauràø ïãù . 1 pakùàdiracite pànapàtrabhede (donà) bharataþ . 2 kaupãne jañhàø .

@<[Page 4352a]>@
#<puñoñaja># naø puñaü saü÷limuñajamiva . ÷vetacchatre trikàõóa÷eùaþ .

#<puñodaka># puø puñaü sa÷liùñamudakaü yatra, puñe kapàlàkàrapàtrabhedamadhye udakaü và yasya . nàrikele hàràø .

#<puñña># anàdare cuø ubhaø sakaø señ . puññayati--te apupuññat--ta .

#<puóa># mardane bhvàø paraø sakaø señ idit . puõóati apuõóãt .

#<puõa># dharmàcaraõe tuø paraø sakaø señ . puõati apoõãt pupoõa .

#<puõóa># puø puói--ac . tilake jañàø .

#<puõóarin># puø puõóaü tilakamçcchati ç--õini ÷akaø . (puõóariyà) khyàte ÷àlaparõãtulyapatre kùupabhede ÷abdaraø .

#<puõóarãka># naø puói--ãka niø . 1 ÷vetapadme 2 agnikãõasthe 3 diggaje puø 4 vyàghre puüstrãø amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 5 ÷vetapattre 6 bheùaje ca naø . 7 àmre 8 ràjilasarpe 9 hastijvare puø hemacaø . 10 damanakavçkùe ràjaniø . 11 kamaõóalau 12 ÷vetavarõe anekàrthakoùaþ 13 ÷vetavarõavati triø 14 kuùñhabhede puø . %<sa÷vetaü raktaparyantaü puõóarãkadalopamam . sotsedha¤ca saràga¤ca puõóarokaü pracakùate>% màdhavakaraþ . 15 koùakàrabhede puø mediø .

#<puõóarãkaplava># puüstrãø puõóarãkamiva plavate jale plu--ac . su÷rutokte saüghàtacàriõi khagabhede striyàü jàtitvàt ïãù .

#<puõóarãkamukhà># strã puõóarãkamiva mukhaü yasyàþ . nirviùe jalàyukàbhede su÷rutaþ .

#<puõóarãkàkùa># puø puõóarãkamivàkùi yasya pac samàø hçdaya puõóarãkam akùõoti akùa--vyàptau aõ upaø saø và . 1 viùõau %<amocaþ puõóarãkàkùaþ>% viùõusaüø %<hçtpuõóarãkapuramadhyasaüsthitam>% ÷rutestasya tathàtvam bhàùyam . 2 puõóarye (puõóariyà) khyàte kùape ÷abdacaø .

#<puõóarãyaka># naø puõóarãvàcarati puõóarin + àcàre kyac tataþ õvul . 1 sthalapadme ÷abdacaø 2 prapauõóarãke ràjani0

#<puõóarya># naø puõóayati puói--khaõóane ac tasyàryaü pradhànam ÷akaø . (puõóariyà) khyàte ÷àlaparõãtulyapattre kùupabhede amaraþ .

#<puõóra># puø puói--bhedane rak . (puüóiyà) 1 ikùubhede amaraþ . ikùu÷abde dç÷yam årdhvapuõórakàdau ikùubhedatulyàkàratayà prayogaþ 2 detyabhede 3 atimuktake 4 citrake 5 kçmau 6 puõóarãke 7 de÷abhede puø mediø . sa ca de÷aþ vçø 14 aø udayagiribhadra gauóakapauõóotkalakà÷imekhalàsvaùñhàþ pårvasyàmuktaþ . tena tasya pràksthatvàt nagaràntatve dvipadavçddhiþ pauõóranàgara tatra bhave triø %<puõóraþ kaliïga÷ca tathà bàle ca kùatramucyate>% harivaüø 318 aø so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . pauõóra pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca . bahutve tasya luk . %<såtairmàgadhapuõórai÷ca gãyamànastatastataþ>% harivaüø 311 aø . 8 tilakavçkùe hemacaø . 9 hrasvaplakùe ràjaniø . svàrghe ka . puõóraka màdhavãlatàyàm amaraþ . ikùubhedàdau ca .

#<puõórakeli># puø puõóraþ ikùubhedaþ keliþ kelisàdhanamasya gaje ÷abdamàlà . tasya ikùupriyatvàt tathàtvam .

#<puõya># naø på--óuõya . 1 ÷ubhàdçùñe dharme 2 tadvati triø amaraþ . 3 ÷obhanakarmànvite 4 pàvane 5 sundare ca triø hemacaø 6 sugandhau triø jañàdhaø . lagnàvadhike 7 navamasthàne jyoø taø nãlaø tàø ukte varùakàlãne 8 sahamabhede puõyasahama÷abde dç÷yam . dharmaråpapuõya¤ca gaïgàsnànàdijanyaü karmanà÷àjalaspar÷anà÷ya¤ca . kãrtanàdapi tasya nà÷yatà
     %<iùñaü dattamadhãtaü và vina÷yatyanukãrtanàt . ÷làghànu÷ocanàbhyà¤ca bhagnatejo vibhidyate . tasmàdàtmakçtaü puõyaü vçthà na parikãrtayet>% ÷uø taø devalokteþ . yàgadànàdhyayanàdãnàmà÷uvinà÷itvàt tajjagyaü puõyameva vina÷yatãti bodhyam . tasmàdàtmakçtaü puõyamityuttaratra nirde÷àcca . tatra pràrabdhabhinnànàmeva tattvaj¤ànanà÷yatvam pràrabdhapuõyànàü tu bhogàdeva kùayaþ %<kùãõe puõye martyalokaü vi÷anti>% iti ÷ruteþ %<tadyatheha karmajito lokaþ kùãyate evamamutra puõyajitã lokaþ kùãyate>% iti ÷ruteþ . %<puõya÷ca puùkara÷caiva àdhànàkhyastathaiva ca . ÷rutyàvçttyà bhavantyete nityaü dvàda÷a rà÷ayaþ>% jyoø taø ukte 9 meùakarkañatulàmakaraõape rà÷au puø .

#<puõyaka># naø puõyàya kàyati kai--ka . 1 puõyàrthe upavàsàdau vrate harivaüø 136 aø ukte 2 vratabhede . anyacca 3 õyakavrataü brahmavai--puø 34 aø uktam dç÷yam . 2 viùõau puø %<pårõaþ påragità puõyaþ>% viùõusaø . %<smaraõena sarveùàü pàpanà÷anena pavitratàsàghanatvàt puõyaþ>% bhàùyam .

#<puõyakarman># naø puõyajanakaü karma . 1 puõyajanake karmaõi . puõyaü karma yasya . 2 puõyakarmakàriõi triø bhàø ÷àø 299 aø .

#<puõyakàla># puø puõyanimittaü kàlaþ kàlagedaþ . raveþ ÷thirasaükràntau ravyàdãnàü calasaükrànto ca vihitasvànadànàdau puõyajagake kàlabhede tatra raveþ sthirasaükràntipuõyakàlanirõavaþ såø siø raïgaø dar÷ito yathà %<arkamànakalàþ ùaùñyà guõitàbhuktibhàjitàþ . tadardhanàóyaþ saükrànterarvàk puõyaü tathàpare>% såø siø %<såryasya vimbapramàõakalàþ ùaùñyà guõitàþ såryagatyà bhaktàstasya phalasyàrdhaü tatsaïkhyàkà ghañikà ityarthaþ . saükrànteþ såryasya rà÷iprave÷akàlàdityarthaþ . arvàk pårvaü puõyaü snànàdidharmakçtye puõyaghañikàþ puõyavçddhikàrikàþ . apare saükràntyuttarakàle tathà snànàdidharmakçtye puõyavçddhidà ityarthaþ . atropapattiþ . såryabimbakendrasya rà÷yàdau sa¤caraõakàlaþ saükramaõakàlastasya såkùmatvena durj¤eyatvàt sthålakàlaþ ko'pyabhyupeyaþ sa tu rà÷yàdau vimbasa¤caraõaråpo'ïgãkçto bimbasambandhàt . ataþ såryagatyà yadi ùaùñisàvanaghañikàstadà såryabimbakalàbhiþ kà ityanupàtànãtà vimbaghañikàþ saükràntikàlaþ sthålaþ pràïnemisa¤caraõakàlàt pa÷cimanenisa¤caraõakàlaparyantaü tadardhaghañikà vyàsàrdhaghañikà iti saükràntikàlàt tàbhiþ pårvamaparatra kàle vràgagaranemyoþ krameõa sa¤caraõàt pårvottarakàle puõyà iti>% raïgaø . sa ca sauramàõena %<saureõa dyuni÷orvàmam>% ityupakrare %<saükrànteþ puõyakàlatà>% iti tatrokteþ . tatra saükràntivi÷eùe kàlavi÷eùasya puõyapuõyataratvàdikaü saprapa¤caü kàlamàdhavãye nirõãtaü yathà ÷àtàvapaþ %<saükràntau yàni dattàni havyakavyàni dàtçbhiþ . tàni nityaü dadàtyarkaþ punarjanmani janmani . ravisaükramaõe puõye na snàyàd yadi mànavaþ . saptajanmasu rogã syàdduþkhabhàgãha jàyate>% iti . snànadànàdyaïgabhåte saükràntikàle mukhyakalpasyàsambhavàdanukalpaevàdartavyaþ . tadàha devalaþ %<saükràntisamayaþ såkùmo durj¤eyaþ pi÷itekùaõaiþ . tadyogàdapyadha÷cordhvaü tri ÷annàóyaþ pavitratà>% iti de÷àvyavadhànàdatyantasaü÷liùñayoþ påvottararà÷yormadhye såryaþ pårvarà÷iü parityajya yàvatkàlabhedenottararà÷iü pravi÷ati sa le÷o yogadçùñiü vinà màüsadçùñyà durlakùyaþ . ato'nuùñhàne mukhyasaükràntikàlàsambhavàt sakràntisambandhinau pårvottarakàlau grarhàtavyau . saükrànteþ pårvottarayorekaikasmiüstriü÷at ghañikàþ puõyà iti sàmànthenoktam tatra vi÷eùamàha vçddhavasiùñhaþ %<atãtànàgate puõye dve udagdakùiõàyane . triü÷atkarkaùñake nàóyo makare viü÷atiþ smçtàþ>% iti . udagayanamatãtaü satpuõya bhavati . dakùiõàyanamanàgataü puõyaü tri÷adityàdinà tadeva spaùñãkriyate karkañàkhyàddakùiõàyanàd pràcãnàstriü÷adghañikàþ puõyàþ . makarà khyàduttaràyaõàdårdhvakàlãnà viü÷atighañikàþ puõyàþ . vçhaspatirapi %<ayane triü÷atiþ pårvà makare viü÷atiþ paràþ . vartamàne tulàmeùe nàóyaståbhayato da÷a>% iti vacanàt . na càtra triü÷adghañikàvàdinà sàmànyavacanena virodhaþ ÷aïkanãyaþ sàmànyavacanasyàbhyanuj¤àparatvàt vi÷eùavacanokto ghañikàsaïkoca eva pra÷astaþ . %<yàyàþ sannihità nàóyastàstàþ puõyatamàþ smçtàþ>% iti devalenoktatvàtkenàpi nimittena sannihitaghañikàsvanuùñhànàsambhave triü÷advañikàþ parà avadhitvenànuj¤àyante . ùaóa÷ãtiùu tato'pi dãrghamavadhimàha vçddhabasiùñhaþ %<ùaóa÷ãtyàmatãtàyàü ùaùñiruktàstu nàóikàþ>% iti . viùõupadyàü pra÷astakàlaü sa evàha %<puõyàyàü viùõupadyàü ca pràk pa÷càdapi ùoóa÷a>% iti saükràntãnàü pårvottarau puõyakàlau nirõãtau . tà÷ca saükràntayaþ kadàcidahni bhavanti kadàcidràtrau bhavanti tadbhedàdanuùñhànabhedamàha vçddhavasiùñhaþ %<ahni saükramaõe puõyamahaþ kçtsnaü prakãrtitam . ràtrau saükramaõe bhànordinàrdhaüsnànadànayoþ . ardharàtràdadhastasmin madhyàhnasyopari kriyà . årdhvaü saükramaõe cordhvamudayàt praharadvayam . pårõe cedardharàtre tu yadà saükramate raviþ . pràhurdinadvayaü puõyaü muktvà makarakarkañau>% iti . ahni yadà saükràntirbhavati tadà kçtsnasyàhnaþ pucyaùvam . ràtrau saükramaõe pårvottaradinàrdhayoþ puõyatvaü vidadhatà vacanenàrthàdràtrau snànadànàdikaü pratiùidhyate . evaü satyudayànantarabhàvini dakùiõàyane pårvabhàge prà÷astyaü vàdhitvottarabhàge'nuùñhànaü bhavati . astamayapràcãnakùaõabhàvinyuttaràyaõe cottarabhàgaprà÷astyaü parityajya pårvabhàge'nuùñhàtavyam . uttarabhàgaprà÷astyaü tu madhyàhnàdisaükramaõabiùayam . tatràha nyeva heyopàdevayo pårvottarabhàgayoþ sambhavàt, daanenaiva nyàyena karkañe'pi madhyàhnabhàvini pårvabhàgaprà÷astyaü bhavati astamathapràcãnabhàviùu ùaóa÷ãtimukheùvapyuttaramàgaprà÷astyaü parityajya makaranthàyena pårvamàgaprà÷astyaü vidhàtavyam . udayànanvarabhàviùu vacanàntaràvirodheno÷carabhàga evànuùñhànasambhavàt taddhiruddhaü pårvabhàgaprà÷astyaü na vidhãyate . ubhayabhànaprà÷astyopeteùu viùuvadviùõupadeùu madhyàhvabhàviùu pårvatrottaratra và svecchayànuùñhàtavyam . udayànantarabhàviùu teùu pårvabhàgaprà÷astyaü vàdhyate asta mayapràptaùu teùu uttaraprà÷astyaü vàdhyate iti vivekaþ . etadvacanànusàreõa yasya saükramaõasya yasmin bhàge'nuùñhànaü tasminneva bhàge vyavahità nàddhyaþ puõyàþ ãùatsannihitàþ puõyataràþ atyantasannihitàþ puõatamà draùñavyàþ . yadà ràtrau bhànoþ saükramaõaü bhavati tadà tasyà ràtreþ pårvasya cottarasya và dinasyàrdhapraharadvayaü slànadànayoþ puõyam . kutrapårvadinaü kutra paradinamiti vicitsàyàü taduübhayamardharàtràditi vacanena vyavasthàpyate . ardhaü ràtreþ ardharàtraþ, dvitãyapraharasya caramaghañikà tçtãyapraharasya prathamathañiketyevaü ghañikàdvayayuktaþ kàlastasmàdardharàtràdadhaþ saükramaõe sati pårdhadinamadhyàhnasyoparitane praharadvaye kriyà kàryà . ardharàtràdårdhvaü saükramaõe sati uttarakàlãnàdudayàdårdhvaü praharadvayaü puõyaü pårõe'rdharàtre ùañikà dvaye saükràntau pårvottaradimadvayaü kçtsnaü pu÷cyam . taduktaü bhaviùyottare %<saükramastu vi÷ãùe syàt ùaïyàmàþ pårvapa÷cimàþ . saükràntikàlo vij¤eyastatra snànàdikaü caret>% iti . atveyaü vyavasthà . ardharàtre yadà ùaóa÷ãtistadànãmetadvacamànusàreõa pårvottaradinadvayasya puõyatvàt yadyapyaicchiko vikalpaþ pràpnoti . tathàpyuttaradine ùaùñighañikàpratipàdakapàtisvikavacamànugrahalàbhà ttatraivànuùñhàtavyam . viùuvatoviùõu padeùu ca pràtisvikavacanaü na niyàmakam, tasya vacanasya pårvottarabhàgayoþ sàmyena prà÷astyapratipàdakatvàt . prakçtaü vacanaü pårvottaradina sàmyena vidhatte . tasmàt pårvaõóinnuttarasmin và stecchayànuùñhànamiti vikalpyate . ayanayo'stu prakàràntaraü vakùyate . ayanavyatiriktàsu da÷asu saükràntiùu madhyaràtraþdårdhvaü pravçttàsu paredyuranuùñhànamityatràpi nàsti sandehaþ . thaóa÷ãtyàntu prakçtavacanena pårvedyuranuùñhànaü pràptam . paùñighañikàprà÷astyapratipàdakapràtisvikavacanena paredyuþ pràpnoti . ataþ sandehe sati pårvedyu ramuùñhànamiti nirõayo draùñavyaþ . kutaþ %<viùõupadyàü dhanurmãnançyukkanyàsu vai tadà . pårvottargataü ràtrau bhànoþ saükramaõaü bhavet . pårvàhõe pa¤ca nàóyastu puõyàþ proktà manãùibhiþ . aparàhõe tu pa¤caiva ÷raute smàrte ca carmaõi>% iti smçteþ . yadà ràtrau pårvabhàgabhataü viùõupadã ùaóa÷ãtisaükramarõa bhavet . tadà pårvedyuraparàhõe pa¤ca nàóyaþ puõyàþ uttarabhàgagate saükramaõe paredyuþ pårvàhõe pa¤ca nàóya puõyàþ . na caivaü sati praharadvavapuõyatvavirogha iti vàcyam . pa¤canàóikàvacanaiùu puõyàdhikyasya vivakùitatvàt . ataþ praharadvayavàkyaü puõyamàtràmipràyam . etasminneva vivaye devãpuràõe puñhyate %<asaüpårõe'rdharàtre tu udaye'stamaye'pi ca . mànàrdhaü bhàskare puõyamapårõe ÷arvarãdale . ardharàtre tvasapårõe divà puõyamanàgatam . sapårõe ubhayorj¤eyamatirikte pare'hani>% iti . bhàskara÷abdena såryayuktaü dinamapalakùyate . yaddhà bhàskara÷abdo na sårye råóhaþ kintu taugikaþ bhàsaü karotãti vyutpattisambhavàt . tathà ca sårya iva bhàskara÷abdo dine'pi mukhyaþ tasyàpi bhàsaü pratyadhikaraõakàrakatvena kartçtvàt . bhàskare divase vidyamànaü praharacatuùñayaü tasyàrdhaü praharadvayam àdityàstamayasyoparitana àgàmisåryodayàt pràcãnaþ kàlo ràtriþ . udayopari astamayàt pràcãnaþ kàlo dinara . udayàstamayakàlau sandhiråpatayà proktàbhyàü ràtridivasàbhyàü pçthagityeke . resyàmàtrasyàpi såryamaõóalàü÷asya dç÷yamànatayà divasàntaþpàtinàvityapare . sarvathàpi na ràtrau tayorantarbhàvaþ . sà ca ràtristredhà bhidyate madhyavartighañikàdvayàtmaka eko màgastasmàt pårvottakùau dvau bhàgau . tatra pårvabhàge saüpårõe'rdharàtra ityanena vivakùyate tasmin yadà saükràntistadànãü såryàstamaye pratyàsannaü yat pårvadinasyottaràrdhaü tatpuõyam . apårõe ÷arvarãdala ityanenàrdharàtràdanantarabhàvã ràtribhàgo vivakùitaþ . pårvottaradalayorekaikasyàpi vañikàyà ardharàtrakàlàrdhasya pçthak kçtatvàdasaüpårtiravagantambà . tasmin ghañikà'nyåne parabhàge yadà saükrànvistadànãü bhàvisåryodaye pratyàsannaü dinàrdhaü puõyam . ayamevàtho dvitãya÷loke prapa¤cyate . ghañikànyånatvenàsampårõàrdharàtre pårvabhàge yadà saükrasaõaü bhavati tadà yadyapi divàsaükramaõamanàgataü tathàpi tasya divasasya uttaràrdhe puõyaü yadà sampårõe'ddharàtre ghañikàdvayàtmake ni÷ãthe saükramaõaü mavettadànãü pårvottaryordinayoþ puõyaü j¤eyam . atirikte parabhàge saükràntau pare'hani pårvàrdhaü puõyam . devalo'pi %<àsannasaükrama puõyaü dinàrdhaü snànadànayoþ . ràtrau saükramaõe bhànãrviùuvatyayane dine>% iti . ayamarthaþ . ràtrau bhànoþ saükramaõaü viùuvannàmake jàte sati saükramaõapratyàsannadinàrdhaü puõyam pårvaràtrasaükràpakhe pårvadinakhottaràrdhaü puõyam . apararàtrasaükramaõe paradinakha påvardhimityavagantavyam . ayane pyayananàmake bhànoþ saükramaõe diyà jàte sati yathàyonaü taddinàrdhaü tu puõyaü draùñavyam . karkañe pårvàrdhaü makare uttaràrdham . etacca madhyaüdinàyagaviùayam . udayàstamayapratthàsanne ayane pårvottarabhàgaprà÷astyayàdhayà kçtsnadivalapuõyatvanirõavaþ pårvamevoktaþ . ayanavyatirikteùu da÷asu saükramaõeùu ràtrigateùu yo nirõayastaü sarvaü puryudasituü tadvacaþ÷eùaþ muktvà makarakarkañàyiti varõitaþ . %<yàyàþ sannihità nàóyastàstàþ puõyatamàþ smçtàþ>% ityuktena sàmànvavaõanena ràtrisaükramaõeùu ràghàvebànuùñhànaü prasaktaü tadapohya da÷asu saükràntiùu divànuùñhànaü vidhàya makarakarkañayostatparyudàse sati pårvaprasaktaü ràtràvanuùñhànameva paryavasyati . evaü sati ràtrau snànamabhyupagacchato yàj¤avalkyavacanasyàpi ka÷cidviùayaþ sampadyate . tathà ca yàj¤avalkyaþ %<ràhudar÷anasaükràntivivàhàtyayavçddhiùu . snànadànàdikaü kàryaü ni÷i kàmya prateùu ca>% iti . sumanturapi %<ràtrau snànaü na kurvãta dànaü caiva vi÷eùataþ . naimittikaü ca kurvãta snànaü dànaü ca ràtriùu . yaj¤e vivàhe yàtràyàü tathà pustakavàcane . dànànyetàni ÷astàni ràtrau devàlaye tathà . grahaõodvàhasaükràntiyàtràrtiprasaveùu ca . ÷ravaõe cetihàsasya ràtrau dànaü pra÷asyate>% iti . nanu yathoktaparyudàsànugçhãtaiþ puõyatamatvavàdidevalayàj¤avalkyasumantu vakùanairmakarakarkañayorni÷yanuùñhànapràpaõaü ÷àstràntareõa viradvam . tathà ca bhaviùyottare %<mithune karkasaükràntiryadi syàdaü÷umàlinaþ . prabhàte và ni÷ãthe và kuryàdahani pårvataþ kàrmukaü tu parityajya çùaü (makaram) saükramate raviþ . pradoùe càrdharàtre và snànaü dànaü para'hani>% iti . vçddhagàrgvo'pi %<yadàstamayavelàyàü makaraü yàti bhàskaraþ . pradoùe càrdharàtre và snànaü dànaü pare'hani>% iti . %<ardharàtre tadårdhvaü và saükràntau dakùiõàyane . pårvaseva dinaü gràhyaü yàvannodayate raviþ>% iti . bhaviùyottaravçddhagàrmyavacaneùu ràtryanuùñhànapratiùeùasyàpratãterdivasànuùñhànapratiùedhakalpane paryudàsàgugçhãtavacanànàmànarthakyaü pràpnoti . tasmàcchàstradvayena vikalpapràptau tattadde÷aprasiddha÷iùñàcàreõa vyavasthà draùñavyà . ayanasaükrànvi÷abde ca 340 pçø ravyàdigrahàõàü calasaükànteþ puõyakàlatà dar÷ità .

@<[Page 4355b]>@
#<puõyakãrtana># puø puõyaü puõyajanalaü kãrtanaü yasya . 1 viùõau %<puõya÷ravaõakãrtamaþ>% viùõusaüø . 2 puõyajanasakãrta nayukte triø 6 taø . 3 puõyakathane naø . puõya÷ravaõo'pi viùõau .

#<puõyakãrti># puø puõyà kãrtirthasya . 1 pårõyaùmoke yasya kaurtane puõyaü jàyate tasmin . karmaø . 2 puõyajanikàyàü kãrtau ca .

#<puõyakçt># triø puõyaü kçtavàn kç--bhåte kvip %<sukarmapàpamantrapuõyeùu kç¤aþ>% pàø trividhaþ niyamaþ kkiveveti niyamàt karma kçtavànitryatrà'õ na . kç¤a eveti niyamànmantramadhãtavàn mantràdhyàyaþ atra na kvip . bhåta eveti niyamàt mantraü karoti kariùyati yeti vivakùàyànna kvip . svàdiùveveti niyamàbhàvàdanyasminnapyupapade kvip . ÷àstrakçt bhàùyakçt siø kauø . dharmaü kçtavati .

#<puõyakùetra># naø puõyasya kùetram . puõyabhåmau àryàvarte halà0

#<puõyagandha># puõyaþ sundaraþ gandho yasya . campake trikàø .

#<puõyagandhi># triø puõyaþ ÷ubhàvahaþ gandhole÷o'sya itsamàø . ÷ubhàvahale÷ayukte bhàø uø 182 aø .

#<puõyajana># puüstrãø puõyaþ viruddhalakùaõayà pàpã janaþ karmaø . 1 ràkùase amaraþ . 2 yakùe mediø striyàü jàtitpàt ïãù . 3 sajjane puø mediø 4 da÷asu prà÷cetaseùu putreùu %<da÷a pràcetasàþ putràþ santaþ puõyajanàþ smçtàþ>% bhàø àø 45 aø .

#<puõyajane÷vara># puø 6 taø . kuvere amaraþ .

#<puõyajita># puø puõyena jitaþ àyattãkçtaþ . candralokàdau %<evamamutra puõyajito lokaþ kùãyate>% ÷rutiþ .

#<puõyatçõa># naø nityakarmaø . ÷vetaku÷e ràjaniø .

#<puõyadar÷ana># puüstrã puõyaü dar÷anamasya . 1 càùakhage ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù . yasya dar÷ane puõyaü bhavati tasmin 2 devapratimàdau triø .

#<puõyanàman># puø 1 kumàrànucarabhede bhàø ÷aø 46 aø . 2 puõyasàdhananàmake triø striyàü và ïãp .

#<puõyaphala># puø puõyàni ÷ubhàni phalànyasya . 1 lakùmyàvàsevanabhede ÷abdamàø karmaø . 2 puõyaråpe phale naø manuþ 39 . 5

#<puõyabhàj># triø puõyaü bhajate bhaja--õvil upaø saø . puõyayukte

#<puõyabhåmi># strã puõyasya puõyotpàdanàrthà bhåmiþ . àryàvartade÷e amaraþ . %<à samudràttu vai pårvàdà samudràttu pa÷cimàta . tayorevàntaraü giryoràyyavirtaü vidurbudhàþ>% manunà taru sãmoktà . (tayorvindhyahimàcalayoþ) . puõyabhåprabhçtayo'pyatra .

#<puõyaràtra># puø puõyà ràtriþ ac samàø ràtràntatvàt puüstvam . puõyàyàü ràtrau .

#<puõyaloka># puø puõyapràpyolokaþ ÷àø taø . 1 puõyenapràpye candralokàdau karmaø . 2 dharmiùñhajane ca .

#<puõyavat># triø puõya + bhåmàrthe matup masya vaþ . bahupuõyayukte amaraþ . striyàü ïãp .

#<puõya÷akuna># naø puõyasåcakaü ÷akunam . 1 ÷ubhasåcake ÷akune sàdhyatayà tadasyàsti ac . 2 tatsàdhane triø %<mayåràþ puõya÷akunàþ haüsasàrasacàtakàþ>% bhàø uø 142 aø .

#<puõya÷ãla># triø puõyaü ÷ãlayati ÷ãla--aõ upaø saø . niyatapuõyànuùñhàyini .

#<puõya÷loka># triø puõyaþ puõyadàyakaþ ÷loko ya÷a÷caritraü và yasya . %<puõya÷loko nalo ràjà puõya÷loko yudhiùñhiraþ . puõya÷lokà ca vaidehã puõya÷loko janàrdanaþ>% ityukteùu 1 nalàdiùu . 2 puõyacaritayuktamàtre ca 3 draupadyàü strã ÷abdamàø 4 vaidehyàü strã .

#<puõyasama># avyaø puõyaü samaü yatra tiùñhadgupraø avyayãø tulyapuõye

#<puõyasahama># naø nãlaø tàø ukte sahamabhede tadànayanaprakàrastatrokto yathà %<såryonacandrànvitamahni lagnaü ravãnduyuktaü ni÷i puõyasaüj¤am . ÷odhyarkùa÷uddhyà÷rayabhàntaràle lagnaü na cet saikabhametaduktam>% . %<yatràvde puõyasahame ÷ubhaü so'vdaþ ÷ubhàvahaþ>% . aniùñe'smin ÷ubhaü neti puõyamàdau vicàrayet .

#<puõyasthàna># naø puõyanimittaü sthànam . 1 puõyotpàdanasàdhane sthànabhede 2 lagnàvadhike navamasthàne ca jyoø .

#<puõyà># strã pu--óuõya . 1 tulasyàü ÷abdamàø . 2 puõyajanakastrãmàtre ca .

#<puõyàtman># triø puõya àtmà yasya . puõyasvabhàve teùàü paralokagatiprakàraþ padmapuø kriyàø ukto yathà supraj¤ovàca ÷çõu vipra! pravakùyàmi yattvayà ÷rotumiùyate . puõyàtmanàü pàpinà¤ca panthànaü sukhaduþkhadam . àdau vravãmi panyànaü nçõàü puõyavatàmaham . ÷çõuùva dvija÷àrdåla! ÷çõvatàü prãtivardhanam . prastarairiùñakairbaddho divyavasnaiþ samàvçtaþ . bhàti puõyàtmanàü panthàþ sarvopadrapavarjitaþ . kvacidgandharvakanyàbhirgãyate gànamutta mam . kvacinma¤ju÷arãràbhirapsarobhi÷ca nçtyate . kvacicca vãõàstaõanaü nànàvàdyaü manoharabh . kvacit kusumavçùñi÷ca kvacidvàyuþ su÷ãtalaþ . kacit kvaciddãrghikà÷ca phullaùadmasu÷obhitàþ . kvacitpuõyàþ ÷ãtatoyàþ kutracit bhakta÷àlikàþ . kvaciddevà÷ca gandharvàþ pañhantastavamuttamam . succhàyàþ pàdapàþ kvàpi puùpità va¤julàdayaþ . samastasukhasampanne pathi gacchanti mànavàþ . puõyàtmàno dvija÷reùñha! sukhamçtyumavàpya ca . kecitturaïgamàråóhà nànàlaïkàrabhuùitàþ . uddaõóadhavalacchatrairgacchantyàvçta mastakàþ . kecidyànti gajàråóhà rathàråóhà÷ca kecana . yànàråóhà janàþ kecit sukhena yamamandiram . keciddevàïganàhastanyastacàmaravàyubhiþ . gacchanti vãjità martyàþ ståyamànàþ surarùibhiþ . keciddivyàmbaradharàþ sucandanavibhåùitàþ . bhu¤jato yànti tàmbålaü puõyàtmàno yamàlayam . nijagàtratviùà kecijvàlayanto di÷o da÷a . vrajanti ÷amanàgàraü caladgçhanivàsinaþ . kecicca pàyasaü divyaü bhu¤janto yànti sattamàþ sudhàpànaü prakurvantaþ pathi gacchanti kecana . keciddugdhaü pibanta÷ca kecidikùurasaü tathà . kecittakraü pivanta÷ca gacchanti yamamandiram . keciddadhãni khàdantaþ kecinnànàphalàni ca . kecinmadhu pibanta÷ca puõyavanto vrajanti vai . tànà gatàüstato dçùñvà naràn dharmaparàyaõàn . bhàskariþ prãti màsàdya svayaü nàràyaõo bhavet . caturbàhuþ ÷yàmavarõaþ praphullakamalekùaõaþ . ÷aïkhacakragadàpadmadhàrã garuóavàhanaþ . svarõayaj¤opavãtã ca smeracàrutarànanaþ . kirãñã kuõóalã caiva vanamàlàvibhåùita . citragupto mahàpràj¤a÷caõóàdyà yamakiïkaràþ . sarve nàràyaõàkàrà vabhåvurmadhuroktayaþ . tataþ svayaü dharmaràjastàn sarvàn manujottamàn . paramàü prãtimàsàdya sitravat påjayeddvija! . divyairvanyaiþ phalai÷caiva teùàü puõyavatàü nçõàm . bhojanaü kàrayitvà tu tànuvàcàtha bhàskariþ . yama uvàca %<yåyaü sarve mahàtmano narakakle÷abhãravaþ . nijapuõya prabhàvena gamyatàü paramaü padam . saüsàre janma saüpràpya puõyaü yaþ kurute naraþ . sa me pità sa me bhràtà sa me bandhuþ sa me suhçt . ityuktà dharmaràjena te sarve dvijasattama! . divyaü rathaü samàruhya nàràyaõapuraü yayuþ>% .

#<puõyàha># naø puõyamahaþ ñac samàø ahàntatve'pi puõyasudinàbhyàmahaþ amarokteþ klãvatà . puõyadine

#<puõyàhavàcana># naø 6 taø . puõyadinasya vipradvàrà vàcane tatprakàraþ %<puõyàhavàcanaü daive bràhmaõasya vidhãyate . etadeva niro'ïkàraü kuryàt kùatriyavai÷yayoþ . soïgàraü bràhmaõe vråyàt niroïkàraü mahãpatau . upàü÷u ca tathà vai÷ye ÷ådre svasti prayojayet>% udvàø taø yamoktaþ .

#<puõyodakà># strã puõyajanakaü snànadànàvudakaü yasyàþ . nadãbhede bhàø anuø 130 aø .

#<put># naø %<niparaõàdvà put>% niruø pç--bàø óuti pçùø . narakabhede punnàman÷abde taddheturdç÷yaþ .

#<putta># gatau sauø bhvàø paraø sakaø señ . puttati aputtãt puputta .

#<puttalaka># puø putta--vàø la svàrthe ka . patràdinirmite ÷avàdi pratimårtibhede parõanara÷abde dç÷yam ÷uddhiø taø .

#<puttalã># strã putta--la gauràø ïãù . vastrapatramçdàdinirmite (puütula) khyàte padàrthe %<amàvàsyàü samàsàdya madhyaràtre bicakùaõaþ . puttalãü mçõmayãü kçtvà dãpàdibhiralaïkçtàm>% uttarakàmàkhyàtantram . svàrthe ka ataittvam . puttàlakà tatràrthe strã .

#<puttikà># strã put iti ÷abdaü tanoti tana--óa svàrthe ka hrasvaþ ata ittvam . kùudramakùikàyàm amaraþ .

#<putra(ttra)># puø på--ktra hrakha÷ca puto narakabhedàt tràyate trai--ka và . 1 svajanyapuruùe 2 svajanyàyàü striyàü strã ïãù . nirukte tu 2 11 anyà vyutpattiruktà %<putra puru tràyate niparaõàdvà put narakaü tasmàt tràyate và>% pçùoø . %<punnàmno narakàdyasmàt pitaraü tràyate sutaþ . tasmàt putra iti poktaþ>% manuþ . tenàsya ekatakàratà dvitakàratà ca . tasyàpatyaü vidàø a¤ . pàtra tadapatye puüstrãø haritàdiø yåni phak . pautràyaõa putrasya yånthapatye puüstrãø ràjadantàø patipa÷u÷abdàbhyàü samàse patipa÷u÷abdayoþ paraniø . patyuþputraþ putrapatiþ pa÷oþ putraþ putrapa÷uþ . sa ca gauõamukhya bhedena dvàda÷avidhaþ dvàda÷aputra÷abde 1801 pçø dç÷yam anyathàpi te caturvidhàþ yathà %<çcasambandhinaþ kecit kecinnyàsàpahàrakàþ . ripava÷ca priyà÷ceti svakarmava÷avartinaþ . medai÷caturbhirjàyante putrà mitràþ striyastathà . bhàryà pità ca màtà ca bhçtyàþ svajanabàndhavàþ . svena svena hi jàyante sambandheta mahãtale . nyàsàpaharaõaü pårvaü yasya yasya kçtaü bhuvi . nyàsasvàmã bhavet putro guõavàn råpavàn bhåvi . yena càpahçto nyàsastasya gehe na saü÷ayaþ . nyàsàpaharaõàdduþkhaü sa dattvà dàruõaü gataþ . nyàsasvàmã sa putro'bhånnyàsàpahàrakasya ca . guõavàn råpavà÷caiva sarvalakùaõasayutaþ . makti¤ca dar÷ayettasya putro bhåtvà dine dine . priyavàkyadharo vàpi vahusnehaü pradar÷ayet . svãyaü dravyaü samudràdyaü prãtimutpàdya càtulàma . bhuktvà tu poùaõàttena tadàdàya punarvrajet . yathà tena pradattaü tannyàsàpaharaõàt purà . duþkhamevaü mahat kçtvà dàruõaü pràõanà÷anam . tàdç÷aü tasya dadyàt sa putro bhåtvà mahàguõaiþ . alpàyuùastathà bhåtvà maraõaü yànti te tathà . duþkhaü dattvà prayàntyevaü prakçtyaivaü punaþ punaþ . yadàha putra putreti pralàpaü hi karoti saþ . tadà hàsyaü karotyeùa kaþ sa putro hi kasya ca . anenàpi hçto nyàsã madãyaþ paricàriõà . dravyàpahàro'pi pità pårvamadyaiva tasya ca . pi÷àcatvaü mayà dattamadyaiva hi duràtmanaþ . dravyàpaharaõenàpi mama pràõà gatàþ kila . duþkhena mahatà caiva yathàhaü pãóitaþ purà . tathà duþkhaü pradattvàhaü dravyaü mudràóyamuttamam . bhogena sarvamàdàya ciràdvi÷vàsya saumyavat . gato'smi svagçha¤càdya kasyàhaü suta ãdç÷aþ . na caiùo'pi pità pårbamadyaiva na ca kasyacit . pi÷àcatvaü mayà dattamadyaiva ca duràtmanaþ . evamuktvà prayàtyeva taü prahasya punaþ punaþ . prayàtyanena màrgeõa duþkhaü dattvà sudàruõam . evaü nyàsasya sambandhàt putràþ kecit bhavanti vai . saüsàre duþkhabahulà dç÷yante yatra tatra hi 1 . çõasambandhinaþ putràn pravakùyàmi tavàgrataþ . çõaü yasya gçhãtvà yaþ prayàti maraõaü kila . atastasya suto bhåtvà mràtà vàtha pità priyaþ . mitraråpeõa varteta antarduùñaþ sadaiva saþ . guõaü naiva prapa÷yeta sa kråro niùñhuràkçtiþ . jalpate niùñhuraü vàkyaü sadaiva svajaneùu ca . nityamiùñaü sama÷nàti bhogàn bhu¤jãta nitya÷aþ . dyåtakarmarato nityaü caurakarmaõi nitya÷aþ . gçhàddravyaü balàddhartà vàryamàõaþ prakupyati . pitaraü màtara¤caiva kutsate ca dine dine . dràvakastràsaka¤caiva vahu niùñhurajalpakaþ . va¤cayitvaiva mudrà¤ca hçtvà sukhena tiùñhati . jàtakarmàdibhirbàlye dravyaü gçhõàti dàruõaþ . punarvivàhasaüyogànnànàbhedairanekadhà . evaü saükùãyate dravyaü naivametaddadàtyapi . gçhakùetràdikaü sarvaü mamaiva hi na saü÷ayaþ . pitaraü màtara¤caiva vadatyevaü dine dine . sudaõóairmåùalai÷caiva kaùàghàtaistu dàruõaiþ . mçte tu tasmin pitari tathà màtari niùñhuram . niþsneho nirghçõa÷caiva jàyate nàtra saü÷ayaþ . evàüvidhàstataþ putrà bhavanti ca mahãtale 2 . ripuputraü pravakùyàmi tavàgraü dvijapuïgava! . bàlye vayasi sampràpte ripuvadvartate sadà . pitaraü màtara¤caiva krãóamàno hi tàóayet . tàóayitvà prayàtyevaü prahasyaiva punaþpunaþ . punaràyàsitaü tatra pitaraü màtaraü punaþ . sakrogho vartate nityaü nairakarmaõi sarvadà . pitaraü màrayitvà tu màtara¤ca punaþpunaþ . prayàtyevaü sa duùñàtmà pårõavairàmubhàvataþ 3 . ayàtaþ saüpravakùyàmi yasmàllabhyaü bhavet priyam . jàtamàtraþ priyaü kuryàdgàlye gamanakrãóanaiþ . vayaþ pràpya priyaü kuryànnàtàpitroranantaram . bhaktyà santoùayet nityaü tàvubhau paripàlayet . snehena vacasà caiùa priyasambhàùaõega ca . mçtau gurå samàj¤àya snehenarudate punaþ . ÷ràddhakarmàõi sarvàõi piõóadànàdikàü kriyàm . karotyevaü suduþkhàrtastebhyo yàtràü prayacchati . çõatrayànvitaþ snehànniryàpayati ni÷citaþ . yasmàllabhyaü bhavet kàntaü prayacchati na saü÷ayaþ . putro bhåtvà mahàpràj¤a anena vidhinà kila 4 . udàsãnaü pravakùyàmi tavàgre dvija . sàmpratam . udàsãnena màvena sa daiva parivartate . dadàti naiva gçhõàti na krudhyani na tuùyati . naivopayàti saütyajya udàsãno dvijottama! . tavàgre kathitaü sarvaü putràõàü gatirãdç÷ã . yathà putràstamà màryà pità màtàtha bàndhavàþ . bhçtyà÷cànye samàkhyàtàþ pa÷avasturagàstathà . gajàmahiùyo dàsya÷ca çõasambandhinastvamã>% pàdme bhåmikhaø 11 . 12 . tatraiva 18 . 20 aø suputralakùaõaü yathà %<putrasya lakùaõaü puõyaü tavàgre pravadàmyaham . puõyaprasakto yasyàtmà satyadharmarataþ sadà . buddhimàn j¤ànasampannastaüpasvã vàgvidàüvaraþ . sarvakarmasu san dhãro yedàdhyayana tatparaþ . sarva÷àstrapravaktà ca devabràhmaõapåjakaþ . yàjakaþ sarvayaj¤ànàü dàtà tyàgã priyaüvadaþ . viùõudhyànaparo nityaü ÷ànto dàntaþ suhçt piyaþ . pitçmàtçparo nirtya sarvasvajanavatsalaþ . kulakha tàrako vidvàn kulasya paripoùakaþ . evaü guõaiþ susaüyuktaþ suputraþ sukhadàyakaþ>% .
     vaiùõavaputrasya pårvapuruùatràtçtvaü yathà %<vaiùõavo yadi putnaþ syàt tràyate hi sa pårvajàn . piténadhastanàn vaü÷àstàrayanti ca pàvanàþ>% kuputrajanane pitçõàü narakagamanaü yathà %<tathà yadi kuputraþ syàttena majjanti pårvajàþ . sughore narake dãnàþ ÷apanti ca sahurmuhuþ . yathà jale kuplavena taranmajjati måóhadhãþ . tathà pità kuputreõa tamasyanthe nimajjati . jàtamàtre kule janto saü÷erate pitàmahà . kimeùo'dho nayedasyànårõaü và vaiùõavo bhavan>% . 3 lannàvapike sa¤camasthàte nãsaø tàø varùakùàlãne 4 sahamabhede ca . putrasahava÷abde dç÷yam .

#<putraka># puø puttra + anukambàyàü saüj¤àyàü và kan svàrthe ka và . 1 anukampitaputre 2 putramàtre ca aùñàpade 3 ÷arabhe pa÷ubhede puüstrãø . 4 dhårte 5 ÷ailabhede 6 vçkùabhede ca mediø 7 pataïge 8 anukampyajane ca ÷abdaratnàø .

#<putrakandà># strã putra iva snigdhatvàt kando'syàþ . lakùmaõàkandàyàü ràjaniø .

#<putrakà># strã putra iva kàyati kai--ka . aurasatulyàyà putrikàyàü ÷abdaratnàø .

#<putrakàma># triø putraü kàmayate kàmi--ac upaø saø . putràbhilàùayukta .

#<putrakàmyà># strã àtmanaþ puttramicchati putra + kàmyac--bhàve a . àtmanaþ putrecchàyàm bhaññiþ 3 . 42

#<putrakçtha># puø kç + bàø bhàve thak 6 taø . putrasyotpàdane çø 5 . 61 . 3 .

#<putraghnã># strã putraü hanti hana--ñak . su÷rutãkte yonirogabhede %<sthitaü sthitaü hanti garbhaü putraghnã raktasaüsvavàt>% .

#<putra(ttra)jagdhã># strã putro jagdhoyayà ïãù . %<và hatajagdhayoþ>% vàrtiø takàrasya và dvitvam . putrabhakùaõakartyàü striyàü tathà putra(ttra)hatã÷abde'pi và tasya dvitvaü ïãp ca . sà ca putrahantyàü striyàü strã .

#<putrajãva># puø puttraü garbhaü jãvayati jãva--aõ upaø saø . (jiüyàputà) vçkùe %<puttrajãvo himo vçùyaþ ÷leùmado garbhajãvanaþ . cakùuùyaþ pitta÷amanaþ dàhatçùõànivàrakaþ>% ràjaniø %<puttrajãvo gururvàtakàrã vçkùo mato budhaiþ . sçùñamåtramalaþ svàduþ pañuþ kañurapi smçtaþ>% bhàvapraø .

#<putra¤jãvaka># puø putraü garbhaü jovayati jãva + bàø õvul . putrajãvavçkùe ratnamàø .

#<putradà># strã putraü garbhaü dadàti sevanàt dà--ka . 1 bandhyàkarmañyàü 2 lakùmaõàkande ca ràjaniø garbhadhàrake triø .

#<putradàtrã># strã puttraü dadàti dà--tçc ïãp . màkave prasiddha latàbhede %<putradàtrã vàtakaphakañåkhanà÷inã matà . suramiþ sarvadà pathyà bandhyàdoùavinà÷inã>% ràjaniø .

#<putrapautra># naø gavà÷vàdiø samàø dvaø . putrapautrayoþ samàhàre tadanubhavati kha . puttrapauttrãõa putrapautraparyantagàmini bhaññiþ 5.15 .

#<putrapradà># strã puttraü pradadàti pra + dà--ka . 1 kùavikàyàü kùupabhede ràjaniø 2 putradàtçmàtre triø .

#<putrapriya># puø 6 taø . agabhede bhàø vaø 108 aø .

#<putrabhadrà># strã putrasya bhadraü yasyàþ 5 baø . vçhajjãvantyàm latàyàü ràjaniø .

@<[Page 4359a]>@
#<putrabhàva># puø putrasya bhàvaþ . 1 putratve jyotiùokte 2 pa¤came bhàve dvàda÷abhàva÷abde 3802 pçø dç÷yam . tatra grahàdisthityàdiphalàdi jàtakapaddhatàtukta yathà %<÷ubhakhagavasatiþ sutàlaya÷cecchubhasahitaþ ÷ubhavãkùito'pi và syàt . kathayati ÷ubhasantatiü naràõàü sa ca viparãtaphalaþ khalasya yogàt . candràdvilagnàdapi putrabhàve vargã yadaiko'pi ca gãùpateþ syàt . tadà vadedaurasameva putraü balàvalokasya hi tàratamyàt . tanau dhane và sahaje vilagnanàthe sutaþ syàt prathamaü caturthe . putrã bhavettatparata÷ca putràt dvikanyakànàü jananapradaþ syàt . candrabhaumabhçgavodvidehagà àdime vayasi santatipradàþ . te punardhanuùi nàntime tathà pràci santatikarà matà vidàm . santànabhàve grahadçùñiyogo navàü÷ayogo'pyatha vàïkayogaþ . yàvanmitaþ syàt khalu tatprasaükhyà syàt santatistatpanavàü÷ato và . apatyasaükhyà sutabhe navàü÷àdvàcyà dvinighnà ÷umadçùñiyogàt . ÷ubhàü÷ato jãvavatã ca kaùñà pàpàü÷ataþ pàpakhagapradçùñeþ . kalivitkrårakavayaþ karmàmbudvikalatragàþ . kramàt kurvanti manujaü tokakautukavarjitam . kavikalànighivargayute sute kavikalànighiyuktanirãkùite . samabhavargagate khalu kanyakà viùamabhe tu sutàn pradi÷anti hi . dàsãbhavànyapatyàni sitàü÷e sutabhàvage . sitadçùñe ca kecittu candràdapyevamåcire . ÷anigaõàþ ÷anibhaü sutabhe yadà ÷a÷isutena dç÷à pravilokitam . gurukujàrkadç÷à na yutaü tadà pratanute tanayaü nijabhåmijam . sutamaü ÷anibhaü cetsyàcchaniyuk ÷aninekùitam . dattàtmajàptikçdbodhyaü tadvaccet krãtaputradama . santànabhàve kujasaptamàü÷e mandànvite'nyagrahadçùñihãne . putro mavet kçtrimako'tha kuõóaþ pàpairyute pàpagçhe sutarkùe . candre kujàü÷e sutage pradçùñe mandena nànyaiþ khalugóhajàtaþ . ÷anyaü÷age såryanirãkùate ca kuje sutasthe ca suto'paviddhaþ . ÷anivargagate candre ÷aniyukte ca pa¤came . pradçùñe ravi÷ukràbhyàü bhavet paunarbhavaþ sutaþ . ravicandramasorvargaþ mutabhe ca tayoryutiþ . ÷ukreõa kevalaü dçùñe sahodaþ kathitaþ sutaþ . sutàlaye bhåsutasaüsthiti÷cet saüjàtasaüjàtasuta kùatiþ syàt . yadà na dçùñirgurudaityagurvordçùñyà tayoþ syàt prathamotthanà÷aþ . santànabhàve navamàü÷akà yaþ pàpaiþ pradçùñaþ khalu yanmiteþ syàt . garbhà vina÷yanti hi tatpramàõà yadà na dçùñiþ ÷ubhakhecaràõàm . kàvye kuje nãcaripornavàü÷e paràjite vàpi mçtaprajaþ syàt . strã sveñabhàü÷e tu sutàprajaþ syàdanyàü÷akasthe pumapatyabhàk nà . pàpaiþ sutasthànagatairdhanaiþ svajanaiþ sukhairnà rahitaþ kuje tu . vaikçtyabhàg vyàdhiyutaþ ÷anau tu ÷ubhagrahaiþ putradhanaiþ prapårõaþ>% . varùalagnataþ putrabhàvaphalaü nãø tàø uktaü yathà
     %<putràyago varùapatirguru÷cet såryàrasaumyo÷anaso'tha cettham . satputrasaukhyàya khalàrditàste duþkhapradàþ putrata eva cintyàþ . putre sutasya sahame sabale sutàptiþ saumyekùite'pyatisukhaü yadi tatra varùe . saumyekùite ÷ubhagçhe sakujo budha÷cet putràyagaþ sutasukhaü vibale sutàrtiþ . jãvo janmani yadrà÷àvavde'tra sutagobalã . putrasaukhyàya bhaumo j¤o varùe÷o'tra sutàptidaþ . yatrejyo januùi gçhe vilagnametat putràptyai budhasitayorapãtthamåhyam . yadrà÷au januùi ÷aniþ kuja÷ca so'vde putràrtiü tanusutagaþ karoti nånam . putre puõyasya sahamaü putràptyau ÷ubhadçùñiyuk . lagnaputre÷varau putre putradau vàlanau yadi . candro jãvo'tha và ÷ukraþ svoccagaþ sutadaþ sute . vakrã bhaumaþ sutastha÷cedutpannasutanà÷anaþ . sutàdhipo janmani bhàrgavo'vde putre vióhagnàdhipatãttha÷àlaþ . putraprado mandagçhasthaputre pàpàdhikàrãkùita àtmajàrtiþ . yadrà÷igograhaþ såtau sa rà÷istatpadà bhighaþ . balã janmotthasaukhyàya varùe tadduþkhado'nyathà>%

#<putravala># triø putro'styasya %<anvatràpi dç÷yate>% vàrtiø valac . puttrayukte pakùe matup masya vaþ . putravat tathàrthe triø striyàü ïãp .

#<putra÷çïgã># strã putraü pavitraü ÷çïghamiva puùpamasyàþ ïãp . aja÷çïgyàü ràjaniø . iyaü su÷rute ÷yàmàdigaõe pañhità .

#<putra÷reõã># strã putrà pavitrà ÷reõiratra ïãp . måpikakarõyàü ratnamàlà .

#<putrasaïkarin># puø puttre puttrotpàdane saïkarã . bhinnavarõàyàü striyàü putrotpàdanena varõasaïkarakàrake bhàø kaø 44 aø .

#<putrasahama># naø nãlaø tàø ukte sahamabhede . tadànayana¤ca tatra dar÷itaü yathà %<suto'harni÷amindumãjyàt>% . sphuñajãvàdinduü tyaktvà divàràtrau lagnayãge putrasahama bhavati tatra ca puõyasahamavat saikatàdi j¤eyam .

#<putraså># strã putraü såte så--kvip . putraprasavakartryàm .

#<putràcàrya># puø putra àcàryo'dhyàpako yasva . putratodhyàyini . manuþ 3 . 662

@<[Page 4360a]>@
#<putrà(ttrà)din># puø putramatti ada--õini àkro÷e gamye takàrasya và dvitvam . (veñàkheka) putrabhakùakatvena àkru÷yamàne 1 puruùe 2 tathàbhåtàyàü striyàü strã ïãp .

#<putrànnada># puø putrasya putropahçtamannamatti ada--aõ upaø saø . kuñãcake sannyàsimede trikàø kuñhãcaka÷abde dç÷yam .

#<putrika># triø putro'styasya ñhan . putrayukte . tataþ purohitàø bhàve yak . pautrikya tadyuktatve naø .

#<putrikà># strã putrã + svàrthe ka . 1 kanyàyàm ÷abdaraø . 2 puttalyàü 3 yàvakatåle ca mediø . aputreõa samayabhedena 4 kçtàyàü sutàyàü strã . sa ca samayaþ tadvibhàgàdi÷ca manunokto yathà %<aputro'nena vidhinà sutàü kurvãta putrikàm . yadapatyaü bhavedasyàü tanmama syàt svadhàkaram . anena tu vidhànena purà cakre'tha patrikàþ . vivçddhyarthaü svarva÷asya svayaü dakùaþ prajàpatiþ . dadau ca da÷a dharmàya, ka÷yapàya trayoda÷a . somàya ràj¤e satkçtya prãtàtmà saptaviü÷atim . yathaivàtmà tathà putra putreõa duhità samà . tasyàmàtmani tiùñhantyàü kathamanyà dhanaü haret>% %<dohitro hyakhila rikthamaputrasya piturharet . sa eva dadyàddvau piõóau pitre màtàmahàya ca . pautradauhitrayorloke na vi÷eùo'sti dharmtaþ . tayorhi màtàpitaro sambhåtau tasya dehataþ . putrikàyàü kçtàyàntu yadi putro'nujàyata . samastatra vibhàgaþ syàjjyaüùñhatà nàsti hi striyàþ>% %<màtuþ prathamataþ piõóaü nirvapet putrikàsutaþ . dvitãyantu pitustasyàstçtãyaü tatpituþpituþ>% . adhikaü putrikàputra÷abde dç÷yam .

#<putrikàputra># puø putrikaiva putraþ 6 taø và . 1 putrikàråpaputre 2 putrikàyàþ putre ca yathàha va÷iùñhaþ %<abhràtçkàü pradàsyàmi tubhyaü kanyàmalaïkçtàm . asyàü yo jàyate putraþ sa me putro bhavediti>% . atha và putrikaiva sutaþ putrikàsutaþ so'pyaurasasama eva pitravayavànàmalpatvànmàtrabayavànàü vàhulyàcca yathàha va÷iùñhaþ dvitãyaþ putrikaiveti . dvitãyaþ putraþ kanyaivetyarthaþ iti, mitàkùarà . atra bi÷eùo dàyabhàgokto yathà tatra putrikaurasayostulyàü÷itvaü na punaþ putrikàyà jyeùñhatvena viü÷oddhàràrhatà tadàha manuþ %<putrikàyàü kçtàyàntu>% (ityàdi anupadamuktam) khato jyeùñhaputrakàryakaraõàt svaputradvàreõa putrikàyàþ piõóadàtçtvàt . tadàha manuþ %<aputro'nena vidhinà>% (ityàdi uktam) . na ca putrikàyàmeva prathamaü putre jàte tadanantaramaurasaputrotpattau putrikàputrasya jyeùñhà÷atà bhavediti vàcyaü tasya pautratvàt tadàha manuþ %<akçtà và kçtà vàpi yaü vindet sadç÷àt sutam . pautrã màtàmahastena dadyàt piõóaü hareddhanam>% . putrikà hi putrastasyàþ putraþ pautra eva bhavati tadvàü÷ca pautrã bhavati na ca jyeùñhatvena pautrasyàü÷àtirekaþ ÷ruto'sti . yattu va÷iùñhavacanam %<abhràtçkàü pradàsyàmi>% (ityàdi uktam) . putrikàputrasyaiva putratvaü vadati tena putrikàyàstatputtrasya ca puttratvaü tanna manuvirodhàt piõóadànamàtrayogàt puttratvamasya gauõaü taddvàreõaiva putrikàyàþ piõóadàtçtvàt ekasya svato'nyasya tadyogàt . putrikaurasayostu savarõatve sati pårvoktavibhàgo boddhavyaþ asavarõatve tayorasavarõaurasaputtravadeva vibhàgaþ putrikaurasayoþ samànatvàt . yadi ca kçtàpi puttramanutpàdyaiva vidhavà bhåtà bandhyàtvenavà'vadhçtà tadà tasyàþ pitçdhane'nadhikàraþ svadhàkaraputtràrthaü putrikàyàþ kçtatvàt tadabhàve duhitrantaratulyatvàt dàø bhàø . vyàkçtaü caitat ÷rãkçùõena jyeùñhatà ÷reùñhatà sà ca punnàmanarakatràõanibandhanà tadabhàvàt ÷reùñhatvàbhàva ityàha svata iti sàkùàdityarthaþ . jyeùñhatveneti . jyeùñhaputrakàryaü punnàmanarakatràõaü tadakaraõàt . tarhi putrikàkaraõaü kimarthamata àha svaputradvàreõeti . svadhàkaraü trividhakriyàkaram anyathà svadhàkara÷abdasya ÷ràddhakaraõamàtràrthatve dauhitràntarasàdhàraõyàt putrikàkaraõavaiyarthyàpatteþ . etena putrikàputrasattve'pi putrikàyà eva pretakçtyàdhikàra iti matamapi nirasta miti veditavyaü tathà ca paramparayopakàràrthameva putrikàputrakaraõamiti bhàvaþ . jyeùñhàü÷ateti . tasya sàkùàdeva jyeùñhaputrakàryakaraõàditi bhàvaþ . pautratvàditi àtide÷ikapautratvàdityarthaþ . manuvirodhàditi . na ca vinigamanàvirahaþ kiü manuvirodhàt va÷iùñhoktaü putratvaü gauõaü, kiü và va÷iùñhavirodhàt manåktaü pautratvameva gauõamiti vàcyaü manusmçteþ sarvasmçtipravalatvasyaiva vinigamakatvàt . putratvaü putravyapade÷aþ . gauõamiti piõóadàtçtvasya mukhyaputraguõasya yogàt gauõatà vodhyà . piõóadànayogamevopapàdayati taddvàreõaiveti . ekasya putrikàputrasya, anyasya putrikàsvaråpasya tadyogàt putratvayogàt . na ca paramparayà piõóadànàpekùayà sàkùàt piõóadànasya balavattvena putrikàputrasyaiva putratvaü nyàrya na tu putrikàyà iti vàcyaü putrikàyà aïgajatvàt tadadhãnajanmatayà ca tatputrasya piõóadànayogàt tasyà evotkarùeõa putratvaucitvàt . etannyàyàdeva aputrikàyà api duhiturabhàva eva dauhitrasyaiva pràgadhikàropapattiþ . ataeva samastatnetyanena putrikaurasayoreva sagabhàgità manåktà na tu tasyàþ putrasya aurasasamagità kenàpyukteti . ittha¤ca %<putrikàputra eva ceti>% dvàda÷avidhaputragaõanàyàü karmadhàrayo na tu tatpuruùa iti vibhàvanãyam . pårvoktavibhàga iti samabhàga ityarthaþ . apatyadhanàdhikàre ca dàyaø màø ka÷cidvi÷eùa ukto yathà yataeva svaputtradvàreõa piüõóadàtçtayà duhituþ pitçdhanàdhikàraþ ataeva putrikàyà api pitruparamajàtaghanasambandhàyàþ pa÷càdbandhyàtvena tadbhrturvà prasavàsàmaryena viparyasta puttràyà maraõe taddhanaü na bhartuþ . yathà ÷aïkhalikhitau %<pretàyàþ putrikàyàstu na bhartà dravyamarhatyaputtràyàþ>% . tathà paiñhãnasiþ %<pretàyàü putrikàyàntu na bhartà dravyamarhati . aputtràyàü, kumàryà và svasrà gràhyaü tadanyayà>% . tataþ kumàryà svasrà anyayà và puttvavatyà sambhàvitaputtrayà svasrà taddhanaü gràhyam . ataþ styadhikàre vyàvçttiranyàdhikàrasya . yattu manuvacanam %<aputtràyàü mçtàyàntu putrikàyàü katha¤cana . dhanaü tat putrikàbhartà haretaivàvicàrayan>% . tadaviparyastaputtràyà anutpannamçtaputtràyàþ puttrikàyà maraõe veditavyam viparyastaputtràyàþ puttràtyantàbhàvavatyàþ . taddhanaü gràhyamiti . tadapi patnyabhàve kumàryàdaunàü patnãbàdhyatvàditi bodhyam . ata iti uktobhayasåtràbhyàü vi paryastaputtràyàþ puttrikàyàmaraõe kumàryàdãnàmadhikàre pràpte bharturadhikàrasya vyàvçttiriti samagropasaühàraþ . prà¤castu yataþ puttrikàyà eva viparyaputtràyàmaraõe na tatsaükràntadàye bharturadhikàro'taþ stryadhikàre anyàsàü duhitràdãnàmapyadhikàre'nantaraü viparyastaputtràõàü tàsàü maraõe bharturadhikàrasya vyàvçttiriti vyàcakraþ . tadaviparyastaputtràyà iti . etasyaiva bivaraõam anutpannamçtaputtràyà iti . atra pakùàntaràbhàvàt cakàraþ kvàcit kaþ pàñhaþ pràmàdikaþ . athàtra ÷aïkhalikhitàdivacanameva utpannamçtaputtràviùayaü manuvacanantu anutpannaputtràviùayamiti vaiparãtyameva na kutaþ? utpannaputtràyà, ivàviparyastaputtràyàþ puttràtpattyaiva pituþ punnàmanarakanivartakatvena kçtopakàrakatayà svàmitve nirvyåóhe pituritaràpekùayà tasyà evàdhikopakàritvàt tadbharturadhikàro yuktaþ ataeva %<dauhitrasya mukhaü dçùñvà kimarthamanu÷ocasi>% ityanena dauhitramukhadar÷anasyàpi narakanistàrakateti . puttrànutpattau tu pitru pakàràbhàvàt tasyà eva na svàmitvaü kutastatpatya riti tatpitçdhanàdhikàriõàü kanyàdãnàmeva tadànãü tatràdhikàrasya nyàyyatvàt . yadyapi bandhyàtvenàvadhçtàyàü jãvantyàmapyevamucitaü tathàpi pretàyà iti grahaõàt na jãvantyàü tasyàm anyaduhitràdãnàmadhikàra iti ÷rãkçùõavyàkhyà .

#<putrin># puüstrã puttra + astyarthe ini . puttrayukte striyàü ïãp

#<putrã># strã putra + gãràø ïãù . 1 kanyàyàü 2 vçkùabhede halàø .

#<pu(trãya)trya># triø puttrasya nimittaü saüyoga utpàto và %<puttràccha ca>% pàø cha pakùe yat . 1 puttranimitte saüyoge 2 tadãyotpàte ca . putrasyedam cha . 3 puttrasambandhini triø . %<dhanyaü ya÷asyaü putrãyamàyuùyaü vijayàya ca>% bhàø àø 67 aø . 4 iùñibhede strã ràmàø ayoø 15 . 3

#<putreùñi># strã puttrakàma kartavyà iùñiþ ÷àø taø . puttrakàsakàrye iùñibhede saca à÷vaø ÷rauø 2 . 108 såtràdau dç÷yaþ . %<gçhãtvà pa¤cavarùãyaü putreùñiü prathamaü caret>% dattakamã màüsàdhçtavàkyam . svàrthe ka . tatràrthe jañàdhaø .

#<putraiùaõà># strã 6 taø . putrecchàyàü ÷ataø bràø 14 . 614 . 1

#<putha># hiüse diø paraø sakaø señ . puthyati apothãt . pupotha .

#<putha># vadhe sakaø kle÷e akaø bhvàø paraø señ idit . punthati a punthãt pupuntha punthyate .

#<putha># dãptau cuø umaø sakaø señ . pothayati te apåputhat--ta .

#<pudgala># puø påraõàt put galatãti galaþ karmaø . 1 paramàõau %<påraõàdgalanàt dehe pudgalàþ paramàõavaþ>% iti viùõupuø ñãkàyàü ÷rãdharadhçtavàkyam . 2 bauddhamataprasiddhe dvyaõukàdipadàrthabhede ca . put kutsito galo yasmàt . 3 sundaràkàre triø ÷abdaraø . 3 råpàdivi÷iùñe triø hemaca0

#<punaþpunar># avyaø punar + vãpsàyàü dvitvam . 1 muhurityarthe 2 abhãkùõe amaraþ .

#<punaþpunà># strã puø punaþ punàti på--nak pçùoø . nadãbhede %<kãkañeùu gayà puõyà nadã puõyà punaþpunà>% vàyupuø .

#<punaþsaüskàra># puø punarvàraþ saüskàraþ . 1 dvitãyopanayanasaüskàre gomàüsàdimakùaõe pràya÷cicanimitte punarvàropayanabhede %<punarvasau kçto vipraþ punaþsaüskàramarhati>% ityukte upanayane jyoø taø %<aj¤ànàt prà÷ya viõmåtraü suràsaüspçùñameva ca . punaþsaüskàramarhanti trayo varõà dvijàtuyaþ . vapanaü mekhalàdaõóo bhaikùyacaryàvratàni ca . nivartante dvijàtãnàü punaþsaüskàrakarmaõi>% manuþ . vióvaràhàdãnàü bakùyamàõatvàt manuùyasambandhi måtraü purãùaü và abuddhipårvakaü prà÷ya suràsaüspçùña¤ca bhaktàdirasaü và prà÷ya dvijàtayastrayovarõàþ punarupanayanamarhanti . vapanamiti %<÷iromuõóanaü mekhalàdhàraõaü daõóadhàraõaü bhaikùyàõi ca madhumàüsastrãvarjanayutàni pràya÷cittàrthaü punarupanayane dvijàtãnàü na mavanti>% kullåø .

#<punaþ(na)stoma># puø và visargalopaþ . ukthyasaüstheyaj¤abhede %<bahupratigçhya garagãriva yomanyeta tasya punaþstoma ukthyaþ>% kàtyàø 22 . 60 . 6 %<bahupratigçhya garagçhãtamivàtmànaü yo manyate tasya punaþstomamaüj¤aka ukthyasaüstho bhavati>% karkaþ .

#<punar># avyaø pana--stutau bàø ari pçùoø . 1 dvitãyavàre aprathame 2 bhede ca amaraþ . 4 adhikàre 5 pakùàntare mediø %<punarityaprathame 6 vi÷eùe ca>% gaõaraø ukte vi÷eùe ca punariti bhåyo'rthabi÷eùayoþ gaõaratnañãkà .

#<punarasu># puø punarasurjãvanaü sambhavo'sya . punarjàte ÷ataø bràø 1 . 5 . 3 . 14 .

#<punaràgata># triø punarvàramàgataþ . pratyàgate manuþ 11196

#<punaràgamana># naø punarvàramàgamanam . pratyàgamane

#<punaràdhàna># naø punarvàramàdhànam . ÷rautasmàrtàgnerdvitãyàdhàne %<punardàrakriyàü kuryàt punaràdhànameva ca>% manuþ 5 . 158 . %<araõyoralpamapyaïgaü yàvattiùñhati pårvayoþ . na tàvat punaràdhànamanyàraõyorvidhãyate>% karmaprardãpaþ . %<nà÷akùayadàhàdinimitteùvanyayoþ parigrahopade÷àcca>% kàtyàø ÷rauø 4 . 7 . 22 %<araõyordagdhayorvàpi naùñayoþ kùãõayostathà . àhçtyànye samàropya punastatraiva nirmathet>% iti %<araõyoþ kùayanà÷àgnidàheùvagniü samàhçtaþ . pàlayeñupalànte'smin punaràdhànamiùyate>% karmapradãpaþ .

#<punaràdheya># naø punarvàramàdheyamagnyàdhànam . ÷raute karmabhede tacca %<punaràdheya àdhànàpratij¤àtasya>% kàtyàø ÷rauø 4 . 11 såtràdau tadbhàùye ca paddhatau dç÷yam .

#<punaràvartin># triø punaþpunarvàramàvartate à + vçtta--õini . bhåyo bhåya àgantari %<à brahmabhuvanàt lokàþ punaràvartino'rjuna!>% gãtà .

#<punaràhàra># puø punarvàramàhàro bhojanaü ÷àø taø . dvitãyavàrabhojane bhåyastattadarthàharaõe ca kàtyàø ÷rauø 25 . 11 . 10

@<[Page 4362b]>@
#<punarukta># triø punarvàraruktam . punarvàraü kathite 1 arthe 2 ÷abde ca . tatra ÷abdasya punaruktatve tadarthasyàpi punaruktatvaü niyatam tataþ ukthàø tadvettãtyarthe ñhak paunaruktika tadvettari triø . ÷abdaparatve çganayanàditvàt aõ . paunarukta tacchabdàdhyetari triø . bhàve kta . 3 punaþkathane na0

#<punaruktajanman># puø punaruktaü dvitãyavàraü janma yasya . 1 dvijàtau 2 bràhmaõe trikàø %<dvitãyaü mau¤jãbandhane>% manåkte stasya tathàtvam .

#<punaruktavadàbhàsa># puø alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 388 pçø dç÷yam .

#<punarutpatti># strã utpannasya punarutpattiþ . asatye utpapannasya punarutpa de sa ca na sambhavati utpannasya punarutpàdàsambhavàt iti siddhàntaþ .

#<punarutsçùña># puø pa÷ubhede . pårvaü vàhitaþ daurbalyàt sa utsçùñaþ punarapi savalo jàtaþ punarapi vàhitaþ puna÷ca daurbalyàdya utsçùñastàdç÷e pa÷au kàtyàø 7 . 1 . 5 såtrabhàùyam .

#<punarjanman># naø punarbhåyojanma . bhåyojanmani %<màmupetya tu kaunteya! punarjanma na vidyate>% gãtà

#<punarõa(na)va># puø punarapi navaþ %<pårvapadàt saüj¤àyàmagaþ>% pàø saüj¤àyàü õatvama anyatra na õatvam . 1 nakhe hemacaø tasya chinnaråóhatvàttathàtvam . 2 bhåyonave triø aõatvam .

#<punarnavà># strã punarnavà punarnåyate nå--ap và kùubhràderàkçti gaõatvàt na õatvam . ÷othaghnyàü (punapunà) ÷àkabhede amaraþ . sà ca dvividhà ÷vetà raktà ca tayorguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<punarnavà ÷vetamålà ÷othaghnã dãrghapatrikà . kañuþ kaùàyà'rucyar÷aþpàõóuhçddãpanã parà . ÷ophànilagara÷leùma harã bradhnodarapraõut . punarnavà'parà raktà raktapuùpàni làñikà . ÷ãthaghnã kùudravarùàbhårbarùaketuþ kañillakaþ . punarnavà'ruõà tiktà kañupàkà himà laghuþ . vàtalà gràhiõã ÷leùmapittaraktavinà÷inã>% .

#<punarnavàmaõóåra># naø cakrapàõidattãkte auùadhabhede %<punarnavàtrivçcchuõñhãpippalãmaricàni ca . vióaïgaü devakàùñha¤ca citrakaü puùkaràhvayam . trikalàü dve haridre ca dantã¤ca cavikantathà . kuñajasya phalaü tiktàü pippalã malamustakam . etàni samabhàgàni maõóåraü dviguõaü tataþ . gomåtre'ùñaguõe paktvà sthàpayet snigdhabhàjane . pàõóu÷othodarànàha÷ålàr÷aþkrimigulmanut>% .

#<punarbhava># puø chinno'pi punarbhavati bhå--apa . 1 nakhe amaraþ ibhåyojàte triø . bhàve apa . 3 pumarupàde puø kumàø 3 sarga-

#<punarbhå># strã punarbhavati jàyàtvena bhå--kvipa . ekena vyåóhàyàü punaranyagçhãtàyàü bhàryàyàm anyapårvàyàm anyapårvà÷abde 213 pçø dç÷yam .

#<punarmçtyu># puø bhåyobhåyo mçtyuþ . bhåyobhåyomaraõe ÷ataø bràø 2 . 33 . 20 .

#<punaryaca># puø bhåyaþ kàrye yaj¤e . kàtyàø ÷rauø 25 . 1 . 20 bhàùyam .

#<punaryàtrà># strã 1 pratyàgatau jagannàthasya punarvàraü 2 rathayàtràyà¤ca %<punaryàtrà vidhàtavyà tathaiva namame'hani>% tiø taø . sà ca dvitãyàto navamadine da÷amyàü kartavyà'han÷abdasya càndradinaparatvàt . 3 punarvàragamane ca .

#<punarvat># triø punaþ punaþ÷abdo'styasya matup masya vaþ . punaþ ÷abdayukte kàtyàø 2 1 . 10 . 27 bhàùyam .

#<punarvasu># puø punar + vasa--u . 1 viùõau %<vi÷vayoniþ pugarvasuþ>% viùõusaø punaþ punaþ sarba÷arãreùu kùetraj¤aråpeõa vasatãti punarvasuþ, bhàùyam . 2 ÷iye ca a÷vinyavadhike saptame 3 nakùatre dviø vaø 4 kàtyàyanamunau 5 lokamede 6 dhanàrambhe ca ÷abdacaø . a÷vinyàdiùu madhye saptamanakùatrasvaråpàthidevàdi a÷leùà÷abde 497 pçø dar÷itam . tadãyàdyacaraõatrayaü mithunarà÷ighañakam ÷eùapàdastu karkañarà÷ighañakaþ . tasya dvivacanàntatvaü tu pràyikaü %<punarbasau kçto vipraþ>% ityàdiprayogàt . nakùatràrthe tiùyeõa saha dvandve asya dvivacanàntatà, tiùya÷ca punarvaså ca tiùyapunarvaså punarvasunakùatrasya dvivacamatvena vahutve pràpte dvitvavidhànam . kukuravaü÷ye 4 nçpabhede harivaüø 42 a0

#<punnàga># puø pumàn nàga iva ÷reùñhatvàt ma iva và . 1 svanàma khyàte puùpapradhàne pçkùe amaraþ %<punnaþgapuùpaü madhuraü sugandhi ÷ãtalaü tathà . matraprasàdanakaraü pittanà÷anameva tat>% ràjaniø . 2 sitotpale 1 jàtãphale 4 nara÷reùñhe 5 pàõóunàge ca mediø .

#<punnàña(óa)># puø pumàniva nàñayati nàñi--ac . cakramarde ràjaniø . nàói--ac . punnàóo'pyatra .

#<punnàman># puø puditi nàmàsya . 1 narakabhede %<puünàmno narakàt yasmàt>% manuþ . tannarakagatikàraõa¤ca ùoóa÷avidhaü yathoktaü vàmanapuø 58 adhyàye %<paradàràbhigamanaü pàpànà¤copasevanam . pàruùyaü sarvabhåtànàü prathamaü naraka çtam . phalasteyaü mahàpàpaü phalàrhasya ca pàñanam . pàñanaü vçkùajàtãnàü dvitãyaü parikãrtitam . varjyàdànaü tathà dviùñamavadhyabadhabandhanam . vivàditvamahetåtyaü tçtãyaü narakaü çtam . mayadaü sarvasattvànàü narabhåtivinà÷anam . bhraü÷anaü nijadharmàõàü caturthaü narakaü çtam . màraõaü mitrakauñistyaü mithyàmi÷apana¤ca yat . miùñaikà÷anamityuktaü pa¤cama¤ca vipàcanama . prarohaõaü yantrakara vamanaü yoganà÷anam . yàna mukhyasya haraõaü ùaùñhamuktaü nçpàrthanam . ràjabhàgasya haraõa ràjajàyàniùevaõam . ràjye tvahitakàritvaü saptamaü narakaü smçtam . stabdhatvaü lolupatva¤ca labdhadharmàrthanà÷anama . nànàkarmakaraü proktamaùñamaü varakaü smçtam . brahmasvaharaõa¤caiva bràhmaõànàü vinindanam . virodho bràhmaõai÷cokto navabho narakastvayam . ÷iùñàcàravinà÷a¤ca mitradveùaü ÷i÷orbadham . ÷àstrasteyaü dharma÷ånyaü da÷amaü paricakùate . ùaóaïganidhanaü ghoraü ùàóguõyapratiùedhanam . ekàda÷amamevoktaü narakaü sadbhiruttama! . sadbhiruktaü sadàcàraü vinà càrohyasatkriyà . saüskàraparihãnatvamidaü dvàda÷amaü smçtam . hànirdharmàrthakàmànàmapavargasya hàraõam . svargahartu÷ca matidaü trayoda÷amamucyate . saümalaü dharmahãna¤ca yadvarjyaü yacca doùajam . caturda÷akamevàktaü narakaü sadvigarhitam . aj¤àna¤càpyaniùñhatvama÷aucama÷ubhàvaham . garhyaü tatpa¤cada÷akamasatyavacanàni ca . àlasyaü càtatàyitvamagàraùvagnidàpanam . icchà ca paradàreùu narakàya nigadyate . ãrùyàbhàva÷ca sabhyeùu auddhatyantu vigarhitam . etaistu pàpaiþ puruùaþ punnàmanarake patet . punnàmanarakaü ghoraü vinà÷aü pràha sarvataþ . etasmàt kàraõàt tràtà tataþ puttrà nigadyate>% . pumàn puüliïganàmàsyanakùatragaõabheda %<hasto måla÷ravaõapunarvasumçga÷irastathà puùyaþ . garbhàdhànàdikàryaùu punnàmàyaü gaõaþ ÷ubhadaþ>% jyoø taø .

#<puppuña># puø %<dantaveùñaþ sopaku÷aþ pãtàmo dantapuùpuñaþ>% iti su÷rutokte 1 kùudraroge %<nãruk svàyã kolamàtraþ kaphàt syàt medoyuktàt puùpuñastàlude÷e>% tatrokte 2 tàlugate rogabhede ca .

#<puppusa># puø (phopharà) khyàte 1 klome padmabãjàdhàre 2 bãja koùe ca hemacaø . phupphuùa iti pàñhàntaraü tatràrthe .

#<pumas># puø pàti pà--pàlane %<pàteróumasun>% uõàø óumasun . 1 puruùe 2 manuùyajàtimàtre ca amaraþ . sattvapradhànatriguõakàrye ÷abdasaüskàravi÷eùayukte ÷abde ca . sarvanàmasthàne pare asun pumàüsau pumàsa ityàdi samàse padàntatve ampare khayi pare ruþ tasya ca saþ . puüskokila ityàdi . bahubrãhau uraþpabhçtitvàt nityaü kap . sa puüskà apuüskà ityàdi .

#<pumanujà># strã pumàüsamanurudhya jàyate %<anau karmaõi>% pàø (anupårvàjjaneþ karmaõyupapade óaþ syàt) amu + jana--óa purmàsamanurudhya jàtà pumanujà siø kauø . %<iha janiþ sakarmakaþ anurodhavi÷iùñajananavçttitvàt>% tattvakauø pardàntatvena antyalopaþ . puruùànantarajàtàyàü bhaginyàm .

#<pumapatya># naø puüråpamapatyam . puüråpàpatye amaraþ .

#<pumàkhyà># strã 6 taø . 1 puruùasaüj¤àyàü pumàüsamàkhyàti à + khyà--ka . %<jàtibhedàþ pumàkhyà÷ca>% amarokte 2 puruvàcaka÷abde puø .

#<pumbhåman># puø 6 taø . puliïgabahutve amaraþ .

#<pura># agragatau tuø paraø sakaø señ . purati aporãt .

#<puraþsara># triø puro'gre sarati sç--ña . agragàmiõi striyàü ïãp .

#<pura># naø pura--agragamane ka . 1 gehe 2 dehe pàñaliputre 3 nagarabhede 4 kusumadalavçttau mediø 5 nàgaramustàyàü ratnamàø 6 carmaõi ÷abdaraø 7 gçhoparigçhe ca vi÷vaþ . 8 bahugràmãõavyavahàrasthàne vahuhaññàdiyukte pradhànagràme naø strã ÷rãdharaþ . strãtve ïãp . 9 pãtajhiõñyàm amaraþ ghànyàdicaye 10 rà÷au 11 guggulau ca puø ÷abdacaø pé--ka . 12 pårõe pracure triø . nagara÷abde 3936 pçø purã÷abde ca dç÷yam . pure varõanãyapadàrthàþ kavikalpalatàyàmuktà yathà %<pure haññapratolã ca parikhàtoraõadhvajàþ . pràsàdàdhvaprapàràmavàpãve÷yàsatãtvarã>% .

#<puraga># triø puraü gacchati gama--óa . nagaragàmiõi tataþ kç÷à÷vàø caturarthyàü chaõ . pauragãya tatsannikçùñade÷àdau . koñaràdiø vana÷abde pare dãrghaþ kçtadãrghàt parasya vanasya õatvam . puràgavaõa nagaragatavane .

#<purajita># puø puraü tripuràsuraü jitavàn ji--bhåte kvip . 1 tripuràrau ÷ive tripuraghna÷abde 337 pçø dç÷yam 2 candravaü÷ye nçpabhede ca %<ajo'tha purajitasutaþ>% bhàgaø 9 13 13 ÷loø .

#<purajyotis># puø puraü pracuraü jyotirasya . vahnau ÷abdàrthaka0

#<pura¤jana># puø puraü deharåpakùetraü janayati jani--vàø kha . kùetraj¤e jãve %<puruùaü pura¤janaü vidyàd yadvyanaktyàtmanaþ puram . ekadvitricatuùpàdaü bahupàdamapàdakam>% bhàgaø 4 . 29 . 4 ÷loø 1 tadadhiùñhànaråpàyàü 2 buddhau strã ïãp bhàgaø 4 . 25 29 adhyàye pura¤janãpàkhyàne dç÷yam .

@<[Page 4364b]>@
#<pura¤jaya># puø çkùeyuvaü÷ye mç¤jayaputre 1 nçpabhede harivaüø 31 aø 2 såryavaü÷ye kàkutsthe trikàø . %<pura¤jayastasya suta indravàha itãritaþ . kàkutstha iti càpyuktaþ>% bhàgaø 9 . 6 . 12 ÷loø .

#<puraña># naø pura--bàø añan . suvarõe %<purañalatàråóhasthalavihaïgamithunaiþ>% bhàgaø 5 2 5 %<purañalatà svarõabalyaþ>% ÷rãdharaþ

#<puraõa># puø pé--kyu . samudre ujjvaladattaþ .

#<puratañã># strã purasthà tañãva . kùudrahaññe hàràø .

#<puratasa># avyaø pura--atasuc . agrata ityarthe amaraþ .

#<puradvàra># naø 6 taø . gopure nagaraprave÷advàre amaraþ .

#<puradviù># puø puràõàü mayanirmitànàü nagarabhedànàü dàhakatvàt dviñ dviùa--kvip 6 taø . ÷ive jañàø tripuraghna÷abde 3372 pç0

#<purandara># puø puraþ ÷atråõàü dàrayati %<påþsarvayãdàrisahoþ>% pà khac . %<vàcaüyamapurandarau>% pàø niø . 1 indre amaraþ . tasya ÷atrupuradàrakatvàt tathàtvam . sa ca vaivasvatamanvantare indrabhedaþ bhàgaø 8 132 dç÷yam 2 jyeùñhànakùatre . 3 viùõau %<àdidevaþ purandaraþ>% viùõusaø . 4 cavye (cai) khyàte naø ÷abdacaø 5 gaïgàyàü strã hàràø .

#<purandhi># strã dviø vaø 1 dyàvàpçthivyoþ nighaõñuþ . bahu iùñakàjàtaü dadhati purudhà bahudhà dhãyate sthàpyate và dhà--ki pçùoø . 2 iùñakàbhede yajuø 14 . 2 vedadãø 3 bahubuddhau strã %<kakùãvate aradataü purandhim>% çø 1 . 116 . 7 purandhirbahudhiriti yàskaþ pçùodaraþditvàt purandhibhàvaþ . yadvà puraü pårayitavyaü sarvaviùayajàtamasyàü dhãyate'vasthàpyata iti purandhirvaddhiþ karmaõyadhikaraõe ceti dadhàteþ kipratyayaþ . %<tatpuruke kçti bahulamiti>% pàø bahulavacanàdaluk idaü tu vyutpattimàtraü vastutaþ pçùodaràdireva màdhavabhàùyam . purandhiþ astyasya matup chandasãraþ pàø bhasya vaþ purandhivat çø 97.2.8 tadyute tri0

#<purandhri(ndhrã)># puraü gehasthajanaü dhàrayati pàlayati dhç--khac ïãp pçùoø và hrasvaþ . bahukuñumbavatyàm, patiputravatyà¤ca striyàü, %<gçhegçhe vyàgrapurandhrivargam>% kumàø .

#<purapàla># puø puraü nagaraü dehaü và pàlayati pàli--aõ . 1 nagarapàle 2 dehapàlake jãve ca .

#<purabhid># puø puràõi tripuràsurapuràõi bhinatti--bhidakvip . mahàdeve ÷ive hemacaø tripuraghna÷abde dç÷yam . purabhedanàdayo'pyatra .

#<puramathana># puø puraü tripuràsuraü mathnàti matha--lyu . ÷ive

@<[Page 4365a]>@
#<puramàrga># puø 6 taø . nagaramàrge kumàø 4 11 ÷leø .

#<puramàninã># strã nadãbhede bhàø bhãø 9 aø .

#<puraya># puø nçpabhede çø 6639 bhàø .

#<purarakùa># puø puraü rakùati rakùa--aõ upaø saø . nagararakùake õini 6 taø . purarakùin tatràrthe .

#<puralà># strã pura--kalac . durgàyàü hemacaø .

#<puravàsin># triø pure vasati õini . nagaravàsini paure jane striyàü ïãp .

#<pura÷àsana># puø puraü ÷àsti ÷àsa--lyu . mahàdeve kumàø 7 . 30

#<pura÷caraõa># naø puras + cara--bhàve lyuñ . 1 agrata àcaraõe tantrokte 2 gçhãtamantrasiddhihetuprayogabhede tatprakàràdi tantrasàre uktaü yathà atha pura÷caraõaü yoginãhçdaye %<guroràj¤àü samàdàya ÷uddhàntaþkaraõo naraþ . tataþ puraskriyàü kuryànmantrasaüsiddhi kàmyayà>% . tasya nityatàmàha %<jãvahãno yathà dehã sarvakarmasu na kùamaþ . pura÷caraõahãno'pi tathà mantraþ prakãrtitaþ . tasmàdàdau svayaü kuryàdguruü và kàrayedbudhaþ>% yoginãhçdaye %<gurorabhàve vipraü và sarvapràõihite ratam . snigdhaü ÷àstravidaü mitraü nànàguõasamanvitam . striyaü và sadguõopetàü saputràü viniyojayet . àdau puraskriyàü kartuü sthànanirõaya ucyate>% . yoginã hçdaye %<puõyakùetraü nadãtãraü guhà parvatamastakam . tãrthaprade÷àþ sindhatàü saïgamaþ pàvanaü vanam . udyànàni viviktàni bilvamålaü tañaü gireþ . tulasãkànanaü goùñhaü vçùa÷ånyaü ÷ivàlayam . a÷vatthàmalakãmålaü go÷àlà jalamadhyataþ . devatàyatanaü kålaü samudrasya nijaü gçham . sàdhane tu pra÷astàni sthànànyetàni mantriõàm . atha và nivasettatra yatra cittaü prasãdati>% . vàyavãyasaühitàyàmapi %<såryasyàgre gurorindordãpasya ca jalasya ca . vipràõà¤ca gavàü caiva sannidhau ÷asyate japaþ>% . tathà %<gçhe ÷ataguõaü vidyàdgoùñhe lakùaguõaü bhavet . koñirdevàlaye puõyamanantaü ÷ivasannidhau . gçhe goùñhe taóàge ca nadãnada÷ivàlaye . gurorvà sannidhiryatra sa japaþ paramomataþ . mlecchaduùñamçgavyàla÷aïkàtaïkavivarjite . ekàntapravaõe nindàrahite bhaktisaüyute . svade÷e dhàrmike de÷e subhikùe nirupadrave. ramye bhaktajanasthàne nivasettàpasaþ priye! . guråõàü sannidhàne ca citaikàgryasthale tathà . pretabhåmyàdika¤caiva tattatkalpaprakà÷itam . eùàmanyatabhaü sthànamà÷ritya japamàcaret . yatra gràme japenmantrã tatra kårmaü vicintayet>% gautamãye %<parvate sindhutãre và puõye'raõye nadãtañe . yadi kuryàt pura÷caryàü tatra kårmaü na cintayet . gràme và yadi và vàstau gçhe ta¤ca vicintayet>% rudrayàmale %<japamekaguõaü gehe goùñhe da÷aguõaü bhavet . vanàntare ÷ataguõaü taóàge ca sahasrakam . nadãtãre lakùaguõaü nagàgre koñisammitam . ÷ivàlaye koñi÷atamanantaü gurusannidhau>% . atha pura÷caraõe bhakùyàdiniyamàþ gautamãye %<pura÷caraõakçnmantrã tatra bhakùyaü vivecayet . anyathà bhojanàddoùàt siddhihàniþ prajàyate . ÷astànna¤ca sama÷nãyànmantrasiddhisamãhayà . tasmànnityaü prayatnena ÷astànnà÷ã bhavennaraþ>% . agastyasaühitàyàm %<tilà÷caiva sitàmudgàþ kandaþ kemuka varjitaþ . nàrikelaphala¤caiva kadalã lavanã tathà . àmraptàmalaka¤caiva panasa¤ca harãtakã . vratàntare pra÷asta¤ca haviùyaü manyate budhaiþ>% . vratàntara iti %<haimantika sitàsvinnaü dhànyaü mudgàstilà yavàþ . kalàyakaïkunãvàrà vàståkaü hilamocikà . ùaùñikàþ kàla÷àkàni målakaü kemuketarat . lavaõe sindhusàmudre gavye ca dadhisarpiùã . payo'nuddhçtasàra¤ca panasàmraharãtakã . piùpalãjãraka¤caiva nàgaraïgakatintióã . kadalã lavano dhàtrã phalànyaguóamaikùavam . atailapakvaü munayo haviùyànnaü pracakùate . bhu¤jano và haviùyànnaü ÷àkaü yàvakameba và . payomålaü phalaü vàpi yatra yatropalabhyate . rambhàphalaü tintióãkaü kamalànàgaraïgakam . phalànyetàni bhojyàni ebhyo'nyàni vivarjayet>% yattu yoginã tantre %<ci¤cà¤ca nàlikà÷àkaü kalàyaü lakucantathà . kadambaü nàrikela¤ca vrate kuùmàõóakaü tyajet>% iti tattu vratàntare boddhavyam . tathà varjyàni %<vivarjayenmadhukùàra lavaõaü tailameva ca tàmbålaü kàüsyapàtra¤ca divàbhojanameva ca>% . tathà %<kùàra¤ca lavaõaü màüsaü gç¤janaü kàüsyabhojanam . màùàóhakãmasåràü÷ca canakàn kodravànapi . kauñilyaü kùauramabhyaïgamaniveditabhojanam . asaïkalpita kçtya¤ca varjayenmardanàdikam . snàyàcca pa¤cagavyena kevalàmalakena và . mantrajàpyannapànãyaiþ snànàcananabhojanam . kurthyàdyathoktavidhinà trisandhyaü devatàrcanam . apavitrakaro nagnaþ ÷irasi pràvçto'pi và . pralapan prajapedyàvattàvanniskalamucyate>% . nàradãye %<mçdu sãùõaü supakva¤ca kuryàdvai laghubhojanam . nendriyàõàü yathàvçddhistathà bhu¤jãta sàdhakaþ>% . kulàrõave'pi %<yasyànnapànapuùñàïgaþ kurute dharmasa¤cayam . annadàtuþ phalasyàrdhaü kartu÷càrdhaü na saü÷ayaþ . tasmàtsarvaprayatnena parànnaü varjayet sudhãþ . pura÷caraõakàle tu sarvakarmasu ÷àmbhavi! . jihvà dagdhà parànnena karau dagdhau pratigrahàt . manodagdhaü parastrãbhiþ kathaü siddhirvarànane!>% parànnaü bhikùetaraviùayam . bhikùàyàü tasya satvotpàdàt tathà ca %<vaidikàcàrayuktànàü ÷ucãnàü ÷rãmatàü satàm . satkulasthànajàtànàü bhikùà syàdagrajanmanàm>% yoginãhçdaye %<vihàya vahniü na hi vastu ki¤cit gràhyaü parebhyaþ sati sambhave ca . asambhave tãrthabahirvi÷uddhàt parvàtirikte pratigçhya japyàt . tatràsamartho'nuditaü vi÷uddhàdyàcetayàvaddinamàtraübhakùyam . gçhõàti ràgàdadhikaü na siddhiþ prajàyate kalpa÷atairanuùya>% . sakçduccarite ÷abde praõavaü sa mudãrayet . prokte pàra÷ave ÷abde pràõàyàmaü sakçccaret . vahupralàpã àcamya nyasyàïgàni tato japet . kùute'pyevaü tathà'spç÷yasthànànàü spar÷anena ca . evamàdãü÷ca niyamàn pura÷caraõakçccaret . viõmåtrotsarga÷aïkàdiyuktaþ karma karoti yaþ . japàrcanàdikaü sarvamapavitraü bhavet priye! . malinàmbarake÷àdimukhadaurgandhyasaüyutaþ . yo japettaü dahatyà÷u devatà guptisaüsthità . àlasyaü jçmbhaõaü nidràü kùutaü niùñhãvanaü bhayam . nãcàïgaspar÷anaü kopaü japakàle vivarjayet . evamuktavidhànena vilambaü tvaritaü vinà . caktasaïkhyaü japaü kuryàt pura÷caraõasiddhaye . devatàgurumantràõàmaikyaü sambhàvayan dhiyà . japedekamanàþ pràtaþkàlànmadhyandinàvadhi . yatsaïkhyayà samàrabdhaü tatkartavya maharni÷am . yadinyånàdhikaü kuryàt vratabhraùño bhavennaraþ . muõóamàlàyàm %<yatsaïkhyayà samàrabdhaü tajjaptavyaü dine dine . nyånàdhikaü na kartavyamàsamàptaü sadà japet . prajapeduktasaükhyàyà÷caturguõajapaü kalau>% . anyatràpi %<kate japastu kalpokto tretàyàü dviguõo japaþ . dvàpare triguõaþ prokta÷caturguõajapaþ kalau>% . kulàrõave'pi %<nyånàtiriktakarmàõi na phalanti kadàcana . yathàvidhi kçtànyeva tatkarmàõi phalanti hi . bhå÷abhyàvrahmacàritvaü maunamàcàrya sevità . nityaü triùavaõaü snànaü kùudrakarmavivarjanam . nmityapåjà nityadànaü devatàstutikãrtanam . naimittiktàrcana¤caiva vi÷vàso gurudevathoþ . japamiùñà dvàda÷aite dharmàþ syurmanàsiddhidàþ . strã÷ådrapatitabràtya nàstikocchiùñabhàùaõam . asatyabhàùaõaü jimbhabhàùaõaü parivarjayet . satyenàpi na bhàùeta japahomàrcanàdiùu . anyathànuùñhitaü sarvaü bhavatyeva nirarthakam>% . tantre %<çtukàla vinà mantrã khastriyaü nàpi saüspç÷et . maithunaü tatkathàlàpaü tadgoùñhãþ parivarjayet . pura÷varaõakàle tu yadi syànmçtasåtakam . tathàpi kçtasaükalpo vrataü naiva parityajet>% yoginãhçdaye %<÷ayãta ku÷a÷ayyàyàü ÷ucivastradharaþ sadà . pratyahaü kùàlayet ÷avyàmekàkã nibheyaþ svapet . asatyabhàùaõaü vàcaü kuñalàü parivarjayet . varjayedgãtavàdyàdi÷rapaõaü nçtyadar÷anam . amyaïgaü gandhalepa¤ca puùpadhàraõameva ca . tyajaduùõodakasnànamanyadeva prapåjanam>% . tatraiva %<naikavàsà japenmantraü vahuvàsàkulopi và>% . vai÷ampàyanasaühitàyàm %<vipayàsaü na kuryàcca kadàcidapi mohataþ . uparyadho bahirvastre pçra÷caraõakçnnaraþ . viniyogavidhàne tu bhavedaniyasaþ kvacit . patitànàmantyajànàü dar÷ane bhàùaõe ÷rute . kùute'dho vàyugamane jçmbhaõe japamutsçjet . tathà tasya ca tatpràptau pràõàyàmaü vaóaïgakam . kçtvà samyag japeccheùaü yadvà såryàdidar÷anam>% . àdi÷abdàdvahnibràhmaõau . tantràntare %<manaþsaüharaõaü ÷auca maunaü mantràrthacintanam . avyagratvamanirvedo japasampattihetavaþ . uùõãpã ka¤cukã nagno suktake÷o malàvçtaþ . apavitrakarà'÷uddhaþ palapanna japet kvacit . anàsãnaþ ÷ayàno và gacchan bhu¤jàna eva và . apràvçtau karau kçtvà ÷irasi pràvçto'pi và . cintàvyàkulacitto và kùubdho bhrànta kùudhànvitaþ . rathyàyàma÷ive sthàne na japrettimiràntare . upànadmåóhapàdo và yàna÷ayyàgatantathà . prasàrya na japet pàdàvutkañàsana eva và . na yaj¤akàùñhe pàùàõe na bhåmau nàsane sthitaþ . màrjàraü kukkuñaü krau¤caü ÷vànaü ÷ådraü kapiü smaram . dçùñvàcamya japeccheùaü spçùñvà snànaü pidhãyate>% . %<evaü japaü purà kçtvà tejoråùaü samarpayet . devasya dakùiõe haste ku÷apuùpàrghavàribhiþ . saphalaü tadvimàvyaiva pràõàmàmaü samàcaret . japasyàdau japànte ca tritayaü tritaya¤caret>% . ÷aktiviùaye devyà vàmahaste tathà ca %<evaü japaü purà kçtvà gandhàkùataku÷odakaiþ . japaü samarpayeddevyà vàmahaste vicakùaõaþ>% . %<japànte pratyahaü mantrã homayettadda÷àü÷ataþ . tarpaõa¤càbhiùeka¤ca tattadda÷àüsato mune! . pratyahaü bhojayedvipràn nyånàdhikyapra÷àntaye . atha và sarvasampårtau homàdikamayàcaret>% . muõóamàlàyàm %<tasya yàvàn japaþ proktastadda÷àü÷amanukramàt . tattaddrayyairjapasyànte homaü kurbyàddine dine>% . pura÷caraõacandrikàyà¤ca %<tato japada÷àü÷ena homaü kuryàddine dine . atha và lakùasaükhyàyàü pårõàyàü homamàcaret>% . tatha homàdya ÷aktau sanatkumàrãye %<yadyadaïgaü bhavedbhagnaü tatsaükhyàdviguõo japaþ . homàbhàve japaþ kàryo homasaükhyàcaturguõaþ . vipràõàü, kùatriyàõà¤ca rasasaïkhyà guõaþ smçtaþ . vai÷yànàü vasusaükhyàkamevaü strãõàmayaü vidhiþ . yaü varõamà÷ritaþ ÷ådraþ sa ca tasya vighi¤careta . anà÷ritasya ÷ådasya diksaükhyàkaþ samãritaþ . ÷ådrasya viprabhçtyasya tatpatnyàþ sadç÷o japaþ>% . atràvya÷akta÷cedyoginãhçdaye homakarmaõya÷aktànàü vipràõàü dviguõo japaþ . itareùàntu varõànàü triguõàdiþ samãritaþ . triguõàdiþ homasaükhyàtraguõajapaþ kùatriyeõa kàryaþ . vai÷yena caturguõaþ . ÷ådreõa pa¤caguõaþ kàryaþ . taduktaü kulaprakà÷e %<yadyadaïgaü vihãnaü syàttatsaükhyàdviguõo japaþ . kurvãta tricatuþpa¤ca yathàsakhyaü dvijàdayaþ>% . etena strã÷ådràdãnàü homàdhikàraþ . tathà ca ÷ådràõàü tryasramiti kuõóaprakarakhe ÷àradàyàm . strãõàü homàdhikàra÷ca tatraiva %<làjaistrimadhuropetairhomaþ kanyàü prayacchati . anena vidhinà kanyà varamàpnoti và¤chitam>% . ata strãàü homàvikàraþ . tacca bràhmaõadvàrà tathà ca tantre %<oddhàroccàraõàddhomàt ÷àlagràma÷ilàrcanàt . bràhmaõãgamanàccaiva ÷ådra÷càõóàlatàü vrajet>% . tathà strãõàmapi sarvavaidikakarmasu ÷ådratulyatvapratipàdanàt yathà %<strã÷ådrakçrasaüspar÷o vajraùàtasamo mama>% iti bhagavadvacanàt tathà nàràyaõakalpe %<aùñàkùaro mahàmantraþ sa pràrõaþ ÷ådrayoùitoþ . praõavàdistu yo mantro na strãgådre pa÷asyate>% iti sarvatra strãõàü ÷ådravyavahàraþ . sarveùàü và dviguõo japaþ . tathà ca tantràntare %<yadyadaïgaü vihãveta tatsaükhyàdviguõo japaþ . kartavya÷càïgasióyarthaü tada÷aktena bhaktitaþ . na cedaïgaü vihãyeta tadvi÷iùñamavàpnuyàt>% tathàgastyasaühitàyàm %<yadi home'pya÷aktaþ syàt påjàyàü tarpaõe'pi và . tàvatsaükhyajapenaiva bràhmaõàràradhanena ca . mavedaïkadvayenaiva pura÷caraõamàpyate>% . tatra bràhmaõamojanamàva÷yakameva %<sarvathà bhojayedvipràn kçtasàïgatvasiddhaye . vipràràdhàmamàtreõa vyaïgaü sàïgaü bhaveddhruvama . dãkùàhãnàn pa÷ån yastu bhojayedvà svamandire . sa yàti parame÷àni! narakànekaviü÷atim>% . pa÷udvidhà adãkùitaþ kulàcàranindaka÷ca yathà kulàrõane %<adãkùitaþ kulàkùàranindako dvividhaþ pa÷uriti>% . naivedyadàne'pi %<na pa÷ubhyo na và'dvije>% iti nindà÷ravaõàcca sarvatràyaü vidhiriti sampradàyaþ . %<evaü yaþ kurute devi pura÷caryàdikaü priye . sarvapàpavinirmukto devalàyujyamàpnuyàt>% . tata÷ca %<gurave dakùiõàndadyàdbhojanàcchàdanàdiniþ . gurusantodhamàtrekha mantrasiddhirbhavet dhruvam . samyakasiddhaikamantrasya pa¤càïgopàsanena ca . sarve mantrà÷ca siddhyanti tatprasàdàt sure÷vari! . gurumålamida sarvamityàhustantravedinaþ . ekagràme sthito nityaü gatvà vandeta vai gurum . gurureva paraüvrahma tasmàdàdau tamarcayet . tadante mahatãü påjàü kuryàt sàdhakasattamaþ . suvàsinãü kumàrã¤ca bhåùaõairamibhåùayet . miùñànna vahu÷aþ kàryaü bhu¤jãta bàndhavaiþ saha . evaüsiddhamanurmantrã sàdhayet sakalepsitàn>% . tantre %<atha vànyaprakàreõa pura÷caraõamivyate . grahaõe'rkasya cendorvà ÷uciþ pårvamupoùitaþ . nadyàü samudragàminyàü nàbhimàtrodake sthitaþ . gràsàdvimuktiparyantaü japenmantramananyadhãþ . iti kçtvà na sandeho japasya phalabhàga bhavet>% . nadyabhàve %<yadvà puõyodake stàtvà ÷uciþ pårvamupoùitaþ . grahaõàdivinãkùàntaü japenmantraü samàhitaþ>% upavàsàsàmarthye tu tatraiva %<atha vànyaprakàreõa paura÷càraõiko vidhiþ . candrasåryoparàge ca snàtvà prayatamànasaþ . spar÷àdvimokùaparyantaü japenmantraü samàhitaþ . japàdda÷àü÷ato homaü tathà homàttu tarpaõam . evaü kçtvà tu mantrasya jàyate siddhiruttamà . candrasåryoparàge tu ye ÷aktàþ parasevinaþ . teùàü vidyà na siddhyanti paraü narakagàminaþ . såryàcandramasoþ parva pràpyàpi ca puraskriyàm . ye måóhà na ca kurvanti te bhavanti kuladruhàþ>% iti kulàrõavanacanàt pura÷caraõasvàva÷yakatvameveti . gopàlamantratarpaõaü tu homa samasaükhyakaü yathà %<iha gopàlamantràõàü tarpaõaü homasaükhyayà>% iti . %<dçùñvà j¤àtvà sasaïkalpo vimokùàntaü japa¤caret . tàvadyaj¤àdikaü kurthàdgrahaõànte ÷uciþpumàn . evaüjape mantrasiddhirbhavatyeva na saü÷ayaþ>% . grahaõe japasyàva÷yakatvam %<÷ràddhàderanurodhena yadi jàpyaü tyajennara . sa bhaveddevatàdrohã pitén sapta nayatyadhaþ>% iti sanatkumàrãyavacanàditi kecit . vastutastu àrabdha pura÷caraõaviùayamidam . tathà hi %<àrabdhe pura÷caraõe yadi graho mavet tadà . ÷ràddhàderanurodhena japaü naiva tyajet naraþ>% . evaü ràtràvapi pura÷caraõe boddhavyam iti sarvasama¤jasam . nàradatantre %<rohiõã ÷ravaõàrdrà ca ghaniùñhà cottaràtrayam . puùyà ÷atabhiùà hastà pura÷caraõakarmaõi . pårõimà pa¤camã caiva dvitãyà saptamã tathà . trayoda÷ã ca da÷amã pra÷astà sarvakarmaõi . sattãrthe'rkavidhu gràse tantudàmanaparvaõi . pura÷raryàü prakurvàõo màsarkùàdãn na ÷odhayet>% . yoginãhçdaye %<kalpoktabidhinà mantrã kuryàddhomàdikantataþ . katha và tadda÷àü÷ena homàdãü÷ca samàcaret>% tathà %<anantaraü da÷àü÷ena kramàddhomàdika¤caret . vadante mahatãü pujàü kuryàt bràhmaõabhojanas . tato mantrasya siddhyarthaü guruü saüpåjya toùayet . eva¤ca mantrasiddhiþ syàddevatà ca prasãdati . dãkùahãnàn pa÷ån yastu bhojavedvà svamandire . sa yàti parame÷àni! narakànekaviü÷atim>% . yadyapi pura÷caraõapadaü pa¤càïgapara tathà ca %<japahosau tarpaõa¤càbhiùeko viprabhojanam . pa¤càïgãpàsana loke pura÷caraõamiùyate>% tathàpi grahaõàdau pura÷caraõapadaü gauõaü japamàtram %<såryodayaü samàrabhya yàbat såryodayàntaram>% ityàdau tathàdar÷anàt tatra homàderabhàvàt . tarhi kathaü grahaõa pura÷caraõe homàdiriti vet . vacanàdeva jàyate na ca pura÷caraõasya pu¤càïgatvàt sarvatra tadeva syàditi vàcya . grahaõe punastadighànamanaryakaü syàt . ki¤ca grahaõe homàdiniyamàn nànyatra homàdiþ . grahaõapura÷caraõe homàdivighànantu prakçtãbhåtapa¤càïgapura÷caraõatulpatàbodhanàya . ataeva grahaõe pa¤càïgasvaråpapura÷caraõakçto mukhyaprayoge 'pyadhikàra iti prakañãkçtam . tadakaraõe punaþ kebalajapamàtrapura÷caraõe nàdhikàra iti sarvasammatam . pura÷caraõakàlastu vàràhãtantre %<caitre màsyathà và kuryàt ÷ubharkùe guru÷àsanàt . dvàda÷yàü ÷uklapakùe tu màdhave màsi tattithau . àrabhedamalàyàü vai pura÷caryàü vi÷uddhaye>% . idantu yopàlaviùayam . vai÷ampàyanasaühitàyàm %<candratàrànukåle ca ÷uklapakùe ÷ume'hani . àrabhenmakaràdau ca supte viùõau japenna ca . candratàrànukåle ca ÷uklapakùe ÷ubhe'hani . àrabhenmakaràdau ca harau supte na càrabhet>% . pratiprasavo rudrayàmale %<kàrtikà÷vinavai÷àkhamàthe'tha màrga÷ãrùake . phàlgune ÷ràvaõe dãkùà ùura÷carvyà pra÷asyate . ravau gurau site some kartavyaü budhavàsare . candratàrànukåle ca pura÷caraõakarma tat . grahaõe ca mahàtãrthe na kàlamavadhàrayet>% . grastàste grastodaye ca dãkùà pura÷caraõayorniùedhamàha tantràntare %<graste'ste hyudite naiva dãkùàü kuryàjjapaü priye! . kçte nà÷o'bhavedà÷u hyàyuþ strãsutasampadàm>% . kyap . pura÷caryàpyatra strã .

#<pura÷chada># puø pura÷chàdayati chadi svac hrasva÷ca . (ulu) tçõabhede trikàø .

#<puras># avyaø prathamàpa¤camãsaptamyarthavçtteþ pårva÷abdàt digde÷akàlavàcakàt asi pur àda÷aþ . 1 pårvasyàü di÷i pårvasmin 2 kàle 3 de÷e ca . tathà ca pårvà dik pårbaþ kàlo de÷o bà tathà pårvasyà di÷a àgacchati pårbasmàdàgacchati pårvasyàü di÷i vartate puro vartate evaü de÷e kàle ca . 4 agrata ityarthe amaraþ . %<puro'vyayam>% pàø asya ca samarthena saha samàsaþ kç¤yoge bhåpamçtiyoge ca upapadrasaüj¤àyàm puraskçtya purãbhåya purogatyeti prayogaþ .

#<purasaüskàra># puø 6 taø . naùñadurgasya saüskàre hàràø .

#<puraskàra># puø puras + kç--bhàve gha¤ . 1 påjane 2 arigrahaõe 3 abhi÷àpe 4 agrataþ karaõe 5 svãkàre 6 seke ca . puram + kç--bhàve ÷a . puraskriyà tathàrthe pura÷caraõe ca strã .

#<puraskçta># triø puras + kç--kta . 1 påjite 2 agi÷apte 3 arigçhãte 4 agrataþ kçte ca mediø . 5 svãkçte 6 sikte ca hemacaø .

#<purastàt># avyaø digde÷akàlaparàt pårva÷abdàt prathamàpa¤camãsaptamyarthe astàti pur àde÷aþ . digade÷akàlavçttau prasamàpa¤camosaptamyarthavçtau pårva÷abdàrme, purovat udàharaõam bodhyam

#<purahan># puø puraü tripuraü hanti sma hana--bhåte kvip . 1 mahàdene ÷atrupuràõàü hantari 2 viùõau ca bhàgaø 71068 tasya mahàdeve sva÷aktyàþ saükramaõàt triguranà÷akatvam tatkathà tatra adhyàye dç÷yà .

#<purà># avyaø pura--kà . 1 avicchedena kriyàkaraõai 2 puràõe 3 atãte 4 màvini 5 nikañe puràvçtte ca amaraþ . pura + ka ñàp . 7 parvasyàü di÷i 8 sugandhidravyabhede ca strãø ràjaniø %<purà tiktà kañuþ ÷ãtà kaùàyakaphapittanut . pitta÷vàsa mramaviùadàhamårchàtçùàpahà>% tadguõàþ tatroktàþ 9 mãrau avyaø ÷abdaratnàø .

@<[Page 4369a]>@
#<puràkayà># strã purà pràcãnà kathà . itihàse bhàgaø 31349

#<puràkalpa># puø purà puràõaþ kalpaþ . pràcãne kalpe manuþ 9 . 22 aø . %<stutirnindàpuràkçtipuràkalpaþ>% ityarthavàdaþ goø 1260 ukte 2 arthavàdabhede . arthavàda÷abde 369 pçø udàø dç÷yam .

#<puràkçta># triø purà pårvaü kçtam . pårvakçte iha janmani janmàntare kçte pàpapuõyàdau %<akàle dar÷anaü viùõorhanti paõyaü puràkçtam>% smçtiþ . pràrabdhakarmaõàntu bhogàdeva kùayo na teùàü kenàpi nà÷yateti siddhàntaþ .

#<puràga># triø purà gacchati gama--óa . pårvagàmiõi tataþ kç÷à÷vàø caturarthyàüø chaõ . pauràgãya tatsannikçùñade÷àdau tri0

#<puràõa># àkhyàne kaõóvàderàkçtigaõatvàt yak paraø sakaø señ . puràõyati apuràõyãt .

#<puràõa># triø purà bhavaþ ñyu niø tuñ na, purà nãyate nã óa và pårvaø õatvam . 1 puràbhave %<sarga÷ca pratisarga÷ca vaü÷omanvaø ntaràõi ca . vaü÷ànucarita¤caiva puràõaü pa¤calakùaõam>% ityuktalakùaje vyàsàdipraõãte 2 ÷àstrabhede naø . taja dvividhaü mahàpuràõopapuràõabhedàt tatra upapuràõa÷abde gadbhedàdikamuktaü mahàpuràõaü ca da÷alakùaõakam %<sargo'syàtha visarga÷ca vçnã rakùàntaràõi ca . vaü÷ovaükùànucaritaü saüsyà heturapà÷rayaþ . da÷abhirlakùaõairyuktaü puràõaü tadvido viduþ . kecit pa¤cavidhaü brahman! mahadalpavyavasthayà . avyàkçtaguõakùobhànmahatastrivçto'hamaþ . bhåtasåkùmendriyàrthànàü sambhavaþ sarga ucyate . puruùànugçhãtànàmeteùàü vàsanàmayaþ . visargo'yaü samàhàro vãjàdbãjaü caràcaram . vçttirbhåtàni bhåtànàü caràõàgacaràõi ca . kçtà svena nçõàü tvatra kàmàccodanayàpi và . rakùà'cyutàvatàrehà vi÷vasyànuyuge yuge . tiryaï gartyarùidevaùu hanyante yaistrayodviùaþ . manvantaraü manurdevà manuputràþ sure÷varàþ . çùayo'ü÷àvatàrà÷ca hareþ ùaóvidhamucyate . ràj¤àü brahmaprasåtãnàü vaü÷astraikàliko'ndhayaþ vaü÷ànucaritaü teùàü vçttaü vaü÷adharà÷ca ye . naimittiktaþ pràkçtiko nitya àtyantiko layaþ . saüstheti kabibhi prokta÷caturdhàkha svabhàvataþ . heturjãvo'sya sargàderavidyàkarmakàrakaþ . yaü cànu÷ayinaü pràhuravyàkçtamutàpare . vyatirekànvayau yasya jàgratsnaprasuùuptiùu . màyàmayeùu tadbrahma jãvavçttiùyapà÷rayaþ . padàrtheùu tathà dravyaü tanmàtraü råpanàmasu . vãjàdipaccatàntàsa hyavasthàsu yutàyutam>% bhàgaø 12 . 7 aø . taccàùñàda÷avidhama . viùõupuràõe tadbhedà uktà yathà aùñàda÷a puràõàni puràõaj¤àþ pracakùate . bràhmaü pàdmaü vaiùõava¤ca ÷aivaü bhàgavataü tathà . tathànyannàradãya¤ca màrkaõóeya¤ca saptamam . àgneyamaùñama¤caiva bhaviùyaü navamaü smç%<tam . da÷amaü brahmavaivartaü laiïgamekàda÷aü smçtam . vàràhaü dvàda÷a¤caiva skànda¤caiva trayoda÷am . caturda÷aü vàmana¤ca kaurmaü pa¤cada÷aü smçtam . màtsya¤ca gàruóa¤caiva brahmàõóa¤ca tataþparam>% . hemàdriø vraø uktaü teùàü ÷lokasaükhyàdi tattatpuràõa÷abde dç÷yam . teùàü tàmasatvàdibhedàþ padmapuø uttarakhaø 43 aø dar÷ità yathà %<màtsyaü kaurmaü tathà laiïgaü ÷aivaü skàndaü tathaiva ca . àgneya¤ca ùaóetàni tàmasàni nibodhata>% . %<vaiùõavaü nàradãya¤ca tathà màgavataü ÷ubham . gàruóa¤ca tathà pàdma vàràhaü ÷ubhadar÷ane! . sàttvikàni puràõàni vij¤eyàni ÷ubhàni vai>% . %<brahmàõóaü vrahmavaivartaü màrkaõóeyaü tathaiva ca! bhaviùyaü vàmanaü bràhmaü ràjasàni nobodhata . sàttvikà mokùadà devi! nirvàõapràptihetavaþ>% . a÷ãti varàñakamite 3 paõe 4 kàrùàpaõe ca puø naø ÷abdaratnàø .

#<puràõaga># puø puràõaiþ gãyate gai--gha¤arthe ka, puràõaü gàyati gai--ka và . 1 brahmaõi paràtmani hemacaø 2 puràõagàyake triø .

#<puràõapuruùa># puø puràõairupastutyaþ puruùaþ ÷àkaø taø karmaø và . 1 viùõau 2 vçddhe puruùe ca trikàø .

#<puràõànta># puø puràõàn puràtanàn antayati anta + õicaõa upaø saø . 1 yame hemakaraþ . 6 taø . 2 puràõa÷eùe ca

#<puràtana># triø puràbhavaþ purà + ñyu--tuñ ca . 1 puràbhave amaraþ striyàü ïãp . 2 viùõau puø %<j¤ànagamyaþ puràtanaþ>% viùõusaüø . %<kàlenàparicchinnatvàta purà'pi bhavatãti puràtanaþ>% bhàø .

#<puràdhipa># puø 6 taø . 1 nagaràdhipe . puràdhyakùàdayo'pyatra . dehàdhige jãve pura¤jana÷abde dç÷yam

#<puràyoni># puø purà pràcãnà yonirasya mahàdeve . %<puràyoniryudhàjicca abhiyà mudito bhavaþ>% bhàø vaø 185 aø .

#<puràràti># puø 6 taø . tripurabhedake ÷ive puràriprabhçtayo'pi

#<puràrdhavistàra># puø purà pràgvartã ardhavistàro'sya . 1 kheñake 2 astrabhede hemacaø .

#<puràvatã># strã nadãbhede bhàø bhãø 9 aø .

#<puràvasu># puø purà pårvaü vasuþ . pasubhedàü÷ajàte bhãdme trikàø . dyunàmavasorvasiùñha÷àpena bhãdmaråpaõàvirbhavakathà bhàø àø 97 aø dç÷yà .

#<puràvid># triø purà puràvçttaü vetti vida--kvip . puràvçttà--bhij¤e .

#<puràvçtta># naø purà pårvakàlikaü vçttama yatra . 1 itihàse pårvatanakathane bhàratàdau amaraþ . karmaø . 2 pårvatanavçttànte ca .

#<puràsàha># puø puràõi ÷atrupuràõi sahate abhibhavati sahaõva pårvapadadãrghaþ . 1 ÷atrupuràbhibhàvake 2 indre ca . jhali padànte ca %<saheþ ùàóaþ ùaþ>% pàø ùatvam çø 10744 anyatra na ùatvam .

#<puràsinã># strã puraü mçhamasyati asa--õini . sahadevãlatàyàü ràjaniø .

#<puràsuhçd># puø purasya tripurasyàsuhçt ÷atruþ . tripuràrau mahàdeve hemacaø .

#<puri(rã)># strã påryate pé--i kicca . 1 nagare 2 nadyà¤ca ujjvaladaø và ïãp . 3 ràjani siø kauø . tatra jigãùu nagare varõanãyapadàrthàþ bhàø vaø dar÷ità yathà %<abhisa reõa sarveõa tatra yuddhamavartata . purã samantàdvihità sapatàkà satoraõà . sacakrà sahuóà caiva sayantrakhanakà tathà . sopa÷alyapratãlãkà sàññàññàlakagopurà . sacakragrahaõã caiva solkàlàtàvapothikà . soùñrikà bharata÷reùña! sabherãpaõavànakà . sa tomaràïku÷à ràjan! sa÷ataghnãkalàïgalà . sabhu÷uõóya÷ma guóakà sàyudhà sapara÷vadhà . lohacarmavatã càpi sàgniþ saguóa÷çïgikà . ÷àstradçùñena vidhinà suyuktà bharataùabha! . rathairanekairvividhairgadasàmboddhavàdibhiþ . puraùaiþ kuru÷àrdåla! samarthaþ prativàraõe . atikhyàtakulairvãrairdçùñavãryai÷ca saüyuge . madhyamena ca gulmena rakùibhiþ sà surakùità . udakùiptagulamai÷ca tathà hayai÷ca sapatàkimiþ . àghopita¤ca nagare na pàtavyà sureti vai . pamàrda parirakùadbhirugrasenoddhavàdibhiþ . pramatteùvabhighàtaü hi kuryàcchàlvo naràdhipaþ . iti kçtvà'pramattàste sarve vçùõyandhakàþ sthitàþ . ànartà÷ca, tathà sarve maña nartakagàyanàþ . vahirnivàsitàþ kùipraü rakùadbhirbittasa¤cayama . saükramà bheditàþ sarve nàvacca pratiùedhitàþ . parikhà÷càpi kauravya . kãleþ sunicità kçtàþ . udapànàþ kuru÷reùñha! tathaivàpyambaroùakàþ . samantàt kro÷amàtra¤ca kàrità viùamà ca bhåþ . prakçtyà viùamaü durgaü prakçtyà ca surakùitam . prakçtyà càyudhoùetaü vi÷eùeõa tadà'naca! . surakùitam suguptaü ca sarvàyudhasamantritam . tatpuraü bharata÷reùñha . yathendrabhavanaü tathà . na càmudrominiryàti na càmudraþ prave÷yate . vçùõyandhakapurã ràjaü stadà saubhasamàgame . anurathyàsu sarvàsu catvareùu ca kaurava! . balaü babhåva ràjendra! pabhåtanajavàjimat . dattavetanabhaktaü ca dattàyudhaparicchadam . kçtopadhànaü ca tadà balamàsãn mahàbhuja! . na kupyavetanã ka÷cinna càtikràntavetanã . nànugrahabhçtaþ ka÷cinna càdçùñaparàkramaþ . evaü suvihità ràjan dvàrakà bhåridakùiõà . àhukena suguptà ca ràj¤à ràjãvalocana!>% bhàø vaø 15 aø . abhitaþ parita uparita÷càyudhànàü saraõaü niþsaraõamabhisàrastena sarveõàcchidreõa sarvàbhyo digbhyo yugapadaviralàyudhasamåhàgamenetyarthaþ . patàkà dhvajà¤cakaþ toraõàni vahirdvàràõi cakràõi yodhagaõàþ huóàstadà÷rayasthànàni bhàùàyàü (vuruja)iti saüj¤àni . anye tu viõmåtrotsarjana÷çïgàõi huóà ityàhuþ udàharanti ca %<kalpyante huóa÷çïgàõi rathasyopari dhårapi viõbhåtraspar÷a÷uddhyarthaü karàdispar÷a udyate>% iti . yantràõyàgneyauùadhabalena dçùatpiõóãtkùepakhàni mahànti(kamàna) iti saüj¤àni kùudràõi sãsagulikotkùepaõàni (vanduka) iti saüj¤àni . khanakàþ suraïgadvàrà guptamàrgakartàraþ . upa÷alyà lohamukhàþ kãlàstadyuktàþ pratolyo rathyàmàrgà yasyà sà aññàlikà uparigçhàþ gopuràõi sàññàni aññenànnena sahitàni aññàlakàdãni yasyàü sà sàññeti vi÷eùaõam upa÷alyasya gràmàntasya rathyàyà÷càvçttyà saüvadhyate . cakragrahaõã sainyanigràhikà (morcà) iti mlecchaprasiddhà . solkàlàtàvapothikà solkalàtaü jvàlàsahitamulamukaü yasyàü sà solkàlàtà avabaddhàþ pothikàyantra baddhàþ kàùñhapàùàõàdayo ripåõàmuparipàtanàya yasyàmiti prà¤caþ . ulkevolkà pràõaharatvàdyantrotkùipto golaþ alàtaü sakàùñhadaõóalohamayamàgneyaü praharaõaü (vàõa) iti bhàùàyàü prasiddhaü tayorapratyàkhyeyanatyoravapo thikàþ pàtayitryo gantramayyaþ ÷aktayaþ karõàyendradatta÷akti sadç÷àstadyuktàþ solkàlàtàvapokùikàþ . uùñri÷cà mçccarmamayàõi bhàõóàni sarùñiketi pàñhe çùñaya àyuthaci÷eùàþ . a÷maguóakà vartulãkçtàþ pàùàõàþ lohamayàni carmàõi kamañhapçùñhàkàràõi prahàravàrakàõi (óhàsa) sàgniþ àgneyauùadhasahità guóàgolakaþ ÷çïgikàstadutkùepa kayantràõi ÷atråõàsuparipàtanàya taptoguóo dravãbhåto yatra ÷ikhare sthàpyate tatsahitetyanye . madhyamo gulmaþ yatra sthitena yodhasaïghena caturdigavasthità ripavodraùñuü vàõàdinà prahartuü ca ÷akyante tàdç÷amuccasthànam . utkùiptagulmaiþ parakãyagulmoccàñanakaraiþ . apramattà iticchedaþ . saükramà nadãsetavaþ . kãlaiþ ÷ålaiþ sunicità vyàpnàþ . udapànàþ kåpàþ %<ambarãùo bhavedbhràùñra>% iti vi÷vaþ guptàgnirityanye . viùamalohakaõñakàdyàkãrõà . anurathyàsu pratirathyam . vetanaü dhanaü bhaktaü nityabhojanaü kçtopadhànaü kçtavi÷eùam . kupyaü svarõaråpyetaradhanaü tàmràdi . grahoraõodyamastamanulakùyãkçtya bhçto'nugrahabhçtastatkàlasvãkçto na ka÷cit kintu cirasaübhçta eva . kçpà bhçto na kintu ÷aurya eveti và . bhåridakùiõà bahavo dàkùiõyayuktà yasyàm àhukena ugrasenena nãlaø . 4 sannyàsinàmupàdhibhede strã %<j¤ànaratnena sampårõà pårõatattvapathasthitiþ . parabrahmarato nityaü purãnàmà sa ucyate>% mahànirvàø . 5 dehe ca strã .

#<puri(rã)tat># strã purãü dehaü tanoti tana--kvip . 1 dehàrambhake (àüta) antràkhye nàóãbhede . puri dehe tanoti àcchàdayati hçdayàdi aluksaø hrasvamadhyaþ . 2 hçdayàcchàdake màüsabhede yajuø 39 . 9 dãrghapàñhaþ anyatra hrasvapàñhaþ . 3 dehe ca %<yadà supto na ka¤cana veda hità nàma nàóyo dvàsaptatiþ sahasràõi hçdayàt purãtatamamipratiùñhante tàbhiþ pratyavasçpya purãtati ÷ete>% ÷ataø bràø 145 . 1 . 21 %<yasmin kàle jàgratsvapnayordraùñà dar÷anavçtti svapnaü hitvà suùuptaþ vi÷eùaj¤ànàbhàvena samprasàdasvasvaråpaü brahmaikyaü gato bhavati . hçdayaü nàmodaravakùaþprade÷ayormadhyasthitaþ puõóarãkàkàro màüsapiõóastatpariveùñanaü purãtadityucyate iha punastadupalakùitaü ÷arãraü purãtacchabdenàbhipretam . tathà ca hçdayàt purãtataü ÷arãramabhipratiùñhanta iti kçtsnaü ÷arãraü vyàpnuvantyo'÷vatthaü parõaràjaya iva bahirmukhàþ abhito niþsaranti . tàbhirvàóãbhiþ kçtvà jàgradvimayàyà buddheþ karmava÷àt patyavasarpaõamanu vij¤ànamaya àtmà pratyavasçpyendriyàõyupasaühçtya purãtati ÷ete agnivat taptaü lohapiõóamavi÷eùeõa saüvyàpya vartate>% bhà0

#<puri÷a># puø puri dehe ÷ete ÷ã--ac aluk saø . jãve ÷ataø bràø 145518

#<purãmoha># puø purãü dehaü mohayati muha--õic--aõ . dhåståre ÷abdamàlà

@<[Page 4371b]>@
#<purãùa># naø pé--ãùan kicca . 1 viùñhàyàm amaraþ 2 udake niùaõñuþ purãùin÷avde dç÷yam . viùñhàtyàgaprakàràdikaü yathà %<måhårte bràhma utthàya ràtrivàsaü parityajet . paridhàyà raü vastraü ÷ayanasthànatonyaham . mukhàïghrihastàn prakùàlya dviràcamya tato dvijaþ . kçùõa! kçùõa! smçtiü kçtvà khanitvà nairçtãü di÷am . khanitrakhananenaiva dvàda÷àïgalyadhomçdam . gçhãtvodakapàtra¤ca mitaü gaccheddhanuþ ÷atam . gràmàdvà ÷aravikùepamàtramanudite ravau . maitramàva÷yakaü kartuü nagaràcca caturguõam . tattrimuùñyàyataü gartaü tathà kçtvà gabhãrakam . kçtvà tvadbhiþ khanitreõa ku÷airàcchàdya tattçõam . ÷uùkaiþ kàùñhairayaj¤ãyairbhågartamavaguõñhitaþ . savãtàïgo veõudalaiþ patrairmçõmayabhàjanaiþ . chatraü khanitraü saüsthàpya vàripàtramupànahau . tato dvijaståpavi÷edvastreõàcchàdya mastakam . yaj¤opavãtaü karõe'tha dhçtvà monã ca dakùiõe . agrato dvijamagniü no pa÷yan santa¤ca bhàskaram . guruü samãraõaü sarvadevatàmårtimeva ca . màtaraü pitaraü candraü sarvaü gurujanaü striyam . udaïmukhastrisandhyàsu divase ca yadà ni÷i . dakùiõàmukha utsargaü kuryànmåtrapurãpayoþ . pårvàhõe tu dvijaþ kuryàt pa÷cimàbhimukho'tha và . aparàhõe pårvamukho måtragåthavisarjanam . madhyàhne prayataþ kuryàdyatavàguttaràmukhaþ . dakùiõàbhimukho ràtrau dvijo maitraü prayatnataþ . ni÷àyàmandhakàre tu chàyàyàü divase tathà . yathecchaü sumukho bhåtvà maitraü kuryàt dvijo bhayàt . digbhramàcca manoduþkhàdviõmåtrasya visarjanam . mohàdvà'dhomukhaþ kuryàdyatavàkaprayato dvijaþ . sannyàsã brahmacàrã ca vànaprastho gçhã dvija! . ÷àkhàdhyàyã ca vedànàü sarvayaj¤eùu dãkùitaþ . muni÷ca sarvadharmaj¤o dàntaþ ÷ànta udàradhãþ . sadottaramukhaþ kuryàdvaiùõavo nànya eva ca . pràta÷ca maitraü sàyàhne dakùiõàmimukho ni÷i . yoginàntu tathà strãõàü ÷ådràdãnàmayaü kramaþ . na devàyatane vçkùamåle ca na jale nade . na nadãkåpamàrgeùu na vàpãgoùñhabhasmasu . na citàgni÷ma÷àneùu noùare na dvijàlaye . nàmbhaþsamãpe na puõóre nàkà÷e na ca ÷àdbale . na samudre na kàmye ca na tãrthe na dvijà÷rame . na yaj¤avçkùamåleùu nopadvàre catuùpathe . na ÷asyakùetre na khale puùpodyàne na catvare . sopànatkona nagna÷ca na rathyàsevyabhåle . na vaiùõavàlaye gotre na såryàbhimukhastathà . na phàlakçùñakedàre na tiùñhaü÷ca sadàcana . na gacchanna ca valmãke na ca parvatamastake . na jalaü na di÷omàgànnàkà÷amavalokayan . na govraje nadãtãre nityasthàne na gomaye . na yaj¤abhåmau na gçhe na pavitrãkçtasthale . dvijo na dehacchàyàyàü ÷akçnmåtravi÷cajenam . kuryàd yaj¤eùñakàkåñe na ca sapràõigartake . uddhçtàmbhomçttikàbhyàmitthaü nàrada! yatnataþ . kçtvotsargaü tataþ kuryàt ÷aucaü mtrapurãùayoþ . ÷uùkakàùñhena loùñenàyaj¤ãyena tçõena và . pramàrjya guhyamuttiùñhet ÷i÷ra¤caiva vi÷eùataþ . vidhçtya vàmahastena ÷i÷naü tåpavi÷enni÷i . ceddakùiõàmukhaþ sandhyàü divottaramukhastadà . påtigandhi jalaü duùñaü saphena¤ca sabudbudam . tãrthodakaü salavaõaü pàtho varõàntarantathà . samudragà nadãvàraþ sàmudra¤ca sakardamam . yavanàntyajakhàtàmbhaþ samudraganagodakam . dhànyakùetrasya salilaü sakãña¤ca parityajet . mànavo devakhàtàmbhaþ sakale ÷aucakarmaõi>% . %<mçdaþ sakãñàstãrthànàü devàyatanagoùñhayoþ . nadodadhi nadãdevakhàtatãrasya mçttikàþ . mahãtalodbhavàþ kùetra kåóyayoþ sikatà÷ca yàþ . antarjalà dhålimçdo valmãkasya ca kardamàþ . uùarà÷ca halotkhàtà måttikà bhavanasya ca . a÷vatthatulasãdhàtrãmålàdãnàü ca yà mçdaþ . ÷ma÷ànabhåmeþ ÷ailasya tathà'påtasthalasya ca . ÷aucàva÷iùñà màrgasya àkhåtkhàtà÷ca mçttikàþ . vaj¤asthànasya vipràõàü sàdhånàmàlayasya ca . mçttikà varjavedetà devarùe! ÷aucakarmaõi . pavitrasthànato gràhyà dvàda÷àïgulyadhobhçdaþ . dvijaþ sakala÷aucàrthaü ÷arkaràdivivarjitàþ . prathame'dbhineraþ ÷aucaü kurvyànmçdbhirataþparam . punarjalaiþ purãùasya yathà gandhakùayo bhavet . mçttikà prathamà ÷auce tvardhaprasçtisammità . pårõaprasçtimàtrà tu dvitãyà sajalà tathà . tçtãyà pramità ÷auce sàrdhaprasåtimçttikà . caturthyàdyàþ kramàdevamardhaprasçtivardhitàþ . yayà mçttikayà påryaü triparva ÷aucakàriõaþ . ardhaprasçtimàtrà sà munibhiþ parikãrtità . gude dadyànmçdantisraþ pa¤ca và sapta và tathà . mçdamekàü tathà ÷i÷ne nisro và mçttikàdvayam . sapta vàmakare dadyànmçdastriü÷accaturda÷a . tisro và hastayoþ sapta caturda÷a ca ùãóa÷a . pàõyorekàü mçdaü pçùñhe ùaó và tikha÷ca mçttikàþ . hastadvayanakheùvekàü tikha÷ca ùaó mçdastathà . maithune retaþskhalane måtrotsarge ca mçddvayam . dadyàttisra÷ca ÷i÷ne ca tikho vàmakare çdaþ . haste ha mçddvayaü mrakùettisro và ÷uddhitatparaþ . pàdaikaike dvijastisro gçhãtthaü ÷aucamàcaret . gçhiõo dviguõaü ÷aucaü yatnato brahmacàriõàm . gçhasthàt vànaprasthànàü proktaü dviguõameva ca . sannyàsinàü vaiùõavànàü ÷aucaü sevyaü caturguõam . hastapàdvàripàtreùu mçdbhiradbhi÷ca gomayaiþ . divà yadvihitaü ÷aucaü ni÷àyàmardhakaü bhavet . etadardhama÷auce tu jàtake mçtake'pi ca . coràdivàdhite màrge ÷aucamasyàrdhamàcaret . yoùitàmetadardhatnu ÷ådàdãnà¤ca nàrada! . vyàdhibhi÷càturo martya àrto yadi yathàbalam . ÷aucaü kuryàt kçtaü yatra tat sthànaü ÷odhayejjalaiþ . vedasmçtipuràõàni dharma÷àstràõi naityikam . maitràdikarma yaþ kuryàdvihàya mandadhãrdvijaþ . pratipraj¤ànamàyu÷ca praj¤àü hantiya÷aþ ÷riyam . nalamàcàrahãnasya sadà tasyàpavitratà . sàtvatà÷ceddvijà bhåpà vai÷ya÷ådràntyajàþ striyaþ . kurvanti ÷aucaü yatnena yàvaccetaþpavitratà . yeùàü kçùõasya mananaü tathà nàmaprajalpanam . sadeva smaraõaü bhàgavatànàü sàdhusevanam . bhaktipradhautajanasàü govindàrpitakarmaõàm . vàhyàntaþkçùõacittànàü ÷ucità tadaharni÷am . mçdgomayajalaiþ ÷aucamanekaiþ kurute yadi . mano'pavitratà yasya kadàcidvai na ÷udhyati . govindadàsatà nàsti yasya lokasya janmani . so'pi dehà÷uciþ kçtvà ÷aucaü maitràdikarmamu . ÷atathà yadi devarùe! ÷aucaü kuryàt sahasnadhà . mçdvàrigomayairloko bhàvaduùño na ÷udhyati . sadà cittàpavitratvamakàrõà bhuvi yo naraþ . tasya tu syànna maitràdi÷aucenaiva sa ÷udhyati . parvatàkàrakåñai÷ca goviñsarvanadãjalaiþ . ÷aucaü kçtvà na ÷udhyeta duùñacitto bhaved yadi>% pàùmottarakhaõóe 109 aø . 3 purãùatulyàyàü gçdi 4 yavase ca vedadãø purãùavàhana÷abde dç÷yam .

#<purãùaõa># puø purãto dehàt ãùyate ãùa--dàne (tyàge) karmaõi lyuñ . purãùe viùñhàyàü trikà0

#<purãùama># puø purãùaü mimãte mà--ka . ÷ardaüjahe màùe trikàø .

#<purãùavàhana># purãùamiva pàü÷uråpàü mçdaü yavasaü và vahati vaha--¤yuñ . 1 pàü÷uråpamçdvàhake 3 yavasavàhake nardane yajuø 114 . vedadã0

@<[Page 4373a]>@
#<purãùàdhàna># naø purãùamàdhãyate'tra à + ghà--àdhàre lyuñ . dehasthe purãùà÷ayakhyàne %<purãùàdhànameva ca>% yàj¤aø 3 95 %<purãùà÷ayaþ>% iti mitàø purãùà÷ayàdayo'pyatra .

#<purãùin># triø pçõàti pãõàtãti purãùamudakaü tataþ matvarthe ini . jalayukte çø 5555 .

#<purãùya># triø purãùàya hitam yat . purãùahite .

#<puru># triø pé--pàlanapovaõayoþ ku . 1 pracure amaraþ 2 devaloke mediø tasya karmimiþ påraõàt tathàtvam . 3 yathàtiputrabhede harivaüø 30 aø . tadvaü÷akathà 31 aø . 4 tannàmake yudhiùñhirasabhye nçpabhede bhàø saø 4 aø . 5 paràge mediø . 6 daityabhede puruhåta÷abde du÷yam . 7 nadãbhede strã ÷abdacaø .

#<purukutsa># puø màndhàtuþ putrabhede harivaüø 12 aø . tasyai . patnã mànasã kanyà narmadà çùi÷àpena nadãtvamàptà .

#<purukutsana># puø 1 daityabhede indro vipa÷ciddebànàü tadripu purukutsanaþ . jathàna hastiråpeõa bhagavàn madhusådanaþ gàruóe 87 aø .

#<purukutsànã># strã purukutsasya patnã màø ànaï ïãù purukutsamànayati ana--õic aõ gauràø ïãù và . purukutsapatnyàü çø 4459 .

#<purukùa># triø puravaþkùudho'nnànyasya chàndasaþ antyalopaþ . bahvannakhàmini çø 35 2 puruùu kùãyate kùi--nivàse óu . 2 bahuniketane yajuø 27 . 20 vedadãø .

#<puruja># puø bharatavaü÷ye mu÷ànteþ putre çpabhede bhàgaø 921 . 23 harivaü÷e %<purujàtiþ su÷ànte÷ca>% 32 aø . pàñhàntaràt so'pi tatràrthe

#<purujit># triø kuntibhoje nçpabhede bhàø saø 8 aø . ya ca arjunamàtulaþ yathoktaü %<purujit kuntibhoja÷ca nàtulaþ savyasàcinaþ>% bhàø kaø 6 aø . 2 ÷a÷avinduvaü÷ye rucakaputrabhede bhàgaø 923153 viùõau puø . %<purujit puruùottamaþ>% viùõusaø . bahånàü jetçtvàttasya tathàtvam .

#<puruõà(nà)ya># puø puråõà nàyonetà saüj¤àyàü õatvam . 1 etannàmake nçpabhede çø 159 7 . 2 bahujetçmàtre triø aõàtvam

#<purutman># puø pururàtyà yasya pçùoø . pracuràtmake çø 1238

#<purutrà># avyaø dvitãyàsaptamyarthakçtteþ puru÷abdàt trà . bahukarmake bahvàdhikaraõe ca çø 1 . 32 . 7

#<puruda># naø puru--pracuraü dàyati dai--ka . suvarõe ÷abdàrthakaø .

#<purudaü÷aka># puø puravo daü÷à yasya garuti kap . haüse trikàø .

#<purudaü÷as># puø puruü tannàmànamasuraü daùñavàn daü÷a--asun . indre ujjvalaø asambuddhau sau pare ànaï . purudaü÷à

#<purudaüsas># triø puråõi dasàüsi karmàõyasya . bahukarmayukte . puruü tannàmànaü daityabhedaü dasayate pasyati ÷atrutvena curàø dasi--dar÷ane bhåte asun . 2 indre puø ujvaladattaþ .

#<purudattra># puø dãyate dà--ktra dattraü dhanam puru dattramasya bahudhane indre çø 6 . 18 . 9 bhàø .

#<purudasma># triø puru dasati dasa--bàø man . bahunà÷ake 2 bahukarmake ca çø 3 . 54 . 8 .

#<purudruh># triø purubhyo bahubhyaþ purave daityàya và druhyati druha--kvip . 1 bahånàü drohakàrake çø 3 . 18 . 1 . 2 puruhåte indre ca . jhali padànte ca và ghatvaóhatve .

#<purudvat># puø vaidarbhyàü jàte kroùñuvaü÷ye madhusute nçpabheda haribaüø 37 aø .

#<purudhà># avyaø bahvarthatvena saükhyà÷abdatvàt prakàre dhàc . bahuprakàre çø 1122 . 2

#<purubhåta># puø puruhåta + pçùoø . indre harivaüø 15 aø . puruhåta ityeva tatra pàñhaþ sàdhuþ .

#<purubhojas># puø purån bhuïkteþ bhuja--asut . 1 meùe nighaø 2 pracurabhojake triø .

#<purumitra># puø 1 mahàrathançpabhede bhàø vaø 6 taø . bhàø àø 63 aø 2 dhçtaràùñraputrabhede ca

#<purumãóha># aikùvàkyàü suhotràt jàte ajanãóhànuje kauravançpabhede bhàø àø 94 aø .

#<pururatha># puø rathà raühateþ puruþ ragho raühaõaü yasya . pratyahaü bhuktibhedàt bahuraühaõe àditye çø 10 . 64 . mà0

#<purå(ru)ravasa># puø somavaü÷ye nçpabhede %<tatheti tàbhyàmukte tu devàbhyàü saiva kanyakà . ilà samabhavat sadyaþ sudyamna iti vi÷rutaþ . puna÷ce÷vara÷àpena mçgavyàmañatà vane . strãtvamàsàditantena manuputer÷ca dhãmatà . purå(ru)ravasanàmànaü cakravartimamårjitam . janayàmà÷ca tanayaü yatra somasuto budhaþ>% màrkaø puø 111 aø . purå(ru)ravas pçùoø tatràrthe

#<pururàvan># triø puru phalaü dadàti rà--dàne vanin . bahuvidhaphaladàtari yujuø 5 . 7 striyàü ïãp vanãra÷ca .

#<puruvargas># triø pururvargo'sya . bahumàne çø 10 . 120 . 5 .

#<puru÷candra># triø puruþ candra àhvàdakatvàt dãptirasya pçùoø . hrasvàccandrottarapade mantre pàø suñ . bahudãptike çø 1 27 1 . amantre tu na suñ purucandra ityeva

#<puruùa># puø pura--agragatau kuùan puridehe ÷ete ÷ã--óa pçùoø . 1 manuùye 2 puüsi ca amaraþ . 3 àtmani sàkhyamatasiddhe pa¤caviü÷e 4 tattve 5 punnàgavçkùe ca mediø . 6 viùõau ÷abdacaø 7 reùamithunàdau viùamarà÷au . %<bhaumàrajãvàþ puruùàþ>% jyoø taø 8 maumàdiùu graheùu . puruùàõàü ÷ubhà÷ubhalakùaõaü vçø saüø 68 aø uktaü yathà %<unmànasànagatisaühatisàravarõasnehasvaraprakçtisattvamanåka màdau . kùetraü mçjàü ca vidhivat ku÷alo'valokya sàmudravidvadati yàtamanàgataü ca . asvedanau mçdutalau kamalodaràbhau ÷liùñàïgulau ruciratàmranakhau supàrùõã . uùõau siràvirahitau sunigåóhagulphau kårmonnatau ca caraõau manuje÷varasya . ÷årpàkàraviråkùapàõóuranakhau vakrau siràsantatau saü÷uùkau viralàïgalau ca caraõau dàridryuduþkhapradau . màrgàyotkañakau kaùàyasadç÷au vaü÷asya vicchittidau brahmavrau paripakvamçdyutitalau potàvamamyàratã . praviralatanuromavçttajaïghà dviradakarapratimairvarorubhi÷ca . upacitasamajànavadya bhåpà dhanarahitàþ ÷va÷çmàlatulthajaïghàþ . romaikekaü kåpake pàrthivànàü dve dve j¤eye paõóita÷rãtriyàõàm . tryàdyairniþsvà mànavà duþkhabhàjaþ ke÷à÷caivaü ninditàþ påjità÷ca . nirmàüsa jànurmbiyate pravàse saubhàgyagalpairvikañairdaridràþ . strãnirjità÷càpi bhavanti nimnai ràjyaü samàüsai÷ca mahadbhiràyuþ . liïge'lpe dhanavànapatyarahitaþ sthåle vihãno dhanairnedye vàmanate sutàrtharahito vakre'nyathà putravàn . dàridryaü vinate tvadho'lpatanayo liïge siràsantate sthålagranthiyuta sukhã mçdukaro'tyantaü pramehàdibhiþ . kàùanigåóhairbhåpà dãrghairmagnai÷ca vittaparihãnàþ . çju vçtta÷ophasà lathusiràla÷nà÷ca dhanavantaþ . jalamçtyurekavçùaõo viùamaiþ strãca¤calaþ samaiþ kùitipaþ . hrasvàyu÷codbaddhaiþ pralambavçùaõasya ÷atamàyuþ . raktairàsmà maõibhirnirdravyàþ pàõóurai÷ca malinai÷ca . sukhinaþ sa÷abdamåtrà niþsvà niþ÷abdadhàrà÷ca . tricaturdhàràbhiþ pradakùiõàvartavalitamåtràbhiþ . pçthvãpatayo j¤eyà nikãrõamåtrà÷ca panahãnàþ . ekaiva måtradhàrà valità råpaprapànasutadàtrã . snigdhonnatasamamaõayo dhanavanitàratnabhoktàraþ . maõimi÷ca maghyanisnaiþ kanyàpitaro bhavanti niþùvà÷ca . bahupa÷ubhàjo madhyonnate÷ca nàtyulvaõaiþdhaninaþ . pari÷uùkavasti÷ãrpairghanarahità durbhagà÷ca vij¤eyàþ . kusumasamagandha÷ukrà vikùànavyà mahãpàlàþ . madhugandhe bahuvittà matsyasagandhe bahånyapatyàni . tanu ÷ukaþ strãjamako sàüsasagandho mahàmogã . madiràgandhe yajvà kùàrasagandhe ca retasi daridraþ . ÷ãghraü maithunagàmã dãrghàyurato'nyathà'lpàyuþ . niþsvo'tisthålasphik samàüsalasphik sukhànvito bhavati . vyàghràbhàdhyardhasphigamaõóåkasphignaràdhipatiþ . siühakañirmanujendraþ kapikarabhakañirdhanaiþ parityaktaþ . samajañharà mogayutà ghañapiñharanibhodarà niþkhàþ . avikalapàr÷và dhanino nimnairvakrai÷ca bhogasantyaktàþ . samakukùà bhogàdyà nimnàbhirbhogaparihãnàþ . unnatakukùàþ kùitipàþ kuñilàþ syurmànavà viùamakukùàþ . sarpodarà daridrà bhavanti bahvà÷ina÷caiva . parimaõóalaunnatàbhirvistorõàbhi÷ca nàbhibhiþ sukhitaþ . khalpà tvadç÷yanimnà nàbhiþ kle÷àvahà bhavati . valimadhyagatà viùamà ÷ålàvàdhaü karoti naiþkhya¤ca . ÷àñhyaü vàbhàvartà karoti medhàü pradakùiõataþ . pàr÷vàyatà ciràyuùamupariùñàcce÷varaü gavàdyamadhaþ ÷atapatrakarõikàbhà nàbhirmamuje÷varaü kurute . ÷astràntaü strãbhoginamàcàryaü bahusutaü yathàsaïkyam . ekadvitricaturbhirvalibhirvidyànnçpaü tvabalim . viùamavalayo manuùyà bhavantyagamyàbhigàminaþ pàpàþ . çjuvalayaþ sukhabhàjaþ paradàradveùiõa÷caiva . màüsalamçdubhiþ pàr÷vaiþ pradakùiõàvartaromabhirbhåpàþ . viparãtairnirdravyàþ sukhaparihànàþ parapreùyàþ . subhagà bhavantyanudbaddhacåcukà vidhanà viùamadãrghaiþ . pãnopacitanimagnaiþ kùitipataya÷ca cucukaiþ sukhinaþ . hçdayaü samunnataü pçthu na yepanaü bhàsaka¤ca nçpatãnàm . adhamànàü viparãtaü khararomacitaü siràla¤ca . samavakùaso'rthavantaþ ghãtaiþ ÷åràstyaki¤canàsmanumiþ . viùaõaü vakùo yeùàü te niþsvàþ ÷astranidhanà÷ca . viùamairviùamo jatrubhirarthavihãno'sthi÷candhiparikhaddhaiþ . unnatajatrurbhonã nimnairniþsvo'rthanàn pãnaiþ . cipiñagrãvo niþsvaþ ÷uùkà sasirà ca yasya và grãvà . màhaùagrãva ÷åraþ ÷astrànto vçùasamagrãvaþ . kambugrãvo ràjà pralambakaõñhaþ pramakùaõo bhavati . pçùñamabhagnamaroma÷amarthavatàma÷ubhadamato'nyat . akhedanapãnodmatasugandhisamaromasaïkulàþ kakùàþ . vij¤àtavyà dhaninàmato'nyathàrthairvihãnànàm . nirmàüsau romacitau bhagyàvalpau ca nirdhanasyàüyau . vipukàvapyucchinnau su÷liùñau saukhyavãryavatàm . karikarasadç÷au vçttàvàjànvavalambinau såmau pãnau . vàhå pç÷ibãnthànàmadhamànàü rauma÷au hrasvau . hastàïgulayo dãrghà÷ciràyuùàmavalità÷ca subhagànàm . medhàvinàü ca såkùmà÷cipiñàþ parakarmaniratànàm . sthålàbhirdhanarahità bahirnatàbhi÷ca ÷astraniryàõàþ . kapisadç÷akarà dhanino vyàghropamapàõayaþ pàpàþ . saõibandhanairnigåóhaiþ su÷liùñatandhibhirmåpàþ . hãnairhastacchedaþ ÷lathaiþ sa÷abdai÷ca nirdravyàþ . pitçvittena vihãnà bhavanti nimnena karatalena naràþ . saüvçttanimnairdhaninaþ prottànakarà÷ca dàtàraþ . viùamairviùamà niþsvà÷ca karatalairã÷vràstu làkùàbhaiþ . pãtairagamyavanitàbhigàmino nirghanà råkùaiþ . tuùasadç÷anakhàþ klãvà÷cipiñaiþ sphuñitai÷ca vittasantyaktàþ . kunasvavivarõaiþ paratarkukà÷ca tàmnai÷ca bhåpatayaþ . aïguùñhayavairàdyàþ, sutavanto'ïguùñhamålagai÷ca yavaiþ . dãrghàïguliparvàõaþ subhagà dãrghàyuma÷caiva . svigdhà nimnà rekhà dhaninàü tadvyatyayena niþsvànàm . viralàïgulayo niþkhà dhanasa¤cayinã dhanàïgulayaþ . tisno rekhà maõivandhanotthitàþ karatalopagà nçpateþ . mãnayugàïkitapàõirnityaü satraprado bhavati . vajràkàrà dhaninàü vidyàbhàjàü tu mãnapucchanibhàþ . ÷aïkhàtapatra÷ibikàgajà÷vapadmopamà nçpateþ . kalasamçõàlapatakàïku÷opamàbhirbhavanti nidhipàlàþ . dàmanibhàmi÷càõàþ svastikaråpàbhirai÷varyam . cakràlipara÷utomara÷aktidhanuþkuntaø saddhibhàþ rekhàþ . kurvanti camånàthaü yajvànamulåõalàkàràþ . makaradhvajakoùñhàgàrasannibhàbhirmahàdhanopetàþ . pedãnimena caivàgnihotriõo brahmatãryena . vàpãdevakulàdyairùarmaü kurvanti ca trikoõàmiþ . aïkañhamålarekàþ putràþ syurdàrimàþ sçkùmàþ . rekhàþ prade÷inãgàþ ÷atàyuùàü lalpagãyamågàbhiþ . chinnàbhirdrumapakçnaü bahurekhàrekhiõo niþkhàþ . atikç÷adãrghai÷cibukairnirdravyà màüsalairdhanopetàþ . vimbopamairavakrairadharairbhåpàstanubhirakhàþ . oùñhaiþ sphuñitavikhaõóitavivarõaråkùai÷ca dhanaparityaktàþ . snigdhà ghanà÷ca da÷anàþ sutãkùyadaüùñràþ samà÷ca ÷ubhàþ . jihvà raktà dãrpà ÷lakùmà susamà ca bhoginàü j¤eyà . ÷vetà kçùõà paruùà nirdravyàõàü tathà tàlu . vaktraü saumyaü saüvçtamamalaü ÷lakùõaü samaü ca måpànàm . viparãtaü kle÷abhujàü mahàmusvaü durbhagàõàü ca . strãmukhamanapatyànàü ÷añhyavatàü maõóakaü parij¤etham . dãrghaü nirdravyàõàü bhãrumukhàþ pãpakarnàõaþ . caturakhaü dhårtànàü nimnaü vaktraü ca tanayarahitànàm . kçpakhànàmatihrasya santhårõaü bhoginàü kàntam . asphuñitàgraü snigdhaü ÷ma÷cu ÷umaü mçdu ca sannataü caiva . raktaiþ paruùai÷cauràþ ÷ma÷rubhiralpai÷ca vij¤eyàþ . nirmàüsaiþ karõaiþ pàpamçtyava÷carpañaiþ subahubhogàþ . kçpaõà÷ca hrasvakarõàþ ÷aïku÷ravakhà÷ca måpatathaþ . roja÷akarõà dãrghàkuùastu dhanabhàgino vipulakarõàþ . kråràþ siràvagaddhairvyàlambairmàüsalaiþ sukhinaþ . bhogã tvanimnagaõóo mantrã sampårõamàüsagaõóo yaþ . sukhabhàk ÷ukasamanàsa÷cirajãvã ÷uùkanàsa÷ca . chinnànuråpayà'gamyagàmino dãrghayà tu saubhàgyam . àku¤citayà cauraþ strãmçtyuþ syàccipiñanàsaþ . dhanino'gravakranàsà dakùiõavakràþ prabhakùakhàþ kråràþ . çjvã svalpacchidrà supuñà nàsà sabhàgyànàm . dhaninàü kùutaü sakçd dvitripiõóitaü hvàdi sànunàdaü ca . dãrghàyuùàü pramuktaü vij¤eyaü saühataü caiva . padmadalàkùàdhanino raktàntavilocanàþ ÷riyobhàjaþ . sadhupiïgalairmahàrthà màrjàravilocanàþ pàpàþ . hariàkùà maõóalalocanà÷ca jihmai÷ca locanai÷cauràþ . kråràþ kekaranetrà gajasadç÷adç÷a÷ca nåpatayaþ . ai÷varyaü gambhãrairnãlotpalakàntibhi÷ca vidvàüsaþ . atikçùõatàrahàkhàmakùõàmutpàñanaü gavati . mantritvaü syålaùña÷àü ÷vàvàkùàõàü ca mavati saubhàgyam . dãnà dçï niþkhànàü snigdhà vipulàrthabhogavatàm . cabhyunnatàmiratvàyutho vi÷àlonnatàmiratiratimukhitaþ . viùamabhruvo daridrà bàlendunatabhuvaþ sadhanàþ . dãrùàsaüsaktàbhirdhaninaþ khaõóàmirarthaparihãnà . madhyavinabhruvo ye te saktàþ strãùvagamyàsu . unnatavipusaiþ ÷aïkhairdhanyà nirmnaiþ sutàrthasantyaktàþ . viùamallalàñà vihanà dhanavanto'rdhendusadva÷ena . ÷uktivi÷àlairàcàryatà siràlantatairadharmaratàþ . unnatasiràbhiràõàþ svastikavatsaüsthitàmi÷ca . nimnalalàñà badhabandhabhàninaþ krårakarmaniratà÷ca . abhyunnatai÷ca bhåpàþ kçpaõàþ syuþ saïkañalalàñàþ . ruditamadãnamana÷ru snigdhaü ca ÷ubhàvahaü manuùyàõàm . råkùaü dãnaü pracurà÷ru caiva na ÷ubhapradaü puüsàm . hasitaü ÷ubhadasakampaü sanimilitalocanaü ca pàpasya . hçùñasya hasitamasakçt sonmàdasyàsakçt prànte . tisro rekhàþ ÷atajãvinàü lalàñàyatàþ sthità yadi tàþ . catasçbhiravanã÷atvaü navati÷càyuþ sapa¤cavadà . vicchinnàbhi÷càgamyagàmino navatirapyarekheõa . ke÷àntopagatàbhã rekhàbhira÷ãtivarùàyuþ . pa¤cabhiràyuþ saptatirekàgràvasthitàbhirapi ùaùñiþ . bahurekheõa ÷atàrdhaü catvàriü÷acca vakràbhiþ . triü÷adbhrålagnàbhirviü÷atika÷caiva vàmavakràbhiþ . kùudràmiþ khalpàyurnyånàbhi÷càntare kalpyam . parimaõóalairbhogàñyà÷chatràkàraiþ ÷irobhiravanã÷àþ . cipiñaiþ pitçmàtçghnàþ karoñi÷irasàü cirànmçtyuþ . ghañamårdhà dhyànarucirdvimastakaþ pàpakçddhanaistyaktaþ . nimnaü tu ÷iro mahatàü bahunimnamanathadaü bhavati . ekaikamavaiþ snigdhaiþ kçùõairàku¤citairabhinnàmraþ . mçdubhirna càtibahubhiþ ke÷aiþ sukhamàg narendro và . bahumålaviùamakapilàþ sthålasphuñitàgraparuùahrasvà÷ca . atikuñilà÷càtithanà÷ca mårcajà vittahãnànàm . yadyadgàtraü råkùaü màüsavihãnaü siràvanaddhaü ca . tattadaniùñaü proktaü viparãtamataþ ÷ubhaü sarvam . triùu viùulo gambhãra striùveva ùaóunnata÷caturhrasvaþ . saptasu rakto ràjà paü¤casu dãrgha÷ca såkùma÷ca . uro lalàñaü vadanaü ca puüsàü vistãrõametattritayaü pra÷astam . nàbhiþ svaraþ sattvamiti pradiùñaü gambhãrametattritayaü naràõàm . vakùo'tha kakùà nakhanàsikàsyaü kçkàñikà ceti ùaóunnatàni . hrasvàni catvàri ca liïgapçùñhaü grãvà ca jaïge ca hitapradàni . netràntavàdakaratàlvadharoùñhajihvà raktà nakhà÷ca khalu sapta sukhàvahàni . såkùmàõi pa¤ca da÷anàïguliparvake÷àþ sàkaü tvacà kararuhà÷ca na duþkhitànàm . hanulocanabàhunàsikàþ stanayorantaramatra pa¤camam . iti dãrghamidaü tu pa¤cakaü na mavatyeva nçõàmabhåbhçtàm>% (iti kùetram) . %<chàyà ÷ubhà÷umaphalàni nivedayantã lakùyà manuùyapa÷upakùiùu lakùaõaj¤aiþ . tejoguõàn bahirapi pravikà÷ayantã dãpaprabhà sphañikaratnaghañasthiteva . snigdhadvijatvaïanakharomake÷acchàyà sugandhà ca mahãsamutthà 1 . tuùñyarthalàbhàbhyudayàn karoti tharmasya càhanyahani pravçttim . snigdhà sitàcchaharità nayanàbhiràmà saubhàgyamàrdavasukhàbhyudayàn karoti . sarvàrthasiddhijananã jananãva càpyà2 chàyà phalaü tanubhçtàü ÷ubhamàdadhàti . caõóà'dhçùyà padmahemàgnivarõà yuktà tejovikramaiþ sapratàpaiþ . àgneyãti 3 pràõinàüsyàjjayàya kùipraü siddhiü và¤chitàrthasya ghatte . malinaùaruùakçùõà pàpagandhà'nilotthà 4 janayati badhabandhanvyàdhyanarthàrthanà÷àn . sphañikasadç÷aråpà bhàgyayuktàtyudàrà nidhiriva gaganotthà 5 ÷reyasàü svacchavarõà . chàyàþ krameõa kujalàgnyanilàmbarotthàþ kecidvadanti da÷a tà÷ca yathànupårvyà . såryàbjanàbhapuruhåtayamoóupànàü tulyàstu lakùaõaphalairiti tatsamàsaþ>% (iti chàyà) . %<karivçùarathaughabherãmçdaïgasiühàbdaniþsvanà bhåpàþ . gardamajarjarasvaràsa dhanataukhyasantyaktàþ>% (iti kharaþ) . %<sapta bhavanti ca sàrà medomajjàtvagasthi÷ukràõi . rudhiraü màüsaü ceti pràõabhçtàü tatsamàsaphalam . tàlvoùñhadantapàlãjihvànetràntapàyukaracaraõaiþ . raktaistu raktasàrà bahumukhavanitàrthaputrayutàþ . snigdhatvakkà dhanino mçdubhiþ sumagà vicakùaõàstanubhiþ . majjàmedaþsàràþ su÷arãràþ putravittayuktàþ . sthålàsthirasthisàro balavàn vidyàntagaþ suråpa÷ca . bahuguru÷ukràþ subhagà vidvàüso råpavanta÷ca . upacitadeho vidvàn dhanã suråpasa màüsasàro yaþ . (iti sàraþ) saïghàta iti ca sundhiùñasandhità sukhabhujo j¤eyàþ>% (iti saühatiþ) . snehaþ pa¤casu lakùyovàgjihvàdantanetranakhasaüsthaþ . sutadhanasaubhàgyayutàþ svigdhaistairnirdhanà råkùaiþ (iti snehaþ) . %<dyutimàn varõaþ snigdhaþ kùitipànàü madhyamaþ sutàrthavatàm . råkùo dhanahãnànàü ÷uddhaþ ÷umado na saïkãrõaþ>% (iti varõaþ) . %<sàdhyamanåkaü vaktràd govçùa÷àrdålasiühagaruóamukhàþ . apratihatapratàpà jitaripavo mànavendrà÷ca . vànaramahimavaràhàjatulyavadanàþ sutàrthasukhamàjaþ . gardabhakarabhapratimairmukhaiþ ÷arãrai÷ca niþkhamukhàþ>% (ityanåkam .) %<aùña÷ataü paõõavatiþ parimàõaü catura÷ãti riti puüsàm . uttamasamahãnànàmaïgulasaïkhyà svamànena>% (ityunmànam) . %<bhàràrdhatanuþ sukhabhàk tulito'to duþkhabhàgbhavatyånaþ . bhàro'tãvàdyànàmadhyarcaþ sarvadharaõã÷aþ . viü÷ativarùà nàrã puruùaþ khalu pa¤caviü÷atimirabdaiþ . arhati mànonmànaü jãvitagàge caturthe và>% (iti mànam) . %<bhåjala÷ikhyanilàmbarasuranararakùaþpi÷àcakatira÷càm . sattvena bhavati puruùo lakùaõametadbhavatyeùàm . mahãsvabhàvaþ ÷ubhapuùpagandhaþ sambhogavàm su÷vasanaþ sthira÷ca . toyasvabhàvo bahutoyapàyã priyàmilàùã rasabhojama÷ca . vàyoþ svabhàvena calaþ kç÷a÷ca kùipraü ca kopasya va÷aü prayàti . khaprakçtirnipuõo vivçtàsyaþ ÷abdagatau ku÷alaþ suùirà . tyàgayuto puruùo mçdukopaþ sneharata÷ca bhavet surasattvaþ . martyasattvasaüyuto gãtabhåùaõapriyaþ . saüvibhàga÷ãlavànnityameva mànavaþ . tãkùõaprakopaþ khalaceùñita÷ca pàpa÷ca sattvena ni÷àcaràõàm . pi÷àcasattva÷capalo malàkto bahupralàpã ca samulvaõàïgaþ . bhãruþ kùudhàlurbahubhuk ca yaþ syàjj¤eyaþ sa sattvena narastira÷càm . evaü naràõàü prakçtiþ pradiùñà yallakùaõaj¤àþ pravadanti sattvam>% (iti prakçtiþ) . %<÷àrdålahaümasamadadvipagopatãnàü tulyà bhavanti gatibhiþ ÷ikhinàü ca bhåpàþ . yeùàü ca ÷abdarahitaü stimitaü ca yàtaü te'pã÷varà drutapariplutagà daridràþ>% . (iti gatiþ) . %<÷ràntasya yànama÷anaü ca bubhukùitasya pànaü tçùàparigatasya bhayeùu rakùà . etàni yasya puruùasya bhavanti kàle dhanyaü vadanti khalu taü naralakùaõaj¤àþ . puruùalakùaõamuktamidaü mayà munimatànyavalokya samàsataþ . idamadhãtya naro nçpasammato bhavati sarvajanasya ca vallabhaþ>% . prakçtyàdibhyo'tiriktatvena sàïkhyakàrikayà puruùasyàstitvaü samarthitaü yathà %<saïghàtaparàrthatvàt triguõàdiviparyayàdadhiùñhànàt . puruùo'sti bhoktçbhàvàtkaivalyàrthaü praghçtte÷ca .>% kàø %<puruùo'styavyaktàdervyatiriktaþ kutaþ saïghàtaparàrthatvàt avyakta mahadahaïkàraprabhçtayaþ paràrthàþ saïghàtatvàt ÷ayanàsanàdyaïgavat sukhaduþkhamohàtmakatayà avyaktàdayaþ sarve saïgàtàþ . syàdetat ÷ayanàsanàdayaþ saddhvàtàþ saïghàta÷arãràdyarthà dçùñà na tu àtmànaü vyaktàvyaktavyatiriktaü prati paràrthàþ tasràtsaïghàtàntarameva paraü gamayeyurnatvasaïghàtamàtmànamityata àha triguõàdiviparyayàt . ayamabhipràyaþ saïghàtàntaràrthatve hi tasyàpi saïghàtatvàt tenàpi saïghàtàntaràrthena mavitavyamevaü tena tenetyanavasthà syàt . na ca vyavasthàyàü satyàmanavasthàkalpanà yuktà gauravaprasaïgàt . naca pramàõavattvena kalpanà gauravamapi mçùyata iti yuktaü saühatatvasya pàràrthyamàtreõànvayàt . dçùñàntadçùñasarvadharmànurodhena tvanamànamicchataþ sarvànumàgocchedaprasaïgaþ ityupapàditaü nyàyavàrtikatàtparyañãkàyàmasmàbhiþ . tasmàdanavasthàmiyà asyàsahatatvàmacchratà atriguõatvamavivekitvamabiùayatvamasàmànthatvaü cetanatvamaprasavadharmitvaü càbhyupeyaü triguõatvàdayo hiü dharmàþ saïghàtatvena vyàptàþ . tat saühatatvamasmin pare nivartamànaü triguõatvàdi vyavartayati bràhmaõyamiva nivartamànaü kañhatvàdikaü tasmàdàcàryeõa triguõàdiviparyayàditi vadatà asaühataþ parovivakùitaþ sa càtmeti siddham . ita÷ca puruùo'sti adhiùñhànàt triguõàtmakànàmadhiùñhãgrasànatvàt yadyat sukhaduþkhamohàtmakaü tatsarvaü pareõàdhiùñhãgramànaü dçùñaü yathà rathàdi yantràdibhiþ, sukhaduþkhamohàtmaka¤cedaü buddhyàdi tasmàdetadapi pareõàdhiùñhàtavyam . sa ca paürastraiguõyàdanya àtmeti . ita÷càsti puruùaþ moktç bhàvàt bhoktçbhàvena bhogye sukhaduþkhe upalakùayati . bhogye hi sukhaduþkhe anukålapratikålavedanãye pratyàtmamanubhåyete tenànayoranukålanãyena pratikålanãyena ca kenacidapyanyena bhavitavyaü nacànukålanãyàþ pratikålanãyàþ và buddhyàdayasteùàü sukhaduþkhàdyàtmakatvena svàtmani vçttivirodhàt . tasmàdyo'sukhàdyàtmà so'nukålamãyaþ pratikålanãyo và sa càtmeti . anye tvàhuþ bhogyà dç÷yà buddhyàdayaþ na ca draùñàramantareõa dç÷yatà yuktà teùàü, tasmàdasti draùñà dç÷yabuddhyàdyatirikta, sa càtmeti . bhoktçbhàvàt dç÷yena draùñçtvànumànàdityarthaþ . dç÷yatvaü ca buddhyàdãnàü sukhàdyàtmakatayà pçthivyàdivadanumitam>% taø kauø adhikam àtman÷abde 663 pçùñhàdau dar÷itam ratimadhuryàü puruùacàturvidhyamuktvà teùàü lakùaõamuktaü yathà %<÷a÷o mçgo vçùa÷cà÷vo nçõàü jàticatuùñayam . maduvacana su÷ãlaþ komalàïgaþ suke÷aþ sakalaguõanidhànaþ satyavàdã ÷a÷o'yam . 1 vadati madhuravàõãü dãrghanetro'tibhãru÷cathalamatisudehaþ ÷ãghravego mçgo'yam . 2 bahuguõabahubandhuþ ÷ãghrakàmo natàïgaü sakalaruciradehaþ satyavàdã vçùo'yam 3 . udarakañikç÷aþ syàdugrakaõñhàdharaùñho da÷anavadananàsaþ ÷rotradãrgho hi vàjã4>% . tatra viùõau %<avyayaþ puruùaþ sàkùã>% viùõusaø . %<àsãt purà pårvameveti>% vigrahaü kçtvà vyutpàditaþ puruùaþ pårvamevàhamihàsamiti tat puruùasya puruùatvamiti ÷ruteþ pårùu purãùu utkarùa÷àliùa sattveùvavasãdatãti và, puråõi bahåni phalàni mano'bhilaùitàni sanoti dadàti và, puråõi bhuvanàni saühàrasamaye syati antaü karotãti và påraõàt sadanàdvà puruùaþ, %<påraõàt sadanàccaiva tato'sau puruùà mataþ>% %<iti mahàbhàratam>% bhàùyam . %<puraü ÷arãraü brahma puraü và ÷ete iti puruùaþ . navadvàraü puraü puõyametairbhåyaþ samanvitam . vyàkaroti mahàtmà yattasmàt puruùa ucyate>% iti mahàbhàrate yadvà pada ÷araõagatyavasàdaneùa paõa dàne ùo antakarmaõi ityeùàü dhàtånàü råpàõi påraõàt pç--pàlanapåraõayoriti dhàtoridaü råpaü puruþ . sãdati gacchati dyulokàntarikùapçthivãùu såryavà yvagnyàtmanà gatyarthakasaderidaü råpam ànandagiø puràõyanena sçùñàni nçtiryagçùidevatàþ %<÷ete jãvena råpeõa pureùu puruùo hyasau>% bhàgaø 7 . 14 . 37 %<puraþ sa cakre dvipadaþ pura÷cakre catuùpada>% ityupakrame puraþ puruùa àvi÷at iti ÷rutestasya sarvapuraprave÷àt tathàtvam .

#<puruùaka># naø puru÷ra iva kàyati kai--ka . a÷vànàmårdhvasthitau (÷irapàtolà) trikàø .

#<puruùakàra># puø kç--bhàve gha¤ 6 taø . puruùaceùñite pauruùe daivàt puruùakàrasya pràdhànyamuktaü matsyapuø 195 aø yathà %<svameva karma daivàkhyaü biddhi dehàntaràrjitam . tasmàt pauruùameveha ÷reùñhamàhurmanãùiõaþ . pratikålantathà daivaü ùauruùeõa vihanyate . maïgalàcàrayuktànàü nityamutthàna÷àlinàm . yemàü pårvakçtaü karma sàttvikaü manujottama! . pauruùeõa vinà teùàü kepà¤ciddç÷yate phalam . karmaõà pràpyate loke ràjasasya tathà phalam . kçcchreõa karmaõà viddhi tàmasasya tathà phalam . pauruùeõàpyate ràjan! màrgitavyaü phalaü naraiþ . daivameva vijànanti naràþ pauruùavarjitàþ . tasmàttrikàlasaüyuktaü daivaü na saphalaü bhavet . pauruùaü daivasampattyà kàle phasati pàthiva! . daivaü purupakàra÷ca kàla÷ca manujottama! . trayametanmanuùyasya piõóitaü syàt phalàvaham . kçùervçùñisamàyogàddva÷yante phalasiddhayaþ . tàstu kàle pradç÷yante naibàkàle katha¤cana . tasmàt sadaiva kartavyaü sadharmaü pauruùaü nçbhiþ . evante pràpnuvantãha paralokaphalaü dhruvam . nàlasàþ pràpnuvantyarthànna ca daivaparàyaõàþ . tasmàt sarvaprayatnenaü pauruùe yatnamàcaret . tyaktvàlasàn daivaparàn manuùyànutthànayuktàn puruùàn hi lakùmãþ . anviùya yatnàdvçõu te nçpendra! tasmàt ladotthànavatà hi bhàvyam>% .

#<puruùacchandas># strã puruùa iva dvipàdatvàt chando yasyàþ . dvipadàkhye chandobhede %<atha dvipadàþ puruùachandasaü vai dvipadà dvipàdvà ayaü puruùaþ>% ÷ataø bràø 2 . 3 . 4 .

#<puruùatrà># avyaø dvitãyàsaptamyantàrthavçtteþ puruùa÷abdàt tràc . dvitãyàsaptamyantàrthavçttau puruùa÷abdàrthe puruùatrà vande rame và

#<puruùadaghna># triø puruùaþ puruùaparimàõaü parimàõamasya . årdhvavistçtavàhukanaraparimàõatulye pa¤cahastaparimàõe striyàü ïãp . tadarthe dvayasac . puruùadvayasa tatràrthe triø striyàü ïãp . evaü màtrac . puruùamàtra tatràrthe triø striyàü ñàp .

#<puruùadantikà># strã puruùasyeva danto dantàkàro'khàþ kapø kàpi ataittvam . medàyàü ràjaniø .

#<puruùadharma># puø 6 taø . puruùamàtradharme na yaj¤adharme . %<dhenvamuóuhormàüsaü nà÷nãyàt>% ityupakrame %<puruùadharmo và'sambhavàt>% kàtyàø ÷rauø 7 . 2 . 24 . %<kratumadhye samàmnànàt kratudharmo'yamiti pràpte idamucyate puruùamàtradharmo'yam na kratudharsaþ kulaþ jatàvasamnavàt na hi kratau dhenvanaóunmàüsabhojanasya pàptiþ yà niùidhyeta yato dãkùitasya payovratatà vihità ta÷civçttyanantaraü haviþ÷eùabhakùa uktaþ ato niùedhasyàsambhavàt puruùamàtradharma evàyamiti>% karkaþ

#<puruùanàya># puø puruùàn nayati aõ upaø saø . 1 marapàle 2 sanàpatau ca chàndoø 6 . 8 . 3 .

#<puruùapuõóarãka># puø puruùaþ puõóarãkaþ vyàghrabheda iva upamitasaø . 1 manuùya÷reùñhe 2 jinaràjabhede ca hemacaø .

#<puruùamedha># puø puruùeõa paramapuruùeõa dçùño medhaþ, puruùà narajàtãyà midhyante hiüsyante'tra và midha--àdhàre gha¤ . svanàmakhyàte yaj¤abhede taduktaü ÷ataø pràø 13 . 6 . 1 . 1 . %<puruùo ha nàràyaõo'kàmayata . atitiùñheyaü sarvàõi måtànyahamevedaü sarvaü syàmiti sa etaü puruùamedhaü pa¤caràtraü yaj¤akratumapa÷yattamàharattemàyajata tenedvàtyatiùñhat sarvàõi bhåtànãdaü sarvamamavat atitiùñhati marvàõi bhåtànãdaü sarvaü bhavati ya evaü vidvàn puruùamedhena yajate yo vaitadevaü veda>% . yajuø 30 aø vyàkhyàyàyà¤ca tatkàlàdyuktaü yathà ita uttaraü puruùamedho vyàkhyàyate
     nàràyavyaþ puruùo'pa÷yat . bràhmaõaràjanyayoràtaóàkàmayoþ puruùamedhasaüj¤ako yaj¤o mavati . sarvabhåtànyatikramya sthànamatiùñhà . caitra÷uklada÷amyàmàrambhaþ . atra trayoviü÷atirdãkùà bhavanti dvàda÷oprasadaþ pa¤ca sutyà iti catvàriü÷addinaiþ sidhyati atra yåpaikàda÷inã bhavati ekàda÷àgnãùomãyàþ pa÷avo mavanti teùàü ca pratiyåpaü madhyame và yåpe yathecchaü niyojanam . àjyena sakçdgçhãtena %<deva savitariti>% pratyçcaü tisra àhutãràhavanãye juhoti vedadãø . tatra càdhyàye caturthyantena devatàmedà dvitãyàntena pa÷ubhedà uktàþ .

#<puruùavàc># strã puruùasyeva vàk yasyàþ . ÷àrikhage yajuø 24 . 36 . vedadãø .

@<[Page 4379a]>@
#<puruùavàha># puø puruùeõa nareõa uhyate baha--karmaõi gha¤ . naravàhane 1 kuvere . puruùamàdipuruùaü vahati--vaha--aõ upaø saø . 2 garuóe . bhàgaø 5 . 24 39 ÷loø .

#<puruùavàham># avyaø purupa + vaha--õamuõ . puruùakarmake vahane puruùavàhaü vahati puruùaü vahatãtyarthaþ kasàdiø yatràvidhyanuprayogaþ .

#<puruùavidha># triø puruùasyeva vidhà yasya . puruùaprakàre ni ruø 7 . 6

#<puruùavyàghra># puø puruùaþ vyàghra iva upamitasaø . ÷reùñhapuruùe evaü puruùapuïgavàdayo'pi vyàghràditvàt upamitasaø . nara÷reùñhe %<syuruttarapade vyàghrapuïgavarùabhaku¤jaràþ . siühakùàrdulanàgàdyàþ puüsi ÷reùñhàrthavàcakàþ>% amaraþ . vyàghràditulyatvena narasya pra÷aüsanàt ÷reùñhatvaü gamyate .

#<puruùasiüha># puø upamitasaø . 1 puruùa÷reùñhe amaraþ . 2 jinaràjamede hemacaø .

#<puruùasåkta># naø paramapuruùapratipàdakam såktam . çø 1090 pañhite sahasra÷ãrùetyàdike ùoóa÷arcàtmake såktamede .

#<puruùàü÷aka># puø 6 taø svàrthe ka . 1 puruùàü÷abhede 2 tatpratipàdake granthe ca . tataþ ÷ànikàø tadvettyadhãte vetyarthe chandasi õini . pauruùàü÷akin tadadhyetari tadvettari ca triø baø vaø .

#<puruùàda># puø puruùamatti ada--kvip . ràkùase .

#<puruùàda># puø strã puruùamatti ada--aõ upaø saø . 1 ràkùase striyàü jàtitvàt ïãù . 2 madhyade÷amede vçø saüø 14 aø dç÷yam .

#<puruùàdya># puø puruùembàdyaþ . 1 viùõau 2 jinabhede . puruùo nara àdyoyasya . 3 ràkùase ca .

#<puruùàyaõa># triø puruùa àtmà ayanaü pratiùñhà yasya pårvapaø õatvam . àtmapratiùñhe pràõàdau . %<ùoóa÷a kalàþ puruùàyaõàþ puruùa pràpyàsta gacchanti>% pra÷nopaø 6 . 5 . %<ùoóa÷a kalàþ pràõàdyà uktàþ kalàþ puruùàyaõà nadãnàmiva samudraþ puruùo'yanamàtmabhàvagamanaü yàsàü kalànàü tàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpya puruùàtmabhàvamupagamya yathaivàstaü gacchanti>% bhàùyam .

#<puruùàyuùa># naø 6 taø acsamàø . puruùasyàyuþkàle raghuþ 1 . 63 .

#<puruùàrtha># puø 6 taø . 1 dharmàrthakàmamokùaråpeùu puruùasya iùñeùu %<dharmàrthakàmamokùà÷ca puruùàrthà udàhçtàþ>% agnipuø . vaiùõavamate bhaktirapi puruùeùñatvàt puruùàrthaþ . 2 puruùaptayojanamàtre ca katvartha÷abde 2285 pçùñhàdau dç÷yam . 4 sàïkhyamate puruùàya buddheriùñe bhoge'pavarge ca .

@<[Page 4379b]>@
#<puruùà÷in># puø puruùama÷ràti atha--õini 6 taø . naratakùake ràkùame ràjaniø striyàü ïãp .

#<puruùàsthimàlin># puø puruùasvàsthimàsà sà'strasya ini . mahàdeve hemaø .

#<puruùottama># puø puruùeùu uttamaþ . nàràyaõe %<yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ>% gãtà . atra samàsàdivivekaþ guråttama÷abde 2624 pçø dç÷yaþ .

#<puruùya># triø puruùàya hitaü yat . puruùahite çø ja 29 . 4

#<puruha># triø puru purutvaü hanti gacchati hana--gatau óa . pracura amaraþ . hana--bàø óu amare puruhu iti pàñhàntaraü tatràrthe kùãrakhàmã .

#<puruhåta># puø puråõi pacuràõi håtàni nàmànyasya pururdaityabhedo håto yuddhàrthaü yena và . indre amaraþ .

#<puruhåti># strã dàkùàyaõyàü 1 puravo håtayo nàmànyasya . 2 viùõau puø bhàgaø 6 . 9 . 29 .

#<puruhotra># puø a÷unçpaputrabhede bhàgaø 9 . 24 . 4 .

#<purådvaha># puø puråv pauravançpàn tadbhàramudvahati ud + vaha . 1 pauravavaü÷yançpa÷reùñhe 2 dvàda÷amanvantare rudrasàvarõamanoþ putrabhede ca màrkapuø 94 aø .

#<puråravas># puø puru rauti ru--asi dãrùa÷ca somavaü÷ye budhasya putre 1 ràjabhede tajjanmakathà yathà %<ilovàca . mitràvaruõayoraü÷e jàtà'smi vadatàü vara! . tayoþ sakà÷aü yàsyàmi na màü gharmo hato'vadhãt 6 saivamuktvà manuü devaü mitràvaruõayorilà . gatvà'ntikaü varàrohà prà¤jalirvàkyamabravãt . aü÷e'smin yuvayorjàtà devau kiü karavàõi vàm . manunà càhamuktvà vai anugacchasva màmiti . tàü tathà vàdinãü sàdhvãmilàü dharmaparàyaõàm . mitra÷ca varuõa÷cobhàvåcaturyannibodha tat . anena tava dharmeõa pra÷rayeõa damena ca . satyena caiva su÷roõi! prãtau svo varavarõini! . àvayostvaü mahàbhàge! khyàtiü kanyeti yàsyasi . manorvaü÷akaraþ putrastvameva ca bhaviùyasi . sudyumna iti vikhyàtastriùu lokeùu ÷obhane! . jagatpriyo dharma÷ãlo ganorvaü÷avivardhanaþ . nivçttà sà tu tacchrutvà gacchantã piturantikam . budhenàntaramàsàdya maithunàyopamantrità . somaputràdbudhàdràjan! tasyà jaj¤e puråravàþ . janayitvà tataþ sà taü punaþ sudyumnatàü gatà>% harivaüø 30 aø . 2 vi÷vadevabhede jañàø . sa ca pàrvaõe yajanãyadevaþ . %<puråravàmàrdavà÷ca pàrvaõe samudàhçtau>% ÷ràddhataø vçhasyatiþ .

#<puråvasu># triø puru pracuraü vasu dhanaü yasya vede dãrghaþ . bahudhane çø 1 . 81 . 8 .

#<puroga># triø puro'gre gacchati gama--óa . 1 agranàmini amaraþ . 2 pradhàne ca hemaca0

#<purogati># puø puro'gre gatirasya . 1 kukkure dharaõiþ . 2 purogantari triø .

#<purogama># triø puro gacchati gama--ac . purãgantari çø 6 . 85 . 8

#<purogniþ># puø puro'gre aïgati aïku--ni niø . amragame yajuø 17 . 66 .

#<purocana># puø jatugehe pàõóavànàü dàhàrthaü niyojite duryodhanamitramede tatkathà bhàø àø 61 aø dç÷yà .

#<purojanman># triø puro'gre janma yasya . 1 agrajabhràtari 2 agrajabhaginyàü strã và óàp .

#<puroñi># puø puro'ñati + aña--in . patra÷abde trikàø .

#<puroóà÷(÷a)># puø purodà÷yate dà÷a--dàne karmaõi kvip, gha¤ và dasya óaþ . haviùi yaj¤iyadravye . padatve an . puroóà ityeva . puroóà÷asahacarito antraþ an . adantaþ 2 puroddhà÷asahacarite mantre . tasya vyàkhyàno granthaþ ñhan . puroóà÷ika tadvyàkhyàne granthe . adantaþ 3 yavacårõami÷ritaroñikàbhede 4 huta÷eùe 5 piùñakadhåmasyàü ca mediø . 6 somarase hemacaø .

#<puroóà÷ãya># triø puroóà÷àya hitaü cha . puroóà÷ahite yavataõóulàdau pakùe yat . puroóà÷aya tatràrthe triø .

#<purodbhavà># strã påre udbhavati ud + bhå--ac . 1 mahàmedàyàü ratnamàlà . 2 nagarabhave triø .

#<purodhas># puø puro'gre dhãyate dhà--karmaõi asi kicca . purohite abharaþ .

#<purodhà># strã puras + ghà--sambaø bhàve kvip . paurahitye %<etàmeva purodhàkàmasya kuryàt>% va¤ca bhãø 2 . 16 . 4

#<puro'nuvàkyà># strã puro'gre'nuvàkyà . çgbhede yajuø 21 . 12

#<purobhàgin># triø puraþ pårvaü majate bhaja--ùinuõ . 1 guõatyàgena doùamàtragràhiõi . 2 agramàgavati triø . kartari gha¤ . puromàga tatràrthe tasya bhàvaþ ùya¤ . paurobhàgya doùadar÷ane duùñatve ca .

#<puromàruta># puø purvo màrutaþ pårva÷abdàdami pur àde÷aþ . pårvadigmave vàyau .

#<puroyàvan># triø yà--vanip 7 taø . purogate çø 5 . 65 .

#<puroravas># puø puråravas + puùoø . puråravasi çø 94 aø .

#<puroruc># strã puro'gre ràcate ruca--kip . 1 phagabhede yajuø 20 . 36 . %<vàyuragregà yaj¤aprãriti saptànàü purosacàü tasyàstasyà upariùñàt tçca tçcaü ÷aüset>% àø ÷rauø 5 . 10 . 4 . %<etàþ sapta purosaco nàma çcaþ>% nàràø manvigrahagrahaõe anthàpi çg ÷ataø bràø 5 . 4 . 4 . 30 . bhàø uktà, yajuø 7 . 16 mantre ca tadagyàpi çk tatsaüj¤à bodhyà .

#<purovàta># puø pårvavartã vàtaþ . paurakhyavàyau kàtyàø ÷rauø 4 . 5 . 18 . %<vàpayati vàyayati và gàþ purovàtaþ>% siø kauø . raghuþ 17 . 18 ÷loø .

#<purohita># puø puro dhãyate'sau dhà--kta . devakçtyàdau agre dhàrye 1 purodhasi ta¤jakùaõaü kavisalpalatàyàmuktaü yathà %<purohito hito vedasmçtij¤aþ satyavàk ÷uciþ . brahmaõyo vimalàcàraþ pratikartà''padàmçjuþ>% . %<vedavedàïga tattvaj¤o japahomaparàyaõaþ . à÷ãrvàdavacoyukta eva ràjapurohitaþ>% àõakyaþ . %<tasmàt dharmapradhànàtmà vedadharmavidãpsitaþ . bràhmaõo guõavàn ka¤cit purodhàþ pratidç÷yatàm . kùatriyeõàbhikàtena pçthivãü jetumicchatà . pårvaü purohitaþ kàryaþ pàrtha! ràjyàbhivçddhaye . marhãü jigãùatà ràj¤à brahma kàryaü puraþsaram>% bhàø àø 173 aø . bhàø ÷àø 73 aø %<ràj¤à purohitaþ kàryo bhavedvidvàn bahu÷rutaþ . ubhau samãkùya dharmàrthàvaprameyàvanantaram . dharmàtmà mantravidyeùàü ràj¤àü ràjan . purohitaþ . ràjà caivaü guõo yeùàü ku÷alaü teùu sarvataþ . ubhau prajà vardhayato devàn sarvàn sutàn pitén . bhaveyàtàü sthitau dharme ÷raddheyau sutapakhinau . parasmarasya suhçdau vihitau samacetasau . brahmakùatrasya sammànàt prajàsukhamavàpnuyàt . vimànanàt tayoreva prajà na÷yeyureka hi . brahma kùatraü ca sarveùàü varõànàü jålamucyate>% ityuùakrame ràj¤àü purohitàdhãnaþ vijayàdiþ tatrokto dç÷yaþ . agnipuø %<trayyà¤ca daõóanãtyàü ca ku÷alaþ syàt purohitaþ>% %<aya¤ca vedavihitaü kuryàcchàntikavauóikam>% . %<kàõaü vyaïgamaùutraü và'nabhij¤amanitendriyam . na hrasvaü vyàdhitaü vàpi nçpaþ kuryàt purohitam>% kàkikàpuø tadãyadoùà uktàþ . 2 agraghàrite triø . purohitasya dharmyaü sahiùyàø an . 2 purohitadharmye .

#<purohitàdi># puø %<purohitàdibhyo yak>% pàø yakpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<purohita (ràjà'se) gràmika piõóika ¤cuhita vàla manda khaõóina varmika karmika dharsika ÷ilila sutika målika tilaka a¤jalika çùika putrika avika chatrika parùika pathika carmika pratika sàrathi àstika såcika saürakùa såcaka nàstika ajànika ÷àkkara nàgara cåóika>% . purohitasya bhàvaþ karma và yak . paurahitya tadbhàve tatkarmaõi ca na0

#<purohitikà># strã purohitasya patnã ïãù purohitã tataþ svàrthe ka anukampàyàü kan và . anukampita purohitapatnyàm . tataþ ÷ivàø apatye aõa na strãbhyo óhak . paurohitika tadapatye puüstrã .

#<purva># nivàse bhvàø paø sakaø señ . pårvati apårvãt oùñhyopadho'yamityanye

#<purva># pårvaõe bhvàø paø sakaø seña . pårvati apårvãt antaþsthopadho'yam .

#<pula># mahattve bhvàø paø sakaø señ . polati te apolãt . pupola ayaü jvalàdirapi tena pulayati polayatãti bhedaþ

#<pula># uddhçtau cuø ubhaø sakaø señ . polayati te apåpulat ta

#<pula># puø pula--ka . 1 pulake 2 vipule triø mediø .

#<pulaka># naø pula + saüj¤àyàü kan . 1 kaïguùñhe 2 parvatãyamçttikàbhede ràjaniø . 3 romà¤ce puø trikàø . 4 dehàt bahirbhåtakãñabhede hemacaø . 5 prastarabhede tallakùaõàdi gàruóe 77 aø uktaü yathà %<puõyeùu parbatavareùu ca nimnàgàsu sthànàntareùu ca tathottarade÷agarte . saüsthàpità÷ca nakharà bhujagaiþ prakà÷aü saüpåjya dànavapatiü prathite prade÷e . dà÷àrõavàgadavamekala kàlagàdrau gu¤jà¤janakùaudramçõàlavarõàþ . gandharvavahnikadalãsadç÷àvabhàsà ete pra÷astàþ pulakàþ prasåtàþ . ÷aïkhàbjabhçïgàrkavicitrabhaïgà såtrairupetàþ paramàþ pravitràþ . maïgalyayuktà bahubhakticitrà vçddhipradàste pulakà bhavanti . kàka÷varàsabha÷çgàlavçkograråpairgçdhraiþ samàüsarudhiràrdrasukhairupetàþ . gçtyupradàstu vidumà parivarjanãyà målyaü palasya kathita¤ca ÷atàni pa¤ca>% . 6 maõidãpabhede 7 haritàle 8 gandharvamede 9 gajàyapiõóe mediø 10 asuràjyàü 11 galvarke ca hema0

#<pulakin># triø pulaka + matvarthe iti . 1 romàkhayute striyàü ïãp . 2 dhàràkadambe puø ràjaniø .

#<pulasti># puø pulaü mahattvamasate gacchati asa--ti ÷akaø . pulastye munau ujjvaø .

#<pulastya># puø saptarùibhede sa ca brahmaõaþ karõatã jàtaþ tasya bhàryà kardamakanyà havirbhåþ . tasya putrà agastyaþ vi÷ravà÷ca tatkathà bhàgaø 4 . 13 . 0 .

#<pulaha># puø saptarùibhede saca brahmaõonàbhito jàtaþ tasya patnã kardamakanyà gatiþ karma÷reùñhaþ yavãyàn sahiùõu÷ca tat putràþ bhàgaø 4 . 1 . 31 .

@<[Page 4381b]>@
#<pulàka># puø pula + kalàkàø niø . 1 saükùepe 2 ÷asya÷ånye (àgaóà) dhànye 3 bhaktasikthake bhaktagukhikàyàü 4 kùipre ca amaraþ .

#<pulàkin># puø pula--bàø kàkini . vçkùe hemacaø .

#<pulàlikà># strã su÷rutokte nàsàgradaü÷e viùopadravabhede %<÷opha÷ca kaõóå÷ca pulàlikà ca dhåmàyanaü caiva nasàgradaü÷a>% .

#<pulàyita># naø pula + kyac--kta . a÷vagatibhede trikàø . ardhapulàyita÷abde 335 pçø dç÷yam .

#<pulina># naø pula--inan kicca . toyàdutthite tañe (caóà) . amaraþ .

#<pulinavatã># strã pulina + astyarthe matup masya vaþ ajiràø na pårvapadadãrghaþ ïãp . nadyàm .

#<pulinda># puø strã pula--kindac . 1 càõóàlamede striyàü jàtitvàt ïãù . tadutpattikathà vàmanapuø 73 aø uktà tataþ saükùepaþ . aditigarbhanikçntanena jàtamråõhatyàpàpasya ÷akrasya tapasa÷caryànantaraü pulindàþ dehàd jàtàþ te ca himàdrikàlà¤janagiryorantaràlavàstavyàþ . bhàø àø 175 aø tu vasiùñhadhenoþphenatasteùàmutpattiruktà . 2 tadàvàse de÷abhede bhàø bhãø 9 aø .

#<puli÷a># puø jyotiùasiddhàntakàrake çùibhede tasyedamaõ . pauli÷a tatkçtasiddhànte tatra grahagaõite pauli÷aromakavàsiùñhasaurapaitàmaheùu pa¤casveteùu siddhànteùu vçø saüø 2 a0

#<pulukàma># puø puru--kàmayate kàmi--aõ upaø saø rasya saþ . bahukàme niruø 6 . 4 çø 179 . 5 .

#<puloman># puø daityabhede . harivaüø 6 aø . sa ca indrasya ÷va÷uraþ . %<pulomànaü jaghànàjau jàmàtà san ÷atakratuþ>% harivaü 20 aø . tena pulomajit pulomadviñ pulomàriprabhçtayaþ indre . 2 ràkùasabhede màø àø 6 aø . cyavana÷abde 2973 pçø dç÷yam .

#<pulomajà># strã pulomno jàyate jana--óa 5 taø . ÷acyàmindrapatnyàm amaraþ .

#<pulomà># strã bhçgumàryàyàm cyavanamàtari 2973 pçø dç÷yam

#<pulkasa># puø strãø bràhmaõàt kùatriyàyàü jàte saïkãrõavarõabhede ÷ataø bràø 14 . 7 . 1 . 22 bhàùye dç÷yam . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pulya># triø pula + caturarthyàü balàdiø yaþ . pulanirvçttàdau .

#<pulla># triø phulla + pçùoø . vikasite ÷abdàrthakalpataruþ .

#<pulvagha># puø puru bahu atti ada--ac--pçùoø rasya laþ . bahubhakùake mçgabhede çø 10 . 86 . 22 . sthàmçcamadhikçtya %<kva sa pulvagho mçgaþ kva sa bahvàdã mçgaþ>% niruø 13 . 3 . uktam

#<puùa># puùñau divàø paraø akaø aniñ . puùyati ëdit apuùat pupoùa . %<sve puùaþ>% pàø khamul kasàdiùu yathàvidhyasupayogàt khapoùaü puùyati àtmànaü puùyatãtyartha .

#<puùa># puùñau akaø poùaõe sakaø kyràø paø señ . puùõàti apoùãt

#<puùa># puùñau bhvàø paraø akaø señ . poùati apoùãt .

#<puùa># dhçtau cuø ubhaø sakaø señ . poùayati te apåpuùat ta .

#<puùà># strã puùõàti puùa--ka ñàp . làïgalãvçkùe ÷abdacaø .

#<puùka># naø puùa--bàø bhàve ka kicca àdya kasya nettvam . 1 puùñau tataþ sidhmàø matvarthe lac . puùkala tadyute triø .

#<puùkara># naø puùkaü puùñiü ràti rà--ka . 1 hasti÷uõóàgre 2 vàdyabhàõóamukhe 3 jale 4 àkà÷e 5 asiphale 6 padme 7 tãrthabhede 8 kuùñhauùadhau amaraþ . 9 kàõóe 10 dvãpabhede ca mediø . 11 rogabhede 12 nàgabhede 13 sàrasakhage nalaràja bhràtari 14 nçpabhede 15 varuõaputre puùkaradvãvasya 16 ràjabhede ca puø mediø . 17 meghàdhipabhede 18 tripuùkaraghañakayoge tripuùka÷abde 3331 pçø dç÷yam . 19 asurabhede harivaüø 20 viùõau màø ÷àø 43 aø . tãrthabheda÷ca tripuùkara÷abde dç÷yaþ . 19 brahmakçtasarovarabhede naø . %<pitàmahasaraþ puõyaü puùkaraü nàma nàmataþ>% bhàø vaø 85 aø . 2 . puùkaradbãpasthe parvatabhede puø %<puùkare puùkaro nàma parvato maõisànumàn>% bhàø bhãø 12 aø . 16 puùkaradvãpàdhipançpe %<dvãpe ÷ubhe puõyajanairupete uvàsa ràjà sa tu puùkaràkhyaþ . tenaiva nàmnàsa tu puùkaro'pi sadocyate devagaõaiþ sasiddhaiþ>% agnipuø . tasya puùkara (padma) tulyayànatvàt và tathàtvam %<tenaiva yànena tathàmbujena babhåva nàmnà tamathàhvayanti>% agnipuø . 17 medhàdhipabhedànayana¤ca jyoø taø uktaü yathà %<triyute ÷àkavarùe tu caturbhiþ ÷eùite kramàt . àvartaü viddhi saüvartaü puùkaraü droõamambudam>% tasya phalam %<puùkare duùkaraü vàri ÷asyahãnà vasundharà . vigrahopahagà lokàþ puùkare jaladàdhipe>% . 10 dvãpabheda÷ca %<yata eva kçtàþ sapta bhuvodvãpàþ jambuplakùa÷àlmaliku÷akrau¤ca÷àkapuùkarasaüj¤àþ>% bhàgaø 5 . 1 . 33 . viùõupuø tasya pramàkhàdyuktaü yathà %<÷àkadvãpapramàõena vaõayeneva veùñitaþ . kùãràbdhiþ sarvatã brahman! puùkaràkhyena veùñitaþ . dvãpena ÷àkadvãpàttu dbiguõena samantataþ . taddvãpàdhipate÷caiva mahàvãto'bhavat sutaþ . dhàtaki÷ca tayostatra dve varùe nàma cihnite . mahàvãtaü tathaivànyat dhàtakãpaõóamaõóitam . eka÷càtra nahàmàga! prakhyàto varmaparvataþ . mànatottarasaüj¤o vai madhyato valayàkçtiþ . yojanànàü sahasmàõi årdhvaü ùa¤cà÷aducchritaþ . tàvadeva ca vistãrõaþ sarvataþ parimaõóalaþ . puùkaradvãpavalayaü madhye ca vibhajanniva . sthito'sau parvatastena jàtaü tadvarùakadvayam . balayàkàramekaikaü tayorvarùaü tathà giriþ . da÷avarmasahasnàõi yatra jãvanti mànaùàþ . niràmayà vi÷okà÷ca ràgadveùa vivarjitàþ . adhamauttamau na teùvàstàü na vadhyabadhakau dvija! . nerpyàsåyàbhayaü roùo doùo lobhàdiko ga ca . mahàvãtaü mahàvarùaü dhàtakisaüj¤akantataþ . mànasottara ÷ailasya devadaityàdisevitam . satyànçte na tatra sto dvãpe puùkarasaüj¤ite . na tana ÷ailanadyo và dvãpe varùadvayànvite . tulyave÷àstu manujà devaistatraikaråpiõaþ . varõà÷ramàcàrahãrnaü dharmàcaraõavarjitam . trayãvàrtàdaõóanãti÷u÷råpàrahita¤ca tat . varùadvaya¤ca maitreya! bhaumaþ svargo'yamuttamaþ . sarva÷ca sukhadaþ kàlo jaràrogàdivarjitaþ . puùkare dhàtakãùaõóe mahàvãte ca vai mune! . nyagrodhaþ puùkaradvãpe brahmaõaþ sthànamuttamam . tasminniva sati brahmà påjyamànaþ suràsuraiþ . svàdådakenodadhinà puùkaraþ pariveùñhitaþ . samena puùkarasyaiva vistàràn maõóalàtathà>% . 14 nalançpabhràtari %<puùkara! tvaü hi me bhràtà sa¤jãva ÷aradaþ ÷atam . evaü nalaþ sàntvayitvà bhràtaraü satyavikramaþ . svapuraü preùayàmàsa pariùvajya punaþ punaþ . svàntvito naiùadhenaivaü puùkaraþ pratyuvàca tam>% bhàø vaø 78 aø . bhagavataþ 23 padmaråpeõa pràdurbhàve harivaüø 203 aø .

#<puùkarakarõikà># strã puùkaraü padmabhiva karkhaþ puùpaü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . khyalapadminyàü ràjaniø .

#<puùkaracåóa># puø lokàlokaparvatoparisthe diggajabhede bhàgaø 20 . 30 .

#<puùkaranàóã># strã puùkaraü vàóayati nàói + aõ upaø taø gauràø ïãp . sthalapadminyàü ràjaniø .

#<puùkaranàbha># puø puùkaraü padmaü nàbhau yasya acsamàø . padmanàbhe viùõau puø .

#<puùkarapràdurbhàvaþ># puø puùkaràkàraþ pràdurbhàvaþ . bhagavataþ padmà kàreõa pràdurbhàve tadbivarakham . %<atha yogavidàü ÷reùñhaü sarvabhåtamanomayam . svaùñàraü sarvabhåtànàü brahmàõaü sarvatomukham . tasmin hiraõmaye padme bahuyojanavistçte . sarvatejoguõàmaye pàrthivairlakùaõairyute . tacca padmaü puràõaj¤àþ pçthivãruhamuttamam . nàràyaõàt samutpa÷naü pravadanti maharùayaþ . ya tu padmàsanà devã tàü pç saricakùate . ye tu garbhàïkuràþ sàràstàn divyàn parvatàn vidaþ . himavanta¤ca meru¤ca nãlaü niùadhameva ca . kailàsaü krau¤cavanta¤ca tathà'dri gandhamàdanam . puõyaü tri÷ikharaü caiva kàntaü mandarameva ca . udaya¤ca giri÷reùñhaü vindhyamasta¤ca parvatam . ete devagaõànà¤ca siddhànà¤ca mahàtmanàm . à÷rayàþ sarvabhåtànàü puõyà 1 kàmayujo'drayaþ . eteùàmantaro de÷o jambådvãpa iti smçtaþ . jambudvãpasya saükhyànaü yàj¤ikà yatra kurvate . garbhàdyataþ snavet toyaü devàmçtarasopamam . divyatãrtha÷atàpàïgyastà divyàþ saritaþ smçtàþ . yànyetàni tu padmasya kesaràõi samantataþ . asaükhyàtà pçthivyàntu sarve te dhàtuparvatàþ . yàni padmasya patràõi bhårãõyårdhvaü naràdhipa! . te durgamàþ ÷ailacità mlecchade÷à vikalpitàþ . yànyadhaþ padmapatràõi nivàsàrthaü vibhàga÷aþ . daityànàsuragàùõà¤ca pàtàlaü tanmahàtmanàm . teùàmathogataü yattadudaketyabhisaüj¤itam . mahàpàtakakarmàõo majjante yatra màbhavàþ . padmasyànte ku÷aü yattadekàrõavajalaü mahat . proktàste dikùu saïghàtà÷catvàro jalasàgaràþ . eùa nàràyaõasyàdyo mahàpuùkarasambhavaþ . pràdurbhàvo'vyayastaõànnàmnà puùkarasaüj¤itaþ . etasmàt kàraõàt tajj¤aiþ puràõaiþ paramarùibhiþ bhàj¤ikairpedadçùñàrthairyaj¤e padmavidhiþ sthçtaþ . evaü magavatà padmavidhayà parayà vidhiþ . parvatànàü nadãnà÷ca de÷ànà¤ca vinirmitaþ . vimustathà càpratimaprabhàvaþ prabhàkaro yogivaro'mitadyutiþ . svayaü svayambhåþ ÷ayane'sçjattadà jaganmayaü padmanidhiü mahàrõave>% harivaüø 202 aø .

#<puùkaramàlin># triø puùkaramàlà + astyasya ini . 1 padmamàlàyukte striyàü ïãp . 2 himavatkanyàbhedabhartari puø màrkapuø 21 aø .

#<puùkaramåla># naø puùkaraniva målamasya . 1 kuùñhauùadhe ràjaniø . 6 taø . 2 padmamåle ca svàrthe kaø . tatràrthe trikàø .

#<puùkaravã(bã)ja># naø 6 taø . padmavãje .

#<puùkara÷àyikà># strã saïghacàrikhagabhedai plave su÷rutaþ .

#<puùkara÷iphà># puùkarasya ÷iphà jañeva . puùkaramåle ràjaniø . puùkarajañàpyatra .

#<puùkarasada># triø puùkare sãdati sada--kvip . 1 padmavàsini . 2 gotrapravartakarùibhede puø tasya gotràpatyam bàhvàø i¤ anu÷atikhàø dvipadavçddhiþ pauùkarasàdi tadapasthe puüstrã . tato yåni pha¤ pauùkarasàdàyaga yadãpe yåninyapatye bahutve tu yajo yaskàø luk .

#<puùkarasàgara># puø puùkaraü sàgara iva . 1 kuùñhauùadhe naighaõñupraø .

#<puùkarasàda># puø puùkaraü padmaü sãdati bhakùayati dhàtånàmanekàrthatvàt sada--bhakùaõe aõ upaø saø . kamalabhakùe pakùibhede yajuø 243 .

#<puùkarasthapati># puø mahàdeye bhàø ànuø 17 kaø .

#<puùkarasraj># strã 6 taø . 1 padmamàlàyàm . puùkaramayã ak yasya . 2 puùkaramàlàyukte triø 3 a÷vinãkumàrayoþ puø dviø vaø . yajuø 2 33 .

#<puùkaràkùa># puø puùkaramivàkùi yasya ùacsamàø . 1 padmatulyanetre striyàü ïãù . 2 viùõau puø %<puùkaràkùo mahàsvanaþ>% %<puùkaràkùo mahàmanàþ>% iti ca viùõusaø . %<puùkara>% hçdayapuõóarãkamakùõoti vyàpnoti akùa--upaø saø aõ . hçdayapuõóarãkavyàpitathà tasya tathàtvam vyutpattibhedàcca nàmadvayam .

#<puùkaràkhya># puø puùkarasya padmasyàkhyà àkhyà yasya . padmatulyanàmake 1 sàrase amaraþ . puùkaràhvaye 2 kuùñhauùadhe ràjaniø .

#<puùkaràïghrija># naø puùkaràïghririva jàyate jana--óa . puùkaramåle kuùñhauùadhe naidhaõñupraø .

#<puùkaràdi># puø %<puùkaràdibhyo de÷e>% pàø de÷e gamye màvarthe inipatyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<puùkara padma utpatta tamàla kumuda naóa kapittha visa mçõàla kardama ÷àlåka vigarha karãva ÷irãùa yavàsa pravàha hiraõya kairava kallàla taña taraïga païkaja saroja ràjãva nàlãka saroråha puñaka aravinda ambhoja abja kamala payasa>%

#<puùkaràruõi># puø purupaü÷ye garmapautre nçpabhede bhàgaø 9 . 21 . 15

#<puùkaràvatã># strã puùkaràõi santyatra matup masya vaþ dãrghaþ . nadãbhede .

#<puùkaràvartaka># puø puùkaraü jalamàvartayati à + vçta--õicaõ upasaø . meghàdhipabhede %<puùkaràvartakà nàma ye meghàþ pakùambhavàþ . saüyogàdvàyunocchinnàþ parvatànàü mahaujasàm . kàmagànàü pravçddhànàü lokànàü ÷ivamiccha tàm . puùkarà nàma te meghà vçhatastoyamatsaràþ . puùkaràvartakàstena kàraõeneha ÷abditàþ>% viùõupuø . bhãmo bhãmasenavat uttarapadalope puùkaro'pyatra 3063 pçùñhe dç÷yam .

@<[Page 4384a]>@
#<puùkaràhva># puø puùkarasvàhvà àhvà yasya . sàrasakhage amaraþ puùkaràhvayamapyatra . tacca puùkaramåle kuùñhauùadhe naø ràjaniø .

#<puùkarikà># strã puùkaraü tadàkàro'styasya ñhan . ÷åkadoùanimitte rogabhede %<pitta÷oõitasambhåtà pióakà pióakàtità . yà puùkarasamànàbhà j¤eyà puùkariketi sà>% su÷rutaþ

#<puùkarin># puø puùkaraü ÷uõóàgramastyasya ini . 1 gaje hàràø striyàü ïãp . puùkaràdiø de÷e gamye ini ïãp . 2 sthalakamale 3 puùkaramåle kuùñhauùadhe ràjaniø . 4 padminyàü 5 jalà÷ayabhede mediø . jalà÷aya÷abde 3075 pçø tallakùaõàdi dç÷yam . 6 càkùuùamanoþpatnãbhede harivaüø 2 aø . 7 çcãkamàtari bhåmanyupatnãbhede bhàø àø 94 aø . jamhàrthe ini . 8 padmasamåhe hemaø .

#<puùkala># triø puùa--kalac kicca àdyakasya nettvam puùka + sidhmà lac và . 1 ÷reùñhe amaraþ 2 upacite jañàø 3 bahutvayukte ca . %<aùñamuùñirbhaùet ku¤ciþ ku¤cayo'ùñau ca puùkalam>% ityukte 4 parimàõe naø 5 bhikùàrthadeve annamànabhede naø . %<bhikùàmàhurgràsamàtramannaü tasmàccaturguõam . puùkalaü hantakàrantu taccaturguõamucyate>% kårmapuø . 6 asurabhede puø . harivaüø 42 aø . 7 bharataputre puø bhàgaø 9117 .

#<puùka(ùya)laka># puø gandhamçge trikàø raghuþ 158 %<sãmnipuùka(vya)kohataþ>% siø kauø . yamadhyapàñhastatraiva

#<puùkalàvata># puø 1 uttarasthe de÷abhede vçø saø 14 aø . 2 bharata putrapuùkalasya ràjadhànyàm strã .

#<puùña># triø puùa--kta . yasya poùaõaü kçtaü tasmin 1 kçtapoùaõe amaraþ . bhàve kta . 2 puùñau naø . tat kàryatayà astyasya ac . 3 viùõau puø %<tuùñaþ puùñaþ puùñikaraþ>% viùõusaø .

#<puùñàvat># triø puùñaü poùaõaü kàryatvenà'styasya matup masya vaþ vede dãrthaþ . poùaõakartari sambhçtaghàse çø 8 . 45 . 16

#<puùñi># strã puùa--bhàve ktin . 1 poùaõe annàdi nopacayakaraõe 2 vçddhau ca mediø . kartari ktic . 3 a÷vagandhàyàü ràjaniø ÷acyàdiùu 4 màtçkàbhede 5 yoginãbhede 6 dharmasya patnãbhede bhàø 66 aø .

#<puùñikà># strã puùñyai kaü jalamasyàþ . jala÷uktikàyàü ràjaniø .

#<puùñikànta># puø 6 taø . gaõàdhipe gaõe÷e .

#<puùñida># triø puùñiü dadàti dà--ka . 1 poùaõakàrake 2 a÷vagandhàyàü strã ràjaniø .

@<[Page 4384b]>@
#<puùñipati># puø 1 agnibhede bhàø vaø 220 aø . 2 sarasvatyàü ca ÷ataø vràø 114316 .

#<puùpa># vikà÷e diø paraø akaø señ . puùpyati apuùpãt . pupuùpa %<÷aradi puùpyanti saptacchadàþ>% . kaõóvàø apuùpyãt .

#<puùpa># naø puùpyati puùpa--vikà÷e ac . (phula) khyàte 1 kusume 2 strãrajasi . bhàve gha¤ . 1 vikà÷e puø mediø 4 kuveravimàne naø netrarogabhede hemacaø . %<puùpa¤ca patraü ca phalaü tathaiva yathottaraü te laghavaþ pradiùñàþ teùàü tu puùpaü kaphapittahantç phalaü nihanyàt kaphamàrutau ca>% su÷rute sàmànyatastasya guõà uktàþ . vi÷eùataþ puùpavarge anyeùàü guõà tatroktàþ . strãrajasi %<÷ukraü duùñaü ÷oõitaü càïganànàü puùpodrekaü tasya nà÷a¤ca kaùñam . puùpakàle ÷ucistasmàdapatyàrthã striyaü vrajet>% iti su÷rutaþ . puùpa÷abdaniruktistadgatavi÷eùàdikaü nànàtantre uktaü yathà tatra puùpa÷abdavyutpattiþ kulàrõaye %<puõyasaübardhanàccàùi pàpaughaparihàrataþ . puùkalàrthapradànàccha puùpamityabhidhãyate>% . prapa¤casàre %<tulasyau païkaje jàtyau ketakyau karavãrake . ÷astàni da÷a puùpàõi tathà raktotpalàni ca . utpalàni ca nãlàni kahnàrakumudàni ca>% . vi÷vasàratantre %<bahåni kusumàni ca>% iti pàñhaþ . %<màlatãü kundamandàraü nandyàvartàdikàni ca . palà÷apàñalàpadmajayantyàvartakàni ca . campakàni sanàgàni raktamandàrakàõi ca . a÷okodbhavavilvàkhya karõikàrodbhavàni ca>% . vi÷vasàratantre ÷aktivimaye vi÷eùa ukto yathà atha devyarcane vakùye puùpàõi ÷çõu pàrvati! . ityupakrame tulasyàdãnyuktvà %<etànyanyàni tantre'smin puùpàõi santi vai priye! . mànàde÷odbhavàni syuþ sarvakàlodbhavàni ca . phalàni caiva puùpàõi dadyàddevyai vi÷eùataþ . atha puùpaü pravakùyàmi karmayoge mahe÷vari! ÷çõuùva parayà bhaktyà yathoktaü brahmaõà purà . kamale karavãre dve kusume tulasãdvayam . jàtãsume ketakãdve kumàrãcampakotpalam . kundamandàrapunnàgapàñalànàgacampakam . àragbadhaü karõikàraü pàvantã navamallikà . saugandhikaü sakoraõóaü palà÷à÷okasarjakàþ . apàmàrgaþ sindhuvàro vàpulãka¤ca kàmajam . vyàghracelaü damanakaü maruvakaü tataþparam . lavaïgaü jalakarcåraü tagara¤ca javà tathà . ÷ivapuùpaü droõapuùpaü kàmaràjaü suketakam . anyàni vanapuùpàõi jalajasthalajàni ca . girijàni de÷ajàni nànàpuùpàõyataþparam .>% sàradàyàm %<kamale karavãre dve kumude tulasãdvayam . jàtãdvayaü ketake dve kahlàraü campakotpale . kundamandàrapunnàgapàñàlànàgacampakam . àragbadhaü karõikàraü jayantã navamàlikà . saugandhikaü sakoraõñaü palà÷à÷okamallikàþ . dhuståraü sarjakaü vilvamarjunaü munipuùpakam . anyànyapi sugandhãni patrapuùpàõi de÷ikaiþ . upadiùñàni påjàyàmàdadãta vicakùaõaþ>% . yoginãtantre 7 pañale %<÷çõu devi! pravakùyàmi puùpàdhyàyaü samàsataþ . çtukàlodbhavaiþ puùpairmallikàjàtikuïkumaiþ . sitaraktaistathàpuùpairnãlapadmai÷ca pàõóuraiþ . kiü÷ukaistagarai÷caiva javàkanakacampakaiþ . bakulai÷caiva mandàraiþ kundapuùpaiþ kuruõóakaiþ . dhustårakàdiyuktai÷ca bandhåkàgastyasambhavaiþ . madanaiþ sindhuvàrai÷ca darvàïkurasukomalaiþ . ma¤jarãbhiþ ku÷ànà¤ca bilvapatraiþ sukomalaiþ>% tatraiva 9 pañale %<tulasãdve màlatãdve tamàlàmalakã tathà . punnàgaü munipuùpa÷ca mallikà¤ca nivedayet . karavãrasya kusumairye'rcayanti janàrdanam . dar÷anàttasya deve÷i! narakàgniþ praõasyati>% . karavãràdimàhàtmyaü påra÷caraõarasollàse 10 pañale %<karavãraü javà devi! svayaü kàlã na cànyathà . tàrà ca aparà caiva svayaü trivurasundarã>% . tathà %<karavãrajavàmåle tulasyà naganandini . yadi pràõàüstyajeddevi! màhàtmyaü tasya sundari! . vaktrakoñi÷atenàpi jihvàkoñi÷atena ca . varõituü tasya màhàtmyaü na ÷aktomi kadàcana>% . %<÷uklaü kçùõaü tathà pãtaü haritaülohitaü tathà . karavãraü mahe÷àni! javàpuùpaü tathaiva ca . svayaü kàlã mahàmàyà svayaü tripurasundarã . anàdaraü na kartavyaü kçtvà ca narakaü vrajet>% . da÷amapañale %<kçùõàparàjità sàkùàdbhadrakàlã na saü÷ayaþ . karavãra¤ca bhuvanà droõaü bhuvanasundarã . javà sàkàdbhagavatã sarvavidyàsvaråpiõã . ye sàdhakà jaganmàtararcayatti ÷ivapriyàm . etai÷ca kusumai÷caõói! sa ÷ivo màtra saü÷ayaþ . yenàrcità jagaddhàtrã droõakçùõajavàdibhiþ . ràjasåyà÷vamedhàdyairvàjapeyàgnihotrakaiþ . phalaü yajjàyate caõói! tat sarvaü kusubhàrcanàt . javàdroõaü tathà kçùõàmàrlå karavãrakam . sàkùàdbrahma kharåpa¤ca mahàdevyai nivedayet . ÷vetacandanasaüyuktaü raktacandabalepitam . yo dadyàdbhaktibhàvena sa vi÷ve÷o na saü÷ayaþ>% . atha kàmanàbhede puùpavi÷eùaþ tatraiva %<karavãrasya màghyasya sahasvàõi dadàti yaþ . sa kàmàn pràpya càbhãùñàn devãloke mahãyate . tathaikakaravãreõa padmànàü dve sahasrake . mahàghore mahotpàte mahàpadi ca saïkañe . mahàduþkhe mahàroge mahà÷oke mahàbhaye . påjayet kàlikàü tàràü bhuvanàü ùoóa÷ãm ÷ivàm . bàlàü chinnà¤ca vagalàü dhåmàü bhãmàü karàlinãm . kamalàbhanna pårõà¤ca durgàü duþkhavinà÷inãm . sarvavidyà javàdroõa karavãrairmanoharaiþ . màlårapatraiþ kçùõàbhiþ kçùõàü saüpåjya måtale . sàdhakendro mahe÷àni! bhavenmukto na saü÷ayaþ>% . bhuõóamàlàyàü da÷amapañale %<javàpuùpairdroõapuùpaiþ karavãrairmanoharaiþ . kçùõàparàjitàpuùpairabjai÷ca munipuùpakaiþ . påjayet parayà bhaktyà caõóikàü parame÷varãm>% . yoginãtantramatsyasåktayoþ ye'rcayanti janàdhyakùaü karavãraiþ sitàsitaiþ . caturyugàni deve÷i! prãto bhavati màdhavaþ . %<vakapuùpaü ca jàtistu tathà rudrajañasya ca . vàjapreyasya yaj¤asya phalaü pràpnoti nànyathà . sarveùàmeva puùpàõàü pravaraü nãlamutpalam . nãlotpalasahasreõa yastu màlàü prayacchati . durgàyai vidhivaddevi! tasya puõyaphalaü ÷çõu . varùakoñisahasràõi varùakoñi÷atàni ca . devyà anucaro bhåtvà rudraloke mahãyate>% . muõóamàlàyàm %<lakùàõàü mahiùaimeùairajairdànairmakhaiþ ÷ubhaiþ . påjità sà jagaddhàtrã yadyeùà kusumàrcità . màhàtmya¤caiva kçùõàyàþ kçùõà jànàti kçtsna÷aþ . tadardha¤càpyahaü devi! tadardhaü ÷rãpatiþ sadà . tadardhamabjajanmà vai tadardhaü vedasàdhakaþ . anyapuùpasya màhàtmyaü saükùepàdvacmi ÷aïkari! . pçthivyà maõóale svargo vaikuõñhe kàlikàpure . javàdikaravãrai÷ca dalaiþ kiü kiü phalaü labhet . na jànàti jagaddhàtrã ko veda pàrvatãü vinà . karavãraiþ ÷vetaraktairaktacandanami÷ritaiþ . påjayet kùmàtañe yastu sa vi÷ve÷o bhaveddhruvam . kçùõàparàjitàpuùpairyastu devãü prapåjayet . so'÷vamedhasahasràõàü phalaü pràpya ÷ivàü vrajet . sahàø vipattau yo dadyàjjavàü kçùõàparàjitàm . droõaü và karavãraü và sa gacchet kàlikàpuram>% . tatraiva %<ki¤ca pàdyaiþ ki¤ca vàdyairnaivedyaiþ ki¤ca påjanaiþ . madhudànairmadhuparkaiþ kumbhakaiþ ki¤ca recakaiþ . pårakaiþ ki¤ca và dhyànaiþ pàõàyàmai÷ca ki¤ca và . kiü japaiþ kiü tapobhirvà matsyairmàüsai÷ca pa¤camaiþ . kimanvamantraiþ kiü mantraþ kiü yantraiþ ki¤ca sàdhavaþ . liü vedairàsavaiþ kiü và ÷ya÷ànairmanthasàdhanaiþ . kimadhvarairmantrapåtairmantràrthairùantrajãvanaiþ . kiü yonimudrayà kiü và tãrthaiþ kiü brahmasàdhanaiþ . kiü màtçkànyàsagaõaiþ kiü kañaiþ kiü ghañaiþ pañaiþ . kiü kàkaca¤cubhiþ ùoóànyàsaiþ kiü dharmasàdhanaiþ . yenàrcità mahàdevã karavãrairjavàdibhiþ . kçùõàpuràjitàpuùpaiþ karavãrairmanoharaiþ . droõaistu ketakãpuùpairjavàmàlårapatrakaiþ . påjità yairbhagavatã teùàü kiü karma sàdhanaiþ>% . nityàtantre ekàda÷apañale %<ma tulasyà yajet kàlãü nàkùatairviùõusarcayet . aparàjitàyàdànena sàkùàttuùñà bhavecchivà . kàlikàyà÷ca tàràyà karavãramatipriyam . javàpuùpaü mahe÷àni! dadyànna dhàrayet kacit . raktotpalena deve÷i! kàlikàü påjayet sakçt . ÷atavarùasahakhàõàü påjàyàþ phalamàpnuyàt>% . tathà %<durvàpi garbhasaüyuktà devã tuùñikarã bhavet>% . purasaraõarasollàse ma¤jarãü sahakàrasya ke÷avàya nivedayet . rudrajañàü ÷iroùa¤ca dàóimaü kà¤canaü tathà . nãlakaõñhaü mayåra¤ca yonyàkàra¤ca varjayet . puùpadàne kàmyaphalaü nityàtantre ã÷vara uvàca . %<brahmahatyàdipàpànàü pràyasitaü sure÷vari . raktapuùpairmahàdevi! cakraràjaü prapåjayet . kulàcàrakrameõaiva karpårakùodamaõóitam . mahàpàtakakoñisa janmàntarakçtà api . màsamàtreõa hanyante satyaü satyaü na saü÷ayaþ . lakùmãstasya bhavedgehe susthirà pãravandite! . javàpuùpairmahe÷àni! pårvavad yàda påjayet . màsamàtreõa na÷yanti saptajanmakçtàmbapi . brahmahatyàdipràpàni dhanavàn jàyate kaviþ . pårvavat ketakãpuùpai patrairvà yadi påjayet . sàsamàtreõa deve÷i . upasàtakako ñayaþ>% . (na÷yantãti pårvoktenànvayaþ) . %<labhate ràjasaubhàgyaü sàdhako nàtra saü÷ayaþ . ÷atapatrairmahe÷àni . pårvavat påjavecchivàm . màsamàtreõa deve÷i! sarvapàpaü vinà÷ayet . campakaiþ påjayeddevãü pårvavammàsamàtrakam . nihatya parame÷àni! pàtakaü ÷atajanmajam . saubhàgyaü labhate bhantrã triùu lokeùu pàrvati! . ÷vetapadmairmahenihatya parame÷àni! màsamàtraü papåjayet . triü÷ajjanmakçtaü pàpaü nà÷ayennàtra saü÷ayaþ . bandhåkaiþ pårvavaddevi! màsamàtraü prapåjayet . nihatya sarvapàpàni ràjànaü va÷amànayet . màlatãma¤cikàjàtãkundaiþ ÷vetovpalaiþ saha . susi÷raiþ pårvavaddevi! bhàgamàtraü prapåjayet . brahmahatyàdipàùàni ÷atajanmakçtànyapi . gàkùayet parame÷àni! muktistasya kare sthità . raktotpanajavàvahnibandhåkàgastyakaiþ ÷ivàm . pårvavat parame÷àni . màsamàtraü prapåjayet . pàtakaü nà÷ayitvà'sau mama tulyo bhavennaraþ . nàgake÷arakahlàrabakulaiþ sindhuvàrakaiþ . pàñalaþ påjayeddevi! ÷rãpãñhàntarnisàsinãm . pårvavat påjayeddevi! màsamàtraü prasannadhãþ . sahasrajanmajaü pàpaü nà÷ayej¤àtra saü÷ayaþ . saubhàgyamatulaü tasya bhaveddevã prasàdataþ>% . yoginãtantre %<notsçjya dadyàt puùpàõi vanasyàni kadàcana . na ÷aknuvanti vai devàþ samàkarùitusudyatàþ . ekaikaü kusumaü yakùà rakùanti da÷a vai yataþ . tathà yakùàïganàþ pa¤ca kùarvataþ kusumàvçtàþ . tasmàdàhvaca kusumaü yajeddevàn piténapi>% iti vçkùasthapumpadànaniùedhaþ . matsyasåkte %<svàtvà madhyàhnasamaye na cchidyàt kusuma naraþ . tatpuùperarcane devi! raurave paripacyate>% madhyàhna ityupàdànàt pràtaþsnàtasya puùyàharaõe na doùaþ . atha puùpa màlà vi÷vasàratantre %<nãlotpalasahasreõa yasta màlàü prayacchati . durgàyai vidhivaddevi! tasya puõyaphalaü ÷çõu . varùakoñisahasràõi varùakoñi÷atàni ca . davyà anucaro bhåtvà rudraloke mahãyate>% . yoginãtantre navamapañale %<màlatãmàlayà viùõurarcito yena kàrtike . pàpàkùarakçtà màlà nà÷ità tasya viùõunà>% . tathà %<karavãrakçtàü màlàü gàdhavàya prayacchati . devendro'pi mahe÷àni! karoti karasaüpuñam>% . tatraika %<na bhedayed yaj¤asåtraü màlà¤caiva na bhedayet . vi÷iùya màlatãmàlàü vyàghradharma tathaiva ca>% . vçhannalãtantre dvitãvapañale %<kokaõada¤ca bandhåkaü karõikàdvayameva ca . vakamandàraraktàõi karavãràõi ÷asyate . mallikàtritayaü jàtã kùaumapuùyaü jayantikà . vilvapatraü kuruvakaü munipuùpa¤ca kesaram . vàsantã caiva saugandhaü kàlapuùpaü manoharam . àmalaka¤ca kàdambaü bakulaü yåthikà tathà . bilvairmaruvakàdye÷ca tulalovarjitaiþ ÷ubhaiþ . oórapuùpairvi÷eùeõa vajrapuùpeõa ÷obhitam . savaü puùpaü pradadyàccabhaktiyuktena cetasà . javàpuùpa mahe÷àni! dadyàdvevyai vi÷eùataþ . padmaü priyataraü devyà ÷ephàlã bakulaü tathà . raktotpalena deve÷i! påjayet paramàü ÷ivàma . lakùavarùasahasràõàü påjàyàþ phamàdguyàt . ÷irãùaü varama devyàþ pãtida tagaraü tathà . sthalapadmaü sututaraü lakùasaükhyakrameõa tu . sadi dadyàtmahekùàni! karyasiddhiþ sure÷vari! . tadaiva mantrasiddhiþ syànnàtra kàryà vicàraõà . dvijàrgã tulasãü ramyàü tasyàþ prãtikarãü paràm . kà¤canaü raktavarõa¤ca atipriyataraü mahat . bhaktiyukto maha÷àni! sarvapuùpaü nivedayet>% . vçhannãlatantre %<càturmàsye tu lakùailamàlatyà yo'rcayeddharim . ÷atajanmakçta pàpaü tatkùaõàdeva na÷yati . karavãrasya kusumairye'rcayanti harerdine . dar÷anàttasya deve÷i! narakàgniþ praõa÷yati>% . varjyapuùpàõi %<nàrcayet jhiõñipuùpeõa pãtai÷ca tagaraistathà . ÷vetenoórekha kçùõena vijayena nacàrcayet>% . prapa¤casàre ùaùñhapañale %<aïgane patitai rmàlyaiþ ÷ãrõairvà jantudåmitaiþ . àghràtairaïgasaüspçùñai råùitairnàpi rcayet>% . sàradàyàm %<malinaü bhåmisaüspçùña kçmike÷àdidåùitam . aïgaspçùñaü samàghràtaü tyajet paryuùitaü tathà>% . matsyasçkte caturda÷apañale %<÷ephàlikà tu kahlàraü ÷aratakàle pra÷asyate . anyatra na spç÷eddevi! pràya÷cittantu påjanàt . nàrcayedraktakçùõena tathogragandhikena ca . karavãrasya màdhyasya bandhåjãvasya caiva hi . ka÷arasya savajrasya raktaü devi! pra÷asyate>% . yoginãtantre %<bilvaptraü ÷amãpatraü tamàlàmalakãdalam . apàïgabhçïgapatra¤ca ku÷aü dårvàstathaiva ca . puùpàõàmapyabhàve tu phalànyapi nivedayet . phalànàmapyabhàve tu tatpatrai påjayeddharim .>% guptapåjàpuùpa¤ca tatraiva %<sihàsya¤caiva màlåraü dhuståra¤ca caturvidham . tathà rudrajañe dve ca guhyapuùpa¤ca ÷aïkari . padme nãlotpale devi . vakamandàrakà¤cane . màdhavãdve tamàla¤ca guptametadvaràrcane>% . divàràtribhedena puùpavi÷eùeõa påjanamuktaü tatraiva %<kanakàni sugandhãni ràtrau deyàni ÷aïkari! . divà càgyàni puùpàõi divà ràtrau ca mallikà . devàlayasya puùpeõa yo devaü pratipåjayeta . andhatvaü pràpnuyàt so'pi da÷a varùàõi pa¤ca ca>% . devatàvi÷epe puùpavi÷eùavarjagamapi tatraiva ÷ive vivarjayet kundaü màdhe màdhyaü pra÷asyate . gaõe÷e varjayenmàdhyama÷okaü tagarantathà . sårye màghya¤ca mandàraü kanaka¤ca tathaiva ca . mahàlakùmyai ca tulasãü jhiõñikàü kà¤canantathà . bandhåjãva¤ca droõa¤ca sarasvatyai na dàpayet . grahàõàü vilvapatra¤ca ÷amãpatraü tathaiva ca . brahmaõe varjayet kà÷aü kausumbhaü ÷amãpuùpakam . vàtrãpuùpaü kuraõña¤ca jalapuùpaü tathaiva ca . durgàyai na pradadyàcca somapuùpaü tatheva ca . tripuràyai kà¤cana¤ca kanakaü vàsakaü tathà . kiü÷ukaü kçùõakàntà¤ca indràkùyai varjayettathà . akarmaõyapuùpadàne doùo yathà %<varàha uvàca>% akarmaõyena puùpeõa yo màmarcayate bhuvi . pàtakaü tasa vakùyàmi tacchçõu tva vasundhare! . nàhaü tat pratigçhõàmi na ca te vai, mama priyàþ . mårkhairbhàgavatairdattaü mama viprayakàriõaþ . patanti narake ghore raurave tadanantaram . aj¤àtasya ca dopeõa duþkhànyanubhavanti ca . vànaro da÷a varùàõi màrjàra÷ca trayoda÷a . måùakaþ pa¤cavarùàõi balãvarda÷ca dvàda÷a . chàga÷caivàùña varùàõi varùaü vai gràmakukkuñaþ . trãõi varùàõi sahiùo bhavatyeva na saü÷ayaþ . etatte kathitaü bhadre! puùpaü yanme'tra rocate . akarmaõyaü vi÷àlàkùi! puùpaü yo na dadàti vai varàhapuø . devã priyapuùpàõi yathà %<puùpàõi devyà vaiùõavyàþ priyàõi ÷çõu saüprati . bakulai÷caiva mandàraiþ kundapuùpakuraõñalaiþ . karavãràrkapuùpai÷ca ÷àlamalai÷càparàjitaiþ . damanaiþ sindhuvàrai÷ca vakairmaruvakaistathà . latàbhirbrahmavçkùai÷ca dårvàïkurai÷ca komalaiþ . ma¤jarãbhiþ ku÷ànà¤ca vilvapatraiþ su÷obhanaiþ . påjayedvaiùõavãü devãü kàmàkhyàü tripuràü tathà . anyà÷ca yàþ ÷ivàprãtyai jàyante puspajàtayaþ . tà imàþ ÷çõu kãrtyante mayà vetàla! bhairava! . màlatã mallikà jàtã yåthikà màdhavãlatà . pàñalà karavãra¤ca javà tarkàrikà tathà . kubjakaü tagara÷caiva karõikàro'tha rocanaþ . campakàmràtakau bàõavarvarau mallikà tathà . a÷okà lodhratilakàvañaråùa÷irãùake . ÷amãpuùpa¤ca droõa¤ca padmotpalavakàruõàþ . ÷vetàruõe trisandhye ca palà÷aþ khadirastathà . vanamàlà'tha sevantã kumudo'tha kadambakaþ . cakraü kokaõada¤caiva bhaõóilo girikarõikà . nàgake÷arapunnàgau ketakya¤jalikà tathà . dohadà rvàjapåra÷ca nameruþ ÷àlameva ca . trapuùã caõóasindhu÷ca jhiõñã pa¤cavidhà tathà . evamàdyuktakusumaiþ påjayet varadàü ÷ivàm>% varjanãyapuùpaü yathà %<puùpa¤ca kçmisambhinnaü vi÷ãrõa bhagnamudgatam . sake÷aü måùikàdhåtaü yatnena parivarjayet yàcitaü parakãya¤ca tathà paryuùita¤ca yat . antyaspçùña padàspçùña yatnena parivarjayet>% kàlikà puø 68 54 aø . ke÷avapåjane pra÷astapuùpàõi yathà %<màlatãmallikà cava yåthikà càtisuktikà . pàñalàkaravãra¤ca jayàsavatireva ca . kubjakastagara÷caiva karõikàraþ kuruõñakaþ . ampakastagaraþ kundo bàõavarvaramallikàþ . a÷okastilaka÷campastathà caivàñaråùakaþ . amã puùpaprakàràstu ÷astàþ ke÷avapåjane . ketakãpatrapuùpa¤ca puùpaü bhçïgàrakasya ca . tulasyàmalakã caiva sadyastuùñikaraü hareþ . padmànyambusamutthàni raktanãle tathotpale . sitotpala¤ca kçùõasya dayitàni sadà nçpa! . tàni puùpàõi deyàni viùõave prabhaviùõave>% agnipuø . ki¤ca %<jàto ÷atàhvà sumanà kundaü bahupuñaü tathà . vàõa¤ca païkajà÷okaü karavãra¤ca yåthikà . pàribhadraü pàñalà ca vakulaü giri÷àyinã . tilakaü vanaja¤caiva pãtakaü tagarantvapi . etàni hi pra÷astàni kusumànyacyutàrcana . surabhãõi tathànyàni varjayitvà tu ketakãm . yeùàmapi hi puùpàõi pra÷astànyacyutàrcane . pallavànyapi teùàü syuþ pra÷astàni mahàsura! . vãrughànàü pradhànena varhiùà¤càrcayettathà . nànàråpai÷cvàmbubhavaiþ kamalendãvaràdibhiþ . prabàlaiþ ÷ucibhiþ ÷uddhairjalaprakùàlitairvale! . vanaspatãnàmarceta tathà dårvàdipallavaiþ>% vàmanapuø 91 . viùõau puùpavi÷eùadànasya phalaü yathà %<àràmaprabhavaiþ puùpairacchidraiþ kãñavarjitaiþ . tathà'paryuùitaistadvat kàrtake viùõumarcayet . varõànàü hi yathà viprastãrthànàü jàhnavã yathà . devànà¤ca yathà viùõuþ puùpàõàü màlatã tathà . màlatãmàlayà devaü yo'rcayed garuóadhvajam . janmaduþkha jaràrogaiþ karmabhirmuktimàpnuyàt . màlatãmàlayà yena påjitaþ kàrtike hariþ . pàpalakùàyutaü tasya vatsa! ÷auriþ pramàrjati . màlatãpuùpamàlàbhiþ kàrtike puùpamaõóapam . viùõorgçhe kçtaü yaistu te yànti paramàü gatim . jàtipuùpairviracitàü màlàü yaþ samprayacchati . viùõave vidhivaddhaktyà tasya puõyaphalaü ÷çõu . kalpakoñisahasràõi kalpakodi÷atàni ca . vasedviùõupure÷rãmàn viùõutulyaparàkramaþ . yaþ svarõaketakaiþ puùpaiþ påcayed garuóadhvajam . abdakoñi÷ataü yàvattuùñaþ syàttasya vai hariþ . dàmodaraü påjevedyaþ kusumaiþ ketakodbhavaiþ . sa vasedviùõunilaye devena saha modate . mallikà kusumairdevaü yo'rcayet tride÷a÷varam . kàrtike parayà bhaktyà dahet pàpaü trighàrjitam . sugandhairmallikàpuùpairacyutaü yo'rcayenmune! . sa sarvapàpanirmukto viùõuloke mahãyate . vedadharmeõa kenàpi saüpràpve madhumàghave . yo'rcayet sa muni÷reùñha! labhate vaiùõavaü padam . yaþ punaþ pàñalàpuùpairarcayed garuóadhvajam . supuõyànmà paraü sthànaü sa prayàti harermune! . agastyapuùpaidaive÷aü ye'rcayanti janàrdanam . devarùe! dar÷anàtteùàü narakàgniþ praõa÷yati . na tat karoti viprendra! tapasà toùito hariþ . yat karoti hçùãke÷o munipuùpairalaïkçtaþ . vihàya sarvapuùpàõi munipuùpeõa ke÷avam . kàrtike yo'rcayedbhaktyà vàjimedhaphalaü labhet . munipuùpakçtàü màlàü ye yacchanti janàrdane . ÷akro'pi taiþ samaü vatsa! kurute hyabhibhàùaõam . dadàtyabhãpsitàn kàmàn vçkùa cintàmaõiryathà . kàrtike munipuùpeõa påjito garuóadhvajaþ . gavàmayutadànena yat phalaü kàrtike mune! . munipuùpeõa caikena kàrtikyàü tat phalaü smçtam . ye'rcayanti suràdhyakùaü karavãraiþ sitàsitaiþ . teùàü varùa÷ataü yàvat prabhurbhavati ke÷avaþ . bakulà÷okakusumairye'rcayanti jagatpatim . nirbhãkàste bhavantãha yàvaccandradivàkarã . a÷okakusumairamyairjanma÷okabhayàùaham . påjayitvà hariü yàti padaü viùõoranàmayam . ÷ubhagandhaiþ sitairvatsa! kusumaiþ païkajodbhavaiþ . adhokùajaü samabhyarcya naro yàti hareþ padam . abhyarcya kaumudaiþ puùpaiþ ke÷avaü trida÷airapi . añaråùakapuùpai÷ca påjayedyo jagatpatim . sa puõyavànnaro yàti tadviùõoþ paramaü padam . kàrtike yo'rcayedviùõuü tulasãbilvapaïkajaiþ . tridar÷arapi påjyaþ sa na ÷akyo yamakiïkaraiþ . màdhaveyo'rcayedviùõuü tulamãbilvapaïkajaiþ . trida÷airapi påjyaþ sa na ÷akyo yamakiïkaraiþ . màdhave yo'rcayedviùõuü supuùpaistilakodbhavaiþ . ghåtapàpo viràtaïkaþ saviùõoryàti tat padam . samitpuùpaku÷àdãni ÷rotriyaþ svayamàharet . ÷ådrànãtaistai÷ca hareþ påjàü kurvan vrajatyadhaþ . tasmàdvipro muni÷reùñha! ÷iùyekha khayameva và . puùpàdãni samàhçtya påjeyat parame÷varam . vipro dårvàmayaiþ puùpestathà kà÷aku÷odbhavaiþ . tukhalãbilvapatrai÷ca påjayeddevatàþ pitçn . nàrcayettagaraiþ såryaü dhårtapuùpeõa ke÷avam . devãü lakucapuùpai÷ca ÷aïkaraü nàgake÷araiþ>% . kàlavi÷eùe tasya paryuùitatvaü yathà %<praharaü tiùñhate jàtã praharàrdhvantu mallikà . triyàmaü munipuùpa¤ca karavãramaharni÷am>% . àmbama¤jarãvilvapatradànaphalaü yathà %<ma¤jurãü sahakàrasya ye prayacchanti vaiùõavàþ . kàrtike saphalàste syurgokoñãphalabhàginaþ . kàrtike yo'rcayedbhaktyà vilvapatreõa ke÷avam . dadyàd yaj¤àyutaphalaü ke÷avastasya vai mune! . bilvapatreõa ye kçùõaü kàrtike kalimardanam . påjayanti mahàbhaktyà muktisteùàü kare sthità . nàgake÷arapuùpairyaþ påjayed garuóadhvajam . sa yàti vaiùõavaü sthànaü yatra gatvà na ÷ocate . kadambakusumairyo vai påjayenmadhusådanam . janmàyutàrjitaü pàpaü sphoñitaü tena nàrada! . na tathà ketakãpuùpairmàlatã kusumaistathà . toùamàyàti deve÷aþ kadambakusumairyathà . dçùñvà kadambapuùpàõi toùamàyàti màdhavaþ . kiü punaþ påjito devaþ sarvakàmaprado hariþ . hariü kiü÷ukapuùpairyaþ påjayet trida÷àdhipam . vaikuõñhe ramate ÷a÷vat viùõunà saha vaiùõavaþ . varùàkàle ca deve÷aü kumudai÷canda vràcitaiþ . yo'rcayet paramaü viùõuü saüsàre na punarvi÷et . kundapuùpai÷ca viprarùe! yo'rcayed garuóadhvajam . koñi janmàrjitaü pàpa tatkùaõàdeva na÷yati . ÷amãpuùpai÷ca deve÷aü påjayedasuradviùam . yamaü na pa÷yedviprarùe! na yàti durgatiü naraþ>% pàdmottarakhaø 131 aø . lakùmotulyapriyapuùpàõi nàradãyasaüø %<màlatã bakulà÷oka ÷ephàlãnavamàlikàþ . amlànatagaràïkoñhamallikà madhupiõóikàþ . yåthikàùñàpadaü kundaü kadambaü madhupiùpalam . pàñalàcampakaü kçùõaü lavaïgamatimuktakam . ketakaü ca kuruvakaü vilvaü kahlàrakaü dvija! . pa¤caviü÷atipuùpàõi lakùmãtulyapiyàkhi me>% . ke÷avàrcane niùiddhapuùpàõi viùõudharmottare . %<ugragandhãnyagandhãni kusumàni na dàpayet . anyàyatanajàtàni kaõñakãni tayairva ca . vaktàni yàni dharmaj¤e! caityavçkùodbhavàni ca . ÷ma÷ànajàthànyanyàni yàni càkàlajàni ca>% . tathà %<kuñajaü ÷àlmalãpuùdhaü ÷irãùa¤ca janàrdane . niveditaü bhayaü rogaü niþsvatva÷ca prayacchati . bandhujãvakapumpàõi raktànyapi ca dàpayet . anyaraktakapuùpàõàü dànàt daurbhàvyamàpnuyàt>% . paràropitavçkùasya puùpagrahaõe dochaþ . agastyaþ %<paràropitavçkùebhyaþ puùpàõyànãya yo'rcayet . avij¤àpya ca tasyaiva niùphalaü tasya påjitam>% . etad dvijetaraparam %<dvijastçõaidhaþ puùpàõi sarvataþ svavadàharet>% iti yàj¤avamkyàt . %<devàdyarthantu kusumamasteyaü manurabravãt>% iti vacanàt . %<go'gnyarthe tçõamedhàüsi vãrudvanampatãnàü puùpàõi khavadàdadãta phalàni càparivçühitàni>% iti gotamavacanàcca . dvijetarasya daõóo'pi %<tçõaü và yadi và kàùñhaü puùpaü và yadi và phalam . anàpçcchan hi gçhõàno hastacchedanamarhati>% iti smçteþ . %<devoparidhçrta mastakoparidhçtam adhovastradhçtam antarjalakùàlita¤ca puùpaü duùñamiti>% haribhaktinàmake granthe . abhivàdyàbhivàdakakarasthapuùpaü prokùaõàt karmaõyam iti kecit . yàcitàdipuùpadànasya niùphalatvam . %<yàcitaü niùphalaü puùpaü krayakrãta¤ca niùphalam>% iti vadanti . vàmahastacitàdi puùpasyàdeyatvaü yathà na puùpacchadanaü kàryaü devàrthaü vàmahastataþ . na dadyàttàni devebhyaþ saüsthàpya vàmahastataþ . samitpuùpàdãnàü svayamàharaõãyatvaü hàrãta÷àtàtapau %<samitpuùpaku÷àdãni bràhmaõaþ svayamàharet . ÷ådrànãtaiþ krayakrãtaiþ karma kurvan patatyadhaþ>% . kraye pratipramavamàha brahmapuø %<puùpairdhåpai÷ca naivedyairvãrakrayakriyàhçtaiþ>% . vãrakrayo vãravat yàc¤à÷ånyena vikreturusanyastamålyena krayaþ . puùpadànaprakàro j¤ànamàlàyàü %<puùpaü và yadi và patraü phalaü neùñamadhomukham . puùpà¤jalividhiü hitvà yathotpannaü tathàrpaõam>% . madhyàhnasnànànantaraü puùpacayanasya doùo yathà %<snànaü kçtvà tu ye kecit puùpaü gçhõanti vai dvijàþ . devatàstanna gçhõanti bhasmãbhavati dàruvat>% . etattu dvitãyasnànàbhipràyam . iti ratnàkaraþ . vyaktaü matsyasåkte %<snàtvà madhyàhnasamaye na chindyàt kusumaü naraþ . tattatpuùpàrcane devi! raurave paripacyate>% . puùpàbhàve deyàni viùõudharmottare %<puùpàbhàve'pi deyàni patràõi ca janàrdane . patràbhàve jalaü dadyàttena puõyamavàpyate>% . puùpadànamàhàtmyaü yathà %<na ratrairna suvarõena na vittena ca bhåriõà . tathà prasàdamàyàti yathà puùpairjanàrdanaþ>% . devatàvi÷eùe varjanãyapuùpaü yathà ÷àtàtapaþ %<÷ive vivarjayet kundamunmatta¤ca harestathà . devãnàmarkamandàrau såryasya tagarantathà>% . puùpavi÷eùàõàü kàlabhede paryuùitamuktaü bhaviùye %<padmàni sitaraktàni kumudànyutpalàni ca . eùàü paryuùità÷aïkà kàryà pa¤ca dinottaram>% . puùvi÷eùasyàparyuùitatvaü yathà %<tulasyagastyavilvànàü na ca paryuùitàtmatà>% . yoginãtantre %<vilvapatra¤ca màghya¤ca tamàlàmalakodalam . kahlàraü tulasã¤caiva padma¤ca munipuùpakam . etat paryu pita na syàt yaccàtyat kakikàtmakam .>% kalikàtmakaü prasphuñanayogyam ekàø taø . anyat paryuùita÷abde dç÷yam .

#<puùpaka># naø puùpamiva puùpeõa và kàyati kai--ka svàrthe ka và . 1 puùpa÷abdàrthe 2 rãtipuùpe 3 kuveravimàne 4 netrarogabhede 5 ratnakaïkaõe 6 rasà¤jane 7 lauhakàüsyai 8 mçttikàïgàravàhaka÷akañyà¤ca mediø . 9 kàsãse hemacaø .

#<puùpakaraõóaka># naø avantisthe ÷ivodyànabhede %<mahàkàlasyojjavinã vi÷àlà'vantikà tathà . tasyodyànaü tu vij¤eyaü nàmnà puùpakaraõóakam>% ÷abdamàø . tataþ astyarthe ini ïãp . puùpakaraõóikà ujjayinyàü strã hemacaø . 6 taø . (sàji) 2 puùpacayanapàtrabhede naø .

#<puùpakàla># puø puùpasya kàlaþ . 1 strãõàmçtusamaye dvàda÷avarùàdau ka le puùpapradhànaþ kàlaþ ÷àø taø 2 kusumapradhàne 3 vasantakàle .

#<puùpakàsãma># naø puùpamiva kàsãsam . kàsãsabhede ràjaniø . %<kàsãsaü dhàtukàsãsaü pàü÷ukàsãsamityapi . tadeva ki¤cit pãtantu puùpakàsãsamucyate>% bhàvapraø kàsãsa÷abde dç÷yam

#<puùpakãña># puø puùpapriyaþ kãñaþ . 1 bhramare trikàø 7 taø 2 kusumasthitakçmimàtre ca .

#<puùpaketana># puø puùpaü ketanaü yasya . kàmadeve hemacaø .

#<puùpaketu># naø puùpanirmitaþ keturiva . 1 kusumà¤jane amaraþ 6 baø . 2 kàmadeve ca .

#<puùpaghàtaka># puø puùpaü hanti hana--õvul . 1 vaü÷e ÷abdamàø . 2 kusumanà÷ake triø .

#<puùpacàpa># puø puùpamaya càpamasya . kàme puùpadhanvàdayo'pyatra .

#<puùpacàmara># puø puùpaü càmara iva yasya . 1 madanavçkùe trikàø . 2 vetravçkùe ÷abdamàlàø .

#<puùpaja># naø puùpàjjàyate jana--óa 6 taø . 1 puùparase ràjiniø . 2 puùpajàtamàtre triø %<apàrayantaü kila puùpajaü tejaþ>% sàø da0

#<puùpada># puø puùpaü dadàti dà--ka upaø saø . vçkùe hemacaø .

#<puùpadaüùñra># puø puùpamiva daüùñrà'sya . nàgabhede harivaüø 3 aø .

#<puùpadanta># puø puùpamiva danto yasya . 1 vàyukokhasthe diggajabhede amaraþ . 2 vidyàdharabhede mediø . 3 jinabhede hemacaø . 4 bàgabhede dharaõiþ . 5 vaiùõavànucarabhede bhàgaø 8 . 21 . 10 . 6 puradvàràdhipabhede %<÷uddhàkùamaindraü bhallàñaü puùpadantaü tathaiva ca>% harivaüø 116 aø .

#<puùpadantaka># puø mahimna ityàdistavakartari bhandharvabhede .

#<puùpadàman># naø puùpanirmitaü dàma . 1 puùpanirmitamàlye bhåtà ÷và÷vànta matanasararagaiþ kãrtitaü puùpadàma vçø raø ñãø ukte janaviü÷atyakùarapàdake 1 chandobhede ca .

@<[Page 4390b]>@
#<puùpadrava># puø 6 taø . kusumarase makarabde ràjaniø .

#<puùpadha># puüstrã %<bràtyàt tu jàyate vipràt pàpàtmàbhurjakaõñakaþ . àvantyavàñadhànau ca puùpadhaþ ÷aikha eva ca>% manåkte vràtyaviprajàte jàtibhede striyàü jàtiatvàt ïãù .

#<puùpadhanus># puø puùpaü dhanurasya %<và saüj¤àyàm>% pàø pakùe saüj¤àtve na anaï . kàmadeve màdhaþ 94 .

#<puùpadhanvan># puø puùpaü dhanurasya saüj¤àtvàt và anaï . kàmadeve amaraþ . dhanvan÷abdena samàseneva prayogopapattau anaïvidhànam asaüj¤àyàü dhanuþ÷abdaprayoganivçttyartham .

#<puùpadhàraõa># puø puùpaü dhàrayati dhàri--lyu . viùõau ÷àø 7 aø .

#<puùpanikùa># puüstrã puùpaü nikùati nikùa--cumbane aõ upaø saø . bhramare puø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<puùpaniryàsa># puø 6 taø . puùparase makarande ràjaniø . %<puùpaniryàsakaþ ÷ãtaþ kaùàyaþ sthaulyamàrakaþ . dàhambamàrti baminut mohavaktràmayapralut . tçùõàrtikaphavittaghnasiràrocakanà÷anaþ . tarpaõaþ surabhiþ sàro bhidhamåbhiþ parikãrtitaþ>% ràjaniø .

#<puùpanetra># naø puùpanirmitaü netram . puùpagirmite vasti÷asvàkà'vayavamede netra÷abde 4140 pçø dç÷yam . %<kùàranakùakaùàyantu puùyanetreõa yojitam>% su÷rutaþ .

#<puùpandhaya># puüstrãø puùyaüdhayati dhe--kha÷ mum . 1 amare ràjaniø striyàü jàgitvàt ïãù . 2 kusumarasapàgini triø striyàü gheñaþ ñittvàt ïãp .

#<puùpapattra># naø 6 taø . (phulera pàpaói) mavadala calàø .

#<puùpapattrin># puø puùpaü tanmayaþ patrã gàõo'sya . kuluma÷are làme .

#<puùpapatha># puø 6 taø . strãõàmçturajonirgadvàre yonau trikàø .

#<puùpapàõóu># puø maõóalisarpabhede su÷rutaþ ahi÷abde dç÷yam .

#<puùpapura># naø pàñaliputranagare kusumapura (ghàñanà) .

#<puùpapraca(cà)ya># puø pra + ci--%<hastàdàne cerasteye>% pàø gha¤ %<hastàdàna ityanena pratthàsattiràdeyasya gamyate>% siø kauø pra÷abega tàdç÷ã pratyàsattirdyotyate . hastega kusumànàü cayane . caurye tu ac . cauryeõa kusumaharaõe . hastàdàna ityukteþ yaùñyàdigà cayane tu ajeya .

#<puùpapracàyikà># strã paùyàyeõa puùpaõàü cayanam pra + ciparyàye õvuc tadantasya strãtvam krãóàtvàt nityaø laø . àdyudàttatà ca paripànnà kusumànà cavane .

@<[Page 4391a]>@
#<puùpaphala># puø puùpayuktaü phalamasya . 1 kapitthe amaraþ 2 kuùmàõóe ÷abdamàlà .

#<puùpabhåùita># triø 3 taø . 1 kusumenàlaïkçte . 2 baõignàyake råpakaprakaraõabhede sàø daø prakaraõodàharaõam .

#<puùpamàsa># puø puùpapradhàno màsaþ ÷àkaø taø . caitre màsi 2 vasantasamaye ràjaniø .

#<puùparakta># puø puùpaü raktaü yasya . såryamaõivçkùe ràjaniø .

#<puùparajas># naø 6 taø . kusumaparàge hemacaø .

#<puùparatha># puø puùpanirmito rathaþ . puùpanirmite rathabhede hemaca0

#<puùparasa># puø 6 taø . makarande kusumaniryàse amaraþ .

#<puùparasàhvaya># naø puùpasya rasa àhvayo yasya . madhuni ràjani0

#<puùparàga># puø puùpasyeva ràgo varõo yasya . 1 maõibhede (pokaràja) tasya lakùaõàdi yuktikalpataràvuktaü yathà %<succhàyapãtagurugàtrasuraïga÷uddhaü snigdha¤ca nirmalamatãva suvçtta÷ãtam . yaþ puùparàga÷akalaü kalayedamuùya puùõàti kãrtimatir÷àryasukhàyurarthàn>% tasya doùalakùaõaü yathà %<kçùõavindvaïkitaü råkùaü ghavalaü malinaü laghu . vicchàyaü ÷arkaràkàraü puùparàgaü sadoùakam>% . tasya parãkùàlakùaõe yathà %<ghçùño vikà÷ayet puùparàgamadhikamàtmãyam . na khalu puùparàgo jàtyatayà parãkùakairuktaþ>% ràjaniø . tasyotpattyàdi yathà %<såta uvàca . patità yà himàdrau hi tvacastanvàþ suradviùaþ . pràdurbhavanti tàbhyastu puùparàgà mahàguõàþ . àpãtapàõóuruciraþ pàùàõaþ puùparàgasaüj¤astu . kauruõñakanàmà syàt sa eva yadi lohitàpãtaþ . àlohitastu pãtaþ svacchaþ kàùàyakaþ sa evoktaþ . ànãla÷uklavarõaþ snigdhaþ somà lakaþ svaguõaiþ . atyantalohito yaþ sa eva khalu padmaràgaþ syàt sunãlaþ san . målyaü vaidåryamaõeriva gaditaü hyasya ratna÷àstravidà . dhàraõaphala¤ca tadvat kintu strãõàü ÷umaprado bhavati>% gàruóe 75 aø . prakàràntaram ÷aõapuùpasamaþ kàntyà svacchabhàvastu cikkaõaþ . putrado ghanadaþ puõóaþ puùparàgo maõirdhçtaþ . daityadhàtusamudbhåtaþ puùparàgamaõirdvidhà . padmaràgàkare ka÷cit ka÷cittàrkùyopalàkare . ãùatpãtacchavicchàyaü svacchaü kàntyà manoharam . puùparàgamiti pràktaü raïgasomamahãbhujà . brahmàdijàtibhedena tadvij¤eyaü caturvidham . chàyà caturvidhà tasya sità pãtà sitàsità . klãvatvamapi .

#<puùparàja># puø puùpamiva ràjate ràja--ac . puùparàgamaõau .

@<[Page 4391b]>@
#<puùpareõu># puø 6 taø . paràge kusumarajasi ÷abdaraø .

#<puùparocana># puø puùpaü rocaneva yasya . nàgake÷are . trikà0

#<puùpalàva># triø puùpaü lunàti màlàracanàyai lå--aõ upraø saø . màlàkàre trikàø . õini . puùpalàvin tatràrthe jañàø .

#<puùpalih># puø puùpaü leóhi liha--kvip 6 taø . madhukare . ka . puùpaliho'pyatra amaraþ .

#<puùpavanta(t)># puø dviø vaø . puùpa + matvarthe matup masya vaþ . 1 ravi÷a÷inoþ . pçùoø adanto'pyayaü tayorarthayoþ . atra %<ravitvacandratvàbhyàmeka÷aktimadeva niyatadvivacanàkàïkùam>% ÷abdaø praø dvandvaprakaø . vistarastu gadàdhara ÷aktivàde dç÷yaþ . 2 kusumayukte triø .

#<puùpavatã># strã puùpaü strãrajaþ astyasya matupa masya vaþ . çtumatyàü striyàm amaraþ .

#<puùpavarga># puø 6 taø . su÷rutokte kusumavi÷eùasamudàye teùàü vi÷eùaguõà÷ca tatroktà yathà kovidàra÷aõa÷àlmalãpuùpàõi madhuràõi madhuravipàkàni raktapittaharàõi ca . vçùàgastyayoþ puùpàõi tiktàni kañavipàkàni kùayakàsàpahàni . madhu÷igrukarãrakusumàni kañuvipàkàni vàtaharàõi sçùñamåtrapurãùàõi ca . %<àgastyaü nàti÷ãtoùõaü naktàndhàrnà pra÷asyate . raktavçkùasya nimbasya muùkakàrkàsanasya ca . kaphapittaharaü puùpaü kuùñhaghnaü kuñajasya ca . sutiktaü madhuraü ÷ãtaü padmaü pittakaphàpaham . madhuraü picchilaü snigdhaü kumudaü hlàdi ÷ãtalam . tasmàdalpàntaraguõe vidyàt kuvalayotpale . sindhuvàraü vijànãyàddhitaü pittavinà÷anam . màlatãmallike tikte saurabhyàt pittanà÷ane . sagandhivi÷adaü hçdyaü bakulaü pràñalàni ca . ÷leùmapittaviùaghnantu nàgaü tadvacca kuïkumam . campakaü raktapittaghnaü ÷ãtoùõaü kaphanà÷anam . kiü÷ukaü kaphapittaghnaü tadvadeva kuraõñakam . yathàvçkùaü vijànãyàt puùpaü vçkùocitaü tathà . madhu÷igrukarãràõi kañu÷leùmaharàõi ca>% . anyeùàü guõà bhàvapraø vi÷eùata uktàstatra dç÷yàþ .

#<puùpavàñã># strãø 6 taø . puùpodyàne . svàrthe ka . tatràrthe amaraþ . %<dakùiõena puùpavàñikàmàlàpa iva ÷råyate>% ÷akuntalà .

#<puùpavà(bà)õa># puø puùpaü bàõo'sya . 1 kandarpe 2 ku÷advãpasthaparvatabhede bhàø vaø 12 aø . 3 daityabhede bhàø ÷àø 227 aø . 4 nàyakabhede puùpabàõacarite dç÷yam .

#<puùpavàhana># puø ràjabhede agnipuø .

@<[Page 4392a]>@
#<puùpavàhinã># strã nadãbhede harivaüø 266 aø .

#<puùpa÷akañã># strã daivavàõyàm hàràø .

#<puùpa÷akalin># puø nirviùasarpabhede su÷rutaþ . ahi÷abde dç÷yam .

#<puùpa÷ara># puø puùpaü ÷aro'sya . kusumeùau kàmadeve .

#<puùpa÷aràsana># puø puùpamayaü ÷aràsanaü dhanuryasya . kàme

#<puùpa÷ånya># puø 3 taø . 1 uóumbare ràjaniø . 2 puùparahitamàtre tri0

#<puùpasamaya># puø 6 taø . vasante çtau amaraþ .

#<puùpasàra># puø 6 taø . 1 kusumarase ràjaniø . 7 taø . 2 tulasyàü brahmavaiø puø .

#<puùpasaurabhà># strã puùpe saurabhamasyàþ . kusume saurabhànvite kalikàràvçkùe ràjaniø .

#<puùpasveda># puø 6 taø . kusumarase makarande ràjaniø .

#<puùpahàsà># strã puùpaü hàsa iva yasyàþ . 1 rajasvalàyàü striyàü ÷abdacaø . mukulàtmanà sthitànàü puùpàõàü hàsa iva prapa¤caråpeõa prakà÷o'sya . 2 viùõau puø . %<puùpahàsaþ prajàgaraþ>% viùõusaø . 6 taø . 3 kusumavikà÷e puø .

#<puùpahãna># puø 3 taø 1 kusumarahite drume . 2 udundaravçkùe strã 3 rajaþ÷ånyàyàü striyàü strã hemaø .

#<puùpà># strã campàpuryà (bhàgalapura) trikàø .

#<puùpàgama># puø puùpàõyàgacchantyatra à + gama àdhàre ap . vasante puùpàtaràdayo'pyatra .

#<puùpàjãva># puø puùpamàjãvati à + jãva--aõ upaø saø . màlàkàre hamaca0

#<puùpà¤jana># naø 6 taø . kusumà¤jane (komakàjala) . ràjani0

#<puùpànana># puø puùpamiva vikasitamànanamasmàt . madyabhede bhàø saø 10 aø .

#<puùpàmbuja># naø puùpasyàmbuno jàyate jana--óa 5 taø . makarande ràjaniø .

#<puùpàyudha># puø puùpamàyudhamasya . kusumàyudhe kàmadeve puùpàstràdayo'pyatra .

#<puùpàrõa># puø ràjabhede bhàgaø 41311 .

#<puùpàvacàyin># puø puùpamavacinoti màlàrtham ava + ciõini 6 taø . màlàkàre hemaca0

#<puùpàsava># naø 6 taø . madhuni ràjaniø tasya puùpodbhavatvàt màdakatvàcca tathàtvam .

#<puùpàstra># puø puùpamastramasya . kusumàyudhe kàme hemacaø .

#<puùpàhvà># strã puùpamityàhvà yasyàþ . ÷atapuùpàyàm ràjani0

#<puùpikà># strã puùpa + õvul . 1 dantamale hàràø . 2 liïgamale hemaø . granthàdhyàyasamàptau tatpratipàdyakathane granthàü÷abhede yathà %<iti mahàbhàrate ÷atasàhasryàü saühitàyàmityàdi>% .

#<puùpita># triø puùpa + tàraø itac . 1 saüjàtakusume . puùpa--kartari kta . 2 vikasite ca .

@<[Page 4392b]>@
#<puùpitàgrà># strã %<ayuji nayugarephato yakàro yuji ca najau jaragà÷ca puùpitàgrà>% vçø raø ukte ardhasamavçttabhede .

#<puùpin># triø puùpa + matvarthe ini . 1 kusumayukte vçkùe striyàü ïãp . sà ca 2 rajasvalàyàü striyàü strã .

#<puùpeùu># puø puùpamiùuryasya . kusumabàõe kàme hemaø .

#<puùpotkañà># strã ràkùasãbhede sà ca ràvaõakumbharõayormàtà %<puùpotkañàyàü jaj¤àte dvau putrau ràkùase÷varau . kumbhakarõada÷agrãvau>% bhàø vaø 274 aø .

#<puùpya># puùpa vika÷ane kaõóvàø pàñhàntaram sakaø señ . puùpyati apuùpyãt .

#<puùya># puüstrã kàryaü puùyati puùa--kartari yat niø . a÷vinyàdi 27 nakùatramadhye 1 aùñame nakùatre, strãtve ñàp . tasyàdhipatiþ jãvaþ . tadyogatàràdikam a÷leùà÷abde dç÷yam . 2 pauùamàse 3 kaliyuge ca puø mediø .

#<puùyanetrà># strã puùyaþ nakùatraü netà prathamàvadhi÷eùaparyanta samàpako yasyàþ acsamàø . yasyàü ràtrau prathamàvadhi÷eùaparyantaü puùyanakùatrasya dar÷anaü tàdç÷yàü ràtrau .

#<puùyaratha># puø yàtràrthe rathe amaraþ . puùparatheti tatra pàñhàntaraü tatràrthe

#<puùyalaka># puüstrã puùa--ki puùiþ puùñistasyai alati paryàpnoti ala--ac svàrthe ka . gandhapradhàne mçgabhede . %<sãmni puùyalakohataþ>% siø kauø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 kùapaõake 3 kãle ca puø mediø .

#<puùyasnàna># naø puùyanakùatrakàle snànam . ÷àstroktavidhànena puùyanakùatrayuktakàle nçpasyàbhiùekabhede tadvidhànaü vçø saüø 48 aø dç÷yam . tatkàla÷ca tatrokto yathà %<÷ubhe muhårte saüpràpte puùyayukte ni÷àkare>% puùyàbhiùeko'pyatra .

#<pusa># marde vyåse hànau ca curàø ubhaø sakaø señ . posayati te apåpusat ta .

#<pusta># bandhe anàdare ca cuø ubhaø sakaø señ . pustayati te apupustat ta .

#<pusta># naø pusta--ac . %<mçdà và dàruõà vàpi vastreõàpyatha carmaõà . lauharatnaiþ kçtaü vàpi pustamityabhidhãyate>% ityukte 1 lipyàdi÷ilpakarmaõi . svàrthe ka . 2 lipyàdhàre granthe puüstrãø strãtve gauràø ïãù . pustakamànalekhanaprakàràdikaü yoginãtantre uktaü yathà %<mànaü vakùye pustakasya ÷çõu devi! samàsataþ . mànenàsya phalaü vindyàdamàne ÷rãrhatà bhavet . hastamàtraü muùñimàtramàbàhu dvàda÷àïgulam . da÷àïgulaü tathàùñau ca tato hãnaü na kàrayet>% . tasya vedho yathà %<vedhadvayaü muùñihaste bàhumàtre trirandhrakam . samabhàge mahe÷àni hastàdo råpa(1)randhrakam . aùñàïgulaü parityajya madhye vedhaü tu kàrayet . pràde÷àdau mavedrandhraü dvyaïgule và samàcaret . pustakasya ca àdyante yantravedhaü vikalpayet . bhàryàhànirbhavedà÷u dhanànàü và kùayo bhavet . dagdharandhre bhavet pãóà vartulaü ÷ubhadaü bhavet . catuùkoõe viplavastu trikoõe maraõa bhavet>% . pustakalekhanapatraü yathà bhårje và tejapatre và tàle và tàóipatrake . agatvacàpi deve÷i! pustakaü kàrayet priye! . sambhave svarõapatre ca tàmrapàtre ca ÷aïkari! . anyavçkùatvaci devi! tathà ketakãpatrake . màrtaõóapatre raupye bà vañapatre varànane! . anyapatre vasudale likhitvà yaþ samabhyaset . sa durgatimavàpnoti dhanahànirbhaveddhruvam . pustake pàñhyavedalikhananiùedho yathà %<vedasya likhanaü kçtvà yaþ pañhed brahmahà bhavet . pustakaü và gçhe sthàpyaü vajrapàto bhaved dhruvam>% . yugabhede pustakàkùarastha devà yathà %<satye'kùare sthitaþ ÷ambhuþ ÷ålapàõistrilocanaþ . pajàpatirdvàpare ca tretàyàü sårya eva ca . kçte yuge pinàkã ca kalau lipyakùare hariþ>% . tallekhakapåjàphalaü yathà %<àrambhe ca samàptau ca lekhakaü pratipåjayet . hari¤ca gandhapuùpàdyairvastrai÷ca sumanoharaiþ . yàvadakùarasaükhyànaü pratipatraü ca sundari! . tàvadyugasahasràõi brahmaloke vasecciram>% . lekhakasya vetanagrahaõe doùo yathà %<vetanaü yastu gçhõãyàt likhitvà pustakaü sa tu . yàvadakùarasaükhyànaü tàvacca narakaü vaset>% . bhåmau pustakalekhanasthàpananiùedho yathà %<na bhåmau vilikhedvarõaü yantraü na pustakam likhet . na bhåmau pustakam sthàpyaü na muktamàharettu tat . bhåpçùñhagrahaõe caiva akùaraü và'tha pustakam . bhåmau tiùñhati deve÷i! janmajanmasu mårkhatà . tadà bhavati deve÷i! tasmàttat parivarjayet>% . tasya dànaphalaü yathà %<vipràya pustakaü dattvà dharma÷àstrasya ca dvija . puràõasya ca yo dadyàt sa devatvamavàpnuyàt . ÷àstradçùñyà jagatsarvaü su÷ruta¤ca ÷ubhà÷ubham . tasmàt ÷àstraü prayatnena dadyàdvipràya kàrtike . vedavidyà¤ca yo dadyàt svarge kalpatrayaü vaset . àtmavidyà¤ca yo dadyàttasya khaükhyà na vidyate . trãõi tulyapradànàni trãõi tulyaphalàni ca . ÷àstraü kàmadughà dhenuþ pçthivã caiva ÷à÷vatã>% iti pàdmottarakhaõóe 117 aø . veda÷àstràdidànaphalaü yathà %<vedàrthayaj¤a÷àstràõi dharma÷àstràõi caiva hi . målyena lekhayitvà yo dadyàd yàti sa vaidikam . itihàsapuràõàni likhitvà yaþ prayacchati . brahmadànasamaü puõyaü pràpnoti dviguõãkçtam>% iti gàruóe 215 aø . puràõàdipustakadànavidhiþ hemàø dàø caõóã÷abde'dhikaü dç÷yam .

#<pustakamudrà># strã %<vàmamuùñiü svàbhisukhãü kçtvà pustakamudrikà>% tantrasàrokte mudàbhede .

#<pustakarman># triø pustaü granthalekhanaü karmà'sya . lekhyàdikarmakartari halàø .

#<på># ÷odhe diø àtmaø sakaø señ . påyate apaviùña . pupuve påta .

#<på># ÷odhe bhvàø àø sakaø señ . pavate apaviùña . pupuve påtaø pavitraþ .

#<på># ÷odhe kyràdiø pvàø ubhaø sakaø señ . punàti punãte apàvãt apaviùña pupàva pupuve . àrùe kvacit ÷nàpratyayasya hrasvaþ . %<smaraõàt punate pàpaü dhàraõàt pårvasa¤citam>% .

#<påga># puø på--gan kicca . (supàri) 1 vçkùe 2 samåhe amaraþ 3 chandasi 4 bhàve 5 kaõñakivçkùe ca ÷abdaratnàø . 6 pågaphale naø . samåhàrthàt tasmàt påraõe óañ tithuk ca . pågati kha pågapåraõe triø striyàü ïãp . påge bhavaþ digàø yat . pågya tadbhave triø . samàse àdyudàttatà'sya .

#<pågapàtra># naø pågasya dantacarvita tadrasasya àdhàrabhåta pàtram . (pikadànã) patadgrahe hàràø .

#<pågapãñha># puø naø 6 taø . patadgrahe trikàø .

#<pågapuùpikà># strã pågasahitaü puùpamatra kap kàpi ata ittvam . vivàhotsave dãyamàne guvàkayuktatàmbåladànakarmaõi trikàø .

#<pågaroña># puø pågaþ pågavçkùa iva roñayati dyotate ruña--dyutau ac . hintàlavçkùe trikàø .

#<påja># påjane cuø ubhaø sakaø señ . påjayati te apåpujat ta .

#<påjaka># triø påja--õvul . påjàkàrake . akàntatve'pi yàjakàdiø ùaùñhãsavàsaþ devapåjakaþ ityàdi .

#<påjana># naø påja--bhàve lyuñ . 1 arcane . påjyate'sau karmaõi lyuñ ïãp . 2 ÷akunivihagastrãbhede bhàø ÷àø 139 aø tadupàkhyànaü dç÷yam .

#<påjanãya># triø påja + karmaõi anãyar . 1 påjàrhe . 2 påjanyàü patagayoùidbhede strã harivaüø 20 aø dç÷yam .

#<påjà># strã påja--bhàve a . arcane . lyuñ . påjanamapyatra naø . upacàra÷abde taïgabhedà uktàþ devãpåjàyàü mukhabhedaniråpaõaü yathà %<digvibhàge tu kauverã dik ÷ivàpãtikàriõã . tasmàttanmukhamàsãnaþ påjayeccaõóikàü sadà>% påjàsthànàni yathà %<liïgasthàü påjayeddevãü pustakasthàü tathaiva ca . sthaõóilasthàü mahàmàyàü pàdukàpratimàsu ca . citre ca tri÷ikhe khaóge jalasthàü vàpi påjayet . pa¤cà÷adaïgulaü khaógaü tri÷ikha¤caü tri÷ålakam . ÷ilàyàü parvatasyàgre gaïgàyàmapi tatsamam . àryàvarte madhyade÷e tathà parvatagahvare . devãü saüpåyennityaü bhaktvi÷raddhàsama nvitaþ . varàõàsyàü sadà påjà sampårõaphaladàyinã . tatastu dviguõà proktà puruùottamasannidhau . tato'pi dviguõà proktà dvàravatyàü vi÷eùatà . sarvakùetreùu tãrtheùa påjà dvàravatãsamà . bindhye ÷ataguõà proktà gaïgàyàmapi tatsamà . àryàvarte madhyade÷e brahmàvarte tathaiva ca . bindhyavatphaladà påjà prayàge puùkare tathà . tata÷caturguõaü proktaü karatoyànadãjale . tasmàccaturguõaphalànandikuõóe ca bhairava! . tata÷caturguõà proktà jalpã÷e÷varasannidhau . tatra siddhe÷varãyonau tato'pi dviguõà smçtà . tata÷caturguõà proktà lohityanadapàthasi . tatsamà kàmaråpe tu sarvatraiva jale sthale . sarva÷reùñho yathà viùõurlakùmã sarvottamà yathà . devãpåjà tathà ÷astà kàmaråpe smaràlaye . devãkùetraü kàmaråpaü vidyate'nyanna tatsamam . anyatra viralà devã kàmaråpe gçhe gçhe . tataþ ÷ataguõaü proktaü nãlakåñasya mastake . tato'pi dviguõaü proktaü hãrake ÷ivaliïgake . tato'pi dviguõà proktà ÷ailaputràdiyoniùu . tataþ ÷ataguõà proktà kàmàkhyà yonimaõóale>% kàlikàpuø 5457 aø . påjàsanàni tatphalàni ca yathà %<upavi÷yàsane ramye kçùõàjinaku÷ottare . ràïkave kambale vàpi kà÷àdau vyàghracarmaõi . na kuryàdarcanaü viùõoþ ÷ive! kàùñhàsanàdiùu . kàùñhàsane vçthà påjà pàùàõe rogasambhavaþ . bhåmyàsane gatirnàsti vastràsane daridratà . ku÷àsane j¤ànavçddhiþ kambale siddhirutamà . kçùõàjine dhanã putrã mokùaþ syàdvyàghracarmaõi . mantrayogaü prakurvãta bhogàrthaü sukhamàsane>% iti pàdmottarakhaõóe 74 aø . påjàdhikàritàprayojakadevaùañkapåjà''dau kàryà %<gaõe÷a¤ca dine ÷a¤ca vahniü viùõuü ÷ivaü ÷ivàm . saüpåjya devaùañka¤ca so'dhikàrã ca påjane . gaõe÷aü vighnanà÷àya niùpàpàya divàkaram . vahniü ÷uddhàya viùõu¤ca muktaye påjayennaraþ . ÷ivaü j¤ànàya j¤àne÷aü ÷ivà¤ca vuddhivçddhaye . saüpåjya tàn labhet pràj¤o viparãtamatonyathà>% iti brahmavaiø prakçtikhaõóe 8 aø . sàmànyatastantroktapåjàprakàrastuü %<àdàvçùyàdikanyàsaþ kara÷uddhistataþparam . aïgulivyàpakanyàsau hçdàdinyàsa eva ca . dhyànaü påjà japa÷ceti sarvatantreùvayaü vidhiþ>% tantrasàraþ .

#<påjàdhàra># puø 6 taø devatànàü påjanàdhàre jalàdau yathokta tantrasàre nàradãye %<àpo'gnirhçdayaü cakraü viùõoþ kùetrasamudbhavam . yantra¤ca pratimàsthànaü arcane sarvadà hareþ>% gautamãye %<÷àlagràme manau yantre pratimàmaõóaleùu và . nityaü påjà hareþ kàryà na tu kevalabhåtale . ÷àlagràma÷ilàspar÷àt koñijanmàghanà÷anam . kiü puna÷càrcanaü tatra harisànnidhyakàraõam . bahubhirjanmabhiþ puõyairyadi kçùõa÷ilàü labhet . goùpadenaiva cihnena tena janma samàpyate>% . etena viùõupåjàyàü ÷ilàyà atipràdhànyam maõóalàdãnàntu sarvasàdhàraõatvàt yoginã tantre %<liïgasthàü påjayendevãü pustakasthàü tathaiva ca . maõóalasthàü mahàmàyàü yantrasthàü pratimàsu ca . jalasthàü và ÷ilàsthàü và påjayet parame÷varãm>% . kaulàvalãye %<yatràparàjitàpuùpaü javàpuùpa¤ca vidyate . karavãre ÷uklarakte droõaü và yatra tiùñhatiþ . tatra devã vasennityaü yadyantre caõóikàrcanam>% . etat sarvaü yantràbhàve tathà ca %<yantraü mantramayaü proktaü mantràõàü devataiva hi . devàtmanoryathà'bhedo yantradevatayostathà . tathà . àdau likhedyantraràjaü devatàyà÷ca vigraham . kàmakrodhàdidoùottha sarvaduþkhaniyantraõàt . yantramityàhure tasmin devaþ prãõàti påjitaþ . vinà yantreõa påjàyàü devatà na prasãdati . duþkhaniryantraõàt yantramitàhustantravedina>% .

#<påjàrha># triø påjàmarhati arha--aõ upaø saø . 1 påjàyogye 2 mànye ca ÷abdaraø .

#<påjita># triø påja--karmaõi kta . yasya påjà kçtà tasmin arcite amaraþ .

#<påjila># puø påja--karmaõi ilac kicca . 1 påjye triø . 2 deve uõàø .

#<påjya># puø påja--yat . 1 ÷va÷ure . 2 påjanãyamàtre triø . %<ya eva vidvàüstapasà ca vçddhaþ sa eva påjyo bhavati dvijànàm>% matsyapuø 9 aø .

#<påõa># rà÷ãkaraõe cuø ubhaø sakaø señ . påõayati te apåpuõat ta

#<påta># naø på--kta . apanãtabuùe (àgaóàrahita) 1 vahulãkçte ghànye amaraþ . 2 vratàdinà ÷uddhe triø jañàdhaø . 3 satye . 4 ÷aïkhe 5 ÷vetaku÷e 6 vikaïkatavçkùe ca puø . 7 dårvàyàü strã ñàp ràjaniø 8 pavitre triø .

#<påtakratu># puø påtaþ ÷uddhaþ kraturasya . indre jañàø . tasya ùatnã ïãù aiï . påtakratàyã tatpatnyàü ÷acyàm strã .

#<påtagandha># puø påtaþ pavitro gandho yasya . varvare (vàvuitulasã) ràjaniø .

#<påtatçõa># naø nityakaø . ÷vetaku÷e ràjaniø .

#<påtadru># puø nityakaø . panasavçkùe ràjaniø .

#<påtadhànya># naø nityakaø . tile ràjaniø .

#<påtanà># strã påtayati påta + õic--lyu . 1 harãtakãbhede sà ca sindhude÷ajàdalpatvaka vçhatã ca lepane pra÷astà ràjaniø . 2 gandhamàüsyàü ràjaniø . 3 kaüsasya dhàtrãbhede sà ca ÷akunã råpaü kçtvà kçùõasya viùàktaü stanaü dadau . kçùõena ca tasyàþ pràõena saha stanaü papàviti kathà harivaüø 63 aø . bhàgaø 10 . 6 . kaüsena prahità sà ràkùasãråpà bàlaghàtinã saumyaråpaü kçtvà kçùõàya viùàktaü stanaü pàtuü dadau kçùõena ca tasyàþ stanapànamiùeõa pràõà karùaõena sà nihateti sthitam . 4 bàlagrahabhede su÷rutaþ tallakùaõàdikaü graha÷abde 3764 pçø uktam . 5 bàlànàü kùudrerogabhede ahipåtana÷abde 584 pçø tallakùaõàdi . 6 vàlamàtçkàbhede %<tçtãye divase màse varùe và gçhnàti påtanà nàma màtçkà . tayà gçhãtamàtreõa pratharma bhavati jvaraþ . gàtramudvejayati stanyaü na gçhõàti dçùñiü badhnàti krandati årdhvaü nirãkùate>% cakrapàõidattaþ .

#<påtanàri># puø 6 taø . vàsudeve ÷rãkçùõe ÷abdaraø påtanàràtyàdayo'pyatra . påtanà÷abde dç÷yam .

#<påtaphala># puø påtàni phalànyasya . panase (kàüñàla) . ràjani0

#<påtabhçt># puø påtaü ÷uddhaü somarasaü bibharti bhç--kvip 6 taø . somarasàdhàre pàtrabhede yajuø 18 . 23 vedadãø .

#<påtayava># avyaø påtà niståùãkçtà yavà atra tiùñhadguø avyayãø . påtayavàdhàre khalàdau .

#<påtàtman># triø påta àtmà yasya . 1 ÷uddhàntaþkaraõe 2 ÷uddhadehe ca . 3 viùõau puø %<påtàtmà paramàtmà ca>% viùõusaø .

#<påti># naø på--kartari ktic . 1 rohiùatçõe . bhàve ktin . 2 pavitratàyàm ràjaniø . påya vi÷araõe durgandhe ca ktic . 3 durgandhe 4 durgandhavati triø ràyamukuñaþ .

#<påtika># naø påtyà durgandhena kàyati kai--ka . 1 viùñhàyàm 2 påtikara¤je puø . 3 ÷àkabhede strã (puüi) %<påtikà brahmadhàtikà>% iti smçtiþ . 4 màrjàlyà¤ca ràjaniø . påtikà ca somàü÷uto jàteti somasyàlàbhe pratinidhitvena gràhvà tadetat tàõóyabràø 8 . 4 . 5 . 3 uktaü yathà %<tasya ye hriyamàõasyàü÷avaþ paràpataüste påtãkà abhavan>% chàndaso dãrghaþ . %<hriyamàõasya somasya patitàþ aü÷avaþ påtikà amavan>% tasmàt somàbhàve påtãkàdãnàü pratinighitvena svãkartavyatàmabhidhàtuü pràsaïgikànàmeùàm upanyàsaþ bhàø .

#<påtikaraja(¤ja)># puø påtiyuktaþ karajaþ (¤jaþ) . (nàñàkaramajà) kara¤jabhede amaraþ . kara¤ja÷abde 1688 pçø dç÷yam .

#<påtikarõaka># puø påtiþ karõo yatra kap . karõarogabhede %<karõavidradhipàkàdvà jàyate càmbupåraõàt . påyaü sravati và påti sa j¤eyaþ påtikarõakaþ>% iti màdhavakaraþ .

#<påtikàmukha># puø påtikà tatphalamiva mukhamasya . ÷ambåke ÷abdaratnàø .

#<påtikàùñha># naø påteþ pàvanàrthaü kàùñham caturthyarthe a÷vaghàsavat 6 taø . devadàruõi ÷abdacaø . saüj¤àyàü kan . påtikàùñhaka saralavçkùe puø amaraþ .

#<påtikãña># puø karmaø . (gaüdhopokà) kãñabhede su÷rutaþ .

#<påtike÷varatãrtha># tãrthabhede ÷ivapuø .

#<påtigandha># puø påtirduùño gandho yasya. 1 gandhake tamaraþ . 2 iïgudãvçkùe ràjaniø . 3 raïge naø . karmaø . 4 durgandhe puø và itsamàø . påtigandhi duùñagandhayukte triø . svàrthe ka . påtigandhi kaduùñagandhànvite . påti÷àke vàkucyàü strã ràjani0

#<påtighàsa># puø %<madgumåùikavçkùa÷àyikà'vaku÷apåtighàsavànaraprabhçtayaþ mçgàþ>% su÷rutokte jantubhede .

#<påtitaila># strã påti durgandhaü tailaü yasyàþ . jyotiùmatyàm (latàkañkã) ratnamàø .

#<påtinasya># naø nasi bhavaþ yat karmaø . %<doùairvidagdhairgalatàlumåle saüvàsito yasya samãraõastu . nireti påtirmukhanàsikàbhyàntaü påtinasyaü pravadanti rogam>% su÷rutokte nàsàrogabhede

#<påtinàsika># triø påtirnàsikà'sya . durgandhanàsàyukte %<pi÷unaþ påtinàsikaþ>% yàj¤aø pi÷unatàkarmavipàkatayà pautanàsikyamuktam .

#<påtipattra># puø påtãni pattràõyasya . ÷yonàkabhede ràjaniø .

#<påtipuùpikà># strã påtãni puùpàõyasyàþ kap kàpi ata ittvam . màtuluïgàyàm ratnamàø .

#<påtiphalà(lã)># strã påtãni phalànyasyàþ và ïãp . somaràjyàm amaraþ . ïãvantaþ jañàdhaø .

@<[Page 4396a]>@
#<påtimayårikà># strã påtirmayårãva tataþ svàrthe ka . aja modàyàm ràjaniø .

#<påtimàùa># puø gotrapravararùibhede %<saükçtipåtimàùataõói÷ambu÷aiva gavànàmàïgirasagaurivãtasàïkçtyeti>% à÷va÷rauø 12 . 125 tataþ gargaø apatye ya¤ . pautimàùya tadapatye puüstrãø .

#<påtimçttika># naø 7 baø . narakabhede yàj¤aø 322 ÷loø .

#<påtimeda># puø påtirmedo'sya . arimede viñkhadire . ràjani0

#<påtivaktra># puø påti vaktramasya . durgandhamukhayukte %<påtivaktrastu såvakaþ>% yàj¤aø 3211 ÷loø tannidànakarmabhede uktaþ .

#<påtivàta># puø påtyai pavitratàyai vàto'sya . 1 vilvavçkùe ratnamàø karmaø . 2 duùñagandhayuktavàyà puø .

#<påtivçkùa># puø karmaø . ÷yonàkavçkùe ratnamàø .

#<påti÷àrijà># strã påtiþ ÷àrãva jàyate jana--óa . khaññà÷e (khañà÷a) vanajantubhede trikàø .

#<påtãka># puø påtika + pçùoø . påtikara¤je amaraþ .

#<påtãkara¤ja># puø påtikara¤ja + pçùoø . kara¤jabhede ratnamàlà .

#<påtãkà># strã påtikà + pçùoø . (puüi) khyàte latàbhede påtika÷abde tàõóyaø bràø vàkye dç÷yam .

#<påtyaõóa># puø påti durgandhamaõóamasya . (gaüdhopokà) 1 gandhakãñe 2 mçganàbhiyomimçgabhede ca puüstrãø mediø . bhàø ÷àø 324 a0

#<påthikà># strã påtikà + pçùoø . påtikàyàü ÷àkabhede su÷rutaþ . cucyu÷abde 2956 pçø dç÷yam .

#<påna># triø på--kta %<på¤o vinà÷e>% pàø ktasya naþ . vinaùñe .

#<påpa># puø på--pak . 1 piùñake amaraþ . påpàya hitam apåpàø cha pakùe yat . påpãya påpya tadarthe taõóulàdau triø .

#<påpalà># strã påpaü tadàkàraü làti là--ka . polikàyàü hemacaø svàrthe ka . påpalikà tatràrthe hàràø .

#<påpàlã># strã påpàya alati ala--ac gauràø ïãù . polikàyàü trikàø .

#<påpàùñakà># strã aùña parimàõaü yasyàþ kan aùñakà aùñamã upacàràt tavakartavyaü ÷ràddham påpadravyasàdhanàùñakà karmaø . àgrahàyaõyàþ parataþ kçùñàùñamãvihite ÷ràddhe . %<àdyàþ påpaiþ sadà kàryà màüsairanyà bhavettathà . ÷àkaiþ kàryà tçtãyà syàdeùa dravyagato vidhiþ>% tiø taø .

#<påpikà># strã påpastadàkàro'styasyàþ ñhan . polikàyàü hema0

#<påya># durgandhe akaø bhedane vi÷araõe ca sakaø divàø àtmaø señ . påyyate apåyiùña . apåyióhraü (dhvam) pupåye .

#<påya># naø påya--ac . vraõàdiniþsçte raktavikàrabhede (påüja) . hemacaø . bhàve lyuñ . påyana tatràrthe naø ÷abdacaø .

@<[Page 4396b]>@
#<påyamànayava># avyaø påyamànà nistuùãkriyamàõà yavà yatra . tiùñhadgupraø avyayãø . pariùkriyamàõayavàdhàre khalàdau .

#<påyarakta># puø påyayuktaü raktamatra . %<doùairvidagdhairatha vàpi jantorlalàñade÷e'bhihatasya taistu . nàsà sravet påyamasçgvimi÷raü taü påyaraktaü pravadanti rogam>% su÷rutokte nàsàrogabhede påya÷oõitàdayo'pyatra .

#<påyavardhana># puø påyaü vardhayati vçdha--õic--lyu . su÷rutokte navadhànyàdau dravyavargabhede . %<navadhànyamàùatilakalàyakulatthaniùpàvaharitaka÷àkàmlalavaõakañukaüguóapiùñavikçtivallåra÷uùka÷àkàjàvikànåpaudakamàüsava÷à÷ãtodakakç÷arapàyasadadhidugdhatakraprabhçtãn pariharet . takràntonavadhànyàdiryo'yaü varga udàhçtaþ . doùasa¤janano hyeùa vij¤eyaþ påyavardhanaþ>% .

#<påyàri># puø 6 taø . nimbavçkùe ràjaniø . påyanà÷akàdayo'pyatra .

#<påyàlasa># puø %<pakvaþ ÷ophaþ sandhijaþ saüsravedyaþ sàsraü påyaü påti påyàlasaþ saþ>% su÷rutokte sandhigatarogabhede .

#<påyoda># naø påyame vodakamatra udàde÷aþ . narakabhede bhàgaø 527 .

#<påra># pårtau prãõane ca divàø àtmaø sakaø señ . påryate apåriapåriùña . pupåre ãdit . pårõaþ .

#<påra># pårtau prãõane cuø ubhaø sakaø señ . pårayati apåpurat ta . påritaþ .

#<påra># puø påra--ka . 1 jalasamåhe 2 khàdyabhede 3 vraõa÷uddhau ca mediø 4 dàhàguruõi naø ràjaniø .

#<påraka># triø pårayati påri--õvul . 1 påraõakartari 2 guõake aïkhe ca . 3 vãjapåre ràjaniø . 4 bahirvçttikasya pràõasya vàyoþ nàsayàkçùya dehàntaþprave÷anaråpavyàpàrabhede . pràõàyàma÷abde dç÷yam . svà÷aucakàlamadhye deye pretasyàtivàhikadehanà÷anena pretadehapårake 5 piõóe tatkartavyatàdi÷uø taø yathà atredaü vãjaü pårvakriyàyà àtivàhikadehatyàgottara dehàntarajananaü, madhyakriyàyà api pretatvaparihàroø ttaraü dehàntarajananaü tata÷caikayaiva tatsiddhau punastat karaõaü vacanàbhàve'narthakam . tathà ca viùõudharmottare %<tatkùaõàdeva gçhõàti ÷arãramàtivàhikam . urdhvaü vrajanti bhåtàni trãõyasmàttasya vigrahàt>% . trãõi bhåtàni tejovàyvàkà÷àni pçthivãjale tu adho gacchataþ . tatkùaõàt mçtyukùaõàt . tathà %<àtivàhika saüj¤o'sau deho bhavati bhàrgava! . kevalaü tanmanuùyàõàü nànyeùàü pràõinàü kvacit>% . tathà %<pretapiõóaistathà dattairdehamàpnoti bhàrgava! . bhogadehamiti proktaü kramàdeva na saü÷ayaþ . pretapiõóà na doyante yasya tasya vimokùaõam . mà÷ànikebhyo devebhya àkalpaü naiva vidyate . tatràsya yàtanà ghoràþ ÷atavàtàtapodbhavàþ . tataþ sapiõóãkaraõe bàndhavaiþ sa kçte naraþ . pårõe saüvatsare dehamato'nyaü pratipadyate . tataþ sa narake yàti svarge và svena karmaõà>% . tathà ca vàyupuràõam %<pårakeõa tu piõóena deho niùpàdyate yataþ . kçtasya karaõàyogàt punarnàvartayet kriyàm>% . ata evàtivàhikadehaparityàgàya tatkàlãnakarmà' samarthaputrasattve'pyanyena dàhàdi kriyate %<pitçja sapiõóaistu samànasalilairnaraiþ . saüghàntargatairvàpi ràjà và dhanahàriõà . pårvàþ kriyàstu kartavyàþ putràdyereva cottaràþ>% ÷uddhitaø . tena dàhàdipårakapiõóadànàntamàdyakriyà tathà àtivàhikadehanivçttipårvakaü pretadehapràptiþ àdya÷ràddhàdi mapiõóàntà madhyakriyà tayà pretadehavamuktipårvakaü mogadehapràptiþ taduttaravàrùikàdi÷ràddhàdi uttarakriyà tayà rbhàgamàtramiti bhedaþ . pårakapiõóadànakàlàdi÷ca ÷uddhitaø nirõãto yathà %<prathame'hani yo dadyàt pretàyànnaü samàhitaþ . yatnànna vasu cànyeùu sa eva pradadàtyapi . mçõmayaü bhàõóamàdàya navaü snàtaþ susaüyataþ . laguóaü sarvadoùaghnaü gçhãtvà toyamànayet . tata÷cottarapårvasyàmagnim prajjvàlayeddi÷i . taõóulaprasçtiü tatra prakùàlyàdbhiþ pacet svayam . sapavitraistilaurma÷ràü ke÷akãñavivarjitàm . dvàropànte tataþ kùiptà ÷udvàü và gauramçttikàt . tatpçùñhe prastaredarbhàn yàmyàgràn de÷asambhavàn . tato'vanejanaü dadyàt saüsmaran gotranàmanã . tilasarpirmadhukùãraiþ sa¤citaü taptameva hi . dadyàt pretàya piõóantu dakùiõàbhimukha sthitaþ . phalamålaguóakùãratilami÷rantu kutracit . arvyaiþ puùpestathà dhåpairdãpaistoyaiþ su÷ãtalaiþ . årõàtantumayaiþ ÷uddhairvàsobhiþ piõóamarcayet . prayàti yàvadàkà÷aü piõóàdbàùpamayã ÷ikhà . tàvattatsammukhastiùñhet sarvaü tãye tataþ kùipet . divase divase deyaþ piõóa evaü krameõa tu . sadyaþ÷auce'pi dàtavyàþ sarve'pi yugapattathà . tryahà÷oce pradàtavyàþ prathame tveka eva hi . dvitãye'hani catvàrastçtãye pa¤ca caiva hi>% . daivàt agnidàtrà pårakapiõóasyàdàne àdya÷ràddhàdhichàriõà antimadine àdya÷ràddhadine và tat karaõãyamiti vyavasthà ÷uddhitaø sthità .

#<påraõa># naø påra--bhàve lyañ . aïka÷àstraprasiddhe 1 guõane 2 vçùñau 3 kuñannañe ÷abdamàø . karaõe lyuñ . 4 vàpatantuùu hemaø . 5 setau 6 samudre ca puø 7 saïkhyàpåraõe mediniþ . yathà dvayoþ paraõaþ dvitãyaþ . kartari lya . 8 pårayitari triø 9 viùõutaile dharaõiþ . karaõe lyuñ ïãp yayà saükhyà påryate 10 tasyàü saükhyàyàü strã trayàõàü påraõã tçtãyetyàdi . karmaõi lyuñ . 12 ÷àlmalivçkùe puø amaraþ

#<pårayitç># triø påra--tçc . 1 påraõakartari triø striyàü ïãp . 2 viùõau puø . %<pårõaþ pårayità puõyaþ>% viùõusaø .

#<påràmla># puø påramamlaü yatra . vçkùàmle ràjaniø .

#<pårikà># strã piùñakabhede kçtànna÷abde 2182 pçø dç÷yam .

#<pårita># triø påra--kta . 1 pårõe 2 guõite ca amaraþ .

#<påru># puø vaø baø . pé--bàø ku . 1 manuùye nighaõñuþ çø 6301 vairàjasya manoþ naóbalàyàü jàte 2 putrabhede harivaüø 2 aø . 3 jahnuputrabhede bhàgaø 9.15.3 . 4 ràkùasabhede yajuø 12 . 34 vedadãø . 5 yayàtiputrabhede bhàø àø 75 aø . tasyàpatyaü aõ . paurava tadapatye puüstrãø striyàü ïãp .

#<påruùa># puø påra--uùan . 1 puruùe 2 nare ca amaraþ tasya ÷ubhà÷ubhalakùaõaü puruùa÷abde uktaü ki¤cidadhikamatrocyate %<kañirviva÷àlà bahuputrabhàgã vi÷àlahasto narapuïkavaþ syàt . uro vi÷àlaü dhanadhànyabhàgã ÷irovi÷àlaü narapåjitaþ syaþt . na ÷rãstyajati raktàkùaü nàrtha kanakapiïgalam . dãrthabàhuü na cai÷varyaü na màüsopacitàü sakam . kadàciddanturo mårkhaþ kadàcalloma÷aþ mukhã . kadàcit tundilo duþkhã kadàcicca¤calà satã . netrasnehena saubhàgyaü dantasnehena bhojanam . hastasnehena cai÷varyaü pàdasnehena vàhanam . akarmakañhinau hastau pàdàvadhvani komalau . yasya pàõitale rakte tasya ràjyaü vinirdi÷et . dãrghaliïgana dàridryaü sthålaliïgena nirdhanaþ . kç÷aliïgena saubhàgyaü hrasvaliïgena bhåpatiþ . rekhàbhirbahubhirduþkhaü svalpàmirdhanahãnatà . raktàbhiþ ÷riyamàpnoti kçùõàbhirlokapåjitaþ . aïguùñhodaramadhye tu yavo yasya viràjitaþ . unnataü bhojanaü tasya ÷ataü jãvati mànayaþ . aïku÷aü kuli÷aü chatraü yasya pàõitale bhavet . ai÷varya¤ca vinirdiùñama÷ãtyàyurbhavedradhruvam . dhanuryasya bhayet pàõau païkajaü vàtha toraõam . tasyai÷varya¤ca ràjya¤ca a÷ãtyàyurbhaved dhruvam . kaniùñhà tarjanãü yàvat rekhà bhavati càkùatà . viü÷atyavdàdhika÷ataü narà jãvantyanàmayàþ . kaniùñhàmadhyamàü yàvat rekhà bhavati càkùatà . ÷atàbdaü vàtha và÷ãtirnaro jãvenna saü÷ayaþ . kaniùñhànàmikàyà¤cet rekhà bhavati càkùatà . viü÷atyabdàdhikaü ÷ataü narà jãvantyanàmaynàþ . kaniùñhànàmikàyà¤cet rekhà bhavati càkùatà . ùaùñhipa¤cà÷adavdaü và narà jãvantyasaü÷ayam . rekhayà bhidyate rekhà svalpàyu÷ca bhavennaraþ . kaniùñhàyàü sthità rekhà saükhyà yàvatikà smçtà . tàvatã puruùàõàntu nàrã bhavati ni÷citm . karamadhyagatà rekhà dhruvà årdhvaü bhaved yadi . nçpo và nçpatulyo và ciraü khyàto'rthavàn bhavet . matsyapucchaprakãrõena vidyàvittasamanvitaþ . pitàmahasya và>% ki¤cit dhana¤ca labhate dhruvam . madhyamàyàü yadi yavà dç÷yante'tyanta÷obhanàþ . tadànyasa¤citaü vittaü pràpnotyaïguùñhake yave . yasyà'tha cakramaïguùñhe yavàdårdhva¤ca dç÷yate . tadà vai pàmaràdãnàmarjitaü dhanamàpnuyàt . garjanyàmatha cakra¤ca mitradvàrà dhanaü mavet . tenaiva viparãtantu vyayo bhavati ni÷citam . anàmàyàü bhavet cakraü sarvadvàrà bhaveddhanam . tevaiva viparãtantu vyayo bhavati ni÷citam . kaniùñhàyàü bhaveccakraü bàõijyena dhanaü bhavet . tenaiva viparãtantu vyayo bhavati ni÷citam . lalàñe dç÷yate yasya cakrarekhàcatuùñayam . a÷ãtyàyuþ samàpnoti pa¤ca rekhàþ ÷ataü samàþ . yasyonnataü lalàña¤ca tàmravarõa¤ca dç÷yate . rekhàhãna÷ca kakùa÷ca sa conmatto mahãü bhramet . yasya jihvà bhaveddãrghà nàsàgraü leóhi sarvadà . bhogã bhavati nirviõõa pçthvãü bhramati sarvadà . dantà÷ca viralà yasya nãcavannãcakarmakçt . pragalbho danturaþ satyaü vedàntapàrago bhavet . pràkàràntaram . %<dantà÷ca viralà yasya gaõóe kåpo'pi jàyate . parastrã ramaõo nityaü paravittena vittavàn . dãrghaliïge ca saumàgyaü såkùmaliïge nçpo bhavet . vakrasya kañhinairliïgaiþ pramàõànnirgataþ sadà . ramate ca sadà dàsyàü nirdhano bhavati dhruvam . kç÷aliïgena såkùmeõàraktavarõena måpatiþ . bahustrãramaõo nityaü nàrãõàü vallabho bhavet . kç÷aliïgena raktena labhate cottamàïganàm . ràjyaü sukha¤ca divyàïgyàþ kanyayàyàþ patirbhavet . yasya pàdatale pa÷naü cakraü vàpyatha toraõam . aïku÷aü kuli÷aü vàpi sa ràjà bhavati dhruvam . kç÷anirloma÷à ye syuþ kekaràkùàþ kucelakàþ . kàtarà vyàlajihvà÷ca te daridrà na saü÷ayaþ . kapilà malinàïgà÷ca hrasvà÷caiva vçhannasvàþ . kç÷àtidãrghà manujàste daridrà na saü÷ayaþ . civuke ÷ma÷ru÷ånyà ye nirlomahçdayà÷ca ye . te dhårtà naiva sandehaþ samudravacanaü yathà . såcãmukhàþ bhagnapçùñhàþ kçùõadantàþ kucelakàþ . vakranàsà vajranàsàste narà duùñamànasàþ . dayàlava÷ca dàtàro råpavanto jitendriyàþ . paropakàriõai÷caiva te'pårvà mànavàþ smçtàþ>% .

#<pårõa># triø påra--kta niø . 1 pårite 2 sakale 3 samagre ca jyotiùoktàùu ubhayapakùayo 4 pa¤camãda÷amãùa¤cada÷ãtithisu va strã mediø . 5 àptakàme puø svecchàvadbhinne (apakùà÷ånye) gadàdharaþ . vçø saüø 88 aø ukta pakùibhedànà 6 svarabhede puø tatra dç÷yam 7 nàgabhede puø bhàø àø 57 aø . 8 pràdheye devagandharvabhede puø 65 aø . 9 udake naø nighaõñuþ .

#<pårõaka># puüstrãø pårõa + saüj¤àyàü kan . svarõacóakhage mediø . striyàü jàtitvàt ïãù . svàrthe ka . pårõa÷abdàrthe striyàü ñàp ata ittvam .

#<pårõakakud># puø pårõaü kakudamasya avasthàyàm antyalopaþ samàø . tàruõyàvasthe vçùe . anavasthàyàü tu nàntyalopaþ .

#<pårõakàkada># triø pårõaü kàkudaü tàlu asya na antyalopaþ samàø . pårõatàlukabhàtre .

#<pårõakàma># puø pårõaþ kàmo'sya . àptecchau parame÷vare màrkaø 33 a0

#<pårõakå(ku)ña># puüstrã pakùibhede %<maùakåñapårikaravakacaràyikàþ pårõakåñasaüj¤àþ syuþ>% vçø saüø 88 aø . tatraiva 25 ÷loke hrasvamadhyatayà pañhitaþ tatràrthe .

#<pårõakumbhaþ># puø jalàdibhiþ pårõaþ kumbhaþ . 1 jalàdibhiþ pårite ghañe amaraþ . 2 dànavabhede puø harivaüø 242 aø .

#<pårõako÷à># omadhibhede vçø saø 4840 .

#<pårõakoùñhà># strã pårõaü koùñhaü yasyàþ . sàgaramustàthàm ràjani0

#<pårõaparvendu># strã pårõaþ parvaõi induþ parvenduþ yatra . paurõamàsyàü %<dve dve citràditàràõàü pårõaparvendusaïgate>% saïkarùaõakàõóam . %<pårõapardendusaïgate paurõamàsãyute>% malaø taø raghunandanaþ .

#<pårõapàtra># naø nityakaø . vaddhàpake vastupårõe 1 pàtre mediø . %<harùàdutsavakàle yadalaïkàràü÷ukàdikam . àkçvya gçhyate pårõapàtraü pårõaka¤ca tat>% jañàdhasokte 2 putrajanmotsavàdiùu dàsai khàmino'ïgàt vakhyàdergrahaõe . homànye brahmaõe deye dakùiõàråpe 3 dravyabhede %<homànte pårõapàtraü dakùiõàü brahmaõe dadyàt>% gobhilaþ . tanmànahva gçhyasaügrahe %<aùñamuùñirbhavet ku¤ciþ ku¤cayo'ùñau ca puùkalam . puùkalàni ca catvàri pårõapàtraü vidhãyate>% . tena 256 muùñibhiþ pårõapàtram . tatratyadravya¤coktaü %<pårõapàtro dakùiõà>% kàtyàø ÷rauø 6 . 10 . 37 . karkeõa . %<pàkayaj¤eùu taõóulamudgagodhåmàdiyaj¤iyadhànyapårõaþ pårõapàtro dakùiõà dhànyasya mànapàtram>% karkaþ . tenàsya puüstyamapi . chandogapari÷iùñe (karmapradãpe) 2 . 5 . 2 kàtyàyanastu prakàràntaramàha %<yàvatà bahubhoktustu tçptiþ pårõena vidyate . nàvaràrdhyamataþ kuryàt pårõapàtramiti sthitiriti>% . 4 jalapårõapàtre ca kàtyàø ÷rauø 3 . 8 . 8 .

#<pårõapraj¤a># triø pårõà praj¤à'sya . sampårõabuddhau vàyostçtãyàvatàre madhyàparanàmake ànandatãrthe 2 vaiùõavamatabhedaprasthàpakàcàryabhede . tanmata¤ca sarcaø saüø nyaråpi yathà tadetadràmànujamataü jãvàõutvadàsatvavedàpauruùeyatvasiddhàrthabodhakatvasvataþpramàõatvapramàõatritvapà¤caràtropajãvyatvaprapa¤cabhedasatyatvàdisàmye'pi parasparaviruddhabhedàdipakùatrathakakùãkàreõà kùapaõakapakùanikùiptamityupekùamàõaþ sa àtmà tattvamasãtyàdervedàntavàkyajàtasya bhaïgyantareõàrthàntaraparatvamupapàdya brahmamãmàüsàvivaraõavyàjenàø nandatãrthaþ pasthànàntaramàsthita . tanmate hi dvividhaü tattvaü svatantràsvatantrabhedàt . taduktaü tattvaviveke %<svatantramasvatantra¤ca dvividhaü tattvamiùyate . svatantro bhagavàn viùõurnirdoùo'÷eùasadguõaþ>% iti . tanu sajàtãyavijàtãyasvagatanàmàtva÷ånyaü brahma tattvamiti pratipàdakeùu vedànteùu jàgaråkeùu kayama÷eùasadguõatvaü tasya kathyata iti cenmaivaü bhedapramàpakanahupramàõavirodhena teùàü tatra pràmàõyànupapatteþ tathà hi pratyakùaü tàvadidamasmàdbhinnamiti nãlapãtàderbhedamadhyati . athà manyethàþ kiü pratyakùaü bhedamevàvagàhate kiü sà dharmipratiyogighañitam . na prathamaþ dharmipratiyogipratipattimantareõa tatsàpekùasya bhedasyà÷akyàdhyavasàyatvàt . dvitãyo'pi dharmipratiyogimahaõapuràsaraü bhedagrahaõamatha và yugapat tatsarvagrahaõam . na pårvaþ buddherviramya vyàpàràbhàvàt anyonyà÷rayaprasaïgàcca . nàpi caramaþ kàryàkàraõabuddhyà yaugapadyàbhàvàt dharmipratãtihi bhedapratyayasya kàraõaü sannihite'pi dharmiõi vyavahitapratiyogij¤ànamantareõa medasyàj¤àtatvenàndhayavyatirekàbhyàü kàryakàraõamàvàvagagàt . tasmànna bhedapratyakùaü suprasaramiti cet kiü vastusvaråpabhedavàdinaü prati imàni dåùaõànyudghuùyante kiü và dharmibhedavàdinaü prati . prathame coràparàdhànmàõóavyanigrahanyàyàpàtaþ bhavadabhidhãyamànadåùaõànàü tadaviùayatvàt . nanu vastusvaråpasyaiva bhedatve pratiyogisàpekùatvaü na ghañate ghañàditattatpratiyogisàpekùa eva sarvatra bhedaþ prayata iti cenna prathamaü sarvato vilakùaõatayà vastusvaråpe j¤àyamàne pratiyogyapekùayà vi÷iùñavyavahàropapatteþ tathà hi parimàõaghañitaü vastusvaråpaü prathamamavagamyate pa÷càt pratiyogivi÷eùàpekùathà hrasvaü dãrghamiti tadeva vi÷iùya vyavahàrabhàjanaü bhavati . taduktaü viùõutattvanirõaye %<na ca vi÷eùaõavi÷eùyatayà bhedasiddhiþ vi÷eùaõavi÷eùyabhàva÷ca bhedàpekùaþ, dharmipratiyogyapekùayà bhedasiddhiþ bhedàpekùa¤ca dharmipratiyogitvamityanyonyà÷rathatayà bhedasyàsiddheþ padàrthasvaråpatvàdbhedasyetyàdinà>% . ata eva gavàrthino gavayadar÷anànna pravartante go÷abda¤ca na smaranti . na ca nãrakùãràdau svaråpe gçhyamàõe bhedapratibhàso'pi syàditiü bhaõanãyaü samànàbhihàràdipratibandhakabalàdbhedabhànabhyavahàràbhàvopapatteþ taduktam %<atidåràt sàmãpyàdindriyaghàtànmano'navasthànàt . saukùmyàdvyavadhànàdabhibhavàt samànàbhihàràcceti>% atidåràd giri÷ikharavartitarvàdau, atisàmãpyàllocanà¤janàdau, indriyaghàtàdvidyudàdau, mano'navasthànàt kàmàdyapaplutamanaskasya sphãtàlokavartini ghaùñàdau, saukùmyàt paramàõvàdau, vyavadhànàt kuóyàdyantarhite, abhibhavàt divàpradãpaprabhàdau, samànàbhihàràt nãrakùãràdau yathàvadgrahaõaü nàstãtyarthaþ . bhavatu và dharmabhedavàdastathàpi na ka÷ciddoùaþ dharmipratiyogigrahaõe sati dharmabhedabhànasambhavàt . na ca dharmabhedavàde tasya tasya bhedasya bhedàntarabhedyatvenànavasthà duravasthà syàdityàstheyaü bhedàntaraprasaktau målàbhàvàt bhedabhedinau bhinnàviti vyavahàradar÷anàt . na caikabhedabalenànyabhedànumànaü dçùñàntabhedàvighàtenotthànadoùàbhàvàt . so'yaü piõyàkayàcanàya gatasya svàrikàtailadàtçtvàbhyupagama iva dçùñàntabhedavimarde tvanutthànameva . na hi varavighàtàya kanyodvàhaþ . tasmànmålakùayàbhàvàdanavasthà na doùàya . aø numànenàpi bhedo'vasãyate . parame÷varo jãvàdbhinnaþ taü prati savyatvàt yo yaü prati sevyaþ sa tasmàdbhinnaþ yathà bhçtyàdràjà . na hi sukhaü me syàt duþkhaü me na manàgapi iti puruùàrthamarthayamànàþ puruùàþ svapatipadaü kàmayamànàþ satkàrabhàjo bhaveyuþ . pratyuta savànarthabhàjanaü bhavanti . yaþ svasyàtmano hãnatvaü parasya guõotkarùa¤ca kathayati sa stutyaþ prãtaþ stàvakasya tasyàbhãùñaü prayacchati . tadàha %<ghàtayanti hi ràjàno ràjàhamiti vàdinam . dadatyakhilamiùña¤ca svagaõotkarùavàdinàmiti>% . eva¤ca parame÷varàbhedavçùõayà viùõorguõotkarùasya mçgavaùõikàsamatvàbhidhànaü vipulakadalaphalalipsayà jihvàcchedamanuharati etàdç÷aviùõuvidveùaõàdandhatamasaprave÷aprasaïgàt . tadetat pratipàditaü madhyamandireõa mahàbhàratatàtparyanirõaye %<anàdidveùibhirdaityairviùõordveùo vivardhitaþ . tamasyandhe pàtayati daityànandhe vini÷cayàditi>% . sà ca sevà aïkananàmakaraõabhajanabhedàttrividhà . tatràïkana nàràyaõàyudhàdãnàü, tadråpasmaraõàrthamapekùitàrthasiddhyartha¤ca . tathà ca ÷àkalyasaühitàpari÷iùñam %<cakraü vibharti puruùo'bhitaptaü balaü davànàmamçtasya viùõoþ . sa yàti nàkaü duritaü vidhåya vi÷anti yadyatayo vãtaràgàþ . devàso yena vidhçtena bàhunà sudar÷anena prayàtàstamàyan . yenàïkità manavo lokasçùñiü vitanvanti bràhmaõàstadvahanti . tadviùõoþ paramaü padaü yena gacchanti là¤chitàþ . urukramasya cihnairaïkità loke subhagà bhavàma>% iti %<ataptatanurna tadàno a÷nute ÷ritàsa idvahantastat samàsateti>% taittirãyakopaniùacca . sthànavi÷eùa÷càgneyapuràõe dar÷itaþ %<dakùiõe tu kare vipro bibhçyàdvai sudar÷anam . mavyena ÷aïkhaü vibhçyàditi brahmavido viduriti>% . anyatra cakradhàraõe mantravi÷epa÷ca dar÷itaþ %<sudar÷ana! mahàjvàla! koñisåryasamaprabha! . aj¤ànàndhasya me nityaü viùõormàrga pradar÷aya . tvaü purà sàgarotpanno viùõunà vidhçtaþ kare . namitaþ sarvadevai÷ca pa¤cajanya! namo'stu te iti>% nàmakaraõaü putràdãnàü ke÷avàdinàmnà vyavahàraþ sarvadà tannàmànusmaraõàrtham . bhajanaü da÷avidhaü vàcà satyaü hitaü priyaü svàdhyàyaþ, kàyena dànaü paritràõaü parirakùaõaü, manasà dayà spçhà ÷raddhà ceti . atraikaikaü niùpàdya nàràyaõe samarpaõaü majanam . taduktam %<aïkanaü nàmakaraõaü bhajanaü da÷adhà ca taditi>% . evaü j¤eyatvàdinàpi bhedo'numàtavyaþ tathà ÷rutyàpi bhedo'vagantavyaþ satyametamanuvi÷ve madanti ràtiü devasya gçõatomaghomaþ satyàso asya mahimà gçõe ÷avoyaj¤eùa vipraràjye satya àtmà satyo jãvaþ satyaü bhidà satyaü bhidà mayi vàruõyo mayi vàruõyaþ iti mokùànandabhedapratipàdaka÷rutibhyaþ . %<idaü j¤ànamupà÷ritya mama sàmarthyamàgatàþ . sargepi nãpajàyante pralaye na vyathanti ca>% %<jagadvyàpàravarjam>% prabhukaraõàsannitatvàccetyàdibhya÷ca . na ca %<brahma veda brahmaiva bhavatãti>% ÷rutibalàjjãvasya pàramai÷varyaü ÷akya÷aïkaü sampåjya bràhmaõaü bhaktyà ÷ådro'pi bràhmaõo bhaveditivat vçühito bhavatãtyarthaparatvàt . %<nanu prapa¤co yadi varteta nivarteta na saü÷ayaþ . màyàmàtramirda dvaitamadvaitaü paramàrthataþ>% iti vacanàt dvaitasya kalpitatvamavagamyata iti cet satyaü bhàvamanabhisandhàyàbhidhànàt tathà hi yadyayamutpadyeta tarhi nivarteta na saü÷ayaþ . tasmàdanàdirevàyaü prakçùñaþ pa¤cavidho bhedaprapa¤caþ . na càyamavidyamànaþ màyàmàtratvànmàyeti bhagavadicchocyate . %<mahàmàyetyavidyeti niyatirmohinãti ca . prakçtirvàsanetyeva tavecchànanta! kathyate . prakçùñakçtyà prakçtirvàsanà vàsayedyataþ . a ityakte haristasya màyà'vidyeti saüj¤ità . màyetyuktà prakçùñatvàt prakçùñe hi mayàbhidhà . viùõoþ praj¤aptirevaikà ÷abdairetairudãryate . praj¤aptiråpo hi hariþ sà ca svànandalakùaõà>% ityàdivacananicayapràmàõyabalàt . saiva praj¤à mànatràõakartrã ca yasya tanmàyàmàtraü tata÷ca parame÷vareõa j¤àtatvàdrakùitatvàcca na dvaitaü bhràntikalpitaü na hã÷vare sarvasya bhràntiþ sambhavati vi÷eùàdar÷ananivandhanatvàdbhrànteþ . tarhi tadvyapade÷aþ kathamityatrottaram advaitaü paramàrthata iti paramàrthata iti paramàrthàpekùayà tena sarvasmàduttamasya viùõutattvasya samàbhyadhika÷ånyatvamuktaü bhavati . tathà ca paramà ÷rutiþ %<jãve÷varabhidà caiva jaóe÷varabhidà tathà . jãvabhedo mitha÷caiva jaóajãvabhidà tathà . mitha÷ca jaóabhedo yaþ prapa¤co bhedapa¤cakaþ . so'yaü satyo'pyanàdi÷ca sàdi÷cennà÷amàpnuyàt . na ca nà÷aü prayàtyeùa na càsau bhràntikalpitaþ . kalpita÷cennivarteta na càsau vinivartate . dvaitaü na vidyata iti tasmàdaj¤àninàü matam . mataü hi j¤àninàmata nmitaü tràtaü hi viùõunà . tasmànmàtramiti proktaü paramo harireva tu>% ityàdi . takhàdviùõoþ sarvotkarùa eva tàtparyaü sarvàgamànàm . etadevàbhisandhàyàbhihitaü bhagavatà . %<dvàvimau puruùau loke kùara÷càkùara eva ca . kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñasthà'kùara ucyate . uttamaþ puruùastvanyaþ paramàtmetyudàhçtaþ . yo lokatrayamàvi÷ya vibhartavyaya ã÷varaþ . yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ . yo màmevamasaümåóho jànàti puruùottamam . sarvavidbhajati màü sarvabhàvena bhàrata! . iti guhyatamaü ÷àstramidamuktaü mayànagha! . etadbuddhvà buddhimàn syàt kçtakçtya÷ca bhàrata!>% . mahàvàràhe'pi %<mukhya¤ca sarvavedànàü tàtparyaü ÷rãpatau pare . utkarùe tu tadanyatra tàtparyaü syàdavàntaram>% iti . yukta¤ca viùõoþ sarvotkarùe mahàtàtparyam . %<mokùo hi sarvapuruùàrthottamaþ dharmàrthakàmàstvanityàþ mokùa eva nityaþ tasmànnityaü tadarthàya yateta matimànnara>% iti bhàllaveya÷ruteþ . mokùa÷ca viùõuprasàdamantareõa na labhyate . %<yasya prasàdàt paramà yatsvaråpràt tasmàt sasàràmmucyate nàvare surànàràdhayanto'sau paramo vicintyo mumukùubhiþ karmapà÷àdamuùmàditi>% nàràyaõa÷rutiþ . %<takhin prasanne kimihàstyalabhyaü sarvàrthakàmairalamalpakàste . samà÷ritàdbrahmataroranantàt niþsaü÷ayaü muktiphalaü prayàtaþ>% iti viùõupuràõokte÷ca . prasàda÷ca guõotkarùaj¤ànàdeva nàbhedaj¤ànàdityuktam . na ca tattvamasyàditàdàtmyavyàkopaþ ÷rutitàtparyàparij¤ànavijçmbhaõàt . %<àha nityaparakùokùantu tacchabdã hyavi÷eùataþ . tvaü÷abda÷càparokùàrthaü tayoraikya kathaü bhavet . àdityoyåpa itivat sàdç÷yàrthà tu sà ÷rutiriti>% . tathàca paramà ÷rutiþ . jãvasya paramaikya¤ca buddhisàråpyameva và . ekasthànanivàse và vyaktisthànamapekùya và . na svaråpaikatà tasya muktasyàpi viråpataþ . svàtantvapårõate'lpatvapàratantrye viråpatà iti . atha và tattvamasotyatra sa evàtmà svàtantryàdiguõopetvatàt atattvamasi tvaü tanna bhavasi tadrahitatvàdityekatvamati÷ayena niràkçtam . tadàha %<atattvamiti và cchedastenaikyaü suniràkçtam>% iti . tasmàt dçùñàntanavake'pi %<sa yathà ÷akuniþ såtreõa baddha>% ityàdinà bheda eva dçùñàntàbhidhà nàya ayamabhedopade÷a iti tatvavàdarahasyam . tathàca mahopaniùat %<yathà pakùo ca såtra¤ca nànàvçkùarasà yathà . yathà nadyaþ samudrà÷ca ÷uddhodalavaõe yathà . càràpahàryau ca yathà yathà puüviùayàvapi . tathà jãve÷varà bhinnau sarvadaiva vilakùaõau . tathàpi såkùmaråpatvànna jãvàt paraso hariþ . bhedena mandadçùñãnàü dç÷yate prerako'pi san . vailakùaõyaü tayorj¤àtvà mucyate badhyate'nyayeti . brahmà ÷ivaþ suràdyà÷ca ÷arãrakùaraõàt kùaràþ . lakùmãrakùaradehatvàdakùaràtaþ paro hariþ . svàtantrya÷aktivij¤ànasukhàdyairakhilairguõaiþ . nisãmatvena te sarve tadva÷àþ sarvadevatà>% iti . viùõuü sarvaguõaiþ pårõaü j¤àtvà saüsàravarjitaþ . nirduþkhànandabhugnityaü tatsamãpe sa modate . muktànà¤cà÷rayo viùõuradhikàdhipatistathà . tadva÷à eva te sarve sarvadaiva sa ã÷vara iti ca . ekavij¤ànena sarvavij¤àna¤ca pradhànatvakàraõatvàdinà yujyate na tu sarvamithyàtvena . na hi satyaj¤ànena mithyàj¤ànaü sambhavati yathà pradhànapuruùàõàü j¤ànàj¤ànàbhyàü gràmo j¤àtaþ aj¤àta ityevamàdivyapade÷o dçùña eva . yathà ca kàraõe pitari j¤àte jànàtyasya putramiti . anyathà %<yathà saumyaikena mçtpiõóena vij¤àtena sarvaü mçõmayaü vij¤àtam>% ityatra ekapiõóa÷abdau vçthà prasajyeyàtàü mçdà vij¤àtayetyetàvataiva vàkyasya pårõatvàt . na ca vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyasityetat kàryasya mithyàtvamàcaùñe ityeùñavyaü vàcàrambhaõaü vikàro yasya tat avikçtaü nityaü nàmadheyaü mçttiketyàdikamityetadvacanaü satyamiti tathyasya svãkàràt . aparathà nàmadheyameveti ÷abdayorvaiyarthyaü prasajyeta . ato na kutràpi jagato mithyàtvasiddhiþ . ki¤ca prapa¤co mithyetyatra mithyàtvaü tathyamatathyaü và . prathame satyàdvaitabhaïgaprasaïgaþ carame prapa¤casatyatvàpàtaþ . nanvanityatvaü nityamanityaü và ubhayathàpyanupapattirityàkùepavadayamapi nityasamajàtibhedaþ syàt . taduktaü nyàyanirvàõavedhasà %<nityamanityabhàvàdanityanityatvopapatternityasamaþ>% iti . tàrkikarakùàyà¤ca %<dharmasya tadatadåpavikalpànupapattitaþ . dharmiõastadvi÷iùñatvabhaïgo nityasamo bhavet>% iti . asyàþ saüj¤àyàþ upalakùaõatvamabhipretyàbhihitaü prabodhatiddhau %<anvarthitvàttåpara¤jakadharmasameti>% . tasmàdasaduttarametaditi cet a÷ikùitatràsanametat duùñatvamålàniråpaõàt . taddvividhaü sàdhàraõamasàdhàraõa¤ca tatràdya svavyàghàtakaü dvitãyaü trividhaü yuktàïgahãnatvamayuktàïgàdhikatvamaviùayavçttitva¤ceti . tatra sàdhàraõamasammàvitameva uktasyàkùepasya svàtmavyàpanànupalambhàt . evamasàdhàraõamapi ghañasya nàstitàyàü nàstitoktàvastitvavat prakçte'pyupapatteþ . nanu prapa¤casya mithyàtvamabhyupeyate nàsattvamiti veta gadetat so'yaü ÷ira÷chede'pi ÷ataü na dadàti viü÷ati÷a¤cakantu prayacchatãti ÷àkañikadçttàntamanuharet mithyàtvàsattvayoþ parthyàyatvàdityalamatiprapa¤cena . tatra %<athàto brahma jij¤àseti>% prathamasåtrasyàyamarthaþ tatràtha÷abdo maïgalàrõo'dhikàrànantaryàrtha÷ca svãkriyate . ataþ÷abdã hetvarthaþ taduktaü gàruóe %<athàtaþ÷abdapårvàõi såtràõi nikhilànyapi . pràrabheta niyatyaiva tatkimatraü niyàmakam . ka÷càrthastu tayorvidvàn kathamuttamatà tayoþ . etadàkhyàhi me vrahman . yathà j¤àsyàmi tattvataþ . evamukto nàradena vrahmà provàca sattamaþ . ànantaryàdhikàre ca laïgalàrthe tatheva ca . atha÷abdastataþ÷abdo hetvarthe samudãritaþ>% iti . yato nàràyaõaprasàdamantareõa na mokùo labhyate prasàda÷ca j¤ànamantareõa ato brahma jij¤àsà kartavyeti siddham . jij¤àsyabrahmaõo lakùaõamuktaü %<janmàdyasya yataþ>% iti . sçùñisthityàdi yato bhavati tadvrahmeti vàkyàrthaþ . tathàca skàndaü vacaþ %<utpattisthitisaühàrà niyatirj¤ànamàvçtiþ . bandhamokùau ca puruùàd yasmàt sa harirekaràó>% iti . %<yato và imànãtyàdi>% ÷rutibhya÷ca . tatra pramàõamapyuktaü yathà %<÷àstrayonitvàditi>% . %<nàvedavinmanute taü vçhantam>% %<tantvopaniùadam>% ityàdi÷rutibhyaþ tasyànumànikatvaü niràkriyate na cànumànasva svàtantryeõa pràmàõyamasti . taduktaü kaurme %<÷rutisàhàyyarahitamanumànaü na kutracit . ni÷cayàt sàdhayedarthaü pramàõàntarameva ca . ÷rugismçtisahàyaü yat pramàõàntaramuttamam . pramàõapadavãü gacchennàtra kàryà vicàraõà>% iti ÷àsrasvaråpamuktaü skànde %<çgyajuþ sàmàtharvà ca bhàrataü pà¤caràtrakam . målaràmà yaõa¤caiva ÷àstramityamidhãyate . yaccànukålametasya tacca ÷àstraü prakãrtitam . ato'nyo granthavistàro naiva ÷àstraü kuvartmataþ>% iti . tadanenànanyalabhyaþ ÷àstràrtha iti nyàyena bhedasya pràptatvena tatra na tàtparyaü kintvadvaita eva vedavàkyànàü tàtparyamiti advaitapratyà÷à pratikùiptà anumànàdã÷varasya siddhyabhàvena tadbhedasyàpi tataþ siddhya bhàvàt . tasmànna bhedànuvàdakatvamiti tatparatvamavagabhyate ata evoktam %<sadàgamaikavij¤eyaü samatãtakùaràkùaram . nàràyaõa sadà vande nirdoùà÷eùasadguõam>% iti . ÷àstrasya tatra pràmàõyamupapàditaü %<tatu samanvayàditi>% upantaya upakranàditiïgam uktaü ghçhatsaühitàyàma %<upakramopasaühàràvabhyàso'pårvatà phalam . arthavàdopapattãca liïgaü tàtparyanirõaye>% iti . evaü vedàntatàtparyava÷àttadeva brahma ÷àstragamyamityuktaü bhavati . diómàrtramatra pràdar÷i ÷iùñamànandatãrthabhàùyavyàkhyànàdau draùñavyaü granthavahutvabhiyoparamyata iti . etacca rahasyaü pårõapraj¤ena madhyamandireõa vàyostçtãyàvatàra manyena niråpitamiti . %<prathamastu hanåmàn syàt dvitãyo bhãma eva ca . pårõapraj¤astçtãya÷ca bhagavatkàryasàdhakaþ>% iti . etadevàbhipretya tatra tatra granthasamàptàvidaü padyaü likhyate %<yasya trãõyuditàni vedavacane divyàni råpàõyalaü hyetaddar÷itamitthametadakhilaü vedasya garbhe mahaþ . vàyo ràmavaconataü prathamakaü vçkùo dvitãyaü vapurmadhyo yastu tçtãyametadamunà granghaþ kçtaþ ke÷ave>% . tasmàt sarvasya ÷àstrasya viùõutattvaü sarvottamamityatra tàtparyamiti sarvaü niravadyam

#<pårõabãja># puø pårõaü bãjaü yasya . bãjapåre ràjaniø .

#<pårõabhadra># puø 1 nàgamade bhàø àø 35 aø . 2 yakùabhede harivaüø 31 aø . sa ca ratnabhadrasutaþ tasya putraþ harike÷aþ tatkathà kà÷ãkhaø 32 aø .

#<pårõamà># strã pårõaþ kalàpårõa÷candro mãyate'syàü mà--gha¤arthe ka . pårõamàsyàü tithau .

#<pårõamàs># strã pårõaþ kalàbhiþ pårõomà÷candramà yatra . 1 pårõimàyàm . pårõaü màsaümimãte mà--asan . 2 sårye 3 candre ca %<eùa vai pårõamàþ . ya eùa tapatyaharaharhyevaiùa pårõo'ghaima eva dar÷o yaccandramà dçdç÷a iva hyeùa atho itarathàhuþ eva eva pårõamà yaccandramà etasya hyanupåraõaü paurõamàsãtthàcakùate>% ÷ataø pràø . 1 . 2 . 41 %<eùà såryastapati eùa khalu pårõamàþ sa påryamàõaþ dadç÷a iva amàvàsyàyàmavidyamànaþ pratipadi pa¤càddç÷yamàno bhavati . etacca påraõamanulakùya paurõamàsãtyàcakùate>% bhàø .

#<pårõamàsa># puø pårõamàsã vidhànakàlatvenàstyasya ac . 1 pårõimàyàü kartavye yàgabhede %<dar÷apåõaimàsàbhyàü yajeta>% %<sarvebhyo dar÷apårõabhàsau>% ÷rutiþ . àdivyabhedasya ghàturanumatabhàryàyàü jàte 2 putrabhede . %<dhàtuþ kuhåþ sinãvàlã 2 ràkà 3 cànumati 4 stathà . sàyaü 1 dar÷amathapràtaþ 3 pårõamàsa 4 manukramàt>% bhàgaø 6 . 16 . 3 . asçtetyanuùaïgaþ . pårõamàsayàgavidhàna¤ca ÷ataø bràø 11 . 2 . 4 . 8 . pårõomàsa÷càdramàso yatra gauràø ïãùa . 2 pårõimàtithau strã ÷abdamàlà .

@<[Page 4403a]>@
#<pårõamukha># puø janameyasarpasatre dagdhanàgabhede bhàø àø 57 aø .

#<pårõayoga># puø bàhuyuddhabhede tatprakàraþ bhàø saø 22 aø ukto yathà %<tatastau nara÷àrdålau bàhu÷astrau samãyatuþ . vãrau paramasahçùñàvanyo'nyajayakàïkùiõau . karagrahaõapårvaü tu kçtvà pàdàbhivandanam . kakùaiþ kakùàü vidhunvànàvàsphoñaü tatra cakratuþ . skanghe dorbhyàü samàhatya nihatya ca muhurmuhuþ . aïgamaïgaiþ samà÷liùya punaràsphàlanaü vibho! . citrahastàdikaü kçtvà kakùàbandhaü ca cakratuþ . galagaõóàbhighàtena sasphuliïgena cà÷anim . bàhupà÷àdikaü kçtvà pàdàhatasiràvubhau . urohastaü tata÷cakrau pårõakumbhau prayujya tu . karasaüpãóanaü kçtvà garjantau vàraõàviva . nardantau meghasaïkà÷au bàhupraharaõàvubhau . talenàhanyamànau tu anyo'nyaü kçtavãkùaõau . siühàviva susaükruddhàvàkçùyàkçùyàyudhyatam . aïgenàïgaü samàpãóya bàhubhyàmubhayorapi . àvçtya bàhubhi÷càpi udaraü ca pracakratuþ . ubhau kañyàü supàr÷ve tu takùavantau ca ÷ikùitau . adhohastaü svakaõñhe tårasyurasi càkùipat . sarvàtikràntamaryàdaü pçùñhabhaïgaü ca cakratuþ . sa pårõamårdhaü bàhubhyàü pårõakumbhaü pracakratuþ . tçõapãóaü yathàkàmaü pårõayogaü samuùñikam . evamàdãni yuddhàni prakurvantau parasparam>% måø %<kakùairdormålaiþ kakùàü prakoùñhagatàü rajjuü dhunvànau yatra yatra kakùe àsphoñaü cakratuþ bàhumålàsphàlanenàïgadabandharajju÷eùaü kampayantàvityarthaþ . citrahastàdikaü hastasyàtivegenàku¤canaprasàraõoparyadha÷càlana muùñãkaraõàni citrahastàþ . àdipadàt pàdasyàpyàku¤canàdi . kakùàbandhaü parasparakakùàyàü hastau kçtvà bandhanam gale gaõóena bhàlade÷enàbhidhàtastena pàùàõasadç÷àïgatvàttayorabhidhàtena visphuliïgotpattyà'÷aniü vajramiva sasçjaturityarthaþ . bàhupà÷àdikaü caraõapà÷a àdi÷abdàrthaþ . pàdàbhyàmàhatàþ siràþ snàyavo yàbhyàntau dçóhaprahàreõa nàóãparyantamapi vedanàvantàvityarthaþ . urohastamurasi capeñàprahàraü pårõakumbhau grathitàïgalibhyàü hastàbhyàü para÷irasaþ pãóanaü pårõakumbhaþ dvitvaü parasparaü dvàvapi cakraturiti vaktum . talena capeñayà, àvçtya jatrude÷e pçùñhaü kçtvà bàhubhirbahubhyàü dvàvapi mitha udaramàdàya pracakratuþ pracikùipatuþ ké vikùepe'sya råpam . evaü kañyàü supàr÷ve ca pracakratuþ . takùavantau takùastanåkaraõaü gàtrasaïkoca ityarthaþ tadvantau . adhohastamudarasyàdhastàddhastaü kçtvà hastàbhyàmudaramàveùñya svakaõñhe khorasi ca kaõñhoraþsamãpe ànãyàkùipadàsphàlitavàn . pçùñhasya bhåmambandhena jàtaü bhaïgaü paràbhavaü bàhubhyàmudaràdãni pãóane sampårõamårdhvam>% nãlakaõñaþ .

#<pårõavainà÷ika># puø sarvavanà÷ike sarva÷çnyatvavàdini bauddhabhede sarvavainà÷iko'pyatra .

#<pårõahoma># 10 pårõo homaþ . pårõàhutau .

#<pårõà># strã %<nandà bhadrà jayà riktà pårõà pratipadaþ kramàt>% jyoø taø ukte pakùayoþ pa¤camãda÷amãpa¤cada÷ãråpe tithibhede

#<pårõàïgada># puø nàgabhede bhàø àø 57 aø .

#<pårõàna(la)ka># naø . vardhàpanàyàpte pårõapàtre mediø pårõapàtra÷abde dç÷yam .

#<pårõànanda># puø purõa ànando yatra . 1 parame÷vare 2 tantraprakaraõakàre vidvadbhede ca .

#<pårõàbhiùeka># puø karmaø . tantrokte kaulàbhiùekabhede .

#<pårõàyus># puø 1 pràdheye gandharvabhede bhàø àø 65 aø . pårõamàyurasya . 2 ÷atàyuùke karmaø . 3 ÷atavarùamite jãvanakàle naø .

#<pårõàvabàta># puø karmaø . 1 nçsiühe 2 ràme 3 ÷rãkçùõe ca teùàü bhagavataþ saüpårõàvatàratvàt tathàtvaü anyeùàntu kalàvatàratvam . %<pårõo nçsiüho ràma÷ca ÷vetadvãpaviràó vibhuþ . paripårõatamaþ kçùõo vaikuõñhe gokule svayam . vaikuõñhe kamalàkànto råpabhedàccaturbhujaþ . goloke gokule ràdhàkànto'yaü dvibhujaþ svayam>% brahmavaiø janmakhaø 39 aø uktesteùàü tathàtvam .

#<pårõà÷à># strã nadãbhede bhàø bhãø 9 aø .

#<pårõàhuti># strã pårõà àhutiþ . homasamàptau homyàyàmàhutau ÷ataø bràø 22 . 11 .

#<pårõi># strã pé--õiï . pårtau pårõimà .

#<pårõikà># strã nàsàcchinnãnàmakakhage trikàø .

#<pårõimà># strã pårõiü pårtiü mimãte ma--ka . 1 paurõamàsya tithau marãceþ kalàyàü patnyàü jàte 2 kanyàbhede bhàryà marãcestu kalà suùuve kardamàtmajà . ka÷yapaü pårõikà¤caiva yayoràpåritaü jagat . pårõikà'såta virajaü vi÷vaga¤ca parantapa! . bhàgaø 4 . 1 . 12 tattivisvaråpaü dvaidhe khaõóabhedasya karmabhede gràhyatàdikaü ca kàlamàø nyaråpi yathà tatra ÷uklàyàü pa¤cada÷yàü candramaõóalaü svakalàmiþ sarvàtmanà påryate seyaü maõóalaparipårtiþ pårõimetyanena nàmnà j¤àyate . taduktaü brahmàõóamatsyapuràõayoþ %<kàlakùaye vyatikrànte divàpårõau parasparam . candràdityau paràhõe tu pårõatvàt pårõimà smçtà>% iti . ahnaþ paro bhàgaþ paràhõaþ såryàstamayakàla ityarthaþ . tatra yathàdityaþ saüpårõamaõóalaþ sannastameti tathottarakùaõe candraþ sampårõamaõóalaþ sannudetãti . dçùñàntadàrùñàntikabhàvasya vivakùitatvàd dvayoràdityacandrayorupanyàsaþ . yathà maõóalapårõatvavivakùayà pårõimà÷abdaþ prayujyate tathà màsapårõatvavivakùayà paurõamàsã÷abdaþ prayujyate . nadurktaü bhaviùyottare %<paurõamàsã mahàràja . somasya dayità tithiþ . pårõo màso bhaved yasmàt paurõamàsã tataþ smçtà>% iti . pårõimàmàvàsyayorvikalpena màsàntatvaü màsaprastàve dar÷itam . ataeva paurõamàsyàmatyantaviprakarùe satyanabhibhåtatvàccandramaõóalaþ sampårõo dç÷yate . tàvetau sannikarùaviprakarùau gobhila àha %<yaþ paro viprakarùaþ såryàcandramasãþ sà paurõamàsã . yaþ paraþ sannikarùaþ sàmàvàsyeti>% . tadevaü parvàbhidhàyàþ pa¤cada÷yàþ pårõimàdinàmanirvacanena svabhàvavi÷eùo j¤àprito bhavati . te ca pårõamàsyàmàvàsye pratyekaü dvividhe . tacca puràõe dar÷itam %<ràkà cànumati÷caiva paurõamàsã dvidhà smçtà . sinãbàlã kuhå÷caivamamàvàsyà dvidhaiva tu>% iti . etàsàü catasçõàü svaråpaü kàñhaka÷àkhàyàü vispaùñaü ÷råyate %<yà pårvà paurõamàsã sànumatiryottarà sà ràkà . yà pårvà'màvàsyà sà sinãbàlã yottarà sà kuhåþ>% iti . vçhadva÷iùñho'pi %<ràkà ànumati÷caiva paurõamàsãdvayaü viduþ . ràkà saüpårõacandrà syàt kalonà'numatirmatà . paurõamàsã divà dçùñe ÷a÷inyanumatiþ smçtà . ràtridçùñe punastasmin saiva ràketi kãrtità>% . matsyabrahmàõóapuràõayoþ %<yasmàttàmanumanthante pitaro daivataiþ saha . tasmàdanumatirnàma pårõimà prathamà smçtà . attharthaü ràjate yasmàt paurõamàsyàü ni÷àkaraþ . ra¤janàccaiva candrasya ràketi kavayo viduþ>% iti . atha pa¤cada÷ã nirõãyate . sà dvividhà paurõasàsyamàvàsyà ca . tatra paurõamàsyàü parasparaviruddhàni vàkyànyupalabhyante . tatra paraviddhàthà gràhyatvaü viùõudharmottare %<ekàda÷yaùñamã ùaùñhã paurõamàsã caturda÷ã . amàvàsyà tçtãyà ca upoùyà syuþ paràtvitàþ>% . paraviddhàniùaidhaþ pårbaviddhàvidhi÷ca brahmapuràõapadmapuràõayoþ %<ghaùñhyekàda÷yamàvàsyà pårbaviddhà tathà'ùñamã . pårõimà paraviddhà ca nopoùyaü tithipa¤cakam . pårvabiddhà tu kartavyà saptamã bratibhirnaraiþ . paurõamàsã, mahãpàlaparàyà niyamàïgatà>% iti . pårbabiddhàgràhyatva ca yunmavàkye . %<caturda÷yà ca pårõimati>% . evaü parasparavirodhe sati yà vyavasthà sà brahmavaivarte dar÷ità %<pårvaviddhà na kartavyà amàvàsyà ca pårõimà . varjayitvà muni÷neùñha! sàvitrãvratamuttamam>% iti . sàvitrã ràjakanyà tayà cãrõaü vrataü sàvitrovratam . tacca maviùyottarapuràõe dar÷itam %<kathayàmi kulastrãõàü mahimno vardhanaü param . yathà cãrõaü vrataü pårbaü sàvitryà ràjakanyayà>% iti . etacca paurõamàsyàmamàvàsyàyàü ca vihitam . tasmin vrate pårbaviddhà gràhyà . vratàntare pårbabiddhà na kartavyà kintu paraviddhaiva kartavyeti parasparaviruddhasya ÷àstradvayasya vyavasthà . yadà tu caturda÷yaùñàda÷anàóikà bhavati tadà sàvitrãvratamapi tatra parityàjyas . %<bhåto'ùñàda÷anàóobhirdåùayatyuttaràü tithimiti>% smçteþ . yo'yaü paurõamàsãnirõava sa evàmàvàsyàyàsapyavagantavyaþ . tatràpi sàvitrãvrataü pårvadine kartavyaü vratàntaràõyuttaradine . asyàü ca vyavasthàyàü brahmavaivartavacanaü pårbamudàhçtam . skandapuràõe'pi %<bhåtaviddhà sinãvàlã na tu tatra vrataü caret . varjayitvà tu sàvitrãvrataü tu ÷ikhinàhana!>% iti . evaü ca sati yugma÷àstraü sàvitrãvratavyatirikteùu vrateùu draùñavyam . pracetà api %<nàgabiddhà tu yà ùaùñhã saptamyà ca yutàùñamã . da÷asyekàda÷ãviddhà trayoda÷yà caturda÷ã . bhåtabiddhàpyamàvàsyà na gràhyà munipuïgavaiþ . uttarottaraviddhàstàþ kartavyàþ kàñhakã ÷rutiþ>% iti . padmapuràõe'pi %<ùaùñhyaùñamã tathà dar÷aþ kçùõapakùe trayoda÷ã . etàþ parayutàþ kàryàþ paràþ pårbeõa saüyutàþ>% iti . yattu nàradãyapuràõe %<dar÷aü ca paurõa màsaü ca ùituþ sàüvatsaraü dinam . pårbabiddhamakurvàõo narakaü pratipradyate>% iti tat sàvitrãvrataviùayaü ÷ràviùayaü và . amàvàsyàyàmiva paurõamàsyàmapi ÷ràddha vihitam tathàca pitàmahaþ %<amàvàsyàvyatãpàtapaurõamàsyaùñakàsu ca . vidvàn ÷ràddhamakurvàõaþ pràya÷cittãyate hi saþ>% iti . amàbàsyà÷ràddhasya ca pàrvaõaråpatvamaparàhõasya tatkarmakàlatvaü kutapasya pràrambhakàlatvamityetattritayaü pratipatprakaraõe pratyàvdikanirõaye prapa¤citam . sà caturda÷ãyutà gràhyà yummàt . yamaþ %<pahmànte srotasi snàyàt tena nàyàti matpuram>% viùõuþ %<dç÷yete sahitau yasyàü divi candravçhaspatã . paurõamàmã tu mahatã j¤eyà saüvatsare tu sà . tasyàü snànopavàsà bhyàmakùayaü parikãrtitam>% . sahito màsamaüj¤ànimittakçttikàdinakùatragatau mahàkàrtikyàdidar÷anàt . nathà ca ràjamàrtaõóaþ %<màsasaüj¤e yadà çkùe candraþ sampårõamaõóalaþ . guruõà yàti saüyogaü sà tithirmahatã smçtà>% . skàndamàtsyayoþ %<paurõamàsãùu caitàùu màsarkùasahitàsu ca . etàsu snànadànàbhyàü phalaü da÷aguõaü smçtam>% tiø taø sthitam .

#<pårõendu># puø karmaø . pa¤cada÷abhiþ kalàbhiþ pårõe candre .

#<pårõotkaña># puø puø pràcye de÷abhede màrkaø 58 aø .

#<pårõopamà># strã upamàlaïkàràbhede alaïkàra÷abde 396 pçø dç÷yam .

#<pårta># triø påra--kta niø . 1 pårite 2 channe vi÷vaþ . pé--pàlane karmaõi kta . 3 pàlite . bhàve kta . 4 pàlane naø 5 ÷abdaraø . 5 khàtàdikarmaõi naø abharaþ . jàtukarõyaþ %<vàpã kåpataóàgàdidevatàyatanàni ca . annapradànamàràmaþ pårtamityabhidhãyate>% . àràmaþ puùpaphalopàyaheturbhåbhàgaþ . %<agnihotraü tapaþ satyaü vedànà¤cànupàlanam . àtithyaü vai÷vadeva÷ca iùñamityabhidhãyate . grahoparàge yaddànaü pårtamityabhidhãyate . iùñàpårtaü dvijàtãnàü dharmaþ sàmàntha ucyate . adhikàrã bhavecchådraþ pårte dharme na vaidike>% . vaidike vedàdhyavanasàdhye agnihotràdàviti ratràkaraþ . evaü strãõàmapi pårtàdhikàraþ . yathà nàrãtyanuvçttau vçhaspatiþ %<pitçvyagurudauhitràn bhartuþ svasrãyamabhtulàn . påjayet kavyapårtàbhyàü vçddhànàthàtithãn striyaþ>% . etena %<jalà÷ayotsarge goravataraõànumantraõayoryajamànakartçkamantrapàñhaþ tatràmantrakatayà strã÷ådrayoranadhikàreõa tadvati yàge'pyanadhikàraþ vi÷eùopade÷avirahàditi>% dvaitanirõayoktaü nirastam . ataeva tayorjalà÷ayotsargàdigrahayaj¤avedã homàdisamàcàraþ . atra homo vahrau na sàkùàt kalpataruratnàkaradhçtàpastambavacanàt . tadyathà kùàralavaõàdyupakramya %<taddhutamahuta¤càgnau na strã juhuyànnànupetaþ iti>% anupetaþ anupanãtaþ, kintu bràhmaõadvàrà karaõãyaþ . %<÷rautasmàrtakriyàhetorvçõuyàdçtvijaþ svayam>% iti yàj¤avalkyokteþ %<çtvigvàde niyuktau ca samau praüparikãrtitau . yaj¤e svàmyàpnuyàt puõyaü hàniü vàde'tha và jayam>% iti vçhaspatyukteþ . vaidiketara mantrapàñhe ÷ådràderapyadhikàraþ . %<vedamantravarjaü ÷ådrasyeti>% chandãgàhnikàcàracintàmaõidhçtasmçtau vedetivi÷eùaõàt . %<÷ådro'pyevaüvidhaþ prokto vinà mantreõa saüskçtaþ . na kenacit samasçjat chandasà taü prajàpatiþ>% iti yamasmçtau chandasà vedena ityukte÷ca . taü ÷ådram . pa¤cayaj¤asnàna÷ràddheùu vaidiketaramantrã'pi niùiddhaþ . ÷ådramadhikçtya %<namaskàreõa mantreõa pa¤cayaj¤ànna hàpayet>% iti yàj¤avalkãyena %<vrahmakùatravi÷àmeba mantravat snànamiùyate . tåùõãmeva hi ÷ådrasya sanamaskàrakaü matam>% iti yogiyàj¤avalkãyena ÷ràddhamadhikçtya %<ayameva vidhiþ proktaþ ÷ådràõàü mantravarjitaþ . amantrasya tu ÷ådrasya vipro mantre÷ca gçhyate>% iti baràhapuràõãyena ca namaskàreõeti tåùõãmiti mantravarjita ityabhidhànàt .

#<pårti># strã pé--bhàve ktin . 1 påraõe %<hantiþ pårti÷ca påraõe>% jyoø taø ukte 2 guõane ca .

#<pårtin># triø pårtamanena iùñàø ini . kçtapåraõe . striyàü ïãp .

#<pårdvàra># naø 6 taø . purasya dvàre gopure amaraþ .

#<pårdhi># yàc¤àyàü bhvàø paø sakaø señ nighaõñuþ . pårdhayati apårdhàyãt .

#<pårva># nimantraõe sakaø nivàse akaø cuø ubhaø señ . pårbayati te apupårbat ta . oùñhyànto'yam .

#<pårya># triø pé--kyap påra--õyat và . 1 påraõãye 2 paripàlyeca

#<pårva># nivàse akaø nimantraõe sakaø bhvàø paø seña . antyasthànto'yam . pårvati apårvãt .

#<pårva(rva)># triø pårba (rva)--ac . 1 prathame àdye yasyàü di÷i yeùàü såryasya prathamaü dçùñiþ teùàü tasyàü 2 di÷i strã tadupalakùite 3 de÷e yasya yadapekùayà prathamaü janmàdi tasya 4 tàdç÷akàle 5 tadupalakùite ca . tasya digde÷akàlavyavasthàvàcitve sarvanàmakàryaü pårvasmai ityàdi jasi ïiïasyostu và pårbe pårbàþ pårbasmàt pårvàt pårba pårbasmin . striyàü tu na vibhàùà pårbasyai ùårbasyàm ityàdi . sarvanàmatvena vçttimàtre'sya puüvadbhàvaþ . pårbasyàü sthitaü pårbasthitam . pårbasyà råpaü pårbaråpam ityàdi .

#<pårva(rba)karman># naø karmaø . prathame karmaõi %<karma trividhaü pårbakarmapradhànakarma pa÷càtkarmeti>% su÷rutaþ . pårbabhàge .

#<pårva(rva)kàya># puø pårvaü (rvaü) kàyasya ekade÷itaø . kàyasya

#<pårva(rva)kàlika># triø pårvaþ(rvaþ) kàlaþ sàdhanatayà'styasya ñhan . pårba(rva)kàlasàdhye %<dar÷anaü pårba(rva)kàlikam>% màø sauø 8 aø . pårba(rva)kàle bhavaþ ñha¤i vçddhiþ . paurvya(rba)kàlika ityeva tatràrthe triø striyàü ïãp iti bhedaþ .

#<pårva(rva)kçt># puø pårvàü(rbàü) karoti kç--kvip vçttau puüvat . 1 pårba(rva)digasåcake àditye 2 tadadhipe indre ca yajuø 1036 . 3 pårba(rva)kàrakamàtre triø .

#<pårva(rba)koñi># strã vipratipattau pårbopàtte viùaye pårvapakùe

#<pårva(rba)gaïgà># strã nityakaø . narmadànadyàü hemaø .

#<pårva(rba)citti># triø cita--bhàve ktin pårvaü(rbaü) cittiþ smaraõaü yasya . 1 pårbànubhavaviùaye yajuø 13 . 11 . 13 . 43 . 2 ap sarobhede strã harivaüø 12 aø .

#<pårva(rba)ja># puø pårvasmin kàle jàyate jana--óa . 1 jyeùñhabhràtari raghuþ 10 . 36 . 2 jyeùñhabhaginyàü strã amaraþ . 3 pårbakàlajàtamàtre triø . %<jyeùñhàbhålãyamicchanti màsamàùàóha pårba(rva)jam>% . 4 candralokasthe divyapitçgaõe %<atha pårba(rva)jàþ>% pitara÷candragolasthà nyasta÷astràþ svadhàbhujaþ . kavyabàlàdayaste ca trikàø . 5 pitàmahàdau %<sa pårba(rva)jànàü kapilena roùàt>% raghuþ .

#<pårva(rba)jina># puø karmaø . pràcãne jinabhede ma¤ju ghoùaprabhçtau trikà0

#<pårva(rba)dakùiõà># strã pårva(rba)syà dakùiõasyà÷càntaràlà dik %<diïnàmànyantaràle>% pàø saø . pårbadakùiõayordi÷orantaràlàyàü di÷i 1 agnikoõe 2 taddiksthe de÷e ca màrkaø puø 58 aø .

#<pårva(rba)dikpati># puø karmaø 6 taø . indre hemaø . pårva(rba)digã ÷àdayo'pyatra . 2 meùasiühàdirà÷iùu . %<pràgàdikakubhàü nàthà yathàsaükhyaü pradakùiõam . meùàdyà rà÷ayo j¤eyà striràvçttiparibhramàt>% jyoø taø .

#<pårva(rba)digbala># naø digbala÷abde 3573 pçø ukte såryàdigrahàõàü kàlabhede pårbasyàü di÷ibhave balabhede

#<pårva(rba)digvadana># naø pårvadi÷i vadanamasya . digvadana÷abde 35 75 pçø ukte meùasiühadhanåråparà÷itrike

#<pårva(rba)di÷># strã karmaø . pràcyàü di÷i yasyàü di÷i yeùàü såryasya prathamadçùñiþ teùàü sà dikpràcã . tajj¤àno pàya÷ca digj¤àna÷abde 35 74 pçø dç÷yaþ .

#<pårva(rba)diùña># triø pårvaü(rvaü)diùñaü bhàgyaü sàdhanatvenàstyasya ac . pårbabhàgyànuråpeõa jàte 1 duþkhàdau %<daivairmartyasya yatproktaü pårba(rva)diùñaü hi tat smçtam>% bhàgaø 6 . 17 ÷loø . pårbaü(rvaü)diùñam . 2 pårbavihite triø .

#<pårva(rba)deva># puø pårbe(rva)devàþ . 1 asure amaraþ . teùàü prathamaü devatvena jàyamànatve'pi anyàyàcaraõàt tato bhraùñànàü daityabhàvaü pràptiriti pauràõikã kathànusandheyà . karmaø . pårbatanayoþ devayoþ 2 naranàràyaõayoþ dviø vaø . bhàø uø 48 aø .

#<pårva(rba)devatà># strã karmaø . anàdidevabhàveùu pitçùu %<akroghanàþ ÷aucaparàþ satataü brahmacàriõaþ . nyasta÷astrà mahàbhàgàþ pitaraþ pårba(rva)devatàþ>% manuþ . tadadhikaü pitç÷abde dç÷yam .

#<pårva(rba)de÷a># puø pårva(rba)vartã de÷aþ . jambudvãpasthe de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saüø 14 aø kårmavibhàge dar÷itaþ .

#<pårva(rba)nadã># strã karmaø . kårmavibhàge uktàyàü pårvadiksthàyàü nadyàm tato nadyantatvàt óhak uttarapadavçddhiþ pårvanàdeya tatra--bhave triø .

#<pårva(rba)pakùa># puø karmaø . 1 ÷uklapakùe amaraþ . ÷àstrãyasaü÷ayaniràsàrthapra÷ne 2 phakikàyàm . 3 siddhàntaviruddhakoñau %<viùayo viùaya÷caiva pårvapakùastathottaram>% ityuktàdhikaraõàvayavabhede vyavahàre pratij¤àparaparyàye bhàùàpatraråpe 4 prathamàvayavabhede . tallakùaõàdikaü vãramiø uktaü yathà %<pårvapakùaþ smçtaþ pàdo dvitãya÷cottarastathà . kriyàpàdastçtãyastu caturtho nirõayastathà>% iti vçhaspativacanasthaü nirõayaphalakaparàmar÷aråpapratyàkalitaparameva nirõayapadamupacàràdityàha itarathà pårvodàhçtatadvacanavirodhaþ syàt . tatra pratij¤àvàdã kaþ syàdityapekùite nàradaþ %<ràj¤e kuryàt pårbamàvedanaü yastasya j¤eyaþ pårvavàdo vidhij¤aiþ>% iti pårbavàdaþ pratij¤à . pårvavàdakasyaiva pratij¤àvàditetyasyàpavàdamàha sa eva %<yasya vàbhyadhikà pãóà kàryaü vàbhyadhikasambhavet . tasyàrthivàdo dàtavyo na yaþ pårbaü nivedayet>% . arthivàdaþ pratij¤à . vçhaspatiþ %<ahaüpårvi(rva)kayà yàtàvarthipratyarthinau yadà . vàdo varõànupårveõa gràhyaþ pãóàmavekùya ceti>% . manurapi %<arthànarthàvubhau buddhà dharmàdharmau ca kevalau . varõakrameõa sarvàõi pa÷yet kàryàõi kàryiõàm>% . bràhmaõàdãnàü yugapaddharmàdhikaraõaü pràptànàü varõànukrameõa bràhmaõasyàdau tataþ kùatriyasyetyevamàdikrameõa catuùpàdvyavahàraþ pravartanãyo ràj¤à pãóàdhikyakàryagauravaü cedarthipratyarthinoranyatarasya tadà na pårvàvedanakramo nàpi varõakramaþ . yadà tu sarve savarõàstadà àvedanakramaþ . yugapadàvedane samànavarõatve samànapãóatve ca sasabhyasabhàpatãcchayeti nirgalito'rthaþ . pratij¤àlakùaõamàha yàj¤avalkyaþ %<pratyarthino'grato lekhyaü yathàveditabharthinà . samàmàsatadardhàhannomajàtyàdicihnitam>% . arthyata ityathaþ sàdhyaþ so'syàstãtyarthã tadviparãtaþ pratyarthã tasyàgrataþ purato lekhyaü lekhanãyaü sasabhyena sabhàpatinà yathàveditaü pårbàvedanamanatikramya yena prakàreõàvedanasamaye svavacanaü lekhitaü tathaiva pratyarthisamakùamapi na punaranyathà . tathà satyanyavàditvena bhaïgaprasaïgàt . anthavàdãtyàdi hànalakùaõe vakùyate . pràgevàrthinà svapratij¤àtàrthasya likhitatvàdadhumà lekhanamanarthakamityà÷aïkàniràsàyàha samàmàseti . saüvatsaramàsapakùatithivàràrthipratyarthinàmatadãyajàtibhiràdi÷abdopàttai÷ca dravyasaïkhyàtajjàti çõagrahaõàdisthànavelàkùamàliïgàdibhiryathãpayogaü cihnitamiti kàryamàtramàvedanakàle likhitamadhunopayuktasahitaü likhyata iti nànarthakyamiti bhàvaþ . àdi÷abdagràhyàõi ca kàtyàyana àha %<nive÷ya kàlaü varùaü ca màsaü pakùaü tithiü tathà . belàü prade÷aü viùayaü sthànaü jàtyàkçtã vayaþ . sàthyaü pramàõaü dravya¤ca saïkhyà nàma tathàtmanaþ . ràj¤àü ca krama÷ã nàma nivàsaü sàdhyanàma ca . kramàt pitéõàü nàmàni pãóàmàhartçdàyakau . kùamàliïgàni cànyàni pakùaü saïkalpya kãrtayet>% . kàlo dhanaprayogàdikàlaþ . varùaü patralikhanakàlãmam evaü màsapakùatithayo'pi sandhyàvandanàdikrithopalakùitaþ kàlo belà . prade÷aþ kùetràdisthalavi÷eùaþ . viùayo'ntarvedyàdiviùayaþ syànaü vivàdàspadãbhåtagçhàdigràmàdi àkçtiravayavasaüsthànavi÷eùaþ vayastàruõyàdi pramàõaü nivartanaprasthàdi . àtmano ràj¤àü ca kùetràdibhogakàlonànàü vahuvacanaü tadãyapitràdipràptyarthaü nivàso nikañagçhàdiþ . pitaro'rthipratyarthinoþ . pãóà pratibhåprabhçtãnàü dhanikàdikçtà . àhartà pratigrahàdiviùayavaståni ànetà dàyako dàtçvikretràdiþ . kùamàliïgànyàtmãyadhanàdeþ paropabhogàdyaparàdhasahanacihnàni . anyat subodham . sagrahakàro'pi %<arthavaddharmasaüyuktaü paripårõamanàkulam . sàdhyavadvàcakapadaü prakçtàrthànubandhi ca . prasiddhamaviruddha¤ca ni÷vitaü sàdhanakùamam . saükùiptannikhilàrthaü ca de÷akàlàvirodhi ca . varùartumàsapakùàharvelàdekùaprade÷avat . sthànàvasaghasçdhyàkhyàjàtthàkàravayoyutam . sàdhyapramàõaü ïgyàvadàtmapratyar÷rinàma ca . paràtmapårvajànekaràjanàmabhiraïkitam . kùamàliïgàtmapãóàvat kathitàhartçdàyakam . yadàvedayate ràj¤e tadbhàùetyabhidhãyate>% iti . arthavat prayojanavat . dharmasaüyuktam alpàkùaraprabhåtàrthatvàdiguõayuktam . paripårõamadhyàhàràdyanapekùam . anàkulamasandigdhàkùaram . sàdhyavat sàdhanãyàrthayutam . vàcakapadam gauõalàkùaõikapadarahitam . prakçvàrthàvirodhi pàgàveditàrthena saha saüvàdi . prasiddhaü lokaprasiddhyanatikràntam abiruddhaü puraràùñrapràóvivàkaràjàdyaviruddham . pårvàparàviruddhaü vyavahàrikadharmàviruddha¤ca . ni÷citaü saü÷ayarahitam . sàdhanakùamam sàdhanàrham . saükùiptaü ÷abdàóambara÷ånyam . nikhilàrthaü nirava÷eùavaktavyàrthapratipàdakam . de÷alokàvirodhi madhyade÷ãyamamukakùatram ÷aratkàlãna÷asyàóhyaü madoyamapahçtamityàdide÷akàlavirodhavidhuram . paràtmanoþ prativàdivàdinorye pårbajàþ pitràdayastrayaþ aneke ràjànaþ kùetràdibhuktikàlãnàstreùànnàmabhiraïgitaü yuktam . atràrthavattvàdãni de÷akàlavirodhimyamarthipratyarthinàmà÷ånyatvaü ceti sarvatra bhàùàyàmava÷yambhàvãni tairvinà sàdhyanirde÷àsiddheþ . varùàdãni tu yatra yàvantyupayujyante tatra tàvantyeva nive÷anãyàni sarvàõina sarvatra adçùñàrthatvapamaïgàt . tatra varùàdãnàü kàlànàü vçddhidhanadvaiguõyàdighivàdena pratigrahakrayàdipaurvàparyavàde vopayogaþ . de÷aprade÷asthànànàmàhartçdàyakayoràtmàdipårbajaràjàdinàmnà ca sthàvarakùetràdivivàdeùu . sàdhyàkhyàjàtyàkàravayasàü cauryàdisvàmyavikrayàdibivàdeùu . pramàõasaükhyayormeyatulitàdidravyavivàde vauryàdivivàde ca kùanàliïgànàmupekùitaparokùabhujyamànabhumyàdivibàde . àtmapãóàyà çõikapratibhvàdivivàde evamanyadapyunneyam . ataevà÷ayàdàha kàtyàyanaþ %<de÷a¤caiva tathà sthàna sannive÷astathaiva ca . jàtiþ saüj¤àdhivàsa÷ca pramàõaü kùetranàma ca . pitçpaitàmaha¤caiva pårbaràjànukãrtatam . sthàvareùu vivàdeùu da÷aitàni nive÷ayet>% iti . eteùàü tatrãpayogitvàt . hàrãto'pi %<àsanaü ÷ayanaü yànantàmraü kàüsyamayomayam . dhànyama÷mamayaü yacca dvipada¤ca catuùpadam . maõimuktàprabàlàni hãrakà råpya kà¤canam . yadi dravyasamåhaþ syàt saükhyà kàryà tadaika tu . yasmin de÷e ca yaddravyaü yena mànena mãyate . tvena tasmiüstadà saïkhyà kartavyà vyavahàribhiþ>% iti . mànasaükhyà÷abdàvatrànyo'nyopalakùaõam . atraitàvadvivakùita yatra yàvadupayujyata tatra tàvannive÷yaü bhàùàpatre . anyathà sàdhyanirde÷asyàpårõatvàt pakùàbhàsatàpatteradhikanive÷e'dçùñàrthatàpatteriti . kàtyàyano'rthata evàha %<de÷akàlavihãna÷ca dravyasaïkhyàvivarjitaþ . kriyàmànavi hãna÷ca pakùo nàdeya iùyate>% . kriyà pramàõam . màna sàdhyaparimàõam . yadyapi pårvoktapakùalakùaõarahitànàü pakùàbhàsatvamarthasiddhaü tathàpi nàradàdibhiþ spaùñàrthaü prapa¤citam . tatra nàradaþ %<anyàrthamarthahãna¤ca pramàõàgamavarjitam . lekhyahãnàdhikaü bhraùñaü bhàùàdãùà udàhçtàþ>% . etàn sa eva vivçtavàn . %<arthe sàdhàraõe'pyeko sambandho'thàniyuktakaþ . lekhayed yattu bhàùàrthamanyàrthaü taü vidurbudhàþ>% . gaõakàryamekã và yadyasambandhã gadaniyukto và lekhayed yasyàü bhàùàyàmityarthaþ . %<brahmahàyamiti dveùàt krodhàdvàpi vadettu yaþ . sàdhyaü ca mocayet pa÷càdarthahãnàntu tàü viduþ>% . uktaü sàdhyaü vàdinà yasyàntyajyate sà bhàùà'rthahãnetyarthaþ . %<gaõite likhite meye tathà kùetragçhàdiùu . yatra saïkhyà na nirdiùñà sà pramàõavivarjità>% . saïkhyànaü saïkhyeti vyutapattyà saïkhyà÷abdena gaõanatolanamànànàü parigrahaþ . %<vidyayà pràptamarthàrthaü labdhaü krãtaü kramàgatam . natvevaü likhyate yatra sà bhàùà syàdanàgamà . samàmàsastathà pakùastithirvàrastathaiva ca . yatraitàni ca likhyante lekhyahãnàntu tàü viduþ>% . ava÷yaü yad yatra pårvoktarãtyà lekhyaü tadrahità lekhyahãnetyarthaþ . %<lekhayitvà tu tàü bhàùàmanirdiùñe tathottare . nirdi÷et sàkùiõaþ pårvamadhikàü tàü vinirdi÷et>% . sàkùiõa iti pramàõopalakùaõam . vyutkramàdatràdhikyantenàpràptakàlatà phalità . %<yatra syàttu yathàpårbaü nirdiùñaü pårbavàdinà . mandigdhameva lekhyena bhraùñàü bhàùàntu tàü ùiduþ>% ubhayaü pårbamiti pàñhe pakùadvayamapi pratij¤àvàdinaiva nirdiùñaü syàdityarthaþ . prasaïgàt pakùàbhàso'pi tatra nirõãto'tra pradar÷yate . tatra kàtyàyanaþ %<aprasiddhaü niràbàdhaü nirarthaü niùprayojanam . asàdhyaü và viruddhaü và pakùàbhàsaü vivarjayet>% . aprasiddhamàha vçhasmatiþ na kenacit kçto yastu so'prasiddha udàhçtaþ . yathà phalasahamrakçùñakùetramapahçtamiti madãyaü ÷a÷aviùàõaü gçhãtvà na prayacchatãtyàdyaprasiddhamityàha vij¤àne÷varaþ . vçhaspatinà tvidamasàdhyodàharaõamuktaü tacca vakùyate . niràbàdhannirupadrava mama mandire dãpyamànadãpakaprakà÷enàyaü khamandira vyavaharatãtiprabhçti nirarthamamidheyahãnaü madãyaü kacañatapa¤javagaóada÷aü và gçhãtvà na dadàtãtyàdi vij¤ànayogã . vçhaspativacanàt tvanyathà nirarthakapadàrthaþ pratãyate yathàha %<khalpàparàdhaþ svalpàrùo nirarthaka iti smçtaþ>% iti . etasyodàharaõaü smçticandrikàyàm ahamanena sasmitamãkùitaþ . màmakã ÷ikùà'nenàpahçtetyàdi niùprayojanaü yaghàyaü devadatto'smadgçhamannidhau susvaramadhãte ityàdi mitàkùaràsmçticandrikayorudàhçtam . vçhaspatinà tathaiva lakùitam . %<kàryabàdhàvihãnastu vij¤eyo niùprayojanaþ>% iti . sa eva prakàràntareõàpi nirarthaniùaprayojanau lakùitavàn %<kusãdàdyaiþ ùadairhãno vyavahàro nirarthakaþ . vàkpàruùyàdibhi÷caiva vij¤eyo niùprayojanaþ>% . kumãdamçõadànaü tatprabhåtibhi÷caturda÷abhirarthaviùayavyavahàrairhãno nirarthakaþ . vàkapàruùyàdibhihiüsàtmakai÷caturbhirhãnã niùprayojanaþ ityarthaþ . aùñàda÷apadàviùayaþ pakùo duùña ityà÷ayaþ . asàdhyaviruddhàvàha sa eva %<mamànena pradàtavyaü ÷a÷a÷çïgakçtaü dhanuþ . asambhàvyamasàdhyantaü pakùamàhurmanãùiõaþ . yasminnàvedite pakùe pràóvivàke'tha ràjani . puraràùñre virodhaþ syàdviruddhaþ so'bhidhãyate>% iti . mitàkùaràthàmasàdhyaviruddhàvanyathoktau %<devadattenàhaü sabhråbhaïgamupahasita ityàdyasàbhyasàdhanàsambhavàt alpakàlatvànna sàkùyàdisambhavã likhitaü dårato'lpatvànna divyamiti . bhåkenàhaü ÷apta ityàdi viruddhamiti>% . puraràùñràdiviruddhamapi viruddhapadena vyàkhyàya ràj¤à vivarjita ityàdismçtyantara¤ca tadarthatayodàhçtantacca pårbamasmàbhiranàdeyavyavahàraniråpaõe likhitam . anye'pi pakùàbhàsàþ smçticandrikodàhçtavacanoktà j¤eyàþ . yathà %<bhinnakramo vyutkramàrthaþ prakãrõàrtho nirarthakaþ . atãtkàlo vidviùñaþ pakùo nàdeya iùyate . yathàsthànànive÷ena naiva pakùàrthakalpanà . ÷asyate tena pakùaþ sa bhinnakrama udàhçtaþ>% . vyatyastàkùarasannive÷o bhinnakrama iti yàvat . vyutkramàrtho vyavahitàsyayenàrthàbodhakaþ . prakãrõàrtho'saïkalitàrthaþ . %<målamarthaü parityajya tadguõo yatra likhyate . nirarthakaþ sa vai vakùo bhåtasàdhanavarjitaþ . bhatakàlamatikràntaü dravyaü yatra hi likhyate . atãtavàlaþ pakùo'sau pramàõe satyapi smçtaþ . yasmin pakùe dvidhà sàdhyaü bhinnakàlavimar÷anam . vimçùyate kriyàbhedaþ sa pakùodviùña ucyate>% . bhåtasàdhanaü målabhåtaü sàdhanaü tena varjitaþ . bhåtakàlaþ sàdhyakàlaþ . anyànapi pakùàbhàsànàha sa eva %<anyàkùaranive÷ena anyàrtha gamanena ca . àkulantu bhavellekhyaü kriyà caivàkulà bhavet . sàdhanaü saha sàdhyena nirdiùñaü yatra lekhayet . uktakramavihãnatvàt so'pi pakùo na sidhyatãti . viruddha÷càviruddha÷ca dvàvapyarthau nive÷itau . ekasmin yatra dç÷yete taü pakùaü dåratastyajet . parasparaviruddhàni yaþ padàni nive÷ayet . viruddhapadasaïkãrõà bhàùà tasya na sidhyatãti>% . yattu %<puraràùñraviruddha÷ca ya÷ca ràj¤à vivajitaþ . anekapadasaïkãrõaþ pårbapakùo na siddhyatãti>% smaraõàt tasyàyamarthaþ . ràj¤à vivarjito ràjatyakta÷ulkàdiviùayakarõàdànàdipadami÷ritastu kriyàbhedena yugapanna siddhyatãti madãyà råpakà iyanto'nayà vçñyà'nena gçhãtàþ suvarõa¤ca mayà nikùepãkçtamayamidaü madãyakùetramapaharatãtyanekapadaviùayasyàpi pakùasya krameõàpyanupàdeyatve tattvanirõayàbhàvaprasaïgena yuktivirodhàt . %<bahupratij¤aü yatkàryaü vyavahàreùu ni÷citam . kàmaü tadapi gçhõãyàdràjà tattvabubhåtsayeti>% kàtyàyanavacanavirodhàcca . tasmàdyugapat pakùàbhàmatetyeva ramaõãyam . anekavastusaïkãrõasyàpakùatvantvatatpadasambaddham . hiraõyaråpakavàsàüsi vànena matto vçddhyà gçhãtànyasya haste mayà likùiptànyananàpahçtàni vetyekasminnapi pade yugapadapãdç÷apakùopanyàsasyàduùñatvàt . sàdhya¤ca vidhimukhena pratiùedhamukhena và pakùanipaõãyamityàha kàtyàyanaþ %<nyàyaü saüyacchate kartumanyàyaü và karotyayam . na lekhayati yakhyevaü tasya pakùo na siddhyati>% . nyàyaü samityanena mamaitàvaddhanasàdàya na dadàtãtyàdi pratibandhamukhatà'pi lakùità . anyàyaü vetyanena mamedamapaharatãtyàdi vidhimukhatà pradar÷ità . vçhaspatirapi %<pratij¤àdoùanimuüktaü sàdhyaü satkàraõànvitam . ni÷citaü lokasiddha¤ca pakùa pakùavido viduþ>% iti . pratij¤àdoùaiþ pratij¤àsannyàsàdibhirmuktaü rahitam . te ca dar÷itàþ pràka . sàdhyaü sàdhanàrham . satkàraõànvitaü sphuñañoùarahitahetusahitam . ni÷citaü sandehàjanakavàkyara÷canàyu÷uü na tç svavamevaø ni÷citaü vipratipattàvarthani÷cayàbhàvàt . lokasiddhaü vyavahàrikadharmàviruddham . ataeva manuþ %<satyà na bhàùà bhavati yadyapi syàt pratiùñhità . bahi÷cedbhàùyate dharmànniyatàdvyavahàrikàt>% . pratiùñhità prasiddhatvàdidoùanirmukta . bhàùà pratij¤à vyàvahàrikadharmàdviruddhà ca satyà gràhyà na bhavati ràjàdãnàmityarthaþ . mavadevastu %<yatra ÷rutamàtra eva sati lokànàü sampratyayastallokasiddhaü tena nirdhanakçto lakùàdisaïkhyadhanàkùepo na pakùa iti vyàcakùau tadbàdharåpapratij¤àdãùavattvenaiva tàdç÷apakùasya niràkaraõàt . pratij¤àdoùanirmuktamityanenaiva gatàrtham>% . tataþ gahàø bhàvàrthe cha . pårbapakùãya tadbhave triø .

#<pårva(rba)pada># naø karmaø . pårvavartini vibhaktyante pade %<pårvapadàt saüj¤àyàmagaþ>% pàø . 2 pårbavartisthàne ca . pårbapadamadhãte %<pårbottarapadàt>% vàrtiø ikan . pårbapadika tadvettari tadadhyàyini ca .

#<pårva(rba)parvata># puø nityakaø . udayàcale amaraþ .

#<pårva(rba)pà¤càlaka># triø pårvasmin pa¤càle mavaþ bu¤ uttarapadavçddhiþ . pårbapa¤càlabhave . pårbaü pa¤càlànàm ekade÷isaø tatra bhavaþ aõi tu nottarapadavçddhiþ . paurbapa¤càla ityeva siø kauø .

#<pårva(rba)pàñaliputraka># triø pårvapàñaliputre bhavaþ vu¤ na pårbapadavçddhiþ . pårbapàñaliputranagarabhave .

#<pårva(rba)pàda># puø pårvaü pàdasya ekade÷isaø . agracaraõe kàtyàø ÷rauø 4 . 9 . 4

#<pårva(rba)pàlin># puø pårvaü de÷aü di÷aü và pàlayati pàli--õini . 1 paurastyade÷apatinçpabhede 2 pårbadigã÷e indre ca .

#<pårva(rba)pitàmaha># puø pårvaþ pitàmahàt . prapitàmahe bhàø viø 1 aø .

#<pårva(rba)pãñhikà># strã karmaø . kathàgranthàvataraõikàbhede .

#<pårva(rba)puruùa># puø karmaø . pitràditrike puruùe .

#<pårva(rba)pårva(rba)># triø pårva + vãpsàyàü dvitvam . vãpsàrthaka pårba÷abdàrthe .

#<pårva(rba)phalgunã># strã a÷vinyàdiùu ekàda÷e nakùatre . a÷leùà÷abde tadã÷àdi dç÷yam .

#<pårva(rba)phalgunãbhava># puø pårva(rba)phalagunyàü bhavati bhå--ac . vçhaspatau ÷abdamàlà .

#<pårva(rba)bha(bhà)drapadà># strã bhadrasya vçùasyeva padaü caraõamasya tasyedamaõ và karmaø . a÷vinyàdiùu pa¤caviü÷atitamanakùatre tatsvaråpàdikaü a÷leùà÷abde uktam .

#<pårva(rba)bhàva># puø pårbo bhàvaþ . 1 pårvavartitve kàraõatve %<yena saha pårbabhàvaþ kàraõamàdràya và yasya>% bhàùàø kurmaø . 2 pårbavartini bhàve padàrthadharmabhede ÷çïgàrarasaüsya pårbaràgàparaparyoya 3 bhàvabhede .

#<pårva(rba)bhàvin># triø påbaü bhavati bhå--õini . 1 kàraõe 2 pårvavartini padàrthamàtre ca sàüø såø 1 75 .

#<pårva(rba)yakùa># puø nityakaø . maõibhadràdau jinottame trikà

#<pårva(rba)raïga># puø pårvaü rajyate'smin raja--àdhàre gha¤a . %<yannàñya vastunaþ pårbaü raïgavighnopa÷àntaye . ku÷ãlayàþ prakavanti pårva(rba)raïgaþ sa ucyate>% da÷aråpakokte nàndãpàñhàdau .

#<pårva(rba)ràga># puø pårbo ràgaþ . nàyakayormelanàt pårvajàte anuràgabhede ÷ravaõàddar÷anàd vàpi mithaþsaüråóha ràgayoþ . da÷àvi÷eùo yo'pràptau pårbaràgaþ sa ucyate . ÷ravaõantu bhavettatra dåtavandisakhãmukhàt . indrajàle ca citre ca sàkùàt svapne ca dar÷anam . abhilàùa÷cintà smçtiguõakathanodvegasaüpralàpà÷ca . unmàdo'tha vyàdhirjaóatà mçtiriti da÷àtra kàmada÷àþ . abhilàùaþ spçhà cintà pràptyupàryàdicintanam . unmàda÷càpariccheda÷cetanàcetaneùvapi . alakùyavàk pralàpaþ syàt cetaso bhramaõàdbhç÷am . vyàdhistu dãrghaniþ÷vàsaþ pàõóutàkç÷atàdayaþ . jaóatà hãnaceùñatvamaïgànàü manasastathà . rasavicchedahetutvànmaraõaü naiva varõyate . jàtapràyantu tadvàcyaü cetasà càpi kàïkùitam . %<varõyate'pi yadi pratyujjãvanaü syàdadårataþ>% . %<àdau vàcyaþ striyà ràgaþ puüsaþ pa÷càttadiïgitaiþ . nãlãkusumbhama¤ciùñhàþ pårbaràgo'pi ca tridhà . na càti÷obhate yannàpaiti prema manogatam . tannãlãràgamàkhyànti yathà ÷rãràmasãtayoþ . kusumbharàgaü taü pràhuryadapaiti ca ÷obhate . ma¤jiùñhàràgamàhustaü yannàpaityati÷obhate>% sàø daø .

#<pårva(rba)ràtra># puø pårvaü ràtreþ ekade÷isaø acsamàø ràtrànta tvàt puüstvam . ràtreþ pårbabhàgye .

#<pårva(rba)råpa># naø karmaø . arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 400 pçø dç÷yam . bhaviùyadrogasya pràgjàtaråpe tasya lakùaõavi÷eùo bhàvirogalaõatvaü coktaü yathà pràgråpaü yena lakùyate . utpitsuràmayo doùavi÷eùeõànadhiùñhitaþ . liïgamavyaktamalpatvàdvyàdhãnàü tadyathàyatham . dvividhaü hi pårbaråpaü bhavati sàmànyaü vi÷iùña¤ca sàmànyaü yena doùaduùyasaümårchanàvasthàjaniteta bhàvisavaràda vyàdhimatraü pratãyate na tu vàtàdijanitatvàdivi÷eùà . yathà %<÷ramoratirvivarõatvamiti>% . tathà bàlaguruvàkyapradveùàdi . sàmànyàbhipràyeõaiva tantràntara yathà %<vyàdherjàtirbubhåùà ca pårvaråpeõa lakùyate . bhàvaþ kimàtmakatva¤ca lakùyate lakùaõena tu>% iti . tathàha parà÷araþ %<pårvaråpaü nàma yena bhàvivyàdhivi÷eùo lakùyate na tu doùavi÷eùaþ>% iti . vi÷iùñaü yathà uraþkùatàdau liïgànyeva vàtàdijànyavyaktàni . yaduktaü tatraiva %<avyaktaü lakùaõaü teùàü pårbaråpamiti smçtiþ>% . tathàha su÷rutaþ %<sàmànyato vi÷eùàttu jçmbhàtyarthaü samãraõàt . pittànnayanayordàhaþ kaphànnànnàbhinandanamiti>% . hàrãtenàpyuktam %<iti pårbaråpamaùñànàü jvàràõàü sàmànyato vi÷eùàttu jçmbhàïgamardabhåyiùñhaü hçdayodvegi vàtajamiti>% . pràgråpaü yena lakùyate ityasyàrthamàha rakùitaþ %<yena ÷ramàdinà utpitsuþ sàmagrãsàkalyàdutpàdecchuràmayo rogaþ doùavi÷eùeõa vàtàdijanyàsàdhàraõavepavyàdinà anadhiùñhito'sambaddho lakùyate j¤àyate tat pràgråpamiti>% . liïgamavyaktamalpatvàdityasyàrthamàha sa eva pràgrpamityanena pårvoktena sambandhi liïgaü lakùaõam avyaktaü nàtyabhivyaktaü tatra heturalpatvàt natvàvaraõàdiyogàdavyaktatvamityarthaþ . anye tu pårvaråpalakùaõamàhuþ %<sthànasaü÷riyaõaþ kruddhà bhàvivyàdhiprabodhanam . doùàþ kurvanti yalliïgaü pårvaråpaü taducyate>% iti . saükùepatastu lakùaõaü bhàvivyàdhibodhakameva liïgaü pårvaråpam iti màdhavakaruvijayarakùitau .

#<pårva(rba)vat># avyaø pårvasyeva pårveõa tulyaü và kriyàvati . 1 pårveõa tulyakriyànvitabhede pårvasya 2 tulye ca . pårvaü kàraõaü viùayatayàstyasya matup masya vaþ . 3 kàraõena kàryànumàne naø . %<atha tatpårvakaü trividhamanumànaü pårvaccheùavatsàmànyatodçùña¤ca>% gautaø såø . %<pårvaü kàraõaü tadvat kàraõaliïgakam yathà meghonnativi÷eùeõa kàryànumànamiti>% gautaø vçttiþ . %<tatraikaü dçùñasvalakùaõasàmànyaviùayaü yat tat pårvavat, pårvaü prasiddhaü dçùñasvalakùaõasàmànyamiti yàvat tadasya viùayatvenàstyanumànaj¤ànasyeti pårvavat yathà dhåmàdvahnitvasàmànyavi÷eùa parvate'numãyate tasya ca vahrisàmànthavi÷eùasya svalakùaõo vahnivi÷eùo dçùño rasavatyàm>% sàüø taø kauø .

#<pårva(rba)vayas># triø pårvaü vayaþ kàlàvasthàbhedo'sya . 1 vàlyàvasthànvite . karmaø . 2 vàlyàvasthàyàm naø . vede bàø acsamàø . pårvavayasa vàlyavayasi naø . ÷ataø bràø 12 . 2 . 3 . 4

@<[Page 4411a]>@
#<pårva(rba)vartin># triø pårvaü vartate vçta--õini . anyathàsiddhi÷ånye 1 pràgvartini kàraõe 2 pràgvartimàtre ca triø .

#<pårva(rva)vàda># puø pårvo vàdaþ . vyavahàre prathamàvedane pakùabhàùà'paraparyàye pårvapakùavàde . %<pårvavàdaü parityajya yo'nyamàlambate punaþ . padasaükramaõàt j¤eyo hãnavàdã sa vai naraþ>% mitàkùarà .

#<pårva(rba)vàdin># triø pårvaü vadati bada--õini . ùårvavàdakàrake vyavahàre prathamàvedanakartari arthini . %<mithyoktau pårvavàdã tu pratipattau na sà bhavet>% . %<mithyottare pårvavàdã kàraõe prativàdini ca>% mitàø .

#<pårva(rba)vàrùika># triø pårbaü varùàõàm ekade÷isaø tataþ %<kàlàt ñha¤>% pàø ñha¤ %<avayavàdçtoþ>% pàø uttarapadavçddhiþ . varùàõàü pårvabhàgabhave avayavàdityukteþ ùårbàsu varùàsu bhavaþ ityarthe ñha¤i pårvapadavçddhiþ paurvavarùika ityeva siø kauø .

#<pårva(rba)vàh># puø pårve vayasi vahati vaha--õvi 7 taø . pårvavayasi vàhake ÷ataø bràø 2 . 1 .4 . 17 .

#<pårva(rba)vçtta># naø pårvaü vçttam . karmaø . pràcãne vçtte itihàme .

#<pårva(rba)÷àrada># triø pårbaü ÷aradaþ ekade÷isaø . tatra bhavaþ çtvaõ %<avayavàdçtoþ>% pàø uttaraùadavçddhiþ . ÷aradaþ pårvabhave .

#<pårva(rba)÷aila># puø karmaø . udayàcale jañàø . pårvàcalàdayo'pyatra .

#<pårva(rba)÷aktha># naø pårvaü ÷akthnaþ ekade÷isaø acsamàø . ÷akthnaþ pårvabhàge .

#<pårva(rba)samudra># puø karmaø . pårvavartini samudre pårvasàgaràdayo'pyatra .

#<pårva(rba)sara># triø pårbaþ san sarati kartari upa pade eva sç + ña upaø saø . pårvàbhåyagàmini striyàü ïãp . anyatra pårbaü saratãti vàkye aõ pårvasàra agragàmini triø .

#<pårvà(rbà)tithi># puø gotrapravararùibhede .

#<pårvà(rbà)di># puø pårvaþ àdiryasya . vyavasthàyàmasaüj¤àyàü sarvanàmakarmanimitte 1 ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pårva para avara dakùiõa uttara apara sva--antara . %<pårvàdibhyo navabhyo và>% pàø pårve pårvà ityàdi . pårvà àdiryakhyàþ . 2 pårvàdikakumi strã

#<pårvà(rbà)nilaþ># puø karmaø . pårvadiksthavàyau tadguõà÷ca %<pårvastu madhuro vàtaþ snigdhaþ kañarasànvitaþ . gururbidàha ÷amano vàtadaþ pittanà÷anaþ>% ràjaniø . %<pràgvàto madhuraþ kùàro vahnimàndyakaro guruþ . vairasyagauravauùõyàni karotyapsvoùadhãùu ca . bhagnotpiùñakùatàdyeùu ràga÷vayathudàhakçt . sannipàtajvara÷vàsatvagdoùàr÷o viùakrimãn . kopayedàmavàta¤ca ghanasaüthàtakàraõam>% ràjavallabhaþ .

#<pårvà(rbà)nuyoga># puø dçùñivàdabhede %<pratikarmasåtrapårvànuyota pårvagatacålikàþ . pa¤ca syurdçùñiþvàdabhedàþ>% hemaø .

#<pårvà(rbà)para># triø dvandvaø . pårbasmin aparasmin ca de÷e tayorbhàvaþ ùya¤ . paurvàparvya tadbhàve naø . kvacinna pårvapada vçddhiþ . pårvàparya tatràrthe naø .

#<pårvà(rbà)pahànà># strã pårvamapahãyate apa--hà--karmaõi lyuñ ajàø ñàp . pårvàpahànakarmaõi ajàdigaõaþ .

#<pårvà(rbà)rdhya># triø pårvàrdhe bhavaþ pakùe yat . pårvàrdhabhave . pakùe ñha¤ . paurvà(rbà)rdhika tatràrthe triø .

#<pårvà(rbà)ùàóhà># strã karmaø . a÷vinyàdiùu viü÷e nakùatre tatsvaråpàdikama÷leùà÷abde uktam .

#<pårvà(rbà)hõa># puø pårvamahnaþ ekade÷isaø ñacsamàø ahnàde÷aþ %<ràtràhàhnàntàþ puüsi>% pàø puüstvam . dinasya pårvabhàge pårvàhõa÷ca tridhà vibhaktadinasya prathamabhàgaþ . %<pårvàhõo vai devànàü madhyàhno manuùyàõàmiti>% ÷rutiþ . ahnaþ prathamapraharadvayakàla÷ca . %<àvartanàttu pårvàhõo hyaparàhõastataþ param>% skandapuø . %<àvartanàt pa÷cimadigvarticchàyàyàþ parivartanam>% . ataeva %<a÷vatthaü vandayennityaü pårvàhõe praharadveye>% malaø taø .

#<pårvà(rbà)hõa(hõe)tana># triø pårvàhne kàle bhavaþ ñyu tuñ ca %<kàlataneti>% saptaghamyànaluk . 1 pårvàhõabhave striyàü ïãp . pårvàhõaþ soóho'sya iti vigrahe tu pårvàhõatana ityeva . 2 pårvàhõasahanakartari triø .

#<pårvà(rbà)hõika># triø pårvàhõaþ sàdhanatayà'stasya ñan pårvàhõasàdhye karmaõiü . %<daivaü pårvàhõikaü kuryàdaparàhõe tu paitçkam>% bhàø àø 23 aø .

#<pårvi(rbi)n># triø pårvaü kçtamanena %<pårvàdiniþ>% pàø ini . 1 pårbaü kriyàkàrake . vede tu %<pårùaiþ kçtaminayau ca>% pàø ina . pårviõa pårpaiþ kçte %<àyàntu naþ pitaraþ somyàso gambhãrebhiþ pathibhiþ pårviõebhiþ>% pitràvàhanamantraþ . chàndasã råpasiddhiþ .

#<pårve(rbe)dyum># avyaø pårvasmin ahani pårba(rva) + edyus . pårvasmin dine ityarthe .

#<pårve(rbe)ùukàma÷amã># strã karmaø . pårvadagvartinagarobhede antodàttatà'sya . pårpeùukàma÷amyàü bhàvaþ aõ uttarapadavçddhiþ pårvaiùukàma÷ama tadbhave triø .

#<pårvo(rbo)ttarà># strã pårvasyàþ uttarasyà÷càntaràlà dika baø vaø . ã÷ànakoõe vidi÷i .

@<[Page 4412a]>@
#<pårvya(rvya)># triø pårvaiþ kçtam %<pårvaiþ kçtaminayau>% pàø pakùe ya . pårvaiþ kçte puràõe nighaõñuþ .

#<påla># saühatau (rà÷ãkaraõe) và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . pålayati te pålati . apåpulat ta apålãt .

#<pålaka># puø påla--õvul . 1 tçõàdeståpe 2 dhànyatçõàdisuùñau kàtyàø ÷rauø 22 . 3 . 30 .

#<pålàka># puø pulàka + pçùoø . tucchadhànye . tasya vikàraþ avayavo và palà÷àø a¤ . paulàka tadavayave tasya vikàre ca triø .

#<pålàsa># triø påla--rà÷ãkaraõe gha¤ tamasyati asa--kùepe aõ . tçõàdiståpavikùepake tena nirvçttam saïkalàø aõ . paulàsa tannirvçtte triø .

#<pålàsakakuõóa># naø kuõóasya pålàsakaþ ràjadaø paraniø . kuõóasya tçõàderniràsake .

#<pålikà># strã pårikà + rasya laþ . påpabhede hemacaø .

#<påùa># vçddhau akaø bhvàø paraø señ . påùati apåùãt . pupåùa .

#<påùa># puø påùa--vçddhau ka . brahmadàruvçkùe (tuta) amaraþ .

#<påùaka># puø påùa--õvul . brahmadàruvçkùe ràjaniø .

#<påùaõà># strã påùa--lyu . kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷àø 47 aø . påùõaþ pçthivyàþ idam aõ vede na vçddhiþ nopadhà lopaþ . pàrthive padàrthe triø çø 10 . 5 . 5 .

#<påùadantahara># puø påùõaþ såryabhedasya dantaü harati hç--aca . dakùayaj¤akàle påùõo dantotpàñake ÷ivàü÷e vãrabhadre adanta÷abde 113 pçø dç÷yam .

#<påùadhra># puø vaiva÷vatamanoþ putrabhede . màrkapuø 111 aø .

#<påùan># puø påùa--kanin . 1 sårye àdityabhede bhàø àø 6 ÷loø ïau tu påùõi påùaõi påùi . 2 pçthivyàü strã nighaõñuþ . påùaõà ÷abdedç÷yam . ayamantodàttaþ . svàrthe ka . tatràrthe . påùà astyasya matup vede nuñ õatvam . påùaõvat såryayukte pçthivãyukte ca triø . çø 1 . 82 . 6 . bhà0

#<påùabhàsà># strã påùeva bhàsate bhàsa--ac . indranagaryàü jañàdhaø .

#<påùaràti># puø påùà tadàkhyo devo ràtirdàtà yasya . såryadeye vastuni çø 1 . 23 . 8 .

#<påùàtmaja># puø 6 taø . 1 meghe 2 indre deve ca . àdityàjjàyate vçùñirityuktervçùñyadhipamedhasya àdityàjjàyamànatvàt tathàtvam . %<vçùñim påùànujo yathà>% bhàø vaø 20 aø . tatra påùàtmajeti pàñhàntaraü vçùñyadhipasya meghasya såryàjjàtatvàt tathàtvam .

@<[Page 4412b]>@
#<påùàsuhçt># puø 6 taø . ÷ive tasma khàü÷avãrabhadreõa påùa dantãtpàñanàt tathàtvam . adanta÷abde dç÷yam .

#<pç># vyàpàre tuø àtmaø akaø aniñ pràyeõàyam vyàïpårvaþ . vyàpriyate vyàpçta . vyàpapriye . vyàpriyate . vyàpçtaþ vyàpàraþ .

#<pç># prãtau akaø prãõane sakaø svàø ùaraø aniñ . pçõoti apàrùãt . papàra .

#<pç># pàlane påraõe ca juhoø paraø sakaø aniñ và dãrdhe señ . piparti pipçtaþ pipårtaþ . aùàrùãt--apàrãt . papàra papratuþ paparatuþ . pårõaþ .

#<pç># partau cuø ubhaø sakaø señ . pàrayati te--apãparat--ta .

#<pçkkà># strã pçca--kan nyaókvàø kutvam . (pióiï) ÷àkabhede ratnamàlà .

#<pçkta># triø pçca--kta . 1 sambandhe 2 dhane naø hemacaø .

#<pçkti># strã pçca--bhàve ktin . 1 samparke 2 spar÷e ca amaraþ .

#<pçkùas># puø pçca--vàø asi suñ ca . anne nighaõñuþ . çø 3 . 7 . 10 .

#<pçkùe># avyaø pçca--vàø kme . saügràme nighaõñuþ çø 1 . 63 . 3

#<pçkùudh># strã pra + kùudh--kvip vede vàø prasya sampradhàraõam . prakçùñakùudhàyàm çø 1 . 141 . 4 .

#<pçca># samparke adàø àtmaø akaø señ . pçkte aparciùña . papuce ãdit . pçkõaþ .

#<pçca># saüyamane sakaø samparke akaø cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø señ . pacaüyati--te parcati . apãpçcat--ta apaparcat--ta aparcãt .

#<pçcchà># strã praccha--aï saüprasàraõam . pra÷ne 1 j¤àtumicchayà kathanàya preraõe amaraþ .

#<pçcchya># triø praccha--bàø karmaõi kyap sampraø . jij¤àsye .

#<pçja># samparke, adàø àø akaø señ . pçkte aparjiùña . ãdit pçgõaþ .

#<pçóa># harùe tuø paraø akaø señ . pçóati . aparóiùña papçóe .

#<pçõa># tarpaõe tuø paraø sakaø seña . pçõati aparõãt . paparõa .

#<pçt># strã pç--pàlane kvip . senàyàm çø 2 . 27 . 15 .

#<pçtanà># strã pç--tanan--kicca . 1 senàyàm 2 saïkhyàvi÷eùànvitarathahastya÷vàdisainyabhede ca (rathàþ 243 gajàþ 243 a÷vàþ 729 padàtayaþ 1315) . amaraþ . anãkinã ÷abde 169 pçø rathàdisaükhyà dç÷yà . 3 saügràme 4 manuùye ca bhighaõñuþ .

#<pçtanàjya># naø saügràme niùaõñuþ . %<pçtanànàmajanàdvà pçtanàjyaü jayanàdvà>% niruø 9 . 24 .

#<pçtanàsàh># puø pçtanàü sahate saha--õva . indre trikàø . asya jhali padànte ca sasya ùatvam . pçtanàùàñ anyatra na ùatvam pçtanàsàham ityàdi .

#<pçtsudha># puø pçtsu dhãyate dhà--karmaõi dha¤arthe ka aluksaø . 1 saügràme nighaõñau pàñhàntaram .

#<pçtha># prakùepe curàø ubhaø sakaø señ . pàrthayati--te apãpçthat ta apaparthat--ta .

#<pçthak># avyaø pçtha--vàø kaki . 1 bhinne 2 nànàråpe 3 vinàrthe ca . amaraþ .

#<pçthaktva># naø pçthak ityasya bhàvaþ tva . vai÷eùikokte pçthaktvavuddhisampàdake guõabhede . tatparãkùà ca kaõàø såø vçttyàrdar÷ità yathà %<tathà pçthaktvam>% såø . %<ekatvatulyatayaikapçthakatvamapi sàdhayitumàha apoddhàra vyavahàrastàvadasti idamasmàt pçthaganyadarthàntaramityàkàraþ apavçjyàvadhimapekùya ya uddhàro nirdhàraõaü sahyapoddhàraþ tatra ca na råpàdi tantraü vyabhicàràdavadhyaniråpyatvàcca . nanvanyonyàbhàva eva pçthakatvam idamasmàt pçthaganyadarthàntaramitivadbhinnamiti pratãteranyonyàbhàvàvalambanatvàt, na, pçthagàdi÷abdànàü paryàyatve'pi nànyonyàbhàvàrthatvaü tatra pa¤camãprayogànupapatteþ idamasmàt pçthak idamidaü na bhavatãti pratãtyorbhinnaviùayatvàt, na cànyonyàbhàbavànarthaþ pçthaktvam athañaþ paña ityatràpi pa¤camã prayogàpatteþ . nanu pçthagiti vi÷iùña iti pratãtyoaikàkàratvàdvai÷iùñyameva pçthaktvamiti cenna maitrasya daõóavai÷iùñyada÷àyàü maitràt pçthagayaü maitra ityapi pratãtyàpatteþ . evaü ÷abdavi÷iùñe vyomni buddhivi÷iùñe càtmani pçthaktvavyavahàràpatteþ . ataeva vaidharmyamapi na pçthaktvaü pàkarakte ghañe ÷yàmàdghañàt pçthagayaü ghaña iti vyavahàràpatteþ tadvirodhidharmavattvameva hi tadvaidharmyaü tacca ÷yàmànantaraü raktatàda÷àyàmapi . na ca sàmànyameva pçthaktvaü sàmànyasyàvadhyaniråpyatvàt jàtisaïkaraprasaïgàcca . sanmàtravçttitve sattayà, dravyamàtravçttitve dravyatvenànyånànatiriktavçttitvàpatteþ>% vçttiþ . %<ekatvaikapçthaktvayoreka tvaikapçthaktvàbhàvo'õutvamahattvàbhyàü vyàkhyàtaþ>% kaø såø . %<nanvekamekatvaü råpàdibhyaþ pçthakpçthakatvamiti vyavahàràdekatve'pyekatvaü pçthaktve'pi pçthakatvamevaü tatra tatràpãtyata àha yathà'õutvamahattve nàõutvamahattvavatã tadvyavahàrastatra bhàktastathaikatvaikapçthaktve naikatvaikapçthaktvavatã tadvyavahàrastatra bhàkta ityarthaþ . karmabhiþ karmàõi guõaiguõàþ ityapi dçùñàntasåtradvayaü pårvadçùñàntasåtreõaikavàkyatàpannamevàtra bhàsate yathà karmàõi na karmavanti guõà÷ca na guõavantastathaikatvaikapçthakatve na tadvatã ityarthaþ>% vçttiþ .

#<pçthaktvacà># strã pçthak tvacà yasyàþ . mårvàyàm . ratramà0

#<pçthakparõã># strã pçthak parõànyasyàþ ïãp . (càkuliyà) kùupabhede amaraþ .

#<pçthakkùetra># puø pçthak bhinnaü kùetramutpattisthànamasya . ekasmàt piturvibhinnamàtçjàte putre mitàø .

#<pçthagàtmatà># strã pçthak àtmà svaråpaü yasya tasya bhàvaþ tal . 1 bhede 2 vi÷eùe .

#<pçthagàtmikà># strã pçthak àtmà svaråpaü yasyàþ kap nalope kàpi ata ittvam . vyaktau . vahnitvenaikaråpàõàmapi vahnãnàü mahànasãyatvàdiråpeõa teùàü svaråpabhedàt tathàtvam .

#<pçthagjana># puø pçthak bhinno jano mahàjano yasmàt . 1 nãce 2 mårkhe 3 pàmare ca amaraþ .

#<pçthagvidha># triø pçthak bhinnà vidhà yasya . nànàråpe amaraþ .

#<pçthagbãja># puø pçthak bãjànyasya . bhallàtakavçkùe (bhelà) ràjani0

#<pçthà># strã kuntibhojakanyàyàm kuntyàm jañàdharaþ .

#<pçthàja># puø pçthàyàü jàyate jana--óa 7 taø . 1 yudhiùñhiràdau kuntãputre 2 arjunavçkùe ràjaniø .

#<pçthàpati># puø 6 taø . pàõóuràje trikàø .

#<pçthikà># strã pçprathagha¤arthe--ka svàrthe ka ÷atapadyàm ata ittvam . ÷atapadyàm ÷abdamàlà .

#<pçthin># puø pratha-vàø kini saüpraø . venaputre pçthunàmake nçpe %<pçthã ha ve vainyo manuùyàõàü prathamo'bhiùiùece>% ÷ataø vràø 5 . 3 5 . 4 %<pçthã yadvàü vainyaþ>% çø 8 . 9 . 10 %<loke'sya pçthusaüj¤à>% .

#<pçtha(thi)(vi)vã># strã prathate visvàrameti pratha-ùivan (ùavan) và niø saüprasàraõaü ùittvàt ïãù pçùoø và hrasvaþ . dharàyàm kùitau tadguõàdikaü yathà %<råpadravatvapratyakùayogi syàt prathamatrikam . guruõã dve rasavatã dvayornaimittikodravaþ . spar÷àdayo'ùñau vega÷ca dravyatva¤ca gurutvakam . råpaü rasastathà sneho vàriõyete caturda÷a . snehahãnà gandhayutà kùitàvete caturda÷a>% . %<tatra kùitirgandhaheturnànàråpavatã matà . ùaóvidhastu rasastava gandho'pi dvividho mataþ . spar÷astu tasyà vij¤eyo hyanuùõà÷ãtapàkajaþ . nityà nityà ca sà dvedhà nityà syàdaõulakùaõà . anityà tu tadanyà syàt saivàvayavayoginã . sà ca tridhà bhaveddeha indriyaü viùayastathà . yonijàdirbhaveddehamindriyaü ghràõalakùaõam . viùayo dvyaõukàdistu brahmàõóànta udàhçtaþ>% bhàùàpaø . tasyà adhyàtmàdibhedà yathà %<pçthivã pa¤cabhaü bhåtaü ghràõa¤càdhyàtmamucyate . adhibhåtaü tathà gangho vàyustatràdhidaivatam>% màø à÷vaø 42 aø . tasyà utpattikàraõaü yathà ÷råyatàü vasudhàjanma sarvamaïgalakàraõam . vighnavighnakaraü pàpanà÷anaü puõyavardhanam . aho kecidvadantãti madhukaiñabhamedasà . vabhåba vasudhà janma tadviruddhamataü ÷çõu . åcatustau purà viùõuü tuùñau yuddhena tejasà . àvàü jahi na yatrorvã pàthasà saüvçteti ca . tayorjãvanakàle ca pratyakùà sà'bhavat sphuñam . tato babhåva meda÷ca maraõasyàntarantayoþ . medinãti ca vikhyàtetyuktà yaistanmataü ÷çõu . jalautà kç÷à pårvaü vardhità medasà yataþ . kathayàmi ca tajjanma sàrthakaü sarvasammatam . purà ÷rutaü yat ÷rutyuktaü dharmavaktràcca puùkare . mahàviràñ ÷arãrasya jalasthasya ciraü sphuñam . malo babhåva kàlena sarvàïgavyàpako dhruvam . sa ca praviùñaþ sarveùàü tallomnàü vivareùu ca . %<kàlena mahatà tasmàdbabhåva vasudhà mune! . pratyekaü>% pratilomnà¤ca kåpeùu sà sthirà sthità . àvirbhåtà tirobhåtà sà jale ca punaþpunaþ . àvirbhåtà sçùñikàle tajjaloparyavasthità . pralaye ca tirobhåtà jalàbhyantaravasthità . prativi÷veùu vasudhà ÷ailakànanasaüyutà . saptasàgarasaüyuktà saptadvãpayutà satã . himàdrimerusaüyuktà grahacandràrkasaüyutà . brahmaviùõu÷ivàdyai÷ca surairlokaistadàlaye . puõyatãrthasamàyuktà puõyabhàratasaüyutà . pàtàlasapta tadadhastadårdhve brahmalokakaþ . brahmaloka÷ca tatraiva sarvavi÷va¤ca tatra vai . evaü sarvàõi vi÷vàni pçthivyàü nirmitàni ca . årdhvau golokavaikuõñau nityau vi÷vaparau ca tau . na÷varàõi ca vi÷vàni sarvàõi kçtrimàõi ca . pralaye pràkçte brahman! brahmaõa÷ca nipràtane . mahàviràóàdisçùñau sçùñeþ kçùõena càtmanà . nityaiþ sthità ca pralaye kàùñhàkà÷e÷varaiþ saha . kùityàdhiùñhàùadevã sà vàràhe pårjità suraiþ . munibhirmunibhirvipraipandharvàdibhireva ca . viùõorvaràharåpasya patnã sà ÷rutisammatà . tatputro maïgalo j¤eyo ghaõñe÷o maïgalàtmajaþ . bhavanaü yatra sarveùàü bhårbhåmistena kãrtità . vasuratnaü yà dadhàti basudhà sà vasundharà . harerårau ca yà jàtà sà corvã parikãrtità . dharà dharitrã dharaõã sarvepàü dhàraõàttu yà . ijyàtha yàgàdhàràcca kùauõã kùãõà laye ca yà . mahàlaye kùayaü yàti kùitistena prakãrtità . kà÷yapã ka÷yapasyeyamacalà sthiraråpataþ . vi÷vambharà taddharaõàccànantànantaråpataþ . pçthivã pçdhukanyàtvàdvistçtatvàn mahàmune! brahmavaiø praø sva 7 aø . tasyàþ sarvaüsahatve'pi keùà¤cit bhàràsahanakathà yathà %<kçùõamaktivihãnà ye ye ca tadbhaktanindakàþ . teùàü mahàpàtakinàma÷aktà bhàravàhane . svadharmàcàrahonà ye nityakçtyavivarjitàþ . ÷raddhàhãnà÷ca vedeùu teùàü bhàreõa pãóità . pitçmàtçgurustrãõàü poùaõaü putrapoùyayoþ . ye na kurvanti teùà¤ca na ÷aktà bhàravàhane . ye mithyàvàdinastàta! dayàsatyavihãnakàþ . nindakà gurudàràõàü teùàü bhàreõa pãóità . mitradrohã kçtaghna÷ca mithyàsàkùyapradàyakaþ . vi÷vàsaghnaþ sthàpyahàrã teùàü bhàreõa pãóità . kalyàõayuktanàmàni harernàmaikamaïgalam . kurvanti vikrayaü ye vai teùàü bhàreõa pãóità . jãvaghàtã gurudrohã gràmayàjã ca lubdhakaþ . ÷avadàhã ÷ådrabhojã teùàü bhàreõa pãóità . påjàyaj¤opavàsàdi vratàni niyamàni ca . ye ye måóhà vihantàrasteùàü bhàreõa pãóità . sadà dviùanti ye pàpà novipra suravaiùõavàn . hariü harikathàü bhaktiü teùàü bhàreõa pãóità . ÷aïkhàdãnà¤ca bhàreõa pãóità'haü yathà vidhe! . tato'dhikena daityànàü teùàü bhàreõa pãóità>% brahmavaipuø janmakhaø 4 aø .

#<pçthivãkùit># puø kùi--ai÷varye kvip 6 taø . bhåmã÷e nçpe .

#<pçthivã¤jaya># puø pçthivãü jayati ji--vàø kha÷ mum ca dànavabhede harivaüø 232 aø .

#<pçthivãtãrtha># naø tãrthabhede bhàø vanaø 83 aø .

#<pçthivãpati># puø 6 taø . 1 bhåmipatau ràjani 2 çùabhanàmoùadhau ca mediø . 3 yame hemaø . pçthivãnàthàdayo'pi ràjani .

#<pçthivãpàla># puø pçthivãü pàlayati pàli--aõ upaø saø . bhåmipàle . õvul . pçthivãpàlaka tatràrthe puø .

#<pçthivãbhuj># puø pçthivãü bhunakti avati bhuja avane kvip . bhåpàle ka . pçthivãbhujo'pi tatràrthe .

#<pçthivãruha># puø pçthivyàü rohati ruha--ka . bhåmiruhe vçkùe .

#<pçthivã÷akta># puø pçthivyàü ÷akra iva . ràjani hemacaø . pçthivãndrabhåmãndràdayo'pyatra .

@<[Page 4415a]>@
#<pçthu># triø pratha--ku sampraø . 1 vistãrõe striyàü guõavacanodantatvàt ïãp . 2 àdiràje venaputre såryavaü÷ye nçpabhede puø tadutpattikathà bhàgaø 4 . 15 aø . atha tasya (venasya) punarviprairaputrasya mahãpateþ . bàhubhyàü mathyamànàbhyàü mithunaü samapadyata . taddçùñvà mithunaü jàtamçùayo brahmavàdinaþ . åcuþ paramasantuùñà viditvà bhagavatkalàm . eùa viùõorbhagavataþ kalà bhuvanapàlinã . iya¤ca lakùmã saübhåtiþ puruùasyànapàyinã . atra yaþ prathamo ràj¤àü pumàn prathayità ya÷aþ . pçthurnàma mahàràjo maviùyati pçthu÷ravàþ . tena ca bhagavadavatàreõa pçthivã samãkçtà nànoùadhã÷ca mathità duhitçtvena kalpità ca . tatkathà uttaratràdhyàye dç÷yà 4 18 aø . %<evaü pçthvàdayaþ pçthvãü draduhuþ svannamàtmanaþ . dohavatamàdibhedena kùãrabhedaü kurådvaha! . tato mahãpatiþ prãtaþ sarvakàmadughàü pçthuþ . duhitçtve cakàremàü premaõà duhitçvatsalaþ . cårõayan svadhanaþkoñyà girikåñàni ràjaràñ . bhåmaõóalamidaü vainyaþ pràya÷cakre samaü vibhuþ>% 3 mahàdeve bhàø à÷vaø 9 aø . caturthamanvantare kàvye 4 saptarùibhede harivaüø 7 aø . kàkutasthe anenasaþ putre 5 nçpabhede 17 aø . ajamãóhabaü÷ye pàraputrasya 6 putrabhede harivaüø 20 aø . kroùñuvaü÷ye citraså putre 7 nçpabhede 35 aø . 8 dànavabhede 26 aø . 9 amnau mediø . 10 kçùõajãrake puø amaraþ 11 tvakparõyàü 12 hiïgupatryà¤ca strã mediø 13 ahiphene ÷abdaratnàø 14 mahati triø ÷abdaraø 15 viùõau puø . %<pràõadaþ praõavaþ puthuþ>% viùõusaø .

#<pçthuka># puø puthu kaü jalaü peyatvenàstyasva ac . 1 cipiñake amaraþ . tasya carvaõe bahujala÷opaõàt ta÷ra tathàtvam . asya klãvatvamapi %<dviþkhinnamannaü pçthukaü ÷uddhaü de÷avi÷eùake>% vrahmavaiø khaø 21 aø . pçthu kaü ÷iro'sya . 2 bàlake puüstrãø mediø . 3 hiïgupatryàü strã ÷abdaratnàø .

#<pçthukãya># triø pçthukàya hitaü apåpàø cha . pçthukahite . pakùe yat pçthukya tatràrthe triø .

#<pçthukãrti># strã pçthànujàyàm vasudevabhaginãbhede %<pçthukãrtyàü tu saüjaj¤e ghanayo vçddha÷armaõaþ . karåpàdhipatirvãro dasavakro mahàvalaþ>% . harivaüø 27 aø pçthaþ kãrtirasya . 2 vçha÷ca÷aske triø .

#<pçthukola># puø karmaø . ràjavadare ràjaniø .

#<pçthugrãva># puø 1 ràkùasabhede ràmàø àø 9 saø . 2 vistrãrgapãve tri0

@<[Page 4415b]>@
#<pçthucchada># puø pçthuchado'sya . 1 haridarbhe ràjaniø . 2 vçhatpatrayukte triø .

#<pçthupatra># puø pçthåni patràõyasya . raktala÷une ràjaniø .

#<pçthupalà÷ikà># strã pçthåni palà÷ànyasyàþ kap kàpi ata ittvam . ÷añhyàm ràjaniø .

#<pçthurukma># puø kroùñuvaü÷ye rukmakavacaputrabhede harivaüø 37 aø .

#<pçthuroman># puø pçthåni romàõi romasthànãya÷alkànyasya . 1 matsye amaraþ . 2 vçhallomayukte triø striyàü và óàp .

#<pçthula># triø pçthu + svàrthe lac pçthuþ pathatvamastyasya sidhmàø lac và . 1 sthåle amaraþ . 2 hiïgupatryàü strã jañàdhaø .

#<pçthulàkùa># triø puthule akùiõã yasya ùacsamàø . 1 vçhannetrayukte 2 puruvaü÷ye caturaïgaputrabhede puø harivaüø 37 aø .

#<pçthuvaktra># triø pçthu vaktramasya . 1 vçhanmukhayukte . 2 kumàrànucaramàtçbhede strã bhàø ÷aø 47 aø .

#<pçthu÷imba># puø pçthvã ÷imbà yasya . ÷yonàkabhede ràjaniø .

#<pçthu÷ekhara># puø pçthu ÷ekharaü yasya . parvate trikàø .

#<pçthu÷rava(sa)># triø pçthu ÷ravaþ karõo'sya . 1 vçhatkarõe adantaþ 2 kumàrànucarabhede bhàø ÷aø 46 aø . sànvastu . 2 ÷a÷avindunçpaputrabhede puø harivaüø 36 aø .

#<pçthusena># puø anuvaü÷ye rucirançpaputranede harivaüø 20 aø .

#<pçthuskandha># puü strã pçthuþ skandho'sya . ÷åkare ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pçthådaka># naø tãrthabhede bhàø baø 68 aø . nacca sarasvatyaü ÷ade÷asthitam yathoktam %<jàtismaràruùadgustu gaïgàdvàre tadàsthitaþ . antakàlaü tato dçùñvà putràn vacanamabravãt . iha ÷reyo na pa÷yàmi nayasva màü pçthådakam . vij¤àya tasya tadbhàvaü ruùadgoste tapodhanàþ . taü vai tãrthamupàninyuþ sarasvatyàsvapodhanam . sa taiþ putraiþ samànãtaþ sarasvatthàü samãpataþ . smçtvà tãrthaguõàn sarvàn pràhedamçùisattamaþ . sarasvatyàstu tãre yaþ saütyajedàtmanastamum . pçthådake janma paro nainaü ÷vo maraõam labhet . tatraiva brahmayonyasti brahmaõà yatra nirbhità>% vàmanapuø 38 aø .

#<pçthådara># puø strãø pçthu udaraü yasya . 1 meùe striyàü jàtitvàt ïãù . 2 vçhatkukùau triø hàràø . striyàü svàïgatvàt và ïãù .

#<pçthvàdi># puø %<pathvàdibhya imanic và>% pàø bhàve imanip pratyayanimitte ÷abdanaõe sa ca pàø gaø ukto yathà %<pçthu mçdu mahat õañu tanu laghu bahu sàdhu à÷u åru guru bahula khaõóa daõóa caõóa aki¤cana hoóa pàka vatsa manda svàdu hrasva dãrgha priya vçùa çju kùipra kùudra aõu>% .

#<pçthvã># strã pçthatvaguõayuktà strã ïãù . 1 pçthutvayuktàyàü striyàü 2 bhåmau 3 hiïgupatryàü 4 kçùõajãrake ca . 5 sthålailàyàm 6 punarnavàyàm mediø . 7 vçttàrhanmàtçbhede hemaø svàrthe ka . pçthvãkà . vçhadelàyàm hiïgupatryàü kçùõajãrake ca . tatra pçthivyàþ pçthuràjena duhitçtvasya kalpanàt puüyoge ïãù . %<duhitçtvamanupràptà devã pçthvã tathocyate>% agnipuø . jasau jasayalàvasugrahayati÷ca pçthvã guruþ vçø raø ukte 8 saptada÷àkùarapàdake chandãbhede .

#<pçthvãkuravaka># puø pçthvyàü bhåmau kuruvaka iva ÷ubhratvàt . ÷vetamandàrake ràjaniø .

#<pçthvãgarbha># puø pçthvãva lambamàno garbha udaramasya . 1 lambodare 2 gaõe÷e hemacaø .

#<pçthvãja># triø pçthvyàü jàyate jana--óa 7 taø . 1 bhåmijàte 2 gaóalabaõe naø ràjaniø .

#<pçthvãdhara># puø gçthvãü dharati dhç--ac . mahãdha re parvate .

#<pçdàku># puø sparda--vàø àku samprasàraõe salopa÷ca . sarge amaraþ 1 vç÷cike 2 vyàghre 3 citrake mediø . 4 gaje 5 vçkùe ca . saükùiptasàroõàdivçttiþ .

#<pçdàkusànu># puø pçdàkuþ gaja iva sànuþ samunnataþ . indre ç 8 . 17 . 15 .

#<pç÷anya># puø spç÷a--bhàve kyu pçùoø salopaþ pç÷anaü spar÷aþ tatra sàdhu yat . spar÷asàdhye çø 1 . 71 . 5 àtmanaþ pç÷anamicchati kyac u . pç÷anàyu tadicchau çø 1 . 84 . 11 .

#<pç÷ni># triø spç÷a--praccha--và ni kicca pçùoø salopaþ . 1 svalpe 2 durbalàsthiyukte 3 kharve ca amaraþ . 4 ra÷mau ÷rãkçùõasya janmàntare màtçbhåtàyàü devakãråpeõa dvàpare pràdurbhåtàyàü 5 vasudevapatnyà¤ca strã . %<tvameva pårbasarge bhåþ pç÷niþ svàyambhuve sati! . tadàyaü sutapà nàma prajàpatirakalmaùaþ . ahaü suto vàmabhavaü pç÷nigarbha iti smçtaþ . tayorvà punarevàhamadityàmbasa ka÷yapàt . upendra iti vikhyàto vàmanatvàcca vàmanaþ . tçtãye'smin bhave'haü vai tenaiva vapuùà hi vàm . jàto bhåyastayoreva>% bhàgaø 10 . 3 aø . devakãü prati vàsudevavàkyam . 5 sàdharaõe triø nighaõñuþ 6 savituþpatnãbhede strã bhàgaø 6 . 18 . 1 . 7 çùibhede puø bhàø dro 191 aø . yudhàjinnçpasya màdryàü jàte 8 putrabhede agnipuø .

#<pç÷nikà># strã pç÷ni svalpaü kaü jalamatra . kumbhikàyàü (pànà) ÷abdamàlà .

@<[Page 4416b]>@
#<pç÷nigarbha># pç÷neþ sutapaþprajàpatipatnyàþ garbhaþ sàdhanatvenàstyasya ac . nàràyaõe pç÷ni÷abde dç÷yam .

#<pç÷nigu># triø pç÷niyonànàvarõatvàt sàdharaõà gàvo ra÷mayo'sya . nànàvarõadãptike çø 1 . 113 . 7 . vede kvacit %<gostriyorupasarjanasyeti na hrasvaþ>% çø 7 . 18 . 10 . udàø dç÷yam .

#<pç÷niparõã># strã pç÷ni svalpaü parõamasyàþ ïãp . (càkuliyà) vikhyàtàyàü latàyàm amaraþ .

#<pç÷nibhadra># puø 7 taø . pç÷nigarbhajàte nàràyaõàü÷abhede .

#<pç÷nimàtç># puø pç÷niþ nànàvarõà bhåmirmàteva janmabhåmiryasya samàsàntavidheranityatvàt na kapa . nànàrõabhåmijàte çø 1 . 23 . 17 .

#<pç÷ni÷çïga># puø pç÷ni ÷çïgamagramasya . gaõe÷e trikàø . tasya mukhe gajamukhatvena ÷çïgàkàratvàt tathàtvam . pç÷niþ ÷çïgamivàsya utpattisthànatvena . pç÷nigarbhajàte 2 viùõau ÷abdamàlà .

#<pç÷nã># strã pç÷ni + kçdikàràntatvàt và ïãp . kumbhikàyàü(pànà)÷abdamàlà .

#<pçùa># seke bhvàø àø sakaø señ . parùate aparùiùña . papçùe .

#<pçùat># naø pçùa--ati kit ÷atçvacca kàryaü tena pçùanti . 1 vindau amaraþ . 2 sekayukte triø . asya vindau bahutvamicchantyeke .

#<pçùata># puüstrãø pçùa--atac kicca . 1 ÷ubhravindumati mçgabhede striyàü jàtitvàt ïãù . 2 vindau puø amaraþ . 3 vàyuvàhane mçge puüstrã nighaõñuþ . %<pçùatyo marutàm>% ityatra strãtvamavivakùitam . bharadvàjasute 4 nçpabhede puø bhàø àø 13 aø .

#<pçùatàüpati># puø 6 taø aluksaø . vàyau jañàø .

#<pçùatà÷va># puø pçùato mçgabhedo'÷va iva gatisàdhanaü yasya . vàyau amaraþ .

#<pçùatka># puø pçùanti vindava iva ko vàyuratra . vàõe amaraþ .

#<pçùadaü÷a># puø pçùàta vindau aü÷o'sya . vàyau tataþ utsàø bhavàdau a¤ . pàrùadaü÷a tadbhavàdau triø .

#<pçùada÷va># puø pçùan mçgabhedo'÷va iva vàhakatvàt yasya . vàyau amaraþ

#<pçùadàjya># naø pçùadyuktaü dadhivinduyuktaü dadhisekayuktaü và àjyam ÷àkaø taø . dadhisikte vçte amaraþ .

#<pçùadbala># puø pçùanneva balamasya . vàyora÷ve ÷abdamàlà .

#<pçùaddhra># puø vaivasvatamanoþputrabhede harivaüø 10 aø .

#<pçùaddhru># puø dvàparayugãye yudhiùñhirapakùasthe nçpabhede bhàø droø 156 a0

#<pçùanti># puø pçùa--bà jhi . vindau . %<payaþ pçùantibhiþ spçùñvà yànti vàtàþ ÷anaiþ ÷anaiþ>% jàmbabatãvijayapadyam .

#<pçùabhàùà># strã pçùa--seke ka tàdç÷ã bhàùà yasyàþ . amaràvatyàmindranagaryàm ÷abdamàlàø .

#<pçùàkarà># strã pçùadivàkçùyate à + ké--karmaõi ac pçùoø . kùudra÷ilàyàm (vàñkhàrà) ÷abdacaø .

#<pçùàtaka># naø pçùantaü pçùadàjyaü takate hasati taka--ac . pçùoø . dadhiyuktaghçte hemacaø .

#<pçùodara># triø pçùaþdivodaraü yasya pçùoø talopaþ . 1 svalpodare pçùanti udare yasya . 2 vàyau puø .

#<pçùodaràdi># %<pçùodaràdãni yathopadiùñam>% pàø vihita lopàdinimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø såø ukto yathà %<pçùodara pçùotthàna valàhaka jãmåta ÷ma÷àna ulåkhala pi÷àca vçùã mayåra>% . %<varõàgamo varõaviparyaya÷ca dvau càparau varõavikàranà÷au . dhàtostadarthàti÷ayena yogastaducyate pa¤cavidhaü niruktam>% . etacca samàsaviùayakameveti niyamo na pràcãnakàrikàyàü haüsasiühàdi÷abdànàmapi pçùodaràditvàt siddhatvokteþ . asyàrthaþ siø kauø manoramàdau yathà pçùodaraprakàràõi ÷iùñairyathoccàritàni tathaiva sàdhåni syuþ . pçùat udaram pçùodaram . talopaþ . vàrivàhako valàhakaþ . pårvapadasya vaþ uttarapadàde÷ca latvam . %<bhavedvarõàgamàt haüsaþ siüho varõaviparyayàt . gåóhotmà barõavikçtervarõanà÷àtpçùodaram>% dik÷abdebhyastãrasya tàrabhàvo và . dakùiõatàram dakùiõatãram . uttaratàram uttaratãram . duro dà÷anà÷adabhadhyeùåttvamuttarapadàdeùñutva¤ca . duþkhena dà÷yate dåóà÷aþ . evaü duþkhena nà÷yate duõà÷aþ duþkhena dabhyate dåóàbhaþ . khal tribhyaþ . dambhernalopo nipàtyate . duùñaü dhyàyatãti dåñyaþ . àta÷ceti kaþ . bruvanto'syàü sãdantãti vçùã . bruvacchabdasya vç àde÷aþ . saderadhikaraõe óañ . àkçtigaõo'yam . hanteþ pacàdyaci sumàgame haüsa iti hiüsestu pacàdyaci hakàrasakàrayoþ sthànavyatyayàt siüha iti gåóhotmetyatra àkàravikçtyà ukàràde÷aþ pçùodaramityatra takàravarõalopaþ ityevaü rãtyà sarvatra bodhyam . etanmålakameva %<lumpedava÷yamaþ kçtye tum kàmamanasorapi . samo và hitatatayormàüsasya paciyujgha¤oriti>% . antamiti ÷eùaþ kçtyapratyayànte uttarapade ava÷yam÷abdasyàntyamakàraü lu spet . ava÷yasevyaþ . tathà kàma÷abdamanaþ ÷abdayoþ parataþ tum÷abdasyàntam . hantukàmaþ gantumanàþ . tumiti ùaùñhyarthe prathamà . hitatata÷abdayoþ parataþ samo'ntyaü makàram và lumpet . sahitaþ saühitaþ satataþ santataþ . yujgha¤parapaücidhàtau pare màüsa÷abdàntyàkàraü lumpet . màüspacanaþ màüsapacanaþ màüspàkaþ màüsapàka ityàdi .

#<pçùña># triø pçùu seke praccha--và kta . 1 sikte--yajuø 33 . 9 . 2 jij¤àsite %<nàpçùñaþ kasyacit bråyàt>% manuþ .

#<pçùñahàyana># puø nityakaø . 1 dhànyabhede 2 gaje puüstrã mediø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pçùñi># strã pçùa + seke bhàve ktin . seke ÷ataø bràø 7 . 51 . 13 . 2 . 1 . 15 . praccha--ktin . 2 jij¤àsàyà¤ca . pçùa--kartari ktic dãrghaþ . 3 pàr÷vasthe strã çø 10 . 8 . 10 pçùñãþ pàr÷vasthàn bhàø . 4 pçùñhade÷e yajuø 2 . 8 . %<pçùñãþ pçùñhade÷aþ>% vedadãpaø . pçùñivaha pçùñyàvahaþ . pçùñhavahe athaø 18 . 4 . 10

#<pçùñha># naø pçùa--spç ÷a--và thak niø . tanãþ pa÷càdbhàge amaraþ . nirukte 4 . 3 %<pçùñaü saüspçùñamaïgaiþ>% ityuktaü yukta÷caitat pçùadhàtostu tadråpasiddheþ nipàtanànupapatteþ ataþ spç÷adhàtoreva nipàø . 2 stotravi÷eùe sa ca sàø saüø bhàùye ukto yathà ekasmin såkte vidyamànànàü tisçõàmçcàü bràhmaõoktavidhànena saptada÷adhàmyàsaþ saptada÷astomaþ tàdç÷eùu stotreùu pçùñha÷abdaþ ÷råyate %<saptada÷àni pçùñhàni iti>% tàni pçùñhàni vi÷vajiti codakapraptatvàt sarvapçùñha÷abdenànådyante ityekaþ pakùaþ . rathantara pçùñha vçhatpçùñhayorjyotiùñome vikalpitayorihàpi codakena vikalpapràptau sarva÷abdena samuccayo vidhãyate . tathà satyanuvàdakçtaü vaiyarthyaü na bhaviùyati iti dvitãyaþ . sarvatvaü bahuùu mukhyaü na tu dvayoþ . tasmàdanena sarvapçùñha÷abdena ùañsaükhyakàni pçùñhànyatidi÷yante ùaóahe pratidinamekaikaü pçùñhaü vihitam . tàni ca pçùñhàni ùañ rathantaravçhadvairåpavairàja÷àkvararaivatasàmabhiþ niùpàdyàni .

#<pçùñhagãpa># puø pçùñhaü gopàyati gupa--và ayàbhàve õvul . pçùñhade÷arakùake yodhabhede bhàø àø 201 aø .

#<pçùñhagranthi># triø pçùñhe granthiryasya . (kujo) kubje hemacaø .

#<pçùñhacakùus># puø pçùñhe pa÷càdbhàge cakùuþ dçùñiþ tadvyàpàro'sya . pa÷càddçùñiyukte bhallåke ÷abdàrthakaø .

#<pçùñhaja># triø pçùñhe pa÷càt jàyate jana--óa . pa÷càd jàta bhàø àø 63 aø .

@<[Page 4418a]>@
#<pçùñhajàha># triø pçùñhasya målaü karõàø måle jàhac . pçùñhamåle .

#<pçùñhatalpana># naø talpamivàcarati talpa + kvipna madhàtuþ bhàve lyuñ . pçùñhasya talpanaü talpavadàcaraõam . (piñhe ÷ooyà) praveùñe trikàø .

#<pçùñhatas># avyaø pçùñha + tasil . pa÷càdbhàge ityarthe .

#<pçùñhadçùñi># puø pçùñhe dçùñistadvyàpàro'sya . bhallåka ràjaniø .

#<pçùñhamarman># naø 7 taø . su÷rutokte pçùñhasthamarmabhede sa ca tatrokto yathà %<ata årdhapçùñhamarmàõyanuvyàkhyàsyàmaþ . tatra pçùñhavaü÷amubhayataþ prati÷roõãkàõóamasthinã kañãkataruõe nàma marmaõã tatra ÷ãõitakùayàt pàõóurbivarõo hãnaråpa÷ca mriyate . pàr÷vajaghanabahirbhàge pçùñhavaü÷amubhayato nàtinimne kukundare nàma marmaõã tatra spar÷àj¤ànamadhaþkàye ceùñopaghàta÷ca . ÷roõãkàõóayoruparyà÷ayàcchàdanau pàr÷vàntarapràtabaddhau nitambau nàma tatràdhaþ kàya÷oùo daurbalyàttu maraõam . adhaþpàr÷vàntaraprativaddhau jaghanapàr÷vamadhyayostiryagårdha¤ca jaghanàt pàr÷vasandhã nàma tatra lohitapårõakoùñhatayà mriyate . stanamålàdubhrayataþ pçùñhavaü÷asya vçhatã nàma tatra ÷oõitàtipravçtti nimittairupadravairmriyate . pçùñhopari pçùñhaghaü÷amubhayatastrikasambaddhe aüsaphalake nàma tatra bàhvoþ svàpaþ ÷oùo và . bàhumårdhvagrãvàmadhye'üsapãñhaskandhanibandhanàvaüsau nàma tatra stabdhavàhutà . evametàni caturda÷a pçùñhamarmàõi vyàkhyàtàni>% .

#<pçùñhamàüsa># naø pçùñhasya màüsam . pa÷vàdãnàü pçùñhasthe màüse . tasyàbhakùyatà màrkapuø uktà yathà %<pçùñhamàüsaü vçthàmàüsaü garhyamàüsaü ca putraka! . na bhakùayãta satataü pratyakùalavaõàni ca>% .

#<pçùñhamàüsàda># triø pçùñhe parokùe màüsàda iva . 1 parokùe ÷aþñhyena vàkyàbhidhàyini puruùe dàùodghoùake trikàø . kusçtyà vibhavànveùãtyataþ kusçvyeti samàkarùàt bàkyàbhidhàne'nvaye tathàrthatvam . pçùñhamàüsàdana÷abde dç÷yam . patvàdeþ 2 pçùñhamàüsabhakùake triø .

#<pçùñhamàüsàdana># naø pçùñhe paràkùe màüsàdanamiva . %<pçùñhamàüsàdanaü tat yat parokùe doùakãrtanam>% hemacaø ukte'rthe 2 pa÷vàdãnàü pçùñhamàümasya bhakùaõe ca .

#<pçùñhayajvan># puø pçùñhaiþ rathantaràdibhiriùñavàn yaja--vanip . rathantaràdibhiþ ùaóabhiþstotrasamåhairiùñavati çø 5 541

@<[Page 4418b]>@
#<pçùñhayàna># naø pçùñhena yànaü gamanam . (piñhe yàoyà) pçùñhena gamane . tacca ar÷oroge nidànaü su÷rute uktaü ar÷a÷÷abde dç÷yam .

#<pçùñhavaü÷a># puø 6 taø . (piñera dàüïà) pçùñhàsthni hemacaø . %<caturviü÷atiþ pçùñha vaü÷e>% su÷rutokteþ tatra caturviü÷ati rasthãni . pçùñhamarman÷abde dç÷yam .

#<pçùñhavàstu># naø 7 taø . balidàtuþ pçùñhabhàgasthe vàkhuni %<pçùñhavàstuni kurvãta baliü sarvàtmabhåtaye>% manuþ . mçho parigçhaü pçùñhavàstu 2 kullåkabhaññokte'rthe ca .

#<pçùñhavàh># triø pçùñhaü pa÷càdbhàgaü vahati vaha--õvi . pa÷càdbhàgavàhake harivaü 166 ÷loø . bhatve vàhaghañh . pçùñhauhaþ . striyàü ïãp . pçùñhaü yugapàr÷va vahati vaha--õvi . 2 yugapàr÷vabàhakavçùe

#<pçùñhavàhya># puø pçùñhena vàhyaü vahanaü yasva . pçùñhena bhàravàhakavçùe hemacaø .

#<pçùñha÷aya># triø pçùñhe ÷ete pçùñharåpàdhikarãõopapade kartari ac . pçùñhe ÷àyini uttàna÷aye .

#<pçùñha÷çïga># puü strã pçùñhe ÷çïgamasya . vanacchàge hemacaø . sviyàü jàtitvàt ïãù .

#<pçùñha÷çïgin># puø 7 taø . 1 mahiùe 2 napuüsake 3 bhãmasene ca bhediø .

#<pçùñhemukha># puø pçùñhe sukhamasya aluksaø . kumàrànucarabhede bhàø ÷aø 46 aø .

#<pçùñhodaya># puø pçùñhenodayo yasya . jyotiùokte pçùñhenodayayukte rà÷ibhede %<ajo gopatiyugma¤ca karkidhanvimçgàstathà . ni÷àsaüj¤àþ smçtà÷caite ÷eùà÷cànye dinàtmakàþ . ni÷à saüj¤à vimithunàþ smçtàþ pçùñhodabàstathà . ÷eùàþ ÷ãrùo dayà hyete mãna÷cobhayasaüj¤akaþ>% .

#<pçùñhya># naø pçùñhànàü stãtrabhedànàü samåhaþ %<pçùñhesyopasaükhyànam>% vàrtiø samåhe yat . 1 stotrasamåhe . pçùñhe bhavaþ yat . 2 pçùñhabhave triø . %<somayàgeùu chandogaiþ kriyamàõaþ pçùñhyàti saj¤ikà stutiþ stoùaþ>% miø kauø . pçùñhena vahati yat . 3 pçùñhena bhàravàhake a÷ve (veñoghoóà) amaraþ .

#<pçùñhyastoma># puø pçùñhyastomaþ sàdhanatayà'styasya ac . sàmavedaprasiddheùu ùañ su kratubhedeùu %<pçùñhyastomàstrivçtpa¤cada÷asaptada÷aikaviü÷atrinavatrayastriü÷àþ>% kàtyàø auø 22, 6 26 %<pçùñhastomasaüj¤akàþ ùañ kratavo bhavanti trivçdàdayaþ>% karkaþ .

#<pçùõi># puø pç÷ni + pçùoø . nànàvarõayukte matataþ 2 pàrùõibhàge strã uõàdiø .

#<pé># pàlane pårtau ca kyràø bhvàø paraø sakaø señ ÷nàpratyaye pare hrasvaþ . pçõàti apàrãt . papàra paparatuþ papratuþ .

#<pç># pårtau craø umaø sakaø señ . pàrayati-te apãparat ta .

#<pecaka># puø strã pada--vunç atapacca . (peücà) 1 ulåke striyàü jàtitvàt ïãù . 2 gaåpukhvamçlopàle 2 pudàcchàdakamàüsapiõóamede puø amaraþ . 4 payya ïke 5 yåke puø vi÷vaþ . 6 meghe ÷abdaraø .

#<pecakim># puø pecakaþ pucchamålopànto'styasya ini . gaje ÷abdaratnàø striyàü ïãp .

#<pecila># puüstrãø paca + bàø ilac ataecca . gaje trikàø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pecu># naø paci--un ata ettvam . peculyàü trikàø .

#<peculã># strã paca--ulac ataet gauràø ïãù . ÷àkabhede . trikàø .

#<peña># puø piña--ac . 1 prahaste ràjaniø . 2 saühatikàrake tri0

#<peñaka># puø naø piña--õvul . pustakàdãnàü sthàpanàrthe vetràdinirsite 1 padàrthe 2 kadambake 3 samåhe ca mediø . 4 vaü÷àdinirmite samudgakàkàre (peñàrà) padàrthe puø amaraþ .

#<peñàka># puø peñaka + pçùoø . peñake dviråpakoùaþ .

#<peñikà># strã piña--õvul kàpi ata ittvam . (ñepàri) kùupabhede ratnamàlà .

#<peñã># strã piña--ac svalpàrthe ïãp . kùudrapeñake amaraþ .

#<peóà># strã peña + pçùoø . vçhatpeñikàyàü bharataþ .

#<peóhàna># puø avasarpiõyàü jinottamabhede hemacaø .

#<peõa># gatau peùe ca sakaø ÷leùe akaø bhvàø paraø señ . peõati apeõãt . çdit caïi na hrasvaþ apipeõat ta .

#<petva># naø pà--pàne karmaõõi itvan . 1 amçte 2 ghçte ca ujjvala0

#<pedu># puø ràjabhede çø 1 . 119 . 10 bhàø .

#<peya># triø pà--pàne karmaõi yat . 1 pàtavye 2 jale nediø . 3 dugdhe ÷abdacaø . 4 aùñavidhànnàntargate taralayavàgvàdau annabhede %<bhojyaü ùeyaütathà cåùyaü lehyaü khàdya¤ca carvaõam . niùpeya ¤caiva bhakùyaü syàdannamaùñavidhaü smçtam>% ràjaniø . 5 siktha yuktapeyadravye strã . %<peyà svedàgnijananã vàtaparco'nulomanã . kùuttçùõàglànidaurvalyakçkùirogavinà÷inã>% ràjavaø . 6 ÷ràõàyàü mediø .

#<peyåùa># puø naø pãya--sauø åùan bàhulakàt pakùe guõaþ . 1 amçte 2 navaghçte . %<saptaràtraprasåtàyàþ kùãraü peyåùamucyate>% hàràø ukte àsaptaràtràbhyantarakàlãne 3 dugdhe ca .

#<peraja># naø upamaõibhede ràjaniø . piroja÷abde dç÷yam .

#<perà># strã pi--bàø re . vàdyabhede bhaññiþ 17 . 7 .

@<[Page 4419b]>@
#<peru># puø poyate rasàn pã--ru . 1 àditye 2 vahnau ca ujjvalaø . pura--u mçgayvàderàkçtigaõatvàt niø . 3 samudre trikà0

#<peruka># puø ràjabhede çø 6 . 63 . 9

#<peroja># naø upamaõibhede (pãrojà) ràjaniø . tacca dvividhaü pãtàbhaü haritàbha¤ca . tasya guõàþ perajaü sukaùàyaü syànmadhuraü dãpanaü param . sthàvaraü jaïgama¤caiva saüyogàcca yathàvidham . tatsarvaü nà÷ayet ÷ãghraü ÷ålaü bhåtàdidoùajam . pàñhàntaraü yathà %<perajaü sukaùàyaü syànmadhuraü dãpanaü dvayoþ . sthàvaràdiviùavnaü syàddharita¤càparaü ÷çõu . pãtàbhaü nà÷ayecchãghraü ÷ålaü timirabhåtajam>% ràjaniø .

#<pela># kampe akaø gatau sakaø bhvàø paraø señ . pelati apelãt . çdit caïi na hrasvaþ apipelat ta . nighaõñau ayaü gatikarmatayà curàditvena pañhitaþ . tena pelayati te

#<pela># naø pela--ac . puü÷cihne aïgabhede (aõóakoùa) hemacaø .

#<pelava># triø pela--gha¤ pelaü vàti và--kaü . 1 komale trikàø 2 kç÷e hemacaø . 3 virale amaraþ .

#<peli># puø pela--in . gantari 6 taø . tatparaü ÷àlàyàþ na klãvatvam . àdyudàttatà càsya .

#<peva># sevane bhvàø sakaø àtmaø señ . pevate aùeviùña . çdit caïi na hrasvaþ . apipevat ta . oùñhàntyatayà'yaü dhàtupàñhe pañhitastenobhayaråpatà .

#<pe÷a># puø pi÷a--ac . råpe nighaõñuþ pe÷ala÷abde dç÷yam .

#<pe÷a(ùa)(sa)la># triø pi÷a(ùa)(sa)--alac . 1 sundare 2 dakùe 3 komale ca amaraþ . mårdhanyadantyamadhyo'pyuktàrtheùu bharataþ . 4 dhårte ÷abdaraø . pe÷oråpamastyasya sidhmàø lac . 5 viùõau puø . %<akråraþ pe÷alo dakùaþ>% viùõusa0

#<pe÷as># naø pi÷a--asun . 1 råpe 2 hiraõye ca nidhaõñuþ . 3 koùe ca .

#<pe÷askàra># triø pe÷oråpàntaraü karoti svagçhãtakãñasya kç--aõ upaø saø . kharåpakare kãùñabhede striyàü ïãp . yajuø 30 . 9 .

#<pe÷askçt># triø pe÷o råpàntaraü svagçhãtakãñasya karoti kç--kvip . kãñabhede (kàücapokà) %<kãñaþ pe÷askçtaü dhyàyan kuóyàü tena prave÷itaþ . yàti tatsàtmatàü ràjan! pårbaråpamasaütyajan>% bhàgaø 11 . 9 . 24

#<pe÷i(÷ã)># strã pi÷a--in và ïãp . 1 vajre 2 màùavidale ca uõàdiø . dãrghàgvaþ 3 aõóe amaraþ . 4 supakvakalikàyàü 5 màüsyàü 6 khaógapidhàne (khàpa) 7 màüsapiõóyàü ca mediø . 5 nadãbhede 6 pi÷àcãgede 7 ràkùasãmede ÷abdaratnàø . 8 gabhàveùñanacarmamaye koùe ca %<bindumàüsàdayo'vasthàþ ÷ukra÷oõitasambhàvàþ . yàsàmeva nipàtena kalalaü nàma jàyate . kalalàt budbudotpattiþ rpa÷ã ca budbudàt smçtà . ùe÷yàstvakpratinirvçttiþ>% bhàø ÷àø 332 aø . 9 vàdyabhede %<tathà bherya÷ca pe÷ya÷ca krakacà goviùàõikàþ>% bhàø bhãø 43 aø .

#<pe÷ãkoùa># puø 6 taø . aõóakoùe hemacaø .

#<peùa># sevane ni÷caye ca bhvàø àø sakaø señ . peùate aùeùiùña piùeùe çdit caïi na hrasvaþ . apipeùat ta .

#<peùaõa># naø pipa--bhàve lyuñ . 1 avayavavibhàgena cårõane . àdhàre lyuñ . 2 khale auùadhàdermadanapàtrabhede (tekàñàsija) 3 vçkùabhede puø ÷abdacaø .

#<peùaõi(õã)># strã piùa--karaõe ani . (÷ila)khyàte haridràde÷cårõanasàdhane ÷ilàmaye dravyabhede và ïãp .

#<peùàka># puø piùa--àkan . peùaõyàm uõàø .

#<peùi># puø piùa--in . vajre ujjvaladattaþ .

#<pesa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . pesati aùesãt piùese . çdit caïi na hrasvaþ . apipe÷at ta .

#<pesuka># triø pisa--bàø uka . abhivardhana÷ãle ÷ataø bràø 1 . 7 . 318 . bhà0

#<pesvara># triø pisa--÷ãlàrthe varac . gati÷ãle .

#<pai># ÷oùe bhvàø paraø sakaø aniñ . pàyati apàsãt papau .

#<paiïga># puø çùibhede bhàø saø 4 aø .

#<paiïgaràja># puø pakùibhede yajuø 24 . 34 màø .

#<paiïgala># puø baø vaø . piïgalasyàpatyaü gargàø ya¤ . paiïgalya tasya chàtràþ kaõvàø aõ yalopaþ . piïgalalàpatyasya chàtreùu .

#<paiïgarà(là)yana># puü strãø piïgara (la) syarùe gotràpatyam naóàø phak . tannàmakarùerapatye .

#<paiïgalodàyani># puü straø paiïgalodàyanasyàpatyam i¤ . pràcyabhave tannàmakarùigotràpatye tataþ yåni phak tasya pailàø luk . tadãye yånyapatye .

#<paiïgalya># puüstrãø piïgalasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . piïgalarùergotràpatye .

#<paiïgi># puüstrãø piïgasyàpatyami¤ . piïgasyarùeþ putre striyàü ïãp . %<paiïgãputràt paiïgãputraþ>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 30 .

#<paiïgin># puø piïgenarùiõà proktaþ kalpaþ ini . piïgarùiprokte kalpa÷àstre .

#<paiïgya># puø piïga bàø apatye ya¤ . paiïgarùiputre sa ca gotrapravararùibhedaþ .

#<paiyavana># puø pãyavanasyàpatyamaõ . ùaiyavane nçpe sanuþ 8 . 110 praiyavana iti pàñhàntaram .

#<pai¤jåùa># puø pi¤ca--åùa svàrthe aõ . karõe ÷rãtre hemacaø .

@<[Page 4420b]>@
#<paiñhara># triø piñhare saüskataü pakvam . sthàlãpakvamàü sàdau amara .

#<paiñhika># puø asurabhede harivaüø 161 aø .

#<paiñhinasi># puø 1 upasmçtikàrake 2 çùibhede 3 gotrarùimede ca pravaràø .

#<paiõóàyana># puüstrã piõóarùergotràpatyam naóàø phak . piõóarùigotràpatye .

#<paiõóikya(nya)># piõóaü parapiõóaü bhakùyatayà'styasya ùñhan ini bà piõóika piõóin và tasya bhàvaþ purohitàø yak ùya¤ và . parapiõóopajãvitve bhikùopajãvane trikàø .

#<paiõóya># triø piõóyàü bhavaþ kurvàø õya . piõóãbhave .

#<paitaràvaõa># puø gotrapravararùibhede pravaràø .

#<paitçka># triø pitçta àgataü pituriñaü và ñha¤ . 1 pitçta . pràpte 2 ùitçsambandhini ca . paitçkabhåmimàhàtmyaü brahmavai . janmakhaø 103 aø dar÷itaü mathà %<vàsudeva! na yàsyàmi bhåmiü tàü, paitçkã punaþ . sarvatrãrthaparà ÷uddhà daive karmaõi ùaitçke . pàrakye bhåmide÷e ca pitéõàü nirvapettu yaþ . tadbhåmisvàmipitçbhiþ ÷ràddhakarma nihanthate . pitéõàü niùphalaü ÷ràddhaü devànàmapi påjanam . ki¤citphalaprada¤caiva sampårõaü paitçke sthale . putrapautrakalatrebhyaþ pràõebhyaþ preyasã sadà . durlabhà paitçkã bhåmiþ titurmàturgarãyasã . tacchasya¤ca pavitra¤ca daive karmaõi paitçke . krãta¤ca tadçte dànaü paradattama÷uddhakam . mriyate paitçkabhåmyàü tãrthatulyaphalaü labhet . gaïgàjalasamaü påtaü pitçkhàtodakaü hare! . pitéõàü tarpaõaü tatra pavitraü devapåjanam . paitçkã janmabhåmi÷cet phalaü taddviguõaü labhet . paivçkabhåmitulyà na dànabhåmi . satàmapi>% .

#<paitçmatya># triø pitçmatyàü anåóhàyàü kanyàyàü bhavaþ kurvàø õya . kanyàyàü bhave kànãne .

#<paitçùvaseya># puü strã pituþ svasurapatyam ñak antyalopaþ ùatvam . pitçsvasurapatye .

#<paitçsvasrãya># puüstrãø pituþ svasurapatyam chaõ . pitusvasarapatye

#<paitta># triø ùittàt àgataþ aõ . dhàtuvi÷eùapittakçte jvaràdau

#<paittika># triø pittena nirvçttaþ ñha¤ . dhàtuvi÷eùapittakçte vyàdhau .

#<paitra># triø vituridam aõ . 1 pitçsambandhini ÷ràddhàdau . aïguùñhatarjanyormadhyasthàne 2 pitçtãrthe naø . 3 pitçsambandhidine ca tanmànaü ca ahan÷abde 576 pçø uktaü dç÷yam .

#<paidva># puüstrã sma÷ve nighaõñhu . çø 9 . 88 . 4 . sviyàü khàtitvàt ïãù .

@<[Page 4421a]>@
#<painaddhaka># triø pinaddha + caturarthyàü varàhàø kak . pinaddhasamãpàdau .

#<paippalàda># puø baø vaø . pippalàdena çùiõà proktamadhãyate aõ . 1 piùpalardhiproktàdhyàyiùu tadar÷asya 2 vettçùu ca kàrtakaujaø saubhena saha dvandve pårbaü prakçtisvaraþ .

#<paippalàdi># puüstrã pippalàdasyarùerapatyam i¤ . pippalàdarùerapatye sa ca gotrapravararùibhedaþ pravaràdhyàyaþ striyàü ïãù .

#<paila(leya)># puüstrãø pãlàyà apatyaü %<pãlàyà và>% pàø aõ pakùe óhak . pãlàyà apatye striyàü ïãù . yånyapatye tu %<anodvyacaþ>% pàø phi¤ tasya pailàdiø luk . tasya yanyapatye'pi . tathà ca pailaþ pità putra÷ca .

#<pailagarga># puø karmaø . çùibhede tadà÷ramasya ca tãrthatvam bhàø uø 187 aø .

#<pailava># triø pãlau dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . pãlau 1 dãyamàne 2 kàrye ca . vyuùñàø gaõe pãlumåleti vyastamityeke samastasityanya . idamartheaõ . pãlusambandhini triø manuþ 2 . 40 .

#<pailavahaka># triø pãluvahe bhavaþ vahàntatvàt vuõ . pãluvahajalàdibhave .

#<pailàdi># %<pailàdribhya÷ca>% pàø yuvapratyayalugnimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ paila ÷àlaïki sàtyaki sàtyaïkàmi ràhavi ràvaõi auda¤cã audavrajã audameóhi audamajji audabhçjji daivasthàni paiïgalodàyani ràhakùati bhauliïgi ràõi audanyi audgàhamàni aujjihàni auda÷uddhi (tadràjà càõaþ) (àkçtigaõo'yam) . tadràjasaüj¤akàt parasya yuvapratyayasya lugityarthaþ .

#<pai÷àca># puø pi÷àcena nirvçttaþ aõ . %<suptàü mattàü pramattàü và raho yatropagacchati . sa pàpiùñho vivàhànàü pai÷àcaþ>% manåkte 1 vivàhabhede 2 pi÷àcakçte 3 tatsambandhini ca triø . striyàü ïãp %<pai÷àcãü yonimàpannàþ>% puràø . %<yaccàkru÷ya dadàti dattvà và kro÷ati asatkçtaü pai÷àcamiti>% hàrãtokte 4 dànabhede svàrthe aõ . 5 ùi÷àca÷abdàrthe puø par÷vàø aõ . 6 àyudhajãvisaïghabhede . bahuùu tasya luk .

#<pai÷una (nya)># naø pi÷unasya bhàvaþ yuvàø aõ bràhmaõà ùya¤ và . pi÷unatve

#<paiùña># triø piùñasyedam . aõ 1 piùñasamvandhini striyàü ïãp sà ca 2 suràbhede . %<paiùñã kañvamlatãkùõà syàdãùadgauóãsamà parà . vàtahçt kaphakçttvãùatpittakçnmohanã ca sà>% ràjaniø .

#<paisukàyana># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

@<[Page 4421b]>@
#<po># triø pavate punàti và pu--på--và vic 1 ÷uddhe 2 ÷odhake ca .

#<pogaõóa># puø pauþ ÷uddho gaõóa ekade÷o yasya . 1 vikalàïge 2 nyånàdhikàïge . svàrthe aõ . %<paugaõóaþ pa¤camàdavadàdarvàk ca da÷amàbdataþ>% ityuktavayaske bàlake puø halàø .

#<poña># puø puña--÷leùe gha¤ . 1 saü÷leùe--àdhàre gha¤ . 2 ve÷mabhåmau jañàø .

#<poñamaüla># puø poñena saü÷leùamàtreõa galati gala--ac . 1 nale 2 kà÷e ca amaraþ . 3 matsyabhede puüstrã mediø striyàü ïãù .

#<poñalaka># naø poñena lãyate lã--óa svàrthe ka . (puüñali) khyàte saü÷liùñavastràdau kàtyàø ÷rauø 7 . 9 . 4 . karkaþ . tatràrthe strã kàpi ata ittvam poñalikà .

#<poñà># strã cuø puña--ac . puruùalakùaõayuktàyàü striyàm . amaraþ .

#<poññalikà># strã poñalikà + pçùoø (puüñali) khyàte padàrthe poññalãtyapi tatràrthe %<÷uddhyarthaü triphalàkvàthe guóåvyàþ kvàtha eva và . dolàyantre puraþ pàcyaþ poññalyà vastravaddhayà>% vaidyakaø .

#<poññila># puø avasarpiõyàü jinãttamabhede hemacaø .

#<poóu># puø puóa--un . kapàlàsthitale ràjaniø .

#<pota># puüstrã på--tan . 1 bàlake 2 vahitre ca amaraþ . 3 gçhasthànabhede (poütà) 4 vastre ca mediø . 5 da÷avarùãyagaje hemacaø . 6 samudrayàne naukàbhede (jàhàja) tataþ samåhe pà÷àø ya . potyà potasamåhe strã .

#<potaka># puø pota iva kàyati kai--ka svàrthe ka và . 1 potapadàrthe 2 nàgabhede bhàø uø 102 aø . gauràø ïãù . 3 påtikà÷àke strã 4 ÷yonàke ca strã ràjaniø .

#<potaja># puø potaþ san jàyate jana--óa . ÷i÷ubhåtatayà jàyamàne gajà÷vàdau hemacaø .

#<potana># triø på--tana . 1 pavitre 2 pavitratàkàrake ca striyàü gauràø ïãù .

#<potaplava># puø poteva plavate plu--ac . naukayà tàrake vçø saüø 10 . 10 .

#<potabaõij># puø pote baõik . naukayà bàõijyakàrake amaraþ .

#<potarakùa># puø potaü rakùati aõ upaø saø . (hàli) khyàte padàrthe kenipàtake ÷abdamàø .

#<potanakapriya># triø buddhagede trikàø .

#<potavàha># puø potaü nàvaü vahati vaha--aõ upaø saø . naukàvàhake (dàüói) amaraþ .

#<potàcchàdana># naø potasyevàcchàdanam . vastrakuñãre hàràø .

@<[Page 4422a]>@
#<potàdhàna># puø potànàü ÷i÷ånàmaõóajàtamatsyànàmàdhànam . kùudramatsyasaïghe (ponàrajhàüka) amaraþ .

#<potàsa># puø pota ivàsati asa--dãptau ac . karpårabhede ràjaniø .

#<po(pau)timatsyaka># puø nçpabhede bhàø uø 3 aø .

#<potikà># strã påtikà + pçùoø . påtikàyàü 1 ÷àkabhede bharataþ 2 ÷atapuùpàyàü 3 sålapãtyàü ca ràjaniø .

#<potu># puø pu--tun . mànabhàõóa÷odhake hemacaø .

#<potç># puø punàti pu--tçn . çtvigmede acchàvàka÷abde 85 pçø dç÷yam . hotràdi÷abdena dvandve çta àt . potàhotàrau .

#<potra># naø på--tra . 1 vajre 2 ÷åkaramukhàgra 3 làïgalasukhàgre, 4 vahitre ca mediø .

#<potràyudha># puü strã potramàyudhamivàsya . ÷åkare ràjaniø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<potrin># puø potramastyasya ini . ÷åkare amaraþ . potrayukte triø . striyàü ïãp .

#<potrirathà># strã potrã ratha iva gatisàdhanamasyàþ . jina÷aktibhede trikàø .

#<potrãya># triø potuþ karma cha . potçkartavye karmaõi . kàtyàø ÷rauø 24 . 4 . 42 .

#<pothakã># strã %<kaõóåsràvànvità gurvyo raktasaùaõasannibhàþ . pióakà÷ca rujàvatyaþ pothakya iti saüj¤itàþ>% su÷rutokte pióakàbhede .

#<pola># triø pula--jvalàø õa . 1 mahattvayukte . 2 piùñakamede strã gauràø ïãna .

#<polikà># strã pårikàbhede kçtànna÷abde 2181 pçø dç÷yam .

#<polinda># puø potasyàlinda iva pçùoø . naukàü÷abhede trikàø .

#<poùayitru># triø puùa--õic--itnu . 1 poùake 2 kàkapoùye pike ca ujjvalaø .

#<poùuka># triø puùa--bàø uka . poùaõakaraõa÷ãle %<tamanupoùaü ùoùuko bhavati>% ùaóviü÷abràø .

#<poùñç># puø puùa--tçc . (kàüñà karamajà) 1 kara¤jabhede . 2 poùake triø ÷abdacaø .

#<poùya># triø puùa--karmaõi õyat . 1 poùaõãye . àva÷yake õyat . 2 aba÷yapoùye . ava÷yapoùya÷ca dar÷ito yathàü %<bharaõaü povyavargasya dçùñàdçùñaphapodayam . pratyavàyo'pyabharaõe kartavyantat prayatnataþ . màtà pità guruþ patnã tvapatyàni samà÷ritàþ . abhyàgato'tithi÷càgniþ poùyapargà amã nava>% kà÷ãø khaø 45 aø . %<j¤àtirbandhujanaþ kùãõastathà'nàthaþ samà÷ritaþ . anye'pyadhanayuktà÷ca pãùyavarga udàhçtaþ>% dakùasaüø .

#<poùyaputra># puø karmaø . pàlanàdinà putratvagàpte %<adhunà kçttikàdãnàü ùaõõàü yaþ poùyaputrakaþ . tannàma cakru stà premõà kàrtika÷ceti kautukàt>% brahmaø vaiø gaõaø khaø 14 aø . adhunà dattakaputrasya poùyaputratvaü vyavahriyate tadvidhànaü . dattaka÷abde 3438 pçø dç÷yam .

#<pauü÷caleya># puü strã puü÷calã + apatye óhak . puü÷calyà apatye

#<pauü÷calya># naø puü ÷cala + bhàve ùya¤ . 1 asatãtve parapuruùagàmitve 2 puüstriyormithovyabhicàre ca manuþ 9 . 15 .

#<pauüsàyana># puø sautràmaõyàü yàjake duùñarãtau ràjabhede ÷ataø vràø 12 . 9 . 3 . 2

#<pauüsna># naø puüso bhàvaþ sna¤ . puüstve .

#<pauüsya># naø puüsa vyamimardane õyat tatra sàdhu bàø õya . 1 vale niruø . 3 saügràme ca nighaõñuþ çø 1 . 180 . 10 .

#<paugaõóa># naø paugaõóasya bhàvaþ . 1 pa¤camàtradhida÷amavarùàntàvasthàbhede pomaõóa÷abde dç÷yama . svàrthe aõ . 2 badavasthàyute triø .

#<pau¤jiùñha># puüstrã antyajàtimede yajuø 301 . 8 . vedadãø .

#<pauñàyana># puüstrã puñàyànarùerapatyam aõ . påñàyanarùeþ gotràpatye .

#<pauõikyà># strã puõagotrasya strã aõ striyàü ùyaï . puõagotrastriyàsa .

#<pauõóarãka># naø puõóarãkamiva ÷arkaràø aõ . puõóarãkatasthe prapauõóarãke ràjaniø .

#<pauõóarya># naø puõóaryameva aõ . puõóarye bharataþ .

#<pauõóra># puø 2 ve÷amede sa ca vçø saø 140 pårvasyàsuktaþ màø bhãø 9 aø so'sya amikhanaþ tasya ràjà và aõ . 2 tadde÷ançpre 2 pitràdikrameõa tadde÷avàsini ca . %<pauõóra÷ca valinàü varaþ>% hari0vaüø 91 aø . sa ca kçùõena nihataþ %<pàõóyaü pauõóraü kaliïga÷ca màtsya¤caiva janàrdanaþ . jathàna sahitàn sarvàn>% harivaüø 161 aø . vasudevasya sutanåpatnãjàte 4 putrabhede . %<sutanå÷ca naràcã ca ÷aureràstàü parigrahaþ . pauõóra÷ca kapila÷caiva vasudevasya tau sutau . naràcvàü kaø pilo jaj¤e pauõóra÷ca sutanåsutaþ . tayornçpo'bhavat pauõóraþ kapila÷ca vanaü yayau>% harivaüø 162 aø . 5 bhrãmasena÷aïkhe 6 ikùubhede puø ÷abdamàø . 7 kriyàlopena vçùaø latvapràpte kùatriyabhede manuþ 10 . 44 svàrthe ka . tatràrthe ijubhede (puói) .

#<pauõóranàgara># puø pauõóranagare bhavaþ aõ tasya pràcyada÷atve'pi nagasantatvena uttarapadavçddhiþ . ùauõóranagarabhave .

#<pauõóramàtsyaka># puø ràjabhede bhàø àø 37 aø .

@<[Page 4423a]>@
#<pauõóravardhana># puø (vehàra) khyàte de÷abhede ÷abdaraø tatra pauõórekùu pràcuryàt tathàtvam .

#<pauõórika># puø puõóra + svàrthe ñha¤ . 1 ikùubhede ÷abdamàø . 2 gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pauõya># triø puõyeùu ÷rautasmàtakarmasu sàdhu aõ . pårõakarmakàrake kàtyàø 23 . 2 . 5 .

#<pautava># naø yautava--pçùoø . parimàõe hemacaø .

#<pautika># triø påtikena durgandhinà nirvçttam saïkalàø aõ . påtikadravyanirvçtte .

#<pautimàùa># puø baø vaø . påtimàùasyarùeþ gotràpatyaü gargàø gha¤ . tasya chàtràþ kaõvàø aõ yalopaþ . pautimàùyacchàtreùu .

#<pautçka># naø potçridaü ñha¤ . çtvigbhedapotçsamvandhini .

#<pauttika># naø puttikàbhirmadhumakùikàbhedairnirvçttam ñha¤ . madhuni ratnamàø .

#<pauttra># puüstrã putrasyàpatyaü ÷ivàø aõ . putrasya putre naptari %<pautreõànantyama÷nute>% iti smçtiþ . striyàü ïãp .

#<paudanya># puø a÷makançpanagare bhàø àø 177 aø .

#<paunaþpunika># triø punaþ punarbhavaþ ñha¤ ñilopaþ . punaþpunarbhave .

#<paunaþpunya># naø punaþ punareva svàrthe caturvarõà ùya¤ ñilopa÷ca . 1 punaþpunarityarthe bhàve ùya¤ . 2 àbhãkùõye

#<paunarukta># naø punaruktasya bhàva çgayanàø aõ . punarvàroktau

#<paunaruktika># naø punaruktamarthaü vetti tatpadaü và'dhãte ukthàø ñhak . 1 punaruktàrthàbhij¤e 2 punaruktapadàdhyetari ca .

#<paunarbhava># puüstrã punarbhå + vidàø apatye a¤ . punarmba patye 1 dvàda÷aputramadhye putrabhede %<patyà yà ca parityaktà vidhavàvà svayecchayà . utpàdayet punarbhåtvà sa paunarbhava ucyate>% manuþ . 2 tathàvidhakanyàyàü strã svàrthe aõ . tatràrthe %<sapta paunarbhavàþ kanyà varjanãyàþ kulàdhamàþ . vàcàdattà manodattà kçtakautukamaïgalà . udakaspargità yà ca yà ca pàõigçhãtikà . agniü parigatà yà ca punarbhåprabhavà ca . ityetàþ kà÷yapenoktà dahanti kulaø magnivat>% kà÷yapokte saptavidhe 3 kanyàbhede ca . àrùatvàt ïãbabhàvaþ . ajàderàkçtigaõatvàt và ñàp ityeke . punarbhuvaü vindati aõa . 4 gunarbhåvedake bhartari . %<sà cedakùatayoniþ syàt gatapratyàgatà'pi và>% . paunarbhavena bhartrà sà punaþsaüskàragarhati manuþ .

#<paura># triø pure vasati ÷aiùiko'õ . 1 puravàsini 2 rohiùatçõe naø (ràmakarpåra) agaraþ . påraþ påraka eva svàrthe aõ . 3 udarapårake triø çø 2 . 11 . 11 bhàø . purobhavaþ puras + aõ ñilopaþ . 3 pårvadigde÷akàlabhave %<paurà budhagururaø vijà nityam>% vçø saüø 17 aø .

#<pauraka># naø paura iva kàyati kai--ka . gçhabàhyodyàne hemaø .

#<paurakutsã># strã purakutsyàpatyaü strã i¤ ïãp . gàdhiràjamàtari harivaüø 27 aø .

#<pauragãya># triø puraga + kç÷à÷vàø caturarthyàü chaõ . puragatasamãpàdau .

#<pauraõa># puø påraõavàridhàpayantànàü vai÷vàmitradevaràtapauraõeti à÷vaø ÷rauø 12 . 14 . 5 ukte gotrapravararùibhede . påraõa + svàrthe aõ . 3 påraõe striyàü ïãp . %<pauraõãü bhåùaõakriyàm>% harivaüø 98 aø .

#<paurandara># triø purandarasyedam purandarodevatà'sya và aõ . 1 ÷akrasambandhini 2 jyeùñhànakùatre ca vçø saü 15 aø .

#<paurava># puüstrãø pu (på) rorgotràpatyamaõ . 1 yayàtiputrabhedasya pu(på) rorapatye 2 tatsambandhini ca . 3 utãcyade÷abhede vçø saüø 14 aø . màrkaø puø 58 aø tasya pårvottaradiksthatvamuktaü yathà %<trinetràþ pauravà÷caiva gandharvà÷ca dvijottama! . pårvottarantu kårmasya pàdamete vyavasthitàþ>% so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . pitràdikameõa 4 tadde÷avàsini 5 tannçpeca .

#<pauravãya># triø pauravo ràjà bhaktirasya cha . pauravançpabhaktiyukte siø kauø .

#<paura÷caraõika># triø pura÷caraõasya, vyàkhyànastatra bhavo và ñha¤ . 1 pura÷caraõapratipàdakagranthavyàkhyànagranthe 2 tatra bhave ca .

#<paurastya># triø puras + bhavàrthe tyak . 1 purãbhave 2 prathame ca amaraþ

#<pauràgãva># triø puràga + kç÷à÷vàø caturarthyàü chaõ . pårvakàlagatasyàdårade÷àdau .

#<pauràõa># triø puràõe pañhitaþ aõ . puràõapañhite bhàø àø 1 aø .

#<pauràõika># triø puràõaü vettyadhãte và %<àkhyànàkhyàyiketihàsapuràõebhya÷ca>% vàrtiø ñhak . 1 puràõàrthàbhij¤e 2 tadadhyetari ca . puràõe pañhità ñhak . 3 tatra pañhite triø striyàü ïãp .

#<paurika># puø dàkùiõàtye de÷abhede màrkapuø 57 aø .

#<paurukutsa># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pauruùa># naø puruùasya bhàvaþ karma và yuvàø aõ . 1 puruùatve 2 vikrame 3 udyame ca . puruùasyedam aõ . 4 årdhvavistçtavàhupàõikamanuùyaparimàõe amaraþ . %<jave'pi màne'pi ca pauruùàdhikam>% naiùaø . svàrthe aõ . 4 puruùa÷abdàrthe ÷ataø bràø 14 . 7 . 1 . 12 .

#<pauruùàü÷akin># puø baø vaø . puruùàü÷akena çùiõà proktamadhãyate ÷aunakàø õini . puruùàü÷akarùiõà proktàdhyetçùu .

#<pauruùeya># puø puruùasya badhàdi %<puruùàdbadhavikàrasamåhatena kçteùu>% pàø ñha¤ . puruùasya 1 badhe 2 vikàre 3 samåhe 4 tena kçte ca .

#<paureya># triø purasyàdårade÷àdi sakhyàø óha¤ . nagarasamãpàdau

#<paurogava># puø puro'gre pàcyavastuùu gaurnetraü yasya puroguþ tataþ svàrthe praj¤àø aõ . pàka÷àlàdhyakùe amaraþ .

#<paurohita># triø purohitasya dharmyam mahiùyàø aõ . purohitasya dharmye .

#<paurõadarva># naø pårõayà darvyà niùpàdyaü karma aõ . vaidike karmabhede à÷vaø ÷rauø 2 . 18 . 9 .

#<paurõamàsa># puø paurõamàsyàü bhavaþ sandhivelàø aõ . 1 paurõamàsãvihite yàge %<dar÷apaurõamàsàbhyàü yajeta>% ÷rutiþ sa ca dvividhaþ yàvajjãvakàlikaþ pa¤cada÷ãpratipatsandhikàla kartavya÷ca . tatkàlàdividhànaü kàtyàø ÷rauø 2 . 1 kaõóikàdau dç÷yam . pårõomà÷candramàstasyeyam aõ pårõo màso yasyàü vartate %<pårõamàsàdaõ vaktavyaþ>% vàø aõ và . 2 ÷uklapakùãyapa¤cada÷akalàkriyàyàü tadupalakùitakàlaråpàyàü và 3 tithau strã 3 taduttarapratipadi ca %<dve ha vai paurõamàsyau pårvà uttarà ca tatra pa¤cada÷ã pårvà pratipaduttarà>% iti ÷ruteþ tatra pa¤cada÷ã mukhyà pratipadgauõã ityarthaþ .

#<paurõamàsika># triø pårõamàsyàü bhavaþ kàlàñ ñha¤ . paurõamàsabhave yàgàdau vàø yat . paurõamàsya tatràrthe .

#<paurõamã># strã pårõatayà candro--mãyate'tra mà--àdhàre gha¤arthe ka svàrthe aõ ïãp . pårõimàtithau trikàø .

#<paurtika># triø pårtàya sàdhu ñhak . pårtasàdhane karmaõi manuø 3 . 178

#<paurya># puü strãø purasyàpatyaü kurvàø õya . puranàmakasya nçpasyàpatye

#<paurvanagareya># triø pårbanagaryàü bhavaþ nadyàø óhak . pårvanagarãbhave

#<paurvapadika># triø pårvapadaü gçhõàti ñha¤ . pårvapadagràhake .

#<paurvàtitha># puø gotrapravararùibhede à÷vaø ÷rauø 12 . 14 . 1 .

#<paurvàparya># naø pårvàparayorbhàvaþ ùya¤ . pårvàparatve .

#<paurvàrdha(rdhika)rdhya># triø pårvàrdhe bhavaþ yat a¤ ñha¤ và pårvàrdhabhave .

#<paurvàhõika># triø pårvàhõe bhavaþ ñha¤ . pårvàhõabhave pakùe ñyu tuñ ca . pårvàhõetana tatràrthe triø .

#<paurvika># triø pårvasmin kàle bhavaþ ñha¤ . pårvakàlabhave striyàü ïãp . %<jàtiü smarati paurvikãm>% manuþ 4 . 148 .

#<paulastya># puüstrãø pulastasyàpatyaü gargàø ya¤ . pulastasyàpatye 1 kuvere 2 ràvaõàdau ca mediø . striyàü ïãp yalopaþ . paulastã ÷årpanakhàyàm .

#<paulàka># triø pulàkasya vikàraþ palà÷àø a¤ . pulàkavikàre .

#<pauli># puø pula--in bàø vçddhi÷ca . 1 ãùaddagdhe àrabdhapakvàvasthe kalàyàdau amaraþ . svàrthe ka . tatràrthe hemacaø .

#<pauluùi># puø puluùavaü÷ye satyayaj¤e çùibhede ÷ataø bràø 10 . 6 . 1 . 1

#<paulomã># strã pulomno'patyam aõ anolopaþ . pulomajàyàü ÷acyàü hemacaø .

#<pauùa># puø puùyeõa yuktà paurõamàsã puùya--aõ yalopaþ ïãp pauùã sà yatra màse ardhamàse varùe và punaraõ . 1 puùyanakùatrayuktapaurõamàsãyukte 1 màse 2 pakùe 3 jaive varùabhede kàrtika÷abde 1949 pçø dç÷yam . %<mãnàdistho raviryeùàmàrambhaþ prathamakùaõe>% ityàdirãtyà dhanuþstharavyàrabdhaþ ÷uklapatipadàdidar÷àntàtmako mukhyacàndrapauùaþ kçùõapakùàdipaurõamàsyantaþ gauõaþ pauùaþ, dhanårà÷istharavikaþ sauraþ pauùa iti bhedaþ tenànyatra bhaktiþ .

#<pauùkara># naø puùkarasyàkàro'styasya såle praj¤àø aõ . 1 puùkaramåle ràjaniø puùkarasyedam aõ . 2 puùkarasambandhini triø viùõoþ padmatayà pràdurbhàvayute 3 pàdme kalpe puø .

#<pauùkaramåla># naø svàrthe aõ . puùkaramåle sugandhidravyabhede bharataþ

#<pauùkariõã># strã puùkaràõàü samåhaþ aõ svàrthe aõ và tato'styarthe ini ïãp . puùkariõyàü ÷abdacaø .

#<pauùkareyaka># naø puùkare jàtàdi kattyràø óhaka¤ . puùkare jàtàdau striyàü ïãp .

#<pauùkala># triø puùkalena nirvçttam saïkalàø aõ . 1 puùkalanirvçtte 2 sàmabhede naø %<uùõihi ÷aphaü kakubhi pauùkalam>% sàmasaüø bhàø dhçtà ÷rutiþ %<tacca gãtaü pavasva madhumattama>% iti pragàthe (uttaràø 1 praø 16) tasmin pårvà kakup uttarà païktiþ . tatra (kakubhi) pauùkalaü sàma . (tacca) åhagàø 1 pra--16 dar÷itam .

#<pauùkalàvata># puø divodàsadhanvantariü prati àyurvedaj¤ànàrthaü pra÷nakàrake su÷rutasahàdhyàyibhede su÷rute 1 . 1 aø dç÷yam .

#<pauùkaleyaka># triø puùkale jàtàdi kattyràø óhaka¤ . puùkalejàtàdau striyàü ïãp .

#<pauùñika># triø puùñyai hitam ñhak . puùñisàdhane karmabhede %<puùñirdhanajanàdãnàü vçddhirityabhidhãyate . tadvetçbhåtaü yat karma pauùñikaü tadihocyate>% smçtidurgabha¤janaþ .

#<pauùñã># strã purornçpasya strãbhede bhàø àø 94 aø .

@<[Page 4425a]>@
#<pauùõa># triø puùà devatà'sya tasyedaü và aõ ùaõantatvàt upadhàlopaþ . 1 påùadevatàke carvàdau 2 revatãnakùatre naø 3 påùasambandhini triø striyàü ïãp .

#<pauùpa># naø puùpeõa nirvçttaþ tasyedaü và aõ . 1 puùpasàdhye 2 madyabhede strã . 3 kusumasambandhimàtre triø striyàü ïãp . 4 pàñaliputranagaryàü strã ïãp ÷abdaratnàø .

#<pauùya># puø karavãrapuràdhipe påùõaþ putre 1 nçpabhede tatkathà %<puùõaþ putro'bhavat pauùyaþ sarva÷àstràrthapàragaþ>% kàlikàpuø . utaïkenarùiõà gurudakùiõàrthaü yàcite tasmai kuõóaladàtari 2 nçpabhede bhàø àø 6 aø . tadadhikçtya kçto granthaþ aõ . bhàø àø parvàntargate 3 parvabhede naø .

#<pyàñ># avyaø pyàya--bàø óàñi . sambodhane amaraþ .

#<pyàya># vçddhau bhvàø àø akaø señ . pyàyate, apyàyi--apyàyiùña idit odicca pãnaþ .

#<pyàyasthåõa># puø gotrapravararùibhede .

#<pyukùõa># naø api--ukùa--bàø naka aperallopaþ . 1 snàyuni 2 ajagarasarpe karmaõi ca kàtyàø ÷rauø 15 . 3 . 31 karkaþ .

#<pyuùa># utsarge cuø ubhaø sakaø señ . pyoùayati te . apupyuùat ta-

#<pyuùa># vibhàge dàhe ca diø paraø sakaø señ . pyuùyate irit apyuùat apyauùãt puùyoùa .

#<pyusa># vibhàge divàø paraø sakaø señ . pyusyate irit apyusat apyosãt puùyosa .

#<pyai># vçddhau bhvàø àø akaø aniñ . pyàyate apyàsta .

#<pra># avyaø pratha--óa . 1 àrambhe 2 gatau 3 utkarùe 4 pràthamye 5 sarvatobhàve 6 utpattau, 7 khyàtau 8 vyavahàre ca puruùottamaþ . asya kriyàyoge upasargatvam . gatitva¤ca . asyàrthabhedo dàharaõàni gaõaratnañãø uktàni yathà %<pra àdikarmadãrdhe÷abhç÷asambhavatçptiviyoga÷uddhi÷aktãcchà÷àntipåjàgradar÷aneùu>% prayàtaþ . pravàlamåùikaþ prabhurde÷asya . pravadanti dàyàdàþ . himavato gaïà prabhavati . prabhuktamannam . proùitaþ . prasannaü jalam . pra÷aktaþ . pràrthayate . pra÷ànto'gniþ . prà¤jali . prabàlam . pralokayati .

#<prauga># naø pràgyugam pçùoø . 1 pràgvartini yuge ãùàntare kàtyàø 7 . 9 . 5 . karkaþ . tatra cãyamànasyàgneþ praugacitsaüj¤à kàtyàø 16 . 5 . 9 . 2 ÷astravi÷eùe praugamukthyamavyathàyai yajuø 15 . 11 . %<praugaü ÷aüsati niùkebalyaü ÷aüsati>% sàø saø bhàùyadhçtà ÷rutiþ prauganiùkebalya÷abdau ÷astravi÷eùa nàmanã ityuktvà apragãtamantrasàdhyà stutiþ ÷astramiti bhàùye ÷astra÷abdàrthamàha bhàùyakçt .

@<[Page 4425b]>@
#<prakaïkata># puø 1 prakçùñaviùe 2 prakçùñagamane sarpabhede çø 1 . 191 . 7 .

#<prakaña># triø pra + kaña--ac . spaùñe .

#<prakañita># triø pra + kaña--kta . prakà÷ite hemacaø .

#<prakaõva># puø prakçùñàþ kaõvà yatra . çùibhinnatvàt na suñ . de÷abhede siø kauø . çùautu suñ praskaõva ityeva .

#<prakampana># puø pra + kapi--õic--yuc . 1 vàyau %<prakampanenànu cakrampire suràþ>% màghaþ . 2 narakabhede ca ÷abdaratnàø . 3 prakampanakàrake triø .

#<prakara># puø pra + kç--bhàve ap . 1 samåhe 2 atikùepe ca . karmaõi ap . 3 prakãrõe puùpàdau triø . 4 agurucandane naø medi0

#<prakaraõa># naø pra + kç--lyuñ . 1 prastàve 2 abhineyanàyakàdike dç÷yakàvyabhede hemacaø . 3 granthasandhau 4 ekàrthapratipàdakagranthàü÷e ca trikàø . nàñakàdinã da÷a dç÷yakàvyaråpakàõi vibhajya sàø daø tallakùaõamuktaü yathà %<bhavet prakaraõe vçttaü laukikaü kavikalpitam . ÷çïgàro'ïgã nàyakastu vipro'màtyo'tha và baõik . sàpàya dharmakàmàrthaparo dhãrapra÷àntakaþ>% . vipranàyakaü yathà mçcchakañikam . amàtyanàyakaü màlatãmàdhavam . baõiïnàyakaü puùpabhåùitam . %<nàyikà kulajà kvàpi ve÷yà kvàpi dvayaü kvacit . tena bhedàstrayastasya tatra bhedastçtãyakaþ . kitavadyåtakàràdiviñaceñakasaïkulaþ>% . kulastrã puùyabhåùite . ve÷yà turaïgadatte dve api mçcchakañike . asya nàñakaprakçtitvàt ÷eùaü nàñakavat . kartavyasya itikartavyatàkàïkùasya vacanaü prakaraõam iti ÷avarabhàùyokte 5 'rthe ca %<÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü pàradaurbalyamarthaviprakarùàt>% jaiø 3 . 3 . 145 . tatra viniyãgasàdhane tasya ÷rutiliïgatàkyabàdhyatvaü sthàna samàkhyàyorbàdhakatva¤ca sthitam . %<÷rutirdvitãyà kùamatà ca liïgaü vàkyaü padànyeva tu saühatàni . sà prakriyà yà kathamityapakùà sthànaü kramo yogabalaü samàkhyà>% pàrthasàrathimi÷raþ . ÷àstrasiddhàntapratipàdake 6 granthabhede %<asya ca ca vedàntaprakaraõatvàt>% vedàntasàø .

#<prakaraõasama># puø gautamokte satpakùàparaparyàye 1 hetvàbhàsabhede %<yasmàt prakaraõacintà sa nirõayàrthamapadiùñaþ prakaraõasamaþ>% gauø såø . kramapràptaü prakarasamaü lakùayati . sa hetuþ svasàdhyasya parasàdhyàbhàvasya và nirõayàrtha mapadiùñaþ prayuktaþ prakaraõasama ucyate sa ka ityàkàïkùàyàmàha yasmàt prakaraõacinteti karaõaü %<pakùapratipakùàviti>% bhàùyaü sàdhyatadabhàvantàviti tadarthastathà ca nirõayàrthaü heturyatra nirõayaü janayituma÷aktastulyabalena pareõa pratibandhàt kintu gharmiõaþ sàdhyavattvaü tadabhàvattvaü veti cintàü jij¤àsàü pravartayati sa prakaraõasamaþ . yadvà prakçùñaü karaõaü liïgaü paràmar÷o và ko heturanayoþ sàdhakaþ etayoþ kaþ paràmar÷aþ prameti và yatra jij¤àsà bhavatãtyarthaþ . yasmàdityàdi vastusthitimàtraü lakùaõantu tulyabalabirodhiparàmar÷akàlãnaparàmar÷aviùayatvaü svasàdhya paràmar÷akàlãnatulyabalavirodhiparàmar÷o và . virodhigaràsar÷asya ca hetuniùñhatvamekaj¤ànaviùayatvasambandhena anyathà hetorduùñatvaü na syàt . aya¤ca da÷àvi÷eùe doùaþ ityataþ saddhetorapi virodhiparàmar÷akàle duùñatvamiùñamevetyavadheyam vçttiþ . 2 jàtiråpàsaduttarabhede gauø 5 . 1 . 16 . 88 såø . %<ubhayasàdharmyàt prakriyàsiddheþ prakaraõasamaþ>% såø ubhayasàdharmyàt anvayasahacàràdvyatirekasahacàràdvà prakriyà prakarùeõa kriyà sàdhanaü viparãtasàdhanamiti phalitàrthaþ tatsiddhestasya pårvameva siddheþ tathàcàdhibalatvenàropitapramàõàntareõa bàdhena pratyavasthànaü prakaraõasamaþ yathà ÷abdo'nityaü kçtakatvàdityuktenaitadevaü ÷ràvaõatvena nityatvasàdhakena bàdhàt bàthàde÷anàbhàsà ceyam . vçø . %<pratipakùàt prakaraõasiddheþ pratiùedhànupapattiþ pratipakùopapatteþ>% såø . atrottaramàha pratipakùàdviparãtasàdhyasàdhakatve nàbhimatàcchràvaõatvàditaþ prakaraõasiddhidvàrà madãyasàdhyasya yaþ pratiùedhaþ tvayà kriyate tasyànupapattiþ kutaþ pratipakùopapatteþ tvatpakùàpekùayà pratipakùasya madãyapakùasyopapatteþ sàdhanàt . ayamà÷ayaþ ÷ràvaõatvena pårvaü nitvatvasya sàdhanàdyo bàdha ucyate sa nopapadyate pårvaü sàdhitasya balavattvàbhàvàt kadàcit kçtakatvenànityatvasyàpi pårvaü sàdhanàditi tvatpakùapratiùedho'pi syàt vçttiþ .

#<prakaraõã># naø nàñikàbhede %<nàñikaiva prakaraõã sàrthavàhàdinàyakà . samànavaü÷ajà neturbhaved yatra ca nàyikà>% sàø da0

#<prakarau># strã 1 nàñyàïgabhede 2 catvarabhåmau ca ÷abdaratnàø .

#<prakarùa># puø pra + kçùa--gha¤ . 1 utkarùe 2 prakçùñatayà karùaõe ca .

#<prakarùaõa># naø pra + kçùa--lyuñ 1 utkarùe 2 àkarùaõe ca .

#<prakalavida># puø prakçùñàü kalàü vetti vida--kvip pçùoø hrasvaþ . 1 vaõigajane niruø 6 . 6 . 3 aj¤àtari triø çø 7 . 18 . 15 bhà0

@<[Page 4426b]>@
#<prakàõóa># puø prakçùñaþ kàõóaþ pràø taø . vçkùasya målàdàrabhya ÷àkhànte bhàge . 2 pra÷aste naø . 3 viñape puø mediø .

#<prakàõóara># puø prakàõóa + astyarthe bàø ra . vçkùe ÷abdacaø .

#<prakàma># triø pragataþ kàmam pràø saø . 1 yatheùñe amaraþ . pràø vaø . 2 prakçùñakàmake triø . 3 devabhede puø yajuø 30 . 12 .

#<prakàmam># avyaø pra + kama--õamul . atyarthe anumatau ca amaraþ .

#<prakàmodya># puø devabhede yajuø 30 9

#<prakàra># puø pra + kç + gha¤ . 1 bhede 2 sàdç÷ye ca amaraþ . 3 vi÷iùñaj¤àne vi÷eùaõatayà bhàsamàne padàrthe %<svavyadhikaraõaprakàràvacchinnà yà yà viùayatà tadaniråpakatvasa sarvàü÷e bhramabhinnatvamiti>% gadàdharaþ .

#<prakàratà># strã prakàrasya bhàvaþ tal . 1 viùayatàbhede j¤àyamànavi÷eùaõapratiyogikasaüsargàvacchinnaviùayatve .

#<prakàlana># triø prakàlayati pra + kàli lyu . 1 hiüsake 2 sarpabhede puø bhàø àø 75 aø . bhàve lyuñ . 3 màraõe naø .

#<prakà÷a># puø pra + kà÷a--gha¤ . 1 àtape 2 vikà÷e ca . kartasi ac . 3 vikà÷ayukte triø amaraþ . prakà÷a÷ca satvaj¤ànatejaþ sàdhàraõaþ yathoktam %<jaóapakà÷àyogàt prakà÷aþ>% sàüø såø vai÷eùikà àhuþ . pràgaprakà÷aråpasya jaóasyàtmano manaþsaüyogàjj¤ànàkhyaprakà÷o jàyata iti tanna . loke jaóasyàprakà÷asya loùñàdeþ prakà÷otpattyadar÷anena tadayogàt . ataþ såryàdivat prakà÷asvaråpa eva puruùaþ ityarthaþ . tathà ca smçtiþ %<yathà prakà÷atamasoþ samandho nopapadyate . tadvadaikyaü na ÷aüsadhvaü prapa¤caparamàtmanoþ>% . iti . %<yathà dãpaþ prakà÷àtmàhrasvo và yadi và mahàn . j¤ànàtmànaü tathà vidyàt puruùaü sarvajantuùu>% iti ca . prakà÷atvaü ca tejaþsattvacaitanyeùvanugatamakhaõóopràdhiranugatavyavahàditi . nanu prakà÷asvaparåtve'pi tejobaddharmadharmibhàvo'sti na và tatràha sàüø praø bhàø %<nirguõatvànnà ciddharmà>% såø puruùasya prakà÷aråpatve siddhe tatsambandhamàtreõànyavyavahàropapattau prakà÷àtmakadharmakalpanàgauravamityapi bodhyam . tejasa÷ca prakà÷àkhyaråpavi÷eùàgrahe'pi star÷apuraskàreõa grahàt prakà÷atejasorbhedaþ middhyati . àtmanastu j¤ànàkhyapakà÷àgrahakàle grahaõaü nàstãtyato làvavàddharmadharmibhàva÷åtyaü prakà÷aråpamevàtmadravyaü kalpyate . tasya ca na guõatvan saüyogàdimattvàt anà÷ritatvàcceti . tathà ca smaryate %<j¤ànaü naivàtmàno dharmo na guõo và katha¤cana . j¤ànasvaråpa evàtmà nityà pårõaþ sadà ÷ivaþ>% sàüø praø bhàø . vaivasvatamanoþ 2 putrabhede harivaüø 7 aø .

#<prakà÷aka># triø prakà÷ayati pra + kà÷a--õic õvul . 1 prakà÷akàrake såryàdau sàükhyamatasiddhe 2 sattvaguõe ca %<tatra sattvaü nirmalatvàt prakà÷akamanàmayam>% gãtà .

#<prakà÷akaj¤àtç># puø prakà÷akasya pårvaü j¤àtà . kukkuñe ÷abdacaø . tasya prathamaü prakà÷akasåryaj¤àtçtvàttathàtvam .

#<prakà÷ana># triø prakà÷ayati pra + kà÷a--õic--lyu . 1 prakà÷akàrake 2 viùõau puø . %<naikaråpo vçhadråpaþ ÷ipiviùñaþ prakà÷anaþ>% viùõusaø .

#<prakà÷àtman># puø prakà÷a àtmà svaråpamasya . 1 viùõau %<prakà÷àtmà pratàpanaþ>% viùõusaø . 2 vyaktasvabhàve triø .

#<prakà÷ita># triø pra + kà÷a + õic--karmaõi kta . 1 prakañine hemaø pra + kà÷a--kartari kta . 2 prakà÷ayute triø . bhàve kta . 3 prakà÷e naø .

#<prakà÷ya># triø pra + kà÷i--karmaõi yat . 1 prakà÷anãye 2 pràyogyarõa÷uddhyàdau navake naø kà÷ãø 10 aø . nabanavaka÷abde 3988 pçø dç÷yam .

#<prakãrõa># naø pra + ké--karmaõi kta . 1 càmare jañàø . 2 granthavicchede trikàø . 3 vikùipte 4 mi÷rite vibhinnajàtãye triø . 5 påtikara¤je puø ràjaniø . màghe kta . bhinnajàtãyànàü 6 mi÷raõe 7 vikùepre 8 vistàre ca naø . svàrthe ka . tatràrthe . anuktapràya÷cikùavi÷eùe pàtakavi÷eùe ùàtaka÷abde 4299 pçø viùõuvàkyam dç÷yam . %<anuktaü tatprakãrõakam>% anuktamanuktaniùkçtikaü pàpaü prakãrõakamityarthaþ . %<anuktaniùkçtãnàü tu pàpànàmapanuttaye . ÷akti¤càvekùya pàpa¤ca pràya÷cittaü prakalpayet>% vi÷vàmitraþ %<prakãrõapàtake j¤àtvà gurutvamamatha làghavam . pràya÷cittaü budhaþ kuryàt bràhmaõànumataþ sadà>% viùõuþ . %<krayavikrayaduùñabhojanapratigraheùuü anàdiùñapràya÷citteùu càndràyaõaü prajàpatyaü và>% ÷aïkhalikhitau . bhaññikàvye nànàjàtãyapratyayodàharaõabodhakakàõóaü prakãrõakàõóam . saüj¤àyàü kan . turaïgame puüstrãø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<prakãrya># puø prakãryate'sau pra + kç--kyap . (làñàkaramacà) 1 kara¤jabhede amaraþ . 2 ghçtakara¤je (rãñhàkaramacà) ràjaniø . 3 vikùepye 4 vyàpye ca triø .

#<praku¤ca># puø %<praku¤caþ ùoóa÷ã vi÷vaü palamevàtra kãrtyate>% bhàvapraø ukte palaråpe mànabhede . %<cårõapraku¤cam>% ityàdi su÷rutaþ

@<[Page 4427b]>@
#<prakula># naø pra + kula--kartari ka . pra÷astadehe trikàõóa÷eùaþ .

#<prakåùmàõóã># strã durgàyàü hemacaø .

#<prakçta># triø pra + kç--kta . 1 adhikçte 2 àrabdhe 3 prakaraõapràpte ca . 4 çùibhede puø . prakçtasyarùergotràpatyam a÷vàø pha¤ . pràkçtàyana tadgotràpatye puüstrãø .

#<prakçti># strã pra + kç--kartari ktic bhàvàdau ktin và . 1 svabhàve 2 yonau 3 liïge 4 svàmyamàtyàdau ràjyàïge amaraþ . 5 ÷ilpini hemaø . 6 ÷aktau 7 yoùiti ÷abdaraø . 8 paramàtmani dharaõiþ . 10 àkà÷àdibhåtapa¤cake 11 karaõe 12 guhye 13 jantau ca 14 ekaviü÷atyakùarapàdake chandobhede . 15 màtari 16 pratyayanimitte ÷abdabhede tallakùaõaü ÷abdaø praø uktaü yathà %<svopasthàpyayadarthasya boghane yasya ni÷cayaþ . tattvena heturathavà prakçtiþ sà tadarthikà . tattvena yanni÷cayatvena svopasthàpyayàdç÷àrthasyànvayabodhaü prati svàvyavahitottaratvasaüsargeõa yàdç÷a÷abdavattàni÷cayatvena hetutvaü tàdç÷a eva ÷abdastathàvidhàrthe prakçtiriti tu phalitàrthaþ . bahuguóo dràkùetyàdau bahujàdyarthasyànvayabodhaü prati guóàdipadadharmikavahujàdini÷cayatvena na hetutvamapi tu subàdidharmikabahuguóàdipadani÷cayatvena anyathà kevalàdrapi vahuguóàdi÷abdàt dràkùàdau bahujàdyarthasyànvayabodhàpatteriti na tatra prasaïgaþ>% . %<niruktà prakçtirdvedhà nàmadhàtuprabhedataþ . yat pràtipadikaü proktaü tannàmno nàtiricyate . niruktà na tu sàükhyànàmiva jagadupàdànabhåtà . yacca pàõiniprabhçtibhiþ pràtipàdikaü prakçtirityuktaü tadapi nàmno nàtiricyate nàto vibhàganyånatà>% . vaiyàkarõamate tallakùaõantu ÷abdàrtharatne'smàbhiruktaü yathà evaü prakçtipratyayàdisamudàyaråpapadasvaråpe tadvibhàge ca dar÷ite idànãü tadavayavaråpaprakçtipratyayasvaråpavibhàgau pradar÷yete . tatra prakçtirnàma arthàvabodhahetuþ pratyayavidhànàvadhibhåtaþ ÷abdavi÷eùaþ sarveùàmeva ca pratyayànàü prakçtiü nimittãkçtyaiva vidhànàt . pratyayànà¤ca pratyàyakatvaråpeõaiva nive÷aþ na tu vakùyamàõapratyayatvena tena nànyonyà÷rayaþ . avadhitva¤ca pårvàparatvaråpaü gràhyaü tena bahujàdernimittaprakçtau nàprasaïgaþ . vastatastu siddhànte vçtti÷abdànàü samudàya÷aktisvãkàràt taddhitàdãmàü nirarthakatvànna tatra prakçtipratyayàdivibhàgaþ . ata eva bhàyye %<tàveva suptiïau yau tataþ parau bhaiva prakçtiràdyeti>% suptiïmàtrayoreva pratyayatvamityuktam . tatovidhànàbadheþ yau parau tàveva suptiïau yà ca tayoràdyà vidhànàbadhibhåtà saiva prakçtiriti tadarthaþ . etadabhipràyeõaiva hariõà %<yaþ ÷abdaþ svetarasyàrthe svàrthasyànvayabodhane . yadapekùastayoþ pårvà prakçtiþ pratyayaþ paraþ>% iti prakçtyàdilakùaõamuktam . atra ca pårvatvaü bodhaka÷abdavidhànàvadhitvameva bodhyaü bhàùyaikavàkyatvàt natvetatkàrikãpàttapårvàparatvaü tathàsati pacatãtyàdau tiïàüdereva dhàtvarthe svàrthaprakàrakànvayabodhajanakatvasvãkàràt tatràtivyàptiþ . eva¤ca niruktapårvatvaråpalakùaõenaiva prasaïgàtiprasaïgàdivàraõasambhave prakçtipratyayayorarthabodhakatvasàkàïkùatvadyotanàyaiva yaþ ÷abda ityàdikathanaü bodhyameva¤ca yasyàrthe ityatra vi÷eùyatayà vi÷eùaõatayà vànvayabodhane ityarthaþ tena siddhànte tiïarthaprakàrakànvayabodhe'pi na kùatiþ . tathà ca tadarthànvitasvàrthabodhane tadapekùatve sati tadvidhànàvadhibhåtatvaü tatprakçtitvamiti phalitam . eva¤càvaya÷aktisvãkàre'pi bahujàdàvatiprasaüïgàdi÷aïkàpi nodeti bahujàdeþ prakçtividhànàvadhitvàbhàvàt avadhitvasya pårvàparatvaråpasya nive÷àcca . ata etatpakùe bhàùye suptiï÷abdau pratyayàntarasyàpyulakùakàviti draùñavyam tathà ÷ekharakàreõàpi pratyayavidhàvudde÷yatàvacchedakàkràntatvameva prakçtitvamityabhidadhe pårvasiddhavastuna eva udde÷yatvasambhavàt pårvatvamarthàyàtaü bahujàderapi supa udde÷yatvànna ki¤ciddåùaõamàvahatãti . eva¤ca prakaroti pratyayaü bodha¤cetivyutpattimattvàt prakçti÷abdo yogaråóha iti bodhyam . 17 upàdànakàraõe %<prakçta÷ca dçùñàntànuparodhàt>% ÷àø såø %<satã và'vidyamànà và prakçtiþ pariõàminã>% harikàø . 18 upadiùñasarvàïgake karmabhede . tadetat tàõóyaø bhàø nirõãtaü yathà nanu kà prakçtiþ kà vikçtiriti cet ucyate yatra kartavyaü sarvaü prakarùeõa karmàntaranairapekùyeõopadi÷yate sà prakçtiþ yatra vi÷eùaråpameva kartavyaü ÷rutyopadi÷yate itarat sarvaü karmàntaràdatidi÷ate sà vikçtiþ . sacàtide÷aþ pratyakùavacanàdvà sàmyàdvà liïgàdvà'vagantavyaþ . tat sarvaü saptamàùñamàdhyàyàbhyàü vahudhà vicàritam . prakçti÷ca dvividhà målaprakçtiravàntaraprakçti÷ceti . sarvàtmanà karmàntaràmarapekùà måsaprakçtiþ katipayepvaïgeùu karmàntaraü càpekùate svaya¤ca kaisit karmamirapekùaõãyà maùati sayamavàntaraprakçtiþ . tatra tihomåsaprakçtayaþ tà÷càùñamàdhyàyasya prathamapàde tçtãyàdhikaraõasya dvitãyavarõake vicàritàþ . %<iùñyagnihãtrasomànàü målaprakçtità na hi . asti và nàlaukikatvàdiyattànavadhàraõàt . lokavat sannipàtyàràdupakàridvaya÷ruteþ . iyattàyàni÷citatvànmålaprakçtità triùu . alaukikatvenaitàvadbhiraïgaiþ sampårõa upakàra iti ni÷cetuma÷akyatvàt iùñyàdãnàü nàsti målaprakçtitvamiti cet maivaü laukikasadç÷atvàt . yathàloke bhujikriyàyàmodanaþ karaõaü tasya sannipatyopakàriõaþ ÷àkasåpàdayaþ, àràdupakàriõaþ pãñhapradãpàdayaþ . tathà bhàvanàyàü yàgaþ karaõam avadhàtàdayaþ sannipàtinaþ, prayàjàdayaþ àràdupakàriõaþ . ato nàtyantikamalaukitvam . iyattà laukike yathà pratyakùeõa ni÷cãyate tathà ÷raute ÷rutyà ni÷cãyatàü tasmàdiùñyagnihotrasomànàü målaprakçtitvamasti>% . 19 sattvarajastamasàü sàmyàvasthàyàü sàmyàvasthopalakùite sattvàdiguõe . %<sattvaü rajastama÷caiva guõatrayamudàhçtam . sàmyàvasthitireteùàü prakçtiþ parikãrtità . kecit pradhànamityàhuravyaktamapare jaguþ . etadeva prajàsçùñiü karãti vikarãti ca>% màtsye 4 aø . %<sattvarajastamasàü sàmyàvasthà prakçtiþ>% sà såø . teùàü sattvàdidravyàõàü yà sàmyàvasthà'nyånànatiriktàvasthànyånàdhikabhàvenàsaühatàvastheti yàvat akàryàvastheti niùkarùaþ . akàrthyàvasthopalakùitaü guõasàmyànyaü prakçtirityarthaþ . yathà÷rute vaiùamyàvasthàyàü prakçtinà÷aprasaïgàt %<sattvaü rajastama iti eùaiva prakçtiþ sadà . eùaiva saüsçtirjantorasyàþ pàre paraü padam>% ityàdi smçtibhirgu õamàtrasyaiva prakçtitvavacanàcca . sattvàdãnàmanugamàya sàmànyeti . puruùavyavartanàya guõeti . mahadàdivyàvartanàya copalakùitàntamiti . mahadàdayo'pi hi kàryasattvàdiråpàþ puruùopakaraõatayà guõà÷ca bhavantãti . tadatra prakçteþ svaråpamevoktam . asyà vi÷eùastu pa÷càdvakùyate praø bhàø . %<målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta . ùoóa÷akastu vikàro na prakçti rna vikçtiþ puruùaþ>% sàüø kàø . saükùepato hi ÷àstràrthasya catastro vidhàþ . ka÷cidarthaþ prakçtireva, ka÷cit vikçtireva, ka÷cit prakçtivi÷catiþ ka÷cidanubhayaråpa iti . tatra kà prakçtirevetyata sattvam nålaprakçtiraviktatiriti tçkarotãti praùatiþ prabhànaü sattvarasyastamasàü sàmyàvasthà sà avikçtiþ . prakçtirevetyarthaþ kasmàdityata uktam måleti måla¤càsau prakçti÷ceti målaprakçtiþ vi÷vasya kàryasaüghàtasya sà målaü natvasyà målàntaramastãti bhàvaþ . katamàþ punaþ prakçtivikçtayaþ kiyatyata÷cetyata uktam mahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapteti prakçtaya÷ca tà vikçtaya÷ca tà iti . tathà hi mahattattvamahaïkàrasya ghrakçtirvikçti÷ca målaprakçteþ . evamahaïkàratattvaü tanmàtràõàmindriyàõà¤ca prakçtirvakçtaya÷ca mahataþ . evaü pa¤catanmàtràõi bhåtànàmàkà÷àdãnàü prakçtayo vikçtaya ÷càhaïkàrasya . atra vikçtireva kiyatã cetyata uktaü ùoóa÷akastu vikàra iti . ùoóa÷asaükhyàparimitã gaõaþ ùoóa÷akaþ tu÷abdo'vadhàraõe bhinnakrama÷ca pa¤camahàbhåtànyekàda÷endriyàõi ceti ùoóa÷ako gaõo vikàra eva %<na prakçtiriti . yadyapi ca pçthivyàdãnàmapi goghañavçkùàdayo vikàràþ evaü tadvikàrabhedànàü dadhyaïku ràdayastathàpi gavàdayo bãjàdayo và na pçthivyàdibhyastattvàntaraü tattvàntaropàdànatva¤ca prakçtitvamihàbhipretamiti na doùaþ sarveùàü goghañàdãnàü sthålatendriyagràhyatà ca sameti na tattvàntaratvam . anubhayaråpamuktaü tadàha na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ>% iti taø kauø . ÷abdaspar÷avihãnaü tadråpàdimirasaüyutam . triguõaü tat jagadyoniþ smçtiþ . tadanumàpakàþ kàryabhedàþ taddharmà÷ca sàø såø bhàùyàdyuktà yathà %<tataþ prakçteþ>% sàø såø tato mahattattvàt kàryàt kàraõatayà prakçteranumànena bodha ityarthaþ . antaþkaraõasàmànyasyàpi kàryatvaü tàvadekadà pa¤cendriyaj¤ànànutpattyà madhyamaparimàõatayà-dehàdivadeva siddhaü ÷rutismçtipramàõyàcca . tasya ca prakçtikàryatve'yaü prayogaþ . sukhaduþkhamohadharmiõã buddhiþ sukha duþkhamohadharmakadravyajanyà kàryatve sati sukhaduþkhamohàtmakatvàt kàntàdivaditi kàraõaguõànusàreõaiva kàryaguõaucityaü càtrànukålastarkaþ ÷rutismçtayo'pãtimantavyam bhàø %<hetumadanityamavyàpi sakriyamanekamà÷ritaü liïgam>% såø kàraõànumàpakatvàllayagamanàdvà'tra liïgaü kàryajàtam na tu mahattattvamàtramatra vivakùitaü hetumattvàdãnà makhilakàrthyasàdhàraõyàt . %<hetumadanityamavyàpi saktiyamanekamà÷ritaü liïgam . sàvayavaü paratantraü vyaktaü viparãtamavyaktam>% iti kàrikàyàmapyata eva vyaktàkhyaü sarvaü kàryameva liïgamitya ktam . tathà ca talliïgaü hetumattvàdidharmakamiti vàkyàrthaþ . tatra hetumattvaü kàraõavattvam anityatvaü vinà÷ità pradhànasya yà vyàpità pårvoktà tadvaiprarãtyamavyàpitvam . sakriyatvamadhyavasàyàdiråpaniyatakàryakàritvam . prathànasya tu sarvakriyàsàdhàraõyena kàraõatvànna kàryaikade÷amàtrakàritvam . na ca kriyà karmaiva vaktuü ÷akyate prakçtikùobhàt sçùñi÷ravaõena prakçterapi karmavattayà sakriyattvàpatteriti . anekatvaü sargabhedena bhinnatvam . sargadvayàsàdhàraõyamiti yàvat . na punaþ sajàtãyànekavyaktikatvam prakçtàvati vyàpteþ prakçterapi sattvàdyanekaråpatvàt %<sattvàdãnàmataddharmatvaü tadråpatvàt>% ityàgàmisåtràditi . à÷ritatvaü càvayaveùviti sàø praø bhàø . etadviparãtatvameva taddharmatvam . 20 prakçtyaü÷adevãpa¤cakaråpa÷aktibhede %<gaõe÷ajananã durgà 1 ràdhà 2 lakùmãþ 3 sarasvatã 4 . sàvitrã 5 ca sçùñividhau prakçtiþ pa¤camã smçtà>% . pakçti÷abdaniruktiryathà %<prakçùñavàcakaþ pra÷ca bhçti÷ca sçùñivàcakaþ . sçùñau prakçùñà yà devã prakçtiþ sà prakãrtità . guõe prakçthe sattve ca pra÷abdo vartate ÷rutau . madhyame rajasi kç÷ca ti÷abdastàmasaþ smçtaþ . triguõàtmasvaråpà yà sarva÷akti samanvità . pradhànà sçùñikaraõe prakçtistena kathyate . prathame vartate pra÷ca kçti÷ca sçùñivàcakaþ . sçùñeràdyà ca yà devã prakçtiþ sà prakãrtità>% . tasyà àvirbhåtiþ svaråpa¤ca yathà %<yogenàtmà sçùñividhau dvidhàråpo babhåva saþ . pumàü÷ca dakùiõàrdhàïgàt vàmàïgàt prakçtiþ smçtà . sà ca brahmasvaråpà ca yathà nityà sanàtanã . yathàtmà ca yathà÷aktiryathàgnau dàhikà smçtà . ata eva hi yogãndraþ strãpuübhedaü na manyate . sarvaü vrahmamayaü vrahman . ÷a÷vat pa÷yati nàrada! . svecchàmayaü svecchaya ca ÷rãkçùõasya sisçkùayà . sàvirbabhåva sahasà målaprakçtirã÷varã . tathà j¤eyà pa¤cavidhà sçùñikarmaõi bhedataþ . sarvàþ prakçtisambhåtà uttamàdhàmamadhyamàþ . sattvàü÷à÷cottamà j¤eyàþ su÷ãlà÷ca prativratàþ . madhyamà ràjasà÷càü÷àstà÷ca bhogyàþ prakãrtitàþ . sukhasambhogava÷yà÷ca svakàrye tatparàþ sadà . adhamàstàsasà÷càü÷à ajàta kulasambhavàþ . durmukhàþ kulañà dhårtàþ svatantràþ kalahapriyàþ . pçthivyàü kulañà yà÷ca svarge càpsarasàü gaõàþ . prakçtestàmasàü÷àstàþ puü÷calyaþ parikãrtitàþ . evaü nigaditaü sarvaü prakçteþ parikãrtatam>% . iti strãmàtrasya prakçtyaü÷atayà prakçtivàcaka÷abdasyaiva pràgutkãrtyatvaü nirõãtaü yathà %<àdau ràdhàü samuccàrya pa÷càt kçùõaü vidurbudhàþ . nimittamasya màü bhaktaü vada bhaktajanapriya!>% ÷rãnàràyaõa uvàca %<nimittamasya trividhaü kathayàmi ni÷àmama . jaganmàtà ca prakçtiþ puruùa÷ca jagatpità . garãyasãti jagatàü màtà ÷ataguõaiþ pituþ . ràdhakçùõeti gaurã÷ebhyevaü ÷abdaþ ÷rutau ÷rutaþ . kçùõaràdhe÷agaurãti loke na ca kadà ÷rutaþ . prasãda rohiõãcandra! gçhàõàrghyamidaü mama . gçhàõàrghyaü mayà dattaü saüj¤ayà saha bhàskara! . prasãda kamalàkànta! gçhàõa mama påjanam . iti dçùñaü sàmavede kauthume munisattama! . rà÷abdoccàraõàdeva sphãto bhavati màdhavaþ . dhà÷abdoccàrataþ pa÷càddhàvatyeva sasambhramaþ . àdau puruùamuccàrya pa÷càt prakçtimuccaret . sa bhavenmàtçgàmã ca vedàtikramaõe mune!>% vrahmavaipuø janmaø khaø 50 aø .

#<prakçtija># triø prakçtyà jàyate jana--óa . 1 svabhàvaje . prakçtiråpeõa jàyate jana--óa . prakçtisvabhàvaråpe sàükhyamatasiddhe sattvàdiguõe %<guõàþ prakçtijàmatàþ>% gãtà .

#<prakçtidharma># puø 6 taø . sàükhyamatasiddhe prakçtidharmabhede sa ca prakçti÷abde hetumadanityàdiviparãtadharmaråpeõa dar÷itaþ . su÷rute tu ata årdhaü prakçtipuruùayoþ sàdharmyavadhardhye vyàkhyàsyàmaþ . tadyathà %<ubhàvapyanàdã ubhàvapyanantau ubhàvapyaliïgau ubhàvapi nityau ubhàvapyaparau ubhau ca sarvagatàviti . ekà tu prakçtiracetanà triguõà vãjadharmiõã prasavadharmiõyamadhyasthadharmiõã ceti . vahavastu puruùà÷cetanàvanto'guõà avãjadharmiõõo'prasavadharmiõo bhadhyasthadharmiõa÷ceti>% .

#<prakçtimaõóala># naø 6 taø . 1 ràjyàïgeùu svàmyamàtyàdiùu 2 prajàsamudàye ca raghuþ 8 . 2 ÷lokavyàø mallinàthaþ .

#<prakçtivat># avyaø prakçtyà tulyam prakçti + vati . vyàkaraõaprasiddhe àdi÷yamànasya prakçtibhåtasthànitulyakàrye .

#<prakçtyàdi># puø prakçti÷abda àdiryasya . sarvavibhaktyapavàda tçtãyànimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<prakçti pràya gotra sama viùama dvidroõa pa¤caka sàhasra>% . prakçtyà pràveõa yàj¤ikaþ ityàdi . àkçtigaõã'yam . tena nàmnàsutãkùõa÷caritena dàntaþ bhaññiþ itthàdi .

#<prakçùña># triø pra + kçùa--kta . utkarùayukte hemacaø .

#<prakçùya># triø pra + kçpra--karmaõi kyap . måmisaülagnatayà karùaõãye %<ulåkhalabudhno yåpaþ prakçùyaþ>% kàtyàø ÷rauø 24 . 5 . 27 . prakçùya de÷àntaranayanena prakarùaõãyaþ bhåmisaülagnatayà preraõãyo na tu utpàñheneti tadarthaþ .

#<prakëpti># strã pra + kçpa--bhàve ktin . upakëptau vidyamànatàyàü kàtyàø 1 . 8 . 22

#<praketa># triø pra + kita--õic--ac . 1 prakarùeõa j¤àpake çø 1 . 113 . 1 bhàø . prakarùeõa kaü sukhamãyate'nena pra--ã--bàø karaõe kta . 2 prakçùñasukhasàdhane yajuø 15 . 60 vedadãpaþ .

#<prakotha># puø pra + kutha--patitatve bhàve gha¤ . 1 prakçùñapatane 2 saü÷oùe ca %<÷ãghraü stano hi mçdumàüsatayopanaddhaþ sarvaü prakothamupayàtyavadãryate ca>% su÷rutaþ .

#<prakoùñha># puø pragataþ koùñhaü pràø saø . kårparasyàdhobhàgasthe maõivandhaparyante 1 hastàvayave 2 gçhadvàrapiõóe ca amaraþ . gçhàbhyantaraprade÷abhede mukuñaþ .

#<prakkha(kùa)ra># puø prakhara + pçùoø pra + kùara ac và . 1 a÷vasannàhe ÷abdamàlà tatra dvidhà pàñhà . 2 kukkure 3 a÷vatare ca 4 atyantatãvre triø yediø .

#<prakrama># puø pra + krama--bhàve gha¤ . 1 upakrame amaraþ 2 prathamà rambhe 3 avasare mediø bhagnaprakramaþ kàvyadoùabhedaþ . bhàve lyuñ . prakramaõa--tatràrthe prakarùeõa kramaõe naø .

#<prakrànta># triø pra + krama--kta . 1 àrabdhe 2 prakaraõapràpte

#<prakriyà># strã pra + kç--bhàve ÷a . 1 prakaraõe %<sà prakriyà yà kamamityapekùà>% pàrtha sàrathimi÷raþ . 2 adhikàre nçpàdãnàü càmaravyajanacchatradhàraõàdivyàpàre ca 3 ÷avdapayogasàdhanàvasthàyàm 4 pakùapratipakùayoø pravçttau gautamasåø 5 . 1 . 16 ÷avaramàø .

#<praklinna># triø pra + klida--kartari kta . 1 tçpte jañàø 2 bahukledathukte triø .

#<prakva(kvà)õa># puø pra + kvaõa--bhàve gha¤ ap và . vãõàdeþ kvaõite ÷abde amaraþ .

#<prakùàla># triø prakùàlayati kùàli--ac . ÷odhake pràya÷citte naø %<paripçùñikà vaithasikàstvaprakùàlàstathaiva ca>% (yatayaþ) bhàø à÷vaø 92 aø . aprakùàlàþ (niùpàpatathà) ÷ãpakahãnàþ nãlakaõñaþ . atra mudritapustake %<parighçø ùñikà vaidyasikàstvaprakhyàlàstathaiva ca>% ityapapàñhaþ

#<prakùepa># puø pra + kùipa--bhàve gha¤ . 1 arpaõe 2 bahudravyamadhye aparàlpàü÷anive÷ane ca .

#<prakùveóana># puø pra + kùve óa--lyu . nàràcàstre hemacaø .

#<prakhyà># strã pra + khyà--bhàve aï . 1 yikhyàtau 2 upamàyàü ca uttarapadasthaþ vahuø . upamàyukte yathà vajraprakhyaþ ityàdi

#<prakhyàta># triø pra + khyà--kta . vikhyàte suprasiddhe .

#<prakhyàtavaptçka># puø prakhyàto vaptà janayità yasya kap . vikhyàtapitçke amuùyaputre hemacaø .

#<prakhyàs># puø pra + cakùa--asi %<bahulaü ÷icca>% ityukterna ÷it tena khyàde÷aþ . prajàpatau ujjvalaø .

#<pragaõóa># puø gaói--vadanaikade÷e ac prakçùño gaõóaþ avayavaþ pràø saø . 1 kårparoparikakùaparyantabhàge amaraþ . durgapràkàrabhittau 2 ÷åràõàü nive÷anasthàne ca strã gauràø ïãù . %<sa¤càro yatra lokànàü dåràdevavabudhyate . pragaõóã sà ca vij¤eyà bahiþpràkàrasaüj¤ità . praõidhistatra yatnena kartavyo bhåtimicchatà . sa evàkà÷arakùãti hyucyate ÷astrakovidaiþ>% bhàø ñãø dhçtavàkyam . %<pragaõóãþ kàrayet samyagàkà÷ajananãstathà>% bhàø ÷àø 69 aø . %<pragaõóãrdurgapràkàrabhittau ÷åràõàsupave÷anasthànàni . àkà÷ajananãstatraivaikakakùàyàü bhittau tatratyànàü rakùaõabhåtàyàü bàhyàrthadar÷anàrthàni kùudrachidràõi yaddvàrà àgneyàstragulikàþ prakùipyante>% nãlakaõñhaþ .

#<pragatajànu(ka)># triø pragate parasparamasaü÷iùñe jànunã yasya và kap . asaühatajànuke praj¤au yasya jànunormadhye mahadantaràlaü tasmin amaraþ .

#<pragandha># puø prakçùño gandho'sya . 1 parpañe ràjaniø . 2 prakçùñagandhayukte triø .

#<pragalbha># triø pra + galbha--ac . 1 pratyutpannamatau 2 pratibhànvite ca amaraþ . 2 nàyikàbhede strã tallakùaõàdi nàyikà÷abde 4043 pçø dç÷yam .

#<pragalbhatà># strã pragalbhasya bhàvaþ tal . 1 auddhatye 2 utsàhe ca hemacaø . %<niþ÷aïkatà prayogeùu budhairuktà pragalbhatà>% ujjvalamaõyukte prayogeùu 3 niþ÷aïkatve ca 4 pratibhànvitatve ca .

#<pragàóha># triø prakarùeõa gàóham gàha--kta . 1 atyantabhç÷e 2 kçcchre ca amaraþ . 3 dçóhe bharataþ .

#<pragàtç># triø pra + gai tçc . uttamagàyake ÷abdaratnàø .

#<pragàtha># puø pra + grantha--bàø àdhàre gha¤ %<chandasaþ pragàtheùu>% nirde÷àt niø narayorlope upadhàvçddhiþ . vede dve çcau yatra tisraþ kriyante 1 tatràrthe vistarastu sàmasaühitàbhàùye dç÷yaþ . diïmàtraü tataþ samàhçtyehocyate . %<kàkubhaþ pragàthaþ>% ityatra pragàtha÷abdàrthaparyàlocanenàpi grathanaü gamyate prakarùeõa grathanaü yatra sa pragàthaþ prakarùo nàma àmnàtàdçkapàñhàdàdhikyam, tacca pårvoktarãtyà pàdàbhyàsapuraþsaramçgantarasampàdanenopajàyate . tasmànnotpattikakubhau grahãtavye kintarhi pragrathena dve uttara kakubhau sampàdya tàsu tisçùu rathantaraü gàtavyam . raudhasanàmakaü ki¤cit sàma tathà yaudhàjayanàmakamaparam tayoþ sàmnorvçhatãcchandaskastçca à÷raya iti uttaràgranthe tu tasya sàsadbayasyà÷raya ekaþ pragàthaþ àmnàtaþ tasyiü÷ca praø bhàthe punànaþ sometyasàvçka prathamà sà ca vçhatã %<duhàna udhadivyamiti>% dvitãyà sà tu viùñàrapaïktiþ tàmetàü viùñàrapaïktimapanãya tasyàþ sthàne utpattivçhatyau dve çcau ànetavye iti pårvapakùaþ . vçhatãviùñàrapaïktyàþ pragrathanavi÷eùeõa dve vçhatyàvuttare sampàdanãye iti ràddhàntaþ . pragàthatvena dhyeye 2 mantre ca yajuø 19 . 24 vedadã0

#<praguõa># triø prastatã guõo yatra prakçùño guõo yasya và pràø baø 1 çjatàvati 2 dakùe ca amaraþ . prakçùñaguõo'pyatra .

#<pragçhya># naø pra + graha--kyap . vyàkaraõãkte kharasandhiràhityayogye 1 padabhede 2 smçtau 3 vàkye ca amaraþ .

#<prage># avyaø pragãyate'tra pra + gai--ke . atipràtaþkàle amaraþ . tatra bhavaþ ñyu tuñ ca . pragetana pràtarbhave triø ràjani0

#<prageni÷à># triø prage pràtaþ kàlo ni÷eva svàpaheturyasya . pràtaþkàla÷àyini . %<utsårya÷àyina÷càsan sarve càsan prageni÷àþ>% bhàø ÷àø 228 aø .

#<pragrathana># naø prakarùeõa grathane . pragàtha÷abde dç÷yam .

#<pragraha># puø pra + graha karmakaraõàdau pakùe ap . 1 tulàsåtre 2 hayàdisaüyamanarajjvau 3 vandyàü ca amaraþ . 4 niyamane 5 bhuje 6 suvarõàlavçkùe mediø . 7 karõikàravçkùe ràjaniø . pra + graha--kartari ac . 8 viùõau %<pragraho nigraho vyagraþ>% viùõusaø %<bhaktairupàhutaü patrapuùpàdikaü pragçhõàtãti pragrahaþ>% bhàø .

#<pragràha># puø pra + graha--karmakaraõàdau và gha¤ . 1 tulàsåtre 2 hayàdisaüyamanadàmani ca amaraþ .

#<pragrãva># puø naø prakçùñà grãvà yasya . 1 gçhàdau pràntadhàryàdàrupaïktau 2 vàtàyane subhatiþ 3 vçkùa÷ãryake govardhanaþ . 4 prakçùñagrãvànvite triø .

#<praghañàvid># puø prakçùñà ghañà àóambaraþ tàü vetti vida--kvip . ÷àstragaõóe ÷àstràbhij¤e trikàø .

#<praghaññaka># puø pra + ghañña--õvul . ekàrthapratipàdanàrthagranthàvayavabhede sàüø praø bhàùye dç÷yam .

#<pragha(ghà)õa(na)># puø pravi÷adbhirjanaiþ pàdaiþ prakarùeõa hanyate hana--karmaõi gha¤ ap và õatvam . 1 alindai amaraþ . 2 prakoùñhe siø kauø . abantaþ 3 tàmrakumbhe 4 lohamudgare ca mediø . mukuñamate'yamaõatvamadhyaþ .

#<praghasa># puø pra + ada--ap ghasàde÷aþ . 1 prakçùñabhakùaõe 2 ràkùasabhede puø bhàø vaø 284 aø 3 asure 4 daitye ca trikàø kumàrànucaramàtçbhede strã bhàø ÷aø 47 aø .

#<praghàta># naø prahanyate'tra hana--àdhàre gha¤ . 1 yuddhe hemacaø bhàve gha¤ . 2 prahanane puø .

#<praghàsa># puø pra + ghasa--karmaõi gha¤ . prakarùeõa bhakùaõãye haviràdau varuõapraghàsa÷càturmàsyayàgabhedaþ . praghàso'syàsti bhåmnà ini . praghàsin marutsu %<praghàsinohavàmahe maruta÷ca>% yajuø 3 . 44 vedadãùe dç÷yam .

#<pra(prà)ghuõa># puø pra ( + à + và) ghuõa--ka . atithau hemacaø .

#<praghårõa># puø pra + ghårõa--ac . atithau hemacaø .

#<praghoùa># puø pra + ghuùa--bhàve gha¤ . 1 prakçùñaghoùaõe alpàrthe kan . 2 avyakta÷abde dhvanau jañàø .

#<pracakra># naø pragata÷cakraü pràø saø . svacakràt paracakraü prati calite sainye asaraþ .

#<pracakùas># puø pra + cakùa--asi na khyàde÷aþ . vçhaspatau uõàdi0

#<pracaõóa># triø prakarùeõa caõóaþ pràø saø . 1 durdhvarùe 2 durvahe 3 durante 4 pratàpànvite ca 5 ÷vetakarabãre puø mediø 6 durgàyà nàyikàbhede strã %<ugracaõóà pracaõóà ca caõóogrà caõóanàyikà>% kàlikàpuø . 7 ÷vetadurvàyàü strã ràjaniø .

#<pracaõóamårti># puø pracaõóà mårtirasya . 1 varuõavçkùe 2 bhayànakadehe triø ÷abdacaø .

#<praca(cà)ya># puø pra + ci- %<hastàdàne cerasteye>% pàø hastàdàne asteye gha¤ anyatra %<eraca>% pàø ac . tatra ajantaþ yaùñyàdinà vçkùàgrasthànàü puùpàõàü 1 cayane 2 sasåhe ÷abdacaø 3 upacaye 4 ÷ithilasaüyogabhede parimàõa÷abde 7250 pçø dç÷yam %<saükhyàtaþ parimàõàcca pracayàdapi jàyate . pracayaþ ÷ithilàkhyo yaþ saüyogastena janyate . parimàõantålakàdau nà÷astvà÷rayanà÷ataþ>% bhàùàø hastàdàne tu gha¤ . hastena puùyapracàya ityeva caurye tu ac . pracaya ityeva cauryeõa hastena puùpàde÷cayane .

#<pracara># puø pra + cara + gocarapracarau niø àdhàreap . màrge dharaõiþ .

#<pracala># triø pra + cala--ac . prakçùñacalanayukte ca¤cale .

#<pracalaka># puø pra + cala + bà vun . kãñabhede su÷rutaþ kãña÷abde 2058 pçø dç÷yam .

@<[Page 4432b]>@
#<pracalàka># puø pra + cala--bàø àkan . 1 ÷aràghàte 2 mayåra÷isvaõóe 3 bhujaïgame puüstrãø mediø striyàü ïãp .

#<pracalàkin># puø pracalàka + matvarthe ini . mayåre trikàø .

#<pracalàya># nàmaghàtuþ pracala + bhç÷àø abhåtatadbhàve kyaï àø akaø señ . pracalàyate apracalàyiùña pràcalàyiùña ityanye

#<pracalàùita># triø pracalàya + nàmadhàtuþ kartari kta . nidràdinà ghårõite amaraþ .

#<pracàyikà># strã pra + ci + bhàve õvuc . 1 paripàñyà puùpàde÷cayane . pra + ci--õvul ñàp kàpi ata ittvam . pracayanakartyàü 2 striyàü strã .

#<pracàra># puø pra + cara--bhàve gha¤ . 1 prasaraõe 2 gatau 3 prakà÷e ca . tataþ tàrakàø itac . pracàrita sa¤jàtapracàre triø . prakà÷ite ca .

#<pracàla># puø prakçùñacàlaþ . yåpasya kañakabhede . bhàø droø 61 aø .

#<pracikãrùu># triø pra + kç--san + u . pratãkàrecchau bhàgaø 4 . 10 . 14

#<pracita># triø pra + karmaõi kta . 1 kçtapracayane puùpàdau svàrthe ka tatràrthe . 2 pracayasvarayukte triø . saüj¤àyàü kan . daõóakabhede %<pracitakasamabhidho dhãradhãbhiþ smçto daõóakã nadvayàdurtaraiþ>% vçø raø .

#<pracãbala># naø praceyaü balaü yatra pçùoø . vãraõe (veõàra måla) su÷lataþ .

#<pracãra># puø vatsaprãnçpasya 1 sunandàgarbhajàte 2 putre nçpabhede màrkapuø 118 aø .

#<pracura># triø pra + cura--ka pragata÷curàyà và pràø taø . 1 caure 2 bahule amaraþ .

#<pracurapuruùa># puø pra + cura--ka nityakaø . caure trikàø .

#<pracetasã># strã prakarùeõa cetayati sårchitaü cita--õic--asac gauràø ïãù . kañphale ràjaniø taccårõasya hi mårchànà÷akatà vaidyakaprasiddheti tasyàstathàtvam .

#<pracetas># puø pra + cita--asun . 1 varuõe kamaraþ . 2 sunibhede 3 prakçùñahçdaye triø mediø . 4 anuvaü÷ye nçpabhede harivaüø 32 aø . 5 pràcãnabarhiùaþ sàmudrãbhàryàyàü jàteùu putreùu ràjabhedeùu baø vaø . harivaüø 2 aø . 6 prakçùñaj¤ànayukte çø 2 . 23 . 2 bhàø .

#<pracetç># triø pra + ci--tçc . 1 pracayanakartari 2 sàrathau puø hemaca0

#<pracetuna># triø pra + cita--una . prakçùñaj¤ànayukte çø 1 . 21 . 6

#<pracela># naø pra + cila--cela--và ac . pãtakàùñhe ÷abdacaø .

#<pracelaka># puüstrãø pra + cela--gatau õvul . 1 ghoñake ÷abdamàø . striyàü jàtitvàt ïãù . 2 prakçùñagatiyukte triø striyàü ñàp .

@<[Page 4433a]>@
#<pracodaka># triø pra + cuda--preraõe õvul . 1 prerake striyaü ñàpi ata ittvam . pracodikà . sà ca duþsahasta niyojitàkhyàyàü kanyàyàü jàte 2 kanyàbhede màrkapuø 51 aø .

#<pracodanã># strã pracãdyate apasàryate rogo'nayà cuda--õic lyuñ ïãp . 1 kaõñakàrikàyàm amaraþ . bhàve lyuñ . 2 preraõe naø .

#<praccha># jij¤àsàyàü tuø paraø dvikaø aniñ . pçcchati apràkùãt . papraccha . dvikarmakatvena duhàdiø goõe karmaõi lakàràdi . pçcchyate ÷iùyeõa guruþ dharmaü, jij¤àsàviùayakaj¤ànànukålavyàpàraþ kathaü dharma àcaritavya imityabhilàpàdiþ pçccherarthaþ, j¤ànaviùayatvena dharmasya, tajj¤ànà÷rayatvàcca guroþ karmatvam .

#<pracchad># naø pracchàdayati pra + chàdi--kvip hrasvaþ . anne %<annaü và pracchacchando'nnaü pracchad iti ÷ruteþ>% yajuø 1 5 . 5 vedadãpe dç÷yam .

#<pracchada># puø pracchàdyate'nena pra + chada--õic--karaõegha hrasvaþ . àcchàdane vastràdau .

#<pracchadapaña># puø pracchàdyate'nena pra + chada--õic--gha hrasvaþ karmaø . (pàcuói) pràvaraõavastre amaraþ .

#<pracchanà># strã praccha + vàø lyu . àmantraõe jañàø .

#<pracchanna># naø pra + chadra--kta . 1 guptadvàre 2 antardvàre . 3 àcchanne triø amaraþ .

#<pracchardana># naø pra + charda--bhàve lyuñ . 1 vamane 2 koùñhyasya vàyornàsikàpuñàbhyàü niþsàraõaprayatnabhede recane %<pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõasya>% pàtaø såtre bhàùyaü dç÷yam . kumbhaka÷abde 2114 pçø dç÷yam .

#<pracchardikà># strã pra + charda--rogàkhyàyàü õvul pàø õvul tadantaþ strã . 1 vamanaroge amaraþ . kartari õvul . 2 pra cchardake vamanakàrake triø striyàü ñàp kàpi ata ittvam .

#<pracchàdrana># naø pracchàdyate'nena chada--õic--lyuñ . 1 uttarãyavastre hemacaø bhàve lyuñ . 2 àcchàdane %<navodake navànne ca gçhapracchàdane tathà>% smçtiþ .

#<pracchàna># naø pra + ccho--bhàve lyuñ . 1 prakçùñacchedane 2 su÷rutokte ÷astravisràvaõabhede %<tacca dvividhaü ÷astravisràvaõaü siràvyadhana¤ca>% su÷rutaþ .

#<pracchila># triø praccha vàø ilac . nirjale jala÷ånye hemaca0

#<pracyaya># puø pra + cyu--ac . 1 pracyutiyute . bhàve ap . 2 prakùaraõe syabhàvakùaraõe %<prakçteþ syabhàvapracyava>% iti sàüø praø bhàùvam . màve lyuñ . pracyavana kùarace naø .

@<[Page 4433b]>@
#<praja># puø pravi÷ya jàyàyàü jàyate jana--óa . patyau bharataþ

#<prajaïgha># puø prakçùñà jaïà'sya . ràkùasabhede ràmàø laø 18 ÷loø .

#<prajagmi># triø pra + gama--j¤àne ki dvitvam upadhàlopaþ . praj¤à÷ãle ÷ataø bràø 5 . 1 . 1 . 15

#<prajana># puø pra + jana--gha¤ na vçddhiþ . 1 prajanane . prajàyate'nena karaõe gha¤ . strãnavyàdiùu 2 puïgavàdãnàmabhigamane garbhagrahaõàrthamaithune 2 upasare (pàladeoyà) amaraþ .

#<prajanana># naø prajàyate'tra pra + jana--àdhàre lyuñ . 1 yonau bhàve lyuñ . 2 janmani mediø . karaõe lyuñ . 3 upasare vi÷vaþ . janayati jani--lyu . 4 janake triø yajuø 19 . 48

#<prajanikà># strã prajanayati pra + jani--õvul . màtari jañàø .

#<prajaniùõu># triø pra + jana--iùõuc . janane ÷ataø bràø 6 . 4 . 17

#<prajanuka># triø pra + jana bàø uka . prajanana÷ãle hemacaø .

#<prajanå># strã pra + jana--bàø å . prajanane taittiø 3 . 11 . 42

#<prajaya># puø pra + ji--ac . prakçùñajaye thàthàdiø antodàttatàsya .

#<prajalpa># puø pra + jalpa--bhàve gha¤ . %<asåyerùyàmadayujà yo'vadhãraõamudrayà . priyasya kau÷alodgàraþ prajalpaþ sa tu kathyate>% ujjvalamaõilakùite 1 vàkyabhede 2 prakçùñakathàbhede ca .

#<prajavin># triø pra + jå--ini . prakçùñavegayukte amaraþ .

#<prajahita># puø 1 puràõe 2 gàrhapatye vahnau tàõóyaø bràø 1 . 4 . 10 bhàùyadhçtavàkyaü dç÷yam .

#<prajà># strã pra + jana--óa . 1 santatau 2 jane ca amaraþ na¤duþsubhyaþ parasya bahuø asicsamàø . aprajàþ duþ prajàþ . 3 janane ca

#<prajàgara># puø pra + jàgç--ap . prakarùeõa jàgaraõe 1 nidràkùaye halàø . kartari ac . 2 viùõau %<puùpahàsaþ prajàgaraþ>% viùõusaø %<nityaü prabuddhatvàt prajàgartãti prajàgaraþ>% bhàø prajàgarayati õic--ac . 3 apsarobhede strã bhàø vaø 43 aø .

#<prajàtà># strã prajàtaü prajananaü garbhamocanamastyasyàþ ar÷a àdyac . 1 prasåtàyàü striyàm halàø . pra + jana--kta . prakarùoõa 3 jàte triø . 3 a÷vabhede puø %<baóavàyàü kçtaretaskandanaþ prajàta ityucyate>% kàtyàø ÷rauø 203 . 20 bhàùyam

#<prajàtantu># puø prajàyàþ prajananasya tanturiva . santàne taittiroùaø .

#<prajàti># strã pra + jana--ktin . 1 prajàyàü 2 prajanane ca 3 pautrotpattau %<prajà ca svàdhyàyavacane ca prajana÷ca svàdhyàyavacane ca prajàti÷ca svàdhyàyavacane ca>% taitti ropa%<tatra prajà khavahutpàdyà prajana÷ca prajananamçtau bhàryàgamanaü prajàtiþ pautrotpattiþ>% bhàø . 4 putràdivçddhau ÷ataø bràø 731 46 . 5 pràü÷unçpaputrabhede puø màrkaø puø 118 a0

#<prajàdà># strã prajàü taddhetugarbhaü dadàti sevanàt dà--ka . garbhadhàtrãvçkùe ràjaniø .

#<prajàdàna># naø 6 taø . 1 prajàyà dàne 2 àdàne ca . prajàtaþ janmataþ dànaü ÷uddhirasya . 3 rajate naø ÷abdacaø .

#<prajànàtha># puø 6 taø . lokanàthe nçpe prajàpràlàdayo'pyatra .

#<prajàpa># puø prajàü pàti pà--ka . nçpe hemacaø .

#<prajàpati># puø 6 taø . 1 caturmukhe brahmaõi amaraþ . 2 dakùàdau 3 nçpe ca mediø . 4 jàmàtari 5 sårye 6 vahnau 7 tvaùñari hemacaø . prajàpataya÷ca bahuvidhàþ yathãktam %<àtmàrthe càsçjat putràn lokakartén pitàpahaþ . vi÷ve prajànàü patayo yebhyo lokà viniþsçtàþ . vi÷ve÷aü prathamaü nàma mahàtapasamàtmajam . sarvà÷ramapadaü puõyaü nàmnà dharmaü sa sçùñavàn . dakùaü, marãcimatri¤ca pulastyaü pulahaü kratum . ba÷iùñhaü gautama¤caiva bhçgumaïgirasaü manum . atharvabhåtà ityete khyàtà÷caiva maharùayaþ . trayoda÷a sutà yeùàü vaü÷àstu saüpratiüùñhitàþ>% harivaüø 204 aø %<sasarja sçùñiü tadråpaü sraùñumicchan prajàpatãn . marãcimatryaïgirasaü pulastyaü pulahaü kratum . vasiùñha¤ca mahàtejàþ so'sçjat saptamànasàn . sapta brahmàõa ityete puràõe ni÷cayaü gatàþ>% harivaü 1 aø . ekaviü÷atiþ prajàpatayo yathà %<brahmà sthàõurmanurdakùo bhçgurdharmastathà yamaþ . marãciraïgiràtri÷ca pulastyi pulahaþ kratuþ . va÷iùñhaþ parameùñhã ca vivasvàn soma eva ca . kardama÷càpi yaþ proktaþ krodho'rvàk krãta eva ca . ekaviü÷atirutpannà te prajàpatayaþ smçtàþ>% mahàbhàrate mokùadharmaþ . anye'pi prajàpatayaþ puràõàdau prasiddhà yathà %<÷aüyuþ prajàpatiþ>% ÷rutiþ . 8 viùõau puø %<padmanàbhaþ prajàpatiþ>% viùõusaø . 9 yaj¤e nighaõñuþ . 10 svanàmakhyàte kãñabhede .

#<prajàpatihçdaya># naø sàmabhede %<prajàpaterhçdayaü gàyati>% ÷ataø bràø 9 . 1 . 2 . 40 %<prajàsu ca prajàpatau ca gàyati prajàpaterhçdayamiti ki¤cit sàma tadapyatra gàyet . prajàpaterhvadayaü gàyatràdi sàmavat kasyàücidçci na gãyate api tu kevalaü prajà÷abde prajàpati÷abde ca gãyate>% bhàø .

#<prajàvat># puü strãø prajà'styasya matup masya vaþ . 1 santànayukte striyàü ïãp . ïãbantaþ . 2 bhràvçjàyàyàbh strã aparaþ . 3 prakçtiyukte nçpe pu0

#<prajàsani># triø prajàü sanãti dadàti sana--in . santànadàyake yajuø 19 . 48 .

#<prajàhita># triø prajàyai hitam . santànajanayorhitakàrake jale naø ÷abdamàlà .

#<prajina># puø pra + jyà--bàø nak sampraø . vàyau ÷abdamàø .

#<praje÷a># puø 6 taø . nçpe praje÷varàdayo'pyatra trikàø .

#<praj¤a># triø prajànàti pra + j¤à kartari ka . 1 praj¤àyute praj¤a eva praj¤àdiø svàrthe aõ . pràj¤a tatràrthe triø bhàye aï . 2 buddhau strã . praj¤à astyasya praj¤àø õa . pràj¤a praj¤àyute triø .

#<praj¤apti># strã pra + j¤api--bhàve ktin . 1 buddhau hemacaø %<çtambharà tatra praj¤à>% pàtaø såø %<tatra saptadhà pràntabhåmiþ praj¤à>% pàtaø såø . 2 saïkete 3 devãbhede ca trikàø .

#<praj¤àkàya># puø praj¤à kàya iva yasya . ma¤jughoùe trikàø .

#<praj¤àcakùus># puø praj¤aiva cakùurivàsya . dhçtaràùñre ÷abdaraø .

#<praj¤àdi># puø svàrtha'õpratyayanimitte 1 ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<praj¤a vaõij u÷ij uùõij pratyakùa vidvas vidan ùoïan vidyà manas (÷rotra ÷arãre) (juhvat kçùõamçge) cikãrùat cora ÷atru yodha cakùus vasu enas marut kru¤ca satvat da÷àrha vayas vyàkçta asura rakùas pi÷àca a÷ani karùàpaõa devatà bandhu! . astyarthe õapratyayanimitte 2 ÷abdagaõe ca . sa ca gaõaþ praj¤à ÷raddhà (çcaþ àrcaþ) (vçtte÷ca vàrtaþ)>% vàrtiø .

#<praj¤àna># naø pra + j¤à--bhàve lyuñ . 1 buddhau . karaõe lyuñ . 2 cihne amaraþ . praj¤ànamastyasya ac . 3 paõóite dviråpakoùaþ

#<praj¤àla># triø praj¤à'styasya sidhmàø lac . buddhiyute triø .

#<praj¤in># triø praj¤à'styasya ini . paõóite dviråpakoø pakùe matup masya vaþ . praj¤àvat tatràrthe ubhayataþ striyàü ïãp .

#<praj¤ila># triø praj¤à + styarthe picchàø ila . buddhiyute

#<praj¤u># triø pragate virale jànunã yasya jànunoj¤uþ . viralajànuke jane amaraþ .

#<praóãna># naø pra + óã--kta . khagagatibhede khagagati÷abde dç÷yam .

#<praõa># triø puràbhavaþ pra + %<na÷ca puràõàt pràt>% 5 . 4 . 30 vàrtiø na . puràõe pràcãne cakàràt pakùe tna pratna + kha prãõa tatràrthe triø .

#<praõakha># puø prakçùñaþ nakhaþ pårvapadàt õatvam . nakhàgre %<àpraõakhàt sarva eva suvarõaþ>% chàndoø .

@<[Page 4435a]>@
#<praõata># triø pra + nama--kartari kta . kçtapraõàme trikàø . prahve 2 vinayayute ca .

#<praõati># strã pra + nama--bhàve ktin . praõàme kara÷iraþsaüyogàdiråpe svàpakarùabàdhakavyàpàre .

#<praõadana># puø pra + nada--bhàve lyuñ . praõàde amaraþ .

#<praõapàt># triø prakarùeõa napàt nabhràóityàdinà nasya prakçti bhàvaþ pårvapadàt õatvam . prakarùeõa na pàtayitari çø 8 . 17 . 13

#<praõaya># puø pra + nã--ac . 1 premõi amaraþ 3 pràrthanàyàü 3 vi÷vàse 4 nirvàõe ca mediø .

#<praõayana># naø pra + nã--bhàve lyuñ . 1 prakarùeõa nayane 2 karaõe ca 3 agneþ saüskàrabhedakaraõe kàtyàø ÷rauø 6 . 1014 .

#<praõayanãya># triø pra + nã karmaõi anãyar . 1 prakarùeõa netavye 2 saüskàrye vahnau ca praõayanasya vahnisaüskàrasyedam cha . 3 vahnisaüskàrasambandhini idhmakàùñhàdau kàtyàø 1 . 3 . 21

#<praõayin># triø praõayo'styasya sukhàø gaõe pàñhàt %<naikàkùaràt kçtojàteriti>% niùedhasyàpravçtteþ ini . 1 praõayayute 2 svàmini puø hemacaø . 3 bhàryàyàü strã ïãp .

#<praõava># puø prakarùeõa nåyate'bena pra nu ap . 1 oïkàre vedàdau ùàñye ÷abdabhede amaraþ . 1558 pçùñhàdau dç÷yam . udgàtràdãnàü gànàrambhàt pràk yajamànena omityuktvà geye 2 sàmàvayavabhede ca . praõåyate pra + õå--karmaõi aù, praõavabàcyatvàdvà . 3 parame÷vare puø %<pràõadaþ praõavaþ pçbhçþ>% %<pràõadaþ praõavaþ paõa>% viùõu saø . dvidhà vyutpattiyogàt dvenàmanã .

#<praõasa># triø pragatà nàsikà asya nasàde÷aþ acsamàø õatvam . pratatanàsike

#<praõàóã># strã praõàlã + lasya óaþ . 1 praõàlã÷abdàrthe 2 dvàramàtre ca %<tasyàü sthitau vya privamàõaü dhanaü praõàóyà pratigrahaü niùpa dayati>% dàyabhàgaþ .

#<praõàda># puø pra + nada-va¤ . asuràgaje ÷otkçtàdau 1 ÷abde amaraþ . anuràgakçte ÷abde praõàdaþ ÷ãtkçto nçõàmiti ÷abdàrõavaþ . 2 tàra÷abde 3 ÷ravaõàmaye ca mediø . ÷ravaõàmaya÷ca karõanàdaþ %<kaürõasrotaþ sthita vàte ÷çõoti vividhàn svaràn . bheromçdaïga÷abdànàü karõanàdaþ sa ucyate>% su÷ruvaþ .

#<praõàma># puø pra + àma--bhàve gha¤ . praõabau 1 svàpakarùabodhakavyàpàre kara÷iraþsaüyogàdau %<padgyàü karàbhyàü jàsubhyàmurasà ÷iradà dç÷à . vacasà manasà caiva praõàmo'ùñàïga ucyate>% ityukte 2 aùñàïgavyàùàrabhede ca praõàma÷ca caturdhà bhivàdanam aùñàïga paccàïgaþ kara÷irasaüyona÷ca . tatràbhivàdana÷abde abhivàdanalakùaõaü dç÷yam . aùñàïgalakùaõamatroktaü tçtãyo yathà %<ghàhubhyà¤caiva jànubhyàü ÷irasà vacasà dç÷à . pa¤càïgo'yaü praõàmaþ syàt påjàsu pravaraþ smçtaþ>% . nativi÷eùastu jàmale %<trikoõàkàrà sarvatra natiþ ÷akteþ samãrità . dakùiõàdvàyavãü gatvà di÷aü tasyà÷ca ÷àmbhavãm . tata÷ca dakùiõàü gatvà namaskàrastrikoõavat>% ekahastabaõàmaniùedho yathà %<ekahastapraõàma÷ca eka>% vàpi pradakùiõam . akàle dar÷anaü viùõorhanti puõyaü puràkçtam iti tantrasàraþ . sa ca kàyikavàcikamànasabhedena pratyekaü trividhaþ yathà %<kàyiko vàgbhava÷caiva mànasastrividhaþ smçtaþ . namaskàrastu tattvaj¤airuttamàdhamamadhyamaþ . prasàrya pàdau hastau ca patitvà daõóavat kùitau . jànubhyàmavanãü gatvà ÷irasà''spç÷ya medinãm . kriyate yo namaskàra uttamaþ kàyikastu saþ . jànubhyàü kùitimaspçùñvà ÷irasà''spç÷ya medinãm . kiyate yo namaskàro madhyamaþ kàyikasvu saþ . puñãkçva karau ÷ãrùe dãyete yadyathà tathà . aspçùñvà jànu÷ãrùàbhyàü kùitiü so'dhana ucyate . yaþ svayaü gadyapadyàbhyàü ghañitàbhyàü namaskçtiþ . kriyate bhaktiyuktairvà vàcikaståttanaþ smçtaþ . pauràõikairvedikairvà mantrairyà kriyate natiþ . madhyano'sau namaskàro bhavedvàcanikaþ sadà . sa vàciko'dhamo j¤eyo namaskàreùu putrakau! . iùñamadhyàniùñagatairmanobhistrividhaü punaþ . mananaü mànasaü proktamuttamàdhamamavyamam . trividhe ca namaskàre kàyika÷cottamaþ smçvaþ . kàyikaistu namaskàrairdevàstuyanti nitya÷aþ . avameva namaskàro daõóàdipratipattibhiþ . praõàma iti vij¤eyaþ sapårvaü pratipàditaþ>% kàlikàpuø 70 aø . ÷ådasaskçtapåjitadavatàpraõàmaniùedho yathà %<yaþ ÷ådroõàrcitaü liïgaü viùõuü và praõamedyadi . niùkçtistasya nàstyeva pràya÷cittàyutairapi>% iti karmalocanam . %<namet yaþ ÷ådrasaüskçtam>% ityàdi ca .

#<praõàyya># triø pra + nã--yathà %<praõàyyo'sammato>% pàø niø . 1 caure 2 proütyarhe 3 virakte ca siø kauø 4 abhilàùavarjitemediø . 5 sàdhau trikàø 6 priye ca . asammatibhinneùu praõeya ityeva .

#<praõàlã># strã pra + nala--gha¤ go ràø ïãù õatvam . 1 jalavahanamàrge (payanàlà) amaraþ 2 parampayà¤ca . praõàlo'pyatra puø .

#<praõidhàna># naø praõidhãyate pra + ni + dhà--lyuñ . 1 prayatne 2 abhinive÷e 3 yoga÷àstrokte cintanavi÷eùaråpe samàdhibhede 4 bhaktivi÷eùe ca %<ã÷varapraõidhànàdvà>% pàtaø %<praõidhànàt bhaktivi÷eùàt>% bhàùyam . 5 arpaõe 6 karmaõàü phalatyàge ca %<tapaþ svàdhyàye÷varapraõidhànàni kriyàyogaþ>% pàtaø %<itvarapraõidhànaü sarvakriyàõàü tasmin paramaguràvarpaõaü phalasannyàso và>% bhàø 7 manaso viùayàntarasa¤càràbhàvaråpe aikàgrye ca gautaø 3 . 2 . 36 såtravçttiþ .

#<praõidhi># puø praõidhãyate pra + ni + dhà-ki . 1 guptacare amaraþ . 2 anucare ca . bhàve ki . 3 yàcane 4 avadhàne ca mediø . kà÷yapasya vçhadrathasya 5 putrabhede bhàø vaø 219 aø .

#<praõipàta># puø pra + ni + pata--gha¤ . praõàme hemacaø %<tadviddhi praõipàteneti>% gãtà .

#<praõihita># triø pra + ni + dhà--kta . 1 pràpte 2 sthàpite 3 samàhite ca mediø .

#<praõã># triø praõayati pra + nãø kvip . 1 kàrake 2 ã÷vare ca %<sàyantabhãü tithipraõyaþ>% bhaññiþ .

#<praõãna># triø pra + nã--karmaõi kta . pàkena råparasànyathàbhàvàpàvaiñhe 1 padàrthe 2 kùipte 3 nive÷ite 4 vihite ca hemacaø . 5 yaj¤e saüskçtàgnau puø amaraþ . 6 yaj¤apàtrabhede strã mediø agnipadasànnidhye 7 mantrasaüskçtamàtre %<yathàdhvare vahnirabhipraõãtaþ>% bhaññiþ . 8 mantrasaüskçtàsu apsu strã baø vaø . tadàdhàrapàtrã tu upacàràt praõãtà÷abdavàcyà . %<praõãtànàma àpo mantrasaüskçtà àhavanãyasyottarato nihitàþ>% à÷vaø ÷rauø 1 . 1 . 5 nàràø . %<tadàpaþ pràõayaüstasmàdàpaþ praõãtàstatpraõãtànàü praõãtàtvam>% ÷ataø bràø 12 . 9 . 3 . 8 .

#<praõãya># triø pra + nã--karmaõi vede kyap . yasya mantreõa saüskàraþ kçtastasmin . loke tu praõeya ityeva .

#<praõåta># triø pra + õå--stutau karmaõi kta . stute amaraþ .

#<praõeya># triø pra + nã--yat . 1 va÷ye adhãne 2 kçtalaukikasaüskàre ca hemacaø 3 pràpaõãye .

#<pratakvan># puø pra + taka--gatau vanip . prakarùeõa gatiyukte %<nabhã'sti pratakkà>% tàø bràø 1 . 4 . 32 %<prakarùeõa pratakvà svàvayavaiþ pàü÷ubhiþ sarvàn dhiùõyàn prati gantà takatirgatikarmà>% bhàø .

#<pratati># strã pra + tana--bhàve ktin . 1 vistàre . kartari ktic và ïãp . 2 ballyà¤ca amaraþ .

#<pratadvasu># puø pratat pràptaü vasu dhanaü yena . 1 pàptavasuke 2 vistãrõadhane ca çø 9 . 13 . 27 .

@<[Page 4436b]>@
#<pratana># triø pra + %<na÷ca puràõàt pràt>% vàrtiø cakvàràt ñyu tuñ ca . puràtane amaraþ .

#<pratanu># triø prakçùñastanuþ pràø saø . 1 atisvalpe 2 atisåkùme ca

#<pratamà(rà)m># avyaø pra + àmu tarap tamap và . atyantaprakarùe

#<pratara># puø pra + té bhàve ap . prakarùeõa 1 taraõe àdhàre ap . 2 pravaraõàdhàre gopratara÷abde dç÷yam .

#<pratarkaõa># naø pra + tarka--bhàve lyuñ . vitarke ÷abdaraø . gha¤ . pratarka tatràrthe .

#<pratardana># naø pra + ghçda--bhàve lyuñ . 1 tàóane . kartarilyu . 2 tàóake triø 3 divodàsaputrabhede puø harivaüø 29 aø . 4 indropade÷yabhede pratardanaü prati indreõa brahmavidyopadiùñeti vedànte prasiddham .

#<pratala># naø naø prakçùñaü talam . 1 pàtàlabhede mediø . prakçùñaü talamasya . 2 vistçtàïgulike pàõau capeñe puø amaraþ .

#<pratàna># puø pra + tana--gha¤ . 1 vistàre 2 çùibhede ca tasya gãtràpatyam i¤ . pràtàni tadgotràpatye bahutve tu tasya upakàø luk . pratànà ityeva . 3 tantuyukte alàbå trapuùàdau . %<gucchagulmantu vividhaü tathaiva tçõajàtayaþ . vãjakàõóaruhàõyeva pratànà vallya eva và>% manuþ . %<pratànàstantuyuktàstrapuùàlàvåprabhçtayaþ>% kullåø .

#<pratànin># triø pra + tana--õini . 1 vistãrõe 2 vistçtalatàyàm strã ïãp amaraþ .

#<pratàpa># puø pra + tapa--gha¤ . 1 koùadaõóajàte nçpàdeþ tejasi amaraþ . 2 tàpe 3 arkavçkùe ca ràjaniø .

#<pratàpana># puø pratàpayati tapa--õic--lyu . 1 narakavi÷eùe 2 tàpake triø ÷abdaratnàø . bhàve lyuñ . 3 pãóane ÷abdaraø . kartari lyu . 4 viùõau puø . %<prakà÷àtmà pratàpanaþ>% viùõu saø %<såryaprabhçtibhirvi÷vaü pratàpayatãti pratàpanaþ>% bhà0

#<pratàpavat># triø pratàpra + astyarthe matup masya vaþ . 1 pratàpayukte 2 skandànucaragaõabhede puø bhàø ÷aø 46 aø .

#<pratàpasa># puø tapasi sàdhu aõ prakçùñastàpasaþ pràø saø . 1 prakçùñatàpase 2 ÷uklàrkavçkùe ca amaraþ .

#<pratàs># avyaø pra + tama bàø õvi--svaràdi . glànau manoramà .

#<pratàraka># triø pra + té--õic--õvul . 1 va¤cake 2 dhårte ca .

#<pratàraõa># naø pra + tç--õic--bhàve lyuñ . 1 va¤cane antha padàrthasya anyathàråpeõa j¤àpane . yuc . pratàraõà'pi tatràrthe strã . %<pratàraõàsamarthasya vidyayà kiü prayojanam>% udbhañaþ .

#<pratàrita># triø pra + tç--õãc--kta . 1 va¤cite trikàø .

@<[Page 4437a]>@
#<prati># avyaø pratha--óati . 1 vyàptau 2 lakùaõe 3 ka¤citprakàramàpannasya kathane 4 bhàge 5 pratidàne 6 pratinidhãkaraõe mediø 7 stoke 8 kùepe 9 ni÷caye 10 vyàvçttau 11 àbhimukhye 12 svabhàve ca ÷abdaraø . asya nipàtatve'pi kriyàyoge upasargatvam gatitva¤ca . asyàrthabhedodàharaõàdi gaõaratnamahodadhiñãø uktaü yathà %<prati sàdç÷yàdànahiüsàïgokçtipratinidhivyàdhyàbhimukhyavyàptivàraõeùu . pratidevatà . pratigçhõàti . pratihanti pratij¤ànam . abhimanyurarjunataþ prati . prati÷yàyaþ . pratisåryaü gataþ . pratikãrõam pàü÷ubhiþ . pratiùiddhaþ>% . tatra lakùaõevambhåtàkhyànabhàgavãpsàyàmasya karmapravacanãyasaüj¤à tadyoge dvitãyà pari÷abde udàø dç÷yam . pratinidhipratidànayoþ karmapravacanãyasaüj¤à tadyoge pa¤camã . pradyumnaþ kçùõàtprati pratinidhirityarthaþ . tilebhyaþ pratiyacchati màùàya, màùàn gçhãtvà pratiråpatayà tilàn dadàtãtyarthaþ . màtràrthe'syàvyayãbhàve paranipàtaþ . ÷àkaprati÷àkasya le÷a ityarthaþ . karmapravanãyatve nopasargasaüj¤à tena vçkùaü vçkùaü pratisi¤catãtyàdau na ùatvaü tathà gatisaüj¤àpi na, tena gatirgatàvitinidhàto na . prateraü÷vàdayastatpuruùe pàø prateþ parasyàü÷vàdeþ antodàttatà aü÷vàdi÷abde 37 pçø dç÷yam .

#<pratika># triø kàrùàpaõena krãtaþ ñiñhan (ikàra uccàràrthaþ) pratirà de÷a÷ca . kàrùàpaõena krãte striyàü ñittvàt ïãp . tataþ purohitàø bhàve yak . pràtikya tadbhàve na0

#<pratikaõñha># avyaø vãpasàrthe samãpye và avyayãbhàvaþ . 1 kaõñhe kaõñhe ityàdyarthe 2 kaõñhasàmãpye ca . pratikaõñhaü gçhõàti ñhak . pràtikaõñhika kaõñhasamãpagràhiõi .

#<pratikara># puø prati + ké--vikùepe bhàve ap . 1 vistãrõatàyàü 2 vikùepe ca .

#<pratikartç># triø prati + kç--tçc . kçtasyàpakàrasya pratyapakàrake pratãkàrakartari .

#<pratikarman># naø prati + kç--manin . 1 vidyamànasya guõàntaràdhàne 2 kçtrimabhåùàyàü prasàdhane amaraþ .

#<pratikarùa># puø prati + phaùa--bhàve gha¤ . 1 samàkarùaõe anvayàrthaü påryopàttasya padàdergrahaõe kàtyàø 15 . 8 . 10 karkaþ .

#<pratika(ùka)÷a># prati + ka÷a--gati÷àsanayoþ ac suñ niø . suómaghyaþ . 1 sahàye 2 puroge ca siø kauø . 3 vàrtàhare mediø . pratigataþ ka÷àm pràø saø . prateþ na ka÷iü pratyupasargatvam kintu gamerevopasargatvamato na suñ . 4 ka÷àghàtapràpte'÷ve siø kauø .

#<pratikaùña># naø pratiråpaü kaùñaü pràø taø . 1 karmànuråpakaùñe 2 taddhetau ca .

#<pratikàma># avyaø kàmaü kàmaü prati avyayãø . pratyekakàme

#<pratikàya># puø prati + ci--gha¤ kyàde÷aþ . 1 pratiråpake 2 ÷aravye lakùye ca jañàø .

#<prati(tã)kàra># puø prati + kç--dha¤ và dãrghaþ . 1 vairaniryàtane kçtasyàùakàrasya tulyaråpàpakàrakaraõena 2 ÷odhane 3 rogàde÷cikitsàyà÷ca ÷abratnàø .

#<prati(tã)kà÷a># puø pratiråpaþ kà÷aþ pra + kà÷a--gha¤ và pràø saø dãrghaþ . tulyatve asya nibhàø nitthasaø . amarañãkàyàü ramànàthenàyaü dantyàntatayà pañhitaþ .

#<pratikitava># puø pratikålaþ kitavaþ pràø taø . dyånakàrasya pratikåle dyåtakàre yena saha dyåtapravçttistasmin .

#<pratikåpa># puø pratiråpaþ kåpaþ pràø taø . parisvàyàü hàràø .

#<pratikåla># triø pratiråpaü kålaü pakùo'sya pràø vaø . 1 ananukåle viruddhapakùàvalambini pratãpe amaraþ pràø taø . 2 viparãtàcaraõe naø .

#<pratikçti># strã pra + kç--karmàdau ktin . 1 pratimàyàü 2 sàdç÷ye 3 pratinidhau amaraþ . 4 pratikà÷e mediø .

#<pratikçùña># triø prati + kçùa--kta . 1 garhye 2 dviràvçttyà 3 kçùñakùetràdau ca mediø .

#<pratikopa># puø pratiråpaþ kopaþ . 1 rogasyànuråpe kope 2 vipakùaü prati kope ca

#<pratikriyà># strã prati + kç--bhàve ÷a . prati(tã)kàre

#<pratikùaõa># avyaø kùaõaü kùaõaü vyàpya vyàptau avyayãø . àbhãkùõye

#<pratikùaya># puø prati + kùi--ai÷varye ac . rakùake ÷abdara0

#<pratikùipta># triø prati + kùipa--kamaõi kta . 1 preùite 2 vàrite mediø . 3 bàdhite 4 tiraskçte ca amaraþ . %<àhåya preùito yastu pratikùiptaþ sa ucyate>% ityukte 5 àhåyapreùite kçùõadàsaþ .

#<pratikùepa># puø prati + kùipa--bhàve gha¤ . 1 niràse mediø . 2 tiraskàre ca .

#<pratikhura># puø su÷rute ekãyamatokte måóhagarbhabhede %<niþsçtahastapràda÷iraþ kàyamaïgã pratikhuraþ>% iti tatra lakùitam .

#<pratikhyàti># strã prati + khyà--bhàve ktin . 1 vikhyàtau 2 atikhyàtau amaraþ .

#<pratigata># naø prati + gama--bhàve kta . %<gatàgataghratigatasamyàtàdyà÷ca pakùiõàma>% jañàdharokte 1 khagagatibhede 2 paràvçtyagamane ca . kartari kta . 3 paràvçtte triø .

#<pratigara># puø pratigãryate pratyuccàryate prati + gu--bhàve ap . vaidikamantrabhedasya uccàraõabhede . tasya prakàra à÷vaø ÷rauø 5 . 9 . 4 såtràdau vçttau ca dar÷ito yathà %<÷astrasvaraþ pratigara othàmo daiveti>% såø %<÷astrasya svara iva svaro yasya sa ÷astrasvaraþ . uttarapadalopo'tra draùñavyaþ . ÷astratulyasvara ityarthaþ . savanasvarasyàvidheyatvàdanyo'pi yo vi÷iùñaþ svaro vihitaþ ÷astrasya tasya pràpaõàrthaü vacanam . othàmodaiva ityayaü pratigarasaüj¤o bhavati pratigãryate pratyuccàryate iti pratigaraþ . vakùyamàõavi÷eùavi÷iùñatayà sakçdeva vidhàtuü ÷akye'pi sàmànyasya pçthagvidhànaü pratigara÷abdavyavahàre'pi sàmànyenàsya grahaõàrtham>% nàràø vçø %<÷aüsàmo daivetyàhàve>% såø %<pratigaro bhavatãti ÷eùaþ . yaþ punarayaü pratigaro'paro vidhãyate tajj¤àpayati . pratigaràntaramadhyavartinghàhàve'yaü nimajjate . tena ÷astramadhye'yameva syàt ÷astràdàvayaü vràhmaõoktaþ ÷aüsàmodaivàmiti và>% nàø vçø . %<plutàdiþ praõave'plutàdiravasàne>% såø . %<vyavahitasye mau vi÷eùavidhã . anantarasya praõavàvasànaråpeõa viùayabhedàsambhavàt>% vçø . %<praõave praõava àhàvottare>% såø . %<plutàderayamapavàdaþ . àhàvottare praõave praõava eva pratigaro bhavati>% . %<avasàne ca>% såø . praõavaþ pratigaro bhavatãti ÷eùaþ . ÷astràntare ÷astramaghye càvasàne'yaü vidhirbhavati vçttiþ . %<praõavànto và>% såø . viùayadvaye'yaü vikalpaþ yatra thatra càntaþ÷astraü praõavenàvasyati . praõavànta eva tatra pratigaraþ vçttiþ . ÷astrànte tu praõavaþ bçø .

#<pratigraha># puø prati + graha--ap . 1 svãkàre 2 adçùñàrthadattadravyasya grahaõe 3 saityapçùñhe 4 patadgrahe ca mediø . pratigraha÷càdçùñàrthatyaktadravyasvãkàraþ . tatra dànasyaiva svasvatva dhvaüsamita parasvatvonpattiü prati hetutà pratigrahasya tu yatheùñaviniyogàrhatàprayojakasvatvaü prati kàraõatà yathoktaü dàyabhàge %<dçùña¤ca loke'pi dàne hi cetanodde÷avi÷iùñatyàgàdeva dàtçvyàpàràt sampradànasya dravye svàmitvam . na ca svokaraõàt svatvaü svakartureva dàtçtvàpatteþ parasvatvà pattiphalena hi dànaråpatà tacca phalaü sampradànàdhãnaü yathà devatodde÷ena dravyatyàgaü kurvannapi yajamàno na hotà kintu tasyaiva tyàgasya homàbhidhànanimittaü prakùepaü kurvan çtve geva hotetyucyate tadvadatràpi syàt . ki¤ca manasà pàtra muddi÷yetyàdi÷àstre svãkàràt pràgeva dànapadà dçùñam . nanu grahaõaü svãkàraþ abhåtatadbhàve cviprayogàt asvaü svaü kurvan vyàpàraþ svãkàro bhavati kathaü tat pràgeva svatvam . ucyata utpannamapi svatvaü sampradànavyàpàreõa mamedamiti j¤ànena yatheùñavyavahàràrhaü kriyata iti svãkàra÷abdàrthaþ . yàjanàdhyàpanasàhacarvyàcca pratigrahasya svatvamajanayatã'pi ajenaråpatà na viruddhà yàjanàdau dakùiõàdànàdeva svatvàt>% målam . vyàkhyàtametat ÷rokçùõena yathà nanu tyàgàt kevalaü svatvanà÷aþ sampradànasvatvaü tu mamedamiti bhàvisvatvàvagàhitatsvãkàràdeveti mataü niràkaroti naceti . svãkarturevetyevakàreõa tyakturvyavaccheda . idamupapàdayati parasvatvàpattiphalena hãti . atràyamà÷ayaþ dhàtvaryatàvacchedakaphalànukålavyàpàravata eva tçjantataddhàtuvyyade÷yatvaü yathà dhàtvaryatàvacchedakottarade÷asaüyogànukålavyopàravati caitre ganteti vyavahàraþ . svãkàrasya svatvahetutve dhàtvarthatàvacchedakaparasvatvàmukålasvãkàraråpavyàpàravataþ svãkartareva dàtçpadavyapade÷yatvàpattiriti pårvasvatvadhvaüsaråpaphalasya na tadvyapade÷aniyàmakatà tathàtve upekùituchapi dàtçpadavyapade÷yatvàpattiriti . kecittu svãkàrasya svatvahetutve parasvatvaphalopahitatyàgàtmakadàne sarvàü÷e ekasyàpi kartçtvàsandhavàt ekàü÷amàdàyaiva dàtçtvavyavahàre kartavye pradhànãbhåtaphalàü÷ànukålavyaþ pàravatyeva dàtçvyavahàraþ syàditi vyàcakruþ . dçùñàntenedaü draóhayati yathà hoti . homàbhidhànanimittarmiti . vi÷iùñade÷àvacchinnapakùepopahitatyànasya homatvàt prakùepasya tadabhidhànanimittatvamityarthaþ . tena hudhàtvaryatàvacchedakaprakùepànukålavyàpàravati çtvijihoteti vyapade÷o yathà tathetyaryaþ . vyàgasya svatvahatutva sphuñameva ÷àstraü pramàõayati ki¤ceti . àdinà bhåmau toyaü viniþkùipedityuttarapratãkaparigrahaþ . ÷àstre ÷àstrakodhitatyage . dànapadaü dçùñamiti . %<vidyate sàgarasvànto dànasyànto na vidyate>% iti tadvacanasyottaràrdhe dànapadaü prayuktamityarthaþ . tathàca niranvarayoreva svasvatvavaüsaparasvatvàtpattiphalayordadàtighàtvarthatàvacchedakatvàt dànasya parasvatvahetutà ÷àstrasiddhaiveti bhàvaþ . svãkàràt pràgeva svatve grahaõasya svãkàrapadàrthatvàsambhabamà÷aïkate nanviti . khãkàra÷abdàrtha iti . tathàca svapadasya yatheùñaviniyogàrhatvavi÷iùñe lakùaõeti bhàvaþ . nanu yàjanàdhyàpanapratigrahairbràhmaõo dhanamàrjayedityatra ràjasåyena yajetetyàdivat yàjanàdyàtmakairdhanamarjayedityanvayàt pratigrahasyàrjanaråpatà siddhà pratigrahasya svatvàhetutva ca tadviruddhaü svatvahetuvyàpàrasyevàrjanatvàdata àha yàjaneti . arjanaråpatà arjanapadavyapade÷aþ . avirodhamupapàdayati yàjanàdàviti tathà ca yàjanàdãnàü svatvàhetutvena tadanvayànurodhavat arjayedityatràrjanatvaü na svatvajanakatvaü kintu svatvaprayojakatvameva tacca pratigrahe'pyakùataü datte satyayaü pratãgçhõàtãtyavadhàraõa eva tadudde÷ena dàtustyànàt tatsvatvodayàt pratigrahavaimukhyaj¤àne tadvyatirekàcceti bhàvaþ . na ca dànasya svatvahetutve pramàõàbhàvaþ %<saptàvittàgamà dharmyàdàyo làbhaþ krayo jayaþ . prayogaþ karmayoga÷ca satpratigraha eva ca>% ityàdimanvàdivacanaistasya svatva hetutvàpratipàdanàditi vàcyaü bràhmaõàya tyaktàyàü gavi gauriyaü bràhmaõasya na tu mametyàdisàrvajanãnapratãtereva tatra pramàõatvàt pradànaü svàmyakàraõamitivacanàcca ata eva vide÷asthaü pàtramuddi÷ya tyaktadhane svãkàramanvareõaiva pàtrasya maraõasthale pivçdàyatvena taddhanaü putràdibhirvibhajya mçhyate anyathà tairiva udàsãnairapi taddhanasyàraõya ku÷àderivopàdàne yatheùñaniyoge ca pratyavàyo na syàt . nanvevaü dànàdeva svatvasiddherdattavastuni svãkàro vyartha iti cenna %<labdhvà càùñaguõaü phalamityàdi>% smçteþ pratigra hãtari dravyadànasya phalavi÷eùaü prati hetutvona tàdç÷aphalasampattyarthameva pratigrahasyopayogàt yàjanàdhyàpanapratigrahairdvijo dhanamarjayedityàdi÷runyà pràmuktasmçtyà ca pratiyahasyàpi svatvahetutvabodhanàcca svatvajanakavyàpàrasyaivàrjanapadàrthatvàt ÷abda÷aktipraø . adhikaü dàna÷abde dç÷yam . dravyabhedapratigrahe doùastu agràhya÷abde uktastatra ayàcitasya viùayabhede pratigrahe na doùaþ yathà %<ayàcitopapamne tu nàsti doùaþ pratigrahe . amçtaü taü vidardevàstasmàttannaiva nirõudet . murubhçtyàü÷cojjihãrùurarciùyat devatàtithãn . sarvataþ pratigçhõãyàt na tu tçpyet svayaü tataþ . sàdhutaþ patigçhõãyàdatha bà'sàdhuto dvijaþ . guõavànalpadoùa÷ca nirguõo hi nimajjaki . evaü taskaravçttyà và kçtvàbharaõamàtmanaþ . kuryàdvi÷uddhi parataþ pràya÷cittaü dvijottamaþ>% . gàruóe 15 aø . adhikam agre dar÷ayiùyamàõe ÷uø tattvagranthe dç÷yam . tãrthapratigrahaniùedho yathà %<svakàrye pitçkàrye và devatàbhyarcane'pi và . niùphalaü tasya tattãrthaü yàvat taddhanama÷nute . atastãrthe na gçhõãyàt puõyeùvàyataneùu ca>% kaurme 33 aø . ràjàditaþ pratigrahaniùedho yathà %<na ràj¤aþ pratigçhõãyànna ÷ådrapatitàdaùi . na cànyasmàda÷akta÷ca ninditàt varjayedbudhaþ>% kaurme 15 aø . àpadi garhitapratigrahasthàdoùaþ vçhatparàø %<proktapratigrahàmàve pràptàyàü vçhadàpadi . vipo'÷nan pratigçhnan và yatastato'pi nàghamàk . gurvàdipoùyavargàrthaü devàdyartha¤ca sarva÷aþ . pratyàdadyàddvijo yastu bhçtyarthamàtmano'pi ca . dadhikùãràjyamàüsàni nanghapuùyàmbumatsyakàn . ÷avyàmàüsàsanaü ÷àkaü pratyàkhyeyaü na karhicit . api duùkçtakarmabhyaþ samàüdadyàdayàcitam . patitebhyastathà'nyebhyaþ pratigràhyamasaü÷ayam>% . pratigrahãtuü ÷aktasya tattyàge tatraiva sthànàntare svarga ukto yathà %<÷aktaþpratigrahãtuü yo vedavçttaþ susaüyataþ . labhyamànaü na gçhõàti svagaüstasya suni÷citam . pratigrahamçõaü vàpi yàcitaü yo na yacchati . tatkoñiguõitigrasto mçto dàsatvamçcchati>% . dàtà ca na smareddànaü pràtigràhã na yàcate . tàvubhau narakaü yàñho dàtà caiva pratigrahã . vadanti kavayaþ keciddànapratigrahau prati . pratyakùaü liïgameveha dàtçyàcakayorbalam . dàtçhasto bhavedårdhvamadhastiùñhet pratigrahã . yaddànaü pratigçhõãyàt pratigràhã vrajatyadhaþ . tasya prakàramàha ÷uø taø viùõudharmottare %<bhåmeþ pratigrahaü kuryàdbhåmeþ kçtvà pradakùiõam>% . pradakùiõaü na sarvasyàbhåmeþ kintu tatrasthasya pradakùiõàvartanamàtraü bhåmerasannidhàne tàmuddi÷ya pradakùiõam . %<kare gçhya tathà kanyàü dàsadàsyau dvijottamàþ! . karantu hçdi vinyasya dharmo j¤eyaþ pratigrahe>% %<àruhya ca gajasyoktaþ karõe cà÷vasya kãrtitaþ . tathàcaika÷aphànàntu sarveùàmavi÷eùataþ . pratigçhõãta gàü pucche pucche kçùõàjinaü tathà . àraõyàþ pa÷ava÷cànye gràhyàþ pucche vicakùaõaiþ . pratigrahamathoùñrasya àruhya ca tathà''caret . vãjànàü suùñimàdàya ratnànyàdàya sarva÷aþ . vastra da÷ànta àdadyàt parighàya tathà punaþ . àruhyopànahau yànamàruhyaiva ca pàduke . ãùàyàntu rathaü gràhyaü chatraü daõóe ca dhàrayet . àyudhàni samàdàya tathà''bhåùya vibhåùaõam . varmadhvajau tathà spçùñvà pravi÷ya ca tathà gçham . avatãrya ca sarvàõi jalasthànàni vai dvijàþ . dravyàõyanyànyathàdàya spçùñvà yo bràhmaõaþ pañhet . pratigrahãtà sàvitrãü sarvatraiva prakãrtayet . tatastu sàrdhaü dravyeõa tasya dravyasya daivatam>% bhåmirviùõudevatàketyàdi kãrtayedityarthaþ . %<samàpayettataþ pa÷càt kàmastutyà pratigraham . vidhiü dharmamatho j¤àtvà yastu kuryàt pratigraham . dàtrà saha taratyeva nànàdurgàõyasau dvijaþ>% . brahmapuràõe %<vràhmaõaþ pratigçhõãyàdvçttyarthaü sàdhutastathà . avya÷vamapi màtaïgatilalauhàü÷ca varjayet . kçùõàjinahayagràhã na bhåyaþ puruùo bhavet . ÷ayyàlaïkàravastràdi pratigçhya mçtasya ca . narakànna nivartante dhenuü tilamayãü tathà>% . tathà %<brahmahatyà suràpànamapi steyaü tariùyati . àturàd yadgçhãtantu tatkathaü vai tariùyati>% etadàdidavya dànaü grahãturdoùajanakam . anicchave vidyàrahitatvenàsamarthàya ca dàturapi doùajanakamàha dakùaþ %<na kevalaü hi tadyàti ÷eùamasya ca na÷yati>% . tat dravyaü ÷eùaü dravyasya ataeva yàj¤avalkyaþ %<vidyàtapobhyàü hãnena na tu gràhyaþ pratigrahaþ . gçhõan pradàtàramadhonayatyàtmànameva ca>% . adho narakam . etaddànapratigrahaõottaraü tapojapàdibhiràtmatàraõakùamàya svecchayà pratigrahãtre dànaü na doùàyetyàha viùõuþ %<etàni yadi gçhõàti svecchayàbhyarthito na tu . tasmai dàne na doùo'sti yastvàtmànantu tàrayet>% . tàraõaprakàramàha hàrãtaþ %<maõivàsogavàdãnàü pratigrahe sàvitryaùñasahasraü japet pa¤camadhyame da÷ottame dvàda÷aràtraü payovrataü ÷atasahasraü masatpratigraheùviti>% aùñasahasramaùñàdhikasahasram asatpratigraheùu ubhayatomukhyàdipratigraheùu tathàcàdipuràõe %<kiü kariùyatyasau måto gçhõàtyubhayatomukhãm . sahasraü vàruõàþ pà÷àþ khuradhàrà'gnisannibhàþ . pårõe varùasahasre tu pà÷a ekaþ pramucyate>% . ata eva devalaþ %<pratigrahasamartho hi kçtvà vipro yathàvidhi . nistàürayati dàtàramàtmàna¤ca svatejasà>% . skànde %<vedàïgapàrago vipro yadi kuryàt pratigraham . na sa pàpena lipyeta padmamatramiva mbhasà>% evaü %<tãrthe na pratigçhõãyàt puõyeùvàyataneùu ca . nimitteùu ca sarveùu na pramatto bhavennaraþ>% iti mahàbhàratavacanam . pratigrahãtçdoùajanake gaïgàtãràdide÷agrahaõàdikàle dàne'pi bodhyam . kintvidànãntathàvidhapàtràbhàvàt %<manasà pàtramuddi÷ya>% ityàdi pràguktavacanàttattadde÷akàlayorutsçjya de÷àntare kàlàntare ca pratipàdanàcàraþ sarvathà samãcãnaþ . gaïgàvàkyàbalyapyevam . yàj¤avalkyaþ %<pratigrahasamarthoø hi nàdatte yaþ pratigraham . ye lokà dàna÷ãlànàü sa tànàpnoti puùkalàn>% . apabàdamàha sa eva %<ku÷àþ ÷àkaü payo matsyà gandhàþ puùpaü dadhi kùitiþ . màüsa÷ayyàsanaü dhànàþ pratàkhyeyaü na vàri ca>% . cakàràdgçhàdi %<÷ayyàgçhàn ku÷àn gandhànapaþ puùpaü maõãn dadhi . matsyàn dhànàþ payomàüsaü ÷àkasvaiva na nirõu det>% iti vacatàt . maõãn viùàdinivàrakàn . tathà %<edhodakaü phalaü målamannamabhyuddhçta¤ca yat . sarvataþ pratigçhõãyàt madhvathàbhayadakùiõàm>% . abhayadrakùiõàm abhayadànaü abhayaprada iti vakùyasàõavacanàt . abhyuddhçtam abhyarthya dattam . kimiti pratyàkhyeyam ityàha . tathà sya manuþ %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ . anyatra kulañàùaõóapatitebhyastathà dviùaþ>% etadvacanaü yàj¤avalkyasyeti mitàkùaràkullå kabhaññamàdhavàcàryàþ . manoriti ÷ålapàõiþ . bharadvàjaþ %<ayàcitopapanne tu nàsti doùaþ pratigrahe . amçtaü tadvidurdevàstasmàttaü naiva nirõudet>% . apavàdàntaramàha sa eva %<devàtirthyarca nakçte gurubhçtyàrthameva ca . sarvataþ pratigçhõoyàdàtmavçttyarthameva ca>% bhçtyà bharaõãyàþ bhàryàputràdayaþ . tathà ca manuþ %<vçddhau ca màtàpitarau sàdhvã bhàryà sutaþ ÷i÷uþ . apyakàrya ÷ataü kçtvà bhartavyà manurabravãt>% . àtmavçttyarthaü jãvanamàtram . %<na tu tçpyet svayaü tataþ>% iti manusmçteþ . prayogasàre %<pratigrahaü na gçhõãyàdàtmabhogopalipåsayà . devatàtithipåjàrthaü dhanaü yatnàdupàrjayet>% . aïgiràþ %<kuñumbàrthaü dvijaþ ÷ådràt pratigçhõãta yàcitam . kratvarthamàtmane caiva na hi yàceta karhicit>% . ata eva yaj¤àrthe yàcakatre nindàmàha yàj¤avalkyaþ %<càõóàlo jàyate yaj¤akaraõàcchådrabhikùaõàt>% ÷ådrasyàpi ayàcitadàtçtvamàha nçsiühapuràõam ayàcitapradàtà ca kçùi vçttyarthamà÷rayet . puràõaü ÷çõuyànnityaü narasiühasya påjanam

#<pratigrahãtç># triø prati + grahaø tçc . pratigrahakartari pratigrahãtçdharmà÷ca dàna÷abde 1 pçø uktà dç÷àþ .

#<pratigràha># tri prati + graha--kartari õa . 1 pràtagrahakàrake 2 patadgrahe (pikadànã) puø amaraþ .

#<pratigha># puø prati + hana--óa nyaïkvàø kutvam . 1 praticàte mediø 2 kope amaraþ . kàmapratidhàtena tasya jàtatvàttathàtvam . 3 mårchàyàü ÷abdaraø .

#<pratighàta># puø prati + hana--õic bhàve ap . 1 màraõe 2 kçta÷cit vighàte ca . lyuñ pratithàtana tatràrthe naø amaraþ .

#<pratighna># naø prati + hana--gha¤arthe ka . aïge ÷abdacaø .

#<praticakùya># triø prati + cakùa--õyat và khyàde÷àbhàvaþ . prakarùeõa dç÷ye çø 1 . 113 . 11 bhàø .

#<praticchandas># triø chandobhipràyaþ pratigata÷chandaþ atyàø saø . 1 abhipràyànuråpe 2 pratiråpe 3 anurodhe ca trikàø . veda÷chandaþ sàkalye avyayãø . 4 prativedamityarthe avyaø .

#<praticchandaka># triø prati + chanda--õvul . pratinidhau 9 . 180 ÷loke kullåkabhaññaþ .

#<praticchàyà># strã pratiråpà chàyàyàþ pràø saø . pratiråpàyàü 1 pratimàyàü 2 sàdç÷ye ca amaraþ .

#<pratijaïghà># strã pratigatà jaïgàm atyàø saø . agrajaïghàyàm hemaücaø .

#<pratijana># avyaø vãpsàyàm avyayãø . janaü janaü pratãtyarthe tasya aü÷vàø antodàttatà . tatra sàdhu pratijanàø kha¤ . pràtijanãna pratyekajanasàdhau triø .

#<pratijanàdi># %<pratijanàdibhyaþ kha¤>% pàø ukte kha¤pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<pratijana idaüyuga saüyuga samayuna parayuga parakula parasyakula amuùyakula sarvajana vi÷vajana mahàjana pa¤cajana>%

#<pratijanya># naø pratikålaü janyaü yuddhaü yasya, pratijane vipakùajanapade bhavaþ yat và . 1 pratibale 2 pratipakùajanapadabhave ca çø 4 . 5 . 7 . bhàø .

#<pratijalpaka># puø . %<dustyajadvandvabhàve'smin pràptirnàrhatyanuddhatam . dåtasamma kanenoktaü yatra sa pratijalpakaþ>% ujjvalabhaõyuktalakùaõe dvatavàkyabhede .

#<pratijàgara># puø jàgarasya pratinidhiþ . 1 pratyavekùaõàya gçhasavekùasveti niyone amarañãø ràyamukuñaþ . lyuñ . patijàgaraõa tatràrthe naø màrkaø puø 99 aø .

#<pratijihvà># strã pratiråpà jihvà pràø saø . tàlåmålasthe jihvàkàre màüsapiõóe(àlajiva) svàrthe ka . tatràrthe trikàø .

#<pratij¤à># strã prati + j¤à--bhàve %<àta÷copasarge>% pàø aï . 1 kartaghyatvaprakàrakaj¤ànànuchalavyàpàre sa ca kariùyàmãtyàdivàkyaråpaþ %<sàdhyanirde÷aþ pratij¤à>% gauø såø ukte sàdhyavattvena pakùanirde÷aråpe 2 pa¤càïganyàyàvayavabhede yathà prarvato vahnimàn ityàdivàkyam tatra bhàùyam %<praj¤àpanãyena dharmeõa vi÷iùñasya parigrahavacanam . sàdhyanirde÷aþ pratij¤à yathà ÷abdo'nitya iti>% . avayavagranthe anumànacintàmaõyàdidãdhitau vistàraþ . vyavahàre pakùàbhidhàyake 3 pårvapakùabhàùàdyaparaparyàye vàkye yathà mamedaü dravyamanena gçhãtaü na dadàtãtyàdi . pårvapakùa÷abde 4406 pçø dç÷yam . 4 aïgãkàre amaraþ bhàve lyuñ . pratij¤ànaü tatràrthe naø .

#<pratij¤àta># triø prati + j¤à--kta . pràguktapratij¤àviùaye %<tato'rthã lekhayet sadyaþ pratij¤àtàrthasàdhanam>% iti smçtiþ .

#<pratij¤àntara># naø anyà pratij¤à mayåø saø . %<pratij¤àtàrtha pratiùedhe dharmavikalpàttadarthanirde÷aþ pratij¤àntaram>% gauø såø ukte nigrahasthànabhede vivçtaü cedaü vçttau pratij¤àntaraü lakùayati . pratij¤àtasyàrthasya pratiùedhe kçte taddåùaõoddidhãrùayà dharmasya dharmàntarasya vi÷iùñaþ kalpovikalpaþ tasmàdvi÷eùaõàntaravi÷iùñatayà pratij¤àtàrthasya kathanamiti phalitàrthaþ . pratiùedha ityanena jhañitisaüvaraõe vilambenàpi svayaü dåùaõaü vibhàvya vi÷eùaõe na doùa ityuktaü, pratij¤àtàrthasyetyupalakùmaõam hetvatiriktàrthasyeti tattvaü tena udàharaõàntaramupanayàntara¤ca pratij¤àntaratvena saügçhãtaü bhavati . ida¤ca pakùasàdhyavi÷eùaõabhedàt pratyekaü dvividha yathà ÷abdo'nitya ityukte dhvanau bàdhena pareõa pratyukte varõàtmakaþ ÷abdaþ pakùa iti pratij¤àntaraü, na cedamarthàntara prakçtopayogàt na ceyaü pratij¤àhàniþ pårvoktasyàpari tyàgàt evaü parvato vahnimàn surabhimalinadhåmavattvàdityukte asamartha vi÷eùaõatvena ca pareõa pratyukte kçùõàguruprabhavavahnimànityatra, evaü tàdç÷avahnau sàdhye yaþ surabhi malinaghåmavàn sa vahnimànityudàharaõe nthånatvena pratyukte sa tàdç÷avahnimànityatra, õavamanyadapyåhyam .

#<pratij¤àpatra># naø pratij¤àsåcakaü patram ÷àø taø . bhàùàpatrabhede .

#<pratij¤àvirodha># naø %<pratij¤àhetvorvirodhaþ pratij¤àvirovaþ>% gauø såø ukte nigrahasthànabhede vivçta¤cedaü vçttau pratij¤àvirodhaü lakùayati atra ca pratij¤àhetupade kathàkàlãnavàkyapare tathà ca kathàyàü svavacanàrthavirodhaþ pratij¤àvirodhaþ yadyapi kà¤canamayaþ parvato vihnimàn parvataþ kà¤canamayavahnimàn hrado vahnimàn hradatvàt parvato vahnimàn kà¤canamayadhåmàdityàdau hetvàbhàsàntarasàïkaryaü tathàpyupàdheyasaïkare'pyu pàdherasàïkaryànna doùaþ . na càsaïkãrõasthalàbhàvaþ prarvato na vahnimàn dhåmàt yo yo dhåmavàn sa niragnirityudàharaõe niragni÷càyamityupanaye tatsattvàta evaü nigasane'pi bodhyam .

#<pratij¤àsannyàsa># naø %<pakùapatiùedhe pratij¤àtàrthàpanayanaü pratij¤àsannyàsaþ>% gauø såø ukte nigrahasthànabhede vivçta¤cedaü vçttau %<pratij¤àsannyàsaü lakùayati . pakùasya svàbhihitasya pareõa pratiùedhe kçte sati tatparijihãrùayà pratij¤àtàrtha syàpanayanamapalàpa ityarthaþ yathà ÷abdo'nitya aindrayakatvàdityukte sàmànye vyabhicàreõa>% pareõa pratyukte ka evamàha ÷abdo'nitya iti .

#<pratij¤àhàni># naø %<pratidçùñàntadharmàbhyanuj¤à svadçùñànte pratij¤àhàniþ>% gauø såø ukte nigrahasthànabhede vivçta¤cedaü vçttau pratij¤àhàniü lakùayati pratikålo dçùñànto yatra sa putidçùñàntaþ parapakùaþ svaþ svãyaþ dçùñànto yatra sa svadçùñàntaþ svapakùaþ tathà ca svapakùe parapakùadharmàbhyanuj¤à pratittàhàniþ svayaü vi÷iùyàbhihitaparityàga iti phalitàrthaþ apasiddhàntastu svayaü vi÷iùya nàbhidhãyate iti nàpamiddhàntasàïkaryaü seyaü pakùahetudçùñàntasàdhyatadanyahànibhedàt pa¤cadhà bhavati yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàdityukte pratyabhij¤ayà bàdhitaviùayo'yamityuttarite astu tarhi ghaña eva pakùa iti, evaü tatraiva aindriyayatvàditi hetoranaikàntikatvamiti pratyukte astu kçtakatvàditi hetu riti, evaü parvato vahnimàn dhåmàdayogolakavadityukte dçùñàntaþ sàdhanavikala iti pratyukte astu tarhi mahàvasavaditi, evam atraiva siddhasàdhane ca pratyukte astu tarhi indhanavàniti anyahànistu vi÷eùaõahànyàdiþ yathà tatraiva nãladhåmàdityukte'samarthavi÷eùeõatvena pratyukte astu tarhi dhåmàditi heturityàdi .

#<pratitantra># naø pratikålaü tantraü ÷àstram pràø saø . svamataviruddhe ÷àstre tantra¤cetaretaràbhimatasambaddhasyàrthasyopade÷aþ ÷àstramiti .

#<pratitantrasiddhànta># puø %<samànanantrasiddhaþ paratantrasiddhaþ pratitantrasiddhàntaþ>% gauø såø ukte siddhàntabhede vivçtaü cedaü vçttau %<pratitantramiddhàntaü lakùayati . mamàna÷abda ekàrthastenaikatantrasiddha ityarthaþ svatantramiddha iti paryavasito'rthaþ tathà ca vàdiprativàdyekataramàtràbhyupagatastadekatarasya pratitantrasiddhànta iti phalitàryaþ . yathà mãmàüsakànàü ÷abdanityatvam . udàhçtaü ca bhàùye yathà nàsata àtmalàbhaþ nasata àtprahànaü nirati÷ayà cetanàþ dehendriyamanaþ su viùayeùu tattatkàraõeùu ca vi÷eùa iti sàükhyà nàm . puruùakarmanimitto bhåtasargaþ karmahetavo doùàþ pravçtti÷ca svaguõavi÷iùñà÷cetanàþ asadutpadyate utpanna nirudhyate iti yogànàm>% .

#<pratitara># puø pratitãryate'nena prati + té--karaõe aù . taraõasàdhane naukàcàlanadaõóàdau su÷rutaþ .

#<pratitàla># puø saügãtasàø ukte tàlabhede tallakùaõabhedàdikaü tatroktaü yathà %<kàntàraþ samaràkhya÷ca vaikuõñho và¤chitastathà . kathitàþ ÷aïkareõaiva catvàraþ pratitàlakàþ . kàntàraþ pratitàlastu candrakrãóe drutadvayam . da÷àkùarapadenàyaü ÷çïgàre vartate rase . 1 laghudrutau laghu÷cànto nçpanàla udàhçtaþ . rudrasaükhyàkùarapadaþ samaro vãrke rase>% . 2 %<rudratrayastu vaikuõñhe pratitàle samãritàþ . arkasaükhyàkùarai pàdo hàsye tripuñatàlake>% . 3 %<và¤chitastçtãya tàle laghureko drutastathà . bayoda÷àkùarairyukto rase'dbhute prakãrtinaþ>% .

#<pratitàlã># strã pratigatà tàlaü gauràø ïãù . (càvi) tàlakoddhvàñake yantrabhede hemacaø .

#<pratitåõã># strã su÷rutãkte vànarogabhede %<àvçtya vàyuþ sakaphà dhamanãþ ÷abdavàhinãþ . naràn karotyakriyakàn måkaminmiõagadgadàn . adhikà vedanà yàti varcomåtrà÷ayotthità . bhidantãva gudopasthaü sà tuõãtyupadi÷yate . gudopasthotthità saiva pratilomavisarpiõã . vegaiþ pakvà÷ayaü yàti pratitåõã tu sà smçtà>% . tåõã÷abdo'ti taütra lakùitavàtarogabhede strã .

#<pratidàna># naø pratiråpaü tulyaråpaü dànam pràø saø . vinimaye 1 tulyaråpadàne nyastasya dravyasya 2 pratyarpaõe ca amaraþ .

#<pratidàraõa># naø prati--dé + õac--àdhàre lyuñ . yuddho ÷abdamàlà bhàve lyuñ . bhedane .

#<pratidivan># puø pratidãvyati diva--kanin . pratyahaü 1 dãpti÷ãle sårye trikàø asya bhatve'llope dãrghavidhau paranimittaloparåpàjàde÷asya sthànivattvàbhàvàt dãrthaþ . pratidãnnaþ pratidãvnetyàdi . ÷abdaratnàø pratidãvan iti ÷abdàntaraü kçtaü tatra pçùoø . tatràrthe .

#<pratidçùñàntasama># puø gauø såø ukte jàtyuttarabhede jàti÷abde 3101 pçø dç÷yam .

#<pratidvandva># naø pratiråpaü dvandvam pràø saø . tulyayuddhe màrkaø 19 aø .

#<pratidvandvin># triø pratidvandvamastyasya iti . 1 tulyaråùe yenà saha dvandvaü yuddhaü kriyate 2 tasmiü÷ca .

@<[Page 4443a]>@
#<pratidhartç># triø prati + dhç--tçc . niràkàrake yajuø 15 . 10 yedadã0

#<pratidhà># strã prati + dhà--bhàve kvip . pnatividhàne bhàve lyuñ . patidhàna niràkaraõe naø .

#<pratidhi># puø puø pratimukhaü dhãyate ùrati--dhà karmakhi ki . pràtaþsavanànte vàñye 1 stotrabhede tàkhyaø bràø bhàø . 2 ãùàtiryaggatakàùñhe çø 19 85 8 bhàø . 3 anne yajuø 68 vedadãø .

#<pratidhvani># puø pratiråpodhvaniþ pràø saø . ÷abdànusàreõa jàyamàne ÷abde prati÷abde hemacaø .

#<pratidhvàna># puø prati + dhvana--gha¤ . prati÷abde amaraþ .

#<pratinandana># naø prati + vanda--bhàve lyuñ . à÷ãrvàdàdinà sambhàvane .

#<pratinaptç># puø pratinihito naptà paotraþ pràø saø . prapautre hemaø .

#<pratinava># triø pratinato navaü nåtanatvam atyàø saø . nåtane jañà0

#<pratinàda># puø pratiråpo nàdaþ pràø saø . pratidhvanau

#<pratinàyaka># puø pratikålo nàyakaþ pràø saø . vãrarasàdau pratikåle nàyake nàyakasya yaü prati kopàdi tasmin %<dhãroddhataþ pàpakarã vyasanã pratinàyakà>% sàø daø . yathà ràmasya ràvaõa ityàdi .

#<pratinidhi># puø pratiråpaü nidhãyate tulyaråpatayà svàpyate pati + ni + dhà--ki . 1 pratiråpe tulyaråpe amaraþ . baidikakarmàïgadravyàdãnàü sukhyànàmalàbhe 2 tulyaråpatayànyasmin nidhãyamàne . kutra pratinidhirbhavati kutra và na mavati tatsarvaü vi÷eùasahitaü kàtyàø ÷rauø 14 kaõóikàyàü vyavasthàpitaü yasya saükùiptàrthasyu kàtyàyana÷abde 1865 pçùñhàdo dar÷itaþ . tadanusàreõa smàrtàdisammatavyavasthà pradar÷yate tatra ekàda÷ãtattve uktaü yathà skandapuràõam %<putra¤ca viniyopetaü bhaninãü bhràtarantathà . epàmabhàva evànya bràhmaõaü viniyojayet>% . naruóapuràõam %<bhàryà bhartçvrataü kuryàdbhàryàyà÷ca patistathà . asàmarthya dvayostàbhyàü vratabhaïgo na jàyate>% . varàhapuràõe %<pitçmàtçpatibhràtçsvasçgurvàdibhåbhujàm . adçùñàrthasupovitvà svaya÷ca phalabhàm bhavet>% . atraiva viùaye kàtyàyanaþ %<dakùiõà nàtra kartavyà ÷u÷råùà vihità ca sà>% nanu pratinidhau mameha ÷arma ityàdimantrasthaphalaü kutrànvetu iti cet pradhàna eva . tathàca ÷àrãrakabhàùye ÷rutiþ %<yàü ve kà¤cana yaj¤a à÷ivamà÷àsate yajamànàyeva tàmà÷àsate iti hovàca>% iti . bràhmaõa survasve yajamànàyetyatra yajamànakheti pàthaþ . saralàyàü såtraü %<yàü vai kà¤cana çtvigà÷iùamà÷àste sà yajamànasyaiveti>% . atra çtvigyajamànapade pratinidhipradhànapare àkàïkùitatvàt . ataeva pratinidhiputràdinà %<àyàntu naþ pitaraþ>% ityàdiranåha eva ùañhyate vàkyasya kàlpanikatvànna tatheti . kàlamàdhavãye %<kàmye pratinidhirnàsti nitye naimittike hi saþ . kàmyeùupakramàdårdhvamanye pratinidhiü viduþ>% yathà nityaü naimittika¤ca pratinidhinàpyupakramya kàrayet kàmye tu svasàmarthyaü parãkùya svayamevopakramya kuryàt . asàmarthye upakramàdårdhvaü pratinidhinàpi kàrayet . etacca ÷rautakàmyaparaü smàrtakàmyantu anyadvàràpyupakramya kàryam . tathà ca parà÷arabhàùye ÷àtàtapaþ %<÷rautaü karma svayaü kuryàdanyo'pi smàrtamàcaret . a÷aktau ÷rautamapyanyaþ kuryàdàcàramantataþ>% . antata upakramàt parataþ . etacca kàmye'pi pratinidhividhàyaka naimittikamàtraparatve ÷rautasmàrtabhedopàdàna vyarthaü syàt tayoravi÷eùàdeva pratinidhilàbhàt . ata eva bhàratapàñhàdau tathà samàcàraþ . smçtyarthasàre %<nàbhàvasya pratinidhirabhàvàntaramiùyate>% . sajàtãyatve'pyabhàvàntaramabhàvasya pratinighirneùyate . bhàvastu kadàcidyathopavàsàdau bràhmaõabhojanàdãti . %<nàpi pratinidhàtavyaü niùiddhaü vastu kutracit . ÷rotriyàõàmabhojya yaddravyaü hi tada÷eùataþ . gràhyaü pratinidhitvena homakàrye na kutracit . dravyaü vaikalpikaü ki¤cid yatra saïkalpitaü bhavet . tadabhàve sadçg gràhyaü na tu vaikalpikàntaram . upàtte tu pratinidhau sukhyàrtho labhyata yadi . tatra mukhyamanàdçtya gauõenaiva samàpayet . saüskàràõàmayogyo'pi mukhya eva hi labhyate . na tu saüskàrayomyo'nyo gçhyate pratiråpakaþ . mukhye kàryàsamarthe tu labdhe'pyetasya nàdaraþ . pratiråpakamàdàya ÷aktamevopajàyate . kàryairåpaistathà patraiþ kùãraiþ puùpaistathà phalaiþ . gandhai rasaiþ sadçg gràhyaü pårvàlàbhe ùaraü param . gràmyàõàntu mavedgràmyamàraõyànàmaraõyajam . yavàlàbhe tu goghåmàstathà reõuyavàdayaþ . haviùye gorghçtaü gràhyaü tadabhàve'pi màhiùam . àjaü và tadabhàve tu sàkùàttailaü prayujyate . tailàbhàve grahãtavyaü tailajaü tilasambhavam>% . talajaü tailabhçùñaü tilasambhavama tilapiùñàdi . %<tadabhàve tç sasnehaü kausumbhaü sarùapodbhavam vçkùasnehastathà gràhyaþ pårvàbhàve paraþ paraþ . tadabhàve gavàdãnàü kramàt kùãraü vidhãyate . tadabhàve dadhi gràhyamalàbhe tila iùyate . yatra mukhyaü dadhi kùãraü tatràpi tadalàbhataþ . ajàdeþ kùãradadhyàdi tadabhàve'pi goghçtam . mukhyàsanno'tha và gràhyaþ kàryakàraõasantatau>% . ata eva dhçtàbhàve pårvaü dadhi tataþ payaþ . tathà %<sarvatra gauõakàleùu karmacoditamàcaret . pràya÷cittaü vyàhçtibhirhutvà karma samàcaret>% . matsyasåkte %<ghçtaü na labhyate yatra ÷uùkakùãreõa homayet . kùãrasya ca dadhi j¤eyaü madhuna÷ca guóã bhavet>% . àyurvede'pi %<madhu yatra na labhyeta tatra jãrõo guóo bhavet>% . kàõóamålaparõapuùpaphalapraroharasagandhàdãnàü sàdç÷yena pratinidhiü kuryàt . sarvàbhàve yavapratinidhirbhavatãti kàõóaü nàlaü praroho'ïkuraþ . sarvàlàbhe yava iti kalpataruþ avayava iti nàràyaõopàdhyàyaþ . ÷àntidãpikàyàü nàradãyapa¤caràtram %<abhàve caiva dhàtånàü haritàlaü vidhãyate . vãjànàmapyabhàve tu yava ekaþ pra÷asyate . oùadhãnàmabhàve tu sahadevã pra÷asyate . ratnànàmapyabhàve tu muktaþ phalamanuttamam . lauhànàmapyabhàve tu hemapàtraü prakalpayet>% . lauhànàü taijasapàtràõàm . nyàyapràptapratinidhimadhikçtya jaiminiþ %<na devatàgni÷abdakriyàõàmiti>% . asyàrthaþ devatàyà agne÷ca àhavanãyàdeþ ÷abdasya mantrasya kriyàyà prayàjàdyadçùñàrthakarmaõa÷càdçùñamàtràrthakatvenàràdupakàrakatvànna pratinidhiþ, vrãhyàdãnàntu sannipatyopakàrakàõàü puroóà÷asàdhanaü dçùñameva prayojanamiti tatra pratinidhirucita ityuktam . pari÷iùñam %<mukhyakàle tu mukhya¤cet sàdhanaü naiva labhyate . tatkàladravyayoþ kasya gauõatà mukhyatàpi và>% . tatra bharadvàjaþ %<mukhyakàlamuùà÷ritya gauõamapyastu sàdhanam . na mukhyadravyalàbhena gauõakàlapratãkùaõam . gauõeùu teùu kàleùu karma coditamàrabhet . pràya÷cittaprakaraõaproktàü ninkçtimàjvaret>% . uttaramataü siddhàntamiti kecit . tadabhipràyakaü mãmàüsàùaùñhàdhyàyasåtram . %<paurvàparye'pi pårvadaurbalyaü prakçtivaditi>% . jyotiùñome'nyonyaü sambadhya yaj¤a÷àlàto bahirnirgacchatà mçtvijàü vicchedabimittaü pràya÷cittaü ÷råyate yadyudgàtà vicchindya ddakùiõena yajeta yadi pratihartà sarvasvadakùiõeneti . tatra udgàtçpratihotroþ krameõa vicchede viruddhapràyacittayoþ sasuccayàsambhavàt . kiü pårvaü kàryam uta và paramiti saü÷aye hi anupajàtabirodhàt pårvamiti pårvapakùe ràddhàntaþ paurvàparye sati nimittayoþ pårvasyaiva nimittasya daurbalyam . uttarasya pårvanirapekùasya tadbàdhakatayà uditatvàt pårvodayakàle uttarasyàgràhyatvena pårveõa bàdhyatvàyogàt . uktaü hi %<pårvaü paramajàtatvàdavàdhitvaiva jàyate . parasyànanyathotpàdàduktabàdhena sambhavaþ>% iti prakçtivaditi yathà hi prakçtau klaptopakàràþ ku÷àþ prathamamatide÷ena vikçtàvupakàràkàïkùiõyàü pràptàþ kalpyopakàratayà caramabhàvibhirami ÷arairnirapekùairbàdhyante tadvaditi . ata eva ÷àrãrakabhàùyañãkàyàü vàcaspatimi÷ràþ jyeùñhatva¤cànàpekùitasya bàdhyatve heturna bàdhakatve rajataj¤ànasya jyàyasaþ ÷uktij¤ànena kanãyasà bàdhadar÷anàt tadanapabàdhane tadbàdhàtmanastasyotpatteranutpatteþ tathàca %<pårvàparabalãyastvaü tatra nàma pratãyatàm . anyonyanirapekùàõàü yatra janmadhiyàü bhavet>% iti . yadi ca pårvavacanasya pårvapakùatve vaiyarthyaü syàt ata ubhayavacanàrthau vivakùaõãyau tadà viùayabhedena vyavasthàpanãyau . tathàhi yatràùñakà÷ràddhàdau kàlà ntaràbhàvastatra tatkàlànuroghàdvihitadravyàlàbhe'pi pratinihitadravyamàdàya mukhyakàla eva tatkaraõaü na tu vacanànupàttasvecchàkalpyagau õakàlapratãkùaõam . tathàca chandogapari÷iùñam %<sthàlãpàkaü pa÷usthàne kuryàd yadyànukalpikam . ÷rapayettaü savatsàyàstaruõyàgoþ payasyanu>% ityàdi . yatràvdika÷ràddhàdau kçùõaikàda÷yàdigauõakàlo'sti tatra mçtàhàdàvannàdyabhàve tadanurodhena upavàsàdiråpaü pràya÷cittaü kçtvà gauõakàle tat krartavyam . tathàca laghuhàrãtaþ %<ekoddiùñantu kartavyaü pàkenaiva sadà svayam . abhàve pàkapàtràõàü tadaha samupoùaõam>% . tathàca chandogapari÷iùñam %<saüskàrà atipatyeran svakàlàccet katha¤cana . hutvaitadeva kurvãta ye tåpanayanàdadhaþ>% . yatra tu vinigamakavacanàbhàbastatra yadyapi kriyàyàþ pràdhànyàt kàlo dravyaü dvayamapi guõabhåtameva tathàpyubhayopasaühàràsàmarthye dravyàdaraþ kàlasya såryàdikriyàghañitasya kartradhãnatvàbhàvàdvarjanãyatvasiddhiþ asannidhikatvànnimittatvamàtreõa bahiraïgatvàt . kàlasya nimittatvaü vyaktaü bhaviùye %<ataþ kàlaü pravakùyàmi nimittaü karmaõàmiha>% . dravyasya tu yàgasvaråpanirvàhakatvenàbhyarhitatvàt karmaõaþ kàrakatvenàntaraïgatvacca . putràdipratinidhyabhàve tu brahmavaivartaþ %<upavàsàsamartha÷cedekaü vighrantu bhojayet . tàvaddhanàni và dadyàd yadbhaktàddviguõaü bhavet . sahasrasammitàü devãü japedvà pràõasaüyamàn . kuryàddvàda÷asaükhyàkàn yathà÷akti vrate naraþ>% . devãü gàyatrãm . atra càndràyaõàdau parisaükhyà . kà÷yapapa¤caràtre %<macchayane madutthàne matpàr÷vaparivartane . phalamålajalàhàrã hçdi ÷alyaü mamàrpayet . atra yo dãkùitaþ ka÷cidvaiùõavo bhaktitatparaþ . nirnimittamadãkùàyàü na ca kùadvyàdhipãóitaþ . annaü và yadi bhu¤jãta sålaü phalasathàpi và . aùaràdhamahaü tasya na kùamàmi tu ka÷yapa! . kùipàmi narake ghore hçcchalyaü mama jàyate>% . nimittaü pràrabdhacàndràyaõàdivratavirodha ityàdi, dãkùàyàü caru÷eùaprà÷anasya vihitatvàdadokùàyàmityuktam . kùudvyàdhinà pãóitaþ sarvametatpradar÷anamàtraü ÷aktau nirvirodha ityarthaþ . annàdikamapyupalakùaõamiti jãmåta vàhanaþ . atra nimittaü pràrabdhacàndràyaõàdãti yaduktaü tanna càndràyaõàdau bhojanasyàva÷yakatvàbhàvàt kintu nimittaü ravivàràdyupavàsapàraõaü jalapànaråpaü dãkùàyàmapi caruprà÷anaü ghràõaråpam anyathà %<puroóà÷o'pi somo và saüpràpte harivàsare . abhakùyeõa samaþ proktaþ kiü puna÷cà÷anakriyà>% iti nàradãyaü virudhyeta . tadghràõasya bhojanaråpatàmàha kàlàdar÷e ÷rutiþ %<pitramàghreyaü tannaivaü prà÷itaü nabati>% iti pitryamupalakùaõam àkàïkùàyà ava÷iùñatvàt . tenaikàda÷yàü tadubhayorjalapàraõaü caru÷eùaghràõa¤ca kçtvà upabàsaþ kàryaþ . àrabdhakàrtikàdisnàne tu vyàdhàdinà'sàmàrthye putràdibhiþ pratinidhinà kàrayitavyaü nànukalpavidhinà nityasnàna eva tadvidhinàditi iti malaø taø . svayaü karaõà'sàmarthye atyadvàrà kàrayitavyaü yathà dakùaþ %<svayaü home phalaü yacca tadanyena na jàyate . çtvik putro gururbhràtà bhàgineyo'tha viñpatiþ . ebhireva hutaü yattu taddhutaü svayameva hi>% viñpatirjàmànà . eva¤ca çtvigàdãtaratra phavanyånatà . atrà÷aucà÷aïkayà bodhanadinàt pårvaü ÷ucitatkàlajãvitvaråpàdhikàràbhàve'pi yadvaraõàdikaü kriyate tatkarmakàle tasya nàradoktasvayaüpravartanavat pravartanàya na tu tadànãü pratinidhãyate atha và %<niþkùipyàgniü svadàreùu parikalpyartvijantathà . pravaset kàryavàta vipro vçthaiva na ciraü vaset>% iti chandogapari÷iùña vadanyatràpi pratinighãyate evaü varaõaü vinàpi kvacidyadi çtvik pravartate tathàpi tatkarmasiddhiþ . dakùiõà ca tasmai ÷ukikàle dàtavyeti tathà ca nàradaþ %<çtvik ca trividho dçùñaþ pårvairjuùñaþ svaryaükçtaþ . yadçcchayà và yaþ kuryàdàrtvijyaü prãtipårvakam>% yadçcchayà svecchayà tiø taø . paràrthasnàne svayama÷aktau ku÷amayavatimårtisnàne'pi phalavi÷eùaþ pràø taø ukto yathà %<pratikçtiü ku÷amayãü kçtvà tãrthavàriùu majjayet . yamuddi÷ya nimajjeta so'ùñabhàgaü phalaü labhet . màtaraü pitaraü vàpi bhàtaraü suhçdaü gurum . yamuddi÷ya nimajjeta dvàda÷àü÷aü phalaü labhet>% . %<aputreõaiva kartavyaþ putrapratinidhiþ sadà . piõóodakakriyàhetoryasmàttasmàt prayatnataþ>% dattakamãø .

#<pratiniyama># puø pratyekaü niyataþ . 1 ekamekaü prati niyame 2 vyavasthàyàm %<pratiniyamàdayugapatùravçtte÷ca puruùavahutvaü siddham>% sàø kàø .

#<pratinirde÷ya># triø prati + nir--di÷a--karmaõi õyat . prathamanirdiùñasya punarmuõàntaravidhànàrthaü bubhutsitàrthaüpratipàdanàrthaü ca nirde÷aviùaye yathà %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca>% atra tàmratayoditasya punastàmraguõavi÷iùñatayàstatvakãrtanàya punarnirde÷aþ . tatra ca kathita padatà na kàvyadoùaþ taduktaü kàvyagrakà÷e udde÷yapratinirde÷yavyatirikto viùaya ekavadaprayãga niùedhasya, dredvati viùaye pratyuta tasyaiva padasya sarvanàmno và prayoyaü vinà doùaþ . tathà hi %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca . sampattau ca vipattau ca mahatàmekaråpatà>% . atra rakta evàstametãti yadi kriyate tadà padàntarapratipàditaþ sa evàrtho'rthàntaratayeva pratibhàsamànaþ pratãtiü sthagayati . tadvatãti udde÷ya pratitirda÷yatvavatãtyarthaþ doùa iti àpàtato'rthàntaratàvabhàsaråpa ityarthaþ . ayaü bhàvaþ %<na so'sti pratyayo loke yatra ÷abdo na bhàsate>% iti niyamàcchabdenopasthàpyamàno 'rthaþ ÷abdavi÷iùña eva bhàsate ataþ ÷abdabhedenopàdàne tacchabdavi÷iùñe'rthe bhàsamàne vibhinna÷abdaråpaviùeùaõabhedàdbhedàvabhàsa iti . sarvanàmnàpi pårvãpàtta÷abdavi÷iùñabhàsanànna bhedàvabhàsa ityàha sarvanàmnoveti nàge÷aþ .

#<pratinivartana># naø prati + nir--vçta--bhàve lyuñ . 1 abhãùñavastutaþ nivçttau õic--lyuñ . 2 nivàraõe

#<pratinyàya># avyaø prati + ni + aya i--và gha¤ . nyàyo yuktibhedã và anakrame anatikrame và avyayãø và . 1 yathàgataü pratyàgamane %<punaþ pratinyàyaü yathà yonyà dravati>% vçø uø %<pratinyàyam yathàgatam ni + àyo nyàyaþ . ayanamàyo nigamanaü punaþ pårvagamanavaiparãtyena yadàgamanaü sa pratinyàyaþ yathàgataü punaràgacchatãtyarthaþ>% bhàùyam . 2 yuktimanatikramyetyarthe ca .

#<prati(tã)pa># puø prati--pàti + pà--ka và dãrghaþ . ÷àntanuràüja pitari bhàø àø 94 aø . hrasvabhadhyaþ ÷abdaratnàø .

#<pratipakùa># puø pratikålaþ pakùaþ pràø saø . 1 viruddhapakùe %<vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàmarthàbadhàraõaü nirõayaþ>% gautaø såø . nirõaya÷abde 4593 pçø asyàrtho dç÷yaþ . pratikålaþ pakùo yasya pràø vaø . 2 ÷atrau 3 sadç÷e ca triø . 4 vyavahàre prativàdini vipakùeca .

#<pratipakùita># puø pratipakùo jàto'sya tàrakàø itaca . 1 satpratipakùaråpadoùayukte hetau hetvàbhàsabhede %<anaikànto viruddha÷càpyasiddhaþ pratipakùitaþ . kàlàtyayopadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadhà>% bhàùàø . %<satpratipakùe tu pratihetuþ sàdhyàbhàvasàdhakaþ . atra tu hetureveti vi÷eùaþ . sàdhyàbhàvasàghaka eva sàdhyàsàdhakatva na uùanyasta itya÷aktivi÷eùopasthàpakatvàcca vi÷eùaþ . satpratipakùaþ sàdhyàbhàvavyàpyavàn pakùaþ . agçhãtàpràmàõyakatayà sàdhyavyàpyavattvenopasthitikàlãnàyàþ sàdhyàmàvavyàpyavattvenopasthiterviùayastathà ityanye . atra ca parasparàbhàvavyàpyavattàj¤ànàt parasparànumitiprativandhaþ phalam . atra kecit yathà ghañàbhàvavyàpyavattàj¤àne vidyamàne'pi ghañacakùuþsaüyoge sati thañavattàj¤ànaü jàyate . yathà ca satyapi pãtatvàbhàvavyàpya÷aïkhatvavattàj¤àne pittàdidoùeõa pãtaþ ÷aïkha iti dhãrjàyate evaü koñidvayavyàpyavattàdar÷ane koñidvayapratyakùaråpaþ saü÷ayo bhavati tathà satpratipakùasthale saü÷ayaråpànumitirbhavatyeva yatra caikakoñivyàpyadar÷anaü tatràdhikavalatayà dvitãyakoñibhànapratibandhànna saü÷ayaþ phalayalena càdhikasamabalàbhàvaþ kalpyate iti vadanti . tanna tadabhàvavyàpyavattàj¤àne mati tadapanãtabhàvavi÷eùa÷àbdayodhàderanudayàt laukikasannisarùàjanyadoùavi÷eùàjanyaj¤ànamàtre tasya pratibandhakatà làdhavàt . na tåpanãtabhàvavi÷eùe ÷àbdabodhe ca pçthak pratibandhakatà gauravàt . tathà ca prativandhakasattvàt kathamanumitiþ . na hi laukikasannikarùasthase pratyakùamiva satpratipakùasthale saü÷ayànumitiþ pràmàõikã yenànumitibhinnatvenàpi vi÷eùaõãyam yatra koñidvayavyàpyavattàj¤ànaü tatrobhayatrà pràmàõyaj¤ànàt saü÷ayo nànyathà'gçhãtàpràmàõakasyaiva virodhij¤ànasya pratibandhakatvàditi>% siø muø .

#<pratipaõa># puø pratiråpaþ paõaþ pràø saø . 1 talyaråpe paõe målye athaø 3 . 15 . 4 .

#<pratipatti># strã prati + pada--ktin . 1 pravçttau 2 prànalbhye 3 gaurave 4 pràptau 5 padapràptau 6 kartavyatàj¤àne ca mediø . %<viùàdaluptapratipattivismitam>% iti rathuþ . mãmàüsakamate 7 phala÷ånyakarmàïgabhede yathà ÷ràddhàdau dattadåvyasya ku÷amayabràhmaõapakùe jalàdau nikùepaþ . påjitapratimàde÷ca jalàdau nikùepaþ . 8 sthàpanamàtre ca kàtyàø ÷rauta0

#<pratipattipañaha># puø vàdyabhede (nàgarà) hàràø .

#<pratipatturya># naø dragaóavàdye (dagaóakàóà) trikàø .

#<pratipatraphalà># strã patiùattraü phalaü yasyàþ . kùudrakàrabelle (chãñaucche) ràjaniø .

#<pratipad># strã pratipadyate upakramyate pakùomàso và'nayà prati + pada--karaõe kviùa . pakùayoþ prathamàyàü 1 tithau tithi÷abde tatsvaråpaü 3291 pçø dar÷ita karmabhede tatkàlavyavasthà ca 3292 pçø dar÷ità . 2 dranaóavàdye trikàø . bhàve sampaø kvip . 3 j¤ànaü 4 upakrame kàlamàø tacchabdasyopakramàrthatvamuktaü yathà tatra pratipacchabda upakrame vartate . càndraþ pakùo màso và pratipadyate pràrabhyate yasyàü tithau sà tithiþ pratipat . pràrambhavàcitvaü pratipacchabdasya bahuùu bràhmàkhànuvàka såtreùu prayonàdavagamyate tàthà ca ÷rutiþ %<àtvàrathaü yathotaya idaü vasomçtamandha iti marutvatãyasya pratipadanucaràviti>% . ayamarthaþ marutvatãyaü nàma ki¤cicchastram . tasyàtvàrathamityayaü mantraþ pratipat prathama pàñhyaþ . idaü vasomçtamandha ityayaü mantronucaraþ pa÷càt pàñhya iti . tathà taittirãyà à÷vamedhabràhmaõe àmananti . %<pavasva vàjasàtaya ityanuùñup pratipadbhavatãti>% tathà ta eva dar÷apårõamàsabràhmaõe pañhanti %<sàmidhenãranuvakùyante tàvyàhçtãþ purasvàhçdhyàt brahmeva pratipadaü kurutaþ>% iti . tattithau vahnerjanma yathoktaü varàhapuø %<devànàmatha yakùàõàü nandharvàõà¤ca sattama! kùàdau pratipado yena tvamutpanno'si pàvaka . tatpadàt pràtipàdikaü sabhaviùyanti devatàþ . ataste pratipannàma tithireùà bhaviùyati>% . 4 bahiùpavamànastotrasya prathamastutau tàõóyaø bràø 4 . 2 . 15 yathà %<kavante vàjasàtaye somàþ sahasra pàjasa iti saühasravatã pratipatkàryà>% . %<pratipadyate prakamyate bahiùpavamànastotre eùà pratipat sà sahasravatã sahasra÷abdopetà eùà kàryàü>% bhàø . và ñàp tatràrthe

#<pratipanna># triø prati + pada--kta . 1 avagate amaraþ 2 svãkçte mediø %<pratipannaü hi vicetanairapi>% kumàraþ . 3 vi krànte ca hemacaø àcitàø asya gatipårvakatve'pi nàntodàttatà .

#<pratiparõa÷iphà># strã pratiparõaü ÷iphà'syàþ . dravantãvçkùe ràjaniø .

#<pratipàõa># puø prati + paõa--dha¤ . pratiråpadevane

#<pratipàdaka># triø prati + pada--õic--õvul . bodhake .

#<pratipàdana># naø prati + pada--õic bhàve lyuñ . 1 dàne 2 bodhane 3 pratipattau ca mediø .

#<pratipàdya># triø prati + pada--õic karmaõi yat . vodhanãye

#<pratipåjana># naø pratiråpaü påjanaü pràø saø . kenacit påjane kçte tadanuråpe tena påjakasya 1 påjane 2 àbhimukhyena påjane ca .

#<pratipradàna># naø prati + à + dà--bhàve lyuñ . 1 pratidàne 2 pratyarpaõe ca .

#<pratiprasava># puø prati + pra + så--ap . 1 niùiddhasya punaþpràptisambhàvanàyàm . sàkalye'vyayãø . 2 prasavasàkalye pratijanmanãtyarthe .

#<pratiprasthàtç># puø prati + pra + sthà--tçc . somayàgãye çtvigbhede acchàvàka÷abde 85 pçø dç÷yam .

#<pratiprasthàna># naø pratikålaü prasthànam pràø saø . 1 viruddhapakùà÷rayaõe pratikålaü prasthànaü yasya pràø baø . 2 tadvati triø 3 nigràhye yajuø 18 . 19 vedadãø .

#<pratiprahàra># puø pratiråpaþ prahàraþ pràø saø . 1 kçtaprahàrànu råpaprahàre 2 pratighàtabhede ca .

#<pratipraiùa># puø pratiråpaþ praiùaþ pràø saø . niyojitena niyoktàraü prati punaþpreùaõe kàtyàø 25 . 10 . 3 karkaþ .

#<pratiphala># triø pratiphalati prati + phala--ac . 1 prativimbe yena yatkarma kçtaü 2 tasyànuråpapratãkàre . sàkalya avyayãø . 3 phalasàkalye avyaø .

#<pratiphalana># naø pràta + phala--bhàve lyuñ . prativimbane sàdç÷ye

#<pratiphullaka># triø prati + phulla--vikà÷e õvul . praphulle ÷abdaca0

#<pratibadva># triø prati + bandha--karmaõi kta . 1 pratiruddhe 2 sàkalyena sambaddhe vyàpake ca pratibandha÷abde dç÷yam .

@<[Page 4447b]>@
#<pratibandha># puø prati + bandha--bhàve gha¤ . 1 patirodhe 2 sàkalyena sambandhe vyàptau ca %<pratibandhadç÷aþ pratibaddhaj¤ànamanumànam>% sàø såø %<pratibandho vyàptirvyàptidar÷anàdvyàpakaj¤ànamanumànam>% praø bhàø .

#<pratibandhaka># triø pratibandhàti prati + bandha + õvul . 1 pratirodhake . striyàü ñàp kàpi ata ittvam . %<balavaddviùñahetutvamatiþ syàt pratibandhikà>% bhàùàø . 2 viñape ÷abdacaø pratibandhakatva¤ca kàraõobhåtàbhàvapratiyogitvam tacca maõàdyabhàvatvena na tu pratibandhakàbhàvatveneti nànyonyà÷rayaþ . evaü pratibandhakàbhàvakåña eva kàraõaü tena maõisadbhàve maõyàdyabhàve'pi na kàryamiti anumàø ciø atirikta÷aktiniràse . tacca pa¤cadhà bhavati yathà tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàni÷cayatvena pratibandhakatvas 1 . tadabhàvavyàpyavattàni÷cayatvena 2 tadabhàvàvacchedakatayà gçhãtadharmavattàni÷cayatvena 3 . tadasamànàdhikaraõadharmavattàni÷cayatvana 4 . tadvyàpakatàvacchedakatayà gçhãta dharmàvacchinnàbhàvavattàni÷cayatvena 5 ceti . tatràdya yathà hrado vahnimàniti buddhiü prati hrado na vahnimàniti ni÷cayasya pratibandhakatvam . dvitãyaü hrado vahnyabhàvavyàpyavàniti ni÷cayasya . tçtãyaü jalavànvahnyabhàvavàniti ni÷cayavi÷iùñasya jalavàn hvadaþ iti ni÷cayasya . caturthaü vahnyasamànàdhikaraõajalavàn hrada iti ni÷cayasya . pa¤casaü hrado dhåmavàniti buddhiü prati dhåmavyàpakatàvacchedakatayà gçhãtaü yadvahnitvaü tàdç÷avahnitvàvacchinnàbhàvavàn hrada iti ni÷cayasyeti . kàryamàtraü prati tu kàminã jij¤àsàyàþ svàtantryeõa pratibandhakatvam . kvacit maõimantràdinyàyena pratibandhakatvam yathà dàhaü prati maõeþ pratibandhakatvam iti .

#<pratibandhi(ndhã)># prati + bandha--in và ïãp . prakçtaikakalpe pravçttaü puruùamuddi÷yàprakçtakalpàntaràpàdane prativàdimate'niùñàntaraprasa¤jakavàkye tatràrthe pratibandã÷abdo'pi tanmålaü mçgyam .

#<pratibandhu># puø pratiråpo bandhuþ pràø saø . bandhutulye dauhitràdau nàø uø 120 aø .

#<pratibala># puø pratikålaü balaü yasya . 1 ÷atrau %<prativalajadheriti>% veõãø . pratiråpaü balaü yasya . 2 tulyaùale triø %<yo me pratibalo loke>% iti caõóã . pratigataü balam pràø saø . 2 sàmarthye naø trikàø .

#<pratibàhu># puø pratigato bàhum atyàø saø . bàhoragre vçø saüø 58 . 25 ÷vaphalkasya 2 putrabhede akr rabhràtari bhàgaø 9 . 24 . 9

#<pratibuddha># triø prati + budha--kartari kta . 1 jàgarite . karmaõi kta . 2 j¤àte ca .

#<pratibodha># puø prati + budha--bhàve gha¤ . 1 jàgaraõe 2 j¤àne ca kartari ac . 3 jànarite 4 j¤àyini ca triø . tasyàpatyam vidàø a¤ . pràtibodha tadapatye yåni tu haritàø phak . pràtibodhàyana tadãye yånyapatye puüstrãø .

#<pratibodhin># triø prati + budha--bhaviùyati gamyàø õini . bhàvipràtabodhayute gamyàdaø dvitãyàtaø . ÷àstrapratibodhã

#<pratibhaña># puø pratikålo bhañaþ pràø saø . pratiyodhe yena saha yudhyate tasmin .

#<pratibhaya># triø pratigataü bhayamasmàt niràø saø . 1 bhayahetau bhayaïkare amaraþ . pratigataü bhayama pràø saø . 2 bhaye naø .

#<pratibhà># strã prati + bhà--bhàve aï . 1 buddhau 2 pratyutpannabuddhau ca hemaø %<praj¤à navanavãnmeùa÷àlinã pratibhà matà>% rudraþ 3 dãptau ca .

#<pratibhàta># triø prati + bhà--kartari kta . 1 j¤ànemàsamàne padàrthe 2 pradãptiyute ca .

#<pratibhànvita># triø 3 taø . pratibhàyukte pragalbhe amaraþ .

#<pratibhàmukha># triø pratibhànvitaü mukhaü mukhyavyàpàro'sya . pratibhànvite hesacaø .

#<pratibhàsa># puø prati + bhàsa--bhàve gha¤ . 1 prakà÷e kartari ac . 2 prakà÷amàne ca .

#<pratibhå># puø pratiråpo bhavati prati + bhå--kvip . (jàmina) khyàte padàrthe strã . dar÷anapratibhå÷abde 3475 pçùñhàdau dç÷yam .

#<pratibhedana># naø prati + bhida--bhàve lyuñ . 1 netràderutpàñane 2 bhedane ca .

#<pratimaõóala># triø pratiråpaü maõóalaü pràø saø . såryàdimaõóalasya 1 paridhau parive÷e harivaüø 206 aø . avyayãø . 2 pratyekamaõóale avyaø .

#<pratimalla># puø pratikålo mallaþ pràø taø . pratithodhe

#<pratimà># strã prati + mà--bhàve aï . 1 sàdç÷ye . karaõe aï . 2 mçdàdinirmitadevatàdimårtau tanmànàdi devatà pratimà÷abde 3685 pçùñhàdau dç÷yam . 3 anukçtau 4 gajadantabandhe hemacaø uttarapadasthaþ . 5 sadç÷àrthe triø hemacaø . yathà devapatimaþ .

#<pratimàna># naø pratimãyate'nena prati + mi--mà--bà lyuñ . 1 pratibimbe 2 pratimàyàü 3 gajakumbhasyàdhãbhàge 4 taddantaø yormadhyasthàne ca amaraþ .

#<pratimàrgaka># puø saubhapure vyomacàripure trikàø .

@<[Page 4448b]>@
#<pratimitra># puø 1 nçùabhede bhàø droø 102 aø . avyayãø . 2 pratyekamitre avyaø .

#<pratimukta># triø prati + muca--kta . 1 parihite 2 parityakte ca amaraþ .

#<pratimukha># naø sàø daø ukte nàñakàïgasandhibhede yathà %<yathàsaïkhyamavasthàbhirabhiyogàttu pa¤cabhiþ . pa¤cadhaivetivçttasya bhàgàþ syuþ pa¤ca sandhayaþ>% ityu pakrame tallakùaõamàha %<antaraikàrthasambandhaþ sandhirekànvaye sati>% . ekena prayojanenànvitànàü kathàïgànàmavàntaraikaprayojanasambandhaþ sandhiþ . tadbhedànàha %<mukhaü pratimukhaü garbho vimarùa upasaühçtiþ . iti pa¤càsya bhedàþ syuþ kramàllakùaõa mucyate>% . tatra pratimukhàïgalakùaõaü bhedodàharaõàdi yathà %<vilàsaþ parisarpa÷ca vidhçtaü tàpanaü tathà . narma narmadyuti÷caiva tathà pragamanaü punaþ . virodha÷ca pratimukhe tathà syàt paryupàsanam . puùpaü vajramupanyàsà varõasaühàra ityapi>% . tatra %<samãhà ratibhãgàrthà vilàsa iti kathyate>% . ratilakùaõasya bhàvasya yo hetubhåto bhoyo'sya viùayaþ pramadà puruùo và tadarthà samãhà vilàsaþ yathà ÷àkuntale %<kàma priyà na sulabhà manastu tadbhàvadar÷anà÷vàsi . akçtàrthe'pi manasije ratimubhayapràrthanà kurute>% . %<dçùñanaùñànusaraõaü parisarpa÷ca kathyate>% yathà ÷àkuntale ràjà . bhavitavyamatra tayà . tathà hi %<atyunnatà purastàdavagàóhà jacanagaurabàtpa÷càt . dvàre'sya pàõóusikate padapaïktirdç÷yate'bhinavà>% . %<kçtasyànunayasyàdau vidhçtaü tvaparigrahaþ>% yathà tatraiva %<alaü bo antauravirahapajjusmueõa ràesiõà ubaruddheõa>% . kecittu %<vidhçtaü syàdaratiriti>% vadanti . upàyàdar÷anaü yattu tàpanaü nàma tadbhavet yathà ratnabalyàü sàgarikà %<dullahajanànurào lajjà guruã parabaso appà . õiyasahi! visamaü pemma maraõaü saraõaü barai ekkaü>% . aparihàsavaco narma--yathà ratnavalyàma susaïgatà . %<sahi jasma kide tumaü àadà so aya de purado ciññhadi . sàgarikà sàbhyasåyam . kasmakide ahaü àadà . susaü . ai aõõasaükide õaü cittaphalakha>% . --dhçtistu parihàsajà . nardadyutiþ--yathà tatreva . sasaïgatà %<sàüha adakkhiõà dàõiü si tumaü jà evaü bhaññiõà hatthàvalambidàvi korbaü õa mu¤casi>% . sàga . sabhråbhaïgamãùadvihasya %<susaïgade dàõiü bi kãliduü õa viramasi>% . kecittu %<doùasyàcchàdana hàsyaü narmadyutiriti>% vadanti .--praga mamaü vàkyaü syàduttarottaram . yathà vikramorva÷yàm urva÷ã %<jaadu jaadu mahàrào . ràjà . mayà nàma jitaü yasya tvayà jaya udãryate ityàdi>% . virodho vyasanapràptiþ--yathà caõóakã÷ike ràjà %<nånamasamãkùyakàriõà mayàndheneva sphuracchikhàkalàpã jvalanaþ padbhyàü samàkràntaþ>%--kçtasyànunayaþ punaþ syàtparyuùàsanaü--ratnàvalyàm vidå %<bho mà kuppa esà hi kadalãgharantaraü gadetyàdi>%--puùpa vi÷eùavacanaü satam . yathà tatraiva ràjà %<haste gçhãtvà spar÷aü tàñayati>% vidå %<bho baasma esà abarebba sirã tae làmàsàdidà>% ràjà . vayasya satyam %<÷rãreùà pàõirapyasyàþ pàtijàtasya pallavaþ . kuto'nyathà patatyeùa khedacchadmàmçtadravaþ>% . pratyakùaniùñhuraü vajraü--yathà tatraiva ràjà %<kathamiha so'haü tvayà j¤àtaþ>% sasaü . na kevalaü tamaü cittaphalaeõa tà jàva gadua devãe õithedaiõõa .--upanyàsaþ prasàdanam . yathà tatraiva susaü . bhaññà alaü saïkàe maebi bhaññinãe pasàdeõa kãlida jjeba edihiü tà kiü kaõõàbharaõeõa . adobi me garuaro pasàdo emo jaü tae ahaü ettha àlihidàtti kubidà me piasahã sàgarikà esà jjeva pasàdã dua . kecittu %<upapattikçto yo'rtha upanyàsaþ sa kãrtitaþ>% iti vadanti udàharanti ca . tatraiva adimuharà kakhu sà gavbhadàsãti . %<càturbarõyepagamanaü barõasaühàra iùyate>% yathà vãracite tçtãye'ïke %<ùariùadiyamçùãõàmeùa vãro yudhàjit samamçùibhiramàtyairlomapàda÷ca vçddhaþ . ayamaviratayaj¤o brahmavàdã puràõaþ prabhurapi janakànàmadruho yàjakàste>% .

#<pratimårti># strã pratiråpà mårtiþ pràø saø . devàdimårtisadç÷ipratimàyàm .

#<pratiyatna># puø prati+yata--na¤ . 1 và¤chàyàm 2 upagrahe 3 nigrahàdau 4 vandyàma amarañãkàyàü bharatamukuñàdayaþ . sato guõàntaràdhànaråpe 5 saüskàre mediø 6 grahaõe 7 pratigrahe ca trikàø . pratiråpo yatno yasya ghàbaø . 8 pratiyatnayukte triø . 9 racanàyàü jañàdharaþ .

#<pratiyàtanà># strã prati + yàtyate'nayà cuø yata--yuc . 1 pratimàyàm pràø saø . 2 tulyaråpayàtanàyàm amaraþ .

#<pratiyàyin># triø prati + yà--bhaviùyati gamyàø õini . bhàviyànayute bhàø uø 5771 ÷loø .

#<pratiyoga># puø prati + yuja--bhàve gha¤ . 1 virodhe 2 viruddhasamvandhe ca .

@<[Page 4449b]>@
#<pratiyogin># triø pratiråpaü yujyate prati + yåja--thanuõ . 1 pràtakålamambandhàti . yathà abhàvasya pratikålasambandhavattvàt ghañàdistasya pratiyogã . 2 viruddhapakùe vi÷iùñabuddhiniyàmakasaüsargasya 3 sambandhibhede yathà saüyogena ghañavad bhåtalamityàdau saüyogasya ghañaþ pratiyogã bhåtalamanuyogi . candratulyamukhamityàdau sàdç÷yasya candraþ pratiyogã mukhamanuyogi . tatra vi÷iùñabuddhau prakàratayà bhàsamànaü saüsargasya pratiyogi vi÷eùyatayà bhàsamànaü saüsargasyànuyogãti bhedaþ . tasya bhàvaþ tva pratiyogitva naø tal pratiyogità strã tadbhàve . sà ca %<abhàvavirahàtmatvaü vastunaþ pratiyogità>% ityàcàryoktà . svaråpasambandhavi÷eùaråpà dãdhitikàraþ . yathà ghaño nàstãtyàdau ghañe'bhàvapratiyogità . yathà và ghañavadbhåtalamityàdau ghañe bhåtalànuyogikasaüyogasambandhapratiyogità . akhaõóopàdhirdharmavi÷eùa iti sampradàyaþ . vittivedyatvasityanye yathà candravanmukhamityàdau candrasya sàdç÷yapratiyogitvam . anvayitvamityapare . yathà caitrasya putra ityàdau ùaùñyantàrthasya caitre pratiyogiütvam . ghañàbhàvàdibuddhervai÷iùñavai÷iùñhyàvagàhibuddhitayà abhàvabuddhiþ vi÷eùyavi÷eùaõasaüsargàvagàhinã vi÷iùñabuddhitvàt saüyogena ghañavadbhåtalamityàdibuddhivat ityanumànena abhàve ghañàdivi÷iùñabuddhau sambandhatayà atiriktapratiyomitàsiddhiriti navyanaiyàyakàþ . ÷rãharùa khaõóanàdau tasya svaråpasambandhavi÷eùaråpatvena pratiyogisvaråpatvamanuyogisvaråpatvaü và svãkàryaü tenaivopapattau nàtiriktapadàrthakalpaneti sthitam vistarabhayànnoktam .

#<pratiyogitàvacchedaka># triø 6 taø . yena råpeõa yasyà bhàvàdau pratiyogità 1 tàdç÷e dharme yathà ghañàbhàve ghañasya ghañatvaråpeõa pratiyogità atastatra ghañatvaü pratiyogitàvacchedakaü tacca kvacit ekaü kvacidanekaü tatra vahnirnàstãtyatra vahnitvamekaü mahànasãyavahnirnàstãtyàdau mahànasãyatvaü vahnitva¤cetyàdikamanekamityàkare dç÷yam . yena sambandhena pratiyogitàyàþ abhàvàü÷e bhànaü 2 tàdç÷asambandhe ca yathà saüyogena ghaño nàstãtyàdau saüyogena ghañasyàbhàvàü÷e pratiyogitàbhànaü tatra saüyogasambandhaþ pratiyogitàvacchedakasambandha evamanyatràpyåhyam .

#<pratira># jañhare cirakàlàvasthàne çø 8 . 48 . 10 .

#<pratiratha># puø pratikålo ratho yasya pràø baø . 1 pratiyodhe anàdhçùyavaü÷ye taüsubhràtari nçpabhede harivaüø 32 aø . yaduvaü÷ye 3 vajrà÷vaputre harivaüø 162 aø . avyayãø . 3 pratye karathe avyaø .

#<pratirambha># puø pratilambha + lasya raþ . pratilambhe dviråùakoùaþ .

#<pratirava># puø pratiruvanti prati + ru--kartari ac . 1 pràõeùu yajuø 38 . 15 %<pràõà vai pratiravàþ>% ÷ataø bràø 14 . 2 . 2 . 34 bhàve ap pratikålã ravaþ pràø saø . 2 pratikåla÷abde madãyaü dhanaü na moktavyamanena madãyaü dhanaü balàdbhujyate ityàdi lokeùu uddhvoùaõaü pratiravaþ .

#<pratiråpa># naø pratikçtaü råpam pràø saø . 1 tulyaråpe pratimàyàm trikàø . 2 dànavabhede puø bhàø ÷àø 287 aø . 3 merusàvarõerduhitçbhede strã bhàgaø 5 . 2 . 23 pratikçtaü råpaü yena pràø vaø . 4 tulyaråpayute triø %<råpaü råpaü pratiråpo babhåva>% ÷rutiþ

#<pratiråpaka># naø pratikçtaü råpaü vimbasya yena pràø baø kap . pratibimbe jañàø .

#<pratirodha># puø prati + rudha--bhàve gha¤ . 1 nirodhe . svàrthe ka . 2 pratibandhe 3 tiraskàre bharataþ . kartari ac . 4 prakçta sàdhyànumitinirodhake satpakùadoùaduùñe hetau %<pakùasàdhyasàdhanàprasiddhisvaråpàsiddhibàdhapratirodhànàü niràsaþ>% dãdhitiø . bhàve gha¤ . 5 hañhacaurye .

#<pratirodhaka># puø prati + rudha--õvul . 1 pratibandhake (óàkàyita) 2 hañhacaure hemacaø . tasya rodhanena steyakartçtvàt tathàtvam .

#<pratirodhin># triø prati + rudha--õini . 1 pratibandhake 2 pratirudhya hañhahàriõi caure amaraþ .

#<pratilambha># puø prati + labha--ap mus . làbhe %<kathamadaþ prati--lambha>% naiùaø .

#<pratiloma># triø pratigataü loma ànukålyamasmàt pràø baø ac samàø . vàme viparãte hemacaø .

#<pratilomaja># puüstrãø pratilomàt jàtaþ jana--óa . uttamavarõastriyàm adhamavarõàt jàte saïkãrõavarõe te ca manunoktà 10 . 25 ùañ . tathà yàj¤aø %<bràhmaõyàü kùattriyàt såto 1 vai÷yàdvaidehaka 2 stathà . ÷ådràjjàtastu caõóàlaþ 2 sarvadharmabahiùkçtaþ . kùattriyà màgadhaü 4 vai÷yàcchådràt kùattàra 5 geva tu . ÷ådràdàyogavaü 6 vai÷yà janayàmàsa vai sutam>% . viùõunà nàmàntaraü vçtti÷caiùàmuktà yathà %<tatra vai÷yàputraþ ÷ådreõàyogavaþ 1 . pukvasamàgadhau 2 . 3 kùatriyàputrau vai÷ya÷ådràbhyàm . càõóàlavaidehakasåtà÷ca 4 . 5 . 6 vràhmaõãputràþ ÷ådraviñkùatriyaiþ saïkarasaïkarà÷càsaükhyeyàþ . raïgàvataraõamàyogavànàm . vyàdhatà pukvasànàm . stutikriyà màgadhànàm . badhyathàtitvaü càõóàlànàm . strãrakùà tajjãvana¤ca vaidehakànàm a÷vasàrayyaü såtànàm . càõóàlànàü bahirgràmanivasanaü mçtaceladhàraõamiti vi÷eùaþ>% . kartari kta . pratilomajàto'pyatra .

#<prativacana># naø pratiråpaü vacanam pràø saø . 1 prativàkye 2 uttare 3 viruddhavàkye ca trikàø . pratikathàdayo'pyatra strã .

#<prativasatha># puø prati + basa--àdhàre atha . gràme saüvasathe hemacaø .

#<prativastu># naø pratiråpam vastu pràø saø . tulyaråpe vastuni .

#<prativaståpamà># strã arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 400 dç÷yam

#<prativàta># triø pratigato vàto yataþ pràø baø . yasmàt prade÷àt vàyuþ àgacchati tasmin de÷e %<pratibàte'nuvàte ca>% manuþ . avyayãø . 2 vàtàbhimukhye avyaø .

#<prativàda># puø prati + vada--bhàve gha¤ . vàdiprayuktanyàyaviruddhanyàyavàkyàprayoge prativàdin÷abde dç÷yam .

#<prativàdin># triø pratikålaü vadati vada--õini . 1 vàdiprayuktanyàyavàkyaviruddhavàkyavàdini yathà parbato vahnimàn bhåmàdityàdau sàdhyasiddhaye vàdinà prayukte yena parvato na vahnimàn pàùàõamayatvàt ityàdi vàkyaü prayujyate tasmin . vyavahàre 2 pratyarthini(àsàmã) %<kàraõe prativàdini>% yàj¤aø .

#<prativàraõa># triø prati + vàri--kartari lyu . 1 nivàrake 2 daityabhede puø bhàgaø 5 . 18 . 39 bhàve lyuñh . 3 nivàraõe na

#<prativàrtà># strã pràø saø . pratyuttarasthànãye vçttàntabhede

#<prativàsin># triø pratyàsannaü vasati prati + vasa--õini . (paóasi) gçhàsannavàsini striyàü ïãp .

#<prativàha># puø ÷aphalkaputrabhede akrårànuje harivaüø 32 aø .

#<pratividhàna># naø prati + vi + dhà--lyuñ . 1 pratikàre 2 prakçtasyopapàdanàdyarthamupàyàvalambane ca .

#<prativindhya># puø 1 yudhiùñhirasya putre 2 kùatriyabhede ca bhàø àø 63 aø .

#<prativimba># prati + àcàre kvip nàmadhàtuþ paraø akaø señ . prativimbati aprativimbãt . pratyavinmãt ityapare .

#<prativimba># puø naø vã + gatau ulvàø niø ban nuñna vimbaü pratiråpaü vimbam pràø saø . vimbànuråpe pràtacchàyàyukte pa dàrthe . tasya vimbaþ dbhedo'bhedo vetisaü÷aye vivaraõaprameyasaüø niraõàyi yathà nanu jãvasyàhaïkàrasthapràtavimbatve vimbàddhedaþ syàt darpaõagatamukhapratibimmavat tatra hi grãvàsvadarõasthayo rmukhayoranyonyàbhimukhatve na bhedo'nubhåyate, maivaü madãyamidaü mu khamityaikyapratyabhij¤ayà bhedànubhavasya bàdhàt . na ca pratyabhij¤aivetareõa bàdhyeti vàcyaü sati bhede pratibimbàsambhavàt kiü pratibimbãnàma mukhalà¤chitamudrà? uta darpaõàvayavà eva vimbasya sannidhiva÷àttathà pariõamante? nàdyaþ darpaõasthamukhasyetarasmàdalpatvàt yatra tu prauóhadarpaõe proóhaü mukhasupalabhyate tatràpi tasya na mudràtvam darpaõamukhayoþ saüyogàbhàvàt . na dvitãyaþ nimittakàraõasya vimbasyàpàye'pi tasyàvasthànaprasaïgàt na hi tathà'vatiùñhate . tenaiva puruùeõa darpaõe tiryaïnirãkùite puruùàntareõa samyagavalokite và tanmukhànupalambhàt . na caivaü mantavyaü kvacinnimittàpàye kàryàmapyapaiti hastasaüyãgajanyasya kañaprasàraõasya hastasaüyogàpàye'pàyadar÷anàt . na tatra nimittàpàyàt kàryàpàyaþ cirakàlasaüveùñanàhitena saüskàreõa saüveùñanalakùaõaviruddhakàryotpàdàt anyathà cirakàlaprasàraõena saübeùñanasaüskàre vinà÷ite'pi hastàpàye prasàraõamapeyàt na caivamapaiti . iha tu cirakàlabimbasannidhàvapyutpanne vimbàpàye pratibimbo'pi gacchatyeveti na vimbaþ pariõàmasya nimittam . atha manyase cirakàlasthito'pi kama lavikà÷aþ savitçkiraõasya nimittasyàpàye'pyapagaccha tãti . tanna tatràpi pràthamikamukulatvahetubhiþ pàrthivairàpyai÷ca kamalàvayavaiþ punarapi ràtrau mukulatve viruddhakàrye janite vikà÷àpàyàt anyathà tàdç÷àvayavarahite mlàne kamale'pi ràtrau vikà÷o'pagacchat . àdar÷e tu mukhàkàrapariõate punaþ kena hetunà samatalàkàrapariõàmaþ syàt tadavayavànàü kàrukarmavyatirekeõàki¤citkaratvàt . ataeva vimbasannidhimàtreõa màdar÷àvayavà mukhàkàreõa pariõameran anyathà darpaõadravye pratimàmukhe kartavye sati laukikà vimbameva sannidhàpayeyuþ na tu kàüsyakàramaüpekùaran . darpaõadravyasyànyàkàrapariõàme kàrukarmàpekùàyàmapi pratibimbapariõàme punaþsvaråpapariõàme và na tadapekùeti cet evamapi na mukhaprativimbàkàrapariõàmo yuktisahaþ cakùurnàsikàdinimnonnatabhàgasya spar÷enànupalambhàt samàtalameva hi pàõinàspç÷yate . samatalena vyavahitaü mukhamiti cet tarhi càkùuùamapi na syàt . tata etat siddhaü vimataþ àdar÷omukhavyaktyantararahitastajjanmakàraõa÷åmyatvàt yathà viùàõa janmakàraõa÷ånyaü viùàõarahitaü ÷a÷abhastakamiti . nanu tarhi ÷uktirajatavanmithyàtvàpatterna bimbaikatvasiddhiþ pratyabhij¤à tu vyabhicàriõã mithyàrajate'pi madãyamidaü rajatamiti taddar÷anàditi cet viùamo dçùñàntaþ nedaü rajatamiti hi tatra rajatasvaråpabàdhayà rajatàbhij¤àyà bhramatve tatpratyabhij¤àyà api bhramatvamucitam atra na tathà nedaü mukhamiti svaråpabàdhaþ kintu nàtra mukhamiti de÷asambandhamàtrabàdhe sati utpannà madãyameva mukhamiti pratyabhij¤à kathaü bhramaþ syàt . na ca mukhàvayavànàmacàkùuùatvàt kathaü pratyabhij¤ànamiti vàcyaü nàsàgràdikatipayàvayavadar÷anàdapi ghañàdivadayavavina÷càkùuùatvopapatteþ . yaþ punardarpaõàpagame pratibimbàpagamaþ nàsau svaråpabàdhaþ darpaõe'pi tatprasaïgàt . nanu tattvamasivàkyena jãvaråpaþ pratibimbo bàdhyate yathà sthàõurasau na puruùa iti vadvàdhàyàü sàmànàdhikaraõyadar÷anàt saüsàryavinà÷e ca mokùànupapatteþ so'yaü devadatta iti vadaikyaparatvenàpi sàmànàdhikaraõyasambhavàt viruddhàü÷abàdhamàtreõa mokùopapatteþ kçtsnasya jãvasya bàdhe mokùasyàpuruùàrthatvàt . yastu manyate pratibimba eva nàsti darpaõapratiphalità netrara÷mayaþ paràvçtya bimbameva darpaõàdaviviktaü gçhõatãti spaùñaü pratyaïmukhatvàdyanubhavenàsau niràkaraõãyaþ . kathaü tarhi mårtadravyasya mukhasyaikasya bhinnade÷advaye yugapat kàtsnyena vçttiþ, darpaõade÷avçttermàyàkçtatvàditi bråmaþ . na hi màyàyàmasambhàvanãyaü nàma sva÷ira÷chedàdikamapi svapne màyà dar÷ayati . nanvevamapi jalamadhye'dhãmukhasya vçkùaprativimbasya tãravçkùeõaikye sati tãrasthavçkùo'dhiùñhànaü tatra ca màyayà jalagatatvamadhomukhatva¤càdhyastamiti vaktavyaü na càtràdhyàsaheturasti adhiùñhànasya sàkalyena pratãteþ tatkayamasàvadhyàsaþ, ucyate kimatra vçkùàvaraõàbhàvàdadhyàsàbhàvaþ? kiü và doùàbhàvàt? utopadànàmàvàt? àho svidadhyàsavirodhino'dhiùñhànatattvaj¤ànasya sadbhàvàt? nàdyaþ caitanyàvaraõasyaivàdhyàsopàdànatayà jaóe pçthagàvaraõàmupayogàt . etena tçtãyo'pi nirastaþ . na dvitãyaþ sopàdhikabhrameùåpàdhereva doùatvàt . na caturthaþ nirupàdhikabhramasyaivàdhiùñhànatattvaj¤ànavirãdhitvàt . tarhi sopàdhikabhramasya kartçtvàdeþ nàtmatattvaj¤ànànnivçttiþ kintu ahaïkàropàdhyapagamàditi cet vàóhaü pàramàrthikadarpaõàdyupàdhrestatkçtabhrasasya ca j¤ànàdanivçttàvapyaj¤ànajanyopàdherahaïkàrasya nirupàdhikabhramaråpasyàtmatattvaj¤anànni vçttau kartçtvàderdhànànnivçttirarthàt sidhyati . nanu kathaü tattvaj¤ànaü jãvonà'nàtmatàdàtmyaü jànàti na viruddhàtmatàmàtmano'vagantumalaü pratibimbatvàt darpaõagatapratibimbavaditi cet na acetanatvasyopàdhitvàt . yastu lokàyataþ ÷arãrasyaiva caitanyaü manyate taü prati darpaõagata jàóyena pratiruddhatvàt prativimbasyàcetanatvaü susampàdaü cetanatve tu vimbaceùñayà vinàpi svayaü ceùñeta jãvasya tu pratibimbatve'pi nopàdhijàóyena pratibandha ityanubhavasiddhaü, yadyapi loke bimbabhåtasyaiva devadattasya bhramanivarta katattvaj¤ànà÷rayatvam dçùñam . tathàpi na tatra vimbatvaü prayojakaü kintu bhramà÷rayatvaü jãva÷ca bhramà÷rayaþ avidyàyà÷cinmàtrà÷rayatve'pi jãvapakùapàtitvena bhramotpàdanàt . nanu brahma svasya jãvaikyaü na jànàti cet asarvaj¤aü syàt jànàti cet jãvagatabhramaü svagatatvena pa÷yediti cet na svamukhatatpratibimbayoraikyaü jànatàpi devadattena svamukhe pratibimbagatàlpatvamalinatvàdya dar÷anàt . na ca jãvasya prativimbatve mànàbhàvaþ ÷rutismçtisåtrebhyastatsiddheþ %<råpaü råpaü pratiråpo babhåveti>% ÷rutiþ %<ekadhà bahudhà caiva dç÷yate jalacandravat>% iti smçtiþ . ataeva copamà jalasåryakàdivaditisåtram . na càmårtasya brahmaõaþ prativimbàsambhavaþ amårtasyàpyàkà÷asya svà÷ritàbhranakùatràdivi÷iùñasya jale pratibimbabhàvadar÷anàt . jalàntaràkà÷a evàbhràdiprativimbàdhàra iti cet na jànumàtre'pi jale dåravi÷àlàkà÷adar÷anàt . jãvo ghañàkà÷avadupàdhyavacchinnà na prativimba iti cat na tathà sati jãvopàdhimadhye brahmaõo'pi sattve caitanyaü tatra dviguõaü syàt na caivamàkà÷asya ghañe dvaiguõyaü dçùñaü brahmaõastatràsattve ca sarvagatatvaniyantçtvàdihàniþ . ubhayànugatacidråpàkàrasyaiva sarvagatatvaniyantçtvàdi na brahvaõa iti cet na %<ya àtmànamantaro yabhatãti>% ÷rutau prakaraõalabhyasya vrahmaõa eva jãvamadhye niyantçtvenàvasthàna÷ravaõàta ataþ ÷àstre barvatra ghañàkà÷adçùñànto'saïgatvasàdhako na jãvatvasàdhakaþ . pratibimbapakùe tu dviguõãkçtya vçttirna dàùàya jalamadhye smàmàvikajànumàtràkà÷isya prativimyitàvi÷àõàkà÷asya ca vçtteþ . tasyàdahaïkàropàdhikçto brahmaprativinvo jovaþ

#<prativimbana># naø prativimba + nàmadhàtuþ bhàve lyuñ . anukaraõe %<dçùñàntastu sadharmasya vastunaþ prativimbanam>% sàø da0

#<prativimbavàda># puø 6 . jãvasya ã÷varaprativimyatàsthàpanàrthe vàde . dvidhà hi vedàntimate jãva÷varayorvibhàgakalpanà prativimbabhàvena tattadavacchinnamàvena ca . tatràdyaþ pakùaþ vivaraõànusàribhirmanyate dvitãyaþ pakùã'nyairmanyate tadetat siddhàntale÷e pradar÷itaü yathà vivaraõànusàriõastvàhuþ . %<vibhedajanake'j¤àne nà÷amàtyantikaü gate . àtmano brahmaõobhedamasantaü kaþ kariùyatãti>% smçtyà ekasyaivàj¤ànasya jãve÷varavibhàgoùàdhitvapratipàdanàdvimbaprativimbabhàvena jãve÷varayorvibhàgaþ . nãbhayãrapi prativimbabhàbena upàdhidvayamantareõobhayoþ prativimbatvàyogàt . tatràpi prativimbo jãvaþ vimbasthànãya ã÷varaþ . tathà satyeva laukikavimbaprativimbadçùñàntena svàtantyamã÷varasya tatpàratantryaü jãvasya ca gujyate . %<prativimbagatàþ pa÷yannçjuvakràdivikriyàþ . pumàn krãóet yathà brahma tathà jãvasthavikriyàþ>% iti kalpataråktarãtyà %<lokavattulãlàkaivalyamiti>% såtramapi saügacchate . aj¤ànaprativimbe tasya jãvasyàntaþkaraõaråpo'j¤ànapariõà mabhedovi÷eùàbhivyaktisthànam sarvataþ prasçtasya savitçprakà÷asya darpaõa iva . atastasya tadupàdhikatvavyavahàro'pi na tàvatà'j¤ànopàdhiparityàgaþ . antaþkaraõopàdhiparicchinnasyaiva caitanyasya jãvatve yoginaþ kàyavyåhàdhiùñhànànupapatteþ . na ca yogaprabhàvàdyogino'ntaþkaraõaü kàyavyåhàbhivyaktiyomyaü vaipulyaü pràprotãti tadavacchinnasya kàyavyåhàdhiùñànatvaü yujyata iti vàcyam . %<pradãpavadàve÷astaùà hi dar÷ayatãti>% ÷àstropàntyàdhikaraõabhàùyàdiùu kàyavyåhe pratidehamantaþkaraõasya cakùuràdivadbhinnasyaiva yogaprabhàvàt sçùñerupavarõanàt . prativimbe vimbàbhedamàtrasyàdhyastatvena svaråpeõa tasya satyatvàt na prativimbaråpajãvasya muktyanvayàsambhava iti na tadatirebeõa suktyanvayàvacchinnaråpaü jãvàntaraü và prativimbajãvàtiriktaü jãve÷vaürabilakùaõaü kåñastha÷abditaü caitanyàntaraü kalpanãyam %<avinà÷ã và're ayamàtmeti>% ÷ravaõàjjãvasya taduùàdhinivçttau prativimbabhàvàùagame'pi svaråpaü na vina÷yatãtyetatparaü, na tadatiriktakåñasthanà makacaitanyàntaraparam . jãvopàdhinà'ntaþkaraõàdinàvacchinnaü caitanyaü vimbabhåta ã÷vara eva %<yo vij¤àne tiùñhaki tyàdi>% ÷råtvà ã÷rarasyaiva jãvasannidhànena tadantaryàmibhàvena vikàràntarasthàna÷ravaõàditi . atà paramavacchinnavàdastatra da÷itaþ prasaïgàt pårvamanuktatvàccàtrocyate anye tu råpànupahitaprativimbo na yuktaþ sutaràü nãråpe gagana prativimbodàharaõamapyayuktaü gaganàbhogavyàpini savitçkaramaõóale salile prativimbite gaganaprativimbatvavyavahàrasya bhramamàtramålatvàt . dhvanau varõaprativimbatvavàdo'pyayuktaþ vya¤jakatayà sannidhànamàtreõa dhvanidharmàõàmudàttàdisvaràõàü varõeùvàropopapatterdhvanervarõaprativimbatvagràhitvakalpanàyàniþpramàõakatvàt . pratidhvanirapi na pårva÷abdaprativimbaþ pa¤cãkaraõaprakriyayà pañahapayonidhiprabhçti÷abdànàü kùitisalilàdi÷abdatvena pratidhvanerevàkà÷a÷abdatvena tasyànya÷abdaprativimbatvàyogàt . varõa råpaprati÷abdo'pi na pårvavarõaprativimbaþ varõàbhivya¤jakadhvaninimittakapratidhvanermåladhvanivadeva varõàbhivya¤jakatvenopapattestasmàdghañàkà÷avadantaþ karaõàvacchinnaü caitanyaü jãvaþ tadanavacchinnamã÷varaþ . na caivasaõóàntavartina÷caitanyasya tattadantaþ karaõopàdhibhiþ sarvàtmanà jãvabhàvenàvacchedàttadavacchedarahitacaitanyaråpasye÷varasyàõóàdbahireva sattvaü syàditi yo vij¤àne viruj¤àne tiùñhannatyàdàvantaryàmibhàvena vikàràntaravasthàna÷ravaõaü virudhyate . prativimbapakùe tu jalagatasvàbhàvikàkà÷e satyeva prativimbàkà÷adar÷anàdekatra dviguõãkçtya vçttirupapadyata iti vàcyam . yataþ prativimbapakùe'pi upàdhàvanantargatasyaiva caitanyasya tatra prativimbo vàcyaþ . na tu jalacandranyàyena kçtsnaprativimba tadantargatabhàgasya tatra prativimbàsambhavàt . na hi meghàvacchinnasyàkà÷asyàlokasya và jale prativimbavajjalàntargatasvàpi tatra prativimbo dç÷yate . na và mukhàdãnàü vahiþsthitisamaya iva jalàntarnimajjane'pi prativimbo'sti . ato jalaprativimbaü prati meghàkà÷àderibàntaþkaraõàdyupàghipativimbaü prati tadanantargatasyaiva vimbatvaü syàditi viümbabhåtasya vikàràntaravasthànàyogàt ã÷vare'ntaryàmivràhmaõà¤jasyàbhàvastulyaþ . etenàvacchinnasya jãvatve kartçbhoktçsamayayostatra tatràntaþkaraõàbacchedyacetanyaprade÷asya bhinnatvàt kçtahànàkçtàbhyàgamaprasaïga iti mirastam . prativimbapakùe'pi svànantargatasya svasannihitaså cetabhyaprade÷asyàntaþkaraõe prativimyasya baktavyatayà tatra tatràntaþkaraõasya gamane vimbabhedàt tatprativimbasyàpi bhadàvaj¤yambhàvena doùataulyàt . na càntaþkaraõapratibimbo jãva itipakùe doùatautyalye'pyavidyàprativimbo jãvastasya ca tatra gatidvàramantaþkaraõaü jalà÷ayavyàpino mahàmeghamaõóalaprativimbasya tadupari visçtvarasphãtàloka iva tatra vi÷eùàbhivyaktiheturiti pakùe nàyaü doùaþ . antaþkaraõavadavidyàyàgatyabhàvena prativimbabhedànàpatteriti vàcyam . tathaivàvaccheda pakùe'pyavidyàvacchinno jãva ityupagamasambhavàt tatràpyekasya jãvasya kvacitprade÷e kartçtvaü prade÷àntare bhoktçtvamityevaükçtahànàkçtàbhyàgamadoùàpanuttaye vastutã jãvaikyasya ÷araõãkaraõoyatvena tannyàyàdantaþkaraõopàdhipakùe'pi vastuta÷caitanyaikyasya tadavacchedakopàdhyaikyasya ca tatràbhyupagamena doùaniràkaraõasambhavàt . naü càvacchodapakùe %<yathàhyayaü jyotiràtmà vivasvànapo bhinna bahudhaiko'nugacchan . upàdhinà kriyate bhedaråpo devaþ kùetreùvevamajo'yamàtmà>% . %<ataevopamàjalasåryakàdivaditi>% ÷rutisåtràbhyàü virodhaþ . %<ambuvadagrahaõànna tathà tvam>% ityudàhçta såtrànantarasåtreõa yathà såryasya råpavataþ prativimbodayayogyatà tato viprakçùñade÷aü råpavajjalaü gçhyate naivaü sarvagatasyàtmanaþ prativimbodayayogyaü ki¤cidasti tato viprakçùñamiti prativimbàsambhavasaktvà %<vçddhihràsa bhàktvama antarbhàvàdubhayasàma¤jasyàdevamiti>% tadanantarasåtreõa yathà jalaprativimbitaþ såryo jalavçddhau vardhata iva jalahràse hrasatãva jalacalane calatãveti tasyàdhyàsakatadanurodhivçddhihràsàdibhàktvamityevaü dçùñàntadàrùñàntikayoþ sàma¤jasyàdavirodha iti svayaüsåtrakçtaivàvacchedapakùe tayostàtparyakathanàt . %<ghañasaüvçtamàkà÷aü nãyamàne yathà ghañe . ghaño nãyeta nàkà÷aü tadvajjãvo nabhãpamaþ>% . %<aü÷o nànà vyapade÷àditi>% ÷rutisåtràbhyàmavacchedapakùasyaiva parigrahàcca . tasmàt sarvagatasya caitanyasyàntaþkaraõàdinàvacchedo'va÷yaü bhàvãtyàva÷yakatvàdavacchedo jãva iti pakùaü rocayante .

#<prativimbita># triø prativimba + tàraø itac . jàtaprativimbe darpaõàdau--pratiphalite praticchàyàpanne mukhàdau .

#<prativiùà># strã pratiùiddhaü viùaü yayà pràø bàø . ativiùàyàm (àtaic) amaraþ .

#<prativiùõuka># puø pratikålo viùõuryasya prativiùõuþ sucukundançpastannàmmà kàyati ÷abdàyate kai--÷abde ka . mucakundavçkùe ràjaniø .

@<[Page 4454a]>@
#<prative÷a># puø pratyàmanno ve÷aþ pràø saø . pravyàsanne prativàsigçhe ÷abdaratnàø . prati + vi÷a--àdhàre gha¤ và dãrghaþ . tatràrthe .

#<prative÷in># triø pratyàsannaü vi÷ati prati + vi÷a--õini . pratyàsannagçhavàsini striyàü ïãp %<dçùñiü hi prati ve÷ini! kùaõamihàpyasyadgçhe dàsyasi>% sàø daø .

#<prativyåha># puø pratiråpaþ vyåhaþ pràø saø . balavinyàsasya gratiråpe vyåhe bhàø bhãø 50 aø .

#<prati÷abda># puø pratiråpaþ ÷abdaþ pràø saø . pratidhvanau ÷abdànuråpe ÷abdajanye ÷abdabhede . pratibimbavàda÷abde dç÷yam .

#<prati÷ayana># naø prati + ÷ã--bhàve lyuñ . pratisvàpe abhãùñalàbhàya pratyàde÷à÷ayà devodde÷ena snànabhojanàdivarjanapårvakasvàpe (hatyàdeoyà) da÷akuø 5 uø .

#<prati÷ayita># triø prati + ÷ã + kta . prati÷ayanakàriõi

#<prati÷àsana># naø prati + ÷àsa--bhàye lyuñ . bhçtyàdernikçùñasya niyoge amaraþ .

#<prati÷iùña># triø prati + ÷àsa--karmaõi kta . 1 preùite 2 pratyàkhyàte ca trikàø .

#<prati÷yà># strã prati + ÷yai--bàø karaõe aï . prati÷yàye pãnase rogabhede ÷abdacaø .

#<prati÷yàya># puø prati + ÷yai--karaõe gha¤ . pãnase rogabhede tallakùaõàdi su÷rutoktaü yathà %<athàtaþ prati÷yàyapratiùedhe vyàkhyàsyàmaþ . nàrãprasaïgaþ ÷iraso'bhitàpo dhåmo rajaþ ÷ãtamatipratàpaþ . sandhàraõaü måtrapurãùayo÷ca sadyaþ prati÷yàyanidànamuktam . cayaïgatà mårdhvani màrutàdayaþ pçthaksamastà÷ca tathaiva ÷oõitam . prakopyamànà vividhaiþ prakopaõairnçõàü prati÷yàyakarà bhavanti hi . ÷irogurutvaü kùavathoþ pravartanaü tathàïgamardaþ parihçùñaromatà . upadravà÷càpyapare pçthagvidhà nçõàü prati÷yàyapuraþsaràþ smçtàþ . ànaddhà pihità nàsà tanusràvapravartinã . galatàlvoùñha÷oùa÷ca nistodaþ ÷aïkhayostathà . svaropadhàta÷ca bhavetprati÷yàye'nilàtmake . uùõaþ sapãtakaþ snàvo ghràõàt sravati paittike . kç÷o'tipàõóuþ santapto bhavettçùõàbhipãóitaþ . sadhåmaü sahasà vahniü vamatãva ca mànavaþ . kaphaþ kaphakçte ghràõàcchuklaþ ÷ãtaþ sravenmuhuþ . ÷uklàvabhàsaþ ÷ånàkùo bhavedvuru÷iromukhaþ . ÷irogalauùñhatàlånàü kaõóåyanamatãva ca . bhåtvà bhåtvà prati÷yàyo yo'kasmàdvinivartate . sampakvo vàpyapakvo và sa sarvaprabhavaþ smçtaþ . liïgàni caiva sarveùàü pãnasànàü ca sarvaje . raktaje tu prati÷yàye raktàsràvaþ pravartate . tàmràkùa÷ca bhavejjantu ruroghàta pratãóitaþ . durgandhocchvàsavadanastathà gandhànna vetti ca . mårchanti càtra kçmayaþ ÷vetàþ kçùõàstathà'õavaþ . kçmimårdhavikàreõa samànaü càsya lakùaõam . praklidyati punarnàsà puna÷ca pari÷uùyati . muhurànahyate càpi muhurvivriyate tathà . ni÷vàsocchvàsadaurgandhyaü tathà gandhànnavetti ca . evaü duùñaü prati÷yàyaü jànãyàtkçcchrasàdhanam . sarva eva prati÷yàyà narasyàpratikàriõaþ . kàlena rogajananà jàyante duùñapãnasàþ . bàdhiryamàndhyamaghràõaü ghoràü÷ca nayanàmayàn . kàmàgnisàda÷ophàü÷ca vçddhàþ kurvanti pãnasàþ>% .

#<prati÷raya># puø prati÷rãyate prati + ÷ri--àdhàre ac . 1 yaj¤agçhe jañàø 2 sabhàyàü 3 à÷aye ca mediø 4 gçhe hemacaø .

#<prati÷rava># puø prati + ÷ru--bhàve ap . svãkàre amaraþ .

#<prati÷ravaõa># naø prati + ÷ru--bhàve lyuñ . 1 aïgãkàre . pratigataþ ÷ravaõaü karõam atyàø saø . 2 ÷ravaõànugate triø asya tatpuruùe aü÷vàø antodàttatà pratigataü ÷ravaõaü yena pràø vaø . tu na .

#<prati÷ravas># puø 1 gotrapravararùibhaide . 2 parikùitputrabhãmasenàtmaje nçpabhede bhàø àø 95 aø .

#<prati÷rut># strã pratiråpaü ÷råyate ÷ru--sampaø bàø karmaõi kvip . prati÷abde pratidhvanau amaraþ .

#<prati÷rutkà># strã devatàbhede yajuø 24 . 32 . 3 . 19

#<prati÷ruti># strã prati + ÷ru--bhàve ktin . 1 aïgãkàre 2 pratidhvanau ca .

#<pratiùiddha># triø prati + sidha--karmaõi kta . niùiddhe

#<pratiùedha># puø prati + sidha--bhàve gha¤ . 1 niùedhe %<mà kuru ityàdinà nivàraõe>% pràdhànyaü hi vidheryatra pratiùedhe'pradhànatà mãmàüsakakàø . 2 arthàlaïkàrabhede arthàlaïkàra÷abde 400 dç÷yam . 3 dåùaõàbhidhàne ca . lyuñ . pratiùedhana tatraiva na0

#<pratiùedhopamà># strã na jàtu ÷aktirindoste mukhena pratigarjitum . kalaïkino jaóasyeti pratiùedhopamaiva sà . kàvyàdaø . ukte arthàlaïkàrabhede sàdç÷yapratiùedhena adhikavaicitrya prakañanàta tathàtvamasyàþ .

#<pratiùka># puø prati + skanda--bàø óa ùatvam . dåte ÷abdaraø .

#<pratiùkaùa># puø prati + kaùa--ac vàø suñ ùatvam . carmarajjvo jañàø .

#<pratiùkasa># puø prati + kasa--ac bàø suñ ùatvam . care ÷abdara0

#<pratiùñambha># puø prati + stanbha--bhàve gha¤ ùatvam . 1 pratibandhe amaraþ 2 kriyàràhityàpàdane %<bàhupratiùñambhavivçddhamanyuþ>% raghuþ

@<[Page 4455a]>@
#<pratiùñuti># strã prati + stu--ktin . pratilakùyãkçtya stutau aø 8 . 13 . 3

#<pratiùñha># triø pratiùñhà astyasya ac prati + sthà--ka và . 1 khyàtiyukte 2 jainamede puø hemacaø 3 kumàrànucamàtçbhede strã bhàø ÷aø 47 aø . 4 caturakùarapàdake varõavçttabhede strã vçø raø .

#<pratiùñhà># strã prati + sthà--bhàvàdhàràdau aï . 1 kùitau 2 sthàne 3 gaurave 4 yàgàdisamàptau kartavye karmabhede mediø . devàdãnàü påjyatàdiprayojake 5 saüskàrabhede devatàpratiùñhà÷abde tadvi varaõaü dç÷yam . 6 sthairye 7 hrasve strã nighaõñuþ pàtaø såø syairyabhede phalabheda ukto yathà %<ahiüsàpratiùñhàyàü tatsannidhau vairatyàgaþ>% såø . %<sarvapràõinàü bhavati>% bhàø %<satyapratiùñhàyàü kriyàphalà÷rayatvam>% såø %<dhàrmikobhava iti bhavati dhàrmikaþ, svargaü pràpnu hãti svargaü pràpnoti amoghàsya vàgbhavati>% bhàø %<astayapratiùñhàyàü sarvaratnopasthànam>% såø %<sarvadiksthànyasyopatiùñhante ratnàni>% bhàø %<brahmacaryapratiùñhàyàü vãryalàmaþ>% såø %<yasya làbhàdapratidhàn guõanutkarùayati siddha÷ca vineveùu j¤ànamàdhàtuü samartho bhavati iti>% bhàø . 8 à÷raye %<brahma pucchaü pratiùñhà>% ÷rutiþ .

#<pratiùñhàna># naø prati + sthà--bhàve lyuñ . 1 vratàdeþ samàptau kartavye karmabhede devàdãnàü påjyatàprayojake 2 saüskàrabhede 3 vikhyàtau ca . àdhàre lyuñ . (viñhãra) khyàte 4 nagarabhede %<gaïgàyamunayormadhye prayàgaü jaghanaü smçtam . prayàgaü jaghanasthànamupasthamçùayo viduþ . prayàgaü saprati ùñhànaü kambalà÷vatarau tathà . tãrthaü bhogavatã caiva vedireùà prajàpateþ>% bhàø vaø 85 aø . %<pratiùñhàne narapatiryayàtiþ pratyupasthitaþ>% bhàø uø 1130 aø . %<evaüghrabhàvo ràjàsãdailastu puruùottama! . de÷e puõyavame caiva maharùibhiramiùñute . ràjyaü sa kàrayàmàsa ghrayàge pçthiùãpatiþ . uttare jàhnavãtãre pratiùñhàne mahàya÷àþ>% harivaüø 26 aø . 5 sthàne ca

#<pratiùñhita># triø pratiùñhà jàtà'sya tàrakàø itac . 1 jàtapratiùñhe devàdau 2 vikhyàtiyukte ca . 3 viùõau puø %<apra mattaþ pratiùñhitaþ>% viùõusaø .

#<pratiùõikà># strã prati + là--ka svàrthe ka kàpi ata ittvam muùàmàø ùatvam . pratisnànakattryàü striyàm .

#<pratisaïkrama># puø pratiråpaþ saükramaþ pràø saø . 1 praticchàyàyàm pràø vaø . 2 pratisaükrànte praticchàyàpanne triø . 3 sa¤càre ca %<citi÷aktirapariõàminyapratisaükramà dar÷itaviùayà ÷uddhà'nantà ceti>% pàtaø bhàø . %<pravisaükramaþ saü¤càraþ>% vivaraõam .

#<pratisaükhyà># strã prati + sam + khyà--bhàve aï . 1 prasakhyàne 2 sàükhyàdisiddhe j¤ànabhede ca tasya pa¤caviü÷atisaükhyànvitatattvaniråpaõàt tadãyaj¤ànasya saükhyàniyatatvena tathàtvam .

#<pratisaükhyànirodha># puø pratisaïkhyàpårvakonirodhaþ ÷àø taø . buddhipårvake bhàvànàü nà÷e bauddhamatasiddhe padàrthabhede apratisaükhyànirodha÷abde 561 pçø dç÷yam .

#<pratisa¤cara># puø pratisa¤caranti kriyà÷ånyatayà vilãyante'syàü prati + sam + cara--àdhàre ap . 1 pralayabhede %<yadà tu vrakçtau yàti layaü vi÷vamidaü jagat . tadocyate pràkçto'yaü vidvadbhiþ pratisa¤caraþ>% màrkaø puø . 6 aø . 2 sa¤càramàtre ca .

#<pratisande÷a># puø pratiråpaþ sande÷aþ pràø saø . sande÷ànuråpe pratyuttararåpatayà vàcikavçcàntabhede .

#<pratisandhàna># naø prati + sam + dhà--bhàve lyuñ . 1 anusandhàne agucintane j¤ànabhede naùñasya dravyasyopalabdhihetuvyàpàre 2 anveùaõe ca .

#<pratisandhi># praø pratãpaþ sandhiþ pràø saø . 1 viyoge 2 uparame %<adçùñato'nupàyàcca pratisandhi÷ca karmaõaþ>% bhàø ÷àø 206 aø ñãø nãlaø prati + sam + dhà--ki . 3 pratisandhàne ca vãpsàyàm avyayãø . 4 sandhau sandhau ityarthe .

#<pratisandheya># triø prati + sam--dhà--karmaõi yat . pratãkàrye bhàø uø 95 aø .

#<pratisama># triø pratikålaþ samaþ . visadç÷e

#<pratisamanta># triø pratigataü samantàt yena pràø vaø pçùoø . vràptasamantàdbhàve ÷ataø bràø 3 . 7 . 1 . 13 bhàø .

#<pratisamàsana># naø prati + sam + cà + asa--kùepe bhàve lyuñ . nirasane nivàraõe bhàø vaø 1931 ÷loø .

#<pratisara># puø prati + sç--ac . 1 sainyapa÷càdbhàge 2 hastasåtre ca trikàø . 3 mantrabhede 4 bhàlye vraõa÷uddhau ca mediø . 6 bhåùaõe 7 rakùàbandhanasåtre puø naø amaraþ . 8 niyojye triø mediø strotvamapi . %<pratisarayà turagàõàü bhallàtaka÷àlikuùñhasiddhàrthaü kaõñheùu nibandhãvàt>% vçø saüø 43 aø .

#<pratisarma># puø pratiråpaþ pratikålã và sargaþ . 1 brahmaõaþ sçùñitulyàyàü marãcyàdisçùñau 2 pralaye ca %<àdisargastu yaþ såta! kathito vistaraiõa ca . pratisarga÷ca ye yeùàmadhipàstàn vadasva naþ>% iti pra÷ne pratisarga uktaþ kàlikàpuø . %<pratisarge tu mçtpiõóaü hemapiõóaü và dhañakuõóalamukuñàdayo vi÷anto'vyaktãbhavanti tatkàraõaråpamevàbhivyaktaü kàryamapekùyàvyaktam bhavati . evaü pçthivyàdayastanmàtràõi vi÷antaþ svàpekùayà tanmàtràõyavyaktayanti evaü tanmàtràõyahaïkàraü vi÷anti ahaïkàramavyaktayanti evamahaïkàro mahàntamàvi÷anmahàntamavyaktayati mahàn prakçtiü svakàraõaü vi÷an prakçtimavyaktayati prakçtestu na kvacinnive÷a iti sà sarvakàryàõàmavyaktameva>% sàø taø kau0

#<pratisarya># puø pratisare bhavaþ yat . rudrabhede yajuø 16 . 33

#<pratisavya># naø patigataü savyaü vàmaü yena pràø baø . 1 pratikåle 2 viruddhàcàriõi jañàø .

#<pratisàndhànika># puø sandhànaü prayojanamasya ñhak pratiråpaþ sàndhànikaþ pràø saø . màgadhe stutipàñhake ÷abdaratnàø .

#<pratisàma># vãpsàyàm avyayãø ac samàø . pratye kasàmani

#<pratisàraõa># triø pratisàrayati prati + sç--õic lyu . 1 apasàrake 2 dårãkàrake . bhàve lyuñ . 2 dårãkaraõe . karaõe lyuñ . su÷rutokte 3 agnikàryabhede . balayavinduvilekhà pratisàraõànãti dahanavi÷eùàþ . vraõacikitsàïge 3 upakramabhede %<màsàdårdhvaü tatastena kçùõamàlepayedvraõam . kukkuñàõóakapàlàni katakaü madhukaü samam . tathà samudramaõóåkãü maõicårõa¤ca dàpayet . guñikàmåtrapiùñàstà vraõànàü pratisàraõam>% su÷rutaþ . pratisàraõaü vraõasya svasthànàt sthànàntaranayanam ityarthaþ %<dantajihvàmukhànàü yaccårõakalkàvalehakaiþ . ÷anairdharùaõamaïgulyà taduktaü pratisàraõam . vairasyaü mukhadaurgandhyaü mukha÷oùaü tathà tçùàm . aruciü dantapãóà¤ca nihanti pratisàraõam . hãne jàóyakaphotkle÷àvarasaüj¤ànameva ca . atiyogàn mukhe pàkaþ ÷oùastçùõà vamiþ klamaþ>% bhàvapraø ukte 4 dantagharùaõabhede .

#<pratisàraõãya># triø prati + sç--õic--karmaõi anãyar . sthànàntaranayanãye su÷rutokte kùàrapàkavidhibhede %<sa dvividhaþ pratisàraõãyaþ pànãya÷ca . tatra pratisàraõãyaþ kuùñhakiñibhadadrukilàsamaõóalabhagandaràrbudaduùñavraõanàóãcarmakãlatilakàlakanyacchavyaïgama÷akabàhyavidradhikçmiviùàr÷aþ såpadi÷yate>% .

#<pratisàrin># triø pratãpaü sarati sç--õic--õini . 1 pratãpagàmini 2 nãcagàmini striyàü ïãp . bhàø vaø 51 aø .

#<pratisãrà># strã pratisinoti sãyate và prati + si--rak dãrgha÷ca . javanikàyàm (paradà) amarakoùaþ .

#<pratisårya># puüstrãø pratiråpaþ såryaþ pràø saø . 1 kçkalàse trikàø . 2 dvitãyasåryapràdurbhàvaråpe àntarãkùãtpàtabhede ca . svàrthe ka . tatràrthe tacchubhà÷ubhalakùaõaü vçø saø 37 aø yathà %<pratisåryakaþ pra÷asto divasakçdçtuvarõasaprabhaþ snigdhaþ . vaidåryanibhaþ svacchaþ ÷ukla÷ca kùemasaubhikùaþ . pãto vyàrdhiü janayatya÷okaråpa÷ca ÷astrakopàya . pratisåryàõàü màlàdasyubhayàtaïkançpahantrã . divasakçtaþ pratisåryo jalakçdudagdakùiõe sthito'nilakçt . ubhayasthaþ salilabhayaü nçpamupari nihantyadho janahà>% .

#<pratisçùña># triø prati + sçja--karmaõi kta . 1 prerite 2 pratyàkhyàte ca mediø . 3 matte dharaõiþ .

#<pratisomà># strã pratiråpà somaþ somavallã yasyàþ pràø vaø . mahiùavallyàm ràjaniø .

#<pratiskandha># puø 1 kumàrànucarabhede bhàø ÷aø 46 aø . 2 niyamasandhyaïgabhede puø %<paricchinnaü phalaü yatra pratiskandhena dãyate . skandhopaneyaü taü pràhuþ sandhiü sandhivido janàþ>% kàmandaø .

#<pratistrã># strã pratiråpà strã pràø saø . 1 paranàryàm àbhimukhye avyaø . 2 striyà àbhimukhye avyaø . %<upamantrayate sa hiïgàroj¤apayate sa prastàvaþ striyà saha ÷ete sa udgãthaþ pratistri saha ÷ete sa pratihàraþ kàlaü gacchati tannidhanaü pàraü gacchati tannidhanametat vàmadevyaü mithune protam>% chàø uø . %<pratistra÷ayanam striyo'bhimukhàbhàvena ÷ayanam . saha÷ayanamekaparyaïke ÷ayanam>% bhàø .

#<pratispardhà># strã prati + spardha--bhàve aï . pratiråpasmardhàyàü pratikakùàyàm ÷abdaratnàø .

#<pratispa÷a># puø pratiråpaþ spa÷aþ . pratidåte

#<pratisrotas># naø pratãpaü strãtaþ pràø saø . srotasogamanapratikåle

#<pratisvara># puø prati + sté--÷abdopatàpayoþ bhàve àdhàre và a p . 1 prati÷abde 2 upatàpàdhàre àdityàt agnisa mpàda nasàdhane ÷uùkagomayàdau ca . tatprakàraþ nirukte uktaþ yathà %<udãci prathamasamàvçtta àditthe kaüsaü và maõiü và parimçjya pratisvare yatra ÷uùkagomayaü saüspar÷ayandhàrayati tatpadãpyate so'yameva saüpadyate>% . pratisvare upatàpàdhàre såryakiraõasamparkasthàne ityarthaþ .

#<pratihata># triø prati + hana--kta . 1 dviùñe 2 ruddhe 3 niraste 4 pratiskhalite ca mediø . bhàve kta . 5 niràse naø amaraþ .

#<pratihati># strã prati + hana--bhàve ktin . 1 pratidhàte àhatyaparàvçttau 2 roùe ca . tasya kàmapratihatyà jàyamànatvàt tathàtvam .

#<pratihartç># triø prati + hç--tçn . 1 punaràharaõakartari 2 çtvigbhede puø acchàvàka÷abde 85 pçø dç÷yam . sa ca pratiråpasàmabhedagàtà pratihàra÷abde dç÷yam .

#<pratiharùaõa># naø pratiråpaü harùaõam pràø saø . 1 harùaõànuråpe harùe õic--lyuñ . 2 pratiråpasantopasampàdane ca .

#<pratihastaka># puø pratiråpaþ hasto yasya pràø baø kap . hastasàdhyakriyàpratiråpakriyàkàriõi pratinidhau hitoø .

#<prati(tã)hàra># puø pratyekaü harati svàmipàr÷vamànayati aõ vàdãrghaþ . 1 dvàrapàle amaraþ . striyàü ïãp gauràø ïãù yà . àdhàre gha¤ . tadadhiùñhànasthàne 2 dvàre ca ÷abdaraø . pratiråpaü harati hç--aõ upasaø . 3 màyàkàre bharataþ . sàmrastçtãyabhàge udgàtrà geye 4 sàmàvayavabhede udgãtha÷abde 1170 pçø dç÷yam . tasya devatà ca annaü yathoktaü chàø uø %<atha hainaü pratihartopasasàda pratihartaryà devatà pratihàramanvàyattà tà¤cedabidvàn pratihariùyasi mårdhvà te vipa tivyatãti mà bhagavànavocatkatamà sà devateti . annamiti hovàca sarvàõi ha và imàni bhåtànyannameva pratiharamàõàni jãvanti saiùà devatà pratihàramanvàyattà tà¤cadavidvàn pratyahariùyo mårdhvà te vyapatiùyattathoktasya mayeti>% .

#<pratihàraka># puø prati + hç--õvul . 1 màyàkàre bharataþ 2 sthànàntarapràpake triø 3 pratihàraråpasàmàvayavagàtari puø .

#<prati(tã)hàsa># puø pratiråpaþ hàsaþ pràø saø và dãrghaþ . 1 yena hàsaþ kçtaþ taü prati hàse pràø baø . 2 tatkàrake triø . 3 karavãravçkùe puø amaraþ .

#<pratihara># puø prati + hç--àdhàre ap . samãpe çø 7 . 66 . 14

#<pratãka># puø prati + kan niø dãrghaþ . 1 avayave amaraþ . 2 pratiråpe 3 vilome ca mediø pratãkopàsanaü ca vrahmapratã kànàmàdityàdãnàü vrahmadçùñyupàsanaü tacca ÷àø såø bhàø dar÷itaü yathà %<na pratãke na hi saþ>% såø %<mano brahmetyupàsãtetyadhyàtmamathàdidaivatamàkà÷ã vrahma>% (chàø 3 . 18) iti, tathà %<àdityo brahmetyàde÷aþ, (chàø . 3 19) sa yo nàma vrahmetyupàste>% (chàø . 7 . 5) ityevabhàdiùu pratãkopàsaneùu sa÷ayaþ, kimeùvapyàtmagrahaþ kartavyo na veti . kiü tàvat pràptameteùyapyàtmagraha iva yuktaþ, kasmàt, vrahmaõaþ ÷rutiùva tmatvena prasiddhatvàt . pratãkànàmapi brahmavikàratvàt vrahmatve satyàtmatvopapatterityevaü pràpte bråmaþ . na pratãkeùvàtmamatiü badhnãyàt, na hi sa upàsakaþ pratãkàni vyastànyàtmatvenàkalayet . yatpunarbrahmavikàratvàt pratãkànàü brahmatva tata÷càtmatvamiti . tadasat pratãkàbhàvaprasaïgàt . vikàrasvaråpopamardena hi nàmàdijàtasya brahmatvamevà÷ritaü bhavati, svaråpopamarde ca nàmàdãnàü kutaþ pratãkatvamàtmagraho và . na ca brahmaõa àtmatvàt brahmadçùñyupade÷eùvàtmadçùñiþ kalpyà, kartçtvàdyaniràkaraõàt, kartçtvàdisarvasaüsàradharmaniràkaraõena hi brahmaõa àtmatvopade÷astadaniràkaraõena copàsanavidhànam, ata÷copàsakasya pratãkaiþ samatvàdàtmagraho nopapadyate, na hi rucakasvastikayoritaretaràtmatvamasti, suvarõàtmanaiva tu brahmàtmatvenaikatve pratãkàbhàvaprasaïgamavocàma . ato na pratãkeùvàtmadçùñiþ kriyate bhàø %<brahmadçùñirutkarùàt>% såø teùvevodàharaõeùu anyaþ saü÷ayaþ, kimàdityàdidçùñayo brahmaõyadhyasitavyàþ kiüvà brahmadçùñiràdityàdiùviti . kutaþ saü÷ayaþ, sàmànàdhikaraõye kàraõànavadhàraõàt . atra hi brahma÷abdasyàdityàdi÷abdaiþ sàmànàdhikaraõyamupalabhyate, %<àdityo brahma pràõo brahma vidyudbrahma>% ityàdisamànavibhaktinirde÷àt . na càtrà¤jasaü sàmànàdhikaraõyamavakalpate arthàntaravacanatvàt brahmàdityàdi÷abdànàü, na hi bhavati gaura÷va iti sàmànàdhikaraõyam . nanu prakçtivikàrabhàvàt brahmàdityàdãnàü mçccharàvàdivat sàmànàdhikaraõyaü syàt, netyucyate, vikàrapravilayohyevaü prakçtisàmànàdhikaraõyàt syàt, tata÷ca pratãkàbhàvaprasaïgamavocàma, paramàtmavàkya¤cedantadànãü syàt, tata÷copàsanàdhikàro bàdhyeta, parimitavikàropàsana¤ca vyartham . tasmàt bràhmaõo'gnirvai÷vànara ityàdivadanyataratrànyataradçùñyadhyàse sati kka kiüdçùñiradhyasyatàmiti saü÷ayaþ tatràniyamaþ, niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàdityevaü pràptam . atha và''dityàdidçùñaya eva brahmaõi kartavyà ityevaü pràptam . evaü hi àdityàdidçùñibhirvrahmopàsana¤ca phalavaditi ÷àstramaryàdà . tasmàt na brahmadçùñiràdityàdiùvityevaü pràpte bråmaþ . brahmadçùñirevàdityàdiùu syàditi . kasmàt utkarùàt, evamutkarùeõàdityàdayo dçùñà bhavantyutkçùñadçùñesteùvadhyàsàt . tathà ca laukiko nyàyo'nugato bhavati, utkçùñadçùñirhi nikçùñe'dhyasitavyeti laukiko nyàyaþ . yathà ràjadçùñiþ kùattari, sa cànugantavyo viparyaye pratyavàyaprasaïgàt . na hi kùattçdçùñiparigçhãtã ràjà nikarùaü nãyamànaþ ÷reyase syàt . nanu ÷àstrapràsàõyàdanà÷aïkanãyã'tra pratyavàyaprasaïgaþ, na ca laukikena nyàyena ÷àstrãyà dçùñirniyantuü yukteti . atrocyate, nirdhàrite ÷àstràrthe etadevaü syàt, sandigdhe tu tasmin tannirõayaü prati laukiko'pi nyàya à÷rãyamàõo na virudhyate, tena cotkçùñadçùñyadhyàse ÷àstràrthe'vadhàryamàõe nikçùñadçùñimadhyasya pratyaveyàditi ÷liùyate . pràthamyàccàdityàdi÷abdànàü mukhyàrthatvamavirodhàt grahãtavyam . taiþ khàrthavçttibhiravaruddhàyàü buddhau pa÷càdavatarato brahma÷abdasya mukhyavçttyà sàmànàdhikaraõyàsambhavàt brahmadçùñividhànàrthataivàvatiùñhate . itiparatvàdapi brahma÷abdasyaiùa evàrtho nyàyyaþ . tathà hi brahmetyàde÷aþ brahmetyupàsãta brahmetyupàsta iti ca sarvatretiparaü brahma÷abdamuccàrayati ÷uddhàüstvàditthàdi÷abdàn . tata÷ca yathà ÷uktikàü rajatamiti pratyetãtyatra ÷uktivacana eva ÷uktikà÷abdaþ rajata÷abdastu rajatapratãti lakùaõàrthaþ pratãtyaiva hi kevalaü rajatamiti na tu tatra rajatamasti, evamatràpyàdityàdãn brahmeti pratãyàditi gamyate . bàkya÷eùo'pi ca dvitãyànirde÷enàdityàdãnevopàstikriyayà vyàpyamànàn dar÷ayati %<sa ya etadeùaü vidvànàdityaü brahmetyupàste>% (chàø . 3 . 19) %<yo vàcaü brahmetyupàste>% (chàø 7 . 5 . 2 ) %<yaþ saïkalpaü brahmetyupàste>% (chàø 7 . 5 . 2) iti . yattåktaü brahmopàsanamevàtràdaraõãyaü phasavattvàyeti, tadayuktaü uktena nyàyenàditthàdãnàmevopàsyatvàvagamàt . phalantvatithyàdyupàsana ivàdityàdyupàsane'pi brahmaiva dàsyati sarvàdhyakùatvàt . varõita¤caitat, %<phalam ata upapatteþ>% ityatra (veø såø . 3 . 2 . 38) . ãdç÷a¤càtra brahmaõa upàsyatvaü yatpratãkeùu tadçùñyadhyàropaõaü pratimàdiùviva viùõvàdãnàm . tatphalavi÷eùo'pi tatra nirõãto yathà %<apratãkàlambanànnayatãti vàdaràyaõa ubhayathà'doùàt tatkratu÷ca>% såø sthitametat kàryavipayà gatirna paraviùayeti . idamidànãü sandihyate, kiü sarvàn vikàràkambanànavi÷eùeõaivàmànavaþ puruvaþ pràpayati brahmaloka muta kàü÷cideveti . kiü tàvat pràptaü sarvasàmevaiùàü viduùàmanyatra parasmàt brahmaõo gatiþ syàt . tathà hi %<aniyamaþ sarvàsàm>% ityatràvi÷eùeõevaiùà vidyàntareùvavatàritetyevaü pràpte pratyàha apratãkàlambanàniti . pratãkàlamvanàn varjayitvà sarvànanyàn vikàràlambaø nànnayati brahmalokamiti vàdaràyaõa àcàryo manyate . na hyevamubhayathàbhàvàbhyupagame ka÷cit doùo'sti . aniyamanyàyasya pratãkavyatirikteùvapyupàsaneùåpapatteþ . tatkratu÷càsyobhayathàbhàvasya samarthakã heturdraùñavyaþ . yo hi vrahmakratuþ sa bràhmamai÷varyamàsãdediti ÷liùyate %<taü yathà yathãpàsate tadeva bhavanti>% iti ÷rutiþ . na tu pratãkeùu vrahmakratutvamasti pratãkapradhànatvàdupàsanasya . nanvabrahmakratumànapi brahma gacchatãti ÷råyate yathà pa¤càgnividyàyàm %<sa etàn brahma gamayati>% iti . bhavatu yatraivamapavàda upalabhyate, tadabhàve tvautsargikenaü tatkratunyàyena brahmakratånàmeva tatpràptirnetareùàmiti manyate bhàø %<vi÷eùa¤ca dar÷ayati>% såø nàmàdiùra pratãkopàsaneùu pårvasmàt pårvasmàt phalavi÷eùamuttarasmi nuttarasminnupàsane dar÷ayati %<yàvannàmno gataü tatràsya yathà kàmacàro bhavati>% %<vàgvàva nàmno bhåyasã yàvadvàco gataü tatràsya yathà kàmacàro bhavati>% %<mano vàva vàco bhåyaþ>% ityàdinà . sa càyaü phalavi÷eùaþ pratãkatantratvàdupàsanànàmupapadyate, brahmatantre tu vrahmaõo'vi÷iùñatvàt kathaü phalavi÷eùaþ syàt . tasmànna pratãkàlambanànàmitaraistu lyaphalatvamiti bhàø . vasunçpasya 4 putrabhede bhàgaø 9 . 2 . 13

#<pratã(ti)kàra># puø prati + kç gha¤ dãrdhaþ . 1 kçtàpakàrasya pratyapakàre vairaniryàtane amaraþ 2 roganivàraõopàye cikitsàyàm ÷abdamàø .

#<pratã(ti)kà÷a># puø prati + kà÷a--gha¤ bà dãrghaþ . upamàyàm amaraþ . asya nityasamàsaþ . meghapratãkà÷aþ .

#<pratãkà÷va># puø bhànumannçpasya putrabhede bhàgaø 9 . 12 . 6

#<pratãkùà># strã prati + ãkùa--bhàve aï . apekùàyàm . bhàve lyuñ . pratãkùaõa tatràrthe naø .

#<pratãkùya># triø prati + ãkùa--karmaõi õyat . 1 påjye 2 apekùaõãye ca %<pratãkùyaü tat pratãkùyàyai pitçùvasre prati÷rutam>% iti màghaþ .

#<pratã(ti)ghàta># puø prati + hana--bhàve gha¤ và dãrghaþ . pratighàte

#<pratãcã># strã pratyac + striyàü ïãp allope dãrghaþ . pa÷cimàyàü di÷i yadapekùayà såryàstàcalasannihità yà dik sà tadapekùayà tasya pratãcã kaõàø upaø vçttiþ .

@<[Page 4459a]>@
#<pratãcãna># triø pratãci bhavaþ pratyac + kha allope dãrghaþ . 1 pratyagbhave 2 pa÷cimadigbhave ca . svàrthe kha . 3 patãci padàrthe hemacaø . ÷ataø bràø 5 . 2 . 4 . 20 pratãcãnaphalam .

#<pratãcya># triø pratãci bhavaþ pratyac--bhavàrthe yat . 1 pratyagbhave 2 pulastyamàtari strã bhàø uø 116 aø . 3 antarhite triø nidhaõñhuþ .

#<pratãcchaka># triø pratigatà icchà yasya pràø baø kap . gràhake manuþ 4 . 19 . 4 ÷loø .

#<pratãta># triø prati + iõa--kta . 1 khyàte 2 j¤àte amaraþ . 3 hçùñe 4 sàdare ca ràjaniø . 5 vi÷vadevagaõamede puø bhàø anuø 91 a0

#<pratãti># strã prati--iõa--bhàve ktin . 1 j¤àne 2 khyàtau 3 àdare 4 harùe ca .

#<pratãtoda># puø %<årdhvaü ÷àkvaramaùñàkùaramabhyàsavat tasya hyakùaràn padàdãn pratãtodà ityàcakùate>% ityukte'rthe .

#<pratãndhaka># puø videhade÷e ràmàø ayoø 71 . 9 ÷loø .

#<pratãpa># triø pratigatà àpo'tra acsamàø niø pratipa + pçùoø và . 1 pratikåle candravaü÷ye 2 nçpabhede puø hemacaø . pratipa÷abde dç÷yam . 3 alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 388 pçø dç÷yam . ktànte pare'ntodàttatàsya bà paranipàtaþ pratãkçtaþ kçtapratãpa iti và . svàrthe ka . 4 tatràrthe . harya÷vançpaputrayadãþ putre bhàgaø 9 . 13 . 12 tatra prati paka iti pàñhàntaram tatràrthe . tataþ sukhàø astyarthe ini . pratãpakin tadyute triø striyàü ïãp . sukhàdipàñhàt tataþ ñhanmatupau na staþ .

#<pratãpadar÷in># triø pratãpaü vàmaü pa÷yati dç÷a--õini . 1 pratikåladar÷ake striyàü ïãp . sà ca 2 striyàm amaraþ .

#<pratãpà÷va># puø ràjabhede viùõupuø .

#<pratãra># naø pratãryate pra + tãra--ka . 1 tañe tãre amaraþ . 2 bhautyamanuputrabhede màrkaø puø 100 aø .

#<pratãvàpa># puø prati + vapa--gha¤ dãrghaþ . 1 galitasvarõàderavacårõane amaraþ . 2 peyoùadhibhede auùadhavi÷eùasaüyogabhede ca %<tatra vãratarvàdisiddhaü jalamåùakàdi pratãvàpaü pàyayet>% su÷rutaþ .

#<pratãha># puø bharatavaü÷ye suvarcalàyàü jàte parameùñhinaþ putrabhede bhàgaø 5 . 15 . 3

#<pratuda># puø pra + tudaþka . khagabhede %<hàrãto dhavalaþ pàõóu÷citrapakùo vçhacchukaþ . pàràvataþ kha¤jarãñaþ pikàdyàþ pratudàþ smçtàþ>% . %<pratudya bhakùayantyete tuõóena pratu dàstataþ>% %<pratudà madhuràþ pittakaphavnàstuvarà himàþ . laghavo baddhavarcaskà ki¤cidvàtakaràþ smçtàþ>% bhàvapraø .

@<[Page 4459b]>@
#<pratårta># triø pra + tåra--vege kta . 1 prakçùñavegànvite bhàve kta . 2 prakçùñavege naø . tato goùadàdiø matvarthe vun . pratårtaka tadyute tri

#<pratålikà># strã prakçùñaü tålamatra kap kàpi ataittvam (toùaka) ÷ayyàbhede kà÷ãø 7 aø .

#<pratoda># puø pratudyate'ne na pra + tuda--karaõe gha¤ . a÷vàditàóanadaõóe (càvuk) amaraþ .

#<pratolã># strã pra + tula--ac gauràø ïãù . 1 rathyàyàm 2 puràbhyantaravartmani amaraþ haññàdau nirmite 3 pathi ca bharataþ .

#<pratoùa># puø pra + tuùa--bhàve gha¤ . 1 santoùe prakçùñastoùo'sya pràø baø 2 santoùayute triø . 3 svàyambhavamanoþ putrabhede puø bhàgaø 4 . 1 . 7 ÷loø .

#<pratna># triø puràõàrthe pra + bhavàrthe tna . 1 puràtane amaraþ . puràõanàmasu nighaõñuþ .

#<pratyaü÷u># triø pratigato'ü÷um atyàø saø . 1 praptàü÷uke . tatpuruùe a÷vàø antodàttatàsya . pratigato'ü÷uryena pràø vaø . 2 pratigatàü÷uke triø tatpuruùe ityukteþ bahubrãhau nàntãdàttatà .

#<pratyakacetana># puø pratãpaü viparãtama¤cati jànàti prati + ancaø kvip karmaø . 1 sàükhyamatasiddhe puruùe . %<tataþ pratyakcetanàdhigamaþ antaràyàbhàva÷ca>% yogasåø bhàùyam . pratyekam a¤cati a÷nute karmaø . sarvaj¤e 2 antaràtmani parame÷vare tadabhinne 3 jãve ca pratyac÷abde dç÷yam .

#<pratyakaparõã># strã pratya¤ci parõànyasyàþ ïãp . 1 apàmàrge amaraþ

#<pratyakpuùpã># strã pratyak puùpamasyàþ ïãp . apàmàrge amaraþ

#<pratyak÷reõã># strã pratãcã ÷reõãva asyàþ samàsàntavidheranityatvàt na kap . 1 dantãvçkùe 3 måùikapaõyà¤ca amaraþ .

#<pratyakùa># avyaø akùõaþ lakùaõam %<lakùaõenàbhipratã>% pàø lakùaõàrthe pratinà'vyayãø ÷aradàø acsamàø akùi÷abdena indriyamàtrama lakùyate . 1 indriyalakùaõe tato'styarthe ac . 2 indriyasannikarùajanye j¤àne naø . indriyàõà¤ca j¤ànamàtraü pratyeva sannikarùadvàrà hetutvàt tathàrthatvam . tataþ astyarthe punaþ ar÷a àdyac . 3 pratyakùaviùaye triø . pratyakùatvaü ca j¤ànatvavyàpyajàtivi÷eùaþ tallakùaõantu indiyàrthasannikarùotpannaj¤ànatvamiti naiyàyikàþ . adhikabhaparokùa÷abde 235 pçø dçùña÷abde ca 3672 pçø dç÷yam . bedàntamate tallakùaõantu %<tattadindriyayogyavartamànaviùayàvacchinnacaitanyàminnatvaü tattadàkàravçttyavacchinnaj¤ànasya tattadaü÷e pratyakùatvam . svàkàravçttyuü pahitapramàtçcaitanyasattàtiriktasattàkatva÷ånyatve sati vartamànayogatvaü viùayasya pratyakùatvam>% vedàø paø . tacca laukikàlaukikabhedàt dvidhà .

@<[Page 4460a]>@
#<pratyakùadar÷ana># triø pratyakùeõa pa÷yati dç÷a--lyu . sàkùiõi sàkùàddar÷ini ÷abdamàlà . õini . pratyakùadar÷in tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<pratyakùalavaõa># naø pratyakùaü pçthaktayopalabhyamànaü lavaõam . pàkaniùpattyuttaraü vya¤janàdau dãyamànalavaõe . tasya ÷ràddhe adeyatoktà yathà ÷ràø taø brahmapuø %<siddhàþ kçtà÷ca ye bhaktàþ pratyakùalavaõãkçtàþ>% ÷ràddhe tasya varjyatayokte %<siddhàþ kçtàþ siddhyuttarakàlaü pratyakùalavaõaprakùepakçtà>% ÷ràø taø raghuø . tatraiva biùõunà ÷ràddhavarjyeùu %<àraktàsyaiva niryàsàþ pratyakùalavaõàni ca>% ityuktam . ÷uø taø brahmapuø %<saindhavaü lavaõaü caiva yacca sàmudrakaü bhavet . pavitre parame hyete pratyakùe'pi ca nitya÷aþ>% . %<pçthaktayopalabhyamànaü lavaõaü pratyakùalavaõaü na tu vya¤janàdisaüskàrakaü saüskàrapratyakùayorbhedàt>% ÷uø taø raghuø . vastutaþ saindhavàderapi pratyakùalavaõatve'bhakùyatà àrdrakàdiyoge pratiprasavaþ na tu siddhyuttarakàlaprakùepe'pi pratiprasavaþ . ataþ siddhyu ttarakàlaü lavaõamàtrasyaiva prakùepe sarvatra bhakùaõe dàne ca niùedhaþ iti bodhyam .

#<pratyakùavàdin># puø pratyakùameva pramàõatayà vadati vada--õini . càrvàke càrvàka÷abde 2921 pçø dç÷yam .

#<pratyakùin># triø pratyakùamastyasya ini . 1 sàkùàddraùñari vyaktaü dçùñàrthe trikàø striyàü ïãp .

#<pratyaksrotas># puø pratyak pratãcãgàmi sroto yasya . 1 pa÷cimadigvàhini nade %<pràksrotaso nadyaþ pratyaksrotaso nadà narmadàü vinà>% màdha 4 . 66 ÷loø vyàkhyàyàü mallinàthadhçtavàkyam . 2 narmadàyàü strã bhàø vaø 89 aø . pratãci pratyagàtmani srota÷cittapravàho'sya . pratyagàtmaikapravaõacittavçttiyute 3 yatibhede puø .

#<pratyagàtman># pratãco jãvasyàtmà svaråpam . 1 prarame÷vare brahmacaitanye màgavaø 3 . 24 . 45 ÷rãdharaþ . %<ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan>% kañhoø bhàùye tu anyathoktaü yathà pratyak càsàvàtmà ceti pratyagàtmà pratãcyevàtma÷abdo råóho loke nànyasmin vyutpattipakùe'pi tatraivàtma÷abdo vartate . %<yaccàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàniha . yaccàsya santatã bhàvastasmàdàtmeti kãrtyate>% ityàtma÷abdavyutpattismaraõàt . taü pratyagàtmànaü svasvabhàvamaikùatpa÷yatãtyarthaþ %<svasvabhàvaü svasvaråpamityarthaþ>% ànandagiriþ .

@<[Page 4460b]>@
#<pratyagà÷àpati># puø 6 taø . pa÷cimadikpàle varuõe halàyudhaþ

#<pratyagudac># strã pratãcyà udãcyà÷ca antaràlà dik baø vaø . pattimãttaradi÷orantaràlàyàü vidi÷i vàyukoõe à÷vaø ÷rauø 2 6 . 4 .

#<pratyagra># triø pratigatamagramagratvam atyàø saø . 1 nåtane 2 ÷odhite ca amaraþ . upacaricarançpavaü÷ye 3 vçhadrayaputre nçpabhede puø bhàgaø 9 . 22 . 4

#<pratyagratha># puø ahicchabade÷e hemacaø . tatra bhavaþ tasya ràjà và %<sàlvàvayavapratyagrathakàlakåñà÷makàdi¤>% pàø i¤a . pràtyagrathi tatra bhave tannçpe ca .

#<pratyagraha># puø cedide÷aràje nçpabhede bhàø àø 63 aø .

#<pratyaïga># naø pratigatamaïgam atyàø saø . aïgànugatàïgabhede aïgasyàïgabhede karõàdau %<tatràïgànyantaràdhisakthibàhu÷iràüsi tadavayavàþ pratyaïgàni>% su÷rutaþ . aïga÷abde 72 pçø dç÷yam .

#<pratyaïgiras># puø càkùuùamanvantare àïgirase çksvaråpe çùibhede harivaüø 3 aø .

#<pratyaïgirà># strã devãbhede %<atha pratyaïgiràü vakùye parakçtyànibarhiõãm>% ityàdinà mantramahauùadhau 8 taraïge tatprayoga uktaþ .

#<pratyaïmukha># triø pratyaïmukhaü yasya . pa÷cimàbhimukhe %<÷riyaü pratyaïmukho bhuïkte>% manunà tanmu khabhojane ÷rãlàbhaþ phalamuktam . karmavi÷eùe sàyaüsandhyàvandane ca tanmukhatà vihità smçtau dç÷yà .

#<pratyac(¤cå)># puø pratya¤cati anca--kvip vic và . 1 khàtmani pratyàgàtman÷abde dç÷yam . 2 pa÷cime de÷e 3 kàle ca 4 pa÷cimàyàü di÷i strã ïãp bhatve allope dãrghaþ pratãcã . evaü ÷asàdyaci pratãcaþ pratãcetyàdi . vici tu nalopàbhàvàt na tathà pratya¤caþ pratya¤cà iti . tataþ saptamyarthe asi tasya lopaþ . pratyac 5 saptamyarthavçttau pa÷cimadigde÷akàlàdau avyaø .

#<pratya¤jana># naø pratiråpamanuråma¤janaü pràø saø . anuråpà¤jane su÷rutaþ .

#<pratyanantara># triø pratipràptamanantaram atyàø saø . pratyàsanne sannikçùñe bhanuþ 10 . 80 .

#<pratyanãka># puø pratikålamanãkaü yasya pràø vaø . 1 ripau 2 vighne hemaø upacàràt 3 prativàdini 4 alaïkàrabhede naø alaïkàra÷abde 401 pçø dç÷yam .

#<pratyanumàna># naø pratiråpamanumànaü pràø taø . pratãpàtumàne yathà parvato vahnimàn dhåmàditi vàdinokte parvato vaïgyabhàvavàn pàùàõamayatvàditi prativàdinaþ pratipakùànumànam .

#<pratyanta># puø pratigato'ntam atyàø saø . 1 mlecchade÷e 3 sannikçùñe triø amaraþ .

#<pratyantaparvata># puø pratyantaþ sannikçùñaþ parvataþ . vçhatparvatasamãpasthe parvate hemacaø .

#<pratyabhij¤à># strã pratigatà abhij¤àm atyàø saø . 1 abhij¤ànuråpe tajjanyasaüskàrasahakàreõa janite pratyakùabhede yathà so'yaü devadatta ityàdi . tatsvaråpàdikaü vivaraõaprameya saügrahe nirõãtaü yathà %<nanu keyaü pratyabhij¤à nàma na tàvadekasyàtãtavartamànakàladvayasambandhaviùayaü pratyakùaj¤ànaü pratyabhij¤à, pratyakùaj¤ànasya vartamànamàtràrthagràhitvàt . pårvànubhavasaüskàrasahitàdidànãntanavastupramitikàraõàjjàtasya tasya tathàtvamiti cet evamapyàtmani so'hamiti pratyabhij¤à na siddhet nitye svayaprakà÷e tasmin saüskàrasaya janyaj¤ànasya và'sambhavàt . nàùi svaråpaj¤ànameva pratyabhij¤àtasya pradãpaprabhàvat vartemànàrthaprakà÷inaþ pårvàparaparàmar÷àtmakatvàyogàt, asmanmate tu so'hamityàkàradvayopaplutaü j¤ànadvayametanna pratyabhij¤à . tasmàdanayà duniråpayà pratyabhij¤ayà kathamaikyasiddhiþ . ucyate . kevale cidàtmani janyaj¤ànatatsaüskàrayorasambhave'tyantaþ karaõavi÷iùñe tatsambhavàduktà pratyabhij¤à kiü na syàt . na ca vi÷iùñasya pratyabhij¤àviùayatve tasyaiva pratyabhij¤àtçtvamapãti karmakartçvirodhaþ ÷aïkanãyaþ, sarvavàdinàü dehavyatiriktàdyanumànaviùayatayàtmani karmakartçbhàvasya saüpratipannatvàt . atha mataü nànumànàdau viùayasya karmakàrakatvam atãtàdestvanumàne viùayasyàvidyamànasya j¤ànajanakatvàyogàt viùayatvantvavidyamànasyàpi katha¤cit sambhaviùyati j¤ànasya tadàkàratvàt ato'numànàdau kartçtvamevàtmanaþ, pratyakùe tu viùayasya j¤ànajanakatayà karmakàrakatvam ato virodhastadavastha iti maivam antaþkaraõavi÷iùñatayaivàtmanaþ pratyabhij¤àtçtvaü pårvàparakàlavi÷iùñatayà ca pratyabhij¤eyatvamityuùàdhibhedenàvirodhàt . kimetàvatà prayàsena pratyabhij¤aiva mà bhåditi cet na, so'hamiti pratyabhij¤àyàþ svànubhavasiddhatvàt avisaüvàditvena ca bhràntitvàyogàt . yaduktaü so'hamityàkàradvayopaplutaü j¤ànadvayamiti tadasat tatha sati vij¤ànaü kùaõikamityatràpi j¤ànadvayaprasaïgena vij¤ànasya ghaõikatvàsiddhiprasaïgàt . vij¤ànamàtravàdinàü kùaõikakhàdidharmà avàstavàeveti cet tarhi syàyitpàdidharmàeva vàstavà upàdãyantàü so'hamityàdyànubhavànusàritvàt . yacca pràbhàkarà manyante so'hamitipratyamij¤àyàü viùayatvenà÷rayonàtmà siddhyati kiü tarhi so'yaü ghaña ityàdi pratyabhij¤à÷rayatveneti, tadayuktaü pårvàparakàlavi÷iùñasya kùaõamàtravçttipratyabhij¤à÷rayatvàsambhavena pratyabhij¤ayà sthàyitvàsiddhiprasaïgàt . atha mataü mama saüvedanaü jàtamiti idànãmanusmaryamàõà pårvakàlãnà ghañàdisaüvit khà÷rayaü tadànãntanamàtmànaü sàdhayati smçti÷ca svà÷rayamidànãntanamàtmànaü sàdhayati tata÷ca sthàyyàtmasiddhiþ na punarapramàõikaü so'hamityàtmaviùayakaü pratyabhij¤ànaü ki¤cit kalpanãyamiti cet naitat sàram smçtipårvànubhavau hyabhij¤à dvayavattatakàlãnamàtmànaü yadyapi sàdhayataþ tathàpyekasyàtmanaþ kàladvayasambandho na kenàpi sidhyati . saüviddvayameva sambandhasyàpi sàdhakamiti cet tarhi tathaiva ghañàdiùvapi sthàyitvasiddhau tatsiddhaye pratyabhij¤à nàpekùyeta . dàróhyàya pratyabhij¤eti cet evamapi prakçte saüviddvayaü kiü sàkùàtsambandhasya sàdhakasuta pratyabhij¤àmutpàdya, àdya na tàvadekaikaü tatsàdhakam ekaikasya kàladvayavi÷iùñàtmanyanà÷ritatvàt nàpi saübhåya tatsàdhakam, atãtànubhavasya vartamànasmçte÷ca yaugapadyàyogàt . dvitãye sthàyyàtmaviùayaü so'hamiti pratyabhij¤ànaü tvayaivàïkãkçtaü syàt . na ca vàcyaü kvacidapi na j¤ànaviùayatvamàtmanastatkathaü pratyabhij¤àviùayatvamiti . mama saüvedanaü jàtamiti smçtij¤ànaviùayatvàt yadyapyanena smçtij¤ànena svotpattikàlãna àtmà svà÷rayatvenaiva prakà÷yate na viùayatvena tathàpi smaryamàõasaüvedanà÷rayabhåtastatasaüvedanakàlãna àtmà viùayãkriyata eva . athocyate smçtyà saüvedanameva viùayãkriyate tacca saüvedanaü smçtaü sat svà÷rayamàtmànamà÷ratayaiva pratyàyiùyatãti tadasat smçtikàle saüvedanasyàvidyamànasya svà÷rayasàdhakatvàyogàt . svayaüprakà÷amànaü hi saüvedanamà÷rayaü sàdhayati na tu smçtiviùayatayà paraprakà÷yam anyathà dharbhàdãnàmapi parataþ siddhànàü svà÷rayàtmasàdhakatvaprasaïgàt . tasmàdatãtakàlãna àtmà smçtiviùaya evetyabhyupeyam . tathàca so'hamiti pratyabhij¤àpyàtmànaü viùayãkariùyatãti pràbhàkarairapyàtmaviùayapratyabhij¤ayaiva saüvidàtmanà kùaõikatvaü niràkaraõãyam>% .

#<pratyabhij¤àdar÷ana># naø pratyabhij¤àyàþ dar÷anam ÷àstram . màhe÷vara÷àstrabhede tanmataü ca sarvadar÷anasaügrahe dar÷itaü yathà atràpekùàvihãnànàü jaóànàü kàraõatvaü duùyatãtyaparituùyanto matàntaramanviùyantaþ parame÷varecchàva÷àdeva jagannirmàõaü parighuùyantaþ svasaüvedanopapattyàgamasiddhapratyagàtmatàdàtmyo, nànàvidhamànameyàdibhedàbheda÷àlã parame÷varo'nanyamusvaprekùitvalakùaõasvàtantryabhàk svàtmadarpaõe bhàvàn prativimbavadabhàsayediti bhaõanto bàhyàbhyantaracaryàpràõàyàmàdikle÷aprayàsakalàvaidhuryeõa sarvasulabhamabhinavaü pratyabhij¤àmàtraü paràparasiddhyupàyamabhyupagacchantaþ pare màhe÷varàþ pratyabhij¤à÷àstramabhyasyanti . tasyeyattàpi nyaråpi parãkùakaiþ %<såtraü vçttivivçtirlaghvã vçhatãtyubhe vimar÷inyau . pakaraõavivaraõapa¤cakamiti ÷àstraü pratyabhij¤àyàþ>% tatredaü prathamaü såtram . %<katha¤cidàsàdya mahe mahe÷varaþ syàddàsyaü jatasyàpyupakàramicchan . samasta sampatsamavàptihetuü tatpratyabhij¤àmupapàdayàmi>% iti . katha¤ciditi parame÷varàbhinnagurucaraõàravindayugalasamàràdhanena parame÷caraghañitenaivetyarthaþ àsàdyeti à samantàt paripårõatayà sàdayitvà svàtmopabhogyatàü nirargalàü gamayitvà tadanena piditavedyatvena paràrtha÷àstrakaraõe'dhikàro dar÷itaþ anyathà pratàraõameva prasajet . màyottãõàü apimahàmàyàdhikçtà viùõuviri¤cyàdyà yadãyai÷varyale÷ene÷varãbhåtàþ sa bhagavànanavacchinnaprakà÷ànandasvàtantryaparamàrtho mahe÷varaþ tasya dàsyaü dãyate'smai svàminà sarvaü yathàbhilaùitamiti dàsaþ parame÷varasvaråpasvàtantrayapàtramityarthaþ . jana÷abdenàdhikàriviùayaniyamàbhàvaþ pràdar÷i . yasya yasya hãdaü svaråpakathanaü tasya tasya mahàphalaü bhavati pradhànasyaiva paramàrthaphalatvàt . tadhopadiùñaü ÷ivadçùñau paramagurubhirbhagavatsomànandanàthapàdaiþ %<ekavàraü pramàõena ÷àstràdvà guruvàkyataþ . j¤àte ÷ivatve sarvasthe pratipattyà dçóhàtmanà . karaõena nàsti kçtyaü kvàpi bhàvanayà sakçt . j¤àte suvarõe karaõaü bhàvanàü và parityajet>% iti . api÷abdena svàtmanastadabhinnatàmàviùkurvatà pårõatvena svàtmani paràrthasampattyatiriktaprayojanàntaràvakà÷a÷ca paràkçtaþ . paràrtha÷ca prayojanaü bhavatyeva tallakùaõayogàt na hyayaü deva÷àpaþ, svàrtha eva prayojanaü na paràrtha iti . ata evoktamakùapàdena %<yamarthamadhikçtya pravartate tatprayojanam>% iti . upa÷abdaþ sàmãpyàrthaþ tena janamya parame÷varasamãpatàkaraõamàtraü phalam ata evàha samasteti parame÷varatàlàbhe hi sarvàþ sampadastanniùyandamayyaþ sampannà eva rohaõàcalalàbhe ratnasampada iva . evaü parame÷varatàlàbhe kimanyat pràrthanãyam . taduktamutpalàcàryaiþ %<bhaktilakùmãsamçddhànàü kimanyadupayàcitam . enayà và daridràõàü kimanyadapayàcitam>% iti . itthaü ùaùñhãsamàsapakùe prayojanaü nirdiùñam . bahubrãhipakùetåpàyaþ samastasya bàhyàbhyantarasya nityasukhàderyà sampatsiddhiþ tathàtvaprakà÷aþ tasyàþ samyagavàptiryasyàþ pratyabhij¤àyàþ hetãþ sà tathoktà tasya mahe÷varasya pratyabhij¤à pratisandhànàbhimukhyena j¤ànam . loke hi sa evàyaü caitra iti pratisandhànenàbhimukhãbhåte vastuni j¤ànaü pratyabhij¤eti vyavahriyate ihàpi prasiddhapuràõasiddhàgamànumànàdij¤àtaparipårõa÷aktike parame÷vare sati khàtmanyabhimukhãbhåte tacchaktipratisandhànena j¤ànamudeti nånaü saü eve÷varo'hamiti . tàmetàü pratyabhij¤àmupapàdayàmi uprapannaþ sambhavatãti tatsamarthàcaraõena prayojanavyàpàreõa sampàdàyàmãtyarthaþ . yadã÷varasvabhàva evàtmà prakà÷ate tarhi kimanena pratyabhij¤àpradar÷anaprayàseneti cet tatràyaü samàdhiþ svaprakà÷atayà satatamavabhàsamàne'pyàtmani màyàva÷àt bhàgena na påkà÷ate pårõatàvabhàsasiddhaye dçkakriyàtmaka÷aktyàviùkaraõena pratyabhij¤à pradar÷yate . tathà ca prayogaþ ayamàtmà parame÷varo bhavitumarhati j¤ànakriyà÷aktimattvàt yo yàvati j¤àtà kartà ca sa tàbatã÷varaþ prasiddhe÷varavat ràjavadvà àtmà ca vi÷vaj¤àtà kartà ca tasmàdã÷varã'yamiti avayavapa¤cakasyà÷rayaõaü màyàvàdena naiyàyikamatasya kakùãkàràt . taduktamudayakarasånunà %<kartari j¤àtari svàtmanyàdisiddhe mahe÷vare . ajaóàtmà niùedhaü và siddhiü và vidadhãta kaþ . kintu mohava÷àdasmin dçùñe'pyanupalakùite . ÷aktyàviùkaraõeneyaü pratyabhij¤opadar÷yate>% . tathà hi %<sarveùàmiha bhåtànàü pratiùñhà jãvadà÷rayà . j¤ànaü kriyà ca bhåtànàü jãvatàü jãvanaü matam . tatra j¤ànaü svataþ siddhaü kriyà kà'syà÷rità satã . parairapyupalakùyeta tayà'nyajj¤ànamucyate>% iti . %<yà caiùàü pçtibhà tattatpadàrthakramaråpità . akramànandacidråpaþ pramàtà sa mahe÷varà>% iti ca . somànandanàthapàdairapi %<sadà ÷ivàtmanà vetti sadà vetti madàtmanà>% ityàdi . j¤ànàdhikàraparisamàptàvapi %<tadaikyena vinà nàsti saüvidàü lokapaddhatiþ . prakà÷aikyàttadekatvaü màtaikaþ sa iti sthitaþ . sa evàrthabhç÷atvena niyatena mahe÷varaþ . vimar÷a eva devasya ÷uddhe j¤ànakriye yataþ>% iti . vivçtaü càbhinavaguptàcàryaiþ %<tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàtãti>% ÷rutyà prakà÷acidråpamahimnà sarvasya bhàvajàtasya bhàsakatvamabhyupeyate tata÷ca viùayaprakà÷asya nãlaprakà÷aþ pãtaprakà÷a iti viùayoparàgabhedàdbhedaþ . vastutastu de÷akàlàkàrasaïkocavaikalyà dabheda eva sa eva caitanyaråpaþ prakà÷aþ pramàtetyucyate . tathà ca pañhitaü ÷ivasåtreùu %<caitanyamàtmeti>% . tasya cidråpatvamanavacchinnavimar÷atvamananyonmusvamànandaikaghanatvaü màhe÷varya miti paryàyaþ sa eva hyayaü bhàvàtmà vimar÷aþ ÷uddhe pàramàrthikyau j¤ànakriye tatra prakà÷aråpatà j¤ànaü, svato jagannirmàvçtvaü kriyà . tacca niråpitaü kriyàdhikàre %<eùa cànanda÷aktitvàdevamàbhàsayatyamån . bhàvànicchàva÷àdeùà kriyà nirmàtçtà'sya tu>% . upasaühàre'pi %<itthaü tathà ghañapañàdyàkàrajagadàtmanà . tiùñhàsàrevamicchaiva hetukartçkçtà kriyeti . tasmin satãdamastãti kàryakàraõatàpi yà . sàpyapekùàvihãnànàü jaóànàü nopaùadyate>% iti nyàyena yato jaóasya na kàraõatà na và anã÷varasya cetanasyàpi tasmàttena tena jagadgatajanmasthityàdibhàvavikàrattadbhedakrithàsahasraråpeõa sthàtumicchàþ svatantrasya bhagavatã mahe÷varasyecchaivottarottaramacchasvabhàvà kriyà vi÷vakartçtvaü vocyate iti . icchàmàtreõa jaganni rmàõamityatra dçùñànto'pi spaùñaü nirdiùñaþ %<yoginàmapi mçdvãjaü vinaivecchàva÷ena yat . ghañàdi jàyate tattat sthirasvàrthakriyàkaram>% iti . yadi ghañàdikaü prati mçdàdyeva paramàrthataþ kàraõaü syàttarhi kathaü yogãcchàmàtreõa ghañàdijanma syàt . athocyeta anya eva mçdbojàdijanyà ghañàïkuràdayo yogãcchàjanyàstvanyà eveti tatràpi bodhyase sàmagrãbhedàttàvat kàryabheda iti sarvajanaprasiddham . ye tu varõayanti nopàdànaü vinà ghañàdyu tpattiriti yogã tvicchayà paramàõån vyàpàrayan saïghañayatãti te'pi bodhanãyàþ . yadi paridçùñakàryakàraõabhàvaviparyayo na labhyeta tarhi ghañe mçddaõóacakràdidehe strãpuruùasaüyogàdiþsarvamapekùyeta tathà ca yogãcchàsamanantarasa¤jàtaghañadehàdisambhavo duþsamartha eva syàt . cetana eva tu tathà bhàti bhagavàn bhåribhago mahàdevo niyatanuvartavollaïghanaghanaütarasvàtantya iti pakùe na kàcidanupapattiþ . ata evoktaü vasuguptàcàryaiþ %<nirupàdànasambhàramabhittàveva tanvate . jagajjitraü namastasmai kalà÷la ghyàya ÷åline>% iti . nanu pratyagàtmanaþ parame÷varàbhinnatve saüsàrasambandhaþ kathaü bhavediti cettatroktamàgamàdhikàre %<eùa pramàtà màyànghaþ saüsàrã karmabandhanaþ . vidyàdij¤àpitai÷varya÷cidghano mukta ucyate>% iti . nanu prameyasya pramàtrabhinnatve baddhamuktayãþ prameyaü prati ko vi÷eùaþ? atràpyuttaramuktaü tattvàrthasaügrahàdhikàre %<meyaü sàdhàraõaü suktaþ svàtmàbhedena bhanyate . mahe÷varo yathà baddhaþ punaratyantabhedavaditi>% nanvàtmanaþ parame÷varatvaü svàbhàvikaü cennàrthaþ pratyabhij¤àpràrthanayà na hi vãjamapratyabhij¤àtaü sati sahakàrisàkalye aïkuraü notpàdayati . tasmàt kasmàdvàtmapratyabhij¤àne nibaündha iti ceducyate . ÷çõu tàvadidaü rahasyaü dvividhà hyarthakriyà bàhyàïkuràdikà pramàtçvi÷rànticamatkàrasàrà prãtyàdiråpà ca tatràdyà pratyabhij¤ànaü nàpekùate dvitãyà tu tadaùekùata eva . ihàpyahamã÷vara ityevambhåtacamatkàrasàrà paràparasiddhilakùaõajãvàtmaikatva÷aktivibhåtiråpà'rthakriyeti svaråpapratyabhij¤ànamapekùaõãyam . nanu pramàtçvi÷ràntisàràrthakriyà pratyabhij¤ànena vinà dçùñà satã tasmit dçùñeti kva dçùñam . atrocyate nàyakaguõagaõasaü÷ravaõapravçddhànuràgà kà cana kàminã madanavihvalà virahakle÷amasahamànà madanalekhàvalamvena svàvasthànivedanàni vidhatte tathà yegàttannikañamañatyapi tasminnavalokite'pi tadavaülokanaü tadãyaguõaparàmar÷àbhàve janasàdhàraõatvaü pràpte hçdayaïgamabhàvaü na labhate . yadà tu mårtivacanàcadãyaguõaparàmar÷aü karoti tadà tatkùaõameva pårvabhàvamatyeti . evaü svàtmani viùa÷varàtmanà bhàsamàne'pitannirbhàsanaü tadãyaguõaparàma÷evirahasamayaü pårõaü bhàva na sampàdayati yadà tu guruvacanàdinà sarvaj¤atvasarvakartçtvàdilakùaõapama÷varãtkaùaparàmar÷o jàyate tadà tatkùaõameva pårõàtmatàlàbhaþ . taduktaü caturthe vimar÷e %<taistairapyupayàcitairupanatastasyàþ sthito'pyantike kànto lokasamàna evamaparij¤àtà na rantaü yathà . lokasyaiùa tathànapekùitaguõaþ svàtmàpi vi÷ve÷varo naivàyaü nijavaibhavàya tadiyaü tatpratyabhij¤odità>% iti . abhinavaguptàdibhiràcàryaurvihitapratàno'pi ayamarthaþ saügrahamupakramamàõairasmàbhirbistarabhiyà na pratànita iti sarvaü ÷ivam .

@<[Page 4464a]>@
#<pratyabhiyoga># puø pratiråpo'bhiyogaþ pràø saø . abhiyuktena prativàdinà svàbhiyoginaü prati abhiyogàntarakaraõe .

#<pratyabhivàda># puø prati + abhi + vada--õic--gha¤ . abhivàdakasya tatpratiråpe à÷ãrvacanàdau . bhàve lyuñ . pratyabhivàdana tatràrthe naø . tatprakàraþ manunà kullåkabhaññena ca dar÷ito yathà %<àyuùmàn bhava saumyeti vàcyo vipro'bhivàdane . akàra÷càsya nàmyo'nte vàcyaþ pårvàkùaraþ plutaþ . yo na vettyabhivàdasya vipraþ pratyabhivàdanam . nàbhivàdyaþ sa viduùà yathà ÷ådrastathaiva saþ>% abhivàdane kçte pratyabhivàdayitrà abhivàdako vipàdiþ àyuùmàn bhava saumyeti vàcyaþ . asya càbhivàdakasya ya÷càma tasyànte yo'kàràdiþ svaro nàmnàmakàràntatvaniyamàbhàvàt sa plutaþ kàryaþ svaràpekùa¤cedakàràntatvaü vya¤janànte'pi nàmni sambhavati svaràntarasya ca vya¤janànte nàmno'sambhavàt àha pårvàkùara iti . pårvanàmagatamakùaraü saü÷liùñaü yasya sa pårvàkùaraþ tana nàmàkùaraü pakçvya càkàràdiþ svaraþ plutaþ kàryaþ . etacca vàkyasya ñeþ pluta udàttaþ ityasyànuvçttau %<pratyabhivàde'÷ådre>% iti plutaü smaran pàõiniþ sphuñamuktavàn . vyàkhyàta¤ca vçttikçtà vàmanena ñeriti kiü vya¤janàntasyaiva ñeþ pluto yathà syàditi . tasmàdãdç÷aü pratyabhivàdanavàkyam àyuùmàn bhava saumya! ÷ubha÷arma 3 n! evaü kùatriyasya valavarma 3 n evaü vai÷yasya vasubhåte 3 pluto ràjanyavi÷àü veti kàtyàyanavacanàt kùatriyavai÷yayoþ pakùe pluto na bhavati . ÷ådrasya pluto na kàryaþ a÷ådra iti pàõinivacanàt . %<striyàmapi niùedha>% iti kàtyàyanavacanàt striyàmapi pratyabhivàdanavàkye na plutaþ .

#<pratyabhiskandana># naø prati + abhi + skanda--bhàve lyuñ . pratyabhiyoge trikàø .

#<pratyaya># puø prati + iõa--bhàvakaraõàdau ac . 1 adhãne 2 ÷apathe 3 j¤àne 4 vi÷vàse pràmàõyena ni÷caye 5 hetau 6 chidre 7 ÷abdabhede amaraþ . 8 àcàre 9 khyàtau mediø . 10 ni÷caye 11 svàduni hemacaø 12 sahakàrikàraõe trikàø . ÷abdabhedapratyayalakùaõantu ÷abda÷aø prakàø uktaü yathà làghavàdanyathà nirvakti %<itaràrthànavacchinne svàrthe yo bodhanàkùamaþ . tiïarthasya nibhàdyanyaþ sa và pratyaya ucyate>% . yaþ ÷abdaþ ÷abdàntaràrthàvi÷eùite yàdç÷asvàrthe dharmiõi tiïartha syànvayavodhane svaråpàyogç sa và nibhàdi÷abdebhyo minnastàdç÷àrthe pratyaya ityarthaþ . caitro'stãtyàdàvarthàntarànavacchinne svàrthe nàmnàü tiïarthànvayabodhakatvam . evaü yajeta sthãyetetyàdau yajàdidhàtånàm . pacatãtyàdau tiïàü pàcako'stãtyàdau kçtàü kà÷yapirityàdau ca taddhitànàm prakçtyarthàvacchinne eva svàrthe kçtyàdau tiïarthasya vartamànatvàderbodhakatvaü na tu tadanavacchinna iti na teùvaprasaïgaþ . nibhanipàtàdikastu ÷abdàntaràrthànavacchinne sadç÷asamuccayàdikhàrthe tiïarthàsyànvayaü prati svaråpàyãgyo'pi nibhàdireveti na tatra prasaïgaþ . vaiyàkaraõamate tu asmàbhistallakùaõaü ÷abdàrtharatneuktaü yathà pratyayastu prakçtimavadhãkçtya vidhãyamànaþ svàrthavodhakaþ ÷abdavi÷eùaþ prakçti÷abdadar÷itabhàùyokteþ . %<svãyamarthaü pratyàyatãti>% pratyayalakùaõe bhàùyokte÷ca tathaivàvagamyate . avadhi÷ca pårvàpararåpo gràhyaþ tena bahuci nàprasaïgaþ tasyàpi prakçtyavadhikatvena vidhãyamànatvàt . siddhànte tu vçtti÷abdànàü samudàya÷aktisvãkàreõa bahujàdernirarthakatayà mukhyapratyayatvàbhàvàdeva pårbatvaråpàvadhitvaprave÷e'pi na kùatiþ . ataeva prakçti÷abdoktaharikàrikàyàü %<pratyayaþ para>% ityanena paratvena vidhãyamànatvaü pratyayatvamuktaü tasya ca mukhyatvadyotanàrthaü svàrthakatvasàkàïkùatvakathanàya ca itarat dvi÷eùaõam tathà ca tadarthànvitasvàrthabodhane tadapekùatve sati tadavadhikatvena vidhãyamànatvaü tatpratyayatvamiti phalito'rthaþ . anvitatva¤ca vi÷eùyatayà vi÷eùaõatayà và gràhyaü tena tiïà dhàtvarthavi÷eùyakànvayasya bodhakatve'pi na kùatiþ . yadi càvayava÷aktisvãkàrastadà parapadenàvadhimàtraü lakùaõãyam avadhi÷ca pårvàparànyataraeva nibe÷anãyaþ . eva¤ca pratyayanimittakaprakçtyaïgakàryavi÷eùe vikaraõàgamàdãnàü pratyayatvasvãkàreõa paratvamàtraü pratyayatvamiti bodhyam . athavà pratyaya ityadhikçtyà pa¤camàdhyàyasamàptervidhãyamànatvaü pràribhàùikapratyayatvaü tatraiva arthabodhakatve satãti vi÷eùaõe mukhyapratyayatvasàmànyalakùaõa parvyavasyati tattatpratyayatvantåktameva . svàrthikapratyayànàmapi prakçtyarthànuvàditayà svàrthabodhakatvamataevàbhihitaü vàkyapadãye %<svàrthikàþ pratyayàþ kecit prakçtyarthànubàdinaþ>% iti . etadanurodhenaiva ÷esvaràdau svasvaprakçtyarthànyatarapratyàyakatvaü pratyayànàmuktam . vikaraõàdayaþ punaþ sarvathà nirarthakà teùàü dyotakatvàdyanaïgãkàràt tadvyatirekeõàpi kçdàdau dhàtumàtràdevàrthapratãterdar÷anàt . ukta¤ca bàkyapadãye %<yatra và'vyabhicàreõa tayoþ ÷aktiprakalpanam . ni÷camastatra niyamo na tvevaü ÷yan÷abàdiùviti>% . yatra yayoravya bhicàreõànvayavyatirekàbhyàü, niyamaþ arthapratãtiniyamastayoþ prakçtipratyayayoþ ÷aktikalpanam . yatra caivaü na niyamastatra ÷yan÷avàdiùu netyasyàvçttyà ÷aktikalpanaü netyarthaþ . 13 viùõau puø %<pratyayaþ sarvadar÷anaþ>% viùõusaü . tasya j¤ànaråpatvàt tathàtvam bhàùye dç÷yam . pratyaya÷ca buddhiràtmaguõa iti naiyàyikàþ . mahattattvadharma iti sàükhyàþ . %<eùa pratyayasargo viparyayà÷aktituùñãnàm>% sàø kàø . %<pratãyate'neneti pratyayo buddhistasya sargaþ tatra viparyayo'j¤ànamavidyà ca buddhidharmaþ a÷aktirapi karaõavaikalyahetukà buddhidharma eva tuùñisiddho api vakùyamàõe buddhidharmàveva, tatra viparyayà÷aktituùñiùu kathàyogaü saptànàü dharmàdãnàü j¤ànavarjamantarbhàvaþ siddhau ca j¤ànasyeti>% taø kauø . kçdabhihito bhàvo dravyavat prakà÷ate iti nyàyàt sargapadaü sçjyamànaparaü tathà càvidyàderbuddhidharmatvàt tatsçùñatvam .

#<pratyayakàrin># triø pratyayaü karoti kç--õini . 1 vi÷vàsakàrake svamatatvasåcake 2 mudràbhede(mohara)trikàø .

#<pratyayita># triø prati + aya --kta . 1 àpte 2 vi÷vaste 3 pratigate ca amaraþ

#<pratyarà># strã pratinihitàþ aràþ pràø saø . aràdàróhyàya upanihite kãlake %<÷atàrdhàraü vi÷atipratyaràbhiþ>% ÷vetà÷vaø uø %<pårvoktànàmaràõàü dàróhyàya ye pratividhãyante kãlakàste pratyarà ityucyante>% bhàùye uktam .

#<pratyari># puø prati + ç--in . 1 ÷atrau 2 janmatàràtaþ pa¤camacaturda÷atrayoviü÷atitàrake %<janma sampadvipat kùemaü pratyariþ màdhakobadhaþ . mitraü paramamitraü ca janmarkùàttutridhà punaþ>% jyoø taø . %<tàrà punaþ pàpàkhyà trividhà pa¤cacaturda÷aviü÷atistriyutà . siddhiphalà vçddhikarã vinà÷asaüj¤à kramàt kathità>% jyoø taø . tena tçtãyasyaiva vi÷eùata àva÷yakakàryàdau niùedhàt tyàjyatà àdyayordvayostu pratiprasavaþ iti draùñavyam %<pratyarau lavaõaü dadyàditi>% dànamapi tçtãyapratyaràveveti vivecanãyam .

#<pratyarthin># triø pratyarthayate prati + artha--pãóane õini . 1 ÷atrau amaraþ . pratikålamarthayate õini, pratipakùaþ arthinaþ pràø saø và . vyavahàre 2 prativàdini ÷abdaraø . %<pratyarthino'grato lekhyaü pratij¤àtàrthasàdhanam>% yàj¤aø .

#<pratyarpaõa># naø prati + ç--õic--puk--lyuñ . pratidàne gçhãtasya dhanàdeþ punadàne pratisamarpaõe .

@<[Page 4465b]>@
#<pratyavanejana># naø pratiråpamavanejanam pràø saø . ÷ràddhàïge prathamajalàdidànaråpànuråpe piõóopari kriyamàõe punaravanejane tacca chandogetaraparaü yathoktam chandogànàntu piõóapàtraprakùàlanena pårvadavanejanam . yathà chandogapari÷iùñaü %<tatpàtrakùàlanenàtha punarapyavanejayet>% atràpya banejayediti ÷ruterdvitãyàvanejane'pi avanenikùveti vaktavyaü na tu pratyanenikùveti ÷ràø taø raghuø .

#<pratyavamar÷a># puø prati + ava--mç÷a--bhàve gha¤ . anusandhàne %<smçtiþ pratyavamar÷a÷ca teùàü jàtyantare'bhavat>% harivaüø 21 a0

#<pratyavamarùa># puø prati + ava + mçùa--kùàntau bhàve gha¤ . sahane %<svalpasaïkaraþ saparihàraþ sapratyavamarùaþ>% pa¤ca÷ikhàcàryaþ . %<svalpasaïkaraþ jyãtiùñomàdijanmanaþ pradhànàpårvakha svalpena pa÷uhiüsàdijanmanà'narthahetunà apårveõa saïkaraþ, saparihàraþ kiyatàpi pràya÷cittena parihartuü÷akyaþ . atha pramàdataþ pràya÷cittamapi nàcaritaü pradhànakarmavipàkasamaye ca pacyate tathàpi yàvadasàvanarvyaü såte tàvat sa pratyavamarùaþ pratyavamarùeõa sahiùõutayà saha vartat iti mçùyante hi puõyasambhàropanãtasvargasudhàmahàhradàvagàhinaþ ku÷alàþ pàpamàtropapàditàü duþsvavahnikaõikàm>% taø kauø . bhàve lyuñ . pratyavamarùaõa tatràrthe naø .

#<pratyavara># triø pratiråpo'varaþ pràø saø . atinikçùñe %<pratigrahàdyàjanàdvà tathaivàdhyàpanàdapi . pratigrahaþ pratyavaraþ pretya viprasya garhitaþ>% manuþ .

#<pratyavarãha># puø prati + ava + ruha--gha¤ . (nàmà) avarohe lyuñ . pratyavarohaõa tatràrthe naø .

#<pratyavasàna># naø prati + ava + so--kta . bhojane hemacaø .

#<pratyavasita># triø prati + ava + so--karmaõi kta . bhukte amaraþ .

#<pratyavaskanda># puø prati + ava + skanda--karaõa gha¤ . vyavahàre uttarabhede uttara÷abde 1090 pçø dç÷yam . karaõe lyuñ . pratyavaskandana tatràrthe naø .

#<pratyavasthà># strã prati + ava + sthà--bhàve aï . 1 pratipakùatayà avasthàne . bhàve lyuñ . pratyavasthàna tatràrthe naø . %<sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànam>% gauø ta0

#<pratyavasthàtç># triø prati + ava + sthà--tçc . 1 pratiùakùatayà avasthàtari prativàdini . 2 ÷atrau hemaø .

#<pratyavahàra># puø prati + ava--hç--bhàve gha¤ . 1 saühàre raghuþ 4 . 44 2 yuddhàryamudyuktànàü sainyànàü yuddhàt nivàraõe bhàø vaø 283 aø .

@<[Page 4466a]>@
#<pratyavàya># puø prati + ava--iõa--karaõe ac . 1 pàpe %<anutpattiü tathà cànye pratyavàyasya manvate>% jàvàliþ . bhàve ac . 2 vaimatyàcaraõe manuþ 4 . 245 .

#<pratyavekùaõa># taø prati + ava + ãkùa--bhàve lyuñ . pårvàparàlocane 2 etàvatkçtametàvat na kçtamityarthànusandhàne ca . prati + ava + ãkùa--bhàve a . pratyavekùà tatràrthe strã raghuþ 17 . 53 .

#<pratya÷man># puø pratiråpaþ a÷mà pràø saø . gairike hemaø .

#<pratyaùñhãlà># strã su÷rutokte aùñhãlàtulye rogabhede %<aùñhãlàvadghanaü granthimårdhvamàyatamunnatam . vàtàùñhãlàü vijànãyàdbahirmàrgàvarodhinãm . etàmeva rujàyuktàü vàtaviõmåtrarodhinãm . pratyaùñhãlàmiti vadejjañhare tiryagutthitàm>% .

#<pratyàkàra># pratikçta àkàraþ khaógàkàro yena pràø vaø . khaógakoùe trikàø .

#<pratyàkhyàta># triø prati + à + khyà--karmaõi kta . 1 niràkçte 2 dårãkçte amaraþ .

#<pratyàkhyàna># naø prati + à + khyà--màve lyuñ . niràkaraõe amaraþ .

#<pratyàgati># strã prati + à + gama--bhàve ktin . pratyàgamane(phire à÷à)harivaüø 325 aø .

#<pratyàgama># puø prati + à + gama--bhàve ap . (phire à÷à) yasmàt gatastasmin punaràgamane tãrthàt pratyàgame'pi ca pràø taø . bhàve lyuñ . prathàgamana tatràrthe naø .

#<pratyàdiùña># triø prati + à + di÷a--karmaõi kta . niraste amaraþ

#<pratyàde÷a># puø prati + à + di÷a--bhàve gha¤ . 1 niràkaraõe amaraþ bhaktàn prati àde÷aþ . 2 bhaktàn prati abhãùñasiddhyarthaü devànàde÷e ca .

#<pratyàdhàna># naø pratipattyà dhãyate prati + à + dhà--karmaõi lyuñ . 1 mastake %<yo ha vai ÷i÷uü sàdhànaü pratyàdhànam>% ÷ataø bràø 14 . 5 . 2 . 1 bhàùyam . mastakasya sarvadeheùvavayaveùu àdhãyamànatvàt tathàtvam . bhàve lyuñ pràø saø . 2 dvitãyàdhàne naø .

#<pratyàdhyàna># puø vàtavyàdhimede . tasya lakùaõamàha %<visuktapà÷va hçñayaü tadavàmà÷ayotthinam . pratyàdhma naü viü jànãyàt kaphavyàkulitànilam>% . vimuktapà÷cahçdayaü pàr÷ve hçdayaü ca vihàya jàtaü tadevàdhmànam . kaphavyàku litànilaü kaphenàvakaõavàtama bhàvapraø .

#<pratyàpatti khã># prati + à + pada--bhàke ktin . viràgye bhàø ÷àø 293 aø ÷ãlakaõñhaþ . 2 punaràgamane ca

@<[Page 4466b]>@
#<pratyàmnàna># triø pratiråpatayà àmnàyate prati + à + mnàkarmaõi lyuñ . pratinidhau %<yajamànakartçtvena vidhãyante pratyàmnànà÷ca çtvijã nivartante>% kàtyàø ÷rauø 1 . 6 . 13 paddhatau .

#<pratyàmnàya># puø pratiråpatayà àmnàyate prati + à + mnàkarmaõi gha¤ . pratinidhitvena vidhãyamàne .

#<pratyàyaka># triø prati + i--õvul . 1 vi÷vàsakàrake 2 bodhake ca .

#<pratyàyana># naø prati + à + i--õic %<õau gamirabodhane>% pàø ukteþ na gamàde÷aþ bhàve lyuñ . 1 bodhane 2 vi÷vàsajanane bhàø anuø 2448 ÷loø .

#<pratyàrambha># puø pratiråpa àrambhaþ pràø saø . àrambhàt pa÷cat àrambhe galagraha÷abde 2562 pçø dç÷yam .

#<pratyàlãóha># naø dhanvinàü yuddhàrthamavasthitibhede àlãóhaviparãtaråpatayà sthitau àlãóha÷abda 824 puø dç÷yam .

#<pratyàvartana># naø prati + à + vçta--õic--và bhàve lyuñ . 1 pratinivçttau 2 pratinivàraõe ca .

#<pratyà÷à># strã ki¤cit vastu prati + à÷à pràø saø . ki¤cidvastu prati và¤chàyàm .

#<pratyà÷ràva># puø prati + à + ÷ru--õic--ac . 1 uddi÷ya ÷ràvaõe karmaõi ac . 2 astu÷rauùaóiti ÷abde yajuø 19 . 24 vedadã0

#<pratyà÷ràvaõa># naø prati + à + ÷ru--õic bhàve lyuñ . agnãdhrakartçke adhvaryuü prati mantravi÷eùasya à÷ravaõe ÷ataø bràø 12 . 2 . 9 bhàùye dç÷yam .

#<pratyà÷vàsana># naø prati + à + ÷vasa--õic--bhàve lyuñ . sàntvanàrthamà÷vàsane .

#<pratyàsatti># strã prati + à--sada--bhàve ktin . 1 naikañye nyàyamate 2 alaukikapratyakùajanake sambandhamàtre %<àsattirà÷rayàõàntu>% bhàùàø %<àsattiþ pratyàsattiþ>% siø muø .

#<pratyàsanna># triø prati + à + da--kta . 1 atinikañasthe jañàø 2 sambaddhe ca .

#<pratyàsa(sà)ra># puø prati + à + sç--àdhàre gha¤ ap và . abantaþ 1 sainyapa÷càdbhàge gha¤antaþ tatràrthe amaraþ . yatra vyåhasya pa÷càdvyåhàntaraü kriyate 2 tatràrthe bharataþ .

#<pratyàsvara># puø pratyàsvarati prati + à + své--ac . 1 pratyàgate astabhàvàt punaþ 2 pratyàgate àditye ca %<svara itãmaü (pràõam) àcakùate svara iti pratyàsvara iti àsum>% (àdityam) chàø uø . %<ki¤ca svara itãmaü pràõamàcakùate kaayanti tathà svara iti pratyàsvara iti càmuü savitàram . yasmàt pràõaþ svaratyeva na punarmçtaþ pratyàgacchati . savità tvastamitvà punarapyahanyahani pratyàyacchati . ataþ pratyàsvaro'smàdguõato nàmata÷ca samànamitaretaraü pràõàdityau>% bhàø .

#<pratyàharaõa># naø prati + à + hç--bhàve lyuñ . 1 cittendriyàdeþ viùayebhyo nivàraõe .

#<pratyàhàra># puø prati + à + hç--bhàve gha¤ . cittendriyàdeþ viùayebhyo nivàraõe yogàïgabhede tallakùaõaü ca aùñàïgayoga ÷abda 524 pçø uktaü tatkàlamàna¤ca %<pràõàyàmàdvaùañ kena pratyàhàra udàhçtaþ>% kà÷ãkhaø 41 aø uktam . %<svaviùayà'samprayoge cittasya svaråpànukàra ivendriyàõàü pratyàhàraþ>% pàtaø såø %<svaviùayasamprayogàbhàve cittasvaråpànukàra iveti cittanirodhe cittavanniruddhànãndriyàõi netarendriyajayavadupàyàntaramapekùante . yathà madhukararàja makùikà utpatantamanåtpatanti nivi÷amànamanuvi÷ante tathe ndriyàõi cittanirodhe niruddhànãttheùa pratyàhàraþ>% bhàø . %<tataþ paramà va÷yatendriyàõàm>% pàtaø såø ÷abdàdiùva vyasanamindrivajaya iti kecit ÷aktirvyasanaü vyasyatyenaü ÷reyasa iti aviruddhà pratipattirnyàyyà ÷abdàdisamprayogaþ svecchayetyanye ràgadveùàbhàve sukhaduþkha÷ånyaü ÷abdàdij¤ànamindriyajaya iti kecit cittaikàgryàdapravçttireveti jaigãùavyaþ . tata÷ca paramà tviyaü va÷yatà yaccittanirodhe niruddhànãndriyàõi netarendriyajayavat pratyatnakçtamupàyàntaramapekùante yoginaþ iti bhàø . atra cittasyaiva pratthàhàre'nyendriyasya pratyàhàro'rthasiddha iti bodhyam tatphala¤ca . manunà uktam %<pratyàhàreõa saüsargàn dhyànenànã÷varàm guõàn>% . pratyàhriyante saükùipya gçhyante varõàü anena prati + à + hç--karaõe gha¤ . %<àdirantyena sahatà>% pàø såtreõa 2 kçtasaüj¤àyàü ca yathà aõa iti a i u iti varõànàü grahaõam evaü sup tiïaprabhçtiùvapi svàdãnàü tibàdãnà¤ca grahaõamiti . %<pratyàhàreùvitàü na grahaõamiti>% ten ac pratyàhàre õakaïacàü na grahaõam bodhyam . bhàve gha¤ . 3 upàdàne puø amaraþ .

#<pratyukta># triø prati + vaca--karmaõi kta . 1 uttarite prativàvàkyena 2 niràkçte ca .

#<pratyukti># strã prati + vaca--bhàve ktin . prativàkyakathane ÷abdara0

#<pratyujjãvana># naø prati + ud + jãva--bhàve lyuñ . punarjãvane maraõottaraü punarjãvane . %<rasavicchedahetutvàt maraõaü naiva varõyate . varõyate'pi yadi pratyujjãvanaü syàdadårataþ>% sàø daø . yathà kàdambarãgranthe tadvarõanam .

@<[Page 4467b]>@
#<pratyuta># avyaø prati--uta dvaø . 1 svapakùasthàpanàya parapakùaniràkaraõàya và uktasya tadvaiparãtyabhàve 2 vaiparãtyamàtre ca %<na doùaþ punaruktà'pi pratyuteyamalaïkriyà>% kàvyàdaø .

#<pratyutkrama># puø prati + ud + krama--gha¤ na vçddhiþ . 1 yuddhàrthodyoge 2 pradhànaprayojanodde÷enàpradhànàrambhe ca amaraþ . ktin . patyutkrànti tatràrthe strã kùãrasvàmã .

#<pratyuttara># naø pratiråpamuttarasya pràø saø . uttarasyottaravàkye vàdinopanyastapakùasya tadviruddhapakùapratipàdake vàkye .

#<pratyutthàna># naø prati + ud + sthà--lyuñ . abhyutthàne àgatasya sammànanàrthamàsanàdutthitau %<prayutthànàbhivàdabhyàü punastatpratipadyate>% anuþ .

#<pratyutpannamati># triø pratyutpannà tatkàlàcità matiryasya . 1 tatkàlocitabuddhau hemacaø . 2 pratibhànvite jañàø . anàgatavidhàtç÷abde 154 pçø dç÷yam .

#<pratyudàharaõa># naø pratikålamudàharaõaü pràø saø . udàharaõasya vaiparãtyena udàharaõe . %<antarvatpatitornuk>% pàø såø vçttau antarvatnã pativatnãtyudàhçtya %<pratyuüdàharaõantu antarastyasyàü ÷àlàyàü ghañaþ . patisatã pçthivã>% siø kauø .

#<pratyudgama># puø prati + ud + gama--gha¤ na vçddhiþ . 1 pratyutthàne (àvàóàyàoyà) pratigamane 2 ca bhàve lyuñ . pratyudgamana tatràrthe naø .

#<pratyudgamanãya># naø prati + ud + gama--anãyar . 1 dhautayastrayagmo amaraþ %<gçhãtapratyudgamanãyavastrà>% iti kumàre pàñhàntaraü prahre veti na gurutvam . 2 sumupasyànayogye påjaniye ca tri0

#<pratyunnamana># naø pratikåtamunnamana pràø saø . unnamanapratikåle avanamane . %<aïgulyà'vapãóite pratyunnabhanam>% su÷rutavraõacikitsàïgakriyoktau .

#<pratyupakàra># puø pratiråpaþ upakàraþ pàø saø . 1 kçtàpakàreõa kçte upakàrakasya upakàràturåpe hitàcaraõe .

#<pratyupade÷a># puø pratiråpaþ upade÷aþ pràø saø . 1 upade÷akasya pràptopade÷ena kçte ÷ikùàbhede kumàø 1 . 34

#<pratyupahàra># puø pratiråpa upahàraþ pràø saø . anuråpe upahàre upaóhokanoye dravye .

#<pratyurasa># avyaø urasi vibhaktyarthe'vyayãø . %<praterurasaþ saptamãsthàt>% pàø ac samàø . urasãtyarthe . saptamãsthàdityukteþ lakùaõàdyartha praterna ac . pratyuras ityeba .

#<pratyulåka># puø pratikåla ulåkasya pràø saø . 1 kàke bhàgaø 1 . 14 . 14 . %<pratyulåkaþ kàkaþ>% ÷rãdharaþ . pratiråpaþ ulåko yasya kap . pratyulåkaka ulåkànuråpe pakùibhede %<ulåkà pratyulåkakàn>% harivaüø 3 aø .

#<pratyuùa># puø prati + uùa--dàhe àdhàrasya kartçtvavivakùàyàü ka . pràtaþ kàle mathure÷aþ .

#<pratyuùas># naø prati + uùa--àdhàre kasut . pràtaþkàle amaraþ . %<yàti vyaktiü purastàdaruõakisalaye pratyuùaþ pàrijàtaþ>% sårya÷atakam .

#<pratyåùa># puø pratyåùati rujati kàmukàn pra + åùa--rujàyàü ka . 1 prabhàte amaraþ pratyåùapavanàsàrai harivaüø 83 aø . aùñavasumadhye 2 vasubhede ca jañàø . dhara÷abde 3847 pçø dç÷yam . 3 sårye ÷abdaraø .

#<pratyåùas># naø prati + åùa--rujàyàm asun asi và . prabhàte amaraþ %<snànamatyadhikaü kàryaü pratyåùasyàtmanã jale>% harivaüø 14 aø .

#<pratyåha># puø prati + åha--gha¤ . vighne amaraþ tasya åhàü prati pratibandhakatvàttathàtvam .

#<pratyçca># avyaø çcamçcaü prati vãpsàyàm avyayãø ac samàø . ekaikasyàmçcau à÷vaø 6 . 4

#<pratyeka># avyaø ekamekaü prati vãpsàyàmavyayãø . ekaikasmin vãpsàyute eka÷abdàrthe .

#<pratyokabuddha># puø buddhabhede trikàø .

#<pratvakùasa># triø pra + tvakùå--tanåkaraõe asun . prakarùeõa tanåkàrake ÷atrudhàtini çø 1 . 81 . 1 bhàø .

#<pratha># khyàtau bhvàø àø akaø señ . prathate aprayiùña ghàñàø õic prathayati . bhàve aï prathà .

#<pratha># khyàtau akaø vikùeepe sakaø curàø ubhaø señ ghañàø . prathayatite apapra÷at ta .

#<prathama># triø patha--amac . 1 pradhàne 2 àdye ca amaraþ . jasi và sarvanàmatàsya prathame prathamàþ . tasya bhàvaþ ùya¤ . pràthamya àdyatve pràdhànye ca naø .

#<prathamaja># triø prathamaü jàyate jana--óa . 1 pårvajàte 2 prathamagarbhajàte puü strãø yajuø 16 . 25 jana--kta . prathamajàta tratràrthe tri0

#<prathamavayasin># triø prathamavayo'styasya yàø iti sàntatvàt na padàtvam . prathamavayoyukte ÷ataø bràø 13 . 1 . 7 . 8 striyàü ïãpa .

#<prathamavittà># strã prathamaü vittà vinnà labdhà . prathamapariõãtàyàü striyàü mahiùyàü kàtyàø 16 . 3 . 21 . 5

#<prathamasàhasa># puø %<paõànàü dve ÷ate sàrdhe prathamaþ sàhasaþ smçtaþ>% viùõuø ukte sàrdha÷atapaõadvayaråpe daõóabhede

@<[Page 4468b]>@
#<prathamàïguli># puüstrãø karmaø . vçddhàïguùñhe %<÷abdamayaü mahàø pràõaü prathamàïgaliyogataþ>% prathamàïgulirvçddhàïguliþ tantrasàraþ

#<prathamà÷rama># puø naø karmaø . brahmaharyà÷rame %<÷arãravandhaþ . prathamàamo yathà>% kumàø .

#<prathà># strã pratha--ghañàø bhàve aï . khyàtã amaraþ .

#<prathita># triø pratha--kta . 1 khyàte amaraþ . 2 khàrociùamanoþ putrabhede puø harivaüø 7 aø . 3 viùõau puø %<acyutaþ ùraø thitaþ pràõaþ>% viùõusaø .

#<prathiman># puø pçthorbhàvaþ pçthu + ibhanic prathàde÷aþ . pçthutve sthålatve . ati÷ayena pçthuþ imanic . ati÷ayena pçthutvayute

#<prathimino># strã prathimà'styasyàþ %<saüj¤àyàü manmàbhyàm>% pàø ini ñilopaþ . pçthutvayutastrãbhede . asaüj¤àyàü tu matup masya vaþ . prathimavat ityeva striyàü ïãp .

#<prathivã># strã pçthivã + pçùoø . pçthivyàü bhàø viø 44 aø .

#<prathiùñha># triø ati÷ayena pçthu--iùñhan prathàde÷aþ . pçthutare . tatràrthe ãyasun prathãyas pçthutame striyàü ïãp .

#<prathu># puø prathate pratha--un . viùõau %<pràõadaþ praõavaþ pathaþ>% viùõusaø .

#<prathuka># puø pratha--bàø uka . vçthuke cipiñake ràyamukuñaþ .

#<pradakùiõa># naø pragato dakùiõàm atyàø saø . dakùiõapàr÷vànugate devebhyaþ svadakùiõadar÷anenaü praõàmabhede tallakùeõaphalàdikaü yathà %<prasàrya dakùiõaü hastaü svayaü namra÷iràþ punaþ . dakùiõaü dar÷ayan pàr÷vaü manasàpi ca dakùiõaþ . sakçttrirvà veùñayettu devyàþ prãtiþ prajàyate . sa ca pradakùiõã j¤eyaþ sarvadevaughatuùñhidaþ . aùñottara÷ataü yastu devyàþ kuryàt pradakùiõam . savàn kàmàn samàsàdya pa÷cànmokùamavàpnuyàt . manasàpi ca yo dadyàddevyai bhaktyà pradakùiõam . pradakùiõàdyamagçhe narakàõi na pa÷yati>% kàlikàpuø 70 aø . %<ekaü devyàü ravau sapta trãõi kurvyàdvinàyake . catvàri ke÷ave kuryàt ÷ive càrdha pradakùiõam>% karmalocanam . %<dakùiõàdvàyavãü gatvà di÷aü tasyà÷ca ÷àmmavãm . tana÷ca dakùiõàü gatvà namaskàrastrikoõavat . ardhacandraü mahe÷asya pçùñhata÷ca samãritam . ÷ivapradakùiõe mantrã ardhacandrakrameõa tu . savyàsavyakrameõaiva somasåtraü na laïghayet>% . somasåtraü jalaniþsaraõasthànam . %<prasàrya dakùiüõaü hastaü svayaü nagna÷iràþ punaþ . dar÷ayeddakùiõaü pàr÷vaü manasàpi ca dakùiõaþ . triyà ca veddhayet samyak devatàyàþ pradattiõam>% tantrasàraþ .

@<[Page 4469a]>@
#<pradakùiõit># naø pradakùiõa + pçùoø . pradakùi÷abdàrthe çø 2 . 43 . 1 . bhàùye dç÷yam .

#<pradatta># triø pra + dà--karmaõi kta và tàde÷àbhàve dadbhàvaþ . pradatte prakarùeõa datte .

#<pradara># puø pra + dé--bhàvàdau ap . 1 bhaïga dàraõasàdhane 2 bàõe amaraþ . 3 vidàre 4 strãõàü yonirogabhede mediø tannidànakarma ca bhçgubhàratoktaü karmaviüpàka÷abde 1769 pçø dar÷itam . sa ca asçgdaràkhyaþ strãõàü yonirogabhedaþ . tallakùaõàdi màdhavanidàne uktaü yathà
     %<viruddhamadyàdhya÷anàdajãrõàdgarbhaprapàtàdatimaithunàcca . vyànàdhva÷okàdatikarùaõàcca bhàràbhidhàtàcchayanàddivà ca . asçgdaraü bhavet sarvaü sàïgamardaü savedanam . tasyàtivçddhau daurbalyaü ÷ramo mårchà madastçùà . dàhaþ pralàpaþ yàõóutvaü tandrà rogà÷ca vàtajàþ>% . sa ca caturvidho yathà %<taü ÷loùmapittànilasannipàtai÷catuþprakàraü pravadanti vaidyàþ . àmaü sapicchàpatimaü sapàõóu pulàkatoyapratimaü kaphàttu . sapãtanãlàsitaraktamuùõaü pittàrtiyuktaü bhç÷avegi pittàt . råkùàruõaü phenilamalpamalpaü vàtàrti vàtàt ùi÷itodakàbham . sakùaudrasarpirharitàlavarõaü làjaprakà÷aü kuõapaü tridovàt . taccàpyasàdhyaü pravadanti tajj¤à na tatra kurvãta bhiùak cikitsàbh>% .

#<pradala># puø prakarùeõa dalati pra + dala--ac . bàõe jañà0

#<pradava># puø dunãti du--ac %<duntoranupasarge>% pàø anusarge ityuktuþ na õa . 1 prakçùñatàpake . bhàve ap . 2 prakçtatàpe pu0

#<pradavya># puø pradavàya hitaü bàø yat . 1 dàvàgnau kàtyàø ÷rauø 25 . 4 . 32 karkaþ .

#<pradà># strã pra + dà--bhàve aï . prakçùñadàne . kartari ka . 2 prakçùñadàyake triø .

#<pradàna># naø pra + dà--bhàve lyuñ . prakçùñadàne %<pradànaü svàmyakàraõam>% manuþ .

#<pradi># liø pra + dà--%<upasarge ghoþ ki>% pàø ki . pradànakartari

#<pradigdha># striø pra + diha--karmaõi kta . 1 lipte 2 bharjanavi÷eùayute màüse naø %<màsaü vahavçtairbhçùñaü siktvà coùõàmbunà muhuþ . jãratàdyaiþ samàyuktaü pariràskaü taducyata . tadeva ghçta takràóhyaü pradigdhaü satviyàtakas>% ÷abdavaø .

#<pradiv># triø prakarpeõa dãvyani pra + dipa--kiõ . 1 prakarùeõa dyotamàne kaø 2 . 282 maø . 2 prakçùñadine strã 3 pårvadine 2 . 47 . 1 . 4 puràtane nighaõñuþ bahuva

#<pradi÷># strãø di÷orantaràlaü pragatà dika pàø saø . vidiyi di paraõaràladi÷i õañà0

@<[Page 4469b]>@
#<pradãpa># puø pra + dãpa--ac . dãpe amaraþ . dãpa÷abde 3605 pçø dç÷yam . tatra hitaþ apåpàø cha . pradãpãya taddhite triø pakùe yat . pradãpya tatràrthe

#<pradãpana># puø pradãpyate pra + dãpa--lyu . 1 sthàvare 2 viùabhede tallakùaõaü ràjaniø uktaü yathà %<varõato lohito yaþ syàt dãptimàn dahanaprabhaþ . mahàdàhakaraþ pårvaiþ kathitaþ sa pradãpanaþ>% . õica--lyu . 3 prakà÷ake triø .

#<praduh># triø pra + duha--satsådviùetyàdinà kvip pàø prakarùeõa dogdhari padatve'sya hasya ùatve dasya dhaþ . pradhuk pradhugbhyàmityàdi .

#<prade÷a># puø pràø saø . 1 ekade÷amàtre ràjaniø 2 sthàne tarjanyakåùñhamite de÷e 3 bhittau ca mediø .

#<prade÷ana># naø pra + di÷a--bhàvàdau lyuñ . 1 upade÷e karmaõi lyañ . 2 ràjàderupaóhaukane upahàre (bheñi) dravye amaraþ

#<prade÷a(÷i)nã># strã pradi÷yate'nayà pra + di÷a--karaõe lyuñ ïãp . tarjanthàü tayà hi vastu nirdi÷yate . prade÷aþ aïguùñhàdimadhyasthàbamastyasya ini ïãp . atraiva amaraþ .

#<pradeha># puø pra + diha--bhàve gha¤ . 1 pralepe braõàdyuüpa÷amàrthaü dravyavi÷eùasya vraõàdau 2 lepana su÷rutaþ .

#<pradoùa># puø prakràntà doùàràtriratra kàle pràø saø . ràtreþ . prathamabhàgabhede tithibhedasya pradoùe'nadhyàyaþ tiø taø ukto yathà sàrasvatàdipradoùamàha smçtiþ %<triyoda÷yà÷caturthyà÷ca saptamyà dvàda÷ãtitheþ . pradoùe'dhyayanaü dhãmàn na kurvãta yathàkramam . sàrasvato màõapataþ saura÷ca vaiùõavastathà>% pradoùa÷abdo'tra prathamaprahara iti hemàdriþ . ràtripara iti nirõayàmçtakçd . tathà vratabhede ràtriprathamayàma paratà hemàdrau vrataø uktà %<trayoda÷yàü tathà ràtrau sopahàraü trilocanam . iùñve÷aü prathame yàme mucyate sarvapàtakaiþ>% . idaü pradoùavratamiti hemàdriþ . ÷ivaràtrivrate tu %<ùradoùavyàpinã gràhyà ÷ivaràtricaturda÷ã>% hemàdriø smçtiþ . tatraiva vatàþ %<pradoùo'stamayàdårdhvaü ghañikàdvayamiùyate>% . ghañikàdaõóadvayam %<trayoda÷yastage sårye catasçùvapi nàóiùu . bhåtaviddhà tu sà tatra ÷ivaràtrivrataü caret>% tiø taø bàyupuø vàkyaikavàkyatvàt . tathà ca pradãùa÷abadsya ràtrimàtraü ràtreþ prathamayàmaþ prathamadaõóacatuùñayaü càrthaþ karmabhede tasya gràhyatà . tatrànadhyàge ÷arvarãmàtraparatà pradoùavrate prathamayàmaparatà ÷ivaràtrivratàdã daõóacatuùñayaparateti vivekaþ . pçdoùorajanãmukham ivyamaroktiþ ràtreþ prathamapraharaprathamadaõóacatuùñayaparatvàbhipràyeõa ràtrimàtre bhaktyeti bodhyam .

#<pradoùaka># triø pradoùe bhavaþ kàlàt óha¤aü bàdhitvà pårvàhõe tyàdinà bun . pradoùakàlabhave .

#<pradyumna># puø prakçùñaü dyumõaü balaü yasya . 1 kandarpe amaraþ . sa ca vàsudevasya rukmiõyàü jàtaþ harivaüø 118 aø . sanatkumàraü÷ajàta÷ca bhàø àø 67 aø . 2 vaiùõavàgamokte caturvyåhàtmakaviùõoraü÷abhede ca aniruddha÷abde 162 pçø caturvyåha÷abde 2879 pçø ca dç÷yam . manornaïbalàyàü jàte 3 putrabhede puø bhàgaø 4 . 13 . 14

#<pradyo># triø prakçùñà dyaurdina yatra . prakçùñadine klãvatve hrasvaþ pradyutasya klãva eva hrasvatvene gantatve'pi bhàùitapuü skatvà bhàvàt ñàdyaci na puüvat pradyunà ityàdi siø kauø mugdhaø pradyakàpradyunetyudàhçtaü taccintyam .

#<pradyota># puø pra + dyu ta--ac . 1 ra÷mau halàø . 2 yakùabhede puø bhàø saø 19 aø .

#<pradyotana># puø pra + dyuta--%<anudàtteta÷ca halàdeþ>% pàø yuc . 1 sårya halàø . 2 dyotana÷ãle triø . bhàve lyuñ . 3 dãptau naø .

#<pradrava># puø prakçùño dravaþ pràø saø . palàyane amaraþ .

#<pradràõaka># triø pra + drà--kutsitàyàü gatau kta svàrthe ka . kutsitàü gatiü pràpta antyàvasthàü pràpte %<uùastirha càkràyaõa ibhyagràme pradåõakauvàsa>% chàø uø %<pradràõakaþ kutsitàü gatiü gato'ntyàvasthàü pràpta ityarthaþ>% bhàø .

#<pradràva># puø pra + %<pradrustu÷ruvaþ>% pàø apaü bàdhitvà gha¤ . palàyane amaraþ . thàthàdiø antodàttatàsya .

#<pradràvin># triø pra + dru--tàcchãlye õini . palàyana÷ãle .

#<pradvàra># naø pragataü dvàraü pràø saø . dvàrapràntabhàge

#<pradhana># naø pra + dhà--kyu . 1 yuddhe amaraþ . prakçùñaü dhanamasya . 2 prakçùñadhanayukte triø . nidhaõñau saügràmanàmasu saïgame ityatra pradhane pàñhàntaram . edantamavyayaü tatràrthe .

#<pradhamana># naø pra + sauø dhama--dhvàne bhàve lyuñ . mukhamàrutavyàpàrabhede su÷rutaþ .

#<pradhà># strã pra + dhà--bhàve aï . 1 nidhàne 2 dakùasutàyàü ka÷ya papatnãbhede bhàø àø 65 àø . pradhàyà apatyaü óha¤ . pràdheya tadapatye puüstrãø . %<pràdheyàstapasàügaõàþ>% màrkaø tatkanyà÷ca alambusàdayo'psarasaþ bhàø àø 65 aø .

#<pradhàna># naø pra + dhà--lyuñ . sàükhyamatasiddhàyàm sattvarajastamoråpaguõatrayàtmikàyàü 1 prakçtau prakçti÷abde dç÷yam . vatkàrye 2 kuddhitattve 3 paramàtmani 4 pra÷aste 5 sacive ca . 6 senàpatyadhyakùe puø 7 ÷reùñhe triø amaraþ %<senàdhyakùaþ pradhànaþ syàt>% asya puüstvamiti vopàlitaþ .

#<pradhànadhàtu># puø karmaø . caramadhàtau vãrye ÷ukre trikàø . ÷ukrasya caramadhàtutvam asçkkara÷abde 558 pçø uktaü dç÷yam

#<pradhi># puø pradhãyante kàùñhànyatra pra + dhà--àdhàre ki . cakràvayavakàùñhàsa¤janasthàne rathanàbhau amaraþ .

#<pradhã># triø prakçùñà dhãryasya . 1 prakçùñabuddhiyukte pràø saø . 2 prakçùñàyàü buddhau strã . prakçùñaü dhyàyati dhyai--kartari kvip . 3 prakçùñadhyànakartari triø . tatra tçtãyàrthe gatipårvakatvàt yaõ pradhyaþ pradhyà ityàdi àdyayostu pra÷abdasya kçùadhàtu pratyevopasargatvasta ma yaõ kintu iyaï . pradhiyà ityàdãtyanye siø kauø tu %<vçttikaràdãnàü mate lakùmãvadråpam padàntaràü vinà'pi striyàü vartamànatvaü nityastrãtvamiti svãkàràt liïgàntarànabhidhàyakaü taditi kaimañamate--puüvadråpam prakçùñà dhãriti vigrahe tu lakùmãvat ami ÷a÷i ca pradhyaü pravya iti vi÷eùaþ>% ityuktam .

#<pradhåpita># triø pra + dhåpa--kta . santàpite %<vyasanapradhåpitàm>% iti kumàraþ . jyotiùoktàyàü 2 såryagantavyàyàü di÷i strã . tatra pradhåmità iti pàñhàntaram .

#<pradhvaüsa># puø pra + dhvansa--bhàve gha¤ . 1 nà÷e sàükhyamate 2 atãtàvasthàyà¤ca .

#<pradhvasta># triø pra + dhvansakta . 1 nà÷apratiyogini 2 atãte ca 3 mantrabhede puø %<ekonaviü÷atyarõo và yo mantrastàrasaüyutaþ . hçllekhàïku÷avãjàóhyaü pradhvastaü taü pracakùate>% tantrasàø .

#<pranaptç># puø pragato naptàra janakatayà atyàø saø . pautraputre prapautre ujjvaladaø .

#<pranardaka># triø ghra + narda--õvul õopade÷atvàbhàvàt na õatvam . prakarùeõa nardanakartari .

#<pranaùña># triø pra + na÷a--kta ÷àntatvàbhàvàt na õatvam . nà÷apratiyogini %<pranaùñasvàmikaü dravyaü ràjà tryavdaü nidhàpayet>% manuþ .

#<pranà(õà)yaka># triø prakçùño nàyako'sya pra÷abdasya nayatiü prati upasargatvàbhàvàt na õatvam . prakçùñanàyakayukte . pra + nã--õvuli tu õatvam . praõayakàrake iti bhedaþ .

#<prapakùa># puø pragataþ pakùam atyàø saø . pakùàgre bhàø droø 20 aø .

#<prapa¤ca># puø pra + paci--àdhàre gha¤ . 1 vistàre 2 vaiparãtye 3 patàraõe . kartari pacàø ac . 4 sa sàre ca amaraþ . tatra vaiparãtyaü bhramo bhàyà veti svàmã .

#<prapa¤cita># pra + panca--õica--karmaõi kta . 1 vistàrite 2 pratàrite bhràntij¤ànaviùayatayà 3 sampàdite ca bhàgaø 10 . 14 a0

@<[Page 4471a]>@
#<prapatana># naø prapatatyasmàt pra + pata--bhãmàø apàdàne lyuñ . 1 patanàpàdàne vçkùàdau . bhàve lyuñ . prakarùeõa 2 pàte tatprayojanamasya cha . prapatanãya prapàtasàdhane triø .

#<prapatha># puø prakçùñaþ panthà prakçùñaþ panthà yatra và acsamàø . 1 prakçùñamàrge 2 tadyukte triø çø 1 . 166 . 9

#<prapathya># triø prakçùñaü pathyaü pràø saø . 1 atyantahite 2 harãtakyàü strã ràjaniø .

#<prapada># naø pràrabdhaü padam pràø saø . pàdasyàgrabhàge amaraþ . prapadaü vyàpnoti kha . prapadãna pàdàgravyàpake triø àpra padãna÷abde màghaþ 3 . 12 udàø dç÷yam .

#<prapanna># triø pra + pada--kta . ÷araõàgate %<prapannàrtihare! devi!>% iti caõóã .

#<prapannàóa># puø prapannàn alati bhåùayati ala--aõ upaø saø lasya óaþ . 1 cakramarde ratnamàø . tasya dadrurogibhiþ sevane teùàü roganivàraõena bhåùakatvàttathàtvam .

#<prapà># strã prapãyate'syàü pra + pà--gha¤rthe ka . pànãya÷àlàyàm . pànãya÷àlikà÷abde 4306 pçø dç÷yam .

#<prapàñhaka># puø prakçùñaþ pàñho'tra kap . 1 vedasyàdhyàyàü÷abhede 2 ÷rautagranthàü÷abhede ca .

#<prapàõi># puø prakçùñaþ pàõiþ pràø saø . karasyàdhobhàge pàõitale ràjaniø .

#<prapàta># puø prapatatyasmàt pata--apàø gha¤ . 1 tañarahite 2 niravalambe 3 parvatasthànabhede amaraþ . 4 nirjhare 5 kåle ca mediø yasmàt patane avasthànàya kriyàbhedo na bhavati 6 tàdç÷e sthàne . bhàve gha¤ . 7 avaskande hemacaø .

#<prapànaka># naø prakçùñaü pànamasya kap . khaõóamaricàdimi÷rite pànãyadravyamede %<prapànakarasanyàyàccarvyamàõo raso bhavet>% yathà khaõóamaricàdãnàü sammelanàdapårva iva ka÷cidàkhàdaþ prapànakarase sa¤jàyate vibhàvàdisammelanàdihàpi tathetyarthaþ sàø daø . kçtànna÷abde 2084 pçø dç÷yam .

#<prapàpåraõãya># triø prapàpåraõaü prayojanamasya %<chaprakaraõe vi÷i påripatiruhiprakçteranàt>% vàrtiø cha . prapàpåraõaprayojanake .

#<prapàvana># naø prapeva kàmapårakaü vanam . kàmàraõye vanabhede ÷abdamàlà .

#<prapitàmaha># puø pragataþ pitàmahaü kàryatvena atyàø saø . 1 pitàmahapitari amaraþ . tasya patnã ïãù 2 prapitàmahã tatpatnyàü strã %<svena bhartrà saha ÷ràddhaü màtà bhuïkte svadhàmayam . pitàmahã ca svenaiva svenaiva prapitàmahã>% dàyabhàgadhçtavacanam . pitàmahasya prajàpatijanakasya caturmukhabrahmaõaþ janake 3 parabrahmaõi %<bhårbhuvaþ svastarustàraþ sa pità prapitàmahaþ>% viùõusaø . %<yo vai brahmàõaü vivadadhàti pårvam>% ÷rutestasya pitàmahabrahmasraùñçtvàttathàtvam . %<so'bhidhyàya ÷aràràt svàt sisçkùurvividhàþ prajàþ . apa eva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjat . tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamaprabham . tasmin jaj¤e svayaü vrahmà sarvalokapitàmahaþ>% manunà sarvapitàmahasyàpi tena sçùñatvàttasya tathàtvam .

#<prapitve># avyaø uttaràyaõe nighaõñuþ .

#<prapunnàóa(ña)># puø pumàüsaü nàñayati naóayati naóa--bhraü÷e nañaavasyandane và aõ prakçùñaþ punnàóaþ (punnàñaþ) pràø saø . 1 cakramarde (càkundà) vçkùe . óasya latve prapunnàlo'pyatra . 2 dadrumardane amaraþ . pçùoø prapunàóa (pupunnaóa) ityetà vapi tatràrthe amare pàñhàntaram .

#<prapårikà># strã prakarùeõa påryate kaõñakaiþ påra--karmaõi gha¤a svàrthe ka ñàp kàpi ata ittvam . 1 kaõñakàryàm hemacandraþ 2 prakarùeõa pårake triø .

#<prapårvaga># puø prakçùñaþ pårvagaþ pårvavartã pràø saø . sçùñeþ pràgvartini 1 parame÷vare sadeva saumyedamagra àsãdekamevàdvitãyamiti ÷ruteþ tasya tathàtvam . tadråpeõa dhyeye 2 a÷vinãkumàradvaye dviø vaø . bhàø àø 3 aø a÷vinãkumàrastutiþ .

#<prapauõóarãka># puø puõóarãka + svàrthe'õ prakçùñaü tadiva puùpaü yasya . gajamanuùyàõàü cakùurhitakàrake ÷àlaparõãtulyapatrake kùupabhede amaraþ .

#<prapauõóarãkàdya># naø %<prapauõóarãkamadhukapipyalãcandanãtpalaiþ . siddhaü dhàtrãrase tailaü nasyenàbhya¤janena và . sarvànårdhvagadàn hanti palitàni ca ÷ãlitam>% cakrapàõidattokte tailabhede .

#<prapautra># puü strãø pagataþ kàraõatayà pauttram atyàø saø . pauttrasya 1 putre tatkanyàyàü strã ïãp .

#<prapharvã># strã prakçùñaü parva nitambasthànaü yasyàþ striyà ïãp pçùoø . pra÷astanitambàyàü striyàü çø 10 . 85 . 12 bhàø . pharvati gatikarmà iti vedadãpaþ . 2 prakçùñagatiyukte triø yajuø 12 . 76 vedadãpaþ .

#<praphulta(lla)># triø pra + phala--kta àdittvàt iño'bhàve ata ittvam pra + phulla--vikà÷e ac và (ladvayayutaþ) . vikà÷ayute amaraþ . %<laudhradrumaü sànumataþ praphulta(lla)m>% raghuñãkàyàü mallinàthena dvidhàpàñhaþ samarthitaþ .

#<prabandha># puø pra + bandha--bhàve gha¤a . 1 sandarbhe granthàdeþ 2 racane ca trikàø .

@<[Page 4472a]>@
#<prabandhana># naø pra + vandha--bhàve lyuñ . prakarùeõa granyane bandhane

#<prabandhakalpanà># strã 6 taø . %<prabandhakalpanàü stokasatyàü pràj¤àþ kathàü viduþ>% ityuktalakùaõàyàmalpasatyàyàü bahumithyàkathàyàm amaraþ .

#<praba(va)rha># triø pra + barha stutau (vçha) baddhau và ac . pradhàne amaraþ .

#<prabala># triø prakçùñaü balamasya . 1 prakçùñabalayute . prakçùñaü balati bala--dhànyàvarodhe ac . 2 pallave ÷abdamàlà 3 prasàri÷cyàü latàyàü strã ràjaniø .

#<prabalhikà># strã prabalha--àcchàdane õvul . prahelikàyàm amaø ayamoùñhyàdiþ in . prabalhi và ïãp prabalhã ca tatràrthe .

#<prabàla># naø pra + bala--dhànyàvarodhe jvalàdiø õa . 1 kisalaye navapallave 2 vãõàdaõóe ca amaraþ . 3 ratnabhede puø kiü ratnaü kasya grahasya pãtikàritve na doùaharaü bhavatãti pra÷ne taduttaramàha jyoø ratnamàlàyàü %<màõikyantaraõeþ tujàtamamalaü, muktàphalaü ÷ãtagormàheyasya tu vidrumo nigaditaþ, saumyasya gàrutmatam . devejyasya ca puùparàga masuràcàryasya vajraü, ÷anernãlaü nirbhalamanyayornigadite gomedavaidåryake>% . %<puüsi klãve prabàlaþ syàt pumàneva tu vidrumaþ>% bhàvapraø atràrthe'sya puünapuüsakatvamuktaü ratnànàü guõàstatroktà yathà %<ratnàni bhakùitàni syurmadhuràõi saràõi ca . cakùuùyàõi ca ÷ãtàni viùaghnàni dhçtàni ca . maïgalyàni manoj¤àni grahadoùaharàõi ca>% . yuktikalpatarau tasyotpattyàdikaü bhedàdika¤coktaü yathà %<såta uvàca àdàya ÷eùastasyàntraü yamà÷àkambalàdiùu . cikùepa tatra jàyante vidrumàþ sumahàguõàþ . tatra pradhànaü ÷a÷alohitàbhaü gu¤jàjavàpuùpanibhaü pradisaràgam . sanãsakaü devakaromaka¤ca sthànàni teùu prabhavaü paràgam . anyatra jàta¤ca na tat pradhànaü målyaü bhavecchilpivi÷eùayogàt . prasannaü komalaü snigdhaü suràgaü vidrumaü hi tat . dhanadhànyakaraü loke viùàrtibhayanà÷anam . parãkùà pulahenoktà rudhiràkhyasya vaimaõeþ . sphañikasma vidrumasya ratnaj¤ànàya ÷aunaka!>% iti gàruóe 8 aø . %<÷cetasàgaramadhye tu jàyate vallarã tu yà . vidrumà nàma ratnàkhyà durlabhà vajraråpiõã . pàùàõaü prabhajatyeùà prayatnàt kvathità satã . vidrumaü nàma yadratnamàmananti manãùiõaþ . brahmàdijàti bhedena taccaturvidhamucyate . aruõaü ÷a÷araktàkhyaü komagaü rigdhameva ca . pravàlaü viprajàtiþ syàt sakhavedhyaü manoramam . javàvandåkasindåradàóimãkusumaprabham . kañhinaü snigdhadurvedhaü kùatrajàtiþ taducyate . palà÷akusumàbhàsaü tathà pàñalasannibham . bai÷yajàtirbhavet snigdhaü varõàdyaü mandakàntibham . vidrumaü ÷ådrajàtiþ syàdvàyu vedhyaü tathaiva ca . raktatà snigdhatà dàróhyaü ciradyuti suvarõatà . prabàlànàü guõàþ proktà dhanadhànyakaràþ paràþ . himàdrau yattu saüjàtaü tadraktamatiniùñhuram . tatra lipto bhavennimbakalko'timadhuraþ sthitaþ . tasya dhàraõamàtreõa viùavegaþ pra÷àmyati . vivarõatà tu kharatà prabàle dåùaõadvayam . rekhà kàkapadã vinduryathà vajreùu doùakçt>% . tathà prabàle sarvatra varjanãyaü vicakùaõaiþ . rekhà hanyàdya÷o, lakùmãmàvartaþ kulanà÷anaþ . paññalo rogakçt khyàto vindurdhanavinà÷akçt . tràsaþ saüjanayet gràsaü nãlikà mçtyukàriõã . målyaü ÷uddhaprabàlasya råpyadviguõamucyate . dhàraõe'syàpi niyamo jàtibhedena pårvavat . tathà hi %<viråpajàtiü viùamaü vibarõaü kharaprabàlaü pravahanti ye ye . te mçtyumevàtmani vai vahanti satyaü vadatyeùa kçtã munãndraþ>% . tasya ÷ubhà÷ubhalakùaõe ràjaniø ukte yathà %<÷uddhaü dçóhaü ghanaü vçttaü snigdhaü pàtrasuraïgakam . samaü guru siràhãnaü pravàlaü dhàrayet ÷ubham . gauraü raïgajalàkràntaü raktasåkùmaü sakoñaram . råkùakçùõaü ladhu÷vetaü prabàlama÷ubhaü tyajet>% .

#<prabàlaka># puø yakùabhede bhàø saø 10 aø .

#<prabàlaphala># naø prabàla iva raktaü phalamasya . raktacandane bhàvapraø tatphalasya prabàlatulyaraktatvàt tathàtvam .

#<prabàlà÷mantaka># puø prabàla ivà÷mantakaþ raktatvàt . raktà÷mantakavçkùe su÷rutaþ .

#<prabàlika># puø prabàlo navapallavo'styasya bhåmmà ñhan . jãba÷àke ràjaniø .

#<prabàhu># puø pragato bàhum atyàø saø . bàhumåle vçø saüø 58 aø .

#<prabàhuka># avyaø prakçùño bàhuratra kap svaràdiø . 1 samakàle 2 årdhvàrthe ca manoramà . pçùoø prayàhuk prabàhum pàñhàntaram tatràrthe avyaø %<prabàhug juhoti>% taittiø 2 . 61 .

#<prabuddha># triø pra + budha--kartari kta . 1 prayodhayute 2 pa÷i ta 3 praphulle puùpàdau ca hemacaø . 4 jàgarite svàparahite 5 bhàgavatadharmapradhàne çùabhadevaputrabhede puø bhàgaø 5 . 4 . 11

#<prabodha># puø pra + budha--bhàvàdhàràdau gha¤ . 1 nidåpagame tasà prakçùñaj¤ànàdhàratvàt tathàtvam . 2 yathàrthaj¤àne ca .

#<prabodhana># naø pra + budha--bhàve lyuñ . 1 yathàrùaj¤àne 2 niddhàpagame . pra + budha--õic--bhàve lyuñ . 3 prakçùñavodhane 4 uddãpane 5 pårvagandhasya nyånatàyàü punaþ saugandhyotpàdanàya vyàpàrabhede amaraþ .

#<prabodhanã># strã prabodhyate hariratra pra + budha--õic àdhàre lyuñ ïãp . kàrtika÷uklaikàda÷yàm tatra ÷ayitasya harerutthàpanànukålavyàpàrasyàcaraõàttasyàstathàtvam . utthànaikàda÷ã÷abde tasyàþ khaõóabhedasya gràhyatà dar÷ità . tanmàhàtmyaü ca padmapuø uø khaø 126 aø uktaü yathà %<brahmovàca prabodhanyà÷ca màhàtmyaü pàpaghnaü puõyabardhanam . muktidaü ÷uddhabuddhãnàü ÷çõuùva munisattama! . tàvadgarjanti tãrthàni puõyànyàyatanàni ca . yàvat prabodhanã viùõostithirnàyàti kàrtike . a÷vamedhasahasràõi vàjapeya÷atàni ca . ekenaivopavàsena prabodhanyàü bhavanti hi . merumandaratulyàni pàpàni subahånyapi . bhasmaø sàt kurute martyo haribodhanyupàsanàt . pårvajanmasahasreùu yatpàpaü samupàrjitam . jàgaraõaü prabodhanyàü dahate tålarà÷ivat . upavàsaü prabodhanyàü yaþ karoti samàhitaþ . vidhivacca muni÷reùñha! yathoktaü lamate pha lam . yàni kàni ca tãrthàni trailokye saüvasanti vai . tàni tasya gçhe samyak kçtà yena pravodhanã . kiü tasya bahubhiþ puõyaiþ suralokasukhapradaiþ . årje santoùità yena saüpåõàü haribodhanã . bodhanãü samupoùyaiva muktibhàgã bhavennaraþ . prabodhanyàü nara÷reùñha! na punargarbhamàdi÷et . snànaü dànaü japo homaþ samuddi÷ya janàrdanam . narairyat kriyate årje prabodhanyàü tadakùayam . ye'rcayanti naràstasyàü bhaktyà viùõuü jagatpatim . uùitvà vàdhanãü te tu prabhaveyurdivaukasaþ . mahàvratamidaü putra! mahàpàpaudhanà÷anam . prabodhanyàü mune! viùõorvidhivat samupoùaõam . sa j¤ànã ca sa yãgã ca sa tapasvã jitendriyaþ . svargamokùau ca tasyàstàü ya upàste pravodhanãm . yattu janmakçtaü pàpaü svalpaü và yadi và bahu . karoti bhasmasàdviùõuþ pravodhanyàü prapåjitaþ . haripåjà vidhàtavyà kàrtike bodhavàsare . gãta÷àstravinodena prabodhanyàntu jàgaràt . candrasåryoparàge ca yat phalaü parikãrtitam . tasmàt sahasraguõitaü prabodhanyàü hi jàgaràt . stànaü dànaü japo hopaþ svàdhyàya÷càrcanaü hareþ . etasmàt koñiguõitaü prabodhanyàü hi jàgaràt>% . skànde prabhçti yatpuõyaü nareõopàrjitaü bhuvi . vçthà bhavati tatsarvaü na kçtvà bodhavàsaram . %<prabodhanyà÷ca màhàtmyaü pàpaghnaü puõyavardhanam . muktidaü kçtabuddhãnàü ÷çõu tvaü munisattama! . tàvadgarjati viprendra! gaïgàbhàgãrathã kùitau . yàvannàyàti pàpaghnã kàrtike haribodhanã . tàvadgarjanti tãrthani àsamudrasaràüsi ca . yàvat prabodhanã viùõostithirnàyàti kàrtike . vàjapeyasahasràõi a÷vamedha÷atàni ca . ekenaivopavàsena prabodhanyàü labhennaraþ . durlabha¤caiva duùpràpaü trailokye sacaràcare . tadàpi pràrthitaü vipra! dadàti haribodhanã . ai÷varyaü santatiü praj¤àü ràjya¤ca sukhasampadaþ . dadàtyupoùità vipra! helayà haribodhanã . merumandaratulyàni pàpànyatyårjitànyapi . ekenaivopavàsena dahate haribodhanã . pçthivyàü yàni dànàni dattvà yat phalamàpnute . ekenaivopavàsena dadàti haribodhanã>% hariø viø .

#<prabha¤jana># naø prabha¤jàta tçõàdãn pra + bhanja--yuc . vàyau amaraþ .

#<prabhadra># puø prakçùñaü bhadramasmàt 5 baø . 1 nimbavçkùe 2 prasàriõyàü latàyàü strã ràjaniø .

#<prabhadraka># naø %<bhavati najau bhajau rasahitau prabhadrakam>% vçø raø ukte pa¤cada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<prabharman># puø bhç--bhàve kartari và manin prakçùñaü bharma bharaõaü prakçùño bharmà bhartà çtvik và yasmin . 1 yaj¤e çø 8 . 82 . 1 bhàùye dç÷yam . pra + bhç--bhàve manin . 2 prakarùeõa bharaõe sampàdane naø çø 1 . 79 . 7

#<prabhava># puø prabhavatyasmàt %<bhuvaþ prabhavaþ>% pàø bhåkarturapàdane vàcye ap . 1 prathamaprakà÷asthàne 2 anyataþ siddhasya prathamopalambhasthàne hemacaø 3 måle 4 munibhede 5 janmaø hetau . bhàve ap . 6 janmani . karaõe ap . 7 paràkrame mediø . 8 ùaùñivatsaramadhye vatsarabhede tatphalamuktaü jyoø taø bhaviùyapuø %<bahutoyàstathà meghà bahu÷asyà ca medinã . bahukùãràstathà gàvã vyàdhiroga vivarjitàþ . pra÷àntàþ pàrthivà÷caiva prabhave parikãrtità>% . 9 viùõau puø %<saübhavo bhàvano bhartà prabhavaþ prabhurã÷varaþ>% viùõusa0

#<prabhavàdi># puø prabhava àdiryeùàm . prabhavaprabhçtiùaùñisaüvatsareùu sa ca gurumadhyabhogàt gaõanãyaþ . %<jyotirvida ijya sadhyàt prabhavàde÷a sambhavam . ucustadvat samàdyàdi varùàõàmapi sambhavam>% jyoø taø . te ca jyoø taø phalasa hitàþ dar÷ità tacchabde tadvàkyamuktaü vakùyate ca tadànayana¤ca jyoø taø %<÷akendrakàlaþ pçthagàkçti 22 ghnaþ ÷a÷àïkanandà÷viyugaiþ 4291 sametaþ . ÷aràdrivasvindu 1875 hçtaþ sa labdhaþ ùaùñyàva÷iùñàþ prabhavàdayo'vdàþ . varùavarjantu yaccheùaü såryaiþ 12 saüpårya khãrmibhiþ 60>% (bhaktam) . prabhavàdivarùàõyupakramya %<àdyà tu viü÷atirbràhmã dvitoyà vaiùõavã smçtà . tçtãyà rudradaivatyà ÷reùñhà madhyàdhamà bhavet>% . vçø saüø 8 aø anyathoktaü guruvarùa÷abde 2622 pçùñhàdàvuktam .

#<prabhaviùõu># triø pra + bhå--÷ãlàrthe iùõuc . 1 prabhàva÷ãle 2 viùõau puø bhàø anuø 71 aø .

#<prabhà># strã pra + bhà--bhàve aï . 1 dãptau ràjaniø . pra + bhà--ka . 2 pradãptiyute triø 3 kuverapåryàü strã hemacaø . 4 durgàyàü strã %<prabhà prabhàna÷ãlatvàt jyotsnà candràrkamàlinã>% devãpuø tannàmaniruktau . 5 såryapatnãbhede %<vivasvàn ka÷yapàt pårvamadityàmabhavat purà . tasya patnãtraya tadvat saüj¤à ràj¤ã prabhà tathà . revatasya sutà ràj¤ã revantaü suùuve sutam . prabhà prabhàvaü suùuve tvàùñrã saüj¤à tathà manum>% matsyapuø 11 aø . 6 svarbhànoþ kanyàbhede nahuùamàtari harivaüø 3 aø . 7 apsarobhede bhàø anuø 1425 ÷loø 8 gopãbhede %<dçùñastvaü prabhayà gopyà yukto vçndàvane vane . prabhà dehaü parityajya jagàma såryamaõóalam>% brahmabaiø praø khaø 9 aø .

#<prabhàkara># puø prabhàü karoti kç--ña . . 1 sårye 2 vahnau 3 candre 4 samudre ca ÷abdaraø . 5 arkavçkùe amaraþ . 6 mãmàüsakabhede sa ca gurutvena prasiddhaþ . atrivaü÷ye 7 munibhede harivaüø 31 aø . 8 ku÷advãpasthe varùabhede bhàø bhãø 12 aø . aùñamamanvantare 9 devagaõabhede màrkaø puø 80 aø .

#<prabhàkãña># puø prabhànvitaþ kãñaþ ÷àø taø . khaddyote ràjaniø .

#<prabhà¤jana># puø ÷omà¤jane trikàø .

#<prabhàta># naø pra + bhà--bhàve kta prakçùñaü màtamatra và . 1 pràtaþkàle amaraþ . pra + bhà kartariø kta . 2 prabhàyukte triø 3 vasubhede puø . prabhàsa ityatra prabhàta iti mitàø pàñhaþ . dhara÷abde 3847 pçø dç÷yam . prabhàtakàle dç÷yà uktà ràjavallabhena %<vaidyaþ purohito mantrã daivaj¤ã'tha caturthakaþ . prabhàtakàle draùñavyo nityaü sva÷riyamicchatà>% chandogapariø tatra dç÷yàdç÷yànàha yathà %<÷rotriyaü subhagàmagniü gà¤caivàgnicitantathà . pràtarutthàya yaþ pa÷yedàpadbhyaþ sa vimucyate . pàpiùñhaü durbhagàü madyaü nagnamutkçttanàsikam . pràtarutthàya yaþ pa÷yettat kalerupalakùaõam>% . prabhàtakàle smaraõãyàþ kà÷ãkhaõóe 35 aø dar÷ità yathà %<svahitaü cintayet pràj¤astasmiü÷cotthàya sarvadà . najàsyaü saüsmaredàdau tata ã÷aü sahàmbayà . ÷rãkàntaü ÷rãsametaü tu brahmàõyà kamalodbhavam . indràdãn sakalàndevàn va÷iùñhàdãn munãnapi . gaïgàdyà saritaþ sarvàþ ÷rã÷ailàdyàkhilàn girãn . kùãrodàdãn samudràü÷ca mànasàdisaràüsi ca . vanàni nandanàdãni dhenåþ kàmadughàdikàþ . kalpavçkùàdivçkùàü÷ca dhàtån kà¤canamukhyataþ . divyastrãruvaü÷ãmukhyà garuóàdãn patattriõaþ . nàgàü÷ca ÷eùapramukhàn gajànairàvatàdikàn . a÷vànuccaiþ÷ravo mukhyàn kaustubhàdãn maõãn ÷ubhàn . smaredarundhatã mukhyàþ pativratavatãrbadhåþ . naimiùàdãnyaraõyàni purãþ kà÷ãpurãmukhàþ . vi÷ve÷àdãni liïgàni vedànçkpramukhànapi . gàyatrãpamukhàn mantràn yoginaþ sanakàdikàn . praõayàdimahàbãjaü nàradàdãü÷ca vaiùõavàn . ÷ivabhaktàü÷ca vàõàdãn prahlàdàdãn dçóhavratàn . vadànyàü÷ca dadhãcyàdãn hari÷candràdibhåpatãn . jananã caraõau smçtvà sarvatãrthàttamottamau . pitaraü ca guru¤càpi hçdi dhyatvà prasannadhãþ . tata÷càva÷yakaü kartuü nairçtaü di÷amà÷rayet>% . %<prabhàtàyàü tu ÷arvaryàm>% bhàraø nànàsthàne .

#<prabhàtãrtha># tãrthabhede ÷ivapuø .

#<prabhàtãra># puø nàgabhede bhàø àø 35 aø .

#<prabhàva># puø pra + bhå--gha¤ . ràj¤àü kàùadaõóajàte 1 tejasi amaraþ 2 tajasi 3 sàmarya hemacaø 4 vikrame 5 ÷àntau 6 udbhave ca mediø . 7 svàrociùamanoþ putrabhede màrkaø puø 66 aø . 8 vasubhede prabhàsa ityatra pàñhàntaram 9 prabhàgarbhajàte såryaputrabhede prabhà÷abde dç÷yam .

#<prabhàvaja># naø prabhàvàt jàyate jana--óa . pramu÷aktibhede koùadaõóàbhyàü sàdhye tejasi .

#<prabhàvat># triø prabhà + astyarthe matupa masya vaþ . 1 dãptiyukte striyàü ïãp . sà ca vajranàbhàsurasya 2 kanyàbhede . pradyumnena tasyàharaõakathà ca harivaüø 152 adhyàyàdau dç÷yà . 3 tàpasãbheda bhàø vaø 284 aø . 4 kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø . 5 aïge÷varasya cittarathasya bhàryàyàm bhàø anuø 42 aø . 6 maruttançpasya patnyàü vidarbharàjaduhitari màrkaø 1323 aø . 7 maõinàmakonaviü÷avçttàrhanmàtari 8 gaõànàü vãõàyà¤ca strã hemacaø . 9 trayoda÷àkùarapàdake chandobhede %<yasyàü priye prathamakamakùaradvayaü turyantathà gurunavamaü da÷àntimam . sàntyaü mavedyatirapi cedyugagrahaiþ sà lakùitàmçtarucire! brabhàvatã>% iti ÷rutabodhaþ .

#<prabhàùa># puø pra + bhàùa--ac . 1 aùñavasumadhye vasubhede 2 prakçùñakathake triø jañàø . ghara÷abde 381 7 pçø dç÷yam . tatra ùàntatvena pàùñhaþ jaùñàdharasammataþ .

#<prabhàsa># triø prabhàsate pra + bhàsa--ac . 1 prakçùñadãptiyute 2 jainanaõàdhipabhede puø hemacaø . 3 kumàrànucaragaõabhede puø bhàø ÷aø 46 aø . 4 çùibhede puø bhàø ÷àø 166 aø . 5 vasubhede puø harivaüø 3 aø sàntataüyà pàùñhaþ . aùñamamanvantare 6 devagaõabhede puø màrkaø puø 80 aø . 7 somatãrthabhede trikàø %<puõyaü prabhàsaü samupàjagàma yatroóuràñ yakùmaõà kli÷yamànaþ>% ityupakrame evaü tu tãrthapravaraü pçthivyàü prabhàsanàttasya tu saþ prabhàsaþ ityàdinà tattãrthotpattimàhàtmyàdikathà bhàø ÷aø 36 aø àdau dç÷yà .

#<prabhàsanta># puø pra + bhàsa--bàø jha . 1 parame÷vare 2 rudre ca harivaüø 131 aø .

#<prabhinna># triø pra + bhida--kta . 1 prakçùñabhedayukte prabhinnakañàdisthalatvàt kùaranmade 2 gaje puø amaraþ .

#<prabhu># triø pra + bhå--óu . 1 svàmini 2 kàryasampàda÷aktiyute %<nigrahànugrahe ÷aktaþ prabhurityabhidhãyate>% ityukte 3 nigrahànugrahasamarthe 4 viùõau puø %<prabhavaþ prabhurã÷varaþ>% viùõusaüø %<kàmaþ kàmapradaþ prabhuþ>% tatraiva nàmàntaraü tatra praka rùeõa bhavanàt prabhurititi bhàùyokteþ %<sarvàsu kriyàsu sàmarthyàti÷ayàt prabhuþ>% bhàùyokte÷ca vyutpattibhedàt nàmadvayam . 5 aùñamanvantare devagaõabhede màrkaø puø 80 aø .

#<prabhutvàkùepa># puø arthàlaïkàrabhede %<dhana¤ca bahu labhyaü te sukhaü kùema¤ca vartmani . na ca me pràõasandehastathàpi priya! mà sma gàþ . ityàcakùàõayà hetån privayàtrànubandhinaþ . pramutvenaiva ruddhastat prabhutvàkùepa ucyate>% . he priya! te vide÷agamane iti adhyàhàryaü bahudhanaü sukha¤ca tathà bartmani pathi kùemaü ku÷ala¤ca labhyam . atra ca me pràõasandehaþ na tava ÷ãghraüpratyàgamanasya bahudhanalàbhasya ca sambhavàditi bhàvaþ . tathàpi màsma gàþ mà gaccha atra %<priyayàtràyàþ priyasya vide÷agamanasya anubandhinaþ poùakàn hetån àcakùaõayà kãrtayantyà kayàcit svàdhãna patikayeti ÷eùaþ prabhutvena svàdhãnatayà eva patiþ ruddhaþ vide÷agamanàt nivartitaþ tasmàt eùaþ pubhutvàkùepa ucyate>% premaø ñãkà .

#<prabhubhakta># triø 7 taø . 1 svàmbanurakte . %<bahrà÷ã svalpasantuùñaþ sunidraþ ÷ãghracetanaþ . prabhubhakta÷ca ÷åra÷ca j¤àtavyàþ ùaóguõàþ ÷unaþ>% càõakyaþ . kulãne uttame 2 dhoñake puø ÷abda caø .

#<prabhåta># triø pra + bhå--kta . 1 pracure amaraþ 2 udgate mediø 3 bhåte 4 unnate ca ÷abdaraø . tataþ goùadàø astyarthe vun . prabhåtaka pracurabalàdiyukte triø prabhåtamàha %<àhau prabhåtamàdibhyaþ>% vàrtiø ñhak . ghràbhåtika pracuravaktari triø . dvitãyàntàt prabhåta÷abdàt àhau pare dhàtunirde÷e ik ñhak . evam àdipadàt paryaptamàha pàryàptika tadvaktari triø .

#<prabhåti># strã pra + bhå--bhàve ktin nittakàràdipratyaye pare pasya gateþ prakçtisvaraþ . prakarùeõa bhavane .

#<prabhåvan># triø pra + bhå--kvanip . sàmarthyayute striyàü ïãp %<vanãra ca>% pàø nasya raþ . prabhåvarã yajuø 23 . 33

#<prabhåùõu># triø pra + bhå--gasnu . 1 prabhàva÷ãle 2 kùame samarthe

#<prabhçti># avyaø pra + bhç--ktic . tadàrabhyetyarthe . vahuø samàse uttarapadasthaþ . tadàdike triø amaraþ .

#<prabhçtha># triø pra + bhç--bàø thak . prakçùñabharaõe çø 1 . 152 . 12

#<prabheda># puø prabhidyate'nena pra + bhida--gha¤ . 1 prakàre vi÷eùe . bhàve gha¤ . 2 bhede amaraþ .

#<prabhe÷vara># puø tãrthabhede ÷ivapuø .

#<prabhraü÷athu># puø %<prabhra÷yate nàsikayaiva ya÷ca sàndro vidagdho labaõaþ kaphastu . pràksa¤cito mådhni ca pittataptaü prabhraü÷athuü vyàdhimudàharanti>% su÷rutokte nàsàgatarogabhede .

#<prabhraùña># triø pra + bhran÷a--kta . bhraü÷ayukte saüj¤àyàü kan . ÷ikhàvalambimàlye cåóàtolambamànamàlye amaraþ .

#<pramaganda># puø dveguõyàdilakùaõavçddhiyutortho màmeva gamiùyatãti buddhyà pareùàmarthaü dadàtãti magando bàrdhuùikaþ niruø pragato magandaü kàraõatayà atyàø saø . bàrdhuùikaputre çø 3 . 53 . 14 bhàø .

#<pramaõa(na)s># triø prakçùñaü mano'sya saüj¤àtve õatvam anyatràõatvam . 1 harùayute amàþø . 2 sumanarska ca .

#<pramati># puø pratãcã÷varasunayançpasya purohiüte ka÷yapavaü÷ye 1 çùibhede màrkaø puø 118 aø . 2 cyabanarùeþ putrabhede bhàø àø 5 aø . gçdsamadarùivaü÷ye vàgindrarùeþ 3 putre çùibhede bhàø anuø 30 aø . nçgasya putre 4 nçpabhede . tadvaü÷ye vatsaprãteþ 5 putre nçpabhede bhàgaø 9 . 2 . 16 . 6 prakçùñamatiyukte triø .

#<pramatta># triø pra + mada--kta . 1 anavadhànatàyukte pramàdayukte kartavye'kartavyatàj¤ànena akartavye và kartavyatàdhiyà tatràvadhàna÷ånye %<mattaü pramattasunmattaü suptaü bàlaü stri÷aü jaóam . prapannaü virathaü bhãtaü na ripuü hanti dharmavit>% bhàgaø 1 . 7 aø %<mattaü madyàdinà, pramattamanavahitam>% unmattaü grahavàtàdinà jaóam anudyamam . prapannaü ÷araõàgatam, virartha bhànaratham ÷rãdharasvàmã . %<suptàü mattàü pramattàü và rahã yatropagacchati>% manuþ . %<sandhyà påjàvihãna÷ca pramattaþ parikãrtitaþ>% brahmavaø puø 7 aø ukte 2 sandhyàdihãne ca .

#<pramattagãta># naø pramattena gãtam tatra %<itthambhåtena kçtamiti ca>% pàø ktàntamuttarapadamantodàttam . pramattenaü gãte .

#<pramatha># puø pramathnàti pra + matha--ac . 1 dhçtaràùñraputrabhede bhàø àø 117 aø . 2 ghoñake 3 ÷ivapàriùadabhede ca ÷abdaratnàø tatsvaråpasaükhyàdi yathà
     %<nànàråpadharà ye vai jañàcandràrdhamaõóitàþ . te sarvesakalai÷varyayuktà dhyànaparàyaõàþ . yogino madamàtsarya dambhàhaïkàravarjitàþ . kùãõapàpà mahàbhàgàþ ÷ambhoþ prãtikaràþ paràþ . na te parigrahaü ràgaü kàïkùanti sma kadàcana . saüsàravimukhàþ sarbe yatayo yãgatatparàþ . dhyànàvasthaü mahàdevaü parivàrya dhçtavratàþ . kçtvà pari ùadaü rucyà tiùñhanti vigataklamàþ . yadaiva paramaü jyotiþ cintayatyambikàvatiþ . tadaiva te pàriùadàþ sarve saveùñayanti tam . te ùoóa÷a samàkhyàtàþ koñayovai dhçtaghratàþ . siühavyàghràdisàråvyà aõimàdisamàyutàþ . apare kàminaþ ÷ambhoþ sunarmasacivàþ smçtàþ . vicitraråpàbharaõà jañàcandràrdhamaõóitàþ . harasya tulyàþ råpeõa vi÷adà vçùabhaghvajàþ . umàsadç÷aråpàbhiþ pramadàbhiþ samàgatàþ . vicitramàlyàbharaõà divyasraggandha bhåùaõàþ . umàhahàyaü krãóantamanugacchanti bhåtitàþ . ÷çïàrave÷àbharalà aùñau te koñayo naõàþ . addhaimàrã÷varà÷cànye hyardhanàro÷varaü haram . anuyànti mahàbhàgàstulyaråpà harasya ye . umàsahàyo hi yadà ranate sma suõa haraþ . ardhanàrã÷arãràstu dvàrapàlà bhavanti te . àkà÷amàr÷e gacchantamanugacchanti nitya÷aþ . dhyànasthaü paricaryanti salilàdibhirã÷carama . nànà÷astradharàþ ÷ambhãrgaõàstu pramathàþ smçtàþ . pramathnanti ca yuddheùu yudhyamànànmahàbalànaþ te ve sa hàvalàþ ÷åràþ saükhyàtà basuloñayaþ . ÷vare bràmanàstàlakadaïgapaõapàvàbhiþ . mçsyanti vàdyaü kurvanto màvanti satturasyaram . nànàråpadharàste vai saükhyayà koñayastrikàþ. satataü cànunacchanti vicarantaü mahe÷caram . sarve nàyàvinaþ ÷åràþ sarve ÷àstàrthapàragàþ . sarve sarbatra sarvaj¤àþ sarve sarvatragàþ sadà . muhårtàt sarvabhuvanaü matvà''yànti punaþpunaþ . aõimàdyaùñakai÷varvyayuktàstevai mahàvasàþ . apare rudranàmàno jañàcandràrdhamakhitàþ . devendrasva niyogena vartante tridive sadà . teùàü saükhyà caikakoñiste sarve balavattamàþ . kurvanti hi sadà sevàü harasya satataü gaõàþ . vidhvaü sayanti pàpiùñhàn dharmiùñhàn pàlayanti ca . anugçhõanti satataü dhçtapà÷upatavratàn . bighnàü÷ca satataü hanti yogina vayatàtmanàm . ùañatriü÷at koñaya÷caite harasya sakalà gaõàþ>% kàlikà puø 29 aø . teùàmutpatti kathà tatraivàdhyàye dç÷yà . 4 harãtakyàü strã mediø .

#<pramathana># naø pra + matha--bhàve lyuñ . 1 yadhe 2 kle÷ane 3 piloóane ca amaraþ .

#<pramathàdhipa># puø 6 taø . ÷ive amaraþ pramathapatyàdayo'pyatra .

#<pramathita># naø prakarùeõa mathitam . 1 nirjalatakre ràjaniø . 2 prakarùeõa madhite triø .

#<pramada># puø pra + mada--ap . 1 harùa amaraþ . pramàdyatyanena karaõe ap . 2 dhuståraphale naø ÷abdacaø . kartari ac . 3 pramatte triø mediø . 4 daityabhede puø harivaüø 3 aø . tçtãyamanvantare vàsiùñhe 5 saptarùibhede puø .

#<pramadaka># puø %<pramadako yo'yameva loko'sti na paraþ>% iti prapsuriti niruø 6 . 32 ukte paralokàsattvavàdini nàstikabhede .

#<pramadakànana># naø pramadyate'nena pra + mada--karaõe gha¤ . pràø saø . 6 taø %<ïyàpoþ saüj¤àcchandamo>% pàø hrusto và . pramadàvane ràj¤àmantaþpurocite udyàne bharataþ pramadàvanàdayo'pyatra amaraþ .

#<pramadà># strã pramàdyatyanayà pra + mada--karaõe ap . 1 uttamayoùiti amaraþ . %<najasajalà guru÷ca bhavati pramadà>% vçø raø ukte ekàda÷àkùarapàdake 2 varõavçttabhede .

#<pramadàkànana># naø pramadocita kànanaü vana ÷àø taø . 1 ràj¤àmantaþpuràcatavane bharata . 2 pramadàvana tatràrthe ÷abdaratnà0

#<pramadvarà># strã ÷umakarùimàtari rurormàryayàü bhàø àø 5 aø .

#<pramanthu># puø prithavratavaü÷ye vãravratasya bhojàyàü bhàryàyàü jàte putre nçpabhede bhàgaø 5 . 15 . 15

#<pramaya># puø pa + mã--vadhe--bhàve ac . vadhe hemacaø .

#<pramayu># triø pra + mã--vaye sartari una . hiüsake aùaø 8 . 1 . 16 .

@<[Page 4477a]>@
#<pramardana># triø pramçdgàti + pra + mçda--lyu . 1 prakarùesva mardake 2 daityabhede puø harivaüø 164 aø . 3 viùõau puø %<lohitàïgaþ pravardanaþ>% viùõusaüø . tatra pratardana iti pàñhàntaraü tatràrthe %<pralaye sarvabhåtànàü nà÷akatvàt>% bhàùyoktestasya tathàtvam . %<tuùita! mahàtuùita! pramardana>% bhàø ÷àø 34 aø viùõustutau .

#<pramà># strã pra + mà--bhàve aï . 1 yathàrthaj¤àne bhramabhinne j¤àne tallakùaõaü tadutpattau guõà÷ca bhàùàø uktà yathà
     %<doùo'pramàyà janakaþ pramàyàstu guõo bhavet . pratyakùe tu vi÷eùyeõa vi÷eùaõavatà samam . sannikarùo guõastu syàdatha hyanumitau punaþ . pakùe sàdhyavi÷iùñe ca paràmar÷o guõo bhavet . ÷àbdabodhe yogyatàyàstàtparyasyàtha và pramà . guõaþ syàdbhramabhinnastu j¤ànamatrocyate pramà . atha và tatprakàraü yat j¤ànaü tadvadvi÷eùyakam>% bhàùàø . doùa÷abde 3766 pçø bhramakàraõaü dç÷yam tathà ca tadvati tatprakàrakaj¤ànatvaü pramàtvaü pràmàõyàparaparyàyam tacca matabhedena svatogràhyaü paratogràhya¤ca tacca paratogràhya÷abde 4234 pçø uktam . tasya vistarastvatrocyate . tatra nyàyamate %<pramàtvaü na svatogràhyaü saü÷ayànupapattitaþ>% bhàùàø vyàkçta¤ca siø muø yathà %<mãmàüsakà hi pramàtvaü svatogràhyamiti vadanti . tatra guråõàü mate j¤ànasya svaprakà÷aråpatvàt tajj¤ànapràmàõyaü tenaiva gçhyate iti . bhaññanàü mate tu j¤ànasatãndriyam . j¤ànajanyà j¤àtatà pratyakùà . tayà ca j¤ànamanumãyate . suràrimi÷ràõàü mate'nuvyavasàyena j¤ànaü nçhyate . sarveùàmapi mate tajj¤ànaviùayakaj¤ànena tajj¤ànapràmàõyaü gçhyate . viùayaniråpyaü hiü j¤ànam . ato j¤ànavittivedyo viùayaþ . tanmataü dåùayati . na svatojàhyamiti . saü÷ayeti . yadi j¤ànapàmàõyaü svatogràhyaü syàt tadàbhyàsada÷otpannaj¤àne tatsaü÷ayo na syot . tatra hi yadi j¤ànaü j¤àtaü tadà pràmàõyaü j¤àtameveti kathaü saü÷ayaþ . yadi tu j¤ànaü na j¤àtaü tadà dharmij¤ànàbhàvàt kathaü saü÷ayaþ . tasmàjaj¤ànapràmàõyamanumeyam . tathà hi ida j¤àna pramà saüvàdipravçttijanakatvàt yannaivaü tannaivaü yathà'pramà . idaü pçthivãtvaprakàrakaü j¤ànaþ pramà gandhavati pçthivãtvaprakàrakaj¤ànatvàt . evam idaü jalaj¤ànaü pramà snehavati jalatvaprakàrakaj¤ànatvàt . na ca hatuj¤ànaü svaùaü jàtamiti vàccham . pçthiyãtvaprakàrakatvasva svatogràhyatvàt tatra gandhavadvi÷eùyakatvasyàpi sugrahatvàt . tatprakàrakatvàvacchinnatadvadvi÷eùyakatvaü paraü na gçhyate saü÷ayànurodhàt . na ca pramàtvasya sàdhyasya prasiddhiþ kathamiti vàcyam idaüj¤ànapramàtvasya svatogràhyatvàt . na ca prakàrabhedena pràmàõyabhedàt dhañatvavati ghañatvaprakàràdeþ kathaü prasiddhiriti vàcyam ghañatvaprakàrakatvasya svavi÷eùyakatvasya ca svatogràhyatvàt . ghañasya ca pårvamupasthitatvàd ghañavi÷aiùyakaü ghañatvaprakàrakamiti j¤àne pràmàõyasya bàdhakàbhàvaþ . vyavasàyaparantu pràmàõyaü na gçhyate . tatra saü÷ayasàmagrãsattve saü÷ayasyaivopapatteþ . ki¤càbhyàsada÷àyàü tçtoyànuvyavasàyàdinà pràmàõyasya svata eva grahasambhavàt prathamànuvyavasàyaparaü na tadgràhakatvamiti kalpyate saü÷ayàmurodhàt . atha pràmàõyànumitau pràmàõyagrahe na tasya viùayani÷cayaråpatvàrthaü tatra pràmàõyagraho vàcyaþ so'pyanumityantareõeti phalamukhã kàraõamukhã và nànavastheti cenna agçhãtapràmàõyagrahakasyaiva ni÷cayaråpatvàt . yatra ca pràmàõyasaü÷ayastatraiva paraü pràmàõyànumiterapekùayà yàvadà÷aïkaü pràmàõyànumitiriùyata eva sarvatra tu na saü÷ayaþ kvacit koñyanupasthiteþ kvacidvi÷eùadar÷anàditaþ kvacidviùayàntarasa¤càràditi saïkùepaþ . nanu sarbeùàü j¤ànànàü yathàrthatvàt pramàlakùaõe tadvi÷eùyakatvaü vi÷eùaõaü vyartham . na ca raïge rajatàrthinaþ pravçttirbhramajanthà na svàt tava mate bhramasyàbhàvàditi vàcyam . tatra hi doùàdhãnasya purovartini svatantropasthitarajatabhedàgrahasya hetutvàt . satyarajatasthala tu vi÷iùñaj¤ànasya sattvàt tadeva kàraõam . astu và tatràpi bhedàgraha eva kàraõamiti . na cà'nyathàkhyàtiþ sambhavati rajatapratyakùakàraõasya rajatasannivarùasyàbhàvàt raïge rajatabuddheranupapatteriti cenna satyarajatasthale pravçttiü prati vi÷iùñaj¤ànasya hetutàyàþ këptatvàt anyatrapi tatkakalpanàt . na ca rsavàdipravçttau tu bhedàgrahaþ kàraõamiti vàcyam làghabàt pravçttimàtre tasya hetutvakalpanàt . ittha¤ca raïge rajatatvavi÷iùñabuddhyanurodhena j¤ànalakùaõàpratyàsattikalpane'pi na kùatiþ . phalamukhargàravasyàdoùatvàt . ki¤ca yad raïgarajatayorime rajate iti j¤ànaü jàtaü na kàraõabodho'pi . api ca yatra raïgarajatayorime rajataraïge iti j¤ànaü tatrobhayatra sugapatpravçttinivçttã svàtàm . raïge raïga bhedagrahe rajate rajatabhedagrahe'nyathàkhyàtibhayàt . tvanmate raïge raïgabhedàgrahasya rajate rajatabhedàgrahasya ca sattvàt ki¤cànumitiü prati bhedàgrahasya hetutve jalahrade vahnivyàpyadhåmavadabhedàgrahàd anumitirnirbàdhà . yadi ca vi÷iùñaj¤ànaü kàraõaü tadà'yogolake vahnivyàpyadhåmaj¤ànamanumityanurodhàdàpatitama . ittham anyathàkhyàtau pratyakùameva pramàõam . raïgaü rajatatayà jànàmãtyanubhavàditi saïkùepaþ>% . vedàntimate tasya svatogràhyatà vedàntaparibhàùàyàü vyavasthàpità yathà evasuktànàü pramàõànàü pràmàõyaü svataeva utpadyate j¤àyate ca tathà hi smçtyanubhavasàdhàraõaü saüvàdàdipravçttyanukålaü tadvati tatprakàrakaj¤ànatvaü pràmàõyaü tacca j¤ànasàmànyasàmagrãprayojyaü na tvadhikaü guõamapekùate pramàmàtre'nugataguõàbhàvàt . nàpi pratyakùapramàyàü bhåyo'vayavendriyasannikarùaþ, råpàdipratyakùe àtmapratyakùe ca tadabhàvàt satyapi tasmin pãtaþ ÷aïkha iti pratyakùasya bhramatvàcca . ataeva na salliïaparamar÷àdikamapi anumityàdipramàyàü guõaþ asalliïgaparàmar÷àdisthale'pi viùayàbàdhenànumityàdeþ pramàtvàt . na caivamapramàpi pramà syàt j¤ànasàmànyasàmagryavi÷eùàditivàcyaü doùàbhàvasyàpi hetutvàïgãkàràt . na caivaü paratastvam %<àgantukabhàvakàraõàpekùàyàmeva paratastvàt>% j¤àyate ca pràmàõyaü svataþ, svatogràhyatva¤ca doùàbhàve sati yàvatsvà÷rayagràhakasàmagrãgràhyatvam . svà÷rayo vçttij¤ànaü tadgràhaka sàkùij¤ànaü tenàpi vçttij¤àne gçhyamàõe tadgataü pràmàõyamapi gçhyate . na caiva pràmàõyasaü÷ayànupapattiþ tatra sa÷ayànurodhena doùasyàpi sattvena dãùàbhàvaghañitasvà÷rayagràhakàbhàvena tatra pràmàõyasyaivàgrahàt . yadvà yàvatsvà÷rayagràhakagràhyayogyatvaü svatastvaü saü÷ayasthale pràmàõyasyoktayogyatàsattve'pi doùava÷enàgrahàt na saü÷ayànupapattiþ . apràmàõyantu na j¤ànasàmànyasàmagrã prayojyaü pramàyàmapyapramàõyàpatteþ kintu doùaprayojyaü nàpyapràmàõyaü yàvatsvà÷rayagràhakagràhyam apràmàõyaghañakatadabhàvavattvàdervçttij¤ànànupanàtatvena sàkùiõà grahãtuma÷akyatvàt kinta visaüvàdipravçttyàdiliïgakànumityàdiviùaya iti parata evàpràmàõyamutpadyate j¤àyate ceti . adhikaü pramàõa÷abde dç÷yam .

#<pramàõa># naø pra + mà--bhàve kairaõe và lyuñ . 1 pramàråpaj¤àne 2 viùõau %<pramàõaü pràõanilayaþ>% viùõusaø . pramàrõa %<praj¤ànaü brahmeti>% ÷rutestasya j¤ànaråpatvàt tathàtvam %<pramàõaü bãjamavyayam>% viùõu saø pratyakùàdipramàõaråpattvàttasya tathàtvaü vyatpattidvayayogàt nàmadvayam . 3 satyavàdani 4 iyattàyàü paricchede 5 hetau 6 pramàtari ca mediø . 7 pramitikaraõe cakùaràdau %<yasyepsàjihàsàprayuktasya pravçttiþ sa pramàtà sa yenàrthaü pramiõoti tatpramàõam>% vàtsyàø %<tacca sàdhanà÷rayavyatiriktatve sati pramàvyàptaü pramàõamiti>% sarvadaø akùapàdadar÷ane . %<tadvati tatprakàrakatvaråpaprakarùavi÷iùñaj¤ànakaraõatvam>% gauø vçø . %<anubhavatvavyàpyajàtyavacchinnapramàvçttikàrya tàniråpitakàraõatà÷àlitve sati vyàpàravattvam tattvam>% tarkaprakà÷e ÷itikaõñhaþ . pramàõatvaü ca anadhigatàrthakànubhavakàraõatvam . tacca gçhãtagràhãtarànubhavakàraõatvam . svasamànàdhikaraõasvàvyavahitapårvavartisvasamànàkàrani÷cayaviùayaviùayaketaratadvadvi÷eùyakatatprakàrakànubhavakàraõatvamiti yàvat nyàyakusumà¤jaliñãø . %<yajjàtãyavi÷iùñaj¤ànatvàvacchedena samànàkàrani÷cayottaratvaü tajjàtãyànyayathàrthaj¤ànasyaivàgçhãtagràhitvena pramàtvàt ataeva dhàràvàhipratyakùavyaktãnàü samànàkàragrahottaravartitve'pi na tàsàü pramàtvahàniþ hànistu samànàkàrànubhavasamutthànàü smçtãnàmiti>% ÷abdaø praø . nyàyanaya catvàripramàõàni . pratyakùam . anumànam . upamànam . ÷abdaþ gauø såø prakàràntareõa pramàõaü dvividham %<÷abdopajãvi ÷abdànupajãvi>% kusumà¤jaliñãø . pratyakùamekameva pramàõamiti càrvàkàþ saïgirante . pratyakùamanumànaü ceti dve pramàõe iti bai÷eùikà bauddhà àrhatà÷ca . pratyakùaü ÷abda÷ceti dve pramàõe iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryàþ . pratyakùamanubhànamàptavacanamiti trãõi pramàõànãti sàükhyà vedàntina÷ca . pratyakùànumànopamànàni trãõãti naiyàyikaikade÷inaþ . pratyakùànumànãpamàna÷abdà arthàpatti÷ceti pa¤ca pramàõànãti pràbhàkaràþ . pratyakùànumànopamàna÷abdà arthàpattiranupalabdhi÷ceti ùañpramàõànãtyapare bhàññàvedàntibhedà÷ca . sambhavaitihye apyatirikte pramàõe iti pauràõikàþ . ceùñàpyatiriktaü pramàõàmita tàntrikàþ . tatra sàükhyapàta¤jalavedàntimate antaþkaraõavçttãnàü pauruùeyacittavçttiprakà÷aråpabodhe karaõatvam antaþkaraõavçttiùu ca j¤ànatvàropeõa tatkaraõatvamindriyàõàmiti bhedaþ . yathoktaü sàüø praø bhàø %<pramàtà cetanaþ ÷uddhaþ pramàõaü vçttireva naþ . pramà'rthàkàravçttãnàü cetane pratibimbanam . pratibimbitavçttãnàü viùayo meya ucyate . sàkùàddar÷anaråpaü ca sàkùitvaü vakùyati svayam . ataþ syàt kàraõàbhàvàdvçtteþ sàkùyeva cetanaþ . viùõvàdeþ sarvasàkùitvaü gauõaü liïgàdyabhàvataþ>% . %<pramàõaviparyayavikalpanidràþ smçtayaþ>% pàtaø såø %<indriyapraõàlikayà cittasya bàhyavaståparàgàt tadviùayasàmànyavi÷eùàtmano'rthasya vi÷eùàvadhàraõaü pradhànà vçttiþ pratyakùaü pramàõaü, phalamavi÷iùñaþ pauruùeya÷cittavçttibodhaþ>% bhàùyam %<anadhigatatattvabodhaþ pauruùeyo vyavahàrahetuþ pramà tatkaraõaü pramàõam . nanu puruùavartã bodhaþ kathaü cittagatàyàvçtteþ phalaü na hi khadiragocaravyàpàreõa para÷unà palà÷e chidà kriyate ityata àha avi÷iùña iti . na hi puruùagato bodho janyate api tu caitanyameva buddhidarparõapratibimbitaü buddhivçttyà arthàkàrayà tadàkàratàmàpàdyamànaü phalam . tacca tathàbhåtaü buddheravi÷iùñaü buddhyàtmikà vçttiþ vçtti÷ca buddhyàtmiketi sàmànàdhikaraõyàdyuktaþ pramàõaphalabhàva ityarthaþ>% vivaø . pramàõasya bhàvaþ ùya¤ pràmàõya naø tal pramàõatà strã tva pramàõatva naø pramàõabhàve pramitikaraõatve pramàtve ca . udde÷yavidheyabhàvenànvayasthale pramàõa÷abdasya pramàkaraõaparatve kvacidekavacanatà yathà %<vedàþ pramàõaü smçtayaþ pramàõam>% ityàdau . kvacittubahuvacanatà yathà %<pratyakùànumànopamànàgamàþ pramàõàni>% gauø såø . tatra pårvatra ÷àbdatvaråpapramàtvajàterekatvàt ekavacanatvam . uttaratra pratyakùatvàdijàticatuùñayakaraõànàü bahutvàt bahuvacanatà iti prathamàvyutpàde gadàdhareõa prapa¤citam tatra dç÷yam . sàmànyatvàt klãvataivàsya . kvacittu vi÷eùaparatve strãtvaparatà yathà ùramàõã . strã pramàõã yasya baø brãø %<ap påraõãpramàõyoþ>% pàø apsamàø na kap . ÷rãpramàõa ityeva siø kauø . 8 parimàõabhede ca . %<pramàõe màtrajadvayasajdaghnacaþ>% ùàø vçttau dç÷yam .

#<pramàõabàdhitàrthaka># puø pramàõena bàdhito'rtho yasya kap . tarkabhede tarka÷abde 3255 pçø dç÷yam .

#<pramàõika># triø pramàõaü siddhihetutayà'styasya ñan . pramàõasiddhe %<pramàõikà jarau lagau>% vçø raø ukte aùñàkùarapàdake 2 chandobhede strã . 3 parimàõabhedayute madhyamàïgulakårparàntaramitaparimàõayute haste hemacaø .

@<[Page 4479b]>@
#<pramàtàmaha># puø pugato màtàmahaü kàryatvena atyàø saø . 1 màtàmahasya pitari abharaþ . tasya patnã ïãù . pramàtàmahã 2 tatpatnyàü strã .

#<pramàtç># triø puminoti pa + mi--tçc . pramàj¤ànakartari . nyàyanaye %<yasyepsàjihàsàprayuktasya pravçttiþ sa pramàtà>% vàtsyàø . sàükhyamate ÷uddhacetano vçttisàkùã sa . pramàõa÷abde tadvàkyama dç÷yam . vedàntimate %<mehàtãto vi÷uddho munibhirabhihito mauhasaükràntamårtiþ sàkùã saüvit pramà tatpratiphalitavapargãyate'sau pramàtà>% ityuktadi÷à antaþkaraõavçttipratibimbitaü tadavacchinnaü và caitanyameva pramàtà .

#<pramàtha># puø pra + matha--bhàve gha¤ . 1 balàd haraõe 2 prapãóane ca . bàø kartariõa . 3 kumàrànucarabhede bhàø ÷aø 46 aø . svàrthe aõ . 4 ÷ivapàriùadapramathagaõe puø harivaüø 181 aø 5 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø droø 157 aø .

#<pramàthin># triø pramathnàti pra + matha--õini . 1 balàd hàrake 2 pãóake ca . %<indriyàõi pramàthãni>% gãtàü . striyàü ïãp . sà ca 3 apsarobhede bhàø àø 124 aø . 4 ràkùasabhede puø bhàø vaø 284 a0

#<pramàda># puø pra + mada--gha¤ . 1 kartavye akartavyatvaghiyà tato nivçttau akartavye kartavyatvadhiyà tatra pravçttau bà anavadhànatàyàm amaraþ . anavadhànatà÷abde 152 pçø dç÷yam . sa ca tamoguõamàryaþ tamas÷abde 3235 pçø dç÷yam . tasya sammoharåpatvàttatkàryatvaü bodhyam .

#<pramàdavat># puø pramàdo'styasya matup masya vaþ . 1 pramàdayute 2 asamãkùyakàriõi jañàø .

#<pramàdin># triø pramàdaþ nityayoge ini na tu astyarthe ekàkùarakçdantàt tasya niùedhàt . nityapramàdayukte %<ekaþ pramàdã sa kathaü na hanyate>% ÷rãdharadhçtavàkyam .

#<pramàpaõa># naø pra + mã¤--hiüsàyàü svàrthe õic--àtve puk lyuñ . màraõe amaraþ .

#<pramàyuka># triø pra + mã--tàcchãlye uka¤ . pramaraõa÷ãle %<na càsya priyaü pramàyukaü bhavati>% vçø uø . %<pramàyukaü maraõa÷ãlam>% bhàø .

#<pramita># triø pra + mi--mã và kta . 1 j¤àte 2 prathabhàvadhàrite ca jañàø . 3 parimite .

#<pramitàkùarà># strã pramitàni parimitàni akùaràõi yasyàm . siddhànta÷iromaõivyàkhyànaråpàyàü ñãkàyàü muhårtacintàmaõiñãkàbhede %<pramitàkùarà sajasakairudità>% vçø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake 3 varõavçttabhede .

#<pramiti># strã pra + mi--mà--và kta . pramàj¤àne amaraþ .

#<pramãóha># triø pra + miha--kta . 1 måtrite 2 cane ca mediø .

#<pramãta># triø pra + mã¤--hiüsàyàü kta . 1 mçte %<pramãtau pitarau yasya>% iti smçtiþ . 2 yaj¤àrthe hatapa÷au puø amaraþ .

#<pramãlà># strau pra + mãla--bhàve a . tandryàma amaraþ .

#<pramukha># naø prakçùñaü mukhamàrambhaþ . 1 tadàditva trikàø prakçùñaü musvamasya . 2 prathame 3 pradhàne amaraþ 4 mànye 5 ÷reùñhe ca triø mediø 6 punnànavçkùe puø ÷abdaratnàø 7 samåhe puø ÷abdacaø . bahuø . uttarapadasthaþ . tadàdike triø .

#<pramuca># puø 1 çùibhede bhàø ÷àø 208 aø . pramu¤cati pra + mucaka . 2 prakarùeõa moktari triø .

#<pramucu># çùibhede bhàø anuø 150 aø .

#<pramud># triø prakçùñà mud yasma . 1 hçùñe 2 harùayukte amaraþ . 3 devabhede puø yajuø 30 . 10 . pràø saø . 4 prakçùñaharùe strã .

#<pramudita># triø pra + muda--kartari kta . 1 hçùñe 2 harùayukte amaraþ .

#<pramuditavadanà># strã %<pramuditavadanà bhavennau ca rau>% vçø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake chandobhede .

#<pramçga># avyaø prakçùñà bhçgà yatra tiùñhaø avyayãø . prakçùñamçga yukte sthàne

#<pramçta># naø prakçùñaü mçtaü bràõihiüsitaü yatva . manåkte kaùaõaråpe jãvanopàyabhede %<mçtantu yàcitaü bhaikùaü pramçtaü karùaõaü smçtam>% manuþ . %<karùaõa¤ca bhåmigatapracurapràõimaraõanimittatvàt bahuduþkhaphalakaü prakarùeõa mçtamiva pramçtam>% kullåø .

#<prameya># triø pra + mà--karmaõi yat . 1 pramàj¤ànaviùaye padàrthe 2 paricchedye 2 avadhàrya ca . tatra vedànte ÷uddharcatanyaü prameyam anyasyàdhyàsamålakatvena vyavahàrikapramàj¤ànavidhatve'pi na paramàrthaprameyatvam . nyàyanaye %<àtma÷arãràndrayàrthabuddhimanaþpravçttidoùapretyabhàvaphaladuþsvàpavargàstu prameyam>% gauø såø uktàþ àtmàdayaþ . prameyatvaü ca kevalànvayi sarveùàmã÷varaj¤ànaråpapramàviyatvàt .

#<prameha># puø pra + miha--àdhàre karaõe và tha¤ . rogamede tallakùaõabhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<àsyàsukhaü svapnasukhaü dadhãni gràmyaudanànåparasaþ payàüsi . navànnapànaü guóavaikçtaü ca pramehahetuþ kaphakçcca sarvam . meda÷ca màüsa¤ca ÷arãraja¤ca kledaü kaphovastigataü pradavya . karoti mehàn samudãrõamuùõaistàneva pittaü paridaùya càpi . kùãõeùu doùeùvavakçùya dhàtån saüdåùya mehàn kurute'nila÷ca . sàdhyàþ kaphotthà da÷a pittajàþ ùañ yàpyàna sàdhyà pavanàccatuùkàþ . samakriyatvàdviùamakriyatvànmahàtyayatvàcca yathàkramante . kapha÷ca pittaü pavana÷ca doùàmedo'sra÷ukràmbubasàsasãkàþ . majjàrasaujaþpi÷ita¤ca dåùyàþ pramehiõàü viü÷atireva mehàþ . dantàdãnàü malàóhyatvaü pràgråpaü pànipàdayoþ . dàhacikvaõatà dehe tçñsvàdvàsya¤ca jàyate . sàmànyaü lakùaõaü teùàü prabhåtàbilamåtratàø . doùadåùyàvi÷eùe'pi tatsaüyogavi÷eùataþ . måtravarõàdibhedena bhedo meheùu kalpyate . acchaü bahutaraü ÷ãtaü nirgandhasudakopamam . mehatyudakamehena ki¤ciccàvilapicchilam . ikùorasamivàtyarthaü madhura¤cekùumehataþ . sàndrã bhavet paryusitaü sàndramehena mehati . suràmehi suràtulyamuparyacchamadhoghanam . saühçùñaromà piùñena piùñavadbahalaü sitam . ÷ukràbhaü ÷ukrami÷raü và ÷ukramehã pramehati . mårtàsån sikañhàmehã sikatàråpiõã malàn . ÷ãtamehã suvahu÷o madhuraü bhç÷a÷ãtalam . ÷anaiþ÷anaiþ ÷anairmehã mandaü mandaü pramehati . làlàtantuyutaü måtraü làlàmehena picchilam . gandhava rõarasaspar÷au kùàreõa kùàratãyavat . vãlamehena nãlàbhaü kàlamehã masãnibham . hàridramehã kañukaü haridràsannibhaü dahat . vi÷raü mà¤jiùñhamehena ma¤jiùñà÷àlikopamam . vi÷ramustaü sakhabaõaü raktàbhaü raktamehinaþ . va÷àmehã vasàmi÷vaü vasàbhaü måtrayenmuhuþ . majjàmaü majjami÷raü và majjamehã suhurmuhuþ . kaùndhaü madhuraü råkùaü kùaudramehaü vadet budhaþ . hastã matta ivàjasnaü måtrayegavivarjitam . sàsamãkaü vivaddha÷ca hastimehã pramehati . avipàko'ruci÷chardirnidràkàsaþ sapãnasaþ . upadravàþ prajàyante mehànàü kaphajanmanàm . vasmimehanayostodo muùkàvadàraõaü jvaraþ! dàhatçùõàmlikàmårchàvióbhedaþ pittajanmanàm . pàtajànàsudàvartakampahçdgrahalolatàþ . ÷ålamunnidratà ÷oùaþ ÷vàsaþ kàsa÷ca jàyate . yathoktopadravàviùñhamatiprakhutameva ca . pióakàpãóitaü gàóhaü prameho hanti mànavam . mårchàcchardijvara÷vàsakàsavãsarpaõauravaiþ . upadravairupeto yaþ pramehã duþpratikriyaþ . rajaþ pravartate yasmàn màsi màsi vi÷odhayet . sàrvàt ÷arãradoùàü÷ca na pramehantyataþ striyaþ . jàtaþ prameho madhumehino và na sàdhyarogaþ sahi bãjadoùàt . be càpi kecitkukajà vikàrà savanti tàükùmàpi vadantyasàdhyàn . sarvaeva pramehàstu kàmenàpratikàriõaþ . madhumehatvamàyànti tadà'sàdhyà bhavanti ca . madhumeho madhunibho jàyate sa kila dvidhà . kruddhe ghàtukùayàdvàyau doùàvçtapathe'tha và . àvçto doùali ïgàni so'ninittaü pradar÷ayan . kùãõakùãõàt kùaõàt pårõo bhajate kçcchrasàdhyatàm . madhuraü yacca sarveùu pràyo madhviva mehati . sarve'pi maghumehàkhyaü màdhuryàcca tanorataþ . ÷aràvikàkacchapikà jàlinã vinatàlajã . masårikà sarùapikà putriõã savidàrikàþ . vidradhi÷ceti pióakàþ pramehopekùayà da÷a>% . tadroganimittakarmabheda ÷àø taø uktaþ . karmavipàka÷abde 1076 pçø dç÷yam . tatra madhumehasyaiva mahàrogabhedaråpatà %<madhumehabhagandarau>% ityukteþ .

#<pramehin># puø pra + miha--õini . prameharogayute .

#<pramocanã># strã prakarùeõa mucyate nistvacãkriyate bhojanàrtham muca--karmaõi lyuñ ïãp . 1 goóumbàyàm (gomuka) jañàø 2 pramocanasàdhane triø . bhàve lyuñ . 3 prakarùeõamãcane naø .

#<pramoda># puø pra + suda--harùe bhàve gha¤ . 1 harùe priyalàbhanimitte prakçùñaharùe ànanda÷abde 717 pçø taittiø uø bhàùyavàkyaü dç÷yam . gakçùño modoyasya pràø vaø . 2 pramodayute triø 3 nàgabhede puø bhàø àø 57 aø . 4 skandànucarabhede puø bhàø ÷aø 46 aø . sàø taø kauø ukte 5 mukhyasiddhibhede %<tisra÷ca mukhyàþ siddhayaþ pramodasuditamodamànàþ>% . tatràdhyàtyikaduþ÷cavithàtasya vçrvotkarùeõa iùñatvàt pramodatvaü bodhyam . àbhimautikaüduþkhavighàtasya modàdhàratvàt muditatvama àdhidaivikaduþsvavighàtasya modamànatvaü modasya mànaü bhàgaü yatreti vyutpattyeti vibekaþ .

#<pramodana># triø pramodayati pra + suda--õic--lyu . 1 harùakàrake 2 viùõau puø %<jitàmitraþ pramodanaþ>% viùõusaø . bhàve lyuñ . 3 harùasampàdane naø .

#<pramodita># triø pramodo jàto'sya tàraø itaca . 1 jàtapramode 2 kuvere puø ÷abdamàlà .

#<pramodin># triø pramodayati pra + muda--õic--õini . 1 praharùajanake . striyàü ïãp . sà ca 2 jiïkinãvçkùe bhàvapraø .

#<pramohana># naø prasuhyate'nena pra + muha--karaõe lyuñ, pramohayata pra + muha + õic--lyu và . 1 pramohasàdhane pramohakàrake 2 astrabhede ca yadalyaprayoge vipakùasya pramoho jàyate tasminnàstre . bhàø bhãø 77 aø . 2 pramokàrasamàtre triø .

@<[Page 4481b]>@
#<pramlocantã># strã pramlocati naraü prati àtmànaü dar÷ayati pra + mluca--÷atç--ïãp . apsarobhede yajuø 15 . 17

#<pramlocàstrã># pramlocati naraü pratyàtmànaü dar÷ayati pra + mlu caac . apsarobhede garuóapuø 90 aø .

#<prayajyu># triø pra + yaja %<yajimani÷undhimasidanibhyo yuc>% uõàø yuc niranunàsikatvàt anàde÷o na . adhvaryau ujjvaø çø 1 . 29 . 9

#<prayata># triø pra + yama--kartari kta . 1 pavitre saüyate amaraþ . pra + yata--ac . 2 prayatravi÷iùñe triø . prapårvaka yamerdànàrthakàt karmaõi kta . 3 datte ca . %<prayatadakùiõam>% çø 131 . 15

#<prayatna># puø pra + yata--bhàve naï . prayàse . sa ca nyàyamate trividhaþ yathà %<pravçtti÷ca nivçtti÷ca tathà jãvanakàraõama . evaü prayatnatraividhyaü tàntrikaiþ paridar÷itam . cikãrùàkçtisàdhyeùñasàdhanatvamatistathà . upàdànasya càdhyaõa pravçttau janakaü bhavet . nivçttistu bhaveddveùàt dviùñasàdhanatàdhiyaþ . yatro jãvanayonistu sarvadà'tãntriyã bhavet . ÷arãre pràõasa¤càre kàraõaü tatprakãrtitam>% bhàùàø %<prayatrastu phalàvàptyai vyàùàro'tityarànvitaþ>% sàø daø ukte 2 phalàrthibhiþ pràrabdhasya karmaõo'vasthàpa¤cakàntargate'vasthàbhede tato'styarthe matup masya vaþ . prayatnavat tadyukte triø trikàø striyàü ïãp .

#<prayatna÷aithilya># 6 taø . svàbhàvikaprayatnasyoparamapårvakaprayatnabhedetacca yogàïgàsanasiddhikàraõaü yathoktaü %<prayatna÷aithilyànantasamàpattibhyàm>% pàø såø %<bhavatãti ÷eùaþ prayatno paramàt siddhyatyàsanaü yena nàïgamejayo bhavati anante và samàpannaü cittamàsana nirvartayatãti>% bhàø %<sàü siddhikohi prayatnaþ ÷arãradhàrako na yàgàïgasyopadeùñavyàsanasya kàraõaü tasya tatkàraõatve upade÷avaiyarthyàt svarasata eva tatsiddheþ tasmàdupadeùñavyasyàsanasyàyamasàø dhakaþ virodhã ca svàbhàvikaþ prayatnaþ . tasya ca yàdçcchikàsanahetutayàsanaviyamopahartçtvàt . tasmàdupadiùñaniyamàsanamabhyasyatà svàbhàvikaprayaca÷aithilyàtmà prayatna àstheyo nànyathopadiùñamàsanaü sidhyatãti svàbhàvika prayatna÷aithilyamàsanasiddhihetuþ anante và nàganàyake sthirataraphaõàsahasnavidhçtavi÷vambharàmaõóale samàpannaü cittamàsanaü nirvartayatãti>% vivaø .

#<prayanta># triø pra + yama--tçc prapharùeõa 1 yantari 2 dàtari ca çø 1 . 51 . 15 bhàùyam .

@<[Page 4482a]>@
#<prayas># naø prayasyate'tra pra + yasa--àdhàre kvip . anne nighaõñuþ paya ityatra praya iti pàñhàntaraü çø 1 . 45 . 8 udàø .

#<prayasta># triø pra + yasa--àdhàre kta . 1 prayàsena kçte ghçtacaturjàtakàdinà dravyeõa prayatnasaüskçte 2 vya¤jane naø amaraþ .

#<prayàga># puø prakçùño yàgo yàgaphalaü yasya yasmàt và . gaïgàyasunayoþ saïgamajàte 1 tãrthabhede 2 ÷atakratau indre ca . 3 a÷ve a÷vameghàïgasyà÷vasya yaj¤asàdhanatvàt tathàtvam . karmaø . 4 prakçùñe yaj¤e amaraþ . tatra tãrthabhede puü naø puràõe tathà prayogàt . manmàhàtmya¤ca matsyapuø 102 adhyàyàdike 107 adhyàyànte uktam evamanyànyapuràõe'pyu ktam . tato digmàtraü puràõasamuccaye dar÷itamatra pradar÷yate . %<etat prajàpateþ kùetraü triùu lokeùu vi÷rutam . na ÷akyaü kathituü ràjan! phalaü varùa÷atairapi . saükùepeõa tu vakùyàmi tasya tãrthasya yat phalam . ùaùñirvãrasahasràõi tatra rakùanti jàhnavãm . yamunàü rakùati sadà savità saptavàhanaþ . taü vañaü rakùati ÷ivaþ ÷ålapàõirmahe÷varaþ . sthànaü rakùanti vai devàþ sarvapàpaharaü ÷ubham . prayàgaü smaramàõasya yànti pàpàni saükùayam . dar÷anàttasya tãrthasya sarvapàpaiþ pramucyate . mçttikàlabhanàdvàpi naraþ pàpàt pramucyate . pa¤ca kuõóàni ràjendra! yeùàü madhye tu jàhnavã . prayàgasya pave÷àdvai pàpaü na÷yati tatkùaõàt . manasà cintitàn kàmàn sarvàn pràpnoti puùkalàn . tato gatvà prayàgantu sarvadevàbhirakùitam . brahmacàrã ÷ucirbhåtvà pitén devàü÷ca tarpayet . tapanasya sutà devãü triùu lokeùu vi÷rutà . samàgatà mahàbhàga! yamunà yatra nirmalà . tatropaspç÷ya ràjendra! svargalaukamupà÷nute . vyàdhito yadi và hãnaþ kruddho vàpi bhavennaraþ . gaïgàyamunamàsàdya yastu pràõàn parityajet . dãptakà¤canasaïkà÷airvimànaiþ såryavarcasaiþ . nandharvàpsarasàü madhye svarge tiùñhati mànavaþ>% . %<de÷astho yadi và'raõye vide÷e yadi và gçhe . prayàgaü aramàõo'pi yastu pràõàna parityajet . brahmalokamaùàptoti vadanti munipuïgavàþ . sarvakàmaphalà vçkùà nahàvedirhiraõmayã . strãmahasràkale ramõe mandàkipyàntade ÷ubhe . modate çpibhiþ sàrdhaü mvarge teneha karmaõàþ . siddhacàraõagandharvaiþ påjyate divi naivataiþ . tatàþ svargàt paribhraùño jambudvãgapatirbhavet . tataþ påbhàni karmàõi cintayànaþ punaþpunaþ . guõàvàn vittasampanno bhavatãha na saü÷ayaþ . svarõa÷çïgãü råpyakhuràü celakaõñhãü payasvinãm . prayàge ÷rotriyaü sàdhuü gràhayitvà yathàvidhi . svarge ca tataphalaü bhuïkte pradàtà pa¤cakoñiùu . putràn dàràüstaghnà bhçtyàn gaurekà pratitàrayet . ai÷varyalobhamohàdvà gacchedyànena yo naraþ . niùphalaü tasya tattãrthaü tasmàdyànantu varjayet . tatra dànaü pradàtavyaü yathàvibhavasambhavam . tena tãrthaphala÷caiva vardhate nàtra saü÷ayaþ . svarge tiùñhati ràjendra! yàvadàhåtasaüplavam . vañamålaü samàsàdya yastu pràõàn parityajet . sarvalokànatikramya rudralokaü sa gacchati . tatra te dvàda÷àdityàstapante rudramà÷ritàþ . nidahanti jagatsarvaü vañamålaü na dahyate . naùñacandràrkapavanaü yadà caikàrõava jagat . svapate tatra vai viùõuryatamànaþ punaþpunaþ . devadànavagandhavà çùayaþ siddhacàraõàþ . yadà sevanti tattãrthaü gaïgàyanunasaïgamam . tataþ puõyatamaü nàsti triùu lokeùu bhàrata! . ÷ravaõàttasya tãrthasya nàmasaïkãrtanàdapi . mçttikàlabhanàdvàpi naraþ pàpàt pramucyate . tulyaü phalamavàpnoti ràjasåyà÷vamedhayoþ . na devavacanàttàta na lokavacanàdapi . matirutkramaõãyà te mayàgamaraõaü prati . da÷a tãrthasahasràõi ùaùñhiþkoñyastathà paràþ . teùàü sànnidhyamatraiva màghe vai kurunandana! . yà gatiryogayuktasya satyasthasya ca dhãmataþ . sà gatistyajataþ pràõàn gaïgàyamunasaïgame . kambalà÷vatarau nàgau vipule yamunàtañe . tatra snàtvà ca pãtvà ca sarvapàpaiþ pramucyate . tatra gatvà ca saüsthànaü mahàdevasya dhãmataþ . narastàrayate pårvàn puruùànekaviü÷atim . kçtvàbhiùekantu naro hya÷vamedhaphalaü labhet . svargalokamavàpnoti yàvadàhåtasaüplavam . pårvapàr÷ve ca gaïgàyàstriùu lokeùu vi÷rutam . kåpa÷caiva tu sàhasraü pratiùñhàna¤ca nàmataþ . tatra snàtvà vi÷uddhàtmà a÷vamedhaphalaü labhet . uttareõa pratiùñhànàdbhàgãrathyàstu pårvataþ . haüsaprapatanaü nàma tãrthaü trailokyavi÷rutam . a÷vamedhamavàpnoti snànamatreõa bhàrata! . yàvaccandra÷ca sårya÷ca tàvatsvarge mahãyate . urva÷ãpuline ramye vipule haüsapàõóare . parityajati yaþ pràõàn ÷çõu tasyàpi yat phalam . paùñi varùasahasràõi ùaùñiü varùa÷atàni ca . modate pitçbhiþ sàrdhaü svargaloke narãttamaþ . tataþ svargàt paribhraùñaþ kùãõakarmà diva÷cyutaþ . urva÷ãsadva÷ãnànta kanyànàü divyatejasàm . madhye nàrãsahasràõàü vahånà¤ca patirbhavet . da÷agràmasahasràõàü bhartà bhavati bhåmipaþ . kà¤cãnåpura÷abdena supto'sau prativudhyate . atha sandhyàvañe ramye brahmacàrã jitendriyaþ . upàsãta÷uciþ sandhyàü brahmalokamavàpnuyàt . koñitãrthaü samàsàdya yastu pràõàn parityajet . koñivarùasahasràõi svargaloke mahãyate . tataþ svargàt paribhraùñaþ kùãõakarmàdiva÷cyutaþ . suvarõamaõimuktàóhye kule jàyeta råpavàn . tato bhàgãrathãü gatvà vàsukeruttareõa tu . da÷à÷vamedhikaü nàma tatra tãrthaü paraü bhavet . kçtvàbhiùekantu naro hya÷vamedhaü phalaü labhet . dhanàóhyo råpavàn dakùo dàtà bhavati dhàrmikaþ . caturvediùu yat puõyaü satyavàdiùu yatphalam . arhisàyà¤ca yo dharmo gamanàdeva tat phalam . tathaiva mànasaü nàma gaïgàyà dakùiõe tañe . triràtramuùitaþ snàtvà sarvàn kàmànavàpnuyàt . pçthivyà àsamudràyà mahàbhànaþ patirbhavet . ùaùñistãrthasahasràõi ùaùñistãrtha÷atàni ca . màghe màsi gamivyanti gaïgàyamunasaïgamam . gavàü ÷atasahasrasya samyagdattasya yat phalam . prayàge màthamàse vai tryahaü snàtasya tat phalam . gaïgàyamunayormadhye yo'gnau svàïgaü parityajet . ahãnàïgo'pyaroga÷ca pa¤cendriyasamanvitaþ . yàvanti romakåpàõi tasyàïgeùu ca dhãmataþ . tàvaddharùasahasràõi svargaloke mahãyate . jalaprave÷aüyaþ kuryàt saïgame lokavi÷rute . ràhumukto yathà somo vimuktaþ sarvapàtakaiþ . sãmalokamarvàpnoti somena saha modate . ùaùñiü varùasahasràõi ùaùñiü varùa÷atàthi ca . svargalokamavàpnoti çùigandharvasevitaþ . paribhraùña÷ca ràjendra! samçddhe jàyate kule . adhaþ÷iràstu yo jvàlàmårdhapàdaþ pibennaraþ . ÷ataü varùasahasràõàü svargaloke mahãyate . paribhraùña÷ca ràjendra! agnihotrã bhavennaraþ . yastu khadehaü kartitvà ÷akunibhyaþ prayacchati . vihagairupabhuktasya ÷çõu tasyàpi yata phalam . ÷ataü varùasahasràõi somaloke mahãyate . tasmàdapi paribhraùño ràjà bhavati dhàrmikaþ . yàmune cottare kåle prayàgasya ca dakùiõe . çõamocanakaü nàma tattãrthaü paramaü smçtam . ekaràtroùitaþ snàtvà çõaiþ sarvairvisucyate . a÷vamedhaphalaü tasmàdgacchatastu pade pade . puruùàüstàrayedràjan! da÷a pårvàn da÷àparàn . vyatãtàn puruùàn sapta bhaviùyàü÷ca caturda÷a . narastàrayate sarbàn yast pràõàn parityajet . a÷raddha dhànàþ puruùà pàpàpahçtacetasaþ . na pràpnuvanti tat sthànaü prayàgaü devarakùitam . aj¤ànena tu yasyeha tãrthayàtràdikaü bhavet . marbakàmasamçddhantu svargaloke mahãyate . agnitãrthamatikhyàtaü yamunàdakùiõe tañe . uttareõa tu vakùyàmi àdityasya mahàtmanaþ . tãrthaü nirurdakaü nàma yatra devàþ savàsavàþ . upàsate sadà sandhyàü nityakàlaü yudhiùñhira! . gaïgà ca yamunà caiva ubhe tulyaphale smçte . kebalaü jyeùñhabhàvena gaïgà sarvatra påjyate . naimiùaü puùkara¤caiva gomatã sinthusàgaram . gayà ca dhenuka¤caiva gaïgàsàgaraeva ca . ete cànye ca vahavo ye ca puõyàþ ÷iloccayàþ . da÷a koñisahasràõi ùaùñikoñyastathà paràþ . prayàge saüsthità nityamevamàhurmanãùiõaþ . kurukùatrasamà gaïgàþ yatra tatràvagàhità . tasmàdda÷aguõà proktà yatra vindhyena saïgatà . tasmàcchataguõà proktà kà÷yàmuttaravàhinã . kà÷yàþ ÷ataguõà proktà gaïgàyamunasaïgame . sahasnaguõità càpi bhavet pa÷cimavàhinã . sà ràjan! dar÷anàdeva brahmahatyàpahàriõã . pa÷cimàbhimukhã gaïgà kàlindyà saha saïgatà . hanti kalpakçtaü pàpaü sà màghe nçpa! durlabhà . amçtaü kathyate ràjan! sà veõã parikãrtità . tasyàü màghe muhårtantu devànàmapi durlabham . ùaùñistãrthasahasràõi ùaùñistãrtha÷atàni ca . màghe màsi gamiùyanti gaïgàyamunasaïgamam . brahmaviùõumahàdevarudràdityamarudgaõàþ . gandharvà lokapàlà÷ca yakùakinnaraguhyakàþ . aõimàdiguõaiþ siddhà ye cànye tattvadar÷inaþ . brahmàõã pàrvatã lakùmãþ ÷acã medhàvatã ratiþ . sarvàstà devapatnya÷ca tathà nàgàïganà nçpa . ghçtàcã menakà rambhà urva÷ã ca tilottamà . gaõà÷càpmarasàü tadvat pitéõà¤ca gaõà÷ca ye . snàtumàghanti te sarve màghe veõyàü naràdhipa! . kçte yuge svaråpeõa kalau pracchannaråpiõaþ . sarvatãrthàni kçùõàni pàpinàü saïgadoùataþ . bhavanti ÷uklavarõàni prayàge màdhamajjanàt . svarõabhàrasahasreõa kurukùetre ravigrahe . yat phalaü labhate màthe veõyàü tacca dine dine . yaj¤atãrthatapomi÷ca na tat pràpnàti mànavaþ . yat phalaü samavàpnoti veõyàü snànànna saü÷ayaþ . prayàge màdhamàse tu yastryahaü snàti mànavaþ . pàpaü tyaktvà divaü yàti jãrõàü tvacamivoragaþ . prayàge màghamàse tu tryahaü snàtasya dbhavet . nà÷vamedhasahasreõa tat phalaü labhate bhuvi . tryahasnànaphalaü màghe purà kà¤canamàline . ràkùasàya dadau bhåpa! tena muktaþ sa pàtakàt . yogàbhyàsena yat puõyaü saüvatsara ÷atena ca . gavàü koñipradànasya samyagdattasya yat phalam . prayàge màghamàse tu tryaha snàtasya tat phalam . kiü gayàpiõóadànena kà÷yàü và maraõena kim . kiü kurukùetradànena prayàge vapanaü yadi . prayàge vapanaü kçryàt gayàyàü piõóapàtanam . dànaü dadyàt kurukùetre vàràõasyàü tanuü tyajet . sitàsiteùu ye snànti màghe màsi yudhiùñhira! . na teùàü punaràvçttiþ kalpakoñi÷atairapi . svalpaü svalpataraü pàpaü yadvà yasya naràdhiùa! . prayàgaü smaramàõasya sarvamàyàti saükùayam . dar÷anàttasya tãrthasya nàmasaükãrtanàdapi . mçttikàlabhanàdvàpi naraþ pàpàt pramucyate . payàgasya prave÷àttu pàpaü na÷yati tatkùaõàt . kãrtanànmucyate pàpàddçùñyà bhadràõi pa÷yati . avagàhya ca pãtvà ca punàtyàsaptamaü kulam . gaïgàyamunayormadhye svàto mucyeta kilviùàt . manasà cintitàn kàmàüstàüstàn pràpnoti puùkalàn . prayàgantu tato gatvà sarvadevàbhirakùitam . brahmacàrã bhavenmàsaü pitén devàü÷ca tarpayet . ãpsitàn labhate kàbhàn yatra kutràpi jàyate . tatràbhivekaü yaþ kuryàt saïgame saü÷itavrataþ . sa pràpnoti phalaü tulyaü ràjasåyà÷vamedhayoþ . pa¤cayojanavistãrõaü prayàgasya ca maõóalam . prave÷àdyasya bhåmau tu a÷vamedhaþ pade pade . prayàgamanugacchedvà basate vàpi yo naraþ . sarvapàpavi÷uddhàtmà viùõuloke mahãyate . makarasthe ravau màghe govindàcyuta! màdhava! . snànenànena me deva! yathokta phalado bhava . tatra dànaü pradàtavyaü yathàvibhavavistaram . tena tãrthaphala¤caiva vardhate nàtra saü÷ayaþ . svarge tiùñhati ràjendra! yàvadàhåtasaüplavam . yojanànàü sahasreùu gaïgàü yaþ smarate naraþ . api duùkçtakarmà'pi labhate paramàü natim . snàtàstu ye màkàrabhàskarodaye tãrthe prayàge surasindhusaïgame . teùàü gçhadvàramalaïkaroti bhçïgàbalã ku¤jarakarõatàóità>% matsyapuø . tatra muõóanavidhiryathà %<gaïgàyàü bhàskarakùetre màtàpitrorgurau mçte . àdhàne somapàne ca vapanaü saptasa smçtam>% iti stçtisamuccayatilitavacanaü prayàgàvacchinnagaïgàyà vidhàyakam . bhàskarakùetraü prayàgaþ api ca prayàgamadhikçtya %<kesànàü yàvatã saïkhyà chinnànàü jàhnavãjale . tàvadvarùasahasràõi svargaloke mahãyate>% . prayàge strãõàmapi muõóana na tu ke÷ànàü dvyaïgalacchedana màtraü yathà ke÷amålamupà÷ritya sarvapàpàni dehinàm . tiùñhanti tãrthasnànena taõàttànyatra vàpayet . prayàge muõóanàkaraõe doùo'pi %<gaïgàyàü màskarakùetre muõóanaü yo na kàrayet . sa kàñikulasaüyukta àtalyaü raurave vaset>% iti pràø taø .

#<prayàgabhaya># puø prayàgàt prakçùñayàgakartçkùanàt pibheti svapadracyuti÷aïkayà bhã--ac . indre ÷abdasàlà .

#<prayàgasetu># puø tristhalãsetugranthàü÷e prayàgamàhàtsyàdipratipàdake granthe .

#<prayàja># puø pra + yaja--dha¤ yaj¤àïgatvàt na kutvam . dar÷apaurõamàsàdyaïge yàgabhede . prayàjà÷ca pa¤ca samigho yajati tanånapàtaü yajati ióà yajati varhiryajati khàhàkàraü yajatãtyevaü råpàþ ÷rutyuktàþ . %<pa¤ca prayàjàn>% kàtyàø ÷rauø 3 . 2 . 1 . 17 . àpastambo'pi %<pa¤ca prayàjàn pràcaþ pratidi÷aü và, samidhaþ purastàt, tanånapàtaü dakùiõataþ, ióaþ pa÷càt, barhiruttarataþ, khàhàkàraü madhye>% tatakarmasthànasàha . karmabhede teùàü madhye kasyavidàvçttyà ùañsaptanavaikàda÷asaükhyà'pi kàtyàø ÷nauø uktà dç÷yà . vistarabhayàt noktà . prayàjàdaya÷càràdupakàrakà yathoktaü laukàkùiø %<dravyàdyanuddi÷ya kevalaü vidhãyamànaü karma tvàràdupakàrakam yathà pçyàjàdi . àràdupakàraka¤ca paramàpårvotpattàvevo payujyate . sannipatyopakàrakantu dravyadevatàsaüskàradvàrà yàgasvaråpe'pyupayujyate . idameva cà÷rayikarmetyucyata>% .

#<prayàjavata># puø prayàja + astyarthe matup masya vaþ . prayàjaråpa karmabhedapa¤cakayute pradhànayàge dar÷àdau .

#<prayàõa># naø pç + yà--bhàve lyuñ . prasthàne puràdito vahirgasane hemacaø . ràj¤àü prayàõe varõanãyapadàrthàþ kavikalpa latàyàmuktà yathà bherã÷abdaþ bhåmikampaþ sainyadhåliprasaraõaü karabhaþ vçùaþ (dravyavàhanàrthaü) dhvajaþ chatraü vaõik ÷akañamityàdayaþ . svàrthe ka . tatràrthe hamacaø .

#<prayàta># triø pra + yà--kartari kta . 1 prakarùeõa gantari karmaõi kta . 2 prayàsenapràpte 3 bhçgau uccade÷e 3 sauptike ca puø hema0

#<prayàma># puø pra + yama--gha¤ . mahàrghyatàva÷àt dhànyàdau 1 janànàmàdaràti÷aye amaraþ . 2 krayadeye ityanye 3 målyàdhikyapariùvedane bharataþ .

#<prayàma># puø pra + yasa--bhàve gha¤ . 1 prayate 2 pari÷rame 3 kle÷e hemacaø . prayasyate'nena karaõe gha¤ . 4 avidyàdiùu pa¤casu kle÷adàyakeùu .

#<prayiyu># triø pra + yà--bàø ku dvitve abhyàsasyàta ittvam . prayàõa yute çø 8 . 19 . 37

#<prayukta># triø pra + yuja--kta . 1 prakarùeõa saüyogayute 2 prerite 3 prayojye paramparayà kàrye ca . tasya bhàvaþ prayuktatva tadbhàve naø . sa ca svaråpasambandhabhedaþ kàraõàbhàvena kàryàbhàva ityàdipratãtisiddhaþ gauø såø . taduktaü gauø såø 1 . 1 . 2 . vçttau prayojyatvaü prayojakatvaü và pa¤camyarthaþ daõóàbhàvàt ghañàbhàva itivat svaråpasambandhavi÷eùa eva tat .

#<prayukti># strã pra + yuja--bhàve ktin . 1 prayoge 2 ÷abdoccàraõabhede %<çddhasya ràjamàtaïgà iti na syuþ prayuktayaþ>% vyàø kàrikà 3 preraõe pràø saø . 4 prakçùñàyàü yuktau ca .

#<prayuta># naø 1 da÷alakùasaükhyàyàü 2 tatsaükhyàte ca %<lakùaprayutakoñayaþ>% krama÷aþ iti lãlàø . 3 prakarùeõayute triø .

#<prayuti># strã pra + yu--bhàve ktin . 1 prakarùeõa yoge 2 prayoge çø 10 . 37 . 12

#<prayute÷vara># puø tãrthabhede skandapuø .

#<prayoktç># triø pra + yuja--tçc . 1 prayogakartari 2 çõadànàdau dhanaprayogakartari uttamarõe 3 prayojakamàtre ca amaraþ .

#<prayoga># puø pra + yuja--bhàvakarmakaraõeùu yathàyathaü gha¤ kutvam . 1 anuùñhàne 2 ÷abdàdãnàmuccàraõabhede 3 va÷ãkaraõàdyuùàye kàmeõe karmaõi . 4 ghoñake ca mediø . prayogairnirvçttaþ ñha¤ . anu÷atiø dvipadavçddhiþ . pràyaugika prayogasàdhye triø striyàü ïãp . tatra vàkyoccàraõaü ca anumànàïgapa¤càvayavavàkyoccàraõaü yathà %<atràyaü prayogaþ prarvato vahnimàn dhåmàdityàdi>% yathàyogaü samabhivyàhçtatvenoccàraõaü prayoga iti ÷àbdikàþ . yaj¤àdikriyàkalàpetikartavyatàbodhakànàü samuccayapratipàdake paddhatyaparaparyàye grandhe iti yàj¤ikàþ . bhåtapretàdyuccàñanàdisàdhane mantroccàraõabhede tàntrikàþ . 5 ÷astràdimocane yoddhàraþ . 6 nàyakayormelane kriyàbhede ityàlaïkàrikàþ .

#<prayogavidhi># puø prayogaj¤àpakovidhiþ ÷àø taø . prayogasyàvi lambaj¤àpake vidhibhede tallakùaõàdi laugàkùiø uktaü yathà prayogaprà÷ubhàvabodhako vidhiþ gayogavidhiþ . sa càïga vàkyaikavàkyatàpannaþ pradhànavidhireva . sa hi sàïgavadhànamanuùñhàpayan vilambe pramàõàbhàvàdavilamyàparaparyàyaü prayogaprà÷ubhàvaü vidhatte . na ca tadavilavye'pi pramàõàbhàva iti vàcyaü vilambe hyaïgapradhànavidhyekavàkyatàvagatatatsàhityànupapattiþ vilagvena kriyamàõayoþ padàrthayoþ idamanena saha kçtamiti sàhityavyavahàràbhàvàt . sa càvilagno niyate krame à÷riyamàõe bhavati . anyathà hi kimetadanantarametat kartavyametadanantaraü veti prayogavikùepàpatteþ . ataþ prayogavidhireva svavidheya prayogaprà÷ubhavidhyarthaü niyataü krabhamapi padàrthavi÷eùaõa tayà vidhatte . ataevàïgànàü kramabodhako vidhiþ prayogavidhirityapi lakùaõam . tatra kramonàma vitativi÷eùaþ paurvàparyaråpo và . tatra ùañ pramàõàni . ÷rutyarthapañhanasthànamukhyapravçttyàkhyàni . kramaj¤àpakahetava÷ca krama÷abde 2290 pçùñhàdàvuktàþ .

#<prayogàti÷aya># puø sàø daø nàñakàïgaprastàvanàbhede %<yadi prayoga ekasmin prayogo'nyaþ prayujyate . tena pàtrapave÷a÷cet prayogàti÷ayastadà>% . yathà kundamàlàyàm %<nepathye ito'vataratvàryà . såtradhàraþ . ko'yaü khalu àryàhvànena sàhàyakaü me sampàdayati . vilokya . kaùñamatikaruõaü vartate . laïke÷vàsya bhavane suciraü sthiteti ràmeõa lokaprarivàdabhayàkulena . nirvàsitàü janapadàdapi garbhagurvãü sãtàü vanàya parikarùati lakùmaõo'yam>% . atra nçtyaprayogàrthaü svabhàryàhvànamicchatà såtradhàreõa sãtàü vanàya parikarùati lakùmaõo'yamiti sãtàlakùmaõayoþ prave÷aü såcayitvà niùkàntena svaprayogamati÷ayàna eva prayogaþ prayojitaþ .

#<prayogàrtha># puø prayogasyàyam %<arthenasaha nityasamàsovibhaktya lopa÷ca>% vàrtiø saø prayogo'rthaþ prayojagamasya và . pradhànaprayogànuùñhànànukåle vyàpàrabhede pratyutkrame amaraþ .

#<prayogin># triø pra + yuja--thinuõ . prayogakartari .

#<prayogya># triø prayujyate prayuja--karmaõi õyat . 1 prayojye 2 a÷ve ca %<yathà prayogya àcaraõe (rathe) niyuktaþ>% chàø uø bhàùyam .

#<prayojaka># triø kàryàdau bhçtyàdãn prayunakti pra + yuja--õvul . nikçùñasya bhçtyàdeþ 1 prerake vyàkaraõokte hetusaüj¤e 2 kartari ca . %<tatprayojakohetu÷ca>% pàø tasya svatantrasaüj¤à vihità . prayojakasya hantçtvaü pràø viø nirõãtaü yathà %<naràntaravyàpàràvyavadhànena badhaniùpàdakaþ kartà,yaþ kartàraü kàrayati sa prayojakaþ . so'pi dvividhaþ ekaþ svato'pravçttaü padàtiü vetanàdinà vadhàrthaü pravartayati aparaþ stçtaþ pravçttameva mantropàyopade÷àdinà protsàhayati>% . tasya måla¤ca àpastambavàkyaü yathà %<prayojayità anumantà kartà ceti sarve svarganarakaphalabhoktàro yo bhåya àrabhate tasmin phale vi÷eùaþ>% . tasya bhàvaþ tva prayoja katva naø tadbhàve tacca svaråpasambandhabhedaþ tanniùñhàntyathàsiddhibhinnànyathàsiddhi÷ånyatve sati kàryàvyavahita pårvavartitvam .

#<prayojana># naø prayujyate'nena pra + yuja--karaõe lyuñ . yamadhikçtya pravartate 1 tasmin pravçttyaïgecchàviùaye yamarthamàptavyaü hàtavyaü và avasàya tadàptiprahàõopàyamanutiùñhati prayojanaü tadveditavyam . pravçttihetutvàd imamarthamàpsyàmi hàsyàmi veti vyavasàyo'rthasyàdhikàraþ . evaü vyavasãyamàno'rtho'dhikriyate iti vàtsyàø 1 . 1 . 24 . karaõe lyuñ . 2 hetau . karmaõi lyuñ . 3 kàrye ca mediø . prayojana¤ca dvividhaü sukhyaü gauõaü ca . atra anyecchànadhãnecchàviùayatvaü mukhyaprayojanatvam anyecchàdhãnecchàviùayatvaü gauõaprayojanatvam . tatràdyam duþkhàbhàvaþ sukha¤ca dvitãyaü tadupakàri÷ayanabhojanàdi . tasya mukhyaprayojanecchayaiva janyàyà icchàyàviùayatvàt tathàtvam . %<yena prayuktaþ pravartate tatprayojanam . yamarthamabhãpsan jihàsana và karmàrabhate tenànena sarve pràõinaþ sarvàõi karmàõi sarvà÷ca vidyàvyàptàþ . tadà÷raya÷ca nyàyaþ pravartate>% vàtsyàø 1 . 1 . 1

#<prayojya># triø pra + yuja--õyat . prayoktuü÷akye 1 bhçtyàdau 2 måla dhane naø %<prayojyasyàstu kartçtvaü gatyàdervidhitocità>% haryakte 3 õijantadhàtuprakçtyarthakartari ca . tasya bhàvaþ tva prayojyatva svaråpasambandhabhede naø prayukta÷abde dç÷yam .

#<praratha># avyaø pragatã rathã yatra tiùñhadguø avyayãø . pragatarathayukte de÷e .

#<praricvan># triø pra + rica--ïvanip . prakarùeõa virecanakartari çø 1 . 10 . 15 .

#<praruja># triø pra + ruja--ka . 1 prakçùñarogakàrake 2 daivasainyàdhipabhede puø bhàø àø 32 aø 3 ràkùasabhede puø bhàø vaø 284 aø .

#<praruha># triø pra + ruha--ka . prarohaõakartari aïkuràdau

#<praråóha># triø pa + ruha--kta . 1 prarohaõakartari 2 sajàte vçkùàdau 3 baddhamåle ca 4 jañare naø mediø . 5 jàte 6 prabuddhe triø ÷abdamàø .

#<prarocana># naø pra + ruca--õic--bhàve lyuñ . 1 rucisampàdane yathà'rthavàdàdãnàü vidhyarthànaùñhàne praroghanàrthà pravçttiþ . yuc prarocanà tatràrthe strã . sà ca 2 pastàvanàïgabhede . %<tasyàþ prarocanà vãthã tathà prahasanà mukhe . aïgàthatronmukhãkàraþ pra÷aüsàtaþ prarocanà>% sàø daø yathà ÷rãharùonipuõaþ kavirityàdi ratnyàbalyàm . 3 nàñakàïgavimarùàïgabhede strã %<parocanà vimarùe syàt>% vimarùàïgopakrame %<prarocanà tu vij¤eyà saühàràrthapradar÷inã>% iti tatra lakùità yathà veõyàü pà¤càlakaþ ahaü devena cakrapàõinà sahita ityupakrame kçtaü sandehena påryantàü salilenetyàdi .

#<praroha># puø pra + ruha--aca 1 aïkure %<plakùapraroha iva saudhatalaü vibheda>% iti raghuþ . 2 àroha ca hemacaø . bhàve gha¤a . 3 utpattau puø . bhàve lyuñ . prarãhaõa ùñatpattau na0

#<pralapana># naø pra + lapa--bhàve lyuñ . 1 pralàpe 2 anathakavàkye sàø daø 188 kàrikàyàü dç÷yam . bhàve kta . pralapita tatràrthe naø . %<pralapitamidaü kenàpi>% mitàø kàthate

#<pralamba># triø pralambate pra + lamba--ac . 1 pralamvamàne 2 danuputre asurabhede puø agnipuø . 3 trapuùe (÷a÷à) 4 payodhare 5 latàïka re 6 gàthàyàü 7 hàrabhede mediø . bhàve gha¤ . 8 prasambane

#<pralambaghna># puø pralambamasuraü hanti hana--ka . 1 vaõaràme amaraþ tena tasya hananakathà harivaüø 71 aø dç÷yà . pralambabhidàdayo'pyatra .

#<pralambàõóa># puø pralambaþ aõóã'sya . dãrthàõóakoùayute hemaø .

#<pralambha># puø pra + labha--gha¤ mum . prakarùeõa làbhe . bhàve lyuñ . pralambhana tatràrthe bhàgaø 5 . 25 . 11 .

#<pralaya># puø pralãthate'smin pra + lã--àdhàre ac . bhåtàdi layàdhàre kàlabhede sa ca caturvidhaþ nityanaimittikapràkçtàtyantikabhedàt yathoktaü kårmapuø 42 . 43 aø kårma uvàca nityaü naimittika¤caiva pràkçtàtyantikau tathà . caturdhàyaü puràõe'smin pràcyate pratisa¤caraþ . nityo yathà %<yo'yaü saüdç÷yate nånaü nityaü loke kùayantviha . nityaü saükãrtyate nàmnà munibhiþ pratisa¤caraþ>% nemittiko yathà %<bràhyo naimittiko nàma kalpànta yobhaviùyati . trailokyasyàsya kathitaþ pratisargo manãþ ùibhiþ>% pràkçto yathà %<mahadàdyaü vi÷aùàntaü yadà saüyàti saükùayam . pràkçtaþ pratisargo'yaü procyate kàlaci ntakaiþ>% àtyantikà yathà %<j¤ànàdàtyantikà ùokto yo ginaþ paramàtmani . pralayaþ pratisargo'ya kàlacinta parairdvijaiþ . àtyantika÷ca kathitaþ prallavà kayasàdhanaþ>% naimittikapralayavistàro yathà tatraiva %<naimittikanidànãü kãrtayiùye samàsataþ . caturyugasahasrànta>% saüpràpte pratisa¤care . àtmasasthàþ prajàþ kartuü pratipede prajàpatiþ . tatobhavatyanàvçùñistãvrà sà ÷atavàrùikã . bhåtakùayakarã ghàrà mavabhåtabhayaïkarã . tato yànyalpasàràõi ÷asyàni pçthivãtale . tàni càgre pralãyante bhåmitvasupayànti ca . saptara÷miratho bhåtvà samuttiùñhan divàkaraþ . asahyara÷mirbhavati pibannambhogabhastibhiþ . tatastaü ra÷mayaþ sapta pibantyambu mahàrõave . tenàhàreõa te såryà dãptàþ sapta bhavanti hi . tasya te ra÷mayaþ sapta såryà bhåtvà caturdi÷am . caturlokamidaü kçtsnaü dahanti ÷ikhino yathà . vyàpnuvanta÷ca te vipràstårdhva¤càdha÷ca ra÷mibhiþ . dãpyante bhàskaràþ sapta dahanto'gnipratàpimaþ . te såryà vahnivat dãptà bahusàühahrara÷mayaþ . svaü samàvçtya tiùñhanti nirdahanto vasundharàm . tatasteùàü pratàpena dahyamànà vasundharà . sàdrinadyarõavadvãpà niþsnehà samapadyama . dãptàbhiþ santatàbhi÷ca jvàlàbhi÷ca samàvçtaþ . adha÷cordha¤ca tiryak ca samàvçtya sahasra÷aþ . såryagninà prasçùñànàü saüsçùñànàü parasparam . ekatvasupajàtànàmekajvàlo bhavet prabhuþ . sarvalokapraõà÷a÷ca so'gnirbhåtàntakçdbalã . caturlokamidaü kçtsnaü nirdahatyàtmatejasà . tataþ pralãne sarvasmin jaïgame sthàvare tathà . nirvçkùà nistçõà bhåmiþ kårmapçùñhe prakà÷ate . ambarãpamivàbhàti sarvamàpåritaü jagat . sarvameva tadàrcirbhiþ pårõaü jàjvalyate nabhaþ . pàtàle yàni tãrthàni mahodadhigatàni tu . tatra nàni pralãyante bhåmitvamupayànti vai . dvãpàü÷ca parvatàü÷caiva varùàõyatha mahodadhãn . tàn sarvàn bhasmasàtkçtvà saptàtmà pàvakaþ prabhuþ . samudrebhyo nadãbhya÷ca pàtàlebhya÷ca sarva÷aþ . pivannapaþ samiddho'gniþ pçthivãmà÷rito'jvalat . tataþ saüvartakaþ ÷ailànatikramya mahàü stathà . sokàn dahati dãptàtmà rudratejovijçmbhitaþ . sa dagdhyà pçthivãü devo rasàtalama÷oùayat . adhastàt pçthivãü dagdhvà divamårdhaü dahiùyati . yojanànàü ÷atànãha sahasràõyayutàni ca . uttiùñhanti ÷ikhàstasya bàyuþ saüvartakasya ca . gandharvàü÷ca pi÷àcàü÷ca sayakùoragaràkùasàn . tadà dahatyasau dãptaþ kàlarudrapracoditaþ . bhårloka¤ca 1 bhåvarlokaü 2 svarloka¤ca 3 tathà mahaþ 4 . daheda÷eùaü kàsàgviþ kàlo vi÷vatanuþ svayam . vyuùñaùu teùu lokeùu tiryagårdhvamathàgninà . tat tejaþ samanupràpya kçtsvaü jagadidaü ÷anaiþ . ayogçhanibhaü sarvaü tadevaikaü prakà÷ate . tato gajakulonnàdàþ stanitaiþ samakhaïkçtàþ . uttiùñhanti tadà vyomni ghoràþ saüvartakà ghanàþ . kecinnãlotpala÷yàmàþ kecit kumudasannibhàþ . dhåmravarõàstathà kecittathà pãtàþ payãdharàþ . kecidraktàbhavarõà÷ca sthålàþ kùàranibhàstathà . ÷aïkhakundanibhà÷cànye jàtya¤jananimàþ pare . manaþ÷ilànibhàstvanye kapotasadç÷àþ pare . kecit rudràkùavarõàbhàstathànye kùãrasannibhàþ . tathà karvåravarõàbhà bhinnà¤jananibhàstathà . indragopanibhàþ keciddharitàlanibhàstathà . kàkàõóakanibhàþ keciduttiùñanti ghanà divi . kecit parvatasaïkà÷àþ kecidgajakulopamàþ . kåñàgàranibhà÷cànye kecinmãnakulodvahàþ . bahuråpà ghoraråpà ghorasraraninàdinaþ . tadà jaladharàþ sarve pårayanti nabhastalam . tataste jaladà ghorà vàriõà bhàskaràtmajàþ . saptadhà saüvçtàtmànastamagniü ÷amayantyuta . tataste jaladà varùaü varùantãha himaughavat . sughorama÷ivaü saryaü nà÷ayanti ca pàvakam . pravçttena tadàtyarthamambhasà påryate kila . adbhistejo'bhibhåtatvàttadàgniþ pravi÷atyapaþ . naùñe càgnau varùa÷ataiþ payodà jalasambhavàþ . plàvayanto 'tha bhuvanaü mahàjalaparisravaiþ . ghàràbhiþ pårayantãdaü codyamànàþ svayambhuvà . udyantaþ salilauthai÷ca velà iva mahodadheþ . sàdridvãpà tathà pçthvã jalaiþ saüchàdyate ÷anaiþ . àdityara÷mibhiþ pãtaü jalamabhreùu tiùñhati punaþ patati tadbhåmau påryante tena càrõavàþ . tanaþ sasudràþ svàü velàmatikràntàstu kçtsna÷aþ . parvatà÷ca vilãyante mahã càpsu nimajjati . tasvinnekàrõave ghore naùñe sthàvarajaïgame . yoganidràü samàsthàya ÷e devaþ prajàpatiþ . caturyugasahasràntaü kalpamàhurmaharùayaþ . vàràho vartate kalpo yasya vistàra ãritaþ . asaükhyàtàstathà kalpà brahmaviùõu÷ivàtmakàþ . kathità hi puràõeùu munibhiþ kàlacintakaiþ . sàttvikeùyathakalpeùu màhàtmyamakhilaü hareþ . tàmaseùu ÷ivasyoktaü ràjaseùu prajàpateþ . so'yaü pravartate kalpo vàràhaþ sàttviko mataþ . anye ca sàttvikàþ kalpà mama teùu parigrahaþ . dhyànantapastathà j¤ànaü labdhvà teùveva yoginaþ . àràdhya giri÷aü yatnàt yàti tat paramaü padama . so'haü sattvaü samàdhàya màyã màyàmayaü svayam . ekàrõave jagatyasmin yoganidràü vrajàmi tu . màü pa÷yanti mahàtmànaþ suptaü kàle maharùayaþ . janaloke vartamànàstapasà yogacakùuùà . ahaü puràõapuruùo bhårbhuvaþprabhavo viduþ . sahasracaraõaþ ÷rãmàn sahasràkùaþ sahasrapàt . mantro'gnirbràhmaõà gàvaþ ku÷à÷ca samidho hyaham . prokùaõã ca sruva÷caiva somo ghçtabhayo'syaham . saüvartako mahànàtmà pavitraü paramaü ya÷aþ . vedavedyaþ prabhurgoptà gopatirbrahmaõomukham . anantastàrako yogã gatirmatimatàüvaraþ . haüsaþ pràõo'tha kapilo vi÷vamårtiþ sanàtanaþ . kùetraj¤aþ prakçtiþ kàlo jagadvãjamathàmçtam . màtà pità mahàdevo matto hyanyanna vidyate . àdityavarõo bhuvanasya goptà nàràyaõaþ puruùo yogamårtiþ . màü pa÷yanto yatayo yoganiùñhà j¤àtvàtmànamamçtatvaü vra janti . pràkçtapralayavistàro yathà tatraiva %<kårma uvàca ataþparaü pravakùyàmi pratisargamanuttamam . pràkçtaü ca samàsena ÷çõudhvaü gadato mama . gate paràrdhadvitaye kàle lokaprakàlakaþ . kàlàgnirbhasmasàt kartuü karoti nikhilaü matim . àtmanyàtmànamàve÷ya bhåtvà devo mahe÷varaþ . daheda÷eùaü brahmàõóaü sadevàsuramànuùam . tamàvi÷ya mahàdevo bhagavànnãlalohitaþ . karoti lokasaühàraü bhãùaõaü lokamà÷ritaþ . pràvi÷ya maõóalaü sauraü kçtvà'sau bahudhà punaþ . nirdahatyasvilaü lokaü saptasaptisvaråpa dhçk . sa dagdhvà sakalaü sattvaü mantraü brahma ÷iro mahat . devatànàü ÷arãreùu kùipatyakhiladàhakaþ . dagdheùva÷eùadeheùu devã girivaràtmajà . ekà sà sàkùiõaþ ÷ambho stiùñhate vaidikã ÷rutiþ . ÷iraþkapàlairdevànàü kçta tagdharabhåùaõaþ . àdityacandràdigaõaiþ pårayan vyomamaõóalam . sahasrahastacaraõaþ sahasràrcarmahàbhujaþ . daùñràkaràlavadanaþ pradãptànalalocanaþ . tri÷çlã kçttivasano yogamai÷varamàsthitaþ . pãtvà tat paramànandaü prabhåtamamçtaü svakam . karoti tàõóavaü devãmàlokya parame÷varaþ . pãtvà nçtyàmçtaü devã bhartuþ paramamaïgalà . yogamàsthàya devasya dehamàyàti ÷ålinaþ . sa tyaktvà tàõóavarasaü syecchayaiva pinàkadhçk . yàti svabhàvaü bhagavàn dagdhvà brahmàõóamaõóalam . saüsthiteùvatha deveùu brahmaviùõupinàkiùu . guõairanekaiþ pçthivã vilayaü yàti vàriùu . sa bàritattvaü saguõaü grasate havyapàhanaþ . taijasaü guõasaüyuktaü vàyau saüyàti saükùayam . àkà÷e saguõo vàyuþ pralayaü yàti sattamàþ! . bhåtàdau ca tathà''kà÷aü lãyate guõasaüyutam . indriyàõi ca sarvàõi taijase yànti saükùayam . vaikàrike devagaõàþ pralayaü yànti sattamàþ! . vaikàrikastaijasa÷ca bhåtàdi÷ceti sattamàþ! . trividho'yamahaïkàro mahati pralayaü vrajet . mahàntamebhiþ sahitaü brahmàõamamitaujasam . avyaktaü jagato yoniþ saüharedekamavyayam . evaü saühçtya bhåtàni tattvàni ca mahe÷varaþ . niyojayatyathànyonyaü pradhànaü puruùaü param . pradhànapuüsorajayoreùa sahàra ãritaþ . mahe÷varecchàjanito na khayaü vidyate layaþ . guõasàmyaü tadavyaktaü prakçtiþ parigãyate . pradhànaü jagato yonirnàvàtattvagacetanam . kåñastha÷cinmayo hyàtmà kebalaþ pa¤caviü÷ataþ . gãyate munibhiþ sàkùã mahànekaþ pitàmahaþ . evaü saühàrakaraõã ÷aktirmàhe÷varã dhruvà . pradhànàdyaü vi÷eùàntaü dahedrudra iti ÷rutiþ . yoginàmatha sarveùàü j¤ànavinyastacetasàm . àtyantika¤caiva layaü vidadhàtãha ÷aïkaraþ>% . àtyantikapralayavistàro yathà viùõu puø parà÷ara uvàca %<àdhyàtmikàdi maitreya j¤àtvà tàpatrayaü budhaþ . utpannaj¤ànavairàgyaþ pràpnotyàtyantikaü layam . àdhyàtmiko vai dvividhaþ ÷àrãro mànasastathà . ÷àrãro bahubhirbhedairbhidyate ÷råyatà¤ca saþ . ÷irorogaprati÷yàyajvara÷ålabhagandaraiþ . gulmàr÷aþ÷vayathu÷vàsacchardyàdibhiranekadhà . tathàkùirogàtãsàrakuùñhàïgàmayasaüj¤akaiþ . bhidyate dehajastàpo mànasaü ÷rotumarhasi . kàmakrodhabhayadveùalobhamohaviùàdajaþ . ÷okàsåyàbamànerùyàmàtsaryàdibhavastathà . mànaso'pi dvija÷reùñha! tàpo bhavati naikadhà . ityevamàdibhirbhedaistàõo hyàdhyàtmikaþ smçtaþ . mçgapakùimanuùyàdyaiþ pi÷àcoramaràkùasaiþ . sarãsçpàdyai÷ca nçõàü janyate càdhibhautikaþ . ÷ãtoùõavàtavarùàmbu vaidyutàdisamudbhavaþ . tàpo dvijavara÷reùñha! kathyate càdhidaivikaþ . tadasya trividhasyàpi duþkhajàtasya paõóitaiþ . garbhajanmajaràdyeùu sthàneùu prabhaviùyataþ . nirastàti÷ayàhlàdasukhabhàvaikalakùaõà . bheùajaü bhagavatpràptirekàntàtyantikã matà . tasmàt tatpràptaye yatnaþ kartavyaþ paõóitairnaraiþ . tatpràptiheturj¤àna¤ca karma coktaü nahàmune! . àgamãtthaü vivekàcca dvidhà j¤ànaü tathotyate . ÷abdavrahmàgamamayaü paraü brahma vivekabhram . anyantama ivàj¤ànaü dãpavaccendriyodbhavam . yathà såryastathà j¤ànaü yadviprarùe! vivekajam . manurapyàha vedàrthaü smçtvà yanmunikattasa! . tadetacchråyatàmatra sàdhu te gadato mama . dve brahmaõã veditavye ÷abdabrahma para¤ca yat . ÷abdabrahmaõi niùõàtaþ paraü brahmàdhigacchati . dve vidye veditavye vai iti càtharvaõã ÷rutiþ . parayà tvakùarapràptirçgvedàdibhavà'parà . yattadavyaktamajaramacintyamajamavyayam . anirde÷yamaråpa¤ca pàõipàdàdyasaüyutam . vibhuü sarvagataü nityaü bhåtayonibhakàraõam . vyàpya'vàpyaü yataþ sarvaü taü vai pa÷yanti sårayaþ . tadbrahma tatparaü dhàma taddhyeyaü mokùakàïkùiõàm . ÷rutivàkyoditaü såkùmaü tadvij¤oþ paramaü padam . tadeva bhagavadvàcyaü svaråpaü paramàtmanaþ . vàcako bhagavacchabdastasyàdyasyàkùaràtmanaþ . ÷avaü migaditàrthasya satattvaü tasya tattvataþ . j¤àyate yena tajj¤ànaü paramatyattayãmayam . a÷abdagocarasyàpi tasyaiva brahmaõo dvija! . påjàyàü bhagavacchabdaþ kriyate haupacàrikaþ . ÷uddhe mahàvibhåtyàkhye pare brahmaõi vartate . maitreya! bhagavacchabdaþ sarvakàraõakàraõe . sarvàõi tatra bhåtàvi vasanti paramàtmani . bhåteùu ca sa sarvàtmà vàsudevastataþ smçtaþ . svàõóikyaþ janakàyàha pçùñaþ ke÷idhvajaþ purà . nàmavyàkhyàmanantasya vàsudevasya tattvataþ . bhåteùu vasate so'ntarvasantyatra ca tàni yat . dhàtà vidhàtà jagatàü vàsudevastataþ prabhuþ . sa sarvabhåtaprakçtirvikàraguõàü÷ca dàùàü÷ca mune! vyatãtaþ . atãtasarvàvaraõàkhilàtmàtenàstçtaü yadbhuvanàntaràlam . samastakalyàõaguõàtmako hi sva÷aktile÷àvçtabhåtasargaþ . icchàgçhãtàbhimatorudehaþ saüsàdhità÷eùajagaddhito'sau . tejovalai÷varyasamanvita÷ca svavãrya÷aktyàdiguõaikarà÷iþ . paraþ ùaràõàü sakalà na yatra kle÷àdayaþ santi paràvarette . sa ãttaro vyaùñisamaùñiråpo vyaktasvaråpaþ prakañattraråpaþ . sarve÷varaþ sarvadçk sarvavettà samasta÷aktiþ parame÷varàkhyaþ . sa j¤àyate yena tadastadãùaü ÷uddhaü paraü nirmalamekaråpam . saüdç÷yate càpyavagamyate và tajj¤ànamaj¤ànamato'nyaduktam>% viùõu puø . %<nàrada uvàca . kçtaü tretà dvàpara¤ca kali÷ceti caturyugam . dinamekaü yuga j¤ayaü tasya yà caikasaptatiþ . manvantarantu tajj¤eyaü te tu gatra caturda÷a . sa kalpo nàma vai kàülastadante prasuyasya vaþ . sà brahmràtrã ràjendra! yatra tete'vyujàsanaþ . trayolokàstadà ràjan! lãyante tannimittataþ . naimittiko layo nàma dainandina itãryate . evaü dinapramàõena brahmaõaþ ÷atavàrùikama . àyuþ pårvaparàrdhe tu paràrdhe dve prakãrtite . dviparàrdhe vyatãte tu vrahmaõo jagadàtmanaþ . tadà prakçtayaþ sapta pralayaü yànti bhåmipa! layaþ pràkçtiko hyeùa lãne brahmaõi bhåpate! . aõóakoùo'pi sakalaþ pralayaü yàti sarva÷aþ . pårvaråpantu vakùyàmi pralayasyàsya bhåpate! . ÷atavarùàõi bhåmau hi parjanyo naiva varùati . durbhikùe nirjale loke prajàþ sarvàþ kùudhàrditàþ . parasparaü bhakùyamàõàþ kùayaü yàsyanti bhåmipa! . samudre ca dharaõyà¤ca vçkùeùu ca satàsu ca . dehe ca yo rasastaü hi ravirharati ra÷mibhiþ . tataþ saüvartako nàma jvàlàmàlã hutà÷anaþ . saïkarùaõamukhotpanno dahatya'nilasàrathiþ . sarvaü brahmàõóabhàõóaü vaitatkàlakùobhagarjitaþ . evaü dagdhaü mahàràja . vahnyarkàbhyàü samantataþ . dagdhvà gomayapiõóàbhaü brahmàõóaü sàravarjitam . pracaõóaþ pavagã ràjaüstatovarùa÷ataü punaþ . saüvartako nàma mahàn brahmàõóaü càlayiùyati . tato meùà mahàghàrà nànàvarõà aneka÷aþ . ÷ataü varùàõi varùanti garjanti ca mahàsvanàþ . ekodakaü tato vi÷vaü nirguõaü nirvikàrakam . bhåmerganghaguõaü ràjan! grasantyàpaþ samantataþ . guõanà÷àt svayaü pçthvã pralayaü pràpasyate tadà . tejastvapàü rasaguõaü sagandhaü pivate balàt . tataþ pralayamàyànti ràjannàpo'pi tatkùaõàt . tejasastu tato råpaü rasagandhasamanvitam . vàyurharati caõóàtmà, tejaþ pralayamçcchati . àkà÷astu tato vàyeþ spar÷aü paraguõaiþ saha . samàdatte mahàràja! ambare'tha pralãyate . àkà÷asya guõaü ÷abdaü gaõairanyaiþ samanvitam . ahaïkàraþ samàdatte nabhastasmin pralãyate . taijaseùvindriyàõyaïga devà vaikàrikà stathà . ahaïkàre pralãyante jagadetaccaràcaram . ahaïkàraü bhakùayanti tataþ sattvàdayo guõàþ . grasate tàn mahàràja! àdyà prakçtirucyate . na tasyàþ kàladoùeõa pariõàmo nararùabha! . àdyantarahità sà hi nityaü kàraõamavyayam . ÷aktirbhagavataþ sà hi tadekaparamà ca sà . ityuktaþ pralayo ràjan! vi÷vasyàsya mahàmate! . yathotpattikrameõàsya vyutkrameõa layastathà>% sa ca pralayo nyàyàdimate dvividhaþ khaõóapralayo mahàpralaya÷ca tatra janyadravyànadhikaraõakàõatvaü khaõóapralayatvaü janyabhàvànadhikaraõakàlatvaü mahàpralayatvaü mahàpralaya÷ca na pramàõasiddha iti naùvanaiyàvikàþ . tatra naimittikapralayakàla÷ca kalpatulyaþ %<yadà sa devo jàgarti tadedaü ceùñate jagat . yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü pralãyate>% iti manunà hiraõyagarbhasya nidàsamaye tatpralayasyokteþ %<÷arvarã tasya tàratã>% iti tatkàsasya ca kalpatulyakàlatvamuktam . etadabhipràyeõa amare %<pralayo naùñaceùñatà>% ityuktam naimittikapralayakàle sarvabhåtànàü ceùñhà÷ånyatvàt . %<pralayaþ sukhaduþkhàbhyàü ceùñàj¤ànaniràkçtiþ>% sàø daø ukte 2 sàttvikabhàvabhede .

#<pralava># puø pra + lå--bhàve adh . 1 prakarùeõa chedane yàthàø antodàttatà'sya . pralåyate . karmaõi ap . 3 khaõóabhede 2 le÷e ca kàtyàø ÷rauø 26 . 1 . 10 (mu¤japralavàn) mu¤jale÷àn .

#<pralavitra># naø pralåyate'nena pra + lå + karaõe itra . chedanasàdhane astràdau thàthàø antodàttatà'sya .

#<pralàpa># puø pra + lapa--bhàve gha¤ . 1 anarthakavàkye 2 niùprayojane unmattàdivàkye ca amaraþ . 3 rogàõàmupasargabhede %<mårchà màüsakùayomohaþ pralàpo maraõamiti kùuye>% su÷rute dhàyopasargoktau .

#<pralàpahan># puø pralàpaü hanti hana--kvip . kulatthajàte'¤jane ràjaniø .

#<pralàpin># triø pra + lapa--tàcchãlye ghinuõ . pralapana÷ãle

#<pralãna># triø pra + lã--kartari kta . 1 pralayaü pràpte 2 ceùñà÷ånye ca . tasya bhàvaþ tal . ùralãnatà ceùñànà÷e indriyasvàpe ca .

#<pralepa># puø pra + lipa--bhàve gha¤ . vraõàdi÷odhanàrthe dravyavi÷eùeõa lepanavi÷eùe . su÷rute àlepopakrame %<sa trividhaþ pralepaþ pradeha àlepa÷ceti . teùàmantaraü, pralepaþ ÷ãtastanuravi÷oùã vi÷oùã ca . pradehaståùõaþ ÷ãto và bahulo'bahuravi÷oùã ca . raktapittaprasàdanakçdàlepaþ>% iti àlepanabhedalakùaõànyuktàni tatra dravyabhedàstatroktà dç÷yàþ

#<pralepaka># triø pra + lipa--õvul . 1 pralepakartari striyàü ñàp kàpi ata ittvam pralepikà tasyà dharmyam mahiùyàø an . 2 pralepikàdharme triø . su÷rutokte 3 jvarabhede puø %<tathà pralepako j¤eyaþ ÷oùiõàü pràõanà÷anaþ . du÷càkatdanamo mandaþ sukaùño dhàtu÷oùakçt>% pralepakaü vàtavalàsa kakùa kaphàdhikatpena vadanti tajj¤àþ nu÷rute taktaõàdyuktam.

@<[Page 4490b]>@
#<praleha># puø pralihyate'sau pra + liha--karmaõi gha¤ . vya¤janabhede (koramà) pàkaràje÷varaþ .

#<pralolupa># triø pràø saø . 1 atyantalolupe garuóavaü÷ye kuntiputre 2 pakùibhede puø màrkaø puø 7 aø .

#<pravaka># triø pru + gatau sàdhukàraitve dyotye vun . bhåyogatiyute tatra sàdhukàriõi tattvavodhinã .

#<pravaktç># triø pravakti pra + vaca--tçc . prakarùeõa vaktari 1 arthànusandhànapårvakavedàdivàcake 2 tadarthopade÷ake ca manuþ 6 . 1 86 yàj¤aø 2 . 352

#<pravaga># puü strãø plavaga + lasya raþ . khage amarañhãkà . evaü pravaïgaü pravaïgamàvapi rasyu latve tatràrthe . sarvatra jàtitvàt striyàü ïãù .

#<pravacana># naø prãcyate pra + vaca--karmaõi lyuñ . 1 vedàdau ÷àstre bhàve lyuñ . 2 arthànusandhànapårvakakathane ca %<nàyamàtmàpravacanena labhya>% kañhopaø . asya tiïaþ paramya gotràø kuttsàyàm udàttatà .

#<pravacanãya># triø pra + vaca--karmaõi anãyas . prakarùeõa arthànusandhànena 1 vàcye . %<bhavya geyetyàdi>% vàø kartari anãyar . pravaktari karmapravacanãyàþ tacchabde dç÷yam .

#<pra(prà)vaña># puø pru + bàø aña--svàrthe aõ và . yave jañàdharaþ .

#<pra(ba)vaõa># puø pra + va (ba)õa--ac . 1 catuùyathe anaraþ 2 nimnasthàne 3 udare 4 namre meñiniþ . 5 àyate 6 praguõe 7 kùaõa ÷abdaraø . 8 plute 9 svigdhe triø vi÷vaþ 10 kùãõe ca triø dharaõiþ . 11 àsåkte triø hemacaø .

#<pravat># triø pravaõe vàti và--bàø óati . 1 prabaõade÷e nimvasthàne gantari çø 7 . 50 . 4 ato'styarùe yatåp masya vaþ tàntatvàt na padatyam . pravattvat tadyute triø . çø 1 . 1 81 . 3 bhàùyam . striyàü ïãp . sopasçùñe dhàtrarthe vartamànàt propasargàt vati . 2 prakçùñanamanàdau ca .

#<pravatsyatpatikà># strã pravatsyanpatiryasyàþ . yasyàþ patiþ parade÷aü gamiùyati tàdç÷yàü striyàü rasama¤jarã . tatra tallakùaõabhedàdikamuktaü yathà yasyàþ patiragrimakùaõe de÷àntaraü yàsyatyeva sà pravatsyatpatikà . asyà÷ceùñà kàkuvacanakàtaraprekùaõagamanavighnopadar÷ananirvedasantàpasammohani÷vàsabàùpàdayaþ . sà ca sçgdhàmadhyàproóhàparakãyà dhàraõãbhedàt dha¤javidhà tadudàharaõàni tatra dç÷yàni .

#<pravadyàma># triø bhà--bhàve yàø manin pravat prakçùñabatiyuktaþ thàbhà vatiryaram . prakçùñagamaneva ÷ãghrayàyini çø 1 . 1 18 . 3 bhàùye dç÷yam . tatra ñàsthàne %<supàüsulopaþ>% ityàdinà pàø àt . ato nopadhàlopa iti bodhyam .

#<pravayana># naø pra + vaya--gatau bhàve lyuñ . 1 prakarùeõa 2 gamane karaõe lyuñ . 2 pratode hemacaø .

#<pravayas># triø prakçùñaü vayo'sya . 1 vçddhe sthavire hemacaø . 2 puràõe nighaõñuþ

#<pravayyà># strã pra + vi--yat %<bhayyapravayye chandasi>% pàø naø . prakarùeõa gatiyutàyàü striyàü striyàmevàsya nipàtaþ puüsi karmaõi tu yat praveya iti siø kauø .

#<pravara># puø pra + vç--ap . 1 santatau 2 gotre gotrapravartakamunivyàvartake 3 munibhede ca . 4 ÷reùñhe triø 5 agurucandane naø . mediø . gotrabhede gotrapravartakamunigaõà÷ca àrùa÷abde 814 aø dç÷yàþ . tadadhikaü pravaràdhyàyàdau dç÷yam .

#<pravaralalita># naø %<yamaunaþ so rogaþ pravaralalitaü nàma vodhyam>% vçø raø ñãkokte ùoóa÷àkùarapàdrake chandobhede .

#<pravaravàhana># puø dviø vaø . pravaraü vàhanaü yayoþ . a÷vinãkumàrayoþ hemacaø .

#<pravarga># puø pravçjyate'sau pra + vçja--gha¤ . 1 viùõau harivaüø 42 aø . 2 pravarmye mahàvãre hemacaø . tatra pravargya ityeva pàñho nyàyyaþ .

#<pravargya># puø pra + vçja--karmaõi õyat kutvam . 1 mahàyãre tatprakàraþ kàtyàø ÷rauø 26 aø pravargyàdhyàye dç÷yam . astyarthe matup . pravargyavat . 2 tadyute 2 yaj¤abhede puø ÷ataø bràø 3441

#<pravartaka># triø pravartayati pra + vçta--õic--õvul . pravçttijanake balavadaniùñànanubandhãùñasàdhanatve sati kçtisàdhyatàviùayakaü j¤ànam iùñasàdhanatàviùayakaü kçtisàdhyatàj¤ànaü và pravartakamiti jarannaiyàyikàþ . yathà và svavi÷eùaõavattàpratisandhànajanyaü kàryatàj¤ànaü pravartakamiti guravaþ . %<codaneti kriyàyàþ pravartakaü vacanam>% codanàsåtre ÷avarabhàùyam kriyàyà niyogasya j¤ànadvàrà pravartakaü vàkyaü codanetyarthaþ .

#<pravartanà># strã ghra + vçta--õic--yuc . pravçttijanakavyàpàre vidhyàdau %<asti pravartanàråpamanuråpaü caturùvapi>% iti bhartçhariþ . bhàve lyuñ tatràrthe àrambhe ca naø .

#<pravalàkin># puø 1 bhujaïge 2 citramekhalake ca vi÷vaþ .

#<pravasu># puø ilinçpaputre duùmalabhràtari nçpabhede bhàø àø 94 aø .

#<pravaha># puø pra + vaha--ac . %<yasmàt jyotãùi vahati pravahastena kãrtitaþ>% ukte 1 vàyubhede . bhàve ap . 2 nagaràdvahirgamane

@<[Page 4491b]>@
#<pravahaõa># naø pra + vaha--karaõe lyuñ . 1 manuùyavàhye 2 vastràcchàdite strãvàhane karõãrathe (mahàpàla) amaraþ .

#<pravahli># strã prabalhi--pçùoø antasthàdiø varõavyatyàsa÷ca . prahelikàyàü bharataþ và ïãp tatràrthe svàrthe ka . tatràrthe ama0

#<pravà># puø prakarùeõa vàti gacchati và--kvip . anne yajuø 15 . 6 vedadãø .

#<pravàc># triø prakçùñà vàk yasya . yuktiyuktavàkyavaktari jañàø .

#<pravàõã># strã pra + ve--lyuñ ïãp . 1 tantuvàya÷alàkàyàm (màku) niùkràntà pravàõyàþ niràø saø gauõatve pravàõi÷abdasya hrasve sambhavati bharatena yat vàõi÷abdasyàpi hrasvàntatvaü kalpitaü taccintyam .

#<pravàta># triø prakçùño vàto yatra . 1 sukhasevyavàtayuktade÷àdau pra + và--kta . 2 nimne pravaõe ca pravàtaijas÷abde dç÷yam .

#<pravàtç># triø prakarùeõa vàti pra + và--÷atç . 1 prakçùñagatiyute 2 pràõe puø %<pràõo vai pravàn>% ÷ataø bràø 1433

#<pravàtaijas># triø pravàtaü pravaõaü teja ojo yasya . pravàtatejasi niruø 9 . 8

#<pravàda># puø pra + vada--gha¤ . 1 paramparàgatavàkye lokeùu 2 prasiddhe lokavàde 3 parasparakathopakathane ca .

#<pravàdin># triø pra + vada--tàcchãlye õini . parasparakathanakà rake striyàü ïãp .

#<pravàra># puø pra + vç--àcchàdane karaõe gha¤ . àcchàdane vastre vibhàùetyanuvartamànàt api pravara tatràrthe siø kauø .

#<pravàraõa># naø pra + vç--õic--lyuñ . 1 kàmye dàne 2 kàmyasya uttamavastuno dàne ca amaraþ . 3 prakarùeõa vàraõe mediø . 4 mahàdàne trikàø tasya uttamavastuno dànaråpatvàttathàtvam

#<pravàsa># puø prasthitasya vàsaþ . gçhàt prasthitasya bhinnade÷e vàse cirapravàsagatasya punarnàgatasya vàrtàdya÷ravaõe kàlavi÷eùe tasya pretatvàvadhàraõamuktaü triø taø sandehe tvàha yamaþ %<gatasya na bhavet vàrtà yàvat dvàda÷avàrùikã . pretàvadhàraõantasya kartavyaü sutabàndhavaiþ . yanmàsi yadaharyàtastanmàsi tadahaþkriyà . dinàj¤àne kuhåstamya àùàóhasyàtha và kuhåþ>% . niø siø vçddhamanuþ %<proùitasya tathà kàlo gata÷ceddvàda÷àvdikaþ . pràpte trayoda÷e varùe pretakàryàõi kàrayet>% . vçhaspatiþ %<yasya na na ÷råyate vàrtà yàvaddvàda÷a vatsaràn . ku÷aputrakadàhena tasya syàdavadhàraõà>% . bhaviùye %<pitari poùite yasya na vàrtà naiva càgamaþ . årdhaü pa¤cada÷àdvarùàt kçtvà tatpratiråpakam . kuryàttasya tu saüskàraü yathoktavivinà tataþ . tadàdãnyeva sarvàõi pretakarmàõi kàrayet>% . dvàda÷àvdapratãkùà pitçbhinnaviùayeti madanaratne uktam . gçhyakàrikàyàntu %<tasya pårvavayaskasya viü÷atyavdãrdhvataþ kriyà . årdhvaü pa¤cada÷avdàt tu madhyame vayasi smçtà . dvàda÷àdvatsaràdårdhvamuttare vayasi smçtà . càndràyaõatrayaü kçtvà tri÷at kçcchràõi và sutaiþ . ku÷aiþ pratikçtiü dagdhvà kàryàþ ÷ocàdikàþ kriyàþ>% ityuktam parà÷araþ %<de÷àntaragato naùñastithirna j¤àyate yadi . kçùõàùñamã hyamàvàsyà kçùõà caikàda÷ã ca yà . udakaü piõóadànaü ca tatra ÷ràddhaü tu kàrayet>% . idaü màsaj¤àne pravàsàdàgatena gurvàdeþ pàdayorgrahaõapårvakam praõàmo vihitaþ yathà %<viproùya pàdagrahaõamanvaha¤càbhivàdanam . gurudàreùu kurvãta satàü dharmamanusmaran . màtçsvasà màtulànã ÷va÷rå÷càtha pituþ svasà . prapåjyà gurupatnãva samàstà gurubhàryayà . bhràtçbhàryopasaügràhyà savarõà'hanyahanyapi . viproùya tåpasaügràhyà j¤àtisambanghi yoùitaþ . piturbhaginyàü màtu÷ca jyàyasyà¤ca svasaryapi . màtçvadvçttimàtiùñhenmàtà tàbhyo garãyasã>% kaurmapuø 13 a0

#<pravàsana># naø pra + vasa--õic--bhàve lyuñ . 1 vide÷avàsane %<sãtàpravàsanapañoþ karuõàü kutaste>% uttaracaritam . 2 vadhe amaraþ . 3 nirvàsane puràt bahiryàpane .

#<pravàsin># triø pra + vasa--õini . 1 vide÷e vàsini hemacaø . %<pravàsã sukhamàyàti>% ùañpa¤cà÷ikà . striyàü ïãp

#<pravàsya># triø pra + vasa--õic--karmaõi yat . purànnirvàsye manuþ 8 . 284

#<pravàha># puø pra + vaha--gha¤ . 1 pravçttau 2 jalàdisrotasi mediø 2 vyavahàre vi÷vaþ 4 uttamà÷ve nànàrtharatnàø . 5 santatau kàlena de÷ena và vicchedàbhàve %<pravàharåpeõànàdi>%

#<pravàhaka># triø pra + vaha--õvul . 1 prakarùeõa boóhari 2 ràkùase puüstrãø ÷abdamàlà .

#<pravàhaõa># puø 1 jaibale çùibhede ÷ataø bràø 14 . 91 . 1 tasyàpatyaü ÷ubhràø óhak pårvapadasya và vçddhiþ . pràvàhaõeya pravàhaõeya tadapatye puüstrãø tato'patye i¤ pràvahaõeyi pravàhaõeyi pravàhàõeyasyàpatye puüstrãø . pravàhayati pra + vaha--õic-lyu . 2 pravàhayitari %<vibhurasi pravàhaõaþ>% yajuø 5 . 31

#<pravàhikà># strã pra + vaha--rogàkhyàyàm õvul . grahaõãrãge amaraþ grahaõã÷abde 2752 pçø dç÷yam . tataþ apanayane tasi . pravàhikàtaþ kuru pravàhikàyàþ pratãkàraü kurvityarthaþ siø kauø .

#<pravàhin># triø pra + vaha--õini . 1 pravàhayute triø . pravàha + puùkaràø de÷e iti ïãp . 2 pravàhiõã pravàhayutade÷e strã

#<pravàhã># strã pra + vaha--õic--ac gauràø ïãù . bàlukàyàü ràjaniø .

#<pravàhya># puø pravàhe bhavaþ yat . 1 rudrabhede yajuø 16 . 43 . pra + vaha--karmaõi õyat . 2 prakarùeõa vàhye ca .

#<pravikhyàti># strã pra + vi + khyà--bhàve ktin . atiprasiddhau amaraþ

#<pravidàraõa># naø pravidàrayatyatra pra + vi + dé--õic--àdhàre lyuñ . 1 yuddhe amaraþ . bhàve lyuñ . 2 avadàraõe mediø . karmaõi lyuñ . 3 àkãrõe triø ÷abdaraø . kartari lyu 4 pravidàraõakàrake triø .

#<pravivara># naø prakçùñaü vivaraü chidramasya . 1 pãtakàùñhe ÷abdacaø . 2 prakçùñacchidrayute triø .

#<pravi÷leùa># triø prakarùeõa vi÷leùo yasya . 1 vidhure 2 paramavi÷leùayute ca amaraþ .

#<praviùà># strã prahataü viùaü yayà . ativiùàyàs (àtaic) asaraþ .

#<praviùña># triø pra + vi÷a--kartari kta . 1 kçtaprave÷e 2 paippalàdikau÷ikayormàtari strã harivaüø 191 aø .

#<pravãõa># triø vãõayà pragàyati pra + vãõà + õic--ac . 1 nipuõe vãõayà gàyakasya naipuõyaprasiddheþ tattulyanaipuõyavattvàttathàtvam . bhautyasya manoþ 2 putrabhede puø harivaü 7 aø .

#<pravãra># puø pràø saø . 1 prakçùñavãre 2 subhañe 3 uttame triø dharaõiþ 4 harya÷vançpaputrabhede puø biùõu puø . 5 påroþ pauùñyàü bhàryàyàü jàte putrabhede puø bhàø àø 94 aø . ailasya upadànavyàü jàte 6 putrabhede puø harivaüø 32 aø . 7 puruvaü÷ye pracinvataþ putre nçpabhede puø harivaüø 31 aø .

#<pravãrabàhu># puø ràkùamubhede ràmàø 3 . 35 saø .

#<pravç¤janãya># puø pra + vçnja--karmaõi anãyar . 1 pravargye 2 mahàvãre kàtyàø 26 . 7 . 14

#<pravçt># naø pravçõoti bhåtàni pra + vç--kvip . anne thajuø 15 . 9 vedadãpaþ .

#<pravçtahoma># puø homabhede kàtyàø ÷rauø 9 . 8 . 168

#<pravçtta># triø pra + vçta--kartari kta . 1 kçtapravçttike pravçttiyute 2 àrabdhe ca %<pravçttamanyathà kuryàt yadi mohàt katha¤cana>% chandogapaø . 3 pravçttilakùaõe tharmabhede . bhàve kta . 4 pravçttau naø .

#<pravçttaka># naø %<yadà samàvolayugmakau påryayorbhavati tatavavçttakam>% vçø raø ukte vaitàlãyapravaraõãye màtràvçttabhede .

#<pravçttacakra># puø pravçttaü svàj¤ànusàreõa cakra ràùñràdi yasya . ràùñràdiùvapratihatàj¤e %<pravçttacakratàü caiva bàõijyaü prabhutàü tathà>% yàj¤aø vyàø mitàkùarà .

#<pravçtti># strã pra + vçta--ktin . 1 pravàhe 2 vàrtàyàm 3 abantyàdide÷e mediø 4 hastimade hemacaø . 5 nyàyokte cikãrùàkçtisàdhyatàj¤ànàdhãne 6 prayatnabhede ca prayatna÷abde dç÷yam . %<cikãrùàkçtisàdhyeùñasàdhanatvamatistathà . upàdànasya càdhyakùaü pravçttau janakaü matam>% bhàùàø . %<duþsvajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràpàyàdapavargaþ>% gau taø såø %<etasmànmithyàj¤ànàdanukåleùu ràgaþ pratikåleùu dveùaþ ràgadveùàdhikàràccàsåyerùyamàyàlobhàdayo doùà bhavanti . doùaiþ pruyuktaþ ÷arãreõa pravartamànã hiüsàsteyapratiùiddhamaithunànyàcarati vàcà'nçtaparupasåcanàsambaddhàni, manasà paradrãhaü paradravyàbhãpsàü nàstikya¤ceti seyaü pàpàtmikà'dharmàya atha ÷ubhà ÷arãreõa dànaü paritràõaü paritvaraõa¤ca . vàcà satyaü hitaü priyaü svàdhyàya¤ceti manasà dayàmaspçhà ÷raddhà¤ceti seyaü dharmàya . atra pravçttisàdhanau dharmàdharmau pravçtti÷abdenoktau . yathà annasàdhanàþ pràõàþ . annaü ghai pràõinaþ pràõà iti . seyaü kutsitasyàbhipåjitasya ca janmanaþ kàraõam>% bhàùyam . %<pravçttirvàgabuddhi÷arãràrambhaþ>% gauø såø %<pravçttidoùajanito'rthaþ phalam>% gauø såø %<pravçttinivçttã ca pratyagàtmani dçùñe paratra liïgam>% kaõàø . %<pratyagàtmanãti svàtmanãtyarthaþ icchadveùajanite pravçttinivçttã prayatnavi÷eùau tàbhyà¤ca hitàhitapràptiparihàraphalake ÷arãrakarmaõã ceùñàlakùaõe janyete tathà ca para÷arãre ceùñàü dçùñvà iyaü ceùñàprayatnajanyà ceùñàtvàt madãyaceùñàvat sa ca prayatna àtmajanya àtmaniùñho và prayatnatvàt madoyaprayatnavaditi paràtmano'numànam>% upaø vçø . %<icchàdveùapårbikà dharmàdharmapraghçtti>% gauø såø %<vihitakarmaõiràgagivandhanà niùiddhe karmaõi hiüsàdau dveùanibandhanà pravçttiþ . tatra ràganibandhanà yàgàdau pravçttirdharmaü prasåte dveùanivanghanà hiüsàdau pravçttiradharmam . tàvetau ràgadveùau saüsàramanuvartayataþ>% vàtsyàø . pravçttistu dvayã . kàraõaråpà kàryaråpà ca . tatràdyà yatratvajàtimatã pratyakùasiddhà . dvitãyà tu dharmàdharmaråpà yàgàderagamyàgasanàde÷ca ciradhvastasya vyàpàratayà karmanà÷àstalaspar÷àdeþ pràya÷cittàde÷ca nà÷yatayà sidhyatãti . (gauø vçø 4 . 1) bhaññamate pravçttirdvedhà . svecchà dhãnà parapreraõàjanyà . tatràdyàyàü pravartanàyà anupayogo'pi dvitãyapavçttau sà prayojikà . yathà àcàryapreraõayedaü karomoti diø kaø . 7 ÷abdànàmarthabãdhana÷aktibhede %<pravçttiràsãcchabdànàü caritàrthà catuùñayã>% kumàø . 8 svasvaviùaye indriyàdãnàü sa¤càre ca .

#<pravçttij¤a># triø pravçttiü vçttàntaü jànàti j¤à--ka . 1 vçttàntàbhij¤e 2 carabhede puø trikàø .

#<pravçttinimitta># maø 6 taø . 1 ÷abdànàü bodhanà÷akternimitte ÷akyatàvacchedake . yathà ghaña÷abdasya pravçttibimittaü ghañatvamevaü ÷uklàdi÷abdasya ÷uklatvaü pàcakàdeþ pàkaþ devadattàdeþ tattattatpiõóàdi . %<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca>% kàvyapraø .

#<pravçddha># triø pra + vçdha--kta . 1 vçddhiyukte 2 prauóhe ca hemacaø .

#<pravçddhàdi># naø uttarapadasyàntodàttatànimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<pravçddha prayuta avahita anavahita khañvàråóha kavi÷astaþ àkçtigaõaþ>% .

#<praveka># triø pra + vica--karmaõi gha¤ . pradhàne amaraþ .

#<praveña># puø pra + vã--ña . yave trikàø .

#<praveõi(õã)># strã pra + veõa--in và ïãp . 1 gajaskandhasthe kåthecitrakambale 2 veõyàü jalàdipravàhe ca mediø .

#<pravela># puø pra + vela--ac . pãtamudge (sonàmuga) hemacaø .

#<prave÷a># puø pra + vi÷a--gha¤ . antargamane hemacaø .

#<prave÷aka># triø pravi÷ati pra + vi÷a--õvul . 1 madhye gantari sàø daø uktaü arthàkùepake 2 mukhàïkabhede %<arthopakùepakàþ pa¤ca viùkambhakaprave÷akau>% ityupakrame %<prave÷ako'nudàttoktyà nãcapàtràvayàjitaþ . aïkadvayàntarvij¤eyaþ ÷eùaü viùkamyake yathà>% . aïkadvayàntarityukteþ prathamàïke caramàïke ùvàüsya pratiùedhaþ . yathà veõyàma÷vatthàmàïke ràkùesamithunaprayojitaþ evamanyatràpi .

#<prave÷ana># naø pravi÷yate'nena pra + vi÷a--karaõe lyuñ . 1 pradhànadvàre 2 siühadvàre ca . bhàve lyuñ . 3 prave÷e hemacaø . pra + vi÷a + õic--lyuñ . 4 prave÷asampàdane . prave÷anaü prayãjanamasya cha . praye÷anãya pravaü÷anasàdhane triø .

#<praveùña># puø pra + veùña--ac . 1 bàhau amaraþ 2 bàhunãcabhàge ÷abdacaø 3 hastidantamàüse hàràø . 4 gajapçùñhasthàne trikàø svàrthe prà÷astyeka . praveùñaka dakùiõabàhau %<pravi÷ya praveùñakena nimittaü såcayitvà>% ÷aø kuø praveùñakena dakùiõabàhunà tatspandena nimittaü strãlàbharåpa÷ubhasåcakaü ÷akunaü såcayitvà %<vàmetarabhujaspandovarastrãsåcakaþ>% ÷àkunokteþ tatkampasya strãlàbhasåcakatvam .

#<pravyakta># triø prakarùeõa vyaktaþ . sphuñe amaraþ .

#<pravyàdha># puø prakçùño vyàdho yatra . balàdhikyena kùiüpta÷arasya patanaü yatra tàdç÷e sthàne ÷ataø vràø 5 . 1 . 5 . 13 . kàtyàø 14 . 3 . 16

#<pravrajana># naø pràsya gçhàdi vrajanam . gåhasthà÷ramaü putràdãn ca parityajya vrajane sannyàse .

#<pravrajita># puø pra + ghraja--kta . 1 sannyàsini trikàø 2 màüsyàü 3 muõóãryàü 4 tàpasyà¤ca svã 5 vçddhabhikùukãbhede mediø . paranipàte pravrajità÷abdasya pàñhàt kumàrapravrajità puüsi tu na pravrajitakumàra ityeva .

#<pravrajyà># strã pràsya putràdãn vrajyà vraja--bhàve kyap . putràdãn prarityajya gamane sannyàsà÷rame .

#<pravrajyàvasita># puø pravrajyàto'vasitaþ . sannyàsacyute %<pravrajyàvasità yatra trayo varõà dvijottamàþ . nirvàsaü kàrayedvipraü dàsatvaü kùatravai÷yayoþ>% kàtyàyanavacanam . tat pràya÷cittamuktam ÷àø såø bhàùyadhçtasmçtau %<vànaprastho dãkùàbhede kçcchraü dvàda÷aràtraü caritvà mahàkakùaü vardhayet bhikùurvànaprasthavat somavçddhivarjam>% . kçtapràya÷cittànàmapi teùàmavyavahàryàtà yathoktam %<bahiståbhayathàpi spçtaràcàràcca>% ÷àø såø . yadyårdhvaretasàü svà÷ramebhyaþ pracyavanaü mahàùàtakaü yadi vopapàtakamubhayathàpi ÷iùñaiste bahiþ kartavyàþ %<àråóhapatitaü vipra maõóalàcca viniþsçtam . udbaddha kçmidaùña¤ca spçùñvà càndràyaõaü caret>% iti caivamàdinindàti÷ayasmçtibhyaþ ÷iùñàcàràcca . na hiü yaj¤àdhyayanavivàhàdãni taiþ sahàcaranti ÷iùñàþ bhàùyam .

#<pravràja># puø pra + vraja--àghàra gha¤ . 1 atyantanemne de÷e çø 7 . 607 bhàø . bhàve gha¤ . 2 sannyàse ca .

#<pra÷aüsana># naø pra + ÷ansa--bhàve lyuñ . guõakãrtanena stutau . yuca . pra÷aüsanà'pyatra strã .

#<pra÷aüsà># strã pra + ÷ansa--bhàve a . guõàvivkàreõa stutau hema0

#<pra÷aüsopamà># strã kàvyàdar÷okte arthàlaïkàrabhede yathà %<brahmaõo'pyudbhavaþ padma÷candaþ ÷ambhu÷irodhçtaþ . tau tulyau tvanmukheneti sà pra÷aüsopamocyate>% . tau padmacandrau tvanmukhena tulyau iti padmacandrayoþ pra÷aüsitayorapi tvanmukhasà÷yena prar÷asàti÷ayàt mukhasya ca sabhadhikot karùavya¤janàt pra÷aüsopamà ucyate .

#<pra÷atvan># puø pra + ÷ada--kvanip tuñ ca . 1 samudre ujjvalaø striyàü ïãp vanora ca . pra÷atvarã 2 nadyàü ujajvalaø .

#<pra÷ama># puø pra + ÷ama--gha¤ na vçddhiþ . 1 ÷àntau 2 nivçttau ca . pra÷àmyati pra + ÷ama--ac gauràø ïãù . 3 apsarobhede strã màø anuø 19 aø . 4 rantidebasya putrepuø bhànaø 9 . 24 . 25

#<pra÷amana># naø pra + ÷ama--õic--lyuñ . 1 badhe 2 ÷àntatàkaraõe ca %<labdhapra÷amanakhàsthyam>% raghu %<sarvàbàdhàpra÷amanam>% caõóã ÷ama--bhàve lyuñ . 3 ÷àntau hemacaø .

#<pra÷asta># triø pra + ÷ansa--kta . 1 pra÷aüsanãye 2 ÷reùñhe 3 kùeme ca ÷abdacaø .

#<pra÷astàdri># puø vçø saüø 14 aø ukte madhyade÷asthe giribhede .

#<pra÷asti># strã pra + ÷ansa--bhàve ktin . 1 pra÷aüsàyàm 2 stutau çø 1 . 74 . 3

#<pra÷asya># strã pra + ÷ansa--karmaõi kyap . 1 pra÷aüsanãye . tasya iùñheyasunoþ paratà ÷ràde÷a ati÷ayena pra÷asyaþ ÷reùñhaþ ÷reyàn bhàve kyap . 2 pra÷aüsane naø .

#<pra÷àkhà># strã pragatà ÷àkhàm atyàø saø . agra÷àkhàyàm bhàø karõaø 1068 ÷lokaø .

#<pra÷àn># avyaø pra + ÷o bàø ani svaràdiø . sàmarthye

#<pra÷àsana># naø pra + ÷àsa--bhàve lyuñ . ÷iùyàdãnàmiùñàdibodhanàya kartavyatàvodhakavàkyoccàraõe %<kùàtrasyaiva pra÷àsanamabhåt>% chàø uø .

#<pra÷àstç># puø pra + ÷àsa--uõàø såø tçna saüj¤àyàü aniña ca . ÷astraråpa÷aüsanakartari çtvigbhede asaj¤àyàntu tçcuiñ . pra÷àsitç . pra÷àsanakartari ràjàdau .

#<pra÷àstra># triø pra÷àstumidam aõ saüj¤àpårvavidheranityatvàt na vçddhiþ . ÷astraråpa÷aüsanakartçsambandhini .

#<pra÷ivya># puø pragataþ ÷iùyamadhyàpakatvena atyàø saø . ÷iùyasya ÷iùye %<÷iùyapra÷iùyairupagãyamànamave hi tanmaõóanami÷radhàma>% ÷aïkaradigvijayaþ

#<pra÷na># puø praccha--bhàve naï . jij¤àsàyàm j¤àtumicchayà 1 kaghanàya preraõe amaraþ . avij¤àtàrthaj¤ànàrghama icchàprayojyavàkye %<avij¤àtaprabacanaü pra÷va ityabhidhãyate>% . jij¤àsà÷abdena tatprathojyakathànukålavyàpàrolakùyate ko bhavàn ? kimetasya lakùaõama? ityàdi . 2 upaniùadbhede puø daivaj¤aü prati bhàvi÷ubhà÷ubhaj¤ànàya daivaj¤asya bacanànukåla vyàpàre taduttaraj¤àpaka÷àstra¤ca pra÷camanosmàñi .

@<[Page 4495a]>@
#<pra÷nadåtã># strã pra÷rasya dåtãva . prahelikàyàm trikàø .

#<pra÷navivàka># puø kçtàn pra÷nàn vivakti uttarayati vi + vacakartari saüj¤àyàü gha¤ . pra÷rottaradàyake jyotirvidbhede %<maryàdàyai pra÷navivàkam>% yajuø 30 . 10 vedadãø .

#<pra÷navyàkaraõa># puø pra÷nàn ÷iùyakçtapra÷nàn vyàkaroti uttarayati vi--à kçü--lyu 6 taø . 1 jainabhede hemacaø . bhàve lyuñ . 2 pçùñàrthottaraj¤àpane naø .

#<pra÷ni># puø 1 çùibhede bhàø ÷àø 26 aø . praccha--và--ni và ïãp . 2 kumbhipàkàyàü (ùànà) trikàø .

#<pra÷nopaniùad># pra÷nàdhikàreõa pravçttà upaniùat . àtharvoùaniùadbhede %<bhagavan! kuto và havà imàþ prajàþ prajàyante>% ityàdi pa¤capra÷nàdhikàreõa tasyàþ pravattestathàtvam .

#<pra÷raya># puø pra + ÷ri--karaõe ac . praõaye amaraþ .

#<pra÷rita># triø pra + ÷ri--kta . 1 vinãte amaraþ ÷ànvidevasya 2 putrabhede puø bhàgaø 9 24 25

#<pra÷laya># triø prakçùñaþ ÷latha pràø saø . prakçùñe ÷ithile trikàø .

#<pra÷liùña># triø pra + ÷liùña--kta . susambaddhe yuktiyukte àcitàø nàsyàntodàttatà .

#<pra÷vàsa># puø pra + ÷vasa--bhàve gha¤ . koùñhyasya bàyorbahiniþsàraõe %<÷vàsapra÷vàsayorgativicchedaþ pràõàyàmaþ>% pàø taø såø bhàùyam . kumbhaka÷abde 2114 pçø dç÷yam .

#<praùñç># triø praccha--tçc . pra÷nakàrake striyàü ïãù .

#<praùñi># puø praccha--kartari bàø ti . vàhanatrayamadhyavartini mçgabhede çø 139 . 6

#<praùñha># triø pra + sthà ka %<praùñhà'gragàmini>% pàø ùatvam . 1 agra gàmini . 2 ÷reùñhe ca amaraþ . tasya patnã ïãù . 2 tatpatnyàü strã . gauràø ïãù . 3 caõóakauùadhau strã ràjaniø .

#<praùñhavàh># triø praùñhaü vahati vaha--õvi . 1 yugaùàr÷vage pathamayojite damye gavàdau amaraþ yugapàr÷ve yojite gavàhike ÷ikùàrthaþ yaü prathamaü vàhayati tasmin . bhatve vàha åñ praùñhauhaþ praùñhãhà ityàdi . striyàü ïãp praùñhauhã tathàvidhastriyàm 2 prathamagarbhiõyàü gavi dharaõiþ .

#<prasa># prasave tatau ca sakaø dibàø àø señ . prasyate aprasiùña . mit ghañàdi õic prasayati te .

#<prasakta># triø pra + sanja--kta . 1 prasaïgaviùaye %<prasaktaü hi pratiùidhyate>% mãmàüsaø . 2 nitye nityatàyukte triø jañà0

#<prasakti># strã pra + sanja--màve ktin . 1 prasaïge 2 àpattau 3 anumitau dãdhitiþ . 4 vyàptau ca %<atiprasaktiranyadharmatve>% sàø såø . ativyàptistadarthaþ .

#<prasakùin># puø pra + saha--bàø sini . prasahana÷ãle çø 8 . 13 . 10 . bhàùye dç÷yam .

#<prasaükhyàna># naø pra + sam + khyà--bhàve lyuñ . 1 samyagj¤àne %<haraþ prasaükhyànaparo babhåva>% kumàø . pràø baø . 2 prakarùeõa saükhyàyute triø bhàø vaø 121 aø .

#<prasaïga># puø pra + sanja--bhàve gha¤ . 1 prakçùñasaïge 2 vyàptiråpe sambandhe yathà'tiprasaïgaþ aprasaïga ityàdau 3 saïgatibhede %<saprasaïga upodghàtà hetutàvasarastathà . nirvàhakaikakàryatve ùoóhà saïgatiriùyate>% . tatra %<prasaïgatvam smçtatve satyupekùànarhatvaü tacca smçtiviùayatàpannatve sati dveùaviùayatànàpannatvam>% anumitau gadàdhara . 4 anuraktatve 5 prastàve 6 maithunàsaktau 7 pràptau ca %<kçtàkçtapsaïgai nityaü tadviparãtamanityam>% vyàø paribhàùà . tatra prasaïgaþ pràptireva %<÷abdàntaram pràpnuvan vidhiranityo bhavati ÷abdàntaràt pràpnuvataþ ÷abdàntare'pràpnuvata÷ca lakùaõàntareõa pràpnuvan vidhiranityaþ>% nàge÷aþ . kvacit kçtàkçtaprasaïga màtreõàpi nityatà vyàø paribhàùà . prasaïga÷abdena pràpte reva gràhyatà . anyodde÷ena pravçttau anyasyàpi 8 siddhau tatra yathànthasya siddhistathà tadudàharaõàdika¤ca pràø taø uktaü yathà anyodde÷ena pravçttàvanthasyàpi siddhiþ pasaïgaþ yathà pa÷varthamanuùñhitena prayàjàdinà pa÷utantramadhyapàtinaþ puroóàsasyàpi upakàraþ sidhyati . yathà và %<tapte payasi dadhyànayati sàvai÷vadevyàmikùà bhavati vàjibhyo vàjinam>% ityatràmikùàrthaü pravçttau anudde÷yavàjinasyàpi siddhiþ . yathà và kàmyayàganiùpattyarthamanuùñhitairàgneyàdibhirnityathàgàdisiddhiriti mitàkùaroktam yathà daõóanipàtapràya÷cittenaiva guruõà tannàntarãyakàvagoraõapràya÷cittampi sampadyata iti pràya÷cittavivekoktam . tathà vràhmaõabavodde÷ena dvàda÷avàrùike kçte kùà triùabadhanimittakatraivàrùikapràya÷cittasya siddhiþ . eva¤ca tantraprasaïgayoranàvçttenaiva karmaõà nànàdçùñaphalasiddhau nàghavameva hetuþ . nanvavagoraõakùatriyabadhapràya÷cittayoþ kathaü prasaïgena siddhiþ saïkalpàderabhàvàt, tayoþ saïkaþ lpàdiþ kuta iti cet pràya÷cittatvàt tathàtva'pi kathaü saïkalpa iti cet kàmyatvàt . eva¤ca kàmyasya sarva÷aktyadhikaraõe sarvàïgopetasyaiva phalavattvàbhidhànàt tasyàpiprasaïgaviùayatve kàmye hi kàmyàbhilàpasahitaku÷atilajalatyàgaråpaþ saïkalpaþ ÷àstràrtha iti prakrasàghapha raõoktena %<pratyekaü niyataü kàlamàtmano vratamàdi÷et . pràya÷cittamupàsãno vàgyatastrisavanaü spç÷et>% iti likhitavacane pratyekaü niyataü kàlamiti tattadvratakàla saükhyàm àtmano vratam àtmamambandhitvesa àtmakartç tvena iti yàvat . tenàmukavratamahaïkariùye iti càdi÷edullekhaü kuryàt ityanena pràptasya saïkalpasya bàdhaþ ityà÷aïkya tatra samàhitaü yathà %<pràya÷cittasya nityatvenàïgavaikalye'pi phalasiddhiþ>% . atreda bodhyam prasaïga÷abdena vyàptirevocyate tathà coddiùñakarmaõà vyàptasya yatra siddhistatraivàsya pravçttiþ . uddiùñakarmaõaþ vyàpyatva¤ca de÷akàlakartràdãnàü prayogànuvandhinàü vaidhahetubhåtànàmevaikye bhavati atastantravadatràpi kàlade÷àdyantarbhàvenaiva vyàpyatà .

#<prasaïgasama># puø sthàpanàhetuprayoge pratiùedhaheturåpajàtyuttarabhede %<dçùñàntasya kàraõànapade÷àt pratyavasthànàcca pratidçùñàntena prasaïgapratidçùñàntasamo>% gauø 5 . 1 . 9 %<sàdhanasyàpi gàdhanaü vaktavyamiti prasaïge pratyavasthànaü prasaïgasamaþ pratiùedhaþ kriyàhetuüguõayogã kriyàvàlloùña iti heturnopadi÷yate . na ca hetumantareõa siddhirastãti . dçùñàntasya kàraõaü pramàõaü tadanapade÷o'nabhidhànam abhidhànaü cànatiprayojanakaü tathà ca dçùñàntasya sàdhyavaüttve pramàõàbhàõàbhàvàt pratyavasthànamarthaþ . yadyapãdaü saduttarameva tathàpi dçùñànte pramàõaü vàcyaü tatràpi pramàõàntaramityanavasthayà pratyavasthàne tàtparyaü taduktamàcàryairanavasthàbhàsaprasaïgaþ prasaïgasama iti etanmate hetorhetvantaramityanavasthà'pi prasaïgasama eva pårvamate tu hetvanavasthàdikaü vakùyamàõàkçtigaõeùvantarbhåtamiti vi÷eùaþ . anavasthàde÷anàbhàsà ceyaü pratidçùñàntasamaþ pratyetavyaþ>% vçttiþ . asyottaraü tatroktam . pradopàdàvaprasaïganivçttivattadvinivçttiþ gauø såø %<idaü tàvadayaü pçùño vaktumarhati atha ke pradãpamupàdadate kimarthaü veti didçkùamàõàþ dç÷yadar÷anàrthamiti . atha pradãpaü didçkùamàõàþ pradãpàntaraü kasmànnopàdadate antareõàpi pradãpàntaraü dç÷yate pradãpaþ tatra pradopadar÷anàrthaü pradopopàdànaü nirarthakam . atha dçthàntaþ sa kimarthasucyata iti . apaj¤àtasya j¤àpanàrthamiti atha dçùñànte kàraõàpade÷aþ kimarthaü dç÷yate yadi praj¤àpanàrtham praj¤àto dçùñàntaþ sa khalu laukikaparãkùakàõàü yasminnarthe buddhisàmyaü ta dçùñànta iti tatpraj¤ànàrvçþ kàraõàpade÷o nirarthaka iti prasaïgasamasyottaram>% . prasaïgasame pratyuttaramàha . dçùñànto hi nidar÷anasthànatvenasàdhyani÷cayàrthamapekùyate na tu dçùñàntadçùñàntàdyanavasthitaparamparà lokasiddhà yuktisiddhà và anyathà ghañàdipratyakùàrya pradãpa iva pradãpapratyayàrthamanavasthitapradãpaparamparà prasajyeta tadãyasàdhanmapi vyàhanyeta vàtsyàø .

#<prasajya># puø bhãmo bhãmasenavat prasajyapratiùedhasyàntyalopaþ . prasajyapratiùedhe atyantàbhàve atra rogãti nindà÷rayaõàt prasajyatà malaø taø rathuø .

#<prasajyapratiùedha># puø prasajya prasaktiü sampàdyàropyeti yàvat pratiùedhaþ . atyantàbhàve %<prasaktaü hi pratiùidhyate>% iti nyàyena àropitaprasaïgasyaiva niùedhaþ tena vàyau råpaü nàstãtyàdàvapi vàyau råpàropaü kçtvaiva niùedho na¤à bodhyate iti vivekaþ . kala¤jàdhikaraõa÷abde 1777 pçø na¤÷abde 3143 pçùñhàdau matabhedena na¤a paryudàsaprasajyapratiùedhaparatà dç÷yà . %<apràdhànyaü vidheryatra pratiùedhe pradhànatà . prasajyapratiùedho'sau kriyayà saha yatra na¤>% ÷àbdikàþ . na kala¤jaü bhakùayedityatra valavadaniùñàsàdhanatvavi÷iùñeùñasàdhanatvaråpasya vidhyarthasyàbhàvo taü¤à bodhyate tena vidherapràdhànyaü najarthàbhàvasya ca pràdhànyaü tena tatra kriyàpadànvayina¤prasajyapratiùedhàrthakaþ . gurumate tu kala¤jabhakùaõàbhàvaviùayakaü kàryamiti bodhena abhàvavi÷eùyakabodhe'pi pratiùedhasya pràdhànyàt tathàtvaü tathà ca tanmate kvacit vidherapràdhànyena kvacicca pratiùedhasya pràdhànyena iti vyastameva prasahyaprabiùedhaprabodhakaprayojakamiti bodhyam .

#<prasatti># strã pra + sada--ktin . 1 nairmalye 2 prasannatàyàm jañà0

#<prasatvan># puø pra + sada--vanip . 1 dharme 2 prajàpatau ca saüø uõàø . 3 pratipattau strã ïãp vanora ca .

#<prasandhi># puø 1 manuputrabhede bhàø à÷vaø 4 aø . pràø taø . 2 prakçùñasandhau ca .

#<prasanna># triø pra + sada--karmari kta . 1 nirmale 2 santuùñe 3 kçtànugrahabhede amaraþ . 4 suràyàü strã mediø %<prasannà gulmavàtàr÷ovibandhànàhanà÷inã . ÷ålapravàhikàñãpakaphavàtàr÷asàü hità>% ràjavallabhaþ . tasya bhàvaþ tal prasannatà strã tva prasannatva maø taddhàve prasàde nairmalye ca .

#<prasannàtman># triø prasannã nirmala àtmà yasya . 1 prasannàntaþkaraõe 2 viùõau puø %<suprasàdaþ prasannàtmà>% viùõusaø . tatsvaråpasya virdoùatvàttathàtvam .

@<[Page 4497a]>@
#<prasannerà># strã karmaø . madiràbhede bharataþ .

#<prasabha># triø ghragatà sabhà sabhàdhikàro'smàt pràø vaø . balàtkàre amaraþ %<prasabhoddhçtàriþ>% raghuþ .

#<prasayana># naø pra + si--bandhane karaõe lyuña . bandhanasàdhane 1 tantau 2 jàle ca %<prasitiþ prasayanàt tanturvà jàlaü và>% niruø 6 . 12 .

#<prasara># puø pra + sç--bhàvàdhàràdau yathàyatham ap kartari ac và . tantuviñapàdeþ prakarùeõa 1 sarpaõe prakarùeõa 2 saraõe amaraþ 3 vege 4 pralaye ca mediø . 5 samåhe ÷abdaraø 6 yuddhe vi÷vaþ . 7 nàràcàstre 8 visarpaõakartari triø .

#<prasaraõa># naø pra + sç--bhàve lyuñ . 1 sainyàdeþ sarvato gamane tçõàdyàharaõàrthaü sainyànàmitastato gatau 3 àsàre amaraþ . ani prasaraõi tathàrthe strã ràmà÷ramaþ và ïãp

#<prasarpaõa># naø pra + sçpa--lyuñ . sainyànàü sarvatovyàptau asya strãtva¤ca tatra ïãù .

#<pra(÷a)sala># puø pra + ÷ala--ac pçùoø ÷asya (sovà) hemantakàle hemacaø .

#<prasalavi># avyaø pradakùiõe ÷ataø bràø 2 . 6 . 11 . 15 bhàùyam .

#<prasava># puø pra + så--bhàvàdau ap . 1 garbhamocane 2 utpattau 3 kàrye 4 phale 5 kusume 6 apatye ca mediø nàrãõàü garghamukti kàla÷ca bhàvapraø ukto yathà %<navame da÷ame màsi nàrã narbhaü prasåyate . ekàda÷e dvàda÷e và tato'nyatra vikàrataþ>% . vaikçtaü yathà garga uvàca %<akàlaprasavà nàryaþ kàlàtãtàþ prajàstathà . vikçtaprasavà÷caiva yugmaprasavanàstathà . amànuùà avaõóà÷ca najàtavya¤janàstathà . hãnàïgà adhikàïgà÷ca jàyante yadi và striyaþ . pa÷avaþ pakùiõa÷caiva tathaiva ca sarãsçpàþ . vinà÷aü tamya de÷asya nçpasya ca vinirdi÷et . nirvàsayettàü nçpatiþ svaràùñràt striya¤ca, påjyà÷ca tato dvijendràþ . kimicchikairbràhmaõatarpaõa¤ca loke tataþ ÷àntimupaiti pàpam>% màtsye 209 aø . %<bhànau siühagate caiva yasya gauþ saprasåyate . maraõaü tasya nirdiùñaü ùaóbhirmàsairna saü÷ayaþ . atra ÷àntiü pravakùyàmi yena sampadyate ÷ubham . prasutàü tatkùaõàdeva tàü gàü vipràya dàpayet . tato homaü prakurvãta ghçtàktairàjasarùapaiþ . àhutãnàü ghçtàktànàmayutaü juhuyàttataþ>% nàradaþ . prasabavikàre strãõàü dvitricatuþprabhçti samprasåtau và . hãnàtiriktakàle ca de÷akulasaïkùayo bhavati . baóavoùñra mahimagohastinãùu yamaloóbhave maraõamemàm . ùaõmàsàt såtiphalaü ÷àntau ÷lokau ca gargoktau %<nàryaþ parasya viùaye tyaktavyàstà hitàrthinà . tarpayecca dvijàna kàmaiþ ÷àntiü caivàtra kàrayet . catuùpadàþ svayåthebhyastyaktavyàþ paramåmiùu . nagaraü svàminaü yåthamanyathà hi vinà÷ayet>% vçø saüø 46 aø . sukhavrasavaprakàraþ jyoø taø ukto yathà %<asti godàvarãtãre jambhalà nàma ràkùasãü . tasyàþ smaraõamàtreõa vi÷alyà garbhiõã bhavet>% . %<pa¤ca rekhàþ samullikhya tiryagårdhvakrameõa hi . padàni 16 ùaóda÷àpàdya tvekamàdye munau 7 trayam . nabame sapta dadyàttu vàõaü 5 pa¤cada÷e tathà . dvitãye'ùñàvaùñame ùañ di÷i 10 dvau ùoóa÷e ÷ruti 4 m . ekàdinà samaü deyamicchàrdhàïkaü trikoõake . tadà dvàtriü ÷adàdiþ syàt catuþ koùñheùu sarvataþ . dar÷anàddhàraõàttàsàü ÷ubhaü syàdeùu karmasu . dvàtriü÷at prasabe nàryà÷catåstriü÷adgame nçõàm . bhåtàriùñeùu pa¤cà÷ad mçtàpatyàsu vai ÷atam . dvàsapratistu sandhyàyàü catuþ ùaùñãraõàdhvani . viùe viü÷o dhànyakãñeùvaùñàviü÷atireva ca . caturaùñau 32 ca bàlànàü rodane pari kãrtità>% . sthànavi÷eùàdisthagrahabhedànàü vikçtaprasavasåcakatàbhedaþ vçø jàø ukto yathà %<udayasthe'pi và mande kuje vàstaü 7 samàgate . sthite và'ntaþkùapànàthe ÷a÷àïkasuta÷ukrayoþ . ÷a÷àïke pàpalagne và vç÷cike÷a (kuja) tribhàgage . ÷ubhaiþsvàya 2 . 11 . sthitairjàtaþ sarpastadveùñito'pi và . catuùpade gate bhànau ÷eùairvãryasamanvitaiþ . dvitanusthai÷ca yamalau bhavataþ ko÷aveùñitau . chàgasiühavçùairlagne tatsthe saure'tha và kuje . rà÷yaü ÷asadç÷e gàtre jàyate nàlaveùñitaþ>% . sthànabhede prasavasåcakayogaþ vçø jàø uktã yathà %<pårõe ÷a÷ini svarà÷ige saumye lagnagate ÷ubhe sukhe . lagnaþ jalaje'stage'pi và candre potagatà prasåyate . àpyodayamàpyagaþ ÷a÷ãsampårõaþ samavekùate'tha và . meùåraõa bandhulagnaþ ga syàt såtiþ salile na saü÷ayaþ . udayoóupayorvyaya 12 sthite guptyàü pàpanirãkùite yame . alikarkiyute vilagnage saure ÷ãtakarekùite'vañe . mande'bjagate vilagnage budhasåryendå nirãkùite kramàt . krãóàbhavane suràlaye ÷ekharabhåmiùu ca prasåyate . nçlagnagaü prekùya kujaþ ÷ma÷àne ramye sitendågururagnihãtre . ravirnarendràmaragokuleùu ÷ilpàlaye j¤aþ prasavaü karoti . rà÷yaü÷asamànagocare màrge janma care nyire gçhe . svarkùàü÷igate svamandire balayogàt phalamaü÷akarkùayoþ . àràrkajayostrikoõage candre'ste ca visçjyate'mbayà . dçùñe'mararàjamantriõà dãrghàyuþ sukhabhàk ca sa smçtaþ . pàpekùite tuhinagà vudaye kuje'ste 11 tyakto vina÷yati kujàrkajayostathàye . saumye'pi pa÷yati tathàvidhahastameti saumyetareùu parahastagato'pyanàyuþ . pitçmàtçgçheùu tadbalàttaru÷àlàdiùu nãcagaiþ ÷ubhaiþ . yadi naikagatau tu vãkùitau lagnendå vijane prasåyate . mandarkùàü÷e ÷a÷ini hivuke bhandadçùñe'bjage và tadyukte và tamasi ÷ayane nãcasaüsthai÷ca bhåmau . yadvadrà÷irvrajati harijaü garbhamãkùastu tadvà pàpai÷candràt smara 7 sukha 4 gataiþ kle÷amàhurjananyàþ>% . atha såtikàgçhamànam %<aùñahastàyata¤càru caturhastavi÷àlakam . pràcãdvàramudgdvàraü vidadhyàt såtikàgçham>% . àsannapasavàyàlakùaõamàha %<yàte hi ÷ithile kukùã mukte hçdayabandhane . sa÷åle jaghane nàrã vij¤eyà prasavo tasukà . àsannaprasavàyàstu kañãpçùñhantu savyatham . bhavenmuhuþ pravçtti÷ca måtrasya ca malasya ca>% . athàsannaprasavàyà upacàraþ %<tailenàbhyaktagàtràõàü saüsnàtàmuùõàriõà . yabàgåmpàyayet koùõàü màtrayà ghçtasayu tàm . kçtopadhàne mçdubhirvistãrõe ÷ayane ÷anaiþ . àbhugnasakthi cottànà nàrã tiùñhedvyayànvità>% . (abhugnasakthi asaïkocitoruþ) atha dhàtrã %<catasro'÷aïkanãyà÷ca sràvaõe ku÷alà hitàþ . vçddhaþ paricare yustàþ samyak chinnanakhàþ striyaþ>% . atha tatkçtyam %<apatyamàrgaü tailena samabhyajya samantataþ . ekà tu tàsu subhage! pravàhasveti tàü vadet . avyathà mà pravàhiùñhàþ pravàhethà vyathà yadi . pravàhethàþ ÷anai pårvaü pragàóha¤ca tataþparam . tato ga óhanaraü garbhe yoniddàramupàgate . aparàsahito garbho yàvat patati bhåtale>% . vyathàrahitàyàþ pravàhaõàdvaiguõyamàha %<måkaü và badhiraü kubjaü ÷vàsakàmakùayànvitam . såte srastatanuü vàlamakàle ca pravàhaõàt>% bhàvapraø . navamamàñhàdiprasavakàla÷ca nàrãõàmanyajantånàü màsàbhedàanyatrà dçyàþ

#<prasavaka># puø prasavena pupyàdinà kàyati kai--ka . piyàlavçkùe ÷abdamàlà .

#<prasavabandhana># naø bandha--karaõe lyuñ prasavasya puùpàdeþ bandhanam . vçnte (ürña) amaraþ .

#<prasavasthalã># strã 6 taø . prasavasya sthalãva và . 1 utpattisthàne 3 màtari ca .

@<[Page 4498b]>@
#<prasavitç># puø prasåte utpàdayati pra + så--såteþ utpàdanànu kålavyàpàràrthatvàt tçc . 1 pitari ÷abdaratnàø niruø 6 . 31 . prasåtau 2 màtari strã ïãp .

#<prasavin># triø pra + så--÷ãlàrthe ini . prasava÷ãle .

#<prasavya># triø pragataü savyaü vàmatvam . 1 pratikåle amaraþ . karmaõi yat . 2 prasavanãye triø .

#<prasaha># triø sahati pra + saha--ac . 1 prakarùeõa soóhari prasahya valàtkàreõa bhakùayatãti prasahaþ . balàtkàreõa bhakùake 2 khagabhede %<kàko gçdhra ulåka÷ca cilla÷ca ÷agaghàtakaþ . càùo bhàsa÷ca kuravaþ ityàdyàþ prasahàþ smçtàþ>% ÷a÷aghàtakaþ (vàja) iti loke %<pramahàþ kãrtità eta prasahyàchidya bhakùaõàt . prasahàþ khaluvãryoùõàntanmàüsaü bhakùayanti ye . te ÷oùabhasmakonma deþ ÷ukrakùãõà bhavanti hi>% bhàvapraø .

#<prasahana># triø pragataü sahanaü yasya . 1 kùamàrahite 2 hiüsrapa÷ubhede puüstrãø %<÷àrdålasiüha÷arabharkùatarakùunukhyàye'nyàn prasahya vinihatya nivartayante . te kãrtitàþ prasahanàþ palalaü tadãyamar÷aþpramehajañharàmayajàóyahàri>% ràjaniø . bhàve lyuñ . 3 àliïgane prakarùeõa 4 kùamàyàü ca .

#<prasahya># avyaø pra + saha--lyap . 1 hañhàdityarthe amaraþ %<prasahyatejobhirasaükhyatàü gataiþ>% màghaþ . pra + saha--karmaõi ÷akyàrthe yat . prakarùeõa 2 soóhuü÷akye triø .

#<prasahyacaura># puø prasahya balàtkàreõa cauraþ . (óàkàita) prakà÷acaure trikàø .

#<prasahyaharaõa># naø prasahya balàtkàreõa haraõam . 1 kùatriyeõa kanyàyàþ balàddharaõe bhàø àø 219 àø . 2 hañhena haraõe (óàkàiti) prasahyaharaõaü ca sàhasabhedaþ .

#<prasahvan># triø pra + saha--banip . prasahanakartari kùame kàtyàø 23421 .

#<prasàtikà># strã so--ktin pragatà sàtirasyàþ kap pràø baø . aõudhànye såkùmadhànye ratnamàlà .

#<prasàda># puø pra + sada--bhàve gha¤ . 1 nairmalye 2 anugrahe 3 kàvyaguõamede 4 svàsthye 5 prasakte 6 devanaidedye 7 gurujanabhuktàva ÷iùñe ca amaraþ . kàvyaguõabheda÷ca rasasyaiva dharmabhedaþ ÷abdànàü tathàtvamupacàràt yathoktaü sàø daø %<rasasyàïgitvasàptasya dharmàþ ÷oryàdayo yathà>% . guõàþ yathà khatvaïgitvamàptasyàtmana utkarùahetutvàt ÷auryàdayo guõa÷abda vàcyàþ tathà kàvye'ïgitvamàptasya rasasya dharmà . svaråpavi÷eùàþ màdhuryàdayo'pi khasampakiüpadasandarbhasya kàvya vyapade÷asyaupàyikànuguõyabhàja ityarthaþ . yathà cairùà rasamàtrasya dharmatvaü tathà dar÷itam . %<evaü màdhuryamojo'tha prasàda iti te tridhà>% ityupakrame %<cittaü vyàvneti thaþ kùipraü ÷uùkenthanamivànalaþ . sa prasàdaþ samasteùu raseùu racanàsu ca>% . vyàpnoti àviùkaroti . %<÷abdàstadvya¤jakà hyarthabodhakàþ ÷rutimàtrataþ>% yathà %<såcãmuõena sakçdeva kçtavraõa! tvaü suktàkalàpa . luñhasi stanayoþ priyàyàþ . bàõaiþ smarasya ÷ata÷o vinikçttamarmà svapne'pi tàü kathamahaü na vilokayàmi>% sàø daø %<prasàdavat prasadvàrthamindorindãvaradyuti . lakùmalakùãü tanotãti pratãtiü subhagaü vacaþ>% kàvyàdar÷aþ . dharmasya patnyàü mårtau jàte 8 putrabhede bhàgaø 4 . 1 . 39 .

#<prasàdanà># strã pra + sada--õic--yuc . 1 mevàyàü hemacaø . bhàve lyuñ . 2 prasàdana tatràrthe naø %<maitrãkaruõàmuditopekùàõàü sukhiduþ khipuõyapàpaviùayàõàü bhàvanà÷cittaprasàdanam>% pàø såø . citaprasàdana÷abde 2914 pçø dç÷yam .

#<prasàdapañña># puø prasàdasåcakaþ paññaþ ÷àø taø . anugrahasåcake vçø saüø 50 aø ukte paññabhede pañña÷abde 4201 pçø dç÷yam .

#<prasàdhaka># triø prasàdhayati pra + sàdhi--õyul . 1 bhåùake striyàü kàpi ata ittvam . 2 alaïgartryàü 3 nãvàradhànye strã bhàvapraø . ràj¤àü prasàdhanàrthe 4 sevakabhede puø %<sådavya¤janakartàrastalpakà vyayakàstadhà . prasàdhakà bhojakà÷ca gàtrasaüvàhakà api . jalatàmbålakusumagandhabhåùaõadàyakàþ>% kàmandaø .

#<prasàdhana># naø pra + sidha--õic--sàdhàde÷aþ lyuñ . 1 kçtrimabhåùaõe ve÷e . karaõe lyuñ . 2 kaïkatikàyàm strã ïãp amaraþ . 3 niùpàdane 4 siddhau ca mediø .

#<prasàdhita># triø pra + sàdhi--kta . 1 alaïkçte 2 niùpàdite ca .

#<prasàraõa># naø pra + sç--õic--lyuñ . 1 vistàrakaraõe 2 kriyàbhede ca bhàùàø karman÷abde 1730 pçø dç÷yam . viprakçùñade÷asaüyogahetukriyà prasàraõam . karaõe lyuñ ïãp . (gandha bhàdàla) 3 satàbhede strãø ràjavallabhaþ .

#<prasàrin># triø pra + sç--õini . 1 vistàrayute striyàü ïãp . sà ca 2 lajjàlulatàyàü strã ràjaniø .

#<prasita># triø pra + so--kta . 1 àsakte amaraþ tadyoge viùayàdhàre utsukasàhacaryàt àsaktàrthaparatve tçtã bàsaptambau hariõà harau và prasita iti tattvavoø . pràø saø . 2 prakçùña÷ubhre triø 4 påye naø ÷abdacaø . tasya prakçùña÷ubhratvàt taùà tvam .

@<[Page 4499b]>@
#<prasiti># strã pra + si--bandhane karaõe ktin . bandhanasàdhane 1 nigaóàdau amaraþ . 2 tantau 3 jàle ca prasayana÷abde niruø .

#<prasiddha># triø pra + sidha--kta . 1 bhaùite 2 khyàte ca mediø .

#<prasiddhi># strã pra + sidha--bhàve--ktin . 1 khyàtau 2 daïkàre trikàø 3 bhåùaõe ca .

#<prasuhma># puø 1 suhmade÷asamãpasthe de÷e 2 tannçpe ca bhàø saø 29 aø .

#<prasåü># strã pra + så--kvip . 1 màtari amaraþ 2 ghoñakyàü ca 3 kadalyàü 4 bãrudhi ca mediø . svàrthe ka . prasåkà vàjinyàü ràjaniø .

#<prasåta># triø pra + så--karmaõi kta . 1 kçtaprasa ve kartari kta . 2 saüjàte 3 prakçùñasåte triø . 4 kusume naø mediø . 5 jàtàpatyàyàü striyàü strã amaraþ . càkùuùamanvantare devagaõabhede puø màrkaø puø 76 aø .

#<prasåti># strã + så--ktin ktic và . 1 prasave amaraþ 2 udbhave 3 tanaye 4 duhitari ca mediø 5 sàtari . svàrthe ka . prasåtikà jàtaprasavàyàü striyàm amaraþ .

#<prasåtija># naø prasåteþ udbhavàdàrabhya jàyate jana--óa . 1 duþsve amaraþ . 2 prasavajàtamàtre triø .

#<prasåna># naø pra + så--kta odittvàt tasya naþ . 1 kusume 2 phale ca amaraþ . 3 jàte triø mediø .

#<prasåneùu># puø prasånamiùuryasya . puùpa÷are kàme trikàø prasåna÷aràdayo'pyatra .

#<prasçta># naø pra + sç--kta . 1 paladvaye ÷abdamàø 2 ardhà¤jalau naø . kartari kta . 3 prasaraõayute triø amaraþ . 4 vihite 5 vegite triø mediø . 6 gate triø trikàø 7 niyukte triø halàø . 8 jaïghàyàü strã mediø .

#<prasçtaja># puø 1 kuõóagolakaråpe putrabhede %<àtmà putra÷ca vij¤eyastasyànantaraja÷ca saþ . niråktaja÷ca vij¤eyaþ sutaþ prasçtajastathà>% bhàø anuø 49 aø . %<niruktajaþ svakùetre 'nyoretaþsekàrthamuktastajjaþ (kùetrajaþ) prasåto'nirukùo yo lolyàt parakùetre retaþ si¤cati tajjaþ prasçtajaþ>% (kuõóagolakaråpaþ) nãlakaø .

#<prasçti># strã pra + sç--ktin . prasçte ardhà¤jasimàne ràyamuø .

#<prasçùña># triø pra + mçja--kta . 1 prakarùeõa sçùñe %<takhairvajranipàtai÷ca prasçùñàbhistathaiva ca>% bhàø viø 13 aø vyàkhyàne %<aïgulyaþ prasçtà yàstu tàþ prasçùñà sadãritàþ>% nãlakaõñhoktàyàü 2 pramçtàyàmaïgulau strã .

#<praseka># puø pra + sica--bhàve gha¤ . 1 àsiddhane 2 cyutau ca meri0

@<[Page 4500a]>@
#<prasekin># puø pra + sika--bàø ghinuõ . 1 prasecana÷ãle prasekayukte 2 vraõabhede asàdhye rogabhede puø su÷rutaþ %<màüsapiõóavadudgatàþ prasekino'ntaþpåyavedanàvanto'÷và'pànavaduddhçtauùñhàþ>% (vraõabhedàþ) .

#<prasedikà># strã kùudràràme hemacaø .

#<prasena># puø 1 anamitrapautre satràjinnçpabhràtari kùattriyabhede harivaüø 39 aø %<siühaþ prasenamabadhãt siüho jàmbavatà hataþ>% syamantakopàkhyànam .

#<prasenajit># puø nçpabhede bhàø saø 8 aø . harivaüø 12 aø tadupattirdçü÷yà .

#<praseva># puø pra + siva--karmaõi gha¤ . 1 vãõàïge 2 syåte 3 grathite ca mediø . pra + seva--bhàve gha¤ . 3 prakçùñasevane puø .

#<prasevaka># puø pra + siva--õvul . vãõàpràntabaddhe 1 kàùñhe vãõàdaõóàdhaþ ÷abdagàmbhãryàrtham alàyumayaü bhàõóaü yaccarmàdinà àcchàdya dãyate tasmin padàrthe abharaþ . 2 såtraracitapàtre (dhokaóà) 3 prakçùñasyåtikàrake triø .

#<praskaõva># puø pragataþ kaõvaü kàraõatvena niø çsau suñ . kaõvaputre çùibhede sa ca bahånàü vedamantràõàü draùñçtvàt çùiþ .

#<praskandana># naø pra + skanda--bhàve lyuñ . 1 àskandane %<agnipraskandanaparaþ>% bhàø àø 84 aø . apàdàne lyuñ . àskandanàgràdàne yata àskandanaü kriyate 2 tasmin . bhàve lyuñ . 3 vireke ratnamàø tatràrthe prasyandanamityeva nyàyyaþ pàñhaþ syandaterdhàtorarthànugamàt tatràrthe praskandanamiti pàñhastu lipikarapramàdàt . karteri lyu . 4 mahàdeve bhàø aø 17 aø .

#<praskunda># puø pragataþ kundam cakram atyàø saø dhàraskaràø suñ . kundàkhyacakràkàravedikàyàm %<praskundena pratiùñavyaþ>% bhàø uø 72 aø . %<praskandeneti pàñhe madhyama÷iphayetyarthaþ>% . nãlakaõñhaþ .

#<prastara># puø pra + sté--ac . 1 pàùàõe (pàtara) 2 pallavàdyairacite ÷ayanãye ÷abdaraø 3 maõau mediø 4 darbhamuùñau %<adhyaryuþ prastaraü praharati>% tàõóyaø braø 6716 %<prastaro darbhamuùñiþ>% bhàùyam . taü pra÷aüsati %<yajamàno vai prastaraþ>% 17 . %<prastarasya habiràsàdanàdidvàrà yàgasàdhanatvàt yajamàno'pi yaj¤asàdhanamiti yàgasàdhanatvasàmyàt prastaro yajanànatvena ståyate>% bhàø .

#<prastariõã># strã prastarastadàkàro'khyasya ini ïãp . golonikàyàü ràjaniø .

@<[Page 4500b]>@
#<prastareùñhà># puø prastare tiùñhanti sthà--kvip ambaùñhàø ùatvam aluksaø . vi÷vadevabhede yajuø 3 . 17 .

#<prastàra># puø pra + sté--gha¤ . 1 tçõapradhànavane hebhacaø . 2 pallavàdiracita÷ayanãye ÷abdaraø . 3 ÷ayyàmàtre hàràø . prastàryante vistàryante gurulaghuråpatayà varõà màtrà và anena pra + sté--õic karaõe ac . 4 lathuguruvarõaj¤àpanakriyàbhede tatprakàra÷ca vçø raø ukto yathà %<pàde sarvaguràvàdyàllaghuü nthasya guroradhaþ . yathopari tathà ÷eùaü bhåyaþ kuryàdasuü vidhim . åne dadyàdguråneva yàvat sarvaladhurbhavet . prastàro'yaü samàkhyàtacchandovicitivedibhiþ>% . prastàraõãyavçttàdãnàü sarvaguruke pàde pàda ityupalakùaõaü varõànàmapi . prathamapaïktau likhite àdyàt prathamagurostamàrabhyetyarthaþ . dvitãyapaïktau adhaþ tasyaiva adhastàtpaïktau brathamaü lathuü nthasya yathà upari årdhasthapaïktau apare ava÷iùñàþ sanniviùñàstathà tasya dakùiõapàr÷veùu gurvàdayo lekhyàþ . tçtãyapaïktau tu prathamàyà guruvyakteradhastàt lakùuü nthasya ÷eùàn uparisthadvitãyapaïktisthàn gurvàdãn tthapet eva÷ca tçtãyapaïktau àdyasthànasya nyånatà tatra kiü deyamitthàkàïkùàyàmàha, åne prastàryasaükhyàto nthåne sati vàmabhàge gurån dadyàt evaü bhåyo muhuþ kuryàt yàvacca sarvalaghukaþ pàdo bhavet, tàvadevaü kuryàdityarthaþ . tryakùaraprastàre laghugurvoþ çjuvakratayà tadàkàreõodàharaõam prathamaþ bhedaþ ''' magaõaþ dvitãyo bhadaþ . ''' yagaõaþ tçtãyo bhedaþ '.' ragaõaþ caturtho bhedaþ ..' sagaõaþ pa¤camo bhedaþ ''. tagaõaþ ùaùñho bhedaþ .'. jagaõaþ saptamo bhedaþ '.. bhagaõaþ aùñamo bhedaþ ..'nagaõa màtràprastàre vi÷eùastu piïgalàdau draùñavyaþ . màtràvçttaprastàre'yaü vi÷eùaþ jane gurvàdikrameõa varõà deyàþ . màtràdvaye ava÷eùe eko guruþ trimàtràba÷eùe eko guruþ tadvàme eko laghurevaü rotyà vçttamàtrasaükhyayà nyåna màtràdvàrà saükhyàpåraõàrthaü guruladhudànamiti vodhyam .

#<prastàrapaïkti># strã chandobhede chandasa÷abde 2978 pçø dç÷yam .

#<prastàryarma># naø %<samantàdvistçtaþ ÷yàvo raktà và màsasa¤cayaþ . sannipàtena doùàõàü prastàryarma taducyate>% vaidyakokte netrarogabhede .

#<prastàva># puø pra + sta--%<pre drustusmuvaþ>% pàø bhàvakaraõàdau gha¤ . 1 prakaraùeõa stave 2 avasare amaraþ . 3 prakaraõe bhànudãkùita 4 prakaraõe kàvyapraø . 5 sàmàvayavabhede sa ca pastotçnàmakena çtvijà geyaþ sàmnaþ prathamo bhàgaþ . prastotaryà devatà prastàvamanyàyattà chàø uø . tasya devatà ca brahmaråpaþ pràõastatraiboktaþ .

#<prastàvanà># strã pra + stu--õic--lyuñ . 1 àrambhe jañàø %<àryavàlacaritaprastàvanàóiõóimaþ>% vãracaø . prastàvavayati pra + stu--õic--lyu . nàñakàïge àrambhàrthake àmukhe strã tallakùaõabhedàdikaü sàø daø uktaü tacca àmukha ÷abde 766 pçùñhàdau dç÷yam .

#<prastira># naø pra + sté bàø ka çta ittvaü raparatvaü ca . pallavàdiracite ÷ayanãye ÷abdaraø .

#<prastãta(ma)># triø pra + styai--kta tasya movà samprasàraõa¤ca . 1 saühate 2 dhvanite ca .

#<prastuta># triø pra + stu--karmaõi kta . 1 prakaraõapràpte 2 pràsaïgike 3 upasthite 4 udyate 5 pratipanne 6 prakarùeõa stute ca .

#<prastçta># triø pra + stç--kta . 1 antarite trikàø . 2 prakarùeõa vistàrite triø .

#<prastotç># triø prakçùñaü stauti pra + stu--tçc . 1 prakarùeõa stotari 2 sàmraþ prathamabhàgagàyake çtvigbhede puø acchàvàka÷abde 85 pçø dç÷yam . prastoturhitaü tasvedaü và dha . prastotriya tatpàñhye sàmaprathamabhàge tatsambandhini ca triø .

#<prastha># triø pra + sthà--ka . 1 prakarùeõa sthitiyute 2 gantari ca prapårvakatiùñhatergatyarthatvàt . 3 àóhakacaturthàü÷aråpe parimàõabhede puø àóhaka÷abde 655 pçø dç÷yam . 4 dvi÷aràvaparimàõe vaidyakam . àdhàre dha¤arthe ka . 5 parvatasamabhåbhàge sthitiyogyasthàne sànau puø naø . 6 unmitavastuni mediniþ 7 vistàre ca %<dãrghaprasthe samàna¤ca na kuryànmandiraü budhaþ>% brahmavaiø puø jaø khaø 103 aø . prasthaü pacati paca--kha sum . prasthampaca prasthamitapàcake triø .

#<prasthapuùpa># puø prasthamiva puùpamasya . 1 maruvake amaraþ 2 syalpapatra tulasyàü 3 jambãrabhede trikàø .

#<prasthala># su÷armaràjasambandhini de÷abhede bhàø bhãø 75 aø .

#<prasthàna># pra + sthà--bhàve lyuñ . 1 jigãùoryuddhàrthagamane 2 mamanamàtre ca prasthànaü varõya tayà'styatra ñhan . prasthànapratipàdake granthe yathà yudhiùñhiràdãnàü mahàprasthànaprativàdakaþ bhàratàntargataparvabhedaþ .
     kàryava÷àt yàtràdine svayaügamanàsambhave dravyabhedànàü vipràdibhede prasthàpanamàha muø ciø pãø yathà vasiùñhaþ tasmin muhårte svayamaprayàõe prayojanàpekùitayà ca daivàt . tatraiva tannirgamana ca kàryaü svãyàsànàccàpi taducyamànam ràjamàrtaõóaþ . %<prasthàne vràhmaõàdãnàü yaj¤asåtramathà''yudham . madhyàmalaphalaü caiva pra÷astaü vçddhikàraõam>% vasiùñhaþ %<÷vetàtapatradhvajacàmarà÷vavibhåùaõoùõãùagajàmparàõi . àndolikà ratnarathà÷vavàràn ÷ayyàsanàdyaü manasastvabhãùñam>% iti nàrado'pi %<aprayàõe svayaü kàryamapekùya bhåpatistadhà . kuryànnirgamanaü chatradhvajavàhanasaüyutamiti>% %<gehàdgehàntaramapi gamastarhi yàtreti gargaþ sãmnaþ sãmàntaramapi bhçgurvàõavikùepamàtram . prasthànaü syàditi kadhayate'tho bharadvàja evaü yàtrà kàryà bahiriha puràt syàdvasiùñho vravãti>% . %<prasthànamatra dhanuùàü hi ÷atàni pa¤ca kecicchatadvayamu÷anti da÷aiva cànye . saüprasthito yaü iha mandirataþ prayàto gantavyadikùu tadapi prayatena kàryam>% . prasthàne bhåmipàlo da÷adivasamabhivyàpya naikatra tiùñhet sàmantaþ saptaràtraü taditaramanujaþ pa¤caràtraü tathaiva . årdhaü gacchecchubhàhe'pyatha gamanadinàt saptaràtràõi pårvaü cà÷aktau taddine'sau ripuvijayamanàmaithunaü naiva kuryàt muø ciø . ÷rãpatirapi %<vasennacaikatra da÷a kùitã÷o dinànyatho sapta ca maõóalãkaþ . yaþ pràkçtaþ so'pi na pa¤caràtraü bhadreõa yàtrà parataþ prayojyà>% . ràjamàrtaõóaþ %<pràcyàmahàni munayaþ pravadanti sapta yàmyàmatãva ÷ubhadàni dinàni pa¤ca . trãõyeva pa÷cimadi÷i kùitinàyakànàü prasthànakeùu divasadvayamuttarasyàm>% prasthàvaprakàramàha guruþ %<pårvaü dakùiõamuddhçtya pàdaü yàyànnaràdhipaþ . dvàtriü÷ataü padaü gatvà yànamàruhya saüvrajet>% . karaõe lyuñ . 3 màrge 4 upade÷opàye ca yathà ÷rutismçtinyàyapradar÷akam upaniùadgãtà÷àrãrakasåtraråpatrayabhàùyaråpaü prasthànatrayam . yathà và bhàùyañãkàyàü pa¤capàdikàbhàmatãprabhçtiprasthànatrayam .

#<prasthàpita># triø pra + sthà--õic--puk karmaõi kta . 1 prerite hemacaø . 2 prakarùeõa sthàpite triø .

#<prasthàyin># triø pra + sthà--gamyàø bhaviùyati õini . 1 bhàvi gamanakattari . %<pre sthaþ>% uõàø ini õicca . 3 gantumanasi ujjvaladattaþ .

#<prasthikà># strã prasthastadàkàro'styasyàþ ñhan . anyaùñhàlatàyàü bhàvapraø .

#<prasnuùà># strã snuùàyàþ snuùà pçùoø . gaptçvadhvàm . %<snuùà÷ca prasnuùà÷caiva dhçtaràùñrasya vihbalàþ>% bhàø ÷aø 60 aø . nãlakaõñaþ .

#<prasneya># triø prasnàtumarhati pra + snà--arhàrthe yat . snànàrha jalàdau kàtyàø ÷rauø 20 . 2 . 13 .

#<praspandana># naø pra + spanda--bhàve lyuñ . prakarùeõa spandane calanakriyàbhede tacca su÷rute dehe vàyulakùaõatayà uktam %<tatra praspandanodvahanapåraõavirekadhàraõalakùaõo vàyuþ pa¤cadhà pravibhaktaþ ÷arãraü dhàrayati>% .

#<prasphuña># triø pra + sphuña--ka . 1 praphulle vikasite puùpàdau ÷abdaratnàø . 2 suspaùñe suvyakte ca .

#<prasphoñana># naø prasphuñyate anena pra + sphuña--karaõe lyuñ . 1 ÷årpe (kulà) khyàte amaraþ . bhàve lyuñ . 2 tàóane 3 prakà÷e ca mediø .

#<prasyanda># puø pra + syanda--bhàve gha¤ . 1 prakarùeõa kùaraõe %<kçdabhihito bhàvo dravyavat prakà÷ate>% ukteþ 2 syandamàne dhçtàdau kartari ac . 3 prakùaraõakartari triø %<prasyandamàdhvãkabhåþ>% kusumàø .

#<prasravaõa># naø pra + sru--bhàve lyuñ . 1 avicchedena jalàdisravaõe 2 svede ca . àdhàre lyuñ . yatra sthàne sravajjalaü nipatya bahulãbhavati tàdç÷e 3 sthàne utse kùãrasvàmã . ap . prasrava tatràrthe hemacaø . màlyavati parvate puø hemacaø .

#<prasràva># puø pra + sru--bhàve gha¤ . 1 prakarùeõa kùaraõe kçdabhihitabhàvasyadravyaparatvena 2 måtre amaraþ .

#<pra(svà)svana># puø pra + svana--bhàve ap pakùe gha¤ . uccaiþ÷abde

#<prasvàdas># triø pra + svada--õic--asun . prakarùeõa svàdayitari çø 10 . 13 . 66

#<prasvàpa># puø prasyàpyate ÷atruranena pra + svapa--õic--karaõe ac . ÷atroþ prasvàpanasàdhane astrabhede bhàø udyoø 184 aø . karaõe lyuñ . prasvàpana tathàvidhàrthe bhàø vaø 41 aø .

#<prasvàpinã># strã satyabhàmàyàþ bhaginyàü kçùõabhàryàbhede harivaüø 38 aø .

#<prasved># puø pra + svida--bhàve gha¤ . atyantasvede tasyauùardha garuóa puø 198 aø uktam .

#<prahata># triø pra + hana--ktva . 1 vitate 2 kùuõõe ca ÷abdaratnàø .

#<prahanemi># puø prahanti pra + hana--óa tàdç÷o nemiribàgraü ÷çïgaü masya . candre trikàø .

#<prahara># puø pahrivate yàmikaóhakkàdirasmin pra + hç àdhàre ap . divasasyàùñame bhàge amaraþ .

#<praharakuñumbã># strã kuñumbinãkùupe ràjaniø .

#<praharaõa># naø prahriyate'nena hç--karaõe lyuñ . 1 astre 2 karõãrathe ca amaraþ . àdhàre lyuñ . 2 yudve . bhàve lyuñ . 3 prahàre 4 dame ca .

@<[Page 4502b]>@
#<praharaõakalikà># strã manabhanalaghugaiþ praharaõakalikà vçø raø ukte caturda÷àkùarapàdake dandobhede .

#<praharin># puø praharo'dhikàrakàlatvenàstyasya iti . 1 yà mike 2 praharakàlàdhikçte 3 sainyabhede .

#<praharùaõa># triø praharùayati pra + hçùa--õic--lyu . 1 prakarùeõa harùakàrake 2 budhagrahe puø trikàø karaõe lyuñ . 3 praharùasàdhane triø . striyàü ïãp . sà ca 4 haridràyàü hàràø %<mnau jrau gastrida÷a 3 . 10 yatiþ praharùaõãyam>% vçø raø ukte trayada÷àkùarapàdake chandobhede ca .

#<prahasa># puø ràkùasabhede ràmàø laø 39 aø .

#<prahasana># naø pra + hasa--bhàve àdhàre và lyuñ . 1 prakarùeõa hàse parihàse 2 dç÷yakàvyaråpakabhede mediø . 3 àkùepe hemacaø råpakabhedasya lakùaõamuktaü sàø daø yathà %<bhàõavat sandhisandhyaïgalàsyàïgàïkairvinirmitam . bhavet prasahanaü vçttaü nindyànàü kavikalpitam . atra nà''rabhañã nàpi viùkambhakaprabe÷akau . aïgã hàsyarasastatra vãthyaïgànàü sthitirna và>% . tatra %<tapasvibhagavadvipraprabhçti statra nàyakaþ . eko yatra bhaveddhçùño hàsyaü tacchuddhamuþ cyate>% yathà kandarpakeliþ .

#<prahasantã># strã pra + hasa--÷atç ïãp . 1 yåthyàü trikàø 2 vàsantãlatàyàü ràjaniø . pràø saø . 2 prakçùñàïgàradhànyàm .

#<prahasta># puø pratato hasto yatra . 1 vistçtàïgulipàõau capeñe amaraþ . ràvaõasainyàdhipe 2 ràkùasabhede bhàø vaø 274 aø .

#<prahàõi># pra + hà--ni õatvam . apacaye .

#<prahàra># puø på + hç--bhàve gha¤ . àthàte .

#<prahàraõa># naø pra + hç--õiclyu . kàmyadàne sàrasundrarã .

#<prahàraballã># strã prahàrasya vedanopa÷amanàthàü vallã ÷àkaø taø . màüsarohiõyàm màvapraø .

#<prahàrin># triø pra + hç--õini . 1 prahàrakartari puø 2 ràkùasabhede ràmàø àraø 31 . 19

#<prahàsa># puø prakçùño hàso'stha . 1 ÷ive trikàø 2 nañe dharaõiþ 3 somatãrthe jañàø . pràø saø . 4 aññahàse puø ÷abdaraø . 5 vàgabhede puø bhàø àø 57 aø .

#<prahàsin># triø prakçùñaü hàsayati hasati và hàsi--hasavà õini . 1 parasya hàsaka kàrake (bhàüóa) 2 svayaü hàsake 3 vidåùake puø hemacaø .

#<prahi># puø prahriyate atra pra + hç--àdhàre in óicca . kåpe amaraþ

#<prahita># triø pra + hiø kta . 1 prerite 2 kùipte 3 såpe naø hemaca0

@<[Page 4503a]>@
#<prahuta># naø pra + hu--bhàve kta . bhåtayaj¤e jañàø . %<ahuta¤ca huta¤caiva tathà prahutameva ca . bràhmyaü hutaü prà÷ita¤ca pa¤ca yaj¤àn pracakùate>% ityupakramya %<prahuto bhautiko baliþ>% manunà'sya pàribhàùikatvamuktam àrùa puüstvam %<devànabhàjayat huta¤ca prahuta¤ca yaddevebhyo juhvati prajuhvati>% vçø uø %<ye dve anne sçùñvà devànabhàjayat ke te dve ityucyate huta¤ca prahuta¤ca . hutamityagnau havanam . prahuta hutvà baliharaõam . yasmàddve ete anne hutaprahute devànabhàjuyat . tasmàdetarhyapi gçhiõaþ kàle devebhyo juhvati devebhya idamannamasmàbhirdãyamànamiti manvànàþ eva juhvati prajuhvati ca hutvà baliharkha¤ca kurvate ityarthaþ>% bhàø .

#<prahçta># naø pra + hç--bhàve kva . 1 prahàre 2 àghàte . karmaõi kta . 3 kçtaprahàre triø 4 çùibhede puø . tasyàpatyam a÷vàø pha¤ . pràhçtàyana tadapatye puüstrãø .

#<praheõa(la)ka># naø piùñakabhede hàràø .

#<prahelikà># strã pra + hela--in saüj¤àyàü kan . durvij¤ànàrthapra÷ne (heüyàli) amaraþ . tadbhedalakùaõàdi vidagdhamuø uktaü yathà %<vyaktãkçtya kamapyarthaü svaråpàrthasya gopanàt . yatra bàhyàntaràvarthau kathyete sà prahelikà . sà dvidhàrthã ca ÷àvdã ca vikhyàtà pra÷na÷àsane . àthãü syàdarthavij¤ànàt ÷àbdã ÷abdasya bhaïgataþ>% àrthã yathà %<taruõyàliïgitaþ kaõñhe nitambasthalamà÷ritaþ . guråõàü sannidhàne'pi kaþ kåjati suhurmuhuþ>% (ãùadånajalapårõakumbhaþ uttaram) ÷àbdã yathà %<sadàrimadhyàpi na vairiyuktà nitàntaraktàpyasitaiva nityam . yathoktavàdigyapi naiva dvatã kà nàma kànteti nivedayantã>% (sàrikà uttaram) kàvyàdar÷e tu %<prahelikà prakàràõàü punaruddi÷yate gatiþ . krãóàgoùñhãvinodeùu tajj¤airàkãrõamantraõe . paravyàmohane càpi sopayogàþ prahelikàþ . àhuþ samàsatàü 1 nàma gåóhàrthàü padasandhinà . va¤cità 2 'nyatra råóhena yatra ÷abdena va¤canà . vyutkràntà 3 'tivyavahitaprayogànmohakàriõã . sà syàt pramuùità 4 yasyàü durbodhàrthà padàvalã . samànaråpà 5 gauõàrthàropitairgrathità padaiþ . paruùà 6 lakùaõàstitvamàtravyutpàdita÷rutiþ . saükhyàtà 7 nàma saükhyànaü yatra vyàmohakàraõam . anyathà bhàsate yatra vàkyàrthaþ sà prakalpità 8 . và nàmàntarità 9 nàma yasyaü nànàrthakalpanà . nibhçtà 10 nibhçtànyàrthà tulyadharmaspç÷à girà . samàna÷abdo 11 panyasta÷abdaparyàyasàdhità . saümåóhà 12 nàma yà sàkùànnirdiùñàrthàpi måóhaye . yogamàlàtmikà nàma yà syàt sà parihàrikà 13 . ekacchannà 14 ''÷ritaü vyaktaü yasyàmà÷rayagopanam . sà bhavedubhayacchannà 15 yasyàmubhayagopanam . saïkãrõà 16 nàma sà yasyàü nànàlakùaõasaïkaraþ . etàþ ùoóa÷a nirduùñàþ pårvàcàryaiþ prahelikàþ . duùñaprahelikà÷cànyàstairadhãtà÷caturda÷a>% . etàþ samàgatàprabhçtayaþ ùoóa÷a prahelikàþ pårvàcàryaiþ nirduùñàþ aduùñatvena kathitàþ ityarthaþ, taiþ pårvàcàryaireva anyàþ caturda÷a duùñàþ prahelikàþ cyutàkùaràdikàþ adhãtà pañhitàþ sadoùatvena kãrtità ityarthaþ . etàsàmudàharaõàni tatra dç÷yàni . tà÷caturda÷a sarasvatãkaõñhàø dç÷yàþ . %<kàmyàntargaóubhåtatvàt nàlaïkàraþ prahelikà>% sàø daø .

#<prahoùin># triø pra + hu--bàø ini sugàgama÷ca . prakarùeõa havanakartari çø 892 . 4

#<prahrà(hlà)da># puø 1 hiraõya÷ipoþ putrabhede bhàø àø 65 aø . taccaritaü bhàgaø 75 adhyàyàdau dç÷yam . tasya pårvajanmakathà pàdme bhåmiø 5 aø . 2 nàgabhede bhàø saø 9 aø . hladabhàve gha¤ . 3 pramode vi÷vaþ hrada--bhàve gha¤ . 4 ÷abde dharaõiþ .

#<prahva># triø pra + hà tyàge van niø àlopaþ . 1 namre ujajvalaø 3 àsakte hemacaø .

#<prahvalãkà># triø pravahlikà + pçùoø . prahelikàyàü halàø .

#<prà># pårtau adàø paø sakaø aniñ . pràti apràlãt paprau kavikalpadrume pràyà iti pàñhaþ tatràrthe .

#<pràü÷u># triø prakçùñà a÷aùo'sya . 1 ucce unnate amaraþ . vaivasvatamanoþ 2 putrabhede puø harivaüø 10 aø . vatsaprãnçpasyasudakùiõàyàü jàte 3 putrabhede puø màrkaø puø 118 aø .

#<pràkara># puø dyutimannçpasya putrabhede màrkaø puø 53 aø .

#<pràkaraõika># triø prakareõa pràpta ñhak . prakaraõapràpte .

#<pràkarùika># triø prakarùaü nityamarhati chaidàø ñha¤ . nityaprakarùàrhe

#<pràkaùika># puø pra + à + kaùa--kikan . 1 strãõàü nartake 2 paradàropajãvini ca ujajjvaladaø .

#<pràkàmya># naø prakàmasya bhàvaþ ùya¤ . 1 aùñavighai÷varyamadhye icchànabhidhàtaråpe 1 ai÷varye 2 svàcchandyànumatau ca hemacaø %<pràkàmyaü te vibhåtiùu>% kumàraþ . aõiman÷abde 96 pçø ai÷varya÷abde 1549 pçø dç÷yam .

#<pràkàra># puø prakãryate pra + ké--àdhàre gha¤ dãrghaþ . iùñakàdiracite veùñanàkàre pràcãràdau %<årdhvaü viü÷atihastebhyaþ pràkàraü na ÷ubhàvaham . prasthe hastadvayàt pårvaü dãrghe hastatrayaü tathà . gçhiõàü ÷ubhadraü dvàraü pràkàrasya gçhasya ca . na madhyade÷e kartavyaü ki¤cinnyånàdhike ÷ubham>% brahmavaiø puø 113 aø tanmànàdyuktam . asya klãvatvamàrùam . bhàve gha¤ . 2 sarvato vistàre puø .

#<pràkàramardin># triø pràkàraü mçdrati mçda--õiti 6 taø . pràkàrabhedake . tataþ bàhvàø apatye i¤ saüyogopadhenantatvàt na ñilopaþ . pràkàramardini tadapatye puüstrãø .

#<pràkàrãya># triø pràkàràyàyam cha . 1 pràkàraprakçtau iùñakàdau . pràkàra àsàmiùñakànàü syàt pràkàro'smin và syàt cha . 2 sambhabatpràkàràyàsiùñakàyàm 3 sambhavatpràkàre de÷e ca .

#<pràkçta># triø prakçùñamakçtamapakàryaü yasya . 1 nãce . prakçterayam aõ . 2 prakçtisambandhini . prakçtyà svabhàvena nirvçttaþ aõ . 3 svabhàvasiddhe %<babhåva pràkçtaþ ÷i÷uþ>% bhàgaø 10 . prakçteþ saüskçta÷abdàt àgataþ aõ . 4 nàñakàdau prasiddhe apabhraü÷a÷abdabhede amaraþ . pràkçtabhàdhàyàþ saüskçta÷abdaprakçtikatvàt tathàtvaü pràkçtakaïke÷vasvàdau vararucyàdipraõãte granve'sya vistaro dç÷yaþ . svabhàvataþ siddhayoþ 5 mitràmitrayoþ . svade÷ànantarade÷avartã nçpaþ pràkçtaþ ÷atruþ sannikçùñaviùayagràhitvasambhavàttasya tathàtvam tatrànantaraviùayastho nçpaþ pràkçtaü mitraü madhyavartinçpaviùayasya ubhayoþ jighçkùàsambhavàt tathàtvam . %<syàtàmamitrau mitre ca sahajapràkçtàvapi>% màgha 2 yasarga÷lokavyàkhyàne mallinàthaþ .

#<pràkçtajvara># puø %<varùà÷aradvasanteùu vàtàdyaiþ pràkçtaþ kramàt>% jvaràdhikàre màdhavokte jvarabhede .

#<pràkçtapralaya># karmaø . pralayabhede pralaya÷abde dç÷yam .

#<pràkçtamitra># naø karmaø . svabhàvasiddhe mitre viùayànantarastha nçparåpàt pràkçta÷atroþ avyavahitottaraviùayasthe nçpe .

#<pràkçta÷atru># puø karbhaø . viùayànantaravartini nçpe .

#<pràkçtika># triø prakçtyà nirvçttaþ ñha¤ . prakçtisàdhye svabhàvasiddhe

#<pràkchàya># triø pràk pårvavartinã chàyà yatra dine . hastinaþ hastanakùatrasya pårvavartichàyàyute dine %<pràkchàye ku¤jarasya ca>% manuþ . ku¤jaracchàya÷abde 2068 pçø dç÷yam .

#<pràktana># triø pràci kàle de÷e pràcyàü di÷i và bhavaþ vyu tuñ ca . pràgbhave %<prapedire pràktanajanmavidyàþ>% kumàø . striyàü ïãp . 2 pårvavartini kàraõa ca .

#<pràktanakarma># naø pràktanaü kàraõaü karma yasya . karmaråpakàraõahetuke adçùñe 1 pàpe 2 puõye ca jañàø .

#<pràkpada># puø karmaø . pårvavartini pade .

#<pràkpuùpà># strã pràk puùpaü yasyàü ajàø ñàp . prànvarti puùpànvitalatàyàm .

#<pràkphala># puø pràkphalamasya . puùpaü vinà phalayute ùanase (kàüñàla) jañàdharaþ .

#<pràkphalgunã># strã karmaø . pårvaphalgunãnakùatre tatra bhavaþ ñha¤ . pràkphalgunika vçhaspatau .

#<pràkphalgunãbhava># puø pràkphalgunyàü bhavati bhå--ac . vçddhaspatau hàràø .

#<pràkphàlguna># puø pràkphàlgunyàü bhavaþ aõ . vçhaspatau ÷abdaca0

#<pràk÷aïkavat># puø çùibhede bhaø ÷aø 53 aø .

#<pràksandhyà># strã karmaø . pårvasaükhyàyàü såryodayàsannàyàü sandhyàyàm .

#<pràksavana># naø pràkkàlikaü savanam . yaj¤iye prathamasavane .

#<pràksaumika># triø somàt somayàgàt pràk apyayãø pràksomaü tatra bhavaþ ñha¤ uttarapadavçddhiþ . sàmayàgàt pràkkartavye agnihotradar÷apaurõamàsapa÷uyàgacàturbhàsyayàgaråpe 1 kriyàkalàpe 2 iùñau strã ïãp . %<pràksaumikãþ kriyàþ kuryàt yasyànnaü vàrùikaü bhavet>% tàj¤aø vàkyavyàkhyàyàü mitàø dç÷yam .

#<pràksrotas># strã pràgvàhi sroto'syàþ . 1 nadyàü %<pràksrotaso nadyaþ pratyaksrotaso nadà narmadàü vinetyàhuþ>% malliø dhçtavàkyam .

#<pràgagra># triø pràk agraü yasya . pårvàbhimukhe .

#<pràgadya># triø pragadino'dårade÷àdi pragadyàø caturarthyàø ¤ya . pragadino'dårade÷àdau .

#<pràgabhàva># puø pràgvartã abhàvaþ . iha kapàle ghaño bhaviùyatãtyàdipratãtisiddhe saüsargàbhàvabhede %<pràgabhàvastathà dhvaüso'pyatyantàbhàva eva ca . evaü traividhyasàpannaþ saüsargàbhàva iùyate>% bhàùàø . tallakùaõantu dhvaüsapratiyogitve satyabhàvatvam . sa ca upàdànade÷aþ eva vartate nànyatra . tasya ca sàmànyadharmànacchinnapratiyogitàkatvaü nàsti kintu tattadvyaktitvàvacchinnapratiyogitàkatvam . sa ca pratiyogijanakaþ iti nyàyamate . sàkhyàdimate bhàvasyànàgatàvasthaiva pràgabhàvapadavàcyeti bhedaþ .

#<pràgalbhya># naø pragalbhasya bhàvaþ ùya¤ . 1 pragalbhatàyàü %<pràgalbhyahãnasya narasya vidyà ÷astraü yathà kàpuruùasya haste>% jyoø taø . %<niþsàdhvasatvaü pràgalabhyam>% sàø ukte 3 bhaya÷ånyatvaråpe strãõàü sàttvikabhàvabhede ca .

#<pràgudãcã># strã pràcyà udãcyà arantaràlà dik baø saø . pårvottaradi÷orantaràlàyàü di÷i vidi÷i ã÷ànakoõe .

#<pràgjyotiùa># puø kàmaråpade÷e hamacaø . tatra pårvaü narakàsurasya purã àsãt yathà kàlikàø 37 aø %<karatoyà satya gaïgà pårvabhàgàvadhi÷rità . yàvallalitakàntàsti tàvadde÷aü pupaü tava . tatra devã mahàmàyà yoganidrà jagatprasçþ . kàmàkhyàråpamàsthàya sadà tiùñhati ÷obhanà . tatràsti nadaràjo'yaü lauhityo brahmaõaþ sutaþ . tatraiva da÷a dikpàlàþ sve sve pãñhe vyavasthitàþ . tatra khayaü mahàdevo brahmà và'ha¤ca (hari÷ca) sarvadà . candraþ sårya÷ca satataü vaset tatraiva putraka! . sarve krãóàrthamàyàtà rahasyade÷amuttamam . tatra ÷rãþ sarvato bhadrà bhogyamatra sadà bahu . atraiva hi sthito brahmà pràï nakùatraü samarja ha . tataþ pràgjyotiùàkhyeyaü purã ÷akrapurãsamà . atra tvaü vasa bhadrante hyabhiùikto mayà svayam>% . narakaü prati bhagavaduktiþ . dvàpare tatra bhagadatto nçpa àsãt yaj¤oktam %<taireva sahitaþ sarvaiþ pràgjyotiùisupàdravat . yatra ràjà mahanàsãdbhagadatto vi÷àvyateþ!>% bhàø saø 25 aø .

#<pràgbhakta># naø su÷rutokte bhaktabhakùaõàt pràkkàsaråpe auùadhasevanakàsabhede %<ata årdhaü da÷auùadhakàlànvakùyàmaþ . tatra nirbhaktaü 1 pràgbhakta 2 madhobhaktaü 3 madhyebhakta 4 bhantaràbhaktaü 5 sabhaktaü 6 sàmudgaü 7 muhurmuhurgràsaü (sabhaktamabhaktaü và) 8 . 9 gràsàntara 10 ceti da÷auùadhakàlàþ>% ityupakrame %<pràgbhaktaü nàma yattu pràgbhaktasyopayujyate . ÷ãghraü vipàkamupayàti balaü na hiüsyàdannàvçtaü na ca muhurbadanànnireti . pràgbhaktasevitamatho balamàdadhàti dadyàcca vçddha÷i÷ubhãruvaràïganàbhyaþ>% .

#<pràgbhàra># puø prakçùño bhàraþ pràø saø . 1 utkarùe 2 parabhàge %<màüsamastiùkapaïka pràgbhàraþ>% prabodhacandrodayaþ . 3 parvatàgrabhàge trikàø . pràgbhàva tatràrthe trikàø pàñhàntaram . sa ca pràgmartitve ca .

#<pràgrahara># triø pràgre prakçùñàgre hriyate'sau hç--ap . ÷reùñhe amaraþ .

#<pràgràña># naø pràgre añati aña--ac . adhanadadhri (pàtalàdai) trikàø .

#<pràgrya># triø prakarùeõàgre bhavaþ yat . ÷reùñhe amaraþ .

#<pràgvaü÷a># puø pràk vaü÷aþ sapatrãkayajamanàdisamudàyo'tra . havirmçhàt pårvabhàgasthe yajamànàdisthityarthe gçhe amaraþ . 2 viùõau ca %<pràgvaü÷o vaü÷avardhanaþ>% viùõusaüø . %<anthasya vaü÷aþ pà÷càttyaþ asya tu vaü÷aþ prapa¤caþ pràgeva na pà÷càttyaþ>% bhàø .

#<pràgvacana># naø pràguktaü vacanam . manvàdibhiþ pårvamukte vacane . %<yathoktametadvacanaü pràgeva manunà purà . pràgidaü vacanaü proktamataþ pràgvacanaü viduþ>% bhàø ÷àø 121 aø .

#<pràgvat># avyaø pràgiva vati . pårvade÷akàlatulye .

#<pràghàta># puø pràhanyate'tra pra + à + hana--àdhàre gha¤ . yuddhe hemacaø .

#<pràghàra># puø pra + ghç--kùaraõe bhàve gha¤ dãrthaþ . yaj¤àdau vahnerupari ghçtàdeþkùaraõe amaraþ .

#<pràghuõa># puø pra + à--ghuõa--ka . atithau trikàø .

#<pràghuõika># puø praghuõa + svàrthe ñhak . atithau

#<pràghårõika># puø pra + à + ghuõa--bhàve gha¤ tatra sàdhu ñha¤ . tithau himaca0

#<pràïga># naø prahataü prakçùñaü bàïgamasya pràø baø . 3 paõavavàdye ÷abdaraø 2 prakçùñadehayute triø striyàü syàïgatvàt ïãù .

#<pràïgaõa># bhaø prakçùñamaïganaü pårvaü õatvam . 1 gçhabhåmau ÷abdaraø (uñhàna) 2 ajire 3 paõavavàdye ca hemacaø %<abhadradaü såryavedhaü pràïgaõa¤ca tathaiva ca>% brahmaø vaiø jaø 103 aø ukteþ tasya såryaviddhatvama÷ubham . pårvapa÷cimàyatatve hi tasya såryaviddhatvaü dakùiõottaràyatatve ca candraviddhatvamiti bhedaþ .

#<pràïnyàya># puø %<àcàreõàvasanno'pi punarsekhayate yadi . so'bhidheyo jitaþ pårvaü pràïnyàya÷ca sa ucyate>% ityukte vyavahàraviùaye uttarabhede 1090 pçø dç÷yam .

#<pràïmukha># triø pràk pårvadikstaü sukhamasya . pårvadiïmukhe striyàü ïãp . yatra vi÷eùo noktaþ tatra pràïsukhatvaü à÷valàyanagçhyasåtràdau dç÷yam .

#<pràc># avyaø pràci saptamyarthe asi tasya luk . pràcãtyarthe .

#<pràc># triø pra + anca--kvip . pårve 1 de÷e 2 kàle ca 3 di÷i strã ïãp . 4 påjyapåjayorantaràladi÷i strã %<yatraiva bhànustu viyatyudeti pràcãti tàü vedavido vadanti . tathà puraþ påjakapåjyayo÷ca sadàgamaj¤à pravadanti tantre>% tiø taø dhçtavàkyam . etacca %<÷ivapåjavyatiriktaviùayam>% bàcaspatimi÷ràþ . halantatvàt và ñàp . %<pràcàjihvam>% çø 1 . 140 . 3 . %<pràcàmanyuþ>% çø 8 . 61 . 9 %<pràcã vai daivã dik purastàdvai devàþ, pratya¤co manuùyàstànupàvçttàþ tasmàttebhyaþ pràïtiùñhan juhoti>% ÷ataø 3 . 1 . 1 . 6

#<pràca># puø pra + à + cala--bhçtau bàø óa . 1 prakarùeõa rakùake %<pràco'syahne>% tàõóyaø bràø 1 . 92 såø . pra + anca--gha¤àrthe bhàve gha¤ . 2 prakçùñagamane pràcaiþ÷abde çø bhàùye dç÷yam .

#<pràcikà># strã pràcinoti madhu pra + à + ci--óa svàrthe kàpi ata ittvam . banamakùikàyàm amaraþ .

#<pràcinvat># puø ràjabhede %<janamejayaþ khalvanantàü nàmopayeme màdhavãü tasyàmasya jaj¤e pràcinvànnàma . yaþ pràcãü di÷aü jigàya yàvat såryodayàt tatastasya pràcinvattvas>% bhàø àø 95 aø .

#<pràcãna># triø pràk + bhavarthe kha . 1 pårvadigde÷àdau bhave . 2 vanatiktàyàm (àknàdi) amaraþ 3 ràsnàyà¤ca strã ÷abdacaø ñàp .

#<pràcãnagarbha># puø çùibhede bhàø ÷àø 351 aø .

#<pràcãnapanasa># puø nityakarmaø . bilve trikàø .

#<pràcãnabarhis># puø . 1 indre 2 nçpabhede ca hemacaø . %<atribaü÷e samutpanno brahmavoniþ sanàtanaþ . pràcãnabarhirbhagavàü stasmàt pracetaso da÷a>% bhàø ÷àø 208 aø . %<pràcãnabarhirbhagavàn mahànàsãt prajàpatiþ . havirdhànàt dvija÷reùñha! yena saüvardhitàþ prajàþ . pràcãnàgràþ ku÷àstasya pçthivyàü vi÷rutà mune! . pràcãnabarhirbhagavàn khyàto bhuvi mahàbalaþ>% agnipuø ukte 3 havirdhamnaþ putre bhàø anuø 147 aø .

#<pràcãnayoga># puø pràcãno yogo'sya . çùibhede tasya gotràpatyaü gargàø ya¤ . pràcãnayogya tadgotràpatye puüstrã0

#<pràcãnayoginãputra># yajurvedavaü÷yasthe çùibhede ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 32 .

#<pràcãnàmalaka># naø nityakarmaø . pànãyàmalake amaraþ .

#<pràcãnàvãta># naø %<savyaü bàhuü samuddhçtya dakùiõe tu dvijàtayaþ! . pràcãnàvãtamityuktaü pautrye kamaõi yojayet>% ityukte ÷ràddhàdau kartavye vàmakare bahiùkçte sati dakùiõaskandhàrpite yaj¤asåtràdau .

#<pràcãnàvãtin># puø pràcãnàvãtamastyasya ini . tadyute %<uddhçte dakùiõe pàõàvupavãtyucyate dvijaþ . savye pràcãnàvãto nivãtã kaõñhama¤jane>% manuþ . gobhilaþ %<dakùiõaü bàhumuddhçtya ÷iro'badhàya savye'üse pratiùñhàpayati dakùiõaü kakùamavalabhraü mavati evaü yaj¤opavãtã bhavati . savyaü bàhumuddhçtya ÷iro'badhàya dakùiõe'üse pratiùñhàpayati savyaü kakùamavalambanaü bhavatyevaü pràcãnàvãtã bhavati>% .

#<pràcãpati># puø 6 taø . indre trikàø .

@<[Page 4506b]>@
#<pràcãra># naø pràcãyate pra + à--ci--kran dãrgha÷ca . sarvato veùñanàkàre iùñakàdinirmite àvaraõe (pàücira) amaraþ asya pustvaü tanmànàdi ca yuktikalpataràvuktaü yathà %<gajairabhedyàmanujairalaïghyaþ pràcãrakhaõóà nçpaterbhavanti . ràjadaõóonnatàþ sarve pràcãràþ pçthivãbhujaþ . viü÷atiste tu pa¤càgre pàr÷vayoþ pa¤ca pa¤ca ca . pa÷càt pa¤ca ca vij¤eyàþ pràcãràþ pçthivãbhujaþ . sarvaprànte tvàvaraõo nàma pràcãra ucyate . pratipràkàrasaüsthànaü dvàraü nàbhimukhasthitam>% . %<ràjacchatràntare pa¤ca ràjadvàre mahãpateþ . ràjadaõóatraye sàrdhe jayadvàre pratiùñhitàþ . advàre ràjadaõóàrdhe pràücãràþ pçthivãpateþ . evaü vyavasthite sthàne madhyame taddhi tiùñhati . ràjacchatradvayaü sàrdhamàyàme jayavastuni . pariõàhe pa¤ca ràjadaõóàstiùñhanti madhyataþ . ràjapaññàbhidhànena sthànametannigadyate . asmin gçhaü nçpaþ kçtvà suciraü sukhama÷nute>%

#<pràcetasa># puø pracetas + apatyàdau aõ . 1 bàlmãkimunau 2 pràcãnabarhiùo nçpasya putre 3 vasaõasya putre ca .

#<pràcais># naø pra + à + ci--bàø óaisi . pràcãne çø 1 . 83 . 2 bhàùyam . tatra ca pakùàntare pràcairityatra pràca÷abdastçtãyàbahuvacanànta ityuktvà pràcaiþ prà¤canairityuktam .

#<pràcya># triø pràci bhavaþ yat . 1 ÷aràvatyà nadyàþ pràgdakùiõe de÷e amaraþ . pràcyàü di÷i pràci de÷e kàle và 2 bhave triø . %<pràcyairholakà kartavyà>% dàyabhàø .

#<pràcyavàña># naø pràcyo vàño yasya . pràgde÷asthe da÷akumàø .

#<pràcyavçtti># strã %<pårveõa yuto'tha pa¤camaþ pràcyavçttiruditeha yugmayoþ>% vçø raø ukte 1 chandàbhede karmaø . 2 pràconàyàü vçttau strã baø saø . 3 tathàvçttiyute triø .

#<pràcyasaptasama># triø sapta samàþ pramàõamasya màtrac tasya dvigutvàt luk karmaø . pràcãne saptasame %<dvigau samàõe>% pàø tasya prakçtisvaraþ .

#<pràcyàyana># puüstrãø pràcyasya gotràpatyam a÷vàø pha¤ . pràcyasya gotràpatye .

#<pràcch># triø pçcchati praccha--kvip nipàø dãrgha÷ca . jij¤àsake pràóvivekaþ .

#<pràjaka># puø pra + aja--õvul vãbhàvàbhàvaþ . sàrathau %<yatràpa vartate yugyaü vaiguõyàt pràjakasya ca>% manuþ .

#<pràjana># naø pra + aja--karaõe lyuñ vyabhàvaþ . todane pa÷vàde÷càsanadaõóe (pàcanã) amaraþ .

#<pràjayà># avyaø pràjanakriyàm sàkùàø và gatisaüj¤à . pràjayàkçtya prajayà kçtvà và .

@<[Page 4507a]>@
#<pràjaruhà># avyaø ruhikriyàyàm sàkùàø và gatisaj¤à . pràjaruhàkçtya pràjaruhà kçtvà và .

#<pràjahita># puø gàrhapatye'gnau kàtyàø ÷rauø 8 . 6 . 13

#<pràjàpata># triø prajàpateþ dharmyaü mahiùyàø aõ . prajàpaterdharmye

#<pràjàpatya># puø prajàpatirdevatà'sya yak . 1 aùñavivàhamadhye vivàhabhede %<bràhmodaivastathaivàrùaþ pràjàpatyastathà''suraþ>% manunà aùña vivàhànuddi÷ya %<sahobhau caratàü dharmamiti vàcànubhàùya ca . kanyàpradànamabhyarcya pràjàpatyo vidhiþ smçtaþ>% iti lakùita %<tryahaü pràtastryahaü sàyaü tryahamadyàdayàcitam . tryahaü para¤ca nà÷nãyàt pràjàpatyamiti smçtam>% iti smçtyukte dvàda÷àhasàdhye 2 vratabhede naø . 3 prajàpatyadhidevatàke carvàdau triø . 4 pravrajyà÷ramàïge sarvasvadakùiõakeùñibhede strã %<pràjàpatyàü nirupyeùñiü sarvavedasadakùiõàm . àtmanyagnãn samàropya bràhmaõaþ pravrajedgçhàt>% yàj¤aø . 5 rohiõãnakùatre naø 6 prayàgatãrthe naø trikàø 7 jainabhede puø hemacaø .

#<pràjàvata># triø prajàvatyà dharmyaü mahiùyàø aõ . bhràtçjàyàyà dharmye .

#<pràjin># puø pra + aja--õini vyabhàvaþ . vakùibhede mediø amaraþ

#<pràjitç># puø pra + aja--tçc vãbhàvàbhàvaþ . sàrathau .

#<pràje÷a># naø praje÷o devatà'sya aõ . 1 rohiõãnakùatre 2 prajàpatidevatàke carvàdau triø . pràje÷varàdayo'pyubhayatra .

#<pràj¤a># puø prakarùeõa jànàti pra--j¤à--ka svàrthe aõ . 1 paõóite amaraþ 2 ràja÷uke ràjaniø . praj¤à'styasya aõ . 3 buddhimati 4 dakùe ca triø . praj¤à + svàrthe õa . 6 buddhau strã ñàp pràj¤asya patnã ïãp . pràj¤ã 7 pràj¤apatnyàü strã . 7 kalkino jyeùñhabhràtari puø kalkipuø 2 aø . prakarùeõa aj¤aþ . vedàntasàrokte 8 vyaùñhyu pahitacaitanye ekàj¤ànamàtrabhàsake jãvacaitanye puø %<etadupahitacaitanyamalpaj¤atvànã÷varatvàdiguõakaü pràj¤a ityucyate . ekàj¤ànàvabhàsakanvàdasya pràj¤atvam aspaùñopàdhitayà'natiprakà÷akatvam>% bedàntasàraþ . praj¤a + svàrthe aõ striyàü ïãp . pràj¤ã 9 såryapatnyàm strã .

#<pràjya># naø prakçùñamàjyaü pra + anja--kyap và . 1 prakçùñaghçte 2 pracure triø hemacaø .

#<prà¤c># triø pra + anc + vic . pårvade÷akàlavartini . a¤cernalopàbhàvàt bhatve prà¤ca prà¤cà ityeva .

#<prà¤jala># triø pra + canja--alac . 1 sarale 2 subodhe ca jañàø .

#<prà¤jali># triø prabaddho'¤jaliryena pràø vaø . 1 baddhà¤jalipuñe pràø saø . 2 baddhà¤jalau puø .

@<[Page 4507b]>@
#<prà¤jalin># triø prà¤jalirastyasya brãhyàø ini . baddhà¤jaliyukte striyàü ïãp .

#<pràóàhata># puø 6 taø . pra÷nakàrakeõàhate tasyàpatyami¤ pràóàhati tadapàtye tataþ yåni phak taulvaø na luka . pràóàhatàyana tadãye yånyapatye puüstrãø .

#<pràóvi(và)veka># puø arthipratyarthinau pçcchati praccha--kvip pràñ, tayorvàkyaü viruddhàviruddhatayà vivecayati vakti và vi + vica--vi + vaca--và saüj¤àyàü gha¤ karmaø . vyavahàradar÷anàya ràjaniyukte 1 vicàrake svayaü vicàraka 2 nçpasahàye ca tallkùaõàdikaü vãramiø uktaü yathà %<vivàde pçcchati pa÷naü pratipra÷naü tathaiva ca . priyapårvaü pràgvadati pràóvivàkastataþ smçtaþ>% vçhampatiþ . vyàso'pi %<vivàdànugataü pçùñvà sasabhyastat prayatnataþ . vicàrayati yenàsau pràóvivekastataþ smçtaþ>% gautamena tu vçhaspativadyogàrthaþ pràóvivàka÷abdasya dar÷itaþ . %<pràóvivàko vàdiprativàdinau pçcchatãti pràñ tàbhyàmuktaü sabhyaiþ saha vivicya vaktãtipràóvivàkaþ>% iti vçhaspatinà . vicàrayatãtyabhidhànàdvivinakti iti viveka÷abdasya vyutpattiruktà . vivicya vaktãti vivàka iti . iti gautamena . nàradahàrãtau %<yathà ÷alyaü bhiùakkàyàduddharedyatnayuktitaþ . pràóvivàkastathà ÷alyamuddharedvyavahàrataþ>% iti . ÷alya¤ca dharmasyàdharmami÷raõam . yathà ca manuþ %<biddho dharmo hyadharmeõa sabhàü yatropatiùñhate . ÷alya¤càsya nikçntanti viddhàstatra sabhàsada>% iti . aya¤ca ràj¤à svayaüvyavahàradar÷ane kriyamàõe'sya sahayaþ %<sapràóvivàkaþ>% iti smaraõàt . yadà tu ràjà kàryàntaravyagratayà svàsthyàbhàvena và svayaü vyavahàradar÷anàsamarthastadà tatpratinidhiþ . %<yadà svayaüna kuryàt tu nçpatiþ kàryadar÷anam . tadà miyu¤jyàdvidvàsaü bràhmaõaü kàryadar÷ane . so'sya kàryàõi sampa÷yetsabhyaireva tribhirvçtaþ . sabhàmeva pravi÷yàgryàmàsãnaþ sthita eva saþ>% iti manuvacanàt . sabhyagrahaõàdamàtyàdinivçttiþ trigrahaõàt saükhyàntaranivçttiþ . asa bhyànàmiti smçticandrikàkàraþ . tatra dçùñàrthatvaprasaïgà dayuktamityupalakùaõatvameva nyàpyam . %<apa÷yatà kàryava÷à dvyavahàrànnçpeõa tu . sabhyaiþ sa ha niyoktavyo brà hmaõaþ sarva dharmavit>% iti yàj¤avalkyavacanàcca . %<yada na kuryànnçpatiþ svayaü kàryavinirõayam . tathà tatra niyu¤jãta bràhmaõaü ÷àstrapàragam . dàntaü kulãnaü madhyasthamanudvegakaraü sthiram . paratrabhãruü dharmiùñhamudyuktaü krodhavarjitam>% iti kàtyàyanasmaraõàcca . ÷àstrapàragaü bahu÷àstràbhiyoga÷àlinam . yathà ha sa eva %<ekaü ÷àstramadhãyàno na vidyàt kàryanirõayam . tasmàdbahvàgamaþ kàryo vivàdeùåttamo nçpaiþ>% . evaüvidhabràhmaõàlàbhe kùatriyaü vai÷yaü và pratinidadhãta na ÷ådram . tathà ca sa eva %<yatra vipro na vidvàn syàt kùatrithaü tatra thojayet . vai÷yaü và dharma÷àstraj¤aü ÷ådraü yatnena varjayet>% manuþ %<jàtimàtropajãvã và kàmaü syàdbràhmaõabruvaþ . dharmapravaktà nçpaterna tu ÷ådraþ katha¤cana . yasya ràj¤astu kurute ÷ådro dharmavivecanam . tasya sãdati tadràùñraü païke gauriva pa÷yataþ>% . vyàsaþ %<dvijàn vihàya yà pa÷yet kàryàõi vçùalaiþ saha . tasya prakùubhyate ràùñraü balaü ko÷a÷ca na÷yati>% . idaü vacanaü smçticandrikàyàmamàtyàdisthàne'pi ÷ådraü varjayet kimuta dharmanirõaya ityevaüparamuktama doùàti÷ayakãrtanàt . kalpatarvàdiùu tu prakaraõàdvyavahàradar÷ana eva ÷ådravarjakatvena likhitam . aya¤ca pratiùedho'dçùñàrtha eva ràùñrakùobhàderadçùñadvàrakaphalasyaiva saïkãrtanàt . caõóe÷vareõa tu ÷ådrasya dharmaj¤àne'pi vedàvirodhapratisandhànavirahàt tatpratisandhànasya ca samyagnirõayopàyatvàt tyàga iti yuktirapyuktà . sà baõigàdiùvatiprasaktetyanvàcayamàtram . ete ca sarve vyavahàrasambaddhàþ pratiùedhà abhiùiktakùatriyàdhikàrikàstatsthànàpannànyàdhikàrikà÷ca . pràóvivàkàdayastvarthàrthitayà çtviksthànãyàþ . sapràóvivàka ityàdinà teùàü guõabhàvàvagamànniyogokte÷ca . %<ràjàbhiùekasaüyukto bràhmaõo và bahu÷rutaþ . dharmàsanagataþ pa÷yedvyavahàrànanulvaõaþ>% iti prajàpativacanàt . atra ràja÷abdo'vayutyadhikàraõanyàyena kùatriyajàtivacanaþ . abhiùekasaüyukta iti vacanàt mçtyantare'pyabhiùiktakùatriyaü prakramya tadabhidhànàccànabhiùiktakùatriyasya nàdhikàraþ . ata÷ca tatprayukta÷ubhà÷ubhaphalayostadgàmitaiva . pràóvivàkàdãnàntu pràkpradar÷itebhyo nyàyenàpi taü yàntamityàdi vàkyebhyo ràj¤o'nivàraõe paraü dçùñàdçùñadoùabhàgità . aniyuktànàntu na tatràpãtyàdi mitàkùaràdau vyaktam . bràhmaõo vetyanukalpatvàbhipràyako và÷abdo na tulyakakùàdhikàraparaþ . anustvaõo'nuddhataþ .

@<[Page 4508b]>@
#<pràõ># puø pràõiti pra + ana--kvip padàntatve'pi õatvam . pràõe

#<pràõa># puø pra + aõa--karaõe gha¤ . 1 brahmaõi trikàø %<ataeva pràõaþ>% ÷àø såø 1 . 2 . 12 ataeva talliïgàt pràõa÷abdena brahmaiva tathà hi %<sarvàõi havà imàni bhåtàni pràõamevàbhisaüvi÷anti pràõamabhyujjihate>% iti chandoø uø . sarvabhåtotpattipralayaheturåpaliïgàt brahmaõa eva pràõa÷abda vàcyatà 1 . 1 . 12 såtrabhàùye dç÷yam . 2 pa¤cavçttike dehasthe vàyau 3 bole kàvyajãvane 4 rasa 5 anile 6 bale ca 7 pårite triø mediø . 8 såkùmadehasamaùñyupahitacaitanye puø vedàntasàø . 9 pràõopàdhike jãve %<pràõãha màtà pràõaþ piteti>% ÷rutiþ . bhàve gha¤ . 10 jãvane ca nàsàgravartini pràgananavati 12 vàyau %<tasya karma nàsàgrato bahirgatiþ>% ÷rãdharasvàmãþ . dehasthaþ pa¤cavçttikaþ vàyu÷ca pràõàpànasamànodànavyànaråpaþ tatràrthe baø vaø . teùàü svaråpàdi ÷àø tiø vyàø yogàrõave uktaü yathà %<indranãlapratãkà÷aü pràõaråpaü prakãrtitam . àsyanàsikayormadhye hçnmadhye nàbhimadhyage . pràõàlaya iti pràhuþ pàdàïguùñhe'pi ke cana . apànayatyapàno'yamàhàraü ca malàrpitam . ÷ukraü måtraü tathotsargamapànastena màrutaþ . indragopapratãkà÷aþ sandhyàjaladasannibhaþ . sa ca meóhre ca pàyau ca åruvaïkùakùaõajànuùu . jaïghodare kçkàñyàü ca nàbhimåle ca tiùñhati . vyànodhyànayate cànnaü sarvavyàdhiprakopanaþ . mahàrajanasaprakhyo hànopàdànakàrakaþ . sa càkùikarõayormadhye kañyorvai gulphayorapi . proùñhasthàne sphigudde÷e tiùñhatyatra nirantaram . spandayatyadharaü vaktraü gàtranetraprakopanaþ . udvejayati marmàõi udàno nàma màrutaþ . vidyutapàkasavarõaþ syàducchånà÷anakàrakaþ . pyadayorhastayo÷càpi tatasandhiùu ca vartate . pãtaü bhakùitamàghràtaü raktapittakaphànilàt . samaü nayati gàtràõi samàno nàma màrutaþ . gokùãrasa dç÷àkàraþ sarvadehe vyavasthitaþ>% . sa ca sàükhyamate indriyàõàü sàmànyakaraõavçttiråpaþ na tu vàyuvikàraþ yathoktaü sàü såø praø bhà0
     %<sàmànyakaraõavattiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤ca>% såø . pràõàdiråpàþ pa¤ca vàyuvatsa¤càràt vàyavo ye prasiddhàste sàmànthà sàdhàraõã karaõasyànvaþkaraõatrayasya vçttiþ pariõàmabhedà ityarthaþ . tadetat kàrikayoktam . %<svàlakùaõyaü vçttistrayasya saiùà bhavatyasàmànyà . sàmànthakaraùõavçttiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤caþ>% . iti atra ka÷cit pràõàdyà vàyuvi÷eùà eva te càntaþkaraõavçttyà jãvanayoni prayatnaråpayà vyàpriyanta iti kçtvà pràõàdyàantaþkaraõavçttirityabhedanirde÷a ityàha . tanna . %<na vàyukriye pçthagupade÷àditi>% vedàntasåtreõapràõasya vàyutvavàyupariõàmatvayoþ sphuñaü pratiùedhàdatràpi tadekavàkyataucityàt manodharmasya kàmàdeþ pràõakùobhakatayà sàmànàdhikaraõyenaivaucityàcca . vàyupràõayoþ pçthagupade÷a ÷rutayastu %<etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca . svaü vàyurjyotiràpa÷ca pçthvã vi÷vasya dhàriõã>% ityàdyàþ . ataeva liïga÷arãramadhye pràõànàmagaõanai'pi na nyånatà buddhereva kriyà÷aktyà sutràtmapràõàdinàmakatvàditi . antaþkaraõapariõàme'pi vàyutulyasa¤càravi÷eùàdvàyudevatàdhiùñhitatvàcca vàyuvyavahàropapattiriti praø bhàø . 12 indriyasthàne %<sapta ÷irasi pràõàþ pràõàþ indriyàõi>% tàõóyaø bràø 1 . 15 . 2 %<sapta ÷ãrùaõyàþ pràõàþ mukhaü nàsike akùiõã indriyàdhiùñànatvàt>% bhàø . 13 ghràõe graha÷abde 2746 pçø såø . 14 dehasthacchidre ca tatra pràõãtpattimabhidhàya tasya gauõamukhyabhàvaþ saükhyàvi÷eùàvadhàraõam indriyasàmànyavçttito bhedàdika¤ca ÷àø såø bhàø 2 . 4 pàde samarthitaü yathà %<sapta gatervi÷eùitatvàcca>% såø utpattiviùayaþ ÷rutivipratiùedhaþ pràõànàü parihçtaþ, saükhyàviùaya idànãü parihriyate . tatra mukhyaü pràõamupariùñàdvakùyati . samprati tu katãtare pràõà iti sampradhàrayati . ÷rutivipratipatte÷càtra vi÷ayaþ . kvacit sapta pràõàþ saïkãrtyante %<sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt>% iti . kvacidaùñau pràõà grahatvena guõena saïkãrtyante %<aùñau grahà aùñàvatigrahàþ>% iti, kvacinnava %<sapta vai ÷ãrùaõyàþ pràõà dvàvavà¤cã>% iti . kvacidda÷a %<nava vai puruùe pràõà nàbhirda÷amà>% iti . kvacidekàda÷a %<da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ>% iti . kvaciddvàda÷a %<sarveùàü spar÷ànàü tvagekàyaütanam>% ityatra . kvacittrayoda÷a %<cakùu÷ca draùñavya¤ca>% ityatra . evaü hi vipratipannàþ pràõeyattàü prati ÷rutayaþ . kiü tàvat pràptaü saptaiva pràõà iti . kataþ gateþ, yatastàvanto'vagamyante %<sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt>% ityevaüvidhàsu ÷rutiùu . vi÷eùità÷caite %<sapta vai ÷ãrùaõyàþ pràõàþ>% ityatraü . nanu %<guhà÷ayà nihitàþ sapta sapta>% iti vãpsà ÷råyate, sà saptamyo'tiriktàn pràõàn gamayatãti . naiùa doùaþ, puruùabhedàbhipràyeyaü vãpsà pratipuruùaü sapta sapta pràõà iti na tattvabhedàbhipràyà sapta saptànye'nye pràõà iti . nanvaùñatvàdikàpi saükhyà pràõaùådàhçtà kathaü saptaiva syuþ . satyamudàhçtà virodhàttvanyatamà saükhyàdhyavasàtavyà, tatra stokakalpanoparodhàt saptasaükhyàdhyavasànaü vçttibhedàpekùa¤ca saïkhyàntara÷ravaõamiti gamyate . atrocyate bhàø %<hastàdayastu sthite'to naivam>% såø hastàdayastvapare saptabhyo'tiriktàþ pràõàþ ÷råyante, %<hasto vai grahaþ sa karmaõàtigrheõa gçhãtaþ, hastàbhyàü hi karma karoti>% ityevamàdyàsu ÷rutiùu . evaü sthite ca (aùñàdisaükhyatve) saptatvamantarbhàvàcchakyate sambhàvayitum . hãnàdhikasaïkhyàvipratipattau hyadhikà saïkhyà saügràhyà bhavati, tasyàü hi hãnàntarbhavati, na tu hãnàyàmadhikà . ata÷ca naivaü mantavyaü stokakalpanànurodhàt saptaiva pràõàþ syuriti . uttarasaïkhyànurodhàttvekàda÷aiva te pràõàþ syuþ . tathà codàhçtà ÷rutiþ %<da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ>% iti . àtma÷abdena càtràntaþkaraõaü parigçhyate karaõàdhikàràt . nanu ekàda÷atvàdapyadhike dvàda÷atvayoda÷atve udàhçte, na tvekàda÷abhyaþ kàryajàtebhyo'dhikaü kàryajàtamasti yadartham adhikaü karaõaü kalpyeta . ÷abdaspar÷aråparasagandhaviùayàþ pa¤ca buddhibhedàstadarthàni pa¤ca buddhindriyàõi, vacanàdànaviharaõotsargànandàþ pa¤ca karmabhedàstadarthàni ca pa¤ca karmendriyàõi, sarvàrthavivayaü traikàlyavçtti mana ekamanekavçttikaü tadeva vçttimedàt kvacidbhinnavadvyapadi÷yate %<mano buddhirahaïkàra÷citta¤ca>% iti . tathà ca ÷rutiþ kàmàdyà nànàvidhà vçttãranukramyàha %<etat sarvaü mana eva>% iti . api ca saptiva ÷ãrùaõyàn pràõànabhimanyamànasya catvàra eva pràõà abhimatàþ syuþ sthànabhedàddhyete catvàraþ santaþ sapta gaõyante, %<dve ÷rotre dve cattuùã dve nàsike ekà vàk>% iti . na ca tàvatàmeva vçttibhedà itare pràõà iti ÷akyate vaktuü hastàdivçttãnàmatyantavijàtãyatvàt . tathà %<nava vai puruùe pràõà nàbhirda÷abhã>% ityatràpi dehacchidrabhedàbhipràyeõaiva da÷a pràõà ucyante, na pràõatattvabhedàbhipràyeõa %<nàbhirda÷amã>% iti vacanàt . na hi nàbhirnàma ka÷cit pràõaþ prasiddho'sti, mukhyasya tu pràõasya bhavati, nàbhirapi ekaü vi÷eùàyatanamityato nàbhirda÷amãtyucyate . kvacidupàsanàrthaü katicit pràõà gaõyante, kvacit pradar÷anàrtham . tadevaü vicitre pràõeyattàmnàne sati kva kiü paramàmnànamiti vivektavyam . kàryajàtava÷àttvekàda÷atvàmnànaü pràõaviùayaü pramàõamiti sthitam . iyamaüparà såtradvayayojanà . saptaiva pràõàþ syuþ yataþ saptànàmeva gatiþ ÷råyate %<tamutkràmantaü pràõo'nåtkràgati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti>% ityatra . nanu sarva÷abdo'pyatra pañhyate kathaü saptànàmeva gatiþ pratij¤àyata iti, vi÷eùitatvàdityàha . saptaiva hi pràõà÷cakùuràdayaþ tvakparyantàþ vi÷eùitàþ iha prakçtàþ, %<sa yatraiùa càkùuùaþ puruùaþ paràï paryàvartatre athàråpaj¤o bhavati ekãbhavati na pa÷yatãtyàhurityevamàdinànukramaõena . prakçtagàmã ca sarva÷abdo bhavati . yathà sarve tràhmaõà bhojità iti ye nimantritàþ pràkçtà bràhmaõàsta eva sarva÷abdenocyante nànye, evamihàpi ye prakçtàþ sapta pràõàsta eva sarva÷abdenocyante nànye iti . nanvatra vij¤ànamaùñamamanukràntaü kathaü saptànàmevànukramaõaü naiùa doùaþ . manovij¤ànayostattvàbhedàdvçttibhede'pi saptatvopapatteþ . tasmàt saptaivapràõà ityeva pràpte vråmaþ . hastàdayastvapare yaptabhyo'tiriktàþ pràõàþ pratãyante hasto vai grahaþ>% ityàdi÷rutiùu . grahatba¤ca bandhanabhàvo gçhyate badhyate kùetraj¤o'nena grahasaüj¤akena bandhaneneti . sa ca kùetraj¤o naikasminneva ÷arãre badhyate ÷arãràntareùvapi tulyatvàdbandhanasya . tasmàccharãràntarasa¤càrãdaü grahasaüj¤akaü bandhanamityarthàduktaü bhavati . tathà ca smçtiþ %<puryaùñakena liïgena pràõàdyena sa yujyate . tena baddhasya vai bandho mokùo muktasya tena ca>% iti . pràïmokùàdgrahasaüj¤akenànena bandhanenàviyogaü dar÷ayati . àtharvaõe ca viùayendriyànukramaõe %<cakùu÷ca draùñavya¤ca>% ityatra tulyabaddhastàdãnãndriyàõi saviùayàõyanukràmati %<hastau càdàtavya¤ca upastha÷cànandayitavya¤ca pàyu÷ca visarjayitavya¤ca pàdau ca gantavya¤ca>% iti . tathà %<da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ te yadàsyàccharãrànmartyàdutkràmantyatha rodayanti>% ityekàda÷ànàü pràõànàmutkràntiü dar÷ayati . sarva÷abdo'pi ca pràõa÷abde na sambadhyamàno'÷eùàn pràõànabhidadhànã na prakaraõava÷ena saptasveva vyavasthàpayituü ÷akyate prakaraõàcchabdasya ca balãyastvàt . sarve bràhmaõà bhojità ityatràpi sarveùàmeva avanivartinàü bràhmaõànàü grahaõaü nyàyyaü sarva÷abdasàmarthyàt . sarvabhojanàsambhavàt tu tatra nimantritamàtraviùayà sarva÷abdasya vçttirà÷rità, iha tu na ki¤cit sarva÷abdàrthasaïkocakàraõamasti, tasmàt sarva÷abdenàtrà÷eùàõàü pràõànàü parigrahapradar÷anàrthaü saptànàmanukramaõamityanavadyam . tasmàdekàda÷aiva pràõàþ ÷abdataþ kàryata÷ceti siddham bhàø %<aõava÷ca>% såø %<adhunà pràõànàmeva svabhàvàntaramabhyuccinoti . aõava÷caite prakçtàþ pràõàþ pratipattavyàþ . aõutva¤caiùàü saukùmyaparicchedau na paramàõutulyatvaü, kçtsnadehavyàpikàryànupapattiprasaïgàt . såkùmà ete pràõàþ sthålà÷cet syuþ maraõakàle ÷arãrànnirgacchanto bilàdahirivopalabhyeran mriyamàõasya pàr÷vasthaiþ . paricchinnà÷caite pràõàþ sarvagatà÷cet syuþ utkràntigatyàgati÷rutivyàkopaþ syàt, tadguõasàratva¤ca jãvasya na sidhyet . sarvagatànàmapi vçttilàbhaþ ÷arãrade÷e syàditi cet, na, vçttimàtrasya karaõatvopapatteþ . yadeva tåpalabdhisàdhanaü vçttiþ anyadvà tasyaiva naþ karaõatvaü tena saüj¤àmàtre vivàda iti karaõànàü vyàpitvakalpanà nirarthikà . tasmàt tåkùmàþ paricchinnà÷caite pràõà ityadhyavasyàmaþ>% bhàø %<÷reùñha÷ca>% såø mukhya÷ca pràõaþ itarapràõavadbrahmavikàra ityatidi÷ati . nanvi÷eùeõaiva sarvapràõànàü brahmavikàratvamàkhyàtam %<etasmàjjàyate pràõo mamaþ sarvendriyàõi ca>% iti, mendriyamanovyatirekeõàpi pràõasyotpatti÷ravaõàt, %<sa pràõamasçjata>% ityàdi÷rabaõebhya÷ca . kimarthaþ punaratide÷aþ, adhikà÷aïkàkàraõàrthaþ . nàsadàsãye hi brahmapradhàne såkte mantravarõo bhavati, %<na mçtyuràsãdasçtaü na tàha na ràtryà ahna àsãt praketaþ ànãdavàtaü svadhayà tadekaü tasmàddhànyanna paraü ki¤ca nàma>% iti . ànãditi pràõakarmopàdànàt pràgutpatteþ santamiva pràõaü såcayati . tasmàt ajaþ pràõa iti jàyate kasyacinmatiþ, tàmatide÷enàpanudati . ànãcchabdo'pi na pràgutpatteþ pràõasadbhàvaü såcayati . avàtamiti vi÷eùaõàt %<apràkho hyamanà ÷ubhraþ>% iti ca målaprakçteþ pràõàdisamastavi÷eùarahitatvasya dar÷itatvàt . tasmàt kàraõasadbhàvapradar÷anàrtha evàyamànãcchabda iti . ÷reùñha iti ca mukhyaü pràõamamidadhàti, %<pràõo vàva jyeùñhaþ ÷reùñha÷ca>% iti ÷rutinirde÷àt bhàø %<jyeùñha÷ca pràõaþ>% såø %<÷ukraniùekakàlàdàrabhya tasya vçttilàbhàt, na cet tasya tadànãü vçttilàbhaþ syàt yonau niùiktaü ÷ukraü påyeta na sambhavedvà, ÷rotràdãnàntu karõa÷aùkulyàdisthànabibhàganiùpattau vçttilàbhànna jyeùñhatvam>% bhàø %<÷reùñha÷ca pràõaþ guõàdhikyàt>% såø %<na vai ÷akùyàmastvadçte jãvitum>% iti ÷rute÷ca bhàø . %<na vàyukriye pçthagupade÷àt>% såø sa punarmukhyaþ pràõaþ kiüsvaråpa itãdànãü jij¤àsyate . tatra pràptaü tàvat ÷rutervàyuþ pràõa iti, evaü hi ÷råyate, %<yaþ pràõaþ sa eùa vàyuþ pa¤cavidhaþ pràõo'pàno vyàna udànaþ samànaþ>% iti . atha và tantràntarãyàbhipràyàt samastakaraõa vçttiþ pràõa iti pràptaü, evaü hi tantràntarãyà àcakùate . %<sàmànyà karaõavçttiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤ca>% iti . atrocyate . na vàyuþ pràõaþ nàpi karaõavyàpàraþ kutaþ pçthagupade÷àt . vàyostàvat pràõasya pçthagupade÷o bhavati, %<pràõa eva brahmaõa÷caturthaþ pàdaþ, sa vàynà jyotiùà bhàti ca tapati ca>% iti . na hi vàyureya san vàyoþ pçthagupadi÷yate tathà karaõavçtterapi pçthagupade÷o bhavati, yàgàdãni karaõànyanukramya tatra tatra pçthakpràõasyànukramaõàt . na hi karaõavyàpàra eva san karaõebhyaþ pçthagupadi÷yeta . tathà %<etasmàjjàyate pràõo sanaþ sarve ndriyàõi ca . svaü vàyuþ>% ityevamàhayo'pi vàyoþ karaõebhya÷ca pràõasya pçthagupade÷à anusartavyàþ . na ca samastànàü karaõanàmekà vçttiþ sambhavati, pratyekamekaikavçttitvàt, samudàyasya càkàrakatvàt . nanu pa¤jaravàlananyàyena etadbhaviùyati yathaikapa¤jaravartinà ekàda÷a pakùiõaþ pratyekaü pratiniyatavyàpàràþ santaþ sambhåyaikaü pa¤jaraü càlayanti evameka÷arãravartinaþ ekàda÷a pràõàþ pratyekaü niyatavçttayaþ santaþ sambhåyaikà pràõàkhyàü vçttiü pratilapsyante iti . netyucyate, yuktam tatra pratyekavartibhirabàntaravyàpàraiþ pa¤jaracàlanànuråpairevopetàþ pakùiõaþ sambhåyaikaü pa¤jaraü càlayeyuriti tathà dçùñatvàt . iha tu ÷ravaõàdyavàntaravyàpàroùetàþ pràõà na sammåya pràõyuriti yuktaü, pramàõàbhàvàt atyantavijàtãyatvàcca ÷ravaõàdibhyaþ pràõanasya . tathà pràõasya ÷reùñhatvàdyudghoùaõaü guõabhàvopagama÷ca taü prati vàgàdãnàü na karaõavçttimàtre pràõe'vakalpate, tasmàdanyo vàyukriyàbhyàü pràõàþ kathaü tarhãyaü ÷rutiþ, %<yaþ pràõaþ sa vàyuþ>% iti ucyate . vàyurevàyamadhyàtmamapannaþ pa¤cavyåho vi÷eùàtmanàvatiùñhamànaþ pràõo nàma bhaõyate na tattvàntaraü nàpi vàyumàtraü, ata÷come api bhedàbheda÷rutã na virudhyete . syàdetat, pràõo'pi tarhi jãvavadasmin ÷arãre svàtantryaü pràpnoti, ÷reùñhatvàt guõabhàvopagamàcca taü prati vàgàdàünàmindriyàõàm . tathà hi anekavidhà bibhåtiþ pràõasya ÷ràvyate %<supteùu vàgàdiùu pràõa ekaiko jàjarti pràõa ekaiko mçtyunà'nàptaþ pràõaþ saüvargo vàgàdãn saüvçïukte pràõa itaràn pràõàn rakùati màteva putràn>% iti . tasmàt pràõasyàpi jãvavat svàtantrya prasaïgaþ, taü pariharati bhàø %<cakùuràdivattu tatsaha÷iùñyàdibhyaþ>% såø %<tu÷abdaþ pràõasya svàtantrya vyàvartayati . yathà cakùuràdãni ràjaprakçtivat jãvasya kartçtvaü bhoktçtvaü ca pratyupakaraõàni na svatantràõi tathà mukhyo'pi pràõo ràjamantrivat jãvasya sarvàrthatvena upakaraõabhåto na svatantraþ . kutaþ tatsaha÷iùñyaþdibhyaþ tai÷cakùuràdibhiþ sahaiva pràõaþ ÷iùyate, pràõasaüvàdàdiùu samànadharmàõà¤ca saha ÷àsanaü yuktaü vçhadrathantaràdivat . àdi÷abdena saühatatvàcetanatvàdãn pràõasya svàtantryaniràkaraõahetån dar÷ayati . syàdetat yadi cakùuràdivat pràõasya jãvaü prati karaõabhàvo'bhyupagamyeta viùayàntaraü råpàdivat tasya prasajyeta råpàlocanàdyàbhirvçttibhiryathà cakùuràdãnàü jãvaü prati karaõabhàvo bhavati . api caikàda÷aiva kàryajàtàni råpàlocanàdãni parigaõitàni yadarthamekàda÷a pràõàþ saügçhãtàþ na tu dvàda÷amaùaraü kàryajàtamavagamyate yadarthamayaü dvàda÷aþ pràõaþ pratij¤àyata iti . ata uttaraü pañhati>% bhàø %<akaraõatvàcca na doùastathà hi dar÷ayati>% såø na tàvadviùayàntaraprasaïgo doùaþ akaraõatvàt pràõasya . na hi cakùuràdivat pràõasya viùayaparicchedena karaõatvamabhyupagamyate . na càsyaitàvatà kàryàbhàva eva . kasmàt, tathà hi ÷rutiþ pràõàntareùvasambhàvyamànaü sukhyapràõasya vai÷eùika kàyaü dar÷ayati . pràõasaüvàdàdiùu %<atha ha pràõà ahaü ÷reyasi vyådire>% ityupakramya %<yasmin va utkrànte idaü ÷arãraü pàpiùñhataramiva dç÷yate sa và ÷reùñhaþ>% iti copranyasya pratyekaü vàgàdyutkramaõena tadvçttimàtrahãnaü yathàpårvaü jãvanaü mukhyapràõasya vai÷eùikaü kàryaü dar÷ayitvà pràõoccikramiùàyàü vàgàdi÷ethilyàpattiü ÷arãrapàtaprasaïga¤ca dar÷ayantã ÷rutiþ pràõanimittàü ÷arãrendriyasthitiü dar÷ayati . %<tàn variùñhaþ pràõaþ uvàca mà mohamàpadyathàhamevaitat pa¤cadhàtmànaü pravibhajyaitadvàõamavaùñabhya vidhàrayàmi>% iti ca . etamevàrthaü ÷rutiràha . %<pràõena rakùannavaraü kulàye>% iti ca . supteùu cakùuràdiùu pràõanimittàü ÷arãrarakùàü dar÷ayati . %<yasmàt kasmàccàïgàt pràõa utkràmati tadeva ucchuùyati tena yada÷nàti yat pivati tenetaràn pràõànavati>% iti ca pràõanimittàü ÷arãrendriyapuùñiü dar÷ayati . %<kasminnahasutkrànte utkrànto bhaviùyàmi? kasmin? và pratiùñhite'haü pratiùñhàsyàmãti sa pràõamasçjata>% iti pràõanimitte eva jãvasyotkràntipratiùñhe dar÷ayati bhàø . %<pa¤cavçttirmano badvyapadi÷yate>% såø . ita÷càsti mukhyapràõasya vai÷eùikaü kàryaü yatkàraõaü pa¤cavçttirayaü vyapadi÷yate ÷rutiùu %<pràõo'pàno vyàna udànaþ samànaþ>% iti . vçttibheda÷càyaü kàryabhedàpekùaþ . pràõaþ pràgvçttirucchvàsàdikarmà, apàno'vàgvçttirni÷vàsàdikarmà, vyànaþ tayoþ sandhau vartamàno vãryavatkarmahetuþ, udànaþ årdhvavçttirutkràntyàdihetuþ, samànaþ samaü sarveùvaïgeùu yo'nnarasànnayati iti . evaü pa¤cavçttiþ pràõaþ manovat yathà manasaþ pa¤ca vçttayaþ evaü pràõasyàpãtyarthaþ . ÷rotràdinimittàþ ÷abdàdiviùayàþ manasaþ pa¤ca vçttayaþ prasiddhàþ . na tu kàmaþ saïkalpa ityàdyàþ paripañhitàþ parigçhyeran, pa¤casaïkhyàtirekàt . nanvatràpi ÷rotràdinirapekùà bhåtabhaviùyadàdiviùayà'parà manaso vçttirastãti samànaþ pa¤casaïkhyàtirekaþ . evaü tarhi paramatamapratiùiddhamanumataü bhavatãti nyàyàdihàpi yoga÷àstraprasiddhà manasaþ pa¤ca vçttayaþ parigçhyante pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayo nàma . bahuvçttitvamàtreõa và manaþ pràõasya nidar÷anamiti draùñavyam . jãvopakaraõatvamapi pràõasya pa¤cavçttitvànmanovaditi yojayitavyam bhàø . %<aõu÷ca>% såø . aõu÷càyaü mukhyaþ pràõaþ pratyetavyaþ itarapràõavat . aõutva¤cehàpi saukùmyaparicchedau na paramàõutulyatvaü, pa¤cabhirvçttibhiþ kçtsna÷arãravyàpitvàt . såkùmaþ, pràõa utkràntau pàr÷vasthenànupalabhyamànatvàt, paricchinna÷rotkràntinatyàgati÷rutibhyaþ . nanu vibhutvamapi pràõasya samàmnàyate, %<samaþ plaùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhistribhirlokaiþ samo'nena sarveõa>% ityevamà diùu prade÷eùu . taducyate, àdhidaivikena samaùñiråpeõa hairaõyagarbheõa pràõàtmanà etadvibhutvamàmnàyate nàdhyàtmikena . api ca samaþ pluùiõetyàdinà sàmyavacanena pratipràõivartinaþ pràõasya pariccheda eva pradar÷yate tasmàdadoùaþ bhàø . %<jyotiràdyadhiùñhànantu tadàmananàt>% såø . te punaþ prakçtàþ pràõàþ kiü svamahimnaiva svasmai svasmai kàryàya prabhavanti àhosviddevatàdhiùñhànàþ prabhavantãti vicàryate . tatra pràptaü tàvadyathà, svakàrya÷aktiyogàt svamahimnaiva pràõàþ pravarteranniti . api ca devatàdhiùñhitànàü pràõànàü pravçttàvabhyu pagamyamànàyà tàsàmevàdhiùñhàtrãõàü devatànàü bhoktçtvaprasaïgàt ÷àrãrasya bhoktçtvaü pralãyeta, ataþ svamahimnaivaiùàü pravçttiriti, evaü pràpte idamucyate . jyotiràdyadhiùñhànantviti . tu÷abdena pårvapakùo vyàvartyate . jyotiràdibhiragnyàdyabhimàninãbhirdevatàbhiradhiùñhitaü vàgàdikaraõajàta svasvakàryeùu pravartata iti pratijànãte . hetu¤ca vyàcaùñe tadàmananàditi . tathà hyàmananti %<agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷adityàdi>% . agne÷càyaü vàgbhàvo mukhaprave÷a÷ca devatàtmano'dhiùñhàtçtvamaïgãkçtyocyate . nahi devatàsambandhaü pratyàkhyàyàgnervàci mukhe và ka÷cidvi÷eùaþ sambandho dç÷yate . tathà %<vàyuþ pràõo bhåtvà nàsike pràbi÷at>% ityevamàdyapi yojayitavyam . tathànyàtràpi %<vàneva brahmaõa÷caturthaþ pàdaþ so'gninà jyotiùà bhàti ca tapati ca>% ityevamàdinà vàgàdãnàmagnyàdijyotiùñvavacanenaitabhevàrthaü draóhayati . %<sa vai vàcameva prathamamatyavahat sà yadà mçtyumatyamucyata so'gnirabhavat>% iti ca . evamàdinà vàgàdãnàmagnyàdibhàvàpattivacanenaitamevàrtha dyotayati . sarvatra càdhyàtmàdhidaivatavibhàgena vàgàdyagnyàdyanukramaõamanayaiva pratyàsattyà bhavati . smçtàvapi %<vàgadhyàtmamiti pràhuþ bràhmaõàstattvadar÷inaþ . vaktavyamadhibhåtantu vahnistatràdhidaivatam>% ityàdinà vàgàdãnàmagnyàdidevatàdhiùñhitatvaü saprapa¤caü pradar÷itam . yaduktaü svakàrya÷aktiyogàt svamahimnaiva pràõàþ pravarteranniti tadayuktam a÷aktànàmapi ÷akañàdãnàmànaóudàdyadhiùñhitànàü pravçttidar÷anàt . upayathopapattau càgamàhevatàdhiùñhitatvameva ni÷cãyate . yadapyuktaü devatànàmevàdhiùñhàtrãõàü bhoktçtvaprasaïgo na ÷àrãrasya jãvasyeti tat parihiyate bhàø . %<pràõavatà ÷abdàt>% såø . satãùvapi pràõànàmadhiùñhàtrãùu devatàsu pràõavatà kàryakaraõasaïghàtasyàminà ÷àrãrenaivaiùàü pràõànàü sambandhaþ ÷ruteravagamyate . tathà hi ÷rutiþ %<atha yatraitadàkà÷amanupraviùaõõaü cakùuþ sa càkùuùaþ puruùo dar÷anàya cakùuratha yo vededaü jighràõãti sa àtmà gandhàya ghràõam>% ityevaüjàtãyakà ÷àrãreõaiva pràõànàü sambandhaü ÷ràvayati . api cànekatvàt pratikaraõamadhiùñhàtrãõo devatànàü na bhoktçtvamekasmin ÷arãre'vakalpate . eko hyayamasmin ÷arãre ÷àrãro bhoktà pratisandhànàdisambhavàdavagamyate bhàø . %<tasya ca nityatvàt>% såø . tasya ca ÷àrãrasyàsmin ÷arãre bhoktçtvena nityatvaü puõyapàpopalepasambhavàt susvaduþkhopabhogasambhavàcca na devatànàm . tà hi parasminnai÷varye pade'vatiùñhamànà na hãme'smiüccharãre bhoktçtvaü pratilabdhumarhanti . ÷ruti÷ca bhavati %<puõyamevàmuü gacchati na ha vai devàn pàpaü gacchati iti ÷àrãreõaiva ca nityaþ pràõànàü sambandhaþ>% bhàø . %<utakràntyàdiùu tadanuvçttidar÷anàt>% såø . %<tamutkràmantaü pràõo'nutkràmati pràõamamåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti>% ityàdi÷rutibhyaþ . tasmàt satãùvapi karaõànàü niyantrãùu devatàsu na ÷àrãramya bhoktçtvamapagacchati, karaõapakùasyaiva hi devatà na bhoktçtvapakùasyeti bhàø . %<ta indriyàõi tadvyapade÷àdanyatra ÷reùñhàt>% såø . mukhya÷caikaþ itare caikàda÷a pràõà anukràntàþ, tatredamaparaü sandihyate kiü mukhyasyaiva pràõasya vçttibhedà itare pràõà àhosvit tattvàntaràõãti . kintàvat pràptaü mukhyasyaivetare vçttibhedà iti . kutaþ ÷ruteþ . tathàhi ÷rutirmukhyamitaràü÷ca pràõàn sannidhàpya mukhyàtmatàmitaraùàü khyàpayati %<hantàsyaiva sarve råpamasàmeti tatra tasyaiva sarve råpamabhavan>% iti . pràõaika÷abdatvàccaikatvàdhyavasàyaþ, itarathà hyanyàyyamanekàrthatvaü pràõa÷abdasya prasajyeta ekatra và mukhyatvamitaratra và làkùaõikatvamàmadyeta . tasmàd yathaikasyaiva pràõasya pràõàdyàþ pa¤ca vçttayaþ evaü vàgàdyà apyekàda÷etyevaü pràpte bråmaþ . tattvàntaràõyeva pràõàdvàgàdãnãti kutaþ vyapade÷abhedàt . ko'yaü vyapade÷abhedaþ, te prakçtàþ, pràõàþ ÷reùñhaü varjayitvà'va÷iùñà ekàda÷endriyàõãvyucyante ÷vatàvevaü apade÷abhedadar÷anàt . %<etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca>% ityaivaü jàtãyakeùu ÷rutiprade÷aiùu pçthak pràõo vyapadi÷yate pçthak cendriyàõi . nanu manaso'pyevaü varjanam indriyatvena pràõavat syàt %<manaþ sarvendriyàõi ca>% iti pçthak vyapade÷abhedadar÷anàt . satyametat smçtau tu ekàda÷endriyàõãti mano'pãndriyatvena ÷rotràdivat saügçhyate, pràõasya tvindriyatvaü na ÷rutau smçtau và prasiddhamasti . vyapade÷abheda÷càyaü tattvabhedapakùe upapadyate . tattvaikatve tu sa evaikaþ san pràõa indriyavyapade÷aü labhate na labhate ca iti vipratiùiddhaü, tasmàttattvàntarabhåtà mukhyàditare . kuta÷ca tattvàntaramåtà mukhyàditare bhàø . %<bheda÷ruteþ>% såø . bhedena ca vàgàdibhyaþ pràõaþ sarvatra ÷råyate %<te ha vàcamåcuþ>% ityupakramya vàgàdãnasurapàpmavidhvastànupanyasyopasaühçtya vàgàdiprakaraõam, %<atha hemamàsanyaü pràõamåcuþ>% ityasuravidhvaüsibhyo mukhyasya pràõasya pçthagupakramàt, tathà %<mano vàcaü pràõaü tànyàtmane'kurata>% ityevamàdyà api bheda÷rutaya udàhartavyàþ . tasmàdapi tattvàntarabhåtà mukhyàditare . kuta÷ca tattvàntarabhåtà mukhyàditare bhàø . %<vailakùaõyàcca>% såø . vailakùaõya¤ca bhavati mukhyapràõasyetareùà¤ca supteùu vàgàdiùu mukhya eko jàgarti %<sa eva caiko mçtyunà'nàptaþ . àptàstvitare>% tasyaiva pràõasyàvasthityutkràntibhyàü dehadhàraõapàtanahe tutva nendriyàõàü viùayàlocanahetutva¤cendriyàõàm . na pràõasyetyevaüjàtãyako bhåyàn lakùaõabhedaþ pràõendriyàõàm . tasmàdapyeùàü tattvàntarabhàvasiddhiþ . yaduktaü %<tatra tasyaiva sarve råpamabhavan>% iti÷ruteþ pràõaevendriyàõãti tadayuktam tatràpi paurvaparyàlocanàdbhedapratãteþ . tathà hi %<vadiùyàmyevàhamiti vàgdadhre>% iti vàgàdãnãndriyàõyanukramya %<tàni mçtyuþ ÷ramo bhåtvopayeme tasmàcchràmyatyeva vàk>% iti ca ÷ramaråpeõa mçtyunà grastatvaü vàgàdãnàmabhidhàya %<athemameva nàpnot yo'yaü madhyamaþ pràõaþ>% iti pçthakpràõaü mçtyunànabhibhåtamanukràmati . %<ayaü vainaþ ÷reùñhaþ>% iti ca ÷reùñhatàmasyàvadhàrayati . tasmàttadavirodhena vàgàdiùu parispandalàbhasya pràõàyattatvaü tadråpabhravanaü vàgàdãnàmiti mantavyaü na tu tàdàtmyam . ata eva pràõa÷abdasyendriyeùu, làkùaõikatvasiddhiþ . tathà ca ÷rutiþ %<tatra tasyaiva sarve råpamabhavana tasmàdete ete nàkhyàyante pràõàþ>% iti mukhyapràõaviùayasyaiva pràõa÷abdasya indriyeù làkùaõikãü vçttiü dar÷ayati . tasmàttattvàntaràõi pràõàdvàgàdãndriyàõãti  ÷àïkarabhàø . ataeva vedàntasàràdau àkà÷àdipa¤catanmàtràõàü samastànàü rajo'ü÷ebhyaþ pa¤cavçttikapràõasyotpattimaïgãcakàra tenàpi indriyebhyastasya pçthaktvaü gamyate . 15 dehasthe da÷avçttike vàyubhede pràõakarman÷abde dç÷yam . 16 dhàtuþ putrabhede puø %<bhàrye dhàtçvidhàtroste tayorjàtau sutà bubhau . pràõa÷caiva mçkaõóu÷ca>% màrkaø 52 aø . vaivasvatamanvantare 17 saptarùibhede puø harivaüø 3 aø . dharàkhyavasauþ 18 putrabhede puø harivaüø 6 aø . 19 viùõau puø %<ã÷ànaþ pràõadaþ pràõaþ>% viùõusaø . %<pràõasya pràõaþ>% iti ÷rutestasya tathàtvam . pràõayati pràõaþ %<acyutaþ pràcitaþ pràõaþ>% viùõusaø . %<såtàtmanà pràõayaticeùñayati prajàþ pràõaþ>% bhàø vyutpattidvayayogàt nàmadvayam . pràõasya jalenaivopacayasya karaõàt jalamayatvam yathoktaü chàø uø %<àpaþ pãtàstredhà bidhãyante tàsàü yaþsthaviùñho dhàtustanmåtraü bhavati yo madhyamastallohitaü yo'õiùñhaþ saþ pràõaþ>% ityuktvà %<annamayaü hi saumya! mana àpomayaþ pràõastejomayã vàk>% iti ca saükùimyoktvà tatsamarthitaü yathà %<yathà dadhnaþ saumya! mathyamànasya yo'õi mà årdhvaþ samudãùati tatsarpirbhavati>% itidçùñàntãkçtya %<evameva khalu apàü saumya! pãyamànànàü yo'õimà sa årdhvaþ samudãùati sa pràõo bhavatãti>% chàø uø . %<yathàyaü dçùñàntaþ evameva khalu saumyànnàderasasya bhujyamànasyaudaryeõàgninà vàyusahitena khajeneva mathyamànasya yo'õimà sa årdhvaþ samudãùati tanmano bhavati mano'vayavaiþ saha sambhåya upattinoti tadvat tathà'pà saumya! pãyamànànàü yo'õimà sa pràõa ityàdi>% bhàùyam . 20 målàdhàrasthe vàyau ca %<målàdhàrodgataþ pràõaþ>% ÷àø tiø .

#<pràõaka># puø pràõena kàyati kai--ka . 1 jãvamàtre 2 jãvakavçkùe . svàrthe ka . 3 bole ca mediø .

#<pràõakara># triø pràõaü balaü karoti kç--ña . balakàrake %<sadyomàüsaü navànna¤ca bàlà strã kùãrabhojanam . ghçtamuùõodakaü caiva sadyaþ pràõakaràõi ùañ>% càõakyaþ .

#<pràõakarman># naø 6 taø . pràõànàü da÷ànàü karmabhede tàni ca karmàõi %<sarvàõãndriyakarmàõi, pràõakarmàõi càpare>% gãtà bhàùya ñãø ànandagiriõoktàni yathà pràõànà¤ca da÷ànàü karmàõi, pràõasya bahirgamanam apànasyàdhogamanaü vyànasya vyàyàmàku¤canaprasaraõàdãni samànasyà÷itapãtàdãnàü samunnayanaü udànasyordhvanayanam %<udgàre nàga àkhyàtaþ kårma unmãlane smçtaþ . kçkaraþ kùutkaro j¤eyo devadatto vijçmbhaõe . na jahàti mçta¤càpi sarvavyàpã dhana¤jayaþ>% ityevaü råpàõi .

#<pràõagraha># puø %<pràõo vai grahaþ>% taittiø ukte ghràõàkhye indriye graha÷abde 2746 pçø dç÷yam . tatra pràõa÷abdena dhràsamucyate iti bhàùye samarthitam .

#<pràõajãvana># triø pràõaü jãvayati jãvi--lyu . 1 pràõasthàpake 2 pràõapoùake viùõau puø %<pràõabhçtpràõajãvanaþ>% viùõusaø pràõayati pràõino jãvàn jãvayati pràõajãvanaþ %<na pràõena nàpànena martyo jãvati ka÷cana . itareõa tu jãveta yasminnetàvupà÷ritau>% mantravarõàn bhàø .

#<pràõataja># puø kalpaprabhave vaimànikabhede hemacaø . pràõathaja ityeva sàdhuþpàñhaþ .

#<pràõatha># puø pra + ana--atha . 1 pràõa÷abdàrthe 2 balavati ca ujjvalaø .

#<pràõada># naø pràõaü pràõanaü balaü và dadàti puùõàti dyati và dà do--và--ka . 1 jale tasya yathà pràõopakàrakatvaü tathà pràõa÷abde chàø uø vàkye dar÷itam . 2 rakte ca hemacaø . 3 jãvakavçkùe puø ràjaniø 4 harãtakyàm 5 çddhivçkùe ca strã ràjaniø . 6 pràõadàtçmàtre triø %<kimà÷caryaü kùàrade÷e pràõadà yamadåtikà>% tadbhañaþ . 7 viùõau puø tasya pralaye sarvapràõacchedakatvàttaddàtçtvamiti nàmadvayam pràõa÷abde udàø dç÷yam .

#<pràõadà># strã cakradattokte guñikàbhede %<sanàgaràruùkaravçddhidàrakaü guóena yà modakamatyudàrakam . a÷eùadurnàmakarogadàrakaü karoti vçddhaü sahasaiva dàrakam . cårõe cårõasamo j¤eyo modake dviguõo guóaþ . tripalaü ÷çïgaverasya catuùkaü maricasya ca . pippalyàþ kuóarbàrdha¤ca cavyàyàþ palameva ca . tàlã÷apatrasya palaü palàrdhaü kesarasya ca . dve pale pippalãmålàdardhakarùa¤ca patrakàt . såkùmailàkarùamekantu karùaü tvacamçõàsayoþ . guóàt palàni tu triü÷accårõamekatra kàrayet . akùapràmàkhà guóikà pràõadeti ca sà smçtà>% .

#<pràõana># naø pra + ana--bhàve lyuñ . 1 jãvane jañàø . karaõe lyuñ . 2 jale puø ÷abdacaø .

#<pràõanàtha># puø 6 taø . patyau ÷abdaratnàø . pràõapatyàdayo'pyatra

#<pràõanigraha># puø pràõo nigçhyate'nena ni + graha--karaõe ap . pràõàyàme pràõanirodhàdayo'pyatra .

#<pràõanta># puø pra + ana--karaõe jha . 1 vàyau ujjvalaø 2 rasà¤jane a¤janabhede 3 kùudhàyàü 4 hikkàyà¤ca strã uõàdiø .

#<pràõaprada># triø pràõaü balaü pradadàti pra + dà--ka . 1 baladàyake 2 çddhinàmakauùadhau strã ratnamàø .

#<pràõabhakùa># puø pràõena ghràõena bhakùaþ 3 taø . ghràõenàvaghràõamàtre kàtyàø 10 . 26 karkaþ .

#<pràõabhàsvat># puø pràõena vàyunà bhàsmàn uddãptaþ . samudre ÷abdacaø .

#<pràõabhçt># triø pràõaü vivarti bhç--kvip 6 taø . 1 pràõini jãve jantamàtre 2 pràõapoùake triø 3 viùõau puø %<pràõabhçt pràõajãvanaþ>% viùõusaø .

#<pràõamaya># puø pràõa + pràcurye mayañ . %<karmendriyaiþ pa¤cabhira¤cito'sau pràõo bhavet pràõamayastu koùaþ>% vivekacåø ukte jãvasvaråpàvarake koùabhede %<naivàtmàpi pràõamayo vàyuvikàro gantà''gantà vàyuvadantarbahireùa . yasmàt ki¤cit kvàpi na vettãùñamaniùñaü svaü và'pyaü và ki¤cana nityaü paratantraþ>% tasya tatraivàtmanobhede heturuktaþ .

#<pràõayama># puø pràõo yamyate'nena yama--karaõe gha¤ avçddhiþ . pràõàyàme hemacaø pràõarodhapràõaniyamapràõasaüyamàdayo'pyatra .

#<pràõayàtrà># strã 6 taø . pràõasya ÷vàsapra÷vàsàdike 1 pyàpàre upacàràt tatsàdhane 2 bhojamàdau . bhojanena hi dehe pràõayàtrànirvàho'nyathà maraõenotkràntiþ pràõasya bhojanaü vinà sthityabhàvàt . pràõayàtrà'styasya prayojanatvena ñhan . pràõayàtrika pràõadhàraõabhojanayukte vi÷iùñabhogapare manuþ 6 . 57

#<pràõayoni># puø 6 taø . 1 parame÷vare jagatpràõe 2 bàyau ca .

#<pràõavat># triø pràõa + matup yasya vaþ . pràõini jãve jantumàtre

#<pràõa÷arãra># puø pràõaþ ÷arãraü svaråpaü yasya . pràõàtmatvena dhyeye parame÷vare %<sa kratuü kurvãta manomayaþ pràõa÷arãraþ>% chàø uø pràõo liïgàtmà vij¤ànakriyà÷aktidvayayutaþ %<yovai pràõaþ sà praj¤à yà praj¤à sa pràõaþ>% iti÷ruteþ sa ÷arãraü yasya saþ bhàùyam .

#<pràõasaüvàda># puø 6 taø . pràõànàmindriyàõàü mukhyàpràõasya ca ahaü ÷reùñhatvaviùayata vibàde . sa ca chàø uø atha ha pràõà ahaü ÷reyasi vyådire'haü ÷reyànamyahaü ÷reyànasvãtyupakrame dar÷itaþ .

#<pràõasaü÷aya># puø 6 taø . 1 pràõasya sthityastitisandehe upacàràt 2 maraõaphalavyàpàramede ca .

#<pràõasadman># naø 6 taø . pràõàyatane dehe .

@<[Page 4515b]>@
#<pràõasama># puø 6 taø . 1 pràõatulye priye 2 patyau 3 patnyàü strã .

#<pràõahara># triø pràõaü harati dehàt dehàntaraü pràpayati balaü và harati hç--ac . 1 pràõasya dehàt dehàntarapràpake 2 balanà÷ake . %<÷uùkaü màüsaü striyo vçddhà bàlàrkastaruõaü dadhi . prabhàte maithunaü nidrà sadyaþ pràõaharàõi ùañ>% càõakyaþ . 3 viùàdau ca yàj¤aø 2 . 227 .

#<pràõahàraka># triø pràõaü harati hç--õvul . 1 dehàt pràõasya hàrake 2 nà÷ake 3 vatsanàbhavidhe naø ràjaniø .

#<pràõàgnihotra># naø pràõaråpe'gnau hotram . 1 vai÷vànaravidaþ pràõànàü pa¤càhutiråpe'gnihotràtmake bhojane . tasya yathà kartavyatà tathà chàø uø tadyadbhaktaü prathamamàgacchet taddhomãyaü sa yàü prathamàmàhutiü juhuyàt tàü juhuyàt pràõàya svàheti ityupakramya dar÷itam . tacca pràõàhuti÷abde dçsyam . tatpratipàdake 2 kçùõayajurvedãyopaniùadbhede ca .

#<pràõàtyaya># puø 6 taø . 1 pràõadhàraõà'sambhàvanàyàm . baø vaø . 2 tadupalakùite kàle ca %<pràõàtyaye ca saüpràpte yo'nna matti yatastataþ . na sa pàpena lipyeta padmapatramivàmbhasà>% smçtiþ %<sarvànnànumati÷ca pràõàtyaye taddar÷anàt>% ÷àø såø .

#<pràõàdhinàtha># puø 6 taø . patyau halàø .

#<pràõànta># puø 6 taø . maraõe . pràõànyaþ prayojanamasya ñha¤ . pràõàntika . maraõaphalake pràya÷cittàdau .

#<pràõàpàna># puø dvaø dviø vaø . pràõe apàne ca 1 vàyau %<pràõàpànàntare devã vàgvai nityaü pratiùñhità>% ma¤jåùàdhçtavàkyam . 2 a÷vinãkumàrayoø %<tasyàü tvàùñryàma÷varåpyàü màrtaõóastãvratejamà . vãjaü nirvàpayàmàsa tajjalaü taddvidhà'patat . tatra pràõastvapàna÷ca yonau càtmajitau purà . varadànena ca punarmårtimantau babhåvatuþ . tau tvàùñryàma÷varåpiõyàü jàtau yena narottamau . tatastàva÷vinau deùau kãrtyete ravinandanau>% varàhapuø .

#<pràõàyatana># naø 6 taø . %<akùiõã karõarandhre ca pàyåùasthàsya nàsikàþ . navachidràõi tànyeva pràõasyàyatanàni tu>% yàj¤aø ukte pràõasya chidraråpamukhyasthànabhede

#<pràõàyana># puüstrãø pràõatyàpatyaü naóàø phak . pràõasyàpatye

#<pràõàyàma># puø pràõa àyamyate'nena à + yama--karaõe gha¤a . pràõavàyorgativicchedakàrakavyàpàrabhede tadvisistantrasàroktà yathà tatra pràõàyàme'ïguliniyamo j¤ànàrõaye %<bhåta÷uddhiü tataþ kuryàt pràõàyàmakrameõa ca . katiùñhànàmikàïguùñhairyannàsàpuñadhàraõam . pràõàyàmaþ sa vij¤eyastarjanãmadhyame vinà>% . pràõàyàmo dvividhaþ sagarbho nigarbha÷ca . tathà ca %<sagarbho mantrajàpena nirgarbho màtrayà bhavet>% . màtrà ca %<vàmajànuni taddhastabhràmaõaü yàvatà bhavet . kàlena màtrà sà j¤eyà munibhirvedapàragaiþ>% . tatra ca målamantrasva vãjasya praõavasya và ùoóa÷a vàràdijapena vàmanàsàpuñàdinà vàyupårakàdikaü kuryàt . tathà ca kàlãhçdaye %<pràõàyàmatrayaü kuryàt målena praõavena và . atha và mantravãjena yathoktavidhinà sudhãþ>% . yathà tasya ùoóa÷avàrajapena vàyuü recayet . tasya catuþùaùñivàrajapena vàyuü kumbhayet . tasya dvàtriü÷advàrajapena vàyuü recayet . punardakùiõenàpårya ubhàbhyàü kumbhayitvà vàmena recayet . punarvàmenàpårya ubhàbhyàü kumbhayitvà dakùiõena recayet . tripuràsàra samuccaye %<viparãtamato vidadhãta budhaþ punareva và tadviparãtamiti>% . yaugike punarmàtràniyamaþ . tathà ca gautamãye %<mantrapràõàyàmaþ prokto yaugikaü kathayàmi te . pårayedvàmayà vidvàn bhàtràùoóa÷asaükhyayà>% ityàdi . yadvà catuþùoóa÷àùñavàrajapena pårakàdikaü kuryàt . tathà ca tantràntare pårayet ùoóa÷abhirvàyuü dhàrayettu caturguõaiþ . recayet kumbhakàrdhena a÷aktyà tatturãyakam . tada÷aktau taccaturthamevaü pràõasya saüyamaþ . asya nityatà màha %<pràõàyàmaü vinà mantrapåjane na hi yogyatà>% sandhyàïgapràõàyàmasvaråpaphalàdikaü bràhmaõasarvasve dar÷itaü yathà tatràgnipuràõe gàyatrãü prati brahmavàkyam %<kurvantã'pãha pàpàni ye tvàü dhyàyanti pàvani! . ubhe sandhye na teùàü hi vidyate tu vipàtakam . triþ pañhedà-- yatapràõaþ pràõàyàmena yo dvijaþ . vartate na sa lipyeta pàtakairupapàtakaiþ>% . vçhadviùõu %<pràõàyàmàn dvijaþ kuryàt sarvapàpàpanuttaye . dahyante sarvapàpàni pràõàyàmairdvijasya tu>% . viùõudharmottaràgnipuràõayoþ %<sarvadoùaharaþ proktaþ pràõàyàmo dvijanmanàm . tatastvabhyabhikaü nàsti pràpapra÷amakàraõam>% . atriþ %<karmaõà manasà bàcà ahnà pàpaü kçta¤ca yat . àsãnaþ pa÷cimàü sandhyàü pràõàyàmairvyapohati>% . agnipuø %<pràõàyàmatrayaü kçtvà pràõàyàmaistrimirni÷i . ahoràtrakçtàt pàpànmucyate nàtra saü÷ayaþ>% . ba÷iùñhaþ %<pràõàyàmàn dhàrayet trãn yathàvidhi suyantritaþ . ahoràtrakçtaü pàpaü tatkùaõàdeva na÷yati>% . vçddhàpastambaþ %<pårvamukteùu caiteùu tathànyeùvapi sarva÷aþ . pràõàyàmàstrayo'bhyastàþ såryasyodayanaü prati . jàyante tadvinà÷àya tamasàmiva bhàskraþ . såryasyodayanaü pràpya nirmalà dhåtakalamaùàþ . bhavanti bhàskaràkàrà vidhåmà iva pàvakàþ>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<yadahnà kurute pàpaü karmaõà manasàpi và . trikàlasandyàcaraõàt pràõàyàmairthyapohati>% . vçhaspatiþ %<pràõàyàmairdahed doùàt manovàdehasambhavàn>% . pràõàyàmànuvçttau baudhàyanaþ %<etadàdyaü tapaþ ÷reùñhametaddharmasya lakùaõam . sarvadoùopaghàtàrthametadeva vi÷iùyate>% . atriva÷iùñhau %<àvartayet sadà yuktaþ pràõàyàmàn punaþpunaþ . àke÷àgrànnakhàgràcca tapastapyata uttamam>% . viùõudharmottaràgnipuràõayoþ %<àke÷àgrànnakhàgràcca tapastapye sudàruõam . àtmànaü ÷odhayatyeva pràõàyàmaþ punaþpunaþ . dahyanta dhmàyamànànàü dhàtånàü hi yathà malàþ . tathendriyàõàü dahyante doùàþ pràõasya nigrahàt . pràõàyàmaidaheddoùàn pràkhàyàmaþ paraü tapaþ>% . vçhadyamaþ %<yathà hi ÷ailadhàtånà dhamatàü dhamyate rajaþ . indriyàõàü tathà doùàn pràõàyàmai÷ca nirdahet>% . vçhaspatiþ %<dhamyamànaü yathà hyetaddhàtånàü saüskçtaü malam . tathendriyakçto doùaþ pràõàyàmena dahyate>% . yogiyàj¤avalakyaþ %<yathà parvatadhàtånàü doùàn dahati pàvakaþ . evamantargata¤cainaþ pràõàyàmena dahyate>% . atriva÷iùñhau %<nirodhàjjàyate vàyurvàyoragniþ prajàyate . agneràpo vyajàyanta tairantaþ ÷udhyate tribhiþ>% . viùõudharmottaràgnipuràõayoþ %<nirodhàjjàyate bàyustasmàdagnistato jalam . tribhiþ ÷arãraü sakalaü pràõàyàmairvi÷udhyati>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<tathà nirodhasaüyogàt devatàtrayacintanàt . agnervàyorapàü yogàdàtmà ÷udhyati vai tribhiþ>% . manuþ %<pràõàyàmàvràhmaõasya trayo'pi vidhivat kçtàþ . vyàhçtipraõavairyuktà vij¤eyaü paramaü tapaþ>% viùõudharmottaramagnipuràõa¤ca %<pràõasaüdhàraõaü màsaü ku÷àgracyutavindunà . yaþ kuryàdambhasà ràjan! pràõayàmasu tatsamaþ>% . vçhadviùõuþ %<savyàrhàtiü sapraõavàü pàyartau ÷irasà saha . triþ pañhedàbatapràõaþ pràkùàyàmaþ sa ucyate . gàyatrãü ÷irasà sàrdhaü japedvyàhçtipårvikàsa . pratipraõavarsayuktàü trirayaü pràõasaüyamaþ>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<bhårbhuvaþ kharmaharjanastapaþsatyaü tathaiva ca . pratyo'ïkàrasamàyuktaü tatsaviturvareõyamà . omàpojyotirityetacchiraþ pa÷càt prayojayet . evaü mantraprayogastu pràõàyàmanive÷ane . triràvartanayogena pràõàyàmastu ÷avditaþ>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<ùoóa÷àkùarakaü brahma gàyatryàstacchiraþ smçtam . omàpojyàtirityeùa mantrà yastu prakãrtyate . tasya prajàpatirçùiryajuùñvàcchandasà vinà . vrahmàgnivàyusåryà÷ca devatàþ samudàhçtàþ . pràõasyàyamane caiva viniyoga udàhçtaþ . gàyatrã÷irasà sàrdhamevaü ÷rutinidar÷anam . praõava vyàhçtiyutàü gàyatrãü ÷irasà saha . triþpañhedàyatapràõaþ pràõàyàmaþ sa ucyate . àdànaü rodhasaüsargaü vàyostri striþ samabhyaset . brahmàõaü ke÷avaü ÷ambhuü dhyàyedetànanu kramàt . raktaü prajàpatiü dhyàyet viùõuü nãlotpalaprabham . ÷aïkaraü tryambakaü ÷vetaü dhyàyanmucyeta bandhanàt . pårake vrahmasàyujyaü kumbhake vrahmaõo'ntikam . recakenàdvitãyantu pràpnuyàdai÷varaü padam>% atha pràõàyàmavidhiþ tatra vyàsapadyam àdau chanda çùidevatàviniyogànniråpyate %<gàyatrãü ÷irasà sàrdhaü saptavyàhçtipårvikàm . pràõàyàmena triràvartayet tataþ ÷anaiþ pra÷vamecca pràõàyàmaidagdhadoùo'yaü yat ÷reyaþ tat sakalaü bhavati>% . vyàsaþ %<gàyatruùñiganuùñup ca vçhatã païaktireva ca . triùñup ca jagatã ceti chandàüsyàhuranukramàt . agnivàyyarkavaruõà vçhasthati÷atakratå . vi÷vedevàþ vyàhçtãnàü daivatàni yathàkramam . viniyogaþ smçtastàsàü pràõàyàme maharùibhiþ>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<vyàhçtãnà¤ca sarvàsàmàrùa¤caiva prajàpatiþ . sapta chandàüsi proktàni chàdanàni tu sarva÷aþ . gàyatryuùñiganuùñup ca vçhatã tçùñubeva ca . païkti÷ca jagatã caiva sapta chandàüsi tàni vai . agnivàyustathàdityo vçhaspatyàpa eva ca . indra÷ca vi÷vadevà÷ca devatàþ samudàhçtàþ . anàmnàteùu nityeùu pràya÷citteùra sarvadà . pràõàyàmaprayoge ca viniyoga udàhçtaþ>% . vçhaspatiþ %<baddhvàsanaü niyamyàsån smçtvà brahmàdikaü tathà . saünimãlitadçï maunã pràõàyàmaü samabhyaset>% . viùõudharmottare %<savyàhçtiü sapraõavàü gàyatrãü ÷irasà saha . triþ pañhedàyatapràõaþ pràõàyàmaþ sa ucyate . àdànaü rodhamutsargaü manasà triþ samabhyamet . brahmàõaü ke÷avaü ÷ambhuü dhyàbanmucyeta bandhanàt . raktaü pitàmahaü dhyàbedviùõuü nãõotpalaprabham . su÷vetaü tryambaka÷caiva taüsàràrõavatari¤cam>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<bàhyasthitaü nàsapuñena vàyumàkçùya tenaiva ÷anaiþ samastam . nàóã÷ca sarvàþ pratipåreyuþ sa pårako nàma mahànnarodhaþ . na recakonaiva ca pårako và nàsàgracàrã sthita eva vàyuþ . ani÷calaü dhàrayati krameõa kumbhàkhyametaü pravadanti tajj¤àþ . niùkramya nàsàvivaràda÷eùaü pràõaü bahiþ ÷ånyamivànilena . niruccha saüstiùñhati cordhvavàyuþ sa recako nàma mahànnirodhaþ . nàsikayà''kçùyocchàsaü dhyàna påraka ucyate . kumbhoni÷calani÷vàsã ricyamànastu recakaþ>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<pràõenàpyapayànena vegavàyuü samutsçjet . yena ÷atrånadhasthàü÷ca ni÷vàsena ca càlayet . ÷anairnàsàpuñe vàyumutsçjenna tu vegataþ>% . yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayo'ùñàvaïgàni pàtaø såø tasya yogàïgatoktà . tasya ca yogàïgapràõàyàmasya lakùaõàdiþ pàtaø såø bhàø vivaraõeùåktaü yathà %<tasmin sati ÷vàsapra÷vàsayorgativicchedaþ pràõàyàmaþ>% såø . %<satyàsanajaye bàhyasya vàyoràcamanaü ÷vàsaþ . koùñhyasya vàyorniþsàraõaü pra÷vàsaþ, tayorgativiccheda ubhayàbhàvaþ pràõàdhàmaþ>% bhàø . sa tu %<bàhyàbhyantarastambhavçttirde÷akàlasaïkhyàbhiþ paridçùño dãrghasåkùmaþ>% såø . %<yatrà pra÷vàsapårvako gatyabhàvaþ sa bàhyaþ yatra ÷vàsapårvako gatyabhàvaþ sa àbhyantaraþ tçtãyastambhavçttiryatrobhayàbhàvaþ sakçtprayatnàd bhavati yathà tapte nyastamupale jalaü sarvataþ saïkocamàpadyate . tathà dvayoryugapadgatyabhàva iti trayo'pyete de÷ena paridçùñàþ iyànasya viùayo de÷a iti . kàlena paridçùñàþ kùaõànàmiyattàvadhàraõenàvacchinnà ityarthaþ . saïkhyàbhiþ paridçùñàþ, etàvadbhiþ ÷vàsapra÷vàsaiþ prathama udghàtastadvannigçhãtasyaitàvadbhiþ dvitãya udghàtaþ evaü tçtãyaþ evaü mçdurevaü madhya evaü tãvra iti saïkhyàparidçùñaþ sa khalvayamevamabhyasto dãrghasåkùmaþ>% bhàø %<bàhyàbhyantaraviùayàkùepã caturthaþ>% såø . %<de÷akàlasaïkyàbhirbàhyaviùayaþ paridçùña àkùiptaþ tathàbhyantaraviùayaþ paridçùña àkùipta umayathà dãrghasåkùmaþ tatpårvako bhåmijayàt krameõobhayorgatyabhàva÷caturthaþ pràõàyàmaþ . tçtãyastu viùayànàlocito gatyabhàvaþ sakçdàrabdha eva de÷akàlasaïkhyàbhiþ paridçùño dãrghasåkùma÷caturthastu ÷vàsapra÷vàsayorviùayàvadhàraõàt krameõa bhåmijayàdubhayàkùepapårvako gatyabhàva÷caturthaþ pràõàyàmaþ ityayaü vi÷eùa iti>% bhàø . %<tataþ kùãyate prakà÷àvaraõam>% såø . pràõàyàmànabhyasyato'sya yoginaþ kùãyate vivekaj¤ànàvaraõãyaü yattadàcakùate mahàmohamayena indrajàlena prakà÷a÷ãlaü sattvamàvçnya tadevàkàrye niyuókte iti tadasya prakà÷àvaraõaü karma saüsàranibandhanaü pràõàyàmàbhyàsàt durbalaü bhavati pratikùaõaü ca kùãyate . tathà coktam %<tapo na paraü pràõàyàmàttato vi÷uddhimalànàü dãpti÷ca j¤ànasyeti>% . ki¤ca dhàraõàsu ca yogyatà manasaþ pràõàyàmàbhyàsàdeva . %<pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõàsyeti>% vacanàt bhàø .
     %<pràõàyàmavi÷eùatrayalakùaõaparaü såtramavatàrayati satviti . vçtti÷abdaþ pratyekaü saüvadhyate . recakamàha yatra pra÷vàmeti . pårakamàha yatra ÷vàmeti . kumbhakamàha gçtãya iti . tadeva sphuñayati yatrobhayoþ ÷vàsapra÷vàsayoþ sakçdeva vidhàrakàt prayatnàdabhàvo bhavati na punaþ pårvavadàpåraõaprayatnaughapravidhàrakaþ prayatno nàpi recakaprayatnaughavidhàraõyrayatno'pekùyate kintu yathà tapte upale nihitaü jalaü pari÷uùyat sarvataþ saïocamàpadyate eva mayamapi màruto vahana÷ãlo balabadvidhàrakaprayatna niruddhakriyaþ ÷arãra eva såkùmãbhåto'vatiùñhate na tu recayati yena recaka iti . iyànasya de÷o viùayaþ pràde÷avitastihastàdiparimito nivàte prade÷e ãùikà tålàdikriyànumito bàhya evamàntaro'pyàpàdatalamàmastakaü pipãlikàspar÷asadç÷enànumitaþ . spar÷ananimeùakriyàvacchinnasya kàlasya caturtho bhàgaþ kùaõasteùàmiyattàvadhàraõenàvacchinnaþ svajànumaõóalaü pàõinà triþ paràmç÷ya cchoñikàvacchinnaþ kàlo màtrà tàbhiþ ùañtriü÷a nmàtràbhiþ parimitaþ prathama udghàto mandaþ . sa eva dviguõãkçto dvitãyo madhyamaþ sa eva triguõãkçtastçtãya stãvrastamimaü saïkhyàparidçùñaü pràõàyàmamàha saïkhyàbhiriti . svasthasya hi puüsaþ ÷vàsapra÷vàsakriyàva¤chinnena kàlena yathoktacchoñikàkàlaþ samànaþ prathamothàta karmatàü nãtaþ udghàto vijito va÷ãkçto nigçhãtaþ kùaõànàmiyattàkàlo vivakùitaþ ÷vàsapra÷vàseyattà saükhyeti katha¤cidbhedaþ . sa khalvayaü pratyahamabhyastã divasapakùamàsàdikameõa de÷akàlapracayavyàpitayà dãrghaþ paramanaipuõyaü sa bhadhigamanãyaþ tayà ca såkùmo na tu mandatayà>% vivçtiþ . bhogàïapràõàyàmavidhiþ dattàtreyasaühitàyàmukto yathà %<tasmin ÷astaü samàstãrya àsanaü viùñaràdikam . tatro pavi÷ya medhàvã padmàsanasamanvitaþ . samakàyaþ prà¤jali÷ca praõamya ceùñadevatàm . tato dakùiõahastasyàpyaïguùñhena tu piïgalàm . nirudhya pårayedvàyumióayà tu ÷anaiþ ÷aneþ . yathà÷aktyànirodhena tataþ kuryàcca kumbhakam . tatastvajet piïgalayà ÷anaireva na begataþ . punaþpiïgalayà''kçtya pårayedudaraü ÷anaiþ . dhàrayitvà yathà÷akti recayenmàrutaü ÷anaiþ . yathà tyajetayà'pårva ghàrayedaviroghataþ . evaü pràtaþ samàsãnaþ kuryàdviü÷àtakumbhakàn . kumbhakaþ sahito nàma sarvagrahavivarjitaþ . madhyàhne'pi tathà kuryàt punarviü÷atikumbhakàn . evaü sàyaü prakurvãta punarviü÷atikumbhakàn . kurvãta rekakumbhàbhyàü sahãtàn prativàsaram . kuryàdevaü caturvàramanàlasyo dine dine . eva màsatrayaü kuryànnàóã÷uddhistato bhavet>% . grahajàmale trayoda÷apañale %<pràõàyàmastridhà prokto recakumbhakapårakaiþ . sahitaþ kevala÷ceti kumbhako dvividho mataþ . recapåraõayukto yaþ sa vai sahitakumbhakaþ . yàvat kevalasiddhiþ syàt sahitaü tàvadabhyaset . recakaü pårakaü tyaktvà sukhaü yadvàyudhàraõam . pràõàyàmo'yamityuktaþ sa vai kevalakumbhakaþ . guråpadiùñamàrneõa pràõàyàmaü samàcaret . yàvadvàyuþ sthito dehe tàvajjãvitamucyate . maraõaü tasya niùakràntistato vàyuü nibandhayet . malàkulàsu nàóoùu màsatà naiva madhyagaþ . kathaü syàt nirmalãbhàvaþ kàya÷uddhiþ kathaü bhavet . ÷uddhimeti yadà sarvaü nàóãcakraü malàkalam . tadaiva jàyate yogo pràõasaügrahaõe kùamaþ . pràõàyàmaü tataþ kuryànnityaü sàttvikayà dhiyà . tathà suùumõàpàr÷vasthà malàþ ÷oùaü prayànti hi . baddhapadmàsanoyogã pràõaü candreõa pårayet . dhàrayitvà yathà÷akti punaþ såryeõa recayet . pràõaü såryeõa càkçtya pårayedudaraü ÷anaiþ . vidhivata kumbhakaü kçtvà puna÷candreõa recayet . yena tyajecca tenaiva pårayedavirodhataþ . recayecca tato'nyena recayecca na vegataþ>% candreõa vàmanàsayà såryeõa dakùiõanàsayà . %<pràõaü cedióayà pivenniyamitaü bhåyo'nyayà recayet pãtvà piïgalayà samãraõamatho baddhvà tyajedvàmayà . sårthàcandramasoranena vidhinà vimbadvayaü dhyàyataþ ÷uddhà nàóigaõà bhavanti malinà màsatrayàdrardhataþ . pràtarmadhyandinaü sàyaü madhyaràtre ca kumbhakàn . catura÷ãtiparyangaü caturbàraü samabhyaset . pràõàyàme mahàn dharmo bogino mokùadàyini . pràõàyàme divàràtrau dehacàlaü parityajet . adhame dvàda÷ã màtrà madhyame dviguõà smçtà . uttame triguõà j¤eyà pràõàyàmasya nirõaye . kanãyasi bhavet svedaþ kampo bhavati madhyame . uttiùñhatyuttame pràõã baddhapadmàsano muhuþ . jalena ÷ramajàtena gàtramàrjanamàcaret . dçóhatà laghutà dãptistena gàtrasya jàyate . yadà tu nàóã÷uddhiþ syàttadà cihnàni bàhyataþ . jàyante yogino dehe tàni vakùyàmya÷eùataþ . ÷arãralaghutà dãptirjañharàgnivivardhanam . kç÷atva¤ca ÷arãrasya tasya jàyeta ni÷citam . pårvoktakàle kurvãta paramàbhyàsameva ca . tataþparaü yatheùñantu ÷aktiþ syàd vàyudhàraõe . yatheùñadhàraõàdvàyoþ siddhiþ kumbhasyakevalà . kevale kumbhake siddhe recapårakavarjite . na tasya durlabhaü ki¤cit triùu lokeùu vidyate>% .

#<pràõàvàya># naø pràõenàvaiti ava--i aca . kriyàvi÷àle hemacaø .

#<pràõàsana># naø %<etat pràõàsanaü nàma sarvamiddhipradàyakam . vàyuü måle samàropya dhyàtvà''ku¤cya prasàrayet . kevalaü pàdameka¤ca skandhe càropya yatnataþ . ekapàdena gagane tiùñhet sa daõóavat prabho! . àpànàsanametat hi sarveùàü pårakà÷rayam>% . kçtvà såkùma÷ãrùapadme samàropyàtha vàyubhiþ . tadàsiddho bhavet martyaþ pràõàpànasamàgamam . apànàsanayogena kçtvà yoge÷varo bhuviü rudrayàmakokte påjàïge àsanabhede .

#<pràõàhuti># strã pràõaråpebhyo'gnibhya àhutiþ . bhojanàt pràk gçhasthakartavye pràõaråpàgnyudde÷yakàhutau tatprakàraca àhniø taø dar÷ito yathà chandogapari÷iùñe %<pràõebhyastvatha pa¤cabhyaþ svàhà praõavasaüyutàþ . pa¤càhutãstu juhuyàt pralayàgninibheùu ca>% . pràõàühutimudràmàha ÷aunakaþ %<tarjanãmadhyamàïguùñhairlagnà pràõàhutirbhavet . madhyamànàmikàïguùñhairapàne juhuyàttataþ . kaniùñhànàmikàïguùñhairvyàne ca juhuyàddhaviþ . tarjanãntu bahiùkçtvà udàne juhuyàttataþ . samàne sarbahastena samudàyàhutirbhavet>% . smçtyarthasàre %<pràõàhutau ghçtàbhàve pa÷càt bhu¤jãta no ghçtam>% atra pàñhakrameõa pràõàpànavyànodànasamànaråpebhya àhutiruktà . vai÷vànaravidastu chàndoø uø anyakrama ukto yathà %<tadyadbhakta prathamamàgacche ttaddhomãyaü, sa yàü prathamàmàhutiü juhuyàttàü juhuvàt praõàya svàheti pràõastupyati>% . atha yàü dvitãyàü juhuyàttàü juhuyàdvyànàya svàheti vyànastçpyati . %<atha yàü tçtãyàü juhuyàttà juhuyàdaùanàya svàhetyapànastçpyati>% . %<atha yàü caturthãü juhuyàttàü juhuyàt samànàya svàheti samànastçpyati>% . %<atha yàü pa¤camãü juhuyàttàü juhuyàdudànàya svàhetyudànastçpyati>% .

#<pràõidyåta># naø 6 taø . samàhvayàkhye vivàdapadabhede amaraþ . dyåta÷abde 3773 pçø dç÷yam %<eùa eva bidhirj¤eyaþ pràõidyåte samàhvaye>% yàj¤aø dyåtadharmo'tidiùñaþ .

#<pràõin># nityam triø pràõo'styasya ini . jãve cetane janumàtre .

#<pràõimàtç># strã pràõino màteva . garbhadàtrãkùupe ràjaniø .

#<pràõihita># triø 6 taø . 1 pràõino hitasàdhane 2 pàdukàyàü strãü trikàø .

#<pràõãtya># naø praõãtasya prayuktasya bhàvaþ ùya¤ . çõe trikàø pràmãtya tatràrthe pàñhàntaram .

#<pràõe÷a># puø 6 taø . 1 patyau jañàø . 2 bhàryàyàü strã hemacaø . 3 vàyau puø trikàø . pràõe÷varàdayo'pyatra .

#<pràõyaïga># naø 6 taø . pràõino'ïge avayave hastapàdàdau tatra upasarjane %<adravaü mårtimat svàïgaü pràõisthamavikàrijam . atatsthaü tatra dçùña¤ca tena tadvat tathà yutam>% ityuktalakùaõasvàïgaråpakatve asaüyogopadhatve ïãù . tatra kroóàdibahvavo nàsikodarajaïghàdanta÷çïgàõàm ucchasya ca vi÷eùokteþ saüyogopadhatve'pi ïãù syàt .

#<pràtaþkçtya># naø 7 taø . ÷àstravihite pràtaþkartavye karmaõi tacca àcàra÷abde 633 pçø dar÷itam . evamanyatràpi yathàyathaü nànà÷àstre uktaü dç÷yam .

#<pràtaþkàla># puø karmaø . 1 prabhàtakàle %<pràtaþkàlo muhårtàü strãn saïgavastàvadeva tu>% smçtiparibhàùite såryodayàvadhi muhårtatrayamite 2 kàle ca .

#<pràtaþsandhyà># strã sandhau bhavaþ yat sandhyà 7 taø . 1 gataràtreranantaraü muhårtàtmake bhàvisåryodayasya madhyavartini 2 daõóacatuùñayàtmake và kàle %<triyàmàü rajanãü pràhustyaktvàdyantacatuùñayam . nàóãnàü tadubhe sandhye divasàdyantasaüj¤ite>% tiø taø . sandhyà ca brahmaõo manojàtà kanyà sà ca vasiùñhopade÷ena tapaþ kçtvà pårvapratij¤àtasyàgnau ÷arãratyàgasya sampàdanàrthaü viùõuvareõa puroóà÷amayaü dehamavàpya medhàtithiyaj¤àgnau ÷arãraü juhàva . tasyàþ pårvàrdhaü pràtaþsandhyà . 3 tasyà¤ca tatkathà kàlikàpaø 22 aø yathà %<tadà viùõoþ prasàdena sà vive÷a vidheþ sutà . bahnistasyàþ ÷arãraü taddagdhvà såryasta maõóale . ÷uddhaü prave÷ayàmàsa viùõorevàj¤ayà punaþ . såryo dvidhà vibhajyàtha taccharãraü tadà rathe . svake saüsthàpayàmàsa prãtaye pitçdevayoþ . yadardhvabhàgastasyàstu ÷arãrasya dvijottamàþ! . pràtaþsandhyàbhavat sà tu ahoràtràntamadhyagà . yaþ ÷eùabhàgastasyàstu ahoràtràntamadhyagaþ . sa sàyamabhavat sandhyà pitçprãtipriyà sadà . såryodayàcca prathamaü yadà syàdaruõàdayaþ . pràtaþsandhyà tadodati devànàü prãtikàriõã . astaü gate tataþ sårye ÷oõapadmanibhà sadà . udeti sàyasandhyàpi pitéõàü modakàriõã>% . sandhau kàle upàsyà sandhyà 7 taø . pårvasandhyàkàle upàsyàyàü gàyatrãpratipàdyaparame÷vararåpàyàü 3 devatàyà¤ca yathoktaü bharadvàjasmçtau 7 aø yathà %<gàyantaü tràyate yasmàt gàyatrãti smçtà tataþ . pràõà gayà iti proktàstràyate tànathàpi và . gàyatrãti bhavennàma kevalaü tràyatãti và . vyàna÷e pràõajihvàsu sadà vàgrasavartanàt . sarasvatãti nàmnà ca samàkhyàtà maharùibhiþ . savitçprakà÷akaraõàt sàvitrãtyabhidhà bhavet . jagataþ prasavitrãti hetunànena vàpi ca . tasmàdiyaü sadopàsyà ni÷àdivasayordvijaiþ . gàyatrã sandhivelàyàü saiva sandhyeti kãrtità . yo japedvadanaü j¤àtvà na÷yantyaühàüsi tatkùaõàt . çùicchando devatà÷ca japettà÷cànvitàþ kramàt . j¤àtvà padàni ÷rutvàtha turãyaü pàdamavyayam . brahmaõà yàti tatsàmya padaü j¤àtvà turãyakam . yà gàyatrã tricaraõà sà trimårtisvaråpiõã . upàsyànantaraü vipraistrisandhyàsu trimårtiùu . turãyapàdametasyà j¤àtvà yopàstimàcaret . sà ratnapårõàü pçthivãü gçhõanno doùabhàgbhavet . brahmake÷avarudràdidevatàbhirupàsità . sandhyàntàü kona seveta vipraþ syàdabhilàùukaþ . pràtaþ satàrakàü sandhyàü sàyaü sandhyàü sabhàùkaràm . snànakarmaõi tanmadhyàmupàsãta yathàvidhi . pràtarevamupàsyaiva prakuryàt havanaü japam . snànasyànanataraü kuryàt tarpaõa¤ca mahàkratån . sàyaü sandhyàmupàsãta homaü kurvãta ÷àsanàt . sandhyopàsanahãno yo na yogyaþ sarvakarmasu . tasmàdupàsya vidhinà sandhyàmanyakriyà÷caret . nopàsayeddvijaþ . sandhyàü yo'sau ÷ådratvamàpnuyàt . karmàõyanyàni saütyajya sandhyàü yaþ kevalaü dvijaþ . upàste, sarvapuõyàni kçtavàn sa bhavedasam . sandhyopàstiü vinàvipraþ puõyànyanyàni càcaret . yastasya tàni pàpàni bhavantyeva na saü÷ayaþ . nà÷ayet janmajanitaü pàpaü da÷ajapàdanu . puràkçtaü ÷atajapàdgàyatryàstu dvijanmanaþ . kçtaü yuge'pi caikasmin sahasreõa japena tu . sadbhaktyà japatastasmàdgàyatrãü sarvadà japet . samastasaptatantubhyo japayaj¤aþ paraü smçtaþ . hiüsayà te pravartante japayaj¤o na hiüsayà . yàvantaþ karmayaj¤à÷ca dànàni ca tapàüsi ca . te sarve japathaj¤asya kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . japena devatà nityaü ståyamànà prasãdati . prasannà vipulàn bhogàn dadyànmukti¤ca ÷à÷vatãm . yakùaràkùasavetàlapretabhåtapi÷àcakàþ . japà÷rayaü dvijaü dçùñvà dårante yànti bhãtitaþ . tasmàjjapaþ sadà ÷reùñhaþ sarvasmàt puõyasàdhanàt . ityevaü sarvathà j¤àtvà vipro japaro bhavet . evaü japaparaþ sandhyàü bhaktyopàsãta yo dvijaþ . niyamena sadà gacchedçùitvaü nàtra saü÷ayaþ . tasmàjjitendriyo nityaü sandhyopàstiü samàcaret . sa sarvalokàn jitvà'tha vipraþ svava÷amànayet . tadante brahmabhàvena yàvadàbhåtasaüplavam . tàvannityo niràtaïko bhavedatra na saü÷ayaþ . evaü sandhyàvidhiü sarvaü yo vipro'dhyàpayet dvijaþ . adhyàpako yathàvasthaþ . ÷rotà caikàgramànasaþ . sa sarvapàpanirmuktaþ sarvavidyàvi÷àradaþ . atha dhànyadhanopeto jãvedvarùa÷ataü sukhã . etadvidhànaüyo'dhãtya ÷ràvayet bràhmaõottamàn . prãtipårvaü prayatnena bràhmaõo niyamena ca . aj¤ànena pramàdena duritaü yat samutthitam . tasya tat sakalaü nà÷aü vrajedatra na saü÷ayaþ . yàþ sandhyopàstayastisro yasya snànaü vidhãyate . parvaõi ÷ràvaõã yasya tat sarvaü pårõatàmiyàt . kàmànmohàcca lobhàcca sandhyàü nàtiø kramed dvijaþ . sandhyàtikramaõàdvipro bràhmaõyàccyavate yataþ . anàgatàü tu ye pårvàmanatãtà¤ca pa÷cimàm . sandhyàü nopàsate vipràþ kathaü te bràhmaõàþ . smçtàþ? . sàyaü pràtaþ sadà sandhyàü ye na viprà upàsate . kàmantàn dhàrmiko ràjà ÷ådrakarmasu yojayet . vidhànametanno deyaü rahasyaü yasya kasyacit . vedàdhyàyàbhijàø tàya pradeyaü sa dvijanmane>% . bràhmaõasaø yogiyàj¤avalkyaþ %<ataþparaü pravakùyàmi sandhyopàsanamuttamam . ahoràtrakçtaiþ pàpairyàmupàsya pramucyate>% . tathà %<yàvanto'syàü pçthivyàü hi vikarmasthàsta vai dvijàþ . teùàü vai ùàvanàrthàya sandhyà sçùñà svayambhuvà . yà sandhyà sà tu gàyatrãü dvidhà bhåtà pratiùñhità>% . tathà %<sà satyaü karma vipràõàmahoràtrakçtasya tu . pàpàpanuttaye yasmàt tasmànnityaü samàcaret>% yamaþ %<sandhyàmupàsate ye tu satataü saü÷itavratàþ . vidhåtapàpàste yànti brahmalokamanàmayam>% . ÷àtàtapaþ %<ançttaü madyagandha¤ca divàmaithunameva ca . punàti vçùalasyànnaü bahiþ sandhyà hyupàsità>% . yàj¤avalkyaþ ni÷àyàü và divà vàpi yadaj¤ànakçtaü bhavet . trikàlasandhyàcaraõàt tatsarvaü vipraõa÷yati . devalaþ %<sàyaü pràtaþ sadà sandhyàmupàsãta ÷ucirbahiþ>% . viùõupuø %<sarvakàlamupasthàna sandhyàyàüþ pàrthiveùyate . anyatra såtakà÷au ca vibhramàturabhãtitaþ>% . yogiyàj¤avalakyaþ sarvàvastho'pi yo vipraþ sandhyopasanatatparaþ . bràhmaõyànna sa hãyeta anyajanmagato'pi san . sandhyà tåpasità yena tena viùõurupàsitaþ . dorghamàyuþ sa bindeta sarvapàpaiþ pramucyate . tathà %<sàyaü pràtastu yaþ sandhyàü saçcàü paryupàsite . japtvaiva pàbanãü devãü sàvitrãü lokamàtaram . sa tayà pàvito devyà bràhmaõo dhåtakilviùaþ . na sãdet pratigçhõànohyapi pçthvãü sasàgaràm>% . agnipuràõe munaya ånvuþ kathaü mune! divaü yàti bràhmaõo muktakilviùaþ . anàgnako hi no bråhi yaduktaü vahninà vurà såta uvàca %<sàyaü pràta÷ca yaþ sandhyàmupàste'kùuõõa mànasaþ . japate pàvanãü devãü gàyatrãü vedamàtaram . tayà sa bhàvito devyà bràhmaõaþ dhåtakilviùaþ . na sãdet pratigçhõànaþ pçthivã¤ca sasàmaràm . ye cànye dàruõàþ kecidgrahàþ såryàdayo divi . te càsya saumyatàü yànti ÷ivàþ ÷ivataràstathà . yatra tatra mata¤cainaü dàruõàþ pi÷ità÷anàþ . dhoraråpà mahàkàyàþ prabhavanti na ràkùasàþ . yàvanta÷ca pçthivyàü hi cãrõavedavratà dvijàþ . acãrõavratavedà và vikarmapathamà÷ritàþ . teùàntu pàvanàrthàya gàyatrã nityameva hi . dvesandhye hyupatiùñheta tadanvarthaü mahàvratam>% . tathà %<dve sandhye hyupatiùñheta gàyatrãü prayataþ ÷uviþ . yastasya duùkçti rnàsti pårvataþ parato'pi và . evaü kilviùayukto hi vinirdahati pàtakam . ubhe sandhye hyupàsãta tasmànnityaü dvijottamaþ>% . tathà %<sandhyà yena na vij¤àtà sandhyà nevàpyupàsità . jãvanneva bhavet ÷ådro mçtaþ ÷và càbhi jàyate>% . manuþ %<na tiùñhati tu yaþ pårvàü nopàste ya÷ca pa÷cimàm . sa sàdhubhirbahiùkàryaþ sarvasmàtu dvijakarmaõaþ>% . vyàsaþ bahiþ sandhyà da÷aguõà goùñhaprasravaõàdiùu . khàte tãrthe da÷aguõà sàhasrã jàhnavãjale . bahiriti anàcchàditasthàne pràïgaõàdau . ÷àtàtapaþ %<gçheùu pràkçtã sandhyà goùñhe ÷ataguõà smçtà . nadãùu ÷atasàhasrà anantà ÷ivasanidhau>% . gçheùu gçhavãthyàdau . yogiyàj¤avalkyaþ %<sandhau sandhyàmupàsãta nàstage nodgate ravau . sandhyàtrayantu kartavyaü dvijenàtmavidà sadà>% . saüvartaþ %<pràtaþsandhyàü sanakùatràmupàsãta yathàvidhi . sàdityàü pa÷cimàü sandhyàmardhàstamitamàskaràm>% . narasiühaùuràõe %<pårvàü sandhyàü sanakùatràmupakramya yathàvidhi . gàyatrãmabhyamettàvadyàvadàdityadar÷anam>% . manuþ %<çùayo dãrghasandhyatvàt dãrghamàyuravàpnuyuþ . påjàü ya÷a÷ca kãrti¤ca brahmavarcasameva ca . upàste yastu no sandhyàü bràhmaõo hi vi÷eùataþ . sajãvanneva ÷ådraþ syànmçtaþ÷và càbhidhãyate>% . tathà %<sandhyàhãno '÷ucirnityamanarhaþ sarvakarmamu . yadanyat kurute ki¤cit na tasya phalavàgbhavet>% . yamaþ %<anàgatàntu ye pårvàmatãtàü càpi pa÷vimàm . ye viprà nànutiùñhanti sandhyàü te vçùalàþ smçtàþ>% . chandogapari÷iùñe kàtyàyanaþ %<sandhyàü nopàsya càkartà snànadànasya yaþ sadà . taü doùà nopasarpanti vainateyamivoragàþ>% tathà %<etat sandhyàtrayaü proktaü bràhmaõyaü yadadhiùñhitam . yasya nàstyàdarastatra na sa bràhmaõa ucyate>% . kårmapuràõe %<na tiùñhati tu yaþ pårvàü nopàste yastu pa÷cimàm . sa ÷ådreõa samo loke sarvadharmavivarjitaþ>% . mukhyakàle sandhyàvandanàkaraõe pràya÷cittamàha . vyàsaþ
     %<àdityo'bhyudiyàdyasya sandhyopàstimakurvataþ . snàtvà pràõàüstriràcabhya gàyatryaùña÷ataü sapet>% pàrijàte tu %<kàlàtikamaõe caiva caturthyàrghyaü pradàpayet>% ityuktam . malamàmutattve tu %<kàlàtãtà vçthà sandhyà bandhyastràmaithune yathà . gàyatrãü da÷adhà japtvà punaþ sandhyàü samàcaret>% kà÷ãkhaõóoktaü pràya÷cittàntaramuktam . atra yathàcàraü vyavasthà . saïgavaparyantapràtaþ sandhyàyà gauõakàlaþ àpradoùàvasànaü sàyaüsandhyàyàþ iti maõóanaþ . %<udayàstamayàdårdhvaü yàvat syàdghañikàtrayam . tàvat sandhyàmupàsãta pràya÷cittamataþparam>% iti skànde vi÷eùa ukteþ . madhyàhne tu dakùaþ %<àdhyardhayàmàdàsàyaü sandhyà màdhyàhnikãùyate . arghyapradànataþ pårvamudayàstamaye'pi và . gàyatyaùña÷ataü japyaü pràya÷cittaü dvijàtibhiþ>% iti . gauõakàle'pyasambhave yamaþ %<divoditàni karmàõi pramàdàdakçtàni cet . ÷arvaryàþ prathame yàme tàvat kuryàdyathàkramam>% . atra mukhyakàlànurodhàt sàyaüsandhyopàsanaü pårvaü kçtvà %<àgantånàmante nive÷aþ>% iti nyàyenàtãtakàlaü karma pa÷càt kàryamiti nyàyataþ pràpvaü tasya niùedhàrthaü yathàkramamiti vacanamiti . %<di vodinàni karmàõi pràpnuvantãtaràõi ca . divoditàni kçtvaiva vidadhyàduttaràõi tu>% madanaparijàte vasiùñhokteþ . såtake vi÷eùaþ såtake ityanuvçttau %<avagàhaü brahmayaj¤aü saurajapya¤ca varjayet>% iti %<snànaü sandhyàü tyajan vipraþ saptàhàcchådratàü vrajet . tasmàt snàna¤ca sandhyà¤ca såtake'pi na santyajet . såtake mçtake caiva sandhyàkarma samàcaret . manasoccàrayenmantràn pràõàyàmamçte dvijaþ>% ityanayoravirodhàya na mànasasandhyàniùedha iti kalpyàm . kintu pràõàyàmamantrà manasàpi noccàryà ityarthaþ . paiñhinasistu %<såtake sàvitryà¤jaliü prakùipya pradakùiõaü kçtvà såryandhyàyannamaskuryàt>% ityarghyadànàntàü sandhyàmàha . anye tu uccàrya yàcà gàyatrãü dadyàdarùyà¤jãnapi . aùñaviü÷atikçtvo'tra gàyatrãü manasà japet iti gàyatrãjapamapyàhuþ . %<såtake karmaõàntyàgaþ sandhyàdãnàü bidhãyate>% iti yadyapi sandhyàyànivçttiþ ÷råyate tathàpya¤jaliprakùepàdikaü kàryam . %<såtake sàvitryà cà¤jalimprakùipya pradakùiõaü kçtvà såryaü dhyàyannamaskuryàditi>% paiñhinasismaraõàt iti mitàkùarà sandhyàdãnàmapyapavàdamàhàparàrke pulastyaþ %<sandhyàmiùñiü caruü homaü yàvajjãvaü samàcaret . na tyajet såtake vàpi tyajan gacchedadho dvijaþ . såtake mçtake caiva sandhyàkarma samàcaret . manasoccàrayenmantràn pràõàyàmamçte dvijaþ>%? . yattu candrikàyàü jàvàlaþ %<sandhyàü pa¤ca mahàyaj¤àn naityikaü smçtikarma ca . tanmadhye hàpayetteùàü da÷àhànte punaþ kriyà>% yacca saüvartaþ %<såtake karmaõàü tyàga sandhyàdãnàü vidhãyate>% yacca viùõupuø %<sarvakàlamupasà tu sandhyayoþ pàrthiveùyate . anyatra såtakà÷aucavibhramàturabhãtitaþ>% iti . tat saüparõasandhyàniùedhaparam . %<arghyàntà mànasã sandhyà ku÷avàrivivarjità>% iti ÷uddhidvãpe cyavanokteþ . paiñhãnasikhyatva mantroccàraõamapyàha såtake sàvitryà¤jaliü prakùipya såryaüdhyàyannamaskuryàt . prayogaparijàte bharadvàjopi %<såtake mçtake kuryàt pràõàyàmamamantrakam . tathà màrjanamantràüstu manasoccàrya màrjayet . gàyatrãü samyaguccàrya såryàrghyaü nivedayet . màrjanaü tu na và kàryamupasthànaü na caiva hi>% . ityevaü mitàkùaràparijàtàdau a÷auce sandhyàkaraõavi÷eùasyokteþ gauóànàü tadanàcaraõamanàcàra eva tasya ÷rãtatvena smçtyà bàdhànucitatvàdapi mitàkùaràdyuktaü yuktabhiti draùñavyam .

#<pràtaþsavena># naø savanaü yaj¤àïgakarmabhedaþ somàbhiùavàdi pràtaþ kartavyam savanam . pràtaþkartavye yaj¤àïgakarmabhede . apa pràtaþsava tatràrthe puø .

#<pràtaþsnàna># 7 taø . pràtaþkartavye jalàvagàhanàdiråpe snàne tasya karmàïgatàdyuktaü garuóapuø %<åùaþ kàle tu saüpàpte kçtvà càva÷yakaü budhaþ . snàyànnadãùu ÷uddhàsu ÷aucaü kçtvà yathàvidhi . pràtaþsnànena påyante ye'pi pàpakçto janàþ . tasmàt sarvaprayatnena pràtaþsnànaü samàcaret . pràtaþsnàna pra÷aüsanti dçùñàdçùña÷ubhaü hi tat . sukhasuptasya satataü làlàdyàþ saüsravanti hi . ato naivàcaret karmàõyakçtvà snànamàditaþ . alakùmãþ kàlakarõã ca duþsvapnaü duvicintitam . pràtaþsnànena pàpàni dhåyante nàtra saü÷ayaþ . na ca snànaü vinà puüsàü prà÷astyaü karma saüsmçtam . home japye vi÷eùeõa tasmàt snànaü samàcaret . a÷aktàva÷iraskantu snànamasya vidhãyate>% .

#<pràtaþsmaraõãya># triø 7 taø . pràtaþkãrtanãye devàdau puõyacarite . prabhàta÷abde 4475 pçø dç÷yam .

#<pràtar># avyaø pra + ata--aru . 1 prabhàte amaraþ %<pràtaþkàlo muhårtàü strãni>% ti smçtyukte 2 såryodayàvadhibihårtakàle ca

#<pràtara># triø prakçùña àtaro yatra . prakçùñàtararåpataraõapaõyayukta de÷e tataþ kç÷à÷vàø caturarthyàü chaõ . pràtarãya tasyàdårade÷àdau triø .

#<pràtaracaka># puø sarpabhede bhàø àø 57 aø .

#<pràtaranuvàka># puø pràtaþpàñhye anuvàke vedàü÷abhede ÷astre %<pràtaranuvàkaü jàgradupàsãta>% kàtyàø ÷rauø 9 . 1 . 13 %<purà pràtaranuvàkasya>% chàø uø %<pràtaranuvàkasya pràrambhàt>% bhàø %<apragãtamçgjàtaü ÷astraü yat pràtaþkàle ÷asyate pràtaranuvàkastasyeti yàvat>% ànandaø .

#<pràtarà÷a># puø a÷a + bhàve gha¤ 7 taø . pràtaþkàlike bhojane trikà0

#<pràtargeya># puø pràtargeyamasya . 1 stutipàñhake trikàø 2 pràtaþkàle gàtake sàmàdau ca triø .

@<[Page 4523a]>@
#<pràtardina># naø karmaø . pårvavartini divase trikàõóa÷eùaþ .

#<pràtarbhoktç># puø 7 taø . kàke ÷abdacaø .

#<pràtarbhojana># naø 7 taø . pràtarà÷e jañàdhaø .

#<pràtastarà(mà)m># avyaø pràtar + tarap tamap và àmu . atyantapràtaþkàle %<pràtastaràü patattribhyaþ>% bhaññiþ .

#<pràtastrivargà># strã pràtaþ pràtaþsnànena trivargo yasyàþ . gaïgàyàü bhàø anuø 26 aø .

#<pràti># strã prà + bhàve ktin . 1 pårtau 2 làbhe ca mediø .

#<pràtikaõñhika># triø pratikaõñhaü gçhõàti pratikaõñha + ñhak . pratikaõñhagràhake .

#<pràtikà># strã pra + ata--õvul ñàp . javàvçkùe ràjaniø .

#<pràtikàmin># duryodhanasya dåtabhede bhàø bhãø 65 aø .

#<pràtikålika># triø pratikålaü vartate pratikåla . ñha¤ . pratikålaü vartamàne striyàü ïãp %<tàü pràtikålikãü matvà>% bhaññiþ

#<pràtikya># naø pratikasya bhàvaþ purohitàø yak . pratikabhàve

#<pràtijanãna># triø pratijanaü sàdhu pratijanàø kha¤ . pratijanaü sàdhau .

#<pràtinidhika># puø pratidhi + svàrthe ñhak . pratinidhau kàtyàø ÷rauø 25 . 13 . 4

#<pràtipathika># triø pratipathameti ñha¤ . pratipathaü gantari striyàü ïãp .

#<pràtipada># triø pratipadi bhavaþ sandhivelàø aõ . pratipaditithau bhave .

#<pràtipadika># triø pratipadàyàü tithau bhavaþ %<kàlàñ ñha¤>% pàø ñha¤ . 1 pratipadàyàü tithau bhave 2 tatràvirbhåte vahnau puø %<àdau pratipadà yena tvamutpanno'si pàvaka! . tvatpadàt pràtipadikaü saübhaviùyanti devatàþ>% varàhapuø . 3 nàmni ÷abdabhede %<yat pràtipadikaü nàma tannàmno nàtiricyate>% ÷abda÷aø . tallakùaõantu %<arthavadaghàtarapratyayaþ pràtipadikam>% %<kçttaddhitasasàsà÷ca>% pàø vyàkhyàte caite saralàyàmasmàbhiþ adhàturapratyaya iti puüliïganirde÷asta paravalliïgaü dvandva tatpuruùayorityabhidhànàt . etatsåtre parasåtre càrthavattvametatsaj¤àphalãbhåtabibhaktãtarasamabhivyàhàrànapekùayà loke'rthabodhajanakatvam anthathà'dhàturiti paryudàsena vyàkhyànàdvà'rthavattve sàdç÷yagrahaõena siddhe uttarasåtre kçdàdãnàmanarthakànàmasiddhe÷càrthavattvagrahaõaü vyarthaü syàt . ahanniti dhàtau kàõóe ityàdi pratyayànte ca etatsàdyavibhaktyanapekùatve'pi taditarànapekùatvasattve'pi adhàturapratyaya iti tatparyudàsaþ . ekade÷avarõe'rthabodhajanakatvàbàvànnàtiprasaïgaþ . atra pratyayapadaü pratyayapratyayàntaparaü tantràvçttyaivobhayagrahaõàdityàha (pratyayaü pratyayànta¤ceti) siø kau0) . ataeva bhàùye %<na loke kevalena pratyayenàrtho'vagamyate kena tarhi saprakçtikena>% ityuktam hariõàpyuktam . %<dhàtvàdãnàü vi÷uddhànàü laukikàrtho na vidyate . kçttaddhitànàmartha÷ca kevalànàmalaukikaþ . pràgvibhaktestadantasya tathaivàrtho na vidyate>% iti . bhå sattàyàmityàdau karmaõyaõityàdau càrthakathanantu alaukikàrthakathanamàtraü prakriyàda÷àyàmiti veditavyam %<bràhmaõàrtho yathà nàsti ka÷cid bràhmaõakambale . devadattàdayo vàkye tathaiva syurnirarthakàþ>% ityukterakhaõóavàkyasyàpi bodhakatvàttasyàpi pràtipadikatvàpattyà taduttaraü svàdiprasaïga iti tannivàraõàyedaü niyamasåtramityàha %<pårvasåtreõeti>% siø kauø . pratyayagrahaõe yasmàt sa vihitastadàdestadantasya grahaõamiti nyàyàdeva pratyayàntatvalàbhàt kçttaddhitàdãnàmapi pratyayatvàt pårvasåtreõa saüj¤àsiddheriti bhàvaþ . padamiti svàtantryeõa prayogàrhamarthavadityarthaþ . anukaraõasya ÷abdamàtra paratayà na pràtipadikatvamanukaraõasyànitiparasya prayogàsattve'pi itiparasya pçthak prayogàrhatvàditi gavityayamàhetyàdau na prasaïgaþ hariõàpyuktam . ataeva %<gavityàha bhå sattàyàmitãdç÷am . na pràtipadikaü nàpi padaü sàdhu tu tat smçtam>% . pràtipadikàrthe dyotye prathameva . tadartha÷ca nàmàrthàþ %<svàrtho dravya¤ca liïga¤ca saükhyà karmàdireva ca . amã pa¤caiva nàmàrthàstravaþ koùà¤cidagnimàþ>% ityuktàþ . tatra aliïgà, niyataliïgà÷ca pràtipadikàrthe prathamàyà udàharaõam siø kauø .

#<pràtipãya># puø 1 nçpabhede bhàø droø 157 aø . 2 gotrapravararùibhede ca pravaràdhyàyaþ .

#<pràtipeya># puø nçpabhede bhàø saø 69 aø .

#<pràtibha># triø pranibhà'styasya pràj¤àø aõ . 1 pratibhànvite yoginàü yogavighnakàrake 2 upasargabhede màrkaõóeyapuø 40 aø yathà %<pràtibhaþ ÷ràvaõo daivo bhramàvartau tathàparau . pa¤caite yoginàü yogavighnàya kañukodayàþ . vedàrthàþ kàvya÷àstràrthàþ vidyàþ ÷ilpànya÷eùataþ . pratibhànti yadasyeti pràtibhaþ 1 sa tu yoginaþ . ÷abdàrthànakhilàn betti ÷abdaü gçhõàti caiva yat . yojanànàü sahasrebhyaþ ÷ràvaõaþ 2 so'bhidhãyate . samantàdvãkùate càsau sa yadà devatopamaþ . upasargantamapyàhurdaiva 3 munmavattavad budhàþ . bhràmyate yanniràlambaü mano doùeõa yoginaþ . samastàcàravibhraü÷àd bhramaþ 4 sa parikãrtitaþ . àvarta iva toyasya j¤ànàvarto yadàkulaþ . nà÷ayeccittamàvarta 5 upasargaþ sa ucyate . etairnà÷itayogàstu sakalà devayonayaþ . upasargairmahàghorairàvartante punaþpunaþ>% .

#<pràtibhàvya># naø pratibhuyo bhàvaþ ùya¤ dvipadavçddhiþ . (jàmini) 1 pratibhåbhàve pratibhåtvena deye 2 dhane ca manuþ 8 . 15 . 59 dar÷anapratibhå÷abde 3475 pçø dç÷yam .

#<pràtibhàsika># triø pratibhàsàdàgataþ ñhak . pratibhàsàdhãna sattvavati mithyàrajatàdau vedàntamate hi sattvaü trividhaü pàramàrthikaü vyavahàrikaü pràtibhàsikaü ca tatra brahmaõaþ sattvaü pàramàrthikaü trikàlàbàdhyatvàt, ghañàdãnàü sattvaü vyavahàrikaü vyavahàrakàle'vàdhyatvàt, ÷uktau rajatàdeþ sattvaü pràtibhàsikam adhiùñhànaj¤ànabàdhyatvàt pratibhàsakàlamàtrasattvàcceti vedàntaparibhàùàyàü sthitam .

#<pràti÷àkhya># triø prati÷àkhaü bhavaþ parimukhàø ¤ya . prati÷àkhaü bhave vyàkaraõabhede naø .

#<pràti÷rutka># puø prati÷ruti tatsamaye bhavaþ ñha¤ . prati÷ravaõavelàyàü bhave puruùe %<yatra vàyaü ÷rautraþ pràti÷rutkaþ puruùaþ>% vçø uø .

#<pràtisvika># triø pratisvaü bhavaþ ñhak . 1 asàdharaõadharme trikàø . 2 prativyaktibhave ca .

#<pràtihartra># naø pratiharturbhàvaþ karma và udgàtràø a¤ . pratihartçråpasya çtvigmedasya karmaõi 1 pratiharaõe 2 tadbhàve ca .

#<pràtihàraka># puø pratihàraka eva svàrthe aõ . pratihàraka÷abdàrthe amaraþ .

#<pràtihàrika># triø pratihàraþ prayojanamasya ñhak . sàyàkàrake amaraþ .

#<pràtãtika># triø pratãtyà nirvçttaþ ñha¤ . pràtibhàsike padàrthe

#<pràtãpa># pratãpasyàyam aõ . pratãpançpasyàpatye ÷àntanau nçpe trikàø .

#<pràtãpika># triø pratãpaü vartate ñha¤ . pratãpaü vartamàne pratikålàcàriõi .

#<pràtçda># puø çùibhede ÷ataø bràø 14 . 8 . 13 . 2

#<pràtyayika># triø pratyayàya sthitaþ ñhak . pratibhåbhede dar÷anapratibhåryatra mçtaþ pràtyayiko'pi và yàj¤aø . dar÷anapratibhå÷abde 3478 pçø dç÷yam .

#<pràthamakalpika># triø prathakalpe bhavaþ ñhak . 1 prathamàrambhocite vedàdhyayanàdau . prathamaü kalpamadhãte kalpàntatvàt ñhak . 3 prathamakalparåpa÷ikùàgranthàdhyàyini amaraþ .

#<pràthamika># triø prathame bhavaþ ñha¤ . 1 prathamabhave striyàü ïãp . prathamamadhãte prathama + ñhak . vedàdeþ 2 prathamàdhyetari ca .

#<pràdi># puø upasargasaüj¤àrthaü pàø ukte ÷abdabhede sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<pra parà apa sam anu ava nis nir dus dur vi àï ni adhi api ati su ut(d) abhi prati pari upa>% ete pràdayaþ . nis dus sàntau nisastapatàvanà sevane iti (8 . 3 . 120) såtre nisa iti nirde÷àt niùkçtaü duùkçtamityudàhçtya %<idudupadhasya yo visarjanãyaþ>% iti bhàùyokte÷ca . niraþ kuùaþ iti (7 . 2 . 46) %<suduroradhikaraõe>% iti ca nirde÷àt ràntàvapi manoø . uditi dànto'pi %<udo'nårdhvadhveùñàyàmiti>% . %<upasargàþ kriyàyoge>% pàø %<gati÷ca>% pàø pràdayaþ kriyà yoge upasargasaüj¤à gatisaüj¤à÷ca syuþ siø kauø .

#<pràduràkùi># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pràdurbhàva># puø pràdus + bhå--bhàve gha¤ . àvirbhàve prathamaprakà÷e

#<pràdus># avyaø pra + ada--usi . pràkà÷ye åryàø asya kriyàyoge gatisaüj¤à pràduùkçtya pràdurbhåya . svàrthe yat na diø lopaþ pràduùya pràdurbhàve naø ujjvaladattaþ .

#<pràde÷a># puø pra + di÷a--gha¤ drãrghaþ . 1 tarjanãsahitavistçtàïgudve amaraþ 2 de÷amàtre mediø %<aïguùñhasya prade÷inyà vyàsaþ pràde÷a ucyate>% ityukte 3 parisàõabhede ca devãpuø .

#<pràde÷ana># naø pra + à + di÷a--lyuñ . dàne amaraþ .

#<pràde÷ika># triø prade÷e bhavaþ ñhak . prade÷abhave

#<pràdoùa(ùi)ka># triø pradoùe bhavaþ và aõñha¤au . pradoùabhave striyàü ïãp .

#<pràdohani># puø strã pradohanasyàpatyam i¤ . tadapatye . tataþ yåni pha¤ taulvaø tasya na luk . pràdohanàyani tadãye yånyapatye puüstrãø .

#<pràdhanika># triø pradhanaü saügràmaþ prayojanamasya ñhak . yuddhopakaraõe bhàgaø 3 . 8 . 31 .

#<pràdhà># strã pradhaiva svàrthe õa . dakùakanyàbhede kà÷yavakalatrabhede harivaüø 226 aø . tasyàþ apatyaü ñhak . pràdheya tadapatye puüstrãø tadapatyàni ca devagandharvàdayaþ bhàø àø 65 aø . agnipuràõe pràdheyà ityeva pàñhaþ ÷abdakalpadrume pràpeya ÷abdakalpanaü lipikarapramàdakçtapàñhadar÷anàt iti baudhyam .

#<pràdhànika># triø pradhàna + svàrthe ñhak tasyedaü ñhak và . 1 pradhàna÷abdàrthe 2 pradhànasambandhini ca %<pràdhànikarahasya¤ca>% ityàdi devãmàhàtmyavyàkhyàyàü guptavatyàü sthitam .

#<pràdhànya># naø pradhànasya bhàvaþ ùya¤ . ÷reùñhatve . bhàve tvapradhànatva naø tal pradhànatà strã tatràrthe . %<apràdhànyaü vidheryatra pratiùedhe pradhànatà>% ÷àbdikakàrikà .

@<[Page 4525a]>@
#<pràdhva># triø prakçùño'dhvà acsamàø . 1 dårapathe 2 prahve namre 3 baddhe ca hemacaø baø vrãø . 4 vahudåragàmini rathàdau ca .

#<pràdhvam># avyaø pra + à + dhvana--óami . 1 ànukålye 2 bandhane 3 namratàyà¤ca amaraþ .

#<prànta># puø prakçùño'ntaþ . 1 ÷eùasãmàyàm hemacaø . 2 çpibhede puø . tataþ gotràpatye kçõvàø pha¤ . pràntàyana tadapatye puüstrãø .

#<pràntadurga># naø prànte durgaü nçpà÷rayasthànabhedaþ . durgabhede ÷abdàrthakaø .

#<pràntara># naø prakçùñamantaraü vyavadhànaü yatra . 1 dåragamye pathi . 2 vçkùàdichàyà÷ånye pathi 3 vane 4 koñare ca mediø .

#<prànta÷ånya># puø prànte ÷ånyamasya . chàyàdirahite pathi ÷abdara0

#<pràpaõika># puø pra + à + paõa--%<pràïi paõikaùaþ>% uõàø kikan . paõyavikretari ujjvaladaø .

#<pràpta># triø pra + àpa--karmaõi kartari và kta . 1 labdhe 2 àsàdite 3 bhåte amaraþ . 4 upasthite ca .

#<pràptakàla># puø pràptaþ kàlo'sya . karaõayogye kàle 3 . 3 . 133 pàø såtre dç÷yam .

#<pràptapa¤catva># triø pràptaü pa¤catvaü maraõaü yena . mçte amaraþ . saraõe dehasya pa¤cabhåtàtmakatàpràptestasya tathàtvam . preta÷abde dç÷yam .

#<pràptabhàra># puø pràptaþ bhàraþ tadvahanakàlo'sya . bhàrasahavçùàdau ÷abdaratnàø .

#<pràptaråpa># triø pràptaü råpaü yena . 1 manohare 2 paõóite amaraþ . 3 råpavati ca .

#<pràpti># strã pra + àpa--bhàve ktin . 1 udaye 2 dhanàdivçddhau 3 làbhe ca amaraþ . 4 pràpaõe 5 saühatau ÷abdaratnàø aõimàdyaùñavidhai÷varyamadhye 6 ai÷varyabhede ai÷varya÷abde dç÷yam . bàrhadrathajaràsandhyançpasutàbhede 7 kaüsakalatrabhede bhàø saø 13 aø . harivaüø 91 aø %<apràptasyaiva yà pràptiþ saiva saüyoga ucyate>% bhàmàø ukte 8 saüyogasvaråpe dravyaguõamede ca . sàø daø ukte 9 mukhàïgabhede %<yuktiþ pràptiþ samàdhànamiti>% mukhàïgànyuddi÷ya %<saüpradhàraõà càrthànàü yuktiþ, pràptiþ sukhàgamaþ>% lakùità . kàmasya bhàryàbhede bhàø àø 36 aø . nãlaø tàø ukte 8 sahamabhede .

#<pràptisama># naø gauø ukte jàtyuttarabhede %<pràpya sàdhyamapràpya và hetoþ pràptyà vi÷iùñatvàt pràptisamaþ>% sçø . %<hetuþ pràpya và sàdhyaü sàdhayedapràpya và? . na tàvat pràpya . pràptyàmavi÷iùñatvàdasàdhakaþ dvayorvidyamànayoþ pràptau satyàü kiü kasya sàdhakaü sàdhyaü và? . apràpyasàdhakaü na bhavati . nàpràptaþ pradãpaþ prakà÷ayatãti . pràptyà pratyavasthànaü pràptisamaþ>% vàtsthàø %<pràptyà vi÷eùàdaniùñà pàdanena pratyavasthànam>% gauø vçø 5 . 7 yathà àtmà sa kriyaþ kriyàhetuguõavattvàdityàdau kriyàhetuguõavattvenaiva kimiti kriyàvattvaü sàdhyate . kimiti kriyàvattvena tàdç÷aguõavattvaü na? ubhayoravi÷eùàditi .

#<pràptyà÷à># strã 6 taø . 1 làbhecchàyàm 2 pràrabdhakàryasyàvasthàbhede %<avasthàþ pa¤ca kàryasya pràrabdhasya phalàrthibhiþ . àrambho yatna pratyà÷à niyatàpi phalà÷ayà>% ityuddi÷ya %<upàyàpàya÷aïkàbhyàü pràptyà÷à pràptisambhavà>% iti sàø daø lakùità .

#<pràpya># triø pra + àpa--õyat . 1 gamye 2 labhye ca 3 vyàkaraõokte %<kriyàkçtavi÷eùàõàü siddhiryatra na vidyate . dar÷anàdanumànàdvà tatpràpyamiha kathyate>% ityukte 4 karmabhede karman÷abde 1730 pçø dç÷yam . pra + àpa--lyap . labdhvetyarthe avyaø .

#<pràpyakàrin># triø pràpya viùayade÷aü gatvà karoti viùayaprakà÷am kç--õini . viùayade÷aü gatvà viùayaprakà÷akàrake cakùuràdau indriye . tatra nyàyamate cakùuùa eva pràpyakàrità nànyasya . vedàntamate ÷ravaõasyàpãti bhedaþ .

#<pràbodhika># puø prabodhàya hitaü ñhak . 1 åùaþkàle ÷abdamàø prabodhaþ pravodhanaü tatra niyuktaþ tatprayojanamasya và ñha¤ . 2 màgadhe pràtaþstutipàñhakabhede .

#<pràbha¤jana># naø prabha¤jano devatà'sya aõ . svàtinakùatre tasya taddevatàkatvàt tathàtvam . tasyàpatyam i¤ . pràbha¤jani hanåmati %<àyåüùi tvakùu nirbhidya pràbha¤janiramocayat>% bhaññiþ .

#<pràbhava># naø prabhorbhàvaþ aõ . 1 prabhutve 2 ÷reùñhatve ca .

#<pràbhavatya># naø prabhavato bhàvaþ ùya¤ . vibhutve manuþ 8 . 412

#<pràbhàkara># naø prabhàkarasya idam tanmàtaü yetti và aõ . 1 mãmàüsakabhedaprabhàkarasambandhini 2 tanmataj¤e ca .

#<pràbhçta># naø pra + à + bhç--karmaõi kta . upaóhaukanadravye amaraþ . svàrthe ka . 2 pràbhçtaka tatràrthe hàràø .

#<pràmadhi># puø paulastye saptarùimadhye çùibhede harivaüø 7 aø .

#<pràmàõika># triø pramàõena nirvçttaþ siddhaþ ñha¤ . 1 pratyakùàdiprasàõasiddhe 2 ÷àstrasiddhe ca striyàü ïãp . 3 haituke 4 maryàdàbhij¤e 5 ÷àstraj¤e 6 paricche dake 7 pramàõakartari ca .

#<pràmàõya># naø pramàõasya bhàvaþ . tadvati tatprakàrakatvaråpe j¤ànadharmabhede tacca nyàyamate paratogràhyaü momàüsakàdimate svataþ, svamàmagryà và gràhyamiti bhedaþ . pramàtva÷abde dç÷yam .

#<pràmàdya># puø pramàdyatyanena pra + mada bàø karaõeõyat . 1 vàsakavçkùe ÷abdacaø . bhàve õyat . 2 pramàde naø .

#<pràmãtya># naø pra + mã--bhàve ktin tatra sàdhu ùya¤ . 1 çõe trikàø pàñhàntaram . pramãtasya bhàvaþ ùya¤ . 2 maraõe naø .

#<pràya># puø pra + aya--iõ--và gha¤--ac và . 1 mçtyau 2 ana÷anamçtyau 3 bàhulye ca mediø %<pràyeõa sàmagryavidhau guõànàm>% kumàraþ . tataþ prakçtyàdiø sarvavibhaktyapavàdastçtãyà pràyeõa gàrgyaþ siø kauø .

#<pràyaõa># naø pra + aya--bhàve lyuñ . 1 dehatyàgena sthànàntaragamane manuþ 9 . 323 ÷loø udàø . 2 pràrambhe ca %<saiùà trivçtpràyaõà>% tàõóyaø bràø 2 . 15 . 3 %<trivçt çgstavakaþ pràyaõe pràrambhe yasyàþ>% bhàø .

#<pràyaõãya># triø pràyaõaü àrambhadinaü tatra vihitaþ cha . 1 pràrambhadine 2 gavàmayanaprathamàhàdau ca vihite atiràtre yàgabhede ca %<pràyaõãye'dya sutyàmeke>% kàtyàø ÷rauø 12 . 6 . 26 %<pràyaõãyo'tiràtra evàha sàdhyaþ>% devanàthaþ . tàõóyaø bràø 4 . 2 . 1 . 2 bhàùye dvitãyàhasyaiva pràyaõãyasaüj¤à tannirukti÷ca dar÷ità yathà %<pràyaõãyametadaharbhavati>% måø . %<etadvakùyamàõamahaþ pràyaõãyaü prakarùeõa yànti gacchanti svargamanenota vyutpatteþ . etatsaüj¤aü gavàmayanasya dvitãyamaharanuùñheyaü bhavati . yadyapi ÷rutyantare prathamavihitasthàtiràtrasthaiva pràyaõãya iti saüj¤à prasiddhà tathàpi prathamottamayoratiràtrayoþ sarvatra sàdhàraõatvàdasyaivàhno gavàmayane asàdhàraõaü pràthamyamiti kçtvà etadàdikaü gavàyanasvaråpamityasmin dvitãye'hani pràyaõãya÷abdo'tra prayujyate . uktamahannaumanirvacanadvarà pra÷aüsati>% bhàø %<pràyaõãyena và ahnà devàþ svargaü lokaü pràyan yat pràyaüstat pràyaõãyasya pràyaõãyatvam>% måø %<purà devàþ pràyaõãyena pràyaõãyàkhyena khalvahnà svargaü lokaü pràyan pràptàþ yadyasmàt pràyan svargaü pràgaman tasmàdasyàhnaþ pràyaõãyatvaü pràyaõãyasàdhàraõatvàt pràyaõãyamiti nàma sampannam>% bhàø . tadahaþ kartavyatvàdatiràtrasya pràyaõãyasaüj¤eti bodhyam .

#<pràya÷citta># naø pàpakùayamàtrasàdhanatvena vidhivodhite karmabhede yaghoktaü pràø viø tatràïgiràþ %<pàyo nàma tapaþ poktaü cirtaþ>% ni÷caya ucyate . tapo ni÷cayasaüyuktaü pràya÷cittamiti smçtam . ni÷cayasaüyuktaü pàpakùayasàdhanatvena ni÷citamityarthaþ . tathà hàrãtaþ %<prayatatvàdvàpacitama÷ubhaü nà÷ayatãti pràya÷cittam>% . etena pàpakùayamàtrasàdhanaü karma pràya÷cittamiti tallakùaõam . màtra÷abdàt tulàpuruùà÷vamedhàdivyàvçttiþ . tatra pàpavi÷eùasyaiva kàmàkàmakçtasya ÷aktivi÷eùasya tato nà÷aþ matabhedena avyavahàrya÷abde 470 . 71 dar÷itaþ . %<pràya÷cittairapetyeno yadaj¤ànaü kçtaü bhavet . kàmato vyavahàryastu vacanàdiha jàyate>% yàj¤aø vacanasya pràø viø vyàkhyànaü matabhedena dar÷itaü yathà kàmata iti aj¤ànakçtapàpapràya÷cittena kàmakçtapàpàpagamo na bhavati . kintu vyavahàrya tàmàtram . nanu sati pàpe kathaü vyavaharyatàmàtram atràha vacanàditi . ayamabhipràyaþ ardhapràya÷cittànuùñhànenàrdhapàpakùayàt sambhàùaõaspar÷anadar÷anàdilaghuvyavahàro na duùñaþ na tu bhojanapariõayanavyavahàro'pi vacanàdeva yathà kunakhitvàdisåcitamahàpàpa÷eùasadbhàve vyavahàryateti . atha và akàrapra÷leùàduyathoktena pràya÷cittena kàmato'ùi pàpakùayo bhavatyeva kintvavyavahàryaþ pàpàbhàve'pi vacanàt . ata eva manuþ %<bàlaghnàü÷ca kçtaghnàü÷ca vi÷uddhànapi dharmataþ . ÷araõàgatahantçü÷ca strãhantçü÷ca na saüvaset>% . yàj¤avalkyaþ %<÷araõàgatabàlastrãhiüsakàn saüvasenna tu . cãrõavratànapi sadà kçtaghnasahitànimàn . kçtanirõejanàü÷caiva na jugupaseta karhicit>% iti manuvacanaü tvaj¤ànakçtamahàpàpe boddhavyamiti . bhavadevastu sarvatra %<mçtaþ ÷uddhimavàpnuyàditi>% dar÷anàdatràvyavahàryatàvacana nindàrthanityàha . jikanastu pàpakarmaõà hi dvayaü janyate ÷arãratatamapràyatyamàtmamata¤ca pàpaü tacca spar÷àdau vaiñikakarmaõi cànarhatvalakùaõaü tenàtra kàmanàkçte kevala÷arãradoùaþ pràya÷cittenàpanãyate janmàntarakçtaduritasyevàtmanaþ ÷arãràntarasya vyavahàràdhikàritvam àtmagata¤ca pàpaü bhogàdeva kùãyate tanna kàmakàrakçte'pyàhureke ÷rutinidar÷anàt iti manuvacanàdukta÷rutivirodhàcca . mitàkùaràmatantu avahàrya ÷abde dar÷itam . pràyatti÷casya kàmyatvaü naimittikatvaü nityatva¤ca yathàha jàvàlaþ %<kàmyànàü saphalàrtha¤ca doùadhàtàrthameva ca . ataþ kàmyaü naimittika¤ca pràya÷cittamiti sthitiþ . caritavyamato nityaü pràya÷cittaü vi÷uddhaye . nindyai÷ca lakùaõairyuktà jàthante'niùkratainasaþ>% . j¤ànàj¤ànannatapàpayoþ pràya÷cittabhedo yathà aïgiràþ %<akàmataþ kçte pàpe pràya÷cittaü, na kàmataþ . syàttvakàmakçte yattu dviguõaü buddhipårvake>% . pràya÷cittàkathane doùo yathà %<àrtànàü màrgamàõànàü pràya÷cittàni ye dvijàþ . jànanto na prayacchanti te'pi taddoùabhàginaþ . anarcitairanàhutairapçùñai÷caiva saüsadi . pràya÷cittaü na vaktavyaü jànadbhirapi jalpataþ . nyàyato màrgamàõasya kùatriyàdeþ praõàminaþ . antarà bràhmaõaü kçtvà vratametat samàdi÷et>% hàrotaþ yathàvayo yathàkàlaü yathàpràõa¤ca bràhmaõe . pràya÷cittaü pradàtavyaü bràhmaõairdharmapàñhakaiþ . tasmàt kçcchramathàpyardhaü pàdaü vàpi (pàdameva nàto nthånam) vidhànataþ . j¤àtvà balàbalaü kàlaü pràya÷cittaü prakalpayet . a÷aktàvanugrahamàha parà÷araþ . %<durvale'nugrahaþ kàryastathà vai ÷i÷uvçddhayoþ . ato'nyathà bhaveddoùastasyànnànugrahã bhavet>% . snehàdinànugrahe doùo yathà snehàdvà yadi và lobhàt mohàdaj¤ànato'pi và . kurvantyanugrahaü ye tu tat pàpaü teùu gacchati . ÷àstrãyapràya÷cittamudàhçtya pa÷càdanugrahaþ kàrya ityàhàïgiràþ %<kçtvà pårvamudàhàraü yathoktaü dharmavaktçbhiþ . pa÷càt kàryànusàreõa ÷aktyà kurvantyanugraham>% . vçddhatvàdibhedàt pràya÷cittaü yathà %<a÷ãtiryasya varùàõi bàlo vàpyånaùoóa÷aþ . pràya÷cittàrdhamarhanti striyo rogiõa eva ca>% . pàpaniùkramaõopàyànàha manuþ %<khyàpanenànutàpena tapasà'dhyayanena ca . pàpakçnmucyate pàpàttathà dànena càpadi>% . àpadãtyanena adhyayanatapasordànamanukalpa ityuktam . etaddhiüsàvyatiriktaviùayam . hiüsàyàntu dànaü mukhyam . yathà bhaviùye %<hiüsàtmakànàü sarveùàü kãrtitànàü manãùibhiþ . pràya÷cittakadambànàü dànaü prathamamucyate>% . tathà manuþ %<dànena bradhanirõekaü sarpàdãnàma÷aknuvan . ekaika÷a÷caret kçcchraü dvijaþ pàpàpanuttaye>% . samànyapràya÷cittànyàha saüvartaþ %<hiraõyadànaü godànaü bhåmidànaü tathaiva ca . nà÷ayantyà÷u pàpàni bhahàpàtakajànyapi>% . yamaþ %<÷oùaõena ÷arãrasya tapasà'dhyayanena ca . pàpakçnmucyate dhàvàt dànena ca damaneca>% . manuþ %<kçtvà pàpaü hi santapya tasmàt pàpàt pramucyate . naitat kuryàü punariti nivçttyà påyate naraþ>% . viùõupuràõam %<pràya÷cittànya÷eùàõàü kçùõànusmaraõaü param>% . yamaþ %<gavàhnikaü devapåjà vaidabhyàsaþ saritplavaþ . nà÷ayanmà÷uø pàpàni mahàpàtakajànyapi>% . gotamaþ %<hiraõyaü gaurvàso'÷vo bhåmistilà ghçtamannamiti deyàni>% . enànyevànàde÷e vikalpena kriyeran enasi laghuni laghåni guruõi guråõi . viùõupuràõam %<evaü viùayabhedàdvaivyavasthàpyàni putraka! . pràya÷cittàni sarvàõi guråõi ca lathåni ca . anyathà hi mahàvàho! laghånàmupade÷ataþ . guråõàmupade÷o hi niùaprayojanatàü vrajet>% . mahàbhàrate %<yadyakàrya÷ataü kçtvà kçtaü gaïgàbhiùecanam . sarvaü dahati gaïgàmbhastålarà÷imivànalaþ>% . ÷uddhikàraõàni vratànyàha vi÷vàmitraþ %<kçcchracàndràyaõàdãni ÷uddhyabhyudayakàraõam . prakà÷e và rahasye và saü÷aye'nuktake sphuñe . pràjàpatyaü sàntapanaü ÷i÷ukçcchraü paràkakaþ . atikçcchraþ parõakçcchraþ saumyakçccho'tikçcchrakaþ . bhahàsàntapanaþ ÷uddhyai taptakçcchrastu pàvanaþ . jalopavàsa kçcchra÷ca brahmakårcastu ÷odhakaþ . ete samastà vyastà và pratyekameka÷o'pi và . pàtakàdiùu sarveùu pàpakeùu prayatnataþ . kàryà÷càndràyaõairyuktàþ kevalà và vi÷uddhaye . ÷i÷ucàndràyaõaü proktaü yaticàndràyaõaü tathà . yavamadhyaü tathà proktaü tathà pipãlikàkçti . upavàsastriràtraü và màsaü pakùa tadardhakam . ùaóahadvàda÷àhàdi kàryaü ÷uddhiphalàrthinà . upapàtakayuktànàmanàdiùñeùu caiva hi . prakà÷e ca rahasye ca abhisandhyàdyapekùayà . jàti÷aktiguõàn dçùñvà sakçdubuddhikçtaü tathà . anubandhàdikaü dçùñvà sarvaü kàryaü yathàkramam>% . prakà÷akçte pàpe vratàni mukhyàni rahasyakçte japàdãni yathà pràjàpatyàdãnyabhidhàya manuþ %<etairdvijàtayaþ ÷odhyà vratairàviùkçtainasaþ . anàviùkçtapàpàüstu mantrairhomaistu ÷odhayet>% . devalaþ %<prakà÷a uktaü yatki¤cit viü÷abhàgo rahasyake . triü÷abhàgaþ ùaùñibhàgaþ kalpyo jàtyàdyapekùayà>% pràø viø . kvacidviùayabhede pràya÷cittàbhàvaþ yathoktaü pràø taø atha govadhàdyapavàdaþ . parà÷araþ %<dhåryeùu vahamàneùu daõóenàbhihatasya ca . kàùñhena leùñunà vàpi pàùàõena tu tàóitaþ . mårchitaþ patita÷caiva mçto và sadya eva ca . evaü gatànàü dhåryàõàü pravakùyàmi yathàvidhi . utthitastu padaü gacchet pa¤ca sapta da÷àtha và . gràsaü và yadi gçhõàti toyaü và pinati svayam . pårvavyàdhivinaùñànàü pràya÷cittaü na vidyate>% yadi vyàdhiprayuktànàü vçùàõàü halayojanamàtreõa svalpataradaõóàghàtena và mårchayà patanaü bhavati anantaraü gamanaü gràsàdau kçte maraõaü bhavati tadà gamanagràsagrahaõatoyapànaistadànãntanamaraõe hetvabhàvaü ni÷citya pårvavyàdhivinaùñatvaü j¤àyate . yadi tu pårvavyàdhirahita eva prahàrajanitavyàdhinà gràsàdi kçtvàpi mriyate tadà pràya÷cittamastyeva . saüvartaþ %<yantraõe gocikitsàyàü måóhagarbhavimocane . yatne kçte vipattiþ syàt pràya÷cittaü na vidyate . auùadhaü snehamàhàràn dadyàd gobràhmaõeùu ca . pràõinàü pràõavçttyarthaü pràya÷cittaü na vidyate . dàhaccheda÷iràbhedaprayatnairupakuvatàm . dvijànàü gohitàrthaü và pràya÷cittaü na vidyate>% måóhagarbhaþ antarmçtagarbhaþ muha vaicittye itthanena tathàrthatvàt . yàj¤avalkyaþ %<kriyamàõopakàre tu mçte vipre na pàtakam . vipàke govçùàõà¤ca bheùajàgnikriyàsu ca>% . vi÷eùamàhàïgiràþ %<÷çïgabhaïge'sthibhaïge ca carmanirmocane'pi và . da÷aràtraü caret kçcchraü susthà sà yadi gaurbhavet>% . dvijànàü gavà¤ca hitàrthamityarthaþ . atra pràõarakùàrthamàhàràdidànairmaraõe doùàbhàvasya vàcanikatvàt galalagnànna maraõe nàtmaghàtàdi . evaü %<gopàlako gavàü goùñhe dhåmaü yastu na kàrayet . makùikàlãnanarake makùikàbhiþ sa bhakùyate>% iti devãpuràõànusàràdagniü prajvàlya tatraiva sthitasya daivàttadagninà maraõe doùàbhàvaþ . tatràsthitasya tu apàlananimittagobadhajanyadoùaþ . mitàkùaràyàü parà÷araþ %<kåpe svàte ca dharmàrthe gçhadàhe ca ye mçtàþ . gràmadàhe tathà ghore pràya÷cittaü na vidyate>% idantu bandhanarahitasya pa÷oþ kadàcit dàhàdinà mçtaviùayam . itaratràpastamboktaü %<kàntàreùvatha và durge gçhadàhàvañàdiùu . yadi tatra vipattiþ syàt pàda eko vidhãyate>% . iti j¤eyam . etaduvacanaü yamasyeti bhavadevabhaññaþ . cikitsàyàü pàpàbhàvo yathàvadupacàre bodhyaþ . na punaþ sannipàtàbhibhåtasyodakapànàdinà . õataeva manuþ %<cikitsàyà¤ca sarveùàü mithyàpracaratàü damaþ>% . kà÷yapo'pyatra pràya÷cittamàha %<dogdhrã damanàtidohànnàsàpà÷adàmaghaõñàbharaõayojanàt telapànauùadhaviniyogàdvyàpannànàü pràya÷cittaü bràhmaõebhyo vinivedya sa÷ikhavapanaü kçtvà pràjàpatyakçcchramàcaret . corõànte gàü dakùiõàü bràhmaõàya dadyàt dhenuü tiladhenuü veti>% . pràya÷cittapårvàhakçtyam . ÷aïkhalikhitau %<vàpya ke÷anakhàn pårvaü ghçtaü prà÷ya bahini÷i . pratyekaü niyataü kàlamàtmano bratamàdi÷et . pràya÷cittamupàsãno vàgyatastrisavanaü spç÷et>% . ke÷adhàraõecchàyàü dviguõavratàüdikamàha hàrãtaþ %<ràjà và ràjaputro và bràhmaõo và bahu÷rutaþ . ke÷ànàü vapanaü kçtvà pràya÷cittaü samàcaret . ke÷ànàü dhàraõàrthaü tu dviguõaü vratamàcaret . dviguõe tu vrate cãrõe dviguõà dakùiõà bhavet . vidvadviprançpastrãõàü neùyate ke÷avàpanam . çte mahàpàtakino gohantu÷càpakãrõinaþ>% . sadhavàstrãõàü vi÷eùamàha bhavadevabhaññadhçtaü vacanama . %<vapanaü naiva nàrãõàü nànuvrajyà japràdrikam . na goùñhe ÷ayanaü tàsàü na ca dadhyàdgavàjinam . sarvàn ke÷àn samuddhçtya chedayedaïgulidvayam . sarvatraivaü hi nàrãõàü ÷iraso muõóanaü smçtam>% . pàpabhedeùu pràya÷cittabhedàþ pràya÷cittavivevivekàdau dç÷yàþ vistarabhayànnoktàþ . tasyedaü cha . pràya÷cittãya tadàcaraõe naø .

#<pràya÷citti># strã pràyaþ (avyayam) . tapa¤ca÷cittiþ cita--bhàve ktin 6 taø . pràva÷citta÷abdàrthe

#<pràya÷cittin># triø pràya÷cittaü kartavyatvenàstyasya ini . pràya÷cittàrhe striyàü ïãp . %<pràya÷cittã bhavet påtastat pàpaü teùu gacchati>% pràø taø . ñhan pràya÷cittika tatràrthe

#<pràyas># avyaø pra + aya--asi . 1 bàhulye 2 tapasi bratàdau ca %<pràyaþ prayodharasamunnatiratra hetuþ>% udbhañaþ . %<pràyo nàma tapaþ proktam>% smçtiþ .

#<pràyàõika># triø prayàõàya hitaü ñhak . yàtrikadravye ÷aïkhacàmaràdau pràyàtrikàdayo'pyatra .

#<pràyika># triø pràyeõa bhavaþ ñhak . pràyabhave .

#<pràyuddheùin># puø pràyudhiprakçùñayuddhàrthaü heùate heùa--õini . a÷ve ÷abdacaø .

#<pràyoga># puø prayujyate ÷akañàdau pra + yuja--karmaõi gha¤ kutvam dãrghaþ . ÷akañàdau niyogàrhe vçùe çø 10 . 106 . 2 bhàø .

#<pràyogika># triø prayogaü nityamarhati chedàø ñha¤ . nityaprayogàrhe .

#<pràyojya># naø pra + à + yuja--õic--karmaõi yat . prayojanãye %<pràyojyaü na vibhajyeta>% kàtthàø saø . %<pràyojyama prayojanàrhaü yathà paõóitasya pustakàdi na tanmårkhairvi bhajayoyamiti>% dàyabhàgaþ .

#<pràyopaviùña># triø pràyàya ana÷anamçtyaye upavidaþ upa + vi÷a--kta . ana÷anena maraõàyodyukte bhàø à÷vaø 80 aø .

#<pràyopave÷a># puø pràyàya ana÷anamçtyaye upave÷aþ sthitiþ . saïkalpapårvakam sakalakàryatyàgena ana÷anamaraõàthamudyame bhàø vaø 250 ÷loø . bhàve lyuñ . pràyopave÷ana tatràrthe naø . bhàø vaø 15138 ÷loø .

#<pràyopeta># triø bhãmo bhãmasena vat pràyaþ pràyopave÷aþ tena upetaþ . pràyopave÷anayute bhàø sauø 16 jaø .

#<pràrabdha># naø pra + à + rabha--àrambhe kta prakçùñamàrabdhaü svakàryaü jananàya kçtàrambhaü yena! 1 dehàdyàrambhake 2 adçùñabhede tasya ca bhogenaivakùaya iti ÷àstre prasiddham . %<ava÷yameva bhoktavyaü kçtaü karma ÷ubhà÷ubham . nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapi>% ÷àstreõa pràrabdhakarmaõo bhogaü vinà nà÷àbhàvasyokteþ %<j¤ànàni sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rjuna!>% gãtàyàü j¤ànasya sarvakarmanà÷akatvoktiþ pràraakarmàtiriktaviùayetyàkare draùñavyam . 2 kçtàrambhe triø .

#<pràrabdhi># strã pra + à + rabha--karaõe ktic . 1 gajabandhanadàmani trikàø . bhàve kta . 2 àrambhe .

#<pràrambhaõa># na0pra + à + rabha--lyuñ mus . prakarùeõàrambhe . pràrambhaõaü prayojanamasya anupraø cha . pràrambhaõãya tatprayojanake triø . pra + à + rabha--bhàve gha¤ sum . pràrambhaprakarùeõa àrambhe pu0

#<pràroha># triø prarohaþ ÷ãlamasya chattràø õa . prarohaõa÷ãle striyàü ñàp .

#<pràrõa># naø prakçùñamçõaü vçddhiþ . 1 prakçùñe çõe pràø baø . 2 tadyute tri0

#<pràrthanà># strã pra + artha--yuc . 1 yàc¤àyàü 2 hiüsàyà¤ca . 3 garbhàïabhede sàø daø %<saügraha÷cànumàna¤ca pràrthanà kùiptareva ca>% garbhàïànyuddi÷ya %<ratiharùotsabànàntu pràrthanaü pràrthanà bhavet>% iti lakùità . lyuñ . pràrthana yàcane hisane ca naø . 4 mudràbhede %<prasçtàïgalikau hastau mithaþ÷liùñau ca sammukhe . kuryàt svahçdaye seyaü mudrà syàt pràrthanàbhidhà>% tantrasàø .

#<pràrthanãya># triø pra + artha--karmaõi anãyar . 1 yàcanãye arthayateryàcanàrthatvena dvikarmakatvàt gauõe karmaõi anãyar . yatoyàcyate 2 tasmin tasyàvivakùàyàü mukhye yàcanàkarmaõi iti bodhyam . 3 dvàpayuge ÷abdaraø .

#<pràrthita># triø pra + artha + kta . 1 yàcite 2 abhihite mediø 3 ÷atrusaüyate ca trikàø .

#<pràlamba># naø pra÷varùeõàlamyate pra + à + lamba--ac . 1 çjutayà kaõñhàt kamyapàne màlyàdau amaraþ . 2 prakarùeõa lambamànamàtre triø . saüj¤àyàü kan ata ittvam . pràlambikà svarõàdiracitalalantikàyàü svarõahàrabhede strã amaraþ .

#<pràleya># naø prakarùeõa lãyate pra + à--lã--yat . àttve ettvam, pralayàya hitam aõ niø ettvam và . hime amaraþ .

#<pràleyàü÷u># puø pràleyamaü÷au yasya . 1 candre halàø . tannàmanàmake 2 karpåre ca . pràleyakaràdayo'pyatra bhayatra puø .

#<pràvaña># puø pra + ava--añ . yave jañàø .

#<pràvaõa># naø pra + à + vana saübhaktau karaõe tha . pranirityàdi õatvam . khanitre . prakarùeõàvanyate saü÷liùyate mçdanena çø 3 . 22 . 4 bhàùye dç÷yam . vanaü samàse antodàttatàstha

#<pràvaõi># strã pra + ava--ani . %<hinumãnàni loñ>% ca 8 . 4 . 15 . 16 . hinumãnànãti chittvà ujjvaladattena pañhitvà tatra õatvamuktam . prakçùñàvanau tasyàyamà÷ayaþ %<hãnumãnà àni loñ>% såtradvaye sandhyakùareõa hinumànãti jàyate hinumãnà ani ityeùàü õatvam . yogavibhàgàcca àni loñ ityasyàpãti .

#<pràvara># puø pra + à + vç--karaõe ap . 1 pràcãre ÷abdaratnàø . 2 de÷abhede bhàø bhãø 12 aø .

#<pràvaraõa># naø pra + à + vç--karaõe lyuñ . 1 àcchàdanavastre 2 uttarãyavastre hemacaø .

#<pràvàra># puø pra + à + vç--karaõe gha¤ . 1 uttarãyavastre amaraþ bhàve gha¤ . 2 prakarùeõa àvaraõe puø .

#<pràvàrakarõa># puø ulåkabhede bhàø vaø 198 aø .

#<pràvàrakãña># puø 7 taø . kãñabhede jañàdharaþ .

#<pràvàsa># triø pravàse dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . 1 pravàse dãyamàne 2 tatra kàrye ca .

#<pràvàsika># triø pravàsàya prabhavati santàpàø ñha¤ . 1 pravàsasàdhane . pravàse sàdhu guóàø ñha¤ . pravàse sàdhau ca .

#<pràvçñkàla># puø karmaø . 6 taø và . varùàkàle pràvçñsamayàdayo'pyatra .

#<pràvçñkàlavahà># strã 7 taø . nadãbhede màrkaõóeyapuø 67 aø .

#<pràvçóatyaya># puø 6 taø . 1 varùàtikrame varùàpagame baø vaø . 2 ÷aratkàle ràjaniø .

#<pràvçta># naø pra + à + vç--karmaõi kta . 1 prakarùeõa àvçte vastre prakarùeõa 2 àvçtamàtre triø .

#<pràvçti># strã pra + à + vç--karaõe ktin . pràcãre ÷abdaraø .

#<pràvçttika># puø pravçttau taddharaõe hitaþ ñhak . pravçttivàhake dåtabhede harivaüø 104 aø .

#<pràvçù(ùà)># strã pravçùyate'tra pra + vçùa--àdhàre kvip dãrghaþ halantatvàt và ñàp . varùàkàle sa ca ÷ràvaõabhàdràtmakaþ %<nabha÷ca nabhasya÷ca vàrùikàvçtå>% yajuø . çtu÷abde 1433 pçø asya sauracàndratvavikalpa÷ca dç÷yaþ .

#<pràvçùàyaõã># strã pràvçùà ayanaü yassyàþ gauràø ïãù . kapikacchvàm (àlaku÷ã) amaraþ .

#<pràvçùika># puü strã pràvçùi kàyati ÷abdàyate kai--ka aluksaø . 1 mayåre dharaõiþ . striyàü jàtitvàt ïãù . pràvçùi bhavaþ ñha¤ . 2 varùàkàlabhave triø strãyàü ïãp .

#<pràvçùija># puø pràvçùi jàyate jana--óa aluk saø . 1 jha¤jhànile trikàø . 2 varùàkàlajàte triø %<je vibhàùà>% và aluk saø . tena pràvçóaja tatràrthe triø .

#<pràvçùãõa># triø pràvçùi bhavaþ bàø kha . varùàkàlabhave çø 7 . 103 . 7 bhàùya .

#<pràvçùeõya># triø pràvçùi bhavaþ enya . 1 varùàkàlajàte 2 kadambavçkùe puø mediø . 3 kuñhajavçkùe 4 dhàràkadambe ca puø ràjaniø . 5 kapikacchvàm 6 raktapunarnavàyàü strã ràjaniø . pràvçùi dãyate kàryaü và enya . 7 varùàkàle deye karàdau 8 tatra kàrye ca triø . 9 pràcurye naø ÷abdaraø .

#<pràvçùeya># puø 1 de÷abhede bhàø bhãø 9 aø . pràvçùàryàü bhavaþ óhak . 2 varùàkàlabhave triø striyàü ïãp .

#<pràvçùya># puø pràvçùi mavaþ bàø yat . 1 dhàràkadambe 2 kuñaje 3 vikaïkatavçkùe ca ràjaniø .

#<pràve÷ana># triø prave÷ane dãyate kàryaü và vyuùñàø aõ . 1 prave÷ane dãyamàne 2 tatrakàrye ca .

#<pràve÷ika># triø prave÷àya sàdhuþ ñha¤ . prave÷asàdhane striyàü ïãp .

#<prà÷ana># naø pra + a÷à--bhàve lyuñ . annàdeþ prakarùeõa bhojane annaprà÷anam .

#<prà÷àstra># naø pra÷àstarbhàvaþ karma và udgàø a¤ . pra÷àsturçtvijaþ karmaõi 1 ÷astra÷aüsane 2 tadbhàve ca .

#<prà÷ita># triø pra + a÷a--bhojana karmaõi kta . 1 bhakùite . bhàve kta . 2 bhakùaõe naø 3 pitçyaj¤e tarpaõe jañàø %<prà÷itaü pitçtarpaõam>% manunà tatràrthe paribhàùitatvàt .

#<prà÷itra># naø yaj¤iye yavamàtraü pippalamàtraü và'vatte brahmodde÷yake bhàge ÷i÷nàü÷abhede %<÷i÷nàt prà÷itràvadànam>% kàtyàø 1117 . %<mitrasya tvà cakùuùà pratãkùa iti prà÷itraü pratãkùate>% 3 . 2 . 15 %<prà÷itramavadãyamànamàhriyamàõaü ca prà÷itraü brahmaõo bhàgaþ yavamàtraü pippalamàtraü và'vattaþ>% karkaþ %<sa yat prà÷itramavadyati>% ityupakrame . athàsma mahàbhàgaü paryàharanti. brahmà vai yaj¤asya dakùiõata àste'bhigoptà sa etaü bhàgaü pratividàna àsta yat prà÷itraü tadasmai paryàhàrùustatprà÷ãdatha yamasyai brahmabhàvaü paryàharanti tena bhàgã sa yadataårdhvamasaüsthitaü yaj¤asya tadabhigopàyati tasmàdvà asmai brahmabhàgaü paryàharanti ÷ataø bràø 1 . 7 . 4 . 18

#<prà÷itràharaõa># prà÷itraü hriyate'nena hç--karaõe lyuñ . prà÷itraråpabhàgaharaõasàdhane gokarõàkçtipàtrabhede ÷ataø bràø 1 . 3 . 1 . 6 bhàùyam .

#<prà÷u># puø pra + a÷a--bhojane uõ . bhakùaõe prà÷ave hitaþ yat . prà÷avya prakçùñabhakùaõahite çø 8 . 31 . 6 bhàø . pràø saø . 2 prakçùña÷ãghre nihaõñuþ .

#<prà÷çïga># triø prakçùñaü ÷çïgamasya vede dãrghaþ . prakçùña÷çïgayukte yajuø 24 . 37

#<prà÷nika># puø pra÷nàya taduttaradànàya sàdhu ñhak . 1 sanye trikàø 2 pra÷nottaradànàya kàdhau triø .

#<prà÷nãputra># puø yajurvedavaü÷asthe çùibhede ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 33

#<pràùñavarõa># puø prakarùeõa aùñaþ pràpto varõaþ . pç÷nivarõe nànàvarõe niruø 10 . 39

#<pràsa># puø pràsyate pra + asa--kùepe karmaõi gha¤ . kuntàstre amaraþ . kunta÷abde 20018 pçø dç÷yam .

#<pràsaka># puø pràsa + saüj¤àyàü kan . pà÷ake hemacaø tasya devakaiþ kùipyamàõatvàt tathàtvam . svàrthe ka . 2 pràsàstre puø .

#<pràsaïga># puø pra + sançja--karmaõi gha¤ dãrghaþ . damyavatsànàü skandhe ÷ikùàrthamàsajyamàne yugabhedeamaraþ . taü vahati yat . pràsaïgya tadvàhake damyavçùe amaraþ .

#<pràsaïgika># triø prasaïgàdàgataþ ñha¤ . prasaïgàgate striyàü ïãp .

#<pràsàda># puø prasãdatyasmin pra + sada--àdhàre gha¤ dãrghaþ . devançpayorgçhe amaraþ devagçha÷abde 3678 pçø dç÷yam

#<pràsàdakukkuña># puüstrãø pràsàde kukkuña iva . pàràvate trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pràsika># puø pràsaþ praharaõamasya ñhak . kuntena yoddhari amaraþ

#<pràstàrika># triø prastàre vyavaharati ñhak . prastàre vyavahàriõi .

#<pràsthànika># triø prasthàne sàdhu ñha¤ . yàtrike ÷aïkadadhyàdau maïgaladravye striyàü ïãp .

#<pràsthika># triø prasthasya vàpaþ ñha¤ . 1 prasthamitadhànyavapanàdhàra kùetre 2 bhåmau strã ïãp . prasthaü sambhavati (svasmin samàve÷ayati) avaharati pacati và ñha¤ . prasthamitadhànyàdesvasmin 3 samàve÷ake 4 avahàrake 5 pàcake ca triø striyàü ïãp . prasyaþ parimàõamasya ñha¤ . 6 prasthaparimàõayukta dhànyarà÷yàdau triø prasthena krãtam ñha¤ . 7 prasthena krãte triø striyàü ïãp . prasthasya nimittaü saüyoga utpàto và ñha¤ . prasthasya 8 nimitte 9 saüyoge 10 utpàte và .

#<pràha># puø prakarùeõa àheti ÷abdo'tra . nçtyopade÷e ÷abdamàø .

#<pràhõa># puø pràrambho'hnaþ pràø saø ac samàø ahnàde÷aþ õatva¤ca . tridhàvibhaktadinasya pårvabhàge 1 pårvàhõe amaraþ . prakçùñamaharyatra tiùñhadguø avyayãø . 2 prakçùñadinayute avyaø .

#<pràhõetana># triø pràõe bhavaþ ñyu ñçñ ca niedantatvam . pårvàhõabhave striyàü ïãp .

#<pràhõetarà(mà)m># avyaø ati÷ayena pràhõe tarap tamap và àmu cakàletyàdinà saptamyà aluk . atyantapràtaþkàle ityarthe .

#<priya># triø prãõàti prã--tarpaõe ka . 1 bhartari patyau amaraþ 2 bhàryàyàü strã . 3 priyake mçgabhede puø strã jañàø 4 çddhinàmoùadhau 5 hçdye triø mediø . 6 jãvakauùadhau ràjaniø .

#<priyavada># triø priyaü vadati vada--õac mum . 1 priyakaravàdini mathurabàùiõi . 2 svecare 3 gandharvabhede puø ÷abdamàø vaderantaþsthavàditvàt priyamvadeti mayukta÷abdakalpanaü pràmàdikameva . %<bhuvi bhavennabhajaraiþ priyaüvadà>% vçø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake 4 chandobhede strã . 5 ÷aklantalàsahacarãbhede strã ÷akuø dç÷yam .

#<priyaka># puø priya + svàrthe ka saü÷nàyàü kan và . 1 pãtasàlake (piyàsàla) 2 nãpe 3 citramçge 4 bhramare 5 priyaïgau 6 kuïkume mediø 7 dhàràkadamye 8 asvanavçkùe ràjaniø . 9 skandàbucarabhede bhàø ÷aø 46 aø . tasyàpatyaü vidàø a¤ . praiyaka citvamçgàpatve puüstrãø .

#<priyakçt># triø priyaü karoti ka kvip tçc . 1 priyakàriõi 2 viùõau puø %<priyakçt protivardhanaþ>% viùõusaø .

#<priyaïkara># triø priyaü karoti kç--ràc mum . 1 priyakàriõi 2 ÷vetakaõñakàryàü 3 vçhajjãvantyàm 4 a÷vagandhàyà¤ca ravã ràjaniø gauràø ïãù .

#<priyaïkara÷a># triø apriyaü piyaü karotyanena kç--karaõe khyun . grapriyasya priyatàsaraõasàdhane .

#<priyaïgu># strã priya + gama--óu niø mum ca . 1 spamàmakhyàte vçkùe amaraþ priyaïgaþ ÷ãtalà tiktà tuvarànilapittahçt . raktàdiyomadaurgandhyasvedadàhajvaràpahà . gulmatçóviùamohadhnã tadvadgandhàprayaïgakà . tatphalaü madhuraü råpyaü  saügràhi kaphapittajit bhàvapraø . %<priyaïgakalikàram>% iti budhapraõàmamantraþ . 2 ràjikàyàü ràjaniø 3 pippalyàm 4 kaïgau (kàïganã) dhànye mediø 5 kañukyàü dharaõiþ .

#<priyajana># puø karmaø . 1 hçdye jane . 2 prauóhabhàvànuvij¤e ujjvalamaõiþ .

#<priyajãva># puø priyo jãvo yasmin . ÷yonàkavçkùe ràjaniø .

#<priyatama># puø ati÷ayena priyaþ tamap . 1 mayåra÷ikhàvçkùe 2 atipriye triø ÷abdacaø .

#<priyatà># strã priyasya bhàvaþ tal . 1 snehe 2 premaõi amaraþ . tva . priyatva tatràrthe naø ÷abdaraø .

#<priyatoùaõa># triø priyaü toùayati tuùa--õica lyu . 1 priyasantoùakàrake %<nàrãpàdau svahastena dhàrayet jaghanopari . stanàpãóakaraþ kàmã kàmayet priyatoùaõaþ>% ratima¤jaryukte 2 ratibandhabhede .

#<priyadattà># strã dãyamànapçthivyàm %<nàmàsyàþ priyadatteti guhyaü devyàþ sanàtanam . dàne và'pyatha và''dàne nàmàsyàþ prathamaü priyam . ya etàü viduùe dadyàt pçthivãü pçthivãpatiþ . pçthivyàmetadiùñaü sa ràj¤à ràjyamito vrajet>% bhàø anuø 62 aø .

#<priyadar÷ana># puø priyaü dar÷anamasya . 1 kùãrikàvçkùe 2 ÷ukakhage ca jañàø 3 sudç÷ye triø .

#<priyapràyas># naø priyasya pràyaþ bàhulyaü yatra . priyavàkye hemacaø .

#<priyaprepsu># triø 7 taø . iùñàrthodyukte jañàø .

#<priyamadhu># puø priyaü madhu madyaü yasya . 1 balaràme hemacaø 2 madyapriye triø .

#<priyamàlyànulepana># triø priyaü màlyamanulepanaü ca yasya . 1 màlyànulepanapriye 2 skandànucarabhede puø bhàø ÷aø 46 aø .

#<priyamedha># puø 1 ajamãóhasya putrabhede %<ajamãóhasya vaü÷àþ syuþ priyamedhàdayo dvijàþ>% bhàgaø 9 . 21 . 17 ÷loø . 2 yaj¤opete çùibhede çø 1 . 45 . 4 bhàø .

#<priyambhaviùõu># triø apriyaþ priyo bhavati bhå--kartari khiùõuc . apriye priye bhavitari . khuka¤ priyasmàvuk tatràrthe triø .

#<priyaråpa># triø priyaü råpamasya . 1 hçdyaråpe . tasyabhàvaþ manoj¤àø vu¤ . praiyaråpaka tasya bhàve naø . karmaø . 2 hçdye råpe naø .

#<priyavacana># triø priyaü vacanaü vaidyakavacanaü và yasya . 1 priyavàdini vaidyakoktavàkye bhaktibhati 2 rogiõi ràjaniø . karmaø . 3 hçdye vàkye naø .

#<priyavarõã># strã priyo varõo yasyàþ gauràø ïãù . priyaïgau jañàdharaþ .

#<priyavallã># strã nityakarmaø . 1 priyaïgau ràjaniø 2 hçdyàyavaü latàyà¤ca .

@<[Page 4532a]>@
#<priyavàdin># triø priyaü vadati vada--õini . priyavàkyabhàùake sviyàü ïãp %<bhàryà càpriyavàdinã>% càõakyaþ .

#<priyavrata># triø priyaü vratamasya . 1 vratapriye svàyambhuvamanoþ 2 putrabhede puø harivaüø 2 aø .

#<priya÷ravas># puø priyaü ÷ravaþ ÷ravaõaü yasya . parame÷vare bhàgaø 1 . 6 . 33 .

#<priyasakha># puø karmaø 6 taø . và, acsamàø . 1 hçdye sakhyau 2 priyasya sakhyau ca . striyàü ïãù . 3 khadire ÷abdacaø .

#<priyasaïgamana># triø priyayoþ saïgamanaü yatra . 1 priyayormelanasthàne 2 ka÷yapàdityormelanasthàne de÷abhede puø %<yatràditiþ ka÷yapa÷ca mahàtmànau dçóhavratau . priyasaïgamanaü nàma taü de÷aü munayo'vadan>% harivaüø 134 aø .

#<priyasatya># naø karmaø . 1 tathye atha ca priye sunçtavàkye hemacaø priya satyaü yasya . 2 satyapriye triø .

#<priyasande÷a># puø priyaü sandi÷ati sam + di÷ra--aõ upaø saø . 1 campakavçkùe bhàve gha¤ 6 taø . 2 priyasaüvàde ÷abdacaø .

#<priyasàla(ka)># puø karmaø svàrthe ka và . asanavçkùe (priyàsàla) ràjaniø .

#<priyàdi># vi÷eùyavàcini samànàdhikaraõastrãliïga÷abde pare baø brãø pårvasya puüvadbhàve paryudaste ÷abdagaõe va ca gaõaþ yàø gaø sçø ukto yathà %<priyà manoj¤à kalyàõã subhagà durbhagat bhakti sacivà svà svasà kàntà kùàntà sabhà capalà duhità vàmanà tanayà>% . sundarã priyà yasya . sundarã priya ityàdi .

#<priyàmbu># puø priyaü pitéõàü priyamambu måle siktaü jalamasya . 1 àmbavçkùe ràjaniø . 2 jakapriye triø .

#<priyàrha># triø priyabharhati arha--aõ upaø saø . 1 priyavàkyàdiyogye 2 viùõau puø %<abhipràyaþ priyàrho'rhaþ>% viùõu saø .

#<priyàla># puø priyàya alati paryàpnoti aõ--ac . priyasàle (piyàsàla) 2 dràkùàyàü strã ràjaniø . bhàvaprapiyàla ityena pàñhaþ %<priyàlastu kharaskandha÷càro bahulavalkalaþ . ràjàdanastàpraseùñaþ sannakardrårdhvataùpañaþ . càraþ pittakaphàsraghnastat phalaü sadhuraü guru . khagdhaü saraü marutpittadàhajvaratçùàpaham . piyàlamajjà madhuro vçùyaþ pittànilàpahaþ . hçdyo'tidurjaraþ snigdho viùñambhã càmavardhanaþ>% bhàvapraø .

#<priyodita># naø karmaø . càñuvàkye ÷abdaratnàø .

#<prã># tarpaõe bhvàø ubhaø sakaø aniñ . prayati te aptaipãt apraiùña pipràya pipriye

@<[Page 4532b]>@
#<prã># prãtau kàntau (icchàyàm) sakaø divàø àtmaø aniñ . prãyate apaiùña pipriye .

#<prã># tarpaõe sakaø kàntau tçptau akaø kryàø ubhaø aniñ . prãõàti prãõãte apraiùãt apraiùña pipràya pipriye . prãtaþ . õicbuk . prãõayati te .

#<prã># tarpaõe sakaø cuø ubhaø aniñ . pràyayati te apiprayat--te . abàpi nuk prãõayatãtyeke .

#<prãõa># triø prã--õic kartari ac . 1 prãõanakàrake karaõe ac . 2 narmaõi mediø . puraõàrthapra÷abdàt bhavàrthe kha . 2 puràõe triø trikàø .

#<prãõana># naø prã--õic--nuk--lyuñ . tarpaõe amaraþ .

#<prãõasa># puø prãõi--bàø asac . gaõóake ràjaniø .

#<prãta># triø prã--kartari kta . hçùñe amaraþ .

#<prãti># strã prã--bhàve ktic . 1 harùe 2 ànode 3 tçptau ca . viùkumbhàdiyogeùu 4 dvitãyayoge . 5 kàmasya patnãbhede ratyàþ sapatnyà¤ca %<ve÷yà'bhaïgavatã nàma vibhåtidvàda÷ã vratam . samàpya màmamàsasya dvàda÷yàü lavaõàcalam . nivedayantã guruve ÷ayyà¤copaskarànvitàm . alaïkçtya hçùãke÷aü sauvarõàmarapàdapam . sa cànaïgavato ve÷yà kàmadevasya sàmpratam . patnã, sapatnã saüjàtà ranyàþ prãtiriti ÷rutà>% màtsye 82 aø .

#<prãtijuùa># triø prãtiü juùate juùa--ka . 1 prãtibhàji 2 aniruddhapatnyàmuùàyàü strã ÷abdaratnàø %<vi÷vaketuþ prãtijuùà sutaþ>% trikàø tatputroktau .

#<prãtida># triø prãtiü dadàti dà--ka . prãtidàyake (bhàüóa) prahàsini puø hemacaø .

#<prãtidatta># triø 3 taø . 1 prãtyà datte 2 strãdhanabhede naø yathàha mitàø kàtyàyanaþ %<prãtyà dattaü tu yatki¤cit ÷va÷và và ÷va÷ureõa và . pàdavandanikaü caiva prãtidattaü taducyate>% . bhartçprãtadattasthàvare tu vi÷eùaþ dàyaø ukto yathà %<mattrà prãtena yadçttaü striyai tasmin mçte tat . sà yathà kàmama÷rãyàt dadyàdvà sthàvaràdçte>% .

#<prãtidàya># puø vrãtyà dàyate dà--karmaõi gha¤ . prãtyà datte %<÷va÷uràt prãtidàyaü tu pràpya sà prãtamàmasà>% bhàø à÷vaø 89 aø .

#<prãtibhojya># puø prãtyà bhogyam . prãvyaiva bhojye kannàdau %<asràni prãtimojyàni ÷vàpadbhojyàni và punaþ . na ca saüprãyase ràjan . ma caivàpadgatàvayam>% bhàø uø 90 aø . %<saüprãtibhojyàjyannàni>% iti mudritapustake pàñhaþ .

#<prãtivardhana># triø prãti vardhayati vçdha--õit--lyu . 1 santoùavardhake 2 viùõau puø %<priyakçt prãtivardhanaþ>% viùõusaø .

#<pru># sarpaõe mbàø àtmaø sakaø aniñ . pravate aproùña pupruve .

#<pruña># mardane bhvàø paraø sakaø señ . proñati aproñãt puproña . ayaü dhàtupàñhe pañhitaþ .

#<pruùa># bhasmãkaraõe bhvàø paraø sakaø señ . proùati aproùãt puproùa . udit ktvà veñ . pruùitvà puùñvà pruùñaþ .

#<pruùa># seke pårtau ca sakaø snehe akaø kryàø paraø señ . pruùõàti aproùãt puùroùa .

#<pruùña># triø pruùa--kta . dagdhe .

#<pruùva># praø pruùa--kvan . 1 çtau 2 sårye ca ujjvalaø . 3 jalavindau siø kauø .

#<prekùà># strã pra + ãkùa--bhàve aï . 1 viùaya÷ubhà÷ubhaparyàlocanàyàü 2 vçddhipårvakakarmakaraõe tataþ prekùàdiø caturarthyàm ini . prekùin àlocanànirvçttàdau . asvin÷abde pare ghoùàdiø pårvaùadamudàttama .

#<prekùàgàra># naø 6 taø . ràj¤àü mantraõàrthagçhe harivaüø 85 aø prekùàgçhàdayo'pyatra .

#<prekùàdi># caturarthyàmiti pratyayanimitte ÷abdagaõaþ sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<prekùà halakàü bandhukà dhruvakà kùipakà nyagrodha ikkaña kaïkaña saïkaña kañakåpa dhuka puka puña maha parivàpa yavàsa dhruvakà garta kåpaka hiraõya>% .

#<prekùàvat># triø prekùà astyarthe matup masya vaþ . samãkùyakàriõi .

#<preïkhaõa># naø pra + ikhi--lyuñ õatvam . 1 prakarùeõa calane aùñàda÷aråpakàntargate 2 råpakabhede tallakùaõaü sàø daø uktaü yathà
     %<garbhàvamarùarahitaü preïkùaõaü hãnanàyakam . asåtradhàramekàïkamaviùkambha prave÷akam . niyuddhasamphoñayutaü sarvavçttisamà÷ritam . nepathye gãyate nàndã tathà tatra prarocanà>% .

#<preïkhà># strã pra + ikhi bàø àdhàre aï . 1 dolàyàm amaraþ bhàve aï . 2 paribhramaõe 3 svàrthakagatau a÷vagatau iti pàñhàntaram . 4 gçhabhede mediø 5 nçtye ca dharaõiþ .

#<preïkhita># triø pra + ikhi--kta . kampite amaraþ .

#<preïkhola># dolane adaø curàø ubhaø sakaø señ . proïkholayati te apipreïkholat ta . prasyopasargatvamapãcchantãtyanye tena prà¤cikholat ta ityebaråpam .

#<preõa># gatipreraõà÷leùaõeùu bhvàø paraø sakaø señ màdhavaþ . preõati apreõãt çdit apipreõat ta .

#<preõi># triø preõa--in . prerake çø 1 . 112 . 10 màø .

#<preta># triø pra--i--kta . 1 mçte amaraþ . 2 narakasthe jãvabhede 3 pri÷àkùabhede àtivàhikadehottaraü 4 jàyamànadehabhedrayute aurdhvadehikakriyà'bhàve tadråpapràptikathà pàdmottaø khaø 16 aø yathà %<tato bahutithe kàle sa ràjà pa¤catàïgataþ . vaidikena vidhànena na lebhe caurdhvadohakam . viùõupradveùamàtreõa yugànàü saptaviü÷atim . bhuktvà ca yàtanàü thàmãü nistãrõanarako nçpaþ . samayà giriràjantu pi÷àco'bhåttadà mahàn>% . tasya råpaü yathà %<devadyutiradhãyànaþ ÷u÷ràva karuõasvanam . sabhràgatya tatastatra ta>% pi÷àcaü dadar÷a saþ . vikaràlamukhaü dãnaü pi÷aïganayanaü bhç÷am . årdhvamårdhvajakçùõàïgaü yamadåtamivàparam . calajihva¤ca lamboùñhaü dãrghajaïghasiràkulam . dãrghàïghri÷uùkatuõóa¤ca gartàkùaü ÷uùkapa¤caram . aurdhvadehikakaraõe'pi keùà¤cit karmavi÷eùeõa pretatvapràptistatroktà yathà %<havirjuhvati nàgnau ye govinda>% vàrcayanti ye . labhante nàtmavidyà¤ca sutãrthavimukhà÷ca ye . suvarõaü vastratàmbålaü ratnamannaü phalaü jalam . àrstebhyo na prayacchanti sarveùu kçtadàrakàþ . brahmasva¤ca strãdhanàni lobhàdeva haranti ve . balena chadmanà vàpi dhårtà÷ca parava¤cakàþ . nàstikàþ kuhakà÷caurà ye cànye bakavçttayaþ . bàlavçddhàturastrãùu nirdayàþ satyavarjitàþ . agnidà garadà ye ca ye cànye kåñamàkùiõaþ . agamyàgàminaþ sarve ye cànye gràmayàjinaþ . vyàdhàcaraõasampannà varõàdidharmavarjitàþ . ye copadevadanujarakùãyakùàdisevinaþ . sarvadà màdakadravyapànamattà haridviùaþ . devatoddiùñapatitançpa÷ràddhànnabhojinaþ . asatkarmaratà nityaü sarvapàtakapàpinaþ . pàùaõdadharmàcaraõàþ purodhovçttijãvinaþ . pitçmàtçsnaùàpatyasvadàratyàgina÷ca ye . ye kadaryà÷ca lubdhà÷ca nàstikà dharmadåùakàþ . tyajanti svàminaü yuddhe tyajanti ÷araõàgatam . gavàü bhåme÷ca hartàro ye cànye ratnadåùakàþ . mahàkùetreùu sarveùu pratigraharatà÷ca ye . para droharatà ye ca tathà ye pràõihiüsakàþ . paràpavàdinaþ pàpà devatàgurunindakàþ . kupratigràhiõaþ sarve sambhavanti punaþpunaþ . pretaràkùasapai÷àcyatiryagvçkùakuyoniùu . na teùàü sukhale÷o'sti iha loke paratra ca . pàdmottarakhaõóe 18 aø . pa¤capretopakhyànaü tatraiva yathà %<bràhmaõa uvàca pretànàü nàma jàtãnàü yuùmàkaü sambhavaþ katham . kiü tat kàraõamuddi÷ya yåyamãdç÷anàmasàþ>% . pretà ucuþ %<ahaü stràd sadà bhuktvà dadyàü paryuùitaü sadà . etatkàraõamuddi÷ya nàma paryuùitaü 1 mama . såcità bahavo'nena vipràdyà hyannakàïkùiõaþ . etatkàraõamuddi÷ya såcãmukha 2 mimaü viduþ . ÷ãghraü gacchati vipreõa yàcitaþ kùudhitena vai . pa÷càdbhuïkte dvijaþ ÷iùñameùa ÷ãghraka 3 ucyate . gçhopari sadà bhuïkte svàd dvijabhayena hi . dvijàya kutsitaü dattvà eùa rohaka 4 ucyate . maunenàpi sthiro nityaü yàcito vilikhanmahãm . asmàkamapi pàpiùñho lekhako 5 nàma eùa vai . meóhreõa lekhako yàti rohakaþ pàr÷vataþ÷iràþ . ÷ãghrakaþ païgutàü pràptaþ såcã såcãmukho'bhavat>% . pretàþ hàrastatrokto yathà dvija uvàca %<ye jãvà bhuvi tiùñhanti sarve àhàramålakàþ . yuùmàkamapi càhàraü ÷rotumicchàmi tattvataþ>% pretà åcuþ %<÷çõu àhàramasmàkaü sarvasattvavigarhitam . ÷leùmamåtrapurãùeõa yoùitàntu malena ca . gçhàõi tyakta÷aucàni pretà bhu¤janti tatra vai . strãbhirjagdhàni jãrõàni saükãrõàpahatàni ca . malenàtijugupsàni pretà bhu¤janti tatra vai . bhayalajjàbihãnàni patitaiþ sevitàni ca . anyonyadasyu yuktàni pretà bhu¤janti tatra vai . kalahànvita÷okàni tyakta÷obhàni maõóanaiþ . savarcaskàni bhàõóàni pretà bhu¤janti tatra vai . balimantravihãnàni dvijàdçùñàni yàni tu . niyamavratahãnàni pretà bhu¤janti tatra vai . guravo naiva påjyante strãjitàni malàni ca . sakrodhànyapavitràõi pretà bhu¤janti tatra vai . bhu¤janti bhinnabhàõóeùu maryàdàrahiteùu ca . anyonyocchiùñayukteùu tatra pretàstu bhu¤jate . sake÷amàkùikocchiùñaü påti paryuùitaü tathà . sakrodha¤ca sa÷oka¤ca tacca preteùu bhojanam . sanagnaü bhojanaü yacca nottarãyaü padàsanam . soùõãùaü sàsurãkakùaü tacca preteùu bhojanam . ardhagràsaü mahàgràsaü sotkùiptaü patitaü tathà . durbhuktaü goùñhika¤caiva tacca preteùu bhojanam . sautikaü gçtaka¤caiva ràjasaü kaluùãkçtam . nirdãpaü kçmivaccàgre yadbhuktaü praitikantu tat . etatte kathitta sarvaü yat preteùyeva bhojanam . nirvàõàþ pretajàtyà bai kçcchàmasthàü dvijottama>% . pretatvàbhàvakàraõaü yathà na ùeto jàyate yena yena caiveha jàyate . etatsarvaü samàsena prakåhi vadatàü vara! bràhmaõa uvàca %<ekaràtraü triràtraü và kçcchraü càndràyaõàdikam . vrateùvapyu ùito yakha ka aito jàyate naraþ . miùñànnapànadàtàtha satataü ÷raddhayànvitaþ . devapåjàparo nityaü na ùreto jàyate naraþ . triragnirekapa¤càgnirniragnirvàpyupàsakaþ . sarvabhåtadayàpanno na preto jàyate naraþ . tulyamànàpamàna÷ca tulyaþ kà¤canaloùñayoþ . tulyaþ ÷atrau ca mitre ca na preto jàyate naraþ . devatàtithipåjàsu gurujàtiùu nitya÷aþ . veda÷àstrarato nityaü na preto jàyate naraþ . jitakrodho madai÷varyatçùõàsaïgavivarjitaþ . kùamà'krodha su÷ãla÷ca na preto jàyate naraþ . devatàtithipåjàstu parvatàü÷ca nadãstathà . pa÷yeddevàlayàü÷caiva na preto jàyate naraþ>% . pretatvakàraõaü yathà %<÷ådrànnaü yo dvijo bhuïkte yaþ kràmati dvijottamam . vçttihà dvijadeveùu sa preto jàyate naraþ . màtaraü pitaraü vçddhaü j¤àtiü sàdhujanaü tathà . lobhàt tyajati yaþ snigdhaü sa preto jàyate naraþ . ayàjyayàjaka÷caiva yàjya¤ca parivarjayet . ÷ådrànugrahakartà ca sa preto jàyate naraþ . kujyotiùã kuvidyastu kujaneùu kude÷akaþ . ÷ådrasevàkaro ràj¤àü sa preto jàyate naraþ . sevanàyàpadruto yaþ sevakastvaparigrahaþ . tàvubhàvapi jàyete pretau kàlànna kiüpradau . dvijànumantrito bhuïkte ÷ådrànnaü và dvijasya tu . ÷ådreõaiva dvijaþ peto nirayànupagacchati . gãtavàdyarato nityaü madyapastrãbiùeùaõàt . dyåtamàüsapriyo yastu sa preto jàyate naraþ . vçthàretà vçthàmàüso vçthàvàdo vçthàmatiþ . nindako dvijadevànàü sa preto jàyate naraþ . vçddhaü bàlaü guruü vipraü yo'vamanya bhunakti vai . kanyàü dadàti ÷ulkena sa preto jàyate naraþ . nyàsàpahartà mitradhruka parapàkaratastathà . vi÷rambhaghàtã kåña÷ca sa preto jàyate naraþ . nirdoùàn suhçdo nàrãstyajet kàlànna pàti yaþ . dhanamãheta yasteùàü saüpreto jàyate naraþ . hastya÷varathayànàni mçta÷ayyàsanàdi yaþ . kçùõàjina¤ca gçhõàni anàpatsugato dvijaþ . tathobhayamukhãü kàlaü sa÷ailàü medinãü dvijaþ . kurukùetrasya yaddànaü càõóàlàt patitàttathà . màsike'pi nava÷ràddhe bhu¤jan pretànnabhuïmataþ . brahmahà gobadhã steyã suràpo gurutalpagaþ . bhåmikanyàpahartà yaþ sa preto jàyate naraþ . nànàsaïkarakçnnityaü varõasaïkarakçttathà . yonisaïkarakçccàpi sa preto jàyate naraþ . vikrãõàti viùaü ÷aïkhaü tilànàü lavaõasya tu . gavà ka÷ariõàü mohàt vikrayàt pretatàü vrajet . kåñamàpyena taulyena krayaü krãõàti vikrayàt . madyatakrapayodadhnàü sa preto jàyate naraþ . strãrakto madyapàne tu mçgayàmanudhàvati . nityanaimittike'dàtà sa preto jàyate naraþ>% agnipuø . manuùyàõà¤ca dàhàdikriyayà'tivàhikadehànantaraü pretadeho bhavati yathàha viùõudharmottare
     %<tatkùaõàdeva gçhõàti ÷arãramàtivàhikam . ùàtivàhikasaüj¤o'sau deho bhavati bhàrgava! . kevalaü tanmanuùyàõàü nànyeùàü pràõinàü kvacit . pretapiõóaistato dattairdehamàpnoti bhàrgava! . bhogadehamiti proktaü kramàdeva na saü÷ayaþ . pretapiõóà na dãyante yasya tasya vimokùaõam . ÷mà÷ànikebhyo devebhya àkalpaü naiva vidyate . tatràsya yàtanà ghoràþ ÷ãtavàtàtapodbhavàþ . tataþ sapiõóãkaraõe bàndhavaiþ sa kçte naraþ . pårõe saüvatsare dehamato'nyaü pratipadyate . tataþ sa narake yàti svarge và svena karmaõà>% ÷uø taø . 5 pràptapitçloke %<ata årdhvaü saüvatsare saüvatsare pretàyànnaü dadyàt>% gobhilaþ %<pretalokaü parityajya àgatà ye mahàlaye>% tiø taø .

#<pretakarman># naø 6 taø . 1 mçtodde÷ena kartavye dàhàdi sapiõóanàntakarmaõi bhàø droø 52 aø . pretakàryàdayo'pyatra . 2 pràptapitçlokodde÷yakakàrye ÷ràddhàdau ca %<akçtvà pretakàryàõi pretasya dhanahàrakaþ . varõànàü yadbadhe proktaü tadvrataü niyata÷caret>% dàyaø taø vacanam .

#<pretagçha># naø pretasya mçtasya gçhamiva . mçtasya ÷arãràdhàre ÷ma÷àne hemacaø . pretàvàsàdayo'pyatra .

#<pretatarpaõa># naø 6 taø . mçgodde÷en varùaparyantaü preta÷abdollekhena kartavye tarpaõavi÷eùe tadvidhànaü ÷uø tiø yathà
     mi÷ràcàryapçthvãdharadhçtaviùõusåtram %<ataþ sarve ÷avaspar÷ino gatvà pitçpadasthàne pretapadohena dvitãyàntaü tarpayeyuþ pitç÷abdoccàreõa pitçhà bhavati>% . ÷àtàtapaþ %<pretàntanàmagotràbhyàmutsçjedupatiùñhatàm>% iti pretànteti tatpuruùaþ na bahuvrãhiþ sarvajaghanyatvàt tena pretàntanàma--gotra¤ceti samàsaþ etadvacanàccitàpiõóadàne upatiùñhatàmiti pitçdayitàyàmapyuktam . etena pretakàrye samandhàrthakapadaprayogo maithilokto heyaþ . etenàmukagotramamukadeva÷armàõaü tarpayàmãti màmagànàü prayogaþ . atra pretatarpaõe satilàüstviti vi÷eùàpàdànàt såryàdivàre'pi tilaireva tarpaõaü pratãyate . vyaktamàha kadamapàrijàtadhçtà smçtiþ %<ayane viùuve caiva saükràntyàü grahaõeùu ca . upàkarmaõi cotsarge yugàdau mçtavàsare . sårya÷ukràdivàre ca na doùastilatarpaõe>% . tathà %<tãrthe tithivi÷eùe ca kàryaü prete ca sarvadà>% . tithivi÷eùe amàvasyàda÷aharàdau . atra dakùiõàïguùñhasahitamadhyamàdinà vàmahaste tiladànaü %<vàmahaste tilàn dattvà jalamadhye tu tarpayet . muktahastantu kartavyaü na mudràü tatra dar÷ayet>% iti vidyàkaradhçtavacane vàmahasta iti saptamyanta÷ravaõàt %<tilàn saümi÷rayejjale>% iti tilàdhikaraõamupakramyàbhidhànàcca . %<savyena ca tilàþ gràhyàþ>% ityatràpi vàmahaste sthàpyà ityarthaþ . savyeneti sthàlyà pacatãtivadadhikaraõe tçtãyà %<vivakùàto hi kàrakàõi bhavantã>% tyukteþ . mudrà aïguùñhatarjanyàtmakayogaråpà tilagrahaõàyeti ÷eùaþ .

#<pretadhåma># puø 6 taø . citàdhåme manuþ 4 . 69 .

#<pretanadã># strã pretagamyà nadã . yamadvàrasthe vaitaraõãnàmake nadãbhede ÷abda caø .

#<pretanirhàraka># puø pretaü nirharati gçhàt ÷ma÷ànabhåmiü nir + hç--õvul . ÷avahàrake %<pretanirhàrakà÷caiva varjanãyàþ prayatnataþ>% tasya apàïkteyatà manunoktà . tacca kullå dhanagrahaõapårvakaharaõaparatayà vyàkhyàtaü yathà pretanirhàrako dhanagrahaõena na tu dharmàrtham . %<etadvai paramantapo yat pretamaraõyaü harantãti>% ÷rutyà vihitatvàt

#<pretapakùa># puø pretànàü pitéõàü priyaþ pakùaþ ÷àø taø . gauõà÷vinakçùõapakùe atra mçtayoþ pitroþ pàrvaõavidhinà traipuruùikaü ÷ràddhaü karaõãyaü yathàha ÷ràø taø ÷aïkhaþ
     %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatra yatra pradãyate . tatra tatra trayaü kuryàt varjayitvà mçtàhani . amàvasyàü kùayo yasya pretapakùe'tha và punaþ . sapiõóãkaraõàdårdhvaü tasyoktaþ pàrvaõo vidhiþ>% . trayaü sampradànànàü trayaü kuryàt tribhyo dadyàdityarthaþ . mçtàhaparyudastatridaivatatvasya pratiprasavamàha amàvasyàmiti pretapakùo'tra pitçpakùaþ a÷vayukkçùõapakùa iti yàvat na tu kçùõapakùamàtraü kçùõapakùasàmànyaparatve'màvàsyàpadavaiyarthàpatteþ pitçpakùaü vi÷eùayati hemàdrimàdhavàcàryadhçtaü nàgarakhaõóam %<nabho và'tha nabhasyo và malamàso yadà bhavet . sapnamaþ pitçpakùaþ syàdanyatraiva tu pa¤camaþ>% . atra ÷ràvaõabhàdrayoranyatarasya malamàsatve àùàóhàpekùayà saptamapakùasya pitçpakùatvàt atra mçtasyaiva pretapakùamçtatvaü na tu malamàsabhàdrakçùõabakùe mçtasya . tata÷ca tatra mçtasya varùàntare'÷vayukkçùõa kùe'pi tacchràddhakaraõe na pàrvaõaü kintvekoddiùñamiti . atra pàrvaõo vidhiþ pàrvaõetikartavyatàkaikoddiùñavidhiriti navyavardhamànaprabhçtayaþ . tanna påryavacanoktatraipuraùikasya mçtàhe paryudastasya pàrvaõovidhirityanena pratiprasavàt . tasmàt sadaikoddiùñaü traipuruùikaü na tu ùàñpauruùikaü %<karùåsamanvitaü muktvà tathàdyaü ÷ràddhaùoóa÷am . pratyàvdika¤ca ÷eùeùu piõóàþ syuþ ùaóiti sthitiþ>% iti chandogapari÷iùñavacanena pratyàvdikavyati rekeõa ùañsaükhyàniyamàt evamamàvasyàdimaraõanimittena pràturapi pratyàvdikaü pàrvaõavidhinaiva %<aputrà ye mçtàþ kecit striyo và puruùà÷ca ye . teùàmapi ca deyaü syàdekoddiùñaü na pàrvaõam>% iti àpastambavacane aputrà iti vi÷eùaõopàdanàt saputràõàü pàrvaõàbhyanuj¤ànàt . etacca màtràditritayadaivataü kàryam . %<màtre pitàmahyai prapitàmahyai pårvavat vràhmaõàn bhojayitvà>% ityanvaùñakàyàü tathàdar÷anàt avasànadinanimittatvena pàrvaõavidhinà chandogairapi màtràditrikàõàü ÷ràddhaü kartavyam %<na yoùidbhyaþ pçthag dadyàdavasànadinàdçte>% . iti chandogapari÷iùñavacane vi÷eùataþ pratiprasavàt . evaü sapiõóãkaraõe'pi . etacca mçtàhapàrvaõaü màtàpitroreva . tathà ca hemàdridhçtakàtyàyanavacanam %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü pitroreva hi pàrvaõam . pitçvyabhàtçmàtçõàmekoddiùñaü sadaiva tu>% . màtçpadaü sapatnãmàtçparam . sapatnãmàtrityatra màtçpadasya ràjadantàditvàt paranipàtaþ tata÷ca vàkye màtçsapatnãti na prayojyaü kintu sapatnãmàtarityàdikam . evaü sàgnikaurasakùetrajàbhyàü mçtàhe pàrvaõaü kartavyam %<aurasakùetrajau putrau vidhinà pàrvaõena tu . pratyavdamitare kuryurekoddiùñaü sutà da÷a>% iti jàvàlavacanasya %<yatra yatra pradàtavyaü sapiõóãkaraõàt param . pràrvaõena vidhànena deyamagnimatà sadà>% iti matsyapuràõavacanasya caikavàkyatvàt . u÷anà ca %<pratyavdaü dar÷avacchràddhaü sàgniþ kurvãta vai dvijaþ . ekoddiùñaü sadà kuryànniragniþ ÷ràddhadaþ sutaþ>% . atra niø siø vi÷eùamàha vçddhaparà÷araþ %<saügràme saüsthitànà¤ca pretapakùe ÷a÷ikùaye . teùàü pàrvaõamevoktaü kùayàhe'pi ca sattamaiþ>% . %<candra kùayànà÷akaüyugeùu yaþ pretapakùe mçtavàn sapiõóaþ . mapimiddhatànàmapi càvdikàni bhavanti teùàniha pàrbaõàni>% . tathà %<bhràturjyeùñhasya kurvãta jyeùñho bhràtàmujasya ca . daivahãnaü tu tatkuryàditi dharmavidabravãt>% . daivahãnamekoddiùñam jyeùñho bhràtànàdyagarbhajaþ tathà ca tatraiva÷àtàtapaþ %<anàdyagarbhojyeùñho'pi bhràtà sadbhirnigadyate . çte sapiõóanàttasya naiva pàrvaõamàcaret>% . àdyagarbhe tu pàrvaõamekoddiùñaü vetyarthaþ . màtustu hemàdrau kàtyàyanaþ %<pratyavdaü yo yathà kuryàt putraþ pitre sadà dvijaþ . tathaiva màtuþ kartavyaü pàrvaõaü cànyadeva và>% . yattu tenaivoktam %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü pitroreva hi pàrvaõam . pitçvyabhràtçmàtçõàmekoddiùñaü sadaiva tu>% iti tat sàpatnamàtçparam . yattu vçddhaparà÷araþ %<aputrasya pitçvyasya tatputro bhràtçjo bhavet . sa evàsya tu kurvãta piõóadànàdikakriyàm . pàrvaõaü tena kàryaü syàt putravadbhràtçjena tu . pitçsthàne tu ta kçtvà ÷eùaü pårvavadàcaret>% iti tatpitçvadde÷àcàravadvyavasthitamiti pçthvã candraþ . ÷ràddhadãpakalikàyàü caturviü÷atiüvate tu %<pitçvyabhràtçsàtçõàü jyeùñhànàü pàrvaõaü bhavet . ekoddiùñaü kaniùñhànàü dampatyoþ pàrvaõaü mithaþ . aputrasya pitçdhyasya bhràtu÷caivàgrajanmanaþ . màtàmahasya tatpatnyàþ ÷ràddhaü pàrvaõavadbhavet>% ityuktaü tatpatnyàþ kartçtve'pi pàrvaõameva %<sarvàbhàve svayaü patnyàþ svabhràtéõàmamantrakam . sapiõóãkaraõaü kuryustataþ pàrvaõameva ca>% iti laugàkùi smçteþ . %<tataþ patnyapi kurvãta sàpiõóyaü pàrvaõaü tatheti>% sumantåkte÷ceti nirõayàmçte uktam . anye tvetatpàkùika pàrvaõaparamàhuþ ataeva %<bhartuþ ÷ràddhaü tu yà nàrã mohàtpàrvaõamàcaret . na tena tçpyate bhartà kçtvà tu narakaü vrajet>% iti vacanaü kùayàhe pàkùikaikoddiùña pra÷aüsàrthaü na pàrvaõaniùedhàrthamityuktaü tristhalãsetau bhaññacaraõaiþ . svabhartçprabhçtitribhya ityanena virodhàcca aputràõàmç càha hemàdràvàpastamvaþ %<aputrà ye mçtàþ kecit striyo và puruùà÷ca ge . teùàmapi ca deyaü syàdaikoddiùñaü na pàrvaõam . mitrabandhusapiõóebhyaþ strãkumàrãbhya eva ca . dadyàdvai màsikaü ÷ràddhaü sàüvatsaramato'nyathà>% . pàrijàte tu anyathà pàrvaõamityuktvà sarvatra pàrvaõamityuktam ekoddiùñavàkyàni tu tãrthamahàlayaparàõãtyuktam . pçthvãcandrodaye vçddhagàrgyaþ %<màtuþ sahodarà yà ca pituþ sahabhavà ca yà . tayo÷ca naiva kurvãt pàrvaõaü piõóanàdçte>% pracetàþ %<sapiõóãkaraõàdårdhvamekodadiùñaü vidhãyate . aputràõàü ca sarveùàmapatnãnàü tathaiva ca>% . apatnãnàü brahmacaryàdãnàm . màrkaõóeyapuràõe %<pratisaüvatsaraü kàryamekoddiùñaü naraiþ striyàþ . mçtàhani yathànyàyaü nçõàü yadvadihoditam>% . nçõàmiti dçùñàntàt noviprahatapàùaõóyàdãnàü sapiõóanàbhàye'pi sàüvatsaramekoddiùñaü kàryameveti ÷ålapàõiþ . atrivçddhavasiùñhau %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatra yatra pradãyate . bhràtre bhaginyai putràya svàmine màtulàya ca . pitçvyagurave ÷ràddhamekoddiùñaü na pàrvaõam>% . yattu jàtåkarõyaþ %<pitçvyabhràtçmàtéõàmaputràõàü tathaiva ca . màtàmahasyàsutasya ÷ràddhàdi pitçvadbhavet>% iti tadàva÷yakatvàrthaü na tu pàrvaõàrthamiti hemàdriþ . yuktantvevam %<màyaþ pitaramàrabhya trayo màtàmahàþ smçtàþ . teùàü tu pitçvacchàddhaü kuryurduhitçsånavaþ>% iti pulastyoktermàtàmahasya pàrvaõameva tatsàhacaryàt pitçvyàdau tathà %<pitçvyabhràtçmàtéõàmekoddiùñaü ca pàrvaõamiti>% kùayàhopakrame pulastyokte÷ca vikalpaþ . kecittvàpastambàdivàkyàni %<vyutkramàcca pramãtànàü naiva kàyàü sapiõóatà>% ityasya pitçvyàdiparatvàdakçtasapiõóa na pitçvyàdiparàõãtyàhuþ . màtà sapatnãmàtà . ekoddiùñaü tu kaniùñaparamiti pçthvãcandrodaye'pyevam . vi÷eùasmadhikàrinirõaye pàguktaþ . kevitputràbhàve'pi pitàmahavàrùikamapyàva÷yakam %<putràbhàve ca tatputraþ patnã màtà tathà pità . vittàmàne'pi sacchivyaþ kuryàttakhaurdhvadehikam>% iti màrkaõóeyapuràõàdityàhustatra %<pautreõaikàda÷àhàdi kartavyaü ÷ràddhaùoóa÷amiti>% kàtãye vi÷eùokteþ . pretapakùe ÷ràddhakàlàdiniråpaõam ÷vàø biø yathà brahmapuràõe %<a÷vayukkçùõapakùe ta ÷ràddhaü kuryàd dinedine . trimàgahãnaü pakùaü bà tribhàvaü svardhameva và . na santi pitara÷ceti kçtvà manasi yo naraþ . ÷ràddhaü na kurate tatra tasya raktaü pinanti te . yàvacca kanyàtulayoþ kramàdàste divàkaraþ . tàvat ÷raddhasya kàlaþ syàcchånyaü pretapuraü tadà>% . dine dine iti vãpsà pakùa ÷ràddhàrthà tena pa¤cada÷a ÷ràddhàni dar÷itàni . nanu tithihràmàdekasvinneva vakùe caturda÷atvàdahnàü caturda÷a ÷ràddhàni pràpnuvanti . evaü tithivçdyàharvçddhau ùoóa÷asyuþ . na pa¤cada÷atithyàtmakatvàccàndrapakùasya dine dine pannada÷atithiùvityarthaþ tathà ca ekasmin dine ÷ràtayogyatithidvayasvàbhe ÷ràddhadvayam ahoràtravçddhau na ÷ràddhavçddhiþ . tathà ca viùõudharmottaraprathamakàõóam %<tithinaikena divasa÷càndramànena kãrtitaþ . ahoràtreõa caikena sàvano divasaþ smçtaþ>% . tribhàmahãnaü pakùaü và iti ùaùñhyàdikalpa uktaþ tribhàgamityekàda÷yàdikalpa uktaþ ardhameveti trayoda÷yàdikalpaþ . na tu ardhamiti pakùàrdhamiti vyàkhyànaü kalpataråktaüø yuktam uttarottaralaghukàlopade÷àt sannidhànàcca tribhàgàrdhapratãteþ . tribhàgahãnatribhàgapadayorapi pa¤camyàdivivecanaü kalpatarorna yuktameva pakùàpekùayà pa¤camyàdestribhàgahãnàdipadàrthatvànupapatteramukhyatvàt . gotamoktapa¤camyàdikalpasya sàmànyopakramànnà÷vayukparatvam . ataeva viùõudharmottaraprathamakàõóam %<uttaràdayanàt ÷ràddhe ÷reùñhaü syàddakùiõàyanam . càturmàsya¤ca tatràpi prasupte ke÷ave hitam . prauùñhapadyàþ paraþ pakùastatràpi ca vi÷emataþ . pa¤camyårdhva¤ca tatràpi da÷amyårdhvamato'pyati . maghàyuktà ca tatràpi ÷astà ràjaüstrayoda÷ã>% . pa¤cavyårdhvada÷amyårdhvamityanena ùaùñhyàdyekàda÷yàdikalpàvuktau . na sanvãtyanenàkaraõe pratyavàyadar÷anaü nityatvaj¤àpanàrthaü tatra ca pakùa÷ràddhàdikalpànàü viùama÷iùñatvenecchàvikalpà'sambhavàdekàdeyà tisro deyàþ ùaódeyà itivat phalabhåmà kalpanãyaþ . eteùàmeva kalpànàü dar÷itatvàdà÷vine kçùõapakùe ekasminnapi dine ÷ràddhaü kartavyamiti pakùa÷cintanãyaþ sàmànyamàsavihitantu syàdeva . atra saü÷ayaþ prauùñhapadyårdhvaü yaþ kçùõapakùaþ sa paurõamàsyantamàsavyavasthayà'÷vayukkçùõapakùo bhavati sa yadà kanyopakramaþ kanyàsamàpya÷ca tadà tatra pakùa÷ràddhamavivàdameya yadà siühopakramaþ kanyàsamàpya÷ca samasta eva và siühasamàpyaþ tadà kãdç÷aþ ÷àstràrthaþ . atra svikanaprabhçtayaþ brahmapuràõàdivacanairevàtra vyavasyàü draùñavyàmàhuþ . yathà brahmapuràõam %<yàvacca kanyàtulayoþ krasàdàste divàkaraþ . tàvat ÷ràddhasya kàlaþ syàt ÷ånyaü pretapuraü tadà>% . tathà bhaviùyapuràõe %<kanyàü gate savitari pitçràjànu÷àsanàt . tàvat pretapurã ÷ånyà yàvadvç÷cikadar÷anam . tato vç÷cika àdhàte nirà÷àþ pitaro nçpa! . punaþ svabhavanaü yànti ÷àpaü dattvà sudàruõam . haüse varùàsu kanyàsthe ÷àkenàpi mçhe vasan . pa¤camyà uttare dadyàdubhayorvaü÷ayorçõam . sårye kanyàsthite ÷ràddhaü yo na kuryàdgçhà÷ramã . kutastasma dhanaü putràþ pitçniþ÷vàsapãóanàt>% . haüse sårye iti . çõamiva çõaü pitçmàtçkulasyedamava÷yaü pari÷odhyam ityarthaþ evamàdivacanaiþ kanyàsambandhenaiva ÷ràddhapratipàdanàt etasyàpi vacanasya tadekavàkyatayà saurà÷vinaparatvam . sauraparatve lakùaõà syàditi cenna paurõamàsyante'pi tathàtvàt . ataþ siühopakrame kçùõapakùe kanyàsambandhinyeva bhàge ÷ràddhaü syàt na siühasambandhini ata pakùa÷ràddhaü tatra nivartata eva tribhàgahãnamityàdayaþ pakùàstatra yathàsambhavaü yojanãyàþ . kanyàsambandhinyaparapakùe ÷ràddhavidhànàt upakrame siühasambandhe'pi pakùasya kanyàsambandho'styeveti cenna ekasya pakùàvayavinaþ pa¤cada÷atithyàtmakasyàbhàvàt ata eva pa¤cada÷abràhmaõasamudàyamadhye ekasya puruùottamaspar÷e na sarveùàü puõyabhàgità etanmålame vedaü vacanaü %<kçttikàdibharaõyantaü vàrà và ravisaptakàþ . naite saüyogamàtreõa punanti sakalàü tithim>% . ekasya tithyavayavino'bhàvàdityarthaþ itarathà tu pårvadine ràtrau caturthãmaumavàrayoge budhavàre'pi bhaumayuktacaturthã vihitasnànadànàdyàpatteþ . yadà samasta evàparapakùaþ siühàrke nipatet tadà taü pakùaü vihàya kanyàgatàparapakùa eva ÷ràddham . nanvevaü pa¤camapakùavirodhaþ . tathà kàrùõàjiniþ %<÷akradhvajanipàtàïko yaþ syàt pakùastu pa¤camaþ . sa vij¤eyo'paraþ pakùaþ ÷ràddhaü tatra vidhãyate . putramàyurdhanaü dhànyaü bhåtimàrogyameva ca . pràpnoti pa¤came dattvà ÷ràddhaü kàmàüstathà paràn . etàneva hi hiüsanti pa¤camaü yo vyatikramet . tasmànnàtikramed vidvàn pa¤came paivçkaü vidhim>% . tathà jàtåkarõyaþ %<àùàóhãmavadhiü kçtvà yaþ syàt pakùastu pa¤camaþ . tatra ÷ràddhaü prakurvãta kanyàü gacchatu và na và>% . jàvàlaþ %<agate'pi ravau kanyàü ÷ràddhaü kurvãta yatnataþ . àùàdyàþ pa¤camaþ pakùaþ pra÷astaþ pivçkarmaõi>% . ucyate eteùàü vacanànàü bhojadevaprabhçtibhiralisyitatvena pràmàõyàbhàvàt pratyuta putràdiphalasambandhàvagamàt kàmyaü tadbhaviùyati . kanyàgatasya ca ninyatvaü pràgeva dar÷itam . na ca kàmyàdhikàranityàdhikàrayoreka÷àstràrthatvaü yàvajjãvàdhikaraõavirodhàt . tadyadi phalàrthitathà kanyàsambandharahita eva ÷ràddhaü kçtaü tathàpi kanyàyàmava÷yaü kartavyam . vastutastu ÷ràddhabhede vidhigauravàpatteþ kanyàgata÷ràya eva phalàrthitayà pa¤camapakùàkhyaguõaphanavidhiþ tadà kevalaü bhramapakùe ÷ràddhamasaïgatameva %<kanyàü gacchatu và naveti>% pa¤camapakùastutyarthaü na tu kanyàsambandhàbhàve'pi ÷ràddhavidhànaparaü pràpte kanyàgata÷ràddhe guõaphalavidhitvàt tadasaïgataü brahmapuràõe paurõamàsyantamàsenaiva samastatithikçtyàbhidhànàt a÷vayuk ÷abdasyàpi paurõamàsyàntaparatvàt na saurà÷vinaparatvam %<à÷vayujyàü tu kçùõàyàü trayoda÷yàü maghàsu ca>% iti brahmapuràõa eva a÷vayuk÷abdasyàpi paurõamàsyantaparatvàvadhàraõàcca paurõamàsyantà÷vina eva maghà trayoda÷ã bhavati na dar÷ànte, lakùaõà ca saure'pyavi÷iùñà . ataeva na mukhyatvàya dar÷àntaparatàpi klaptatàtparyànupapattyà lakùaõàyàü dhànyamasyadhikaraõe dar÷itatvàt . idantu ucyate uktayukteþ paurõamàsyàntà÷vinaparatve kanyànirapekùapa¤camapakùe pakùa÷ràddhàdikalpà nityatayà'vagamyante na kanyàvi÷iùñà nirapekùa÷ruteþ ata eva na guõaphalavidhiþ . ata eva kanyàsambandhànudbhedenaiva prauùñhapadyårdhvaü pa¤camapakùe kçùõapakùa÷ràddhàdikaü dar÷ayati viùõudharmottaraprathamakàõóam %<uttaràdayanàt ÷ràddhe ÷reùñhaü syàt dakùiõàyanam . càturmàsya¤ca tatràpi prasupte ke÷ave hitam . prauùñhapadyàþ paraþ pakùastatràpi ca vi÷eùataþ . pa¤camyårdha¤ca tatràpi da÷amyårdhvamato'pyati . maghà yuktà ca tatràpi ÷astà ràjaüstrayoda÷ã . tatràkùayaü bhavet ÷ràddhaü madhunà pàyasena tu . sarvasvenàvi kartavyaü ÷ràddhamatra naràdhipa! . parànnabhojã tvapacaþ ÷ràddhamatra tu kàrayet>% . yàni ca kanyàviùayàõi vacanàni tàni pa¤camapakùànapekùa÷ràddhàntaravidhàyakànyeva . kanyà prauùñhapadyårdhvapa¤camapakùasamuccaye'pi kanthàgatasyàpi ÷ràddhasya nityatvenàvagamyamànasya tantràdeva siddherna pçthakkaraõam . yadà na kanyàsamuccayastadà kanyàyàmapi nityatvàt karta vyameva parantu pakùa÷ràddhàdikalpeùu pràbhàõàbhàvàt sakçtkçte kçtaþ ÷àstràrtha iti nyàyàt sakçdeva ÷ràddhaü kartavyam na adhimàsapàte tatra ÷ràddhaü na kartavya yathà laghuhàrãtaþ %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatki¤cit ÷ràddhikaü bhavet . iùñaü vàpyatha và pårtaü tanna kuryànmalimluce>% . evamadhimàsadoùeõàpàñavàdinà ca tatra ÷ràddhàkaraõe tulàyàü kartavyatàmàhaü brahmapuràõe %<yàvacca kanyàtulayoþ kamàdàste divàkaraþ . tàvat ÷ràddhasya kàlaþ syàt ÷ånyaü pretapuraü tadà>% . atra kanyàtulayordivàkaràvasthiteþ kramàdeva pràptatvàt kramàt ÷ràddhasya kàlaþ svàdityambayaþ mukhyakalpàmukalpabhàvenetyarthaþ . yasya yà mçtatithistasya pretapakùe tatsajàtãyatithiþ paurõamàsãmçtasya tu prauùñhapadyeva pàrvaõa÷ràddhakàlaþ iti hemàdriprabhçtivyavastheti pà÷càttyadakùiõàtyànàü tathàcàraþ . pràø viø tanmålava banànàmamålakatvamuktamatovaïgànàü na tathàcàra iti bodhyam . adhikamaparapakùa÷abde 231 pçø dç÷yam .

#<pretapañaha># pretasya pretatvasåcakaþ pañahaþ . maraõakàlavàdanãye vàdyabhede trikàø .

#<pretapati># puø 6 taø . yamaràje

#<pretaparvata># puø pretoddhàraõàrthaþ parvataþ . gayàtãrthasthe svanàmakhyàte parvate vàyupuø gayàpraø .

#<pretapiõóa># puø pretàya deyaþ piõóaþ . pårakapiõóe tasya pretasya piõóaråpadehavi÷eùapårakatvàt pårakasaüj¤à yathoktaü brahmapuø %<÷irastvàdyena piõóena pretasya kriyate sadà . dvitãyena tu karõàkùinàsikàstu samàsataþ . galàüsabhujavakùàüsi tçtãyena tathà kramàt . caturthena tu piõóena nàbhiliïgagudàni ca . jànujaïghe tathà pàdau pra¤camena tu sarvadà . sarvamarmàõi ùaùñhena saptamena tu nàóayaþ . dantalomàdyaùñamena vãryaü ca navamena tu . da÷amena tu pårõatvaü tçptatà kùudviparyayaþ>% .

#<pretapura># puø 6 taø . yamàlaye %<÷ånyaü pretapuraü bhavet>% brahmapu0

#<pretamedha># puø 6 taø . pitryude÷yake ÷ràddharåpe yaj¤e .

#<pretaràkùasã># strã pretasya bhåtabhedasya ràkùasãva dårato'pasarpaõakàritvàt . tulasyàü ratnamàlà .

#<pretaràja># puø 6 taø ñacsamàø . yame tasya mçtasya ÷ubhà÷ubhaphalavibhajanena ÷àsanàt tathàtvam .

#<pretaloka># puø 6 taø . yamaloke %<pretalokaü parityajya àgatà ye mahàlaye>% ulkàdànamantraþ .

#<pretavana># naø pretànàü mçtànàü vanamivàdhàratvàt . ÷ma÷àne hemacaø . pretakànanàdayo'pyatra .

#<pretavàhita># triø 3 taø . bhåtàviùñe trikàø .

#<preta÷ilà># strã gayàtãrthasthe pretoddhàraõàrthe gu¤japçùñhaparvatàdisthe ÷ilàbhedevàyupuø gayàpraø . garuóapuø 85 aø tanmàhàtmyàdi yathà %<yeyaü preta÷ilà khyàtà gayàyàü sà tridhà sthità . prabhàse pretakuõóe ca gayàsura÷irasyapi . dharmeõa dhàrità bhåtyai sarvadevamayã ÷ilà . pretatvaü ye gatà nçõàü pitràdyà bàndhavàdayaþ . teùàmuddharaõàrthàya yataþ pretaþ ÷ilà tataþ . ato'tra munyo bhåpà ràjapàtràdayaþ sadà . tanyàü ÷ikàyàü ÷ràddhàdikartàro brahmalokagàþ . gayàsurasya yanmuõóaü tasya vçùñhe ÷ilà yataþ . muõóapçùñho giristasmàt sarvadevamayo hyayam . muõóapçùñhasya pàdeùu yato brahmasaromukhàþ . aravindavananteùu tena caivopalakùitaþ . aravindagirirnàma krau¤capàdàïkito yataþ . tasmàdgiriþ krau¤capàdaþ pitéõàü brahmalokadaþ . gadàdharàdayo devà àdyà àdau vyavasthitàþ . ÷ilàråpeõa ca vyaktàstasmàddevamayã ÷ilà . gayà÷ira÷chàdayitvà gurutvàdàsthità ÷ilà . snàtvà preta÷ilàdau tu caraõàmbusçtena ca . piõóaü dadyàdimairmantrairàvàhya ca pitén paràn>% .

#<preta÷uddhi># strã prete sati kàlavi÷eùe ÷uddhiþ . vipràdãnàü bhçtànàü maraõanimittakà÷aucàpagame ÷uddhau %<preta÷uddhiü pravakùyàmi>% manunopakramyà÷audharåpatadvirodhino dar÷anena tadapagame ÷uddhiþ pratipàdità .

#<preta÷auca># naø prete sati ÷aucam 6 taø . prete sati tannimittà÷aucàpagame 1 ÷auce 2 pretasaüskàrabhede ca tatprakàraþ garuóapuø 106 aø ukto yathà %<preta÷aucaü pravakùyàmi tacchçõudhvaü yatavratàþ! . ånadvivarùaü nikhanenna kuryàdudakantataþ . à÷ma÷ànàdanuvrajya itaro j¤àtibhirmçtaþ . yamasåktaü tathà japyaü japadbhirlaukikàgninà . sa dagdhavya upeta÷cedàhitàgnyàvçtàrthavat . saptamàdda÷amàdvàpi j¤àtayo hyupayantyapaþ . apa naþ ÷o÷ucadavamanena pitçdiïmukhàþ . evaü màtàmahàcàryapretànà¤codakakriyàþ . kàmodakàþ sakhiputrasvasrãya÷va÷urartvijaþ . nàmagotreõa hyudakaü sakçt si¤canti vàgyatàþ . pàùaõóapatitastebhà na kuryurudakakriyàm . na brahmacàriõo vràtyà yoùitaþ kàmagàstathà . suràpàstvàtmaghàtino nà÷aucodakabhàjanàþ . ato na roditavyaü hi tvanityà jãvasaüsçtiþ . kriyà kàryà yathà÷akti tato gacched gçhàn prati . vida÷ya nimbapatràõi niyatà dvàri ve÷manaþ . àcamyàthàgnimudakaü gomayaü gaurasarùapàn . pravi÷eyuþ samàlabhya kçtvà÷mani padaü ÷anaiþ . prave÷anàdikaü karma pretasaüspar÷inàümapi . ãkùatàü tatkùaõàcchuddhiþ pareùàü snànasaüyamàt . krãtalabdhà÷anà bhåmau svapeyuste pçthak pçthak . piõóayaj¤àvçtà deyaü pretàyànnaü dinatrayam . jalamekàhamàkà÷e sthàpyaü kùãra¤ca mçõmaye . vaitànopàsanàþ kàryàþ kriyà÷ca ÷rutiùoditàþ>% .

@<[Page 4540a]>@
#<preta÷ràddha># naø pretodde÷yakaü ÷ràddham . pretodde÷yake àdya÷ràddhàdisapiõóãkaraõànta÷ràddhe tasya gauõakàlàdi tiø taø uktam yathà %<màse'nyasmin tithau tasmin tadà dadyàdvicakùaõaþ>% . tathà ÷ràø taø dar÷itaü yathà ùoóa÷a÷ràddhànàü yatpatitaü kçùõaikàda÷yàü tatkartavyam . tathà ca laghuhàrãtaþ %<÷ràddhavighne samutpanne mçtàhà'vidite tathà . ekàda÷yàü prakurvãta kçùõapakùe vi÷eùataþ>% . vi÷eùata ityamàvasyàpekùayà tasyàmapi vighnàdau vidhànàt . yathà hemàdridhçtaü ùañtriü÷anmatam %<màsike càvdike tvahni saüpràpte mçtasåtake . vadanti ÷uddhau tatkàryaü dar÷e càpi vicakùaõaiþ>% . ràjamàrtaõóe %<÷ràddhavighne samutpanne antarà mçtasåtake . ekàda÷yàü prakurvãta kçùõapakùe vi÷e ùataþ . ÷ràddhavighne samutpanne mçtasyàbidite tathà . amàvasyàü prakurvãta vadantyeke manãùiõaþ>% . atra mçtasåtakopadànàt çùya÷çïgavacane'÷aucapadametatparam . yattvantarà mçtasåtake'pyekàda÷yàü ÷ràddhavidhànaü tat %<deye pitçõàü ÷ràddhe tu a÷aucaü jàyate yadi . tada÷auce vyatãte tu teùàü ÷ràddhaü vidhãyate . ÷ucãbhåtena dàtavyaü yà tithiþ pratipadyate . sà tithistasya kartavyà natvanyà vai kadàcana>% iti çsya÷çïgavacana virodhàt a÷aucàntadine malamàsàdiråpavighnàntareõa tadakaraõe . ataeva ÷ràddhaviveke apàñavàdya÷aucàbhyàmapi patitamekoddiùñamekàda÷yàma÷aucànte ca malamàse na kartavyaü kintu malamàsàvyàprakçùõaikàda÷yàmevetyuktam .

#<preti># puø prakarùeõa itirgamanaü dehe'sya . 1 anne yajuø 15 . 6 vedadãø . pra + i--bhàve ktin . 2 maraõe strã çø 1 . 33 . 4 bhà

#<pretãùaõi># triø pràptagamane çø 6 . 1 . 8

#<pretya># avyaø pra + i--lyap . 1 lokàntare amaraþ %<pretya saüj¤à nàsti>% ÷rutiþ . 2 mçtvetyarthe prakarùeõa dehatyàgena anyadehaü gatvenyarthe ca . pretyajàtiþ pretyabhàvaþ .

#<pretyajàti># strã pretya mçtvà jàtirjanma . mçtvà janmani .

#<pretyabhàva># puø pretya mçtvà bhàvaþ . maraõottaraü punarjanmani . %<punarutpattiþ pretyabhàvaþ>% gauø såø 1 . 1 . 19 %<utpannasya kvacit sattvanikàye mçtvà yà punarutpattiþ sa pretyabhàvaþ . utpannasya sambaddhasya sambandhastu dehendriyamanobuddhivedanàbhiþ punarutpattiþ punardehàdibhiþ sambandhaþ punarityabhàvàbhidhànam yatra kvacit pràõabhçnnikàye vartamànaþ pårvopàttàn dehàdãn jahàti tat praiti yat tato'nyatra dehàdãnanyànupàdatte tadbhavati pretyabhàvo mçtvà punarjanma so'yaü janmamaraõaprabandhàbhyàso'nàdirapavargàntaþ prevyabhàvo veditavya iti>% vàtsyàø . pravàharåpeõànàdisambandhaþ saüsàraþ pretyabhàvaþ yathoktaü kaõàø såø upaø vçø %<icchàdveùapårvikà dharmàdharmapravçttiþ>% %<tatsaüyogo vibhàgaþ>% såø %<idànãü dharmàdharmayoþ prayojanaü pretyabhàvamàha . tàbhyàü dharmàdharmàbhyàü saüyogojanma apårvàbhiþ ÷arãrendriyavedanàbhiþ sambandhaþ saüyoga ihocyate vibhàgastu ÷arãramanovibhàgo maraõam tathà càyaü janmamaraõaprabandhaþ saüsàraþ pretyabhàvàparanàmà dharmàdharmàbhyàmityarthaþ asyaiva ca pretyabhàvasyàjara¤jarãbhàva iti vaidikã saüj¤à>% . %<jàtasya ca dhruvomçtyudhruvaü janma mçtasa ca>% gãtàyàü ca janmamaraõapravàhasya dhruvatvamuktam .

#<pretvan># puø pra + i--kvanip . 1 indre 2 vàte mediø .

#<preman># puø naø priyasya bhàva imanic pràde÷aþ ekàckatvàt na ñilopaþ . 1 sauhàrde 2 snehe 3 harùe mediø (vàyau indre) ÷abdastomoktiþ pràmàdikã . %<yadbhàvabandhanaü yånoþ sa premà parikãrtità>% ujjvalamaõyukte 4 bhàvabandhabhede pu0

#<premapàtana># naø premõà snehena pàtanaü yasya . 1 netralane 2 tadupalakùite locane ÷abdacaø .

#<premabandha># puø 6 taø . gàóhànuràge .

#<premabhakti># strã premõà bhaktiþ . ÷rãkçùõe premõà snehena bhaktau tallakùaõaü nàradapa¤caràtre uktaü yathà %<ananyamamatà biùõau mamatà premasaplutà . bhaktirityucyate mãùmaprahlàdoddhavanàradairiti>% . premabhakte÷ca màhàtmyaü bhaktermàhàtmyataþ param . siddhameva yato bhakteþ phalaü premaiva ni÷citam . taccihnàni bhàgaø 7 skaø uktàni yathà %<ni÷amya karmàõi guõànatulyàn vãryàõi lãlàtanubhiþ kçtàni . yadà'tiharùotpulakà÷rugadgadaü protkaõñha udgàyati nçtyate ca . yadà grahagrasta iva kvacicca hasati krandate dhyàyati vandate janaþ . muhuþ ÷vasan vakti hare! jagatpate! nàràyaõetyàtmamatirgatatrapaþ . tadà pumàn muktasamastabandhanastadbhàvabhàvànu÷ayàkçtàkçtiþ . nirdagdhavãjànu÷ayo mahãyasà bhaktiprayogeõa sametyadhokùajam>% .

#<premin># triø premàstyasya brãhyàø ini ñilopaþ . premayute

#<preyas># triø ati÷ayena priyaþ priya + ãyasun pràde÷aþ ekà ckatvàt na ñilopaþ. priyatame striyàü ïãp %<preyasyapi proktità>% prabodhaõaø . 1 patyau puø 2 bhàryàyàü strã hemaø .

@<[Page 4541a]>@
#<preraka># triø pra + ãra--õvul . prayojake pravçttyanukålavyàpàrasàdhake .

#<preraõa># naø pra + ãra--õic--lyuñ . preùaõe nikçùñasya bhçtyàdeþ kàryàdau niyoge . õic--yuc . preraõàpyatra strã .

#<prertvan># puø pra + ãra--banip tuñ ca . 1 sàgare 2 nadyàü strã ïãp vanora ca . prertçrã ujjvaladaø .

#<preùa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . preùati apreùãt . çdit caïi na hrasvaþ . apipreùat ta .

#<pre(prai)ùa># puø pra + iùa--gha¤ vçddhiþ ãùa--và gha¤ guõaþ . 1 preùaõe 2 pãóane ca lañàø .

#<preùaõa># naø pra + iùa--lyuñ . preraõe niyoge . õic--yuc . preùaõà'pyatra strã . preùaõena jãvati vetanàø ñhak . praiùaõika tadupajãvini triø . preùaõaü nityamarhati chedàø ñhak . praiùaõika nityapreùaõàrhe triø .

#<preùñha># triø ati÷ayena priyaþ priya + iùñan pràde÷aþ ekàckatvàt na ñilopaþ . 1 priyatame amaraþ . striyàü ñàp . sà ca 2 priyatamàyàü 3 jaïghàyà¤ca ÷abdacaø .

#<pre(prai)ùya># triø pra + iùa--karmaõi õyat vçddhiþ ãùa--và õyat guõaþ . 1 preraõãye niyojye 2 dàme amaraþ . bhàve yat . 3 preraõe naø tatkaroti kç--ña . preùyakara niyogakàrake %<yantuþ ùueùyakaràhayaþ>% bhàø droø 23 aø .

#<prehikañà># strã prehi kaña ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . kañasambàdhanaka pragamanàrthakriyàniyoge .

#<prehikardamà># strã prehikardama ityucyate yasyàü kriyàyàm mayuø saø . kardamasambodhanakapragamananiyoge . evaü prehidvitãyà prehibàõijà etàvapi ÷abdau mayåø samàø . dvitayavàõijasambodhanakapragamananiyogakriyayoþ .

#<praiya># naø priyasya bhàvaþ pçthvàø imanico'bhàve aõ . priyatve snehe

#<praiyavrata># triø priyavratasyedam aõ . priyavratasambandhini vaivasvatamanoþ putrabhede apatye tu i¤ praiyavrati tatràrthe pu0

#<praiùa># puø pra + iùa gha¤ và pararåpàbhàvaþ . 1 kle÷e 2 mardane 3 unmàde 4 preraõe ca mediø .

#<prokta># naø pra + vaca--gauõe karmaõa, tasyàvivakùàyàü mukhye và karmaõi kta . 1 kathite yaü prati ki¤cit vastu kathyate tasmin 2 vacernmuhyakarmaõi padàrthe ca .

#<prokùaõõa># naø pra + ukùa--bhàve lyuñ . 1 yaj¤àrthe pa÷uhanane amaraþ . 2 badhe 3 secane ca mediø . 4 uttànahastena jalàdeþ secane abhyukùaõa÷abde 313 pçø dç÷yam . prokùyate'nayà karaõe lyuñ ïãp . 5 prokùaõasàdhaneùu apsu . strã %<asa¤care prokùaõãrnidhàya>% kàtyàø ÷rauø 2 . 340 %<yàbhiradbhirhaviùaþ puroóàsànà¤ca prokùaõaü kçtaü tàþ prokùaõyaþ>% karkaþ . upacàràt 7 tadàrapàtryà¤ca strã .

#<prokùita># triø pra + ukùa--karmaõi kta . 1 sikte 2 nihate mediø yaj¤àrthaü saüskçte 3 pa÷vàdau ca %<bhakùayet prokùitaü màüsam>% iti smçtiþ %<àraõyàþ sarvadaivatyàþ prokùitaþ sarva÷o mçgàþ . agastyena purà ràjan! mçgayà yena påjyate>% tiø taø .

#<projjàsana># naø pra + ud + jasa--õic--lyuñ . màraõe hemaca0

#<pro¤chana># naø pra + u¤cha--lyuñ . màrjane (ùoüchà) .

#<projjhita># triø pra + ujjha--karmaõikta . prakarùeõa tyakte %<dharmaþ projjhitakaitavo'tra>% bhàgaø 1 . 1 . 3 ÷loø %<tatra pra÷abdena mokùàbhisandhirapi niràsitaþ>% ÷rãdharaþ .

#<pro(prau)óha># triø pra + vaha--kta và vçddhiþ . 1 vçddhe amaraþ 2 pragalbhe hemacaø 3 nipuõe ràjaniø . 4 prakarùeõa åóhe ca . striyàü ñàp . sà ca 5 nàyikàbhede nàyikà÷abde 4042 pçø dç÷yam . triü÷advarùàdårdhvaü pa¤ca pa¤cà÷advarùaparyantaü prauóhàvasthà yathà %<à ùoóha÷àt bhavedvàlà taruõã triü÷atà matà . pa¤capa¤cà÷atà prauóhà bhavedvçddhà tataþparam>% . asyà va÷yatvakàraõaü yathà %<alaïkàràdibhirbàlà taruõã ratiyogataþ . premadànàdibhiþ prauóhà vçddhà ca dçdatàóanàt>% . tasyà ramaõe doùo yathà %<bàlà tu pràõadà proktà taruõã pràõahàriõã . prauóhà karoti vçddhatvaü vçddhà maraõadà bhaved>% ratimaø . catvàriü÷advarõayukte 6 mantre %<ùoóa÷àrõo yuvà prauóha÷catvàriü÷allipirmanuþ>% tantrasàø . %<arthavad grahaõenàrthakasyeti>% paribhàùayà åóheþ pçthaggrahaõàdvà kta vati na vçddhiþ kintu yathàha tatra proóhavàn ityeva .

#<pro(prau)óhapàda># triø prauóhaþ pàdo yasya . àsanàropitapàdàdike %<àsanàråóhapàdastu jànunãrjaïghayostathà . kçtàva sakthiko yastu prauóhapàdaþ sa ucyate . snànamàcamanaü homaü bhojanaü devatarcanam . prauóhapàdo na kurvãta svàdhyàyaü pitçtarpaõam>% iti chandogapaø . %<anekavàhye dàru÷ile bhåmisame iùñakà÷ca saükãrõãbhåtà>% iti baudhàyanavacanàttathàvidhe àråóhapàdo'pi na kuryàt àø taø .

#<pro(prau)óhi># strã pra + vaha--ktin và vçddhiþ . 1 sàmarthye 2 sàmarthyaü hetuke kriyàsu yogyatàdhyavasàye 3 hañhoktau ca proóhivàdaþ .

#<proõña># puø pra + añhi--gatau ac pçùoø . patadgçhe hàràø .

@<[Page 4542a]>@
#<prota># triø pra + ve--syåtau kta samprasàraõam . 1 prakarùeõa syåte 2 grathite vastre naø jañàø . bhàve kta . 3 sãvane naø .

#<prototsàdana># naø protaü sad utsàdayati ut + sàdilyu . 1 vastrakuññime 3 chatre ca trikàø .

#<protphala># puø prakarùeõa utphalati pra + ud--phala--ac . siühalàïgålàkàrapuùpavati vçkùabhede ÷abdamàlà .

#<protphulla># triø pra + ut + phulla--vikà÷e ac . vikasite .

#<protsàhana># naø prakarùeõa utsàhanam . pravçttasya kartavye karmaõi 1 prakarùeõa yatnasampàdane sàø daø ukte 2 nàñyàlaïkàrabhede . protsàhana¤ca ityàdinà tànyuddi÷ya %<protsàhanaü syàdutsàhagirà karmaõi yojanam>% iti lakùitam . yathà %<kàlaràtrikaràleyaü strãti kiü vicitit sasi . tajjagattritayaü tràtuü tàta! tàóaya tàóakàm>% .

#<protha># paripårõatàyàm sàmarthye ca bhvàø ubhaø akaø meñ . prothati te aprothãt aprothiùña puprotha the . çdit caïi na hrasvaþ . apuprothat ta .

#<protha># puø naø pru + thak . 1 prasthite %<vçkùàntasudakànta¤ca priyaü prothamanuvrajet>% . 2 a÷vanàsikàyàm amaraþ . 3 kañyàü puø mediø 4 ÷àñake puø trikàø . 5 strãgarbhe puø vi÷vaþ 6 garte 7 bhãùaõe 8 sphigde÷e 9 a÷vamukhe ca saükùiptasàraþ 10 pathike triø 11 prathite triø trikàø 12 sthàpite triø siø kauø .

#<prothatha># puø protha--bàø atha . mukha÷abde çø 10 . 94 . 6 bhàø .

#<proùa># puø pruùa--dàhe bhàve tha¤ . santàpe ràjaniø .

#<proùaka># puø de÷abhede bhàø bhãø 9 aø .

#<proùita># triø pra + vasa--kta iñ . pravàsaü gate vide÷aü gate . %<àrtàrte mudità hçùñe proùite malinà kç÷à>% kà÷ãkhaø patibratàlakùaõam .

#<proùitabhartçkà># strã proùitaþ bhartà yasyà kap . yasyàþ patiþ vide÷aü gatastasyàü striyàm %<nànàkàryàva÷àd yasyàdårade÷aü gataþ patiþ . sà manobhavaduþkhàrtà bhavet proùitabhartçkà>% sàø daø .

#<pro(prau)ùñha># puø prakçùña soùñhà'sya và vçddhiþ . (puüñi) matsyabhede ràyamukuñaþ . striyàü ïãù . 2 de÷abhede bhàø bhãø 9 aø . 3 gayi ca puüstrãø siø sauø . proùñhapada÷abde dç÷yam .

#<pro(prau)ùñhapadà># strã pro(prau)ùñho gaustasyeva padaü yasyàþ . nakùatravi÷eùe . tadyuktà paurõamàsã aõ sà yatra màse punaraõ và na dadviþ . 1 càndrabhàdramàse amaraþ . proùñhapadàsu jàtaþ aõ uttarapadavçddhiþ . proùñhapàda tajje 3 màõavake . %<je proùñhapadànàm>% pàø ukteþ bhavàdau nottarapadavçddhiþ prauùñhapada ityeva . 2 a÷vinyàdiùu pa¤caviü÷aùaóviü÷anakùatrayoþ strã baø vaø pårvottarabhàdrapadayoþ pratyekaü dvitvena catuùkatvàt bahutvam . proùñhapadàbhiryuktà paurõamàsã aõ . prauùñhapadã càndra3 bhàdrapaurõamàsyàü strã ïãp %<prauùñhapadyàmatãtàyàm>% . preta÷abde dç÷yam .

#<proùya># avyaø pra + vasa--lyap . vide÷aü gatvetyarthe tasya pàpãyasà saha mayåø samàø proùyapàpãyas . vide÷aü gatvà pàpavattare triø striyàü ïãp . %<ràghavaþ proùyapàpãyàn>% bhaññiþ

#<pro(prau)ha># puø pra + vaha--ka và vçddhiþ . prakçùñavàhake

#<prohakarañà># puø proha karaña ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåraø samàø . karañaüsambodhanakaprakçùñohàrthanide÷akriyàyàm . evaü prohakardamà ityapi tatra pàñhàntare kardamasampradànakohanide÷akriyàyàm .

#<prohyapadi># avyaø prohyau pàdau yatra praharaõe dvidaõóyàø saø ic samàø padbhàvaþ . prakarùeõa dvàbhyàü pàdàbhyàü praharaõe

#<prauóhamanoramà># prauóhànàü pragalbhànàü manoramayati ramaø õic ac . bhaññojidãkùitakçtàyàm siddhàntakaumudãvyàkhyàyàm .

#<prauõa># triø pra + oõç--apasàrake ac . 1 prakarùeõa apasàrake 2 nipuõe ca dharaõiþ .

#<prauùñhika># triø proùñho'styasya ñhan . prakçùñauùñhayute tataþ ÷ivàø apatye aõ prauùñhika tadapatye .

#<plaka># puø pra + kai--ka rasya laþ . strãõàmadho'ïgabhede çø 8 . 33 . 19 bhàùyam .

#<plakùa># bhakùaõe bhvàø ubhaø sakaø señ . plakùati te aplakùãt aplakùiùña paplakùa kùe . plakùaþ .

#<plakùa># puø plakùyate kãñaiþ plakùa--karmaõi gha¤ . (pàkuóa) 1 vçkùe amaraþ . prakùlasamãpasthànàt 2 niþsçtàyàü dharasvatyàü ca bhàø vaø 84 aø . tasyàþ plakùaprasravaõàt jàtaõàt tathàtvam %<prabhava÷ca sarasvatyàþ plakùaprasravaõaü matam>% bhàø ÷aø 50 aø . 3 plakùadvãpacihnite dvãpabhede puø %<plakùo jambåpramàõo dvãpaþ khyàtikaro hiraõmaya utthito yatràgnirupàste saptajihvaþ . tasyàdhipatiþ priyavratàtmaja idhvajihvaþ svaü dvãpraü sapta varùàõi vibhajya saptavarùanàmabhya àtmajebhya àkalathya svayamàtmayogenopararàma . ÷ivaü yavasa subhadraü ÷àntaü kùemamamçtamabhayamiti varùàõi . teùu girayo nadya÷ca saptaivàmij¤àtàþ maõikåño vajrakåñaþ ÷ata÷çïga indraseno jyotiùmàn suvarõo hiraõyaùñhãvo meghamàla iti setu÷ailàþ . aruõà nçmõà''ïgirasã sàvitrã suprabhàtà çtambharà satyambhareti mahànadyaþ . yàsàü jalopaspar÷anavidhåtaürajastamasohaüsapataïgordhvàyanasatyàïgasaüj¤à÷catvàro varõàþ sahasràyuùo vibudhopamasandar÷anaprajananàþ svargadvàraü trayyà vidyayà bhagavantaü trayãmayaü såryamàtmànaü yajante>% bhàgaø 5 . 20 . %<kùàrodena yathà dvãpã jambusaüj¤o'bhiveùñitaþ . saüveùñyakùàramudadhiü plakùadvãpastathà sthitaþ . jambudvãpasya vistàraþ ÷atasàhasrasasmitaþ . sa eva dviguõo vrahman! plakùadvãpo'pyudàhçtaþ . sapta medhàtitheþ putràþ plakùadvãpe÷varasya vai . jyeùñhaþ ÷àntabhayo nàma ÷ai÷irastadanantaraþ . sukhodayantathànandaþ ÷ivaþ kùemaka eva ca . dhruva÷ca saptamasteùàü plakùadvãpe÷varà ime . pårvaü ÷àntabhayaü varùaü ÷i÷iraü sukhadaü tathà . ànanda÷ca ÷ivar¤caiva kùemakaþ dhruvaeva ca . maryàdà kàrakàsteùàü tathànye varùaparbatà . saptaiva teùàü nàmàni ÷çõuùva munisattama! . gomeda÷caiva candra÷ca nàrado dundubhistathà . somakaþ sumanàþ ÷ailo vaibhràja÷caiva saptamaþ . varùàcaleùu ramyeùu sarveùveteùu cànaghàþ . vasanti devagandharvasahitàþ satataü prajàþ . teùu puõyàþ janapadà÷ciràcca mriyate janaþ . nàdhayo vyàdhayo vàpi sarvakàlasukhaü hi tat . teùàü nadya÷ca saptaiva varùàõàntu samudragàþ . nàmatastàþ pravakùyàmi ÷rutàþ pàpaü haranti yàþ . anutaptà ÷ikhà caiva vipàpà divigà kramuþ . amçtà sukçtà caiva saptaitàstatra nimnagàþ . ete ÷ailàstathà nadyaþ pradhànàþ kathitàstava . kùudranadyastathà ÷ailàstatra santi sahasra÷aþ . tàþ pivanti sadà hçùñà nadãrjanapadàstu te . apasarpiõã na teùàü vai na caivotsarpiõã prajà . na tatràsti yugàvasthà teùu sthàneùu saptasu . tretàyugasamaþ kàlaþ sarvadaiva mahàmune!>% viùõupuø . kalpabhedànnàmabhedaþ . taduttaraü vanasya õatvam plakùavaõam . plakùasyàdårade÷àdi cha naóàø kukuc . plakùakãya tatsamãpàdau triø .

#<plakùajàtà># strã plakùàt tatsamãpasthaprasravaõàt jàtà . sarasvatyàü nadyàü bhàø àø 170 aø .

#<plakùatãrtha># naø plakùamãpasthaü tãrthaü ÷àkaø taø . tãrthabhede harivaüø 26 aø .

#<plakùaprasravaõa># naø plakùasya samãpasthaü prasravaõam . sarasvatyutpattisthàne bhàø ÷aø 50 aø .

#<plakùaràja># puø 6 taø . somatãrthasthite plakùa÷reùñhe bhàø ÷aø 44 a0

@<[Page 4543b]>@
#<plakùàdi># puø phale aõpratyayaluganimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<plakùa nyagrodha a÷vattha iïgudã ÷igru ruru kakùatu vçhatã>% .

#<plakùàvataraõa># naø avataratyasmàt ava--téü--apàdàne lyuñ plakùaþ tannikañasthitaprasravaõaråpamavataraõam . saramnatyà avataraõasthàne plakùaprasvavaõa bhàø vaø 89 aø .

#<plati># puø plu--bàø óati . çùibhede çø 10 . 84 . 17

#<plava># naø plu--ac . 1 kaivartãmustake 2 gandhatçõe mediø . plutvà 3 gantari triø . bhàve ap . 4 plavane (bhàsà) kartari karaõe và ap . 5 bheke 6 bhelake (bhelà) 7 meùe 8 ÷vapace 9 vànare 10 jalakàke 11 kulake 12 pravaõe 13 parkañãvçkùe 14 kàraraõóavakhage 15 ÷abde 16 pratigatau ca puø mediø . jàtitve strãtvamapi striyàü ïãù . 17 preraõe 18 ÷atrau ca puø ÷abdaratnàø . 19 jàlabhede hemacaø 20 palaye (polo) matsyadhàraõayantrabhede trikàø . 21 jalakukvuñe mitàø 22 jalacarapakùigaõabhede yathoktaü bhàvapraø %<haüsasàrasakàcàkùavakakrau¤casaràrikàþ . nàndãmukhã sakàdambà balàkàdyàþ plavàþ smçtàþ . plavante salile yasmàdete tasmàt plavàþ smçtàþ>% . eteùàü màüsaguõàþ . %<plavàþ pittaharàþ snigdhà madhurà guravo himàþ . vàta÷leùmapradà÷càpi bala÷ukrakaràþ saràþ>% .

#<plavaka># triø plu--bàø aka . 1 plutagatikàrake 2 khagdhàràdau nartake trikàø 3 caõóàle halàø 4 bheke 6 plakùe ràjani0

#<plavaga># puø plavan san gacchati gama--óa niø . 1 vànare 2 bheke 3 såryasarathau mediø 4 plavasüj¤akhage ÷abdaraø . 5 ÷irãùavçkùe ràjaniø .

#<plavagati># puø plavena gatirasya . 1 bheke ÷abdacaø . 6 taø . plavànàü bhekànàü gatau strã .

#<plavaïga># puø plavan san gacchati gama--óa khac mum niø . 1 vànare 2 mçge ÷abdacaø . 3 plakùavçkùe ràjaniø .

#<plavaïgama># puø plavan san gacchati gama--khac mum miø . 1 bheke . 3 vànare amaraþ .

#<plavana># triø plu--lyu . 1 nimne prabaõe kramanimnatàü gantari %<pràgudak plavanàü bhåmiü kàrayet yatnato naraþ>% tiø taø matsyapuø . bhàve lyuñ . jalopari gatau naø (bhàõà) .

#<plavika># triø plavena tarati ñhan . plavena tàriõi .

#<plàkùa># naø plakùasya samåhaþ, tasya vikàrastasya phalaü và aõ na lup . 1 plakùavçkùaphale 2 tadvikàre 3 tatsamudàye ca .

#<plàyogi># puø prayoganàmnaþ ràj¤aþ putraþ i¤ vede rasya laþ . prayoganàmnaþ ràj¤aþ putre çø 8 . 1 . 33

@<[Page 4544a]>@
#<plàvana># naø plu--õic--lyuñ . (uthlàna) dravadravyasya samantàdgata %<tàpanaü ghçtatailàdeþ plàvanaü gorasasya ca . tanmàtramuddhçtaü kuryàt kañhinaü tu payodadhi>% ÷uø taø . 2 nimajjanasampàdane 3 bahutarajalasaüyojane ca . karaõe lyuñ ïãp . 4 bhåtànàü dhàraõàbhede strã %<stambhanã plàvanã caiva ÷oùaõã bhàmanã tathà . mlocanã ca bhavantyetàþ bhåtànàü pa¤ca dhàraõàþ>% kà÷ãsvaø 44 aø .

#<plàvita># triø plu--õic--kta . jalàdinà samantàt vyàpte màghaþ 1226 .

#<plà÷i># strã prakarùeõà÷nàti bhuïkte'nayà pra + a÷a--karaõei vede rasya laþ . ÷i÷namålasthanàóyàm yajuø 25 . 7

#<plà÷uka># puø prakarùeõa à÷u kàyati bhavati kai--ka vede asya laþ . prakarùeõà÷u pacyamàne vrãhau %<plà÷ukànàü brãhãõàü savità vai devànàü prasavità savitçprasåtaþ såya ityatha yat plà÷ukànàü brãhãõàü kùipre mà prasuvàniti>% ÷ataø vràø 5 . 3 . 3 . 2 %<plà÷ånàü ÷rãrvai gàrhapataü yàvat hçùñe tadenamagnireva gçhapatirgàrhapatamabhipariõayatyatha yadà ÷ånàü kùipre mà pariõayàniti>% 3 maø %<plà÷ukànàm prakarùeõa à÷u ÷oghraü pacyamànànàü punaþ praråóhànàü brãhãõàm>% rephasya chàndaso latvanirde÷aþ . prasuvàn prasuvantu prerayantu . plà÷ukàþ punaþpraråóhavrãhaya ityuktam tato'pyadhikakàle pakùatraye pàcyamànàþ ùaùñikà brãhayaþà÷avaþ teùàmà÷utvaü ca tricaturamàsaniyataparipàkavrãhyapekùam bhàø .

#<plà÷ucit># aø ÷ãghre prà÷u ityatra pàñhàntaraü nighaõñaþ .

#<pliha># gatau bhvàø paraø sakaø señ . plehati aplehãt pipleha .

#<pli(plã)han># puø pli--kanin pçùoø và dãrghaþ . (pilà) 1 vàmakukùipàr÷vasthe màüsakhaõóe tadvçddhihetuke 2 rogabhede ca tannidànàdi bhàvapraø uktaü yathà %<vidàhyabhiùyandirasasya jantoþ praduùñamatyarthamasçkkapha÷ca . plohàbhivçddhiü kurutaþ pravçddhau ta plãhasaüj¤aü gadamàmananti . vàme sa pàr÷ve parivçddhimeti vi÷eùataþ sãdati càturo'tra . mandajvaràgniþ kaphapittaliïgairupadrutaþ kùãõabalo'tipàõóu>% . vidàhi kulatthamàùasarùapa÷àkàdi . abhiùandi màhiùaü dadhyàdi . kaphapittaliïgairupadruta ityarthaþ . praduùñamatyarthamasçkkapha÷ceti saüpràptiþ asçjaþ pittasya ca samànadharmatvàt . raktajamàha %<klamo bhramo bidàha÷ca vaiva÷rõyaü gàtragauravam . moho raktodaratva¤ca j¤eyaü raktajalakùaõam>% . paitikasya lakùaõamàha %<sajvaraþ sapipàsa÷ca sadàho mohasaüyutaþ . pãtagàtro vi÷eùeõa plohà paittika ucyate>% . ÷laiùmikalakùaõamàha %<plãhà mandavyathàsthåla kañhino gauravànvitaþ . arocakena saüyuktaþ plãhà kaphaja ucyate>% . vàtikamàha %<nityamànaddhakoùñhaþ syà(nnityodàvartapãóitaþ . vedanàbhiþ parãta÷ca plãhà vàtika ucyate>% . tamasàdhyamàha %<doùatritayaråpo'nyaþ plãhà'sàdhyo bhavatyapi>% bhàvapraø . tatraivànyatra tatsthànamuktaü yathà atha ÷arãràvayavavi÷eùastha yakçtplãhasvaråpamàha %<adho dakùiõata÷càpi hçdayàdyakçtaþ sthitiþ . tattu ra¤jakapittasya sthànaü ÷oõitajaü matam>%

#<plã># gatau kryàø paraø sakaø aniñ . plãnàti aplaiùãt . ayaü dhàtuþ kavikalpadrume na dç÷yataü dhàtupàñhe pàñhàntare'sti .

#<plãhaghna># puø plãhànaü hanti hana--ka . (roóà) dàóimatulyakusumavati vçkùabhede ÷abda caø .

#<plãha÷atru># puø 6 taø . plãhaghnavçkùe amaraþ .

#<plãhà># strã pliha--ka pçùoø dãrghaþ . plãharoge bharataþ .

#<plãhàri># puø 6 maø . a÷vatthavçkùe ÷abdacaø .

#<plãhodara># naø udararogabhede udara÷abde 1149 pçø dç÷yam .

#<plu># sarpaõe utplutya gatau ca bhvàø àtmaø sakaø aniñ . plavate aploùña pupluve . ayaü trimàtratayoccàraõe ca pluta÷abde siø kauø plavate iti nirde÷àt . gatau nighaõñuþ .

#<plukùi># puø pluùa--dàhe kisa . 1 vahnau ujvaladaø . 2 snehe 3 gçhadàhe saükùiptasàraþ .

#<pluta># naø plu--bhàve kta . 1 a÷vagatibhede amaraþ . 2 tiryaggatau 3 lamphena gatau trimàtrakàlenokkàrye varõe puø %<ekamàtro bhaved hrasvo dvimàtro dãrgha ucyate . trimàtrastu pluto j¤eyo vya¤janaü càrdhamàtrakam>% pracãnakàrikà . asya hrasvadãrghàõàmivàkàrabhedàbhàvena taduttaravartitryaïka naiva tathàtvasåcanaü na tu lekhane'syàkàravi÷eùo'sti . plutatva vidhàyakàni pàø såtràõi savçttikàni sodaharaõànyatra pradar÷yante %<vàkyasya pluta udàttaþ>% pàø ityadhikçtya %<pratyabhivàde'÷ådre>% pàø a÷ådraviùaye pratyabhivàde yadvàkyaü tasya ñeþ plutaþ syàt . abhivàdaye devadatto'ham . bho àyuùmànedhi devadatta! 3 . striyànna abhivàdaye gàrgvahaü bho àyuùmanedhi gàrghi! . nàmagotraü và yatra pratyabhivàdavàkyànte prayujyate tatraiva pluta iùyate neha àyuùmànedhi bhoþ . ràjanyavi÷à¤ceti vàcyam . àyuùmànedhi bhoþ . àyuùmànedhãndravarma 3 àyuùmànedhãndrapàlita 2 . siø kauø %<dåràddhåte ca>% pàø . dåràt sambodhane yadvàkyantasya ñeþ plutaþ syàt . saktån piba devadatta 3! %<hai he prayoge haihayoþ>% pàø . etayoþ prayoge dåràddhåte yadvàkyantatra haihayoreva plutaþ . syàt . hai 3 ràma! ràma! hai 3 %<gurorançto'nantyasyàpyekaikasya pràcàm>% pàø dåràddhåte yadvàkyantasya çdbhinnasyànantyasyàpi gurorvà plutaþ syàt . de 3 vadatta . devada 3 tta . devadatta 3 . guroþ kim . vakàràt parasya akàrasya mà bhåt . ançtaþ kim . kçùõa 3 . ekaikagrahaõaü paryàyàrtham . iha pràcàmiti yogo vibhajyate tena sarvaþ pluto vikalpyate %<aplutavadupasthite>% pàø . upasthito'nàrùa iti÷abdastasmin pare pluto'plu tavadbhavati . aplutakàryaü yaõàdikaïkaroti . su÷loka 3 iti . su÷loketi . vat kim apluta ityukte pluta eva niùidhyeta tathà ca pragçhyà÷raye prakçtibhàve plutasya ÷ravaõanna syàt . agnã 3 iti . %<i 2 càkravarmaõasya>% pàø i 3 pluto'ci pare'plutavadvà syàt . cinuhãti cinu hi 3 iti . cinu hi 3 idaü cinuhaudam . ubhayatra vibhàùeyam %<omabhyàdàne>% pàø o÷ibdasya plutaþ syàt àrambhe . o3m agnimãle purohitam . abhyàdàne kim omityekàkùaram %<ye yaj¤akarmaõi>% pàø ye 3 yajàmahe . yaj¤eti kim ye yajàmahe 3 %<praõavaùñeþ>% pàø yaj¤akarmaõi ñeromityàde÷aþ syàt . apàü retàüsi jinvato3m . ñeþ kim halante antyasya mà bhåt . %<yàjyàntaþ>% pàø ye yàjyàntà mantràsteùàmantyasyañeþ plu to yaj¤akarmaõi . jihvàmagne! cakçùe havyavàha 3 . antaþ kim . yàjyànàmçcàü vàkyasasudàyaråpàõàü prativàkyaü ñerna syàt . sarvàntasya ceùyate %<bråhipreùya÷rauùaóvauùaóàvàhanàmàdeþ>% pàø eùàsàdeþ pluto yaj¤akarmaõi . agnaye'nubrå3hi . agnaye gomayàni pre3ùya . astu ÷rau 3 ùañ . somasyàgne bråhi vau 3 ùañ . agnimà 3 vaha %<agnãt preùaõe parasya ca>% pàø agnodhaþ preùaõe àderyaþ plutasmàt varasya ca . o3 àvaha neha agnãdagnãn vihara 3 . barhistçõãhi 3 . %<vibhàùà pçùñaprativacane heþ>% pàø plutaþ . akàrõãþ kañam akàrsaü hi 3 . akàrùaü hi . pçùñeti kim kañaü kariùyati hi 3 . heþ kim karomi nanu %<nigçhyànuyoge ca>% pàø atra yadvàkyantasya ñeþ pluto và . adyàmàvàsyetyàtya 3 . adya amàvàsyetyevaüvàdinaü yuktyà svamayàta pracyàvya evamanuyujyata . %<àmreóitambhartsane>% pàø dasyo dasyo 3 ghàtamiùyàmi tvàm . àmreóitagrahaõaü dviruktopalakùaõam . caura 3 caura . %<aïgayuktantiïàkàïkùam>% pàø aïgetyanena yuktantiïantaü plavate . aïga kåja 3 idànãü j¤àsyasi jàlma! . tiïa kim? aïga devadatta! mithyà vadasi 3 . àkàïkùaü kim aïga paca naitadaparamàkàïkùati . bhartsana ityeva . aïgàdhãùva bhaktantava dàsyàmi . %<vicàryamàõànàm>% pàø vàkyànàü ñeþ plutaþ . hotavyaü dãkùitasya gçha 3 i . (vakùyamàõena etaþ sthàne iþ) na hotavya 3 miti . hotavyanna hotavyamiti vicàryate . pramàõairvastutattvaparokùaõaü vicàraþ . %<pårvantu bhàùàyàm>% pàø vicàryamàõànàü pårvameva plavate . ahirnu 3 rajjurnu . prayogàpekùatvaü pårvatvam . iha bhàùàgrahaõàt pårvayoga÷chandasãti j¤àyate . %<prati÷ravaõe ca>% pàø vàkyasya ñeþ pluto'bhyupame pratij¤àne ÷ravaõàbhimukhye ca! gàü medehi bho hanta 3 te dadàmi 3 . nityaþ ÷abdo bhavitumarhati 3 . devadatta! kimàttha 3 . %<anudàttaü pra÷nàntàbhipåjitayoþ>% pàø anudàttaþ plutaþ syàt . dåràddhåtàdiùu siddhasya plutasyànudàttatvamàtramanena vidhãyate . agnibhåta 3 i . paña 3 u . agnibhåte paño etayoþ pra÷nànte ñeranudàttaþ plutaþ . ÷obhanaþ khalvasi 2 màõavaka 3 . %<ciditi copamàrthe prayujyamàne>% pàø vàkyasya ñeranudàttaþ plutaþ . agnicidbhàyà3t . agnicidiva bhàyàt upamàrthe kim katha¤cidàha . prayujyamàne kim agnirmàõayako bhàyàt %<uparisvidàsãti ca>% pàø ñeþ pluto'nudàttaþ syàt . uparisvidàsã3t . adhaþ svidàdã 3 dityatra tu vicàryamàõànàmityudàttaþ plutaþ . %<svaritamàmreóite'såyàsammatikopakutsaneùu>% pàø svaritaþ plutaþ syàdàmreóite pare'såyàdau gamye . asåyàyàm abhiråpaka 3 abhiråpaka riktanta àbhiråpyam . sammatau . abhiråpaka 3 abhiråpaka ÷obhano'si . kopa . avinãtaka 3 avinãtaka idànãü j¤àsyasi kàlma! . kutsane . ÷àktãka 3 ÷àktãka riktà te ÷aktiþ . %<kùiyà÷ãþpraiùeùu tiïàkàïkùam>% pàø àkàïkùasya tiïantasya ñeþ svaritaþ plutaþ syàt àcàrabhede à÷iùi praiùeùu gamyamàneùu . svayaü ha rathena yàti 3 upàdhyaþ yaü padàtiü gamayati . pràrthanàyàm . purtràü÷ca lapsãùña 3 dhana¤ca tàta . vyàpàraõe . kañaü kuru 3 gràmaü gaccha . àkàïka kim dãrghàyurasi agnãdagnãnvihara . %<anantyasyàpi pra÷nàkhyànayoþ>% pàø anantyasyàntyasyàpi padasya ñeþ svaritaþ pluta etayoþ . pra÷ne . agama3þ pårvà3n gràmà3n . sarvapadànàmayam . àkhyàne agama3m pårvà3n gràmà3n . %<plutàvaicaidutau>% pàø yatra dåràddhåtàdiùu pluto vihitastatraiva aicaþ plutaprasaïge tadavayavàvidutau plavete . ai 4 tikàyana! . au 4 pagva . caturmàtràvatra aicau sampadyate . %<eco'pragçhyasyàdåràddhåte pårvasyàduttarasyedutau>% pàø apragçhyasya eco'dåràddhåte plutaviùaye pårvasyàrdhasyàkàraþ plutaþ syàduttarasya tvardhasya idutau staþ . pra÷nàntàbhipåjitavicàryamàõapratyabhivàda yàjyànteùveva . pra÷nànte . agama 2 pårvà3n gràmà3n agnibhåta3 i . abhipåjite . bhadraü karoùi paña3 u . vicàryamàõe . hotavyandãkùitasya gçha3 i . pratyabhivàde . àyuùmànedhi agnibhåta3 i . yàjyànte . stomairvidhemàgnaya3 i . parigaõanaü kim viùõubhåte3 dhàtayiùyàmi tvàm . adåràddhåta iti na vaktavyam . padàntagrahaõantu kartavyam . iha mà bhåt bhadraü karoùi gau3 riti . apragçhyasya kim ÷obhane màle3 . %<àmantrite chandasi plutavikàro'yaü vaktavyaþ . agna3 i patnãva>% siø kau0

#<pluti># strã plu--bhàve ktin . plavane utplutyagamane . pluti÷ca ÷a÷àdãnàmiva gatiþ (chayalàpi) samantàt jalàdergati÷ca . trimàtratayoccàraõe ca .

#<pluùa># dàhe bhvàø paraø sakaø señ . ploùati aploùãt . puploùa udit ktvà veñ . pluùitvà pluùñvà .

#<pluùa># dàhe divàø paraø sakaø señ . pluùyati ëdit apluùat .

@<[Page 4546b]>@
#<pluùa># seke pårtau ca sakaø snehe akaø kryàø paraø señ . pluùõàti aploùãt puploùa .

#<pluùi># puø pluùa--bàø ki . vakatulyatuõóayukte 1 khagabhede yajuø 24 . 29 vedadãpaþ . 2 dàhake sarpabhede çø 1 . 91 . 1 bhàø . 3 alpaparimàõaputtikàdehe ÷ataø bràø 14 . 4 . 1 . 24 bhàùye dç÷yam .

#<pluùña># triø pluùa--kta . dagdhe amaraþ . %<droõyastravipluùñamidaü madaïgam>% bhàga0

#<plusa># dàhe vibhàge ca divàø paraø sakaø señ . plusyati irit aplusat aplosãt puplosa .

#<pleïkha># puø pra + uïga--gha¤ vede tasya laþ . preïkhaõe prakçùñakampane taittiø 7 . 5 . 8 . 5

#<pleva># sevane bhvàø àtmaø sakaø señ . plevate apleviùña . pipleve çdit ca ïa na hrasvaþ .

#<plota># naø pra + ve--kta saüpraø rasya laþ . su÷rutokte ÷astrakarmopakaraõabhede %<ato'nyatamaü karma cikãrùatà vaidyena pårvamevopakalpayitavyàni tadyathà yantra÷astrakùàràgni÷alàkà ÷çïgajalaukàlàbåjàmbaboùñhapicuplotasåtrapatrapaññamadhughçtavasàpayastailatarpaõakaùàyàlepanakalkavyajana÷ãtoùõodakàkañàhàdãni>% .

#<ploùa># puø plu ùa--bhàve gha¤ . dàhe amaraþ . bhàve lyuñ . ploùaõa dàhe na0

#<psà># bhakùaõe adàø paraø sakaø aniñ . psàti apsàsãt . papsau . gatau nighaõñuþ .

#<psà># strã psà--bhàve aï . bhakùaõe trikàø .

#<psàta># triø psà--karmaõi kta . bhakùite amaraþ .

#<psàna># naø psà--bhàve lyuñ . bhojane hemacaø .

#<psu># puø psà--và ku . råpe nighaõñhuþ .

#<psura># triø psu + bàø astyarthe ra . råpavati çø 10 . 26 . 3 bhàùye iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaükalite vàcaspatye pakàràdi÷abdàrthasaïkalanam . pakàràdiùu ÷abdeùu kecit ÷abdà na saïkàülatà keùà¤ciccàrthabhedà bhramànnoktàste itaþparaü pari÷iùñe pradar÷yante .


#<pari÷iùñam># 4225 pçùñhasthapadma÷abdapari÷iùñam
     %<aùñakàsu bhavet padma tatra dattaü tathà'kùayam>% hemàø ÷ràø jàtåkarõyokte 15 aùñakà÷ràddhe .
     4225 pçùñhastha padmaka÷abdapari÷iùñam %<yadà viùñirvyatãpàto bhànuvàrastathaiva ca . padmakaü nàma tatproktamayanàcca caturguõam>% hemàø ÷ràø ÷aïkhokte ÷ràddha5 kàlabhede naø .
     4314 pçø pàràvata÷abdasya pari÷iùñam sarvàrthacintàmaõyukte kùetrahoràdçkkàõàdida÷avargamadhye yeùu keùu cit ùañsu ÷ubhàü÷eùu . prasaïgàt kùetràdida÷avarganiråpaõena tatra dvitràdivarge ekaikasya yoye nava vi÷eùasaüj¤àþ tatphala¤ca tatroktaü pradar÷yate tata kùetra÷abde kùetrapataya uktàþ dçkkàõàdyadhã÷varàþ sarvàrthaø uktà yathà %<rà÷iü tridhàkçtya dçkkàõamàhustadã÷a 1 putre÷a 2 ÷ubhàdhinàthàþ 9 . yujãndusåryau bhavane ravãndå nàthau tvayugme bhavanasya càrdhe . care'ü÷akànàmadhipàttadaü÷à rà÷au sthire tannavame÷varàdyaþ . dvidehabhe tatsutarà÷inàthàdvadanti ÷àstràrthavido mahàntaþ . tat kùetrapà dvàda÷abhàganàthà lagnasya vargàdhipatistadã÷àt . tri÷àü÷apà bhauma÷anãjya saumya÷ukrà bhavantyojagçhe same tu . vilomataþ pa¤ca÷aràùñasaptabàõàþ kramàdåcuraneka÷àstraiþ . saptàü÷apàstvojagçhe tadã÷àdyugme gçhe saptamarà÷ipàttu . da÷àü÷apànàmadhipàstadã÷àdoje same tannavame÷varàdyàþ . aoje 15 kalànàmadhipàstadã÷à÷caturmukho (aü÷a) viùõu 45 harau dine÷aþ 50 . yugme kramàdvyatyayameva rà÷au ùaùñhyaü÷a 30 kànàmadhipàstvayugbhe . ghoràü÷ako 1 ràkùasa 2 devabhàgau 3 kubera 4 rakùogaõa 5 kinnaràü÷àþ 6 . bhraùñaþ 7 kulaghno 8 garalà 9 gni saüj¤au 10 màyàü÷akaþ 11 pretapurã÷abhàgaþ 12 . apàü pati13 rdevagaõe÷abhàgaþ 14 kàlà 15 'hibhàgà 16 vamçtàü÷u 17 candrau 18 . mçdvaü÷akaþ 19 komala 20 padmabhàgau 21 la kùmo÷a 22 vàgã÷a 23 digambaràü÷àþ 24 . devàdrabhàgau 25 26 . kalinà÷abhàgaþ 27 kùitora÷vàü÷aþ 28 kamalàkaràü÷aþ 29 . krameõa mandàtmaja 30 mçtyu 31 kàla 32 dàvàgnidhorà' 34 maya 35 kaõñakàü÷ca 36 . sudhàmçtàü÷uþ 38 paripårõacandra 39 viùapradagdho 40 kalinà÷a 41 mukhyau 42 . vaü÷akùayotpàtakakàlaråpàþ 43 . 44 . 45 saumya 46 ÷ca mçdvaü÷a 47 su÷ãtalàü÷å 48 . daüùñrà 49 karàle 50 ndumukha 51 pravãõàþ 52 kàlàgni 53 daõóàyudha 54 nirmalàü÷àþ 55 . ÷ubhà÷ubhàü÷à 56 . 57 vati÷ãtalàü÷aþ 58 sudhàpayodhibhramaõendarekhàþ 59 . 60 . j¤eyàþ kramàdvyatyayameva yugme ÷ubhànvitàü÷o yadi ÷obhanàptiþ . kråràþ ùaùñhyaü÷a (30) gàþ sarve nà÷ayanti khacàriõaþ . paripårõavalairyuktà svoccamålatrikoõagàþ . svarkùakendrottamàü÷asthà mitrakùetratrikoõagàþ . saptavargodbhavàþ svàü÷àþ svàdhimitràü÷akànvitàþ . vargàstu ye da÷a proktàþ pårvàcàryairmaharùibhiþ . bhavanti vargasaüyoge pàrijàtàdisaüj¤akàþ 10 duþsthàrinãcamåóhasthà gnahà balavivarjitàþ . maraõàvisthagà÷cettu pàrijàtàdinà÷akàþ>% . ayaü pakùo nàdaraõãyaþ . mukhyapakùatu svatryaü÷e svanavàü÷ake svabhavana iti gràhyàþ . %<uttamaü 1 tu trivargekyaü caturvargantu gopuram2 . vargapa¤cakasaüyoge siühàsana 3 mihocyate . vargadvayaü pàrijàtaþ 4 ùaõõàü pàràvatàü÷akaþ 5 . saptamaü devalokaþ 6 syàdaùñamaü ca tathà bhavet . airàvataü 9 tu navamaü phalaü teùàü pçthak pçthak . da÷avargasya saüyoge vidurve÷eùikàü÷akàn 10 . airàvate sàrvabhaumaþ sarvai÷varyasamanvitaþ . devaloke 6 mahàdànakartà ràjà kùitã÷varaþ . pàràvate 5>% màtulikaþ sarva÷àstravi÷àradaþ . siühàsane 3 bhayedbhåmipatiþ sarvaiþ stuto mahàn . gopure2 dhanavànnityaü sarbavidyàvi÷àradaþ . uttame 1 sakalà sampat pàrijàte 4 dhanànvitaþ . svàü÷e 10 ya÷asvã matimàn sarvasaukhyasamanvitaþ .
     4328 pçø piõóa÷abdapari÷iùñam .
     tatra saühata÷ca ekãkçtaþ yathà %<ùaõmanårnàü tu saüpiõóya kàlaü tatsandhimiþ saha>% såø siø vyàkhyàne saüpiõóya ekãkçtya raïganàthaþ . saüpiõóaü mi÷ritaü pilitaü kçtvetyarthaþ . tathà ca ahargaõànayane prathamamavdànàü dçndamekatra kàryamiti bodhyam . kerala÷abde 2241 pçø pa÷namagoramànar÷ite %<vargavarõapramàõa¤ca sasvaraü tàóitaü nithaþ . piõóasaüj¤à bhavet tasya yathàbhàgaistu kalpanà>% ityukte 21 padàrthe ca .


#<1334 pçø pitçpakùa÷abdapari÷iùñam>#
     gauõà÷vinakçùõapakùe 4 pretapakùe tacchabde dç÷yam .


#<4336 pçùñhakhyapittala÷abdapari÷iùñam .>#
     su÷rutokte yogirogabhede strã svãõàü 5 yogirogà viü÷atividhà udàvarta÷abde 1163 pçø su÷rutoktà dar÷itàþ. teùàü lakùaõànyatrocyante %<saphemilamudàvartà rajaþkçcchreõa muccati . bandhyàü naùñàrtavàü vidyàdviplutàü2nityavedanàm . pariplutàyàü 4 bhavati gràmyadharme rujà bhç÷am . vàtalà 5 karka÷atvakvà ÷ålanistodapãóità . catasçùvapi càdyàsu bhavantyanilavedanàþ . sadàhaü prakiratyasraü yasyàþ sà lohitakùarà 6 . savàtamudgiredvãjaü bàminã 7 rajasà yutam . prasaüsinã 8 spandate tu kùobhità duþpraså÷ca yà . sthitaü sthitaü hanti garbhaü putravnã 9 raktasaüsravàt . atyarthaü pittalà 10 yonirdàhapàkajvarànvità . catasçùvapi càdyàsu pittaliïgocchrayo bhavet . atyànandà 11 na santoùaü gràmyadharmeõa gacchati karõinyàü 12 karõikà yonau ÷leùmàsçgbhyàntu jàyate . maithunàcaràõàt pårvà 13 puruùàdatiricyate . bahu÷a÷càticaraõàdanyà 14 vãjaü na vindati . ÷leùmalà 15 picchilà yoniþ kaõóåyuktàti÷ãtalà . catasçsvapi càdyàsu ÷leùmaliïgocchritirbhavet . anàrtavastanà ùaõóã 16 kharaspar÷à ca maithune . atikàyagçhãtàyàstaruõyàþ phalinã 17 bhavet . vivçtà mahatã 18 yoniþ sçcãvaktrà 19 'tisaüvçtà . sarvaliïgasamutthànà sarvadoùaprakopajà 20 . catasçùvapi càdyàsu sarvaliïgocchritirbhavet>% . 4339 pçø piùñapacana÷abdàt paratra pari÷iùñam

#<piùñapa÷u># puø piùñhamayaþ pa÷uþ . yaj¤e pa÷usthàne piùñamaye pa÷au tathà hi piùñapa÷umãmàüsàyàm aniùñasàdhanasyàpi hiüsàyà vaidikamantradvàrà saüskàravi÷eùe janite iùñasàdhanatvaü yathà viùàderaniùñasàdhanasyàpi vaidyakoktasaüskàrabhede kçte iùñasàdhanatvam . eva¤ca vaidyakoktaviùasaüskàrasya ki¤cidaïgavaiguõye yathà neùñasàdhanatvamevaü vaidikaprayoge mantràdãnàü yathoktasvaràdivaiguõye'pi na hiüsàyà iùñasàdhanatvam . vi÷eùataþ sàükhyamate hiüsàyà iùñasàdhanatve'pi aniùñàntarasàdhanatvamurarãkçtam . tathà ca vedoccàraõàdau sàmarthyahãnànàmidànãntanànàü sutaràü pa÷uyàgàdau piùñapa÷unaiva yàgo vidheyaþ na tu sàkùàt pa÷uneti vyavasthàpitam . manunàpi kuryàt ghçtapa÷uü saïge kuryàt piùñapa÷uü tathà ityanena kàmanàråpàsattau piùñapa÷oreva vidhànamuktam . etannyàyànusàreõaiva bhàø à÷vaø 91 aø %<àlambhasamaye tasmin gçhãteùu pa÷uùvatha . saharùayo mahàràja! babhåvuþ kçpayànvitàþ . tato dãnàn pa÷ån dçùñvà çùayaste tapodhanàþ . åcuþ ÷ukraü samàgamya nàyaü yaj¤avidhiþ ÷ubhaþ . aparij¤ànamenatatte mahàntaü dharmamicchataþ . na hi yaj¤e pa÷ugaõà vidhidçùñaþ purandara! . dharmopadhàtakastveùa samàrambhastava prabho! . nàyaü dharmakçto yaj¤o na hisà dhame ucyaye . àgamenaiva te yaj¤aü kurvantu yadi cecchasi . vidhidçùñena yaj¤ena dharmaste sumahàn bhavet . yaja vãjaiþ sahasràkùa! trivarùaparamoùitaiþ . eùa dharmo mahàn ÷akra! mahàguõaphalodayaþ>% . 4392 pçùñhasthapuùyasnàna÷abdàt paratra pari÷iùñam .

#<puùyànuga># naø cakradattokte cårõabhede %<ambaùñhakãmocaraso samaïgàpadmake÷aràn . vàhlãkàtiviùàmustaü vilvaü lodhraü sagairikam . kañphalaü maricaü ÷uõñhãü mçdvãkàü raktacandanam . kaùñvaïgavatsakàlàntadhàtakãmadhukàrjunam . puùyeõãddhçtya tulyàni ÷la¤jacårõàni kàrayet . tàni kùaudreõa saüyujya pàyayet taõóulàmbunà . asçgdaràtisàreùu raktaü yaccopave÷yate . doùàgantukçtà ye ca bàlànàü tàü÷ca nà÷ayet . yonidoùaü rajodoùaü ÷vetaü nãlaü sapãtakam . strãõàü ÷yàvàruõaü yacca tat prasahya nivartayet . cårõaü puùyànugaü nàma hitamàtreyapåjitam>% .


#<4427 pçø prakçti÷abdasya pari÷iùñam>#
     ràj¤àü purohitàdiùu 21 da÷asu sumantràdiùu 22 aùñàsu ca yathoktaü ÷ukranãti÷àstrapari÷iùñe %<purodhà÷ca pratinidhiþ pradhànaþ sacivastathà . mantrã ca pràóvivàka÷ca paõóita÷ca sumantrakaþ . amàtyo dåta ityetà ràj¤aþ prakçtayo da÷a . da÷amàü÷àdhikàþ pårvà dåtàntàþ krama÷aþ smçtàþ . aùñaprakçtibhiryukto nçpaþ kai÷cit smçtaþ sadà . sumantraþ paõóito mantrã pradhànaþ sacivastathà . amàtyaþ pràóvivàka÷ca tathà pratinidhiþ smçtaþ . etàbhçtisamàstvaùñau ràj¤aþ prakçtayaþ sadà>% . eteùàü lakùaõàni tatraivoktàni dç÷yàni vistarabhayànnoktàni .


#<4431 pçùñhasthapragandha÷abdàt pårvatra pari÷iùñam>#

#<pragadin># triø pragadati bàø ÷ãlàrthe ini . prakarùeõa kathana÷ãle striyàü ïãp tataþ pragadyàø caturarthyàü ¤ya . pràgàdya tadadårade÷àdau triø .

#<pragadyàdi># puø caturarthyàü ¤yapatyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<pagadin magadin magadin kavila khaõñhita gadita cåóàra maóàra mandàra kovidàra>%


#<4499 pçùñhasthaprasàdhana÷abdasya pari÷iùñam>#
     prasàdhanãkaraõaprakàra÷ca yuktikalpataràvukto yathà
     %<prasàdhanã diïnavanàgasaptasaükhyàbhiruktàïgulibhiþ krameõa . caturvidhànàü pçthivãpatãnàü sampattisaubhàgyaya÷aþsamçdvidà . kàùñhajà ghàtujà caivà ÷çïgajà ca yathàkramamu . jàïgalànåpasàmànyade÷ajànàü mahãbhujàm . chatradaõóavadunneyaþ kàùñhajàyà vini÷cayaþ . kanakaü rajataü tàmraü pittalaü sãsakaü tathà . lauhaü sarva¤ca sarvàrdhamàdityàdida÷àbhuvàm . ràj¤àmevopayujyeta kàlakãrtiprasàdhanã . mçgàõàü mahiùàõà¤ca ÷çïgajàtà prasàdhanã . gajadantasamadbhåtà ràj¤àmevopayujyate . atràpi ratnavinyàso j¤eya÷càmaradaõóavat>%


#<4504 pçùñhasthapràkçta÷abdasya pari÷iùñam>#
     pràkçtabhàùà ca aùñàda÷abhàùàmadhye bhàùàbhedaþ . tà÷cà ùñàda÷a sàø daø uktà yathà %<puruùàõàmanãcànàü saüskçtà 1 syàt kçtàtmanàm . ÷aurasenã 2 prayoktavyà tàdç÷ãnà¤ca yoùitàm . àsàmeva tu gàthàsu mahàràùñrãü 3 prayojayet . atroktà màgadhã 4 bhàùà ràjàntàþpuracàriõàm . ceñànàü ràjaputràõàü ÷reùñhinàü càrdramàgadhã 5 . pràcyà 6 vidåùakàdãnàü dhårtànàü syàdavanti kà 7 . yodhanàgarikàdãnàü dàkùiõàtyà 8 hi dãvyatàm . ÷akàràõàü ÷akàdãnàü ÷àkàrãü 9 samprayojayet . bàhlãkaùàùà 10 divyànàü dràvióã 11 dravióàdiùu . àbhãreùu tathà''bhãrã 12 càõóàlã 12 pukkasàdiùu . àbhãrã ÷àvarã 14 càpi kàùñhapatropajãviùu . tathaivàïgàrakàràdau pai÷àcã 15 syàt pi÷àcavàk . ceñãnàmapyanãcànàmapi syàt ÷auramenikà 16 . bàlànàü ùaõóa kànà¤ca nãcagrahavicàriõàm . unmattànàmàturàõàü saiva syàt saüskçtà kvacit . ai÷varyeõa pramattasya dàridryopaskçtasya ca . bhikùubandharàdãnàü pràkçtàü 17 samprayojayet . saüskçtaü samprayoktavyaü liïginãùuttamàsu ca . devãmantrisutàve÷yàsvapi kai÷cittathoditam . yadde÷aü nãcaø pàtrantu tadde÷aü tasya bhàùitam 18 . kàryata÷cottamàdãnàü kàryo bhàùàviparyayaþ . yoùinmahãpàlave÷yà kitavàpsarasàü tathà . vaidagdhyàthaü pradàtavyaü saüskçtaü cyantaràntarà>% . tattadbhàùàlakùaõàni bhàùàrõave dç÷yàni .


#<4522 pçùñhastha pràtar÷abdasya pari÷iùñaü>#
     %<praharo'pyardhasaüyuktaþ pràtarityabhidhãyate>% niø siø gàrmyokte vçddhi÷ràddhàïge 3 sàrdhapraharàtmake kàle .


#<pha>#

#<pha># phakàraþ pa¤camavargasya dvitãyavarõaþ spar÷avarõeùu dvàviü÷atitamaþ . asyoccàraõasya sthànamoùñhau tasyoccàraõe àbhyantaraþ prayatnaþ jihvàgrasya oùñhàbhyàü saha spar÷aþ ataevàsya spar÷avarõatà . bàhyàþ prayatnàþ vivàra÷vàsàghoùàþ mahàpràõa÷ca . asmin pare visargasya sthàne upàdhmànãyaþ ü . tantre varõàbhidhàne asya vàcaka÷abdà uktà yathà %<phaþ sukhã durgiõã dhåmrà vàmapàr÷vo janàrdanaþ . jayà pàda÷ikhà raudrã phetkàraþ ÷àkhinã priyaþ . ilà vihaïgamaþ kaõñhaþ kubjinã priyapàvakau . pralayàgnirnãlapàdo'kùaraþ pa÷upatiþ ÷a÷ã . phutkàro yàminã jha¤jhàpavano mohavardhanaþ . niùphaluvàgahaïkàraþ prayàõo gràmaõã phalam>% . tadã÷adevatàdhyànaü yathà %<pralayàmbudavarõàbhàü lalajjihvàü caturbhujàm . bhaktàbhayapradàü nityàü nànàlaïkàrabhåùitàm . evaü dhyàtvà phakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàratantram . asya dhyeyasvaråpaü yathà %<phakàraü ÷çõu càrvaïgi! rakta vidyullatopamam . caturvargapradaü varaõaü pa¤cadevamayaü sadà . pa¤capràõamayaü varõaü sadà triguõasaüyutam . àtmàditattva saüyuktaü trivindusahitaü sadà>% kàmadhenutantram . màtrakànyàsye'sya vàmapàr÷ve nyàsaþ . kàvyàdàvasya prathamavinyàsaphalaü pakàra÷abde uktaü dç÷yam .

#<pha># naø phakka--óa . 1 råkùakathane 2 niùphalavàkye 3 phutkàre ca mediø 4 jha¤jhàvàte 5 bardhake 6 jçmbhàviùkàre 7 phalabhàge ca puø vi÷vaþ .

#<phakàra># puø pha + svaråpe kàra . phasvaråpe varõe .

#<phakka># asadàcàre mandagatau ca bhvàø paraø akaø señ . phakkati aphakkot paphakka .

#<phakkikà># strã phakka--dhàtunirde÷e bhàve õvul--ñàp ataittvam . 1 asadvyavahàre (phàüki) 2 tattvanirõayàrthaü pårvapakùe ca %<phaõibhàùitabhàùyaphakkikà>% iti naiùadham .

#<phaguna># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<pha¤jikà># strã bha¤jati rogàn bhanja--mardane õvul pçùoø . (vàmanahàñi) 1 vçkùe amaraþ . 2 devatàóe 2 dåràlabhàyàü ÷abdaratnàø .

#<pha¤jipatrikà># strã bhanja--õini pçùoø pha¤ji rogamardipattraü yasyàþ . àkhukarõyàü (undurakàni) ratnamàø .

@<[Page 4550a]>@
#<pha¤ji(¤jã)># strã bhanja--iva pçùoø và ïãp . bhàrgyàm (vàmanahàñi) ràjaniø .

#<phaña># puüstrãø sphuña--vikà÷e ac pçùo . 1 sarpàõàü phaõàyàm amaraþ striyàü ñàp . sà ca 2 dante mediø 3 kitave puø hemacaø .

#<phañ># avyaø sphuña--kvip pçùoø . 1 yoge tantrokte 2 astranàmake mantrabhede ca . 3 anukaraõa÷abde tasya nama àdivad dravyavi÷eùasya tyàgàrthatà'pi . ÷àntikumbhakùàlane, arghyapàtrakùàlane, arghyajalena påjãpakaraõàbhyukùaõe, antarãkùagavighnotsàraõàya vikirakùepaõe, gandhapuùpàdhyàü kara÷odhane, aghamarùaõe pàpapuruùatàóane, karàïganyàse, naivedyaprokùaõe, homàgneþ kravyàdàü÷atyàge, homàgnyàvàhane, tadagniprokùaõàdau ca ityàdyeùu karmasu asya prayogaþ nànàtantreùu dar÷itaþ .

#<phaóiïgà># strã phaóiti iïgate iïga--ac . (phaóiïa) khyàtàyàü jhillikàyàü ÷abdacaø .

#<phaõa># anàyàsenotpattau bhvàø paraø sakaø señ phaõati aphàõãt--aphaõãt paphàõa . phaõàø pheõatuþ paphaõatuþ .

#<phaõa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . phaõati aphàõãt aphaõãt mit và ghañàdiø . õici phàõayati phaõayati phaõàdiø .

#<phaõa># puüstrãø phaõa--ac . darvyàkàre saïkocavikà÷avati sarpamastake amaraþ .

#<phaõa(õà)kara># puø phaõaþ(õà) kara iva yasya . sarpe ÷abdaratnàø .

#<phaõàdi># naø %<phaõà¤ca saptànàm>% pàø kiti liñhi señi khali ca pare ettvàbhyàsalopanimitte dhàtusaptake tacca dhàtupàñhe uktaü yathà %<phaõa ràja bhràja bhràsa bhrà÷a syama svana>% siø kauø bhvàdau dç÷yaþ .

#<phaõa(õà)dhara># puüstrãø phaõaü(õàü) dharati dhç--ac . sarpe ÷abdaratnàø . striyàü jàtitvàt ïãù . phaõa(õà)bhçdàdayo'pyatra .

#<phaõàbhara># puüstrãø phaõàü bibharti bhç--ac . sarpe hàràø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<phaõikàra># puø de÷abhede sa ca de÷aþ vçø saüø 14 aø dakùiõasyàmuktaþ .

#<phaõikesara># puø phaõinàmakaþ kesaraþ . nàgakesare ràjaniø .

#<phaõikhela># puüstrãø phaõinà khelati khela--ac . (bhàrui) khage trikàø striyàü ïãù .

#<phaõicakra># naø phaõyàkàraü cakram . vivàhàdau ÷ubhà÷ubhasåcakanàóãkåñaj¤àpanàrthe cakrabhede upayama÷abde 1254 pçø dç÷yama .

@<[Page 4550b]>@
#<phaõijà># strã phaõãva jàyate jana--óa . (phaõimanasà) vçkùe naighaõñupraø .

#<phaõijihvà># strã phaõijihvà àkàre'styasya ac . 1 mahà ÷atàvaryàm 2 mahàsamaïgàyà¤ca ràjaniø .

#<phaõijjhaka># puø phaõinamujjhati õvul pçvoø . 1 tulasãbhede 2 jambãrasàmànye ca amaraþ .

#<phaõitalpaga># puø phaõiråpe talpe gacchati tiùñhati gama--óa . ÷eùa÷àyini viùõau ÷abdàrthakalpaø .

#<phaõin># puø phaõà astyasya ini . darvãkare sarpabhede amaraþ . ahi÷abde 581 pçø tadbhedàþ dç÷yàþ . 2 sarpiõãnàmakauùadhau strã ràjaniø . 3 ÷eùàvatàre pata¤jalamunau puø sa ca pàõinãyabhàùyakàrakaþ yogamåtrakàraka÷ca tayaurbheda aikyaü và

#<phaõipriya># puø phaõinàü pràõapradatvàt priyaþ . vàyau ÷abdaraø sarpàõàü vàyubhakùakatvena vàyostatpriyatvam .

#<phaõiphena># naø phaõinàü phena iva . (àphiïa) ahiphene ratna mà0

#<phaõibhuj># puø phaõinaü bhuïkte bhuja--kvip . pannagà÷ane garuóe

#<phaõimukha># naø phaõina iva mukhamasya . steya sàdhanopayogini mçttikàkùepaõàrthe yantrabhede da÷akumàø .

#<phaõivallã># strã phaõisadç÷ã dãrghà, phaõilokasthà và vallã . nàgavallyàm (pànalatà) phaõilatàdayo'pyatra hemacaø .

#<phaõihantrã># strã phaõinaü--hanti hana--tçc ïãp . gandhanàkulyàm ràjaniø .

#<phaõihçt># strã phaõina harati apasàrayati hç--kvip . kùudraduràlabhàyàü ràjaniø .

#<phaõãndra># puø 6 taø . sarpe÷vare anante 2 vàsukau ca .

#<phaõã÷vara># puø 6 taø . 1 anante 2 vàsukau ÷abdaratnàø .

#<phaõã÷varacakra># naø nakùatrabhede ÷anisthityà saptadvãpastha ÷ubhà÷ubhasåcake cakrabhede cakra÷abde 2820 dç÷yam .

#<phaõóa># puø phaõa--gatau óa tasya nettvam . jañhare uõàdikoùaþ .

#<phatkàrin># puø phadityavyaktaü karoti kç--õini . khagamàtre ÷abda caø .

#<phara># naø phala + ac lasya raþ . phalake marataþ .

#<pharuvaka># naø pågapàtre hàràø .

#<pharphara># triø sphura--ac pçùoø . atyantacale %<gaõóåùajalamàtreõa ÷apharã pharpharàyate>% udbhañaþ .

#<pharpharãka># naø sphura--ãkan %<pharpharãkàdaya÷ca>% uõàø niø . 1 navapallave ujjvalaø . 2 capeñe puø 3 mçdutve naø mediø . 4 pàdukàyàü strã saükùiptasàraþ .

#<pharba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . pharbati apharbãta papharba . %<prapharbyaü ca pãvarã>% yajuø 12 . 71 vedadãø %<pharbatiþ påraõàrthaþ>% çø 10 . 106 . 2 bhàø dç÷yam .

@<[Page 4551a]>@
#<pharbara># triø pharba--påraõe aran . pårake çø 10 . 106 . 2 bhàø .

#<phala># bhedane mbàø paraø saka señ . phalati aphàlãt paphàla phelatuþ àdit àrambhe bhàve kta và iñ . phultaþ phalitaþ . phultam phalitam anyatra phalitaþ ityeva . ¤ãt vartamàne kta . phalitaþ .

#<phala># niùpattau bhvàø paraø akaø señ . phalati aphàlãt . paphàla phelatuþ . kta kalitaþ .

#<phala># gatau bhvàø paraø sakaø señ . phalati aphàlãt . jvalàø kartari và õa . phalaþ phàlaþ . phalayati phàlayati .

#<phala># naø phala--ac . 1 vçkùàdãnàü ÷asye 2 làbhe 3 phalake (óhàla) 4 karye 5 udde÷ye 6 prayojane amaraþ 7 jàtãphale 8 triphalàyàü 9 kakkole mediø 10 bàõàgre 11 àrtave ÷abdaraø 12 phàle hemaø 13 dàne dharaø . 14 muùke ca . 15 kuñajavçkùe puø ÷abdaraø . 16 dhàtvarthaniùpàdye pradhànodde÷e prayojane %<svarita¤ita àtmanepadaü kartrabhipràye kriyàphale>% pàø . %<yasyàrthasya prasiddhyarthamàrabhyante pacàdayaþ . tat pradhànaü phalaü teùàü na làbhàdi prayojanam>% hariþ . tena pàkàdijanyaü bhojanaü yàgàdijanya¤ca puõyameva phalam . na vetanàdilàbharåpaü phalaü tena sådakasya çtvigàdervà na dhàtvarthajanyaphabhàgitvam . dhàtvarthajanye 17 saüyogàdau ca %<phalavyàpàrayorghàturà÷raye tu tiïaþ smçtàþ . phale pradhànaü vyàpàrastiïarthastu vi÷eùaõam>% hariþ . dhàtvartha÷abde dç÷yam . gautamokte 18 prameyabhede tallakùaõa¤ca tatroktaü yathà
     %<àtma÷arãrendriyàrthabuddhimanaþpravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàstu prameyama>% gauø såø uddi÷ya %<pravçttidoùajanito'rthaþ phalam>% gauø såø . %<sukhaduþkhasaübedanaü phalam sukhavipàkaü karma duþkhavipàka¤ca tat punardehendriyaviùayabuddhiùu satãùu bhavatãti saha dehàdibhiþ phalamabhipretam tathà hi pravçttidoùajanito'rthaþ phalametat sarvaü bhavati tadetat phalamupàttamupàttaü heyaü, tyaktaü tyaktamupàdeyamiti nàsya hànopàdànayorniùñhà, paryavasànaü và'sti sa khalvayaü phalasya hànopàdànastrotasodvyate loka iti>% vàtsyàø . %<aniùñamiùñaü mi÷ra¤ca trividhaü karmaõaþ phalam . mavatyatyàginàü pretya na tu santyàsinàü kvacit>% gãtà . lavaõàdisaüyoge phalasyànnasamatvaü yathà %<taõóålo'mbagnisaüyogàchavaõena ca piùñakam . phalaü tritayasaüyogàdannaü bhavati tatkùaõàt>% ràmàrcanacandrikàdhçtavacanam 19 niùpanne triø .

@<[Page 4551b]>@
#<phalaka># naø svàrthe ka . (óhàla) iti khyàte carmamaye astrapratighàtanivàrake 1 padàrthe . 2 asthikhaõóe jañàdhaø 3 nàgake÷are 4 kàùñhàdipaññake ca mitàø .

#<phalakakùa># puø yakùabhede bhàø saø 10 aø .

#<phalakaõñaka># puø phale kaõñakaü yasya . kaõñakiphalavçkùe naiùaõñupra0

#<phalakapàõi># puø phalakaü pàõau yasya . (óhàli) carmiõi ama0

#<phalapura># naø purabhede tasya nàntodàttatà .

#<phalakayantra># naø siø ÷iø ukte yantrabhede yathà %<kartavyaü caturasrakaü suphalakaü khàïkà 90 ïgulairvistçtaü vistàràddviguõà 180 yataü sugaõakenàyàmamadhye tathà . àdhàraþ ÷latha÷çïkhalàdighañitaþ kàryà ca rekhà tatastvàdhàràdavalambasåtrasadç÷ã sà lambarekhocyate . lambaü navatya 90 ïgulakairvibhajya pratyaïgulaü tiryagataþ prasàrya . såtràõi tatràyatasåkùmarekhà jãvàbhidhànàþ sudhiyà vidheyàþ . àdhàrato'dhaþ khaguõà 30 ïguleùu jyàlambayoge suùiraü ca såkùmam . iùñapramàõà suùire ÷alàkà kùepyà'kùasaüj¤à khalu sà prakalpyà . ùaùñyaïgulacyàsamata÷ca randhràt kçtvà suvçttaü paridhau tadaïkyam . ùaùñyà ghañãnàü magaõàü÷a 360 kai÷ca pratyaü÷akaü càmbupalai÷ca digbhiþ . agre sarandhrà tanupaññikaikà ùaùñyaïgulà dãrghatayà tathàïkyà>% måø . %<atràdau dhàtumayaü ÷rãparõyàdidàrumayaü và phalakaü caturasraü ÷lakùõaü samaü kartavyam . tacca navatyaïgulavistàraü dviguõa 180 vistàradairghyam . tatsamãpe dairghyàmadhye tasyàdhàraþ ÷ithilaþ ÷çïkhalàdiþ kàryaþ . àdhàre dhçtaü yantraü yathà lambamànaü syàt tathà dhçte phalake àdhàràdadhaþsåbàmavalambarekhà kàryà . sà ca sambasaüj¤à . taü lambaü navatibhàgaü kçtvà bhàge bhàge tiryagresvà dãrghà kàryà . tiryakatvaü tu lambabhavàmmatsyàt . sà rekhà jyàsaüj¤à j¤eyà . àdhàràdadhastriü÷adaïgulàntare yà jyà tasyàþ lambasya ca sampàte suùiram . tatreùñapramàõà ÷alàkà kùepyà sà'kùasaüj¤à . tasmàdrandhràt triü÷adaïgulena karkañakena vçttarekhà kàryà . sà ùaùñi 60 ghañikàbhirbhagaõàüsakaiþ khaùaóagnisaükhyaiþ 360 pratyaü÷aü da÷abhirda÷abhiþ pànãyaphalai÷càïkyà . atha tàmràdimayã vaü÷a÷ajà kàùñhamayã và paññikà ùaùñyaïgulà 60 dãrghatayà taireva phalakàïgulaistathaivàïkità kàryà . sà paññikàrdhàïgulavistçtà . ekasminnagre'ïgulavistçtà kuñhàràkàrà kàryà . tatra vistàramadhye chidraü kàryam . akùapotàyàþ paññikàyà lambopari dhçtàyà eka pàr÷vaü yathà lambarekhàü na jahàti tathà sarandhrà kàryetyarthaþ>% siø ÷iø vyàkhyà pramitàkùarà .

#<phalakarka÷à># strã phalena karka÷à kañhorà . vanakolyàm .

#<phalakasaktha># triø phalakamiva sakitha yasya macsamàø . phalakatulyasakthiyukte striyàü ïãù . phalakamiva sakthi . karmaø saø ñac samàø . phalakatulyasakthni naø .

#<phalakàma># triø phalaü kàmayate kami--aõ upø saø . vihitakarmaõàü phalakàmanàyukte . tasya nindà malaø taø viùõu dharmottare uktà yathà %<dharmabàõijakà måóhàþ phalakàmà naràdhamàþ . arcayanti jagannàthaü te kàmaü nàpnuvantyuta>% . %<kàmàtmatà na pra÷astà>% manunà %<karmaõyevàdhikàraste mà phaleùu kadàcana>% gãtayà ca .

#<phalakin># puø phalakaü tadàkàro'styasya ini . (phalui) 1 matsyabhede 2 phalakànvite triø mediø . phalà jha¤jiriùñavçkùa eva svàrthe ka . phalakà tataþ caturarthyàü prekùàø ini . 3 tadvçkùasamãpàdau triø striyàü ïãp .

#<phalakãvana># naø vanaråpatãrthabhede bhàø vaø 83 aø .

#<phalakçùõa># puø phalena kçùõaþ . 1 pànãyàmalake ÷abdacaø . phalaü kçùõamasya . 2 kçùõaphalayukte triø .

#<phalake÷ara># puø phale ke÷arà ivàsya . nàrikelavçkùe jañàdhaø .

#<phalakoùa># puø phalasya suùkasya koùa iva . suùkàvarakacarmayute aõóakoùe tadvçddhihetusàha su÷rutaþ %<vàtapitta÷leùma÷oõitamedomåtràntrànimittàþ sapta vçddhayaþ . tàsàü måtràntranimitte vçddhã vàtasamutthe kevalamutpattiheturanyatamaþ adhaþ prakupito'nyatamo hi doùaþ phalakãùavàhinãrabhiprapadya dhamanãþ phalakãùayorvçddhiü janayati tàü vçddhimityàcakùate>% .

#<phalakoùaka># puø phalaü muùka eva koùo'tra kap . muùke aõóakoùe trikàø .

#<phalagrahi># puø graha--in 6 taø . ucitakàlaphaladhare vçkùe bharataþ

#<phalagràhin># puø phalaü gçhõàti graha--õini . 1 vçkùe dharaõiþ vçkùàõàü 2 phalagràhake triø striyàü ïãp .

#<phalaghçta># naø phalajanakaü ghçtam ÷àø taø . ÷ukràdivçddhikàrake cakradattokte dhçtabhede %<ma¤ciùñhà madhukaü kuùñhaü triphalà ÷arkarà balà . medà payasyà kàkolã måla¤caivà÷vagandhajam . ajamodà haridre dve hiïgakaü kañurohiõã . utpalaü kumudaü dràkùàkàkolyau candanadvayam . eteùàü kàrùikairbhàgairghçtaprasthaü vipàcayede . ÷atàvarãrasakùãraü ghçtàddeyaü caturguõam . sarpiretannaraþ pãtvà nityaü strãùu vçùàyate . putràn janayate nàrã medhàóhyàn priyadar÷amàn . yà caivàsthiragarbhà syàt yà và janayate mçtam . alpàyuùaü và janayet yà ca kanyàü prasåyate . yonidoùe rajodoùe parisràve ca ÷asyate . prajàvardhanasàyuùyaü sarvagrahanivàraõam . nàmnà phalaghçtaü hyetat a÷vibhyàü parikãrtitam . anuktalakùaõe målaü kùipantyatra cikitsakàþ . jãvadvatsaikavarõàyà ghçtamatra pra÷asyate . àraõyagomayenàpi vahnijvàlà pradãyate>% .

#<phalacamasa># puø 1 dadhimi÷ritavañatvakcårõe tadadhikçtyapravçtte 2 nyàyabhede ca %<phalacamasamasmaibhakùyaü dadàtãti>% ÷rutyà çtvigbhakùyatvena phalacamasavidhànàt çtvinbhakùyasya ca yaj¤a÷eùadravyatvena tatsiddheþ yaj¤e'pi phalacamasalàbhaþ . phalacamasa÷ca dadhimi÷ritavañatvakcårõamiti malaø taø raghuø .

#<phalacoraka># puø phalaü cora iva yasya kap . coranàmagandhadravye ràjaniø .

#<phalatraya># naø 6 taø . 1 vayasthàmalakãharãtakãråpeùu 2 dràkùàparåùakà÷mãraråpeùu ca triùu phaleùu .

#<phalatrika># naø 6 taø . triphalàyàm ÷uõñãpippalãmaricaråpàyàm amaraþ .

#<phalada># puø phalaü dadàti dà--ka . 1 vçkùamàtre 2 phaladàtari triø .

#<phalapa¤càmla># naø amlapa¤caphale tacchabde 333 pçø dç÷yam .

#<phalapàka># puø phaleùu pàko yasya . 1 karamardake bharataþ 2 pànãyamalake ÷abdattaø . 6 taø . 3 phalasya pàke ca .

#<phalapàkànta># strã phalapàkenànto nà÷o'syàþ . kadalãdhànyàdyoùadhau amaraþ .

#<phalapàkin># puø phalapàko'styaspa ini . gardabhàõóe vçkùe ratnamàø .

#<phalapuccha># puø phalaü puccha ivàsya . varaõóàlau trikàø .

#<phalapuùpà># strã phalàni puùpàõãva yasyàþ . piõóakharjåryàm ràjaniø .

#<phalapåra(ka)># puø phalena påraþ pårõaþ . vãjapåre svàrthe ka . tatraivàrthe amaraþ .

#<phalapriyà># strã phalena prãõàti prã--ka . priyaïgau ràjaniø .

#<phalabandhya># puø phale bandhyaþ . abake÷ini phala÷ånyavçkùe hemacaø .

#<phalabhåmi># strã phalabhogàrthaü karmaphalabhogàrthaü bhåmiþ . karma bhåmivyatirikte bhåde÷e %<bhàravànyairàvatàni videhà¤ca kurån vinà . varùàõi karmabhåmyaþ syu÷eùàõi phalabhåmayaþ>% hemacaø .

#<phalabhoga># puø 6 taø . phalànàü karmaphalànàü mukhaduþkhàdãnàü bhoge anubhave

#<phalamukhyà># strã phalena mukhyà ÷reùñhà . ajamodàyàma ràjani0

#<phalamuharikà># strã mudaü girati gç--in phalaü pudgari yasyàþ kap . piõóakharjåryàm (piõóãkhejura) ÷abdamà0

#<phalayoga># puø 6 taø . phalasambandhe nàñakàïgakàryasya avasthà sàvasthà phalayogaþ syàd yaþ samagraphalàgamaþ sàø daø lakùite 2 avasthàbhede ca .

#<phalalakùaõà># strã phalahetukà lakùaõà . prayojanahetukàyàü lakùaõàyàm %<vyaïgyasya gåóhàgåóhatvàdvidhà syuþ phalalakùaõàþ>% sàø daø .

#<phalavat># triø phala + astarthe matup ùasya vaþ . 1 phalayute puruùe 2 tatsàdhane yàgàdau ca phalavatsannidhàvaphalaü tadraïgamiti nyàyaþ . 3 phalayute vçkùe puø amaraþ .

#<phalavartula># puø phalaü vartulaü yasya . 1 kàliïgevçkùe . 2 tatphale naø ràjaniø .

#<phalavçkùaka># puø phalapradhàno vçkùaþ saüj¤àyàü kan . panasavçkùe ràjaniø .

#<phala÷àka># naø %<patraü puùpaü phalaü nàlaü kandaü saüsvedajaü tathà . ÷àkaü ùaóvidhamuddiùñaü guru vidyàdyathottaram>% bhàvapraø ukte ùaóvidha÷àkamadhye phalaråpa÷àke tacca kuùmàõóàdi tatroktam

#<phala÷àóava># puø dàóimavçkùe ràjaniø .

#<phala÷àlin># triø phalena ÷àlate ÷làghate ÷àla--õini . phalayukte striyàü ïãp .

#<phala÷ai÷ira># puø ÷i÷iraü pràptamasya aõ phalaü ÷ai÷iraü yasya . vadaravçkùe ràjaniø .

#<phala÷ruti># strã ÷ru--karaõàdau ktin 6 taø . 1 vaidikakarmaõàü phalapratipàdanàrtha÷abde 2 phala÷ravaõe ca %<phala÷rutiriyaü néõàü na ÷reyo rocanaü param . ÷reyo vivakùayà proktaü yathà bhaiùajyarocanam>% . apica %<vedoktameva kurvàõã niþùaïgo'rpitamã÷vare . naiùkarmyàü labhate siddhiü rocanàrthà phala÷rutiþ>% bhàgaø 11 skaø malaø taø dhçtavacanam .

#<phala÷reùñha># puø phalena ÷reùñhaþ pra÷asyataraþ . àmravçkùe ÷abdacaø .

#<phala÷a># puø phala + tçõàø ÷a . 1 phalayukte 2 panase bharataþ phalasa iti pàñhàntaraü tatràrthe .

#<phalasthàpana># naø phalayorauóambaraphalayoþ sthàpanamatra . sãmantonnayanasaüskàre %<phalasthàpanàt màtàpitçjaü pàpumànamapohati>% hàrãtaþ %<phalasthàpanàt phalasthàpanàïgakasãmantonnayanàt>% saüø taø raghuø . tatra pa÷càt patiravasthàya yugamantamauóumbaraü ÷alàñu granthamàvadhnàti gobhilena auóumbaraphalayugasthàpanasya vidhànàt tathàtvam .

#<phalasneha># puø phale sneho yasya . aïkoñavçkùe ràjaniø .

#<phalahàrin># triø phalaü harati hva--õini . phalahàrake .

#<phalahàrã># trãø phalaü hàro haraõaü yasyai gauràø ïãù . kàlãbhede tatpåjàdina¤ca %<jyeùñhe màsi amàyàü vai madhyaràtre mahe÷vari! . påjayet kàlikàü devãü nànàdravyopahàrakaiþ . tatraivàsitapakùe tu pa¤cada÷yàü ni÷àrdhake . påjayecca phalairlakùaiþ ÷aktito vàpi kàlikàm>% màyàtantra 17 pañale .

#<phalàóhyà># strã phalenàóhyà sampannà 3 taø . 1 kàùñhakadalyàm . ràjaniø . 2 phalayukte tri0

#<phalàdana># puüstrãø phalamadanamasya . 1 ÷ukakhage hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù . phalà÷ana tatràrthe trikàø . 2 phalabhakùake triø striyàü ñàp .

#<phalàdhyakùa># puø phalamadhyakùamiva yasya . 1 ràjàdane amaraþ . 2 phaladànà--dhyakùe ã÷vare ca . phalasàkùãtyàdayo'pã÷vare .

#<phalànta># puø phalenànto'sya . 1 vaü÷e ÷abdamàø . 6 taø . 2 phalasyànte ca .

#<phalàphalikà># strã phalasahitamaphalaü ÷àø taø tadastyasya ñhan ñàp kàpi ata ittvam . phalasahitàphalayutàyàü striyàü .

#<phalàbandhya># puø phalenàbandhyaþ . phalayogye vçkùe hemacaø .

#<phalàmla># naø phalamamlaü yasya . 1 vçkùàmle 2 amlavetase puø ràjaniø .

#<phalàmlapa¤caka># naø amlapa¤cake tacchabde dç÷yam .

#<phali># puø phala--in . (phalui) matsyabhede ràyamuø .

#<phalikà># strã phala + astyarthe ñhan ñàp . niùpàvyàm ràjani0

#<phaliga># puø phalinaü gacchati gama--óa . meghe nighaõñupraø .

#<phalita># triø phala--niùpattau kta phalaü jàtamasya tàraø itac và . 1 niùpanne 2 jàtaphale vçkùe puø dharaõiþ . 3 ÷aileye naø ràjaniø .

#<phalin># triø phala + astyarthe ini . 1 phalayute striyàü ïãp 2 vçkùe puø amaraþ 3 priyaïgau strã ïãp amaraþ .

#<phalina># puø phala + astyarthe inac . 1 phalayukte 2 tàdç÷e vçkùe puø amaraþ .

#<phalã># strã phalamastyasyàþ ac gauø ïãù . priyaïguvçkùe amaraþ

#<phalãkàra># puø phala + cvi--kç karmaõi gha¤ . phalecchàyaü bhàgaø 4 . 9 . 36 ÷rãdharaþ . bhàve gha¤ . 2 vituùãkaraõe aphalasya 3 phalasampàdane

#<phalãya># triø phala + utkaràø caturarthyàü cha . 1 phalayukte 2 phalasannikçùñàdau ca .

#<phalegrahi># puø phale phalaü (karmaõa àdhàratvavivakùà) gçhõàti dhàrayati svãkaroti và ini aluk saø . 1 yogyakàle phalacàrake vçkùe yathàkàlaü phalasvãkàriõi ca . %<phalegrahãn haüsi vanaspatãnàm>% bhaññiþ . luki tu phalagràhi tacchabde dç÷yam . pçùoø phalegràhirapyatra ÷abdaratnàø .

@<[Page 4554a]>@
#<phalendra># puø phalena indra ai÷varyànvitaþ . ràjajambuvçkùe . %<phalendrà kathitànandrà ràjajambårmahàphalà>% bhàvapraø .

#<phalepuùpà># strã phale phalamukhe puùpamasyàþ . droõapuùpãvçkùe bhàvapra0

#<phaleruhà># strã phale tannimittaü rohati ruha--ka . pàñalivçkùe amaraþ .

#<phalottamà># strã phalena uttamà . 1 dràkùàbhede ràjaniø . 3 triphalàyàü naighaõñupraø .

#<phalotpatti># puø phanàya utpattirasya . 1 àmravçkùe ÷abdacaø . 6 taø . 2 phalasyotpattau strãü .

#<phalecchuka># puø 1 yakùabhede bhàø saø 10 aø . 2 phalakàme triø .

#<phalodaya># puø 6 taø . 1 phalotpattau 2 làbhe 3 svarge 4 harùe ca ÷abdara0

#<phalka># puø phala--ka nettvam . vi÷odhitàïge ujjvaladaø .

#<phalgu># triø phala--u guk ca . 1 ramye mediø 2 asàre amaraþ . 3 nirarthake trikàø 4 mithyàvàkye ÷abdaraø 5 gayàtãrthasthanadyàü strã . mediø (phàgu) iti khyàte dhåliråpe 6 padàrthe 7 valantasamaye, jañàø . 8 kàkoóumbarikàyàm amaraþ . phalgutãrthamàhàtmyaü yathà %<phalagutãrthaü brajet tasmàt sarvatãrthàttamottamam . muktirbhavati pitçõàü kartçõàü ÷ràddhataþ sadà . brahmaõà pràrthito viùõuþ phalguko hyabhavat purà . dakùiõàgnihutaü nyå naü tadrajaþ phalgutãrthakam . tãrthàni yàni sarvàõi bhuvaneùvakhileùvapi . tàni snàtuü samàyànti phalgutãrthaü suraiþ saha . gaïgàpàdodakaü viùõoþ phalgurhyàdigadàdharaþ . svayaü hi dravaråpeõa tasmàdgaïgadhikaü viduþ . a÷vamedhamahamràõàü sahasraü yaþ samàcaret . nàsau tatphalamàpnoti phalgutãrthe yadàpnuyàt>% vàyupuø gayàmàø .

#<phalgudà># strã phalgunadyàü %<tatra de÷e gayà nàma puõyade÷o'sti pàvanaþ . nadã ca phalgudà nàma pitéõàü svargadàyinã>% vçhaddharma puø .

#<phalguna># puø phalagucårõabhedo nãyate'smin nã--óa . 1 phàlgune màsi 2 arjune ca bharataþ .

#<phalgunã># strã phala--unan guk ca gauràø ïãù . 1 kàkoóumburikàyàm ràjaniø . a÷vinyavadhike ekàda÷e dvàda÷e ca 2 nakùatre ca baø vaø bharataþ .

#<phalgulukà># bàyukàõasthe de÷abhede vçø saüø 14 aø .

#<phalguvàñikà># strã phalgånàü vàñãva ivàrthe kan . kàkoóambarikàyàm ràjaniø .

#<phalguvçntàka># puø phalgunà ramyeõa vçntena àkàyati à + kai--ka . ÷yonàkabhede . ràjaniø .

#<phalgåtsava># puø phalgunimittaka utsavaþ . phàlguõacaurõamàsyàdiùu kartavye (àvãra) phalgudravyakaraõe utsave %<govindànugçhãtantu yàtraïgaü tatprakãrtitam . phalgåtsavaü prakurvãta pa¤càhàni tryahàõi và>% dolayàtràpaddhatiþ .

#<phalya># naø phalàya hitaü yat . puùpe ÷abdacaø .

#<phallakin># puø phalaka + pçùoø tadàkàro'styasya ini . (phalui) matsyabhede ÷abdàrthakalpaø .

#<phallaphala># puø ÷årpavàte jañàdharaþ .

#<phà># puø phala--bàø óà . 1 niùphalabhàùaõe ÷abdaraø . 2 santàpe 3 vçddhau 4 vardhake ca vi÷vaþ .

#<phàñakã># strã sphuña õvul pçùoø gauràø ïãù . (phañkirã) upadhàtubhede ràjaniø .

#<phàõi># strã sphàya--ni pçùoø . 1 guóavikàre, 2 karambhe (dadhimiü÷ritasaktau) ca uõàdikoùaþ .

#<phàõita># naø phaõa--õic--kta . guóavikàrabhede (pheõã) amaraþ %<ikùo ramasastu ya pakvaþ ki¤cidgàóho bahudravaþ . sa evekùuvikàreùu khyàtaþ phàõitasaüj¤ayà>% bhàvapraø . %<phàõitaü gurvabhi÷andi vçühaõaü kapha÷ukakçn . vàtapitta÷ramaharaü måtravastivi÷odhanam>% tadguõàstatrãktàþ .

#<phàõña># naø phaõa--kta niø . 1 anàyàsena kçte amaraþ . %<kùiptvoùõatoye mçditaþ phàõña ityabhidhãyate>% ityukte 2 kvàthabhede puø . %<kùuõõadravyaphale mamyak jalamuùõaü viniþkùipet . pàtrecatuþpalamitaü tatastu sràvayejjalam . so'yaü cårõadravaþ phàõñaþ bhiùagbhirabhidhãyate>% vaidyakaø .

#<phàla># naø phalàya ÷asyàya hitam aõ, phalyate vidàryate bhåmiranena và gha¤ . 1 svanàmakhyàte làïgalamukhasthe lauhabhede amaraþ . phàlamastyasya ac . 2 baladeve 3 mahàdeve ca paø . phalasya vikàraþ aõ . 4 kàrpàsavastre mediø . 5 taptaphàlakaraõaparãkùàbhede naø . phaleùu mavaþ aõ . 6 jambãravãje puø kulacandra . phàladivyaprakàra÷ca vivyataø ukto yathà vçhaspatiþ %<àyasaü dvàda÷apalathañitaü phàlamucyate . aùñàïgulaü bhaveddãrghaü caturaïgulavistaram . agnivarõaü tata÷cauro jihvayà lehayet sakçt . na dagdha÷cecchuddhimiyàdanyathà sa tu hãyate>% cauro'tra gocauraþ %<gocaurasya pradàtavya taptaphàlàvalehanam>% iti smçteriti maithilàþ . atràpi tvamagne ityàdimantrànantaram . %<àyasaü lelihànasya jihvayàpi samàdi÷et>% iti pitàmahokteþ pràóvivàka÷odhyàbhyàmagnyabhimantraõaü kàryam . atra prayogaþ laukikacatvàriü÷attolakamitaü lauhaghañitamaùñayavamadhyàtmakàïgulàghadãrgham tathàvidhacaturaïgulaprastàraü phàlamagnau tàpayet . tatra pràóvibàkodharmàvàhanàdihavanàntaü karma kçtvà dakùiõàü dattvà samantrakaü pratij¤àpatraü ÷odhya÷irasi nidhàya om %<tvamagne vedà÷catvàrastva¤ca yaj¤eùu hvayase . tvaü mukhaü sarvadevànàü tvaü mukhaü brahmavàdinàm . jañharakhyo hi måtànàü tato vetsi ÷umà÷ubham . pàpaü punàsi vai yasmàt tasmàt pàvaka ucyase . pàpeùu dar÷ayàntànamarciùmàn bhava pàyaka! . atha và ÷udvabhàveùu ÷ãto bhava hutà÷ana! . tvameva sarvabhåtànàmanta÷arasi sàkùivat . tvameva deva! jànãùe na viduryàni mànavàþ . vyavahàràti÷astã'yaü mànuùaþ ÷uddhimicchati . tadenaü saü÷ayàdasmàddharmatastràtumarhasi>% . ityetaiþ phàlasyamagnimabhimantrayet . ÷odhyastu %<tvamagne sarvabhåtàntànàmanta÷carasi pàvaka! . sàkùivat puõyapàpebhyo bråhi satyaü kave! mama>% ityanenàbhimantryàgnivaõaü phàlaü jihvayà sakçt lihyàt . nadandha÷cet ÷uddhaþ .

#<phàlguna># puø phalgunãyuktà paurõamàsã aõ sà yatra màse jeve varùe ardhamàse và aõ . caitràvadhike dvàda÷e 1 svanàmakhyàte màsabhede 2 tàdç÷e pakùe 3 jaive barùabhede ca kàrtika÷abde 1949 pçø dç÷yam . %<antyopàntyau tribhau j¤eyau phàlgu÷ca tribhomata>% ityukteþ paurõamàsyàü phàlgunãråpanakùatratrayayogàt tathàtvam . sa ca màsaþ trividhaþ mukhyagauõacàndrasaurabhedàt tatra kumbhastharamyaraùya ÷uklapratipadàdidar÷ànto mukhacàndraþ . tathàbhåtakçùõapratipadàdiùaurõamàõóanto gauõaþ, kumbhastharavikaþ sauraþ, iti . aya¤ca ÷abdaþ dantyanànte medinikoùe pañhitaþ . phàlgune gagane phene õatvamicchanti varvaràþ kàrikàyàm aõatvamitikalpanaü mediniviroghàn pràmàdikameva . 4 tatpaurõamàsyàü strã ïãp . 5 arjunàkhye pàõóave tannàmakatve kàraõam bhàø viø 44 aø uktaü yathà %<uttaràbhyà kalgunãbhyàü nakùatràbhyàmahaü divà . jàto himavataþ pçùñhe tena màü phàlgunaü viduþ>% . 6 arjunavçkùe puø mediø .

#<phàlgunànuja># puø phàlgunàdanujàyate anu + jana--óa . 1 caitre màõi 2 vasantakàle hàràø . 3 nakulasahadevayoþ dviø vaø .

#<phàlgunika># puø phàlgunãnakùatrayuktà paurõamàsã asmin màse ñhak . caitràvadhike dvàda÷e màse .

#<phi># puø phala--vàø ói . 1 niùphàlavàkye 2 pàpe ca ekànaø koø 3 kope ÷abdara0

#<phiïgaka># puø kaliïga + pçùoø . (piïà) paõimede ÷abdamàø .

#<phiraïka># puø svanàmakhyàte mlecchade÷e 1 rogavi÷eùe 2 màvapraø tatra phiraïgasya niruktimàha . %<phiraïgasaüj¤ake de÷e bàhulyenaiùa yadbhavet . tasmàt phiraïga ityukto vyàdhirvyàdhivi÷àradaiþ>% . tasya viprakçùñaü niñànamàha gandharogaþ phiraïgo'yaü jàyate dehinàü dhruvam . phiraïgiõo'tisaüsargàt phiraïgiõyàþ prasaïgataþ . vyàdhiràgantujo hyeùa doùàõàmanusaükramaþ . bhavettà lakùayetteùàü lakùaõairbhiùajàü varaþ . phiraïgiõyàþ prasaïgata iti vi÷eùàrtham . råpamàha %<phiraïgastrivivo j¤eyo bàhyàbhyàntaratastathà . vahirantarbhava÷càpi teùàü liïgàni ca dhrvam . tatra bàhyaþ phiraïgaþ syàdbisphoñasadç÷o'lparuk . sphuñito vraõavadvedyaþ sukhamàdhyo'pi sa smçtaþ . sandhe÷càbhyantaraþ sa syàdubhathorlakùaõairyutaþ . kaùñado'ticirasthàyã kaùñasàdhyatama÷ca saþ>% . upadravànàha %<kàr÷yaü balakùayo nàsàbhaïgo vahne÷ca mandatà . asthi÷oùo'sthivakratvaü phiraïgopadravà amã . sàdhyatvàdikamàha vahirbhavo bhavet sàdhyo nåtamo nirupadravaþ . àbhyantarastu kaùñena sàdhyaþ syàdayamàmaùaþ . bahirantarbhavo jãrõaþ kùãõasyopadravairyutaþ . bodhyo vyàõirasàdhyo'yamityåcurmunayaþ purà>% . tato'styarthe ini . phiraïgin tadde÷asthajane tadrogayute ca triø striyàü ïãp .

#<phu># puø phala--óu . mantroccàraõapårvake 1 phutkàre 2 tucchavàkye ca vi÷vaþ .

#<phuka># puø õage ÷abdacaø .

#<phuña># triø sphuña--ka pçùoø . 1 vidãrõe 2 prasphuñite ca . 3 sarpaphaõàyàü puø hemacaø .

#<phu(phå)t># avyaø kala--óuti pçùo'và dãrghaþ . kanukaraõa÷abde .

#<phutkara># puø phudityaùyaktaü ÷abdaü karoti kç--ña . vahnau ÷abdaca0

#<phutkàra># puø kç--bhàve gha¤ phudityavya÷abdasya kàraþ . phudivyavyakta÷abdakaraõe . phutkàrayukte vahnau àhutiniùedho yathà %<alpe kakùe sasphuliïge vàmàvarte bhayàmake . ùàrdrakàùñhaiþ samutpanne phutkàravati pàvake . kçùõàrciùi sudurgandhe tathà lihati medinãm . àhutiü juhuyàdyastu tasya nà÷o bhaved dhruvam>% tiø taø .

#<phupphuma># puø su÷rutokte hçdayasya vàmapàr÷vasthite (phulakà) iti khyàte koùñhabhede %<sthànànyàmàgnipakànàü måtrasya ruciraùya ca . hçdaõóukaþ phupphusa÷ca koùñha ityamighãyate>% vyàcàkhpà cedam %<àsasya sthànamàmà÷ayaþ nàbherurdhvam . agneþ sthànaü pacyamànà÷ayaþ nàbhimadhyam . pakasya sthànaü pakà÷ayaþ nàbheradhaþ . måtrasya sthànaü vastiþ) ruùirasya sthànaü yakçtplãdànau . tad dvadayam . ikùurasapàkamalavad yaþ ÷oõitamalastajjaþ uõóukaþ sa càntrade÷e vyavasthitaþ purãùàdhànam . phupphusaþ hçdayasya vàbhapàr÷ve sthitaþ . (phulakà) iti khyàtaþ>% iti vijayarakùitaþ .

#<phulta(lla)># triø phala--àrambhe bhàve kta và tayorneñ ata ittvam . 1 phalanàrambayute 2 phalane ca . pakùe phalita iti . anyatra phalita ityeva . bhàve ktin phultiü phalane strã .

#<phulla># vikà÷e bhvàø paraø akaø señ . phillati aphullãt puphulla .

#<phulla># triø phulla--vikà÷e ac . vika÷ite puùpe amaraþ .

#<phullakàla># puø phullaü phalati phala--aõ . ÷årpavàte trikàø .

#<phullañàman># naø 6 taø . 1 phullànàü dàmani %<mogau nau tau gau ÷arahayaturagaiþ phulladàma prasiddham>% vçø raø ukte ånaviü÷atyakùarapàdake chandobhede .

#<phullalocana># triø phullaü bikasitaü locanamasya . 1 vikasitanetre striyàü svàïgatve'pi bahvackatvàt ñàp . 2 mçgabhede puüstrãø ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<phullarãka># puø phala--pharpharãkàdiø niø 1 de÷abhede 2 sarpe ca saükùiptasàø .

#<pheõa(na)># puø sphàya--na pçùoø matàntare õatvam . dugdhajalàderuparyuparisthe budbudàkàre padàrthe (phenà) asya õàntatvamapi %<haüsa÷reõyo nadãtãre ninadaiþ saüpratãyire . yathà sàrasvatà mantrà antare pheõasaïgatà>% ityuktau pakùe antarepheõa antaþstharakàreõa saüyutà ityarthaþ . 2 hime ca 3 guóavikàrabhede strã ïãp . %<vaño ve÷avàràt lavaïgena pheõã ÷amaü parpañaþ ÷igruvãjena yàti>% jãrõama¤jarã . %<bànãraü gaganaü phenamåna¤ca dantyanànvitam . àhuþ phàlgunamicchanti kecinmårdhvamuõànvitam>% bharatadhçtavàkyam .

#<pheõa(na)ka># svàrthe ka saüj¤àyàü kan và . 1 phena÷abdàrthe 2 piùñakabhede trikàø .

#<phe(õa)nakà># strã phe(õa)na iva kàyati kai--ka . jalapakvataõóulacårõe (kài) ÷abdacaø .

#<pheõa(na)dugdhà># strã pheõaþ(naþ) iva dugdhaü niryàso'sya . (dudhapheõà) kùupabhede ràjaniø .

#<pheõa(na)vàhin># puø (pheõa(na)miva vahati ÷vetatàma . vaha--õini . vastre ÷abdamàlà .

#<pheõà(nà)># strã pheõa(na) astyarthe ac . sàtalàkùupe ràjaniø .

#<pheõà(nà)gra># naø 6 taø . budbude . hàràø .

#<phe(õi)nikà># strã (õàjà) iti khyàte pakvànnabhede kçtànnadhabde 2183 . 34 pçø dç÷yam .

#<pheõi(ni)la># triø phe0--(õa) + atyarthe ilac . phena(õa)vi÷iùñe . 2 kãdikale 3 madanavçkùaphale ca naø mediø . 4 vadaravçkùe ràjaniø 5 ariùñavçkùe ca puø amaraþ .

#<phetkàriõã># strã tantrabhede .

#<phetkàrãya># puø tantrabhede .

#<phera># puüstrãø phe ityavyaktaü rauti ru--vàø óa . ÷çgàle ÷abdaraø striyàü jvàtitvàt ïãù .

#<pheraõóa># puüstrãø phe ityavyaktaü raõóati raõóa--ac . ÷çgàle hemacaø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<pherava># puüstrã phe ityavyakto ravo'pya . 1 ÷çgàle amaraþ . 2 ràkùame mediø . striyàü ïãù 3 dhårte triø ÷abdaraø .

#<pheru># puø phe ityavyaktaü rauti ru--óu . 1 ÷çgàle amaraþ .

#<phela># gatau bhvàø paraø sakaø señ . phelati aphelat piphela . çdit caïi na hrasvaþ . apiphelat ta .

#<phela(là)># naø strãø phela--ac và ñàp . 1 bhuktasamu¤jhite ucchiùñe ÷abdaratnàø baø . amare strã .

#<pheli># strã phela--in . ucchiùñe bhuktàva÷iùñe vyadàdhaø svàrthe ka phelikà tatràrthe iti ÷rãtàrànàthatarkavàcasàtibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatye phakàràdi÷abdasaïkalanam .
     phàõña÷abdapari÷iùñam--%<tadvai navanãtaü bhavati ghçtaü devànàü phàõñaü manuùyàõàm>% ÷ata0bràø %<navanãtabhàvàt pràgavasthàpannaü dravya phàõñamityucyate>% bhàùyam .


#<ba>#

#<ba># bakàraþ pavargasya tçtãyavarõaþ kàdiùu trayoviü÷atitamo vya¤janavarõaþ jihvàgreõa oùñhayoþ spar÷ena uccàryatvàt spar÷avarõaþ . asyoccàraõasya sthànamoùñhau . uccàraõe oùñhajihvàgreõa spar÷aþ àbhyantaraprayatnaþ . vàhyaprayatnàþ saüvàranàdaghoùàþ alpapràõa÷ca . asya vàcaka÷abdàþ tantre varõàbhidhànoktà yathà %<bo vanã bhådharo màrgo ghargharã locanapriyaþ . pracetàþ kalasaþ pakùã sthalagaõóaþ kapardinã . pçùñhavaü÷o'bhayà mattaþ ÷ikhivàho yugandharaþ . mukhavindurbalã ghaõñà yoddhà trilocanapriyaþ . kledinã tàpinã bhåmiþ sugandhistribalipriyaþ . surabhirmukhaviùõu÷ca saühàro basudhàdhipaþ . ùaùñhã puraü capeñà ca modakà gaganaü patiþ . pårvàùàdà madhyaliïgaþ ÷agiþ këpta tçtãyakau>% . tasyàdhiùñhàtçdevatàdhyànaü yathà %<nãlavarõàü trinayanàü nãlàmbaradharàü paràma . nàgahàrojjvalàü devãü dvibhujàü padmalocanàm . evaü dhyàtvà bakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàratantram . asya dhyeyasvaråpaü yathà %<vakàraü ÷çõu càrvaïgi . caturvargapradàyakam . ÷araccandra pratãkà÷aü pa¤cadevamayaü sadà>% kàmadhenutaø . màtçnyàse'sya pçùñhavaü÷e nthasyatà . kàvyàdau prathamaprayoge pakàra÷abdoktaü phalam .

#<ba># puø bala--óa . %<baþ pumàn 1 varuõe 2 sindhau 3 bhage 4 toye 5 gate tu bà . 6 gandhane 7 tantusantàne puüsyeva 8 vapane smçtaþ>% mediø . 9 kumbhe ÷abdaraø .

#<baühiùñha># triø ati÷ayena bahuþ iùñhan baühàde÷aþ . ati÷ayabahule amaraþ .

#<baühãyas># triø ati÷ayena bahuþ ãyasu baühàde÷aþ . ati÷ayabahule striyàü ïãp .

#<bakura># triø bhàskara + bhayaïkara + và pçùoø . 1 bhàskare 2 bhayaïkare ca çø 1 . 117 . 21 bhàø .

#<bañha># vçddhau sàmarthye ca bhvàø paraø sakaø señ . bañhati abañhãt avàñhãt . babàñha beñhatuþ .

#<baóavà># strã balaü vàti và--ka lasya óaþ . 1 ghoñakyàm, amaraþ . 2 a÷vinãnakùatre jyoø . 3 dàsyà¤ca . baóavàkçta÷abde udà0

#<baóavàkç(hç)ta># naø baóavayà dàsyà kçtaþ (hçtaþ) và . dàsabhede %<bhaktadàsa¤ca vij¤eyastathaiva baóavàkç(hç)taþ>% smçtiþ .

#<baóavàgni># puø baóavàyàþ ÷ivasçùñà÷vàyàmukhastho'gniþ . samudrasthite ghoñakãmukhasthe kàlànale . kàlikàpuø 31 aø . tathotpattiruktà'sya . aurva÷abde 1581 . 82 pçø anyathotpattiruktà dç÷yà . baóavànalàdayo'pyatra .

#<baóavàmukha># puø vaóavàyà mukhaü sthànatvenàstyasya ar÷a àditvàdac . samudrasthe kàlànale hemacaø .

#<baóavàsuta># puø dviø vaø 6 taø . a÷vinãkumàrayoþ . a÷vinãkumàra÷abde dç÷yam .

#<baõa># ÷abde bhvàø paraø sakaø señ . baõati abàõãt--abaõãt beõatuþ

#<baõa># puø baõa--ac . ÷abde bharataþ .

#<baõikpatha># puø 6 taø acsamàø . haññe .

#<baõigbandhu># puø baõijàü bandhuriva poùakatvàt . nãlãvçkùe ÷abdaca0

#<baõigbhàva># puø 6 taø . bàõijye àjãvanàrthaü krayavikrayakaraõe amaraþ .

#<baõigvaha># puø baõijaü bahati vaha--ac . uùñre ÷abdaca0

#<baõij(ja)># puø paõàyate vyavaharati paõa--iji ijo bà yasya vaþ . àjãvanàrthaü krayavikrayavyavahàrakartari amaraþ . 2 jyotiùokte vavàditaþ ùaùñhe karaõe ca 4 bàõijye strã mediø . svàrthe aõ vàõija tatràrthe amaraþ .

#<baõijya># naø kaõijo bhàvaþ karma bà ya . bàõijye àjãvanàrthaü krayavikrayàdivyavahàre bharataþ strãtvamapi . %<catureõa caturvargacintàmaõivaõijyayeti>% muktàphalam . ùya¤ . bàõijya tatràrthe naø .

#<bada># sthairye ni÷calabhabale bhvàø paraø sakaø señ . badati avàdãt abadãt . babàda bedatuþ .

#<bada># bhàùaõe và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . vàdayati te avãùadat--ta . pakùe badatãtyàdi .

#<ba(va)dara># puø badati sthirãbhavati chinnasyàpi punaþ praroheõa bada + sthairye arac . 1 kolivçkùe 2 devasarùapavçkùe ràjaniø . tasya phalam aõ tasya luk . 3 koliphale ràjaniø . karkandhå÷abde dç÷yam . 4 kàrpàsaphale 5 koliphale naø 6 kãlibhede (seoyàkula) kàrùàsàsthni puø mediø . antyasthàditvamasyànthairuktam . 8 baràhakràntàyàü 1 kàrùàùavçkùe strã amaraþ .

#<badara(pa)pàcana># naø tãrthabhede bhàø ÷aø 49 aø . tatra indrãyade÷ena kumàryà pa¤cavadaràõàü ùacanàttathàtvam .

#<ba(va)daraphalã># strã ba(va)darasveva phalanasyàþ ïãù . bhåmiba(va)daryàm ràjaniø .

#<ba(va)daraballã># strã ba(va)daraphalapradhànà ballã dhàø taø . bhåmiba(va)darãtikhyàte latàbhede ràjaniø .

#<ba(va)daràmalaka># naø ba(va)daramivàmalakam . 1 pràcãnàmalake hàràø . samàø dvaø . 2 vadaràmalakaphalayoþ samàhàre na0

#<ba(va)darikà÷rama># puø naø . vadarã + svàrthe ka tasyàþ samãpe taccihnitovà÷ramaþ . tãrthavi÷eùe . ba(va)daro÷ailã'pyatra . bhàø vaø 92 aø dç÷yam . badarikàvanamapyatra tacca himàlayaparvataikade÷e ÷rãnagaràkhyade÷asamãpe alakanandànadãpa÷cimabhàgai sthitam .

#<ba(va)darã># strã ba(va)dara + gauràø ïãù . 1 kolivçkùe amaraþ 2 kàrpàsyàü ÷abdaraø kapikacchvàm ràjaniø . tataþ ùãlkaø pàke kuõac . vadarãkuõa tatpàke naø .

#<ba(va)darãcchadà># strã ba(va)daryà iva cchadã yasyàþ . 1 hastikãlivçkùe 2 gaïganakhyà¤ca ràjaniø .

#<bavadarãpatra># puø ba(va)daryà iva patramasyàþ . nakhãnàmagandhadåvye jañàø . svàrthe ka . tatraiva .

#<badarãphalà># strã ba(va)daryà iva phalamasyàþ . nãla÷ekàlikàyàm ÷abdamà0

#<baddha># triø bandha--karmaõi kta . bandhanakarmaõi amaraþ .

@<[Page 4558a]>@
#<baddhaguda># naø baddhaü gudamatra . koùñhabandhakàrake rogabhede %<yasyàntramannairupalepibhirvà bàlà÷marbhirvàpihitaü yathàvat . sa¤cãyate tasya malaþ sadoùàt ÷anaiþ ÷anaiþ saïkaravacca nà óyàm . nirudhyate tasya gude purãùaü nireti kçcchràdapi càlpamalpam . hçnnàbhimadhye parivçddhimeti tasyodaraü baddhagudaü vadanti>% bhàvapraø .

#<baddhaphala># puø baddhàni phalànyasya . kara¤javçkùe ràjaniø .

#<baddhamuùñi># triø baddhaþ dànàyàprasàrito muùñiryasya . kçùaõe .

#<baddhamåla># triø baddhaü målamasya . dçóhamle .

#<baddharasàla># puø niø kaø . ràjàmrabhede ràjànaø .

#<baddha÷ikha># triø baddhà ÷ikhà yena yasyà và . %<sadopavãtena bhàvyaü sadà baddha÷ikhena ca>% pràø taø ukte 1 ÷ikhàvandhanayukte 2 uccañàyàü strã mediø .

#<badha># puø hana--gha¤ . badhàde÷aþ . hanane pràõaviyogasàdhane vyàpàre amaraþ . badhapadàrthavi÷eùaü badhibheda÷ca pràø viø ukto yathà atha badho niråpyate . nanu ko'yaü badhaþ kiü badhitvaü kati vidhaü ca tat,? ucyatepràõaviyogaphalakavyàpàro badhaþ tanniùpàdakatva¤ca sàkùàtparamparodàsãnaü smçtikàraparigaõitaü badhitvam ato neùukàràdiùvativyàptiþ tacca pa¤cavidhaü smçtisvarasàt kartà prayojako'numantà anugràhako nimitã ceti yathàha àpastambaþ %<prayojayità anumantà kartà ceti sarve svarganarakaphalabhoktàro yo bhåya àra bhate tasmin phale vi÷eùaþ>% . anugràhakamàha yàj¤avalkyaþ %<caredvratamahatvàpi thàtàrtha¤cet samàgataþ>% . tathà manuþ %<bahånàmekakàrthyàõàü sarveùàü ÷astradhàriõàm . yadyeko ghàtakastara sarve te ghàtakàþ smçtàþ>% . bhaviùye %<yadyekaü bahavã viprà ghnanti vipramanàgasam . tadaiùàü niùkçtiü bacmi ÷çõuùvekamanà guhu! . teùàü yasya prahàreõa sa vipro nidhanaü gataþ . sarasvatãü pratisrotaþ sa¤caret pàpa÷uddhaye>% . sa ca dvividhaþ . eko badhyapratiroghakaþ anyaþ svalpaprahartà . nimittinamàha viùõuþ %<anyàyena gçhãtasvo nyàyamarthayate tu yaþ . yamuddi÷ya tyajet pràrõàstamàhurbrahmathàtakam>% . atra naràntaravyàpàràvyavadhànena badhaniùpàdakaþ kartà, yaþ kartàraü kàrayati sa prayojakaþ so'pi dvividhaþ . ekaþ svato'pravçttameva padàtiü vetanàdinà badhàrthaü pravartayati aparaþ svataþ pravçttameva mantropàyopade÷àdinà protsàhamati . anumatidàtà anumantà . anumati÷ca dvividhà . ekà yadvirodhàddhananaü na sambhavati tasya virodhino mayà nirodhaþ kartavya iti prayuktiþ . aparà enaü hanmãti vacane ÷aktasyàpratiùedha eva . hiüsàyàþ pàpàdyaniùñajanakatve'pi baivahisàyà iùñaphadçjanakatvàt nàniùñajanakatà %<yaj¤àrthaü pa÷avaþ sçùñàþ svayameva svayambhuvà . atastvàü ghàtayiùyàmi taspàdyaj¤e badho'badhaþ>% tiø taø . ukteþ manunàpi %<yà vedavihità sà niyatàsmiü÷caràcare . ahiüsàmeva tàü bidyàt vedàt dharmo hi nirbavau>% ukte÷ca . abadhaþ ahiüsà ca tajjanyapàpàjanakatvena tadvirodhãtyarthaþ . vahåtàü rakùaõàrthamekasya vadhe'pi puõyajanakatvamuktam %<ekasya yatra nidhane pravçtte iùñakàriõaþ . bahånàü bhavati kùemaü tasya puõyaprado badhaþ . rukmasteyã suràpa÷ca brahmahà gurutalpagaþ . àtmànaü ghàtayedyastu tasya puõyaprado badhaþ>% kàlikàø 20 aø . brahmahantçbadhe'pi na ràj¤o doùaþ pràø viø sthitaþ %<tathà nàtatàyibadhe doùo hanturrmavati ka÷cana>% smçteþ àtatàyibadhe'pi nàniùñaphalamiti yathàyathaü bodhyam .

#<badha># saüyamane cuø uø sakaø señ . bàdhayati--te abãbadhat--ta .

#<badha># nindàyàü bandhane ca bhvàdiø àtmaø sakaø señ . bãbhatsate avãbhatsiùña . nindane'rthe eva svàrthe san bandhane tu na tena tatra badhate abadhiùña ityeva .

#<badhaka># triø badha--kvuna . 1 badhakartari siø kauø . hiüstre 3 vyàdhau 4 mçtyau ca saükùiptasàø .

#<badhatra># naø badha--karaõe katran . astre uõàdiø .

#<badhasyalã># strã 6 taø . ÷ma÷àne trikàø . badhasthànamapyatra naø hàràø .

#<badhàïgaka># naø badhaþ aïgamatra kap . kàràgçhe trikàø .

#<badhàrha># triø badhamarhati arha--aõ uø saø . badhadaõóàrhe .

#<badhira># triø bandha--kirac . ÷rotrendriyarahite ÷ravaõa÷akti÷ånthe . tasyànaü÷ità manunoktà yathà %<anaü÷au klãvapatitau jàtyandhabadhirau tathà>% . tataþ arãhaõàø caturarthyàü vu¤ . bàdhiraka tannikañade÷àdau triø . tataþ dçóhàø bhàve và imanic pakùe ùya¤ . badhiriman puø bàdhirya naø tadbhàve tannidànàdi màdhavakareõoktaü yathà %<yadà ÷abdabahaü vàyuþ syotasàvçtya tiùñhati . ÷uddhaþ ÷leùmànvito bàpi bàdhiryaü tena jàyate>% .

#<ba(va)dhå># strã badhnàti mamatayà bandha--óa galopaþ, udyate vahaka gha÷cànñàëe÷e và . 1 nàryvyàm, 2 pçkkàyà¤ca amaraþ 3 snuùàyàü, 4 naboóhiàyàm, bhàryàyàü 5 ÷àrivoùadhau 6 ÷aàm, ca mediø .

#<ba(va)dhåñã># strã alpà ba(va)dhåþ alpàrthe ñi và ïãp . alpavayaskàyàü nàryàm %<gopabadhåñãkdukålacauràya>% bhàùàpaø .

#<ba(va)dhåtsava># puø ba(va)dhvà utsava àrtavam rajaþ sa iva prasavaþ patràdiryasya . raktàmlàne ràjaniø .

#<badhodyata># triø badhàya udyataþ . màraõàrthamudyukte àtatàyini amaraþ . àtatàyin÷abde 647 pçø dç÷yam .

#<badhya># triø badhamarhati badha + yat . 1 badhàrhe amaraþ . bandha--karmaõi kyap . 2 kàràroddhavye . àdhàre kyap . 3 bandhananthàne ca

#<badhyapàla># puø badhyaü kàràgàraü pàlayati pàli--aõ upaø saø . kàràgçharakùake . viùõuø puø 2 aü÷e 6 aø .

#<badhyabhåmi># strã hana--bhàve yat badhàde÷aþ badhyasya bhåmiþ . ÷ma÷àne badhasthàne badhyasthànàdayo'pyatra

#<badhyoga># puø çùibhede tato vidàø gotràpatye a¤ . bàdhyoga tadgotràpatye puüstrã0

#<badhra># naø bandha--ùñran nalopaþ . 1 sãsake, 2 carmamayarajjvàü strã ïãp . pçùoø nasya raþ . bardhrãtyapyatra strã amaraþ .

#<bana># yàcane tanàø àtmaø dvikaø señ . banute abaniùñha . bene udit ktvà veñ banitvà bàntvà . ghàntaþ .

#<bandha># bandhane kyràø paraø sakaø aniñ . badhnàti abhànt sãt babandha badhyate .
     ud + uttolya bandhane %<udvandhanabhçtà ye ca>% smçtiþ .
     anu + niyatapårvavartitve anugamane ca . %<teùu kiü bhavataþ snehamanubadhnàti mànasam>% devãmàø .
     ni + niyamena bandhane nibandha÷abde dç÷yam .
     nir + àgrahe nirbandha÷abde dç÷yam .
     pra + granyane kàlpanikakathane ca prabandha÷abde dç÷yam .
     prati + nirodhe %<pratibadhnàti hi ÷reyaþ>% raghuþ . vyàptau ca pratibandha÷abde dç÷yam .
     sam + samyakbandhe saüsarge ca .

#<bandha># saüyamage curàþø ubhaø sakaø señ . bandhayati te ababandhat ta

#<bandha># puø bandha--gha¤ . 1 saüyamane trigaóàdinà gatirodhane 2 gçhàdiveùñanasåtre ca . gçha÷abde 2635 prø dç÷yam . karaõe karmaõi và gha¤ . 3 dehe 4 çõa÷odhanavi÷vàsàya sthàpite dravye àdhau ca . àdhi÷abde 711 pçø dç÷yam . karaõe gha¤ . 5 gatirodhasàdhane ÷abdaraø . ratibandhabhedà÷ca ratima¤jaryuktà yathà %<padmàsano nàgapado latàveùño'rdhasaüpçñaþ kuli÷aü sundara÷caiva tathà kesara eva ca . hillãlo narasiüho'pi viparãtastadhà'paraþ . kùubdho bai dhenuka÷caiva samutkaõñha stataþ param . siühàsano ratinàgo bidyàdharastu ùoóa÷aþ>% tattacchabde teùàü lakùaõàni dç÷yàni . smaradãpikoktà anye'pi bandhàþ santi yathà %<kàmaprado viparãto nàgaro ratipà÷akaþ . keyåraþ priyatoùa÷ca tataþ samapadastathà . tata÷caikapado j¤eyaþ sampuña÷càrdhasampuñaþ . tataþ stanahara÷caiva tato'nuratisundaraþ . årupãóàmarucakrau tata÷corukramaþ smçtaþ . veùñako hasakãlastu tato lãlàsanastathà . aùñàda÷a kramàdbandhàþ strãõàübahåtsavapradàþ . puüsàü mukhakarà÷caiva kathitàstu kramàttataþ>% . pravàharåpeõa satataü dehàddehàntaragatiråpe 6 sasàre ca .

#<bandhaka># naø bandhe sthàpitaü dhanam kan . çõa÷odhàrtham vi÷vàsahetutayà àdhãkçte 1 padàrthe ÷abdaraø . svàrthe ka . 2 vinimaye puø mediø . 3 ratahiõóake nànàrthamàlà . 4 puü÷calyàü strã amaraþ . 5 hastinyàü mediø ubhayatra gauràø ïãù . 6 pa¤capuruùagàminyaü striyàm bhàø àø 123 aø .

#<bandhana># naø bandha--bhàve lyuñ . 1 nigaóàdina 2 saüyamane amaraþ 3 bave mediø . karaõe lyuñ . 3 taddhetau rajjvo . hemaca0

#<bandhanave÷man># naø 6 taø . kàràgàre hàràø . nandhanàgàràdayo 'pyatra . bandhanàlayo'pi tatràrthe amaraþ .

#<bandhanastambha># puø 6 taø . hastisaübanakàùñhe àlàne amaraþ .

#<bandhitra># puø bandha itra . 1 kàmadeve uõàdiø . 2 carmavyajane saükùi0

#<bandhu># puø bandhàti manaþ snehàdinà bandha--u . 1 j¤àtau màtulaputràdau amaraþ . %<2 bandhubhyaþ pitçmàtçtaþ>% iti smçtiþ bàndhave 3 mitre 4 pitari 5 nàtari 6 bhràtari 7 bandhujãvavçkùe ca svàrthe aõ . bàndhava tatràrthe bandhava÷ca trividhàþ pàribhàùikà àtmabandhu÷athde ùitçbandhu÷abde uktà màtçbandhu÷abde vakùmamàõà÷ca dç÷yàþ . ataeva %<tatsuto gotrajo bandhuriti>% bàj¤aø taeva gràhyà iti mitàø . dàyabhàgamate tu màtàmahàdayo'pi bandhavaþ ataeva %<tatsuto gotrajo bandhuriti>% yàj¤aø vyàø tena bandhupadena asagotràõàü màtàmahàdãnàü grahaõamityuktam . ato matabhedena dhanagrahaõe vyaùasthàbhedaþ .

#<bandhuka># puø bandhe--uka . bandhujãvavçkùe ÷abdaratnàø .

#<bandhujãva(ka)># puø bandhuriva jãvayati hãvi--aõ õvul và . bandhujãvavçkùe . (bàüdhuàli) vçkùe amaraþ .

#<bandhutà># strã bandhu + saüdhe bhàve tat và . 1 bandhusamåhe, 2 tadbhàve ca amaraþ

#<bandhudatta># naø 3 taø . 1 strãdhanabhede %<bandhudattaü tathà ÷ulka manvàdhethakameva ca . aprajàthàmatãtàyà bàndhavàstadavàpnuyuþ>% yàj¤aø . %<bàndhavà bhràtaraþ bandhudattapradena kanthàda÷àyàü yat pitçbhyàü dattaü taducyate>% dàyabhàgaþ . tanmate kanthàda÷àyàü bandhubhyàü pitçbhyàü datte 2 strãdhane ca .

#<bandhura># naø bandha--urac . 1 mukuñe ÷abdaraø 2 strãcihne 3 tilakalke 4 bandhujãvavçkùe 5 badhire 6 haüse ca mediø 7 bióaïge hemacaø . 8 çùabhauùadhau ràjaniø 9 vake dvihaïge ca puø ÷abdaraø . 10 ramye 11 namre 12 ve÷yàyàü strã 13 saktuùu puø baø va mediø . 14 unnatànate ca triø amaraþ pàñhàntaram .

#<bandhul># puø bandha--ulac . 1 asatãputre amaraþ 2 bandhuke ÷abdaraø 3 sundare 4 ramye 5 namre ca triø ajayapàlaþ .

#<bandhåka># puø bandha--åka . (bandhulã) vçkùe amaraþ %<bandhåkapuùpasaïkà÷am>% rabipraõàmamantraþ . raktapãtàdipuùpe madhyàhne prakà÷avati puùpavçkùe 2 pãta÷àlake mediø . %<asitapãtalohitapuùpa vi÷eùàccaturvidho bandhåkaþ . jvarahàrã biùahàrã grahapi ÷àca÷amanaþ prasàdanaþ sabituþ syàt>% ràjaniø . %<bandhåkaþ kaphakçdgràhã raktaùittaharo laghuþ>% màbapraø . (banduka) iti khyàte 3 khadhåpe naø hemacaø .

#<bandhåra># puø bandhå--årac . 1 chidre uõàø . 2 rambye 3 namre ca triø rabhasaþ 4 unnatànate kvacidunnate kvacicca nate triø amaraþ .

#<bandhåli># puø bandha--åli . bandhu jãvavçkùe ÷abdaraø .

#<bandhya># triø bandha--yat . kàlapràptàvaùi 1 phala÷ånye vçkùe amaraþ . 2 niùphale ràjaniø %<abandhyakopasya nihanturàpañàm>% kiràø . 3 bandhanãye ca triø . 4 aputràyàü strãjàtau strã ÷abadacaø . 5 bàlàkhye bandhadravye strã mediø . pràø viø bandhyàyàþ vçùalãtvamuktaü yathà %<bandhyà ca vçùalã j¤eyà vçùalã ca rajasvalà . atha và vçùalã j¤eyà kumàrã yàü rajasvalà>% 6 yonirogabhede strã bhàvapraø . 4547 pçø pittala÷abde pari÷iùñe dç÷yam .

#<bandhyaphala># puø phale bandhyaþ pårvaniø . phalahãne vçkùe amaraþ .

#<bandhyàkarkañã># strã bandhyàyà upakàriõã putrapradatvàt karkañã . tiktakarkaùñyàm asyàþ putradàvitvena bandhyo pakàritvam . svàrthe ka ata ittvam . bandhyàkarkañikà tatraiva bhàbapraø %<bandhyàkarkañikà tiktà kañåùõà ca kaphàpahà . syàùaràdiviùaghnã ca rasàyanakarã parà>% tannàmasu tatra putradeti kãrtanàt tasya bandhyopakàritvaü bodhyam .

#<bandhyàtanaya># puø bandhyàya stanaya iba . alãke padàrthe bandhyà sutàdayo'pyatra .

@<[Page 4560b]>@
#<babhra># gato bhvàø paraø sakaø señ . babhrati ababhrãt bababhra .

#<babhru># puø bhç--ku--dvitvam babhra--u và . 1 ÷ive 2 viùõau 3 nakule 4 vahnau, 5 vi÷àle de÷abhede 6 tadde÷avàsini baø vaø mediø . 7 munibhede ca 8 piïgalavarõe puø . 9 tadvati triø amaraþ . striyàm åï . 10 khalaùau bahukare puø hemacaø . 11 sitàvaraka÷àye ràjaniø . gargàø apatye ya¤ . bàbhradhya tanmunerapatye puüstrãø . striyàü ïãp yaloùaþ bàbhravã .

#<babhrudhàtu># puø karmaø . 1 svarõe 2 gairike ca ràjaniø .

#<bamba># natau bhvàø paraø sakaø señ . bambati abambãt babamba .

#<bambhàri># triø bhç--in dvitvaü abhyàse mum . sarvasya bhartari %<bambhàriravasyurasi>% tàõóyabràø .

#<bara># naø bé--ac 1 kuïkume . 2 àrdrake 3 tvace 4 bàlake gandhadravye ràjaniø . karmaõi ac . 3 jàmàtari devàdibhyaþ 6 à÷àsye 7 ùióge jàre ca puø . bhàve ap . 8 baraõe 9 triphalàthaàü mediø . 10 muóåcyàü, 11 medàyàü 12 vràhmyàm 13 bióaïge 14 pàñhàyàü 15 haridràyà¤ca strã ñàp ràjaniø . 16 ÷atàbaryàü strã mediø gauràø ïãù .

#<barama># avyaø bé--bàø amu . ãùadiùñe ayamantyasthavàdirityeke .

#<barjaha># naø nayàdãnàü dugdhasyotcattisthàne çø 1 . 92 . 4 bhà0

#<barba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . barbati abarbãt babarba .

#<barbaña># puø barba--añan . 1 ràjamàùe (barabañã) trikàø . gauràø ïãù . 2 tatraiva vràhau 3 ùe÷yàyà¤ca strã mediø .

#<barbaõà># strã barba--lyu . nãlamakùikàyàm amaraþ .

#<barbura># naø naø barba--urac . udake nighàõñuþ .

#<barha># dàne badhe stçtau bàci ca bhvàø àø sakaø señ . barhate abarhiùña %<vigarhitaü dharmadhanairnibarhaõam>% naiùaø .

#<barha># naø barha--ac . 1 mayårapicche amaraþ . 2 patre 3 parãvàre hemacaø mayårapicche pu stvamapi . %<kaü haredeùa barhaþ>% iti vikranoø prayogàt %<yathà barhàõi citràõi bibharti bhujagà÷anaþ>% klãve prayogaþ .

#<barhaketu># puø barhaü ketu÷cihnaü yasya . navamamanoþ putrabhede màrkaø puø 94 a0

#<barhabat># puø barha + astyarthe matup masya vaþ . yayårapicchabukte tataþ bimuktàdiø aõ . bàrhavata tatsambandhini triø .

#<barham># naø barha--stutau asun . àstaraõe çø 1 . 114 . 10 .

#<barhi># naø barha--in . ku÷e .

#<barhiõa># puø barha + ina . mayåre amaraþ .

#<barhin># puø barha + astyarthe ini . mayåre amaraþ .

#<barhivàhana># puø barhau gayåro bàhanamasya . àttikeye .

@<[Page 4561a]>@
#<barhipuùpa># puø barhi varhayaktamiva puùpamasya . mayårapicchavçkùe barhikusumàdayo'pyatra .

#<barhirmukha># puø barhirvahnirmukhamasya . deve amaraþ .

#<barhiþ÷uùman># puø barhiþ ku÷aþ balasasya . bahvau amaraþ .

#<barhiùad># puø baø vaø barhiùi sãdati sada--kvip patvam . pitçgaõabhede pitç÷abde dç÷yam .

#<barhiùke÷a># puø bahiþ ke÷a iva yasya . bahnau .

#<barhiùmat># triø bahiürastyastha satup . ku÷ayukte striyàü ïãp .

#<barhiùya># triø barhiùi dattam yat . ku÷e datte piõóàdau .

#<barhiùñha># triø barhiùi ku÷e tiùñhati sthà--ka 7 taø và visargalopaþ ùatvam . ku÷asthite .

#<barhis># naø barha--karmaõi isi . ku÷e 1 yaj¤iye ku÷e %<nihotà satsi barhiùi>% sàmàrcikam 111 %<upamålalåtaü barhiþ pitéõàü parbasu lånaü devàsàm>% kauø taø . pràcãnabarhis÷abde dç÷yama 2 dãptau 3 agnau ca %<barhipi rajataü na deyam>% ÷rutiþ .

#<bala># jãbane, dhànyàvarodhe ca bhvàø paraø sakaø señ . balavi . abàlãt belatuþ . jvavàdiø kartari õa . balaþ bàlaþ .

#<bala># dàne badhe niråpaõe ca bhvàø ubhaø sakaø señ . balati--te abàlãt abaliùña . belatuþ bele .

#<bala># jãvane cuø ubhaø akaø señ . mit ghañàø . balayati--te abãbalat ta .

#<bala># niråpaõe cuø àtmaø sakaø señ . bàlayate abãbalata .

#<bala># naø bala--ac . 1 sainye 2 dehaje sàmarthye 3 sthaulye 4 gandharase 5 råpe mediø 6 ÷ukre hemacaø 78 dehe jañàø 8 pallave ÷abdaraø 9 rakte ca ÷abdacaø . 10 balavukte triø mediø 11 kàke 12 baladeve amaraþ . 13 varuõavçkùe ÷abdacaø . 14 daityabhede puø mediø . tatra pàribhàpikabalàni brahmavaipuø 35 aø uktàni yathà
     %<kùatriyàõàü balaü yuddhaü vyàpàra÷ca balaü vi÷àm . bhikùàbalaü bhikùukàõàü ÷ådràõàü biprasevanam . harau bhaktirharerdàsyaü vaiùõavànàü balaü hariþ . hiüsà balaü svalànà¤ca tapasyà ca tapasvinàm . balaü ve÷a÷ca ve÷yànàü yoùitàü yauvanaü balam . balaü pratàpo bhåpànàü bàlànàü ruditaü balam . satàü satyaü balaü, mithyà balamevàsatàü sadà . amugànàmanugamaþ svalpasvànà¤ca sa¤cayaþ . vidyà balaü paõóitànàü bàõijyaü baõijàü balam . ÷a÷vatsukarma÷ãlànàü gàmbhãryaü sàhasaü balam . dhanaü balaü ca dhaninàü ÷ucãnàü ÷aucameva ca . balaü vivekaþ ÷àntànàü guõinàü balagekatà . guõo balaü ca suõinàü cauràõàü cauryameva ca . vipralambha÷ca kàpañyamadharmamçõinàü balam . hiüsà ca hisrajantånàü satãnàü pratisevanam . vara÷àpau suràõà¤ca ÷iùyàõàü gurusevanam . balaü dharmo gçhasthànàü bhçtyànàü ràjasevanam . balaü stavaþ stàvakànàü brahma ca brahmacàriõàm . yatãnà¤ca sadàcàro nyàsaþ sannyàsinàü balam . pàpaü balaü pàtakinàü subhaktànàü harirbalam . puõyaü balaü puõyavatàü prajànàü nçpatirbalam . phalaü bala¤ca vçkùàõàü jaladhãnàü jalaü balam . jala bala¤ca ÷asyànàü matsyànà¤ca jalaü balam . ÷àntirbala¤ca bhåpànàü vipràõà¤ca vi÷eùataþ>% . %<vidyàbhijanamitràõi buddhisattva dhanàni ca . tapaþsahàyabãryàõi daiva¤ca da÷amaü balam>% bhàø ÷àø . baidyake sadyobalakarapadàrthà saügçhya dar÷ità yathà %<sadyo balakaraü j¤eyaü bàlàbhyaïgaþ subhojanam . sadyo balakaraü j¤eyaü sarpi÷ca màüsamapyuta>% . %<dhàtånàü yat paraü tejastatakhalvojastadeva balamityu cate>% vaidyaø vàyudatte 15 skandànucarabhede puø . %<bala¤càtibala¤caiva sahàbaktrau sahàbalau>% bhàø ÷aø 25 . 36 ÷loø . asurabheda÷ca indreõa hataþ indraparyàye balàràti÷abdadar÷anàt devãpuø 47 aø tu sa viùõunà hata %<tadà dattà tanustena dànavena mahatmanà . viùõunàpi svacakreõa ÷irasyabhihato balaþ . pràkçtaü dehamutsçjya divyakàyastvabhåttadà . tasyàvayavasaüjàtà bajràdyà ratnajàtayaþ . locane sura tejàüsi padmaràgàõi càbhavan . vi÷uddhapàtradànena kàyo ratnàkaro'bhavat>% .

#<balakùa># puø balaü kùàyatyasmàt kùai--ka . 1 ÷uklavarõe . 2 tadvati triø . amaraþ . antyasthavàdirayamiti svàmã .

#<balaja># naø balàt jàyate jana--óa . 1 kùetre 2 puradvàra 3 ÷asye 4 yuddhe ca . 5 balajàte triø mediø . 6 barayoùàyàü 7 yåthikàyà ca strã mediø .

#<balada># puø balaü dadàti dà--ka . %<pauùñike baladaþ smçtaþ>% 1 pauùñikakarmàïge vahnimede . 2 a÷vagandhàyàü strã . ràjaniø 3 valadàtari triø . 4 jãvake puø ràjaniø .

#<baladãnatà># strã 3 taø . glànau hemacaø .

#<baladeva># puø balena dãvyàta diva--aca balodrikto devo và ÷àkaø taø . 1 balaràme %<baladevo balodrekàt>% brahmavaiø jaø khaø 43 aø . 2 tràyamàõauùadhau strã amaraþ . 3 vàyau puø mediø .

@<[Page 4562a]>@
#<balapraså># strã 6 taø . rohiõyàü vasudevabhàryàbhede strã ÷aldacaø tajjananyàdayo'pyatra .

#<balabhadra># puø bala + ar÷a àdyaca balo balavànapi bhadraþ saumyaþ . 1 baladeve, amaraþ . 2 gavaye ràjaniø . 3 anagnte puø 4 balayute triø hemacaø . 5 lodhre ÷abdacaø . barlaùu bhadrà . 6 tràyamàõauùadhau 6 ghçtakumàryàü ca strã mediø . svàrthe ka . balabhadrikà tatràrthe strã amaraþ .

#<balaràma># puø balena ramate rama--saüj¤àyàü kartari gha¤ balopapadako và ràmaþ÷àø taø . kçùõàgraje rohiõãnandane saükarùaõe ràmasya dà÷arathipara÷uràmabalaràmabhedena tritvàt asya balopadakatvàttathàtvam .

#<balala># puø balaü làti là--ka bala--kalac và . balaràme bharataþ .

#<balavat># aùyaø bala + ati÷aye matup masya vaþ . 1 ati÷aye amaraþ . %<baladapi ÷ikùitànàm>% ÷akuntalà . 2 balabi÷iùñe mosale triø amaraþ striyàü ïãp .

#<balavardhinã># strãø balaü vardhayati vçdha--õini . jãbakauùadhau jañàdharaþ .

#<balavinyàsa># puø balànàü sainyànàü bi÷eùeõa durbhedyatàyai nyàsaþ sthàpanam . vyåhe senàsannive÷avi÷eùe amaraþ .

#<bala÷àlin># triø balena ÷àlate ÷àla--õini . balavi÷iùñe striyàü ïãp .

#<balasådana># puø balaü tannàmakamasuraü sådayati såda--lyu . indre halàø . balanisådano'pyatra .

#<balasthiti># strã sthà--àdhàre ktin 6 taø . ÷ibire trikàø .

#<balahan># puø balanàmàsuraü balaü và hanti hana--kvip . balàràtau 1 indre 2 ÷leùmadhàtau ÷abdaraø . 3 balaràme harivaüø 111 aø .

#<balà># strãø balaü kàryatvenàstyasyàþ . (bàliyaóà) 1 kùupabhede, amaraþ . %<balàcatuùñayaü ÷ãtaü madhuraü balakàntikçt . snigdhaü gràhi samãràsrapittàsrakùatanà÷anam . balàmålatvaca÷cårõaü pãtaü sakùãra÷arkaram . måtràtisàraü harati duùñagetanna saü÷ayaþ>% bhàvapraø . vi÷vàmitreõa ràmàya datte 2 astravidyàbhede atibala÷abde dç÷yam .

#<balàkà># strãø bala--saüvaraõe àka . 1 vakapaïktau 2 vake viùakaõñhikàyàü 3 vakabhede 4 kàmukyàü ca ÷à÷vataþ .

#<balàkà÷va># puø ajakançpaputre nçpabhede harivaüø 7 aø .

#<balàkin># triø balàkà + vrãhyàþ ini . 1 banàkàyukte striyàü ïãp 2 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø àø 67 aø .

#<balàïgaka># puø balayuktamaïgamatra kap . basantakàle hemacaø .

#<balà¤cità># strã 3 taø . balaràmavãõàyàü ÷abdaratnàø .

@<[Page 4562b]>@
#<balàña># puø balàya taddànaya añati gacchati udaram añ--ac . sudge (suga) hemacaø .

#<balàt># avyaø balaü sàmarthyaü kàraõatvenàtati ata--kvip . hañhàdityarthe . pa¤cagmantabala÷abdenàsya na gatàrthatà balàt kàra ityàdisiddhaye tasyàva÷yamaïgãkàryatvàt .

#<balàtkàra># puø balàt + kç--gha¤ . balapårvakakaraõe, haóàtkaraõe ca .

#<balàtmikà># strãø balamevàtmà svaråpaü kàraõatvàt yasyàþ kvap ata ittvam . (hàti÷uóà) hastisåõóãvçkùe ÷abdara0

#<balàdi># puø caturthyàü yaþ pratyayanibhitte 1 ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<bala cula nala dala vaña lakula urala pula måla ula óula vana kåla>% . astyarthe và 1 matupratyayaü nimitte 2 ÷abdagaõe ca sa ca gaõaþ pàø gaø såtre ukto yathà %<bala utsàha udbhàsa udvàsa uddàsa ÷ikhà kula cåóà sula kåla àyàma vyàyàma upayàma àroha avaroha pariõàha yuddha>% .

#<balàdyà># strãø balàya àdyà . (veliyàóà) kùuprabhede ràjani

#<balàdhyakùa># puø 6 taø . senàpatau manuø 7 . 189 .

#<balànuja># puø anujàyate anu + jana--óa 6 taø . ÷rãkçùõe .

#<balàbalàdhikaraõa># naø bala¤ca aba na¤ca te adhikriyete asmi adhi + kç--àdhàre lyuñ . àkàïkùànàkàïkùàråpabalàbalayorni÷càyake jaiminyukte nyàyabhede yathà %<sà vai÷vadevyàmikùà bhavati vàjibhyo vàjinam>% ityatra vai÷vadevayàgasyàmikùànvitatvenana vàjinàkàïkùeti na tatra taccànvayaþ vedàntapaø .

#<balàmoñà># strãø balamàmoñayati à + muña--ac . nàgadamanyàm bhavàpra0

#<balàya># puø balasyàyaþ õyànam . varuõavçkùe ÷abdacaø .

#<balàràti># puø balasya tannàmàsurasyàràtiþ . indre amaraþ bala÷atru prabhçtayopyatra .

#<balàlaka># puø balàya sàmarthyàya alati paryàpnoti alaõvul . pànãyàmalake ÷abdaca0

#<balàsa># puø balamasyati kùipati asaø aõ upaø samaø . kaphadhàtau hemacaø %<gauravaü kaphasaüsràvo'rucistambho'gnimàrdavam . màdhuryamapi càsyasya balàsàvatate hçdi>% su÷ru0

#<balàhvakanda># puø balaü sàmaryamàhvayati à + hve--ka tàdç÷aþ kandaþ . gulu¤cakande ràjaniø .

#<bali># puø bala--in . 1 påjàyàm 2 upahàre, %<dadatu--stau baliü caiva nijagàtràsçgukùitamiti>% caõóã 3 ràjagràhye amaraþ 4 càmaradaõóe, gçhasthakartavyapa¤cayaj¤amadhye bhàge, 5 bhåtayaj¤e, hemacaø . %<balikarma tataþ kuryàditi>% smçtiþ . virocanaputre 6 daityabhede ca %<yena baddho balãràjà dànavendro mahàvasaþ>% rakùàbandhanamantraþ . 7 jarayà ÷lathacarmaõi strãø ïãp . %<gçhasyastu yadà ùa÷yet balãpalitamàtmanaþ>% iti manuþ . 7 udaràvayavabhede %<balitrayaü càru babhàra bàlà>% iti kumàraþ . 8 guhyasthe aïkuràkàre màüsapiõóe, vaidyakam ar÷as÷abde dç÷yam . 9 gçhadàrubhede ca (pàóa) strãø svàrthe ka . balikà tatràrthe atibalàyà¤ca ràjaniø . 10 yayàtivaü÷yasutaponçpaputre viùõu puø . dànababhedakathà bhàgaø 4 skaø dç÷yà . vai÷vadevabalikaraõaprakàraþ màrkaø puø ukto yathà . %<tato'gnestarpaõaü kuryàddadyàcca balimityatha . brahmaõe gçhamadhye tu vi÷vadevebhya eva ca . dhanvantariü samuddi÷ya pràgudãcyàü baliü kùipet . pràcyàü ÷akràya, yàmyàyàü yamàya balimàharet . pratãcyàü varuõàyaiva somàyottarato balim . dadyàddhàtre vidhàtre ca baliü dvàre gçhasya ca . aryamõe ca baliü dadyàt gçhebhya÷ca samantataþ . nakta¤carebhyo bhåtebhyo balimàkà÷ato haret . pitçõàü nirvyapeccaiva dakùiõàbhimukhasthitaþ . mçhasyastatparo bhåtvà susamàhitamànasaþ . tatastoyasupàdàya tiùñhedàcamanàya vai . sthàmeùu nikùipet pràj¤astàstà uddi÷ya devatàþ . evaü gçhabaliü kçtvà gçhe mçhapatiþ ÷uciþ . àpyàyanàya bhåtànàü kuryàdutsargamàdaràt . ÷vabhya¤ca ÷vapa¤cabhya÷ca vayobhya÷ca vapedbhuvi . vai÷vadevaü hi nàmaitat sàyaü pràtarudàhçtam>% . devodde÷yakabalivi÷eùàdikaü yathà
     sàyàpanidàneùu gràhyàþ sarvasurasya tu . palicaþ kacchapà gràhà natsyà navavidhà mçgàþ . mahiùo godhikà gàva÷chàgo babhru÷ca ÷åkaraþ . khaïga÷ca kaùõasàra÷ca godhikà sarabho hariþ . ÷àrdåla÷ca naratvaiva ravagàtrarudhirantadhà . caõóikàbhairavàdãnàü balayaþ parikãrtitàþ . valibhiþ sàdhyate muktirbalibhiþ sàdhyate laõam . balidànena satataü jayet ÷atrånçpànnçpaþ . matsyànàü kacchapànà¤ca rudhiraiþ satataü ÷ivà . masaikaü tçptivàyàti gràhairmàsàüstu trãnatha . mçgàõàü ÷oõitairdevã naràõàmapi ÷oõitaiþ . aùñau màsànavàpnoti tçptiü kalyàõadà ca sà . gogodhikànàü rudhirairvàrùikãü tçptimàpnuyàt. kçùõasàrasya rudhiraiþ ÷åkarasya ca ÷oõitaiþ. àpnoti satataü devã tçptiü dvàda÷avàrùikãü . mahiùàõà¤ca khaógànàü rudhiraiþ ÷atavàrùikãm . tçptimàpnoti paramàü ÷àdå larudhiraistathà . siühasya sarabhasyàtha svagàtrasya ca ÷oõitaiþ . devã tçptimavàpnoti sahasraü pariùatmaràn . màüsairapi tathà prãtãrudhirairyasya yàvatã . kçùõasàramçte khaógaü tathà matsya¤ca rohitam . vàrdhãnasayuga¤càpi phalaü teùàü pçthak ÷çõu . kçùõasàrasya màüsena tathà khaógena caõóikà . varùàn pa¤ca ÷atànyeva tçptimàpnoti kevalàm . rohitasya tu matsyasya màüsaivàürdhãnasasya ca . tçptimàpnoti varùàõàü ÷atàni trãõi matpriyà . triþpivaüstrãndriyakùãõaþ ÷veto vçddhastvajàpatiþ . vàrdhãnasaþ procyate'sau havye kavye ca satkçtaþ . nãlagrovo rakta÷ãrùaþ kçùõapàdaþ sitacchadaþ . vàrdhãnasaþ syàt pakùã÷o mama viùõo ratipriyaþ . %<mantrapåtaü ÷oõitantu pãyåùaü jàyate sadà . mastaka¤càpi tasyàtti màüsa¤càùi sadà ÷ivà . tasmàttu påjane dadyàdbaleþ ÷ãrùa¤ca lohitam . bhojye home ca màüsàni niyu¤jãyàdvicakùaõaþ . påjàùu nà''na màüsàni dadyàdvai sàdhakaþ kvacit . çte tu lohita ÷ãrùamamçtaü tattu jàyate . kuùmàõóamikùudaõóa¤ca madyamàsaüvameva ca . ete balisamàþ proktàstçptau chàgusamàþ sadà . candrahàsena katryàü và chedanaü mukhyamiùyate . dàtràsidhenukrakacasaïkulàbhistu madhyamam . kùurakùuraprabhalle÷caivàdhamaü parikãrtitam . emyo'nyaiþ ÷aktipàõyàdyairbali÷chedyaþ kadàpi na . nàtti devã baliü tantu dàtà mçtyumavàpnuyàt . hastena cchedayedyastu prokùitaü sàdhakaþ pa÷um . pakùiõaü và brahmahatyàü so'vàpnoti muduþsahàm . nàmantrya khaógantu valiü niyu¤jãta vicakùaõaþ .>% %<pa÷ånàü pakùiõà¤càpi naràõà¤ca vi÷eùataþ . sriyaü na dadyàttu baliü dattvà narakamàpnuyàt . maïghàtabalidàneùu yoùitaü pa÷upakùiõoþ . ùaliü dadyànmànuùãntu tyaktvà saïghàtapåjitam . na tribhàsãbakànnyånaü pa÷uü dadyàt ÷ivàvalim . na ca tripakùakànnyånaü pradadyàdvai patatriõam . kàõàbhyaïgàdiduùñantu na pa÷u pakùiõantathà . de¤cai dadyàdyathàmartyaü tathaiva pa÷upakùiõau . kinnalàïgåtvakarõàdibhagnadantantathaina sa . bhagna÷çïgàdikaïkàpi na dadyàttu kadàcana .>% nàraü savye ÷iroraktaü devyàþ samyak nivedayet . kànantu bàyato dadyànmahiùaü vitaret puraþ . pa÷iõaü vàmato dadyàdagrato deha ÷oõitam . kravyàdãnàü pa÷ånàntu pakùiõà¤ca ÷iro' sçjam . yàme nivedayena pàr÷va jalajànà¤ca sarva÷aþ . kçùõasàrasya kåmaka khaóagasya ÷a÷akasya ca . gràhàõàyadha matsyànàmagra eva nivaidayet . siühasya dakùiõe dadyàt khaógino'pi ca dakùiõe . pçùñhade÷e na dadya nu ÷iro và rudhira valeþ kàlipuø nànàsthànãyam . %<basidànena viprendra! durgàprãtirbhavençõàm . hiüsàjanya¤ca pàpa¤ca sabhate màtra saü÷ayaþ . utsargakartà dàtà ca chettà soùñà ca rakùakaþ . agrapa÷cànniroddhà ca saptaite badhanàginaþ . yo yaü hanti sa taü hanti ceti vedàktamedha ca . kuryanti vaiùõavãü påjàü vaiùõavàstena hetunà>% brahmaø prakçø 61 . 62 aø . balidànanindà yathà %<pàrvatyuvàkùa . ye mamàrcanamityuktvà pràõihiüsana taksaràþ . tat påjanaü mamàmedhyaü yaddoùàttadadhogatiþ . madarthe ÷iva kurvanti tàmasà jãvaùàtanam . àkalpa koñi niraye teùàü vàso na saü÷ayaþ . mama nàmnàtha và kaj¤e pa÷uhatyàü karoti yaþ . kvàpi tanniùkçtirnàsti kumbhãpàkamavàpnuyàt . daive paitre tathàtmàrthe yaþ kuryàt pràõihiüsanam . kalpakoñi÷ataü ÷ambho! raurave sa bamet dhruvam . yo mohàn mànasairdaihihatyàü kuryàt sadà÷iva! . ekaviü÷atikçtvaþ sa tattadyoniùu jàyate . yastu yaj¤e pa÷ån hatvà kuryàt ÷ãõitakardamam . sa pacennarake tàvad bàvallomàni tasya vai . hantà kartà tathotamatakartà dhartà tathaiva ca . tulyàbhavanti sarve te dhruva narakagàminaþ . mamodde÷e pa÷ån hatvà saraktaü pàtramunasçjeba . yo måóhaþ sa tu påyode vamed deva! na maü÷ayaþ . devatàntarabhannàmavyàjena svecchayà tathà . hatva . jãvàstatã mohàt nityaü narakamàpnuyàt . yåpe baddhvà pa÷ån hatvà yaþ kuryàdraktakardamam . tena cet pràpyate, svargo narakaü kena gamyate . upadeùñà vathe hantà kartà dhartà ca vikrayã . utsargakartà jãvànàü sarvaùà narakaü bhavet . madhyasthasya badhàyàpi pràõinàü krayavikraye . tavà dçùñuba sånàyàü kumbhãpàkãbhavad dhruvam . svavakàmàthayo bhåtvà yo'j¤ànena vimohitaþ . hantyanyàt vividhàn jãvàn kuryànmannàma ÷aïkara! . tadràjyavaü÷asampattij¤àtidàràdisampadàm aciràdvai bhavennà÷o mçtaþ sa narakaü vrajet. devayaj¤e pitç÷ràddhe tathà màïgalyakarmaõi. tasyaiva narake vàso yaþ kuryàjjãvadhàtanama . madvyàjena pa÷ån hatvà yo bhakùet saha bandhubhiþ . gadgàtrasomasaükhyàvdairasipatravane vaset . àvayoranyadevànàü na . ca parakarmaõi . yaþ saüpoùya pa÷ån hanyàt bo'ndhatàmisramàpnuyàt . pa÷ån hatvà tathà tvàü màü yo'rcayenmàüsa÷oõitaiþ . tàvattannarake vàso yàvaccandradivàkarau . nirvahnibhasmatulyaü tat bahudravyeõa yat kçtam . yasmin yaj¤e prabho . ÷ambho! jãvahatyà bhaveddhruvam . yaj¤amàrabhya cet ÷aktaþ kuryàdvai pa÷ucàtanama . sa tadà'dhogatiü gaccheditareùà¤ca kà kathà . àvayoþ påjanaü mohàd ye kuryurmàüsa÷oõitaiþ . patanti kumbhãpàke te bhavanti pa÷abaþ punaþ . phalakàmàstu vedoktaiþ pa÷oràlabhanaü makhe . punastattat phalaü bhuktvà ye kurvanti patantyadhaþ . svargakàmo'÷vameghaü yaþ karoti nigamàj¤ayà . tadbhogànte patedbhåyaþ sa janmani bhavàrõave . ye hatàþ pa÷avo lokairiha svàrtheùu kovidaiþ . te paratra tu tàn hanyustathà khaógena ÷aïkara . àtmaputrakalatràdisusampattikulecchayà . yo duràtmà pa÷ån hanyàt àtmàdãn ghàtayet sa tu>% . jànanti no veda puràõatattvaü ye karmañhàþ paõóitamànayuktàþ . lokàdhamàste narake patanti kurvanti mårkhàþ pra÷ughàtana¤cet . ye'j¤ànino mandadhiyo'kçtàrthà bhave pa÷uü ghnanti na dharma÷àstram . jànanti nàkaü narakaü na muktiü gacchanti dhoraü narakaü naràste . ÷uddhà akàrùõà na vidanti ÷àktà na dharmamàrgaü paramàrthatattvam . pàpaþ na puõyaü pa÷udhàtakà ye påyodavàso bhavatãha teùàm . jãvànukampàü na vidanti måóhà bhràntà÷ca ye'satpathinona dharmam . syàrtà bhave pràõibadhaü tu kuryuste yànti martyàþ khalu rauravàkhyam . tatastu khalu jantånàü ghàtanaü no kariùyati . ÷uddhàtmà dharmavàn j¤ànã pràõàntenaiva mànavaþ . yadãcchedàtmanaþ kùemaü tyaktvà'j¤ànaü tadà naraþ . jãvàn kànapi no hanyàt saïkañàpanna eva cet . sampattau ca vipattau và paralokecchukaþ pumàn . kadàcit pràõino hatyàü na kuryàt tattvavit sudhãþ . mànavo yaþ paratreha tartumicchet sadà÷iva! . sarvaviùõumayatvena na kuryàt pràõinàü badham . badhàdrakùati yà martyo jãvàn tattvaj¤a! dharmavit . kiü puõyaü tambavakùye'haü brahmàõóa sa tu rajati . yo rakùet paþtamàt ÷ambho! jãvamàtraü dayàparaþ . taùõa prayatamo nityaü marvaraõàü karoti saþ . ekasminakùite jãve trailokyaü tena rakùitam . batàt ÷aïkara! vai yena tasmàdrakùanna ghàtavata . pa÷uhiüsàvidhiryatra puràõe nigame tathà . ukto ràja stabhobhyàü sa kevalaü manasàpi và . narakasvargasevàrthaü saüsàràya pravartitaþ . tayostatkarmabhogena gamanàgamanaü bhavet . satyena sàttvatagranthe sa vidhirbhaiva ÷aïkara . pravçttito nivçttistu yatràpi sàttvikã kriyà . evaü nànàvidhaü karma pa÷oràlabhanàdikam . kàmà÷ayaþ phalàkàïkùãkçtvà'j¤ànena mànavaþ . pa÷càjj¤ànàsinà cchitvà bhràntyà÷àü tàmasãü sadà . yamabhãtiharaü bhaktyà yadi govindamà÷rayet . pàdmottarakhaõóe 104 105 aø .

#<balidhvaüsin># puø bali dhvaüsayati svasthànàt pàtayati dhvansaõic--õini . viùõau vàmanàvatàreõa hitasya tathàtvam . tatkathà ca vàmana puø 22 aø dç÷yà .

#<balinandana># puø 6 taø bàõàsure ÷abdaraø .

#<balina(bha)># triø bali + grastyarthe--ina bha và . jarayà ÷ithilacarmavati amaraþ .

#<balin># triø balamastyasya ini . 1 balavati . 2 uùñre, 3 mahiùe, 4 vçùe, 5 ÷åkare, 6 kundavçkùe, 7 kaphe puø jañàø 8 màùe puø hemaø . 9 baleràme ÷adhadaraø (veliyàóà) 10 kùupe strã ïãp ÷abdacaø .

#<balipuùña># puø balinà vai÷vadevavaülidravyeõa puùñaü puùa--kta 3 taø . kàke amaraþ striyàü ïãp .

#<balipodakã># strã upodakyàü ràjaniø .

#<balipriya># puø balinaü prãõàti prã--ka . lodhradrume ÷abdacaø .

#<balibindhya># puø raivatakamanoþputrabhede bhàgaø 8 . 5 . 2 .

#<balibhuj># puø baliü vai÷vadevadravyam gçhasthadattavaliü bhuïkte bhuja--kvip . kàke amaraþ .

#<bali(lã)mukha># puø bali(lã)yuktaü mukhamasya ÷àkaø taø . vànare amaraþ .

#<baliùñha># triø ati÷avena balã balin + iùñhan . 1 atyantabala bati . 2 uùñre puø ràjaniø .

#<baliùõu># triø bala--saüvaraõe vaùõu . aparmànite uõàø .

#<balisadman># naø 6 taø . pàtàle amaraþ balimandiràdayopyatra .

#<balãka># puø naø bàlayati ÷ràvçõãti bala--ãkan niø . pañala prànte (chàca) amarà .

#<balãyas># triø ati÷ayena balã balin + ãvat . atyantavalayute striyàü ïãp .

#<balãbarda># puø ãlakùmãþ vé--vic bar tau ãvarau dadàti dà--ka ãvardaþ balã càsau ãvarda÷ceti . vçùe amaraþ . tataþ ÷ubhràø capatve óhak . bàlãbardeya tadapatye puüstrã0

#<balåla># triø bala + siùmàø và lac jaïa . varuyukte .

@<[Page 4565b]>@
#<balotkañà># strã 1 skandànucaramàtçkàbhede bhàø ÷àø 45aø 2 balenotkañe triø .

#<balya># naø balàya hitaü bala + yat 1 pradhànadhàtau ÷ukre, 2 tatrasàdhane ca 3 a÷vagandhàyàm 4 atibalàyàü, 5 ÷isuóãkùupe 6 prasàriõyà¤ce strã ràjaniø . balàø caturarthyàüyat . 7 bala+ rvçtte triø 8 buddhabhikùuke puø trikàø .

#<balvajà># strã vala--kap taü vajati baja--tatau ac . ulape tçõabhede hemacaü

#<balha># stçtau dàne, yadhe, ca sakaø yàcane dvikaø bhvàø àtmaø señ . balhate abalhiùña babalhe .

#<balhi># puø balha--in . 1 kùatriyabhede 2 janapadabhede svàrthe ka tatrà rthe . tataþ kopathatvàt bhave maõ . bàlhikahiïgani na0

#<bava># puø prathame tithyardharåpe karaõabhede karaõa÷abde dç÷yam .

#<baùka(ska)yi(õã)nã># strã maska gatau ayan pçùoø masya baþ sasya và ùatvam . baùka(ska)yo'syàsti ini ïãp ùamadhyatveõatvam . ciraprasåtàyàü gavi amaraþ . baùka(ska)yaü nayatãti nã--óa gauø ïãù ùamadhyatve pårvaø õatvam . baùka(ska)yaõã(nã) ityapyatra strã .

#<ba(va)ha># vçddhau bhvàø àtmaø akaø señ idit . baü(va)hate abaü(vaü)hiùña . bavaühe mahisàharyàdayamo÷chàdiriti pàõinãyàþ . dantoùñyàdiriti bopadevaþ .

#<bahala># triø bahi--kalac nalopa÷ca 1 pracure 2 bahu÷abdàrthe ca .

#<ba(va)hu># triø baü(va)hi--ku nalopaþ . 1 triprabhçtyanekasaïkhyànvite, 2 vipule ca . ba(va)hràdiø striyàü và ïãp . bahutvaü ca tritvaparyavasayi kapi¤jalanthàyàt apekùàbuddhivi÷eùajanyatvaü tacca paryàptyà sarvatra vartate samavàyena pratyekaü vçttiman . asya saükhyàvat kàryam tena bahu÷aþ bahutra bahutitha ityàdi .

#<bahuka># puø bahu + saüj¤àyàü kan . 1 karkañe 2 sårye 3 arkavçkùe 4 dàtyåhe svage 5 jalasvàtake ca medi0

#<ba(va)hukaõñaka># puø ba(va)håni kaõñakànyasya . 1 ttådragokùure . 2 yavàse (gokhurã) 3 dvintàle 4 agnidakùaõyàü strã kùupamede ràjaniø .

#<ba(va)hukaõñà># strã ba(va)havaþ kaõñàþ kaõñakàþ yasyàþ . kaõñakàrikàyàm ràjaniø .

#<ba(va)hukanda># puø 6 vaø . 1 ÷åraõe . 2 karkañyàü strãø ràjaniø .

#<bahukara># triø ba(va)håni kirati vé--ac . (pharàs) 1 sabhàmàrjanakare khalapau amaraþ . karaõe ap . 2 sammàrjanyàü strã hemaø gauràø ïãù . kç--ac 6 taø . 3 uùñre trikàø . 4 anekakàryakare triø .

#<ba(va)hukarõikà># strãø ba(va)ha karsyà iva parõàtyasya . àca karyàm ràjaniø .

@<[Page 4566a]>@
#<bahukårca># puø bahåni kårcànyasya . madhunàlikevike ràjaniø .

#<ba(va)hugandha># puø 6 baø . 1 kunduruke . 2 tvace, (tejapàta) naø . 3 campakalikàyàü 4 yåthikàryàü 5 kçùõajãkau ca strã ràjani0

#<bahugandhadà># strãø ba(va)hugandhaü dadàti dà--ka . mçgamade . ràjaniø .

#<ba(va)hugranthi># puø 6 baø . jhàvuke (jhàu) . ÷abdara0

#<bahucchinnà># strã ba(va)hu yathà syàt chidyate sma chidakta tasya dasya ca naþ . kandaguóåcyàm ràjaniø .

#<bahutarakaõi÷a># puø 6 taø . ràgãdhànye ràjaniø .

#<bahutiktà># strã ba(va)hustikto raso'syàþ . kàkamàcyàm ràjaniø .

#<ba(va)hutitha># triø ba(va)hånàü påraõaþ ba(va)hu + óañ tithuk ca . anekasaükhyàte, %<kàle gate bahutithe>% ityudbhañaþ .

#<ba(va)hutra># avyaø ba(va)huùu tral . anekeùu digde÷akàleùu .

#<ba(va)hutvac(kka)># puø 6 baø bà kap . bhårjapattravçkùe ÷abdaraø kavantaþ hemacaø .

#<ba(va)hudugdha># puø ba(va)håni dugdhànãva cårõàni ÷ubhravarõatvàt yasya . 1 godhåme ràjaniø . 2 pracurakùãravatyàü 3 gavi, strã hemacaø . và kap ata ittvam . bahudugdhikà snuhãvçkùe strã ÷abdacaø .

#<ba(va)hudhà># avyaø ba(va)hu + prakàre--dhàc . anekaprakàre

#<ba(va)hudhàra># naø 6 baø . vajràstre ràjaniø tasya ùañkoõa tvàt sarvatra dhoõeùu dhàràyuktatvàttathàtvam .

#<bahunàóãka># puø 6 taø . asvàïgatvàt kap . 1 anekadaõóayute 2 divase 3 stambhe ca siø kauø . svàïge na kap na và hrasvaþ . bahunàóã ityeva anekàntrayute evaü tantrã÷abde'pi hrasvakapormàüvàbhàvau uhyau .

#<bahunàda># puø 6 baø . ÷aïke ràjaniø .

#<ba(va)hupattra># puø 6 baø . 1 palàõóau 2 anekaparõayukte triø . 3 liïginyàm 4 vçtakubhàryàü 5 tulasyàü 6 bçhatyàü, 7 gorakùadugdhàyàü, 8 jatukàyà¤ca strã ràjaniø . gauràø ïãù . 9 taruõãpuùpe strã ñàp . tataþ saüj¤àyàü ka . bahupatrikà bhåmyàmalakyàü, methikàyàü, mahà÷atàvaryà¤ca ràjaniø .

#<ba(va)huparõa># puø 6 baø . 1 saptacchadavçkùe tasya pratiparõaü saptasaptaparõavattvàt tathàtvam . 2 anekaparõayukte triø 3 methikàyàü ravã ïãp . tataþ saüj¤àyàü pha . bahuparõikà àsvukarõyàü ravã ñàp . ràjaniø .

#<ba(va)hupàda(d)># puø 6 baø và antraloùeþ . bañavçkùe halanta amaraþ . adantaþ ràjaniø . tasyàneka÷iphàvattvàttathàtvam .

#<ba(va)huputra># ba(va)havaþ putrà--iva parõànyasya . 1 saptacchade ÷abdacaø aneke putrà iva målànyasya . 2 ÷atamålyàü strã ïãp ratnamàø 6 baø . 3 anekatanayànvite triø .

#<ba(va)hupuùpa># puø 6 baø . nigyavçkùe . saüj¤àyàü kan ata sattvam . bahupuùpikà dhàtakyàü strã ràjaniø .

#<ba(va)hupraja># triø 6 baø . 1 bahusantànavati . 2 ÷åkare puø hemaø . prajàtulyapracuratçõavattvàt 3 mu¤jatçõe puø ràjaniø .

#<bahupratij¤a># puø 7 baø . anekaviùayakapratij¤àyukte vyavahàre yathà madãyaü råpakamanena gçhãtaü, suvarõa¤càsya, haste nikùiptaü na dadàti, madãyaü kùetramapaharatãtye bamàdãnàü pakùatvamiùyata eva kintu kriyàbhedàt krameõa vyavahàro na yugapadityeva %<bahupratij¤aü yat kàryaü vyavahàreùu ni÷citam . kàmaü tadapi gçhõãyàt ràjà tattvabunbhutsayà>% kàtyàyanokteþ mità0

#<bahuprada># triø bahåni pradadàti pra + dà--ka . dàna÷auõóe vadànye amaraþ .

#<ba(va)huphala># puø 6 baø . 1 kadambavçkùe mediø 2 vikaïkate, 3 tejaþ phale ca ràjaniø . 4 anekaphalayukte triø . 5 màùaparõyàü, 6 kùavikàyàü, 7 kàkamàcyàü, 8 tripusyàü, (÷a÷à) 9 kùudrakàravellyàü, strã ràjaniø 10 bhåmyàmalakyà bhàvapraø strã . 11 àmalaükyàü strã ïãp mediø 12 mçgervàrau ràjaniø . saüj¤àyàü kan ittvam . bahuphalikà . bhåmivadaryàü strã ràjaniø .

#<bahuphenà># strã 6 taø . sàtalàyàü ràjaniø .

#<bahubala># puø 6 baø . 1 siühe ràjaniø striyàü ïãù . 2 atibale tri0

#<bahuballã># strã nityakaø . óoóikùupe ràjaniø .

#<ba(va)huma¤carã># strãø 6 baø saüj¤àtvàt na kap . tulasyàm bhàvapraø .

#<ba(va)humala># puø 6 baø . 1 sãsake ratnamàø . 2 anekamalayukte triø .

#<bahumàrga># naø 7 baø . 1 catvare hemacaø . 2 anekapathayute triø .

#<ba(va)humårti># strã 6 baø . 1 vanakàrpàse ÷abdacaø . 2 nànàkàrayute triø .

#<bahumårdhvan># puø 6 baø . viùõau sahasra÷ãryatvàttasya tathàtvam .

#<ba(va)humåla># triø 6 baø . 1 anekamålayute . 2 ÷igrau 3 sthålasare puø ràjaniø . 4 màkandyàü 5 ÷atàbaryàü strã ñàp . 6 vanachàgale triø ïãp ràjaniø . 7 nàgabhede bhàø àø 35 aø . saj¤àyàü kan . bahumålaka u÷ãre naø bhàvapraø .

#<bahumålya># triø 6 baø . mahàrthe mahàdhane amaraþ .

#<bahurandhrikà># strã 6 baø và kap ata ittvam . medàyàm ràjaniø .

@<[Page 4567a]>@
#<ba(va)hurasà># strãø 6 baø . 1 mahàjyotidmatyàm ràjaniø . 2 nànàralavati triø .

#<bahuruhà># strã bahu rohati ruha--ka . kandaguóåcyàü ràjani0

#<ba(va)huråpa># puø 6 baø . 1 sarjarase (dhunà) amaraþ . 2 ÷ive, 3 viùõau 4 sarañe 5 kàme mediø 6 ke÷e 7 brahmaõi ÷abdaraø . 8 buddhabheda trikàø 9 nànàråpavati tri0

#<bahuretas># puø 6 baø . brahmaõi caturmukhe ÷abdaratnàø .

#<ba(va)huroman># triø 6 baø . 1 anekaromavati roma÷e . 2 meghe puø hàrà

#<ba(va)hula># triø ba(va)hi--kulac niø nalopaþ . 1 anekasaükhyànvite 2 pracure . va(va)håni làti là--ka . 3 agnau 4 kçùõapakùe puø mediø . %<ba(va)hule'pi gate ni÷àkaraþ>% kumàraþ . 5 àkà÷e 6 sitamarice naø 7 kçùõavarõe 8 tadvati triø 9 elàyàü 10 nãlikàyàü 11 gavi strã mediø . 12 devãbhede strã kàlikàpuø 23 aø agnidaivatatvàt 13 kçttikànakùatre strã baø vaø mediø .

#<bahulagandhà># strãø 6 baø . elàyàm ràjaniø .

#<ba(va)hulacchada># puø 6 baø . rakta÷obhàïgane ràjaniø .

#<bahulavaõa># naø nityaø kaø . åùarabhåmije lavaõabhede ràjaniø .

#<bahulà÷va># puø maithilavaü÷ye nçpabhede bhàgaø 9 . 13 . 16 .

#<ba(va)hulãkçta># triø ba(va)hula + cvi--kç--kta . (àgaóà) buùasyàpasàraõena rà÷ãkçte svalasthe 1 dhànye, amaraþ . 2 rà÷ãkçtamàtre ca .

#<bahuvacana># naø bahutvaü vakti vaca--lyu . %<dvyekayodvivacanaikavacane bahuùu bahuvacanam>% pàø ukte bahutvabodhake jasprabhçtau subvibhaktau jhiprabhçtau 2 tiïvibhaktau ca .

#<ba(va)huvalka># puø 6 kaø . priyàle . (piyàsàla) ràjaniø .

#<ba(va)huvàraka># puø ba(va)håni vàrayati aõ, õvul và . ÷leùmàtake (lonà àtà) ÷abdaraø .

#<bahuvidha># triø 6 taø . nànàprakàre amaraþ .

#<ba(va)huvistãrõà># strãø ba(va)hu yathà tathà vistãrõà vi + sté--kta . (kucuüi) 1 kucikàvçkùe ÷abdacaø . 2 anekavistàrayute triø .

#<ba(va)huvãja># puø 6 baø . 1 àtçpre vçkùe(àtà) ÷abdacaø . 2 pracuravãjavati tri0

#<ba(va)huvãrya># puø 6 baø . 1 vibhãtake, (vayaóà) jañàø . 2 taõóulãya÷àke, (nañe÷àka) 3 ÷àlmalivçkùe 4 maruvake ca ràjani . 5 bhåmyàmalakyàü strã ràjaniø .

#<ba(va)huvrãhi># triø 6 baø . 1 anekadhànyàdiyukte %<tatpuruùa! karma dhàraya yena yasyàü sadà bahuvrãhiþ>% udbhañaþ . vyàø karaõokte pràyeõa anyapadàrthapradhàne 2 samàsabhede puø tallakùaõàdikaü ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàmuktaü yathà bahubrãhiü lakùayati . %<bahuvrãhiþ svagarbhàrthasambandhitvena bodhakaþ . niråóhathà lakùaõayà svàü÷aj¤àpaka÷abdavàn>% samàsa iti prakçtaü tathà ca svàü÷asya niråóhalakùaõayà j¤àpakena ÷abdena ghañitaþ svagarbhasya yàdç÷àrthasya sambandhitvaprakàreõànvayabodhaü prati samarthaþ samàsaþ svagarbhatàdç÷àrthasambandhibodhena bahuvrãhirityarthaþ . àråóhavànarovçkùa ityatràråóhovànaro yamiti vyutpattyà svakarmakàrohaõakartçvànarasambandhitvena vçkùaü, pãtapayaskaü pàtramityatra pãtaü payoyena iti rãtyà khakaraõakapànakarmajalasambandhitvena pàtram, pakvataõóula÷caitra ityatra pakvastaõóulo yeneti di÷à svakartçkapàkakarmataõóulasambandhitvena caitraü, dattadakùiõodvija ityatra dattà dakùiõà yasmai iti krameõa svasampradànakvadànakarmadakùiõàsambandhitvena dvijaü, patitapatrastarurityatra patitaü patraü yasmàditi vigraheõa svàpàdànakapatanà÷rayapatrasambandhitvena taruü, citragurityatra citrà gauryasyeti vàkyànusàreõa ÷citràbhinnasvagosambandhitvena caitram raktapañaþ kàya ityatra raktaþ paño yatreti vyutpatyà raktàbhinnasvavçttipañasambandhityena kàyam evaü vàõacchinnakaronara ityàdàvapi . vàõena chinnaþ karo yena yasya và ityàdi vigrahe vàõakaraõakasvakartçkacchidàkarmakarasamyandhitvàdinà naràdikaü bahuvrãhirvodhayatãti sarvatra svagarbhatattadarthasambandhitvena dharmiõàmavagamaþ . dakùiõapårvà pårvottaretyàdividigbahuvrãhisthale dakùiõayà pårvà yasyà ityàdivigraheõa svapàr÷vasthadakùiõasahitapårvadiksambandhitvàdinà àgneyãprabhçtãnàü vidi÷àü bodhaþ . astikùãrà gaurãtyàdàvapyasti kùãraü yasyà ityàdivigraheõàstitvavatsvakùãrasambandhitvàdiprakàreõa gavàderavagatiþ . iyàüstu vi÷eùo yattatraikeùàmmate'stãtyàdikaü tiïantamanyeùàü mate tatpratiråpakàvyayamiti . upa samãpe da÷a yeùàmiti samãpagaõitatvàrthakapaùñhyà vigrahàdupada÷àþ ÷akunaya ityàdau svasamãpagaõitada÷asambandhitvena navànàmekàda÷ànànà¤ca pakùiõàmavagamastatra da÷a÷abdasya da÷atvalakùaõayà svaparthyàptasaükhyàsamãpagaõitada÷atvasambandhitvenaiva navàderbodha iti durgaprabhçtayaþ . adhikà da÷a yeùàmityàdivigrahe adhikada÷àþ paruùà ityàdàvapi svaparyàptasaükhyàdhikada÷avçttisaükhyàparyàptyadhikaraõada÷asambandhitvena navàdipuüsàü pratyayaþ . dvau trayo và yeùàü ityanyataràrthakavà÷abdena vigrahe dvitràþ pavitràþ ityàdau . dvitryanyataraparyàptasvaparyàptasakhyàsambandhitvena dvayostrayàõàü và pavitràõàü bodhaþ . pañe ghañe và ghañatvamityàdyanurodhena vàkàrasyànyataràrthakatàyà vyutpàdyatvàt tasya ca vçttau gatàrthatvàda÷rutiþ pa¤ca ùaó và yeùàmityàdivigrahàt pa¤caùàþ puruùàþ ityàdàvapyuktarãtyaivànvayodraùñavyaþ . pare tu dvau và trayo và yevàmityàdibigrahe và÷abdasya saü÷ayakoñyarthakaütayà dvitrà ityàdi bahuvrãheþ svadharbhikasaü÷ayakoñitàpannadvitrisambandhitvena dviprabhçtibàdhakatvamityàhuþ . vaiyàkaraõàstu bahuvrãhiprakaraõapañhitatvameva tattvamityàhuþ tena unmattagaïgàdyavyayãbhàve nàtivyàptiþ . tadbhedau ca tadguõàtadguõasàvaj¤ànau tadguõasaüvij¤àna÷abda 6217 pçø uktau tatra samànàdhikaraõapadaghañitasyeva pràyeõa sàdhutvam .

#<bahu÷atra># puø 6 baø . 1 cañake ÷abdacaø . 2 aneka÷atruyute triø . %<bahu÷atruþ pañole syàt>% tiø taø .

#<ba(va)hu÷alya># puø 6 baø . 1 raktakhadire ràjaniø . 2 anekakãlayukte triø .

#<ba(va)hu÷as># avyaø ba(va)hu + ÷as . anekavàrànityarthe %<guõakçtye ba(va)hu÷o niyojità>% iti kumàraþ .

#<ba(va)hu÷àla># puø ba(va)hubhiþ ÷àlate ÷àla--saüj¤àyàü kartari dha¤ . 1 stu hãvçkùe ràjaniø .

#<ba(va)hu÷ikhà># strãø 6 baø . 1 jalapippalyàm . ràjaniø . 2 aneka÷ikhàyukte tri0

#<bahu÷iram># puø 6 baø . viùõau %<rudro bahu÷irà babhruþ>% viùõusaø .

#<bahu÷çïga># puø 6 baø . viùõau hemakaraþ %<catvàri ÷çïgà>% %<trayo asya pàdàþ>% ityàdi÷rutyà tasya tathàtvaüm .

#<bahu÷ruta># triø ÷ru--bhàve kta 6 baø . aneka÷àstra÷rutiyukte manuþ 4 . 135 .

#<bahu÷reyasã># triø . 6 baø ãyavantatvàt na kap na bà hrasvaþ . aneka÷reyasãyukte .

#<bahusantati># puø bahuþ santarirvistàro'sya (veóabàüsa) 1 vaü÷abhede ÷abdacaø . 2 anekasantànayukte triø .

#<bahusampuña># puø 6 baø . viùõukande ràjaniø .

#<ba(va)husàra># puø 6 baø . 1 khadire ràjaniø 2 anekasàraviti tri0

#<ba(va)husutà># strãø ba(va)havaþ tatà iva målànyasyàþ . 1 gatamalyàm amaraþ . 2 anekaputrayute triø .

#<bahuså># strã bahåt måle så--kvip . 1 ÷åkaryàü ÷abdaraø . 2 anekaprasavakartryàü striyà¤ca .

@<[Page 4568b]>@
#<ba(va)husåti># strãø 6 baø . 1 anekaprasavavatyàü 2 gavi amaraþ . 2 ba(va)huprasavayute strãmàtre ca .

#<ba(va)husravà># strãø ba(va)hu yathà tathà sravati svu--ac . 1 ÷allakãvçkùe ÷abdacaø . 2 anekadhà kùaraõavati triø .

#<bahådaka># naø bahåni udakàni ÷aucàïgatayà yasya . sannyàsibhede kuñãcaka÷abde dç÷yam .

#<bahvapatya># puø 6 baø . 1 ÷åkare 2 måùke ca ràjaniø . 3 anekàtmajayute triø .

#<bahvàdi># bibhàùayà striyàü ïãùpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<bahu paddhati a¤cati aïkati aühati ÷akañi ÷akti (÷astre) ÷àri vàri ràti ràdhi ahi kapi yaùñi muni (itaþ pràõyaïgàt) vaõóa aràla kçpaõa kamala bikaña vi÷àla visaïkaña bharuja dhvaja candrabhàga (anadyàma) kalyàõa udàra puràõa ahan kroóa nakha khura ÷ikhà bàla ÷aka guda>% àkçtigaõoyama %<tena bhaga gala ràga ityàdi grahaõam>% .

#<bahvà÷in># triø bahu a÷nàti a÷a--õini . 1 bahubhojana÷ãle striyàü ïãp . %<bahvà÷ã svalpahçùña÷ca tanidraþ ÷ãghracetanaþ . prabhubhakta÷ca ÷åra÷ca j¤àtavyàþ ùañ ÷uno guõàþ>% càõàkyaþ . 2 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø àø 67 aø .

#<ba(va)hvçc(ca)># triø 6 baø adhye taryeva acsamàø nànyatra . 1 çgø bede 2 såkte naø . 3 tadadhye tari puø . 4 tatpatnyàü strã .

#<bà(và)óa># a plàvane sakaø snàne akaø bhvàø àø señ . bà(và)óate abà(và)óiùña . çdit caïi na hrasvaþ avabàóat ta .

#<bàóava># naø baóavànàü samåhaþ aõ . 1 ghoñakãsamudàye . bàóa gha¤ bala--gha¤ lasya óo và bàóo vçnniþ taü vàti và--ka và . 2 bràhmaõe puø . baóavàyàü jàtaþ ac . 3 aurve samudrasthe kàlàgnibhede puø hemacaø . vàóavàgnyàdayo'pyatra puø .

#<bàóaveya># puø dvivaø vaóavàyàþ apatyam--óhak . a÷vinãkumàrayoþ ÷abdabhàø .

#<bàóavya># naø bàóava + saghe--yat . viprasamudàye .

#<bàóiïgana># puø bàóe vçddhau iïgate iïga--lyu . vàrtàkau ratnanàø .

#<bà(và)õa># puø baõa--÷abde vaõa--gatau và saüj¤àbàü kartari gha¤ . 1 ÷ase, 2 gostane, (vàüña) 3 virocanasute 4 daityabhede, 5 kevale ca 6 ÷araputre 7 nãlajhiõñhyàm puüstrãø amaraþ 8 bàõamåle strã mediø . medinyàü dantoùñhyavàditvena pañhitaþ ràyamukuñàdavasta baõa ÷abde iti pàtuprakçtikatvamàhurato'svobhayavidhàditvam bala--bhàve gha¤ . 9 ÷abde 10 tadathitadadhiùñhàtçdevyàü sarasvatyàü strã upacàràt 11 vàkye amaraþ .

@<[Page 4569a]>@
#<bàõagaïgà># strã ràvaõabàõanirbhedena pravçttàyàü nadyàt %<some÷àddakùiõe màge bàõenàbhivibhidya vai . ràvaõena prakañità jaladhàràtipuõyadà . bàõagaïgetivikhyàtà yà snànàdaghahàriõã>% varàhapuø .

#<bàõadhi># puø bàõàdhãyante'smin dhà--àdhàre ki . 1 iùudhau 2 tåõe hemacaø .

#<bàõapuïkhà># strã bàõasya puïkho'smàþ 5 vaø . ÷arapuïkhàyàü ràjani0

#<bàõapura># naø 6 taø . bàõàsuranagare ÷oõitapuraü trikàø .

#<bàõamudrà># strã %<yathà hastagata bàõàstathà hastàïkuraü priye! . bàõamudrà samàkhyàtà ripuvarganikçntanã>% tantrasàø ukte mudràbhede .

#<bàõayuddha># naø 6 taø . kçùõena saha ÷ivasàhàyyakasya bàõasya yuddhe tacca yuddha bhàgaø 10 . 61 adhyàvàdo dç÷yam .

#<bà(va)õaliïga># vàõadaityena saüpå àvasçjya narmadàyàü nikùipte ÷ivaliïgabhede . narmadàsambhava÷abde 3987 pçø vivçtiþ .

#<bàõavàra># naø bàõaü vàrayati vàri--aõ upaø saø . 1 ka¤cuke sannàhe hàràø .

#<bàõijya># naø baõijo bhàvaþ, karma và bràhmaõàditvàt ùya¤ . krayavikrayàdau bàõijyena gatasya me gçhapatervàrtàpi na ÷råyate sàø 3 pariø . tatra vihitaniùiddhàni bhitàø uktàni yathà %<mànena tulathà vàpi yo'ü÷amaùñamakaü haret . daõóaü sadàpyo dvi÷ataü vçddhau hànau ca kalpitam>% . yaþ punarvaõik vrãhikàrpàsàdeþ paõyasyàùñamamaü÷aü kåñamànena kåñatulayà và'nyathàpaharatya'sau paõànàü dva÷à daõóanãyaþ . apahçtasya punardravyasya vçddhau hànau ca daõóasyàpi vçddhihànã kalpye . %<bheùajasnehalavaõagandhadhànya guóàdiùu . paõyeùu prakùipan hãnaü eõàn dàpyastu ùoóa÷a>% yàj¤aø . bheùajamauùadhadravya sneho vçtàdiþ . gandha dravyamu÷ãràdi àdi÷abdàddhiïgumaricàdi . eveùvasàradravyaü vikrayàrthaü mi÷rayataþ ùoóa÷apaõo daõóaþ . ki¤ca . %<mçccarsadamaõisåtràyaþkàùñhabalkalavàsasàm . ajàtau jàtikaraõe vikreyàùñaguõodamaþ>% ya j¤aø . na bidyate bahumålyàjàtiryasmin mçccarmàdike tadajàti tasmin jàtikaraõe vikrayàrthaü gandhavarõarasàntarasa¤càraõena bahumålyajàtãya sàdç÷yasampàdane yathà mallikàmodapa¤càraõena mçttikàyàü sugandhàpàdanamiti . màrjàracarmaõi barõotkarpàpàdanena nyaþghracarmeti sphañikamaõau varõàntarakaraõena padmaràga iti kàrpàtike mçle gugpotkarùàmanetra paññasmålàmati kàrùõàyase varõotkarùàdhànena rajatamiti bilvakàùñhe canda nàmodasa¤càraõena bandanamiti kakkaule tvagàkhyaü lavaïgamiti kàrpàsike bàsasi guõotkarùàdhànena kau÷eyamiti vikreyasmàpàditasya dç÷yasya mçccarmàdeþ paõyasyàùñaguõo daõóo veditavyaþ . %<samudgaparivarta¤ca sàrabhiàõóa¤ca kçttrimam . àdhànaü vikrayaü vàpi nayato daõóakalpanà bhinne paõe tu pa¤cà÷atpaõe tu ÷atamucyate . dvipaõe dvi÷ato daõóo målyavçddhau ca vçddhimàn>% yàj¤aþ . mudgaü pidhànaü mudgena saha vartata iti samudgaü karaõóakam . parivartanaü vyatyàsaþ . yo'nyadevamuktànàü pårõaü karaõóakaü dar÷ayitvà hastalàghavenànyadeva sphañikànàü pårõakaraõóakaü samarpayati ya÷ca sàraü bhàõóaü kastårikàdikaü kçtrimaü kçtvà vikrayamàdhiü bà nayati tasya daõóakalpanà vakùyamàõà veditavyà . kçttrimakastårikàdermålyabhataü paõe bhinne nyåne nyånapaõa målyamiti . %<loke'smin dvividhaü paõyaü jaïgamaü sthàvaraü tathà . ùaóvidhastasya tu budhairdànàdànavidhiþ smçtaþ . gaõikantu lita meyaü kriyayà råpataþ ÷riyeti>% gaõita kramukaphalàdi tumitaü kuïkumàdi meyaü ÷àlyàdi kriyaya bàhadohàdiråpayopalakùitama÷vamahiùyàdi . råpataþ paõyaïganodi ÷riyà dãptyàmarakatapadmaràgàdi . ityetat ùañ prakàramapi paõyam mitàø . tasya viprairàpadi svayaü kàryatvaü vidadhe vçhaspatiþ %<kuùãdakçùibàõijya prakarvãtàsvayaü kçtam . àpatkàle svaya kurvan nainasà lipyate divja . labdhalàbhaþ pitén devaþn bràhmaõàü÷caiva påkayet . te tuùñàstasya ta dàùaü ÷amayanti na saü÷ayaþ . baõik kuùãdãdadyàttu vastragokà¤canàdikam . kçùãbalo'nnapànàdi yàna÷ayyà÷anàni ca . paõyebhyo viü÷aka dattvà pa÷usvarõàdikaü ÷atam . baõik kuùãdyadoùaþ syàt bràhmaõànà¤ca påjanàt. ràj¤e battvà tu ùaóbhàgaü devatànà¤ca vi÷akam>% àø taø . adhika kçùi÷abde 2205 pçø dç÷yam .

#<bàõino># strã baõa--õini ïãp . 1 vidagdhàyàü striyàü 2 nartakyàm 3 uttamastriyà¤ca ajayapàlaþ .

#<bà(và)dara># pçø ba(va)dara + svàrthe'õ . 1 kàrpàsavçkùe mediø . ba(va)darasyedaü tasma vikàro và aõ . 2 kàrpàsastatre naø . 3 tadvastràdaü briø amaraþ . 4 kàrùàsavçkùe rapã anantatve'pi ajàdaràkçtigasmastvàt ñàp ÷abdacaø .

#<bà(và)daràyaõa># puø ba(va)daryà bhavaþ phaka . vedavyàse . i¤i

@<[Page 4570a]>@
#<bàdarika># triø badaràõyu¤chati barara--ñhak . vadaraphalasya bhåmau patitasyaekaikagràhiõi .

#<bàdha># vihatau bhvàdiø àtmaø sakaø señ . bàdhate abàliùña . çdit caïi na hrasvaþ ababàdhat ta .

#<bàdha># puø bàdha bhàve--gha¤ . 1 pratirodhe . 2 pratibandhe, pãóane, 3 upadrave ca . nyàyamate 4 svàbhàvavatpadàrthe yathà bahyanumitau bahõyabhàvavàn drudo bàdhaþ . %<sàdhyàbhàvavattvapramàviùayamapakùatvam>% tallakùaõam . 5 hetudoùabhede anucintàø bàdha--kartari ac . 3 pratibandhake triø .

#<bàdhaka># triø bàdha--õvul . 1 pratibandhake . 2 strãõàmçtukàle prajàjanana÷aktipratiroghake rogabhede puø . sa ca roga÷caturvidhastallakùaõaü vaidyake uktaü yathà %<vyathà kañyàü tathà nàbheradhaþ pàr÷ve stane'pi ca . raktamàdrãpradoùeõa jàyate phalahãnatà . màmamekaü dvayaü vàpi çtuyogo bhavedyadi . raktamàdrã 1 pradoùeõa phalahãnà tadà bhavet . netre haste bhavejjvàlà yonau caiva vi÷eùataþ . làlàsaüyuktarakta¤ca ùaùñhã bàdhakayogataþ . jàsaikena bhaved yatra çtusnànadvayaü tathà . malinà rakta yoniþ syàt ùaùñhãbàdhaka yogataþ . udvego gurutàdehe raktasnàvo bhaved bahuþ . nàbheradho bhavet ÷ålaü càïkuraþ 3 sa tu bàdhakaþ . çtuhãnà caturmàsaü trimàlaü và bhaved yadi . kç÷àïgã karapàde ca jvàlà càïkurayogataþ . sa÷ålà ca sagarbhà ca ÷uùkadehàlparaktikà . jalakumàrasya 4 doùeõa jàyate phalahãnatà . yà kç÷àïgã bhavet syålà bahukàlasåtustathà . gurustanã svalparaktà jalakumàrasya dåùaõàt>% vaidyakam .

#<bàdhana># naø bàdha--bhàve lyuñ . 1 pãóàyàü ÷abdaraø . 2 pratibandhe ca .

#<bàdhà># strã bàdha--bhàve 1 apãóàyàü 2 niùedhe 3 pratibandhe ca .

#<bàdhita># triø bàdha--karmaõi kta . 1 prativate . 2 bàdhaj¤ànaviùaye ca

#<bàdhirya># naø badhirasya bhàvaþ bràhmaõàditvàt pya¤ . ÷ravaõa÷aktiràhitye rogamede badhira÷abde dç÷yam .

#<bàndhakineya># puø strãø bandhakyàþ apatyaü óhak inaï ca . asatyà apatye amaraþ .

#<bàndhava># puø bandhu + svàrthe, idamarthe và'õ . 1 bandhu÷abdàrthe, 2 pitçmàtçsambandhini 3 bhràtari 4 màtulàdau ca . %<bàndhabàstadavàpnuyuþ>% kàvyàø smçtiþ .

#<bàrbañãra># puø 1 raïe pàtã 2 àmràsthni 3 aïkure 4 gaõikàsane hemaca0

#<bàrhata># naø bahastàþ phalam plamàø aõ . 1 pahatãphale bçhatibhavaþ utsàø a¤ . 2 bçhatribhave triø .

#<bàrhadagna># puü strãø bçhadagnerapatyam karuvàø aõ . bçha dagninàmakarùergotràpatye .

#<bàrhadratha># puüstrãø bçhadrathasyàpatyam ÷aikiko'õ . 1 bçhadrathançpasute 2 tatsambandhini triø .

#<bàrhaspata># puø vçhaspateridam savadevatà'sya vç--aõ . gurusambandhini 1 vatsare 2 carvàdau ca . patyantatvàt purohitàø yak . bàrhaspatya tatràrthe triø . %<bàrhispatyena ùaùñyabdaü j¤eyaü nànyaistu nitya÷aþ>% såø siø .

#<bàrhiõa># triø barhiõo vikàraþ tàlàø aõ . barhibikàre .

#<bàla># puø naø bàlàkhye 1 gandhadravyabhede . 2 mårkhe 3 ÷i÷au mediø . %<bàla àùoóa÷àt barùàt>% smçtiparibhàùita 4 ùoóa÷avarùàvadhikavaüyaske ca triø . 5 ke÷e puø amaraþ . ar÷a àditvàdastyarthe ac . 6 a÷va÷i÷au amaraþ 7 a÷vabàladhau 8 hastibàladhau 9 nàrikele mediø 10 pa÷upucche ca puø hemacaø . matsyabhede ÷abdacaø . %<pa¤cavarùo gatà kàlaþ>% hemaø ukte pa¤cavayaskapade . %<bàlàcatuùñayaü ÷ãtaü madhuraü balakàsntikçt . kùigtaü gràhi samãràsrapittàsrakùayanà÷anam>% . %<balàmålatvaca÷rårõaü pãtaü sakùãra÷arkaram . måtràtisàraü harati duùñametanna saü÷ayaþ . hare÷mahàbalà kçcchraü bhavedvàtànulomanã . hanyàditi valàmohaü payasà sitayà saha>% màvapraø . yàlàderavadhimàha su÷rutaþ %<vayastu trividhaü bàkhyaü madhyamaü bàrdhakaü tathà . ånaùoóa÷avarùastu naro bàlo nigadyate . tribigaþ so'pi dugdhà÷ã dugdhànnà÷ã tathànnabhuk . dugdhà÷ã varùaparyantaü dugdhànnà÷ã ÷araddvayam . taduttaraü syàdannà÷ã evaü bàlastridhàmataþ>% . %<yathokta bidhinà bàlaü màsi ùaùñe'ùñame'pi ca . annaü samprà÷ayetki¤cit tatastadvardhayan kramàt>% atha bàlasya paricayyàvidhiþ . %<bàlamaïke sukhandadhyà nacainantarjayet kvacit . sahasma bodhayennaiva nàyogyaü mupadve÷ayet>% ayonyaü upave÷anàsamartham . %<nàkçùya sthàpayet kroóe na kùipraü ÷ayane kùipet . rodayenna kvacit kàrye vidhimàba÷yakaü vinà>% àva÷yako vidhiþ bheùaja dàna tailàbhyaïgodvartanàdiþ . %<taccittamanuvarteta taü sadaivàsumodayet . nimnã¤ceravànata÷càpi rakùed bàlaü prayatrataþ>% tàlasya svabhàvahitànyàha . %<tabhyaïkodvartanaü dhànaü netrayora¤janantayà . balanaü sad yat tacca tatrà gçhaddhatvepanam . janmaprabhçtipathàni thàõasyetàni sarkavà>% bàlasya kavalàdeþ samayamàha . %<kavalaþ pa¤camàdvarùàdaùñamàntasya karma ca . virekaþ ùoóa÷àdvarùàdviü÷ate÷caiva naithunam>% . tataþ pçthvàø imanic vàliman bàlabhàve puø pakùe ùya¤ bàlya tatràrthe naø .

#<bàlaka># puø bàla + svàrthe ka . 1 ÷i÷au (vàlà) 2 gandhadravye naø ràjaniø . 3 hrãvere 4 aïgurãyake 5 pàrihàrye naø vi÷vaþ . 6 a÷vakaripucchayoþ 7 balaye mediø 8 ke÷e ca puø vi÷vaþ .

#<bàlakapriyà># strã bàlakaü prãõàti prã--ka . 1 indravàruõyàü (ràkhala÷a÷à) 2 kadalyà¤ca ràjaniø 3 ÷i÷upriyamàtre triø .

#<bàlakçmi># puø 6 taø . ke÷akãñe (ukuna) jañàø .

#<bàlakrãóanaka># puø bolaþ krãóatyanena krãóa--karaõe lyuñ . svàrthe ka . kapardake (kaói) ràjaniø 2 tatkrãóàsàdhanamàtre triø .

#<bàla(li)khilya># puø baø aïguùñhaparvamiteùu ùaùñisahasrasaükhyeùu %<krato÷ca santatirbhàryà bàlakhilyànasåyata . ùaùñiryàni sahasràõi çùãõàmårdhvaretasàm>% màrka puø ukteùu 1 munibhedeùu . teùàü pàramàõa¤ca aïguùñhamàtra yathàktaü bhàø saø 31 aø . %<athàpa÷yadçùãn hrasvàn aïguùñhodaravarùmaõaþ . palà÷avçntikàmekàü sahitàn vahataþ pathi . pralãnàn sveùvivàïgeùu niràhàràüstapodhanàn . kli÷yamànàn mantrabalàn goùpade saüplutodake>% . %<pràõà vai bàlakhilyàþ>% caraõavyåhabhàvyekteùu 2 pràõeùu ca .

#<bàlagarbhiõã># strã bàlaiva garbhiõã . prathamagarbhavatyàü gavi amaraþ .

#<bàlagopàla># puø karmaø . ÷rãkçùõamårtibhede ÷i÷uråpe gopàle bàradapa¤caràtre dç÷yam .

#<bàlagraha># puø 6 taø . bàlànàü pãóake upagrahabhede %<bàlagrahàbhibhåtànàü bàlànàü ÷àntikàrakasiti>% caõóã . kumàrabhçtyà÷abde 2108 pçø dç÷yam .

#<bàlacarya># puø bàlasyeva caryà'sya . 1 kàrtikeye trikàø 6 taø . 2 ÷i÷ucaryàyàü strã

#<bàlatanatha># puø bàlàstanayà iva pattràõyasya . 1 khadire amaraþ 2 ÷i÷usutake puø strãø .

#<bàlatantra># naø bàlàrthaü tadrakùàrthaü tantramupàyaþ . garbhiõãcaryàyàm kumàrabhçtyàyà trikàø 2108 pçø dç÷yam

#<bàlatçõa># naø karmaø . navatçõe ÷aùpe amaraþ .

#<bàladalaka># puø bàla iva svalpaü dalamasya kap . khadire bharataþ

#<bàladhi># puø bàla dhãyante'tra dhà--àdhàre ki . ke÷ayuktalàïgåle amaraþ .

#<bàlapatra># puø bàla iva kùudraü patramasya . 1 yavàse ràjaniø . 2 khadiravçkùe bharataþ . 3 navapatrayute triø karmaø . 4 nabone patre naø và kap . bàlapatraka svadire trikàø .

#<bàlapà÷yà># strã bàlasya ke÷asya samãpasthà pà÷yà . sãmantà ntikasthasvarõàdiracitapaññikàråpe bhåùàbhede (siütã) amaraþ-

#<bàlapuùpã># strãø yàlàni kùudràõi puùpàõyasyàþ ïãp . yåthikàyàm ràjaniø . kap bàlapuùpikà tatràrthe jañàdharaþ .

#<bàlabhaüdraka># puø bàle'pi bhadra iva kàyati kai--ka . viùabhede ÷abdacaø .

#<bàlabhaiùajya># naø 6 taø . 1 rasà¤jane ràjaniø 2 ÷i÷ånàmauùadhe ca .

#<bàlabhojya># puø 6 taø . 1 caõake ràjaniø 2 bàlakabhakùaõãye tri0

#<bàlamåùikà># strãø karmaø . kùudramåùikàyàü girikàyàm amaraþ .

#<bàlayaj¤opavãtaka># naø bàlasya yaj¤opavãtamiva kàyati kai--ka . uraskañe (vukavàchàói) trikàø .

#<bàlaràja># naø bàlaþ svalpo'pi ràjate ràja--ac . vaidåryamarõau ÷abdaraø .

#<bàlaroga># puø bhàbapraø ukte bàlasya rogabhede tannidànàdi tatroktaü yathà atha bàlarogàõàü nidànàni lakùaõàni càha . %<dhàtryàstu gurubhirbhojyairviùamairdoùalaistathà . doùà dehe prakupyanti tataþ stantha praduùyati . mithyàhàravihàriõyà duùñà vàtàdayastrayaþ . dåùayanti payastena jàyante vyàdhayaþ ÷i÷oþ . hrãveraü ÷arkarà kùaudraü lãóhaü tçùõà haraü param .>% iti tçùõàyàm . %<vàtaduùñaü ÷i÷uþ stanyaü piban vàtabadàturaþ . kùàmastaraþ kç÷àïgaþ svàdvaddhaviõmåtramàsataþ . khinno bhinnamalo bàlaþ kàmalàpittarogavàn . tçùõàluråùmasarvàïgaþ pittaduùñaü payaþ pivan . ÷leùmaduùñaü piban kùãraü làlàyuk ÷leùmarogavàn . nidràrdito jaóaþ ÷åno vakràkùa÷chardanaþ ÷i÷uþ . jvaràdyà vyàdhayaþ sarve vakùyante mahatàntu ye . bàlànàmapi te tadvadboddhavyà bhiùaguttamaiþ . bàlànàmeva ye romà bhavanti mahatàü na ca . tàlukaõñakamukhyàüstànavadhàraya yatnataþ .>% tatràdau tàlukaõñakamàha . tàluma se kaphaþ vruddhaþ kurute tàlukaõñakam . tena tànuprade÷asya nimnatà mårghni jàyate . tàlupàtàt stanaveùaþ kçcchràt pànaü ÷akçddåvam . tçóakùikaõñhàsyaruja grãvàdurdvaratàvamiþ . pànaü stanasya, ÷akçddåvaü dravaråpam . mahàpadmamàha . %<vãsarpastu ÷i÷oþ pràõanà÷anaþ ÷ãrùavastijaþ . padmavarõo mahàpadmarogo2 doùatrayoïgataþ. ÷aïkhàbhyàü hçdayaü yàti hçdayàcca gudaü brajet .>% padmavarõaþ lohita varõa tatra ÷ãrùajo vãsarpaþ . ÷aïkhàrbhyà hçdayaü yàti hçdaø yàcca gudaü vrajet evaü vastijo gudaü yàti gudataþ hçdayaü hçdayàcchiro yàti iti boddhavyam . kukåõakamàha %<kukåõakaü3 kùãõadoùàcchi÷ånàmeva vartmani . jàyate saruja netraü kaõóåraü prasravedbahu . ÷i÷uþ kuryàllalàñàkùãkåñanàsàpragharùaõam . ÷akto nàrkaprabhàü draùñuü na càkùyunmãlanakùamaþ .>% kukåõakaü (kothu) iti loke . atha tuõóãgudapràkamàha . %<vàtenàdhmàpinà nàbhiþ sarujà tuõóirucyate . bàlasya gudapàkàkhyo 4 vyàdhiþ pittena jàyate .>% ahipåtanamàha . ÷akçnmåtrasamàyukte dhaute pàne ÷i÷orbhayet . khinne và snàpyamànasya kaõóå raktakaphàdbhavà . kaõóåyanàttataþ kùipraü sphoñaþ sràva÷ca jàyate . ekãbhåtaü vraõaü ghoraü taü vidyàdahipåtanam5 . svinne sveditie . ajagallãmàha . snigdhà savarõà grathità nãrujà mudgasannibhà . kaphavàtotthità j¤eyà bàlànàmajagallikà6 . grathità gumphiteva mudgasannibhà mudgàkçtiþ . parigarbhikamàha màtuþ . kumàro garbhiõyà stanyaü pràyaþ pibannapi . kàsàgnisàdavamathutandràkàr÷yà'rucibhramaiþ . yujyate koùñavçddhyà ca tamàhuþ parigarbhikam 7 . rogaü paribhavàkhya¤ca 8 tatra yu¤jãta dãpanam . pibannapãtyapi÷abdàdapibannapi parigarbhikaþ (ahãóãti) loke . paribhavàkhyaü paribhaveti nàmàntaram . atha dantodbhedakàn rogànàha %<dantodbhedaþ ÷i÷ãþ sarvaü rogàõàü kàraõaü smçtam . vi÷eùàt jvaravióbhedakàsacchardi÷irorujàm . abhiùyandasya ùothakyàdhãsarpasya ca jàyate . kàraõabhityanvayaþ pothakyà vartmarogavi÷eùasya .>%

#<bàlava># puø tithyardhàtmakeùu karaõeùu dvitãye karaõe jyoø taø .

#<bàlavàyaja># naø vaidåryamaõau trikàø .

#<bàlavàhya># puø bàlo vàhyo yasya . ikkañe anachàge hàrà0

#<bàlavyajana># naø bàlà eva vyajanam . càmare hemacaø . %<kurvanti bàlavyajanai÷camaryaþ>% iti kumàraþ .

#<bàlasandhyàbha># puø bàla sandhyàyà ivàbhà yasya . aruõavarõe hemacaø .

#<bàlasårya># naø bàlaþ såryastadvarõo'styasya . 1 vaidåryamaõau trikàø karmaø . 2 acirodite sårye puø .

#<bàlasåryaka># naø bàlasårya iva kàvati kai--ka . vaiùñårthamaõau ÷abdaraø .

#<bàlahasta># puø bàlàþ ke÷à hasta iva yatra . 1 pa÷ånàü làïgåle amaraþ . bàla + saüghe hastapraø . 2 ke÷asaüghe ca puø .

@<[Page 4572b]>@
#<bàlà># strãø bàlàþ ke÷àkàràþ padàrthàþ santyaüsya ac . 1 nàrikele 2 haridràyàü 3 mallikàbhede, 4 balaye, 5 medhye ca 6 truñau strã mediø 7 ghçtakumàryàü (vàlà) 8 gandhadravyabhede, ÷abdacaø . 9 ambaùñhàyàü, 10 nãlajhiõñyàm strã ràjaniø 11 ùoóa÷avarùãyàyàü striyàü 12 kanyàyà¤ca %<barùamàtrà bhaved bàlà>% pràø taø uktàyàmekavarùãyàyàü 13 gavi strã 14 devã mårtibhede tantrasàraþ . svàrthe ka ata ittvam . bàlikà tatraiva . bàlukàyàü, patrakàhalàyàü mediø karõabhåùaõe (kànabàlà) mediø elàyàü ÷abdaø .

#<bàlàki># puø balàkàyà apatyam vàø i¤ . %<dçptabàlàki rhànåcàno gàrgya àsa>% vçø uø ukte gàrgye çùibhede .

#<bàlàkùã># strã bàlaþ ke÷à ivàkùitulyaü puùpamasyàþ ùacasamàø striyàü ïãù . ke÷apuùpovçkùe ÷abdacaø .

#<bàlàyani># puüstrãø bàlàyà apatyaü tikàø phi¤ . bàø làyà apatye striyàü ïãp .

#<bàlàrka># puø karmaø . pràtaþkàlãnasårye %<bàlàkaistaruõaü dadhi>% càõakya .

#<bàli># puø bàle ke÷e jàtaþ i¤ . ke÷e indraskanna÷ukrajàte vànarabhede . bàlaþ utpattisthànatvenàstyasya ini . bàlin tatràrthe trikàø . tadutpattikathà ràmàø uttaràø 37 saø yathà %<utplutya tasmàt sa hradàdutthitaþ plavagaþ punaþ . taspinneva kùaõe ràma! strãtvaü pràpa sa vànaraþ . tadråpamadbhutaü dçùñvà tyajitau dhairyamàtmanaþ . tatastasyàü surendreõa skannaü ÷ira¤ci pàtitam . anàsàdyaiva tàü nàrã sannivçttamathà bhavat . tataþ sà vànarapatiü jaj¤e vànaramã÷varam . amogharetasastasya vàsavasya mahàtmanaþ . bàleùu patitaü bãjaü bàlã nàma babhåva ha . bhàskareõàpi tasyàü vai kandarpava÷avartinà . bãjaü niùiktaü grãvàyàü vidhànamanuvartatà . grãvàyàü patitaü bãjaü sugrãvaþ samajàyata>% .

#<bàli÷a># triø bàóa--in bàóiü vçddhiü ÷yati ÷o--ka óasya laþ . 1 mårkhe, 2 ÷i÷au ca mediø %<bàli÷amàli! ÷ayànam>% udbhañaþ . bàlàþ santyasya ini vàlã mårdhvà ÷ete'tra ÷ã-- bàø àdhàre óa . 3 upadhàne naø ÷abdamàø .

#<bàlã÷a># puø måtrakçcchraroge ÷abdaraø .

#<bàlihan># puø bàliü bàlinaü và hanti hana--kvip . ràme bàlihantràdayopyatra puø . tatkathà ràmàø sundaràkàõóe dç÷yà .

#<bàlu># puø bala--uõ . 1 elabàlukanàmagandhadravye uõàdiø .

@<[Page 4573a]>@
#<bàluka># naø bàlu + svàrthe ka . 1 tatraiva amaraþ . cuø bàlauka . 2 pànãyàmalake puø ràjaniø . 3 sikatàsu strã . 4 karkañyàü jañàø 5 karpåre 6 tantrabhede ÷abdacaø .

#<bàlukàyantra># naø 6 taø . 1 auùadhapàkàrthe yantrabhede . %<bhàõóe vitastigambhãre madhye nihitakåpike . kupikà kaõñhaparyantaü bàlukàbhi÷ca pårite . bheùajaü kåpikàsaüstha vahninà yatra pacyate . bàlukàyantrametiddhi yantratantrabudhaiþ smçtam>% bhàvapraø . 2 kàlaj¤àpane raïganàø pradar÷ite yantrabhede %<sasåtrareõugarbhai÷ca samyak kàlaü prasàdhayet>% såø siø vyàkhyàyàü %<såtràkàreõa reõavaþ sikatàü÷àgarbhe udare yasyaitàdç÷aü yantraü bàlukàyantraü prasiddham>% raïganàthaþ .

#<bàlukàsveda># puø 3 taø . bhàvapraø ukte taptabàlukàbhiþ svedane . %<vàta÷neùmakçte svedàn kàrayedråkùanirmitàn . snigdhaþ svedo niùiddho'tra vinà kevalavàtajàn . svarparabhçùñapañasthitakà¤jikasaüsiktabàlukàsvedaþ . ÷amayati vàtakaphàmayamastaka÷ålàïgabhaïgàdãn . srotasàü màrdavaü kçtvà nãtvà pàvakamà÷ayam . hatvà vàtakaphastambhaü svedo jvaramapohati>% .

#<bàlukã># strãø cuø bala--uka gauràø ïãù . karkoñãbhede ràjaniø pçùoø nuk . bàluïkãtyapyatra trikà0

#<bàlåka># puø cuø bàla--åka . viùabhede hemacaø .

#<bàleya># puø balerapatyaü, balaye hitaü và óhak . 1 ràsabhe, amaraþ 2 daityabhede, dharaõiþ 3 aïgaravallaryàü vi÷vaþ . 4 càõakyamålake puø 5 bàlahite ca triø mediø .

#<bàleya÷àka># puø balaye hitaü óhak karmaø (vàmanahàñi) ÷àkabhede amaraþ .

#<bàleùña># puø bàlànàmiùñaþ 1 ba(va)dare ràjaniø . 2 bàlakànàmabhãùñe triø .

#<bàlopavãta># naø 6 taø uraskañe bàlayaj¤opavãta÷abdàrthe hàrà0

#<bàlvajabhàrika># triø balvajànàü bhàraü vahati vaü÷àø ñhak . ulapatçõabhàravàhake .

#<bàlya># naø bàlasya bhàvaþ, karma và vayoyacanatvàt ùya¤ . %<à ùoóa÷àdbhavedbàla>% ityukte avasthàbhede .

#<bàlhaka># naø balhide÷e bhavaþ bàø bu¤ . kuïkume amaraþ pàñhàntaram .

#<bàlhàyana># triø balhau jàtam phak . 1 balhide÷odbhave hiïguni naø .

#<bàlhi(hã)ka># puø balhi + svàrthe ñha¤ . ãka và . 1 kuïkume hiïguni ca naø mediø 3 de÷abhede 4 tadde÷ãye ca puø mediø . 5 tadde÷ançpe harivaü 306 aø . dãrghamadhyaþ gandharvabhede puø ÷abdara0

#<bàùkala># puø émibhede à÷vaø gçø 3 4 4 .

@<[Page 4573b]>@
#<bàùpa(spa)># puø bàdha--pçùoø satvaü ùatvaü và . 1 netrajale, 2 jaùmaõi ca amaraþ lauhe ca mediø tatra ayamantyasthavàditavoktaþ .

#<bàskala># puø daityabhede harivaüø 4 aø .

#<bà(và)ha># prayatne bhvàdiø àtmaø akaø señ . bà(và)hate abà(và)hiùña . çdit caïi na hrasvaþ ababàhat ta .

#<bàha># puüstrã bàhu + pçùoø . nàhu÷abdàrthe ramànàthaþ .

#<bàhà(hå)bàhavi># avyaø bàhubhyàü bàhubhyàü prahçtya pravçttam yuddham icsamàø pårvapade àd dãrgho và . bàhubhyàü bàhubhyàü prahçtya pravçtte yuddhe .

#<bàhu># puø bàdha--ku dhasya haþ . bhuje kakùàvadhyaïguliparyante'vayave amaraþ .

#<bàhuka># puø çtuparõançpasya a÷vapàlatvàdiråpeõa sthite nalançpe tatkathà bhàø vaø 67 aø dç÷yà . 2 nàgamede bhàø àø 57 aø .

#<bàhukuõñha># triø 3 taø . kuõñhitabàhuke (kopà) jañàø .

#<bàhukuntha># puø bàhuriva kunvati kuntha--ac . vihagànàü bàhusthànãye pakùe ÷abdacaø .

#<bàhukuleyaka># triø bahukule jàtàdi óhak¤ . bahukulajàte .

#<bàhuja># puø bàhubhyàü bra(vra)hmabàhubhyàü jàyate jana--óa . 1 kùatriye amaraþ . %<bàhå ràjanyàvi>% ti ÷rutiþ . 2 kãre 3 svayaü jàtatile ca mediø 4 bàhujàtamàtre triø .

#<bàhutra># puø naø bàhuü tràyate trai--ka . astràghàtavàraõàrthaü hastabaddhe lauhavarmàdau hemacaø .

#<bàhutràõa># naø bàhå tràyate anena trai--karaõe lyuñ . ÷astràghàta vàraõàrthaü bàhubaddhavarmaõi hemacaø .

#<bàhudantaka># puø bahava÷catvàro dantà asya kap airàvataþ upacàràt indraþ tena proktamaõ . purandaraprokte pa¤casahasràtmake nãti÷àstrebhede bhàø ÷àø 59 aø .

#<bàhudanteya># puø bahudana÷caturdanta airàvatastamarhati vàø óha . indre hemacaø .

#<bàhudà># strã svanàmakhyàte 1 nadãbhede . sà ca prasenajidbhàryà gaurã nàbha, bhartrà ÷aptà nadãråpà jàtà harivaüø 12 aø . sà hi ÷aïghasya bhràtuþ phalaharaõe sadyumrançpadaõóena chinnaü likhitasya muneþ hastam avagàhanàt punadadàviti kathà bhàø ÷àø 23 aø yathà %<sa gatvà bàhudàü ÷ãghraü tarpayasva yathàvidhi . devànçùãn pitéü÷caiva mà càdharme manaþ kçthàþ . tamya tadvacanaü ÷rutvà ÷aïkhasya likhitastadà . avagàhyàpagàü puõyàmudakàrthaü pracakrame . pràduràstàü tatastasya karau jalajasannibhau . tataþ sa vismito bhràturdar÷ayàmàsa tau karau>% . 3 parãkùidbhàryàbhede bhàø àdiparvaõi 95 adhyàye .

#<bàhubala># naø 6 taø . yuddhopayogini bàhuvikrame .

#<bàhubhåùà># strã 6 taø . keyåre hemacaø .

#<bàhumàtra># triø bàhuþ pramàõamasya bàhu + màtrac . bàhuparimàõe striyàü ïãp %<bàhumàttryaþ srucaþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 3 . 37 .

#<bàhumåla># naø 6 taø . kakùe (kàüka) (vagala) khyàte amaraþ .

#<bàhuyuddha># naø 3 taø . niyuddhe amaraþ . tatprakàraþ bhàø viø 13 aø yathà %<kçtapratikçtai÷citrairbàhubhi÷ca susaïkañaiþ . sannipàtàvadhåte÷ca pramàthonmathanaistathà . kùepaõairmuùñibhicaiva varàhoddhåtaniþsvanaiþ . talairvajranipàtai÷ca prasçùñàbhistathaiva ca . ÷alàkànakhapàtai÷ca pàdoddhåtai÷ca dàruõaiþ . jànubhi÷cà÷manirghoùaiþ ÷irobhi÷càvaghaññanaiþ . tadyuddhamabhavadghorama÷astraü bàhutejasà . balapràõena ÷åràõàü samàjotsava sannidhau . aràjata janaþ sarvaþ sotkruùñaninadotthitaþ . balinoþ saüyuge ràjan! vçtravàsavayoriva . prakarùaõàkarùaõayorabhyàkarùavikarùaõaiþ . àkarùaturathànyonyaü jànubhi÷càpi jaghnatuþ>% . måø kçtaü kvacidde÷e nipãóanaü pratikçtaü tasya ÷odhanam . susaïkañaiþ muùñigrahaõena kç÷ãkçtaiþ sakaïkañairiti pàñhe sakavacaiþ makiõairvà %<kaïkaño bàhuvaraõe kavace kañhine kiõe>% iti vi÷vaþ sannipàto'ïgasaüghaññanam abadhåtaü tenaiva dårãkaraõaü pramàthàdaya uktà malla÷àstre nipàtya peùaõaü bhåmau pramàtha iti kathyate . yattåtthàyàïgamathanaü tadunmathanamucyate . kùepaõaü kathyate yattusthànàt pracyàvanaü hañhàt . ubhayorbhujayormuùñiruromadhye nipàtyate . muùñiricyate tajj¤airgallavidyàvi÷àradaiþ . avàïmukhaü skandhagataü bhràmayitvà tathaiva yaþ . kùiptasya ÷abdaþ sa bhavedvaràhoddhåtaniþsvanaþ . talairvajranipàtairvajravaddçóhapàtai÷capeùñaiþ . %<aïgulyaþ prasçtàstàstu prasçùñà yà udãritàþ . çjvã dçóhà ruùà kùipta÷àlakà sàïgulã smçtà>% . tasyànakhapàtaiþ pàdoddhåtaiþ pàdaprasàraõenàkùepaiþ jànubhiþ ÷irobhi÷ca kçtairavaghaññanairàsphàlanaiþ a÷manirghoùairityubhayavi÷eùaõam . a÷astraü nindyaü yathoktaü tatraiva %<bàhuyuddhaü hi bhallànàma÷astramçùibhiþ smçtam . mçtasya tatra na svargo ya÷onihàpi vidyate>% iti . balapràõena balena ÷àrãrabalena pràõena mànasabalena ca . sotkruùñaninadaþ hãhã÷abdoccàràõena khajjitastha samutyàpanam . tatsahitaþ . %<àkçùya kroóãkaraõaü prakarùaõamudàhçtam . àkarùaõaü lãlayaiva sanmukhãkaraõaü smçtam . puraþ pa÷càt pàr÷vayo÷càbhyàkarùo bhramaõaü tathà . pa÷càt prapàtanaü vegàdvikarùaõamudàhçtam>% nãlakaø .

#<bàhula># puø bahulànàü kçttikànàmayaü svàmã aõ . 1 vahnau ÷abdacaø . bahulàbhiryuktà paurõamàsã aõ . 3 kàrtikarpaurõamàsyàü strã ïãp . sà yatra màse punaraõ . 3 càndrakàrtikamàse puø amaraþ . 4 bàhutràõe hemacaø . bahulena nirvçttam saïkalàø aõ . 5 anekasàdhye triø . pçthvàø imanico'bhàve bhàve aõ . 6 bàhulye naø .

#<bàhulaka># naø bahulena bahulagrahaõena nirvçttaü saïkalàø aõ saüj¤àyàü kan . vyàkaraõoktasarvopàdhirahite vidhànàdau yatra yadvidhãyate tatra kvacinna syàt kvacidvà syàt kvacittato'nyatràpi syàdityevaü pare vidhànaniùedhàdau . manoj¤àø bhàve bu¤ . 2 bàhulikà bahulabhàve strã .

#<bàhuleya># puø bahulànàmapatyaü óhak . kàrtikeye amaraþ

#<bàhu÷àlin># triø bàhubhyàü ÷àlate tadvikramàdhikyena ÷làghate ÷àla--õini . bàhubãryàdhiyayute striyàü ïãp .

#<bàhusambhava># puø bàhå brahmavàhå sambhavo'sya . 1 bàhuje kùatriye hemacaø . 2 bohujàtamàtre triø .

#<bàhusahasrabhçt># puø bàhusahasraü bibharti bhç--kvip tuk ca . kàrtavãrya trikàø kàrtavãrya÷abde dç÷yam .

#<bàhya># triø bahirbhavaþ ùya¤ñilopaþ . bahirbhave

#<bàhyakarõa># puø nàgabhede bhàø àø 33 aø .

#<bàhyakuõóa># puø nàgabhede bhàø uø 102 aø .

#<bàhvàdi># puø i¤ pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø uktã yathà bàhu upabàhu upacàku nivàku ÷ivàku vañàku upabindu vçùalã vçkalà cåóà balàkà måùikà ku÷alà chagalà dhruvakà dhuvakà sumitrà durmitrà puùkarasad anuharat deva÷arman agni÷arman bhadravarman su÷arman kunàman sunàman pa¤can saptan aùñan amitaujasaþ (salopa÷ca) sudhàvat uda¤cu ÷iras màùa ÷aràvin marãcã kùemavçddhin ÷çïkhlatodin kharanàdin nagaramardin pràkàramardin loman ajãgarta kçùõa yudhiùñhira arjuna sàmba gada pradyumna ràma udaïka udakaþ (saüj¤àyàm) sambhåyo'mbhasoþ (salopa÷ca) bàhvàdiþ . vàhaviþ kàrtiþ .

#<bi(vi)ña># àkro÷e bhvàø paraø sakaø señ . be(ve)ñati abe(ve)ñãt

#<biñaka># puø piñaka + pçùoø . piñake amare pàñhàntaram .

@<[Page 4575a]>@
#<bi(vi)ñha># naø viña--ka pçùoø antarãkùe niruktakàraþ 6 . 30 .

#<bida># avayave bhvàø paraø sakaø señ idid . bindati abindãt

#<bidala># naø bidi--kalac niø nalopaþ . 1 dvidale amaraþ 2 aü÷e ca

#<bindavi># puø vidi--avayave bàø avi . bindau aü÷e . tataþ gahàø cha . bindavãya tatsambandhini .

#<bindu># puø bidiø u . 1 alpe'ü÷e amaraþ . 2 ràjabhede tato'patye vidàø a¤ . vaindava tadapatye puüstrãø . 2 rekhàgaõita prasiddhe sthålatvadãrghatvahãne lakùayituü ÷akye 2 pradàrthe kùetra÷abde 2389 pçø dç÷yam . sàø daø ukte 3 arthaprakçtibhede %<vãjaü binduþ patàkà ca prakarã kàryameva ca . arthaprakçtayaþ pa¤ca>% uddi÷ya %<avàntaràrthavicchede bindurucchedakàraõam>% lakùitam . 4 anu svàramåcake rekhàbhede . %<bandudvibindumàtrau>% mugdhaboø ÷àø tiø ukte 5 nàdajanye kriyàpràdhànyalakùaõe cicchakteravasthàbhede yathà %<saccidànandavibhavàt sakalàt parame÷varàt . àsãcchaktistato nàdo nàdàt bindusamudbhavaþ>% . tadvyàkhyàyàü ràghavabhaññadhçtam %<sà tattvasaüj¤à cinmàtrajyotiùaþ sannidhestadà . vicikorùurghanãbhåtà kvacidabhyeti bindutàm>% %<abhivyaktà parà ÷aktiravinà bhàvalakùaõà . akhaõóaparacicchaktijàtà cidrapiõã vibhuþ . samastatattvabhàvena vivartecchàsamanbità . prayàti bindubhàva¤ca kriyàpràdhànyalakùaõam>% . tasmàdeva raudrãrudrayoràvirbhàvaþ yathàktaü ÷àø tiø %<raudrã bindostato nàdàt jyeùñhà vãjàdajàyata . sametàbhyaþ samutpannà rudrabrahmaramàdhipàþ>% . 6 vãjabhede %<binduþ ÷ivàtmako bãja ÷aktirnàrdatayormithaþ . samavàyaþ samàkhyàtaþ sarvàgamavi÷àradaiþ>% ÷àø tiø .

#<binducitraka># puø binduråpaü citramasya kap . mçgabhede ÷abdara0

#<bindujàla># naø 6 taø . 1 bindusamåhe 2 hasti÷uõóoparistha bindusamåhe hemacaø . saüj¤àyàü kan . bindujàlaka gajasammukhàdisthe tatsamåhe padmake amaraþ .

#<bindutantra># puø . 1 ÷àrãphakake 2 caturaïgakrãóane ca mediø . 3 pà÷ake hàrà0

#<bindudeva># puø 6 taø .  bindu varõasye÷vare ÷ive mediø .

#<bindupatra># puø binducihnita patramasya . bhurjapatravçkùe ratnamàø .

#<bindumàdhava># puø kà÷ãsthe veõãmàdhabe kà÷ãkhaø .

#<bindurekhaka># puø binduråpà rekhà måcikà'sya kap . 1 anusvàre varõe 2 pakùibhede ÷abadacaø .

#<bindusarasa># naø bindujàtaü saraþ ÷àø taø . sarovarabhede yatra gaïgàvatàraõàrthaü bhagãrathena tapastepe tatkathà %<atho ttareõa kailàsàt mainàkaü parvataü prati . hiraõya÷çïgaþ sumahàn mahàmaõimayo giriþ . ramyaü bindusaro nàma yatra ràjà bhagãrathaþ . draùñuü bhàgãrathãü gaïgàmuvàsa bahulàþ samàþ>% bhàø saø 3 aø . màtsye 101 aø tadutpattikathà uktà yathà %<tatra tripathagà devã prathamantu pratiùñhità . somapàdàt prasåtà sà saptadhà pravibhajyate . yåpà maõimayàstatra citaya÷ca hiraõmayàþ . tatreùñvà kratubhiþ siddhaþ ÷akraþ suragaõaiþ saha . divya÷chàyàpathastatra nakùatràõàntu maõóalam . dç÷yate bhàsvarà ràtrau devã trithagà tu sà . antarãkùaü diva¤caiva bhàvayitvà bhuvaïgatà . bhavottamàïge patità saüruddhà yogamàyayà . tasyà ye bindavaþ kecit kùubdhyàyàþ patitàbhuvi . kçtantu tairvindrubarastato vindasaraþ smçtam>% . binduhrado'pyatra puø .

#<bila># bhedane và curàø ubhaø pakùe tuø paraø sakaø señ . belayati te bilati . abãbilat ta abelãt .

#<bila># naø tuø bila + ka . randhre 1 chidre amaraþ . 2 guhàyàm 3 uccaiþ ÷ravasi puø mediø . 4 vetase ÷abdacaø 5 marte ca . tataþ tçõàø kùaturarthyàü sa . bilasa tadadårade÷àdau triø .

#<bilakàrin># triø bilaü karoti kç--õini . 1 gartakàrake striyàü ïãp . 2 måùake puüstrãø ràjaniø .

#<bilavàsa># puø bile vàso'sya . jàhakajantau ràjaniø .

#<bilavàsin># puø bile vasati basa--õini . 1 sarpe ÷abdaratnàø . 2 gartavàsini triø striyàü ïãp . aluksaø bilevàsin tatràrthe .

#<bila÷aya># puüstrãø bile ÷ete ÷ã--ac . sarpe ÷abdaratnàø . striyàü yopadhatvàt ñàp .

#<bile÷aya># puüstrãø bile ÷ete ÷ã--ac aluksaø . 1 sarpe amaraþ 2 måùike jañàø 3 godhàyàü 4 ÷a÷e 5 ÷allakyà¤ca bhàvapraø . %<godhà÷a÷abhujaïgàkhu ÷allakyàdyà bile÷ayàþ . bile÷ayà vàtaharà madhurà rasapàkayoþ . vçühaõà baddhaviõmåtra . vãryoùõà api kãrtitàþ>% tatra tanmàüsaguõà uktàþ .

#<bilma># naø triø bila--bàø man . bhàsane niruø 1 . 20 . çø 2 . 35 12 . 2 ÷irastràõe yajuø 16 . 35 . tadasyàsti ini . bilø min tadvati triø rudrabhede puø yajuø tanmantre dç÷yam .

#<billa># naø bilaü kvip taü làti là--ka . 1 àlabàle trikàø . 2 hiïguni ÷abdacaø .

#<billamålà># strã billamiva målamasyàþ . vàràhãkande ÷abdaca0

@<[Page 4576a]>@
#<billaså># strã %<billasårda÷aputrà syàditi>% ÷abdaraø uktvàyàü prasåtada÷aputràyàü striyàm .

#<bilva># puø bila--ulbàø niø . 1 svanàmakhyàte vçkùe amaraþ %<÷rãphalaþ pravarastikto gràhã råkùo'gnipittakçt . bàlaþ ÷leùmaharo balyo laghuruùõa÷ca pàcanaþ>% bhàvapraø . %<bilvaü bàlaü kaùàyoùõaü pàcanaü vahnidãpanam . saügràhi tiktakañukaü tãkùõaü vàtakaphàpham . pakvaü sugandhi madhuraü durjaraü gràhi doùalam . phaleùu paripakveùu yo guõaþ samudàhçtaþ . bilvàdanyatra saj¤eyo bilvamànaü guõottaram . kaphavàtàmapittaghnã gràhiõã bilvapeùikà>% ràjavallabhaþ . %<kà¤jike saüsthitaü bilvamagnisandãpanaü param>% iti vaidyakam . 2 tatphale naø mediø . 3 palaparimàõe naø ÷abdamàlà . tadvçkùotpattyàdiryathà bhçgorlakùmã÷ca yà dhenurgorupà sà gatà mahãm . tadgomayabhavo bilvaþ ÷rã÷ca tasmàdajàyata . %<bilvavçkùaþ priyaþ ÷ambhostava yonirbhaviùyati . sarvapuùpottamaþ ÷reùñho devàhàro manoramaþ . acchedyaþ sarbalokànàü chedànnà÷aþ sadà nçõàm . ye ca pàpà duràcàràþ ÷rãtaro÷chedakàriõaþ . te tvavãcyàdinarake pàtyante brahmaõodinam . suduþkhità bhaviùyanti narà duùkulinaþ sadà . tatra de÷e bhayaü nityaü ciraü ràjà na jãvati . na ca dravyapatiþ ka÷cid bilvavçkùasya chedakaþ . kriyate yatra vicchedaþ sapuùpaphalinastaroþ . anàvçùñibhayaü ghoraü tasmin de÷e prajàyate>% . agnipuø . vçhaddharmapuràõe 10 aø asyotpattiranyayoktà lakùmyà ÷ivàràdhanàrthaü svaikastanasyotpàñane kçte tuùñena ÷ivena lakùmãü pratyuktaü yathà %<màtaþ samudratanaye! mà mà chindhistanaü param . yaste chinnaþ stano vàmo jàyatàü punareva saþ . j¤àtà te paramà bhaktiþ pårõastena manorathaþ . ya÷ca chinnaþ stanobhaktyà malliïkopari te ÷ubhe . so'stu vçkùaþ kùitau puõyo nàmnà cãphala ityataþ . mårtimàüstava vai bhaktirvçkùaþ ÷rãphalanàmakaþ . tvatkãrtaye kùitàvàstàü yàvaccandradivàkarau . sa tarurmamavai lakùmi! paramaþ supriyo bhavet . natpatreõaiva me påjà bhaviùyati na cànyathà . svarõamuktàprabàlàdi puùpàõyanyàni ca dhruvam . ÷rãphalacchadale÷asya kalàü nàrhanti koñikàm . yathà me ÷rãphalataruryathà juïgàjalaü mama . tathà priyatamaü lakùmi! tripadmaþ ÷rophala¤jadaþ>% tatraiva 11 aø . %<dhanuþ ÷ata¤càsya såtàt kha¤càgraü tãrthasucyate . adho bhåmestathà tãrthamatastãrthatrayaü sakhi! . årdhapatraü haro j¤eyaþ patraü vàma vidhiþ svayam . ahaü dakùiõapatra¤ca tripatradalamityuta . asya chàyà¤ca patra¤ca laïghayenna padà spç÷et . harate laïghanàdàyuþ padà spar÷àt ÷riyaü haret>% . ityàdinà tanmàhàtmyamuktvà tatpatraharaõavidhànàdi tatroktaü yathà %<pakùàntadvàda÷ãsàyamadhyàhnabhinnakàlataþ . ÷àkhàbhaïgo na kartavyo naivàrohettathà tarum . varamàruhya cinuyànna ÷àkhàbha¤janaü kvacit . khaõóitai÷ca ÷ivaþ påjyaþ patrairanyai÷ca khaõóitaiþ . ùaõmàsànantaraü bilvapatraü paryu ùite bhavet . påjyà etena vai devàþ såryalambodarau vinà . bilvavçkùavanaü yatra sà tu bàràõasã purã . pa¤ca bilvadrumà yatra tatra tiùñhet svayaü hariþ . sapta bilvadrumà yatra tatra durgàyuto haraþ . eko bilvataruyatra tatra ÷ambhu maryà saha . bilvavçkùà yatra da÷a tatra ÷ambhurgaõaiþ saha . etànyuktàni tãrthàni devàþ sarve marudgaõau . yatra vàñyàü gçhasthasya koõa ã÷ànanàmake . jàyate ÷rãphalatarurna tatra vipadaþ kvacit . pårvasyàü sukhadaþ sa syàddakùiõe yamabhãtihà . pa÷cime ca prajàdàyã vçkùo bilva udàhçtaþ . ÷ma÷àne ca nadãtãre pràntare và vanàntare . bilvavçkùatalaü prokta siddhapãñhasthalaü samem . na madhyapràïgaõe vçkùaü sthàpayet ÷rãphalàkhyakam . daivàd yadi prajàyeta tadà ÷ivavadarcayet . caitràdicaturo màsàn ÷ambhave paramàtmane . dattaü syàd bilvapatraikaü lakùadhenusarma suràþ . madhyàhnakàle ye martyà bilvaü kuryuþ pradakùiõam . taiþ sumerurgirivaraþ kçtaeva pradakùiõam . na cchindyàt ÷rãphalataruü na dahet kàùñhameva ca . vinà bràhmaõayaj¤àrthaü patito bilvavikrayã . pakvabilvasamudghçùñaü yo dhatte mårdhni mànavaþ . yamàdhikàro nàtra syàt hçtaþ pàpopapàtakaiþ . vilvapatraü phalaü vãjaü bhåmau patitamã÷varaþ . svayaü gçhõàti ÷irasà vaiyarthyabhaya÷aïkitaþ . caitràdicaturo màsàn si¤cedbilvataruü kçtã . yathà snigdho bhavedvçkùastathà tatpitaro'pi ca . caitràdivaturo màsàn sadà bhramati ÷aïkaraþ . navãnabilvapatràrthã bhuktimuktipradàyakaþ . hadidrànagare yatra vaidyanàtho mahe÷varaþ . tatràkùayo bilvavçkùaþ svargavçkùa udàhçtaþ . kàmaråpe kàmataruþ kà÷yà muktastathàdimaþ . kà¤cãpure puraþ proktaþ ÷rãphalo'kùayapuõyadaþ . te'pi tãrthavi÷eùàþ syuratãrtheùvapi sadà'tulàþ .>% vçkùa rmapuø 11 aø . %<tatphalaistatprasånairvà tatpatrairyaþ prapåjayet . tatkàùñhacandanairvàpi sa me bhaktaþ sa me priyaþ . tatkàùñhacandanaü bhàle yo dhàrayati sambhramàt . tattanuü ÷ivabuddhyà sà nameddevã mudànvità . atastaccandanaü devi! na dhàrayati ka÷cana . tatpatraü tat prasånaü và kadàpi dhàrayenna hi . tasyamåle mahe÷àni! pràõàüstyajati yo naraþ . rudradeho bhavet satyaü pàpa koñiyuto'pi san>% yoginãtantre pañale . bilvavçkùaü tathà devi! bhagavàn ÷aïkaraþ svayam . bilvavçkùatale sthitvà yadi pràõàüstyajet sudhãþ . tatkùaõàsmokùamàpnoti kintasya tãrthakoñibhiþ . yatra brahmàdayo devàstiùñhanti muktihetave . bilvavçkùatale sthànaü yadi viùñhàdipåritam . tadeva ÷àïkaraü kùetraü sarvatãrthamayaü sadà . sarvapãñhamayaü tattu sarvadevamayaü sadà . na tyajet ÷àïkaraü kùetraü na ca gaïgàü tyajet priye! . samãpe sa ca càrbaïgi . bilbavçkùau yadi priye! . kà÷ãpurasamaü tattu tatra pràõàn tyajed yadi . kintasya koñitãrthena kà÷ãvàsena kiü priye! . pura÷caraõarasollàse 10 pañale . taddànavidhiryathà %<patraü và yadi và puùpaü phalaü neùñamadhomukham . yathotpannaü tathà deyaü bilbapatràõyadhomukham .>% màtçkàtantre 55 pañale . %<÷iva uvàca . ÷çõu devi! pravakùyàmi raharsya trijañàtmakam . patraü brahmamayaü devi! adbhuta vara varõini! . ÷rã÷aila÷ikhare jàtaþ ÷rãphalaþ ÷rãniketanaþ . viùõuprãtikara÷caiva mama prãtikaraþ sadà . brahmaviùõu÷ivàþ patre vçnta¤ca ÷aktiråpakam . vçntamåle tu vajraü syàt patre brahmapadaü priye! . trijañàpatrakaikena haraü và harimarcayet . kaivalyaü tasya temaiva ÷aktipåjà vi÷eùataþ . patraü puùpaü phalaü toyaü naivedyaü dhåpadãpakam . dattvà yadyat phalaü pràptaü tasmàt koñiguõaü bhavet . sarvairarcanato devi! trijañàtmasattarpaõam . kaivalyado hari÷caiva dàsye'haü tvatsvaråpatàm . tvayi kaivalyadaü j¤ànaü dharmakàmàrthadaü priye! . vajrahãnamidaü devi! pràpnuyàdvà¤chitaü phalam . savajre mriyate nyånaü vajràghàtena pàrvati! . tasmàcca sàdhakendreõa vajrahãnaü pradãyate>% . dhàõaü gçhãtvà yo gacchet sarvasiddhimavàpnuyàt . årdhvaü sudar÷anaü rakùedadhaþ pa÷upatistathà . puro màhe÷varã rakùet pçùñhe ca ÷åladhàriõã . dakùapàr÷ve ca ÷rãnàtho vàmapàr÷ve prajàpatiþ . candra såryau dhçtau chatramahaüvàdakarau sadà . j¤ànabhairavatantre 6 pañale . bilva÷abdasya bargyabopadhatve'pi mudràkùare tàdç÷avarõà bhàvàt antyasthabopadhatvaü påjitaü sarvatra tasyà÷uddhatvaü bodhyam .

#<bilvaka># naø 1 tãrthabhede bhàø anuø 25 aø . 2 nàgabhede bhàø àø 35 aø .

#<bilvakàdi># puø %<bilvàdibhya÷chasya luk>% pàø u kte chapratyaya lugnimitte ÷abdagaõe sa ca pàø gaø ukto yathà %<bilva beõu vetra vetasa ikùu kàùñha kapota tçõa kru¤cà (hrasvatva¤ca) . takùan (nalopa÷ca)>% bailvakãyàyàü bhåmau bhavàþ vailbakàþ tasya luk na kuko nivçttiþ .

#<bilvakãya># triø bilvàþ santi yasyàü naóàø cha kukca . bilvayuktabhåmau tato bahutve bilvakàø chamàtrasya luk .

#<bilvaja># triø bilvàt jàyate jana--óa . màlårajàte . bilvasya viùayaþ ràjanyàø vu¤ . vailvajaka tadviùaye .

#<bilvatejas># puø nàgabhede bhàø àø 57 aø .

#<bilvapatra># puø 1 nàgabhede bhàø bhãø 102 . 6 taø 2 màlårasya patre naø %<bilbapatrakçtà pãóe>% durgotsavapaddhatiþ .

#<bilvapàõóara># puø nàgabhede bhàø àø 35 aø .

#<bilvapeùikà># strã bilvasya peùaþ sàdhanatvena astyasyàþ ñhan . (velasuüñha) ÷uùkabilbakhaõóe ràjaniø .

#<bilvavana># naø 6 taø . màlårasamudàye tasya viùayaþ ràjanyàø vu¤ . bailvavanaka tadviùaye .

#<bilvà># strãø bila--bhedane ulvàø niø . hiïgupatryàü ràjani .

#<bilvodake÷vara># puø . ÷ivabhårtibhede tasyàvirbhavakathà harivaüø 136 aø .

#<bisa># kùepe diø paraø sakaø señh . bisyati . irit abisat abesãt bibesa .

#<bisa># naø visa--ka . mçõàle amaraþ .

#<bisakaõñhikà># strã bisamiva kaõñho'syàþ kap . balàkàyàm amaraþ .

#<bisakaõñhin># puø bisamiva kaõñho'styasya ini . bale ràjaniø .

#<bisakusuma># naø bisasthitaü kusumam ÷àø taø . kamale ràjaniø . bisaprasåna tatràrthe amaraþ .

#<bisakhà># triø bisaü mçõàlaü khanati khana--viñ ïà . mçõàla khananakartari .

#<bisagranthi># puø 6 taø .  mçõàlagranthau . tasya jalakàluùyanivàrakatà su÷rute uktà yathà %<sapta kaluùasya prasàdhanàni bhavanti . tadyathà katakagomedakabisagranthi÷aivàlamålavatràõi muktàmaõi÷ceti>% .

#<bisanàbhi># strã bisaü nàbhirivàsyàþ . padminyàü trikà0

#<bisanàlikà># strã bisasya nàlikeva . mçõàle ÷abdàrthaø kalpaø . tasya sacchidrakanàlatvàt tathàtam .

#<bisala># naø visa--kalac . kisalaye trikàø .

@<[Page 4578a]>@
#<bisavat># triø visa + caturarthyàü matup masya traþ . mçõàla yuktàdau striùàü ïãp .

#<bisavartman># puø naø bisàkhye netravartmagatarogabhede su÷rutaþ . %<÷ånyaü yadvartma bahubhiþ såkùmai÷chidaiþ samanvitam . bisamantarjala iva visavartmeti tanmatam>% .

#<bisinã># strã visa + puùkaràø ini . 1 padminyàm amaraþ . 2 mçõàlàdiyukte de÷e 3 tatsamudaye ca .

#<bisila># triø visa + caturarthyàm kà÷yàø ila . mçõàlasamãpàdau .

#<bãbhatsa># triø bana--nindàyàü svàrthe san karmaõi gha¤ . 1 pàpini 2 jugupsite, 3 vçõàviùaye ca 4 taddhetau triø mediø . 5 nàñyàdau prasiddhe jugupsàsthàyibhàvake rasabhede, puø amaraþ tadrasaviùaye 6 bikçtamàüsàdau triø . %<÷çïgàrahàsyakaruõaraudravãrabhayànakàþ . bãbhatso'dbhuta ityaùñau rasàþ ÷àntastathà mataþ>% rasànuddi÷ya sàø daø lakùito yathà %<jupupsàsthàyibhàvastu bobhatsaþ--kathyate rasaþ . nãvavarõo mahàkàntañaivato'yamudàhçtaþ . dargandhamàüsapi÷itamedàüsyàlambanaü matam . tatraiva kçmipàtàdyamuddãpanamudàhçtam . niùñhàvanàsyavantranentrasaïkocanàdayaþ . anubhàvàstatra matàstathà syurvyamicàriõaþ . mohàpasmaràdiroga . vyàdhi÷ca maraõàdayaþ>% tanniruktiþ . 7 arjune puø mediø .

#<bãbhatsu># puø badha--nindane svàrthe san u . 1 arjune . bhàø viø 44 aø asyaniruktiva anyathoktà yathà %<na kuryàü karma bãbhatsaü yudhyamànaþ katha¤canaþ tena devamanuùyeùu bãbhatsuriti vi÷rutaþ>% . bãbhatsuriti bhadi kalyàõe sukhe cetyasya sani råpam nãlakaø . tatra pçùoø iño'bhàvo nalopa÷ca . anye tu bãbhatsakarmarahitatvàt virodhilakùaõayà tannindanakàritvàdvà tathàtvamityàhuþ .

#<buka># triø buka--ac pçùoø upadhàlopaþ . bhaùaõa÷abdakàrake tataþ prekùyàø caturarthyàm ini . bukin bhaùaõa÷abdakàrakasamãpàdau triø .

#<bukka># kukku ràdi÷abde kathane ca và cuø ubhaø pakùe mbàø paraø sakaø señ . bukkayati te bukkati abubukkat ta irit avukvat abukkãt . %<kathane curàø ka÷vàdi÷abde tu bhvà0>% ramànàthaþ .

#<bukka># naø bukva aca . 1 hçdayasthe màüsapiõóe 2 agramàüse 3 hçdaye ca amaraþ asya strãtvamapi strãtve ñàp gauø ïãù và . %<bukvàthàtairyubatinikañe prauóhavàkyena ràdhà>% udbhañaþ . 4 chàge puø (bokà) trikàø . 5 samane ca puø . 6 ÷oõite bharataþ strã ñàp . 5 pãø båkkabukke api hçdaye .

@<[Page 4578b]>@
#<bukkana># naø bukva--bhàve lyuñ . bhaùaõe kukkaràdi÷abde

#<bukkan># puø bukva--kanin . bukka÷abdàrthe bharataþ .

#<bukkasa># puüstrãø pukvasa + pçùodaràdi . caõóàle hemacandra .

#<bukkàgramàüsa># naø 6 taø . hçdayasthe màüsapiõóàkàre agramàse ràyamukuñaþ .

#<bukvàra># puø bukkaü bhaùaõamçcchati ç--aõ . siühadhvanau hàrà0

#<buña># hisàyàü curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . boñayati te . boñati . abubuñat--ta . avoñãt .

#<buóa># tyàge saüvaraõe ca tuø kuñø sakaø señ . buóati abuóãt buboóa

#<buóila># puø tudàø buóa--ilac . a÷vatarà÷vàpatye ràjabhede chàø uø 5 . 10 . 1 .

#<buda># ni÷àmane (àlocane) bhvàø uø sakaø señ . bodati te . irit abudat--abodot abodiùña . uditktvà veñ .

#<buddha># puø budha kta . 1 bhagavato'vatàrabhede yena vedatatkarmaõornindàkçtà . 2 jànarite, 3 j¤àtavati ca triø . 4 ùaõóite puø mediø . yuddha÷ca viùõoþ caturvi÷atyavatàrabhadhye ekaviü no'tatàro yathoktaü %<tataþ kalau saüprakçtte sammohàya suradviùàm . buddho nàmnà'¤janasutaþ kãkañeùu bhaviùyati>% bhàgaø skaø . buddhena proktam aõ tadveti aõ . bauddhaprokta÷àstre tadabhitte ca triø . taddar÷anabhedatanmatàdikaü sarvadaø daüø dar÷itaü yathà atra bãrdharabhidhãyate yadabhyadhàyi avinàbhàvo durbodha iti tadasàdhãyaþ tàdàtmyatadutpattibhyàmavinàbhàvasya suj¤ànatvàt . taduktam %<kàryakàraõabhàvàdvà svabhàvàd và niyàmàkàt . abivàbhàvaniyamo dar÷anàntaradar÷anàditi>% anvayavyatirekàvavinàbhàvani÷càyakàviti . nanu pakùe sàdhyasàdhanayoravyabhicàro duravadhàraõo bhavet, bhaviùyati, bhåte anupalabhyamàne ca vyabhicàra÷aïkàyà anivàraõàt . nanu tathàvidhasthale tàvake'pi mate vyabhicàra÷aïkà duùparihareti cet maivaü vocaþ vinàpi kàraõa kàryamutpadyatàmityevaüvidhàyàþ ÷aïkàyà vyàdhàtàvadhikatayà nivçttatvàt . tadeva hyà÷aïkyeta yasminnà÷aïakyamàne vyàghàtàdayo nàvatareyuþ taduktam . %<vyàghàtàvadhirà÷aïketi>% tasmàt tadatapattini÷cayena avinàbhàvo ni÷cãyate tadutpattini÷caya÷ca kàryahetvoþ pratyakùopalambhànupalambhapa¤cakanibandhanaþ . kàryasyotpatteþ pràganupalambhaþ 1 kàraõopalambhe 2 satyupalambhaþ 3 upalabdhasya pa÷càt kàraõànupalambhàt 4 anupalambha 5 iti pa¤cakàraõyà dhåmadhåmadhvajayoþ kàryakàraõabhàvo nisãyate . tathà tàdàtmyanisayinàpyavinàbhàvo nisãyate yadi ÷iü÷apà vçkùatvamatipatet svàtmànameva brahmàditi vipakùe vàdhakapravçtteþ . apravçtte tu bàdhake bhåyaþsahabhàvopalambhe'pi vyabhicàra÷aïkàyàþ ko nivàrayità . ÷iü÷apàvçkùayo÷ca tàdàtmyani÷cayo vçkùo'ryaü ÷iü÷apeti sàmànàdhikaraõyabalàdupapadyate . na hyatyantàbhede tat sambhavati paryàyatvena yugapadapi prayogàyogàt nàpyatyantabhede gavà÷vayorivànupalambhàt . tasmàt kàryàtmànau kàraõamàtmànamanumàpayata iti siddham . yadi ka÷cit pràmàõyamanumànasya nàïgãkuryàt taü prativråyàt anubhànaü na bhavatãtyetàvanmàtraü pramàõaü tatra na ki¤cana sàdhanamupanyasyate upanyasyate và . na prathamaþ ekàkinã pratij¤à hi pratij¤àtaü na sàdhayeùñiti nyàyàt . nàpi caramaþ anumànaü pramàõaü na bhavatãti bruvàõena tvayà a÷iraskavacanasyopanyàse mama màtà bandhyetivad vyàghàtàpàtàt . ki¤ca pramàõatadàmàsavyavasthàpanaü tatsamànajàtãyatvàditi vadatà bhavataiva svãkçtaü svabhàvànumànam . paragatà vipratipattistu vacanaliïgeneti bruvatà kàryaliïgakamanumànam . anupaladdhyà ka¤cidarthaü pàtaùadhayatànupalabdhiliïgakamanumànam . tathàcoktaü tathàgataiþ %<pramàõàntarasàmànyasthiratvànyadhiyàü gateþ . pramàõàntarasadbhàvaþ pratiùedhàcca kasyaciditi>% paràkrànta¤càtra såribhiriti granthabhåyastvabhyàduparamyate . te ca bauddhàcaturvidhayà bhàvanayà paramapuruùàrthaü kathayanti . te ca màdhyamikayogàcàrasautràntikavaibhàùikasaüj¤àbhiþ prasiddhà bauddhà yathàkramaü sarva÷ånyatva--bàhya÷ånyatvabàhyarthànumeyatva bàhyàrthapratyakùatravàdànàtiùñhante . yadyapi bhagavàn buddha eka eva bodhayità tathàpi boddhavyànàü buddhibhedàccàturvidhyaü yathà gato'stamarka ityukte jàracaurànåcànàdayaþ sveùñànusàreõàbhisaraõaparasvaharaõasadàcaraõàdisamayaü budhyante . sarvaü kùaõikaü kùaõikam, dukhaü duþkhaü, svalakùaõaü svalaükùaõaü, ÷ånyaü ÷anyamiti bhàvanàcatuùña pamupadiùñaü draùñavyam . tatra kùaõikatvaü bhãlàdikùaõànàü sattvenànumàtavyaü yat sat tat kùaõikaü yathà jaladhara pañala santa÷càmã bhàvà iti . na càyamasiddho hetuþ artha kriyàkàritvalakùaõasya sattvasya nãlàdikùaõànàü pratyakùa siddhatvàt vyàpakavyàvçttyà vyàpyavyàvçttinyàyena vyàpaka phamàkramavyàvçttàvakùaõikàt sattvavyàvçtteþ siddhatvà¤ca . taccàrthàkriyàkàritvaü kramàkramàbhyàü vyàptaü na ca kramàkramàbhyàmanyaþ prakàraþ samasti %<paramparavirodhe hi na prakàràntarasthitiþ . naikatàpri viruddhànàmuktimàtravirodhataþ>% iti nyàyena vyàthàtasyodbhañatvàt . tau ca kramàkramau sthàyinaþ sakà÷àd vyàvartamànau arthakriyàmapi vyàvartayantau kùaõikatvapakùa eva sattaü vyavasthàpayata iti siddham . nanvakùaõikasyàrthakriyàkàritvaü kiü na syàditi cet tadayukta vikalpàsahatvàt tathà hi vartamànàthakriyàkaraõakàle atãtàtàgatayoþ kimarthakriyayoþ sthàyinaþ sàmarthyamastiþ? no và? àdye tayoraniràø karaõaprasaïgaþ samarthasya kùepàyogàt yat yadà yatkaraõasamarthaü tat tadà tatkarotyeva yathà samagrã svakàryaü samartha÷càyaü bhàvaþ iti prasaïgànumànàcca . dvitãye'pi kadàpini kuryàt sàmarthyamàtrànubandhitvàdarthakriyàkàritvasya yat yadà yanna karoti tat tadà tatràsamarthaü yathà hi ÷ilà÷akalamaïkure, na caiùa vartamànàrthakriyàø karaõakàle vçttavartiùyamàõe arthakriye karotãti tadviparyayàcca . nanu kramavatsahakàriõaþ sthàyinaþ atãtànàgatayoþ krameõa kramaõamupapadyate iti cet tatredaü bhavàn pçùño vyàcaùñàü sahakàriõaþ kiü bhàvasyopakurvanti? na và? na cet nàpekùaõãyàste aki¤citkurvatàü teùàü tàdarthyàyogàt . upakàrakatvapakùe so'yamupakàraþ kiü bhàvàdbhidyate? na và? bhedapakùe àgantukasyaiba tasya kàraõatve syàt na bhàvasyàkùaõikasya, àgantukàti÷ayànvavavyatirekànuvidhàyitvàt kàryasya . taduktam %<varùàtapàbhyàü kiü vyomna÷carmaõyasti tayoþ phalam? . carmopama÷ca so'nityaþ khatulya÷cedasatphala iti>% . atha bhàvastaiþ sahakàribhiþ sahaiva kàryaü karotãti svabhàva iti cet aïga tarhi sahàriõo na jahyàt pratyuta palàyamànànapi pà÷ena badghà kçtyaü kàryaü kuryàt svabhàvasyànapàyàt . ki¤ca sahakàrijanyo'ti÷ayaþ kimati÷ayànvaramàrabhate na và ubhayathàpi pràguktadåùaõapàpàõavarùaõaprasaïgaþ . ati÷ayàntaràrambhapakùe bahumukhànavasthàdausthyamapi syàt ati÷aye janayitavye sahakàryantaràpekùàyàü tatparamparàpàta ityekànavasthà''stheyà, tathàhi sahakàribhiþ salilapavanàdibhiþ padàrthasàrthairàdhãyamàne vãjasyàti÷aüye vãjamutpàdakamabhyu peyam aparathà tadabhàve'pyati÷ayaþ pràdurbhayet vãja¤càti÷ayamàdadhànaü sahakàrisàpekùamevàdhaca anyathà sarvadopakàràpattau aïkurasyàpi sadodayaþ prasajyeta . tasmàdati÷ayàrthamapekùamàõaiþ sahakàribhiradvi÷ayàntaramàdheyaü vãje, tasminnatyupakàre pårvanyàyena sahakàrisàpekùasya bãjasya janakatve sahakàrisampàdyavãjagatàti÷ayànavasthà prathamà vyavasthità . athopakàraþ kàryàrthamapekùyamàõo'pi vãjàdinirapekùaü kàryaü janayati tatsàpekùo và . prathame vãjàdarahetutvamàpaø tet . dvitãye apekùyamàõena vãjàdinà upakàre ati÷aya àdheyaþ evaü tatra tatràpãti vãjàdijanyàti÷ayaniùñhàti÷ayaparamparàpàta iti dvitãyànavasthà sthirà bhavet . evamapekùyamàõenopakàreõa vãjàdau dharmiõyupakàràntaramàdheyamityupakàràdheyavãjàti÷ayà÷rayàti÷ayaparamparàpàta iti tçtãyànavasthà duravasthà syàt . atha bhàvàdabhinno'ti÷ayaþ sahakàribhiràdhãyata ityabhyupagamyate tarhi pràcãno bhàvo'nati÷ayàtmà nivçttaþ anya÷càti÷ayàtmà kurvadråpàdipadavedanãyo jàyata iti kalitaü mamàpi manorathadrumeõa . tasmàdakùaõikasyàrthakriyà durghañà . nàpyakrameõa ghañate vikalpàsahatvàt . tathà hi yugapatsakalakàryakaraõasamarthaþ sa bhàvastaduttarakàlamanuvartate na và . prathame tatkàlavat kàlàntare'pi tàvatkàryakaraõamàpatet . dvitãye sthàyitvavçttyà÷à måùikabhakùitavojàdàvaïkaràdijananapràrthanàmanuharet . yat viruddhadharmàdhyastaü tannànà yathà ÷ãtoùõe . viruddhadharmàdhyasta÷càyamiti jaladhare pratibandhasiddhiþ . na càya masiddho hetuþ, sthàyini kàlabhedena sàmarthyàsàmarthyayoþ prasaïgatadviparyayasiddhatvàn tatràsàmarthyasàdhakau prasaïgatadviryayau pràguktau sàmarthyasàdhakàvabhidhãyete yadyadà yajjananàsamarthaü tat tadà tanna karoti yathà ÷ilà÷akalamaïkuram asamartha÷càyaü vartamànàrthakriyàkaraõakàle atãtànàgatayorarthakriyayoriti prasaïgaþ yadyadà yat karoti tat tadà tatra samarthaü yathà sàmagro svakàryeti, karoti càyamatãtànàgatakàle tatkàlavartinyàvarthakriye bhàva iti prasaïgavyatyayaþ vipardhyayaþ . tasmàd vipakùe kramayaugapadyavyàvçttyà vyàpakànupalambhenàdhigatavyatirekavyàptika prasaïgatadviparyayabalàt gçhãtànvayavyàptikaü sattvaü kùaõikatvapakùa eva vyavasthàsyatãti siddham . taduktaü j¤àna÷riyà %<yat sattat kùaõikaü yathà jaladharaþ santa÷ca bhàvà amã sattà÷aktirihàrthakarmaõi miteþ siddheùu siddhà na sà . nàpyekaiva vidhà'nyayaþ parakçtenàpi kriyàdirbhavet dvedhàpi kùaõabhaïgasaïgatirataþ sàdhye ca vi÷ràmyatãti>% . na ca kaõabhakùàkùanvaraõàdipakùakakùãkàreõa sattàsàmànyayogitvameva sattvamiti mantavyaü sàmànyavi÷eùasamavàyànàmasattvaprasaïgàt . na ca tatra svaråpasattànibandhanaþ sadvyavahàraþ prayojakagauravàpatteþ anugatatvànanugatatvavikalpaparàhate÷ca, sarùapamahãdharàdiùu vilakùaõeùu kùaõeùvanugatasyàkàrasya maõiùu såtravadbhåtagaõeùu guõavaccàpratibhàsanàcca . ki¤ca sàmànyaü sarvagataü svà÷rayasarvagataü và prathame sarvavastusaïkaraprasaïgaþ apasiddhantàpatti÷ca yataþ proktaü pra÷astapàdena svaviùayasarvagatamiti . ki¤ca vidyamàne ghañe vartamànaü sàmànyamanyatra jàyamànena saübadhamànaü tasyàdàgacchat mabadhyate anàgacchat và àdye dravyatpàpattiþ dvitãye sambandhànupapattiþ . ki¤ca vinaùñe ghañe sàmànyamatratiùñhate, vina÷yati, sthànàntaraü gacchati và prathame niràdhàratyàpattiþ, dvitãye nityatvavàcoyuktyayuktiþ, tçtãye draùñavyatvaprasaktiþ ityàdi dåùaõagrahagrastatvàt sàmànyamapràmàõikam . %<anyatra vartamànasya tato'nyasthànajanmani . tasmàdacalataþ sthànàd vçttirityatiyuktatà . yatràsau vartate bhàvastena saübadhyate na tu . tadde÷ina¤ca dhyàpnoti kimapyetan mahàdbhutam . na yàti na ca tatràsãdasti pa÷cànnacàü÷avat . jahàti pårvaü nàdhàramaho vyasanasantatiriti>% anuvçttapratyayaþ kimàlambana iti cet aïga anyàpohàlambana eveti santoùñavyamàyuùmateti alamatiprasaïgena . sarvasya sasàrasya duþkhàtmakatvaü sarvatãrthakarasammatam anyathà tannivivartayiùåõàü teùàü tannivçtyupàye pravçttyanupapatteþ . tasmàt sarvaü duþkhaü duþkhamiti bhàvanãyam . nanu kiüvaditi pçùñe dçùñàntaþ kathanãya iti cenmaivaü svalakùaõànàü kùaõànàü kùaõikatayà sàlakùaõyàbhàvàt nainena sadç÷amaparamiti vaktuma÷akyatvàt . tataþ svalakùaõaü svalakùaõamiti bhàvinãyam . evaü ÷anyaü ÷ånyamapi màvanãyaü svapne jàgaraõe ca na mayà dçùñamidaü rajatàdãti vi÷iùñaniùeghasyopalambhàt . yadi dçùñaü sat tadà tadvi÷iùñasya dar÷anakhedantàyà adhiùñhànasya ca tasminnadhyastasya rajatatvàdestatsambandhasya ca samavàyàdeþ sattvaü syàt na caitadiùñaü kasyacid vàdinaþ . na càrdhajaratãyasucitaü sa hi kukkuñyà eko bhàgaþ pàkàya aparo bhàgaþ prasavàya kalpyatàmiti kalpyate . tasmàdadhyastàdhiùñhànatatsambandhadar÷anadraùñçõàü madhye ekasyànekasya và asattve niùedhaviùayatvena sarvasyàsattvaü balàdàpatediti .
     (màdhyamikàþ) bhagavatopadiùñe màdhyamikàstàvaduttamapraj¤à itthamacãkathan bhikùupàdaprasàraõanyàyena kùaõabhaïgàdyabhidhànamukhena sthàyitvànukålevedanãyatvànugatasarvasatyatvabhramavyàvartanena sarva÷ånyatàyàmeva paryavasànam . atastattvaü sadasadubhayànubhayàtmakacatuùkoñivinirmuktaü ÷ånyameva . tathà hi yadi ghañàdeþ sattvaü svabhàvastarhi kàrakavyàpàravaiyarthyam . asattvaü savabhàva iti pakùe pràcãna eva doùaþ pràduþ ùyàt . yathoktam %<na sataþ kàraõàpekùà vyomàderiva yujyate . kàryasyasambhavo hetuþ khapuùpàderivàsataþ>% iti virodhàditarau pakùàvanupapannau taduktaü bhagavatà laïkàratàre %<buddhyà vivicyamànànàü svamàvo nàvadhàryate . ato nirabhilapyàste niþsvabhàvà÷ca dar÷itàþ>% iti . %<idaü vastu balàyataü yadvadanti vipa÷citaþ . yathà yathàrthà÷cintyante vi÷ãryante tathà tatheti>% ca . na kvacidapi pakùe vyavatiùñhata ityarthaþ . dçùñàrthavyavahàra÷ca na svapnavyavahàravat saüvçttyà saïgacchate . ataevoktanna %<parivràñkàmuka ÷unàmekasyàü pramadàtanau . kuõapaþ kàminã bhakùya iti tisro vikalpanà iti .>% tadevaü bhàvanàcatuùñayava÷ànnikhilavàsanànivçttau nirvàõaü ÷ånyaråpaü setsyatãti vayaü kçtàrthàþ nàsmàkasupade÷yaü ki¤cidastãti . ÷ivyaistàvadyoga÷càcàra÷ceti dvayaü karaõãyam . tatràpàptasyàrthasya pràptaye paryanuyogo yogaþ guråktasyàrthasyàïgãkaraõamàccàraþ guråktasyàïgãkaraõàduttamàþ paryanuyogasyàkaraõàdapamà÷ca atasteùàü màdhyamikà iti prasiddhiþ .
     (yogàcàràþ) guråktamàvanàcatuùñayaü bàhyàrthasya ÷ånyatvaü càïgãkçtyà''ntarasya ÷ånyatva¤càïgãkçtaü kathamiti? paryanuyogasya karaõàt keùà¤cid yogàcàraprathà eùà hi teùàü paribhàùà svayaüvedanaü tàvadaïgãkàryam anyathà jagadàndhyaü prasajyeta . tatkãrtitaü dharmakãrtinà %<apratyakùopalambhasya nàrthadçùñiþ prasidhyatãti .>% vàhyaü gràhyaü nodapadyata eva vikalpànupapatteþ . artho j¤ànagràhyo bhàvàdutpanno bhavati anutpanno và, na pårvaþ utpa nnambha sthityabhàvàt nàparaþ anutpannasyàsattvàt . athamanyethàþ atãta evàrtho j¤ànagràhyaþ tajjanakatvàditi tadapi bàlamàùitaü vartamànatàvabhàsavirodhàt indriyàderapi gràhyatvaprasaïgàcca . ki¤ca gràhyaþ ki paramàõuråpo'rthaþ avayaviråpo và . ta caramaþ kçtmraikade÷avikalpàdinà tanniràkaraõàt . na prathamaþ atãndriyatvàt ùañkena yugapadyogasya bàdhakatvàcca . yathoktam %<ùañkena yugapad yogàt paramàõoþ ùaóaü÷atà . teùàmapyekade÷atve piõóaþ syàdaõumàtrakaþ>% iti . tasmàt svavyatiriktagràhyavirahàttadàtmiphà buddhiþ svayameva svàtmaråpapakà÷ikà prakà÷avaditi siddham . taduktam %<nànyo'nubhàvyo buddhyàsti tasyà nànubhavo'paraþ . gràhyagràhakavaidhuryàt svayaü saiva prakà÷ate iti .>% gràhyagràhakayorabheda÷cànumàtavyaþ yadvedyate yena vedanena tattato na bhidyate yathà j¤ànenàtmà, vedyante tai÷ca nãlàdayaþ . bhedaü hi satyadhunà anenàrthasya sambandhitaü na syàt tàdàtmyasya niyamahetorabhàvàt tadutpatteraniyàmakatvàt ya÷càyaü gràhyagràhakasaüvittãnàü pçthagavabhàsaþ sa ekasmiü÷candramasi dvitvàvabhàsa iva bhramaþ atràpyanàdiravicchinnapravàhà bhedavàmanaiva nimittam . yaghoktam %<sahopalambhaniyamàdabhedo nãlataddhiyoþ . bheda÷ca bhràntivij¤ànairdç÷yetendàvivàdvaye>% iti . %<avibhàgo'pi buddhyàtmà viparyàsitadar÷anaiþ . gràhyagràhakasaüvittibhedavàniva lakùyate>% iti ca . na ca rasavãryavipàkàdisamànamà÷àmodakopàrjitamodakànàü syàditi veditavyaü vastuto vedyavedakàkàravidhuràyà api buddhervyavahartçparij¤ànànurodhena vibhinnagràhyagràhakàkàraråpavattayà timiràdyupahatàkùàõàü ke÷endranàóãj¤ànàbhedavadanàdyupaplavabàsanàsàmarthyàd vyavasthopapatteþ paryanuyogàyogàt . yathoktam %<avedyavedakàkàrà yathà bhràntairnirãkùyate . vibhaktalakùaõagràhyagràhakàkàraviplavà . tathà kçtayyvastheyaü ke÷àdij¤ànabhedavat . yadà tadà na sa¤codyà gràhyagràhakalakùaõeti>% tasmàd buddhirevànàdivàsanàva÷àdanekàkàràvabhàsata iti siddham 1 tata÷ca pràguktabhàvanàpracayabalànnikhilavàsanocchedavigalitavivadhaviùayàkàropaplavavi÷uddhavij¤ànodayo mahodaya iti .
     (sautràntikàþ) anye tu manyante yathoktaü vàhyaü vastujàtaü nàstãti tadayukta pramàõàbhàvàt . na ca sahopalambhaniyamaþ pramàõamiti vaktavyaü vedyavedakayorabhedasàdhakatvenàbhimatasya tasyàprayojakatvena sandigdhavipakùavyàvçttikatvàt . nanu bhede mahãpalambhaniyamàtmakaü sàdhana na syàditi cenna j¤ànasyàntarmukhatathà ca bhedena pratibhàsamànatayà ekade÷atvaikakàlatvalakùaõasahatvaniyamàsambhavàcca nãlàrthasya j¤ànàkàratve ahamiti pratibhàsaþ syàt natvidamiti pratipattiþ pratyayàvyatirekàt . athocyate j¤ànasvaråpo'pi nãlàkàro bhràntyà bahirvadbhedena pratibhàsata iti na ca tatràhamullekha iti yathoktam %<paricchedàntaràd yo'yaü bhàgo bahiriva sthitaþ . j¤ànasyàbhedino bhedapratibhàso'pyupaplavaþ>% iti . %<yadantarj¤eyatattvaü tad vahirvadavabhàsata iti ca>%--tadayuktaü bàhyàrthàbàve tadutpattirahitatayà bahirvadityupamànokterayukteþ na hi vasumitro bandhyàputravadababhàsata iti prekùàvànàcakùãta . bhedapratibhàsasya bhràntatve abhedapratibhàsasya pràmàõyaü, tatpràmàõye ca bhedapratibhàsasya bhràntatvamiti parasparàa÷rayaprasaïgàcca . avisaüvàdànnãlatàdikameva saüvidànà bàhyamevopàdadate jagatyupekùante càntaramiti vyavasthàdar÷anàcca . eva¤càyamabhedasàdhako heturgomayapàyasãyanyàyavadàbhàsatàü bhajet ato cahirvaditi vadatà bàhyaü gràhyameveti bhàvanãyamiti bhavadãya eva vàõo bhavantaü praharet . nanu j¤ànàbhinnakàlasyàrthasya bàhyatvamanupapannamiti cet tadanupapannam indriyasannikçùñasya viùayasyotpàdye j¤àne svàkàrasamarpakatayà samarpitena càkàreõa tasyàrthasyànumeyatopapatteþ ataeva paryanuyogaparihàrau samagràhiùàtàm . %<bhinnakàlaü kathaü gràhyamiti cet gràhyatàü viduþ . hetutvameva ca vyakterj¤ànàkàràrpaõakùamamiti>% tathà ca yathà puùñyà bhojanamanumãyate yathà ca bhàùayà de÷aþ yathà và sambhrameõa snehaþ tathà j¤ànàkàreõa j¤eyamanumeyam . taduktam %<ardhena ghañayatyenàü na hi muktvà'rdharåpatàm . tasmàt prameyàdhigateþ pramàõaü meyaråpateti>% na hi vittisattaiva tadvedanà yuktà tasyàþ sarvatràvi÷eùàt tàntu sàråpyamàvi÷at saråpayituü ghañayediti ca . tathà ca bàhyàrthasadbhàve prayogaþ ye yasmin satyapi kàdàcitkàþ te sarve tadatiriktasàpekùàþ yathà avivakùati, ajigamiùati mayi vacanagamanapratibhàsà vivakùujigamiùupuruùàntarasantànasàpekùàþ tathà ca vivàdàdhyàsitàþ pravçttipratyayàþ satyapyàlayavij¤àne kadàcideva nãlàdyullekhanà iti . tatràlayavij¤ànaü nàmàhamàspadaü vij¤ànaü, nãlàdyallekhi ca pravçttivij¤ànam . yathoktam %<tat syàdàlayavij¤ànaü yadbhavedahamàspyadam . tat syàt pravittivij¤ànaü yannãlàdikamullikhediti>% tasmàdàlayavij¤ànasantànàtiriktaþ kàdàcitkaþ pravçttivij¤ànaheturbàhyo'rtho gràhya eva na vàsanàparipàkapratyayaþ kàdàcitkatvàt kadàcidutpàda iti veditavyam . vij¤ànavàdinaye hi vàsanànàmekasantànavartinàmàlayavij¤ànànàü tattatpravçttijanana÷aktiþ tasyà÷ca svakàryotpàdaü pratyàbhimukhyaü paripàkaþ tasya ca pratyayaþ kàraõaü svasantànavartipårvakùaõaþ kakùãkriyate santànàntaranibandhanatvànaïgãkàràt . tata÷ca pravçttij¤ànajananàlayavij¤ànavçttivàsanàparipàkaü prati sarva'pyàlayavij¤ànavartinaþ kùaõàþ samarthà eveti vaktavyam . na cedeva ko'pi na samarthaþ syàdàlayavij¤ànasantànavartitvàvi÷eùàt . sarve samarthà iti pakùe kàryakùepànupapattiþ tata÷ca kàdàcitkatvanirvàhàya ÷abdaspar÷aråparasagandhaviùayàþ sukhàdiviùayàþ ùaóapi pratyayà÷caturaþ pratyayàn pratãtyotpadyante iti catreõànicchatàpyacchamatinà svànubhavamànàcchàdya paricchettyavyam . te catvàraþ pratyayàþ àlambanasamantarasahakàryadhipatiråpàþ tatra j¤ànapadavedanãyasya cittasya nãlàlambanapratyayàt nãlàkàratà bhavati, samanantarapratyayàt pràcãnaj¤ànàd bodharåpatà, sahakàripratyayàdàlokàt, cakùuùo'dhipatipratyayàdviùayagrahaõapratiniyamaþ viditasya j¤ànasya rasàdisàdhàraõyapràpterniyamakaü cakùuradhipatirbhavitumarhati loke niyàmakasyàdhipatitvopalambhàt . evaü cittacaittà tmakànàü sukhàdãnàü catvàri kàraõàni draùñavyàni . evaü cittacaittàtmakaskandhaþ pa¤cavidhaþ råpavij¤ànavedanàsaüj¤àsaüskàrasaüj¤akaþ . tatra aråpyante ebhirviùayà iti ca vyutpattyà saviùayàõãndriyàõi råpaskandhaþ . àlayavij¤ànapravçttibij¤ànapravàho vij¤ànaskandhaþ . pràguktaskandhadvayaambandhajanyaþ sukhaduþkhàdipratyayapavàho vedanà skandhaþ . gaurityàdi÷abdalli khisavij¤ànapravàhaþ saüj¤àskandhaþ . vedanàskandhanibandhanà ràmadveùàdayaþ kle÷à upakle÷à÷ca madamànàdayo dharmàdharmau ca saüskàraskandhaþ . tadidaü sarvaü dukhaü duþkhasyàyatanaü duþkhasàdhana¤ceti bhàvayitvà tannirodhopàyaü tattvaj¤ànaü sampàdayet . ata evoktaü %<duþkhasamudàyanirodhamàrgà÷catvàraþ buddhàbhimatàni tattvàni>% . tatra duþkhaü prasiddhvaü, samudàyo duþkhakàraõa, tad dvividhaü pratyayopanibandhano hetåpanibandhana÷ca . tatra pratyayopanibandhanasya saügràhakaü såtram %<idaü kàryaü ye anye hetavaþ pratyayanti>% gacchati teùàmayamànànàü he tånàü bhàvaþ pratyayatvaü, kàraõasamavàyaþ tanmàtrasya phalaü, na cetanasya kasyaciditi såtràrthaþ . yathà vãjaheturaïkuro dhàtånàü ùaõõàü samavàyàjjàyate . tatra pçthivãdhàturaïkurasya kàñhinyaü gandha¤ca janayati, abdhàtuþ snehaü rasa¤ca janayati, tejodhàtuþ råpamauùõya¤ca, vàyudhàtuþ spar÷anaü calana¤ca, àkà÷adhàturavakà÷aü ÷abda¤ca çtudhàturyathàyogaü pçthivyàdikam . hetåpanibandhanasya ca saügràhakaü såtram %<utpàdàd và tathàgatànàmanutpàdàd và sthitaivaiùàü dharmàõàü dharmatà dharmasthitità dharmaniyàmakatà ca pratãtya samutpàdànulomateti>% . tathàgatànàü buddhànàü mate dharmàõàü kàryakàraõaråpàõàü yà dharmatà kàryakàraõabhàvaråpà eùotpàdàdanutpàdàd và sthità, yasmin sati yadutpadyate tat tasya kàraõasya kàryamiti dharmatetyasya vivaraõaü, dharmasya kàryasya kàraõànatikrameõa sthitiþ svàrthikastalpratyayaþ . dharmasya kàraõasya kàryaü prati niyàmakatà . nanvayaü kàryakàraõabhàva÷cetanamantareõa na sambhavatãti ata uktaü kàraõe sati tatpratãtya pràpya samutpàde anulomatà anusàrità yà saiva dharmatà utpàdàdanutpàdàd và dhardhàõàü sthità . na càtra ka÷ciccetano'dhiùñhàtopalabhyata iti såtràrthaþ . yathà pratãtya samutpàdasya hetåpanibandhaþ vãjàdaïkuro'ïkuràt kàõóaü kàõóànnàlo nàlàdgarbhastataþ ÷åkaü tataþ puùpaü tataþ phalam . na càtra ùàhye samudàye kàraõaü vãjàdi kàryamaïkuràdi cetàyate ahamaïkuraü nirvartayàmi ahaü vãjena nirvartita iti . evamadhyàtmikeùvapi kàraõadvayamavagantavyam . puraþsthite prameyàbdhau granthavistarabhiyoparamyate . tadubhayanirodhaþ tadanantaraü vimalaj¤ànodayo và muktiþ tannirodhopàyo màrgaþ sa ca tattvaj¤ànaü tacca pràcãnabhàvanàbalàd bhavatãti paramaü rahasyam . såtràntaü pçcchatàü kathitaü bhavanta÷ca såtrasyàntaü pçùñavantaþ sautràntikà bhavantviti bhagavatàbhihitatayà sautràntikasaüj¤àþ sa¤jàtàþ .
     (vaibhàùikàþ) kecana bauddhàbàhyeùu råpàdiùu àntareùu sakhàdiùu skandhaùu satsvapi tatrànàsthàmutpàdayitu sarvaü ÷ånyamiti, pràthamikàn vineyànacãkathat bhagavàn, dvitãyàüstu vij¤ànamàtragrahàviùñàn vij¤ànamevaikaü saditi, tçtãyànubhayaü satyamityàsthitàn vij¤eyamanumeyamiti, seyaü viruddhà bhàùeti varõayanto vaibhàpikàkhyayà khyàtàþ . eùà hi teùàü paribhàùà samunmiùati . vij¤eyànumeyatvavàde pràtyakùikasya kasyacidapyarthasyà'bhàvena vyàptisaüvedanasthànàbhàvenànumànapravçttyanupapattiþ sakalalokànubhavavirodha÷ca . tata÷càrtho dvividhaþ gràhyo'dhyavaseya÷ca tatra grahaõaü nirvikalpakaråpaü pramàõaü kalpanàpoóhatvàt, adhyavasàyaþ savikalya karåpo'pramàõaü kalpanàj¤ànatvàt . taduktam %<kalpanàpoóhamabhràntaü pratyakùaü nirvikalpakam . vikalpo vastunirbhàsàdasaüvàdàdupaplavaþ>% iti . %<gràhyaü vastu pramàõaü hi grahaõaü yadito'nyathà . na tadvastu na tanmànaü ÷abdaliïgendriyàdijamiti ca>% nanu savikalpakasyàpràmàõye kathaü gataþ pravçttasyàrthapràptiþ saüvàda÷copapadyeyàtàmiti cenna tadbhadraü maõiprabhàviùayamaõivikalpanyàyena pàrapamparyeõàrthapratilambhasambhavena tadupapatteþ . ava÷iùñaü sautràntikaprastàve prapa¤citamiti neha pratanyate . na ca vineyà÷ayànurodhenopade÷abhedaþ sàmpradàyiko na mavatãti bhaõityavyaü yato bhaõitaü bodhacittavivaraõe de÷anà lokanàthànàü sattvà÷ayava÷ànugàþ . bhidyante bahudhà loke upàyairbahumiþ kila . gambhãrottànabhedena kvaciccobhayalakùaõàþ . bhinnà hi de÷anà'bhinnà ÷ånyatà'dvayalakùaõeti . dvàda÷àyatanapåjà ÷reyaskarãti bauddhanaye prasiddham . %<arthànupàrjya bahu÷o dvàda÷àyatanàni vai . paritaþ påjanãyàni kisanyairiha påjitaiþ . j¤ànendriyàõi pa¤caiva tathà karmendriyàõi ca . manobaddhiriti proktaü dvàda÷àyatanaü budhairiti>% . vivekavilàme bauddhamatamitthamadhyadhàyi . %<bauddhànàü sugato devo vi÷va¤ca kùaõabhaïguram . àryasattvàkhyayà tattvacatuùñayamidaü kramàt . duþkhamàyatana¤caiva tataþ samudayo mataþ . màrgacetyasya ca vyàkhyà krameõa ÷råyatàmataþ . duþkhaü saüsàriõa skandhàste ca pa¤ca prakãrtitàþ . vij¤ànaü yedanà saüj¤à saüskàro råpameva ca . pa¤cendriyàõi ÷abdàdyà viùayaþ pa¤ca mànasam . dharmàyatanametàni dvàda÷àyatanàni tu . ràgàdãnàü gaõo'yaü syàt mamudeti nçõàü hçdi . àtmàtmãyasvabhàvàkhyaþ sa syàt samudayaþ punaþ . kùaõikàþ sarvasaüskàrà iti yà vàsanà sthirà . sa màrga iti vij¤eyaþ sa ca mokùo'bhidhãyate . pratyakùamanumàna¤ca pramàõadvitayaü tathà . catuþprasthànikà bauddhàþ khyàtà vaibhàùikàdayaþ . artho j¤ànànvito vaibhàùikai÷ca bahumanyate . mautràntikena pratyakùagràhyo'rtho na bahirmataþ . àkàrasahità buddhiryogàcàrasya sammatà . kevalàü saüvidaü svasthàü manyante madhyamàþ punaþ . ràgàdij¤ànasantànavàsanàcchedasambhavà . caturõàmapi bauddhànàü muktireùà prakãrtità . kçttiþ kamaõóalurmauõóyaü cãraü pårvàhõabhojanam . saïgho raktàmbaratva¤ca ÷i÷riye bauddhabhikùubhiriti>% .

#<buddhagayà># strã (budhagayà) prasiddhe kãkañasthe buddhànàü gayàbhede .

#<buddhadravya># naø staupike ståpãkçte dravye trikàø .

#<buddhadharma># puø 6 taø . buddhànàmahiüsàdau dharme .

#<buddhapuràõa># naø buddhasyàvirbhàvàdij¤àpake puràõabhede .

#<buddhànta># puø budha--bhàye kta tasyàntaþ paricchedaþ . jãvasyàvasthàbhede jàgradavasthàyàm ÷ataø vràø 14 . 7 . 11 . 8 .

#<buddhi># strãø budha--ktin . 1 j¤àne, 2 sukhaduþkhàdyaùñabidhadharmayute prakçtipariõàmabhede %<mahattattvamiti proktaü buddhitattvaü taducyate>% sàüø praø bhàø dhçtavàkyam . vedàntokte ni÷cayàtmakavçttiyute 3 antaþkaraõe ca . %<manobuddhirahaïkàra÷cittaü karaõayàntaram . saü÷ayo ni÷cayo garbaþ smaraõaü viùayà amã>% vedàntapaø . 4 dharmapatnãbhede bhàø àø 66 aø . kaõàø såtropaskaravçttau sàükhyamatasiddhamahattatvaråpabuddhitatvaniràkaraõena buddherj¤ànaparyàyatà tadbhodà÷cokà yathà %<dravyeùu j¤ànaü vyàkhyàtam>% såø viùayeõa tiùayiõaü tçtãyàdhyàyasthamupalakùayati . %<indriyàryaprasiddhirindriyàrthebhyo'rthà ntarasya hetuþ>% %<àtmendriyàrthasannikarùàd yanniùpadyate tadanyatra>% ityetàbhyàü såtàbhyàü j¤ànaü vyàkhyàtamityarthà . tatra buddhirupalabdhirj¤ànaü pratyaya iti paryàyàþ gauø såø samànatantre buddhilakùaõe sàïkhyamataniràsàrthaü parthyàyàbhidhànam . sàïkhyà hi buddhyàdi÷abdànàmarthabhedamàcakùate tathà hi sattvarajastamasàü sàmyàvasthà prakçtiþ, sà caikaiva puruùàstu paraü bhidyante te ca kåñasthà nityà apariõàbhino nityacaitanyasvabhàvàþ te ca païgavo'pariõàmitvàt pakçtistvandhà jaóavàta yadà viùayabhonecchà prakçtipuruùabhedadidçkùà ca prakçterbhavati tadà sà puruùoparàgava÷àt pariõamet tasyà÷càdyaþ gariõàmo ddhirantaþkaraõavi÷eùaþ buddhireva mahattatra taduktam %<prakçtersahàn>% iti sàüø såø . sà ca buddhirdarpaõavànna rmalà tasyà÷ca bahirindriyapraõàóikayà viùayàkàro yaþ pariõatibhedo ghaña iti paña ityàdyàkàrastajj¤ànaü vçttiriti càkhyàyate khacchàryà buddhau vartamànena j¤ànena caitajyasya puruùasya bhedàgrahàdahaü jànàmãti yau'bhimànavi÷eùaþ saivopalabdhiþ . srakcandanàdiviùayasanni karùàdindriyapraõàóikayaiva sukhaduþkhàdyàkàro buddhereva yaþ pariõàmavi÷eùaþ sa pratyayaþ . ataeva j¤ànasukhaduþkhecchàdveùaprayatnasaüskàradharmà'dharmàþ sarvaeva buddheþ pariõàmavi÷eùàþ såkùmamàtrayà prakçtàve vartamànà avasthàbhedàdàvirbhavanti tirobhavanti ca . puruùastu puùkarapalà÷avannirlepaþ prativimbate paraü buddhàvitiü yanmanyante . tadanena paryàyàbhidhànasåcitapramàõena niràkriyate tathà hi buddhi÷abdo yadi budhyate'nayeti karaõavyutpannastadà mana eva tatparyavasyati naca manaþ pratyakùam buddhistvahaü budhye iti pratyakùavedyaiva . nacàntaþkaraõasya j¤ànàdyàdharmà kartçdharmatvenaiva teùàü siddheþ bhavati hi ahaü jàne ahaü pratyemi ahamupalabhe ityahantvasàmànàdhikaraõyena pratibhàsaþ . abhimàno'sàviti cet tàttvikatve vàdhakàbhàvàt . puruùasyàgantukadharànàdhàratvaü kåñasthatvaü tadeva bàdhakamiti cennàmantukadharmàdhàratve'pi nityatvasambhavàt na hi dharmã dharma÷cetyekaü tattvaü yena dharmotpàdavinà÷àveva dharmyutpàdavinà÷au syàtàü tathà ca yaeva cetàyate sa eva budhyate jànàtyupalabhyate patyeti ceti nàrthàntarakalpanà yukteti dik . tacca j¤ànaü dvividhaü vidyà càvidyà ca vidyà caturvidhà pratyakùalaiïgikasmçtyàrùalakùaõà . aviø dyà'pi caturvidhà saü÷ayaviparyayasvapnànadhyàvasàyalakùaõà . tatra yallaiïgikaü tadanindriyajam kutaetadityàha upaø vçø . %<tatràtmà mana÷càpratyakùe>% kaõàø såø . %<àtmà'tra paràtmà svàtmà và khàtmani mànasasya kvàø citkàhampratyayasyàhaü gauraþ kç÷o mahàbàhurivyàdi pratyayatiraskçtatvàt svàtmano'pyapratyakùatoktà . cakàràdàkà÷akàladi÷àü ùàyoþ paramàõånà¤ca dravyàõàmupagrahaþ . indriyajamapi dvividhaü sarvaj¤ãyamasarvaj¤ãya¤ca sarvaj¤ãyaü yogajadharmalakùaõayà pratyàsattyà tattatpadàrthasàrthaj¤ànaü tathà hi paramàõavaþ pratyakùaprasaktàþ prameyatvàdabhidheyatvàt sattvàt . sàmagrãvirahàt kathamevaü mahattvasyàpi pratyakùaü prati kàraõatvàt na ca paramàõavo mahantaþ råpavattvasyàpi càkùuùapratyakùakàraõatvàt na ca digàdayo råpavanta iti cenna yogajadharmasahakàriõà manasaiva tatsambhavàt tadupagrahàccakùuràdinà và . acintyaprabhàvohi yogajo dharmo na sahakàryantaramapekùate . vivàdàdhyàsitaþ puruùo na sarvaj¤aþ puruùatvàdahamivetyàdi tu pràmàkaro na mãmàüsàbhij¤aþ puruùatvàdahamivetyàdivadvipakùabàdhakatarka÷ånyatvàdaprayojakam . asarvaj¤ãya¤ca pratyakùaü dvividhaü savikalpakaü nirvikalpaka¤ca savikalpakaü j¤ànaü na pramàõamiti kãrtidiïnàgàdayaþ tathà hi abhilàparsasageyogyapratibhàsaü hi tat nahyabhilàpena nàmnà sambhavatyarthasya sambandho yena ghaña iti paña iti và nàmànura¤jitaþ pratyayaþ syàt naca jàtyàdi paramàrthasat yena tadvai÷iùñyaü biùayeùu indriya gocaraþ tasmàdindriyeõàlocanaü janyate àlocanamahimnà ca sabikalpakamutpadyamànaü tatràrthe pravartayat pratyakùamiti cocyate iti . taccaitadanupapannamabhilàpasaüsargayogyapratibhàsa¤ca bhavet pramàõa¤cendriyàrthasannikarùajanyaü syàditi sandigdhavyatirekitvaü nàmavai÷iùñhya¤ca càkùuùaj¤àne sambhavatyeva surabhi candanamitivaduvanãtabhànasambhavàt . yadvà saüj¤àvai÷iùñhyaü pratyakùaj¤àne na bhàsate saüj¤àyàþ smaraõamàtram smçtaiva sà'rthavyàvartikà abhàvaj¤àne pratiyogismaraõavat jàtyàdika¤ca vastubhåtaü sàdhitamebàtaþ savikalpakamapãndriyàrthasannikarùajatvàt pratyakùam pramàõam . nanu nirvikalpakaü na vyavahàrapravartakaü na và vyavahàraviùaya iti kintatra pramàõamiti cet savikalpakameva taddhi vi÷iùñaj¤ànam na ca vi÷eùaõaj¤ànamantareõa tadutpadyate vi÷iùñaj¤àne hi vi÷eùaõaj¤ànavi÷eùyendriyasannikarùatañubhayàsaüsargàgrahasya kàraõatvàvadhàraõàt>% upaskaravçttiþ . sà ca sàttvikaràjasatàmasabhedena trividhà . tatra sàttvikã yathà %<pravçtti¤ca nivçtti¤ca kàryàkàrye bhayàbhaye . bandhaü mokùa¤ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha! sàttvikã>% . ràjasã yathà %<yayà dharmamadharma¤ca kàrya¤càkàryameva ca . ayathàvat prajànàti buddhiþ sà pàrtha! ràjasã>% . tàmasã yathà %<adharmaü dharmamiti yà manyate tamasàvçtà . marvàrthàn viparãtàü÷ca buddhiþ sà pàrtha! tàmasã>% gãtàø tasyàþ pa¤caguõà yathà . %<iùñà'niùñavipatti÷ca vyavasàyaþ samàdhità . saü÷ayapratipatti÷ca buddheþ pa¤ca guõàn viduþ>% mahàbhàrate mokùadharmaþ %<iùñàniùñavipattiþ iùñàniùñàrnà vçttivi÷eùàõàü vipattirnà÷aþ nidràsvapà vçttirityarthaþ . vyavasàyaþ utsàhaþ . samàdhità cittasthairyaü cittavçttinirodha ityarthaþ saü÷ayaþ dvayaspçk j¤ànam . pratipattiþ pratyakùàdipramàõavçttiþ>% taññãkà . tasyàþ sapta guõà yathà %<÷u÷råùà ÷ravaõa¤caiva grahaõaü dhàraõantathà . åhàpoho'rthavij¤ànaü tattvaj¤àna¤ca dhãguõàþ>% hemacaø . tasyà vçttiþ pa¤cadhà yathà . %<pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayaþ>% pàtaø såø tallakùaõaü ca tattacchabde dç÷yam . buddhikùayakarà yathà %<÷okaþ krodha÷ca lobha÷ca kàmo mohaþ paràsutà . ãrùyà màno vicikitsà hiüsà'såyà jugupsatà . dvàda÷aite buddhinà÷ahetavo mànasà malàþ>% . kàlikàpuø 18 aø . %<buddhikùayakarà ete màùakàsàramçttikàþ>% . buddhivçddhikarà yathà nimbàñaråùavçntà÷ca buddhivçddhikarà matàþ . buddhikùayakarànnityaü tyajedràjà ca bhojane . bhojayedanvahaü buddhivçddhihetuü nçpottamaþ . kàkikàpuø 89 aø .

#<buddhikàmà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<buddhijãvin># strã buddhyà jãvati jãva--õini . buddhiråpopàyena jãvini . %<bhåtànàü pràõinàü ÷reùñhà pràõinàü buddhijãvinaþ>% manuþ .

#<buddhisahàya># puø 7 taø . dhãsacive amàtyabhede hàràø .

#<buddhãndriya># naø 60 taø . %<manaþ karõau tathà netre rasanà tvak ca nàsike . buddhãndriyamiti proktam>% ityukteùu indriyeùu ubhayoþ j¤ànakarmendriyayorupakàrakatvàt manaso j¤ànamàtrasahakàritvavivakùayà bàhyàntaraj¤ànakaraõatayà ca tathàtvam %<cakùuþ ÷rotre spar÷ana¤ca rasanàghràõameva ca . buddhãndriyàõi jànãyàt>% ityatra bàhyàpekùayà pa¤cakatvamuktam .

#<buddhuda># naø buda--ka pçùoø dvitvam . jalasya lolàkàre vikàrameda amaraþ . %<pa¤caràtreõa kalalaü buddhudàkàratàü vrajet>% . sukhaboø ukte 2 garbhàvasthàbhede ca .

#<budha># j¤àpane bhvàø paø sakaø aniñ . bodhati abhautsãt ÷iùyaü guruþ . boddhà buddhaþ .

#<budha># j¤àne bhvàø ubhaø sakaø señ . bodhati te . irita abudhatø apodhãt abodhi abodhiùña . jvalàø và õa pakùe ka . bodhaþ budhaþ .

#<budha># j¤àne diø àø sakaø aniñ . budhyate abodhi abodhiùña . bubudhe . ud + budha--jàgaraõe piùayasphuraõàbhimukhãbhàva råpe saskàraniùñhe vyàpàrabhede udnuddhasaüskaràdeva smçtirbhavatãti ÷àkhe sthitam .

@<[Page 4586a]>@
#<budha># puø budha--ka . 1 paõóite, bçhaspatibhàryàyàü tàràyàü candreõa janite 2 putre tasya rohiõyà pratipàlanàt rauhiõeyatvam . 3 grahabhede . tasyotpattikathà ÷ivavareõa tasya graharåpatvapràptikathà ca kà÷ãkhaø 15 aø . %<bçhaspateþ savai bhàryàmai÷varyamadamohitaþ . purohitasyàpi gurorbhràturàïgirasasya vai . jahàra tarasà tàràm>% ityupakrame . %<dadàvàïgirase tàràü svayameva pitàmahaþ . athàntargarbhamàlokya tàràü pràha bçhaspatiþ . madãyàyàü na te yonau garbho dhàryaþ katha¤cana . ãùikàstambhamàsàdya sà garbhaü cotsasarja ha . jàtamàtraþ sa bhagavàn devànàmàkùipadvapuþ . tataþ saü÷ayamàpannàstàràmåcuþ surottamàþ . satyaü vrahi sutaþ kasya somasyàtha bçhaspateþ . pçcchyamànà yadà devairnàha tàrà'tisatrapà . tadà tàü ÷aptumàrabdhaþ kumàraþ so'titejasà . tannivàrya tadà brahmà tàràü papraccha saü÷ayam . provàca prà¤jaliþ sà ta somasyeti pitàmaham . tadà sa mårdhyåpàdhràya tàràgarbhaü prajàpatiþ . budha ityakaronnàma tasya bàlasya dhãmataþ . tataþ sa sarvadevebhyastejoråpabalàdhikaþ . budhaþ somaü samàpçcchya tapase kçtani÷cayaþ . jagàma kà÷ãü nirvàõarà÷iü vi÷ve÷apàlitàm . tatra liïga pratiùñhàpya svanàmnà tu budhacåram . tapa÷cacàra càtya gramugra saü÷ãlayan hçdi>% . iti tattapa uktaü tattapasà ca tuùñena ÷ivenoktaü yathà %<rauhiõeya! mahàbhàga! saumya! saumyavaconidhe! . nakùatralokàdupari tava loko bhaviùyati . madhye sarvaü grahàõà¤ca saparyàü lapsyase paràm>% . budhagrahasya kakùàbhagaõàdikaü khagola÷abde dç÷yam .

#<budhacakra># naø budhasya rà÷yantarasa¤càrakàle svanakùatrasya mukhàdisthànasthitibhedena ÷ubhà÷ubhamåcake cakrabhede %<bhogomukhaikamatha mårdhni caturùu rogaþ ùaña pàõibhe'mukhahataü sukhadaü ÷rute'tra . duþkha padàbdhi suya÷o hçdi sapta ràjyaü nàbhãndubhe dvibha gale nidhanaü budhasya>% iti samayàmçtam .

#<budhacàra># puø 6 taø . vçø saø 7 aø ukte budhagrahasya ÷ubhà÷ubhamåcake savàre yathà %<notpàtaparityaktaþ kadàcidapi candrajo vrajatyudayam . jaladahanapavanabhayakçddhànyàrthekùayavivçddhyai và . vicaran ÷ravaõadhaniùñhàpràjàpatyendu 4 . 5 vi÷vardavàni 21 . mçdnan himakaratanayaþ karotyavçùñiü sarogabhayàm . raudrà 6 dãni maghàntantha pàtrite yandrajeü prajàrpàùñà . ÷akhanipàtakùudbhayarogànàvçùñisantàpaiþ . hastàdãni vicaran ùaóçkùàõyupapãóayan gavàma÷ubhaþ . sneharasàrghavivçddhiü karoti corvãü prabhåtànnàm . àryamõaü 12 hautabhujaü 3 bhadrapadàmuttaràü yame÷aü 2 ca . candrasya suto nighnan pràõabhçtàü dhàtusaïkùayakçt . à÷vinavàruõa 24 målànyu pamçdnan revatãü ca candrasutaþ . paõyabhiùagnaujãvikasalilajaturagopaghàtakaraþ . pårvàdyçkùa 11 . 20 . 26 tritayàdekamapãndoþ suto'bhimçdnãyàt kùucchastrataskaràmayabhayapradàyã carana jagataþ>% . itaþparaü tasya gatibi÷eùàstatràbhihitàstàtphala¤ca tatra dar÷itaü tacca gati÷abde 2515 pçø dar÷itam . adhyàya÷eùe ca . %<pauùàùàóhaü÷ràvaõavai÷àkheùvindujaþ samàgheùu . dçùño bhayàya jagataþ ÷ubhaphalakçt proùitasteùu . kàrtike'÷vayuji và yadi màse dç÷yate tanubhavaþ ÷i÷iràü÷oþ . ÷astracaurahutabhugagadatoyakùudbhayàni ca tadà vidadhàti . ruddhàni saumye'stamite puràõi yànyudgate tànyupayànti mokùam . anye tu pa÷càdudite vadanti làbhaþ puràõàü bhavatãti tajj¤àþ . hemakàntiratha và ÷ukavarõaþ sasyakena maõinà sadç÷o và . snigdhamurtiralaghu÷ca hitàya vyatyaye na ÷ubhakçccha÷iputraþ>% .

#<budhatanaya># puø 6 taø . puråravasi ilà÷abde dç÷yam budhasutàdayo'pyatra .

#<budhatàta># puø 6 taø . candre ÷abdacaþ .

#<budharatna># naø budhapriyaü ratnaü ÷àkaø taø . marakatamaõau gàrutmate ràjaniø . grahayaj¤e 2763 pçø dç÷yam .

#<budhavàra># puø 6 taø . budhapatikadivase dinapa÷abde 35 62 pçø dçmyam

#<budhasànu># puø budha--ànuk suk ca . yaj¤apuruùe parõe ca saükùiptasà0

#<budhà># strã bodhayati j¤àpayati rogiõaü sevanàt budha--j¤àpane ka . jañàmàüsyàm ÷abdacaø .

#<budhàditya># puø budhasahita àdityaþ . janmakàle ekasmin rà÷au budhàdityayoryoge sa ca tayoranyataragçha eva bhavatãti sampradàyaþ .

#<budhàna># puø vudha--ànac kicca . 1 àcàrye purau 2 vij¤e mediø . 3 kavau jañàø . 4 brahmavàdini 5 priyavàdini triø uõàdikoùaþ .

#<budhàùñamã># strãø budhavàrayutàùñamã ÷àkaø taø . caitrapaumahari÷ayabhàdotaratra ÷uddhakàle cudhavàrayutàryà 1 ÷uklapakùàùñamyàü, 2 tatkartavye vrate ca . tasyàþ pårvatvahatuþ hemàø vraø bhaviùyottare ukto yathà %<purà kçtayugasyàdau ilo ràjà babhåva ha . bahubhçtyayuto mitramantribhiþ parivàritaþ . jagàma himavatpàr÷ve mahàdevàbhi÷àpataþ . yo'sau pravi÷ate bhåmau sa strã mavati ni÷citam . sa ràjà mçgasaïgena pràvi÷atadumàvane . ekàkã turagopetaþ kùaõàt strãtvaü jagàma ha . sà babhràma vane ÷ånye pãnonnatapayodharà . kà tvaü kasya kutaþ pràptà anurodho'sti ka÷cana . tàü dadar÷a budhastanvãü råpaudàryaguõànvitàm . aùñamyàü budhatàreõa tasyàü tuùño budho grahaþ . dadau gçhà÷ramantasyàmànãyata pratãùitàm . putramutpàdayàmàsa yo'sau khyàtaþ puråravàþ . candravaü÷akaro ràjà àdyaþ sarvamahãkùitàm . tataþ prabhçti påjye thamaùñamã budhasaüyutà>% . sà ca sampårõà gràhyà na bhinnà yathoktaü tatraiva %<budhàùñamã ÷ubhà pårõà yathoktaphaladàyinã>% tacca vrataùaùñavarùaü kàryaü tatra bhakùyabhedàdikaü ca tatraivoktaü yathà
     %<aùñamyaùñavidhànena vicitrànnaiþ pçthak pçthak . ùathamà modakairbhakùyaiþ dvitãyà dhànakaistathà . tçtãyà ghçtapårai÷ca caturthã vañakairnçpa! . pa¤camã ÷umrakàsàraiþ ùaùñhã sohàlakaiþ ÷ubhaiþ . a÷okavartibhiþ ÷umraiþ sapravãü càtivàhayet . aùñamã phàõitaiþ pårõeþ khaõóaveùñairyudhiùñhira! .>% tatra vihitaniùedhakàlàdi ràjamàrtaõóe uktaü yathà %<pataïge makare jàte deve jàgrati màdhave . budhàùñamãü prakurvã . varjayitvà tu caitrakam . pramupte ca jagannàme sandhyàkàle madhau tathà . budhàùñamãü na kurvãta kçtà hanti puràkçtamiti>% . etadvratamàrabdhagrapi caitràdau na kartavyaü yathàha smçtiþ %<mãne dhanuùi deve÷e supte'÷uddhedine tathà . budhàùñamãü na kurvãta pårvaviddhàmapi kvacit>% a÷uddhadine samayà÷uddhiyuktadine .

#<budhita># triø bhvàø budha--kta iñ . j¤àte amaraþ .

#<budhila># triø budha--kilac . vidupi uõàdiø .

#<budhna># puø bandha--nak budhàde÷aþ . 1 måle amaraþ 2 ÷ive garataþ 3 antarãkùe çø 4 . 19 . 4 bhàùyam . %<pçthubudhnodaràkçtiþ>% vedàntapaø . %<arvàgbidha÷camasa årdhva budhaþ>% ÷àø bhàø dhçtà ÷rutiþ . nirukte tu buddhà asmin dhçtà àpa iti antarikùaü budhnam tasya niruktiruktà .

#<budhnya># puø budhne måle bhavaþ tat . 1 gàrhapatye agnau %<ahirami budhnyaþ>% tàõóapàø 1 . 4 . 11 %<ahirasi hantà rakùaþprabhçtãnàü budhnyaþ budhne måle àdau àdhànakàle prathamaü thàto'si>% 2 adhariõabhave 3 rudrabhede ca . budhne niva÷cati budhnyaþ yo'hiþ saþ agni budhnyaþ budhnamantarãkùaü antarikùe ca tannivàsàdvà niruø . %<màno'hirbudhnyoriùe>% taddhçtà ÷rutiþ .

#<bunda># ni÷àmane--bhvàø ubhaø sakaø señ . bundati te irit abudat abundãt . abundiùña . udit ktvà veñ . ni÷àmanamàlocanam praõidhànamiti yàvat .

#<bundha># ni÷àmane bhvaø ubhaø sakaø señ . bundhati te irit abudhat--abundhãt abundhiùña . ni÷àmanamàlocanam . udit ktvà veñ .

#<bundha># bandhe cuø ubhaø sakaø señ . bundhayati te abuvundhat ta .

#<bubura># naø udake nighaõño barpuranityatra pàñhàntaram .

#<bubhukùà># strãø bhuja--san--bhàve a . bhojanecchàyàü kùudhàyàm sà ca pràõadharmaþ yathoktaü ÷àø tiø %<bubhukùà ca pipàùà ca pràõasya>% årmi÷abde dç÷yam . a÷ce'jãrõe ca sà na bhavati atha mavati cet aniùñadà yathoktaü su÷rute %<udgàra÷uddhàvapi bhaktakàïkùà na jàvate hçdgurutà ca nasya>% %<salpaü yadà doùavivçddhamàmaü lãnaü na tejaþ pathagràvçõoti . bhavatyajãrõe'pi tadà pumukùà ùà mandabuddhiü viùavannihanti>% . chavàdiø ÷ãlàrthe aõ . baubhukùatacchãle tri0

#<bubhukùita># triø bubhukùà + tàraø itac . kùudhàyukte %<bubhukùitaþ kiü dvikareõa bhuïkte>% ityudbhañaþ .

#<bula># majjane cuø ubhaø akaø señ . bokayati te abubusat . bolayati plavaþ payasi majjatãtyarthaþ .

#<buli># strã tadàø buóa--in kicca óa÷ya saþ . bhave hemacaø .

#<bulva># triø bul--na ulàø niø . tira÷cine ÷ataø bràø . 11 . 5 . 4 . 14 .

#<buùa(sa)># naø busyate utsçjyate busa--utsarge ca pçùoø và ùatvam . (àgaóà) 1 tucchavànye phalarahitadhànye amaraþ . ayaü bopadhaþ 2 udake vedanighaõñuþ tataþ tçõàcaturarthyàü sa . busasa tatsamãpàdau tri0. pçùoø dãrthaþ båsamapyatra .

#<busa># utsarge diø paraø sakaø set . busyati . irit abusat abosãt bubãsa

#<busta># àdare atàdare ca cuø ubhaø sakaø señ . bustayati te abubustat ta .

#<busta># naø bustyate nàdriyate àdriyate và busta--gha¤ . 1 patasàdiphalasya tyàjye aü÷e (buthi) 2 màüsapiùñakabhede ca amarabharatau .

#<båkka># naø bukka + pçùoø dãrghaþ . bukka÷abdàrthe ramànàthaþ .

#<buvaduktha># baø pade viùõñuþ .

@<[Page 4588a]>@
#<buùã># strã bruvanto'syàü sãdanti pçùoø bruvã bç sada--óa gauràø ïãùatra¤ca . çùãõàmàsane amaraþ .

#<bç(vç)ha># vçddhau bhvàdiø paraø akaø señ ba(va)rhati aba(va)rãt . irit ityeke tena abç(vç)hadityapi . kavikalpadrume bçhadhàtumàtrasya antyasthàditvamuktam mediø %<prokùitaü nihate sikte bçhatã vasanàntare . chandobhitkùudravàrtàkãvàridhànãùu vàci ca . kàõñakàribhahatyo÷ca>% %<brahmatattvatapovede na dvayoþ puüsã bedhasi>% . çtvigyogabhidorvipre bandhanaü badhabandhayoþ . vçhaprakçtivçhatã brahma÷abdayoþ oùñhyàditayoktatvàdasya ubhayàditvam .

#<bç(vç)haka># puø bç(vç)ha--kvun . devagandharvabhede bhaø àø 123 a0

#<bç(vç)hacca¤cu># puø 6 baø . mahàca¤cu÷àke ràjaniø .

#<bç(vç)haccitra># puø 7 baø . phalapåre vãjapåre ÷abdacaø .

#<bç(vç)hacchalka># puø 6 baø . ciïgañamatsye jañà0.

#<bç(vç)hacchravas># triø 6 baø . mahàya÷aske bhàgaø 1 . 4 . 1 .

#<bç(vç)hajjàtaka># naø karmaø . varàhamihirakçte jàtakagranthabhede .

#<bç(vç)hajjàbàla># puø karmaø . upaniùadbhede upaniùacchabde dç÷yam .

#<bç(vç)hajjãvantã># strã karmaø . mahàjãvantyàm ràjaniø .

#<bç(vç)haóóhakkà># strã karmaø . 1 bherãvàdye jatàø .

#<bç(vç)hat># triø bçha--ati ÷atçvat kàryam . 1 mahati sriyàü ïãù . sà ca 2 uttarãyabhede navàksarapadake 3 chandobhede 4 kùudravàrtàkyàü 5 bàridhànyàü 6 vàci 7 kaõñakàryà¤ca strã mediø . 8 viùõau puø . %<aõurbç(vç)han kç÷aþ sthålaþ>% viùõusaø . àcchàdanaparatve kan . vçhatikà uttarãvastre amaraþ . svàrthe ka . vçhatã÷abde ca strã .

#<bç(vç)hatãpati># puø bç(vç)hatyà vàcaþ patiþ . pàraskaràø %<tadbçhatyoþ karapatyo÷cauradevayoþ>% vàrtiø devatàyàmeva suñ talopa÷ca nànyatra vàkpatau hemacaø .

#<bç(vç)hatka># triø bçhatprakàraþ kan . bçhatprakàre

#<bç(vç)hatkathà># strã vararucipraõãte kathàbhede .

#<bç(vç)hatkanda># puø 6 baø . 1 gç¤jane ratnamàlà . 2 viùõukande ràjaniø .

#<bç(vç)hatkarman># triø 6 taø . 1 mahàkarmayute 2 bçhada÷vaputrabhede puø harivaüø 31 a0

#<bç(vç)hatkàya># puø àjamãóhavaü÷ye nçpabhede bhàgaø 21 . 17 . 6 baø . 2 mahàdehe triø .

#<bç(vç)hatkàla÷àka># puø nityakaø . vçhati (kàlakàsundhiyà) ÷àkabhede trikàø .

@<[Page 4588b]>@
#<bç(vç)hatkàsa># puø nityakaø . khaógañe tçõabhede hàràø .

#<bç(vç)hatkãrti># triø 6 baø . 1 mahàkãrtiyukte 2 àïgirasàgniputrabhede puø bhàø vaø 217 aø . 3 asurabhede puø harivaüø 42 a0

#<bç(vç)hatkukùi># triø 6 baø . tundile amaraþ .

#<bç(vç)hatketu># triø 6 baø . 1 mahàdhvajayute . 2 ràjabhede puø bhàø aø 6 aø .

#<bç(vç)hatkùatra># puø àjamãóhavaü÷ye nçpabhede bhàgaø 9 . 26 .

#<bç(vç)hattàla># puø nityakaø . hintàlavçkùe ràjaniø .

#<bç(vç)hattiktà># strã vçhan tikto raso'syàþ . pàñhàyàm ràjaniø .

#<bç(vç)hattçõa># puø 6 baø . vaü÷e ÷abdacaø .

#<bç(vç)hattvac># puø 6 baø . (chàtima) vçkùabhede ratnamàø .

#<bç(vç)hatpatra># triø 6 baø . 1 mahàpatrayukte vçkùe 2 hastikande ràjaniø . 3 triparõikàyàü strã ràjaniø .

#<bç(vç)hatpàñali># puø nityakaø . dhåståre trikàø .

#<bç(vç)hatpàda># triø 6 baø . 1 mahàcaraõayukte vçkùe 2 vañavçksepuø ÷abdaca0

#<bç(vç)hatpàrevata># naø karmaø . mahàpàrevate ràjaniø .

#<bç(vç)hatpàlin># puø bç(vç)hantaü pàlayati pàli--õini . vanajãrake ràjaniø .

#<bç(vç)hatpãlu># puø nityakarmaø . mahàpãlau ràjaniø .

#<bç(vç)hatpuùpã># strã 6 baø ïãp . 1 ghaõñhàravavçke jañàø . 2 mahàpuùpayutavçkùamàtre triø striyàü ñàp .

#<bç(vç)hatphala># triø 6 baø . 1 mahàphalayute . 2 kañutumbyàü 3 màhendravàruõyàü 4 kuùmàõóyàü 5 mahàjambåvçkùe ca strã ñàp ràjaniø .

#<bç(vç)hatsaühità># strã varàhamihirapraõãte jyotiùagranyabhede .

#<bç(vç)hatsaman># naø nityakaø . sàmabhede tacca sàma %<tvàmiddhi havàmahe>% ityasyàmçci geyaü tacca tulàdànàdipaddhatàvasmàbhiþ 191 . 92 pçø dar÷itam . %<vàmadevyaü bç(vç)hatsàma jyeùñhasàma rathantaram>% sàmagadvàrapàlapàñhyatayà vidhànapàriø uktam . %<bç(vç)hatsàma tathà sàmnàm>% gãtà . tacca sàma brahmapratipàdakamiti tadbhàùyakàreõoktaü samarthita¤cànandagiriõà %<indraþ sarve÷varatvenànena ståyate iti tasya ÷raiùñhyamiti>% .

#<bç(vç)hatsena># triø 6 baø . 1 mahàsenàyukte . 2 bàrhadrathavaü÷ye bhàvini nçpabhede puø bhàgaø 9 . 23 . 3 . 3 màgaghade÷ãye nçpabhede bhàø àø 67 aø . karmaø . 4 mahatyàü senàyàü strã .

#<bç(vç)hadagni># puø 6 baø . 1 nànàvidhàgniyute tataþ gotrà patye gargàø gha¤ . bàrhadagnya tadapatye tasya chàtràþ kaõvàø aõ yalopaþ . bàrhadagna tasya chàtreùu baø vaø siø kauø .

#<bç(vç)hadaïga># puüstrã 6 baø . 1 jage ÷abdacaø 2 mahàkàye triø . striyàü svàïgatvàt ïãù .

#<bç(vç)hadambàlikà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷àø 47 a0

#<bç(vç)hadamla># puø vçhan amlo raso'stya . (kàmaràïà) kàmaraïge ÷abdacaø .

#<bç(vç)hada÷va># puø 1 çùibhede bhàø vaø 53 aø . 3 ÷ràvastyasya putre nçpabhede harivaüø 11 aø .

#<bçhadàraõyaka># naø . upaniùadbhede .

#<bçhadiùu># puø àjamãóhaputre 1 nçpabhede harivaüø 20 aø . harvya÷cavaü÷ye 2 nçpabhede ca 62 aø .

#<bç(vç)haduktha># naø karmaø . 1 mahati ukthe 2 agnivaü÷ye tapasya putre 2 agnibhede puø bhàø vaø 219 aø . %<bç(vç)hadukthoha vai vàmadevyàþ>% ÷ataø vràø 3 . 2 . 2 . 14 . tadukthyena sàdhye 2 yaj¤e a÷vamedhe puø .

#<bç(vç)hadukùa># puø 1 jagatsçùñikàrake 2 prajàpatau ca yasmuø 8 . 8 . vedadãpe dç÷yam .

#<bç(vç)haduttaratàpanã># strã karmaø . upaniùadbhede .

#<bç(vç)hadelà># strã karmaø . sthålailàyàü ràjaniø .

#<bç(vç)hadgarbha># puø ÷ivinçpaputre yo hi bràhmaõabhojanàrthaü praj¤àpya saüskçtaþ punarapi jãvitaþ tatkathà bhàø vaø 117 aø .

#<bç(vç)hadgu># puø ràjabhede bhàø àø 6 aø .

#<bç(vç)had(gu)gçha># puø kàråùade÷e hemacaø sa ca de÷aþ bindhyaparvatasya pa÷càttyamàlavade÷asamãpe sthitaþ (vçhadguha) iti trikàõóa÷eùaþ .

#<bç(vç)hadgola># naø nityakaø . (taramuja) phalapradhànavçkùe ÷abdacaø .

#<bç(vç)haddarbha># puø kakùeyuvaü÷ye nçpabhede harivaüø 32 aø .

#<bç(vç)haddala># puø 6 baø . 1 hintàle 2 paññikàloùñre ca ràjani0

#<bç(vç)haddyumra># puø nçpabhede màø vaø 138 a0

#<bç(vç)haddhanus># puø àjamãóhavaü÷ye nçpabhede harivaüø 20 aø . mahàcàpayute tri0

#<bç(vç)haddharman># puø àjamãóhavaü÷ye nçpabhede . harivaüø 20 aø .

#<bç(vç)haddharmapuràõa># naø upapuràõabhede .

#<bç(vç)haddhana># triø bçhatdhanamasya . 1 mahàdhane 2 ikùvàkuvaü÷e nçpabhede puø harivaüø 15 aø .

#<bç(vç)haddhala># naø karmaø . mahàlàïgale trikàø .

#<bç(vç)hadbrahman># puø àïgirase çùibhede . %<brahmaõo yastçtãya÷cå putraþ kurukulodvahaþ! . tasyàmavat sutà bhàryà prajàstasyàü ca me ÷çõu . vçhatkãrtirvçhajjyotirvçhadbrahmà vçhanmanàþ . bçhanmantro bçhadbhàsastathà ràjan! bçhaspatiþ>% bhàø vaø 237 aø . vçhajjyotiràdayastatputre

#<bç(vç)hadbhaññàrikà># strãø karmaø . durgàyàü ÷abdamàlà .

#<bçha(vç)dbhaya># puø sàvarõimanoþ putrabhede màrkaõóeyapuø 93 aø .

#<bç(vç)hadbhànu># puø 6 baø . 1 agnau 2 citrakavçke ca amaraþ . 3 àïgirase vahnibhede bhàø baø 220 . indrasàvarõimanvantare 4 hareravatàrabhede bhàgaø 8 . 13 a0

#<bç(vç)hadraõa># puø ikùvàkuvaü÷ye bhàvini nçpabhede bhàgaø 9 . 12 . 6 .

#<bç(vç)hadratha># puø maurye 1 nçpabhede bhàgaø 12 . 1 . 2 àïgirase vahneþ putrabhede bhàø 219 3 màgadharàjabhede jaràsandhatàte harivaø 3 aø . 3 cidiràjavasoþputrabhede harivaüø 117 aø .

#<bç(vç)hadrathantara># naø sàmabhede 1 àïgirasavaü÷ye vahnibhede bhàø vaø 219 aø .

#<bç(vç)hadràja># puø ikùvàkuvaü÷ye bhàvini nçpabhede bhàgaø 9 . 1 . 2

#<bç(vç)hadràvin># puø bçhat yathà tathà rauti ru--õini . kùudroluke ràjaniø .

#<bç(vç)hadråpa># puø marudgakhabhede harivaüø 204 aø .

#<bç(vç)hadvat># puø bçhat bçhatsàma tadasyàsti stotratayà matup masya vaþ . bçhatsàmastotrastutye indre manuø 7 . 22 2 tatsàdhye yaj¤e ca 3 nadãbhede strã ïãp bhàø bhãø 9 aø .

#<bç(vç)hadvalka># puø 6 baø . paññikàlodhre ràjaniø .

#<bç(vç)hadvàta># puø 7 baø . a÷marãhare dhànyabhede (devàna) ratnamà0

#<bç(vç)hadvàruõã># strã karmaø . mahendravàruõyàm ràjaniø .

#<bç(vç)hadvãja># 6 baø . mahàùñiyute àmràtavçkùe ÷abdacaø .

#<bç(vç)hannala># puø bçhannaleti àkhyàtven astyasya ac . arjune hemacaø %<àdàya prayayau vãraþ sa vçhannalasàrathiþ>% bhàø viø 37 aø . %<arjuna uvàca . pratij¤à ùaõóako'smãti kariùyàmi mahãùate! . jyàghàtau hi mahàntau me saüvartuü nçpa! duùkaraua . balayai÷chàdayiùyàmi bàhå kiõakçtàvimau . karõayoþ pratimucyàhaü kuõóale jvalanaprabhe . pinaddhakambuþ pàõibhyàü tçtãyàü prakçtiü gataþ . veõãkçta÷irà ràjan! nàmnà caiva vçhannala>% iti tasya ca aj¤àtavàsakàle tathàkhyatvam bhàø viø 13 aø uktam .

#<bçhannàradãya># naø upapuràõabhede .

#<bçhannàràyaõopaniùad># strãø upaniùadbhede .

#<bçhannaukà># strãø caturaïga÷abdokte krãóanabhede . caturaïga÷abde dç÷yam .

#<bçhaspati># puø bçhatyà vàcaþ patiþ pàraskaràø guóàdivçhatãpati÷abde dç÷yam . àïgirase 1 munimede bçhadbrahmanu÷abde dç÷yam . 2 devapurohite 3 grahabhede ca . tasya gatibhagaõàdikaü khagola÷abde dar÷itam . taccàra÷ca guruvarùa÷abde 2621 pçø tasya grahatvapràptikathà guru÷abde dç÷yà .

#<bçhaspaticakra># naø vçhaspateþ sa¤càrakàle naràkàracakrasya mårdhàdiùu svanakùatrasya pàtena ÷ubhà÷ubhasåcake cakrabhede tacca jyoø taø uktaü yathà %<÷ãrùe catvàri ràntyaü jaladhirapi kare dakùiõe càpi sokhyaü caikaü kaõñhe vibhåtiü madana÷aramitaü vakùasi prãtisiddhim . pàdasyàþ ùañ ca pãóàü punarapi jaladhirvàmahaste ca mçtyuü netre trãõi pradadyuþ sukhamatha nijabhe bàkpateþ saükramardhyàt>% .

#<bçhaspatipurohita># puø 6 baø 1 indre 2 devamàtre ca yajuþ 2 . 11

#<bçhaspativàra># puø 6 baø . jãvàbhipatyayukte dine tadànayanàdikaü dinapa÷abde dç÷yam .

#<bçhaspatisava># puø yaj¤abhede %<vàjapeyeneùñvà ràj¤à ràjasåyena yajeta bràhmaõo bçhaspatisayena>% à÷vaø ÷rãø 9 . 9 .

#<bç(vç)haspatistoma># puø yaj¤abhede tàõóyaø 25 . 1 . 1 .

#<bé># vçtyàü bhçtau ca kyràø pvàø paraø sakaø señ . bç(vé)õàti avàrãt babàra bari(rã)tà bibarã(ri)ùati bubårùati bårõaþ .

#<bekanàña># puø be ityapabhraü÷aþ dvitvabodhakaþ ekaü guõaü dravyamçõikàya dattvà dviguõaü mahyaü deyamiti samathaina nàñayati vyàvahariti nàñi--ac ve eka÷abdayoþ pçùoø ùekamàvaþ . kuùãdini çø 8 . 66 . 10 bhàùye dç÷yam .

#<bekurà># strã vàci nighaõñu .

#<be(ve)ha># prayatne bhvàø àtmaø sakaø señ . be(ve)hate a÷vave(ve)hiùña be (ve)he . çdit caïi na hrasyaþ .

#<bokaóã># strã vastàntryàü ràjaniø .

#<bodha># puø budha--bhàve gha¤ . 1 j¤àne trikàø . 2 j¤àgare ca 3 de÷abhede bhàø bhãø 9 aø .

#<bodhaka># triø budha--õic õvul . 1 j¤ànajanake bodhakare såcake vaitàlike ÷abdamàø .

#<bodhakara># triø bodhaü j¤ànaü jàgaraõaü và karoti kç--ña . 1 j¤ànakàrake ni÷ànte jàgaraõakàrake 2 vaitàlike ca amaraþ

#<bodhana># baø budha--õic--lyuñ . 1 vij¤àpane kàlava÷àt gandhàdernyånatàyàü 2 tadgaddãpane 3 jàgaraõe ca . %<÷ayanaü bodhanaü hareþ>% iti puràõam . %<sàvàhne bodhanaü kuryàt>% iti smçtiþ . devãbodhanakàlàdiþ tiø taø pradar÷ito yathà liïgapuràõam %<kanyàyàü kçùõapakùe tu påjayitvàrdrabhe divà . bhavamyàü bodhayeddevãü mahàvibhavavistaraiþ>% %<iùe màsyasite pakùe navamyàmàrdrayogataþ . ÷rãvçkùe doùayàmi tvàü yàtava påjàü karotyaham . aiü ràbaõasya badhàrthàya ràmasyànugrahàya ca . akàle brahmaõà bodhau devyàstvayi kçtaþ purà>% iti mantraliïga¤ca . akàla iti tu ràtritvena dakùiõàyanasya tathà ca ÷rutiþ %<tapastapasyau ÷i÷iràvçtuþ . madhu÷ca màghava÷ca vàsantikàvçtuþ . ÷ukra÷ca ÷uci÷ca graiùmàvçtuþ . athaitaduttaràyaõaü devànàü dinaü, namà÷ca namasya÷ca vàrùikàvçtuþ iùa÷ca årja÷ca ÷àradàvçtuþ . sahà÷ca sahasya÷ca haimantikàvçtuþ . athaitaddakùiõàyanaü daivànàü ràtriþ>% iti eva¤ca %<ràtràveva mahàmàyà brahmaõà bodhità purà . tathaiva ca naràþ kuryuþ pratisaüvatsaraü nçpa!>% iti asyàpyetadviùayatvam . ataeva liïgapuràõe divetyuktam . eva¤ca kàlikàpuràõe'pi bodhane ràtràviti padaü devatàràtriparam . tata÷ca pårvàhõe navamyàmàrdrànakùatrayuktàyàü bodhanaü pårvàhõetarakàle àrdràlàbhe navamyàmàrdrabhe divetyatra divàpadàt tatràpi bodhanam, anyayà divàpadaü vyarthaü syàditi . jyotipàrõaye vyaktamuktaü varàheõa %<kanyàdimãnaparthyantaü yatra saüpràpyate ÷ivaþ . tatra bodhaþ prakartivyo devyà ràj¤à ÷ubhapradaþ>% . ÷iva àrdrà . evaccombhya dine pårvàhõe navamilàme paratràrdràlàbhe paratra bodhanaü na yugmàt pårvatra, yummabàdhakapårvàhõasya bàdhakaba÷atrànurodhàt divànakùatràlàbhe tu pårvàhu eva navamyàm ubhayatra pårvàhõalàbhe tu pårvadina eva yusmàt . atra kevalanavamyàü bodhanavidhernakùatrasyàpi guõaphalatvàcca . %<màghe và phàlgune vàpi bhaved vai màthasaptamã . màkarãti ca yat proktaü tat pràyo vçttidar÷anàt>% iti sauràgamànmàkarãtivat àrdràyogataþ ityasya pràyikatvenàbhidhànaü pratãyate . tata÷càrdràrahitabodhane mantràntarànupade÷àt tadyuktamantraþ praõavayuktatvena prayujyate . %<yannyåna¤càtirikta¤ca yacchridraü yadayaj¤iyam . yadamedhyama÷uddha¤ca yàtayàma¤ca yad bhavet . tadoïkàraprayuktena sarva¤càvikalaü bhavet>% iti yogiyà÷yavacanàt . ùarùñha kodhane'pyevaü navabhyàü bodhanàsàmarthye tu ùaùñhyàü sàya bodhanaü yathàha bhaviùye %<ùaùñhyàü bilvatarau bodhaü sàyaü sandhyàsu kàrayet>% . sandhyoktà varàhamihireõa %<ardhàstamayàt sandhyà vyaktãbhåtà na tàrakà yàvat>% . ùaùñhyàü bodhane tu pràguktaþ %<oü ràvaõasya bavàrthàya>% iti %<ahamapyà÷vine ùaùñhyàü sàyàhne bodhayàmyataþ>% iti ca pañhet . ava bodhanàmantraõayoþ pçthakmbaü tatprakà÷akamantrabhedàt atra boghanamantràbuktàveva àmantraõamantrau tu %<merumandarakailàsahimavacchikhare girau>% . ityàdã pràguktadevãpuràõe navamãùaùñhyorbodhanàmantraõayoþ pçthaktvàbhidhànàcca . tata÷ca ùaùñhyàmubhayakaraõe'pi patrãprave÷apårvadine sàyaüùaùñhãlàbhe ekadaivobhayakaraõam . yadà tu pårvadine sàyaüùaùñhãlàbhaþ na paradine sàyaüùaùñhãlàbhaþ tadà pårvedyurbodhanaü paradine sàyamàmantraõam . yadà tåbhayadine sàyaüùaùñhyalàbhastadà paradine pårvàhõe ùaùñhyàü bodhanaü %<bodhayed bilva÷àkhàyàü ùaùñhyàü devãü phaleùu ca . saptamyàü bilva÷àsvàü tàmàhçtya pratipåjyayet>% .

#<bodhanã># strã bodhyate'nayà atra và budha--õic--karaõe àdhàre và lyuñ . 1 pippalyàü tayà hi mårchrito bodhyate . 2 kàrtika÷uklaikàda÷yàü tatra hi harerbodhanam . %<÷ayanãbodhanãmadhye yà kçùõaikàda÷ã bhavet . saivopoùyà gçhasthena nànyà kçùõà kadàcana>% iti tithyàditaø . %<tàvadgarjanti tãrthàni vàjimedhàdayo makhàþ . mathuràyàü priyà viùõoryàvan nàyàti bodhanã>% haribhaktivilàse padmapuø vacanam .

#<bodhavàsara># puø 6 taø . 1 haribodhanadine kàrtika÷uklaikàda÷yàm 2 tatkartavye vrate ca . %<janmaprabhçti yat puõyaü nareõopàrjitaü bhuvi . vçthà bhavati tat sarvaü na kçtvà bodhabàsaram>% haribhaktivirasadhçtaskandapuø .

#<bodhàna># triø budha--ànac . 1 vij¤e 2 gãùpatau ÷abdaraø .

#<bodhi># puø budha--in . 1 samàdhibhede 2 pippalavçkùe 3 buddhabhede mediø 4 bodhe trikàø . 5 j¤àtari triø .

#<bodhitaru># puø karmaø . a÷vatthavçkùe hemacaø . bodhidrumàdayo'pyatra pu0

#<bodhisattva># naø bodhi bodhayutaü sattvam . buddhabhede hemacaø .

#<bauddha># naø buddhena proktamaõ . 1 buddha÷àstrabhede tacca ÷àstraü prathamaü vçhaspatinà prayuktaü tacca buddhàvatàre prapa¤citam . yathoktaü matsyapuø 24 aø . %<àyuùo nahuùaþ putro vçddha÷armà tathaiva ca . rajirdambho vipàpmà ca vãràþ pa¤ca mahàrathàþ . rajeþ putra÷ataü jaj¤e ràjeyamiti vi÷rutam>% ityupakrame %<rajiputraistadàchinnaü ùalàdindrasya vaibhavam . yaj¤abhàga÷ca ràjya¤ca tapobala guõànyitaiþ . ràjyàd bhraùñastadà ÷akro rajiputrairnipãóitaþ . pràha vàcaspatiüdãnaþ pãóito'smi rajeþ sutaiþ . na yajüabhàgo ràjyaü me nirjita÷ca bçhaspate! . ràjyalàbhàya me yatnaü bidhatsva dhiùaõàdhipa! . tato bçhaspatiþ ÷akramakarodbaladarpitam . graha÷àntividhànena pauùñikena ca karmaõà . gatvàtha mohayàmàsa rajiputràn bçhaø spatiþ . jinadharmaü samàsthàya vedabàhyaü sa vedavit . vedatrayãparibhraùñàü÷cakàra dhiùaõàdhipaþ . vedabàhyàn parij¤àya hetuvàdasamanvitàn . jaghàna ÷akro vajreõa sarvàn dharmabahiùkçtàn>% . tadadhãte vetti và punaþ aõ . 2 tacchatràdhyàyini 3 tadve ttari ca triø . buddha÷abde tanmataü dar÷itam .

#<baudha># puø budhasyàyam ÷aiùiko'õ . budhàtmaje puråravasi hemaø .

#<baudhàyana># puø bodhasya gotràpatyam àïgirasabhinnam i¤ . tato yåti i¤antatvàt phak . yåni bodhagotràpatye çùibhede tena ca kalpasåtrasupasmçti÷ca kçtà .

#<baudhi># puø bodhasya gotràpatyamàïgirasabhinnam i¤ . bodhasyagotràpatye àïgirasabhinne àïgise tu ya¤ . baudhya ityeva

#<baudhya># puø vodhasya gotràpatyamàïgirasaþ ya¤ . àïgirase bodhagotràpatye tadgãtà ca bhàø ÷àø 178 aø dar÷ità yathà baudhya uvàca . %<upade÷ena vartàmi nànu÷àsmãha ka¤cana . lakùaõaü tasya vakùye'haü tatsvayaü parimç÷yatàm . piïgalà kuraraþ sarpaþ sàraïgànveùaõaü vane . iùukàraþ kumàrã ca ùaóete guravo mama>% . bhãùma uvàüca %<à÷àbalavatã ràjannairà÷yaü paramaü sukham . à÷àü nirà÷àü kçtvà tu sukhaü svapiti piïgalà 1 . sàmiùaü kuraraü dçùñvà badhyamànaü niràmiùaiþ . àmiùasya parityàgàt kuraraþ 2 sukhamedhate . gçhàrambho hi duþkhàya na sukhàya kadàcana . sarpaþ 3 parakçtaü ve÷ma pravi÷ya sukhamedhate . sukhaü jãvanti munayo bhaikùyavçttiü samà÷ritàþ . adroheõaiva bhåtànàü sàraïgà 4 iva pakùiõaþ . iùukàro 5 naraþ ka÷cidiùàvàsaktamànasaþ . samãpenàpi gacchantaü ràjànaü nàvabuddhavàn . bahånàü kalaho nityaü dvayoþ saïkathanaü dhruvam . ekàkã vicariùyàmi kumàrã÷aïkhako 6 yathà>% . bodho de÷abhedo'bhijano'sya ÷aõóikyàø ¤ya . pitràdikrameõa 2 tadde÷avàsini triø .

#<bya(vya)dha># tàóane divàø paraø sakaø aniñ bi(vi)vyati abhyà(vyà)tsãt bi(vi)vyà(vyà)dha vargyàditve sani bibhyatsati .

#<byuùa># utsarge vibhàge ca cuø ubhaø sakaø señ . vyàùayati--te abuvyuùat ta .

#<bra(vra)õa># ÷abde bhvàø paraø akaø señ . (bra)vraõati . abra(bra)õit--a(bra)bràõãt . kavikalpadrume'yamantyasthàdi .

#<bradhna># puø bandha--nak bradhàde÷aþ . 1 sårye 2 arkavçkùe amaraþ . 3 ÷ive hemacaø . 4 dine 5 a÷ve nighaõñuþ 6 çùibhede tasya gotràpatyam ku¤jàø cka¤ . bràndhàyana tadgotràpatye puüstrãø . 7 bhautyamanoþ putrabhede màrkapuø 100 aø . 8 rãgabhede %<abhyabhiùyandigurvàmasevanànnicayaü gataþ . karoti granthivacchothaü doùo vaïkùaõasandhiùu . jvara÷ålàïgasàdàdyaü taü vradhnamiti nirdi÷et>% màdhavani0

#<bradhna÷va># puø nçpabhede bhàø vaø 98 aø .

#<brahmakanyakà># strã 6 taø . 1 sarasvatyàü trikàø (vàmanahàñã) 2 bràhnyàü ràjaniø .

#<brahmakarman># naø brahmavihitaü karmaø . 1 vedavihite karmaõi bhàø uø 39 aø . 2 ã÷varàrpitakarmaphaletri0

#<bra(vra)hmakarmasamàdhi># puø vrahmaõi samàdhiþ %<brahmàrpaõaü brahmahavirbrahmàgnau brahmaõà hutam . brahmaiva tena gantaghyam brahmakarmasamàdhinà>% gãtokte sarvakarmaõàü kartràdyaïka jàtasya brahmaråpeõa cintane .

#<bra(vra)hmakuõóa># naø brahmanirmitaü kuõóam ÷àø taø . sarovarabhede tadàvirbhavakathà . %<pàõóunàthasyottarasyàü vrahmakuõóàhvayaü saraþ . brahmaõà nirminaü pårvaü snànàya svargavàsinàm . àyàmena ÷ataghyàmaü vistãrõena tadardhakam . sarvapàpaharaü puõyaü devalokàt samàgatam>% tatra snànamantraþ . %<kamaõóalu samuóbhåtaþ brahmakuõóàmçtasrava! . hara me sarvapàpàni puõya svarga¤ca sàdhaya . ityanena tu mantreõa snàyàt tasmin sarojale . pàõóunàtha¤ca saüpåjya viùõusàyujyamàpnuyàt . brahmakuõóajale snàtvà påjayitvà umàpatim . brahmakåñaü samàruhya muktimevàpnuyànnaraþ>% kàlikàpuø 81 aø .

#<bra(vra)hmakåña># puø parvatabhede brahmakuõóa÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmakårca># naø %<ahoràtroùito bhåtvà paurõamàsyàü vi÷eùataþ . pa¤cagavyaü piùet pràtaþ bra(vra)hmakårcamiti smçtam>% ityukte 1 pa¤cagavyapànaråpe vratabhede . 2 ku÷odakasahita pa¤cagavye ca nàrasiühapuø %<pa¤cagavyena deve÷aü yaþ snàpayati bhaktitaþ . brahmakårcavidhànena viùõuloke mahãyate>% %<bra(vra)hmakårcavidhànena ku÷odakayuktena>% devaø praø taø raghuø pràya÷cittàïga bra(vra)hmakårcapramàõàdi tulàdànàdipaddhatau 2261 pçø asmàbhirdar÷im .

#<bra(vra)hmakçt># triø bra(vra)hma tapaþ karoti kçp . 1 tapaþkartari 2 viùõau puø %<bra(vra)hmaõyo bra(vra)hmakçt brahmà>% viùõusa0

#<bra(vra)hmakçta># triø 3 taø . brahmaõà kçte . tataþ ÷ubhràø apatye óhak . bràhmakçteya tadapatye puü strãø .

#<bra(vra)hmako÷ã># puø bra(vra)hmaõaþ ko÷ãva . alamodàyàm ràjaniø .

@<[Page 4592b]>@
#<bra(vra)hmagarbha># strã bra(vra)hmava garbho'sya . àdityabhaktàyà ràjaniø .

#<bra(vra)hmagàrgya># puø çùibhede harivaüø 159 aø .

#<bra(vra)hmagiri># puø kàmàkhyànilayapårvasyàü sthite giribhede %<tatastu nãlakåñàkhyaü kàmàkhyànilayaü param . tatpårvabhàge vasati brahmà brahmagiriþ punaþ>% kàlikàpuø 81 a0

#<bra(vra)hmagãtà># strã 6 taø . bhàø ànuø 35 aø dar÷itàyàü brahmaõà kathitàyàü anu÷àmanaråpagàthàyàm . %<atra gàthàþ purà gãtàþ kãrtayanti puràvidaþ . sçùñvà dvijàtãn dhàtà hi yathàpårbaü samàdadhat . na cànya diha kartavyaü ki¤cidårdhaü yathàvidhi . gupto gopàyate brahma ÷reyo vastena ÷obhanam . svameva kurvatàü karma ÷rãrvo vràhmã bhaviùyati . pramàõaü sarvabhåtànàü pragrahà÷ca bhaviùyatha . na ÷audraü karma kartavyaü bràhmaõena vipa÷cità . ÷ãdraü hi kurvataþ karma dharmaþ samuparudhyate . ÷rã÷ca buddhi÷ca teja÷ca vibhåti÷ca pratàpinã . khyàdhyàyaü caiva màhàtmyaü vipulaü pratipatsyatha . håtvà càhavanãyasthaü mahàbhàgye pratiùñhitàþ . agramojyà prasåtànàü ÷riyà bràhmyà'nukalpitàþ . ÷raddhayà parayà yuktà hyanamidrohalabdhayà . damasvàdhyàyaniratàþ sarvàn kàmànavàpsyatha . yaccaiva mànuùe loke yacca deveùu ki¤cana . sarvaü tu tapasà sàdhyaü j¤ànena niyamena ca . ityevaü brahmagãtàste samàkhyàtà mayà'nagha>% .

#<bra(vra)hmagranthi># puø yaj¤opabãtasya granvibhede

#<bra(vra)hmaghàtaka># puø brahmàõaü vipraü hanti hana--õvul . 1 brahmahatyàkàrake %<païkribhedã vçthà pàkã nityaü bràhmaõanindakaþ . àde÷ã vedavikretà pa¤caite brahmadhàtakàþ>% . dhyàsokte pàribhàùike 2 pàpabhedayukte triø . brahmadhàto'styasyàü bhakùaõena ñhan . dvàda÷yà bhakùaõe brahmahatyàpàpayutàyàü påtikàyàü %<påtikà brahmaghàtikà>% tiø taø .

#<bra(vra)hmaghoùa># puø 6 taø . vedadhvanau .

#<bra(vra)hmaghna># triø brahmàõaü bràhmaõaü hanti hana--ka . brahmahatyàkàrake %<brahmandhamapi caõóàlaü kaü patantaü punãmahe>% maø taø . striyàü ïãp .

#<bra(vra)hmacakra># naø brahmanirmitaü cakram . 1 kàryakaraõànàke saüsàraråpe cakre . %<sarvàjãve sarvasaüsthe vçhante aõin haüso bhràmyate brahmacakre>% ÷vetà÷vataropaø . rudrajàmalokte 2 dãkùopayogicakrabhede ca .

@<[Page 4593a]>@
#<bra(vra)hmacarya># naø brahmaõe vedagrahaõàrthaü caryam . dvijànàü vedagrahaõàrthavratabhede . %<prativedaü brahmacayya dvàda÷àvadàni pa¤ca và . grahaõàntikamityeke>% garuóapuø 94 aø . tatprakàro manunokto yathà %<kçtopanayanasyàsya vratàde÷anamiùyate . brahmaõo grahaõa÷caiva krameõa vidhipårvakam . yad yasya vihita¤carma yat såtraü yà ca mekhalà . yo daõóo yacca vasanantattadasya vrateùvapi . sevetemàüstu niyamàn brahmacàrã gurau vasan . sanniyamyendriyagràmantapovçddhyarthamàtmanaþ . nityaü snàtvà ÷uciþ kuryàddevarùipitçtarpaõam . devatàbhyarcana¤caiva samidàdhànameva ca . varjayenmadhumàüsa¤ca gandhaü màlyaü rasàn striyaþ . ÷uktàni yàni sarvàõi pràõinà¤caiva hiüsanam . abhyaïgama¤jana¤càkùõorupànacchatradhàraõam . kàmaü krodha¤ca lobha¤ca nartanaü gãtavadanam . dyåta¤ca janavàda¤ca parivàdantathà'nçtam . strãõà¤ca prekùaõàlambhasupaghàtamparasya ca . ekaþ ÷ayãta sarvatra na retaþ skandayet kvacit . kàmàddhi skandayan reto hinasti vratamàtmanaþ . svapne siktvà brahmacàrã dvijaþ ÷ukramakàmataþ . snàtvàrkamarcayitvà triþ punarmàmityçcaü japet . udakumbhaü sumanaso go÷akçnamçttikàku÷àn . àharedyàvadarthàni bhaikùa¤càharaha÷caret . vedayaj¤airahãnànàü pra÷astànàü svakarmasu . brahmacàryàharedbhaikùaü gçhebhyaþ prayato'nvaham . guroþ kule na bhikùata na j¤àtikula bandhuùu . alàbhe tvanyagehànàü pårvaü pårvaü vivarjayet . sarvaü vàpi cared gràmaü pårvoktànàmasambhave . niyamya prayato vàcamabhi÷astaüstu varjayet . dåràdàhçtya samidhaþ saüniùñadhyàdvihàyasi . sàyampràta÷ca juhuyàttàbhiragnimatandritaþ . akçtvà bhaikùacaraõamasamidhya ca pàvakam . anàturaþ saptaràtramavakãrõivrataü caret . bhaikùeõa vartayennityaü naikànnàdã bhaved vratã . bhaikùeõa vratino vçttiråpavàsasamà smçtà . vratavaddevadaivatye pitrye karmaõyatharùivat . kàmamabhyarthito'÷nãyàd vratamasya na lupyate . bràhmaõasyaiva karmaitadupadiùñaü manãùibhiþ . ràjanyavai÷yayostvevaü naitat karma vidhãyate>% . tataþ guruvçttiruktà sà ca guruvçtti÷abde 2623 pçø dar÷ità . 2 yogàïgayamabhede ca %<ahiüsàsatyà'steya bra(vra)hmacaryà'parigrahà ùamàþ>% vàtaø . tatra vra(vra)hmacaryaü vyàkçtaü bhàùakavivaraõàbhyàü yathà vra(vra)hmacaryaü %<guptendriyasyomasthasya saüyamaþ>% bhàø . %<saüyatopastho'pi hi strãprekùaõatadàlàpakandarpàyatanatadaïgaspa÷aünasakto na bra(vra)hmacaryavàn tanniràsàyoktaü guptendriyasyeti indriyàntaràõyapi tatra lolupàni rakùaõãyàni>% vivaø . tatra aùñàïgamaithuna÷abde 524 pçø dar÷itavàkyena maithunasya smaraõàdyaùñàïgatayà tadupayogãndriyàõi saüyamyànãtyarthaþ . tatphala¤ca tatroktaü yathà %<bra(vra)hmacaryapratiùñhàyàü vãryalàbhaþ>% pàtaø . %<yasya làbhàdapratighàn guõànutkarùayati siddha÷ca vineyeùu j¤ànamà dhatuü samartho bhavati>% bhàø . %<vãryaü sàmarthyaü yasya làbhàdapratighàn guõànaõimàdãn vineyeùu ÷iùyeùu j¤ànaü yogatadaïgaviùayamàdhàtuü masartho bhavati>% vivaø . tathàca aùñàïgamaithunavarjanameva bra(vra)caryaü tacca strãpuü sayoþ sàdhàraõaü puüsaþ strãsmaraõàdyaùñàïgaràhityasyeva strãõàü puüsmaraõàdi÷ånyatvesyàpi tathàtvam %<ataeva bra(vra)hmacaryaü tadanvàyarohaõaü và>% viùõu såø . vidhavànàmapi bra(vra)hmacaryaü vihitam %<mçte bhartari sàdhvã strã bra(vra)caryavyavasthità . svargaü gacchatyaputràpi yathà te bra(vra)hmacàriõaþ>% manuvyàkhyàyàü bra(vra)carye vyavasthità akçtapuruùàntaramaithunà kullåø uktam . bhàve kyam brahmacaryà tatràrthe strã .

#<bra(vra)hmacàrin># puø bra(vra)hma vedastadgrahaõàrthaü carati vratabhedam cara + õini . 1 upanayanànantaramàdyà÷ramayute dvijàtau upacàràt 2 tadà÷rame ca . tasya kartavyàdikaü manåktaü bra(vra)carya÷abde dar÷itam .

#<bra(vra)hmacàriõã># strã %<vedeùu carate yasmàt tena sà brahmacàriõã>% devãpuø 45 aø niruktiyuktàyàü vedamàtragarmyàyàü cicchaktiråpàyàü 1 durgàyàü 2 brahmacaryayutàyàü striyà¤ca %<àsãtàmaraõàt kùàntà niyataü bra(vra)hmacàriõã>% manuþ . 3 vàruõãvçkùe ràjaniø . 4 bràhmã÷àke ratnamàlà .

#<bra(vra)hmaja># puø brahmaõo jàyate jana--óa . 1 hiraõyagarbhe %<yo vai bra(vra)hmàõaü vidadhàti pårvaü ga÷càsmai prahiõoti vedam>% ÷ruteþ %<so'bhidhyàya ÷arãràt svàt sisçkùurbahudhà prajàþ>% ityupakrame %<tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamaprabham . tasmin jaj¤e svayaübrahmà sarvalokapitàmahaþ>% iti bhanåkte÷ca tasya tathàtvam . 2 brahmajàtamàtre pa¤cabhåtàdau ca %<yato và imàni bhåtàni jàyante>% ityupakrame tat vijij¤àsasva brahmeti ÷rutau brahmataþ sarvabhåtotpatti÷ravaõàt .

@<[Page 4594a]>@
#<bra(vra)hmaj¤a># triø brahma jànàti j¤à--ka . 1 brahmavettari 2 viùõau puø %<brahmaj¤o bràhmaõapriyaþ>% viùõu saø .

#<bra(vra)hmajañà># strã brahmaõo jañeva saühatatvàt . damanakavçkùe ràjani0

#<bra(vra)hmajà(yà)mala># naø jàmalabhede tantre .

#<bra(vra)hmajij¤àsà># strã 6 taø . brahmàvagatiphalake vicàre . ÷àrãrakatabhàùye 1 såtre tatràdhikàryàdikaü dç÷yam .

#<bra(vra)hmajãvin># puø brahma vedastadvihitena ÷rautakarmaõàü jãvati jãva--õini . vçttyarthaü parakãta÷rautàdikarmakàrake

#<bra(vra)hmaj¤àna># naø brahmaõo j¤ànaü tena saha àtmàbhedaj¤ànam . brahmavidyàyàü tacca ahaü brahmàsmãtyevaüråpam %<àtmànaü cet vijànãyàdayamasmãti puruùaþ . kimicchan kasya kàmàya kimarthamanusaüjvaret>% ÷rutyà tadabhedaj¤ànasyaiva mokùahetutvamukaü %<vedàntasàïkhyasiddhàbrahmaj¤ànaü vadàmyaham . ahaübrahma paraü jyotiþ viùõurityeva cintayet . sårye hçdvyomni vahnau ca jyotirekaü tridhà sthitam . yathà sarpiþ ÷arãrasthaü gavàü na kurutebalam . nirgataü karmasaüyuktaü datte tàsàü mahàbalam . tathà viùõuþ ÷ararãrastho na karoti hitaü nçõàm . vinà''ràdhanayà devaþ sarvapaþ parame÷varaþ . àrurukùuyatãnà¤ca karmaj¤ànamudàhçtam . àråóayogavçkùàõàü j¤ànaü yogaþ paraü matam>% garuópuø 240 aø . nyàyàdimate taccàropaj¤ànaü vedàntimate pramàråpam . tattvamasi ahaübrahmàsmãtyàdovàkyajanyamapi tajj¤ànaü manananididhyàsanàdinà pa÷càt pratyakùasutpadyate . tajj¤ànàbhilàpàdikaü vivekacåø dar÷itaü yathà %<avyaktàdisthålaparyantametadumetaduvi÷vaü yatràbhàmamàtraü pratãtam . vyomaprakhyaü såkùamamàdyantahãnaü brahàvaitaü yattadevàhamasni . sarvàdhàraü sarvavastuprakà÷aü sarvàkàraü sarvagaü sarvam÷ånyam . nityaü ÷uddhaü ni÷calaü nirvikalpaü brahmàdvaitaü yat tadevàhasasmi . yasminnastà÷eùamàyàvi÷eùaü pratyagråpaü pratyayàgamyamànam . satyaj¤ànànandamànandaråpaü brahmàdvaitaü yat tadevàhamasmi . niùkriyo'smyavikàro'smi niùkalo'smi niràkçtiþ . nirvikalpo'smi nityo'smi niràlambo'smi nirdvayaþ . sarvàtmako'haü sarvo'ha saryàtãto'hamadvayaþ . kevalàkhaõóavodho'hamànando'haü nirantaram>% .

#<bra(vra)hmaõaspati># puø 6 taø akukasaø nighaõñau tasya padaõapatpaukteþ etapadatvamaü . 1 bràhmaõajàtikhàmini yajuø 14-28 (2)mantrasvàmini ca %<pavitraü brahmaõaspate>% tàõóyaø 1 . 2 . 8 . %<he brahmaõaspate! mantrasvàmin>% bhà0

#<bra(vra)hmaõya># puø brahmaõe hitaþ . 1 viùõau %<brahmaõyo devakã putraþ>% viùõu saüø . 2 bràhmaõahitamàtre triø 3 brahmadàruvçkùe puø amaraþ . 4 su¤jatçõe 5 tàlavçkùe ràjaniø . 6 ÷anai÷care 7 brahmaõi tapasi sàdhau triø mediø .

#<bra(vra)hmatãrtha># 6 ataø . 1 puùkaramåle ràjaniø 2 puùkaratãrthe ca . 3 tãrthabhede yatra snàne %<tatra varõàvaraþ snàtvà bràhmaõya labhate naraþ . bràhmaõa÷ca vi÷uddhàtmà gaccheta paramàü gatim>% bhàø vaø 83 aø . phalamuktam .

#<bra(vra)hmatva># naø brahmaõo bhàvaþ tva . 1 çtvigavi÷eùasya brahmaõo dharme 2 ÷uddhaturãyabrahmabhàve ca .

#<bra(vra)hmatuïga># puø kàlaparvatabhede . %<snigdhà¤janacayàkàraü saüpràptaþ kàlaparvatam . brahmatuïgaü nadã÷cànyàstathà janapadànapi>% bhàø droø 8 aø .

#<bra(vra)hmada># puø brahma vedaü dadàti . upanãya vedadàtari àcàrye %<utpàdabrahmadàtrorgarãyàn brahmadaþ pità>% manuþ dà--tçc brahmadàtç tatràrthe puø .

#<bra(vra)hmadaõóa># puø brahmaõo daõóaþ . 1 brahmaõadaõóe 2 abhi÷àparåpe daõóe %<brahmadaõóahatà ye ca vidyudagnihatà÷ca ye>% tiø taø ùoóa÷ã÷ràddhamantraþ . 3 vasiùñhasiddhayaùñiråpe daõóe ca . %<dhigbalaü kùatriyabalaü brahmatejo balaü param . ekena brahmadaõóena bahavo nà÷ità mama>% ràmàø ayoø vi÷vàmitravàkyam . 4 bràhmaõayaùñivçkùe ÷abdacaø . 5 viprala yaùñau ca . 6 ketubhede vçø saø 11 aø . ketu÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmadaõóã># strã kùudro daõóaþ ïãp brahmopasanàïgaü daõóã . kùadrukùupabhede kaõñakapatraphalàyàmajagaõóyàü ràjaniø .

#<bra(vra)hmadatta># ikùàkuvaü÷ye nçpabhede 2 taø . 2 hiraõyagarbheõa datte triø 4 taø . 3 vipràya datte triø . 4 ÷ukadevasya kanyàyàü kçtvãsamàkhyàyàü aõuhasya putrabhede puø tatkathà harivaüø 11 aø dç÷yà .

#<bra(vra)hmadarbhà># strã brahmaõo darbho granthatamasyàþ . yamànikàyàm amaraþ .

#<bra(vra)hmadàya># puø bra(vra)hma õa(õe) và vedàdhyavanasamàptauvipràya và ràj¤à dãyate dà--karmaõi tha¤ . samàvçttavipràya deye dhane %<bra(vra)hmadàyàtatàü bhåmiü gareyurbràhma pãsutàþ>% dàyabhàgadhçtasmçtiþ .

#<bra(vra)hmadàru># puø brahmapoi viuprasya hitaþ dàruþ . a÷vatthàkàre vçkùabhede amaraþ .

#<bra(vra)hmadviù># triø brahmaõe vedàya vipràya dveùñi dvipa--kvip . 1 vedaviprayodve pari 2 vedanindadve ca manuþ 2 . 15 .

@<[Page 4595a]>@
#<bra(vra)hman># naø vçü ha--manin %<vçüherno'cceti>% uõàø nakàrasyàkàre çto ratvam . 1 deve %<tasmàdetdu brahma nàma råpamanna¤ca jàyate ÷rutiþ>% . %<tena brahma hçdà>% bhàgaø 1 . 1 . 1 . 2 taùasi, 3 satye 4 tattve yathàrthe amaraþ . sarvaguõàtãte vi÷uddhe turãye 5 citsvaråpe ca . 6 hiraõyagarbhe 7 vipre 8 çtvigvi÷eùe ca puø amaraþ . viùkambhàdiùu pa¤caviü÷e 9 yoge mediø . lajjavaladattena dantoùñhyàdi tvena sàdhitam medinãkareõa oùñhyàditvena kãrtanàttathàmapi . brahma ca saccidànandàtmakam . tacca tasya svaråpalakùaõam . vivaraõànusàriõastu %<ànando viùayànubhavo nityatva¤ceti santi dharmà apçthaktve'pi pçthagivàvabhàsante>% iti tatroktau mithyàbhàvaþ satyatvam aj¤ànabhàva÷cittvam . duþkhàbhàva ànanda ityàhuþ . teùàmabhàvànà¤ca brahmaråpàdhikaraõe sthitatvàt abhàvasyàdhikaraõasvaråpatayà brahmaråpatvamiti . tasya tañasthalakùaõa¤ca jagajjanmasthiti pralayànàü pratyekamupàdànapratyakùacikãrùàkçtimattvaü tena navalakùaõavattvam vedàntapaø . ataevoktaü ÷rãdhareõa %<vi÷vasargavisargàdinavalakùaõalakùitamiti>% . tacca brahma dvividhaü nirguõaü saguõa¤ca . saccidànandàtmakasyai va nirguõatvaü jagajjanmàdikartu÷ca saguõatvam . jàgradàdyavasthàtrayasàkùiõa÷ca saguõatvaü avasthàtrayàtãtasya caturãyasaüj¤à %<÷ivamadvaitaü caturthaü manyante>% iti ÷rutestathàtvam . tatra tasya tañasthalakùaõàbhipràyeõa %<janmàdyasya yataþ>% ÷àø saø %<yato và imàni bhåtàni jàyante yena jàtàni jãvanti yat prayantyabhi saüvi÷anti tajjij¤àsasva brahmeti>% ÷ruti÷ca pravavçte tasya svaråpalakùaõàbhipràyeõa %<nirguõaü niùkalaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam>% ityàdyàþ ÷rutayaþ pravçttàþ . àtmabodhe tu tasya brahmaõo'khilavastvapekùayà ÷reùñhatvàdbrahmatvamuktaü yathà %<yallàbhànnàparo làbho yatsukhànnàparaü sukham . yajj¤ànànnàparaü j¤ànaü tadbrahmetyavadhàrayet . yad dçùñvà nàparaü dç÷yaü yadbhutvà na punarbhavaþ . yajj¤àtvà nàparaü j¤eyaü tadbrahmetyabadhàrayet . tiryagårdhamadhaþ pårõaü sacidànandamadvayam . anantaü nityamekaü yattadibrahmetyabadhàrayet . atadvyàvçttiråpeõa vaidàntairlakùyate'dvayam . akhaõóànandamekaü yat tadbrahmenyavadhàrayet . dç÷yate ÷råyate yadyadbrahmaõo'nyanna tadbhavet . tattvaj¤ànàcca tadbrahma saccidànandamadvayam . sarvagaü saccidàtmànaü j¤ànacakùurnirãkùate . aj¤ànacakùurnekùeta bhàsvantaü bhànumandhavat>% . tacca nirguõamapi guõabhedena nànàråpaü yathoktam %<brahmaikaü mårtibhedastu guõabhedena santatam . tadbrahma dvividhaü bastu saguõaü nirguõaü ÷iva! . màyà÷rito yaþ saguõo màyàtãta¤ca nirguõaþ . svecchàmaya÷ca bhagavànicchayà vikaroti ca . icchà÷akti÷ca prakçtiþ sarva÷aktiprasåþ sadà . kecidekaü vadantyevaü brahma jyotiþ sanàtanam . kecidvadanti dvividhaü brahmaprakçtipårvakam . ÷çõu ye ca vadantyekaü prakçtipuruùayoþ param . tasmàdbhavati tau dvau ca tadbrahma sarvakàraõam>% . athavaikaü paraü brahma dvividhaü bhavatãcchayà . icchà÷akti÷ca prakçtiþ sarva÷aktiprasåþ sadà brahmavaivarte janmakhaø 43 aø . tasya navadhà råpaü yathà %<yogino yaü vadantyevaü jyotãråpaü sanàtanam 1 . jayotirabhyantare nitya råpaü 2 bhaktà vadanti yam . vedà vadanti satyaü 3 yaü nityamàdyaü 4 vicakùaõàþ . yaü vadanti suràþ sarve paraü svecchàmayaü prabhum 5 . siddhendràsynayaþ sarve sarvaråpaü 6 vadanti yam . yamanirvacanãya¤ca yogãndraþ ÷aïkarovadet 7 . svayaü dhàtà ca pravadet kàraõànà¤ca kàraõam 8 . ÷eùo vadedanantaü 9 yaü navadhàråpamã÷varam . tarkàõàmeva ùaõõàü yaü ùaóvidhaü råpamã÷varam . vaiùõànàmekaråpaü vedànàmekameva ca . puràõànàmekaråpaü tasmànnavavidhaü smçtam . nyàyonirvarõanãyaj¤a yanmataü ÷aïkaro'vravãt . nityaü vai÷eùikàstvanyaü vadanti ca vicakùaõàþ . sàükhyo vadati taü devaü jyotoråpaü sanàtanam . mãmàüsà sarvaråpa¤ca vedàntaþ sarvakàraõam . pàta¤calo'pyananta¤ca vedàþ satyasvaråpakam . svecchàmayaü puràõa¤ca bhaktà÷ca nityavigraham>% iti tatraiva 128 aø . anyathà'pi sattvàdiguõabhedena tasya caturdhàråpaü yathà %<caturvibhàgaþ saüsçùñau caturdhà saüsthitaþ sthitau . pralaya¤ca karotyante caturbhedo janàrdanaþ . ekenàü÷ena brahmà'sau bhavatyavyaktamårtimàn . marãcimi÷ràþ patayaþ prajànàmanyabhàgataþ . kàlastçtãyastasyàü÷a sarvabhåtàni càparaþ . ityaü caturdhà saüsçùñau vartate'sau rajoguõaþ . ekàü÷ena sthito viùõuþ karoti paripàlanam . manvàdiråpã cànyena kàlaråpã pareõa ca . sarvabhåteùu cànyena saüsthitiü kurute sthitaþ . sattvaü guõamupà÷ritya jagataþ puruùottamaþ . à÷ritya tamaso vçtti mantakàle tathà prabhuþ . rudrasvaråpo bhagavànekàü÷ena bhavatyajaþ . agnyantakàdiråpeõa bhàgenàntena vartate . kàlasvaråpo bhàgo'nyaþ sarvabhåtyàni càparaþ . vinà÷aü kurvatastasya caturdhaivaü mahàtmanaþ>% viõupuø 1 aü÷e 21 aø . yedhà÷ca rajoguõapradhànopàdhikaþ kàrya brahmà . çtvigbheda÷ca acchàvàka÷abde 85 pçø dar÷iteùu pradhàneùu caturùu çtvikùu madhye ekatamaþ . %<trayàõàmaparàdhe tu vrahmà pariharet sadà>% sàmàø bhàùyadhçtakàrikà . %<trayàõàmadhvaryådgàtçhãtéõàü vedatrayavidàü madhye çtvigeko brahmanàmako vedatrayanmantratadvihitakarmaviùaye aparàdho nyånabhàvo yadi jàyate tasyàparàdhasya prarihàraü pratãkàraü kuryàt>% iti tadarthaþ . %<yaj¤asya haiùa bhiùak brahmeti>% bhàùyadhçta÷rutyantaram . ataevàsya kçtàkçtàvekùaõàrthaü varaõamanyatroktam . 10 vçhaspatau ca brahmapurohita÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmanàla># naø brahmaõo nàlamiva . kà÷yàü maõikarõikà samãpasthe tãrthabhede . %<pitàmahe÷varaü liïgaü brahmanàlopari sthitam . påjayitvà naro bhaktyà brahmalokamavàpnuyàt . brahmamrotaþsamãpe tu kçtaü karama ÷ubhà÷umam . paràmakùayatàmeti ÷ubhameva tata÷caret . analpamapi yat karma kçtamatra ÷ubhà÷ubham . pralaye'pi na tasyàsti pralayo munisattama! . nàbhãtãrthamidaü proktaü nàbhãbhåtaü yataþ kùiteþ . api brahmàõóagolasya nàbhi reùà ÷ubhodayà . sà màõikarõikeyãyaü nàbhigàmbhãryabhåmikà . brahmàõóagolakaü sarvaü yasyàmeti laye layam . brahmanàlaü paraü tãrthaü triùu lokeùu vi÷rutam . tatsaïgame naraþ snàtaþ koñijanmamalaü haret . brahmanàle pateduyeùàmapi kãkasamàtrakam . brahmàõóamaõóapàntaste na vi÷antikadàcana>% kà÷ãkhaø 61 aø .

#<bra(vra)hmanirvàõa># naø bra(vra)õi nirvàõaü nirvçtiþ . bra(vra)hmamàvalàbhe sakalànarthanivçttiråpe paramànanande %<eùà brahmã sthitiþ pàrtha! nainàü pràpya vimuhyati . sthitvàsyàmantakàle'pi vrahmanirvàõamçcchati>% gãtà .

#<bra(vra)hmapatra># naø brahmaõaþ tannàmakavçkùasya patram . palà÷apatre . %<bhojanaü brahmapatreùu kathayà locanaü hareþ . dar÷anaü vaiùõavànà¤ca mahàpàtakanà÷anam>% pàdmottarakhaø 118 aø .

#<bra(vra)hmaparõã># strã bra(vra)hmeva vistãrõàni målàdàrabhya sthitàni parõànyasyàþ ïãp . pç÷niparõyàm ràjaniø .

#<bra(vra)hmapavitra># puø bra(vra)hmeva vedoktakarmaõi và pavitraþ . ku÷e ràjaniø .

@<[Page 4596b]>@
#<bra(vra)hmapàdapa># puø bra(vra)hmaõaþ priyaþ vaidikakarmayogyatvàt viprabra(vra)hmacàridhàryadaõóàrthatvàdvà brahmanàmakatvàt và pàdapaþ . palà÷avçkùe hemacaø . %<palà÷o vai brahma>% ÷ataø bràø palà÷avçkùa÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmaputra># puø bra(vra)hmaõaþ putra iva kapilavarõatvàt . 1 viùabhede amaraþ . tadviùasya lakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà %<varõataþ kapilo yaþ syàttathà bhavati sàrakaþ . brahmaputraþ sa vij¤eyo jàyate malayàcale>% . 2 uttarade÷aprasiddhe 3 nadabhede 4 kùetrabhede ca . 5 sarasvatyàü nadyàü strã . tasyàþ pitàmahajàtatvaü brahmàõã÷abde dç÷yam . tasya nadasyotpattikathà %<harivarùe mahàvarùe ÷àntanurnàma nàmataþ . muniràsãnamahàbhàgo j¤ànavàn sutapodhanaþ . tasya bhàryà bhahàbhàgà amoghàkhyà mahàsatã . hiraõyagarbhasya munestçõavçndà÷ramodbhavà . tayà sàrdhaü sa kailàsamaryàdàparvate'vasat . lauhitàkhyasya sarasastãre vai gandhamàdane . ekadà sa taponiùñho nijapuùpàdigocare . jagàbha vanamadhyantu cinvan bahuphalàni ca . tasminnavasare brahmà sarvalokapitàmahaþ . tatràjagàma yatràsti amoghà ÷àntanoþ priyà . tàü dçùñvà devagarbhàbhàü yuvatrãmatisundarãm . mohito madanenà÷u tathà 'bhåt tçdhitendriyaþ . udãritendriyo bhutvà jighçkùustàü mahàsatãm . athàdhàvattadà brahmà sammuõo madanàrditaþ . dhàvamànaü vidhàtàraü dçùñvà'moghà mahàsatã . maivaü maivamiti procya parõa÷àlàü vyalãyata . ida¤covàca dhàtàramamoghà kupità tadà . parõa÷àlàntaragatà dvàramàvçtya tatkùaõàt . akàryaü na mayà kàryaü munipatntyà vigarhitam . balàt pramathyà càhaü cettvayà tvà¤ca ÷apàmyaham . amoghayà caivamukte vidhàtu÷ca tadà nçpa! . 1 reta÷cakranda ca tadaivà÷rame ÷àntanormuneþ . cyute retasi dhàtàpi haüsayànaü samàsthitaþ . lajjayàtiparãtàtmà drutaü vai svà÷ramaü yayau . gate vedhasi ÷àntanurnijamàtramamàgataþ . àgatya dçùñvà haüsànàü padakùobhaü tathà bhuvi . teja÷ca patitaü bhåmau vidhàturjvalanopamam . amoghàü paripapraccha parõa÷àlàntarasthitàm . kimetadatra ÷ubhage! pravçttaü dç÷yate tu yat . pakùiõà¤ca padakùobhasteja÷cedam kãdç÷am . sà tasya vacanaü ÷rutvà ÷àntanuü munisattamam . amarùiteva nyagadadàkulà vikalànanà . haüsayuktasyandanena ko'mbhyàgatya caturmukha. kamaõóalukaro bhãrå ratiü màü samayàcata . tato mayà bhartsitaþ sa kuñajàntaralãnayà . pracyàvya tejaþ sa gato mama ÷àpabhayàrditaþ . kuru tatra pratãkàraü yadi ÷aknoùi ÷ànntano! . na hi tàü dharùaõàü soóhuü ka÷cit ÷aknoti jãvabhçt . sa tasyà vacanaü ÷rutvà svayaü brahmà samàgataþ . iti ni÷citya manasà tatra dhyàbaparo'bhavat . divyaj¤ànena sa j¤àtvà devakàryamupasthitam . tãrthàvatàraõa¤càpi hitàyaü jagatàü muniþ . j¤àtvodarkaü cintayitvà svabhàryàmidamabravãt . idaü tejo brahmaõastvaü pibàmothe! mamàj¤ayà . hitàya sarvajagatàü devakàryàrthasiddhaye . bhavatyà nikañe brahmà svayameva samàgataþ . tvàmapràpya sa mahàtmà àvayoþ sa samarpya ca . gato nijàspadaü tattvaü kartumarhasi madvacaþ . tat ÷rutvà ÷àntanorvàkyamamoghàtãva lajjità . sàntvayantãva taü pràha patiü natvà mahàsatã . nànyasya tejo dhàsyàmi na cette vimanaskatà . ava÷yaü yadi kartavyaü pãtvà tvaü mayi cotsçja . tatastasyà va÷yaþ ÷rutvà yuktaü tathya¤ca ÷àntanuþ . svayaü pãtvà ca tattejastasyà garbha'bhyaùecayat . saükràmitaiþ ÷àntanunà tejobhirbrahmaõaþ satã . garbhaü dadhàràmoghàkhyà hitàya jagatàü tataþ . tasyàü kàle tu saüpràpte saüjàtojalasa¤cayaþ . tanmadhye tanaya÷càpi nãlavàsàþ kirãñadhçk . ratnamàlàsamàyukto raktagaura÷ca brahmavat . caturbhujaþ padmavidyàvara÷aktidharastathà . ÷i÷umàra÷irastha÷ca tulyakàyo jalotkaraiþ . taü jàta¤ca tathàbhåtaü ÷àntanurloka÷àntanuþ . caturõàü parvatànà¤ca madhyade÷e nyave÷ayat . kailàsa÷cottare pàr÷ve dakùiõe gandhamàdanaþ . jàrudhiþ pa÷cime ÷ailaþ pårve saüvartakàhvayaþ . teùàü madhye svayaü kuõóaü parvatànàü vidheþ sutaþ . kçtvà'tivavçdhe nityaü ÷aradãva ni÷àkaraþ . taü toyamadhyagaü putramàsàdya druhiõaþ svayam . kramatastasya saüskàrànakaroddeha÷uddhaye . atha kàle bahutithe vyatãte brahmaõaþ sutaþ . toyarà÷isyaråpeõa vavçdhe pa¤ca yojanàn . tasmin devàþ papuþ sasnurdvitãya iva sàgare . ÷ãtàmalajale hçdye devya÷càpsarasàü gaõaiþ . tasminnavasare ràmo jàmadagnyaþ pratàpavàn . cakre màtçbadhaü ghoramatyugraü pituràj¤ayà . tasya pàpasya mokùàya svapitu÷copade÷ataþ . sa jagàma mahàkuõóaü bràhmàkhyaü snàtumicchayà . tatra snàtvà ca prãtvà ca màtçhatyàü vyaprànayat . vãthiü para÷unà kçtvà ta¤ca kùmàmavàtàrayat>% taduttaratra %<brahmakuõóàt sçtaþ so'tha kàsàre lohitàhvaye . kailàsopatyakàyàntu nyapatad brahmaõaþ sutaþ . tasyàpi sarasantãraü samutpàñya mahàbalaþ . kuñhàreõa di÷aü pårvàmanayadbrahmaõaþ sutam . tato'paratràpi giriü hema÷çïgaü vibhidya ca . kàmaråpàntaraü pãñhamavàhayadasuü hariþ . tasya nàma vidhi÷cakre svayaülohitagaïgakam . lauhityàt saraso jàto lauhityàkhyastato'bhavat . sa kàmaråpamakhilaü pãñhamàplàvya vàriõà . gopayan sarvatãrthàni dakùiõaü yàti sàgaram . pràgeva divyayamunàü saütyajya brahmaõaþ sutaþ . punaþ patati lauhitye gatvà dvàda÷ayojanam . caitre màsi sitàùñamyàü yo naro niyatendriyaþ . slàti lauhityatoyeùu sa yàti brahmaõaþ padam . caitrantu sakalaü màsaü ÷uciþ prayatamànasaþ . lauhityatoye yaþ slàti sa kaivalyamavàptuyàt>% kàlikàpuø 84, 85 aø %<mãne madhau ÷uklapakùe a÷okàkhyàü tathàùñamãm . piveda÷okakalikàþ snàyàllauhityavàriõi . punarvasau vçùe lagne caitre màsi sitàùñamãm . lauhitye viraje snàyàt sarvapàpaiþ prasucyate>% tiø taø .

#<bra(vra)hmapura># naø 6 taø . 1 brahmaõa upàsanàrthe hçdayasthàne %<atha yadidaü brahmapure daharaü puõóarãkam>% chàø uø . dahara÷abde 3510 pçø dç÷yam . %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavidyasyaiùa mahimà bhuvi . divye brahmapure hyeùa vyomnyàtmà pratiùñhtaþ>% muõóakopaø . %<brahmaõo'tra caitanyasvaråpeõa nityàbhivyaktatvàdbrahmaõaþ puraü hçdayapuõóarãkaü tasmin>% bhà . 2 vidhàtçnagaryàü 3 kà÷yà¤ca và strã ïãp tatràrthe . vçø saø 14 aø ukte ã÷ànadiksthe 4 de÷abhede puø (varamà) de÷e svàrthe ka . tatràrthe màrkapuø pårvottarakårmabhàgasthade÷oktau .

#<bra(vra)hmapuràõa># naø vedavyàsapraõãte mahàpuràõabhede tatpratipàdyaviùayà÷ca vçhannàradãye 4 pàø 92 aø uktà yathà %<bràhmaü puràõaü tatràdau sarvalokahitàya vai . vyàsena vedaviduùà samàkhyàtaü mahàtmanà . tadvai sarvapuràõàgryaü dharmakàmàrthamokùadam . nànàkhyànetihàsàóhyaü da÷asàhasramucyate>% tatpårvabhàge %<devànàmasuràõà¤ca yatrotpattiþ prakãrtità . prajàpatãnà¤ca tathà dakùàdãnàü sunã÷vara! . tato loke÷varasyàtra såryasya paramàtmanaþ . vaü÷ànukãrtanaü puõyaü mahàpàtakanà÷anam . tatràvatàraþ kathitaþ paramànandaråpiõaþ . ÷rãmato ràmacandrasya caturdhyåhàvatàriõaþ . tata÷ca somavaü÷asya kãrtanaü yatra varõitam . kçùõasya jagadã÷asya caritaü kalmaùàpaham . dvãpànà¤caiva sindhånàü varùàõàü càpya÷eùataþ . varõaü yatra pàtàla svargàõà¤ca pradç÷yate . narakàõàü samàkhyànaü såryastuti kathànakam . pàrvatyà÷ca tathà janma vivàha÷ca nigadyate . dakùàkhyànaü tataþ proktamekàmrakùetravarõanam . pårvabhàgo'yasuditaþ puràõasyàsya mànada!>% . tadittrabhàge . %<asyottare vibhàge tu puruùottamavarõanam . vistareõa samàkhyàtaü tãrthayàtràvidhànataþ . atraiva kçùõacaritaü vistaràt samudãritam . varõanaü mama lokasya pitç÷ràddhavidhistathà . varõà÷ramàõàü dharmà÷ca kãrtità yatra vistaràt . viùõudharmayugàkhyànaü pralayasya ca varõanam . yogànà¤ca samàkhyànaü sàïkhyànàü càpi varõanam . brahma vàdasamudde÷aþ puràõasya ca ÷aüsanam . etadbrahmapuràõantu bhàgadvayasamàcitam . varõitaü sarvapàpandhaü sarvasaukhyapradàyakam>% tatphala÷rutiþ . %<såtasaunakasaüvàdaü bhuktimuktipradàyakam . likhitvaitat puràõaü yo vai÷àkhyàü hemasaüyutam . jaladhenuyuta¤càpi bhaktyà dadyàddvijàtaye . pauràõikàya sampujya vastrabhojyavibhåùaõaiþ . sa vased brahmaõo loke yàvaccandràrkatàrakam . yaþ pañecchçõuyàdvàpi brahmànukramaõãü dvija! . so'pi sarvapuràõasya ÷roturvaktuþ phala labhet . ÷çõoti yaþ puràõantu bràhmaü sarvaü jitendriyaþ . haviùyà÷ã ca niyamàt sa labhed brahmaõaþ padam . kimatra bahunoktena yadyadicchatimànavaþ . tat sarvaü labhate vatsa! puràõasyàsya kãrtanàt>%

#<bra(vra)hmapuruùa># puø brahmaõaþ puruùa iva . brahapràpakeùu dvàrapàlaråpeùucakùuþ vàïmanaþpràõeùu . cakùuràdãn prakçtya %<te và ete pa¤ca brahmapuruùàþ svargasya lokasya dvàrapàlàþ>% chàø uø . deva÷uùira÷abde 3745 . 3746 pçø etadbhàùya¤ca dç÷yam .

#<bra(vra)hmapurohita># puø brahma vçhaspatiþ purohito yasya deve . trayastriü÷addhi devàþ brahma purohità iti brahma vai vçhaspatirbrahmapurohitàþ ÷ataø bràø 12 . 8 . 3 . 29 .

#<bra(vra)hmaprasåta># triø 3 taø . 1 brahmajàte jahati 2 bràhmaõàrabdhe karmaõi naø . %<yat kùatriyo'bràhmaõo bhavati sa yaddha kiü ca karma kurute'prasåtaü brahmaõà matreõa na haivàsmai tat sagçdhyate tasmàd kùatriyeõa karma kariùyamàõenopasartavya eva bràhmaõaþ saü haivàsmai tadbrahmaprasåtaü karmàrdhyate>% ÷ataø bràø 4 . 1 . 4 . 6 .

@<[Page 4598b]>@
#<bra(vra)hmabandhu># puø brahmà vipro bandhurutpàdako yasya brahmaõo viprasya bandhariva và . 1 vipràcàrarahite nindyakarmakàriõi jàtyà vipre 2 vipratulye bhaññàdau ca . %<asmatkulãno'nanåcya brahmabandhuriva bhavati>% chàø uø . %<he saumyà'nanåcyànadhãtya brahmavandhirva bhavatãti bràhmaõàn bandhån vyapadi÷ati na svayaü bràhmaõavçttaþ>% iti bhàø . vipravaü÷yàpakçùñabràhmaõasyàpi daihikadaõóaniùedho yathà %<vapanaü draviõàdànaü sthànànnirvàsanantathà . eùa hi brahmabandhånàü badho nànyo'sti daihikaþ>% bhàgaø 1 ska0

#<bra(vra)hmabindu># puø brahmaõi vedàdhyayanakàle vinduþ . vedàdhyanakàle mukhaniþsarallàlàle÷e .

#<bra(vra)hmabadhyà># strã badha--bhàve kyap 6 taø . brahmahatyàyàm .

#<bra(vra)hmabruvàõa># puø àtmànaü brahmàõaü bråte brå--÷ànac . vipratayà àtmanaþ kathake . yathà karõaþ àtmànaü vipraü kathayitvà para÷uràmàdastra÷àstramadhãtavàn bhàø udyogaø 61 aø . bràhmaõabruvi 2 apakçùñabràhmaõe ca .

#<bra(vra)hmabhadrà># strã 7 baø . viprahitàyàü tràyamàõoùadhau naighaõñupraø .

#<bra(vra)hmabhàga># puø 6 taø . brahmaråpartvije haraõãye yaj¤adravyasya bhàgabhede %<athàsmai brahmabhàgaü paryàharanti . brahmà vai yaj¤asya dakùiõata àste'bhigoptà sa etaü bhàgaü pratividàna àste yat prà÷itraü tadasmai paryàhàrùustatprà÷ãdatha yamasya brahmabhàgaü paryàharanti tena bhàgã samadata årdhvasamaü sthitaü yaj¤asya tadabhigopàyati tasmàddhà'smai brahmabhàgaü paryàharanti>% ÷ataø bràø 1 . 7 . 4 . 18 .

#<bra(vra)hmabhåti># strã brahmaõo bhåtirasyàþ . 1 sandhyàyàü ÷abdacaø . 2 brahmajàtamàtre triø .

#<bra(vra)hmabhåmijà># strã brahmabhåmito jàyate jana--óa . siühalyàü ràjaniø .

#<bra(vra)hmabhåya># naø bhå--bhàve khyap 6 taø . brahmabhàve ÷uddhacaitanyasvaråpapràptau amaraþ .

#<bra(vra)hmamaõóåkã># strã adhyaõóàyye oùadhãbhede kàtyàø ÷rãø 25 . 7 . 17 sagrahavyàkhyà .

#<bra(vra)hmamaya># triø brahmàtmakaü brahman + mayañ . brahmàtmake %<dar÷anaü tasya làbhaþ syàt tvaü hi brahmayo nidhiþ>% bhàø ÷àø 46 aø . striyàü ïip . kàlã brahmamayãtyàdi . 2 brahmàstre ca bhàø uø 61 aø .

#<bra(vra)hmamaha># puø 6 taø . viprànuddi÷ya utsave . bhàø àø 64 a0

#<bra(vra)hmamitra># puø brahma mitramasya . munibhede màrka puø 63 aø .

#<bra(vra)hmamãmàüsà># strã 6 taø brahmaj¤ànàrthaü vedàntavàkyavicàràtmake vyàsapraõãte grandhabhede tatpratipàdyaviùayàdi vaiyàsikanthàyamàlàyàmuktaü yathà ÷àstraü brahmavicàràkhyamadhyàyàþ syu÷caturvidhàþ . samanayàvirodhau 2 dvau sàdhana 3 ¤ca phalaü 4 tathà . samanvaye spaùñaliïga 1 maspaùñatve 2'pyupàsyagam 3 . j¤eyagaü 4 padamàtra¤ca cintyaü pàdeùvanukramàt . dvitãye smçtitarkàbhyàmavirodho 1 ' nyaùñatà 2 . bhåtabhoktç÷rute 3 rliïga÷rute 4 rapyaviruddhatà . tçtãye virati 1 stattvampadàrthapari÷odhanam 2 . guõopasaühçti 3 rj¤àne vahiraïgàdisàdhanam 4 . caturthe jãvatomukti 1 rutkrànti 2 rgatiruttarà 3 . brahmapràmptibrahmalokàviti 4 pàdàrthasaügrahaþ . tena tatra pratyekaü catuùñayapàdayutàþ catvàro'dhyàyàþ . tacca ÷àstraü bahubhiþ svasvamatànusàreõa vyàkhyàtam tatra gauóapàdàcàrya÷aïkaràcàryàdibhirdvaitaparatayà vyàkhyàtaü ràmànujàdibhi÷ca vi÷iùñàdvaitaparatayà, vallabàcàryàdibhi÷ca vi÷udvàdvaitaparatayà màdhvàcàryàdi÷ca dvaitaparatayà vyàkhyàtaü tattanmata¤ca pràyeõa tattacchande dç÷yam .

#<bra(vra)hmayaj¤a># puø brahmanimittakastadadhyayanatadadhyàpanànimittako yaj¤aþ . vedàdhyayanàdhyàpanàdau amaraþ . %<adhyàpanaü brahmayaj¤aþ>% manuþ . %<svàdhyàyobrahmayaj¤aþ>% viùõu såø . tena vedàdhyayanàdhyàpanayobrahmayaj¤atà .

#<bra(vra)hmayaùñi># strã brahmaõo yaùñirivàlambamatvàt . (vàmanahàñi) vçkùe ÷abdaratnàø .

#<bra(vra)hmayuga># naø brahmà viprastadupalakùitaü yugam . hiraõyagarbhasya vipraùñipradhàne kàlabhede . tacca harivaüø 208 . 209 adhyàye tataþ kùatràdisçùçùñyupalakùitaü tadyugaü 210 aø uktam

#<bra(vra)hmayoga># puø brahmaõastatsàkùàtkàrasya yomaþ samàdhiþ . brahma sàkùàtkàrasàdhane 1 samàdhibhede harivaüø 210 aø %<eùa brahmamayo yaj¤o yogaþ sàükhya÷ca tattvataþ . vij¤àna¤ca svabhàva÷ca kùetraü kùetraj¤a eva ca . ekatva¤ca pçthaktva¤ca sambhavaü nidhanaü tathà . kàlaþ kàlakùaya÷caiva j¤eyo vij¤ànameva>% ca viùkambhàdiùu pa¤cabiü÷e 2 yoge ca .

#<bra(vra)hmayoni># puø brahmaõo yonirutapattiratra . 1 brahmagirau ÷abdaraø . 2 brahmapràptyupàyaj¤ànaniùñhàyà¤ca %<bràhmaõà brahma yonisthàþ>% manuþ 3 brahmotpanne triø . 4 sarasvatyàü strã ïip . %<sarasvatyàstu tãre yaþ saütyajedàtmanastanum . pçthådakaü japyaparo nainaü ÷romaraõaü labhet . tatraiva brahma yonyasti brahmaõà yatra nirmità . pçthådakaü samà÷ritya sara syatyàstañe sthitaþ . caturvaõasya sçùñyarthamàtmaj¤ànaparo'bhavat . tasyàbhidhà yataþ stuùñhirbrahmaõo'vyakrtajanmanaþ . sukhato bràhmaõà jàtà bàhubhyàü kùatriyàstathà . årubhyàü vai÷yajàtãyàþ padbhyàü ÷ådràstato'bhavan . càturvarõyaü tato dçùñvà à÷ramasthàn sutàüstataþ . evaü pratiùñhitaü tãrthaü brahmavonãti saüj¤itam . tatra snàtvà muktikàmaþ punaryoniü na pa÷yati>% vàmanapuø 38 aø ukte tãrthabhede strã và ïãp .

#<bra(vra)hmarandhra># naø uttamàïgasya randhrabhede . %<tayordhamàyannamçtatameti>% ÷rutyà tadrabdhreõa pràõotkramaõe brahmalokapràpteruktatvàt tathàtvam .

#<brahmaràkùasa># puø bra(vra)hmà vipro'pi kukarmabhiþ ràkùasaþ . kukarmaõà viprayonito ràkùasaråpatàü pràpte bhåtabhede %<saüyogaü patitairgatvà parasya yoùitaü tathà . apahçtya ca viprasvaü bhavati brahmaràkùasaþ>% iti manuþ . patitapratigrahe'pi tadyonipràptiþ bhàø ànuø 11 aø dar÷ità . tacca vàkyaü adharma÷abde 121 pçø dar÷itaü tacca na harivaü÷avàkyaü kintu anu÷àsanaparvãyamiti bodhyam . pàribhàùikabrahmaràkùasà yathà %<mårkhaþ strã kacchapa÷caiva vàjã badhira eva ca . gçhãtàrthaü na su¤canti pa¤caite brahmaràkùasàþ>% vyavahàrapradãpaþ . 2 sivànucarabhede bhàgaø 10 . 63 aø .

#<bra(vra)hmaràta># naø brahma tajj¤ànaü ràtaü yasmai . 1 ÷ukadeve %<brahmaràto mç÷aü prãto viùõuràtena saüsadi>% bhàgaø 1 . 8 . 27 . 2 yàj¤avalkye munau hemacaø brahmaràtiriti vàpàñhaþ . tena hi janakàya brahmavidyàyàdànàt tathàtvam vçhadàharaõakopaniùadi tatkathà dç÷yà .

#<bra(vra)hmaràtra># puø ràtrerayam aõ 6 taø brahmasvàmike ràtri ÷eùamà÷e muhårte %<upàvçtte brahmaràtre>% bhàø 10 . 33 . 39 . vyàkhyàyàü ÷rãdharaþ .

#<bra(vra)hmarãti># brahmavarõà rãtiþ . pittalabhede hemacaø .

#<bra(vra)hmarùi># puø bra(vra)hmà vipraþ vaturmukhatuklyo và çùiþ vedasya và çùiþ smartà . brahmatulyeùu va÷iùñhàdiùu 1 vedasmartçùu 2 çùiùu hemacaø .

#<bra(vra)hmarùide÷a># 6 taø . %<kurukùetra¤ca matsya÷ca pà¤càlàþ ÷årasenakàþ . eùa vrahmarùide÷o vai brahmàrtàdanantaram>% manåkte kurukùetràdide÷acatuùñaye .

#<bra(vra)hmalakùaõa># naø 6 taø . brahmaõaþ svaråpatañasthalakùaõe brahman÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmalãkaü># puø 6 taø . 1 brahmàdhiùñhàne bhuvane satyaloke %<satyasta saptamo loko hyapunarbhavàsinàm . brahmalokaþ samàkhyàto hyapratãghàtalakùaõaþ>% devãpuø . %<ùaóguõena tapolokàt satyaloko viràjate . apunarmàrakà yatra brahmaloko hi sa smçtaþ>% . brahmeva lokaþ . 2 turãyabrahmasvaråpe ca brahmànanda÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmavarcasa># naø brahmaõà vedàdhyayanena varcaþ ac samàø . vedàdhyayanajanite tejasi %<tapaþsvàdhyàyajaü yacca tejastu brahmacarvasam>% jañàø . %<brahmavarcasakàmaþ stuvãta>% tàõóyaø vràø 2 . 5 . 2 %<brahmavarcasakàmasya kuryàt viprasya pa¤came>% manuþ tadasyàsti ini . brahmavarcasin tadayute triø %<brahmabarcasyannàdo bhavati>% chàø uø . %<vçttasvàdhyàyajaü tejaþ brahmavarcasam>% ÷àïgarabhàùyam .

#<bra(vra)hmavarcasvin># puø 6 taø . brahmaõavorcaþ samàsàntavidheranitya tvàt na acsamàø tato'styarthe vini . brahmavarcasini . %<brahmabarcasvinaþ putrà jàyante ÷iùñasammatàþ>% manuþ .

#<bra(vra)hmavarta># puø brahmaõo varto vartanaü yatra . brahmàvarte de÷e ÷abdaraø .

#<bra(vra)hmavardhana># naø brahmà vedho råpamiva vardhate vçdha--lyu . tàmre hemacaø .

#<bra(vra)hmavàñãya># puø sinibhede harivaü 141 .

#<bra(vra)hmavàda># puø 6 taø . 1 vedapàñhe hàràø . 2 brahmàdhikàreõa tattvanirõayàrthe vàde kathàbhede ca .

#<bra(vra)hmavàdin># puø brahma vedaü vadati pañhati vada--õini . 1 vedapàñhale . brahma ÷uddhaü caitanyaü sarvàtmakatayà vadati vada--õini . 3 vedàntapratipàdyasarvàtmakabrahmanirõayàrthakathàbhedaråpavàdayute . %<brahmavàdino vadanti>% chàø laø . ÷uddhacaitanyaü vadati bodhayati . 4 brahmabodhake ÷àstre jañàø . 5 hàyatryàü strã ïãp . sà ca nirguõabrahmapratipàdiketi tasyastathàtvam . %<àyàhi varade! devi! tryakùare! brahmavàdini!>% gàyatryàvàhanamantraþ .

#<bra(vra)hmavàluka># naø tãrthabhede bhàø vaø 82 aø .

#<brahmavàsa># puø 6 taø . brahmaloke harivaüø 213 aø .

#<brahmavàhas># triø brahmaõà mantaråpavede åhyate vaha--karmaõi vàø asic õicca . mantreõa pràpyamàõe çø 1 . 101 . 9 .

#<bra(vra)hmavid># brahmasvaråpatayà vetti àtmànam vida--kvip . bràhmàtmaikyavettari %<brahmavid brahma bhavati>% ÷rutiþ . 2 viùõau puø %<brahmavid bràhmaõo brahmã>% viùõu saø . vedaü vedàrthaü yathàvat bettãti brahmavid bhàø 3 vedàrthaj¤àtari triø .

#<bra(vra)hmavidyà># strã 6 taø . ÷uddhacaitanyàtmakasya brahmaõa àtmà'bhedena j¤àne .

@<[Page 4600b]>@
#<bra(vra)hmavivardhana># puø 6 taø . 1 tapovardhake viùõau %<satyaü brahmavivardhanam>% viùõusaø . vçdha--õic bhàve lyuñ . 2 tapa àdãnàü vi÷eùeõa vardhane naø .

#<bra(vra)hmavçkùa># puø . palà÷avçkùe halàyughaþ . %<brahma vai palà÷aþ>% ÷ataø vràø 13, 8 . 4 . 1 tapaþsàdhane 2 uóumbaravçkùe ratnamàlà .

#<bra(vra)hmavçtti># strã 6 taø . 1 bràhmaõasya jãvanopàye %<svadattàü paradattàü và brahmavçttiü harettu yaþ . ùaùñivarùasahasràõi viùñhàyàü jàyate kçmiþ>% bhàgaø . 2 brahmàkàràntaþkaraõavçttau ca .

#<bra(vra)hmaveda># puø 6 taø . 1 brahmaj¤àne 2 brahmapratipàdake vedabhàge vedànte ca .

#<bra(vra)hmavedi># strã brahmaõo vediriva . %<brahmavediþ kurukùetre pa¤caràmahradàntaram>% ityukte de÷e hemacaø .

#<bra(vra)hmavedin># triø brahmavetti àtmàbhedena vida--õini . brahmàtmaikyàbhij¤e %<bràhmaõeùu tu vidvàüso vidvatsu kçtabuddhayaþ . kçtabuddhiùu kartàraþ kartçùu brahavedinaþ>% manuþ .

#<brahmavaivarta># naø aùñàda÷asahàpuràõamadhye aùñàda÷asahasrasaükhyake 1 mahàpuràõabhede tatprativàdyaviùayàdikaü vçhannàradãye 4 pàde 101 aø uktaü yathà %<brahmà uvàca . ÷çõu vatsa! pravakùyàmi puràõaü da÷amaü tava . brahmavaivartakaü nàma vedamàrgànudar÷akam . sàvarõiryatra bhagavàn sàkùàddevarùaye'rthitaþ . nàradàya puràõàrthaü pràha sarvamalaukikam . dharmàrthakàmamokùàõàü sàraþ prãtirharau hare . tayorabhedasiddhyarthaü brahmavaivartamuttamam . rathantarasya kalpasya vçttàntaü yanmayoditam . ÷atakoñipuràõaü tat saükùipya pràha vedavit . vyàsa÷caturdhà saüvyasya brahmavaivartasaj¤itam . aùñàda÷asahasrantat puràõaü parikortitam . brahma 1 prakçti 2 vighne÷a 3 kçùõakhaõóa 4 samàcitam . tatra sutarùisaüvàdaþ puràõopaktamo mataþ>% . tatra prathame brahmakhaõóe . %<sçùñiprakaraõaü tvàdyaü tato nàradabedhaso . vivàdaþ sumahàn yatra dvayoràsãt paràbhavaþ . ÷ivalokagatiþ pa÷càjj¤ànasàbhaþ ÷ivànmuneþ . ÷ivavàkyena tat pa÷càt marãcernàradasya . tu manana¤caiva sàvarõirj¤ànàrthaü siddhasevite . à÷rame sumahàpuõye trailokyà÷caryakàrtiõi . etaddhi brahmakhaõóaü hi ÷rutaü pàpavinà÷anam>% . dvitãye prakçtikhaõóe tataþ sàvarõisavàdà nàradasya samãritaþ . kçùõamàhàtmyasaüyukto nànàkhyànakathottaraþ . prakçtara÷abhåtànàü kalànà¤cà pi varõitam . màhàtmyaü, påjanàdya¤ca vistareõa yathàsthitam . etat prakçtikhaõóaü hi ÷rutaü bhåtividhàyakam . tçtãye gaõe÷akhaõóe . %<gaõe÷ajanmasaüpra÷naþ sapuõyakamahàvratam . pàrvatyàþ kàrtikeyena saha vighne÷asambhavaþ . caritaü kàrtavãryasya jàmadagnasya càdbhutam . vivàdaþ sumahàn pa÷càjjàmadagnyagaõe÷ayoþ . etadvighne÷akhaõóaü hi sarvavighnavinà÷anam>% caturthe ÷rãkçùõajanmakhaõóe %<÷rãkçùõajanmasampra÷no janmàkhyànaü tato'dbhutam . gokule gamanaü pa÷càt påtanàdibadho'dbhutaþ . bàlyakaumàrajà lãlà vividhàstatra varõitàþ . ràsakrãóà ca gopãbhiþ ÷àradã samudàhçtà . rahasye ràdhayà krãóà varõità bahuvistarà . sahàkråreõa tatpa÷cànmathuràgamanaü hareþ . kasàdãnàü badhe vçtte sadasyadvijasaüskçtiþ . kà÷ya sàndãpaneþ pa÷càvvidyopàdànamadbhutam . yavanasya badhaþ pa÷càddvàrakàgamanaü hareþ . narakàdibadhastatra kçùõena vihito'dbhutaþ . kçùõakhaõóamidaü vipra! nçõàü saüsàra÷caõóanam>% tatphala÷rutiþ %<pañhita¤ca ÷rutaü dhyàtaü påjitaü càbhivarõitam . ityetadvrahmavaivartaü puràõaü càtyalaukikam . vyàsoktaü càdisambhåtaü pañhan ÷çõvan vimucyate . vij¤ànaj¤àna÷amanàt ghoràt saüsàrasàga ràt . lisvitveda¤ca yo dadyànmàghyàü dhenusamàcitam . vrahmalokamavàpnoti sa mukto'j¤ànabandhanàt . ya÷cànukramaõãü vàpi pañhed và ÷çõuyàdapi . so'pi kçùõaprasàdena labhate và¤chitaü phalam>% . vivarta upàdàna viùamasattàkaü kàryaü svàrthe aõ 6 taø . 2 vrahmaõo'tulyasattàke kàrye ca .

#<bra(vra)hmavrata># naø sahasravarùasàdhye brahmalokadar÷anaphalake vrata bhede bhàø saø 11 aø .

#<bra(vra)hma÷alya># puø brahmeva såkùmaü ÷alyaü kaõñakàgraü yasya . (bàvalà) vçkùabhede ratnamàlà .

#<bra(vra)hma÷àlà># strã 1 tãrthabhede bhàø vaø 87 aø . 2 vedapàñhàrthaü ÷àlàyà¤ca .

#<bra(vra)hma÷àsana># naø 6 taø . tattatkàryeùu brahmakartçke 1 niyojane . tena ca yathà yasya ÷àsanaü kçtaü yathà pçthivyà dhàraõàya vàyorvahanàya såryàdãnàü prakà÷anàya ityàdi tattathaiva taiþ ÷àsanamanupàlyate evaü varõà÷ramàdikarmànu÷àsanamapi tenaiva anu÷iùñam %<÷rutismçtã mamaivàj¤e yaste ullaïghya bartate . õàj¤àcyedã mama dveùã narakaü pratipadyate>% bhagavadukteþ . brahmaõo vedasyànu÷àsane 2 kartavyatopade÷e ca . adhikaraõe lyuñ . 3 brahmavicàragçhe ÷abdaratnàø .

@<[Page 4601b]>@
#<bra(vra)hma÷iras># naø astrabhede taccàstraü droõena svasutàya a÷vatthàmne arjunàya càdhyàpitaü tadastraprayogasaühàràdikathà bhàø sauø 12 aø .

#<bra(vra)hmasaü÷ita># triø 3 taø . bràhmaõà mantreõa saü÷ite tãkùõãkçte çø 6 . 75 . 16

#<bra(vra)hmasaühità># strã vaiùõavàcàrasiddhànte adhyàya÷atàtmake granthabhede .

#<bra(vra)hmasatã># strã brahmaråpà brahmaõo và jàtã sato . sarasvatyàü nighaõñuþ .

#<bra(vra)hmasattà># strãø 6 taø . brahmaråpajagadadhiùñhàtçsattàyàm . ÷uktisattayà rajatasattàvat tatsattayaiva jagataþsatta vedàntamatam .

#<bra(vra)hmasatra># naø brahma vedastatpàñharåpaü satram . brahmayaj¤a÷abdàrthe %<naityike nàstyanadhyàyà brahmasatraü hi tatsmçtam>% manuþ .

#<bra(vra)hmasadana># naø sodatyasmin sada--àdhàre lyuñ 6 taø . brahmaõa çtvigbhedasya vàruõãvçkùàdijàte ku÷àstçte pràgagre 1 àsane kàtyàø ÷rauø 2 . 1 . 2 såtràdau dç÷yam . 2 hiraõyagarbhasadane ca .

#<bra(vra)hmasaras># naø tãrthabhede tatkathà bhàø vaø 81 aø dç÷yà .

#<bra(vra)hmasarpa># puø brahmeva vçhan sarpaþ . sarpabhede trikàø .

#<bra(vra)hmasàt># aùyaø brahmàdhãnaü karoti sàti . brahmàdhãne kç¤àdiùvevàsya prayogaþ brahmasàt--karoti bhavati sampadyate và

#<bra(vra)hmasàman># naø sàmabhede tacca sàma tàõóyabrà04 . 3 . 1 dar÷itaü yathà athàsminnevàhani madhyandinasavane bràhmaõàcchaüsinaþ pçùñhastotranivartakamekaü sàma vidhatte bhàø %<abhãvarto brahma sàma bhavati>% tàõóyabràø %<ta¤coda¤ca mçtãsahamityasyàü yonàvutpannaü sàma abhãvartàkhyam etat sàma bràhmaõàcchaüsã pçùñhastotramanu÷aüsati, tacca vakùyamàõàsu çkùu kartavyam>% athaitannàmanirvacanena pra÷aüsati bhàø . %<abhãvartena vai devàþ khargaü lokamabhyavartanta yadabhãvarto brahma sàma bhavati svargasya lokasyàbhivçttyai>% bràø . abhãvartàkhyena sànyà devàþ svargaü lokamabhyavartanta agacchan ataevàsyàbhivçttisàdhanatvàdasya sàmno'bhãvarta iti saüj¤à niùpannà . ataeva ÷àñyàyanakaü %<yadabhyavartanta tadabhãvartasyàbhãvartatvamiti>% . abhipårvàdvçta vartane ityasmàt karaõe dha¤ . upasargasya gha¤yamanuùye bahulamiti pårvapadasya dãrghaþ . evaü sati asminnahani abhãvarto brahmaõaþ pçùñhyasàma bhavatãti yat tat svargasya lokasyàbhivçtyai abhivartanàyàbhigamanàya satriõàü mavati bhàø . tacca sàma åhagàne . 6 praø 14 kaø dar÷itam .

#<bra(vra)hmasàyujya># naø saha yunakti yuja--kvip tasya bhàvaþ sàyujyaü 6 taø . bra(vra)hmabhàve .

#<bra(vra)hmasàrùñità># strã 6 taø . brahmatulyagatitve manuþ 4 . 232 .

#<bra(vra)hmasàvarõi># puø da÷ame manubhede %<da÷amã brahmasàvarõi rupa÷lokasuto mahàn . tatsutà bhårisenàdyà haviùmatpramukhà dvijàþ . haviùmàn sukçtaþ satyo jayo mårtistadà dvijàþ . suvàsanaviruddhàdyà devàþ ÷ambhuþ sure÷varaþ . viùvakmeno viùucyàntu ÷ambhoþ sakhyaü kariùyati . jàtaþ svàü÷ena bhagavàn gçhe vi÷vasçjàü prabhuþ>% bhàgaø 8 . 13 . 10

#<bra(vra)hmasambhava># puø 6 taø . 1 jainabhede hemaø 2 brahmaõo jàte vasiùñhàdau ca .

#<bra(vra)hmasiddhànta># 6 taø . paitàmahe jyotiùasiddhàntabhede %<pauli÷aroma(soma)ka vàsiùñhasaurapaitàmaheùu pa¤casveteùu siddhànteùu>% vçø saø 1 aø .

#<bra(vra)hmasuta># puø 6 taø . 1 ketubhede vçø saø 11 aø ketu÷abde dç÷yam . 2 marãcyàdau ca

#<bra(vra)hmasuvarcalà># strã oùadhibhede tatsthànalakùaõàdikamuktaü su÷rute %<devasunde hradavare tathà sindhau mahànade . dç÷yate ca jalànteùu madhye brahmasuvarcalà>% . %<kanakàbhà jalànteùu sarvataþ parisarpati . sakùãrà padminãprakhyà devã brahma suvarcalà>% . tatkvathite 2 jale ca %<pibet brahmasuvarcalàm>% manuþ .

#<bra(vra)hmaså># puø brahmàõaü såtavàn så--kvip . caturvyåhàtmakasya viùõormårtibhede aniruddhe tasyàvatàrabhede 2 uùàpatau ca amaraþ . %<aniruddhàttato brahmà tannàbhikamalodbhavaþ>% brahmapuø . brahmaõi tapasi suvati prerayati så--preraõe kvip . tapaþpravartake 3 kàme ca kàmenaiva sarvatapasmu preraõàttasya tathàtvam . tadabhimànideve 4 kandarpe ca amaraþ .

#<bra(vra)hmasåtra># naø brahmaõi vedagrahaõakàle ucitaü såtram . 1 yaj¤opavãte trikàø . 2 brahmapratipàdake ÷àrãrakasåtre ca . %<brahmasåtrapadai÷caiva hetumadbhirvini÷citam>% gãtà .

#<bra(vra)hmasånu># puø 6 taø . ikùvàkuvaü÷odbhave 1 ràjabhede brahmadatte hemacaø 2 vasiùñhàdau ca .

#<bra(vra)hmasteya># 6 taø . svàrthamadhãyànàt tato'nuj¤àmapràpya tadvàkya÷ravaõena vedàdhyetari . %<brahma yasyananuj¤àtamadhãyànàdavàpnuyàt . sa brahmasteyasaüyukto narakaü pratipadyate>% manuþ

#<bra(vra)hmasthàna># naø 6 taø . tãrthabhede bhàø vaø 81 aø .

#<bra(vra)hmasva># 6 taø . brahmasvàmike dhane . %<brahmasyaü và gurusyaü và devasvaü vàpi yo haret . sa kçtaghna iti j¤aiyo mahàpàpã ca bhàrata! . avañode vaset so'pi yàvadindrà ÷ataü ÷atam . tato bhavet suràpãti tataþ ÷ådrastataþ ÷uciþ>% . brahmavaiø prakçø 49 aø .

#<bra(vra)hmahatyà># strãø hana--kyap 6 taø . viprahanane . tasya mahàpàtakatvamuktaü manunà %<brahmahatyà suràpànaü steyaü gurvaïganàgamaþ . mahànti pàtakànyeva saüsarga÷càpi taiþ saha>% tadadhiùñhàtçsvaråpamuktaü brahmavaiø puø janmaø 47 aø yathà %<raktavastraparãdhànà vçddhà strãve÷adhàriõã . saptatàlapramàõà sà ÷uùkakaõñhauùñhatàlukà . ã÷àpramàõada÷anà mahàbhãta¤ca kàtaram . dhàvantaü paridhàvantã baliùñhàhatacetanam . khaïgahastà hatàstraü taü dayàhãnà ca mårchitam . indro dçùñvà ca tàü ghoràü smàraü smàraü guroþ padam . vive÷a mànasasaro mçõàlasåkùmasåtrataþ . tatra gantuü na ÷aktà sà brahmaõaþ ÷àpakàraõàt>% . vçtrà suravadhanimittakabrahmahatyàpanodanàrthaü ÷akreõà÷vamedhekçte tasyà vibhajya sthànavi÷eùe saükràmaõakathà bhàø uø uø 12 aø yathà %<tatrà÷vamedhaþ sumahàn mahendrasya mahàtmanaþ . vavçte pàvanàrthaü vai brahmahatyàpaho nçpa! . vibhajya brahmahatyàü tu vçkùeùu ca nadãùu ca . parvateùu pçthivyà¤ca strãùu caiva yudhiùñhiraþ!>% àtide÷ikabrahmahatyàþ katicit brahmavaiø prakçø 27 aø uktà yathà %<÷rãkçùõe ca tadarcàyàü tanmayyàü prakçtau tathà . ÷ive ca ÷ivaliïge và sårye såryatanau tathà . gaõe÷e và tadarcàyàmevaü sarvatra sundari! . yaþ karoti bhedabuddhiü brahmahatyàü labhet tu saþ . svagurau sveùñadeveùu janmadàtari màtari . karoti bhedabuddhiü yo brahmahatyàü labhet tu saþ . vaiùõaveùvanyabhakteùu, bràhmaõeùvitareùu ca . karoti samatàü yo hi brahmahatyàü labhet tu saþ . hareþ pàdodekeùvanyadevapàdodake tathà . karoti samatàü yo hi brahmahatyàü labhet tu saþ . vimåóho viùõunaivedye cànyanaivedyake tathà . karoti samatàü yo hi brahmahatyàü labhet tu saþ . sarve÷vare÷vare kçùõe sarvakàraõakàraõe . sarvàdye sarvadevànàü sevye sarvàtmanàtmani . màyayà mekaråpe vàpyekatraiva hi nirguõe . karotyanena samatàü brahmahatyàü labhet tu saþ . pitçdevàrcanaü paurvàparaü vedavinirmitam . yaþ karoti tanniùedhaü brahmahatyàü sa vindati . ye nindanti hçùãke÷aü tanmantropàsakaü tathà . pavitràõàü pavitra¤ca brahmahatyàü labhanti te . ye nindanti viùõumàyàü viùõubhaktipradàü satãm . sarva÷aktisvaråpà¤ca prakçtiü sarvamàtaram . sarvadevasvaråpà¤ca sarvàdyàü sarvavanditàm . sarvakàraõaråpà¤ca brahmahatyàü labhanti te . kçùõajanmàùñamãü ràmanavamãü puõyadàü paràm . ÷ivaràtriü tathà caikàda÷ãü vàraü ravestathà . pa¤ca parvàõi puõyàni ye na kurvanti mànavàþ . labhante brahmahatyàü te càõóàlàdhikapàpinaþ . ambuvàcyàü bhåkhananaü jale ÷aucàdika¤ca ye . kurvanti bhàrate varùe brahmahatyàü labhanti te . guru¤ca màtaraü tàtaü sàdhvãü bhàryàü sutaü sutàm . anàthàü yo na puùõàti brahmahatyàü labhet tu saþ . vivàho yasya na bhavet na pa÷yati sutantu yaþ . haribhaktivihãno yo brahmahatyàü labhet tu saþ . hareranaivedyabhojã nityaü viùõuü na påjayet . puõyaü pàrthivaliïgaü và brahmahatyàü labhet tu saþ>% . àtide÷ikyàstasyà vinà÷anaü harismaraõagaïgàsnànàdi .

#<bra(vra)hmahatyàsama># naø %<ançta¤ca samutkarùe ràjagàmi ca pai÷unam . guroralãkanirbandhaþ samàni brahmahatyayà>% manåkte anupàtakabhedaråpe mithyàbhedakathanàdau .

#<bra(vra)hmahan># triø bra(vra)hmàõaü hatavàn hana--kvip . 1 viprahatyàkàriõi . %<bra(vra)hmahà na bhavatyanyo bra(vra)hmahà vçùalãpatiþ . yastasyàmàhitogarbhaþ sa tena brà(vrà)hmaõo hataþ>% ityukte 2 vçùalãtau ca . %<kùutotpatanajihmàsu jãvottiùñhàïgulidhvaniþ . gurorapi ca kartavyamanyathà brahmahà bhavet>% 3 ityàdismçtyuktàtide÷ikabra(bra)hmahatyàpàpayukte ca . tatpràya÷cittaü manunoktaü yathà
     %<brahmahà dvàda÷a samàþ kuñãü kçtvà vane vaset . bhaikùà÷yàtmavi÷uddhyarthaü kçtvà ÷ava÷irodhvajam 1 . lakùyaü ÷astrabhçtàü và syàdviduùàmicchayàtmanaþ 2 . pràsyedàtmànamagnau và samiddhe triràvàk÷iràþ 3 . yajeta và÷vamedhena 4 svarjità 5 gosavena và 6 . abhijidvi÷vajidbhyàü 7 . 8 và trivçtàgniùñutàpi 9 và . japan vànyatamaü 10 . vedaü yojanànàü ÷ataü vrajet 11 . brahmahatyàpanodàya mitabhuï niyatendriyaþ . sarvasvaü vedaviduùe bràhmaõàyopapàdayet 12 . dhanaü ùà jãvanàyàlaü gçhaü và saparicchadam 13 . haviùyabhug và'nusaret pratisrotaþ sarasvatãm 14 . japedvà niyatàhàrarivarvai vedasya saühitàm 15 . kçtavàpano nivased gràmànte govraje'pi và . à÷rame vçkùamåle và gobràhmaõahite rataþ . brahmaõàrthe gavàrthe và sadyaþ pràõàn parityajan 16 . mucyate brahmahatyàyà goptà gobràhmaõasya ca . tryavaraü pratiyoddhà và1 7 sarvasvamavajitya và . viprasya tannimitte và pràõàlàbhe vimucyate>% .

#<bra(vra)hmàïgabhå># puø brahmaõo'ïgàt bhavati bhå--kvip . ghoñake hàràø . brahmàtmabhå÷abde dç÷yam .

#<bra(vra)hmà¤jali># puø bra(vra)hmaõa vedapàñhàya a¤jaliþ gurau kçtovinayà¤jaliþ, svaravi÷eùaj¤àpanàrthaü và kçtã¤jaliþ saükucitapàõiþ . vedapàñhàrthaü gurunikañe kàrye 1 vinayà¤jalau svaravi÷eùàrthaj¤àpanàya kçtasaïkoce 2 pàõidvaye ca amaraþ .

#<bra(vra)hmàõã># puø bra(vra)hmàõam ànayati jãvayati anaõic--aõ pårvaø õatvam . brahma÷aktau %<haüsayukte vimànasthà sàkùasåtrakamaõóaluþ . àyàtà brahmaõaþ ÷aktiþ brahmàõã sà'bhidhãyate>% iti devãmàø . %<brahmàõã brahmajananàd>% devãpuø . brahma÷abdàt ïãù ànaï ceti tvapàõinãyam . 2 reõukànàmagandhadravye ratnamàø . 2 ràjarãtau ràjaniø . 3 brahmaõo'rdha÷arãràdutpannàyàü ÷ataråpàyàm . %<tataþ saüjapatastasya bhittvà dehamakalmaùam . strãråpamardhamakarodardhaü puruùaråpavat . ÷ataråpà ca sà khyàtà sàvitrã ca nigadyate . sarasvatyatha gàyatrã brahmàõãtyucyate ca sà>% matsyapuø 3 aø .

#<bra(vra)hmàõóa># naø 6 taø . %<tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamapramam . tasmin jaj¤e svayaü brahmà sarvalokapitàmahaþ>% iti manåkte brahmaõa utpàdake aõóàkàre 1 bhuvanakoùe %<brahmàõóabhàõóãdarabhràmyatpiõóitacaõóimeti>% vãracaritam . brahmàõóasaüsthà såø siø dar÷ità yathà %<vàsudevaþ paraü brahma tanmårtiþ puruùaþ paraþ . avyakto nirguõaþ ÷àntaþ pa¤caviü÷àt paro'vyayaþ . prakçtyantargato devo bahiranta÷ca sarvagaþ . saïkarùaõo'paþ sçùñvàdau tàsa vãjamavàsçjat . tadaõóamabhavaddhaimaü sarvatra tamasàvçtam . tatràniruddhaþ prathamaü vyaktãbhåtaþ sanàtanaþ . hiraõyagarbho bhagavàneùa chandasi pañhyate . àdityo hyàdibhåtatvàt prasåtyà sårya ucyate . paraü jyotistamaþpàre såryo'yaü saviteti ca . paryeti bhuvanànyeùa bhàvayan bhåtabhàvanaþ>% ityupakrame %<guõakarmavibhàgena sçùñvà pràgvadanukramàt . vibhàgaü kalpayàmàsa yathàsvaü vedadar÷anàt . grahanakùatratàràõàü bhåmervi÷vasya và vibhuþ . devàsuramanuùyàõàü siddhànàü ca yathàkramam . brahmàõóametat suùiraü tatredaü bhårbhuvàdikam . kañàhadvitayasyaiva sampuñaü golakàkçti (1) . brahmàõóamadhye paridhirvyomakakùà'bhidhãyate . tanmadhye bhramaõaü bhànàmadho'dhaþ krama÷astapà . mandàmarejyabhraputrasårya÷ukrendujendavaþ . paribhramantyadho'dhasthà . siddhavidyàdharà ghanàþ . upariùñàt sthitàstasya sendrà devà maharùayaþ . adhastàdasuràstadvatdviùanto'nyonyamà÷ritàþ . tataþ samantàt paridhiþ krameõàyaü mahàõavaþ . mekhaleva sthito dhàtryà devàsuravibhàgakçt . samantànmerumadhyàt tu tulyabhàgeùu toyadheþ . dvãpeùu dikùu pårvàdinagaryo devanirmitàþ . bhåvçttapàde pårvasyàü yamakoñãti vi÷rutà . bhadrà÷vavarùe nagarã svarõapràkàratoraõà . yàmyàyàü bhàrate varùe laïkà tadvatanmahàpurã . pa÷cime ketumàlàkhye romakàkhyà prakãrtità . udak siddhapurã nàma kuruvarùe prakãrtità . tasyàü siddhà mahàtmàno nivasanti gatavyathàþ>% såø siø . (1) %<etat pràguktaü brahmaõàghiùñhitaü suvarõàõóaü suùiramavakà÷àtmakaü tatràvakà÷e idaü jagat bhårbhuvàdikaü bhårbhuvaþsvargàtmakamavasthitaü na bahiþ . nanvaõóasya golàkàratvenàntaravakà÷àtmakatvamasambhavartàtyata àha kañàhadvitayasyeti . kañàho'rdhagolàkàraü sàvakà÷aü pàtraü tasya dvitayaü dvayaü samaü tasya . evakàro nyånàdhikavyavacchedakàrthaþ . sampuñamàbhimukhyena militaü golakàkçtirmolàkàraþ syàt . tathàca na kùatiþ>% raïganàø . %<bhåbhådharatrida÷adànavamànavàdyà ye'yà÷ca dhiùõyagaganecaracakrakakùàþ . lokavyavasthitiruparyupari pradiùñà brahmàõóabhàõóajañhare tadidaü samastam>% siø ÷iø . idànãmanyoditaü brahmàõóamànaü pårvaü kathitamapi prasaïgàdanuvadati sma pramitàø . %<koñighnairnakhanandaùañkanakhabhåbhåmçdbhujaïgendubhi 18712069200000000 rjyotiþ ÷àstravido vadanti nabhasaþ kakùàmimàü yojanaiþ . tadbrahmàõóakañàhasaüpuñatañe kecijjagurveùñhanaü kecit procuradç÷yadç÷yakagiriü pauràõikàþ sårayaþ . karatalakalitàmalakavadamalaü sakalaü vidanti ye golam dinakarakaranikaranihatatamaso nabhasaþ sa paridhiruditastaiþ . brahmàõóametanmitamastu no và kalpe grahaþ kràmati yojanàni . yàvanti pårvairiha tatpramàõaü proktaü khakakùàkhyamidam mataü naþ>% . pramàõa÷ånyatvàt prayojanàbhàvàccàsmàbhirbrahmàõóamànaü na kathitamityarthaþ pramiø . dànàrthakalpite mahàdànàntargate brahmàõóàtmakasvarõàdighañite 2 padàrthe tatsvaråpàdi hemàø dàø khaø matsyapuø uktaü yathà %<athàtaþ saüprabakùyàmi brahmàõóaü vidhipårvakam . yacchreùñaü sarvabhåtànàü mahàpàtakanà÷anam . puõyaü dinamathàsàdya tulàpuruùadànavat . çtvigmaõóapasambhàrabhåùaõàcchàdanàdikam . loke÷àvàhanaü tadvadadhivàsanakaü tathà>% tulàpurudànavaditi, kàlade÷avçddhi÷ràddha÷ivàdipåjàbràhmaõavàcanaguruçtvigvaraõamadhuparkadànakuõóamaõóapavedikàsambhàraloke÷àvahanàdhivàsanàdi sarva matsyapuràõoktatulàpuruùadànavihitaü veditavyamityarthaþ . %<kuryàdviü÷atpalàdårdhvanàsahasràcca ÷aktitaþ . ÷akaladvayasaüyuktaü brahmàõóaü kà¤canaü budhaþ>% . ÷akaladvayaü, khaõóadvayam . tallakùaõantu brahmàõóapuràõe %<kumbhacchàyà bhavedyàdçk pratãcyàü di÷i candramàþ . uditaþ ÷uklapakùàdau vapuraõóasya tàdç÷amiti>% kumbhacchàyà iti, kumbhacchàyà grãvàhãnakumbhàdijetyavadheyam . %<diggajàùñakasaüyuktaü ùaóvedàïgasamanvitam . lokapàlàùñakopetaü madhyasthitacaturmukham . ÷ivàcyutàrka÷ikharamumàlakùmãsamanvitam . vasvàdityamarudgarbhaü mahàratnasamanyitam>% . athaiteùàü diggajaprabhçtãnàü krameõa lakùaõàõyucyante àdityapuràõe %<÷ubhràbha÷ca caturdaüùñraþ ÷rãmànairàvatã gajaþ . puùpadanto vçhatsàsnaþ ùaódantaþ puùpadantavàn . sàmànyapajaråpeõa ÷eùà dikvariõaþ smçtàþ>% . tannàmàni ÷àstràntare %<airàvataþ puõóarãko vàmanaþ kumudo'¤janaþ . puùpadantaþ sàrvabhaumaþ supratãka÷ca diggajàþ>% . vedàïgàni skandapuràõe %<÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü jyotiùà¤citi . chanda÷ceti ùaóetàni vedàïgàni pracakùate . mårtàni brahmaõo loke sàkùasåtràõi tàni tu . dvijàlibhiþ ÷ubhàsyàni vàme dadhati kuõóikàm>% . tàni ca pa÷cimadi÷i vedasannidhau nive÷anãyàni digvi÷eùànàmnànàt pradhànaü nãyamànaü hi tatràïgànyapakarùatãtinyàyàt, vakùyate ca, %<pa÷cime caturovedàniti>% . lokapàlaråpàõyàha vi÷vakarmà %<caturdanto gajàråóho vajrapàõiþ purandraruþ . pràcãpatiþ prakartavyo nànàbharaõabhåùitaþ . piïgabhrå÷ma÷ruke÷àkùaþ pãnàïgajañharo'ruõaþ . chàgasthaþ sàkùasåtra÷ca saptàrciþ ÷aktidhàrakaþ . ãùatpãno yamaþ kàryo daõóahasto vijànatà . raktadçk pà÷adhçk kruddho nirçtirvikçtànanaþ . puüsthità ghaógahasta÷ca bhåtavàn ràkùasàvçtaþ . varuõaþ pà÷abhçt saumyaþ pratãcyàü makarà÷rayaþ . dhàvaddhariõapçùñastho dhvajadhàrã samãraõaþ . da÷à÷varathagaþ somo gadàpàõirvarapradaþ>% . %<÷a÷akavàhanaþ>% ityàgamàntaram . %<pårvottare trinetra÷ca vçùabhasthastri÷ålabhçt . kapàlapàõi÷candràrdhabhåùaõaþ parame÷varaþ>% . caturmukharåpantu viùõudharmottaràt %<padmapatràsanastha÷ca brahmà kàrya÷caturmukhaþ . akùamàlàsrajaü bibhrat pustaka¤ca kamaõóalum . vàsaþ kçùõàjinaü tasya pàr÷ve haüsastathaiva ca>% . ÷ivalakùaõamuktaü vàyupuràõe %<pa¤cavaktro vçùàråóhaþ prativaktraü trilocanaþ . kapàla÷ålakhañvàïgã candramauliþ sadà÷ivaþ>% . viùõulakùaõamuktaü tulàpuruùadàne . såryalakùaõamuktaü viùõudharmottare %<raviþ kàryaþ ÷ubha÷ma÷ruþ sindåràruõasuprabhaþ . padmàsanaþ padmakaro bhåùito ra÷anàdharaþ>% . umàlakùmãsamanvitamityatra, ÷ivàcyutayoþ sannihite umàlakùmyau vidheyau . umàlakùaõamuktaü devãpuràõe %<gaurãü ÷aïkhenduvarõàbhàü sarvarã÷aniùevitàm . vçttapadmàsanàsãnàü sàkùamåtrakamaõóalum . varadodyataråpàdyàü sarvamàlyaphalapriyàm>% . varadodyataråpàdyàü, varadàbhayapàõikàmityarthaþ . lakùmãlakùaõamuktaü pa¤caràtre %<padmàsanasthàü kurvãta ÷riyaü trailokyamàtaram . gauravarõàü suråpà¤ca sarvàlaïkàrabhåùitàm . raukmapadmakaravyagràü varadàü dakùiõena tu>% . vasvàdityaråpàõi, nàradãye, %<prasannavadanàþ saumyà varadàþ ÷aktipàõayaþ . padmàsanasthà dvibhujàþ kartavyà vasavaþ sadà . padmàsanasthà dvibhujàþ padmagarbhàntakàntayaþ . karàdiskandhaparyantanàlapaïkajadhàriõaþ . adhaþsaüsthitameùàdirà÷ayaþ pràvçtàïghrikàþ . indràdyà dvàda÷àdityàstejomaõóalamadhyagàþ>% tathà . vàyutulyena råpeõa maruto nàma devatàþ . kartavyà iti ÷eùaþ, vasvàdinàmàni, tulàpuruùoktàni veditavyàni . mahàratnasamanvitamiti, mahàratnàni paribhàùàyàmuktàni, anantamithunànvitamiti kvacitpàñhaþ . %<phaõàsaptànvito'nantaþ pçthvã strãråpadhàriõãtyanantamithunam . atha prakçtamucyate>% vitasteraïgula÷ataü yàvadàyàmavistaram . kau÷eyavastrasaüvãtaü tiladrãõopari nyaset . tathàùñàda÷a dhànyàni samantàtparikalpayet . vitasteraïgula÷atamiti, dvàda÷àïgulamàrabhyàïgula÷ataüyàvacchaktyanusàreõa kàryamityarthaþ . droõamànamaùñàda÷a dhànyàni ca paribhàùàyàü draùñavyàni . sa ca tiladroõo vedikàyàü likhitacakrasyoùari sthàpanãyaþ . %<pårveõànanta÷ayanaü pradyumnaü pårvadakùiõe . prakçtirdakùiõe de÷e saükarùaõamataþ param . pa÷cime caturovedànaniruddhamataþ param . agnimuttarato haimaü vàsudevamataþ param . samantàdguõapãñhasthànarcaget kà¤canàn budhaþ . sthàpayedvastrasaüvãtàn pårõakumbhàn da÷aiva tu>% . pårveõetyàdi, brahmàõóàt pårvade÷e ananta÷ayanaü ÷eùa÷àyinaü guõa (sattvàdi) pãñhe sthàpayet, tanmårtilakùaõaü viùõudharmottaràt %<devadeva÷ca kartavyaþ ÷eùasupta÷caturbhujaþ . ekapàdo'sya kartavyo lakùmyutsaïgagataþ prabhoþ . tathà'para÷ca kartavyaþ ÷eùabhogàïkasaüsthitaþ . ekobhujo'sya kartavyastatra jànau prasàritaþ . kartavyo nàbhide÷asthastathà tasyàparaþ karaþ . tathaivànyaþ karaþ kàryo devasya tu ÷irodharaþ . santànama¤jarãdhàro tathàcàsya karaþ paraþ . nàbhisambhåtakamale sukhàsãnaþ pitàmahaþ . nàlalagnau tu kartavyau padmasthau madhukaiñabhau . ÷aïkhacakragadàdãni mårtàni parito nyamediti>% . pradyumnalakùaõaü pa¤caràtràdiùu %<dakùiõordhakare padmaü dadyàcchaïkhamadhaþ kare . cakramårdhe tato vàme gadàü dadyàt tathà dvija! . càpeùudhçmvà pradyumno råpavàn vi÷vamãhanaþ>% iti . atra yadyapi prakçteravyaktaråpatayà vidhànama÷akyaü tathàpi lakùmyàdi÷abdavyapade÷yaü sukaramasti tadråpamityatastadanyatamaråpanirmàõameva nyàyyam . taduktaü màrkaõóeyapuràõe %<sarvasyàdyà mahàlakùmãstriguõà parame÷varã . màtulaïgaü gadàü kheñaü pànapàtra¤ca bibhratã . nàgaü yoni¤ca liïga¤ca vibhratã nçpa! mårdhanãti>% . saükarùaõaråpam viùõudharmottare %<vàsudevasya råpeõa kàryaþ saükarùaõaþ prabhuþ . sa tu ÷uklavapuþ kàryo nãlavàsà yadåttama! . gadàsthàne ca susala¤cakrasthàne ca làïgalamiti>% . vedamårtayo bhåtaghañe vakùyante . aniruddharåpaü nàradãye . %<kçùõaü caturbhujaü dakùe ÷araü khaógaü taduttare . dhanuþkheñadharaü vãramaniruddhaü pracakùate>% . agnilakùaõamuktam . vàsudevaråpamapi nàradãye %<vàsudevaþ ÷ivaþ ÷àntaþ sitàbha÷ca caturbhujaþ . yogamårdhordha÷aïkha÷ca hçdde÷àrpitahastakaþ . dhàrayeduttare cakraü kare vai dakùiõe gadàmiti>% . ete ca devatàvi÷eùà, brahmàõóanirmàõakëptasuvarõàt pçthak suvarõeõaiva ghañanãyàþ brahmàõóasya kila viü÷atipalàtpabhçti palamahasràvavadhiriha niyamaþ, puràõeùu dç÷yate tato'vakçùyamàõakà¤cane tasmin nyånasaükhyatvàdayathàvadvihitatvamàpadyate . na ca diggajàùñakasaüyuktaü lokapàlopetamityàdinà eka eva tàvadbhiraïgairaïgã niùpàdyata iti brabràõóavatkëptasuvarõenaiva diggajàdipratimànirmitau na ka÷cidbàdha iti vàcyaü, %<kç¤cinàn kàrayediti>% punaþ kà¤canopade÷ànàrthakyàpatteþ . a÷råyamàõaparimàõànàü pratimànàmaïguùñhaparvaprabhçtivitastiparyantaü yathà÷akti parimàõaü kalpanãyam . pårõakumbhàn sthàpayedityatra samantàditi yojyam . %<dar÷ava ghenavo deyà sahemàmbaradohanàþ . pàdukãpànahacchatracàmaràsanadarpaõaiþ . bhakùyabhojyànnadãpekùuphalamàlyànulepanaiþ . homàdhivàsanànte ca sthàvitã vedapuïgavaiþ . itthamuccàrayenmantraü triþkçtvàtha pradakùiõam>% . sahemàmbaradohanà iti, hema÷çïgyaþ tàmradohanàþ savastràþ pàr÷vato dakùiõàrthamupakalpanãyàþ . tatràcàryàya dve, çtvigbhyo'ùñau saüpradeyà, jàpakàdãnàü anyaiva yathà÷akti dakùiõeti, . bhaviùyottare tu j¤eyaü niùka÷ataü pàrthetyàdinà suvarõameva dakùiõàrthamupakalpanãyamityuktaü, ÷ràddhàdhivàsanadinàdanyedyuragnikuõóeùu çtvigupave÷anàdikarma÷eùasamàptau tulàpuruùadànavadvihitàyàü, pårvavadeva sràpitaþ ÷uklamàlyàmbaradharo gçhãtakusumà¤jaliryajamàno brahmàõóaü triþpradakùiõãkçtya mantramuccàrayet . mantraþ . %<nabho'stu vi÷ve÷vara! vi÷vadhàman! jagatsavitre bhagavannamaste . saptàdhilokàmarabhåtalena garbheõa sàrdhaü vitaràbhirakùàm . ye duþkhitàste sukhino bhavantu prayàntu pàpàni caràcaràõàm . tvaddàna÷astràhatapàtakànàü brahmàõóadoùàþ pralaya vrajantu . evaü praõamyàmaravi÷vagarbhaü dadyàd dvijebhyo da÷adhà vibhajya . bhàgadvayaü tatra guroþ prakalpya samambhajeccheùamataþ krameõa>% . dànavàkyaü tulàpuruùavadbeditavyaü tacca da÷adhà vibhajya gurorbhàgadvayaü prakalpya ava÷iùñàùñabhàgànàmekaikaü bhàgaü tridhà vibhajya caturviü÷atisaükhyebhya çtvigàdibhyaþ samaü dadyàt, tadanuj¤ayànyebhyo'pi bràhma õebhyo dadyàt . %<svalpaü homaü gurureka eva kuryàdathaikàgnividhànayuktyà . sa eva saüpåjyatamo'lpavittairyathoktavastràbharaõàdikena>% . viü÷atipalàdàrabhya palasahasràvadhidravye brahmàõóe sahasratadardhàdityuttamamadhyamàditraividhyakalpanàyàü kanãyobhàgasyàlpatvamavadheyaü, viü÷atipalanirmitasyaivàlapatvamityeke uktaviü÷atipalàdarvàk yathà÷aktividhàna khalpatvamavagantavyamiti kecit . ekàgnividhànam ekasminneva kuõóe homakaraõam kuõóamapi varuõadigbhàgasthitaü vçttàkàra¤ca kàryaü tadetatparibhàùàyàmupapàditam . atha puõyàhavàcane kçte devatàvedãsamãpaü gatvà pårvavadyajamànena devatàpåjàyàü vihitàyàmàcàryo visarjanaü vidadhyàt . %<itthaü ya etadakhilaü puruùo'tra kuryàdabrahmàõóadànamadhigamya mahadvimànam . nirdhåtakalmaùavi÷uddhatanurmuràrerànandakçt padamupaiti sahàpsarobhiþ . santàrayet pitçpitàmahaputrapautrabandhupriyàtithikalatra÷atàùñakaü saþ . brahmàõóadàna÷akalãkçtapàtakaughamànandayecca jananãkulamapya÷eùam . iti pañhati ÷çõoti và ya etat surabhavaneùu gçheùu dhàrmikàõàm . matimapi ca dadàti modate so'marapatibhavane sahàpsarobhiþ>% . ràjovàca vidhiü brahmàõóadànasya kçtvà yaü mokùabhàgbhavet . kàlaü de÷aü dvijaü tãrthaü sarvametadvadasva me . kçtena yena sarvasya phalabhàgã bhavàmyaham . kutsitasyàsya bhàvasya mokùaþ syàdaciràcca me . va÷iùñha uvàca %<evaü ÷rutvà tato ràjan! purodhàstasya taü dvijaþ . brahmàõóaü kàrayàmàsa sauvarõaü sarvadhàtubhiþ . pãñhaü niùkasahasreõa padmaü tatra prakalpayet . tatra brahmà tasya madhye padmaràgairalaïkçtaþ . sàvitryà caiva gàyatryà çùibhirmunibhiþ saha . nàradàdyaiþ sutaiþ sarvairindràdyai÷ca suraistathà . sauvarõavigrahàþ sarve brahmaõastu puraþsaràþ . vàràharåpo bhagavàn lakùmyà saha sanàtanaþ . nãlànmarakatàü÷caiva bhåùàyàntasya kàrayet . rajatasya vi÷uddhasya dehaü rudrasya kàrayet . gomedakaistasya ÷obhàïkàrayedatra buddhimàn . mauktikai÷càpi somasya ÷obhàü valkairdivàkaraiþ>% . sàvitrãgàyatryau tu, vrahmaõaþ pàr÷vabhàge sthàpanãyau . tadàha nàradaþ %<sàvitrã dakùiõe pàr÷ve gàyatrã nàma vàmataþ . vilokayantyau brahmàõaü sàkùasåtrakamaõóalum>% . çùayaþ sapta gotamàdyàþ taduktamàdityapuràõe %<gotama÷ca bharadvàjo vi÷vàmitra÷ca kà÷yapaþ . jamadagnirva÷iùñho'triþ sapta vaivasvate'ntare>% . saptarùilakùaõamàha yamaþ %<paptarùayastu jañilàþ kamaõóalvakùasåtriõaþ . dhyànaniùñhà va÷iùñhastu kàryo bhàryàsamatvitaþ>% . munayo vànaprasthàþ, nàradàdyairiti teùàü vi÷eùaõam . tànàha manuþ %<ahaü prajàþ sisçkùustu tapastaptvà sadustaram . patãn prajànàmasçjaü maharùãnàdito da÷a . marãcimatryaïgirasaü pulastyaü pulahaü kratum . pracetasaü va÷iùñha¤ca bhçgunnàradameva ca>% . tallakùaõamàha vi÷vakarmà %<jañilàþ ÷ma÷rulàþ ÷àntà da÷à''dhamanisantatàþ . kusumbhàkùadharàþ kàryà munayo dvibhujàþ sadà . teùu savyabhujàmåla÷liùñacãrastu nàradaþ . karpåragauradeha÷ca sàkùasåtrakamaõóaluþ>% . ityàdiråpàõyapi pràgabhihitàni . vàràharåpaü viùõudharmottare %<vàràharåpaþ kàryastu ÷eùoparigataþ prabhuþ . ÷eùa÷caturbhujaþ kàrya÷càruratnaphaõànvitaþ . kartavyau sãramusalau karayostasya yàdava! . sarparåpa÷ca kartayyastathaiva racità¤jaliþ . àlãñasthànasaüsthànastatpçùñhe bhagavàn bhavet . vàmàratnigatà tasya yoùidråpà vasundharà . namaskàraparà tasya kartavyà dvibhujà ÷ubhà . yasmin bhuje dharà devã tatra ÷aïkhaþ kare bhavet . anye tasya karàþ kàryàþ padmacakragadàdharàþ . padmàsanasthàü kurvãta ÷riyaü trailokyamàtaram . gauravarõàü suråpà¤ca sarvàlaïkàrabhåùitàm . raukmapadmakaravyagràü varadàü dakùiõena tu>% . rudraråpaü pràgabhitaü grahalakùaõàni tadvarõà÷ca navagrahadàne vakùyante . sarvavarõàni grahasamànavarõàni, ratnàni bhåùaõàrthaü dàpayedityarthaþ . sarvadhàtubhiþ brahmàõóaü kartavyamityuktaü, tatra suvarõasya pãñhanirmàõàdiviniyogamabhidhàyedànãü dhàtvantaraiþ kartavyaü taducyate %<pãñhàt saptaguõaü raupyaü raupyàttàmraü tathàvidham . tàmràt sapta guõaü kàryaü kàüsyamatra naràdhiva! . trapuõaþ parataþ sãsaü tàvallohaü ca kàrayet . saptadvãpàþ samudrà÷ca saptaiva kulaparvatàþ . anayà saükhyayà j¤àtvà nipuõaiþ ÷ilpibhiþ kçtàþ>% . tathàvidhaü saptaguõamityarthaþ saptadvãpà ityàdi eteùàmekaikadhàtunà ekaikaü dvãpaü samudraü kulàcala¤ca racayedityarthaþ . %<yàdasàni ca bhåtàni ràjatànyeva kàrayet . àraõyàni ca sattvàni sauvarõàni ca kàrayet . vçkùàn vanaspatãü÷càtra tçõavallãþ savãrudhaþ>% . yàdasàni, jalasambhavàni, puùpaphalavanto vçkùàþ apuùpàþ phalinovanaspatayaþ, vãrudhogucchagulmàdayaþ . %<sarvaü prakalpya vidhivattãrthe deyaü vicakùaõaiþ . kurukùetre gayàyàü ca prayàge'marakaõñhake . dvàravatyàü prabhàse ca gaïgàdvàre ca puùkare . tãrtheùveteùu vai deyaü grahaõe somasåryayoþ . dimacchedeùu sarveùu ayane dakùiõottare . vyatãpàte bahuguõaü viùuve ca vi÷eùataþ . dàtavyametadràjendra! vicàraü naiva kàrayet . kàlàgnihãtriõaü vipraü suråpa¤ca guõànvitam . sapatnãkaü ca saüpåjya bhåùayitvà vibhåùaõaiþ . purohitaü mukhyatamaü kçtvànyàü÷ca tathartvijaþ . caturviü÷ad guõopetàn sapatnãkànnimantritàn . ahatàmbarasucchannàn sragviõaþ suvibhåùitàn . aïgulãyakaratnàni karõaveùñàü÷ca dàpayet . evaüvidhàü÷ca saüpåjya teùàmagre svayaü sthitaþ . aùñàïgapraõipàtena praõanya ca punaþ punaþ . purohitàya purataþ kçtvà vaikarasaüpuñam . yåyaü vai brahmaõà dhàtrà, maitratvenànugçhyatàm . saumukhyeneha bhavatàmbhavet påtonaraþ svayam . bhavatàü protiyogena svayaü prãtaþ pitàmahaþ . brahmàõóena tu dattena teùàü prãto janàrdanaþ . pinàkapàõirbhagavàn ÷akra÷ca trida÷e÷varaþ . ete vai toùamàyànti anudhyàtà dvijottamaiþ . eva stutvà tato ràjà bràhmaõàn vedavàramàn . brahmàõóaü gurave pràdàt savidhànaü punaþ punaþ . sarvakàmaistatastapto yayau svargaü naràdhipaþ . tenàpi guruõà tacca vibhaktaü bràhmaõaiþ saha . dattastairapi cànyebhyo brahmàõóàü÷o naràdhipa! . brahmàõóaü bhåmidànaü ca gràhyaü naikena tadbhavet . gçhõandãùamavàpnoti brahmahatyàü na saü÷ayaþ . sarveùà¤caiva pratyakùaü dàtavyaü tannaràdhipa! . dãyamàna¤ca pa÷yanti te'pi påtà bhavanti hi . dar÷anàdeva te påtà bhaveyurnàtra saü÷ayaþ>% . padmapuràõoktastadvidhiryathà ÷çõu vatsa! pravakùyàmi brahmàõóàkhyaü puràtanam . tacca dvàda÷asàhasraü bhàvikalpakathàyutam . prakriyàkhyo 1 'naùaïgàkhya 2 upodghàta 3 stçtãyakaþ . caturtha upasaühàraþ 4 pàdà÷catvàra eva hi . pårvapàdadvayaü pårvo bhàgo'tra samudàhçtaþ . tçtãyo madhyamo bhàga÷caturthaståttaro mataþ . tatra pårvabhàge prakriyàpàde %<àdau kçtyasamudde÷o naimiùàkhyànakaü tataþ . hiraõyagarbhotpatti÷ca lokakalpanameva ca . eùa vai prathamaþ pàdo dvitãyaü ÷çõu mànada>% . pårvabhàge anuùaïgapàde %<kalpamanvantaràkhyànaü lokaj¤ànaü tataþ param . mànasasçùñikathanaü rudraprasavavarõanam . mahàdevavibhåti÷ca çùisargastataþparam . agnãnàü vicaya÷càtha kàlasadbhàvavarõanam . priyavratàcayodde÷aþ pçthivyàyàmavistaraþ . varõanaü bhàratasyàsya tatã'nyeùàü niråpaõam . jambvàdisaptadvãpàkhyà tato'dhãlokavarõanam . årdhvalokànukathanaü grahacàrastataþparam . àdityavyåhakathanaü devagrahànukãrtanam . nãlakaõñhàhvayàkhyànaü mahàdevasya vaimavam . amàvàsyànukathanaü yugatattvaniråpaõam . yaj¤apravartanaü càtha yugayorantyayoþ kçtiþ . yagaprajàlakùaõa¤ca çùipravaravarõanam . vedànàü vyasanàkhyànaü syàyambhuvaniråpaõam . ÷eùamanvantaràkhyànaü pçthivãdohanantataþ . càkùuùe'dyatane sargo dvitãyo'ïghriþ purodale>% . madhyabhàge upodghàtipàde %<athopodghàtapàde tu saptarùiparikãrtanam . pràjàpatyacayastasmàddevàdãnàü samudbhavaþ . tato jayàbhivyàhàrau marudutpattikãrtanam . kà÷yapeyànukathanam çùivaü÷aniråpaõam . pitçkalpànukathanaü ÷ràddhakalpastataþparam . vaivasvatasamutpattiþ sçùñistasya tataþ param . manuputràcaya÷càto gàndharvasya niråpaõam . ikùvàkuvaü÷akathanaü vaü÷o'treþ sumahàtmanaþ . amàvasoràcaya÷ca raje÷caritamadbhutam . yayàticarita¤càtha yaduvaü÷aniråpaõam . kàrtavãryasya caritaü jàmadagnyaü tataþ param . kçùõivaü÷ànukathanaü sagarasyàtha sambhavaþ . bhàrgavasyànucaritaü tathàryakabadhà÷rayam . sagarasyàtha caritaü bhàrgavasya kathà punaþ . devàsuràhavakathà kçùõàvirbhàvavarõanam . inasya ca stavaþ puõyaþ ÷ukreõa parikãrtitaþ . viùõumàhàtmyakathanaü balivaü÷aniråpaõam . bhaviùyaràjacaritaü saüpràpte'tha kalau yuge . evamuddvàtapàdà'yaü tçtoyo madhyame dale>% . uttarabhàge upasaühàrapàde %<caturthamupasaühàraü vakùye khaõóe tathottare . vaivasvatàntaràkhyànaü vistareõa yathàtatham . pårvameva samuddiùñaü saükùepàdiha kathyate . bhaviùyàõàü manånà¤ca caritaü hi tataþ param . kalpapralayanirde÷aþ kàlamànaü tataþ param . lokà÷caturda÷a tataþ kathità mànalakùaõaiþ . varõanaü narakàõà¤ca vikarmàcaraõaistataþ . manãmayapuràkhyànaü layaþ pràkçtikastataþ . ÷aivasyàtha purasyàpi varõana¤ca tataþ param . trividhàdguõasambandhàjjantånàü kãrtità gatiþ . anirde÷yàpratarkasya brahmaõaþ paramàtmanaþ . anvayavyatirekàbhyàü varõanaü hi tataþ param . ityeùa upasaühàraþ pàdo vçttaþ sa cottaraþ . catuùpàdaü puràõaü te brahmàõóaü samudàhçtam . aùñàda÷amanaupamyaü sàràt sàrataraü dvija! . brahmàõóa¤ca caturlakùaü puràõatvena pañhyate . tadeva vyasya gaditamatràùñàda÷adhà pçthak . pàrà÷aryeõa muninà sarveùàmapi mànada! . vastudraùñràtha tenaiva munãnàü bhàvitàtmanàm . mattaþ ÷rutvà puràõàni lokebhyaþ pracakà÷ire . munayo dharma÷ãlàste dãnànugrahakàriõaþ . mayà cedaü puràõantu va÷iùñhàya puroditam . tena ÷aktisutàyoktaü jàtåkarõàya tena ca . vyàso labdhvà tata÷caitat prama¤canamukhodgatam . pramàõãmatya loke'smin pràvartayadanuttamam>% . tatphala÷rutiþ %<ya idaü kãrtayedvatsa! ÷çõoti ca samàhitaþ . sa vidhåyeha pàpàni yàti lokamanàmayam . likhitvaitat puràõantu svarõasiühàsanasthitam . pàtreõàcchàditaü yastu brahmaõàya prayacchati . sa yàti brahmaõà lokaü nàtra kàryà vicàraõà . marãce! 'ùñàda÷aitàni mayà proktàni yàni te . puràõàni tu sakùepàcchrotavyàni ca vistaràt . aùñàda÷a puràõàni yaþ ÷çõoti narottamaþ . kathayedvà vidhànena neha bhåyaþ sa jàyate . såtrametat puràõànàü yanmayoktaü tavàdhunà . tannityaü ÷ãlanãyaü hi puràõaphalamicchatà . na dàmbhikàya pàpàya devagurvanusåyave . deyaü kadàpi sàdhånàü dveùiõe na ÷añhàya ca . ÷àntàya ràgicittàya ÷rå÷ruùàbhiratàya ca . nirsatsaràya ÷ucaye deya sadvaiùõavàya ca>% nàradãyapuø 4 pàø 109 aø .

#<bra(vra)hmàtmabhå># puø brahmaõa àtmanaþ dehàt bhavati bhå--kvip . a÷ve ÷abdamàlà tasya brahmadehajàtatvaü vçø uø uktaü yathà %<pràõà vai ya÷ovãryaü tat pràõeùåktànteùu ÷arãraü ÷vayitumadhriyata tasya ÷arãra eva mana àsãt . so'kàmayata medhyaü ma idaü syàdàtmanvyanena syàmiti . tato'÷vaþ samabhavadyada÷vattanmedhyamabhåditi tadevà÷vamedhasyà÷vamedhatvam>% måø . %<tadevaü ya÷ovãryabhåteùu pràõeùåtkrànteùu ÷arãrànniùkrànteùu taccharãramprajàùateþ ÷vayitumucchånabhàvaïgantumadhriyatàmedhya¤càbhavat . tasya prajàpateþ ÷arãrànnirgatasyàpi tasminneva ÷arãre mana àsãt . yathà kasyacit priye viùaye dåraïgatasyàpi mano bhavati tadvat . sa tasminneva ÷arãre gatamanàþ san kimakaroditi . ucyate so'kàmayata kathaü medhyaü bhedhàrhaü yaj¤iyaü me mamedaü ÷arãraü syàt . ki¤càtmanvã àtmavàü÷cànena ÷arãreõa ÷arãravàn syàmiti pravive÷a . yasmàttaccharãraü madviyogàt gataya÷ovãryama÷vada÷vayat tatasmasmàda÷vaþ samabhavat . tato'÷vanàmà prajàpatireva sàkùàdatra ståyate . yasmàcca punastat prave÷àdgataya÷ovãryatvàdamedhyaü sanmedhyamabhåttadeva tasmàdevà÷vamedhasyà÷vamedhanàmnaþ kratora÷vamedhatvama÷vamedhanàmalàbhaþ>% ÷àø bhà0

#<bra(vra)hmàdanã># strã brahmà brahmavàhanaü haüsa tasyevàdanaü pàdaråpaü yasyàþ gauràø ïãù . haüsapadyàü ràjaniø .

#<bra(vra)hmàbhijàtà># strã godàvaryàü ràjaniø .

#<bra(vra)hmànanda># puø brahmasvaråpànande tasya manuùyàdãnàmànandebhyaþ ÷reùñhatvam ÷ataø bràø 14 . 7 . 1 . 31 và kyàdau uktaü yathà %<eùo'sya paramo loka eùo'sya parama ànanda etasyaivànandasyànyàni bhåtàniü màtràmupajãvanti . sa yo manuùyaõàü ràddhaþ samçddho bhavati . anyeùàmadhipatiþ sarvairmànuùyakaiþ kàmaiþ sampannatamaþ sa manuùyàõàü parama ànandaþ . atha ye ÷ataü manuùyàõàmànandàþ . sa ekaþ pitéõàü jitalokànàmànandaþ . atha ye ÷ataü pitéõàü jitalokànàmànandàþ . sa ekaþ karmadevànàmànando ye karmaõà devatvamabhisampadyante . atha ye ÷ataü karmadevànàmànandàþ . sa eka àjànadevànàmànando ya÷ca ÷rotriyo'vçjino'kàmahataþ . atha ye ÷atamàjànadevànàmànandàþ . sa eko devaloka ànando ya÷ca ÷rotriyo'vçjino'kàmahataþ . atha ye ÷ataü loka ànandàþ . sa eko gandharvaloka ànando ya÷ca ÷rotriyo'vçjino'kàmahataþ . atha ye ÷ataü gandharvaloka ànandàþ . sa ekaþ prajàpatiloka ànandaþ atha ye ÷ataü prajàpatiloka ànandàþ sa eko brahmaloka ànando ya÷ca ÷rotriyo'vçjino'kàmahataþ eùa brahmalokaþ samràóiti>% måø . %<paramo mokùalakùaõo lokaþ svayaüjyotiþsvabhàbo loka÷abdasya mukhyavçttiviùayaþsvàbhàvikaþ . paramaþ svaråpànubhabalakùaõo mukhyo nirati÷aya ànandaþ pårõànandaþ . kiü ca vastuto nàstyevàtmamukhàtiriktaü vaiùayikamapi sukhamityàha etasyaiva brahmànandasya màtràü kalàm anyàni avidyayà brahmaõo'nyatvena parikalpitàni brahyàdistambaparyantàni bhåtànyupajãvanti upabhu¤jate tàvanmàtreõaivànandãni bhavantãtyarthaþ . mànuùànandamàrabhya brahmànandaparyantamuttarottara÷ataguõitàti÷aya÷àlinàü parabrahmànandàvayavavànàü pratipàdanadvàreõàvayavinaü nivçttagaõitabhedamanati÷ayaü brahmànandaü dar÷ayitumuttarà ÷rutiþ pravartate>% bhàø .

#<bra(vra)hmàpeta># puø såryamaõóalastharàkùasabhede %<tvaùñà ca yamadagni÷ca kambalo'tha tilottamà . brahmàpeto'tha çtajiddhataràùñra÷ca saptamaþ . màghamàse vasantyete sapta maitreya màskare>% viùõupuø 2 aü÷e 10 aø .

#<bra(vra)hmàraõya># naø brahmaõo'raõyamiva . vedapàñhabhåmau trikà0

#<bra(vra)hmàrpaõa># naø 1 sarvakarmakartràdyàtmakatayà brahmacintane brahmaõi paramàtmani ã÷vare 2 sarvakarmaphalànàü sanyàse ca tatprakàraþ kårmapuø 4 aø ukto yathà %<brahmaõà dãyate deyaü brahmaõe saüpradãyate . brahmaiva dãyate ceti brahmàrpaõamidaü param . nàhaü kartàsarvametadbrahmaiva kurute tathà . etat brahmàrpaõaü proktaü çùibhistattvadar÷ibhiþ . prãõàtu bhagavànã÷aþ karmaõà'nena ÷à÷vataþ . karoti satataü buddhyà brahmàrpaõamidaü param . yadvà phalànàü sannyàsaü prakuryàt parame÷vare . karmaõàmetadapyàhurvrahmàrpaõamanuttamam>% .

#<bra(vra)hmàvarta># puø %<sarasvatãdç÷advatyordevanadyoryadantaram . taü devanirmitaü de÷aü brahmàvartaü pracakùate>% manåkte 1 de÷abhede 2 tatrasthe tãrthabhede ca bhàø baø 83 aø .

#<bra(vra)hmàsana># naø 6 taø . brahmaõa çtvigbhedasya 1 àsane brahmàstaraõàdayo'pyatra . brahmaõastadupàsanàïgamàsanam . 2 padmasvastikàdau àsane . %<brahmàsanaü tadàvakùye yat kçtvà bràhmaõo bhavet . ekapàdamårau dattvà tiùñheddaõóàkçtirbhavet>% rudrayàø ukte devapåjàïge 3 àsanabhede ca .

#<bra(vra)hmàstra># naø 6 taø . astrabhede bhàø àø 166 aø .

#<bra(vra)hmàhuti># naø brahmaivàhutiþ . vedàdhyayane %<brahmàhutihuta puõyamanadhyàyavaùañkçtam>% manuþ .

#<bra(vra)hmin># puø brahmavedastapo và'styasya ÷eùatayà brãhyàø ini ñilopaþ . vedatapasoþ ÷eùãbhåte 1 parame÷vare . tadàràdhanàrthameva tayoranuùñhànàt tasya taccheùitvam . %<brahmavid bràhmaõo brahmã>% viùõusaø . brahma vedo vedyatayàstyasya ini . 2 vedatadarthàdhij¤e .

#<bra(vra)hmiùñha># triø ati÷ayena brahmã iùñhan ñilopaþ . ati÷ayana brahmaj¤e . %<bràhmaõà bhagavanto yo brahmiùñhaþ sa età (gàþ) udajatàm>% vçø uø %<bràhmaõàþ ÷rutàdhyàyànaniùñhàstadarthaniùñhàþ sarve yåyaü brahmaõo'ti÷ayena abhij¤aþ>% bhàø . %<brahmiùñhamàdhàya nije'dhikàre brahmiùñhameva svatanuprasåtam>% raghuþ . 2 durgàyàü strã %<brahmiùñhà vedamàtçtvàt gàyatrã caraõànmatà . vedeùu carate yasmàttena sà brahmacàriõã>% devãpuø 45 aø .

#<bra(vra)hmã># strã brahmaõe hità medhàjanakatayà aõ ñilopaþ bàø na vçddhiþ ïãp . (vàmanahàñi) svanàmakhyàte latàbhede trikàø .

#<bra(vra)hmãghçta># naø khàrasvataghçtamiti svàte auùadhavi÷eùe yathà %<samålapatràmutpàdhya brahmãü prakùàlya vàriõà . udåkhale khodayitvà rasaü vastreõa gàlayet . rase caturguõe tasmin ghçtaprasthaü vipàcayet . haridrà màlatãkuùñhaü vçhatã ca harãtakã . eteùàü pàlikairbhàgaiþ ÷eùàstu kàrùikàþ smçtàþ . pippalyo'tha vióaïgàni saindhavaü ÷arkarà vacà . sarvametat samàloóya ÷anairmçdvagninà pacet . etat prà÷itamàtreõa vàgvi÷uddhiþ prajàyate . saptaràtraprayogeõa kinnaraiþ saha gãyate . ardharàtraprayogeõa svaro bhavati kokilaþ . màsamekaü prayogeõa bhavet ÷rutidharo naraþ . pa¤ca gulmàn pramehà÷ca kàsaü pa¤cabidhaü jayet . sandhyànà¤caiva nàrãõàü naràõàmalparetasàm . ghçtaü svàrasvataü nàma balavarõavapuþpradam>% cikitsàratnasaügrahaþ .

#<bra(vra)hme÷aya># brahmaõi tapasi ÷ete ÷ã--ac pçùoø . 1 kàrtikeye bhàø vaø 231 aø . 2 viùõau ca bhàø ÷àø 340 aø .

#<bra(vra)hmojjha># puø brahma vedamujjhati ujjha--tyàge aõ upaø saø . vedatyàgini %<brahmojjhatà vedanindà kauñasàkùyaü stahçdvadhaþ . garhitànnàdyayorjagdhiþ suràpànasamàni ùañ>% manunà tattyàgasyànupàtakatvamuktam .

#<bra(vra)hmoóu(du)mbara># naø tãrthabhede bhàø vaø 83 aø .

#<bra(vra)hmottara># triø brahmà bràhmaõaþ uttaro'dhikàrã yasya . brahmàsvàmike bhåmyàdau . 2 brahmapradhàne ca .

#<bra(vra)hmodya># naø vada--bhàve kyap 6 taø . brahmapratipàdakavàkye kàtyàø ÷rauø 12 . 4 . 20 . 2 brahmakathane ca %<bràhmaõà bhagavanto hantàhamimaü (yàj¤yam) dvau pra÷nau prakùyàmi tau cenme vakùyati na vai jàtu yuùmàkamimaü ka÷cit brahmodyam jeteti>% vçø uø .

#<bra(vra)hmopanetç># puø brahmàõaü vipramupanayate taddhetudaõóahetutvàt upa--nã--tçc . palà÷avçkùe %<viprasya pàlà÷o daõóa>% smçtiþ .

#<bra(vra)hmopaniùad># strã upaniùadbhede upaniùacchabde dç÷yam .

#<bra(vra)hmaudana># puünaø brahmàrthamodanam . yaj¤e çtvigbhedàrthe anne . %<vrahmaudanaü pacati caturõàü pàtràõàma¤jalipra÷rautànà¤ca>% kàtyàø ÷rauø 20 . 1 . 4 . caturõàü pàtràõàü caturõàma¤jalãnàü caturõàü prasçtànàü ca prasçta÷caikàïguõi ko÷aþ . %<aktvaunamàdyatvigbhyaþ prayacchati>% 5 såø . %<enamodanam>% karkaþ .

#<brà(vrà)hma># naø brahmaõa idam, tena proktam và aõ dilopaþ . 1 aïguùñhamåle tãrthe, tena hi tãrthena dvijàcamanaü vihitamiti tasya tatsambandhitvam %<pràgvà brà(vrà)hmena tãrthena dvijà nityamupaspç÷et>% iti manum %<aïguùñhottarastato rekhà yà pàõerdakùiõasya ca . etadbràhmamiti khyàtaü tãrthamàcamanàya vai>% smçtiþ . 2 nàrade puø jañàø . bra(vra)hmaõokte aùñàda÷apuràõàntargate 3 mahàpuràõabhede naø . 4 vivàhabhede 5 pàrade ca puø . 6 sarasvatyàü tadadhiùñhàtçkàyàü 7 vàci 8 somalatàyàü 9 brahmo÷àke (vàmanahàñi) ÷àkabhede ca strã . àvçttànàü gurukulàt vipràõàü påjako bhavet . nçpàõàmakùayo hyeùa bràhmo dharmo vidhãyate iti manåkte ràj¤àü 10 dharmabhede puø . 11 màtçbhede strã ïãp . %<bràhmã nàràyaõã tatheti>% kàlakavacam . vçhadasyàþ ÷arãraü yadaprameyaü pramàõataþ . vçhadvistãrõamityuktaü bràhmã devã tataþ smçtà devãpuø uktanirvacanàyàü 12 devyà¤ca strã 13 brahmasambandhinimàtre triø striyàü ïãp %<eùà bràhmã sthitiþ pàrtha!>% gãtà . sarasvatyà brahmajàtatvaü ca brahmàõã÷abde dar÷itaü tatra dç÷yam . %<bràhmã himà sarà tiktà laghurmedhyà ca ÷ãtalà . kaùàyà madhurà svàdupàkàyuùyà rasàyanã . svaryà smçtipradà kuùñhapàõóumehà÷rakàsajit . viùa÷othajvaraharã tadvanmaõóåkapaõyaüpi>% bhàvapraø bràhmã÷àkasya guõà uktàþ . 14 vàràhãkande 15 hilamocikàyàü strã ràjaniø . 16 rohiõyàü strã 17 nakùatre naø tayorbrahmàdhiùñhàtçdevatàkatvàt tathàtvaü %<ràtre÷ca pa÷cime bhàge muhårto bràhma ucyate>% pitàmahokte ràtri÷eùayàmàrdhasthite aruõodayakàlàt pràgdaõóadvayàtmake 18 kàle puø 19 brahmasambandhidine 20 tanmàne ca ahan÷abde dç÷yam .

#<brà(vra)hmaka># triø brahmaõà kçtaü kulàdiø vu¤ . vipreõa kçte .

#<brà(vra)hmagupta># puø àyudhajàtivargabhede trimartaùaùñha÷abde dç÷yam sa vargo yeùàü trigartàø svàrthe cha . bràhmaguptãya tatràrthe .

#<brà(vrà)hmaõa># puüstrãø brahma vedaü ÷uddhaü caitanyaü và vettyadhãte và aõ %<brahmaõo jàtàviti>% pàø na ñilopaþ brahmaõo mukhajàtatvàt brahmaõo'patyam và aõ . 1 vipre jàtibhede striyàü jàtitvàt ïãù . 2 pukkàyàü strã ïãp . %<brahma jànàti bràhmaõaþ>% ityukte 3 parabrahmaj¤e triø . bràhmaõakùetre bràhmaõàjjàtadehe tatsaïkalpajàtadehe ca bàhmaõatvajàtiþ svãkriyate yathà gomayavç÷ciko bhayajàtadehasya vç÷cikatvaü tadvat . tatra saïkalpajàte dehe bràhmaõatvaü yathà nàradadroõàdau . idànã¤ca bràhmaõasya satyasakalpatvàbhàvànna tathàtvam . ki¤ca kalau asavarõà vivàhaniùedhàdapi na tathàtvam . %<bràhmaõyàü bràhmaõàjjàtã bràhmaõaþ syànna saü÷ayaþ . kùatriyàyàü tathaiva syàdvai÷yàyàmapi caiva hi>% bhàø dànadharmavàkyasyàpi saükalpabhedàdeva tathàtvena yugàntaraviùayatvam . tasya lakùaõaü yathà %<kùàtyà kulena vçttena svàdhyàyena ÷rutena ca . ebhiryukto hi yastiùñhennityaü sa dvija ucyarte>% vahnipuø . %<na krudhyenna prahraùñecca mànito'mànita÷ca yaþ . sarvabhåteùvabhayadastaü--devà bràhmaõaü viduþ . aheriva gaõàdbhãtaþ sauhityànnarakàdiva . kuõapàdiva ca strãbhyastaü devà bràhmaõaü viduþ . yena kenacidàcchanno yena kenacidà÷itaþ . yatra kva cana ÷àyã ca taü devà bràhmaõaü viduþ . vimuktaü sarvasaïgebhyo munimàkà÷avat sthitam . asvamekacaraü ÷àntaü taü devà bràhmaõaü viduþ . jãvitaü yasya dharmàrthaü dharmo ratyarthameva ca . ahoràtra÷ca puõyàrthastaü devà bràhmaõaü viduþ . nirà÷iùamanàrambhaü nirnamaskaramastatim . akùãõaü kùãõakarmàõaü taü devà bràhmaõaü viduþ>% bhàø mokùadhaø . %<vi÷àkhayåpa uvàca . viprasya lakùaõaü bråhi tvadbhaktiþ kà ca tatkçtà . yatastavànugraheõa vàgbàõàþ bràhmaõàþ kçtàþ>% . kalkiruvàca %<vedàstamo÷varaü pràhuraùyaktaü vyaktimat param . te vedà bràhmaõamukhe nànàdharmàþ prakà÷itàþ . yo dharmo bràhmaõànàü hi sà bhaktirmama puùkalà . tayàhaü toùitaþ ÷rã÷aþ saübhavàmi yuge yuge . årdhvantu trivçtaü såtraü sadhavànirmitaü ÷amaiþ . tantutrayamadhovçttaü yaj¤asåtraü vidurbudhàþ . triguõaü tadgranthiyuktaü vedapravarasammitam . ÷irodharànnàbhimadhyàt pçùñhàrdhaparimàõakam . yajurvidàü nàbhimitaü sàmagànàmayaü vidhiþ . vàmaskandhena vidhçtaü yaj¤asåtraü balapradam . mçdbhasmacandanàdyaistu dhàravettilakaü dvijaþ . bhàle tripuõóraü karmàïgaü ke÷aparyantamujjvalam . puõóramaïgulimànantu tripuõóraü tattridhà kçtam . brahmaviùõu÷ivàvàsaü dar÷anàt pàpanà÷anam . bràhmaõànàü mukhe svargà vàci vedàþ kare hariþ . gàtre tãrthàni yàgà÷ca nàóãùu prakçtistrivçt . sàvitrã kaõñhakuharà hçdayaü brahmasaïgatam . teùàü stanàntare dharmaþ pçùñhe'dharmaþ prakãrtitaþ . bhådevà bràhmaõà ràjan! påjyà vandyàþ saduktibhiþ . càturà÷ramyaku÷alà mama dharmapravartakàþ . va là÷càpi j¤ànavçddhàstapovçddhà mama priyàþ . teùàü vacaþ pàlayitumavatàràþ kçtà mayà . màhàbhàgyaü bràhmaõànàü sarvapàpapraõà÷anam . kalidoùaharaü ÷rutvà mucyate sarvatobhayàt>% kalkipuø 4 aø . %<karmaõà brahmaõo jàtaþ karoti brahmabhàvanàm . svadharmanirataþ ÷udvastasmàdbràhmaõa ucyate>% brahmaveø gaõe÷akhaø 35 aø . %<jàtakarmàdibhiryastu saüskàraiþ saüskçtaþ ÷aciþ . vedàdhyayanasampannaþ ùañsu karmasvavasthitaþ . ÷aucàcàraparo nityaü vighasà÷ã gurupriyaþ . nityavratã satyarataþ sa vai bràhmaõa ucyate . satyaü dànamathà'droha ànç÷aüsya kçpà ghçõà . tapa÷ca dç÷yate yatra sa brahmaõa iti smçtaþ>% . tasya dharmo yathà %<bràhmasya tu yo dharmastaü te vakùyàmi kevalam . damameva mahàràja . dharmamàhuþ puràtanam . svàdhyàyàbhyasana¤caiva tatra karma samàpyate . ta¤cedvittamupàgacchedvartamànaü svakarmaõi . akarvàõaü vikarmàõi ÷ràntaü praj¤ànatarpitam . kurvãtopetya santànamatha dadyàdyajeta ca . saüvibhajyàpi bhoktavyaü dhanaü sadbhiritãùyate . pariniùñhitakàryastu svàdhyàyenaiva bràhmaõaþ . kuryàdanyanna và kuryànmaitro bràhmaõa ucyate>% pàdme svargakhaø 26 aø . tasya màhàtmyàdi yathà . %<sarveùàmeva varõànàü bràhmaõaþ paramo guruþ . tasmai dànàni deyàni bhakti÷raddhàsamanvitaiþ . sarvadevàgrajo vipraþ pratyakùatrida÷o bhuvi . sa tàrayati dàtàraü dstare vi÷vasàgare . hari÷armovàca . sarvavarõagururviprastvayà proktaþ surottama! . teùàü madhye ca kaþ ÷reùñhaþ kasmai dànaü pradãyate . brahmovàca . sarve'pi bràhmaõàþ ÷reùñhàþ påjanãyàþ sadaiva hi . avidyà và savidyà và nàtra kàryà vicàraõà . steyàdidoùaliptà ye bràhmaõà bràhmaõottama! . àtmabhyo dveùiõaste'pi paremyo na kadàcana . anàcàrà dvijàþ påjyà na ca ÷ådrà jitendriyàþ . abhyakùyamakùaükà gàvaþ kolàþ sumatayo na ca . màhàtmyaü bhåmidevànàü vi÷eùàducyate mayà . tava snehàddvija÷reùñha! ni÷àmaya samàhitaþ . kùatriyàõà¤ca vai÷yànàü ÷ådràõàü guravo dvijàþ . anyo'nyaü guravo j¤eyàþ påjanãyà÷ca bhåsura! . brahmaõaü praõamedayastu viùõubuddhyà narottamaþ . àyuþ putrà÷ca kãrti÷ca sampattistasya vardhate . na ca nauti dvijaü yastu måóhadhãrmànavã bhuvi . sudar÷anena tacchãrùaü hantusicchati ke÷avaþ>% . puùpàdihastasya viprasya praõàmaniùedho yathà . puùpahastaü payohastaü devahasta¤ca bhåsura! . na nameda bràhmaõa pràtastailàbhyaïgitavigraham . jalasthaü devave÷ma sthaü dhyànamàjjatacetasam . devapåjà¤ca kurvantaü na named bràhmaõaü budhaþ . bahiùkriyà . prakurvantaü bhu¤jàna¤ca dvijottama! . tathà sàmàni gàyantaü na named bràhmaõaü budhaþ . bràhmaõà yatra tiùñhanti bahavãü dvijasattama . pratyekantu vamaskàrastatra kàryo na dhãmatà . kçtàbhivàdanaü vipraü bhaktyà yo nàbhivàdayet . sa càõóàlasamo j¤eyo nàbhivàdyaþ kadàpi ca . kçtapraõàmaü tanayaü nametàü pitarau na ca . kçnapraõàmàþ sarve'pi namaskàryà dvijairdvijàþ . kçtadoùàn dvijàn gà÷ca na dviùanti vicakùaõàþ . dviùanti ghàpi mohena teùàü ruùñaþ sadà hariþ . yàcakàn bràhmaõàn yastu kopadçùñyà prapa÷yati . såcãprakùepaõaü tasya netrayoþ kurute yamaþ . vipanirbhartsanaü måóhà yena vaktreõa kurvate . tasmin varktra yamastaptaü lauhapiõóaü dadàti vai . bràhmaõo yadgçhe bhuïakta tadgçhe ke÷avaþ svayam . devatàþ sakalà eva pitara÷ca surarùayaþ . tasya pàdo dakàdimàhàtmya yathà %<viprapàdodakaü yastu kaõamàtraü bahedbudhaþ . dehastha pàtakaü tasya sarvamevà÷u na÷yati . kãñibrahmàõóamadhyeùu santi tãrthàni yàni ca . tàni sarvàõi tãrthàni vasanti dvijapàdayoþ . viprapàdodakairnityaü siktaü syàd yasya mastakam . sa snàtaþ sarvatãrtheùu sarvayaj¤eùu dãkùitaþ . sarvapàpàni ghoràõi viprahatyàdikàni ca . sadya eva vina÷yanti viprapàdàmbudhàraõàt . kùayàdyà vyàdhayaþ sarve paramakle÷adàyakàþ . gacchanti vilaya sadyo viprapàdàmba bhakùaõàt . pitrarthaü yàni toyàni dãyante viprapàdayoþ . tastçptàþ pitaraþ svarge tiùñhantyàcandratàrakam . prakùàlya vipracaraõau dårvàbhiryo'rcayedbudhaþ . tenàcito jagatsvàmã viùõuþ sarvasurottamaþ . vipràõàü pàdanirmàlyaü yo martyaþ ÷irasà vahet . satyaü satyamahaü vacmi tasya muktirhi ÷à÷vatã>% . tasya pradakùiõaphalam %<vipraü pradakùiõãkçtya vandate yo narottamaþ . pradakùiõãkçtà tena saptadvãpà vasundharà>% . tasya pàda sevanaphalam %<yo dadyàt phalatàmbålaü vipràõàü pàdasevane . iha loke sukhaü tasya paraloke tato'dhikam . putràrthã labhate putraü dhanàrthã labhate dhanam . mokùàrthã labhate mokùaü viprapàdasva sevanàt . rogã rogàt pramucyeta pàpã mucyeta pàtakàt . mucyeta bandhanàdbaddho vipràõàü pàdasevanàta . anapatyà÷ca yà nàryo mçtà'patyà÷ca yà striyaþ . bahvapatyà jãvavatasàþ svurviprapàdasevanàt>% pàdme kriyàyogasàre 2 aø . tasya sandhyàvandanàkaraõe doùo yathà %<nopatiùñhati yaþ pårvàü nopàste yastu pa÷cimàm . sa ÷ådravadvahiþ kàryaþ sarvasmàd dvijakarmaõaþ>% manuþ . anyatra ca na gçhõanti suràsteùàü pitaraþ piõóatarpaõam . svecchayà ca dvijàte÷cà trisandhyarahitasya ca . tasya sandhyàbandanaphalaü yathà yàjajjãvanaparyantaü yastrisandhyaü karoti hi . sa ca såryasamo biprastejasà tapasà sadà . tatpàdapadmarajasà sadyaþ påtà vasundharà . jãvanmuktaþ sa tejasvã sandhyà påto hi yo dvijaþ . tãrthàni ca pavitràõi tasya saüspar÷amàtrataþ . tataþ pàpàni yàntyeva vainateyàdivoragàþ . tasya nindyakarmàõi yathà %<viùõumantra vihãna÷ca trisandhyarahito dvijaþ . ekàda÷ãvihãna÷ca viùahãno yathoragaþ . harernaivadyabhogã na dhàrako vçùavàhakaþ . ÷udrànnabhojã vipra÷ca viùahãno yathoragà . ÷avadàhã ca ÷ådràõàü yo viprà vçùalãpatiþ . ÷ådràõàü såpakàrã ca ÷ådrayàjã ca yo dvijaþ . asijãvãmasãjãvã viùahãno yathoragaþ . yo vipro'vãrànna bhojã çtusnàtànnabhojakaþ . bhagajãvã bàrdhuùiko viùahãno yathoragaþ . yaþ kanyàvikrayã vipro yo harernàmavikrayã . yo vidyàvikrayã vipro viùahãno yathoragaþ . såryodaye ca dvirbhojã matsyabhojã ca yo dvijaþ . ÷ivapåjàdirahito viùahãno yathoragaþ>% . brahmavaiø praø 21 aø . anyatra ca %<yadi ÷ådràü vrajedvipro vçùalãpatireva saþ . sa bhraùño viprajàte÷ca càõóàlàt so'dhamaþ smçtaþ . viùñhàsama÷ca tatpiõóo måtraü tasya ca tarpaõam . tatpitçõàü suràõà¤ca påjane tat samaü sati! . kàñijanmàrjitaü puõyaü sandhyàrcàtapasà'rjitam . dvijasya vçùalãbhogànna÷yatyeva na saü÷ayaþ . bràhmaõa÷ca suràpãtaþ vióbhojã vçùalãpatiþ . harivàsarabhojã ca kumbhãpàkaü vrajeddhruvam>% . %<karotya÷uddhàü sandhyà¤ca sandhyàü và na karoti yaþ . trisandhyaü varjayed yo và sandhyàhãna÷ca sa dvijaþ>% . nàràyaõakùetràditãrthe tasya pratigrahadoùo yathà %<tatra nàràyaõakùetre kurukùetre hareþ pade . vàràõasyàü vadaryà¤ca gaïgàsàgarasaïgame . puùkare bhàskarakùetre prabhàse ràsamaõóale . hàridvàre ca kedàre some vadarapàcane . sarasvatãnadãtãre puõye vçndàvane vane . goñàvaryà¤ca kau÷ikyàü triveõyà¤ca himàlaye . eteùvandheùu yo dànaü pratigçhõàti kàmataþ . sa ca tãrthapratigràhã kumbhãpàkaü prayàti ca>% . pàribhàùikamahàpàtakibràhmaõà yathà %<saptodrikta÷ådrayàjã gràmayàjãti kãrtitaþ . devopajãvajãvã ca devala÷ca prakãrtitaþ . ÷ådrapàkopajãvã yaþ såpakàraþ prakãrtitaþ . sandhyàpåjàvihãna÷ca pramattaþ patitaþ smçtaþ . ete mahàpàtakinaþ kumbhãpàkaü prayànti te>% brahmavaiø jaø khaø 27 aø . %<bràhmaõasya svadharma÷ca trisandhyamarcana hareþ . tatpàdoda kanaivedyabhakùaõa¤ca sudhàdhikam . annaü viùñhà jalaü måtramanivedya harernçpa . bhavanti ÷åkaràþ sarve bràhmaõà yadi bhu¤jate . àjãvaü bhu¤jate vipà ekàda÷yàü na bhu¤jate . kçùõajanmadine caiva ÷ivaràtrau suni÷citam . tathà ràmanavamyà¤ca yatrataþ puõyavàsare . bràhmaõànàü svadharma÷ca kathito vedhasà nçpa . 59 aø . gçhasthabràhmaõaniyamà yathà vedaü vedau tathà vedànadhãtya tu samàhitaþ . tadarthamabhigamyàtha tataþ snàyàd dvijottamaþ . guruve tu dhanaü dattvà snàyãta tadanuj¤ayà . cãrõavrato'tha muktàtmà hya÷aktaþ snàtumarhati . vaiõavãndhàrayedyaùñimantarvàsastathottaram . yaj¤opavãtadvitayaü sodaka¤ca kamaõóalum . chatra¤coùõãùamamalaü pàduke càpyupànahau . raukme ca kuõóale dhàrye kçttake÷anakhaþ ÷uciþ . svàdhyàye nityayuktaþ syàdbahi rmàlyaü na dhàrayet . anyatra kà¤canàdvipro na raktàü bibhçyàta srajam . ÷uklàmbaradharo nityaü sraggandhaþ priyaùñar÷anaþ . najãrõamalavadvàsà bhavecca vibhave sati . na rakta sulvaõa¤cànyadhçtaü vàso na kuõóikàm . nopànahau srajaü pràtha pàduke ca prayojayet . upavãtamalaïkàraü kumbhàn kçùõàjinàni ca . nàpasavyaü parãdadhyàdvàsà na vikçtaü vaset . àharedvidhivaddhãmàn sadç÷ànàtmanaþ ÷ubhàn . råpalakùaõasaüyuktàü yonidoùavivarjitàm . amàtçgotraprabhavàmasamànàrùagotrajàm . àharedbràhmaõo bhàryàü ÷ãla÷aucasamanvitàm . çtukàlàbhigàmã syàd yàvat putro'bhijàyate . varjayet pratiùiddhàni prayatrena dinàni tu . ùaùñhyaùñamã pa¤cada÷ã dvàda÷ã ca caturda÷ã . brahmacàrã bhavekùityaü tadvajjanmakùayàhani . àdadhãtàvasathyàgniü juhuyàjjàtavedasam . vratàni snàtako nityaü pàvanàni ca pàlayet . yedoditaü svakaü karma nityaü kuryàdatandriyaþ . akurvàõaþ patatyà÷u narakànatibhãùaõàn . abhyaset prayato nityaü vedaü yaj¤ànnahàpayet . kuryàt gçhyàõi karmàõi sandhyopàsanameva ca . sakhyaü samàdhikaiþ kuryàdupeyàdã÷varaü sadà . daivatànyapi gacchet tu kuryàdbhàryàbhipoùaõam . na dharmaü khyàpayedvidvàn na pàpaü ghayedarpi . kurvãtàtmahitaü nityaü sarvabhåtànukampakaþ . vayasà karmaõà'rthasya ÷rutasyàbhijanasya ca . de÷avàgabaddhisàråpyamàcaran vicaret sadà . ÷rutismçtyuditaü samyaka sàdhubhirya÷ca sevitaþ . tamàtmavanniùevetaü nehetànyatra karhicit . yenàsya pitaro yàtà yena yàtàþ pitàmahàþ . tena yàyàt satàü màrgaü tena gacchanna riùyati . nityaü svàdhyàya ÷ãlaþ syànnitya yaj¤opavãtavàn . satyavàdã jitakrodho brahmapåyàya kalpate . sandhyàsnànarato nityaü brahmayaj¤aparàyaõaþ . anusåyurmçdurdànto gçhasthaþ pratyayànvità . vãtaràgabhayakrodho lobhamohavivarjitaþ . sàvitrãjàpanirataþ ÷raddhàvàn mucyate gçhã . màtàpitrorhite yukto gobràhmaõahite rataþ . dàtà yajvà devabhakto brahmaloke mahãyate . trivargasevã satataü devatànà¤ca påjanam . kuryàdaharaharnityaü namasyeta prayataþ suràn . vibhàga÷ãlaþ satataü kùamàyukto dayàtmakaþ . gçhasthastapasà yukto na gçhe'pi gçhã bhavet . kùamà dayà ca vij¤ànaü satya¤caiva damaþ ÷amaþ . adhyàtma nityatà j¤ànametadbràhmaõalakùaõam . etasmànna pramàdyeta vi÷eùeõa dvijottamaþ . yathà÷akti caran karma ninditàni vivarjayet . vidhåya mohakalila labdhà yogamanuttamam . gçhastho mucyate bandhànnàtra kàryàvicàraõà . vigarhàtikramakùepahiüsàbandhabadhàtmakàn . anyamanyusamutthànàü doùàõàü barjanaü kùamà . svaduþkheùviva kàruõyaü paradu kheùu sauhçdàt . dayà yàü munayaþ pràhuþ sàkùàddharmasya sàdhanam . caturda÷ànàü vidyànàü dhàraõaü hi yathàrthataþ . vij¤ànametacca vidyàd yena dharmo vivardhate . adhãtya vidhivadvidyàmartha¤caivopalabhya tu . dharmakàryànnivçtta÷cenna tadvij¤ànamiùyate . satyena lokaü jayati satyantat paramaü padam . yathàbhåta prasàdantu satyamàhurmanãùiõaþ . damaþ ÷arãràvanatiþ ÷amaþ praj¤àprasàdajaþ . adhyàtmamakùaraü vidyàdyatra gatvà na ÷ocati . yathà sa devo bhagavàn vidyayà ÷iva! vedyate . sàkùàdeva mahàdeva! tajj¤ànamiti kãrtitam . tanniùñhastatparo viddhànnityamakrodhanah ÷uciþ . mahàyaj¤aparo vipro labhate tadanuttamam . dharmasyàyatanaü yatnàccharãraü paripàlayet . na hi dehaü vinà rudra! puruùairvidyate paraþ . nityaü dharmàrthakàmeùu yu¤jãta niyato dvijaþ . na dharma varjitaü kàmamarthaü và manasà smaret . sãdannapi svadharmeõa na tvadharmaü samàcaret . dharmo hi bhagavàn devo gatiþ sarveùu jantuùu . bhåtànàü priyakàrã syànna paradrohakarmadhãþ . na vedadevatànindàü kuryàttai÷ca na saüvadet . yastvipaü niyato vipro dharmàdhyàyaü pañhet ÷uciþ . adhyàpayetcchràvayedvà brahmaloke mahãyate>% . kårmapuø 14 aø såta uvàca . ànç÷aüsyaü kùamà satyamahiüsà damamàrjavam . dhyànaü prasàdo màdhuryaü màrdavaü ÷aucameva ca . ijyà dànaü tapaþ satyaü svàdhyàyãhyàtmanigrahaþ . vratopavàsau mauna¤ca snànaü pai÷unyavarjanam . ebhiryukto muni÷reùñhà! yaþ sadà vartate dvijaþ . hutvà tu pàvakaü pårvaü paraü brahmàdhigacchati . avidyo và savidyo và niragniþ sàgniko'pi và . yo viprastapasà yuktaþ sa paraü svargamàpnuyàt . sarveùàmuttamaü ÷reùñhaü vimuktiphaladàyakam . bràhmaõasya tapo vakùye tanme nigadataþ ÷çõu . sàyaü pràta÷ca yaþ sandhyàmupàste'khinnamànasaþ . japan hi pàvanãü devãü gàyatrãü vedamàtaram . tapasà bhàvito devyà bràhmaõaþ påtakilviùaþ . na sãdet pratigçhõan sa tvapi pçthvãü sasàgaràm . dve sandhye hyupatiùñheta gàyatrãü prayataþ ÷uciþ . yastasya duùkçtaü nàsti pårvataþ parato'pi và . yaj¤adànarato vidvàn sàïgavedasya pàñhakaþ . gàyatrã dhyànapåtasya kalàü nàrhati ùoóa÷ãm . evaü kilviùayuktastu vinirdahati pàtakam . ubhe sandhye hyupàsãta tasmànnityaü dvijottamaþ . tasya dehàpavitratàhetuþ yathà %<yathà dehàpavitratvaü vigràdãnàü yato bhavet . devarùe! ÷çõu tat sarvaü naràõàmànupårvikam . jàtake mçtake'snàte jalaukàbhiþ kùate tathà . apavitro dvijàdãnàü dehaþ sandhyàdikarmasu . apåtatanårutsarge naro måtra pårãùayoþ . aspç÷yaspar÷ane caiva brahmayaj¤ajapàdiùu . raktapàte nakha÷çïgadantakhaógàdibhiþ kùate . vipràdera÷uciþ kàyaþ ÷astràstraiþ kaõñakàdibhiþ . bhuktavastrànanocchiùñe'pavitraþ kçtaùethune . ÷ayane bràhmaõàdãnàü ÷arãraü kùurakarmaõi . jvaràdibhi÷catuþùaùñirogairyukte dvijanmanàm . bapuraprayataü påjàdànahomajapàdiùu . dhåmodgàre vamau àddhapatitànnàdibhojane . tathà ca retaskhalane matyà, dehàpavitratà . apavitraü dvijàtãnàü vapuþ syàdràhudar÷ane . garhitadànagrahaõe patite pàtakàdibhiþ . a÷aucàntena ÷uddhiþ syàjjàtake mçtake dvija! . sarvavarõà÷ramàdonàü tanoþ sandhyàdikarmasu>% pàdmottara¤caõóe 109 aø . 2 mantretaravedabhàge naø çø bhàùyopodghàte à÷aïkàpårvakaü tallakùaõamuktaü yathà tatra bràhmaõasya lakùaõaü nàsti . kutaþ? vedabhàgànàmiyattànavadhàraõena bràhmaõabhàgeùvanyabhàgeùu ca lakùaõasyàvyàptyativyàptyoþ ÷odhayituma÷akyatvàt . pårvoktamantrabhàga ekaþ . bhàgàntaràõi ca kànicit pårvairudàhartuü saügçhãtàni %<heturnirvacanaü nindà pra÷aüsà saü÷ayo vidhiþ . parakriyà purukilpo vyavardhàraõakalpaneti>% . %<tena hyannaü kriyata>% iti hetuþ 1 . %<taddaghnã dadhitvamiti>% nirvacanam 2 . amedhyà vai màùàþ iti nindà 3 . %<vàyurve kùepiùñheti>% pra÷aüsà 4 . %<tadvyacikitsà juhavànã 3 mà hauùà 3 miti>% saü÷ayaþ 5 . %<yajamànena sammitaudumbharã bhavatãti>% vidhiþ 6 . %<màùàneva mahyaü pacantãti>% parakçtiþ 7 . %<purà bràhmaõà abhaiùuþ>% iti puràkalpaþ 8 . %<yàvato'÷vàn parigçhõãyàttàvato vàruõàü÷catuùkapàlànnirvapediti>% vi÷eùàvadhàraõakalpanà 9 . evamanyadapyudàhàryam . na ca hetvàdãnàmanyatamaü bràhmaõamiti lakùaõam . mantroùvapi hetvàdisadbhàvàt . %<indavo và mu÷anti hãti>% hetuþ . %<udàniùurmahãriti tasmàdudakamucyata iti>% nirvacanam . %<moghamannaü vindate apracetàþ>% iti nindà . %<agnirmårdhà divaþ kakuditi>% pra÷aüsà . %<adhaþ svidàsã 3 dupari svidàsã 3 diti>% saü÷ayaþ . %<vasantàya kapi¤jalànàlabheta>% iti vidhiþ . %<sahasramayutaü dadàviti>% parakçtiþ . %<yaj¤ena yaj¤amayajanta devàþ>% iti puràkalpaþ . itikaraõabahulaü bràhmaõamiti cet na ityadadà ityayajathà ityapaca iti %<bràhmaõo gàyet>% ityasmin bràhmaõena gàtavye mantre'tivyàpteþ . ityàhetyanena vàkyenopanibaddhaü bràhmaõamiti cet na ràjà cidàü bhagaü bhakùãtyàha yo màyàtuü yàtudhànetyàha yo và rakùaþ . %<÷ucirasmãtyàhe ÷ranayormantrayorativyàpteþ . àkhyàyikàråpaü bràhmaõamiti cet na yamayamãsaüvàdasåktàdàvativyàpteþ . tasmànnàsti bràhmaõalakùaõamiti pràpte bråmaþ mantrabràhmaõaråpau dvàveva vedabhàgàvityaïgãkàràt mantralakùaõasya pårbamabhihitatvàdava÷iùño vedabhàgo bràhmaõamityetallakùaõaü bhaviùyati>% .

@<[Page 4615a]>@
#<brà(vrà)hmaõaka># puø kutsitàrthe kan . kutsitabràhmaõe . bràhmaõakarmàõyuktvà %<evamukto bràhmaõaþ syàdanyo bràhmaõako bhavet>% bhàø ÷àø 271 aø ukteþ . bràhmaõena jàtimàtreõa kàyati kai--ka . 2 bràhmaõakçtyarahite vipravaü÷ye . saüj¤àyàm kan . àyudhajãvivràhmaõapradhàne 3 de÷e siø kauø tataþ kopadhatvàt cha . bràhmaõakãya tatsambandhini triø .

#<brà(vrà)hmaõakàmyà># strã 6 taø . 1 viprecchàyàm upacàràt 2 tadviùaye ca %<aùñau tànyavrataghnàni àpo målaü phalaü payaþ . havirvràhmaõakàmyà ca gurorvacanamauùadham>% pràø taø .

#<brà(vrà)hmaõacakùum># naø bràhmaõasya sarvàrthaprakà÷akatvàt cakùuriva . %<÷rutismçtã ca vipàõàü cakùaùã devanirmite . kàõastatraikayà hãno dvàbhyàmandhaþ prakãrtitaþ>% harãtokte sarvàrthaprakà÷akatvena viprasya cakùastulye vedasmçtiråpe padàrthe .

#<brà(vrà)hmaõacàõóàla># puø bràhmaõa÷càõóàla iva . ÷àstraniùiddhakarmakàriõi apakçùñabràhmaõe manuþ 9 . 87 .

#<brà(vrà)hmaõajàtãya># puø bràhmaõajàti + svàrthe vandhuni jàtyatvàt cha prakçtiliïgasyàtikramaþ . bràhmajàtiyukte

#<brà(vrà)hmaõajãvikà># strã 6 taø . yàjanàdhyàpanapratigraharåpàyàü bràhmaõavçttau %<bràhmaõà brahmayonisthà ye svakarmaõyavasthitàþ . te samyagupajãveyuþ ùañ karmàõi yathàkramam . adhyàpanamadhyayanaü yajanaü yàjanantathà . dànaü pratigraha÷caiva ùañakarmàõyagrajanmanaþ . ùaõõàntu karmaõa masyatrãõi karmàõi jãvikà . yàjanàdhyàpane caiva vi÷uddhàcca pratigraha>% manuþ . bràhmaõavçttirapyatra strã .

#<bràhmaõatrà># avyaø bràhmaõàya deyam tràc . vipràya deyamityarthe

#<brà(vrà)hmaõapriya># 6 taø . 1 viùõau %<brahmaj¤o bràhmaõapriyaþ>% viùõusaø . 2 viprahite triø .

#<brà(vrà)hmaõabruva># puø bràhmaõaü viprajàtimàtratayà àtmànaü bra vãti brå--ka bàø na vacyàde÷aþ . vedatatkarmahãne jàtimàtrojãvini vipre %<garbhàdhànàdimantrairyo vedopanayanena ca . nàdhyàpayati nàdhãte sa bhavedbràhmaõabruvaþ>% vyàsasaø . %<jàtimàtropajãvã ca kàmaü syàd bràhmaõabruvaþ . dharmapravaktà nçpaterna tu ÷ådraþ katha¤cana>% manuþ %<samamabràhmaõe dànaü dviguõaü bràhmaõabruve>% manuþ .

#<brà(vrà)hmaõayaj¤a># puø bràhmaõamàtrakartçko yaj¤aþ ÷àø taø . vipramàtrakartavye sautràmaõãyaj¤e %<bràhmaõayaj¤aþ sautràmaõyçddhikàmasya>% kàtyàø ÷rauø 19 11 %<bràhmaõagrahaõaü kùatri yavai÷yayornivçttyartham çddhikàmasya bràhmaõasya netarayorvarõayoriti sautràmaõãti karmanàmadheyam>% karkaþ . %<tasmàdeùa bràhmaõayaj¤o yat sautràmaõã>% ÷ataø bràø 12 . 9 . 1 . 1 .

#<brà(vrà)hmaõayaùñi># strã 6 taø và ïãp . (vàmanahàñã) 1 vçkùabhede 2 vipradaõóe ca svàrthe ka . atraiva amaraþ .

#<brà(vrà)hmaõalakùaõa># naø 6 taø . viprasyàsàdhàraõe dharmabhede tacca vasiùñhenoktaü yathà %<yogastapodamodànaü satyaü ÷aucaü dayà ÷rutam . vidyà vij¤ànamàstikyametadbràõalakùaõam . sarvatra dàntàþ ÷rutapårõakarõà jitendriyàþ pràõibadhe nivçttàþ . pratigrahe saïkucitàgrahastàste bràhmaõàstàrayituü samarthàþ>% .

#<brà(vrà)hmaõa÷astra># naø vràhmaõasya ÷astramiva tatkàryakàritvàt . abhicàràdimantroccàraõàtmake vipravàkye %<vàk ÷astraü vai vràhmaõasya tena hanyàdarãn dvijaþ>% manuþ . %<yasmàdabhicàramantroccàraõàtmikà bràhmaõasya vàgeva ÷astraü ÷astrasàdhyakàryakàri>% kullåø .

#<brà(vrà)hmaõasama># puø 6 taø . %<brahmavãjasamutpanno mantrasaüskàravarjitaþ . jàtimàtràpajãvã ca sa bhaved brahmaõaþ samaþ>% vyàmokte kriyàrahite vipre

#<brà(vrà)hmaõàcchaüsin># puø bràhmaõe mantretaravedabhàge vihitàni ÷astràõi upacàràt brahmaõàni tàni ÷aüsati dvitãyàyàrthe pa¤camyupasaükhyànam tasyàþ %<bràhmaõàcchaüsina upasaükhyànam>% vàrtiø aluk . brahmaråpasya çtvijaþ sahakàriõi çtbigbhede acchàvàka÷abde 85 pçø dç÷yam . atra ka÷cidvi÷eùo'bhidhãyate . ùoóartvijàü madhye pradhànabhåtàn catura uktvà kàtyàø ÷rauø 718910 . uktaü yathà %<tatpuruùà itare yathàvedam>% såø %<itare dvàda÷artvijo teùàmàdyànàü brahmàdãnàü caturõàü puruùàþ àde÷akàriõo'nucaràþ sevakàþ yathàvedamiti ye yadvedavihitasya karmaõaþ kartàraste tatpuruùàþ yathàvedamiti ye brahmapuruùà na j¤àyanta iti tàn svayamevàha>% karkaþ %<brahmaõàcchaüsyagnãtpãtàro brahmaõaþ>% såø . pradhànapuruùavaraõena tadva÷avartitvàtte'pi vçtà eva bhavanti pradhànapuruùe kàryàntaràsakte'nyatra gate và tadãyaü karma tatpuruùaireva kartavyam nànyapuruùairiti puruùàõàmapi pårvapårveõa karaõasambhave nottareõa . tasya bhàvaþ karma và %<hotràbhya÷chaþ>% pàø cha . bràhmaõàcchaüsãya tadbhàvàdà

#<brà(vrà)hmaõàdi># puø bhàve karmaõi càrthe ùya¤apratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<bràhmaõa bàóava màõava (arhatonum ca) cora dhårta àràdhaya viràdhaya aparàghaya uparàdhaya ekabhàva dvibhàva tribhàva anyabhàva akùetraj¤a saüvàdin saüve÷in saübhàùin bahubhàùin ÷ãrùaghàtin vighàtin samastha viùamastha paramastha madhyamastha anã÷vara ku÷ala capala nipuõa pi÷una kutåhala kùetraj¤a mi÷ra vàli÷a alasa duþpuruùa kàpuruùa ràjan gaõapati adhipati gaóula dàyàda vi÷asti viùama vipàta nipàta (sarvedàdibhyaþ svàrthe) (caturvedasyobhayapadavçddhi÷ca) ÷auñãra>% pàø gaø såø . bràhmaõàdiràkçtigaõaþ . tena aucityàdi .

#<brà(vrà)hmaõàyaõa># puüstrãø bràhmaõàpatyaü naóàø phak . vipragotràpatye ÷uddhavaü÷ajàte vipre trikàø .

#<brà(vrà)hmaõika># triø bràhmaõasya mantretaravedabhàgasya vyàkhyàno granthaþ ñhak . mantretaravedabhàgavyàkhyàne granthe .

#<brà(vrà)hmaõya># naø bràhmaõànàü samåhaþ bhàvo và ùya¤ . 1 viprasamåhe . 2 bràhmaõadharme 3 vipratve ca . jàtyantaragatasya kàraõavi÷eùàbhàve bràhmaõyapràptirnàstãti bràhmaõyasya duùpràpatvam bhàø 28 aø mataïgopàkhyàne vistareõa uktaü yathà tiryagyonigataþ sarvo mànuùyaü yadi gacchati . sa jàyate pukka÷o và càõóàlo và'pya saü÷ayam . pukka÷aþ pàpayonirvà yaþ ka÷cidiha lakùyate . sa tasyàmeva suciraü sataïga . parivartate . tato da÷a÷ate kàle labhate ÷ådratàmiti . ÷ådrayonàvapi tato bahu÷aþ parivartate . tatastriü÷adguõe kàle labhate vai÷yatàmapi . vai÷yatàyàü ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tataþ ùaùñiguõe kàle ràjanyo nàma jàyate . tataþ ùaùñiguõe kàle labhate brahmabandhutàm . brahmabandhu÷ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tatastu dvi÷ate kàle labhate kàõóapçùñhatàm . kàõóapçùñha÷ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tatastu tri÷ate kàle labhate vipratàmapi . tà¤ca pràpya ciraü kàlaü tatraiva parivartate . tata÷catuþ÷ate kàle ÷rotriyo nàma jàyate etacca jàtyabhipràyaü saüskàràdinà tu vi÷iùñabràhmaõyalàbhaþ yathoktamaïgirasà %<citraü karma yathà'nekairaïgairunmãlyate ÷anaiþ . bràhmaõyamapi tadvat syàt saüskàrairvidhiparvakaiþ>% . 2 ÷anigrahe puø ÷abdamàlà . tàdç÷abràhmaõya hànistu karmabhedàt yathà %<÷ådràü ÷ayanamàropya bràhmaõyàdeva hãyate>% ityàdi .

#<brà(vrà)hmaõã># strã bràhmaõasya patnã ïãù . 1 bràhmaõasya patnyàü bràhmaõasyeyam aõ ïãp . 2 brahmasambandhinyàü striyàm . 3 buddhau ca . %<mano me bràhmaõaü viddhi buddhiü me viddhi bràhmaõãm>% . %<araõãü bràhmaõãü viddhi puruùa¤ca ttiràraõim . tapaþ÷rute tràbhimathnãto j¤ànàgnirjàyate tataþ>% bhàø à÷va034 aø .

#<brà(vrà)hmãkanda># puø bràhmyà iva kando'sya . 1 vàràhã kande ràjaniø . 2 brahmayaùñikàyàü vi÷vaþ .

#<brà(vrà)hmya># triø brahmaõa idaü ùya¤ . 1 brahmasambandhini striyàü ïãù . 2 vismaye 3 dç÷ye ca dharaõiþ .

#<brà(vrà)hmyamuhårta># puø brahmà devatàsya ùya¤ ñilopaþ karmaø õaruõodayàt pràgvartini %<ràtre÷ca pa÷cime yàme muhårtã bràhmya ucyate>% %<ràtre÷ca pa÷cime yàme muhårto yastçtãyaka . sa bràhmya iti vikhyàto vihitaþ saprabo dhane>% àø taø sumantunà ukte daõóadvayàtmake kàle .

#<brå># kathane adàø ubhaø dvikaø señ . bravãti àha bråte . avàcat avocata . uvàca åcatuþ . asyàrdhadhàtuke vacyàde÷o'nityaþ tena %<vivratiþ kañake kçtà>% . brahmaõabru . ityàdi siddham . anu + pa÷càt kathane anuvàde . vi + viruddhatayà kathane vivàde ca . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatyàbhidhàne bakàràdi ÷abdàrthasaïkalanam .


#<bha>#
     bhakàraþ pavargãya÷caturthovarõo vya¤janavarõabhedaþ . tasyoccàraõasthànamauùñhau . asyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ oùñhàbhyàü saha jihvàgrasya spar÷aþ atastasya spar÷avarõatà . bàhyaprayatnà÷ca saüvàranàdaghoùàþ mahàpràõa÷ca . tasya dhyeyaråpaü yathà %<bhakàraü ÷çõu càrvaïgi! svayaüparamakuõóalã . mahàmokùapradaü varõaü taruõàdityasaüprabham . pa¤capràõamayaü varõaü pa¤cadevamayaü sadà>% kàmadhenutantram . asya adhiùñhàtçdevatàdhyànaü yathà %<taóitprabhàü mahàdevãü nàgakaïkaõa÷obhitàm . ùaóbhujàü varadàü bhãmàü raktapaïkajalocanàm . raktavastraparãdhànàü raktapuùpopa÷obhitàm . caturvargapradàü devãü sàdhakàbhãùñasiddhidàm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% . asya vàcaka÷abdàþ yathà %<bhaþ klinnà bhramaro bhãmo vi÷vamårtirni÷àbhavam . dviraõóo bhåùaõomålaü yaj¤asåtrapravàcakaþ . nakùatraü bhramaõà dãprirvayobhåmiþ payo nabhaþ . nàbhirbhadaü mahàbàhurvi÷vamårtirvitàõóavaþ . pràõàtmà tàpinã vajrà vi÷varåpã ca candrikà . bhãmasenaþ sudhàsenaþ sukhã mayàpuraü haraþ>% . varõàbhidhànam . màtçkànyàse'sya nàbhau nyàsyatà kàvyàdàvasya prayoge %<sukhabhayamaraõakle÷aduþkhaü pavargaþ>% vçø ñãø ukteþ kle÷aþ phalam .

#<bha># naø bhàti bhà--ka . 1 nakùatre amaraþ . 2 grahe ÷abdaratnàø . 3 rà÷au jyoø taø . 4 ÷ukràcàrye puø mediø . teùàü dãptimattvàt tathàttvam . 5 bhådhare ekàkùarakoùaþ . 6 bhràntau puø ÷abdaratnàø . vçø raø ukte 7 àdiguruke antyalaghudvaye varõatraye . tasya kàvyàdau prayoge phalaü ya÷aþ devatàcandraþ yathoktaü vçø raø ñãkàyàm %<bha÷candro ya÷aþ ujjvalam>% .

#<bhaüsas># puø bhasat kañide÷aþ pçùoø . upacàràt tatsambandhini pàyau çø 10 . 163 .

#<bhakàra># puø bha + svaråpe kàra . bhasvaråpe varõe .

#<bhakakùà># strã 6 taø . nakùatrakakùàyàm . %<bhavet bhakakùà tigmàü÷orbhramaõaü ùaùñitàóitam . sarvopariùñàdbhramati yojanaistairbhåmaõóalam>% såø siø . %<såryasya bhramaõaü kakùàparidhimànaü yojanàtmakam>% %<khakhàrthaikasuràrõavàþ>% 432 1200 iti vakùyamàõaü ùaùñyàguõitaü sat nakùatràõàü kakùà nakùatràdhiùñhitagolasya madhyavçttaü syàt . tairnakùatrakakùàmitairyojanairbhamaõóalaü nakùatràdhiùñhitagolamadhyavçttaü sarvopariùñàccandràdisaptagrahebhya upari dåraü bhramati bhågolàdabhitaþ paribhramati raïganàø .

#<bhakåña># naø 6 taø . vivàhe dampatyoþ ÷ubhà÷ubhasåcake rà÷isamåhe tasya ÷ubhà÷ubhatvaü ca upayama÷abde 1251 pçø dç÷yam . kheñàritvaü nà÷ayet sat bhakåñam . %<prokte duùñabhakåñake pariõayaþ>% muhåø tatraiva dç÷yà .

#<bhakkikà># strã phaóiïgà + pçùoø . (phaóiïa) khyàte kãñabhede ÷abdàrthakalpataruþ .

#<bhakta># puünaø bhaja--kta . 1 anne odane amaraþ . 2 bhaktiyukte 3 tadàtmake tatapare 4 vibhakte kçtabhàge ca triø %<bhakto haraþ ÷udhyati yadguõaþ syàt>% lãlà . annapàkaprakàrastadguõa÷ca màvapraø ukto yathà %<sudhotàüstaõóulàn sphãtàüstoye pa¤caguõe paced . tadbhaktaü pra÷çta¤coùõaü vi÷adaü guõavanmatam . bhaktaü vahnikaraü pathyaü tarpaõaü rocanaü lathu . adhautama÷çtaü ÷ãtaü gurvarucyaü kaphapradam>% . bhaktiyuktalakùaõàdikaü tadbheda÷ca muktàphale uktaü yathà %<sakçnmanaþ kçùõapadàravindayornive÷itaü tadguõaràgi yairiha>% %<te bhaktàþ iti lakùaõaü sa ca nabadhàhàsàdinavavidharasàsvàdamålakatvena navavidhatvàt>% . rasabhede bhaktavi÷eùàþ muktàphale dar÷itàþ yathà %<tasya tat khelanaü dçùñvà gopyaþ premapariplutàþ . vroóitàþ prekùya cànyo'nyaü jàtahàsà na niryayuþ>% bhàgaø 10 . 12 aø tathàca hàse gopya sambhoga÷çïgàre gopyàdayastatra dar÷itàþ . vipralambha÷çïgàre'pi gopya statra dar÷itàþ . antargçhagatàþ kà÷cidgopyo'labdhavinirgamàþ . ityàditadbhàvanàyuktà dadhyurmãlitalocanàþ . duþsahapreùñhavirahatãvratàpadhutà÷ubhàþ . dhyànapràptàcyutà÷leùanirvçttyà kùãõamaïgalàþ . tameva yaramàtmàna jàrabuddhyà'pi saïgatàþ . jahurguõamayaü dehaü sadyaþ prakùãõabandhanàþ . anyàni ràsapa¤càdhyàyãvàkyàni tatrodàhçtàni dç÷yàni . karuõarame'rjunàdayaþ . bàkyàni tatra dç÷yàni . raudrarase hiraõyaka÷ipu÷i÷upàlàdayaþ . bhàyànakarase kaüsàdayaþ . vãbhatsarase puråravàþ piïgalàdaya÷ca . ÷àntarase nàradàdayaþ . adbhutarase ÷rãdàmabrahmàdayaþ . vãrarase baliprabhçtayaþ . tatra dànavãre baliþ dharmavãrase kaviprabhçtayaþ . yuddhavãre ÷i÷upàlàdayaþ . eteùàü målavàkyàni tatra dç÷yàni . adhikaü bhakti÷abde dç÷yam %<bhaktànàü lakùaõaü lakùmi! gåóhaü ÷rutipuràõayoþ . puõyasvaråpaü pàpaghnaü sukhadaü bhaktimuktidam . sàramåtaü gopanãyaü na vaktavyaü khaleùu ca . guruvaktràdviùõumantro yasya karõe vi÷atyalam . vedavedàïgavedàntàstaü pavitraü vadanti hi . puruùàõàü ÷ataü pårvaü påtaü tajjanmamàtrataþ . svargasthaü narakastha và muktimàpnoti tatkùaõàt . yaiþ kai÷cid yatra và janma labdhaü yeùu ca jantuùu ca . jãvanmuktàste ca påtà yànti kàle hareþ padam . madbhaktiyukto matpåjàniyukto madguõà÷ritaþ . madguõa÷làghanãya÷ca sanniviùña÷ca santatam . sagadgadaþ sà÷runetraþ svàtmavi÷ruta eva ca . na và¤chati sukhaü mukti sàlokyàdicatuùñayam . brahmatvamamaratvaü và tadvà¤chà mama sevane . indratva¤ca manutva¤ca devatva¤ca sudurlabham . svargaràjyàdibhogàü¤ca svapne ca na hi và¤chràta . brahmàõóàni vina÷yanti devà brahmàdayastathà . kalyàõabhaktiyukta÷ca madbhakto na praõa÷yati . bhramanti bhàrate bhaktà labdhvà janma sudurlabham . te'pi yànti mahãü påtvà paraü tãrthaü mamàlayam>% brahmavaiø praø 5 aø . %<rati kçùõakathàyà¤ca yasyà÷ru pulakodgamaþ . mano nimagnaü yasyaiva sa maktaþ kathito budhaiþ . putradàràdikaü sarvaü jànàti ÷rãharerapi . àtmanà manasà vàcà sa bhaktaþ kathito budhaiþ . dayàsti sarvabhåteùu sarvaü kçùõamayaü jagat . yo jànàti mahàj¤ànã sa bhakto vaiùõavãttamaþ>% brahmavaiø janmaø 1 aø . trividhabhaktalakùaõaü yathà %<bhaktànàü trividhànà¤ca lakùaõaü ÷råyatàmiti . tçõa÷ayyàrato bhakto mannàma guõakãrtiùu . manonive÷ayet tyaktvà saüsàrasukhakàraõam . dàsyaü vinà nahãcchettu sàlokyàdicatuùñayam . naiva nirvàõamukti¤ca sudhàpànamabhopsitam . dhyàyate matpadàbja¤ca påjayedbhaktibhàvataþ . ÷rãhetukàstasya devà saïkalparahitasya ca . sarvasiddhiü na và¤chanti te'õimàdikamãpasãtam . brahmatvamamaratva¤ca suratvaü sukhakàraõam . va¤chanti ni÷calàü bhaktiü madãyàmatulàmapi . strãpuüvibhedo nàstyeva sarvajãveùu bhinnatà . teùàü siddhe÷varàõà¤ca pavaràõàü braje÷vara! . kùutpipàsàdikàü nidràü lobhamohàdikaü ripum . tyaktvà divàni÷aü mà¤ca dhyàyate ca digambaraþ . sa madbhaktottamonanda! ÷råyatàü madhyamàdikam . nàsaktaþ karmasu gçho pårvapràktanataþ ÷uciþ . karoti satata¤caiva pårvakarmanikçntanam . na karotyaparaü yatnàt saïkalparahita÷ca saþ . sarvaü kçùõasya yatki¤cinnàha kartà ca karmaõaþ . karmaõà manasà vàcà satataü cintayediti . nyånabhakta÷ca tannyånaþ sa ca pràkçtikaþ smçtaþ . yamaü và yamadåtaü và svapnena ca na pa÷yati . puruùàõàü sahasra¤ca pårvaü bhaktaþ samudvaret . puüsàü ÷ataü madhyama¤ca taccaturtha¤ca pràkçtaþ . bhakta÷ca trividhastàta! kathita÷ca tavàgrataþ>% iti tatraiva 84 caø . bhàve kta . 5 bhajane naø .

#<bhaktakaüsa># puü naø bhaktàrthaþ kaüsa . bhaktàharaõàrthe pàtre %<bhaktàkhyàstadarveùu>% pàø àdyudàttatàsya .

#<bhaktakara># puø bhaktaü bhajana karoti kç--ña . dhåpe kçtrimadhåpe ÷abdacaø .

#<bhaktakàra># triø bhaktaü karoti kç--aõ upaø saø . pàcake såpakàre hemacaø .

#<bhaktatårya># naø bhakte tadbhojanakàle vàdanãyaü turyam ÷àø taø . bhajanakàle vàdanãye vàdyabhede trikàø .

#<bhaktadàsa># puø bhaktena annamàtrakàbhena dàsaþ aïgãkçtadàsabhàvaþ . pa¤cada÷adàsàntargate dàsabhede . %<bhaktadàsa÷ca vij¤eyaþ>% iti smçtiþ . dàsa÷abde dç÷yam .

#<bhaktapulàka># puø bhaktasya pulàka iva . sikthe annamaõóe (màüóa) trikà0

#<bhaktamaõóa># puø 6 taø . bhaktasya nisràve (màüóa) . hemacaø .

#<bhaktavatsala># triø 6 taø . 1 bhakteùu snigdhe 2 viùõau puø . %<màdhavo bhaktavatsalaþ>% viùõusaø .

#<bhaktasiktha># puø 6 taø . bhaktamaõóe amaraþ .

#<bhakti># strã bhaja--ktin . 1 sevàyàm àràdhanàyàü, 2 tadekatàne cittavçttibhede 3 vibhàge 4 gauõyàü vçttau 5 upacàre 6 avayave 7 bhaïgyàm 8 ÷raddhàyàm 9 racanàyà¤ca %<bhavati virantabhaktiþ>% raghuþ . bhaktilakùaõamuktaü ÷àõóityasåtrañãkayo yathà %<sà parànuraktirã÷vare>% såø atra sà pareti lakùyanirde÷aþ . ÷eùaü lakùaõam . pareti gauõãü vyàvartayati . ãthara iti prakçtàbhipràyam . àràdhyaviùayakaràgatyameva bhaktitvam . iha tu parame÷varaviùayakàntaþkaraõavçttivi÷eùa eva bhaktistadvai÷eùyaü ca laukikànuràgàdau sugraham . yathoktaü parabhaktimatà prahlàdena . (viùõàpuø . aü÷e 1 . aø 20 . ÷loø 17) . %<yà prãtiravivekànàü viùayeùvanapàyinã . tvàmanusmarataþ sà me hçdayànmàpasarpatu>% . atra prãtipadena sukhaniyatã ràga eva lakùitaþ . anyathà prãteþ sukharåpàyà nirviùayatvena viùayasaptamà na syàt tasyàþ sukhaj¤ànaråpatve'pi tajj¤ànasya sukhaviùayatvàdviùayaviùayatvàsambhavàt . tasmàdanuraktireva saviùayiõã lakùità . na ca viùayajanyaprãtirarthaþ janakasaptamyà ananu÷àsanàt . ki¤ca %<acyutàstu sadà tvayi>% ityatra bhakterã÷varaviùayatàsiddhau prãtipadenàpi tadekavàkyatayà saivocyate . pårvaü pratijanma bhaktipràrthanamiha tu viùayaràgadçùñàntena tasyà eva sarvathànyaparihàryatvapràrthanamiti vi÷eùaþ . viùayajanyaprãtirapi ràgaü vinà na sambhavatãti ràgàva÷yakatvam . tathà ca pàta¤jalasåtram . (pàø 2 . såø 7 pçø 79) %<sukhànu÷ayã ràgaþ>% iti . tasyaiva vakùyamàõaliïgaùu vyàpanàllàghavàcca bhaktitvam . na tu kvacit svaraõasya, kvacicca kãrtanàdeþ ananugamàt . na ca tajj¤ànasya tattvaü dveùàdimatsvapi tatprasaïgàt . nàpyàràdhyatvena j¤ànaü sa påjànamaskàràdyàràdhanàsvananugamàt . api ca balàdbhayàd và namaskàryatvàdij¤ànavatyapi bhakto'yamanurakto'yamiti vyavahàràpatteþ . anuràgàdisahitàràdhyatvaj¤ànamiti cet anuràga evàstu ataeva gãø . aø 10 . ÷loø 9) . %<maccittàmadgatapràõà bodhayantaþ parasparam . kathayanta÷ca màü nityaü tuùyanti ca ramanti ca . teùàü satatayuktànàü bhajatàü prãtipårvakam . dadàmi buddhiyogaü taü yena màsupayànti te>% ityàdau tadgatacittapràõàdãnàü bhajanamuktaü nàràdhyatva na j¤ànavatàm . ataeva ca kçùõasya kamanãyàkçtidar÷anenànuraktànàü gopataruõãnàmapi bhaktiphalaü muktiþ smaryate . anustu na lakùaõàntargataþ kintu bhagavanmahimàdij¤ànàdanupa÷càjjàyamànatvàdanuraktirityuktam . nanu pitràdigocarànuràgasyàpi prakçtabhaktitvaü prasajyeta jagata eva parame÷varàtmakatvàt . atha vikàràvi÷iùña eva tathàtvaü vàcyaü tathàpi gopãprabhçtãnàü pràdurbhàvàvacchinne÷varabhaktàvavyàpakam . ucyate jãvãpàdhyanavacchinnacetanaviùayiõã anuraktireva seti . eva¤ca pràdurbhàvàvacchinne paripårõe ca bhaktiþ saügçhãtà bhavati ñãkà . %<tatsaüsthasyàmçtatvopade÷àt>% 3 såø tasminnã÷vare saüsthà bhaktiryasya sa tathoktaþ . tasyàmçtatvaü phalamupadi÷yate (chàø . pçø 137) %<brahmasaüstho'mçtatvametãti>% . tasmànniùphalatvagauõaphalatvanivandhanà tadajij¤àsà parihçtà bhavatãti ñãø . %<j¤ànamiti cenna dviùato'pi j¤ànasya tadasaüsthiteþ>% 4 såø nanubrahmasasthà÷abdena brahmaj¤ànamevocyate na tu tadbhaktiþ . tathàcàmçtatvaphalaü tasyaiveti cedbråùe . naiùa doùaþ . saüsthà bhaktireva na j¤ànaü dviùatastajj¤ànavato'pi tatsaüsthatvavyavahàràbhàvàt . ràjàdyanuraktàþ khalvamàtyamitràdayastatsaüsthà iti vyapadi÷yante na punaþ pratipakùabhapàlàþ . ÷abdàrthanirõayo hi lokavadeva vede'pãti . ataeva cirakàlikopàkhyàne %<bimç÷yate na kàlena patnãsaüsthà vyatãkramaþ . so'bravãcca bhç÷aü tapto duþkhenà÷råõi vartayan>% . (mahàbhàø ÷àø aø 267 ÷làø 9526) ityanena patibhaktyatikrama uktaþ . tasmàt saüsthà bhaktiriti eva¤ca (brahmasåø . aø 1 . pçø 7) %<tanniùñhasya mokùo pade÷àditi>% vàdaràyaõãyasåtrasyàpyayamevàrtho'dhyavaseyaþ ñãø %<tayopakùayàcca>% 5 såø . tayà bhaktyà muktiü prati j¤ànasupakùãõaü yasmàccakàra uktayuktisamuccayàrthaþ (gãø . aø 7 . ÷loø 13) . %<yadà te ni÷calaü ceto mayi bhaktisamanvitam . tadà tvaü matprasàdena nirvàõamapi yàsyasi>% iti sthitam . nanu (÷veø . pçø . 73) %<tameva viditvàtimçtyumeti nàvyaþ panthà vidyate'yanàya>% ityatra vedanaphalaü muktiþ ÷rutà tadvirodhena smçtãnàmanyàrthatvaü syàditi cenna atràpi tayaivãùakùayàt . tathà hi atimçtyupadaü na muktau råpaü kintu yasyàü satyàü mçtyoratikrama iti vyutpattyà tadapekùayà yato bhaktermçtyvatikrama iti vyutpàdya bhaktimevàtimçtyupadenàbhidhattàm upapadavibhaktyarthàpekùayà kàrakavibhaktyarthasya balavattvàt . (gãø . aø 12 pçø 7) . %<teùàmahaü samuddhatà mçtyusaüsàrasàgaràt . bhavàmi na ciràt pàrtha! mayyàve÷itacetasàm>% . ityàdinà bhaktito mçtyoratikramokteþ . mantra÷ca bhavati (taittirãyamantrabhàge) %<tryagvakaü yajàmahe sugandhiü puùñivardhanam . urvàrukamiva vandhanànmçtyormukùãya màmçtàditi>% . atra yajanaü bhaktiþ tathaiva tatkalpavyàkhyànàt nacàsyàü ÷rutau bhakterasannidhànaü muktàvapi tulyatvàt . tasmàdanayàpi ÷rutyà j¤ànasyopakùaya eva pratãyata iti . nan tathàpi bhakteràgaråpatve kiü kàraõamityapekùàyàmàha ñãø . %<dveùapratipakùabhàvàdrasa÷abdàcca ràgaþ>% såø . %<bhaktiþ khalu ràga eva bhavitumarhati kutaþ dveùaviürodhitvàt . loke hi dveùñàyaü bhakto'yamiti mithoviruddhadharmavati vyavahriyate tatra dveùavirodhã ca ràga eva prasiddho na j¤ànàdiþ . eva¤ca bhagavati ÷i÷upàlasya dveùànubandhamabhidhàya viùõupuø aø 4 15 gadyena 10 ayaü hi bhagavàn kãrtitaþ saüsmçta÷ca dveùànubandhenàpi akhilasuràsuradurlabhaü phalaü prayacchati kimuta samyagbhaktimatàm>% ityuktam . tathà càtrismçtau %<vidveùàdapi gopindaü damaghãùàtmajaþ smaran . ÷i÷upàlo gataþ svargaü kiü punastatparàyaõaþ>% iti atràpi dveùavirodhitvena bhakterabhidhànàt . tathà ca gãtàsu (gãø a016 . ÷loø 18) . mamàtmaparadeheùu pradvipanto'bhyasåyakàþ . tànahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn . kùipàmyajasrama÷ubhànàsurãùveva yoniùu . àsurãü yonimàpannà mådvà janmani janmani . màmapràpyaiva kaunteya! tato yàntvadhamàü gatim . iti . tadvirodhinã ca bhaktirã÷varaviùayaivànuraktiriti yujyate . ki¤ca (taittiø . pçø 100) rasaü hyevàyaü labdhvànandãbhavatãti÷abdàd brahmànandàvirbhàvamukterbrahmagocarasya rasasya hetutàvagamyate . rasa÷ca ràgaþ (gãø . aø 2 . ÷loø 59) . %<rasavarjaü raso'pyasya paraü dçùñvà nivartate>% ityàdau prasiddhaþ . atra raso viùayaràgaþ . ata eva ca (viùõapuø aø 4 . aø 4 gadyam) ràmalakùmaõàdãnàü svarlokàrohaõamuktvà %<ye'pi teùu bhagavadaü÷eùvanuràgiõaþ ko÷alanagarajànapadàste'pi tanmanasastatsalokatàmàpuriti>% sàkùàdeva bhaktàvanuràga÷abdaþ prayukta iti . tasyàdapi na j¤ànaü kintvanuràgaråpaiva bhaktirniþ÷reyasaphaleti . nanu dveùavirodhitvaü na ràgatve liïgam udàsãnatvenànaikàntyàditi cet ucyate dveùakàryaü hi nivçttistadvirodhinã pravçttiriti . bhavati ca bhaktànàü bhajanãyànuvartanàdau pravçttistadvirodhinàü tadanuvartanàdau nivçttiþ . eva¤ca kàryamukhena virodhamabhipretya dveùapratipakùetyuktam . tathà ca prayoktavyaü bhaktirbhajanãyagocararàgaråpà tadanuvartanàdihetuhitasàdhanatàdhãbhinnàtmavi÷eùaguõatvàd yannaivaü tannaivaü yathà dveùaþ . ràgotkarùeõa tadanuvartanàdyutkarùasya dçùñatvàcca . ki¤ca yo yasmin bhaktastatra tasyaudàsãnyàbhàve'vagate bhaktistàdç÷ànuvartanàdyanukåladveùavirodhiguõaråpà anuvartanahetvàtmavi÷eùaguõatvàddhitasàdhanatàdhãvaditi hitasàdhanatàdhãtvabàdhasahakàreõa pari÷eùàdràgatvasiddhiþ . kimuta bhaktimatàmimityetatkaimutikanyàyã virodhinyeva draùñavyaþ . (gãø . aø 9 . ÷loø 32) . %<màü hi pàrtha! vyapà÷ritya ye'pi syuþ pàpayonayaþ>% . %<kiü punarbràhmaõàþ puõyàþ>% ityàdau ca . evaü (gãø . aø 16 . ÷loø 18) màmàtmaparadeheùvityanena dveùasya saühàrahetutvàt tadvirodhiguõo jãvopàdhiparihàreõa paràtmagocaro ràga eva bhaktiråpaþ saüsàranà÷ahetuþ . etadevoktaü màmapràpyaiveti . cakàràt pulakàdiràgaliïgenàpi ràgatvam . prasiddhaü hi %<pulakà¤citena kathayati mathyanuràgaü kopola>% ityàdau . bhakterguõàntaratve tu pçthagliïgatàkalpane gauravàt . sa ca ràgaþ keùà¤cidiùñasàdhanatàj¤ànajanyo'pi yàgàdivadicchàråpa eva . asmàkaü tu prãõàmyanurajyàmi necchàmãtyàdipratãteràgaþ pçthageva dveùavat . icchàyà asiddhamàtraviyayatvàdràgasya siddhàsiddhaviùayatvàcca . pratyuta tasyecchàtvàdivyàpyatvakalpanàgauravàcceti dik . tasmànna tallakùaõàsiddhiriti . nanu bhaktiþ kriyàtmikà sà ca niþ÷reyasàya na kùamate (tatti . àraõyaø . khilapra÷ne çk 21) %<na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaike'mçtatvamàna÷aþ>% ityàdi÷rutibhya ityà÷aïkàü pariharannàha ñãø . %<na kriyà kçtyanapekùaõàjj¤ànavat>% 7 såø . sà bhaktirna kriyàtmikà bhavitumarhati prayatnànuvadhànàbhàvàt . yanna prayatnànuùidhàyi tanna kriyàtmakaü yathà j¤ànam . taddhi pramàõasampattyadhãnaü na puruùeõa svecchayà kartumakartumanyathà kartuü ÷akyate . tathà bhaktirapi na hi ràgiõõàü pramadàputràdiviùayiõã puüvyàpàreõaü tathà bhavati bhaktiþ kintu pårvasukçtagauõabhaktyàdisàdhanàdhãneti ñãø . %<ataeva phalànantyam>% 8 såø . yataþ sà na kriyàtmikà ataeva tatphalasya niþ÷reyasasyànantatramupapadyate . anyathà (chàø . pçø 538) %<tadyatheha karmajito lokaþ kùoyate evamevàmutra puõyajitã lokaþ kùãyate>% ityanenàmçtatvasyàpi kùayitvaü prasajyeteti ñãø . %<tadvataþ prapatti÷abdàcca na j¤ànamitaraprapattivat>% 9 såø . bhavati hi bhagavadvàkyaü (gãø . aø 7 . ÷loø 19) %<bahånàü janmanàmante j¤ànavàn màü prapadyate . vàsudevaþ sarvamiti sa mahàtmà sudurlabhaþ>% iti . j¤ànavataþ prapattiruktà bhakterj¤ànahetutve nedamupapadyate itaraprapattivaditi . yathà tadanantaraü (gãø . aø 7 . ÷loø 20) . %<kàmaistaistairhçtaj¤ànàþ prapadyante'nyadevatàþ>% . ityanena devatàntaraprapattinindàmukhenaiva prapattiþ ståyate . tatra devatàbhaktereva prapatti÷abdena kathanaü na tajj¤ànasya . tasyà eva prapatterubhayatra pratyabhij¤ànàt iti . cakàràjø j¤ànànantarya÷ravaõamapi j¤ànatvàbhàve nidànam . yathà (gãø . aø 15 . ÷loø 16) . yo màmevamasaümåóho jànàti puruùottamam . sa sarvavidbhajati màü sarvabhàvena bhàrata! iti . tathà (gãø . aø 9 . ÷loø 13) . %<bhajantyananyamanaso j¤àtvà bhåtàdimavyayam . iti matvà bhajante màü budhà bhàvasamanvitàþ>% . iti ca . tasmànna j¤ànàtmikà . yadyapi ràgatvenaiva j¤ànabhedaþ siddhastathàpi bhakti÷abdo brahmaj¤àge gauõa iti ÷aïkàniràsàrthametat . idantu cintyate bhagavadvãtàvàkyàni na ÷abdavidhayà vedavat pramàõam . kintu bhàratasmçtitvena tathà ca kathaü ÷abdàditi nirde÷aþ . atraike'numita÷abdàditi vyàcakùate . atrocyate adçùñàrthakabhagavadvàkyatvameva vedatvaü tacca gãtàsvapyavi÷iùñam . ataeva bhagavadgãtàsåpanipatsviti dç÷yate, kevalaü ta eva ÷lokà vyàsena nivaddhàþ tathà ca puràõàntaram %<gãtà sugãtà kartavyà kimanyaiþ ÷àstravistaraiþ . yà svayaü padmanàbhasya mukhapadmàt dviniþsçtà>% . na ca ÷ådràõàma÷ravaõaprasaïgaþ bhàrata÷ravaõàbhyanuj¤ànenaiva tadupapatteþ praõavàdistutyàdivat . tadvihàyeti cenna lakùaõà'paripårteþ . tathàcãktamàcàryaiþ . %<tàneva vaidikàn mantràn bhàratàdiniveditàn . khàdhyàyaniyamaü hitvà lokabuddhyà prayu¤jate>% ñãø . 1 àø . evamamçtatvaü pratyananyathàsiddhàyàü bhaktau lakùitàyàü j¤ànayogabhaktãnàmaïgapraghànabhàvavivekàya dvitãyàhnikasyàrambhaþ . %<sà mukhyetaràpekùitatvàt>% 10 såø àhnikasamàptàyuktasya punaþ kharaõàya seti nirde÷aþ . sà parà bhaktirmukhyà pradhànam itarairàtmaj¤ànayogàdibhiþ svopakàryatayàpekùitatvàdityarthaþ . chàndogye (pçø 616) %<yo bhåmà tatsukham>% ityàdyupakramya mnàyate %<àtmaivedaü sarvamiti sa ya eùa evaü pa÷yannevaü manyàna evaü vijànannàtmaratiràtmakãóa àtmamithuna àtmànandaþ sa svaràó bhavatãti>% tatràtmaratiråpàyàþ parabhakteþ pa÷yanniti dar÷anamapriyatvàdibhramaniràsamusyenàïgaü bhavati . yathà daõóã praiùamanyàha pràcãnàvotã dohayati abhijànan juhoti ghanavàn sukhavànityàdau daõóàdyaïgaü tathà dar÷anamapi rateraïgaü mananavij¤ànayoruktapriyadar÷anàrthatayà nyàyapràptayoranuvàdaþ . evamàtmakrãóàderatinaiyatyàdarthapràpto'nuvàda eva . anyathà ratyudde÷ena dar÷anàdividhau dar÷anàdyudde÷ena và ratyàdividhau vàkyàni bhidyeran . tasmàt (pårvamãsàüsàyàm . aø 3 . pàø 1 . såø 2) %<÷eùaþ paràrthatvàditi>% nyàyàddar÷anamaïgamiti . ataeva bhagavàn manurapi . (mahàbhàraø . ÷àntiø . aø 194 . ÷loø 7111 . 7112) . %<yastyaktvà pràkçtaü karma nityamàtmaratirmuniþ . sarvabhåtàtmabhåtàtmà syàccet paratamà gatiþ>% . ityanenàtmarateþ pràdhànyamàheti ñãø . %<prasuraõàcca>% 11 såø . %<prakaraõaü ratereva phalavattvàt tasyàstataprakaraõasyaü dar÷anamaïgaü bhavitumarhatãti>% ñãø . %<dar÷anaphalamiti cenna tena vyavadhànàt>% 12 såø . %<atha dar÷anasyaiva phalaü svàràjyalakùaõamamçtatvaü tathà ca tasyaiva prakaraõamiti vaiparãtyamiti cenna tena tacchabdena vyavadhànàt (chàüø . pçø 51617) sa syaràó bhavatãtyatra tacchabdena sannikçùñàtmaratimànevopasthàpyate na viprakçùñaþ pa÷yanniti vyava hitopasthitau kàraõàbhàvàt . prakaraõameva kàraõamiti cenna anyonyànnayàt>% ñãø %<dçùñatvàcca>% 13 såø dçùñaü hi loke saundaryàdij¤àbasma taruõyàstaruõe ratihetutvaü na tu raterj¤ànahetutvamiti dçùñopakàratvàdapyaïgatvamavasãyate . dçùñaü ca pràkçtaniùkaruõatvàlpamahimatvàpriyatvàdij¤ànaü manomàlimyakàraõaü bhåteùu karuõàbahulàvyàhatai÷varyàti÷ayitaråpà÷raya àtmeti j¤ànanmàlinyanivçttistataþ parà bhaktiriti . ataeva gãyate (gãø . aø 5 . ÷loø 17) . %<tadbuddhayastadàtmànastanniùñhàstatparàyaõàþ . gacchantyapunaràvçttiü j¤ànanirdhåtakalmaùàþ . iti . tathà àyurvede'pi (aùñàïgahçdaye . aø 1 ÷loø 23) . dhãrdhairyàtmàdivij¤ànaü manodãùauùadhaü param>% ñãø . %<ataeva tadabhàbàdvallavãnàm>% 14 såø . yato j¤ànaü dçùñopakàrakamaïgamata eva dçùñopakàraü nirasya manomàlinyàdivàdhàt pradhànabhagavadanuràgamàtreõa vallavãnàü muktiþ sparyate . (viùõupuràõe . aü÷e 5 . aø 13 . ÷làø 14 . 15 . %<taccintàvipulànandakùãõapuõyacayà satã . tadapràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà . cintayantã jagatsåti>% parabrahmasvaråpiõam . nirucchàsatayà muktiü gatànyàþ gopakanyakà iti . atra sukhaduþkhaliïgenànuràgo'numãyate na muktiriti vàkyàrthaþ . dvàrabàghàdanavahatakçùõalenàpi karmaõà phalasiddhiriva tàsàü ràgànmuktistadapyavagamyate j¤ànamaïgameva pradhànatve tu tadabhàve phalaü na syàt cintà ca na brahmàtmaikyaj¤ànaü tatkàraõa÷ravaõamananàdyasambhavàt . kintvanuràganiyatànusmçtireva . nacàyamarthavàdaþ apårvàrthatvàbhàvàt sannidhau vidhyabhàvàcceti ñãø . %<bhaktyà jànàvãti cennàbhij¤aptyà sàhàyyàt>% 15 såø idànãü ÷rutivirodhena prakaraõasthànaliïgabàdhamàkùipya samàdhãyate . yathà ÷rutaü (gãø . aø 18 . ÷loø 55 . %<bhaktyà màmabhijànàti yàvàn ya÷càsmi tattvataþ . tato màü tattvato j¤àtvà vi÷ate tadanantaram>% . iti . tatra (taittirãyasaüø . aø 1 . pra05 . anuvàka08) %<aindryà gàrhapatyamupatiùñhane>% itivat kàraka÷rutyà balãyasyà bhakterj¤ànahetutvasàsãyate . yadyapi dçùñatvàdityanena dçùñopakàre patyakùagamye na ÷rute, ravakà÷aþ tathàpi brahmaviùayiõyà raterbrahmaviùayaj¤ànopakàryatvaü na pratyakùagamyam . kintu taruõyàde ratau tathà dar÷anena brahmagocaràyàmapyanumàtavyam . tathàca liïgatve paryavasànàditi cenna doùaþ . tathàhi yadi kevalaü jànàtãti vadenna tvevam . kintvabhijànàtãti . abhij¤à pårvaj¤àtaj¤ànamucyate . tathà ca bhaktyupakàripårvaj¤ànaü tatphalaråpabhaktipravartakam . anantaraü yàvat taddàrdyaü bhaktyaivàbhij¤aptibhàvenàpekùyate vrãhyavahananenàvaghàtavaditi . kàryasàhàyyàrthamuktaü tato j¤ànadàrdyena bhaktidàrdye sati vi÷ata iti . tasmànneyaü ÷rutiþ kintu nyàyapràptànuvàda iti . etamevàrthaü sphuñãkaroti ñãø . %<pràguktaü ca>% 16 såø . bhaktyà màmityasya pårvaü vrahmabhåyàya kalpata ityabhidhàya (gãø . aø 18 . ÷loø 54) . %<brahmabhåtaþ prasannàtmà na ÷ocati na kàïkùati . samaþ sarveùu bhåteùu madbhaktiü lamate paràm>% ityuktam . tasya tu j¤àtabrahmaõo j¤ànaprayojanàbhàvàdyuktamanuvàdatvamiti ñãø %<etena vikalpo'pi pratyuktaþ>% 17 såø %<etena j¤ànasyàïgatvanirõayena j¤ànabhaktyoratra vikalpapakùo'pi pratyuktaþ niràkçta iti mantavyam . nahyaïgàïginorekatra vikalpo bhavatãti . api÷abdàt samuccayo'pãti>% ñãø . %<devabhaktiritarasmin sàhacaryàt>% 18 såø . kvacidevaü ÷råyate (÷vetà÷vaø pç0117) %<yasya . deve parà bhaktiryathà deve tathà gurau . tasyaite kathità hyarthàþ prakà÷ante mahàtmanaþ>% iti . atra devabhaktiro÷varetarasmin deve mantavyà kutaþ gurubhaktisàhacaryàt . sàhacaryaü hi nàmçtaphalàyàü bhaktau ghañate . indràdi devatàstvàràdhitàþ ÷ubhavajj¤ànaphalàya bhavantãti sàhacaryamapi nirõàyakam . sàhacaryàdulåka÷abdavadupayukterupaùñambhakametat 11 ñãø %<yogaståbhayàrthamapekùaõàt prayàjavat>% 19 såø . yogaþ punarj¤ànàrthaü bhaktyarthaü ca bhavati . samàhitamanaskatàyà ubhàbhyàmapekùaõàt . nanu (pårvamãmàüsàyàm . a03 . pàø 1 . såø 21) %<guõànàü ca paràrthatvàdasambandhaþ samatvàt syàditi>% nyàyàt pradhànàïgaü yogaþ kathamaïgàïgamityata àha prayàjavaditi yathà prayàjo vàjapeyàdyaïgaü tadoyadãkùaõãyàderapyaïgaü tadvat . tadaïgatàbodhakapramàõàvi÷eùàt . kevalaü j¤ànàrthaü yogànuùñhànaprasaïgena bhaktimupakarotãti . evaü viùayavairàgyamapi ubhayàrthaü mantavyam . nanu yoge pàta¤jaladar÷ane 23 pç0) %<ã÷varapraõidhàmàditi>% pata¤jalisvaraõaü durapahnavaü tatra praõidhànàbhidheyasya bhagavadbhajanasya samàdhisiddhyarthatvamiti kathaü bhakteþ pràdhànyamityata àha ñãø . %<gauõyà tu samàdhisiddhiþ>% 20 såø . tatra praõidhànaü gauõabhaktireva na pradhànaü tayà samàdhisiddhiriti na smçtivirodho'pãti . bhavati ca vàkya÷eùastatraiva (pàø daø 40 . 41 pç0) %<tasya vàcakaþ praõavaþ>% %<tajjapastadarthabhàvanamiti>% ñãø . %<heyà ràgatvàditi cennottamàspadatvàt saïgavat>% 21 såø . yoga÷àstraprastàvàdidaü såtram . yoga÷àstroktaràgatvàvi÷eùàdbhaktirapi mumukùuõà heyaiva . tathà ca såtraü pàø daø 72 pç0) %<heyàþ ràgadveùàbhinive÷àþ kle÷àþ>% iti . eva¤ceducyate . naivaü vàcyam uttamàspadatvàdbhakteþ parame÷varaviùayatvàditi yàvat . na hi ràgatvamàtreõa heyatvaü kintu saüsàrànubandhiràgatvenaiva . yathà saïgatvamàtreõa na tyàjyatà kintu asatsaïgatvena tadvat . tathà ce÷varabhaktirheyà ràgatvàdityatra saüsàrànrabandhitvaü mokùànanuguõatvaü copàdhiþ . naca sàttvikã sà (gãø . aø 17 . ÷loø 4) %<yajante sàttvikà devàn>% ityàdinà sàttvikatvakãrtanàditi ñãø . %<tadeva karmij¤àniyogibhya àdhikya÷abdàt>% 22 såø tadeva bhajanaü mukhyaü tasyà bhaktervàmukhyatvam . etat sarvathaiva ni÷citaü yasmàdevaü ÷abdyate (gãø . aø 6 . ÷loø 46 . 47) . %<tapasvibhyo'dhiko yogã j¤ànibhyo'pi mato'dhikaþ . karmibhya÷càdhiko yogã tasmàd yogã bhavàrjunaþ . yoginàmapi sarveùàü madgatenàntaràtmanà . ÷raddhàvàn bhajate yo bhàü sa me yuktatamo mataþ>% iti . atra vi÷eùaõànàü tapàdãnàmàdhikyanibandhanaü vi÷eùyàõàmàdhikyaü kramàditi mantavyam . na khalvaïgasya mukhyàdàdhikyamupapadyate . tasmàdbhaktiþ pradhànamiti . ÷rutyarthenàpi tadutpattiparihàrthaü pañhati ñãø . %<pra÷naniråpaõàbhyàmàdhikyasiddheþ>% 23 såø . atra kçtsro'pi dvàda÷àdhyàya udàharaõam (gãø . aø 12 . bhaktiyoga÷abde sa ca adhyàyo dç÷yaþ . talliïgàni ca tatraivoktàni yathà %<tatpari÷uddhi÷ca gamyà lokavalliïgebhyaþ>% 43 såø . %<yadyapi jànàmãcchàmãtyàdivadahaü bhaje anurajye ityevaü mànàdinà pratyakùagamyaiva bhaktistathàpi tasyà dçóhatarasaüskàravai÷iùñyalakùaõà pari÷uddhirna pratyakùato nirõetuü ÷akyate j¤ànapràmàõyavat . tasmàt tannirõayo lokavajj¤àtaliïgebhya eva . yathà loke'nuràgatàratamyaü tatkathàdàba÷rupulakàdivikàrairanumãyate tadvaditi . na kevalaü lokavalliïgàni bhavanti maharùãõàü smçtibhyo'pi tàni liïgàni bàhulyena lakùyanta ityàha>% ñãkà . %<sammànabahumànaprãtivirahetaravicikitsàmahimakhyàtitadarthapràõasthànatadãyatàsarvatadbhàvàpràtikålyàdãni ca syuranyebhyo bàhulyàt>% 44 såø . yathàrjunasya sammànaþ . %<pratyutthàna tu kçùõasya sarvàvastho dhana¤jayaþ . na laïghayati dharmàtmà bhaktyà premaõà ca sarvadà>% . bahumànaþyathà ikùvàkoþ (nçsiühapuø aø 25 ÷loø 22) %<pakùapàtena tannàmni mçge padme ca tàdç÷i . babhàra meghe tadvarõe bahumànamatiü nçpaþ>% . prãtiryathà vidurasya . (mahàbhàrate . udyoø aø 88 ÷loø 3114) . %<yàprãtiþ puõóarãkàkùa! tavàgamanakàraõàt . sà kimàkhyàyate tubhyamantaràtmàsi dehinàm>% . viraho yathà gopãnàm (viùõupuø . aü÷e 5 . aø 18 . ÷loø 17) %<guråõàmagrato vaktuü kiü bravãmi na naþ kùamam . guravaþ kiü kariùyanti dagdhànàü virahàgninà>% . itaravicikitsà yathà ÷vetadvãpanivàsinàm . nàradadar÷ane'pi vighnabuddhiþ yathàcopamanyoþ (mahàbharate . anu÷àaø 14 . ÷làø 70 77) . %<api kãñapataïgo và bhaveyaü ÷aïkaràj¤ayà . na tu ÷akra! tvayà dattaü trailokyamapi kàmaye>% . mahimakhyàtau yathà yamasya . (nçsiühapuràø aø 8 ÷lãkaø 1) %<narake pacyamànastu yamena paribhàùitaþ . kiü tvayà nàrcitodevaþ ke÷avaþ khedanà÷anaþ>% . (viùõupuø . aü÷e 3 . a7 . ÷lo010) . %<svapuruùamabhivãkùya pà÷ahastam . vadati yamaþ kila tasya karõamåle . parihara maghusådanaprapannàn prabhurahamanyançõàü na vaiùõavànàm>% tadarthapràõasthitiryathà hanåmataþ . tenaivoktam (vàlmãkãye uttarakàõóe . saø 107 ÷loø 3131) . %<yàvat tava kathà koke vicariùyati pàvanã . tàvat sthàsyàmi medinyàü tavàj¤àmanupàlayan>% . atha và kçtakçtyànàmapi nàradàdãnàü tadekàràdhanàrthaü pràõadhàraõam . ataeva ÷rutiþ . (nçsiühatàpinã . khaüø 6) %<yaü sarbedevà namanti mumukùavo brahmavàdina÷ceti>% . tadãyatàbhàvastu vasoruparicarasya (mahàbhàrate . ÷àø . aø 327 . ÷làø 12718) %<àtmaràjya dhanaü caiva kalatraü vàhanaü tathà . etadbhàgatavataü sarvamiti tat prathate sadà>% iti . sarva bhåteùu tadvàvo yathà prahladasya prasiddhaþ . ukta¤ca tenaiva . (viùõupuø . aü÷e 1 . aø 19 . ÷loø 5) %<evaü sarveùu bhåteùu bhaktiravyabhicàriõã . kartavyà paõóitairj¤àtvà sarvabhåtamayaü harim>% . tasminnapràtikålyaü yathà hantuø màgate'pi bhagavati bhãùmasya . tenaivoktam . (mahàbhàrate bhauùmapaø . aø 58 ÷loø 264) %<ehyehi deve÷a! jagannibàla! namo'stu te ÷àrïgagadàsipàõe! . prasahya màü pàtaya lokanàtha . rathàdudagràdbhuta÷aurya sakhye>% . àdi÷abdàduddhavàkråràdiceùñitànyapi draùñavyàni . yadyapi dveùavipakùabhàvàdityatredamuktaü tathàpi tatra ràgaliïgatvenàtra ca bahubhaktipari÷uddhiliïgatayeti vi÷eùa iti . nanu svàminyanuràgiõàü tadanugrahatàratamyavatsu dveùerùyàdayo bhavanti te'pi kiü liïgàni netyàhaü ñãø . %<dveùàdayastu naivam>% 45 såø . tadasambhàdeva . yathoktaü bhagavatà dvaipàyanena mahàbhàrate anu÷àø . aø 149 pçø 146 . ÷loø 769) %<na krodho na ca màtsaryaü na lobho nà÷ubhà matiþ . bhavanti kçtapuõyànàü bhaktànàü puruùottame>% iti . ÷i÷upàlasya tu dveùàt smaraõaü tataþ parà bhaktistato muktirityeva kramaþ iti ñãø . atredamavadheyam ÷àõóilyasåtràdau bhakterj¤ànàïgakatvaü yaduktaü tad bhakteþ pra÷aüsàrthaü tattvaj¤ànenàj¤ànanivçttau aj¤ànakàryànuràgavi÷eùàntaþkaraõavçttiråpàyà bhakteþ kutastaràü sambhavo'to j¤ànasyaiva bhaktiraïgam . ataeva pàtaø såø ã÷varapraõidhànàt yogasiddhiruktà %<tapàsvàdhyàye÷varapraõidhànàni kriyàyogàþ>% kriyàyogaråsyevarapraõidhànasya yogàïgatvamuktam ataeva bhaktirj¤ànàya kalpate iti muktàphalakartà vopadeva udàjahàra . iyàüstu bhaktau rasàsvàdamuktau sukhasvaråpateti . tena ca muktàphalagranthe bhaktilakùaõaü tadbhedà÷cànyathoktaü yathà tatra viùõubhaktirlakùaõaü bhedà÷ca . %<tasmàt kenàpyupàyena manaþ kçùõe nive÷ayet>% måø yasmàt kçùõa eva kaivalyapradaþ yadvà tasmàt upàyavi÷eùasyàvivakùitatvàt . kenàpi vihitena avihitena và upàyena sàdhyasiddhyàvadhçtasàmarthyena, na tånmàdàdinà kçùõe sattvopàdhau brahmaõi nive÷ayet sthirãkuryàt liïnirde÷asyàvivakùitatvàt upàyapårvaü bhagavati manaþsthirãkaraõaü bhaktiriti lakùaõàrthaþ . na tàvadasyàsambhavaþ prahràdàdau supasiddhatvàt . na ca karmakùayàrthavidhisiddhyarthayoþ bhaktyoravyàptiþ tayorapyataþkaraõa÷uddhihetutvena manonive÷ahetutvàt . nàpyunmàdàdàvabhaktibhåte'tivyàptiþ tasyànupàyatvena nirastatvàt . tàpi ÷uddhàyàü bhaktau upàyànirde÷àdupàyeneti lakùaõe'nantarbhåtamiti ÷aïkyam . ÷rautàbhàve'pyànumànikasya sambhavàt . sà dvedhà vihità avihità ca . tatra vihità %<devànàü guõaliïgànàmànu÷ravikakarmaõàm . sattva evaikamanaso vçttiþ svàbhàvikã tu ya . animittà bhàgavatã bhaktiþ siddhermarãyasã jarayatyà÷u yà ko÷aü nigãrõamanalo yathà>% . sà dvedhà mi÷rà ÷uddhà ca . mi÷rà tredhà . karmami÷rà karmaj¤ànami÷rà j¤ànami÷rà ca . karmami÷ràpi tredhà . tàmasã ràjasã sàttvikã ca tàmasã ca tredhà . hiüsàrthà dambhàrthà màtsyaryàrthà ca . abhisandhàya yaddhiüsàü dambhaü màtsaryameva và . sarambhã bhinnadçgbhàvamapi kuryàt sa tàmasaþ . ràjasã tredhà . viùayàrthà ya÷o'rthà ai÷varyàrthà ca . viùayànabhisandhàya ya÷a e÷varyameva và . arcàyàmarcayed yo màü pçthagbhàvaþ sa ràjasaþ . sàttvikã tredhà karmakùayàrthà viùõuprãtyarthà vidhisiddhyarthà ca . %<karmanirhàramuddi÷ya parasmin và tadarpaõam . yajet yaùñavyamiti và pçthagbhàvaþ sa sàttvikaþ>% . karmaj¤ànami÷rà tredhà uttamà madhyamà'dhamà ca sattvatàratasyàt . tatrottamà sarvabhåteùu yaþ pa÷yedbhagavadbhàvamàtmanaþ . bhåtàni bhagavatyàtmatyedha bhàgavatottamaþ . madhyamà %<ã÷vare tadadhãneùu bàli÷eùu dviùatsu ca . premamaitrãkçpopekùà yaþ karoti sa madhyamaþ>% . adhamà %<arcàyàmeva haraye påjàü yaþ ÷raddhayehate . na tadbhakteùu cànyeùu sa bhaktaþ pràkçtaþ smçtaþ>% . j¤ànami÷rà %<madguõa÷rutimàtreõa mayi sarvaguhà÷aye . manogatiravicchinnà yathà gaïgàmbhaso'mbudhau . lakùaõaü bhaktiyogasya nirguõasya hyudàhçtam . ahaitukyavyavahità yà bhaktiþ puruùottame! sàlokyasàrùñisàmãpyasàråpyaikatvamapyuta . dãyamànaü na gçhõanti vinà matsevanaü janàþ . sa eva bhaktiyogàkhya àtyantika udàhçtaþ . yenàtivçjya triguõàn madbhàvàyopapadyate>% . avihità caturdhà, kàmajà dveùajà bhayajà snehajà ca . %<kàmàd dveùàd bhayàt snehàd yathà bhaktye÷vare manaþ . àve÷ya tadathaü hitvà bahavastadgatiü gatàþ>% . bhaktiùvadhikàriõa÷ca tatroktà yathà %<gopyaþ kàmàdbhayàt kaüso dveùàccaidyàdayo nçpàþ . sambandhàd vçùõayaþ snehàt yåyaü bhaktyà vayaü vibhoþ>% . samba ndhàt snehàdvçùõayo yåyaü cetyekam . bhaktyà vihitayà vayamityatra vibhàgaþ . %<nirviõànàü j¤ànayogo nyàsinàmiha karmasu . teùvanirvinnacittànàü karmaüyogastu karmiõàm . yadçcchayà matkathàdau jàta÷raddhastu yaþ pumàn . na nirviõõo nàtisakto bhaktiyogo'sya siddhidaþ . ya etàn me patho hitvà bhaktij¤ànakriyàtmakàn . kùudràn kàmàn calaiþ pràõairjupante saüsaranti te . sve sve'dhikàre yà niùñhà saguõaþ sa prakãrtitaþ>% . evaü sati karmami÷rà nava gçhasthànàm . karmaj¤ànami÷ràstisro vanasthànàm . j¤ànami÷raikà bhikùåõàm . ÷uddhaikà sarveùàü utpanne'nuràge . utpàdye tu yathà saümi÷rà . avihità÷catasro gopyàdãnàm evamaùñàda÷a bhedàþ . %<yàvanna jàyeta paràvare'smin vi÷ve÷vare draùñari bhaktiyogaþ . tàvat sthavãyaþ puruùasya råpaü kriyàvasàne prayataþ smaret . naiùkarmyamapyacyutabhàvavarjitam na ÷obhate j¤ànamalaü nira¤janam . kutaþ punaþ ÷a÷vadabhadramã÷vare na càrpitaü karma yadapyakàraõam>% . viùõubhaktyaïgavargalakùaõaü bhedà÷ca tatroktà yathà %<kàyena vàcà manasendriyairvà buddhyàtmanà vànusçtaþ svabhàvàt . karoti yad yat sakalaü parasmai nàràyaõàyeti samarpayettat>% ityupakrame sa ekonaviü÷atidhà . ùaóatriü÷advargaþ 1 . triü÷advargaþ 2 . ùaóviü÷ativargaþ 3 . pa¤caviü÷ativargaþ 4 . caturvi÷ativargaþ 5 . viü÷ativargaþ 6 . ekonaviü÷ativargaþ 7 . aùñàda÷avargaþ 8 . pa¤cada÷avaga 9 . trayoda÷avargaþ 10 . dvàda÷avargaþ 11 . ekàda÷avargaþ 12 . da÷avargaþ 13 . navavargaþ 14 . saptavargaþ 15 . ùaóvargaþ 16 . pa¤cavargaþ 17 . caturvargaþ 18 . trivargaþ 19 . ete ca yathottaramantaraïgavargàþ . tatra ùaótriü÷advargaþ %<tasmàdguruü prapadyeta jij¤àsuþ ÷reya uttamam . ÷àbde pare ca niùõàto brahmaõyupa÷amà÷rayam 1 . tatra bhàgavatàn dharmàt ÷ikùedgurvàtmadaivataþ . amàyayànuvçttyà ca yaistuùyedàtmado hariþ . sarvato manasã'saïgamàdau saïga¤ca sàdhuùu . dayàü maitrãü pra÷raya¤ca bhåteùvaddhà yathocitam . ÷aucaü tapastitikùàü ca maunaü svàdhyàyamàrjavam . brahmacaryamahiüsàü ca samatvaü dvandvasaüj¤ayoþ . sarvatràtme÷varànvãkùàü kaivalyamaniketatàm . viviktaü cãravasanaü santãùaü yena kenacit . ÷raddhàü bhàgavate ÷àstre nindàmanyatra càpi hi . manovàkkàya daõóa¤ca satyaü ÷amadamàvapi . ÷ravaõaü kãrtanaü dhyànaü hareradbhutakarmaõaþ . janmakarmaguõànà¤ca tadarthe'khilaceùñitam . iùñaü dattaü tapo japtaü vçttaü yaccàtmanaþ piyam . dàràn sutàn gçhàn pràõàn yat parasmai nivedanam . evaü kçùõàtmanàtheùu manuùyeùu ca sauhçdam . paricaryà cobhayatra mahatsu nçùu sàdhuùu . parasparànukathanaü pàvanaü bhagavadya÷aþ . mithoratirmithastuùñiþ nirvçttirmitha àtmanaþ . svarantaþ svàrayanta¤ca sitho'paudhaharaharim . bhaktyà saüjàtayà bhaktà bibhratyutpulakàü tanum . kvacidrudantyacyutacintayà kvaciddhasanti nandanti vadantyalaukikàþ . nçtyanti gàyantyanu÷ãlayantyajaü bhavanti tuùõãparametya nirvçtàþ . iti bhàgavatàn dharmàn bhaktyà ÷ikùettadutthayà . nàràyaõaparo màyàma¤jastarati dustaràm>% bhàga011 . 3 aø . tri ÷advargaþ %<satyaü dayà tapaþ÷aucantitikùejyà ÷amodamaþ . ahiüsà brahmacarya¤ca tyàgaþ svàdhyàya àrjavam . santoùaþ samadçksevà gràmyehoparamaþ ÷anaiþ . nçõàü viparyayehekùà maunamàtmavimar÷anam . annàdyàdeþ saüvibhàgo bhåtebhya÷ca yathàrhataþ . teùvàtmadevatàbuddhiþ sutaràü nçùu pàõóava! . ÷ravaõaü kãrtanaü càsya smaraõaü mahatàü gateþ . sevejyà'vanatirdàsyaü sakhyamàtmasamarpaõam . nçõàmayaü paro dharmaþ sarveùàü samudàhçtaþ . triü÷allakùaõavàn sàkùàt sarvàtmà yena tuùyati>% bhàga07 . 1 aø .
     ùaóviü÷ativargaþ . %<harau gurau mayi bhaktyànuvçttyà vitçùõayà dvandvatitikùayà ca . sarvatra jantorvyasanàvagatyà jij¤àsayà tapasehànivçttyà . matkarmabhirmatkathayà ca nityaü maddevasaïgàdguõakãrtanànme . nirverasàmyopa÷amena putrà! jihàsayà dehagehàtmabaddheþ . adhyàtmayogena viviktasevayà pràõendriyàtmàbhijayena samyaka . sacchraddhayà brahmacaryeõa ÷a÷vadasaüpramàdena yamena vàcàm . sarvatra madbhàvavicakùaõena j¤ànena vij¤ànaviràjitena . yogena dhçtyudyamasattvayukto liïgaü vyapãhet ku÷alo'hamàkhyan>% bhàga05 . 5 aø . pa¤caviü÷ativargaþ %<svadharmàcaraõaü ÷aktyà vidharmàcca nivartanam . daivalabdhena santoùa àtmaviccaraõàrcanam . gràmyadharmanivçtti÷ca mokùadharmaratistathà . mitamedhyàdanaü ÷a÷vat viviktakùemabhàvanam . ahiüsà satyamasteyaü yàvadarthaparigrahaþ . brahmacaryaü yamaü ÷aucaü svàdhyàyaþ puruùàrcanam . maunaü sadàsanajayaþ sthairyaü pràõajayaþ ÷anaiþ . pratyàhàra÷cendriyàõàü viùayànmanaso hçdi . dhiùõyànàmekade÷e ca manasaþ pràõadhàraõà . vaikuõñhalãlàmidhyànaü samàdhànaü tathàtmanaþ . etairanyai÷ca pàtha bhirmano duùñamasatpathe . buddhyà yu¤jãta ÷anakairjitapràõohyatandritaþ>% bhàgaø 328 aø . caturviü÷ativargaþ %<malliïgamadbhaktajanadar÷anaspar÷anàrcanam . paricaryà stutiþ prahvaguõakarmànukãrtanam . matkathà÷ravaõe ÷raddhà madanudhyànamuddhava! . sarvalobhopaharaõaü dàsyenàtmanivedanam . majjanmakarmakathanaü mama parvànumodanam . gãtatàõóavavàditragoùñhãbhirmadgçhotsavaþ . yàtràbalividhànaü ca sarvavàrùikaparvanu . vaidikã tàntrikã dãkùà madãyavratadhàraõam . mamàrcàsthàpane ÷raddhà svataþ saühatya codyamaþ . udyànopavanàkrãóapuramandirakarmaõi . samàrjanopalepàbhyàü sekamaõóalavartanaiþ . gçha÷u÷råùaõaü mahyaü dàsavadyadamàyayà . amànitvamadambhitvaü kçtasyàparikãrtanam . api dãpàvalokaü me no payu¤jyànniveditam . yadyadiùñatamaü loke yaccàtipriyamàtmanaþ . tat tannivedayenmahyaü tadànantyàya kalpate . madarcàü sampratiùñhàpya mandiraü kàrayedçóham . puùpodyànàni ramyàõi påjàpàtrotsavà÷ritàn . påjàdãnàü pravàhàrthaü sadà parvaõyathànvaham . kùetràpaõapuragràmàn dattvà matsàrùñitàmiyàt . pratiùñhayà sàrvabhaumaü sadmanà bhuvanatrayam . påjàdinà brahmalokaü tribhirmatsàmyatàmiyàt>% bhàga011 27 aø . viü÷ativargaþ %<sevitenànimittena svadharmeõa mahãyasà . kriyàyogeõa ÷astena nàtihisreõa nitya÷aþ . maddhiùõyadar÷anaspar÷apåjàstutyabhivandanaiþ . bhåteùu madbhàvanayà sattvenàsaïgamena ca . mahatàü bahumànena dãnànàthànukampayà . maitryà caivàtmatulyeùu yamena niyamena ca . àdhyàtmikànu÷ravaõànnàmasaükãrtanàcca me . àrjavenàryasaïgena nirahaïkriyayà tathà . maddharmàcaraõairetaiþ parisaü÷uddha à÷ayaþ . puruùa÷cà¤jasàbhyeti ÷rutamàtraguõaü hi màm>% bhàgaø 3 . 29 aø . ekonaviü÷ativargaþ %<sacchraddhayà bhagavaddharmacaryayà jij¤àsayà''dhyàtmikayoganiùñhayà . yoge÷varopàsanayà ca nityaü puõya÷ravaþkathayà puõyayà ca . athendriyàràmasagoùñhyatçùõayà tatsammatànàmaparigraheõa . viviktarucyà paritoùa àtman vinà harerguõapãyåùapànàt . ahiüsayà pàramahaüsyacaryayà smçtyà mukundàcaritàgrya÷ãdhunà . yamairakàmairniyamairanindayà nirãhayà dvandvatitikùayà ca . harermuhustatparakarõapåraguõàbhidhànena vijçmbhamàõayà . bhaktyà hyasaïgaþ sañasatyanàtmani syànnirguõe brahmaõi cà¤jasà ritiþ>% bhàgaø 4 . 22 aø . aùñàda÷avargaþ %<mayi bhàvena satyena matkathà÷ravaõena ca . sarvabhåtasamatvena nirvaireõàprasaïgataþ . brahmacaryeõa maunena svadharmeõa mahãyasà . yadçcchayopasthitena santuùño mitabhuk muniþ . vivikta÷araõaþ ÷ànto matraþ karuõa àtmavàn . sànubandhe ca dehe'sminna kuvannasadàgraham . j¤ànena dçùñatattvena prakçteþ puruùasya ca . nivçttabuddhyavasthàno dårãbhåtànyadar÷anaþ . upalabhyàtmanàtmànaü cakùuùevàrkamàtmadçk . muktaliïgaü sadàbhàsamasati pratipadyate . sato bandhumasaccakùuþ sarvànusyåtamadvayam>% bhàgaø 3 27 aø . pa¤cada÷avargaþ %<÷raddhàmçtakathàyàü me ÷a÷vanmadanukãrtanam . pariniùñhà ca påjàyàü stutibhiþ stavanaü mama . àdaraþ paricaryàyàü sarvàïgairabhivandanam . madbhaktapåjàbhyadhikà sarvabhåteùu manmatiþ . madartheùvaïgaceùñà ca vacasà madguõeraõam . mayyarpaõa¤ca manasaþ sarvakàmavivarjanam . madarthe'rthaparityàgo bhogasya ca sukhasya ca . iùñaü dattaü hutaü bhuktaü madarthe yadvrataü tapaþ . evaü dharmairmanuùyàõàmuddhavàtmanivedanam . mayi sa¤jàyate bhaktiþ ko'nyo'thàsyàva÷iùyate>% bhàgaø 11 . 19 aø . trayoda÷avargaþ %<kuryàt sarvàõi karmàõi madarthaü ÷anakaiþ smaran . mayyarpitamana÷citto maddharmàtmamanoratiþ . de÷àn puõyànà÷rayeta madbhaktaiþ sàdhubhiþ ÷ritàn . devà suramanuùyeùu madbhaktàcaritàni ca . pçthakmatreõa vàmahyaü parvayàtràmahotsavàn . kàrayedgãtançtyàdyairmahàràjavibhåtibhiþ . màmeva sarvabhåteùu bahirantarathà vçtam . ãkùetàtmani càtmànaü yathàsvamamalà÷ayaþ . iti sarvàõi bhåtàni madbhàvena mahàdyute! . sabhàjayan manyamàno j¤ànaü kevalamà÷ritaþ . bràhmaõe pukkase stene brahmaõye'rke sphuliïgake . akråre krårake caiva samadçk paõóito mataþ . visçjya svayamanyàü svàü dç÷aü vrãóàü ca daihikãm . praõameddaõóavadbhåmàvà÷vacàõóàlagosyaram . yàvat sarveùu bhåteùu madbhàvo nopajàyate . tàvadevamupàsãta vàïmanaþkàyavçttibhiþ . nareùvamãkùõa madbhàvaü puüso bhàvayato'ciràt . spardhàsåyàtiraskàràþ sàhaïkàrà viyanti hi>% bhàgaø 31 . 29 aø . dvàda÷avargaþ %<guru÷u÷råùayà bhaktyà sarvalàbhàrpaõena ca . saïgena sàdhubhaktànàmã÷varàràdhanena ca . ÷raddhayà tatkathàyà¤ca kãrtanairguõakarmaõàm . tatpàdàmbu ruhadhyànàt talliïgekùàrhaõàdibhiþ . hariþ sarveùu bhåteùu bhagavànàsta ã÷varaþ . iti bhåtàni manasà kàmaistaiþ sàdhu mànayet . evaü nirjitaùaóvargaiþ kriyate bhaktirã÷vare . vàsudeve bhagavati yathà saülabhate ratim . ni÷amya karmàõi guõànatulyàn vãryàõi lãlàtanubhiþ kçtàni . yadàtiharùotpulakà÷rugadgadaü protkaõñha udgàyati rauti nçtyati . yadàgrahagrasta iva kvaciddhasaptvàkrandate dhyàyati vandate janam . muhuþ ÷vasan vakti hare! jagatpate! nàràyaõetyàtmamatirgatatrapaþ . tadà pumàn muktasamastabandhanastadbhàvabhàvànukçtà÷ayàkçtiþ . nirdagdhavãjànu÷ayo mahãyàn bhaktiprayogeõa sametyadhokùajam>% bhàgaø 77 . ekàda÷avargaþ %<sa vai manaþ kçùõapadàravindayorvacàüsi vaikuõñhaguõànukãrtane . karau harermandiramàürjanàdiùu ÷rutã cakàràcyutasatkathodaye . mukundaliïgàlayadar÷ane dç÷au tadbhçtyagàtraspar÷e'ïgasaïgamam . ghràõaü ca tatpàdasarojasaurabhe ÷rãmattulasyà rasanà tadarpità . pàdau hareþ kùetrapadànusarpaõe ÷iro hçùãke÷apadàbhivandane . kàmaü ca dàsyena tu kàmakàmyayà yathottama÷lokajanà÷rayà ratiþ>% bhàgaø 94 . da÷avargaþ %<àyurharati vai puüsàmudyannastaü ca yannasau . tasya tairyat kùaõo nãta uttama÷lokavàrtayà . taravaþ kiü na jãvanti bhastràþ kiü na ÷vasantyuta . na khàdanti na lehanti kiü gràmapa÷avo'pare . ÷vavióvaràhoùñrakhareþ saüstutaþ puruùaþ pa÷uþ . na yatkarõapathopeto jàtu nàma gadàgrajaþ . bile vatorukramavikramàn na ye ÷çõvataþ karõapuñe narasya . jihvà'satã dàrdurikeva såta! na copagàyatyurugàyanàthàþ . bhàraþ paraü paññakirãñajuùñamapyuttamàïgaü na namenmukundam . ÷àvau karau nã kurutaþ saparyàü harerlasatkà¤canakaïkaõau và . barhàyite te nayane naràõàü liïgàni viùõorna nirãkùato ye . pàdau nçõàü tau drumajanmabhàjau kùetràõi nànuvrajatã hareryau . jãvan ÷avo bhàgavatàïghrireõuü na jàtu martyo'bhilabheta yastu . ÷rãviùõupadyàmanujastulasyàþ ÷vasan ÷avã yastu na veda gandham . tada÷masàraü hçdayaü vatedaü yadgçhyamàõairharinàmadheyaiþ . na vikriyetàtha yadà vikàro netre jalaü nàtraruheùu harùaþ>% bhàga02 3 aø . navavargaþ %<÷ravaõaü kãrtanaü viùõoþ smaraõaü pàdasevanam . arcanaü vandanaü dàsyaü sakhyamàtmanivedanam . iti puüsàrpità viùõau bhakti÷cennavalakùaõà . kriyate bhagavatyaddhà tanmanye'dhãtasuttamam>% bhàgaø 7 . 5 aø . saptavargaþ %<animittanimittena svadharmeõàmalàtmanà . tãbrayà mayi bhaktyà ca ÷rutasambhçtayà ciram . j¤ànena dçùñatattvena vairàgyeõa balãyasà . tapoyuktena yogena tãbreõàtmasamàdhinà . prakçtiþ puruùasyeha dahyamànà tvaharni÷am . tirobhavitrã ÷anakairagneryonirivàraõiþ>% bhàga03 . 27 aø . ùaóvargaþ %<vàõã guõànukathane, ÷ravaõe kathàyàü, hastau ca ca karmasu, manastava pàdayo rnaþ . smçtyàü, ÷irastava nivàsa jagat! praõàme, dçùñiþ satàü dar÷ane'stu bhagavattanånàm>% bhàgaø 10 . 11 aø . pa¤cavargaþ %<÷çõvatàü gadatàü ÷avadarcatàü tvàbhivandatàm . nçõàü saüvadatàmantarhçdi bhàsyamalàtmanàm>% bhàgaø 10 . 86 aø . caturvargaþ %<tasmàdekena manasà bhagavàn sàtvatàmpatiþ . ÷rotavyaþ kãrtitavya÷ca dhyeyaþ påjya÷ca nityadàþ>% bhàgaø 1 . 2 aø . trivargaþ %<tasmàdbhàrata! sarvàtmà bhagavàn harirã÷varaþ . ÷rotavyaþ kãrtitavya÷ca smartavya÷cecchatà'bhayam>% bhàgaø 2 . 1 aø %<tasyàt sarvàtmanà ràjan! hariþ sarvatra sarvadà . ÷rotavyaþ kãrtitavya÷ca smartavyo bhagavànnçõàm>% bhàgaø 2 . 2 aø punarvacanaü trivargasyàntaraïgatamatvakhyàpanàrtham . %<bhaja ityeva vai dhàtuþ sevàyàü parikãrtitaþ . tasmàt sevà budhaiþ proktà bhaktiþ sàdhanabhåyasã>% gàruóe 231 aø . atha vi÷eùalakùaõàni . gautamãyatantre %<devatàyà¤ca mantre ca tathà mantraprade gurau . bhaktiraùñabidhà yasya tasya kçùõaþ prasãdati . tadbhaktajanavàtsalyaü 1 påjàyà¤canumodaünam 2 . sumanà arcayennityaü 3 tadarthe dambhavarjanam 4 . tatkathà÷ravaõeràga 5 stadarthe càïgavikriyà 6 . tadanusmaraõaü 7 nityaü yastannàmnopajãvati 8 . bhaktiraùñavidhà hyeùà yasmin mlecche'pi vartate . sa muniþ satyavàdã ca kãrtimàn sa bhavennaraþ>% . pàdme kàrtikamàhàtmye yamadhåbhrake÷asaüvàde . %<÷ravaõaü kãrtanaü påjà sarvakarmàrpaõaü çtiþ . varicaryà namaskàraþ prema svàtmàrpraõaü harau>% . tatraivottare ÷ivapàrvatãsaüvàde %<àdyantu vaiùõavaü proktaü ÷aïkhacakràïkanaü hareþ . dhàraõa¤cordhapuõóràõàü tanmantràõàü parigrahaþ . arcana¤ca japãdhyànaü tannàmasmaraõaü tathà . kãrtanaü ÷ravaõa¤caiva vandanaü pàdasevanam . tatpàdodakasevà ca tanniveditabhojanam . tadãyànà¤ca saüsevà dvàda÷ãvratani ùñhatà . tulasãropaõaü viùõordevadevasya ÷àrïgiõaþ . bhaktiþ ùoóa÷adhà proktà bhavabandhavimuktaye>% . ki¤ca . %<dar÷anaü bhagavanmårteþ spar÷anaü kùetrasevanam . àghràõaü dhåpa÷eùàdernirmàlyasya ca dhàraõam . nçtyaü bhagavadagre ca tathàvãõàdivàdanam . kçùõalãlàdyabhinayaþ ÷rãbhàgavatasevanam . padmàkùamàlàdidhçtirekàda÷yàdijàgaraþ . pràsàdaracanàdyanyajj¤eyaü ÷àstrànusàrataþ . likhità bhagavardharmà bhaktànàü lakùaõàni ca . tàni j¤eyàni sarvàõi bhaktervai lakùaõàni ha . teùu j¤eyàni gauõàni mukhyàni ca vivekibhiþ . bahiraïgàntaraïgàõi premasiddhau ca tàni yat . bhedàstu vividhàbhakterbhaktabhàvàdibhedataþ . muktàphalàdigranthebhyo j¤eyàstallikhanairalam>% premabhaktau ca siddhàyàü sarve'rthàþ sevakàþ svayam . bhagavàü÷càtiva÷yaþ syàllikhyate'syàþ sulakùaõam . atha premabhaktilakùaõam . nàradapa¤caràtre ananyamamatà viùõau mamatà premasaïgatà . bhaktirityucyateþ bhãùmaprahvàdoddhavanàradaiþ . premabhakte÷ca mahàtmyaü bhaktemàhàtmyakaü param . siddhameva yato bhakteþ phalaü premaiva ni÷citam . cihnàni premasampatterbàhyànyàbhyantaràõi ca . atha premasampatti cihnàni 7 maskandhe prahràdasya vàlànu÷àsane . %<ni÷abhya karmàõi guõànatulyàn vãryàõi lãlàtanumiþ kçtàni>% ityàdi 4626 pçø dar÷itam . ekàda÷e ca kaviyoge÷varottare %<÷çõvan subhadràõi rathàïgapàõerjanmàni karmàõi ca yàni loke . gãtàni nàmàni tadarthakàni gàyan vilajjo vicaredasaïgaþ . evaüvrataþ sapriyanàmakãttyàü jàtànuràgo drutacitta uccaiþ . hasatyatho roditi rauti gàyatyunmàdavannçtyati lokabàhyaþ>% . ÷rãbhagavaduddhavasaüvàde ca %<kathaü vinà romaharùaü dravatà cetasà vinà . vinànandà÷rukalayà ÷udhyedbhaktyà vinà''÷ayaþ . vàggadgadà dravate yasya cittaü rodityabhãkùõaü hasati kvacicca . vilajja . udgàyati nçtyate ca madbhaktiyukto bhuvanaü punàti . yathoktabhaktya÷aktau tu bhagavaccaraõàmbujam . ÷araõàgatabhàvena kçtsnabhãtighnamà÷rayet>% haribhaktivilàse 11 vilàsaþ . uttamabhakterlakùaõaü yathà %<anyàbhilàùità÷ånyaü j¤ànakarmàdyanàvçtam . ànukålyena kçùõànu÷ãlanaü bhaktiruttamà>% . tathà nàradapa¤caràtre . %<sarvopàdhivinirmuktaü tatparatvena nirmalam . hçùãkeõa hçùãke÷asevanaü bhaktirucyate>% bhàgaø 3 skaø ca . sà uttamà bhaktiþ ùaóavidhà yathà %<kle÷aghnã ÷ubhadà mokùalaghudàkçt sudurlabhà . sàndrànandavi÷eùàtmà ÷rãkçùõàkarùaõã ca sà>% . tatràsyàþ klehaghnatvam kle÷astu pàpaü tadvãjamavidyà ceti te tridhà . ÷ubhadatvaü yathà %<÷ubhàni prãõanaü sarvajagatàmanuraktatà . sadguõà sukhamityàdãnyàkhyàtàni manãùibhiþ>% mokùalaghutàkçdyathà %<manàgeva praråóhàyàü hçdaye bhagavadratau . puruùàrthàstu catvàrastçõàyante samantataþ>% . sudurlabhà yathà sàdhanaudhairanàsaïgairalabhyà suciràdapi . hariõà cà÷udeyeti dvidhà sà syàt sudurlamà . sàndrànandavi÷eùàtmà yathà %<brahmànando bhavedeùa cetparàrdhaguõãkçtaþ . naiti bhaktisukhàmbhodheþ paramàõutulàmapi>% . ÷rãkçùõàkarùaõã yathà %<kçtvà hariü premabhàjaü priyavargasamanvitam . bhaktirva÷ãkarotãti ÷rãkçùõàkarùaõã ca sà>% . sà uttamà bhaktistridhà yathà %<sà bhaktiþ sàdhanaü bhàvaþ premà ceti tridhodità>% . sàdhanabhaktiryathà . kçtisàdhyà bhavet sàdhyabhàvà sà sàdhanàbhidhà . nityasiddhasya bhàvasya pràkañhyaü hçdi sàdhyatà . bhàvabhaktiryathà %<÷uddhasattvavi÷eùàtmà prema såryà ÷usàmyabhàk . rucibhi÷cittamàsçõyakçdasau bhàva ucyate>% . premabhaktiryathà %<samyaïmasçõitasvànto mamatàti÷ayàïkitaþ . bhàvaþ sa eva sàndràtmà vudhaiþ premà nigadyate>% bhaktirasàmçtasindhau pårvavibhàgaþ .

#<bhaktiyoga># puø bhaktiråpo yoga÷cittaikàgratàsàdhanam upàyabhedaþ . bhaktiråpe yoge bhaktiyogasya j¤ànàt ÷raiùñhyam svalpàyàsasàdhyatvàt gãtàyàm uktaü yathà %<evaü satatayuktà ye bhaktàstvàü paryupàsate . ye càpyakùaragavyaktaü teùàü ke yogavittamàþ>% bhåø . %<dvitãyaprabhçtiùvadhyàyeùu vibhåtyanteùu paramàtmano brahmaõo'kùarasya bidhvastasarvavi÷eùaõasyopàsanamuktaü sarvayogai÷varyasarvaj¤àna÷aktimatsattvopàgherã÷varasya tava copàsanam . tatra tatroktaü vi÷varåpàdhyàye tu samastajagadàtmaråpaü vi÷varåpaü tvadãyaü dar÷itamupàsanàrthameva tvayà tacca dar÷ayitvoktavànasi satkarmakçdityàdinà ahamanayorubhayoþ pakùa yorvi÷iùñatarabubhutsayà tvàü pçcchàmãti arjuna uvàca . evamiti . evaü satatayuktà nairantaryeõa bhagavatkarmàdau yathokte'rthe samàhitàþ santaþ pravçttà ityarthaþ ye bhaktàþ ananya÷araõàþ santastvàü yathàdar÷itaü vi÷varåpamparyupàsate dhyàyanti ye càpyakùaramiti ye càpi tyaktasarvaiùaõàþ sannyastasarvakarmàõo yathàvi÷aiùitaü brahmàkùaraü nirastasarvopàdhitvàdavyaktamakaraõagocaraü yaddhi loke karaõagocarantadvyaktamucyate a¤jerdhàtostatkarmakatvàdidaü tvakùaraü tadviparãtaü ÷iùñai÷cãcyamànairvi÷eùaõairvi÷iùñaü tadye càpi paryupàsate teùàmubhayeùàü madhye ke yogavittamàþ me ati÷ayena yogavida ityarthaþ>% bhàø . %<÷rãbhagavànuvàca . mayyàve÷ya mano ye màü nityayuktà upàsate . ÷raddhayà parayopetàste me yuktatasà matàþ>% måø . %<ye tvakùaropàsakàþ samyagdar÷ino nivçttaiùaõàste tàvattiùñhantu tàn prati yadvaktavya tadupariùñàdvakùyàmaþ ye tvitare mayãti . mayi vi÷varåpe parame÷vare àve÷ya samàdhàya manaþ, ye bhaktàþ santo màü sarvayoge÷varàõàmadhã÷varaü sarvaj¤aü visuktaràgàdikle÷atimiradçùñiü nityayuktà atãtànantaràdhyàyàntokta÷lokàrthanyàyena satatayuktàþ santa upàsate ÷raddhayà parayà prakçùñayà upetàþ me bhama matàþ abhipretà yuktatamà iti nairantaryeõa hi te maccittatayàhoràtramativàhayanti ato yuktaü tàn prati yuktatamà iti vaktum>% bhàø . %<ye tvakùaramanirde÷yamavyaktaü paryupàsate . sarvatragamacintya¤ca kåñasthamacalaü dhruvam>% . kimitare yuktatamà na bhavanti na, kintu tàn pati yadvaktavyantat ÷çõu ye tu akùaramanirde÷yamavyaktamavyaktatvàda÷abdagocaramiti na nirdeùñuü ÷akyate ato'nirde÷yamavyaktaü na kenàpi pramàõena vyajyata ityavyaktaü paryupàsate parisamantàdupàsate upàsanaü nàma yathà÷àstramupàsyasya viùayãkaraõena sàmãpyamupagamya tailadhàràvat samànapratyayapravàheõa dãrghakàlaü yadàsanantadupàsanamàcakùate . akùarasya vi÷eùaõamàha sarvatragaü vyomavadvyàpi acintyaü càvyaktatvàdacintyaü yaddhi karaõagocaraü tanmanasàpi cintyaü tadviparãtatvàdacintyamakùaraü kåñasthaü dç÷yamànaguõamantardoùaü vastu kåñaråpaü kåñasàkùyamityàdau kåña÷abdaþ prasiddho loke tathà càvidyànekasaüsàravãjamantardoùaü màyàpakçtyàdi÷abdavàcyatayà %<màyàntu prakçtiü vidyànmàyinantu mahe÷varam>% %<mama màyà duratyayà>% ityàdau prasiddhaü yattat kåñaü tasmin kåñe sthitaü tadadhyakùatayà . atha và rà÷iriva sthitaü kåñasthamata evàcalaü yasmàdacalaü tasmàt dhruvaü nityasityarthaþ bhàø . %<saüniyamyendriyagràmaü sarvatra samabuddhayaþ . te pràpna vanti màmeva sarvabhåtahite ratàþ>% bhåø . %<saüniyamyeti . saüniyamya samyak niyamya saühçtya indriyagràmaü indriyasamudàyaü sarvatra sarvasmin kàle samabuddhayaþ samà tulyà buddhiryeùàmiùñàniùñapràptau te samabuddhayaþ te samabuddhayaþ te ye evaüvidhàþ te pràpnuvanti màmeva sarvabhåtahite ratàþ na teùàü vaktavyaü ki¤cit màü te pràpnuvanti iti j¤ànitvàdàtmaiva me matamityuktatvàt na hi bhagavatsvaråpàõàü satàü yuktatamatvamayuktatamatvaü và vàcyam>% bhàø . %<kle÷o'dhikatarasteùàmavyaktàsaktacetasàm . avyaktà hi gatirduþkhaü dehavadbhiravàpyate>% måø . %<kintu kle÷o'dhikataro yadyapi matkarmàdiparàõàü kle÷odhikastathàpi adhikatarastvakùaràtmanàm . paramàrthadar÷inàü dehàbhimànaparityàganimittaþ avyaktàsaktacetasàmavyakte àsakta cittaü yeùàü te avyaktàsaktacetasàm avyaktà hi yasmàdayà gatirakùaràtmikà duþkhaü dehavadbhirdehàbhimànavadbhiravàpyate ataþ kle÷o'dhikataraþ>% bhàø . %<ye tu sarvàõi karmàõi mayi saünyasya matparaþ . ananyenaiva yogena màü dhyàyanta upàsate>% maø . %<akùaropàsakànàü yadvartanaü tadupariùñàd vakùyàmaþ ye tviti . ye tu sarvàõi karmàõi mayã÷vare sannyasya matparà ahaü paro yeùàü te matparàþ santaþ ananyenaiva avidyamànamanyadàlambanaü vi÷varåpaü devamàtmànaü muktvà yasya so'nanyastenànanyenaiva kevalena yogena samàdhinà màü dhyàyanta÷cintayanta upàsate>% bhàø . %<teùàmahaü samuddhartà mçtyusaüsàrasàgaràt . bhavàmi na ciràt pàrtha! mayyàve÷itacetasàm>% . %<teùàü kimityàha teùàmiti . teùàü madupàsanaikaparàõàm ahamã÷varaþ samudvartà kuta ityàha mçtyusaüsàrasàgaràt mçtyuyuktaþ masàro mçtyusaüsàraþ sa eva sàgaravat sàgaro duruttaratvàt tasmànmçtyusaüsàrasàgaràdahaü teùàü samuddhartà bhavàmi na ciràt kiü taürhi kùiprameva he pàrtha! mayyàve÷itacetasàü mayi vi÷varåpe àve÷itaü samàhitaü ceto yeùàü te mayyàve÷itacetasasteùàm>% bhàø . %<mayyeva mana àdhatsva mayi buddhiü nive÷aya . nivasiùyasi mayyeva ata årdhvaü na saü÷ayaþ . atha cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi mayi sthiram . abhyàsayogena tato màmicchvàptuü dhana¤jaya! . abhyàse'pyasamartho'si matkarmaparamo bhava . madarthamapi karmàõi kurvan siddhimavàpsyasi . athaitadapya÷aktã'si kartuü madyogamà÷ritaþ . sarvakarmaphalatyàgaü tataþ kuru yatàtmabàn . ÷reyo hi j¤ànamabhyàsàjj¤ànàddhyànaü vi÷iùyate . dhyànàt karmaphalatyàgastyàgàcchàntiranantaram . adveùñà sarvabhåtànàü maitraþ karuõa eva ca . nirmamo nirahaïkàraþ samaduþkhasukhaþ kùamã . santuùñaþ rutataü yogã yatàtmà dçóhani÷cayaþ . mayyarpitamanobuddhiryomadbhaktaþ same priyaþ . yasmànnodvijate loko lokànnodvijate ca yaþ . harùàmarùabhayodvegairmukto yaþ sa ca me priyaþ . anapekùaþ ÷ucirdakùa udàsãnogatavyathaþ . sarvàrambhaparityàgã yo bhadbhaktaþ sa me priyaþ . yo na hçùyati na dveùñi na ÷ocati na kàïkùati . ÷ubhà÷ubhaparityàgã bhaktimàn yaþ sa me priyaþ . samaþ ÷atrau ca mitre ca tathà mànàpamànayoþ . ÷ãtoùõasukhaduþkheùu samaþ saïgavivarjitaþ . tulyanindàstutirbhaunã santuùñã yena kenacit . aniketaþ sthiramatirbhaktimàn me priyo naraþ . ye tu dharmàmçtamidaü yathoktaü paryupàsate . ÷raddadhànà matparamà bhaktàste'tãva me priyàþ>% måø gãtà012 aø .

#<bhaktirasa># puø bhaktiþ ã÷varaviùayà ratireva rasaþ . tatsthàyibhàvake rasabhede %<vibhàvairanubhàvai÷ca sàttvikairvyabhicàribhiþ . svàdyatvaü hçdi bhaktànàmànãtà ÷ravaõàdibhiþ . eùaþ kçùõaratisthàyibhàvo bhaktiraso bhavet>% iti bhaktirasàmçtasindhuþ . muktàphale tadvãkàyà¤ca bhakterasatvam vyavasthàpitaü yathà %<bhaktirasasyaiva hàsya÷çïgàrakaruõa raudrabhayànakavãbhatsa÷àntàdbhutavãraråpeõànubhavàt vyàsàdibhiþ varõitasya viùõorviùõu bhaktànàü và caritrasya navarasàtmakasya ÷ravaõàdinà janita÷camatkàro hi bhaktirasaþ>% muktàø . bhaktirvihità'vihità ca saiva paràü prakarùarekhàmàpannàrasaþ . yadàhuþ . %<bhàvà evàtisampannàþ prayànti rasatàmamã>% iti . bhaktirasànubhàvàcca bhaktaþ yathà tçptyanubhavàt tçpta ityucyate sacànubhavo navadhà hàsyàdi bhaïgibhedena hàsyàdaya eva hi bhagavati prayujyamànàþ %<tasmàt kenàpyupàyena manaþ kçùõe nive÷ayediti>% bhaktilakùaõàkràntatvàt bhaktirasapadavãmàsàdayantãti bhàvaþ . hàsyàdilakùaõa tu rvakùyate . te càmã navàpi sukhaþ kha mohàtmakatraiguõyavyatikarodbhavàþ tathà hi . prathame yo rajomålàþ, madhyàstu tamomålàþ, carame sattvamålaþ . ratihàsàdayo hi rajaþprabhçtãnàü vikàrà ratyuktamekàda÷asya pa¤caviü÷àdhyàye . tatràpi prathame triùukramàt sattvasaümi÷raü tamaþmaümi÷raü sattvatamaþsaümi÷raü ca rajomålam . madhyeùu rajomi÷raü sattvami÷raü rajaþ sattvami÷ra¤ca tamaþ . carameùu tamomi÷raü rajomi÷raü rajastamomi÷raü ca sattvam heyàbhidhànakrameõa caiùa kramaþ . àkùepapårvakaü tasyà rasaråpatvaü tatra vyavasthàpitaü yathà tasmàdvibhàvàdirasasàmagrãvirahànna bhakte rasatvam ataevàyamanyaiþ %<evaü bhaktàvapi vàcyamiti>% vadadbhiþ sratyàdiùñaþ . ata uttaraü pañhati . vyàsàdibhiriti . varõitasya caritrasya viùõubhaktàþ gopyàdayaþ ÷ravaõàdinetyàdi÷abdàddar÷arnakãrtanasmaraõàbhinayàt camatkàraþ sàmàjikànàü hi yasmàdevaüsàmagrãko bhaktirasastasmàdanapahnavanãya ityarthaþ . tatraiùà sàmagrã kenàpyupàyena manãnive÷aþ sthàyã caritra÷ravaõàdaya uddãpanavibhàvà viùõu viùõubhaktà÷càlambanam anubhàvàstu stambhàdayo vakùyamàõà yathàyogyaü dhçtyàdikà vyabhicàriõa÷ca . upàyastu ratihàsàdiþ . kavibhirvarõitasyetyanena mahàkaviprabandhasamarpyamàõeùveva rasavyavahàro nànyatre'tyuktam . evamevaitat anukàryeùu hi jànakãràmabhadràdiùu ratyàdimàtraü camatkàra÷ca yadyapi ÷çïgàràdau kvacidasti . tathàpi tasya bhayànakàdàvanupalambhànna tatra rasavyavahàraþ . ataeva ca %<tàni cennàñyakàvyayoþ>% ityàdãni vi÷eùaõàni . abhinayairupadar÷yamànàdapi sandarmaiþ samarpyamàõo raso'tisvadate ataevoktaü %<kavivàgabhineya¤ca tadupàyo dvidheùyate . vastu÷aktimahimnà tu prathamo'tra vi÷iùyate>% iti . yattva bhinavaguptahemacandrabhyàm %<evaü bhaktàvapi bàcyam>% ityuktaü tadasat rasatvasya dar÷itatvàt . sàmagrãsadbhàve'pi patyàkhyànamarocakatàmàtra÷araõam . na ca saügacchamànopya yamasarvaviùayatvàt rasatvàtcyavatàmiti codyaü tathà sati sarvarasocchedàpàtàt . tathà hi ÷otriyajaranmãmàüsakàdayo hi nàñyamaõóapàntaþpraviùñà api camatkàràbhàvàt kã÷apràyà eva . evaü pra÷àntabrahmacàriprabhçtayaþ ÷çïgàrarasàsvàde bàlànàü gàóharàgàõà¤ca ÷àntarasacarvaõànabhij¤atvam . ananubhåta÷okaspar÷ànàü ca karuõarasàsvàdàvasare pàùàõaprakhyatvam tasmàt savàsanasyaiva rasacarvaõeti bhaktirasadar÷anam .

#<bhaktila># puø bhaktiü bhaïgãü làti là--ka . sàdhuhaye ÷abdaca0

#<bhaktisåtra># naø athàto bhaktijij¤àsetyàdike ÷àõóilyamunipraõãte såtràtmakagranye .

@<[Page 4630b]>@
#<bhakùa># adane cuø ubhaø sakaø señ . bhakùayati--te ababhakùat--ta tasya bhvàditvamapãtyeke bhakùati abhakùãt . ubhayapaditvamasyetyanye bhakùate abhakùiùña .

#<bhakùa># puø bhakùa--bhàve karmaõi và gha¤ . 1 a÷ane 2 bhakùye ca . %<vaùañ kartuþ prathamabhakùaþ>% ÷rutiþ u¤chàø antodàttatàsya %<gàvaþ somasya prathamasya bhakùàþ>% siø kauø dhçta÷rutiþ .

#<bhakùaka># triø bhakùa--õvul bhakùaõakàrake amaraþ .

#<bhakùikà># strã bhakùa arhàdau gamye bhàve õvuc . bhakùaõàrhàdau %<bhavànikùubhakùikàmarhati çõe ikùubhakùikàü me dhàrayati>% siø kauø .

#<bhakùa(kùya)kàra># puø bha(kùa)kùyaü và karoti kç--aõ . bhakùyapiùñakàdivikrayopajãvini àpåpike bharataþ .

#<bhakùañaka># puø bhakùa--bàø añan saüj¤àyàü kan . gokùure ràjani0

#<bhakùaõa># naø bhakùa--bhàve lyuñ . kañhinadravyasya galàdhaþkaraõavyàpàre bhakùaõaprakàraþ su÷rutoktaþ àhàra÷abde 897 pçùñhàdau dç÷yaþ .

#<bhakùa(kùya)patrà># strã bhakùyaü patramasyàþ . tàmbålãlatàyàm ràjaniø .

#<bhakùàli># puø bhakùàõàmàliryatra . de÷abhede tato bhavàrthe vu¤ . bhàkùàlika tadde÷abhave triø .

#<bhakùivas># triø bhakùa--kvasu vede na dvitvam . bhakùaõe atharvaø 6 . 19 . loke tu bibhakùivas ityeva triø striyàü ïãp bibhakùuùã .

#<bhakùya># triø bhakùa--karmaõi õyat . 1 adanãye kañhinaü vi÷adamavyavahàryaü bhakùyam mahàbhàùyokte viviktàvayave kañhine 2 khàdye ca %<bhakùyeõa mi÷rãkaraõam>% pàø mi÷rãkaraõadvàrà sàmarthyam 3 taø . guóadhànàþ .

#<bhakùyàlàbå># strã karmaø . ràjàlàbålatàyàü ràjaniø .

#<bhaga># puø naø bhaja + gha . 1 sårye 2 aõimadyaùñavidhai÷varye 3 vãrye 4 ya÷asi 5 ÷riyàü 6 j¤àne 7 vairàgye 8 yonau 9 icchàyàm 10 màhàtmye 11 yatne mediø 12 dharme 13 mokùe 14 saubhàgye 15 kàntau 16 candre ca . jyotiùokte yoninakùatradaivate 17 pårvaphalgunànakùatre 18 guhmamuùkayormadhyasthàne ca puø . àdyudàttatàsya . 19 dhane 20 pade ca naø nighaõñuþ . bhagabacchabde dç÷yam . strãcihnasya lakùaõabhedàdikaü yathà %<vistãrõa¤ca gabhãra¤ca dvividhaü bhagalakùaõam>% %<kårmapçùñhaü gajaskandhaü padmagandhaü sukomalam . akomalaü suvistãrõaü pa¤caite ca bhagottamàþ . ÷ãtalaü nimnamatyuùõaü gojihvàsadç÷aü param>% ratima¤jarã .

@<[Page 4631a]>@
#<bhagaghna># puø bhagaü tannetraü hanti hana--ñak . 1 mahàdeve %<namaste tripuraghnàya bhagaghnàya namo namaþ>% bhàø droø 203 aø tasya dakùayaj¤akàle tannetrahàritvàt tathàtvam .

#<bhagaõa># puø 6 taø . 1 dvàda÷arà÷ãnàü samåhe 2 tadbhogakàle ca . yathoktaü såø siø %<pa÷càdvrajanto'tijavànnakùatraiþ satataü grahàþ . jãyamànàstu lambante tulyameva svamàrgagàþ . pràggatitvamatasteùàü bhagaõaiþ pratyahaü gatiþ . pariõàha va÷àdbhinnà tadva÷àdbhàni bhu¤jate . ÷ãghragastànyathàlpena kàlena mahatàlpagaþ . teùàü tu parivartena pauùõànte bhagaõaþ smçtaþ . vikalànàü kalà ùaùñhyà tat ùaùñhyà bhàga ucyate . tattriü÷atà bhavedrà÷irbhagaõo dvàda÷aiva te>% såø siø . %<÷ãghragatirgrahastàni bhànyalpena kàlena bhunaktyalpagatirgraho bahukàlena bhunakti, tulyarà÷yàdibhogo manda÷ãghragatigrahayostulyakàlena na bhavatãti vi÷eùàrthaþ . teùàü rà÷ãnàü parivartena bhramaõena . tukàràd grahàdigatibhogajanitena bhagaõaþ pràj¤airuktaþ . kràntivçtte dvàda÷arà÷ãnàü sattvàt tadbhogena cakrabhogasamàpteryat sthànamàrabhya calito grahaþ punastat sthànamàyàti sa cakrabhogaþ parivartasa¤j¤ã'pi dvàda÷arà÷ibhogàdbhagaõa ityarthaþ . nanu kràntivçtte sarvaprade÷ebhyaþ parivartasambhavàdatrakaþ paribartàdibhåtaþ prade÷a ityata àha pauùõànta iti . sçùñyàdau brahmaõà kràntivçtte revatãyogatàràsannaprade÷e sarvagrahàõàü nive÷atitvàt tadavadhitã grahacalanàcca pauùõasya revatãyotàràyà ante nikañe prade÷e tathà ca revatãyogatàràsannàgrimasthànamevàdyantàvadhibhåtamiti bhàvaþ>% raïganàthaþ .

#<bhagadatta># puø pràgjyodhapuràdhã÷e narakàsuraputrabhede kàlikàpuø 39 aø .

#<bhagadà># strã skandànucaramàtçbhede bhàø vaø 47 aø .

#<bhagadeva># puø bhagena dãvyati diva--ac . kàmuke bhàø à÷vaø 43 aø .

#<bhagadaivata># naø bhago yoniþ daivataü yasya . pårvaphalgunãnakùatre tasyà yonidevatàkatvàt tathàtvam . a÷leùà÷abde dç÷yam . tacca vçhaspatijanmanakùatraü yathoktaü jyoø taø %<vi÷àkhànala 3 toyàni 24 vaiùõavaü 22 bhagadavatam 11 . puùyà pauùõo 27 yamaþ 2 sarpo 9 janmabhànyarkataþ kramàt>% .

#<bhaganandana># puø 3 taø . ai÷varyenànandayukte viùõau bhagahan÷abde dç÷yam .

#<bhaganandà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<bhaganetraghna># puø bhaganetraü hanti dakùayaj¤akàle hana--ñhak . mahàdeve bhàø anuø 143 aø . bhaganetràpahàdayo'pyatra .

@<[Page 4631b]>@
#<bhagandara># puø bhagaü guhmamuùkamadhyasthànaü dàrayati dç--õic--kha÷ mum khaci hrasva÷ca . svanàmakhyàte rogabhede . bhàvapraø tannidànaniruktyàdikamuktaü yathà atha bhagandarasya pårvaråpasahitaü svaråpamàha . %<kañãkapàlayostodadàhakaõóårujàdayaþ . bhavanti pårvaråpàõi bhaviùyati bhagandare . gudasya dvyaïgule kùetre pàr÷vataþ pãóakàrtikçt . bhinno bhagandaro j¤eyaþ sa ca pa¤cavidho bhavet>% . àrtikçt pãóàkçt . pa¤cavidhaþ vàtikapaittika÷laiùmikasànnipàtika÷alyajabhedaiþ . atha gandara÷abdasya niruktimàha bhojaþ %<bhagandaraþ samantàcca gudaü vastiü tathaiva ca . bhagavaddàrayedyasmàt tasmàdeùa bhagandaraþ>% . bhajantyaneneti bhago mehanam . bhajantyasminniti bhagaü yoniþ . atra bhaga÷abdena dvayamapi kathyate . bhagavat yonivat . atha vàtikaü ÷ataponakasaüj¤aü bhagandaramàha . %<kaùàyaråkùairatikopito'nilastvapànade÷e pióakàü karoti yàm . upekùaõàdvàtamupaiti dàruõaü rujà ca bhinnàruõaphenavàhinãm . tatràgamo måtrapurãùaretasàü vraõairanekaiþ ÷ataponakaü vadet>% . dàruõam atidàruõaruk . vraõairanekaiþ såkùmamukhaiþ . ÷ataponakaü ÷ataponaka÷càlanã tattulyam . atha paittikamuùñragrãvasaüj¤amàha %<prakopaõaiþ pittamatiprakopitaü karoti raktàü pióakàü gude gatàm . tadà÷upàkàü himapåtivàhinãü bhagandaraü coùñra÷irodharaü vadet>% . à÷upàkàü hi mapåtivàhinãü ÷ãghrapàkàmuùñradurgandhavàhinãü ca . tadà bhagandaramuùñra÷irãdharaü vadet . uùñragrãvasaüj¤à ca pióakàgalena vakratayoùñragrãvàkatvena . atha ÷laiùmikaü parisràvisaüj¤amàha . %<kaõóåyano ghanasràvã kañhino mandavedanaþ . ÷vetàvabhàsaþ kaphajaþ parisràvã bhàgandaraþ>% . kañhinaþ pióakàvasthàyàm . parisràvã nirantarasràva÷ãlaþ . atha sànnipàtikaü ÷ambåkàvartasaüj¤amàha . %<bahuvarõarujà sràvà pióakà gostanopamà . ÷ambåkàvartagatikaþ ÷ambåkàvartakãmataþ>% bahuvarõarujàsràvà bahu÷abdo varõàdibhiþ pratyekaü saüvadhyate gatiþ sràvamàrgaþ . atha ÷alyajamunmàrgasaüj¤amàha . %<kùatàdgatiþ pàyugatà vivardhate hyupekùaõàt syaþ kçmayo vidàrya te . prakarvate màrgamanekadhàmukhairvraõaistamunmàrgabhagandaraü vadet>% . kùatàt kaõñakàdinà nakhena kaõóåyanàdinà và'bhighàtàt . gatiþ sràvaþ unmàrgabhandaram etasya tiryakakçtabhàrgaiþ purãùàdinirgamàdunmargasaüj¤a . kaùñasàdhyamasàdhya¤càha %<ghoràþ sàdhayituü duþkhà sarva eva bhagandaràþ . teùvasàdhyastridoùotthaþ kùataja÷ca vi÷eùataþ . vàtamåtrapurãùàõi vakra¤ca kçmayastathà . bhagandaràt sravantastu nà÷ayanti tamàturam>% .

#<bhagabhakta># triø bhage dhane bhaktaþ . dhanarate çø 1 . 24 . 5 .

#<bhagabhakùaka># puø bhagena tadvyàpàropapàdanena bhakùati bhakùa--õvul . (koñanà) khyàte nàyakayormelake .

#<bhagala># triø bhagaü tadvyàpàraü làti--là--ka . bhagavyàpàra mràhake tataþ arãhaõàø caturarthyà vu¤ . bhàgalaka tannivçttàdau triø .

#<bhaga÷àstra># naø bhagavyàpàrabodhakaü ÷àstram ÷àø taø . kàma÷àstre

#<bhagavat># ùuø bhagam ai÷varyasya samagrasya vãryasya ya÷asaþ ÷riyaþ . j¤ànavairàgyayo÷caiva ùaõõàü bhaga itãïganetyuktam astyasya matup masya vaþ . 1 ai÷varyàdiyukte parame÷vare 2 buddhe amaraþ tasya ùaóabhij¤atvàt bhagaråpai÷caryàdiyogàcca tathàtvam . asya saübodhane bhago ityeva ajàdau tasya visargasya lopaþ . 3 durgàyàü strã ïãp . %<sevyate yà suraiþ sarvaistà¤caiva bhujate yataþ . dhàturbhajeti sevàyàü bhagavatyeva sà smçtà>% devãpuø 45 aø .

#<bhagavadgãtà># strã 3 taø . bhãùmaparvàntargate aùñàda÷àdhyàyàtmake karmayogaj¤ànayogabhaktiyogasåcake granthe .

#<bhagavaddç÷ya># triø bhagavàniva dç÷yate dç÷a--karmaõi kyapa . bhagavattulye . %<÷rutaü me bhagavaddç÷yebhyastarati ÷okamàtmavit>% chàø uø .

#<bhagahan># puø bhagamai÷varyaü saühàrakàle hanti--hana--kvip . viùõau %<bhagahà bhaganandataþ>% viùõusaø .

#<bhagàïkura># puø bhage guhyasthàne'ïkura iva . ar÷oroge ÷abdàrthaka0

#<bhagàdhàna># naø 6 taø . 1 màhàtmyàdhàne 2 saubhàgye ca harivaüø 124 aø .

#<bhagàla># naø bhaja--kàlan nyaïkvàø kutvam . 1 naramastake 2 narakapàle ujjvalaþ . tataþ astyarthe ini . bhagàlin kapàladhàrake ÷ive trikàø bhagàla÷abde pare dvigau pårvapadaprakçtisvaraþ pa¤cabhagàlaþ . dvigubhinne tatpuruùe prakçtisvarastena antodàttatàsya .

#<bhaginã># strã bhagaü yatnaþ pitràdãnàü dravyàdàne'styasyàþ ini ïãp . 1 sodaràyàm svasari amaraþ . %<bhaginã÷ulkaü sodaryàõàm>% dàyabhàgaþ . 2 khãmàtre ca ÷abdacaø 3 bhàgyàtvitasvãmàtre'pi tena sarvastrãõàü tatpadena saübodhanaü vihitam . %<parapatnã ca yà strã syàdasambandhà÷ca yonitaþ . tàü bråyàdbhavatãtyevaü subhage bhaginãti ca>% manuþ .

#<bhagãratha># puø såryavaü÷ye nçpabhede %<asama¤jasastu tanayo hyaü÷umànnàma vi÷rutaþ . tasya putro dilãpastu dilãpàttu bhagãrathaþ . yena bhàgãrathã gaïgà tapaþkçtvà'vatàrità>% matsyapuø 12 aø .

#<bhage÷a># puø 6 taø . ai÷varyàderã÷vare %<dharmàvahaü pàpanuda bhage÷am>% ÷vetàø uø .

#<bhagola># puø bhànàü nakùatràõàü golàkàraþ padàrthaþ . rà÷icakre tasya bhramaõabhedàdikaü såø siø uktaü yathà %<savyaü bhramati devànàmapasavyaü suradviùàm . upariùñàd bhagolo'yaü vyakùe pa÷cànmukhaþ sadà>% såø siø . %<ayaü pratyakùo bhagolo nakùatràdhiùñhitamårtagolo devànàü meroruttaràgravartinàü savyam pårvàdikamamàrgeõetyarthaþ . bhramati bhramaü parivartaü karotãtyarthaþ . daityànàü merodekùiõàgravartinàmapasavyaü pårvàdidigvyutkramamàrgeõa . pårvottarapa÷cimadakùiõakrameõetyarthaþ . nakùatràdhiùñhitagolo bhramati . vyakùe nirakùade÷eùu jàtyabhipràyeõaikavacanama . upariùñànmastakordhvamadhyabhàgo bhagolaþ pa÷cànmukhaþ pa÷cimadigabhimukhaþ sadà nityaü paribhramati bhagolasya dhruvamadhyasthatvena bhramaõàt tayostatra kùitijavçttasthatvàcca>% raïgaø . tasya pratyakùadar÷anàrthaü siø ÷iø bhagolabandhaprakàramàha yathà idànãü bhagolabandhamàha . %<yàmyottarakùitijavat sudçóhaü vidadhyàdàdhàravçttayugalaü dhruvayaùñibaddham . ùaùñyaïkamàtrasamamaõóalavat tçtãyaü nàóyàhvayaü ca viùuvadvalayaü tadeva>% måø . idànãü kràntivçttamàha . %<kràntivçttaü vidheyaü gçhàïkaü bhramatyatra bhànu÷ca bhàrdhe kubhà bhànutaþ . kràntipàtaþ praø tãpaü tathà prasphuñàþ kùepapàtà÷ca tatsthànakànyaïkayet>% . idànãü kràntivçttasya nive÷anamàha . %<kràntipàte ca pàtàdbhaùañkàntare nàóikàvçttalagnam vidadhyàdidam . pàtataþ pràktribhe siddhabhàgairudag dakùiõe tai÷ca bhàgairvibhàge'pare>% . idànãü vimaõóalamàha . %<nàóikàmaõóale kràntivçtte tathà kùepavçttaü nyaset . kùepavçttaü tu rà÷yaïkitaü tatra ca kùepapàteùu cihnàni kçtvoktavat . kràntivçttasya vikùepavçttasya ca kùepapàte saùaóbhe ca kçtvà yutim . kùepapàtàgrataþ pçùñhata÷ca tribhe kùepabhàgaiþ sphuñaiþ saumyayàmye nyaset ÷ãghrakarõena bhaktàstribhajyàguõàþ syuþ parakùepabhàgà grahàõàü sphuñàþ . kùepavçttàni ùaõõàü vidadhyàt pçthak svasvavçtte bhramantãndupårvà mahàþ>% . idànãü kràntiü vikùepaü càha . %<nàóikàmaõóalàt tiryagatràpamaþ kràntivçttàvadhiþ kràntivçttàccharaþ . kùepavçttàvadhistiryagevaü sphuño nàóikàvçttakheñàntaràle'pamaþ>% . idànãü kràntipàtànàü viùuvatkràntivalayayoþ sampàtaþ kràntipàtaþ syàt . tadbhagaõàþ sauroktà vyastà ayutatrayaü kalpe . ayanacalanaü yaduktaü mu¤jàlàdyaiþ sa evàyam . tatpakùe tad bhagaõàþ kalpe gã'ïgàrtuþ nandagocandràþ . tat saüjàtaü pàtaü kùityà kheñe'pamaþ sàdhyaþ . kràntiva÷àccarasudayà÷caradalalagnàpame tataþ kùepyaþ . idànãü vikùepapàtànàha . %<evaü kràntivimaõóalasapàtàþ kùepapàtàþ syuþ . candràdãnàü vyastàþ kùepànayane tu te yojyàþ . mandasphuño dràk pratimaõóale hi graho bhramatyatra ca tasya pàtaþ . pàtena yuktàdgaõitàgatena mandasphuñàt khecarataþ ÷aro'smàt . pàte'tha và ÷ãghraphalaü vilomaü kçtvà sphuñàt tena yutàccharo'taþ . candrasya kakùàbalaye hi pàtaþ sphuñàdvidhormadhyamapàtayuktàt>% . idànãü j¤a÷ukrayorvi÷eùamàha %<ye càtra pàtabhagaõà pañhitàj¤abhçgvoste ÷ãghrakendrabhagaõairadhikà yataþ syuþ . såkùmàþ susvàrthamudità÷calakendrayuktau pàtau tayoþ pañhitacakrabhavau vidheyau . calàdvi÷odhyaþ kilakendrasiddhyai sapàtedyucarastu yojyaþ . ata÷calàt pàtayutàjj¤abhçgvãþ sudhãbhiràdyaiþ ÷arasiddhiruktà . sphuñã na ÷ãghroccayutau sphuñau tayoþ pàtau bhagole sphuña eva pàtaþ>% . idànãü grahagole vi÷eùamàha . grahasya gole kathitàpamaõóalaü prakalpya kakùàbalaya yathoditam . nibadhya ÷ãghraprativçttamasmin vimaõóalaü tatpañhitaiþ ÷arà÷aiþ . madhye'tra pàtodyusadàü j¤abhçgvoþ kha÷ãghrakendreõa yutastu deyaþ . idànãmahoràtravçttamàha . ãpsitakràntitulye'ntare sarvato nàóikàsyàdahoràtravçttàhvayam . tatra baddhvà ghañãnàü ca ùaùñhyàïkayedyasya viùkambhakhaõóaü dyujãvà matà . idànãmanyadàha . %<atha kalpyàmeùàdyà anulomaü kràntipàtàïkàt . eùàü meùàdãnàü dyuràtravçttàni badhnãyàt . nàóãvçttobhayatastrãõi trãõi kramotkramàt tàni>% . idànãmasyopasaühàramàha %<eùa bhagolaþ kathitaþ khecaragolo'yameva vij¤eyaþ . atràpamaõóale và såtràdhàrairadha÷ca tasyaiva . ÷anyàdãnàü kakùà badhnãyàdårõanàbhajàlàmàþ . baddhvà bhagolamevaü yaùñyàü yaùñiü khagolanalikàntaþ . prakùipya bhramayet taü yaùñyàdhàraü sthirau khaññaggolau>% siø ÷iø .

#<bhagna># triø bhanja--kta . 1 kçtàvayavabhede 2 rogabhede hemacaø . tannidànabhedàdikaü su÷rute uktaü yathà athàto bhagnànàü nidànaü vyàkhyàsyàmaþ . patanapãóanaprahàràkùepaõavyàlamçgada÷anaprabhçtibhirabhithàtavi÷eùairanekavidhamasthnàü bhaïgamupàdi÷anti tat tu bhaïgajàtamanusàryamàõaü dvividhamevotpadyate sandhimuktaü kàõóabhagna¤ca . tatra sandhimuktamutpiùñaü vi÷liùñaü vivartitamavakùiptamatikùiptaü tiryakkùiptamiti ùaóvidham . tatra prasàraõàna ku¤canavivartanàkùepaõà'÷aktirugrarujatvaü spar÷àsahatvaü ceti sàmànyaü sandhimuktalakùaõamuktam . vi÷eùeõotpiùñe sandhàbubhayataþ ÷opho vedanàpràdurbhàvã vi÷eùata÷ca nànàprakàrà vedanà ràtrau pràdurbhavanti . vi÷liùñe'lpa÷opho vedanàsàtatyaü sandhivikriyà ca . vivartite tu sandhipàr÷vàpagamanàdviùamàïgatà vedanà ca . avakùipte sandhivi÷leùastãvrarujatva¤ca . atikùipte dvayoþ sandhyasthnoratikràntatà vedanà ca . tiryakkùipte tvekàsthipàr÷vàpagamanamatyarthaü vedanà ceti . kàõóabhagnamata årdhvaü vakùyàmaþ karkañakama÷vakarõaü cårõitaü piccitamasthicchallitaü kàõóabhagnaü majjànugatamatipàtitaü vakraü chinnaü pàñitaü sphuñitamiti dvàda÷avidham . ÷vayathubàhulyaü spandana vivartanaspar÷àsahiùõutvamavapãóyamàne ÷abdaþ srastàïgatà vidhavedanàpràdurbhàvaþ sarvàsvavasthàsu na ÷armalàbha iti samàseba kàõóabhagnalakùaõamuktam . vi÷eùatastu saümåóhamubhayato'sthimadhyabhagnaü granthirivonnataü karkañakam . cårõitamasthi tat tu ÷abdaspar÷àbhyàü boddhavyam . piccitaü pçthutàïgatamanalpa÷opham . pàr÷vayorasthihãnodgatamasthicchallitam . velleta prakampamànaü kàõóabhagnatvam . asthyavayavo'sthimadhyamanupravi÷ya majjànasunnahyatãti majjànugatam . asthi niþ÷eùata÷chinnamatipatitam . àbhugnamavimuktàsthi vakram . anyatarapàr÷vàva÷iùñaü chinnam . pàñitamaõu bahuvidàritaü vedanàvacca . ÷åkapårõamivàdhmàtaü vipulaü visphuñãkçtaü sphuñitamiti . teùu cårõitacchinnàtipàtitamajjànugatàni kçcchrasàdhyàni kç÷avçddhabàlànàü kùatakùãõakuùñha÷vàsinàü sandhyupagata¤ceti . bhavanti càtra %<bhinnaü kapàlaü kañyàntu sandhimuktaü tathà cyutam . jaghanaü pratipiùña¤ca varjayet taccikitsasakaþ . asaü÷liùñaü kapàlantu lalàñe cårõita¤ca yat . bhagnaü stanàntare ÷aïkhe pçùñhe mårdhni ca varjayet . àdito yacca durjàtamasthisandhirathàpi và . samyak saühitamapyasthi durnyàsàd durnibandhanàt . saïkùobhàdvàpi yadgacchedvikriyàü tat tu barjayet . madhyasya vayaso'vasthàstisro yàþ parikãrtitàþ . tatra sthiro bhavejjanturupakrànto vijàünutà . taruõàsthãni namyante bhajyante nalakàni tu . kapàlàni vibhidyante sphuñanti rucakàni ca>% .

#<bhagnapàda># naø jyoø taø ukte kçttikàdinakùatrepyasya nakùatrasya tçtãyapàdasya àdyapàdasya và rà÷yantaraghañakatà tàdç÷e nakùatre . %<punarvasåttaràùàóhàkçttikottaraphalgunã . pårvabhadrà vi÷àkhà ca ùaóete puùkaràþ smçtàþ bhagnapàdarkùasaüyogàt>% .

#<bhagnapçùñha># triø bhagnaü pçùñhaü yasya . 1 muñitapçùñhake 2 sammukhe ca trikàø .

#<bhagnaprakrama># puø bhagnaþ prakramo yatra . kàvyagate vàkyadoùabhede 3763 . 64 pçø doùa÷abde dç÷yam . tadudàharaõaü sàø daø %<evamukto mantrimukhyairràvaõaþ pratyabhàùata>% atra vacadhàtunà prakàntaü prativacanamapi tenaiva vaktumucitaü tena %<ràvaõaþ pratyavocateti>% pàñho yuktaþ . eva¤ca sati na kathitapadatpadoùaþ tasyodde÷yapratinirde÷yavyatiriktaviùayatvàt iha hi vacanaprativacanayorudde÷yapratirde÷yatvam . yathà %<udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca>% ityatra . yadi padàntareõa sa evàrthaþ patipàdyate tadànyo'rtha iva pratibhàsamànaþ pratãtiü sthagayati . yathà và . %<te himàlayamàmanya punaþ prekùya ca ÷ålinam . siddha¤càsmai nivedyàrthaü tadvisçùñàþ khamudyayuþ>% . atra %<asmà iti>% idamà prakràntasya tenaiva tatsamànàbhyàmetadadaþ÷abdàbhyàü và paràmar÷o yukto na tacchabdena . yathà và . udanvacchinnà bhåþ sa ca patirapàü yojana÷atam . atra %<mità bhåþ patyàpàü sa ca patirapàmiti>% yuktaþ pàñhaþ . evaü %<ya÷o'dhigantuü sukhalipsayà và manuùyasaükhyàmativartituü và . nirutsukànàmabhiyogabhàjàü samutsukevàïkamupaiti siddhiþ atra sakhamãhitumityucitam . atràdyayoþ prakçtiviùayaþ prakramabhedaþ . tçtãye paryàyaviùayaþ caturthe pratyayaviùayaþ>% .

#<bhagnasandhi># puø bhagnaþ sandhiratna . rogabhede garuóapuø 157 a0

#<bhagnasandhika># naø bhagnaþ sandhiþ sandhànamavayavayojanamatra kap . takre (thoga) ÷abdacaø .

#<bhagnàtman># puø 6 baø . candre ÷abdacandrikà . tasya kçùõapratipadàdikrameõa ekaikakalàvicchedena bhagnadehatvàt tathàtvam

#<bhagnà÷a># triø 6 taø . 1 hatà÷e iùñaviùayàyà icchàyàþ pratighàtayukte .

#<bhagnã># strã bhaginã + pçùoø . bhaginyàü dviråpakoùaþ .

#<bhaïkàrã># strã bhamityavyakta÷abdaü karoti kç--aõ gauràø ïãù . bhambharàlikàyàü daü÷e trikàø .

#<bhaïga># puø bhanja--bhàvàdau gha¤ . 1 taraïge amaraþ 2 paràjaye . 3 khaõóe 4 rogabhede mediø 5 kauñilye 6 bhaye 7 patraracanàbhede hemaø . 8 gamane 9 jalanirgame ca ajayapàlaþ 10 màtulàyàm, amaraþ . 11 ÷aõàkhye 12 ÷asye trivçtàyàü (teuóã) 13 vijayàyà¤ca (bhàï) strã . 14 rogamàtre puø ràjaniø .

#<bhaïgakàra># puø avikùito nçpasya 1 putrabhede bhàø àø 94 aø . 2 satràjitputrabhede harivaü 38 aø .

#<bhaïgavàsà># strã bhaïge sati vàsaþ saurabhaü yasyàþ . haridràyàü ÷abdaratnàø tasyàþ peùaõe eva vàsanàvattvàttathàttam .

#<bhaïgasàrtha># triø bhaïgastadyutaþ sàrthaþ màyàyutatvàt saprayojanaþ . kuñile hàràø .

#<bhaïgàkaña># naø bhaïgàyà rajaþ bhaïgà + rajasi kañac . bhaïgauùadhe . rajasi

#<bhaïgàna># puüstrã bhaïgena taraïgeõa aniti ana--ac . (bhàïgana) matsyabhede ÷abdamàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<bhaïgàrã># strã bhamityavyaktaü girati gé--aõ gauràø ïãù . daü÷e trikàõóe pàñhàntaram .

#<bhaïgàsana># puø nçpabhede tatkathà bhàø anuø 12 aø .

#<bhaïgi(ïgã)># strã bhataj--in nyaïkvàø kutvam và ïãp . 1 vicchede 2 koñilye 3 vinyàme 4 kallole 5 bhede 6 vyàje ca .

#<bhaïgiman># puø bhaïga + bàø svàrthe imanic . bhaïgyàm .

#<bhaïgura># triø bhanja--ghurac . 1 svayaü bha¤jana÷ãle jañàø . 2 kuñile 2 nadãnàü vakre ca ÷abdamàø . 4 priyaïgau 5 ativiùàyàm ca (àtaic) strã ràjaniø .

#<bhaïgya># naø bhaïgànàü bhavanaü kùetraü tamarhati bà yat . bhaïgàbhavanayogye kùetre 2 bhaïgàrhe triø .

#<bhacakra># naø gànàü nakùatràõàü rà÷ãnàü và cakram . 1 rà÷icakre 2 nakùatracakre ca %<bhramàvarto bhacakre'smin dhruvo nàbhau vyavasthitaþ . àràcakre tvindubhaumau ÷ukrajãva÷anai÷caràþ . ràhuþ keturagastya÷ca nakùatràõyatha rà÷ayaþ . yadà dikùu ca aùñà÷u merorbhågolakodbhavà . kçàyà bhavettadà ràtriþ syàcca tadvirahàddinam . såryendvoruparàgastu golakacchàyayà bhavet . anyonyayostayoreva vyàsayoreva kàraõàt . gràsamokùau tu jàyete tatràtaþ pårvapa÷cimau . tatra puõyaphalàdbhàgaþ kçto ràhãstu viùõunà>% vahnipuø . adhikaü magola÷abde dç÷yam .

#<bhaja># bhàge pçthakkaraõe sevàyà¤ca bhvàø ubhaø sakaø aniñ . bhajati--te abhàkùãt abhaktababhàja bhejatuþ bheje .

#<bhaja># pàke dàne ca cuø uø sakaø señ . bhàjayati--te abãbhajatta

#<bhaja># dãptau cuø ubhaø sakaø señ idit . bhàjayati--te abãbhajat--ta

#<bhajamàna># triø bhaja--÷ànac . 1 nyàyàgatadravyàdau 2 vibhàjake 3 sevake ca . sàttvato nçpasya ko÷alyàgarbhajàte 4 putrabhede puø harivaüø 38 aø .

#<bhaji># puø bhaja--dhàtunirde÷e in . 1 bhajadhàtau . in . satvato nçpasya 2 putrabhede bhàgaø 9 . 24 . 4 ÷loø . harivaüø 38 aø . bhajin iti pàñhàntaram tatràrthe

#<bhajenya># triø bhaja--bàø karmaõi enya . bhajanãye bhàgaø 51720

#<bhajeratha># puø ràjabhede ç01 . 602 .

#<bha¤janaka># puø mukharogabhede %<vaktraü vakraü bhavedyasya dantabhaïga÷ca jàyate . kaphavàtakçto vyàdhiþ sa bha¤janakasaüj¤itaþ>% màdhavakaraþ .

#<bha¤janàgiri># puø 6 taø . kiü÷ulukàø dãrghaþ . parvatabhede

#<bha¤jaruü># puø bhanja--bàø uru . devakulodbhave vçkùe trikàø .

#<bha¤jà># strã annapårõàyàm rudrayàmale .

#<bhaña># bhçtau karmamålyagrahaõe bhvàø paraø sakaø meñ bhañati . abhà ñãt--abhañãt . yo bhàñayitvà ÷akañaü nãtvà cànyatra gacchati . bhàñaü na dadyàt dàpyosà'varåóhasyàpi bhàñakam vçddhamanuþ .

#<bhaña># bhàùaõe bhvàø paraø sakaø señ . bhañati abhà(bha)ñãt .

#<bhaña># puø bhaña--ac . 1 yoddhari amaraþ %<tadbhañacàturãturã>% naiùaø . 2 mlecchabhede hemaø 3 vãre 4 nãcabhede 5 ràtri¤care ca mediø 6 indravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) strã ratnaø .

#<bhañitra># naø bhaña--itra . ÷ålapakve màüsàdau (kàvàva) amaraþ .

#<bhañña># puø bhaña--tan . stutipàñhavçttiyute (bhàña) 1 jàtibhede %<vai÷yàyàü ÷ådravãryeõa pumàneko babhåva ha . sa bhañau dhàvadåka÷ca sarvesàü stutipàñhakaþ>% brahmavaiø brahmakhaø 7 aø %<kùatriyàdviprakanyàyàü bhaññã kùàto'nuvàcakaþ>% . tenadvividhà jàtiþ . 2 syàmitve, 3 vedàbhij¤e 3 paõóite ca . bhañña÷ca tutàtabhidhaþ mãmàüsakabhedaþ tanmataü ca 101 pçø dar÷itam . digmàtraü saugàkùibhàskareõa dar÷itaü yathà %<sa ca yàgàdirvajeta svargakàma ityàdi vàkyena svargamuddi÷ya puruùaü prati vidhãyate . tathàhi yajetetyatràstyaü÷advayaü yajighàtuþ pratyaya÷ca . pratyaye'pyastyaü÷advayamàkhyàtatvaü liïtva¤ca . tatràkhyàtatvaü da÷alakàrasàdhàraõaü, liïtvaü punarliïmàtre . ubhàbhyàmapyaü÷àbhyàü bhàvanaivocyate . bhàvanà nàma bhaviturbhavanànukålovyàpàravi÷eùaþ . sà dvidhà--÷àbdã àrthã ceti . tatra puruùapravçttyanukålo bhàvayiturvyàpàravi÷eùaþ ÷àbdã bhàvanà . sà ca liïaü÷enocyate liïa÷ravaõe'yaü màü pravartayati matpravçtyanukålavyàpàravàniti niyamena pratãteþ . yadyasmàcchabdànniyataü pratãyate tat tasya vàcya>% gàmànayetyasmin vàkye yathà go÷abdasya gotvam . sa ca vyàpàravi÷eùo laukikavàkye puruùàbhipàyavi÷eùaþ vaidikavàkyeùu puruùàbhàvàt liïàdi÷abdàniùñha eva . ataeva ÷àbdã bhàvaneti vyavahniyate . sà ca bhàvanàü÷atrayamapekùate--sàdhyaü sàdhanamitimartavyatà¤ca . kiü bhàvayet? kena bhàvayet? kathaü bhàvayet?--iti tatra sàdhyàkàïkùàyàü vakùyamàõàü÷atrayopetà àrthã bhàvanà sàdhyatvenànveti, ekapratyayagasyatvena samànàbhidhàna÷ruteþ saïkhyàdãnàmekapratyayagamyatve'pyayogyatvànna sàdhyatvenànvayaþ . sàdhanàkàïkùàyàü liïàdij¤ànaü karaõatvenànveti, tasya ca karaõatvaü na bhàvanotpàdakatvena tatpårvamapi tasyàþ ÷abde sattvàt kintu bhàvanàj¤àpakatvena ÷abdabhàvana bhàvyanirvartakatvena và . itikartavyatàkàïkùàyàmarthavàdaj¤àpyaprà÷astyamitikartavyatvenànveti . prayojanecchàjanitakriyàviùayavyàpàra àrthãbhàvanà . sà càkhyàtavàcyà, àkhyàtasàmànyasya vyàpàravàcitvàt . sàpyaü÷atrayamapekùate sàdhyaü sàdhanamitikartavyatà¤ca . kiü bhàvayet? kena bhàvayet? kathaü bhàva yet? iti . tatra sàdhyàkàïkùàyàü svargàdiphalaü sàdhya tvenànveti . sàdhanàkàïkùàyàü yàgàdiþ karaõatvenànveti, itikartavyatàkàïkùàyàü prayàjàdyaïgajàtamitikartavyatvenànveti .

#<bhaññàcàrya># puø bhaññastutàtabhañña÷ca àcàrya udayanàcàrya÷ca tau tulyatayà tanmatàbhij¤atayà và'styasya . tutàtabhaññena udayanàcàryeõa ca . tulye 2 tayormatàbhij¤e ca . dvandvaþ . 3 tathoþ dviø vaø . %<nàstikànàü nigrahàya bhaññàcàryau bhaviùyataþ>% .

#<bhaññàra># triø bhaññaü syàpitvamçcchati é ac . 1 prajye trikàø . sårye puø svàrtheka . påjye triø jañàø . nàñyoktau nçpe saüj¤àyàü kan . deve tapodhane puø mediø amaraþ . %<sakhe . snàyunirmitàþ pà÷àstadadya bhaññàrakavàre kathametàna dantaiþ spç÷àmi>% hitoø .

#<bhaññi># puø 1 dvàviü÷atisargàtmake mahàkàvyabhede tacca jayamaïgalena ÷rãdharasvàmisåno mahàbràhmaõasya mahàvaiyàkaraõasya bhaññeþ kçtirityuktaü bharatamallikena bhartçhariõà kçtamityuktaü taccintyaü %<kàvyamidaü vihitaü mayà balabhyàü ÷rãdharasenana rendrapàlitàyàm>% tatra dvàviü÷asarga÷loke ukteþ na bhartçharikçtatvam bhartçharerujjayinãvàstavyatvena tannçpatitvena ca nçpàntararàjadhànãvàstavyatvokteranucitatvàt .

#<bhaññinã># strã bhaññaü svàmitvamasyàsti ini ïãp . nàñyoktau 1 akçtàbhiùekàyàü ràj¤aþ striyàm amaraþ . 2 viprabhàryàyàm mediø .

#<bhaññoji># puø siddhàntakaumudã÷abdakaustubhàdigranyakàrake dãkùitopanàmake vaiyàkaraõabhede .

#<bhaóa># parimàùaõe bhvàø àø sakaø señ idit . bhaõóate abhaõóiùña bamaõóe .

#<bhaóa># kalyàõabhàùaõe cuø uø sakaø señ idit . bhaõóayati--te avabhaõóat--ta . pratàraõe ca bhaõóayati pratàrakã mugdhaü dhanadànàïgãkàreõa, sanindopalambhe parihàse ca uõàø såø bhaóibhaõóyoþ pçthagnirde÷àt ayamididbhinno'pi .

#<bhaóa># puø bhaói--ac . varõasaïkarabhede %<leñastãvarakanyàyàü janayàmàsa ùaónaràn . màllaü mallaü màtara ca bhaóaü kolaü ca kandaram>% brahmavaiø brahmakhaø 20 aø .

#<bhaóila># puø bhaóa--ilaca . 1 vãre 2 sevake ujjvalaþ . 3 çùi bhede tataþ gargàø apatye ya¤ . bhàóilya tadapatye a÷vàø pha¤ . bhàóilyàyana tadapatye bahutve tasya luk .

#<bhaõa># kathane bhvàø paraø dvikaø señ . bhaõati . abhàõãt--abhaõãt . caïi và hrasvaþ . abãbhaõat--ta abasàõat-- ta . kathanamiha vyaktavàkyam .

#<bhaõiti># strã bhaõa--ktin grahàditvàdiñ . kathane . gauóorvã÷akulapra÷astibhaõiteþ naiùaø .

#<bhaõñàkã># strã bhañi--ùàkan ïãù . 1 vàrtàkyàm, amaraþ . 2 vçhatyàü ratnamàlà .

#<bhaõñu(õñå)ka># puø bhañi--uka åka và . ÷yonàkavçkùe ratna mà0

#<bhaõóa># puø bhaói--ac . a÷lãkhavàkyabhàùake (bhàüóa) %<trayo vedasya kartàro bhaõóadhårtapi÷àcakàþ>% sarvaø saüø càrvàkadar÷anam

#<bhaõóaka># puüstrãø bhaõóa + saüj¤àyàü kan . kha¤janakhane jañàø . striyàü àtitvàt ïãù .

@<[Page 4636b]>@
#<bhaõóana># naø bhaói--bhàvàdhàràdau lyuñ 1 khalãkàre (pratàraõe) 2 kavace mediø .

#<bhaõóahàsinã># strã bhaõóena saha hapati õini ïãp . ve÷yàyàü ÷abdaraø .

#<bhaõói># strã bhaói--in . 1 vãcau hàràø . và ïãp ïãbantaþ 2 ÷irãùavçkùe ràjaniø .

#<bhaõóikà># strã bhaõóa--õvul kàpi ata ittvam . ma¤jiùñhàyàü ÷abdara0

#<bhaõóita># puø bhaói--kta . 1 çùibhede tataþ gargàø ya¤ . bhàõóitya tadgotràpatye puüstrã a÷vàø pha¤ . bhàõóityàyana tadgotràpatye puüstrãø . tasya bahutve và luk .

#<bhaõóira(la)># puø bhaõóa--ilaca pçùoø rasya và laþ . 1 ÷irãùavçkùe amaraþ . ràntaþ vàcaspatiþ . làntaþ ÷ubhe dåte triø uõàdikoø .

#<bhaõóãtakã># strã bhaõóã satã takati taka--khyàne ac gauràø ïãù . ma¤jiùñhàyàü bhàvapraø .

#<bhaõóãra># puø bhaõói vàø ãra . 1 samaùñhilakùupe 2 taõóulãya÷àke 3 ÷irãùavçkùe ca ràjaniø harivaüø 65 aø . tadvanavarõanam

#<bhaõóãralatikà># strã bhaõóãra iva latate lata--ac svàrthe ka kàpi ata ittvam . ma¤jiùñhàyàü ràjaniø .

#<bhaõóãrã># strã bhaói . bàø ãra gauràø ïãù . ma¤jiùñhàyàm amaraþ . rasya laþ . tatràrthe puø ÷abdacaø .

#<bhaõóu># puø bhaói--uõ . de÷abhede tataþ muvàstvàø caturarthyàü aõ . bhàõóava tadadårade÷àdau triø .

#<bhaõóu(õóå)ka># puø bhaói--uka åka và . (bhàïgana) matsyabhede ratnamàlà . dãrghamadhyaþ 2 ÷yonàkavçkùe ratnamàlà .

#<bhada># ÷ubhakathane prãtau ca bhvàø àø akaø señ idit . bhandate abhandiùña .

#<bhada># kalyàõakaraõe cuø uø akaø señ idit . bhandayati--te ababhandat--ta .

#<bhadanta># puø bhadi--bhvac nalãpaþ . 1 boddhabhede . 2 påjite triø . uõàdiø 3 pravrajite ujjvalaø .

#<bhadàka># naø bhadi kalyàõe àkan nalopaþ . kalyàõe ujjvala0

#<bhadra># naø bhadi--rak niø nalopaþ . 1 maïgale uõàø 2 mustake 3 svarõe ca mediø . jyotiùokte bavàditaþ saptame karaõe strã naø . 4 mahàdeve 5 vçùe 6 kha¤jane 7 kadambe 8 hastijàtibhede 9 valadeve 10 ràmacarabhede puø mediø . 11 sumeru÷aile puø hemacaø 12 snuhãvçkùe ca puø ràjaniø . jyotiùoktàsu 13 dvitãyàsaptamãdvàda÷ãtithiùu ca strã . 14 sàdhau 15 ÷reùñhe ca triø mediø . 16 devadàruõi puø . 17 kçùõabhaginyàü strã %<ràmaü màü bhadrayà saha>% tiø taø . 18 madhyade÷abhede puø vçø saø 14 aø kårmavibhàge dç÷yam . 19 vasu bhedevaputrabhede puø bhàgaø 92 . 4 . 25 ÷loø . 20 tuùitadevagaõabhede bhàgaø 4 . 1 . 8 . 21 vai÷ravaõapatnyàü strãø bhàø 189 aø . 22 somasya duhitari utathyapatnyàü strã bhàø aø 154 aø . 23 raudrà÷vasya kanyàbhede harivaü036 aø . 24 nañabhede puø harivaüø 150 aø . 25 bhàratavarùasthe nadãbhede strã màrkapuø 59 aø . viùñibhadràyàþ sarvakàrye varjanapratiprasavàdikaü muø ciø pãø dhàø dar÷itaü yathà %<ayoge suyogo'pi cet syàt tadànãmayogaü nihatyaiùasiddhiü tanoti . pare lagna÷uddhyà kuyodinà÷aü dinàrdhottaraü viùñipårvaü ca ÷astam (1) . ÷ukle pårvàrdhe'ùñamãpa¤cada÷yorbhadraikàda÷yàü caturthyàü paràrdhe . kçùõe'ntyàrdhe syàt tçtãyàda÷amyoþ pårve bhàge saptamã÷ambhutithyoþ (2) . pa¤cadvyadrikçtàùñaràmarasabhåyàmàdighañyaþ ÷arà viùñeràsya masadgajendurasaràmàdya÷vivàõàbdhiùu . yàmeùvantyaghañãtrayaü ÷ubhakaraü pucchaü tathà vàsare viùñistithyaparàrdhajà ÷ubhakarã ràtrau tu pårvàrdhajà (3) . kunbhakarkadvaye martye srarge'bje'jàtraye'lige . strãdhanurjåkanakre dho bhadrà tatraiva tatphalam (4)>% måø . athàva÷yaka÷ubhakçtye kàlàntarapratãkùà'yogyatàyàü parihàramàha viùñipårvaü viùñirbhadrà tatpårvaü tadàdi vyatãpàtàdikaü dinàrdhottaraü madhyàhnàdanantaraü ÷astaü pràhuþ arthàn madhyàhna yàvatkàlo niùiddhaþ %<viùñiraïgàraka ÷caiva vyatãpàta÷ca vaidhçtiþ . pratyaraü janmanakùatraü madhyàhnàt parataþ ÷ubham>% iti tenaivoktatvàt (1) . atha bhadrà niùiddheti påvamuktaü tadadhunà prastàvàt tanniùiddhakàlaü ÷àlinãcchandasàha ÷ukle iti . ÷uklapakùe aùñamyàü pårõimàyà¤ca pårvàrdhe bhadrà bhavati ekàda÷yàü caturthyàü cottaddharàrdhe bhadrà . atha kçùõe kçùõapakùe tçtãyàyàü da÷amyàü càntyàrdhe uttaràrdhe bhadrà syàt saptamyàü ÷ambha tithau catçrda÷yà¤ca pårve bhàge pårvàrdhe bhadrà syàt pårve iti pårvàdibhyo navabhyo veti sminabhàvapakùe råpam . aùñamyàdãnàü tithãnàü gatabhogyaghañikàyogàrdhaü bhadràpramàõamiti yàvat %<tithergataiùyaikyadalaü tanmànaü karaõaü bhavet>% vopadevokteþ %<tithyardhabhàgaü sarveùàü karaõànàü prakalpayet>% iti såryasiddhànvokte÷ca . ukta¤ca dãpikàyàm tçtãyàda÷amã÷eùe tatpa¤canyostu pårvataþ . kçùõe viùñiþ site tadvattàsàü paratithiùvapi bahaspatinà tu spaùñamuktam . %<site caturthyàmantyàrdhamaùñamyàdyàrdhameva ca . ekàda÷yà paràrdhe tu pårvàrdhaü pårõa÷ãtagau . kçùõe tçtãyàntyàrdhaü hi saptamyàdyàrdhameva ca . da÷amyàmuttaràrdhaü tu caturda÷yardhamàditaþ . viùñyàkhyo'yaü mahàdoùaþ kathito'tra samastagaþ . tadànãü kçtatatkama kartrà saha vina÷yati>% iti . pårõa÷ãtagau pårõimàyàm . ratnako÷e pratyekaü bhadrànàmàni %<haüsã nandinyapi ca tri÷iràþ sumukhã karàlikàcaiva vaikçtiraudramukhã ca caturmukhã viùñayaþ krama÷aþ>% . caturthyàditithisambandhi bhadrànàmàmàbhidhànaü nàmasàdç÷yena kalatàramyasåcanàrtham . bhadràsvaråpaü ratnamàlàyàm %<udbaddhodbhañatarapãóità'tikçùõà daüùñrogrà pçùuhanugaõóadãrghanàsà . kàryaghnãhutabahabahulaü samudnirantã vi÷vàntaþ patati samantato'tra viùñiriti>% (2) . atha caturthyàditithiùu bhadràyàmukhapucchavibhàgàdikaü ÷àrdålavikrãóitenàha . pa¤ceti caturthyàdi tithãnàü krama÷aþ pa¤càdiprahareùu ÷aràþ pa¤ca nàóyaþ àdimà viùñerbhadràyà àsyaü mukhaü yathà caturthyàþ pa¤camaprahare, àdibhåtà pa¤ca dhañyo bhadràmukham evamaùñamyà dvitãyaprahare, ekàda÷yàþ saptamaprahare, paurõamàsyà÷caturthaprahare, tçtãyàyà aùñamaprahare, saptamyàstçtãyaprahare, bhadràmukhamityarthaþ tad bhadràyàmukhamasada÷ubhamityarthaþ atha puna÷caturthyàditithãnàü krameõa gajàdiprahareùu antyam ante bhavamantyaü digàdibhyo yaditi yat ghañãtrayaü pucchaü pucchasaüj¤aü tacchubhakaraü samastakàryeùvityarthaþ . yathà caturthyà aùñamapraharasyàntyaü ghañãtrayaü bhadràpucchama evamaùñamyàþ prathamapraharasya, ekàda÷yàþ ùaùñhapraharasya, pårõimàyàstçtãyapraharasya, tçtãyàyàþ saptamapraharasya, saptamyà dvitãyapraharasya, da÷amyàþ pa¤camapraharasya, caturda÷yà÷caturtha praharasyàntyaü ghañãtrayaü bhadràpucchamityarthaþ . yadàha guruþ %<bhåtadasrasvaràmbhodhivasuvahnyaïgaråpakàþ . yàmeùveùu kramàdàsya bhaveta tithyardhaviùñiùviti>% . vyavahàrasamuccaye %<da÷amyàmaùñamyàü prathamaghañikàpa¤cakaparaü haridyuþ saptamyàü dvida÷a 12 ghañikànte trighañikam . tçtãyàràkàyàü svayama 20 ghañikàbhyaþ parabhavaü ÷ubhaü viùñeþ pucchaü ÷ivatithicaturthyàstu virame>% iti . haridyurekàda÷ã ràkà pårõimà . nanu bhadrà devatetyabhidhãyate tasyàþ pucchakathanàttu pa÷utvasiddhirdç÷yate devatà ca kathaü pa÷urbhavitumarhati . satyaü daityendrairdeveùu paràjiteùu rudrasya jvàlàmàlàkusanetrà lokitadehàt devã bhadràsaüj¤à mukhapucchàdimatyeva utpannà daityàn jaghàna yaduktaü ÷rãpatinà daityaindraiþ samare'mareùu vijiteùvã÷aþ krudhà dçùñavàn svaïkàyaü kila nirgatà svaramukhã làïgålinã ca tripàt . viùñiþ saptabhujà mçgendragalakà kùànodarã pretagà daityaghnã muditaiþ suraistu karaõaprànte niyuktà sadeti . bhadràkçtyamàha vasiùñhaþ %<badhabandhaviùàgnyastracchedanãccàñanàdi yat . turaïgamahiùoùñràdi karma viùñyàntu siddhyati . na kuryàn maïgalaü viùñyàü jãvitàrthã kadàcana . kurvannaj¤astadà kùipraü tat sarvaü nà÷atàü vrajet>% . tatràïgavibhàgaþ phala¤ca ka÷yapasaüdvitàyàm %<mukhe pa¤ca gale tvekà vakùasyekàda÷a smçtàþ . nàbhaucatasnaþ ùañ kañyàü tisraþ pucche tu nàóikàþ . kàryahànirmukhe mçtyurgale vakùasi niþsvatà . kañyàmutmattatà nàmau cyutiþ pucchedhruvã jayaþ>% . aya¤ca bhadràïgavibhàgo nàóãnàü triü÷atonyånàdhikatve tu trairà÷ikena mukhàdãnàmaïgànàü vibhàgaj¤ànaü yathà yadi nàóã triü÷atà idamuktamaïgaparimàõaü iùñaparimàõena kimiti trairà÷ikam evaü sati uktàïgaparimàõaü bhadràbhogamitaghañãbhiþ saïguõyaü triü÷atà bhàjyaü labdhasamo'ïgavibhàgaþ . tatra mukhàdikà÷à ratnamàlàyàm %<jala÷ikhi÷a÷irakùaþ÷arva kãnà÷avàyutrida÷apatikakupsu proktamàsyaü hi viùñeþ . niyatamçùibhirà÷àsaükhyayà prakrameõa sphuñamiha parihàryaü maïgaleùvetadeva>% . jalaü varuõaþ kãnà÷à yamaþ ÷uklacaturthyà uttaràrdhe pa÷cimadi÷i bhadràmukhaü taccà÷àsaükhyakrameõa pa¤came prahare bhavati arthàdeva bhadràyàþ praharacataùñayà dhikasthitabhàvàdanme eva ghañikàtrayaü pucchaü tato'ùñamyàü dvitãyaprahare'nena prakàreõa àgneyyàü di÷imukhaü mukhàcca pràk pucchamiti prathamapraharànta eva pucchaghañikà ityevaü sarvàsvapi bhadràtithiùvavagantavyaü prayojanamapi tatraiva %<manuvasumunitithiyugada÷a÷ivaguõasaükhyàsu tithiùu pårvasyàþ . àyàti viùñireùà pçùñhe ÷ubhadà purastva÷ubheti>% tadetadàtyayikakàryasyàsammave sati mukhadiksaümukhayàtràniùedhakamavadheyam . granthàntare anyadapyuktam . %<asite sarpiõã j¤eyà site viùñistu vç÷cikã . sarpiõyàstu mukhaü tyàjyaü vç÷cikyàþ pucchameva ca>% . atha parihàramàha tatheti viùñistithyaparàrdhajà tiyyuttaràrdhe saübhåtà vàsare divase yadi syàd bhadrà tadà ÷ubhakarã tenaiva prakàreõa tithipårvàrdhajà bhadrà ràtrau cet syàt tadà ÷ubhà ÷ubhakaro syàt . ukta¤ca %<ràtribhadrà yadàhni syàd divà bhadrà yadà ni÷i . na tatra bhadràdoùaþ syàt sà bhadrà bhadradàyinã>% iti . ràtribhadrà tithya ttaràrdhodbhavà divàbhadrà tithipårvàrdhodbhavà amumarthaü spaùñamàha guruþ . %<ni÷i pårvàrdhajà viùñirdivà càparataþ ÷ubhà . kramàgatà tu yà viùñiþ saiva hàlàhalopamà>% iti . lallã'pi %<divà paràrdhajà viùñiþ pårvàrdhotyà yadà ni÷i . tadà viùñiþ ÷ubhàyeti kamalàsanabhàùitam>% . brahmasiddhànte'pi %<divà paràrdhajà viùñirviùñireva divàni÷oþ . sà tyàjyà tvanyathà viùñiþ sarvakarma÷ubhapradà>% . manu yat tu nàradaka÷yapàdibhiruktam . %<karaõàni ùabàdãni ÷ubhasaüj¤àni ùañkramàt . kramàyàtà kramàyàtà viùñirneùñà tu maïgale>% . atra kramàyàtà divàràtrikramàyàtà divàbhadrà ràtrau ràtribhadrà ca divetyarthaþ . evaü sati dvividhàyà api bhadràyàdoùavattvokteþ pårvoktaparihàràbhidhànamayuktam ucyate idameva kramàyàteti vacanaü j¤àpakamuktàrthasya anyathà sàmànyato bhadràdvaye ityukte dvividhabhadràyà doùavattvasiddheranarthakamidaü syàttasmàcchumakàryàõàü bhadràråpaduùñadinapyatiriktakàlapratãkùà'yogyatve tadaiva kàryaü na duùñadine ayadhenopapattau bàdho na nyàthya iti nyàyàt vacanasya niùedha eva tàtparyàcca . ùava÷yakartavyasya tu ÷ubhakarmaõaþ kàlàntarapratãkùàmasahamànasyaivamàdiparihàramà÷ritya duùñadine kçtirucitaiva viùñiraïgàraka÷caivetyapi parihàra etatpara evetyalaü pallavitena . atha bhadrànivàsaü tatphala¤cànuùñubhàha (3) . kumbheti abje candramasi kumbhadvaye kumbhamãnasthe karkadvaye karkasiüharà÷isthite sati bhadrà martye manuvyaloke tiùñhati . athàjàttraye meùavçùamithunasthite'lige vç÷cikasthite candre svarge bhadrà tiùñhati . kanyàdhanustulàmakararà÷isthite'dhaþ pàtàlalãke bhadrà tiùñhati . atha bhadrà tatraiva martya svargapàtàleùu phalaü dadàtãtyapavàdadvàrà prayojanamuktaü bhavati . ukta¤ca %<meùokùakaurpamithune ghañasiühamãnakarkaùu càpamagataulisutàsu candre . svarmartyanàganagarãþ krama÷aþ prayàti viùñiþ phalànyapi dadàti hi tatra de÷e>% iti . bhåpàlavallabhe %<kanthàtulàmakaradhanviùu nàgaloke meùàlivaiõika çùaùu suràlaye syàt . pàñhãnasiühaghañakarkañakeùu martye candre vadanti munayastrividhàü hiviùñim>% (4) bãø dhàø bhadra÷abdàt parivàpaõe (muõóane)'rthe gamye óàc . kç¤o'nuprayogaþ sakùàdàø saø . bhadràkaroti màïgalyaü muõóanena saskarotãtyarthaþ siø kauø . evaü madra÷abde'pi bodhyam .

#<bhadraka># triø bhadra--svàrthe saüj¤àyàü và kan . 1 manohare trikàø . 2 bhadramustake naø ÷abdamàlà . 3 devadàruvçkùe ÷abdaraø . %<bhrau naranàranàvatha gururdigarkavirasaü hi bhadrakamidam>% . vçø raø ukte dvàviü÷atyakùarapàdake 4 chandobhede .

#<bhadrakaõña># puø bhadraþ kaõño'sya . gokùurakùupe ràjaniø .

#<bhadrakarõa># puø bhadrasya vçùasya karõo yatra . gãkarõaråpe tãrthabhede .

#<bhadrakarõe÷vara># puø 6 taø . gokarõasthe ÷ivaliïgabhede bhàø va081 aø .

#<bhadrakàra># triø bhadraü karãti kç--aõ upaø saø . 1 maïgalakàrake 2 de÷abhede puø bhàø saø 13 aø .

#<bhadrakàya># puø . 1 nàgnajityàü jàte ÷rãkçùõasya--putrabhede harivaüø 162 aø . 6 baø . 2 maïgaladehake triø .

#<bhadrakàlã># strã 1 durgà÷aktibhede %<jayantã maïgalà kàlã bhadrakàlã kapàlinã>% durgàpåjàmantraþ . tadàvirbhàvakathà ca kalipuø 50 aø dç÷yà . tanmantràdikaü tantrasàre dç÷yam . 2 kumàrànucarabhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<bhadrakà÷ã># strã bhadràya kà÷ate kà÷a--ac gauràø ïãù . bhadramustàyàm ràjaniø .

#<bhadrakàùñha># naø 6 baø . devadàruvçkùe su÷rutaþ .

#<bhadrakumbha># puø bhadrakàrakaþ kumbhaþ ÷àø taø . pårõakumbhe jalapårõaghañe amaraþ .

#<bhadragandhikà># puø bhadro gandho'styasyà bàhulyena ñhan . mustake ratnamàlà .

#<bhadragaura># puø de÷abhede sa ca pårvadigvartã màrkaø 58 aø .

#<bhadraïkara># triø bhadraü karoti kç--svac mum . maïgalakàrake .

#<bhadraïkaraõa># naø bhadraü kriyate'nena kç--khyun mum . maïgalasàdhane .

#<bhadracàru># puø rukmiõyàü jàte vàsudevasya putrabhede harivaü 118 a0

#<bhadracåóa># puø bhadrà craóà thasya . (laïkàsija) vçkùabhede ÷abdacaø .

#<bhadraja># puø bhadràya jàyate jana--óga . indrayave ràjaniø .

#<bhadrataruõã># strã bhadraþ taruõãva . kubjakavçkùe ràjaniø .

#<bhadratuïga># puø tãrthabhede bhàø vaø 82 aø .

#<bhadraturaga># naø bhadràsturagà yatra . jambudvãpasya navavarùamadhye vaùabhede . %<màlyavajjaladhimadhyavartiyattatta bhadraturaga jagubudhàþ>% siø ÷iø jambudvãpa÷abde bhadrà÷va÷abde ca vivaraõaü dç÷yam .

#<bhadradàntakà># strã karmaø svàrthe kan . dantãvçkùabhede .

#<bhadradàru># puünaø . karsaø . devadàruvçkùabhede amaraþ .

@<[Page 4639b]>@
#<bhadradvãpa># puø kuruvarùàntargate upadvãpabhede màrkapuø 59 aø .

#<bhadranàman># puø 6 baø . (kàñañhàkarà) khagabhede trikàø .

#<bhadranàmikà># strã bhadra maïgalaü nàmayati pàpayati nama-- õic--õvul . tràyantãlatàyàü ratnamàø .

#<bhadranidhi># puø dànàrthakalpite tàmràdighañitaghañe taddànavidhi÷ca hemàø dàø vàmanapuø ukto yathà %<puõyàntithiü pràpya tu paurõamàsyàü tathoparàge ÷a÷isåryayorvà . caturyugàdiùvayanadvaye và prabodhane prasvapane'tha tiùõoþ . kuryàdathaudumbarameva kumbhaü hiraõyabhàreõa yathàtma÷aktyà . tathàvidhàna¤ca suràjataü syàddhiraõyabhàreõa tu pårayet tam . tadardhato'rdhena tadardhatã và sva÷aktitaþ svarõapalaiþ ÷atena . tadardhamardhena tu vitta÷aktyà palatrayàdårdhamapi prakuryàt . tattàmrabhàõóe kanakaü nidhàya savajranãlotpalapadmaràgam . samuktavaidråryasavidruma¤ca tadràjataü pàtramadhomukhaü syàt . evantu taü bhadranidhiü suvidvàn kçtvàsane pràvaraõopayukte . ku÷ottare darpaõacàmaràõe sapàdukopànahachatrayuktam . satkùaumavastrottamayugmayuktaü saüpåjayenmantravarairathaitaiþ>% %<àdau tu pa¤càmçtakena viùõuü saüsnàpya saüsàraharaü samarcya . tathe÷varaü pàvakameva hutvà àmantrayedbhadranidhiü tatastam . ÷rãkhaõóakarpårasakuïmumena pa¤càkùaraü nàma ÷riyaþ pralikhya . namastathoïkàrayutaü ca pàtre tadràjate'pyevamathàrcayeta . tvayà samastàmarasiddhayakùavidyàdharendroragakiünarendraiþ . gandharvavidyàdharadànavendrairyutaü dhçtaü vi÷vamidaü namaste . samastasasàrakarã tvameva vibhoþ sadànandamayã ca màyà . samastakalyàõanidhiþ samàdhiþ . haripriye! bhadranidhirnamaste . evaü påjya vidhànena tato vipramathàrcayet . kirãñàïgadaniùkàgryakuõóalàïgulibhåùaõaiþ . alaïkçtya hariü tadvat pãtàmbaradharaü tataþ . påjayedacyutaü dhyàtvà mantreõànena bhaktimàn . bhådevo'sãtyato nityaü nityànandamayo hare! . hara me duùkçtaü kçùõa! kçpàkara! namasta te . bhådeva! bhagavaddharma! bhavabhaïgakare÷vara! . bhavabhåtikarojiùõo! pramaviùõurnamo'stu te . evaü påjya hçdi dhyàtvà taü dvijaü viùõu--råpiõam . tato bhadranidhiü dadyànmantreõànena mànavaþ . svagotroccàraõenàdau vapurnàma tathàtmanaþ . yavadarbhatilai sàrdhamudakaü saüparityajet . pitçsantàraõàrthàya nityànandavivçddhaye . sarvàghaughavinà÷àya viùõordànaü mayà kçtam . tadanena saratnena dhàtutrayayutena pa . sakùaumàmbarayuktena sàdar÷apàdukena ca . àsanena sacchatreõa càmaropànahena ca . sadànandavidhànena prãyatàü viùõurã÷varaþ . evamuccàrya tandadyàd dvijàya hariråpiõe . gopyena vidhinà dadyàddhemasaükhyàü na kãrtayet . akãrtite koñiguõàyutaü phalaü pragopite kalpaguõairna saü÷ayaþ . itãdamanyasya na kãrtayet sudhãþ nidhànamadhye nihita¤ca yadvasu . evaükçte syànmanujaþ kçtàtmà tapennavà syànmaraõaü kadàcit . prayàti viùõoþ padamavyayaü tat ÷ivàtmakànandamayaü svasaüstham>% .

#<bhadrapadà># strã baø vaø bhadrasya vçùasyeva padaü yàsàm . pårvottaramàdrapadàsu ràyamuø . tatra jàtaþ aõ uttarapadavçddhiþ . bhadrapàda tajjàte triø .

#<bhadraparõà># strã bhadraü parõamasyàþ ajàdiø ñàp . 1 kañambharàvçkùe ÷abdasàlà . 2 prasàriõyàm amaraþ . 3 gàmbhàryà¤ca jañàdhaø . ïãp .

#<bhadrapãñha># puünaø bhadràrthaü pãñhaþ . nçpadevàdãnàmabhiùekàrthe pãñhabhede bhadràsana÷abde vç÷yam .

#<bhadrabalana># puø bhadraü balanaü balamasya . balaràme ÷abdamàø .

#<bhadraba(va)là># strã bhadràya balati calati ba(va)la--ac . (gandhabhàdàla) 1 latàbhede 2 gandhikàyàü, 3 màdhavãlatàyà¤ca amaraþ . balàyàü ràjaniø .

#<bhadrabhãmà># strã ka÷yapapatnyàü dakùasutàyàü krodhàyàü jàte kanyàbhede bhàø àø 66 a0

#<bhadramallikà># strã karmaø . mallikàbhede navamallikàyàm ÷abdamàlà .

#<bhadramukha># triø bhadraü mukhaü tadvyàpàro'sya kapa . suvaktari %<tato bhadramukhàtràhaü sthàsye sthàõurivàcalaþ>% màrkapuø 15 aø .

#<bhadramu¤ja># puø karmaø . ÷arabhede bhàvapraø .

#<bhadramustaka># puø karmaø . nàgaramustake . amaraþ .

#<bhadramustà># strã karmaø . bhadramustake %<bhadramustà ca gçndrà ca tathà nàgaramustakaþ . mustaü kañu himaü gràhi tiktaü dãpanapàcanam . kaùàyaü kaphapittàsratçójvaràrucijantuhçt . anåpade÷e yajjàtaü mustakaü tat pra÷asyate . tatràpi munimiþ proktaü gharaü nàgaramustakam>% bhàvapraø .

#<bhadrayava># puø bhadro yava iva . indrayave amaraþ .

#<bhadraratha># puø kakùeyuvaü÷ye haryaïgançpasya putre harivaüø 31 aø .

#<bhadrareõu># 6 vaø . airàvate gaje trikàø .

#<bhadrarohiõã># strã bhadràrthaü rohati ruha--õini ïãp . kañurohiõyàü (kañkã) su÷rutaþ tasyàþ bhadradàyakatvàt tathàtvam . dàrvã tvak pippalã ÷uõñhã làkùà÷akrayavairghçtam . saüyuktaü bhadrarohiõyà pakvaü peyàdimi÷ritam .

#<bhadravaña># puø 7 taø . 1 à÷ramabhede bhàø vaø 230 aø . 2 tãrthabhede ca .

#<bhadravat># naø bhadra + matup masya vaþ . devadàruvçkùe ràjaniø .

#<bhadravatã># strã bhadràõi parõàni santyasyà matup masya vaþ ïãp . 1 gàmbhàryàm . nàgnajitãjàtàyàü bharatakanyàyàü strã harivaüø 161 aø .

#<bhadravarman># puø bhadraü vçõàti vç--manin . navamallikàyàm ÷abdaca0

#<bhadravallikà># strã nityakaø . saüj¤àyàü kan hrasvaþ ata ittvam karmaø . (anantamålakhyàte) latàbhede ratnamàø .

#<bhadravallã># strã nityakaø . (anantamåla) gopavallyàm ràjaniø .

#<bhadraviràj># %<oje taparau jarau guru÷cen msau jgau bhadåviràó bhavedanoja>% vçø ukte ardhasame vçttabhede .

#<bhadra÷arman># puø bhadraü ÷arma mukha yasya . putràdyànandayute . tato vàhvàø apatye i¤ bhàdra÷armi tadapatye puüstrã .

#<bhadra÷àkha># puø bhadràþ ÷àkhàþ sahàyàþ yasya . kàrtikeye bhàø vaø 227 a0

#<bhadra÷raya># naø bhadràya ÷rãyate ÷rã--karmaõi ac . candanavçkùe ratna0

#<bhadra÷ravas># puø ùarsasya putrabhede bhàsaø 5 . 18 . 1 .

#<bhadra÷rau># puø bhadrà ÷rãryasya . candanavçkùe amaraþ .

#<bhadra÷reõya># puø divodàsàt pårvaü vàràõasyadhã÷e nçpabhede harivaüø 29 aø .

#<bhadrasaras># naø nityakaø . supàr÷vàcalasthe surobhede dhànyàcala÷abde dç÷yam .

#<bhadrasàlavana># naø 6 taø . bhadrà÷vavarùasthe vanabhede bhàø bhãø 7 aø .

#<bhadrasena># puø devakyàü jàte vasudebasya 1 putrabhede bhàga09 . 24 . 25 2 kuntinçpaputrabhede ca bhàgaø 9 . 23 .

#<bhadrasomà># strã bhadraþ soma iva dravo'syàþ . 1 gaïgàyàü ÷abdamàø 2 kuruvarùasthe nadãbhede màrkapuø 59 aø .

#<bhadrà># strã bhadrà÷vavarùasthe 1 nadãbhede 2 biùñibhadràdau bhadra÷abde dç÷yam .

#<bhadràkaraõa># naø bhadra + óàc kç--lyuñ sàkùadàø saø . muõóane he ma0

#<bhadràïga># puø bhadramaïgamasya . balaràme hemacaø .

#<bhadràtmaja># puø khaóge trikàø .

#<bhadràraka># puø aùñàda÷advãpàntargate dvãpabhede ÷abdamàlà .

#<bhadràlapatrikà># strã bhadràyàlati paryàpnoti ana--aca tàdç÷aü patraü yasyàþ kap ata ittvam . gandhàlyàm (gàndhàla) ÷abdamàø .

#<bhadràlã># strã bhadràyàlati paryàpnoti ac gauràø ïãù . 1 gandhàlyàm (gàndhàla) ÷abdamàø . 6 taø . 2 maïgala÷reõau ca .

@<[Page 4641a]>@
#<bhadràvatã># strã bhadra--astyarthe matup masya vaþ saüj¤àyàü pårvapadadãrghaþ . kañphalavçkùeràjaniø .

#<bhadrà÷raya># puø 6 taø . candanavçkùe .

#<bhadrà÷va># naø bhadrà a÷và yatra . 1 jambudvãpasya navavarùàntargate varùabhede . 2 tadvarùasthe janapade puø baø vaø . tadvarùavivaraõa¤ca màlyavataþ pårbapàr÷ve pårvagaõóikà eka÷çïgàd yojanasahasràõi mànantatra ca bhadrà÷và nàma janapadàþ bhadrasàlavana¤ca tatra vyavasthitaü, kàlàbhravçkùàþ, puruùàþ ÷vetàþ, padmavarõinaþ, striyaþ kumudavarõàþ da÷avarùasahasràõi ca teùàmàyustatra ca pa¤ca kulaparvatàþ tadyathà ÷ailavarõaþ màlàkhyakã'varajasvaþ triparõo nãla÷ceti tadvinirgatà nadyastadantaþsthitànàü de÷ànàü tànyeva nàmàni te ca de÷àþ etàþ nadãþ pivanti tadyathà sãtà suvàhinã haüsavatã kàverã surasà ÷àkhàvatã indranadã aïgàravàhinã haritoyà somàvartà ÷atahradà yamàlà vasumatã haüsàparõà pa¤cagaïgà dhanuùmatã maõivaprà subrahmabhàgà vilàsinã kçùõatoyà puõyodà nàgavatã ÷ivà ÷aivàlinã maõitañà kùãrodà varuõàvatã viùõupadã mahànadã hiraõyaskandhavàhà suràvatã vàmodà patàkà cetyetà mahànadyaþ età÷ca gaïgàsamàþ kãrtitàþ àjanmàntaü pàpaü vinà÷ayanti kùudranadya÷ca koñi÷astà÷ca nadãrye pivanti te da÷avarùasahasràyuùaþ rudromàbhaktà iti varàhapuø gadyam . adhikaü jambudvãpa÷abde 3045 pçø dç÷yam .

#<bhadràsana># naø bhadràya lokakùemàyàsyate'tra àsa--àdhàre lyuñ . nçpàsane asaraþ . tallakùakhàdi vçø saø 48 aø uktaü yathà %<àdàvanaóuha÷carma jarayà saühçtàyuùaþ . pra÷astalakùaõabhçtaþ pràcãnagrãvamàstaret . tato vçùasya yodhasya carma rohitamakùatam . siühasyàtha tatãyaü syàdvyàghrasya ca tataþ param . catvàryetàni carmàõi tasyàü vedyàmupàstaret . ÷ubhe muhårte saüpràpte puùyayukte ni÷àkare . bhadràsanamekatamena kàritaü rukmarajatatàmràõàm . kùãratarunirmitaü và vinyastaü carmaõàmupari . trividhastasyocchràyo hastaþ pàdàdhiko'rdhayukta÷ca . màõóalikà nantarajit samastaràjyàrthinàü ÷ubhadaþ . antardhàya hiraõyaü tatropavi÷ennare÷varaþ sumanàþ>% .

#<bhadrikà># strã bhadrà + svàrthe ka . 1 pakùayoþ dvitãyàsaptamãdvàda÷ãùu tithiùu . 2 yoginãdar÷àntargatàyàü pa¤camyàü da÷àyàm %<maïgalà . maïgalà dhànyà bhràmarã bhadrikà tathà>% da÷à÷abde dç÷yam . %<bhadrikà bhavati ro narau>% vçø raø ukte navàkùarapàdake 3 chandobhede %<nanaralagurubhi÷ca bhadrikà>% vçø raø ukte 4 ekàda÷àkùarapàdake chandobhede ca .

#<bhadre÷vara># puø 1 ÷ivaliïgabhede . 2 kalpagràmasya ÷ivaliïgabhede ca vàmanapuø 46 aø .

#<bhadrailà># strã sthålailàyàm ràjaniø .

#<bhadrodanã># strã bhadramudanityanayà ud + ana--bàø gha¤arthe ka gauràø ïãù . balàyàü ràjaniø .

#<bhana># arcane bhvàø paø sakaø señ nighaõñuþ . bhanati abhà(bha)nãta babhàna .

#<bhanda># arcane dãptau ca bhvàø àø sakaø señ nighaõñuþ . bhandate abhandiùña vabhade vabhande . karmaõi bhadyate .

#<bhandila># triø bhadi--ilac . 1 ÷ubhe 2 kampe 3 dåte ca saükùiptasà0

#<bhandruka># puø vakre÷varasamãpasthe de÷abhede skandapuø .

#<bhapa¤jara># naø bhànàü pa¤jaramiva . nakùatracakre siø ÷iø .

#<bhapati># puø 6 taø . 1 nakùatre÷e candre hemacaø bhanàthàdayo' pyatra . 2 rà÷ã÷vare maïgalàdau ca .

#<bhamaõóala># naø 6 taø . rà÷icakre såø siø .

#<bhambha># puø bhamityavyakta÷abdena bhàti bhà--ka . makùikàbhede daü÷e hàràø . 2 tattulyagatike dhåme hemacaø .

#<bhambharàlã># strã bhamityavyakta÷abdasya bharamàlàti gçhõàti à + là--ka gauø ïãù . (óàü÷a) makùikàyàm . svàrthe ka ata ittvam . bhambhabàlikà tatraivàrthe trikàø .

#<bhambhàsàra># puø magadhade÷ançpabhede hemacaø .

#<bhaya># naø vibhetyasmàt bhã--apàdàne ac . 1 bhayahetau . bhàve'c . 2 dainyàtmake parataþ svàniùñasambhàvanàråpe và cittavçttibhede 3 nàñakaprasiddhe bhayasthàyibhàvake rasabhede ca . bhaya¤ca %<raudra÷aktyà tu janitaü cittavaikalyajaü bhayam>% sàø daø lakùitam . bhayànaka÷abde dç÷yam . 4 nirçtiputrabhede puø bhàø àø 66 aø .

#<bhayakara># triø bhayaü karoti kç--ac 6 taø . bhayakàrake bhàø kaø 1552 ÷loø .

#<bhayakçt># triø bhayaü karoti kç--kvip . 1 bhayakàrake bhayaü kçntati kçta--chedane kvip . 2 parame÷vare . bhayakçd bhayanà÷anaþ viùõusaø .

#<bhayaïkara># puø bhayaü karoti kç--khac mum ca . 1 mayajanake 2 rasabhede 3 óuõóulavihage ca puüstrãø striyàü ïãù . bhàø vaø 35 aø udàø 4 vi÷vadevagaõabhede puø bhàø anuø 91 aø . 5 kumàrànucaramàtçbhede strã ïãp bhàø ÷aø 47 aø .

#<bhayaóiõóima># puø bhayajanako óiõóimaþ . raõavàdye

@<[Page 4642a]>@
#<bhayadruta># triø bhayena drutaþ 3 taø . mayena palàyite amaraþ .

#<bhayanà÷ana># triø bhayaü nà÷ayati nà÷a--lyu . 1 bhayanivàrake 2 viùõau puø %<bhayakçt bhayanà÷anaþ>% viùõusaø .

#<bhayanà÷inã># strã bhaya rogabhayaü nà÷ayati na÷a--õicõini . tràyamàõàlatàyàm ràjaniø .

#<bhayabràhmaõa># puø bhayena bràhmaõaþ sampadyate . bhãtyà vipratvenàtmanaþ khyàpake .

#<bhayabhraùña># triø 6 taø . bhayena palàyite jañàdharaþ .

#<bhayavyåha># puø bhaye sati vyåhaþ . pàr÷vàdito bhayabhedena ràj¤à kartavye vyåhabhede bhayabhedena tatprakàraþ kàmaø nãø ukto yathà %<yàyàdvyåhena mahatà makareõa purobhaye . ÷yenenãbhayapakùeõa såcyà vàdhãracakrayà . pa÷càd bhaye tu ÷akañaü pàr÷vayorvajrasa¤j¤itam . sarvataþ sarvato bhadraü bhayavyåhaü prakalpayet>% .

#<bhayànaka># puø bibhetyasmàt bhã--ànaka . 1 vyàghre 2 ràhau 3 rasabhada ca mediø . 4 mayaïkare triø . 5 bhãteþ apàdàne amaraþ . tadrasalakùaõàdi sàø daø uktaü yathà %<bhayànako bhayasthàyibhàvaþ kàlàdhidaivataþ . strãnãcaprakçtiþ kçùõo matastattvavi÷àradaiþ . yasmàd utpadyate bhãtistadatràlambanaü matam . ceùñà ghorataràstasya bhaveddãpanaü punaþ . anubhàvo'tra vaivarõyaü gadgadasvarabhàùaõam . pralayastredaromà¤cakampadikprekùaõàdayaþ . jugupsàvega mohasaütràsaglànidãnatàþ . ÷aïkàpasmàrasaübhràntimçtyvàdyà vyabhicàriõaþ>% .

#<bhayàpaha># triø bhayamapahanti apa + hana--óa . 1 mayanà÷ake 2 nçpe puø trikàø 3 viùõau puø %<jitamanyurbhayàpahaþ>% viùõusa0

#<bhayàvaha># triø bhayamàvahati à + vaha--ac 6 taø . bhayakàrake hemacaø .

#<bhayya># naø bhã--bhàve yat vede niø . bhaye pa¤cabhãø 1056 . lãke tu bheyamityeva .

#<bhara># puø bhç--ap . 1 ati÷aye . kartari aca . 2 maraõakartari triø amaraþ .

#<bharaga># triø bharamati÷ayaü gacchati nama--óa . 1 ati÷ayagantari bharageti varõatrayadyotye 2 bharga÷abdàrthe parabrahmaõi yathoktaü bràhmaø saø yogiyàj¤avalkyena %<bheti bhàsayate yasmàt roka ra¤jayati prajàþ . geti ca gacchate'jasvaü bharagàt bharga ucyate>% . tatra bhàsi--óa bhaþ ra¤ji óa--raþ . gama--óa naþ teùàü samàhàraþ bharagam . tadvarõatrayayogàt marga itya cyate pçùoø .

#<bharaña># puø bhç--añan . 1 kumbhakàre tena harati bhasyàø ùñhan bharañika tena hartari triø striyàü ùittvàt ïãù bharàñakã .

#<bharaõa># naø bhç--bhàvakaraõàdau lyuñ . 1 vetane 2 poùaõe 3 dhàraõe ca . a÷vinyavadhike dvitãye 4 nakùatre ÷abdaraø 5 ghoùakalatàyà¤ca strã ïãp . nakùatrabhede puø mediø . tasyàyogatàràdikam a÷leùà÷abde uktam sà ca rà÷icakrasya40 aü÷ottaraü 13 . 20 kalàvikalàtmikà . ugragaõàntargatàadhomukhantargatà ca . bharaõena harati bhastràdiø ùñhan bharaõika vetanena hàriõi triø striyàü ïãù .

#<bharaõãbhå># puø bharaõyàü bhavati bhå--kvip . ràhugrasthe hemacaø bhagadaivata÷abde dç÷yam .

#<bharaõóa># puø bhç--aõóan . 1 svàmini 2 nçpe ca uõàdikoø .

#<bharaõya># kaõóvàø nàmadhàtuþ bhuraõetyatra pàñhàntaram dhàraõe poùaõe paraø sakaø señ bharaõyati bhuraõyati và .

#<bharaõyabhuj># triø bharaõyaü vetanaü bhuïkte bhuja--kvip . vaitanike karmakare amaraþ .

#<bharaõyàhvà># strã bharaõyà àhvà àhvà yasyàþ . parvapuùpãvçkùe (ràmadåtã) ÷abdacaø .

#<bha(bhu)raõyu># puø kaõóvàø bha(bhå)raõya un . 1 ÷araõye 2 mitre ca ÷abdamàlà . 3 agnau 4 candre 5 svàmini ca saükùiptasàø . bhuraõyuriti pàñhàntaram .

#<bharata># puø bharaü tanoti tana--óa . (jaóabharata) iti khyàte 1 munibhede jaóabharatakathà ca 3015 pçø dç÷yà nàñya÷àstrasya alaïkàra÷àstrasya ca 2 kartari munibhede 3 ÷avare 4 tantuvàye 5 kùetre 6 kekayãsute ràmànuje ca . bharatena proktam bhàrataü nàñya÷àstramadhãyate aõ tasya luk . 7 taccha stràdhyetçùu baø vaø . 8 duùmantena ÷akuntalàyàmutpàdite putrabheda puø tasyàpatyàni i¤ tasya bahuùu luk . 9 bharatavaü÷ye nçpe puø baø vaø . dauùmantibharatakathà bhàgaø 9 . 10 aø dç÷yà 10 çùabhadevaputrabhede bhàga05 . 4 aø . 11 vahniputrabhede %<pàvano laukiko hyagniþ prathamo brahmaõaþ sutaþ . brahmaudanàgnistatputro bharato nàma vi÷rutaþ>% màtsye 48 aø . ràmànujabharatasya janma yathà %<bharato nàma kaikayyàü jaj¤e satyaparàkramaþ . sàkùàdviùõo÷caturbhàgaþ sarvaiþ samudito guõaiþ>% . 12 bhautyamanuputrabhede màrkapuø 100 aø . 13 àyudhajãvisaüdhabhede puø tataþ yaudheyàø svàrthe aõ . bhàrata tadarye baø vaø . 14 çtvikùu baø vaø nighaõñuþ .

#<bharatakhaõóa># kumàrikàkhaõóe %<kumàriketi vikhyàtà yasyà nàmnà prakathyate . idaü kumàrikàkhaõóaü caturvargaphalavradam . yathà kçtàvanãya¤ca nànàgràmàdikalpanà . idaü bharatakhaõóa÷ca mayà samyak prakalpitam>% skandapuø .

#<bharatadvàda÷àha># puø bharatakçte dvàda÷àhasàdhye yaj¤abhede %<sarvàgniùñomo bharatadvàda÷àhaþ>% kàtyàø ÷rauø 24 . 7 . 12 . %<tatra yaj¤e sarvàgniùñomà bhavanti pràyaõãyodanãyabarjam . tena da÷aràtrasya sthàne da÷àpyagniùñomàþ bhavanti àdyantayoþ pràyaõãyodanãyayoratiràtràveva>% saügrahavyàkhyà à÷vaø ÷rauø 10 . 5 . 8 såtràdau tu anyathoktaü yathà %<atha bharatadvàda÷àhaþ>% såø %<atha÷abdo'hãnakaivalyabuddhivicchedàrthaþ . satràhãnasàdhàraõà÷catvàro dvàda÷àhà uktàþ . tata eko'hãna uktaþ . uttama÷ca sàdhàraõa evamatastavicchedàrthamamatha÷abdaþ prayuktaþ>% nàràø . %<imamevekàhaü pçthak saüsthàbhirupeyuþ>% såø %<bharatadvàda÷àha syàhaþkëptiþ . imameva prakçtaikàhaü pçthagbhåtàmiþ saüsthàbhiryuktaü dvàda÷akçtvaþ kuryuþ . vikçtiùu prakçteþ manihitatvàdidamucyate . uttaratra saüsthàvidhànàdeva saüsthàsambandhe siddhe pçthaksasthàbhiritivacanaü vacanàdeva sthànaniyamo nàtide÷àditi j¤àùanàrtham>% nàràø . %<atiràtramagre'thàgniùñomamathàùñà ukthyànathàgniùñomamathàtiràtram>% såø %<dvàda÷àhamàmànyena pràptànàü saüsthànàü vidhãyamàno bharatadvàda÷àhe ayamapavàdaþ>% nàràø .

#<bharataputraka># puø maratasya nàñya÷àkhakartuþ putra iva kàyati kai--ka . nañe hemaø .

#<bharatapraså># strã 6 taø . 1 kekayyàü ÷abdaraø . 2 ÷akuntalàyàm 3 çùabhadevapatnyàü ca .

#<bharatavarùa># naø 6 taø . bhàrate varùe .

#<bharatàgraja># puø 6 taø . dà÷arathau ÷rãràme .

#<bharadvàja># puø jyeùñhasya bhràturutathyasya patnyàü mamatàyàü vçhaspatinà janite munibhede . tadutpattikathà viùõu puø 4 aüø 19 aø . bhàgaø 9 . 20 aø . dvàja÷abde 3795 pçø tanniruktiruktà . bhàø anuø 93 aø anyathà nirvacanamuktaü yathà %<bhare'sutàn bhare'÷iùyàn bhare devàn bhare dvijàn . bhare bhàryà bharadvàjaü bharadvàjo'svi ÷obhane!>% . prajà vai vàjastà eùa vibharti yadbibharti tasyàdbharadvàja iti ÷rutyanusàreõa khanàmàha bhare iti a÷iùyàn ÷àsitumayogyànapi ràcasàn ÷atråü÷ca va÷ekçtya karuõayà pàlayàmi tathà asutàn aputrànudàsãnànapi dãnànadãnàn pàlayàmi bhàryàü bhàryeti putrabhçtyàderupalakùaõam ãdçgvivo'nyo'pi vàjaü vegaü ÷atråõàü sàhasamannaü và bharetsa pçthivãvat sarvaü tahonnaprada÷ca bhavatãti tasmàdahamapi tathàsmãtyarthaþ . bhare dvàjamiti cchede tu dvàbhyàü jàtaü saïkarajamityarthaþ nanu %<màtà bhastrà pituþ putro yena jàtaþ sa eva saþ>% iti smçte÷carmako÷atulyà màtetyataþ sarvopyekaja eveti nàsti ka÷cid dvàjaþ na hi dvàbhyàü retaþsekàbhyàmeko jàyata iti sambhavati satyam àhavanãyàdãnàmapi saüskàravatàü sarveùàü dvividhaü janma yonitaþ saüskàrata÷ca tatra saïkaro'nyasmàjjàto'nyena svaputra iti buddhyà saüskçta iti sa eva dvàjaþ dvirjàyata iti dvirjo'nyaþ dvàbhyàü strãpuruùàbhyàü jàyata ityarthaþ dvàjàdayo nipàtyante tata eva dvàjà api santãti %<va÷ã va÷aü nayasi ekajàta! tvamiti>% mantre manyoþ saükalpasya ekajeti vi÷eùeõaü dvàje tu vãjasaüskàra saïkàràdava÷yaü saükalpayorvàómanasayorvà paurvàparyavirodhà bhavatãti vi÷vàsaghàtakàdayo dvàjà iti j¤eyaü tadayaü saügrahaþ %<kau÷ike krauryatapasã ràdheye ÷auryabhãrute . khale vàkcittavaimatye vãjasaüskàrasaïkaràditi>% nãlakaø . 2 manoråpe sacetane çùibhede tanniruktiryathà %<bharadvàja çùiriti . mano vai bharadvàja çùirannaü vàjo yovai mano bibharti so'nnaü vàjaü bharati tasmànmano bharadvàja çùiþ>% ÷ataø bràø 8 . 1 . 1 . 9 . asyàrthaþ %<bharadvàja çùiþ bibhartãti bharan vàjamannaü yaþ sa bharadvàjã'nnadhartà manaþ manasi srasthe annàdanecchotpatteþ çùiþ sacetano manoråpaþ>% yajuø 13 . 55 vedadãø . (bhàrui) 3 khagabhede puüstrãø amaraþ . 4 de÷abhede bhàø bhãø 9 aø . bharadvàja çùi÷ca gotrapavartakaþ tacchabde 2796 pçø dç÷yam .

#<bharama># triø bhç--bàø amac . bharaõakartari . tataþ ÷ubhràdiø apatye óhak . bhàrameva tadapatye puüstrãø .

#<bharas># puø bhç--asun . bharaõe . çø 5 . 15 . 4 .

#<bharita># triø bharo jàto'sya tàrakàø itac . 1 jàtabharaõe harita + pçùoø hasya bhaþ . 2 haritarõe 3 tadvati triø striyàü ïãp tasya naþ . bhariõã tadvarõayuktàyàü striyàm .

#<bharitra># naø dviø vaø bhç--itra . bàhlãþ nighaõñuþ .

#<bhariman># puø bhç--karmaõi imanic . 1 kuñumbe ujjvalaø . bhàve imanic . 2 bharaõe uõàdikoø kartari imanic 3 viùõau siø kauø .

#<bharu># puø bhç--un . 1 svàmiti ujjvalaø . 2 svarõe 3 ÷ive mediø .

#<bharuka># puø dakùiõade÷abhede vçø saø 14 aø .

@<[Page 4644a]>@
#<bharuja># puüstrãø bheti÷abdena rujati ruja--ka . ÷çgàle tataþ jàtitve'pi striyàü bahvàø và ïãù . bharujà bharujã . tataþ ivàrthe aïgulyàø ñhak . bhàrujika tadarthe .

#<bharuñaka># naø bhç--uña saüj¤àyàü kan . bhçùñàmiùe hemacaø .

#<bhare># avyaø bhç--vàø e . saügràme nighaõñuþ .

#<bharga># puø bhrasja--gha¤ bharjàde÷e kutvam . 1 ÷ive 2 jyotiþpadàrthe 3 àdityàntargate ai÷vare tejasi, %<àdityàntargataü varcà bhargàkhyaü tanmumukùibhiþ . janmamçtyuvinà÷àya duþkhasya tritayasya ca . dhyànena puruùairyacca draùñavyaü såryamaõóale>% yogiyàj¤aø . tasya tejasa ai÷varatva¤ca %<yadàdityagataü tejo jagadbhàsayate'khilam . yaccandramasi yaccàgnau tattejo viddhi màsakam>% iti gãtàyàmuktam . bhàve gha¤ . 4 bharjane ca . 5 dhçùñaketuvaü÷ye nçpabhede haruvaüø 29 aø . 6 de÷abhede . tatra bhavaþ tasya ràjà và aõ . bhàrga . tadde÷ançpe tatra bhave ca striyàü na luk bhàrgã .

#<bhargas># puø bhçja--asun nyaïkvàø . tejasi ç01 . 141 . 1 .

#<bhargàdi># puø tadràjàrthe pratyayasya striyàü luganimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<bharga karåùa kekaya ka÷mãra sàlva susthala uras kauravya>% .

#<bhargàyaõa># puø pravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<bhargya># puø bhramja--õyat bharjàde÷e kutvam . ÷ive ràyasuø .

#<bharjana># naø bhrasaja--bhàve lyuñ bharjàde÷aþ (bhàjà) taõóulàdeþ pàkabhede ÷abdamàø .

#<bharõas># triø bhç--asun nugàgamaþ . bharaõakàrake çø 9 . 60 . 2

#<bhartç># puø bhç--tçc . 1 svàmini 2 adhipatau amaraþ . 3 ràjani 4 poùake 5 dhàtari ca triø mediø yàjakàø ùaùñhyà samàsaþ . 6 viùõau puø %<savano bhàvano bhartà>% viùõu saø tasya sattvaguõena pàlanàt tathàtvam .

#<bhartçghnã># strã bhartàraü hanti hana--ñak ïãp . patighàtinyàü pàõirekhàyàü %<pàùaõóyànà÷ritàstenàbhartçghnyaþ kàmagàdikàþ>% yàj¤aø . àrùatvàt manuùyakartçkatve'pãha ñak .

#<bhartçdàraka># puø bharturadhipasya ràj¤aþ dàrakaþ putraþ . nàñyoktau 1 ràjakumàre . 2 tatkanyàyàü strã . bhartçdàrikàø amaraþ .

#<bhartçsthàna># naø tãrthabhede bhàø vaø 84 aø .

#<bhartçhari># puø bhartà haririva . vàkyapadãyàdi granthakartari vikramàdityasya jyeùñhe bhràtari ràjabhede!

#<bhartsa># adhikùepe curàø ubhaø sakaø señ . bhartsayati te ababhartsat ta .

@<[Page 4644b]>@
#<bhartsana># naø martsa--lyuñ . apakàravacane adhikùepe tiraskàràyàpakàràrthakavàkyoktau . yuc . bhartsanàpyatra strà

#<bhartsyapatrikà># strã bhartsyaü bhartsanãyaü patramasyàþ kapa kàpi ata ittvam . mahànãlãvçkùe ràjaniø .

#<bharbha># hiüsàyàü bhvàø paraø sakaø señ . bharbhati abharbhãt .

#<bharma(n)># naø bhç--man manin và . 1 svarõe amaraþ . 2 bhçtau 3 nàbhau 4 dhuståre ca hemacaø . nàntaþ adanta÷ca dviråpakoùaþ

#<bharmaõyà># strã bharmaõi sàdhu yat . bhçtau hemacaø .

#<bharmà÷va># puø bharatava÷ye nçpabhede bhàgaø 9 . 21 . 24 .

#<bharva># hiüsàyàü bhvàø paraø sakaø señ . bharvati abharvãta . bhojane nighaõñuþ .

#<bhala># badhe dàne niråpaõe ca bhvàø àø sakaø señ . bhalate abhaliùña babhale .

#<bhala># niråpaõe cuø àø sakaø señ . bhàlayate abobhalata .

#<bhalatà># strã bhàti--bhà--ka karmaø . ràjavalàlatàyàm ÷abdara0

#<bhalandana># puø 1 diùñavaü÷ye nçpabhede bhàgaø 9 . 2 . 16 . 2 kànyakubjade÷ãye nçpabhede brahmavaiø prakçø khaø 17 aø .

#<bhalànas># triø bhadramukhe çø 7 . 18 . 7 .

#<bhalla># dàne badhe niråpaõe ca bhvàø paø sakaø señ . bhallati abhallãt .

#<bhalla># puø bhalla--ac . 1 bhallåke . 2 astrabhede puünaø . svàrthe ka bhallåke puüstrãø và gauràø ïãù pakùe ñàp . bhallakàpyatra . tataþ saïkalàø nirvçttàrthe aõ . bhàlla bhallakçte triø catararthyàü sakhyàø ñha¤ . bhàllika tasyàdårade÷àdau triø . vçø saø 14 ukte ai÷ànyàü sthite 3 de÷abhede puø . 4 tadde÷abhave ca baø vaø . svàrthe ka . bhallaka tatràrthe tataþ svàrthe cha . bhallakãya tadarthe tasyàpatyaü cha . bhallakãya tadapatyàdau triø .

#<bhallapàla># puø bhallaü pàlayati pàli--aõ upaø saø . bhallapàlake tataþ sakhyàø caturarthyàm ñha¤ . bhàllapàlika tena nirvçttàdau .

#<bhallapucchã># strã bhallasya pucchamiva puùpamasyàþ ïãp . (gorakùataõóulà) kùupabhede ÷abdacaø .

#<bhallavi># puø çùibhede tasyàpatyami¤ . bhàllavi tadapatye tasyàpatyaü óhaka¤ . bhàllaveya tadapatye puüstrãø . indradyumne çùibhede puø chàø uø .

#<bhallàkùa># puø bhallasyevàkùi yasya ùacsamàø . mandadçùñau haüsabhede chàø uø .

#<bhallàña># puø 1 ÷a÷idhvajaràjaputre kalkipuø 22 aø . 2 brahmadattavaü÷ye 3 nçpabhede harivaü020 aø .

#<bhallàta># puø naø bhallaü bhallàstramivàtati spar÷inam ata--ac . (bhelà) vçkùabhede svàrthe ka . tatraiva puüstrãø gauø ïãù . bhallàtakyapyatra ratnamàø . %<bhallàtakaü triùu proktamaruùko'ruùkaro'gnikaþ . tathaivàgnãmukhã bhallã vãravçkùa÷ca ÷ophahçt . bhallàtakaphalaü pakvaü svàdupàkarasaü laghu . kaùàyaü pàcanaü snigdhaü tãkùõoùõaü chedi bhedanam . medhyaü vahnikaraü hanti kaphavàtavraõodaram . kuùñhàr÷ograhaõãgulma÷ophanàhajvarakrimãn . tanmajjà madhuro vçùyo vçühaõo vàtapittahà . vçntamàyuùkaraü svàdu pittaghnaü ke÷yamagnikçt . bhallàtakaþ kaùàyoùõaþ ÷ukralo madhuro laghuþ . vàta÷leùmodarànàhakuùñhàr÷ograhaõãgadàn . hanti gulmajvaraü citravahnimàndyakçmivraõàn>% bhàvapraø . guóabhallàtaka÷abde bhallàtakãguóapàkavidhirdç÷yaþ .

#<bhallàtakataila># su÷rutokte bhallàtakaphalacyavanajàte tailabhede %<duråóhatvàt tu ÷uklànàü kçùõakarma hitaü bhavet . bhallàtakànvàsayet tu kùãre pràïmåtrabhàvitàn . tato dvidhà chedayitvà lauhe kumbhe nidhàpayet . kumbhe'nyasminnikhàte tu taü kumbhamatha yojayet . mukhaü mukhena sandhàya gomayairdàhayet tataþ . yaþ sneha÷cyavate tasmàdgràhayet taü ÷anairbhiùak . gràmyànåpa÷aphàndagdhàn såkùmacårõàni kàrayet . tailenànena saüsçùñaü ÷uklamàlepayed vraõam . mallàtakavidhànena sàrasnehàüstu kàrayet . ye ca kecit phalasnehà vidhànaü teùu kãrtitam . duråóhatvàttu kçùõànàü pàõóukarma hitaü bhavet . saptaràtraü sthitaü kùãre chàgale rohiõãphalam . tenaiva piùñaü su÷laùõaü savarõakaraõaü hitam>% .

#<bhallàtakalauha># naø cakradattokte bhallàtakàdipakve lauharåpe auùadhabhede %<citraka triphalà mustaü granthikaü cavikà'mçtà . hastipippalyapàbhàõñaõóotpalakuñherakàþ . eùàü catuppalàn bhàgàn jaladroõe vipàcayet . bhallàtakasahasre dve chittvà tatraiva dàpayet . tena pàdàva÷eùeõa lauhapàtre pacedbhiùak . tulàrdhaü tãkùõalauhasya ghçtasya kuóavadvayam . tryåùaõaü triphalàvahnisendhavaü vióamaudbhidam . sauvarcalavióaïgàni palikàü÷àni kalpayet . kuóavaü vçddhadàrasya tàlamålyàstathaiva ca . ÷åraõasya palànyaùñau cårõaü kçtvà viniþ kùipet . siddhe ÷ãte pradàtavyaü madhunaþ kuóavadvayam . pràtarbhojanakàle ca tataþ svàded yathàbalam . ar÷àüsi grahaõãdoùaü pàõóurogamarocakam . krimigulmà÷marãmehàn ÷åla¤cà÷u vyapohati . karoti ÷ukropacayaü balãpalitanà÷anam . rasàyanamidaü ÷reùñhaü sarvarogaharaü param>% .

@<[Page 4645b]>@
#<bhallàtakavidhàna># su÷rutokte sahasratatphalasevanaprakàrabhede %<ata årdhvaü bhallàtakaüvidhànamupadekùyàmaþ . mallàtakàni paripakvànyanupahatànyàhçtyaikamàdàya dvidhà tridhà caturdhàü và chedayitvà kaùàyakalpena vipàcya kaùàyasya ÷uktimanuùõàü ghçtàbhyaktatàlujihvauùñhaþ pràtaþ pràtarupaseveta tato'paràhõe kùãraü sarpirodana ityàhàra evamekaikaü vardhayet tàvadyàvatpa¤ceti tataþ pa¤ca pa¤càbhivaddhayadyàvat saptatiriti pràpya ca saptatimapakarùayedbhåyaþ pa¤ca pa¤ca yàvatpa¤ceti pa¤cabhya÷caikaikaü yàvadekamiti . evaü bhallàtakasahasramupayujya sarvakuùñhàr÷obhirvimukto balabànarogaþ ÷atàyurbhavati . dvivraõãyoktena vidhànena bhallàtakani÷cyutitaü snehamàdàya pràtaþ pràtaþ ÷uktimàtramupayu¤jãta jãrõe pårvavadàhàraþ phalaprakarùa÷ca . bhallàtakamajjabhyo và snehamàdàyàpakçùñadoùaþ pratisaüsçùñabhakto nivàtamàgàraü pravi÷ya yathàbalaü prasçtiü praku¤caü copayu¤jãta . tasmit jãrõe kùãraü sarpirodana ityàhàraþ>% .

#<bhallã># strã bhalla hiüse ac gauràø ïãù . bhallàtake ÷abdaratnàø tatphalasya spar÷inàü vraõakàritayà hiüsakatvàttasyàstathàtvam . svàrthe ka bhallikà tatràrthe ÷abdacaø .

#<bhallu(llu)ka># puø strã bhalla--u(å) ka . (bhàlåka) 1 jantubhede amaraþ striyàü ïãù . 2 ÷yonàkabhede ràjaniø . sa ca vãrabhallàdigaõe su÷rute uktaþ . dravyagaõa÷abde dç÷yam . 3 koùasthe jalajantubhede %<÷aïkha÷aïkhanakha÷ukti÷ambåkabhallåkaprabhçtayaþ ko÷asthàþ>% su÷rutaþ .

#<bhava># puø bhavatyasyàt bhå--apàdàne ap . 1 mahàdeve tasya tannàmaniruktiþ ÷ataø bràø 6 . 1 . 3 . 15 . %<tamabravãdbhavã'sãti . tadyadasya tannàmàkàrotpàrjanyantadråpamabhavat parjanyo vai bhavaþ parjanyàddhãdaü sarvaü bhavati so'bravãjjyàyàn và'to'smi dhehyeva me nàmeti>% jalasya parjanyahetukatvàt tasya jalamårtitvam . ataevàsyàùñamårtimadhye jalaråpeõa bhavanàmnà tasyàrcà . bhàve ap . 2 janmani 3 utpattau 4 pràptau 5 saüsàre mediø . kartari ac (càlatà) 6 phale naø ràjaniø .

#<bhavaka># triø bhå--lvu . 1 utpanne 2 à÷ãrvàdake saükùiptasàø .

#<bhavaketu># puø ketubhede vçø saø 11 aø vetu÷abde dç÷yam .

#<bhavaghasmara># puø 6 taø . dàvànale ÷abdamàø .

#<bhavat># triø bhà--óavatu . 1 yuùmadarthe, sarvanàmatà càsya . bhavàn bhavatyàþ putraþ bhavatputraþ . bhå--÷atç . 2 vartamànakàlàtha 3 bhavanakartari ca . bhavan striyàmubhayatra ïãp ÷atrantasya num . ïãvantaþ 4 viùàktabàõe ÷abdaratnàø .

#<bhavadà># strã skandànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<bhavadàdi># pa¤camãsaptamãtaravibhaktyàntàdapi %<itaràbhyo'pi dç÷yate>% pàø tasilàdipratyayanimitte ÷abdagaõe tatra %<dç÷igrahaõàt bhavadàdiyoga eva>% vàrtiø . sa ca gaõaþ %<bhavàna dãrghàyuþ devànàüpriyaþ àyuùmàn>% . tena sa bhavàn tato bhavàn tatrabhavàn tatrabhavantam ityàdi evam sadãrghàyuþ tato dãrghàyurityàdi .

#<bhavadàru># puünaø bhavapriyaü dàru . devadàruvçkùe ràjaniø .

#<bhavadãya># triø bhavato'yam cham sittvàt padatve tasya daþ . tvatsambandhini .

#<bhavana># naø bha--àdhàre lyuñ . 1 gçhe amaraþ bhàve lyuñ . 2 bhàve 3 janmani 4 sattàyà¤ca mediø .

#<bhavanapati># puø 6 taø . 1 gçhakhàmini 2 rà÷yadhã÷e ca bhavananàthàdayo'pyatra .

#<bhavanta># puø bhå--jhac . kàle ujjvalaø saükùiptasàø .

#<bhavanti># puø bhå--jhic asya strãtvamapi . vartamànakàle janmàdau strãtve ïãp . %<astirbhavantãparaþ prayoktavyaþ>% mahàmàùyam .

#<bhavabhåta># naø bhavaråpe avitatasvaråpe parame÷vare %<vi÷varåpaü bhavabhåtamãóyam>% ÷vetàø uø .

#<bhavabhåti># puø 6 taø . 1 mahàdevavibhåtau . mahàvãracaritottararàmacaritamàlatãmàdhavàdinàñakakartari 2 vidvadbhede .

#<bhavarut># puø bhava janmànte rodityanena ruda--karaõe kvip . pretapadahe trikàø .

#<bhavàcala># puø 6 taø . mandarasya pårvavartini ÷ailabhede kailàse . %<÷ãtàrta÷cakrasu¤ja÷ca kulãro'tha sukaïkavàn . maõi÷ailo'tha vçùavàn mahànàlo bhavàcalaþ . savindurmandaro veõustàmasã niùadhastathà . deva÷aila÷ca pårveõa mandarasya mahàcalàþ>% màrkapuø 55 aø .

#<bhavàtmaja># puø 6 taø . 1 kàrtikeye 2 gaõe÷e ca 3 manasàdevyà strã ÷abdamà0

#<bhavàdçkùa(÷a)÷># triø bhavatastaveva dar÷anamasya bhavat + dç÷a--kvip óhak kas kvip và sarvanàmatvàt àt . bhavattulye jane . ñaki kvipi ca ïãp bhavàdç÷ã .

#<bhavànã># strã bhavasya patnã bhava + ïãp ànuk ca . ÷ivabhàryàyàm durgàyàm amaraþ .

#<bhavànãguru># puø 6 taø . himàcale tasya tadutpàdakatvena tadgurutvàt tathàtvam .

#<bhavànãpati># puø 6 taø . mahàdeve tatpadasya kàvye prayoge bhavànyàþ patyantarapratãtikàritvàdviruddhàrthadyotakatvaü kàvyadoùaþ .

@<[Page 4646b]>@
#<bhavàntakçt># puø 6 taø . 1 vedhasi tasya svalpakàle sarvabhåtànàü janmavinà÷akatvàt tathàtvam . %<yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü pralãyate>% manuþ . 2 saüsàranà÷ake j¤àne ca .

#<bhavàbhãùña># puø bhavasya mahàdevasyàbhãùñaþ . 1 guggulau ràjaniø 7 taø . 2 bhave'bhãpsite triø .

#<bhavàyanã># strã bhave mahàdeva÷irasi ayanaü sthànamasyàþ gauràø ïãù . 1 gaïgàyàm ÷abdaraø 2 ÷ivatatpara ÷aive triø .

#<bhavika># naø bhavobhåtirut pàdyatvenàstyasya ñan . 1 ku÷ale ku÷alasya bhåtihetutvàttathàtvam . ar÷aø ac 2 tadvati triø amaraþ .

#<bhavita># triø bhavo jàto'sya tàraø itac . bhåte atãtotpattike jañàø .

#<bhavitavya># naø bhå--bhaviùyati kartari ca niø tavyat . ava÷ya bhavye %<bhavitavyaü bhavatyeva yadvidhermanasi sthitam>% .

#<bhavitavyatà># strã bhavitavyasya bhàvaþ tal . 1 ava÷yambhàve . 2 bhàgye ca jañàdharaþ .

#<bhavina># triø bhå--cintàyàm bàø ina . kàvyasya kartari trikà0

#<bhavila># puø bhå--bhaviùyati ilac . 1 bhavye bhaviùyati ujjvala 2 jàre puø trikàø .

#<bhaviùõu># triø bhå--iùõuc . bhavana÷ãle amaraþ .

#<bhaviùya(t)># puø bhå--%<ëñaþ sadveti>% ÷atç--syañ ca pçùoø và talãpaþ . bhàvini 1 kàle 2 tatkàlavartini padàrthe triø striyàü ïãp num ca %<avyàkùepo bhaviùyantyàþ>% raghuþ . talopapakùe klãvatà . uttarapadasthaþ triø . %<yadbhaviùyo vina÷yati>% pa¤cataø 3 bhaviùyamadhikçtya kçte puràõabhede naø . tacca mahàpuràõàntargataü puràõaü tatpratipàdyaviùayàdikaü nàradãyapuø 4 pàø 100 aø uktaü yathà %<atha te saüpravakùyàmi puràõaü sarvasiddhidam bhaviùyaü bhavataþ sarvalokàbhãùñapradàyakam . tatràhaü savadavànàmàdikartà samudàtaþ . sçùñyarthaü tatra sa¤jàto manuþ svàyambhuvaþ purà . sa màü praõamya papraccha dharmaü sarvàrthasàdhakama . ahaü tasmai tadà prãtaþ pràvocaü dharmasaühitàm . puràõànàü yadà vyàso vyàsa¤cakre mahàmatiþ . tadà tàü saühitàü sarvàü pa¤cadhà vyabhajanmuniþ . athorakalpavçttàntanànà÷caryakathàcitàm>% . tatra prathamapårvaõi . tatràdimaü smçta parva bràhmaü yatràstyupakramaþ . såta÷aunakasaüvàdai puràõapra÷nasaükramaþ . àdityacaritaþ pràyaþ sarvàkhyànasamàcitaþ . sçùñyàdilakùaõãyetaþ ÷àstrasarvasaråpakaþ . pustalekhakalekhànàü lakùaõa¤ca tataþ param . saüskàràõà¤ca sarveùàü lakùaõa¤càtra kãrtitam . pakùatyàditithãnà¤ca kalpàþ sapta ca kãrtitàþ . aùñasàdyàþ ÷eùakalpàþ vaiùõave prarvaõi smçtàþ . ÷aive ca kàmato bhinnàþ saure cànyakathàcayaþ . prati sargàhvayaü pa÷cànnànàkhyànasamàcitam . puràõasyopasaühàrasahitaü ùarva pa¤camam . eùu pa¤caùu pårvasmin brahmaõo mahimàdhikaþ . dvitãyatçtãyacaturthapa¤camaparvasu %<dharme kàme ca mokùe tu viùõo÷càpi ÷ivasya ca . dvitãye ca tçtãye ca sauro vargacatuùñaye . pratisargàhvayaü tvàntyaü proktaü sarvakathàcitam . etat bhaviùyaü nirdiùñaü parba vyàsena dhãmatà . caturda÷asahantu puràõaü parikãrtitam . bhaviùyaü sarvadevànàü sàmyaü yatra prakãrtitam . guõànàü tàratamyena samaü brahmeti hi ÷rutiþ>% . tatphala÷rutiþ . %<tallikhitvà tu yo dadyàt pauùyàü vidvàn vimatsaraþ . guóadhenuyutaü hemavastramàlyavibhåùaõaiþ . vàcakaü pustaka¤càpi påjayitvà vidhànataþ . gandhàdyairbhojyabhakùyai÷ca kçtvà nãràjanàdikam . yo vai jitendriyo bhåtvà sopabàsaþ samàhitaþ . atha và yo naro bhaktyà kãrtayecchçõuyàdapi . sa muktaþ pàtakairghoraiþ prayàti brahmaõaþ padam . yo'pyanukramaõãmetàü bhaviùyasya niråpitàm . pañhedvà ÷çõuyàccaitau muktibhukti¤ca vindataþ>% . 4 (càlatà) phalamede ràjaniø . tàntaü 5 jale nighaõñuþ . bhaviùyattva¤ca vartamànapràgabhàvapratiyogitvamiti naiyàyikàþ padàrthasya anàgatàvasthàbheda iti sàükhyàdayaþ . 4 harivaü÷aparvabhede naø .

#<bhaviùyadàkùepa># puø %<satyaü bravãmi na tvaü màü draùñuü vallabha! lapsyase . anyacumbanasaükràntalàkùàraktena cakùaùà . so'yaü bhaviùyadàkùepaþ pràgevàtimanasrinã . kadàcidaparàdho'sya bhàvãtyevamarundha yat>% . kàvyàdar÷okte arthàlaïkàrabhede .

#<bhavãyas># triø ati÷ayena bahuþ bahu + ãyasun %<bahorlopo bhå÷ca vahoþ>% pàø bhåràde÷aþ vede na ãlopaþ . bahutare çø 1 . 83 . 1 loke tu ãyasuna ãkàralopaþ bhåya ityeva .

#<bhavya># triø bhå--kartari niø yat . 1 bhàvini %<ava÷yabhavyemranavagrahàgraheti>% naiùadham . (càlatà) 2 phalabhede ràjaniø %<bhavyaü svàdu kaùàyàmlaü hçdyamàsyasya ÷odhanam . tadeva pakvaü dàùaghnaü gurugràhi viùàpaham>% ràjavaø . 3 asthniþmediø 4 ÷ubhe 5 satye 6 yogye ca naø . 7 tadvati triø . 8 karmaraïge puø 9 gajapippalyàü 10 atasyàü ca strã mediø . 11 rasabhede ÷abdara0

#<bhaùa># kukkura÷abde bhvàø paraø sakaø señ . bhaùati abhaùãt--abhàùãt

#<bhaùa># puüstrãø bhaùa--ac . 1 kukkure ÷abdaratnàø striyàü jàtitvàt ïãù . 3 svarõakùãryàü strã ratnamàø ñàp .

#<bhaùaka># puø strãø bhaùa--kvun . kukkure amaraþ . striyàü ïãù .

#<bhaùaõa># naø bhaùa--bhàve lyuñ . kukkura÷abde hemacaø .

#<bhasa># dãptau akaø bhartsane sakaø juø paraø señ . babhasti . abhàsãt abhasãt babhàsa . vaidikã'yam .

#<bhasa># bhakùaõe paø sakaø señ nighaõñuþ . bhasati abhà(bha)sãt babhàsa .

#<bhasad># naø bhasa--adi . 1 jaghane ujjvalaø . 2 bhàskare 3 màüse ca 4 jaghane strã mediø 5 kàraõóavakhage 6 plave puø uõàdikoø 7 kàle puø trikàø .

#<bhasanta># puø bhasa--vàø jhac . kàle trikàø tatra bhavanta ityeva pàñhaþ .

#<bhasandhi># puø 6 taø . nakùatrabhedànàü sandhyàtmake kàlabhede yathoktam %<sàrpendrapauùõyadhiùõyànàmantyàþ pàdàþ bhasandhayaþ . tadagrabheùvàdyapàdo gaõóàntaü nàma kãrtyate>% såø siø . a÷leùàjyeùñhàrevatãnakùatràõàmantyà÷caturthà÷caraõàþ nakùatra sandhayo bhavanti . tadagrabheùu teùàma÷leùàjyeùñhàrevatãnakùatràõàmuttareùu mathàmålà÷vinãnakùatreùvityarthaþ prathamacaraõo gaõóàntaü nàma prasiddhamucyate . yadyapya÷leùàjyeùñhàrevatãnakùatràõàmantimaü ghañikàdvayaü maghàmålà÷vinãnakùatràõàmàdimaü ghañikàdvayamiti catasro'ntaraghañikà gaõóàntam . etadatirikto nakùatrasandhiþ pårvanakùatràntaghañikottaranakùatràdimaghañiketyantaràlaghañikàdvayaü candramaõóalasambandhena ghañikàþ sàrdhadvayamiti saühitàviruddhaü tathàpi såryoktasya svataþ pràmàõyànna kùatiþ . athaviakavàkyatàrthaü pàda÷abdaþ karametràdivad dvisaïkhyàvàcakaþ . ghañikà ityadhyàhàra÷ca . tathà ca dvisaïkyàmità antyaghañikànakùatrasandhiþ raïgaø . 2 nakùatrayoþ sandhikàle ca tadànayanaü siø ÷iø dar÷itaü tacca tithisandhi÷abde 3300 pçø dar÷itam .

#<bhasita># naø bhasa--kta . bhasmani hemaø .

#<bhasåcaka># puø bhàni nakùatràõi såcayati såci--õvul . daivaj¤e ÷abdaraø .

#<bhastrà># strã bhasa--ùñran . 1 carmaprasevikàyàm agnisandhukùaõe carmanirmite yantrabhede . (yàütà) amaraþ . ùittvàt ïãù . atraiva ÷abdaratnàø svàrthe ka ñàpa na ittvam . bhastràkàpyatraiva . tataþ utkaràø caturarthyàü cha . bhastrãya tadadårade÷àdau triø .

@<[Page 4648a]>@
#<bhastràphalà># strã bhastreva phalamasyàþ ïãp . (ñepàri) kùupabhede

#<bhasmaka># naø bhasma karãti kç--óa . (bhasmakãña) bahubhojanakàrake 1 rogabhede . %<kañvàdiråkùànnabhujàü naràõàü kùãõe kaphe màrutapittavçddhau . atipravçddhaþ pavanànvito'gnirbhuktaü kùaõàdbhasma karoti yasmàt . tasmàdasau bhasmakasaüj¤ako'bhådupekùito'yaü pacate ca dhàtån>% . bhasmakasya sopadravamariùñamàha %<tuñsvedadàhamårchàdãn kçtvaivàtyagnisambhavàn . paktvànnamà÷u dhàtvàdãn sa kùipraü nà÷ayeddhruvam>% bhàvapraø . bhasmeva ivàrthe kan . 2 kaladhaute råpye 3 vióaïge ca mediø .

#<bhasmakåña># puø bhasmaråpe parvatabhede kàliø 8190 .

#<bhasmagandhà># strã bhasmana iva gandho'syàþ . reõukàkhyagandhadravye bhàvapraø . svàrthe ka ata ittvam . tatraiva jañà0

#<bhasmagandhinã># strã bhasmana iva gandho'styasyà bàhulyena ini ïãp . reõukàkhye gandhadravye amaraþ .

#<bhasmagarbha># puø bhasma garbhe yasya . 1 tini÷avçkùe ràjaniø 2 kapila÷iü÷apàyàm amaraþ . 3 reõukàkhyagandhadåvye strã jañàdharaþ ñàpa .

#<bhasmajàvàla># puø upaniùadbhede upaniùacchabde dç÷yam .

#<bhasmatåla># naø bhasma tålayati tåla--utkùepre ka . 1 gràmakåñe 2 pà÷ugharùaõe 3 hime ca mediø .

#<bhasman># naø bhasa--manin . (chài) dagdhagomayàdivikàre amaraþ asya ÷ikadehalepane kàraõaü kàlikàpuø 41 aø uktaü yathà %<mahàdevo'tha tadbhasma manobhava÷arãrajam . àdàya sarvagàtreùu bhåtilepaü tadàkarot . lepa÷eùàõi bhasmàni samàdàya tadà haraþ . sagaõo'ntardadhe kàlãü vihàya vidhisammataþ>% . taddhàraõavidhiryathà bhasmopari candanàdikaü na dhàryaü taduktaü kaurme %<vaidikairmantrai rahitaü candanàgurukuïkumam . tiryakpuõóràtmanà dhàryaü kàntisaukhyàbhilàùibhiþ . puõórodhçta÷candanàdyairapi bhasma saütyajet . dahyeta bhasmasaütyàgã satã÷akrodhavahivaþ . candanàdyupari pràj¤o dhàrayedbhasya vaidikam . laukikaü cadanàdyaü tu bhasmopari na dhàrayet . bhasmavasandanàdãnàü tyàgenàrtho na vidyate . candanàdãnyato laukikànyevàtra na saü÷ayaþ . upariùñàccandanàderdhçte'lpe sitabhasmani . candanàdyutthabhåùàyà phalàpteþ ko nivàrakaþ>% . tripuõóradhàraõaü mantrarahitaü tåùõãü va kàryam taduktaü vidye÷varasaühitàyàü %<jàvàloktàdikairmantrairdhàryaü bhasmatripuõórakam . anyathà jejjalaü yàvadrajastannaraka vrajediti>% . ÷ivadharme %<yena bha smoktamàrgeõa na dhçtaü munipuïgava! . tasya ùiddhi mune . janma niþphalaü såkaro yathà>% . mantrasàrasudhànidhau tripuõórakaü sadà kuryàt mantrapåtena bhasmanà . mantreõa hãnaü yaþ kuryàt parabhàgã bhavennaraþ . ÷ivàpåjà taddhàraõaü na sidhyati vinà bhasmatripuõóreõa vinà rudràkùamàlayà . mahàdevo'cito yena na ca tasya phalapradaþ liïgapuø .

#<bhasmarohà># strã bhasmani rohata ruha--ac . dagdhikàyàm ràjaniø .

#<bhasmavedhaka># puø bhasmana iva vedho vedhanaü yasya kap . karpåre ÷abda0

#<bhasmasà># avyaø óàjantaþ . carvaõajanya÷abdànukàre yajuø 11 . 80 vedadãø .

#<bhasmasàt># avyaø bhasma kàtrsnyena sampannaü karoti bhasman + sàti . sàkalyena bhasmaråpatàkaraõe .

#<bhasmàcala># puø kàmaråpasthe giribhede kàlikàpuø 81 aø .

#<bhasmàsura># puø asurabhede . iti khyàte vçkàsure ÷ivavareõa sa yasya ÷ãrùaü kareõa spç÷ati sa bhasma bhavatãti kathà bhàgaø 10 . 88 aø .

#<bhasmàhvaya># puø bhasma àhvayate sàråpyeõa spardate à + hve vàø ÷a . karpåre trikàø .

#<bhà># dãptau adàø paraø akaø aniñ . bhàti abhàsãt babhau . prati + buddhipràkharye . vi + ati + mithobhàsane--àø . dãpti÷ca taijasapadàrthàvayavabhedaþ prakà÷a÷ca . sa ca j¤àne viùayatayà prakà÷aþ ùit . bhàve aï . bhà

#<bhà># strã bhà--aï ñàp . dãptau amaraþ .

#<bhàçjãka># puø bhàsa çjãkaþ . bhàsaþ pràrjake prasiddhe çø 1 . 44 . 3 bhàø .

#<bhàkuña># puø bhayà dãptyà kuñati kuña--ka . (bheñkã) matsyabhede ràjavaø .

#<bhàkuri># puø bhàü kurcati kurca--ki pçùoø . dãptikàrake ÷ataø bràø 9 . 41 . 9 bhàø .

#<bhàkåña># puø . 1 parvatamede 2 matsyabhede ca (bheñakã) mediø .

#<bhàkoùa># puø bhànàü dãptãnàü koùa iva . sårye trikàø .

#<bhàkta># triø bhakteþ gauõyàvçtteràgataþ aõ . 1 aupacàrike gauõyà vçttyà bodhite'rthe . bhaktasyànnasyedam aõ . 2 annasambandhini triø . bhaktamannamasmai niyataü dãyate và aõ . 3 niyatabhaktadànasampradàne triø . bhaktàya hitam aõ . 4 bhaktasampàdanasàdhane taõóule .

#<bhàktika># triø bhaktamasmai niyataü dãyate ñhak . niyatabhaktadàn sampradàye .

#<bhàkùa># triø bhakùà ÷ãlamasya chatràø aõ . bhakùaõa÷ãle .

#<bhàga># puø bhaja--bhàve gha¤ . 1 bhajane karmaõi gha¤ . 2 a÷e amaraþ iùñavastuno'rdhe 3 ekade÷e 4 bhàgye %<triü÷àü÷akestathà rà÷erbhàga ityabhidhãyate>% iti jyotiùokte rà÷eþ 5 triü÷àü÷ake ca ÷abdaraø . bhago devatà'sya aõ . 6 pårvaphalgunãnakùatre tatsamasakhyàyàm 7 ekàda÷asaükhyàyàü 8 bhàgahàre kenacit aïkena kasyacit bhajanaråpe aïka÷àstrokte vyàpàrabhede .

#<bhàgajàti># strã . bhàgasya vibhajanasya pràkàrabhede sà ca caturvidhà bhàgajàtiþ prabhàgajàtiþ bhàgànubandho bhàgàpavàha÷ca tatra aü÷ànàü samachedakaraõaü bhàgajàtiþ ityucyate . yathà %<anyo'nyaharàbhihatau haràü÷aurà÷yoþ samacchedavidhànamevam . mithoharàbhyàmaparti tàbhyàü yadvà haràü÷au sudhiyàtra guõyau>% lãlàø . bhàgasya bhàgaþ prabhàgo yathà %<lavàlavaghnà÷ca haràharaghnàþ bhàgaprabhàgeùu savarõanaü syàt>% . lãlàø . bhàgasyànubandho yojanaü bhàgànubandho bhàgàvàha÷ca tadviyojanam yathà . %<chedaghnaråpeùu lavà dhanarõamekasya bhàgà adhikonakà÷cet . svàü÷àdhikonàþ khalu yatra tatra bhàgànubandhe ca lavàpavàhe . talasthahàreõa haraü nihanyàt svàü÷àdhikonena na tu tena bhàgàn>% lãlà0

#<bhàgadheya># naø bhàga + svàrthe dheya abhidhànàt napuü sakatvam . 1 bhàgye . bhàgena dhãyate'sau dhà--karmaõi yat . 2 ràjadeye kare puø amaraþ . bhàgo dhãyate'smai dhà--sampradàne yat . 3 dàyàde sapiõóe ajayapàlaþ .

#<bhàgalakùaõà># strã bhàge lakùaõà . ÷akyàrthàü÷abhedaparityàgena itaràü÷abodhakalakùaõàbhede jahajahatsvàrthalakùaõàyàm . jahajahallakùaõà÷abde 3081 pçø dç÷yam .

#<bhàgavata># triø bhagavataþ bhagavatyà và idam so'sya devatà và aõ . bhagavataþ bhagavatyà và 1 bhakte, 2 tayoþ sambandhini ca %<bhagnàþ kçùerbhàgavatà bhavanti>% udbhañaþ . tayoþ sambandhiguõavarõane 3 mahàpuràõe 4 upapuràõe ca naø %<yairna ÷rutaü pràgavataü puràõam>% bhàgaø . bhàgavata¤ca mahàpuràõabhedaþ upapuràõabhedo và upapuràõa÷abde vistareõaü dar÷itaþ . nàradãyapuø mahàpuràõapratipàdyaviùayoktau ye viùayà uktàste nànyatreti viùõa bhàgavatasyaiva mahàpuràõatvamityeke upapuràõa÷abde anyamataü dç÷yam . viùõubhàgavatapratipàdyaviùayà÷ca nàraø puø 4 aø 96 uktà yathà %<marãce! ÷çõu vakùyàmi vedavyàsena yat kçtam . ÷rãmadbhàgavataü nàbha puràõaü brahmasammitam . tadaùñàda÷asàhasraü kãrtitaü pàpanà÷anam . surapàdaparåpo'yaü skandhairdvàda÷abhiryutaþ . bhagavàneva vipendra! vi÷varåpã samãritaþ>% tasya prathamaskandhe . %<tatra tuprathame skandhe såtarùãõàü samàgamaþ . vyàsasya caritaü puõyaü pàõóavànàü tathaiva ca . pàrãkùitasupàkhyànamitãdaü samudàhçtam>% . dvitãyaskandhe %<parãkùicchukasaüvàde sçtidvayaniråpaõam . brahmanàradasaüvàde'vatàracaritàmçtam . puràõalakùaõa¤caiva sçùñikàraõasambhavaþ . dvitãyo'yaü samuditaþ skandho vyàsena dhãmatà>% . tçtãyaskandhe %<caritaü vidurasyàtha maitreyeõàsya saïgamaþ . sçùñiprakaraõaü pa÷càd brahmaõaþ paramàtmanaþ . kàpilaü sàïkhyamapyatra tçtãyo'yamudàhçtaþ>% . caturthaskandhe %<satyà÷caritamàdau tu dhruvasya caritaü tataþ . pçthoþ puõyasamàkhyànaü tataþ pràcãna varhiùaþ . ityeùa tåryo gadito visarge skandha uttamaþ>% . pa¤camaskandhe %<priyavratasya caritaü tadvaü÷yànà¤ca puõyadam . brahmàõóàntargatànà¤ca lokànàü varõanantata . narakasthitirityeùa saüsthàne pa¤camo mataþ>% . ùaùñhaskandhe %<ajàmilasya caritaü dakùasçùñiniråpaõam . vçtràkhyànaü tataþ pa÷cànmarutàü janma puõyadam . ùaùñho'yamuditaþ skandho vyàsena paripoùaõe>% saptamaskandhe %<prahlàdacaritaü puõyaü varõà÷ramaniråpaõam . saptamã gadito vatsa! vàsanàkarmakãrtane>% . aùñamaskandhe . %<gajendramokùaõàkhyànaü manvantaraniråpaõam . samudramathana¤caiva balivaibhavabandhanam . matasyàvatàracaritamaùñamo'yaü prakãrtitaþ>% . navamaskandhe %<såryavaü÷asamàkhyànaü somavaü÷aniråpaõam . vaü÷yànucarite prokto navamo'yaü mahàmate!>% . da÷amaskandhe %<kçùõasya bàlacaritaü kaumàra¤ca vrajasthitiþ . kai÷oraü mathuràsthànaü yauvanaü dvàrakàsthitiþ . bhåbhàraharaõa¤càtra nirodhe da÷amaþ smçtaþ>% . ekàda÷askandhe nàradena tu saüvàdo vasudevasya kãrtitaþ . yado÷ca dattàtreyeõa ÷rãkçùõenoddhavasya ca . yàdavànàü mitho'nta÷ca muktàvekàda÷aþ smçtaþ . dvàda÷askandhe %<bhaviùyakalinirde÷o mokùo ràj¤aþ parãkùitaþ . veda÷àkhàpraõayanaü màrkaõóeyatapaþ smçtam . saurã vibhåtirudità sàttvatã ca tataþ param . puràõasaüïkhyàkathanamà÷raye dvàda÷o hyayam . ityevaü kathitaü vatsa! ÷rãmadbhàgavataü tava>% . tatkala÷rutiþ %<vaktuþ ÷rotu÷copadeùñuranumoditureva ca . sàhàyyakarturgaditaü bhaktibhuktivimuktidam . prauùñhapadyàü pårõimàyàü hemasiühasamàcitam . deyaü bhàgavatàyedaü dvijàya prãtipårvakam . saüpåjya vastrahemàdyairbhagavadbhaktimicchatà . yo'pyanukramaõãmetàü ÷ràvayecchçõuyàttathà . sa puràõa ÷ravaõajaü pràpnoti phalamuttamam>% . vistarastu bhàgaø 12 upasaühàràdhyàye dç÷yà . bhagavadbhaktaråpabhàgavatalakùaõaü yathà bhàgaø 11 skaø . %<sarvabhåteùu yaþ pa÷yedbhagavadbhàvamàtmanaþ . bhåtàni bhagayatyàtmanyeùa bhàgavatottamaþ . na yasya stapara iti vitteùvàtmani và bhidà . sarvabhåtasamaþ ÷àntaþ sa vai bhàgavatottamaþ>% . hariyoge÷varottare %<gçhãtvàpãndriyairarthàn yo na dveùñi na kàïkùati . viùõormàyàmidaü pa÷yan sa vai bhàgavatottamaþ>% . vçhannàradãye %<÷ive ca parame÷àne viùõau ca paramàtmani . samabuddhyà pravartante te vai bhàgavatottamàþ>% . skànde %<yeùàü bhàgavataü ÷àstraü sadà tiùñhati sannidhau . påjayanti ca ye nityaü te syurbhàgavatà narà . yeùàü bhàgavataü ÷àstraü jãvitàdadhikaü bhavet . mahàmàgavatàþ ÷reùñhà viùõunà kathità naràþ>% . laiïge %<bhojanàcchàdanaü sarvaü yathà ÷aktyà dadàti yaþ . viùõu bhaktasya satataü sa vai bhàgavataþ smçtaþ>% . gàruóe %<yena sarvàtmanà viùõumaktyà bhàvo nive÷itaþ . vaiùõaveùu kçtàtmatvàn mahàbhàgavatã hi saþ>% . vçhannàradãye %<tulasãkànanaü dçùñvà ye namaskurvate naràþ . tatkàùñhàïkitakarõàye te vai bhàgabatottamàþ . tulasãgandhamàghràya santoùaü kurvate tu ye . tanmålamçddhçtà yai÷ca te vai màgavatãttamàþ>% . skànde %<matkathàü kurute yastu matkathàsu ÷çõoti ca . hçùyate matkathàyà¤ca sa vai màgavatottamaþ>% . vçhannàradãye %<manmànasà÷ca sadbhaktà madbhaktajanalãlupàþ . tannàma÷ravaõàsaktàste vai bhàgavatottamàþ . ye'bhinandanti nàmàni hareþ ÷çõvanti harùitàþ . romà¤cita÷arãrà÷ca te vai bhàgavatãttamàþ . anyeùàmudayaü dçùñvà ye'bhinandanti mànavàþ . harinàma parà ye ca te vai bhàgavatottamàþ>% . skànde %<ye'rcayanti sadà viùõuü yaj¤e÷a varadaü harim . dehinaþ puõyakarmàõaþ sadà bhàgavatà hi te>% . laiïge %<viùõukùetre ÷ubhànyeva karoti snehasaüyutaþ . pratimà¤ca harernityaü påjayet pratyatàtmavàn . viùõubhaktaþ sa vij¤eyaþ karmaõà manasà girà . nàràyaõaparà nityaü bhåpa! bhàgavato hi saþ>% padmottarakhaõóe %<tàpàdipa¤casaüskàrã navejyà karmakàrakaþ . arthapa¤cakayidvipra! mahàbhàgavatã hi saþ . ekàntena sadà viùõau yasmàddeve paràyaõàþ . tasmàdekàntinaþ proktàstadbhàgavatacetasaþ>% bhàgaø 11 skànde %<j¤àtvà j¤àtvàtha ye vai màü yàvàn ya÷càsmi yàdç÷aþ . bhajantyananyabhàvena te vai bhàgavatà matàþ . na kàmakarmavãjànàü yasya cetasi sambhavaþ . vàsudevaikanilayaþ sa vai bhàgavatottamaþ>% . skànde %<yasya kçcchragatasyàpi ke÷ave ramate manaþ . na vicyutà ca bhaktirvai sa vai bhàgavato naraþ . àpadgatasya yasyeha bhaktiravyabhicàriõã . nànyatra ramate cittaü sa vai bhàgavato naraþ>% . hariyoge÷vare %<visçjati hçdayaü na yasya sàkùàddharirava÷àbhihi to'pyathaughanà÷aþ . praõayarasanayàdhçtàïghipadmaþ sa bhavati bhàgavatapradhàna uktaþ>% haribhaktivilàse 10 viø .

#<bhàgavitti># puø cåóanàmake çùibhede %<etasu haiva cåóo bhàgavittiþ>% ÷ataø bràø 14 . 9 . 3 . 18 tataþ kutsàyàü yånyapatye và ñhak . bhàgavittika tadãye kutsite yånyapatye pakùe phak . bhàgavitteya tatràrthe

#<bhàgavçtti># strã uõàdivçttibhede .

#<bhàgahàra># puø bhàgasya hàro haraõam . lãlàvatyukte aïkaparikarmàùñakamadhye bhàgaharaõaråpe vyàpàrabhede %<bhàgahàre karaõasåtraü vçttam . bhàjyàddharaþ ÷udhyati yadguõaþ syàdantyàt phalaü tat khalu bhàgahàre . samena kenàpyapavartya hàrabhàjyau bhajedvà sati sambhave tu>% . atra pårvodàharaõe guõitàïkànàü svaguõacchedànàü bhàgahàràrthaü nyàsaþ bhàjyaþ . 1620 . bhàjakaþ 12 . bhajanàllabdho guõyaþ 135 . athavà bhàjyahàrau tribhirapavartitau 540 caturbhirvà 405 svasvahàreõa hçte kalaü tadeva 135 .

#<bhàgàsiddhi># strã hetvàbhàsabhede pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyena sàdhyàbhàvaþ . yathà pçthivã gandhavatã ghañatvàdityàdau pçthivãtvasàmànàdhikaraõyena pañàdau ghañasvàdyabhàva . vàghe gadàø . yathà và pçthivyàdaya÷catvàraþ paramàõabo nityà gandhavattvàdityatra jalàdau gandhàbhàvaþ .

#<bhàgin># triø bhaja--ghinuõ . aügavi÷iùñe . rivayàü ïãp .

#<bhàgineya># puüstrãø bhaginyà apatyam ñhak . svasçputre . tatkanyàyàü khã ïãp .

#<bhàgãyas># triø ati÷ayena bhàgã ri÷atan inopopaþ . ati÷ayabhàgayute harivaüø 131 aø aø .

#<bhàgãrathã># strã bhàgãrathena sànãtà tena bhàgãrathã smçtàü brahmavaø praø ravaø ukte gaïgàråpe nadãbhede .

@<[Page 4651a]>@
#<bhàguri># puø smçtivyàkaraõàdikartari munibhede . vaùñi bhàgurirallopamavàpyorupasargayoþ siø kauø .

#<bhàgya># naø bhaja--õyat kutvam . 1 ÷ubhà÷ubhasåcake karmajanye'dçùñe amaraþ . bhàgaþ prayojanamasya yat . 2 bhàgàrthe triø . bhàgamarhati yat . 3 bhàgàrhe triø .

#<bhàïgãna># naø bhaïgàyàþ vijayàyàþ bhavanaü kùetraü kha¤ . (bhàïa) bhaïgàbhavanayogye kùetre . kha¤ . bhàïgyamapyatra . hemaca .

#<bhàja># pçthakkaraõe, adaø cuø ubhaø sakaø señ . bhàjayati te avabhàjat ta .

#<bhàjaka># triø bhaja--õvul . bhàgakàrake aïkabhede vibhàjake

#<bhàjana># naø bhajyate'nena bhàja--lyuñ . 1 pàtre amaraþ . 2 àthàre 3 yogye ca mediø . 4 àóhakaparimàõabhede vaidyakam .

#<bhàjin># triø bhaja--sevàyàü õini . sevake kàmandakãyaø .

#<bhàjita># triø bhàji--karmaõi kta . 1 pçthakkçte . 2 bhakte ca .

#<bhàjã># strãø bhàja--karmaõi gha¤ niø ïãp . bhçùñavya¤janabhede . anyatra bhàjà . siø kauø .

#<bhàjya># triø bhajyate vibhajyate bhaja--karmaõi õyat . vibhajanãye %<bhàjyo haraþ ÷udhyati yadguõaþ syàdi>% ti lãlàvatã .

#<bhàñaka># puø naø bhaña--poùaõe õvul . paragçhayànàderupabhogàrthaü tatsvàmine dãyamàne ghane . (bhàóà) halàø . %<parabhåmau gçhaü kçtvà bhàñayitvà vaset tu yaþ . sa tad gçhãtvà nirgacchettçõakàùñheùñakàdikam . stomaü vinà vasitvà tu parabhåmàvanicchataþ . nirgacchaüstçõakàùñhàni na gçhõãyàt katha¤cana>% kàtyàyanaþ . gçhavàpyàpaõàdãni gçhãtvà bhàñakena yaþ . svàminonàrpayedyàvattàvaddàpyaþ sa bhàñakam . vàpã parakçtà apratiùñhiteti vivakùitam . %<hastya÷vagokharoùñràdãn gçhãtvà bhàñakena yaþ . svàminonàrpayedyàvattàvaddàpyaþ sa bhàñakam>% . vçddhamanuþ %<yo bhàñayitvà ÷akañaü nãtyà nànyatra gacchati . bhàñaü na dadyàddàpyo'sàvanåóhasyàpi bhàñakam>% . ÷akañaü vçùanaukàderapyupalakùaõam . anåóhasyàvàhitasyàpi ÷akadàdeþ iti viùàdacintàmaõiþ .

#<bhàõa># puø sàø daø uktalakùaõe da÷aråpakàntargate dç÷yakàvyabhede tallakùaõaü yathà %<bhàõaþ syàddhårtacarito nànàvasthàntaràtmakaþ . ekàïka eka evàtra nipuõaþ paõóito viñaþ . raïge prakà÷ayet svenànåbhåtamitareõa và . sambodhanoktipratyuktã kuryàdàkà÷abhàùitaiþ . såcayedvãra÷çïgàrau ÷auryasaubhàgya varõanaiþ . tatretivçttamutpàdyaü vçttiþ pràyeõa bhàratã . mukhanirvahaõe sandhã làsyàïgàni da÷àpi ca>% . atràkà÷abhàùitaråpaü paravacanamapi svayamevànuvadannuttarapratyuttare kuryàt . ÷çïgàravãrarasau ca saubhàgya÷auryavarõanena såcayet . pràyagrahaõàt kau÷ikyapi vçttirbhavati . udàharaõaü lãlàmadhukaraþ sàø daø .

#<bhàõóa># naø bhàõóa--ac bhaõa--óa--svàrthe aõ và . pàtre 1 tailàdyàdhàre 2 bhàjane (bhàüóa) %<aràjadaivikaü naùñaü bhàõóaü dàpyastu vàhakaþ>% nàradaþ . 3 gçhabhede (bhàüóàra) %<brahmàõóabhàõóodaretyàdi>% vãracaritam . 4 baõijàü måladhane 5 a÷vabhåùàyàü mediø . 6 nadãkuladvayamadhye pàtre ca hemacaø . 7 gardabhàõóe vçkùe puø ÷abdacaø . bhaõóasya bhàvaþ aõ . 8 bhaõóacaritre naø (bhàóàmi) ajayaþ .

#<bhàõóapuña># puø nàpite jañàdharaþ .

#<bhàõóapuùpa># puø sarpabhede trikàø .

#<bhàõóala># triø bhàõóaü làti là--ka . màõóagràhake striyàü gauràø ïãù .

#<bhàõóava># triø bhaõóoradåràdi suvàstvàø aõ . bhaõóusamãpàdau .

#<bhàõóàgàra># karmaø . (bhàüóàra) gçhabhede hemacaø . tatra niyuktaþ ñhan . bhàõóagàrika tatra niyukte triø .

#<bhàõóàra># naø bhàõóaü tadàkàramçcchati ç--aõ upaø saø . gçhabhede (bhàüóàra) .

#<bhàõóàrin># puø bhàõóamçcchati ç--õini . annàdidravyagçheùu kçtàdhikàre . %<kùudhitastçùitaþ kàmã vidyàthã kçùikàrakaþ . bhàõóàrã ca pravàsã ca sapta suptàn prabodhayet>% iti vyavahàrapradãpaþ .

#<bhàõói># strã bhaõóasyedam . nàpitasya khuràdyàdhàrapàtrabhede (bhàüói)

#<bhàõóivàha># puø bhàõóiü kùuràdyàdhàraü (bhàói) vahati vahaaõ upaø saø nàpite bhàõói + astyarthe lac . bhàõóila tatràrthe ÷abdamàø .

#<bhàõóãra># puø bhaõóa--ãrac pçùoø . 1 vañavçkùe 2 vçndàvanasthe 3 vañavanabhede ca jañàø . %<pralambo nàma bhåtvàtho vañaü bhàõóãramà÷ritaþ>% harivaüø 55 aø .

#<bhàti># strã bhà--ktin . ÷obhàyàm ràjaniø .

#<bhàtu># puø bhà--tun . 1 sårye trikàø . 2 dãpte triø saükùiptaø .

#<bhàdra># puø bhadràbhiryuktà paurõamàsã bhàdrã sà yasmin bhàse aõ . caitràditaþ maùñhe càndre 1 màse amaraþ . 2 tanmàsãyapaurõamàsyàü strã ïãp . bhadreva svàrthe aõ . 3 pårvottarabhàdrapadàkhyanakùatre naø . %<bhàdradvaye sàgare>% jyotiùam . 4 bhàdryà paurõamàsyàyukte pakùe tathàvidhe 5 guruvarùe ca kàrtika÷abde dç÷yam .

#<bhàdrapadà># strã baø vaø . bhadrasyedaü aõ bhàdramiva padamàsàm . a÷vinyavadhike pa¤caviü÷aùaóviü÷ayornakùatrayoþ . 1 tadyuktà paurõamàsã aõ ïãp . 2 bhàdramàsasya paurõamàsyàm sà'tra màse aõ . 3 càndre bhàdre màsi puø . tàdç÷e 4 pakùe 5 guruvarùabhede ca kàrtika÷abde dç÷yam .

#<bhàdramàtura># puø bhadràyàþ satyàþ màtuþ apatyam aõ màturut . satãputre hemacaø .

#<bhàna># naø bhà--bhàve lyuñ . 1 prakà÷e 2 dãptau 3 j¤àne prakà÷e ca .

#<bhànu># puø bhà--nu . 1 sårye 2 arkavçkùe 3 kiraõe 4 ràjani ca amaraþ 5 prabho dharaõiþ . 6 bhåtajainabhede hemacaø . uttamamunvantare 7 deve baø vaø harivaüø 9 aø . 9 dharmapatnãbhede strã harivaüø 3 aø . 10 gandharvabhede puø bhàø àø 65 aø . 11 yaduvaü÷yakùatriyabhede bhànumatyàþ pitari puø harivaüø 149 aø . 12 viùõau puø %<ançtàü÷ådbhavo bhànuþ>% viùõusaø %<tameva bhàntamanubhàti sarvam>% ÷rutestasya tathàtvam .

#<bhànuphalà># strã bhànuriva dãptimat phalaü prasavo yasyàþ . kadalyàm jañàdharaþ . tasyàþ mocakasya såryatulyavarõatvàttathàtvam .

#<bhànumatã># strã bhànoryàdavançpabhadasya kanyàyàü harivaüø 149 aø .

#<bhànumat># strã bhànuþ kiraõo'styasya matup . 1 sårye ÷abdaratnàø 2 arkavçkùe ca . bhànumàlãtyapyatra . 3 nçpabhede puø bhàø bhãø 54 aø . ahaüjàtinçpasya bhàryàyàü jàte kçtavãryasya 4 duhitçbhede strã bhàø àø 95 aø .

#<bhànusena># puø karõaputrabhede bhàø kaø 48 aø .

#<bhànemi># puø bhànoþ nemiriva . 1 sårye 2 arkavçkùe ca trikàø .

#<bhànta># puø bhàyàþ dãpteþ pa¤cada÷àhamadhye anto yasya . ÷uklakçùõapakùayoþ pa¤cada÷àhamadhye kànterupacayàpacayayukte candre %<bhàntaþ pa¤cada÷ã>% yajuø 14 . 23 vedadãø 6 taø . 2 nakùatrarà÷yorate ca .

#<bhàma># krodhe bhvàø àtmaø akaø señ . bhàmate abhàmiùña babhàme .

#<bhàma># puø bhàma--gha¤ . 1 krodhe nighaõñuþ . bhà--bhàve ma . 2 dãptau ca . kartari sa . 3 sårye mediø . 4 arkavçkùe ca . 5 bhaginãpatau puø ÷abdaratnà 6 kopanàyàü striyàü strã mediø .

#<bhàmanã># puø bhàmaü nayati nã--kvip . parame÷vare %<eùa u eva bhàmanãreùa hi sarveùu lokeùu bhàti sarveùu lokeùu bhàti ya evaü veda>% chàø uø . eùa u bhàmanãreùa hi yasmàt sarveùu lokeùvàdityacandràgnyàdiråpairbhàti dãpyate . %<tasya bhàsà sarvamidaü vibhàtãti>% ÷ruterato bhàmàni nayatãti bhàmanãþ bhàø .

#<bhàmin># triø bhàma--õini . krodhayukte striyàü ïãp . kopanàyàü striyàm strã ïãp amaraþ .

#<bhàra># puø bhç--gha¤ . 1 gurutvaparimàõe 2 tadvati dravye 3 viü÷atitulàparimàõe (aùñasahasratolakaparimàõe) ca puø . 3 vãbadhe 4 viùõau ca mediø .

#<bhàraïgã># strã bhç--bàø aïgac . poùaõakartyràü striyàü tataþ kà÷yàø ñha¤ . bhàraïgika tatra bhave triø .

#<bhàraõóa># puø uttarade÷aje svagabhede %<ekodaràþ pçthaggrãvà anyo'nyaphalabhakùiõaþ . asaühatà vina÷yanti bhàraõóà iva pakùiõaþ>% pa¤cataø .

#<bhàrata># naø bharatàn bharatavaü÷yànadhikçtya kçtogranthaþ aõ . bhàraü vedàdi÷àstrebhyo'pi sàràü÷aü tanoti tana--óa và . 1 vedavyàsapraõãte lakùa÷lokàtmake granthabhede . bharatena cihnitaü tasyedaü và aõ . %<himàhvaü dakùiõaü varùaü bharatàya dadau pità . tasmàcca bhàrataü varùam>% ityukte jambudvãpàntargate 2 varùabhede . bharatasya gotràpatyam aõ . bharatançpasya 3 vaü÷ye . bharatena muninà proktamaõ . 4 bharatamunikçte nàñaka÷àstràdau naø . tadadhãyate punaraõ . 5 nañe baø vaø 6 agnibhede ca grantharåpabhàrata÷abdasya niruktiþ bhàø à01 aø dar÷ità yathà %<ekata÷caturo vedàn bhàrata¤caitadekataþ . purà kila suraiþ sarvaiþ sametya tulayà dhçtam . caturbhyaþ sarahasyebhyo vedebhyo hyadhikaü yadà . tadàprabhçti loke'smin mahàbhàratamucyate . mahattve ca gurutve ca dhriyamàõaü yato'dhikam . mahattvàdbhàratatvàcca mahàbhàratamucyate . niruktamasya yo veda sarvapàpaiþ pramucyate>% . tacca vedavyàsena kçtaü tadàdiùñaþ tacchiùyaþ vai÷ampàyanaþ janamejayaü ÷ràvayàmàsa yathoktaü bhàø àø 1 aø . %<janamejayena pçùñaþ san vràhmaõai÷ca sahasra÷aþ . ÷a÷àsa ÷iùyamàsãnaü vai÷ampàyanamantike . sa sadasyaiþ sahàsãnaþ ÷ràvayàmàsa bhàratam . karmàntareùu yaj¤asya codyamànaþ punaþpunaþ . vistaraü kuruvaü÷asya gàndhàryà dharma÷ãlatàm . kùattuþ praj¤àü, dhçtiü kuntyàþ samyagdvaipàyano'vravãt . vàsudevasya màhàtmyaü pàõóavànà¤ca satyatàm . durvçttaü dhàrtaràùñràõàmuktavàn bhagavànçùiþ>% . tacca nànàvidhaü nànàsaükhyànvitaü ca kçtaü loke tu ÷atasàhasrasaükhyàtaü yathoktaü tatraivàdhyàye %<caturviü÷atisàhasrãü cakre bhàratasaühitàm . upàkhyànairvinà tàvadbhàrataü procyate budhaiþ . tato'dhyarïga÷ataü bhåyaþ saükùepaü kçtavànçùiþ . anukramaõikàdhyàyaü vçttàntànàü saparvaõàm . idaü dvaipàyanaþ pårbaü putramadhyàpayacchukam . tato'nyebhyo'nuråpebhyaþ ÷iùyebhyaþ pradadau vibhuþ . ùaùñiü ÷atasahasràõi cakàrànyàü sa saühitàm . triü÷acchatasahasra¤ca devaloke pratiùñhitam . pitrye pa¤cada÷a proktaü gandharveùu caturda÷a . ekaü ÷atasahasrantu mànuùeùu pratiùñhitam . nàrado'÷ràvayaddevànasito devalaþ pitçn . gandharvayakùarakùàüsi ÷ràvayàmàsa vai ÷ukaþ . astiüstu mànuùe loke vai÷ampàyana uktavàn . ÷iùyo vyàsasya dharmàtmà sarvavedavidàüvaraþ . ekaü ÷atasahasrantu mayoktaü vai nibodha tat>% . taccàùñàda÷amahàparvayutaü tadavàntaraparba÷atakaü tadvibhàgastatra varõanãyapadàrthànàü saügraha÷ca bhàø àø 2 aø dar÷ito yathà bhàratasyetihàsasya ÷råyatàü parvasaügrahaþ . àdiparvaõi %<1 parvànukramaõã pårvaü dvitãyaþ 2 parvasaügrahaþ . 3 pauùyaü 4 paulomamàstãka 5 màdiraü (vaü) ÷àvatàraõam 6 . tataþ sambhava 7 parvoktamadbhutaü romaharùaõam . 8 dàho jatugçhasyàtra haióigbaü 9 parva cocyate . tatã vakabadhaþ 10 parva parva caitrarathaü 11 tataþ . tataþ svayambarã 12 devyàþ pà¤càlyàþ parva cocyate . kùàtradharmeõa nirjitya tatã vaivàhikaü 13 smçtam . viduràgamanaü parva ràjyalàbhastathaiva 14 ca . arjunasya vane vàsaþ 15 subhadràharaõaü 16 tataþ . subhadràharaõàdårdhvaü j¤eyaü haraõakàrikà 17 . tataþ khàõóayadàhàkhyaü 18 tatraiva mayadar÷anam . (2) sabhàparva tata 19 proktaü mantraparva 20 tataþ param . jaràsandhabadhaþ 21 parva parva digvijaya 22 stathà . parva digvijayàdårdhvaü ràjasåyika 23mucyate . tata÷càrghàbhiharaõaü 24 ÷i÷upàlabadha 25 stataþ . dyåtaparva 26 tataþ proktamanudyåta 27 mataþ param . tata (3) àraõyakaü parva kirmãrabadhaþ 28 eva ca . arjunasyàbhigamana 29 parva j¤eyamataþ param . ã÷varàrjunayoryuddhaü parva kairàta 30 saüj¤itam . indralãkàbhigamanaü 31 parva preyamataþ param . nalãpàkhyàna 32 mapi ca dharmiùñhaü karuõodayam . tãrthayàtrà 33 tataþ parva kururàjasya dhãmataþ . jañàsurabadhaþ 34 parva yastayuddha 35 mataþ param . nivàtakavacairyurdha 36 parva càjagara 37 stataþ . màrkaõóesamàsyà 38 ca parvànantaramucyate . saüvàda÷ca tataþ parvaü draupadãsatyabhàümayoþ 39 . ghoùayàtrà 40 tataþ parva mçgasvaryodbhava 41 stataþ . vrãhidrauõika 42 màkhyànamaindradyumnaü (samàsyàntargataü) tathaiva ca . draupadãharaõaü 43 parva jayadrathavimokùaõama 44 . pativratàyà mahàtmyaü sàvitryà÷caivamadbhutam 45 . ràmopàkhyàna 46 matraiva parva j¤eyamataþ param . kuõóalàharaõaü 47 parva tataþ paramihocyate . àraõeya 48 ntataþ parva (4) vairàñantadanantaram . pàõóavànàü prave÷a÷ca 49 samayasya ca pàlanam . kãcakànàü badhaþ 50 parva parva gograhaõa 51 ntataþ . abhimanyo÷ca vairàñyà parva vaivàhikaü 52 smçtam . (5) udyogaparva vij¤eyamata årdhvaü mahàdbhutam . tataþ sa¤jayayànàkhya 53 parva j¤eyamataþ param . prajàgarastataþ 54 parva dhçtaràùñrasya cintayà . parva sanat÷ujàtaü 55 vai guhyamadhyàtmadar÷anam . yànasandhi 56 stataþ parva bhagavadyàna 57 mevaca . màtulãyamupàkhyànaü caritaü gàlavasya ca . sabhàprave÷aþ kçùõasya viduràputra÷àsanam . j¤eyaü vivàdaparvà 58 tra karõasyàpi mahàtmanaþ . niryàõa¤ca 59 tataþ parva kurupàõóavasenayoþ . rathàtirathasaükhyà 60 na parvoktaü tadanantaram . ulåkadåtàgamanaü 61 parvàmarùavivardhanam . anvopàkhyàna 62 matraiva parva j¤eyamataþ param . bhãùmàbhiùeùacanaü (6) parba tata÷càdbhuta mucyate . jambåkhaõóavinirmàõaü 63 parvoktaü tadanantaram . bhåmiparva 64 tataþ proktaü dvãpavistàrakãrtanam . parvoktaü bhagavadsãtà 65 parva bhãùmavadha 66 stataþ . droõàbhiùe (7) canaü parva saü÷aptakabadhaþ 67 stataþ . abhimanyubabhaþ 68 parva pratij¤à 69 parva cocyate . jayadrathabadhaþ 70 parva dhañhotkacabadha 71 stataþ . tato droõabadhaþ 72 parva vij¤eyaü lomaharùaõam . mokùo 73 nàràyaõàstrasya parvànantaramucyate . karõaparva (8) tato j¤eyaü ÷alyaparva (9) tataþ param . hradaprane÷anaü 74 parva padàyuddhamataþ 75 param . sàrasvataü 76 tataþ parva tãrthavaü÷ànukãrtanam . ata årdhvaü subãbhatsaü parva sauptika (10) sucyate . aiùãkaü 77 parva coddiùñamata årdhvaü sudàruõam . jalapradànikaü 78 parva strãvilàpa (11) stataþ param . ÷ràddhaparva 79 tato j¤eyaü kuråõàbhaurdhvadehikam . càrvàkasya badhaþ 80 parva rakùaso brahmaråpiõaþ . àbhiùecakanikaü 81 parva dharmaràjasya dhãbhataþ . pratibhàgo 82 gçhàõà¤ca parvoktaü tadanantaram . ÷àntiparva (12) tato yatra ràjadharmànu÷àsanama 83 . àpaddharma÷ca 84 parvoktaü mokùadharma85 stataþ param . ÷ukapra÷nàbhigamanaü brahmapra÷nànu÷àsanam . pràdurbhàva÷ca durvàsaþsaüvàda÷caiva màyayà . tataþ parva parij¤eyamànu÷àsanikam (13) param . svargàpohaõika¤caiva tato bhãùmasya dhãmataþ . tatã'÷vamedhikaü (14) parva sarvapàpapraõà÷anam . anugãtà 86 tataþ parva j¤eyamadhyàtmavàcakam . parva cà÷ramavàsà (15) khyaü putradar÷anameva ca . nàradàgamanaü 87 parva tataþ parimihocyate . mausalaü (16) parva coddiùñaü tato ghoraü sudàruõam . mahàprasthànikaü (17) parva svargàrohaõikaü (18) tata . harivaü÷astataþ parva 88 puràõaü khilamaj¤itam . viùõuparva 89 ÷i÷o÷caryà viùõoþ kaüsabadhastathà . bhaviùyaü parva 90 càpyuktaü khileùvevàdbhutaü mahat . etat parva ÷ataü pårõaü vyàsenoktaü mahàtmanà . (mahàparvasahitaü ki¤cidadhika÷ataparvàõyatreti bodhyam) . yathàvat såtaputreõa laumaharùaõinà tataþ . uktàni naimiùàraõye parvàõya ùñàda÷aiva tu . samàso bhàratasyàyamatroktaþ parvasaügrahaþ . pauùyaü polãmamàstãkamàdiraü(vaü)÷àvatàraõam . sambhavã jatuve÷gàkhyaü hióimbavakayorvadhaþ . tathà caitrarathaü devyàþ pà¤càlyà÷ca svayaüvaraþ . kùàtradharmeõa nirjitya tato vaivàhika smçtam . viduràgamana¤caiva ràjyalambhastathaiva ca . vanavàso'rjunasyàpi subhadràharaõaü tataþ . haraõàharaõa¤caiva dahanaü khàõóavasya ca . mayasya dar÷ana¤caiva àdiparvaõi kathyate . pauùye parvaõi mahàtmyamutaïkasyopavarõitam . paulome bhçguvaü÷asya vistàraþ parikã rtitaþ . àstãke sarvanàgànàü garuóasya ca sambhavaþ . kùãrodamathana¤caiva janmoccaiþ÷ravasastathà . yajataþ sarpasatreõa ràj¤aþ pàrãkùitasya ca . katheyamabhinirvçttà bhàratànàü mahàtmanàm . vividhàþ sambhavà ràj¤àmuktàþ sambhavaparvaõi . anyeùà¤caiva ÷åràõàmçùerdvaipàthanasya ca . aü÷àvatàraõa¤càtra devànàü parikãrtitam . daityànàü dànavànà¤ca . yakùàõà¤ca mahaujasàm . nàgànàmatha sarpàõàü gandharvàõàü pratatriõàm . anyeùà¤caiva bhåtànàü vividhànàü samudbhavaþ . maharùerà÷ramapade kaõñhasya ca tapasvinaþ . ÷akuntalàyàü duùmantàdbharata÷càpi jaj¤ivàn . yasya lokeùu nàmnedaü prathitaü bhàrataü kulam . vasånàü punarutpattirbhàgãrathyàü mahàtmanàm . ÷àntaünorve÷mani punasteùà¤càrohaõaü divi . tejo'ü÷ànà¤ca sampàto bhãùmasyàpyatra sambhavaþ . ràjyànnivartanaü tasya brahmacaryavrate sthitiþ . pratij¤àpàlana¤caiva rakùà citràïgadasya ca . hate citràïgade caiva rakùà bhràturyavãyasaþ . vicitravãryasya tathà ràjye sampratipàlanam . dharmasya nçùu sambhåtiraõãmàõóavya÷àpajà . kçùõadvaipàyanàccaiva pasåtirvaradànajà . dhçtaràùñrasya pàõóo÷ca pàõóavànà¤ca sambhavaþ . vàraõàbatayàtràryà mantro duryodhanasya ca . kåñasya dhàrta ràùñreõa preùaõaü pàõóavàn prati . hitopade÷a÷ca pathi dharmaràjastha dhãmataþ . vidureõa kçto yatra hitàrthaü mlecchabhàùayà . vidurasya ca vàkyena suraïgãpakramakriyà . niùàdyàþ pa¤caputràyàþ suptàyà jatuve÷mani . purocanasya càtraiva dahanaü samprakãrtitam . pàõóavànàü bane ghore hióimbàyà÷ca dar÷anam . tatraiva ca hióimbasya badho bhãmànmahàbalàt . dhañotkacasya cotpatti ratraiva parikãrtità . maharùerdar÷ana¤caiva vyàsasyàmitatejasaþ . tadàj¤ayaikacakràyàü bràhmaõasya nive÷ane . aj¤àtacaryayà vàso yatra teùàü prakãrtitaþ . vakasya nidhane caiva nàgaràõà¤ca vismayaþ . sambhava÷caiva kçùõàyà dhçùñadyamnasya caiva hi . bràhmaõàt samupa÷rutya vyàsavàkyapracoditàþ . draupañãü pràrthayantaste svayaüvaradidçkùayà . pà¤càlànamitojagmuryatra kautåhalànvitàþ . aïgàraparõaü nirjitya gaïgàkåle'rjunastadà . sakhyaü kçtvà tatastena tasmàdeva ca su÷ruve . tàpatyamatha và÷iùñhabhaurva¤càkhyànamuttamam . bhràtçbhiþ sahitaþ sarvaiþ pà¤càlànabhitã yayau . pà¤càlanagare càpi lakùya bhittvà dhana¤jayaþ . draupardã labdhavànatra madhye sarvamahãkùitàm . bhãmasenàrjunau yatra saürabghàn pçthivãpatãn . ÷alyakarõau ca tarasà jitavantau mahàmçdhe . dçùñvà tayo÷ca tadvãryamaprameyamamànuùam . ÷aïkamànau pàõóavàüstàn ràmakçùõau mahàmatã . janmatustaiþ samàgantuü ÷àlàmbhàrgavave÷mani . pa¤cànàmekapatnãtve vimarùo drupadasya ca . pa¤cendràõàsupàkhyànamaùaivàdbhutamucyate . draupadyà devavihito vivàha÷càpyamànuùaþ . kùattu÷ca dhçtaràùñreõa preùaõaü pàõóavàn prati . vidurasya ca sampràptirdar÷anaü ke÷avasya ca . khàõóavaprasthavàsa÷ca tathà ràjyàrdha÷àsanam . nàradasyàj¤ayà caiva draupadyàþ samayakriyà . sundopasundayostadvadàkhyànaü parikãrtitam . anantara¤ca draupadyà sahàsãnaü yudhiùñhiram . anupravi÷ya vipràrthaü phàlguno gçhya càyudham . mãkùayitvà gçhaü gatvà vipràrthaü kçtani÷cayaþ . samayaü pàlayan vãro vanaü yatra jagàma ha . pàrthasya vanavàse ca ulåpyà pathi saïgamaþ . puõyatãrthànusaüyànaü babhruvàhanajanma ca . tatraiva mokùayàmàsa pa¤ca so'påsarasaþ ÷ubhàþ . ÷àpàdgràhatvamàpannà bràhmaõasya tapasvinaþ . prabhàsatãrthe pàrthena kçùõasya ca samàgamaþ . dvàrakàyàü subhadrà ca kàmayànena kàminã . vàsudevasyànumate pràptà caiva kirãñinà . gçhãtvà haraõaü pràpte kçùõe devakinandane . abhimanthoþ subhadràyàü janma ÷cottamatejasaþ . draupadyàstanayànà¤ca sambhavo'nuprakãrtitaþ . bihàràrtha¤ca gatayoþ kçùõayoryamunàmanu . sampràptivakadhanudhoþ khàõóavasya ca dàhanam . mayasya mokùo jvalanàdbhujaïgasya ca mokùaõam . maharùermandapàlasya ÷àrïgyàü tanayasambhavaþ . ityetadàdiparvoktaü prathamaü bahuvistaram . adhyàyànàü ÷ate dvetu saükhyàte paramarùiõà . saptaviü÷atiradhyàyà vyàsenottamateja sà . aùñau ÷lokasahasràõi aùñau ÷loka÷atàni ca . ÷lokàø ÷catura÷ãti÷ca muninoktà mahàtmanà (1) . dviyatãntu sabhàparva bahuvçttàntamucyate . sabhàkriyà pàõóavànàü kiïkaràõà¤ca dar÷anam . lokapàlasabhàkhyànaü nàradàddevadar÷inaþ . ràjasåyasya càrambho jaràsandhabadhastathà . girivraje niruddhànàü ràj¤àü kçùõena gokùaõam . tathà digvijayo'traiva pàõóabànàü prakãrtitaþ . ràj¤àmàgamana¤caiva sàrhaõànàü mahàkratau . ràjasåye'rghyasaüvàde ÷i÷upàlabadhastathàþ yaj¤e vibhåtiü tàü dçùñvà duþkhàmarùànvitasya ca . duryodhanasyàbahàso bhãmena ca sambhàtale . yatràsya manyurudbhåto yena dyåtamakàrayat . yatra ùarmasutaü dyåte ÷akuniþ kitavo'jayat . yatra dyåtàrõave magnàü draupadãü nàvamarõavàt . dhçtaràùñrã mahàtàj¤aþ snusàü paramadukhitàm . tàrayàmàsa tàü tãrõàü j¤àtvà duryodhano nçpaþ . punareba tato dyåte samàhvayata pàõóavàn . jitvà sa vanavàsàya preùayàmàsa tàüstataþ . etat sarvaü sabhàparva samàkhyàtaü mahàtmanà . adhyàyàþ saptatirj¤eyàstathà càùñau prasaükhyayà . ÷lokànàü dve sahastre tu pa¤ca ÷loka÷aütàni ca . ÷lokà÷caikàda÷a j¤eyàþ parvaõyasmin dvijottamàþ>% (2) . (dvitãyasabhàparva)
     ataþparaü tçtãyantu j¤eyamàraõyakaü mahat . vanavàsaü prayàteùu pàõóaveùu mahàtmasu . paurànugamana¤caiva dharmaputrasya dhãmataþ . annauùadhãnà¤ca kçte pàõóavena mahàtmanà . dvijànàü bharaõàrtha¤ca kçtamàràdhanaü raveþ . dhaumyopade÷àttigmàü÷uprasàdàdannasambhavaþ . hitantu bruvataþ kùattuþ parityàgo'mbikàsutàt . tyaktasya pàõóuputràõàü samãpagamanantathà . punaràgamana¤caiva dhçtaràùñrasya ÷àsanàt . karõaprotsàhanàccaiva dhàrtaràùñrasya durmateþ . vanasthàn pàõóavàn hantuü mantro duryodhanasya ca . taü duùñabhàvaü vij¤àya vyàsasyàgamanaü drutam . niryàõapratiùedha÷ca surabhyàkhyànameva ca . maitreyàgamana¤càtraü ràj¤a÷caivànu÷àsanam . ÷àpotsarga÷ca tenaiva ràj¤o duryodhanasya ca . kirmãrasya vadha÷càtra bhãmasenena saüyuge . ghçùõãnàmàgama÷càtra pà¤càlànà¤ca sarva÷aþ . ÷rutvà ÷akuninà dyåte nikçtyà nirjitàü÷ca tàn . kruddhasyànupra÷amanaü hare÷caiva kirãñinà . paridevana¤ca pà¤càlyà vàsudevasya sannidhau . à÷vàsana¤ca kçùõena duþkhàrtàyàþ prakãrtitam . tathà saubhabadhàkhyànamatraivoktaü maharùiõà . subhadràyàþ saputràyàþ kçùõena dvàrakàü purãm . nayanaü draupadeyànàü dhçùñadyumnena caiva hi . prave÷aþ pàõóaveyànàü ramye dvaitabane tataþ . dharmaràjasya càtraiva saüvàdaþ kçùõayà saha . saüvàda÷ca tathà ràj¤à bhãmasyàpi prakãrtitaþ . samãpaü pàõóuputràõàü vyàsasyàgamanaü tathà . pratismçtyà÷ca vidyàyà dànaü ràj¤o maharùiõà . gamanaü kàmyake càpi vyàse pratigate tataþ . astrahetorvivàsa÷ca pàrthasyàmitatejasaþ . bhahàdevena yuddha¤ca kiràtavapuùà saha . dar÷anaü lokapàlànàmastrapràptistathaiba ca . mahendralokagamanamastràrthe ca kirãñinaþ . yatra cintà samutpannà dhçtaràùñrasya bhåyasã . dar÷anaü vçhada÷vasya maharùerbhàvitàtmanaþ . yudhiùñhirasya càrtasya vyasane parivedanam . nalopàkhyànamatraiva dharmiùñhaü karuõodayam . damayantyàþ sthitiryatra nalasya caritaü yathà . tathàkùahçdayapràptistasmàdeva maharùitaþ . loma÷asyàgamastatra svargàt pàõóusutàn prati . vanavàsagatànà¤ca pàõóavànàü mahàtmanàm . svarge pravçttiràkhyàtà loma÷enàrjunasya vai . sande÷àdarjunasyàtra tãrthàbhigamanakriyà . tãrthànà¤ca phalapràptiþ puõyatya¤càpi kãrtitam . pulastyatãrthayàtrà ca nàradena maharùiõà . tãrthayàtrà ca tatraiva pàõóavànàü mahàtmanàm . karõasya parimokùo'tra kuõóalàbhyàü purandaràt . tathà yaj¤avibhåti÷ca gayasyàtra prakãrtitaþ . àgastyamapi càkhyànaü yatra bàtàpibhakùaõam . lopàmudràbhigamanamapatyàrthamçùestathà . çùya÷çïgasya caritaü kaumàrabrahmacàriõaþ . jàmadagnyasya ràmasya caritaü bhåritejasaþ . kàrtavãryabadho yatra haihayànà¤ca varõyate . prabhàsatãrthe pàõóånàü vçùõibhi÷ca samàgamaþ . saukanyamapi càkhyànaü cyavano yatra bhàrgavaþ . ÷aryà tiyaj¤e nàsatyau kçtavàn somapãtinau . tàbhyà¤ca yatra sa muniryauvanaü pratipàditaþ . màndhàtu÷càpyupàkhyànaü ràj¤o'traiva prakãrtitam . jantåpàkhyànamatraiva yatra putreõa somakaþ . putràrthamayajadràjà lebhe putra÷ata¤ca saþ . tataþ ÷yenakapãtãyamupàkhyànamanuttamam . indvàgnã patra dharma÷càbhyajij¤àsa¤chiviü nçpam . aùñàvakrãyamatraiva vivàdo yatra vandinà . aùñàvakrasya vigrarùerjanakasyàdhvare'bhavat . naiyàbhikàtàü mukhyena varuõasyàtmajena ca . paràjito yatra vandã vivàdena mahàtmanà . vijitya sàgaraü pràptaü pitaraü labdhavàmçùiþ . yavakrãtasya càkhyànaü raibhyasya ca mahàtmanaþ . gandhamàdanayàtrà ca vàso nàràyaõà÷rame . niyukto bhãmasena÷ca draupadyà gandhamàdane . vrajan pathi mahàbàhurdçùñavàn pavanàtmajam . kadalãùaõóamadhyasthaü hanåmantaü mahàbalam . yatra saugandhikàrthe'sau nalinãü tàmadharùayat . yatràsya yuddhamabhavat sumahadràkùasaiþ saha . yakùai÷caiva mahàvãryairmaõimatpramukhaistathà . jañàsurasya ca badho ràkùasasya vçkodaràt . vçùaparvaõo ràjarùestato'bhigamanaü smçtam . àrùñiùeõà÷rame caiùàü gamanaü vàsa eva ca . prãtsàha na¤ca pà¤càlyà bhãmasyàtra mahàtmanaþ . kailàsàrohaõaü proktaü yatra yakùairvalotkañaiþ . yuddhamàsãnmahàghoraü maõimatpramukhaiþ saha . samàgama÷ca pàõóånàü yatra vaipavaõena ca . samàgama÷càrjunasya tatraiva bhràtçbhiþ saha . avàpya divyànyastràõi gurvarthaü savyasàcinà . nivàtakavacairyuddhaü hiraõyapuravàsibhiþ . nivàtakava cairghorairdànavaiþ sara÷atrubhiþ . paulomaiþ kàlakeyai÷ca yatra yuduü kirãñinaþ . bava÷caiùàü samàkhyàtã ràj¤astenaiva vãmatà . astrasandar÷anàrambhau dharmaràjasya sannidhau . pàrthasya pratiùedha÷ca nàradena surarùiõà . avarohaþ puna÷caiva pàõóånàü gandhamàdanàt . bhãmasya grahaõa¤càtra parvatàbhogavarùmaõà . bhujagendreõa balinà tasmin sugahane vane . amokùayadyatra cainaü pra÷nàmuktvà yudhiùñhiraþ . kàmyakàgamana¤caiva punasteùàü mahàtmanàm . tatrasthàü÷ca punardraùñuü pàõóavàn puruùarùabhàn . vàsudevasyàgamanamatraiva parikãrtitam . màrkaõóeyasya ca tathà devarùernàradasya ca . màrkaõóeyasamàsyàyàmupàkhyànàni sarva÷aþ . pçthorvaiõyasya yatroktamàkhyànaü paramarùiõà . saüvàda÷ca sarasvatyà tàrkùyarùeþ sumahàtmanaþ . matsyopàkhyànamatraiva procyate tadanantaram . màrkaõóeyasamàsyà ca puràõaü parikãrtitam . aindradyumnamupàkhyànaü dhaundhumàraü tathaiva ca . pativratàyà÷càkhyànaü tathaivàïgirasaü smçtam . draupadyàþ kãrtita÷càtra saüvàdaþ satyabhàmayà . punardvaitavana¤caiva pàõóavàþ samupàgatàþ . ghoùayàtrà ca gandharveryatra baddhaþ suùodhanaþ . hriyamànastu mandàtmà mokùito'sau kirãñinà . dharmaràjasya càtraiva mçgasvapnàgidar÷anam . kàmyake kànana÷reùñhe punargamanamucyana . vrãhidrauõikamàkhyànamatraiva bahuvistaram . durvàsa so'pyupàkhyànamatraiva parikãrtitam . jayadrathevàpahàro draupadyà÷cà÷ramàntaràt . yatrainamanvayàdbhãmo vàyuvegasamo jave . cakre cenaü pa¤ca÷ikhaü yatra bhãmo mahàbalaþ . ràmàyaõamupàkhyànamatraiva bahuvistaram . yatra ràmeõa vikramamya nihitã ràvaõo yudhi . sàø vitryà÷càpyupàkhyànamatraiva parikãrtitam . karõasya parimokùo'tra kuõóalàbhyàü purandaràt . yatràsya ÷aktiü tuùño'dàdekavãrabadhàya ca . àraõeyamupàkhyànaü yatradharmo'nva÷àt sutam . jagmurlabdhavarà yatra pàõóavàþ pa÷cimàü di÷am . etadàraõyakaü parva tçtãyaü parikãrtitam . atràdhyàya÷ate dve tu saükhyayà parikãrtite . ekonasaptati÷caiva tathàdhyàyàþ prakãrtitàþ . ekàda÷a sahasràõi ÷lokànàü ùañ÷atàni ca . catuþùaùñistathà ÷lokàþ parvaõyasmin prakãrtitàþ 3 . (vanaparva) ataþparaü nibodhedaü vairàñaü parva vistaram . viràñanagaraü gatvà ÷ma÷àne vipulàü ÷amãm . dçùñvà sannidadhustatra pàõóavà hyàyudhànyuta . yatra pravi÷ya nagaraü chadmanà nyavasaü stu te . pà¤càlãü pràrthayànam kàmopahatacetasaþ . duùñàtnano vadho yatra kãcakasya vçkodaràt . pàõóavànyeùaõàrtha¤ca ràj¤o duryodhanasya ca . caràþ prasthàpità÷càtra nipuõàþ sarvato di÷am . na ca pravçttistairlabdhà pàõóavànàü mahàtmanàm . gograha÷ca viràñasya trigartaiþ prathamaü kçtaþ . yatràsya yuddhaü sumahat tairàsãllomaharùaõam . hriyamàõa÷ca yatràsau bhãmasenena mokùitaþ . godhana¤ca viràñasya mokùitaü yatra pàõóavaiþ . anantara¤ca kurubhistasya gograhaõaü kçtama . samastà yatra pàrthena nirjitàþ kuravo yudhi . pratyàhçtaü godhana¤ca vikrameõa kirãñinà . viràñenottarà dattà snuùà yatra kirãñinaþ . abhimanyuü samuddi÷ya saubhadramarighàtinam . caturthametadvipulaü vairàñaü parva varõitam . atràpi parisaükhyàtà adhyàyàþ paramarùiõà . saptaùaùñiratho pårõà ÷lokànàmapi me ÷çõu . ÷lokànàü dve sahasre tu ÷lokàþ pa¤cà÷adeva tu . uktàni vedaviduùà parvaõyasmin maharùiõà 4 . (viràñaparva)
     udyogaparvaþ vij¤eyaü pa¤camaü ÷çõvataþ param . upaplavye niviùñeùu pàõóaveùu jigãùayà . duryodhano'rjuna÷caiva vàsudevamupasthitau . sàhàyyamasmin samare bhavànnau kartumarhati . ityukte vacane kçùõo yatrovàca mahàmatiþ . ayudhyamànamàtmànaü mantriõaü puruùarùabhau . akùaukùiõãü và sainyasya kasya kiüvà dadàmyaham . vavre duryodhanaþ sainyaü mandàtmà yatra durmatiþ . ayudhyamànaü sacivaü vavre kçùõaü dhana¤jayaþ . madraràja¤ca ràjànamàyàntaü pàõóavàn prati . upahàrairva¤cayitvà vartmanyeva suyodhanaþ . varadaü taü varaü vavre sàhàyyaü kriyatàü mama . ÷alyastasmai prati÷rutya jagàmoddi÷ya pàõóavàn . ÷àntipårva¤càkathayadyatrendravijayaü nçpaþ . purohitapreùaõa¤ca pàõóavaiþ kauravàn prati . vaicitravãryasya vacaþ samàdàya purodhamaþ . tathendravijaya¤càpi yàna¤caiva purodhasaþ . sa¤jayaü preùayàmàsa ÷amàrthã pàõóavàn prati . yatra dåtaü mahàràjo ghçtaràùñraþ pratàpavàn . ÷rutvà ca pàõóavàn yatra vàsudevapurogamàn . prajàgaraþ saüprajaj¤e dhçtaràùñrasya cinayà . viduro yatra vàkyàni vicitràõi hitàni ca . ÷ràvayàmàsa ràjànaü dhçtaràùñraü manãùiõam . tathà sanatsujàtena yatràdhyàtma manuttamam . manastàpànvito ràjà ÷ràvitaþ ÷ãkalà lasaþ . pramàte ràjasamitau sa¤jayo yatra và vibhoþ . rekyàtmyaü vàsudevasya proktavànarjunasya ca . tatra kçùõo dayàpannaþ sandhimicchanmahàmatiþ . svayamàgàcchamaü kartaü nagaraü nàgasàhvayam . pratyàkhyàna¤ca kçùõasya ràj¤à duryodhanena vai . ÷amàrthe yàcamànasya pakùayorubhayorhitam . dambhodbhavasya càkhyànamatraiva parikãrtitam . varànveùaõamatraiva màtale÷ca mahàtmanaþ . maharùe÷càpi caritaü kathitaü gàlavasya vai . vidulàyà÷ca putrasya prokta¤càtyanu÷àsanam . karõaduryodhanàdãnàü duùñaü vij¤àya mantritam . yoge÷varatvaü kçùõena yatra ràj¤àü pradar÷itam . rathamàropya kçùõena yatra karõo'numantritaþ . upàyapårvaü ÷auñãryàt pratyàkhyàta÷ca tena saþ . àgamya hàstinapuràdupaplavyamarindama! . pàõóavànàü yathàvçttaü sarvamàkhyàtavàn hariþ . te tasya vacanaü ÷rutvà mantrayitvà ca yaddhitam . sàügràmikaü tataþ sarvaü sajya¤cakruþ parantapàþ . tato yuddhàya niryàtà narà÷varathadantinaþ . nagaràddhàstinapuràdbalasaükhyànameva ca . yatra ràj¤à hyålåkasya preùaõaü pàõóavàn prati . ÷vo bhàvini mahàyuddhe dautyena kçtavàn prabhuþ . rathàtirathasaükhyànamambopàkhyànameva ca . etatsubahuvçttàntaü pa¤camaü parva bhàrate . udyogaparva nirdiùñaü sandhivigrahami÷ritam . adhyàyànàü ÷ataü proktaü ùaóa÷ãtirmaharùiõà . ÷lokànàü ùañ sahasràõi tàbantyeva ÷atàni ca . ÷lokà÷ca navatiþ proktàstathaivàùñau mahàtmanà . vyàsenodàramatinà parvaõyasmiüstapodhanàþ! (5) . (udyogaparva) ataþparaü vicitràrthaü bhãùmaparva pracakùate . jambåkhaõóavinirmàõaü yatroktaü sa¤jayena ha . yatra yaudhiùñhiraü sainyaü viùàdamagamat param . yatra yuddhamabhåghoraü da÷àhàni sudàruõam . ka÷mala yatra pàrthasya vàsudevo mahàmatiþ . mohajaü nà÷ayàmàsa hetubhirmokùadar÷ibhiþ . samãkùyàdhokùajaþ kùipraü yudhiùñhirahiterataþ . rathàdàplutya vegena svayaü kçùõa udàradhãþ . pratodapàõiràdhàvadbhãùma hantuü vyapetabhãþ . vàkyapratodàbhihito yatra kçùõena pàõóavaþ . gàõóãvadhanvà samare sarva÷astrabhçtàmbaraþ . ÷ikhaõóinaü puraskçtya yatra pàrtho mahàdhanuþ . vinighnanni÷itairbàõairathàdbhãùmamapàtayata . ÷aratalpagata÷caiva bhãùmã yatra babhåva ha . ùaùñhametat samàkhyàtaü bhàrate parva vistçtam . adhyàyànàü ÷ataü proktaü tathà saptada÷àpare . pa¤ca ÷lokasakùasràõi saükhyayàùñau ÷atàni ca . tãkàta catura÷ãtirasmin paryaõi kãrtitàþ . vyàsena vedaviduùà saükhyàtà bhãùmaparvaõi (6) . droõaparva tata÷citraü bahuvçttàntamucyate . sainàpatye'bhi ùikto'tha yatràcàryaþ pratàpavàn . duryodhanasya prãtyarthaü pratijaj¤e mahàstravit . grahaõaü dharmaràjasya pàõóuputrasya dhãmataþ . yatra saü÷aptakàþ pàrthamapaninyåraõàjiràt . bhagadattã mahàràjo yatra ÷akrasamo yudhi . supratãvena nàgena sa hi ÷àntaþ kirãñinà . yatràbhimanyuü bahavo jaghnurekaü mahàrathàþ . jayadrathasukhà bàlaü ÷åramapràptayauvanam . hate'bhimanyau kruddhenna yatra pàrthena saüyuge . akùauhiõãþ sapta hatvà hato ràjà jayadrathaþ . yatra bhãmo mahàbàhuþ sàtyaki÷ca mayàrathaþ . anveùaõàrthaü pàrthasya yudhiùñhirançpàj¤ayà . praviùño bhàratãü senàmapraghçùyàü surairapi . saü÷aptakàva÷eùa¤ca kçtaü niþ÷eùamàhave . alambåùaþ ÷rutàyu÷ca jalasandha÷ca vãryavàn . saumadattirviràña÷ca drupada÷ca mahàrathaþ . ghañotkacàdaya÷cànye nihità droõaparvaõi . a÷vatthàmàpi càtraiva droõe yudhi nipàtite . astraü pràdu÷cakàrograü nàràyaõamamarùitaþ . àgneyaü kãrtyate yatra rudramàhàtmyamuttamam . vyàsasya càpyàgamanaü màhàtmyaü kçùõapàrthayoþ . saptamaü bhàrate parva mahadetadudàhçtam . yatra te pçthivãpàlàþ pràya÷o nidhanaü gatàþ . droõaparvaõi ye ÷årà nirdiùñàþ puruùarùabhàþ . atràdhyàya÷ataü proktaü tathàdhyàyà÷ca saptatiþ . aùñau ÷lokasahasràõi tathà nava ÷atàni ca . ÷lokà nava tathaivàtra saükhyàtàstattvadar÷inà . pàrà÷aryeõa muninà saücintya droõaparvaõi (7) .
     ataþparaü karõaparva procyate paramàdbhutam . màrathye viniyoga÷ca madraràjasya dhãmataþ . àkhyàtaü yatra pauràõaü tripurasya nipàtanam . prayàõe paruùa÷càtra saüvàdaþ karõa÷alyayoþ . haüsakàkãyamàkhyànaü tatraivàkùepasaühitam . badhaþ pàõóyasya ca tathà a÷vatthàmnà mahàtmanà . daõóasenasya ca tato daõóasya ca yadhastathà . dvairathe yatra karõeba dharmaràjo yudhiùñhiraþ . saü÷ayaü gamito yuddhe miùatàü sarvaùanvinàm . anyonyaü prati ca krodho yudhiùñhirakirãñinãþ . yatraivànunayaþ prokto màdhavenàrjunasya hi . pratij¤àpårvaka¤càpi vakùo duþ÷àsanasya ca . bhittvà vçkoñaro raktaü pãtavàn yatra saüyuge . dvairathe yatra pàrthena hataþ karõo mahàrathaþ . aùñamaü parva nirdiùñametadbhàratacintakaiþ . ekonasaptatiþ proktà adhyàyàþ karõaparvaõi . catvàryeva sahasràõi nava ÷loka÷atàni ca . catuþùaùñistathà ÷lokàþ parvaõyasmit prakãrtitàþ (8) . (karõaparva) ataþparaü vicitràrthaü ÷alyaparva prakãrtitam . hatapravãre sainye tu netà madre÷varo'bhavat . yatra kaumàrakàkhyànamabhiùecanakarma ca . vçttàni rathayuddhàni kãrtyantye yatra bhàga÷aþ . vinà÷aþ kurumukhyànàü ÷alyaparvaõi kãrtyate . ÷alyasya nighana¤càtra dharmaràjànmahàtmanaþ . ÷akune÷ca badho'traiva sahadevena saüyuge . sainye ca hatabhåyiùñhe ki¤cicchiùñe suyodhanaþ . hradaü pravi÷ya yatràsau saüstabhyàpo vyavasthitaþ . pravçttistatra vàkhyàtà yatra bhãmasya lubdhakaiþ . kùepayuktairvacobhi÷ca dharmaràjasya dhãmataþ . hradàt samutyito yatra dhàrtaràùñro'tyamarùaõaþ . bhãmena gadayà yuddhaü yatràsau vçtavàt saha . samavàye ca yuddhasya ràmasyàgamanaü smçtam . sarasvatyà÷ca tãrthànàü puõyatà parikãrtità . gadàyuddha¤ca tumulamatraiva parikãrtitam . duryodhanasya ràj¤o'tha yatra bhãmena saüyuge . årå bhagnau prasahyàjau gadayà bhãmavegayà . navamaü parva nirdiùñametadadbhutamarthavat . ekonaùaùñiradhyàyàþ parvaõyatra prakãrtitàþ . saükhyàtà bahuvçttàntàþ ÷lokasaükhyàtra kathyate . trãõi ÷okasahasràõi dve ÷ate biü÷atistathà . muninà mampraõãtàni kauravàõàü ya÷ãbhçtà (9) . (÷alyaparva) ataþparaü pravakùyàmi sauptikaü parva dàruõam . bhagnoruü yatra ràjànaü duryodhanamamarùaõam . apayàteùu pàrtheùu trayaste'bhyàyayårathàþ . kçtavarmà kçpo drauõiþ sàyàhne rudhirokùitam . sametya dadç÷urbhåmau patitaü raõamårdhani . pratijaj¤e dçóhakrodho drauõiryatra mahàrathaþ . ahatvà sarvapà¤càlàn dhçùñadyumnapurogamàn . pàõóavàü÷ca sahàmàtyànna vimokùyàmi daü÷anam . yatraivamuktvà ràjànamapakramya trayo rathàþ . såryàstamanavelàyàmàseduste mahadvanam . nyagroghasyàtra mahato yatràdhastàdvyabasthitàþ . tataþ kàkàna bahåna ràtrau dçùñvaulåkenaþ hiüsitàn . drauõiþ krodhasamàviùñaþ piturbadhamanusmaran . pà¤càlànàü prasuptànàü badhaü prati manodaghe . gatvà ca ÷iviradvàri durdar÷antatra ràkùasam . ghoraråpamapa÷yat sa divamàvçtya dhiùñhitam . tena vyàghàtamastràõàü kriyamàõamavekùya ca . drauõiryatra viråpàkùaü rudramàràdhya satvaraþ . prasuptànni÷i vi÷vastàn dhçùñadyumnapurogamàn . pà¤càlàn saparãvàràn draupadeyàü÷ca sarva÷aþ . kçtavarmaõà ca sahitaþ kçpeõa ca nijaghnivàn . yatràmucyanta te pàthàþ pa¤ca kçùõabalà÷rayàt . sàtyaki÷ca maheùvàsaþ ÷eùà÷ca nidhanaü gatàþ . pà¤càlànàü prasuptànàü yatra droõasutàdvadhaþ . dhçùñadyumnasya såtena pàõóaveùu niveditaþ . drãpadã putra÷okàrtà pitçbhràtçbadhàrdità . kçtàga÷anasaükalpà yatra bharténupàvi÷at . draupadãvacanàdyatra bhãmo bhãmaparàkramaþ . priyaü tasyà÷cikãrùan vai gadàmàdàya bãryamàn . anvadhàvat susaükruddho màratadvàjaü guroþ sutam . bhãmasenabhayàdyatra devenàbhipracãditaþ . apàõóavàyeti ruùà droõirastramavàsçjat . maivamityabravãt kçùõaþ ÷amayaüstasya tadvacaþ . yatràstramastreõa ca tacchamayàmàsa phàlagunaþ . drauõe÷ca drohabuddhitvaü vãkùya pàpàtmanastadà . drauõidvaipàyanàdãnàü ÷àpà÷cànyonyakàritàþ . maõiü tathà samàdàya droõaputrànmahàrathàt . pàõóavàþ pradadarhçùñà draupadyai jitakà÷inaþ . etadvai da÷amaü parva sauptikaü samudàhçtam . aùñàda÷àsminnadhyàyàþ parvaõyuktà mahàtmanà . ÷lokànàü kathitànyatra ÷atànyaùñau prasaükhyayà . ÷lokà÷ca saptatiþ proktà muninà vrahmavàdinà . sauptikai ùãkasambaddhe parvaõyuttamatejasà (10) . (sauptikaparva) ata årdhvamidaü pràhuþ strãparva karuõodayam . putra÷okàbhisantaptaþ praj¤àcakùurnaràdhipaþ . kçùõopanãtàü yatràsàvàyasãü pratimàü dçóhàm . bhãmasenadrohabuddhirdhçtaràùñro babha¤ja ha . tathà ÷okàbhitaptasya dhçtaràùñrasya dhãmataþ . saüsàragahana buddhyà hetubhirmokùadar÷anaiþ . vidureõa ca yatràsya ràj¤a÷cà÷vàsanaü kçtam . dhçtaràùñrasya càtraiva kauravàyodhanantathà . sàntaþpurasya gamanaü ÷okàrtasya prakãrtitam . vilàüpo vãrapatnãnàü yatràtikaruõaþ smçtaþ . krodhàve÷aþ pramoha÷ca gàndhàrãdhçtaràùñrayoþ . yatra tàn kùatriyàn ÷åràn saügràmeùvanivartinaþ . putràn bhàtan pitéü÷caiva dadç÷urnihatàn raõe . putrapautrabadhàrtàyàstathàtraiva prakãrtità . gàndhàryà÷càpi kçùõena krodhopa÷amanakriyà . yatra ràjà mahàpràj¤aþ sarvadharmabhçtàüvaraþ . ràj¤àü tàni ÷arãràõi dàhayàmàsa ÷àstrataþ . toyakarmaõi càrabdhe ràj¤àmudakadànike . gåóhotpannasya càkhyànaü karõasya pçthayàtmanaþ . såtasyaitadiha proktaü vyàsena paramarùiõà . etadekàda÷aü parva lokavaiklavyakàrakam praõãtaü sajjanamanovaiklavyà÷rupravartakam saptaviü÷atiradhyàyà parvaõyasmin prakãrtitàþ . ÷lokasapta÷atã càpi pa¤casaptatisaüyutà . saükhyayà bhàratàkhyànamuktaü vyàsena dhãmatà (11) (strãparva) ataþparaü ÷àntiparva dvàda÷a buddhivardhanam . yatra nirvedamàpanno dharmaràjo yudhiùñhiraþ . ghàtayitvà pitçn bhràtçn putràn sagvandhimàtulàn . ÷àntiparvaõi dharmà÷ca vyàkhyàtàþ ÷àratalpikàþ . ràjabhirveditavyàste samyagj¤ànabubhutmubhiþ . àpaddharmà÷ca tatraiva kàlahetupradar÷inaþ . yàn buddhvà puruùaþ samyak sarvaj¤atvamavàpnuyàt . mokùadharmà÷ca kathità vicitrà bahubistaràþ . dvàda÷aü parva nirdiùñametat pràj¤ajanapriyam . atra parvaõi ghij¤eyamadhyàyànàü ÷atatrayam . triü÷accaiva tathàdhyàyà nava caiva tapodhanàþ . caturda÷asahasràõi tathà sapta ÷atàni ca . sapta ÷lokàstathaivàtra pa¤caviü÷atisaükhyayà (12) . (÷àntiparvaü) ata årdhva¤ca vij¤eyamanu÷àsanamuttamam . yatra prakçtimàpannaþ ÷rutvà dharbhavini÷cayam . bhãùmàdbhàgãrathãputràt kururàjã yudhiùñhiraþ . vyavahàro'tra kàrtsnyena dharmàrthãyaþ prakãrtitaþ . vividhànà¤ca dànànàü phalayogàþ prakãrtitàþ . tathà pàtravi÷eùà÷ca dànànà¤ca paro vidhiþ . àcàravidhiyoga÷ca satyasya ca parà gatiþ . bhàhàbhàgyaü gavà¤caiva bràhmaõànàü tathaiva ca . rahasya¤caiva dharmàõàü de÷akàlopasaühitam . etat subahuvçttàntasutama¤cànu÷àsanam . bhãùmasyàtraiva sampràptiþ svargasya parikãrtità . etattrayoda÷aü parva dharmani÷cayakàrakam . adhyàyànàü ÷ataü tvatra ùañcatvàriü÷adeva tu . ÷lokànàntu sahasràõi proktànyaùñau prasaükhyayà (13) . (anu÷àsanaparva)
     %<tato'÷vamedhikaü nàma parva proktaü caturda÷ama . tatsaüvartamaruttãyaü yatràkhyànamanuttamam . suvarõakoùasampràptirjanma coktaü parãkùitaþ . dagdhasyàstràgninà pårvaü kçùõàt sajãvanaü punaþ . caryàyàü hayasutsçùñaü pàõóavasyànugacchataþ . tatra tatra ca yuddhàni ràjaputrairamarùaõaiþ . citràïgadàyàþ putreõa putrikàyà dhana¤jayaþ . saügràme bandhuvàheõa saü÷aya¤càtra lambhitaþ . a÷vamedhe mahàyaj¤e nakulàkhyànameva ca . anugãtà tathà proktà samyagabhagavatà punaþ . kathitaþ ÷à÷vato dharmaþ kçùõenàrjunasannidhau . tathà bràhmaõagãtà ca savàdo guru÷iùyayo . ityà÷vamedhikaü parva proktametanmahàdbhutam . adhyàyànàü ÷ata¤caiva trayo'dhyàyà÷ca kãrtitàþ . trãõi ÷lokasahasràõi tàvantyeva ÷atàni ca . vi÷atisa tathà ÷lokàþ saükhyàtàstattvadar÷inà>% (14 à÷vamedhikaparva) .
     %<tatastvà÷ramavàsàkhyaü parva pa¤cada÷aü smçtam . yatra ràjyaü samutsçjya gàndhàryà sahito nçpaþ . dhçtaràùñrà÷ramapadaü vidura÷ca jagàma ha . yaü dçùñvà prasthitaü sàdhvã pçthàpyanuyayau tadà . putraràjyaü parityajya guru÷u÷råùaõe ratà . yatra ràjà hatàn putràn pautrànanyàü÷ca pàrthivàn . lokàntaragatàn vãrànapa÷yat punaràgatàn . çùeþ prasàdàt kçùõasya dçùñvà÷caryamanuttamam . tyaktvà ÷okaü sadàra÷ca siddhiü paramikàü gataþ . yatra dharmaü samà÷ritya viduraþ sugatiü mataþ . sç¤jaya÷ca mahàmàtyo vidvàn nàvalgaõirva÷ã . dadar÷a nàradaü yatra dharmaràjo yudhiùñhiraþ . nàradàccaiva ÷u÷ràva vçùõãnàü kadanaü mahat . etadà÷rabhavàsàkhyaü parvoktaü sumahàdbhutam . dvicatvàriü÷adadhyàyàþ parvaitadabhisaükhyayà . sahasramekaü ÷lokànàü pa¤ca ÷loka÷atàni ca . ùaóeva ca tathà ÷lokàþ saükhyàtàstattvadar÷inà>% (15 à÷ramavàsaparva) %<ataþ paraü nibodhedaü bhaupalaü parva dàruõam . yatra te puruùavyàghràþ ÷astraspar÷asahà yudhi . brahmadaõóaviniùpiùñàþ samãpe lavaõàmbhasaþ . àpàne pànakalità daivenàbhipracoditàþ . erakàråpibhirvajrairnijaghnuritaretaram . yatra sarvakùayaü kçtvà tàvubhau ràmake÷avau . nàticakramatuþ kàlaü pràptaü sarvaharaü mahat . yatràrjuno dvàravatãmetya vçùõivinàkçtàm . dçùñvà viùàdamagamat parà¤càrtiü nararùabhaþ . sa saüskçtya nara÷reùñhaü màtulaü ÷aurimàtmanaþ . dadar÷a yaduvãràõàmàpàne vai÷asaü mahat . ÷arãraü vàsudevasya ràmasya ca mahàtmanaþ . saüskàra lambhayàmàsa vçùõãnà¤ca pradhànataþ . sa vçddhabàlamàdàya dvàravatyàstato janam . dadar÷àpadi kaùñàyàü gàõóãvasya paràbhavam . sarvepà¤caiva divyànàmastràõàmaprasannatàm . nà÷aü vçùõikalatràõàü prabhàvàõàmanityatàm . dçùñvà nirvedamàpanno vyàsavàkyapacãditaþ . dharmaràjaü samàsàdya sannyàsaü samarocayat . ityetanmauùalaü parva ùoóa÷aü parikãrtitam . adhyàyàùñau samàkhyàtàþ ÷lokànà¤ca ÷atatrayam . ÷lokànàü viü÷ati÷caiva saükhyàtàstattvadar÷inà>% (16 mauùalaparva) .
     %<màhàprasthànikaü tasmàdårdhvaü saptada÷aü smçtam . yatra ràjyaü parityajya pàõóavàþ puruùarùabhàþ . draupadyà sahità devyà mahàprasthànamàsthitàþ . yatra te'gniü dadç÷ire lauhityaü pràpya sàgaram . yatràgninà codita÷ca pàrthastasmai mahàtmane . dadau sampåjya taddivyaü màõóãvaü dhanuruttamam . yatra bhràtén nipatitàndraupadã¤ca yudhiùñhiraþ . dçùñvà hitvà jagàmaiva sarvànanavalokayan . etat saptada÷aü parva sàhàprasthànikaü smçtam . tatràdhyàyàstrayaþ proktàþ ÷lokànà¤ca ÷atatrayam . viü÷ati¤ca tathà ÷lokàþ saükhyàtàstattvadar÷inà>% . (17 màhàprasthànikapavaü) .
     %<svargaparva tato j¤eyaü divyaü yattadamànuùam . pràpta>% daivarathaü svargànneùñavàn yatra dharmaràñ . àroóhåü sumahàpràj¤a ànç÷aüsyàcchunà vinà . tàmasyàvicalàü j¤àtvà sthitiü dharme mahàtmanaþ . ÷varåpaü yatra tattyaktvà dharmeõàsau samantritaþ . svargaü pràptaþ sa ca tathà yàtanàü vipulàü bhç÷am . devadåtena bharako yatra vyàjana dar÷itaþ . ÷u÷ràva yatra dharmàtmà bhràtéõàü karuõàgiraþ . nide÷e vartamànànàü de÷e tatraiva vartatàm . anudar÷ita÷ca dharmeõa devaràj¤à ca pàõóavaþ . àplutyàkà÷agaïgàyàü dehaü tyaktvà sa mànuùam . svadharmanirjitaü sthànaü svarge pràpya sa dharmaràñ . mumude påjitaþ sarvaiþ sendraiþ suragaõaiþ saha . karõasya narakapràptiþ pramokùa÷càtra kãrtyate . samàgama÷ca vãràõàü svargaloke mahàtmanà . kãrtyate yatra vidhivat svargasavàda eva ca . svàni sthànàni ca pràptà yatra te puruùarùabhàþ . etadaùñàda÷aü parva proktaü vyàsena dhãmatà . adhyàyàþ pa¤ca saükhyàtàþ parvaõyasminmahàtmanà . ÷lokànàü dve÷ate caiva susaükhyàte tapodhanàþ . nava ÷lokàstathaivànye saükhyàtàþ paramarùiõà . (18 svargàrohaõikaparva) . aùñàda÷evametàni parvàõyuktànya÷eùataþ . khileùu harivaü÷a÷ca bhaviùya¤ca prakãrtitam . viùõuparva ÷i÷ã÷caryà viùõoþ kaüsabadhastathà . bhaviùyaü parva càpyuktaü khileùvevàdbhutaü mahat . da÷a ÷loka sahasràõi viü÷at ÷loka÷atàni ca lileùu harivaü÷e ca saükhyàtàni maharùiõà . %<bhàrataü ÷çõuyànnityaü bhàrataü parikãrtayet . bhàrataü bhavane yasya tasya hastagato jayaþ>% bhàø àø 1 aø . bharatasya apatyàdi ÷ubhràø óhak bhàrateya tadapatyàdau puüstrãø .

#<bhàratavarùa># puünaø jambudvãpàntargate varùabhede jambudvãpa÷abdo 3046 pçø dç÷yam .

#<bhàratã># strã bhç--atac . svàrthe praj¤àdyaõ . 1 vàkye tadadhidevatàyàü 2 sarasvatyàü 3 pakùibhede %<bhàratã saüskçtapràyo vàgvyàpàro narà÷raya>% iti sàø 6 puø alaïkàrokte 4 vçttibhede ca 5 sannyàsinàmupàdhibhede ca strã .

#<bhàradvàja># puø bharadvàjasya gotràpatyam aõ . gotrapravartake 1 munibhede 2 droõàcàrye mediø 3 agastyamunau ÷abdaraø 4 vyàghràñavihage 5 bçhaspatiputre ca hemacaø 6 vanakàrpàsyàü strã ïãp . pçùoø . bhàrdvàjãtyapyatra . vidàø a¤ tataþ a÷vàø phak . bhàrajàyana tadgotràpatye puüstrãø . striyàü ïãp . bhàradvàjã 6 taø . bhàradvàjãputra tatputre sa ca yajurvedasya vaü÷asthaþ çùibhedaþ ÷ataø bràø 14 . 9 . 4 . 3 .

#<bhàrabhçt># triø bhàraü bibharti bhç--kvip . 1 bhàradhàrake . 2 viùõau puø %<bhàrabhçt kathito yogã>% viùõusaø .

#<bhàrameya># triø bhàramasyedam ÷ubhràø óhak . bharamasambandhini striyàü ïãp .

#<bhàraya># puø bhàsà rayo vego yasya . (bhàrui) khagabhede ÷abdacaø .

#<bhàrayaùñi># strã bhàrasya vahanàrthà yaùñiþ ÷àkaø taø . bhàravahanadaõóe (vàüka) amaraþ .

#<bhàrava># naø bhàra vàti và--ka . dhanurguõe trikàø .

#<bhàravàha(h)># triø bhàraü vahati aõ õvi và . bhàravàhini õvul . bhàravàhako'pyatra . amaraþ striyàü ïãp õvipratyayàntasya ÷asàdàvajàdau ïãpi ca åñh . bhàrauhaþ bhàrauhã .

#<bhàravi># puø kiràtàrjunãyakàvyakàrake 1 kavibhede . %<tàvadbhà bhàraverbhàti yàvanmàghasya nodayaþ . udite ca punarmàghe bhàraverbhà raveriva>% udbhañaþ . tatkçte 2 kàvye ca %<upamà kàlidàsasya bhàraverarthagauravam>% udbhañaþ .

#<bhàravçkùa># puø bhàrãbhåto vçkùaþ . kàkùãnàmagandhadravye ÷abdaca0

#<bhàra(ha)hàra># triø bhàraü harati hç--ac aõ và . bhàravàhake tatrànadyamane ac . udyamane tu aõ itibhedaþ .

#<bhàràkrànta># triø 3 taø . 1 bhàreõàkrànte %<bhàràkràntà bhabhanaramanà guruþ ÷rutirasahayaiþ>% chandàmaø ukte 2 saptada÷àkùarapàdake varõavçttabhede strã .

#<bhàri># puø ibhasyàriþ pçùoø . siühe hemacaø .

#<bhàrika># triø bhàraü vahati bhàra + ñhak . bhàravàhake amaraþ

#<bhàriña># puø bhàsà reñati riña--ka . ÷yàmaõañake khagabhede ràjaniø .

#<bhàrin># triø bhàrã'styasya vàhyatvena ini . bhàravàhake etatparasya màsà÷abdasya hrasvaþ . màlabhàrã . %<mallikàmàlamàriõyaþ>% kàvyàdaø .

#<bhàruõóa># puø 1uttarakuruvarùasthe 2 khagabhede tadupakrame %<bhàruõóànàma ÷akunàstãkùõatuõóà bhayànakàþ . tànnirharantãha mçtàn darãùu prakùipanti ca>% bhàø bhãø 7 aø . 2 sàmabhede tatra bhàruóeti pàñhabhedaþ . tatsàmadraùñari 3 çùibhede %<bhàruõóasàmagãtàbhiratharva÷irasodgataiþ>% bhàø àø 67 aø . tacca sàmàrcike 1 . 2 . 2 %<imaü stomarhate>% ityàdimantre geyaü sàma, matkçta tulàdànàdipaddhatau 103 pçø dç÷yam . %<àjyadohàni sàmàni ÷àntikaü bhàruóàni ca . pa÷cime dvàrapàlau tu pañhetàm sàmagau tathà>% vidhànapàø .

#<bhàråpa># naø bhàråpamasya . cidàtmake 1 brahmaõi 2 àtmani puø .

#<bhàrga># puø bhargasya de÷abhedasya ràjà aõ . 1 bhargade÷ançpe tatra tadràjasya bhàrgàø striyàü na luk . bhàrgã . 2 pratardanasya putrabhede puø harivaüø 29 aø .

#<bhàrgabhåmi># puø àïgirase bhàgevaputrabhede harivaüø 3 aø .

#<bhàrgava># puüstrãø bhçgorapatyam tadgotràpatyaü và aõ . 1 bhçpuvaü÷ye bahutve tu atribhçmvityàdinà aõã luk . bhçgavaþ tadgotràpatyeùu . 2 ÷ukràcàrye 3 dhanvini 4 gaje ca puø mediø . tena pràktà tenàdhãtà j¤àtà và aõ . 5 vedapasiddhe vidyàbhede 6 ùàrvatyàü 7 lakùmyàü 8 dårvàyàü ca strã mediø ïãp . pràcye 9 de÷abhede puø . %<brahmàttaràþ pravijayà bhàrgavàj¤eyamallakàþ>% màrkapuø . 10 drupadanagarasthe kumbhakàrabhede puø bhàø àø 190 aø . 11 mahàdeve puø bhàø droø 203 aø .

#<bhàrgavana># naø dvàrakàsthe vanabhede harivaüø 157 aø .

#<bhàrgavapriya># puø 6 taø . hãrake tasya ÷ukragrahapriyatvàt tathàtvam .

#<bhàrgàyaõa># puüstrãø bhargasya gotràpatyaü traigartaþ pha¤ . traigatte bhargagotràpatye .

#<bhàrgã># strã bhàrgasyeyamaõ . (vàmanahàñi) vçkùabhede ràjaniø .

#<bhàrmya># puø bhargasya notràpatyaü gargàø ya¤ . mudgalagotre nçpabhede bhàgaø 9 . 21 . 24 .

#<bhàryà># strã bhç--õyat . 1 vidhinoóhàyàü striyàm 2 strãmàtre 3 bharaõãyamàtre triø . bhàryà÷abda÷ca yåpàhavanãyàdivat alaukikasaüskàrasahitastrãbodhakaþ . tasyàþ guõadoùà yathà %<sà bhàryà yà gçhe dakùà sà bhàryà yà priyaüvadà . sà bhàryàü yà pratipràõà sà bhàryà yà pativratà . nityasvàtà sugandhà ca nitya¤ca priyavàdinã . alpabhuk khalpabhàùã ca satataü maïgalairyutà . satataü dharmabahulà satata¤ca patipriyà . satataü priyavaktrã ca satataü bhartçkàminã . pitçdevakriyàyuktà sarvasaubhàgyavardhinã . yasyedç÷ã bhavedbhàryà devendro na sa mànuùaþ>% .
     %<yasya bhàryà viråpàkùã ka÷malà kalahapriyà . uttarottaravàdà syàt sà jarà na jarà jarà . yasya bhàryà ÷ritànyatra parave÷màbhikàïkùiõã . kukriyà tyaktalajjà ca sà jarà na jarà jarà . yasya bhàryà guõaj¤à ca bhartàramanugàminã . alpàlpena tu santuùñà sà priyà na priyà priyà . duùñà bhàryà ÷añho mitraü bhçütyà÷cottaradàyakàþ . sasarpe ca gçhe vàso mçtyureva na saü÷ayaþ . àpatsu mitraü jànãyàt yuddhe ÷åraü vane ÷ucim . bhàryà¤ca vibhave kùãõe durbhikùe ca priyàtithim>% . gàruóe 108 . 109 aø . vçhaspatiruvàca %<yasya nàsti satã bhàryà gçheùu priyabàdinã . araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham . ÷u÷ãlà sundarã ÷àntà gatà yasya gçhodaràt . araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham . bhàvànuraktà vanità hçtà yasya ca ÷atruõà . araõyaü tena gantarvyç yathàraõyaü tathà gçham . daivenàpahçtà yasya patisàdhyà pativratà . araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham . yasya màtà gçhe nàsti bhàryà càpriyavàdinã . araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham . priyà÷ånyaü gçhaü yasya pårõaü ÷rãdhana bandhubhiþ . araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham . bhàryà÷ånyà vanasamàþ sabhàryà÷ca gçhà gçhàþ . gçhiõã ca gçhaü proktaü na gçhaü gçhasucyate . a÷uciþ strãvihãna¤ca daive paitre ca karmaõi . yadahnà kurute karma na tasya phalabhàgbhavet . dàhaka÷aktihãna÷ca yathà mando hutà÷anaþ . prabhàhãno yathà såryaþ ÷obhàhãno yathà ÷a÷ã . ÷aktihãno yathà jãvo yathàtmà ca tanuü vinà . vinàdhàraü yathàdheyo yathe÷aþ prakçtiü vinà . na ca ÷akto yathà yaj¤aþ phaladàü dakùiõàü vinà . karmiõe ca phalaü dàtuü sàmagrãmålameva ca . vinà svarõaü svarõakàrã yathà'÷aktaþ svakarmaõi . yathà'÷aktaþ kulàla÷ca mçttikà¤ca vinà dvijàþ! . tathà gçhã na ÷akta÷ca santataü sarvakarmaõi! bhàryàmålà÷ca putrà÷ca bhàryàmålà gçhàstathà . bhàryàmålaü sukhaü ÷a÷vad gçhasthànàü gçhe sadà . bhàryàmålo sadà harùaþ bhàryàmåla¤ca maïgalam . bhàryàmåla÷ca saüsàro bhàryàmåla¤ca sauratam . yathà ratha÷ca ruthinàü gçhiõà¤ca tathà gçham . sàrathistu yathà teùàü gçhasthànàü tathà priyà . savaratnapradhànà ca strãratnaü duùkulàdapi . sà gçhãtà gçhasthenaivetyàha kamalodbhavaþ . yathà jalaü vinà padmaü padmaü ÷obhàü vinà yathà . tathaiva ca gçhaü ÷a÷vad gçhiõàü gçhiõãü vinà>% . brahmavaiø puø praø khaø 56 aø . %<toùayet satataü bhàryà vidhivat pàõipãóitàþ . tàsàü tuùñyà tu kalyàõamakalyàõamato'nyathà . santuùño bhàryayà bhartà bhartrà bhàryà tathaiva ca . yasminneva kule nityaü kalyàõaü tatra vai dhruvam . yathà viruddhyate svàmã saubhàgyamadadçptayà . asatãsaïgamaü kartuü sà syàdve÷yà bhavàntare . ihàpi loke'vàcyatvamadharma¤càpi vindati . na ca pitçkulaü svàmikulaü tasyàþ pramodate . virudhyamàne patyau yat sapatnyà và pravartate . atãva duþkhaü bhavati tadakalyàõà kçttayoþ>% kàlikàpuø 20 aø .

#<bhàryàña># puø bhàryàü taddànamañati añ aõ upaø saø . anyasmai svabhàryàdànàrthaü gantari trikàø .

#<bhàryàñika># puø bhàryayà àño gatiþ prayojanamasya ñhak . 1 strãjite 2 hariõabhede ca mediø .

#<bhàryàru># puø bhàryaü ghàryamçcchati ç uõ . 1 ÷ailabhede 2 hariõabhede . bhàryàü parabhàryàmçcchati ç--uõ . 3 aniyogena parabhàryàgàmini ca mediø .

#<bhàryàvçkùa># puø bhàryeva priyatvàt vçkùo yasya . pataïge ràjaniø .

#<bhàryoóha># puø åóhà bhàryà yena àhitàø và paranivàtaþ . åóhabhàryake

#<bhàla># naø bhà--lac . 1 lalàñe bhruvorårdhvabhàge 2 tamasi mediø .

#<bhàlakçt># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<bhàlacandra># puø bhàle candro'sya . 1 ÷ive 2 gaõe÷e 3 durgàyàü strã0

#<bhàladar÷ana># naø bhàle dç÷yate karmaõi lyuñ . 1 sindåre ÷abdacaø bhàle dar÷anaü netramasya . 2 kapàlalocane mahàdeve .

#<bhàladç÷># puø bhàle dçgasya . trinayane mahàdeve hemacaø .

#<bhàlanetra># puø bhàle netramasya . 1 ÷ive . bhàlalocanàdayo'pyatra . 2 trinayanàyàü durgàyà strã .

#<bhàlàïka># puø bhàlasyevàïko yasya bhàle aïko yasya và . 1 ÷àkabhede 2 karapatre'stre (karàt) 3 rohitamatsye mahàlakùaõavi÷eùa lalàñacihnayukte 4 puruùabhede 5 ÷ive 6 kacchape ca mediø .

#<bhàlu># puø bhçõàti rogàn bhç udasane ¤uõ rasya laþ . àditye ujjvalaø .

#<bhàlu(lå)ka># puüstrãø cuø bhala--avarodhe uka åka và . svanàmakhyàte pa÷ubhede amaraþ pàñhàntaram . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<bhàllavi># puø 1 sàma÷àkhàbhede 2 tadadhyetari ca . %<tàmetàü bhàllavaya uvàsate>% tàõóya bràø 2 . 2 . 4 %<tàmetàü parivartinãü viùñutim bhàllavi÷àkhàdhyàyina upàsate>% bhàø .

#<bhàllå(llu)ka># puüstrãø bhallåka + svàrthe aõ và pçùoø hrasvaþ . jantubhede bhallåke striyàü ïãù .

#<bhàva># puø bhàvayati cintayati padàrthàn cuø må--ac . nàñyoktau nànàpadàrthacintake 1 paõóite . bhàvayati j¤àpayati hçdayagatam bhå--õic--ac . 2 hçdgatàvasthàvedake mànasavikàre svedakampàdau vyabhicàribhàve . 3 ratyàdibhàve mediø bhå--bhàve gha¤ . sàdhyaråpe siddharåpe và 4 kriyàråpe dhàtorarthe . 4 ràge 5 à÷aye ca 6 sattàyàü 7 ceùñàyàm 8 janmani ca amaraþ 9 vibhåtau . kartari õa . 10 àtmani 11 budhe 12 jantau karaõe gha¤ . 14 gauravite 15 abhinayabhede trikàø . 16 yonau 17 upade÷e dharaõiþ . saüsàre bhava÷abdàrthe ca . jyoø ukte 19 lagnàditaþ tanvàdi dvàda÷abhàve tacchabde 3802 pçø tadànayana¤ca dç÷yam . 20 strãõàü yauvanakàle sattvabhavàùñàviü÷atyalaïkàràntargate'ïgaje prathamàlaïkàre . yathà yauvane sattvajàstàsàmaùñàviü÷atisaükhyakàþ . alaïkàràstatra bhàvahàvahelàstrayo'ïgajàþ . tatra bhàvaþ %<nirvikàràtmake citte bhàvaþ prathamavikriyà>% . janmataþ prabhçtinirvikàre manasi udbuddhamàtro vikàro bhàvaþ . yathà %<sa eva surabhiþ kàlaþ sa eva malayànilaþ! saiveyamavalà kintu mano'nyadiva dç÷yate>% sàø daø . bhàvasya lakùaõàntaraü yathà %<÷arãrendriyavargasya vikàràõàü vidhàyakàþ . màvà vibhàvajanità÷cittavçttaya ãritàþ puràõe nàñya÷àstre ca dvayostu ratibhàvayoþ . samànàrthatayà càtra dvayamaikyena lakùyate>% . 21 grahàõàü dvàda÷avidhaceùñàbhede tadànayanaü phalaü ca jyoø taø uktaü yathà %<÷ayana¤copave÷a¤ca netrapàõiþ prakà÷anam . gamanaü gamanecchà ca sabhàyàü vasatistathà . àgamanaü bhojana¤ca nçtyalipasà ca kautukam . nidà grahàõàü bhàvà÷ca dvàda÷aite prakãrtitàþ>% . bhàvànayanakramo yathà %<yadrà÷au vidyate sveñastena taü paripårayet . punaraü÷ena saüpårya svarkùaü tatra niyojayet . jàtadaõóaü tathà lagnamekãkçtya sadà budhaiþ . raviõà màgahàreõa ÷eùaü kàrye niyojayet>% . aü÷ena lavasaükhyayà . svarkùaü grahàõàü janmanakùatram . tadyathà . vi÷àkhànalatoyàni vaiùõavaü bhagadaivataü puùyà pauùõoyamaþ sarpo janmabhànyarkataþ kramàt . çkùorà÷iþ . yadà meùe grahastadà 1 ekapåritagrahasaükhyàïkaþ . yadà vçùe grahastadà 2 dvipårito grahasaükhyàïkaþ kàryaþ . jàyàsutamçtyutuïgasvagçhatrikoõasthànasthitapàpagrahàõàü nidrà÷ayanabhàvayoþ phalam %<nidràyà¤ca yadà popo jàyàsthàne ÷ubhaü vadet . yadi pàpaþ ÷ubhairdçùño nà÷ubhai÷ca kadàcarna . yadi và ÷atrugehã syàcchayane yadi vekùitaþ . tadà nàrãsamaü tasya nà÷o bhavati ni÷citam . ÷ubhà÷ubhairyadà dçùñaþ ÷ubhagrahasamanviütaþ . nàrã ca mriyate tasya prathamà ca vi÷eùataþ . sutasthàne sthitaþ pàpã nidràyàü ÷ayane'pi và . tadàü ÷ubhaü bhavettasya nàtra kàryà vicàraõà . tuïgasthàne svagçhe bà trikoõe và yadà bhavet . apatyasya tadà nà÷o jàyate nàtra saü÷ayaþ . ÷ubhagraho yadà tatra kråro và yadi vekùitaþ . tadà prathamàpatyasya nà÷o bhavati ni÷citam . mçtyusthàne sthitaþ pàpo nidràyàü ÷ayane'pi và . tadàtmano'pamçtyuþ syàdràjatã'paratã'pi và . ÷ubhagraho yadà tatra mçtyusthàne'pi saüsthitaþ . tadà ca maraõaü tasya mçtyusthàne vi÷eùataþ . pàpagrahairyadà dçùñaþ ÷ubho và ÷atruvãkùitaþ . tadà tasya ÷ira÷chedo muninà parikãrtitaþ . evaü krameõa boddhavyaü grahabhàve subuddhinà . balàbalavicàreõa jàyate ca ÷ubhà÷ubham . jyotirvitsu ca sarveùu parihàraþ kçto mayà . ÷ayanàdikabhàveùu j¤àtavya÷copade÷ataþ . ekàda÷e và da÷amàlaye và dhanàlaye và yadi và vilagne . pàpena yukto na ÷umagraha÷cettathàpi siddhiü mahatãü vañanti>% . grahabhedena da÷àbhede phalaü yathà
     %<mandàgniþ pitta÷ålã ca jàyate ÷ayane naraþ 1 . upave÷e bhavecchilpã ÷yàmavarõastathà naraþ 2 . netrapàõau bhavet kråro jaladoùo bhavennaraþ 3 . puõyavàn dhàrmika÷caiva dhanavàü÷ca prakà÷ane 4 . gamane ca raverjàtaþ kçpaõo dhanasaüyutaþ . bahubhàùã kùamã krodhã lubdhacittaþ sadà bhavet 5 . alpabhoktà ÷ãghragàmã dãrghàyurnçpavallabhaþ . ÷åraþ ÷rãmàn su÷ãla÷ca gamanecchàbhavo naraþ 6 . sabhàyà÷ca raverjàtaþ khalo dàtà kùamã bhavet . dayàluþ paõóite dhãmàn guõavàn paõóita priyaþ 7 . àgamane bhavenmårkhaþ kuråpo dhanavàn bhavet 8 . bhojane bhakùako màüsalubdho mahàvapurvalã 9 . nçtyakipaso sundaro vànmã paõóitagçhàdhipaþ 10 . utsàhã ca mahàbhogã kautuke ca divàkare 11 . dàtà bhoktà priyaþ putrakalatràõàü na saü÷ayaþ . liïge dehe kare caiva ÷ude rogã tathaiva ca . nidràyà¤ca bhavedbhànoþ krodhano raktanetrakaþ>% 12 . iti raveþ .
     %<÷ayane ca vidhau krodhã daridro bahulampañaþ 1 . upave÷e mahàrogã dhanavàü÷ca bhavennaraþ 2 . netrapàõau netrarogã ÷lãpadã bahubhàùakaþ . kråraþ khalo'ti÷åra¤ca jàyata ca vidhau tadà 3 . prakà÷ane ni÷ànàdhe dhanavà÷ca bhavennaraþ . dakùo buddhimàn dàtà ca paradàreùu lampañaþ 4 . arogã vittahà caiva krårakarmà dhanànvitaþ . ÷irorogã danta÷ålã jàyate gamane vidhau 5 . nànàmatirmahàkrodhã sampadyukto bhavennaraþ . gamanecchuvidhau jàto dhanahãno bhavet tadà 6 . dàtà ca dhàrmika÷caiva ràjapàtrã bhavet sadà . sabhàyà¤ca vidhã nitya jàyate puruùottamaþ 7 . nityakrodhã mahàduþkhã bhavedàgamane vidhau 8 . bhojane ca bhavellubdho bhakùaka÷ca mahàsuraþ 9 . yo jàto nçtyalipsàyàü guõavàn dhàrmiko bhavet . bahuputro dhanã dàtà jàyate nàtra saü÷ayaþ 10 . kautuke ca bhavedrogã nànàvidyàsu tatparaþ . utsàhã ca mahàkrodhã jàyate ca sunisitam 11 . nidràyàü dadrurogã syàt kle÷apàparujànvitaþ . putra÷okamahàduþkhã nityaü bhramati medinãm>% 12 . iti candrasya .
     %<mayane ca kuje jàto lakùmãvadbahiraïgakaþ . kùaõakrodhã mahàda¤caþ kçpaõo jàyate naraþ 1 . upave÷e yadà bhaume jàyate ca naràdhamaþ . dhanavàn krårakarmà ca niùñhuro kàtivarjitaþ 2 . bhetrapàõau ca yo jàtohyakùirogã bhavennaraþ . putradàradhanairyukto dàridryecaiva dahyate 3 . prakà÷ane kule jàto dhanavàn paõóitaþ sudhãþ . nàrã ca priyate tasya prathamà ca vi÷eùataþ 4 . gamane ca yadà jàtaþ pravàsã nitya duþkhitaþ . ÷arãre ca bhavedrogã kaõóàdikuùñhadadrukaþ 5 . pravàsã gamanecchàyàü gudarogã bhavecca saþ . dhanahãnaþ kukarma ca jàyate kùitijasya ca 6 . sabhàyà¤ca yadà jàto dhàrmiko bahusampadà . guõavà¤ca mahàdàtà ÷irãrogã bhaved dhruvam>% 7 . kujasyàgamane nityaü kha¤co mavati nànyathà . karõarogã pitta÷ålã jàyate ca naràdhamaþ 8 . bhojane bhåmijasyàpi yo jàto màüsalubdhakaþ . vçhatkhàyo mahàkrodhã mithyotsàhã dhanànvitaþ 9 . kujasya nçtyalipsàyàü yo jàto dhanavàn bhavet . dàtà bhoktà sadà mànã ràjamàtro bhavecca saþ 10 . kautuke kùitijasyàpi jàto bhavati paõóitaþ . nànàdhanena saüyukto bahuputro dvibhàryakaþ 11 . nidràyàü bhåmiputrasya yo jàto mårkha evaþ saþ . kalaho bàndhavaiþ sàrdhaü ÷ãkakle÷arujànvitaþ 12 iti maïgalasya . %<budhasya ÷ayane jàto dhanavàn kùudhitaþ sadà . aïgacchedà bhavedvàpi khaïgo bhavati mànyathà 1 . upave÷e ca yo jàtaþ pravàsã jàyate dhruvam . kavitàguõadhãyukto mauravarõo mahà÷ayaþ 2 . netrapàõau ca yo jàtaþ ÷lãpadàdirujànvitaþ . cakùårogã vi÷eùaþ syàt putrayà÷ã bhaveddhruvam 3 . prakà÷ane bhavetjàto ràjapàtrã thanànvitaþ . nànàdhaneva saüyukto jàyate vedapàragaþ 4 . gamaye yo naro jàtaþ pravàkã nityaduþkhitaþ . ÷arãre kùatamàpnoti nityamçõo bhavecca saþ 5 . yo jàto gamanecchàyàü sampaño duùñacittakaþ . strãva÷o duùñabhàrya÷ca sa naro bahubhàùakaþ 6 . samàyà÷ca budhe jàto mårkho bhavati paõóitaþ . dhanavàn dhàrmika¤caiva cirarogã bhavettu saþ 7 . kråraþ khalo hato mårkhaþ pàpa÷ãmo bhavennaraþ . budhasyànakane nityaü jàyate ca naràdhamaþ 8 . bhojane ca bhavet saukhyaü dhanahãno bhavennaraþ . paradveùã pravàsã ca ÷othamàtravyathànvitaþ 9 . yo jàto nçtyalipsàyàü dhanavàn paõóitaþ kaviþ . udasàho ca mahàhçùño bhunakti sukhamadbhutam 10 . lautuke ca yadà jàto bhavet sarvajanapriyaþ . ar÷orogã dadruyukto dhanavànakhyasasyakaþ 11 . nidràvya¤ca yadà jàtaþ sarvadàsyaikapàtratàm . nànàkle÷abhavàpnoti roga÷ãka jamakùayam>% 12 . iti budhasya . %<dhanavàn lampañaþ ÷yàmaþ sthålavrakarutyànvitaþ . jãvasya ÷ayane jàto mànavo nàtra sa÷ayaþ 1 . upave÷e surojàto bahubhàdhau ca rogavàn . pa÷udhàtã mahà÷ilpã ÷lãpañãrogalayutaþ 2 . netrapàõau surorjàtaþ sàsarogã dhanã bhavet . kùatàdi÷caraõe nityaü jàyate màtra saü÷ayaþ 3 . guroþ prakà÷e dhanavàn liïgaguhye rujànvitaþ . dakùo lampañapàpã ca ÷yàmavarõo rujànvitaþ5. sarpabhãto gåóhakarmà sàhasã gamanonmukhe. paravittena dhanavàn pumàn bhavati vàkapatau 5 . guro÷ca gamanecchàyàü jàto bhavati mànavaþ . ÷ålã dhanã pravàsã ca savàkarmaõi tatvaraþ 6 . vaktrà dàtà ca dhanavàn ràjasevànvito naraþ . ÷ålarogã bhavennityaü sabhàyàü vàkpato sthite 7 . dhàrmikastãrthakç÷yànã dhanã càgamane guroþ . paradàreùu saülubdho jàyata nàtra saü÷ayaþ . bhojane bahusaukhyàdyo màüsalubdho mahàsuraþ . kàmukaþ priyavàkya÷ca jàyate nàtra saü÷ayaþ 9 . nçtyalipsoþ ÷añho vàgyo dhanavàn sàttvikastathà . mahadai÷varyasaüyukto jãvasya ca bhavennaraþ 10 . kautuke ca gurorjàto dhanavàn dhàrmikaþ sadà . nçtyotsàhã mahatsaïgã bhunakti sukhamadbhutam 11 nidràyà¤caiva yo jàta÷cakùå rogã bhavecca saþ . kçpaõo bahubhàùã ca duþkhito bhramate mahãm>% 12 . iti guroþ .
     ÷ukrasya ÷ayane jàto sampaño bahubhàùakaþ . dantarogã mahàkrodhã nãco bhavati nitya÷aþ 1 . upave÷e tathà jàto balavàn dàmbhikaþ sadà . nityapravàsã rogã ca jàyate nãcasaüsthite 2 . netrapàõau bhçgorduþkhã roga÷okasamanvitaþ . dhanahãno mahàrogã mànavaþ syànnasaü÷ayaþ 3 . mçgoþ prakà÷ane jàto vidyàdhanasamanvitaþ . dàtà ca dhàrmika÷caiva kãrtimàn jàyate naraþ 4 . ÷ukrasya gamane jàtaþ pàdamåle rujànvitaþ . nityotsàhã mahà÷ilpã bhavettãrthagatau rataþ 5 . gamanecchau yadà jàto vyàtçnà÷o bhaveddhruvam . màtà ca mriyate tasya ÷ai÷ave vyàdhisaüyutaþ 6 . sabhàyà¤ca bhçgorjàto ràjapàtrã mahàdhanã . kula÷ãlo mahàdakùaþ kevalaü ÷ålarogavàn 7 . bhçgoràgapane jàto duþkhito bahulampañaþ . dadrurogã putra÷okã jàyate ca naràdhamaþ . ÷ukrasya bhojane jàto balavàn dàmbhikaþ sadà . mahàdhanã bhavennityaü vàõijyena vi÷esataþ 9 . yo jàto nçtyalipsàyàü sa vàmbhã jàyate dhruvam . pàõóityaü kavità caiva vardhate ca dine dine . sadi caiva bhavennoce mårkho bhavati ni÷cayaþ . tuïgasthàne vi÷eùeõa ràjapàtro mahàdhanã . kàmuko bahukànta÷ca parayoùitpriyaþ sadà . mahàhçùño mahàbandhuþ kautukã ca bhavet sadà . bahuputrakamutra÷ca nànàsukhasamanvitaþ . nãce tadviparãtaþ syàt duþkha÷okasamanvitaþ 11 . nidràyà¤ca bhçgorjàto bhavedrogã ca ni÷ciyam . nityalke÷ã mahàduþkhã jàyate nàtra saü÷ayaþ . jàyàyà¤ca sutasthàne yadi nidrà bhçtorbhavet . tadà sarvavinà÷aþ syàddhiùõunà parikãrtitam 12 . ÷ukrasya .
     %<÷ayane ca ÷anerjàto lampaño bahubhàùakaþ . guhyasthàne bhavedrogã koùavçddhi÷ca jàyate . lambàt saptàùñame caiva ÷ayanasyaþ ÷anai÷caraþ . tadà nityapravàsã syàcchatrukùayã bhavecca saþ . upave÷e yadà jàtaþ ÷lãpañãdadrusaüyutaþ . dhanahãno bhavet tasya pãóà bhavati nitya÷aþ 2 . netrapàõau yadà jàto mårkho bhavati paõóitaþ . dhanavàn dhàrmika÷caiva dvibhàryo bahubhàdhakaþ 3 . prakà÷ane ca yo jàtã ràjapàtrã bhavecca saþ . nànàguõena guõavàn dhàrmikaþ paõóitaþ ÷uciþ>% matàntare %<jàyàsthàne ca lagne ca prakà÷ane yadà ÷aniþ . tadà sarvavinà÷aþ syàjjàtidhvaüso bhaved dhruvam 4 . gamane ca yadà jàtaþ pàdamåle rujànvitaþ . tãrthe ca gatimànnityaü putradàraivivarjitaþ 5 . yo jàto gamanecchàyàü ÷lopadãrogasaüyutaþ . dantàghàtã mahàkrodhã kçpaõaþ paranindakaþ 6 . samàyà¤ca ÷anau jàtaþ putradàradhanairyutaþ . bhavetra labhate vittaü nànàratnasamanvitam>% 7 . àgamane yadà jàto mahàkrodhã rujànvitaþ . sarpàdibhi÷ca sadaùño bhràtçnà÷ã bhaved dhruvam 8 . bhojane caiva yo jàtã mandàgni÷ca mahànapi . ar÷orogã tathà ÷åsã cakùårogã bhavecca saþ . yo jàto nçtyalipsàyàü nartako bahubhàùa÷aþ jãvane duþkhita÷caiva pravàsã paridevakaþ 10 . kautuke ca ÷anerjàto ràjapàtro mahà÷ayaþ . dàtà bhoktà mahàdakùo dhàrmikaþ paõóitaþ ÷uciþ 11 . nidràyàsra ÷anerjàto dhanavàn paõóitaþ ÷uciþ . cakùurogã pitta÷ålã dvibhàryo bahuputrakaþ . vi÷eùata÷ca dharmasye karmasye ca kadàcana . yadi daivàdbhavennidrà nà÷ã bhavati nikhitam . karmanà÷o dharmanà÷aþ kùudhàrtaþ duþkhitaþ sadà . nityapravàsã rogã ca kàryanà÷aþ pade pade . syamitranehe ùaùñhe và kendre và svagçhe punaþ . tadà sarvaü vicàrya¤ca vaiparãtyena cintanam . jàyàyà¤ca sutasthàne yadi nidrà bhavet punaþ . tadà sarvaü ÷ubhaü vidyàdviùõunà parikãrtitam 12 . ÷aneþ .
     ÷ayane ca yadà ràhãrjanma yasya ùavet punaþ . tasya kle÷o mahàduþkhaü jàyate ca na saü÷ayaþ 1 . upave÷e ca yo jàtaþ ÷lãpadãrogasaüyutaþ . bahuhànirnarendrasya pãóà bhavati nitya÷aþ 2 . netrapàõau yadà jàtalakùårogã bhaved dhruvam . sarpàdhàto mahàgãtirdhitàryo bahubhàùakaþ 3 . prakà÷ane ca yo jàto dhanavàn dhàrmikaþ punaþ . nityapravàsã cotsàhã sàttviko dhàrmikaþ ÷uciþ 4 . gamane caiva yo jàto nànàrogairdhanakùayaþ . dantàghàtã mahàkrodhã pi÷unaþ paranindakaþ 5 . yo jàto gamanecchàyàü bahuputro mahàdhanaþ . paõóito guõavàn dàtà jàyate ¤ca narottamaþ 6 . sabhàyà¤ca yadà jàtaþ kçpaõo dhanasaüyutaþ . nànàguõena guõavàn dhàrmikaþ paõóitaþ ÷uciþ 7 . àgamane ca yo jàto lampaño bahubhàùakaþ . suhçdbandhuvinà÷aþ syànnànàkle÷a÷ca jàyate 8 . bhojane ca mahàduùño mandàgni÷ca rujànvitaþ . kçpaõaþ kañuvàkya÷ca duþkhito nityasevakaþ 9 . yo jàto nçtyalipsàyàü kha¤jo bhavati nànyathà . putranà÷o bhavet tasya jàyànà÷o bhaved dhruvam 10 . kautuke ca yadà jàto guõaiþ sarvaiþ samanvitaþ . nànàdhanena dhanavàn ràjasevàsu tatparaþ . yadi daivàd bhavet tuïgã svagçhã và kadàcana . tadà sarvaü vaiparãtyaü jàyate ca na saü÷ayaþ 11 . yo jàto ràhunidràyàü duþkhitaþ sarvatastathà . nànàsthàne gato vàpi dhanaputravivarjitaþ . jàyàyà¤ca sutasthàne yàto nidràü vidhuntudaþ . tadà sarvaü vaiparãtyaü ÷atajàyàsamanvitaþ 12 . ràhoþ evaü ketånàm . 22 vai÷evikokteùu dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàtmakeùu ùañsu padàrtheùu %<dravyàdayaþ pa¤ca bhàvà aneke samavàyinaþ>% bhàùàø %<tathà hi padàrthodvividhaþ bhàvo'bhàva÷ca . tatra bhàvàþ ùañ saptamasyàbhàvatvakãrtanàt>% siø suø . abhàva eka iti padàrthàþ sapta . tatra dravyàdipa¤cakasya anekatvavi÷iùñaü bhàvatvaü lakùaõaü samavàyasya bhàvatve'pi ekatvàt na tatra prasaïgaþ . tatra ca dravyàdiùañkànyatamatvam bhàvatvamiti siø muø . sattàsambandhitvamiti dinakaraprakçtayaþ . sambandhitvaü samavàya sambandhena tàdàtmyena ekàrdhasamavàyena và bodhyam . tena dravyàditrike samavàyena, sattàyàü tàdàtmyena vi÷eùeùu ekàrthasamavàyena, samavàye syàtmakasamavàyena svaråpasambandha vi÷eùeõa sattàsambandhasattvànàprasaïgaþ . %<bhàvo yathà tathà'bhàvaþ kàryavatkàraõa sataþ>% kusumàø . bhå--cintàyàm karaõe ac . 23 antaþkaraõe %<bhàvaduùño na ÷udhyati>% àø taø . 24 tantrokte pa÷vàcàràditraye %<bhàvastu trividhà devi! divyavãrapa÷ukramàt . divyavãrau mahàmàvau adhamaþ pa÷ubhàvakaþ . vaiùõavaþ pa÷umàvena påjayet parame÷varam . ÷aktimantre varàrohe! pa÷ubhàvo bhayànakaþ . divye vãre mahe÷àni! jàyate siddhiruttamà>% . yàskena sàdhyaråpàyàþ kriyàyà bhàvatvamuktaü yathà %<tad yatrobhe bhàvapradhàne bhavataþ pårvàparãbhåtaü bhàvamàkhyàte nàcaùñe vrajati pacatãtyupakramaprabhçtyapavargaparyantaü, mårtaü sattvabhåtaü sattvanàmabhirvrajyà païktirityàdibhiþ sattvànàmupade÷o gaura÷vaþ puruùo hastãti bhavatãti bhàvasya, àste ÷ete vrajati tiùñhatãti>% . àlaïkàrikoktabhàvasya dvividhatà sa¤càrivyabhicàribhedàt tattacchabde dç÷yam . 25 saïgãtasaïgatapadàrthadyotakahastàdiceùñàbhede ca . %<yasya ca kriyayà kriyàntaraü lakùyate sa bhàvaþ>% iti vyàkaraõaparibhàùite 25 padàrthe ca tatra ca saptamãtyàkare sthitam . bhavatãti bhå--kartari õa . 27 utpattiyute ùaóvikàrayute ca padàrthe bhàvavikàra÷abde dç÷yam . 28 sàükhyamatasiddheùu dharmàdharmàdiùu buddhidharmeùu %<saüsarati nirupabhogaü bhàvairadhivàsitaü liïgam>% sàø kàø . %<bhàvairadhivàsitaü dharmàdharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varpyàõi bhàvàstadanvità buddhiþ tadanvita¤ca såkùma÷arãramiti tadapi bhàvairadhivàsitaü yathà surabhicampakasamparkàdvastraü tadàmodavàsitaü bhavati tasmàdbhàvairevàdhivàsitatvàt saüsarati>% tattvakauø . teùàü karaõà÷ritatvaü kàryà÷ritatva¤ca dar÷itaü yathà %<sàüsiddhikà÷ca bhàvàþ pràkçtikà vaikçtikà÷ca dharmàdyàþ . dçùñàþ karaõà÷rayiõaþ kàryà÷rayiõa÷ca kalalàdyàþ>% sàkàø %<vaikçtikànaimittikàþ pràkçtikàþ, syàbhàvikàþ sàüsiddhikàþ bhàvàþ yathà sargàdàvàdividvàn bhayavàn kapilo mahàmunirdharmaj¤ànavairàgyai÷varyasampannaþ pràdurbabhåveti smaranti . vaikçtikà÷ca bhàvàþ asàüsiddhikàþ upàyànu ùñhànotpannàþ yathà pràcetasaprabhçtãnàü maharùãõàm . evamadharmàj¤ànàvairàgyànai÷varyàõyapi . kàryaü ÷arãraü tadà÷rayiõastasyàvasyàþ kalalabudbudamàüsape÷ãkaraõóàïgapratyaïgavyåhàþ garbhasthasya, tato nirgatasya bàlasya bàlyakaumàrayauvanayàrdhakàtãti>% taø kauø . 29 tattatpadàrthàsàdhàraõe dharma ca %<bhàve tvatalau>% pàø . bhàva÷abdenàsàdhàradharma ucyate . sa ca taditaràvçttitve yàvattadvçttidharmaþ yathà gotvamityàdau bhàvàrthakatvapratyayena gavetaràvçttitve sati sakalagovyaktivçttidharmo bodhyate .

#<bhàvaka># puø bhàva + svàrthe ka . 1 bhàva÷abdàrthe manovikàre halàø . bhå--bhàvi--và õvul . 2 sattà÷raye 3 utpàdake ca triø .

#<bhàvata># triø bhå--÷atç bhavan tasyedam aõ . utpàdyamànasambandhini striyàü ïãp .

@<[Page 4667a]>@
#<bhàvatka># triø yuùmadarthakàt bhavacchabdàt idamarthe pakùe ñhak . bhavatsambandhini pakùe chas . sittvàt padatvam . mavadãya tatràrthe tiø .

#<bhàvana># naø bhå--õic--lyu . (càlatà) 1 phalabhede 2 viùõau puø . bhàve lyuñ . 3 adhivàsane 4 cintàyàm 5 dhyàne 6 paryàlocanàyàü vaidyakokte 7 auùadhasaüskàrabhede . bhàvi--yuc . %<vyàpàro bhàvanà saivotpàdanà saiva ca kriyà>% ukte 8bhaviturbhavanànukålavyàpàrabhede strã bhañña÷abde dç÷yam . anubhavajanye smçtihetau 9 saüskàrabhede strã . %<saüskàrabhedo vego'tha sthitisthàpakabhàvane>% %<atãndriyo'sau vij¤eyaþ kvacit spande'pi kàraõam . bhàvanàkhyastu saüskàro jãvavçttiratãndriyaþ . upekùànàtmakastasya ni÷cayaþ kàraõaü bhavet . smaraõe pratyabhij¤àyàmapyasau heturucyate>% bhàùàpaø . %<bhàvanàkhya iti . tasya saüskàrasya, upekùàtmakaj¤ànàt saüskàrànutpatterupekùànàtmakani÷caya ityuktam . tenopekùànyanisayatvena saüskàraü prati hetuteti bhàvaþ . nanu smaraõaü pratyupekùànyani÷cayatvena hetutvaü tenopekùàdisthale na smaraõam ittha¤ca saüskàraü prati j¤ànatvenaiva hetutàstviti cenna vinigamanàviraheõàpi saüskàraü prati upekùànyani÷cayatvena hetutàyàþ siddhatvàt . ki¤ca upekùàsthale saüskàrakalpanàyà gurutvàt saüskàraü prati copekùànyatvena hetutàyàþ siddhatvàt . tatra pramàõaü dar÷ayati . smaraõe iti . asau saüskàraþ smaraõaü pratyabhij¤àna¤ca janayati . ataþ saüskàraþ kalpyate . vinà vyàpàraü pårvànubhavasya svaraõàdijananàsàmarthyaü svasvavyàpàrànyataràbhàve kàraõatvàsambhavàt . na ca pratyabhij¤àü prati tattatsaüskàrasya hetutvena pravyabhij¤àyàþ saüskàrajanyatvena smçtitvàpattiriti vàcyam . aprayojakatvàt . pare tu anudbuddhasaüskàràt pratyabhij¤ànudayàdudbuddhasaüskàrasya hetutvàpekùayà tattatsmaraõasyaiva pratyabhij¤àü pati hetutvaü kalpyata ityàhuþ>% siø suø . bha--cintàyàü yuc . 10 cintàyàü strã . cintà ca mànasavçttibhedaþ sà ca trividhà yathoktaü viùõupuø 6 aü 7 aø . %<trividhà bhàvanà vipra! vi÷vametannibodhata . brahmàkhyà karmasaüj¤à ca tathà caivobhayàtmikà . brahmabhàvàtmikà hyekà karmabhàvàtmikà parà . ubhayàtmikà tathaivànyà trivithà bhàvabhàvanà . sanandanàdayo vrahma bhàvabhàvanayà yutàþ . karmabhàpanayà cànye devàdyàþ sthàvarà÷caràþ . hiraõyagarbhàdiùu ca brahmakarmàtmikà dvidhà . bàdhàdhikàrayukteùu vidyate bhàvabhàvanà>% . buddha÷abdadar÷itaü bauddhamatasiddhabhàvanàcatuùñaya¤ca dç÷yam . cuø bhå--mi÷raõe bhàve yuc . 2 niryàsàdinà cårõadravyasya mi÷rãkaraõe cårõadravyasya niryàsàdinà saüskàrabhedo bhàvanà tatpramàõamuktaü bhàvapraø yathà %<draveõa yàvanmànena cårõaü sarvaü plutaü bhavet . bhàvanàyàþ pramàõastu cårõe proktaü bhiùagvaraiþ>% .

#<bhàvabodhaka># puø bhàvasya ratyàdervodhakaþ anumàpakaþ . ratyàdyanumàpake 1 bhrubhaïgàdidehaceùñàvi÷eùe 2 mukharàgàdau ca amaraþ

#<bhàvayå># triø bhàvamicchati kyac un vede niø . bhàvecchau . çø 10 . 86 . 15 .

#<bhàvavat># triø bhàva + rasàø matup masya vaþ . bhàvayute striyàü ïãp .

#<bhàvavikàra># puø 6 taø . yàskokteùu utpattiyutapadàrthasya janmàdiùu ùañsu gharmeùu %<ùaóbhàvavikàrà bhavantãti vàrùyàyaõiþ, jàyate'sti vipariõamate vardhate'pakùãyate vina÷yatãti, jàyata iti pårbabhàvasyàdimàcaùñe nàparabhàvamàcaùñe na pratiùedhati astãtyutpannasya sattvasyàvadhàraõaü, vipariõamata ityapracyavamànasya tattvàdvikàraü, vardhata iti svàïgàbhyuccayaü, sàüyaugikànàü vàrthànàü, vardhate vijayeneti và vardhate ÷arãreõeti và, apakùãyata ityetenaiva vyàkhyàtaþ pratilomaü, vina÷yatãtyaparabhàvasyàdibhàcaùñe na pårvabhàvamàcaùñe na pratiùedhati>% .

#<bhàvavçtta># puø bhàve vçttaþ pravçttaþ bhàvo vçtto jàto yasmàdvà . sçùñikartari bahmaõi %<anuùñup ca bhavecchando bhàvavçttastu daivatam>% smçtiþ .

#<bhàvàña># puø bhàvaü bhàvena và añati aña--aõ ac và . 1 bhàvake 2 sàdhau 3 kàmuke 4 nañe 5 nive÷e ca mediø . bhàve gha¤ 6 taø . 6 bhàvapràptau .

#<bhàvànugà># strã bhàvaü padàrthamà÷ayaü vànugacchati gama--óa . 1 chàyàyàm 2 abhipràyànugantari triø ràjaniø .

#<bhàvàlãnà># strã bhàve padàrthe àlãnà . chàyàyàü ràjani0

#<bhàvika># triø bhàvena nirvçttam ñhak . 1 bhàvasàdhye padàrthe 2 arthàlaïkàrabhede 401 pçø dç÷yam .

#<bhàvita># triø cuø bhå--÷uddhau cintàyàü mi÷raõe và karmaõi kta . 1 vàsite 2 pràpte mediø . 3 ÷upe 4 cintite 5 mi÷rite vaidyakoktaniryàsàdinà mi÷rite 6 cårõàdau ca . vãjagaø ukte avyaktànekavargasamãkaraõena 7 vyaktãkaraõe .

@<[Page 4668a]>@
#<bhàvitra># triø bhå--sattàyàü õitran . trailokye ujjvalaø .

#<bhàvin># triø bhå--gamyàø bhaviùyati õini . 1 bhaviùyatpadàrthe %<bhàvini bhåtavadupacàraþ>% nyàyaþ . striyàü ïãp . bhàvo ratyàdibhàvaþ sàttvikabhàvo và'styasya ekàkùarakçdantatve'pi bàhulyàrthe ini ïãp . 2 bahubhàvàgvitàyàü striyàm bharataþ 3 strãmàtre ràjaniø . 4 gandharvakanyàbhede strã màrkapu0128 tatra bhàminãti pàñhàntaram .

#<bhàvuka># naø bhå--uka¤ . 1 maïgale 2 tadvati triø amaraþ . 3 bhàvanàyute triø hemacaø . %<muhuraho rasikà bhuvi bhàvukàþ>% iti bhàgaø 1 . 1 . 3 .

#<bhàvya># naø bhå--àva÷yake bhàve õyat . 1 ava÷yabhavitavye . bhåkartari yat bhavya svàrthe aõ . 2 bhavya÷abdàrthe %<bhàvãtyava÷yaü yat bhàvyaü tatra brahmà na bàdhakaþ>% kàliø puø 38 a0

#<bhàùa># vacana bhvàø àtmaø dvikaø señ . bhàùate abhàùiùña . çdit caïi na hrasvaþ . upasargapårvakastu tattadupasargadyotàtyàrthayuktakathane . pari + ÷àstrakàramaïgete .

#<bhàùaõa># naø bhàùa--bhàve lyuñ . kathane amaraþ . sàø daø ukte nirvahaõàïgabhede %<sandhirbirodho grahtanam>% ityupakrame %<bhàùaõaü pårbavàkya¤ca>% ityàdinãddi÷ya lakùitaü yathà %<màmadànàdi bhàùaõam>% .

#<bhàùà># strã bhàùa--a . 1 vàkye 2 saükhyatàdivàkye ca %<aùñàda÷abhàùàvàravilàsinãbhujaïgaþ>% iti sàø daø . bhàùàbhedà¤ca pràkçta÷abde 4549 pçø dar÷itàþ . vyavahàre 3 pratij¤àsåcakavàkye yadàvedayate ràj¤e tadbhàùetyabhidhãyate iti smçtiþ . pårbapakùa÷abde 4406 pçø dç÷yam . 4 ràgiõãbhede halàø .

#<bhàùàsama># naø ÷abdàlaïkàrabhede yathoktaü sàø daø 10 pariø . %<÷abdairekavidhaireva bhàùàsu vividhàsvapi . sàmyaü yatra bhavet so'yaü bhàùàsam itãùyate>% yathà %<ma¤julamaõima¤jãre kalagambhãre vihàrasarasãtãre . virasàsi kelikãre kimàli! dhãre ca gandhasàrasamãre>% eùa ÷lokaþ saüskçtapràkçtasaurasenãpràcyàvantãnàgaràpabhraü÷eùvekavidha eva .

#<bhàùàpàda># puø karmaø . catuùpàdavyavahàre pratij¤àsåcake vàkyaråpe prathame'ü÷e pårvapakùa÷abde 4406 pçø dç÷yam .

#<bhàùika># triø bhàùayà nirvçttaþ ñha¤ . vedàdiparibhàùànirvçtte niruø 2 . 2 .

#<bhàùikasvara># puø karma . mantretaravedabhàgaråpabràhmaõe pañhitasyarekàtyàø ÷rauø 1 . 1 . 18 . 10 . bhàùye dç÷yam .

#<bhàùita># naø bhàma--bhàve--kta . 1 kamane karmaõi--kta . 2 kathite triø . %<bhàùitapuüskàt>% pàø . bhàùita uktaþ pumàn yena kap

#<bhàùya># naø %<såtràrtho varõyate yatra padaiþ såtrànusàribhiþ . svapadàni ca varõyante bhàùyaü bhàùyavido janàþ>% ityukta lakùaõe 1 såtravyàkhyàgranthabhede %<phaõibhàùitabhàùyaphakkikà>% bhaiùaø . 2 kathanãye triø .

#<bhàùyakàra># puø bhàùyaü karoti kç--aõ upaø saø . pàõinyàdisåtrabhàùyakàrake pata¤jaliprabhçtau bhàùyakàrà÷ca såtrabhede vibhinnà yathà pàõinisåtrasya pata¤jaliþ brahmasåtrasya ÷aïkararàsànujàdayaþ . yogasåtrasya vedavyàsaþ, sàükhyasåtrasya vij¤ànabhikùuþ, gautamasåtrasya vàtsyàyanaþ, kaõàdasåtrasya pra÷astapàdaþ . mãmàüsàsåtrasya ÷avarasyàmã ityàdayaþ . %<aha¤ca bhàùyakàra÷ca ku÷àgrãyadhiyàvubhau . naiva ÷abdàmbudheþ pàraü kimanye jaóabuddhayaþ>% durgasiühaþ naiva na aiva gatavantàvityarthaþ . kvip 6 taø . bhàùyakçdapyatra .

#<bhàsa># dãptau bhvàø àtmaø sekaø señ . bhàsate abhàsiùña . caïi và hrasvaþ . abãbhasat ta anabhàsat ta . j¤ànaviùayatve ca %<prakàrãbhåya bhàvate>% .

#<bhàsa># strã bhàsa--sampaø bhàve kvip . 1 prabhàyàm amaraþ 2 mayåkhe mediø 3 icchàyàü dharaõiþ .

#<bhàsa># puø bhàsa--bhàve gha¤ . 1 dãptau vi÷vaþ àdhàre gha¤ 2 goùñhe . kartari ac . 3 kukkure 4 ÷ukre ca 5 ÷akunte gçdhrakhage hemacaø %<yaj¤àrthamadadat vastu bhàsaþ kàko'thavà bhavet>% smçtiþ . 6 kavibhede %<bhàso hàmaþ kavikulaguruþ kàlidàso vilàsaþ>% prasannaràø .

#<bhàsada># naø bhasadaþ kadide÷asyedam aõ . sitambe çø 10 . 163 bhàùyam . yajuø 25 . 6 vedadãpe tu bhàsete màsa--bàø adi . bhàsad dàntaþ tatràrthe ityuktam .

#<bhàsanta># puø bhàsa--jhac . 1 sårye 2 candre uõàø 3 nakùatre hemaca0ka . 4 sundaràkàre triø 5 bhàsakhage puü strãø mediø . 6 tàràyàü strã gauràø uõàø .

#<bhàsas># naø bhàsa--bhàve asic . dãptau dviråpakoùaþ .

#<bhàsàketu># puø bhàsa--bhàve a . bhàsà dãptiþ 6 vaø . dãptikàrake vahnau çø 10 . 20 . 3 .

#<bhàsàpura># naø purabhede vçø saø 16 aø .

#<bhàsu># puø bhàsa--uõ . sårye trikàø .

#<bhàsura># triø bhàsa--ghurac . 1 dãpti÷ãle 2 sphañike ca trikàø 3 vãre puø dharaõiþ 4 kuùñhauùadhe naø jañàø .

#<bhàsurapuùpã># strãø bhàsuràõi puùpàõyasyàþ . vç÷cikàlau (vicàti) ràjaniø .

#<bhàskara># puø bhàsaü karoti bhàs + kç--ñac varakaø . 1 sårye 2 agnau mediø 3 vãre dharaõiþ . 4 arkavçkùe 5 siddhànta÷iromaõigranthakçtpaõóite . 6 svarõe naø ràjaniø . 7 mahàdeve puø bhàø ànuø 8 aø . 8 bhàskareõa kçte pakvalavaõabhede naø cakradattaþ . bhàskaralavaõa÷abde dç÷yam .

#<bhàskaradyuti># puø bhàskare dyutirasya . 1 viùõau puø %<candràü÷urbhàskaradyutiþ>% viùõusaø . %<yadàdityagataü teja>% ityuktestasya tathàtvam . 6 taø . 2 såryasya dyutau strã .

#<bhàskarapriya># puø 6 taø . padmaràgamuõau (cuni) .

#<bhàskaralavaõa># naø bhàskaranirmite lavaõabhede %<pippalã pippalãmålaü dhanyàkakçùõajãrakam . saindhava¤ca vióa¤caiva patraü tàlã÷akesaram . eùàü dvipalikàn bhàgàn pa¤casaurcalasya ca . maricàjàji÷uõñhãnàmekaikasya palaü palam . tvagele càrdhabhàge ca sàmudràt kuóavadvayam . dàóimàt kuóava¤caiva dve pale càmlavetasàt . etaccårõãkçtaü ÷lakùõaü gandhàdyamamçtopamam . lavaõaü bhàskaraü nàma bhàskareõa vinirmitam . jagatastu hitàrthàya vàta÷leùmàmayàpaham . vàtagulmaü nihantyetadvàta÷ålàni yàni ca . takramastusuràsãdhu÷uktakà¤jikayojitam . jàïgalànàntu màüsena raseùu vividheùu ca . mandàgnera÷nataþ ÷akto bhavedà÷veva pàvakaþ . ar÷àüsi grahaõãdoùakuùñhàmayabhagandaràn . hçdrogamàmadoùàü÷ca vividhànudarasthitàn . plãhànama÷marã¤caiva ÷vàsakàsodarakrimãn . vi÷eùataþ ÷arkaràdãn rogànnànàvidhàüstathà . pàõóurogàü÷ca vividhàn ÷amayatya÷aniryathà>% cakradaø .

#<bhàskaràvarta># puø su÷rutokte ÷irãrogabhede %<såryodayaü yà pratimandamandamakùibhruvaü ruk samupaiti gàóham . vivardhate càü÷umatà sahaiva såryàpavçttau vinivartate ca . ÷ãtena ÷àntiü labhate kadàciduùõena jantuþ sukhamàpnuyàcca . taü bhàskaràvartamudàharanti sarvàtmakaü kaùñatamaü vikàram>% .

#<bhàskari># puø bhàskarasyàpatyamø i¤ . 1 vaivasvate manau 2 karõe ca . 3 sunibhede bhàø ÷àø 47 aø .

#<bhàskàreùñà># strã 6 taø . àdityabhaktàlatàyàü ràjaniø .

#<bhàsmana># triø bhasmano vikàraþ aõ manantatvàt na ñilopaþ . bhasmavikàre .

#<bhàsmàyana># puø bhaõano gotràpatyam capha¤ . bhasmarùigotràpatye tataþ syàrthe aõ striyàü myà bhàsmàyanyà tatràrthe strã

#<bhàsvat># puø bhàs + astyarthe matup masya vaþ . 1 sårye 2 arkavakùe 2 vãre mediø 4 dãpte triø hemacaø . striyàü ïãp sà ca 5 nadyàü baø vaø 6 åùasi ca strã nighaõñuþ . 7 jyotiùanibandhabhede strã yatra såryagrahaõàdiniråpaõamasti .

#<bhàsvara># triø bhàsa--varac . 1 dãptiyukte 2 sårye 3 agnau mediø 4 dine 5 arkavçkùe ca puø . 6 kuùñhauùadhe (kuóa) naø ràjaniø 7 skandànucarabhede puø bhàø ÷aø 46 aø .

#<bhikùa># lobhe làbhàyoktau sakaø yàcane dvikaø kle÷e akaø bhvàø àtmaø señ . bhikùate abhikùiùña vibhikùe .

#<bhikùà># strã bhikùa--a . 1 yàc¤àyàm amaraþ . 2 sevàyàü 3 bhçtau ca mediø . upacàràt 4 bhikùite vastuni . tatra brahmacàribhikùàprakàraþ brahmacarya÷abde 4596 pçø uktaþ . tasyà dànàva÷yakatvam pramàõaü ca àø taø màrkapuø uktaü yathà %<bhojanaü hantakàraü và agraü bhikùàmathàpi và . adattvà naiva bhoktavyaü yathàvibhavamàtmanaþ . gràsapradànàdbhikùà syàt agraü gràsacatuùñayam . agràccaturguõaü pràhurhantakàraü dvijottamàþ>% . gràsaü palamàtramiti navya vardhamànaþ . bhikùàyà dànapàtràõi uktàni viùõupuø %<dadyàcca bhikùàtritayaü parivràña brahmacàriõàm . svecchayà tu naro dadyàt vibhave satyavàritam . ityete'tithayaþ proktàþ saüpràptà bhikùukà÷ca ye . caturaþ påjayannetàn nçyaj¤arõàt pramucyate>% . cakàraþ pårvoktàtithibhojanena samuccayàrthaþ . sanyàsibhikùàdàne tu %<yatihaste jalaü dadyàt bhaikùyaü dadyàt punarjalam . tadbhaikùyaü meruõà tulyaü tajjalaü sàgaropamam>% . viùõudharmottare %<càõóàlo vàtha pàpo và ÷atrurvà pitçghàtakaþ . de÷akàlàtyayagato maraõãyo mato mama>% viùõupuø . %<vyàghitasyànnahãnasya kuñumbàt pracyutasya ca . adhvànaü và prapannasya bhikùàcaryaü vidhãyate>% . atra bhikùàdyadàne bhojananiùedhàt manuùyayaj¤asya nityatvàcca atithipràpteranityatvàt yaj¤asiddhaye brahmaõamàtràya bhikùàdidànamàva÷yakam . ataeva baudhàyanaþ %<aharaharbràhmaõebhyo'nnaü dadyàt àmålaphala÷àkebhyaþ athaivaü manuùyayaj¤asamàpnoti>% . viùõuþ bhikùukàbhàve càgraü gobhyo dadyàt agnau và kùipet .

#<bhikùàñana># naø bhikùàrthamañanam . bhikùàrthe gamane tasya sàyaü pràta÷ca niùedho yathà %<sàyaü pràtargçhadvàraü bhikùàrthaü nàvaghaññayet>% kårmapuø 15 aø .

#<bhikùàdi># puø %<samåhàrthe bhikùàdibhyo'õ>% pàø ukte aõpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõo yathà %<bhikùà garbhiõã kùetra karãùa aïgàra carman sahasra yuvati padàdi paddhati artharvan dakùiõà bhata viùaya ÷rotra>% pàø gaø .

#<bhikùàpàtra># naø bhikùàharaõàrthaü pàtram ÷àø taø . 1 bhikùàyà àharaõàrthe pàtre bhikùu÷abde dç÷yam . 2 bhikùàdànasaüpradàne brahmacàryàdau bhikùà÷abde dç÷yam .

#<bhikùà÷itva># naø bhikùà÷ino bhàvaþ tva . 1 bhikùà÷inobhàve 2 pai÷unye hàràø .

#<bhikùà÷in># triø bhikùàlabdhama÷nàti a÷a--õini . bhikùàlabdhãpajãvini . %<bhikùà÷ã vicaret gràmam>% smçtiþ .

#<bhikùu># triø bhikùa--un . 1 bhikùàkàrake 2 caturthà÷rame puø 3 tadvati ca . tadà÷rame adhikàriõa÷ca à÷rama÷abde uktàþ . taddharmàþ niø siø uktà yathà atha yatidharmàþ pràtarutthàya vrahmaõaspate iti japitvà daõóàdãni mçda¤ca nidhàya måtrapurãùayorgçhasthacaturguõaü ÷aucaü kçtvàcamya parvadvàda÷ãvarjaü praõavena dantadhàvanaü kçtvà tenaiva mçdà bahiþkañiü prakùàlya jalatarpaõavarjaü snàtvà punarjaïghe prakùàlya vastràdãni gçhãtvà màrjanàntaü kçtvà ke÷avàdinamontanàmabhistarpayitvà oü bhåstarpayàmãtyàdi vyastasamastavyàhçtibhirmaharjanastarpayàmãti tarpayet . oü bhåþ svàheti svàhà÷abdàntaiþ svadhà÷abdàntai÷caibhireva punastarpayediti kecit . tata àttamyà¤jalinà praõavena jalamàdàya vyàhçtibhiruddhçtya gàyatryà triþ kùiptvà gàyatrãü japet . udite sårye praõavena vyàhatibhirvàrghyaü trirdattvà mitrasya carùaõãtyàdyaiþ pårvokta saurãbhiridaü viùõustrirdevo brahmajaj¤ànamiti copasthàya sarvabhåtebhyo nama iti pradakùiõamàvartate tato natvà %<àdityàya vidmahe sahasràkùàya dhãmahi . tannaþ såryaþ pracodayàditi>% trirjapet . evaü trikàlaü viùõupåjàü brahma yaj¤a¤ca kuryàt . atha bhikùà . vidhåme sannamusale vyaïgàre bhuktavajjane . kàle paràhõabhåyiùñhe nityaü bhikùàü yati÷varet ityukte kàle udvayamiti catasçbhiràdityamupasthàya tanaikyaü dhyàtvà àkçùõeneti pradakùiõaü kçtvà ye te panthàna iti japtvà %<yo'sau viùõvàkhya àditye puruùo'ntarhçdi sthitaþ . so'haü nàràyaõodeva iti dhyàtvà maõamya tam>% . tritaõóaü dakùiõe tvaïge tataþ sandhàya bàhunà . pàtraü vàmakare kùiptvà ÷leùayaddakùiõena tviti bodhàyanoktadi÷à trãn pa¤ca sapta và gçhàn gatvà bhavatpårvaü bhikùàü yàcitvà %<pårõamasi pårõaü me bhåyà>% ityàgantya ÷ucirannaü prokùya oü bhåþ svadhà nama ityàdivyastasamasta vyàhçditibhiþ såryàdidevebhyo bhåtebhya÷ca bhåmau kùiptvà bhuktvà praõavena ùoóa÷a pràõàyàmàn kuryàditi saükùepaþ . gautamavyàkhyàyàü bhçguþ . %<yatihaste jalaü dattvà bhaikùyaü dadyàt punarjalam . bhaikùyaü parvatamàtraü syàt tajjalaü sàgaropamam>% . atra sarvatra målaü màdhavàparàrkamadanaratnasmçtyarthasàràdau j¤eyam . kaõvaþ %<ekaràtraü vasedgràme nagare pa¤caràtrakam . varùàbhyo'nyatra varùàsu màsàüstu caturo vaset>% . jàvàla÷rutau %<÷ånyàgàre devagçhatçõakuñãvalmãkavçkùamålakulàla÷àlàgnihotragçhanadãpulinagirikuharanirjharasthaõóileùvaniketanaþ>% iti . màtsye %<aùñau màsàn vihàraþ syàd yatãnàü saüyatàtmanàm . ekatra caturomàsàn vàrùikànnivaset punaþ . avimuktapaviùñànàü vihàrastu na vidyate>% . atriþ %<bhikùàñanaü japaü snànaü dhyànaü ÷aucaü suràrcanam . kartavyàni ùaóetàni sarvathà nçpadaõóavat . ma¤cakaü ÷uklavastra¤ca strãkathàü laulyameva ca . divàsvàpa¤ca yàna¤ca yatãnàü patanàni ùañ . àsanaü pàtralobha÷ca sa¤cayaþ ÷iùyasaügrahaþ . dibàsvàpo vçthàjalpo yaterbandhakaràõi ùañ>% . dakùaþ %<nàdhyetavyaü na vastavyaü na ÷rotavyaü katha¤cana . yatipàtràõi mçdveõudàrvalàbåmayàni ca>% . madamanaratne atriþ %<pitrarthaü kalpitaü pårvamannaü devàdikàraõàt . varjayet tàdç÷ãü bhikùàü parabàdhàkarãü tathà>% . vçhaspatiþ %<na tãrthavàsã nityaü svànnopavàsaparo yatiþ . na càdhyayana÷ãlaþ syànna vyàkhyànaparo bhavet>% . etadvedàrthabhinnaparam . atriþ %<snànaü suràrcanaü dhyànaü pràõàyàmo balistutiþ bhikùàñanaü japaþ sandhyà tyàgaþ karmaphalasya ca>% . ete dharmà mitàø pràyeõoktàstadvàkya¤cà÷rama÷abde dç÷yam . 4 buddhabhede jañàø 5 ÷ràvaõãkùupe ràjaniø . 6 kokilàkùe bhàvapraø 7 upaniùadbhede ca .

#<bhikùuka># puø bhikùa--uka . bhikùopajãvini . %<brahmacàrã yati÷caiva vidyàrthã gurupoùakaþ . adhvagaþ kùãõavçtti÷ca ùaóete bhikùukàþ smçtàþ>% atriõà pàribhàùikàdar÷itàþ . tataþ samåhe khaõóikàø ñha¤ . bhaikùuka tatsamudàye naø . kaóàràø karmaø và paranipàtaþ . vipràbhakùukaþ bhikùukavipra ityàdi .

#<bhikùusaüghàñã># strã bhikùuü saüghañate pràpnoti sam + cañ--aõupaø saø . dhãvare hemacaø .

#<bhikùusåtra># naø bhijoþ tadà÷ramavidhitadharmasya j¤àpakaü såtram ÷àø taø . vyàsakate brahmasåtre ÷àrãrakasåtre .

@<[Page 4671a]>@
#<bhiõóa># puüstrãø bhaõa--óa pçùoø . karàkçtiraktavarõaparõe vartulàkàravoja kùupabhede . strãtve ñàp ràjaniø gauràø ïãù tatràrthe

#<bhiõóãtaka># puø bhiõóã satã takate taka--hàse ac . bhiõóãkùupe ràjaniø .

#<bhitta># naø bhida--kta niø tasya na naþ . khaõóe amaraþ .

#<bhitti># strã bhida--ktina 1 gçhàdeþ kuóye (deyàsa) 2 prabhede ÷abdaratnàø . 3 avakà÷e 4 saüvisàge vi÷vaþ . svàrthe ka . tatràrthe saj¤àyàü kan . pallyàü hemacaø .

#<bhitticàra># puø bhittyà kuóyàdibhedanena corayati cura--ac . (siüdhela) sandhibhedakacaure .

#<bhittipàtana># puüstrãø bhittiü kuddhyaü pàtayati bhedanena pàtilyu . mahàmåùikabhede ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<bhida># dvidhàkaraõe vi÷eùakaraõe ca rudhàø ubhaø sakaø aniñå . bhinatti bhinte irit abhidat abhaitsãt abhitta . vibheda vibhide . minnaþ . bhettà .

#<bhida># aü÷akaraõe bhvàø paraø sakaø señ idit . bhindati abhindãt

#<bhid># strã bhid--sampaø bhàve kvip . 1 bhede 2 vi÷eùakaraõe ca . kartari kvip . 3 bhettari triø .

#<bhidaka># naø bhida--kvun . vajre 1 hãrake . 2 khaóge uõàø ko0

#<bhidà># strã bhida--bhàve aï . 1 vidàraõe dvaidhãkaraõe 2 vi÷eùakaraõe ca .

#<bhidàdi># strã aïpratyayanirvçtte ÷abdanakhe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<bhidà chidà vidà kùipà guhà ÷raddhà medhà godhà àrà hàrà kàrà (bandhanasthàne) kùipà tàrà (jyotiùi) dhàrà re(le)khà cåóà pãóà vapà vasà mçjà kçpà . atra chidà dvaidhãkaraõa evànyatra chittiþ . àrà ÷astryàmanyatra artiþ . dhàrà jalapravàhe'nyatra dhçtiþ . guhà giryoùadhyoþ anyatra gåóhiriti bodhyam>% .

#<bhidi># puø bhida--ki . vajre dviråpakoø .

#<bhidira># naø bhida--kirac . vajre trikàø .

#<bhidu># naø bhida--ku . vajre trikàø .

#<bhidura># naø bhida--kurac . 1 svayaübhedana÷ãle amaraþ . 2 plakùavçkùe ràjaniø . tasya saudhabhedakàïkuravattvàt tathàtvam .

#<bhidelima># triø bhida--karmakartari kelim . svayaü bhidyamàne .

#<bhidya># puø bhida--kartari kyap nade niø . nade hemacaø .

#<bhidra># naø bhida--rak . vajre trikàø .

#<bhindipàla># puø midi vidàraõe ran bhindiü bhedanaü pàlayati pàli--aõ . 1 hastakùepye nàtikàsnne amarañãkàyàü marataþ . hastapramàõe astrabhede kùãrasvàmã . hamàø paø tallakùaõamanyathoktaü yathà %<bhindipàlasya lakùaõaü procyate tasya ya àyàmã yatpramàõaü daõóasya ca yaþ pariõàho yatasaüsthànaü dravyàdipramàõaü grahaõamokùau daùñàduùñà÷ca gatayastatsarvaü yathoktaü vakùyàmi vatsa! nibodha . tatra bhindipàlasya daõóaþ phalàcitaþ saptahasto jyeùñho bhavati dvàda÷àïgalahãnã madhyamo vitastihãnastu kaniùñho mànataþ syàddaõóa÷ca saptàïgulapariõàhaþ ÷reùñho bhavati mçdhyamo dvyaïgulahãnastryaïgulahãna÷ca kaniùñho bhavati måle parãõàho gràhyaþ sa ca gopucchavat veditavyo daõóàrtha punaþ kåñajadçkùajaü vaiõavaü bhadrasiühavyaü kadambakaü và dàrumayaü và kàrayeta tanmayà hi daõóà dçóhàþ syuþ kàlàkulotsàdakàriõah kalmaùà vivardhayanti catustriü÷adavakà avanodakàrakànamonnamanasahà pårbabhàraparãkùamà÷ca bhavanti te nityaü daõñheùu ku÷alaiþ ÷ubhalakùaõà vij¤eyà daõóasyopari patraü karõikàsaüsthànàü prayojayet karõikà ca dvyaïgulotsedhà ùaóaïgulà ca lekhyà syàt yathà daõóaparãõàhaü balitthàü kàrayet sauvarõaü rajatamayaü và kàüsyaü và tàmraü và lauhamayaü ÷àrïgajàtamasthijaü yojayet tadàlàbhe tu vaikùavaü dçóhaü và vidadhyàt bhindipàlaphalantu viü÷atyaïgulapramàõaü bhavati mistriü÷asadç÷am pãtaü suni÷itadhàramuttamaü kurvãta aùñàda÷àïgalapramàõaü madhyaü ùoóa÷àïgulapramàõaü nãcaü nirdiùñaü tatra yàvatyaþ phalapatrapuùpàõàü yonayo dç÷yante tàvatyo bhindipàlaphalakàþ, kartavyà tathà vistàre tryaïgulamåle vocchakasahabaddhordhamaùñàïgulaü daõóasåtreõàvaveùñayet pårvabhàge madhyàntàdipàtrairityuttamàdhamamadhyamànàü bhavet daõóasya pramàõadviguõaü phalaü tasya gauravàt bhavati tatràùñada÷àïgulaü bhindipàlaphalàgram çju kàryaü pa¤cabhiþ pa¤cabhiþ palairbardhitatayà vacchatapalaü ÷reùñhaü palàgreõa ÷atikaþ uttamaþ kartavyaþ a÷ãtipalomadhyamaþ ùaùñipàlo nãcaþ>% .

#<bhinna># triø bhida--kta . 1 vidàrite amaraþ 2 saïgate 3 anyàrthe 4 prasphuñite ca mediø . 5 rogabhede naø . %<÷aktikunteùukhaógàgraviùàõairà÷ayã hataþ . yatki¤cit prasravettaddhibhinnamityabhidhãyate>% bhàvapraø . à÷ayaþ koùñhaþ .

#<bhinnaka># puø bhinnaü kaü yasya . bauddhe trikàø . tanmata vi÷vasya kùaõabhaïguratvena sthàyisukharàhityàttasya tathàtvam .

#<bhinnakåña># naø kàmandaø ukte valavyasanabhede . tatra ca balavyasanaü nànàbidhamuktaü yathà %<uparuddhaü parikùiptaü vimànitamamànitam . amataü vyadhitaü ÷ràntaü dåràyàtaü navàgatam . parikùãõàgrarahitaü prahatàgrajavaü tathà . à÷ànirvedabhåyiùñhamançtapràptameva ca . kalatragarbhaü vikùiptamantaþ÷alyaü tathaiva ca . bhinnagarbhaü hyapasçtamabhiyuktaü tathaiva ca . kruddhamaulàvimi÷ra¤ca vi÷iùña¤càpi vidviùà . dåthayuktaü svavikùiptaü mitravikùiptameva ca . vicchinnavividhàsàraü ÷ånyamålaü tathaiva ca . asvàmisaïgata¤càpi bhinnakåñaü tathaiva ca . duùpàrùõigrahamandha¤ca balavyasanamucyate>% . bhinnagarbhamapyatra .

#<bhinnakrama># puø bhinnaþ kramo yatra . vàkyagate upakramaràhityaråpe bhagnaprakramàkhye kàvyadoùabhede .

#<bhinnagàtrikà># strã bhinnaü vidàritaü gàtramavayavã yasyàþ . karkañyàm ràjani0

#<bhinnaguõana># naø lãlàø ukte påraõabhede %<aü÷àhati÷chedabadhena bhaktà labdhaü bibhinne guõane phalaü syàt>% udàø . tatra dç÷yam .

#<bhinnaparikarman># naø lãlàø ukte sacchedasya saïkalanaghyavakalanàdiråpàïgasaüskàràùñake parikarman÷abde dç÷yam .

#<bhinnabhinnàtman># puø bhinnaprakàraþ prakàre dvitvam tàdç÷a àtmà yasya . caõake (colà) ÷abdacaø .

#<bhinnayojanã># strã bhinnaü yujyate'nayà yuja--karaõe lyañe ïãp . pàùàõabhedake vçkùe ràjaniø .

#<bhinnavarcas(ska)># triø bhinnaü varco yasya và kap . dravãbhåtamalake su÷rutaþ .

#<bhinnaviñkà># strãø bhinnà viñ malaü yayà . 1 alàbå latàyàü su÷rutaþ . 6 baø . 2 dravãbhåtamalake triø .

#<bhinnàrtha># triø bhinno'rtho vàcyo yasya kap . anyapadàrthe amaraþ .

#<bhiyas># naø bhã--vàø kasun . bhave çø 1 . 52 . 9 . udà0

#<bhiriõñikà># strã ÷vetagu¤jàyàm ràjaniø .

#<bhila># bhedane và cuø uø pakùe tuø paraø sakaø señ . bhelayati--te bhilati abãbhilat ta abhelãt .

#<bhilla># puø bhila--lak . mlecchajàtibhede . (bhila) sa ca bràhmaõakanyàyàü tãvaràjjàtaþ . %<pulindamedabhinnà÷ca>% ityupakrame %<ete vai tãvaràjjàtàþ kanyàyàü brahmaõasya ca>% parà÷arapaddhatiþ .

#<bhillagavã># strã bhillànàü gauriva pac samàø ïãù . gavayajàti striyàü ràjaniø .

#<bhillataru># puø bhillatiyaþ tadupajãvyatvàt taruþ . lodhre ràjani0

#<bhillabhåùaõa># naø bhillaü bhåùayati bhåmi--lyu . gu¤jàvçkùe ràjaniø tat phalasya teùàü bhåùatatvàt tasya tathàtvam .

@<[Page 4672b]>@
#<bhilloña># puø bhillapriyamuñam patraü yasya . lodhravçkùe su÷rutaþ .

#<bhillã># strã bhila--lak gauø ïãù . lodhre ràjaniø .

#<bhiùa># rogapratãkàre sauø paraø sakaø señ . bheùati abheùãt .

#<bhiùakpriyà># strã 6 taø . guóåcyàm ràjaniø .

#<bhiùagjita># naø 3 taø . auùadhe triø .

#<bhiùagbhadrà># strã 7 taø . bhadradantikàyàm ràjaniø .

#<bhiùagmàtç># strã bhiùajàü màteva . vàsakavçkùe ràjaniø .

#<bhiùaj># cikitsàyàü kaõóvàø ùaø sakaø señ . bhiùajyati abhiùajã(jyã)t .

#<bhiùaj># puø vibhetyasmàt rogaþ %<bhiyaþ suk hrasva÷ca>% uõàø aji kaõóvàø bhiùaj--kvip và . 1 cikitsake . 2 viùõau puø . tasya saüsàrarogahàritvàt %<bhãùà syàt vàtaþ pavate>% ityàdi ÷rutyà sarveùàü bhãtijanakatvàdvà tathàtvam . tataþ apatye gargàø ya¤ bhaiùajya vaidyaputre striyàü ïãp yalopaþ bhaiùajã . bhiùajo bhàvaþ aõ %<bhekajà÷ca>% pàø nirde÷àt guõaþ na vçddhiþ . bheùaja cikitsàyàm naø . tataþ svàrthe¤ya . bhaiùajya naø tatràrthe .

#<bhiùõaj># upaø sevàyàü kaõóvàø paø sakaø señ . bhiùõajyata abhiùõajã(jyã)t .

#<bhissañà># strã bhissàmannaü ñãkute ñãka--óa pçùoø . anne amaraþ . pçùoø . bhiùmañà bhismiñà bhiùmikàstatra pàñhàntaràõi .

#<bhissa># strã bhid--kvip so--ka pçùoø dasya saþ . anne amaraþ

#<bhã># bhave juø paraø akaø aniñ . vibheti abhaiùãt bibhayàmabaø bhåva àsa cakàra bibhàya . bhãruþ bhãtaþ . etadyoge %<bhãtràrthànàü bhayahetuþ>% pàø bhayahetorapàdànatà . vyàghràt bhãta .

#<bhã># bhaye akaø bharaõe sakaø kyràdiø và vàø paraø aniña bhãnàti minàti . abhaiùãt .

#<bhã># strã bhã--sampaø kvip . bhaye amaraþ .

#<bhãõã># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<bhãta># naø bhã--bhàve kartari và kta . 1 bhave 2 tadyute triø . 3 mantrabhede puø %<÷ivo và ÷aktiratha và bhãtàkhyaþ sa prakãrtitaþ>% tantrasàraþ

#<bhãti># strã bhã--ktin . 1 bhaye amaraþ . 2 kampe ca trikàø .

#<bhãma># triø bibhetyasmàt bhã--apàdàne mak . 1 bhayahetau 2 bhayànakarase amaraþ . 3 mahàdeve 4 bhãmasene 5 amlavetase ca puø mediø . 6 parame÷vare puø tasya %<bhãùàsmàdvàtaþ parate>% ityàdi÷ruteþ sarveùàü mayahetutvàt tathàtvam . mahàdevasyàùñamårtibhadhye àkà÷aråpe 7 mårtibhede 8 devagandharvabhede bhàø àø 65 aø . àïgirase vahnibhede bhàø vaø 219 aø . 10 dànavabhede bhàø ÷aø 227 aø . 11 amàvasuvaü÷ye nçpabhede harivaüø 27 aø . sàttvatavaü÷ye 12 nçpabhede harivaüø 95 aø . 13 vidarbhàdhã÷e nçpabhede damayantãpitari tatkathà bhàø vaø 51 aø . 14 aùñàda÷àkùaramantrabhede %<àdau madhye tathà cànte caturasrayuto manuþ . j¤àtavyo bhãma ityeùa yaþ syàdaùñàda÷àkùaraþ>% tantrasàø .

#<bhãmaka># puø pàrvatyàroùajàte gaõabhede harivaüø 168 aø .

#<bhãmajànu># puø yamasabhàsthe nçpabhede bhàø saø 8 aø .

#<bhãmatithi># strã bhãmopàsità tithiþ ÷àø taø . bhãmaikàda÷yàm màgha÷uklaikàda÷yàm .

#<bhãmadvàda÷ã># strã bhãmopàsità dvàda÷ã 1 màgha÷ukladvàda÷yàm tatra bhãmasenakçte 2 vratabhede ca hemàø vraø padmapuø .

#<bhãmanàda># puø 6 baø . 1 siühe ÷abdacaø . karmaø . 2 bhamànaka÷abde pu0

#<bhãmaparàkrama># triø bhãmaþ paràkramo'sya . 1 bhayànakaparàkrame 2 viùõau puø %<bhãmo bhãmaparàkramaþ>% viùõusaø .

#<bhãmapura># naø 6 taø . vidarmaràjasya nagare kuõóinapure bhãmanagaràdayo'pyatra .

#<bhãmabala># triø 6 baø . 1 bhayànakavãrye 2 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø àø 17 aø . 3 vahnibhede puø bhàø vaø 219 aø .

#<bhãmayu># strã àtmano bhãmaü vçùamicchati kyac vede niø un . àtmano vçùabhecchau strãgavyàm çø 5 . 56 . 3 .

#<bhãmaratha># puø 1 amurabhede garuóapuø 86 aø . 2 dhçtaràùñraputrabhede bhàø àø 67 aø . 3 dhanvantarivaü÷ye nçpabhede harivaüø 29 aø . 4 da÷àrhavaü÷ye nçpabhede harivaü 37 aø . satyabhàmàyàü jàte vàsudevasya 5 putrabhede harivaü 162 aø .

#<bhãmarathã># strã %<saptasaptatime varùe saptame màsi saptamã . ràtri rbhãmarathã nàma naràõàmatidustarà>% ityuktàyàü 1 ràtrau . %<tàmatãtya narã yo'sau dinàni yàni jãvati . kratu bhistàni tulyàni suvarõa÷atadakùiõaiþ . gatiþ pradakùiõaü viùõorjalpanaü mantrabhàùaõam . dhyànaü nidrà sudhà cànnaü bhãmarathyàþ phala÷rutiþ>% vaidyake . 2 nadãbhede bhàø vaø 88 aø .

#<bhãmarikà># strã satyabhàmàgarbhajàtàyàü ÷rãkçùõasya kanyàyàü harivaüø 162 aø .

#<bhãmala># triø bhiyomalaþ sambandho yataþ . bhayaïkare yajuø 30 . 6 .

#<bhãmavikrama># puø 1 dhçtaràùñraputrabhede bhàø aø 27 aø . 6 baø . 2 bhayànakavikame triø .

@<[Page 4673b]>@
#<bhãmavikrànta># puüstrã 6 baø . 1 siühe trikàø striyàü jàtitvàt ïãù . 6 baø . 2 bhayànakavikramayute triø .

#<bhãmave÷a># triø 6 baø . 1 bhayànakave÷ayute 2 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø aø 57 aø . 3 dànavabhede puø harivaü 24 aø .

#<bhãmave÷avat># puø dhçtaràùñraputrabhede bhàø àø 186 aø .

#<bhãma÷ara># puø dhçtaràùñraputrabhede bhàø àø 67 aø .

#<bhãma÷àsana># puø bhãmaü ÷àsanamasya . 1 yame ÷abdàrõavaþ bhayànaka÷àsanakartari 2 nçpàdau ca .

#<bhãmasena># puø yudhiùñhirànuje 1 madhyamapàõóave 2 karpårabhede ca ÷abdaratnàø . 3 janamejayasya bhràtçbhede bhàø àø 3 aø . 4 pauravapràcãnajanamejayasya putrabhede bhàø àø 94 aø .

#<bhãmahàsa># puø indratåle (vuóirasutà) ÷abdaratnàø .

#<bhãmà># strã 1 bhãmàkhyàyàma durgàyàm 2 rocanàkhyagandhadravye ÷abdaratnàø 3 ka÷àyàü ÷abdamàlà 4 nadãbhede bhàø vaø 223 a0

#<bhãmàdevã># strã bhãmàkhyà devã . durgàmårtibhede %<puna÷càhaü yadà bhãmaü råpaü kçtvà himàcale . rakùàüsi kùapayiùyàmi munãnàü tràõakàraõàt . tadà màü munayaþ sarvestoùyantyànamramårtayaþ . bhãmàdevãtivikhyàtaü tanme nàma bhaviùyati>% devãmà0

#<bhãmàdi># puø %<bhãmàdayo'pàdàne>% pàø apàdàne nipàtanasàdhye ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<bhãma bhãùma bhayànaka vàha caru praskandana prapàta samudra sruva sruk dçùñi rakùaþ ÷aïku suka mårkha khalati>% .

#<bhãmaikàda÷ã># strã bhãmenopàsyà ekàda÷ã ÷àkaø taø . màgha÷uklaikàda÷yàm . tatkartavyavratàdikaü matsyapuø 65 aø uktam .

#<bhãru># triø bhã--kru . 1 maya÷ãle amaraþ . 2 ÷atàvaryàü strã dharaõiþ . 3 kaõñakàryàü 4 ÷atapàdikàyàü ÷abdaraø . 5 chàyàyàü 6 yoùiti 7 ajàyàü strã mediø . 8 ÷çgàle puø ÷abdamàø . 9 vyàghre ràjaniø 10 ikùubhede ratnamàø .

#<bhãruka># puø bhã--krukan . 1 ÷çgàle 2 vyàghre 3 ikùubhede ca . %<vàtapittapra÷amano madhuro rasapàkayoþ . su÷ãto vçühaõo balyaþ pauõórakobhãrukastathà>% bhàvapraø . 4 bhayayukte triø .

#<bhãrukaccha># puø de÷abhede màrkapuø 57 aø .

#<bhãrupatrã># strã bhãråõi patràõi yasyàþ ïãp . ÷atamålyàm amaraþ

#<bhãruùñhàna># naø 6 taø ambàmbeti ùatvam . bhãråõàü sthàne .

#<bhãruhçdaya># puø 6 baø . 1 mçge trikàø 2 bhaya÷ãlahçdaye triø .

#<bhãrå># strã bhãru + rivayàbhåï . bhava÷ãlàyàü nàryàü bharataþ .

#<bhãlu(ka)(låka)># triø bhã ka . bhaya÷ãle klu kan . tatra bhallåkepuø ÷abdaratnàø pçùoø bhãlåka tatràrthe bhallåke ÷abdamàø .

#<bhãùaka># triø bhãùayate bhã--õic--suk õvul . bhayakàrake hemacaø .

#<bhãùaõa># puø bhãùayate bhã--õic--suk lyu 1 bhayànakarase 2 kunduruke 3 hintàle ràjaniø 4 ÷allakyàü 5 mahàdeve ÷abdaratnàø 6 kapote ca puø 7 gàóhe 8 dàruõe ca triø mediø .

#<bhãùà># strã bhã--õic--suk bhàve aï . 1 bhayapradar÷ane %<kùetraü và bhãùayà haran>% manuþ . svàrthe õic . 2 bhaye ca %<bhãùàsmàdvàtaþ pavate>% ÷rutiþ . tçtãyàsthàne vede àdh .

#<bhãùma># naø bhã--õic--suk apàdàne mak . 1 bhayànakarase amaraþ . 2 bhayànake triø 3 rudre 4 ràkùase puø hemacaø 5 gaïgàgarbhajàte ÷àntanuputrabhede puø gaïgàja÷abde dç÷yam .

#<bhãùmaka># puø rukmiõyàþ pitari nçpabhede harivaüø 91 aø .

#<bhãùmake÷ava># puø kà÷ãsthe ke÷avamårtibhede kà÷ãø 33 aø .

#<bhãùmajananã># strã 6 taø . gaïgàyàm ràjaniø . gaïgàja÷abde 2491 pçø dç÷yam .

#<bhãùmapa¤caka># naø bhãùmeõa pràptamupadiùñaü và pa¤cakam . kàrtika÷uklekàda÷yàdiùu 1 pa¤casu tithiùu tatkartavye 2 vratabhede ca . tanniruktiryathà %<bhãùmeõaitat purà pràptaü vrataü pa¤ca dinàtmakam . sakà÷àt vàsudevasya tenoktaü bhãùmapa¤cakam>% hemàø vraø nàradapuø . pa¤càt tena ca pàõóavàyopa diùñaü yathoktaü tatraiva %<idaü bhãùmeõa dharmya¤ca ÷aratalpagatena ca . tadevàtra samàkhyàtaü duùkaraü bhãùmapa¤cakam>% . tatkàla÷ca tathokto yathà %<kàrtikasya ÷ubhe pakùe syàttu samyagayatavrataþ . ekàda÷yàntu gçhõãyàt vrataü pa¤ca dinàtmakam>% . tatraiva tadvidhànaü dç÷yam .

#<bhãùmaratna># himàlayottarade÷ajàta÷uklabarõaprastaravi÷eùe . tasyotpattyàdi yathà såta uvàca . %<himavatyuttare de÷e vãryaü patitaü suradviùastasya . sampràptamuttamànàmàkaratàü bhãùmaratnànàm . ÷uklàþ ÷aïkhàbjanibhàþ ÷yonàkasannibhàþ prabhàvantaþ . prabhavanti tatastaruõà vajranibhà bhãùmapàùàõàþ . himàdripratibaddhaü ÷uddhamapi ÷raddhayà vidhatte yaþ . bhãùmamaõiü grãvàdiùu sa sampada sarvadà labhate . praõayuktasya tasyaiva dhàraõànmunipuïgava! . vidhàõi tàni na÷yanti sarvàõyeva mahãtale . viùamà na dhàdhante ye tamaraõyanivàsinaþ samãpe'pi . dvãpi vçka÷arabhaku¤jarasiühadhàdayo hiüsvàþ . tasyotkabalita kçtino pavanti bhayaü na càpi samupasthitam . bhãùmamaõirguõayuktaþ samyak saüpràptàïgalitritayaþ . pitçtarpaõe pitçõàü tçptirbahurvàrùikã bhavati . ÷àmyantyudbhåtànyapi sarpàõóajàkhuvç÷cikaviùàõi . salilàgnivairi taskarabhayàni bhãmàni na÷yanti . saibalayalàhakàbhaü paruùaü pãtapramaü prabhàhãnam . bhalinadyatiü vivarõaü dåràt parivarjayet pàj¤aþ . målyaü prakalpyameùàü vibudhavarairde÷akàlavij¤ànàt . dåre bhåtànàü bahu ki¤cinnikañaprasåtànàm>% gàruóe 76 aø . bhãùmamaõyàdayo'pyatra .

#<bhãùmaså># strã bhãùmaü såte så--kvip . gaïgàyàm amaraþ .

#<bhãùmàùñamã># strã 6 taø . bhãùmasya dehatyàgadivase màghasya ÷uklàùñamyàm . atastasmin dine sarvavarõaistasya tarpaõaü kàryam yathoktaü tiø taø maviùyottare %<÷uklàùñamyàntu màghasya dadyàd bhãùmàya yo jalam . saüvatsarakçtaü pàpaü tatkùaõàdeva na÷yati>% . ghabaladhçtà smçtiþ %<aùñamyàntu site pakùe bhãùmàya satilodakam . anna¤ca vidhivaddadyuþ sarve varõà dvijàtayaþ>% . sarve ityupàdànàt bràhmaõa÷ådrayorapyadhikàraþ . dvijàtaya iti sambodhanam %<bràhmaõastvanyavarõànàü yaþ karotyaurdhadehikam . tadvarõatvamasau yàti iha loke paratra ca>% iti marãcivacanantu bhãùmakçtyetaraparam . tathà ca smçtiþ . %<bràhmaõàdyàstu ye varõà dadyurbhãùmàya no jalam . saüvatsarakçtaü teùàü puõyaü na÷yati sattama!>% . asavarõajaladànaniùedhastu prakaraõàdapi bhràtràdiviùaya iti ÷rãdattaþ . %<àbhiradbhivaràpnotu putrapautrocitàü kriyàm>% ityà÷aüsàmantre putrapautrãcitàmityabhidhànàt pitçkarmarãtyà tacca kartavyam . bràhmaõaþ pitçtarpaõànantaraü kùatriyàdikastu tat pårvaü tarpayet iti saüvatsarapradãpàdayaþ . atra vãja varõajyaiùñhyam raghuø .

#<bhukta># triø bhuja--karmaõi kta . 1 bhakùite 2 kçtabhoge ca bhuktaü bhogyaü ravestyajet nãlaø tàø . bhàve--kta . 3 bhakùaõe na0

#<bhuktabhoga># triø bhuktaþ kçto bhogo yena . kçtabhoge %<jahàtyenàü bhuktabhogàmajo'nyaþ>% ÷vetàø uø .

#<bhuktasamujjhita># triø pårbaü bhuktaü pa÷càt samujjhitaü tyaktam . bhojanottaraü tyakte annàdau .

#<bhukti># strã bhuja--ktin . 1 bhojane 2 ravyàdigrahàõàü rà÷yaü÷àdiùu gamane 3 bhoge ca %<àgamo niùkalastatra bhuktiþ stokàpi yatra nã>% iti smçtiþ . bhuktipràmàõyanirõayàdikam àgama÷abde 654 pçø dç÷yam . atra ka÷cidvi÷eùo vãramitrodayagranthe dar÷ito yathà nàradaþ %<svàgamena vi÷ujena bhogo yàti pramàõatàm . avi÷uddhàgamo bhogaþ pràmàõyannaiva gacchati . àgamasyàvi÷uddhatvaü virodhyàskandanaü bhavet>% . vyàsaþ %<sàgamo dãrghakàla÷ca vicchedàparavojjhitaþ . pratyarthisannidhàna÷ca paribhogo'pi pa¤cadhà>% . vicchedo'ntarà yaþ uparava àkrã÷astàbhyàmujjhito rahitaþ . yadvàcchedo vyavadhànantadvigamavàn vicchedo nirantara iti yàvat . aparavo varjanaviùayoravaþ . madãyaü kùetràdi tvayà kimiti bhujyate iti pratiùedhaþ apa÷abdasya varjanàrthatvàt tenojjhitaþ . nàradaþ %<sambhogaü kevalaü yastu kãrtayennàgamaü kvacit . bhogacchalàpade÷ena vij¤eyaþ sa tu taskaraþ . vidàmàne'pi likhite jãvatsvapi hi sàkùiùu . vi÷eùataþ sthàvaràõàü yatra bhuktanna tat sthiram>% . dànavikrayàderupabhogasàpekùasyaiva svatvotpàdakatvàt kiyàn bhogalavo'pyava÷yaü tatràpekùyate ityà÷aïkàyàmupapattiruktà vij¤àne÷varàcàryaiþ . %<dànàdeþ parasvatvàpàdane parakartçkasvãkàràpekùà'va÷yambhàvanãyà . svãkàra÷ca trivigho mànaso vàcikaþ kàyika÷ca . mamedamityadhyabasàyo mànasaþ . mamedamityàdyabhilàpo vàcikaþ . upàdànàbhimar÷anàdiråpeõàneka prakàrakaþ kàyikaþ . tatra mànasaü vinà svatvàsambhavàt sa tvàva÷yaka eva . dànavi÷eùapuraskàreõa ÷abdaprayogavi÷eùaniyamahastàdir÷anàdiceùñàvi÷eùaniyamàccavàcikaka . yikàvapyàva÷yakàvityavasãyate . tatra hiraõyavasràdau dàtçkartçkajalatyàgàdanastarameva pratigrahãturupàdànàdisambhavàt trividho'pi vyàpàraþ sampadyate . kùetràdau tu phalopabhogaü vinà kàyikasvãkàràsambhavàdalpenàpyupabhogenàva÷yambhavitavyamanyathà dànavikrayàdeþ sampårõatà na bhavatyuttarakàlãnàïgãkàràbhàvàt . tena tatsahitàdàgamàntaràdvikala àgamo durbalo bhavati . etacca dvayoràgamayoþ pårvàparabhàvànavagame tadapagame tu svalpabhogavikalo'pi pràktana evàgamo balavàn . pårvaõa dànàdinà svatvàgame dànadyantaràsambhavàt . na caivantasya kùetràdermadhyasthatvàpattiþ pårvasyàmyàpagamàduttarasvàmyànutùatte÷ceti vàcyam . prati÷rutanyàyenàpekùaõãya khatvasya sattvàt pårvakhàmyasattve'pi ràj¤aiva pratigçhãtyàdeüþ kàpikaravekàramyaniþpratipakùasya sampàdanãyatvàt>%

@<[Page 4675b]>@
#<bhuktiprada># puø bhuktiü bhogaü bhojanaü và pradadàti svalpàyàsabhakùyatvàt . mudge ràjaniø laghupàkatvàttvam .

#<bhuktisuhita># triø suhitasya bhuktiþ mayåraø paraniø . sutçptabhoge

#<bhugna># triø bhuja--moñane kta . rogàdinà kuñilãkçte .

#<bhuja># bhoñane tuø paø sakaø aniña . bhujati abhaukùãt . kta odit bhugnaþ .

#<bhuja># bhakùaõe bhoge ca àø pàlane paraø sakaø rudhàø aniñ . bhuïkte'nnam . abhaukùãt . bhåmiü bhunakti pàlayati . %<dirva sarutvàniva bhokùyate mahãm>% raghuþ . bhuktaþ . upasargapårtastu tattadupasargadyotyayuktabhogàdau . bhoga÷ca sukhaduþkhàdyanuvaþ sukhaü duþkhaü và bhuïkte sukhàdikamanubhavatãtyarthaþ .

#<bhuja># triø bhuja + ka . 1 bhogakartari 2 kuñilãbhåte ca .

#<bhuja># puüstrãø bhujyate'nena bhuja--gha¤arthe karaõe ka . 1 bàhau 2 kare mediø . lãlàvatyàdau trikoõacatuùkoõàdikùetraprasiddhe kùetràü÷abhede %<tathàyate tadbhujakoñighàtaþ>% iti lãlàvatã . kùetra÷abde dç÷yam .

#<bhujakoñara># puø bhujasya koñara iva . kakùade÷e (kàüka) hemaca0

#<bhujaga># puüstrãø bhuja--vakraõe ka bhujaþ kuñilãbhavan san gacchati gama--óa . 1 sarpe amaraþ striyàü ïãù . 2 a÷leùànakùatre jyoø taø . tasya taddevatàkatvàt tathàtvam . a÷leùà÷abade dç÷yam .

#<bhujagadàraõa># puø bhujagaü dàrayati dàri--lyu . garuóe trikà0

#<bhujaganisçtà># strã %<bhujaganisçtà nasaumaþ>% vçø raø ukte nabàkùarapàdake chandobhede .

#<bhujagàntaka># puø 6 taø . garuóe . bhujaganà÷anàdayo'pyatra . ràjani0

#<bhujagabhojin># puø bhujagaü bhuïakte bhuja--õini . mayåre ràjaniø striyàü ïãp .

#<bhujagà÷ana># puø bhujagàn a÷nàti a÷a--lyu . garuóe trikàø bhujagabhakùakàdayo'pyatra .

#<bhujaïga># puüstrãø bhujaþ san gacchati gama--khac mum óicca . 1 sarge striyàü ïãù 2 jàre ca puø amaraþ . 3 a÷leùànakùatre puø jyàø ta0

#<bhujaïgaghàtinã># strã 6 taø . bhujaïgaü tadviùaü hanti--hana õini ïãp . sarpàkùãlatàyàm ràjaniø .

#<bhujaïgajihvà># strã 6 taø . 1 sarpajihvàyàü 6 baø 2 tadàkàrayutàyàü mahàsamaïgàyàm ràjaniø .

#<bhujaïgadamanã># strã bhujaïgo damyate'nayà dama--karaõe lyuñ gauràø ïãù . nakuleùñàvàm naighaõñupra0

#<bhujaïgaparõinã># bhujaïgastadàkàra iva paryàni asti yasyàþ ini ïãp . nàgadamanyàü naighaõñuprakà÷ikàyàm .

#<bhujaïgapuùpa># puø bhujaïga iva puùpamasya . kùupabhede su÷rutaþ .

#<bhujaïgaprayàta># naø %<bhujaïgaprayàtaü bhavedyai÷caturbhiþ>% vçø raø ukte dvàda÷àkùarapàdake chandobhede .

#<bhujaïgabhuj># puø bhujaïgaü bhuïkte bhuja--kvip 6 taø . 1 garuóe ÷abdaraø 2 mayåre amaraþ .

#<bhujaïgabhojin># puø bhujaïgaü bhuïkte bhuja--õini 6 taø . ràjasarpe hemacaø . 2 garuóe 3 mayåre ca .

#<bhujaïgama># puüstrãø bhujaþ kuñilãbhavan san gacchati gama--khac mum . 1 sarpe amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 2 sãsake naø ràjaniø . 3 a÷leùànakùatre puø .

#<bhujaïgalatà># strã bhujaïga iva kuñilà tallokasthà và latà . tàmbålyàü ràjaniø .

#<bhujaïgavijçmbhita># naø %<vasvã÷à÷vacchedopetaü mamatanayuganarasalagairbhujaïgavijçmbhitam>% pçø raø ukte ùaóviü÷atyakùarapàdake 1 chandobhede . 6 taø . 2 sarpaceùñite ca .

#<bhujaïgahan># puø bhujaïgaü hanti hana--kvip . garuóe trikàø .

#<bhujaïgàkùã># strã bhujaïgasyevàkùi puùpaü yasyàþ ùac samàø ïãù . ràsnàyàm amaraþ .

#<bhujaïgàkhya># puø bhujaïgatulyà àkhyà yasya . nàgakesare . ÷abdamà0

#<bhujaïge÷a># puø 6 taø . 1 vàsukau 2 ÷eùe tadavatàre 3 piïgalamunau 4 pata¤jalimunau ca bhujaïgame÷àdayo'pyatra .

#<bhujajyà># strã såø siø uktàyàm trikoõakùetrasya bhuja jãvàyàm %<grahaü saü÷odhya bhandot tathà ÷ãghràdvi÷odhya ca . ÷eùaü kendrapadaü tasmàdbhujajyà phoñireva ca>% såø siø . %<grahaü rà÷yàdikaü mandoccàt pràgànãtasvakãyarà÷yàdikamandoccabhogàt saü÷odhyonãkçtya ÷ãghràt pràgànãta rà÷yàdi÷ãghroccàt . caþ samuccaye . ånãkçtya ÷eùaü rà÷yàdikaü tathoccasambandhena kendraü mandoccàddhãno graho mandakendram . ÷ãghroccàdvãno grahaþ ÷ãghrakendraü bhavatãtyarthaþ . tasmàt kendràt padaü rà÷itrayàtmakaü viùamaü samaü ca padaü j¤eyam . trirà÷yantargataü cet prathamaü viùamaü padam . tataþ ùaórà÷yantargataü cet tryånaü kendraü dvitãyaü samaü padam . tato navarà÷yantargataü cet ùaóånaü tçtãyaü viùamaü padam . tato navonaü caturthaü padaü samamityartha . tasmàt padàdbhujasya jyà koñiþ koñerjyà ca>% raïgaø . tadànayanaü yathà %<gatàdbhujajyà viùame gamyàt koñiþ pade mavet . yugme tu gamyàdbàhujya koñijyà tu gatàdbhavet>% såø siø . %<viùame pare yatàdgrahasya padàdito yadgataü rà÷ivibhàgàtmakaü pràgj¤àtaü tasmàdityarthaþ . mujajyà syàt . gamyàdgatonaü tribhaü grahàt pàdàntàvadhikameùyam . tasmàt koñiþ koñijyà syàt . yugme same tukàràt pade eùyàdbhujajyà gatàt koñijyà syàt . tukàro vi÷eùadyotakaþ . ekasmàdevoktarãtyà dvayaü sàdhitam>% raïgaø .

#<bhujaphala># naø %<svenàhate paridhinà bhujakoñijãve bhàü÷aiþ 360 rhçte ca bhujakoñiphalàhvaye staþ>% siø ÷iø ukte bhujenànãte phalabhede

#<bhujamadhya># naø 6 taø . bhujàntare kroóe halàø .

#<bhuja÷ikhara># puø 6 taø . skandhe hemaø .

#<bhuja÷iras># naø 6 taø . skandhade÷e amaraþ .

#<bhujàgra># puø 6 taø . kare halàø .

#<bhujàdala># puø bhujàyà bàhordala iva . kare haste trikàø .

#<bhujàntara># naø 6 taø . bhrajayorantaraü madhyam . krãóe amaraþ vçttakùetrajabàhvorvi÷leùaråpe gaõitàgate padàrthe yathoktaü siø ÷iø %<bhànoþ phalaü gaõitamarkayutasya rà÷ervyakùodayena khasvanàgamahã 1800 vibhaktam . gatyà grahasya guõitaü dyuni÷à vibhaktaü svarõaü grahe'rkavadidaü tu bhujàntaràkhyam>% .

#<bhuji># puø bhuja--dhàtunirde÷e ik . 1 bhujadhàtau bhuja--in kicca . 2 vahnau uõàdiø tasya sarvabhakùakatvàt tathàtvam .

#<bhujiïga># puø de÷abhede bhàø bhãø 9 aø .

#<bhujiùya># puø bhuja--kiùyan . 1 dàse 2 roge 3 svatantre 4 hastasåtre ca . 5 dàsyàü 6 ve÷yàyà¤ca strã mediø .

#<bhujyu># puø bhuja--yuc na anàde÷aþ . 1 bhàjane ujjvalaø . 2 bhojane uõàø . 3 agnau saükùiptaø 4 yaj¤e yajuø 1842 vedadãø %<yaj¤o hi sarvàõi måtàni pàlayatãti>% ÷ruteþ sarvalokapàlakatvàttasya tathàtvam .

#<bhuóa># bharaõe karaõe ca bhvàø àø sakaø señ idit . bhuõóate abhuõóiùña bubhuõóe karmaõi bhuõóyate .

#<bhuõika># puø gotràvayavabhede tasyàpatyam tataþ i¤ . bhauõiki tadapatye puüstrãø striyàü ùyaï . bhauõikyà tadgotràvayavà ricayàm siø kauø .

#<bhuõyu># puø 1 paurave bharataputre nçpabhede màø àø 14 aø . 2 tadva÷ye pràcãnadhçtaràùñraputrabhede bhàø àø 94 aø .

#<bhuraja># pràptau bhvàø àø sakaø señ . bhurajate %<murajanta paddhàþ>% çø 4 . 43 . 5 . ayaü dhàtuþ dhàtupàñhàdau na dç÷yate .

#<bhuraõa># dhàraõapoùaõayoþ kaõóvàø yaph àø sakaø señ . bhuraõyati amaraõyã(õã)t ayaü gatau nighaõñuþ .

@<[Page 4677a]>@
#<bhuraõyu># naø bhé--bhçtau kanyu . 1 bharaõe ya¤uø 18 . 53 . 13 . 43 vedadãpe kaõóvàø bhuraõa--un ityuktam . 2 kùipre nighaõñuþ 3 tadvati triø .

#<bhurij># strã %<bhç¤a ucca>% uõàø bhç--iji kicca dhàtorukàràde÷aþ . vasundharàyàm ujjvalaø . 2 bàhvoþ dviø vaø nighaõñuþ .

#<bhuruõóa># puø 1 pravararùibhede pravaràdhyàyaþ bhàruõóakhage bhàø vaø 17 aø .

#<bhurva># adane bhvàø sakaø señ . bhårvati abhårvãt %<bhurvatirattikarmà>% iti yàskokteþ ayaü tatràrthe dhàturbodhyaþ .

#<bhurvaõi># puø bhurva--ani na dãrghaþ . 1 kartari . çø 1 . 56 . 1 .

#<bhuva># puø bhavantãti bhå--ka . agnau yajuø 13 . 54 . vedadãø 2 bhuvoloke ca %<tatredaü bhårbhuvàdikam>% såø siø .

#<bhuvadvat># puø bhå--÷atç gaõapyatyàse tudàø . bhuvan dhàrayan astyasya matup masya vaþ tàntatve'pi %<bhuvadvadbhe dhàrayadvadbhyaþ padasaüj¤à vaktavyà>% vàrtiø ukteþ padatvam . dhàrakavati àditye àø ÷rauø 4 . 2 . 5

#<bhuvana># naø bhavatyatra bhå--àdhàràdau kyun . 1 jagati 2 jane 3 àkà÷e 4 caturda÷asaükhyàyàm . 5 jale ca madiø . bhuvanàni ca caturda÷a yathà %<caturda÷avidhaü hyetadbhåtavçndaü prakãrtitam . bhårbhuvaþkharmaha÷caiva jana÷ca tapa eva ca . satyaloka÷ca saptaite lokàstu parikãrtitàþ>% %<atalaü sutala¤caiva vitala¤ca gabhastimat . mahàtalaü ramàtalaü pàtàlaü saptamaü smçtam . rukmabhaumaü ÷ilàbhaumaü pàtàlaü nãlamçttikam . raktapãta÷vetakçùõabhaubhàni ca bhavantyapi . pàtàlànà¤ca saptànàü lãkànà¤ca yadantaram . ÷uùiraü tàni kathyante bhuvanàni caturda÷a>% vahnipu0

#<bhuvanakoùa># puø bhuvanasya koùa iva . 1 bhågole 2 jyotiùagranyabhede ca . puràõasarvapo viùõu puø tadvarõana yathà %<ravicandramasoryàvanmayåkhairavabhàsyate . manamudsaricchailà tàvatã pçthivã smçtà . yàvatpràmàkhà pçthivã vistàraparimaõóalà . nabhastàvatpramàõaü vai vistàraprarimaõóalam . bhåmeryojanatrakùe tu sauraü maitreya! maõóalam . lagne divàkaraphàpi maõóalaü ÷a÷inaþ smçtam . pårõe ÷atasahasre tu yojanànàü ni÷àkaràt . nakùatra maõóalaü kçtsnamupariùñàt prakà÷ate . dvimakùe cottare brahman! budho nakùatramaõóalàt . tàvatpràmàõabhàve tu budhasyàpyu÷anà sthitaþ . aïgàrako'pi ÷ukrasya tatpramàõe vyavasthitaþ . takùadvayena bhaumasya sthito deva purohitaþ . saurirvçhaspate÷cordhaü dvilakùe samavasthitaþ. saptarùimaõóala tasmallakùamekaü dvijottama . çùibhyastu sahasràõàü ÷atàdvardhaü vyavasthitaþ . madhãbhåtasamastasya jyoti÷cakrasya vai dhruvaþ . trailokyametat kathitasatsadhena mahàmune! . ijyàphalasya bhåreùà ijyà càtra pratiùñhità . dhruvàdårdhaü maharloko yatra te kalpavàsinaþ . ekà yojanakoñã tu maharloko vidhãvate . dve phoñyau tu jano loko yatra te brahmaõaþ sutàþ . sanandanàdyàþ kathità maitrenàmalacetasaþ . catugurõottare cordhaü janalokàttapaþ smçtaþ . vairàjà yatra te devàþ sthità dàhavivarjitàþ . ùaóuguõena tapolokàt satyaloko viràjate . apunarmàrakàyatra brahmaloko hi sa smçtaþ . pàdagamyantu yata ki¤cidvastvakhi pçthivãmayam . sa bhårlokaþ samàkhyàto vistàro'pya mayodita . bhåmisåryàntaraü yattu siddhàdisunisevitam . bhuvarlokastu sã'pyukto dvitãyomunisattama! . dhruvasåryàntaraü yat tu niyutàni caturda÷a . svarlokaþ so'pi kathitã lokasaüsthànacintakaiþ . trailokyametat kçtakaü maitreya! paripañhyate . janastapastathà satyamiti càkçtakaü trayam . kçtakàkçtakomadhye maharloka iti ÷rutiþ . ÷ånyo bhavati kalpànte yo'tyantaü na vina÷yati . ete saptamayà lokà maitraiya! kathitàstava . pàtàlàni ca saptaiva brahmàõóasyaiva vistaraþ . etadaõóakañàhena tiryak cordhvamadhastathà . kapitthasya yathà vãjaü sarvato vai samàvçtam . da÷ãttareõa payasà maitreyàõóa¤ca tadvçtam . sarvo'mbuparivàro'sau vahninà veùñito bahiþ . vahni÷ca vàyunà, vàryumaitreya! nabhasàvçtaþ . bhåtàdinà nabhaþ so'pi mahatà parivàritaþ . da÷ottaràõya÷eùàõi maitreyaitàni sapta vai . mahànta¤ca samàvçtya pradhànaü sabhavasthitam . anantasya na tasyàntaþ saükhyànaü vàpi vidyate>% . bhàgaø 5 . 16 . 18 aø vistaro dç÷yaþ .

#<bhuvane÷varã># strã 6 taø . mahàvidyàmadhye devãmårtibhede tanmantradhyànàdikaü tantrasàø dç÷yam .

#<bhuvanti># puø bhuvaü tanoti tana bàø ói khicca mum . rudrabhede yajuø 16 . 19 .

#<bhuvanyu># puø bhå--kanyuc . 1 svàmini 2 sårye ca ujjvalaø . 3 vahnau 4 candre ca mediø .

#<bhuvapati># puø 6 taø . bhuvolokapatau yajuø 2 . 2 . bhuvabhattràüdayo'pyatra .

@<[Page 4678a]>@
#<bhuvar># avyaø må--aru--kicca . àkà÷àtmake 1 dvitãye loke bhuvanakoùa÷abde viùõupuø vàkyaü dç÷yam . 2 vyàhçtibhede ca

#<bhuvarloka># puø karmaø . dvitàye loke .

#<bhuvam># avyaø bhå--asun kicca . 1 àkà÷àtmake dvitãye loke 2 vyàhçtibhede bhuvaþ svàhà .

#<bhuvaspati># puø karmaø . bhuvo lokasvàmini artharvaø 105

#<bhuviùñha># triø bhuvi tiùñhati sthà--ka aluksaø ùatvam . bhåmisthite bhàgaø 1 . 5 . 17 .

#<bhuvis># puø bhå--isin kicca . samudre ujjvalaø .

#<bhu÷uõóã># strã pàùàõakùepaõàrthe carmamayayantraråpe astrabhede %<bhu÷uõóyudyatabàhavaþ>% bhàø àø 227 aø nãlakaõñhaþ

#<bhå># pràptau cuø àø sakaø señ . bhàvayata abãbhavata .

#<bhå># pràptau bhvàø uø sakaø señ . bhavati--te abhåt abhaviùña .

#<bhå># ÷uddhau akaø cintane mi÷raõe ca sakaø curàø ubhaø señ . bhàvayati--te abãbhavat--ta .

#<bhå># sattàyàü bhvàø paraø akaø señ . bhavati abhåt babhåva . %<bhavate duritakùayaü yathoktaiþ kratubhirbhàvayate ca nàgalokam . bhavati trida÷ai÷ca påjito yastçõavadbhàvayati dviùa÷ca sarvàn>% kavira0
     adhi--àdhikyena bhavane ai÷varye .
     anu--anubhave j¤ànabhede sakaø anubhava÷abde dç÷yam .
     antar + tirobhàve akaø .
     abhi + tiraskàre sakaø . abhibhavati ÷atrån .
     àvis + pràdus + prathamaprakà÷e .
     ud--utpattau akaø .
     tiras antardhàne sthitasya vastunaþ kàraõàtmanà'vasthàne aka0
     parà + asahane paràbhavaþ .
     pari + tiraskàre paribhavati atikramya bhavane .
     prata + tulyaråpabhavane akaø pratibhåþ .
     vi + vyàptau vibhuþ .
     vi + ati--parasparabhavane àtmaø sakaø vyabhibhavate'rkaminduþ . bopadevaþ
     sam + yogyatve akaø . sambhàti sam + bhå--õic sambhàvanàråpaj¤ànaviùayatve sambhàvyate .

#<bhå># strã bhå--àdhàre kartari apàdàne và yathàyatham kvip . 1 bhåmau amaraþ 2 sthànamàtre mediø 3 yaj¤àgnau puø jañàø 4 utpadyamàna triø 5 parame÷vare puø %<anirviõõaþ sthaviùñho bhåþ>% viùõu saø .

#<bhåka># naø bhå--kak . 1 chidre 2 kàle mediø .

#<bhåkadamba># puø bhåvi kadamba iva . (kokasimà) 1 alambuùavçkùe ratnamàø . 2 gorakùatuõóyàü strã naithaõñupraø . saüj¤àyàü an . bhåkadambaka . yavànyàü ràjaniø .

#<bhåkanda># puø bhuvaþ kanda iva . (thulakuói) mahà÷ràvaõikàvçkùe ràjaniø .

#<bhåkampa># puø 6 taø . lokànàmaniùñàdisåcake adbhutaråpe pçthivyàþ svayaücalane . tasya ÷ubhà÷umasåcakatà adbhutasàgare uktà yathà %<meùe vç÷cikabhe gajaþ pracalati vyàsàdibhiþ kathyate càpe mãnakulãrabha ca vçùabhe satyaü calet kacchapaþ . yåke kumbhadhare mçgendramithune kanyàmçge pannagasteùàmekatamo yadi pracalati kùauõã tadà kampate . kacchape maraõaü j¤eyaü maraõa¤càpi pannage . sarvatra sukhada¤caiva pçthivyàü calite gaje . prathitanare÷vara maraõaü vyasanànyàgneyamàrutayoþ . kùudbhayamativçùñibhirupapãóyante janà÷càpi . tricaturthapa¤cadine màse pakùe tripakùake . bhavati yadà bhåkampaþ pradhànançpanà÷anaü kurute>% . sa ca bhåmijotpàtavi÷eùaþ yathà %<carasthirabhavaü bhaumaü bhåkampamapi bhåmijam . jalà÷ayànàü vaikçtyaü bhaumantadapi kãrtayet . bhaumaü càpyaü phalaü j¤eya cireõa paripacyate>% jyoø taø .

#<bhåkarvudàraka># puø bhå÷elau ràjaniø .

#<bhåkala># puüstrãø durvinãtà÷ve ràjaniø .

#<bhåka÷yapa># puø bhåmijàtaþ ka÷yaprastadatàra . vasudeve trikàø ka÷yapasya vasudevaråpeõàvatàrakathà ca harivaüø 56 aø . %<tadasya ka÷yapasyàü÷astejasà ka÷yapopamaþ . vamadeva iti khyàto goùu tiùñhati bhåtale>% .

#<bhåkàka># puø bhuvi khyàtaþ kàkaþ . 1 kùudrakàke 2 krau¤ce 3 nãlakapàte ca ràjaniø .

#<bhåkumbhã># strã bhuvi kumbhãva . bhåmipàrulau ràjaniø .

#<bhåkuùmàõóã># strã bhuvi kuùmàõóãva . vadaryàm ràjani0

#<bhåke÷a># puø bhuvaþ pçthivyàþ ke÷a iva . 1 vañeþ 2 ÷aivale ca mediø 3 ràkùamyàü strã ÷abdaratnàø ïãù .

#<bhåkùid># puø bhuvaü kùiõoti kùida--kvip . bhåcare trikàø .

#<bhåkharjårã># strã bhuvi lagnà kharjurã ÷àkaø taø . kùudrasvarjåryàm ràjaniø . bhåmikharjåryàdayo'pyatra .

#<bhågara># naø 1 viùe ràjaniø 2 bhavabhåtikavaupuø trikàø .

#<bhågarbha># puø bhårgabhe'sya . viùõau puø %<hiraõyagarbho bhågabhaþ>% viùõusa0

#<bhågçha># naø bhåmadhyastha gçham . 1 bhåmadhyasthe gçhe 4 paraõãsadanàdayo'pyatra . 2 tantrãkte yantraùahiþsthe rekhàtrayavi÷eùàtmake padàrthe %<dharaõãsadatatraya¤ca>% ÷rãyantrãddhàra .

@<[Page 4679a]>@
#<bhågola># puø bhågola iva . golàkàre maõóale %<madhye samantàdaõóasya bhågolo vyomni tiùñhati . vibhràõaþ paramàü ÷aktiü brahmaõo dhàraõàtmikàm>% såø siø . tatsthànabhedastanmànàdikaü ca siø ÷iø uktaü yathà %<måmeþ piõóaþ ÷a÷àïkaj¤akaviravikujejyàrkinakùatrakakùàvçttairvçtto vçtaþ san mçdanilasalilavyomatejemayo'yam . nànyàdhàraþ sva÷aktyaiva viyati niyataü tiùñhatãhàsya pçùñhe niùñhaü vi÷vaü ca ÷a÷vat sadanujamanujàdityadaityaü samantàt . sarvataþ parvatàràmagràmacaityacayai÷citaþ . kadambakusumagranthiþ kesaraprasarairiva . mårto dhartà ceddharitryàstato'nyastasyàpyanyo'syaivamatrànavasthà . antye kalpyà cet sva÷aktiþ kimàdye kiü no bhåmeþ sàùñamårte÷ca mårtiþ? . yathoùõatà'rkànalayo÷ca, ÷ãtatà vidhau, drutiþ ke, kàñhinatvama÷mani . maruccalo bhåracalà svabhàvato yato vicitrà vata vastu÷aktayaþ . àkçùñi÷akti÷ca mahãtayà yat svasthaü guru svàbhimukhaü sva÷aktyà . àkçùyata tat patatãva bhàti same samantàt kva patatviyaü khe . bhapa¤carasya bhramaõàvalokàdàdhàra÷ånyà kuriti pratãtiþ . khasthaü na dçùñaü ca guru kùamàtaþ khe'dhaþ prayàtãti vadanti bauddhàþ . dvau dvau ravãndå bhagaõau ca tadvadekàntarau tàvadayaü vrajetàm . yadabruvannevamanambaràdyàbruvãmyatastàn prati yuktayuktim . bhåþ khe'dhaþ khalu yàtãti buddhivauddhãmudhà katham . yàtàyàtaü tu dçùñvàpi khe yat kùiptaü guru kùitim . kiü gaõyaü tava vaiguõyaü dvaiguõyaü yà vçthà kathà . bhàrkendånàü vilokyàhnà dhruvamatsyaparibhramam . yadi samà mukurodarasannibhà bhagavatã dharaõã taraõiþ kùiteþ . uparidåragato'pi paribhraman kimu narairamarairiva nekùyate . yadi ni÷àjanakaþ kanakàcalaþ kimu tadantaragaþ sa na dç÷yate . udagayaü nanu merurathàü÷umàn kathamudeti ca dakùiõa bhàgake . mamo yataþ syàt paridheþ ÷atàü÷aþ pçthvã ca pçthvã, nitaràü tanãyàn . nara÷ca, tatpçùñhagatasya kçtsvà sameva tasya pratibhàtyataþ sà . puràntaraü cedidamuttaraü syàt tadakùavi÷leùalavaistadà kim . cakràü÷akairityanupàtayuktyà yuktaü niruktaü paridheþ pramàõam . nirakùade÷àt kùitiùoóa÷àü÷e bhavadabantã gaõitena yasmàt . tadantara ùàóa÷asaguõaü syàd bhåmànamasmàd bahu kiü taduktam . ÷çïgãnnatigrahayutigrahaõodayàstacchàyàdikaü paridhinà ghañate'munà hi . nànyena tena jagu ruktamahãpramàõapràmàõyamanvayayujà vyatirekakeõa . laïkà kumadhye yamakoñirasyàþ pràk, pa÷cime romakapattanaü ca . adhastataþ siddhapuraü sumeruþ saumye'tha yàmye baóavànala÷ca . kuvçttapàdàntaritàni tàni sthànàni ùaó golavidã vadanti . vasanti merau surasiddhasaïghà aurbe ca sarve narakàþ sadaityàþ . yo yatra tiùñhatyavanãü talasthà màtmànamasyà uparisthita ca . sa manyate'taþ kucaturthasaüsthàmitha÷ca te tirthyagivàmananti . adhaþ÷iraskàþ kudalàntarasthà÷chàyàmanuùyà iva nãratãre . anàkulàstiryagadhaþ sthità÷ca tiùñhanti te tatra varyaü yathàtra . bhåmerardhaü kùàrasindho rudaksthaü jambådvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmya kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ . lavaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷ca tasmàdamçtamamçtara÷miþ ÷rã÷ca yasmàdbabhåva . mahitacaraõapadmaþ padmajanmàdidevairvasati sakalavàso vàsudeva÷ca yatra . dadhno ghçtasyekùurasasya tasmànmadyasya ca svàdujalasya càntyaþ . svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñàni . ca¤catphaõàmaõigaõàü÷ukçtaprakà÷à eteùu sàsuragaõàþ phaõino vasanti . divyàni vyaramaõã ramaõãyadehaiþ siddhà÷ca tatra ca lasatkanakàvabhàsaiþ . ÷àkaü tataþ ÷àlmalamatra kau÷aü krau¤caü ca gomeùñakapuùkare ca . dvayordvayorantaramekamekaü samudrayordvãüpasudàharanti . laïkàde÷àddhimagirirudagdhemakåño'ta tasmàt tasmàccànyo niùadha iti te sindhuparyantadairghyàþ . evaü siddhàdudagapi puràcchçïgaïgavacchuklanãlà varùàõyeùàü jayariha budhà antare droõide÷àn . bhàratavarùamidaü hyadagasmàt kinnaravarùamato harivarùam . siddhapuràcca tathà kuru tasmàt viddhi hiraõamayaramyakavarùe . màlyavàü÷ca yamakoùñipattanàdromakàcca kila gandhamàdanaþ . nãla÷ailaniùadhàvadhã ca tàvantàràlamanayorilàvçtam . màlyavajjaladhimadhyavarti yat tat tu bhadraturagaü jagurbudhàþ . gandha÷ailajalarà÷imadhyagaü ketumàlakamilàkalàvidaþ . niùadhanãlasugandhasumàlyakairalamilàvçtamàvratamàbabhau . amarakedbhikuùàyasamàkulaü rucirakà¤canacitramahãtalam . iha hi merugiriþ kila madhyagaþ kanakaratnamayastrida÷àlayaþ . druhiõajanmakupadmajakarõiketi ca puràõavido'bhumavarõayan . viùkambha÷ailàþ khalu mandaro'sya sugandha÷ailo vipulaþ supàr÷va . teùu kramàt santi ca ketuvçkùàþ kadambajambåvañapippalàkhyàþ . jambåphalàmalagaladrasataþ pravçttà jambånadãrasayutà mçdabhåt suvarõam . jàmbånadaü hi tadataþ surasiddhasaïghàþ ÷a÷vat pibantyamçtapànaparàïmukhàstam . vanaü tathà caitrarathaü vicitraü teùvapsaronandananandanaü ca . dhçtyàhvayaü yaddhçtikçt suràõàü bhràjiùõu baibhràjamiti prasiddham . saràüsyathaiteùvaruõaü ca mànasaü mahàhradaü ÷vetajalaü yathàkramam . saraþsu ràmàramaõa÷ramàlasàþ surà ramante jalakelilàlasàþ . sadratnakà¤canamayaü ÷ikharatnayaü ca merau muràrikapuràripuràõi teùu . teùàmadhaþ ÷atamakhajvalanàntakànàü rakùo'mbupànila÷a÷ã÷apuràõi càùñau . viùõupadã viùõupadàt patità merau caturdhà'smàt . viùkambhàcalamastaka÷astasaraþsaïgatà gatà viyatà . sãtàkhyà bhadrà÷vaü, sàlakanandà ca bhàrataü varùam . baïkùu÷ca ketumàlaü, bhadràkhyà cottaràn kurån yàtà . yà''karõitàbhilaùità dçùñà spçùñàvagàhità pãtà . uktà smçtà stutà và punàti bahudhà pàpinaþ puruùàn . yàü calito dalitàkhilabandho gacchati balgati tat pitçsaïgaþ . pràptatañe vijitàntakadåto yàti nare nirayàt suralokam . aindraü ka÷eru÷akalaü kila tàmraparõamanyadgabhastimadata÷ca kumàrikàkhyam . nàgaü ca saumyamiha vàruõamantyakhaõóaü gàndharvasaüj¤amiti bhàratavarùamadhye . varõavyavasthitirihaiva kumàrikàkhye ÷eùeùu càntyajajanà nivasanti sarve . màhendra÷uktimalayarkùakapàriyàtràþ sahyaþ mavindhya iha sapta kulàcalàkhyàþ . bhårlokàkhyo dakùiõe vyakùade÷àt tasmàt saumyo'ya bhuvaþ, sva÷ca meruþ . labhyaþ puõyeþ khe mahaþ syàjjano'to'nalpànalpaiþ svaistapaþ satyamantyaþ . laïkàpure'rkasya yadodayaþ syàt tadà dinàrdhaü yamakoñipuryàm . adhastadà siddhapure'stakàsaþ khàdromake ràtridala tadaiva . yatrodito'rkaþ kila tatra pårvà, tatàparà yatra gataþ pratiùñhàm . tanmatto'nye ca tato'khilànàmudaksthito meruriti prasiddham . yathojjayinyàþ kucaturthabhàge pràcyàü di÷i syàdyamakoñireùa . tata÷ca pa÷cànna bhavedavantã laïkaiva tasyàþ kakubhi pratãpyàm . tathaiva sarvatra yato hi yat syàt pràõàü tatastanna bhavet pratãcyàm . nirakùade÷àditaratna tasmàt pràcãpratãcyau ca vicitrasaüsthe . nirakùade÷e kùitimaõóalopagau dhruvau naraþ pa÷yati dakùiõottarau . tadà÷ritaü khejalayantravat tathà bhramadbhacakra nijamastakopari . udagdi÷aü yàti yathà yathà narastathà tathà syànnatamçkùamaõóalam . udagdhruvaü pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ palàü÷akàþ . yojanasaükhyàbhàü÷airguõità svaparidhihçtà bhavantyaü÷àþ . bhåmau kakùàyàü vàrvàgebhyo yojanàni ca vyastam . saumyaü dhruvaü merugatàþ khamadhye yàmyaü ca daityà nijamastakordheþ savyàpasabyaü bhramadçkùacakraü vilokayanti kùitijaprasaktam . prokto yojanasaükhyayà kuparidhiþ saptàïganandàbdhaya 4967 stadvyàsaþ kubhujaïgasàyakabhuvaþ 1591 siddhàü÷akenàdhikaþ 1024 pçùñhe kùetraphalaü tathà yugaguõatriü÷accharàùñàdrayo 78520 34 bhåmeþ kandukajàlavat kuparidhivyàsàhateþ prasphuñam . duùñaü kandukapçùñhajàlavadilàgàle phalaü jalpitaü lallenàsya ÷atàü÷ako'pi na mavedyasmàt phalaü vàstavam . tat pratyakùaviruddhamuddhatamidaü naivàstu và hyastu và he prauóhà! gaõakà vicàrayata tanmadhyasthabuddhyà bhç÷am . yat paridhyardhaviùkambhaü vçttaü kçttaü kilàü÷ukam . tenàrdha÷chàdyate golaþ ki¤cidvastre'va÷iùyate . golakùetraphalàt tasmàdvastrakùetraphalaü yataþ . sàrdhadviguõitàsannaü tàvadevàpare dale . evaü pa¤caguõàt kùetraphalàt pçùñhaphalaü khalu . nàdhikaü jàyate tena paridhighnaü kutaþ kçtam . vçttakùetraphalaü yasmàt paridhidhnaü na yuktimat . duùñatvàd gaõitasyàsya duùñaü bhåpçùñhajaü phalam . golasya paridhiþ kalpyo vedaghnajyàmitermitaþ . mukhabudhnagarekhàbhiryadvadàmalake sthitàþ . dç÷yante vaprakàstadvat pràguktaparidhermitàn . årdhvàdhaþkçtarekhàbhirgole vapràn prakalpayet . tatvaikavaprakakùetraphalaü khaõóaiþ prasàdhyate . sarvajyaikyaü tibhajyàrdhahãnaü trijyàrdhabhàjitam . evaü vapraphalaü tat syàd golavyàsasamaü yataþ . paridhivyàsaghàtã'to golapçùñhaphalaü smçtam . vçttakùetre paridhiguõita pyàsapàdaþ phalaü tat kùuõõaü vedairupari paritaþ kandukasyeva jàlam . golasyaivaü tadapi ca phalaü pçùñhajaü vyàsanimnatam ùaóbhirbhaktaü bhavati niyataü golagarbhe dhanàkhyam>% . puràõasarvasye viùõupuø anyathoktaü yathà %<jambuplakùa hvayau dvãpau ÷àlamali÷càparã dvija! . ku÷aþ krau¤castathà ÷àkaþ puùkara÷caiva saptamaþ . ete dvãpà samudraistu sapta saptabhiràvçtàþ . vaõekùusuràsarpirdadhidugdhajalaiþ samaþ . jambådvãpaþ samastànàmeterpà madhyame sthitaþ . tasyàpi merurmaitreya! madhye kanakaparvataþ . patura÷ãtisàhasro yojanairasya cocchrayaþ . praviùñaþ ùoóa÷àdhastàt dvàtriü÷anmårdhni vistçtaþ . måle ùoóa÷asàhasro vistàrastasya bhåbhçtaþ . bhåpadmasyàsya ÷ailo'sau karõikàsaü sthitiþ sthitaþ . himavàn hemakåña÷ca niùadhastasya dakùiõe . nãlaþ ÷veta÷ca ÷çïgã ca uttare varùaparvatàþ . lakùapramàõau dvau madhyau da÷ahãnàstathà pare . sahasradvitayocchràyàstàvadvistàriõa÷ca te . bhàrataü prathamaü varùa tataþ kiüpuraùaü smçtam . havivarùaü tathaivànyaü merordakùiõato dvijaþ . ramyaka¤cottaraü varùaü tathaivànu hiraõmayam . uttaràþ kurava÷caiva yathà vai bhàrataü tathà . navasàhasramekaikameteùàü dvijasattama! . ilàvçta¤ca tanmadhye sauvarõo merucchritaþ . mero÷caturdi÷aü tatra navasàhasravistçtam . ilàvçtaü mahàbhàga! catvàra upaparvatàþ . viùkambhà racità meroryojanàyutamucchritàþ . pårveõa mandaro nàma dakùiõe gandhamàdanaþ . vipulaþ pa÷cime bhàge supàr÷va÷cottare smçtaþ . kadambasteùu jambå÷ca pippalo vaña eva ca . ekàda÷a ÷atàyàmàþ pàdapà giriketavaþ . jambådvãpasya sà jambårnàmaheturmahàmune! . mahàgajapramàõàni jambvàstasyàþ phalàni vai . patanti bhåbhçtaþ pçùñhe ÷ãryamàõàni sarvataþ . rasena teùàü prakhyàtà tatra jambånadãti vai . sarit pravartate sà ca pãyate tannivàsibhiþ . na svedo na ca daurgandhyaü na jarà nendriyaklamaþ . tatpànasusthamanasàü janànàü tatra jàyate . tãramçttatra saüpràpya sukhavàyuvi÷oùità . jàmbånadàkhyaü bhavati suvarõaü siddhabhåùaõam . bhadrà÷vaü pårvato meroþ ketumàla¤ca pa÷cime . varùe dve tu muni÷reùñha! tayormadhyamilàvçtam . vanaü caitrarathaü pårvaü dakùiõe gandhamàdane . vaibhràjaü pa÷cime tadvaduttare nandanaü smçtam . aruõodaü mahàbhadraü sasitodaü samànasam . saràüsyetàni catvàri devabhogyàni sarvadà . sãtànta÷caiva mu¤ja÷ca kuvaro màlyavàüstathà . vaikaïkapramukhàmeroþ pårbataþ kesaràcalàþ . trikåñaþ ÷i÷ira÷caiva pataïgo rucakastathà . niùadhàdayo dakùiõatastasya kesaraparvatàþ . ÷ikhivàsaþ savaidåryaþ kapilo gandhamàdanaþ . jàrudhipramukhàstadvat pa÷cime kesaràcalàþ . meroranantaràïgeùu jañharàdiùvavasthitàþ ÷aïkakåño'tha çùabho haüso mànastathà paraþ . kàla¤jaràdyà÷ca  tathà uttare vesaràcalàþ . caturda÷asahasràõi yojanànàü mahàpurã . merorupari maitreya . brahmaõaþ prathità purã . tasyàü samantata÷càùñau di÷àsu viditàsu ca . indràdilokapàlànàü prakhyàtàþ pravaràþ puraþ . viùõupàdaviniùkràntà pårayitvendumaõóalam . samantàd brahmaõaþ påryà gaïgà patati vai divaþ . sà tatra patità dikùu caturdhà pratyapadyata . mãtà càlakanandà ca vaïkùurbhadrà ca vai kramàt . pårveõa ÷ailàt sãtà tu ÷ailaü yàtyantarãkùagà . tata÷ca pårvavarùeõa bhadrà÷venaiti pàrõavam . bhadrà tathottaragirãnuttaràü÷ca tathà kurån . atãtyottaramambhodhiü samabhyeti mahàmune! . vaïkùu÷ca pa÷cimagirãnatãtya sakalàüstataþ . pa¤cimaü ketumàlàkhyaü varùamabhyeti sàrõavam . tathà càlakànandàpi dakùiõenetya bhàratam . prayàti sàgaraü bhåtvà saptabhedà mahàmune! . ànãlaniùadhàyàmau màlyavadgandhamàdanau . tayormadhyagato meruþ karõikàkàrasaüsthitaþ bhàratàþ ketumàlà÷ca bhadrà÷vàþ kuravastathà . padmàni lokapadmasya maryàdà÷caiva bàhyataþ . jañharo devakåña÷ca maryàdàparvatàbubhau . tau dakùiõottaràyàmàvànãlaniùadhàyatau . meroþ pa÷cimadigbhàge yathà pårvà tathà sthitau . tri÷çïgo jàrudhi÷caiva uttare varùaparvatau . pårvapa÷càyatàvetàvarõavàntavyavasthitau . ityete munivaryoktàmaryàdàparvatàstava . jañharàdyàþ sthitàmeroryeùàü vau dvau caturdi÷am . mero÷caturdi÷aü ye tu proktàþ kesaraparvatàþ . ÷ãtàntàdyà mune! teùàmatãva sumanoramàþ . ÷ailànàmantare droõyaþ siddhacàraõasevitàþ . suramyàõi tathà teùu kànanàni puràõi ca . lakùmãviùõvagnisåryàdidevànàü sunisattama! . tànyàyatanavaryàõi juùñàni varàkannaraiþ . gandharvayakùarakùàüsi tathà daiteyadànavàþ . krãóanti tàsu ramyàsu ÷ailadroõãùvaharni÷am . bhaumàhyete smçtàþ svargà dharmiõàmàlayàmune! . naiteùu pàpakarmàõã yànti janma÷atairapi . bhadrà÷ve bhagavàn viùõuràste haya÷irà dvija! . varàhaþ ketumàle tu bhàrate kårmaråpadhçk . matsyaråpa÷ca govindaþ kuruùvàste sanàtanaþ . vi÷varåpeõa sarvatra sarvaþ sarve÷varo hariþ . sarvasyàdhàrabhåto'sau maitreyàste'khilàtmakaþ . yàni kipuruùàdyàni varùàõyaùñau mahàmune! . na teùu ÷oko nàyàsã nodvegaþ kùudbhayàdikam . susthà prajà niràtaïkàþ sarvaduþ svavivarjitàþ . da÷advàda÷avarùàõàü sahasràõi sthiràyuùaþ . na teùu varùavaryeùu bhaumànyambhàüsi teùu vai . kçtatretàdikà naiva teùu sthàneùu kalpanà . sarveùveteùu varùeùu sapta sapta kulàcalàþ . nadya÷ca ÷ata÷astebhyaþ prasåtà yà dvijottama!>% . parà÷ara uvàca . uttaraü yat samudrasya himàdre÷caiva dakùiõam . varùaü tadbhàrataü nàma bhàratã yatra santatiþ . navayojanasàhasro vistàro'sya mahàmune! . karmamåmiriyaü svargamapavarga¤ca gacchatàm . mahendro malayaþ sahyaþ ÷aktimànçkùaparvataþ . vindhya÷ca pàri(yà) pàtra÷ca saptàtra kulaparvatàþ . ataþ saüpràpyate svargo muktimasmàt prayànti ca . tiryaktvaü narakatva¤ca yàntyataþ puruùàmune! . itaþ svarga÷ca mokùa÷ca madhya¤cànta÷ca gamyate . na khatvanyatra martyànàü karma bhåmau vidhãyate . bhàratasyàsya varùasya navabhedànni÷àmaya . indradvãpaþ ka÷erumàüstàmravarõo gabhastimàn . nàmadvãpastathà saumyo gandharvastvatha vàruõaþ . ayantu navamasteùàü dvãpaþ sàgarasaüvçtaþ . yojanànàü sahasrantu dvãpo'yaü dakùiõottaràt . pårve kiràtà yasyàpi pa÷cime javanàþ sthitàþ . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yà madhye ÷ådrà÷ca bhàga÷aþ . ijyàyuddhabalijyàdyairvartayanto vyavasthitàþ . vedasmçtimukhà÷cànyàþ pàri(yà)pàtrodbhavà mune! . narmadà surasàdyà÷ca nadyo vindhyavinirgatàþ . tàpãpayoùõãnirvindhyà kàverãpamukhà nadã . godàvarãbhãmarathãkçùõaveõvàdikàstathà . sahyapàdodbhavà nadyaþ smçtàþ pàpabhayàpahàþ . kçtàmalàtàmraparõãpramukhàmalayodbhavàþ . trisàmà çùikulyàdyà mahendraprabhavàþ smçtàþ . çùikulyàkumàràdyàþ ÷uktimatpàdasambhavàþ . ÷atadråcandrabhàgàdyà himavatpàdaniþsçtàþ . àsàü nadyupanadya÷ca santyanyàstu sahasra÷aþ . atreme kurupa¤càlamadhyade÷àdayojanàþ . pårvade÷àdikà÷caiva kàmaråpanivàsinaþ . oóràþ kaliïgàmanadhà dàkùi õàtyà÷ca sarva÷aþ . tathàparàntàþ sauràùñràþ ÷uddhàbhãràstathàrbudàþ . màrukàmàlakà÷caiva pàri(yà)pàtranivàsinaþ . tauvãràþ saindhavàhåõà ÷àllàþ ÷àkalavàsinaþ . madrànàmàstathàmbaùñhàþ pàrasãkàdayastathà . càsàü pibantaþ salilaü vasanti saritàü sadà . catvàri bhàrate varùe yugànyatra mahàmune! . kçta tretà dvàpara kali÷cànyatra na kvacit . tapastapyanti munayojuhvate càtra yajvinaþ . dànàni càtra dãyante paralokàmamàdaràta . puruvairyaj¤apuruùo jambådvãpe sadejyate . tatràpi bhàrataü ÷leùñhaü jambådvãpe mahàmune! . yato hi karmabhåreùà tato'nyàbhogabhåmayaþ . atra janmasahasràõàü sahasrairapi sattama! . kadàcillabhate janturmànuùyaü puõyasa¤cayam . gàyanti devàþ kila gãtakàni dhanyàstu ye bhàratabhåmibhàge . svargàpavargàspadahetubhåte bhavanti bhåyaþ puruùàþ suratyàt . karmàõyasaükalpitatatphalàni sannyasya viùõau paramàtmaråpa . avàpya tà kamamahãmanante tasmiüllayaü ye tvamalàþ prayànti . jànãma naitavaddhavayaü vilãne svargaprade karmaõi dehabandham . pràpsyàma dhanyàþ khalu te manuùyà ye bhàrate nendriyaviprahãnàþ . navavarùantu maitreya! jambådvãpamidaü mayà . lakùayojanavistàra saükùepàt kathitaü tava . jambådvãpa samàtutya lakùayojanavistçtaþ . maitreya! valayàkàraþ sthitaþ svãrodadhirbahiþ . %<parà÷ara uvàca . kùãrodena yathàdvãpo jasbusaïgà'bhiveùñitaþ . saüveùñya kùàramudadhiü plakùadvãyastathà sthitaþ . jambådvãpasya vistàraþ ÷atasàhasrasammitaþ . sa eva dviguõo brahman! plakùadvãpo'pyudà hçtaþ . sapta medhàtitheþ putràþ plakùadvãpe÷varasya vai . jyeùñhaþ ÷àntabhayo nàma ÷ai÷irastadanantaraþ . sukhodayastathànandaþ ÷ivaþ kùemaka eva ca . dhruva÷ca saptamasteùàü plakùadvãpe÷varà ime . pårvaü ÷àntabhayaü varùaü ÷i÷iraü mukhañaü tathà . ànanda¤ca ÷iva¤caiva kùemakaü ghruvameva ca . maryàñàkàrakàsteùàü tathànye varùaparvatàþ . saptaiva teùàü nàmàni ÷çõuùva munisattama! . gomeda÷caiva canda÷ca nàradodundubhistathà . somakaþ sumanàþ ÷ailo vaibhràja÷caiva saptamaþ . varùàcaleùu ramyeùu sarveùveteùu cànaghàþ . vasanti devagandharvasahitàþ satataü prajàþ . teùu puõyà janapadà÷ciràcca mriyate janaþ . nàdhayoghyàdhayovàpi sarvakàlasukhaü hi tat . teùàü nadya÷ca saptaiva varùàõàntu samudragàþ . nàmatastàþ pravakùyàmi ÷rutàþ pàpa haranti yàþ . amutaptà ÷ikhà caiva vipàpà didivà kramuþ . amçtà sukçtà caiva saptautàstatra nimçgàþ . ete ÷ailàstathà nadyaþ pradhànàþ kathitàstava . kùudranadyastathà ÷ailàstatra santi sahasra÷aþ . tàþ pibanti sadà hçùñà nadãrjanapadàstu te . apasarpiõã na teùàü vai nacaicotasarpiõã prajà . nàtracàsta yugàvasyà teùu sthàneùu saptaùu . tretàyugasamaþ kàlaþ marvadaiva mahàsane! . plakùadvãpàdiùu brahman . ÷àkadvãpàntiyeùu te . pa¤cavarùasahasràõi janà tãvantyanàmayàþ . dharmàþ pa¤casyathaiteùu varõà÷rabhavibhàgajàþ . yarõà÷ca tatra catvàrastànnibodha vadàmi te . àryakàþ kurarà÷caiva viviü÷àbhàvina÷ca te . vipakùatriyavai÷yàste ÷ådrà÷ca dvijasattama! . jambåvçkùapramàõastu tanmadhye sumahàtaruþ . plakùastannàmasaüj¤o'yaü plakùadvãpo dvijottama! . ijyate bhagavàüstatra tairvarõairàryakàdibhiþ . somaråpã jagatsraùñà sarvaþ sarve÷varo hariþ . plakùadvãpapramàõena plakùadvãpasamàvçtaþ . tathaivekùurasodena parive÷ànukàriõà . ityetattava maitreya! plakùadvãpamudàhçtam . saükùepeõa mayà bhåyaþ ÷àlmalaü me ni÷àmaya . ÷àlmalasye÷varo vãro vapuùmàüstatsutàn ÷çõu . teùàntu nàmasaüj¤àni sapta varùàõi tàni vai . ÷veto'tra harita÷caiva jãmåto haritastathà . vaidyuto mànasa÷caiva suprabha÷ca mahàmune! . ÷àlmalena samudro'sau dvãpenekùurasodakaþ . vistàradviguõenàtha sarvataþ saüvçtaþ sthitaþ . tatràpi parvatàþ sapta vij¤eyàratnayonayaþ . rasàbhivya¤jakàste tu tathà saptaiva nimnagàþ . kumuda÷connata÷caiva tçtãya÷ca balàhakaþ . droõo yatra mahauùadhyaþ sa caturtho mahãdharaþ . kaïkastu pa¤camaþ ùaùñho mahiùaþ saptamastathà . kumudvàn parvatavaraþ sarinnàmàni me ÷çõu . yonitoyà vitçùõà ca candrà ÷uklà vimocanã . nivçttiþ saptamã tàsàü smçtàstàþ pàpa÷àntidàþ . ÷veta¤ca lohita¤caiva jãmåtaü haritaü tathà . vaidyutaü mànasa¤caiva suprabhaü nàma saptamam . saptaitàni tu varùàõi càturvarõayutàni vai . ÷àlmale'pi ca ye varõà vasantyete mahàmune! . kapilà÷càruõàþ pãtàþ kçùõà÷caiva pçthak pçthak . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yàþ ÷ådrà÷caiva yajantitam . bhagavantaü samastasya viùõumàtmànamavyayam . vàyubhåtaü mukha÷reùñhairyajvito'saïgasaüsthitim . devànàmatra sànnidhyamatraiva samanorame . ÷àlmali÷ca mahàvçkùo nàma nirvçtikàra kaþ eùa dvãpaþ samudreõa surãdenaü samàvçtaþ . vistàraþ ÷àlmalasyaiva samena tu samanvataþ . surodakaþ parivçtaþ ku÷advãpena sarvataþ . ÷àlmalasya tu vistàràddviguõena samantataþ . jyotiùmataþ ku÷advãpe sapta putràþ ÷çõuùva tàn . udbhido reõumàü÷caiva suratho lambano dhçtiþ . prabhàkaro'tha kapilastannàmnà varùa ucyate . tasmin vasanti manujàþ saha daiteyadànaùaiþ . tathaiva devagandharvayakùakiüpuruùàdibhiþ . varõàstatràpi catvàro nijànuùñhànatatparàþ . daminaþ ÷uùmiõaþ snehà mandehà÷ca mahàmune! . bràhmaõàþ kùatriyàþ vai÷yàþ ÷ådrà÷cànukramoditàþ . yathoktakarmakartçtvàt svàdhikàrakùayàya te . tatra yattat ku÷advãpe brahmaråpaü janàrdanam . yajantaþ kùapayannugramadhikàraphalapradam . vidrumo hema÷aila÷ca dyutimàn puùpavàüstathà 1 ku÷e÷ayo hari÷caiva saptamo mandaràcalaþ . varùàcalàstu saptaiva tatra dvãpe mahàmune! . nadyo'pi sapta tàsà¤ca ÷çõu nàmànyanukramàt . dhåtapàpà ÷ivà caiva pavitrà sammatistathà . vidyudastà mahã caiva sarvapàpaharàstvimàþ . anyàþ sahasra÷astatra kùudranadyastathà'calàþ . ku÷advãpe ku÷astambaþ saüj¤ayà tasya tat smçtam . tatpramàõena sa dvãpo ghçtodena samàvçtaþ . dhçtoda÷ca samudro vai krau¤cadvãpena saüvçtaþ . krau¤cadvãpo mahàbhàga! ÷råyatà¤càparo mahàn . ku÷advãpasya vistàràddviguõo yasya vistaraþ . krau¤cadvãpe dyutimataþ putràþ sapra mahàtmanaþ . tannàmàni ca varùàõi teùà¤cakre mahãpatiþ . ku÷alo mandaga÷coùõaþ pãvarã'thàndhakàrakaþ . muni÷ca dundubhi÷caiva saprete tatsutà mune! . tatràpi devagandharvasevitàþ sumanoramàþ . varùàcalà mahàbuddhe! teùàü nàmàni me ÷çõu . krau¤ca÷ca vàmana÷caiva tçtãya÷càndhakàrakaþ . caturthã hara÷aila÷ca svabhàbhirbhàsayannabhaþ . devàvçt pa¤cama÷caiva tathà svaþpuõóarãkavàn . dundubhi÷ca mahà÷ailo dviguõàste parasparam . dvãpadvãpeùu ye ÷ailà yathà dvãpàni te tathà . varùeùveteùu ramyeùu varùa÷ailavareùu ca . nivasanti niràtaïkàþ sahadevagaõaiþ prajàþ . puùkaràþ puùkalàdhanyàstiùyàkhyà÷ca mahàmune! . bràhmaõàþ kùatriyàvai÷yàþ ÷ådrà÷cànukramoditàþ . te tatra nadyo maitreya! yà pivanti ÷çõuùvatàþ . sapta pradhànàþ paratastatrànyàþ kùudranimnagàþ . saurã kumudvatã caiva sandhyà ràtrirmanojavà . khyàti÷ca puõóarãkà ca saptaità varùanimnagàþ . tatràpi varõairbhagavàn puùkaràdyairjanàrdanaþ . yogirudrasvaråpastu ijyate yaj¤asannidhau . krau¤cadvãpaþ samudreõa dadhimaõóãdakena ca . àvçtaþ sarvataþ krau¤cadvãpatulyena mànataþ . dadhimaõóodaka÷càpi ÷àkadvãpena saüvçtaþ . krau¤cadvãpasya vistàràd dviguõena mahàmate! . ÷àkadvãpe÷varasyàpi bhavasya sumahàtmanaþ . saptaiva tanayàsteùàü dadau varùàõi sapta ca . jalada÷ca kumàra÷ca sukumàro maõãrakaþ . kumudodaþ samaudàkiþ saptama÷ca mahàdrumaþ tatsaüj¤ànyapitànyeva sapta varùàõyanukramàt . tatràpi parvatàþ sapta varùavicchedakàriõaþ . pårvastatrodayanirirjalàdhàrastathà paraþ tathà revatakaþ ÷yàmastathaivàstagirirdvija! . àmbikeyastathà ramyaþ ke÷arã parvatottamaþ . ÷àkastatra mahàvçkùaþ siddhagandharvasevitaþ . tatpatravàtasaüsargàdàhlàdo jàyate paraþ . tatra puõyà janapadà÷càturvarõyasamanvitàþ . nadya÷càtra mahàpuõyàþ sarvapàpabhayàpahàþ . sukumàrã kumàrã ca nalinã reõukà tathà . ikùu÷ca dhenukà caiva gabhastã saptamã tathà anyàstvayuta÷astatra kùudranadyo mahàmune! . mahãdharàstathà càtra ÷atamo'tha sahasra÷aþ . tàþ pibanti mudàyuktà jaladàdiùu ye sthitàþ . varùeùvete janapadàþ svargàdabhyetya medinãm . dharmahànirna teùvasti na saüharùaþ parasparam . maryàdàvyutkramo nàpi teùu de÷eùu saptasu . màgà÷ca mànadhà÷caiva mànasà mandagàstathà . màgà vràhmaõabhåyiùñhà màgadhà kùatriyàstathà . vai÷yàstu mànasàsteùàü ÷ådràsteùàü tu mandagàþ . ÷àkadvãpe tu tairvarõaiþ såryaråpadharo mune! . yathoktairijyate samyakkarmabhirniyatàtmabhiþ . ÷àkadvãpastu maitreya! kùãrodena samantataþ . ÷àkadvãpapramàõena balayeneva veùñitaþ . kùãràbdhiþ sarvato brahman! puùkaràkhyena yeùñitaþ . dvãpena ÷àkadvãpàttu dviguõena samantataþ . puùkaràkhya dvãpapatermahàvãto'bhavat sutaþ . dhàtaki÷ca tayostatra dvevarùe nàma cihnite . mahàvãtaü tathaivànyat dhàtakãùaõóabhaõóitam . eka÷càtra mahàbhàga! prakhyàto varùaparvataþ . mànasottarasaüj¤o vai madhyato balayàkçtiþ . yojanànàü sahasràõi årdhvaü pa¤cà÷aducchritaþ . tàvadaiva ca vistãrõaþ sarvataþ parimaõóalaþ . puùkaradvãpabalayaü madhye saüvibhajanniva . sthito'sau sumahàn ÷ailo vyàpya tadvarùakadvayam . balayàkàramekaikaü tayorvarùaü tathà giriþ . da÷avarùasahasràõi yatra jãvanti mànavàþ . niràmayà vi÷okà÷ca rànadveùavivarjitàþ . adhamottamau na teùvàstàü na nadhyabadhakau dvija! nerùyàsåyàbhayaü roùo doùo lobhàdiko na ca . mahàvãtaü mahàvarùaü dhàtakãsaüïgamantataþ . mànasottara÷aila÷ca devadaityàdi sevitaþ . satyànçtaü na tatràste dvãpe puùkarasaüj¤ite . na tatra ÷ailanadyo và dvãpe varùadvayànvite . tulyave÷àstu manujàdevaistatraikaråpiõaþ . varõà÷ramàcàürahãnaü dharmàharaõavarjitam . trayãvàrtàdaõóanãti÷u÷ra ùàrahita¤ca tat . varùadvaya¤ca maitreya! bhaumaþ svargo'yamuttamaþ . sarva÷ca sukhadaþ kàlo jaràrãgàdivarjitaþ . puùkare dhàtakãùaõóaü mahàvãte ca vai mune! . nyagrodhaþ puùkaradvãpe vrahmaõaþ sthànamuttamam . tasminnivasati brahma . påjyamànaþ suràsuraiþ . svàdådakenodadhinà puùkaraþ pariyeùñitaþ . samena puùkarasyaiva vistàrànmaõóalàttathà . evaü dvãpàþ samudraistu sapta saptabhiràvçtàþ . dvãpa÷caiva samudra÷ca samànau dviguõau parau . payàüsi sarvadà sarvasamudreùu samàni vai . ånàtiriktatà teùàü kadàcinnaiva jàyate . sthàlãsthamagnisaüyogàdudreki salilaü yathà . tathenduvçddhau salilamambhodhau munisattama! . anåmà÷càtiriktà÷ca vardhantyàpo hrasanti ca . udayàstamaneùvindoþ pakùayoþ ÷uklakçùõayoþ . da÷ottaràõi pa¤caiva aïgulànàü ÷atàni vai . apàü dhçdvikùayau dçùñau sàmudrãõàü mahàmune! . bhojanaü puùkaradvãpe tatra svayamupasthitam . yatra saübhu¤jate vipra! prajàþ sarvàþ sadaiva hi . svàdådakasya purato dç÷yate lokasaüsthitiþ . dviguõà kà¤canã bhåmiþ sarvajantuvivarjità . lokàlokastataþ ÷ailo yojanàyutavistaraþ . ucchràyeõàpi tàvanti sahasràõyacalo hi saþ . tatastamaþ samàvçtya taü ÷aihyaü sarvataþ sthitam . tama÷càõóakañàhena samantàt pariveùñitam . pa¤cà÷atkãñivistãrõà seyamuvãü mahàmune! . sahaivàõóakañàhena sadvãpàbdhimahãdharà . seyaü dhàtrã vidhàtrã ca sarvabhåtaguõàdhikà . àdhàrabhåtà sarveùàü maitreya! jagatàmiti>% .
     bhågolasya sthiratve yuktiþ khagola÷abde uktà adhikamatra ki¤ciducyate ilaõóãyajyotirvidàü mate bhågolasyaiva dakùiõottaragatibhyàü såryasya uttaradakùiõagatitvaü kalpyate sthirasya såryasya uttaradakùiõàyanayorasambhavàditi . tadetanmatamatãvàsama¤jasaü bhågolasya dakùiõottaragatisvãkàre såryasyeva kçttikàrohiõo÷akañamçgavyàdhàdãnàmapi uttaradakùiõayorgatiþ prasajyeta na ca tathà dç÷yate teùà¤ca yathà vikùepanàma÷arasaükhyà sauràgame pañhità tàdç÷àntara eva pratyahaü dar÷anaü na manàgapi uttaradakùiõàthanamiti vivecya bhågàlasya rivàtvabhanusandhàtavyam .

#<bhåcchàyà># strã bhuva÷chàyà . såryakiraõàsampakàt bhàpanàne ràhugrahàbhidhàne 1 tamasi 2 andhakàre ca ÷abdamàlà .

#<bhåjantu># puø bhåriva jantuþ . nàge hastini ràjaniø .

#<bhåjambå># strã bhuvo jambåriva svàdutvàt . 1 godhåme 2 vikaïkataphale ca (vaici) mediø bhåmilãnà jambåþ ÷àkaø taø 3 kùudrajambvàm . bhåmijambvàdayo'pyatra strã

#<bhåta># naø bhå--kta . 1 nyàyye ucite pçthivãjalatejobàyugaganaråpeùu gandhàdivi÷eùaguõavatùu 2 dravyeùu, 4 satye, yathàrthe vàstavike %<bhåtamapyanupatyastaü hãyate vyavahàrataþ>% iti smçtiþ . 5 tattvànusandhàne ca %<chalaü nirasya bhåtena>% smçtiþ . 6 pi÷àcàdau puø 7 kumàre 8 yogãndre 9 kçùõapakùe 10 pràõini ca naø . 11 atãte vçtte 12 sadç÷e 13 pràpte 14 satyàrthe triø . 15 kçùõacaturdar÷yà strã ñàp . bhåtatvaü ca àtmànyatve sati vi÷eùaguõavattvam na tu jàtiþ mårtatvena sàïkaryàt tathàhi bhåtatvàbhàvabati manasi mårtatvasya sattvàt mårtatvàbhàvavati gagane bhåtatvasya sattvàt ubhayoþ parasparabhàvasàmànàdhikaraõyam pçthivyàdiùu caturùu ca bhåtatvamårtatvayorubhayoþ sattvàt parasparasàmànàdhikaraõyamiti màïkaryàt jàtivyàdhakatà .

#<bhåtakalà># strã 6 taø . ÷àø tiø ukte dharàdibhåtànàmutpàdake nivçttyàdye ÷aktibhede %<dharàdipa¤cabhåtànàü nivçttyàdyàþ kalàþ smçtàþ . nivçttiþ supratiùñhà syàt vidyà ÷àntiranantarantaram . ÷àntyatãteti tà j¤eyà nàdadehasamudbhavàþ>% ÷àø tiø %<÷aktiþ prathamasambhåtà ÷àntyatãtàpadottarà ÷àntyatãtàpadàcchaktestataþ ÷àntipadaü kramàt . tato vidyàpadaü tasmàt pratiùñhàpadasaügrahaþ . nivçttipadamutpannaü pratiùñhàpadataþ param . evamuktà savàsena sçùñirã÷varanodità . ànulomyàdathaiteùàü pràtilomvena saühçtiþ . asmàt pa¤capadoddiùñànna sçùñyantaramiùyate . kalàbhiþ pa¤cabhirvyàptaü yasmàdvi÷vamidaü jagat>% ràghavabhaññadhçtavàyavãyasaühità .

#<bhåtake÷a># puø bhåtànàü ke÷a iva . (bhåtake÷a) nàmake 1 tçõabhede strãtvamapi ïãù . sà ca tatra, 2 ÷ephàlikàryà ca ñàp . 3 nãlasindhuvàre strã ïãù .

#<bhåtakrànti># strã 6 taø . pi÷àcàve÷e ràjaniø .

#<bhåtagandhà># strãø bhåtaþ prabhåtaþ gandho yasyàþ . surànàmagandhadravye jañàdhaø .

#<bhåtaguõa># puø 6 taø . àkà÷àdãnàü ÷abdaspar÷àdiùu vi÷eùaguõeùu %<÷abdaspar÷aråprarasagandhà bhåtaguõàþ smçtàþ>% ÷àø tiø %<bhåtaguõà bhåtavi÷eùaguõà ityarthaþ ràghavaþ>% . tatraiva bhåtànàmekaikavi÷eùaguõà uktà yathà àkà÷asya guõaþ ÷abdo vàgneþ spar÷aþ tejaso råpaü jalasya rasaþ bhåmergandhaþ iti naiyàyikàdayaþ . sàükhyàdayastu anyathàïgãcakruryathoktamã÷ànasaühitàyàm %<÷abdaikaguõa àkà÷aþ ÷abdaspar÷aguõo marut . ÷abdaspar÷aråpaguõaistriguõaü teja iùyate . ÷abdaspa÷aråparasairàpo j¤eyà÷caturguõàþ . ÷abdaspar÷aråparasagandhaiþ pa¤caguõà mahã>% .

#<bhåtaghna># puø bhataü hanti hana--ñak . 1 bhårjapatre ràjaniø taddhàraõe hi bàlagrahamåtàdinivàraõaü ÷àstre prasiddham . bhåtaü prakçtaü gandhaü hanti adhaþkaroti . 2 la÷une 3 uùñre ca ràjaniø . 3 bhåtanà÷ake triø hemacaø . 4 tulasyàü strã ràjaniø ïãp .

#<bhåtacaturda÷ã># strãø bhåtapriyà caturda÷ã tadudde÷ena tasyàü dãpadànàt . à÷vinakçùõapakùacaturda÷yàü dãpànvitàmàvàsyàpårvatithau yamacaturda÷yàm .

#<bhåtajañà># strã bhåtasya pi÷àcasya jadeva . 1 jañàmàüstàm ÷abdamàø . 2 gandhamàüsyàü ràjaniø .

#<bhåtadràvin># puø bhåtàn pi÷àcàn dràvayatyapasàrayati druõic--õini . 1 raktakaravoravçkùe 2 bhåtàïku÷avçkùe ca ràjani0

#<bhåtadruma># puø bhåtaiva drumaþ . sleùmàtakavçkùe . bhåtavçkùàdayo'pyatra . bhåtapriyaþ drumaþ ÷àkaø taø . 2 ÷àkhoñakavçkùe .

#<bhåtadhàtrã># strãø bhåtàni jantån dhàrayati dhà--tçc ïãp . pçthivyàm trikàø .

#<bhåtanàtha># puø 6 taø . 1 ÷ive 2 vañukabhairave ca . %<bhairavo bhåtanàtha÷ca>% iti vañukastotran . bhåte÷abhåtapatyàdayopyatra .

#<bhåtanà÷ana># naø bhåtàn nà÷ayati na÷a--õic--lyu . 1 rudràkùe ràjaniø 2 sarùape puø 3 bhallàtake ca ratnamàø .

#<bhåtapakùa># puø bhåtapriyaþ pakùaþ andhakàravattvàt . kçùõapakùe .

#<bhåtapattnã># strã bhåtaiva kçùõaü patraü yasyàþ ïãù . kçùõatulasyàm ràjaniø .

#<bhåtapuùpa># puø bhåta iva puùpaü kçùõatvàt yasya . ÷yonàkavçkùe ratnamàø .

#<bhåtapårõimà># strã à÷vinapårõimàyàm ÷abdaraø .

#<bhåtabhàvana># puø bhåtàni pçthivyàdãni màvayati janayati bhå--õiù--lyu, bhåtà satyà yathàrthà bhàvanà yasta và . 1 viùõau, 2 vañukabhairave ca %<bhåtàtmà bhåtabhàvanaþ>% iti . tayoþ stotre .

#<bhåtamaõóala># naø 6 taø . ÷àø tiø ukte pçthivyàdãnàü maõóalabhede tatsvaråpaü tatroktaü yathà %<vçttaü divastat ùaóvindulà¤chitaü bhàtari÷vanaþ . triloõaü svastikopetaü vahnerardhendusaüyutam . ambhobhamambhaso bhåme÷caturasyaü savajrakam . tattadbhåtakamànàni maõóamàni vidurbudhàþ . varõeþ khaira¤jitànyàhuþ svasyanàmàvçtànyapi>% . varõaiþ ÷vetàdibhirbhåtavarõairajobhira¤jitànãti padàrthàdar÷aþ . tatraitadvyàkhyà vistareõa dç÷yà . mantramahodadhau teùàü spaùñaü svaråpaü karmavi÷eùe viniyoga÷cokto yathà %<ardhacandranibhaü pàr÷vadvaye padmadvayàïkitam . jalasya maõóalaü proktaü pra÷astaü ÷ànti karmaõi . trikoõaü svastikopetaü va÷ye vahnestu maõóalam . caturasraü vajrayuktaü stambhe bhåmestu maõóalam . vçttaü divastu vidveùe vindu ùañkàïkitaü tu tat . vàyumaõóalamuccàñe màraõe vahnimaõóalam>% .

#<bhåtamàrin># puø bhåtàn pi÷àcàn màrayati apasàrayati mç--õic--õini . cióànàmagandhadravye ràjaniø .

#<bhåtayaj¤a># puø bhåtàni pràõino vàyasàdãn uddi÷ya yaj¤o valiþ . nityaü gçhasthakartavyapa¤cayaj¤àntargate balivai÷vadeva karmaõi %<bhåtebhyo baliharaõaü bhåtayaj¤aþ>% hàrãta smçtiþ .

#<bhåtayoni># strã 6 taø . bhåtànàmàkà÷àdãnàü kàraõe parame÷vare kaivalyopaø .

#<bhåtala># naø bhåreva talam . 1 pçthivyàm . 6 taø . 2 pàtàle bhåmeradhobhàge .

#<bhåtalikà># strã bhåtalaü pàtàlaü målatvenàstyasyàþ ñhan . pçkkà yàm (pióiï÷àka) ràjaniø bahudåragamålatvàttasyàstathàtvam .

#<bhåtalipi># strã 6 taø . bhåtadaivatye varõabhede %<vàthyagnibhåjalàkà÷àþ pa¤cà÷allipayaþ kramàt . pa¤ca hrasvàþ pa¤ca dãrghàþ vindvantàþ sandhisambhavàþ . pa¤ca÷aþ kàdayaþ ùakùalasahàntàþ prakãrtitàþ>% ÷àø tiø . kulàkulacakra÷abde 2134 pçø dç÷yam .

#<bhåtalonmàtha># puø dànavabhede harivaüø 24 aø .

#<bhåtavarõa># puø 6 taø . dhyeye bhåtànàü ÷vetàdivarõe yathoktaü ÷àø tiø %<svacchaü viyanmarut kçùõo rakto'gnirvi÷adaü prayaþ . pãtà bhåsiþ pa¤cabhåtànyekaikàdhàrato viduþ>% . %<svacchaü ÷vetaü tatra keùà¤cidaråpidravyàõàü varõakathanamupàdànàrthaü sva÷àstrànurodhena>% ràghavaþ . bhåtadaivate hrasvadãrghasahite vargàdivarõe ca . bhåtalipi÷abde kulàkulacakra÷abde ca dç÷yam .

#<bhåtavàsa># puø 7 taø . (vayaóà) vibhãtakaghçkùe . bhåtàvàsàdayopyatra

#<bhåtavikàyà># strã bhåtànàü tadàvi÷iùñànàmiva vikriyà yataþ . apasmàraroge ràjani0

#<bhåtavidyà># strã bhåtàdinivàraõàrthà vidyà . su÷rutãkte devàdyupasargopa÷amàrthe valiharaõàdau %<bhåtavidyà nàma devàsuragandharvayakùarakùàpitçpi÷àcanàgagrahàdyupasçùñacetasàü ÷àntikarma baliharaõàdi grahopa÷amanàrtham>% sà ca tatra uttaratantre dar÷ità %<brahmavidyà kùatravidyà nakùatravidyà bhåtavidyà sarpavidyà>% chàø uø .

#<bhåtave÷ã># strã bhåtànàmiva ve÷o'gryàþ gauràø ïãù . ÷veta÷ephàlikàyàm amaraþ .

#<bhåtavrahman># puø bhåtaþ pi÷àca iva vrahmà . devale ÷abdamàlà .

#<bhåta÷uddhi># strãø bhåtànàü dehàrambhakapçthivyàdãnàü ÷uddhirbhàvanà vi÷eùàt ÷odhanam . tantràdau prasiddhe dehàrambhakacaturviü÷atitattvànàü bhàvanàvi÷eùeõa saüskàreõa devaråpatàsampàdane . bhåta÷uddhiprakàrastantrasàre ukto yathà gautamãye %<suùumõàvartmanà so'hamiti mantreõa yojayet . sahasràre ÷ive sthàne paramàtmani de÷ikaþ . dhåmravarõaü tato vàyuvãjaü(yaü) ùaóvindulà¤chitam . påraye dióayà vàyuü sudhãþ ùoóa÷amàtrayà . màtrayà tu catuþùaùñyà kumbhayecca suùumõayà . dvàtriü÷anmàtrayà mantrã recayet piïgalàkhyayà . pårayedanayà caiva sa¤cintya nãlamàrutam . raktavarõaü vahnivãjaü (raü) trikoõaü svastikànvitam . tena pårakayogena màtrayà ùoóa÷àkhyayà . catuþùaùñyà màtrayà ca nirdahet kumbhakena ca . vàmapàr÷vasthitaü pàpapuruùaü kajjalaprabham . brahmahatyà÷iraska¤ca svarõasteyabhujadvayam . suràpànahçdàyuktaü gurutalpakañidvayam . tatsaüsargipadadvandvamaïgapratyaïgapàtakam . upapàtakaromàõaü rakta÷ma÷ruvilocanam . khaógacarmadhara>% kruddhamevaü kukùau vicintayet . målàdhàrotthitenaiva vahninà nirdahecca tam . evaü sandahya parito dvàtriü÷anmàtrayà tataþ . bhasmanà sahitaü mantrã recayedióayà punaþ . vàmanàóyàü candrabãjaü (ñhaü) kundenvayutasannibham . bhàlenduvãje saüyojya tataþ ùoóa÷amàtrayà . suùumõayà catuþùaùñimàtrayà toyavãjakam (vaü) . dhyàtvà'mçtamayãü vçùñi pa¤cà÷advarõaråpiõãm . tayà dehaü vicintyaivaü manasà piïgakàdhvanà . dvàtriü÷anmàtrayà mantrã laüvãjena dçóhaü nayet . svasthàne haüsamantreõa punastenaiva vartmanà . jãvaü tattvàni cànãya svasthàne sthàpayet tataþ . iti kçtvà bhåta÷uddhiü màtçkàmyàsamàcaret . tato haüsa iti vãjaü hçdayamànãya kulakuõóalinãü pçtivyàdãni ca yathàsthàne sthàpayet . vi÷eùatastu ÷aktiviùaye . haüsa iti jãvàdikaü parama÷ive saüyojya so'hamiti mantreõa sthàne nayet . tantràntare %<so'hamedaü samàbhàùya jãvaü hçdi samànayet>% . ÷ådre tu vi÷eùo vàràhãtantre %<haüsàkhyaü na smaret ÷udrà bhåta÷uddhau kadàcana . svaraõànnarakaü yàti dãkùà ca viphalà bhavet>% . ÷àradàyàm %<jãvaü tejomayaü dhyàtvà namo mantreõa yojayet>% . bhåta÷uddhipadavyutpattimàha vi÷uddhe÷vare %<÷arãràkàrabhåtànàü bhåtànàü yadvi÷odhanam . avyayabrahmasaüyogàt bhåta÷uddhiriyaü matà>% varàhãye %<målàdhàràttato vãjaü brahmamàrgeõa de÷ikaþ . haüsena puùkarasthàne paramàtmani yojayet>% . brahmamàrgaþ suùumõà . tripuràsàrasamuccaye %<saüyojya vãjamatha durgamamadhyanàóãmàrgeõa puùkaraniviùña÷ive susåkùme>% . j¤ànàrõave %<pràõapratiùñhayà pa÷càt jãvaü dehe nidhàpayet . mukhavçttaü samuccàrya haüsastu viparãtakaþ . uddharet parame÷àni! vidyeyaü tryakùarã matà . pràõapratiùñhàmantro'yaü sarvakarmàõi sàdhayet . tenaiva vidhinà devi! sthirãkuryànnijàü tanum>% . tàràdau vi÷eùastatraiva dç÷yaþ .

#<bhåtasa¤càra># puø 6 taø . bhåtàve÷e ràjaniø .

#<bhåtasa¤càrin># puø bhåta iva sa¤carati sama + cara--õini . dàvànale ÷abdamàø .

#<bhåtasaüplava># puø 6 taø . pralave %<àbhåtasaüplavasthànamamçtatvaü hi bhàùate>% .

#<bhåtasarga># puø 6 taø . bhåtasçùñau sa ca caturda÷avidhaþ yathoktaü vahnipuø %<bràhmyaü prajàpatãya¤ca saumyamaindrantathaiva ca . gàndharvamatha kauverarakùaþ pai÷àcamànuùam . sthàvaraü pà÷avaü màrgaü sàrpaü ÷àkunikantathà . caturda÷avidhaü hyetadbhåtasargaü prakãrtitam>% klãvatvamàrùam .

#<bhåtasàdhanã># strã bhåtàni pràõinaþ sàdhayati atra àdhàre lyuóh ïãp . bhåmau . bhåmiü vinà jantumàtràõàmutpatterabhàvàt tasyàstathàtvam yajuø 26 . 1 vedadãpaþ .

#<bhåtasàra># puø bhåta iva kçùõatvàt sàro'sya . ÷yonàkavçkùe ràjani0

#<bhåtahantrã># strã bhåtàn tadbhayaü hanti hana--tçc ïãp . 1 bandhyàkarkoñyàü, 2 ÷vetadårvàyà¤ca taddhàraõe hi strãõàü prajotpattirodhakabhåtabhayanà÷aþ .

#<bhåtahara># puø bhåtàn harati apasàrayàti hç--ac . guggulau ràjani0

#<bhåtahàrin># puø bhåtàn harati sthànàntaraü nayati hçõini . devadàruvçkùe ràjaniø .

#<bhåtàü÷a># puø 1 çùibhede çø 10 . 106 . 11 . 2 kà÷yaparùau niruø 12 . 40 . 6 taø . 3 bhåtànàsaü÷e ca .

#<bhåtàïku÷a># puø bhåtànàü pi÷àcànàmaïku÷a ivàpasàrakatvàt . svanàmakhyàte vçkùe .

@<[Page 4687b]>@
#<bhåtàtman># puø bhåtàni pçthivyàdãni pa¤ca dravyàõi àtmà svaråpaü yasya . 1 dehe bhåtàni pa¤ca dravyàõi bhåtàþ pràõina÷ca àtmà svaråpaü yasya . 2 parabrahmaõi %<marvaü khalvidaü brahma tajjalàniti>% ÷rutiþ . 3 sarvabhåtàtmake hiraõyagarbhe 4 viùõau 5 vañukamerave ca %<bhåtàtmà bhåtabhàvanaþ>% iti tayoþ stotre .

#<bhåtàdi># puø 6 taø . %<parame÷vare bhåtàdirnighiravyayaþ>% viùõuna sàükhyamatasiddhe 2 ahaïkàratattve %<ahaïkàràt pa¤catanmàtràõi>% sàø såø . svàrthe ka tatràrthe .

#<bhåtàri># puø 6 taø . hiïgau ràjaniø tadgandhena hi bhåtàpasaraõamiti tasya tathàtvam .

#<bhåtàrta># triø 3 taø . pi÷àcàviùñe hemacaø .

#<bhåtàrtha># puø bhåtaþ satyabhåto'rtho yasya . yathàrthe

#<bhåtàlã># strãø bhåtànãva alati paryàpnoti ala--ac gauràø ïãù . 1 bhåmipàñalau, 2 måùalyà¤ca ràjaniø .

#<bhåtàvàsa># puø bhåtànàü pràõinàmàvàsaþ adhiùñhànatvàt . 1 viùõau, %<bhåtàvàso vàsudevaþ>% viùõu saø . %<basanti tvayi bhåtàni bhåtàvàsastato hariþ>% harivaüø 6 taø . 2 vibhãtakavçkùe ràjaniø .

#<bhåtàviùña># triø bhåtenàviùñaþ . pi÷àcagraste %<bhåtàviùñeùu pa¤cà÷at mçtàpatyàsu vai ÷atam>% jyoø taø .

#<bhåtàve÷a># puø 6 taø . pi÷àcaprave÷e (bhåte pàoyà) trikàø .

#<bhåti># strã bhå--ktit . 1 bhavane 2 aõimàdyaùñavidhai÷varye 3 ÷ivàïga sthabhasmani 4 gajave÷e ca bhediø 5 bhåtçõe 6 sampattau 7 jàtyàü vi÷vaþ 8 vçddhinàmauùadhe ca ràjaniø .

#<bhåtika># naø bhåtyà sampattyà kàyati kai--ka . 1 bhånimbe 2 kattçõai ca amaraþ . 3 yamànyàm 4 candane 5 kañphale hemacaø . pçø và dãrghaþ . bhåtãkopyatra citrake bhàvapraø .

#<bhåtikãla># puø bhåteþ sampatteþ kãla iva . (khànà) bhåmikhàte ÷abdamàø .

#<bhåtitãrthà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<bhåtiyuvaka># puø kårmacakrasya vàmakukùisthe de÷abhede màrkapuø 58 a0

#<bhåtilaya># puø tãrthabhede bhàø vaø 129 aø .

#<bhåtçõa># naø bhuva iva tçõaü gandhavattvàt (gandhakhaóa) 1 tçõabhede ratnamàø 2 rãhiùatçõe puø ràjaniø .

#<bhåte÷a># 6 taø . 1 prathamàdhã÷e 2 parame÷vare ca bhåte÷varàdayo'pyatra .

#<bhåteùñà># strã 6 taø . à÷vinakçùõacaturda÷yàm .

#<bhåtoóóàmara># naø tantrabhede .

#<bhåtonmàda># puø bhåtakçta unmàdaþ . pi÷àcakçte unmàde .

@<[Page 4688a]>@
#<bhåttama># naø bhuvi uttamam . suvarõe hemacaø .

#<bhådarãbhavà># strãø bhådaryàü bhåmibile bhavati bhåø ac . àkhukarõyàm (undarakàni) bhàvapraø .

#<bhådàra># puüstrãø bhuvaü dçõàti khanati mukhàdyartham dé--aõ . ÷åkare amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<bhådeva># puø bhuvi deva iva . vipre amaraþ . bhåsuràdayo'pyatra

#<bhådhana># puø bhåreva dhanamasya . nçpe hemacaø .

#<bhådhara># puø bhuvaü dharati dhç--ac . parvate amaraþ .

#<bhådhra># puø bhuvaü dharati dhç--ka . mahãdhre parvate hemacaø .

#<bhådhàtrã># strã bhuvi lagnà dhàtrã àmasakã ÷àkaø taø . bhåmyàmalakyàm ràjaniø .

#<bhånàga># puø bhuvi nàga iva . uparasabhede ràjaniø .

#<bhånimba># puø bhuvi lagnaþ nimbaþ ÷àkaø taø . (ciràtà) kùupabhede ràjani0

#<bhånimbàdya># naø cakradattokte auùadhabhede %<bhånimbakañukà vyoùamustakendrayavàn samàn . dvau citrakàt vatsakatvagbhàgàn ùoóa÷a cårõayet . guóa÷ãtàmbunà pãtaü grahaõãdoùagulmanut . kàmalàjvarapàõóutvamehàrumyatisàranut . guóayogàd guóàmbu syàd guóavarõa rasànvitam>% .

#<bhånãpa># puø bhuvi sagno nãpaþ ÷àkaø taø . bhåmikadambe ràjani0

#<bhåpa># puø bhuvaü pàti pà ka . bhåmipàle amaraþ bhåmipàdayopyatra .

#<bhåpati># puø 6 taø . nçpe bhåmipatyàdayo'pyatra .

#<bhåpada># puø bhuvi padaü målaü yasya . 1 vçkùamàtre ÷abdacaø . 2 mallilàyàü strãø ïãù amaraþ .

#<bhåparidhi># puø 6 taø . bhåmeþ paridhau tanmànaü såø siø uktaü yathà %<yojanàni ÷atànyaùñau bhåkarõo dviguõàni tu . tadvargato da÷aguõàt padaü bhåparidhirbhavet>% %<lambajyàghnastri jãvàptaþ sphuño bhåparidhiþ>% . siø ÷iø såkùmatayànthathoktaü yathà %<prokto yojanasaükhyayà kuparidhiþ saptàïga nàgàbdhava 4967 stadvyàsaþ kubhujaïga÷àyakabhuvaþ siddhàü÷akenàdhikaþ 1581 . 102 . pçùñhakùetraphalaü tathà yugaguõatriü÷accharàùñàdrayo 7853034 bhåmeþ kandukajàlavat kuparidhipyàsàhateþ prasphuñam>% .

#<bhåpalà÷a># puø bhuvi palà÷aü yasya . vi÷alyakàrake kùupabhede ratnamà0

#<bhåpàñali># bhuvi khyàtà pàñaliþ . bhåtàlãvçkùe ràjaniø .

#<bhåpàla># puø bhuvaü pàlayati pàla--aõ upaø saø . bhåpatau ÷abdamà0

#<bhåputra># puø 6 taø . 1 maïgale 2 narakàsure ca . 3 jànakyàü strã ÷abdaraø gãø ïãù .

@<[Page 4688b]>@
#<bhåpura># naø bhåriva puram . yantravahiþsthe rekhàsannive÷avi÷eùayute bhåmyàkàre sthàne .

#<bhåpeùña># puø bhåpasyeùñaþ . ràjàdanãvçkùe (piyàsàla) ràjaniø tadvãjasya cira¤ci iti khyàtasya ràjàprayatvàttathàtvam .

#<bhåbadarã># strã bhuvi khyàtà badarã . kùudrakolyàü ràjaniø .

#<bhåbala># naø narapatijayacaryokte jayasàdhanopàye balabhede %<svarodayai÷ca cakrai÷ca ÷atruryatra samã'dhikaþ . tatra yuddhe balaü j¤eyaü bhåpalànàü jayàrthinàm . teùàü nàmàni vakùye'haü khyàtàni brahmayàmale . catura÷ãtisaükhyànàü yadbalena jayã raõe . uórã jàlandharã pårõà kàmà kollai kavãrikà . ÷ilãndhrà ca mahàmàrã kùetrapàlã ca yaü÷ajà . rudrakàlànalaü proktaü kàlarekhà niràmayà . jayalakùmãrmahàlakùmãrjayà vijayabhairavã . bàlà yoge÷varã caõóã vyomàmbubhåkakartarã . ÷àrdålã siühalã tanvã mahàmàyà mahe÷varã . devakoñã ÷ivà ÷aktirghçùñà màlà varàñikà . trimuõóà matsarã dharmà mçtà vçùñàkùayà'kùayà . durmatã pravarà gaurã kàsã naraharã smçtà . khecarã bhåcarã guhyà dvàda÷ã viùñi kevalà . trailokyavijayà kàlã karàlà yaóavà parà . raudrã ca ÷i÷umàtaïgã abhedyà dahanã jità . bahulà vargabhåmi÷ca kàpàlã tvanilànalà . candràrkavimbabhåmã ca grahabhårà÷ilagnagà . ràhukàkànakã bhåmiþ svara bhåmirdvidhà matà . rudratrikàlikà¤caiva ràhukàùñavidhastathà . candraþ saptavidhaþ såryacaturdhà yoginã tridhà . kàlavelà tribhedà ca tidhinakùatravàragà . imàni bhåvalànyatra j¤àtvà yaþ pravi÷at rakùe . karayastasya na÷yanti meghà vàtahatà yathà . samamàtràdhike prànni svarai÷cakrai÷ca bhåbalaiþ . syànasainyàdhike ÷atrau baõavij¤ànasaüyute>% . etallakùaõàni tatra dç÷yàni .

#<bhåbhartç># puø yàjakàø . 6 taø . bhåmipatau bhåmibhartràdayo'pyatra .

#<bhåbhuj># puø bhuvaü bhuókte bhunakti pàlayati và bhuja--kvip . bhåpàle jañàø .

#<bhåbhçt># puø bhuvaü bibharti dhàrayati, pàlayati và bhç kvip . 1 parvate 2 bhåpàle ca mediø .

#<bhåmaõóala># triø 6 taø . maõóalàkàre bhåmibhàge .

#<bhåman># puø bahorbhàvaþ bahu + imanic %<bahorlopo bhå÷ca bahoþ>% ilope bhvàde÷aþ . 1 bahutve ati÷aye svàrthe imaniõ pràpyat 2 ati÷ayabahvatvayute ca . %<yo vai bhåmà tatmukhaü  bhåmaiva sukhaü bhåmà tveva tavyaþ . bhåmànaü bhagavo vijij¤àse>% chàø uø . %<yo vai bhåmà mahat nirati÷ayam bahuritiparyàyàstat sukhaü tato'rvàk sàti÷ayatvàdalpam . atastadbhinne'kùpe sukhaü nàsti alpànàü tçùõàhetutvàt tçùõà ca duþkhavã jam . na hi duþkhavãjaü jvaràdi sukha dçùñaü loke . tasmàdyuktaü nàlpe sukhamastãti . ato bhåmaiva sukham tçùõàdiduþkhavãjatvàsambhavàdbhåmnaþ>% bhàùyam tasmin prapàñhake ca yaõàt yà bhåmà tanniråpitaü dç÷yam .

#<bhåmaya># triø bhå + mayañ . 1 mçdàtmake 2 chàyàyàü trikàø strã ïãp

#<bhåmi(mã)># strã bhavantyasmin bhåtàni bhå--mi ki¤ca và ïãp . 1 pçthivyàm 2 sthànamàtre mediø 3 jihvàyàü saükùiø uõàø yoga÷àstrokte 4 yoginàü cittasyàvasthàbhede, 5 ekasaükhyàyà¤ca . pàõóusaükhyàdito'c samàø bahuø . dvibhåmaþ prasàdaþ pàõóubhåmo de÷aþ . yogoktamåmaya÷ca %<tasya bhåmiùu viniyogaþ>% pàø såø uktàþ . %<tasya saüyamasya jitabhåmeryà'nantarà bhåmistatra viniyogaþ . nahyajitàdharabhåmiranantarabhåmiü vilaïghya pràntabhåmiùu saüyamaü labhate tadabhàvàcca kutaþ tasya praj¤àlokaþ, ã÷varaprasàdàjjitottarabhåmikasya ca nàdhàrabhåmiùu paracittaj¤ànàdi saüyamo yuktaþ kasmàt tadarthasyànyataevàvagatatvàt bhåmerasyà iyamanantarà bhåmiþ>% bhàø . sà ca bhåmiþ saptaprakàrà yathoktaü tatraiva %<tasya saptadhà pràntabhåmiþ praj¤à>% pàtaø såø . %<tasmeti pratyuditakhyàteþ pratyàmnàyaþ saptadheti a÷uddhyàbaraõamalàpanamàccittasya pratyayàntarànutpàde sati saptagakàraiva praj¤à vivekino bhavati . tadyathà parij¤àtaü j¤eyaü nàsya punaþ parij¤eyamasti kùãõà heyahetavã na punareteùàü kùetavyamasti sàkùàtkçtaü nirodhasamàdhinà hànam . bhàvito vivekakhyàtiråpo hànopàya ityeùà catuùñavã kàryavimuktiþ praj¤àyàþ . cittavimuktistu trayã caritàdhikàrà buddhiguõà giri÷isvarakåñacyutà iva gràvàõo niravasthànàþ svakàraõe pralayàbhimukhàþ saha tenàstaü gacchanti . na caiùàü vipralãnànàü punarastyutpàdaþ prayojanàbhàvàditi etasyàsavasthàyàü ÷ukasambandhàtãtasyaråpamàtrajyotiramalaþ kevalã puruùa patyetàü saptavidhàü pràntabhåmipraj¤àmanupa÷yan puruùaþ ka÷ala ityàkhyàyate pratiprasave'pi cittasya muktaþ ku÷ala ityeva bhavati guõàtãtatvàditi siddhà bhavati vivekaravà tirhàmopàyaþ iti>% bhàø . %<pratyuditakhyàteþ vartamànakhyàteþ yoginaþ pratyàmnàyaþ paràma÷aþ a÷udvirevàvaraõaü cittasattvasya tadeva malaü tasyàpagamàt cittasya pratyayàntarànutpàde tàmasaràjasavyutyànapratyayànutpàde nirviplavaviyekakhyàtiniùñhàmàpannasya saptaprakàraiva praj¤à vivekino bhavati viùayabhedàt praj¤àmedaþ prakçùño'nto yàsàü bhåmãnàmavasthànàü tàstathoktà yataþ paraü nàsti saüprakarùaþ pràntà bhåmayaþ yasyàþ praj¤àyà viyekakhyàteþ sà tathoktà tà eva saptaprakàràþ praj¤à bhåmãþ udàharati . tad yatheti tatra puruùaprayatnaniùpàdyàsu catasåùu bhåmiùu prathamàmudàharati parij¤àtaü heyaü yàvat kila pràdhànikaü tat sarvaü pariõàmatàpasaüskàrairguõavçttivirodhàt duþkhameveti heyaü tat parij¤àtam . pràntatàü dar÷ayati nàsya punaþ ki¤cid parij¤àtaü parij¤eyamasti . dvitãyàyàha kùãõà iti . pràntatàmàha na punariti . tçtãyàmàha sàkùàtkçtaü pratyakùeõa ni÷citaü yathà saüpraj¤àtàvasthàyàmeva nirodhaø samàdhisàdhyaü hànaü na punarasmàt paraü ni÷cetavyamastãti ÷eùaþ . caturthãmàha bhàvito niùpàditaþ vivekakhyàtiråpo hànopàyo nàsyàþ paraü bhàvanãyamasti iti ÷eùaþ . eùà catuùñayã kàryavimuktiriti kàryàntarekha visuktiþ praj¤àyà ityarthà prayatnaniùpàdyàmuktvà'niùpàdanãyàmaprayatnasàdhyàü cittavimuktimàha cittavimuktistu trayo . tatra dhrathamàsàha caritàdhikàrà buddhikçtabhogàvabargakàryetyarthaþ . dvitãyàmàha guõà iti pràntatàmàha na caivàmiti . tçtãyàmàha etasyàmavasthàyàmiti tasyàmavasthàyàü jãvanneva puruùaþ ku÷alo mukta ityucyate caramadehatvàdityàha etàmiti . anaupacàrikaü muktamàha pratiüprabhave pradhànalaye'pi cittasya muktaþ ka÷ala ityeva bhavati guõàtãtatvàditi>% vivaraõam . pçthivãråpabhåmiguõà÷ca bhàø ÷àø uktà yathà %<bhåmeþ sthairyaü gurutva¤ca kàñhinyaü prasavàrthatà . gandho gurutvaü ÷akti÷ca saüghàtaþ sthàpanà dhçtiþ>% . prathamagurutvaü patanavirodhã guõaþ dvitãyagurutvam piõóapuùñirato na paunaruktyam . ÷aktiþ dhàraõàdisàmarthyam sadhàtaþ saü¤jiùñàvayavatvam . syàpanà manuùyàderdhàraõànuphulavyàpàraþ . dhçtirdhàraõà ityarthaþ .

#<bhåmikadamba># puø bhåmijàtaþ kadambaþ ÷àø taø . kadambhabhede %<trikadambàþ kañåùapràsa vavyà doùaharà himàþ . kapàya niktàþ pittaghnà vãryavçddhikarà paràþ>% ràjaniø .

#<bhåmikandalã># strã bhålamnà kandalã ÷àø taø . kandalãbhede màghaþ 6 . 30 . malliø .

#<bhåmikampa># puø 6 taø . kùiticalane tatkàraõàdikaü sa phalavi÷eùaü vçø saø 32 aø uktaü yathà %<kùitikampamàhureke vçhadantarjalanivàsisattvakçtam . bhåbhàrakhinnadiggajavi÷ràmasamudbhavaü cànye . anilo'nilena nihataþ kùitau patan sasvanaü karotyeke . kecittvadçùñakàritamidamanye pràhuràcàryàþ . giribhiþ purà sapakùairvasudhà prapatadbhirutpatadbhi÷ca . àkampità pitàmahamàhàmarasadasi savrãóam . bhagavannàma mamaitaø ttvayà kçtaü yadacaleti tanna tathà . kriyate'calai÷caladbhiþ ÷aktàha nàsya khedasya . tasyàþ sagadgadagiraü ki¤cit sphuritàdharaü vinatamãùat . sà÷ruvilocananamavalokya pitàmahaþ pràha . manyuü harendra! ghàtryàþ kùipa kuli÷aü ÷ailapakùabhaïgàya . ÷akraþ kçtamityuktvà mà bhairiti vasumatãmàha . kintvaniladahanasurapativaruõàþ sadasatphalàvabodhàrtham . pràgdvitricaturbhàgeùu dinani÷oþ kampaviùyanti . catvàryàryamõàdyànyàdityaü mçga÷iro '÷vayuk ceti . maõóalametadvàyavyamasya råpàõi saptà hàt . dhåmàkulãkçtà÷e nabhasi nabhasvàn rajaþ kùipan bhaumam . virujan drumàü÷ca vicarati ravirapañukaràvabhàsã ca . vàyavye makampe sasyàmbuvanauùadhãkùayo'bhihitaþ . ÷vayathu÷vàsommàdajgharakàsabhavà vaõikpãóà . råpàyudhabhçdvaidyàþ strãkavigàndharvapaõya÷ilpijanàþ . pãóyante sauràùñrakakurumagadhada÷àrõamatsyà÷ca . puùyàgneùavi÷àkhàbharaõãpitryàjabhàgyasa¤j¤àni . vargo hautabhujo'yaü karoti råpàõyathaitàni . tàrolkàpàtàvçtamàdãptamivàmvaraü sadigdàham . vicarati marutsahàyaþ saptàrciþ saptadivasàntaþ . àgneye'mbudanà÷aþ salilà÷ayasaïkùayo nçpatitairam . dadråvicarcikàjvaravisarpikàþ pàõóaroga÷ca . dãptaujasaþ pracaõóàþ pãóyante cà÷maø kàïgabàhlãkàþ . taïgaõakaliïgavaïgadravióàþ ÷avarà÷ca naikavidhàþ . abhijicchravaõadhaniùñhàpràjàpatyaindravai÷vamaitràõi . surapathamaõóalametadbhavanti càsya svaråpàõi . calitàcalavarùmàõo gambhãraviràviõastaóitvantaþ . gavacalikulàhinibhà visçjanti payaþ payovàhàþ . aindraü ÷rutikulajàtikhyàtàvanipàlagaõapavidhvaüsi . atisàragalagrahavadanarogakçcchardikopàya . kà÷iyugandharapauravakiràtakãràbhisàrabalabhadràþ . arbudasubàstumàlabapãóàkaramiùñavçùñikaram . pauùõàpyàrdrà÷leùàmålàhirbudhnyavaruõadaivàni . maõóalametadvàruõamasyàpi bhavanti råpàõi . nãlotpalàlibhinnà¤janatviùo madhuraràviõo vahulàþ . taóidudbhàsitadehà dhàràïku÷abarùikho jaladàþ . vàruõamarõavasaridà÷ritaghnamativçùñidaü vigatavairam . gãnardacedikukuràn kiràtavaidehakàn hanti . ùaóbhirmàsaiþ kampo dvàmyàü pàka¤ca yàti mirdhàtaþ . anyànapyutpàtàn jaguranye maõóalairetaiþ . ulkà hari÷candrapuraü raja÷ca nirghàtabhåkampakakuppradàhàþ . vàto 'ticaõóo grahaõaü ravãtdvornakùatratàràgaõavaikçtàni . vyabhre vçùñirvaikçtaü vàtavçùñirdhåmo'nagnervisphuliïgàrciùo bà . vanyaü sattvaü gràmamadhye vi÷edvà ràtràvaindraü kàrmukaü dç÷yate và . sandhyàvikàràþ pariveùakhaõóà nadyaþ pratãpà divi tåryanàdàþ . anyacca yat syàt prakçteþ pratãpaü tatmaõóalaireva phalaü nigàdyam . hantyaindro vàyavyaü vàyu÷càtyaindramevamanyo'nyam . vàruõahãtabhujàvapi velànakùatrajàþ kampàþ . pathitanare÷varamaraõavyasanànyàgneyavàyumaõóalayoþ . kùudbhayamarakàvçùñibhirupatàpyante janà÷càpi . vàruõapaurandarayoþ subhikùa÷ivavçùñihàrdayo loke . gàvo'tibhåripayaso nivçttavairà÷ca bhåpàlàþ . pakùai÷caturbhiranilastribhiragnirdevaràñ ca saptàhàt . sadyaþ phalati ca varuõo yeùu na kàlo'dbhuteùåktaþ . palayati pavanaþ ÷atadvayaü ÷atamanalo da÷ayojanànvitam . salilapatira÷ãtisaüyutaü kuli÷adharo'bhyadhikaü ca ùaùñikam . tricaturthasaptamadine màse pakùe tathà tripakùe ca . yadi bhavati bhåmikampaþ pradhànançpanà÷ano bhavati .>% bhåmicalanàdayo'pyatra . %<nirghàte bhåmicalane>% maø taø .

#<bhåmikà># strã bhåmiriva kàyati kai--ka . 1 racanàyàü %<anyaråpairyadanyasya prave÷astatra bhåmikà>% ityukte nànye abhineyapàtràdive÷àntarasåcake 2 granthe 3 vaktavyakathodvàte 4 kakùàyà¤ca %<naiyàyikàdibhiràtmà prathamabhåmikàyàmayatàritaþ>% iti sàükhyapravacanabhàùyam .

#<bhåmikuùmàõóa># puø bhåmijàtaþ kuùmàõóaþ ÷àø taø (bhuüiø kumaóà) khyàte latàbhede ratnamàø .

#<bhåmikharjårikà># strã bhuvi jàtà kharjårikà ÷àø taø . svarjarikàbhede %<bhåmikharjårikà sàdvã duràrohà mçducchadà . atha skandhaphalà kàkakarkañã svàdumastakà . piõóakharjårikà tvanyà sà de÷e pa÷cime bhavet . kharjårã gostanàkàrà paràddvãpàdihàgatà . jàyate pa÷cime de÷e sà chohoreti kãrtità . kharjårãtritayaü ÷ãtaü madhuraü rasapàkayoþ . snigdhaü rucikaraü hçdyaü kùatakùaya haraü guru . tarpaõaü raktapittaghnaü puùñiviùñambha÷ukradam . koùñhamàrutakçdbalyaü bàhyavàtakaphàpaham . jvaràbhighàtakùuttçùõàkàsa÷vàsanivàraõam . madamårchàmarutpittamadyodbhåtagadàntakçt . mahatãbhyàü guõairalpà svalpakharjårikà smçtà . kharjårãtarutoyantu madapittakaraü bhavet . vàta÷leùmaharaü rucyaü dãpanaü bala÷ukrakçt>% bhàvapraø .

#<bhåmicampaka># puø bhåmilagnaþ campakaþ ÷àkaø taø (bhåicàüpà) vçkùabhede ÷abdacaø .

#<bhåmija># puø bhåmerjàyate jana--óa . 1 maïgalagrahe 2 narakàsure mediø 3 bhåmikadambe 4 manuùye ca ràjaniø . 5 bhåmijàtamàtre triø . 6 sãtàyàü strã .

#<bhåmijaguggulu># puø karmaø . à÷àpurajàte guggulau ràjani0

#<bhåmijambu># strã 7 taø . kùudrajambvàü ratnamàø và jaï tatràrthe ràjaniø . svàrthe ka . tatràrthe strã amaraþ .

#<bhåmijãvin># puø bhåmiü tatkarùaõaü jãvati jãva--õini . vai÷ye ÷abdaratnàø .

#<bhåmi¤jaya># puø viràñançpasya putrabhede bhàø viø 35 aø .

#<bhåmidhara># puø bhåmiü dharati dhç--ac . 1 kulaparvate upacàràt 2 parvatamàtre .

#<bhåmipa># puø bhåmiü pàti pà--ka . nçpe jañàø . bhåmipàlàdayo'pyatra .

#<bhåmipakùa># puø bhåmiþ pakùa ivàsya . vàtà÷ve hàràø .

#<bhåmipati># puø 6 taø . bhåpatau bhåminàthàdayo'pyatra .

#<bhåmipi÷àca># puø bhåmau pi÷àca iva . tàlavçkùe jañàø .

#<bhåmiputra># puø 6 taø . 1 maïgalagrahe 2 narakàsure ca bhåmiputràdayo'pyatra . 3 jànakyàü strã gauràø ïãù .

#<bhåmipravibhàga># puø su÷rutokte auùadhàïgabhåmivibhàge %<athàto bhåmipravibhàgavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . ÷vabhra÷akarà÷maviùamavalmãka÷ma÷ànà'dyatanadevatàyatanasikatàbhiranupahatàmanåùaràmabhaïguràmadåràdrikàü snigdhàü prarohavatãü mçdvãü sthiràü samàü kçùõàü gaurãü lohitàü và måmimauùadhàrthaü parãkùeta tasyàü jàtamapi kçmiviùa÷astràtapapavanadahanatoyasambàdhamàrgairanupahatamekarasaü puùñaü pçthvapagàóhamålasudãcyàü cauùadhamàdadãtetyauùadhabhamiparãkùàvi÷eùaþ sàmànyaþ . vi÷eùatastu . tatrà÷mavatã sthirà gurvã ÷yàmà kçùõà và sthålavçkùa÷asyapràyà svaguõabhåyiùñhà . snigdhà ÷ãtalà''sannodakà snigdha÷asyatçõakomalavçkùapràyà ÷uklà'mbuguõabhåyiùñhà . nànàvarõà laghva÷mavatã praviralàlpapàõóuvçkùaprarohà'gniguõabhåyiùñhà . råkùà bhasmaràsabhavarõà tanuråkùakoñaràlparasavçkùapràyà''nilaguõabhåyiùñhà . mçdvã samà÷vabhravatyavyaktarasajalà sarvato'sàravçkùà mahàparvatavçkùapràyà ÷yàmà càkà÷aguõabhåyiùñhà . tatra kecidàhuràcàryàþ pràvçñvarùà÷araddhemantavasa nta grã ùma yathàsaükhyaü målapatratvakkùãrasàraphalànyàdadãteti tattu na samyak kasmàt saumyàgneyatvàjjagataþ . saumyànyauùadhàni saumyeùvçtuùvàdadãtàgneyànyàgneyeùvevamavyàpannaguõàni bhavanti . saumyànyauùaghàni saumyeùvçtçùu gçhãtàni somaguõabhåyiùñhàyàü bhåmau jàtànyatimadhurasnigdha÷ãtàni jàyante . etena ÷eùaü vyàkhyàtam . tatra pçthivyambuguõabhåyiùñhàyàü bhåmau jàtàni virecanadravyàõyàdadãtàgnyàkà÷amàrutaguõamåyiùñhàyàü vamanadravyàõi . ubhayaguõabhåyiùñhàyàmubhayatãbhàgàni . àkà÷aguõabhåyiùñhàyàü saü÷amanànyevaü balavattaràõi bhavanti . sarvàõyeva càbhinavànyanyatra madhughçtaguóapippalãvióaïgebhyaþ . sarvàõyeva sakùãràõi vãryavanti teùàmasampattàvanatikràntasaüvatsaràõyàdadãteti . bhavanti càtra . gopàlàstàpasà vyàdhà ye cànye vanacàriõaþ . målàhàrà÷ca ye tebhyo bheùajavyaktiriùyate . sarvàvayavasàdhyeùu palà÷alavaõàdiùu . vyavasthito na kàlo'sti tatra sarvo vidhãyate . gandhavarõarasopetà ùaóvidhà bhåmiriùyate . tasmàdbhåmisvabhàvena vãjinaþ ùaórasairyutàþ . avyaktaþ kila toyasya raso ni÷cayani÷citaþ . rasa eva sa càvyakto bhåmereva rasàdbhavet . sarvalakùaõasampannà bhåmiþ sàdhàraõã smçtà . dravyàõi yatra tatraiva tadguõàni vi÷eùataþ . vigandhenàparàmçùñamavipannaü rasàdibhi . navaü dravyaü puràõaü và gràhyameva vinirdi÷et . vióaïgaü pippalã kùaudaü sarpi÷càpyanavaü hitam . ÷eùamanyattvabhinavaü gçhõãyàddoùavarjitam . jaïgamànàü vayaþsthànàü raktaromanakhàdikam . kùãramåtrapurãùàõi jãrõàhàreùu saüharet . plotamçdbhàõóaphalaka÷aïkuvinyastabheùajam . pra÷astàyàü di÷i ÷ucau bhoùajàgàramiùyate .>%

@<[Page 4692a]>@
#<bhåmimaõóa># puø bhåmiü maõóayati maõóa--aõ . (hàparamàli) latàbhede ratnamàø .

#<bhåmimaõóapabhåùaõa># strã bhåmirmaõóapa iva taü bhåùayati bhåùilyu . màdhavãlatàyàm ràjani .

#<bhåmi(mã)ruha># puø bhåmyà bhåmau và rohati ruha--ka . vçkùe mahãruhàdayo'pyatra .

#<bhåmilàbha># puø bhåmirlabhyate'tra labha--àdhàre gha¤ . mçtyau trikàø .

#<bhåmilepana># naø bhåmirlipyate'nena lipa--karaõe lyuñ 6 taø . gomaye hemacaø .

#<bhåmivardhana># puø bhåmiü vardhayati svadehasthapàrthivàü÷opacayena vçdha--õic--lyu . ÷ave mçte hemacaø kùitivardhanàdayo'pyatra

#<bhåmi÷aya># puø bhåmau ÷ete ÷ã--ac . 1 bàlake 2 bhåmau ÷ayàne tri0

#<bhåmiùñha># puø bhåmau tiùñhati sthà--ka ambaø ùatvam . bhåpçùñhasthe .

#<bhåmisattra># naø bhåmidànaråpaü sattraü ÷àø taø . bhåmidànaråpe yàgabhedàtmake sattre %<ikùubhiþ sahitàü bhåmiü yavagodhåma÷àlinãm . go'÷vavàhanapårõàü và bàhuvãryàdupàrjitàm . nidhigartàü dadadbhåmiü sarvaratnaparicchadàm . akùayàn labhate lokàn bhåmisattraü hi tasya tat>% bhàø anu062 a0

#<bhåmisambhavà># strã bhåmiþ sambhavo'syàþ . 1 sãtàyàü jañàø . 2 maïgalagrahe 3 narakàsure puø . 4 bhåmijàtamàtre triø .

#<bhåmisena># puø da÷amamanoþputrabhede màrkaø puø 94 aø .

#<bhåmistoma># puø ekàhasàdhye yaj¤abhede à÷vaø 95 . 2 .

#<bhåmispç÷># puø bhåmiü spç÷ati spç÷a--kvin . 1 vai÷ye 2 manuùye 3 caurabhede mediø . 4 kha¤je 5 andhe ca ÷abdaratnàø .

#<bhåmã># strã bhå--mi kicca ïãp . 1 kçùõamçttikàyàü viùàpahananahetutayà sàca su÷rute uktà %<bhåmã kuruvaka÷caiva gaõa ekasaraþ smçtaþ . eka÷o dvistri÷o vàpi prayoktavyo viùàpahaþ>% .

#<bhåmãcchà># strã bhåmau tatpatane icchà . bhåmipatanecchàyàm .

#<bhåmãndra># puø bhåmau indra iva . nçpe ÷abdaraø .

#<bhåmãsaha># puø bhåmãü sahate saha--ac . (bhurasara) vçkùabhede %<bhåmãsahastu ÷i÷iraþ raktapittaprasàdanaþ>% bhàvapraø .

#<bhåmyanantara># puø bhåmeranantaraþ . svaviùayasaniùñade÷asthe nçpàõàü ÷atrau kàmandaø 859 .

#<bhåmya># triø bhåmimarhati yat . dharàrhe çø 5 . 41 . 10 .

#<bhåmyàmalakã># strã bhåmilagnà àmalakã ÷àkaø taø . khanàmakhyàte kùupe ràjaniø . %<syàt bhåmyàmalakã tiktà kaùàyà maghurà himà . pipàsàkàsapittàsçkkaõóåpàõóukùayapaõut>% bhàvapraø .

@<[Page 4692b]>@
#<bhåmyàmalã># strã bhåmyà saha àmalati sambadhnàti à + mala ac gauø ïãù . bhåmyàmalakyàm ràjaniø .

#<bhåmyàhulya># naø kùupabhede (bhåjàtakhaóa) ràjaniø . ÷abdaratnà0

#<bhåyas># avyaø bhuve bhàvàya yasyati yasa--bhàve kvip . punararthe

#<bhåyas># triø ati÷ayena bahuþ ãyasun . %<vahorlopo bhå÷cabahoþ>% ãlopaþ bhåràde÷a÷ca . bahutare mediø striyàü ïãp .

#<bhåya÷as># avyaø bhåyas + vãpsàrthe ÷as salopaþ . bahu÷a ityarthe

#<bhåyiùñha># triø ati÷ayena bahuþ iùñhan bhvàde÷o yuk ca . 1 bahutare 2 pracure ca .

#<bhåyuktà># strã bhuvà yuktà saübaddhà . bhåmikharjåryàm ràjani0

#<bhår># avyaø bhå--ruk . antarãkùalokàdadhaþsthe caraõasa¤càrayogyasthàne loke bhåþ svàhà idaü bhåþ yajuùàü devatodde÷aþ .

#<bhåri># triø bhå--krin . 1 viùõau 2 ÷ive 3 indre ca mediø . 4 svarõe naø ÷abdaratnàø bahu--ri bhvàde÷aþ 5 pracure triø amaraþ 6 somadaputrabhede puø bhàø àø 186 aø . ÷ivàø aùatye aõ . bhaura bhårerapatye puüstrãø .

#<bhårigandhà># strã bhåriþ pracuro gandho yasyàþ . purànàmagandhadravye ràjaniø .

#<bhårigama># puø bhåri bhàrayuktatve'pi bahu gacchati gama--ac . gardabhe ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<bhårij># strã bhå--iji å÷ca raparaþ . pçthivyàü siø kauø .

#<bhåridakùiõa># triø bhårirdakùiõà yasya . 1 bahutaradakùiõàdànayukte 2 viùõau puø %<kapãndro bhåridakùiõaþ>% viùõusaø .

#<bhåridugdhà># strã bhårãõi dugdhàni niryàsà yasyàþ . vç÷cikàlau ràjaniø .

#<bhåridyumna># puø bhåri dyumnaü yasya . navamamanoþ putrabhede sudritapustake harivaüø 7 aø . màrkaø puø . bhådyurimõa iti pàñhaþ prathamàdikaþ tadevavàkyatayà bhåridyumna ityeva tatra pàñhasyaucityàt .

#<bhåridhàman># puø navamamanoþputrabhede harivaüø 7 aø .

#<bhåripatra># puø bhårãõi patràõyasya . uparbalatçõe ràjaniø .

#<bhåripalitadà># strã bhåri palitamiva dàyati dai--ka . pàõóurakadalãvçkùe ràjaniø .

#<bhåripuùpà># strã bhårãõi puùpàõyasyàþ . ÷atapuùpyàm ràjani0

#<bhåripreman># puø bhåriþ pracuraþ premàsya . cakravàka ràjaniø .

#<bhåriphenà># strã bhårãõi phenànyasyàþ . (càmakaùà) saptalàvçkùe amaraþ .

#<bhåribalà># strã bhårã÷ci balàni yasyàþ 5 naø . 2 atibalàyàm ràjaniø . 2 pracurabale triø 3 dhçtaràùñraputrabhede puø bhàø ÷aø 27 a0

#<bhårimallã># strã bhåri bahu yathà myàt yathà malati mala--lac gauràø ïãù . ambaùñhàyàm ràjaniø .

#<bhårimàya># puüstrãø bhårayaþ màyà yasya . 1 ÷çgàle amaraþ striyàü yopadhatvàt ñàp . 2 prabhåtamàyàyute tri0

#<bhårimålikà># strã bhårãõi målàni yasyàþ kap ñàpi ata ittvam . ambaùñhàyàm naighaõñupraø .

#<bhåri÷as># avyaø bhåri--÷as . bahu÷a ityarthe .

#<bhåri÷ravas># puø 6 baø . candravaü÷ye 1 somadattasute nçpabhede . bhàø àø 187 aø . 2 pracuraya÷aske triø .

#<bhåri÷reùñhika># puø bhårayaþ ÷reùñhino yatra . (bhurasuñ) gauóade÷asthe purabhede %<gauóe ràùñramanuttamaü nirupamà tatràpi ràóhà purã bhåri÷reùñhikanàma dhàma paramaü tatrottamonaþ pità>% prabodhacaø .

#<bhårihan># triø bhårãn hanti hana--kvip . 1 bahutaranà÷ake 2 asurabhede puø bhàø ÷àø 227 aø .

#<bhåruõóã># strã bhuvaü ruõóati àcchàdayati ruói--àvçtau (màdhavavçttau pañhitaþ) aõ upaø saø . (hàti÷uüóà) vçkùabhede amaraþ .

#<bhåruha># puø bhuvi rohati ruha--ka 7 taø . mahãruhe vçkùe ÷abda mà0

#<bhårja># puø årja--ac 7 taø . svanàmakhyàte valkapradhàne vçkùe . %<bhårjatvacaþ spar÷avatãrdadhànàþ>% kumàø . %<bhårjaþ kañuþ kaùàyoùõaþ bhåtarakùàkaraþ paraþ . tridoùa÷amanaþ pathyaþ duùñakauñilyanà÷anaþ>% ràjaniø . %<karõarogapittakapha medoviùahara÷ca saþ>% bhàvapraø .

#<bhårjakaõñaka># puüstrãø %<bràtyàttu jàyate vipràt pàpàtmà bhårjakaõñakaþ>% manåkte jàtibhede striyàü ïãù .

#<bhårjapatra># puø bhuvi--årjaü patraü yasya . svanàmakhyàte vçkùe . bhårjatvagàdayo'pyatra ratnamàø .

#<bhårõi># strã bhç--ni niø å÷ca raparaþ . pçthivyàü siø kauø .

#<bhårloka># puø karmaø . vàdasa¤càrayogyasthànaråpe loke .

#<bhålagnà># strã bhåvi lagnà 7 taø . ÷aïkhapuùpyàm ràjaniø .

#<bhålatà># strã bhuvi lateba . mahãlatàyàü (keüco) sarãsçpabhede hemaø .

#<bhåliïga÷akuni># puø bhåliïgaþ ÷akuniþ karmaø . bila÷àyini pakùibhede %<prakçtiü yànti bhåtàni bhåliïga÷akuniryathà>% bhàø saø 41 aø . tadvivçtiryathà atha caiùà na te buddhiþ prakçtiü yàti màrata! . gayaiva kathitaü pårvaü bhåliïga÷akuniryathà . bhåliïga÷akunirnàma pàr÷ve himavataþ pare . bhãùma! tasyàþ sadà vàcaþ ÷råyante'rthavigarhitàþ . mà sàhasamitãdaü sà satataü và÷ate kila . sàhasaü càtmanàtãva carantã nàvabudhyate . sàhi màüsàrgalaü bhãùma! mukhàt siühasya khàdataþ . dantàntaravilagnaü yattadàdatte'nalpacetanà . icchataþ sà hi siühasya bhãùma! jãvatyasaü÷ayam . tadvattvamapya dharmiùñha! sadà vàcaþ prabhàùase bhàø saø 44 aø . %<bhåliïga ÷akuniryathànyadvadatyanyat karoti tadvatte ÷uddhaü kàmayante ÷abalaü vadantãtyarthaþ bhuvaü liïgatãti bhåliïgo bila÷àyã pakùivi÷eùaþ eùeti pàñhe eùà asmadãyà buddhiste tvadãyà tvadvatte iti yojyaü tadà svasaiva ÷akunyupramatvam arthavigarhitàþ uktiviparãtakriyayà arthovigarhito yàsàü tàþ . và÷ate ÷abdaü karoti . màüsàrgalaü daüùñràntaralagnasya màüsasya vahirnirgatabhàgamullolam icchati iti . sà hi pakùiõã mçtyumukhe praviùñàpi tadupekùayà jãvantã yathà lokànupadi÷ati mà sàhasabhiti tathà tvamupade÷akàritvàt mçtyumukhe patito'pi mçtyunà upekùito jãvasyasmàü÷copadi÷asi mçtyumukhe na patitavyamiti>% nãlaø .

#<bhåvalaya># naø bhårvalayamiva . bhåmiparidhau .

#<bhå÷amã># strã bhålagnà ÷amã ÷àkaø taø . laghu÷amyàü madanapàla nighaõñuþ

#<bhå÷aya># puø bhuvi ÷ete ÷ã--ac 7 taø . 1 bila÷aye nakulàdau . 2 viùõau ca %<bhå÷ayo bhåùaõo bhåtiþ>% viùõu saø . sa hi ràmàvatàre samudrabandhanàya sàgaropàntabhåmau ÷ayita iti tasya tathàtvam .

#<bhå÷arkarà># strã bhuvi khyàtà ÷arkarà ÷àø taø . kandabhede naighaõñupra0

#<bhå÷elu># puø bhuvi khyàtà ÷eluþ ÷àø taø . bhåkarvudàrake ràjaniø .

#<bhåùa># maõóane và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . bhåùayati te bhåùati abåbhuùat--ta abhåùãt .

#<bhåùaõa># naø bhåùyate'nena bhåùa--karaõe lyuñ . 1 alaïkàre kirãñàdau . bhàve lyuñ . 2 bhåùàyàm . alaïkàrabhedàþ tatsàdhanadravyàõi yathà %<kirãda¤ca ÷iroratnaü kuõóala¤ca lalàñikà . tàlapatra¤ca hàra÷ca graiveyakamathormikà . pràlamvikà ratrasåtramuttaïgo'tharkùamàlikà . pàr÷vadyoto nakhadyotohyaïgulãcchàdaka stavà . kañilagnaü màõavako mårdhatàrà lalantikà . aïgado bàhuvalayaþ ÷isyàbhåùaõamiïgikà . pragaõóabandhaü tatpà÷aü nàbhipåro'tha màlikà . saptakã ÷çïkhala¤caiva daõóapatra¤ca varõakaþ . jarusåtra¤ca nãvã ca muùñivaddhaü prakãrõakam . pàdàïgadaü haüsaka¤ca mådhuraü kùudraghaõñikà . sukhapaññamiti proktà a÷aïkàràþ su÷obhanàþ . catvàriü÷adamã proktà loke vede ca saukhyadàþ . amaïkàràþ pradànena caturvargapradàyakàþ . eteùàü påjanaü kçtvà pradadyàdiùñasiddhaye . teùàü daivatamuccàrya påjayettu vica kùaõaþ . ÷irogatàni càdadyàt sauvarõàni tu sarvadà . cåóàratnàdikànãha bhåùaõàni tu bhairava! . graiveyakàdihaüsàntaü sauvarõaü ràjata¤ca và . nivedayet tu devebhyo nànyataijasasambhavam . rãtivaïgàdisaüjàtaü pàtropakàraõàdikam . dadyàdàyasavarjantu bhåùaõaü na kadàcana . ghaõñàcàmarakumbhàdipàtropakaraõàdikam . tadbhåùaõàntare dadyàt yasmàttu tadupabhåùaõam . sarvaü tàmramayaü dadyàd yat ki¤cidbhåùaõàdikam . sarvatra svarõavattàmramarghyapàtre tato'dhikam . påjàrghyapàtraü naivedyàdhàrapàtra¤ca pànakam . auóumbaraü sadà viùõoþ prãtidaü toùadaü tadà . tàmre devàþ pramodante tàmre devàþ sadà sthitàþ . sarvaprãtikaraü tàmraü tasmàttàmraü prayojayet . smopayoge naraþ kuryàddevànàmapi pairava! . grãvordhade÷e raupyantu na kadàcicca bhåùaõam . pràvàraþ pànapàtra¤ca geõóukaü gçhameva ca . paryaïkàdi yadanyacca sarvaü tadupabhåùaõam . ayomayamçte kàüsyamçte yadbhåùaõaü bhavet . svarõaraupyasya càbhàve tvadhaþkàye niyojayet . eteùàü bhåùaõàdãnàü yaddàtuü ÷akyate naraiþ . tattaddadyàt sambhave tu sarvameva pradàpayet . caturvargaùadaü nityaü bhåùaõaü sarvasaukhyadam . tuùñipuùñi prãtikaraü yathà÷aktãùñaye sçjet . idaü te bhåùaõaü proktaü sarvadevasya tuùñidam>% kàliø puø 68 aø . taddhàraõadinamucyate %<rivatya÷viplaniùñhàsu hastàdiùvapi pa¤casu . guru÷ukrabudhasyàhni vastràlaïkàradhàraõam . aniùñeùvapi nirdiùñaü vastràlaïkàradhàraõam . udvàhe ràjasambhàne bràhmaõànà¤ca sammate . ÷irastraü mukuñaü hàraþ kuõóala¤càïgudantathà . kaïkaõaü vàlaka¤caiva mekhalàùñàviti kramàt . pradhànabhåùaõànyeùu yathosvaü yàti ni÷cayaþ . padmaràga÷ca vajra¤ca vijayo gomedastathà . muktàvaidåryanãla¤ca tathà marakataü kramàt . àdityàdida÷àjànàü sarvasampattidàvakàþ . ÷ubharkùeõàpi ghañanà sarveùàmupayujyate . pradhànabhåùaõeùvevamapradhàne na nirõayaþ . pradhànabhåùaõaü pràyaþ ÷iraso hyabhidhãyate . tasya pradhànabhåtatvàdityàha bhçgunandanaþ . sukhadà maõayaþ ÷uddhà duþkhadàþ doùa÷àlinaþ .>% iti yuktikalpataruþ .

#<bhåùà># strã bhåùa--bhàve a . maõóanakriyàyàm amaraþ .

#<bhåùita># triø bhåùa--kta . alaïkçte .

#<bhåùõu># triø bhå--gùõu . bhavana÷ãle .

#<bhåsaüskàra># puø 6 taø . yaj¤àdau bhåmibhàgasya parisamåha nopalepana rekhàkaraõapàü÷åddharaõajalakaraõakàbhyukùaõaråpeùu pa¤casu saüskàreùu tatprakàra÷ca kàtyàø ÷rauø 2 . 1 . 24 såtrapaddhatau dar÷ito yathà %<tatra pårvamàhavanãyasvare pa¤ca bhåsaüskàrà kartavyàþ tadyathà darmaiþ kharaü pràksaüsthamudaksaüsthaü và triþ parisamåhya 1 gomayena trirupalipya 2 sphena pràgàyatà udaksaüsthà udagàyatàþ pràksaüsthà và tisro lekhàþ svarapramàõàþ kçtvà 3 anàsikàïguùñhena tàbhyo rekhàbhyaþ pàü÷ånuddhçtya 4 adbhistrirabhyukùet>% 5 . parisamåhanaü (tçõànàmapalumpanam) kàtyàø ÷rauø 4 . 12 . 10 karkaþ .

#<bhåsuta># puø 6 taø . 1 maïgalagrahe ÷abdamàø 2 narakàsure ca 3 sãtàyàü strã .

#<bhåstçõa># naø bhuvastçõam pçùoø suñ . bhåtçõe càtràke amaraþ %<guhyavãja¤ca bhåtãkaü sugandhaü gomayapriyam . bhåstçõantu bhavecchatrà màlà tçõakamityapi . bhåstçõaü kañukaü tiktaü tãkùõoùõaü rocanaü laghu . vidàhi dãpanaü råkùamanetryaü mukha÷odhanam . avçùyaü bahuviñka¤ca pittaraktapadåùaõam>% bhàvapraø .

#<bhåspç÷a># puø bhåmiü spç÷ati spç÷a kvin . manuùye hemacaø .

#<bhåsvarga># puø bhåmisthitaþ svargaþ ÷àø taø . sumeruparvate jañàø tasyàmaradhàratvena svargatvàt tathàtvam .

#<bhç># bharaõe bhvàø ubhaø sakaø aniñ . bharati--te abhàrùãt babhàra babhre .

#<bhç># dhàraõe poùaõe ca juø ubhaø sakaø aniñ . bibharti bibhçte abhàrùãt abhçta . bibharàmàsa--babhàra . dvit . athu bharathuþ . óvit . ktri--map ca . bhçttrimaþ .

#<bhçkuüsa(÷a)># puø bhruvà kuüsà(÷à) iïgitaj¤àpanaü yasya niø bhruvaþ và saüprasàraõam . strãve÷adhàriõi nañe amaraþ .

#<bhçkuñi(ñã)># strã bhruvaþ kuñiþ bhaïgiþ và saüprasàraõaü và ïãpå . bhrubhaïge %<racitabhçkuñibandhaü nandinà dvàriruddhe>% haravilàsaþ .

#<bhçgu># puø . bhçjjati kvip bhçk jvàlà tayà sahotpannaþ . 1 brahmaõaþ putre çùibhede %<bhçgityeva bhçguþ pårvamaïgàrebhyo'ïgirà'bhavat . aïgàrasaü÷rayà÷caiva kavirityaparo'bhavet . saha jvàlàbhirutpanno bhçgustasmàt bhçguþ smçtaþ>% bhàø anuø 85 aø . %<bhçgoþ khyàtyàü samutpannà ÷rãþ pårvasudadheþ punaþ . tathà dhàtà vidhàtà ca tasyàü jàtau bhçgoþ sutau . àyatirniyati÷caiva merukanye mahàprabho! . dhàturvidhàtuste bhàrye yayorjàto sutàvubhau . pràõa÷caiva mçkaõóu÷ca màrkaõóeyã mçkuõóataþ . tato veda ÷irà jaj¤e pràõasya dyutimàn sutaþ . tato vaü÷o muni÷reùñhà! vistaraü bhàrgavo gataþ>% vahnipuø . 2 mahàdeve 3 ÷ukragrahe mediø . 4 girisànau 5 jamadagnau hemaø . 6 niravalambane parvatàdyuccasthàne yataþ pàte'valambanaü na bhavati tasmin atañasthàne amaraþ . bhçgorgotràpatyàni aõ bahuùu tasya luk . 8 bhçgorapatyeùu baø vaø . 9 varuõàpatye çùibhede %<bhçgurvai vàruõirvaruõaü pitaramupasasàda>% taittiø uø .

#<bhçguka># puø kårmacakrasya dakùiõapàr÷vasthe de÷abhede màrkapuø 58 aø .

#<bhçgukarõa># puø tãrthabhede kà÷ãø 6 aø .

#<bhçguke÷ava># puø kà÷ãsthe bhçgusthàpitake÷avamårtibhede kà÷ãø 23 aø .

#<bhçguja># puø bhçgorjàyate jana--óa . bhàrgave ÷ukràcàrye .

#<bhçgutanaya># puø 6 taø . ÷ukràcàrye bhçgunandanabhçgusutàdayo'pyatra

#<bhçgutuïga># naø tãrthabhede bhàø àø 215 aø . bhàø vaø 84 aø .

#<bhçgupati># puø bhçgåõàü bhàrgavavaü÷asya patiþ . para÷uràme ÷abdamàø teùàü haihayapatito hi tena rakùà kçtà iti tasya tathàtvam

#<bhçgubhåmi># puø bhàrgavaputrabhede harivaüø 3 aø .

#<bhçguvallã># strã bhçguõà'dhãtà ballã . %<bhçgurvai vàruõirvaruõaü pitaramupasasàdaü>% ityàdikàyàü taittiroyàpaniùadaþ tçtãyayaïkhyàm .

#<bhçgåõàüpati># puø 6 taø aluksaø . para÷uràme ÷abdaraø .

#<bhçïga># puø bhç--gan kit lañ ca . bhramare 2 kaliïgavihage (siïgà) amaraþ . 3 bhçïgaràje 4 jàre mediø 5 bhçïgàra 6 bhçïgarokhe ca kãñabhede (mãmarula) ÷abdaratnàø .

#<bhçïgaka># puø bhçïga iva kàyati kai--ka . ràjavà÷anakhage ÷abdaca0

#<bhçïgajà># strã bhçïga iva jàyate jana--óa . 1 bhàrgyàm . 2 agurucandane naø ràjaniø 3 abhrake 4 guóatvaci naø ratnamàø .

#<bhçïgaparõã># strã bhçïga iva kçùõatvàt parõaü yasyàþ ïãp . såkùmailàyàm . svàrthe ka . bhçïgaparõikà tatràrthe ÷abdaca0

#<bhçïgapriyà># strã 6 taø . màdavãlatàyàü pracuramadhumattvàt tasyàstatpriyatvam ràjaniø .

@<[Page 4695b]>@
#<bhçïgamålikà># strã bhçïgasya bhçïgaràjasyeva målamasyàþ kap kàpi ata ittvam . bhramaracchakkyàm ràjaniø .

#<bhçïgaraja># puø bhçïgàn ra¤jayati antarbhåtaõyarthe ranja--ac pçùoø nalopaþ . bhçïgaràje (ke÷uriyà) . bharataþ .

#<bhçïgarajas># puø bhçïgàn rajayati antarbhåtaõyarthe ranja--asun nalopaþ . bhçïgaràje amarañãkàyàü bharataþ .

#<bhçïgaràja># puø bhçïgàn rajayati ranja--õic--aõ niø 6 taø . (ke÷uriyà) . 1 kùupabhede . %<bhçïgaràjaþ lañustikto råkùoùõaþ kaphavàtanut . ke÷yastvacyaþ kçmi÷vàsakàsa÷othàmayàpahçt . dantyo rasàyanã balyaþ kaõñhanetraka ÷irortijit>% bhàvapraø 2 pakùibhede 6 taø ñac . 3 bhramara÷veùñhe mediø 4 yakùabhede ca dharaõiþ .

#<bhçïgaràjàdya># naø %<bhçïgaràjarasaprasthe yaùñomadhupalena ca . tailasya kuóanaü pakvaü sadyo dçùñhiü prasàdayet . tat syàd balãpalitaghnaü màmenaitanna saü÷ayaþ>% cakradattokte tailabhede .

#<bhçïgariña(ñi)># puø bhçïga iva rañati ac in và pçùoø ata ittvam . ÷ivapàr÷vacarabhede .

#<bhçïgarola># puø bhçïga iva rauti ru--ac . (bhãmarula) khyàte kãñabhede trikàø .

#<bhçïgavallabha># puø 6 taø . 1 dhàràkadambe 2 bhåmikadambe ca . bhçïgavat labhyate labha--ka . 2 bhåmijambvàm strã ràjaniø .

#<bhçïgasodara># puø bhçïgasya sodara iva . (ke÷uriyà) ke÷aràje trikà0

#<bhçïgànandà># strã ànandayati à + nanda + õic--ac 6 taø . yåthikàyàm (yui) ràjaniø .

#<bhçïgàbhãùña># puø abhi + ùa--kta 6 taø . àmravçkùe ràjaniø .

#<bhçïgàra># puø babharti jalaü bhç--àrak niø . 1 svarõamayajalapàtrabhede amaraþ 2 jalapàtrabhede ca (jhàrã) . bhçïga iva çcchati ç--ac . 3 bhçïgaràje jañàø . 4 lavaïge 5 suvarõe ca naø ràjaniø . 6 jhillãnàmakãñe strã amaraþ gauràø ïãù . svàrthe ka . bhçïgàrikà tatraiva . tatra bhçïgàra pàtraracanàdikaü yuktikalpataràvuktaü yathà %<ràj¤o'bhiùekapàtraü yad bhçïgàra iti tanmatam . tadaùñadhà tasya mànaü prakçti÷càpi càùñadhà . sauvarõaü ràjataü bhaumaü tàmraü sphàñikrameba ca . càndanaü lauhajaü ÷àrïgametadaùñavidhaü matam . bhànu 12 diï 10 navasaptàùñarudra 11 loka3 suronmitàþ 33 . aùñàvaùñau samàkhyàtà àyàmapariõàhayoþ . dvicaturvàõa 5 vedàbdhi 4 vàõa 4 saptàùñavçttità . yathàkramaü samuddiùñamàdityàdida÷àbhuvàm . padmaràgastathà vajraü bedåryaü mauktikantathà . nãlaü màrakata¤ceva muktà ca saptakãrtitàþ . bhçïgàrasaptake nyàsyà na bhaumo maõimarhati . kànakaü mçõmayaü vàpi sarveùàmupayujyate .>% %<kànakantu kùitã÷ànàü mçõmayaü sàrvabhautikam . ÷aïkhapadmendukahlàraü pratyasraü vinyaset kramàt . caturvidhànàü bhåpànàü càndraþ (raupyaþ) sarvatra ÷asyate . ÷vetaü raktaü tathà pãtaü kçùõaü candanamucyate . eteùàü salilaiþ seka÷caturõàü syànmayãbhujàm . mallã padma¤ca nãla¤ca tathà kçùõàparàjità . eùàü puùyàõi ke÷eùu caturjàtimahã bhåjàm . hãrakaü padmaràga÷ca vaidåryaü nãlameva ca . catvàro maõayo dheyà÷caturõàü secanàmbhasi . itthaü ni÷citya yaþ kuryànnçpatiþ sekamàtmanaþ . saü ciràyurbhavedbhogã ito'nyastvanyathàcaran>% .

#<bhçïgàri># strã bhçïgavadvaõamçcchati ç--in . 1 kerikàpuùpe 2 bhramaracchallyàü ràjaniø .

#<bhçïgàhvà># puø bhçïgamàhvayate svardhate à + hve--ka . 1 jãrake 2 bhçïgaràje ca 3 bhramaracchalyàü strã ràjaniø .

#<bhçïgi># puø bhç--nik nuñ ca . ÷ivapàr÷vacarabhede . %<pràptà gaõàdhipatyaü tvaü nàmnà bhçïgiriti smçtaþ>% vàmanapuø .

#<bhçïgin># puø bhçïgastadvarõaþ kçùõatvàdastyasya ini . 1 vañavçkùe ràjaniø 2 ÷ivànucarabhede . tasya ÷ivatejo jàtatve'pi kçùõatvàt taddhàmatà yathoktaü kàlikàpuø 45 aø yathà %<agnàvutsçjyamànasya tajasaþ ÷a÷abhçdbhçtaþ . aõudvatamatisvalpaü giriprasthe papàta ha . tayoþ kàraõayoþ badyaþ sambhåtau ÷aïkaràtmajau . eko bhçïgalamaþ kçùõo bhinnà¤jananibho'paraþ . bhçïgã tasya tadà brahmà nàma bhçïgãti càkarot . mahàkçùõaikaråpasya mahàkàleti lokabhçk>% . vàmanapuø tu andhakàsurasyaiva ÷ivavareõa bhçïgiråpatva gaõàdhipatya¤ca jàtamityuktam .

#<bhçïgã># strã bhç--gan kit nuñ ca gauràø ïãù . ativiùàyàm ràjaniø .

#<bhçïgãphala># puø bhçïgyà ativiùàyà iva phalamasya . àmràtake ràjaniø .

#<bhçïgã÷a># puø 6 taø . mahàdeve ÷abdaratnaø .

#<bhçïgeriñi># puø bhçïgariñi + pçùoø . bhçïgiõi ÷ivapàr÷vacare trikàø .

#<bhçïgeùñà># strã 6 taø . 1 ghçtakumàryàü 2 bhàrmyàü 3 taruõyàü 4 kàkajambvà¤ca ràjaniø .

#<bhçja># bharjane (bhàjà) pàkabhede bhvàø àtmaø sakaø señ . bharjate abharjiùña . ãdit niùñhàyàü neñ bhçktaþ .

#<bhçjjana># puø bhyasaja--karaõe kyut sampraø . ambarãùe (bhàjanàkholà) ujjva0

@<[Page 4696b]>@
#<bhçõãya># krodhe bhàø àtmaø sakaø señ nighaõñuþ . bhçõãyate . abhçõãriùña .

#<bhçõñikà># strã bhiriõñikà pçùoø . ÷vetagu¤jàyàm ràjaniø .

#<bhçõói># strã vãcau hàràø .

#<bhçta># triø bhç--kta . 1 puùñe vetanàdinà pratipàlite 2 dàsabhede ca . %<uttamastvàyudhãyo yo madhyamastu kçùãvalaþ . adhamo bhàravàhã syàdityevaü trividho bhçtaþ>% mitàø . bhàve--kta . 4 bharaõe naø .

#<bhçtaka># triø bhçtaü bharaõaü vetanamupajãvati kan . vetanoùajãvini amaraþ %<bhçtakàdhyàpako yastu nçtakàdhyàpitastathà>% manuþ . bhçtakabhedàþ ÷ukranãtisàre 4 syaø uktà yathà %<da÷a proktàþ purodhàdyà bràhmaõàþ sarva eva te . abhàve kùatriyà yojyàstadabhàve tathorujàþ . naiva ÷ådràstu saüyojyà guõavanto'pi pàrthivaiþ . bhàgagràhã atriyastu sàhasàdhiyati÷ca saþ . gràmapo bràhmaõo yojyaþ kàyastho lekhakastathà . ÷uklagràhã tç vai÷yo hi pratipratihàra÷ca pàdajaþ . senàdhipaþ kùatriyastu bràhmaõastadabhàvataþ . na vai÷yo na ca vai ÷ådraþ kàtara÷ca kadàcana . senàpatiþ ÷åra eva yojyaþ sarvàsu jàtiùu . bhasaïkaracarturvarõadharmo'yaü caiva pàvanaþ . yasya varõasya yo ràjà sa varõaþ sukhamedhate . nopakçtaü manyate sya na tuùyati musevanaiþ . kathàntare na smarati ÷aïkate pralapatyapi . kùubhrastanoti marmàõi taü nçpaü bhçtakastyajet>%

#<bhçti># strã bhç--ktin . 1 bharaõe 2 popaõe ca karaõe ktin . 3 vetate amaraþ 4 sålye ca mediø . bhçtyabhedànàü bhçtidànaprakàràdikaü ÷ukranãtisàre uktaü yathà %<kàlamànaü tridhà j¤eyaü càndraü sauraü ca sàvanam . bhçtidàne sadà sauraü càndraü kausãdabuddhiùu . kalpavet sàvanaü nityaü dinabhçtye'vadhau sadà . kàryamànà kàlamànà kàryakàlamitistridhà . bhçtiruktà tu tadvij¤aiþ sà deyà bhàùità yathà . ayaü bhàrastvayà tatra sthàpyastvaitàvatãü bhçtim . dàsyàmi kàryamànà sà kãrtità tannide÷akaiþ . vatsare vatsare vàpi nàsi màsi dine dine . etàvatãü bhçtaü te'haü dàsyàmãti ca kàlikã . etàvatà kàryàmidaü kàlenàpi tvayà kçtam . bhçtimetàvatãü dàsye kàryakàlamità ca sà . na kuryàd bhçtilopaü tu tathà bhçtivilambanam . ava÷yapoùyabharaõàbhçyirmadhyà prakãrtità . paripoùyà bhçtiþ ÷reùñhà sa sànnàcchàdanàrthikà . bhavedekasya bharaõaü yathà sà hãnasaüj¤ikà . yathà yathà tu guõavàn bhçtakastadbhçtistathà . saüyojyà tu prayatnena nçpeùõàtmahitàya vai . ava÷yapoùyavargasya bharaõaü bhçtakàdbhavet . tathà bhçtistu sayojyà tadyogyà bhçtakàya yai . ye bhçtyà hãnabhçtikàþ ÷atravaste svayaü kçtàþ . parasya sàdhakàste tu chidre ko÷aprajà haràþ . annàcchàdanamàtrà hi bhçtiþ ÷ådràdiùu smçtà . tatpàpabhàganthathà syàt poùako màümabhojiùu . yad bràhmaõenàpahçtaü dhanaü tat ùaralokadam . ÷ådràya dattamapi yannarakàyaiva kevalam . mando madhyastathà ÷ãghrastrividho bhçtya ucyate . samà madhyà ca ÷reùñhà ca bhçtisteùàü kramàt smçtà . bhçtyànàü gçhakçtyàrthaü divàyàmaü samutsçjet . ni÷i yàmatrayaü nityaü dinabhçtye'rdhayàmakam . tebhyaþ kàryaü kàrayãta hyutsavàdyairvinà nçpaþ . atyàva÷yaü tåtasaye'pi hitvà ÷ràddhadigaü sadà . pàdahãnàü bhçtiü tvàrte dadyàt traimàsikãü tataþ . pa¤cavatsarabhçtye tu nyånàdhikyaü yathà tathà . ùàõmàsikãü tu dãrdhàrte tadårdhvaü na ca kalpayet . naiva pakùàrdhamàrtasya hàtavyàlpàpi vai bhçtiþ . saüvatsaroùitasyàpi gràhyaþ pratinidhistataþ . sumahadguõinaü tvàrtaü bhçtyardhaü kalpayed sadà . sevàü vinà nçpaþ vakùaü dadyàd bhçtyàya vatsare . catvàriü÷at samànãtàþ sevayà yena vai nçpe . tataþ sevàü vinà tasyai bhçtyardhaü kalpayet sadà . yàvajjãvaü tu tatputre'kùame bàle tada rdhakam . bhàryàyàü và su÷ãlàyàü kanyàyàü và sva÷reya . aùñamàü÷aü pàritoùyaü dadyàd bhçtyàya vatsare . kàryàùñamàü÷aü và dadyàd kàryaü drànakùikaü kçtam . smàmikàrye binaùño yastatputre tadbhçtiü vahet . yàvad bàlo'nyathà putraguõàn dçùñvà bhçtiü bahet . ùaùñhàü÷aü và caturthàü÷aü bhçterbhçtyasya pàlayet . dadyàd tadardhaü bhçtyàya dvitrivarùe'khilàü tu và . vàkpàruùyànnyånabhçtyà svàmã prabaladaõóataþ . bhçtyaü pra÷ikùayennatyaü ÷atrutvaü tvapamànataþ . bhçtidànena santuùñà mànena paribardhitàþ . sàttvità mçduvàcà ye na tyajantyadhipaü hi te . adhamàdhanamicchanti dhanamànau tu madhyamàþ . uttamà mànabhicchanti màno hi mahatàü dhanam . yathàguõàn svabhçtyàü÷ca prajàþ svaüra¤jayennçpaþ . ÷àkhàpradànataþ kàü÷ci daparàn phaladànataþ . asyàn sucakùuùà hàsyaistathà komalayà girà . subhojanaiþ suvasanaistàmbålai÷ca dhenairapi . kàü÷cit suku÷alapra÷nairadhikàrapradànataþ . vàhanànàü pradànena yogyàbharaõadànataþ . chatràtapatracamaradãpikànàü pradànataþ . kùamayà praõipàtena mànenàbhigamena ca . satkàreõa ca dànena hyàdareõa samena ca . premõàsamãpavàsena svàrdhàsanapradànataþ . sampårõàsanadànena stutyopakàrakãrtanàt yatkàrye viniyuktà ye kàryàïkairaïkayecca tàn . lohajaistàmrajerãtibhavairajatasambhavaiþ . sauvarõai ratrajairvàpi yathàyogyaiþ svalà¤chanaiþ . pravij¤ànàya dåràt tu vastrai÷ca mukudairapi . vàdyavàhanabhedai÷ca bhçtyàn kuryàt pçthak pçthak . svavi÷iùñaü ca yaccihnaü na dadyàt kasyacinnçpaþ>% . 4 aø tatra vi÷eùa ukto yathà %<kàlaü bhçtyavadhiü deyaü dattaü bhçtyasya lekhayet . kati dattaü hi bhçtyebhyo vetanaü pàritoùikam . tatpràptipatraü gçhõãyàdçdyàdvetanapatrakam . sainikàþ ÷ikùità ye ye teùu pårõà bhçtiþ smçtà . vyåhàmyàse niyuktà ye teùvardhàü bhçtimàvahet>% %<svakàryasàdhakà ye tu subhçtyà popayecca tàn . lobhenà sevanàdbhinnàsteùvardhàü bhçtimàvarhet . ÷atrutyaktàn sugukhinaþ subhçtyà pàlayen nçpaþ . pararàùñre hçte dadyàt bhçtiü minnàvadhiü tathà . dadyàdardhàü tasya putre striyai pàdamitàü kila . hçtaràjyasya putràdau sadguõe pàdasammitàm . dadyàdvà tadràjyatastu dvàtriü÷àü÷aü prakalpayet>%

#<bhçtibhuj># triø bhçtiü yetanaü bhuïkte bhuja--kvip . vetanopajãvini karmakare amaraþ .

#<bhçtya># puø bhç--kyap tuk ca . 1 dàse 2 bharaõãye triø amaraþ . bhàve kyap 3 bharaõe strã ñàp . %<kumàrabhçtyàku÷alaiþ>% raghuþ . nindyànindyabhçtyaparãkùà ÷ukranãtisàre 2 aø uktà yathà %<bhçtyaü parãkùayennityaü vi÷vàsyaü vi÷vaset sadà . naiva jàtirna ca kulaü kevalaü rukùayedapi . karma÷ãlaguõàþ påjyàstathà jàtikule na hi . na jàtyà na kulenaiva ÷reùñhatvaü pratipadyate . vivàhe bhojane nityaü kulajàtivivecanam . satyabhàk guõasampannastathàbhijanavàn dhanã . sukula÷ca su÷ãla¤ca sukarmà ca niràlasaþ . yathà karotyàtmakàryaü svàmikàryaü tato'dhikam . caturguõena yatnena kàyavàïmànasena ca . bhçtyaiva tuùño mçduvàk kàryadakùaþ ÷ucirdçóhaþ . parãpakaraõe dakùo hyapakàraparàïmukhaþ . khàmyàgaskàriõaü putraü pitaraü vàpi dar÷akaþ . anyàyagàmini patyàvatadråpaþ subodhakaþ . bhàkùeptà tadgiraü kà¤cit tanyånasyàprakà÷akaþ . adãrthasåtraþ satkàrye hyasatkàrye cirakriyaþ . na tadbhàryàputramitracchidradar÷ã kadàcana . tadvadbuddhistadãyeùu bhàryàputràdibandhuùu . na ÷làhate spardhate na nàbhyasåyati nindati . necchatyanyàdhikàraü hi nispçho modate sadà . taddattavastrabhåùàdidhàrakastatpuro'ni÷am . bhçtitulasyavyayã dànto dayàluþ ÷åra eva hi . tada kàryasya rahasi såcako bhçtako varaþ . viparãtaguõairebhirbhçtako nindya ucyate . ye bhçtyà hãnabhçtilà ye daõóena prakarùitàþ . ÷añhà÷ca kàtarà kubjàþ samakùaü priyavàdinaþ . mattà vyasanina÷càrtà utkoceùñà÷ca devinaþ . nàstikà dàmbhikà÷caivàsatyabàco'bhyasåyakàþ . ye càpamànità ye'sadvàkyairmarmaõi bheditàþ . ripormitràsevakà÷ca pårvavairànubandhinaþ . caõóàþ sàhasikà dharmahãnà naite susevakàþ . saükùepatastu kalitaü sadasadbhçtyalakùaõam>% . tatpari÷iùñe sarvabhçtyakçtyamuktaü yathà
     %<utthàya pa÷cime yàme gçhakçtyaü vicintya ca . kçtvotsargaü tu viùõu hi smçtvà svàyàdanantaram . pràtaþ kçtyaü tu nirvartya yàvat sàrdhamuhårtakam . gatvà svakàrya÷àlàyàü kàryàkàryaü vicintya ca . vi÷aïgayà vi÷antaü tu dvàþkhyaþ samvag nirodhayet . nide÷akàya vij¤àpya tenàj¤aptaþ pramocayet . dçùñvàbhatàn sabhàmadhye ràj¤e daõóadhapaþ kramàt . nivedya tannatãþ pa¤càt teùàü sthànàni såcayet . tato ràjagçhaü gatvà''j¤aptau gacchecca mannidhim . natvà nçpaü yathànyàyaü viùõuråpamivàparam . pravi÷ya sànuràgasya cittaj¤asya samantataþ . bharturardhasane dçùñiü kçtvà'nyatra viniþkùipet . agniü dàptamivàsãdedràjànamupa÷ikùitaþ . à÷ãviùamiva kruddhaü prabhuü pràõadhane÷varam . yatnenopacarennityaü nàhamasmãti cintayan . samarthayaü÷ca tatpakùa yàdhu bhàùata bhàùitam . tanniyogena và bråyàdarthaü suparini÷citam . suràprabandhagauóãùu vivàde vàdinàü matam . vijànannapi no bråyàt martuþ kùitpottaraü vacaþ . sadà'nuddhataveùaþ . syànnçpàhåtastu prà¤jaliþ . tadgà kçtanatiþ ÷ratvà vastràntàratasammukhaþ . tadàj¤àü dhàrayitvàdau svakàryàõi nivadayet . natvà''sãtàsane prahvastatpàr÷ve sammukhàj¤ayà . uccaiþprahasanaü kàsaü ùñhãvanaü kutsanaü tathà . jçmbhaõaü màtrabhaïgaü và parvàsphoña¤ca varjayet . ràj¤àdiùñaü tu yat sthànaü tatra tiùñhenmudànvitaþ . pravãõocitamedhàvã varjayedabhimànitàm . àpadyunmàrgagamane kàryakàlàtyayeùu ca . apçùño'pihitànveùã bråyàt kalyàõabhàùitam . priyaü tasyaü ca pathya¤ca vadet dharmàrthakaü vacaþ . samànavàrtayà càpi tannitaü bodhayet sadà . kãrtimanyançpàùõàü ca vadennãñikalaü tathà . dàtà tvaü dhàrmikaþ ÷åronãtimànasi bhåpate! . anãtiste tu manasi vartate na kadàcana . ye ye bhraùñà anãtyà tàn tadagre kãrtayet sadà . nçpebhyà hyadhiko'sãti sarvebhyo'pi vi÷eùayet . paràrthaü de÷akàlaj¤o de÷e kàle ca sàdhayet . paràrdhanà÷anaü na syàttathà bråyàt sadaiva hi . na karùayet prajàkàryamupeta÷ca nçpaü vadà . api sthàõubadàsãta ÷uùyan parigataþ kùudhà . jàtvevànardhasampannàü vçttiü neheta paõóitaþ . yatkàrye yo niyuktaþ sa bhåyàttatkàryatatparaþ . nànyàdhikàramanvicchennàbhyasåyecca kenacit . na nthånaü lakùayet kasya pårayãta kha÷aktitaþ . paropakaraõaü bhra÷yannasyànmitakaraþ sadà . kariùyàmãti te kàryaü na kuryàt kàlalambanam . dràk kuryàttu samartha÷cet svàü÷aü dãrghaü na rakùayet . guhyaü karma ca mantraü ca na bhartuþ saüpra÷cà÷ayet . vidveùaü ca vimà÷aü ca manasàpi na cintayet ràjà paramamitro'sti ga kàlaü viricediti . strãbhistadarthimiþ pàpairvairibhåtairniràkçtaiþ . ekàrthacaryaü sàhityaü saüsarga¤ca vivarjayet . veùabhàùàmukaraõaü na kuryàt pçthivãpateþ . sampanno'pi ca medhàvã na ca spardheta tadguõaiþ . ràgàparàgau jànãyàdbhartuþ ku÷alakarmakçt . ãïgitàkàraceùñàbhyastadabhipràyatàü tathà . tyajet viraktaü nçpatiü rakte vçttiü tu kàrayet . viraktaþ kàrayennà÷aü vipakùàbhyudayaü tathà . à÷àvardhanakaü (kàmacchedam) kçtvà phalanà÷aü karoti ca . akopo'pi sakopàbhaþ prasanno'pi ca niùphalaþ . vàkya¤ca samadaü vakti vçtticchedaü karoti ca . lakùyate vimukha÷caiva guõasaükãrtane kçte . dçùñiü kùipatyathànyatra kriyamàõe ca karmaõi . viraktalakùaõaü hyetadraktasya lakùaõaü bruve . dçùñvà prasanno bhavati vàkyaü gçhõàti càdaràt . ku÷alàdi yadi pçcchet pradàpayati àsanam . viviktadar÷anaü càsya raha÷yenaü na ÷aïkate . jàyeta hçùñavadanaþ ÷rutvà tadgiramantarà . apriyàõyapi cànyàni tadyuktànyabhimanyate . upàyanaü ca gçhõàti stokaü sampàdayettathà . kathàntareùu sparati prahçùñavadanastathà . iti raktasya vai lakùma kartavyaü tasya sevanam . taddattavastrabhåmàdi cihnaü saüdhàrayet sadà . nyånàdhike svàdhikàre nityodyukto bhavet sadà . tadarthàü tatkçtàü vàrtàü ÷çõuyàdvàùi kãrtayet . càrasåcakadoùeõa hyanyathà yadç÷e nçpaþ . ÷çõuyànmaunamà÷ratya tathyaü yatnena modayet . àpadgataü subhartàraü kadàpi na parityajet . ekavàramathàdiùñaü yatsthànaü hyàdareõa tat . tadiùñaü cintayennityaü pàlakasyà¤jasà na kim . apradhànaþ pradhànaþ syàt, kàle càtyantasavanàt . pradhànã'pyapradhànaþ syàt sevàlasyàdinà yataþ . nityaü saüsevanarato bhçtyo ràj¤aþ priyo bhavet . sva svàdhikàrakàryaü yat dràk kuryàt sumànà yataþ . na kuryàt sahasà kàryaü nãcaü ràjàpi nodi÷et . tat kàryakàrakàbhàye ràj¤aþ kàryaü sadaiva hi . kàle yaducitaü kartuü nãcamapyuttamo'rhati . yasmin prãto bhavedràjà tadaniùñaü na cintayet . na dar÷ayet syàdhikàragauravaü tu kadàcana . parasparaü nàbhyasåyurna medaü pràpnuyustathà . ràj¤à càdhikçtàþ santaþ svasvàdhikàraguptaye . adhikàrigaõo ràjà sadvçttau yatra tiùñhataþ . ubhau, tatra sthirà lakùmãrvipulà samukhãbhavet . anyàdhikàravçttaü tu na bråyàcchrutamapyuta . ràjà na ÷çõuyàdanya mukhatastu kadàcana . na bodhayanti ca hitamahitaü càdhikàriõaþ . pracchannavairiõaste tu dàsaråpamupà÷ritàþ . hitàhitaü na ÷çõoti ràjà mantrisukhàcca yaþ . sa dasyåràjaråpeõa prajànàü dhanahàrakaþ . supuùñavyavahàrà ya ràjaputrai÷ca mantriõaþ . virudhyanti ca taiþ sàkaü te tu pracchannataskaràþ . bàlà ùapi ràjaputràþ nàvamànyàstu mantribhiþ . sadà subahuvàkyaistu saübodhyàste prayatnataþ . asadàcaritaü teùàü kvacit ràj¤e na dar÷ayet . strãputramoho balavàn tayornindà na ÷reyase . ràj¤o'va÷yataraü kàryaü pràõasaü÷ayitaü ca yat . àj¤àpayàgrata÷càhaü kariùye tattu ni¤citam . iti vij¤àpya tat kartuü prayatata kha÷aktitaþ . pràõànapi ca saüdadyànmahàkàrye nçpasya ca . bhçtyakuñumbapuùñyarthaü nànyathà tu kadàcana . bhçtyà dhanaharàþ sarve yuktyà pràõaharo nçpaþ . yuddhàdau tu mahàkàrye bhçtyapràõàn harennçpaþ . nànyathà bhçtiråpeõa bhçtyo ràjadhanaü haret . anyathà haratastau tu bhavata÷ca svanà÷akau . ràjà ca yuvaràja÷ca mànyo'màtyàdikkai sadà . tadyånàmàtyena ca kiü tacchånàdhikçtena kim . mantritulya÷ca bhçtako nyånaþ sàhakhiko mataþ . na krãóavedràjasamaü vroóite taü vi÷eùayet . nàvammànyà ràjapatnã kanyà hyapi ca mantribhiþ . ràjasambandhinaþ påjyàþ suhçda÷ca yathàrhataþ . nçpàhåtasturaü gacchet tyaktvà kàrya÷ataü mahat . mitràyàpi na vaktavyaü ràjakatyaü sumantritam . bhçtiü vinà ràjadravyamadattaü nàbhilàùayet . ràjàj¤ayà vinà necchet kàrya màdhyasthikãü bhçtim . na hi hanyàt dravyalomàt na kàryaü yasya kasyacit . svastrãputradhanapràõaiþ kàle saürakùayennçpam . utkocaü naiva gçhõãyàt nànyathà bodhayennçpam . anyabhàdaõóakaü bhåpaü nityaü prabaladaõóakam . nigçhya bàdhayet samyak ekànte ràjyaguptaye . hitaü ràj¤a÷càhitaü yallokànàü tanna kàrayet . navãnakara÷uklàdyairloka udvijate tataþ .>%
     %<bhçtyaþ kuryàt tu ràjàj¤àü ÷iùyavat sa÷riyaþ pateþ . na kùipet vacanaü ràj¤o hyanukånaü priyaü ùadet . rahogatasya vaktavyamapriyaü yaddhitaü bhavet . na niyukto hared vittaü nopekùet tasya mànakam . ràj¤a÷ca na tathàkàryaü ve÷abhàùàviceùñitam . antaþpuracaràdhyakùo vairabhåtairniràkçteþ . saüsargaü na vrajed bhçtyo ràj¤o guhya¤ca gopayet . dar÷ayet kau÷alaü ki¤cidràjànaü ca vi÷eùayet . ràj¤à yacchràvitaü guhyaü na tallàke prakà÷ayet . àj¤àpyamàne vànyasmin kiïkaromãti và vadet . vastraü ratnamalaïkàraü ràj¤à dattaü ca dhàrayet . nànirdiùño dvàri vi÷ennàyogyabhuvi ràjadçk . jçmbhàü niùñhãvanaïkàsaü kopaü paryaïkikà÷rayam . bhçkañãü vàtasudgàraü tatsamãpe vivarjayet . svaguõàkhyàpane yuktyà paràtmànaü niyojayet . ÷àñhyaü laulyaü sapai÷ånyaü nàstikyaü kùudratà tathà . càpalya¤ca parityàjya nityaü ràjànujãvinà . ÷rutena vidyà÷ilpai÷ca saüyojyàtmànamàtmanà . ràjasevàü tataþ kuryàd bhåtaye bhåtivardhanaþ . namaskàryàþ sadà càsya putravallabhamàntraõaþ . sacivairnàsya viùàso ràjacittapriya¤caret . tyajed biraktaü rakàt tu vçttimãheta ràjavit . apçùña÷càsya na bruyàt kàmaü karyàta tathàpadi . àsanno vàkyasaïgràhã rahasye na ca ÷aïkate . ku÷alàdi paripra÷naü samprayacchati càsanam . tatkathà÷ravaõàddhçùño hyapriyàõyapi nandate . alpaü dattaü pragçhõàti smaret tattu kathàntare . raktasya ràj¤aþ kartavyà sevàmanyasya varjayet>% agnipuø 221 aø . te ca da÷adhà teùàü pràdhànyàpràdhànye ca tatraiva ukte yathà %<pusodhàþ prathamaü ÷reùñhaþ sarvebhyo ràjaràùñrabhçt . tadanusyàt pratinidhiþ pradhànastadanantaram . sacivastu tataþ prokto mantrã tadanu cocyate . pràóvivàkastataþ proktaþ paõóitastadanantaram . sumantrastu tataþ khyàto hyamàtyastu tataþparam . dåtastataþ kramàdete pårva÷reùñhà yathà guõàþ>% . tatkaraõamuhårtàdi muø ciø uktaü yathà %<kùipre maitre vitsitàrkejyavàre saumye lagne'rke kuje và khalàbhe . yonau maitryàü rà÷ipo÷càpi maitryàü sevà kàryà svàminaþ sevakena>% muø ciø . atha sevakasya svàmisevàyàü muhårtaü ÷àlinyàha . kùipre maitre iti . kùipre maitre a÷vinãpuùyahastacitrànuràdhàmçgarevatãpuùyanakùatreùu, vitsitàrkejyabàre budha÷ukrasåryaguruvàre tathà saumyagrahe lagnasaüsthe sati arke và atha và kuje bhaume và khalàbhe da÷amaikàda÷asthe sati sevakena bhçtyena svàmino ràjàdeþ sevà kàryà . ràjàdidar÷anaü pràguktaü vetanagrahaõakàryàdyaïgãkàråpà sevàsmin muhurte kàyyàü tatràpi svàmisevakayoryonimaitryàü satyà¤ca punaþ rà÷ipoþ svàmisevakayoryau janmarà÷ã tayoryàvadhipatã tayorapi maitryàü prãtau satyàü kàryà ukta¤ca ÷rãpatinà %<÷ubhe vilagne da÷amàyage ca ravau kuje và svava÷ena yoneþ . vidyàyudhàbhyàsaratena kàrya samà÷rayaþ svàmini sevakena>% . ka÷yapo'pi %<da÷amaikàda÷e sårye kuje và ÷ubhalagnake . vidyàyudhàbhyàsayuktasevà, karmàpi siddhyati>% . rà÷imaitrãsàhityaü tu %<babhråragaü ÷veõamibhendrasiühamotvàsvusaüj¤aü tvajavànara¤ca govyàghrama÷vottaramàhiùa¤ca vaira nçnàryormçpabhçtyayo÷ceti>% vasiùñhãkti maïgãkçtya tulyanyàyatvàdatràpyuktaü granthakçtà yonimaitrã rà÷imetrã ca vivàhaprakaraõe a÷vinyambupayoriti %<mitràõi dyumaõeriti vakùyate>% rpàø dhàø . upayama÷abde 1250 pçø dç÷yam .

#<bhçtrima># triø bharaõàjjàtaþ bhç--ktri--map ca . bharaõàjjàte .

#<bhç(bhra)mi># puø bhrama--in pçùoø và saüprasàraõam . (ghårõà) 1 vàyubhede 3 bhramaõe ca . %<kimu cakrabhramikàritàguõaþ>% naiùadham .

#<bhçmya÷va># puø bhçmaya ivà÷vàþ yasya . çùibhede tasya putraþ aõ . bhàrmya÷va tadapatye çùau niø 9 . 4 .

#<bhç÷a># adhaþpatane diø paraø akaø señ . bhç÷yati irit abhç÷at abhar÷ãt babhar÷a . udicca ktvà veñ .

#<bhç÷a># naø bhç÷a--ka . 1 ati÷aye 2 tadvati triø . tato bhç÷àdiø cvyarthe bhavatau kyaï bhç÷àyate .

#<bhç÷am># avyaø màntamavyayam bhç÷a--bàø kamu . 1 muhurarthe 2 ÷obhane ÷abdaratnàø .

#<bhç÷àdi># puø cvyarce bhavatau kyaïpratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà
     bhç÷a ÷ãghra capala mandra paõóita utsuka sumanas durmanas abhimanas unmanas rahas rohat rehat saü÷cet tçpat ÷a÷vat bhramat vehat ÷ucis ÷ucivarcas antara varcas ojas surajas arajas ete bhç÷àdayaþ . àkçtigaõo'yaü tena ÷yàmàyate ityàdi siø kauø . evaü ghårõàyate %<ghårõàyamànekùaõam>% thårõàyamàna÷abde dar÷itam

#<bhçùad># strã dçùad + pçùoø . pàùàõe ÷abdaratnàø . tatra dçùad ityeva pàñhaþ bhçùadityapapàñhaþ .

#<bhçùña># triø bhrasja--kta . jalopasekaü vinà bàlukàgnisaüyogàbhyàü pakke hemaø . %<sugandhiþ kaphahà råkùaþ pittalo bhçùñataõóulaþ>% ràjaniø .

#<bhçùñayava># puø karmaø . dhànà÷abdàrthe amaraþ .

#<bhçùñànna># naø karmaø . jalosekena bhçùñe taõóule (muói) ÷abdaca0

#<bhçùñi># strã bhrasja--bhàve ktin . 1 bharjane 2 ÷ånyavàñikàyàü medi0

#<bhé># bharjane bhartsane bharaõe ca kyràdiø pvàø paraø sakaø señ . bhçõàti abhàrãt vabhàra babharatuþ .

#<bheka># puüstrãø bhã--kan kasya nettvam . (vyàïa) 1 jantubhede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . %<tejaþsadyobalakaraþ bhramatçódàhamehanut . svàpakuùñhacchardinà÷ã bhekastu parikãrtitaþ>% ràjaniø . 2 meghe mediø 3 maõóåkaparõyàü strã ïãp amaraþ

#<bhekaña># puø bheka iva ñalati ñala--óa . matsyabhede dviråpakoùaþ .

#<bhekani(li)># puø (bhàïgana) matsyabhede ràjavaø .

#<bhekaparõã># strã bheka iva parõamasyàþ ïãp . maõóåkaparõyàm

#<bhekabhuj># puø bhekaü bhuïkte bhuja--kvip . sarpe trikàø .

#<bhekàsana># naø rudrayàmalokte påjàïge àsanabhede tallakùaõaü yathà %<bhekanàmàsanaü yogaü nijavakùasi svaü mukham . nidhàya pàdayugalaü skandhe bàhau padopari . dhyàyediùñapadaü ÷rãmàtra àsanasthaþ sukhàcca tat . yadi sarvàïgamuttolya gagane khecaràsanam . mahàbhekàsanaü proktaü sarvasiddhipradàyakam . mahàvidyàmahàmantraü pàùoti japatãha yaþ>% .

#<bhekuri># strã apsaroråpe nakùatre %<suùumõaþ såryara÷mi÷candramà gandharvastasya nakùatràõyapsaraso bhekurayo nàma>% yajuø . 18 . 40 tasya candramasaþ nakùatràõi nàma apsarasaþ kãdç÷yaþ bhekurayaþ bhàü kàntiü kurvantãti bhekurayaþ pçùodaràditvàtsàdhuþ %<candramàha gandharvo nakùatrairapasarobhirmithunena sahoccakràmabhekurayo nàmeti bhekurayoha nàmaite bhàü hi nakùatràõi kurvannãti>% ÷ataø bràø 9 . 4 . 1 . 9 .

#<bheóa># puüstrãø bhã--óa tasya nettvam . meùe (bheóà) hemacaø striyàü ïãù .

#<bheóra># puüstrãø bheóa + pçùoø . meùe trikàø striyàü ïãù .

#<bheda># puø bhida--gha¤ . 1 pçthakkaraõe 2 anyato vi÷eùe ràj¤àmupàyabhede vipakùa÷àsanàrthaü 3 tatpakùãyàmàtyàdibhedane 4 nyàyamatokte anyo'nyàbhàve ca yathà ghañàt pañasya bhedaþ (tàdàtmyenàbhàvaþ) upàyabhedabhedaprakàro yathà %<parasparantu ye dviùñàþ kruddhabhãtàvamànitàþ . teùàü bhedaü prayu¤jãta paramaü dar÷ayet bhayam . àtmãyàn dar÷ayedà÷àü yena doùeõa vibhyati . paràstenaiva te bhedyà rakùyo vai j¤àtibhedakaþ . sàmantakopo bàhyastu mantrya màtyàtmajàdikaþ . antaþkoùa¤copa÷àmyaü kurvan ÷atrã÷ca naü jayet>% agnipuø 225 aø . 5 dvaidhe 6 vidàraõe mediø . 7 vireke vaidyakam .

#<bhedaka># triø bhida--õvul . 1 recake 2 vidàrake 3 bhedakàrake 4 vi÷eùaõe ca . %<strãdàràdyairyadvi÷eùyaü yàdç÷aiþ prastutaü padaiþ . guõadravyakriyà÷abdàstathà syustasya bhedakàþ>% amaraþ

#<bhedana># triø bhedayati bhida--õic--lyu . 1 virecane 2 vi÷eùaõe ca 3 hiïgau naø 4 ÷åkare 5 amlavetase ca puø ràjaniø . bhidabhàve lyuñ . 6 vidàraõe 7 dvaidhãkaraõe naø .

#<bhedita># triø bhida--õic--kta . 1 vidàrite bhinne ca %<àdvayaü hçdaye, ÷ãrùe vaùañ vauùañ ca madhyame . sa eva bhedito mantraþ sarva÷àstravivarjitaþ>% tantrasàrokte 3 mantrabhede puø .

#<bhedin># triø bhida--õini . 1 bhedakàrake striyàü ïãp . 2 amlavetase puø ràjaniø .

#<bhedura># naø bhidura + pçùoø . vajre dviråpakoùaþ .

#<bhedya># triø bhida--õyat . 1 ÷astràdinà vidàrye 2 vi÷eùye ca . %<triùvaiùàü bhedyagàmi yat>% amaraþ . bhedyarogapratiùedha÷ca su÷rute ukto yathà %<athàto bhedyarogapratiùedhaü vyàkhyàsyàmaþ . svedayitvà visagrandhiü chidramasya nirà÷rayam . pakkaü bhittvà tu ÷astreõa saindhavenàvacårõayet . kàsãsamàgadhãpuùpanaipàlye làyugena tu . tataþ kùaudraü ghçtaü dattvà samyagevamupàcaret . rocanàkùàratutthàni pippalyaþ kùaudrameva ca . pratisàraõamekaikaü bhinne ca gaõa iùyate . mahatyapi ca yu¤jãta kùàràgnividhikãvidaþ . svinnàü bhinnàü viniùpãóya bhiùaga¤jananàmikàm . ÷ilailànatasindhåtthaisakùaudraiþ pratisàrayet . rasà¤janamadhubhyàü và bhinnàü và ÷astrakarmavit . pratisàryà¤janairyu¤jyàduùõairdopa÷ikhodbhavaiþ . samyaksvinne kçmigranthau bhinne syàt pratisàraõam . triphalàtutthakàsãsasaindhavaistu rasakriyàm . bhittvopanàhaü kaphajaü pippalãmadhusaindhavaiþ . lekhayenmaõóalàgreõa samantàt pro¤chayedapi . saüsnehma patrabhaïgai÷ca svedayitvà yathàsukham . àpàkàdvidhinoktena pa¤ca bhedyànupàcaret . sarveùveteùu vihitaü vidhànaü snehapårvakam . sampakve prayato bhåtvà kurvãta vraõaropaõam>% .

#<bhera># puø bhã--ran . pañahe saükùiptasàø . ujjvaladattena gauràø ïãù bherãtyevamuktvà bherã dundubhirityuktam .

#<bheri(rã)># strã bhã--krin vaïkyràø niø và ïãp . 1 vçhaóóhakkàyàm . 2 pañahe %<ravaþ pragalbhàhatabherisambhavaþ>% kumàraþ ujjvaladattaþ . %<tataþ ÷aïkhà÷ca bherya÷ca>% gãtà .

#<bherãsvanamahàsvanà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 a0

#<bheruõóa># naø 1 garbhadhàraõe ÷abdaraø 2 bhayànake triø 3 devatàbhede kàlipuø %<mahàvi÷ve÷varã ÷vetà bheruõóà kulasundarã>% tatsahasranàma . 4 yakùiõãbhede strã medi0

#<bhela># triø bhã--ra rasya laþ . 1 pure 2 bhãruke 3 nirbuddhau 4 munibhede vi÷vaþ . 5 ca¤cale ÷abdaraø . svàrthe ka . bhelaka plave uóupe (bhelà) ÷abdaraø .

#<bheùa># bhaye bhvàø ubhaø akaø señ . bheùati te abheùãt abheùiùña . çdit caïi na hrasvaþ . abibheùat ta .

#<bheùaja># naø bheùa--gha¤ bheùaü rogabhayaü jayati ji--óa . 1 auùadhe . svàrthe ùya¤ . bhaiùajya tatràrthe bheùajasevanakàlàdi bhàvapraø uktaü yathà
     atha bheùajabhakùaõasamayaþ bhaiùajyamabhyavaharet prabhàte pràya÷o vudhaþ . kaùàyàüstu vi÷eùeõa tatra bhedastu dar÷itaþ . j¤eyaþ pa¤cavidhaþ kàlo bhaiùajyagrahaõe nçõàma . ki¤cit såryodaye jàte tathà divasabhojane . sàyantane mojane ca muhu÷càpi tathà ni÷i . tatra prathamakàlaþ %<pràyaþ pittakaphodreke virekavamanàrthayoþ . lekhanàrthe ca bhaiùajyaü prabhàte'nannamàharet>% . atha dvitãyakàlaþ %<bhaiùajyaü viguõe pàne bhojanàgre pra÷asyate . arucau citrabhojyai÷ca mitraü ruciramàharet . samànavàte viguõe mande'gnàvatidãpanam . dadyàdbhojanamadhye ca bhaiùajyaü ku÷alo bhiùak. vyànakope tu bhaiùajyaü bhojanànde samàharet . hikkàkùepakakampeùu pårvamante ca bhojanàt>% . atha tçtãyakàlaþ %<udàne kupite vàte svarabhaïgàdi kàriõi . gràsagràsàntare deyaü bhaiùajyaü sàndhyabhojane . pràõe praduùñe sàndhyasya bhuktasyànte pradãyate . auùadhaü pràya÷o dhãraiþ kàlo'yaü syàt tçtãyakaþ>% . atha caturthakàlaþ %<muhurmuhu÷ca tçñchardihikvà÷vàsagareùu ca . sànna¤ca bheùajaü dadyàditi kàla÷caturthakaþ>% . atha pa¤camakàlaþ %<årdhvajatruvikàreùu lekhane vçühaõe tathà . pàcane ÷amane deyamanannaü bheùajaü ni÷i>% iti pa¤camakàlaþ . nirannasya meùajasya guõamàha %<vãryàdhikaü bhavati bheùajamannahãnaü hanyàttadàmayamasaü÷ayamà÷u caiva . tadbàlavçddhayuvatãmçdubhi÷ca pãtam glàniü paràü nayati cà÷u balakùaya¤ca>% . sànnasya bheùajasya guõamàha %<÷ãdhraü vipàkamupayàti balena hiüsyàdannàvçtanna ca muhurvadanànnireti . etaddhitaü sthavirabàlakç÷àïganàbhyaþ pràgbhojanàdyada÷itaü kila tacca tadvat>% tadvat annàvçtavat bheùajamiti ÷eùaþ . %<auùadha÷eùe bhuktaü bhojana÷eùe yadauùadhaü pãtam . na karoti gadopa÷amaü prakopayatyanyarogàü÷ca>% . pãtamityupalakùaõaü lãóhàdika¤ca . %<anulomo'nilaþ svàsthyaü kùuttçùõàsumanaskatàþ . laghutvamindriyodgàra÷uddhijãrõauùadhàkçtiþ . klamo dàho'ïgasadanaü bhramamårchà ÷irorujaþ . aratirbalahàni÷ca sàva÷eùauùadhàkçtiþ>% . atha bheùajabhakùaõavidhimàha carakaþ %<devàn guråüstathà vipràn påjayitvà praõamya ca . à÷iùa÷ca samàdàya ÷raddhayà bhe÷ajaü bhajet . rasàyanamivarùãõàü devànàmamçtaü yathà . sudhevottamanàgànàü bhaiùajyamidamastu te . brahmadakùà÷virudrendramåcandràrkànilànalàþ . devà÷ca sauùadhigràmà bhåmidevà÷ca paþntu vaþ . auùadhaü hema rajatamçdnàjanaparisthitam . pibedàptajanasyàgre prasannavadanekùaõaþ . vi÷ràntaståpavithyàtha pãtvà pàtramadhomukham . niþkùipyàcamya salilatàmbålàdyupayojayet .>% 2 jala 3 suõe ca nighaõñuþ . 4 viùõau puø %<nirvàõaü bheùajaü bhiùak>% viùõusaø . tadbhakùaõavihitanakùatràdikaü jyoø taø uktaü yathà viùõudharmottare . hariü godvijacandràrkasuràgnãn pratipåjya ca . ÷çõvan mantramimaü puõyaü vidvàn bheùajamàrabhet . brahmadakùà÷virudrendràbhåcandràrkànilànalàþ . çùaya÷cauùadhigràmàbhåtasaïghà÷ca pàntu te . rasàyanamivarùãõàü devànàmamçtaü yathà . sudhevottamanàgànàü bhaiùajyamidamastu te . svaya makùaõe tu te ityatra me iti vadet . avi÷eùeõa svayaübhakùaõe'pi pañhet . %<dvyaïgodaye gurubudhendusiteùu teùàü vàre rave÷ca suvidhau sutidhau suyoge . bheùågrapannagavi÷àkha÷ivetareùu janmarkùaviùñirahiteùvagadaþ ÷ubhàya>% . %<auùadhakaraõaü citràyuge vidhiyuge mitrayuge laghuùu vàruõaviùõau . vastivirecanavedhàþ ÷ubhadinatithicandralagneùu>% . vasti÷carmapuñaü virecanaü virekaþ . vedhovraõàdivedhaþ . pauùõà÷vinãdraviõa÷akrasamendrapuùyàhastàditãnduharimålahutà÷amitraiþ, citrànvitairbhçgubudhenduravãjyavàre bhaiùajyapànamaciràdapahanti rogàn . ratnamàlàyàm dyåna÷atrunidhanavyaya÷uddhau sadgçheùu niratàü balabatsu . àyuùa÷ca hitkàriõi yoge kãrtità niyatamauùasevà . dyånàdiùu pàpayogekùaõa÷ånyeùu . àyuùmànityàdi÷ubhayoge . bhãmaparàkrame, %<bhaiùajyapàne gurusoma÷ukràþ ÷ubhaü vilagnaü divasorave÷ca . tithàvarikte karaõe ca ÷aste yoge ca lagne dvi÷arãra saüj¤e>% . tatraiva %<rohiõã cànuràdhà ca ÷astamauùadhabhakùaõe>% iti vacanàdrohiõyàmapiü . %<bhaiùajyaü sallathu mçducare målabhe dvyaïgalagne ÷ukre÷vãjye vidi ca divase càpi teùàü rave÷ca . ÷uddhe ripphadyunamçtigçhe sattithau nojanebhe>% muø ciø . laghumçducare a÷vinã puùyahastacitràsçgànuràdhàrevatã÷ravaõadhaniùñhà÷atatàrakasvàtãpunarvasubheùu måle ca bhaiùajyam oùadhaü pràrabdhaü bhakùitaü và sat ÷ubhaphaladaü bhavatãtyadhaþ tathàcàha ÷rãpatiþ %<pauùõadvaye càditibhadvaye ca hastatraye ca ÷ravaõatraye ca . maitre ca måle ca mçge ca ÷asta bhaiùajyakarma pravadanti santaþ>% . vasiùñho'pi %<hastatraye cà÷vinapauùõabheùu mitrendumåleùu ca såryavàre . bhaiùajyamuktaü ÷ubhavàsare'pi>% . atha dvyaïgalagneü dvisvabhàvarà÷iùu mithunakanyàdhanurmãneùu satsu ÷ukrendvãjye vidi ca ÷ukacandravçhaspatibudheùu dvisvabhàvalagnastheùu satasu ca punasteùàü ÷ukrendvãjyabudhànàü rave÷ca divase bàre sattithau riktàmàrahite dine bhaiùajyaü sat . ukta¤ca dãpikàyàm %<dvyaïgodaye gurubudhendusiteùu teùàü vàre rave÷ca suvidhau sutithau suyoge>% . atha ripphadyunamçtigçhe lagnàt dvàda÷asaptàùñamagçheùu ÷uddheùu ÷ubhapàparahiteùu satsu bhaiùajyaü sat tatra varùaphalapra÷nàdinà satyàyurdàyayoge auùadhasevanaü hitamityayaü vi÷eùo dhyeyaþ . taduktaü ÷rãpatinà %<dyåna÷atru nidhanavyaya÷uddhau sadgraheùu nitaràü balavatsu . àyuùa÷ca hitakàriõi yoge kãrtità niyatamauùadhasevà>% . ka÷yapo'pi %<ùañsaptàùñàntya÷uddhau ca balinaþ ÷ubhakhecaràþ . àyurdàya kare yoge kartavyà hyauùadhakriyeti>% . atha janerbhe janma nakùatre no bhaiùajyaü sat taduktaü dãpikàyàü %<janmanakùatraga÷candraþ pra÷astaþ sarbakarmasu . kùaurabhaimajyavàdàdhvakartaneùu ca varjayet .>% pãø dhàø .

#<bheùajàïga># naø 6 taø . auùadhasya anupeye vastuni ÷abdacaø .

#<bhaikùa># naø bhikùaiva tatsamåho và aõ . 1 bhikùàyàü 2 bhikùàsamåhe ca . bhikùàyàü bhavaþ tatpratipàdyagranthavyàkhyà và çgayanàø aõ . 3 bhikùàbhave triø striyàü ïãp . 4 tatpratipàdakagranthavyàkhyàne ca . %<bhikùà÷anamanudyàgàt pràk kenàpya nimantritam . ayàcitaü tu tadbhaikùaü bhoktavyaü manurabra vãt>% u÷anàþ .

#<bhaikùacaryà># strã cara--bhàve kyap 6 taø . bhikùàcaraõe manuþ 2 . 108

#<bhaikùajãvikà># strã 3 taø . bhikùayà jãvane triø .

#<bhaikùava># naø bhikùåkàõàü samåhaþ khaõóikàø a¤ . bhikùusamåhe .

#<bhaikùya># naø bhikùàõàü samåhaþ ùya¤ . 1 bhikùàsamåhe . bhikùaiva càturvarõàø ùya¤ . 2 bhikùàyàm .

#<bhaidika># triø bhedaü nityamarhati chedàø ñha¤ . nityabhedanàrhe

#<bhaima># triø bhãmasya nçpasyedam aõ . 1 bhãmançpasambandhini striyàü ïãp . sà ca 2 nalapatnyàü damayantyàm . bhãmenopàsità aõ ïãp . 3 màgha÷uklaikàda÷yàm . ekàø taø viùõudharmottare %<mçga÷ãrùe ÷a÷adhare màghe màsi prajàyate . ekàda÷yàü site pakùe sopavàso jitendriyaþ . dvàda÷yàü ùañtilàcàraü kçtvà pàpàt pramucyate . tilasnàyã tilodvattãü tilahomã tilodakã . tilasya dàtà bhoktà ca ùañtilã nàvasodati>% . matsyapuràõe %<yadyaùñamyàü caturda÷yàü dvàda÷yàmatha bhàrata! . anyeùvapi dinarkùeùu na ÷aktastvamupoùitum . tataþ puõyàmimàü bhãmatithiü pràpapraõà÷inãm . upoùya vidhinànena gacchedviùõoþ paraü padam . bhãmatithiü bhaimãtvena khyàtàmekàda÷ãm>% raghu0

#<bhaimagava># puø gotrabhede %<haritakutsapiïgala÷aïghadarbhamaimagavànàmàïgirasàmvarãùayauvanà÷veti>% à÷vaø ÷rauø 12 . 12 . 3

#<bhaimaratha># puø bhãmarathamadhikçtya kçto granthaþ . bhãmarathàdhikàreõa kçte granthe

#<bhaimasenya># puø bhãmasenasyàpatyam kurutvàt aõi pràpte vàrtiø  . bhãmasenàpaõe bàø i¤ . bhaimaseni tatràrthe

#<bhaimàyana># puüstrãø bhãmasvàpatyaü yuvà i¤antàt phak . bhãmaõa yånyapatye .

#<bhairava># puø bhãroridam aõ . 1 bhaye 2 tadvati triø amaraþ . nàñyàdiprasiddhe 3 bhayànake rase . 4 bhayasàdhane triø mediø striyàü ïãp . 5 ÷aïkare 6 tadavatàratadgaõabhede ÷abdaraø 7 nadabhede ca puø hemacaø . 8 ÷ivapatnyàü strã ïãp . bhairavabhedànàmutpattirvàmanapuø 27 aø yathà %<daityàdhipaþ samutpatya harorasi gadàü kùipat . saühitastu mahàyogã sarvàdhàraþ prajàpatiþ . gadàpàtakùatàdbhåri caturdhà'sçgathàpatat . pårvadhàràsamudbhåto bhairavo'gnisamaprabhaþ . vidyàràjeti vikhyàtaþ padmamàlàvibhåùitaþ . tathà dakùiõadhàrãttho bhairavaþ pretamàsthitaþ . kàmaràjeti vikhyàtaþ kçùõà¤janasamaprabhaþ . nàgaràjeti vikhyàta÷cakramàlàvibhåùitaþ . kùatajàdrudhiràjjàto bhairavaþ ÷ålabhåùitaþ . sacchandaràjeti khyàta indràyudhasamaprabhaþ . bhåyiùñhàdrudhiràjjàto bhairavaþ phalamåmitaþ . khyàto lagvitaràjeti ÷ãbhà¤janasamaprabhaþ . tato bhåddevaràjeti bhairavaþ kùatajàdatha . ugraràjo babhåvàtha kùatajàdbhairavo'paraþ . evaü hi saptaråpo'sau kathyate bhairavomune! . vighnaràjo'ùñamaþ prokto bhairavàùñakamucyate .>% ÷àradãyadurgàpåjàyàü tasyà÷càùñau bhairavà yathoktaü brahmavaiø praø khaø 61 aø . %<àdau mahàbhairava¤ca saühàrabhairavantathà . asitàïgabhairava¤ca rurubhairavameva ca . tataþ kàlabhairava¤ca krodhabhairavameva ca . tàmracåóaü candracåóam ante ca bhairavadvayam . etàn saüpåjya madhye ca nava ÷aktã÷ca påjayet .>% kàlãpåjàdau påjanãyà bhairavà÷ca tantrasàroktà yathà %<sasitàïgo ruru÷caõóaþ krodha unmattasaüj¤akaþ . kapàlã bhãùaõa÷caiva saühàra÷càùñamaþ smçtaþ>% . 9 ÷ivagaõàdhipabhede kàliø puø 44 aø yathà %<nandã bhçïgã mahàkàlo vetàlo bhairavastathà . aïgaü bhåtvà mahe÷asya vãtabhãtàstapodhanàþ . yairmànuùa÷arãreõa pràpire tapasobalàt . gaõànàmàdhipatyantu te jànanti haraü param .>% ÷ivàü÷akaravãrabhåpacandra÷ekharasya pàrvatyaü÷a tàràvatãgarbhajàte 10 vetàlasodare ca yathoktaü kàlipuø 45 aø . %<pravive÷a tato devã svayaü tàràvatãtanau . mahàdevo'pi tasyàntu kàmàrthaü samupasthitaþ . kàmàvasàne tasyàntu sadyojàtaü sutadvayam . abhavannçpa÷àrdåla! tathà ÷àkhàmçgànanam . tatastayornàma cakre nàradavacanànnçpaþ . jyeùñho bhairabanàmàbhåt bhãroþ putro bhayaïkaraþ . vetàlasadç÷aþ kçùõo vetàlo'bhåttathà'paraþ>% . api ca %<yã'sau bhçïgã harasuto mahàkàlo'pi bhågataþ . tàveva gaurã÷àpena sambhåya narayonijau . vetàlabhairavau jàtau pçthivyàü nçpave÷mani . yathà bhçïgimahàkàlàvutpannau pràk tathà ÷çõu . yo'sau mahàbhairavàkhyaþ sakàyaþ ÷àramo haraþ . bhairavaþ pçthagevàyaü gaõàdhyakùo haràtmajaþ .>% devãbhedeùu ÷ivaråpabhairavabhedà÷ca tãóalatantre 1 pañale uktà yathà %<÷iva uvàca . ÷çõu càrvaïgi! ÷ubhage! kàlikàyà÷ca bhairavam . mahàkàlaü dakùiõàyà dakùabhàge prapåjayet . mahàkàlena vai sàrdhaü dakùiõà ramate sadà . tàràyà dakùiõe bhàge akùobhyaü paripåjayet . samudramathane devi! kàlakåñaü samutthitam . sarve devàþ sadàrà÷ca mahàkùobhamavàpnuyuþ . kùobhàdirahitaü yasmàt pãtaü hàlàhalaü viùam . ataeva mahe÷àni! akùobhyaþ parikãrtitaþ . tena sàrdhaü mahàmàyà tàriõã ramate sadà . mahàtripurasundaryà dakùiõe påjayet ÷ivam . pa¤cavaktraü trinetra¤ca prativaktraü sure÷vari! . tena sàrdhaü mahàdevã sadà kàmakutåhalà . ataeva mahe÷àni! pa¤camãti prakãrtità . ÷rãmadbhuvanasundaryà dakùiõe tryambakaü yajet . svarge martye ca pàtàle yà càdyà bhuvane÷varã . etayà rasate tena tryambakastena kathyate . sa÷akti÷ca samàkhyàtaþ sarvatantre prapåjitaþ . bhairavyà dakùiõe bhàge dakùiõàmårtirsaj¤akam . påjayet parayatnena pa¤cavaktraü tameva hi . chinnamastàdakùiõàü÷e kabandhaü påjayet ÷ivam . kabandhapåjanàddevi! sarvasiddhã÷varã bhavet . dhåmàvatã mahàmidyà vidhavà råpadhàaiõã . vagalàyà dakùabhàge ekavaktraü prapåjayet . mahàrudreti vikhyàtaü jagatsaühàrakàrakam . màtaïgãdakùiõàü÷e ca mataïgaü påjayet ÷ivam . tameva dakùiõàmårtiü jagadànandakàrakam . kamalàyà dakùiõàü÷e viùõuråpaü sadà÷ivam . påjayet parame÷àni! sa siddho nàtra saü÷ayaþ . påjayedannapårõàyà dakùiõàü÷e ca råpakam . mahàmokùaprarda devaü da÷avaktraü mahe÷varam . durgàyà dakùiõe de÷e nàradaü paripåjayet . nakàraþ sçùñikartà ca dakàraþ pàlakaþ sadà . rephasaühàraråpatvànnàradaþ parikãrtitaþ . anyàsu sarvavidyàsu çùiryaþ parikãrtitaþ . sa eva tasyà bhartà ca dakùabhàge tu påjyate>% . 11 ràgabhede sa ca mahàdevasvaråpaþ . dhaivataniùàdaùaójagàndhàramadhyamaråpapa¤casvaramilitairgeyaþ . asya sthànaü dhaivatasvaraþ ÷aradçtau pràtargeyatà . matàntare asya ràgiõyaþ pa¤ca . bhairavã vairàñã madhumàdhavã sindhavã vaïgàlã ceti kalànàthamate bhairavo gurlarã bhàùà vilàbalã karõàñã vataüsà vaóahaüsã ceti ùañ . bharatamate madhumàdhavã lalità varàrã bahàkulã bhairavã ceti anyavidhà pa¤ca saïgãø dàø dç÷yà . 12 mahàvidyàmårtibhede strã ïãp sà ca pa¤cada÷avidhà tantrasàre uktà yathà 1 tripurabhairavã 2 sampatpradà bhairavã 3 kaule÷abhairavã 4 bhayavidhvaüsinã bhairavã 5 sakalasiddhidà bhairavã 6 caitanyabhairavã 7 kàme÷varã bhairavã 8 ùañkåñà bhairavã 9 nityà bhairavã 10 rudrabhairavã 11 bhuvane÷varã bhairavã 12 sakale÷varã bhairavã 13 tripurabàlàbhairavã 14 navakåñà vàlàbhairavã 15 annapårõe÷varãbhairavã ca etàsàü mantradhyànàdikaü krameõa tatra dç÷yam . 13 tàriõã÷aktiyoginãbhede ca %<mahàkàlyatha rudràõã ugrà bhãmà tathaiva ca . ghoràsyà bhràmarã caiva mahàràtri÷ca saptamã . aùñamã bhairavã proktà yoginãstàþ prapåjayet>% tantrasàø . tatra ÷ivasya patnyàü kàlãtantràdau bhairavyuvàca %<kàlãpåjà ÷rutà nàtha>% kàlãkavacam 14 bhairavaràgasya patnãråparàgiõãbhede strã %<bhairavã kau÷ikã caiva bhàùà velàbalã tathà . baïgàlã ceti ràgiõyo bhairavasyaiva vallabhàþ>% saügãtasàø . matàntare 15 màlavaràgasya patnãbhede %<dhànasã mànasã caiva ràmakãrã ca sindhutà . à÷àvarã bhairavã ca màlavasya priyà imàþ>% . tasyà gànakàlaþ pårvàhõaþ . %<vibhàùà lalità caiva kàmodà pañhama¤jarã . ràmakãrã ràmakelã velà màrã ca gurjarã . de÷akàrã ca subhagà pa¤camã ca gaóàtuóã . bhairavã càtha kaumàrã ràgiõyo da÷a palla ca . etàþ pårvàhõakàle tu gãyante gàyanottamaiþ>% saïgãtadàø . 15 nàgabhede puø bhàø àø 57 aø .

#<bhairavãcakra># naø bhairavyàþ påjanàrthaü cakramå . devãpåjàrthe kulàcàravatàü cakràkàrasamåhe tadvidhiryathà utpattitantre
     %<nityaü naimittikaü kàmyaü prakuryàcca dine dine . kulavàre kularkùe ca tithau candanake tathà . bhairavyàþ kalpitaü cakraü saüsthàpya pårvavat priye . suràõàü ÷odhanaü kuryàd yathàvat parame÷vari! . pravçtte bhairavãcakre sarve varõà dvijottamàþ . nivçtte bhairavãcakre sarve varõàþ pçthak pçthak>% .

#<bhaiùaja># naø bheùajameva svàrthe aõ . 1 auùadhe 2 làvakakhage jañàø bhiùajo gotràpatyaü gargàø ya¤ . bhaiùajya tasya chàtràþ kaõvàø aõ yalopaþ . 3 bhiùajo gotràpatyacchàtreùu vaø va0

#<bhaiùajya># naø bhiùajaþ karma bheùaja--svàrthe và ùya¤ . 1 auùape bhiùajo'patyaü gargàø ya¤ . 2 bhiùajo'patye puüstrãø .

#<bhaiùõaja># puø baø vaø bhiùõajo gotràpatyaü gargàø ya¤ tasya chàtràþ kaõvàø aõ yalopaþ . bhiùõaggotràpatyacchàtreùu .

#<bhaiùõajya># puüstrãø bhiùõajo gotràpatyaü gargàø ya¤ . tadgotràpatye

#<bhaiùmakã># strã bhãùmakasya racyapatyam i¤ ïãp . bhãùmakançpakanyàyàü rukmiõyàm harivaüø 120 aø .

#<bhoktç># triø bhuja--bhojane avane ca tçc . 1 bhojanakartari 2 bhogakartari ca 3 tràõakartari hemacaø . striyàü ïãp . 4 viùõau puø %<bhràjiùõurbhojanaü bhoktà>% viùõusaø .

#<bhoga># strã bhuja--bhàvakarmàdau gha¤ . 1 sukhe 2 duþkhe 3 sukhaduþkhàdyanubhave 4 stryàdãnàü bhàñake 5 bhàñakamàtre ca 6 sarpadehe 7 tatphaõàyà¤ca amaraþ . 8 dhane 9 pàlane 10 bhojane ca mediø 11 dehe 12 sarpe 13 màne ca ÷abdaratnàø 14 ravyàdãnàü rà÷igatikàle %<atãtànàgato bhogo nàóyaþ pa¤cada÷a smçtàþ>% tithitaø . 15 bhåmyàdãnàü phalabhuktau bhukti÷abde dç÷yam . 16 vibhavabhede %<kartà ca dehã bhoktà ca àtmà bhojayità sadà . bhogo vibhavabheda÷ca niùkçtirmuktireva ca>% brahmavaiø praø khaø 23 aø .

#<bhogaka># triø bhoga + saüj¤àyàü kan . bhogakàlãne tataþ vidàø apatye gha¤ . bhaugaka tadapatye puüstrãø .

#<bhogagçha># naø bhogàrthaü gçham . vàsagçhe hemacaø .

#<bhogadeha># puø bhujyate sukhaduþkhàdikamatra bhuja--àdhàre gha¤ karmaø . puõyapàpaphalabhogàrthe dehe %<pretadehaü parityajya bhogadehaü prapadyate>% ÷uø taø . 2 bhogasàdhane dehe sa ca liïga÷arãràtmakaþ tasyaiva bhogasàdhanatvàt %<pa¤capràõa manobuddhida÷endiyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanam>% vedàntinaþ . sàükhyamate pa¤capràõasthale pa¤cabhåtamàtrà iti bhedaþ . sthåladehasya bhogàvacchedakatvàt upacàràt tathàtvamiti bodhyam . tadvivçtiryathà %<÷çõu dehavivaraõaü kathayàmi yathàgamam . pçthivã vàyuràkà÷astejastoyamiti sphuñam . dehinàü dehavãja¤ca sraùñuþ sçùñividhau param . pçthivyàdipa¤cabhåtairyo deho nirmito bhavet . sa kçtrimo na÷vara÷ca bhasmasàcca bhavediha . vçddhàïguùñhapramàõa¤ca yo jãvaþ puruùaþ kçtaþ . vibharti såkùmadehantaü tadråpaü bhogahetave . sa deho na bhavedbhasma jvaladamrau yamàlaye . jale na naóo deho và prahàre sucire kçte . na ÷astre ca na càstre ca na tãkùõakaõñake tathà . taptadrave tapnalohe taptapàùàõa eva ca . prataptapratimà÷leùe'pyatyårdhvapatane'pi ca . na ca dagdho na bhagna÷ca muïkte santàpameva saþ>% brahmavaiø praø 29 aø .

#<bhogapàla># puø bhogaü bhogasàdhanama÷vaü pàlayati pàli--aõ upaø saø . a÷varakùake ÷abdamàø .

#<bhogapi÷àcikà># strã bhoge pi÷àcikeva . kùudhàyàm hàrà0

#<bhogaprastha># puø uttarasthade÷abhede vçø saø 14 aø dç÷yam .

#<bhogabhåmi># strã bhogàrthaiva bhåmiþ na karmàrthà . bhàratavarùàtirikte varùe %<tatràpi bhàrataü ÷reùñhaü jambudvãpe mahàmune! . yato hi karmabhåreùà tato'pyà bhogabhåmayaþ>% viùõupuø 2 aü÷e 3 aø .

#<bhogavatã># strã bhogaþ sarpa÷arãraü bhåmnà'styasyàm matup masya vaþ ïãp . 1 pàtàlagaïgàyàm %<bhogavatã ca pàtàle svarge mandàkinã tathà>% iti puràõam . 2 kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø . 3 nadãbhede bhàø vaø . 2 aø . 4 bhogayukte triø striyàü ïãp .

#<bhogavardhana># puø de÷abhede màrkaø puø 57 aø 48 ÷loø .

#<bhogasadman># vaø bhogàrthaü sadma . vàsagçhe ÷abdaratnàø .

#<bhogàyatana># naø 6 taø . sthåladehe %<bhokturadhiùñhànàt bhogàyatananirmàõamanyathà bhåtibhàvaþ>% sàø såø .

#<bhogàrha># naø bhogamarhati arha--aõ upaø saø . 1 dhànye ràjaniø bhogye 3 vastumàtre ca triø .

#<bhogàvalã># strã 6 taø . 1 bhoga÷reõauü . 2 stutau upacàràt 3 stutipàñhake jañàø 4 nàgapuryà hemacaø .

@<[Page 4706a]>@
#<bhogàvàsa># puø bhogàrtha àvàsaþ . vàsagçhe hàràø .

#<bhogika># puø bhogaþ a÷vabhogaþ astyasya karmatvena ñhan . a÷varakùake ÷abdamàø .

#<bhogikànta># puø 6 taø . vàyau trikàø . sarpàõàmanilàhàratvàt tasya tatkàntatvam .

#<bhogigandhikà># strã bhoginaþ sarpasyeva gandho yasyàþ kap kàpi ata ittvam . laghumaïguùñhàkhye vçkùe bhaiùaõñupraø .

#<bhogin># puø bhogaþ phaõà'styasya ini . 1 sarpe amaraþ taddevatàke . 2 a÷leùànakùatre ca 3 gràmapàtre 4 nçpe mediø tasya pra÷astabhogavattvàttathàtvam . 5 nàpite vi÷vaþ . 6 vyàvçttikare hemacaø 7 bhogayute triø striyàü ïãp sà ca 8 mahiùãbhinnaràjabhàryàyàm amaraþ bhaññinãtyatra pàñhàntaram .

#<bhogibhuj># puø bhoginaü sarpaü bhuïkte muja--kvip . mayåre naighaõñupraø .

#<bhogivallabha># naø 6 taø . candane ràjaniø .

#<bhogãndra(÷a)># puø bhogã indra iva 6 taø và . 1 anantadeve ÷abdaratnàø 2 vàsukau ca .

#<bhogya># naø bhuja--õyat kutvam . 1 dhane 2 dhànye ca . bhogamarhati yat . 3 bhogàrhe triø . bhogàrhastriyàü 4 ve÷yàyà¤ca strã ràjaniø . 5 àdhibhede puø yathàha nàradaþ %<vi÷rambhahetå dvàvatra pratibhåràdhireva ca . adhikriyata ityàdhiþ sa vij¤eyo dvilakùaõaþ . kçtakàlopaneya÷ca yàvaddeyodyatastathà . sa punardvividhaþ prokto gopyo bhogyastathaiva ca>% .

#<bhoja># puø bhuja--ac . 1 svanàmakhyàte de÷abhede sa ca da÷aþ (bhojapura) iti khyàtaþ . 2 dhàràpurasya nçpabhede bhojaprabandha bhojacaritàdau tadvçttànto dç÷yaþ . %<dhanthaþ ÷rãbhojaràjastribhuvanavijayã>% udbhañaþ . vasudevasya ÷àntidevàgarbhajàte 3 putrabhede puø harivaüø 66 aø . 4 druhyunçpaputrabhede bhàø àø 83 aø .

#<bhojaka># triø bhojayati bhuja--õic--õvul . 1 bhojanasampàdake yàj¤aø 2 . 235 ÷loø bhuja--õvul . 2 bhojanakartari tri0

#<bhojakaña># puø bhojaþ kaña iva . bhojàkhye de÷e bhàø saø 35 aø . bhojakañe bhavaþ %<eïpràcàü de÷e>% pàø vçddhasaüj¤àyàm %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . bhojakañãya tadde÷abhave triø .

#<bhojadeva># puø bhojo deva iva . bhojaràje tena ca pàta¤jalavçttiprabhçtigranthàþ kçtàþ .

#<bhojana># naø bhuja--lyuñ . 1 kañhinadravyasya galabilàdhaþsaüyojane . karaõe lyuñ . 2 dhane nighaõduþ 3 viùõau puø . %<bhràjiùõubhojanaü bhoktà>% viùõusaø . %<bhojyaråpà ca prakçtiryayà bhojanamucyate>% màyàyà bhojyaråpeõa pariõàmàt viùõostadadhiùñhànatvàt tathàtvamiti bhàùyàdau dç÷yam . bhojanaguõàdi bhàvapraø uktam àhàra÷abde 897 pçø dç÷yam . tatra vi÷eùa àhnikatattvoktotràbhidhãyate viùõupuø %<mantràbhimantritaü ÷astaü na ca paryuùitaü nçpa! . anyatra phalamàüsebhyaþ ÷uùka÷àkàdikàt tathà . tadvadaudarikebhya¤ca gurupakvebhya eva ca . bhu¤jãtoddhçtasàràõi na kadàcinnare÷vara! . nà÷eùaü puruùo'÷nãyàdanyatra jagatopate! . madhvannadadhisarpirbhyaþ saktubhya÷ca vivekavàn . a÷nãyàttanmanà bhåtvà pårvantu madhuraü rasam . lavaõàmnau tathà madhye kañutiktàdikàüstathà . pràgdravaü puruùo'÷ran vai madhye ca kañhinà÷anaþ . punarante dravà÷ã tu balàrogye na mu¤cati . anindyaü bhakùayeditthaü vàgyato'nnamakutsayan . pa¤ca gràsàn sahàmaunaü pràõàdya pyayanàya tat>% . mantràbhimantritamiti mantrànàde÷e gàyatrãti vacanàt gàyatràbhimantritam . gàruóe %<÷àkaü såpa¤ca bhåyiùñham atyamla¤ca nivarjayet . na caikarasasevàyàü prasajyeta kadàcana .>% %<munibhirdvira÷anaü proktaü vipràõàü martyavàsinàü nityam . ahani ca tathà tamasvinyàü sàrdhapraharayàmàntaþ>% chandogapaø . viùõuþ %<na tçtãyamathà÷rãyàdàpadyapi kadàcana>% . bhagavatgãtàsu %<àyuþsattvabalarogyasukhaprãtivivarsanàþ . rakhàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvikapriyàþ . kaóvavaõàtyuùõatãkùõaråkùavidàhinaþ . àhàràràjasasyeùñà duþkha÷okàmayapradàþ . yàtayàmaü gatarasaü påti paryuùita¤ca yat . ucchiùñamapi càmedhyaü bhojanaü tàmamapriyam>% . mahàbhàrate %<induvratasahasçstu ya÷caret kàya÷odhanam . pibedya÷càpi gaïgàmbhastasya sàmyaü na yàtyasau>% . gaïgàmadhikçtya matsyapuràõam %<avagàhma ca pãtvà ca punàtyàsaptamaü kulam>% . devãpuràõam %<ye caiva nçttikà stasmàttãrthàdàhçtya bhu¤jate . te sarvapàpanirmuktàþ prabhavanti gatàmayàþ>% . manuþ %<àyuùyaü pràïmukho bhuïkte ya÷asyaü dakùiõàmukhaþ . ÷riyaþ pratyaïmuõo bhuïkta çtaü bhuïkte hyudaïmukhaþ>% . niyame tvevam . aniyame tu nodaïmukhaþ . hàrãtaþ %<nodaïmukho'÷nãyàt>% iti niùkànasya tu pràïmukhenaiva bhãjanam . yathàha devalaþ %<pràïmukho'nnàni bhu¤jãta ÷uciþ pãñhamadhiùñhitaþ . vi÷uddhavadanaþ prãto bhu¤jãta na vidiïmukhaþ>% jãvanmàtçkasya dakùiõàmukhatvaniùedhamàha àpastambaþ %<dakùiõàmukho na bhu¤jãta evaüvidhabhojanamanàyuùyaü gàturupadi÷ati>% kecittu %<kuhåsnànaü gayà÷ràddhaü tilaistarpaõameva ca . na jãvatpitçkaþ kuryàdçkùiõàmukhabhojanam>% ityàcàratna karavçtàjjãvatpitçkasyàpi niùedha ityàhuþ . vyàsaþ %<pa¤càrdro bhojanaü kuryàt pràïmukho maunamàsthitaþ . hastau pàdau tathaivàsyameùu pa¤càrdratà matà .>% gobhilaþ %<bhu¤jàneùu tu vipreùu yastu pàtraü parityajet . bhojane vighnakartàsau brahmahàpi tathocyate>% . àpastambaþ %<divà punarna bhu¤jãtànyatra phalamålebhyaþ>% . manuþ %<nàtiprage nàtimàyaü na sàyaü pràtarà÷itaþ>% . atiprage'ciroditasårye atisàyaü såryàstamitisamaya evaü pràtarà÷itaþ dinabhãjanenàtitçptaþ na sàyaü na ràtrau bhu¤jãtetyarthaþ . àpastambaþ %<yastu bhojana÷àlàyàü bhoktukàma upaspç÷et . àsanastho na cànyatra sa vipra païktidåùakaþ>% bhojana÷àlàyàü bhoktukàmaþ san àsanastho vànyatra sthito và na copaspç÷et . baudhàyanaþ %<upalipte same sthàne ÷ucau sadhyàsanànvite . caturasraü trikoõa¤ca vartula¤càrdha candrakam . kartavyamànupårveõa bràhmaõàdiùu maõóalam . akçtvà maõóalaü ye tu bhu¤jate'dhamayonayaþ . teùàntu yakùarakùàüsi harantyannàni tadbalàt>% . àpastambaþ %<bhinnakàüsye tu yo vipro yadi bhuïkte tu kàmataþ . upavàsena caikena pa¤cagavyena ÷uddhyati>% . tathà ÷ådràdibhojanenàpariùkçtapàtre'pi . vçddhamanuþ %<tàmmapàtre na bhu¤jãta bhinnakàüsye malàvile . palà÷apadmapatre và gçhã bhuktaindavaü caret>% . gavyavardhamànadhçtàgnipuràõam %<arkapatre tathà pçùñhe àyase tàmrabhàjane . kare karpañake caiva bhuktvà cãndràyaõaü caret>% pçùñhe kadalãpatràdipçùñhe . paiñhãnasiþ %<tàmrarajatasuvarõà÷ma÷aïkha÷uktisphañikànàü bhinnamabhinnam iti na doùaþ>% . atra pàùàõapàtaü bhàjane vihitam %<taijasànàü maõãnàcca sarvasyà÷mamayasya ca . bhasmanàdbhirmçdà caiva ÷uddhiruktà manãùibhiþ>% iti manunà pàùàõapàtrasya ÷uddhividhànàcca . pracetàþ %<tànghålàbhya¤jane caiva kàüsyapàtre ca bhojanam . yaüta÷ca brahmacàrã ca vidhavà ca vivarjayet>% . atriþ %<àsane pàdamàrãpya bo bhuïkte bràhmaõaþ kvacit . mukhena cànnama÷nàti tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ>% . mukhena hastottolanaü vinà gavàdivadityarthaþ . à÷vamedhike %<àrdrapàdastu bhu¤jãta pràïmukha÷càsane ÷ucau . pàdàbhyàü dharaõãü spçùñvà pàdenaikena và punaþ>% . baudhàyanaþ %<bhojanaü havanaü dànamupahàraþ parigrahaþ . bahirjànu na kàryàõi tadvadàcamanaü smçtam>% . hàrãvaþ %<màrjanàcca valikarma bhojanàni daivatãrthena kuryàt>% . parà÷arabhàùye vçddhamanuþ %<na pibenna ca bhu¤jãta dvijaþ saùyena pàõinà . naikahastena ca jalaü ÷ådreõàvarjitaü pibet>% . màrkaõóeyapuràõam %<pàdaprasàraõaü kçtvà na ca veùñitamastakaþ>% . manuþ %<påjayeda÷anaü nityaü càdyàccaiva makutsayan . dçùñvà hçùyet prasãdecca praõameccaiva sarvadà . annaü dçùñvà praõamyàdau prà¤jaliþ pràrthayettataþ . asmàkaü nityamastvetaditi bhaktyàtha vandayet>% . viùõupuø %<nàgaþ kårma÷ca krakaro devadatto dhana¤jayaþ . vahisthà vàyavaþ pa¤ca teùàü bhåmau pradãyate . adattvà bàhyavàyubhyaþ pràõàdibhyo na homayet>% . iti ÷iùñapañhitavacanànnàgàdibhyo balidànamiti pràcãnàcàraþ . tatrànnaü devebhyodattvà bhoktavyaü tathà ca bhagavadgãtàyàm iùñàn bhogàn hi vo devàdàsyanti yaj¤abhàvitàþ . tairdattànapradàyaibhyo yo bhuï%<kte stena eva saþ>% . yaj¤aiþ saüvardhità devà vo yuùmabhyaü bhogànannàdãni vçùñyàdidvàrà dàsyanti . ato devairdattàn annàdãn tebhyo'dattvà yo bhuïkte sa caura eva . smçtiþ %<nivedya prà÷anàt pårvaü devapàdodakàhutiþ . hotavyà jañhare vahnau svena pàõitalena tu>% . tena pàdodakenàpo÷ànaü kçtvà pràõàhutirnaivedyena kàryà àø taø raghuø .

#<bhojanagara># naø bhojade÷asthe nagare dhàràpure bhàø uø 117 aø bhojapuràdayo'pyatra .

#<bhojapati># puø 6 taø . 1 bhojade÷àdhipe 2 kaüsaràje ca bhàgaø 10 . 47 aø bhojanàthàdayo'pyutra

#<bhojin># triø bhuja--õini . bhojanakartari striyàü ïãp .

#<bhojya># triø bhoja--õyat bhakùaõàrthatvànna kutvam . 1 bhakùaõãyadravyamàtre 2 bhakùyabhede àhàra÷abde dç÷yam . ÷ràddhànakalpe pitéõàü tçptyarthaü deye 3 annàdau ca .

#<bhojyasambhava># puø sambhavatyasmàt sam + bhå--apàdàne ap 6 baø . bhojyajàte dehasthe rasadhàtau ÷abdacaø .

#<bhoña># puø (bhoñàna) de÷abhede ÷abdaratnàø .

#<bhoñàïga># puø (bhoñàna) de÷abhede ÷abdaraø .

#<bholi># puø bhà--uli . 1 uùñre trikàø .

@<[Page 4708a]>@
#<bhos># avyaø bhà--óosi . 1 sambodhane amaraþ 2 pra÷navidhàne ÷abdara0

#<bhaujãya># triø bhoje de÷abhede bhavaþ gahàø cha . bhojade÷abhave .

#<bhauta># puø bhåtàni pràõino'dhikçtya pravçttaþ tàni devatà và asya aõ . 1 devale brohmaõe ÷abdamàø . balikarmaråpe gçhasthakartavye pa¤cayaj¤àntargate 2 mahàyaj¤abhede . %<homo daivo valirbhauto nçyaj¤o'tithipåjanam>% manuþ . 2 ràtrau strã ïãp hemacaø . bhåtapriyatvàttasyàstathàtvam .

#<bhautika># triø måtàni pçthivyàdãni pi÷àcàn và adhikçtya jàtàni ñhak . 1 bhåtàdhikàreõa jàte %<àhaïkàrikatva÷ruterna bhautikàni>% sàø såø . 2 upadrave vyàdhyàdau . 3 muktàyàü ràjaniø . 4 mahàdeve puø trikàø .

#<bhautya># puø bhåterapatyaü bàø yak . caturda÷amanau harivaü 7 aø . %<babhåvàïgirasaþputro bhåtirnàmnàtikopanaþ>% ityupakrame màrkapuø 100 tadutpattyàdikamuktam .

#<bhauma># puø bhåmerapatyaü tasyà idaü và aõ . 1 narakàsure %<tvayi bhaumaü gate jetum>% màghaþ . 2 maïgalagrahe ca . 3 bhåmibhave triø medi . bhaumajalaguõàdikam ambu÷abde 330 pçø dç÷yam . 4 bhåmivyàpake ambare dharaõiþ . 5 raktapunarnavàyàü ràjani0

#<bhaumana># puø bhåmno'patyam aõ mannantatvàt na ñilopaþ . vi÷vakarmaõi bhàø àø 32 aø .

#<bhaumika># triø bhåmau tiùñhati adhikaroti và ñhak . bhåmyadhikàriõi 2 bhåmisthite ca manuþ 5 . 142 .

#<bhaurika># triø bhåri svarõamadhikaroti ñhak . kanakàdhyakùe amaraþ .

#<bhauriki># puüstrãø bhårikasyarmarapatyami¤ . bhårikarùerapatye striyàü krauóyàø ùyaï . bhorikyà tadapatye striyàü ùittvàt ïãù ca bhaurikãtyapi tatràrthe . tataþ apatye tikàø phi¤ . bhaurikyàyaõi bhaurikerapatye puüstrãø . bhaurikyàø viùaye rthe vidhal . bhaurikividha tadviùaye de÷e

#<bhaurikyàdi># puø de÷e viùaye vidhalpratyayanimitte ÷abdanaõe sa ca gaõaþ pàø gaø ukto yathà %<bhauriki bhauliki caupayata caiñayata kàõeya bàõijaka bàlikàjya saikayata vaikayata>% .

#<bhauliki># puüstrãø bhauriki + và rasya laþ . bhauriki÷abdàrthe bhauriki÷abdavat sarvam .

#<bhauliïga># puüstrãø bhåliïgasya khagabhedasyàpatyam aõ . bhåliïgakhagàpatye striyàü gauràø ïãù . tataþ yuvapratyayasya luk

#<bhauvàdika># puø bhvàdau gaõe pañhitaþ ñhak vàtpårvam aic . bhvàdinaõapañhite dhàtau . evam àdàdikajauhutyàdikadaivàdikàdayo'pi adàdyàdigaõapañhite dhàtau .

@<[Page 4708b]>@
#<bhyasa># bhaye bhvàø àø akaø señ . bhyasate abhyasiùña .

#<bhyasate># avyaø . uttaradi÷i nighaõñuþ .

#<bhraü÷a># puø bhran÷a--bhàve gha¤ . vyasane amaraþ . ataþpàte ca

#<bhraü÷akalà># avyaø åryàø . hisàyàm gaõaratraø ñãø . bhraü÷akalàkçtya hisitvetyarthaþ .

#<bhra(bhru)(bhrå)kaü÷a># puø bhruvà kuü÷à iïgitaj¤àpanaü yasya . %<abhråkuü÷àdãnàm>% vàrtiø a pakùe và hrasvaþ iti råpatrayam strãve÷adhàriõi nañe amaraþ .

#<bhra(bhru)(bhrå)kuñi># puüstrãø bhruvaþ kuñiþ kauñilyam . bhrakuü÷avat råpatrayam . bhruvaþ kauñilye amaraþ .

#<bhra(bhla)kùa># adane bhvàø uø sakaø señ và rasya laþ dhàtupàñhaþ . bhra(bhu)kùati te abhra(bhla)kùot . babhra(bhla)kùa .

#<bhrajas># puø bhràjate bhràja--asun pçùoø hrasvaþ . 1 agnau chandasi yajuø 15 . 5 . %<agnirvai bhraja÷chandaþ>% ÷ataø bràø 8 . 5 . 2 . 5 . 2 àdityaråpe kùure ca %<kùuro bhrama÷chanda ityasau và àdityaþ kùuro bhraja÷chandaþ>% tatraiva .

#<bhraõa># ÷abde bhvàø paraø sakaø señ . bhraõati abhràõãt abhraõãt babhràõa .

#<bhran÷a># adhaþpatane divàø akaø señ . bhra÷yati irit abhra÷at abhraü÷ãt bhra÷yata .

#<bhran÷a># adhaþpàte akaø señ . bhraü÷ati çdit abhra÷at . udit . bhraü÷itvà bhraùñvà . bhraùñaþ .

#<bhra(bhru)(bhrå)bhaïga># puø 6 taø . bhrukuü÷avat và akàrahrasvau bhruvo bhaïge .

#<bhrama># calane bhvàø paraø akaø señ . bhramati kauñilye irit . abhramat abhramãt . babhràma kaõàø bhrematuþ babhratuþ .

#<bhrama># calane divàø paraø sakaø señ ÷amàø . bhràmyati abhramãt .

#<bhrama># bhvàø paraø akaø señ . bhramati abhramãt phaõàø bhrematuþ babhramatuþ caïi na hrasvaþ . jvalàø bhramaþ bhràmaþ .

#<bhrama># puø bhrama--gha¤ . 1 mithyàj¤àne (anyathàbhåtasya vastuno'nyathàråpeõa j¤àne) 2 jalanirgamasthàne 3 kunde (kuüda) 4 bhramaõe ca mediø . bhrama÷ca tadvati tatprakàrakaj¤ànam . vyadhikaraõaprakàràcchinnaviùayatà÷àlij¤ànam . yatprakàrikà yà viùayatà tatprakàravyadhikaraõaviùayatàkaj¤ànam . svaprakàravyadhikaraõaviùayatàkaj¤ànam . svavyadhikaraõaprakàràvacchinnaviùayatàpratiyogij¤ànam (ci0) tadabhàvavanniråpitatanniùñhaviùayatàpratiyogitàkatadabhàvavati tatsambandhena taddharmavi÷iùñatanniråpitavai÷iùñyaviùayatà÷àsi j¤ànam . vi÷eùyitàsambandhena tattadvyaktitvàvacchinnapratiyotitàkatadabhàvavadavacchinnà yà tadvyaktiprakàrità tacchàlij¤ànam . (måø mà0) %<mithyàj¤ànàparaparyàyo'yaü ni÷cayaþ>% (gauø vç0) atasmiüstadgrahaþ (bhàø pa0) . tadabhàvavati tatprakàrakaü j¤ànam yathà ÷uktau idaü rajatam iti j¤ànam . (taø pra0) bhramo dvividhaþ . viparyàsaþ saü÷aya÷ca . taddhetava÷ca doùà doùa÷abde 3763 pçø dç÷yàþ

#<bhramaõa># naø bhrama--lyuñ . gatibhede paryañane karman÷abde dç÷yam

#<bhramaõã># strã bhrama--karaõe lyuñ ïãp . 1 krãóàrthaparyañane tatsàdhane 2 krãóikàyà¤ca mediø .

#<bhramatkuñã># strã bhramantã kuñãva . tçõàdinirmite chatre trikà0

#<bhramara># puüstrãø bhrama--karan . 1 madhukare amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 2 kàmuke mediø . 3 bhramaracchallãlatàbhede strã ràjaniø ñàp .

#<bhramaraka># puø bhramara iva kàyati kai--ka . lalàñalambite bhramaratulye cårõakuntale amaraþ . svàrthe ka . bhramaraka bhramare vàlamåùikàyà¤ca mediø . (turamãna) vedhanayantrabhede da÷akumàø . jalabhramaõe vi÷vaþ .

#<bhramarakãña># puø bhramara iva kãñaþ . (kumerapokà) kãñabhede

#<bhramaracchallã># strã latàbhede ràjaniø . bhçïgacchallya dayo'pyatra %<bhçïgacchalã ca kañukà tiktà dãpanarocanã>% ràjaniø .

#<bhramarapadaka># naø %<bhramarapadakamidamabhihitam>% dvàda÷àkùarapàdake vçø raø ñãø ukte chandobhede .

#<bhramarapriya># puø 6 taø . dhàràkadambe ratnamàø .

#<bhramaramàrã># strã bhramaraü màrayati màri aõ upaø saø gauràø ïãù . bhçïgàrilatàyàm ràjaniø . bhçïgàryàdayo'pyatra %<bhramaràri÷ca tiktà syàt pitta÷leùmakaphàpahà . tridoùakuùñhakaõóåti÷ophavraõavinà÷inã>% ràjaniø .

#<bhramaravilasità># strã %<mogo naugo bhramaravilasità>% chandomaø uktai ekàda÷àkùarapàdake chandobhede asya klãvatvameke vadanti .

#<bhramaràtithi># puø bhramaraþ atithiryasya . campake ràjaniø .

#<bhramarànanda># puø bhramaràn ànandayati à + nanda--õicaõ upaø saø . 1 bakule 2 atimuktake raktàmlàne ca ràjani0

#<bhramaràlaka># puø bhramara iva alati paryàpnoti ala--õvul . lalàñasthe cårõakuntale hemacaø .

#<bhramarã># strã bhramara + ïãù . 1 ùañpadyàü astyarthe ac gauràø ïoù . tadàkàravatyàü 2 jatukàyàü 3 putradàtryà¤ca ràjani0

#<bhramareùña># puø 6 taø . 1 ÷yonàkavçkùe 2 bhàrgyà 3 bhåmijambvà¤ca strã ràjaniø .

@<[Page 4709b]>@
#<bhramarotsavà># strã bhramaràõàsutsavo modo yatra . màdhavãlatàyàm ràjaniø .

#<bhramàsakta># triø bhrame ni÷ànàrthacakrabhramaõe àsaktaþ . ÷astrani÷ànàsakte ÷astramàrjake hemacaø .

#<bhra÷a># adhaþpatane diø paraø sakaø señ . bhra÷yati abhrà÷ãt abhra÷ãt . udit ktvà veñ . bhra÷itvà bhraùñvà . bhraùñaþ .

#<bhra÷iman># puø bhç÷asya bhàvaþ ati÷aye và imanic çtoraþ . 1 bhç÷atve 2 ati÷ayabhç÷e ca . ati÷aye iùñhan bhra÷iùñha ãyasun bhra÷ãyas ati÷ayabhç÷e triø ãyasuni striyàü ïãp .

#<bhraùña># triø bhra÷a--kta . cyute galite svàrthe ka . tatràrthe sa ca upakàø .

#<bhrasja># pàke tuø uø sakaø aniñ . bhçjjati àrdhadhàtuke và bharjàde÷aþ sa ca señ abhràkùãt abharjãt . abhraùña abharjiùña . babharja vabhrajja .

#<bhràja># dãptau bhvàø àtmaø akaø señ . bhràjate abhràjiùñaü phaõàø bhreje babhràje . caïi và hrasvaþ . dvitaü athu bhràjarthuþ .

#<bhràja># naø varùasàdhye gavàmayanasatre viùuvannàmake pradhànadine geye divàkãrtye sàmabhede %<divàkãrtya sàmà bhavati>% ityupakrame tasya divàkãrtyatvaü samarthya %<bhràjàbhràje pavamànamukhe bhavato mukhata evàsya tàbhyàü tamo'paghnanti>% tàø bràø 4 . 6 . 14 . %<yadyapyatra pavamànamukha iti sàmànyasambandha eva dç÷yate ye gàyatre te gàyatrãùåttarayoþ pavamànayoriti vi÷eùàvagaterevaü vyàkhyàtaü spaùñamanyat . anena bhràjàbhràjayoþ sàmnoþ sthànaniyamo'rthàdukto bhavati>% bhàø tacca sa ma %<parisvàno giriùña>% ityasmin geyam tacca åhagàne 3 praø 12 .

#<bhràjaka># triø bhràja--õvul . 1 dãpti÷ãle 2 pittabhede naø ÷abdaratnàø pitta÷abde 4335 pçø bhàvapraø vàkyaü dç÷yam .

#<bhràjira># puø bhautyamanvantare devabhede màrkapuø 100 aø .

#<bhràjiùõu># triø bhràja--iùõuc . 1 dãpti÷ãle 2 viùõau puø . %<bhràjiùõurbhojanaü bhoktà>% viùõusaø .

#<bhràtuùputra># puø 6 taø aluksaø kaskàø . bhràtuþ putre .

#<bhràtç># puø bhràja--tçc pçùoø . ekapitçjàte (bhài) iti khyàte padàrthe tasya svasnà sahoktau ekaø . 2 bhràtçbhaginyoþ dviø vaø .

#<bhràtçka># triø bhràturidam ñha¤ . bhràtçsambandhini .

#<bhràtçja># puüstrãø bhràturjàyate jana--óa 5 taø . 1 bhràtuputre 2 tatkanyàyàü strã .

#<bhràtçjàyà># strã 6 taø . bhràtçpatnyàü kalau niyogenàpi tadgamananiùedho yathà %<bhràtçjàyàü kamaõóalum>% kali÷abde 1873 pçø dç÷yam . aniyogena tadgamane doùo yathà %<bhràtçjàyàpahvàrã ca màtégàmã bhavennaraþ>% brahmavaiø praø 56 aø . bhràtçpatnyàdayà'pyatra .

#<bhràtçdvitãyà># strã bhràtçbhãjanàrthà dvitãyà . kàrtika÷uklapakùasya dvitãyàyàm yamadvitãyàyàü tadvidhiþ nirõayasiø bhaviùye %<kàrtike ÷uklapakùasya dvitãyàyàü yudhiùñhira! . yamo yamunayà pårvaü bhojitaþ svagçhe'rcitaþ . ato yamadvitãyeyaü triùu lokeùu vi÷rutà . asyàü nijagçhe vidvan! na bhoktavyaü tato naraiþ . snehena bhaginãhastàdbhoktavyaü puùñivardhanam . dànàni ca pradeyàni bhaginãbhyo'pi vidhànataþ . svarõàlaïkàravastrànnapåjàsatkàrabhojanaiþ . sarvà bhaginyaþ saüpåjyà abhàve pratipannakàþ>% pratipannàþ màtçbhaginya iti hemàdriþ . pitçvyabhaginãhastàt prathamàyàü yudhiùñhira! . màtulasya sutàhastàddvitãyàyàü tathà nçpa! . piturmàtuþ svasaþ kanye tçtãyàyàü tayoþ karàt . bhoktavyaü sahajàyà÷ca bhaginyà hastataþ param . sarvàsu bhaginãhastàdbhoktavyaü balabardhanam . yasyàü tithau yamunayà yamaràjadevaþ sambhojitaþ pratijagat svasçsauhçdena . tasyàü svasuþ karatalàdiha yo bhunakti pràpnoti ratnasukhadhànyamanuttamaü saþ . gauóàstu yasaü ca citraguptaü ca yamadåtàü÷ca påjayet . arvya¤càtra pradàtavyaü yamàya sahajadvayaiþ mantraþ %<ehyehi màrtaõóaja! pà÷ahasta! yamàntakàlokadharàmare÷a! . bhràtçdvitãyàkçtadevapåjàü gçhàõa cà'rghyaü bhagavannamaste! bhràtastavànujàtàhaü bhuïkùya bhaktamidaü ÷ubham . prãtaye yamaràjasya yamunàyà vi÷eùataþ>% jyeùñhà'grajàteti vadediti syàrtàþ . ityannadànamityapyàhuþ . brahmàõóapuràõe'pi %<yà tu bhojayate nàrã bhràtaraü yugmake tithau . arcayeccàpi tàmbålairna sà vaidhavyamàpnuyàt . bhràturàyuþkùayo ràjan na bhavet tatra karhicit>% .

#<bhràtçbadhå># strã 6 taø . (bhàdaravau) kçniùñhabhràtçjàyàryàü halà0

#<bhràtçbhaginã># strã dviø vaø . và eka÷eùaþ . bhràtràsahita bhaginyàm .

#<bhràtçvala># triø bhràtà'styasya valac . bhràtçyukte .

#<bhràtçvya># puø bhràtuþ putraþ bhràtç + vyat . 1 bhràtuùputre 2 ÷atrau ca hemacaø %<atipàpmànaü bhràtçvyaü kùapayati ya etayà stute>% tàø bràø 2 . 7 . 2 .

#<bhràtç÷va÷ura># puø bhràtrà patibhràtà ÷va÷ura iva påjyatvàt . patijyeùñhabhràtari (bhàsura) ÷abdaratnàø .

@<[Page 4710b]>@
#<bhràtra># naø bhràturidam ÷ivàø aõ . bhràtçsambandhini .

#<bhràtrãya># puüstrãø bhràturapatyam cha . bhràtuùputre amaraþ .

#<bhrànta># naø bhrama--bhàve kta . 1 bhramaõe %<janasthàne bhràntam>% nàñaø kartari kta . 2 mithyàj¤ànayukte 3 bhramaõayukte ca triø . 4 dhuståre 5 mattagaje ca puø ràjaniø .

#<bhrànti># strã bhrama--ktin . 1 bhramaõe 2 ayathàrthaj¤àne ca . %<ùàõmàsike tu saüpràptai bhràntiþ saüjàyate nçõàm . dhàtràkùaràõi sçùñàni patràråóhànyataþ purà>% jyoø taø . bhràntij¤àna¤ca cittavikùepaþ yogàntaràyaþ pàtaø såø uktaþ cittavikùepa÷abde 2941 pçø dç÷yam .

#<bhràntimat># triø bhràntirastyasya matup masya vaþ . 1 bhramaj¤ànayute striyàü ïãp . 2 arthàlaïkàrabhede puø alaïkàra÷abde dç÷yam .

#<bhràntihara># puø bhràntiü harati hç--ña . 1 mantriõi ÷abdaratnàø 2 bhramanà÷ake triø striyàü ïãp .

#<bhràma># triø bhrama--jvalàø kartari õa . bhramayukte .

#<bhràmaka># triø bhràmayati bhrama--õic--õvul . 1 bhçmajanake 2 ÷çgàle puüstrãø striyàü ïãp . 3 dhårte triø . 4 såryàvarte maõau 5 ayaskànte (cumbakapàtara) mediø tasya lauhacàlakatvàt tathàtvam .

#<bhràmara># naø bhramareõa saübhçtaü sampàditam asyedaü và aõ . 1 madhuni . 2 bhramarasamyandhini triø 3 ayaskànte puø mediø . %<tadàhaü bhràmaraü råpaü kçtvà'saükhyeyaùañ padam>% ityupakramya %<bhràmarãti ca màü lokàþ>% iti devãmàø ukte 4 caõóãmårtibhede strã . bhràmaramadhuguõàdi %<ki¤cit sçkùmaiþ prasiddhebhyaþ puùpebhyo'libhi÷citam . nirmalaü sphañikàbhaü yattanmadhu bhràmaraü smçtam . bhràmaraü raktapittaghnaü måtrajàóyakaraü guru . svàdupàkamabhiùyandi vi÷eùàt picchilaü himam>% bhàvapraø uktam . 5 apasmàraroge ÷abdamàlà .

#<bhràmarin># triø bhràmaraü bhramarasyeva dhårõanavattvàt råpamasya ini . apasmàrarogayute %<bhràmarã gaõóamàlã ca>% manuþ 3 . 161 . ñãkàyàü kullåø .

#<bhrà÷aü># bhàse bhvàø àø akaø señ . bhrà÷ate bhrà÷yate abhrà÷iùña . phaõàø bhre÷e babhrà÷e . çdit caïi na hrasvaþ . dvit athuþ bhrà÷athuþ .

#<bhràùñra># puø bhrasja--karaõe ùñrat . 1 amyarãùe (bhàjanàkhosà) amaraþ . bhràùñre saüstataþ aõ . 2 ambarãùasaüstate bhçùñataõóulàdau triø striyàü ïãp .

#<bhràùñraki># puø gotrarùipravarabhede pravaràø .

@<[Page 4711a]>@
#<bhràùñrivratin># puø gotrapravararùibhede hemàø vraø pravaràdhyàyaþ .

#<bhràsa># dãptau divàø àø akaø señ . bhràsyate abhràsiùña .

#<bhràsa># dãptau bhvàø àø akaø señ . bhràsyate abhràsiùña kaõàø bhrese babhràse dvit . bhràsathuþ çdit caïi ga hrasvaþ .

#<bhrã># bhave akaø bharaõe sakaø kyràø và ptvàø paraø aniñ . bhrãõàti bhriõàti abhraiùãt .

#<bhruóa># saüvaraõe sakaø saüghàte akaø tuø kuø paraø señ . bhruóati abhruóãt bubhroóa .

#<bhrå># strã bhrama--óå . netrayorårdhvasvàyàü romaràjau amaraþ . tacchubhà÷ubhalakùaõaü garuø 66 aø uktaü yathà %<vi÷àlonnatà sukhino daridrà viùamabhruvaþ . dhanã dãrghàsaüsaktambårbàlendånnatasubhruvaþ . àdyo nisva÷ca khaógabhrårmadhyà÷ca vinatabhruvaþ>% . bhruvo målam jàhac . bhråjàha bhråmåle naø .

#<bhråkùepa># puø 6 taø . 1 bhråbhaïge 2 saïketaj¤àpanàya bhruvostiryakcàlane %<bhråkùepamàtrànumitaprave÷àm>% kumàraþ .

#<bhråõa># à÷àyàü vi÷aïkàyà¤ca cuø àtmaø sakaø señ . bhråõayate ayubhruõata

#<bhråõa># puø bhråõa--gha¤ . strãõàü 1 garbhe 2 vàsake ca amaraþ .

#<bhråõaghna># triø bhråõaü garbhaü hanti hana--ka . bhråõahatyàkàrake kvip bhruõahàpyatra . %<api bhråõahanaü màsàt>% manuþ . tatpràya÷cittaü pràø viø uktaü yathà tatra puüstrena j¤àte puruùabadhapràya÷cittaü strãtvena j¤àte strãbadhapràya÷cittam . avij¤àte tu puübadhapràya÷cittamàha manuþ %<hatyà garbhamavij¤àtametadeva vrata¤caret . ràjanyavaikùyau cecj¤ànàdàtreyã (rajasvalàü) meva ca striyam>% etadeveti . brahmavadhapràya÷cittamityarthaþ . bràhmaõãgarbhabadhavidhayamidaü tasyaiva prakçtatvàt . kùatriyàdigarbhabadhe tu yadvarõo garbhastadvarõabadhapràya÷cittaü kàryaü yathà yàj¤avalkyaþ %<yàgasyakùatravióghàte caredbrahmahaõo vratam . garbhahà ca yathàvarõaü tathàtreyãnisådanaþ>% vratapadopàdànàt j¤ànata idam aj¤ànatastadardhaü tena j¤ànakçte bràhmaõagarbhabadhe dvàda÷avàrùikam . kùatriyagarbhabadhe traivàrùikaü vai÷yagarbhabadhe sàrdhavàrùikaü ÷ådragarbhabadhe navamàsikaü, dhenusaïkalanamapyåhanãyam .

#<bhråbhaïga># puø 6 taø . krodhàdij¤àpanàrthaü bhruvastirpyakcàsane %<bhråbhaïgaduùprekùasuõasya tasya>% iti kumàraþ .

#<bhreja># bhàse bhvàø àtmaø asaø señ . bhrejate amrejiùña . çdit caïi ga hrasvaþ . agibhrejat ta .

@<[Page 4711b]>@
#<bhre(bhle)ùa># patane calane ca akaø bhvàø ubhaø señ . bhre(bhle)ùati te abhre(bhle)ùãt abhra(bhle)ùiùña . çdit caïi na hrasvaþ . abibhre(bhle)ùat ta . tatra patane àø bhaye calane ubhaø akaø iti bhedaþ .

#<bhreùa># puø bhreùa--gha¤ . ucitasthànàt patane amaraþ . %<kàraõabhreùe kàryabhreùo mà bhåditi>% vçø uø bhàø .

#<bhrauveya># triø bhruva idam %<bhruvo vuk ca>% pàø ñak vuk ca . bhråsambandhini ca .

#<bhlakùa># bhakùaõe bhvàø ubhaø sakaø señ . bhlakùati te abhlakùãt abhlakùiùña . durganate bhrakùadhàturayam .

#<bhlà÷a># dãptau và divàø pakùe bhvàø àø akaø señ . bhlà÷yate bhlà÷ate abhlà÷iùña phaõàø bhle÷e babhlà÷e . dvit (akùu) bhlà÷akùuþ . vopadebamate bhrà÷adhàturayam .
     iti ÷rãtàrànàthatarkabàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatye bhakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ma>#

#<makàraþ># pavargasya pa¤camavarõaþ . asyoccàraõasyànamoùñhau nàsikà ca jihvàgreõa oùñhayoþ syar÷enoccàraõam àbhyantaraþ prayatnaþ ataevàsya spar÷avarõatà a÷unàsikatà ca . bàhyaprayatnà÷ca saüvàranàdaghoùàþ astrapràõa÷ca . asya dhyevasvaråpasuktaü kàmadhenutaø %<makàraü ÷çõu càrvaïgi! svayaü paramakuõóalã . taruõàdityasaïkà÷aü caturvargapradàghakam . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà>% . varõàbhidhàne'sya paryàvà uktrà yathà %<maþ kàsã kle÷itaþ kàlo mahàkàlo mahàntakaþ . vaikuõñho basudhà candroraviþ puruùaràjakaþ . kàsabhadro jayà medhà vi÷vadà dãptasaüj¤akaþ . jañhara¤ca bhramo mànaü sakùmãrmàtograbandhanã . viùaü ÷ivo mahàvãraþ ÷a÷iprabhà jane÷varaþ . pramataþ priyasç rudraþ sarvàïgo vahnimaõóalam . màtaïgamàlinã vinduþ ÷ravaõà bharayo viyat>% . tadadhiùñhànçdevatàdhyànaü yathà %<kçùõàü da÷abhujàü bhãmàü pãtalohimasocanàm . kçùõàmbaradharàü nityàü dharmakàmàrthamokùadàm . evaü dhyàtvà makàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . màtçkànyàse'sya jañhare nyàsyatà . kàvyàdau prathamaü prayoge duþkhaü phalaü %<sukhabhayamaraõaü kle÷aduþkhaü pavargaþ>% vçø raø ñãø ukteþ .

#<ma># puø mà--ka . 1 ÷ive 2 candre 3 caturmukhe brahmaõi ekàkùaø . 4 yame 5 samaye 6 viùe 7 viùõau ca mediø . chandaþ÷àstrokte 8 triguruke gaõe %<mo bhåmistriguruþ ÷riyaü di÷ati yaþ>% vçø raø ñãø . tasya devatà bhåmiþ kàvyàdau prathamaprayoge ÷rãlàbhaþ phalam .

#<maka># bhåùaõe gatau ca bhvàø àø sakaø señ idit . maïkate amaïkiùña mamaïke .

#<maka># puünaø ma iva kàyati kai--ka ardharcàdi . ÷ivàditulye .

#<makara># puüstrãø maü viùaü kirati ké--ac . 1 jalajantubhede amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . sa ca gaïgàvàhanaü kàmasya dhvaja÷ca . makaràkaratvàt 2 meùàdito da÷ame rà÷au . tadrà÷i÷ca uttaràùàóhà÷eùapàdayayasahitaü ÷ravaõaü dhaniùñhàrdha¤ceti navapàdàtmakaþ . tadrà÷isvaråpàdikaü nãø tàø uktaü yathà mçga÷caraþ kùmà'rdharavo yamà÷à strã piïgaråkùaþ ÷ubhabhåmi÷ãtaþ . svalpaprajàsaïgasamãraràtriràdau catuùpàt viùamodayo viñ . maki--gha¤ pçùoø makaü bhåùaõaü ràti dadàti rà--ka . 3 nidhibhede nidhi÷abde 468 pçø dç÷yam .

#<makarakuõóala># puø makaràkçti kuõóalaü karõabhåùaõam . makaràkàre karõabhåùaõe .

#<makaraketana># puø makaraþ makaracihnitaü ketanaü dhvajo yasya . kandarpe hemacaø makaraketvàdayo'pyatra .

#<makaradhvaja># puø makaro dhvajo'sya . kàmadeve amaraþ .

#<makaranda># puø makaramapi dyati kàmajanakatvàt do--avakhaõóane ka pçùoø mum . 1 puùpamadhau amaraþ . 2 kundavçkùe ca 3 ki¤jalke naø ràjaniø .

#<makarandavatã># strã makaranda + bàhulye matup masya vaþ ïãp . 1 pàñalàyàm ÷abdacaø 2 madhuvi÷iùñe triø .

#<makarandikà># strã %<rasaiþ ùaóbhirlokairmamanasajajà gururmakarandikà>% vçø raø ñãkokte ånaviü÷atyakùarapàdake chandobhede .

#<makaravyåha># puø makara iva vyåhaþ . makaràkàre sainyanive÷anabhede bhàø bhãø 69 aø .

#<makarasaükrànti># strã 7 taø . makare rà÷au raveþ 1 saükramaõe 2 tadupalakùitapuõyakàlopalakùite ca dine .

#<makaràkara># puø 6 taø . samudre hemacaø .

#<makaràkàra># puø makarasyevàkàraþ phale yasya . (kàüñàkaramacà) kara¤jabhede ÷abdacaø .

@<[Page 4712b]>@
#<makaràkùa># puø ràvaõapakùasthe ràkùasabhede ràmàø laïkàø 17 aø .

#<makaràïka># puø makaroïko yasya . 1 kàmadeve 2 manubhede ajayapàlaþ

#<makaràlaya># puø 6 taø . samudre makaràvàsàdayo'pyatra .

#<makaràsana># naø rudrayàmalokte påjàïge àsanabhede %<makaràsanamàvakùye vàyånàü stambhakàraõàt pçùñhe . pàdadvayaü baddhvà hastàbhyàü pçùñhabandhanam>% .

#<makarãprastha># puø makaryà upalakùitaþ prasthaþ . yadà kadàcit makarãsambaddhe prasthe sànau karkyàø asya nàdyudàttatà .

#<makaùñu># puø çùibhede tasyàpatyaü ÷ubhràø óhak . màkuùñaveya tadapatye puüstrãø .

#<makàra># puø ma + svaråpe kàra . masvaråpe varõe . makàràdirvarõa àdyakùare'styasya ac . madyamatsyamàüsamaithunamudràråpe makàràdivarõayukte tantrokte padàrthapa¤cake .

#<makuña># naø maki--bhåùaõe uña pçùoø . ÷irobhåùaõe mukuñe dviråpakoø .

#<makuti># strã maki--uti pçùoø . ÷ådra÷àsane trikàø .

#<makura># puø maki--urac pçùoø . 1 darpaõe 2 bakulavçkùe 3 kulàladaõóe 4 kalikàyà¤ca hemacaø .

#<makula># puø maki--ulac pçùoø . 1 mukule 2 bakulavçkùe ÷abdaratnàø .

#<makuùñaka># puø maki--bhåùàyàü u--pçùoø makuü bhåùàü stakati pratihanti staka--ac suùàmàø ùatvam . vanasudge (mugàni) ràjaniø .

#<makuùñha># puø mãyate mà--óa kutsitaü tiùñhati sthà--ka ambaùñhàø ùatvam karmaø . 1 brãhibhede %<makuùñho vàtalo gràhã kaphapittaharo laghuþ . vàntikçnmadhuraþ pàke kçmikçjjvaranà÷anaþ>% bhàvapraø . 2 mçdugàmini triø . svàrthe ka . 3 vanamudge

#<makålaka># puø maki--ålac pçùoø saüj¤àyàü kan . 1 dantãvçkùe amaraþ . 2 mukule ramànàthaþ .

#<makka># gatau bhvàø àø sakaø señ . makkate amakkiùña mamakke .

#<makkalla># puø ÷ålarogabhede %<prajàtàyà÷ca nàryà råkùa÷arãràyàstãkùõairavi÷odhitaü raktaü vàyunà tadde÷agenàtisaüruddhaü nàbheradhaþpàr÷vayorvastau vasti÷irasi và granthiü karoti . tata÷ca nàbhivastyudara÷ålàni bhavanti såcãbhiriva nistudyate bhidyate dãryata iva ca pakvà÷ayaþ . samantàdàdhmànamudare såtrasaïga÷ca bhavatãti makkallalakùaõam>% su÷rutaþ .

#<makkåla># naø makka--ålac . ÷ilàjatuni ÷abdaraø .

#<makkola># puø makka--bàø ola . khañikàyàü trikàø .

#<makùa># rodhe saüghàte ca bhvàø paraø akaø señ . makùati amakùãt .

#<makùavãrya># puø makùaü saühataü vãryaü yasmàt . 5 gaø piyàlavçkùe ràjaniø .

@<[Page 4713a]>@
#<makùikà># strã ma÷a--sikan . kãñabhede vaübharàlãkãñe (maumàchi) ujvalaø pçùoø dãrghaþ tatràrthe ràjaniø .

#<makùikàmala># naø 6 taø . sikthake (moma) ràjaniø .

#<makùikàsana># naø 6 taø . (maucàka) sikthakàdhàre ràjaniø pàñhàntaram .

#<makùu># naø makùa--un . 1 ÷ãghre nighaõñuþ 2 ÷ãghragatiyute triø çø 8 . 26 . 6

#<makha># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ . makhati amàkhãt amakhãt mamàkha mekhatuþ .

#<makha># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ idit . maïkhati amaïkhãt maïkhyate .

#<makha># puø makha--saüj¤àyàü gha . yaj¤e amaraþ .

#<makhatràtç># puø makhaü vi÷vàmitrarùimakhaü tràyate trai--tçc . ÷rãràme ÷abdaraø .

#<makhadviù># puø makhàya dveùñi dviùa--kvip . 1 ràkùase 2 yaj¤adveùiõi triø .

#<makhàgni># puø 6 taø . yaj¤e saüskçtàgnau jañàø . makhànalàdayo'pyatra .

#<makhànna># naø makhe tatkàle bhojyamannaü munyannatvàt ÷àø taø . (màkhanà) 1 jalajàte målaje phalabhede %<makhànnaü padmavãjasya guõaistulyaü vinirdi÷et>% bhàvapraø . 6 taø . 2 yaj¤ànne ca .

#<makhàsuhçt># puø 6 taø . dakùayaj¤asya nà÷ake mahàdeve hemaca0

#<maga># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ idit . maïgati amaïgãt .

#<magadha># puø maïgyate adhogamyate'nena magi--ka pçùoø bhagaü doùaü pàpaü và dadhàti dhà--ka . 1 de÷abhede 2 tadde÷asthe jane baø vaø . sa ca kãkañetisaüj¤aþ aïgade÷astha÷ca . kãkañeùu gayà puõyà nadã puõyà punaþpunà ityukteþ gayàdãnàmeva puõyatvam . anyeùàmapuõyatvaü pratyuta pàpajanakatvam %<aïgavaïgakaliïgàndhràn gatvà saüskàramarhati>% mitàø devalokteþ . %<tãrthayàtrà vyatirekeõaitàn gatvà tatraiva cirasuùitvà gaïgàgamanaü pràya÷cittam . tada÷aktau punarupanayanaü aticiravàse tu punarupanayanaü kçtvà càndràyaõaü kartavyam>% pràø viø . atastasya pàpajanakatvàt tathàtvam . tataþ bhavàrthe gahàø cha . magadhãya tatra bhave tri0

#<magadhà># strã magadha utpattisthànatvenàstyasyà ac . pippalyàü ratnamàø .

#<magadhe÷vara># puø 6 taø . 1 jaràsandhançpe hemaø . 2 tadde÷apatimàtre ca .

#<magadhodbhavà># strã magadhade÷e bàhulyenodbhavati ac . pippalyàm ràjaniø . tadde÷e tasyàþ pracurabhavatvàttathàtvam .

#<magadhya># pariveùñane kaõóvàø paø sakaø señ . magadhyati amagadhyã(dhã)t .

@<[Page 4713b]>@
#<maganda># puø magaü pàpaü dadàti dà óa pç÷oø mumç ca . ku÷ãdini niruø 6 . 22 .

#<magaõa># puø chandaþ÷àstrokte sarvaguruke varõatraye .

#<magala># puø gotrapravararùibhede pravaràø .

#<magna># triø masja--kta . (óovà) jalàdau kçtamajjane .

#<magha># kaitave dyåtakrãóàdau akaø gatau nindàyàü àrambhe ca sakaø bhvàø àø señ idit . maïghate amaïghiùña .

#<magha># bhåùaõe bhvàø paraø sakaø señ idit . maïghati amaïghãt .

#<magha># puø maghi--ac pçùoø . 1 dvãpabhede mediø . (maga)nàmake 2 mlecchade÷abhede . 3 puùpabhede naø ÷abdaratnàø .

#<maghavan(t)># puø maha--kanin niø hasya ghaþ %<mathavà bahulam>% pàø và tçc . 1 indre amaraþ 2 tannàmanàmake pecake ca . tçci maghavàn atçci maghavà . evaü maghavànau maghavantàvityàdiråpadvayam . bhatve annantasya sampraø . maghonaþ tçjantasya na maghavataþ ityàdi ïãpi maghonã maghavatãtyàdi taddhite na sampraø . màghavanam ityàdi bhàùye tu magha÷abdàt matupiråpaü sàdhayitvà ÷abdàntaramityuktvà na tçjityuktam .

#<maghà># strã maha--gha hasya ghatvam . a÷vinyavadhike da÷ame nakùatre tasyà÷ca pa¤catàràtmakatvàt bahutvamapi %<pitaraþ spçhayantyannamaùñakàsu maghàsu ca>% smçtiþ . maghàü måla¤ca varjayediti %<maghàyàü piõóadàna¤ceti>% smçtistu samudàyasyekatvàbhipràyeõa . asyà yogatàràdikama÷leùà÷abde 497 pçø uktam . 2 auùadhabhede dharaõiþ .

#<maghàtrayoda÷ã># strã maghànakùatreõa yuktà trayoda÷ã ÷àø taø . bhàdrakçùõatrayoda÷yàü tatraiva maghànakùatrasaüyogasambhavàt . tatra ÷ràddhamàva÷yakaü yathoktaü tiø ta0
     prauùñhapadyårdhvaü kçùõatrayoda÷yàü madhàyuktàyàmaniùiddha yatki¤ciddravyeõa ÷ràddhamàva÷yakaü ÷aïkhàdividhivàkye nakùatravi÷iùñatitheþ ÷ruteþ . tata÷ca kevalatrayoda÷ãkevalamaghà÷ràddhàrthavàdà api klaptavi÷iùñavidhipràptakarmaõo nityatvabodhakàþ na tu kevalabidhyantarakalpanà gauravàt . tathàca ÷aïkhaþ %<prauùñhapadyàmatãtàyàü maghàyuktàü trayoda÷ãm . pràpya ÷ràddhaü hi kartavyaü madhunà pàyasena ca>% manuþ %<yatki¤cit madhunà mi÷raü prapadyàttu trayoda÷ãm . tadapyakùayameva syàt varùàmu ca maghàsu ca>% . viùõudharmottaram %<pauùñhapadyàmatãtàyàü tathà kçùõà trayoda÷ã . etàüstu ÷ràddhakàlàn vai nityànàha prajàpatiþ>% . ÷àtàtapaþ %<pitaraþ smçhayantyannamaùñakàsu maghàsu ca . tasmàddadyàt sadodyuktà vidvatsu bràhmaõeùu ca>% . atrànnamàtra÷ruteþ manuvacane yatki¤ciditi ÷rute÷ca ÷aïkhoktapàyasaþ phalàti÷ayàrthaþ . %<guõavi÷eùe phakavi÷eùaþ syàt>% iti nyàyàt . vyaktaü viùõuvarmottare %<madhàyuktà ca tatràpi ÷astà ràjaüsyayoda÷o . tatràkùayaü bhavecchràddhaü madhunà pàóasena ca>% . tatrà÷vayukkçùõapakùe . atra yat ÷ràddhaü tanmadhuyogena pàyasayogena bà'kùayaü bhavet . evaü manuvacane yatki¤cinmadhunà mi÷ram ityagena madhunàtrayuktatvasuktam . ato'tra sutaràü ÷ådrasyàpyadhikàraþ . atra gagacchàyàyoge phalàti÷ayaþ . tathàca kçtyacintà maõau smçtiþ %<kçùõapakùe trayodavyàü maghàsminduþ kare raviþ . yadà tadà gajacchàyà ÷ràddhe puõyairavàùyate . kare hastànakùatre kamyàda÷akàü÷opari sapàdatrayoviü÷àü÷aü yàvat . avibhaktànànapyatra pçthak ÷ràddhamàva÷yakam>% . yathà ÷ràddhacintàmaõau smçtiþ %<vibhaktà avibhaktà bà kuryuþ ÷ràddhamadaivikam . mathàsu ca tadhànyatra nàdhikàraþ pçthanvinà>% . adaivikaü pratyàbdikaikoddiùñam anyatraü kçùõavakùàdau nàdhikàraþ na nityàùikàraþ . %<sapiõóãkaraõànmàni yàni ÷ràddhàni ùoóa÷a . pçthak naiva sutàþ kuryuþ pçthagdravyà api kvacit>% ityatràpinà samuccitànàmaghçthamdravyàõàü puüsàü saüpiõóãkaraõàntànãti vi÷eùaõàt tadunnaraü ÷ràddhànàü pçthakkaraõamapi pratãyate . mathàtrayoda÷ãnimittaka÷ràddhe putravatà piõóà ga deyàþ . %<bhaujaïgãü tiùimàsàdya yàvaccandràrka saïgamam . tatràpi mahatã påjà kartavyà pitçdaivate . çkùe piõóapradànantu jyeùñhaputrã vivarjayet>% iti devãpuràõàt bhojaïgãü pa¤canãü candràrkasaïgamam amàvàsyàü pitçdaivate çõe maghàyàma . ÷àtàtaùaþ %<piõóanirvàparahitaü yattu ÷ràddhaü vidhãyate . smadhàvàcanamopo'tra vikirastu na lupyate . akùayyadakùiõà smasti laumanasyaü tathàõviti>% raghuø .

#<maghàbhå># puø maghàsannikçùñe çkùe bhavati bhå--kvip . pårvaphalgunã jàte ÷ukragrahe trikàø . bhagadaivata÷abde 4631 pçø dç÷yam

#<maghã># puø madhànakùatramutpattikàpatyenàstyasya ac gauràø ïãù . maghànakùatrastraravibhujyamànayukte kàle sauramàdramàse jàyamàne (àusa) dhànyabhede mediø .

#<maïkalaka># puø 1 çùibhede bhàø vaø 83 aø . 2 yakùabhede tatraiva .

#<maïki># puø maki--in . dhanecchuvaõigbhede bhàø ÷àø 177 aø .

@<[Page 4714b]>@
#<maïku># puø maki--un . sa¤caladgatike ÷ataø bràø 5 . 5 . 4 . 11 .

#<maïkura># puø maki--urac . darpaõe bharataþ .

#<maïkùaõa># maïkùa--lyuñ . jaïghàtràõe hàràø .

#<maïkùu(ïkhu)># avyaø makhi--un . 1 ÷aivyre 2 mç÷àrthe ca . pçùoø khasya kùatvamapi .

#<maïga># puø magi--gha¤ . naukà÷irasi hemaø .

#<maïgala># puø magi--alac . 1 bhåmisute grahabhede 2 pra÷aste 3 abhãùñàrthasiddhau ca . 4 tadvati triø amaraþ . striyàü ïãp %<sumaïgalãriyaü badhåþ>% siø kauø . 5 durgàyàü 6 haridràyàü 7 dårvàyàü 8 pativratàyà¤ca strã ÷abdaratnàø 9 kara¤jabhede strã ÷abdacaø . 10 vçttàrhanmàtçbhede strã hemaø 11 yoninãda÷àbhede %<maïgalà piïgaleti>% da÷à÷abde dç÷yam . abhipretasiddhirmaïgalaü taddhe tutvàt gorocanàderapi taghàtvam . maïgasadravyàõi ca matsyasåkte 42 paø uktàni yathà %<loke'smin maïgalànyaùñau bràhmaõo gaurhutà÷anaþ . hiraõyaü sarpiràditya àpo ràjà tathàùñamaþ . etàni satataü pa÷yennamasyedarcayettataþ . pradakùiõantu kurvãta tathàcàyurpa hãyate . dårvàü dathiü sarpirathodakumbhaü dhetuü savatsàü vçùagaü suvarõam . mçdgomayaü syastikamakùatàni sàjà madhu bràhmaõakanyakà÷ca . ÷vetàni puùpàõi tadhà ÷amãsa>% hutà÷anaü candanamarkavimbam . a÷vatthavçkùa¤ca samàlabheta tata÷ca kuryàddvijajàtidharmam dadhimityàrùam . 12 viùõau naø %<pavitraü maïgalaü param>% viùõusaø . kuja÷abde 2066 pçø maïgasagrahakakùàdi dç÷yam . %<pra÷astacaraõaü nityamapra÷astavivarjanam . etacca maïgalaü proktançùibhirmantradar÷ibhiþ>% atriø ukte 13 pra÷astàcaraõe nindyavarjane .

#<maïgalacaõóã># strã maïgale caõóã dakùà . 1 devãbhede svàrthe ka . maïgalacaõóikàvyatra tannàmaniruktiþ brahmavaiø praø 41 aø uktà yathà %<dakùàyàü vartate caõóã kasyàõeùu ca maïgalam . maïgaleùu ca yà dakùà sà ca maïgalacaõóikà . påjyàyàü vartate caõóã maïgale'pi mahãsutaþ . maïgalàbhãùñadevã yà sà và maïgalacaõóikà . maïgalo bhaùuvaü÷a÷ca saptadvãpadharàpatiþ . tasya påjyàbhãùñadevã tena maïgalacaõóikà>% .

#<maïgalacchàya># puø maïgalà pra÷astà chàyà yasya . vañavçkùe ràjaniø .

#<maïgalapàñhaka># puø maïgalàrthaü stutãþ pañhati pañha--õvul . stutipàñhake hemacaø . %<à vçthàmaïgalapàñhaka .>% veõãø .

#<maïgalàguru># naø nityakaø . agurubhede ràjaniø .

@<[Page 4715a]>@
#<maïgalya># naø maïgalàya hitaü yat . 1 candane 2 maïgalàguruõi 3 svarõe 4 sindåre ràjaniø 5 dadhni ca . 6 rucire triø hemaø 7 maïgalakare triø mediø . %<sarvamaïgalamaïgalye>% iti devãmàø . 8 ùa÷vatthe 9 bilve 10 jãrakeø 11 masårake ca puø mediø 12 nàrikele 13 kapitthe 14 rãñhàkara¤je ca puø ràjaniø . 15 tràyamàõauùadhau puø dharaõiþ .

#<maïgalyaka># puø maïgalagrahasya priyaþ taddoùanivàraõàrthaü dãyamànatvena ÷àstravidhànàt . masåre amaraþ .

#<maïgalakusumà># strã maïgalyaü kusumaü yasyàþ . ÷atapuùpyàm bhàvapraø .

#<maïgalyatàmadheyà># strã 6 baø . jãvantyàmoùadhau jañàø .

#<maïgalyà># strã maïgalàya hità yat . 1 mallikàgandhayuktàguruõi amaraþ 2 rocanàyàm 3 avàkpuùpyàm 4 ÷amyàü 2 ÷uklavacàyàü mediø 6 priyaïgau 7 màùaparõyàü hemacaø 8 ÷atapuùpyàm 9 jãvantyàm 10 çddhinàmauùadhau 11 haridràyàü 12 dårvàyàü ràjaniø 13 durgàyà¤ca strã ratnamàø . %<maïgalyà'guru÷i÷irà gandhàõà doùavàhikà>% ràjani0

#<maïginã># strã maïgã naukà÷iraþ astyasyà ini ïãp . naukàyàü hemacaø .

#<maïguùa># puø nçpabhede tasyàpatyaü kurvàø õya . màïguùya tadapatye puüstrã

#<maca># dambhe ÷àñhye ca akaø bhvàø àø señ . macate amaciùña mece .

#<maca># uccatàkaraõe dhàraõe påjàyàü ca sakaø dãptau akaø bhvàø àtmaø señ idit . ma¤cate ama¤ciùña . ma¤cyate .

#<macakruka># naø kurukùetràntargate tãrthabhede . kurukùetra÷abde dç÷yam

#<macarcikà># strã carca--dhàtvarthanirde÷e õvul masya ÷ambhoriva carcikà dhyànam . pra÷aste amaraþ avyutpanno'yamityeke %<matallikàdayo niyataliïgà na tu vi÷iùyanighnàþ>% siø kauø %<pra÷aüsàvacanai÷ca>% pàø asya vi÷eùaõatve'pi paranipàtaþ gomacarcikà gotamallikà ityàdi .

#<maccha># puüstrãø màdyati mada--kvip tathà san ÷ete ÷ã--óa . matsye ÷abdaraø . striyàü jàtitvàt ïãù .

#<majira># puø çùibhede tasyàpatthaü ÷ivàø aõ . màjira tadapatye puüstrãø .

#<majjakçt># naø majjànaü karoti kç--kvip . 1 dehasthe asthiråpe padàrthe hemacaø annàdiùu bhukteùu rasàdiparipàkena krameõa÷oõitamàüsatvagasthi÷ukràõàmutpatteþ asthnaþ majjàkçttvam .

#<majjat># puø masja--kanin . 1 asthijàte asthimadhyasthe snehàkàre padàrthe 2 vçkùàdeþ sàràü÷e ca amaraþ . phalamajjaguõàþ %<yasya yasya phalastheha vãryaü bhavati yàdç÷am . tasya tasyaiva vãryeõa majjànamapi nirdi÷et>% ràjavallabhaþ %<asthi yatsvàgninà pakvaü tasya sàro dravo ghanaþ . yaþ svedavat pçthagbhåtaþ sa majjetyabhidhãyate>% . majjasthànamàha %<sthålàdiùu vi÷eùeõa majjà tvabhyantare sthitaþ>% bhàvapraø .

#<majjana># naø masja--bhàve lyuñ . 1 snàne (óovà) jañàdhaø . kartari lyu . 2 majjàyàü ÷abdaraø asthibhadhyamajjanàttasyàstathàtvam . 3 kumàrànucaragaõabhede bhàø ÷aø 46 aø .

#<majjasamudbhava># naø majj¤aþ samudbhavati sam + ud + bhå--ac 5 naø . ÷ukre tasya majjajàtatvam majjanacchabde draùñavyam .

#<majjà># strã masja--ac ñàp . 1 asthisàre 2 vçkùàdeþ sàràü÷e ca hemaø . %<bhallàtakã målaka÷igrusiddhaiþ priyàlamallàsahitaiþ>% su÷rutaþ .

#<majjàja># naø majjàto jàyate jana--óa . 1 bhåmije guggulau ràjaniø 2 ÷ukradhàtau na0

#<majjàrasa># majjàyàþ rasaþ paripàkaþ . ÷ukre ràjaniø . tasya majjàsambhavatvaü majjakçcchabde uktam .

#<majjàsàra># naø majjàyàü sàro'sya . jàtãphale ràjaniø .

#<majjåùà># strã masja--åùan . ma¤jåùàyàü ràyamukuñaþ .

#<majman># naø masja--manin pçùoø . bale nighaõñuþ .

#<ma¤ca># puø maci--ucchràye gha¤ . 1 khañvàyàm amaraþ (màücà) vaü÷anirmite 2 uccàsane 3 uccamaõóapamede hàràø %<ma¤casthaü raghunandanam>% puràõam . svàrthe ka . tatraiva %<vçddho'ndhaþ patireùa ma¤cakagataþ>% iti sàø 3 paø .

#<ma¤cakà÷raya># puø 6 baø . matkuõe (chàrapokà) ràjaniø .

#<ma¤camaõóapa># puø ma¤ca iva maõóapaþ . ÷asyarakùàrthe ucce patràdikuñãre (ñaï) hàràø .

#<ma¤jara># naø manja--arac . 1 tilakavçkùe 2 muktàyà¤ca 3 ballyà¤ca ÷abdaratnàø .

#<ma¤jari(rã)># strã ma¤ju çcchati çø in ÷akaø pararåpaü và ïãp . abhinavodgatàyàü sukumàràyàü pallavàïkuraråpàyàü 1 vallaryàm amaraþ ïãbantastu tatra 2 muktàyàü 3 tilakalatàyàü ÷abdaratnàø . 4 tulasyàm ràjaniø tataþ tàrakàø itac . ma¤jarita jàtama¤jarãke triø . ïãbantaþ %<sajasà yalaugiti ÷aragrahairma¤jarã>% vaø raø ñãø ukte caturda÷àkùarapàdake chandobhede .

#<ma¤jarãnamra># puø ma¤jaryàü tadavasthàyàmapi namraþ . vetase . ràja naø .

#<ma¤jà># strã maji--ac . 1 chàgyàü trikàø . 2 ma¤jaryàü hemacaø .

#<ma¤ji(¤jã)># strã manja--in và ïãp . ma¤jaryàm trikàø .

@<[Page 4716a]>@
#<ma¤jikà># strã maji--õvul ñàp ata ittvam . ve÷yàyàü hàràø .

#<ma¤jiphalà># strã ma¤jiþ ma¤jarã phale yasyàþ . kadalyàm trikà0

#<ma¤jiùñhà># strã ati÷ayena ma¤jãmatã iùñhan matupo lopaþ . svanàmakhyàtàyàü latàyàm amaraþ . %<ma¤jiùñhà madhurà tiktà kaùàyà svarõavarõakçt . guråùõà viùa÷leùmaghnã ÷othayonyakùikarõaruk . raktàtãsàrakuùñhàsravisarpavraõamehanut>% bhàvapraø . ma¤jiùñhayà raktam aõa . mà¤jiùñha tatkvàthena rakte triø .

#<ma¤jiùñhàmeha># puø su÷rutãkte mehabhede tallakùaõaü tatroktaü yathà mehatãtyanuùaïge %<ma¤jiùñhodakaprakà÷aü ma¤jiùñhàmehã>% .

#<ma¤jiùñhàràga># puø ma¤jiùñheva ràgaþ . %<ma¤jiùñhàràgamàhustaü yannàpaityati÷obhate>% sàø daø ukte pårvànuràgabhede .

#<ma¤jãra># naø manja--dhvanau ãran . 1 nupåre amaraþ . %<ma¤jumaõima¤jãre kalagambhãre>% iti sàø 10 paø . 2 dadhimanyanadaõóabandhastambhe puø hemaca

#<ma¤jãraka># puø ma¤jãra iva kàyati ÷abdàyate kai--ka . nupåradhvanitulyadhvaniyute tataþ ÷ivàø apatye aõ . mà¤jãra tadapatye puüstrãø .

#<ma¤ju># triø manja--un . manohare amaraþ . sidhmàø lac . ma¤jula tadvati triø .

#<ma¤juke÷in># puø karmaø prà÷astye ini . 1 ÷rãkçùõe halàø 2 sundarake÷ayute triø striyàü ïãp .

#<ma¤jugamanà># strã 6 vaø . 1 haüsyàü ràjaniø 2 sundaragatiyute triø .

#<ma¤jughoùa># puø . tantrokte 1 upàsyadevabhede tantrasàre dç÷yam . 2 pårvajinabhede trikàø . karmaø . 3 manohara÷abde puø .

#<ma¤jupàñhaka># puüstrãø ma¤ju pañhati pañha--õvul . 1 ÷ukakhage ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 manoharapàñhake tri0

#<ma¤jupràõa># puø 6 baø . caturmukhe brahmaõi jañàø sarvavyàpitvena vidhàtçpràõasya mahàpràõatvàt tasya tathàtvam .

#<ma¤jubhadra># puø jinabhede trikàø .

#<ma¤jubhàùin># triø ma¤ju bhàùate màùa--õini . 1 sundarabhàùake striyàü ïãp sà ca %<sajasàjagau bhavati ma¤jubhàùiõã>% vçø raø ukte 2 trayoda÷àkùarapàdake chandobhede .

#<ma¤jula># triø manja--sidhmàø lac maji--ulac và . 1 mano hare 2 niku¤je mediø 3 ÷abale naø vi÷vaþ . 4 jasaraùñhaõage puüstrãø mediø striyàü ïãù .

#<ma¤ju÷rã># puø 6 baø . 1 ma¤jughope 2 pårvajinabhede trikàø . 3 sundara÷rãke triø .

#<ma¤juhàsinã># strã %<jato sajau go bhavati majuhàsinã>% vçø raø ñãø ukte 1 trayoda÷àkùarapàdake 2 chandobhede . 3 sundarahàsayute triø .

#<ma¤jåùà># strã manja åùan (peñarà) 1 peñikàyàm amaraþ . 2 ma¤jiùñhàyà¤ca ràjaniø 3 pàùàõe uõàø koø .

#<maña># sàde bhvàø paø sakaø señ . mañati amañãt amàñãt meñatuþ

#<mañacã># strã maña--bàø aci ïãp . 1 pàùàõavçùñau %<mañacãhateùu kuruùu>% chandogya÷rutiþ . 2 raktavarõakùudrakhagabhede govindaþ .

#<mañasphañi># puø darpàrambhe jañàø .

#<mañha># vàse akaø mardane sakaø bhvàø paraø señ . mañhati amañhãtamàñhãt meñhatuþ .

#<mañha># àdhyàne àø sakaø señ idit . maõñhate amaõñhiùña .

#<mañha># puünaø ardharcàø mañhatyatra mañhaü--gha¤arthe ka . 1 chàtràdyàvàse 2 devàgàre amaraþ . mañhapratiùñhàtattve tatpratiùñhàvidhirdç÷yaþ . devagçha÷abde càtra dç÷yam . 3 gantrãrathe hàràø .

#<mañhara># puø mañha--aran . 1 munibhede 2 ÷auõóe triø ujjvalaø . ràjadaø paranipàtaþ ràjamañharaþ . gargàø ya¤ . màñharya tanmunerapatye puüstrãø striyàü ïãp yalopaþ . ÷auõóàrthakasyàpatye vidàø a¤ . màñhara tadapatye puüstrãø .

#<maóa># mode cuø ubhaø akaø señ idit . bhaõóayati--te amamaõóat ta . vibhàge bhvàø àtmaø . maõóate .

#<maóa># bhåùaõe curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . maõóayati te maõóati amamaõóat--ta amaõóãt .

#<maóaka># puø maói--kvun pçùoø nalopaþ . dhànyabhede (meóuyà) jañàø .

#<maóara># puø maói--ùàø aran pçùoø nalopaþ . ÷ilpibhede kandhà÷abde pare asyàdyudàttatà .

#<maóàra># puø maói--vàø àran pçùoø . bhåùake tataþ catu rarthyàü pragadyàø ¤ya . màóàrya tena rnirvçttàdau triø .

#<maóóu># puø majjanti anye ÷abdà atra masja + un pçùoø . vàdyabhede amaraþ svàrthe ka maóóuka tatràrthe . maóóukastavàdanaü ÷ilpamasya và ñhak pakùe aõ . màóóukikamàóóuka tadvàdana÷ilpayute triø .

#<maõa># avyakta÷abde bhvàø paø akaø señ . maõati amàõãt abhaõãt meõatuþ .

#<maõi(õã)># puüstrãø maõa--in strãtvapakùe và ïãp . suktàdau ratne %<maõiratnaü saraü ÷ãtaü kaùàyaü svàdu lekhanam . cakùuùyaü dhàraõàttacca pàpàlakùmãvinà÷anam>% ràjavallabhaþ . %<maõihàràvasiràmaõãyakamiti>% %<nçpanãlamaõãgçhatviùeti ca>% naiùadham . 2 mçõmayapàtrabhede ali¤jare (jàlà) 3 liïgàgre 4 nàgabhede jañàø 5 maõivandhe hemacaø svàrthe saüj¤àyàü kan và . maõika vyaliùmare naø pramaraþ . ajàgalastane mediø yonyagre ÷abdaratnà0

#<maõikarõa># puø 1 kàmaråpasthe 2 ÷ivaliïgabhede maõikåña÷abde dç÷yam .

#<maõikarõikà># strã maõikarõaþ maõimayakarõabhåùaõamastyasyàü ñhan . viùõutapasyàdar÷anàt vismayena ÷ivasya maõimayakuõóalapatanasthàne kà÷ãsthe 1 tãrthabhede . tannàmaniruktiþ kà÷ãø 26 aø yathà viùõuü prati ÷ivavàkyam %<tvadãyasvàsya tapaso mahocayadar÷anàt . yanmayàndolito maulirahi÷ravaõabhåùaõaþ . tadàndolanataþ karõàt papàta maõikarõikà . maõibhiþ khacità ramyà tato'stu maõikarõikà . cakrapuùkariõãtãrthaü puràkhyàtamidaü ÷ubham . tvayà cakreõa svananàcchaïkhacakragadàdhara! . mama karõàt papàteyaü yadà ca maõikarõikà . tadà prabhçti lãke'tra khyàtàstu maõikarõikà>% maõikarõãtyapyatra . 2 maõimayakarõabhåùaõe ca .

#<maõikarõã÷vara># naø kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede kà÷ãkhaø 100 a0

#<maõikarõe÷vara># naø kàmaråpasthe ÷ivaliïgabhede kàlipuø 81 aø .

#<maõikànana># naø maõikamivànanaü yatra . kaõñhe ÷abdaraø .

#<maõikàra># puø maõimayaü bhåùaõaü karoti kç--aõ . (jahari) 1 màõamayabhåùaõakàrake 2 pratyakùàdicatuþkhaõóàtmakatattvacintàmaõinàmakagranthakàre gaïge÷opàdhyàye ca . kç--kvip 6 taø . maõikçdàdayo'pyatra .

#<maõikuññikà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 47 aø .

#<maõikåña># puø maõimayaþ kåño'sya . kàmaråpasthe parvatabhede yathoktam %<bhasmakåñasya cai÷ànyàü maõikåño mahàgiriþ . maõikarõo nàma harastatra tiùñhati liïgakaþ>% kàlikàpuø 81 aø .

#<maõiketu># puø ketubhede vçø saø 11 aø ketu÷abde dç÷yam .

#<maõigaõanikara># puø %<vasuhayayatiriha maõigaõanikaraþ>% vçø raø ukte pa¤cada÷àkùarapàdake chandobhede dviguõahaya laghurityasyàtrànuvçttiþ .

#<maõigrãva># puø kuveraputrabhede ÷abdaraø .

#<maõicchidrà># strã maõiriva chidramasyàm . 1 medànàmauùadhau 2 çùabhànàmauùadhau ca mediø .

#<maõijalà># strã maõipracuraü jalamasyàm . nadãbhede bhàø caø 11 aø .

#<maõita># naø maõa--kta . ratikàle strãõàmavyakta÷abdabhede hema0

#<maõitàraka># puüstrãø maõiriva tàrakàsya . sàrasakhage ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<maõidvãùa># puø maõimayaþ maõipracuro và dvãpaþ . kùãrasamudramadhyasthe ÷rãvidyàpãñharåpe dvãpabhede %<sudhàsindhormadhye suraviñapivàñãparisare maõidvãpe lãlopavanacintàmaõigçhe>% ànandalaø .

#<maõinàga># puø nàgabhede bhàø àø 35 aø .

#<maõiparvata># vçø maõipracuraþ parvataþ ÷àø taø . parvatabhede harivaüø 158 aø .

#<maõipàli># triø maõiü pàlayati pàli--ini . maõipàlake tasya dharmyaü mahiùyàø aõ . maõipàla tasya dharmye triø . tasyàpatyam revatyàø ñhak . màõipàlika tadapatye puüstrã0

#<maõipucchã># strã maõiriva pucchaü yasyàþ nityaü ïãù . maõitulyapucchayutàyàü striyàm .

#<maõipuùpaka># puø sahadevasya ÷aïkhe gãtà 1 . 16 .

#<maõipura># naø paurastye de÷abhede .

#<maõipåra># naø suùumõàntargate ùañcakramadhye nàbhisthe padmabhede %<tadårdhve nàbhide÷e tu maõipåraü mahàprabham . meghàbhaü vidyudàbha¤ca bahutejomayaü tataþ . ma õavadbhinnaü tatpadmaü maõipåraü tathocyate . da÷abhi÷ca dalairyuktaü óàdiphàntàkùarànvitam . ÷ivenàdhiùñhitaü padmaü vi÷valokanakàraõam>%

#<maõibandha># puø maõirbadhyate'tra bandha--àdhàre gha¤ . prakoùñhapàõyormadhyasthe 1 karagranthau tasya ÷ubhà÷ubhalakùaõaü garuø puø 66 aø uktaü yathà %<maõibandhairnigåóhai÷ca su÷liùña÷ubhasandhibhiþ . nçpà hãnaiþ karacchedasa÷abdairdhanavarjitàþ>% 2 saindhavalavaõàkàre parvatabhede ca .

#<maõibã(vã)ja># puø maõiriva bã(vã)jamasya . dàóimavçkùe ràjaniø .

#<maõibhadra># puø yakùabhede bhàø saø 30 aø .

#<maõibhåmi># strã 6 taø . maõãnàmàkare .

#<maõima¤jarã># strã %<inà÷vaiþ syàt yabhanayajajagàþ kãrtità maõima¤jarã>% vçø raø ñãkokte ånaviü÷atyakùarapàdake chandobhede .

#<maõimaõóapa># puø maõimayaþ maõipracuro và maõóapaþ . 1 maõikhacite maõóape 2 devatàpãñhasthànabhede tantrasàraþ .

#<maõimat># triø maõirastyasya matup . 1 maõiyute triø striyàü ïãp . 2 yakùabhede puø bhàø aø 1 aø . vçtràsuràü÷ajàte dvàparayugãye 3 nçpabhede puø bhàø aø 67 aø . 4 nàgabhede bhàø saø 9 aø . 5 ràkùasabhede bhàø vaø 160 aø . 6 daityabhede harivaüø 3 aø . 7 pa÷cimasthe de÷abhede vçø saø 11 aø .

#<maõimadhya># naø %<syànmaõimadhyaü cedbhamasàþ>% chandomaø ukte navàkùarapàdake chandobhede .

#<maõimantha># naø maõiriva mathyate mantha--karmaõi gha¤ . saindhavalavaõe amaraþ .

#<maõimàlà># strã 6 taø . %<tyau tyau maõimàlà chinnà guhavaktraiþ>% chandoø ukte dvàda÷àkùarapàdake 1 chandobhede . 2 hàre 3 dantakùatabhede mediø . 4 lakùmyàü ÷abdaraø . 5 dãptau ÷abdamà0

#<maõiràga># naø maõeriva ràgo varõo'sya . 1 hióule ràüjaniø 6 taø . 2 maõivarõe puø .

#<maõila># triø maõi + sidhmàø astyarthe ac . maõiyute .

#<maõiva># puø maõi--astyarthe va . nàgabhede siø kauø .

#<maõivàla># puø maõiriva ÷uddhatvàt vàlaþ ke÷o'sya . a÷vidaivatye pa÷ubhede yajuø 224 . 3 .

#<maõivàhana># puø nçpabhede bhàø aø 63 aø .

#<maõi÷aila># puø mandaràcalasya pårvasthe parvatabhede màrkapuø 55 .

#<maõisara># puø maõãn sarati kàraõatvena gacchati sç--ac 6 taø . maõikhacite hàrabhede .

#<maõiskandha># puø nàgabhede bhàø àø 57 aø .

#<maõãcaka># naø maõeþ ãü ÷obhàü cakate pratihanti caka--ac 6 taø . 1 candrakàntamaõau trikàø . 2 matsyaraïgakhage puüstrãø hàràø striyàü ïãù .

#<maõãvaka># naø maõãva kàyati kai--ka . puùpe hàràø .

#<maõãvatã># strã maõi + astyarthe matup niø masya vaþ ÷aràø dãrghaþ . maõiyuktanadãbhede .

#<maõñapã># strã maõñaü pàti pà--ka gauràø ïãù . kùudropada . kyàm ràjaniø .

#<maõñi># puø gotrapravararùibhede pravaràdhyàyaþ .

#<maõñha(ñha)># puø mañha--ac pçùoø và . (bhàñha) kçtànnabhede ràjaniø . %<samitàü mardayadàjyairjalenàpi ca sannayet . asyàstu vañakaü kçtvà pacet sarpiùi nãrasam . elàlavaïgakarpåramaricàdyairalaïkçte . majjayitvà sitàpàke tatasta¤ca samuddharet . aya prakàraþ saüsiddho maõñha ityabhidhãyate>% . asya guõàþ %<maõñhastu vçühaõà vçùyo balyaþ sumadhuro guruþ . pittànilaharo rucyo dãptàgnãnàü supåjitaþ>% bhàvapraø mañha iti pañhitam kçtànna÷abde 2183 pçø dç÷yam

#<maõóa># puünaø mana--óa tasya nettvam . 1 sarvànnànàmagrarase (màóa) 2 sàre 3 picche ca . 4 àmalakyàü 5 suràyà¤ca strã 6 dadhimaõóe (màt) naø mediø . 7 eraõóavçkùe 8 ÷àkabhede bhåùàyàü ca puünaø hemacaø ardharcàdi bhàvapraø tadvidhànaü yathà %<taõóulànàü susiddhànàü caturda÷aguõe gale . rasaþ sikthairvirahito maõóa ityabhidhãyate . saindhavasaüyukto dãpanaþ pàcana÷ca saþ . annasya samyaksiddhyàtra j¤eyà maõóasya siddhatà . peya yåpapavàgånàü vilepã bhaktayorapi>% . tasya guõàþ %<maõóã gràhã laghuþ ÷ãto dãpano dhàtusàmyakçt . jaraghnastarpaõo balyaþ pitta÷leùma÷ramàpahaþ>% . %<kùudbodhano vastivi÷odhana÷ca pràõapradaþ ÷oõitavardhana÷ca . jvaràpahàrã kaphàpattahantà bàyuü jayedaùñaguõo hi maõóaþ . làjamaõóo'gnijanano dàhatçùõànivàraõaþ . jvaràtãsàra÷amano'÷eùadoùàmapàcanaþ . vàñyamaõóo'gnijanaþ ÷ålànàhavinà÷anaþ . pàcano dãpano hçdyaþ pitta÷leùmànilàpahaþ>% ràjavallabhaþ . vàñyamaõóo bhçùñayamamaõóaþ .

#<maõóaka># puø bhàvaø ukte piùñakabhede kçtànna÷abde 2181 pçø dç÷yam saïgãtadàmoø ukte gãtàïgabhede yathà %<jayapriyaþ kalàpa÷ca kamalaþ sundarastathà . maïgalo vallabha÷ceti maõóakàþ ùañ prakãrtitàþ . jayapriyo haüsatàle saghumadhye yadà guruþ . ånaviü÷àkùarairyukto rase vãre sa vartate . laghurgururlaghuryatra haüsatàlaþ sa ucyate 1 . kalàpo raïgatàlena yukto raudrarasehi saþ . dvàviü÷atyakùarairyuktà laghuràdau gurudvayam . laghuràdau gurudvandvaü raïgatàla itãritaþ 2 . laghudvandvaü guru÷caiko'nilo'tra sagaõàtmakaþ . pa¤caviü÷atyakùaraiþ syàt kamalaþ ÷àntahàsyayoþ 3 . gurureko laghudvandvaü tripuñe bhagaõàtmake . aùñàviü÷atyakùaraistu ÷çïgàre sundare mataþ 4 . àdau gururlaghurmadhye pluto'nte bhçïgatàlake . ekariü÷atyakùaraistu vãre maïgalamaõóakaþ 5 . ùaómitàputrake tàle galasàgajagàtmake . catustriü÷adakùaro'yaü vallabho raudrake rase 6 .>%

#<maõóana># puø maõóayati maói--lyu . 1 alaïkàrake 2 prasiddhamãmàüsakabhede puø %<÷iùyapra÷iùyairupagãyamànamavehi tat maõóanami÷radhàma>% . ÷aïkaradigvijayaþ tena saha ÷aïkaràcàryatà vicàrakathà tatra dç÷yà . bhàve lyuñ . 3 bhåùàyàm na0

#<maõóapa># puünaø maói--gha¤ maõóaü bhåùàü pàti rakùati pà--ka maói--kapan và . 1 janavi÷ràmasthàne 2 devàdigçhe ca amaraþ . yathà caõóãmaõóapa viùõumaõóapa ityàdi . 3 maõóapànakartari triø ÷abdaratnàø . 4 niùpàvyàü (÷åka÷imbãbhede) strã ràjaniø .

#<maõóayanta># triø maói--jhac . 1 alaïkàrake siø kauø . 2 yoùiti strã trikàø ïãp .

#<maõóara># triø maói--aran . 1 bhåùaõe tataþ aïgulyàø svàrthe ñhak . màõóarika tatràrthe . 2 ghurghuryàü strã hàràø ïãp .

#<maõóala># naø maói--kalac . 1 cakràkàreõa veùñane amaraþ yathà såryamaõóalaü bhåmaõóalam . ubhayatoviü÷atiyojanamite 2 de÷abhede 3 såryacandrayoþ pariveùe 4 dvàda÷ançpacakre 5 koñharoge ca mediø . 6 gàle anekatãrthakoø . 7 samåhe hemaø %<arthamaõóapamaõóalam>% iti vopadevaþ . 8 cakre trikàø . %<maõóalàkàrapàdàkhyaü maõóalaü sthànamãritam>% ityukte 9 dhanvinàü sthànabhede ÷abdaraø . %<maõóalaü sarvato vçttiþ>% ityukte 10 sainyavyåhabhede kàmandaø . kçtrimarekhàsannive÷ena racite 11 padàrthe ca yathà grahamaõóalaü sarvatobhadramaõóalamityàdi . 12 vimbe triø amaraþ striyàü gauràø ïãù . sà ca 13 dårvàyàm hàràø 14 kukkure puø mediø 15 sarpabhede puø vi÷vaþ 16 vyàghranakhàkhyagandhadravye ÷abdacaø . tataþ svàrthe ka . vimbe kuùñhabhede àdar÷e ca . kçtrimamaõóalavidhànamuktaü devopuø yathà %<caturhastaü samàrabhya yàvaddhasta÷ataü bhavet . maõóalaü tatra kartavyamata årdhvaü na kàrayet . vimalaü 1 vijayaü 2 bhadraü 3 vimànaü 4 ÷ubhadaü 5 ÷ivam 6 . vardhamàna¤ca 7 daiva¤ca 9 latàkùaü 10 kàmadàyakam . rucakaü 11 svastikàkhya¤ca 12 dvida÷amiti maõóalam . sitàdiharitàntà÷ca ràgàþ kàryàþ su÷obhanàþ . ÷àliùaùñikakausumbharajanãharipatrajàþ . maõividrumaràgà÷ca bhasmanà abhimantritàþ . sitasarùapa dhåpàóhyaü rajaþ kçtvà tu pàtayet . astravãjaü nyasenmantrã sambhavati padaü ca và . samotyànaü ÷ubhaü kçtvàgomaye nopalepitam . candanàgurukarpårakùodadhåpàdhivàsitam . bhåbhàgaü sumitaü siddhaü pårvapa÷cimakottaram . yàmyaü svastikamatsyàdyaiþ såtrairvorõàõóapatrajaiþ . padmapatràùñakaü madhye dviguõaü triguõa¤ca và . dvàràõi samasåtràõi karõikàkesarojjvalam . padmaü tathàva÷eùàni svastikànyutpalàni ca . savyàvalambahastastu rajaþpàtaü samàcaret . madhyamànàmikàïguùñhairupariùñàd yathepsayà . adhomukhàïguliü kçtvà pàtayettu vicakùaõaþ . samà rekhà tu kartavyà'vicchinnà puùñivarjità . aïguùñhaparvavaipulyà samà kàryà vijànatà . saüsaktaü viùamaü sthålaü vicchinnaü kçùaràvçtam . paryantamarpitaü hrasvamàlikhenna kadàdana . saüsakte kalahaü vidyàdvajrarekhe tu vigraham . atisthàne bhavedvyàdhirnityaü pãóà vimi÷rite . dundubherbhayamàpnoti ÷atråpakùànna saü÷ayaþ . kç÷àyà¤càrthahàniþ syàt vicchinne maraõaü dhruvam . viyogàttu bhavettasya iùñadravyasutasya và . aviditvà likhedyastu maõóalantu yathepsayà . sarvadoùànavàpnoti ye doùàþ pårvabhàùitaþ>% . bhojanamaõóalaü yathà %<yàtudhànàþ pi÷àcà÷ca asurà ràkùasàstathà . ghnanti kevalamannasya maõóalasya vivarjanàt . àdityàvasavo rudrà brahmà caiva pitàmahaþ . maõóalànyupajãvanti tasmàt kurvanti maõóalam . catuþkoõaü dvijàgryasya trikoõaü kùatriyasya tu . dvikoõàkçti vai÷yasya ÷ådrasya vartulaü sadà>% vahni puø . bhojana÷abde àhnikataø vàkyaü dç÷yam . vyåhabhedalakùaõaü kàmandakãye uktaü yathà %<maõóalo'saühato bhogo daõóa÷ceti manãùibhiþ . kathitàþ prakçtivyåhà bhedàsteùàü prakãrtitàþ . santataü vyåhya matimàn kàle sthàne prakalpayet . tiryagvçtti÷ca daõóaþ syàïgogaþ syàd vçttireva ca . pradaro dçóhako'sahya÷càpo vai tadviparyayaþ . pratiùñhaþ supratiùñha÷ca ÷yenau vijabaø sa¤jayau . vi÷àlavijayaþ såcã sthåõàkarõa¤ca bhåmukhaþ . sukhàkhyo balaya÷caiva daõóabhedàþ sudurjayàþ . atikràntaþ pratikràntaþ kakùàbhyà¤caikapakùataþ . atikrànta÷ca pakùa bhyàü tato'nyastu viparyayaþ . sthåõàpakùo dhanuþpakùo dvisthåõo daõóa årdhvagaþ . dviguõàntastvatikràntapakùo'nyo'sya viparyayaþ . dvicaturdaõóa ityevaü j¤eyo lakùaõataþ kramàt . gomåtrikà'hisa¤càrã ÷akaño makarastathà . bhogabhedàþ samàkhyàtàstathà paripatantakaþ . daõóapakùo yugorasyaþ ÷akañastadviparyayaþ . makaro vyavakãrõa÷ca ÷eùaþ ku¤jararàjibhiþ . maõóalavyåhabhedau ca sarvato bhadradurjayau . gajànãko dvitãyastu prathamaþ sarvatomukhaþ . ardhacandraka uddhàro vajrabhedàstvasaühatàþ . tathà kukkuña÷çïgã ca kàkapàdã ca godhikà . tricatuþpa¤casainyànàü j¤eyà àkàrabhedataþ . iti vyåhàþ samàkhyàtà vyåhabhedaprayoktçbhiþ . ete saptada÷a proktà daõóavyåhà÷ca pa¤cadhà . tathà vyåhadvaya¤caiva maõóalasya prayoktçbhiþ . asaühatàstu ùaóvyåhà bhogavyåhà÷ca pa¤cadhà . vyåhà ete prayojyàþ syuryuddhakàla upasthite .>%

#<maõóalançtya># naø maõóalàkàreõa nçtyam . cakràkàreõa paribhramaõaråpe nçtye ÷abdamàlà .

#<maõóalapatrikà># strã maõóalàkàraü pattramasyàþ . raktapunarõavàyàm ràjaniø .

#<maõóalapucchaka># puø kãñabhede su÷rutaþ kãña÷abde dç÷yam .

#<maõóalabràhmaõa># naø ÷ataø bràø 10 adhyàye pañhite %<yadetatmaõóalaü tapatãtyàdike>% bràhmaõe maõóalàdhyàyo'pyatra .

@<[Page 4720a]>@
#<maõóalàgra># puø maõóala ivàgramasya . khaógabhede amaraþ .

#<maõóalàdhipa># puø 6 taø . maõóale÷vare nçpabhede caturyojanaparyanto hyadhikàro nçpasya ca . yo ràjà tacchataguõaþ sa eva maõóale÷varaþ brahmavaiø jaø khaø 86 aø . maõóalàdhã÷a maõóale÷varàdayo'pyatra .

#<maõóalàkçta># triø maõóala + kyaï kartari--kta . vartulàkàre ÷abdaraø .

#<maõóalin># puø maõóalaü kuõóalanamastyasya ini . 1 sarpe 2 vióàle ÷abdamàlà . 3 jàhake (khaññà÷a) hemacaø . 4 vañavçkùe trikàø 5 gonasasarpe ca ràjaniø .

#<maõóahàraka># puø maõóaü harati sç--õvul . ÷au . óake amaraþ

#<maõóà># strã maõóaþkàraõatvenàstyasyà ac . suràyàü hàràø maói--ac ñàp . 2 àmalakyàü mediø .

#<maõóita># triø maói--kta . 1 bhåthite 2 bauddhabhede puø hemacaø .

#<maõóu># puø çùibhede tasyàpatyaü gargàø ya¤ . màõóavya tadapatye çùibhede .

#<maõóåka># puüstrãø maõóayati varùàsamayam maói--åka . 1 meke amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ÷oõake 3 munibhede ca puø mediø 4 bandhabhede vi÷vaþ . 5 gàóhatejaske triø ÷abdaraø .

#<maõóåkaparõa># puø maõóåka iva parõamasya . 1 ÷yonàke amaraþ 2 ÷oõake mediø . 3 ma¤jiùñhàyàü strã ñàp ïãp và . 4 bràhmyàü (vàmanahàñi) 5 oùadhibhede (thulakuóã) ratnamàø . strã ïãp mediø . 6 àdityabhaktàyàü strã ïãp ràjaniø . svàrthe ka . maõóåkaparõikà tatràrthe %<maõóåkaparõikà lajvã svàdupàkà sarà himà>% . %<maõóåkaparõikà lajvã råkùà vàtavibandhanut>% ràjavallabhaþ .

#<maõóåkamàtç># strã maõóukasya màteva poùakatvàt . bràhmyàü (vàmanahàñã) ràjaniø .

#<maõóåkasarasa># naø maõóåkapracuraü saraþ jàtau acsamàø . sarovarabhede amaraþ .

#<maõóåra># naø maói--årac . lauhamale amaraþ .

#<maõóåravajra># puø cakradattokte vajrakabhede %<pa¤cakolaü samaricaü devadàru palatrikam . vióaïgasastayuktà÷ca bhàgàstripralasammitàþ . yàvantyetàni cårõàni maõóåraü dviguõaü tataþ . paktvà càùñaguõe måtre dhanãbhåte taduddharet . tato'kùamàtràn guóakàn pibet màkeõa takrabhuk . pàõóurogaü jayatyeùa mandàgnitva marocakam . ar÷àüsi grahaõãdoùamurastambhamathàpi và . kimiü plãhànamudaraü gararoga¤ca nà÷ayet . maõóåravajranàmàyaü ÷omànãkavinà÷anaþ .>%

@<[Page 4720b]>@
#<maõóåravañaka># puø cakradattokte maõóåràdighañite vañakabhede %<tryåùaõaü triphalàmustaü vióaïgacavyacitrakau . dàrvã tvagmàkùiko dhàturgranthikaü devadàru ca . eùàü dvipalikàn bhàgàü÷cårõaü kçtvà pçthak pçthak . maõóåraü dviguõaü cårõaü ÷uddhama¤janasannibham . måtre càùñaguõe paktvà tasmiüstu prakùipet tataþ . uóumbarasamàn kuryàdvañakàüstàn yathàgnitaþ . upayu¤jãta takreõa sàtmyaü jãrõe ca bhojanam . maõóåravañakà hyete pràõadàþ pàõóurogiõàm . kuùñhànyajavakaü ÷othamurustambhakaphà mayàn . ar÷àüsi kàmalàü mehàn plãhànaü gràhavacca te . gràhayantyaùñaguõitaü måtraü maõóåracårõataþ .>%

#<maõóodaka># naø maõóa ivodakaü yatra . 1 àtarpaõe (àliponà) 2 citraràge 3 citravarõe mediø . su÷rutokte suràkalpàntargatakvàthabhede %<vairecanikamålànàü kvàthe màùàn subhàvitàn . sudhautàüstatkaùàyeõa ÷àlãnà¤càpi taõóålàn . avakùudyaikataþ piõóàn kçtvà ÷uùkàn sucårõitàn . ÷àlitaõóulacårõa¤ca tatkaùàyoùõasàdhitam . tasya piùñasya bhàgàüstrãn kiõvabhàgavimi÷ritàn . maõóodakàrthe kvàtha¤ca dadyàttat sarvamekataþ . nidadhyàt kalase tàntu suràü jàtarasàü pibet . eùa eva suràkalpo vasaneùvapi kãrtitaþ .>%

#<mata># triø mana--kta . 1 sammate 2 abhiprete 3 j¤àte 4 arcite ca . bhàve kta . 5 sammatau 6 abhipràye 7 j¤àne 8 arcàyà¤ca naø . 9 samãkçte triø matya÷abde dç÷yam . tataþ ç÷yàø caturarthyàü ka . mataka tatsamãpàdau triø . svàrthe ka . mata ÷abdàrthe .

#<mataïga># puø màdyati anena mada--aïgac dasya taþ . 1 meghe uõàø dikoùaþ . 2 munibhede bhàø saø 8 aø . 3 dànavabhede harivaüø 242 aø . 4 ràjarùibhede àø 71 aø . bràhmaõyàü nàpitena jàte 5 caõóàmabhede ca tatkathà bhàø ànuø 29 aø .

#<mataïgaja># puüstrãø mataïgaþ megha iva jàyate jana--óa . 1 gaje amaraþ tasya meghàkçtitvàt tathàtvam . striyàü ïãù . grãùme gajànàmåùmaõà kuùñhàdirogo bhavati yathoktaü kàmanda0
     %<çte tvambho grãùmakçtàt pratàpàdbhavanti kuùñhàni mataïgajànàm . svasthakriyàõàmapi ku¤jaraõàmåùmà ÷arãreùvabhijàjvalãti . àyàsayogena hi sampravçddhaþ prasahya hanti dviradàn pratàpaþ . sarvàõi gattvàni khalåùmakàle binàmbunà yànti paràmavasthàm . andhatvamuùõapravitaptakàyàþ prayànti sadyaþ kariõo'pibantaþ .>%

#<mataïgavàpã># strã tãrthabhede bhàø anuø 30 aø .

#<matamna># puø pàr÷vasthe àmraphalàkçtivukve çø 10 . 163 . 3 bhà0

#<matallikà># strã mataü matimalati bhåùayati õvul pçùoø . pra÷aste amaraþ . avyutpanno'yamityeke niyataliïgo'yam siø kauø .

#<matànuj¤à># strã nigrahasthànabhede gauø såø tallakùaõamuktaü yathà %<smapakùadoùàbhyupagamàt parapakùadoùaprasaïgo matàmuj¤à>% %<yaþ pareõa coditaü doùaü svapakùe'bhyupagamyànuddhçtya vadati bhavatpakùe samàno doùa iti sa svapakùe doùàbhyupagamàt parapakùe doùaü prasanjayan paramatamanujànàtãti matànuj¤àü nàma nigrahasthànamàpadyate>% bhàø .

#<mati># strã mana--bhàve ktin . 1 j¤àne amaraþ . 2 icchàyàü 3 smçtau ca . kartari ktic . 4 àrye mediø 5 ÷àkabhede ajayapàlaþ . 6 medhàvini nighaõñuþ . 7 matikarauùadhaü garuø 198 aø uktaü yathà %<pàñhà dve jãrake kuùñhama÷vagandhàjamodakam . vacàtrikañuka¤caiva lavaõaü cårõamuttamam . bràhmãrase bhàvita¤ca sarpirmadhusamanvitam . saptàhabhakùitaü kuryàntadai÷varyaü matiü paràm .>%

#<matidà># strã matiü dyati do--ka . 1 jyotiùmatãlatàyàm (÷imuóã) ràjaniø . dà--ka . 2 buddhidàtari triø .

#<matinãra># puø nçpabhede bhàø àø 94 aø .

#<matibhrama># puø materbhramaþ ayathàrthaviùayatvena bhramaõam . 1 buddhibhraü÷e bhràntau amaraþ . bhrama--bhàve ktin . matibhràntirapyatra strã .

#<mativibhrama># puø materbibhramo'tra . unmàdaroge ràjaniø . matibhraü÷àdayo'pyatra .

#<matukha># triø 1 matagàthake çø 9 . 71 . 5 . 2 medhàvini nighaø .

#<matka># puø mada--kvip svàrthe ka . 1 matkuõe (chàrapokà) mamedam kan madàde÷aþ . 2 matsambandhini %<naitanmataü matkamiti bruvàõaþ>% bhaññiþ .

#<matkuõa># puø mada--kvip kuõati kuõa--ac karmaø . 1 kãñabhede (chàrapokà) ràjaniø . 2 nirdantagaje 3 ÷ma÷ru÷ånyapuruùe 4 nàrikele mediø 5 jaïghàtràõe hemaø . 6 ajàtalomabhagàyàü striyàü strã ÷abdaraø .

#<matkuõàri># puø 6 taø . (siddhi) bhaïgàyàü ÷abdamàlà . tatsamparkeõa hi tasya nà÷aþ .

#<matkuõikà># strã kumàrànucaramàtçbhede bhàø ÷aø 17 aø .

@<[Page 4721b]>@
#<matta># puø mada--kta . 1 durmade gaje amaraþ . 2 kùãve 3 madayukte 4 hçùñe ca triø . 5 dhuståre 6 kokile 7 mahiùe puø ràjaniø mattaü mado'styasyàm ac . 8 madiràyàü strã ràjaniø . %<j¤eyà mattà mabhanagayutà>% vçø raø ukte 9 da÷àkùarapàdake chandobhede strã .

#<mattakà÷i(si)nã># strã matteva kùãveva kà÷ate kasati gacchati và õini pçùoø hrasvaþ . uttamayoùiti amaraþ .

#<mattakã÷a># puø mattaþ kã÷a iva . gaje ÷abdamàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<mattamayåra># puø matto mayåro yasmàt . 1 meghe %<vedairandhrairmtau yasagà mattamayåram>% vçø raø ukte trayoda÷àkùarapàdake 2 chandobhede ca .

#<mattavàraõa># puø karmaø . 1 mattahastini . mattaü vàrayati vç--õic lyu . 2 pràsàdavaraõóe naø (vàreõóà) hemacaø . 3 pågacårõe ÷abdamàø .

#<mattàkrãóà># strã %<mattàkrãóà mau tnau nau nalgiti bhavati vasu÷arada÷ayatiyutà>% vçø raø ukte trayoviü÷atyakùarapàdake chandobhede .

#<mattàlamba># puø mattairàlambyate à + lavi--karmaõi gha¤ . (vàreõóà) pràsàdavaraõóaü hemacaø .

#<mattebhavikrãóita># naø %<sabharà nmau yalagàstrayoda÷ayatirmattebhavikrãóitam>% vçø raø ñãø ukte ekaviü÷atyakùarapàdake 1 chandobhede . 6 taø . 2 mattagajakrãóàyà¤ca .

#<matya># naø mate samãkaraõe sàdhu yat . kçùñakùetrasya samãkaraõasàdhane 1 phalakabhede (mai) %<saptàsthitena matyena matãkaroti>% tàõóyaø bràø 2 . 9 . 2 . %<yathà loke saptàsthitena saptabhiranaóudbhiþ saptabhistaukùõamàgaiþ ÷aïkubhirvà adhiùñhitena matyena matyannàma kçùõasya kùetrasya samãkaraõàdisàdhanaü phalakam . tena matãkaroti samãkaraõàrthaü karùakaþ pravrajati kùetram>% bhàø 2 dàtràdimuùñau hema0

#<matra># guptabhàùaõe cuø àø sakaø señ idit . mantrayate amamantrata .

#<matsa># puüstrãø mada--sa . matsye uõàø .

#<matsagaõóa># puø matsena gaõóo lepo'tra (màcherathaõña) vya¤janabhede ÷abdacaø .

#<matsara># puø mada--saran . 1 anya÷ubhadveùe parasampattyasahane 2 krodhe ca 3 tadvati 4 kçpaõe ca triø amaraþ . 5 kãñabhede makùikàyàü strã vi÷vaþ . matsara÷ca %<nindanti màü sadà lokà dhinastu mama jãvanam . ityàtmani bhavedyasta dhikkàraþ sa ÷ca matsaraþ>% kiyàyogasàroktaþ . %<svaprayojanapratisandhànaü vinà paràbhigatanivàraõecchà .>% gauø vçø ukta÷ca bodhyaþ .

#<matsya># puø mada--syan . (màcha) 1 mãne 2 jalacarabhede striyàü ïãù yalopaþ matsã . tadbhedaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà tatra matsyeùu rohitasya %<raktodaro raktamukho rakùàkùo raktapakùatiþ . kçùõapuccho jhaùa÷reùñho rohitaþ kathito budhaiþ . rohitaþ sarvamatsyànàü varo vçùyo'rditàrtijit . kaùàyànurasaþ svàdurvàtaghno nàtipittakçt . årdhvajatrugatàn rogàn hanyàdrohitamuõóakam .>% (silandhà) %<silandhaþ ÷leùmalo balyo vipàke madhuro guruþ . vàtapittaharo hçdya àmavàtakara÷ca saþ .>% (atha bhàügana) %<bhaïkuro madhuraþ ÷ãto vçùyaþ ÷leùmakaro guruþ . viùñambhajanaka÷càpi raktapittaharaþ smçtaþ>% . (momàcikà) mocikà vàtahçdbalyà vçühaõã madhurà guruþ . pittahçt kaphakçdrucyà vçùyà dãptàgnaye hità . (vodàla) %<pàñhãnaþ ÷leùmalo valyo nidràluþ pi÷ità÷anaþ . dåùayedrudhiraüpittakuùñharogaü karoti ca .>% (atha sãïgã) %<÷çïgã tu vàta÷amanã snigdhà ÷leùmaprakopanã . rase tiktà kapàyà ca laghvã rucyà smçtà budhaiþ .>% (atha hãlasà) %<illaso madhuraþ snigdho rocano vahnivardhanaþ . pittahçtkaphakçtki¤cillaghurvçùyo'nilàpahaþ .>% (atha saula) %<÷aùkulã gràhiõã hçdyà madhurà tu varà smçtà .>% atha (gargarà) %<gargaraþ pittalaþ killidvàtajit kaphakopanaþ .>% atha (kavai) %<kavikà madhurà snigdhà kaphaghnã rucikàriõã . ki¤citpittakarã vàtanà÷inã vahnivardhinã .>% atha(varmã) %<varmimatsyo haredvàtaü pittaü rucikaro ràdhuþ .>% atha (daõóàrã) %<daõóamatsyo rase tiktaþ pittaraktaü saphaü haret . vàtasàdhàraõaþ proktaþ ÷ukralo balavardhanaþ .>% (vyatha àói) %<eraïgo madhuraþ snigdho viùñambhã ÷ãtalo lavuþ .>% (atha pàvatà) %<mahà÷apharasaüj¤astu tiktaþ pittakaphàpahaþ . ÷i÷iro madhuro rucyo vàtasàdhàraõaþ smçtaþ .>% atha (garui) %<garaghnã madhurà tiktà tuvarà bàtapittahat . kaphaghnã rucikçlladhvã dãpanã balavãryakvat .>% atha (màgura) madguro vàtahadvalyo vçùyaþ kaphakaro laghuþ . atha ñeïgarà %<sapàdamatsyo kat ÷leùmakùayakara÷ca saþ . vàtapittakara÷càpi paramo mataþ .>% atha ÷apharã (poñhã) %<pràùñhã tiktà kañuþ syàduþ ÷ukraghnã kaphavàtajit . stigdhàsya kaõñharãgaghnã rocanã ca laghuþ smçtaþ .>% atha kùudramatsyàþ %<kùudrà matsyàþ svàdurasàþ doùatrayavinà÷anàþ . lathupàkà rucikarà baladàste hità matàþ .>% athàtikùudramatsyàþ %<atisåkmàþ puüstvaharà rucyàþ kàsànilàpahàþ .>% atha matsyàõóaþ %<matsyagarbho bhç÷aü vçùyaþ snigdhaþ puùñikaro laghuþ . kaphamehaprado balyo glànikçnmehanà÷anaþ .>% atha (÷ukñã) %<÷uùkamatsyàþ navà balyàþ djaràþ vióvibandhinaþ .>% atha dagdhamatsyàþ dagdhamatsyo guõaiþ ÷reùñhaþ puùñikçdbalabardhanaþ . atha kåpajàdimatsyaguõàþ %<kaupamatsyàþ ÷åkramåtra kuùñha÷leùma vivardhanàþ . sarojà madhuràþ snigdhà balyà vàtavinà÷aünàþ . nàdeyà vçühaõà matsyà guravo'nilanà÷anàþ . raktapittakarà vçùyàþ snigdhoùõàþ svalpavarcasaþ . cau¤jàþ pittakaràþ snigdhà madhurà laghabo himàþ . tàóàgà guravo vçùyàþ ÷ãtalàþ balamåtradàþ . tàóàgàvakùiptajàtàþ balàyurmatidçkkaràþ .>% cathartuvi÷eùe matsyavi÷eùaguõàþ %<hemante kåpajà matsyàþ ÷i÷ire sàrasà hitàþ . vasante te tu nàdeyà grãùme cau¤jasamudbhavàþ . taóàgajàtà varùàsu tàsyapathyà nadãbhavàþ . nairjharàþ ÷aradi ÷reùñhà vi÷eùo'vasudàhçtaþ .>% tadbhakùaõaniùedhàdikam %<yo yasya màüsama÷nàti sa tanmàüsàda ucyate . matsyàdaþ sarvamàüsàdastasmànmatsyàn vivarjayet>% manuþ . %<jalasthalacarà ye ca pràõinastàn mçtànapi . na bhakùen mànavo j¤ànã hantà teùàü mavennahi . hatvà hatvà tu matsyà÷ã sarveùàü yo vi÷eùataþ . màüsàdaþ pràõinàü go'pi tasmàn matsyaü parityajet>% . pàdmottarakhaõóe 105 aø . varjanãyà matsyà yathà . %<÷çõu devi! pravakùyàmi màüsabhedàn nivodha me . nàdeyaü tiktakamañhaü pa÷uü ÷çïgiõameva ca . gomãnaü cakra÷akulaü vaóàlaü ràghavaü tathà . vàmãnaü calakarõa¤ca sacakraü ceïgameva ca . bhåbila¤càniruddha¤ca gàïgeyàni vivarjayet>% matsyaüsåktamahàtantram . ravivàre matsyabhakùaõe niùedho yathà %<àmiùaü rakta÷àka÷ca yo bhuïkte ca raverdine . saptajanma bhavet kuùñhã daridra÷copajàyate>% bhaviùyapuø . %<màùamàmiùamàüsa¤ca masåraü nimbapatrakam . bhakùayed yo ravervàre saptajanmànyaputrakaþ>% tiø taø . kàrtike matsyabhakùaõaniùedho yathà %<na matsyaü bhakùayentàüsaü na kaurmyaü gànyadeva hi . caõóàlo jàyate ràjan! kàrtike màüsabhakùaõàt>% nàradãyapuø . màghavai÷àkhayorhaviùya brahmacaryavidhànàt matsyabhakùaõaü nitaràü niùiddhamiti kçtyatattvam . %<nàbhakùyaü naivedyàrthe bhakùyeùvajàmahiùãkùãraü varjayet pa¤canakhamatsyavaràhamàüsànica>% àhniø taø viùõusåtram . janmatithau matsyabhakùaõaniùedho yathà %<àmiùaü kalahaü hiüsàü varùavçddhau vikarjayet>% %<bhuïkte yastu niràmiùaü sa hi bhavejjanmàntare paõóitaþ>% tiø taø . ÷aivasya matsyabhakùaõaniùedho yathà %<kva madyaü kva ÷ive bhaktiþ kva màüsaü kva ÷ivàcanam . matsyamàüsaratànàü vai dåre tiùñhati ÷aïkaraþ>% kà÷ãkhaø . vindhyaparvatasya pa÷cime matsyabhakùaõaniùedho yathà %<vindhyasya pa÷cime bhàge matsyabhuk patito naraþ>% puràõam . kàmato matsyabhakùaõapràya÷cittaü yathà %<matsyàüstu kàmato jagdhvà sopavàsastryahaü vaset>% aj¤ànatastadardham pràø viø . matsyabhakùaõaniùedhe pratiprasavo yathà %<matsyàn sa÷alkàn bhu¤jãta màüsaü rausvameva ca . nivedya devatàbhya÷ca bràhmaõebhya÷ca nànyathà . ÷aphasaü siühatuõóa¤ca tathà pàñhãnarohitau . matsyàstvete samuddiùñà bhakùaõàya tapodhanaiþ . prokùitaü bhakùayedeùàü màüsa¤ca dvijakàmyayà . yathàvidhi niyukta÷ca pràõànàmapi càtyaye>% kaurme puø 16 aø . %<pàñhãnarohitàvàdyau niyuktau havyakavyayoþ . ràjãvàn siühatuõóàü÷ca sa÷alkàü÷caiva sarva÷aþ>% manuþ . %<anivedya na bhoktavyaü matsyaü màüsa¤ca yadbhavet . annaü viùñhà payo måtraü yadviùõoraniveditam>% àø taø . preta÷ràddhe matsyadànavidhiryathà %<sapiõóãkaraõaü yàvat preta÷ràddhàni ùoóa÷a . pakvànne baiva kartavyaü sàbhiùeõa dvijàtibhiþ>% ÷ràddhaø taø . 2 viràñade÷e puø so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . màtsya pritràdikrameõa tadde÷avàsini tasya nçpe ca bahuùu aõo luk . 3 tadde÷avàsiùu baø vaø . 4 meùàditodvàda÷arà÷au mãnarà÷au . 5 bhàgavataþ prathamàvatàre tatkathà matsyapuø 2 aø . bhàø vaø 187 aø ca . matsyaü bhagavadavatàrabhedamadhikçtya kçto granthaþ aõ . màtsya mahàpuràõabhede tatpratipàdyaviùayà÷ca tatraiva 290 aø uktà yathà %<såta uvàca . etadvaþ kathitaü sarvaü yadktaü vi÷varåpiõà . màtsyaü puràõamakhilaü dharmakàmàrthasàdhanam . yatràdau manusaüvàdo vrahmàõóakathanantathà . sàïkhyaü ÷àrãrakaü proktaü caturmukhamukhodbhavam . devàsuràõà mutpattirmàrutotpattireva ca . madanadvàda÷ã tadvallokapàlàbhipåjanam . manvantaràõàmudde÷o vainyaràjàbhivarõanam . såryàdvaivasvatotpattirbudhasyàmamanaü tathà . pitçvaü÷ànukathanaü ÷ràddhakàlastathaiva ca . pitçtãrthapravàsa÷ca somotpattistathaiva ca . kãrtanaü somavaü÷asya yayàticaritaü tathà . kàrtavãryasya màhàtmyaü vçùõivaü÷ànukãrtanam . bhçgu÷àpastathà viùõordaitya÷àpastathaiva ca . kãrtanaü puruùe÷asya vaü÷o hautà÷anastathà . puràõakãrtanaü tadvat kriyàyogastathaiva ca . vrataü nakùatrasaükhyàkaü màrkaõóa÷ayanaü tathà . kçùõàùñamãvrataü tadvadrohiõã candrasaüj¤itam . taóàgavidhimàhàtmyaü pàdapotsarga eva ca . saubhàgya÷ayanaü tadvadagastyavratameva ca . tathànantatçtãyà tu rasakalyàõinã tathà . àrdrà nandakarã tadvad vrataü sàrasvataü punaþ . uparàgàbhiùeka÷ca saptamãsnapanaü punaþ . bhãmàkhyà dvàda÷ã tadvadanaïga÷ayanaü tathà . a÷ånya÷ayanaü tadvattathaivàïgàrakavratam . saptamãsaptakaü tadvadvi÷okadvàda÷ã tathà . merupradànaü da÷adhà graha÷àntistathaiva ca . grahasvaråpakathanaü tathà ÷ivacaturda÷ã . tathà sarvaphalatthàgaþ såryavàravrataü tathà . saükràntisnapanaü tadvadvibhåtidvàda÷ãvratam . ùaùñivratànàü màhàtmyaü tathà snànavidhikramaþ . prayàgasya tu màhàtmyaü sarvatãrthànukãrtanam . pailà÷ramaphalaü tadvaddvãpalokànukãrtanam . tathàntarikùacàra÷ca dhruvamàhàtmyameva ca . bhavanàni surendràõàü tripuràyodhanaü tathà . pitçpiõóadamàhàtmyaü manvantaravinirõayaþ . vajràïgasya tu saübhåtiþ tàrakotpattireva ca . tàrakàsuramàhàtmyaü brahmadevànukãrtanam . pàrvatãsambhavastadvat tathà ÷ivatapovanam . anaïgadehadàhastu rati÷okastathaiva ca . gaurãtapovanaü tadvadvi÷vanàthaprasàdanam . pàrvata çùisaüvàdastrathaivodvàhamaïgalam . kumàrasambhavastadvat kumàravijayastathà . tàrakasya vadho ghorã narasiühopavarõanam . padmodbhavavisargastu tathaivàndhakaghàtanam . vàràõasyàstu màhàtmyaü narmadàyàstathaiva ca . pravarànukramastadvat pitçnàthànukãrtanam . tathobhayamukhãdànaü dànaü kuùõàjinasya ca . tathà sàvitryupàkhyànaü ràjatharmàstathaiva ca . yàtrànimittakathanaü svapnamàïgalyakãrntanam . vàmanasya tu màhàtmyaü tathaivàdivaràhakam . kùãrodamayanaü tadvat kàlakåñàbhi÷àsanam . pràsàdalakùaõaü tadvanmaõóapànàntu lakùaõam . purubaü÷e tu saüproktaü bhaviùyadràjavarõanam . tulàdànàdi bahu÷o mahàdànànukãrtanam . kalpànukãrtanaü tadvad granthànukramaõã tathà . etatpavitramàyuùyametat kãrtivivardhanam . etat pavitraü kalyàõaü mahàpàpaharaü ÷ubham . asmàt puràõàdapi pàdamekaü pañhettu yaþ so'pi vimuktapàpaþ . nàràyaõàkhyaü padameti nånamanaïgavaddivyasukhàni bhuïkte .>% taddànavidhiþ matsyapuø %<÷rutãnàü yatra kalpàdau pravçttyarthaü janàrdanaþ . matsyaråpã ca manave narasiühopavarõanam . adhikçtyàbravãt saptakalpavçttamanuvratàþ! . tanmànamiti jàtãdhvaü sahasràõi caturda÷a . viùõave hemamatsyena dhenvà cai . samanvitam . yo dadyàt pçthivã tena dattà bhavati càkhilà>% .

#<matsyakaraõóikà># strã matsyànàü karaõóikevàdhàraþ . (khàlui) matsyarakùaõàdhàre pàtrabhede jañàø .

#<matsyagandhà># strã matsyasyeva gandho'syàþ . 1 vyàsamàtari satyavatyàm bhàø àø 63 aø . 2 jalapippalyà¤ca jañà0

#<matsyaghaõña># puø svanàmakhyàte vya¤janabhede ÷abdacaø .

#<matsyajàla># naø matsyadhàraõaü jàlam ÷àø taø . matsyadhàraõàrthe jàlabhede helacaø .

#<matsyajãvin># puø matsyena taddhàraõavikrayàdinà jãvati jãva--õini . niùàde %<matsyaghàto niùàdànàm>% manunà tasya tajjãvikoktestasya tathàtvam .

#<matsyaõóã># strã (ràva) khyàte guóavikàrabhede bhàvapraø %<ikùo raso yaþ saüpakvo dhanaþ ki¤ciddravànvitaþ . madavat syandate yasmànmatsyaõóãti nigadyate>% . asyà guõàþ %<matsyaõóã bhedinã balyà laùvã pitànilàpahà . madhurà vçühaõã vçùyà raktadoùàpahà pàtà>% .

#<matsyadvãpa># puø matsyapradhàno dvãpaþ ÷àø taø . dvãpabhede viùõupu0

#<matsyadhànã># strã matsyà dhãyante'syàü dhà--àdhàre lyuñ ïãp . matsyarakùaõàdhàre (khàlui) pàtrabhede amaraþ .

#<matsyanà÷ana># puüstrãø matsyàn nà÷ayati lyu . 1 kurarakhage hemacaø . striyàü jàtitvàt ïãù õvul . matsyanà÷ako'pi tatràrthe ubhàdvapi 2 mãnadhàtake triø .

#<matsyapittà># strã matsyasya pittaniva raso'styasyàþ ac . kañurohiõyàm (kañkã) amaraþ .

@<[Page 4724b]>@
#<matsyabandhaka># triø matsyàn badhnàti bandha--õvul . 1 mãnadhàrake %<nçpàyàmeva tasyaiva jàto matsyavandhakaþ>% u÷anasokte saïkãrõajàtibhede 2 dhãvare puüstrãø . striyàü jàtitvàt ïãù . õini . matsyabandhin tatràrthe matsyadhànyàü strã ïãp halàø .

#<matsyamudrà># påjàïge mudràbhede %<dakùapàõipçùñhade÷e vàmapàõitalaü nyaset . aïguùñhau càlayet samyak mudreyaü matsyaråpiõã . matsyamudrà ca kårmàkhyà lelihà muõóasaüj¤ikàþ . mahàyoniriti khyàtà sarvasiddhisamçddhidà>% tantrasàraþ . ÷yàmàdau muõóamudrikà . %<matsyakårmalelihàkhyà mudrà sàdharaõã matà>% tatroktam .

#<matsyaraïga># puüstrãø matsye rajati ranja--kartari saüj¤àyàü gha¤ . (màcharàïgà) pakùibhede hàràø %<tribhuvanavidito hà bhatsyarakte kalaïkaþ>% udbhañaþ . striyàü ïãù .

#<matsyaràja># puø 6 taø . 1 rohitamatsye trikàø . 2 viràñançpe %<nagaraü matsyaràjasya>% bhàø vaø 72 aø . tasya matsyade÷àdhipatvàt tathàtvam .

#<matsyavinnà># strã vida--làbhe kta matsyo matsyaraso vinno yayà tulyatiktatvàt . kañukyàm vaidyakam .

#<matsyavedhana># naø matsyo vidhyate'nena vidha--karaõe lyuñ . 1 vaói÷e amaraþ strãtvamapi jañàø ïãp . kartari lyu . 2 madgupakùiõi (pànakauói) strã jañàø .

#<matsyasantànika># puø vya¤janabhede %<dagdhà'ïgàre salavaõà ve÷abàrairupaskçtaþ . sàrdrakaþ kañutailena matsyasantàniko mavet>% ÷abdacaø .

#<matsyàkùã># strã matsyasyàkùãvàkàro'syàþ ùacsamàø ïãù . 1 gaõóadårvàyàü ràjaniø 2 somalatàyàm 3 hilamocikàyàm 4 bràhmã÷àke ratnamàlà .

#<matsyàïgã># strã matsyaþ tatpittamivàïgaü tiktatvàt yasyàþ ïãù . hilamocikàyàm trikàø .

#<matsyàdanã># strã matsya ivàdyate àsvàdyate aña--karmaõi lyuñ . jalapippalyàm ràjaniø .

#<matsyà÷ana># puüstrãø matsyama÷nàti a÷a--lyu . (màcharàïgà) khage trikàø striyàü ïãù

#<matsyàsana># naø rudrayàmalokte àsanabhede %<atha matsyàmanaü pçùñhe hastoparikaràïguli . pàdayugalamànena vçdvàïguùñhasya yojanam>% .

@<[Page 4725a]>@
#<matsyodarã># strã matsyagandhayuktamudaramasyàþ . 1 vyàsamàtari matsyagandhàyàü 2 kà÷ãsthe tãrthabhede ca kà÷ãø 69 aø %<durgàõi taiþ kçtànãha sapta svargasamàni ca . sadvàràõi sayantràõi kavàñavikañàni ca . koñikoñibhañàdyàni sarvardhisahitànyapi . tataþ ÷ailamahàdurgaü taiþ kà÷ãü paritaþ kçtam . parikhà ca kçtàlindà matsyodaryà jalàbilà . matsyodarã dvidhà jàtà vahiranta÷carà punaþ . tasya tãrthaü mahat khyàtaü militaü gàïgavàriõi . yadà saühàramàrgeõa gaïgàmbhaþ prasarediha . tadà matsvodarãtãrthaü labhyate puõyagauravàt . såryàcandramasoþ parva tadà koñiguõaü ÷atam . sarvaparvàõi tatraiva sarvatãrthàni tatra vai . tatraiva sarvaliïgàni gaïgàmatsyodarã yataþ . matsyodaryà¤ca ye snàtà yatra kutràpi mànavàþ . kçtapiõóapradànàste na màturudare÷ayàþ . avimuktamidaü kùetraü matsyàkàratvamàpnuyàt . paritaþ svardhunãvàrisaühàre paritovçte . matsyodaryàü kçtasnànà ye naràste narottamàþ . kçtvàpi bahupàpàni nekùante bhàskareþ purãm . kiü snàtvà bahutãrtheùu kiü takhà duùkaraü tapaþ . yadi matsyodarãsnàtàþ kuto garbhabhayaü tataþ . yatra yatra hi liïgàni nçdevarùikçtànyapi . tatra matsyodarãü pràpya susnàto mokùabhàjanam . santi tãrthànyanekàni bhårbhuvaþsvargatànyapi . na samàni paraü tàni koñyaü÷enàpi ni÷citam . itthaü tãrthaü kçtaü tena vibho! kailàsavàsinà . saõàdhipena sumahat sumahodàrakarmaõà .>%

#<matha># viloóane bhvàø paraø sakaø señ . mathati padit amathãt jvalàø và õa . mathaþ màthaþ . çdit caïi na hrasvaþ .

#<matha># badhe sakaø kle÷e akaø bhvàø paraø señ idit . manthati amanthãt manthyate .

#<mathana># naø matha--lyuñ . 1 badhe 2 kle÷e 3 viloóane ca . %<kùãrodamathanodbhåtà>% candrastavaþ . 4 gaõikàrikàvçkùe puø ratnamàø .

#<mathita># naø matha--kta . 1 nirjalatakre 2 pãóite 3 hate ca triø .

#<mathu(thå)rà># strã matha--u(å)rac . svanàmakhyàtàyàü nagaryàma . %<ayodhyà mathurà màyà kà÷ã kà¤cã avantikà . purã dvàravatã caiva saptaità mokùadàyikàþ>% kà÷ãø khaø . tanmàhàtmyaü viùõupuø 6 aü÷e 8 aø . varàhapuø 27 aø . tataþ caturarthyàü varaõàø aõ . màthura tatpuryadårabhave triø . mathåràpyatra dviråpakoø .

@<[Page 4725b]>@
#<mathure÷a># puø 6 taø . ÷rãkçùõe ÷abdaraø . mathurànàthàdayo'pyatra

#<mada># harùe divàø paraø akaø señ ÷amàø . màdyati irit amadat amàdãt amadãt . ãdit niùñhàyàmaniñ puùadirayaü tena amadadityeveti pàõinãyàþ . ghañàø madayati jãt matto'sti . pra + anavadhàne .

#<mada># garve dainye ca bhvàø paraø akaø señ . madati amàdãt--amadãt ghañàø madayati .

#<mada># tarùaõe cuø àø sakaø señ . màdayate . amãmadata .

#<mada># jàóye svapne made àmode stutau dãptau ca yathàyathaü akaø sakaø ca bhvàø àtmaø idit . mandate amandiùña . tatra stutau %<mandamànaþ sumanmabhiþ>% tàõóyaø braø 1 . 7 . 6 . %<mandamànaþ ståyamànaþ madi--stutau karbhaõi yaki pràpte vyatyayena ÷ap>% bhàø .

#<mada># puø mada ac . 1 hastigaõóàdisnutajale dànajale amaraþ 2 garve harùe 3 retasi 4 mçgamade mediø 5 mattatàyàm hemacaø . 4 nade 5 kalyàõakare vastuni ca dharaõiþ .

#<madakaña># puø madena kañati kaña--ac ùaõóe (ùàüóa) hemacaø .

#<madakala># triø madena kalate kala ac . 1 mattahastini madotakañe amaraþ . 2 avyakta÷abdakàriõi triø ÷abdaratnàø . madena kalo yasya . 3 madàvyaktabhàùiõi triø mediø .

#<madagandha># puø madasya hastidànasyeva gandho'sya . 1 sapnacchadavçkùe 2 madiràyàü strã ñàp . 3 atasyà¤ca ràjaniø .

#<madaghnã># strã madaü madiràmattatàü hanti hana--ña ïãp . påtikàyàm jañàø .

#<madadhàra># puø madapradhànà dhàrà yatra . parvatamede bhàø saø 29 aø .

#<madana># puø màdyatyanena mada karaõe lyuñ . 1 kàmadeve amaraþ . 2 suràyàü hemacaø . 3 vasante kàle 4 sikthake 5 dhuståre ca puø mediø . (mayanà) 6 vçkùabhede ratnamàlà . 7 bhramare jañàø màùe 8 kalàyabhede hemacaø . 9 khadiravçkùe ÷abdacaø 10 aïkoñakavçkùe 11 bakulavçkùe (mayanaphala) 12 vçkùabhede ca ràjaniø . 13 àliïganabhede kàma÷àstram .

#<madanaka># puø madayati mada--õic--lyuñ svàrthe ka . damanakavçkùe ràjaniø .

#<madanakaõñaka># puø madananimittaþ kaõñaka iva . 1 sàttvike 2 romà¤ce trikàø .

#<madanakàkurava># puüstrãø madanena hetunà kàkuravo'sya . pàràvate striyàü jàtitvàt ïãù .

#<madanagçha># naø 6 taø . 1 strãcihnabhede suratagçhàdayo'pyatra . 2 lagnàvadhike saptamasthàne jyoø .

#<madanagopàla># puø madana iva gopàlaþ . ÷rãkçùõe .

@<[Page 4726a]>@
#<madanacaturda÷ã># strã madanapåjàrthà caturda÷ã ÷àø taø . caitra÷uklacaturda÷yàm tatra damanavakùe madanapåjàvihiteti tasyàstathàtvam . tiø taø dç÷yam .

#<madanatrayoda÷ã># strã madanapåjàrthà trayoda÷ã . caitra÷uklatrayoda÷yàm tiø taø dç÷yam .

#<madanadvàda÷ã># strã madanapåjàrthà dvàda÷ã . caitra÷ukladvàda÷yàm matsyapuø 7 a0

#<madanapakùin># puø màdyati mada--lyu karmaø . kha¤janakhage ÷abdaca0

#<madanapàñhaka># puø madanoddãpanàrthaü pañhati pañha--õvul . smaroddãpana÷abdakàrake kokile ràjaniø .

#<madanamohana># puø madanamapi mohayati saundaryeõa muha--õic lyu . ÷rãkçùõe .

#<madanalalità># strã %<vedàïgà'ïgairmadanalalità mo bho nama lasàþ>% vçø raø ñãkokte ùoóa÷àkùarapàdake chandobhede .

#<madanalekha># puø madanaj¤àpanàrthaü lekhaþ . svakãyànuràgaj¤àpanàrthe nàyakayoþ parasparaü prati preùye lekhe patrabhede . yathà ÷akuntalàyàm %<tujjha õa àõe hiaam>% ityàdi .

#<madanavãja># naø tantrokte (klãm) iti bãje

#<madana÷alàkà># strã madanoddãpikà ÷alàkà tathàbhåta ÷alàkeva và . 1 smaroddãpakauùadhe 2 sàrasakhage mediø 3 kokile ÷abdaraø .

#<madanasadana># naø 6 taø . 1 strãcihnabhede . jyotiùokte lagnàbadhike 2 saptame sthàne ca .

#<madanasàrikà># strã madanoddãpikà sàrikà ÷àø taø . (sàlika) pakùibhede jañàø .

#<madanàgraka># puø bhadanaü màdakamagramasya kap . kodraye (kodo) dhànyabhede ràjaniø .

#<madanàïku÷a># puø madanasyàïku÷a iva . 1 puruùacihne liïge trikàø 2 maithunakàle nakhàghàte ca .

#<madanàyudha># naø 6 taø . strãcihne ÷abdacaø .

#<madanàyuùa># puø madanasyàyuryatra acsamàø . vçddhikarakùupabhede ràjaniø .

#<madanàlaya># puø 6 taø . 2 strãcihne jyotiùokte lagnàbadhike saptamasthàne madanabhavanàdayo'pyatra .

#<madanàvasthà># strã madanakçtàvasthà ÷àø taø . kàminàü smarakçte unmàdàdau da÷àbhede da÷à÷abde dç÷yam .

#<madanã># strã màdyatyanayà mada--lyuñ ïãp . 1 suràyàm hàràø 2 mçganàbhau 3 atimuktake ca ràjaniø .

#<madanecchàphala># puø madanecchàü phalati phala--ac 6 taø . baddharasàle ràjaniø .

#<madanotsava># puø madananimitta utsavaþ . 1 holàkotsave 7 baø . 2 svarve÷yàyàm strã ÷abdaraø .

@<[Page 4726b]>@
#<madaprayoga># puø 6 taø . gajànàü madodgame trikàø .

#<madabha¤jinã># strã mada bha¤jati bhanja--õini . ÷atamålyàm ÷abdacaø .

#<madayantã># strã mada--õic--jhac gauràø ïãù . vanamallikàyàm (kàñhamallikà) ràjaniø . svàrthe ka hrasvaþ . madayantikà tatraivàrthe ÷abdaratnàø .

#<madayitnu># puø mada--õic--itnuc . 1 kàmadeve 2 meghe 3 ÷auõóike ca mediø . 4 madye naø ÷abdaraø . 5 màdake triø trikàø .

#<madalekhà># strã %<mçsau gaþ syàt madalekha .>% vçø raø ukte saptàkùarapàdake 1 chandobhede 6 taø . 2 gajànàü dànavàripaïktau

#<madavikùipta># puø 3 taø 1 mattagaje ÷abdacaø . 2 madena kùipte triø .

#<mada÷àka># puø madàrthaü ÷àkamasya . upodakyàü ÷abdacaø .

#<madasàra># puø madaü sàrayati gamayati sç õic--aõ upaø saø . tålavçkùe ràjaniø .

#<madasthala># puø 6 taø . 1 suràpàne ÷abdaratnàø . madasthànàdayo'pyatra . jyotiùokte lagna vadhike 2 saptamasthàne ca .

#<madahastinã># strã madena hastinãva . mahàkara¤javçkùe ràjani0

#<madahetu># puø 6 taø . 1 mattatàhetau 2 dhàtakyàü vaidyakam .

#<madàgha># puø çùibhede tataþ . upakàø gotrapratyayasya dvandve ca advandve ca luk .

#<madàóhya># puø madena madakàraõena (tàói) rasenàdyaþ . 1 tàlavçkùe ràjaniø . 2 raktajhiõñyàm strã ÷abdacaø . 3 madayukte triø .

#<madàtaïka># puø 6 taø . madanajarogabhede ràjaniø .

#<madàtyaya># puø 6 taø . madanimitte rogabhede tasya nidànàdi garuø puø 160 aø uktaü dç÷yam . bhàvapraø uktantu yathà %<viùasya ye guõà dçùñhàþ sannipàtaprakopanàþ . taeva madye dç÷yante viùe tu balavattaràþ . tasmàdavidhipãtena tathà màtràdhikena ¤ca . yuktena càhitairannairakàle sevitena ca . madyena khalu jàyante madàtyayamukhà gadàþ>% . avidhiprayuktaü madyaü vikàràntaramapyutpàdayatãtyàha . %<nirbhaktamekàntata eva madyaü niùevyamàõaü manujena nityam . utpàdayet kaùñatamàn vikàrànutpàdayeccàpi ÷arãrabhedam>% . ekàntato nairantaryeõa, vikàràn madàtyayàdãn . ÷arãrasya bhedaü nà÷am . madàtyayàdãnàü hetvantaramapyàha %<kruddhena bhãtena pipàsitena ÷okàbhitaptena bubhukùitena . vyàyàmabhàràdhvaparikùateva vegàvarodhàbhihatena vàpi . atyamlaråkùàvatatodareõa sàjãrõabhuktena tathà'balena . uùõàbhivaptena ca sevyamànaü karoti madyaü vividhàn vikàràn>% . tàneva vikàràn vivçõoti . %<pànàtyayaü paramadaü pànàjãrõamathàpi và>% . pànavikàràn vivçõoti . pànavi÷ramamugra¤ca teùàü vakùyàmi lakùaõam . tatra madàtyayasya sàmànyalakùaõamàha %<÷arãraduþkhaü balavatpramoho hçdayavyathà . aruciþ pratataü tçùõà jvaraþ ÷ãtoùõalakùaõaþ . ÷iraþ pàr÷vàsthisandhãnàü vedanà vikùate tathà . jàya te'tibalàt jçmbhàsphuraõaü vepanaü ÷ramaþ . urovibandhaþ kàsa÷ca ÷vàso hikkàprajàgaraþ . ÷arãrakampaþ karõàkùi mukharogàstrikagrahaþ . chardirvióbhedautkle÷o vàtapittakaphàtmakaþ . bhramaþ pralàpã råpàõàmasatà¤caiva dar÷anam . tçõabhasmalatàparõapàü÷ubhi÷càvapåritam . prakarùaõaü vihaïgai÷ca bhràntacetàþ sa manyate . vyàkulànàma÷astànàü svapnànàü dar÷anàni ca . madàtyayasya råpàõi sarvàõyetàni lakùayet>% . atha madàtyayasya vàtikasya nidànamàha %<strã÷okabhayabhàràdhvakarmabhiryo'tikarùitaþ . råkùàlpapramità÷ã ca yaþ pivatyatimàtrayà . råkùaü pariõataü madyaü ni÷i nidràü nihanti ca . karoti tasya tacchãghraü vàtapràyaü madàtyayam>% . tat madyam . atha tasya lakùaõamàha . %<hikkà÷vàsasiràkampapàr÷va÷ålaprajàgaraiþ . vidyàdbahupalàpa¤ca vàtapràyaü madàtyayam>% . atha paittikasya nidànamàha %<tãkùõoùõaü madàmamla¤ca yo'timàtraü niùevate . amloùõatãkùõabhojã ca krodhano'gnyàtapapriyaþ . tasyopajàyate tãvraþ pittapràyo madàtyayaþ>% . atha tasya lakùaõamàha %<tçùõàdàhajvarasvedamohàtãpàravibhramaiþ . vidyàdvaritavarõasya pittapràyaü madàtyayam>% . atha ÷laiùmikasya madàtyayasya nidànamàha %<madhurasnigdhagurvà÷ã yaþ pibatyatimàtrayà . avyàyàmadivàsvapna÷ayyàsanasukhe rataþ . madàtyayaü kaphavàyaü sa naro labhate dhruvam>% . atha tasya lakùaõamàha %<chardyarocakahçllàsatandràstaimityagauravaiþ . vidyàcchãtaparãtasya kaphapràyaü madàtyayam>% . atha sànnipàtikasya madàtyayasya nidànaü lakùaõa¤càha %<tridoùahetubhiþ sarvaiþ sarvairliïgairmadàtyayaþ>% . atha paramadalakùaõamàha %<÷leùmocchrayo'ïgagurutà virasàsyatà ca viõmåtrabhaktiratha tantri rarocaka÷ca . liïgaü parasya tu madasya vadanti tajj¤à stçùõà rujà ÷irasi sandhiùu càpi bhedaþ>% . tandristandrà . pànàjãrõamàha %<àùmànamugramatha bodgiraõaü vidàhaþ pàne tvajãrõamupagacchati lakùaõàni>% . udgiraõaü vàntiþ udgàro và . pãyata iti pànaü madyam . pànavibhramamàha %<hçdgàtratodakaphasaüsravakaõñhadhåmamårchàvamãjvara÷irorujanapradehàþ . dveùaþ surànnavikçteùu ca teùu teùu taü pànavibhramamu÷antyakhileùu dhãràþ . kaõñhadhåmaþ nirgama iva . pradehaþ kaphena liptàsyatà . dveùaþ surànnavikçteùu suràvikàreùu annavikàreùu ca dveùaþ . asàdhyànàü madàtyayàdãnàü lakùaõamàha . dãnottaroùñhamati÷ãtamamandadàham tailaprabhàsyamatipànahataü tyajecca . jihvoùñhadantabhasitaü tvatha vàpi nãlam pãte ca yasya nayane rudhiraprabhe ca . hikkàjvaro vamathuvepathuùàr÷va÷ålàþ kàsabhramàvapi ca pànahata tyajettam>% .

#<madàmnàta># puø madasyàtikrame àmnàtaþ . gajapçùñhasthe óhakkàvàdye hàràø .

#<madàmbara># puø mado dànamambaramivàsya . mattagaje trikàø .

#<madàra># puüstrãø mada àran . 1 varàhe ujjvalaø striyàü ïãù . 2 dhårte 3 mattagaje vi÷vaþ . 4 kàmuke 5 nçpabhede uõàdikoø .

#<madàrmada># puø madajanyamarmaü dadàti dà--ka . phalakamatsye trikàø .

#<madàlasa># triø madenàlasaþ . 1 madenàlase 2 gandharvaràjavi÷vaketukanyàyàü strã .

#<madàlàpin># puø madenàlapati à + lapa--õini . kokile ÷abdamàlà

#<madàhva># puø madaþ mçgamada àhvà yasya . mçgamade kaståryàü trikàø .

#<madi># strã mçdnàti kçùñakùetraloùñram mçda--in pçùoø . (mai) khyàte kçùisàdhane kçùakayantrabhede svàrthe ka . tatràthe kçùi÷abde 2199 pçø madikàdànavidhirdç÷yaþ . tallakùaõantu 2118 pçø tatra ÷abde dç÷yam .

#<madin># triø madayatãti madi--õini . tarpake yajuø 6 . 27 .

#<madintama># triø ati÷ayena madã tamap vede numàgamaþ . ati÷ayatarpake yajuø 6 . 27 .

#<madirà># strã mada--karaõe kirac . %<màdhvãkaü pànasaü dràkùaü khàrjåraü tàlamaikùavam . maireyaü màkùikaü ñàïkaü madhåka nàrikelajam . mukhyamannavikàrotthaü madyàni dvàda÷aiva tu>% ityukte 1 madyasàmànye 2 mattakha¤jane ÷abdaratnàø . 3 raktakhadire puø ÷abdacaø . kàlabhede tadbhedagràhyatà yathà %<gauóã ta ÷i÷ire peyà paiùñã hemantavarùayoþ . ÷aradgrãùmavasanteùu màdhvã gràhyà na cànyathà . kàdambarã ÷arkarajàdimadyaü su÷ãtalaü vçùyakara madàtmam . màdhvãsamaü syàt tçõavçkùajàtaü madyaü su÷ãtaü guru tarpaõa¤ca . anyathà kurute pànaü madyaü santàpa÷opadam . annadoùamadàtyayakàrakaü mårchana¤ca tat>% . %<paryuùitamalpamelanamalpaü và picchilaü vigandhaü và . doùàvahamavi÷eùàn madyaü hçdyaü vivarjayet sarvam . madyaprayogaü kurvanti ÷ådràdiùu mahàrtiùu . dvijaistribhistu na gràhyaü yadyapyujjãvayenmçtam>% ràjaniø . adhikaü madya÷abde dç÷yam . 4 vasudevasya patnyàü harivaüø 36 aø . 5 durgàyàü 178 aø . %<saptabhakàrakçtàvasitau ca guruþ kavibhiþ kathità madirà>% vçø raø ñãø ukte dvàviü÷atyakùarapàdake 6 chandobhede strã .

#<madiràkùã># puø 1 viràdasya bhràtari bhàø viø 31 aø . madiràmattakha¤janàkùãvàkùiyasya ùacsamàø . kha¤janatulyanetre triø striyàü ïãù .

#<madiràgçha># naø madirasandhànàrthaü gçham ÷àkaø taø . ga¤jàkhye madyasandhànàrthe gçhe amaraþ

#<madirà÷va># puø 1 viràñançpasenàpatibhede bhàø àmuø 2 aø . hiraõyahastasya ÷va÷ure 2 pràcãne nçpabhede bhàø anuø 147 a0

#<madiràsakha># puø 6 taø ñacsamàø . àmravçkùe jañàø . tasya madiràtulyàsvàdatvàt tathàtvam .

#<madiùñhà># strã ati÷ayena madinã madayitrã iùñhan ñilopaþ . madiràyàü hemacaø .

#<mademahi># puø pràrthanàyàm nighaõñuþ .

#<madeva># puø mada--bàø eva . matte çø 10 . 106 . 6 .

#<madotkaña># puø madena dànavàriõà utkañaþ uddçptaþ . 1 matta gaje amaraþ 2 madiràyàü strã ràjaniø . 3 madoddhate triø .

#<madodagra># puø madena harùeõa darpeõa và udagraþ ugraþ . 1 matte %<bhadodagràþ kakudmantaþ>% raghuþ . 2 nàryàü strã ÷abda màø .

#<madoddhata># triø madena uddhataþ . natte jañàø .

#<madonmatta># puø %<mantro vàpyatha và vidyà saptàdhikada÷àkùaraþ . phañkàrapa¤cakàdiryo madonmatta udàhataþ>% tantrasàrokte 1 mantrabhede 2 madenonmatte triø .

#<madgu># puø masja--u nyaïkvàø . (pànikoói) 1 pakùibhede amaraþ . %<madguþ strigdho vàtanà÷ã bhedakaþ ÷ukrakàrakaþ . raktapittavinà÷ã ca ÷ãtalaþ parikãrtitaþ>% ràjavaø . 2 madguramãne nãlakaõñhaþ .

#<madgura># puüstrãø mada--araca nyaïkvàø . (màgura) 1 matsyamede . svàrthe sa . tatraiva amarà striyàü ïãp . tadguõàþ matsya÷abde bhàvapraø uktàþ . %<niùàdo madguraü såte>% bhàø anuø 48 ukte 2 saïkãrõajàtibhede (óuburi) puüstrãø . %<madgåni mãnabhedàn làti là--ka lasya raþ>% nãlakaõñhaþ . jalamajjanena mãnahàritvàt tasya tathàtvam . %<tasmàdete jale magnàþ madgurà nàma vi÷rutàþ . ye haranti sadà'saükhyàn samudrodaracàriõaþ>% harivaüø 95 aø .

#<madgurapriyà># strã madgurasya priyeva . ÷çïgãmatsye hemacaø %<madgurasya priyà ÷çïgã>% amaraþ .

#<madgurasã># strã madgoþ sadgurasyeva rasa--àsvàdo'syàþ gauràø ïãù . ÷çïgãmatsye ÷abdaraø .

#<madya># naø màdyatyanena karaõe yat . madirà÷abde ukte màdhvãkàdidvàda÷avidhe màdakadravye amaraþ . madyabhedà varõabhedena tatpànaniùedhàdikaü pràø viø uktaü yathà pulastyaþ %<pànasaü dràkùamàdhåkaü khàrjåraü tàlamaikùavam . màdhvãkaü ñàïkamàdhvãkaü maireyaü nàrikelajam . samànàni vijànãyànmadyàjyekàda÷aiva tu . dvàda÷antu suràmadyaü sarveùàmadhamaü smçtam>% . anenaikàda÷ànàü suràtvaü niùedhayati madya÷abdastu madahetudravadravyamàtravacanaþ tasmàdeva vacanànna tu madyamàtraü surà÷abdàrthaþ . tathà ca vçhaspatiþ %<gauóãü màdhvãü suràü paiùñãü pãtvà vipraþ samàcaret . taptakçcchraü paràka¤ca càndràyaõamanukramàt>% . trayàõàü suràtve krameõa pràya÷cittaü na syàt . yathà bhaviùye %<surà tu paiùñã mukhyoktà na tasyàstvitare same>% . paiùñãti taõóulavikàramàtropalakùaõam . itare gauóãmàdhvyau ato'nnavikàra eva surà÷abdasya mukhyatvàt trividhà sureti gauóãmàdhvyorgauõasuràtvaj¤àpanàrtham . tenaitatpàne'pi mahàpàtakatvamatidi÷ati %<yathaivaikà tathà sarveti>% paiùñyàü pårvaprasiddhiü dar÷ayati yathà paiùñã surà tathà sarvà gauóã màdhvã ca pårvavacanoktà paiùñãdçùñàntatvenàtra dar÷ità na pàtavyà dvijottamairbràhmaõairityarthaþ . traivarõikaparatve uttasapadànarthakyàt . na ca bahuvacanànarthakyaparihàràrtham uttamapratipadikànarthakyaü yuktaü bahuvacanasya svajàtãyopasthàpake caritàrthatvàt . ato bràhmaõasya trividhasuràpànaü mahàpàtakaü kùatriyavai÷yayostu %<surà vai salamannànàmiti>% vacanena paiùñyeveti sthitam . govindaràjavi÷varåpadhàre÷varàõàmanusato'yamarthaþ . ataeva %<eva màdhvã ca gauñã ca paiùñã ca trivighà sarà . dvijàtibhirna pàtavyà kadàcidapi karhiciditi>% yamavacane'pi dvijàtipadaü bràhmaõaparameva . ataeva dvividhasuràpàne kùatriyàdãnàü mahàpàtakaü dåre tàvadastu doùàbhàbamevàha vçddhayàj¤avalkyaþ %<kàmàdapi hi ràjanyo vai÷ya÷càpi katha¤cana . madyamevàsuràü pãtvà na doùaü pratipadyate>% . tadevaü paiùñãniùedhastraivarõikànàü gauóãmàdhvãniùedhastu bràhmaõànàmeva . nanu bràhmaõaràjanyàviti vi÷eùaõàt puüliïgamatra vivakùitam . ataþ kathaü bràhmaõyàþ suràpànaü mahàpàtakam . ucyate niùidhyamànakriyàyà vidheyatvena tatkarturanupàdeyatvàttadvi÷eùaõaü liïgamavivakùitaü havirubhayatvavat atastajjàtãyastrãõàmapi pànaniùedhaþ . yathà bhaviùye %<tasmànna peyaü vipreõa suràmadyaü katha¤canana . bràhmaõyàpi na peyà vai murà pàpabhayàvahà>% . %<yà bràhmaõã suràpã syàt na tàü devàþ patilokaü nayanti>% iti ÷ruteþ . %<patyurardha÷arãreõa bhàryà yasya suràü pibet . patitàrdha÷arãrasya niùkçtinopapadyate>% . na caibaü kùatriyavai÷yastrãõàmaniùedhaþ, bràhmaõãpadasya niùiddhasuràpànakarturbhàryopakùakùakatvàt bhàryà yasya suràü pibediti sàmànya÷ravaõàt . pàna¤ca dravãbhåtasyàbhyavahàraþ sa ca kaõñhade÷àdadhonayanaü na tu vaktramàtraprave÷aþ . niùñhãvanàdyarthaü kapoladhàraõe pàna÷abdàprayogàt yathoktaü %<jighrannahi suràü ka÷cit pivatãtyabhidhãyate . yàvanna kriyate vaktre gaõóåùasya prave÷anam>% . tatra gaõóåùaparimàõamavivakùitaü gaõóåpàrdhapàne'pi loke pàna÷abdaprayogàt ataeva mukhaprave÷anamatràvivakùitaü kintu yena mukhaprave÷ena kaõñhàdadhonayanaü mavati atastadevopalakùayati ataevoùñhamàtralepe na pànaniùpatiþ atastatrottamàïgaspar÷apràya÷cittam . etena kevalauùñhasaüyoge taptakçcchrasaüskàràviti vàlakasya vyàkhyànamasaïgataü pànàniùpatteriti . madyamedaguõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<madyantu sãdhurmairayamirà ca madirà surà . kàdambarã vàruõã ca hàlàpi balavallabhà . peyaü yanmàdakaü lokaistanmadyamabhidhãyate . yathàriùñaü surà sãdhuràsavàdyamanekathà . madyaü sarvaü bhaveduùõaü pittakçdvàtanà÷anam . bhedanaü ÷ãghrapàka¤ca råkùaü kaphaharaü param . amla¤ca dãpanaü rucyaü pàcanaü cà÷ukàri ca . tãkùõaü såkùma¤ca vi÷adaü vyayàmi ca vikà÷i ca>% . athàriùñasya lakùaõaü guõàtha %<pakoùadhàmbusiddhaü yasmadyaü tatsyàdariùñakam>% . ariùñaü madyamiti loke . yathà dràkùàriùñam . da÷a målàriùñam . vavvålàriùñamiti . %<ariùñaü laghupàkena sarvata÷ca guõàdhikam . ariùñasya guõà j¤eyà vãjadravyaguõaiþ samàþ>% . atha suràlakùaõaü guõà÷ca %<÷àliùaùñikapiùñàdikçtaü madyaü surà smçtà . suràgurnã valastanyapuùñimedaþkaphapradà . ÷othahçt gràhi gulmàr÷ograhaõãmåtrakçcchranut>% . atha suràbhedã vàruõã tasyà lakùaõaü guõà÷ca %<punarnavà÷ilàpiùñairvàruõã vihità smçtà . saühitaistàlakharjårarasairyà sàpi vàruõã . suràvadvàruõã laghvã pãnasàghmàna ÷ålanut>% . suràto bhedàrthaü laghvãti . atha sãghudvayasya lakùaõaü guõà÷ca %<ikùoþ pakvaiþ rasaiþ siddhaþ sãdhuþ pakvarasa÷ca saþ . àmaistaireva yaþ sãdhuþ sa ca ÷ãtarasaþ smçtaþ . sãdhuþ pakvarasaþ ÷reùñhaþ svaràgnivalavarõakçt . vàtapittakaraþ sadyaþ snehano rocano haret . vivandhamedaþ÷ãphàr÷aþ÷othodarakaphàmayàn . tasmàdalpaguõaþ ÷ãtarasaþ saülekhanaþ smçtaþ .>% athàsavasya lakùaõaü guõà÷ca yadapakvauùadhàmbubhyàü siddhaü madyaü sa àsavaþ . thà lohàsavàdiþ . %<àsavasya guõà j¤eyà vãjadravyaguõaiþ samàþ .>% atha navapuràõamadyaguõàþ . %<madyaü navamabhiùyandi tridoùajanakaü saram . ahçdyaü vçühaõandàhi durgandhaü vi÷adaü guru . jãrõantadeva rociùõu kçmi÷leùmànilalàpaham . hçdyaü sugandhiguõavallaghu mlotovi÷odhanam>% . atha sàttvikànàü madyaü pivatàü ceùñàvi÷eùàþ . %<sàttvike gãtahàsyàdi ràjase sàhasàdikam . tàmase nindyakarmàõi nidrà¤ca madiràcaret>% . àcaret kuryàt %<vidhinà màtrayà kàle hitairannairyathàbalam . prahçùño yaþ pibenmadyaü tasya syàdamçtaü yathà . kintu madyaü svabhàvena yathaivànnaü tathà smçtam . ayuktiyuktaü rogàya yuktiyuktaü yathàmçtam>% . atha madyànàü gandhanà÷anopàyaþ . %<sustailavàlamadajãrakadhànyakailà ya÷carvayan sadasi vàcamabhivyanakti . svàbhàvikaü mukhajamujjhati påtigandhaü gandha¤ca madyala÷unàdibhava¤ca nånam .>% oùadhàrthamapi viprairmadyaü na peyam madirà÷abde ràjaniø vàkyaü dar÷itam . puràõàdau bràhmaõasya madyaniùedho yathà adeyakàpyapeya¤ca tathaivàspç÷yameva ca . dvijàtãnàmanàlocyaü nityaü madyamiti prayatnena madyaü nityaü vivarjayet . pãtvà patati karmasthitam . tasmàt sarvabhyastvasambhàùyo dvijottamaþ . bhakùayitvàpyabhakùyàõi pãtvàpeyànyapi dvijaþ . nàdhikàrã bhavettàvadyàvattanna jahàtyadhaþ . tasmàt pariharennityamabhakùyàõi prayatnataþ . apeyàni ca vipro vai pãtvà tadyàti rauravam . kårma puø 16 aø . dvijasya påjàdau madyadànavidhyanukalpa niùedho yathà . %<madiràü pçùñhato dadyàt anyat pànantu vàmataþ . ava÷yaü vihitaü yatra madyaü tatra dvijaþ punaþ . nàrikelajalaü kàüsye tàmre ca visçjenmadhu . nàpadyapi dvijo madyaü kadàcit visçjedapi . çte, puùpàsavàduktàt vya¤janàdvà vi÷eùataþ . ràjapçtrastathà martyaþ sacivaþ sauptikàdayaþ . dadyurnarabaliü bhåpa sammatyà vibhavàya ca . måpàlànumate madyaü dadat pàpamavàpnuyàt>% kàlikà puø 66 aø . atha bràhmaõasya madyapànaniùedhaka÷ukra÷àpo yathà %<vai÷àmpàyana uvàca . suràpànàdva¤canàü pràpya vidvàn saüj¤ànà÷aü pràpya caivàtighoram . dçùñvà kaca¤càpi tathàbhiråpaü pãtaü tathà surayà mohitena . samanyurutthàya mahànubhàvastado÷anà viprahitaü cikãrùuþ . kàvyaþ svayaü vàkyamidaü jagàda suràpànaü prati vai jàta÷aïkaþ . yo bràhmaõo'dyaprabhçtãha ka÷cit mohàt suràü pàsyati mandabuddhiþ . apetadharmo brahmahà caiva sa syàdasmiülloke garhitaþ syàt pare ca . mayà cemàü vipradharmoktasãmàü maryàdàü vai sthàpitàü sarvaloke . santo vipràþ ÷u÷ruvàüso guråõàü devàlokà÷copa÷çõvantu sarve>% bhàø àø 76 aø . %<nàrikela¤ca khàrjåraü pànasa¤ca tathaiva ca . aikùavaü madhukaü ñàïkaü tàla¤caiva ca màkùikam . dràkùantu da÷amaü j¤eyaü gauóaü caikàda÷aü smçtam . paiùñantu dvàda÷aü proktaü sarveùàmadhamaü smçtam . madhyamaü madhujaü gauóaü ÷eùa¤cottamamiùyate . etat dvàda÷akaü madyaü na pàtavyaü dvijaiþ kvacit . kùatriyàdiþ vivet sarvaü paiùñãmekantu varjayet . suràü pãtvà dvijo mohàt kàmàt takràdimi÷ritàm . traivàrùikaü vrataü kuryàdãùanmi÷re tu vàrùikam . takràdimi÷ritàü ki¤cit suràü pãtvà hyakàmataþ . kçcchràvdapàdyamuccarya punaþ saüskàramarhati . mukhaprave÷amàtre tu pràya÷cittàrdhamàcaret . anupanãto deve÷i! vrataü traivàrùikaü caret . caturthakàlàhàrã syàd brahmacaryamathàpi và . àpa¤ca varùaü pataü và j¤ànàda÷aü vinirdi÷et . ÷ådrasya ca vi÷eùeõa atikçcchradvayaü caret . svajàtisàdhite tasmin tadardhaü vratamàcaret . paiùñhãpàne vràhmaõasya maraõàntikasucyate . màdhvãgauóãsuràpàne dvàda÷àbdaü vidhãyate . itareùàntu pànena ÷uddhi÷càndràyaõena tu . ràjanyavai÷yayo÷càpi gauóã màdhvã na ÷asvate . mohàt kùàtra÷ca vai÷ya÷ca pãtvà kçcchradvayaü caret . ÷ådro'pi gauóãü paiùñã¤ca na piveddhãnasaüskçtàm . kàmàt pãtvà suràü vipro maraõàntikamàcaret . careccàndràyaõaü j¤ànàt kùatriyo vai÷ya eva ca . ùaiùñãpàne tu ÷ådrasya pràjàpratyaü vinirdi÷et . j¤ànàdabhyàsayoge tu càndràyaõatrayaü smçtam . nàrikelaü tathà j¤ànàdvipra÷càndràyaõena tu . kùatriya÷caiva vai÷ya÷ca pràõàyàmena ÷udhyati . apakvaü pànasa¤caiva àmra¤ca vadaraü tathà . sthàpayitvà ghañe nityaü dadyàdàmapayaþ palam . trailaukyavijayà¤caiva màtulaïgaü tathaiva ca . same'hani tato dadyàt sandhànàt sattvamãritam . dadhi madhu ghçta¤càpi mà¤jiùñhaü tiktakaü tathà . anupàne tu deve÷i! dràkùamadyaü suni÷citam . vióaïgaü ÷àlayo målaü samabhàgena yojitam . madhunà saha saüsthàpya ÷eùapàkaü samàcaret . pippalãlavaõaü dattvà madhunà madyamãritam . pànasaü pakvakharjåramàrdraü somalatàrasam . pakãkçtyàgnisandhànàt khàrjåraü madyamãritam . pakvatàlaü danti÷àkaü kakubha¤ca tathaiva ca . etaireva susandhànàt tàlamadyaü prakãrtitam . ikùudaõóaü marãca¤ca badara¤ca tathà dadhi . ÷eùe tu lavaõaü dattvà . ikùumadyaü prakãrtitam . navaü madhu tathà vilvaü pakvaü ÷arkarayà saha . sandhànàjjàyate madyaü màdhvãkaü ÷arato rasam . ÷atàvarã ñaïkamålaü lakùmaõaü padmameva ca . madhunà saha sandhànàt ñaïkamàdhvãkamãritam . màlåramålaü vañarã ÷arkarà ca tathaiva ca . eùàmekatra sandhànàt maireyaü madyamãritam . indrajihvà pakvanàtrã nàrikelajalantathà . kadalãphalasandhànanmadya tannàrikelajam . dadhi trailokyavijayà tathaiva ca karãkaõà . guóeva saha sandhànàt gauóãmadyaü prakãrtitam . ÷askulãmardhasiddhànnamuùõodakasamanvivam . vahnau santàpayet ki¤cit sthàpayitvà dinadvayam . ÷epe'hani tu saüj¤àpte jãvanaü tatra niþkùipet . ÷çïgavera marãca¤ca màtulaïgaü tathaiva ca . eteùàmeva sandhànàt paiùñãmadyaü prakãrtitam>% matsyasåkte 16 pañale . %<siddhamantrã bhavedvãro na vãrã madyapànataþ . kalau tu bhàrate varùe lokà bhàratavàsinaþ . gçhe gçhe suràü pãtvà varõabhraùñà bhavanti hi>% utpattitantre 64 pañale . %<dãvyavãramayo bhàvaþ kalau nàsti kadàcana . kevalaü pa÷ubhàvena mantrasiddhirbhavennçõàm>% mahànirvàõatantram . %<na dadyàd bràhmaõo madyaü mahàdevyai katha¤cana . vàmakàmo bràhmaõo hi madyaü màüsaü na bhakùayet>% tantram . bhairavatantre %<nàrikelodakaü kàüsye tàmre gavyaü tathà madhu . ràjanyavai÷yayordeyaü na dvijasya kadàcana . evaü pradànamàtreõa hãnàyubràhmaõo bhavet>% . kalau madyapànàdiniùedho yathà yàj¤avalkyadãpakalikàyàü brahmapuø %<narà÷vamedhau madya¤ca kalau varjyà dvijàtibhiþ>% niùedhaviùayaü spaùñayati u÷anà %<madyamadeyamapeyamanirgràhyam>% . anirgràhyamasvãkàryamiti kalpataruþ . kàlikàpuø . %<khagàtrarudhiraü dattvà àtmahatyàmavàpnuyàt . madyaü dattvà bràhmaõastu bràhmaõyàdeva hãyate>% . sva tiþ %<tàmre cekùuraso madyaü payasà yavacårõakam . gavya¤ca tàmrapàtrasthaü madyatulyaü ghçtaü vinà>% . ato madyapratinidhidànamapi na yuktam tiø taø raghuø . madyatulyaü yathà %<nàrikelodakaü kàüsye tàmrapàtre sthitaü madhu . gavya¤ca tàmrapàtrasthaü madyatulyaü ghçtaü vinà>% karmalocanam .

#<madyakãña># puø madyajàtaþ kãñaþ . suràjàte kãñabhede hemaø .

#<madyadruma># puø madyaheturdrumaþ ÷àø taø . màóavçkùe ràjaniø .

#<madyapa># triø madyaü pibati pà--ka . 1 madyapàyini 2 dànavabhede puø harivaü 240 aø .

#<madyapaïka># puø madyasya païka iva . suràkalke (meoyà) hemaø .

#<madyapà÷ana># naø madyapaira÷yate a÷a--karmaõi lyuñ . madyapànarocake avadaü÷e bhakùye (càñanã) hemaø .

#<madyapãta># triø pãtaü madyaü yena àhiø paraniø . suràpànakartari striyàü ïãp .

#<madyapuùpà># strã madyaü madasàdhanaü puùpaü yasyàþ ÷àø taø . dhàtakyàü (dhàiphula) ràjaniø .

#<madyabãja># naø 6 taø . kiõvàdau (vàkhar) madyakàraõe padàrthajàte hemacaø .

#<madyavàsinã># strã madyasyeva vàso gandho vidyate bàhulye nàsyàþ ini . dhàtakãvçkùe (dhàiphusa) ràjaniø .

#<madyasandhàna># naø madyasya madyotpàdanàrthaü sandhànam abhiùavaþ . madyàtpàdanavyàpàre hemacaø .

#<madyàmoda># puø madyasyeva àmodaþ gandho'sya . bakulavçkùe ràjani0

@<[Page 4731b]>@
#<madra># puø mada--rak . %<viràñapàõóyayormadhye pårvadakùakabheõa ca . madrade÷aþ samàkhyàtaþ>% ityukte 1 de÷e 2 harùe 3 maïgale ca . vçø saüø 14 aø .

#<madhu># na mana--u nasya dhaþ . 1 madye %<garja garja kùaõaü måóha! madhu yàvat pibàmyaham>% devãmàø . 2 kùaudre %<madhu vàtà çtàyate>% iti madhusåktam . 3 puùparase ÷abdaraø . %<madhu dvirephaþ kusumaikapàtre>% kumàraþ . 4 jale ca vi÷vaþ 5 madhurarase ca . %<madhukùaranti sindhavaþ>% iti madhusåktam . 6 madhure triø 7 viùõukarõamalajàte daityabhede puø . %<viùõukarõamalodbhåtàvasurau madhukaiñabhàviti>% devãmàø kumbhãnasyàbhartari 8 daityabhede puø evam 9 vasantartau 10 caitremàmi (maula) 11 vçkùabhede ca mediø 12 a÷okavçkùe hemaø 13 yaùñimadhau puø ÷abdaraø 14 pràõinàü ÷ubhà÷ubhakarmaõi naø viùõu saø bhàø . 15 jãvantyàü strã amaraþ . 16 vandibhede 17 khagabhede ca puø vi÷vaþ .

#<madhukaõñha># puüstrãø madhuþ madhuraþ kaõñho'sya . kokile trikàø . striyàü ïãù .

#<madhukara># puüstrãø madhåni karoti sa¤citya niùpàdayati kç ac . 1 bhramare amaraþ 2 tadyoùiti strã ïãp . 3 kàmijane dharaõiþ . 4 bhçïgaràje ca puø ratnamàø madhubhçdàdayo'pi bhramare .

#<madhukarkañã># strã madhuþ madhurà karkañã . 1 jambãrabhede 2 miùñakharjårikàyà¤ca ràjaniø . svàrthe ka hrasvaþ ñàp . madhukarkañikà vãjapåre .

#<madhukà># strã madhviva ivàrthe kan . 1 yaùñimadhau, 2 madhuparõãvçkùa ca mediø .

#<madhukoùa># puø madhvarthaü kçtaþ koùaþ . (maucàka) makùikàkçte koùàkàre padàrthe ÷abdacaø .

#<madhukùãra># puø madhu madhuraü kùãramasya . kharjåravçkùe . svàrthe ka tatraiva .

#<madhukharjårã># strã madhurmadhurà kharjårã . atimiùñakharjårãbhede ràjaniø .

#<madhucchadà># strã madhurmadhuraþ chado'syàþ . madhura÷ikhàyàma bhàvapra0

#<madhuja># naø madhuno jàyate jana óa . 1 sikthake (moma) ràjaniø madhudaityamedojàtàyàü 2 bhåmau strã ÷abdacaø .

#<madhujambãra># puø madhurmadhuraþ jamvãraþ . atimiùñajambãre . (kamalàleùu) ràjaniø .

#<madhujit># puø madhumasurabhedaü jitavàn ji måte kvip . viùõau ÷abdaratnàø madhu÷atrumadhuripuprabhçtayo'pyatra .

#<madhutçõa># naø karmaø . ikùau trikàø . puüstvaü ràjaniø .

#<madhutraya># naø madhånàü madhuràõàm trayam . madhuvçtasitànàü traye ràjaniø . madhutrikamapyatra naø .

@<[Page 4732a]>@
#<madhudåta># puø madhorbasantasya dåta ivàgrasaratvàt . 1 àmravçkùe trikàø 2 pàñalàyàü strã ïãp bhàvapraø .

#<madhudrava># puø madhuro dravo'sya . rakta÷igrau ÷abdaraø .

#<madhudruma># puø madhvarthaü madyàrthaü drumaþ . (maula) vçkùabhede amaraþ . tatpuùpeõa hi pauùpamadhusambhavaþ .

#<madhudhåli># puø madhurmadhuro dhåliriva . khaõóe (khàüóa) guóavikàràdau hemacaø .

#<madhudhenu># strãø dànàrthaü kalpitàyàü madhuprabhçtidravyakçtadhenau . dhenu÷abde 3909 pçø dç÷yam .

#<madhupa># puø madhu pibati pà--ka . 1 bhraùare amaraþ 2 madhupràyini triø . %<pràrabdho madhupairakàraõamaho>% ityudbhañaþ .

#<madhuparka># naø pçthaø gha¤ madhunaþ varko yogo yatra . madhuyute kàüsyapàtrasthe kàüsyapàtràntareõàvçte %<dadhi sarpirjalaü kùaudraü sità caitai÷ca pa¤cabhiþ . procyate madhuparkastu>% ityukte dadhyàdidravyapa¤cake .

#<madhuparõã># strã madhu iva hitakaraü parõaü yasyàþ . 1 guóåcyàm amaraþ . 2 gàmbhàryàü 3 nãlãvçkùe mediø 4 varàhakràntàyàm 5 madhuvãjapåre ca ràjaniø .

#<madhupàlikà># strã madhåni pàlayati pàla--õvul . gàmbhàryàm ÷abdamàø .

#<madhupãlu># puø karmaø . madhurapãlau ràjaniø .

#<madhupurã># strã madhordaityasya purã . mathuràyàm ÷abdaratnàø .

#<madhupuùpa># puø madhupracuraü puùpaü yasya 1 madhudrume (maulaü) ratnamàø 2 ÷irãùavçkùe, 3 a÷okavçkùe 4 bakulavçkùe ca 5 dantãvçkùa 6 nàgadantãvçkùe ca strã ñàp ràjaniø .

#<madhupriya># puø madhu madyaü priyaü yasya . 1 balaràme trikàø madhu iva priyaþ . 2 bhåmijambvàü jañàdharaþ .

#<madhuphala># puø madhu madyaü phalaü yasya . 1 madhunàrikele 2 madhukharjårikàyàü strã ràjaniø ñàp .

#<madhubahulà># strã madhu bahulaü yatra . màdhavãlatàyàm ràjani0

#<madhumakùikà># strã madhusa¤càyikà makùikà ÷àø taø (maumàci) saraghàyàm amaraþ .

#<madhumajjan># puø madhuraþ majjà sàro'sya . àkhoñakavçkùe ràjaniø .

#<madhumat># triø madhurmadhurarasostyasya matup . 1 màdhuryavati %<madhumat pàrthivaü rajaþ>% iti madhusåktam . 2 kà÷marãvçkùe 3 nadãbhede ràjaniø 4 yoga÷àstraprasiddhe yoginàü cittavçttibhede 5 vaidikaprasiddhe %<madhu vàtà>% ityàdau çktraye tantrokte 6 devonàyikàbhede ca strã ïãp .

#<madhumarkañã># strã madhujàtà markañã ÷àkaø taø . (sitàkhaõóa) madhujàte khaõóe .

@<[Page 4732b]>@
#<madhumalli(llã)># strã malla--in và ïãp madhupradhànà malliþ (llã) màlatyàü ÷abdamàlà .

#<madhumastaka># naø %<madhutailaghçtairmadhye veùñitàþ samità÷ca yàþ . madhumastakamuddiùñam>% ÷abdacaø ukte viùñakabhede .

#<madhumåla># naø madhu madhuraü målam . (mauàlu) àlubhede ÷abdaca0

#<madhuyaùñi># strã madhurà yaùñiþ kàõóam . 1 ikùau 2 yaùñimadhau ÷abdaø strã và ïãp .

#<madhuyaùñikà># strã madhuþ madhurà yaùñiriva ivàrthe kan . yaùñimadhau amaraþ .

#<madhura># puø madhu màdhuryaü ràti rà--ka, astyarthe ra và . 1 guóàdisthe miùñarase màdhuryarasavati ikùyàóhau ca mediø %<madhurayà madhubodhitamàdhavã>% màghaþ . 3 priye 4 svàdau ca triø mediø . 5 rakta÷igrau 6 ràjàmre 7 raktekùau 8 guóe 9 ÷àkau, 10 jãrake ca puø ràjaniø 11 vaïge 12 viùe ca naø mediø 13 ÷atapuùyàyàü 14 vaùñimadhau 15 madhukarkañikàyàü 16 madhålyàü 17 medàyàü 18 yathurànagaryàü ca strã mediø 19 kàkolyàü 20 ÷atànaryàü 21 vçhajjãvantyàü 22 pàsaïka÷àke 23 mi÷yà¤ca (maurã) strã . svàrthe ka . ata ittram . mi÷yàm strã amaraþ .

#<madhurajambãra># puø karmaø . (kamalàlevu) jambãrabhede ràjaniø .

#<madhuratvaca># puø madhurà tvacà yasya . dhavavçkùe trikàø .

#<madhuraphala># puø madhuraü phalamasya . ràjabadare ràjaniø .

#<madhuravallã># strã karmaø . madhuvãjapåre jambãrabhede ràjaniø .

#<madhurasa># puø madhuna iva raso yasya . 1 ikùau bhàvapraø . 2 tàle ràjaniø . 3 mårvàyàm strã amaraþ . 4 dràkùàyàü 5 dugdhikàyàü strã mediø . 6 gàmbhàryà¤ca bhàvapraø .

#<madhurasrava># strã madhuraü sravati lyu--ac . piõóakharjåryàm ràjaniø .

#<madhuràmlaka># puø karmaø . àmràtake ÷abdacaø .

#<madhu(dhå)lagna># puø madhurmadhuraraso lagno yatra pçùoø và dãrùaþ . rakta÷obhà¤jane ratnamàlà .

#<madhu(dhå)likà># strã madhu màdhuryaü sàti sà--ka pçùoø và dãrghaþ saüj¤àyàü kan ata ittvam ràjikàyàü (ràisarùà) ràjaniø .

#<madhulih># puø madhu leóhi àsyàdayati siha kvip . bhramare amaraþ õivi . madhulehãtyapyatra .

#<madhuvana># naø madhudaityàdhiùñhitaü vanam ÷àø taø . 1 mathuràkùetrasthe vanabhede kiùkindhàsthe madhupracure 2 vanabhede ca .

#<madhuvarga># puø 6 taø . nànàvidhamadhugaõe bhàvapraø dç÷yam .

#<madhuvallã># strã madhupradhànà vallã . yaùñimadhau ràjaniø .

#<madhuvàra># puø madhuno madyasya vàraþ kramaþ . punaþpunaþmadyapànakrame amaraþ

@<[Page 4733a]>@
#<madhu(bã)vãja># puø madhu madhuraü vã(vã)jaü yasya . dàóime ràjani0

#<madhu(bã)vãjapåra># puø karmaø . madhukarkañikàyàm ràjaniø .

#<madhuvrata># puüstrãø madhu tatsa¤cayo vrataü satatànu÷ãlanaü yasya . bhramare amaraþ striyàü ïãù .

#<madhu÷arkarà># strã madhujàtà ÷arkarà ÷àø taø . (sitàkhaõóa) madhujàta÷arkaràyàü ràjaniø .

#<madhu÷àkha># puø gadhurmadhurà ÷àkhà'sya (maula) vçkùe ÷abdacaø .

#<madhu÷igru># puø madhuþ madhuraþ ÷igruþ . rakta÷obhà¤jane amaraþ

#<madhu÷eùa># puø naø madhunaþ ÷epaþ ucchiùñam . sikthake (moma) . ràjaniø .

#<madhu÷reõã># strã madhunaþ ÷reõãva . mårvàyàm amaraþ .

#<madhu÷vàsà># strã madhuna iva ÷vasityasmàt ÷vasa--apàdàne gha¤ . jãvantãvçkùe ràjaniø .

#<madhuùñhãla># puø madhu aùñhãle garbhe'stha pçùoø . (maula) guóapuùpavçkùe amaraþ .

#<madhusakha># puø madhorvasantasya sakhà sahacaraþ ñacsamàø . kàmadeve madhusàrathyàdayo'pyatra .

#<madhusådana># puø madhuü tannàmàsuraü sådayati, madhu, jãvànàü ÷ubhà÷ubhakarma, j¤ànadànena sådayati và såda--lyu . 1 ÷rãkçùõe . %<bhaktànàü karmaõà¤caiva sådanàn madhusådanaþ>% tannàmanirukteþ . madhu màdhvãkaü sådayati bhakùayati . 2 bhramare jañàø puüstrãø striyàü ïãù . madhu iva sådyate bhakùyate lyuñ ïãp . 3 pàlaïgã÷àle strã hemacaø .

#<madhusrava># puø madhåni madyàni svavantyasmàt sru--ap . (maula) 1 vçkùe 2 morañalatàyàü ràjaniø . 3 nadhuyaùñikàyàü strã jañàø 4 jãvantyàü strã ÷abdacaø . 5 mårvàyàü strã ràjaniø .

#<madhusravas># puø madhu sravati sru--asun . (maula) vçkùe jañàdharaþ .

#<madhusvara># puüstrãø madhurmadhuraþ kharo'sya . 1 kokile ÷abdaraø striyàü ïãù . 2 madhurasvaravati triø striyàü ñàp .

#<madhuhan># puø madhuü tannàmàsuraü karmaphalaü và j¤ànadvàrà hanti han kvip . viùõau .

#<madhåka># naø maha--åka hasya dhaþ . 1 yaùñimadhau amaraþ . (maula) 2 vçkùe puø ràjaniø .

#<madhåcchiùña># naø madhuga ucchiùñamava÷iùñam . (moma) sikthake amaraþ . madhåjjhitamapyatra .

#<madhåpaghna># puø madhudaityasyopaghna à÷rayaþ . mathurànagare jañàø .

#<madhåla># puø madhu làti là--ka pçùoø . jalajagirijamadhå÷avçkùayoþ jañàø . 2 madhukarko¤càm 3 àsme 4 klãtanake ca strã gorà ïãp ràjaniø . sàrthe ka ata ittvam ñàp . madhålikà mårvàyàm amaraþ .

#<madhya># puünaø mana--yat nasya dhaþ . 1 dehasyàvayavabhede . (màjà) %<madhyena sà vedivilagnamadhyà>% kumàraþ . nçtyàdaumandatva÷ãghratvabhinne 2 vyàpàrabhede naø amaraþ . 3 pårvàparasãmayorantaràle 4 paràrdhyasaükhyàto'rvàcãnàyàü 5 saïkhyàyàü naø 6 tatsaükhyàte ca . %<antyaü madhyaü paràrdhyam>% lãlàø . jyotiùokte grahàõàü 7 gatibhede strã tadvati 8 grahe puø . 9 nyàyye 10 antarvartini ca triø ÷abdaraø . 11 tryakùarapàdake chandomàtre vçø raø .

#<madhyagandha># puø madhye phalamadhye gandho yasya . àmravçkùe ÷abdaca

#<madhyatas># avyaø madhya + tasil . prathamàpa¤camãsaptamyarthavçttermadhya÷abdasyàrthe .

#<madhyade÷a># pu karmaø . himavadvindhyayormadhyaü yat pràgvina÷anàdapi . pratyageva prayàgàcca madhyade÷aþ prakãrtita, manåkte de÷abhede .

#<madhyadina># naø madhyaü dinasya ekade÷isaø . 1 madhyàhne . aluksaø . madhyandinamapyatra . tatra bhave tatra puùpavati 2 vandåkavçkùe ràjaniø .

#<madhyapa¤camålaka># naø . %<balàpunarnavairaõóasårpaparõãdvayena tu . ekatra yojitenaiva syànmadhyaü pa¤camålakam>% ràjaniø ukte padàrthapa¤cake .

#<madhyapadalopin># puø madhyapadasya lopo'styasya ini . vyàkaraõaprasiddhe ÷àkapàrthivàdike madhyapadalopayute samàsabhede .

#<madhyama># triø madhye bhavaþ ma . 1 madhyabhave . 2 saptasvaramadhye krau¤casvaratulye 3 paccame khare puø amaraþ .

#<madhyamapàõóava># puø karmaø . arjune tasya pårvàparayordvayordvayormadhyavartitvàt tathàtvam .

#<madhyamabhçtaka># puø karmaø . %<madhyamastu kçùãbala>% ityukte madhyame dàse kçùãvalàdau .

#<madhyamaloka># puø karmaø . pçthivyàm tasyàþ pàtàlasvargalokayormadhyavartitvàt tathàtvam . %<madhyamalokapàlaþ>% iti raghuþ madhyaloko'pyatra .

#<madhyamasaügraha># puø karmaø . %<preùaõaü gandhamàlyànàü dhåpabhåùaõavàsasàm . pralobhana¤càsyapànairmadhyamaþ saügrahomataþ>% vyàsokte madhyame strãsaügraharåpe vivàdabhede .

#<madhyamasàhasa># naø karmaø . %<vàsaþpa÷vannapànànàü mçhopakarakhasya ca . etenaiva prakàreõa madhyamaü sàhasaü smçtam>% ityukte parakãyavastràderbhaïgàkùepàdiråpe sàhasabhede %<vaõànàü dve ÷ate sàrdhe prathamaþ sàhasaþ smçtaþ . madhyamaþ pa¤ca vij¤eyaþ>% manåkte pa¤capaõàtmake 2 daõóabhede puø .

#<madhyamà># strã madhya + ma . 1 dçùñarajaskàyàü nàryàm 2 tarjanyanàmayorantaþsthàyàmaïgulau, 3 padmàdãnàü karõikàyàm mediø paràdiùu madhye 4 hçdayotpanna÷abdabhede pa÷yantã÷abde 4281 pçø dç÷yam 5 nàyikàbhede ca .

#<madhyame÷vara># puø kà÷ãsthe ÷ivaliïgabhede .

#<madhyamàharaõa># naø vãjagaõitapràsaddhe avyaktamànaj¤àpake gaõanàbhede .

#<madhyaràtra># puø madhyaü ràtreþ ekade÷isaø acsamàø . ràtràntatvàt puüstvam . ni÷ãthe ardharàtre halàø .

#<madhyavartin># triø madhye vartate vçta--õini . vàdiprativàdinoranyayorvà pakùapratipakùayorvàkyàdiviùayavimar÷apårvakaü 1 tattvanirõàyake svàrthàvirodhena paràrthasampàdake, kàryasampàdake ca 2 madhyasthe .

#<madhyastha># puø madhye tiùñhati sthà--ka . 1 madhyavartini 2 udàsãne ca . %<màdhyasthyamiùñe'pyavalambate'rthe>% iti kumàraþ .

#<madhyàhna># puø madhyamahnaþ ekaø saø ñacsamàø ahnàde÷aþ . ahnàntatvàt puüstvam . tridhà vibhaktadinasya 1 dvitãye bhàge %<pràtaþkàlo muhårtàüstrãn saïgavastàvadeva tu . madhyàhnastrimuhårtaü syàt>% dakùokte pa¤cadhà vibhaktadinasya 2 tçtãye bhàge ca .

#<madhvàlu(ka)># puø madhurmadhura àluþ . (mau àlu) målabhede . svàrthe ka . tatraiva .

#<madhvàsava># puø madhunà puùparasena kçta àsavaþ ÷àø taø . (maula) madhudrumajàte madye amaraþ .

#<mana># påjàyàü sakaø garve akaø bhvàø paraø señ . manati amànãt--amanãt menatuþ .

#<mana># garve akaø cuø àø señ . mànayate amãmanat .

#<mana># bodhe tanàø àø sakaø señ . manute amaniùña mene .

#<mana># bodhe diø àø sakaø aniñ . manyate . amaüsta mene .

#<mana># dhçtau adaø cuø uø sakaø señ . manayati te amamanat ta .

#<mana># puø mana--ac . jañàmàüsyàm ÷abdacaø .

#<mana># àpa triø mana àpnoti àpa--aõ upaø saø . manoj¤e trikàø .

#<mana(õa)óa># puø nãsaø tàø ukte varùakàlãne grahayogabhede %<vakraþ÷anirvà yadi ÷ãghra÷ceñàt pa÷càt purastiùñhati tåryadçùñyà . ekarkùasaptarkùabhuvà dç÷à và pa÷yannarthà÷airadhikonaka÷cet . tejo haret kàryapadettha÷àmã sthito'pi nàsau mana(õa)óaþ ÷ubhau na>% .

#<manaþ÷ilà># strã manaþ÷abdavàcyà ÷ilà . (manchala) raktavarõe upadhàtubhede %<manaþ÷ilàvicchurità niùeduþ>% kumàraþ . pçùaø và hrasve puüstvamapi . ñaïkairmanaþ÷ilaguhairavidàryamàõeti bharatadhçtavàkyam .

#<manana># naø mana--lyuñ . 1 anumàne 2 yuktyà padàrthanirõaye ca

#<manas># naø manyate'nena mana--karaõe asun . sarvendriyapravartake antarindriye nyàyamatam vedàntamate 2 saïkalpavikalpàtmakavçttimadantaþkaraõe . tacca sukhaduþkhàdyàdhàraþ %<kàmaþ saükalpovicikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrbhãrityetat sarvaü mana eva>% ÷ruteþ . nyàyamate tajj¤ànàdisàdhanamiti bhedaþ . 3 manaþ÷ilàyà¤ca ÷abdacaø .

#<manasà># strã manaü mananaü syati so--ka . àstãkasya munermàtari vàsukibhaginyàm jaratkàrupatnyàü nàmnà jaratkàrau jañàø .

#<manasàdevã># strã manasà dãvyati divaþ karaõasya karmatvàt karmopadatvena aõ ïãp aluksaø . manasà÷abdàrthe jañàø .

#<manasija># puø manasi jàyatre jana--óa saptamyà và aluk . 1 kàmadeve amaraþ . luki . manojo'pyatra . evaü cittajàdayo'pyatra .

#<manasi÷aya># puø manasi ÷ete ac aluksaø . kàmadeve halà0

#<manaskàra># puø kç gha¤ manasaþkàrovyàpàrabhedaþ . cittasya sukhatatparatve amaraþ .

#<manastàpa># puø manasastàpaþ . 1 anutàpe 2 manaþpãóàyà¤ca .

#<manasvin># triø pra÷astaü mano'stvasya vini . 1 pra÷astamanaske . striyàü ïãp . %<manasvinãnàü pratipattirãdç÷ã>% kumàraþ 2 ÷arabhe puø ràjaniø .

#<manàk># avyaø mana--àki . 1 ãùadarthe amaraþ %<kutåhalàkràntamanà manàgabhåt>% naiùadham . 2 mande ca mediø .

#<manàkà># strã mana àka . hastinyàm uõàdikoø .

#<manàkkara># naø manàk karoti kç--ac . 1 mallikàgandhayukte agurubhede ÷abdacaø . 2 ãùatkare triø .

#<manàvã(yã)># strã manoþ patnã và ïãp auï ca . manoþ patnyàm . jañàdharamate aiï . manàyãtyeva tatràr÷e .

#<manita># triø bhvàø mana--karmaõi kta . j¤àte .

#<manãka># naø mana--ãka . a¤jane uõàdikoø .

#<manãùà># strã ãùa--aï ãùà manasa ãùà ÷akaø . buddhau amaraþ

#<manãùin># puø manãùà astyasya ini . 1 paõóite amaraþ 2 buddhiyukta triø .

#<manu># strã mana u . 1 pçkkàyàm (pióiïga÷àka) ràjaniø . 2 manupatnyà¤ca 3 prajàpatibhede, 4 dhama÷àstrakartari khàyambhuvàdau munibhede ca puø . manava÷ca caturda÷a te ca harivaüø 7 aø uktà dç÷yàþ .

#<manuja># puø manoþ svàyambhuvàt jàyate jana óa . manuùye amaraþ striyàü jàtau ïãù .

#<manuùya># puø manorapatyaü yat suk ca . mànave jàtibhede . striyàü jàtau ñàp .

#<manuùyadharman># puø manuùyasyeva dharmo yasya anic samàø . kuvere amaraþ .

#<manoguptà># strã manasà manaþ÷abdena tacchabdavàcàtvàt guptà . manaþ÷ilàyàm amaraþ .

#<manojava># triø ju--ac manojavaü vegavat namanàya yasmin . 1 pivçtulye amaraþ . manasa iva javo yasya . 2 ativegavati triø 3 viùõau puø . 4 agnijihvàbhede strã jañàø . %<kàlã karàlã ca manojavà ca>% ÷àø tiø . 5 durgà÷aktibhede .

#<manojavçddhi># puø manojasya kàmasya vçddhiryasmàt 5 baø . kàmavçddhikaravçkùe ràjaniø .

#<manoj¤a># triø mano jànàti j¤àpayati bodhanàya pravaõãkaroti antarbhåtaõyarthe j¤à--ka . 1 manohare amaraþ . 2 manaþ÷ilàyàü ratnamàø . 3 bandhyàkarkoñyàü, 4 kañabhyàü, 5 jãrake 6 madiràyà¤ca strã ràjaniø . 7 ràjaputryàü jañàø 8 saralakàùñhe naø ratnamàø .

#<manobhava># puø manasi bhavati bhå--ac . kàmadeve manobhåprabhçtayo'pyatra .

#<manoratha># puø manaeva ratho'tra, manaso rathaiva và iùyamàõapràpakatvàt . icchàyàm amaraþ .

#<manorama># triø manoramayati rama--õic aõ upaø saø . 1 manohare amaraþ . 2 gorocanàyàü strã ràjaniø . 3 rucimanubhàryàyàü strã màrkapu .

#<manohata># triø mano hataü yasya . 1 pratihate amaraþ 2 pratibaddhe ca .

#<manohara># triø mano harati svadar÷anàya hç--ac . 1 rucire 2 kundavçkùe puø ÷abdaraø . 3 jàtyàü 4 svarõayåthyàü ca strã . 5 svarõe naø ràjaniø . õini . manohàrin manàhare triø striyàü ïãp .

#<manohvà># strãø ganaþ÷abdenàhåyate hve--gha¤arthe ka . manaþ÷ilàyàm amaraþ .

#<manja># màrjane sakaø dhvanau akaø bhvàø paraø señ . ma¤jati ama¤jãt mamajatuþ .

#<mantu># puø mana--un tuñ ca . 1 aparàdhe 2 manuùye 3 prajàpatã ca mediø .

#<mantra># puø matri--ac . 1 guptamàùaõe, rahasi kartavyàvadhàraõàrthamuktau 2 devàdãnàü sàdhanàrthaü tantràdyukte ÷abdabhede, 3 vedavibhàgabhede ca . vaidikatàntrikamantralakùaõàdi çgabhedabhàvyoktaü vahnipuø 29 aø ukta¤ca dç÷yam .

@<[Page 4735b]>@
#<mantrakçt># triø mantraü tatsmaraõaü và kçtavàn kç--bhate kvip . 1 mantraõàkàrake 2 vedamantràõàü smaraõakartari 3 çùibhede puø pari÷iùñakhaõóe dç÷yam .

#<mantrajihva># puø mantra eva jihvà àsvàdanasàdhanaü yasya . agnau hemacaø . mantreõa dattahaviràstràdakatvàttasya tathàtvam .

#<mantraõà># strã mantri--yuc . guptabhàùaõe lyuñ . tatràrthe naø .

#<mantradàtç># puø dà--tçc 6 taø . gurau .

#<mantrin># puø mantrayate õini . dhãsacive yena saha rahasi kartavyamavasãyate tasmin amàtye amaraþ .

#<mantha># kle÷e akaø viloóane sakaø bhvàø paraø señ . manthati amanthãt . mathyate .

#<mantha># viloóe kyràø paraø dvikaø seùñ . mathnàti amanthãt . mathyate .

#<mantha># puø mantha karaõe gha¤ . 1 manthànadaõóe . %<saktubhiþ sarpiùàbhyaktaiþ ÷ãtavàripariplutaiþ . nàtyuùõo nàtisàndra÷ca mantha ityabhidhãyate>% ityukte 2 peyabhede, %<cårõe catuùpale ÷ãte kùuõõadravyaü palaü kùipet . mçtpàtre manthayet samyak tasmàcca dvipalaü pibet>% bhàvapraø ukte peyabhede ca . 3 netramale dharaõiþ 4 kiraõe ca ÷abdacaø . bhàve gha¤ . 5 àlãóanàdau .

#<manthaja># naø manthàt dadhimanthanàt jàyate jana--óa . navanãte ratnamàø .

#<manthana># puø mathyate'nena karaõe lyuñ . 1 manthànadaõóe ÷abdaraø . bhàve lyuñ . 2 viloóanàdau naø .

#<manthara># naø mantha--arac . 1 kusumbhyàm . 2 koùe 3 phale, bàdhe manthànadaõóe ca puø 5 vakre 6 pçthau 7 mande ca triø mediø %<madarthasande÷amçõàlamantharaþ>% naiùaø . 8 jaóe ÷abdaraø . 9 nãce hemaø . 10 såcake vi÷vaþø 1 kekaiyyàþ dàsyàü strã .

#<mantha÷aila># puø 6 taø . samudramanthanàya manthanadaõóaråpeõa kalpite mandaraparvate .

#<manthàna># puø mantha--ànac . 1 manthanadaõóe amaraþ . 2 àragbadhavçkùe ràjaniø .

#<manda># triø madi--ac . 1 mårkhe 2 mçdau 3 abhàgye 4 rogiõi 5 alpe 6 svatantre 7 khale ca hemaø . 8 madarate 9 ÷anigrahe 10 hastibhede ca puø mediø . 11 yame trikàø . 12 pralaye ca puø ajayaþ . 13 jyotiùokte ravisaükràntibhede 14 grahagatibhede ca strã .

#<mandaga># triø mandaü gacchati gama óa 1 mçdugàmini 2 ÷anigrahe puø ÷ani, j¤ànipuruùa, vçùa, haüsa, gaja, varasthiyaþ ityete svabhàvànmandagatayaþ . õini . mandagàmin tatràrthe triø strãyàü ïãp .

@<[Page 4736a]>@
#<mandaña># puø mandaü ñãkate ñãka--óa . pàribhadravçkùe ÷abdaratnàø .

#<mandatà># strã mandasya bhàvaþ tal . 1 àlasye 2 jàóye ca %<uccairasyati mandatàmarasatàmiti>% candràlokaþ .

#<mandara># puø madi--aran . samudramanthàne 1 parvatabhede 2 mandàravçkùe mediø 3 svarge 4 hàrabhede hemaø 5 darpaõe ca ÷abdaraø . 6 bahule 7 mande ca triø mediø .

#<mandàkinã># strã mandamakati aka--õini . 1 svargagaïgàyàü %<svarge mandàkinã tathà>% puràõam . 2 saükràntibhede ca .

#<mandàkràntà># strã %<mandàkràntà jaladhiùaóagairmau natau to gurå cet>% vçø raø ukte saptada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<mandàkùa># naø mandaü saïkucitamakùi yasmàt ùacsamàø . 1 lajjàyàm amaraþ . 6 baø 2 saïkucitanetre striyàü ïãù .

#<mandàgni># puø mandaþ pacane alpa÷aktikaþ agniþ analaþ, sa yasmàhrà . 1 dehasthe apacana÷aktike'nale 2 taddhetau rãgabhede ca . tannidànàdi yathà %<mandastãkùõo'tha viùamaþ sama÷ceti caturvidhaþ . kaphapittànilàdhikyàt tatsàmyàjjàñharo'nalaþ . viùamo vàtajàn rogàn tãkùõaþ pittasamunnatàn . karotyagnistathà mando vikàràn kaphasambhavàn . samà samàgnera÷ità màtrà samyag vipacyate . alpàpi naiva mandàgnerviùamàgnestu dehinaþ>% bhàvapraø .

#<mandàra># puø madiø àrak . 1 svargasthe devavçkùabhede 2 pàribhadravçkùe ca amaraþ 3 haste 4 dhårte 5 tãrthagada 6 arkavçkùe ca mediø .

#<mandira># naø mandyate'tra madi--kirac . 1 gçhe 2 pure ca amaraþ tasya dviliïgatvamityeke . 3 samudre mediø 4 jànupa÷càdbhàge ca puø hemacaø .

#<mandurà># strã madi--urac . 1 a÷va÷àlàyàm amaraþ . 2 ÷ayanãyakañe ca (màdura) mediø .

#<mandodarã># strã mayadànavakanyàyàü ràvaõamahiùyàm .

#<mandoùõa># naø mandamãùaduùõam . 1 ãùaduùõaspar÷e 2 tadvati triø amaraþ

#<mandra># puø madi--rak . 1 vàdyabhede ÷abdaraø . 2 gambhãradhvanau ca . ar÷a àdyac 3 tadvati triø amaraþ .

#<manmatha># puø mananaü mat mana--kvip mathati ac 6 taø . 1 kandarpe 2 kapitthavçkùe ca amaraþ 3 kàsacintàyàü mediø .

#<manmathàlaya># puø 6 taø . 1 àmravçkùe ràjaniø 2 strãcihnabhede ca .

#<manyà># strã señ--mana--kyap . grãvàyàþ pa÷càdde÷asthàyàü siràyàm amaraþ .

#<manyu># puø mana--yuc na anàde÷aþ . 1 ÷oke 2 dainye 3 kratau 4 krodhe ca amaraþ 5 ahaïkàre ca ÷abdaraø .

@<[Page 4736b]>@
#<manvantara># naø manånàmantaramavakà÷astadupalakùitakàlo và . 1 svàyambhuvàdimanånàmadhikàre 2 tadupalakùite kàle ca satyayugamitavarùàdhikà ekasaptaticaturyugamità (3114448000) varùàstadavakà÷a iti puràõam .

#<mabhra># gatau bhvàø paraø sakaø señ . mabhrati amabhrãt .

#<mama># avyaø bhà--bàø óama . ùaùñhyarthavçtteþ asmacchasyàrthe tena mamatvamiti mamateti ca sidhyati .

#<mamatà># strã mama bhàvaþ tal . 1 darpe 2 ahaïkàre hemaø . 3 matsambandhe ca . evaü mamatvamapyatra . %<tathàpi mamatàvarte>% iti %<mamatvaü mama ràjyasya>% iti ca devãmàø .

#<mamàpatàla># puø maba àlan dhàtorbasya maþ apatugàgama÷ca . viùaye siø kau0

#<maya># gatau bhvàø àø sakaø señ . mayate amayiùña .

#<maya># puüstrãø maya--ac . 1 uùñre 2 a÷vatare striyàü ñàp 3 dànavabhede ca mediø .

#<mayaùñaka># puø mi + ac mayaü prakùepaü stakate pratibadhnàti stakaac pçùoø satvam . vanamudge amaraþ . pçùoø mapaùñaka tatràrthe puø .

#<mayu># puø mi--u . 1 kinnare amaraþ 2 mçge madiø .

#<mayuùñaka># puø minoti mi--u mayuþ staka--ac karmaø pçùoø ùatvam . vanamudge pçùoø . mapuùñako'pyatra .

#<mayåkha># puø màï--åkha mayàde÷aþ . 1 tviùi 2 kiraõe 3 gikhàyàm amaraþ 4 ÷obhàyàü mediø 5 kãle ajayaø .

#<mayåra># puüstrãø mã--åran . khanàmakhyàte 1 svagabhede striyàü ïãù . 2 mayåra÷ikhàvçkùe puø amaraþ . ivàrthe kan 3 apàmàrge amaraþ . 4 tutthà¤jane (tuüte) naø mediø .

#<mayåragrãvaka># naø mayåragrãveva kan . tutthe (tuüte) ràjaniø .

#<mayårajaïgha># puø mayårasya jaïgheva målamasya . ÷yonàkavçkùe ràjaniø .

#<mayåratuttha># naø mayåra iva tadvarõaü tuttham . tutthe (tuüte) ràjaniø .

#<mayåravidalà># strã mayårairvidalyate mayåra iva vi÷iùñadalamasyà và . ambaùñhàyàm (àmarula) vaidyakam .

#<mayåra÷ikhà># strã mayårasyeva ÷ikhà'syàþ . svanàmakhyàte kùupabhede mayåracåóàdayo'pyatra . %<nãlakaõñha÷ikhà laghvã pitta÷leùmàtisàrajit>% bhàvapraø .

#<mayårikà># strã mayårastadàkàrã vidyate'syàþ taccandrakatulyadalatvàt ñhan . ambaùñhàyàm ràjaniø (àmaruka) .

#<maraka># puø mç--vun . 1 daivikabhautikopadravaùyanthe pràõinàma kàlamaraõe (maóaka) 2 màribhave hemacaø .

@<[Page 4737a]>@
#<marakata># naø marakaü màribhayaü taratyanena té--óa . haridvarõemaõibhede (pànnà) amaraþ . tallakùaõàdi pari÷iùñe dç÷yam

#<marakatapattrã># strã marakatamiva haridvarõaü pattramasyàþ ïãp . pàcyàm ràjaniø .

#<maraõa># naø mriyate'nena mç--karaõe lyuñ . vatsanàbhàkhye 1 viùe ràjaniø . bhàve lyuñ . dehàtmanorvicchedaråpe, pràõavàyorutkramaõaråpe và 2 vyàpàrabhede .

#<marata># puø mç--atac . maraõe uõàø .

#<maranda># puø maraü maraõaü dyati bhramaràõàü jãvanahetutvàt doka pçùoø mum . makarande ÷abdaraø .

#<maràkàlã># strã maro maraõakàlikaü duþkhamivàkati yàtyanena maràko vç÷cikaþ sa ivàlati paryàpnoti duþkhadànàya ala--ac gauràø ïãù . vç÷cikàlau (vichàti) ratnamàlà .

#<maràla># puø mç--àlac . 1 ràjahaüse jañàø %<tatràmaràlayamaràlamaràlake÷ã>% naiùadham . 2 kajjale 3 kàraõóave 4 a÷ve 5 meghe 6 dàóimãvane ca sàrasvataþ . 7 cikvaõe triø trikàø .

#<mari(rã)ca># puø mç--ica--pçø và dãrghaþ . 1 svanàmakhyàte vçkùe amaraþ . 2 kakkolake ràjaniø .

#<mari(rã)capattraka># puø maricasyeva pattramasya kap . saralavçkùe ràjaniø .

#<marãci># puø mç ãci . saptarùimadhye brahmaõo mànase jyeùñhe putre 1 munibhede 2 kçpaõe ca hemacaø . 3 kiraõe puüstrãø amaraþ .

#<marãcikà># strã marãcau såryakiraõe kamiva yatra bhràntau . såryakiraõe jalabhràntau, mçgatçùõàyàm amaraþ .

#<maru># puø mç u . 1 parvate 2 nirjalade÷e ca amaraþ 3 kuruvakavçkùe bhàvapraø 4 de÷abhede ca (màóayàra) hemacaø .

#<maruja># puø marude÷e jàyate jana óa . 1 nakhãnàmagandhadravye ÷abdacaø . 2 nirjalade÷ajàte triø . 3 mçgakarkoñyàm strã ràjaniø .

#<marut># puø mç uti . 1 vàyau amaraþ 2 maruvake bhàvapraø 3 deve 4 grandhiparõe naø mediø . 5 pçkkàyàü strã ÷abdaraø . svàrthe praj¤àdyaõ . màruto'pyatra . pçùoø hrasvaþ . maruto'pi deve ca vàyau ca vyàóiþ .

#<marutkara># puø marutamapànavàyuü karoti kç--ac . ràjamàùe ÷abdacaø .

#<marutta># puø candravaü÷ye 1 nçpabhede .

#<maruttaka># puø maradiva takati taka--hàse ac . maruvake bhàvapra0

@<[Page 4737b]>@
#<marutpatha># puø 6 taø . àkà÷e . marudvartmàdayo'pyatra .

#<marutpàla># puø . maruto devàn pàlayati pàla--aõ . indre

#<marutvat># puø marut pàlyatvena hetutvena và'styasya na padatvam masya vaþ . 1 indre amaraþ . 2 hanåmati ÷abdaraø .

#<marutsakha># puø maruto vàyoþ sakhà--ñacsamàø . 1 indre dharaõiþ . 2 vahnau 3 citrakavçkùe ca .

#<marudàndola># naø marutamàndolayatyanena karaõe gha¤ . vyajane ÷abdamàlà .

#<marudiùña># puø marutàü devànàmiùñaþ . guggulau ràjaniø .

#<marudbhavà># strã maruto vàyorbhavati vardhate må--ac 5 taø . tàmramålãkùupe (khiràña) ratnamàø .

#<marudruma># puø marornirjalade÷asya drumastatrajàtatvàt . viñkhaüdire ratnamà0

#<marudvàha># puø marut vàha iva yasya . 1 dhåme trikàø 2 vahnau ÷abdamàø 3 citrakavçkùe ca .

#<marunmàlà># strã maruto bhàleva . (pióiï÷àka) pçkkàyàm amaraþ .

#<marubhå># puø marurbhåmiryatra (màóaàra) 1 de÷abhede trikàø . karmaø . 2 nirjalabhuvi strã .

#<marubhåruha># puø marubhuvi nirjalabhåmau rohati ruha--ka . karavãre bhàvapraø .

#<maruva># puø maruü nirjalade÷aü vàti kàraõatvena và ka . (nàgadànà) (maruà) vçkùabhede . svàrthe ka . tatra vçkùabhede (mayanà) svalpapatratulasyàm amaraþ . ttambãrabhede bharataþ puùpapradhàne (maruyàphula) vçkùabhede ratnamàø vyàkre, ràhau bhayànake ca jañàø .

#<marusambhavà># strã marau sambhavati sam + bhå--ac 7 taø . kùudraduràlabhàyàm ràjaniø marusthàdayo'pyatra .

#<marådbhavà># strã marau udbhavati ud + bhå--ac 7 taø . 1 kàrpàsyàü 2 kùudrakhadire 3 yavàse ca ràjaniø .

#<marka># gatau sauø paraø sakaø señ . markati amarkãt mamarka .

#<markaña># puüstrãø marka--añan . 1 vànare amaraþ . striyàü ïãù 2 urõanàbhe (màkaóasà) 3 sthàvaraviùabhede hemacaø (hàóagilà) 4 pakùibhede ca puüstrãø trikàø striyàü ïãù . svàrthe ka . markañaka tatraiva saüj¤àyàü kan . matsyabhede daityabhede ca ÷abdaraø .

#<markañatinduka># puø karkañapriyastindukaþ ÷àkaø taø . kupãlau bhàvapraø .

#<markañapippalã># strãø markañapriyà pippalã ÷àkaø taø . apàmàrge ràjaniø .

#<markañapriya># puø 6 taø . kùãradvakùe (khirui) ÷abdamàø .

#<markañavàsas># puø 6 taø . (màkaóasàjàla) låtàsåtre ÷abdara0

#<markaña÷ãrùa># naø markañasya vànarasya ÷ãrùamiva . hiïgule ratnamà0

@<[Page 4738a]>@
#<markañàsya># markañasya vànarasyàsyamiva raktatvàt . 1 tàmravarõe hemaø 2 tadvati triø .

#<markañã># strã markañostyasyàþ snigdhatvena ac gauø ïãù . 1 apàmàrge 2 ajamodàyàm ràjaniø 3 kara¤jabhede (màkaóakaramacà) amaraþ . 4 markañãjàle piïgalaþ .

#<markañãjàla># naø chandogranthokte màtràvarõaprastàve laghuguru sthànavi÷eùaj¤ànàya cakrabhede vçø raø granthañãkàyàü dç÷yam .

#<markara># puø marka--arac . 1 bhçïgaràje (ke÷uriyà) 2 bhàõóa ca 2 suraïgàyàü 4 bandhyàyàü striyà¤ca strã vi÷vaþ ñàp .

#<marca># grahaõe cuø ubhaø sakaø keñ . marcayati--te amamarcat--ta

#<marju># puø mçja--un . 1 rajake 2 pãñhamarde ca hemacaø . 3 ÷uddhau strã mediø .

#<marta># puø mç--tan . 1 manuùye 2 bhåloke ca . tatra bhavaþ yat . martya manuùye .

#<mardana># naø mçda--lyuñ . 1 gàtrapàdàdisaüvàhane amaraþ 2 cårõane ca .

#<mardala># puø bhçda--gha¤ mardaü làti là--ka . vàdyabhede (màüdala) . amaraþ .

#<mardita># triø cuø mçda--kta . 1 cårõite 2 granthite ca bharataþ .

#<marba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . marbati amarbãt mamarba!

#<marmaj¤a># puø marma jànàti j¤à--ka . tattvaj¤e . marmabidàdayo'pyava!

#<marman># naø mç--manin . 1 jãvanasthàne ràjaniø . 2 sandhisthàne 3 tàtparvye ca %<api dharmàgamanarmapàragairi>% ti naiùadham . %<sannipàtaþ siràsnàyusandhimàüsàsthisambhavaþ . marmàõi teùu tiùñhanti pràõàþ khalu vi÷eùataþ>% bhàvapraø .

#<marmara># puø mç--aran muñ ca . 1 vastraparõànàü ÷abde (maóamaóa) ityavyakta÷abde amaraþ . 2 pãtadàruõi 3 haridràyà¤ca strã mediø gauràø ïãù .

#<marmaspç÷># triø marma pràõasthànaü spç÷ati spra÷a--kvin . aruntude marmapãóake amaraþ .

#<marmàvidh># triø marma sandhisthànaü vidhyati vidha--kvip pårvadãrgha÷ca . mamepãdçke .

#<maryà># avyaø mriyate'va÷iùyate'tra mç--yat . 1 sãmàyàm strã tvamapi ràyaø . kartari yat . 2 manuùye puø . %<pe÷o maryà apa÷ame>% iti ketumantraþ . %<maryàmanuùyà>% iti bhàùyam .

#<maryàdà># strã maryàyàü sãmàyàü dãyate dà--gha¤arthe ka paryàdãyate và pari + à--dà--aï pçùoø pasya maþ . 1 nyàyyapathasthitau amaraþ . 2 sãmàyàm jañàø 3 kåle ca hemacaø .

@<[Page 4738b]>@
#<marva># pårtau bhvàø paraø sakaø señ . marvati amarvãt mamarva .

#<mala># dhçtau bhvàø àø akaø señ . malate amaliùña .

#<mala># puø mçjyate ÷odhyate mçja--kala--ñilopaþ . 1 pàpe 2 purãùe lauhàdãnàü 3 kiññe amaraþ . kiññaü kalaïko maõóåràdirdehajàtasveda÷leùmàdi÷ca . %<vasà ÷ukra samçïmajjàmåtraü viñkarõaviónakhàþ . ÷leùmà÷ru dåùikà svedo dvàda÷aite nçõàü manàþ>% smçtiþ . 4 karpåre ÷abdacaø 5 vàtapittakapheùu ca màdhavaþ . 5 duùñe 6 sambandhe ca .

#<malaghna># puø malaü viùñhàü hanti recayati hana--ka . 1 ÷àlmalãkande 2 nàgadamanyàü strã ïãp ràjaniø . 3 malanà÷ake triø . kvip . malahan tatràrthe triø .

#<maladåùita># triø 3 taø . maline amaraþ .

#<maladràvin># puø malaü dràvayati recayati dru--õic--aõ . jayapàle ràjaniø . tatphalasya recakatvàt tathàtvam .

#<malapå># strã malaü malasthànaü punàti på--kvip . kàkoóumbarikàyàm amaraþ .

#<malabhedinã># strã malaü bhedayati recayati bhida--õicõini . kañukàyàm . (kañkã) ràjaniø .

#<malamàsa># puø malo duùño màsaþ . %<amàvasyàdvayaü yatra ravisaükràntivarjitam . malamàsaþ sa vij¤eyaþ>% ityukte ravisaükrànti÷ånye ÷uklapratipadàdidar÷àntaråpe càndre màse . adhimàsa÷abde 131 pçø dç÷yam .

#<malaya># puø mala--kayan . dakùiõasthe 1 parvatabhede hemaø . yatra candanajanma tatparvatàntikasthe 2 de÷abhede 3 upavane 4 ÷ailàïge ca mediø . 5 nandanavane dharaõiþ . aùñàda÷asu dvãpeùu 6 dvãpabhede ÷abdamàø 7 çùabhadevasya putrabhede bhàgaø 5 . 4 .

#<malayaja># puünaø malaye parvate jàyate jana--óa . 1 candane amaraþ 2 malayade÷ajàte vàyau puø . 3 tadde÷ajàte triø .

#<malayà># strã malayo de÷o'styasyàþ kàraõatvena ac . trivçtàyàü (teoói) mediø .

#<malavinà÷inã># strã malaü taddoùaü vinà÷ayati vi + na÷aõic--õini . ÷aïkhapuùpyàm ràjaniø .

#<malàkarùin># puø malamàkarùati à + kçùa--õini . haóóike (metara) ÷abdamàø .

#<malàkà># strã mala--àka . 1 kàminyàü 2 dåtyàü 3 hastinyà¤ca sakùiptamàø .

#<malàri># puø malasya kalaïkakiññàderariþ . sarvakùàradravye ràjani0

#<malina># triø mala + astyarthe inan . 1 malayukte amaraþ . 2 draùite 3 kçùõe ca mediø . 4 ghole naø ÷abda caø . 5 doùe hemaø 6 ñaïkaõe naø ràjaniø (sohàgà) . ini . malãtyapyatra

#<malinamukha># puø malinaü mukhaü yasya 1 vahnau tasyàdau dhåmàya mànatvena kçùõatvàt 2 citrakavçkùe ca . 3 vànare puüstrãø mediø striyàü ïãù 4 kråre 5 khale ca triø mediø 6 prete hemaø .

#<malimluca># puø malã vaidikakarmànarhatvena duùñaþ san mlocati gacchati mluca--ka . 1 malamàse 2 vàyau 3 agnau 4 caure ca mediø . 5 citrakavçkùe .

#<malãmasa># triø mala--ãmasac . 1 maline amaraþ . 2 lauhe 3 puùpakàsãse ca mediø .

#<malla># dhçtau bhvàø àø akaø señ . bhallate amalliùña mamalle .

#<malla># puø malla--ac . 1 bàhuyuddhakàrake niyoddhari 2 pàtre 3 valãyasi 4 matsyabhede 5 kapole ca mediø 6 bràtyakùatriyàt sarvavarõàyàü jàte jàtibhede (màla) 7 saïkãrõajàtibhede leñàt ÷rãdharakanyàyàü jàte saïkãrõavarõe (màlà) brahmavaiø puø 6 tantravàyyàü kundakàràjjàte saïkãrõajàtibhede ca puüstrãø striyàü jàtitvàt ïãù . 9 de÷abhede svàrthe ka mallaka tatràrthe . saüj¤àyàü kan . dante hemaø .

#<mallaka># puø mallyate dhriyate'tra malla--vun . 1 dãpàdhàre pàtre 2 nàrikelaphalajàte pàtre ca (màlà) amaraþ . 5 pradãpe mathure÷aþ 6 svanàmapuùpe strã amaraþ ñàp ata ittvam .

#<mallaja># naø malle de÷e jàyate jana--óa . marice jañàø .

#<mallabhå># strã mallakrãóanasya bàhuyuddhasya yogyà bhåþ sthànam . de÷abhede . mallabhmyàdayo'pyatra .

#<mallayuddha># 6 taø . bàhuyuddhe tatprakàraþ bhàø viø 12 aø .

#<mallàra># puø malla iva çcchati ç--ac . 1 ràgabhede 2 vasantaràgasya ràgiõãbhede strã ïãp saïgãtadàmoø .

#<malli(llã)># strã malla--in và ïãp . 1 mallikàyàm ÷abdamàø saüj¤àyàü kan . mallikà kçùõavarõadehe àlohitaca¤cucaraõe 2 haüsabhede puüstrãø mallikàkùo'pyatra .

#<mallikàpuùpa># puø mallikàyà iva puùpamasya . 1 kuñajavçkùe ràjaniø . 2 karuõavçkùe ca hemacaø . 6 taø . 3 mallikàyàþ kusume .

#<mallipatra># naø malliriva pattramasya . chatràke trikàø .

#<mava># bandhe bhvàø paraø sakaø señ . mavati amavãt amàkãt .

#<mavya># bandhe bhvàø paraø sakaø señ . mavyati amavyãt .

#<ma÷a># dhvanau akaø kope sakaø bhvàø paraø señ . ma÷ati ama÷ãt--amà÷ãt me÷atuþ .

#<ma÷aka># puø ma÷a--vun . 1 kãñabhede (ma÷à) ràjaniø . 2 carmamayajalapàtrabhede 3 rogabhede ÷abdaraø . tadrogalakùaõaü yathà %<avedanaü sthiraü caiva yattu gàtre pradç÷yata . màùavat kçùõamutpanna malinaü ma÷akaü di÷et>% garuø puø 175 aø .

#<ma÷akin># puø ma÷ako'styasya ini . udumbaravçkùe hemaø .

#<ma÷aharã># svã ma÷aü ma÷akaü harati hç--ña . ma÷akanivàraõàrthe vastranirmite padàrthe catuùkyàm jañàø .

#<ma÷i(sã)># strã ma÷a(sa) in và ïãp . (kàlã) 1 patralekhanadrarvye trikàø . 2 nãla÷ephàlikàvçkùe ca ÷abdaraø .

#<maùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . maùati amaùãt amàùãt .

#<masa># pariõàme akaø parimàõe sakaø diø paraø señ . masyati irit amasat amasãt amàsãt . puùàdirayaü tena amasadityeveti pàõinãyàþ .

#<masana># naø masa--lyu . somaràjãvçkùe ÷acabdaø .

#<masarà># strã masa--arac . masåre jañàø .

#<masikà># strã masãva ivàrthe kan . nãla÷ephàlikàyàm ÷abdaraø .

#<masi(sã)jala># naø masimi÷ritaü jalam . (kàlã) lekhanadravye trikà0

#<masidhàna># naø masirdhãyate'tràdhàre dhà--lyuñ . masyàghàre (doàta) strãtvamapi tatra ïãp .

#<masipaõya># puø masistadupalakùitamakùarameva paõyaü vikreyaü yasya . lekhanopajãvini trikàø .

#<masipraså># strã masyàþ prasåriva . 1 masyàdhàre . masiþ prasåriva yasyàþ . 2 lekhanyàm hàràø .

#<masãnà># strã masa--ãnan . atasyàm (tisi) ÷abdacaø .

#<masu(så)ra># puüstrãø masa--urac årac và . 1 kalàyamede trikà striyàü gauràø ïãù . 2 ve÷yàyàü, 3 brãhibhede ca strã rñhàp mediø .

#<masåravidalà># strã masårasyeva vidalaü yasyàþ . 1 kçùõatrivçti (kàlateoñã) amaraþ . 2 ÷yàmalatàyàü ratnanàø .

#<masårikà># strã masåreva ivàrthe kan . 1 vasantaroge 2 kuññinyà¤ca ÷abdamàø %<kañvamlalavaõakùàraviruddhàdhya÷anà÷anaiþ . duùñaniùpàva÷àkàdyaiþ praduùñapavanodakaiþ . kruddhagrahekùaõàccàpi de÷e doùàþ samuddhatàþ . janayanti ÷arãre'smin duùñarekte samuddhatàþ . masåràkçtisaüsthànàþ pióakràþ syurmasårikàþ>% bhàvapraø .

#<masårã># strã masa--årac gauràø ïãù . 1 vasantaroge mediø 2 trivçti, 3 raktatrivçti ca ràjaniø .

#<masçõa># triø masa--çõa, sam + çõa--ka pçùoø và . 1 snigdhe 2 akarka÷e ca . 3 atasyàü strã mediø .

@<[Page 4740a]>@
#<maska># gatau bhvàø paraø sakaø señ . maskati amaskiùña .

#<maskara># puø maska--arac . 1 vaü÷e amaraþ . 2 randhrayuktavaü÷e ca ràjaniø . bhàve arac . 3 gatau 4 j¤àne ca .

#<maskarin># puø maskaro j¤ànaü gatirvàstyasya ini, mà kartuü karma niùeddhuü ÷ãlamasya mà + kç--ini %<maskaramaskariõàviti>% nivàø . 1 parivràjake vidhànena svakarmaparityàjake bhikùau amaraþ . %<dhàrayan maskarivratam>% maññiþ 2 candre ca ÷abdacaø .

#<masja># snàne tuø paraø akaø aniñ . majjati amàïkùãt . odit kta magnaþ . ñvit athu majjathuþ .

#<masta(ka)># naø masmati parimàtyanena masa--karaõe ta . 1 ucce triø . 2 ÷irasi ca svàrthe ka . 3 uttamàïge puünaø .

#<mastakasneha># puø 6 taø . ÷iraþsthitamajjàyàm mastiùke hemacaø .

#<mastadàru># naø masyati parimàtyanena mastamuccaü karmaø . devadàruõi bhàvapraø .

#<mastamålaka># naø mastasya målamiva ivàrthe kan . ÷irodharàyàm grãvàrvàyàm ÷abda caø .

#<mastiùka># naø masa--ktin mastiü patiõatibhedaü muùkati muùka gatau ac pçùoø . mastakasthe svehàkàre padàrthe (magaja) amaraþ . màüsamastiùkapaïka pràgbhàre pravoghacandrodayam .

#<maha># påjàyàü bhvàø paraø sakaø señ . bhahati amahãt mehatuþ .

#<maha># vçddhau bhvàø àø akaø señ idit . bhahate amaühiùña .

#<maha># påjane adaø cuø ubhaø sakaø señ . mahayati--te amamahat--ta .

#<maha># puø maha--gha¤arthe ka . 1 utsave satatànandajanakavyàpàre abharaþ . 2 tejasi mediø . 3 yaj¤e puø 4 mahiùe ca puüstrãø hemacaø .

#<mahat># triø maha--ati . 1 vipule 2 vçddhe ca striyàü ïãp mahatã 3 ràjye naø mediø . 4 sàïkhyokte mahattattve puø %<prakçtermahàniti>% ÷rutiþ . %<mano mahàn matirbrahmà>% ityukte 5 hiraõyagarbhaliïgadehe ÷àø bhàø sarvanàmasthàne numdãrthau mahàn mahàntau ekàrtha÷abde pare samàse tasthàne à . mahàdhanam

#<mahatã># strã maha--at + gauràø ïãù . 1 vãõàbhede amaraþ 2 nàradavãõàyàm bharataþ . %<avekùamàõaü mahatãü muhurmuhuþ>% màghaþ . 3 vçhatyàü 4 vàrtàkyàü 5 vipulàyàü striyà¤ca ràjaniø . samàse tãsthàne à . mahatyàø ghàsaþ mahàghàsaþ ityàdi .

#<mahattattva># naø karmaø . sàükhyoktaprakçtyàdicaturviü÷atitattvamadhye prakçtikàrye ahaïkàràdikàraõe ni÷cayàtmakavçttivi÷iùñe tattvabhede .

#<mahar># avyaø maha--aru . 1 årdhvasthe caturthe loke 2 vyàhçtibhede ca .

#<maharloka># puø karmaø . bhåràdiùu årdhvasthe saptalokàntargate caturthe loke

#<maharùi># puø karmaø . paramarùi÷abdàrthe vedavyàsàdau trikàø . %<çùirhaüsàgatau dhàturvidyàsatyatapaþ÷rutaiþ . eùa sannicayo yasmàd bràhmaõa÷ca tatastvçùiþ . vivçtisamakàlantu buddhyà vyaktamçùistvayam . çùate paramaü yasmàt paramarùistataþ smçtaþ . gatyarthàdçùaterdhàtornàma nirvçtikàraõam . yasmàdeùa svayambhåtastasmàcca çùità matà . tene÷varàþ svayambhåtà brahmaõo mànasàþ sutàþ . vivardhamànaistairbuddhà mahàn parigataþ param . yasmàdçùiþ paratvena mahàüstasmàn maharùayaþ>% matsyapuø 120 aø tanniruktiþ

#<mahallika># puø muùka÷ånyo'nupastho yaþ strãsvabhàvo mahallikaþ ÷abdamàlokte antaþpurarakùakabhede (khojà) .

#<mahas># naø maha--asun . 1 tejasi 2 utsave ca mediø 3 yaj¤e ÷abdaraø .

#<mahà># strã maha--ac . (gorakùacàkaliyà) 1 gopavallyàm ÷abdacaø . 2 strãgavyàü ÷abdaraø .

#<mahàkaõñakinã># strã mahat kaõñakamastyasya bhåmnà ini ïãp (phaõimanasà) vçkùabhede ÷abdacaø .

#<mahàkanda># puø karmaø . 1 la÷une amaraþ . 2 ràjapalàõóau 3 målake ca ÷abdara0

#<mahàkapittha># puø karmaø . 1 bilvavçkùe trikàø . 3 raktala÷uge 4 càõakyamålake ràjaniø .

#<mahàkara¤ja># puø karmaø . kara¤jabhede (kàüñàkaramacà) ràjani0

#<mahàkarõikàra># puø karmaø . àragbadhe (soüdàla) ràjani0

#<mahàkàya># puø 6 baø . 1 ÷ivànucarabhede nandini trikàø 2 hastini puüstrãø striyàü ñàp . 2 vipuladehayute triø . karmaø . 4 sthåladehe puø .

#<mahàkàrtikã># strã kàrtikãmadhikçtya %<prajàpatyaü yadàkùaü tathaitasyàü naràdhipa! . sà mahàkàrtikã proktà>% uktàyàü rohiõãnakùatrayuktàyàü kàrtikapaurõamàsyàm .

#<mahàkàla># puø karmaø . 1 anavacchinne kàle, 2 ÷ive ca %<mahàkàlena ca samam>% kàlikàdhyànam . (màkàla) 3 latàbhede ratnamàø . 4 bhairavabhede ca %<mahàkàlaü yajeddevyà dakùiõe dhåmravarõakam>% iti kàlãtantram .

#<mahàkàvya># naø kaveþ karma kàvyaü karmaø . sargavandharåpe aùñàdhikamargake granthabhede tallakùaõaü sàhityadartaõe 6 paø dç÷yam

@<[Page 4741a]>@
#<mahàkumbhã># strã mahatã kumbhãva (pànà) kañphale ràjaniø .

#<mahàkula># naø karmaø . %<da÷apuruùavikhyàtaü ÷rotriyàõàü mahàkulam>% iti manunokte da÷apuruùàvadhivedàdhyàyivaü÷e .

#<mahàkulãna># triø mahàkule bhavaþ khac . mahàkulodbhave .

#<mahàko÷aphalà># strã karmaø . devadàlãlatàyàm ràjaniø .

#<mahàkoùàtakã># strã karmaø . hastighoùàyàm ràjaniø .

#<mahàgandha># naø mahàn gandho'sya . 1 haricandane 2 vole ca ràjaniø . 3 jalavetase vçkùe puø ÷abdacaø . 4 nàgabalàyàü 5 kavikàyàü nva strã ràjaniø . 6 càmuõóàyàü strã hema0

#<mahàguru># puø karmaø . %<trayaþ puruùasyàtiguravo bhavanti pità màtà càcàrya÷ca>% smçtyukte puruùasya 1 pitràdau %<patirekoguruþ strãõà>% mityukte dattakanyàyà 2 bhartari adattakanyàyàþ pitari, màtari ca . %<mahàgurunipàte ca kàmyaü ki¤cinnacàcaret>% smçtiþ .

#<mahàgulmà># strã mahàn gulmo'syàþ . sobhavallyàm ràjani0

#<mahàguhà># strã mahatã guheva målamamyàþ . pç÷niparõyàm ràjaniø .

#<mahàgrãva># puüstrãø mahàn grãvà'sya . 1 uùñre ràjaniø striyàü ïãù . 2 dãrghagrãvàyukte triø striyàü ñàp .

#<mahàghoùà># strã ghaùyate karmaõi gha¤ karmaø . 1 karkaña÷çïgyàm . (kàkaóa÷iïe) mediø . 2 kundurukyàü ÷abdacaø . mahàn ghoùo'sya atra và . 3 vipula÷abdavati triø . 4 haññe naø mediø .

#<mahàïga># puüstrãø mahadaïgamasya . 1 uùñre striyàü ïãù . 2 gokùurake 3 raktacitrake ca ràjaniø . 4 vipulàvayavayute triø . karmaø . 5 vipulàïge naø .

#<mahàcchada># puø mahàn chado'sya . devatàóavçkùe ratnamàø .

#<mahàcchàya># puø mahatã chàyà yasya . 1 vañavçkùe ràjaniø . 2 vipulacchàyàyukte triø .

#<mahàcchidrà># strã mahat chidramasyàþ . mahàmedàyàm ràjani0

#<mahàjañà># strã mahatã jañà yasyàþ . 1 rudrajañàvçkùe ràjaniø . 2 vipulajañàyute triø . karmaø . 3 vçhatyàü, jañàyàm strã .

#<mahàjana># puø karmaø . vedavàkyeùu ÷raddhàvati jane . %<mahàjano yena gataþ sa panthàþ>% bhàø vaø yakùapra÷naþ .

#<mahàja(mbu)mbå># strã karmaø . ràjajambàm ratnamàø . dãrghàntaþ bhàvapraø %<ràjajambåphalaü svàdu viùñambhi guru rocanam>% .

#<mahàjàlã># khã karmaø . 1 pãtavarõaghoùàmbham amaraþ . 2 ràjakoùàtakyà ràjaniø .

@<[Page 4741b]>@
#<mahàjyaiùñhã># strã %<aindre guruþ ÷a÷ã caiva pràjàpatye ravistathà . pårõimà ravivàreõa mahàjyaiùñhã prakãrtità>% uktalakùaõàyàü jyaiùñhapaurõamàsyàm . %<mahàjyaiùñhyàü tu yaþ pa÷yet puruùaþ puruùottamam>% pràø taø lakùaõàntaraü dç÷yam

#<mahàjyotiùmatã># strã karmaø . (baóamàlakàïginã) latàbhede ràjaniø .

#<mahàóhya># puø mahena utsavenàñyaþ . 1 kadambe ràjaniø . karmaø . 2 mahati prabhau triø .

#<mahàtaru># puø karmaø . 1 stuhãvçkùe hemacaø . 2 vipulavçkùe ca .

#<mahàtala># naø karmaø . adhaþstheùu pàtàleùu madhye pa¤came pàtàle ÷abdamàø .

#<mahàtàrà># strã karmaø . tantrokte 1 tàriõãbhede 2 jinadevyàü hemacaø .

#<mahàtàlã># strã karmaø . vipulatàlãbhede ràjatàlyàm ràjani0

#<mahàtikta># puø karmaø . 1 nimbavçkùe ràjaniø . 2 ati÷ayatiktarasayute triø . 3 yavatiktàyàü strã ràjaniø . 4 pàñhàyàü ÷abdamàø .

#<mahàtãkùõà># strã karmaø . 1 bhallàtavçkùe (bhelà) ràjaniø 2 atitãvre triø .

#<mahàtejas># puø mahat tejo'sya . 1 pàrade ràjaniø . 2 atitejasvini triø . 3 kàrtikeye halàø . 4 vahnau puø ÷abdacaø . 5 citrakavçkùe ca .

#<mahàtman># naø mahàn àtmà svabhàva à÷ayo và yasya . mahà÷aye .

#<mahàdàna># naø karmaø . vinàyakàdisåktajapàïgake tulàpuruùàdiùoóa÷adàne %<athàtaþ saüpravakùyàmi mahàdànasya lakùaõam>% ityupakramya %<àdyantu sarvadànànàü tulàpuruùasaüj¤akam>% ityàdinà ùoóa÷adànànyabhidhàya vinàyakàdigrahalokapàlavasvaùñakàdityamarudgaõànàm . brahmàcyute÷àrkavanaspatãnàü svamantratohomacatuùñayaü syàt . japyàni såktàni tathaiva caiùàmanukrameõàpi yathàsvaråpamityuktaü màtsye . vistarastu matkçtatulàdànàdipaddhatau j¤eyaþ .

#<mahàdàru># naø karmaø . devadàruõi jañàø .

#<mahàdeva># puø karmaø . %<brahmàdãnàü suràõà¤ca munãnàü brahmavàdinàm . teùàü mahattvàt devo'yaü mahàdevaþ prakãrtitaþ>% ityukte %<mahatã påjità vi÷ve målaprakçtirã÷varã . tasyàþ devaþ påjita÷ca mahàdevastataþ smçtaþ>% ityukte ca ÷ive .

#<mahàdruma># puø karmaø . 1 a÷vatthavçkùe ÷abdacaø . tasya viùõuråpatvàt mahattvam . 2 vçhadvçkùe ca .

#<mahàdhana># naø mahat målyaråpaü dhanamasya . 1 bahumålye amaraþ . 2 suvarõe 3 sihlake ca mediø . 4 manoj¤avastre hemacaø 5 kçùau puø ÷abdaratnàvalã . 6 ati÷ayadhanayute triø .

#<mahàdhàtu># puø karmaø . svarõe ÷abdacaø .

#<mahànadã># strã . 1 oórade÷asthe nadãbhede 2 samudragàminyàü nadyà¤ca .

#<mahànanda># puø mahàn ativçhat 1 ànando yatra 1 mokùe halàø karmaø . 2 ati÷ayànande puø màghamàsasya yà ÷uklà navamã lokapåjità . mahànandeti sà proktetyuktàyàü 3 màgha÷uklanavamyàü 4 suràyàü ràjaniø 5 nadãbhede ca strã .

#<mahànandi># puø kalau kùatràntakarasya mahàpadmançpabhedasya pitari .

#<mahànavamã># strã karmaø . à÷vina÷uklamadhikçtya %<tato'nu navamã yasmàt sà mahànavamã smçtà>% ityuktàyàm à÷vina÷uklanavamyàm .

#<mahànasa># naø mahadanà saüj¤àyàm ac . pàkasthàne amaraþ .

#<mahànàñaka># naø dç÷yakàvyanàñakabheda %<evadeva yadà sarvaiþ patàkàsthànakairyutam . aïkai÷ca da÷abhirdhaurà mahànàñakamåcire>% . sà 6 paø . 2 hanumannàñake ca .

#<mahànàda># puüstrãø mahàn nàdo'sya . 1 gaje striyàü ïãù . 2 garjanmeghe mediø 3 siühe puüstrãø striyàü ïãù 4 karõe ca hemacaø . 5 uùñre puüstrãø ràjaniø striyàü ïãù . 6 kaõñhavàdye puø hàràø . karmaø . 7 mahati ÷abde ca .

#<mahànidrà># karmaø . maraõe jañàø tatra punaþ pratyutthànàbhàvàttathàtvam .

#<mahànimba># puø karmaø . (ghoóànima) vçkùabhede ratnamàø .

#<mahàni÷à># strã %<mahàni÷à tu vij¤eyà madhyamaprahàradvayam>% ityukte ràtrermadhyamapraharadvaye .

#<mahànãla># puø karmaø . 1 bhçïgaràje 2 maõibhede %<yattu vaürõasya bhåyastvàt kùãre ÷ataguõe sthitaþ . nãlatàü tanuyàt sarvaü mahànãlaþ sa ucyatai>% garuóapuø 726 aø danàgabhede mediø 4 mahàjambvà¤ca ràjaniø 5 tantrabhede naø . 6 nãlàparàjitàyàü strã ràjaniø gauràüø ïãù .

#<mahànubhàva># puø mahànanubhàva à÷ayo yasya . mahà÷aye ÷abdaraø .

#<mahàpa¤camålaka># naø vçhatpa¤camåle . %<bilvo'gnimanthaþ ÷yonàkaþ kà÷maryaþ pàñalà tathà . sarvaistu militairetaiþ syànmahàpa¤camålakam>% ràjaniø .

#<mahàpa¤caviùa># %<÷çïgã ca kàlakåña÷ca mustako vatasanàmakaþ . ÷aïkhakarõãti yogo'yaü mahàpa¤caviùàbhidhaþ>% ityukte pa¤cavidhe viùe .

#<mahàpattrà># strã mahat pattramasyàþ . mahàjambåvçkùe ratnamàø .

@<[Page 4742b]>@
#<mahàpatha># puø karmaø . 1 ràjamàrge hemacaø . 2 himàlayottarasthe 3 svargàrohaõapathe ca .

#<mahàpadma># puø karmaø . 1 aùñanàgamadhye nàgabhede hemacaø 2 kuverasya nivibhede jañàø %<arbudamabjaü kharvanikharvamahàpadmeti>% lãlàvatyuktàyàm 3 ayutakoñisaükhyàyàü 4 tatsaükhyànvite naø 5 nçpabhede mahànandisute ca 6 ÷uklapadme ratnamàø .

#<mahàpàtaka># naø %<brahmahatyà suràpànaü steyaü gurvaïganàgamaþ . mahànti pàtakànyàhustatsaüsarga÷ca pa¤camaþ>% ityukteùu pa¤casu pàtakeùu mahàpàpamapyatra .

#<mahàpiõóãtaka># puø karmaø . kçùõavarõe vipulamadanavçkùe ràjani0

#<mahàpãlu># puø karmaø . madhupãlau ràjaniø atimadhuratvàttasya hi mahattvam .

#<mahàpuràõa># naø naø %<sçùñi÷càpi visçùñi÷ca sthitisteùà¤ca pàlanam . karmaõàü vàsanà vàrtà manånà¤ca krameõa ca . varõanaü pralayànà¤ca mokùasya ca niråpaõam . utkãrtanaü harereva devànà¤ca pçthak pçthak . mahàpuràõaü vij¤eyamekàda÷akalakùaõam>% brahmavaiø jaø 132 aø ityuktalakùaõe vyàsapraõãte puràõabhede .

#<mahàpuruùa># puø karmaø . 1 ÷reùñhe nare 2 nàràyaõe ca . %<vande mahàpuruùa! te caraõàravindami>% ti bhàgavatam .

#<mahàpuruùadantà># puø mahàpuruùasya viùõoþ dantà iva mahattvàt målànyasya . ÷atamålyàm ratnamàø .

#<mahàpuùpà># strã mahat yantrapuùpatvena pra÷astaü, pattra pekùayà vçhat và puùpaü yasyàþ . aparàjitàyàm ÷abdacaø .

#<mahàpralaya># puø karmaø . brahmaõo dinàvasàne jàyamànaþ sarvabhåtakùayaþ pralayaþ tasyaiva svamànena ÷atavarùàvasàne jàyamànastu mahàn pralayaþ 1 tasmin 2 tadupalakùite janyadravyànadhikaraõãbhåte kàle ca . 3 janyabhàvànadhikaraõãbhåte kàle ityanye . tatrapramàõàbhàva iti navyanaiyàyikàþ

#<mahàpràsàda># puø %<pàdodaka¤ca nirmàlyaü naivedya¤ca vi÷eùataþ . mahàprasàda ityuktvà gràhyaü viùõoþ prayatnataþ>% ityukte 1 devanaivedyàdau 2 vipulaprasannatàyà¤ca .

#<mahàpràõa># puüstrãø mahàn bahukàlasthàyitvàt ÷reùñhaþ pràõo yasyaü . 1 droõakàke ràjànaø striyàü ïãù karmaø . 2 varõoccàraõasya vàhyaprayatrabhede sa ca vargyadvitãyacaturthavarõànàü ÷aùasahànàmuccàraõaprayatnaþ teùàmuccàraõe hi pràõavàyo rbhåyàn prayàsa iti teùàmapi mahàpràõatvagupacàràt .

#<mahàphala># puø mahat pattràpekùàyà vçhat phalamasya . 1 vilva vçkùe ratnamàø . 2 indravàruõyàü (ràkhàla÷a÷à) strã jañàø .

#<mahàbala># puø mahat balaü yasya . 1 vàyau 2 da÷abale buddhe ca trikàø 3 mahàbalayute triø . mahat balaü yasmàt 5 baø . 4 sãsake naø hemacaø . 5 pãtavàñyàlake strã ratnamàø .

#<mahàbhàrata># puø naø %<catvàra÷caikato vedà bhàrata¤caivamekataþ . purà kila suraiþ sarvaiþ samasya tulayà dhçtam . caturbhyaþ sarahasyebhyo vedebhyo'bhyadhikaü yadà . tadà prabhçti loke'smin mahàbhàratamucyate . mahattvàt bhàratatvàcca mahàbhàratamucyate>% ityuktalakùaõe vyàsapraõãte lakùa÷lokàtmake granthabhede bhàrata÷abde dç÷yam .

#<mahàbhãtà># strã karmaø . 1 lajjàlulatàyàm ÷abdacaø spar÷amàtreõa hi saïkocena tasyà atibhãtatvam . 2 atibhãte triø .

#<mahàbhåta># naø karmaø . sarveùàü pa¤càtmàkatàpràptyà sthålatàpanneùu vçhatsu pçthivyaptejovàyvàkà÷eùu 1 pa¤casu bhåteùu . %<taü vedhà vidadhe nånaü mahàbhåtasamàdhinà>% raghuþ . 2 parame÷vare puø %<tasyaitasya mahàbhåtastha niþ÷vasitametat yadçgvedaþ>% ityàdi ÷rutiþ .

#<mahàbhåtaghaña># puø ùoóa÷amahàdànàntargate ùoóa÷e mahàdàne matsyapuø .

#<mahàbhçïga># puø karmaø . 3 nãlabhçïgaràje ràjaniø .

#<mahàmanas># triø mahadudàraü manastadvyàpàro'sya . mahà÷aye . hemacaø .

#<mahàmàtra># puø %<mantre karmaõi bhåùàyàm vitte màne paricchade màtrà ca mahatã yeùàü mahàmàtràstu te smçtàþ>% ityukte pradhànàmàtye .

#<mahàmàyà># strã karmaø . anyasmin anyadharmàvabhàso hi màyà sarvajaganmålatvàttasyà mahattvam . 1 jagatkàraõabhåtàyàm avidyàyàü 2 tadadhiùñhàtryàü durgàyà¤ca %<mahàmàyà hare÷caiùà yayà saümohyate jagat>% devomàø .

#<mahàmàùa># puø karmaø . ràjamàùe (varavañã) ÷abdacaø màùàùekùayà tasya hi mahattvàttathàtvam .

#<mahàmåla># puø mahat vãryakàritvàt ÷reùñhaü målamasya . ràjapalàõóau ràjaniø .

#<mahàmçga># puüstrãø mahàn mçgaþ pa÷uþ . 1 gaje hemacaø ÷arabhe ca ràjaniø tayorhi pa÷uùu bhahattvàt tathàtvam . striyàü ïãù

#<mahàmeda># puø strã 6 baø . vaidyakaprasiddhàùñavargokte oùadhibhede ratnamàlà . tatràrthe strã ràjaniø . %<mahàmedàbhidhaþ kando yorakùàdau prajàyate . ÷uklàrdrakanibhaþ kando latàjàtaþ sapàõóuraþ . mahàmedàbhidho j¤eyaþ>% bhàvapraø .

#<mahàmoha># puø mahàn mohaþ mnàntihetukã vastuto'niùñeùvapi ràgaþ . 1 saüsàratadviùayakàraõaråpe'j¤ànabhede %<tamo' viveko mohaþ syàdantaþkaraõavibhramaþ . mahàmohastu vij¤eyo gràmyabhogasukhaiùaõà>% ityukte 2 maithunàdisukhabhogecchàråpe antaþkaraõavçttibhede ca . vaiùayikasukhasya vastuto'niùñatvàt tathàtvam . %<da÷avidho mahàmohaþ>% sàø kàø . ÷abdàdiùu pa¤casu divyàdivyatayà da÷avidheùu viùayeùu ra¤janãyeùu ràga àsaktiþ taø kauø ukte 3 da÷avidhaviùayaràge ca .

#<mahàmla># naø karmaø . 1 atyamle 2 tintióãphale ca jañàø . 3 tadvçkùe puø .

#<mahàyaj¤a># puø karmaø . nityaü gçhasthakartavye vedàdhyayanàgnihotrapitçtarpaõabhåtabalikarmàtithipåjanaråpeùu pa¤casu karmasu .

#<mahàrajata># naø karmaø . 1 kà¤canai 2 dhuståre ca amaraþ . tasya hi ra¤jakatvàt mahattvam, karmaø . 3 vçhadraupye ca .

#<mahàrajana># naø rajatyanena lyuñ karmaø . 1 kusumbhapuùpe amaraþ 2 svarõe ca mediø .

#<mahàratha># puø %<ekàda÷a sahasràõi yodhayedyastu dhanvinàm . ÷astra÷àstrapravãõa÷ca vij¤eyaþ sa mahàrathaþ>% ityukte yodhabhede

#<mahàrasa># puø 6 vaø . 1 kharjåre 2 ka÷eruõi 3 koùakàra mediø 4 ikùau puø kà¤jike naø jañàø . karmaø 5 pàrade puø ràjaniø . %<daradaþ pàradaü ÷asyo vaikràntaü kàntamabhrakam . màkùikaü vimala÷ceti syurete'ùñau mahàrasàþ>% ràjaniø ukteùu 4 daradàdiùu puø .

#<mahàràja(ji)ka># puø mahàn san ràjate vun pçùoø ittvaü và . viü÷atyadhika÷atadvayasaükhyàte gaõadevabhede .

#<mahàràjadruma># puø karmaø . àragbadhe (sondàla) ràjaniø .

#<mahàràtri># strã %<brahmaõa÷ca nipàte ca mahàkalpo bhavennçpa! . prakãrtità mahàràtriþ>% ityukte mahàkalpàtmake 1 mahàpralaye %<ardharàtràta para yattu muhårtadvayamucyate . sà mahàràtriruddiùñà>% tantrokte ardharàtropari muhårtadvayàtmake 2 ràtrikàle .

#<mahàràùñra># puø karmaø . (mahàràññhà) 1 de÷abhede . tadde÷aþ kàraõatvena astyasyà ac gauràø ïãù . 2 jalapippalyàm 3 ÷àkabhede ca strã ràjaniø .

#<mahàriùña># puø karmaø . 1 girijàte nimbabhede ràjaniø . 2 atya÷ubhe naø .

#<mahàroga># puø karmaø . %<unmàdo ràjakùmà ca ÷yàvastvagdoùa eva ca . madhumeha÷cà÷marã ca tathodarabhagandarau . ityete'ùñau mahàrogà mahàpàtakasambhavàþ>% ityukteùu mahàpatakajanyeùu unmadàdiùu rogeùu . (÷yàvaþ ÷yàvadanta

@<[Page 4744a]>@
#<mahàraurava># puø karmaø . %<mahàrauravasaüj¤astu årdhvàdhastàmrasaüpuñe . dhamyate khadiràïgàraiþ pracyate kàlamakùayam>% ityukte narakabhede vahnipuø .

#<mahàrgha># triø mahànargho målyaü yasya . bahumålye vi÷vaþ .

#<mahàrõava># puø karmaø . mahàsamudre .

#<mahàrdraka># naø karmaø . vanàrdrake ràjavaø .

#<mahàlaya># puø mahàn àtyantiko layo yatra . 1 puramàtmani 2 tãrthasthàne 3 vihàre 4 kanyàstharavikamàsakçùõapakùe naø . %<tasyàü dadyàt na ceddattaü pitéõàü vai mahàlaye>% iti bhaviùyapuø . karmaø . 5 vçhadàlaye .

#<mahàlakùmã># strã karmaø . caõóyàdvitãyacaritadevatàråpe %<seùe sairibhamardinãmiha mahàlakùmãü sarojasthitàm>% ityuktalakùaõe aùñàda÷abhujànvite 1 durgà÷aktibhede tantrokte 2 lakùmãbhede ca .

#<mahànãlasarasvatã># strã tàriõãbhede tantrasàø .

#<mahàlodhra># puø karmaø . lodhrabhede (pàñhiyà lodha) ratnamàø .

#<mahàvarà># puø vçõoti vistçõàti vç--ac karmaø . dårvàyàm ÷abdaraø .

#<mahàvaràha># puø karmaø . vçhadvaràharåpadhàriõi bhagavadavatàrabhede .

#<mahàvaroha># puø mahàn avaroho'sya . vañavçkùe ràjaniø .

#<mahàvallã># strã karmaø . màdhavãlatàyàm ÷abdacaø .

#<mahàvàkya># naø karmaø . parasparasaübaddhàrthake 1 vàkyasamudàyaråpe ekavàkye %<vàkyànàmekavàkyatvaü punaþ saühatya jàyate>% mãmàüsakàþ . vedàntokte 2 brahmavidyàpratipàdake tattvamasyàdyupaniùadvàkye 3 dànàdau abhilàpavàkye ca .

#<mahàvidyà># strã karmaø . %<kàlã tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã . bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmàvatã tathà . vagalà siddhavidyà ca màtaïgã kamalàtmikà . etàþ da÷amahàvidyàþ>% ityuktàsu kàlyàdiùu da÷asu devãsu .

#<mahàviùa># puø 6 baø . dvimukhasarpe jañàø .

#<mahàviùuva># naø . ravemeùasaükramaõe . tatsaükramaõa¤ca svaråpataþ saükramaõaü prabhàpu¤jasya saükramaõaü và . tatra prabhàpu¤jasaükramaõamayanàü÷ànusàreõa aùñamàsàdhikaùañùaùñivatsarairekaikàü÷aü parityajya tataþ pa÷càtpa÷càttaràdau sthàne bhavati idànãü ca pa¤càdayanaü pårvàyane tu pårvapårvataràdau sthàne bhaviùyati . ityatastaccalamaniyatasthànatvàt svaråpasaükramastu sthiraþ sarvadaikasthàne jàyamànatvàt . ayanasaükràmi÷abde dç÷yam .

@<[Page 4744b]>@
#<mahàvãci># puø nàsti vãciþ sukhaü yatra sa avãciþ karmaø . 1 sukharahite, %<yatra kallolena nãyate>% ityukte 2 narakabhede ca .

#<mahà(vã)vãra># puø karmaø . 1 garuóe 2 hanumati 3 siühe 4 yaj¤àgnau 5 vajre 6 ÷vetaturaïge 7 sa¤càlakhage ca mediø . 8 ÷eùajine ca 9 kokile hemaø . 10 dhanurdhare 11 ekavãravçkùe ràjaniø 12 mahà÷åre puø 13 kùãrakàkolãvçkùe strã ratnamàø . 14 yaj¤asàdhane mçõmaye pàtrabhede tannirmàõavidhiþ kàtyàø ÷rauø 26 . 1 såtràdau dç÷yaþ .

#<mahà(bã)vãrya># puø 6 baø . 1 vàràhãkande ràjaniø . 2 paramàtmani ca ÷abdaraø . 3 atibalayute triø . 4 vanakàrpàsyàü strã ràjaniø . 5 saüj¤àyàü såryapatnyà¤ca strã trikàø .

#<mahàvçhatã># strã karmaø . vàrtàkyàm trikàø .

#<mahàvçkùa># puø karmaø . 1 svuhãvçkùe halàø . 2 vçhattarau ca .

#<mahàvyàdhi># puø karmaø . mahàroge kuùñhàdau roge .

#<mahàvyàhçti># strã karmaø . vaidike bhårbhuvaþsvaràtmake mantratraye

#<mahàvraõa># naø karmaø . (nàlighà) duùñavraõe .

#<mahàvrata># naø karmaø . 1 ati÷ayavrate ÷àradãyadurgàpåjàdau %<mahàvrataü mahàpuõya ÷aïkaràdyairanuùñhitam>% devãpuø 2 dvàda÷avàrùike pràya÷cittàtmake vratabhede ca .

#<mahà÷aïka># puø karmaø . tantre vãràcàraprasiddhe nçkapàlàsthijàte %<nçlalàñàsthikhaõóena racità japamàlikà . mahà÷aïkamayã màlà tàràvidyàjape priyà>% ityukte 1 màlyabhede 2 vçhacchaïkhe ca . %<pauõóraü dadhmau mahà÷aïkham>% gãtà .

#<mahà÷añha># puø karmaø . 1 ràjadhaståre ràjaniø . 2 atidhårte triø .

#<mahà÷aõapuùpã># strã ÷aõasyeva puùpamasya ïãp karmaø . vçhacchaõapuùpyàm ràjaniø . svàrthe kaø . tatraiva .

#<mahà÷atà># strã ÷ataü målàni santyasya ac karmaø . vçhaø cchatàvaryàm ràjaniø .

#<mahà÷atàbarã># strã karmaø . vçhacchatàvaryàm ràjaniø .

#<mahà÷aya># triø mahàn udàra à÷ayo yasya . mahànubhàve amaraþ .

#<mahà÷àkhà># strã mahatã ÷àkhàsyàþ . nàgabalàyàm ràjaniø .

#<mahà÷àli># puø karmaø . sthåla÷àsau hemacaø .

#<mahà÷ãtà># strã mahatã ÷ãtà ÷ãtalavãryà . 1 ÷atamålyàm ÷abdacaø . 2 ati÷ãtale triø .

#<mahà÷ukti># strã mahatã muktàkaratvena prà÷astyat ÷aktiþ . muktàhetau ÷uktau ràjaniø .

#<mahà÷ådra># puø karmaø . 1 àbhãre (àhãra) jàtibhede 2 tatpannyàü strã ïãù .

#<mahà÷ma÷àna># naø karmaø . kà÷yàm samålakarmasahitasarvajã vànàü punaranutpàdanàya nà÷àdhàratvàt tasyàstathàtvam .

#<mahà÷yàmà># strã karmaø . 1 ÷yàmàlatàyàü ratnamàø . 2 ÷iü÷apàbhede ràjaniø .

#<mahà÷ràvaõikà># strã karmaø . (thulakuóã) kùupabhede ràjani0

#<mahà÷vetà># strã karmaø . 1 sarasvatyàm trikàø 2 kçùõabhåmikuùmàõóe ca amaraþ .

#<mahàùñamã># strã karmaø . %<à÷vine ÷uklapakùasya bhaved yà tithi raùñamã . mahàùñamãti sà proktà>% ityuktàyàmà÷vina÷uklàùñamyàm .

#<mahàsarja># puø karmaø . 1 asanavçkùe 2 panasavçkùe ca (kàñàla) ràjaniø .

#<mahàsaha># puø karmaø . 1 puùpapradhàne kubjakavçkùe ràjaniø . 2 màùaparõyàm strã 3 amlànavçkùe ca strã amaraþ . 4 atikùame tri0

#<mahàsàntapana># naø . karmaø . saptàhasàdhye smçtyukte vratabhede .

#<mahàsàra># puø mahàn sàro'sya . duùkhadire ràjaniø .

#<mahàsiüha># puø nityakaø . 1 ÷arabhe ràjaniø 2 vçhatsiühe ca

#<mahàsugandhà># strã suùñhu gandho'hihiüsà và'syàþ karmaø . 1 gandhanàkulyàm ràjaniø 2 atisugandhayukte triø .

#<mahàsena># puø mahatã senà'sya . 1 kàrtikeye amaraþ . 2 vçhatsenàdhipatau ca .

#<mahàskandhà># strã mahàn skandho'syàþ . jambåvçkùe ràjaniø .

#<mahàhàsa># puø karmaø . aññahàse uccairhàse ÷abdaraø .

#<mahàhigandhà># puø ahergandho hiüsà yasmàt ahigandho nakulaþ samatvenàstyasya ac karmaø . gandhanàkulyàm ràjaniø .

#<mahàhrasvà># strã karmaø . 1 kapikacchvàm (àlaku÷ã) ÷abdamàø 2 atikharve tri0

#<mahi(hã)># strã maha--in và ïãp . 1 pçthivyàm . ïãbantastu màlavade÷asthe 2 nadãbhede'pi .

#<mahikà># strã mahyate maha--kvun . hime amaraþ .

#<mahiman># puø mahato bhàvaþ imanic óittvena ñilopaþ . 1 mahattve 2 ã÷varai÷varyabhede hemacaø .

#<ma(mi)hira># puø maha--(miha--)và kirac . 1 sårye trikàø . 2 arkavçkùe ca .

#<mahilà># strã maha--ilac . 1 yoùiti amaraþ . 2 priyaïgulatàyàü 3 reõukàgandhadravye ràjaniø 4 mattàyàü striyà¤ca ÷abdaraø . elac . mahelàpi yoùiti ÷abdaraø .

#<mahiùa># puüstrãø maha--ñiùac . 1 svanàmakhyàte pa÷ubhede, striyàü ïãù . 2 mahiùàsure ca . 3 kçtàbhiùekàyàü ràj¤a striyàü 4 sairindhryàm 5 oùadhibhede ca strã mediø ïãù . 6 vyabhicàriõyàü striyàü màhiùika÷abde dç÷yam .

#<mahiùadhvaja># puø mahiùo dhvajaþ cihnaü vàhanatvenàmya . 1 yame 2 jinabhede ca hemacaø mahiùavàhanàdayo'pyatra .

#<mahiùamardinã># strã mahiùaü mahiùàsuraü mçdnàti mçdaõini ïãp 6 taø . durgàbhede .

#<mahiùàkùa># puø mahiùasyàkùãva ùacsamàø . guglubhede . svàrthe ka tatraiva .

#<mahiùàsura># puø rambhàsureõa mahiùyàmutpàdite asurabhede .

#<mahiùàsurasambhava># puø mahiùàsuràttanmedasaþ sambhavati sam + bhå--ac . bhåmijaguggulau ràjaniø .

#<mahãkùit># puø mahãü kùayate ãùñe kùi--ai÷varye kvip tuk ca . nçùe amaraþ .

#<mahãja># naø mahyà jàyate jana--óa . 1 àrdrake ràjaniø . 2 maïgalagrahe 3 narakàsure ca puø 4 sãtàyàü strã .

#<mahãdhra># puø mahãü dhàrayati dhç--ka . parvate amaraþ . ac . mahãdharo'pyatra .

#<mahãpràcãra># naø mahyàþ pràcãramivàvarakatvàt . samudre trikàø .

#<mahãbhçt># puø sahãü bibharti dhàrayati pàlayati và bhçkvip . 1 parvate 2 bhåmipàle ca .

#<mahãyas># triø ati÷ayena mahàn mahat + ãyasun ñilopaþ . atimahati %<mahato mahãyàn>% ÷rutiþ .

#<mahãyyamàna># triø mahãyate mahã + kaõóàø yak--÷ànac . 1 påjye 2 ÷reùñhe ca %<mahãyyamànà bhavatà'timàtram>% bhaññiþ .

#<mahãruha># puø mahyàü rohati ruha--ka . 1 vçkùe amaraþ 2 ÷àkavçkùe ràjaniø .

#<mahãlatà># strã mahyà lateva . (keüco) ki¤culuke amaraþ .

#<maheccha># triø mahatã icchà yasya . mahà÷aye amaraþ .

#<mahendra># puø mahàn indraþ indrasyàpi niyantçtvàt . 1 parame÷vare 2 mahai÷caryavati indre 3 jambudvãpasthaparvatabhede ca medi0

#<mahendrakadalã># strã mahendrapriyà tadvarõà và kadalã . kadalãbhede ràjaniø .

#<mahendrapurã># strã 6 taø . amaràvatyàm . mahendranagaryàdayo'pyatra ràjaniø .

#<mahendravàruõã># strã mahendra÷ca varuõa÷ca tayorithaü priyatvàt aõ devatàdvandve uttarapadavçddhiþ karmaø . (vaóamàkàla) latàbhede ràjaniø .

#<maheraõà># strã mahaü gajotsavamãrayàta lyu . ÷allakãvçkùe amaraþ .

#<mahe÷a># puø karmaø . ÷ive . mahe÷varo'pyatra %<mahe÷varastryamyaka eva nàparaþ>% iti raghuþ .

#<mahe÷abandhu># puø 6 taø . bilvavçkùe ÷abdacaø .

@<[Page 4746a]>@
#<mahailà># strãø karmaø . sthålailàyàm (vaóaelàcã) ràjaniø .

#<mahokùa># puø mahàn ukùà ac samàø . vçhadvçùe amaraþ . %<bhahokùaü và mahàjaü và ÷rotriyàya prakalpayet>% manuþ .

#<mahoñã># strã mahànti phalàpekùayà sthålàni uñàni parõànyasyàþ ïãp . vçhatyàü kùupabhede bhàvapraø .

#<mahotpala># puø karmaø . 1 padme, 2 sàrasapakùiõi ca amaraþ .

#<mahotsava># puø karmaø . santatamukhasampàdakavyàpàre .

#<mahotsàha># triø mahàn utsàho yasya . atyantodyamayukte mahodyamo'pyatra .

#<mahodadhi># puø karmaø . samudre

#<mahodaya># puø mahàn udayo vçddhiràdhipatyaü và yatra . 1 kànyakubjade÷e . 2 tadde÷asthe purabhede naø . 3 mãkùe puø mediø 4 svàmini puø hemarca . %<amàrkapàte ÷ravaõam>% ityàdi lakùaõàt smçtyuktàrdhodayayogàt %<ki¤cidåne mahodayaþ>% ityukte ki¤cidåne 5 yogabhede puø . 6 nàgabalàyàü strã ràjaniø .

#<mahodarã># strãø mahadudaraü yasyàþ . 1 ÷atamålyàm bhàvapraø . 2 vçhadudarayukte triø .

#<mahonnata># puø karmaø . 1 tàlavçkùe bhàvapraø . 2 atyantonnatiyukte triø .

#<mahoraga># puø karmaø . vçhatsarpabhede mahoragàkàro'styasya ac . 2 tagaramåle naø ratnamàø .

#<maholkà># strã karmaø . vçhadulkàyàm .

#<mahauùadha># naø karmaø . 1 ÷uõñhyàm 2 la÷une 3 vàràhãkande vatsanàbhe 4 viùe, 5 bhåmyàhulyake ràjaniø 6 pippalyàm ÷abdacaø 7 ativiùàyàm amaraþ 8 vãryabadauùadhamàtre ca .

#<mahauùadhi># strã karmaø . 1 dårvàyàü 2 lajjàlukùupe ÷abdacaø . %<sahadevã tathà vyàghrã balà càtibalà tvaca . ÷aïkhapuùpã tathà siühã aùñamã ca suvarcalà . mahoùadhyaùñakaü proktam>% ityukte 3 devàdãnàü snànãyadravyabhede . và ïãp . 4 ÷vetakaõñakàryàü 5 bràhmyàü 6 kañukàyàm 7 ativiùàyà¤ca ràjaniø 8 hilamocikàyàm trikàø .

#<mahauùadhigaõa># puø %<pç÷niparõo ÷yàmalatà bhçïgaràjaþ ÷atà÷atàvarã . guóåcã sahadevã ca mahauùadhigaõaþ smçtaþ>% ÷abdacaø ukte pç÷niparõyàdau oùadhigaõe .

#<mà># ÷abde akaø màne sakaø juø àø aniñ . mimãte amita mame .

#<mà># màne adàø paø sakaø aniñ . màti amàsãt .

#<mà># màne diø ïit àø sakaø aniñ . màyate amàsta .

#<mà># avyaø ïidanubandhàt daivàdikàt àdàdikàdvà màdhàtoþ kip . 1 vàraõe . dhàtorïittvena ÷abde ïittvavyavahàràt %<na màïyoge>% pàø ïidanubandhadhàtuniùpanna yoge na aóàgamaþ tadbhinnayoge tu syàdeva %<mà niùàda . pratiùñhàü tvamagamaþ>% iti ràmàyaõam . mà--ka--ñàp . 2 lakùmyàm mediø 3 màtari ca strã . mà--sampaø bhàve kvip . 4 màne strã ÷abdaraø .

#<màüsa># naø mana--sa dãrgha÷ca . %<màüsa bhakùayitràsutra yasya màüsamihàdmyaham . iti màüsasya màsatvam>% manåkte pràõidehastha÷oõitaparipàkaje dhàtubhede bhàvaprakà÷e màüsavarge tadguõàþ uktà dç÷yàþ . pàkapacana÷abdaü pare samàse'syàntyalopaþ %<màüspacanyà ukhàyàþ>% mahàbhàùyam .

#<màüsacchadà># strã màüsaü chàdayati chada--õic--ac hrasvaþ . màüsarohiõyàü latàyàma ràjaniø .

#<màüsaja># naø màüsàjàyate jana--óa . dehasthe màüsajanye medasi hemacaø . asçkkara÷abde dç÷yam .

#<màüsadalana># puø màüsaü plohàtmakaü màüsaü dalayati dala--õiclyu . plãhaghàtakavçkùe ÷abdacaø .

#<màüsadràvin># puø màüsaü dràvayati õic--õini . amlavetase ràjaniø .

#<màüsape÷i># strã 6 taø . garbhasthàvayavabhede . và ïãp tatraiva bhàvapraø .

#<màüsaphalà># strã màüsamiva komalaü phalaü yasyàþ . vàrtàkyàn ràjaniø .

#<màüsamàsà># strã masa--pariõàme gha¤ màüsasya pariõàmo yasyàþ 5 baø . màùaparõyàm ràjani0

#<màüsarohiõã># strã màsaü ropayati ruha--õic õini và na puk . sugandhidravyabhede (càmakaùà) . ràjaniø .

#<màüsala># triø màüsa + balavatyarthe laca . 1 balavati asara . 2 sthåle 3 puùñe ca .

#<màüsalaphalà># strã màüsalaü puùñaü phalamasyàþ . vàrtàkyàm ràjaniø .

#<màüsasàra># puø 6 taø . medasi ràjaniø . màüsasnehàdayo'pyatra

#<màüsahàsà># strã màüsena hasyate karmaõi gha¤ . dehasthacarmaõi ÷abdaraø .

#<màüsika># triø màüsaü paõyamasya ñhak . màüsavikrayopajãvini . (kasài) amaraþ .

#<màüsinã># strã màüsastadàkàrastadvetutvaü và'styasyàþ ini . jañàmàüsyàm ràjaniø .

#<màüsã># strã màüsamastyasya ac gauø ïãù . 1 jañàmàüsyàm 2 kakkolyà¤ca mediø 3 màüsacchadàyàü ràjaniø .

#<màüseùñà># strã màüsamiùñaü yasyàþ . valgulàyàü khagabhede ràjani0

#<màkanda># puø màti mà--kvipa màþ parimitaþ kando'sya . 1 àmne . 2 àmalakyàü strã ràjaniø 3 nagarabhede ca strã mediø gauràø ïãù . 4 pãtacandane ÷abdacaø .

#<màkarã># strã makarasya tatstharavikakàlasya iyam aõ . makarasthitaravikakàle tadàrabdhamàghamàsasya ÷uklasaptamyàü %<tanme roga¤ca ÷oka¤ca màkarã hantu saptamã>% tiø taø .

#<màkùa># spçhàyàü bhvàø paraø sakaø señ idit . màïkùati amàïkùãt .

#<màkùi(kùã)ka># naø makùikàbhiþ sambhçtya kçtam aõ pçùoø và dãrghaþ . 1 madhuni amaraþ . tattulyaguõe upadhàtubhede 2 svarõamàkùike 3 raupyamàkùike ca ràjaniø .

#<màkùikaja># naø màkùikàjjàyate jana--óa . sikthake (moma) ràjaniø .

#<màkùikaphala># puø màkùikamiva madhuraü phalamasya . madhunàrikele ràjaniø .

#<màkùi(kùã)ka÷arkarà># strã 6 taø . madhujàte khaõóabhede ràjani0

#<màgadha># puø magadhade÷e bhavaþ aõ . 1 ÷vetajãrake mediø 2 stutipàñhake amasaþ kùatriyàyàü vai÷yàjàte 3 varõasaïkarabhede (bhàña) ca . 4 yåthikàyàü 5 pippalyàü strã mediø ïãp . 6 såkùmailàyàü 7 ÷arkaràyàü ÷abdacaø 8 bhàùàvi÷eùe ca strã hemacaø . 9 magadhade÷ajàte triø .

#<màgadhakhàrikà># strã lãlàvatyukte kha rikàbhede .

#<màgha># puø maghànakùatrayuktà paurõamàsã aõ ïãp màghã sàtra màse punaraõ . caivàvadhike 1 ekàda÷e càndre màse . 2 tatpaurõamàsyàü strã ïãp 3 ÷i÷upàlabadhakàvye 4 tatkartari ca puø . %<tàvadbhà bhàraverbhàti yàvanmàghasya nodayaþ>% ityudbhañaþ .

#<màghya># naø màthe bhavaü yat . kundapuùpa amaraþ .

#<màïgalya># naø maïgalameva, maïgalàya hitaü và ùya¤ . 1 maïgale 2 maïgalasàdhane ca .

#<màïgalyàrhà># strã màïgalyamarhati arha--ac . tràyamàõàlatàyàm ràjaniø .

#<màcikà># strã maca--õvul . 1 ambaùñhàyàü ràjaniø . 2 makùikàyà¤ca trikàø .

#<mà¤jiùñha># naø ma¤jiùñhayà raktamaõe . 1 raktavarõe 2 tadvati tri0

#<màñhara># puø mana--aran ñhàntàde÷aþ tataþ svàrthe aõ såryasya paripàr÷vaü mañhati mañha--araõ và . såryasya 1 pàripà r÷vikegaõabhede amaraþ . 2 vyàse mediø . 3 vipre hemacaø . 4 ÷auõóike siø kauø .

#<màõa(na)ka># naø mà--akac õuñ muñ và . svanàmakhyàte kandabhede %<haridrà màõa(na)kaü kacuþ>% navapatrikoktau .

@<[Page 4747b]>@
#<màõava># puø manorapatyaü aõ alpàrthe õatvam . 1 alpavayaske manuùye ÷abdacaø . svàrthe ka . tatràrthe hàrabhede ca hemaø .

#<màõavãna># triø màõavasyedam kha¤ . bàlakasambandhini .

#<màõavya># naø màõavànà samåhaþ yat . bàlakasamåhe .

#<màõikya># naø maõiriva kàyati kai--ka svàrthe ùya¤ . (màõika) 1 raktavarõe ratnabhede, 2 gçhagodhikàyàü strã hemacaø .

#<màõibandha(mantha)># naø maõibandha(mantha) parvate bhavaþ aõ . saindhavalavaõe amaraþ .

#<màtaïga># puüstrãø mataïgasya munerayam aõ . 1 gaje amaraþ . 2 kiràtajàtibhede striyàü ïãù . 3 jainabhede puø hemacaø . 4 da÷amahàvidyàbhede strã ïãp .

#<màtaïgamakara># puø màtaïga iva makaro jalajantuþ . mahàmatsyabhede ràjaniø .

#<màtarapitç># strã dviø vaø màtà ca pità ca dvandve màturvà màtaràde÷aþ . màtràpitroþ . pakùe màturànaï . màtàpitç tayorarthayoþ dviø vaø .

#<màtari÷van># puø màtari àkà÷e ÷vayati vardhate ÷vi--kanin óicca aluksaø . vàyau amaraþ .

#<màtali># puø mataü sàti là--ka matalastasyàpatyam i¤ . indrasàrathau amaraþ .

#<màtà># strã mà--atac . jananyàm . %<vi÷ve÷varãü vi÷vamàtàm>% iti durmàstavaþ .

#<màtàmaha># puø màtuþ pità màtç + óàmaha . 1 màtuþ pitari 2 tatpatnyàü strã gauràø ïãù .

#<màtula># puø màturbhràtà màtç--óulac . 1 màturbhràtari amaraþ 2 tatpatnyàü và ïãù và ànuk ca . màtulànã màtulã màtulà ca . mada--õic--ulac pçùoø dasya taþ . 3 dhuståre 4 vrãhibhede 5 madanavçkùe ca mediø . 6 sarpabhede hemaø .

#<màtulaputraka># naø màtulasya dhustårasya putra iva kàyati kaika . 1 dhuståre amaraþ . 6 taø svàrthe ka . 2 màtulasute .

#<màtulàhi># puø màtula ivàhiþ . màludhàne sarpe amaraþ .

#<màtuluïga># puø màtulaü gacchati gama--khac óicca pçùoø . 1 vãjapåre bharataþ . 2 madhukukkuñyàmø strã ratnamàø . svàrthe ka . 3 vãjapåre amaraþ .

#<màtç># triø mà--vçc . 1 pramàõakartari 2 parimàõakartari 3 jãve 4 àkà÷e ca màtari÷và . màtàrau màtàraþ . mà--tç . %<bràhmã màhe÷varã caõóã vàràhã vaiùõavã tathà . kaumàrã caiva càmuõóà carciketyaùña màtaraþ>% ityukte 5 ÷ivasahacarãbhede . 6 jananyàm 7 bhåmau 8 vibhåtau ÷abdaraø . 9 lakùmyàm hemacaø 10 revatyàm amaraþ 11 strã gavyàü mediø 12 àkhukarõyàm 13 indravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) 14 jañàmàüsyàü ràjaniø . caõóãprasiddhàsu 15 devã÷aktiùu ca . %<màtéþ kopamayàviùñaþ>% devãmàø . àtide÷ikamàtara÷ca brahmavaiø puø gaõaø khaø 15 aø uktà yathà %<stanyadàtrã garbhadhàtrã bhakùyadhàtrã gurupriyà . abhãùñadevapatnã ca pituþ patnã ca kanyakà . sagarbhajà yà bhaginã putrapatnã priyàprasåþ . màturmàtà piturmàtà sodarasyaø priyà tathà . màtuþ pitu÷ca bhaginã màtulànã tathaiva ca . janànàü vedavihità màtaraþ ùoóa÷a smçtàþ>% . brahmavaiø puø janmakhaø 59 aø anyavidhà uktà yathà %<gurupatnã ràjapatnã devapatnã tathà badhåþ . pitroþ svasà ÷iùyapatnã bhçtyapatnã ca màtulã . pitçpatnã bhràtçpatno ÷va÷rå÷ca bhaginãsutà . garbhadhàtrãùñadevã ca puüsaþ ùoóa÷a màtaraþ>% . tatraiva 25 aø %<guroþpatnã ràjapatnã viprapatnã ca yà satã . patnã ca bhràtçsutayormitrapatnã ca tatprasåþ . prasåþ pitrostayorbhràtuþpatnã ÷va÷råþ svakanyakà . jananã tatsapatnã ca bhaginã surabhã tathà . svàbhãùñasurapatnã ca dhàtrã kàntà pradàyikà . garbhadhàtrã svanàmnã ca bhayàtràtu÷ca kàminã . età vedapraõãtà÷ca sarveùàü màtaraþ smçtaþ>% . asya råpaü màtarau màtaraþ . vçddhyàdau påjyàsu gauryàdiùu 16 devã÷aktibhedeùu %<gaurã padmà ÷acã medhà sàvitrã vijayà jayà . devasenà svadhà svàhà màtaro lokamàtaraþ . ÷àntiþ puùñirdhçtistuùñiràtmadevatayà saha>% ÷uø taø gçhyapuø .

#<màtçkà># strã màteva kàyati kai--ka . 1 upamàtari 2 brahmàõyàdiùu caõóãprasiddhadevãmårtiùu 3 sarva÷abdotpàdakeùu akàràdikonapa¤cà÷advarõeùu 4 màtari ca mediø . màtç + svàrthe ka . màtç÷abdàrthe .

#<màtçbandhu># puø 6 taø . %<màtuþ pituþùvasuþ putrà màturmàtuþùvasuþ sutàþ . màturmàtulaputrà÷ca vij¤eyà màtçbandhavaþ>% ityukteùu màtuþ pitçùvasrãyàdiùu . màtçbàndhavo'pyatra .

#<màtçùvasç># strã 6 taø . màturbhaginyàm aluksaø ubhayatraü ùatvam . màtuþùvasàpyatra .

#<màtçùvasreya># puø màtçùvasurapatyam óhak . 1 màturbhaginãputre 2 tatkanyàyàü strã ïãpa . chaõ . màtçùvasrãyo'pyatra .

#<màtçsiühã># strã màtuþ pramàtuþ siühãva . vàsakavçkùe ÷abdara0

#<màtra># naø mà--tran . 1 sàkalye 2 avadhàraõe ca amaraþ . 3 paricchade 4 alpe 5 parimàõe strã amaraþ . 6 karõabhåùàyàm 7 vitte 8 varõàvayavabhede ca strã mediø . %<kàlena yàvatà pàõiþ paryeti jànumaõóam . sà màtrà kavibhiþ proktà>% ityukte 9 hrasvavarõoccàraõakàle ca strã . %<ekamàtro bhaved hrasvaþ>% . mãyaste'nayà viùayàþ mà--karaõe cchran . 10 indriyavçttau . %<màtràspar÷àstu kaunteya!>% gãtà .

#<màtràpatàkà># strã chandogranthokte màtràvçttasthalathuguruj¤ànànuguõe patàkàkàre cakre .

#<màtràmarkañã># strã kandogranthokte màtràvçttasthalaghuguruj¤ànànuguõe markañãjàlacakrabhede .

#<màtràmeru># puø chandogranthokte màtràvçttasthalaghuguruj¤ànànunuõe merucakre .

#<màtràvçtta># naø màtrayà kçtaü vçttam . àryàdau chandobhede .

#<màtsarya># naø matsarasya bhàvaþ ùya¤ . paraguõadveùe %<màtsaryaø mutsàrya vicàrya dhåryàþ>% sàø daø .

#<màtha># badhe sakaø kle÷e akaø bhvàø paø señ idit . mànyati amànvãt

#<màtha># puø matha--gha¤ . 1 pathi trikàø . 2 manthane ÷abdaraø .

#<màthura># triø mathuràyàü bhavo mathuràyàþ àgato và aõ . 1 mathurànagarãbhave, 2 tata àgate ca .

#<màda># puø mada--gha¤ . 1 darpe 2 harùe ca bharataþ .

#<màdaka># triø madayati mada--õic--õvul . 1 mattatàkàrake dravye . màdyati kartari õvul . 2 dàtyåhe puüstrãø ÷abdamàø striyàü ïãù .

#<màdana># naø màdayati mada--õic--lyu . 1 lavaïge ÷abdacaø . 2 kàmadeve 3 madanavçkùe ca puø . 4 vijayàyàü ràjaniø 5 màkandà¤ca strã bhàvapraø gauràø ïãù . 6 harùakàrake triø .

#<màdç(kùa)(÷a)÷># triø mameva dar÷anamasya dç÷--ksa ña kvip và . mama tulyadar÷ane matsadç÷e .

#<màdrã># strã madre bhavà aõ . 1 pàõóuràjasya dvitãyapatnyàm 2 ativiùàyà¤ca ràjaniø .

#<màdhava># puø màyà dhavaþ . 1 nàràyaõe . madhu + svàrthe aõ . 2 vasante vi÷vaþ %<sa màdhavenàbhimatena sakhyà>% kumàraþ . madhune puùparasàya madyàya và hitaþ aõ . 3 vai÷àkhe màsi tasya bahupuùpavattvàm taddhitvam . 4 madhåkavçkùe tat puùpeõa hi madyasambhavaþ . 5 kçùõamudge ca ràjaniø . madhu bàhulyenàstyasyàþ aõ 6 vàsantãlatàyàm strã ïãp .

#<màdhavãlatà># strã karmaø . svanàmakhyàtàyàü latàyàm amaraþ

#<màdhaveùñà># strã màdhave vai÷àkhe màdhavasya kçùõasya và iùñà . vàràhãkande ràjaniø .

#<màdhavocita># naø màdhave ucitaþ . 1 kakkolake ràjaniø 2 màdhavapriye triø .

@<[Page 4749a]>@
#<màdhavodbhava># puø màdhave vai÷àkhe udbhavati phalavattvena ud + måac . (piyàla) ràjàdanyàm ràjaniø .

#<màdhura># naø madhu--ràti bhramarebhyo dadàdi rà--ka--svàrthe, madhurasyedaü và aõ . 1 mallikàpuùpe trikàø . 2 madhurasambhavetriø .

#<màdhurã># strã madhurasya bhàvaþ ùya¤ màdhuryaü ùittvàt strãtva pakùe ïãù yalopaþ . 1 màdhurye adhuratve, %<sadyaskhalanmàdhurã dhàrà>% ityudbhañaþ . madhurà + svàrthe aõ . 2 madiràyàm

#<màdhurya># naø madhurasya bhàvaþ ùya¤ . 1 madhuratve %<cittadravãbhàvamayo hlàdo màdhuryamucyate>% sàø daø ukte 2 kàvya guõabhede ca . tadvya¤jakavarõà÷ca tatroktà yathà %<mårdhni vargàntyavarõena yuktàþ ñañhaóaóhàn vinà . raõau laghu ca tadvyaktau varõàþ kàraõatàü gatàþ . avçttiralpavçttirvà madhurà racanà manà>% . tacca sambhoga÷çïgàdàvanuguõaü yathoktaü tatraiva sambhoge karuõe vipralambhe ÷ànte'dhikaü kramàt 3 làvaõye hemaø . %<råpaü kimapyanirvàcyaü tanormàdhuryamucyate>% ujjvalamaõau tallakùaõamuktam .

#<màdhyandina># naø madhyandinameva--aõ . madhyamadine tatra pàñhyaþ aõ . ÷uklayajurvedãya÷àsvàbhede .

#<màdhvãka># strã madhunà madhåkapuùpeõa nirvçttam ãkak . 1 madhåkapuùpajàte madye amaraþ . madhu eva aõ svàrthe ãkak . 2 drà phale sàdhvã màdhvãka! cintà vijahatviti jayadevaþ .

#<màdhvãkaphala># puø màdhvãkamiva madhuraü phalamasya . madhunàrikele ràjaniø .

#<màdhvãmadhurà># puø màdhvãkamiva madhurà pçùoø kalopaþ . madhurakharjårikàyàm ràjaniø .

#<màna># vicàre bhvàø sakaø seña svàrthe san neñ . mãmàüsate amãmàüsiùña arcàyàü ca tatra na svàrthe san .

#<màna># arce và cuø uø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . mànayati te mànati amãmanat--ta amànãt .

#<màna># naø mà--lyuñ . 1 parimàõe hastatulàprakhyàdyairdravyaparicchede bhàvapraø mànaparibhàùà karùa÷abde dç÷yà . 2 pramàõe %<mànàdhãnàmeyasiddhiþ>% bhãmàüsakàþ . gànàïge kàlakriyàyàü tàlaviràmopalakùite 3 kàlavyàpàre ca mediø . mana--gha¤ . àtmani utkarùàbhimànàtmikàyàü 4 cittasamunnatau puø amaraþ . %<svàbhãùñà÷leùavãkùàdivirodhã màna ucyate>% ityukte 5 anuraktadampatyoþ 6 avasthàbhede puø . mu¤ca mayi mànamanidànam jayadevaþ . 7 sammàne ca .

@<[Page 4749b]>@
#<mànagranthi># puø mànasya granthirbandhanaü yasmàt . aparàdhe hàrà0

#<mànarandhrà># strã mànàya kàlapramàõaj¤ànàya randhraü yasyàþ . tàmranirmite sacchidre kàlaj¤ànahetau ghañãyantrabhede trikàø .

#<mànava># puø manorapatyam aõ . 1 manuùye amaraþ . striyàü jàtau ïãù . sà ca 2 svàyambhuvakanyàyàm bhàratam . 3 ÷àsanadevatàbhede hema¤caø . 2 bàle puø ÷abda raø .

#<mànasa># naø mana eva aõ . 1 manasi amaraþ . kailàsàntikasthe brahmaõà manasà kçte 2 sarovarabhede ca . manasa idam aõ . 3 cittasambandhini triø .

#<mànasavrata># naø manasà kçtaü mànasaü karmaø . %<ahiüsàsatyamasteyaü brahmacaryamalubdhatà . etàni mànasàni syurvratàni>% ityukteùu ahiüsàdiùu .

#<mànasaukas># puø mànasamoko yasya . haüse amaraþ mànasàlayàdayo'pyatra .

#<màninã># strã màna--ini ïãp . 1 phalãvçkùe mediø 2 manivatyàü striyàü ca . 3 mànayute triø 4 siühe puø ràjaniø .

#<mànuùa># puø manorayam aõ suk ca . mànave, tatojàtau striyàü ïãp mànuùã . mànuùasyedam aõ . 2 manuùyasambandhini triø striyàü ïãp sà ca 3 cikitsàbhede ÷abdaraø .

#<mànuùya># naø màduùasya bhàvaþ yat . manuùyatve .

#<mànoj¤aka># naø manoj¤asya bhàvaþ manoj¤àø vu¤ . manoharatve

#<màndya># naø mandasya bhàvaþ ùya¤ . 1 roge hemaø 2 mandatàyà¤ca .

#<màndhàtç># puø màmindraü dhayati dhe--vçc . %<màmayaü dhàsyatãtyasmàt màndhàtàsau prakãrtitaþ>% iti nirukte yuvanà÷varàjaputre nçpabhede .

#<mànya># puø màna--arcàyàü karmaõi õyat . 1 påjye jañàø . 2 marunmàlàyàü strã ÷abdamàø .

#<màmaka># triø mama--idam asmad + buõ mamàde÷aþ . matsambandhini kha¤ . màmakãnopyatra .

#<màyà># strã mà--yat bàø naittvam . 1 chadmani kàpañye amaraþ . 2 indrajàlàdau 3 mithyàbuddhihetvaj¤ànabhede, 4 kçpàyàü 5 dambhe 6 lakùmyàü ca mediø . 7 buddhamàtari strã amaraþ . 8 ã÷varasyopàdhrau, aghañanaghañanasàdhikàyàü ÷aktau vedàntaø . 9 pãtàmbare 10 asurabhede puø mediø .

#<màyàkçt># puø màyàmindrajàlaü karoti kç--kip . màyàkare (bàjãkara) ÷abdaraø .

#<màyàdevãsuta># puø 6 taø . buddhe amaraþ .

#<màyàvata># triø màyà + astyarthe matup maõóa vaþ . 1 màyà vi÷iùñeø 2 kaüsaràje puø ÷abdaraø . 3 kàmapatnyàü strã ïãp jañàø .

@<[Page 4750a]>@
#<màyàvin># triø màyà + astyarthe vini . 1 màyàkare striyàü ïãp 2 vióàle puø ràjaniø .

#<màyika># triø màyàstyasya ñhan . màyàkare jañàø . ini màyãpyatna .

#<màyu># puø mà--yu nà'nàde÷aþ . dehasthe pitte dhàtau amaraþ .

#<màyåra># naø mayåràõàü mamåhaþ tasyevaü và aõ . 1 mayårasaïghe . 2 mayårasambandhini triø striyàü ïãp .

#<màyårã># strã mayårasyedaü priyatvàt aõ ïãp . ajamodàyàm ràjaniø .

#<màra># puø mç--gha¤ . 1 maraõe . màrayati mç--õic--ac . 2 kàmadeve 3 vighne mediø . 4 dhuståre ca ÷abdacaø .

#<màraka># puø mç--õic--õvul mç--õic gha¤ svàrthe ka và . 1 marake màribhaye trikàø . (vàja) 2 pakùibhede ca . 3 nà÷ake triø . janmalagnàvadhikàùñamasthànapatau 4 grahabhede puø %<bhàgyavyayàdhipatyena rabdhre÷omàrakaþ smçtaþ>% parà÷araþ . 5 dvitãyasaptamàdhã÷e ca màrakasthàna÷abde dç÷yam .

#<màrakasthàna># naø màraõakàraõe sthàne . aùñama càyuùaþ sthànamaùñamàdaùñama¤ca yat . tayorapi vyayasthànaü màrakasthànamucyate, ityukte janmalagnàt saptame dvitãye ca sthàne .

#<màrajit># puø màraü kàmaü jitavàn ji--bhåte kvip . 1 jinadeve amaraþ .

#<màraõa># naø mç--õic--bhàve lyuñ . 1 baye amaraþ . karaõe lyuñ . vairibadhasàdhane tantrokte abhicàrakarmabhede ca .

#<màri(rã)># strã mç--õic--in . 1 màraõe . và ïãp . %<màrãbhaye ràjabhaye>% iti vañukastavaþ . ïãvantaþ 2 durgà÷aktibhede mediø .

#<màriùa># puø riùa--hiüsàyàm ka niùedhàrthakamà÷abdena saø . nàñyoktau 1 àrye hiüsànivàrakatayà tasya tathàtvam . 2 taõóulãya÷àke ca amaraþ . 3 dakùamàtari strã mediø dàp

#<màrãca># puø tàrakàràkùasãputre ràvaõànucare 1 ràkùasavi÷eùe 2 kakkolake 3 yàjakabràhmaõe mediø . 4 ràjagaje puüstrãø jañàø striyàü ïãù .

#<màrutavrata># naø %<pravi÷ya sarvabhåtàni yathà carati màrutaþ . tathàcaraiþ praveùñavyaü vratametaddhi màrutam>% manåkte ràj¤àü dharmabhede .

#<màrutàtmaja># puø 6 taø . 1 hanumati 2 bhãme ca i¤ . màrutirapyatra .

#<màrutàpaha># puø màrutaü vàyudoùamapahanti apa + hana--óa . 1 varuõavçkùe ràjaniø . 2 vàyudoùanà÷ake triø .

#<màrkaõóa># puø mçkaõóorapatyam aõ pçùoø . 1 munibhede tatsçùñe 2 latàbhede (bhuükhakhasà) strã bhàvapraø svàrthe ka . tatràrthe .

@<[Page 4750b]>@
#<màrkaõóeya># puø mçkaõóorapatyaü ÷ubhràø óhak pçùoø . 1 mçkaõóumuniputrabhede tena proktam aõ . vyàsapraõãte pakùi màrkaõóeyasaüvàdaråpe 2 mahàpuràõabhede naø . tatpratipàdyaviùayà÷ca nàradapuø pårvabhàge 97 aø uktà yathà . %<yatràdhikçtya ÷akunãn sarvadharmaniråpaõam . màrkaõóeyena muninà jaimineþ pràk samãritam . pakùiõàü dharmasaüj¤ànàü tato janmaniråpaõam . pårvajanmakathà caiùàü vikriyà ca divaspateþ . tãrthayàtrà balasyàto draupadeyakathànakam . hari÷candrakathà puõyà yuddhamàjãvakàbhidham . pitàputrasamàkhyànaü dattàtreyakathà tataþ . haihayasyàtha caritaü mahàkhyànasamàcitam . madàlasàkathà proktà hyalarkàcaritàcità . sçùñisaükãrtanaü puõyaü navadhà parikãrtitam . kalpàntakàlanirde÷o yakùmasçùñiniråpaõam . rudràdisçùñirapyuktà dvãpavarùànukãrtanam . manånà¤ca kathà nànà kãrtitàþ pàpahàrikàþ . tàsu durgàkathàtyantaü puõyadà càùñame'ntare . tatpa÷càt praõavotpattistrayotejaþsamudbhavaþ . màrtaõóasya ca janmàkhyà tanmàhàtsyasamàcità . vaivasvatànvaya÷càpi vatsaprya÷caritaü tataþ . khanitrasva tataþ proktà kathà puõyà mahàtmanaþ . avikùiccaritaü caiva kimicchavratakãrtanam . nariùyantasya caritaü ikùvàkucaritaü tataþ . tulasyà÷caritaü pa÷càdràmacandrasya satkathà . ku÷avaü÷asamàkhyànaü somavaü÷ànukãrtanam . puråravaþkathà puõyà nahuùasya kathàdbhutà . yayàticaritaü puõyaü yaduvaü÷ànukãrtanam . ÷rãkçùõavàlacaritaü màthuraü caritaü tataþ . dvàrakàcarita¤càtha kathà sarvàvatàrajà . tataþ sàïkhyasamudde÷aþ prapa¤càsattvakãrtanam . màrkaõóeyasya caritaü puràõa÷ravaõe phalam>% . yaþ ÷çõoti naro maktyà puràõamidamàdaràt . màrkaõóeyàbhidhaü vatsa! sa labhet paramàü gatim . yastu vyàkurute caitacchaivaü sa labhate padam . tatprayacchellikhitvà yaþ sauvarõakarisaüyutam . kàrtikyàü dvijavaryàya sa labhed brahmaõaþ padam . ÷çõoti ÷ràvayed vàpi ya÷cànukramaõãmimàm . màrkaõóeyapuràõasya sa labhed và¤chitaü phalam .

#<màrkava># puø màrayati kvip--màri ke÷akle÷e kåyate kå ac . bhçïaràje (ke÷ariyà) amaraþ .

#<màrga># saüskàre sarpaõe ca curàø umaø sakaø señ . màrgayati amamàrgat ta .

#<màrga># anveùaõe và cuø ubhaø pakùe bhvàø paø sakaø señ . màrgathati--te màrgati . amamàrgat ta . amàrgãt .

#<màrga># puø mçja--÷uddhau--màrga--anveùaõe và gha¤ . 1 pathi amaraþ . tadbhedà yathà %<triü÷addhanåüùi vistãrõo de÷amàrgastu taiþ kçtaþ . viü÷addhanurgràmamàrgaþ sãmàmàrgo da÷aiva tu . dhanåüùi da÷a vistãrõaþ ÷rãmàn ràjapathaþ smçtaþ . nçvàjirathanàgànàmasambàdhaþ susa¤caraþ . dhanåüùi caiva catvàri ÷àkhàrathyàstu nirmitàþ . trikarà÷coparathyàstu dvikaràvoparathyakà . jaïghàpatha÷catuùpàdastripàda÷ca gçhàntaram . vratipàdastvardhapàdaþ pràgvaü÷aþ pàdakaþ smçtaþ . avakaraþ parivàraþ pàdamàtraþ samantataþ . pràvçñkàle tu pràvçttã kartavyà anyathà nahi>% devãpuø .

#<màrgaõa># naø màrga--lyuñ . 1 anveùaõe amaraþ . 2 yàcane 3 praõaye ca mediø . kartari lyu . 4 yàcake triø 5 ÷are puø amaraþ .

#<màrga÷ira># puø mçga÷irayà yuktà pauõaimàsã aõ sà thatra màse punaraõ . càndre 1 agrahàyaõe màsi 2 tatpaurõamàsyàü strã ïãp ÷abdaraø .

#<màrga÷ãrùa># puø sàdhanaü màrga÷iravat . 1 agrahàyaõe màsi . amaraþ . 2 tatpaurõamàsyàü strã ïãp .

#<màrgita># triø màrga--kta . anveùite .

#<màrja># màrjane sakaø dhvanau akaø curàø ubhaø señ . màrjayati--te amamàrjat--ta .

#<màrjana># naø mçja--lyuñ . pro¤chanàdinà nirmalãkaraõe . yuc . tatraivàrthe strã . sà ca 2 murajaghvanau hemacaø . karaõelyuñ . sammàrjanyàm (jhàüñà) . strã ïãp amaraþ .

#<màrjàra(la)># puüstrãø mçja--àran và rasya laþ . 1 vióàle amaraþ striyàü ïãù . 2 raktacitrake puø ràjaniø . 3 khaññàse ca hemacaø . tataþ saüj¤àyàü kan . mayåre .

#<màrjàragandhà># strã màrjàrasyeva gandho yasyàþ . mudgaparõãbhede ratnamàø . svàrthe ka ata ittvam . tatraiva .

#<màrjàrã># strã mçja--àrak gauràø ïãù . 1 kaståryàm 2 khaññàsajantau 2 màrjàrayoùiti ca mediø .

#<màrjàrã(lã)ya># puüstrãø màrjàra + (la) svàrthe cha, mçjaàrãyak rasya latvam và . 1 vióàle 2 ÷ådre ca striyàü ñàp 3 kàya÷odhane puø mediø .

#<màrjita># puø màrja--kta . 2 ÷odhite . dadhi--khaõóamadhusarpirmaricàdikçte karpåràdivàsite bhakùyabhede strã (rasà) . bharataþ

#<màrtaõóa># puø mçte aõóe bhavaþ aõ ÷akaø . 1 sårye . tasya mçtàõóajanma ca %<màrita¤ca yataþ proktametadaõóaü tvayodita . tasmànmune! sutaste'yaü màrtaõóàkhyo bhaviùyatati>% màrkaø puø . 2 arkavçkùe amaraþ . 3 ÷åkare puüstrãø mediø striyàü ïãù .

#<màrtika># naø mçttikayà nirmitam aõ . 1 ÷aràve (÷arà) ÷abdaraø . 2 mçõmaye triø .

#<màrdaïgika># triø mçdaïgaþ tadvàdanaü ÷ilpamasya ñak . mçdaïgavàdake amaraþ .

#<màrdava># naø mçdorbhàvaþ aõ . 1 mçdutve 2 paraduþkhàsahiùõutàyàm 3 dravãbhàve ca %<abhitaptameyo'pi màrdavaü bhajate kaiva kathà ÷arãriõàm>% raghuþ . 4 saïkãrõajàtibhede puüstrãø jañàø . striyàü ïãù .

#<màrùa># puø mçùa--ka tataþ svàrthe aõ . 1 taõóulãya÷àke bharataþ 2 nàñyoktau ÷reùñhe hemacaø .

#<màrùñi># strã mçja--ktin . ÷odhane .

#<màla># puø mala--saüj¤àyàü kartari gha¤ . %<màlà millàþ kiràtà÷ca sarve'pi mlecchajàtayaþ>% hemacaø ukte 1 mlecchabhede 2 viùõau puø bharataþ . 3 de÷abhede 4 kùetre mediø 5 kapañe 6 vane hemacaø .

#<màlaka># naø mala õvul . 1 sthalapadme jañàø . 2 nàrikelapàtrabhede puø (màlà) . 3 nimbavçkùe puø amaraþ .

#<màlako÷a># puø ràgabhede tasya gànasamayaþ ÷aradvatau ràtri÷eùaþ .

#<màlatã># strã màü lakùmãü ÷obhàü và latati veùñate lata--ac 6 taø ïãp . 1 jàtãlatàyàü 2 yuvatyàü amaraþ . 3 kàkamàcyàü 4 nadãbhede 5 vi÷alyàyàü jyotsnàyàü 7 ni÷àyà¤ca hemacaø .

#<màlatãtãraja># puø màlatyà nadãbhedasya tãre jàyate janaóa . ñaïkaõe (sohàgà) hemaø . màlatãtãrabhavàdayo'pyatra

#<màlatãpatrã># strã màlatyàstannàmakajàtyàiva patramasyàþ . jàtãpatryàm (jaiyatrã) ràjaniø .

#<màlatãphala># naø màlatyàstanàmakajàtyàþ phalam . (jàyaphala) jàtãphale ràjaniø .

#<màlabhàrika># triø màlànàü bhàro'styasya ñhan pårvapadahrasvaþ . màlànàü màravati .

#<màlava># puø . 1 avantide÷e (màlaoyàra de÷a) 2 ràgabhede ca saïgãtadàø .

#<màlavikà># strã màlave bhavà ñhak . trivçti (teoói) ràjaniø .

#<màlasã># strã màlaü malanaü jañàdinà duùñatvaü syati sã--ka gauràø ïãù . 1 ke÷apuùñikàrake vçkùe ÷abdacaø . 2 ràgiõãbhede ca maïgãtadàø .

#<màlà># strã mala--saüj¤àyàü kartari gha¤ . 1 ceõyàü hemajapasaükhyàrthe rudràkùàdivãjasaghàtmake 2 màlyabhede ca .

#<màlàkaõña># puø màlàkàraþ kaõñaþ kaõñako yasya . apàmàrge ràjaniø .

#<màlàkanda># puø màlàkàraþ kando yasya . målabhede ràjaniø .

#<màlàkàra># puüstrãø màlàü karoti kç--aõ . (màlã) 1 varõasaïkarabhede striyàü ïãù . 2 màlyakàrake triø .

#<màlàgranthi># puø màlayà granthiratna . màlàdårvàyàm ràjani0

#<màlàtçõa># naø màlàkàraü tçõam . bhåstçõe amaraþ . svàrthe ka . tatraiva .

#<màlàdãpaka># maø arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde dç÷yam .

#<màlàdårvà># strã màlàkàrà dårvà . (gàñhidårvà) dårvàbhede ràjaniø .

#<màlàriùñà># strã màlàbhatamariùñaü yasyàþ 5 baø . pàcyàm ràjani0

#<màlàlã># strã màlàmalati bhåùayati aka--aõ ïãp . pçkàyàü (pióiïga÷àka) ràjaniø svàrthe ka . tatraiva .

#<màlika># pustrãø màlà tannirmàõaü ÷ilpamasya ñhana . 1 màlàkàre jàtibhede amaraþ 2 pakùibhede puüstrãø mediø striyàü ïãù . 3 ra¤jake ÷abdaraø . 4 màlyakàrake triø .

#<màlikà># strã màlaiva kan ata ittvam . 1 vanamallikàyàü 2 grovàlaïkaraõe 3 nadãbhede 4 puùpamàlye 5 putryà¤ca mediø 6 suràyàü hàràø . 7 atasyàm ÷abdacaø %<pà÷àkùamàlikàmbhoja>% iti lakùmãdhyànam .

#<màlin># puø màlà ÷ilpamastyasya ini . 1 màlàkàre 2 màlyavati triø 3 màlàkàrapantryàü 4 pa¤cada÷àkùarapàdake, %<nanamayayayuteyaü màlinã bhogilokaiþ>% vçø raø ukte 5 chandobhede . 6 gauryàm 7 campànagaryàü 8 mandàkinyàü kaõvà÷ramàntikasthe 9 nadãbhede 10 màtçkàbhede ca strã mediø ïãp . 11 agni÷ikhàvçkùe duràlàbhàyàü strã ÷abdacaø ïãp .

#<màlu># strã mala--uõ . 1 patralatàyàü (pàtalatà) 2 nàryà¤ca medi0

#<màludhàna># puø màluriva patralateva dhãyate'sau dhà--karmaõi lyuñ . (màluyàsàpa) 1 sarpabhede amaraþ . 2 latàbhede ratvo ïãp mediø .

#<màlåra># puø màü lakùmãü pareùàü lunàti lå--rak . 1 vilve amaraþ 2 kapitve ca ràjaniø .

#<màleya># triø màlàyàü sàdhuþ óhak . 1 màlàracanànipuõe 2 sthålailàyàü strã ratnamàø .

#<màlya># naø màlàyai hitaü yat . 1 puùpe . svàrthe ùya¤ . 2 puùpamàlàyàm . 3 mårdhisthàyàü puùpamàlàyà¤ca amaraþ .

@<[Page 4752b]>@
#<màlyapuùpa># puø màlàyai hitaü màlyaü puùpamasya . 1 ÷aõavçca 2 ÷aõapuùpyàm strã ràjaniø ïãp . kap . màlyapuùpikà tatraivàrthe .

#<màlyavat># triø màlyamastyasya matup masya vaþ . 1 màlyayukta ketumàlenàvçtavarùayoþ sãmàbhåte 2 parvatabhede 3 suke÷aràkùasa putre ràvaõamantriõi ràkùasabhede ca .

#<mà÷abdika># triø meti ÷abdaü niùedhàya karoti ñhak . niùedhake trikàø .

#<màùa># puø mapa--saüj¤àyàü kartari gha¤ . (màùakalài) vrãhibhede %<da÷àrdhagu¤jaü prabadanti màùam>% ityukte gu¤jàbhirda÷abhirmàùa ityukte ca 2 parimàõabhede . svàrthe ka . tatràrthe .

#<màùakalàya># puø màùàkhyaþ kalàyaþ . svanàmakhyàte vrãhau

#<màùaparõã># strã màùasyeva parõànyasyàþ ïãp . vanamàùe amaraþ

#<màùabhaktabali># puø màùami÷ritaü bhaktameva baliþ påjopahàra dravyam . màùami÷rite bhaktaråpe påjopahàre .

#<màùavardhaka># puø màùaü màùaparimitaü svarõaü vardhayati àcchinatti apaharati vçdha--chedane õvul . svarõakàre ÷abdamàø .

#<màùãõa># naø màùàõàü bhavanaü kùetraü kha¤ . màùavrãhibhavana yogye kùetre . yat . màùyamapyatra .

#<màs># puø màti paricchinatti svagatyà kàlas mà--asun . 1 candre 2 triü÷adinàtmakakàlaråpe màse ca .

#<màsa># puø màeva aõ . 1 candre triü÷addinàtmake 2 kàle ca . sa ca saurasàvanacàndranàkùatrabhedàccaturvidhaþ . màsa÷candrasvayam aõ . 3 càndre màse tu mukhyaþ . masyate parimãyate'nena masa parimàõe karaõe gha¤ . parimàõapa¤cagu¤jàtmake bharataþ . svàrthe ka . màsaka tatraivàrthe .

#<màsana># naø màsaü nayati nã--óa . somaràjãlatàyàm ÷abdacaø .

#<màsapramita># puø màsaü pramàtumàrabdhaþ pra + mà--kta . %<kàlàþ parimàõe>% pàø saø . pratipaccandre .

#<màsara># puø masa--pariõàme gha¤ màsaü pariõàmaü ràti ro--ka . bhaktamaõóe amaraþ .

#<màsànta># puø màsasya saurasya càndrasya và'ntaþ abamànam màsàvasàne saükràntyàdau .

#<màsika># triø màse bhavaþ kàlàñña¤ . 1 màsabhave pretodde÷ena mçtasa¤jàtãyatithau, patimàsam amàvasyàyàü ca kartavye 2 ÷rà naø . %<màsi màsi svakãye tu>% smçtiþ . %<pitéõàü màsikaü ÷ràddhamanvàhàryaü vidurbudha .>% smçtiþ .

#<màsma># avyaø masaø õic--bàø map . nivàraõe .

#<màha># màne bhvàø umaø sakaø señ . màhati te amàhãt amàhiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

@<[Page 4753a]>@
#<màhàkula># triø mahàkule bhavaþ aõ mahàkulodbhave . sva¤ màhàkulãno'pyatra triø .

#<màhàtmya># naø mahàtmano bhàvaþ ùya¤ . mahimani mahattve .

#<màhiùa># naø mahiùyà idam aõ . 1 mahiùãdugdhàdau mahiùasyedam aõ . 2 tacchçïgàdau triø .

#<màhiùika># puø %<mahiùãtyucyate nàrã yà ca syàd vyabhicàriõã . tàü duùñàü kàmayati yaþ sa vai nàhiùikaþ smçtaþ>% kàlãpuø ukte 1 vyabhicàriõãpatau %<mahiùãtyucyate nàryà bhagenopàrjitaü dhanam . upajãvati yastasyàþ sa vai màhiùikaþ smçtaþ>% viùõupuø vyàkhyàyàü ÷rãdharadhçtavàkyokte vyabhicàristriyà 2 bhagopàrjitadravyo jãvini ca .

#<màhiùya># puø mahiùyàü bhavaþ ùya¤ . kùatreõa vai÷yàyàmutpàdite saïkarajàtibhede amaraþ .

#<màhendra># puø mahendrasyàyam aõ . jyotiùokte mahendrasambandhini 1 daõóabhede . 2 pårvasyàü di÷i 3 indrapatnyàü 3 gavi ca strã ràjaniø ïãp .

#<màheya># puø mahyà apatyama mahã + óhak . 1 maïgale 2 narakàsure ca strãgavyà strã amaraþ ïãp .

#<màhe÷vara># triø mahe÷varàdadhigatam tatya àgata aõ . 1 mahe÷varataþ pràpte siø kauø . 2 yavatiktàyàü strã ràjaniø ïãp tasyedam aõ %<màhe÷varã vçùàråóhà>% ityukte 3 màtçbhede 4 durgàmàtre strã ïãp .

#<mi># kùepe svàø ubhaø sakaø aniñ . minoti minute amàsãt amàsta . óvit ktri map ca mitrimam .
     anu + vyàptihetuke paràmar÷àdhãnaj¤àne .
     upa + sàdç÷yahetuke j¤ànabhede .
     pra + yathàrthaj¤àne .

#<miccha># bàdhe tudàø paraø sakaø señ . micchati amicchãt .

#<mita># triø mi mà--và--kta . 1 parimite, 2 ÷abdite 3 kùipte ca .

#<mitaïgama># puüstrãø mitaü parimitaü mçdu--gacchati gama--khac mum ca . 1 gaje siø kauø striyàü ïãù . 2 parimitagàmini triø striyàü ñàp .

#<mitadru># puø mitaü dràti dravati và ku niø . samudre hemacaø .

#<mitampaca># puø mitaü pacati paca khac mum ca . 1 kçpaõe anaraþ . 2 parimitapàcake triø .

#<miti># strã mà--mi--và ktin . 1 j¤àne, 2 màne, 3 avacchede, 4 vikùepe ca . j¤ànamàtrasya mitimàtçmeyaviùayakatvamiti guravaþ .

#<mi(ttra)tra># naø midyati snihyati mida--tra . 1 snehànvite suhçdi, ràj¤àü viùayànantaritançpàditarasmin 2 ràjani tayordvayorapi madhyasthançpasya ràjyaharaõaråpaikakàryakaratvàt mittratvam . mi--tra . ekatakàraþ 3 sårye puø amaraþ 4 arkavçkùe .

#<mittrayu># puø mittraü yàti yà--ku . mittravatsale hemacaø .

#<mitha># badhe medhàyà¤ca sakaø bhvàø ubhaø señ . methati--te amethãt amethiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<mithas># avyaø mitha--asun . 1 rahasi, 2 anyonyasminnityarthe amaraþ .

#<mithi># puø nimiràjaputre viùõupuø .

#<mithilà># strã mithi + astyarthe lac . svanàmakhyàtàyàü mithiràjadhànyàm .

#<mithuna># naø mitha--unan kicca . 1 strãpuüsayoryugye 2 meùàditastçtãye rà÷au ca .

#<mithyà># avyaø mitha--kyap . ayathàrthe asatye .

#<mithyàdçùñi># strã mithyà--saphalasyàpi aphalatvena dçùñiþ . nàstikatàyàü saphalasyàpi vaidikakarmaõo niùphalatvaj¤àne amaraþ .

#<mithyànirasana># naø mithyà nirasyate'nena nir + asakùepe karaõe lyuñ . ÷apathe bharataþ .

#<mithyàbhiyoga># puø mithyàbhåtenàsatyenàbhiyogaþ ràj¤o'ntike vedanam abhi--yuja--dha¤ . ÷ataü me dhàrayatãtyasatyamuktvà ràj¤o'ntike abhiyoge amaraþ .

#<mithyàbhi÷aüsana># naø mithyàbhåtenàsatyenàbhi÷aüsanam apavàdaþ %<tvayà svarõamapahçtam>% ityapavàdakathane .

#<mithyàbhi÷àpa># puø mithyàmåtenàsatyenàbhi÷àpo'pavàdaþ . mithyàpavàde .

#<mithyàmati># strã mithyàbhåtasya matiþ mana--ktin . bhràntau--atadvati tadvattvena j¤àne .

#<mithyottara># naø karmaø . vyavahàre %<mithyaitat nàbhijànàmi tañà tatra na sannidhiþ . ajàta÷càsmi tatkàle iti mithyà caturvidham>% ityuktaprakàre, uttarabhede, (%<mithyottare pårvavàde>%) iti smçtiþ .

#<mida># bàdhe medhàyà¤ca bhvàø uø sakaø señ . medati--te amedãt çdit caïi na hrasvaþ .

#<mida># snehe bhvàø àø luïi paø akaø señ . medate irit amidat àdit bhàvàdau kte minnaü meditam .

#<mida># snehe và cuø ubhaø pakùe bhvàø akaø señ idit . mindayati amindat--ta . pakùe mindati amindãt .

#<mida># snehe diø paraø sakaø señ . medyati--te irit amidat amedãt . àdit kta meditaü bhinnam .

#<mida># snehe cuø umaø sakaø señ medayati--te amãmidat--ta

#<minmila># triø sànunàsika÷abdakàrake 1 rogabhede 2 tadyute triø . %<àvçtya vàyuþ sakapho dhamanãþ ÷abdavàhinãþ . naràn karotyakriyakàn måkaminmilagadagadàn>% avacanàn ãùadarthe na¤ . tatra vàyorbàhulye måkatvam madhyamatve sànunàsika÷abdakàrakatà alpatve gadgadakaratvamiti bhedaþ .

#<mila># ÷leùe tuø ubhaø sakaø señ . milati amelãt ameliùña kuñàdirayamityeke tena amilãt lyuñi milanam .

#<miva># seke bhvàø paraø sakaø señ idita . minvati aminvãt .

#<mi÷a># dhvanau akaø kope sakaø bhvàø paraø señ . me÷ati ame÷ãt .

#<mi÷i(÷ã)># strã mi÷a--in và ïãù . 1 madhurikàyàü (maurã) 2 ÷atapuùpàyàü, (sulaphà) bharataþ 3 jañàmàüsyà¤ca ÷abdaraø . atra pçùoø miùi miùã misi--misã ityàdayaþ uktàrtheùu . tatra pàñhàntaram .

#<mi÷ra># (sra) yojane adaø caø ubhaø sakaø señh . mi÷ra(sra) yati--te amimi÷ra(sra)t ta .

#<mi÷ra># triø mi÷ra ac . 1 saüyute uttarapadasthaþ 2 ÷reùñhàrthe . yathà àryami÷ràþ . 3 gajajàtibhede puø hemacaø . 4 jyotibhokte kçttikàvi÷àkhànakùatragaõe ca puø . saüj¤àyàü kan . 5 indravane jañàø 6 auùaralavaõe ràjaniø .

#<mi÷rakàvaõa># naø mi÷rakanàmakaü vanaü pårvadãrgho õatva¤ca . 1 indodyàne .

#<mi÷rapuùpà># strã mi÷raü puùpaü yasyàþ ajàø ñàp . methikàyàm ràjaniø .

#<mi÷ravarõa># maø mi÷ra÷citro varõo yasya . 1 kçùõàguruõi ràjaniø 2 mi÷ritavarõamàtre triø .

#<mi÷ravarõaphalà># strã mi÷ravarõaü citraråpànvitaü phalaü yasyàþ . vàrtàkyàü ràjani0

#<mi÷ravyavahàra># puø lãlàvatyukte gaõanàbhede .

#<mi÷rità># strã %<mi÷rità caiva vij¤eyà mi÷ritarkùaistu saükrama>% ityukte 1 kçttikàvi÷àsvànakùatrakàle ravisaükramaõe . 2 gauravite naø jañàø 3 milite triø .

#<mi÷reyà># strã mi÷ra--ac mi÷rà ãyate ã gato yat eyà karmaø ÷akaø . 1 madhurikàyàü (maurã) amaraþ . 2 ÷atapuùpàyà¤ca (sulaphà) ràjaniø .

#<miùa># secane bhvàø paraø sakaø señ . meùati ameùãt . udit ktvà veñ .

#<miùa># paràbhibhavecchàyàm tuø paraø sakaø neñ . miùati ameùãt mimeùa .

#<miùa># naø miùa--ka . 1 chale 2 spardhane puø mediø .

#<miùikà># strãø miùã + svàrthe ka . jañàmàüsyàm ÷abdàtnàø .

#<miùña># triø miùa--kta . 1 sikte 2 spardhite ca . 3 madhurarase puø 4 tadvati tniø bhàvapraø .

@<[Page 4754b]>@
#<miha># secane bhvàø paraø sakaø aniñ . mehati amikùat .

#<mihikà># strã miha--kvun ata ittvam . nãhàre ÷abdaraø .

#<mihira># puø miha--kirac . 1 sårye 2 arkavçkùe 3 vçddhe mediø 4 meghe hemacaø 5 vàyau, 6 candre, vikramàdityasabhàsthe navaratnamadhyasthe paõóitabhede ca ÷abdakaø . taccintyam . %<dhanvantarikùapaõakàmarasiüha÷aïkuvetàlabhaññaghañakarparakàlidàsaþ . khyàto varàhamihiro nçpateþ sabhàyàü ratnàni vai vararucirnavavikramasya>% jyotirvidàbharaõavàkye varàhaþ mihiràivetyeva tatra samàse varàhamihira ityekaþ %<varàhamihiràtmajena pçthuya÷asà>% tatputrakçtaùañpa¤cà÷ikàyàmukteþ dvitve vararucinà saha da÷asaükhyàpatte÷ca .

#<mã># badhe diø àø sakaø aniñ . mãyate ameùña .

#<mã># badhe kyràø uø sakaø señ . mãnàti mãnãte amàsãt amàsta . odit kta mãnaþ .

#<mã># gatyàü matyà¤ca bà cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø aniñ . màyayati te mayati amãmat--ta amaiùãt .

#<mãóha># triø miha--kta . måtrite .

#<mãóhuùñama># puø mãóvas + ati÷aya tamap niø . ÷ive .

#<mãóhvas># puø miha--kvasu niø . ÷ive .

#<mãna># puüstrãø mã--nak . 1 matsye amaraþ striyàü ïãù meùàditodvàda÷e 2 rà÷au 3 bhagavadatàrabhede ca puø .

#<mãnaketana># puø mãnaþ ketanaü yasya . kandarpe amaraþ . mãnaghvajàdayopyatra .

#<mãnanetrà># strã mãnasya netramiva granthirasyàþ . gaõóadårvàyàü ràjaniø mãnàkùãtyàdayo'pyatra .

#<mãnàõóà># strã mãnasyàõóastadàkàrà reõukà'styasya ac gauø ïãù . ÷arkaràyàm ràjaniø .

#<mãma># ÷abde akaø gatau sakaø bhvàø paraø señ . mãmati amãmãt . çdit caïi ca hrasvaþ .

#<mãmàüsaka># puø mãmàüsàü vettyadhãte và vun . 1 mãmàüsà÷àstranne 2 tadadhyetari ca . bhàna--vicàre svàrthe san õvul . 3 siddhàntakàrake .

#<mãmàüsà># strã màna--vicàre svàrthe san a . 1 vicàrapårvakatattvanirõaye 2 tatpratipàdakagranthabhede ca sa ca granthaþ karmabrahmaviùayabhedena dvividhastatra karmakàõóabiùayasaü÷ayanivàrako grantho jaiminipraõãtaþ sa ca pårbamãmàüsàtvena prasiddhaþ brahmaviùayasaü÷ayanivàraka÷caramaþ sa vedàntatvena prasiddha .

#<mãla># nimeùe bhvàø paraø akaø señ . mãlati amãlãt . çdit caïi và hrasvaþ .

@<[Page 4755a]>@
#<mãlana># naø mãla lyuñ . 1 mudraõe 2 saïkocane ca .

#<mãlita># triø mãla--kta . 1 apraphulle 2 saïkucite ca %<mãlitaü yadabhiràmatàdhike>% iti kàvyaprakà÷aþ .

#<mãva># sthålãbhavane bhvàø paraø akaø señ . bhãvati amãvãt .

#<mu># puø mocayati jãvàn õyarthe muca óu . 1 mahe÷e haññacaø 2 bandhane ekàø .

#<mukandaka># puø mudaþ mude kando yasya kap pçùoø mudo dalopaþ . palàõóau bharataþ .

#<muku># puø muca--ku pçùoø casya kaþ . 1 mokùe haññacaø 2 utsarge ca

#<mukuña># puø maki--uña pçùoø . 1 ÷irobhåùaõe amaraþ . 2 aïgulãmoñane strã ÷abdaraø ïãp .

#<mukunda># puø mukuü dadàti dà--ka pçùoø mam . %<mukumadhyayamànta¤ca nirvàõamokùavàcakam . taddàti ca yo devaþ mukundastena kãrtitaþ>% %<mukum bhaktirasapremavacanaü vedasammatam . yastad dadàti bhaktebhyo mukundastena kãrtitaþ>% brahmavaiø janmakhaø 110 aø iti và nirukte viùõau .

#<mukum># avyaø maki umuc pçùoø . 1 nirvàõamokùe 2 bhaktipremarase ca mukunda÷abde dç÷yam .

#<mukura># puø maki--urac pçùoø . darpaõe, 2 vakulavçkùe 3 kulàladaõóe, mediø 4 mallikàvçkùe, vi÷vaþ 5 kolãvçkùe, ÷abdaraø . 6 korake ca hemacaø .

#<mukula># puø naø maki--ulac pçùoø . 1 ãùadvikà÷itakalikàyàm amaraþ 2 dehe, 3 àtmani ca dharaõiþ .

#<mukuùñaka># puø mukurnalotsargastaü stakati staka--ac pçø ùatvam . vanamudge amaraþ pçùoø mukuùñhaka tatràrthe .

#<mukålaka># puø maki--jalac saj¤àyàü kan . dantivçkùe . ràmà÷ramaþ .

#<mukta># triø muca kta . 1 tyakte, 2 pràptamokùe mediø . 3 ànandite ca ÷abdaraø .

#<muktarasà># strã mukto raso yasyàþ . ràsnàyàm ratnamàø .

#<muktasaïga># triø muktaþ saïgoviùayàsaktiryena . 1 tyaktasarvaviùayàsaïge 2 parivràjaka puø .

#<muktahasta># triø muktaþ dànàya prasàritaþ na baddha iti yàvat hasto yena . dànatgare .

#<muktà># strã muca--kta . 1 ràsnàyàm ratnamàø 2 ÷uktije (mati) ratnabhede ca .

#<muktàpuùpa># puø mukteva ÷ubhraü puùpamasya . kundavçkùe ràjaniø .

#<muktàpraså># strã muktàü prasåte pra + så--kvip 6 taø . ÷uktau ràjaniø .

#<muktàpràlamba># puø muktayà muktàvi÷iùñatayà pràlambate ac . muktàhàre hemacaø .

#<muktàphala># naø muktà phalamiva . 1 mauktike, 2 savalãphale, (noyàóa) 3 karpåre ca mediø . 4 vopadevakçte bhaktipradhàne granthabhede ca %<caturekha caturvargacintàmaõibaõijyayà . hemàdrirvopadevena muktàphalamacãkarat>% tadgranthastha padyam .

#<muktàlatà># strã muktayà lateva . muktàhàre hemacaø .

#<muktàvalã># strã muktayà àvalã hàrabhedaþ . 1 muktàhàre amaraþ . 6 taø . 2 muktà÷reõau bhàùàparicchedagranthañãkàyàü 3 siddhàntamuktàvalyàü ca .

#<muktàsphoña># puø sphuñyate vidãryate sphoñaþ muktàyai sphoñaþ . ÷uktau amaraþ .

#<mukti># strã muca ktin . 1 mocane 2 saüsàrabandhanaràhitye matabhedena 3 àtyantikaduþkhanivçttau, 4 brahmasvaråpàvàptau ca dehendriyàbhyàmàtmano 5 bandha÷ånyatve ca .

#<muktimaõóapa># puø muktiprado maõóapuþ ÷àkaø taø . 1 kà÷ãsthe 2 jagannàthakùetrasthe ca maõóapabhede tãrthe .

#<muktimukta># puø muktirmocanaü tayà muktorahitaþ . sihlake ratnamàø .

#<mukha># naø khana--ac óit dhàtoþ pårvaü muñ ca . %<prajàsçjà yataþ khàtaü tasmàdàhurmukhaü budhàþ>% ityukte dehàvayavabhede . %<oùñhau ca dantamålàni dantà jihvà ca tàlu ca . galo galàdi sakalaü saptàïgaü mukhamucyate>% ityukte galàdisaptàtmakàvayavavati 2 vadane bhàvapraø . 3 gçhasya nismaraõarvartmani, amaraþ . 4 haññamaõóapàdeþ prave÷anirgame, 5 àrambhe, 6 upàye, 7 nàñakàdau sandhibhede mediø 8 nàñakàdi÷abdabhede, 9 àdye, 10 pradhàne, 11 ÷abde, 12 vede, ca ÷abdaraø . 13 lakucavçkùe puø (óeo) ÷abdacaø .

#<mukhagandhaka># puø mukhasya gandho yasya sevanàt kap . palàõóau ràjani0

#<mukhacapalà># strã àryàvàntarabhede màtràbhede vçø raø .

#<mukhaja># puø brahmaõo mukhàjjàyate jana--óa . 1 vipre %<bràhmaõo'sya musvamàsãdi>% ti ÷rutiþ 2 vadanajàtamàtre triø .

#<mukhadåùaõa># puø bhukhaü dåpayati sevanàt durgandhena dåùa--õic lyu . palàõóau ràjaniø .

#<mukhadhautà># strã dhautaü mukhaü yayà dhàva--kta åñh paraniø . bràhmaõayaùñau (vàmanahàñi) ÷abdacaø .

#<mukhanirãkùaka># triø mukhamitaràsyaü nirãkùate nir + ãkùa õvul . 1 alame ÷abdaraø . sa hi anyoyadi svakçtya kuryàt tadànàhaü karomãtyà÷ayena itaramukhaü nirãkùamàõaþ svakàrye na pravartate . iti tasya tathàtvam .

#<mukhapåraõa># naø mukhaü pårayati påra--lyu . gaõóåùamitajalàdau .

#<mukhapriya># naø mukhaü prãõàti prã--ka--upaø saø . 1 lavaïge bhàvap 2 mukharocakamàtre triø .

@<[Page 4756a]>@
#<mukhabhåùaõa># naø mukhaü bhåùayati bhåùa--lyu . 1 tàmbåle . 2 mukhamaõóane ca .

#<mukhamaõóanaka># puø mukhasya bhaõóanamiva ivàrthe kan . 1 tilakavçkùe ràjaniø . 6 taø . svàrthe ka . 2 mukhabhåùaõe naø . maõóayati--lyu svàrthe ka 6 taø . 3 mukhabhåùake triø .

#<mukhamoda># puø mukhaü modayati muda--õic--aõ upaø saø . ÷obhà¤jane ràjaniø .

#<mukhara># triø mukhaü mukhavyàpàraü kathanaü ràti datte karotãti yàvat rà--ka . 1 apriyavàdini amaraþ . 2 agrevàdini ca %<mukharastatra hanyate>% iti hitopade÷aþ . 3 kàke puüstrãø striyàü ïãù . 4 ÷aïkhe puø ràjaniø .

#<mukharita># triø mukhara ivàcaritaþ . mukhara + kvip--kta . ÷abdàyamàne

#<mukharoga># puø saptàïgasya mukhasya rogaþ . saptàïgamukhasya rogabhede tannidànàdi yathà %<oùñhau ca dantamålàni dantà jihvà ca tàlu ca . galo galàdi sakalaü saptàïgaü mukhamucyate>% . atha mukharogàõàü saüïkhyàmàha %<syuraùñàvoùñhayordantamåle tu da÷a ùañ tathà . danteùvaùñau rasaj¤àyàü pa¤ca syurnava tàluni . kaõñhe tvaùñàda÷a proktàstrayaþ sarvasaràþ smçtàþ . evaü mukhàmayàþ sarve saptaùaùñirmatà budhaiþ>% mukharogàõàü nidànànyàha %<anåpapi÷itakùãradadhimàùàdisevanàt . mukhamadhye gadàn kuryuþ kruddhà doùàþ kaphottaràþ>% bhàvapraø .

#<mukhalàïgala># puüstrãø mukhaü làïgalamiva bhåmividàrakaü yasya . ÷åkare jañàø striyàü ïãù .

#<mukhavallabha># puø 6 taø . 1 dàóimavçkùe ÷abdamàø tatphalasya mukhapriyatvàt tasya tathàtvam . 2 mukhapriye triø .

#<mukhavàcikà># strã mukhaü vàcayati ajaóãkaroti sevanàt vaca--õic--õvul . ambaùñhàyàmu ràjaniø .

#<mukhavàsa># puø mukhaü vàmayati surabhãkaroti vàsi--aõ upaø saø . 1 gandhatçõe ràjaniø . 2 karpåràdau ca .

#<mukhavàsana># puø mukhaü vàsayati vàsi lyu . 1 mukhasaurabhakàrake gandhe . 2 tadvati triø amaraþ .

#<mukhaviùñhà># strã mukhaü viùñheva durgandhaü yasyàþ . tailapàyikàyàü hemacaø tanmukhasparvamàtre hi dravyàntare durghandho bhavati .

#<mukhavyàdànaü># naø vi + à + dà--lyuñ 6 taø . mukhaprasàraõe .

#<mukha÷odhana># naø mukhaü ÷odhayati ÷udha--õic--lyu . 1 tvace (dàracani) ràjaniø . 2 kadarame puø hemacaø .

#<mukha÷odhin># puø mukhaü ÷odhayati ÷udha--õic--õini . jambãre ràjaniø .

@<[Page 4756b]>@
#<mukhasràva># puø sravati sru--õa 5 taø . làlàkhye mukhasyandijale ràjaniø .

#<mukhàgni># puø mukhamevàgnitulyaü ÷àpadànena dàhakatvàt yasya . 1 vipre karmaø vaóavàmukhaje 2 dàvànale ca ÷abdamàø .

#<mukhàstra># puø mukhamevàstraü yasya . karkañe trikàø .

#<mukhya># triø mukhe àdau bhavaþ yat . 1 prathamakalpe amaraþ 2 ÷reùñhe ca .

#<mugdha># triø muha--kta . 1 måóhe . mohayati antarbhåtaõyarthe muhakartari kta . 2 sundare vi÷vaþ . 3 nàyikàbhede strã sàø daø 3 pa0

#<muca># dambhe ÷àñhye bhvàø àtmaø sakaø señ . mocate amociùña ididapyayam tatràrthe . mu¤cate .

#<muca># tyàge curàø uø sakaø señh . mocayati te amåmucat--ta

#<muca># tyàge tuø mucàdiø ubhaø sakaø aniñ . mu¤cati--te çdit amucat amukta . karmakartari akarmakaþ %<mucyate sarvapàpebhyaþ>% iti puràõam .

#<mucakunda># puø muca--ku mucuþ kunda iva . 1 svanàmakhyàte puùpavçkùe bhàvapraø màndhàtçnçpaputre 2 nçpabhede ca .

#<muja># dhvanau akaø màrjane sakaø và curàø pakùe bhvàø paraø señ . màjayati te mojati amåmujat ta amojãt . ididapyatràrthe . mu¤jayati te mu¤jati amumu¤jat ta amu¤jãt .

#<mu¤ja># puø muji--ac . (muja) rajjvusàdhane tçõabhede ràjaniø . %<mç¤jadvayantu madhuraü tuvaraü ÷i÷iraü tathà . dàhatçùõà visarpàsramåtravastyakùirogajit . doùatrayaharaü vçùya mekhalàsåpayujyate>% bhàvapraø .

#<mu¤jake÷in># puø mu¤jaiva ke÷aþ astyasya ini . viùõau hemacaø .

#<mu¤jara># naø muji--aran . ÷àlåke ÷abdamàø .

#<muña># mardane bhvàø paraø sakaø señ idit . muõñati amuõñãt . muõñyate .

#<muña># kùode và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . modayati te moñati amåmuñat ta amoñãt .

#<muñha># kùodane àkùepe ca tuø kuø paraø sakaø señ . muñati amuñãt bhumoña .

#<muñha># palàyane bhvàø àø akaø señ idit . muõñhate amuõñhiùña .

#<muóa># ke÷àdicchede mardane ca bhvàø paraø sakaø señ idit . muõóati amuõóãt .

#<muóa># majjane bhvàø àø akaø señ idit . muõóate amuõóiùña .

#<muõa># pratij¤àne tuø paraø sakaø señ . muõati amoõãt .

#<muõóa># naø muói--karmaõi gha¤ . 1 mastake amaraþ . 2 vole 3 muõóàyase ca ràjaniø 4 daityabhede, 5 ràhugrahe puø mediø . 6 nàpite jañàø 7 sthàõuvçkùe ca puø . 8 muõóite triø . 9 mahà÷ràvaõikàyàü 10 muõóãrikàyà¤ca strã ñàp mediø 2 upaniùadbhede %<muõóamàõóåkyatittiriþ>% .

#<muõóaka># puø muõóayati muói--õic--õvul . 1 nàpite hemacaø .

#<muõóacaõaka># puø muõóa÷caõakaiva . kalàye ràjaniø .

#<muõóana># naø muói--bhàve lyuñ . ke÷acchede vapane hemacaø .

#<muõóaphala># puø muõóaü ÷iraiva phalamastha . nàrikele ÷abdaraø .

#<muõóa÷àli># puø muõóaþ ÷åka÷ånyaþ ÷àliþ . niþ÷åke ÷àli bhede ràjaniø .

#<muõóàyasa># naø muõóamayaþ ac samàø . lauhabhede ràjaniø .

#<muõóitikà># strã muói--ita khàrthe ka ata ittvam ñàp . (muõóãrã) vçkùabhede ratnamàþ .

#<muõóin># puø muõóayati muói--õic--õini . nàpite amaraþ .

#<muõóãrã># strã muói--ãrac gauràø ïãù . svanàmakhyàte vçkùabhede jañàdharaþ .

#<mutha÷ãla># puø 925 pçø dar÷ite nãø tàø ukte ittha÷àlayoge

#<muda># samàrjane cuø uø sakaø señ . modayati te amåmudat ta

#<muda># harùe bhvàø àø akaø señ . modate amodiùña . mumude .

#<muda(dà)># strã mudaø sampaø bhàve kvip và ñàp . 1 harùe amaraþ . 2 vçddhinàmauùadhau ràjaniø .

#<mudira># puø muda--kirac . 1 meghe amaraþ 2 bheke ca saükùiptasàø 3 kàmuke triø mediø .

#<mudga># puø muda--gak neñ . 1 kalàyabhede(muga) puø mediø 2 pakùibhede 3 jalakàke ca hemacaø .

#<mudgaparõo># strã mudgasyeva paõamasyàþ . (mugànã) vanamudge amaraþ .

#<mudgara># naø mudaü girati gé--ac . 1 màllakàbhede 2 loùñabhedane (mugura) mediø . 3 puùpapradhànavçkùabhede 4 karmàravçkùe (kàmaràïgà) ca puø ràjaniø . svàrthe ka . tatraiva .

#<mudgala># naø mudaü gilati gç--ac rasya laþ . 1 rohiùatçõe ràjaniø . 2 gotrapravararùau munibhede, 3 nçpabhede puø .

#<mudgaùña># puø mudgaü stakati pratibadhnàti staka--óa pçùoø ùatvam . vanamudge amaraþ . ac mudgaùñako'pyatra .

#<mudrà># strã muda--raka . 1 pratyayakàriõyàm (mohara) trikàø 2 aïgulisthe mudràïkanayuktàïgulãyake ÷abdaraø 3 svarõaraupyàditaïkàyàma 4 aprakà÷e . %<mudràlipiþ ÷ilpalipirlipirlekhanisambhavà . guõóikàghuõasambhåtà lipayaþ pa¤cadhà matàþ>% ityuktalipimadhye 5 lipibhede vàràhãtantram . %<lekhanyà likhitaü viprairmudvàbhiraïkita¤ca yat . ÷ilpàdinirmitaü yacca pàñhyaü dhàrya¤ca sarvadà>% muõóamàlàtaø . 6 tantraprasiddhe vãràcarasevye %<pçthukàstaõóulà bhraùñà godhåmacaõakàdayaþ . tasya nàma bhavenmudrà>% ityukte pa¤camakàràntargatadravyabhede 7 devavi÷eùàràdhanàyàïgulyàdisannive÷avi÷eùe tantrasàraþ yojanàt sarvadevànàü dràvaõàt pàpasahateþ . tasmàt mudreti sà khyàtà sarvakàmàrthasàdhanã %<mudràmakùaguõami>% ti tantram 8 saïkoce ca .

#<mudràlipi># strã mudrayà lipiþ . pa¤cadhàvibhaktalipimadhye lipibhede (chàpàra akùara)

#<mudrikà># strã madraiva kùudrà và mudrà kan . svarõaraupyàdi nirmite aïgulisthe aïkanasàdhanayogye padàrthe .

#<mudrita># triø mudrà jàtà'sya itac . 1 aprakà÷ite 2 aïkite ca

#<mudhà># avyaø muha--kà pçùoø hasya va . mithyà÷abdàrthe amaraþ

#<muni># puø mana--in pçùoø utvam . %<duþkheùvanudvignamanàþ suõeùu vigataspçhaþ . vãtaràgabhayakrodhaþ sthiradhãrmunirucyate>% gãtoktalakùaõe sthiracitte vãtaràgàdau jane . te ca manvatriviùõuhàrotàdaya . 2 saptasaükhyàyà¤ca . 3 vaïgasenatarau 4 jine mediø . 5 piyàlavçkùe 6 parà÷aravçkùe hemacaø 7 damanakaddhakùe ràjaniø . %<mananànmunirucyate>% ityukte 8 mananayute triø .

#<munikharjårã># strã munipriyà kharjårã . kharjårãbhede ràjaniø .

#<municchada># puø munisaükhyàtàþ saptasaükhyàtàþ chadàþ pratiparõaü yasya . saptacchade (chàtima) ràjaniø .

#<munitaru># puø muniragastyanàmakastaruþ . vakavçkùe ratnamàø .

#<munidruma># puø munãnàü priyo muninàmako và drumaþ . 1 ÷yonàkavçkùe ratnamàø 2 vakavçkùe ca ràjaniø .

#<muniputraka># puø muneþ putraþ saüj¤àyàü kan . 1 damanavçkùe bhàvapraø 2 kha¤jane ca trikàø . 6 taø . 3 çùisute .

#<munipuùpa># naø munidrumasya puùpaü bhaumo bhãmasenavaduttarapadalopaþ . vakapuùpe .

#<munibheùaja># naø munãnàü bheùajamiva . 1 harãtakyàü 2 agastye, munau, 3 bhojanàbhàve ca mediø .

#<munãndra># puø muniþ indra iva . 1 vçddhe amaraþ . 7 taø . 2 çùi÷reùñhe .

#<muntha># gatyàü bhvàø paraø sakaø señ ktvà veñ . munyati amunyãt

#<munthà># strã nãø kaø tàjakaprasiddhe inthihà÷abdàrthe . inthihà÷abde 929 pçø vç÷yam .

#<munyanna># naø muniyogyamannam . nãvàrakandàdau .

#<mumukùa># triø moktumicchuþ muca--san--u . mokùecchàvati . 1 saüsàrabandhanàbhàvecchàvati . 2 yatau puø .

#<mumåcàna># puø muca kàna pçùoø dãrghaþ . 1 meghe 2 muktavati triø . %<drupadàdiva mumåcànaþ>% iti santhyàïgapàñhyamantraþ .

#<mumårùu># triø martumicchuþ mç--san--u . àsannamaraõe .

#<mura># veùñane tuø paraø sakaø señ . murati amãrãt .

#<mura># puø mura--ka . 1 daityabhede %<pàrthenàtha dviùan muram>% màdhaþ 2 veùñane . 3 svanàmakhyàte gandhadravye strã amaraþ ñàp .

#<muraja># puø muràt veùñanàt jàyate jana--óa . mçdaïge vàdyabhede amaraþ . sa iva bandhaþ . murajabandhaþ . citràsaïkàrabhede .

#<murajaphala># puø muraja iva phalaü yasya . panasavçkùe trikàø . mçdaïgaphalàdayo'pyatva .

#<muraripu># puø 6 taø . viùõau . muràrimuramathanàdayopyatra .

#<muralà># strã muraü làti là--ka . 1 narmadàyàm . %<muralàmàrutodbåtam>% raghuþ . 2 vaü÷ãnàmni bàdye gauràø ïãù .

#<muralãdhara># puø muralãü dharati dhç ac . ÷rãkçùõe muralãvàdanàdayo'pyatra .

#<murcha># mohe vçddhau ca bhvàø paraø sakaø señ . mårchati amårchãt . àdit bhàve kta . mårtam mårchitam .

#<murmura># puø mura--ka pçùoø dvitvam . 1 tuùàgnau 2 kandarpe såryà÷ce ca mediø .

#<murva># bandhe bhvàø paraø sakaø señ . bhårvati amårvãt niùñhàpàmaniñ mårõaþ .

#<mula># ropaõe cuø ubhaø sakaø señ . molayati te amåmulat ta .

#<mu÷añã># strã muùa--añac gauràø ïãù pçùoø . sitakaïgau hemacaø .

#<mu÷a(sa)lã># strã muùa musa và kasac pçùoø ùasya ÷aþ gauràø ïãù . 1 tàlamålyàm 2 gçhagodhikàyàm ràjaniø saüj¤àyàü kan . vallyàm hakàø .

#<muùa># 1 vadhe bhvàø paraø sakaø señ . moùati amoùãt .

#<muùa># chedane divàø paraø sakaø señ . muùyati irit amuùatamoùãt puùàdirayamityanye .

#<muùa># luõñane kyràø paraø dvikaø señ . muùõàti amoùãt .

#<muùa(sa)(÷a)sa># puø muùa--kalan pçùoø . ayogre svanàmakhyàte dhànyàdikaõóanasàdhane padàrthe amaraþ .

#<muùà># strãø mupa--ka--ñàp . dhàtudràvaõe pàtrabhede (mucã) ràyamuø .

#<muùita># triø mupa--kta . apahçtadravye jane amaraþ .

#<muùka># puø muùa--kak . 1 puruùacihnabhede aõóakoùe (ghaõñhàpàrusa) 2 mokùakavçkùe 3 saühçte ca mediø 4 taskare, 5 màüsavye ca hemacaø . svàrthe ka . tatraiva .

#<muùka÷unya># puø 3 taø . vçùaõarahite ràj¤àmantaþpurarakùake (khojà hemacaø .

#<muùñi># puüstrãø muùa--õic . 1 baddhapàõau amaraþ 2 palaparimàõe puø hemacaø 3 ku¤yaùñabhàge ca . ktin . 4 rmoùaõe strã .

#<muùñika># puø muùñyà kàyati kai--ka . 1 kaüsaràjamallabhede . muùñi rmoùaõaü prathojanamasya kan . 2 svarõakàre hemacaø .

#<muùñikàntaka># puø 60 . vatadeve ÷abdaraø tasya muùñikàsurahananàttathàtvam .

#<muùñidyåta># naø . 3 taø . kapardakamuùñyàkrãóane (puramuñ) ÷abdamà0

#<muùñindhaya># puø muùñiü dhayati dhe--khac mum ca . bàlake trikàø .

#<muùñibandha># puø muùñerbandho yatra . 1 saügrahe amaraþ . 6 taø . 2 muùñibandhane .

#<musa># khaõóane diø paraø sakaø señ . musyati irit amusat àbhosãt puùàdirayamityanye .

#<musa(ùa)(÷a)lin># musa(ùa)(÷a)la + astyarthe ini . baladeve amaraþ .

#<musa(ùa)(÷a)lya># triø musa(ùa)(÷a)lena vedhyaþ yat . muùalavedhye amaraþ .

#<musallaha># pçø nãø tàø ukte navàü÷e %<musallahe pa¤ca savàþ pradiùñàþ>% nãø tàø .

#<musta># saühatau cuø ubhaø sakaø señ . mustayati te amumustat ta .

#<musta># puø gusta ac strãtve ñàp . mustake (muthà) hàràø tatràrthe strã amaraþ svàrthe ka . atraiva astrãø amaraþ . sthàvaraviùabhede puø hemacaø .

#<mustàbha># naø musteva bhàti bhà--ka . (nàgaramuthà) mustakabhede amaraþ .

#<muha># mohe vaicittye diø ubhaø akaø señ muhyati ëdit amuhat ådit mohità, mogdhà, moóhà ¤ãt . måóho'sti .

#<muhira># puø muha kirac . 1 kàme, 2 mårkhe ca mediø .

#<muhus># avyaø muha--usik . paunaþ punye amaraþ .

#<muhårta># strãø hurcha--kta dhàtoþ pårbaü muñ ca . 1 dvàda÷akùaõamite kàle, pa¤cada÷adhàvibhaktasya dinasva pa¤cada÷abhàge, ki¤cinnyånàdhikaghañikàdvayaråpe 2 kàle ca .

#<må># bandhe bhvàø àø sakaø señ . mavate amaviùña mumuve .

#<måka># puø må--kak . 1 matsye trikàø 2 daityabhede bhediø 3 dãve hemaø vàk÷aktirahite ca triø amaraþ .

#<måóha># triø muha--kta . 1 mårkhe amaraþ . 2 bàle 3 tandrite mediø 4 bhaóe hemacaø .

#<måta># triø må + bandhe kta . 1 baddhe 2 saüyate ca amaraþ .

#<måtra># khàve adaø cuø ubhaø akaø señ . måtrayati te amumåtrat ta

#<måtra># naø mutra--ac . prasràve upasyàt kùaritajale amaraþ .

#<måtrakçcchra># naø . rogabhede %<vyàyàmatãkùõauùadharåkùamadyaprasaïgançtyadrutapçùñhayànàt . ànåpaùatsyàdhya÷anàdanãrõàt syurmåtrakçcchràõi ÷çõàü tathàùñau>% bhàvapraø .

@<[Page 4759a]>@
#<måtradoùa># puø måtrasya doùo yasmàt duùa--gha¤ 6 taø . prameharoge ràjaniø .

#<måtranirodha># puø måtraü niruõaddhi ni + rudha--aõ . måtrapratibandhakaroge .

#<måtraphalà># strãø måtrameva phalaü yasyàþ . 1 trapusyàm (÷a÷à) 2 karkoñhyà¤ca ràjaniø .

#<måtràghàta># puø måtramàhanti à + hana--aõ . måtrahananakàriõi rogabhede . %<pràyo måtravighàtàdyairvàtakuõóalikàdayaþ . jàyante kupitairdoùai måtràghàtàstrayoda÷a>% bhàvapraø .

#<måtrà÷aya># puø 6 taø . nàmeradhode÷e vastinàmakasthàne bhàvapraø .

#<mårkha># triø muha khamuràde÷aþ . 1 måóhe 2 gàyatrãrahite 3 sàrthagàyatrãrahite ca . kriyàhãnasya mårkhasye'ti smçtivyàkhyàyàü nibandhakàraistathàrthakatayà vyàkhyànàt .

#<mårchanà># strã mucchaü--yuc . %<svaraþ saümårchito yatra rànatàü pratipadyate . mårchanàmiti tàü pràhuþ kavayo gràmasambhavàm>% ityukte gànàïgabhede %<sphuñãbhavadgràmavi÷eùa mårchanàm>% màghaþ .

#<mårchà># strã murcha--bhàve aï . 1 mohe amaraþ . 2 anidràyàmapi bàhyendriya vyàpàra÷ånyàvasthàyàü %<kùãõasya bahudoùasya viruddhàhàrasevinaþ . vegàghàtàdabhighàtàt hãnasattvasya và punaþ . karaõàyataneùågrà yàhyeùvàbhya ntareùu ca . nivi÷ante yadà doùàstadà mårchanti mànavàþ>% bhàvapraø . 3 vçddhau ca .

#<mårchàla># triø mårchà + astyarthe lac . mårchàvi÷iùñe amaraþ .

#<mårchita># triø mårchà jàtàsya tàraø itac . 1 mårchàyukte 2 vçddhe 3 ucchrite ca medi0

#<mårta># triø murcha--kta . 1 mårchànvite amaraþ . 2 måóe 3 kañhine ca mediø . mårtirastyasya ac . 4 mårtimati nyàyokteùu avacchinnaparimàõavatsu . kùitijalapàvakapavanamanaþsu ca .

#<mårti># strã murcha--ktin . 1 dehe 2 kàñhinye, amaraþ . 3 pratimàyà¤ca hemaø .

#<mårtimat># puø mårtirastyasya matup . 1 dehe . 2 àkàrayukte 3 kàñhinyavati ca triø striyàü ïãp .

#<mårdhaja># puø mårdhni jàyate jana--óa . 1 ke÷e jañàø . 2 mastakajàtamàtre triø .

#<mårdhanya># triø mårdhni bhavaþ yat . 1 mastakajàte . 2 ÷ikùàgranthokteùu çkàrañavarvraùavarõeùu puø .

#<mårdhan># puø bhuvaü kanit dhuña, ca . mastake amaraþ .

#<mårdhapuùpa># puø mårdhni pattra÷irasi puùpaü yasya . ÷irãùavçkùe ÷abdamà0

@<[Page 4759b]>@
#<mårvà># strã murva--ac . khavàmakhyàte dhanurguõopayukte latàbhede gauràø ïãù . mårtãtyapyatra bharataþ .

#<måla># pratiùñhàyàü bhvàø ubhaø akaø señ . målati te amålãt amåliùña .

#<måla># ropaõe curàø ubhaø sakaø señ . målayati te amåmulat ta .

#<måla># naø måla--ka . 1 ÷iphàyàm (jaóa) (÷ikaóa) amaraþ 2 àdye 3 niku¤je 4 nakùatrabhede 5 antike vi÷vaþ 6 bàõijyàdyupayonini 7 måladhane, mediø . 8 nije ajayaþ . 9 caraõe 10 ÷åraõe ÷abdamàø 11 pippalãmåle 12 puùkaramåle ràjaniø . 13 ñãkàdinà vyàkhyeyagranthe ca a÷vinyavadhike ånaviü÷e nakùatre astrãø tiø taø ÷abadaraø strãtvamuktam .

#<målaka># naø måla + saüj¤àyàü kan . 1 kandabhede (målà) barjanãyaü sadà viprairmålakaü madiràsamam iti brahmapuø . 3 vimabhede puø hemacaø .

#<målakaparõã># strã målakavçkùasyeva varõànyasyàþ ïãp . ÷obhà¤jane ratnamàø .

#<målakarman># naø målena mantrauùadhàdinà karmava÷ãkaraõàdi . auùadhàdinà va÷ãkaraõakarmaõi .

#<målakçccha># puø målena kvàthitavçkùamålena kçcchraþ . %<målakçcchraþ smçto målairiti>% smçtyukte 1 vratabhede . tad yasya . 2 tadvati triø .

#<målaja># naø målàjjàyate jana--óa . 1 àrdrake ràjaniø . 2 utpasàdau puø hemacaø . 3 målanakùatrajàtamàtre triø .

#<målatrikoõa># naø siüho vçùa÷ca meùa÷ca kanyà ghanvã dhañoghañaþ . %<arkàdãnàü trikoõàni målàni rà÷ayaþ kramàt>% ravyàdãnàü krameõa siühàdiùu rà÷iùu . tadaü÷à÷ca %<ravibhaumajãvabhàrgava÷anai÷caràõàü trikoõabhàgàþ syuþ . nasnaraviñiktithinasyaràj¤endvo digbhàü÷akàþ såccàt>% jyoø taø .

#<måladravya># naø karmaø . måladhane yadabalambya bàõijyàdikaü kriyate tasmit (påüji) måladhanàdayo'pyatra .

#<målaparõã># strã målamàrabhya parõànyasyàþ ïãp . maõóåkaparõyàm ratnamàø .

#<målapuùkara># naø puùkarasya målaü ràjaø paraø . puùkarajåleràjaniø .

#<målapotã># strã på--tac gauø ïãù målaü pradhànà potã . påtikàyàm ràjaniø .

#<målaprakçti># strã målãbhåtà sarvàdyà prakçtiþ . màükhyamatokte sarveùàü kàraõibhåte sàmyàvasthàpanne sattvarajastamokçpe triguõàtmake 1 pradhàne %<målaprakçtiravikçñhiþ>% sàükhyakàrikà . 2 dçrgàyà¤ca brahmavaiø puø 40 aø .

#<målaphalada># puø måle'pi phalàü dadàti prasåte dà--ka . panasavçkse ràjaniø .

@<[Page 4760a]>@
#<målarasa># puø måle raso yasya . morañàlatàyàm ratnamàlà .

#<måla÷àkaña># naø målànàü kùetraü måla + ÷àkaña . målabhavanayogye kùetre ÷àkhina . måla÷àkino'pyatra puø .

#<målà># strã målàni bàhulyena santyasyàþ ac . ÷atamålyàm ràjani0

#<målàdhàra># puø 6 taø . 1 nàbhiliïgayormadhye tasya hi ÷arãrasya makalanàóãnàü målasthànatvàttathàtvam %<bhålàdhàre trikoõàkhye icchàj¤ànakriyàtmake . madhye svayambhåliïgantu koñisåryasamaprabham>% ityuktalakùaõe trikoõàkàre tantrokte 2 suùumõànàóãsthe cakrabhede ca .

#<målin># puø målamastyasya ini . vçkùe ÷abdacaø . ñhan . måliko'pyatra .

#<målya># naø målàya pañàdikàraõatantvàdyàdànàya idam yat . tantvàdyàdànàya dãyamàne 1 dhane amaraþ . måla--õçt . vapanayogye triø .

#<måùa># luõñhane bhvàø paraø sakaø señ . måùati amåùãt . mumåùa

#<måùa># puüstrãø måùa--ka . 1 måùike ratnàø striyàü ïãù . 2 taijasadravyadràvaõapàtre (muci) amaraþ . 3 navàkùe %<ekadvitryàdi måùàvahane>% ti lãlàø 5 devatàóavçkùe ca strã ÷abdaca0

#<måùaka># puüstrãø måùa--õvul strãtve ñàp ata ittvam . undurau ÷abdacaø .

#<måùakaparõã># strã måùakastatkarõa iva parõànyàsyàþ . (undurakànã) àkhukarõyàm måùikakarõyàdayo'pyatra .

#<måùaripha># puø nãlaø tàø ukte i÷aràphàkhye yogabhede %<÷ãghro yadà mandagaterathaikamapyaü ÷amatyeti tade÷aràphaþ . kàryakùayo måùarike khalogye saumye na hillàjamatena cintyam>% .

#<måùika># puüstrãø måùa--in . 1 undurau amaraþ strãtve ñàp . 2 muùikaparõyàü strã ÷abdaraø 3 måùàyàü bharataþ .

#<måùikaparõã># strã måùikakarõa iva parõànyasyàþ jalajatçõabhede ÷abdaraø .

#<måùã># strã måùa + in gauø ïãù . 1 svarõàdrerdràvaõapàtre (sucã) 2 mahàmåùike ràjaniø .

#<mç># mçtau tuø sàrvadhàtuve luïi à÷ãrliïi ca àø anyatra paraø akaø aniñ mriyate . amçta . mamàra martàsi mçùãùña .

#<mçkaõóa(õóu)># puø munibhede ÷abdacaø .

#<mçkùa># saüghàte bhvàø paø akaø señ . mçkùati amçkùãt .

#<mçga># anveùaõe yàcane ca adaø cuø àø sakaø señ mçgayate amabhçgata .

#<mçga># anveùaõe divàø paraø sakaø señ . mçgyati amargãt .

#<mçga># puø mçga--ka . 1 pa÷umàtre, 2 gajabhede, 3 a÷vinyavadhike pa¤came na kùatre puø . aø cuø mçga--bhàve ac . 4 anveùaõe puø 5 yàcane ca mediø 6 yaj¤abhede 7 màrga÷ãrùe màsi ajayaþ ac . 8 mçgamade, bharataþ 9 makararà÷au ca puø jyoø taø . 10 hariõe amaraþ sarvataþ jàtau striyàü ïãù 11 narabhede %<mçge tuùñà ca citriõã>% ratima¤jaro .

#<mçgagàminã># strã mçga iva gacchati gama õini ïãp . 1 vióaïgàyàm ràjaniø . 2 mçgatulyagamanavati triø striyàü ïãp .

#<mçgajãvana># puø mçgaistanmàüsàdivikrayàbhirjãvati jãva--lyu . vyàdhe ÷abdacaø .

#<mçgaõà># strã mçga--yuc ñàp . naùñadravyasyànveùaõe amaraþ .

#<mçgatçùõà># strã mçgàõàü tçùõeva tçùõàhetutvàt . såryakiraõe jalabhràntau amaraþ . nirjalade÷asthaü såryakiraõaü dåratà vãkùya mçgairjalabhràntyà tçùõàrtaiþ sadbhiþ bambhramyate na ca labhyate iti grãùme marude÷e sikatàdau patitaravikiõeùu jalabhràntiriti ca lokaprasiddham . svàrthe ka . tatraiva .

#<mçgadaü÷aka># puüstrãø mçgaü daü÷ati dan÷a õvul . kukvure amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<mçgadhårtaka># puüstrãø mçgeùu madhye dhårtakaþ . ÷çgàle amaraþ striyàü ïãp .

#<mçganàbhi># puø mçgasya nàbhiþ janmaheturyasya . kaståryàm mçgamade amaraþ .

#<mçganetrà># strã mçgo mçga÷iro nakùatraü netà pràpakaþ sarvaràtriprakà÷akatvàt yatra acsamàø . sauramàrgasya ki¤cidadhikatrayoviü÷adinàvadhi÷eùaparyantaràtriùu .

#<mçganàbhijà># strã mçgasya nàmerjàyate jana--óa . kaståryàm hemacaø .

#<mçgapati># puø 6 taø . mçgàõàü pa÷ånàü patiþ svàmã . 1 siühe hemacaø mçge÷àdayopyatra 2 siüharà÷au ca .

#<mçgapriya># naø 6 taø . parvatatçõe ràjaniø .

#<mçgabadhàjãva># puø mçgabadhenàjãvati à + jãva--ac . vyàdhe amaraþ mçgàjãvo'pyatra .

#<mçgabandhanã># strã mçgobadhyate'nayà bandha--karaõe lyuñ ïãp . mçgabandhanàrthe jàle amaraþ . karaõasya kartçtvavivakùàyàü õini ïãp . mçgavandhinãtyapyatra amare pàñhàntarama .

#<mçgabhakùyà># strã mçgairbhakùyate bhakùa--karmaõi õyat . jañàmàüsyàm ràjaniø .

#<mçgamada># puø mçgasya mado garvo yasmàt . kastaryàm amaraþ .

#<mçgamadavàsà># strã mçgamadasyeva vàsaþ saurabhamasyàþ . kastårãmallikàyàü ràjaniø .

#<mçgayà># strã mçgaü yàtyanayà yà--gha¤arthe ka . (snãkàra) pa÷ubadhaphalake vyàpàrabhede àkheñake amarakoùaþ .

#<mçgayu># puø mçga--astyarthe yu . 1 brahmaõi 2 ÷çgàle 3 vyàdhe ca mediø %<mçgayumiva mçgo'tha dakùiõermà>% bhaññiþ .

#<mçgarasà># puø mçgo mçgamàüsaü tasyeva raso'syàþ . sahadevãlatàyàm ràjaniø .

#<mçgaràja># puø mçgàõàü pa÷ånàü ràjà ñacsamàø . 1 siühe ÷abdaraø . mçgeõa gajena ràjate ac . 2 candre . 3 siüharà÷au ca . upacàràt 4 mçga÷irànakùatre ca .

#<mçgaràñikà># strã mçgaü rañati jãvyatvena raña--aõ gauø ïãù svàrthe ka . jãvantyàmoùadhau ràjaniø .

#<mçgaripu># puø 6 taø . 1 siühe mçga÷atruprabhçtayo'pyatra . 2 siüharà÷au ca .

#<mçgalà¤chana># puø mçgo là¤chanaü yasya . 1 candre ÷abdaraø . mçgàïkàdayopyatra upacàràt 2 mçga÷irànakùatre ca .

#<mçgavallabha># naø 6 taø . kundaratçõe ràjaniø .

#<mçgavàhana># puø mçgo vàhanaü yasya . 1 vàyau %<dhàvan hariõapçùñasthaþ>% iti vàyudhyànam . 2 svàtinakùatre ca .

#<mçgavya># naø mçgàn vyathate'tra vyatha--óa . mçgayàyàm amaraþ .

#<mçga÷iras># naø puø . mçgasyeva ÷iro'sya . a÷vinyavadhike pa¤came nakùatre mçga÷iràpyatra strã ñàp ÷abdaraø . mçga÷ãrùan, naø ràyamuø mçga÷ãrùa puø etàvapyatra bharataþ .

#<mçgà># strã mçgo mçgamàüsatulyaraso'styasya ac . sahadevãlatàyàm ràjaniø .

#<mçgàkùã># strã mçgasyevàkùi tattulyaü puùpaü và yasyàþ ùacsabhàø ïãù . 1 vi÷àlàyàü 2 mçgatulyanayanavatyàü striyàü ca mediø .

#<mçgàõóajà># strã mçgasyàõóàkàràt nàbhisthitamàüsapiõóàt jàyate jana--óa . kaståryàm ràjaniø .

#<mçgàdana># puüstrãø mçgàn atti ada--lyu . kùudravyàghre amaraþ . striyàü ïãù . mçgàntako'pyatra .

#<mçgàdanã># strã mçga ivàdyate ada--karmaõi lyuñ . 1 sahadevyàm 2 idravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) 3 karkoñãbhede ca ràjaniø .

#<mçgàràti># puø 6 taø . 1 kukkure ÷abdamàø . mçga÷atrau 2 siühe ca . 3 siüharà÷au ca .

#<mçgàri># puø 6 taø . 1 kukvure 2 siühe 3 vyàdhre 4 rakta÷obhà¤jane ca ràjaniø tatsevane hi tasya nà÷aþ . 5 siüharà÷au ca .

#<mçgàvidh># puø mçgaü vidhyati vyadha + kvip pårvadãrghaþ . vyàdhe jañàdharaþ .

#<mçgita># triø mçga--kta . 1 anveùite amaraþ 2 yàcite ca .

#<mçgendra># pu strãø mçgaþ indra iva . siühe amaraþ striyàü ïãù .

@<[Page 4761b]>@
#<mçgendracañaka># puø mçgendra iva hiüsra÷cañakaþ pakùã . ÷yenapakùiõi jañàø .

#<mçgendrà÷ã># strã mçgendreõa siühenà÷yate bhakùyate a÷a--karmaõi gha¤arthe ka gauràø ïãù . vàsake ràjaniø .

#<mçgervàru># strã mçgapriyà irvàruþ karkoñã . ÷vetàyàmindravàraõyàm (sàdà ràkhàla÷a÷à) ràjaniø .

#<mçgeùña># puø 6 taø . mudgavçkùe ràjaniø .

#<mçgekùaõà># strã mçgasya ãkùaõamivekùaõaü puùpaü và yasyàþ . 1 mçgervàrau ràjaniø 2 mçgatulyanetràyàü striyàü ca .

#<mçja># ÷odhane bhåùaõe ca và cuø ubhaø pakùe adàø sakaø veñ . màrjayati--te màrùñi amãmçjat--ta amamàrjat--ta amàrkùãt àmràkùãt amçkùat ùit mçjà .

#<mçjà># strã mçja--aï . màrjane amaraþ %<÷irasà ca mçjàvatà>% bhaññiþ

#<mçóa># toùaõe kryàø tuø ca paraø sakaø señ . mçóõàti mçóati amaróãt mamaróa .

#<mçóa># puø mçóa--ka . 1 ÷ive amaraþ 2 tatpamtyàm strã ïãù ànuk ca mçóànã .

#<mçõa># hiüse tuø paø sakaø señ . mçõati amarõãt .

#<mçõàla># puünaø mçõa--kàlan . 1 padmàdernàlasthe såtre amaraþ 2 vãraõamåle naø mediø gauràø ïãù . mçõàlãtyayi 3 visatantau strã ràjaniø .

#<mçõàlin># strã mçõàlaü vidyate'sya ac mçõàlaü padmaü tataþ samåhe tadyuktade÷e và ini . 1 padmasamåhe 2 padmayuktade÷e 3 tadyuktalatàyà¤ca jañàø .

#<mçta># naø mç--bhàve kta . 1 maraõe . 2 tattulyaduþkhajanake yàcitake vçttau ca amaraþ . kartari kta . 3 gatapràõe triø .

#<mçtaka># naø mçtena maraõena kàyati kai--ka . maraõà÷auce %<såtake mçtake'tha và>% iti smçtiþ .

#<mçtakalpa># triø ãùadasamàpto mçtaþ mçta + kalpap . mçtapràye .

#<mçtakàntaka># puüstrãø mçtaþ ÷avadehaþ kànto'bhimato yasya kap . ÷çgàle hàràø striyàü ïãù .

#<mçtajãva># puø mçtaþ naùñaþ san punarjãvati jãva--ac . tilakavçkùe ràjaniø .

#<mçtavatsà># strã mçtovatso yasyàþ . mçtàpatyàyàü 1 striyàü 2 strãgavyà¤ca %<mçtavatsà ca yà nàrãti>% tantram .

#<mçtasa¤jãvanã># strã mçtàn saüjãvayati sam + jãva--õiclyu gauràø ïãù . 1 gorakùadugdhàyàmoùadhau ràjaniø tantrokte 2 vidyàbhede ca .

#<mçtasnàta># triø mçtaü maraõaü tannimittaü snàtaþ snà--kta .

@<[Page 4762a]>@
#<mçtàlaka># naø mçtamàlayati bhåùayati ala--õic õvul . àóhakyàm acaraþ . mçt mçttikà tàlaþ pratiùñhà yasya và kap . mçttàlakamapyatra ÷abdaraø . sauràùñramçdi ràjani0

#<mçttikà># strã mçda + tikan ñàp . 1 mçdi (màñi) sà kùetratvenà'styasya ac ñàp . 2 àóhakyàm ràjaniø .

#<mçtphalã># strã nçdi phalamasyàþ ïãp . kuùñhauùadhau . (kuóa) hàràø .

#<mçtyu># puø mç--tyuk . 1 yame hemaø dehàdibhyaþ 2 pràõaviyoge vijàtãyàtmamanaþsaüyoganà÷e và 3 maraõe ca amaraþ . %<mçtyoþ sa mçtyumàpnoti>% ÷rutiþ bhayàt màyàyàü jàte 4 putrabhede puø bhayàjj¤e'tha vai màyà mçtyuü bhåtàpahàriõam . nirçti÷ca tathà kanyà mçtyorbhàryà'bhavanmune! . alakùmãrnàma tasyàü ca mçtyoþ putrà÷caturda÷a màrkaø puø .

#<mçtyu¤jaya># puø mçtyuü jayati ji--ac . 1 mahàdeve amaraþ %<katidhà mçtyukanyànàü brahmaõàü koñi÷olaye . kàle na lãnaþ ÷ambhu÷ca sattvaråpã ca nirguõaþ . mçtyukanyà jità ÷asvat ÷ivena guruõà mama . na mçtyunà jitaþ ÷ambhuþ kalpe kalpe ÷rutau ÷rutam>% brahmavaiø praø 51 aø .

#<mçtyunà÷aka># puø sçtyuü nà÷ayati nà÷i--õvul . 1 pàrade ràjaniø tasya hi rasàyanakriyàdinà ÷odhayitvà sevane mçtyunà÷akatvam . 2 mçtyunà÷akamàtre triø .

#<mçtyupuùpa># puø mçtyave syàmimaraõàya puùpaü yasya . ikùau ratnamàø tasmin puùpite hi tatsyàmino nà÷aþ .

#<mçtyuphalà># strã mçtyave svanà÷àya phalaü yasyàþ . kadalyàü mediø kalapàke hi tasyà nà÷o lokasiddhaþ .

#<mçtyuvãja># puø mçtyustaddheturdàha eva vãjaü kàraõamasya . vaü÷e trikàø .

#<mçtyusåti># strã mçtyave såtiþ pralavo'syàþ . karkañakayoùiti prasavena hi tasyà nà÷aþ %<yathà karkañakã garbhamàdatte mçtyave nijam>% iti puràõam .

#<mçt(sà)snà># strã mçd + pra÷astàrthe sa sna và . 1 pra÷astamçttikàyàm amaraþ . ar÷aàdyac snàntaþ . 2 àóhakyàm amaraþ .

#<mçda># kùode kryaø paø sakaø señ . mçdgàti amardãt mamarda .

#<mçd(dà)># strã mçdyate mçda--karmaõi kvip . mçttikàyàm (màñã) amaraþ halantatvàt và ñàp . mçdàpyatra .

#<mçdaïga># puø mçda aïgac kicca . 1 vàdyabhede amaraþ . 2 koùàtakyà strã ratnamàø gauràø ïãù .

#<mçdaïgaphala># puø mçdaïga iva phalamasya . panasavçkùe ÷abdaraø .

#<mçdaïgaphalinã># strã mçdaïga iva phalamastyasyà ini ïãp . koùàtakyàm ràjaniø . tatphalaü sàmyàdastyasya ac . mçdaïgatulyaphale panasavçkùe puø ÷abdaraø .

#<mçdu># triø mçda--ku . 1 komale amaraþ . striyàü và ïãù mçdvã maduþ . sà ca 2 gçhakanyàyàm . 3 citrànuràdhàmçgarevatãnakùatraråpe nakùatragaõabhede ca triø jyoø taø .

#<mçducarmin># puø mçdu komalaü carma tvacàstyasya brãhmàø ini . bhårjavçkùe ràjaniø .

#<mçducchada># puø chàdyate'nena chadaþ tvak 6 baø . 1 bhårjavçkùe 2 parvatajapãluvçkùe jañàø 3 kukkuravçkùe 4 ÷rãtàlavçkùe ca ràjaniø .

#<mçdutàla># strã karbhaø . ÷rãtàlavçkùe (teóeta) ràjaniø .

#<mçdutvac(ca)># puø mçduþ tvak tvaghà và yasya . bhårjatvacavçkùe amaraþ .

#<mçdupattra># puø mçdåni pattràõyasya . 1 nale ràjaniø . karmaø . 2 komalaparõe naø 6 baø . 3 tadvati triø . 4 cillã÷àke strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<mçduparvaka># puø mçdåni parvàõyasya kap . 1 vetre ràjaniø . 2 mçdugrandhiyukte triø .

#<mçdupuùpa># puø mçdåni puùpàõyasya . 1 ÷irãùavçkùe ratnamàø . 6 baø . 2 mçdukusumayute triø . karmaø . 3 komalapuùpe naø .

#<mçduphala># naø mçdåni phalànyasya . 1 vikaïkate (vaici) 2 madhunàrikele ca ràjaniø . 3 komalaphalayute triø . karmaø . 4 komalaphale naø .

#<mçdula># naø mçda--kulac . 1 jale ÷abdacaø 2 komalamàtre triø amaraþ .

#<mçdulomaka># puø 6 baø . 1 ÷a÷ake hemacaø . 2 komalalomayukte triø . karmaø . 3 komalalomni naø .

#<mçdåtpala># naø karmaø . 1 nãlotpale ÷abdaraø . 2 nãlapadme ca

#<mçdvãkà># strã mçdu + ãkan . 1 dràkùàyàm amaraþ 2 kapiladràkùàyà¤ca ràjaniø .

#<mçdha># naø mçdhyate'tra gha¤arye àdhàre ka . yuddhe amaraþ .

#<mçdha># àrdrãbhàve bhvàø ubhaø sakaø señ cadit ktvà veda . mardhati--te amardhãt amardhiùña mamardha mamçve .

#<mç÷a># spar÷ane praõidhàne ca tuø paraø sakaø aniñ . mç÷ati amràkùãt amàrkùãt amçkùat mamar÷a .

#<mçùa># kùamàyàm adaø cuø ubhaø sakaø señ . mçùayati te amãmçùat ta .

#<mçùa># kùàntau adaø bhvàø ubhaø sakaø señ . mçùati te amçùãt amçùiùña .

#<mçùa># secane bhvàø paraø sakaø señ . marùati amarùãt udit ktvà veñ .

@<[Page 4763a]>@
#<mçùa># kùamàyàü cuø ubhaø sakaø señ . marùayati te amãmçùat ta amamarùat ta .

#<mçùa># kùamàyàü bhvàø ubhaø sakaø señ . marùati te amarùãt amçùiùña udit ktà veñ .

#<mçùa># kùamàyàü cuø pakùe divàø ca ubhaø sakaø señ . mçùyati te . marùayati te . marùitaþ marùitvà .

#<mçùà># avyaø mçùa--kà . mithyà÷abdàrthe amaraþ .

#<mçùàrthaka># naø mçùà atyantàsambhåto'rtho yasya . %<kårmalomatanutràõaþ ÷a÷a÷çïgadhanurdharaþ>% ityàdi mithyàrthakavàkye .

#<mçùàlaka># puø mçùàlaka iva ma¤jaryàmastyasya ac . àmravçkùe ÷abdaraø .

#<mçùàvàda># puø mçùà + vada--gha¤ . mithyàvàkye jañàø yathà hrado vahõimànityàdivàkyam .

#<mçùodya># naø mçùà + vada--bhàve kyap . 1 mithyàkathane tadvidyate'mya aca . 2 mithyàvàdini triø ÷abdamàø .

#<mçùña># naø mçja(ùa)--kta . 1 marice ràjaniø 2 dhçùñre 3 ÷odhite ca triø amaraþ

#<mé># badhe kyàø pvàø paø sakaø señ . mçõàti amàrãt .

#<me># pratãdàne bhvaø àtmaø sakaø aniñ . mayate amàsta .

#<meka(kha)la># puø mi--kalac khalac và nàttvam . 1 adribhede me iti kalo yasya ka madhyaþ . 2 chàge puüstrãø ràjaniø striyàü ïãù .

#<meka(kha)lakanyakà># strã 6 taø . narmadànadyàm amaraþ .

#<meka(kha)làdrijà># strã meka(kha)làdrerjàyate jana--óa . narmadànadyàm hemacaø .

#<mekùaõa># naø %<idhmajàtãmidhmàrdhapramàõaü mekùaõaü bhavet . vçttaü vàrkùaü ca pçthvagramavadànakriyàkùamam>% chandogapaø ukte yaj¤apàtrabhede . idhmapramàõaü pràde÷advayam .

#<mekhalà># strã mi--khalac . %<mekhalà tvaùñayaùñikà>% ukte 1 strãkañyàbhåùaõabhede amaraþ . upanayanakàle brahmacàridhàrye mau¤jyàdau 2 kañãsåtre %<mau¤jã trivçt samà ÷lakùõà kàryà viprasya mekhalà . kùatriyasya ca maurãyà vai÷yasya ÷aõatantujà>% manuþ . 3 khaógàdarmuùñyàdhàraõàrthe 4 uparyadhobhàgena bandhe 5 ÷ailanitambe sediø 6 narmadàyàü ÷abdaraø 7 pç÷niparõyàm ràjaniø . homakuõóoparisthe mçtkçte 8 veùñanabhede ca .

#<megha># puø miha--gha¤ kutvam . dhåmajyotiþpavanasalilasaüghàtajanye 1 jaladhare 2 mustake ca amaraþ . 3 ràkùasabhede ÷abdacaø 4 ràgabhede ca saø gãø .

#<meghajãvana># puüstrãø megho jãvanaü yasya . càtakakhage ràjaniø striyàü ïãù .

#<meghajyàtis># naø meghajanyaü jyotiþ ÷àø taø . vajràgnau amaraþ

@<[Page 4763b]>@
#<meghanàda># puø meghasyeva nàdo'sya . 1 varuõe 2 ràvaõasya putre indrajiti . 6 taø . 3 megha÷abde ca mediø .

#<meghanàdànulàsaka># puüstrãø meghasya nàdenànulasyati anu + lasa õvul . mayåre ràjaniø striyàü ïãù . õini . meghanàdànulàsin mayåre amaraþ .

#<meghanàman># puø meghasya nàmeva nàma yasya . meghavàcaka÷abdavàcye mustake amaraþ .

#<meghapuùpaka># maø meghasya puùpamiva . jale amaraþ .

#<meghayoni># strãø 6 taø . dhåme ÷abdaratnàø .

#<meghavarõà># strã meghasyeva varõo'syàþ . nãlãvçkùe ÷abdacaø .

#<meghavartman># naø 6 taø . àkà÷e trikàø . meghavãthyàdayo'pyatra .

#<meghavahni># puø meghajanyo vahnistadgharùaõajàtogniþ . vajràgnau hemacaø . evaü meghànalàdayopyatra .

#<meghavàhana># puø megho vàhanamiva yasya, meghàn vàhayati càlayati vaha--õic lyu và . indre amaraþ .

#<meghasàra># puø meghasya karpårasyà sàraþ . cãnakarpåre ràjaniø .

#<meghastanitodbhava># puø meghastanitàdudbhavati ud + bhå--ac . vikaõñhakavçkùe ràjaniø .

#<meghàgama># puø meghànàmàgamo yatra . varùàkàle varùarpau ÷abdara0

#<meghànandin># puø meghena taddhvaninà ànandati à + nandaõini . mayåre ac meghànandà . valàkàyàü ràjaniø .

#<meghànta># puø meghànàmanto yatra . ÷aratkàle ràjaniø meghàtyayàdayo'pyatra .

#<meghàsthi># naø meghànàmasthãva saühatakañhinatvàt . karakàyàm trikàø .

#<mecaka># naø maca--vun pçùoø . 1 andhakàre 2 sroto'¤jane ca mediø 3 nãlà¤jane ràjaniø . 4 mayåracandrake 5 kçùõavarõe mediø . 6 dhåme 7 meghe 8 ÷obhà¤jane ÷abdaraø 9 kçùõavarõayute triø amaraþ .

#<meña(óa)># unmàde bhvàø paraø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . meña(óa)ti ameñã(óã)t .

#<meñulà># strã meña--ulac . àmalakyàm ÷abdacaø .

#<meóhra># puüstrãø miha--ùñran . 1 meùe striyàü ïãù 2 puüso'sàdhàraõacihne ca puø amaraþ .

#<meóhra÷çïgã># strã meóhrasyepa ÷çïgaü yasyàþ ïãù . meùa÷çïgyàm gàóara÷iïà) ratnamàø .

#<metha># badhe medhàyà¤ca sakaø saïge akaø bhvàø ubhaø señ . methati te amethãt amethiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<methi(dhi)># puø metha (gha)--in . dhànyamardanàrthaü pa÷ubandhànakàùñhe (meikàñha) hemacaø .

@<[Page 4764a]>@
#<methikà># strã metha--õvul . (methi) ÷àkabhede ràjaniø . õini methinã . atraiva strã ïãp . ac gauràø ïãù . methã atraivàrthe ràjaniø .

#<meda># badhe medhàyà¤ca sakaø bhvàø ubhaø señ . medati te amedãt amediùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<medaþsàrà># strã medasaþ iva sàro'syàþ . aùñavargaprasiddhauùadhi bhede medàyàü ràjaniø .

#<medaka># puø meda--õvul . jagale (meoyà) amaraþ .

#<medaja># puø medàt mahiùàsuramedaso jàyate jana--óa . bhåmija guggulau ràjaniø . medojàtamàtre triø .

#<medas># naø meda--asun . màüsajanye dhàtubhede (vasà) ac . meda atraiva puø .

#<medaskçt># naø medaþ karoti svaparipàkeõa janayati kç--kvip . màüse hemacaø .

#<medà># strã medaþ kàraõatvenàstyasàþ ac . aùñavargaprasiddhauùadhibhede bhàvapraø .

#<medinã># strã medaþ madhukaiñamamedo'styasyàþ kàraõatvena ini . 1 vasundharàyàm %<madhukaiñabhayoràsãnmedasaiva pariplutà . teneyaü medino devã procyate>% iti puràõam . 2 medàyà¤ca .

#<medura># triø mida--ghurac . 1 ati÷ayasnigdhe . %<meùairmeduramambaram>% jayadevaþ . 2 kàkolyàü strã ràjaniø ñàpa .

#<medoja># naø medaso vasàto jàyate jana--óa . dehasthe majjahetau asthinàmake dhàtau .

#<medodbhavà># strã medàdudbhavati ud + bhå--ac . aùñavargaprasiddhauùadhibhede ràjani0

#<medha># methavat sarvam . medhati te amedhãt amedhiùña .

#<medhas># puø medha--asun . svàyambhuvastha manoþ putrabhede .

#<medhà># strã medha--aï . 1 vàraõàvatyàü buddhau yayà buddhyà j¤àtasya na vismaraõaü tatra . na¤duþsu÷abdàt bahuø asicsamàø . amedhàþ durmedhàþ sumedhàþ ityàdi . àdhàre gha¤ . 2 yàge puø .

#<medhàvin># puø medhà + astyarthe vini . 1 ÷ukakhage . 2 medhàvati triø mediø striyàü ïãp .

#<medhira># triø medhà + astyarthe irac . medhàvati trikàø .

#<medhiùñha># triø ati÷ayayena medhàvàn iùñhan matorluk . ati÷ayamedhàvati jane . ãyasun medhãyas tatràrthe striyàü ïãp

#<medhya># triø medha--õyat . 1 pavitre amaraþ 2 ÷ucau ca mediø medhàya yaj¤àya hitaþ yat . 3 chàge 4 khadire 5 yave ca puüø mediø . 6 ketakyàü 7 ÷akhapuùpyàü 8 raktavacàyàm 9 rocanàyàü, 10 ÷amyàm, 11 bhaõóåkyàü 12 jyotiùmatãlatàyàm khã ràjaniø .

@<[Page 4764b]>@
#<menakà># strã mi--naka . 1 svarve÷yàbhede ÷abdaraø . menaiva svàrthe ka . 2 hinàlayapratnyàm .

#<menakàtmajà># strã 6 taø . haimavatyàü durgàyàm menàsutàdayo'pyatra .

#<menà># strã mi--na . himàlayapantyàm pitéõàü mànasyàü kanyàyàm . %<menàü munãnàmapi mànanãyàm>% kumàø .

#<menàda># puüstrãø me iti nàdo yasya . 1 vióàle 2 chàge 3 mayåre ca mediø striyàü ïãù .

#<mendhã># strã mà lakùmãþ idhyate yayà indha--gha¤ gauràø ïãù . (meidã) vçkùe tatpatramardane hi lakùmãtulyaraktahastatà .

#<mepa># gatau bhvàø àø sakaø señ . mepate amepiùña . adit caïi na hrasvaþ .

#<meya># triø mà--mi--và yat . 1 paricchedye 2 j¤eye ca %<mànàdhãnàmeyasiddhiþ>% .

#<meru># puø mi--ru . sarvavarùebhya uttarasthe 1 parvatabhede japamàloparisthe 2 phalavãjàdike 3 kararåpamàlàyàmaïgaliparvabhede ca

#<meruka># puø meruriva pãtavarõatvàt ivàrthe kan . yakùadhåpe (ghunà) ÷abdacaø .

#<merusàvarõa># puø . caturda÷asu manuùu ekàda÷e manau .

#<melaka># triø melayati mila--õica--õvul . 1 vivàhe--yoñakamede mila--bhàve gha¤ svàrthe ka . 2 saïge amaraþ .

#<melà># strã mila--õic--ac ñàp . 1 nãlãvçkùe ràjaniø . 2 masyàm 3 a¤jane 4 melane ca mediø .

#<melàndhu># puø melàyà masyà andhuriva . masyàdhàre (doàta) jañàø .

#<melàpakàkhyà># strã nãø tàø ukte grahadçùñibhede grahadçùñi÷abde 2753 pçø dç÷yam .

#<meva># sevane bhvàø àø sakaø señ . mevate ameviùña . padit caïi na hrasvaþ .

#<meùa># puüstrãø miùa--ac . (meóà) 1 pa÷ubhede amaraþ striyàü ïãù . 2 cakramardavçkùe mediø . jyoti÷cakrasya dvàda÷àü÷e a÷vinãbharaõãkçttikànakùatràdyapàdàtmake 3 rà÷ibhede .

#<meùakambala># puø meùeõa tallomnà nirmitaþ kamyalaþ . meùalomajàte vastràkàre padàrthe amaraþ .

#<meùalocana># puø meùasya locanamiva puùpamasya . 1 cakramarde bhàvapraø . 2 meùatulyanetre triø meùanetràdayopyatra .

#<meùavallã># strã meùasya ÷çïgàkàraphalayutà vallã ÷àkaø taø . (gàóara÷iïga) latàbhede bhàvapraø .

#<meùaviùàõã># strã meùasya vipàõaü ÷çïgamipa phalaü yasyàþ gauràø ïãù (gàóara÷ida) latàbhede ratnamàø . svàrthe ka ata ittvam . meùaviùàõikà tatraivàrthe .

#<meùa÷çïga># puø meùa÷çïgamivàkàre'stasya adha . 1 svàvaravipa bhede hemacaø . 2 aja÷çïgyàü (gàóara÷iïà) strã gauràø ïãù ratnamàø .

#<meùà># strã miùa--karmaõi gha¤ . såkùmailàyàm (gujaràñã) ÷abdacaø .

#<meùàkùikusuma># puø meùàkùãva kusumaü yasya . cakramarde ratnamàø meùapuùpàdayo'pyatra .

#<meùàõóa># puø meùasyàõóa evàõóo'sya . indre tasya hi dakùayaj¤e'õóanà÷e meùàõóena tatkaraõamiti puràõaprasiddham .

#<meùàlu># puø meùàõàmàluriva priyaþ . varvarãvçkùe ÷abdacaø .

#<meùã># strã miùa--ac gauø ïãù . 1 jañàmàüsyàü 2 tini÷avçkùe ca ràjaniø . jàtau ïãù . 3 meùajàtistriyàm .

#<mesåraõa># naø lagnàvadhida÷amasthàne jyoø taø .

#<meha># pu miha--gha¤ . 1 prasràve hemacaø 2 prameharogabhede ca amaraþ . prameha÷abde dç÷yam . ac . 3 meghe ÷abdacaø .

#<mehaghnã># strã mehaü hanti hana--ñak ïãp . haridràyàm ratnamàø àrdratanmålarasasevanàddhi mehanà÷a iti vaidyakaprasiddhiþ .

#<mehana># naø mihyate'nena miha--karaõe lyuñ . 1 ÷i÷ne amaraþ . karmaõi lyuñ . 2 måtre mediø . bhàve lyuñ . 3 måtrotsarge .

#<maittra(tra)># naø mitro devatàsya aõ maitraü pàyustasyedaü punaraõ . 1 viùñhotsarge %<maitraü karma samàcaret>% iti smçtiþ . mitro devatà'sya, mittrata àgataü tasyedaü và aõ . 2 anuràdhànakùatre naø . tasya hi mitro devatà . 3 mittrataþ pràpte %<maittramaudvàhika¤caiva>% smçtiþ . 3 suhçtsambandhini ca triø . mittrameva svàrthe praj¤àdyaõ . 5 mittre 6 bràhmaõe ca puø trikàø .

#<maitràvaruõa># puø mitra÷ca varuõa÷ca devatàdvandve ànaï mitràvaruõayorapatyam aõ . agastye . i¤ . bhaitràvaruõirapyatra kalpabhede hi tasya tayoþ putratvaü puràõaprasiddham .

#<maittrã># naø mittrasya bhàvaþ aõ và ùya¤ pakùe ïãp yalopaþ . sauhàrde maittryamapyatra naø .

#<maitreya># puø mitràyà apatyayam óhak . 1 munibhede 2 buddhadeve trikàø .

#<maithilã># strã mithilàyàü bhavàü aõ ïãp . 1 sãtàyàm . mithilàyà ràjà aõ . 2 mithilàde÷àdhipe puø .

#<maithuna># naø mithunena strãpuüsàbhyàü nirvçttam aõ . 1 agnyàdhànàdau, karmaõi %<sà pra÷astà dvijàtãnàü dàrakarmaõi maithune>% iti smçtiþ . agnyàdhàne hi sapatnãkasyaivàdhikàra iti tasya tatsàdhyatvam . 2 strãpuüsasaïgamaråpe gràmyadharme ca amaraþ .

#<mainàka># puø menakàyàü bhavaþ aõ . himàsayasute parvatabhede jañàø .

@<[Page 4765b]>@
#<maireya># naø miràyàü de÷abhede oùadhimede và bhavaü óhak . mirà de÷ajàte 1 àsave %<maiyeyaü dhàtakãpuùpaguóadhànàmlasambhavam>% màdhavokte 2 madyabhede ca naø .

#<mokùa># kùepe và cuø umaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . mokùayati te mokùati amumokùat ta amokùãt .

#<mokùa># puø mokùa--gha¤ . 1 apavarge 2 mocane %<nãvimokùohi mokùaþ>% sàø daø . 3 pàñalivçkùe mediø . 4 maraõe hemacaø .

#<mogha># triø muha--gha ac và kutvam . 1 nirarthake amaraþ 2 hãne 3 pàñalàvçkùe mediø 4 vióaïge ca strã hemaø 5 pràcãre puø ÷abdamàø .

#<moghapuùpà># strã moghaü puùpamàrtavaü yasyàþ . bandhyàyàü striyàm ràjaniø .

#<moca># naø muca--ac . 1 kadalãphale 2 ÷obhà¤jane puø amaraþ . 3 kadalyàü 4 ÷àlmalivçkùe 5 nãlãvçkùe, ca strã mediø ñàp .

#<mocaka># puø muca--õvul . 1 mokùe 2 kadalyàü 3 ÷obhà¤jane ca 4 vairàgyavati triø hemacaø 5 muùkakavçkùe ràjaniø .

#<mocana># naø muca--õic--và bhàve lyuñ . 1 muktau 2 mocane dambhe 4 ÷àñye ca . mucyate rogàt anayà muca--karaõe lyuñ . 5 kaõñakàryàm strã jañàø ïãp .

#<mocarasa># puø 6 taø . ÷àlmaliniryàpe svanàmakhyàte padàrthe ràjaniø .

#<mocàña># puø muca--õic--ac mocàya rogamocanàya añati aña--ac . 1 kçùõajãrake 2 rambhàsthni 3 malayodbhave ca medi0

#<moñaka># naø muña--õvul . ÷ràddhe pitçdànàrthaü 1 mugnaku÷apattradvaye 2 ràgiõãbhede strã halàø ïãp .

#<moñà># strã muña--ac . balàyàm ràjaniø .

#<moññàyita># naø %<kàntasmaraõavàrtàdau hçdi tadbhàvabhàvataþ . pràkañyamabhilàùasya moññàyitamudãryate>% ujjvamaõyukte strãõàmabhilàùabhede .

#<moda># puø muda--gha¤ . harùe ÷abdaraø .

#<modaka># puø modayati muda--õic--õvul . 1 khàdyabhede (moyà) amaraþ . ÷ådràyàü kùatriyàjjàte 2 varõasaïkarajàtibhede (mayarà) smçtiþ .

#<modamodinã># strã moda iva modayati muda--õini . jambvàm ràjaniø .

#<modayantã># strã muda--õic--÷atç ïãp . vanamallikàyàm (kàñhamallikà) ÷abdaraø .

#<modà># strã modayati ajàn muda--õic ac . ajamodàyàm ràjaniø .

#<modàóhyà># strã modaþ ajamodastenàdyà . 1 ajamodàyàm 2 harùayukte triø ràjaniø .

@<[Page 4766a]>@
#<modinã># strã modayati muda õic--õini . 1 ajamodàyàm 2 mallikàyàm 3 yåthikàyàü 4 kaståryàü 5 madiràyà¤ca ràjaniø .

#<moraña># naø mura--añan . 1 ikùumåle, 2 aïkoñapuùpe 3 saptaràtroùitakùãre ca mediø . 4 mårvàlatàyàü strã amaraþ . 5 kùãramorañàyàü puø ràjaniø .

#<moùaka># puø muùõàti muùa--õvul . taskare caure amaraþ .

#<moùaõa># naø muùa--lyuñ . 1 luõñhane 2 chedane, 3 vadhe ca .

#<moha># puø muha--gha¤ . 1 mårchàyàm bhràntisàdhane 2 aj¤àne mediø 3 vedàntokte avidyàvçttibhede 3 duþkhe ÷abdaraø 4 dehàdiùvàtmàbhimàne ca .

#<mohana># puø mohayati muha--õic--lyu . 1 dhuståre ràjaniø kandarpasya 2 ÷arabhede ca trikàø . 3 mohakàrake triø striyàü ñàp . sà ca 4 tripuramàlãpuùpe ratnamàø . 5 marunmàyàü ÷abdamàø . 6 upodakyàü strã ràjaniø . 7 vañapatryàü bhàvapraø ubhayatra gauràø ïãù .

#<moharàtri># strã brahmaõo nijaparimàõena pa¤cà÷adavde gate pralayabhede %<kàlaràtrirmahàràtrirmoharàtri÷ca>% caõóã

#<mohinã># strã muha--õini . 1 apsarãbhede yasyàþ ÷àpàt brahmaõo'påjyatvaü tatkathà brahmavaiø jaø khaø 33 aø . amçtamanthanakàle daityànàü mohanàya strãråpiõi bhagavadavatàrabhede ca .

#<mauktika># naø muktaiva svàrthe ñhak . muktàyàm amaraþ .

#<mauktikaprasavà># strã mauktikaü prasåte pra + så--ac . muktàsphoñe ÷uktau ràjaniø .

#<mauktika÷ukti># strã 6 taø . muktàsphoñe ÷uktau ràjaniø .

#<mau¤jã># strã mu¤jasyeyam aõ . kañisåtre triràvçttamu¤jakçtàyàü mekhalàyàm manuþ .

#<mau¤jãpattrã># strã mau¤jyàiva patramasyàþ . valvajàyàm ràjaniø .

#<mau¤jãbandha># puø mau¤jyà mekhalàyà vandhoyatra . 1 upanayanasaskàre %<mau¤jãbandhaþ ÷ubhaþ pràkta÷caitre mãnagate ravàpi>% ti jyoø . lyuñ mau¤jãbandhana tatràrthe naø . %<dviñhãyaü mau¤jãbandhanam>% manuþ . 6 taø . 2 tadbandhane ca .

#<mauóhya># naø måóhasya bhàvaþ ùya¤a . 1 mohe hemaø 2 bàlye ca .

#<maudgalya># puø mudgalasya munergotràpatyaü gargàø ya¤ . sudgala gotràpatye munibhede .

#<maudgãna># naø mudgànàü bhavanaü kùetraü kha¤ . mudgabhavaneyogye kùetre amaraþ .

#<mauna># naø munerbhàvaþ . vàgvyàpàraràhitye %<uccàre maithune caiva prasnàve dantadhàvane . snàne bhojanakàle ca ùañsu maunaü samàcaret>% iti smçtiþ .

#<maunin># triø maunamastyasva ini . 1 vàgvyàpàrarahite . 2 munau puø jañàø .

#<mauneya># puø muneþ ka÷yapapatnãbhedasyàpatyam óhak . gandharvabhede ràjaniø .

#<maurajika># triø murajastadvàdanaü ÷ilpamasya ñhak . mçdaïkavàdana÷ãle amaraþ .

#<maurkhya># naø mårkhasya bhàvaþ ùya¤ . 1 jàóye hemacaø 3 mårkhatàyà¤ca

#<maurvã># strã mårvà latà tattantunà nirvçttà aõ . 1 dhanurguõe amaraþ . 2 aja÷çïgyà¤ca ratnamàø .

#<maula># triø bhålaü vetti målàdàgato và'õ . bhåmyàderàgamàdimålaj¤e, %<yaü paramparayà maulàþ sàmantàþ svàminaü vidu>% riti smçtiþ 2 målàdàgate ca .

#<mauli># puüstrãø målasyàdårabhavaþ i¤ . 1 cåóàyàü 2 kirãñe 3 saüyatake÷eùu amaraþ 4 mastake hemacaø . 5 a÷okavçkùe puø . 6 bhåmau strã mediø và ïãp .

#<mauùala># naø muùalasyedam tatsadç÷aü và'õ . 1 muùalasambandhini 2 muùalatulyani÷ceùñe %<gaïgàyàü mauùalaü snànaü mahàpàtakanà÷anam>% iti puràõam . muùalamadhikçtya kçto granthaþ aõ . mahàbhàratàntargate %<muùalaü kulanà÷anam>% ityàdipratipàdake ùoóa÷e 3 parvaõi .

#<mauhårta># puø muhårtaü tatpratipàdakaü ÷àstraü vettyadhãte và'õ . jyotiþ÷àstraj¤e . ñhak . mauhårtika tatraiva amaraþ .

#<mrà># abhyàse bhvàø paraø sakaø señ . manati amnàsãt mamnau .

#<mrakùa># saüyojane snehane ca cuø ubhaø sakaø señ . mrakùayati te amamrakùat ta .

#<mrakùa># saüghàte akaø saüyojane sakaø bhvàø paraø señ . mrakùati amrakùãt .

#<mrakùaõa># naø mrakùa--bhàve lyuñ . 1 saüyaujane 2 rà÷ãkaraõe 3 taile hemacaø .

#<mrada># kùode bhvàø àø sakaø señ . mradate amradiùña . ghañàø mradayati . ùit aï mradà .

#<mradiman># puø mçdorbhàvaþ mçdu + imanic óit çtoraþ . mçdutve .

#<mradiùñha># triø ati÷ayena mçduþ iùñhan óit çtoraþ . atimçdutvavati . ãyasun . mradãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<mruca># gatau bhvàø paraø sakaø señ . mrocati irit amrucat amrocãt mumroca . udit ktvà veñ .

#<mrunca># gatau sarvaü mrucavat . mru¤cati amrucat amnu¤cãt .

@<[Page 4767a]>@
#<mreña(óa)># unmàde bhvàø paraø sakaø señ . mreña(óa)ti amreñã(óã)t . çdit caïi na hrasvaþ .

#<mlakùa># cuø mrakùabat sarvam . mlakùayati te . amamlakùat ta .

#<mlàna># triø mlai kàntikùaye--kta tasya naþ . 1 maline hemacaø 2 mlàniyukte ca .

#<mlàni># strã mlai--ktin . kàntikùaye .

#<mliùña># naø mleccha--kta niø . 1 avispaùñavàkye 2 tadvàkyayukte 3 mlàne ca triø medi0

#<mluca># gatau bhvàø paraø sakaø señ . mlocati . irit amlu cat amlocãt . udit ktvà veñ .

#<mlunca># gatau mlucavat sarvam . mlu¤cati amlucat amlu¤cãt

#<mleccha># apa÷abde và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø akaø señ . mlecchayati te mlecchati amamlecchat ta amlecchãt

#<mleccha># puø mleccha--gha¤ . 1 apa÷abde %<mlecchoha và nàma yadapra÷abda>% iti ÷rutiþ . kartari ac . 2 pàmarajàtau, 3 nãcajàtau ca puüstrãø striyàü ïãù %<gomàüsakhàdako yastu viruddhaü bahu bhàùate . sarcàcàravihãna÷ca mleccha ityabhidhãyate>% baudhàyanaþ . 4 pàparate triø mediø . 5 hiïgule naø ràjaniø .

#<mlecchakanda># puø mlecchapriyaþ kandaþ ÷àø taø . la÷une ràjani0

#<mlecchajàti># strã mlecchàbhidhà jàtiþ . gomàüsàdibhakùake kiràtàdijàtibhede amaraþ .

#<mlecchade÷a># puø mlecchàdhàro de÷aþ . càturvarõyàcàrarahite de÷e amaraþ . %<càturvarõyavyavasthànaü yasmin de÷e na vidyate . mlecchade÷aþ sa vij¤eya àryàvartastataþparam>% .

#<mlecchabhojana># naø mlecchairbhujyate bhuja--karmaõi lyuñ . 1 yàvake annabhede ÷abdaraø . 2 godhåme puø trikàø .

#<mlecchamaõóala># naø 6 taø . mlecchade÷e hemacaø .

#<mlecchamukha># naø mlecchànàü mukhamiva raktatvàt . tàmre amaraþ . mlecchàsyamapyatra hàràø .

#<mlecchita># naø mleccha--kta . apa÷abde asaüskçta÷abde hàràø .

#<mleña(óa)># unmàde bhvàø paraø sakaø señ . mleña(óa) ti amleñã(óã)t . çdit caïi na hrasvaþ .

#<mleva># sevane bhvàø àø sakaø señ . mlevate amleviùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<mlai># kàntikùaye bhvàø paraø sakaø aniñ . mlàyati mlàsãt mamlau mlànaþ mràniþ . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatye makàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ya>#

#<ya># yakàraþ vya¤janavarõabhedaþ spar÷avarõoùmavarõayormadhyasthatvàt antaþsthavarõabhedaþ tasyoccàraõasthànaü tàlu jihvàgrekha tàluna ãùatspar÷enoccàraõàdasyoccàraõe ãùatspar÷a àbhyantaraprayatnaþ %<aco'spçùñàyaõastvãùat>% ÷ikùoktaþ . vàhyaprayatnàþ saüvàranàdaghoùà alpapràõa÷ca . varõàbhidhàne'sya vàcaka÷abdà uktà yathà %<yo vàõã vasudhà vàyurvikçtiþ puruùottamaþ . yugàntaþ ÷vasanaþ ÷ãghrodhåmàrciþ pràõisevakaþ . ÷aïkà bhramo jañã lolà vàyuvegã ya÷askarã . saïkarùaõaþ kùapà bàlo hçdayam kapilà prabhà . àgneyovyàpakastyàgo mohoyàtà pramà sukham . caõóaþ sarve÷varã dhåmrà càmuõóà sumukhe÷varã . tvagàtmà malayomàtrà haüsinã bhçïginàyakaþ . ïe namaþ ÷oùakomãnodhaniùñhànaïgavedinã . ÷iùñaþ somaþ païktinàmà pàpahà pràõasaüj¤akaþ>% . asyàdhiùñhàtçdevatàdhyànaü yathà %<dhåmravarõàü mahàraudrãü ùaïbhujàü raktalocanàm . raktàmbaraparãdhànàü nànàlaïkàrabhåùitàm . mahàmokùapradàü nityàmaùñasiddhipradàyinãm . evaü dhyàtvà yakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . asya dhyeyasvaråpaü yathà %<yakàraü ÷çõu càrvaïgi! catuùkoõamayaü sadà . pulàladhåmasaïkà÷aü svayaü paramakuõóalãm . pa¤capràõamayaü varõaü pa¤cadevamayaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü trivindusahitaü tathà . praõamàmi sadà varõaü mårtimanmokùamavyayam>% kàmadhenutantram . màtçkanyàse asya hçdayanyàsyatà . kàvyàdau asya prathamaprayoge lakùmãlàbhaþ phalam %<yo lakùmãü rastu dàham>% vçø raø ñãø .

#<ya># puø yà--óa . 1 vàyau 2 ya÷asi 3 yoge, 4 gatau ca 5 yàtari triø ÷abdaratnàø . yama--óa . 6 saüyame . 7 àdilaghu÷eùaguruke jaladaivate lakùmãphalake yagaõe ca .

#<yakàra># puø ya + svaråpe kàra . yasvaråpe varõe .

#<yakçt># naø yaü saüyamaü karoti kç--kvip tuk ca . 1 kukùau dakùiõabhàgasthe màüsapiõóe amaraþ . 2 tadvardhake rogabhede ca %<adho dakùiõata÷càpi hçdayàt yakçtaþ sthitiþ . tattu ra¤jakapittasya sthànaü ÷oõitajaü matam>% bhàvapraø . tadroganidànàdi tatroktaü yathà %<plãhàmayasya hetvàdi samastaü yakçdàmaye . kintu sthitistayorj¤eyà vàmadakùiõapàr÷vayoþ>% . asya ÷amàdau bhatve ca yakannàde÷aþ .

@<[Page 4768a]>@
#<yakçdàtmikà># strã yakçtaivàtmà svaråpaü yasyàþ kap . tailapàyikàyàm (telàpokà) ÷abdacaø .

#<yakçdvairin># puø yakçto rogabhedasya vairã hantçtvàt . rohitakavçkùe ÷abdacaø .

#<yakùa># påjàyàü cuø àø sakaø meñ . yakùayate ayayakùata .

#<yakùa># puø yakùyate yakùa--karmaõi gha¤ . 1 devayonibhede 2 tadã÷vare kuvere mediø 3 indragçhe sàrasvataþ . bhàve gha¤ 4 påjane ca .

#<yakùakardama># puø yakùapriyaþ kardama iva . %<kuïkumàgurukastårãkarpåraü candanaü tathà . mahàmugandhamityuktaü nàmato yakùakardama>% ityukte samabhàgena mi÷rite kuïkumàdau dhanvantariþ . kuïkumasthàne kakkolamuktam . yakùavçkùàdayo'pyatra .

#<yakùataru># puø yakùàõàü vàsayogyastaruþ . vañavçkùe ràjaniø yakùavçkùàdayo'pyatra .

#<yakùadhåpa># puø yakùe påjane yogyo dhåpaþ . (dhunà) sarjarase amaraþ

#<yakùaràja># puø yakùàõàü ràjà ñac samàø . kuvere . yakùeùu ràjate ràja--kkip . yakùaràóapyatra puø .

#<yakùaràtri># triø yakùapriyà ràtriþ ÷àø taø . kàrtikapårõimàràtrau trikàø .

#<yakùàmalaka># naø yakùàõàmàmalakamiva . priõóakharjåraphale ÷abdamàø .

#<yakùàvàsa># puø 6 taø . yakùàõàmàvàsaþ . vañavçkùe ràjaniø .

#<yakùoóumburaka># naø yakùàõàmuóumbaramiva ivàrthe kan . a÷vatthaphale trikàø .

#<yakùmaghnã># strãø yakùmàõaü hanti hana--ñak ïãp . dràkùàyàm ÷abdamàø .

#<yakùman># puø yakùa--manin . rogabhede amaraþ . tannidànàdi yathà %<vegarodhàt kùayàccaiva sàhasàdviùamà÷anàt . tridoùo jàyate yakùmà gado hetucatuùñayàt>% . yego'tra vàtamåtra purãùàõàü . %<vàtamåtrapurãùàõi nigçhõàti yadà naraþ>% iti carakavacanàt . kùayàt kùãyate'neneti kùayaþ tenàtivyavàyàna÷anerùyàdayo dhàtukùayahetavaþ kùaya ÷abdenocyante . sàhasàt balavatà samaü mallayuddhà ditaþ . ÷iùamà÷anàt %<bahu stokamakàle và tadbhaktaü viùamà÷anam>% tasmàt . tridoùaþ sànnipàtikaþ . hetucatuùñhayàt anyepi hetavaþ hetucatuùñaya evàntarbhavanti . yakùmaõaþ paryàyàþ ràjayakùmakùaya÷oùàþ . yakùmàdãnàü ÷abdànàü niruktimàha %<vaidyo vyàdhimatàü yasmàt vyàdheyaütnena yakùyate . sa yakùmà procyate loke ÷abda ÷àstravi÷àradaiþ>% . yakùyate påjyate . %<ràj¤a÷candramaso yasmàdabhådeùa kilàmayaþ . tasmàttaü ràjayakùmeti kecidàhurmanãùiõaþ . kriyàkùayakaratvàttu kùaya ityucyate budhaiþ . saü÷oùaõàdrasàdãnàü ÷oùa ityamidhãyate>% . saüpràptimàha %<kaphapradhànairdoùaistu ruddheùu rasa vartmasu . ativyavàyino vàpi kùãõe retasyanantaràþ . kùãyante dhàtavaþ sarve tataþ ÷uùyati mànavaþ>% . kaphapradhànairdoùaiþ rasavartmasu ruddhesu anantaràþ sarve dhàtavaþ kùãyante tato mànavaþ ÷uùyati . kàraõabhåtasya rasasya kùaye kàryàõàü raktàdãnàmanukrameõa kùãyamàõatvàt bhàvapraø .

#<yaja># devapåjane, dàne, saïgakçtau ca bhvàø ubhaø yajàdiø aniñ . yajati te ayàkùãt ayaùña iyàja ãjatuþ .

#<yajati># puø yaja--atic . yàgamade . %<yajatiùu ye yajàmahe nànuyàjeùu>% ÷rutiþ . tallakùaõamuktaü kàtyàø ÷rauø 1 . 2 . 6 %<tiùñhaddhomà vaùañkàrapradànà yàjyàpuro'nuvàkyàvanto yajatayaþ>% såø . %<ucyanta iti ÷eùaþ . tiùñhatà homo yeùu te tiùñhaddhomàþ vaùañkàreõa pradànaü yeùu te vaùañkàrapradànàþ tathà yàjyàvantaþ puro'nuvàkyàvantasa ye te yajatayaþ ucyante>% karkaþ .

#<yajatra># naø yaja--atra . 1 agnihotre uõàdiø 2 tadvati triø .

#<yajana># naø yaja--lyuñ hotràdinà pa÷ukùãràjyàdibhiþ mantrapårvakaü vahõau prakùeparåpe yàge . yajana¤ca ÷ràø viø devaloktaü yathà %<pa÷ukùãràjyapuroóà÷asomauùadhicaruprabhçtirhavirbhiþ khadirapalà÷à÷vatthanyagrodhoóumbaraprabhçtibhiþ samidbhiþ sruksruvodåkhalamåùalakuñhàrakhanitrayåpadàrudarbhacarmagràvapavitrabhàjanàdibhirdravyopakaraõairudgàtçhotradhvaryubrahmàdibhiþ çtvigbhiþ kàmyanaimittikànàü pakùàdipårvakàõàü yathoktadakùiõànàü samàpanaü yajanam>% . lyu . uttarapadasthaþ samabhivyàhçtadevàderyaùñari triø àdhàre lyuñ . 3 yàgàdhikaraõe naø . yathà devayajanam .

#<yajamàna># puø yaja--÷ànac . hotràderniyoktari pradhànakarmaphalayute . 3 mahàdevamårtibhede ca .

#<yaji># puø yaja--in . 1 yaùñari uõàø . 2 yàge 3 yajadhàtau ca .

#<yajurveda># puø yajuùàü çksàmaminnànàü mantràõàü pratipàdako vedaþ . vedabhede sa ca ÷uklakçùõabhedena dvidhà tadvivaraõaü caraõavyåhe bhàgaø 12 . 6 adhyàye ca dç÷yam .

#<yajus># naø yaja--usi . çkasàmabhinne padacchedarahite mantrabhede amaraþ . tallakùaõam %<vçttagãtivarjitatvena pra÷liùñapañhità mantrà yajåüùi>% sàø bhàø uktam .

#<yaj¤a># puø yaja--bhàve na . yàge amaraþ . sa trividhaþ %<aphalàkàïkùibhiryaj¤o vidhidçùño ya ijyate . yaùñavyameveti manaþ samàdhàya sa sàttvikaþ 1 . abhisandhàya tu phalaü dambhàrùamapi caiva yat . ijyate bharata÷reùñha! taü yaj¤aü viddhi ràjasam 2 . vidhihãnamasçùñànnaü mantrahãnamadakùiõam . ÷raddhàvirahitaü yaj¤aü tàmasaü 3 paricakùate>% gãtà 17 aø . sa ca nànàvidhaþ . %<dravyayaj¤àstapoyaj¤à yogayaj¤àstathàpare . svàdhyàyaj¤ànayaj¤à÷ca yatayaþ saü÷itavratàþ>% gãtà 4 aø . pa¤cagçhasthakartavyà yaj¤à yathà %<adhyàpanaü brahmayaj¤aþ pitçyaj¤astu tarpaõam . homo daivo balirbhauto nçyaj¤o'tithipåjanam>% gàruóe 115 aø . 2 viùõau ca

#<yaj¤apati># puø 6 taø . viùõau %<yaj¤o yaj¤apatiryajvà>% viùõusaø .

#<yaj¤apa÷u># puø ijyate havirdãyate'tra yàgàrthakayajerbhàve àghàre và na yaj¤aþ yaj¤àrthaþ pa÷uþ . 1 a÷ve 2 chàgàdau ca .

#<yaj¤apàtra># naø 6 taø . yàgasàdhane pàtre tadbhedasvaråpàdi kàtyàø ÷rauø uktaü pàtra÷abde 4300 pçø dar÷itam .

#<yaj¤apuruùa># puø yaj¤aråpaþ puruùaþ . varàharåpe viùõau hemacaø . kratupuruùa÷abde 2284 pçø dç÷yam .

#<yaj¤abhåùaõa># puø yaj¤am bhåùayati bhåùa--õiùñ--lyu . ÷vetadarbhe ràjaniø .

#<yaj¤ayogya># puø yaj¤e yogyaþ . 1 uóumbaravçkùe ràjaniø . tatsamidàdibhirhi yaj¤aþ sàdhyate . 2 yàgàrhe vipàdau ca .

#<yaj¤avallã># strãø yaj¤àrthà vallã . somavallyàm ràjaniø .

#<yaj¤avaràha># puø yaj¤aråpo varàhaþ . àdivaràhe bhagavadavatàrabhede . kratupuruùa÷abde 2284 pçø dç÷yam . varàhadehasya ÷ivena vidàraõena yaj¤abhedaråpatvaü sampàditaü yathoktaü kàlikàpuø 30 aø %<vidàrite varàhasya kàye bhargeõa tatkùaõàt . brahmaviùõu÷ivà devàþ sarvai÷ca pramathaiþ saha . ninyurjalàt samuddhçtya tat ÷arãraü nabhaþ prati . tadvibhejuþ ÷arãrantu viùõo÷cakreõa khaõóa÷aþ . tasyàïga sandhito yaj¤àjàtàste vai pçthak pçthak . yasmàd yasmàcca ye yaj¤àstat ÷çõvantu maharùayaþ . bhrånàsàsandhinà jàto jyotiùñomo mahàdhvaraþ . hanu÷ravaõasandhyostu vahniùñomo vyajàyata . cakùurbhruvoþ sandhinà tu vràtyastomo vyajàyata . àyuþ paugarbhavastomastasya potroùñha sandhinà . vçddhastoma vçhatstomau jihvàmålàdvyajàyata . atiràtraü savairàjamadhojihvàntaràdabhåt . adhyàpanaü brahmayaj¤aþ pidvayaj¤astu tarpaõam . homo daivo valibhauto nçyaj¤o'tidhipajatam . snànaü tarpaõaparvyantaü nityayaj¤à÷ca sàü÷aþ . kaõñhasandheþ samutpannà, jihvàto vidhayastathà yavàjimedho mahàmedho naramedhastathaiva ca . pràõihiüsàkarà ye'nye te kùàtàþ pàdasandhitaþ . ràjasåyo'tha kàrãrã vàjapeyastathaivaca . pçùñhasandhau samutpannà grahayaj¤àstathaiva ca . pratiùñhotsargayaj¤à÷ca dàna÷ràddhàdayastathà . hçtsandhitaþ samutpannà sàvitrãyaj¤a eva ca . sarveùàü sàdhakà yaj¤àþ pràya÷cittakarà÷ca ye . te meóhçsandhito jàtà yaj¤àstasya mahàtmanaþ . rakùaþsatraü sarpasatraü sarva¤caivàbhicàrikam . gomedho vçkùajàpa÷ca khurebhyo hyabhavannime . màyeùñiþ parameùñi÷ca goùpatirbhogasambhavaþ . làïgålasandhau saüjàtà agniùñoma stathaivaca . naimittikà÷ca ye yaj¤àþ saükràntyàdau prakãrtitàþ . làïgålasandhau te jàtàstathà dvàda÷avàrùikam . tãrthaprayogasàmauthaþ yajuþ saïkarùaõastathà . àrkamàtharvaõa÷caiva nàbhisandheþ samudgatàþ . satrotkarùaþ kùetrayaj¤aþ pa¤camàrgo'tiyojanaþ . liïgasaüsthànahairambayaj¤à jàtà÷ca jànuni . evamaùñàdhikaü jàtaü sahasraü dvijasattamàþ! . yaj¤ànàü satataü lokàyairbhàvyante'dhunàpi ca . sru÷asya potràt saüjàtà nàsikàyàþ sruvo'bhavat . anye sruksruvamedà ye te jàtàþ potranàsayoþ . grãvàbhàgena tasyàbhåta pràgvaü÷o munisattamàþ! . iùñàpårtaü yajurdharmà jàtàþ ÷ravaõarandhrataþ . daüùñràbhyohyabhavan yåpàþ ku÷à romàõi càbhavan . udgàtà ca tathàdhvaryurhotà samidha eva ca . agradakùiõavàmàïga pa÷càtpàdeùu saïgatàþ . puroóà÷àþ sacaravo jàtà mastiùkasa¤cayàt . karùårnetrayugàjjàtà yaj¤aketustathà khuràt . madhyabhàgo'bhavadvedã meóhràt kuõóamajàyata . retodhàràstathaivàjyaü svarànmantràþ samudgatàþ . yaj¤àlayaþ pçùñhabhàgàt hçtpadmàt yaj¤a eva ca . tadàtmà yaj¤apuruùo mu¤jàþ kakùàt samudgatàþ . evaü yàvanti yaj¤ànàü bhàõóàni ca havãüùi ca . tàni yaj¤avaràhasya ÷arãràdeva càbhavan . evaü yaj¤avaràhasya ÷arãraü yaj¤atàmagàt . yaj¤aråpeõa sakalamàpyàyitumidaü jagat .>%

#<yaj¤avàña># puø 6 taø . yaj¤asthàne hemacaø .

#<yaj¤avçkùa># puø yaj¤àrthaþ vçkùaþ . vañavçkùe ràjaniø .

#<yaj¤a÷reùñhà># strã yaj¤eùu tatsàghaneùu ÷reùñhà . somavallyàm ràjaniø .

#<yaj¤asàra># puø yaj¤eùu yaj¤asàghaneùu sàraþ ÷reùñhaþ . yaj¤oóumbaravçkùe ràjaniø .

#<yaj¤asåtra># naø yaj¤àrthaü yogyaü saüskçtaü và såtraü ÷àkaø taø . yaj¤opavãte jañàø . tatsvaråpàdi yathà %<årdhantu trivçtaü såtraü sadhavànirmitaü ÷anaiþ . tantutrayamadhovçttaü yaj¤asåtraü vidurvudhàþ . triguõaü tadgranthiyuktaü vedapravarasammitam . ÷irodharànnàbhimadhyàt pçùñhàrdha parimàõakam . yajurvidàü nàbhimitaü sàmagànàmayaü vidhiþ . vàmaskandhena vidhçtaü yaj¤asåtraü valapradam>% kàlikàpuø 4 aø . upavãtamàha gobhilaþ %<yaj¤opavãtaü kurute såtraü vastraü và api và ku÷arajjvumeva>% . yaj¤opavãtaü vi÷iùñavinyàsadhàraõakarmatayà kurute . kiü tatsåtraü vi÷eùayati chandogapari÷iùñam %<årdhantu trivçtaü kàryaü tantutrayamadhovçtam . trivçta¤copavãtaü syàttasyaiko granthiriùyate>% . vàmàvartavalitaü tantutrayaü triguõaü kçtvà dakùiõàvartavalitaü kàryam evaü trivçtaü trivçtam upavãtaü syàt ekogranthiriti nànàtvaniùedhàrtham . tathà ca bodhàyanaþ %<kauùàü såtraü tristrivçtaü yaj¤opavãmànàbheþ>% . kauùaü kçümakàùodbhavaü paññasåtràdimayamityathaiþ . sautraü kàrpàsodbhavam . tathàca manuþ %<kàrpàsamupavãtaü syàt viprasyordhavçtaü trivçt . ÷aõasåtramayaü ràj¤o vai÷yasyàvikasautrikam>% . tristrivçtamityuktatvàt manuvacane'pi trivçnmàtraü triràvçttatvena vi÷eùyam . yattu paiñhãnasivacanam %<kàrpàsamupadhãtaü ùañtantu trivçtaü bràhmaõasya . kùaumaü ràjanyasya àvikaü vai÷yasya>% . tannavatantvasambhave ùañtantu vidhàyakam . navatantutvaü vyaktamàha devalaþ %<yaj¤opavãtaü kurvãta såtràõi navatantubhiþ . ekena granthinà tanturdviguõa straguõo'thavà>% . ekena granthinà yukta iti ÷eùaþ . dviguõa÷trãguõo'tha veti tantuvalena dvisavo strisavo và kartavyaþ . dvisavatvaü trisavatvàsambhave . gobhile và ÷abdo vikalpàrthaþ . api÷abdo vastraku÷arajjvoþ såtrànukalpatvapradar÷anàrthaþ . evakàro'trisavatvavyavachedàrthaþ . dvitãyo và÷abdo'nuktamau¤javàlàdisamuccayàrthaþ . tathà ca nigamapari÷iùñam vàsasà yaj¤opavãtàni kurute tadamàve trivçtà såtreõa ku÷amu¤javàlapratisava rajjubhirvà . vàlo'tra govàlaþ yathàha devalaþ %<kàrpàsa kùaumagovàla vararajjutçõodbhavam . sadà sambhavato dhàrya mupavãtaü dvijàtibhiþ>% . tadabhàva itikaraõàdvastràbhàve ku÷arajjubhiriti voddhavyam . ÷ràø viø .

#<yaj¤àïga># puø yaj¤asyàïgaü sàdhanatvenàstyasya ac . 1 yaj¤oóumbare amaraþ . 2 khadire ràjaniø . 3 brahmayaùñikàyà¤ca ÷abdacaø te hi saminpattràdinà yaj¤aü sampàdayanti . 4 somavallyàü strã ràjaniø ñàp . 6 taø . 5 yàgàïgamàtre naø .

@<[Page 4770b]>@
#<yaj¤ànta># puø 6 taø . 1 avabhçthe yaj¤asamàptau snànàdikriyàbhede 2 yaj¤a÷eùe ca hemaø .

#<yaj¤àyaj¤ãya># naø yaj¤àyaj¤à ityanena ÷abdena yuktàyàmçci geyam cha . 1 agniùñome geye sàmabhede tàõóyaø bràø 4 . 3 . 20 jyotiùñome geye 2 sàmabhede ca sàø saø bhàø upedghàte .

#<yaj¤ika># puø yaj¤aþ yaj¤àïgaü sàdhyatvenàstyasya ñhan . palà÷e jañàø . tatsamidàdibhirhi yaj¤oniùpàdyate .

#<yaj¤iya># triø yaj¤àya hitaþ gha . 1 yaj¤akarmayogye amaraþ . 2 dvàparayuge puø trikàø .

#<yaj¤iyade÷a># puø karbhaø . yaj¤akarmayogyade÷e %<kçùõasàrastu carati mçgo yatra svabhàvataþ . sa j¤eyo yaj¤iyode÷aþ>% manåkte de÷e .

#<yaj¤ãya># puø yaj¤àya hitaþ tasyeda và cha . 1 yaj¤oóumbare ràjaniø . 2 yàgasambandhini triø .

#<yaj¤ãyabrahmapàdapa># puø kameø . vikaïkatavçkùe (vaici) ràjaniø . %<vaikaïkatãü sruvamàdatte>% iti ÷rutau tadãyasruvavidhànàt tasya tathàtvam .

#<yaj¤e÷vara># puø yaj¤asya pravartayità ã÷varaþ . viùõau .

#<yaj¤eùña># naø 7 taø . 1 dãrgharohitatçõe ràjaniø . 6 baø . 2 iùñayaj¤ake tri0

#<yaj¤oóumbara># puø yaj¤àrtha uóumbaraþ . svanàmakhyàte vçkùe ÷abdara0

#<yaj¤opavãta># naø yaj¤ena saüskçtamupavãtam . yaj¤asåtre upanayanasaüskàreõa pavitrãkçte trivçti urdhavçte baþmaskandhàt dakùiõakukùito lambamànatayà dhçte såtrabhede . yaj¤asåtra÷abde dç÷yam .

#<yajvan># puø yaja--bhåte kvanip . bidhànena 1 kçtayàge amaraþ . 2 viùõau ca yaj¤apadi÷abde dç÷yam .

#<yata># tàóane upaskare ca cuø saø señ . yàtayati . ayãyatat ta . nir + parãvarte pratãråpa÷odhane ca .

#<yata># yatne bhvàø àtmaø akaø señ . yatate ayatiùña ãdit niùñhàyàmaniñ yattaþ .

#<yatama># triø eùàü madhye yaþ yad + óatamac . eùàü madhye yaityarthe .

#<yatara># triø . anayormadhyeyaþ yad + óatarac . anayormadhye yaityarthe .

#<yatas># avyaø yad + tasil . yasmàdityarthe 1

#<yati># puø yatate mokùàya yata--in . 1 parivra jake saünyàsini amaraþ . yamyate jihvà yatra yama--ktin . 2 chandogranthavikhyàte jihvàyà 2 vi÷ràmasthàne uccàraõakàlavicchede strã . sà ca %<kvacit chandasyàste yatirabhihità pårvakçtimiþ padànte sà ÷obhàü vrajati padamadhye tyajati ca>% ityàdyuktyàsuptiïantapadànte eva chandogranthànusàreõa jihvàyàvi÷ràmaråpàccàraõàbhàvaråpà . 3 vidhavàyàü 4 ràge 5 sandhau ca ÷abdacaø 6 pàñhavicchede mediø . 7 nikàre 8 viùõau hemacaø . 9 vàdyàïgaprabandhabhede saïgãtadàø . yad + parimàõe--óati . 10 yatparimàõe triø baø vaø .

#<yaticàndràyaõa># naø yatineva kartavyaü càndràyaõaü vratabhedaþ . %<aùñàvaùñau sama÷nãyàt piõóàn madhyadine gate . niyatàtmà havivyà÷ã yaticàndràyaõaü caran>% manåkte vratabhede .

#<yatin># puø yama--bhàve kta yataü yamanaü yatamanena ini . 1 saünyàsini parivràjake amaraþ . 2 vidhavàyàü strã ïãp ÷abdaratnàø .

#<yatu(tå)kà># strã yata--uka åka và . jinapatrikàvçkùe ÷abdaraø .

#<yatna># puø yata--bhàve naï . 1 àyàse 2 udyoge vai÷eùikokte pravçttinivçttijãvanayoniråpatraividhyàpanne 3 guõabhede ca . sa ca àtmaguõaþ iti naiyàvikàdayaþ cittaguõa iti sàükhyavaidàntikàþ .

#<yatra># avyaø yad + trala . yasminnityarthe .

#<yatra># saïkocane và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . yantrayati te yantrati ayayantrat ta ayantrãt .

#<yathà># avyaø yad + prakàre thàl . 1 yena prakàreõetyarthe 2 sàdç÷ye 3 yogyatàyàm 4 ànuråpye 5 padàrthànativçttau ca siø kauø .

#<yathàkàma># avyaø kàmamanatikramya avyayãø . 1 svàcchandye 2 yatheùñatàyà¤ca .

#<yathàkàmin># triø yathàkàmaü svàcchandyamastyasya ini . svecchàcàriõi jane striyàü ïãp .

#<yathàkrama># avyaø kramasya ànuråpyaü tasvànatikramo và avyayãø . 1 kramànuråpye 2 kramànatikrame ca .

#<yathàjàta># triø jàtaü samayavi÷eùamanatikramya yathàjàtaü tadasvàsti ac . 1 mårõe amaraþ . 2 nãce jañàø .

#<yathàtatha># apyaø tathànatikramya anativçttau avyayãø . yàthàrthye yastha vastuno yadråpaü bhavitumucitaü tathàråpabhàve hàràø yathàyathamavyatràrthe .

#<yathàrtha># avyaø arthamanatikramya avyayãø . 1 satyatàyàm arthasyàvyabhicàre satyasvaråpe . ar÷a àdyac . 2 satye triø .

#<yathàrha># avyaø arhaü yogyatàmanatikramya avyayãø . 1 yathàyogyatve tataþ ar÷a àdyac . 2 satyabhåte padàrthe triø .

#<yathàrhavarõa># puø yathàrhaü yavàyogyaü varõayati varõa--aõ . care amaraþ .

#<yathà÷akti># avyaø ÷akterànuråpyam avyayãø . 1 ÷akterànuråpye 2 ÷aktyanusàre .

@<[Page 4771b]>@
#<yathà÷àstra># avyaø ÷àstrasyànuråpyam anatikramo và avyayãø . 1 ÷àstrànusàre 2 ÷àstrànatikrame ca .

#<yathàsthita># avyaø yathà yena råpeõa sthàtuü yogyaü tathàsthitam yogyatàyàm avyayãø . 1 satyatàyàm hemacaø ar÷a àdyac . 2 satye triø .

#<yathàsva># avyaø svasyànatikramaþ avyayãø . 1 yàthàrthye . ar÷a àdyac . 2 yathàrthe triø amaraþ .

#<yathepsita># avyaø ãpsitasyànatikramaþ avyayãø . 1 khàcchandye amaraþ . ar÷a àdyac . 2 yathàbhãùñe triø yatheùñamapyatra .

#<yathocita># avyaø ucitasyànatikramaþ avyayãø . 1 aucitye amaraþ . ar÷a àdyac . 2 ucite triø .

#<yad># triø yaj--adi óicca . (ye) 1 ityevaü buddhivi÷eùaviùaye . asya uktàrthe sarvanàmatà . aya¤ca ÷abdaþ tacchabdàrthanityàpekùã uttaravàkyasthastu na tadapekùã iti kàvyapraø . yattacchabdayoranvaye ca na samànavibhaktestantratetyàkare sthitam . 2 yasmàdityarthe avyaø . 3 garhàyàm 4 avadhçtau ca mediø .

#<yadà># avyaø yad + kàle dàc . yasmin kàle ityarthe .

#<yadi># avyaø yad + õic--in õilopaþ . 1 pakùàntare amaraþ . 2 sambhàvanàyàm 3 garhàyàü 4 vikalpe ca mediø .

#<yadu># puø yayàtinçpateþ 1 jyeùñhaputre yasya vaü÷e ÷rãkçùõavatàraþ . tasya gotràpatyamaõ bahuùu tasya luk . 2 yaduvaü÷ye 3 dar÷àrhade÷e ca vaø vaø hemacaø .

#<yadunàtha># puø yadånàü nàtho rakùakatvàt . ÷rãkçùõe hemacaø . yadupatyàdayo'pyatra .

#<yadçcchà># strã yad + çccha--a--ñàp . 1 svàtantrye, 2 svairatàyàm amaraþ . %<yadçcchàlàbhasantuùñaþ>% iti gãtà .

#<yadçcchà÷abda># puø jàtyàdyavàcake óitthàdisaüj¤à÷abde %<asammàdayataþ ka¤cidarthaü jàtikriyàguõaiþ . yadçcchà÷abdavat puüsaþsaj¤àyai janma kevalam>% màvaþ .

#<yadyuvà># avyaø yadi ca u ca và ca dvaø . yadyarthe pakùàntaradyotane %<yadyubàlpatarasambhàrastarhi pa÷unaiva>% iti %<yadyuvàubhayaü cikãrùediti>% ca gobhilaþ .

#<yadvà># avyaø yacca và ca dvaø . 1 pakùàntare %<yadvànthyudayayogyatà>% bhartçhariþ 2 buddhau saükùiptasàø .

#<yantç># puø yama--tçc . 1 sàrathau 2 hastipake ca amaraþ . 3 sayamayukte triø hemaca0

#<yantra># naø yatri--ac . 1 saüyamane tantrokte devàdyadhiùñhàne 2 cakrabhede 3 auùadhapàkàrthapàtrabhede, jyoti÷cakràdyavekùaõasàdhane 4 padàrthabhede, 5 såtrathàràderdàruvedhakàdau (turavin) (bhamara) padàrthe . 6 agnyàdeþ kùapaõasàdhane padàrthe agniyantram (kàmàna dhanuka) . auùadhapàkapàtraü ca nànàvirdha bhàvapraø dar÷itaü yathà
     vàlukàyantram %<bhàõóe vitastigambhãre madhye nihitakåpike . kåpikàkaõñaparyantaü vàlukàbhi÷ca pårite . bheùajaü kåpikàsaüsthaü vahninà yatra pacyate . vàlukàyantrametadvi yantratantravudhaiþ smçtam>% .
     dolàyantram %<nighaddhamauùadhaü såtaü bhårje tattriguõàntare . rasapoñalikàü kàùñhe dçóhaü baddhvà guõena hi . sandhànapårõaü kumbhàntaþ svàvalambanasaüsthitam . adhastàjjvàlayedagniü tattaduktakrameõa hi . dolàyantramidaü proktaü svedanàkhyaü tadeva hi>% . sandhànaü kà¤jikàdi .
     vidyàdharayantram %<sàmbusthàlãmukhe baddhe vastre svedyaü nidhàya ca . pidhàya pacyate yatra tadyantraü svedanaü param . adhaþsthàlyàü rasaü kùiptvà saünidadhyànmukhopari . sthàlãmårdhamukhãü samyak nirudhya mçdumçtsayà . årdhasthàlyàü jalaü kùitvà cullyàmàropya yatnataþ . adhastàt jvàlayedagniü yàvat praharapa¤cakam . svàïga÷ãtaü tato yantràt gçhõãyàdrasamuttamam . vidyàdharàbhidhaü yantrametattajj¤airudàhçtam>% .
     bhådharayantram %<vàlukàsu samastàïgaü garte måùàþ rasànvitàþ . dãptopalaiþ saüvçõuyàdyantraü bhådharanàmakam>% .
     óamaruyantrama %<yantraü óamarusaüj¤aü syàttatsthàlyormudrite mukhe>% kàlaj¤ànàrthe såø siø ukte 6 padàrthabhede yathoktaü %<kàlasaüsàdhanàrthàya tathà yantràõi sàdhayet . ekàkã yojayedbãjaü yantre vismayakàriõi . ÷aïkuyaùñidhanu÷cakrai÷chàyàyantrairanekadhà . guråpade÷àdvij¤eyaü kàlaj¤ànamatandritaiþ>% måø . ÷aïkuyaùñidhanu÷cakraiþ prasiddhai÷chàyàyantrai÷chàyàsàdhakayantrairanekadhà nànàvidhagaõitaprakàrairguråpade÷àt svàdhyàpakasya nirvyàjakathanàdatandritairabhramaiþ puruùaiþ kàlaj¤ànaü dinagatàdij¤ànaü vij¤eyaü såkùmatvenàvagamyam . etat sarvaü siddhànta÷iromaõau bhàskaràcàrthaiþ spaùñãkçtam
     ÷aïkuyantrat %<samatalamastakaparidhirbhramasiddhyai dantidantajaþ ÷aïkuþ . tacchàyàtaþ proktaü j¤ànaü digde÷akàlànàm>% .
     yaùñiyantram %<trijyàviùkambhàrdhaü vçttaü kçtvà digaïkitaü tatra . dattvà'gràü pràkpa÷càt dvijyàvçttaü ca tanmadhye . tatparidhau ùaùñyaïkaü yaùñirnaùñadyutistataþ kendre . trijyàïgulà nidheyà yaùñyàgràgràntaraü yàvat . yàvatyà maurvyà yaddvitãyavçtte dhanurbhavet tatra . dinagata÷eùà nàóyaþ pràk pa÷càt syuþ krameõaivam>% .
     cakrayantram %<cakraü cakràü÷àïkaü paridhau ÷latha÷çïkhalàdikàdhàram . dhàtrã àdhàràt kalpyà bhàrdhe'tra khàrdhaü ca . tanmadhye såkùmàkùaü kùitvàrkàbhimukhanemikaü dhàryam . bhåmerunnatabhàgàstatràkùacchàyayà bhuktàþ . tatkhàrdhànta÷ca natà unnatalavasaïguõaü dyudalam . dyudalaunnatàü÷abhaktaü nàóyaþ sthålàþ paraiþ proktàþ>% .
     dhanuryantram %<dalãkçtaü cakramu÷anti càpam>% iti . atha granthavistarabhayàdeteùàü niråpaõavistaro gaõitàdivicàra÷copekùita iti mantavyam . atha ghañãyantràdibhi÷camatkàriyantrairvà sarvopajãvyaü kàlaü såkùmaü sàthayediti kàlasàdhanamupasaüharati raïgaø . %<toyayantrakapàlàdyairmayåranaravànaraiþ . sasåtrareõugarbhai÷ca samyak kàlaü prasàdhayet>% måø . toyayantraü ca tat kapàlaü ca kapàlàkhyaü jalayantraü vakùyasàõaü tadàdyaü prathamaü yeùàü tairyantrairvàlukàyantraprabhçtibhiþ sàpekùavañãyantrairmayåranaravànarai . mayràkhyaü khayaüvahayantraü nirapekùaü narayantraü ÷aïkvàkhyaü chàyàyantraü pårvoddiùñaü vànarayantraü svayaüvahaü nirapekùametaiþ sasåtrareõugarbhaiþ såtrasahità rekhavo ghålayo garbhe madhye yeùàü taiþ såtraprotàþ ùaùñisaïkhyàkà mçdghañikà mayårodarasthà mukhàd ghañikàntareõa svata eva niþsarantãti lokaprasiddhyà tàdç÷airyantrairityarthaþ . yadvà såtràkàreõa reõavaþ sikatàü÷à garbhe udare yasyaitàdç÷aü yantraü vàlukà yantraü prasiddham . tena sahitairmayåràdiyantrairmathåràdyuktayantrairvàlukàyantreõa ceti siddho'rthaþ . cakàrastoyayantrakapàlàdyairityanena samuccayàrthakaþ . kàlaü dinagatàdiråpaü samyak såkùmaü prasàdhayet . prakarùeõa såkùmatvenàtisåkùmatvenetyarthaþ . jànãyàdityarthaþ . nanu mayåràdisvayaüvahayantràõi kathaü sàdhyànãtyatastatsàdhanaprakàrà bahavo durnamà÷ca santãtyàha raïgaø . %<÷àradàràmbusåtràõi ÷ulvatailakùani ca . bãjàni pàüsavasteùu prayogàste'pi durlabhàþ>% bhåø . teùu mayåràdiyantreùu svayaüvahàrthamete prayogàþ prakarùeõa yojyàþ . prakarùastu yàvadabhimatasiddheþ . te ke ityata àha . pàradàràmbusåtràõãti . pàradayuktà àràþ . tathàca siddhànta÷iromaõau %<laghukàùñhajasamacakre samasuùiràràþ samàntarà nemyàm . ki¤cidvakrà yojyàþ suùirasyàrdhe pçthak tàsàm . rasapårõe taccakraü hmàdhàràkùasthitaü svayaü bhramati>% . ambu jalasya prathogaþ . såtràõi såtracàsàdhanaprayogaþ . ÷ulbaü ÷ilpanaipuõyam . tailajalàni tailayuktajalasya prayogaþ . cakàràt tayoþ pçthak prayogo'pi . tathàca siddhànta÷iromaõau %<utkãryanemimatha và parito yadanena saülagnam . tadupari tàladalàdyaü kçtvà suùire rasaü kùipet tàvat . yàvadrasaikapàr÷ve kùiptajalaü nànyato yàti . pihitacchidraü tadata÷cakraü bhramati svayaü jalàkçùñam . tàmràdimalasyàïku÷aråpanalasyàmbupårõasya . ekaü kuõóajalàntardvitãyamagraü tvadhomukhaü ca bahiþ . yugapagmuktaü cet kaü nalena kuõóàdvahiþ patati . nemyàü baddhvà ùañikà÷cakraü jalayantravat tathà dhàryam . nalakapracyutasalilaü patitaü yathà tadvañãmadhye bhramati . tatastat satataü pårõaghañãbhiþ samàkçùñam . cakracyutaü svayamudakaü kuõóe yàti praõàlilayà>% . iti . bãjàni kevalaü tuïgabãja prayogaþ . pàüsavo dhåliprayogàstairyuktàþ prayogàþ . api÷abdàt prayogeùu sugamatarà ityarthaþ . durlabhàþ asàdhàraõatvena manuùyaiþ kartuma÷akyà ityarthaþ . anyathà pratigçhaü svayaüvahànàü pràcuryàpatteþ . iyaü svayaüvahavidyà samudràntarnivàsijanaiþ phiraïgyàkhyaiþ samyagabhyasteti . kuhakavidyàtvàdatra vistàrànudyoga iti saükùepaþ raïgaø .
     atha kapàlàkhyaü jalayantram %<tàmrapàtramadha÷chidraü nyastaü kuõóe'malàmbhasi . ùaùñirmajjatyahoràtre sphuñaü yantraü kapàlakam>% måø yat tàmraghañitaü pàtramadha÷chidramadhobhàge chidraü yasya tat . amalàmbhasi nirmalaü jalaü vidyate yasmin tàdç÷e kuõóe vçhadbhàõóe nyastaü dhàritaü sadahoràtre nàkùatràhoràtre ùaùñiþ ùaùñivàrameva na nyånàdhikaü majjati . adha÷chidramàrgeõa jalàgamanena jalapårõatayà nimagnaü bhavati . tat kapàlakaü ghañakhaõóànàü kapàlapaóavàcyatvàt ghañàdhastanàrdhàkàraü yantraü ùañãyantraü sphuñaü såkùmam tadghañanaü tu %<÷ulbasya digbhirvihitaü palairyat ùaóaïguloccaü dviguõàyatàsyam . tadambhasà ùaùñipalaiþ prapåryaü pàtraü ghañàrdhapratimaü ghañã syàt . satryaü÷amàùatrayanirmità yà hemnaþ ÷alàkà caturaïgulà syàt . viddhaü tayà pràktanamatra pàtraü prapåryate nàóikathàmbubhistat>% måø . iti vyaktam . bhagavatà tu såkùmamuktam . atha ÷aïkuyantraü divaiva kàlaj¤ànàrthaü nànya detyàha raïgaø . %<narayantraü tathà sàdhu divà ca vimale rakau . chàvàsaüsàdhanaiþ proktaü kàsasàvanasuttamam>% måø . devatàbhede påjàdhàrayantràõi dhàraõayantràõi ca tantrasàroktàni dç÷yàni . tallekhanadravyàõi tatroktàni yathà %<kà÷mãrarocanàlàkùàmçgebhamadacandanaiþ . bilikheddhemalekhanyà yantràõyetàni de÷ikaþ . sauvarõe ràjate patre bhårje và samyagàlikhet . atha và tàmrapatre và guñikãkçtya dhàrathet . yàvajjãvaü suvarõe syàt raupye viü÷ativàrùikam . bhårje dvàda÷avarùàõi tadardhaü tàmrapaññake>% . dravyabhedaspar÷e tatra tasyàdhàryatoktà yathà %<bhåmispçùñaü ÷avaspçùñaü yantraü nirmàlyasaïgatam . vidãrõaü laïghitaü mantrã yantraü naiva ca dhàrayet>% .

#<yantraka># naø yantramiva ivàrthe kan (kuüda) dàrubhràmakayantrabhede

#<yantragçha># naø 6 taø . tailikayantràlaye (cànighara) hemacaø .

#<yantragola># puø yantramiva jyoti÷cakràkçtinolayantramiva nolaþvartulaþ . kalàyabhede (mañara) ÷abdacaø .

#<yantraõa># naø yatri--lyuñ . 1 niyamane 2 rakùaõe 3 bandhane ca mediø yuc . 4 pãóàyàm strã ñàp .

#<yantrapeùaõã># strã yantreõeva piùyate'nayà piùa--karaõe lyuñ ïãp . (yàütà) peùaõayantre jañàø .

#<yabha># maithune bhvàø paraø sakaø aniñ . yamati ayà(ya)sãt .

#<yama># uparatau bhvàø paraø sakaø aniñ yacchati ayaüsãt udit ktvà veñ . yamitvà yatvà yattaþ . à + dãrghãkaraõe àtmaø . upa + vivàhe àtmaø .

#<yama># pariveùaõe cuø uø sakaø señ và ghañàø . yamayati yàmavati ayãyamat ta ayayàmat ta .

#<yama># pu yama--gha¤ . %<ahiüsà satyavacanaü brahmacaryamakalkatà . asteyamiti pa¤caite yamàkhyàni vratàni ca>% ityukte 1 ahiüsàdau tacca dehamàtrasàdhyam àva÷yakamava÷yakàryaü nityaü kàryamiti amaraþ indriyàdãnàü 2 saüyamane ca . yamayati ac . pràõinàü ÷ubhà÷ubhakarmànusàreõa daõóavidhàyaka ã÷varaniyukte dakùiõasthe 3 devabhede puø amaraþ . tatsvàmikatvàt 4 kàke ca . bhràtçtvena yamasambandhini 5 ÷anau 6 ekagarbhajàyamàne yamaje triø mediø . 7 dvitvasaükhyàyàü 8 yamadevatàke bharaõonakùatre jyoø . dikpàlayamabhedàþ caturda÷a bhaviùyapuø uktà yathà %<yamàya dharmaràjàya mçtyave càntakàya ca . vaivakhatàya kàlàya sarvabhåtakùayàya ca . auóambaràya daghnàya nãlàya parameùñhine . vçkodaràya citràya citraguptàya vai namaþ>% . thogàïgayamàkùa pàtaø såø bhàø uktà yathà %<yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayo'ùñàvaïgàni>% måø . yathàkramaü eteùàm anuùñhànaü svaråpa¤ca vakùyàmaþ bhàø . tatra %<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahàyamàþ>% måø . tatràhiüsà sarvatho sarvadà sarvabhåtànàmanatidrohaþ . uttare ca yamaniyamàstanmålàstatsiddhiparatayà tatpratipadànàya pratipàdyante tadavadàtakaraõàyaivopàdãyante . tathàcoktaü %<sa khalvayaü bràhmaõo yathà yathà vratàni bahåni samàditsate tathà tathà pramàdakçtebhyo hiüsànidànebhyo nivartamànastàmevàvadàtaråpàmahiüsàü karoti>% . satyaü yathàrthe vàïmanuse yathàdçùñaü yathànumitaü yathà÷rutaü tathà vàïmana÷ceti svabodhasaükràntaye vàguktà sà yadi na va¤cità bhràntà và pratipattibandhyà và bhavet ityeùà sarvabhåtopa kàràrthaü pravçttà na bhåtopaghàtàya yadi caivamapyamidhãya mànà måtopaghàtaparaiva syànna satyaü bhavet pàpameva bhavet tena puõyàbhàsena puõyapratiråpakena kaùñaü tamaþ pràpnuyàt tasmàt parãkùya sarvabhåtahitaü satyaü bråyàt . steyama÷àstra pårvakaü dravyàõàü parataþ svãkaraõaü tatpratiùedhaþ punaraspçhàråpamasteyamiti . brahmacaryaü guptendriyasyopasthasya saüyamaþ . viùayàõàmarjanarakùaõakùayasaïgahiüsàdoùadar÷anà dasvãkaraõamaparigraha ityete yamàþ bhàø . gàruóe tu tasya da÷avidhatvamuktaü yathà %<brahmacarye dayàkùàntirdhyànaü satyamakalkatà . ahiüsà'steya màdhuryaü dama÷caite yamàþ smçtàþ>% 105 aø .

#<yamaka># naø ÷abdàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 389 pçø dç÷yam .

#<yamakoñi># puüstrãø bhågolasya caturthapàdàntarite laïkàtaþ pårvasyàü sthitàyàü devanirmitàyàü puryàm laïkà kumadhye yamakoñirasyàþ pràgiüti siddhànta÷iromaõiþ .

#<yamaghaõñha># puø yogavi÷eùe . %<dve mathàpårvaphalgunyau puõya÷leùàrkacandrayoþ . jyeùñhànuràdhà bharaõã cà÷vinã kujavàsare . hastàrdrà candaje målà pårvàùàóhà ca revatã . jãve hyuttarabhàdra÷ca ÷ukràhe svàtirohiõã . ÷anivàre ÷atabhiùà ÷ravaõà yamaghaõñhakaþ>% sàrasaügrahaþ .

#<yamadagni># puø jamadagnau munibhede .

#<yamaja># triø dviø vaø . yamau ekadà ekatra garbhe sahacarau santau jàgete jana--óa . ekadà ekagarbhajàtayoþ mediø .

#<yamada÷ana># puø baø vaø . yamasya da÷anà iva carvaõasàdhanatvena hiüsakatvàt . %<kàrtikasya dinànyaùñau càùñàgrahàpaõasya ca . yamasya da÷anà eta ladhvàhàrã sa jãvati>% vaidyakokte sauradinaùoóa÷ake . yamadanta÷abdo'pyukte arthe .

#<yamadåtikà># strã yamasya dåtãva ivàrthe kan . 1 tintióãvçkùe amaraþ . yamasya dåta iva kàyati kai--ka . yamadåtaka 2 kàke puüstrãø ÷abdaratnàø striyàü ïãù .

#<yamadruma># puø yamasya drumaþ iva . yamadvàrasthadrumatulye ÷àlmalivçkùe tattulyalauhamayakãlàkãrõavçkùeõa hi nàrakipãóanàttasya yamadrumatvam .

#<yamadvitãyà># strã 6 taø . kàrtika÷ukladvitãyàyàm %<tathà yamadvitãyàyàü yàtràyàü maraõam>% tiø taø .

#<yamadhàra># puø yamasaükhyàkà dhàrà'sya . ubhayapàr÷ve dhàràyukte astre (kirãca) .

#<yamana># naø yama--lyuñ . 1 bandhane 2 uparame ca me daø . yamayati lya . 3 yame puø medi0

#<yamapriya># puø 6 taø . vañavçkùe ÷abdaraø .

#<yamaràja># puø yamànàü caturda÷ànàü ràjà yamaniyàmako ràjà và ñacsamàø . pretànàü ràjani dharmaràje hamacaø . yameùu ràjate ràca--kvip . yamaràóapyatra amaraþ .

#<yamala># naø yamaü yogaü làti là--ka . 1 yugme amaraþ vçndàvanasthe 2 vçkùabhede ca . %<ta¤ca kçùõaþpadà babha¤ca>% harivaüø .

#<yamalapattra># puø yamalàni yugmàni pattràõi yasya . 1 a÷mantakavçkùe 2 kovidàravçkùe ràjaniø .

#<yamavàhana># puø yamaü vàhayati syànàt svànàntaraü nayati vaha--svàrthe õic--lyu . mahiùe hemacaø .

#<yamànã># strã yacchati ùandhimàndyamanayà yama--karaõe lyuñ pçùoø àttvam . 1 ajamodàyàm ÷abdamàø svàrthe ka . yamànikà tatraiva strã .

#<yamunà># strã yama--unan . 1 kàlindyàü nadyàü 2 yamabhaginyàm såryasutàyàm amaraþ . 3 dugàyà¤ca devãpuø .

#<yamunàbhràtç># puø 6 taø . yame amaraþ .

#<yayàti># puø yasya vàyoriva yàtiþ sarvatra rathanatirasya . nahuùàtmaje ràjabhede .

#<yayu># puø yà--ku dvitva¤ca . 1 a÷vamedhãye'÷ve 3 a÷vamàtre ca mediø .

#<yava># puø yu--ac . 1 svanàmakhyàte ÷åkadhànyabhede amaraþ . %<vasante sarva÷asyànàü jàyate pattra÷àtanam . madamànà÷ca tiùñhanti yavàþ kaõi÷a÷àlinaþ>% iti mãmàüsà . aïgulisthe yavàkàre 2 rekhàbhede sàmudrakam tat phalamuktaü tatraiva %<tarjanãmålasaüpçktau yavau putràrthadà kramàt . madhvamàyàü yava÷caivàïguùñhe'pårvadhanapradaþ . madhyamàyàü yadi yavo dç÷yate ca su÷obhanaþ . tadànyasa¤citaü dravyaü pràpnotyaïguùñhake yave . yasyàpi cakramaïgaùñhe yavapårõa¤ca dç÷yate . tadà pitàmahàdãnàmarjitaü lamate dhanam>% iti sàmudrakam . 3 ùañsarùapàtmake parimàõabhede ÷abdacaø .

#<yavakya># naø yavànàü bhavanaü kùetraü yat kuk ca . yavabhavane kùetre amaraþ .

#<yavakùàra># puø yavajàtaþ kùàraþ . yavajàtakùàre lavaõabhede ÷abdara0

#<yavaja># puø yavàt jàyate jana--óa . 3 yavakùàre ratnamàø 2 yavànyà¤ca ràjaniø .

#<yavatiktà># strã yavàkàraü tiktaü phalaü yasyàþ . ÷aïkhinyàü ràjaniø .

#<yavana># puø yu--yu . 1 de÷abhede so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ bahuùu tasya luk . 2 tadde÷astheùu janeùu 3 tannçpeùu baø vaø . 4 vege 5 adhivegayutà÷ve mediø 6 godhåme 7 garjaratçõe 8 turaùkajàtau ràjaniø yayàti÷aptamya tatputrasya turvasorùa÷ye jàtibhede ca puüstrãø striyàü ïãù . 10 vegavati triø .

#<yavanadviùña># puø yavanairdviùñaþ dviùa--kta . guggulau ràjani0

#<yavanapriya># naø 6 taø . marice hemacaø .

#<yavanàcàrya># puø tàjakàdijyotiþ÷àstrakàrake paõóitabhede

#<yavanànã># strã yavanànàü liviþ ïãp ànuk ca . yavanànàü lipyàm siø kàø .

#<yavanàri># strã yavanasyàriþ . ÷rãkçùõe trikàø .

#<yavanàla># puø yavasyeva nàlà (nàóà) yasya . (dedhàna) dhànyabhede hemacaø .

#<yavanàlaja># puø yavasya nàlàt kàõóàt jàyate jana--óa . yavakùàre hemacaø .

#<yavanikà># strã yavantyasyàü yu--lyuñ ïãp svàrthe ka ata ittvam (kànàt) javanikàyàm amaraþ .

#<yavanã># strã yu--lyuñ ïãp . 1 yavànãnàmakoùadhau mediø . ïãù . 2 yavanabhàryàyà¤ca . %<yavanãmukhapadmànàm>% raghuþ .

#<yavaneùña># naø 6 taø . 1 sãsake hemacaø . 2 marice 3 gç¤jane 4 la÷una 5 ràjapalàõóau 6 nijye ca puø . kharjåryàü strã ràjaniø ñàp .

#<yavaphala># puø yava iva phalamasya . 1 vaü÷e amaraþ 2 kuñaje yasya phalamindrayavaþ . 3 jañàmàüsyà¤ca mediø 4 plakùavçkùe ÷abdaraø .

#<yavamadhya># naø yava iva ùadhyaü yasya . càndràyaõabhede prathamadinàdàpa¤cada÷adinamekaikagràsavçddhyà, taduttaraü ca àpa¤cada÷adita krameõekaikagràsahànyà màsasàdhye vrate tasya madhyadivasànàü hi bahulagràsabattvena yavamadhyatulyatvama

#<yavalàsa># puø yavena lasyate saj¤àyàü kartari gha¤ . yavakùàre ÷abdacaø .

@<[Page 4775b]>@
#<yava÷åka># puø yavànàü ÷åkaþ kàraõatvenàstyasyaþ ÷vac . yava kùàre trikàø yava÷åkajàdayo'pyatra ràjaniø .

#<yavasa># naø yu--asac . 1 ghàse 2 tçõe ca amaraþ .

#<yavàgå># strã yåyate mi÷ryate yu--àgå . ùaóguõajalapakve dravabhede (yàu) amaraþ . %<maõóa÷caturda÷aguõe yavàgåþ ùaóguõe'mbhasi>% vaidyakaùaribhàùà .

#<yavàgraja># puø yavasyàgràt ÷åkàt jàyate jana--óa . 1 yavakùàre amaraþ . 2 yavànyà¤ca ràjaniø .

#<yavànã># strã duùño yavaþ ïãp ànuk ca . (joyàni) padàrthe ràjaniø . %<yavànã pàcanã rucyà tãkùõogrà kañukà laghuþ . dãpanã ca tathà tiktà pittalà ÷ukra÷ålahçt . vàta÷leùmodarànàhagulmaplãhakramipraõut>% bhàvapraø .

#<yavàpatya># naø yavasyàpatyamiva tajjàtatvàt . yavakùàre ràjani0

#<yavàmlaja># naø yavajàtàdamlàjjàyate jana--óa . sauvãrake kà¤jikabhede ràjaniø .

#<yavàsa># puø yu--àsa . 1 duràlabhàyàm amaraþ . 2 khadirabhede ca ÷abdamàø 3 muõóàsinã tçkhe strã ràjaniø ñàp . svàrthe ka . yavàsaka tatraiva .

#<yaviùñha># triø ati÷ayena yuvà yuvan--iùñhan yavàde÷aþ . atitaruõe .

#<yavãyas># triø ati÷ayena yuvà yuvan + ãyasun yavàde÷aþ . 1 atitaruõe 2 kaniùñhe ca %<aü÷amaü÷aü yavãyàüsaþ>% smçtiþ . striyàü ïãp .

#<yavottha># naø yavàduttiùñhati ud + sthà--ka . sauvãrake ràjaniø .

#<yavya># naø yavànàü bhavanaü kùetraü yat . yavabhavanayogye kùetre amaraþ . yuta÷candràrkàvatra yat . 2 càndre màse puø . %<yavyadvaya ÷ràvaõàdi sarvà nadyo rajasvalàþ>% pràø taø .

#<ya÷aþpañaha># puø ya÷aþkhyàpakaþ pañahaþ ÷àø taø . óhakkàyàm vàdyabhede amaraþ .

#<ya÷aþ÷eùa># triø ya÷a eva ÷eùo'sva . mçte hemacaø . kãrti÷eùàdayo'pyatra .

#<ya÷ada># naø yena vàyunà ÷ãyate ÷ada--ac . (dastà) khyàte dhàtubhede %<ya÷adaü raïgasadç÷aü rãtihetu÷ca tanmatam . ya÷adaü tuvaraü tiktaü ÷ãtalaü kaphapittahçt . cakùuùyaü paramaü mehàn pàõóuü ÷vàsa¤ca nà÷ayet>% bhàvapraø .

#<ya÷as># naø a÷a--asun dhàtoþ yuñ ca . ÷auryàdibhåte khyàtyaparaparyàye padàrthe amaraþ .

#<ya÷asyà># strã ya÷ase hità ya÷as + yat . 1 jãvantyàm 2 çddhinàmoùadhau ca ràjaniø . 3 ya÷aþsàdhane triø . %<dhanyaü ya÷asyamàyuùyam>% .

@<[Page 4776a]>@
#<ya÷asvat># triø ya÷as + astyarthe matup masya vaþ . ya÷ovi÷iùñe

#<ya÷asvin># triø ya÷as + astyarthe vini . 1 ya÷oyute striyàü ïãp . sà ca 2 jyotiùmatãlatàyàü 3 yavatiktàyàü ràjaniø 4 vanakàrpàsyà¤ca ÷abdaraø .

#<ya÷oda># puø ya÷o dadàti dà--ka . 1 pàrade ràjaniø 2 ya÷odàtari triø . 3 nandagopapatnyàü strã . %<nandagopagçhe jàtà ya÷odàgarbhasambhavà>% devãmàø .

#<yaùñç># puø yaja--tçc . yàga÷ãle .

#<yaùñi># puø yaja--ktin niø na samprasàraõam . 1 dhvajàdidaõóe 2 bhujàdyavalambane daõóe ca mediø ktic . 3 tantau ÷abdarmàø . 4 hàralatàyàü 5 bhàrgyàü 6 madhåkàyàü (yaùñimadhu) strã và ïãp . 7 ÷astrabhede ca mediø .

#<yaùñimadhu># naø yaùñau madhu yasya . svanàmakhyàte latàbhede halàø . kap tatràrthe strã amaraþ .

#<yaùñãka># naø yaùñyà kàyati kai--ka . yaùñãmadhau latàbhede bhàvapra0

#<yaùñãpuùpa># puø yaùñãva puùpamasya . putrajãvavçkùe bhàvapraø .

#<yaùñãmadhu># puø yaùñyàü madhu asya . (yaùñimadhu) svanàmakhyàte latàbhede ràjaniø .

#<yasa># yatne divàø pakùe bhvàø và ÷yan paraø akaø señ . yasyati yasati saüyasyati saüyasati anuyasyati . irit ayasat ayàsãt ayasãt . aya puùàdirityanye udit ktvà veñ . yasitvà yastvà yastaþ .

#<yaska># puø yasa--ka nettvam . munibhede tasya gotràpatyaü ÷ivàø aõ . yàska tadapatye puüstrãø niruktakàrake munibhede puø . bahuùu aõo luk . yaskàþ .

#<yà># gatau adàø paraø sakaø aniñ . yàti ayàsãt yayau

#<yàga># puø yaja--gha¤ . mantrakaraõake vahnyàdyadhikaraõe devodde÷ena havistyàgaråpe yaj¤e amaraþ . tadbhedàþ kàtyàyanàdi÷rautrasåtràdau dç÷yàþ .

#<yàca># yàcane bhvàø ubhaø dvikaø señ . yàcati te ayàcãt ayàciùña . çdit caïi na hrasvaþ . dvit athu yàcathuþ . dvit yàcitram . goõe'sya karmaõi sakàràdayaþ .

#<yàcaka># triø thàca--õvul . yàc¤àkàrake aparaþ .

#<yàcana># naø yàca--lyuñ . yàc¤àyàm . yuc . yàcanà tatràrthe strã .

#<yàcanaka># triø yàca--lyu svàrthe ka . yàcake amaraþ .

#<yàcita># naø yàca--bhàve kta . yàcanavçttau amaraþ . 2 yàcyà¤ca . karmaõi kta . 3 pràrthite triø .

@<[Page 4776b]>@
#<yàcitaka># naø yàcitenàdhigatam kan . yàc¤ayà dhanasvàmino gçhãte (càoyà) dravye amaraþ .

#<yàc¤à># strã yàca--naï . pràrthanàyàm amaraþ .

#<yàjaka># puø yàjayati yaja--õic--õvul . dhanàdilàbhàya paràrthaü yaj¤akartari çtvigàdau .

#<yàjana># naø yaja--õic--lyuñ . dakùiõàrthamanyasya yàgasampàdane %<yajanaü yàjanaü tathà>% manuþ .

#<yàj¤avalkya># puø 1 dharma÷àstrakartari tatsaühità càcàravyavahàrapràya÷cittàtmakàdhyàyatrayànvità . 2 ÷ulkayajuþpravartake munibhede tatkathà bhàgaø 12 skaø .

#<yàj¤asenã># strã yaj¤asenasya drupadaràjasyàpatyaü strã ata i¤ ïãp . draupadyàü pàõóavabhàryàyàm hemacaø .

#<yàj¤ika># puø yaj¤àya hitaþ yaj¤aþ prayojanamasya và ñhak . 1 darbhabhede ÷abdaraø . 2 yàjake çtvigàdau 3 khadire 4 palà÷e 5 a÷vatthe ràjaniø . 6 yajamàne ca .

#<yàjya># naø ijyate'tra yaja--bà õyat . 1 yàgasthàne 2 devapratimàyà¤ca %<yàjyaü kùetramalaïkàram>% iti smçtivyàkhyàyàü dàyabhàge yàjyaü yàgasthànaü devatàpratimà vetyuktam . 3 yàjanãye triø . karaõe õyat . 4 çgvi÷eùe strã . taduccàraõavi÷eùaþ à÷vaø ÷rauø 1 . 45 såø uktaþ .

#<yàtanà># strã cuø yata--yuc . tãvravedanàyàm amaraþ .

#<yàtayàma># triø yàto gato yàma ucitasamayo yasya . 1 jãrõa 2 paribhukte ca amaraþ . 3 paryuùite %<yàtayàmaü gatarasam>% iti gãtà . 3 ucchiùñe mediø . 4 punaþpunaþprayujyamàne ca saüvatsarasàdhye gavàmayane pratyahaü vçhadrathantarasàmnoþ punaþ punaþ prayogàt tasya tathàtvam tàø bràø 4 . 3 . 13 bhàùye dç÷yam .

#<yàtavya># puø yàyate'sau yà--tavya . nçpàõàü yuddhàrthamabhigamye 1 ÷atrau 2 gantavye triø .

#<yàtàyàta># naø yàta¤càyàta¤ca yà--bhàve kta . à + yà--bhàve kta samàhàra dvaø . gamanàgamanayoþ .

#<yàtu># naø yà--tu . 1 ràkùase amaraþ . 2 gantari triø uõàø . 3 kàle puø 4 adhvage triø siø kauø 5 vàyau saükùiptasàø yata--õic--uõ . 6 yàtayitari pravartayitari ca %<yàturyatheti>% tàõóyaø bràø %<yàturyàtayità pravartayiteti>% bhàø .

#<yàtughna># puø yàtaü ràkùasaü gandhena hanti hana--ñak . 1 guggulau ràjaniø .

#<yàtudhàna># puüstrãø yàtu iti dhãyate'midhãyate dhà--lyuñ . ràkùase amaraþ striyàü jàtau ïãù .

@<[Page 4777a]>@
#<yàtç># strã yà--tçc . 1 devarapatnyàm (yà) amaraþ . yàtarau yàtaraþ . tçn . 2 gantari triø . yàtàrau yàtàraþ .

#<yàtrà># strã yà ùñrat . 1 jigãùayà ràj¤àü gamane amaraþ 2 gamanamàtre 3 devodde÷enotsavabhede rathayàtràdau 4 yàpane ca mediø . 5 upàye vi÷vaþ yàtràdinàdikaü muø ciø yàtràprakaraõe dç÷yam .

#<yàtrika># triø yàtràyai hitam . 1 utsave 2 upàye 3 gamanahite nakùatràdau ca .

#<yàthàtathya># naø tathà tadråpasyaucityam avyayãø tasya bhàvaþ ùya¤ . yadvastu yathà bhavituü yuktaü tasya tathàbhàve .

#<yàthàrthya># naø yathàrthasya bhàvaþ . satyatve vàstavikatve .

#<yàdaþpati># puø yàdasàü jalajantånàü patiþ . 1 varuõe 2 samudre amaraþ

#<yàdava># puø yadorgotràpatyamaõ . 1 yaduvaü÷ye striyàü ïãp . 2 tatpradhàne ÷rãkçùõe puø ÷abdaraø . yadånàmidamaõ 3 gomahiùàdike dhane naø abhaø . 4 durgàyàü strã trikàø ïãp

#<yàdas># naø yà--asun duk ca . jalajantumàtre amaraþ .

#<yàdasàünàtha># puø 6 taø aluksamàø . 1 varuõe halàø 2 samudre ca amaraþ . yàdasàüpatyàdayo'pyatra .

#<yàdçkùa(÷a)(÷)># triø yasyeva dar÷anamasya yad + dç÷--kma (ña) kvip và . yatsadç÷e yathàvidhe . ñàntàttu striyàü ïãp .

#<yàdçcchika># triø yadçcchayà àgataþ ñhak . yathecchayà pràpte .

#<yàna># naø yà--bhàve lyuñ . 1 gamane upacita÷akteþ ràj¤aþ målaràùñràdirarkùà kçtvà riporàskandanàya 2 gamane ca amaraþ . karaõe lyuñ . 3 gamanasàdhane rathàdau amaraþ .

#<yàpana># naø yà--õic--lyuñ . 1 kàlàdeþ kùepaõe hemacaø . 2 nirasane ca mediø .

#<yàpya># triø yà--õic--õyat . 1 nindye 2 adhame amaraþ . 3 kùepaõãye mediø . niþ÷eùamapratikàrye upa÷amanãye 4 rogabhede ca bhàvapraø tatra tallakùaõàdikamuktaü yathà %<yàpanãyantu taü vidyàt kriyàü dhàrayate hi yaþ . kriyàyàntu nivçttàryà sadyo ya÷ca vina÷yati . pràptà kriyà dhàrayati susvinaü yàpyamàturam . prapatiùya divàgàraü stambho yatnena yojitaþ . sàdhyà yàpyatvamàyànti yàvyà÷càsàdhyatàü tathà . ghnanti pràõànasàdhyàstu naràõàmakriyàvatàm>% .

#<yàpyayàna># puø yàpyaü kùepyaü kutsitaü và pada÷ånyatvàt itarabàhyatvàdvà yànam . (mahàpàlà) ÷ivikàyàm amaraþ .

#<yàma># puø yama gha¤ . 1 samaye mediø 1 prahare ca amaraþ . %<yàmo yàtastathàpi nàyàtaþ>% iti sàø daø .

@<[Page 4777b]>@
#<yàmaghoùa># puüstrãø yàme ghoùo'sya . 1 kukkuñe ÷abdacaø striyàü ïãù . 2 ghañikàyantrabhede strã trikàø .

#<yàmala># naø yamala + svàrthe'õ . 1 yugale hemacaø . 2 tantra÷àstrabhede ca . %<sçùñi÷ca jyotiùàkhyànaü nityakçtyapradãpanam . kramasåtraü varõabhedo jàtibhedastathaiva ca . yugadharma÷ca saükhyàto yàmalasyàùñalakùaõam>% . tattu ùaóvidham àdiyàmalaü 1 brahmayàmalaü 2 viùõuyàmalaü 3 rudrayàmalaü 4 gaõe÷ayàmalam 5 àdityayàmalam 6 ca iti vàràhãtantram . asya varmyàditvamapi tatràrthe .

#<yàmavatã># strã yàmàþ bahavaþ tritvasaükhyàyutàþ santyasyàü bhåmni matup makha vaþ ïãp . 1 ràtrau ràjaniø 2 haridràyà¤ca

#<yàmàtç># puø jàyàü màti tçc pçùoø . jàmàtç÷abdàrthe ÷abdara0

#<yàmi># strã yama--in . 1 kulastriyàü 2 bhaginyàü antaþsthayàdau rabhasaþ . %<yà(jà)mayoyàni gehànãti>% manuþ . 3 ràtrau ÷abdaraø . 4 yamapatnobhede vahnipuø %<arundhatã vasuryàmirlambà bhànurmarutvatã . saïkalpà ca måhårtà ca sàdhyà vi÷và ca nàmataþ . dharmapatnyo da÷a tvetàstàkhapatyàni me ÷çõu>% .

#<yàmitra># naø jyotiùokte lagnarà÷ibhyàü saptame sthàne .

#<yàmitravedhaþ># puø yàmitre saptamasthàne vedhaþ pàpagrahasaüyogaþ . vivàhàdau varjye %<pàpàt saptamanaþ ÷a÷ã>% ityàdyukte yogabhede upayama÷abde 1267 pçø dç÷yam .

#<yàminã># strã yàmàþ trisaükhyàtàþ santyasya bàhulye ini . 1 ràtrau 2 haridràyà¤ca amaraþ .

#<yàminãpati># puø 6 taø . 1 candre ÷abdaraø 2 karpåre ca . rajanã÷àdayo'pyatra .

#<yàmã># strã yamasyeyam yamo devatàsyà và tasyeyaü vàü aõ ïãp 1 dakùiõasyàü di÷i 2 yamasambandhinyàü yàtanàyàü 3 bharaõãtàràyàü ca . yàmi + và ïãp . 4 yàmi÷abdàrthe ca .

#<yàmuneùñaka># naø yamunàyàü bhavaü yàmunaü tadiveùñakam . sãsake jañàø tasya kçùõatvàt yàmunajalatulyatvàttathàtvam .

#<yàmya># puø yàmã dik nivàso'sya yat . 1 agastye 2 candanavçkùe ca mediø . yamodevatàsya tasyedaü và õya . 3 yamasambandhini triø 4 bharaõãnakùatre ca jyoø 5 dakùiõade÷asthe triø .

#<yàmyàyana># naø yàmyàyàm ayanaü såryasya gatiþ . såryasya dakùiõàyane tadàdhàreùu raveþ mçgasaükràntitaþ pareùu ùañsu màseùu ca .

#<yàmyodbhåta># puø yàmye dakùiõade÷e udbhåtaþ . ÷rãtàlavçkùe ràjaniø .

@<[Page 4778a]>@
#<yàyajåka># puø yaja--yaï--åka . punaþpunaþyàga÷ãle amaraþ .

#<yàyàvara># puø de÷àdde÷àntaraü yàti yà--yaï--varac . 1 a÷va medhoyà÷ve jañàø tasya nànàde÷agamanatvàttathàtvam 2 jaratkàrumunau ca trikàø . 3 bhå÷avakragamana÷ãle triø .

#<yàva># puø yu--ap svàrthe aõ . 1 alakte amaraþ svàrthe ka . yàvaka tatra . yàva iva kan (kultãkalài) 2 vrãhidhànyabhede amaraþ .

#<yàvat># triø yat parimàõamasya matup . 1 yatparimàõe striyàü ïãp . yà--vati . 2 sàkalye 3 avadhau 4 vyàptau 5 màne 6 avadhàraõe ca avyaø amaraþ . etacchabdayoge dvitãyà .

#<yàvattàvat># avyaø yàvacca tàvacca dvaø . vãjagaõitaprasiddhe avyaktamànànayanàya kalpye prayame rà÷au .

#<yàvatitha># triø yàvatàü påraõaþ yàvat + óañ ithuk ca . yàvat parimàõapåraõe .

#<yàvana># puø yu--õic--lyu . sihlàkhyagandhadravye amaraþ .

#<yàvanàla># puø yavanàla eva svàrthe aõ . dhànyabhede (janàra) ràjaniø .

#<yàvanàla÷ara># puø ya vanàla iva ÷araþ . ÷arabhede ràjaniø .

#<yàvanàlã># strã yavanàlasya vikàraþ aõ ïãp . yavanàlabhavàyàü ÷arkaràyàm ràjaniø .

#<yàva÷åka># puø yava÷åkasya vikàraþ aõ . yavakùàre ratnamàø .

#<yàùñãka># puø yaùñiþ praharaõamasya ãkak . yaùñyà yoddhari amaraþ .

#<yàsa># puø yasa--kartari saüj¤àyàü gha¤ . 1 duràlabhàyàm amaraþ bhàve gha¤ . 2 prayàse .

#<yu># mi÷raõe ami÷raõe ca adàø paraø sakaø señ . yauti ayàvãt .

#<yu># bandhe kryàø ubhaø sakaø aniñ . yunàti yunãte ayauùãt ayoùña .

#<yu># triø ndane cuø àtmaø sakaø señ . yàvayate ayãyavat .

#<yukta># triø yuja--kta . 1 miõite mediø . 2 abhyàsava÷àd sadà sarvaviùayakaj¤ànayute yogini puø bhàùàø 3 ucite 4 nyàyàgatadravyàdau ca naø amaraþ 5 (elànã) vçkùabhede strã ratnamàø .

#<yuktarasà># strã yukto raso yasyàþ . ràsnàyàü (kàñà àmarulã) amaraþ .

#<yukti># strã yuja--ktin . 1 nyàye mediø . 2 vyavahàre 3 anumàne 4 tatsàdhakaliïgaj¤ànàdau svapakùasàdhakavipakùabàdhakapramàõopandhàse tarkapraø vyavahàre kàni cit veùà¤cilliïgàni nàradenoktàni yathà %<ulkàhasto'gnido j¤eyaþ ÷astrapàõi÷ca pàtakaþ . ke÷àke÷igçhãta÷ca yugapat pàradàrikaþ . kuddàlavàõirvij¤eyaþ setubhettà samãpagaþ . tathà kuñhàrahasta÷ca vanacchettà prakãrtitaþ . pratyakùacihnairvij¤eyo daõóapàruùyakçnnaraþ . asàkùipratyayà hyete pàruùye tu parãkùaõam>% . %<yuktirarthàvadhàraõam>% sàø daø ukte 6 nàñakàïgavi÷eùe ca . tatra nyàye %<÷rutyorvirodhe nyàyastu balavànarthanirõaye . yuktihãnavicàre tu dharmahàniþ prajàyate>% mãmàüsakàþ .

#<yuga># varjane bhvàø paraø sakaø señ idit . yuïgati ayuïgãt .

#<yuga># naø yugi--ac pçùoø nalopaþ . 1 yugme dvitvasaükhyànvite satyatretàdvàparakaliråpe 2 kàlavi÷eùe 3 vçddhinàmauùadhe 4 hastacatuùkaparimàõe 5 rathahalàderaïgabhede puø (joyàla) mediø .

#<yugakãlaka># puø 6 taø . rathàdyaïgayugadhàraõàrthe kãlakàkàre kàùñhakhaõóabhede amaraþ .

#<yugandhara># puø yunaü rathasya yugakàùñhaü dharati dhç khac . rathasya yugakàùñhàsa¤jane kuvaràkhye 1 kàùñhabhede amaraþ . 2 parvatabhede ca ÷abdaraø .

#<yugapad># avyaø yugamiva padyate pada--kvip . ekakàle ityarthe amaraþ .

#<yugapattra># puø yugamiva saühataü pattramasya . kovidàravçkùe hemacaø và kaù . tatraiva . ÷iü÷apàvçkùe strã trikàø ñàp ata ittvam .

#<yugapàr÷vaga># puø yugapàr÷ve gacchati gama--óa . abhya sàrthaü làïgalapàr÷ve baddhe vçùe amaraþ .

#<yugala># naø yugaü dvitvaü làti là--ka . yugme dvitvasaükhyànvite amaraþ .

#<yugalàkhya># puø yunalena varàtmakena vya¤janavarõadvayenàkhyàyate à + khyà--ka . 1 varvaravçkùe ràjaniø . 2 yugalanàmake triø .

#<yugànta># puø yugànàü satyàdãnàmantastadupalakùito và kàlaþ . 1 pralaye 2 tatkàle ca halàø .

#<yugma># naø yuja--bhak pçùoø jasya ga . 1 dvitvasaükhyànvite (joóà) yugale . %<yumbàgnikçtabhåtàni ùaõmunyorvasurandhrayoþ . rudreõa dvàda÷ã yuktà caturda÷yàdha pårõimà . pratipadàpyamàvasyà tivyoryugmaü mahàphalam>% ityukte 2 tithivi÷eùayoge 3 samarà÷iùu ca 4 mithunarà÷au ca jyo0

#<yugmapattra># puø yugmàni pattràõyasya . 1 raktakà¤canavçkùe ratnamàø yugmaparõàdayo'pyatra . saüj¤àyàü kan . 2 ÷iü÷apàvçkùe strã ÷abdaraø ñàp ata ittvam .

#<yugmaphalà># strã yugmàni phalàni yasyàþ . 1 indracirbhañhyàü 2 vç÷ciphàlau ca ràjaniø .

#<yugya># naø yugamarhati yuga + yat . 1 vàhane yàne . yugaü vahati yat . 2 yugavàhake'÷vàdau triø amaraþ .

@<[Page 4779a]>@
#<yuccha># pramàde bhvàø paraø sakaø señ . yucchati ayucchãt .

#<yuja># yutau ruø uø sakaø aniñ . yunakti yuïkte irit ayujat ayaukùãt ayukta yuyoja yuyuje . ajantopasargàt uda÷ca parasmàt àtmaø .
     anu + pra÷ne sakaø àø . anuyuïkte anuyogaþ .
     abhi + vyavahàreõàskandane (nàli÷akarà) sakaø àtmaø abhiyuïkte abhiyogaþ .
     ud + àyojane sakaø udyame akaø udyuïkte udyogaþ .
     upa + bhojane sakaø sambandhabhede akaø àtmaø upayuïkte upayogaþ .
     ni + preraõe sakaø àtmaø niyuïkte . niyogaþ .
     pari + anu + dåùaõàya pra÷ne àtmaø sakaø . paryanuyuïkte paryanuyogaþ .
     pra + uccàraõe vyavahàrabhede ca sakaø àtmaø prayuïkte prayogaþ
     prati + pratiråpe yoge sakaø àø pratiyuïkte pratiyogaþ .
     sam + saüyoge sakaø paø saüyunakti saüyogaþ .

#<yuja># nindàyàü cuø àø sakaø señ . yojayate ayåyujata .

#<yuja># samàdhau diø àtmaø aniñ . yujyate . yuyuje .

#<yuja># bandhane yutau ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . yojayati te yojati . ayåyujat ta . ayojãt .

#<yuj># triø diø yuja kvip . 1 samàdhimati . yuk yujau . ruø yuja kvip . 2 saüyogavati triø yuï yu¤jau yu¤jaþ iti bhedaþ cuø yuja--ninde bhàve kvip . 3 nindàyàm avyaø .

#<yu¤jàna># puø yuja--÷ànac . 1 yogavi÷eùavati bhàvanàsahakàreõa sarvapadàrthaj¤àtari bhàùàø . 2 rathasàrathau 3 vipre ca mediø .

#<yuta># dãptau bhvàø àø akaø señ . yotate . ayotiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<yuta># triø yu--kta . 1 saüyukte 2 milite 3 amilite ca . 4 hastacatuùñayamàne naø mediø .

#<yutaka># naø yu--kta yuta--ka và tataþ svàrthe ka . 1 saü÷aye 2 yuge 3 strãvasanà¤cale 4 caraõàgre 5 yautuke dhane mediø . 6 maitrãkaraõe ÷abdaraø . 7 saü÷rave 8 ÷årpàgre ca nànàrthamàø . 9 strãvastrabhede hemaø . 10 saüyukte triø .

#<yutavedha># puø vivàhàdau varjye candreõa saha pàpagrahayoge upayama÷abde 1267 pçø lallavàkye dç÷yam .

#<yuddha># naø yudha--bhàvàdau kta . 1 parasparàbhighàtàrthaü ÷astràdikùepaõavyàpàre yodhane 2 tadàdhàre saügràme amaraþ . jyotiùokte grahàõàü gatibhedakçte yodhanaråpe 3 parasparamilana vi÷eùe ca . grahayuddha÷abde 2766 pçø dç÷yam .

#<yudha># yuddhe divàø àø sakaø aniñ . yudhyate ayuddha yuyudhe .

@<[Page 4779b]>@
#<yudh(dhya)># strã yudha--sampaø kvip và ñàp . 1 yuddhe yodhane 2 saügràme ca amaraþ .

#<yudhàjit># puø kroùñunçpaputre màdrãgarbhajàte nçpabhede harivaüø 35 aø .

#<yudhàna># puø yudha--uõàø kàna . 1 kùatriye caõàdikoø .

#<yudhiùñhira># puø yudhi yuddhe sthiraþ %<gaviyudhibhyàü sthiraþ>% pàø ùatvam . pàõóava÷reùñhe .

#<yupa># vimohe divàø paraø akaø señ . yupyati irit ayupat ayopãt .

#<yuyudhàna># puø yudha--kànac dvitvam . 1 indre sàtyakinàmani yàdave kùatriyabhede trikàø . 2 kùatriyamàtre ca saükùiptasàø .

#<yuvakhalati># strã yuvatireva khalatiþ puüvat . (ñàk) rogavatyàm yuvatyàm .

#<yuvagaõóa># puø 6 taø . yåno gaõóasthavraõabhede . (vayasphoóà) ÷abdaraø .

#<yuva(ti)tã># strã yuvan + ti ïãp và . 1 yauvanavatyàü striyàm ÷abdaraø . yuvan--ïãp . yånãtyapyatra . 2 strãmàtre bhàguriþ 3 haridràyàü ÷abdacaø .

#<yuvatãùñà># strã yuvatãnàmiùñà . svarõayåthikàyàm ràjaniø .

#<yuvan># triø yu--kanin . 1 ÷reùñhe 2 nisargabalavati mediø . %<àùoóa÷àdbhaved bàlastaruõastata ucyate>% ityuktavayaske 3 taruõe ca . %<jãvati tu vaü÷ye yuvà>% pàø såtrairukte pautràderapatye 4 caturthàdau bàlàdisvareùu 5 svarabhede .

#<yuvanà÷va># puø såryavaü÷ye màndhàtçpitari nçpabhede .

#<yuvaràja># puø yuvaiva ràjà ñacsamàø . ràjayogyakiyatkàryakare 1 ràjaputre amaraþ . 2 buddhabhede trikàø .

#<yuùa># bhajane sauø paraø sakaø señ . yoùayati ayoùãt . yoùà yuùmad

#<yuùmad># triø sauø yuùa--madik . saübodhyacetane bhavacchabdàrthe . uktàrthe'sya sarvanàmatà triùu liïgeùu samaråpatà ca .

#<yåka># puüstrãø yå--kvip ka . matkuõe (ukuõa) strãtve ñàp .

#<yåti># strã yu--ktin niø dãrghaþ . mi÷rãkaraõe .

#<yåtha># naø yu--thak vçùoø dãrghaþ . sajàtãyasamudàye amaraþ .

#<yåthanàtha># puø 6 taø . vanyagajàdãnàü pradhàne amaraþ . yåthapàdayo'pyatra .

#<yåthikà># strã yu--thak pçùoø dãrghaþ svàrthe ka ata ittvam ñàp . 1 amlànake mediø 2 pàñhàyàü ràjaniø . 2 yåthyà¤ca (yui) amaraþ .

#<yåthã># strã yu--thak pçùoø dãrghaþ ïãp . (yui) puùpapradhàne vçkùe amaraþ .

#<yåpa># puünaø yu--pak pçùoø dãrghaþ . 1 yaj¤ãyapa÷ubandhanakàùñhabhede tallakùaõaü yaj¤apàr÷ve dç÷yam . yàgasamàpticihnàrthe 2 stambhe ca amaraþ 3 jayastambhe puø uõàdikoø .

@<[Page 4780a]>@
#<yåpakañaka># puø 6 taø . yaj¤asamàptisåcakakàùñhasya ÷iraþsthe valayàkàre kàùñhamaye padàrthe caùàle amaraþ .

#<yåpadru># puø yåpàya druþ prakçtivikçtibhàvàt 4 taø . khadiravçkùe yåpadrumàdayo'pyatra trikàø .

#<yåùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . yåùati ayåùãt yuyåùà .

#<yåùa># puünaø yåùa--ka . 1 mudgàdikkàthe amaraþ . %<aùñàda÷aguõe nãre ÷amãthànya÷çtorasaþ . virasànne ghanaþ ki¤cit peyàto yåùa ucyate . uktaþ sa eva niryåho rucikçcca vi÷eùataþ>% . yåùasya prakàràntaramàha kalkadravyapalaü ÷uõñhãü pippalã¤càrdhakàrùikãü . vàriprasthena vipacettadbhavau yåùa ucyate . %<yåùo balyo laghuþ pàke rucyaþ kaõñhyaþ kaphàpahaþ>% . atha mudgayåùavidhiþ %<mudgànàü dvipalaü toye ÷çtamardhàñakonmite . pàdasthaü marditaü påtaü dàóimasya palena tat . yuktaü saindhavavi÷vàhvadhànyakaiþ pàdakàü÷ikaiþ . kaõàjãrakayo÷cårõàcchàõaikenàvacårõitam . saüskçto mudgayåùo'yaü pitta÷leùmaharo mataþ>% . atha tasya guõàþ %<mudgànàmuttamo yåùo dãpanaþ ÷ãtalo laghuþ . vraõordhvajatrårugdàhakaphapittajvaràsrahçt>% . atha mudgàmalakayåùaguõàþ %<mudgàmalakayåùastu bhedã pittànilàpahaþ . tçódàha÷amanaþ ÷ãto mårchà÷ramamadàpahaþ>% bhàvapraø . 2 brahmadàrudçkùe puø ÷abdaraø .

#<yeùa># yatne bhvàø àø akaø señ . yeùate ayeùiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<yoktra># naø yujyate'nena yaja--ùñran . ã÷àdaõóàdau yugabandhanàrthe dàmani (yota) amaraþ .

#<yoga># puø yuja--bhàvàdau gha¤ . saüyoge 1 melane 2 upàye 3 varmàdidhàraõe 4 dhyàne 5 yuktau ca amaraþ . %<yoga÷cittavçttinirodhaþ>% iti pàta¤jalokte 6 sarvaviùayemyo'ntaþkaraõavçtternirodhe %<saüyogaü yogamityàhurjãvàtmaparamàtmanoþ>% ityukte 7 jãvàtmaparamàtmanoraikye . 8 asabhyàrthalàbhacintàyàm 9 dehasthairye 10 ÷abdàdãnàü prayoge 11 bheùaje 12 vi÷vàsaghàtake 13 dravye kàrmaõe ca mediø . 14 samudàya÷abdasyàvayavàrthasambandhe %<yogabalaü samàkhyà>% iti mãmàüsakàþ . %<yogaþ karmasu kau÷alam>% ityukte 15 yathàsthitavastuno'nyathàråpapratipàdane yathà saüsàrabandhahetorapi karmaõo'bandhamokùahetutvam . 16 jyotiùokteùu ravicandrayogàdhãneùu viùkumbhàdiùu saptaviü÷atau padàrtheùa . tithivàranakùatràõàm anyatarànyatamànàü 17 sambandhavi÷eùeùu siddhiyogaþ amçtayogaþ ardhodayayoga ityàdi . 18 chale ca %<yogàdhamanavikrãtamiti>% smçtiþ . 19 naiyàyike 20 dhane hemacaø 21 càre 24 såtre trikàø . cittavçttinirodharåpayoga÷ca dvividhaþ . ràjayogo hañayoga÷ca . tatra ràjayogaþ pata¤jalinoktaþ . hañayogastu tantra÷àstroktaþ . tasya prakàràntareõa traividhyam bhàgaø 11 . 20 aø uktaü yathà ÷rãbhagavànuvàca %<yogàstrayo mayà proktà nçõàü ÷reyo vidhitsayà . j¤ànaü karma ca bhakti÷ca nopàyo'nyo'sti kçtracit . nirviõõànàü j¤ànayogo nyàsinàmiha karmasu . teùvanirviõacittànàü karmayoga÷ca kàminàm . yadçcchayà matkathàdau jàta÷raddhastu yaþ pumàn . na nirviõõo nàtisakto bhaktiyogo'sya siddhidaþ . tàvat karmàõi kurvãta na nirvidyeta yàvatà . matkathà÷ravaõàdau và ÷raddhà yàvanna jàyate . svadharmastho yajan yaj¤airanà÷ãþkàma uddhava! . na yàti svarganarakau yadyanyanna samàcaret . asmillàüke vartamànaþ svadharmasyo'naghaþ ÷uciþ . j¤ànaü vi÷uddhamàpnoti madbhakti¤ca yadçcchayà>% . 23 jyotiùokte lagnàdigçhavi÷eùe grahabhedayoge yathà ràjayogaþ nàbhasayoga ityàdi . yàtràyàü yàtràlagnàt kendratrikoõasthite budhajãva÷ukràõàmekasmin yathoktaü muø ciø %<ekoj¤ejyasiteùu pa¤camatapaþkendreùu yogastathà dvau cetteùvadhiyoga eùu sakalà yogàdhiyogaþ smçtaþ>% . yoge kùemamathàdhiyogagamane %<kùemaü ripåõàü badhaþ>%

#<yogakùema># naø yoga÷ca kùema¤ca samàhàraþ dvaø . alabhyalàmacintàsahite labdhaparirakùaõe %<yogakùemaü vahàmyaham>%

#<yogaja># naø yogàt jàyate jana--óa . 1 agurucandane bhàvapraø . 2 yogajàtamàtre triø . 3 nyàyàdyukte pratyakùasàdhane alaukikasannikarùabhede puø .

#<yogadàna># naø yogena chalena upadhinà và dànam . %<yogadànapratigraham>% iti smçtyukte sopadhike dàne .

#<yoganidrà># strã yogaråpà nidrà . pralaye parame÷varasya sarvajãvasaühàrecchayà yogaråpe 1 vyàpàre %<yoganidràmupeyuùaþ>% devãmàø 2 tadadhiùñhàtryàü durgàyà¤ca .

#<yogapañña># naø yogàbhyàsàrthaü paññam . yogidhàrye paññasåtrabhede yogapadakamapyatra . %<trividhaü yogapadakamàdyaü vyàghràjinodbhavam . dvitãyaü mçgacarmàóhyaü tçtãyaü tantunirmitam . caturmàtrapravistàraü dairghyeõa yaj¤asåtravat>% siddhànta÷ekharaþ . caturmàtraü caturaïgalamàtram vãramiø .

@<[Page 4781a]>@
#<yogapãñha># puünaø yogayogyaü pãñhamàsanam . devàdãmàsanabhede

#<yogamàyà># strã yoga eva màyà . bhagavato jagatsarjanàrthàyàü ÷aktau %<yogamàyàmupà÷ritaþ>% iti bhàgaø 10 skaø ràsàrambhe tadadhiùñhàtryàü 2 durgàyà¤ca .

#<yogaraïga># puø yogena raïgo'tra . (nàraïga) jambãrabhede ràjani0

#<yogaråóha># puø yogo'vayava÷aktiþ råóhiþ samudàya÷aktiþ ete sto'sya ac . avayava÷aktyà samudàya÷aktyà ca arthabodhake païkaja÷abdàdau . tatra hi ubhaya÷aktyà païkajanmakartçtvaråpàvayavàrthavi÷iùñapadmatvavi÷iùñasva bodhaþ . ubhayàrthabodhanàcca païkajàte kumudàdau sthalajàte padme ca na tatpadaprayogaprasaïgaþ .

#<yogaråóhi># strã yogena sahità råóhiþ . ÷abdasya vçttibhede yayà païkajanikartçtvavi÷iùñapadmasya bodhaþ .

#<yogavàhin># puø yogena vahati vaha--õini . 1 pàrade 2 kùàrabhede ca hemacaø .

#<yogàcàra># puø bauddhabhede tanmata¤ca buddha÷abde 4581 pçø dç÷yam

#<yogàdhamana># naø yogena chalenopadhinà và''dhamanam . sopadhike chalahetuke ca bandhakadàne . %<yogàdhamanavikrãtam>% iti smçtiþ .

#<yogàråóha># puø yogamàråóhaþ à + ruha--kta . %<yadà tu nendriyàrtheùu na karmaùvanuùajjate . sarvasaükalpasantyàsã yogàråóhastadocyate>% ityukte yogibhede %<yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% iti gãtà .

#<yogàsana># naø yogàrthamàsanam . 1 yoga÷àstrokte svastikàdau àsanamede hemacaø . %<atha yogàsanaü vakùye yat kçtvà yogivadbhavet . årvoþ pàdataladvandvaü svàïke baddhvà karadvayam>% iti rudrajàø ukte 2 àsanabhede ca .

#<yogin># triø yuja--ghinuõ . %<àtmaupamyena sarvatra samaü pa÷yati yo'rjunaþ . sukhaü và yadi và duþkhaü sa yogã paramo mataþ>% gãtàdyuktayogayukte 2 saüyogavati ca triø striyàü ïãp . sà ca tatra 3 durgàyàü 4 tac÷aktibhedeùu akùobhyàdiùu catuþùaùñiprakàreùu devatàpratimà÷abde 3995 pçø dç÷yam . %<pratipannavamã pårve ràmarudrau ca pàvake . ÷arastrayoda÷ã yàmye vedamàsau ca nairçte . ùaùñhã caturda÷ã pa÷càt vàyavyàü munipårõime . dvitãyà da÷amã yakùe ai÷ànyàü càùñamã kuhåþ>% ityukteùu pårvàdidigbhedàd 5 tithibhedeùu tatphalaü vàme ÷ubhakarã proktà pçùñhe sarvàrthasàdhinã jyoø taø . àva÷yakatve yàmàrdhabhede tasyàþ ÷ubhatvaü samayàmçte uktaü yathà yasyàü di÷yudayaü yàti tato yàmàrdhabhuktikà . bhramantã tena màrgeõa bhavettatkàlayoginã . tena %<pràcãdhane÷varahutà÷anakauõapeyavàyavyavàruõayamàdhipa÷aïkareùu . eùu kramànnivasati pratipannavamyoþ pçùñhe sthità ÷ubhakarã giriràjaputrã>% . 6 maïgalàpiïgalàdida÷àbhede ca da÷à÷abde 3484 pçø dç÷yam .

#<yogã÷vara># puø 6 taø . 1 yàj¤avalkyamugau 2 yoginàü ÷reùñhe ca . 3 durgàyàü strã ïãp .

#<yoge÷vara># puø 6 taø . 1 ÷rãkçùõe %<yoge÷varaü! tato me tvaü dar÷ayàtmànavyayam>% gãtà . 2 durgàyàü ca 3 bandhyàkarkoñyàü strã bhàvapraø ïãp .

#<yogeùña># naø yogàya yojanàrthamiùñam . sãsake amaraþ .

#<yogya># triø yogamarhati yat yuja--õyat và . 1 yogàrhe 2 ucite 3 nipuõe 4 ÷akte ca . 5 puùyanakùatre puø mediø . 6 çddhinàmauùadhe naø amaraþ .

#<yogyatà># strã yogyasya bhàvaþ tal . 1 sàmarthye 2 ÷àbdabodhasàdhane %<padàrthe tatra tadvatà yogyatà parikãrtità>% bhàùàø ukte 3 tatpadàrthe tatpadàrthavattàråpe 4 parasparànvaye bàdhàbhàvaråpe vàrthe ca .

#<yogyà># strã yogamarhati yat yuja--õyat và kutvam . 1 abhyàse såryastriyà¤ca mediø 3 ÷àstràbhyàse hemacaø .

#<yogyànupalabdhi># strã yogyasya pratyakùàdinà upalabdhumarhasyànupalabdhiraj¤ànam . nyàyàdyukte abhàvagràhake sàdhanabhede . tathàhi ghañàdisattve tatra ghañàbhàvo nànupalabhyate tasya pratiyogino ghañàdeþ sattvena tatpratyakùakàraõasàmagryasattvena tatpratyakùasyàbhàvàt kintu ghañàsyàbhàvo gçhyate pi÷àcàdyabhàvasya tu na pratyakùatà tatpratiyogipi÷àcàderdar÷anàyogyatvàt . vedàntimate iyaü pramàõàntaram vedàntapaø 6 paø .

#<yojana># naø yuja--bhàvàdau lyuñ . 1 saüyoge õic--lyuñ . 2 saüyogakaraõe . 3 caturùu kro÷eùu . %<syàd yojanaü kro÷acatuùñayena>% %<prathamamagamadahnà yojane yojane÷aþ>% iti ca lãlàø . 4 paramàtmani ca mediø . 5 aïgulau nighaø . yuja--õic--yuc . yasyàrthasya yatrànvayaþ tadvàcaka÷abdasya tadvàcaka÷abdena 6 àsattisampàdane strã .

#<yojanagandhà># strã yojanaü vyàpya gandho yasyàþ . 1 kaståryàm 2 sãtàyàü 3 vyàsamàtari satyavatyà¤ca mediø . svàrthe kap ata ittvam tatraivàrthe .

#<yojanaparõã># strã yojanaü vyàpya parõànyasyàþ vistãrõaparõatvàt . ma¤jiùñhàyàm ratnamàø .

@<[Page 4782a]>@
#<yojanavallã># strã yojanaü vyàpya vallãva . ma¤jiùñhàyàm amaraþ svàrthe ka hrasvaþ ñàp . tatraiva ràjaniø .

#<yoñaka># triø yuña--õvul . 1 melake vivàhamelaka÷ca upayama÷abde 1248 pçø dç÷yaþ .

#<yotra># naø yu--ùñran . yoktre (yota) amaraþ .

#<yoddhç># puø yudha--tçc . yuddhakartari amaraþ .

#<yodha># puø yudha--ac . 1 yuddhakàrake amaraþ . bhàve gha¤ . 2 yuddhe .

#<yodhana># naø yudha--bhàve lyuñ . 1 yuddhe . karaõe lyuñ . 2 astràdyàyudhe . kartari lyu . 3 yuddhakartari puø .

#<yodhanasaüràva># puø yodhanasya yuddhàya saüràvaþ àhvànam 4 arthe 6 taø . yodhànàü yuddhàrthe parasparàhvàne amaraþ .

#<yonala># puø yavasya nala iva kàõóo'sya pçùoø uttvam . (dedhàna) ÷asyabhede hemacaø .

#<yoni># puüstrãø yu--ni . 1 maõyàdãnàmutpattisthàne àkare mediø . 2 kàraõe 3 jale hemaø . 4 strãõàmasàdhàraõacihne amaraþ . 5 taddevatàke pårvaphalgunãnakùatre jyoø . strãtve và ïãp . 6 utpattisthànamàtre trikàø .

#<yonija># naø yonisthànàt jàyate jana--óa . dehabhede 1 jaràyuje 2 aõóaje ca dehe .

#<yonimudrà># strã yonyàkàrà mudrà . tantrokte devatàvi÷eùapåjàïge pradar÷anãye aïgulãsannive÷avi÷eùe tallakùaõantu %<mithaþ kaniùñhike baddhvà tarjanãbhyàmanàmike . anàmiø kordhvasaü÷liùñe dãrghamadhyamayoradhaþ . aïguùñhàgradvayaü nyasya yonimudreyamãrità>% tantrasàø . 2 målabandharåpe yonerbandhabhede tallakùaõamuktaü padàrthàdar÷e %<pàrùõibhàgàn susaüpãóya yonimàrgaü tathà gudam . apànamårdhvamàkarùet målabandho nigadyate . gudameóhràntaraü yonistàmàku¤cya prabandhayet . yuvà bhavati vçddho'pi satataü målabandhanàt>% . (yonisthànamudraõàt yonimudràtvamasyàþ) %<seyaü mayoktà khalu yonimudrà bandha÷ca devairapi durlabho'sya . anena bandhena na sàdhyate yannàstyeva tatsàdhakapuïgavasya>% .

#<yoniroga># puø 6 taø . ùoóa÷avidhe bhagarogabhede %<udàvçttà 1 tathà vandhyà 2 viplutà 3 ca pariplutà 4 . vàtalà 5 yonijo rogo vàtadoùeõa pa¤cadhà . pa¤cadhà pittadoùeõa tatràdau lohitàkùarà 1 . prasraüsinã 2 bàmanã 3 ca putraghnã 4 pittalà 5 tathà . atyànandà 1 karõinã 2 ca caraõà 3 nandapårvikà 4 . atipårvàpi 5 sà j¤eyà ÷leùmalà 5 ca kaphàdimàþ . ùaõóyaõóinã 1 . 2 ca vikçtà 3 måcãvaktrà 4 tridoùiõã 5 . pa¤caità yonayaþ proktàþ sarvadoùaprakopataþ>% . atha tàsàü lakùaõànyàha %<saphenilamudàvçttà 1 rajaþ kçcchreõa mu¤cati . bandhyà 2 niràrtavà j¤eyà viplutà 3 nityavedanà . pariplutàyàü 4 bhavati gràmyadharbhe tvarà bhç÷am . vàtalà 5 karka÷àstabdhà÷ålanistodapãóità . catasçùvapi càdyàsu bhavantyanilavedanàþ>% . anilavedanàstodàdayaþ vàtalàyàü tvati vàtavedanà boddhavyà vàtaletyanvayàt . %<sadàhaü kùarate raktaü yasyàþ sà lohitàkùarà 1 . prasraüsinã 2 saüsåte ca kùobhità duùprajàyinã>% . %<kùobhità vimardità sraüsate svasthànàccyavate duùprajàyinã duùñaprajanana÷ãlà . satata mudgiredvãryaü vàmanã 3 rajasà yutam . sthitaü hi pàtayedgarmaü putraghnã 4 raktasaüsravàt>% . putra÷abdo'tràpatyopalakùakaþ . %<atyarthaü pittalà 5 yonirdàhapàkajvarànvità . catasçùvapi càdyàsu pittaliïgocchrayo bhavet>% . atyànandà 1 na santoùaü gràmyadharbheõa vindati . karõinyàü 2 karõikà yonau ÷leùmàsçgbhyàü prajàyate . karõikà màüsasya karõikàkàrogranthiþ . %<maithune caraõà 3 pårba puruùàdatiricyate . atiricyate rajomu¤catãtyarthaþ . bahu÷a÷càticaraõà 4 tayorvãryaü na tiùñhati>% . bahu÷aþ vàraüvàramatiricyate tayoþ caraõàticaraõayoþ . %<÷leùmalà 5 picchalà yoniþ kaõóåyuktàti ÷ãtalà . catasçùvapi càdyàsu ÷leùmaliïgocchrayo bhavet . anàrtavà'stanã ùaõóã 1 kharaspar÷à ca maithune>% . astanã ãùatstanau yasyàþ sà atra lakùyà ùaõóã . mahàmeóhragçhãtàyà bàlàyà aõóinã 2 bhavet . mahàmeóhra puruùastena grahãtàyàþ bàlàyàþ måkùmayonicchidràyàþ aõóinã 3 aõóavallambamànà yonirbhavati . vivçtàü måcã vaktrà¤càha %<vivçtà 3 ca mahàyoniþ såcãvaktràti 4 saüvçtà . tridoùajàmàha sarvaliïgasamutthànaü sarvadoùaprakãpajam . cataëùvapi ca dyàsu sarvaliïganidar÷anam>% . ayàsàdhyàü yonimàha . %<pa¤càsàdhyà bhavantãha yonayaþ sarvadoùajàþ . pa¤ca ùaõóãprabhçtayaþ>% atha yonikandasya nidànamàha . %<divàsvapnàdatikrodhàt vyàyàmàdatimaithunàt . kùatàcca nakhadantàdyai rvàtàdyàþ kupità yathà>% . yathàsvanidànaü kupità vàtàdàþ . råpabhàha %<påya÷oõitasaïkà÷aü lakucàkçtisannibham . janayanti yadà yonau nàmnà kandaþ sa yonijaþ>% . lakucàkçtisannibhaü lakucàkàraü guóakamatra vi÷eùyaü boghyam . vàtajàdibhedena råpramàha . %<råkùaü vivarõaü sphuñitaü vàtikaü taü vinirdi÷et . dàharàgajvarayutaü vidyàtpittàtmakaü tu tam . tilapuùpapratãkà÷aü kaõóåmantaü kaphà prakam . sarvaliïgasamàyuktaü sannipàtàtmakaü vadet>% .

#<yoùà># strã yuùa--ac ñàp . striyàm gàryàm amaraþ .

#<yoùit># strã yuùa--iti . gàryàm amaraþ . halantatvàdvà ñàp . yoùitàpyatra ÷abdaraø .

#<yoùitpriyà># strã 6 taø . 1 haridràyàü bhàvapraø . 2 nàrãpriyamàtre triø .

#<yauktika># triø yuktita àgataþ ñhak . 1 yuktisiddhe 2 yogye ca . yuktau adhikçtaþ ñhak . 3 narmasaciye puø ÷abdaraø .

#<yaugika># triø yogàt prakçtipratyayàrthasambandhàt àgataþ ñhak . prakçtipratyayalabhyàrthavàcake ÷abde yathà pàcakàdi÷abdaþ pàkakartçbàcakaþ . bogàya prabhavati ñhak . 2 bogabomye

#<yauña># saübandhe bhvàø paraø sakaø señ . bauñati ayauñãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<yauóa># yauñavat sarvam . yauóati ayauóãt çdit .

#<yautaka># naø yute vivàhakàle'dhigatam vuõ . vivàhakàle labdhe dhane halàø . iti dàyabhàgànusàriõaþ . vãramiø tu %<yu mi÷raõe iti dhàtvanusàràt vivàhakàle ekàsanopaviùñayorbadhåvarayoryad bandhubhirdãyate tatyutayoridaü yautakamiti vyutpattyà yautakamityucyate>% ityuktam ata eva nighaõñau yutayoryautakamityuktam . anye tu vivàhe strãpuüsàveka÷aroratayà mi÷ritau bhavata iti %<asthibhirasthãni màüsairmàüsàni>% ityàdi÷rutyà tathokteþ vivàhena yutayoridam ityàhuþ . vastutaþ vivàhakàlottaramekàsanopraviùñayoreva dattaü dhanaü yautakaü lokaprasiddhaü vãramiø uktaü sàdhãyaþ . %<màtu÷ca yautakaü yat syàt kumàrã bhàga eva saþ>% manuþ .

#<yautava># naø yu--tu yotuþ tasya bhàvaþ aõ . 1 parimàõe amaraþ .

#<yautuka># naø yoturyogakàlastatra labdhaü kaõ . vivàhakàle labdhe dhane yautaka÷abde dç÷yam .

#<yaudhàjaya># naø åhagàne 1 praø dar÷ite sàmabhede %<rauravayaudhàjaye vàrhate bhavataþ>% ÷rutiþ .

#<yaudheya># puø yodha eva àyudhajãvisaüghatvàt svàrthe óhak 1 yoddhari . 2 uttarasthade÷abhede puø vçø saø 14 aø . budhàyàþ apatyam %<dvyacaþ>% pàø óhak . 2 yudhàyà apatye . tataþsvàrthe a¤ ÷àrïgaraø striyàü ïãn . yaudheyã .

#<yauna># triø yonitaþ yonisambandhàt àgatam aõ . 1 yonitaþ pràpte . yonerayamaõa . 2 vaivàhikasambandhe puø . pràø viø baudhàyanaþ %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàd yaunàt sadyo hi ÷ayanà÷anàt>% . sumantuþ %<ya÷caiteryaunamaukhasrauvyàdãnàü sambandhànàmanyatamena saha samparkamiyàt tasyàpyetadeva pràya÷cittaü vidadhyàditi>% .

#<yauvata># naø yuvatãnàü samåhaþ aõ . yuvatisamudàye amaraþ .

#<yauvana># naø yåno bhàvaþ aõa . 1 tàruõye %<à ùoóa÷àd bhaved bàlastaruõastata ucyate . vçddhaþ syàt saptaterårdhvam>% ityukte 2 avasthàbhede .

#<yauvanakaõñaka># puünaø yauvanasya kaõñaka iva cihnam . (vayas phoóà) vraõabhede ÷abdamà0

#<yauvanada÷à># strã karmaø . tàruõye avasthàbhede .

#<yauvanalakùaõa># naø 6 taø . 1 stane 2 làvaõye ca mediø .

#<yauùmàka># triø yuùmàkamidam yuùmad + aõ yuùmàkàde÷aþ . yuùmatsambandhini . kha¤ . yauùmakãno'pyatra triø . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàrya saïkalite vàcaspatye yakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ra>#

#<ra># rakàraþ vya¤janavarõabhedaþ spar÷avarõoùmavarõayormadhyasthatvàt antasthavarõaþ . asyoccàraõasthànaü mårdhvà . jihvàgreõa mårdhvasthànasyeùatspar÷enoccàraõàdasya àmyantaraprayatna ãùatspçùñam . bàhyaprayatnà÷ca saüvàranàdaghoùà alpapràõa÷ca . varõàbhidhàne asya vàcaka÷abdà uktà yathà %<ro raktaþ krodhinã rephaþ pàvakastaijaso mataþ . prakà÷ã dar÷ano dãpà ratatçùõà paraü balã . bhujaïge÷o matiþ såryo dhàtå raktaprakà÷akaþ . vyàpako revatã dànaü dakùàüso vahnimaõóalam . ugravegà sthåladaõóo vedakarõopalàmbarà . prakçtiþ sugalo brahma÷abda÷ca gàyako ghanaþ . ÷rãkaõñha åùmà hçdayaü muõóã tripurasundarã . savinduryonijo jvàlà ÷rã÷ailo vi÷vatomukhã>% . asya vyeyaråpaü yathà %<repha¤ca ca¤calàpàïgi! kuõóalãdvayasaüyutam . ruktavidyullatàkàraü pa¤cadevàtmakaü sadà . pa¤capràõamayaü varõa trivindusahitaü sadà>% kàmadhenutaø . asyàdhiùñhàtçdevatàråpaü yathà %<lalajjihvàü mahàraudrãü raktàsyàü raktalocanàm . raktavarõàmaùñabhujàü raktapuùpopa÷obhitàm . raktamàlyàmbaradharàü raktàlaïkàrabhåùitàm . mahàmokùapradàü nityàmaùñasiddhipradàyikàm . evaü dhyàtvà brahmaråpàü tanmantraü da÷adhà japet>% . màtçkànthàse'sya dakùàüse nyàsyatà . kàvyàdau prayoge %<rastu dàham>% vçø raø ñãkokteþ dàhaþ phalam .
     puø rà--óa . 1 vahnau 2 ugre mediø . 3 kàmànale ca ÷abdaraø . 4 chandaþ÷àstraprasiddhe laghumadhye àdyantaguruyute ragaõe kàvyàdau tasya prathamaprayoge maraõaü phalam asya devatà'gniþ .

#<raüha># gatau adaø cuø ubhaø sakaø señ . raühayati te araraühat ta .

#<raühas># naø raüha--asun . vege amaraþ .

#<raka># svàde pràptau ca cuø ubhaø sakaø señ . ràkayati--te arãrakat ta

#<rakta># naø ranja--karaõe kta . 1 kuïkume 2 tàmre 3 pràcãnàmalake mediø . 4 sindåre 5 hiïgule 6 padmake ràjaniø . 7 ÷arãrasthe rasapàkajanye màüsahetau rudhiràkhye dhàtubhede amaraþ . 8 kusumbhe 9 hijjale 10 rohitavarõe ca puø 11 tadvati triø amaraþ . 12 paràge kartari kta . 13 anurakte mediø 14 krãóàrate ca garaõiþ . karmaõi kta . 15 nãlyàdibhãra¤jite triø . karaõe kta . 16 ma¤jiùñhàyàü 17 làkùàyàü 19 gu¤jàyà¤ca strã ràjaniø ñàp . bhàve kta . 20 ràge naø . dhàtubhedaraktasvaråpàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<yadà raso yakçdyàti tatra ra¤jakapittataþ . ràgaü pàkaü ÷a saüpràpya sa bhavedraktasaüj¤akaþ . raktaü sarva÷arãrasthaü jãvasyàdhàramuttamam . snigdhaü guru casaü svàdu vidagdhaü pittavadbhavet>% . jãvasyàdhàranuttamamiti, yata àha . %<jãvo vasati sarvasmindehe tatra vi÷eùataþ . vãrye rakte male yasmin kùãõe yàti kùayaü kùaõàditi>% . vãrye rakte male ca ÷arãràrambhake vàgbhañoktaparimàõamite ÷uddhe jãvo vasati na tu duùñe pravçddhe raktasràvaõopade÷asya vaiyarthyaprasaïgàt . pittavadbhavet amlavadbhavedityarthaþ . atha raktasya sthànamàha %<yakçt plãhà ca raktasya mukhyasthànantayoþ sthitam . anyatra saüsthitavatàü raktànàü poùakaü bhavet>% . asçkkara÷abde 559 pçø dç÷yam .

#<raktaka># puø raktaü rudhiramiva kàyati kai--ka ivàrthe kan và . 1 amlànavçkùe 2 bandhkavçkùe mediø . 3 rakta÷obhà¤jane 4 raktairaõóe ca ràjaniø . 5 rudhire 6 raktavastre ca naø . 7 anuràgiõi mediø 9 vinodini ca triø .

#<raktakanda># puø raktavarõaþ kando'sya . 1 vidrume pravàle hemacaø 2 raktàlau 3 raktapalàõóau ca ràjaniø .

#<raktakamala># naø raktaü kamalamiva . raktavarõotpale ràjaniø . pçùoø . raktakambalamapyatra naø .

#<raktakaravãra># puø karmaø . raktavarõapuùpakakaravãravçkùe ràjaniø svàrthe ka tatràrthe .

#<raktakà¤cana># puø karmaø . raktavarõapuùpakakà¤canavçkùe ÷abdacaø .

#<raktakàõóà># strã raktaþ kàõóo'syàþ . raktapunarnavàyàm ràjaniø .

#<raktakumuda># naø karmaø . 1 raktavarõapuùpakakairave jañàø . 2 raktakairavaraktakokanade apyatra naø jañàø .

#<raktakusuma># puø raktàni kusumànyasya . pàribhadre (pàladàmàdàra) ràjaniø .

#<raktakesara># puø raktàþ kesarà asya . 1 pàribhadre ràjaniø . 2 punnàgavçkùe ca ratnamàø .

#<raktakhadira># puø sàrato raktavarõaþ khadiraþ . raktavarõasàrake khadiravçkùe ràjaniø .

#<raktagandhaka># naø raktena gandhakabhiva . vole (gandharasa) ràjani0

#<raktaghna># puø raktaü hanti hana--ñak . 2 rohitakavçkùe jañàø . 2 dårvàyàü strã ÷abdacaø .

#<raktacandana># naø karmaø . svanàmakhyàte candanabhede amaraþ . %<raktaü (candanam) pãtaü guru svàdu charditçùõàsrapittanut . pittanetrahitaü vçùyaü jvaravraõaviùàpaham>% bhàvapra0

#<raktacitraka># naø karmaø . (làlacità) kùapabhede ràjaniø .

#<raktacårõa># naø karmaø . 1 sindåre hàràø 2 raktavarõacårõamàtre ca

#<raktajhiõñã># strã karmaø . (nàlajhàñi) puùpadhànakavçkùabhede amaraþ .

#<raktatuõóa># puø raktaü tuõóamasya . 1 ÷ukapakùiõi ràjaniø . 2 raktamukhake triø kap . raktatuõóaka månàge ràjaniø .

#<raktatçõà># strã raktaü tçõaü yasyàþ . gomåtrikàyàm ràjani0

#<raktatrivçt(tà)># strã karmaø . (nàlateoói) vçkùabhede ràjani0

#<raktadantikà># strã raktà dantà asyàþ kap ata ittvam . dàóimãsthe durgà÷aktibhede %<makùayantyà÷ca tànugràn vaivracittàn mahàsuràn . raktà dantà bhaviùyantãti>% upakrame tato màü devatàþ sarve martyaloke ca mànavàþ . stuvanto vyàhariùyanti satataü daktadantikàm devãmàø . iti tannàmaniruktiþ .

#<raktadalà># strã raktàni dalànyasyàþ . nàlikàyàm (nàlate) ràjaniø .

#<raktadç÷># puø raktà dçk netramasya . kaùote . raktanetràdayo'pyatra

@<[Page 4785a]>@
#<raktadhàtu># puø karmaø . gairike trikàø . 2 tàmre ca ràjaniø dehasthe rudhiraråpe rasadhàtujàte màüsadhàtuhetau 3 dhàtumede ca asçkkara÷abde 559 pçø dç÷yam .

#<raktanàla># puø rakto nàlo'sya . jãva÷àke ràjaniø .

#<raktapa># puüstrãø raktaü pabati pà--ka . 1 ràkùase mediø . striyàü ïãù . 2 raktapànakartari triø . 3 jalaukàyàü 4 óàkinyà¤ca strã mediø ñàp .

#<raktapattrikà># strã raktàni pattràõyasyàþ kap ata ittvam . 1 nàkulyàü 2 raktapunarnavàyà¤ca ràjaniø .

#<raktapallava># puø 6 vaø . 1 a÷ãkavçkùe ràjaniø . karmaø . 2 raktavarõapallave astrãø .

#<raktapàkã># strã raktaþ pàkaþ phalaü yasyàþ ïãp . vçhatyàm ràjaniø .

#<raktapàda># puø 6 taø . 1 ÷ukapakùiõi hemacaø . 2 kajjàlau latàyàü 3 haüsapadyàïka strã ràjaniø ïãù padbhàva÷ca .

#<raktapàyinã># strã raktaü pàtuü ÷ãkamasyàþ pà + õini ïãp . jalaukàyàm (joüka) ràjaniø .

#<raktapàrada># naø karmaø . hiïgule hàràø . tatràrthe puø jañàø .

#<raktapitta># naø rogabhede . tallakùaõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<gharmavyàyàma÷okàdhvavyavàyairatisevitaiþ . tãkùõoùõakùàralavaõairamlaiþ kadubhireva ca . pittaü vidagdhaü svaguõairvidahatyà÷u ÷oõitam>% . tãkùõaü maricàdi . uùõamagnitàpàdi . kùàroyavakùàràdiþ . vidagdhaü svaguõaiþ svakàraõaiþ guõaistãkùõàdibhiþ . guõairiti bahutvena tãkùõa mlalavaõakañåùõagharmàdayo gçhyante vidahati dåùayati . atha raktapittasya sàmànyaü lakùaõamàha %<tataþ pravartate raktamårdha¤càdho dvidhà'pi và>% . atra raktamityupalakùaõam . tena saüsçùñaü pitta¤ca . ataeva rakta¤ca pitta¤ca raktapittamiti dvandva iti su÷rutaþ . rakta¤ca tat pittaü ceti raktapittaü ràgapràptaü pittaü raktamityucyate raktaü pittaü karmadhàraya÷ca iti carakaþ . ubhayatràpi na doùaþ kàraõatrayàt . kàraõatrayamàha %<saüyogàt dåùaõàt tattu sàmànyàt gandhavarõayoþ . rakta¤ca pittamàkhyàtaü raktapittaü maõãùibhiþ>% . màrgànàha %<årdhvaü nàsàkùikarõàsyairmeóhrayonigudairadhaþ . kupritaü romakåpai÷ca samastaistatpravartate>% . kupitaü pittam . pårvaråpamàha %<sadanaü ÷ãtakàmitvaü kaõñhadhåmàyanaü vamiþ . lohagandhi÷ca ni÷vàso bhavatyasmin bhaviùyati>% . vi÷iùñaråpamàha %<sàndraü sapàõóu sasnehaü pilikaü ca kaphànvitam>% . vàtikamàha %<÷yàvàruõaü sapheta¤ca tanu råkùa¤ca vàtikam>% . paittikamàha %<raktapittaü kaùàyàbhaü kçùõaü gomåtrasannibham . mecakàïgàradhåmàbhama¤janàbha¤ca paittikam>% . mecakam cikvaõaü kçùõavarõam . a¤janaü sroto¤janaü tadàbham . saüsargavi÷eùeõa màrgamedamàha %<saüsçùñaü liïgasaüsargàdtriliïgaü sànnipàtikam . årdhvagaü kaphasaüsçùñamadhogaü màrutànugam . dvimàrgaü kaphabàtàmyàmubhàbhyàü tat pravartate>% . upadravànàha %<daurbalyaü ÷vàsakàsajvaravamathumadàþ pàõóutàdàhamårchà bhukte ghorovidàhastvadhçtirapi sadà hçdyatulyà ca pãóà . tçùõà koùñhasya bhedaþ ÷irasi ca tapanaü påyaniùñhãvana¤ca dveùo bhakte'vipàko vikçtirapi bhavedraktapitopasargàþ>% . vikçtiþ màüsaprakùàlanàbhatàdiþ . sàdhyàdikamàha ekadoùànugaü sàdhyaü dvidoùàt yàpyamucyate . %<yattridoùamasàdhyaü syànmandàgnerativegavat . årdhvaü sàdhyamadho yàpyamasàdhyaü yugapadgatam . vyàdhibhiþ kùãõadehasya vçddhasyà'na÷ratastu yat>% . atha sàdhyamàha %<ekamàrgaü balavato nàtivegaü navotthitam . raktapittaü sukhe kàle sàdhyaü syànnirupadravam>% . sukhe kàle hima÷i÷irayoþ . asàdhyamàha %<màüsaprakùàlanàbhaü kkathitamiva ca yatkardamàmbhãnibhaü và medaþpåyàsrakalpaü yakçdiva yadi và pakvajambåphalàbham . yat kçùõaü yacca nãlaü bhç÷amapi kukhapaü yatra coktà vikàràstadvarjyaü raktapittaü surapatidhanuùà yacca tulyaü vibhàti>% . uktà vikàrà daurbalyàdayaþ . surapatidhanuùà tulyaü nànàvarõam . %<yena copahato raktaü raktapittena mànavaþ . pa÷yedbhç÷aü viyaccàpi tadasàdhyamasaü÷ayam>% . yena raktapittenopahataþ manuùyaþ dç÷yaü ghañaprañàdikaü raktaü pa÷yati sa na÷yati viyaccàpi adç÷yamapãtyarthaþ . athàriùñamàha . %<lohitaü chardayedyastu bahu÷o lohitekùaõaþ . lohitodgàradar÷ã ca mriyate raktapaittikaþ>% . lohitodgàradar÷ã vyàdhimahimnodgàramapi lohitaü pa÷yatãtyarthaþ .

#<raktapuùpa># naø karmaø . 1 rakte kusume raktaü puùpamasya . 2 karavãre jañàø 3 rauhitakavçkùe 4 raktakà¤canavçkùe 5 dàóimavçkùe 6 raktavakavçkùe ratnamàø 7 bandhåkavçkùe 8 punnàgavçkùe ca ràjaniø 9 ÷àlmalãvçkùe strã jañàø ñàp . raktapuùpaka palà÷avçkùe rohitakavçkùe ca jañàø . parpañe ÷àlmalivçkùe ca ràjani0

#<raktapuùpikà># strã raktàni puùpàõi yasyàþ kap ata ittvam . 1 lajjàlulatàyàm ÷abdacaø 2 raktapunarnavàyàm 3 bhåmipàñalau ca ràjanighaõñuþ .

#<raktapuùpã># strã raktàni puùpàõyasyàþ ïãp . 1 pàñalivçkùe (pàrula) 2 javàyàm 3 àvartakãlatàyàm 4 nàgadamanyàm 5 karuõãvçkùe 6 uùñrakàõóyàü ca ràjaniø .

#<raktapåraka># naø raktaü rudhiraü pårayati sevanàt påra--õvul . vçkùàmle ràjaniø .

#<raktapramava># puø raktavarõaþ prasavaþ puùpamasya . 1 karavãre 3 raktà mlàne ca ràjaniø .

#<raktaphala># puø raktàni phalànyasya . 1 vañavçkùe jañàø . 2 vimbikàyàü (telàkucà) strã amaraþ ñàp .

#<raktabàluka># naø karmaø . sindåre hàràø raktabàlukàpyatra strã

#<raktama¤jara># puø raktavarõà ma¤jarã astyasya ac . niculavçkùe trikàø .

#<raktamålà># strã 6 taø . lajjàlulatàyàm . kap . devasarùape puø ràjaniø .

#<raktameha># puø karmaø . prameharogabhede %<visramuùõaü salavaõaü raktàbhaü raktamehataþ>% bhàvapraø .

#<raktamokùaõa># naø 6 taø . rudhirasràvaõe . %<vedanopa÷amàrthàya tathà'pàka÷amàya ca . acirot patite ÷othe ÷oõitasràvaõa¤caret>% . caret kuryàt . %<ekatastu kriyàþ sarvà raktamokùaõamekataþ . raktaü hi vedanàmålaü taccennàsti nacàpi ruk . vivarõe kañhine ÷yàve vraõe càtyantavedane . savi÷eùe vi÷eùeõa jalaukobhiþ padairapi>% . ÷oõitasràvaõa¤caredityanenànvayaþ bhàvapra0

#<raktayaùñi># strã raktavarõà yaùñirasyàþ . ma¤jiùñhàyàm jañàø . kap . raktayaùñikà tatraiva .

#<raktaraõu># puø raktà reõavo'sya . 1 palà÷akalikàyàm 2 sindåre ca mediø 3 punnàge ràjaniø .

#<raktala÷una># naø karmaø . (làlara÷una) målabheda ràjaniø .

#<raktalà># strã raktaü rudhiraü hetutvenàstyasyàþ lac tat làti sevanàt là--ka và . kàkatuõóyàm ràjaniø .

#<raktavañã># strã raktavarõà vañãva . masårikàyàm trikvàø .

#<raktavarga># puø raktànà varmaþ samudàyaþ . dàóimakiü÷ukalàkùàbandhåkaharidràdvayajavàkusumbhapuùpama¤jiùñhàlaktakaråpe samåhe ràjaniø .

#<raktavarõa># puø rakto varõà'sya . 1 indragopakãñabhede ràjaniø . karmaø . 2 rohitaråpe puø 3 tadvati triø .

#<raktavardhana># puø raktaü rudhiraü vardhayati bhojanàt vçdhaõic--lyu . vartàkau ÷abdacaø .

#<raktavarùàbhå># puø varùàyàü bhavati bhå--kvip karmaø . raktapunarnavàyàm ràjaniø .

#<rakta(bã)vãja># puø raktavarõàni vã(bã)jànyasya . 1 dàóime ràjaniø raktaü rudhirameva vã(bã)jamutpattiþ kàraõaü yasya . %<raktavinduryadà bhåmau patatyasya ÷arãrataþ . samutpatati medinyàstatpramàõastadà'suraþ>% devãmàø ukte asurabhede

#<raktavçntà># strã raktaü vçntaü yasyàþ . ÷ephàlikàyàm ÷abdaca0

#<raktavçùñi># strã 6 taø . daivakçtopadravabhede rudhiravarùaõe kçtyacintàmaõau %<rakte ÷astrodyogo màüsàsthivasàdibhirmarakaþ . dhànyahiraõyatvakphalakusumàdye varùite bhayaü vidyàt>% jyoø taø .

#<rakta÷àli># puø karmaø . (làladhàna) dhànyabhede bhàvapraø . dhànya÷abde 3876 pçø dç÷yam .

#<rakta÷igra># puø karmaø . (làlasajanà) vçkùabhede ràjaniø .

#<rakta÷ãrùaka># puø raktaü ÷aurùàsya kap . 1 saraladrume ratnamàø . 2 raktamastakake triø .

#<rakta÷çïgika># naø raktaü ÷çïgamivàstyasya ñhan . viùabhede ràjani0

#<raktasandhyaka># naø raktà sandhyeba kan . raktavarõe kahlàre amaraþ

#<raktasaroruha># naø karmaø . raktapadme amaraþ .

#<raktasarùapa># puø karmaø . (ràisarùà) ràjikàyàm ràjaniø .

#<raktasahà># strã raktaü sahate saha--ac . raktàmlàne ràjani0

#<raktasàra># naø raktaþ sàro'sya . 1 raktacandane 2 amlavetase puø ràjaniø .

#<raktasaugandhika># naø karmaø . (nàlasudi) raktavarõakahlàre jañà0

#<raktàkàra># puø raktavarõa àkàro mårtiryasya . 1 prabàle ràjaniø 2 raktamårtike triø .

#<raktàkùa># puø rakte akùiõã yasya ùacsamàø . 1 pàràvate 2 mahiùe 3 cakore ràjaniø 4 raktanetravati kråre jane ca triø 5 sàrase ca mediø . striyàü jàtau sarvatra ïãù .

#<raktàïga># naø raktamaïgaü yasya yasmàdvà . 1 kuïkume 2 maïgalagrahe 3 kampille (óaharakaramacà) ca puø 4 prabàle puünaø mediø . 5 jãvantyàm 6 ma¤jiùñhàyà¤ca strã bhàvapraø ïãp .

#<raktàti(tã)sàra># puø raktami÷rito'ti(tã)sàraþ . vaidyakaprasiddhe rogabhede . %<pittakçttu yadàtyarthaü dravyama÷nàti paittike . taddoùàjjàyate ÷ãghraü raktàtãsàra ulvaõaþ>% bhàvapraø . ati(tã)sàra÷abde 106 pçø dç÷yam .

#<raktàdhàra># puø 6 taø . dehàvarake carmaõi ràjaniø .

#<raktàpaha># naø raktaü rudhiramapahanti apa + hana--óa . gandharase vole ràjaniø .

#<raktàpàmàrga># puø karmaø . (làla àpàïa) kùupabhede ràjani0

#<raktàmra># puø nityakaø . koùàmre ràjaniø .

@<[Page 4787a]>@
#<raktàmlàna># puø karmaø . raktamahàsahàlatàyàm ràjaniø .

#<raktàrbuda># puø rogavi÷eùe . tallakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà %<doùapraduùñà rudhiraü sirà÷ca saüïkocya saüpãddhya tatastvapàkam . sasràvamunnahyati màüsapiõóaü màüsàïkurairàvçtamà÷uvçddhim . sravatyajasraü rudhiraü praduùñamasàdhya metadrudhiràtmakantu . raktakùayopadravapãóitatvàt pàõóurbhavedarbudapãóita÷caü . doùo'tra pittaü, rudhiraü sirà÷ca saïkocya saüpãóya saühatãkçtya màüsàsçjoþ sarveùvarbudeùu duùyatvaü, raktaje tu vi÷eùato raktaduùñiþ evaü màüsàrbude vi÷eùato màüsaduùñirboddhavyà . tato màüsapiõóamunnahyati udgataü karoti . apàkaü ãùatpàkaü yathà syàdevamiti kriyàvi÷eùaõam . ãùatpàka÷caikade÷apàkena . raktakùayopadravapãóitatvàt raktakùayopadravàþ su÷rutenoktàþ . taiþ pãóitatvàt arbudapãóitaþ>% . ÷àtatapãyakarmavipàke %<raktàrbudavisarpàdyà upapàpodbhavà gadàþ>% ityuktam .

#<raktàr÷as># naø ar÷arogabhede . tallakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà raktolvaõà gude kãlàþ pittàkçtisamanvitàþ . vañaprarohasadç÷à gu¤jàvidrumasannibhàþ . te'tyarthaü duùñamuùõa¤ca gàóhavióbhiþ prapãóitàþ . sravanvi sahasà raktaü tasya càtipravçttitaþ . bhekàbhaþ pãóyate du khaiþ ÷oõitakùarasambhavaiþ . hãnavarõavalotsàho hataujàþ kaluùaindriyaþ . viñ ÷yàvaü kañhinaü råkùamadhovàyurna vartate . tanu càruõavarõa¤ca phenila¤càsçgar÷asam . kañhyåruguda÷åla¤ca daurbalyaü yadi và'dhikam . tatrànubandho vàtasya heturyadi ca råkùaõam . ÷ithilaü ÷vetapãta¤ca viñ snigdhaü guru ÷ãtalam . yadyar÷asàü ghana¤càsçk tattu sat pàõóu picchilam . gudaü sapicchaü stimitaü guru snigdha¤ca kàraõam . ÷leùmànubandho vij¤eyastatra raktàr÷asàü budhaiþ . gude kãlà ar÷àüsi pittàkçtisadç÷àþ . duþkhairogaiþ tvakpàruùyàmbu÷ãtapràrthanàdibhiþ . kaluùendriyaþ vyàkulasarvendriyaþ . raktajasyàpi vàtolvaõasya lakùaõamàha . tatra raktàr÷asi anubandhaþ ulvaõatvam . råkùaõaü råkùayatãti råkùaõaü råkùaü dravyam . pittolvaõasya lakùaõam %<raktolvaõà gude kãlàþ pittàkçtisamanvitàþ>% ityàdinaivoktam raktapittayoþ samànaliïgatvàt . kapholvaõasya lakùaõamàha . sapicchaü picchilàrdraü stimitamàrdracarmàvaguõñhitamiva .

#<raktàlu># puø karmaø . (÷akarakanda) àlubhede ràjaniø .

@<[Page 4787b]>@
#<raktikà># strã rakteva kan ata ittvam . 1 gu¤jàyàü 2 ràjikàyàü ràjaniø 3 parimàõabhede rattikàparimàõe ca .

#<raktekùu># puø karmaø . (kàjalà) ikùubhede ràjaniø .

#<raktairaõóa># puø karmaø . (làlabheraõóà) vçkùabhede ràjaniø .

#<raktotpala># naø karmaø . kokanade lohitavarõe padme amaraþ . raktotpalamiva puùpamastyasya ac . 2 ÷àlmalivçkùe (÷imuna) puø ràjaniø . raktamutpalamiva . 3 nairike naø hàrà0

#<raktotpalàbha># puø raktotpalasya kokanadasyevàbhà yasya . 1 raktaråpe jañàø 2 tadvati triø .

#<rakùa># pàlane bhvàø paraø sakaø señ . rakùati arakùãt rarakùa . ¤ãt rakùito vartate .

#<rakùaþsabha># naø rakùasàü ràkùasànàü sabhà klãvatvam . ràkùasasamåhe amaraþ .

#<rakùaka># triø rakùa--õvul . rakùàkartari striyàü ñàp ata ittvam

#<rakùaõi(õã)># strã rakùa--ani và ïãp . tràyamàõàlatàyàm ràjaniø .

#<rakùas># naø rakùyate havirasmàt rakùa--apàdàne'sun . ràkùase amaraþ .

#<rakùà># strã rakùa--bhàve a ñàp . 1 rakùaõe 2 tadarthe rakùasåtre ca %<rakùa0! mà cala mà cala>% rakùàbandhamantraþ . rakùati rakùa ac ñàp . 3 jatuni mediø . 4 bhasmani ca strã ÷abdaraø . 5 rakùake triø .

#<rakùàpattra># puø rakùàrthaü pattramasya . mårjapattravçkùe ràjaniø .

#<rakùita># triø rakùyate'tra rakùa--kta . 1 bhàõóe . 2 vaidyabhede puø .

#<rakùivarga># puø rakùiõàü vargaþ . rakùakasainyàdigaõe (praharigaõa)

#<rakùoghna># naø rakùo hanti hana--ñak . 1 kà¤jike hemacaø . 2 hiïguni ràjaniø . tadugandhasya ghràõasambandhàddhi rakùasàmapasaraõam . 3 bhallàtakavçkùe puø trikàø . 4 ÷vetasarùape puø ratnamàø . çgvedaprasiddhe %<kçùõaùvapàja>% ityàdike çø 4 . 4 . 10 . 5 såktabhede naø . 6 vacàyàü strã . 7 ràkùasa÷àtakabhàtre triø ïãp .

#<rakùohan># puø rakùo hanti hana + kvip . 1 guggulau ràjaniø tadgandhaghràõàddhi rakùasàmapasaraõam . 2 ÷vetasarùape puø . 3 ràkùasahantari triø . %<rakùahaõaü balagahanam>% yajuø 5 . 23

#<rakùõa># puø rakùa--naï . tràõe amaraþ .

#<rakha># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ idit . raïkati araïkhãt raïkhyate .

#<rakha># sarpaõe bhvàø paraø ÷akaø señ . rakhati arakhãt aràsvãt .

#<raga># ÷aïkàyàm bhvàø paø sakaø señ . ragati edit aragãt ghañàø ragayati .

#<raga># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . raïgati araïgãt .

@<[Page 4788a]>@
#<raga># svàde àptau ca cuø ubhaø sakaø señ . ràgayati arãragat ta .

#<ragha># dãptau cuø ubhaø sakaø señ idit . raïghayati te araraïghat ta .

#<ragha># gatau bhvàø àø sakaø señ idit . raïghate araïghiùña .

#<raghu># puø lagha--u lasya ratvam . såryavaü÷ye dilãpasånau 1 nçpatibhede raghorapatyamaõ bahuùu luk . raghuvaü÷yeùu ajaprabhçtiùu 2 kùattriyeùu baø baø . tàn adhikçtya kçto granthaþ aõ àkhyàyikàyàü tasya luk . kàlidàsapraõãte janaviü÷atisargàtmake mahàkàvyabhede puø .

#<raghunandana># puø raghån nandayati nanda--õic lyu . da÷arathasya jyeùñhaputre 1 ÷rãràme trikàø 2 bharatàdau ca .

#<raghunàtha># puø radhåõàü nàthaþ rakùakatvàt ÷reùñhatvàdvà . ÷rãràme ÷abdaraø . raghupatyàdayo'pyatra .

#<raghuvaü÷a># puø 6 taø . raghukule . tamadhikçtya kçto granthaþ àkhyàyikàyàü tasya luk . kàlidàsapraõãte ånaviü÷atisargàtmake mahàkàvyabhede puø .

#<raghuvaü÷atilaka># puø raghuvaü÷e tilaka iva . da÷arathançpasya jyeùñhaputre ÷rãràme .

#<raghuvara># puø raghuùu varaþ ÷reùñhaþ . ÷rãràme .

#<raghådvaha># puø raghuùu udvahaþ rakùàdibhàradhàrakaþ uda + vaha--ac . da÷arathançpasya jyeùñhaputre ÷rãràme ÷abdaraø .

#<raïka># triø raki--ac . 3 kçpaõe 2 mande ca mediø .

#<raïku># puø raki--u . 1 mçgavi÷eùe amaraþ . 2 ÷avalapçùñhe mçge ràjani0

#<raïga># puünaø ragi--ac . 1 dhàtubhede (ràïa) ràjaniø . ranja--bhàve gha¤ . 2 ràge . àdhàre gha¤ . 3 raõabhåmau 5 nàñyasthàne ca amaraþ . karaõe gha¤ . 4 nçtye mediø . 6 ñaïkaõe (sohàgà) 7 khàdirasàre ca ràjaniø . raïgadhàtoþ ÷o dhanaprakàro bhàvapraø ukto yathà %<ra(va)ïganàgau prataptau ca galitau tau niùecayet . tridhà tridhà vi÷uddhiþ syàdravi dugdhe'pi ca tridhà>% . tailatakrakà¤jikagomåtrakulatthakvàtheùu pratyekaü tridhà tridhà . atha raïgasya màraõavidhiþ . %<mçtpàtre dràvite ra(va)ïge ci¤cà÷vatthatvacorajaþ . kùiptvà ra(va)ïgacaturthàü÷amayodarvyà pracàlayet>% . ci¤cà(amilã) raja÷cårõam . ayodarvã (karachulã) . tatodviyàmamàtreõa ra(va)ïgaü bhasma prajàyate . atha bhasmasamaü tàlaü kùiptvàmlena vivardhayet . tato gajapuñe paktvà punaramlena mardayet . tàlena da÷amàü÷ena yàmamekaü tataþ puñet . evaü da÷apuñaiþ pakvaü ra(va)ïgaü bhavati màritam . evaü màritasya ra(va)ïgasya guõàþ . %<raïgaü laghu saraü råkùaü kuùñhamehakaphakramãn . nihanti pàõóuü sa÷vàsaü netramãùattupittalam . siühogajaughantu yathà nihanti tathaiva ra(va)ïgo'khila hemavargam . dehasya saukhyaü prabalendriyatvaü narasya puùñiü vidadhàti nånam>% . tasyà÷uddhasya doùamàha %<raïgovidhatte khalu÷uddhihãnastathà hyapakva÷ca kilàsagulmau . kuùñhàni÷ålaü kila vàta÷othaü pàõóuü prameha¤ca bhagandara¤ca . viùopamaü raktavikàravçndaü kùama¤ca kçcchràõi kaphajvara¤ca . mehà÷marãvidradhimukhyarogànnàgopi kuryàt kathitàn vikàràn>% tadbhedo yathà . %<÷vetaü mçdu laghu svacchaü snigdhamuùõasahaü himam . såtrapattrakaraü kàntaü trapu ÷reùñhamudàhçtam . kùurakaü mi÷raka¤càpi dvibidhaü ra(va)ïgamucyate . uttamaü kùurakaü tatra mi÷rakaü tvahitaü matam>% . ràjaniø .

#<raïgaja># naø raïgàt raïgadhàtorjàyate jana--óa . sindåre ratnamà

#<raïgajãvaka># puø raïgeõa ra¤janena jãvati jãva--õvul . (raïgareja) 1 ÷ilpibhede citrakare ÷abdaraø . 2 nàñyajãvini ca

#<raïgada># puø raïgaü ra¤janaü ràgaü dadàti dà--ka . 1 ñaïkaõe 2 khadirasàre ca 3 sphañyàü strã ràjaniø .

#<raïgadàyaka># puø raïgaü dadàti dà--õvul . 1 kaïguùñhe (kàïganã) 2 dhànyabhede ràjaniø .

#<raïgapattrã># strã raïgàya pattramasyàþ ïãp . nãlãvçkùe ràjaniø tatpattrarasàdinà hi nãlaràgasambhavaþ .

#<raïgapuùpã># strã raïgaü puùpyati puùpa aõ gauràø ïãù . nãlãvçkùe ràjaniø .

#<raïgabhåmi># strã rajyate'tra ranja--àdhàre gha¤ karmaø . 1 nàñyabhåmau ÷abdaraø . %<raïgabhamiü samàsàdya>% iti sàø 6 paø . 2 mallabhåmau ca .

#<raïgamàtç># strã raïgasya ràgasya màtevotpàdikà . 1 làkùàyàm 2 kuññinyà¤ca mediø . sà hi nàyakayorvàrtàharaõàdidvàrà ràgaü vardhayati .

#<raïgalàsinã># strã raïgaü ràgaü làsayatyudbhàsayati vçntarasena lasa--õic--õini . ÷ephàlikàyàm ÷abdacaø .

#<raïga(bã)vãja># naø raïgaü vã(bã)jamutpattisàdhanaü yasya . rajate ÷abdaraø . kçtrimaråpyasya pàradayogàt raïgajam rajata÷abde dç÷yam .

#<raïga÷àlà># strã 6 taø . (nàcaghara) nàñyagçhe ÷abdaraø .

#<raïgàjãva># puø raïgaü ra¤janaü nàñyasthànaü và àjãvati à + jãva--aõ . (raïreja) 1 ÷ilpibhede citrakare amaraþ . 2 nañe ca hemacaø .

@<[Page 4789a]>@
#<raïgàri># puø raïgasyàririva jàrakatvàt . karavãre ratnamàø . tadrasasaübandhàddhi raïgasya jãrõatà vaidyakaprasiddhà .

#<raïgàvatàraka># puø raïge nàñyasthàne'vatarati ve÷àntaraparigraheõa ava + té--õvul . 1 nañe ÷ailåùe jañàø . õini . uktàrthe hemacaø . tadannabhojananiùedho manunokto yathà %<karmàrasya niùàdasya raïgàvatàrakasya ca . suvarõakarturveõasya ÷astravikrayiõastathà . ta ete'nye tvabhojyànnàþ krama÷aþ parikãrtitàþ . teùàntragasthiromàõi vadantyannaü manãùiõaþ . bhuktvàto'nyatamasyànnamamatyà kùapaõaü tryaham . matyà bhuktvà caret kçcchraü retoviõmåtrameva ca>% .

#<raïgiõã># strã raïgamiva ÷umràõi målàni santyasyàþ ini . 1 ÷atamålyàm jañàø . 2 kaivartimustake ca ràjaniø . 3 raïgayukte triø .

#<raïghas># naø raghi--asun . vege amare pàñhàntaram .

#<raca># racanàyàü adaø cuø ubhaø sakaø señ . racayati te araracat ta .

#<racanà># strã raca--yuc . racane 1 puùpapattràdervinyàse amaraþ . bhàve lyuñ . tatraivàrthe naø .

#<raja># naø ranja--ka . 1 strãkusume ÷abdaraø . 2 paràge 3 reõau 4 guõabhede ca puø jànte ÷abdacaø .

#<rajaka># puüstrãø rajati ranja--õvul nalopaþ . vastràdeþ ràgakàrake jàtibhede (dhopà) amaraþ . sa ca tãvarakanyàyàü dhãvaràjjàtaþ brahmavaiø . striyàü ïãù . sà ca kulanàyikà %<rajakã nàpitàïganà>% tantram .

#<rajata># ranja--atac nalopaþ . 1 råpye amaraþ . 2 gaje 3 dante 4 rudhire 5 hàre 6 ÷aile 7 svarõe 8 dhavale ca hemacaø . 9 ÷uklaguõavati triø . råpyadhàtorutpattyàdi bhàvapraø uktaü yathà %<tripurasya badhàrthàya nirnimiùairvilocanaiþ . nirãkùayàmàsa ÷ivaþ krodhena paripåritaþ . agnistatkàlamapatattasyaikasmàdvilocanàt . tatorudraþ samabhavadvai÷vànara iva jvalan . dvitãyàdapatannetràda÷ruvindustu vàmakàt . tasmàdrajatamutpannamuktakarmasu yojayet . kçtrima¤ca bhavettaddhi vaïgàdirasayogataþ . råpyantu rajataü tàra¤candrakànti sitaprabham . guru snigdhaü mçdu ÷vetaü dàhe chede ghanaü kùamam . varõàóhyaü candravat svacchaü råpyaü navaguõaü ÷ubham . kañhinaü kçtrimaü råkùaü raktaü pãtadalaü laghu . dàhacchedaghanairnaùñaü kapyaü duùñaü prakãrtitam . tàraü ÷arãrasya karoti tàpaü ÷ataü ghanaü yacchati ÷ukranà÷am . vãryaü balaü hanti tano÷ca puùñiü mahàgadàn ÷oùayati hya÷uddham>% . sthànàntare tatraiva tasya ÷odhanavidhiþ %<pattalãkçtapattràõi tàrasyàgnau pratàpavet . niùi¤cettaptataptàni taile takre ca kà¤jike . gomåtre ca kulatthànàü kaùàyeca tridhà tridhà . evaü rajatapattràõàü vi÷uddhiþ samprajàyate>% . athà÷uddhasya råpyasya doùamàha %<råpya tva÷uddhaü prakaroti tàpaü vibandhakaü vãryabalakùaya¤ca . dehasya puùñiü harate tanoti roùàüstataþ ÷odhanamasya kuryàt>% . atha råpyamàraõavidhiþ %<bhàgaikaü tàlakaü madyaü yàmamamlena kenacit . tena bhàgatrayaü tàrapattràõi parilepayet . dhçtvà måùàþ puñe ruddhvà puñet triü÷advanopalaiþ . samuddhçtya punastàlaü dattvà ruddhvà puñe pacet . evaü caturda÷apuñaistàrambhasma prajàyate>% . athànya prakàraþ %<snuhãkùãreõa saüpiùñaü màkùikaü tena lepayet . tàlakasya prakàreõa tàrapattrasya buddhimàn . puñeccaturda÷a puñaistàrambhasma prajàyate>% . evaü màritasya råpyasya guõaþ %<raupyaü ÷ãtaü kaùàya¤ca svàdu pàkarasaü saram . vayasaþ sthàpanaü snigdhaü lekhanaü vàtapittajit . pramehàdikarogàü÷ca nà÷ayatyaciràd dhruvam .>%

#<rajatàcala># puø rajatakalpito'calaþ . dànàrthaü kalpite rajatamaye parvate matsyapuø 77 aø tadvidhirdç÷yaþ . rajatamiva ÷ubhro'calaþ . 2 kailàsaparvate rajatagiryàdayo'pyatra pu0

#<rajana># naø ranja--kyun . 1 ràge siø kauø . 2 kusumbhe 3 haridràyàü 4 ràtrau ca strã ujjvalaþ gauràø ïãù .

#<rajani(nã)># strã rajyate'traü ranja--kani và ïãp . 1 ràtrau 2 haridràyàü 3 jatukàyà¤ca amaraþ .

#<rajanãkara># puø rajanãü karoti kç--ña rajanyàü karaþ kiraõo'sya và . 1 candre ÷abdaraø 2 karpåre ca .

#<rajanãgandhà># strã rajanyàü gandho yasyàþ . svanàmakhyàte puùpapradhàne vçkùe .

#<rajanãcara># puüstrãø rajanyàü carati cara--ña . 1 ràkùase ÷abdaraø striyàü ïãù . 2 caure 2 yàmikabhede ca .

#<rajanãjala># naø rajanyà jalamiva . nãhàre hàràø .

#<rajanãpuùpa># puø rajanyà haridràyà iva puùpamasya . (påtikaramacà) kara¤jabhede ràjaniø .

#<rajanãmukha># naø 6 taø . pradoùe såryàstakàlàt caturdaõóàtmake muhårtàtmake và kàle amaraþ . pradoùa÷abde dç÷yam .

#<rajanãhàsà># strã rajanyàü hàso vibhà÷o yasyàþ . ÷ephàvikàyàm ÷abdaraø .

@<[Page 4790a]>@
#<rajas># naø ranja asun nalopaþ . 1 kusumbhe amaraþ . 2 puùpareõau 3 paràge 4 dhålau mediø sàïkhyokte calanàdiyute 5 prakçti guõabhede ca %<sattvaü laghu prakà÷akamiùñamupaùñambhakaü cala¤ca>% rajaþ sàø kàø . %<sattvatamasã svayamakriyatayà svasvakàryapravçttiü pratyavasãdantã rajasopaùñabhyete avasàdàt pracyàvya svakàrye te utsàhaü prayatnaü kàryete tadidamuktamupaùñambhakaü raja iti . kasmàdityata uktaü calamiti . tadanena rajasaþ pravçttyarthatvaü dar÷itam>% taø kauø . 6 pçthivyàü strã ïãp nighaõñuþ .

#<rajasvala># triø rajo'styasya balac . 1 rajoyukte 2 mahiùe puüstrãø mediø striyàü ïãù . àrtavavatyàü striyàü strã ñàp amaraþ .

#<rajorasa># naø rajasa iva raso'nubhavo'sya . andhakàre triø .

#<rajovala># naø raja iva valati . vala--ac . andhakàre trikà0

#<rajju># strã sçja--u niø . 1 bandhanasàdhane dàmani amaraþ (daói) 2 veõyà¤ca mediø .

#<ra¤jaka># naø ra¤jayati ranja--õic--lyul . 1 hiïgule ràjaniø 2 prãtikàrake triø . 3 kàmpillavçkùe puø (óaharakaramacà) ràjaniø .

#<ra¤jana># naø rajyate'nena ranja--karaõe lyuñ . 1 raktacandane 2 hiïgule 3 mu¤jatçõe ràjaniø 4 ma¤ciùñhàyàü 5 nãlyàü 6 guõóarocanikàyàü (kamalàguói) strã mediø ïãp . 6 ÷ephàlikàyàü ÷abdacaø . 7 haridràyàü 8 parpañyà¤ca strã ràjaniø ïãp . bhàve lyuñ . 9 ràge . õic kartarilyu . 10 ràgajanake triø . saüj¤àyàü kan . 11 kaña phale puø ràjani0

#<raña># bhàùaõe bhvàø paraø sakaø señ . rañati aràñãt arañãt reñatuþ %<màghe màsi rañantyàpaþ>% malaø taø .

#<rañantã># strã raña--bàø jha÷ ïãp . %<màghe màsyasite pakùe rañantyàkhyà caturda÷ã . tasyàü pradoùasamaye påjayet muõóaþ màlinãm>% ityuktàyàü màghakçùõacaturda÷yàm .

#<rañha># bhàùaõe bhvàø paraø sakaø señ . rañhati aràõãt arañhãt reñhatuþ .

#<raõa># gatau bhvàø paraø sakaø señ . raõati aràõãt araõãt reõatuþ . ghañàdiø . raõayati .

#<raõa># rave bhvàø paraø akaø señ . raõati aràõãt araõãt reõatuþ .

#<raõa># puünaø ardharcàø raõaø %<va÷iraõyoþ>% vàrtiø ap . 1 yuddhe amaraþ . bhàve ap . 2 ÷abde 3 kaõe puø mediø 4 gatau ca puø ÷abdaraø .

#<raõaraõaka># puø raõaþ ÷abdastatprakàraþ prakàre dvitvam tataþ saüj¤àyàü kan . 1 udvege hemacaø 2 ati÷aye ca .

#<raõasaïkula># naø raõameva saïkulam . tumulayuddhe amaraþ .

#<raõóa># puø rama--óa tasya nettvam . 1 dhårte 2 viphale ardhàïgavi÷iùñatayà 3 chinnàvayave triø saükùiptasàraþ . 4 måùikaparõñàü strã amaraþ . 5 vidhavàyà¤ca strã . svàrthe ka . aphalavçø kùàdau ÷abdacaø .

#<raõóà÷ramin># puø raõóaþ viphalaþ prajàhãnatvàt à÷ramaþ astyasya ini . %<catvàriü÷advatsaràõàü sàùñànà¤ca pare yadi . striyà viyujyate ka÷cit sa tu raõóà÷ramã mataþ>% ityuktavayasi strãviyukte puruùe .

#<rata># naø rama--bhàve kta . 1 ramaõe strãpuüsayoþ saïgame maithune amaraþ . 2 guhye ca mediø . kartari kta . 3 anurakte triø .

#<ratakriyà># strã rataye ratiråpo và kriyà vyàpàraþ . strãpuüsasaïgamasàdhye maithune .

#<rataguru># puø 7 taø . vatyau trikàø .

#<rati># strã rama--ktin . 1 ràge 2 guhye 3 ramaõe 4 tadadhiùñhàtryàü kàmadevapatnyàü ca mediø .

#<ratipati># puø 6 taø . kandarpe amaraþ . ratikàntàdayo'pyatra .

#<ratipriya># puø 6 taø . 1 kàmadeve ÷abdaraø . 6 baø . 2 ramaõapriye tri0

#<ratibandha># puø ratau bandhaþ . ratima¤jaryukte ùoóa÷aprakàre ramaõabandhabhede %<na bhavanti yadà nàryastuùñà vàdyaratena tàþ . nànàvidhaistadà bandhai rantavyà kàbhibhiþ striyaþ . padmàsano 1 nàgapà÷o 2 latàveùño 3 'rdhasaüpuñam 4 . kuli÷aü 5 sundara 6 ÷caiva tathà ke÷ara 7 eva ca . hillolo 8 narasiüho 9 'pi viparãta 10 stathà'paraþ . 11 kùubdho vai dhenuka 10 ÷caivamutkaõñha 13 stu tataþ param . siühàsano 14 ratinàgo 15 vidyàdhara 16 stu ùoóa÷aþ>% ratima¤jarã . tattallakùaõaü tatra dç÷yam .

#<ratimandira># naø 6 taø . 1 ratigçhe 2 strãõàmasàdhàraõacihne ca jañàø .

#<ratiramaõa># puø ratiü ramayati rama--õic--lyu . kàmadeve .

#<ratilakùa># naø raterlakùaü padam . mathune hàràø .

#<ratisatvarà># strã ratiü satvarayati satvarà + karotyarthe õicaõ . (pióiïga) ÷àke ÷abdacaø .

#<ratna># naø ramate'tra rama--na tàntàde÷aþ . 1 màõikyàdiprastare amaraþ . 2 svasvajàtiùu ÷reùñhe mediø 3 màõikye 4 hãrake ca ràjaniø . tadbhedàdikaü vçø saø 80 aø uktaü yathà %<ratyena ÷ubhena ÷ubhaü bhavati nçpàõàmaniùñama÷ubhena . yasmàdataþ parãkùyaü daivaü ratnà÷ritaü tajj¤aiþ . dvipahayabanitàdãnàü svaguõavi÷eùeõa ratna÷abdo'sti . iha tåpularatnànàmadhikàro vajrapårvàõàma . ratnàni balàddaityàd dadhãcito'nye vadanti jàtàni . kecidbhuvaþ svabhàvàd vaicitryaü pràhurupalànàm . vajrendranãlamarakatakarketanapadmaràgarudhiràkhyàþ . vaidåryapulakavimalakararàjamaõisphañika÷a÷ikàntàþ . saugandhikagomedaka÷aïkhamahànãlapuùparàgàkhyàþ . brahmamaõijyotãrasa÷asyakamuktà pravàlàni>% .

#<ratnakandala># puø ratneùu kandala iva raktatvàt . prabàle ÷abdaraø .

#<ratnakåña># puø ratnamayaþ kåñaþ ÷çïgamasya . parvatabhede ÷abdaraø .

#<ratnagarbha># puø ratnayuktaü garbhaü madhyaü yasya ÷àø taø . 1 samudre ràjaniø 2 kuvere ca trikàø . 3 pçthivyàü strã hemacaø 4 satputràyàü nàryà¤ca strã .

#<ratnadvãpa># puünaø . ratnamayo dvãpaþ . tantrokte sudhàsamudramadhyasthitatayà dhyeye ratnamaye'ntarãpe .

#<ratnadhenu># strã ratnakalpità dhenuþ . mahàdànàrthaü kalpitàyàü ratnanirmitàyàü dhenvàm . matsyapuø 287 aø dç÷yam .

#<ratnapàràyaõa># naø ratnànàü pàràyaõaü sàkalyena sthànam . sarvaratnàdhàre %<ratnapàràyaõaü nàmnà laïkà>% bhaññiþ .

#<ratnamukhya># naø ratneùu mukhyam . hãrake amaraþ .

#<ratnavatã># strã ratnàni santyasyàþ matup masya vaþ . 1 pçthivyàm ÷abdaraø . 2 ratnayukte triø .

#<ratnasànu># puø ratnàni sànàvasya . sumerupavata amaraþ .

#<ratnaså># strã ratnàni såte så--kvip . pçthivyàm hemacaø .

#<ratnàkara># puø 6 taø . 1 samudre amaraþ . ratnotpattisthàne 2 maõikhanau ca .

#<ratnàcala># puø ratnanirmitaþ acalaþ . dànàrthaü kalpite ratnanirmite parvate dhànya÷aila÷abde 3881 pçø dç÷yam .

#<ratnàbharaõa># naø ratnaghañitamàbharaõam ÷àkaø taø . (jaóào) bhåùaõabhede .

#<ratnàvalã># strã 6 taø . 1 ratnasamåhe tadghañitahàre 3 vatsaràjapatnãbhede ca ratnàvalãmadhikçtya kçtaþ grantho'õ àkhyàyikàyàü tasya luk . ÷rãharùakçte caturaïkàtmake 4 nàñikàbhede .

#<ratni># puüstrãø ç--katnic . baddhamuùñihastaparimàõe amaraþ . strãtve và ïãp .

#<ratha># puø ramyate'nena atra và rama--kthan . 1 svanàmakhyàte yànabhede amaraþ . 2 dehe ca %<àtmànaü rathinaü biddhi ÷arãraü rathameva ca>% iti gãtà . atra råpakamityanye 3 pàde 4 vetasavçkùe vi÷vaþ 5 tinisavçkùe ràjaniø . vànaråparathabhedàdikaü hemacaø uktaü yathà yuddhàrthe cakravadyàne ÷atàïgaþ syandano rathaþ . saükãóàrthaþ puùyaratho devàrthastu, marudrathaþ . yogyoratho vainayiko'dhvarathaþ parighàtikaþ . karõãrathaþ pravahaõaü óayanaü rathagarbhakaþ . anastu ÷akaño'tha syàdgantrã kambali vàhyakam . atha kàmbalavàstràdyàstaistaiþ parivçte rathe . sa pàõóukambalã yaþ syàt saüvãtaþ pàõóukambalaiþ . sa tu dvaipo vaiyàghra÷ca vçto yo dvãpicarmaõà . jyotirvidàbharaõe tatkaraõarkùàdi uktaü yathà lolamaitralaghujiùõukabheùu syandanàkhilavidhànamathàhuþ . senasaddyuùu balàmbutapaþsthaiþ sàdhurà÷imati sàdhubhiraïge . rathacakrabhàgamàha uùõavçùõikarakarõayugàkùàddeyamçkùavalayaü valayasya . savyabhàganicitabhramamagràdàdimadhyamanaso navabhàgam . agrabhe bhavati saïkalirantaþ kåvaroóuni jayo'tha rathàïge . sandhibhe'rthahçtirantarasandhau bhãtiriùñamanaso nanu garbhe . atha rathakçtyamuhårta %<puùye punarvasujyeùñhànuràdhàrevatãdvaye . ÷ravaõàditribhe hastatritaye rohiõãmçge . sàrke saumyadine saumyabilagne rathakarma sat>% .

#<rathakaóyà># strã rathànàü samåhaþ ratha + kaóyac . rathasamåhe amaraþ

#<rathaka(kà)ra># puø rathaü karoti kç--ac--aõ và . 1 rathanirmàõakàrake (såtradhàra) 2 varõasaïkarabhede karaõyàü màhiùyàjjàte puüstrãø .

#<rathakuñumbin># puø rathasya kuñumbãva càlakatvàt . sàrathau amaraþ .

#<rathagarbhaka># puø rathasya garbhamiva ivàrthe kan . 1 karõãrathe 2 skandhabàhyayàne (pàlakã) hemacaø .

#<rathagupti># strã rathasya guptiþ ÷astravàraõàrthaü rakùà upacàràt tatsthànam . rathasya ÷astravàraõàrthe guptasthàne amaraþ .

#<rathacaraõa># puø rathasya caraõa iva gatihetutvàt . 1 rathacakre tannàmanàmake 2 cakravàkavihage puüstrãø ÷abdaraø striyàü ïãù . rathapàdàdayo'pyatra .

#<rathadru># puø rathanirmàõàya druþ rathanàmako và druþ . tini÷avçkùe amaraþ .

#<rathantara># triø rathena tarati té--khac mum ca . 1 rathanetari . %<abhitvà ÷åra>% ityasyàmçci gãte 2 sàmabhede naø . %<svaràdivi÷eùànupårvãmàtrasvaråpe çgakùaravyatiriktaü yat gànam tadrathantaram>% sàmàrcikabhàùyam . %<vàmadevyaü vçhat sàma jyeùñhasàma rathantaram>% ityupakrame %<pa÷cime dvàrapàlau tu pañhetàü sàmagàviti>% viø pàø .

#<rathayàtrà># strã rathena yàtrà . àùàóha÷ukladvitãyàyàü jagannàthasya rathena 2 yàtràyàü 2 tatra kartavye utsavabhede ca .

#<rathàïga># naø aïgyate gamyate'nena agi karaõe gha¤ 6 taø . 1 cakre . rathàïga÷abdaþ vàcakatvenàstyasya ac . 2 cakravàke puüstrãø amaraþ striyàü ïãù .

#<rathàïgapàõi># puø rathàïgaü cakraü sudar÷anaü pàõau yasya . cakradhare viùõau halàø .

#<rathàbhra># puø ratha ivàbhriyate'sau à + bhç--målaø ka . vetasavçkùe ÷abdaraø .

#<rathàbhrapuùpa># puø abhramiva puùpamasya rathanàmako'bhrapuùpaþ karmaø . vetasavçkùe bharataþ .

#<rathàrohin># puø rathamàrohati à + ruha õini . 1 rathini 2 rathena yuddhakàrake ca hemacaø .

#<rathika># puø ratho yuddhasàdhanatvenàstyasya ñhan . 1 rathini 2 tini÷avçkùe ca ràjaniø . ira . rathira . ina . rathina . ini . rathin ete'pyatra .

#<rathopastha># naø rathasya upastha iva . rathamadhye . %<rathopastha upàvi÷at>% gãtà .

#<rathya># puüstrãø rathaü vahati yat . 1 rathavàhake ghoñake amaraþ striyàü ïãù . rathasyeda yat . 2 rathasambandhini cakràdau triø hemacaø . dràhyàyaõaþ %<yadrathyaü syàdvàyoriti carmaõyaü pratigçhõãyàt>% %<rathyaü rathasambandhi carmaõyaü lohahiraõyàdinirmitam>% tàõóyaø bràø 1 . 7 . 2 bhàø . rathasya tadgamanasya yogyà ÷araõiþ . 3 pra÷astapathe abhyantaramàrge strã amaraþ . rathànàü samåhaþ yat . 4 rathasamåhe ca strã amaraþ 15 àvartanyàü strã mediø . 6 màrgamàtre 7 catvare ca strã hemacaø .

#<rada># utkhàte bhvàø paø sakaø señ . radati aràdãt aradãt redatuþ .

#<rada># puø radati utkhanati rada--ac . 1 dante . bhàve bàø ap . 2 utkhanane mediø .

#<radacchada># puø dviø vaø . radàn chàdayati chada--õic--gha hrasvaþ . oùñhayoþ hàràø . radanàdicchadàdayo'pyatra .

#<radana># puø rada--karaõe lyu . 1 dante amaraþ . bhàve lyuñ . 2 vidàraõe .

#<radha># hiüsane pàke ca diø paraø sakaø . radhyati ëdit arandhat ådit veñ radhità raddhà .

#<ranja># ràge (varõàntaràdhàne) sakaø àsaktau akaø bhvàø ubhaø aniñ . rajati te aràïkùãt araïkta . ghañàø ra¤jayati mçgaramaõe tu rajayati .

#<ranja># ràge àsaktau divàø ubhaø sakaø aniñ . rajyati rajyate aràïkùãt araïkta . ghañàø ra¤jayati rajayati .

#<rantideva># puø rama--saüj¤àyàü tik karmaø . 1 viùõau mediø . 2 candravaü÷ye nçpabhede 3 kukkure ca puüstrãø ÷abdaraø striyàü ïãù .

@<[Page 4792b]>@
#<rantu># puø rama--àdhàre tun . 1 bartmani 2 nadyà¤ca mediø .

#<randhana># naø radha--pàke lyuñ numàgamaþ . %<pàke murahara! randhanasamaye>% ityudbhañaþ . %<randhanàya sthàlã>% siø kauø .

#<randhra># naø rama--kvip dhç--målaø ka karmaø . 1 chidre 2 dåùaõe mediø jyotiùokte 3 lagnato'ùñamasthàne ca .

#<randhrakaõña># puø randhre randhre kaõñaþ kaõñako'sya . jàlabarburakavçkùe ràjaniø .

#<randhrababhru># puø randhre garte babhruriva . undurau trikàø .

#<randhravaü÷a># puø randhrabahulo vaü÷aþ ÷àkaø taø . (talatàvàü÷a) vaü÷abhede . %<vaü÷au tvamlau kaùàyau ca ki¤cittiktau ca ÷ãtalau . måtrakçcchrapramehàr÷aþpittadàhàsranà÷anau . vi÷eùàt randhravaü÷astu dãpano'jãrõanà÷akaþ . rucikçt pàcano hçdyaþ ÷ålaghno gulmanà÷anaþ>% ràjaniø .

#<rapa># vyaktavàkye bhvàø paø sakaø señ . rapati aràpãt arapãt raràpa repatuþ .

#<rapha># gatau hiüse ca bhvàø paø sakaø señ . raphati . araphãtaràphãt . ididapyayam . ramphati aramphãt ramphyate .

#<raba># gatau sakaø paø ÷abde akaø àø bhvàø señ idit . rambati te arambãt arambiùña .

#<rabha># autsukye bhvàø àø akaø aniñ . rabhate arabdha rebhe à + àrambhe sakaø . aliñyajàdau àrdhadhàtuke mum . àrambhaþ àrambhaõam . liñi tu àrebhe .

#<rabha># ÷abde bhvàø àø akaø señ idit . rambhate arambhiùña .

#<rabhasa># puø rabha--asac . 1 vege 2 harùe mediø 3 autsukye 4 paurvàparyàvicàre ca amaraþ . ar÷a àdyac . 5 vegàdiyukte triø 6 koùakàrakabhede puø . 7 mahati triø nighaø .

#<rama># krãóàyàü bhvàø àø akaø aniñ . ramate viramati uparamati araüsta upàraüsãt . ktvà veñ . õici ramayati . jvalàø õa ramaþ ràmaþ .

#<rama># puø rama--ac . 1 kànte 2 a÷okavçkùe 3 kàmadeve ca medi

#<ramañha># naø rama--añan . hiïguni svàrthe aõ . atraiva naø amaraþ

#<ramañhadhvani># puø ramañha iti÷abdena dhvanyate dhvana--in . hiïguni ÷abdacaø .

#<ramaõa># puø ramayati--rama--õic lyu . 1 kàmadeve 2 patyau . %<ramaõa! tvàmanuyàmi yadyapi>% kumàø . 3 gardabhe puüstrãø hemacaø striyàü ïãù . 4 vçùaõe ÷abdacaø 5 mahàriùñe (nima) ràjaniø . jambudvãpàntargate 6 ramyakanàmni varùe ca . rama--bhàve lyuñ . 7 surate naø . karaõe lyuñ . 8 pañolamåle naø mediø . 9 jaghane naø hemacaø . ramyate'nayà lyuñ ïãp . 10 nàryàm 11 uttasanàryàm strã mediø . 12 bàlàkhyavçkùe ca strã ÷abdacandrikàkoùaþ .

#<ramaõãya># triø ramyate'tra rama--àdhàre--anãyar . sundare . tato bhàve vuõ . ràmaõãyaka tadbhàve naø .

#<ramati># puø rama--atic . 1 nàyake 2 svarge mediø . 3 kàme ÷abdaraø 4 kàle 5 kàmadeve siø kauø .

#<ramala># naø jyautiþ÷àstrabhede yatra pà÷akakùepaõena lagnanirõayadvàrà pra÷nàdiphalapratipàdanam .

#<ramà># strã ramayati rama--ac . 1 lakùmyàm mediø 2 kalkibhàryàyàü kalkipuø . 3 ÷obhàyàü ràjaniø .

#<ramàpati># puø 6 taø . nàràyaõe ramànàthatatkàntàdayo'pyatra

#<ramàpriya># naø 6 taø . 1 padme ÷abdacaø . 2 viùõau puø .

#<rambha># puø rabhi--ac mum . 1 reõau 2 asurabhede ca mediø . sa ca mahiùàsurajanakaþ kàlikàpuø . 4 kadalyàm 5 apsarobhede strã mediø 6 ve÷yàyàü dharaõiþ . 7 gavàü dhvanau hemacaø . 8 gauryà¤ca strã ÷abdaraø . 9 uttarasyàü di÷i nighaõñuþ .

#<rambhàtçtãyà># strã rambhà gaurã 6 taø 1 màrga÷ãrùa÷uklatçtãyàyàm upacàràt tatra kartavye gaurãpåjàïgake 2 vratabhede ca .

#<ramya># triø ramyate'tra yat . 1 sundare mediø 2 balakare jañàø . 3 campake puø mediø 4 vakavçkùe puø ÷abdacaø . 5 pañolamåle naø mediø . saüj¤àyàü kan . 6 pradhànadhàtau ÷ukre naø jañàø . jambudvãpastheùu navasu varùeùu madhye %<dakùiõena sumerostu ÷vetasya cottareõa ca vàyavyaü ramyakaü nàma>% ityukte 7 varùabhede .

#<ramyapuùpa># puø ramyàõi puùpàõyasya . ÷àlmalãvçkùe ràjaniø .

#<ramyà># strã ramyate'tra yat . 1 sthalapadminyàm ràjaniø . 2 ràtrau ca mediø .

#<raya># gatau bhvàø àø sakaø señ . rayate arayiùña . arayióhvam arayidhvam .

#<raya># puø raya--ac . 1 vege amaraþ . 2 pravàhe ca .

#<rayi># naø raya--in . 1 jale 2 dhane ca nighaõñuþ .

#<raràña># naø lalàña + pçùoø . lalàñe %<viùõoraràñamami>% yajuø 5 . 21

#<rallaka># puø rama--kvip malope tuk là--ka karmaø . 1 mçgabhede mukuñaþ . 2 kambale amaraþ 3 nemalomni ca bhåbhåtiþ .

#<rava># gatau bhvàø àø sakaø señ idit . raõvate araõviùña .

#<rava># puø ru--dhvanau ap . ÷abde amaraþ .

#<ravaõa># puüstrãø ru--yuc . 1 kokile siø kauø 3 uùñre ca hemacaø striyàü ïãù . 3 kàüsye naø hemacaø . 4 ÷abdakàrake 5 tãkùõe 6 ca¤cale 7 bhaõóale ca triø ÷abdaraø .

#<ravi># puø ava--in ruñc . 1 sårye ÷abdaraø . 2 arkavçkùe ca %<aciràttu prakà÷ena avanàt sa raviþ smçtaþ>% matsyapuø tannàmaniruktiþ . 3 dvàda÷asaükhyàyàm .

#<ravija># puø raverjàyate jana--óa . 1 ÷anau 2 sàvarõimanau 3 vaivasvate manau 4 sugrãve vànare 5 yame ca 6 yamunàyàü strã ravitanayàdayo'pyatra .

#<ravinàtha># naø ravirnàthaþ prakà÷akatvàt yasya . 1 padme 2 bandhåke ca ÷abdacaø .

#<ravinetra># puø ravirnetraü yasya . viùõau ravilocanàdayo'pyatra . %<cakùuþ såryo ajàyata>% puruùasåø uktestasya tathàtvam .

#<ravipriya># naø 6 taø . 1 raktakamale 2 tàmre ca 3 karavãre puø ràjaniø 4 àdityapattre 5 jalacare puø ÷abdacaø .

#<raviratna># naø raveþ priyaü ratnam ÷àø taø . màõikye ràjaniø .

#<ravilauha># naø raveþ priyaü lauhaü dhàtuþ . tàmre ràjaniø .

#<ra÷a># svane sauø paraø akaø señ . ra÷ati arà÷ãt ara÷ãt

#<ra÷anà># strã a÷a--yuc ra÷àde÷aþ . 1 kà¤cyàm 2 jihvàyà¤ca ÷abdaraø . 3 dàmani ca %<imàmagçbhnan ra÷anàmçtasya>% ÷rutiþ tatràrthe dantyamadhya evetyanye .

#<ra÷mi># puø a÷a--mi dhàtoruñ ra÷a--mi và . 1 kiraõe 2 a÷vàdi dàmani 3 padme naø mediø . raveþ ra÷mimedàdikàryaü matsyapuø 103 aø uktaü yathà %<tejobhiþ sarvalokebhyo hyàdatte ra÷mibhirjalam . samudràdvàyusaüyogàd vahantyàpo gabhastayaþ . tatastu payasàü kàle parivartan divàkaraþ . niyacchatyapo meghebhyaþ ÷uklà÷uklaistu ra÷mibhiþ>% . kårmapuø 4 aø vistareõoktaü yathà %<evameùa mahàdevo devadevaþ pitàmahaþ . karoti niyataü kàlaü kàlàtmà hye÷varã tanuþ . tasya ye ra÷mayo vipràþ sarvalokapradãpakàþ . taùàü ÷reùñhàþ punaþ saptara÷mayo grahayonayaþ . suùumõoharike÷a÷ca vi÷vakarmà tathaiva ca . vi÷vavyacàþ puna÷cànyaþ sampaddasurataþ praraþ . arvàgvasuriti khyàtaþ svaràóanyaþ prakãrtitaþ . suùumõaþ såryara÷mistu puùõàti ÷i÷iradyusim . tiryagårdhvapracàro'sau suùumõaþþ parigãyate . harike÷astu yaþ prokto ra÷mirnakùatrapoùakaþ . vi÷vakarmà tathà ra÷mirbudhaü puùõàti sarvadà . vi÷vavyacàstu yo ra÷miþ ÷ukraü puùõàüti nityadà . sampadvasuriti khyàtaü sa puùõàti ca lohitam . vçhaspatiü prapuùõàti ra÷mirarvàgvasuþ prabhoþ . ÷anai÷caraü prapuùõàti saptasa÷ca svaràñ tathà . evaü såryaprabhàvena sarvà nakùatratàrakàþ . vardhante vardhità nityaü nityamàpyàyavanti ca . divyànàü pàrthivànà¤ca nai÷ànà¤caiva sarva÷aþ . àdànànnityamàdityastejasà tamasàü prabhuþ . àdatte sa tu nàóãnàü sahasreõa samantataþ . nàdeyàü÷caiva sàmudràn kåpàü÷caiva sahasrakam . sthàvaràn jaïgarmà÷caiva yacca kulyàdikaü payaþ . tasya ra÷misahasrantu ÷ãtavarùoùõanisravam . tàsàü catuþ÷ataü nàddhyo varùante citramårtayaþ . chandanà÷caiva vàhyà÷ca kotanàbhçkaõàstathà . amçtà nàmataþ sarvà ra÷mayo vçùñisarjanàþ . himodvahà÷ca tàmasyo ra÷mayastri÷ataü punaþ . va÷yo meùya÷ca paiùya÷ca hràdinyo himasarjanàþ . candràstà nàmataþ sarvàþ pãtàbhàþ syurgabhastayaþ . ÷ukrà÷ca kakubha÷caiva gàvo vi÷vabhçtastathà . ÷ukràstà nàmataþ sarvàstrividhà dharmasarjanàþ . samaü vibharti tàbhiþ sa manuùyapitçdevatàþ . manuùyànauùadheneha svadhayà ca piténapi . amçtena suràn sarvàn tviùà trãstarpayatyasau . vasante grãùmake caiva ÷ataiþ santarpati tribhiþ . ÷aradyapi ca varùàsu caturbhiþ sa pravarùati . hemante ÷i÷ire caiva himamutsçjati tribhiþ . varuõo 1 màthamàse tu såryaþ påùà 2 tu phàlgune . caitre 3 màsi bhavedã÷o dhàtà 4 vai÷àsyatàpanaþ . jyaiùñhamàse bhavedindra 5 àùàóhe savità 6 raviþ . viva 7 svàn ÷ràvaõe màsi prauùñhapadyàü bhagaþ 8 smçtaþ . parjanyo 9'÷vayuji tvaùñà 10 kàrtike màsi bhàskaraþ . màrga÷ãrùe bhavenmitraþ 11 pauùe viùõuþ sanàtanaþ . pa¤cara÷misahasràõi varuõasyàrkakarmaõi . ùaóbhiþ sahasraiþ påùà tu deve÷aþ saptabhistathà . dhàtà ùñabhiþ sahasraistu navabhistu ÷atakratuþ . vivasvàn da÷abhiþ pàti pàtyekàda÷abhirbhagaþ . saptabhistapate mitrastvaùñà caivàùñabhistapet . aryamà da÷abhiþ vàti parjanyo navabhistapet . ùaóbhãra÷misahasraistu viùõustapati vi÷vadhçk . vasante kapilaþ såryo grãùme kà¤canasaüprabhaþ . ÷veto varùàsu varõena pàõóaraþ ÷aradi prabhuþ . hemante tàmravarõaþ syàt ÷i÷ire lohito raviþ . oùadhãùu balaü dhatte svadhàmapi pitçùvatha . såryo'maratvamamçtatrayaü triùu niyacchati . anye càùñau grahàþ j¤eyàþ såryeõàdhiùñhità dvijàþ! . candramàþ somaputra÷ca ÷ukra÷caiva vçhaspatiþ . bhaumo bhànusuto ràhuþ ketumànapi càùñamaþ . sarve dhruve nibaddhà ye grahàste vàtara÷mibhiþ . bhràmyamàõà yathàyogaü bhramantyanudivàkaram>% .

@<[Page 4794b]>@
#<rasa># svane bhvàø paø akaø señ . rasati aràsãt arasãt . raràsa resatuþ .

#<rasa># àsvàde aø cuø uø sakaø señ . rasayati te ararasat ta

#<rasa># puø rasyate rasa--ac . àsvàdye rasanendriyagràhye 1 madhuryàdiguõabhede 2 dehasthe bhuktànnàdeþ prathamapariõàme 3 sàre ca %<oùadhãnàü rasaþ>% iti tàõóyabràø %<rasaþ sàraþ>% bhàø . 4 dhàtubhede pàrade 5 màdhuryà darasavati guóàdau triø 6 puùpasya madhuni 7 alaïkàrokte vibhàvànubhàvasa¤càrikàbhàvavyaïgye ratyàdisthàyibhàvake ÷çïgàràdau . 8 viùe 9 vãrye 10 ràge 11 drave amaraþ 12 jale ca 13 gandharase puünaø mediø 14 anne ca nighaõñuþ . pàrada÷abde 4311 pçùñhàdau rasa÷odhanàdi dç÷yam . dehasthadhàtuheturasasvaråpàdi bhàvapraø uktaü yathà %<yatpàtho rasadhàturyastato'bhavadapàü rasaþ . sadravaü sakalaü dehaü rasatãti rasaþ smçtaþ .>% atha rasasya svaråpamàha samyak pakvasya bhuktasya sàro nigadito rasaþ . sa tu dravaþ sitaþ ÷ãtaþ svàduþ snigdha÷calo bhavet . sàro yathà guóamadhåkapuùpabakulatvagvadarãmålàdibhavaþ sàro madirà . atha rasasya sthànamàha %<sarvadeha carasyàsi rasasya hçdayaü sthalam . samànasarutà pårvaü yadayaü hçdaye dhçtaþ .>% atha rasasya karmàõyàha %<àruhya dhananãrgatvà dhàtån sarvànayaü rasaþ . puùõàti tadanu svãyairvyàpnoti ca tanuü guõaiþ .>% guõaiþ ÷ãtasnigdhapoùakatvaguõaiþ ÷ãtasnigdhapoùakatvaiþ %<mandavahnividagdhastu kañurvàmlo bhavedrasaþ . sa kuryàdbahulàn rogàn viùakçtyaü karotyapi .>% asçkkara÷abde dç÷yam . alaïkàra÷àstrokto raso navavidhaþ . %<÷çïgàrahàsyakaruõa raudravãrabhayànakàþ . bãbhatso'dbhuta ityaùñau rasà ÷àntastathà mataþ .>% sàø daø tallakùaõaü tatraiva yathà %<vibhàvenànubhàvena vyaktaþ sa¤càriõà tathà . rasatàmeti ratyàdiþ sthàyã bhàvaþ sacetasàm>% . vibhàvàdayo vakùyante . sàttvikà÷cànubhàvaråpatvàt na pçthaguktàþ . vyakto dadhyàdinyàyena råpàntarapariõataþ vyaktãkçta eva raso na tu dãpena ghaña iva pårvasiddho vyajyate . taduktaü locanakàraiþ %<rasàþ pratãyanta iti tvodanaü pacatãtivadyavahàra iti>% . atra ca ravyàdipadopàdànàdeva pràpne sthàyitve punaþ sthàyipadopànaü ratyàdãnàmapi rasàntareùvasthàyitvapratipàdanàrtham . tata÷ca hàsakrodhàdayaþ ÷çïgàravãràdau ùyabhicàriõa eva . taduktam %<rasàvasthaþ paraü bhàvaþ sthàyitàü pratipadyate>% iti . asya svaråpakathanagarbha àsvàdaprakàraþ kathyate . %<sattvodrekàdakhaõóasvaprakà÷ànandacinmayaþ . vedyàntaraspar÷a÷ånyo brahmàsvàdasahodaraþ . lokottaracamatkàrapràõaþ kai÷cit pramàtçbhiþ . svàkàravadabhinnatvenàyamàsvàdyate rasaþ . rajastamobhyàmaspçùñaü manaþ sattvamihocyate>% ityuktaprakàro bàhyameyavimukhatàpàdakaþ ka÷canàntaro dharmaþ sattvaü tasyodrekaø rajastamasã abhibhåyàvirbhàvaþ . aca ca hetustathàvidhàlaukikakràvyàrthapari÷ãlanam . akhaõóa ityeka evàyaü vimàvàdiratyàdiprakà÷asukhacamatkàràtmakaþ . atra hetuü vakùyàmaþ . svaprakà÷atvàdyapi vakùyamàõarãtyà . cinmaya iti svaråpàrthe mayañ . camatkàra÷cittavistàraråpo vismayàparaparyàyaþ . tatpràõatva¤càsmadbçddhaprapitàmahasahçdayagoùñhãgariùñhakavipaõóitamukhya÷rãmannàyaõapàdairuktaü . tadàha dharmadattaþ svagranthe %<rase sàra÷camatkàraþ sarvatràpyanubhåyate . taccamatkàrasàratve sarvatràpyadbhuto rasaþ . tasmàdadbhutamevàha kçtã nàràyaõo rasamiti>% . kai÷ciditi pràktanapuõya÷àkhibhiþ taduktaü %<puõyavantaþ pramiõvanti yogivadrasasantatimiti>% yadyapi %<svàdaþ kàvyàrthasambhedàdàtmànandasamudbhavaþ>% ityuktadi÷à rasasyàsvàdànatiriktatvamuktaü tathàpi %<rasaþ svàdyate>% iti kàlpanikaü bhedamurarãkçtya karmakartari và prayogaþ . taduktam %<rasyamànatàmàtrasàratvàt prakà÷aparãràdananya eva hi rasaþ>% iti . evamanyatràpyevaüvidhasthaleùåpacàreõa prayogà j¤eyàþ . nanvetàvatà rasasyàj¤eyatvamuktaü bhavatãti vya¤janàyà÷ca j¤ànavi÷eùatvàd dvayoraikyamàpatij tata÷ca %<svaj¤ànenànyadhãhetuþ siddhe'rthe vya¤jako mataþ . yathà dãpo'nyathàbhàve ko vi÷eùo'sya kàrakàt>% ityuktadi÷à ùañapradãpavad vyaïgyavya¤jakàþ pàrthakyameveti kathaü rasasya vyaïgyateti cet satyamuktam ata evàhuþ %<vilakùaõa evàyaü gatij¤àptabhedebhyaþ svàdanàkhyaþ kastidvyàpàraþ . ata eva hi rasanàsvàdanacamatkaraõàdayo vilakùaõà eva vyapade÷à iti abhidhàdivilakùaõavyàpàratàyàþ prasàdhanagrahilairàtàbhã rasàdãnàü vyaïgyatvamuktaü bhavatãti . nanu tarhi karuõàdãnàü rasànàü duþkhamayatvàdrasatvaü na syàdinyucyate>% %<karuõàdàvapi rase jàyate yat paraü ¤cukham . sacetasàmanubhavaþ pramàõaü tatra kevalam>% . àdi÷abdàd vãbhatsabhayànakàdayaþ . tathàpyasahçdayànàü mukhamudraõàya pakùàntaramucyate . %<ki¤ca teùu yadà duþkhaü na ko'pi syàttadunmukhaþ>% . na hi ka÷cit sacetà àtmano duþkhàya pravartate karuõàdiùu ca sakalasyàpi sàbhinive÷apravçttidar÷anàt . anupapattyantaramàha . %<tathà ràmàyaõàdãnàü bhavità duþkhahetutà>% . karuõarasasya duþkhahetutvàt karuõarasapradhànaràmàyaõàdiprabandhànàmapi duþkhahetutvaprasaïgaþ syàt . nanu kathaü duþkhakàraõebhyaþ sukhotpattirityàha %<hetutvaü ÷okaharùàdergatebhyo lokasaü÷rayàt . ÷okaharùàdayo loke jàyantàü nàma laukikàþ . alaukikavibhàvatvaü pràptebhyaþ kàvyasaü÷rayàt . sukhaü saüjàyate tebhyaþ sarvebhyo'pãti kà kùatiþ>% . ye khalu ràmavanavàsàdayo loke dukhakàraõàni ityucyante ta eva hi kàvyanàñyasamarpità alaukikavibhàvanavyàpàravattayà kàraõa÷abdavàcyatvaü vihàyàlaukikavibhàva÷abdavàcyatvaü bhajante . tebhya÷ca surate dantaghàtàdibhya iva sukhameva jàyate . ata÷ca laukika÷okaharùàdikàraõebhyo laukika÷okaharùàdayo jàyante iti loka eva pratiniyamaþ . kàvye punaþ sarvebhyo'pi vimàvàdibhyaþ sukhameva jàyate iti niyamànna ka÷ciddoùaþ . kathaü tarhi hari÷candràdicaritasya kàvyanàñyayerapi dar÷ana÷ruvaõàbhyàma÷rupàtàdayo jàyanta ityucyate . %<a÷rupàtàdayastadvaddrutatvàccetaso matàþ>% . tarhi kathaü kàvyataþ sarveùàmãdç÷ã rasàbhivyaktirna jàyata ityàha %<na jàyate tadàsvàdo vinà ratyàdivàsanàm>% . vàsanà cedànãntanã pràktanã ca rasàsvàdahetuþ . tatra yadi àdyà na syàcchrotriyajaranmãmàüsakàdãnàmapi sà syàt . yadi dvitãyà na syàd yadràgiõàmapi keùà¤cidrasodbodho na dç÷yate tanna syàt . ukta¤ca dharmadattena %<savàsanànàü sabhyànàü rasasyàsvàdanaü bhavet . nirvàsanàstu raïgàntaþkàùñhakuóyà÷masannibhàþ>% iti . nanu kathaü ràmàdiratyàdyudbodhakàraõaiþ sãtàdibhiþ sàmàjikaratyàdyudbodha ityucyate %<vyàpàro'sti vibhàvàdernàmnà sàdhàraõãkçtiþ . tatprabhàvena yasyàsan pàthodhiplavanàdayaþ . samàtà tadabhedena svàtmànaü pratipadyate>% . nanu kathaü manuùyamàtrasya samudralaïganàdàvutsàhodbodha ityucyate %<satmàhàdisamudbodhaþ sàdhàraõyàmimàgataþ . néõàmapi samudràdilaïghanàdau na duùyati>% . ratyàdayo'pi sàdhàraõyena pratãyanta ityàha sàdhàraõyena ratyàdirapi tadvat pratãyate . ratyàderapi hyàtmagatatvena pratãtau sabhyànàü vrãóàtaïkàdirbhavet paragatatvena tvarasyatàpàtaþ vibhàvàdayo'pi prathamataþ sàdhàraõyena pratãyante ityàha %<parasya na parasyeti mameti na mameti ca . tadàsvàde vibhàvàdeþ paricchedo na vidyate>% . nanu tathàpi kathamevamalaukikatvameteùàü vibhàvàdãnàmityucyate %<vibhàvanàdivyàpàramalaukikamupeyuùàm . alaukikatvameteùàü bhåùaõaü na tu dåùaõam>% . àdi÷abdàdanubhàvanasa¤càraõe . tatra vimàvanaü ratyàdervi÷eùeõàsvàdàïkuraõayogyatànayanam . anubhàvanamevambhåtasya ratyàdeþ samanantarameva rasàdiråpatayà bhàvanam . sa¤càraõaü tathàbhåtasyaitasya samyakcàraõam . vibhàvàdãnàü yathàsaïkyaü kàraõa kàryasahakàritve kathaü trayàõàmapi rasãdbodhe kàraõatvamityucyate %<kàraõaü kàryasa¤càriråpà api hi lokataþ . rasodbodhe vibhàvàdyàþ kàraõànyeva te matàþ>% . nanu tarhi kathaü rasàsvàde teùàmekaþ pratibhàsa ityucyate %<pratãyamànaþ prathamaü pratyekaü heturucyate . tataþ saüvalitaþ sarvo vibhàvàdiþ sacetasàm . prapànakarasanyàyàccarvyamàõoraso bhavet>% . yathà khaõóamaricàdãnàü sammelanàdapårva iva ka÷cidàsvàdaþ prapànakarase saüjàyate vibhàvàdisammelanàdihàpi tathetyarthaþ . nanu yadi vibhàvànubhàvavyabhicàribhirmilitaireva rasastat kathaü ekasya dvayorvà sadbhàve'pi sa syàdityucyate %<sadbhàva÷cedvibhàvàderdvayorakasya và bhavet . jhañityanyasamàkùepe tadà doùo na vidyate>% . anyasamàkùepa÷ca prakaraõàdiva÷àt . yathà %<dorghàkùaü ÷aradindukànti vadanaü bàhå natàvaüsayoþ saïkhiptaü nivióonnatastatamuraþ pàr÷ve pramçùñe iva . madhyaþ pàõimino nitambi jaghanaü pàdàvudagràïgulã chando nartayituryathaiva manasaþ sçùñaü tathàsyà vapuþ>% . atra màlabikàmabhilaùyato'gnimitrasya màlavikàråpavibhàvamàtravarõane sa¤càriõàmautsukyàdãnàmanubhàvànà¤ca nayanavisphàra dãnàmaucityàdevàkùepaþ . evamanyàkùepe'pyåhyam . %<anukàryagato rasaþ>% iti vadataþ pratyàha %<pàrimityàllaukikatvàt sàntaràyatayà tathà . anukàryasya ratyàderudbodho na raso bhavet>% . sãtàdidar÷anàdijo ràmàdiratyàdyudbodho hi parimito laukiko, nàñyakàvyadar÷anàdeþ sàntaràya÷ca . tasmàt kathaü rasaråpatàmiyàt . rasasyaitaddharmatritayavilakùaõadharmakatvàt . anukartçgatatva¤càsya ni rasyati %<÷ikùàbhyàsàdimàtreõa ràghavàdeþ svaråpatam . dar÷ayan nartako naiva rasasyàsvàdako bhavet>% . ki¤ca kàvyàrthàbhàvane nàyamapi sabhyapadàspadam . yadi punarnaño'pi kàvyàrthabhàvanayà ràmàdiråpatàmàtmano da÷ayet tadà so'pi sabhyamadhya eva gaõyate . dravyagatamadhuràdirasakàraõàdikaü su÷rute uktaü yathà %<athàto rasavi÷eùavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . àkà÷apavanadahanatoyabhåmiùu yathàsaïkhyamekotaraparivçddhàþ ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ . tasmàdàpyo rasaþ parasparasasargàt parasparànugrahàt parasparànuprave÷àcca sarveùu sarveùàü sànnidhyamastthutkarùàpakakarùàttu grahaõam . sa khalvàpyorasaþ ÷eùabhåtasaüsargàdvibhaktaþ ùoóhà vibhajyate . tadyathà madhuro'mlà lavaõaþ kañukastiktaþ kaùàya iti . te ca bhåyaþparasparasaüsargàt triùaùñidhà bhidyante . tatra bhåmyambuguõabàhulyànmadhuraþ 1 . bhåmyagniguõabàhulyàdamlaþ 2 . toyàgniguõabàhulyàllavaõaþ 3 vàyvagniguõabàhulyàt kañukaþ 4 . vàyvàkà÷aguõabàhulyàttiktaþ 5 . pçthivyanilaguõabàhulyàt kaùàyaþ 6 iti . tatra madhuràmlalavaõà vàtaghnàþ . madhuratiktakaùàyàþ pittaghnàþ . kañutiktakaùàyàþ ÷leùmaghnàþ tatra vàyuràtmanaivàtmà pittamàgneyaü ÷leùmà saumya iti . ta eva rasàþ svayonivardhanà anyayonipra÷amanà÷ca>% .

#<rasakarpåra># naø rasena karpåramiva . (rasakapura) karpårarase tatpàkàdiguõà bhàvapraø uktàþ karpårarasa÷abde 1743 pçø dç÷yàþ .

#<rasakesara># naø rasena kesaramiva nàgakesarasugandhitvàt . karpåre hàràø .

#<rasagandha># puünaø rase gandho'sya . 1 vole gandharase trikàø . kap tatràrthe ÷abdacaø 2 gandhake ca ràjaniø .

#<rasagarbha># naø raso garbhe yasya . pittaladhàtudravaje 1 rasà¤jane amaraþ . 2 hiïgule ca ràjaniø .

#<rasaghna># puø rasaü pàradaü hanti hana--ñhak . ñaïkaõe (sohàgà) ràjaniø .

#<rasaja># naø rasàt bhuktànnasàràt prathamadhàtorjàyate jana--óa . 1 rudhire ÷abdacaø asçkkara÷abde dç÷yam . rasàt ikùuprabhçteþ dravàt jàyate jana--óa . 2 guóe puø ràjaniø . 3 madyakãñe ca puø hemacaø . 2 rasabhavàdayo'pyatra .

#<rasaj¤à># strã rasaü jànàti anayà j¤à--karaõe gha¤arthe ka . 1 jihvàyàm rasaj¤ànasàdhane jihvàsvànasthendriye amaraþ j¤à--ka . rasaj¤àtari triø .

#<rasajyeùñha># puø raseùu jyeùñhaþ ÷reùñhaþ . 1 madhurarase hemacaø 2 ÷çïgàrarase ca .

#<rasatejas># naø rasasya bhuktànnasàrasya tejaþ sàraþ . rudhire hemacaø .

#<rasadàlikà># strã rasàrthaü dalyate dala--karmaõi gha¤ gauràø ïãù svàrthe ka hrasvaþ . puõórekùau (puói àkha) ràjaniø .

#<rasadhàtu># puø rasàkhyo dravaråpo và dhàtuþ . pàrade ràjani0

#<rasadhenu># strã dànàrthaü kalpitàyàm ikùurasanirmitàyàü dhenau dhenu÷abde 3909 pçø dç÷yam .

#<rasana># naø rasa--lyuñ . 1 khàde 2 dhvanau ca karaõe lyuñ . jihvàyàü ca mediø %<pittena dåne rasane sitapi>% naiùadham .

#<rasanà># strã rasyate'nayà rasa--karaõe lyuñ aüjàø ñàp . 1 jihvàyàm amaraþ . 2 ràsnàyàü mediø . 3 kà¤cyàü hemacaø . 3 rajjau ca .

#<rasanetrikà># strã raso netramiva astyasyàþ ñhan . manaþ÷ilàyàm hemacaø .

#<rasapàkaja># puø rasapàkena jàyate jana--óa . 1 guóe ràjaniø 2 rudhiradhàtau ca asçkkara÷abde dç÷yam .

#<rasaphala># puø raso jalaü phale yasyàþ . nàrikesavçkùe ÷abdaraø .

#<rasamàõikya># naø rasena pàradena màõikyamiva tat pàkajatvàt . svanàmakhyàte padàrthe .

#<rasaràja># puø raseùu raso và ràjeva ÷reùñhatvàt rasaþ drava iva ràjate và . 1 pàrade rasanàthàdayo'pyatra . 2 rasà¤jane ca ràjaniø .

#<rasavatã># strã rasa àsvàdyadravyamannàdi astyasyàm matupa masya vaþ ïãp . pàkasthàne amaraþ .

#<rasa÷odhana># naø rasaü pàradaü dravãbhåtaü dravyaü svarõàdi và ÷àdhakati ÷udha--õic--lyu . 1 ñaïkaõe (sohàgà) hemacaø 6 taø . 2 pàrada÷odhane ca .

#<rasasthàna># naø rasasya pàradasya sthànam . hiïgule ÷abdacaø .

#<rasasindåra># naø rasajàtaü sindåram . pàradajàte sindårabhede tatpàkavidhiþ bhàvapraø ukto yathà %<÷uddhasåtasya gçhõãyàd bhiùagbhàgacatuùñayam . ÷uddhagandhasya bhàgaikaü tàvat kçtrimagandhakam . atha và pàradàsyàrdvaü ÷uddhagandhakameva hi . tayoþ kajjalikàü kurõàddinamekaü vimadayet . mçttikàü vàsasà sàrdhaü kuññayedatiø yatnataþ . tathà vàratrayaü samyak kàcakåpãü pralepayet . nçttinàü ÷opayitvà tu kåpyàü kajjalikàü kùipet . tàü kåpãü vàlukàyantre sthàpayitvà rasaü pacet . agniü nirantaraü dadyàd yàvaddinacatuùñayam . gçhvãyàdårdhvasaülagnaü sindårasadç÷aü rasam>% .

#<rasà># strã pàkajaþ raso màdhuryàdiråpo'styasyàþ ac . pçthivyàm amaraþ .

#<rasàgraja># naø rasasya pittaladhàtudravasyàgràt jàyate jana--óa . rasà¤jane ràjaniø .

#<rasà¤jana># naø rasajàtaü pittaladhàtujama¤janam . khanàmakhyàte %<rãtyàntu dhmàyamànàyàü tatkiññantu rasà¤janam . tadabhàve tu kartavyaü darvãkvàthasamudbhavam>% ityukte 1 padàrthe ràjaniø tadvidhi÷ca bhàvapraø ukto yathà %<dàrvãkvàthasamaü kùãraü pàdaü paktvà yathà ghanam . tadà rasà¤janàkhyaü tannetrayoþ paramaü hitam . rasà¤janaü kañu ÷leùmaviùanetravikàranut . uùõaü rasàyanaü tiktaü chedanaü vraõadoùahçt>% .

#<rasàóhya># puø rasena madhurarasenàdyaþ . 1 àmràtake ràjaniø . 2 rasavati triø .

#<rasàtala># naø rasàyàstalam . pàtàlabhede saptame bhåmeradhobhàge amaraþ .

#<rasàdhika># puø rasàya dravàya svarõàdidràvaõàya adhikaþ àdãyamànatvàt . 1 ñaïkaõe rasenàdhikà . 2 kàkoóumbarikàyàü strã ràjaniø . 3 rasenàdhike triø .

#<rasàntara># naø anyo rasaþ mayåraø niø . prakçtarasàdanyasmin rase

#<rasàbhàsa># puø rasa iva àbhàsate à + bhàsa--ac . %<anaucityapravçttatve àbhàso rasabhàvayoþ>% sàø daø ukte pa÷vàdiparanàyakàdigata÷çïgàràdau rase . anaucitya¤càbra rasànàü bharatàdipraõãtalakùaõànàü sàmagrãrahitatve satyekade÷ayogityopalakùaõaparaü bodhyaü tanu bàlavyutpattaye ekade÷ato dar÷yate . %<upanàyakasaükhyàyàü munigurupatrãgatàyà¤ca . bahunàyakaviùayàyàü rato tathà'nubhayaniùñhàyàm . pratinàyakaniùñhatve tadvadadhamapàtratiryagàdigate . ÷çïgàre'naucityaü raudre gurvàdigatakope ÷ànte ca hãnaniùñhe gurvàdyàlambane hàsye . brahmabadhàdyutsàhe'dhamapàtragate tathà vãre . uttamapàtragatatve bhayànake j¤eyamevamanyatra>% .

#<rasàmla># naø rasenàmlam . 1 vçkùàmle ràjaniø . 2 cukre ca bhàvapraø (cukapàmaïga)

#<rasàyana># naø rasasyàyanabhiva . 1 takre hemacaø 2 kañyàm ràjaniø 3 viùabhede vaidyakaprasiddhe 4 auùadhamede ca 5 garuóe 6 vióaïge ca puø mediø . 6 taø . 7 rasasthàne ca . auùadhabhedalakùaõadi bhàvapraø uktaü yathà %<yajjaràvyàdhividhvaüsi vayasa'stambhakantathà . càkùuùyaü vçühaõaü vçùyaü bheùajaü tadrasàyanam>% . rasàyanasya phalamàha %<dãrghamàyuþ smçtãrmedhàmàromyaü taruõaü vayaþ . dehendriyabalaü kàntiü naro vindedrasàyanàt>% . tad vidhimàha %<pårve vayasi madhye và manuùyasya rasàyayanam . prayu¤jãta bhiùak pràj¤aþ snigdha÷uddhatanoþ sadà . nàvi÷uddha÷arãrasasya ryukto rasàyano vidhiþ . na bhàti vàsasi ÷liùñe raïguyoga ivàhitaþ>% .
     %<÷ãtodakaü payaþ kùaudraü ghçtamekaika÷o dvi÷aþ . tri÷aþ samastamatha và pràk pãtaü sthàpayedvayaþ . maõóåkaparõyàþ svarasaþ prabhàte prayojya yaùñãmadhukasya cårõam . raso guóåcyàstu samålapuùpaþ kalkaþ prayojyaþ khalu ÷aïkhapuùpyàþ . àyuþpradànyàmayanà÷anàni balàgnivarõasmaravardhanàni . medhyàni caitàni rasàyanàni medhyà vi÷eùeõa ca ÷aïkhapuùpã>% . madhvåkaparõã bràhmã . (varamã) iti loke, tadalàbhe ma¤jiùñhàpi gràhyà tasyà api rasàyanatvàt . %<màkùikeõa tugàkùãryà pippalyà lavaõena ca . triphalà sitayà vàpi yuktà siddha>% rasàyanam . sindhåtthaü ÷arkarà ÷uõñhã kaõàsadhuguóaiþ kramàt . varùàdiùvabhayà prà÷yà rasàyanaguõaiùiõà . punarnavasyàrdhapalaü navasya piùñaü pibed yaþ payasàrdhamàsam . màsatrayaü tattriguõaü samàü và jãrõo'pi bhåyaþ sa punarnavaþ syàt . ye màsamekaü svarasaü pivanti dine dine bhçïgarajaþ samuttham . kùãrà÷inaste valavãryayuktàþ sasà÷ataü jãvanamàpnuvanti . ÷atàvarã muõóitikà guóåcã sahastikarõà saha tàlamålã . etàni kçtvà samabhàgayuktànyàyyena kiü và madhunà'valihyàt . jaràrujàmçtyuniyuktadehã bhavennaro vãryavalàdiyuktaþ . vibhàti devapratimaþ sa nityaü prabhàmayo bhårivivçddhabuddhiþ . pãtà÷vagandhà payasàrdhamàsaü ghçtena tailena sukhàmbunà và . vãryasya puùñiü vapuùo vidhatte vàlasya ÷asyasya yathàmbuvçùñiþ . ayaþpalaü gugguluratra yojyaþ palatrayaü vyoùapalàni pa¤ca . palàni càùñau triphalàraja÷ca karùaü lihana yàtyamaratvameva . na kevalaü dãrghamihà yura÷nute rasàyanaü yovividhaü viùevate . gatiü sa devarùi niùevitàü ÷ubhàü prapadyate brahma tathaiva càkùayam .

#<rasàyanaphalà># strã rasàyanamauùadhavi÷eùa iva phalaü vyàdhighàtakatvàt yasyàþ . haritakyàm trikàø .

@<[Page 4798b]>@
#<rasàyana÷reùñha># puø rasàyaneùu auùadhabhedeùu ÷reùñhaþ . pàrade ràjànaø .

#<rasàyanã># strã rasàyanaü rasasthànamastyasyà aca gauø ïãù . 1 guóåcyàm 2 kàkamàcyàü 3 mahàkara¤je 4 gorakùadugdhàyàm 5 màüsacchadàyà¤ca ràjaniø .

#<rasàla># naø rasamàlàti à + là--ka 6 taø . 1 sihlake 2 gandharase mediø . 3 ÷ikhariõyàma (peyabhede) tatpàkavidhiþ kçtànna÷abde 2184 pçø bhàvapraø ukto dç÷yaþ . 4 rasanàyàü 5 dårvàyàü 6 vidàryàü 7 dràkùàyà¤ca strã mediø . 8 àmre %<rasàlaþ sàlaþ samadç÷yatà'munà>% naiùadham . 9 ikùau amaraþ . 10 panase ÷abdaraø . 11 godhåme 12 puõórakekùau ca puø ràjaniø .

#<rasàlihà># strã rasàü bhåmiü leñi spç÷atiüliha--ka (càkuliyà) kùupabhede ÷abdacaø .

#<rasàlã># strã rasamàlàti à + là--ka gauràø ïãù . (puói àkha) ikùabhede ràjani0

#<rasà÷vàsà># strã rasàü bhåmimà÷vàsayati dalaiþ à + ÷vasa--õica aõ . palà÷ãlatàyàm ràjaniø .

#<rasàsvàdin># puø rasaü puùparasamàsvadate à + svada--õini 1 bhramare ÷abdamàø . 2 madhura÷çïgàràdirasàsvàdake tri striyàü ïãp .

#<rasika># puüstrãø rasaü vetti anubhavati ñhan . 1 sàrasapakùiõi ràjaniø 2 a÷ve 3 gaje sàrasvataþ . striyàü jàtitvà ïãù . 4 rasaj¤e triø . raso'styasya ñhan . 5 rasavati ca tri mediø . 6 rasàlàyàm 7 ikùurase ca strã mediø 8 kà¤cya 9 rasanàyàü strã vi÷vaþ .

#<rasita># naø cuø rasa--bhàve kta . 1 meghàdi÷abde 2 vihagàdi÷abde ca amaraþ . kartari kta . 3 ÷abdavati karmaõi--kta 4 àsvàdite ca triø .

#<rasuna># puø rasa--unan . la÷une ÷abdacaø . onan rasona tatraiva svàrthe ka . tatràrthe .

#<rasendra># puø rasa indra iva . pàrade ràjaniø .

#<rase÷vara># puø rasaþ pàrada ã÷vara iva taddeharasajàtatvàt . 1 ã÷varatulye rase . tattvaj¤ànàrthaü dehasthairyasampàdanadvàrà muktihetutvamasya màhe÷varabhedàþ pratipedire tanmata¤ca sarvadar÷anasaügrahe pradar÷itaü yathà apare màhe÷varàþ parame÷varatàdàtmyabàdino'pi piõóasthairye sarvàmimatà jãvanmaktiþ setsyatãtyàsthàya piõóasthairyopàya pàradàdipadavedanãyaü rasameva saïgirante rasasya pàradatvaü saüsàraparapàrapràpaõahetutvena taduktam itaþparaþ granthaþ pàrada÷abde 4313 pçùñhe pradar÷itaþ . prakàràntareõàpi jãvanmuktau neyaü vàcoyuktiryuktimatãti cenna ùañsvapi dar÷aneùu dehapàtànantaraü mukteruktatayà tatra vi÷vàsànupapattyà nirvicikitsapravçtteranupapattaiþ . tadapyuktaü tatraiva %<ùaódar÷ane'pi muktista dãr÷atà piõóapàtane . karàmalakavatsàpi pratyakùà nopalabhyate . tasmàttaü rakùayetpiõóaü rasai÷caiva rasàyanairiti>% . govindabhagavat pàdàcaryairapi %<iti dhana÷arãrabhogànmatvà'nityàn sadaiva yatanãyam . muktau sà ca j¤ànàt taccàbhyàsàt sa ca sthire dehe>% ityuktam . nanu vina÷varatayà vç÷yamànasya dehasya kathaü nityatvamavasãyate iti cenmaivaü maüsthàþ, ùàñkau÷ikasya ÷arãrasyànityatve'pi rasàbhrakapadàbhilapyaharagaurãsçùñijàtasya nityatvopapatteþ tathàca rasahçdaye %<ye càtyakta÷arãrà haragaurãsåùñijàntaraü pràptàþ . vandyàste rasasiddhà mantragaõaþ kiïkaro yeùàmiti>% . tasmàjjãvanmuktiü samãhamànena yoginà prathamaü divyatanurvidheyà . haragaurãsçùñisaüyogajanitatva¤ca rasasya harajatvenàbhrakasya gorãsambhavatvena tattadàtmakatvamuktam %<abhrakastava vãjantu mama vãjantu pàradaþ . anayormelanaü devi! mçtyudàridryanà÷anamiti>% . atyalpamidamucyate devadaityamunimànavàdiùu bahavo rasasàmarthyàddivyaü dehamà÷ritya jãvanmuktimà÷ritàþ ÷råyante rase÷varasiddhànte %<devàþ kecismahe÷àdyà daityàþ kàvyapuraþsaràþ . munayo bàlakhilyàdyà nçpàþ some÷varàdayaþ . govindabhagavatpàdàcàryo govindanàmakaþ . carvañiþ kapilo vyàóiþ kàpàliþ kandalàyanaþ . ete'nye bahavaþ siddhà jãvanmuktà÷caranti hi . tanuü rasamayãmàpya tadàtmaka kathàcaõàþ>% iti . ayamevàsyàrthaþ parame÷vareõa parame÷varãü prati prapa¤citaþ' . itaþparo granthaþ pàrada÷abde 4313 pçø dar÷itaþ . tatprapa¤castu govindabhagavatpàdàcàryasarvaj¤aràme÷varabhaññàrakaprabhçtimiþ pràcãnairàcàryairniråpita iti granthabhåyastvabhayàdudàsyate . na ca rasa÷àstraü dhàtuvàdàrthameveti mantavyaü dehabandhadvàrà muktereva paramapayojanatvàt taduktaü rasàrõave %<lohavandhastvayà deva! yaddattaü paramã÷itaþ! . taü dehabandhamàcakùva yena syàt khecarã gatiþ . yathà lohe tathà dehe kartavyaþ såtakaþ satà . samànaü kurute devi! pratyayaü dehalohayoþ . pårvaü lohe parãkùeta pa÷càddehe prayojayet>% iti . nanu saccidànandàtmakaparatattvasphuraõàdeva muktisiddhau kimanena divyadehasampàdanaprayàseneti cettadetadavàrtaü vàrta÷arãràlàbhe tadvàrtàyà ayogàt . taduktaü rasahçdaye %<galitànalpavikalpaþ sarvàdhvavivarjita÷cidànandaþ . sphurito'pyasphuritatanoþ karoti kiü jantuvargasyeti . yaü jarayà jarjaritaü kàsa÷vàsàdiduþkhavi÷ada¤ca . yogyaü taü na samàdhau pratihatabuddhãndriyaprasaram . bàlaþ ùoóa÷avarùo viùayarasàkhàdalampañaþ parataþ . yàtaviveko vçddho martyaþ kathamàpnuyànmuktimiti>% . nanu jãvatvaü nàma saüsàritvaü tadviparãtatvaü muktatvaü tathàca parasparaviruddhayoþ kathamekàyatanatvamupapannaü syàditi cettadanupapannaü vikalpànupapatteþ muktistàvat sarvatãrthakarasammatà sà kiü j¤eyapade nivi÷ate na và carame ÷a÷aviùàõakalpà syàt prathame na jãvanaü varjanãyamajãvato j¤àtçtvànupapatteþ . taduktaü rase÷varasiddhànte %<rasàïkameyamàrgokte jãvamokùo'styadhomanàþ . pramàõàntaravàdeùu yuktibhedàvalambiùu . j¤ànaj¤eyamidaü viddhi sarvatantreùu sammatam . nàjãvan j¤àsyati j¤eyaü yadato'styeva jãvanam>% iti . na cedamadçùñacaramiti mantavyaü viùõutvàmimatànusàribhiþ nçpa¤càsya÷arãrasya nityatvopapàdanàt . taduktam sàkàrasiddhau %<saccinnityanijàcintyapårõànandaikavigraham . nçpa¤càsyamahaü vande ÷rãviùõusvàmisammatam>% iti . nanvetat sàvayavaü råpavadavabhàsamànaü nçkaõñhãravàïgaü saditi na saïgacchata ityàdinàkùepapuraþsaraü sanakàdipratyakùeõa %<sahasra÷ãrùà puruùaþ>% ityàdi÷rutyà %<tamadbhutaü bàlakamambujekùaõaü caturbhujaü ÷aïkhagadàdyadàyudham>% ityàdipuràõalakùaõena pramàõatrayeõa siddhaü nçpa¤cànanàïgaü kathamasat syàditi . sadàdãni vi÷eùaõàni garbha÷rãkàntami÷raiþ viùõusvàmicaraõapariõatàntaþkaraõaiþ pratipàditàni . tasmàdasmadiùñadehanityatvamatyantàdçùñaü na bhavatãti puruùàrthakàmukaiþ puruùaireùñavyam . ata evoktam %<àyatanaü vidyànàümålaü dharmàrthakàmamokùàõàm . ÷reyaþ paraü kimanyaccharãramajaràmaraü vihàyaikamiti>% . ajaràmarãkaraõasamartha÷ca rasendra eva tadàha %<eko'sau rasaràjaþ ÷arãramajaràmaraü kurute>% iti . kiü varõyate rasasya màhàtmyaü yasya dar÷anaspar÷anàdinàpi mahat phalaü bhavati . taduktaü rasàrõave %<dar÷anàt spar÷anàttasya bhakùaõàt smaraõàdapi . påjanàdrasadànàcca dç÷yate ùaóvidhaü phalam . kedàràdãni liïgàni pçthivyàü yàni kànicit . tàni dçùñvà tu yatpuõyaü tat puõyaü rasadar÷anàdityàdinà>% . anyatràpi %<kà÷yàdisarvaliïgebhyo rasaliïgàrcanaü ÷ivam . pràpyate yena talliïgaü bhogàrogyàmçtàjaram>% iti . rasaniø ndàyàþ pratyavàyo'pi dar÷itaþ %<pramàdàdrasanindàyàþ ÷rutàvenaü smaret sudhãþ . dràk tyajennindakaü nityaü nindayà pårità÷ubham>% iti . tasmàdasmaduktayà rãtyà divyaü dehaü sampàdya yogàbhyàsava÷àt paratattve dçùñe puruùàrthapràptirbhavati . tadà %<bhråyugamadhyagataü yat ÷ikhividyutsåryavajjagadbhàsi . keùà¤cit puõyadç÷àmunmãlati cinmayaü jyotiþ . paramànandaikarasaü paramaü jyotiþsvabhàvamavikalpam . vigalitasakalakle÷aü j¤eyaü ÷àntaü svasaüvedyam . tasminnàdhàya manaþ sphuradakhilaü cinmayaü jagat pa÷yan . utsannakarmabandho brahmatvamihaiva càpnotãti>% . ÷ruti÷ca %<raso vai saþ rasaü hyevàyaü labdhvànandã bhavatãti>% . taditthaü bhave nànyoduþkhabharataraõopàyo rasa eveti siddham . tathàca rasasya parabrahmaõà sàmyamiti pratipàdakaþ ÷lokaþ %<yaþ syàt pràvaraõàvimocanadhiyàü sàdhyaþ prakçtyà punaþ sampanno sahate na dãvyati paraü vai÷vànare jàgrati . jàto yadyaparaü na vedayati ca svasmàt svayaü dyotate yo brahmaiva sa dainyasaüsçtibhayàt pàyàdasau pàradaþ>% iti .

#<rasottama># puø rasa uttamo yasya . mudge ràjaniø .

#<rasodbhava># naø rasaþ pàrada udbhavatyasmàt ud + bhå--ac udbhavo yasya . 1 hiïgule ràjaniø . 5 taø . 2 rasajàte triø .

#<rasopala># naø rasaþ pàrada iva upalãyate ÷ubhratvàt upa + lã--óa . mauktike trikàø .

#<rasna># naø rasa na . dravye ujjvaladaø .

#<rasya># naø rasàdbhuktànnapariõàmàdàgataþ yat . 1 rudhire ÷abdacaø rasvate àsvàdyate rasa--yat . 2 àsvàdye triø . rasyàþ, %<snigdhàþ sthirà hçdyàþ>% gãtà . 3 pàñhàyàü 4 ràsnàyà¤ca strã ràjaniø .

#<raha># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . raühati araühãt %<tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ>% ÷àrãrakasåtram

#<raha># tyàge bhvàø paø sakaø señ . rahati arahãt .

#<raha># tyàge adaø cuø ubhaø sakaø señ . rahayati te ararahat--ta

#<rahasa># naø raha--asun . 1 nirjane amaraþ . 2 gopye 3 yàthàrthye 4 ramaõe ca mediø . 5 nirjane avyaø amaraþ . ramante'smin rama--asun masya raþ . 6 vi÷vàsayogyade÷e ujjvaladaø .

#<rahasya># triø rahasi bhavaþ yat . 1 gopye %<rahasyamasyàþ sa mahaditi>% naiùadham . 2 nirjanabhave ca 3 pàñhàyàü 4 ràsnàyà¤ca strã ràjaniø ñàp 5 nadãbhede strã mediø .

#<rahita># triø raha--tyàge karmaõi kta . varjite .

#<rà># dàne grahaõe ca adàø paraø sakaø aniñ . ràti aràsãt .

#<rà># strã rà--sampaø bhàve kvip . 1 vibhrame 2 dàne ekàkùarakoùaþ . karmaõi kvip . 3 kà¤cane ÷abdaraø .

#<ràkà># strã rà--ka tasya nettvam . 1 pratipadyuktàyàü pårõamàsyàü sampårõendutithau 2 nadãbhede 3 navajàtarajaskàyàü màryàü 4 kacchuroge ca mediø . 5 àïkirasaþ kanyàbhede kuhå÷abde 2162 pçø dç÷yam .

#<ràkùasa># puø rakùa eva svàrthe aõ . %<kvacit svàrthikà api pratyayàþ prakçtito liïgavacanànyativartante>% iti bhàùyokteþ puüstvam . svanàmakhyàte nikaùàtmaje 1 jàtibhede amaraþ jàtau ïãù . 2 ràkùasajàtistriyàm strã . rakùasa idam aõ . 3 ràkùasasambandhini triø striyàü ïãp . %<ràkùasã ràtriranyatra>% tiø taø . 4 daüùñràyàü hemacaø 5 caõóikàyàü 6 cauranàmagandhadravye ca strã mediø ïãp .

#<ràkùasendra># puø ràkùasa indra iva ÷reùñhatvàt . vi÷va÷ravasaþ jyeùñha putre nikaùàtmaje ràvaõe trikàø .

#<ràkùà># strã lakùyate'nayà rakùa--karmaõi--gha¤ pçùoø vçddhiþ lasya ra÷ca . làkùàyàm amaraþ .

#<ràkha># ÷oùaõe bhåùaõe nivàraõe ca sakaø sàmarthye akaø bhvàø paraø señ . ràkhati aràkhãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<ràga># puø ranja--bhàve gha¤ niø nalopakutve . 1 ra¤jane 2 ÷uklàdivarõe 3 prãtau 4 anuràme 5 nçpe 6 màlavàdinàmabhiþ prasiddhe niùàdàdisvarayonike kharabhede mediø 7 candre 8 sårye ca ÷abdaraø . karaõe gha¤ . 9 lohitavarõe 10 tadvi÷iùñalàkùàdau ca %<tena raktaü ràgàt>% pàø anuràgalakùaõam ujjvalamaõinoktaü yathà %<sukhamapyadhikaü citte sukhatvenaiva rajyate . yatastu praõayotkarùàt sa ràga iti kamyate>% . svarabhedaniruktiryathà %<yaistu cetàüsi rajyante jagattritayavartinàm . te ràgà iti kathyante munibhirbharatàdibhiþ>% teùàü bhedàþ saügãtadàø matasabhede nànà tatra prasiddhà ùaóa bhedà yathà
     %<àdau màlavaràgendrastato mallàrasaüj¤itaþ . ÷rãroga÷ca tataþ pa÷càt vasantastadantaram . hindola÷càtha karõàña ete ràgàþ ùaóe ca tu>% saïgãtadàø . bharatamate tu %<bhairavaþ kau÷ika÷caiva hindolo dãpakastathà . ÷rãràgo megharàga÷ca ràgàþ ùaóiti kãrtitàþ>% .

#<ràgacårõa># puø ràgasya rate÷cårõa iva . 1 kàme . ràgàya cårõyate'sau cårõa--gha¤ . 2 khadire ca mediø . 3 làkùàyàü ràjaniø 4 ràgayuktacårõe puø (phàga) ÷abdacaø .

#<ràgadàli># puø dalyate'sau dala--õic--in pçùoø vçddhiþ ràgeõa raktatayà yukto dàlirvà . masåre ràjaniø .

#<ràgapuùpa># puø ràgayuktaü raktavarõaü puùpamasya . 1 bandhåke 2 raktàmlàne ca 3 javàyàü strã ràjaniø ïãp .

#<ràgaprasava># puø ràgayukto raktavarõaþ prasavo'sya . 1 bandhåke 2 raktàmlàne ca ràjaniø .

#<ràgayuj># puø ràgeõa raktavarõena yujyate yuja--karmaõi kvip . 1 màõikye ràjaniø 2 raktavarõayukte triø .

#<ràgasåtra># naø ràgayuktaü såtram . paññasåtre 2 tulàsåtre ca mediø .

#<ràgàïgã># strã ràgayuktamaïgaü yasyàþ ïãp . ma¤jiùñhàyàm ràjaniø 3 taø . ràgàdyàpyatra strã .

#<ràgiõã># strã ràgo'styasyà ini . 1 gãtyaïge svarabhede ràgapatnyàü saïgãtadàø . 2 vidagdhanàryàü jañàø . 3 menakàkanyàyàü ràgavati 4 anurakte 5 kàmuke triø vi÷vaþ ranja--dhiõun . 6 ratiyukte ca triø . 6 tçõadhànyabhede mediø . ekaikaràge ùañ ràgiõya iti ùañsu ràgeùu ràgiõãbhedà÷ca ùañtriü÷at yathà %<ùañtriü÷adràgiõãbhedàþ krama÷aþ kathità mayà . dhàmasã 1 màlasã 2 caiva ràmakãrã 3 ca simbuóà 4 . à÷àvarã 5 bhairavã 6 ca màlavasya (1) priyà imàþ . velàvalã 1 puravã 2 ca kànaóà 3 màdhavã 4 tathà . koóà 5 kedàrikà 6 càpi mallàra (2) dayità imàþ . gàndhàrã 1 subhagà 2 caiva gaurã 3 kaumàrikà 4 tathà . veloyàrã 5 ca vairàgã 6 ÷rãràgasya (3) priyà imàþ . tuóã 1 ca pa¤camã 2 caiva lalità 3 pañama¤jarã 4 . gurjarã 5 ca vibhàùà 6 ca vasantasya (4) priyà imàþ . màyårã 1 dãpikà 2 caiva de÷akàrã 3 ca pàhióã 4 . varàóã 5 morahàñã 6 ca hillolasya (5) priyà imàþ . nàñikà càtha bhåpàlã 2 ràmakelã 3 gaóà 4 tathà . kàmodà 5 càtha kalyàõã 6 karõàñhasya (6) priyà imàþ>% . saïgãtadàø . tadgànakàlabhedàþ tatputràdaya÷ca tatraiva dç÷yàþ .

#<ràgha># ÷aktau bhvàø àø akaø señ . ràghate aràghiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<ràghava># puø ravorgotràpatyam aõ . 1 raghorvaü÷ye 2 tat pradhàne ÷rãràme ca 3 mahàmatsyabhede 4 samudre ca mediø .

#<ràïkava># naø raïkorayaü vikàro và tallomajàtatvàt aõ . mçgavi÷eùalomajàte vastrabhede amaraþ .

#<ràja># dãptau bhvàø ubhaø akaø señ . ràjati te--aràjãt aràjiùña phaõàdiø rejatuþ raràjatuþ . çdit caïi na hrasvaþ .

#<ràjaka># naø ràj¤àü samåhaþ kan . 1 nçpasamudàye amaraþ . ràjaiva ka . 2 nçpe puø . ràja--õvul . 3 dãptimati triø .

#<ràjakadamba># puø kadambànàü ràjà ràjadaø paraniø . kadambabhede jañàø .

#<ràjakalpa># puø ãùadasamàpto ràjà ràjan + kalpap . ràjatulye .

#<ràjakarkañã># strã ràjate ràja--ac karmaø . cãnàkarkañyàm ràjaniø .

#<ràjaka÷eru># puø ka÷eråõàm ràjà ràjadaø . bhadramustàyàm ràjaniø .

#<ràjakãya># triø ràj¤a idam cha kuk ca . ràjasambandhikàryàdau .

#<ràjakumàra># puø ràj¤aþ kumàraþ . apràptavayaske yuvaràja kàryànàråóhe ràjaputre .

#<ràjakuùmàõóa># puø ràj¤aþ kuùmàõóa iva priyatvàt . vàrtàkyàm jañà0

#<ràjakoùàtakã># strã ràjapriyà koùàtakã . (ghiyàjhiïgà) latàbhede madanavinodaþ .

#<ràjakùavaka># puø kùavatyanena kùu ap ràjate ràja--ac karmaø svàrthe ka . ràjasarùape (ràisarùà) ràjaniø .

#<ràjakharjårã># strã ràjapriyà kharjårã . kharjårãbhede (piõóakhejura) ràjaniø .

#<ràjagiri># puø ràjà÷ramo giriþ . 1 magadhasthe parvatabhede 2 ÷àkabhede ràjaniø .

#<ràjagha># triø ràjànaü hanti hana--ka niø . 1 ràjahantari, 2 tãkùõe ca jañàø %<raràja nãrajanayà sa ràjaghaþ>% naiùa0

#<ràjajambå># strã ràj¤aþ jambåriva . 1 piõóakharjåre mediø ràjate ac karmaø . 2 mahàjambvàm ràjaniø .

#<ràjaja(ya)kùman># puø ràj¤aþ candrasya kùayakàrako ja(ya)kùmà . rogabhede yakùman÷abde dç÷yam %<ràja(ya)kùmeva rogàõàm>% màghaþ .

#<ràjataru># puø tarårõà ràjà ràjadaø paraniø . 1 karõikàravçkùe 2 àragvadhe ca ràjaniø .

@<[Page 4802a]>@
#<ràjatàla># puø ràj¤astàla iva priyaþ . 1 guvàkavçkùe ÷abdaraø . strãtvamapi tatra ïãp . %<ràjatàlãvanadhvaniþ>% raghuþ .

#<ràjadanta># puø dantàtàü ràjà paraniø . årdhvapaïktisthe madhyavartidantadvaye hemacaø .

#<ràjade÷ãya># puø ãùadasàpto ràjà ràjan + de÷ãyar . ràjatulye ràjakalpe .

#<ràjadhuståraka># puø dhuståràõàü ràjà ràjaø paraø svàrthe ka . vçhaddhaståre ràjadhastårako'pyatra puø ràjaniø .

#<ràjadharma># puø ràj¤o dharmaþ . ràj¤àmava÷yakartavye prajàpàlanàdau karmaõi . tamadhikçtya kçto granthaþ aõ . bhàrata÷àntiparvàntargate vyàsapraõãte granthabhede . ràjadharmà÷ca tatra mànave 7 aø ca uktà dç÷yàþ .

#<ràjadhànã># strã ràjà dhãyate'syàü dhà--àdhàre lyuñ ïãp . ràjàvàse mahànagaryàm ÷abdaraø .

#<ràjadhànya># naø dhànyeùu ràjà ràjaø paraø . (÷yàmà) ÷yàmàkadhànye ràjaniø .

#<ràjan># puø ràja--kanin ra¤jayati ranja--kanin niø và . 1 nçpe, %<ràjà prakçtira¤janàt>% raghuþ . 2 candre, 3 prabhau, 4 kùatriye, 5 yakùe 6 indre, ca mediø . uttarasthapadaþ pårvapadastha÷ca samamivyàhçtapadàrtha÷reùñhavàcakaþ . yathà ràjamàùaþ muniràja ityàdi . 7 pçthunçpe ca . %<pitrà na ra¤jitàstasya prajàstenànura¤jitàþ . anuràgàttatastasya nàma ràjetyabhàùata>% viùõupuø .

#<ràjanãti># strã ràj¤àü nãtiþ . 1 ràjaj¤eye sàmàóhyupàye, 2 upacàràt tatpratipàdake--÷àstre ca . sà ca kàmandakãyanãti÷àstràdau dç÷yà .

#<ràjanya># puø ràj¤o'yam yat, jàtau nalopaþ . ràja--anya và . 1 kùatriye amaraþ . 2 ràjaputre 3 agnau, uõàdikoø 5 kùãrikàvçkùe cajañàø .

#<ràjanyaka># naø ràjanyànàü kùatriyàõàü samåhaþ kan . kùatriyasamåhe amaraþ .

#<ràjanvat># triø pra÷asto ràjà'styasya prà÷astye matuù masya vaþ na nalopaþ . sundararàjayute de÷e amaraþ anyatra ràjavad ityeva .

#<ràjapañola># puø ràjapriyaþ pañolaþ . 1 pañole ratnamàø . 2 madhurapañolyàü ràjaniø .

#<ràjapañña># puø ràj¤aþ pañña iva . maõibhede trikàø .

#<ràjapatha># puø pathàü ràjà ràjagamanayogyo và panthàþ acsamàø . %<dhanåüpi da÷a vistàre ÷rãmàn ràjapathaþ smçtaþ . nçvàjirathanàgànàmasaüvàdhaþ susa¤caraþ>% ityukte ràjamàrge devãpuø .

#<ràjapalàõóu># puø palàõóågàü ràjà ÷reùñhatvàt ràjadaø . raktavarõapalàõóau ràjaniø .

@<[Page 4802b]>@
#<ràjapãlu># puø ràjapriyaþ pãluþ . mahàpãluvçkùe ràjaniø .

#<ràjaputra># puø ràj¤a÷candrasya, nçpasya và putraþ . 1 budhagrahe ÷abdaraø 2 nçpakumàre 3 varõasaïkarabhede (rajaputa) %<vai÷yàdambaùñhakanyàyàü ràjaputrasya sambhavaþ>% iti parà÷araþ . 4 mahàràjacåtavçkùe ràjaniø .

#<ràjaputrã># strã ràj¤a÷candrasya putrãva . 1 kañutumbyàm 2 reõukàyàü 3 nçparãtau, 4 jàtau 5 chuchundaryàü ca . 5 màlatyà¤ca ràjaniø . 6 taø . 6 nçpakanyàyàm . saüj¤àyàü kan . 7 saràñikhage jañàø .

#<ràjapuùpa># puø ràjà candra iva ÷ubhratvàt puùpamasya . nàgakesaravçkùe ÷abdacaø . 2 karuõãvçkùe strã ràjaniø ïãp .

#<ràjaphaõijjhaka># puø ràja ac karmaø . nàmaraïgavçkùe ÷abdamà0

#<ràjaphala># naø ràjapriyaü phalamasya . 1 pañole trikàø . 2 ràjapriyaü phalamasyàþ . 2 jambvàm strã ràjaniø ñàp .

#<ràjabadara># naø ràj¤o vadaramiva priyatvàt . 1 raktàmalake 2 lavaõe ca mediø badaràõàü ràjà ràjadaø paø . 3 uttamakolau puø ràjaniø .

#<ràjabalà># strã ràja--ac ràjaü balaü yasyàþ 5 vaø . (gandhabhàdàla) latàbhede amaraþ .

#<ràjabhadraka># puø ràj¤o bhadraü yasmàt kap . 1 kuùñhe (kuóa) 2 nimbe ca ràjaniø 3 pàribhadravçkùe dhàtupàø .

#<ràjabhåya># naø ràj¤o bhàvaþ ràjan + bhå--kyap . ràj¤o'sàdhàraõadharme ràjatve .

#<ràjabhogya># naø ràj¤à bhoktu yogyam bhuja--õyat kutvam . 1 jàtãkoùe 2 piyàlavçkùe puø ÷abdacaø . 3 nçpatermogyavastamàtre triø .

#<ràjamàrga># puø ràjayogyaþ màrgaþ . 1 ràjapathe ràjaniø .

#<ràjamàùa># puø màùeùu kalàyeùu ràjà ÷reùñhatvàt ràjadaø paraø . 1 màùabhede hemacaø . (varavañã) 2 vrãhibhede ràjaniø .

#<ràjamudga># puø mudgeùu ràjà ràjaø paø niø . (mugàni) mudgamede .

#<ràjaraïga># naø ràjayogyaü raïgam . rajate ÷abdaraø .

#<ràjaràja># puø ràj¤àmapi ràjàü prabhåtadhanatvàt ñac samàø . 1 kuvere, amaraþ . 2 sàrvabhaumançpe, 3 candre ca mediø .

#<ràjarùi># puø ràjà çùiriva ÷reùñhatvàt saüyatatvàcca . 3 ràja÷reùñhe, 2 yatàtmani nçpe ca .

#<ràjavaü÷ya># triø ràjavaü÷e bhavaþ yat . 1 ràjavaü÷odbhave . 2 jàtibhede puüstrãø .

#<ràjavartman># naø ràjayogyaü vartma . 1 ràja÷abdoktalaktaõe ràjapathe hemacaø . 6 taø . ràj¤aþ 2 kartavyakarmaõi ca .

#<ràjavallabha># puø 6 taø . 1 priyàte 2 ràjavadare 3 ràjàkhe ràjaniø dravyaguõapratipàdake tabhràmavidvatkçte 4 granthabhede ca . 5 ràj¤aþ priye triø .

#<ràjavallã># strã ràjate ràja--aca ràjà vallã karmaø . (ucchà) latàbhede ratnamàø .

#<ràjavat># triø ràjà ràjamàtaü vidyata'syamatupa ptasya vaþ . ràjamàtravati de÷e amaraþ .

#<ràjavãjin># triø ràjà vãjã kàraõaü yasya . ràjavaü÷ye .

#<ràjavçkùa># puø vçkùàõàü ràjà ràjadaø paraniø . 1 àragbadhe (sondàla) amaraþ . ràjapriyo vçkùastatphalavãjajàtalaóóukasya ràjapriyatvàt . 2 priyàle mediø . 3 laïkàsthàyivçkùe (laïkàsija) ÷abdacaø .

#<ràja÷aõa># puø ràja--ac ràjaþ ÷aõaþ karmaø . paññe (pàña) ÷abdamàø .

#<ràja÷àka># puø ÷àkànàü ràjà ràjaø paraniø . vàståka÷àke ràjaniø .

#<ràja÷çïga># naø ràj¤àü ÷çïgamiva årdhvasyitatvàt . ràjacihnacchatre trikàø .

#<ràjasa># triø rajasà nirmitaþ aõ . rajasoguõàt jàte 1 karmendriyàdau %<yenàsmin karmaõà loke khyàtimàpnoti puùkalàm . na ca ÷ocatyasampattau tadvij¤eyantu ràjasam>% ityukte khyàtyai kriyamàõe 2 karmaõi ca . rajàpradhàna tayàstyasya aõ . 3 rajaþpradhàne . sarveùàü vastånàü triguõàtmaphatve'pi %<bhåyastvàttadvyapade÷aþ>% ityukteþ kvacit tatpradhànatvena vyapade÷aþ . 4 dårvàyàü strã ïãp ÷abdamàø .

#<ràjasabha># naø ràj¤àü nçpàõàü sabhà . nçpasamàje amaraþ .

#<ràjasarùapa># puø sarùapàõàü ràjà ÷reùñhatvàt ràjadaø . (ràisarùà) 1 sarùapabhede hemacaø . %<te'ùñau likùà tu tàstisro ràjasarùapa ucyate>% ukte 2 rimàõabhede ca vi÷vaþ .

#<ràjasàrasa># puüstrã ràj¤à sàrasa iva . mayåre ÷abdamàø striyàü ïãù .

#<ràjasåya># puø ràj¤à såyate så--karmaõi kyap . ràjamàtrakartavye yaj¤abhede ÷abdacaø . %<ràüjà ràjasåyena yajeta>% ÷rutiþ .

#<ràjasva># naø ràj¤e deyaü svaü kararåpam dhanam . 1 ràjadeye kare 6 taø . 2 ràjadhane ca .

#<ràjasvarõa># puø svarõànàü dhuståràõàü ràjàø ràjadaø paraniø vçhaddhåståre ràjaniø .

#<ràjahaüsa># puüstrãø haüsànàü ràjà ÷reùñhatvàtràjadaø paraø . raktavarõaca¤cucaraõayukte ÷vetapakùake haüsabhede amaraþ . 2 kalahaüse ca mediø . ubhayàrthe striyàü ïãù . ràjà haüsa iva sàragrahaõàt . 3 nçpa÷reùñhe .

#<ràjaharùaõa># naø ràj¤aþ nçpàn harùayati hçpa--õic--lyu . tagarapuùpe ràjaniø .

#<ràjàtana># puø ràjàrthamàtanoti phalavãjam à + tana--ac . (cãra¤jãti) khyàtavãjahetuphalake piyàle ÷abdamàø .

#<ràjàdana># puø ràj¤à adyate tatphalavãjajàtalaóóukaþ adakarmaõi lyuñ . 1 piyàlavçkùe amaraþ . yasya phalavãjaü (cira¤ji) tena hi laóóuka kçtvà ràj¤à bhujyate . 2 kùãrikàyàü (kùãrui) 2 kiü÷uke ca mediø . 4 kùãriõyàü strã ïãp saratà .

#<ràjànna># naø annànàü ràjà ràjadaø . 1 àndhrade÷ajadhànyabhede ràjaniø . 6 taø . 2 nçpasvàmikànne ca

#<ràjàmra># puø àmràõàü ràjà ÷reùñhatvàt ràjadaø 1 àmrabhede %<ràjàmraü tuvaraü svàdu vi÷adaü ÷ãtalaü guru . gràhi råkùaü vibandhàdhmavàtakçt kaphaùittanut>% bhàvapraø .

#<ràjàmla># puø amlànàü ràjà ÷reùñhatvàt ràjadaø . amlavetame ràjaniø .

#<ràjàrka># puø arkàõàü ràjà ÷reùñhatvàt ràjadaø . ÷vetàrkavçkùe (sàdà àkanda) ràjaniø .

#<ràjàrha># naø ràjànamarhati arha--aõ . 1 agurucandane 2 ràjayogye triø ràjaniø 3 jambvàü strã mediø .

#<ràjàlàbå># strã ràjate ràjà alàvåþ karmaø . miùñàlàbvàm madanaviø .

#<ràjàvarta># puø ràjànamàvartayati anukålayati à--vçta-- õicaõ . 1 uparatnabhede ràjaniø . 2 viràñade÷ãyahãrake hemacaø .

#<ràjàhi># puø nityakaø . dvimukhasarpe ÷abdaraø .

#<ràji(jã)># strã ràja--in và ïãp . 1 ÷reõyàm païktau 2 rekhàyàü ca mediø . khàrthe ka . rekhàyàm . ràjate ràja--õvul . ràjikà ràjasarùape strã mediø .

#<ràjikàphala># puø ràjikàyà iva phalamamya . ÷vetasarùape ràjaniø .

#<ràji(jã)phalà># strã ràjibhåtàni ÷reõibhåtàni phalàni yasyàþ . 1 cãnàkarkañyàm ràjaniø 2 pañole puø ràjani0

#<ràjila># puüstrãø ràja--ilac . óuõóubhasarpe (óhãóàsàpa) amaraþ striyàü ïãù .

#<ràjãva># naø ràjã davaràjã astyasya va . 1 padme amaraþ . %<ràjãcaràjãva÷akoleti>% màghaþ . 2 hariõabhede 3 matsyabhede ca puüstrãø mediø %<ràjãvasiühatuõóàü÷ca>% manuþ . 4 gaje trikàø 5 sàrasapakùiõi ca puüstrãø amaraþ sarvatra jàtau striyàü ïãù .

#<ràjendra># puø ràjà indra iva ÷reùñhatvàt . %<caturyojanaparyantamadhikàrã nçpo bhavet . yo ràjà tacchataguõaþ sa eva maõóale÷varaþ . tasmàdda÷aguõo ràjà ràjendraþ>% ityuktàdhikàravati bhåpatibhede vrahmavaiø jaø khaø 86 aø .

@<[Page 4804a]>@
#<ràj¤ã># strã ràj¤aþ patnã ïãp svayaü và ràjate ràja--kamin ïãp và . (ràõã) 1 ràjapatnyàm 2 khayaü ràjakarmakartryà¤ca 3 såryapatnyaü mediø 4 kàüsye hemacaø .

#<ràjya># naø ràj¤o bhàvaþ karma và ràjan + yat nalopaþ . 1 ràjakarmaõi 2 ràjabhàve ca 3 janapade ÷abdaraø . %<lakùàdhipatyaü ràjyaü syàt sàmàjyaü da÷alakùake . ÷atalakùe mahe÷àni! mahàsàmàjyamucyate>% varadàtantrokte 4 lakùagràmàdhipatye ca .

#<ràjyadharà># strã 6 taø acsamàø . ràjyabhàre ràjakartavya prajàpàlanàdau .

#<ràjyàïga># naø 6 taø . khàmyamàtyasuhçtkoùaràùñradurgabalaprakçtiråpeùu aùñasu ràjyasyopàyeùu . %<parasyaivopakàrãdaü saptàïgaü ràjyamucyate . amàtyaràùñre durgàõi koùo daõóa÷ca pa¤camaþ . etàþ prakçtayastadvat vijigãùorudàhçtàþ . etàþ pa¤ca tathà mitraü saptama pçthivãpatiþ . saptaprakçtikaü ràjyamityuvàca vçhasmatiþ . paura÷reõã tadaïga ca bruvate ÷abdavedinaþ>% ÷abdaraø .

#<ràñi># puø raña--daõ . (÷aràla) 1 vihage amaraþ . 2 yuddhe strã hemacaø và ïãp . pçùoø ñasya óatvam . ràóirapyuktàrthe

#<ràóha># puø raha--gha¤ paùoø óhatvam . de÷abhede (ràóa) stràrthe ka tatraiva .

#<ràóhà># strã raha--gha¤ pçùoø óhatvam . purãbhede %<gauóaü ràùñramanuttamaü nirupamà tatràpi ràóhà purãti>% prabodhacandrodayaþ .

#<ràóhãya># triø ràóho nivàso'sya %<vçddhàcchaþ>% pàø cha . ràóhade÷odbhave .

#<ràtri(trã)># strã rà--tripa và ïãp . 1 rajanyàü nçõàü svasvade÷àpekùa và sårvamaõóa adar÷anayogye kàle 2 haridràyà¤ca amaraþ . %<màsena ca manuvyàõàü pitéõàü tadaharni÷am . kçùõapakùe dinaü proktaü ÷ukle ràtriþ pakãrtitàþ>% ukte pitéõàü 3 ÷uklapakùaråpe kàle %<uttaràyaõe dinaü proktaü ràtriþ syàt dakùiõàyane>% itthukte devànàü dakùiõàyanaråpe 4 kàle ca .

#<ràtrikara># puø ràtriü karoti kç--ac ràtrau karaþ kiraõo'sya và . 1 candre hemacaø 2 karpå ca .

#<ràtri(¤ca)cara># puüstrãø ràtrau carati cara--ña khac mum và . ràkùase amaraþ . 1 lajjàtistriyàü  ïãù . 2 ni÷àcàriõi triø ñàntasya striyàü ïãp .

#<ràtrijàgara># puüstrãø ràtrau jàgarti . 1 kukkure hemacaø striyàü ïãp 2 ni÷àjàgaraõakartari . 7 taø . 3 ràtrau jàgaraõe puø .

#<ràtrijàgarada># puø ràtrau jàgaraü dadàti dà--ka . ma÷ake kãñabhede ràjaniø .

#<ràtripuùpa># naø ràtrau puùpyati puùpa--ac 7 taø . utpale ràjaniø .

#<ràtrimàõi># puø ràtrau maõiriva dãptimattvàt . 1 candre hàràø . 2 karpåre ca .

#<ràtrivàsas># naø ràtrervàsa ivàcchàdakam . 1 andhakàre ÷abdamàø ràtrau paridheyaü vàsaþ ÷àkaø . 2 ràtrau paridheye vastre ca .

#<ràtrivigama># puø 6 taø . 1 rajanyavasàne tadupalakùite 2 prabhàtakàle ca ÷abdamàlà .

#<ràtrivi÷leùagàmin># puø ràtrau vi÷leùaü vicchedaü gacchati gama--õini . cakravàke ràjaniø tat striyàü strã ïãp .

#<ràtriveda># puüstrãø ràtriü ràtri÷eùaü vedayati raneõa vida--õic aõ . kukkuñe ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<ràtrisattra># naø ràtriùu trayoda÷àdidineùu vihitaü sattram . trayoda÷àhàdiùu vihite yàgabhede tatra ghàrthavàdikaü phalaü pratiùñhàdikam na vi÷vajinnyàyàt svargaphalamiti jaiø 4 . 3 . 17 . 18 såtre samarthitam . yadyapi ràkti÷abdena athaiùa jyotirathaiùa gaurityàdivàkyena vihitàni sautràkhikarmàõyucyante dvàda÷àhàdårdhvabhàvinastrayoda÷aràtracaturda÷aràtràdaya÷ca sattravi÷eùàþ ràtrisattrapadavàcyàstrayoda÷asaükhyakà ràtrayo yasmin sattravi÷eùe sa trayoda÷aràtra iti vyutpatteþ tathàpi bahuvacanàntaràtri÷abdena ràtrisattramucyate %<età viü÷atiü ràtrãþ iti ÷ravakhàt>% taø boø . %<phalamàtreyo nirde÷àda÷rutau hyanumànaü syàt>% jaiø måø . nirde÷àdarthavàdena phalasya nirde÷àt phalamarthavàdoktam àtreya àha a÷rutau yatràrthavàdàdiùu phalà÷rutistatrànumànaü svargaphalakalpanam vçø %<nirde÷àttu pratiùñhaiva phalatvena vilapyate>% tathà ca patiùñhàkàma àyuùà yajeta pratiùñhàkàmo jyotiùà yajeta ityàdi÷rutipadaghañità eva vidhayaþ kalpyante làghavàt na tu svargakàmàdipadaghañitàþ tattvavoø . ràtrisattranyàyo'pi àrthavàdikaphalàtvayàrthaþ .

#<ràtrihàsa># puø ràtrerhàsa iva ÷ubhratvàt . ÷vetotpale ÷abdaca0

#<ràtryandha># triø ràtràbandhaþ dçùñikùayayukta . 1 ni÷àdçùñi÷ånye õàkàdau . 2 ràtrau rogakçtadçùñi÷ånye (ràtakàõà) ca .

#<ràddha># triø ràdha--kartari karmaõi và kta . 1 siddhe 2 pakve ca hema0

#<ràddhànta># puø ràddhaþ liddhaþ anto nirõayo yasmàt 5 baø . saü÷ayaviùaye vàdidar÷itapakùaniràkaraõapårvakayathàrthapakùaprayipàdake 2 vàkye amaraþ .

@<[Page 4805a]>@
#<ràdha># siddhau akaø niùpàdane pàke ca sakaø svàdiø divàø ca paraø aniñ . ràdhnoti ràdhyati aràtsãt aràddha redhatuþ raràdhatuþ . ÷ubhà÷ubhàlocane ca . tadyoge ÷ubhà÷ubhasvàminaþ sampradànatà . %<gargo ràdhyati ràmàya>% vopadevaþ . apa + doùakaraõe %<yanmahyamaparàdhyati>% maghaþ .

#<ràdha># puø ràdhà vi÷àkhà tatsamãpasthà anuràdhà ca tadyuktà paurõamàsã aõ ïãp ràdho sà yatra màse punaraõ . 1 càndre vai÷àsve màsi . tàdç÷e 2 pakùe 3 guruvarùe ca kàrtika÷abde dç÷yam . 4 tatpårõimàyàü strã ïãp .

#<ràdhana># naø ràdha--lyuñ . 1 sàdhane 2 pràptau mediø . 3 toùe ca hemaø . ràdha--õic--yuc . påjane strã ñàp .

#<ràdhas># naø ràdha--asun . anne nighaõñuþ .

#<ràdhà># strã ràdha--ac . 1 vi÷àkhànakùatre riraüsayà ramaõãdehatvenàvirbhåte golokasthe parame÷varàrdhàïgasvaråpe 2 ÷aktibhede tatraiva ÷rãdàma÷àpàt vçndàvane jàtàyàü vçpabhànusutàyàü 3 pradhànagopikàyàm 4 karõasya pàlayitryàü màtari ca . 5 vai÷àkhapaurõamàsyàü strã ïãp .

#<ràdhàkànta># puø ràdhàyàþ kàntaþ . ÷rãkçùõe ràdhàvallabhàdayo'pyatra

#<ràdhàtanaya># puø ràdhàyàstanayaþ . karõe sa hi kanyàvasthàyàü såryàt kuntãgarbhajànastayà ca tyaktaþ ràdhayà såtapatnyà pàlita iti bhàrataprasiddham .

#<ràdheya># puø ràdhàyà apatyam puttratvena parigrahaõena tatpàlitatvàt óhak . karõe

#<ràma># puø rama--kartari gha¤ õa và . 1 para÷uràme 2 da÷arathajyeùñhaputre ÷rãràme 3 balaràme ca %<bhàrgavo ràghavo gopastrayo ràmàþ pakãrtità>% vahnipuø . ràma÷abdaniruktiþ ràpabdà vi÷vavacano ma÷càpã÷varavàcakaþ . %<vi÷vànàdhã÷varo yo hi tena ràmaþ prakortita>% brahmavaø jaø khaø 110 aø . 4 manohare 5 site 6 asite ca triø mediø . 7 vàståka÷àke 8 kuùñhe (kuóa) naø mediø 9 tamàlapatre naø ràjaniø .

#<ràmakarpåraka># puø ràmaü manoharaü karpåramiva kan . saugandhike svanàmakhyàte tçõabhede ÷abdaraø .

#<ràmagiri># puø ràmà÷ritaþ giriþ . citrakåñaparvate sa hi ràmeõa vanavàsagamanakàle prathamamà÷ritaþ .

#<ràmacandra># puø ràma÷candra ivàhlàdakatvàt . da÷arathajyeùñhaputre ÷rãràme ÷abdaraø .

#<ràmacchardanaka># puø ràmamabhiràmaü chardayati chçda--õic--õvul . madanavçkùe (mayanàgàcha) bhàvapraø .

#<ràmajanagã># strã 6 taø . 1 vasudevapatnyàü rohiõyàü 2 jala dagnipatnyàü reõukàyàü 3 da÷arathapatnyàü kau÷alyàyà¤ca .

#<ràmañha># naø ramañha + svàrthe aõ . 1 hiïguni amaraþ . tattulyagandhake 2 aïkoñakavçkùe ratnamàø . nàóãhiïgani strã ràjaniø ïãp

#<ràmaõa># naø ramayati rama--õic lyu pçùoø vçddhiþ . 1 girinimbe 2 tinduke ca (teüda) ràjaniø .

#<ràmaõãyaka># naø ramaõãyasya bhàvaþ ramaõãyameva và yopadhatvàt vu¤ . 1 ramaõãyatve %<maõihàràvaliràmaõãyakam>% naiùaø 2 ramaõãve ca .

#<ràmataruõã># strã ràmà abhiràmà taruõova . (seotã) 1 puùpavçkùe ràjaniø 6 taø . 2 sãtàyàü 3 revatyà¤ca .

#<ràmadåta># puø ràmasya dåtaþ vàrtàharaþ . hanåmati sa hi ràmavàrtàü laïkàtaþ sãtàyà àjahàra .

#<ràmadåtã># strã ràmà abhiràmà dåtãva gandhadvàrà pracàràt . tulasãbhede (ràmatulasã) ÷abdacaø .

#<ràmanavamã># strã ràmasya janmàdhàro navamã . caitta÷uklanavamyàm . %<caitre màsi navamyàntu jàto ràmaþ khayaü hariþ>% agastyasaühità . %<pràpte ÷rãràmanavamãdine martyo vimåóhavãþ . upoùaõaü na kurute kumbhãpàkena pacyate>% tiø taø .

#<ràmapåga># puø ràmaþ amiràmaþ pågaþ . guvàkabhede trikàø .

#<ràmabàõa># puø rasabhede bhàvapraø .
     %<pàradàmçtalavaïgagandhaka màgayugmamaricena mi÷ritam . tatra jàtiphalamardhabhàgikaü tintilãphalarasena marditam . vahnimàndyada÷avaktranà÷ano ràmabàõa iti vi÷ruto rasaþ . saügrahagrahaõikumbhakarõakamàmavàtakharadåùaõaü jayet . dãyate tu svabalànumànataþ sadya eva jañharàgnidãpana . rocakaþ kaphakulàntakàrakaþ ÷vàsakàsavamijantunà÷anaþ>% bhàvapraø .

#<ràmabhadra># puø ràma eva bhadraþ maïgaladàyakatvàt . ÷rãràme %<ràmeti ràmacandreti ràmabhadreti và smaranniti>% padmapuø .

#<ràmalavaõa># naø karmaø . ÷àmbharilavaõe ratnamàø .

#<ràmavallabha># naø ràmasya vallabhaü priyam . 1 bhårjapatre ràjaniø taddhi ràmeõa vanavàsà÷rame piyatayà dhçtam . 2 tatpriye triø .

#<ràma÷ara># puø karmaø . ÷aravçkùabhede ràjaniø sa hi kàõóadvàrà vàõahetutvàt manoharaþ .

#<ràmasakha># puø 6 taø ñac . sugrãve vànararàje ÷abdacaø .

#<ràmà># strã ramate'nayà rama--karaõe gha¤ . 1 gãtàdikalàbhij¤àyàü nàryàü 2 nàrãmàtre bhàvapraø 3 nadyàm 4 hiïguni mediø 5 hiïgule puø 6 ÷vetakaõñakàryà 7 gçhakanyàyàü 8 a÷oke 9 gorocanàyàü 10 bàlàyàü 11 gairike ca strã ÷abdacaø .

#<ràmàyaõa># naø . ràmasyàyanaü caritamadhikçtya kçto grantho'õ . ràmacaritapratipàdake vàlmãkikçte mahàkàvyabhede tacca saptakàõóàtmakam brahmaloke koñi÷lokàtmakaü manuùa loke ca caturviü÷atisàhasraü pa¤ca÷atasargayutam . tatpratipàdyaviùayà÷ca gahaø puø 148 aø ukta yathà
     %<manorikùvàkuvaü÷yo'bhåt vaü÷e ràjà raghuþ smçtaþ ragho rajastato jàto ràjà da÷aratho valã . tasya putràstu catvàro mahàbalaparàkramàþ . ko÷alyàyàmabhådràmà bharataþ kekayãsutaþ. sutau lakùmaõa÷atrughnau sumitràyàü babhåvatuþ . ràmo ktaþ piturmàturvi÷vàmitràdavàptavàn . astragràmaü yato yakùãü tàóakàü prajathàna ha . vi÷vàmitrasya yaj¤e tu subàhuü nyabadhãdbalã . janaükasya kratuü gatvà upayeme'tha jànakãm . urmilàü lakùmaõo vãro bharato màõóavãü sutàm . ÷atrughno vai kãrtimatãü ku÷adhvajasute ca te . pitràdibhirayodhyàyàü gatvà ràmàdayaþ sthitàþ . thudhàjitaü màtula¤ca ÷atrughnabharatau gatau . gatayornçpavaryeõa ràjyaü dàtuü samudyatam . ràmàya jyeùñhaputràya kaikeyyà pràrthitaü tadà . caturda÷a samàvàso vane ràmasya và¤chitaþ . ràmaþ pitçhitàrthantu lakùmaõena ca sãtayà . ràjyaü ca tçõavat tyaktvà ÷çïgaverapara gataþ . rathaü tyaktvà prayàga¤ca citrakåñaü giriü gataþ . ràmasya tu viyogena ràjà svargaü samà÷ritaþ . saüskçtya bharata÷càgàt ràmaü màtçgaõànvitaþ . ayodhyàntu samàgatya ràjyaü kuru mahàmate! . sa naicchat pàduke dattvà ràjyàya maratàya tu . visarjito'tha bharato ràmaràjyamapàlayat . nandigràme sthito bhakto hyayodhyàü nàvi÷ad vratã . ràmo'pi citrakåñàcca atrerà÷ramamàyayau . natvà sutãkùõaü càgastyaü daõóakàraõyamàgataþ . tatra surpanakhà nàma ràkùasã sahasàgatà . nikçtya karõau nàse ca ràmeõàtha paràhità . tatpreritaþ khara÷càgàddåùaõastri÷iràstathà . caturda÷asahasreõa rakùasàntuþbalema ca . ràmo'pi preùayàmàsa bàõairyamapura¤ca tàn . ràkùasyà prerito'bhyàgàt ràvaõo haraõàya hi . mçgaråpaü sa màrãcaü latvàgre'tha tridaõóadhçk . sãtayà prerito ràmo màrãcaü prajathàna ha . mriyamàõaþ sa ca pràha hà sãte! lakùmaõetiü ca . sãtokto sakùmaõo'thàgàdràma÷cà÷u dadar÷a tam . uvà ca ràkùasã màyà nånaü sãtà hçteti sà . ràvaõo'ntaramàsàdya aïke nàdàya jànakãm . jañàyuùaü vinirjitya yayau laïkàü tato balã . a÷okavçkùacchàyàyàü rakùitàü tàmadhàrayat . àgatya ràmaþ ÷ånyà¤ca parõa÷àlàü dadar÷a ha . ÷okaü kçtvàtha jànakyà màrgaõaü kçtavàn pramuþ . jañàyuùa¤ca saüskçtya tadukto dakùiõàü di÷am . gatvà sakhyaü tata÷cakre sugrãpeõa ca ràcavaþ . saptatàlàn vinirmidya kiùkindhyàyà harã÷varà . sugrãvaü kçtavàna ràma çùyamåke svayaü sthitaþ sugrãvaþ preùayàmàsa vànaràn parvatopamàn . sãtàyà màrgaõaü kartuü pårvàdau sumahàbalàn . pratãcãmuttaràü pràcãü di÷aü gatvà samàgatàþ . dakùiõàntu di÷aü ye ca màrgayanto'tha jànakãm . vanàni parvatàn dvãpàn nadãnàü pulinàni ca . jànakãü te hyapa÷yanto maraõe kçtani÷cayàþ . sampàtivacanàt j¤àtvà hanåmàn kapiku¤jaraþ . ÷atayojanavistãrõa pupluve makaràlayam apa÷yajjànakãü tatra a÷okavanikàsthitàm . bhartsitàü ràkùasãbhi÷ca ràvaõena ca rakùasà . bhava bhàryeti vadatà cintayantã¤ca ràghavam . aïgulãyaü kapirdattvà sãtàü kau÷alyamabravãt . ràmasya tasya dåto'haü ÷okaü mà kuru maithili! . abhij¤àna¤ca me dehi yena ràsaþ smariùyati . tat ÷rutvà pradadau sãtà veõãratnaü hanåmate . yathà ràmo nayet ÷ãghraü tathà vàcyaü tvayà gate . tathetyuktvà tu hanumàn vanaü divyaü babha¤ja tat . hatvàkùaü ràkùasàü¤cà nyàn bandhanaü svayamàgataþ svarvairindrajito bàõaidçùñvà ràvaõamavrãt . ràmadåto'smi hanumàn dehi ràmàya maithilãm . etat ÷rutvà prakupito dãpayàmàsa pucchakam . kapirjvalitalàïgålo laïkàü dehe mahàbalaþ . dagdhvà laïkàü samàyàta ràmapàr÷vaü sa vànaraþ . jàbvà phalaü madhuvane dçùñà sãtetyavedayat . maõiratna¤ca ràmàya ràmo laïkàü yayau purãm . sasugrãvaþ sahanumànaïgadàdyaiþ salakùmaõaþ . vibhãùaõo'pi saüpràptaþ ÷araõaü ràghavaü prati . laïkai÷varyeùvabhyaùi¤cadràmastaü ràvaõànujam . ràmo nalena setu¤ca kçtvàbdhau cocchritàyatam . suvelàvasthita÷caiva purãü laïkàü dadar÷a ha . atha te vànarà vãrà nãlàïgadanalà dayaþ . dhåmradhåmràkùadhåmrendràjàmbavatpramukhàstadà . maindadvividamukhyàste purãü laïkàü babha¤jire . ràkùasàü÷ca mahàkàyàn kàlà¤janacayopamàn . ràmaþ salakùmaõo hatvà sakapiþ sarvaràkùasàn . vidyujjihva¤ca dhåmràkùaü devàntakanaràntakau . mahodaramahàpàr÷vàvatikàyaü mahàbalam . kumbhaü nikumbhaü matta¤ca makaràkùaü hyakampanam . prahastaü vãramunmattaü kumbhakarõaü mahàbalam . ràvaõaü brahmaõa÷chittvà hyastràdyai ràghavo valã . nikçtya bàhupaktràõi ràvaõantu vyapàtayat . sãtàü ÷uddhàü gçhãtvàtha vimàne puùpake sthitaþ . savànaraþ samàyàto hyayodhyàü pravaràü purãm . tatra ràjyaü cakàràtha putravat pàlayan prajàþ . da÷à÷vamedhànàhçtya gayà÷irasi pàtanam . piõóànàü vidhivat kçtvà dattvà dànàni ràghavaþ . putrau ku÷alavau sçùñvà tau ca ràjye'bhyaùecayat . ekàda÷asahasràõi ràmo ràjyamakàrayat . ÷atrughno lavaõaü hatvà ÷ailåùaü bharataþ sthitaþ . agastyàdimunãnà¤ca samutpatti¤ca rakùasàm . svargaü gato janaiþ sàrdhamayodhyasthaiþ kçtàntakaþ>% . anyadapi vyàsapraõãte padmapuø adhyàtmaràmàyaõaü vàlmãkikçtamadbhutaràmàyaõaü càsti .

#<ràmàliïganakàma># puø ràmàõàm strãõàmàliïganasya kàmo'tra . raktàmlàne ràjaniø .

#<ràmopàkhyàna># naø 6 taø . 1 ràmasyopàkhyàne . tadadhikçtya kçto granthaþ aõ . 2 bhàratavanaparvàntargate tadupàkhyànapratipàdake'vàntaraparvaõi ca .

#<ràmbha># puø rambho veõustasya vikàro'õ . vratabhede dhàrye vaü÷abhave daõóabhede .

#<ràla># puø rà--alac . sàlavçkùaniryàse (dhunà) bhàvapraø . %<ràlo himo gurustiktaþ kaùàyo gràhako haret . dopàsrasvedavãsarpajvaravraõavipàdikàþ . grahamagnàgnidagdhàü÷ca ÷ålàtãsàranà÷anaþ>% bhàvapraø .

#<ràlakàrya># puø ràlaþ kàryo yasya . sàlavçkùe ràjaniø .

#<ràva># puø ru--gha¤ . ÷abde hàràø .

#<ràvaõa># puø ravaõasyàpatyam ÷ivàø aõ ràvayati ÷atrån õic--lyu và . laïkàdhipatau vi÷va÷ravasaþ putre ràkùase .

#<ràvaõagaïgà># strã ràvaõanirmità gaïgà nadã . siühalade÷asthe nadãbhede garuóapuø 7 aø .

#<ràvaõàri># puø 6 taø . ÷rãràme jañàø ràvaõàntakàdayo'pyatra .

#<ràvaõi># puø ràvaõasyàpatyam i¤ . meghanàdàkhye ràvaõajyeùñhaputre hemacaø .

#<rà÷a># ÷abde bhvàø àø akaø señ . rà÷ate arà÷iùña çdit caïi na hrasvaþ .

#<rà÷i># puø a÷nute vyàpnoti a÷--in dhàtoruóàgama÷ca . dhànyàdãnàü 1 pu¤je amaraþ . jyoti÷cakrasya dvàdar÷à÷e 2 mesàdau %<dç÷ye rà÷iprasiddhaye>% iti lãlàvatãprasiddhe 3 vyaktàvyaktagaõabhede yathà trairà÷ikapa¤carà÷ikàdi÷abde .

#<rà÷icakra># naø rà÷ithañitaü cakraü vçttam . meùàdidvàda÷arà÷iyukte golàkàre vàyuva÷ena pårvataþ pa÷càt ani÷aü baübhramyamàõe jyotirmaye %<saptaviü÷atibhirjyoti÷cakraü stimitavàyugam>% ityukte jyoti÷cakre khagola÷abde dç÷yam mantra÷uddhyaïgarà÷icakre tacca cakra÷abde 280 pçùñhe dç÷yam .

#<rà÷ibhoga># puø rà÷ãnàü svasvagatyà grahairbhogaþ bhuja--gha¤ kutvam . ravyàdãnàü svasvagatyanusàreõa rà÷iùu gatibhede . khagola÷abde dç÷yam .

#<rà÷ã(÷i)kçta># puø arà÷iþ rà÷iþ kçtaþ rà÷i + abhåtadbhàve cvi tadarthe samàso và . (óherã) pu¤jãkçte ekatrasthãkçte .

#<ràùñra># naø ràja--ùñran . janapade %<gauóaü ràùñramanuttamam>% iti prabodhacandrodayaþ . 2 upadrave amaraþ .

#<ràùñrikà># strã ràja--ùñran ùittvàt ïãù svàrthe ka . kaõñhakàrikàyàm amaraþ .

#<ràùñriya># puø ràùñre bhavaþ gha . nàñyoktà 1 ràja÷yàle . cha ràùñrãya tatràrthe . ubhàvapi 2 ràùñrabhave triø .

#<ràsa># ÷abde bhvàø àø akaø señ . ràsate aràsi÷ca çdit caïi na hrasvaþ . ràmamaþ . ayaü tàlavyànta ityanye .

#<ràsa># puø rasa--gha¤ ràsa--gha¤ và . 1 ÷abde, 2 dhvanau ÷çïkhalàbandhavat dvayordvayormadhyasthityà 3 krãóàbhede, 4 kolàhale ca mediø .

#<ràsaka># naø dç÷yakàvyabhede %<nàñye ràsakamekàïkaü bahutàlalayasthiti . udàttanàyakaü tadvat pãñhamaddopanàyakam . hàsyo'ïgyatra sa÷çïgàro nàrã vàsakasajjikà . mukhanivarhaõe sandhã làsyàïgàni da÷àpi ca . kecit pratimukhaü sandhimiha necchanti kevalam>% sàø daø .

#<ràsabha># puüstrãø ràsa--abhac . gardabhe amaraþ striyàü ïãù .

#<ràsabhavandinã># strã ràsabhasya vandinãva . malikàyàm ÷abdacaø .

#<ràsamaõóala># naø ràsàrthaü ÷çïkhalàvandhavat dvayordvayomadhyasthityà krãóàbhedàrthaü maõóalaü maõóalàkàreõa bhramaõaü yatra . 1 golokasthe ràsakrãóàdhàrasthàne . tatratya maõóalapramàõa¤ca brahmavaiø janmakhaø 84 aø . ÷rãkçùõasya tadutsavàïge 2 maõóapabhede ca .

#<ràsayàtrà># strã 6 taø . kàrtikapaurõamàsyàü bhagavadutsavabhede brahmavaiø praø 25 aø . bhagavadràsa÷ca bhàø 10 skaø 28 a àdau dç÷yaþ .

@<[Page 4808a]>@
#<ràsevàsa># puø 6 taø aluk saø . 1 goùñhyàü, 2 ràse, 3 ÷çïgàre 4 rasasiddhau, 5 rasàvàse, 6 ùaùñhãjàgare ca mediø . 7 utsave ÷abdacaø 8 parihàse jañàø .

#<ràse÷varã># strã 6 taø . ràdhikàyàm .

#<ràsnà># strã rasa--õan . 1 svanàmakhyàtàyàü latàyàm (kàüñà àmarula) . tatparyàyaguõà bhàvapraø uktà yathà %<ràsnà yuktarasà rasyà suvahà rasanà rasà . elàparõã ca surasà susnigdhà ÷reyasã tathà . ràsnà''mapàcanã tiktà guråõà kaphavàtajit . ÷otha÷vàsasamãràsnavàta÷ålodaràpahà . kàsajvaraviùà÷ãtibàtikàmayasidhmahçt>% bhàvapraø . 3 nàkulyàü bhàvapraø tatparyàyaguõà uktà yathà %<nàkulã surasà ràsnà sugandhà gandhanàkulã . nakuleùñà bhujaïgàkùã sarpàkùã viùanà÷inã . nàkulã tuvarà tiktà kuñukoùõà vinà÷ayet . bhogilåtàvç÷cikàkhuviùajvarakramivraõàn>% .

#<ràhu># puø raha--uõ . 1 tyaktari, jyoti÷cakrasthe såryakiraõasamparkàbhàvena jàyamànapçthivãcchàyàråpe 3 tamasi tadadhiùñhàtari 4 grahabhede, 5 siühikàsute dànave ca . tamaþ÷abde dç÷yam .

#<ràhucchattra># naø ràhogrehasya chattramiva . àrdrake ràjaniø .

#<ràhudar÷ana># naø ràhordar÷anaü yatra . candrasåryayoruparàgaråpe 1 grahaõe %<snànaü dànaü tapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane>% iti tiø taø . tena uparokte eva candresårye ca tasya dç÷yatà nànthadà tasya chàyàråpatvàt .

#<ràhumårdhabhid># puø ràhoþ siühikàsutasya mårdhvànaü bhinatti mida--kvip . viùõau . amçtapànakàle devapaïktau devaråpeõa sthitvà'mçta pibantaü dçùñvà viùõustasya ÷ira÷cicchedeti bhàgaø 8 . 9 aø .

#<ràhuratna># naø ràhoþ priyaü ratnam . gomedamaõau ràjaniø .

#<ràhuspar÷a># puø ràhoþ spar÷à svàdhiùñhitabhåcchàyàdvàrà yatra . candrasåryayoþ uparàgaråpe grahaõe halàyudhaþ .

#<ràhåcchiùña># puø 6 taø . la÷une trikàø .

#<ràhåtsçùña># puø 6 taø . la÷une hàràø .

#<ri># gatau tuø para sakaø aniñ . riyati araiùãt riràya .

#<rikta># naø rica--kta . 1 ÷unye 2 vane mediø . 3 nirarthake ca triø ÷abdaraø . svàrthe ka . tatraiva triø .

#<riktabhàõóa># naø rikta bhàõóam . tailàti÷ånye bhàõóe .

#<riktahasta># triø rikto dhanàdi÷ånyo hasto yasya . 1 nirdhane, bhåridànàdinà 2 vyayitadhane ca .

#<riktà># strã rica--kta . ubhayapakùayo÷caturthãnavamãcaturda÷ãtithiùu jyoø taø .

#<riktha># naø rica--thak . 1 dhane amaraþ . 2 mitàkùaràdyu kte apràtabandhe dàye ca %<svàmã rikthakrayasaüvibhàgetyàdi>% gautamasmçtiþ .

#<rikthagràhin># triø rikthaüdàyaü gçhõàti . graha--õini . dàyahàriõi putràdau . aõ . rikthagràho'pyatra .

#<rikthin># triø rikthaü gràhyatvenàstya÷ya ini . dàyahàriõi dàyàde %<ubhayorapyasau rikthã>% iti manuþ .

#<rikha># sarpaõe bhvàø paraø akaø señ idit . riïkhati ariïkhãt . anididapyayamityeke rekhati arekhãt .

#<riga># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . riïgati ariïgãt .

#<riïgaõa># na rigi--lyuñ . skhalane . rikhi lyuñ . riïkhaõamapyatra

#<rica># samparke viyoge ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . recayati te recati . aroricat ta arecãt .

#<rica># vireke (ati÷aya purãùotsarge) rughàø umaø sakaø aniñ . riõakti riïkte irit aricat araikùãt arikta .
     ati + atikramya sthite àdhikyena sthitau akaø . atirekaþ vi + ati bhede tadasattve tadasattvaråpe padàrthe ca vyatirekaþ .

#<rija># bharjane bhvàø àø sakaø señ . rejate arejiùña .

#<ripu># puø rapa--un pçùoø . 1 ÷atrau amaraþ . 2 coranàmagandhadravye ràjaniø . jyotiùokte lagnàpekùayà 3 ùaùñhasthàne ca . dehistheùu ùañsu 4 kàmakrodhàdiùu . %<kàmaþ krodha÷ca moha÷ca màtsaryaü madalobhakau . dehisthà ripava÷ceti>% purà0

#<ripughàtinã># strã ripuü hanti hana--õini . (kuücui) latàbhede ÷abdacaø . 2 ÷atrudhàtake triø .

#<ripu¤jaya># triø ripu¤jayati ji--khac mum . 1 ÷atråjayini, 2 nçpabhede puø .

#<rinpha># badhe tuø paø sakaø señ . rimphati arimphãt rimphata

#<rippha># puø rinpha--ac pçùoø . lagnàpekùayà dvàda÷e khyàne jyo0

#<ripha># kutsane sauø paraø sakaø señ . rephati arephãt .

#<ripha># siüsàyàü nindàyàü bodhane ca sakaø ÷làcàyàm akaø tuø paraø señ . riphati arephãt .

#<riba># gatyàü bhvàø paraø sakaø señ idit . rimbati arimbãt .

#<ribha># rave bhvàø paraø sakaø señ . rebhati arebhãt .

#<riva># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . riõvati ariõvãt .

#<ri÷a># hisàyàü tuø paraø sakaø aniñ . ri÷ati arikùat .

#<ri÷ya(vya)># strã ri÷ya(ùya)te ri÷a(ùa)kyap . mçgabhede trikàø striyàü yopadhatvàt ñàp . ùadhyastatràrthe ÷abdaraø .

@<[Page 4809a]>@
#<riùa># badhe bhràø paraø sakaø señ . reùati areùãt . rireùa .

#<riùña># naø riga--kta . 1 maïgale 2 a÷ubhe 3 pàpe ca amaraþ . bhàve kta . 4 nà÷e, 5 a÷ubhàdimati triø . upacàràt . 6 khaïge, 7 rakta÷igrau ca puø mediø . svàrthe ka . teùu .

#<riùñi># strãø riùa--ri÷a--và ktin . 1 a÷ubhe, 2 ÷astrabhede khaïge puø mediø . ktic . 3 randhe puø . sà ca vçø jàø dç÷yàþ

#<riha># badhe bhvàø paraø sakaø señ . rehati arehãt .

#<rã># kùaraõe diø àø akaø aniñ . rãyate areùña odit niùñhàtasya naþ . rãõaþ .

#<rã># gatau badhe ca sakaø rave akaø kyràø pvàø aniñ . riõàti araiùãt .

#<rãñhà># strã rã--ñhak ñhasya nettvam . rãñhàkara¤je rãñhàkara¤jastiktoùõaþ kañugandha÷ca vàtahçt . kaõóåtikuùñhaviùahçt kaphavisphoñanà÷anaþ ràjaniø .

#<rãñhàkaüra¤ja># puø karmaø . svanàmakhyàte vçkùe ràjaniø .

#<rãóhà># strã riha--kta niø ióabhàvaþ . avaj¤àyàm kamaraþ .

#<rãõa># triø rãkta . kùarite srute amaraþ .

#<rãti># strã rã ktic . 1 pittale . ktin . 2 prasnàye, 3 kùaraõe amaraþ 4 lauhakiññe, mediø . 5 dagdhasvarõàdimale ramàø . 6 sãbhàyàü, 7 gatau, 8 svabhàve, hemacaø . alaïkàrokte 9 gauóyàdiracanàmede ca %<gauóãpà¤càlavaidarbhyo rãtayaþ parikãrtitàþ>% sàø daø .

#<rãtika># naø rãtyà pittalena kàyati kai--ka . puùpà¤jane ràjaniø tatràrthe strã ÷abdara0

#<rãtipuùpa># naø rãto puùpamiva . kusumà¤jane amaraþ .

#<rãva># grahaõe, saüvaraõe ca bhvàø ubhaø sakaø señ . rãvati te arãvãt arãviùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<ru># dhvanau adàø paraø akaø veñ . rauti--ravãyi aràvãt--arauvãt . liñi nitveñ rururiva .

#<ru># badhe gatau ca bhvàø àø sakaø aniñ . ravate aràùña . ruruviùe .

#<rukpratikriyà># strã rujaþ pratikriyà pratikàraþ prati + kç--bhàve ÷a 6 taø . cikitsàyàm amaraþ .

#<rukma># naø ruc man niø kutvam . 1 kà¤cane, 2 dhaståreþ amaraþ 3 lauhe, mediø 4 nàgakesare ca ràjaniø .

#<rukmakàraka># puø rakmaü tannimittabhåùaõaü karãti kçø õvul . svarõakàre amaraþ .

#<rukmin># triø rukmaü vidyate'sya ini . 1 svarõavukte 2 bhãùmakaràjajyevaputre puø ràjabhede bhàgaø 10 . 52 . 1 rukmiràjakanyàyàü ÷rãkçùõapatnyàü strã ïãp .

#<rukùa># triø ruha--ksa . 1 acikkaõe 2 niþsnehe 3 kañhore ca amaraþ

@<[Page 4809b]>@
#<rugõa># triø ruja--kta . 1 rogànvite ràjaniø 3 bhugne ca amaraþ

#<ruca># prãtau prakà÷e ca bhvàø àø akaø señ . rocate luïi uø arucat aroùñiùña . etadyoge prãyamàõasya sampradànatà %<nàradàya rocate kalahaþ>% siø kauø .

#<rucaka># naø ruca--kvun . 1 sarjikàkùàre, màïgalye 2 dravye, 3 a÷vabhåùaõe, 4 màlye 5 sauvacale, 6 utkañe triø mediø 7 àsvàdyarase, ÷abdacaø 8 rocanàyàm, 9 vióaïge naø hemacaø 10 lavaõe naø hàràø . 11 vãjapåre, 12 dante, 13 niùke puø 14 kapote ca puüstrãø mediø striyàü ïãù . 15 svarõapàtrabhede ca .

#<ruc(cà)># strã ruca sampaø kvip và ñap . 1 dãüptau, 2 ÷osàyàü, 3 prakà÷e, 4 ÷àrikàkhagavàci ca ÷abdaraø .

#<ruci(cã)># strã ruca--ki và ïãp . 1 anuràge 2 àsaïge 3 spçhàyàm 4 abhilàùe 5 kiraõe amara . 6 ÷obhàyàü mediø 7 bubhukùàyàü hemacaø . 8 gorocanàyàü ca ràjaniø . 9 prajàpatibhede puø màrkaø puø . 10 àliïgatabhede kàma÷àstram .

#<rucira># triø ruciü ràti dadàti rà--ka . 1 manohare sundare 1 madhure ca amaraþ . 2 målake 3 kuïkume 4 lavaïge ca naø 5 gorocanàyàü strã ràjaniø .

#<rucirà¤jana># puø ajyate'nena anja--karaõe lyuñ ruciraþ ÷obhàyukto'¤janaþ . ÷obhà¤jane (÷ajinà) ràjaniø .

#<rucya># triø rucaye hitaþ yat . 1 sundare 2 rucikare ca amaraþ . 2 sauvarcale naø ràjaniø . 3 patyau puø hemacaø . 4 katakavçkùe 5 ÷àlidhànye ca puø ràjaniø .

#<rucyakandaü># puø rucyaþ rucikaraþ kando målamasya . ÷åraõe (ola) ràjaniø .

#<ruja># bha¤jane tuø paø sakaø aniñ . rujati araukùãt odit niùñhàtasya naþ . rugõaþ .

#<ruja># hiüsàyàü cuø ubhaø sakaø señ . rojayati te arårujat ta rogakartçkasvàsya yoge karmaõi ùaùñhã . rujayati caurasyarogaþ

#<ruj(jà)># strã ruja--sampaø kvip và ñàp ruja--aï và . 1 roge 2 bhaïge mediø ruja--ka . 3 meùyàü hemacaø . 4 kuùñhe ca (kuóa) ràjaniø . etadyoge karmaùaùñhyà na samàsaþ .

#<rujàkara># naø rujàü rogaü karoti hya--ac . 1 karmaraïgaphale (kàmaràïgà) ÷abdacaø 2 rogakàrake triø . 3 vyàdhau puø hemacaø .

#<ruña># caurvye bhvàø paraø sakaø señ idit . ruõñati aruõñãt .

#<ruña># rodhe sakaø dãptau akaø cuø ubhaø señ . roñayati te aråruñat ta .

@<[Page 4810a]>@
#<ruña># dãptau akaø pratighàte sakaø ca bhvàø àø señ . roñata ëdit luïi ubhaø aruñat aroñiùña ruruñe .

#<ruñha># upavàte bhvàø paraø sakaø señ . roñhati aroñhãt .

#<ruñha># pratãdhàte bhvàø àø sakaø señ . roñhate ëdit luïi ubhaø aruñhat aroñhiùña ruruñhe .

#<ruñha># gatau caurye sakaø mandãbhàve kha¤jãbhàve ca akaø bhvàø paraø señ idit . ruõñhati aruõñhãt .

#<ruõóa># puø ruñi--ac pçùoø ñhasya óaþ . 1 mårdha÷ånyadehe kabandhe jañàø .

#<ruta># naø ru--kta . rave pa÷upakùiprabhçtãnàü ÷abde amaraþ .

#<ruda># rodane a÷ruvimocane adàø paraø akaø señ rudàø sàrvadhàtuke halàdau iñ roditi irit arudat arodãt .

#<rudàdi># puø sàrvadhàtuke halàdau iónimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ %<roditiþ svapiti÷caiva ÷vasitiþ pràõitistathà . jakùiti÷caivaü vij¤eyo rudàdiþ pa¤cako gaõaþ>% .

#<rudanti(ntã)kà># strã ruda--jha÷ gauràø ïãù . saüj¤àyàü kan và . kùudrakùupabhede ràjaniø %<caõapatrasamaü patraü kùupa÷caiva tathàkçtiþ . ÷ai÷ire jalavindånàü sravantãti rudantikà . rudantã vahnikçdvçùyà pittaghno ca rasàyanà>% ràjavaø .

#<rudita># naø ruda--bhàve kta . 1 krandane amaraþ . kartari kta . 2 kçtarodane triø .

#<ruddha># triø rudha--kta . àvaraõàdinà veùñite ÷ramaraþ 2 kçtagatirodhe ca .

#<rudra># puø roditi ruda--rak . 1 ÷ivamårtibhede %<so'rodãt yadarodãt tat rudrasya rudratvam>% ÷rutyukte 2 vahnau ca . %<ajaikapàdarhirbudhno viråpàkùaþ sure÷varaþ . jayanto bahuråpa÷ca tryasvako'pyaràjitaþ . vaivasvata÷ca sàvitro haro rudrà iti smçtàþ>% 3 ityukteùu ekàda÷apu ÷ivamårtibhedeùu vaø vaø yajuø 16 aø ukteùu %<namaste! rudra manyave>% ityàdiùu 4 rudragaõaùu ca . 5 ekàda÷asaükhyàyàm 6 àrdrànakùatre ca .

#<rudracaõóã># strã rudrayàmalokte devãmàhàtmapratipàpakagranthe

#<rudraja># puø rudràt jàyate jana--óa . 1 ÷ivavãryajàte pàrade ràjaniø 2 kàrtikàdau ca .

#<rudrajañà># strã rudrasya jañeva piïgatvàt jañilatvàcca . 1 svanàmakhyàte latàbhede ràjaniø %<kañårudrajañà ÷vàsakàsa hçdroganà÷inã . bhåtarakùonà÷inã ca>% rudralatàpyatra .

#<rudrapatnã># strã 6 taø . 1 durgàyàm 2 atasyà¤ca (masinà) ratnamàø .

#<rudrapriyà># strã 6 taø 1 harãtakyàm 2 durgàyà¤ca ÷abdaraø .

#<rudraviü÷ati># strã rudrasvàmikà viü÷atiþ . prabhavàdiùa ùaùñivatsareùu antimeùu vi÷ativarùeùu . prabhavàdi÷abde 4473 pçø dç÷yam .

#<rudrasàvarõi># puø caturda÷asu manuùu dvàda÷e manau màrkaø puø .

#<rudràkrãóa># naø rudrasyàkrãóà yatra . ÷ma÷àne trikàø .

#<rudràkùa># puø rudrasyàkùi kàraõatvenàstyasya ac . khanàmakhyàte vçkùe tanmàhàtmàdi niø siø uktaü yathà
     laiïge %<vinà bhasmatripuõóreõa vinà rudràkùamàlayà . påjito'pi sahàdevo na syàttasya phalapradaþ . tasmànmçdàpi kartavya lalàñe vai tripuõórakam>% rudràkùavi÷eùàþ ÷ivarahasye %<ekavaktraþ, ÷ivaþ màkùàd brahmahatyàü vyapohati . abadhyatvaü pratisroto vahnistambhaü karoti ca . dvivaktro 2 haragaurã syàdgovadhàdyaghanà÷akçt . trivaktro 3 hyagnijanmàtha pàparà÷iü praõà÷ayet . caturvaktraþ 4 svayaü vrahmà narahatyàü vyapohati . pa¤cavaktra 5 stu kàlàgniragamyàbhakùyapàpanut . ùaóvaktra 6 stu guho j¤eyo bhråõahatyàdi nà÷ayet . saptavaktra 7 stvanantaþ syàt svarõasteyàdipàpahçt . vinàyako'ùñavaktraþ 8 syàt sarvànçtavinà÷akçt . bhairavo navavaktra 9 stu ÷ivasàyujyakàrakaþ . da÷avaktraþ 10 smçto viùõurbhåtapretamayàpahaþ . ekàda÷amukho 11 rudro nànàyaj¤aphalapradaþ . dvàda÷àsya 16 stathàdityaþ sarvaroganivarhaõaþ . trayoda÷amukhaþ 13 kàmaþ sarvakàma phalapradaþ . caturda÷àsyaþ 1 ÷rãkaõñho vaü÷oddhàrakaraþparaþ>% iti . tathà %<vinà mantreõa yo dhatte rudràkùaü bhuvi mànavaþ . sa yàti narakàn ghoràn yàvadindrà÷caturda÷a . pa¤càmçtaü pa¤cagavyaü snànakàle prayojayet . rudràkùasya pratiùñhàyàü mantraü pa¤càkùaraü tathà . triyambakàdimantraü ca tathà tatra prayojayet>% tathà %<aùñottara÷ataü dhàryaü catuþpa¤cà÷adeva và . saptaviü÷atimàlà và tato hãnàdhamà smçtà>% . prajàpatiþ %<mokùàrthã pa¤caviü÷atyà dhanàrthã tri ÷atà japet . puùñyarthã pa¤catriü÷atyà pa¤cada÷yàbhicàrake . saptaviü÷atirudràkùamàlayà dehasaüsthayà . yat karoti naraþ puõya sarvaü koñiguõaü bhavet . yo dadàti dvijemya÷ca rudràkùaü bhuvi sanmukham . tasya proto bhavedrudraþ svapadaü ca prayacchati>% . padàrthàdar÷e vopadevaþ %<rudràkùàn kaõñhade÷e da÷ana 32 parimitàn mastake viü÷atã dve 40 ùañ ùañ karõaprade÷e karayuguladhçtà dvàda÷advàda÷aiva . bàhvorindoþ 16 kalàbhirnayanayugadhçtayagaü hyevamekaü ÷ikhàyàü vakùasyaùñàdhikaü yaþ kalayati ÷atakaü saþ svayaü nãlakaõñhaþ>% .

@<[Page 4811a]>@
#<rudràõã># strã rudrasya patnã rudra + ïãù ànuk ca . ÷ivapatnyàm durgàyàm amaraþ .

#<rudràri># puø rudraþ ariryasya . kàmadeve .

#<rudràvàsa># puø 6 taø . 1 kelàse 2 kà÷yàm kà÷ãkhaø 3 ÷ma÷àne ca

#<rudha># kàme diø àø sakaø aniña pràyeõànupårvaþ . anurudhyate anvaruddha .

#<rudha># àvaraõe ruø ubhaø dviø aniñ . ruõaddhi rundhe irit arudhat arautsãt

#<rudhira># naø rudha--kirac . ÷arãrasthe rasapàkajanye 1 dhàtubhede 2 kuïkume amaraþ . 3 maïgalagrahe 4 raktavarõe ca puø mediø 5 tadvarõavati triø . 6 maõibhede naø . tadudbhavàdi yathà %<hutabhugråpamàdàya dànavasya yathepsitam . narmadàyàü nicikùepa ki¤ciddhãnàdi bhåtale . tatrendragopakalitaü ÷ukaraktavarõaü saüsthànataþ prakarapãlusamànamàtram . nànàprakàravihitaü rudhiràkhyaratnamuddhçtya tasya khalu sarvasamànageva . madhyandupàõóaramatãva vi÷uddhavarõaü taccendranãlasadç÷aü pañalaü tale syàt . sai÷varyabhçtyajanana kathitaü tadeva pakva¤ca tat kila bhavet suravajravarõam>% garuø puø 78 aø .

#<rupa># àkulãkaraõe diø para sakaø señ . rupyati irit arupat aropãt .

#<rumaõvat># puø lavaõa + astyarthe matup makha vaþ àsindãvànityàdinà niø . lavaõàkare parvatabhede siø kauø .

#<rumà># strã ru--mak . 1 sugrãvavànarabhàryàyàm 2 lavaõasmàne de÷abhede ca medi0

#<ruru># puø ru--kru . mçgabhede amaraþ .

#<ruvu># puø ru--ku 1 eraõóavçkùe ratnamàø svàrthe ka . raktairaõóe puø ràjaniø ru--ukak . ruvuko'pyatra .

#<ru÷a># hiüsàyàü tuø paraø sakaø aniñ . ru÷ati arukùat .

#<ruùa># badhe bhvàø paraø sakaø sañ . roùati aroùãt .

#<ruùa># krodhe diø paraø akaø señ . ruùyati irit caruùat aroùãt

#<ruùa># krodhe cuø ubhaø akaø señ . roùayati te aråruùat ta .

#<ruùa(ùà)># strã ruùa--sampaø kvip và ñàp . krodhe hemacaø .

#<ruùita># triø ruùa--kta và iñ . krodhayukte ióabhàvapakùe ruùño'pyatra

#<ruha># udbhave bhvàø paraø akaø aniña . rohati arukùat . jvalàrohaþ ruhaþ .

#<ruha># triø ruha--ka . 1 jàte 2 dårvàyàü strã amaraþ uttarapadasthaþ tatpràdårbhåte triø yathà bhåruhaþ vàriruham .

#<råkùa># pàråùye kañhoratàyàm niþsnehe ca adaø cuø ubhaø akaø señ . råkùayati te aruråkùat ta .

@<[Page 4811b]>@
#<råkùa># triø råkùa--ac . 1 acikkaõe 2 sneha÷ånthe ca 3 vçkùa puø hemacaø . 4 datvãvçkùe strã ràjaniø .

#<råkùagandha># puø råkùo gandho yasya . guggulau ràjaniø .

#<råkùadarbha># puø . nityakarmaø . haridarme ku÷amede ràjaniø .

#<råkùapattra># puø råkùa pattramasya . ÷àkhoñavçkùe ràjaniø .

#<råkùapriya># puø råkùaü prãõàti prã--ka . çùabhauùadhe ràjaniø .

#<råóha># triø ruha--kta . 1 jàte, 2 prasiddhe ca mediø . råóhirasyàsti ac . prakçtipratyayàrthamanapekùya samudàya÷aktyàrthabodhake 3 ÷abde . yathà ghañaþ gaurityàdi . ÷aba÷aø pra0

#<råóhi># strã ruha--ktin . 1 janmani, 2 prasiddhau, prakçtipratyayàrthamanapekùya ÷abdena samudàya÷aktyàrthasya 3 bodhane 4 ÷abda÷aktibhede ca %<÷abdàtmikà satã råóhirbhavedyogàpahàriõã . kalpanãyà tu labhate nàkànaü yogabàdhataþ>% kumàrabhaññaþ . labdhàtmikà këptà ÷aktiryogabàdhikà, kalpanãyà tu yogabàdhyà ityarthaþ .

#<råpa># råpànvitakaraõe curàø ubhaø sakaø señ . råpayati te aruråpat ta . ni + pramàõopanyàsena svaråpàdikathane .

#<råpa># naø råpa--ka bhàve ac và . 1 svabhàva, 2 saundarye, 3 pa÷au, 4 nàmni, 5 ÷abde, 6 granthàvçttau, 7 dç÷yakàvye nàñakàdau 8 ÷loke 9 àkàre ca mediø . ÷abdadhàtånàü vibhaktiyogena 10 niùpanna÷abde, 11 ÷uklàdivarõe ca 12 tadgati triø . uttarapadasthaþ sadç÷àrthe triø yathà pitraråpastanaya màtçråpà kanyà . 13 ekasaükhyànvite naø %<råpaü bhajet syàt paripårtikàlaþ>% lãlàvatã . %<ekàvyaktaü ÷odhayedanyapakùàt råpàõyanyasyetarasmàcca pakùàditi>% vaujagaõitokte 14 avyaktarà÷isahacaritavyaktasaükhyànvite ca . àkàravarõaråparåpasya ùoóa÷a bhedàþ tatra parimàõakçtà råpàkàrasya hrasvadãrghathaturasvavçtteti pa¤ca bhedàþ . varõasya graklakçùõa nãlàruõaraktaùãteti pa¤ca bhedàþ spar÷akçtà  àkàrabhedàþ kañhinacikkaõa÷lakùõapiïgalamçdudàraõeti pa¤ca bhadàþ iti ùoóa÷avidhà bhàø ÷àø uktàþ . vai÷evikanaye %<cakùurgràhyaü tavedråpaü dravyàderupalambhakam . cakùuùaþ mahakàri syàt ÷uklàdikamanekadhà>% bhàùàø . tacca udbhåtànudbhåtabhedena dvividham %<udbhåtaråpaü nayanasya gocaraþ>% bhàgokteþ udbhåtaråpasyaiva pratyakùaviùayatà na paramàõugatànudbhåtasya . tacca pçthivyaptejasàü guõaþ %<råpadravatvapratyakùayogi syàt prathamaü trikama>% bhàùàø ukteþ . saundaryaråpalakùaõamujjvalamaõinoktaü yathà %<aïgàndhabhåùitàntheva kenacit bhåùaõàdinà . yena bhåùitavadbhànti tadåpamiti kathyate>% .

#<råpaka># naø råpayatyatra råpiõvul . 1 abhinayapradar÷ake dç÷yakàvyaprabhede, %<råpàropàttu råpakam>% taddç÷yaü kàvyaü nañairàmàdisvaråpàropàt råpakamityucyate sàø daø . tacca da÷avidham nàñakamathaprakaraõaü bhàõavyàyogasamavakàraóimàþ . ãhàmçgàïkavãthyaþ prasahanamiti råpakàõi da÷a sàø daø . da÷aråpakagranthe'sya vivçtiþ . råpamastyasya kan . 2 mårte triø mediø råpa + svàrthe ka . 3 ÷uklàdi varõe, 4 àkàre ca 5 arthàlaïkàrabhede, sàø daø ÷ralaïkàra÷abde 402 pçø dç÷yam . 6 gu¤jàtrayaparimàõe %<sa¤càlã procyate gu¤jà tàstisro råpakaü bhavet>% yuktikaø .

#<råpatanmàtra># naø sàükhyamatàdiprasiddhe tejaþpadàrthàrambhave såkùmabhåtabhede tanmàtra÷abde 3229 pçø dç÷yaþ .

#<råpadhàrin># triø råpaü dhàrayati dhàri õini . 1 råpavati, 2 saundaryànvite, 3 ve÷àntaragràhiõi nañe ca .

#<råpavat># triø råpa + matup masya vaþ . 1 ÷ubhràdiråpavi÷iùñe, 2 saundaryayukte 3 àkàravi÷iùñe ca .

#<råpàjãvà># strã råpaü saundaryamàjãvo jãvikà yasyàþ . ve÷yàyàm amaraþ .

#<råpikà># strã råpamastyasya ñhan . ÷vetàrkavçkùe ratnamàø .

#<råpya># naø råpàya àhanyate svarõàdi yat . alaïkàràdinirmàõàya àhanthamàne 1 svarõe 2 rajate ca amaraþ . svàrthe yat . 3 rajatamàtre rajata÷abde 4789 pçø dç÷yam . 4 sundare triø mediø .

#<råpyàdhyakùa># puø råpyeùu adhyakùaþ . koùàdhyakùe amaraþ .

#<råùa># dhålyàdinà mi÷rãkaraõe adaø cuø ubhaø akaø señ . råùayati te aruråùat ta .

#<råùaka># puø råùa--õvul . 1 vàsake vçkùe jañàø . 2 mi÷rãkàrake triø .

#<råùita># triø råùa--kta . 1 dhålyàdibhirmi÷rite, 2 acikkaõãkçte ca amaraþ .

#<re># avyaø rà--ke . nãcàdeþ sambodhane hemacaø .

#<reka># ÷aïkàyàü bhvàø àø saø señ . rekate arekiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<reka># puø rica--gha¤ . 1 virecane . reka--ac . 2 ÷aïkàyàü, 3 nãce mediø 4 bheke puüstrãø jañàø . striyàü ïãù . reka--màve a . 5 sandehe strã hemacaø ñàp .

#<rekaõas># naø rica--asun thicca tena kutvaü sañ . svarõe siø kau0

#<rekhà># strã likha--ac lasyaraþ . 1 alpe, 2 chale, 3 àbhoge, vindupu¤jakçte daõóàkàre 4 cihnamede (dàói) (kasà) vi÷vaþ . 5 sumerulaïkayormadhyasthasåtragasthalabhede ca .

#<rekhàgaõita># naø rekhàyàþ gaõitaü pramàõasvaråpàdi yatra . jagannàthapaõóitakçte gaõitagranthabhede kùetra÷abde tatparibhàùàdikaü 2389 pçø uktam .

#<rekhàpura># naø bhuvo madhyasåtrasthaþ puram . %<ràkùasàlayadevaukaþ ÷ailayormadhyasåtragàþ . rohitakamavantã ca tathà sannihitaü saraþ>% såø siø ukte pure . %<ràkùasàlayaü laïkà devànàü gçharåpaþ parvato meruranayormadhye çjusåtraü tatra sthità de÷à rekhàkhyàþ laïkàdakùiõasåtrasthàstvanupayuktàstatra manuùyàgocaratvàditi noktàþ . j¤ànàrthamudàharati . rohãtakamiti . yathà rohãtakaü namaramavantyujjayinãsannihitaü saraþ kurukùetram . cakàrastathetyavyayaparaþ . tathànyàni parasparaü sannihitatayà j¤eyàni>% raïgaø .

#<recaka># naø recayati rica--õic--õvul . 1 kaïguùñhe ràjaniø 2 yabakùàre, puø trikàø . 3 jayapàle, 4 tilakavçkùe puø ràjaniø . 5 purãùaniþsàrake triø . krãóàrthajalaniþsàrayantre naø (picakirã) ràjaniø . 5 koùñhyasya vàyorniþsàrake vyàpàrabhede kumbhaka÷abde 2114 pçø dç÷yam .

#<recana># naø ric--lyuñ . 1 malabhedanena tanniþsàraõe . 2 koùñhàt vàyornàsikayà niþsàraõe ca .

#<recanaka># puø ricyate'nena lyuñ saüj¤àyàü kan . 1 kàmpillaø vçkùe . kanabhàve và ïãp . recanã tatràrthe ÷abdaraø . 2 dantãvçkùe 3 kàlà¤janyàü ràjaniø . 4 ÷vetatrivçtàyàm strã mediø ñàp . 5 kàmpillavçkùe strã ÷abdaraø .

#<recã># strã recayati ac gauø ïãù . 1 kàmpillavçkùe 2 aïkoñhe ca ràjaniø .

#<reja># dãptau bhvàø àtmaø akaø señ . rejate arejiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<rejate># strã raja + ate . uttarasyàü di÷i nighaõñuþ .

#<reña># yàcane vàci ca dviø bhvàø ubhaø señ . reñati te areñãt areñiùña . çdit caïi na hmasvaþ .

#<reõu># puüstrãø rã--nu . 1 paràge 2 dhålau ca amaraþ . 3 reõukàyàü strã 4 parpañe puø . 5 pàü÷au ca ràjaniø .

#<reõukà># strã reõunà kàyati kai--ka . maricàkçtau 1 sugandhidravye amaraþ reõukà kañukà ùàke tiktànuùõà laghuþ kañuþ . pittalà dãpanã medhyà pàcanã garbhapàtinã . balàsavàtavailavya tçñkaõóå viùadàhanut pàvapraø . 2 jamadagnipatnyàü 3 para÷aràmamàtari ca .

@<[Page 4813a]>@
#<reõukàsuta># puø 6 taø . para÷uràme reõukàtmajàdayo'pyatra .

#<reõuråùita># strã reõubhiþ råùitaþ . 1 gardame trikàø striyàü ïãù . 2 dhålidhåsare triø .

#<reõusàra># puø reõuriva sàro'sya . 1 karpåre trikàø . kap . tatraivàrthe .

#<retajà># strã reta iva jàyate jana--óa pçùoø . vàlukàyàü bhàvapraø .

#<retasa># naø rã--asun tuñ ca . puüsã raktàdiparipàkajanthe dehasthe majjahetuke caramadhàtau 1 ÷ukre ÷ivavãrye 2 pàrade ca mediø .

#<retra># naø rã--tra . 1 retasi 2 pãyåùe 3 pañavàse 4 såtrake ca mediø .

#<repa># ÷abde akaø gatau sakaø bhvàø àtmaø señ . repate arepiùña çdit caïi na hrasvaþ .

#<repa># triø repa--aca . 1 nindite 2 kråre 3 kçpaõe ca mediø .

#<repha># puø ra + ipha . 1 rakàràtmake varõe . ripha--ac . 2 kutsite triø amaraþ .

#<rephas># triø repa--asun pasya phaþ . 1 kråre 2 adhame, 3 duùñe 4 kçpaõe ca ÷abdaraø .

#<reba(va)># gatau sakaø plutau akaø bhvàø àø señ . reba(va)te arebi(vi)ùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<rebha># ÷abde bhvàø àtmaø akaø señ . rebhate arebhiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<revata># puø reva--atac . 1 jambãre jañàø 2 àragvadhe ÷abdaciø 3 balaràma÷va÷ure ràjabhede harivaüø .

#<revatã># strã revatasyàpatyamaõ revatyàdãti nirde÷àta na vçddhiþ . 1 ravataràjakanyàyàü baladevapatnyàm . reva--atac gauø ïãù . à÷vanyavadhitaþ saptaviü÷atisaükhyàte 2 nakùatre, 3 tatsaükhyàyàü, 4 màtçkàbhede mediø . 5 strãgavyàma ajayapàø 6 nadãbhede, 7 durgàyà¤ca devãpuø . 8 revatãpadaghañitàyà mçci ca etasyaiva revatãùu vàravantãyam ÷rutiþ . 9 pa¤camamanupatnyàm .

#<revatãbhava># puø 7 taø . ÷anai÷care hemacaø . bhagadaivata÷abde 4631 pçø dç÷yam .

#<revatãramaõa># puø revatãü ramayati rama--õic lyu . valaràme . 6 taø . revatã÷àdayo'pyatra .

#<revatyàdi># puø apatyàrthe ñhakpratyayanimitte ÷abdagaõe . pàø gaø såtre dç÷yam .

#<revanta># puø reva--jhac . 1 guhyakàdhipatau 2 såryaputrabhede ca vahnipuø .

#<revà># strã reva--ac . 1 narmadàkhyanadyàm amaraþ . 2 kàmapatnyàü 3 nãlãvçkùe ca mediø 4 durgàyàü devãpuø .

#<reùa># hreùàyàü (ghoñaka÷abde) bhvàø àtmaø akaø señ . reùate areùiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<rai># ÷abde bhvàø paraø akaø aniñ . ràyati aràsàt .

@<[Page 4813b]>@
#<rai># puø rà--óai . 1 dhane 2 svarõe amaraþ . 3 ÷abde ÷abdaraø asya halàdau supi àttvam ràbhyàmityàdi .

#<raitya># triø rãteþ pittalasya vikàraþ rãti + õyat . pittalamaya pàtràdau .

#<raivata># puø revatyà nadyà adåro de÷aþ a¤ . dvàrikàsamãpasthe 1 parvatabhede 2 svarõàluvçkùe, 3 ÷iye mediø . 4 daityabhede dharaõiþ . revartyà bhavaþ aõ . 5 caturda÷asu manuùu pa¤came manubhede . ÷care ca .

#<raivataka># puø raivataeva svàrthe ka . 1 raivataparvate hemacaø 2 pàrevatavçkùe naø ràjaniø .

#<roka># naø ru--kan tasya nettvam . 1 chidre amaraþ %<tanme rokaü ca ÷oka¤ceti>% tiø taø . 2 naukàyàm 3 cale triø mediø ruca--gha¤ niø kutvam . krayakàle målyadànena krayàtmake 4 krayabhede 5 dãptau ca puø mediø .

#<roga># puø ruja--gha¤ . 1 dhàtuvaiùamyajàte vyàdhau ràjaniø 2 kuùñhauùadhe ca (kuóa) mediø .

#<rogaghna># naø rogaü hanti hana--ñak . 1 auùadhe, 2 vaidyaka÷àstre ca 3 roganà÷ake triø .

#<rogaràja># puø 6 taø ñac samàø . ràjayakùmavyàdhau ràjaniø .

#<rogalakùaõa># naø rogo lakùyate j¤àyate'nena lakùa--karaõe lyuñ . rogànumàpake dhàtuvaiùamyahetuke cihnabhede nidàne ràjani rogastu doùavaiùamyaü doùasàmyamarogatà . rogà duþkhasya dàtàro jvaraprabhçtayo hi te . te ca svàbhàvikàþkekùitkecidàgantavaþ smçtàþ . mànasàþ kecidàkhyàtàþ kathi tàþ ke'pi kàyikàþ . tatra svàbhàvikàþ ÷arãrasvabhà vàdeva jàtàþ kùutpipàsàsuùuptyàdijaràmçtyuprabhç tayaþ atha và svasvabhàvàdutpatterjàtà svàbhàvikàþ sahajà iti yàvat . te ca janmàndhatvàdayaþ . àganta vo'bhighàtàdijanitàþ . atha và janmottarabhàvinaþ kàmakrodhalobhamohabhayàbhimànadainyapai÷unya÷okaviùàderùyàsåyàmàtsaryaprabhçtayaþ . atha và unmàdàpasmàra mårchàbhramamohatamaþsaünyàsaprabhçtayaþ . kàyikàþ pàõóurogaprabhçtayaþ %<karmajàþ kàthitàþ keciddoùajàþ santi càpare . karmadoùodbhavà÷cànye vyàdhayastrividha smçtàþ>% . tatra karmajà vyàdhayaþ yatpràktananduùkama prabalaïkevalaübhoganà÷yam pràya÷cicanà÷yaü và tataü jàtàþ natu duùña vàtàdidauùeõa janitàstathà . %<yathà÷àstrantu nirõãto yathàvyàdhi cikitsitaþ . na ÷à yàti yo vyàdhiþ sa j¤eyaþ karmajo budhaiþ>% . doùajàþ . mithyàhàravihàraprakupitavàtapittakaphajàþ . nanu mithyàhàravihàriõàmapi pràktanamukçtena nairujya dç÷yata eva . tato doùajeùvapi pràktanaü duùkarmaiva kàraõam tat kathaü doùajà ityucyate . doùajeùvapi vastutaþ àdi kàraõaü duùkarma vartata eva kintu tatra mithyàhàravihàra dåùità doùà hetavo dç÷yanta iti doùajà ityucyante iti samàdhiþ . karmadoùodbhavàþ %<svalpadoùà garãyàüso'dharmàste kamadoùajàþ>% . atra kàraõaü duùkarma prabalaü yato doùàlpatve'pi vyàdhergarãyastvantatkarmakùayàdeva kùãõaü bhavati . doùàþ svalpà api nidànatvenoktà dç÷yanta eveti doùàõàü kàraõatà manyanta iti . %<karmakùayàt karmakçtà doùajàþ svasvabheùajaiþ . karmadoùodbhavà yànti karmadoùakùaye kùayam>% . doùajàþ svasvabheùajairiti doùajaùyàdikàraõaü duùkarma tadbheùajàthaü dravyakùayàdijanita duþkhabhogena kañutiktakaùàyàdyahçdyabhakùaõàdijanitaduþkhabhogena ca kùayaü yànti . ÷eùà duùñà hetavo doùàste svasvabhaüùajaiþ kùayaü yàntãtyarthaüþ . %<sàdhyà yàpyà asàdhyà÷ca vyàdhayastrividhàþ smçtàþ . sukhasàdhyaþ kaùñasàdhyo dvividhaþ sàdhya ucyate>% . yàpyalakùaõamàha %<yàpanãyantu vçttàyàü sadyo ya÷ca vina÷yati . pràptaþkriyà dhàrayati sukhinaü yàyyamàturam . praùatiùyadivàgàra stambho yatnena yojitaþ . sàdhyà yàpyatvamàyànti yàpyà÷càsàdhyatàntathà . ghnanti pràõànasàdhyàstu naràõà makriyàvatàm>% . akriyàvatàü cikitsàrahitànàm . athopadravasya lakùaõam . %<rogàrambhakadoùasya prakopàdupajàtate . bo'nyo vikàraþ sa budhairupadrava ihoditaþ>% .

#<roga÷ilà># strã rogàya tannivçttaye ÷ilà . manaþ÷ilàyàm ràjaniø .

#<rogaha># naø rogaü hanti hana--óa . 1 auùadhe ÷abdacaø . hana--kvip rogahan . rogahantari vaidyàdau triø .

#<rogahara># triø rogaü harati hç--ac . àdhinà÷ake dravyàdau tacca su÷rutàdau dç÷yam .

#<rogahàrin># puø rogaü harati hç--õini . 1 cikitsake vaidye amaraþ . 2 roganà÷ake triø .

#<rogitaru># puø rogipriyastaruþ ÷àkaø . a÷okavçkùe ràjaniø .

#<rogin># triø roga + astyarthe imi ruja--ghinuõ và . 1 vyàdhiyukte ràjaniø striyàü ïãp .

#<rocaka># triø 1 rucikàrake . 2 kùudhàyàü hemacaø . 3 kadalyàü ÷abdaø 4 ràjapalàõóau 5 avadaü÷e (càñani) ca ràjaniø 6 granthi rõabhede vi÷vaþ .

#<rocana># puø ruca--lyu rocayati và lyu . 1 kåña÷àlmalivçkùe 2 ÷veta÷obhà¤jate, 3 palàõóau 4 dàóime ca ràjaniø 5 kara¤je, 6 aïkoñhe, 7 àragbadhe ca mediø 8 uttamàyàü nàryàü 9 raktakahlàre strã mediø ñàp . 11 rucikàrave triø .

#<rocanaka># puø rocanàya rucijananàya kàyati kai--ka . jambãre ràjaniø .

#<rocanaphala># puø rocanaü rucikaraü phalamasya . 1 vãjapårake jambãrabhede 2 cirbhañyàü strã ràjani0

#<rocanã># strã rocayatãti kartari lyuñ gauràø ïãù . 1 manaþ÷ilàyàm hemacaø 2 gorocanàyàü 3 àmalakyàma, ràjaniø 4 ÷vetatrivçti, 5 gandhadravyabhede ca (guóàrocanà) amaraþ .

#<rocamàna># puø ruca--÷ànan . 1 a÷vagrãvàstharomàvarte trikàø . 2 ruciyukte triø .

#<rociùõu># triø ruca--iùõuc . 1 dãpti÷ãle 2 ruci÷ãle ca .

#<rocis># naø ruca--isun . prabhàyàm amaraþ .

#<rocã># strau rocayati ruc--õic--ac gàràø ïãù . hilamocikvàyàm ÷abdaraø .

#<roñikà># strã ruña--õvul . godhåmàdicårõanirmite piùñakabhede (ruñã) bhàvapraø kçtànna÷abde 2181 pçø dç÷àm .

#<roóa># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . roóati aroóãt çdit caïi na hrasvaþ .

#<rodana># naø ruda--lyuñ . 1 krandane 2 a÷ruõi mediø . karaõe lyuñ ïãp . 3 duràlabhàyàm amaraþ . saüj¤àyàü kan ata ittvam . rodanikà 4 yavàsàyàm amaraþ .

#<rodas># naø ruda--asun . 1 svarge 2 bhåmau ca amaraþ . gauràø ïãù rodasãtyapyatra . 2 dyàvàbhåmyoþ strã dviø vaø amaraþ . 3 pçthivyà nighaõñuþ .

#<rodha># puø rudha--gha¤ . 1 rodhane 2 àvaraõe ca 3 nadãtãre bharataþ .

#<rodhana># triø ruõaddhi rudha--lyu . 1 rodhakartari . bhàve lyuñ . 2 pratibandhe naø .

#<rodhas># naø sadha--asun . gadyàdikåle amara .

#<rodhavakrà># strã rodhena tãreõa vakrà . nadyàü nighaõñuþ . rodhovakrà'pyatra trikàø .

#<rodhra># naø rudha--ran . 1 pàpe 2 aparàdhe 3 lodhravçkùe puø mediø .

#<rodhrapuùpa># puø rodhrasya lodhrasyeva puùpamasya . madhåkavçkùe (maula) ràjaniø .

#<rodhrapuùpiõã># strã rodhra iva puùpyati puùya vikà÷e õini . dhàtakãdçkùe (dhàiphula) ràjaniø .

#<ropa># puø ruha--õic--hasya paþ karmaõi ac . 1 vàõe amaraþ bhàve ac . 2 ropaõe vànyàderjananàya 3 aïkuràropaõe ca mediø 4 chidre naø hamacaø .

@<[Page 4815a]>@
#<ropaõa># naø ruha--õic--hasya paþ lyuñ . 1 janane 2 a¤janabhede rupa--lyuñ . 3 vimohane 4 anyathàbhåtasya vastunã'nyathà j¤àne . a¤janabhedaprakàràdi bhàvapraø ukta yathà %<÷ilàyàü rasakaü pidvà samyak saüplàvya vàriõà . mçhõãyàttajjalaü sarvaü tyajeccårõamadhogatam . ÷uùka¤ca tajjalaü sarvaü parpañãsannibhaü bhavet . vicårõya bhàvayet samyak trivelaü triphalàrasaiþ . karpårasya rasaü tatra da÷amàüsena nikùipet . a¤jayennayane tena netràkhilagadacchidaþ>% .

#<ropaõãvarti># strã netrà¤janavañãbhede màvapraø tatprakàra ukto yathà %<a÷ãtistilapuùpàõi ùaùñiþ piùpalitaõóulàþ . jàtãpuùpàõi pa¤cà÷anmaricàni ca ùoóa÷a . såkùmaü piùñvàmbu nà vartiþ kçtà kusumikàbhidhà . timiràrjuna÷ukràõàü nà÷inã màüsavçddhinut . etasyà a¤jane proktà màtrà saha hareõukà>% . (kusumikà vadã) .

#<ropita># triø ruha--õic--hasya paþ kta . 1 vçkùàderjananàya kçtàïkuràropaõe anyathàsthite anyaråpeõa nirdiùñe yathà mukhaü candra ityàdau mukhasya candraråpeõa nirde÷aþ .

#<romaka># naø romeva nivióaü kàyati kai ka . (ruma) 1 nagare såø siø . 2 pàü÷ulavaõe 3 ayaskànte ca ràjaniø .

#<romakanda># puø romõà yuktaþ kando målamasya . piõóàlau ràjaniø .

#<romakapattana># naø karmaø . (ruma) nagarabhede såø siø .

#<romakåpa># puø romõàü kåpa iva . romàdhàre vivare %<na romakåpaughamiùàditi>% naiùadham .

#<romakesara># naø romabhiþ kesaraþ siühasañeva . càmare trikà0

#<romaguccha># naø romabhirgucchaü stavakamiva . romasamudàyàtmake càmare svàrthe ka . avaivàrthe hemaraø .

#<roman># naø ru--manin . dehajàte aïkuràkàre ke÷atulye padàrthe (roüyà) amaraþ .

#<romantha># puø rogaü mathnàti mantha--aõ pçùoø galopaþ . bhuktasya thàsàdeþ pa÷ubhirudgãrya carvaõe . romanthamabhyasyati kyaï . romanthàyate .

#<romabhåmi># strã 6 taø . carmaõi ràjaniø .

#<romalatà># strã romàõi lateva . romaràjau hemacaø .

#<romavikàra># puø 6 taø . romodgame romà¤ce halàø .

#<roma÷a># triø romàõi santyasya ÷a . 1 pracuraromayukte 2 meùe puüstrãø hemacaø striyàü ïãù . 3 piõóàlau 4 ÷åkare puüstrã striyàü ïãù . 5 kumbhyà¤ca puø (pànà) ràjaniø .

@<[Page 4815b]>@
#<romaharùa># puø romõaþ harùa iva tadvya¤jakatvàt . romà¤ceharùautsukyàdibhiþ romakåpe jàyamàne kaõñakàkàre padàrthe hàràø . lyuñ . romaharùaõamapyatra amaraþ .

#<romaharùaõa># puø romàõi harùayati hçùa õic lyuñ . 1 vibhãtakavçkùe mediø 2 lomaharùaõe munibhede ca .

#<romà¤ca># puø romõàma¤caþ udgamaþ anca--ac . romaharùe amarà .

#<romà¤cita># triø romà¤caþ jàto'sya tàraø itac . jàtapulake trikàø .

#<romàlã># strã 6 taø . 1 romàkalau tadudbhavasàdhane tàruõyàvavasthàyà¤ca ÷abdamàø .

#<romàlu># puø romayukta àluþ ÷àkaø . 1 piõóàlau ràjaniø roma + àluc . 2 romavati triø .

#<romàluviñapin># strã romàluþ romayuktaþ viñapã . kumbhãvçkùe ràjaniø .

#<romàvali(lã)># strã 6 taø . 1 roma÷reõau 2 nàbherurdhvastharomapaóktau tadupalakùite 3 tàruõyàvasthàyà¤ca hemacaø .

#<romodgama># puø romõàmudgamaþ ud--gama gha¤ . romaharùe halàø . romodbhedàdayo'pyatra .

#<rorudà># strã ruda--yaï bhàve a ñàp . ati÷ayarodane .

#<rola># puø ru--lac . pànãyàmalake ÷abdacaø .

#<rolamba># puüstrã rauti ru vic rauþ san lambate gacchati lambaac karmbhaø roóa ambac óasya lo và . bhramare trikàø striyàü ïãù .

#<roùa># puø ruùa--gha¤ . krodhe amaraþ .

#<roùaõa># puø raùa--yuc . 1 pàrade, 2 nikaùaprastare, mediø . 3 uùarabhåmau 4 krodha÷ãle triø hemacaø .

#<roha># puø ruha--ac . 1 aïkure hemacaø 2 rohaõakartari triø .

#<rohaõa># puø ruhyate'sau ruha lyuñ . 1 parvatabhede jañàø . bhàve lyuñ . 2 pràdurbhàve naø . karaõe lyuñ 3 ÷ukre ràjani0

#<rohanta># puø ruha--jhac . 1 vçkùabhede, 2 vçkùamàtre ca . 3 latàbhede, 4 latàyà¤ca strã uõàdiø gauràø ïãù .

#<rohi># puø raha in . 1 vãje, 2 vçkùe ca uõàdiø . 3 dhàrmike triø siø vauø .

#<rohiõa># naø ruha--inan . pa¤cada÷adhà vibhaktadinasya naveme bhàge %<kuryàdàrohiõaü budhaþ>% iti smçtiþ . rohiõã devatà'sya aõ . rauhiõamapyatra . 2 vañavçkùe, 3 rohitakavçkùe 4 bhåtçõe ca puø ràjaniø .

#<rohiõã># strã ruha--inan gauràø ïãù . 1 strãgavyàm amaraþ a÷vinyavadhike caturthe 2 nakùatre jyoø 3 vasudevapatnyàübalabhadramàtari, 4 vidyuti, 5 kañutumbvyàü, 6 sopravalake ca mediø . rohita + striyàü ïãp tasya natve õatvam . 7 raktavarõayatyàü striyàm . sà ca 8 haritakyàm, 9 kà÷maryàm, 10 ma¤jiùñhàyà÷ca ràjaniø . 11 surabhikanyàyàü kàlisàpuø %<aùñavarùà bhavet gaurã navavarùà ca rohiõã>% smçtyuktàyàü navavarùàyàü 12 kanyàyàü 13 galarogabhede bhàvapraø rohiõãnàmakagalarogàõàü nàmàni saükhyà¤càha rohiõã pa¤caùà proktà kaõñha÷àlåka eva ca . adhijihva÷ca valayo'làsanàmaikavçndakaþ . tato vçndaþ ÷ataghnã ca gilàyuþ kaõñhavióhradhiþ . galaughaþ prasvaraghna÷ca màüsatàlastaùaiva ca . vidàhã kaõñhade÷e tu rogà hyàùñhàviti smçtàþ . tatra pa¤cànàmapi rohiõãnàü sàmànyasaüpràptimàha %<gale'nilaþ pittakaphau ca mårchitau pradåùya màüsa¤ca tathaiva ÷oõitam . galopasaürodhakaraistadhàïkurairnihantya sån vyàdhiriyaü hi rohiõã>% . anilaþ mårchitaþ pavçddhaþ kaphapittau ca mårchitau vittaü và mårchitaü kapho và mårchitaþ na tu trayo'pi mårchitàþ pçthagdoùajàyà avivakùyamàõatvàt . tasyà vàtajàyàlakùaõamàha %<kihvàsamantàdbhç÷avedanàstu màüsàïguràþ kaõñhavirodhanàþ syuþ . sà rohiõã vàtakçtà pradiùñhà vàtàtyakopadrava gàóhayuktà>% . jihvàsamantàt jihvàyàþ sarvataþ . vàtàtmakopadravagàóhayuktà stambhàdibhirati÷ayena yuktà . pittajàmàha %<kùiprodgamà kùiprayidàhapàkà tãvrajvarà pittanimittajàtà>% . ÷leùmajàmàha srotonirodhinyapi mandapàkà gurvã sthirà sà kaphasambhavà tu . sroto'tra kaõñhasrotaþ . sannipàtajàmàha %<gambhãrapàkimyanivàrthyavãryà tridoùaliïgà tribhavà bhavet sà>% . raktajàmàha sphoñai÷cità pittasamànaliïgà sàdhyà pradiùñà rudhiràtmikà tu . raktajetaràsaühàrakatvàvadhimàha %<sadyastridoùajà hanti tryahàt kaphasamuddhavà . pa¤càhàt pittasambhåtà saptàhàt pavanotthità>% .

#<rohiõãpati># puø 6 taø . 1 candre, 2 vasudeve ca rohiõãnàthàdayo'pyatra .

#<rohiõãvrata># naø rohiõãyuktàùñamyàü vratam . rohiõyupalakùitàyàü bhàdrakçùõàùñamyàü kartavye upavàsaråpe vrate . kçùõàùñamã÷abde 2220 pçø dç÷yam .

#<rohiõã÷akaña># naø 6 taø . vyomasthe tàràbhede khamola÷abde 2422 pçø dç÷yam .

#<rohita># puø ruha--iti . 1 sårye mediø 2 varõabhede ca 3 matsya bhede puø ujjvalaø . 4 latàbhede 5 mçgyà¤ca strã ïãp mediø .

#<rohita># naø ruha itac . 1 rudhire 2 kuïkume 3 çjau indracàpe mediø . 4 rohitakavçkùe puø svanàmakhyàte 5 matsyabhede puüstrãø striyàü ïãù mediø . %<raktodaro raktamukho raktàkùo raktapakùatiþ . kç÷apakùo jhasa÷reùñho rohitaþ kathito budhaiþ . rohitaþ sarvamatsyànàü varo vçùyo'rditàrtijit . kaùàyànurasaþ svàdurvàtaghno nàtipittaø kçt . årdhvajatrugatàn rogàn hanyàdrohitamuõóakam>% bhàvapraø . 6 raktavarõe puø 7 tadvati triø amaraþ . striyàü ïãù tasya natve õatvam . 8 agnivàhane mçgabhede nidhaõñuþ . svàrthe ka . rohitaka uktàrthe 9 vçkùabhede amaraþ .

#<rohità÷va># puø rohitã nçtabheda a÷va iva gatisàdhanam yasya . vahnau nighaõóåktirdç÷yà .

#<rohiteya># puø rohita eva svàrthe óha . rohitakavçkùe ratnako0

#<rohina># puø rohati punaþpuna÷chinno'pi pràdurbhavati ruhaõini . 1 rohitakavçkùe 2 vañavçkùe 3 a÷vatthavçkùe ca . mediø . 4 rohaõavati triø striyàü ïãp .

#<rohiùa># puø ruha--iùan . svanàmakhyàte kattçõe mediø .

#<raukùya># naø råkùasya bhàvaþ ùya¤ . 1 pàruùye 2 acikvaõatàyà¤ca .

#<raucanika># triø rocanayà raktaþ aõa . rocanayà rakte .

#<raucya># puø . trayoda÷e manubhede matsyapuø 9 aø .

#<rauña(óa)># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . roña(óa)ti arau(óã)ñãt . çdit caïi na hvasvaþ .

#<raudra># naø rudro devatàsya aõ . 1 såryatàpe, 2 ugrarase ca . 3 tadvati mediø 4 bhãùaõe ca triø 5 rasabhede amaraþ . %<raudraþ krodhasthàyibhàvo rakto rudràdhidaivataþ . àlambanamaristatra tacceùñoddãpanaü matam . muùñiprahàrapatanavikatacchedàvadàraõai÷caiva . saügràmasambhramàdyairasyodvãptirbhavet prauóhà . bhråvibhaïgoùñhanirdaü÷abàhusphoñanatarjanàþ . àtmàvadànakathanamàyudhotkùepaõàni ca . anubhàvàstakùàkùepakrårasandar÷anàdayaþ . ugratàvegaromà¤casvedavepathavo madaþ . mohàmarùàdaya÷càtra bhàvàþ syurvyabhicàrikhaþ>% sàø daø . 65 dur÷àyàü 7 rudrajañàvçkùe ca strã ïãp mediø .

#<raupya># naø råpyameva aõ . rajate ràjaniø .

#<rauma># naø rumàyàü lavaõakhanibhede bhavaþ aõ . sàmbharilavaõe . svàrthe ka . tatraivàrthe amaraþ .

#<raurava># puø roråyate'tra ru--yaï kvip tena pràpyaþ tasmàyaü và aõ . 1 narakabhede amaraþ . 2 ca¤cale, 3 dhårte, 4 kùore ca triø ÷abdaraø . 5 sàmabhede naø . tacca sàma ahagàne 3 praø dar÷itam . %<rauravayaudhàjaye vàrhate tçce bhavataþ>% tàø bràø . rauravanarakasvaråpàdikamuktaü màrkapuø 10 aø %<raurave kåñasàkùã tu yàti yåtànçto naraþ . tasya svaråpaü gadato rauravasya ni÷àmapa . yojanànàü sahasve dve rauravo hi pramàõataþ . jànumàtrapramàõa÷ca tataþ ÷vabhraþ sudustaraþ . tatràïgàracayopetaü kçta¤ca dharaõãtalam . jàjvalyamànantãvreõa tàpitàïgàrabhåmigam . tanmadhye pàpakarmàõaü vimu¤canti yamànumàþ . sa dahyamànastãvreõa vahninà tatra dhàvati . vade pade ca pàdo'sya ÷ãryate jãryate punaþ . ahoràtreõoddharaõaü pàdagyàsaü ca gacchati . evaü sahasraü vistãrõe yojanànàü vipacyate>% .

#<rauhiõa># puø ruha--inan svàrthe aõ . 1 candanavçkùe trikàø . 2 rohiõa÷abdàrthe ca .

#<rauhiõeya># puø rohiõyàü bhavaþ óhak . 1 budhagrahe, 2 balaràme, ca amaraþ . 2 marakatamaõau gaø ràjaniø 4 govatse puüstrã mediø 5 ÷anai÷care puø bhagadaivata÷avde 4631 pçø dç÷yam .

#<rauhiùa># naø ruha--iùan svàrthe'õ . 1 kattçõe mediø 2 mçgabhede puüstrãø amaraþ . 3 rohitamatsve ca ajayapàø . 4 dårvàyàü, 4 rohitamçmyà¤ca strã ïãp . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàrya saïkalite vàcaspatye rakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<la>#

#<lakàro># vya¤janavarõabhedaþ . tasyoccàraõasthànaü dantamålam . spar÷oùmavarõayormadhyasthatvàdayamantaþsthavarõaþ . asyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ jihvàgreõa dantamålasya ãùatspar÷astenàsya ãùatspaùñatà . bàhyaprayatnà÷ca saüvàranàdaghoùàþ alpapràõa÷ca . màtçkàgyàse'sya kakudi nyasyatà . kàvyàdau prathamaprayoge vyasanaü phalam . %<vyasanamatha lavau>% vçø raø ñã . tasva svaråpaü yathà %<akàraü ca¤calàpàïgi! kuõóalãtrayasaüyutam . pãtavidyullatàkàraü sarvaratnapradàyakam . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . tri÷aktisahitaü varõaü trivindusahitaü sadà . àtmàdisahitaü varõaü hçdibhàvaya pàrvati>% kàmardhanutantram . tatparyàyà varõàbhidhàne uktà yathà %<la÷candraþ påtanà pçthvã màdhavã ÷akravàcakaþ . balànujaþ pinàkã÷o vyàpako màüsasaüj¤akaþ . paràyaõà kakudvaktraþ khaógã nàdo'mçtaü divi . lavaõaü vàruõãpãta÷ikhà vàõã kriyà'jità . jvàlinã veginãnàdaþ pradyumnaþ ÷oùaõo hariþ . vi÷àtandràyakhã ceto merurgiri kalorasaþ>% . tasyàdhiùñhàtçdhyeyaråpaü yathà caturbhujàü pãtavastràü raktapaïkajalocanàm . sarvadà varadàü bhãmàü sarvàlaïkàrabhåùitàm . yogãndrasevitàü nityaü yogimãü yogaråpiõãm . caturvargapradàü devãü nàgahàropa÷obhitàm . evaü dhyàtvà lakàrantu tanmantraü da÷adhà japet varõoddhàratantram .

#<la># puø là--ka . 1 indre mediø tantrokte bhåmidaivatàke 2 mantrabhede naø 2 ekalaghuke varõe . laóàdida÷asu lakàràdi tiópratyayeùu laþ karmaõi ca bhàve càkarmakebhyaþ pàø .

#<laka># àsvàde pràptau ca cuø samaø sakaø señ . làkayati te alãlakat ta .

#<lakaca># puø laka--bàø acan . likucavçkùe (màüdàra) ÷abdaraø .

#<lakuca># puø laka--ucan . (màüdàra) vçkùabhede amaraþ . %<lakucaþ kùudrapanalo likuco óahurityapi . àmaü lakucamuùõa¤ca guru viùñambhakçttathà . madhura¤ca tathàmla¤ca doùatritayaraktakçt . ÷ukràgninà÷ana¤càpi netrayorahitaü smçtam . supachaü tattu madhuramamlaü cànilapittakçt . kaphavahnikaraü rucyaü vçùyaü viùñambhaka¤ca tat>% bhàvapraø . %<lakucaü guru viùñambhi svàdvamlaü raktapittakam . ÷leùmakàri samãraghnamuùõaü ÷ukràgninà÷anam>% vaidyakaø .

#<laktaka># puø laka--kta niø saüj¤àyàü kan . 1 alaktake (àlatà) ÷abdaraø . 2 jãrõavastrakhaõóe (nekaóà) amaraþ .

#<laktakarman># puø laktaü karoti kç--mamina . raktavarõalodhre ÷abdaca0

#<laktikà># strã godhàyàü nighaõñuþ .

#<lakùa># dar÷ane aïkane ca cuø ubhaø sakaø señ . lakùayati te alalakùat ta .

#<lakùa># naø lakùa--ac . 1 pade 2 cihne 3 vyàje 4 ÷aravye ca . 5 da÷àyutasaükhyàyàü strãø naø mediø .

#<lakùaka># triø lakùayati lakùaõayàrtham lakùa--õvul . lakùaõayàrthabodhake ÷abde . tallakùaõaü ÷aø praø uktaü yathà %<yàdç÷àrthasya sambandhavati ÷aktantu yadbhavet . tatra taddhakùakaü nàma tacchaktividhuraü yadi>% . %<yàdç÷àrthasambandhavati yannàma saïketitaü tadeva tàdç÷àrthe lakùakaü yadi tàdç÷àrthe ÷akti÷ånyaü bhavet . sainghavàdaya÷ca ÷abdàsturagàdisambandhini lavaõàdàviva turagàdàvapi ÷aktà eva . gaïgàdayastu tãràdàvasaïketitàþ tatsambandhinãràdi÷aktatvena gçhãtà eva tãràdyanvayaü bodhayantãti tatra lakùakà eva ÷aktatve pårvapårvaprayuktatvàpatteþ tasya tadvyàpyatvàt katha¤cittãràdisambandhitvena gçhãtàdapi gaïgàdipadàttãràderanvayabodhena tãràdya÷aktatva sati tatsambandhitàmàtranta na lakùaõà gaïgàgaïgàyàü ghoùa ityàdàvapi gaïgàgaïgàtibhàgasya niruktalakùaõàyàþ sattvena vaiyarthyàbhàvaprasaïgàcca . etena tãràdya÷aktatve sati tãràdiparatvaü tãràdi sambandhyanubhàvakatvaü và tallakùakatvamityapi pratyuktam apabhraü÷asyàpi lakùakatvàpàtàcca naceùñàpattiþ ÷aktilakùaõànyataravçttimattre tasya sàdhutàpatteþ padasàdhutàyàü vçttimattvasyaiva tantratvàt . ki¤cànubhàvakatvaü tadà ghoùàdipadasàkàïkùasya gaïgàdipadasya tãralakùakatà na syàt tena torasambandhino nãrasyànubhavànarjanàt svaråpayogyatvantu saïgàyàmiti vàkyasya durvàraü tasyàpyàdheyatàdhamikanãrànubhavaü prati nãràrthakanàmottara saptamãtvena tathàtvàt nãràdheyatvasya ca tãrasambandhitvànapàyàt .>% adhikaü lakùaõa÷abde dç÷yam .

#<lakùaõa># naø lakùyate'nena lakùa--karaõe lyuña 1 itarabhedànumàpake cihne %<çùayà'pi padàrthànàü nànta yànti pçthakatvataþ . lakùaõena tu siddhànàmantaü yànti vipa÷citaþ>% . yathà pçthivyà gandho lakùaõaü sa hi pçthivãü parasmàt bhinnatayà anumàpayati . tacca dvividham %<svaråpa tañasthaü dvidhà lakùaõaü syàt svaråpe praviùñaü svaråpàdvibhinnam>% ityukteþ svaråpalakùaõaü tañasthalakùaõaü ca yathà àkà÷o vilam saccidànando brahmeti svaråpalakùaõam . kàkavat gçham jagajjanmàdikartç brahmeti tañasthalakùaõam . 2 svaråpe yathà ghañalakùaõaü vastu 3 nàmni vyavahàropayogini 4 cihne ca mediø . kartari lyuñ 5 svaråpapratipa dake %<nodanàlakùaõàrtho dharmaþ>% iti jaiminisåtram nodanà vidhivàkyameva lakùaõaü svaråpaj¤àpikà yasya tàdç÷o'rthaþ dharma iti tadarthaþ . 6 ÷abdasàdhutàpratipàdake vyàkaraõàdisåtre ca naø %<lakùaõaü tvanabhij¤ànàm>% amaraþ . karmaõi lyuñ . 7 pratipàdye yathà %<itthaü dvàda÷alakùaõyeti>% màdhavãyanyàya màsà dvàda÷ànàü lakùaõànàü pratipàdyaviùayàõàü samàhàraþ iti tadarthaþ . lakùa yuc . ÷abdaniùñhe vàcyàrthasaüva rthibodhakatàråpe mukhyàrthabàdhe tadyoge yayàvyo'rthaþ pratãyate . råóheþ prathojanàdvàpi lakùaõà ÷aktirarpitetyukte 8 vçttibheda strã . yathà gaïgàyàü ghoùaþ pratibasatãtyàdau gaïgà÷abdasya jalapravàharåpe svàrthe'nvayàsambhavàta tatsambaddhatãràdibodhakatà . 9 lakùmaõe ràmànuje puø 10 sàrasapakùiõi puüstrãø tat striyàü ràjaniø strã ñàp . lakùaõàbhedàdikaü ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàmuktaü yathà %<jahatsvàrthàjahatsvàrthàniråóhàdhunikàdikàþ . lakùaõà vividhàstàbhirlakùakaü syàdanekadhà>% . kàcillakùaõà ÷akyàvçttiråpeõa bodhakatayà jahatsvàrthetyucyate yathà tãratvàdinà ÷aïgàdipadasya . kàcicchakyalakùyobhayavçttinà ÷akyavçttinaiva và råpeõànubhàvakatvàdajahatsvàrthà yathà dåvyatvàdinà nãlaghañatvàdinà ca ghañapadasya . kàcillakùyatàvacchedakãbhåtatattadråpeõa pårvapårvapratyàyakatvàt niråóhà yathà àruõyàdiprakàraõa tadà÷rayadravyànubhàvakatvàdaruõàdipadasya . kàcicca pårvapårvaü tàdråpyeõàpratyàyakatvàdàdhunikã yathà ghañatvàdinà pañàdipadasya . àdinà ÷akyasadç÷atvaprakàreõa bodhakatayà gauõyupagçhyate yathà agnirmàõavaka ityàdàvagnisadç÷atvàdinà agnyàdipadasya . tadevaü vivadhalakùaõàvattvàllakùakaü nàmàpi jahatsvàrthàdibhedàdanekavidhamityarthaþ . svàdetat yadi tãràdilakùakatayà gaïgàdipadasya j¤ànaü tãràdyanubhave bhaveddheturbhavedapyuktakrameõa lakùakànàü vibhàmaþ natvetadasti tãràdyanvayabodhaü prati tãràdi÷aktatvenaiva padaj¤ànasya làghavena hetutayà lakùakàõàmananubhàvakatvàt guråõàmagnau ÷aitya spç÷edityàdau ÷akyena dahanàdineva gaïgàyàü ghoùa ityàdau lakùitena tãràdinà sàrdhamagçhãtàsaüsargakasyaiva saptamyarthàdheyatvàderanvayabodhapraviùñatvàditi cenna prakçtyarthàvacchinnasyaiva pratyayàrthasya dharmyantare'nvayabuddhervyutpannatayà tãràdyavi÷eùitasya subarthàdheyatvàderghoùàdàvanvayabodhàyogàt . na ca ÷aktasyaiva padasya svasàkàïkùapadàntaropasthàpyàrthànvitasvàrthadharmikànvayabodhaü prati hetutvàdanvayabuddhau lakùyàrthasyàprave÷aþ, kuntàþ prati÷antãtyàdau lakùyasya kuntadharàderanvayavi÷eùyatvànupapatteþ kumatiþ pa÷urityàdau ÷akyalakùyàrthayoranvayabodhasyàpyànubhavi kàvàcca . tasmàcchakteriva bhakterapi j¤ànamanubhàvakaü bhava tyeva kàryàtàvacchedakasya saïkocàcca na vyabhicàraþ sà ca bahudhà vistarastu sàø daø 2 paø dç÷yaþ .

@<[Page 4819a]>@
#<lakùita># triø lakùa--karmaõa kta . 1 lakùaõayà bodhite'rthe, 2 j¤àte, 3 anumite ca kartari kta . 4 lakùaõà÷raye lakùaka÷abde ca .

#<lakùitalakùaõà># strã lakùaõàbhede yathà dvirephapadena bahubrãhilakùaõayopasthàpitàdrephadvayayuktamramarapadàdabhidhayaiva bhçïgopasthitiþ . atra na råóhirasti prakçte tu råóhiprayojanàbhàvànneyàrthatvaü iyameva lakùitalakùaõeti vàcyam . yatra lakùitàcchabdàdarthàbhidhànaü tatraiva lakùitalakùaõàyàþ paribhàùitatvàt sàø daø ñãø .

#<lakùman># naø lakùa--manin . 1 cihne 2 pradhàne ca amaraþ . svàrthe aõ pçùoø na vçddhiþ . 3 sàrasapakùiõi puüstrãø hemacaø da÷arathapatnyàþ sumitràyàþ 4 jyeùñhàtmaje ca puø . 5 ÷vetakaõñhakàryàü hemacaø strã ñàp 6 sàrasapakùistriyàm 7 auùadhabhede ca strã mediø ñàp .

#<lakùmã># strã lakùa--ã--muñ ca . 1 viùõoþpatnyàm amaraþ . 2 ÷obhàyàü, 3 kàntau, 4 sampatau, 5 çddhyauùadhe, 6 vçddhinàmauùadhe, 7 phalinãvçkùe ca mediø . 8 sthalapadminyàm 9 haridràyàü, 10 ÷amyàü, 11 muktàyàü 12 dravye ca ràjaniø 13 pãóàyàü 14 vàrayoùiti ca ÷abdacaø . lakùmãpåjàkàlàdi skandapuø uktaü yathà %<pauùe caitre tathà bhàdre påjayeyuþ striyaþ ÷riyam . siühe dhanuùi mãne ca sthite saptaturaïgame . pratyavdaü påjayallakùmãü ÷uklapakùe gurordine . nàparàhõe na ràtrau ca nàsite na tryahaspç÷i . dvàda÷yàü caiva nandàyàü riktàyà¤ca niraü÷ake . trayoda÷yàü tathàùñamyàü kamalàü naiva påjayet . na påjayet ÷anau bhaume na budhe naiva bhàrgave . påjayettu gurorvàre càpràpte ravisomayoþ . guruvàre hi pårõà ca yatnena yadi labhyate . tatra påjyà tu kamalà dhanaputravivardhinã . na kuryàt prathame màsi naiva kuryàdvisarjanam . na ghaõñàü vàdayettatra naiva jhiõñãü pradàpayet . pauùe ca da÷amã ÷astà caitrake pa¤camã tathà . nabhasye pårõimà j¤eyà guruvàre vi÷eùataþ . àóhakaü dhànvasaüpårõaü nànàbharaõabhåùitam . sugandhi÷uklapuùpeõa ÷uklapakùe vi÷eùataþ . pauùa tu piùñakaü dadyàt paraprànna¤ca caitrake . viùñakaü paramànna¤ca nabhasye tu vi÷eùataþ . guruvàrasamàyuktà namasye pårõimà ÷ubhà . kamalàü påjaye ttatra punarjanma na vidyate . ekema kamalenaiva kamalàü påjayed yadi . iha loke sukhaü pàpya paratra ke÷avaü vrajet>% . lakùmãcaritre tu %<na kçùõapakùe riktàyàü da÷amã dvàda÷ãùu ca . ÷ravaõàdicaturçkùe lakùmãpåjàü na kàrayeta>% . da÷amãniùedhaþ pauùàtiriktaparaþ pràguktaikavàkyatvàt . dãpànvitàmàsyàyàü tatpåjàdikaü dãpànvita÷abde 3607 pçø dç÷yam . kojàgaralakùmãpåjà kojàgara÷abde 2262 pçø dç÷yà . màgha÷uklapa¤camyàü ÷rãpåjanaü %<pa¤camyàü ÷rãrapi ÷riyam>% tiø taø vihitam . %<pa¤camyàü ÷riyaü påjayet>% kalpa÷rutirapi tatparà . garuø puø 114 aø lakùmyàstyàgakàraõatoktà yathà kucelinaü dantamalopadhàriõaü bahvà÷inaü niùñhuravàkya bhàùiõam . måryodaye càstamaye ca ÷àyinaü vimu¤cati ÷rãrapi cakrapàõinam . nityaü chedastçõàünàü dharaõivilikhanaü pàdayoralpamàrùñirdantànàmalpa÷aucaü vasanamalinatà råkùatà mårdhvajànàm . dve sandhye càpi nidrà vivasana÷ayanaü gràsahàsàtirekaþ svàïke pãñhe ca vàdyaü nidhanamupanayet ke÷avasyàpi lakùmãþ . tasyà bhàjanahetutà tatroktà yathà %<÷iraþ sudhautaü caraõau sumàrjitau varàïganàsevanamalpabhojanam . anagna÷àyitvamaparvamaithunaü cirapranaùñàü ÷riyamànayanti ùañ . yasya kasya tu puùpasya pàõóarasya vi÷eùataþ . ÷irasà dhàryamàõasya alakùmãþ pratihanyate . dãpasya pa÷cimàcchàyà cchàyà ÷ayyàsanasya ca . rajakasya tu yattãrthamalakùmãstatra tiùñhati>% .

#<lakùmãkànta># puø 6 taø . 1 viùõau, 2 ràjani ca . lakùmãpatyàdayo'pyatra . %<vihàya lakùmãpatilakùmakàrmukam>% kiràø . lakùmãpatistu lavaïge pugavçkùe ca vi÷vaþ .

#<lakùmãjanàrdana># naø ÷àlagràmabhede . tasya lakùaõaü yathà %<ekadvàre catusakraü navãnanãradopamam . lakùmãjanàrdanaü j¤eyaü rahitaü vanamàlayà>% brahmavaiø praø .

#<lakùmãnàràyaõa># puø ÷àlagràmabhede tasya lakùaõaü yathà %<ekadvàre catu÷cakraü vanamàlàvibhåùitam . navãnanãradàkàraü lakùmãnàràyaõàbhidham>% vrahmavaiø praø .

#<lakùmãnçsiüha># naø ÷àlagràmamede tasya lakùaõaü yathà %<dvicakraü vistçtàsya¤ca vanamàlàsamanvitam . lakùmãnçsiühaü vij¤eyaü gçhiõà¤ca sukhapradam>% brahmavaiø praø .

#<lakùmãputra># puø 6 taø . 1 kàmadeve, 2 a÷ve mediø 3 ku÷e lave ca ÷abdacaø . 5 gandharvabhede .

#<lakùmãphala># puø lakùmyai phalamasya . ÷rãphale vilvavçkùe ràjani0

#<lakùmãvat># puø lakùmãþ ÷obhàstyasya matup masya vaþ . 1 panase ÷abdacaø . 2 ÷rãyukte triø amaraþ striyàü ïãp . 3 ÷vetarãhitakavçkùe puø ràjaniø .

#<lakùmãsahaja># puø lakùmyà saha kùãràbdhau jàyate jana--óa . 1 candre, ÷abdacaø 2 uccaiþ÷ravasi 3 karpåre ca .

#<lakùya># naø lakùa--yat . 1 vedhàrthamuddi÷yamàne ÷aravye amaraþ . 2 lakùaõàbodhye'rthe 3 udde÷ye, 4 j¤eye, 5 anumeye ca triø .

#<lakùyasana># naø rudrajàø ukte àlanabhede . %<atha lakùyàsanaü vakùye liïgàgre'ïghritaladvayam . guhyade÷e hastayugmaü talàbhyàmbandhayet bhuvi>% .

#<lakha># gatã bhvàø paraø sakaø señ . lakhati . alakhãt--alàkhãt . ididapyayam laïkhati alaïkhãt .

#<laga># kha¤jãbhàve akaø gatau sakaø bhvàø paø seña . laïgati alaïgãta

#<laga># saïge bhvàø paraø sakaø señ . lagati edit alagãt ghañàø lagayati . %<chàyeva tasyà lagati sma pa÷càt>% naiùaø .

#<laga># svàde praptau ca sakaø cuø ubhaø señ . làgayati te alã lagat ta .

#<lagita># triø laga--kta . saüsakte .

#<laguóa(la)(ra)># puø laga--ulac lasya óarau và . daõóàkàre kàùñhanirmite padàrthe (làñã) amaraþ .

#<lagna># naø lasja--kta tasya naþ . 1 meùàdirà÷ãnàmudaye amaraþ . 2 lajjite triø . laga--kta pçùoø . 3 saüsaktake triø . 4 stutipàñake puø trikàø . lagna iva ivàrthe kan . 5 pratibhuvi . (jàmina) %<khàdako vittahãnaþ syàt lagnako vittavàn yadi>% iti smçtiþ . meùàdirà÷yudayaråpalagnapadàrthasya de÷abhede kàlamànaü khagola÷abde 2452 . 53 pçø dar÷itam . iùñakàle lagnasàdhana¤ca 3802 pçø dç÷yam .

#<lagnikà># strã nagneva kan pçùoø . adçùñarajaskàyàü striyàm amarañãkà .

#<lagha># abhojane sãmàtikrame gatau ca bhvàø àø sakaø señ idit . laïghate alaïghiùña . %<kallolinãvallabhamullalaïghe>% mahànàø .

#<lagha># ÷oke bhvàø paraø sakaø señ idit . laïghati alaïghãt .

#<lagha># prakà÷e cuø ubhaø saø señ idit . laïghayati te alalaïghat ta

#<lagha># àsvàdane cuø ubhaø sakaø señ . làghayati--te alãlaghat--ta

#<laghañ(ñi)># puø laghi--÷oùe %<laïghernalopa÷ca>% uõàø añiþ ikàra uccàraõàrthaþ ujjvalaø pàràyaõe tu na tathà . vàyau .

#<laghiman># puø laghorbhàvaþ imanic óicca . 1 laghutve làghave, yenordhagatisambhavaþ . 2 ai÷varyabhede ca .

#<laghiùñha># triø ati÷ayena laghuþ iùñhan óit . ati÷ayalaghutvayukte . ãyasun . laghãyànapyatra striyàü ïãp .

#<laghu># naø laghi--ku niø nalopaþ . 1 ÷ãghre amaraþ . 2 kçùõàguruõi mediø . 3 vãraõamåle ràjaniø . 4 pçkkànàmauùadhau strã mediø . 5 niþsàre, 6 làthavaguõànvite, 7 hrasve, 8 manohare ca triø mediø . vyàkaraõokte hrasvasaüj¤ake 9 akàràdau varõe, jyotiùoktemu %<puùyà÷cihastà laghuþ>% ityukteùu 10 puùyàdinakùatreùu ca puø . 11 laghutàvatyàü striyàü strã và ïãp . tatkçtau õic lacayati .

#<laghukàya># puüstrãø laghuþ kàyo yasya . 1 chàge trikàø striyàü yopadhatvàt ñàp . karmaø . 2 kùudra÷arãre puünaø .

#<laghukà÷marya># puø nityakarmaø . kañphale vçkùe ràjaniø .

#<laghucirbhiñà># strã niø karmaø . mçgervàrau karkañãbhede ràjaniø .

#<laghudantã># strã karmaø . kùudradantãvçkùe . %<dantãdvayaü saraü pàke rase ca kañudãpanam . gudàïkurà÷ma ÷ålàsrakaõóåkuùñhavidàhanut . tãkùõàsnaü hanti pittàsraü kapha÷othodarakrimãn>% %<kùudradantãphalantu syànmadhuraü rasapàkayoþ . ÷ãtalaü sçùñaviõmåtraü gala÷otha kaphàpaham>% bhàvapra0

#<laghudràkùà># strã karmaø . kàkalãdràkùàyàm ràjaniø .

#<laghunàman># puø laghuvarõayuktaü nàma vàcaka÷abdo yasya . agurucandane ÷abdacaø .

#<laghupatraka># puø laghåni hrasvàni patràõyasya kap . (guóàrocanà) latàbhede ÷abda caø . kaba bhàve ïãp . laghupatrã strã 2 a÷vatthavçkùe ràjaniø .

#<laghupuùpa># puø laghu puùpaü yasya . bhåmikadambe ràjaniø .

#<laghubadara># puø karmaø . 1 kùudrakolau . 2 bhåvadaryàm strã ràjaniø ïãù .

#<laghubràhmã># strã karmaø . kùudrabràhmyàm ràjaniø .

#<laghumantha># puø . agnimanthaþ manthaþ pårvapadalopaþ karmaø . kùudràgnimanthe ràjaniø .

#<laghulaya># naø laghu ÷ãghraü lãyate lã--ac . vãraõabhåla amaraþ

#<laghusadàphalà># strã sadà phalaü yasyàþ karmaø . kùudrodumbarikàyàm (choña óumura) ràjaniø .

#<laghuhemadugdhà># strã karmaø . kùudroóumbare (choña óumura) ràjani0

#<laghådumbarikà># strã karmaø . kùudrodumbarabhede ràjaniø .

#<laïkà># strã laka ac mum ca . svanàmakhyàtàyàü 1 puryàm . sà ca bhågolasya yàmye bhåvçttapàdavivare samudrabhadhye sthità siø ÷iø . 2 sàrivodhau 3 ve÷yàyàü 4 ÷àkhàyà¤ca vi÷vaþ .

@<[Page 4821a]>@
#<laïkàdhipa># puø 6 taø . 1 ràvaõe laïkànàthàdayo'pyatra . 2 kuvere ca .

#<laïkà(yi)pikà># strã laïkàmayate àpnoti và õvul . pçkkàyàü (pióiï) ÷àkabhede ÷abdacaø .

#<laïkàsthàyin># puø laïkàyàü tiùñhati sthà õini . (laïkàsija) vçkùabhede ÷abdacaø . 2 laïkàvàsini triø .

#<laïkopikà># strã laïkàyàmupyata vapa--õvul pçùoø . pçkkàyàm . (pióiïa÷àka) ÷abdaraø .

#<laïghana># naø laghiø lyuñ . 1 abhojane, 2 atikramya gamane, 3 kramaõe, 4 plavane ca mediø . 5 karùaõe ca bhàvapraø laïghanasya lakùaõasvaråpaguõàdikamuktaü yathà jvarã laïghanaü kuryàdityàha carako vàgbhaña÷ca %<àmà÷ayastho hatvàgniü sàmo màrgàn pidhàpayan . vidadhàti jvaraü doùastasmàllaïghanamàcaret>% . tathà %<jvaràdau laïghanaü proktaü jvaramadhye tu pàcanam . jvarànte bheùajaü dadyàjjvaramukte virecanam . trividhaü trividhe doùe tatsamãkùya prayãjayet . doùo'pi laïghanaü pathyaü madhye laïghanapàcanam . prabhåte ÷odhanaü tacca målàdunmålayenmalàn>% . cakradatta÷ca %<taruõaü tu jvaraü pårvaü laïghanena kùayaü nayet . àmadoùamaliïgàdvà laïghayettaü yathàvidhi . vàtaþ pacati saptàhàt pittantu da÷abhirdinaiþ . ÷leùmàdvàda÷abhirghasraiþ pacyate vadatàüvara! . laïghanaü laïghanãyantu kuryàddoùànuråpataþ . triràtramekaràtraü và'horàtramatha và jvare . nirvàtasevanàt svedàllaïghanàduùõavàriõaþ . pànàdàmajvare kùãõe pa÷càdauùadhamàcaret>% . àtreyeõoktam %<jvaràdau laïghanaü pràktaü jvaramadhye tu pàcanam . jvarànte bheùajaü dadyàjjvaramukte virecanam . doùa÷eùasya pàkàrthamagneþ sandhukùaõàya ca . laïghita÷càpyadoùa÷cet yavàgåpànamàcaret . ÷àliùaùñikamudgànàü yåùaü và ÷astamàcaret . pa¤cakolena saüsiddhàü yavàgåü madhyalaïghane . atyarthaü laïghitaü dçùñvà tasya santarpaõaü hitam . dràkùàdàóimakharjårapiyàlaiþ saparuùakaiþ . tarpaõàrhasya kartavyantarpaõaü jvara÷àntaye>% . atra laïghana÷abdenàna÷anamucyate . yata àha su÷rutaþ %<ànaddhastimitairdoùairyàvantaü kàlamàturaþ . tàvattvana÷anaü kuryàttataþ saüsargamàcaret . ànaddhastimitairdoùaiþ sambaddhaþ . saüsargam auùadhànnàdiprasaïgam>% . yata àha carakaþ %<catuþprakàràþ saü÷uddhiþ pipàsà màrutàtapau . pàcanànyupavàsa÷ca vyàyàma÷ceti laïghanam . catuþprakàrà saü÷uddhirvamana¤ca virecanam>% . niråhavasti÷irovirecanàni natvanuvàsanaü tasya vçühaõatvàt . atra laïghanaü karùaõamityarthaþ . su÷rutaþ %<÷arãralàghavakaraü yaddravyaü karma và punaþ . taü laïghanamiti j¤eyaü vçühaõaü tu pçthagvidham>% . laïghanàtkarùaõàdanyat ÷arorapoùakamityarthaþ .

#<lacha># cihnakaraõe bhvàø paraø sakaø señ . lacchati alacchãt .

#<laja># vrãóàyàm bhvàø àø akaø señ . lajate alajiùña .

#<laja># tiraskàre bhvàø paraø sakaø señ idit . la¤jati ala¤jãt

#<laja># antardhàne curàø uø sakaø señ . làjayati--te alãlajat ta .

#<laja># bhàùaõe hiüsàyàü dàne ca sakaø sàmathya vàsa ca akaø curàø ubhaø señ idit . la¤jayati--te alala¤jat ta .

#<laja># bhàsane adaø cuø ubhaø sakaø señ . lajayati--te alalajat--ta

#<lajakàrikà># strã lajaü lajjàü karoti kç--õvul ata ittvam . lajjàlulatàyàm hemacaø .

#<lajjà># strã lasja bhàve a . akçtyapravçttau paradar÷ane duùñatvadhiyà tato nivçttimàdhane cittavçttibhede amaraþ .

#<lajjàlu># strã lasja--àluc . 1 latàmade ÷abdacaø . 2 lajjàvati triø . %<lajjàluþ syàt ÷amãpatrà samaïgà¤jalikàrikà . raktapàdã namaskàrã nàmnà khadiraketyapi . lajjàluþ ÷ãtalà tiktà kaùàyà kaphapittajit . raktapittamatãsàraü yonirogaü vinà÷ayet>% bhàvapraø .

#<lajjà÷ãla># triø lajjàü ÷ãlayati ÷ãla--aõ . lajjàvi÷iùñe .

#<lajjirã># strã lajjà + astyarthe irac gauràø ïãù . lajjàlulatàbhede ràjaniø .

#<la¤ja># bhàsane adaø cuø ubhaø akaø señ . la¤jayati te alala¤jat ta .

#<la¤ja># puø la¤ja--ac . 1 pade 2 kacchau ca hemacaø . 3 pucche jañàø saüj¤àyàü kan ata ittvam . la¤jikà ve÷yàyàm hemacaø .

#<laña># bàlabhàve akaø uktau dviø bhvàø paraø señ . lañati . alàñãt alañãt .

#<laña># puø laña--bàø gha¤arthe ka . 1 pramàdavacage 2 doùe ca vi÷vaþ .

#<lañaka># puø laña--vun . durjane uõàdikoùaþ .

#<lañaparõa># naø lañaü duùñaü parõamasya . tvace (dàracini) ràjani0

#<lañà># strã laña--va . (nàñàkaramacà) 1 kara¤jabhede, 2 vàdyabhede, 3 gràmacañake, mediø 4 kusumbhe hemacaø . 5 bhramarake ca bharataþ . 6 làve svage puüstrãø jàtibhede puüstrãø 7 ràgabhede puø uõàø .

@<[Page 4822a]>@
#<laóa># vilàse bhvàø paraø akaø señ . laóati alà(óa)óãt

#<laóa># utpãóane sakaø jihvàcàlane akaø bhvàø paraø señ . laóati alàóãt--alaóãt ghañàø . laóayati .

#<laóa># atyantapàlane cuø labhaø sakaø señ . làóayati--te alãlaóat ta .

#<laóa># vyàptau cuø ubhaø sakaø sañ . làóayati--te alãlaóat ta .

#<laóa># bhàùaõe dvikaø và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø señ idit . laõóayati--te laõóati . alalaõóat--ta alaõóãt .

#<laóa># utkùepaõe và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . laõóayati--te laõóati . alalaõóat--ta alaõóãt .

#<laóa># kùepaõe adaø cuø ubhaø sakaø señ . laóayati te alalaóat ta

#<laóóuka># puø laóa--óu tasya nettvam svàrthe ka . tailàdipakve godhåmàdicårõanirmite (làóu) miùñànnabhede pçthulaóóu kastanãti naiùadham strãtvamapyasya .

#<laõóa># puø laóiran . (laõóana) iti khyàte de÷abhede .

#<lata># àghàte sauø paraø sakaø señ . latati alàtãt alatãt .

#<latà># strã lata--ac . ÷àkhàrahite 1 guóåcyàdau amaraþ . 2 ÷àkhàyàü 3 priyaïgau 4 pçkkàyàm 5 asanaparõyàü ca amaraþ . 6 jyotiùmatyàü 7 latàkastårikàryà 8 màdhavãla tàyàü 9 dårvàyà¤ca mediø . 10 kaivartikàyàü 11 sàrivoùadhau ca ràjaniø .

#<latàkara¤ja># puø latàråpaþ kara¤ja . kara¤jabhede ràjaniø .

#<latàkastårikà># strã latàyàü kastårãva sugandhatvàt ivàrthe kan . kastårãgandhayuktapatrayutàyàü latàyàm ràjavallaø . %<latàkastårikà tiktà hçdyà ÷ãtàsyarogahçt>% .

#<latàjihva># puüstrãø lateva jihvà yasya . sarpe ÷abdamàø striyàü ïãù .

#<latàtaru># puø lateva dãrghastaruþ . 1 tàlavçkùe 2 nàgaraïgavçkùa ca ÷abdacaø . 3 ÷àlavçkùe ràjavallaø . latàdrumàdayo'pyatra .

#<latàpanasa># puø latàyàü panasamiva sthålaü phalamasya . (taramuja) latàbhede trikàø .

#<latàpçkkà># strã lateva vistãrõà pçkkà . (pióiïga) ÷àkabhede ÷abdacaø .

#<latàphala># naø latàyàü phalamamya . pañole .

#<latàmarut># strã latàyàü marut vàyuryasyàþ . pçkvàyàü ÷abdacaø tallatàsevane hi vàyuvçddhiriti vaidyakaprasiddham .

#<latàyaùñi># strã latàpi yaùñiriva . ma¤jiùñhàyàm ÷abdamàø .

#<latàyàvaka># naø latàyà yàvakamiva . prabàle hàràø .

#<latàrka># puø katayà'rka iva . haritpalàõóau amaraþ .

@<[Page 4822b]>@
#<latàveùña># puø %<bàhubhyàü pàdayugmàbhyàü veùñayitvà striyaü ramet . lathuliïgatàóanaü yonau latàveùñamucyate>% rasamaø ukte sràliïganabhede .

#<latàveùñitaka># naø àliïganabhede . %<udghaññapãóitaü latàveùñitakaü tathà>% ÷abdamàø .

#<lapa># kathane bhvàø paraø dvikaø señ . lapati . alàpãt--alapãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<lapana># naø lapyate ucyate'nena lapa--karaõe lyuñ . 1 mukhe amaraþ . bhàve lyuñ . 2 kathane ca .

#<lapita># triø lapa--karmaõi kta . 1 kathite . bhàve kta . 2 kathane naø amaraþ .

#<lapsikà># strã khàdyabhede kçtànna÷abde 2 . 81 pçø dç÷yam .

#<laba># àlambane sakaø ÷abde akaø bhvàø àtmaø señ idit . lambate alambiùña .

#<labdha># triø labha--karmaõi kta . 1 pràpte amaraþ . 2 nàyikàbhede strã jañàø . bhàve kta . pràptau 3 làbhe naø . %<bràhmasyàdhikaü labdham>% gautaø smçti .

#<labdhavarõa># puø labdho varõo varõanaü pra÷aüsà j¤ànavattvena yena . paõóite amaraþ .

#<labha># ÷abdeakaø bhvàø àtmaø señ idit . lambhate alambhiùña .

#<labha># pràptau sakaø bhvàø àtmaø aniñ . labhate . alabdha . óvit labdhrimaþ . ùit labhà . aliñyajàdàvàrdadhàtuke mum . àlambhaþ upàlambhaþ . anupasargàt gha¤i tu na làbhaþ . khali ca sarvathà durlabhaþ . à + spar÷e badhe ca upa + j¤ànabhede upa + à + tiraskàre .

#<labhasa># naø labha--asac niø mum . vàjibandhane ujjvalaø .

#<labhya># triø labha--karmaõi yat . 1 pràptavye mediø 2 nyàyye amaraþ

#<lamaka># puø rama--vun rasya laþ . 1 miïge jàre siø kauø .

#<lampaña># puø rasa--añan puk ca rasya laþ . parastrãùu 1 lolupe, mediø . 2 àsakte ca .

#<lamba># puø lavi--ac . 1 nartake 2 kànte 3 aïge ca uõàø . 4 utkoce hemacaø aïka÷àstrokte tribhujàdikùetre mujakarõayormadhyasthe lambamàne 5 såtre ca %<svàbàdhàbhujakçtyorantaramålaü prajàyate lambaþ . lambaguõaü bhåmyardhaü spaùñaü tri bhuje phalaü bhavati>% lãlàø . 7 dãrghe 8 lambamàne ca triø .

#<lambakarõa># puø lambaþ karõo yasya . 1 chàge mediø 2 aïkoñavçkùe puø 3 hastini 4 ràkùase ca puüstrãø ÷abdacaø 5 ÷yenapa kùiõi ràjaniø . 6 lamba÷rotrayute triø . karmaø . 7 lamba màne ÷rotre puø . sarvatra striyàü jàtitvàt ïãù .

#<lambake÷a># triø lamba dãrghaþ ke÷o yasya . dãrghàmayukte ku÷amaye viùñare . %<årdhvake÷o bhavet brahmà lambake÷astu viùñaraþ . dakùiõàvartako vrahmà vàmàvartastu viùñaraþ>% saø taø . %<ke÷o'tràgram>% raghuø . 2 dãrghake÷ayukte triø . karmaø . 3 dãrghe ke÷e ca puø .

#<lambadantà># strã lambodãrghaþ danta iva vãjakaõñako yasya . 1 siühaladvãpabhavapiùpalyàm ràjaniø . 2 dãrghadantayukte triø karmaø . 3 dãrghe dante puø .

#<lambana># naø labiø lyuñ . nàbhide÷aparyantaü 1 lambamàne màlyàdau amaraþ . bhàve lyuñ . 2 àcayaõe naø .

#<lambavãjà># strã lambaü dãrdhaü vãjaü yasyàþ . siühalade÷ajàtapippalyàm ràjaniø .

#<lambà># strã lambate labi--ac . 1 tiktatumbyàü (titalàu) 2 lakùmyàü 3 gauryà¤ca mediø 4 dakùakanyàbhede 5 himàlayakanyàbhede ca harivaüø .

#<lambodara># puø lambaü dãrghamudaraü yasya . 1 gaõe÷e amaraþ . 2 tàrànàmnyàü devyàü strã tantram ïãù . 3 dãrghodaràdye triø .

#<lambo(mbau)ùña># puüstrãø lambau oùñhau yasya . uùñre trikàø striyàü ïãù .

#<laya># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . layate alaviùña . alavióhvam alayidhvam .

#<laya># puø lã--aca . 1 saü÷leùe 2 vimà÷e 3 nçtyagãtavàdyànàmekatànatàråpe sàmye ca mediø . lãyate'tra . sarvabhåtakùarakare 4 pralayakàle ÷abdaraø 5 ã÷vare ca . õasyalayabhedà÷ca %<dvipadã syàdbalatikà jhallikà chinnakhaõóikà . vàma bhruvastata÷chinnà khaõóadhàrà phaóakkakaþ . jambhaññikàkalatikaþ khaõóakaþ khurikastathà . kathita÷caturasro'rdhacaturasro'tha nartakaþ . tryasraþ ùañyundàlanàvakçùñamandaghañãtyapi . kàdamba÷carcarã ghaññà mi÷ro'rdhavalità tataþ . aticitraþ samagra÷ca valito'rdhadalastathà . àviddhastu ñaïkavakastata÷citravicitrakau . àntrã vikçtadhàrà ca mukulo'tha vilolakaþ . ramaõãyastata÷caiva karakaõñakasaüj¤akaþ . catvàriüsadime proktà layà layavi÷àradaiþ . layena va÷yo bhagavàn laye lãno janàrdanaþ>% saïgãtadàø .

#<larva># gatau bhvàø paraø sakaø señ . larvati alarvãt .

#<lala># icchàyàü cuø ubhaø sakaø seña . làlayati--te alãlalat ta

#<lala># icchàyàü adaø cuø ubhaø sakaø señ . lalayati te alalalat ta .

#<lalajjihva># puø laóantã àsvàdyàsvàdanàya calantã jihvà yasya óasya laþ . 1 kukkure, 2 uùñre, 3 hiüsrasattve triø mediø striyàü jàtitvàt ïãù . 4 caladrasavàyukte triø . striyàü ñàp .

#<lalana># naø laóa--lyuñ óasya laþ . 1 càlane . 3 kelau hemacaø 3 bàle 4 sàlavçkùe 5 piyàlavçkùe ca puø ràjaniø . cuø lala--lyu . 6 jihvàryà 7 nàryà¤ca strã mediø .

#<lalanàpriya># puø karmaø . 1 kadambe . 2 hrovere naø ràjaniø . 3 jihvàpriye, 5 ramaõãvallabhe ca triø .

#<lalantikà># strã laóa--jhac svàrthe ka ata ittvam óasya laþ . nàbhide÷aparyantaü lambamàne 1 màlyàdau amaraþ . 2 godhàyàü ÷abdacaø .

#<lalàña># naø laóa--ac óasya laþ lalamañati aña--aõ . alalàdhaþsthe'ïgabhede (kapàla) amaraþ .

#<lalàñantapa># puø lalàñaü tàpayati tapa--õik khac--hrasvaþ . 1 sårye siø kauø . 2 lalàñatàpake triø %<lipirlalàñantapaniùñharàkùarà>% naiùadham .

#<lalàñapañña># puø lalàñaü paññamiva vistãrõatvàt . pa÷astalalàñe lalàñaphalakàdayo'pyatra .

#<lalàñikà># strã lalàñe àvadhyate ñhan . 1 lalàñabhåpaõe (ñãkà) amaraþ 2 lalàñasthe cihne ca .

#<lalàma># naø lala--ac tamamati ama--aõ . 1 pradhàne, 2 dhvaje 3 ÷çïge 4 bàladhau 5 cihne 6 bhåùàyàü 7 ramye 8 tilake 9 ghoñake 10 prabhàve ca mediø . nàntatvamapyasya rudraþ .

#<lalàmaka># naø lalàmaü tilakamiva ivàrthe kan . lalàñaparyantaü sammukhanyaste màlyabhede amaraþ .

#<lalita># naø lala--kta . 1 ÷çïgàrànuguõe ceùñàbhede %<sukumàratayà'ïgànàü vinyàso lalitaü bhavet>% sàø daø . 2 sundare, 3 ãpsite ca triø amaraþ 4 svarabhede puø saïgãø laóa kta óasya laþ . 5 càlane naø 6 phaståryàü 7 nàryàü ca strã ràjaniø . 8 nadãbhede sà ca nadã kàlikàpuø 81 aø uktà . 9 durgàyàm %<yà durgà saiva lalità>% padmapuø pàtàø . 10 ràdhàsakhãbhede ca .

#<lalitàsaptamã># strã lalitàpriyà saptamã . lalitàpåjàïge 1 bhàdra÷uklasaptamyàm, taddinakartavye 2 vratabhede ca .

#<lava># puø lå--ap . 1 le÷e 2 vinà÷e 3 chedane ÷rãràmaputre mediø 5 kàlaparimàõabhede kàùñhàdvaye hemacaø 6 golàïgålalomni, 7 bàle ke÷e ca 8 jàtãphale naø ÷abdacaø . 9 lavaïge 10 làmajjake 11 ãùadarthe ràjaniø . 12 làvakhage puüstrãø ràjaniø .

@<[Page 4824a]>@
#<lavaïga># naø lå--aïgac . svanàmakhyàte dravye amaraþ . %<lavaïgaü kañukaü tiktaü laghu netrahitaü hitam . dãpanaü pàcanaü rucyaü kaphapittàsranà÷anam . tçùõàü chardiü tathà dhmàna÷ålamà÷u vinà÷ayet . kàsaü ÷vàsaü ca hikkàü ca kùayaü kùipati taddhruvam>% bhàvapraø . svàrthe ka tatraiva ÷abdaraø .

#<lavaïgakalikà># strã lavaïgaü kalikeva . lavaïge ràjaniø .

#<lavaõa># puø lå--lyuñ pçùoø õatvam . 1 rasabhede lavaõaþ ÷odhano rucyaþ pàcanaþ kaphapittadaþ . puüstvavàtaharaþkàya÷aithilyamçdutàkaraþ . cakùurnàsàsyajaladaþ kapolagaladàhakçt . so'tiyukto'kùipàkàsrapittakoñakùatàdikçt . %<balãpalitakhàlityaü kuùñhavãsarpatçñpradaþ>% bhàvapraø . tatpradhàne 2 saindhavasauvarcalavióàdiråpe padàrthe ca naø . tadutpattisthàne 3 sindhude÷e 4 samudre 5 madhudaityasute asurabhede ca puø . 6 lavaõarasayukte mediø 7 làvaõyavati ca triø 8 nadãbhede 9 dãptau ca strã mediø .

#<lavaõakiü÷ukà># strã lavaõarasànvitaü kiü÷ukaü palà÷aü yasyàþ . mahàjyotiùmatyàm ràjaniø .

#<lavaõakùàra># puø lavakùamayaþ kùàraþ . lavaõasaüyukte kùàre ràjani0

#<lavaõakhani># strã 6 taø . ÷àmbharilavaõotpattisthàne hemacaø .

#<lavaõadhenu># strã dànàrthaü kalpitàyàü lavaõanirmitàyàü dhenau varàhapuø .

#<lavaõàcala># puø dànàrthaü kalpite acalàkàre lavaõaståpe . dhànya÷aila÷abde 3881 pçø dç÷yam .

#<lavaõàbdhi># puø lavaõamayo'bdhiþ . lavaõapracurasamudre . lavaõasamudràdayo'pyatra .

#<lavaõàbdhija># naø lavaõàbdherjàyate jana--óa . sàmudålavaõe (karakacalavaõa) ràjaniø .

#<lavaõottama># naø lavaõeùu uttamam . saindhavalavaõe ratnamàø .

#<lavaõoda># puø lavaõamayamudakaü yasya udàde÷aþ . lavaõasamudre amaraþ .

#<lavana># naø lå--bhàve karmaõi ca lyuñ . 1 chedane amaraþ (lonà àtà) 2 vçkùe strã ÷abdacaø ïãp .

#<lavalã># strãø lavaü le÷aü làti--là ka gauø ïãù . (noyàóa) vçkùe ràjaniø .

#<lavitra># naø låyate'nena lå--itra . 1 dàtre amaraþ .

#<la÷a(ùa)(sa)># ÷ilpayoge cuø ubhaø akaø señ . là÷a(ùa)(sa)yati te alola÷a(ùa)(sa)t ta .

#<la÷u(÷å)na># naø a÷a--unan ånan và dhàtoràderla÷ca . (ra÷una) . rasone bhàvapraø . tasyotpattiguõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<la÷unantu rasonaþ syàdugragandho ma÷lauùadham . ariùño mlecchakandaþ syàt pavaneùño rasonakaþ . yadàmçtaü vainateyo . jahàra surasadmanaþ . tadà tato'patadvindu sa rasono'patad bhuvi . pa¤cabhi÷ca rasairyuktorasenàmlena varjitaþ tasmàdrasona ityukto dravyàõàü guõavedibhiþ . kañuka÷càpi måleùu tiktaþ patreùu saüsthitaþ . nàle kaùàya uddiùño nàlàgre lavaõaþ sthitaþ . vãje tu madhuraþ prokto rasa stadguõavedibhiþ . rasono vçühaõo vçùyaþ snigdhoùõaþ pàcanaþ saraþ . rase pàke ca kañukastãkùõo madhuraso mataþ . bhagnasandhànakçt kaõñhyo gurupittàsvavçddhidaþ . balàrõakaro medhàhito netryo rasàyanaþ . hçdrogajãrõajvarakukùi÷åla vibandhagulmàrucikàsa÷ophàn . durõàmakuùñhànalasàdajantusamãraõa÷vàsakaphàü÷ca hanti . madyaü bhàüsaü tathàmla¤ca hitaü la÷unasevinàm>% . dãrghamadhyaþ ÷abdaraø .

#<laùa># spçhàyàü divàø bhvàø ca umaø sakaø sañ . lavyati--te laùati te alaùãt alàùãt alaùiùña lalàùa leùe .

#<lasa># ÷leùe krãóàyàü dãptau ca akaø bhvàø paraø señ . lasatialàsãt alasãt .

#<lasà># strã lasati lasa--ac . haridràyàm hàràø .

#<lasikà># strã lasa ac ñàp ata ittvam . làlàyàü ÷abdacaø .

#<lasja># vrãóàyàü bhvàø àø akaø señ . lajjate alajjiùña . idit niùñhàyàmaniñ odit niùñhàtasya naþ . lagnaþ .

#<lasta># triø lasa--kta niø ióamàvaþ . 1 ÷liùñe, krãóite, 2 ÷ilpayukte ca . saüj¤àyàü kan . dhanurmadhyabhàge puø amaraþ

#<lahari(rã)># strã lena--indreõeva hriyate årdhvagamanàya hç--karmaõi in và ïãù . mahàtaraïge hemacaø .

#<là># àdàne adàø paraø sakaø aniñ . làti alàsãt .

#<làkùaõika># triø lakùaõayà bodhayati ñhak . 1 lakùaõayà arthabodhake ÷abde . astyarthe ñhan svàrthe aõ . 2 lakùaõayukte ca .

#<làkùaõya># triø lakùaõaü vetti ¤ya . 1 ÷ubhà÷ubhalakùaõaj¤e . astyarthe bàø ¤ya . 2 lakùaõayukte .

#<làkùà># strã lakùyate'nayà lakùa--ac pçùoø vçddhiþ . (là)khyàte padàrthe amaraþ . 2 ra¤janadravye .

#<làkùàtaru># puø làkùàyonistaruþ . (là) dravyasàdhane vçkùe ÷abdacaø . làkùàvçkùàdayo'pyatra .

#<làkùàditaila># naø làkùàdibhiþ pakvaü tailam ÷àø taø . vaidyakaprasiddhe tailabhede tacca dvividhaü svalpaü vçhaccetibhedàt tatra svalpaü yathà %<làkùà haridrà ma¤jiùñhàkalkaistailaü vipàcitam . tadguõenàranàlena dàha÷ãtajvaràpaham>% . vçhat yathà %<làkùàrasàóhake prasthaü tailasya vipacet bhiùak . mastvàóhakasamàyuktaü piùñvà càtra samàvapet . ÷atapuùpàü haridrà¤ca mårvàü kuùñhaü hareõukàm . kañukàü madhukàü ràsnàma÷vagandhà¤ca dàru ca . mustakaü candanaü caiva pçthagakùasamànakaiþ . dravyairetai÷ca saüsiddhamabhyaïgàt màrutàpaham . viùamàkhyàn jvaràn sarvànà÷vevaü pra÷amaü nayet . kàsaü ÷vàsaü prati÷yàyaü kaõóåü daurgandhyagauravam . trikapçùñhagrahaü ÷ålaü gàtràõàü sphuñanaü tathà . pàpàlakùmãpra÷amanaü sarvagrahanivàraõam . a÷vibhyàü nirmitaü samyak tailaü làkùàdikaü mahat>% mukhabodhaþ .

#<làkùàprasàda># puø làkùàyàü pasàdo yasya . paññikàlodhre ràjani0

#<làkùàprasàdhana># naø prasàdhyate bhåùyate'nena lyuñ làkùà tadrasa eva prasàdhanamasya . 2 raktalodhre amaraþ .

#<làkùàrasa># puø làkùàniþsçto rasaþ dravaþ . alaktakarase .

#<làkha># ÷oùe bhåùaõe dàne vàraõe ca sakaø sàmarthye akaø bhvàø paraø señ . làkhati alàkhãt çdit caïi na hrasvaþ .

#<làgha># sàmarthye bhvàø àø akaø señ . làghate alàghiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<làghava># naø laghorbhàvaþ aõ . 1 laghutve àrogye ca ràjani0

#<làïgala># naø lagi--kalac pçùoø vçddhiþ . svanàmakhyàte 1 bhåmikarùake padàrthe amaraþ . 2 liïge trikàø 3 puùpabhede 4 tàlavçkùe 5 gçhadàruõi ca mediø .

#<làïgaladaõóa># puø 6 taø . làïgalamadhyasthe kàùñhamaye daõóa (ã÷a) amaraþ .

#<làïgalapaddhati># strã làïgalakhàtà paddhatiþ rekhà . sãtàyàm làïgalakhàtakùetrasthabhåmirekhàyàm amaraþ .

#<làïgalikã># strã làïgalamivàkàre'styasyàþ ñhan gauø ïãù (viùalàïgalà) 1 vçkùabhede amaraþ . tatra bhavaþ aõ 2 viùabhede puø hemacaø .

#<làïgalin># puø làïgalaü praharaõasàdhanatvenàstyasya ini . 1 balaràme ÷abdaraø . làïgaladaõóa iva dãrghaþ àkàro'styasya ini . 3 nàrikelavçkùe amaraþ .

#<làïgalã># strã làïgalàkàraþ puùpamastyasyàþ ac gauràø ïãù (kàücaóà) ÷àkamede amaraþ .

#<làïgåla># naø lagi--ålac pçùoø . pa÷ånàü pà÷càdvartini roma gucche sàrasundarã 2 ÷ephe mediø 3 ku÷åle siø kauø .

#<làïgålikà># strã làïgålàkàro'styasyàþ ñhan . pç÷niparõyàm ràjaniø .

@<[Page 4825b]>@
#<làïgålin># puø làïgålavastyasya ini . 1 vànare ÷abdacaø tadàkàrapuùpayute 2 çùabhauùadhe ca ràjaniø .

#<làcha># aïkane bhvàø paraø sakaø seña idit . là¤chati alà¤chãt .

#<làja># bhartsane bhvàø paraø sakaø señ . làjati alàjãt . idi dayapyayam . là¤jati jalà¤jãt .

#<làja># naø làja--ac . 1 u÷ãre 2 àrdrataõóule puø mediø . 3 bhçùñadhànye (khai) puø baø vaø amaraþ . strãtvamapyatra mediø .

#<là¤chana># naø là¤chyate làchi--karmaõi lyuñ . 1 cihne 2 nàmani ca mediø bhàve lyuñ . 3 aïkane .

#<làña># puø laña--maüj¤àyàü gha¤ . 1 de÷abhede 2 vastre amaraþ 3 jãrõàlaïkàre ÷abdaraø . 4 vidagdhapuruùe ca sàø daø .

#<làñànupràsa># puø alaïkàrokte ÷abdàlaïkàrabhede anupràsa÷abde 179 pçø alaïkàra÷abde ca 389 pçø dç÷yam .

#<làóa># kùepe adaø cuø ubhaø sakaø señ . làóayati te .

#<làbha># puø labhyate labha--larmaõi gha¤ . 1 måladhanàdito'dhike lamyamàne dhane amaraþ . bhàve gha¤ . 2 pràptau .

#<làmajjaka># naø làyate là--kvip làþ àdãyamànaþ majjà sàro yasya kap . vãraõamåle amaraþ .

#<làlana># naø cuø lala--lyuñ . snehapårvakapàlane .

#<làlasà># strã lasa--spçhàyàü yaï luk bhàva a . 1 ati÷ayecchàyàm amaraþ . 2 garbhiõãdohade hemacaø . 3 yàc¤àyàü autsukye ca mediø . kartari ac . 5 lole triø hemacaø .

#<làlà># strã cuø lala--õic ac--ñàp . sukhajajalalave amaraþ

#<làlàñika># triø lalàñaü prabhormàgyaü pa÷yati ñha¤ . 1 prabhubhàgyàpajãvini kàryàsamarthe amaraþ . lalàñàt lalàñasthasàgyàt àgataþ tasyedaü và ñhaõ . 2 bhàgyàdhãne triø %<pràptistu làlàñikã>% ityudbhañaþ . 3 lalàñasambandhini triø .

#<làlàviùa># puø làlàyàü viùamasya . 1 låtàdau kãñe hemacaø kãña÷abde 2059 pçø dç÷yam .

#<làlàsràva># làlàü sràvayati sru--õic--aõ . låtàkãñe hemacaø .

#<làlitya># naø lalitasya bhàvaþ ùya¤ . 1 saundarpye 2 manoharatve %<naiùadhe padalàlityam>% ityudbhañaþ .

#<làva># puüstrãø lå--kartari saüj¤àyàü gha¤ . 1 pakùibhede amaraþ . striyàü ïãù . svàrthe ka . tatraiva bhàve gha¤ . 2 chedane .

#<làvaõa># naø lavaõe saüskçtam aõ . lavaõasaüskçte auùadhàdau

#<làvaõika># naø lavaõe saüskçtam ñhaõ . 1 lavaõe saüskçtauùadhàdau hemacaø . lavaõaü paõyamasya ñhaõ . 2 lavaõavikrayopajãvini vaõigbhede ca .

@<[Page 4826a]>@
#<làvaõya># naø labaõasya bhàvaþ ùya¤ . lavaõatve %<muktàphaleùa chàyàyàstaralatvamivàntarà . pratibhàti yadaïgeùu tallàvaõyamihocyate>% ujjvalama syukte dehasaundaryabhede ca .

#<làsikà># strã lasa--õvul . nartakyàm amaraþ . pçùoø làsakãtyapyatra taññãkà .

#<làsya># naø lasa--õyat . 1 nçtye amaraþ . 2 vàdyançtyagãtitrike mediø . %<strãnçtyaü làsyamucyate>% ityukte 3 strãtçtye ca . svàrthe a . tatraiva .

#<likuca># puø lakuca--pçùoø ittvam . (màüdàra) vçkùe amaraþ .

#<likùà(kkà)># strã li÷a--gatau ksa ùaóakaùatvàni pçùoø và kva÷ca . 1 yåkàõóe ÷abdaraø . %<jàlàntaragate bhànau yaccàõu dç÷yate rajaþ . tai÷caturbhirbhavellikùà>% 2 ityukte parimàõabhede ca .

#<likha># lekhane tudàø paraø sakaø señ . likhati alekhãt . kuñàdirapyayam tena likhanamiti siddham .

#<likha># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . liïkhati aliïkhãt

#<likhana># naø kuø likha--bhàvàdau lyuñ! 1 lekhane 2 lipau ca

#<likhita># naø likha--bhàve kta . 1 lekhane . àdhàre kta . 2 lipau amaraþ . vivàde arthasàdhake 3 patre ca %<pramàõaü likhitaü bhaktiþ>% smçtiþ . lekhya÷abde dç÷yam . 4 smçtikàrake ÷aïkhamunibhràtari munibhede puø .

#<liga># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . liïgati aliïgãt .

#<liga># citrãkaraõe curàø ubhaø sakaø señ idit . liïgayati te aliliïgat ta .

#<liïga># puø ligi--ac . 1 cihne 2 puso'sàdhàraõacihne upasthendriye amaraþ . 3 anumànasàdhane hetau 4 sàükhyokte pradhàne tasyàtmavivekahetutvàt tathàtvam . 5 ÷ivamårtibhede mediø 6 vyàpye 7 vyakte ÷abdànaùñhe padasàdhutàprayojake 8 dharmabhede trikàø 9 arthaprakà÷anasàmarthye ca . %<kùamatà ca liïgamiti>% mãsàüsakàþ .
     ÷abdadharbhaliïgaü càsmàbhiþ ÷abadàrtharatne niråpitaü yathà liïgatva¤ca pràkçtaguõagatàvasthàtmako dharma eva tadvi÷eùa÷ca puünapuüsakatvàdiþ . tathà hi sarveùàü triguõaprakçtikàryatayà ÷abdànàmapi tathàtvena guõagatavi÷eùàcchasdeùu liïgavi÷eùa iti kalpyate sa ca vi÷eùaþ ÷àstre itthamabhyadhàyi . %<vikçtasattvàdãnàü tulyaråpeõàvasthànàt napuüsakatvaü sattvasyàdhikye puüstvam alpatve(raja àdhikye) strã tvamiti>% . eva¤ca liptasya ÷abdadharmatve'pi ÷abdena sahàrthàbhedàropàt asati bàdhake arthe'pi sàkùàt tatpàratantryeõa và sarvatra tasya vi÷eùaõatvam ÷àbdabodhe ÷abdabhànasyeùñatvàcca ÷abdasya nàmàrthatàvat tadgataliïgasyàpi nàümàrthataucityàt %<na so'sti pratyayo loke yaþ ÷abdànugamàdçte>% iti haryukteþ %<÷abdo'pi yadi bhedena vivakùà syàttadà tathà . no cet ÷rotràdibhiþ siddho'pyasàvarthe'vabhàsate>% haryukte÷ca ÷abdànàü nàmàrthatàvagateþ . tathà pràtipadikàrthàbhedavivakùàyàü tu ÷rotràdibhireva siddhaþ j¤àtaþ san arthe prakàratayà bhàsate iti tadarthaþ . yukta¤caitat puüliïgaþ ÷abda iti vyavahàràt %<svamornapuüsakàditi>% pàø såtre ÷abdasyaiva napuüsakatvavyapade÷àt dàrànityàdau puüstvànvayabàdhàcca liïgasya ÷abdadharmatvamanyathaiteùu liïgàdyananvayàpattervyavahàrasåtranirde÷àsaïgatyàpatte÷ca . tathà arthabhedàcchabdabhedavat liïgabhedàdapi ÷abdabheda iti kalpyate pràguktavarmavi÷eùaråpabhedakasadbhàvàt . ukta¤ca bhàùye %<ekàrthe ÷abdànyatvàd dçùñaü liïgànyatvamiti>% . eva¤ca tañàdi÷abdànàmanekaliïgatvavyahàraþ samànànupårvãkatvenaiva vastutasteùàü bhinnànàmeva bhinnaliïgatvamiti dik .
     arthaprakà÷anasàmarthyaråpaliïgantu dvitãyàdi÷ravaõe tattanmantrapakà÷yàrthe viniyogasàdhakaü yathà %<barhirdevasadanaü dànãti atra dànãti padasya dà lavane ityasmàddhàto siddhasya cchedanaprakà÷anasàmarthyàt varhirityasya càstçtadarbhaprakà÷anasàmarthyàt darbhacchedane samudàyamantrasya viniyogo'vagamyate>% tattvabodhaø . pratyakùadvitãyà÷ravaõe tu laiïgikaviniyogastyajyate %<÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànà samavàye pàradaurbalyamarthaviprakarùàt>% jaiø såø . yathà %<aindryà gàrhapatyamupratiùñhate>% ÷rutiþ aindrã ca çk %<kadàcana starorasi nendra! dàsuùe>% asya mantrasya indraprakà÷anasàmarthyam tadetat niråpitaü tattvabodhanyàm %<tathà hi gàrhapatyamiti dvitãyàråpapratyakùa÷rutyà gàrhapatyàgnigataü kriyàjanyaprãtiphalà÷rayayatvaråpaü karmatvaü sàkùàdbodhitaü tathà ca tasya devatàtvaü ÷rutipràptaü kriyàjanyaprãtibhàgitvenodde÷yasyaiva devatàtvàditi gàrhapatyàgnerupasthànasya ÷eùitàvagamyate aindryeti tçtãyayà çcaþ karaõatvabodhanàdupasthàna÷eùatvamavagamyate mantraliïgenendrasyàpi ÷eùatvamityubhayorupasthànaü devatàtva¤càvagamyate . tathà ca virodhaþ na hyanyaprakà÷akamantreõànyopasthànaü vihitamiti tatparãhàràya mantrasthendrapade vidhivàkyasthagàrhapatyapade và ekatra lakùaõàva÷yakã . tatra gàrhapatya padasya indre na lakùaõà gàrhyapatyadevatàtvasya liïgànirapekùa÷rutipràptatvàt indradevatàtvantu liïgena vilambabodhyam . tathà hi indraprakà÷anasàmarthyànyathànupattyà indramupatiùñhate iti kalpyate iti indrasya devatàtvaü vilambagamyamiti ÷ãghrabodhakatvena ÷rutireva valayasãti liïgaü durbalam . ataeva na samuccayaþ na và indrasyaiveti niyamaþ liïgaþ durbalatvena indropasthànasyàpràptatvàt . eva¤ca ÷rutito'gne rupasthàne siddhe kathamityàkàïkùàyàmaindryeti . tata÷ca mantrasyendraprakà÷akatvàt tenàgnerupasthànànupapatteþ na hyanyopasthàpakamantreõànyasyopasthànaü yuktamityanupapattyàmantrasthendrapadasya idi paramai÷varya iti dhàtvanusàràdai÷varyaguõayogàdagnau lakùaõà>% %<yàvadeva hi mantràrtho mantreõa pratipàdyate . mantràrthaü mantrato buddhvà pa¤càcchaktirniråpyate . mantràkàïkùàva÷e'nyendra÷eùatva÷rutikalpanà . ÷rutyà pratyakùayà pårvaü nàrhapatyàrthatàü tate . liïgasya hi pramàõatvaü mantràkàïkùànibandhanam . tà¤ca ÷rutirvirudhyantã hyavirodhena gacchati . virodhe ca ÷rutirliïgaü balãyastvena bàdhate>% . liyaü layaü gacchati pçùoø . 10 sàükhyokte mahattattve deha ÷abde 3754 pçø dç÷yam . 11 saptada÷àbayave liïgadehe .
     %<saptada÷aikaü liïgam>% sàø såø såkùma÷arãramapyàdhàràdheyabhàvena dvividhaü bhavati tatra saptada÷a militvà liïga÷arãraü tacca sargàdau samaùñiråpamekameva bhavatãtyarthaþ . ekàda÷endriyàõi pa¤ca tanmàtràõi buddhi÷ceti saptada÷a . ahaïkàrasya buddhàvevàntarbhàvaþ . caturthasåtravakùyamàõapramàõàdetànyeva saptada÷aliïgaü mantavyam . na tu saptada÷a ekaü cetyaùñàda÷atayà vyàkhyeyam uttarasåtreõa vyaktibhedasyopapàdyatayàtra liïgaikatve eka÷abdasya tàtparyàvadhàraõàcca . %<karmàtmà puruùo yo'sau bandhamokùaiþ sa yujyate . sasaptada÷a kanàpi rà÷inà yujyate ca saþ>% iti mokùadharmàdau liïga÷arãrasya saptada÷atvasiddhe÷ca saptadaü÷àvayavà atra santãti saptada÷ako rà÷irityathaþ . rà÷i÷abdena sthåla dehasyàvayavitvaü niràkçtam avayaviråpeõa dravyàntarakalpavàyàü gauravàt . sthåladehasya càvayavitvameka tàdipratyakùànurodhena kalpyata iti . atra ca liïgadehe buddhireva pradhànetyà÷ayena liïgadehasya bhogaþ pràguktaþ . pràõa÷càntaþkaraõasyaiva vçttibhedaþ . ato liïgadehe pràõapa¤cakasyàpyantarbhàva ityasya saptada÷àvayavakasya ÷arãratvaü svayaü vakùyati %<liïga÷arãranimittaka iti sanandanàcàryaþ>% iti såtreõa . ato bhogàyatanatvameva mukhyaü ÷arãralakùaõam . tadà÷rayatayà tvanyatra ÷arãratvamiti pa÷càdvyaktãbhavivyati . ceùñendriyàrthà÷rayaþ ÷arãramiti tu nyàye'pi tasyaiva lakùaõaü kçtamiti bhàø . %<tadadhiùñhànà÷raye dehe tadvàdàd tadvàdaþ>% sàø såø . %<tasya liïgasya tadadhiùñhànamà÷rayo vakùyamàõabhåtapa¤cakaü tasyà÷naye ùàñkau÷ikadehe tadvàdo dehavàdastadvàdàd tasyàdhiùñhàna÷abdoktasya dehasya vàdàdityarthaþ liïgasambandhàdadhiùñhànasya dehatvamadhiùñhànà÷rayatvàcca sthålasya dehatvamiti paryavasito'rthaþ>% . adhiùñhàna÷arãraü ca såkùmaü pa¤cabhåtàtmakaü vakùyate tathà ca ÷arãratrayaü siddham %<vàsanà bhåtasåkùmaü ca karmavidye tathaiva ca . da÷endriyaü manobuddhiretalliïgaü vidurbudhàþ>% iti và÷iùñhàdivàkyebhyaþ . atra liïga÷arãrapratipàdanagaiva puryaùñakamapi vyàkhyeyamityà÷ayena buddhidharmàõàmapi vàsanàkarmavidyànàü pçthagupanyàsaþ . bhåtasåkùmaü càtra tanmàtrà, da÷endriyàõi ca j¤ànakarmendriyabhedena puradvayamityà÷ayaþ . yat tu màyàvàdino liïga÷arãre tanmàtmasthàne pràõàdipa¤cakaü prakùipanti puryaùñakaü cànyathà kalpayanti tadapràmàõikamiti bhàø . vedàntinaye %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanam>% ityuktaü saptada÷àvayavaü liïga÷arãramiti bhedaþ .

#<liïgaka># puø liïgena kàyati kai--ka . kapitthavçkùe ÷abdacaø .

#<liïgapuràõa># puø vyàsapraõãte mahàpuràõabhede liïgapuràõapratipàdyaviùayà yathà vrahmovàca %<÷çõu putra! pravakùyàmi puràõaü liïgasaüj¤itam . pañhatàü ÷çõvatà¤caiva bhuktimuktipradàyakam . yacca liïgàbhidhe tiùñhat vahniliïge haro'bhyadhàt . mahyaü dharmàdisiddhyarthamagnikalpakathà÷rayam . tadeva vyàsadevena bhàgadvayasamàcitam . puràõaü liïgamuditaü vahvàkhyànavicitritam . tadekàda÷asahasraü haramàhàtmyasåcakam . paraü sarvapuràõànàü sàrabhåtaü jagattraye . puràõopakrame pra÷naþ sçùñhisaükùepataþ purà>% . tatra pårvabhàge %<yogàkhyànaü tataþ proktaü kalpàkhyànaü tataþ param . liïgodbhavastadarcà ca kãrcità hi tataþparam . sanatkumàra÷ailàdisaüvàda÷càtha pàpanaþ . tato dadhãcicaritaü yugadharmaniråpaõam . tato bhuvanakoùàkhyà såryasomànvayastataþ . tata÷ca vistaràt sargastripuràkhyànakaü tathà . liïgapratiùñhà ca tataþ pa÷upà÷avimokùaõam . ÷ivavratàni ca tathà sadàcàraniråpaõam . pràya÷cittànyariùñàni kà÷ã÷rã÷ailavarõanam . andhakàkhyànakaü pa÷càdvàràhacaritaü punaþ . nçsiühacaritaü pa÷càjjalandharabadhastataþ . ÷aivaü sahahranàmàya dakùayaj¤avinà÷anama . kàmasya dahanaü pa÷càt girijàyàþ karagrahaþ . tato vinàyakà khyànaü nçtyàkhyànaü ÷ivasya ca . upamanyukathà càpi parvabhàga itãritaþ>% . uttarabhàge %<viùõumàhàtmyakathanamambarãùakathà tataþ . sanatakumàranandã÷asaüvàda÷ca punarmune! . ÷ivamàhàtmyasaüyuktasnànayàgàdikaü tataþ . såryapåjàvidhi÷caiva ÷ivapåjà ca muktirdà . dànàni bahudhoktàni àddhaprakaraõantataþ . pratiùñhà tatra gadità tato'ghorasya kãrtanama . vraje÷varã mahàvidyà gàyatrãmahimà tataþ . tryambakasya ca màhàtmya puràõa÷ravaõasya ca . etasyoparibhàgaste laiïgasya kathito mayà . vyàsena hi nivaddhasya rudramàhàtmyasåcinaþ . lakhitvaitat puràõantu tiladhenusabhàcitam . phàlgunyàü pårõimàyàü yo dadyàdbhaktyà dvijàtaye . yaþ pañhecchçõuyàdvàpi laiïgaü pàpàparha naraþ . sa bhuktabhogo loke'sminnante ÷ivapuraü vrajet . liïgànukramaõãmetàü pañhed yaþ ÷çõuyàt tathà . tàvubhau ÷ivabhaktau tu lokadvitayamoginau . jàyetàü girijàbhartuþ prasàdàmràtra maü÷ayaþ>% nàraø puø 102 aø .

#<liïgabardhinã># strã liïgaü puruùacihnabhedaü vardhayati vçdhaõic--õini . apàmàrge ÷abdacaø .

#<liïgavçtti># puø liïgaü saünyàsàdive÷adhàraõameva vçttiþ jãvikà yasya . jãvikàrthasannyàsacihnàdidhàriõi kapañaparivràjake amaraþ .

#<liïgin># triø liïgamastyasya ini . 1 cihnavati, 2 jãvikàrthasaünyàsàdicihnavati 3 pra÷astaliïgavati gaje ca puø jañàø . 4 liïgaj¤ànaj¤eye sàdhye 5 pakùe ca . %<talliïgàlaïgij¤ànapårvam>% sàø kàø vyàkhyàne liïgigrahaõa¤càvartanãyaü tena liïgamasyàstãti pakùadharmatàj¤ànamapi dar÷itam taø kauø .

#<liïginã># strã liïgamivàkàro'styasyàþ ini ïãp . (paücaguriyà) latàbhede ràjaniø .

#<liïgopahita># puø liïgena hetunà upahitaþ vi÷iùñaþ . sàdhyànumànàïgahetuyukte pakùe . àcàryamate liïgopahita eva pakùe laiïgikasya sàdhyasya bhànam . tathà hi vahnivyàpyo hi dhåmo vahnerliïgaü tadvati pakùe vahnermànam vahnivyàpyadhåmanàn parvata iti paràmar÷ottaraü jàyamànànumàne j¤ànalakùaõayà tàdç÷apakùamànasyàva÷yakatvàt . tathà ca vahnivyàpyadhåmavàn parvato vahnimàn ityeva tatrànumànaprakàraþ .

#<lipa># lepane, tudàø ubhaø mucàø sakaø aniñ . limpati te alipat alipata alipta .

#<lipi(pã)># strã lipa--ik và ïãp . 1 likhitàkùarake patre, amaraþ 2 lekhane ca .

#<lipika(kà)ra># puø lipiü karoti kç--ac aõ và . lekhake amarañãø .

#<lipta># triø lipa--kta . 1 bhukte, 2 kçtacandanàdilepe amaraþ 3 milite siø kauø 4 vipadigdhe ca mediø . jyotiùokte rà÷eþ ùaùñibhàgàtmake kalàråpe 5 bhàge strã . %<liptàrdhahãnaü yadi pårõametat>% iti nãø tàjakam . svàrthe ka ata ittvam . liptikà daõóàtmakakàle .

#<liptaka># puø kutsitaü liptam kan . viùàktavàõe amara .

#<lipsà># strã labha san--bhàve a . 1 làbhecchàyàm 2 icchàyàü amaraþ . %<lipsàsratre tçtãyavarõaka dravyàrjananiyamasya kratvarthatvamàpàditaü guruõà>% mitàø .

#<limpàka># puø lipa àkan pçùoø . 1 jambãrabhede (pàtilevu) 2 khare ca ÷abdaraø .

#<libi(bã)># lipa--ik pçùoø pasya baþ và ïãp . lipi÷abdàrthe amaraþ . libikaràdayo'pi lipikaràdyarthe .

#<li÷a># ÷leùe alpãbhàve ca diø akaø àtmaø aniñ . li÷yate alikùata .

#<li÷a># gatau tuø paraø sakaø aniñ . li÷ati alikùat .

#<liha># àsvàdane adàø ubhaø sakaø aniñ . leóhi lãóhe . alikùat ta .

#<lã># ÷leùe divàø àø akaø aniñ . lãyate aleùña . odit niùñhàtasya naþ . lãnaþ .

#<lã># ÷leùe kryàø pàø paraø akaø aniñ . linàti alaiùãt .

#<lã># dràvaõe và curàø ubhaø sakaø señ pakùe bhvàø paraø a niñ . lãnayati te làya(pa)yati te ghçtam layati . asnehadràvaõe lauhaü vilàyatãtyeva . pralambhane abhibhave påjàyà¤ca sakaø àtmaø . tatra nityamàttve puka . jañàbhirlàpayate påjàmadhigacchatàtyarthaþ . ÷yono vartikàmullàpayate abhibhavatãtyarthaþ . vàlamullàpayata va¤cayatãtyarthaþ . alãlanat ta alãla(pa)yat ta . aleùãt . alàsãt .

#<lãóha># triø liha--àsvàde kta . 1 àsvàdite, 2 spçùñe ca .

#<lãlà># strã lã--kvip liyaü làti là--ka . 1 kelau, 2 vilàme 3 ÷çïgàràdijàtaceùñàyàm mediø . %<apràptavallamasamàgamanàyikàyàþ, sakhyàþpuro'tra nijacittavinodabuddhyà, àlàpave÷agatihàsyavilokanàdyaiþ pràõe÷varànukçtimàkalayanti lãlàm>% ujjvalamaõyukte 4 priyànukaraõe ca .

#<lãlàvatã># strã lãlà + astyarthe matup masya vaþ . 1 vilàsavatyàü striyàü, bhàskaràcàryasya 2 putryàü, tatkçte 3 aïkagranthabhede maõóanàcàryasya 4 bhàryàyàü tannàmake nyàya÷à straprasiddhe %<nàthaþ sçjatãtyàdike>% nyàyamatasiddhapadàrtha pratipàdake 5 granthabhede, puràõaprasiddhe 6 ve÷yàbhede ca tiø taø matsyapuø .

#<lãlodyàna># naø lãlàrthamudyànam . 1 krãóanàrthe àràme, 2 devavane ca trikàø .

#<lukkàyita># triø lucyate lunca--apanayane kvip luk kàyo yasya tàdç÷a ivàcarati lukkàya + kvip--kta . antarhitadehe

#<luja># kathane aññadhàtorarthe ca curàø ubhaø sakaø señ idit . lu¤jayati te alulu¤jat ta .

#<lu¤cita># triø lunca--õic--kta . apasàrite dårãkçte .

#<luña># dãptau akaø pratighàte sakaø bhvàø àtmaø señ . loñate sçdit luïi ubhaø aluñat aloñiùña .

#<luña># haraõe bhvàø paraø sakaø señ idit . luõñati aluõñãt .

#<luña># dãptau cuø ubhaø sakaø señ . loóhayati te alåluñat ta .

#<luña># biloóane, haraõe ca divàø sakaø paraø señ . luñyati aluñat . çdit caïi và hrasvaþ .

#<luña># viloóane sambandhe ca divàø sakaø paraø señ . luñyati aloñãt . atràrthe bhvàdirapi . loñati .

#<luña># gatau caurye ca sakaø kha¤jãbhàve àlasye ca akaø bhvàø paraø señ idit . luõñati aluõñãt .

#<luñha># pratighàte bhvàø àø luïi ubhaø sakaø señ . loñhate . aluñhat aloñhiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<luñha># upaghàte bhvàø paraø sakaø señ . loñhati aloñhãt .

#<luñha># loñhe tuø kuø paø akaø señ . luñhati aluñhãt .

#<luñha># caurye cuø ubhaø sakaø señ . loñhayati te alåluñhat ta .

#<luñhana># naø kuø luñha--lyañ . a÷vàderbhåmyàdau ÷ramàpanayanàrthaü putaþ punaraïgacàlane (loñà) trikàø .

#<luñhita># triø luñha--kta . bhåmau kçtabhåridehaparàvartane .

#<luóa># manthane bhvàø paraø sakaø señ . loóati aloóãt .

#<luóa># saüvçtau sakaø ÷leùe akaø tuø kuø paraø señ . luóati aluóãt . luóanam .

#<luõña># avaj¤àya caurye ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . luõñhayati te luõñhati aluluõñat ta aluõñãt . karmaõi luñhyate .

#<luõñaka># puø luõña--õvula . (nañiyà) ÷àkabhede ÷abdacaø .

#<luõñàka># triø luñi--ùàkan . caure striyàü ïãù .

#<luõñhaka># triø luñhi--õvul . caure .

#<luõóa># caurye cuø uø sakaø señ . luõóayati te aluluõóat ta

#<lutha># badhe sakaø kle÷e akaø bhvàø paraø señ idit . lunthati alunthãta .

#<lunca># apanayane bhvàø paraø sakaø señ . lu¤cati alu¤cãt .

#<lupa># chedane vinà÷ane ca tuø mucàø ubhaø sakaø aniñ . lumpati te alupat alupta . çdit caïi và hrasvaþ . alålupat ta alulopat ta .

#<lupa># àkulãbhàve divàø paraø akaø señ . lupyati alupat alopãt nityamaï ityeke .

#<lupta># naø lupa--kta . 1 apahçtadhane . 2 chinne 3 naùñe triø .

#<luba># ardane và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . lumbayati te lumbati . alulumbat ta alumbãt .

#<lubdha># puø lubha--kta . 1 vyàdhe . 2 lampañe ÷abdaraø 3 lolupe ca mediø . svàrthe ka . tatraiva . lubdha iva kàyati kai--ka . lubdhaka vyàdhàkàratàràbhede khagola÷abde 2422 pçø dç÷yam .

#<lubha># vimohane tuø paraø akaø señ . lubhati alobhãt .

#<lubha># àkàïkùàyàü diø paraø sakaø señ . lubhyati . irit alubhat--alobhãt .

#<lula># vimardane sauø paraø sakaø señ . lolati . alolãt .

#<lulàpa># puüstrãø lula gha¤arthe ka tamàpnoti aõ . mahiùe amaraþ striyàü ïãù .

#<lulita># triø lula kta . 1 àndolite, 2 càlite ca %<atha lulitapatattrimàlam>% bhaññiþ .

#<luùa># caurye bhvàø paraø sakaø señ . loùati aloùãt .

#<luùa># hiüsàyàü sauø paraø sakaø señ . loùati aloùãt .

#<luha># àkàïkùàyàü bhvàø paraø sakaø aniñ . lohati alukùat .

#<lå># chedane kryàø pvàø ubhaø sakaø señ . lunàti lunãte alàvãt .

#<låtà># strã lå--tak . kãñabhede (màkaósà) amaraþ . svàrthe ka ata ittvam . tatraiva . 2 pipãlikàyàü 3 rogabhede (marmavraõe) mediø .

#<låna># triø lå--kta niùñàtasya naþ . chinne amaraþ .

#<låma># naø lå--mak . làïgåle amaraþ .

#<låùa># badhe steye ca cuø ubhaø sakaø señ . luùayati te alåluùat .

#<lekha># puø likhyate påja rthaü citràdipañe'sau likha--karmaõi gha¤ . dive amaraþ . bhàve gha¤ 2 lekhane . karmaõi gha¤ . 3 lekhye triø mediø . àdhàre gha¤ . 4 lekhanàdhàre patre %<nirdhàrite'rthe lekhena>% iti màghaþ .

#<lekhaka># puø likha--õvul . lipikare amaraþ . lekhakalakùaõàdi matsyapuø 189 aø uktaü yathà %<sarvade÷a kùaràbhij¤aþ sarva÷àstravi÷àradaþ . lekhakaþ kathito ràj¤aþ sarvàdhikaraõeùu vai . ÷ãrùopetàn susampårõàn sama÷reõigatàn samàn . akùaràn vai likhed yastu lekhakaþ sa varaþ smçtaþ . upàyavàkyaku÷alaþ sarva÷àstravi÷àradaþ . bahvarthavaktà càlpena lekhakaþ syàd bhçgåttama! . vàkyàbhipràyatattvaj¤o de÷akàlavibhàgavit . anàhàryo nçpe bhakto lekhakaþ syàd bhçgådvaha>% . %<sakçduktagçhãtàrtho laghuhasto jitàkùaraþ . sarva÷àstrasamàlokã prakçùño nàma lekhakaþ>% càõakyaþ ràjalekhakalakùaõaü tu patrakaumudyàmuktaü yathà %<bràhmaõo mantraõàbhij¤o ràjanãtivi÷àradaþ . nànàlipij¤o medhàvã nànàbhàùàsamanvitaþ . mantraõàcaturo dhãmàn nãti÷àstràrthakovidaþ . sandhivigrahabhedaj¤o ràjakàrye vicakùaõaþ . sadà ràj¤o hitànveùã ràjasannidhisaüsthitaþ . kàryàkàryavicàraj¤aþ satyavàdã jitendriyaþ . svaråpavàdã ÷uddhàtmà dharmaj¤o ràjadharmavit . evamàdiguõairyuktaþ sa eva nçpalekhakaþ . nçpànuvartã satataü nçpavi÷vàsarakùakaþ . nçpaterhitakànveùã sa eva ràjalekhakaþ>% . %<lekhakànapi kàyasthàn lekhyakçtye vicakùaõàn>% parà÷areõoktaü kàyasthasya lekhakatvaü vivàdàntargataviùayalekhane eva na pustakàdau abràhmaõalikhitapustakasya pàñhaniùedhàt .

#<lekhana># naø likhaø lyuñ . 1 patràdau varõàdivinyàse, 2 chardane ca . àdhàre lyuñ . 3 bhårjapatre mediø . likhyate'nayà lyuñ . 4 kà÷e ràjaniø 5 lekhanasàdhane (kalama) strã ïãp . %<masyàdhàraü lekhanã¤ca>% iti tiø taø . 6 rogotsàraõàrtha÷astrabhede strã 7 a¤janàïge vyàpàrabhede 8 cårõabhede ca naø . 9 lekhanasàdhanavartibhede strã bhàvapraø tatra lakùaõakriyàü tatsàdhanalekhanãpramàõa¤coktaü yathà
     %<lekhanaü kùàratiktàmlarasaira¤janamucyate . netravartmasiràjàla÷rotra÷çïgàñakasthitam . mukhalàlàkùimirdopamutkle÷ya sràvayecca tat>% . tadvartimànaü tatraiva eraõóamàtràratristu lekhanã syàt pramàõataþ . cårõaü tu lekhanaü vaidyairdvi÷alàkaü pradãyate . tasya ÷alàkàsvaråpàdi tatraiva %<mukhe sukumumàkàrà kalàyaparimaõóalà . aùñàïgulà ÷alàkà syàda÷majà dhàtujà'tha và>% kalàyaparimaõóalà agre kalàyavad vartulà . %<tàmralohà÷masaüjàtà ÷alàkà lekhane matà>% . candrodayàkhyà lekhanã varti÷ca tatroktà yathà %<÷aïkhanàbhivibhãtasya majjà pathyà mataþ÷ilà . pippalã maricaü kuùñhaü vacà ceti samàü÷akama . chàgakùãreõa saüpiùya vartiü kuryàt yavonmitàm . eraõóamàtràü saüpiùya jalaiþ kuryàdyathà¤janam . timiraü màüsavçddhi¤ca kàcaü pañalamarbudam . ràtryandhaü vàrùikaü puùpaü varti÷candrodayà haret>% . rasakriyà lekhanã tatraivoktà yathà %<tutthamàkùikasindhåtthàsità÷aïkhamanaþ÷ilà . gairikaü sindhuphena¤ca maricaü ceti cårõayet . saüyojya maghunà kuryàda¤janàrthaü rasakriyàm . vartmarãgàr÷atibhirakàca÷uklaharãü paràm>% . cårõalekhana¤ca tatroktaü yathà %<dakùàõóatvak÷ilàkàca÷aïkhacandanasaindhavaiþ . a¤janaü harate nityaü sarvànakùigadàn balàt>% dakùaþ kukkuñaþ . akùaralekhanãpramàõàdi yoginãtantroktaü yathà %<vaü÷asåñhyà likhed yastu tasya hànirbhaved dhruvam . tàmrasåcyà tu vibhavo bhavenna tatkùayo bhavet . mahàlakùmãrbhavennityaü suvarõasya ÷alàkayà . vçhannalasya såcyà vai nàtivçddhiþ prajàyate . tathà agnimayairdevi! putrapautraghanàgamaþ . raityena vipulà lakùmãþ kàüsyena maraõaü bhavet . aùñàïgulapramàõena da÷àïgulena càtha và . caturaïgulasåcyà và yo likhet pustakaü ÷ubhe! . tattadakùarasaükhyàte svalpàyuryàti vai dine .>%

#<lekhanika># puø lekhanaü ÷ilpamasya ñhan . lipikare mediø .

#<lekharùabha># puø lekha çùabha iva ÷reùñhatvàt . indre amaraþ .

#<lekhahàra># puø lekhaü harati hç--aõ . 1 patravàhake . õvul . lekhahàrako'pyatra .

#<lekhà># strã likha--a ñàp . 1 rekhàyà, 2 paóktau ca . àdhàre saüj¤àyàü gha¤ ñàp . 3 lipau mediø .

#<lekhya># triø likha--õyat . 1 lekhanãye . 2 vyavahàre svatvàóhyà vedake patrabhede naø . tallakùaõàdi vãramiø uktaü yathà atha lekhyaü niråpyate . tatra vçhaspatiþ %<sàkùiõàmeùa nirdiùñaþ saükhyàlakùaõani÷cayaþ . likhitasyàdhunà vacmi vidhànamanupårva÷aþ . pàõmàsike'pi samaye bhràntiþ sa¤jàyate nçõàm . pàtràkùaràõi sçùñàni patràråóhànyataþ purà . ràjalekhyaü sthànakçtaü svahastalikhitantathà . lekhyantu trividhamproktaü bhinnantadvahuthà punaþ . bhàgadànakrayàdhànasaüviddàsa çõàdibhiþ . saptadhà laukikaü lekhyantrividhaü ràja÷àsanam>% . marãci rapi %<sthàvare vikrayàdhàne vibhàge dàna eva ca . likhitenàpnuyàt siddhimavisaüvàdameva ca>% vibhàgo dàyabhàgaþ àdhànamàdhãkaraõa÷a saüvitsamayaþ àdi÷abdena vi÷uddhyàdigrahaõam . bhàgapatràdãnàü lakùaõamàha vçhaspatiþ %<bhràtaraþ saüvibhaktà ye svarucyà tu parasparam . vibhàga patraü kurvanti 1 bhàgalekhyantaducyate . bhåmindattvà tu yatpatraü kuryàccandràrkakàlikam . anàcchedyamanàhàryandànalekhyantu 2 tadviduþ . gçhakùetràdikaü krãtvà tulyamålyàkùarànvitam . patraü kàrayate yattu 3 krayalekhyantaducyate . jaïgamaü sthàvarambandhaü dattvà lekhyaïkaroti yaþ . gopyabhogyakriyàyuktamàdhilekhya 4 ntaducyate . gràme de÷e ca yatkuryàt satyalekhyamparasparam . ràjàvirodhidharmlàrthaü saüvitpatra 5 vadanti tat . vastrànnahãnaþ kàntàre likhitaü kurute tu yaþ . karmàõi te kariùyàmi dàsapatra 6ntaducyate . dhanaü vçddhvyà gçhãtvà tu svayaü kuryàcca kàrayet . uddhàrapatrantatproktamçõalekhyaü 7 manãùibhiriti>% . vi÷uddhipatramuktaü kàtyàyanena %<abhi÷àpe samuttãrõe pràya÷citte kçte budhaiþ . vi÷uddhipatrakandeyantebhyaþ sàkùisamanvi tam>% . sandhipatramapyàha sa eva %<uttameùu samasteùu abhi÷àpe samàgate . vçttànuvàdalekhyaü yat tajj¤eyaü sàndha patrakam>% . anvàdhipatramàha prajàpatiþ dhanã dhanena tenaiva paramàdhiü nayedyadi . kçtvà tadàdhilikhitaü pårvaü và'sya samarpayet . pårvamàdhipatram . sãmàpatramapyàha kàtyàyanaþ sãmàvivàde nirõãte sãmàpatraü vidhãyate iti . çõa÷odhane kçte çõapatranà÷àdau sati pràptipatramuttamarõevàdhasarõàya deyamityàha yàj¤abalkyaþ %<dattvarõampàñayellekhyaü ÷uddhyai vànyattu kàrayet>% . atra laukika saptavidhaü lekhyaü svakçtànyakçtabhedena dvividhannàrade noktam %<lekhyantu dvividhaü proktaü syahastànyakçtantathà>% . svakçte sàkùyaniyamo'myakçte tanniyama ityàhottaràrdhena sa eva %<asàkùimatsàkùimacca siddhirde÷asthitestayoriti>% . asàkùimadapãtyarthaþ . yàj¤avalkyaþ vinàpi sàkùibhirlekhyaü svahastalikhita¤ca yat . tatpramàõaü smçtaü sarvaü balopadhikçtàchate . ityapi÷abdaþ pràguktabalopadhikçtatvaparthyadàsaþ sarvalekhyaviùayo na svakçtamàtraviùayaþ . tathà ca manuþ %<balàdbhuktaü balàddattaü balàd yaccàpi lekhitam . sarvàn balakçtànarthànakçtànmamurabravãt>% . nàrado'pi %<mattàbhiyuktastrãbàlavalàtkàrakçta¤ca yat . tadapamàõaü likhitaü bhayopadhikçtantatheti>% . anyakçte vi÷eùàntaramàha yogã÷varaþ %<yaþ ka÷cidartho niùõàtaþ svarucyà tu parasparam . lekhyantu sàkùimatkàryaü tasmindhanikapårvakam . samàmàsatadardhàharnàmajàtisvagotrakaiþ . sabrahmacàrikàtmãyapitçnàmà dicihnitam>% . dhanikanàmapårvakamityanenottamarõanàmopari lekhyamadhamarõanàma tadadha ityarthaþ . etadadhamarõapatràdiviùayamanyatrà'sambhavàt . samàmàsàdi yathà sambhavamanyatràpi sabrahmacàrikambahvçcàdi÷àkhàprayuktaguõanàma vahvçcaþ kañha ityàdi . va÷iùñho'pi %<kàlaü nive÷ya ràjànaü sthànaü nivasanantathà . dàyakaü gràhaka¤caiva pitçnàmnà ca saüyutam . jàtióotra¤ca ÷àkhà¤ca dravyamàdhiü sasaïkhyakam . vçddhiü gràhakahasta¤ca viditàrthau ca sàkùiõau>% . sthànaü janapadaþ . nivasanaü puragràmàdikaü gràhako'dhamarõaþ . tannive÷anaprakàramàha yogã÷varaþ %<samàpte'rthe çõã nàma svahastena nive÷avet . mataü me'mukaputtrasya yadatropari lekhitamiti>% . sàkùiõàvityanena dvayoramyanuj¤ànàt avaratvaniyamo nàtretyuktamekastu na bhavatyeveti . atra sàkùilekhakàbhyàü syahastacihnaü kàryamityapyàha sa eva %<sàkùiõa÷ca syahastena pivçnàmakapårvakam . atràhamamukaþ sàkùã likùeyuriti te samàþ . ubhayàbhyarthitenaitanmayà hyamukasånunà likhitaü hyamukeneti lekhako'nte tato likhet>% . samà ityanena guõasàmya saïkhyàsàmya¤ca vaiùamyàniyamàya vivakùitam . asamà ityakàrapra÷leùastu vaiùamyasya sàmànyata eva sàkùiùu pràpternopàdeyaþ . çõisàkùiõoþ sarvathà lipyanabhij¤atve nàrada àha alipij¤a çõã yaþ syàt svamataü sa tu lekhayet . sàkùã và sàkùiõànyena sarvasàkùisamãpataþ iti . trividhaü ràja÷àsanamityuktam traividhyaü vivinakti vçhaspatiþ %<dattvà bhåmyàdikaü ràjà tàmrapadde pañe'tha và . ÷àsanaü kàrayeddharmaü sthànavaü÷àdisaüyutam . màtàpitroràtmana÷ca puõyàyàmukasånave . dattammayàmukàyàdya dànaü sabrahmacàriõe . candràrkasamakàlãnaü puttrapautrànvayànugam . anàcchedyamanàhàryaü sarvabhàgavivarjitam . dàtuþ pàlayituþ svargyaü harturnarakameva ca . ùaùñiü varpasahasràõi dànàcchedaphalaü likhet . j¤àtaü mayeti likhita sandhivigrahalekhakaiþ . samudraü varùamàsàdidhanàdhyakùàkùarànvitam . evaüvidhaü ràjakçtaü ÷àsanaü 1 samudàhçtam . de÷àdikaü yasya ràjà likhitena prayacchati . sevà÷auryàdinà tuùñaþ prasàdalikhita 2 ntathà . pårvottarakriyàvàdanirõayànte yadà nçpaþ . pradadyàjjayine lekhyaü jayapatraü 3 taducyate>% . sabrahmacàriõe amuka÷àkhà dhyàyine . sarvabhàgavivarjitam sakalaràjapuruùàdi deyàü÷arahitam . yogã÷varaþ ÷àsanapatramàha %<bhåmiü dattvà nibandhaü và kçtvà lekhyattu kàrayet . àgàmi bhadrançpatiparij¤ànàya pàrthivaþ . pañe và tàmrapaññe và svamudroparicihnitam . abhilekhyàtmano'vaü÷yànàtsàna¤ca mahãpatiþ . pratigrahaparãmàõaü dànacchedopavarõanam . svahastakàlasampanna ÷àmanaü kàrayet sthiramiti>% . iyanti parõakramukabhàràdàviyanti parõakramukàdãnyasmai deyànãti ràj¤o niyatadànàj¤ànibandhaü kàrayet sandhivigrahàdyadhikàridvàretyarthàt . tathà ca vyàsaþ %<ràj¤à tu svayamuddeùñaþ sandhivigrahalekhakaþ . tàmrapaññe pañe vàpi pralikhedràja÷àsanamiti>% . pratigçhyata iti pratigraho bhåmyàdistatparãmàõaü pratigrahaparãmàõaü upasargasya dãrgho bàhulakaþ . dãyata iti dànam bhåmyàdi tasya cchedaþ kùetràdermaryàdà tadupavarõanaü tannirde÷am . àtmavaü÷yàdãnabhilikhyetyanvayaþ . ida¤ca sàdhu÷abdaireva lekhanãyaü na laukikavattadaniyamaþ . tathà ca saügrahakàraþ %<ràjà svahastacihnena ràjàde÷ena saüyutam . yuktaü ràjàbhidhànena maõóitaü ràjamudrayà . sulipyanapa÷abdoktisampårõàpayavàkùaram . ÷àsanaü ràjadattaü syàt sandhipigrahalekhakaiþ>% . antimapàdottaraü likhitamiti ÷eùaþ . tasminniva laukike de÷abhàùàdiprati÷edho netyàha nàradaþ %<de÷àcàràviruddha yadvyaktàpividhilakùaõam . tatpramàõaü smçtaü lekhyamaviluptakramàkùaramiti>% . ÷àsane ràj¤à svahastenaiva svasammataü lekhyamityapyàha vyàsaþ %<sannive÷aü pramàõa¤ca svahastena likhetsvayam . matamme'mukaputtrasya amukasya mahãpateþ>% . sannive÷aü pramàõa¤cetyasya gårvavàkye pralikhedityatrànvayaþ tayoràjasvahastalikhanàniyamàt . ida¤ca ràj¤à pratigrahãtre samarpaõãyamityàha viùõuþ %<pañe và tàmrapaññe và likhitaü svamudràïkamàgàmi nçpatiparij¤ànàrthe dadyàditi>% . ataepa dattàpahàradoùapratipàdanamapi bhàvinçpapratyàyanàrthaü tatràva÷yakamityapyàha vyàsaþ %<ùaùñivarùasahasràõi dànacchedaphalattathà . àgàminçpasàmantabodhanàyàbhilekhayet>% iti . paùñivarùasahasràõãtyàdi puràõavacataprasiddhandàgàcchedayoþ dànàpahàrayoþ svargàdrinarakàdiphalaü lekhayedràjetyarthaþ .

#<lekhyapattra># puø likhyate'tra õyat lekhyaü patraü yasya . 1 tàlavçkùe bharataþ . karmaø 2 lekhye patre na0

#<lepa># gamane bhvàø àtmaø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . lepate aleùiùña .

#<lepa># puø lipa lepa--và gha¤ . 1 bhojane, 2 lepane ca mediø . karmaõi gha¤ . 3 sudhàyàm (kalicuna) vi÷vaþ . 4 pitçdattapiõóa÷eùe %<lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ>% smçtiþ .

#<lepaka># triø limpa ta lipa--õvul . 1 lepanakare 2 ja tibhede palagaõóe puø amaraþ .

#<lepana># naø lipa--lyuñ . (lepà) iti khyàte 1 vyàpàre . karmaõi lyuñ . 2 turaskanàmagandhadravye ràjaniø .

#<leya># puø siüharà÷au jyoø taø .

#<lelihà># strã sarvadevajãvanyàsàïge mudràbhede tallakùaõaü yathà tarjanãmadhyamà'nàmàþ samaü kuryàdadhomukhãþ . anàmàyàü kùipet vçddhàmçjvãü kçtvà kaniùñhikàm . lelihà nàma mudreyaü jãvanyàse prakãrtità tantrasàø .

#<lelihàna># puø liha yaï luk tàcchãlye càna÷ . 1 ÷ive ÷abdaraø 2 sarpe puüstrãø hemacaø . 3 punaþpunalehanakare triø tàràdevatàpåjàïge aïgulyàdisannive÷avi÷eùaråpe 4 mudràbhede strã . tallakùaõaü yathà %<vaktraü vistàritaü kçtvàpyadho jihvàü ca càlayet . pàr÷vasthaü muùñiyugalaü lelihàneti kãrtità>% tantrasàø .

#<le÷a># puø li÷a alpãbhàve gha¤ . 1 alpe 2 lave amaraþ . 3 alpatve ca .

#<leùñu># puø liùa--tun . loùñe amaraþ .

#<leùñughna># puø loùñuü hanti hana--ka . leùñabhedake mudgare ÷abdacaø lyu loùñubhedano'pyatra .

#<leha># puø liha--gha¤ . 1 àhàre 2 àsvàde jihvayà rasàdànavyàpàrabhede (càñà) ca hemacaø . bhàve lyuñ . lehanamapyatra naø .

#<lehina># puø liha--inan . ñaïkaõe (sohàgà) hemacaø .

#<lehya># triø liha õyat . jihvayà 1 àkhàdye . 2 amçte naø ÷abdacaø .

#<laiïga># naø liïgamadhikçtya kçto granthaþ aõ . aùñàda÷asu mahàpuràõeùu ekàda÷e 1 mahàpuràõe . liïgaü tadàkàraþ astyasyàþ phaleùu aõ ïãp . 2 liïginãvçkùe strã ràjaniø tasyedamaõa . 2 liïgasambaddhe triø striyàü ïãp .

#<laiïgika># triø liïgenànumàpakacihnàdinà àpàditastata àgato và ñhaõa . liïgàdibhiþ 1 kalpite 2 anumite sàdhye liïgopahitalaiïgikabhànamityàcàryàþ . arthaprakà÷asàmarthyaliïgena kalpite 3 mantraþdãnàü tattatkarmàdi viniyoge ca .

#<loka># dãptau cuø ubhaø sakaø señ . lokayati te alålukat ta .

#<loka># dar÷ane bhvàø àø sakaø señ . lokate alokiùña luloke . çdit caïi na hrasvaþ . alulokat ta .

#<loka># puø lokyate'sau loka--gha¤ . 1 bhuvane bhuvana÷abde dç÷yam . 2 jane ca amaraþ . bhàve gha¤ . 3 dar÷ane .

#<lokakàntà># strã 6 taø . 1 çùabhauùadhe ràjaniø 2 lokasvàø mini 3 lokapriye ca triø .

#<lokajit># puø loka lokàcàraü jitavàn ji--kvipa . buddhe amaraþ .

#<lokapàla># puø lokàn pàlayati pà--õica aõa . 1 làkapàlake nçpe, 3 indràdidikapàle, 3 vinàyakàdiùu pa¤casu . 4 lokarakùakamàtre triø . lokanàthàdayo'pyatra .

#<lokabàndhava># puø lokànàü bàndhavaþ sarvakarmapravartakatvàt . sårye jañàø .

#<lokabàhya># triø bahi÷carati bahisa + ùya¤a ñilopa÷ca 5 taø . lokabahirbhåte .

#<lokamàtç># strã lokànàü màteva rakùitrã . 1 lakùmyàm amaraþ 6 taø . làkànàü j¤àtari triø .

#<lokalocana># puø lokelàcyate'nena luca lyuñ . 1 sårye ÷abdaraø lokasya locanamiva . sårye naø . lokanetràdayo'pyatra na0

#<lokàyata># naø lokeùu àyatam vistãrõam anàyàsasàdhyatvàt . càrvàkamatasiddhadharme ÷abdacaø .

#<lokàyatika># puø lolàyataü tanmatam astyasya ñhan . càrvàke .

#<lokàloka># puø la kyate'sau lokaþ na lokyate'sau karmaø . svanàmakhyàte sårpyakiraõasamparkasãmàparbate . tasya ca pàr÷vayoràtapànàtapamambandhàttathàtvama .

#<loke÷a># puø 6 taø . 1 brahmaõi amaraþ . 2 nçpatau 3 pàrada ca ràjaniø buddhabhede trikàø .

#<loca># doptau cuø ubhaø akaø señ . làcayati te çdit caïi na hrasvaþ . alulacit ta .

#<loca># dar÷ane bhvàø àtmaø sakaø señ . locate alociùña çdit caïi na hrasvaþ .

#<locaka># naø loca--õvul . 1 màüsapiõóe, 2 akùitàrake 3 kajjase 4 strãõàü lalàñàbharaõe, 5 nãlavastre, 6 karõapåre, 7 kadalyàü, 8 mårvàyàü 9 nirbuddhau bhrå÷lathacarmaõi mediø 11 sarpaka¤cuke ÷abdaraø .

#<locana># naø locyate'nena loca--karaõe lyuñ . 1 netre amaraþ . bhàve lyuñ . 2 dar÷anakriyàyàm . yuc . 3 dar÷ane 4 àlocane ca strã ñàp amaraþ . 3 mahàpràõikãñe strã ràjaniø ïãp .

#<locanahità># strã 6 taø . (tutthà¤jane tuüte) ràjaniø .

#<locamastaka># puø locyate locaü mastakaü yasya . mayåra÷ikhàyàm amaraþ .

#<loña(óa)># unmàde bhvàø paraø sakaø señ . loña(óa)ti . aloñã(óo)t . çdita caïi na hrasvaþ .

#<loõà># strã lavaõamastyasyàþ bhakùaõasapaye apekùyatvena ac . 1 kùudràmlikàyàm ràjaniø . loõàmlàpyatra ràjani0

#<loõàra># naø lavaõamçcchati kàraõatvena ç--aõ upaø saø . pçùoø lavaõaje kùàrabhede ràjaniø .

#<lota># naø lå--tan . 1 coritadhane, loptre (vamàla) jañàdharaþ 3 cihne siø kauø . 4 netràmbuna trikàø 5 lavaõe ca

#<lotra># naø lå--ùñran . 1 cakùurjale, 2 coritadhane ca saükùiptamàø .

#<lodha># puø rudha--ac rasya laþ . svanàmakhyàte vçkùe ratnamàø .

#<lodhra># puø rudha--ran rasya laþ . (lodha) khyàte vçkùe amaraþ . %<lodhro ràhã laghuþ ÷ãta÷cakùuùya kaphapittanut . kaùàyo raktapittàsçgvàtàtãsàra÷àthahçt>% bhàvapraø .

#<lopa># puø lupa--bhàve gha¤ . 1 vinà÷e 2 chedane, 3 àkulãbhàve, 4 vyàkaraõokte adar÷anaråpe nà÷a ca . lopayati strãõàü råpagarvam ac . 2 agastyamunipatnyàü strã jañàø .

#<lopàpaka># puüstrãø lopamadar÷anamàpnoti drutam àpa--õvul . ÷çgàle ÷abdamàø striyàm ajàø ñàp ata ittvam .

#<lopàmudrà># strã mudaü ràti rà--ka karmaø . agastyamunipatnyàm amaraþ .

#<loptra># naø lupa--ùñran . steyadhane strãtvamapãcchati tatpakùe ïãù .

#<lobha># puø lubha--àkàïkùàyàü bhàve gha¤ . paradravyeùu àta÷ayitàbhilàùe %<paravittàdikaü dçùñvà netuü yo hçdi jàyate . abhilàùo dvija÷reùñha! sa lobhaþ parikãrtinaþ>% padmapuø .

#<lobhin># triø lubha--õini . paradravyeùu atitçùõàvati jañàø .

#<lobhya># puø lubha--karmaõi yat . 1 mudge hemacaø . 2 lobhanãyapadàrthe triø .

#<loma># naø lå--man . dehajàte ke÷àkàre 1 romàkhye dravye amaraþ . tatpradhàne 2 làïgåle naø jañàø .

#<lomakarõa># puüstrã lomabahulaþ karõo yasya ÷àkaø . ÷a÷ake hemacaø tatkarõasya loma÷atpàttathàtvam striyàü ïãù .

#<lomakåpa># puø lomnàü kåpa iva . romàdhàre 1 vindvàkàre garte

#<lomaghna># naø lomàni hanti hana--ñak . (ñàka) romabhede .

#<loman># puø lå--manin . dehasthe ke÷atulya (ro--yà) ùadàrthe amaraþ .

#<lomapàda># puø lomayuktau pàdàvasya ÷àø taø . aïgade÷asthe nçpabhede ràmà0

#<loma÷a># puø lomàni bàhulyena santyasya ÷a! 1 munibhede 2 meùe 3 lomayukte triø mediø . 4 kàkajaïghàyàü 5 jañàmàüsyàü, 6 vacàyàm 7 ÷uka÷imbyàm 8 mahàmedàyàü 9 kà÷ãse 10 ÷àkinãbhede ca strã mediø 11 ÷aõapuùphyàm 12 atibalàyàü ca strã vi÷vaþ . 13 bandhamàüsyàü strã rajaniø .

#<loma÷akàõóà># strã loma÷a iva kàõóo'syàþ . karkañyàm ràjaniø .

#<loma÷aparõikà># strã loma÷ànãva parõàni yasyàþ kap ata ittvam . màùaparõyàm ÷abdacaø .

#<loma÷apuùpaka># puø loma÷amiva puùpamasya kap . ÷irãùavçkùe ràjaniø .

#<loma÷àtana># naø lomàni ÷àtayati ÷ada--õic tàntàde÷aþ lyu . lomapàtane auùadhabhede garuø puø 185 aø tadauùadhamuktaü yathà %<haritàla÷aïkhacårõaü kadalãdalabhasmanà . etaddravyeõa codvartya loma÷àtanamuttamam . la vaõaü haritàla¤ca taõóulyà÷ca phalàni ca . làkùa ra sakamàyuktaü loma÷àtanamuttamam . sudhà ca haritàla¤ca ÷aïkha¤caiva manaþ÷ilà . saindhavena sahaikatra chàgamåtreõa peùayet . tatkùaõodvartanàdeva loma÷àtanamuttamam>% .

#<lomaharùaõa># naø lomnàü harùaõaü harùajanakavyàpàra iva udbheda iti yàvat . 1 romà¤ce . lomàni harùayati uttama÷lokakathayà hçùa--õic--lyu . vyàsa÷iùye såtavaü÷ye svanàmakhyàte 2 pauràõike puø %<prakhyàto vyàsa÷iùyo'bhåt såto vai lomaharùaõaþ . puraõasaühitàü tasmai dadau vyàso mahàmuniþ>% viùõupuø .

#<lomahçt># puø lomàni hasati hç--kvipa tuk ca . 1 haritàle hemacaø . loma÷àtana÷abde tasya tathàtvaü dç÷yam .

#<lola># triø loóa--an óasya laþ . 1 savçùõe 2 ca¤cale ca amaraþ ca 3 jihvàyàü 4 lakùmyà¤ca strã mediø .

#<lolàrka># puø kà÷ãsthe arkamårtibhede kà÷ãkhaø 46 aø .

#<lolikà># strã loóayati sevane dantàn loóa--õvul óasya laþ . 1 càïgeryàm (cukopàlaïga) jañàø .

#<lolita># triø lula--vimarde õic kta . càlite .

@<[Page 4834b]>@
#<lolupa(bha)># triø lubha--yaï ac pçùoø bhasya và paþ . atilobhayukte amaraþ .

#<loùña># saühatau rà÷ãkaraõe bhvàø àø sakaø señ . loùñati aloùñiùña .

#<loùña># puünaø loùña--ac . 1 mçtpiõóe (óhelà) amara . 2 lauhamale ràjaniø .

#<loùñaghna># puø loùñaü hanti sardayati hanaø ka . lauùñabhedane mudgaràdau bharataþ .

#<loùñabhedana># puø loùñaü minatti vimardayati bhida--lyu . loùñabhedanasàdhake mudgaràdau bharataþ .

#<loùñra># puø loùña--ran . loùñe hemacaø .

#<loha># puünaø lå--vic laustaü jahàti hà--ka . 1 dhàtubhede amaraþ . 2 dhàtumàtre mediø 3 rudhire ràjaniø 4 agurucandane naø amaraþ . dhàtubhedasvaråpàdi bhàvapraø uktaü yathà atha lohasyotpattinàmalakùaõaguõàþ %<purà lomiladaityànàü nihatànàü sureryudhi . utpannàni ÷arãrebhyo lohàni vividhàni ca . loho'strã ÷astrakaü tãkùõaü piõóaü kàlàyasàyasã . gurutàdçóhatotkledakaphadàhasya kàrità . a÷madoùaþ sudugandho doùàþ saptàyasasya tu . lohaü tiktarasaü ÷ãtaü madhuraü tuvaraü guru . rukùaü vayasyaü cakùuùyaü lekhanaü vàtalaü jayet . kaphaü pittaü paraü ÷ålaü ÷othàr÷aþplãhapàõóutàþ . medomehakçmãn kuùñhaü tatkiññaü tadvadeva hi . pàõóutvakuùñhàmayamçtyudaü bha hçdroga÷ålau kurute'÷marã¤ca . nànàrujà¤càpi tathà prakopaü karoti hçllàsama÷uddhaloham . jãpahàri madakàri càyarsa ceda÷uddhimadasaüskçtaü dhruvam . pàñavaü na tanute ÷arãrake dàruõàü hçdi rujà¤ca yacchati . kudmàõóaü tilataila¤ca màùànnaü ràjikàü tathà . madyamamlarasa¤càpi tyajellohasya sevakaþ>% . tatra sàralohasya lakùaõaü guõà÷ca %<kùamàmçcchikharàkàràõyaïgànyamlena lepayet . lohe syuryatra såkùmàõi tatsàramabhidhãyate . lohasàro hyayaü hanyàdgrahaõãmatisàrakam . ardhasarvàïgajaü vàtaü ÷åla¤ca pariõàmajam . chardi¤ca pãnasaü pittaü ÷vàsaü kàsaü vyapohati>% . atha kàntalohasya lakùaõaü guõà÷ca . yat pàtreõa prasarati jale tailavinduþ pratapte hiïgurgandhaü tyajati ca nijaü tiktatàü nimbavalkaþ . taptaü dugdhaü bhavati ÷ikharàkàrakaü naiti bhåmiü kçùõàïgaþ syàt sajalacaõakaþ kàntalohaü taduktam . gulmodaràr÷aþ÷ålàmamàmavàtaü bhagandaram . kàmalà÷othakuùñhàni kùayaü kàntamayo haret . plohànamamlapitta¤ca yakçccàpi ÷irorujam . sarvàn rogàn vijayate kàntalohaü na saü÷ayaþ . talaü vãryaü vapaþpaùñiü kurute'gniü vivardhayet . atha kidamya %<dhmàyamànasya lohasya malaü maõóåramucyate . lohasiühànikà kiññaü siühàna¤ca nigadyate . yallohaü yadguõaü proktaü tatkiñña mapi tadguõam>% . atha lohasya doùa÷àntaye ÷odhanamabhidhãyate %<pattalãkçtapatràõi lohasyàgnau pratàpayet . niùi¤cet taptataptàni taile takre ca kà¤jike . gomåtre ca kulatthànàü kaùàye ca tridhàtridhà . evaü lohasya patràõàü vi÷uddhiþ saüprajàyate>% . atha lohasya màraõavidhiþ %<÷uddhalohabhavaü cårõaü pàtàlagaruóãrasaiþ . mardayitvà puñedvahnau dadyàdevaü puñadvayam . puñatrayaü kumàryà÷ca kuñhàracchillikàrasaiþ . puñaùañkaü tato dadyàdevaü tãkùõà mçtirbhavet>% . anyacca . %<kùipeddvàda÷armà÷ena daradaü tãkùõacårõataþ . mardayet kanyakàdràvairyàmayugmaü tataþ puñet . evaü saptapuñairmçtyuü lohacårõamavàpnuyàt . satyà'nubhåto yogãndraiþ kramo'nyo lohamàruõe . kathyate ràmaràjena kautåhaladhiyà'dhunà . såtakaddviguõa gandhaü dattvà kuryàcca kajjalãm . dvayoþ sarma lohacårõaü mardayet kanyakàdravaiþ . yàmayugmaü tataþ piõóaü kçtvà tàmrasya pàtrake . gharme dhçtvà råcakasya patrairàcchàdavedvudhaþ . yàmadvayàdbhaveduùõaü dhànyarà÷o nyasettataþ . dattvopari ÷aràva¤ca tridinànte samuddharet . piùñvà ca gàlayedvastràdevaü vàritaraü bhavet . dàóimasya dalaü piùñvà taccaturguõavàriõà . tadrasenàyasa÷cårõaü sannãyàt plàvayedapi . àtape ÷odhayettacca puñedevaü punaþ punaþ . ekavi÷ativàraistanmriyate nàtra saü÷ayaþ . eva sarvàõi lohàni svarõàdãnyapi màrayet>% . evaü màritalohasya guõàþ %<lohaü tiktaü saraü ÷ãtaü kaùàyaü madhuraü guru . råkùaü vayasyaü cakùuùyaü lekhanaü vàtalaü jayet . kaphaü pittaü garaü ÷ålaü ÷ophàr÷aþplãhapàõóutàþ . medomehakramãn kuùñhaü tatkiññaü tadvadeva hi . gu¤jàmekàü samàrabhya yàvat syurnava rattikàþ . tàvallohaü sama÷nãyàdyathàdoùànalaü paraþ . kuùmàõóaü tilataila¤ca màùànnaü ràjikàntathà . madyamamlarasa¤cava varjayellohasevakaþ>% bhàvapraø . %<yadà tu àyase pàtre pakvama÷nàti vai dvijaþ . sa pàpiùñho'pi bhuïkte'nnaü raurave paripacyate>% matsyapuø . ayaþpàtre payaþpànaü gavyaü siddhànnameva ca . bhçùñàdikaü madhu guóaü nàrikelodakaü tathà . phalaü måla¤ca yat ki¤cidabhakùya manurabravãt brahmavaiø .

#<lohakaõñaka># puø lohamiva kañhinaþ kaõñhako yasya . 1 madanavçkùe ÷abdacaø . 2 lohamayavaõñake ca .

#<lohakàra># puø loha tanmayaü ÷astràdi karoti kç--aõa . kama kàre . õvul . lohakàrakà'pyatra . %<gopàlàt tantuvàryà vai karmakàro'bhavat sutaþ>% parà÷arokte jàtibhede puüstrã .

#<lohakiñña># naø 6 taø . lauhamale . (lohàra gu) . ràjani0

#<lohacårõa># naø 6 taø . (lohàcura) khyàta 1 padàrthe 2 lohamale ràjaniø .

#<lohaja># naø lohàt lohàbhyàü và jàyate jana--óa . 1 lohamale ràjaniø 2 dhàtudvayaje kàüsye ca hemacaø .

#<lohadràvin># puø lohàni dhàtudravyàõi dràvayati dru--õic õini . 1 ñaïkaõe (sohàgà) ràjaniø . 2 dhàtudràvake triø .

#<lohapçùñha># puüstrãø lohamiva kañhinaü pçùñhamala . kaïkapakùiõi amaraþ striyàü ïãù .

#<lohamàraka># puø lohaü màrayati jàrayati mç--õic--õvul . ÷àli¤ca÷àka trikàø .

#<lohala># puø lohamiva làti là--ka . 1 avyaktavacane amaraþ 2 lohagràhake triø .

#<lohavara># naø loheùu sarvadhàtuùu madhye varam . svarõe mediø .

#<loha÷leùaõa># naø lohàni svarõàdãni ÷lavayati yojayati ÷liùa--õic--lyu . ñaïkaõa (sohàgà) hemacaø .

#<lohasaïkara># naø lohànàü dhàtudravàõàü saïkaro yatra . mi÷ritadhàtau 1 rãtyàdau 2 vartalohe ca ràjaniø .

#<lohàbhisà(hà)ra># puø lohaü tanmaya÷astrama abhisri(hri)yate'tra abhi + sç--(ha)--và àdhàre gha¤ . ràj¤àü yuddhayàtràdau ÷astranãràjanàvidhau amaraþ .

#<lohàrmala># puø 1 tãrthabhede varàhapuø . 2 lohakãle ca .

#<lohita># naø ruha itac rasya laþ . 1 kuïkume 2 raktacandana 3 raktago÷ãrùakabhede mediø . 4 pattaïge 5 haricandane ÷abdacaø . 6 tçõakuïkume 7 rudhire ca ràjaniø 8 yuddhe hemacaø . 9 nadabhede 10 mardane 11 raktavarõe ca puø mediø . 12 raktatàyuta triø . 13 mçgabhede 14 rohitamatsye 15 sarpe 16 devabhede bharataþ . 17 masåre ÷abdacaø 18 raktàlau 19 rakta÷àlau ràjaniø . 20 vanabhede 21 sarovarabhede brahmaputra÷abde dç÷yam . sarvatra jàtau striyàü ïãù . varõe tu strãtve ïãp tasya naþ . lohinã làhitavarõayutastriyàm . ruha--inan rasya laþ . rohaõakartari striyàü ñàp .

@<[Page 4836a]>@
#<lohitaka># naø lohitamiva kàyati kai--ka . 1 pittale ràjaniø . lohita + ivàrthe kan . 2 padmaràgamaõau puø hemacaø . 3 maïgalagrahe puø ÷abdamàlà .

#<lohitacandana># naø karmaø . 1 kuïkume amaraþ 2 raktacandane ca .

#<lohitapuùpaka># puø lohitàni raktàni puùpàõyasya kap . dàóimavçkùe bhàvapraø . 2 raktavarõapuùpayute triø .

#<lohitamçttikà># strã karmaø . 1 gairike (gerimàñã) ratnamàø 2 raktamçdi ca .

#<lohità># strã ruha--itac rasya laþ . 1 varàhakràntàyàü ÷abdacaø 2 raktapunarnavàyàü ràjaniø . 3 raktavarõàyàü striyà¤ca .

#<lohitàkùa># puø lohite akùiõã yasya ùac samàø . 1 viùõau ÷abdacaø 2 kokile ca puüstrãø ÷abdacaø . 3 raktanetrayute triø striyàü ïãù .

#<lohitàïga># puø lohitamaïgamasya . 1 maïgalagrahe amaraþ 2 kàmpillavçkùe ca ràjaniø .

#<lohitànana># puüstrãø lohitamànanamasya . 1 nakule ràjaniø striyàü ïãù . 2 raktamukhe triø striyàü ñàp .

#<lohitàyasa># naø lohitaü varõameti iõ--asun . tàmre trikàø .

#<lohitàyasa># naø lohitamayaþ ac saø . 1 tàmre 2 raktavarõàyojàtimede ca .

#<lohottama># naø loheùu dhàtuùåttamam . svarõe hemacaø .

#<laukàyatika># naø lokàyataü càrvàka÷àstraü vettyadhãte và ñhak . càrvàkamatàbhij¤e .

#<laukika># triø loke viditaþ prasiddho hito và ñhaõ . 1 lokavidite 2 lokaprasiddhe . 2 lokahite ca .

#<laukikàgni># puø karmaø . vidhànena saüskàra÷ånye vahnau .

#<lauóa># unmàde bhvàø paraø sakaø señ . lauóati alauóãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<lauha># puø lohameva svàrthe aõ . (loyà) 1 dhàtubhede bharataþ . 2 dhàtumàtre ca .

#<lauhaja># naø lauhàta lauhàbhyàü jàyate và jana--óa . 1 maõóåre ramàø . dhàtudvayaje kàüsyapittalàdau ca .

#<lauhabhàõóa># puø lohasya vikàraþ aõ karmaø . (hàmànañistà) 2 lauhamaye pàtrabhede ÷abdacaø . 3 lohamayapàtramàtre naø .

#<lauhamala># naø lohasyedamaõ karmaø . lohakiññe ràjaniø .

#<lauhitya># naø lohitasya bhàvaþ ùya¤ svàrthe ùya¤ và . 1 raktavarõe 2 raktatve %<lohitàt saraso jàto lohityastu tato 'bhavat>% ukte 3 brahmaputranadabhede . %<tãrõalauhitye>% raghuþ .

@<[Page 4836b]>@
#<lpã># ÷leùe kyràø pvàø paraø sakaø aniñ . lpinàti alpaiùãt .

#<lvã># gatau kyàø pàø paraø sakaø aniñ . lvinàti alvaiùãt . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatye lakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<va>#

#<vakàraþ># vya¤janavarõabhedaþ . sa ca spar÷oùmavarõayorantaþsthitatvàt antaþsthavarõabhedaþ asyoccàraõasthànaü dantoùñau %<dantyàùñhyo vaþ smçto budhaiþ>% ÷ikùokteþ . asyoccàraõe jihvàgreõa dantauùñhayorãùatspar÷àt ãùatspçùñatà àbhyantaraprayatnaþ . bàhyaprayatnà÷càsya vivàranàdaghoùà alpapràõa÷ca . asya dantyauùñhyatvàt dantyatvaü kvacicca oùñhyatvamà÷ritya kàryabhedastena saüvupårùatãtyàdau oùñhyatvamà÷ritya laþ aõaparaþ . dantyatvamà÷ritya ca anusvàrasthàne anunàsiko bo và pakùe anusvàrasthitiþ . asya màtçkànyàse vàmaskandhe nyasyatà . kàvyàdau prayoge %<vyasanamatha lavau>% vçø raø ñãø ukteþ vyasanaü phalam . varõàbhidhàne asya vàø caka÷abdà uktà yathà %<vo vàõo vàruõã såkùmà varuõo medasaüj¤akaþ . khaógã÷o jvàlinã vaktraü kalaso vàrivàcakaþ . utkàrã ÷àlinã ÷àntà vàtaþ sphika sàgaraþ ÷uciþ . indradhàrà ca vàmàüsaþ karamålaü ca nartakaþ . jagadbhàùã sàriõã ca devo'liïgo'niruddhakaþ . giriràjo nivçttàtmà vyaïkadyà nindinã karaþ>% asya dhyeyasvaråpaü yathà %<vakàraü ca¤calàpàïgi! kuõóalã mokùamavyayama . pa¤capràõamayaü varõaü tri÷aktisahitaü sadà . trivindusahitaü varõamàtmàdatattvasaüyutam . pa¤cadevamayaü vçrõaü pãtavidyullatopamam . caturvargapradaü varõaü sarvasiddhipradàyakam>% kàmadhenutaø asyàdhiùñhàtçdhyeyaråpaü yathà %<kundapuùpaprabhàü devãü dvibhujàü païkajekùaõàm . ÷uklamàlyàmbaradharàü ratnahàrojjvalàü paràm . sàdhakàbhãùñadàü siddhà siddhidàü siddhasevitàm . evaü dhyàtvà vakàraü tu tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàratantram .

#<va># puø và--óa . 1 vàyau 2 varuõe 3 sàntvane 4 mantraõe mediø 5 ràhau 6 kalyàõe 7 balavati 8 vasatau 9 samudre ca ÷abdacaø 10 vyàghreø 11 vasane 13 ÷àlåke 13 vandane ca ekàkùarakoø . 14 sàdç÷ye avyaø mediø %<÷àtravaü va ya÷aþ papuþ>% raghuþ . 15 varuõe naø mediø . 16 varuõavãje màntamavyavam .

#<vaü÷a># puø vamati udgirati vama--÷a tasya nettvam . 1 putrapautràdyapatyavarge 2 tçõajàtibhede (vàü÷a) amaraþ .
     %<vaü÷aþ saro himaþ svàduþ kaùàyo vasti÷odhanaþ . chedanaþ kaphapittaghnaþ kuùñhàsravraõa÷othajit . tatkarãraþ kañuþ pàkarase råkùo guruþ saraþ . kaùàyaþ kaphakçt svàdurvidàhã vàtapittalaþ . tadyavàstu sarà råkùàþ kaùàyàþ kañupàkinaþ . vàtapittakarà uùõà baddhamåtràþ kaphàpahàþ>% bhàvapraø . 3 pçùñhàvayave 4 varge ca mediø 5 ikùau 6 sàlavçkùe ca ràjaniø . 7 vàdyabhede puüstrãø dharaõiþ strãtve gauràø ïãù %<vaü÷ãkalena vaói÷ena>% iti vçndàvanacampåþ . tadvivçtiryathà
     %<tàlena ràjate gãtaü tàlo vàditrasambhavaþ . garãyastena vàditraü taccaturvidhamucyate . tataü ÷uùiramànaddhaü ghanamitthaü caturvidham . tataü tantrãgataü vàdyaü vaü÷àdyaü ÷uùiraü tathà . carmàvanaddhamànaddhaü ghanaü tàlàdikaü matam>% . tatra ÷uùiraü yathà vaü÷o'tha pàrã madhurã
     tittirã ÷aïkhabàhulà . toóahã muralã vukkà ÷çïgikà svaranàbhayaþ . ÷çïgaü kàpàlikaü vaü÷a÷carmavaü÷astathà paraþ . ete ÷uùirabhedàstu kathitàþ pårvasåribhiþ . vartulaþ sarala÷caiva prarvadoùavivarjitaþ . vaiõavaþ khàdiro vàpi raktacandanajo'tha và . ÷rãkhaõóajo'tha sauvarõo dantidantamayo'pi và . ràjatastàmrajo vàpi lauhajaþ sphàñiko'tha và . kaniùñhàïgulitulyena garbharandhreõa ÷obhitaþ . ÷ilpavidyàpravãõena vaü÷aþkàryo manohara . vaü÷enaiva mataþprãtiþ mataïgamuninoditama . tato'nye'pi tadàkàrà vaü÷à eva prakãrtitàþ . tatra tyaktvà ÷irode÷àdadhodvimitamaïgulam . phutkàrarandhra kurvãta mitamaïguliparvaõà . pa¤ca ïgulàni saütyajya tàrarandhràõi kàrayet . kuryàttathànyarandhràõi saptasaükhyàni kau÷alàt . badarãvãjatulyàni saütyajyàrdhàrdhamaïgulam . pràntayobandhanaü kàryaü svaràdyairnàdahetave . sikthakena kalà deyà tena susvaratà bhavet . pa¤càïgulo'yaü vaü÷aþ syàdekaikàïgulivçddhitaþ . ùaóaïgulàni nàmnà syàt yàvadaùñàda÷àïgulam . phutkàratàrarandhrasya yàvadaïgulimantaram . tadeva nàma vaü÷asya vàü÷ikaiþ parikãrtyate . ekàïgulodvyaïgula÷ca tryaïgula÷caturaïgulaþ . atitàrataratvena vàü÷ikaiþ samupekùitaþ . trayoda÷àïgulo vaü÷o'paraþ pa¤cada÷àïgulaþ . nindito vaü÷atattvaj¤aistathà saptada÷àïgulaþ . mahànandastathànando vijayo'tha jayastathà . catvàra uttamà vaü÷à mataïga munisammatàþ . da÷àïgulo mahànandonanda ekàda÷àïgulaþ . dçda÷àïgulamànastu vijayaþ parikãrtitaþ . caturda÷àïgulamito jaya ityabhidhãyate . brahmà rudro ravirviùõuþ kramàdatra vyavasthitàþ . naivióyaü prauóhatàcàpi musvaratva¤ca ÷ãghratà . màdhuryamiti pa¤càmã phutkçteùu guõàþ smçtàþ . ÷ãtkàrabahulaþ stabdho visyaraþ sphuñito laghuþ . amadhura÷ca vij¤eyàþ ùaódoùàþ phutkçte kramàt . vçthà prayogabàhulyamalpatà gãtavàdane . ebhirdoùairyuto'tãva nindito vàü÷iko mataþ . sthànakà dinayàbhij¤ogamakàóhyaþ sphuñàkùaraþ . ÷ãghrahastaþ kalàbhij¤o vàü÷iko rakta ucyate . pramuktirvaddhamukti÷ca yukti÷cetyaïgule guõàþ . susthànatvaü susvaratvamaïgulãsàraõakriyà . samastagamakaj¤ànaü ràgaràgàïgavedità . kriyàbhàùàvibhàùàsu dakùatà gãtavàdane . svasthàne càpi duþsthàne nàdanirmàõakau÷alam . gàtéõàü sthànadàtçtvaü taddoùàcchàdanaü tathà . vàü÷ikasya guõà ete mayà saükùipya dar÷itàþ saïgãtadàø .

#<vaü÷aka># puø vaü÷a iva kàyati kai--ka . (soma÷àóà) 1 ikùubhede ratnamàø 2 matsyabhede (ràuta) ÷abdamàø . 3 agurucandane naø hàràø .

#<vaü÷akarpårarocanà># strã karpåramiva rocate ruca--lyu 6 taø . vaü÷arocanàyàm ràjaniø .

#<vaü÷akùãrã># strã vaü÷asya kùoramivàstyasyà ac gauràø ïãù . vaü÷arocanàyàm ràjaniø .

#<vaü÷aja># puø vaü÷àt jàyate jana--óa . 1 vaü÷avçkùajàte yavàkàre veõuyave ràjaniø 2 satkulajàte triø . 3 vaü÷arocanàyàü strã ñàp ÷abdaraø .

#<vaü÷ataõóula># puø 6 taø . veõujàte taõóulàkàre veõuyave ràjaniø .

#<vaü÷adhara># triø vaü÷aü dharati . kulàvicchedakàrake santàne . vçdha--õic lyu . vaü÷avardhanã'pyatra .

#<vaü÷anetra># naø vaü÷asyeva netramasya . ikùumåle ràjaniø .

@<[Page 4838a]>@
#<vaü÷apattra># puø vaü÷asya pattramiva pattramasya . 1 nalanàmake tçõe ràjaniø . 1 taø . 2 vaü÷adale naø . kapa tatraiva . 3 nàóãhiïgau strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<vaü÷apattrapatita># naø saptada÷àkùarapàdake chandobhede . %<diï muni vaü÷apatrapatitaü bharanabhananageþ>% chandoø .

#<vaü÷apãta># puø vaü÷astatpattramiva pãtaþ . kaõaguggulau ràjaniø .

#<vaü÷apuùpà># strã va÷asya puùpamiva puùpamasyàþ . sahadevãlatàyàm ràjaniø .

#<vaü÷apåraka># naø vaü÷asyeva pårakaü yasya . ikùumåle ràjaniø .

#<vaü÷aro(lo)canà># strã vaü÷eùu rocate ruca--lyu và rasya laþ . vaü÷aparvasthite ÷vetavarõe karpåràkàre dravye . (vaü÷alocana) . vaü÷ajà vçühaõã vçùyà balyà svàdvã ca ÷ãtalà . tçùõàkàsajvara÷vàsakùayapittàsrakàmalàþ . haret kuùñhaü praõaü pàõóuü kaùàyavàtakçcchrajit bhàvapraø .

#<vaü÷a÷arkarà># strã vaü÷asya ÷arkareva . (vaü÷alocana) padàrthe ràjaniø .

#<vaü÷a÷alàkà># strãø vaü÷asya ÷alàkeva kañhinatvàt . vãraõamåle hemacaø .

#<vaü÷astanita># naø . dvàda÷àkùarapàdake vaü÷asthabilàparaparyàye chandobhede ÷ambhaþ .

#<vaü÷asthabila># naø . dvàda÷àkùarapàdake chandobhede . %<vadanti vaü÷asthabilaü jatau jarau>% chando0

#<vaü÷àgra># naø vaü÷asya agraü målam . vaü÷àïkure (koüóa) ràjani0

#<vaü÷àïkura># puø 6 taø . (koüóa) iti khyàte padàrthe ràjani0

#<vaü÷ika># naø vaü÷o'styasya ñhan vaü÷a iva và kan . 1 agurucandane amaraþ 2 vaü÷yàü strã ÷abdacaø ñàk .

#<vaü÷ãdhara># puø vaü÷ãü vaü÷ajavàdyabhedaü dharati dhç--ac . ÷rãkçùõe

#<vaü÷ya># triø vaü÷e satkule jàtaþ yat . satkulajàte .

#<vaka># kauñilye akaø gatau sakaø bhvàø àø señ idit . vaïkate avaïkiùña .

#<vaka># puüstrãø vaki--ac pçùoø nalopaþ . svanàmakhyàte vihage amaraþ striyàü ïãù . 2 svanàmakhyàte puùpavçkùe %<agastikusumaü ÷ãtaü càturthakanivàrakam . naktàndhyanà÷anaü tiktaü kaùàyaü kañupàki ca . pãnasa÷leùmapittaghnaü vàtaghnaü munimirmatam>% bhàvapraø . 3 auùadhàdipàcanayantrabhede %<jalakacchapapàtàladolàbhådharavàlukàþ . vakàdyà yantrabhedàþ syurvajrandhvàdyà÷ca måùikàþ>% ÷abdacaø . asya lakùaõaü yathà %<dãrghakaõñhakàcakupyà gilayet khalpabhàõóakam . tiryak kçtvà pacet cullyàü vakayantramiti smçtam .>% vaidyakam . 3 kuvere 4 ràkùasabhede mediø yo bhãmena hataþ bhàø vaø 14 aø . ÷rãkçùõaina hate daityabhede ca bhàgaø 10 . 11 aø .

#<vakajit># puø vakaü jitavàn ji--kvip 6 taø . 1 ÷rãkçùõe 2 bhàmasene ca vakàntakàdayo'pyatra .

#<vakadhåpa># puø vaka iva ÷ubhro dhåpaþ . vçkadhåpe amaraþ .

#<vakapa¤caka># naø . kàrtika÷uklapakùasyaikàda÷yàditithipa¤cake . tatra matsyàdavakairapi matsyatyàgena vratàcaraõàt tathàtvam

#<vakapuùpa># puø vaka iva kuñilaü puùpamasya . svanàmakhyàte puùpavçkùe ÷abdacaø .

#<vakavçtti># puø vakasyeva svàrthaparà vçtti÷ceùñà yasya . %<arvàgvçùñirnaikçtikaþ svàrthasàdhanatatparaþ . ÷añho mithyàvinãta÷ca vakavçttirudàhçtaþ>% ityuktalakùaõe parava¤cake jane .

#<vakavratapara># puø vaka iva vrataü dhàrayati dhç--ac . %<adhodçùñirnaikçtikaþ svàrthasàdhanatatparaþ . ÷añho mithyàvinãta÷ca vakavratadharo dvijaþ>% ityukte svàrthasàdhanatatpare va¤cake vipràdau .

#<vakavratin(ka)># puø vakavrata + astyarthe ini ñhan và . vakavratadhare .

#<vakula># puø vaki--kulac nalopaþ . 1 svanàmakhyàte puùpavçkùe amaraþ . 2 kañukàyàü strã ràjaniø ñàp . kàkolyàü ïãp pçùoø . vakålo'pi vakule puø . %<vakulo madhugandha÷ca siühakesarakastathà . vakulastuvaro'nuùõaþ kañuþ pàke rase guruþ . kaphapittaviùa÷vitri kçmidantagadàpahaþ>% bhàvapraø . asya oùñhyàditvamicchantyanye .

#<vakka># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . vakkate avakkiùña .

#<vaktavya># triø vaca--tavya . 1 kutsite 2 hãne 3 duùñe ca mediø %<divà vaktavyatà pàle>% smçtiþ . 4 kathanãye ca . bhàve kta . 5 kathane 6 dåùaõe ca naø .

#<vaktç># triø ucitaü bahu vakti vaca--tçc . 1 ucitabahuvàdini amaraþ striyàü ïãp . 2 paõóite puø mediø .

#<vaktra># naø vaktya'nena vaca--karaõe ùñran . 1 mukhe amaraþ . 2 tagaramåle ÷abdaraø . 3 vasanabhede mediø . vaktraü %<nàdyànnasau syàtàmabdheryo'nuùñubhi khyàtam>% vçø raø ukte 4 chandobhede ca .

#<vaktrabhedin># puø vaktraü bhinatti mida--õini . 1 tiktarase hemacaø . 2 mukhavidàrake triø striyàü ïãp .

#<vaktravàsa># puø vaktraü vàsayati surabhãkaroti vàsi--aõ upaø saø . 1 nàgaraïge hemacaø . 6 taø 2 mukhagandhe puø .

#<vaktra÷odhin># puø vaktraü ÷odhayati ÷udha--õic--õini . 1 jambãre 2 mukha÷odhake 3 tàmbålàdau triø striyàü ïãp .

@<[Page 4839a]>@
#<vaktràsava># puø vaktrasyàsava iva . adhararase vikàø .

#<vakra># naø vaki--ran pçùoø nalopaþ . 1 nadãvaïke amaraþ 2 ÷anai÷care puø mediø 3 maïgalagrahe puø hemaø 4 rudre 5 tripuràsure puø dharaõiþ 6 parvañe kuñilagatau ca strã . 8 tadvati triø . grahàõàü vakragatikàraõaü khagagati÷abde uktam . sàmànyataþ jyoø taø uktaü yathà %<vakràþ syuþ pa¤ca ùaùñhe'rke ativakrà nagàùñage . navame da÷ame caiva jàyate sahajà gatiþ . dvàda÷aikàda÷e sårye bhajante ÷ãghratàü punaþ . ravisthityaü÷akatriü÷àvadheþ saükhyàtra kalpyate . na tu rà÷yantaraspar÷àt pa¤camàdiniråpaõam . ràhuketå sadà vakrau>% .

#<vakrakaõña># puø vakraþ kuñilaþ kaõñaþ kaõñako'sya . vadaravçkùe ràjaniø . tataþ saüj¤àyàü kan . khadiravçkùe ràjaniø .

#<vakrakhaóga># puø karmaø . karavàle ràjaniø .

#<vakragrãva># puüstrãø vakrà grãvà yasya . 1 uùñre trikàø striyàü ïãù . 3 kuñilagrãvàyute triø striyàü ñàp .

#<vakrapuccha># puüstrãø vakraü pucchaü yasya . 1 kukkure trikàø striyàü ïãù . vakralàïgålàdayo'pyatra .

#<vakrapuùpa># naø vakràõi puùpàõyasya . 1 vakavçkùaü ÷abdaraø 2 palà÷avçkùe ca ràjaniø .

#<vakra÷alyà># strã vakraü ÷alyamiva pattràdi yasyàþ . kuñumbinãvçkùe ràjaniø .

#<vakràïga># puüstrãø vakràõyaïgànyasya . 1 haüse striyàü ïãù . 2 kuñilàvayavayute triø striyàü và ïãp . karmaø 3 kuñile dehe naø .

#<vakriman># puø vakrasya bhàvaþ imanic . kauñilye %<va÷itavakrima prekùitam>% màlatãmàdhavam . pçùoø . adanto'pyatra .

#<vakrokti># strã karmaø . 1 kuñiloktau %<anyasyànyàrthakaü vàkyamanyathà yojayedyadi . anyaþ ÷leùeõa kàkkà và sà vakroktistato dvidhà>% sàø daø ukte 2 arthàlaïkàrabhede 3 kàkuvacane ca .

#<vakùa># roùe bhvàø paraø sakaø señ . vakùati avakùãt .

#<vakùas># naø vaha--asun suñ ca . 1 hçdaye 2 urasi ca amaraþ .

#<vakùaþ(kùa)sthala># naø vakùaþsthalamiva và visargalopaþ . pra÷astavakùasi .

#<vakùoja># puø vakùasi jàyate jana--óa . 1 stane %<vakùojayormandatà>% sàø daø .

#<vakùoruha># puø vakùasi rohati ruha--ka . stane trikàø .

#<vakha># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . vaïkhati avaïkhãt anidapyayam vakhati avakhãt avàkhãt .

@<[Page 4839b]>@
#<vaga># kha¤je bhvàø paraø akaø señ idit . vaïgati avaïgãt .

#<vagàha># puø ava + gàha--gha¤a avàto lopaþ . avagàhane .

#<vagha># gatau nindàyàm àrambhe ca sakaø jave akaø bhvàø àtmaø señ idit . vaïghate avaïghiùña .

#<vaïka># puø vaki--gha¤ . 1 nadãvakre bharataþ . 2 palyayane (pàlàbha) strã trikàø ñàp .

#<vaïkri># strã vaki--ri . 1 vàr÷vàstni hemacaø . 2 vàdyabhede puünaø uõàdikoø . 2 gçhadàruõi puünaø siø kauø .

#<vaïga># naø vagi--ac . dhàtubhede (ràï) raïga÷abde dç÷yam . %<ratnàkàraü samàrabhya brahmaputràntagaü priye! . vaïgade÷a iti proktaþ>% ukte de÷abhede puø baø vaø . 3 candravaü÷ye nçpabhede puø garuø 13 aø . 4 vàrtàkau 5 kàrpàse ca puø mediø .

#<vaïgaja># naø vaïgàt dhàtoþ jàyate jana--óa . 1 sindåre ratnamàø 2 vaïgade÷ajàte triø .

#<vaïgana># puø vagi--lyu . vàrtàkau ÷abdaraø .

#<vaïga÷ulvaja># naø vaïga÷ulvàbhyàü raïgatàmràbhyàü jàyate jana--óa . raïgatàmrami÷ritajàte kàüsye dhàtau hemacaø .

#<vaïgasena># puø vaïgamiva ÷ubhrà senà puùpamasya . vakavçkùe trikà0

#<vaïgàri># puø 6 taø . haritàle hemacaø tasya vaïgadhàtujàraõàttathàtvam .

#<vaïkùaõa># puø vakùa--lyuñ pçùoø gum . årusandho (kuckã) amaraþ

#<vaca># sande÷e sakaø kathane dvikaø curàø ubhaø señ . vàcayati te

#<vaca># kathane adàø dvikaø paraø aniñ . vakti . %<na hi vacirantiparaþ prayujyate>% abhiyuktokterasmànna anti avocat ta . uvàca åcatuþ vaktà uktaþ .
     amu + uktasya punaþkathane anuvàde .
     nir + abavàrthakathane niruktiþ nirvacanam .
     pra + prakarùeõa kathane vàkhyànàrthamuktasya kathane pravacanam .

#<vacana># naø vaca--lyuñ . 1 kathane 2 vàkye amaraþ 3 ÷uõñhyàm ÷abdacaø kartari lyu . vyàkaraõokte saükhyàrthake suptiïasvaråpe pratyaye ca . %<sadç÷aü triùu liïgeùu vibhaktivacaneùu ca>% .

#<vacanagràhin># triø vacanaü gçhõàti tadanusàreõàcarati grahaõini . vacane sthite va÷ãbhåte amaraþ .

#<vacanãya># triø vaca--anãyar . 1 kathanãye 2 nindanãye lokàpavàde naø %<vacanãyamidaü vyavasthitam>% kumàraþ .

#<vacanesthita># triø vacane vàkye tadupadiùñàcàre tiùñhati sthàkta aluksaø . vàkyapratipàlake va÷ãbhåte amaraþ .

#<vacara># puüstrãø vaca--aran . 1 kukkuñe striyàü ïãù . 2 ÷añhe triø medi-

@<[Page 4840a]>@
#<vacas># naø vaca--mrasun . vàkye vàkpadàrthe amarakoùaþ .

#<vacasàüpati># puø 6 taø aluksaø . vçhaspatau dãpikà .

#<vacaskara># triø vacaþ karoti kç--ac kaskàdiø . vàkyapratipàlake va÷ye .

#<vacà># strã vaca--ac . (vaca) iti khyàte dravye . %<vacogragandhà kadukà tiktoùõà vàntivahnikçt . vibandhàdhmàna÷ålaghnã ÷akçnmåtravi÷odhanã . apasmàrakaphonmàdabhåtajantvanilàn haret>% . (khuràsànã vacà) . %<pàrasãkavacà ÷uklà proktà haimavatãti sava . haimavatyudità tadvat ÷ålaü hanti vi÷eùataþ .>% atha (mahàbharã) vacà . yasyà loke (kulãvaca iti) nàmàntaram . %<sugandhàpyagragandhà ca vi÷eùàt kaphakàsanut . susvaratvakarã rucyà hçtkaõñhamukha÷odhinã>% . aparà sugandhà sthålagranthiryasyà loke mahàbharà iti nàsa . %<sthålagranthiþ sugandhànyà tato hãnaguõà smçtà>% . (sopacãnãti) loke prasiddhà . tasyà guõàþ %<dvãpàntaravacà kadvã tiktoùõà vahnidãptikçt . vivandhàdhmàna ÷ålaghnã ÷akçnmåtravi÷odhanã . vàtavyàdhãnapasmàramunmàdatnuvedanàm . vyapohati vi÷eùeõa phiraïgàmaya nà÷inã>% bhàvapraø .

#<vaja># gatau bhvàø paraø sakaø señ . vajati . avàjãt--avajãta vavajatuþ .

#<vaja># ÷arasaüskàre gatau ca curàø ubhaø sakaø señ . vàjayati te avãvajat ta .

#<vajra># puünaø vaja--ran . 1 hãrake 2 indrasyàstrabhede ca . tacca dadhãcimunthasthito jàtam bhàgaø 5 . 10 aø uktam 2 bràlake 3 dhàtyàm naø mediø 4 kà¤jike jañàø 5 vajrapuùpe ÷abdaraø . 6 lauhabhede 7 abhrambhede naø bhàvapraø jyotiùokte viùkumbhàdiùu saptaviü÷atau yogeùu madhye pa¤cada÷e yonabhede ca naø . 9 kokilàkùavçkùe 10 ÷vetaku÷e puø ràjaniø . 11 ÷rãkçùõasya prapautre yaduvaü÷ye nçpabhede ca puø bhàgaø . 12 sehuõóukavçkùe bhàvapraø . hãrakavajralakùaõàdi vçø saø 80 aø uktaü yathà %<ratnàni balàddaityàddadhãcito'nye vadanti jàtàni . kecidbhuvaþ svabhàvàd vaicitryaü pràhurupalànàm . ityupakrame .>% %<veõvàtañe vi÷uddhaü ÷irãùakusumopamaü ca kau÷aõakam . sauràùñrakamàtàmraü kçùõaü saurpàrakaü vajram . pattàmraü himavati mataïgaja vallapuùpasaïkà÷am . àpãtaü ca kaliïge ÷yàmaü pauõóreùu sambhåtam . aindraü ùaóa÷ri÷uklaü yàmyaü sarpàsyaråpamasitaü ca . kadalãkàõóanikà÷aü vaiùõavamiti sarvasaüsthànam . vàruõamabalàgrahyàpamaü bhavet karõikàrapuùpanibham . ÷çïgàñakasaüsthànaü vyàghràkùinibha ca hautabhujam . vràyavyaü ca yavopamama÷okakusumaprabhaü samuddiùñama . srotaþ svaniþ pakãrõakamityàkarasambhavastrividhaþ . raktaü pãtaü ca ÷ubha ràjanyànàü sitaü dvijàtãnàm . ÷airãùaü vai÷yànàü ÷ådràõàü ÷asyate'sinibham . sitasarùapàùñakaü taõóulo bhavettaõóulaistu viü÷atyà . dve lakùe målyaü dvidvyånite caitat . pàdatryaü÷àrdhonaü tribhàgapa¤càü÷aùoóa÷àü÷à÷ca . bhàga÷ca pa¤caviü÷aþ ÷atikaþ sàhasrika÷ceti . sarvadravyàbhedyaü laghvambhasi tarati ra÷mivat srigdham . taóidanala÷akracàpopalaü ca vajraü hitàyoktama . kàkapadamakùikàke÷adhàtuyuktàni ÷arkaràviddham . dvigraõà÷ri digdhakaluùatrastavi÷ãrõàni na ÷ubhàni . yàni ca budbudadalitàgnacipiñavàsãphalapradãrghàõi . sarvreùàü caiteùàü målyàddhàgo'ùñamo hàniþ . vajraü na ki¤cidapi dhàrayitavyameke putràrthinãbhirabalàbhiru÷anti tajj¤àþ . ÷çïgàñakatripuñadhànyakavatasthitaü yacchroõãnibhaü ca ÷ubhadaü tanayàrthinãnàm . svajanavibhavajãvitakùayaü janayati vajramaniùñalakùaõam . a÷aniviùabhayàrinà÷anaü ÷ubhamurubhogakaraü ca måbhçtàm .>% hnãrakotpattyàdi gàruóe 68 aø uktaü yathà %<tasyà(bralasyà)sthile÷o nipapàta yeùu bhuvaþ prade÷eùu katha¤cideva . vajràõi vajràyudhanirjigãùorbhavanti nànàkçtimanti teùu . haisamàtaïgasauràùñràþ pauõórakàliïgaloùalàþ . veõvàtañàþ masovãrà vajrasyàùñàvihàkaràþ . àtàmà hima÷ailajà÷ca ÷a÷ibhà veõvàtañãyàþ smçtàþ sauvãre tuùitàbjameghasadç÷àstàmrà÷ca sauràùñrajàþ . kàliïgàþ kanakàvadàtaruciràþ pãtaprabhàþ koùale ÷yàmàþ puõórabhavà mataïgaviùaye nàtyantapãtaprabhàþ . atyarthaü laghuvarõata÷ca guõavat pàr÷veùu samyak samaü rekhàvindukalaïkakàkapadakatràsàdibhirvarjitam . loke'smin paramàõumàtramapi yat vajraü kvaciddç÷yate tasmin deva! samà÷rayo hyavitathastãkùõàgradhàraü vadi . vajreùu varõayuktyà devànàmapi parigrahaþ proktaþ . varõebhya÷ca vibhàgaþ kàryo varõà÷rayàdeva! . harita pãtapiïga÷yàmàtàmràþ svabhàvato ruciràþ . harivaruõa÷akrahutavahapitçpatimarutàü svakàvarõàþ . viprasya ÷aïkhakumudasphañikàvadàtaþ syàt kùattriyasya ÷a÷ababhru vilocanàbhaþ . vai÷yasya kàntakadalãdalasannikà÷aþ ÷ådrasya dhautakaravàlasamànadãptiþ . dvau bajravarõau pçthivãpatãnàü sadbhiþ pratiùñhau na tu sàrvajanyau . yaþ syàjjavà vidrumabhaïga÷oõo yo và haridràrasasannikà÷aþ . ã÷atvàt sarvavarõànàü guõavat sàrvacarõikam . kàmato dhàrayedràjà natvanyo'nthat katha¤cana . adharottaravçttyà hi yàdçk syàdvaõasaïkaraþ . tataþ kaùñataro vajro varõànàü saïkaro mataþ . na ca màrgavibhàgamàtravçttyà viduùà vajraparigraho vidheyaþ . guõavadguõasampadàü vibhåtirviparoto vyasanodayasya hetuþ . ekamapi yasya ÷çïgaü vidalitamavalokyate vi÷ãrõaü và . guõavadapi tannadhàryaü vajraü ÷reyo'rthibhirbhavane . sphuñitàgnivi÷ãrõa÷çïkadesaü malavarõaiþ pçùatairupetamadhyam . na hi vajrabhçto'pi vajramà÷u ÷riyamanyà÷rayalàlasàü na kuryàt . thasyaikade÷aþ kùatajàvabhàso yadvà bhavelohitavarõacitram . na tanna kuryàddhriyamàõamà÷u svacchandamçtyorapi jovitàntam . koñyaþ pàr÷vàni dhàrà÷ca ùaóaùñau dvàda÷eti ca . uttuïgasamatãkùõàgrà vajrasyàkarajà guõàþ . ùañkoñi÷uddhamamalaü sphuñatãkùõadhàraü varõànvitaü laghu supàr÷vamapeta doùam . indràyudhàü÷uvisçticchuritàntarãkùamevaüvidhaü bhuvi bhavet sulabhaü na vajram . tãkùõàgraü vimalamapaiti sarvadoùaü dhatte yaþ prayatatanuþ sadaiva vajram . vçddhistaü pratidinameti yàvadàyuþ ÷rãsampatsutadhanadhànyago, pa÷ånàm . vyàlavahniviùavyàghrataskaràmbubhayàni ca . dåràttasya nivartante karmàõyàtharvaõàni ca . yadi vajramapeta sarvadoùaü vibhçyàttaõóulaviü÷atiü gurutve . maõi÷àstravido vadanti tasya dviguõaü råpakalakùamagryamålyam . trimàgahãnàrdhatadardha÷eùaü trayoda÷aü triü÷adatordhabhàgàþ . a÷ãtibhàgo'tha ÷atàü÷abhàgaþ sahasrabhàgolpasamànayogaþ . yattaõóulairdvàda÷abhiþ kçtasya vajrasya målyaü prathamaü pradiùñam . dvàbhyàü kramàddhànimupàgatasya tvekàvasànasya vini÷cayo'yam . na càpi taõóulaireva vajràõàü dhàraõakramaþ . aùñàbhiþ sarùapairgaurestaõóulaü parikalpayet . vattu sarvaguõairyuktaü vajraü tarati vàriõi . ratnavargasamaste'pi tasya dhàraõamiùyate . anenàpi hi doùeõa lakùyàlakùyeõa dåùitam . svamålyàt da÷amaü bhàgaü vajraü labhati mànavaþ . prakañànekadoùasya svalpasya mahato'pi và . svamålyàcchata÷obhàgo vajrasya na vidhãyate . spçùñadoùamalaïkàre vajraü yadyapi dç÷yate . ratnànàü prarikarmàrthaü målyaü tasya bhavellaghu . prathamaü guõasampadàbhyupetaü pratibaddhaü samupaiti tacca doùam . alamàbharaõena tasya ràj¤o guõahãno'pi maõirnabhåùaõàya . nàryà vajramadhàryaü guõavadapi sutaprasåtimicchantyà . anyatra dãrghacipiñahrasvàdguõairvimuktàcca . ayasà puùparàgeõa tathà gomedakena ca . vaidåryasphañikàmyà¤ca kàcai÷càpi pçthagvidhaiþ . pratiråpàõi kurvanti vajrasya ku÷alàjanàþ . parãkùà teùu kartavyà vidvadbhiþ suparãkùakaiþ . sukùàrollekha÷àlàbhisteùàü kàryaü parãkùaõam . pçthivyàü yàni ratnàni ye cànye lohadhàtavaþ . sarvàõi vilisvedvajraü tacca tairna vilikhyate . gurutà sarvaratnànàü gauravàdhàrakàraõam . vajre tànvaiprarãtyena sårayaþ paricakùate . jàtibhirajàtiü vilikhanti vajrakuruvindàþ . vajrairvajraü vilikhati nànyena likhyate vajram . vajràõi muktàmaõayo yà÷ca kà÷cana jàtayaþ . na teùàü pratibaddhànàü bhà bhavatyurdhvagàminã . tiryakkùatatvàt keùà¤cit katha¤cidyadi dç÷yate . tiryamàlikhyamànànàü sà pàr÷veùvapi hanyate . yadyapi vi÷ãrõakoñiþ savindurekhànvito vivarõo và . tadapi dhanadhànyaputràn karoti sendràyudho vajraþ . saudàminãvisphuritàbhiràma ràjà yathoktaü kuli÷aü dadhànaþ . paràkramàkràntaparapratàpaþ samastasàmantabhuvaü bhunakti>% . 3 vidyudagnau tannibàraõaheturyathà pracaõóapavanàghàte megheùu staniteùu yaþ . triþpañhejjaiminãyo'khi pràïmukho vàpyudaïmukhaþ . tasya mà bhådbhayaü ghoraü vidyutãyo'vasãdati àø taø dhçtabrahmapuràõam . %<muneþ kalyàõamitrasya jaimine÷càpikãrtanàt . vidyudagnibhayaü nàsti pañhite ca gçhodare>% . %<likhite ca gçhodare>% iti và pàñhaþ . jaimini÷ca sumantu÷ca vai÷ampàyana eva ca . pulastyaþ pulaha÷caiva pa¤cai te vajravàrakàþ puràõam . tatparyàyàdi bhàvapraø uktaü yathà
     %<hãrakaþ puüsi vajro'strã candro maõivara÷ca saþ . sa tu ÷vetaþ smçto vipro lohitaþ kùattriyaþ smçtaþ . pãto vai÷yo'sitaþ ÷ådra÷caturvarõàtmaka÷ca saþ . rasàyane mato vipraþ sarvasiddhipradàyakaþ . kùattriyo vyàdhividhvaüsã jaràmçtyuharaþ smçtaþ . vai÷yo dhanapradaþ prokta stathà dehasya dàróhyakçt . ÷ådro nà÷ayati vyàdhãn vayaþ stambhaü karoti ca . puüstrãnapuüsakànãha lakùaõãyàni lakùaõaiþ . suvçttàþ phalasaüpårõàstejoyuktà vçhattaràþ . puruùàste samàkhyàtà rekhàvinduvivarjitàþ . rekhàvindu samàyuktàþ ùaóa÷ràste striyaþ smçtàþ .>% ùaóa÷ràþ ùañkoõàþ . %<trikoõà÷ca sudãrghàste vij¤eyà÷ca napuüsakàþ . teùu syuþ puruùàþ ÷reùñhà rasabandhanakàriõaþ . striyaþ kçrvanti kàyasya kàntiü strãõàü sukhapradàþ . napuüsakàstvavãryà syurakàmàþ sattvavarjitàþ . striyaþ strãbhyaþ pradàtavyàþ klãvaü klãve prayojayet . sarvabhyaþ sarvadà deyàþ puruùàþ vãryavardhanàþ . a÷uddhaü kurute vajraü kuùñhaü pàr÷vavyathàntathà . pàõóutàmpaïguratva¤ca tasmàt saü÷odhya màrayet .>% tacchodhanavidhiryathà %<kulatthakodravakkàthe dolàyantre vipàcayet . vyàghrãkandagataü vajraü tridinaü tadvi÷uddhyati>% . vyàghrã kaõñakàrikà . anyaþ ÷odhanavidhiþ . %<gçhãtvàgniü ÷ubhe vajraü vyàghrãkandodare kùipet . màhiùãviùñhayà liptà kàrãùàgnau vipàcayet . triyàmàyàü caturyàmaü yàmityante'÷vamåtrake . secayetpàcayedevaü saptaràtreõa ÷uddhyati .>% atha bajrasya màraõavidhiþ %<hiïgusaindhavasaüyukte kùipetkàthe kulatthaje . taptaü taptaü punarvajrambhavedbhasma trisaptadhà>% . anyo'sya màraõaprakàraþ %<meùa÷çïgabhujaïgàsthikårmapçùñhàmlavetasam . ÷a÷adantaü samampiùñvà vajrãkùãreõa bhelakam . kçtvà tanmadhyagaü vajraü mriyate dhmàtamevahi .>% màritasya vajrasya guõàþ %<àyuþpuùñiü balaü vãryaü varõaü saukhyaü karoti va . sevitaü sarvarogadhnaü mçtaü vajraü na saü÷ayaþ .>% abhrabhedà tadguõà÷ca bhàvapraø uktà yathà
     purà badhàya vçtrasya vajriõà vajramuddhçtam . visphuliïgàstatastasya gagane parisarpitàþ . te nipeturghanadhvànàcchikhareùu mahãbhçtàm . tebhya eva samàpannaü tattadgiriùu ca bhrakam . tadvajraü vajrajàtatvàdabhramamraraghodbhavàt . gaganàt skhalitaü yasmàdgagana¤ca tato matam . viprakùattriyaviñ÷ådrabhedàttat syàccaturvidham . krameõaiùàü sitaü raktaü pãtaü kçùõa¤ca varõataþ . pra÷asyate sitantàraü raktaü tattu rasàyane . pãtaü hemani, kçùõantu gadeùu drutaye'pi ca . pinàkaü darduraü nàgaü vajra¤ceti caturvidham . mu¤catyagnau viniþkùiptaü pinàkandalasa¤cayàt . aj¤ànàdbhakùaõaü tasya mahàkuùñhapradàyakam . darduraü tvagniniþkùiptaü kurute darduradhvanim . golakàn bahu÷aþ kçtvà sa syànmçtyupradàyakaþ . nàgantu nàgavadvahnau phutkàraü parimu¤cati . tadbhakùitamava÷yantu vidadhàti bhagandaram . vajrantu vajravattiùñhettannàgnau vikçtiü vrajet . sarvàbhreùu varaü vajraü vyàvibàrdhakyamçtyuhçt . abhramuttara÷ailotthaü bahusattvaü guõàdhikam . dakùiõàdribhavaü svalpasattvamalpaguõapradam . abhra kaùàyaü madhuraü su÷ãtamàyuùkaraü dhàtuvivardhana¤ca . hanyàt tridoùaü vraõameha kuùñhaplãhodaragranthiviùakramãü÷ca . rogàn hanti draóhayati vapurvãryavçddhiü vidhatte tàruõyàóhyaü ramayati ÷ataü yoùitàü nityameva . dãrghàyuùkàn janayati sutàn vikramaiþ siühatulyàn mçtyormãtiü harati satataü sevyamànaü mçtàbhram .

#<vajrakaõñaka># puø vajràmava kañhinaü kaõñakamasya . 1 snuhãvçkùe jañàø . 2 kokilàkùe ràjaniø .

#<vajracarman># vajramiva kañhinaü carma yasya . gaõóake khaógini ràjani0

#<vajratuõóa># puø vajràkàraü tuõóamasya . 1 gaõe÷e 2 garuóe trikàø 3 ma÷ake 4 gçdhre ca ràjaniø .

#<vajradanta># puø vajramiva kañhino danto'sya . 1 ÷åkare 2 måùake ca ÷abdamàø vajrada÷anàdayo'pyatra .

#<vajradru># puø vajràkàro druþ .. snuhãvçkùe amaraþ . vajradrumàdayo'pyatra .

#<vajradhara># puø vajraü dharati dhç--ac . 1 indre halàø 2 pecake ca vajrabhçdàdayo'pyatra .

#<vajranirghoùa># puø 6 taø . vajrastanita÷abdàdau uõàø vajraniùpeùo'pyatra .

#<vajrapàõi># puø vajraü pàõau yasya . 1 indre 2 pecake ca trikàø vajrahastàdayo'pyatra .

#<vajrapuña># naø vajramiva kañhinaü puñamasya . auùadhapàcanapàtrabhede

#<vajrapuùpa># naø vajramiva puùpam . tilapuùpa amaraþ .

#<vajrapuùpà># strã vajramiva puùpaü yasyàþ . ÷atapuùpàyàm ràjani0

#<vajramaya># triø vajràtmakam mayañ . atikàñhane striyàü ïãp .

#<vajramålã># strã vajramiva kañhinaü målamasyàþ ïãp . màùapaõyàm ràjaniø .

#<vajravallã># strã vajramiva kañhinà vallã . (hàóajãóà) asthisa¤càralatàyàm hàràø .

#<vajravãjaka># puø vajramiva kañhinaü vãjamasya kap . latàkara¤je ràjaniø .

#<vajravçkùa># puø vajramiva kañhino vçkùaþ . sehuõóavçkùe (seoóà) ràjaniø .

#<vajrà># strã vaja--rak . 1 guóåcyàm 2 snuhyà¤ca mediø 3 durgàyàü devãpuø 4 snuhãbhede ïãùanto'pi mediø .

@<[Page 4843a]>@
#<vajràkçti># puø vajrasyevàkçtirasya . jihvàmålãyasåcake varõabhede .

#<vajràïgã># strã vajramivàïgaü yasyàþ . gavedhukàdhànyabhede (gaóagaóe) ÷abdacaø 2 latàbhede (hàóajoóà) bhàvapraø .

#<vajràsthi÷çïkhalà># strã vajramivàsthni ÷çïkhalà bandhanaü yasyàþ . kokilàkùavçkùe ràjaniø .

#<vajrin># puø vajramastyasya ini . 1 indre amaraþ 2 pecake ca . 3 buddhe mediø .

#<va¤caka># puüstrãø vanca--õic--õvul . 1 ÷çgàle amaraþ striyàü ïãù 2 gçhababhrau ca . 3 khale 4 pratàrake ca triø mediø .

#<va¤cana># naø vanca--lyuñ . pratàraõe anyathàsthitasya vastuno'nyathàråpeõa kathanàdinà'nyamohotpàdane . yuc . va¤canàpyatra strã .

#<va¤cuka># triø vanca--uka¤ . va¤canà÷ãle ÷abdaraø .

#<va¤jula># puø vanca--ulac pçùoø casya jaþ . 1 tini÷avçkùe 2 a÷okavçkùe amaraþ . 3 vetasavçkùe mediø 4 sthalapadmavçkùe ÷abdacaø . 5 pakùibhede ca halàø . 6 bahudugdhàyàü gavi strã hemacaø . 7 vakre triø va¤julapriyaþ .

#<va¤juladruma># puø va¤julàkhyaþ drumaþ . a÷okavçkùe ràjaniø .

#<va¤julapriya># puø va¤julaü vakraü prãõàti prã--ka . vetase ratnamà0

#<vaña># veùñane bhàge ca adaø curàø ubhaø sakaø señ . vañayati te . avavañat ta .

#<vaña># veùñane bhvàø paraø sakaø señ . vañati . avañãt avàñãt vavañatuþ .

#<vaña># vibhàjane và curàø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . vaõñayati te vaõñhati . avavaõñat ta avaõñãt .

#<vaña># kathane bhvàø paraø dvikaø señ ghañàø . vañayati avàñãt avañãt . vavañatuþ .

#<vaña># steye lauø paraø sakaø señ idit . vaõñati avaõñãt .

#<vaña># puø vaña--ac . 1 svanàmakhyàte vçkùe amaraþ 2 ÷aõanirmitatantau ca triø . (veüñe) mediø . vañavçkùasya rudraråpatvama÷vattha÷abde 517 pçø uktam . %<vañaþ ÷ãto gururgràhã kaphapittavraõàpahaþ . varõyo visarpadàhaghnaþ kaùàyo yonidoùakçt>% bhàvapraø . 3 sàmye hemacaø . 4 kaparde 5 gole 6 bhakùyabhede (vaóà) mediø .

#<vañaka># puø vaña--kvun . piùñakabhede (vaóà) bhàvapraø kçtànna÷abde 2182 pçø dç÷yam .

#<vañapatra># puø vañasyeva patramasya . 1 sitàrjakavçkùe ràjaniø . 2 pàùàõabhedãlatàyàü strã ïãùa bhàvapraø . %<vañapatrã kaùàyoùõà yonisåtragadàpahà>% 3 tripuramàlãvçkùe ratnamàø ñàp .

#<vañara># puüstrãø 1 kukkuñe striyàü ïãù . 2 ÷añhe 3 ca¤cale 4 caure triø ÷abdaraø .

#<vañã># strã vaña--ac gauràø ïãù . 1 rajjau amaraþ golàkàre (vaóã) padàrthe bhàvapraø svàrthe ka hrasvaþ . vañikàpyatra %<vañikà atha kathyante tannàma guñikà vañã . modako vañikà piõóã guóo vartistathocyate . lehavat sàdhyate vahnau guóo và ÷arkaràtha và . guggulurvà kùipettatra cårõaü tannirmità vañã .>% tatra vahnisiddhe guóàdau . %<kuryàdavahnisiddhena kvacidguggulunà vañã>% . dravena madhunà vàpi guñikàü kàrayedbudhaþ . sità caturguõà deyà vañãùu dviguõo guóaþ . cårõe cårõasamaþ kàryo guggulurmadhu tatsamam . tatsamam cårõasamam %<dravaü tu dviguõaü deyaü modakeùu bhiùagvaraiþ>% . dravaü dravaråpadravyam . %<karùapramàõaü tanmàtrà balaü dçùñvà prayujyate>% . balamiti kàlàderapyupalakùaõam . nadãvañàkhye 2 vçkùabhede ràjaniø .

#<vañu># puø vaña--u . 1 màõavake 2 brahmacàriõi ca hemacaø .

#<vañuka># puø vaña--uka . 1 vàlake ÷abdaraø 2 bhairavabhede ca tantram

#<vañha># asahàyakaraõe bhvàø àtmaø sakaø señ idit . vaõñhate avaõñhiùña .

#<vañha># sàmarthye bhvàø paraø akaø señ . vañhati . avàñhãta avañhãt vavañhatuþ .

#<vañhara># puø vañha--aran . 1 mårkhe uõàdiø 2 ambaùñhe hemacaø 3 ÷añhe 4 mande ca trikàø .

#<vaóa># vinajane curàø ubhaø sakaø señ idit . vaõóayati te avavaõóat ta .

#<vaóa># veùñane vibhàge ca bhvàø àø sakaø señ idit . vaõóate avaõóiùña .

#<vaóa># àrohaõe sauø palaø sakaø señ . vaóati avàóãt avaóãt . vavaóatuþ .

#<vaóabhi(bhã)># strã vaóyate kàruhyate'tra vaóa--abhi và ïãp . 1 gçhacåóàyàm (saduni) amaraþ 2 pràsàdàmasyagçhe ca (cileghara) ratnamàø .

#<vaóà># strã vaóa--ac . svanàmakhyàte piùñakabhede ÷abdacaø .

#<vaói÷a># naø vaóa--in vaóiü ÷yati ÷o--ka . matsyadhàraõàrthe vakralauhakaõñakayukte padàrthe amaraþ . %<vaói÷ena jhaùãrivàsmàn>% vçndàvanacampåþ .

#<vaóra># triø vala--rak lasya óaþ . vçhati (vaóa) amaraþ .

#<vaõa># ÷abde bhvàø paraø sakaø señ . vaõati avàõãt avaõãt . çdit caïi và hrasvaþ .

#<vaõña># vibhàjane adaø curàø ubhaø sakaø seña . vaõñayati te avavaõñat ta .

#<vaõña># puø vaõña--ac . 1 bhàge 2 dàtràdeþ dhàraõasthàne (vàüñha) 3 akçtodvàhe ca . (óeïgo) ÷abdamà0

#<vaõñaka># puø vaõña--gha¤ svàrthe ka . 1 bhàge amaraþ õvul . 2 vibhàjake triø .

#<vaõñha># triø vaõa--ñha tasya nettvam . 1 kharve (veüñe) . 2 kuntàyudhe 3 akçtodvàhe ca mediø .

#<vaõñhara># puø vañhi--aran . 1 sthagikàrajjau 2 kukkuralàïgåle 3 karãrakoùe 4 tàlasya pallave 5 payodhare ca mediø . aya mauùñhàdirapi tatràrthe .

#<vaõóa># triø vaói--ac . 1 akçtodvàhe 2 hastàdyaïgavikale (veüóe) 3 anàvçtameóhre hemacaø 4 pàü÷ulàyàü striyàü strã mediø .

#<vaõóàla># puø vaói--àlac . 1 ÷årayuddhe 2 naukàyàü khanitre ca mediø .

#<vat># avyaø và--óati . sàdç÷ye amaraþ vatipratyayànto'pyatràrthe avyaø ràjavata ÷ådravat ityàdi .

#<vata># avyaø vana--kta . 1 khede 2 anukampàyàm 3 harùe 4 vismaye 5 àmantraõe ca amaraþ .

#<vataüsa># puø ava + tansa--gha¤ avàllopaþ . 1 karõabhåpaõabhede 2 ÷ekhare 3 ÷irobhåùaõe mediø 4 bhåùaõamàtre ca .

#<vataõóa># puø ava + taói--ac avàllopaþ . munibhede uõàdiø .

#<vatokà># strã avagataü tokaü yasyàþ pràø baø avàllopaþ . apatyahãnàyàü strivàm amaraþ .

#<vatsa># naø vasa--sa . 1 vakùaþsthale amaraþ . 2 gavàdi÷i÷au dvivaø . 3 vatsare puø amaraþ . 4 candravaü÷e ràjabhede ca puø .

#<vatsaka># naø vatsa iva idàrthe kan . 1 puùpakàsãse ràjaniø 2 kuñaje amaraþ . 3 indrayave ca ràjaniø .

#<vatsakavãja># naø vatsakasya kuñajasya vãjam . indrayave ràjani0

#<vatsatara># puüstrãø kùudraþ vatsaþ alpatve tarap . 1 kùudravatse apràptadamanakàle gavàdau amaraþ striyàü ïãp . vatsatarã

#<vatsanàbha># puø vatsàn pa÷u÷i÷ån nabhyati hinasti nabhaaõ vatsasya nàmiràkàre'styasya ac và . sthàvare viùabhede amaraþ . tallakùaõàdi bhàvapraø uktaü yathà
     sindhuvàrasadçkpatrovatsanàbhyàkçtistathà . yat pàr÷vena tarorvçddhirvatsanàbhaþ sa bhàùitaþ . tasya sàmànya guõà yathà . %<viùaü pràõaharaü proktaü vyavàyi ca vikà÷i ca . àgneya vàtakaphahçdyogavàhi madàvaham>% . vyavàyi sakalakàyavyàpanapårvakapàkagamana÷ãlam . vikà÷i ojasaþ÷oùaõapårbakaü sandhibandha÷ithilãkaraõa÷ãlam . àgneyam adhikàgnyaü÷aü yogavàhi saüsargaguõagràhakam madàvahaü tamoguõàdhikyena buddhividhyaüsakam . %<tadeva yuktiyuktam tu pràõadàyi rasàyanam . yogavàhi tridoùaghnaü vçühaõaü vãryavardhanam . ye durguõà viùe'÷uddhe te syurhãnà vi÷odhanàt . tasmàdviùaü prayogeùu ÷odhayitvà prayojayet>% bhàvapraø .

#<vatsapattana># naø vatsasya vatsaràjasya pattanam . uttarade÷asthàyàü kau÷àmbyàü nagaryàm hemacaø .

#<vatsapàla># puø vatsàn pàlayati pàla--aõ . 1 ÷rãkçùõe 2 baladeve ca .

#<vatsara># puø vasa--saran . dvàda÷amàsàtmake kàle abda÷abde dç÷yam .

#<vatsaràja># puø candravaü÷ye nçpabhede . %<vatsaràjacaritam>% ratnà0

#<vatsaràntaka># puø vatsarasyàntaü karoti anta + õic--õvul . phàlgunamàse ràjaniø vatsarasya caitràdikatvàt phàlagunasya tadantakàlatvàttathàtvam .

#<vatsala># triø vatsaü làti là--ka . 1 snehayukte 2 vàtsalye rase puø 3 tadvati triø 4 viùõau puø viùõusaø .

#<vatsàkùã># strã vatsvasyàkùãvàkùi asya ùacsamàø . goóumbàyàm (gomaka) jañàø .

#<vatsàdanã># strã vatsairadyate priyatvena ada--lyuñ ïãp . 1 guóåcyàm amaraþ . vatsaþ adanamasya . 2 vçke puüstrãø ràjaniø striyàü ïãù .

#<vada># nutau abhivàdane sakaø bhvàø àø señ idit . vandate avandiùña .

#<vada># vàkye sande÷e ca bhvàø ubhaø sakaø señ . vadati te avàdãt avadiùña . j¤ànayatràdàvàtmanepadãtyanye .

#<vada># vàci bhvàø paraø sakaø señ yajàø . vadati avàdãt uvàda ådatuþ uditaþ . bhàsane upasàntvate àtmaø ÷àstre vàdate bhàsamàno vadatãtyarthaþ bhçtyànupavadate sàntayatãtyarthaþ . j¤ànàdyupàdhau ca àtmaø . tatra j¤àne ÷àstre vadate . yatre kùetre vadate . vimatau kùetre vivadante . upacchandane upavadate pràrthayate ityarthaþ siø kauø . vyaktavàcàü sambhåyoccàraõe àtmaø pravadante vipràþ . ati + maryàdàtikrameõoktau paø ativadati . anu + uktasya paryàyàntareõa kathane anuvàdaþ akarmakàt vyaktavàcàmanuvàde tu àtmaø anuvadate kañhaþpralàpasya siø kauø avyaktavàci tu paø anuvadati vãõà sakarmakàttu paraø uktamanuvadati . viruddhoktau vyaktàyàü vàci và àtmaø vipravadante nti vaidyàþ .
     apa + nindàyàm . apavàdaþ . vi÷eùavidhàne ca apavàdaþ vi÷eùavidhiþ
     pari + nindàtràü mithyàdåùaõe ca paraø . parivadati varivàdaþ .
     prati + viruddhatayoktau paraø prativadati prativàdaþ prativàdã pratyuttaroktau ca . vi + viruddhoktau pakùapratipakùagrahaõenoktau àtmaø vivadante paõóitàþ vàdiprativàdina÷ca .

#<vada># vàci sande÷e ca sakaø curàø ubhaø señ . vàdayati te avãvadat . abhi + praõàme .

#<vada># triø vadati vada--ac . vaktari amaraþ .

#<vadana># naø udyate'nena vada--karaõe lyuñ . 1 mukhe amaraþ . 2 vacanendriye bhàve lyuñ . 2 kathane naø .

#<vadà(da)nya># puø vada--anya pçùoø và dãrghaþ . bhåridàna÷ãle amaraþ .

#<vadàma># naø vada--àman . (vàdàma) vàtàde phalabhede bhàvapraø . %<vàtàdo vàtavairo syànnetropamaphalastathà . vàtàdaþ uùõaþ susnigdho vàtaghnaþ ÷ukrakçdguruþ . vàtàdamajjà madhuro vçùyaþ pittànilàpahaþ . snigdhoùõaþ kaphahçt ÷reùñho raktapittavikàriõàm>% bhàvapraø .

#<vadàla># puüstrãø vada--àla . pàñhonamatsye (voyàla) trikàø striyàü ïãù . svàrthe ka tatràrthe .

#<vadàvada># puø atyantaü vadati vada--ac niø . bahuvaktari amaraþ .

#<vadhå># strã uhyate pitçgehàt patigçhaü vaha--å dhukac . 1 bhàryàyàm 2 navoóhàyàü 3 putrajàyàyàm amaraþ . 4 ÷añhyà¤ca mediø . asya oùñyàditvamityanye

#<vadhåjana># puø karmaø . nàrãjane trikàø .

#<vadhåñã># strã alpà vadhåþ ñã . alpavayaskàyàm gàryàü %<gopavadhåñã dukåleti>% bhàùàpariø .

#<vana># sevane sakaø ÷abde akaø bhvàø paraø señ . vanati avànãt avanãt vavanatuþ .

#<vana># vyàpàre bhvàø paraø sakaø señ . vanati avànãt avanãt . jvalàø vanaþ vànaþ . ghañàø vanayati .

#<vana># yàcane dvikaø tanàø àø señ ktvà veñ . vanute avaniùña .

#<vana># upakàre upatàpe ca sakaø ÷abde akaø và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø señ . vànayati te vanati . avãvanat ta . avanãt avànãt .

#<vana># naø strã vana--ac . 1 vçkùasamudàyàtmake araõye amaraþ strotve ïãù . %<suvanã sampraùadatpikàpi kà>% naiùaø . 2 jale 3 nivàse 4 àlaye ca mediø . 5 prastaraõe hemacaø .

#<vanakadalã># strã 7 taø . kàùñhakadalyàm ràjaniø .

#<vanakanda># puø vanajàtaþ kandaþ . araõyajàte ÷åraõe ràjani0

#<vanakàrpàsã># strã vanodbhavà kàrpàsã . (vanakàpàsa) kùupabhede ratnamàø .

@<[Page 4845b]>@
#<vanakoli># puø vanodbhavaþ koliþ . (vamakula) vçkùe .

#<vanacandana># naø vanajàtaü candanam ÷àø kaø . 1 agurucandane 2 devadàruõi ca vi÷vaþ .

#<vanacandrikà># strã vane candrikeva . mallikàyàm ràjaniø .

#<vanacampaka># puø 7 taø . (vanacàüpà) campakabhede ràjaniø .

#<vanacchàga># puø vane jàta÷chàgaþ . (vanachàgala) 1 chàgabhede ràjaniø . vane chàga iva . 2 ÷åkare puüstrãø ÷abdamàø striyàü ïãù .

#<vanaja># naø vane jale'raõye và jàyate jana--óa . 1 padme 2 mustakabhede 3 vana÷åraõe puø ràjaniø 4 gaje vi÷vaþ . 5 a÷vagandhàyàü 6 gandhapattràyàü 7 vanakàrpàsyàü 8 vanopodakyàm 9 mi÷reyàyàü 10 aindre strã ràjaniø . 11 mudraparõyàü ca strã mediø . 12 vanajàtamàtre triø .

#<vanatikta># puø vaneùu vanajàteùu madhye tiktaþ . 1 harãtakyàm ÷abdamàø . 2 pàñhàyàü (àkanàdi) ca strã ratnamàø . svàrthe ka tatraiva amaraþ .

#<vanadãpa># puø vanasya dopa iva . vanacampake ràjaniø .

#<vanapallava># puø vanamiva nivióa pallavo'sya . ÷obhà¤jane jañàø .

#<vanapuùpà># strã vanamiva sahata puùpaü yasyàþ . ÷atapuùpàyàm ràjaniø .

#<vanapåraka># puø pårakaþ vãjapårakaþ pårvapadalopaþ vanodbhavaþ pårakaþ . vanavãjapåjare ràjaniø .

#<vanapriya># puüstrãø vanaü vanasthaü prãõàti prã--ka . 1 kokile strã mediø striyàü yopadhatvàt ñàp 2 araõyapriyamàtre triø . 3 tvace naø ràjaniø .

#<vanabhuja># puø vanaü bhuïkte bhuja--kvip . 1 çùabhe 2 tannàmauùadhe ÷abdacaø .

#<vanamakùikà># strã vanodbhavà makùikà . daü÷e kãñabhede (óàü÷a) amaraþ .

#<vanamallã># strã vanodbhavà mallã . araõyamallikàyàm ÷abdaraø .

#<vanamàlà># strã %<àjànulambinã màlà sarvartukusumojjvalà . madhye sthålakadambàdyà vanamàleti kãrtità>% ityuktàyàü màlàyàm .

#<vanamàlin># puø vanamàlà'styasya ini . 1 ÷rãkçùõe amaraþ 2 vàràhãlatàyàm strã mediø ïãp 3 dvàrakàpuryàü strã trikàø .

#<vanamudga># puø vanodbhavaþ mudgaþ . 1 mudgabhede (mugàni) amaraþ . 2 mudgaparõyàü strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<vanamårdhajà># strã vanasya mårdhajaü ÷çïgamivàstyasyàþ ac . (kàkaóà÷iïgà) karkaña÷çïgàm ràjaniø .

#<vanamocà># strã vanodbhavà mocà . kàùñhakadalyàm ràjaniø .

@<[Page 4846a]>@
#<vanalakùmã># strã vanasya lakùmãriva tadadhiùñhànatvàt . kadalyàma ràjaniø .

#<vanavarvara># puø vanodbhavaþ varvaraþ . kçùõàrjake . (vanavàvui) vçkùe ràjaniø .

#<vanavàsin># puø vanaü vàsayati surabhãkaroti vàsi--õini . 1 muùkakavçkùe 2 vàràhãkande 3 ÷àlmalãkande 4 nãlamahiùakande 5 çùabhanàmauùadhe ca ràjaniø . vane vasati vasa--õini . 6 vanavàsakartari triø striyàü ïãù .

#<vanavãja># puø vãjo vãjapårakaþ uttarapadalopaþ 7 taø . vanavãjapåre ràjaniø .

#<vanavçntàkã># strã vanasya vçntàkã vàrtàkã . vçhatyàm ràjaniø .

#<vanavrãhi># puø vanasya vrãhiþ. nãvàre (uóidhàna) hemacaø .

#<vana÷åkarã># strã vanasya ÷åkarãva ràmagatvàt . 1 kapikacchvàm ràjaniø . 7 taø . 2 vanavaràhe puø 3 vana÷åkarayoùiti strã .

#<vana÷çïgàña># puø vanasya ÷çïàña iva kaõñakàvçtatvàt . gokùure amaraþ . svàrthe ka . tatraivàrthe .

#<vana÷obhana># naø vanaü jalaü ÷obhayati ÷ubha--õica õvu . padme ÷abdacaø .

#<vanasaïkaña># puø sam + kaña--ac 6 taø . masåre ÷abdacaø .

#<vanasarojinã># strã vanasya sarojinã padminãva ÷obhàkara tvàt . vanakàrpàsyàm ÷abdaraø .

#<vanaspati># puø vanasya patiþ niø suñ . puùpaü vinà jàyamànaphale 1 a÷vatthàdau vçkùe amaraþ . 2 vçkùamàtre mediø .

#<vanahàsa># puø vanasya hàsa iva prakà÷akatvàt . kà÷atçõe ràjaniø .

#<vanàkhu># puø vane àkhuriva . ÷a÷ake trikàø .

#<vanàkhuka># puø ava + nakha--uka¤ avàllopaþ . mudge trikàø .

#<vanàñu># puø vanamañati aña--un . 1 varvaõàyàü nãlamakùikàyà¤ca ÷abdacaø . 2 apànade÷e ujjvaø .

#<vanàmala># puø vanasyàmala àmalaka iva . karamarde ÷abdamàø .

#<vanàmra># puø vanasya àmra ivaþ ko÷àmre ràjaniø .

#<vanàyu># puø vana--àyuc . pra÷astaghoñakodbhavade÷abhede (àrava) ràjaniø .

#<vanàyuja># puø vanàyude÷e jàyate jana--óa . pra÷astaghoñake (àravi) ÷abdaraø .

#<vanàriùñà># strã vanasya na riùñaü yasyàþ . vanaharidràyàm ràjaniø .

#<vanàlikà># strã vanamalati måùayati ala--õvul . hasti÷uõóãlatàyàm hàràø .

#<vani># puø vana--in . 1 agnau siø kauø 2 rà÷au ujjvalaø . 3 yàcane puø 4 yàcake triø .

#<vanità># strã vana--yàcane karmaõi bàø ita . 1 yoùiti 2 anuraktàyàü striyà¤ca mediø .

@<[Page 4846b]>@
#<vanin># puø vanam à÷rayatayà'styasya ini . vànaprasthà÷ramayukte

#<vaniùõu># triø vana--iùõuc . yàcake .

#<vanãpaka># vanãyaka + pçùoø yasya paþ . yàcake ujjvalaø . %<kçpaõa iva navanãpakopasevitaparvataþ ÷leùàt>% pamadhyatà ca

#<vanãyaka># strã vana--in àtmano vaniü yàcanamicchati kyac õvul . yàcake amaraþ pçùoø yalopaþ . vanãko'pyatra sàrasundarã .

#<vanekùudrà># strã 7 taø aluksaø . kara¤je ratnamàø .

#<vanecara># triø vane carati cara--ña aluksaø . araõyacàriõi vyàdhàdau striyàü ïãp .

#<vanesarja># puø sçjati--sçja--ac 7 taø aluksaø . asanavçkùe ratnamàø .

#<vanodbhavà># strã vana eva udbhavati ud + bhå--ac 7 taø . 1 vanakàrpàsyàm ratnamàø 2 vanajàte triø .

#<vanaukas># puø vanameva okaþ sthànaü yasya . 1 vànare amaraþ . 2 vanavàsini triø .

#<vanca># pratàraõe bhvàø paraø sakaø señ ktvà veñ . va¤cati ava¤cãt

#<vandana># naø vadi--lyuñ . 1 stavane 2 praõàme ca . yuc . vandanàpyatra strã . 3 vadane naø ÷abdacaø .

#<vandanãya># triø vadi--anãyar . 1 namanãye 2 stavanãye ca 3 pãtabhçïgaràje puø ràjaniø . 4 gorocanàyàü strã trikàø .

#<vandà># strã vadi--karmaõi gha¤ . (paragàchà) latàbhede amaraþ 2 bhikùukyàü 3 latàbhede ca mediø .

#<vandàkà># strã vadi--àkan . vandàyàm haññacaø . gauràø ïãù tatràrthe strã ÷abdaraø . tatràrthe puø bhàvapraø %<vandàkaþ syàddhimastiktaþ kaùàyo madhure rase . maïgalyaþ kaphavàtàsrarakùovraõaviùàpahaþ>% .

#<vandàru># triø vadi--àru . vandana÷ãle ÷abdaraø .

#<vandi(ndã)># strã vadi--in và ïãp . 1 kàràbaddhamanuùyàdau (kaedã) ÷abdaraø 2 bandane 3 stutau ca . 4 sopànake uõàø .

#<vandigràha># puø vandimiva--gçhõàti graha--õa . balàvaùñambhena ghàtake (óàkàita) mitàø . %<vandigràhàüstathà vàjiku¤jaràõàü ca hàriõaþ>% manuþ .

#<vandipàñha># puø 6 taø . stutigranthe trikàø .

#<vandin># puø vandate stauti vadi--õini . ràjàdeþ 1 stutipàñhake amaraþ .

#<vandya># triø vadi yat . 1 vandanãye . 2 gorocanàyàm strã bhàvapraø 3 vandàyàü ÷abdacaø .

#<vandra># naø vanda--ran . kalyàõe siø kauø . 2 påjake triø uõàdi0

#<vanya># naø vane bhavaþ yat . 1 tvace (dàracini) ràjaniø . 2 vana÷åraõe 3 vàràhãkande 4 devanale puø ràjaniø . 5 vanajàtamàtre triø . 6 mudgaparõyàü 7 gopàlakarkañyàü 8 gu¤jàyàü 9 mi÷reyàyàü 10 bhadramustàyàü 11 nandhapatràyàü strã ràjaniø . vanànàmaraõyànàü jalànàü và samåhaþ yat . 13 jalasamåhe 14 vanasamåhe ca strã mediø .

#<vapa># vãjavapane tantuvayane muõóane ca sakaø bhvàø ubhaø aniñ yajàø . vapati te avàpsãt avapta uvàpa åpatuþ . óvit uptrimaþ . pitràdipiõóadàne %<piõóanirvapanaü caret>% smçtiþ .

#<vapana># naø vapa--lyuñ . 1 ke÷amuõóane 2 vãjàdhàne 3 tantvàdhàne ca mediø . %<prayàge bhàskarakùetre pitçmàtçviyogataþ . àdhàne somapàne ca vapanaü pa¤casu smçtam>% pràø taø .

#<vapanã># strã upyate'nayà atra và vapa--lyuñ ïãp . 1 nàpitàstre 2 tantu÷àlàyàü (tàntavara) hemacaø 2 tantuvayanayantrabhede (màku) ca .

#<vapà># strã vapa--ac . 1 medasi (caravi) %<vapàyà haviùaþ>% iti ÷rutiþ . 3 chidre ca amaraþ .

#<vapuna># puø vapa--unac . devatàyàü ÷abdaraø .

#<vapuùà># strã vapa--và uùan . havuùàyàm bhàvapraø .

#<vapuùñamà># strã ati÷ayena vapuþ pra÷astàkçtiþ tamap ùatvam . 1 padmacàriõyàm latàyàm jañàø . 2 kà÷ãpatikanyàyàü 3 janamejayapatnyàü ca .

#<vapus># naø upyante dehàntarabhogasàdhanavãjãbhåtàni kamàõyatra vapa--usi . 1 ÷arãre amaraþ . 2 pra÷astàkàre ca mediø .

#<vaptç># puø vapa--tçc . 1 janake 2 kçùãvale ca mediø 3 vãjàdivàpake triø .

#<vapra># puünaø upyate'tra ran . 1 durganagaràdau parikhàyà uddhçtamçttikàståpe amaraþ . 2 kùetre 3 reõau 4 tañe mediø . 5 sãsake naø hemacaø . 6 janake 7 pràcãre puø vi÷vaþ . 8 prajàpatau ca puø saükùiptasàø . 9 ma¤jiùñhàyàü strã ràjaniø .

#<vapri># puø vapa--ri 1 kùetre kedàre siø kauø . 2 durgatau 3 samudre ca saükùiptasàø .

#<vabhra># gatau bhvàø paraø sakaø señ . vabhrati avabhrãt .

#<vama># udgàre bhvàø paraø sakaø señ . vamati avamãt . ñvit vamathuþ . jvalàø vamaþ vàmaþ . vamayati vàmayati upasçùñasya nityaü hrasvaþ . phaõàø vematuþ vavamatuþ . udit vamitvà vàntvà vàntaþ .

@<[Page 4847b]>@
#<vamathu># puø vama--athuc . vamane udgiraõe amarakoùaþ .

#<vamana># naø vama lyuñ . 1 mardane 2 chardane mediø 3 àhutau vi÷vaþ 4 niþsàraõe ca %<svargàbhiùyandavamanam>% kumàraþ . 5 ÷aro puø . 6 jalaukàyàü strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<vami># strã vama--in . 1 chardau chardi÷abde 2980 pçø dç÷yam . 2 agnau puø mediø 3 dhårte triø ÷abdaraø .

#<vamita># puø vama õic kta . kçtodgàre .

#<vaya># gatau bhvàø àø sakaø señ . vayate avayiùña . avayi(óhva)dhvam .

#<vayas># naø aja--asun vãmàvaþ . 1 vihage 2 vàlyàdyavasthàyàm amaraþ %<vayo'tipàtodgatavàteti>% naiùaø . 3 yauvane ca vi÷vaþ .

#<vaya(yaþ)stha># puüstrãø vayasi yauvane tiùñhati sthà--ka kharpare ÷ari và visargalopaþ . 1 taruõe 2 vibhãtakyàü strã amaraþ . %<vayasthà nàgaràsaïgàt>% vaidyakam . 3 àmalakyàü 4 harãtakyàü 5 somavallaryàü strã amaraþ . 6 guóåcyàü 7 såkùmailàyàü 8 kàkolyàm 9 àlau strã mediø . 10 ÷àlmalau strã hemacaø . 11 kùãrakàkolyàm bhàvapraø 12 atyalpaparõyàü matsyàkùyàü 14 yuvatau ca strã ràjaniø .

#<vayasya># puø vayasà tulyaþ yat . 1 samànavayaske amaraþ . 2 sakhyàü strã amaraþ .

#<vayuna># naø vaya--unan . 1 j¤àne bhàgaø 10 . 80 ÷rãdharaþ . 2 devàgàre trikàø . devàgàre puø uõàsåø .

#<vayodhasa># puø vayo yauvanaü dhatte dhà--asun . taruõe uõàø .

#<vayoraïga># naø vayasà raïamiva . lãsake ràjani .

#<vara># ãpse adaø cuø ubhaø sakaø señ . varayati te avavarat ta .

#<vara># naø vriyate vç--karmaõi ap vari--ac và . 1 kuïkume 2 manàgabhãùñe amaraþ %<varaü pràõàn parityakùye>% iti tantram . màve ap ac và . 3 icchàyàm 4 yàcane 5 àvaraõe 6 veùñane ca . vç--karmaõi ap . 7 abhãùñe 8 ÷reùñhe ca triø amaraþ . 9 jàre 10 jàmàtari ÷abdaraø 11 guggulau ÷abdacaø 12 patyau ca puø hemacaø . %<tapobhiriùyate yastu devebhyaþ sa varomataþ>% ityukte 13 padàrthe .

#<varaka># puø vç--vun . 1 vanamudge hemacaø 2 parpañe 3 tçõadhànyabhede (cãnà) ca ràjaniø . 4 potàcchàdanavastre naø hàràø .

#<varacandana># naø karmaø . 1 kàlãye 2 devadàruõi ca mediø .

#<varaña># naø vç--añan . 1 kundapuùpe ÷abdaraø . 2 kãñamede (volatà) 2 hase puüstrãø mediø . striyàm ajàdiø ñàp amaraþ . ïãù mediø . 4 kusumbhavãje bhàvapraø . sà ca 5 gandholyàü mediø .

#<varaõa># naø vç--lyuñ . kanyàdidànàya jàmàtràderabhyarthanànukåle 1 vyàpàrabhede 2 veùñane mediø . çtvigàdeþ kriyàsu niyonàya 3 påjanàdau 5 uùñre puüstrãø hàràø . 6 pràkàre 7 varuõavçkùe ca . (sàüko) khyàte 8 padàrthe ca 9 kà÷ãsthe nadãbhede strã ÷abdaraø . varuõa÷abde dç÷yam .

#<varaõóa># puø vç--aõóac (vayasaphoóà) 1 mukharogabhede màtaïga yuddhàrthe madhyavedau ca mediø .

#<varaõóaka># puünaø vç--aõóac saüj¤àyàü ka . 1 varaõóa÷abdàrthe 2 vartule mediø . 3 bhittau hemacaø . 4 vi÷àle 5 kçpaõe 6 bhãte ca triø ÷abdaraø .

#<varaõóàlu># puø varaõóa ivàluþ . eraõóavçkùe trikàø .

#<varatikta># puø varaþ ÷reùñhastikto raso yasya . kuñajavçkùe ràjaniø . 2 pàñhàyàm (àkanàdi) strã ràjaniø svàrthe ka tatraiva .

#<varatrà># strã vç--atrac . hastikakùastharajjau amaraþ .

#<varatvaca># puø varà tvacà yasya . 1 nimbavçkùe ratnamàø . 2 ÷reùñhatvagyute triø .

#<varada># triø varaü dadàti dà--ka . 1 abhãùñadàtari amaraþ . 2 prasanne ca mediø 3 taccihnasåcake hastàdivinyàsaråpe mudràbhede naø %<abhayaü varada¤caiva>% ÷yàmàdhyànam . 4 kanyàyàm strã mediø . 5 a÷vagandhàyàm strã bhàvapraø 6 àdityabhaktàyàü strã ràjaniø 7 durgàyà¤ca strã .

#<varadàcaturthã># strã màgha÷uklacaturthyàm . tàmadhikçtya %<caturthã varadà nàma tasyàü gaurã supåjità>% tiø taø bhaviùyapuø .

#<varadàtu># puø dà--tun 6 taø . bhåmãsahe vçkùe ràjaniø .

#<varaparõa># puø varàõi parõàõyasya . kùãraka¤cu kãvçkùe ratnamàø .

#<varapradà># strã varaü pradadàti dà--ka . lopàmudràyàü hesacaø . 2 varapradàtari triø .

#<varaphala># puø varaü phalamasya . 1 nàrikele vçkùe ÷abdacaø . karmaø . 2 ÷reùñhe phale naø .

#<varamukhã># strã varaü mukhaü yasyàþ ïãp . reõukànàmagandhadravye ÷abdacaø .

#<varam># avyaø vç--amu . ãùadabhiùñe mediø .

#<varambarà># strã varaü bçõoti vç--khuc mum . (càkuliyà) 1 cakraparõyàm ÷abdacaø . 2 patimbaràyàü kanyàyà¤ca .

#<vararuci># triø varà ruciyesya . 1 ÷reùñhaprãtiyute . 2 pàõinisåtravàrtikakàre kàtyàyanamuno trikàø . 3 vikramàdityasabhàsthe paõóitabhede ca . navaratna÷abde 3992 pçø dç÷yama .

#<varala># puø vç--alac . 1 varañe trikàø 2 kãñabhede ÷abdamàø striyàü gauràø ïãù varañàyà strã jañàø ajàø ñàp .

#<varalabdha># puø varaþ utkarùaþ puùpeùu labdho yena paraniø . 1 campake trikàø 2 pràptavare triø .

#<varavarõinã># strã varaþ ÷reùñho varõaþ pra÷aüsà'styasyàþ iti . uttamastriyàm amaraþ . 2 làkùàyàü 3 haridràyàü 4 rocanàyàü 5 phalinyàü 6 sàdhvyàü striyàü mediø . 7 gauryàü 8 lakùmyàü 9 pàrvatyàü ca ÷abdaraø .

#<varavàhlãka># naø karmaø . kuïkume amaraþ .

#<varà># strã vç--ac . haritakyàmalakãvayasthàråpe phalatrike mediø . 2 reõukànàsagandhadravye ÷abdacaø . 3 muóåcyàm 4 medàyàü 5 bràhmyàm 6 vióaïge 7 pàñhàyàm 8 haridràyà¤ca ràjaniø .

#<varàka># puø vç--ùàkan . 1 ÷ive mediø . 2 yuddhe naø hemacaø . 3 avare triø ÷abdaraø . 4 ÷ocanãye ca triø mediø khiyàü ïãù .

#<varàïga># naø karmaø . 1 mastake . vriyate àvriyate gupyate vçap . 2 guhye amaraþ . 3 yonau 4 guóatvaci ca trikàø . 6 baø . 5 gaje puüstrãø trikàø striyàü ïãù 6 viùõau viùõusaø . 7 kàmadeve ca puø . 8 ÷reùñhàvayavayukte triø . 8 haridràyàm strã ràjaniø . gauràø ïãù . saüj¤àyàü kan . guóatvaci (dàràcani) naø amaraþ .

#<varàïgin># puø varàïgamastyasyà ini . 1 amlavetase ratnamàø . 2 ÷reùñhàïgayute triø striyàü ïãp .

#<varàña># puø varamalpamañati aña--aõ . 1 kaparde ràjaniø . 2 rajjau ca puø ratnakoø . svàrthe ka . tatràrthe %<varàñakànàü da÷akadvayaü yat>% lãlàø aña--õvul . varàñaka padmavãjàdhàre koùe puø amaraþ .

#<varàñakarajas># puø varàñake iva rajo'tra . nàgake÷are vçkùe ÷abdamàø .

#<varàõa># puø vç--ànan . 1 indre trikàø . 2 varuõavçkùe ÷abdara0

#<varàdana># naø varairnçpairadyate ada--lyuñ . ràjàdane (piyàsàla) ÷abdacaø .

#<varàmra># puø varaþ àmra iva . karamarde ratnamàø .

#<varàroha># puø vara àroho madhyaü yasya . 1 hastini vi÷vaþ 2 pra÷astanitambavatyàü striyàü strã amaraþ .

#<varàlikà># strã varànàmàliryasyàü kap . durgàyàü trikàø .

#<varà÷i># puø varamàvaraõama÷nute a÷a--in . sthålavastre amaraþ .

@<[Page 4849a]>@
#<varàsana># naø varàya varaõãyàyàsyate kùipyate asa--lyuñ . 1 javàpuùpe ÷abdamàø . karmaø . 2 uttame àsane naø . varaü patimasyati asa--lyu . 3 ùióge jàre puø . varàn ÷reùñhànapi asyati dårãkaroti lyu . 4 dvàrapàle ca puø vi÷vaþ .

#<varàsi># puø varàyàvaraõàyàsyate asa--in . 1 sthålavastre 2 khaïgadhare ca dharaõiþ .

#<varàha># pustrãø varàya abhãùñhàya mustàdilàbhàya àhanti khanati bhåmim à + hana--óa . 1 ÷åkare amaraþ striyàü ïãù . 2 yaj¤avaràhàkhye bhagavato'vatàrabhede puø 3 parvatabhede 4 mustake 5 mànabhede mediø . 6 ÷i÷umàre 7 vàràhãkande puø ràjaniø 8 aùñàda÷advãpamadhye dvãpabhede ca .
     %<gandharvo varuõaþ saumyo varàhaþ kaïka eva ca . kumudasa kaseru÷ca nàgo bhadràrakastathà . candrendra malayàþ ÷aïkha yavàïgaka gabhastipàn . tàmràïgasa kumàrã ca tatra dvãpà da÷àùñabhiþ>% ÷abdamàø .

#<varàhakanda># puø varàhapriyaþ kandaþ ÷àø taø . svanàmakhyàte vçkùabhede ràjaniø .

#<varàhakàntà># strã varàhàõàü kàntà'bhãùñhà . varàhakande ÷abdaraø .

#<varàhakràntà># strã varàheõa krànteva . 1 lajjàlulatàyàm ÷abdacaø 2 vàràhyàü (càmaràlu) subhåtiþ .

#<varàhikà># strã varàho bhakùakatvenàstyasyàþ ñhan . kapikacchvàm ràjaniø .

#<varàhã># strã varàho bhakùakatvenàstyasyà ac gauràø ïãù . 1 bhadramustàyàm 2 varàhakande ca ràjaniø .

#<varivas># naø vç + vasun iñ ca . 1 påjane 2 dhane ca nighaõñuþ .

#<varivasi(syi)ta># triø varivaþ påjanaü karoti kyac--kta và nalopaþ . påjite amaraþ .

#<varivasyà># strã varivam + kçtyarthe kyac--bhàve a . 1 påjane 2 ÷u÷råùàyàm amaraþ .

#<variùñha># triø ati÷ayena uruþ iùñhan varàde÷aþ . 1 urutame 2 tittirivihage puüstrãø striyàü ïãù 3 nàgaraïgavçkùe puø ra janiø . 4 tàmre naø amaraþ . 5 marice naø mediø 6 vatse ajayaþ . 7 àdityabhaktàyàü strã ràjaniø .

#<varã># strã varã ÷atàvarã pårvapadalopaþ . 1 ÷atàvaryàm amaraþ 2 såryapatnyà¤ca trikàø .

#<varãyas># triø ati÷ayena uruþ ÷reùñhaþ ãya¤cat varàde÷aþ . 1 urutame viùkandhàdiùu madhye 2 aùñàda÷e yogabhede puø jyoø taø .

#<varã(lã)varh># puø vçdha--yaó--luk ac pçùoø rakha và laþ . vçùabhe amaraþ .

@<[Page 4849b]>@
#<varuña># puüstrãø mlecchajàtivi÷eùe striyàü ïãù . %<pulindà nàhalà niùñyàþ ÷avarà varuñà bhañàþ . màlàþ bhillàþ kiràtà÷ca sarve'pi mlecchajàtaya>% hemacaø .

#<varuóa># puø vç--uóan . antyajajàtibhede striyàü ïãù . %<rajaka÷carmakàra÷ca nañovaruóa eva ca>% manuþ .

#<varuõa># puø vç--unan . pa÷cimà÷àpatau 1 jale÷e svanàmakhyàte devabhede amaraþ . 2 jale mediø 3 sårye ca vi÷vaþ . 5 dvãpabhede varàha÷abde dç÷yam . 6 kà÷ãsthe nadãbhede strã . kà÷ãsthanadãbhedasyotpattyàdikaü vàmanapuø 3 aø uktaü yathà %<prayàge vasate nityaü yoga÷àyã tu vi÷rutaþ . caraõàddakùiõàttasya viniryàtà saridvarà . vi÷rutà varu(ra)õetyerva sarvapàpaharà ÷ubhà . savyàt pàdàt dvitãyà ca asirityeva vi÷rutà . te ubhe ca sarit÷reùñhe lokapåjye babhåvatuþ . tayormadhye tu yo de÷astatkùetraü yoga÷àyinaþ . trailokyaprabhavaü tãrthaü sarvapàpapramocanam . na tàdç÷o'sti gagane na bhåmyàü na rasàtale . tatràsti nagarã puõyà khyàtà vàràõaso ÷ubhà>% . 7 svanàmakhyàtavçkùabhede puø amaraþ %<varuõaþ pittalo bhedã ÷leùmakçcchrà÷mamàrutàn . nihanti gulmavàtàsra krimãü÷cãùõo'gnidopanaþ . kaùàyo madhurastiktaþ kañukto råkùako laghuþ>% bhàvapraø .

#<varuõàtmajà># strã varuõasya jalasyàtmajeva janyatvàt . jalabhave madye amaraþ .

#<varuõànã># strã varuõasya patnã ïãù ànuk ca . varuõapatnyàm jañàø .

#<varutra># naø vç--utra . uttarãyavastre siø kau0

#<varåtha># naø vç--åthan . tanutràõe hemacaø 2 carmaõi mediø . 3 rathaguptisthàne paraprahàrarakùàrthamàvçte sthàne puø amaraþ .

#<varåthinã># strã varåtho'styasyàþ ini . senàyàm amaraþ .

#<vareõya># naø vç--enya . 1 kuïkume ràjaniø 2 pradhàne 3 pràrthanãye ca triø amaraþ .

#<varendrã># strã gauóade÷e trikàø . sàbhijamo'sya aõ . vàrendra viprabhede .

#<varoña># naø varàõyuñàni dalànyasya . maruvakapuùpe amaraþ .

#<varola># puüstrãø vç--ola . varañe kãñabhede trikàø . striyàü ïãùa

#<varkara># puø vçka--aran . 1 taruõapa÷au amaraþ 2 meùa÷àvake bharataþ 3 chàgamàtre puüstrãø striyàü ïãù 4 parihàse medi0

#<varga># puø vçja--gha¤ . 1 sajàtãyasamåhe amaraþ . yathà manuùyavargaþ pa÷uvargaþ . samànadharmibhiþ pràõyapràõibhiþ kçte 2 saüghe ca yathà kavargaþ cavargaþ . atra katvalatvàdinà vijàtãyatve'pi sthànasàmyamasti . 3 granthaparicchede yathà svargavargaþ pàtàlavargaþ . 4 aïka÷àstrokte samànàïkadvayasya paramparaguõane yathà dvikasya catvàri, trikasya nava, catuùkasya ùoóa÷a ityàdi . %<sthàpyo'ntyavargaþ>% %<vargaü målaü padaü kçtim>% iti ca lãlàø . vçja--gha¤ . 5 tyàge . grantha paricchedà÷ca bahuvidhàþ yathà %<sargovargapalicchedodghàtàdhyàyàïkasaügrahàþ . ucchvàsaþ parivarta÷ca pañalaþ kàõóamastriyàm . sthànaü prakaraõaü parvàhõika¤ca granthasandhayaþ>% trikàø .

#<vargaprakçti># vãjagaõitokte gaõanàprakàrabhede tatra dç÷yam .

#<vargamåla># naø varmasya samadvighàtàtmakakçteþ målam . aïka÷àstraprasiddhaü samàïkadvayena hatàïkamaïkyàyàþ yanmålaü ghàtasàdhanaü tatra . yathà ùoóa÷ànàü catvàri navànàü trayaþ caturõàü dvau ityàdi .

#<vargottama># puø vargeùu ùañsu kùetràdiùu uttamaþ mavàü÷aþ . %<caràõàü prathame càü÷e sthiràõàü pa¤came tathà . hyàtmakànà¤ca navame vargottama iti smçtaþ>% iti jyotiùokte triü÷àü÷akàtmakarà÷ernavàü÷abhede .

#<varca># dãptau bhvàø àtmaø akaø señ . varcate avarciùña .

#<varcas># naø varca--asuna . 1 råpe 2 ÷ukre 3 tejasi 4 viùñhàyà¤ca mediø . 5 candraputre puø %<rohiõyàmabhavadvarcà varcambã yena candramà>% vahnipuø . svàrthe ka . viùñhàyàm amaraþ .

#<varcasvin># triø varcas + astyarthe vini . tejasvini striyàü ïãp .

#<varjana># naø vçja lyuñ . 1 tyàge 2 hiüsàyàü ca 3 màraõe medi0

#<varõa># stutau vistàre ÷uklàdivarõakaraõe udyoge dãpane ca aduø cuø ubhaø sakaø seña . varõayati te avavarõat ta .

#<varõa># varõane cuø ubhaø sakaø señ . varõayati te avavarõat ta .

#<varõa># naø varõa--ac . 1 kuïkuma naø 2 svarõe 3 vrate 4 ÷uklàdiråpe 5 akàràdyakùare 6 bhede 7 gãtakrame 8 citre 9 tàlabhede 10 aïgaràge puø hemacaø . 11 gajacitrakambale puø amaraþ 12 ya÷asi 13 guõe 14 stutau puø mediø . bheda råpe akùare puø naø mediø . 15 bràhmaõàdijàtau puø amaraþ . %<càturvarõyaü mayà sçùñam>% gãtà . tatra vipràdivarõànàü sçùñiþ taddharmà÷ca manunà uktà yathà %<lokànàntu vivçddhyarthaü sukhabàhåråpàdataþ . bràhmaõaü kùattriyaü vai÷yaü ÷ådra¤ca niravartayat>% . %<musvavàhåråpajjànàü pçthak karmàõyakalpayat . adhyàpanamadhyayanaü yajanaü yàjanastathà>% %<bràhmaõo'mà mukhamàsãdbàhåràjanyaþ kçtaþ . årå tadasya yadvai÷yaþ padbhyàü ÷ådro ajàyata>% yajuø 31 11 teùàü bràhmaõasya ÷raiùñhye kàraõaü manunoktaü yathà %<årdhyanàbhermedhyataraþ puruùaþ parikãrtitaþ . tasmànmedhyatamaü tvasya mukhamuktaü svayambhuvà . uttamàïgodbhavàt jyaiùñyàd brahmaõa÷caiva dhàraõàt . sarvasyaivàsya sargasya dharmato bràhmaõaþ prabhuþ>% varõadharmà÷ca jàtidharma÷abde 3105 pçø dç÷yàþ . tatra akùararåpavarõotpattikramaþ tatbhedà÷ca ÷abdàrtharatne'smàbhiruktà yathà atha varõotpattiprakàrastàvadabhidhãyate . cetanena j¤àtàrthavivakùayà tadbodhaka÷abdaniùpàdanàya preritamantaþkaraõaü målàdhàrasthitamanalaü càlayati taccàlita÷cànalaþ tatsthalasthànilacàlanàya prabhavati taccàlitena cànilena tatraiva såkùmaråpeõotpàditaþ ÷abdaþ parà vàgityabhicãyate . tatonàbhide÷aparyantaü calitena tena tadde÷a saüyogàdutpàditaþ ÷abdaþ pa÷yantãti vyavahriyate etadvayasya sçkùmasåkùmataratayà ã÷varayogimàtragamyatà nàsmadoya÷rutigãcaratà . tatastenaiva hçdayade÷aü parisaratà hçdayasaüyogena niùpàditaþ ÷abdo madhyetyucyate sà ca svakarõapidhànena dhvanyàtmakatayà såkùmaråpeõa kadàcidasyàkabhavi samadhigamyà . tatã mukhaparyantamàgacchatà tena kaõñhade÷aü pràpya àhatya mårdhànaü tatpratighàtena paràvçtya ca mukhavivare kaõñhàdiùu tattadaùñasthàneùu svàbhighàtenotpàditaþ ÷abdo vaisvarãtyucyate . taduktaü ÷ikùàyàm %<àtmà buddhyà sametyàrthàn mano yuïkte vivakùayà . manaþ kàyàgnimàhanti sa prerayati màrutam . sodãrõo mårghnyamihato vaktramàpadya màrutaþ . varõàn janayate teùàü vibhàgaþ pa¤cadhà mataþ . svarataþ kàlataþ sthànàt prayatnànupradànataþ>% iti . saüskàraråpeõa svagatànarthàn buddhyà buddhivçttyà sametya vivayãkçtyerthaþ . tathà . %<pràõàpànàntare devã vàgvai nityaü hi tiùñhati . sthàneùu vikçte vàyau kçtavarõaparigrahà . vaikharã vàk prayoktéõàü pràõavçttinivandhinã . kevalaü buddhuvrapàdànà kramaråpànupàtinã . pràõavçttimanukramya madhyamà vàk pravartate . avibhàgà tu pa÷yantã sarvataþ saühçtakramà . svaråpajyotirevàtaþ parà vàganapàyinãti>% bhàrate'pyuktam . atra pràõàpànàntare ityadhikaraõanide÷àdàkà÷asthàyità nityamityabhidhànàt yàvatpralayaparyantasthàyità pràõàpànàderapi tathaiva nityatvàbhyupagamàt . na tu kùaõikatà madhye utpattivinà÷akalpane goravàt ÷abdàrthayornityasambandhasvãkàràdanityena ÷abdena nityàrthamambandhasvãkàre'yuktatvàpatte÷ca . nityatve'pi teùàü vya¤jakasadbhàvàbhàvàbhyàü pratyayàpatyayàvityanyatra vistaraþ . sthàneùu kaõñhatàlvàdyaùñasthàneùu vàyau målàdhàrasthe vikçte vivakùàpreritamanoniyuktàmbisaükùobhàccalite ityarthaþ . kçtavarõaparigrahà varõabhàvàpannà, tacca sthàneùviti vyavahitenànvitam . pràõavçttinibandhinãtyanena vràõavçttervàyostattadde÷aparyantagamanamabhihitaü, kebalamityanena kaõñhatàlvàdisthànànapekùàbhihità . buddhyupàdànetyanena hçdayasthànagamanamuktaü buddherhçdayasthatvàt . sarvataþ sahçtakrametyanena hçdayasthànagamanànapekùàbhihità . avibhàgetyanena madhyamàyà vibhàgaråpavi÷eùasya karõapidhànenàpyavagamàt pa÷yantyàstu tadvyudàsaþ . anapàyinã svasthànàdacalità pràõàpànàntare målàdhàrasthiteti yàvat . ato yathàpradar÷itaü paràdãnàü vibhàgaü pratipàdayatãdaü mahàbhàratãyamalaü vistareõa .
     abhighàtasthànàni càùñavidhàni sàmànyato veditavyàni %<aùñau sthànàni varõànàmuraþ kaõñhaþ ÷irastathà . jihvàmåla¤ca dantà÷ca nàsikoùñhau ca tàlu ceti>% ÷ikùà kçdukteþ . varõà÷ca matabhedena triùaùñi÷catuþùaùñirvà ÷ikùàyàmabhihità veditavyàþ . yathà %<catuþùaùñistriùaùñivà varõàþ sambhavato matàþ . svarà viü÷atireka÷ca spar÷ànàü pa¤caviü÷atiþ . yàdaya÷ca smçtà hyaùñau catvà ra÷ca yamàþ smçtàþ . anusvàro visarga÷ca + kaüopau càpi parà÷ritau . duþspçùña÷ceti vij¤eyo ëkàraþ pluta eva veti>% . asyàrthaþ a i u ç ityeùàü hrasvadãrghaplutàþ kàlakçtà dvàda÷a bhedàþ ëkàrasyaikau bhedo'sya dãrghàbhàvàt plutaståttaraü pratipàditaþ . evàü caturõàü hrasvàbhàvàt dãghaplutabhedenàùñau bhedàþ ityekaviü÷atiþ svaràþ . spar÷àþ kàdayo màvasànàþ pa¤caviü÷atiþ . yàdayo hàntà aùñau . yamàþ vargeùvàdyànàü caturõàü pa¤came pare madhye pårbasadç÷àþ pràti÷àkhye prasiddhà÷catvàro varõàþ . yathà palikükrã cakhügnatuþ . agügniþ . patighüdhnãtyàdau . anusvàràdaya÷catvàraþ spaùñàþ . + kaüpau càpi paràmitàvityuktistu phakhayoþ paravorekavidhaþ paphayo parayoranyavidhaþ kaõñhyoùñhyatvabhedàditi j¤àpanàya . duþspçùñaþ ãùatspçùñaþ ëkàraþ . %<aco'spçùñà ùaõastvãùannemaspçùñàþ ÷alastathà>% ityanena pratipàditasya yaõpadàbhidheyayavaralo dharmasya ãùatspçùñatvasya ëkàre kathanàt ëkàrasya svaratvayaõtvobhayadharmasamàve÷àt dvividhatà iti triùaùñirbhedàþ . ëkàrasya plutatve catuþùaùñirbhedàþ . evaü varõànàü sàmànyato bhede voghite eteùàmutpattisthànàni bàhyàbhyantaraprayatnamedàna pradar÷yante . tatra sthànàni %<hakàraü pa¤camairyuktamantasthàbhi÷ca saüyutam . aurasyantaü vijànãyàt kaõñhyamàhurasaüyutam . kaõñhyàvahàvicuya÷àstàlavyà oùñhajàvupå . syurmårdhanthà çñuraùà dantyà ëtulasàþ smçtàþ . jihvàmåle tu kuþ proktaþ dantyauùñyo vaþ smçto budhaiþ . e ai tu kaõñhyatàlavyàvoau kaõñhyoùñhajau smçtau . ardhamàtrà tu kaõñhyà syàdekàraikàrayorbhavet . okàraukàrayostadvaditi>% . anusvàrayamànà¤ca nàsikà sthànamucyate . ayogavàhà vij¤eyà à÷rayasthànaø bhàgina iti ÷ikùàkçduktàni beditavyàni . yadyapi sarveùàü varõànàmuccàraõe kaõñhavyàpàra àva÷yakastathàpi cakàràdyuccàraõe tàlvàdivyàpàro'pyapekùita iti tanmàtràmàtrakçtatvena varõànàü vailakùaõyam . %<jihvamåle tu kuþ proktaþ>% iti pàõini÷ikùàbhidhànàt kavargasya kaõñhyatvavyavahàrastu kaõña÷abdasya kaõñamålaparatayà bhàkta eva tavargasya dattamålãyatvena dantyatvavat anyathà bhagnadantasya tadanuccàràpatteþ . jihvàmålãyasya à÷rayasthànabhàgitvena tadà÷rayasya korapi jihvàmålasthànatvaucityàt . dantyoùñhyova ityàdàvubhayoreva pratyeka vakàrasthànatvaü naü tu samuditayoþ tathà sati dantoùñhya ityeva pari÷ikùyeta . atastasya dantvauùñhyomayakàryanimittatà evamagrepi draùñavyam . yamànàü pràti÷àkhyaprasiddhànàü kàüdicatuùñayànàü pårvoditànàü yamsaüj¤ànodhitànà¤ca nàsikàpi sthànamadhikamupadi÷yate . tatrà ca yametyupalakùaõam . %<amo'nunàsikà nahrau>% ityuktya . hakàrarakàrabhinnànàmamànàü nàsikà sthànatvàbhidhànàt nàsàmanugataþ sthànatvenetyanunàsika÷abdavyutpattyà nàsikàsthànatvapràpte÷ca . tatra nahràviti punaþ hakàrarakàrayoþ paryudàsaþ . mukhanàsikàvacano'nunàsikàþ iti pàø såtre mukhapadasya kaõñhàditattatsthànaparatayà yamànàmubhayasthànatvam . ayogavàhà visargà jihvàmålãyopàdhmànãyayorapi visargavi÷eùaråpatvenà÷rayasthànabhàgitvama . à÷rayasthànabhàgitva¤ca yamà÷rityaite uccàryante tatsyànabhàgitvamataþ visargasya kakhayoþ parayorjihvàmåloccàryamàõayorà÷rayatvena tatsthànabhàgitvàt jihvàmålãyaråpànvitanàmatà samunneyà . paphayoþ parayoroùñhoccàryamàõayorà÷rayatvenopa dhmànãyatà . u÷ca pa÷ca àdhmàyete anena sthànaneti vyutpatteþ upàdhmàna ÷abda oùavacanaþ . tatsthànayogyatvàdanvitanàmatà càvadheyà . ataeva kaumudyàü jihvàmålãyasya jihvàmålamupàdhmànãyasyoùñhàvityuktam . yadyapi sarveùàü varõànàmàkà÷asthànatvaü karaõatva¤ca kaõñhàdãnàü tadutpattau yuktaü tathàpi teùàü sthànatvavyavahàro varõàbhivya¤jakatàlvàdau varõajanakavàyusaüyogàdhàre varõàdhàratvàropeõa bhàkta eva . tattatsthàneùu jihvàgràdisambandhena varõotpattyà jihvàgràdisthite tatsambandhajanakaprayatnavi÷eùe àbhyantaraprayatnavàcye spçùñatàdàveva karaõatvavyavahàraþ samucita . varõàbhivyaktyanantarabhàvinasta àntaratamyaparãkùopayuktàþ kaõñhavivaravikà÷àderàsyavahirde÷àvacchinnakàryasya janakà bàhyà yatnà guõa÷abdenocyante ityàdikaü ÷ekharàdau spaùñam . àbhyantaraprayatnàstu varõotpatteþ pràgbhàvino vàhyàstu tadutpatteþ pa÷càdbhàvina iti vivekaþ . tathàhi nàbhide÷àt ptayatnapreritaþ pràõavàyurårdhvamàgacchannuraþpramçtãni sthànànyàhanti utpàdayati ca tato varõàn tadabhivya¤jakadhvanãü÷ca tatra varõotpatteþ pràk jihvàgropàgramadhyamålàni tattadvarõo tpattisthànaü tàlvàdikaü yadà samyak spç÷anti tadà spçùñatà prayatno yadà ãùat spç÷anti tathà ãùatspçùñatà samãpàvasthàne saüvçtatà dåràvasthàne vivçtatà ityevamàbhyantaraprayatnabhedàt varõànàü bhedàþ . ataeva icavargaya÷ànàü tàlavyatvàvi÷eùe'pi cavargoccàraõe kartavye tàlusthànena saha jihvàgràdãnàü samyak spar÷aþ, yakàroccàraõe tu ãùat spar÷aþ ÷akàrekàroccàraõe dåramanopàvasthànamiti . eteùàü càbhyantaratvaü oùñhaprabhçtikàkalãjanakakàkalasthànaparyantaråpàsyàntargatatattatsthàneùu jihvàgràdãnàü spar÷àdicatuùñayaråpàbhyantarakàryakàritvàt varõotpattyavyavahitapràgbhàvitvàcca bodhyam . vivàrasaüvàrau tu galatilasya vikà÷àvikà÷àtmakau bàhyau prayatnau vivçtasaüvçtàbhyàü bhinnàveva tayoþ samãpadåràvasthànàtmakatvàditi vivektavyam . te ca àbhyantaràþ prayatnàþ keùàü varõànàïke ityetattàvadadhãyate . kàdimàvasànànàü spçùñatà ataeva teùàü sakyakspar÷avattvena spar÷apadavàcyatà . yaõaþ ãùat spçùñatà . teùà¤ca spçùñavivçtayormadhyasthitatvena laukikavyavahàreùvapi ÷asàdãnàü vargyàõà¤ca madhyasthitatvena càntaþsthavarõatvam antaþsthàbhi÷ca saüyutamityukterantaþsthà÷abdaþ àdantaþ . ÷aùasahànàü acà¤ca vivçtatà . ÷asahànà¤ca uùma÷abdàbhidheyavàyupradhànatvàt åùma÷abdavàcyatà . acà¤ca svayaü ràjamànatvàt udàttàdisvaravattvàcca svaràbhidheyatà . %<acaþ svayaü viràjante>% ityukteþ udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca svaràstrayaþ . hrasvo dãrghaþ pluta÷ceti kàlato niyamà acityukte÷ca . tatra hrasvasya saüvçtatà . %<saüvçtaü tvekamàtraü syàt vivçtantu dvimàtrakam>% ityukteþ hrasvasyaikamàtratayà prayoge saüvçtatà prakriyàyàntu vivçtataiva . tatra målaü %<acospçùñà yaõastvoùan nemaspçùñàþ ÷alastathà . ÷eùàþ spçùñà halaþ proktà>% iti ÷ikùàvàkyameva bodhyam . atràcaþ spar÷àbhàvaråpavivçtatvavantaþ yaõaþ yavaraõastvãùat spçùñà ityarthaþ nemaityardhavàcã . ÷alaþ ÷aùasahà nemaspçùñà ardhaspçùñà arthàdardhavivçtàþ . %<svaràõàmu÷aõà¤caiva vivçtaü karaõaü smçtam>% ityekavàkyatvàt . ete ca sthànaprayatnàþ savarõasaüj¤àyàmupayuktàþ bàhyaprayatnàstu àntaratamyaparãkùàyàsevopayogina iti %<tulyàsyaprayatnaü savaõamiti>% pàø såtrabhàùyàdau spaùñam . tena takàrasthàne vivàra÷vàsaghoùàlpapràõaråpabàhyaprayatnasàmyena cakàrañakàràde÷aþ %<sthàne'ntaratamaþ>% iti pàø såtrabhàùyayoþ spaùñam . bahusamànagharmatvamevàntaratamye heturiti bodhyam . bàhyàþprayatnà÷càùñavidhàþ kàkalakàdhaþsthalagalabilasaïkocavikà÷a÷vàsotpattidhvanivi÷eùaghoùàlpaghoùapràõàlpatvamahattva råpakàryakarà yathàkramaü vivàrasavàra÷vàsanàdaghoùàlpaghoùàlpapràõamahàpràõanàmàno mantavyàþ . prayatnaprerito vàyurvarõànabhivya¤jya yatnavi÷eùeõa galavilavikà÷àdãnapi sampàdayati ato galabilavikà÷àdikaratvàdàsyavahirde÷akàryakaratvàt caite bàhyà iti . te ca %<svayàü yamàþ khayaþ + kaüpau visargaþ ÷ara eva ca . ete ÷vàsànupradànà aghoùà÷ca vivçõvate . kaõñhamanye tu ghoùàþ syuþ saüvàrà nàdabhàginaþ . ayugmà vargayamagàyaõa÷càlpàsavaþ smçtàþ>% iti siddhàntakaumudyuktadi÷àvaseyàþ . khayàü sthàne jàtà ye yamàþ pårvoktàþ pràti÷àkhye prasiddhàþ . khayaþ, ÷araþ ÷aùasahàþ . ete ÷vàsànupradànà aghoùàþ kaõñhaü vivçõvate ca . anye etadbhi¤càþ sarve varõà ghoùasaüvàranàdabàhyaprayatnavantaþ . vargãyaprathamatçtãyapa¤camavarõàþ prathamatçtãyavargajàtayamà÷ca pårvoktàþ yaõa÷ca ete alpapàõàstadbhinnàþ sarve mahàpràõà iti vivekaþ . tathà udàttànudàttasvaritaråpàstrividhàþ svarà hrasvadãrghaplutakàlabhedà÷ca svaràõàü vi÷eùàdhàne hetavo veditavyàþ . tathà hi %<vibhàgaþ pa¤cadhà mataþ>% ityupakramya %<svarataþ kàlataþ sthànàt prayatnànupradànataþ>% iti svarakàlasthànaprayatnànupradànàbhidheyabàhyaprayatnàn varõavimàjakàn pa¤ca sàmànyato nirdi÷ya ÷ikùàkçtà udàtta÷cànudàtta÷cetyàdinà acyeva svarakàlayorvibhàjakatà'bhihità . tatra tàlvàdiùu sthàneùårdhabhàge niùpannojudàttaþ nãcairuccàryamàõo'nudàttaþ prathamamardhamudàttatayoccàrya uttaràrdhamanudàttatayocàryamàõaþ svaritaþ iti %<uccairudàttaþ nãcairanudàttaþ samàhàraþ svaritaþ tasya àdita udàttamardhahrasvamiti>% pàõinisåtrajàtebhyaþ . tadevaü parasparavibhàjakasthànabàhyàbhyantaraprayatnasvarakàlakçtavi÷eùàt varõànàü parasparavi÷eùaråpatà . sarve hi varõàþ puraskçtyaiva ki¤cidvi÷eùaü vi÷eùatàbhàjo bhavantãti . vivàhopayogini nakùatravi÷eùakçte 16 varõakåñe upayama ÷abde varõakåñoktau 1249 pçø dç÷yam .

#<varõaka># naø varõayati varõa--õvul . 1 haritàle ratnamàø 2 anu lepanayogye amaraþ 3 piùñe 4 ghçùñe và candanàdau dravye ca . 5 hiïgalàdau puüstrãø bharataþ 6 maõóane ÷abdaraø . ekasyaiva såtràdeþ pakùàntaravyàkhyànaråpe 5 granthabhede naø %<lipsàsåtre tçtãyavarõake>% mitàø . 8 càraõe puø mediø .

#<varõakåpikà># strã varõànàmakùaràõàü lekhanàya kùudraþ kåpaþ kåpã seva kan . masyàdhàre trikàø .

#<varõacàraka># puø varõaü ÷uklàdiråpaü càrayati cara--õicõvul . citrakare ÷abdamàø .

#<varõajyeùñha># puø varõeùu jyeùñhaþ prathamamutpannatvàt . 1 agraje vipre . svasvàpekùayà 2 ÷reùñhavarõakåñayute triø . %<varõajyeùñhà ca yà nàrã>% smçtiþ .

#<varõatåli(lã)># strã varõànàü lekhanasàdhanaü tåliþ . lekhanyàm ÷abdaraø svàrthe ka . atraiva

#<varõada># naø varõaü dadàti dà--ka . 1 kàlãyake gandhadravye . jañàø . 2 varõaprade tri0

#<varõadàtrã># strã varõaü råpaü dadàti dà--tuc ïãp . 1 haridràyàm ràjaniø 2 varõadàtari triø .

#<varõadåta># puø varõà eva dåto yatra . lipau trikàø .

#<varõadharma># puünaø 6ta0. vipràdãnàmasàdhàraõe dharme yathà viprasya yàjanàdhyàpanapratigrahàdiþ . kùatriyasya prajàpàlanàdiþ puø jàtidharma÷abde dç÷yam .

#<varõamàtç># strã 6 taø . varõànàü màteva . lekhanyàü hàràø .

#<varõamàtçkà># strã sarasvatyàü ÷abdacaø .

#<varõamàlà># strã 6 taø 1 jàtimàlàyàü 2 akùara÷reõau 3 antaryàgakarmaõi pa¤cà÷advarõàtmakamàlyabhede . akùamàlà ÷abde 43 pçø dç÷yam .

#<varõarekhà># strã varõàn likhatyanayà likha karaõe gha¤ rasya vaþ . kañhityàü (khaói) trikàø .

#<varõavatã># strã varõa + matupa masya va . 1 haridràyàü jañàø . 2 varõavi÷iùñe triø striyàü ïãp .

#<varõaviloóaka># puø 1 ÷lokacaure 2 sandhicaure medi0

#<varõasaïkara># puø sam + kç--ap varõataþ saïkaraþ . vipràdibhyo varõebhyo'nulomajàte pratilomajàte mårdhàvasiktàdau màgadhàdau ca jàtibhede %<jàyate varõasaïkaraþ>% gãtà . jàti÷abde 3093 tadbhedàdikaü dç÷yam .

#<varõasi># puø varõa--asic . jale uõàdiø .

#<varõà># strã pra÷astavarõo'syastyàþ phalapuùpàdau ac . àóhakyàm ÷abdacaø .

#<varõàïkà># strã varõà akùaràõi aïkyante'nayà aïki--ac . lekhanyàm ÷abdacaø .

#<varõàtman># puø varõa àtmà svaråpaü yasya . dhvanyàtmakàdvilakùaõe akàràdyakùare ÷abdabhede jañàø .

#<varõàrha># puø varõaü stutimarhati arha--aõ . mudge ràjaniø .

#<varõikà># strã varõà akùaràõi lekhyatvena santyasyàþ ñhan . 1 lekhanyàm 2 kañhinyàü hàràø 3 masyàü trikàø .

#<varõita># triø varõa--kta . 1 stute amaraþ 2 kçtavarõane 3 råpàntaramàpàdite ca .

#<varõin># puø varõo'styasya ini . 1 citrakare 2 lekhake 3 brahmacàriõi mediø . %<athàha varõã vidito mahe÷varaþ>% kumàraþ . 4 vipràdijàtau ca %<varõinàü hi badho yatra>% smçtiþ .

#<varõinã># strã varõaþ astyasyàþ prà÷astye ini ïãp . haridràyàma amaraþ .

@<[Page 4854a]>@
#<varõu># puø varõa--un . 1 nadabhede uõàdiø 2 àditye saükùiptaø .

#<vartaka># puø vçta--õvul . (bhàrui) 1 pakùibhede vartakàpyatra . 2 a÷vasya kùure ca amaraþ . 3 vartalohe naø hemacaø .

#<vartana># naø vçta--lyuñ . 1 vçttau 2 sthitau amaraþ . õicbhàve lyuñ . 2 sthàpane õic karaõe lyuñ . 3 jãvanopàye strã ïãp . 4 takruvãñhe naø mediø . lyu . 6 vçttimati vartiùõau ca triø amaraþ . 7 bàmane triø mediø . 8 sàdhàraõavartule naø ÷abdaraø .

#<vartanã># strã vartyete pàdàvatra vçta--õic àdhàre lyuñ . 1 pathi 2 peùaõe ÷abdaraø . pçùoø hrasvaþ pårvade÷e trikàø .

#<vartamàna># puø vçta--÷ànac . kàlabhede ÷abdaprayogàdhàre àrabdhàparisamàpte 1 kàle 2 tatkàlavçttau triø .
     vartamànakàla÷ca caturvidhaþ . yathà %<pravçttotarata 1÷caiva vçttàvirata 2 eva ca . nityaþ pravçttaþ 3 sàmãpyo 4 vartamàna÷caturvidhaþ . krameõodàharaõàti . màüsaü na khàdati àdau pravçttaü màüsabhojanaü nivartayatãtyarthaþ . iha kumàràþ krãóanti 2 tadànãntamakrãóanàbhàve'pi pårvakrãóànàü buddhau vartamànatvàt . pårvatàstiùñhanti 3 nitya pradçttatvàt . ki¤ca parvatànàü sthitatvena vartamànatve'pi bhåtabhavaviùyatkàlàbhyàü sambandhavivakùayà parvatàstasthuþ sthàsyanti ityapi svàt . sàmãpyo 4 dvividhaþ . bhåta sàmãpyo bhaviùyatsàmãpya÷ca yathà kadà àgato'si itipra÷ne adhvasvedàdervartamànatvàt eùo'hamàgacchàmi iti àgato'pi vadati . bhavisyatsàmãpyo yathà . kadà gamiùyàsa iti pra÷ne eùo'haü gacchàmi iti gamane kriyamàõodyamo'pi vadati>% durgàdàsaþ .

#<vartaråka># puø 1 nadãbhede 2 kàkalãbhede 3 jalàvarte mediø . 4 dvàrapàle trikàø .

#<vartaloha># naø vartyate vçta--õic--karmaõi ac karmaø . àvartanayogyo lauhabhede .

#<varti(rtã)># strã vçta--in và ïãp . 1 lekhe 2 nayanà¤jane 3 gàtrànulepane 4 dãpada÷àyàü 5 bhiùajàü nirmeyauùadhabhede (vàti) %<katakasya phalaü ÷aïkhaþ saindhavaü tryåùaõaü vacà . keõo rasà¤janaü kùaudraü vióaïgàni manaþ÷ilà . eùàü vartirhanti kàrca timiraü pañalaü tathà>% garuóapuø 198 aø . 6 dãpe ca mediø .

#<vartika># puüstrã vçta--tikan . (vañera) 1 vihagabhede ràjaniø striyàü ïãù . vartmani vartate vçta--aca vartaþ tatra sàdhuþ hito và ñhan . (bhàrui) 2 svage amaraþ . 3 aja÷çïgyàü strãø ràjaniø 4 dãpada÷àyàü strã sà ca pa¤cavidhà yathà %<padmasåtrabhavà darbhagarbhasåtrabhavà'tha và . ÷àõajà vàdarã vàpi phalakoùodbhavàtha và . vartikàdãpakçtyeùu sadà pa¤cavidhà smçtà>% kàlikàpuø 68 aø .

#<vartin># triø vçta--õini . vartana÷ãle .

#<vartiùõu># triø vçta--iùõuc . vartama÷ãle .

#<vartiùyamàõa># puø vçta--÷ànac ëñaþ sadveti syañ . bhaviùyatkàle . 2 tadvçttau triø .

#<vartula># triø vçta--ulac . 1 golàkàre padàrthe amaraþ . 2 mç¤jane naø ràjaniø . 3 kalàyabhede puø ÷abdamàø . 4 tarkupãñhyàm strã hàràø 5 gajapiùpalyàm strã ràjaniø ïãp .

#<vartman># naø vçta--manin . 1 pathi amaraþ 2 àcàre %<à manorvartmanaþ>% raghuþ . 3 netracchade ca mediø . akùi÷abde 45 pçø dç÷yam . vartmalakùaõaü tadgatarogabhedà÷ca su÷rute uktà yathà
     %<dvyaïgulaü sarvataþ sàrdhaü bhiùagnayanabudvudam . suvçtta gostanàkàraü sarvabhåtaguõodbhavam . palaü bhuvo'gnito raktaü vàtàtkçùõaü sitaü jalàt . àkà÷àda÷rumàrgà÷ca jàyante netrabudvude . dçùñi¤càtra tathà vakùye yathàbråyàdvi÷àradaþ . netràyàmatribhàgantu kçùõamaõóalamucyate . kçùõàt saptamamicchanti dçùñiü dçùñivi÷àradàþ . maõóalàni ca sandhãü÷ca pañalàni ca locane . yathàkramaüvijànãyàt pa¤caùañ ca ùaóeva ca . pakùmavartma÷vetakçùõaø dçùñãnàü maõóalàni tu . anupårvantu te madhyà÷catvàro'ntyà yathottaram . pakùmavartmagataþ sandhirvartma÷uklagato'paraþ . ÷uklakçùõagatastvanyaþ kçùõadçùñigato'paraþ . tataþ kanãnakagataþ ùaùñha÷càpàïgagaþ smçtaþ . dve vartmapañale vidyàccatvàryanyàni càkùiõi . jàyante timiraü yeùu vyàdhiþ paramadàråõaþ .>% %<pçthagdoùàþ samastà÷ca yadà vartmavyapà÷rayàþ . sirà vyàpyàvatiùñhante vartmasvadhikamårchitàþ . vivardhyamàüsaü rakta¤ca tadaþ vartmavyapà÷rayàn . vikàrà¤janayantyà÷u nàmatastànnibodhata . utsaïginyatha kumbhãkà pothakyo vartma÷arkarà . tathàr÷ovartma÷uùkàr÷astathaivà¤jananàmikà . bahalaü varvya yaccàpi vyàdhirvartmàvabandhakaþ . kliùñakardamavartmàkhyau ÷yàvavartma tathaiva ca . praklikùamapariklinnaü vartmavàtahatantu yat . arvudaü nimipa÷càpi ÷oõitàr÷a÷ca yatsmçtam . lagaõo viùanàmà caø vakùmakopastathaiva ca . ekaviü÷atirityete vikàrà vartmasaü÷rayàþ . nàmabhiste samuddiùñà lakùaõaistàn pracakùmahe . pióakàbhyantaramukhã vàhyàdhovartmasaü÷rayà . vij¤eyotsaïginã 1 nàma tadrupapióakànvità . kumbhãkavãmapratimàþ pióakàþ pakùmavartmanoþ . àdhmàyante tu bhinnà yà kumbhãkapióakà 2 stu tàþ . kaõóåsràvànvitàü gurvyo raktasarùapasannibhàþ . pióakà÷ca rujàvatyaþ pothakya 3 iti saüj¤itàþ . pióakàmiþ susåkùmàbhirghanàbhirabhisaüvçtà . pióakà yà kharà sthålà sà j¤eyà vartma÷akerà 4 . såkùmàþ kharà÷ca vartmasthàstadardhovartma 5 kãrtyate . dãrgho'ïkuraþ kharaþ stabdhà dàruõo vartmasambhavaþ . vyàvireùa samàkhyàtaþ ÷uùkàr÷a 6 iti saüj¤itaþ . dàhatodavatã tàmrà pióakà vartmasambhavà . mçdvã mandarujà såkùmà j¤eyà sà'¤jananàmikà 7 . vartmopacãyate yasya pióakàbhiþ samantataþ . savarõàbhiþ samàbhi÷ca vidyàdvahalavartma 8 tat . kaõóåmatàlpatodena vartma÷ophena yo naraþ . sa samaü chàdayedakùi bhavedbandhaþ 9 sa vartmanaþ . mçdvalpavedanaü tàmraü tadvartma samameva ca . akasmàcca bhavedraktaü kliùñavartma 10 tadà di÷et . kliùñaü punaþ pittayuktaü vidahecchoõitaü yadà . tadà klinnatvamàpannamucyate vartmakardamam 11 . yadvartma bàhya to'nta÷ca ÷yàvaü ÷ånaü savedanam . dàhakaõóåparikledi ÷yàvavartmeti 12 tanmatam . arujaü bàhyataþ ÷ånamantaþklinnaü sravatyapi . kaõóånistodabhåyiùñhaü klinnavartma 13 taducyate . yasya dhautàni dhautàni sambandhyante punaþ punaþ . vatmànyaparipakvàni vidyàdaklinnavartma 14 tat . vimuktasandhi ni÷ceùñaü vartma yanna nimãlyate . etadvàtahataü 15 vidyàt sarujaü yadi và'rujam . vartmàntarasthaü viùamaü granthibhåtamavedanam . vij¤eyamarbudaü 16 puüsàü saraktamavalambitam . nimeùaõãþ sirà vàyuþ praviùño vartmasaü÷rayàþ . càlaye dativartmàni nimeùaþ 17 sa gado mataþ . chinnà÷chinnà vivardhante vartmasthà mçdavo'ïkuràþ . dàhakaõóårujopetàste'r÷aþ÷oõitasambhavàþ 18 . apàkaþ kañhinaþ sthålo granthirvartmabhavo'rujaþ . sakaõóåþ picchilaþ kolapramàõo lagaõa 19 stu saþ . ÷ånaü yadvartma bahubhiþ såkùmai÷chadrai samanvitam . viùamantarjala iva viùavartmeti 20 tanmatam . pakùmà÷ayagatà doùàstãkùõàgràõi kharàõi ca . nirva rtayànta pakùmàõi tairjuùña¤càkùi dåyate . utpàñitaiþ punaþ ÷àntiþ pakùmabhi÷copajàyate . vàtàtapànaladveùãü pakùmakopaþ 21 sa ucyate .>% taccikitsà tatra dç÷yà .

#<vartmani># strã vçta--ani muñ ca . pathi uõàø .

#<vardha># chedane påraõe ca cuø ubhaø sakaø señ . vardhayati te avavardhat ta .

#<vardha># puø vçdha--ac . 1 bràhmyàm (vàmanahàñi) jañàø vardhabhàve ac . 2 påraõe 3 chede ca .

#<vardhaka># puø vçdha--õvul . 1 bràhmaõayaùñau (vàmanahàñã) amaraþ vçdha--và vardha--õvul . 2 pårake 3 chedake 4 vçddhikàrake ca triø .

#<vardhaki># puø vardha--chedane ac kaùa--ói karmaø . tvaùñari (chutàra) amaraþ .

#<vardhakin># puø vardhakaþ vardho'styasya ini . tvaùñari (chutàra) jàtibhede ÷abdaraø .

#<vardhana># naø vçdha--vardha--bhàve lyuñ . 1 chedane 2 påraõe ca mediø . vçdha õic--lyu . 2 vçddhikàrake triø . %<karomi kùitivardhanam>% bhaññiþ . vçdha--lyu . 4 vçddhiyukte triø .

#<vardhanã># strã vardhyate'nayà vçdha--õic--lyuñ ïãp . 1 saümàrjanyàm 2 khañyàü mediø . 3 sanàlapàtrabhede ca (vadnà) jañàø .

#<vardhamàna># puø vçdha--÷ànac . 1 eraõóavçkùe amaraþ . 2 vçddhi÷ãle triø . 2 ÷aràye mçtpàtrabhede 4 viùõau 5 pa÷ubhede ca mediø . 6 jinabhede hemacaø . 7 vànanà gçhabhede halàø . 8 de÷abhede vçø saø 14 aø kårmavibhàga÷abde dç÷yam . 9 nagarabhede ca . 10 vçddhiyukte triø .

#<vardhàpana># naø vardhaü chedaü karoti vardha + õic--àp ca tato màve lyuñ . nàóãcchedamalarmàïge saüskàrabhede tiø taø raghuø .

#<vardhita># naø vardha--kta . 1 chedite 2 pårite 3 prastute ca .

#<vardhiùõu># triø vçdha--iùõuc . vçddhi÷ãle .

#<vardhra># naø vçdha--ùñran . 1 carmaõi uõàdikoø . 2 carmarajjau strã bharataþ ïãù .

#<varpas># naø vç--asun puk . råpe nighaõñuþ .

#<varpha># gatau badhe ca bhvàø paraø sakaø señ . varphati avarphãt .

#<varmakaõñaka># puø varma iva kaõñako'sya . parpañe ràjaniø .

#<varmakaùà># strã varma--kaùati ac . (càmakaùà) saptalàyàm ÷abdaraø .

#<varman># naø vç--manin . 1 kavace sannàhe amaraþ . 2 kùatriyopàdhau puø . %<varmàntaü . kùatriyasya tu>% ÷àtàtapaþ .

#<varmahara># puø varma harati hç--ac . sannàhadhàraõayomya avasthàbhede taruõe . %<varmaharaþ kumàraþ>% raghuþ .

#<varmi># puø vç--bàø min . (vàni) matsyabhede ràjaniø .

#<varmita># triø varma karoti õic--kta . 1 kçtasannàhe 2 udyukte ca

#<varya># triø vç--yat . 1 pradhàne ÷reùñhe ca amaraþ . 2 kàmadekùe 3 patimbaràyàü kanyàyàü amaraþ . 4 kanyàmàtre ca strã .

#<varvaõà># strã variti vaõati ÷abdàyate vaõa--ac . (bhaõabhaõe) makùikàbhede amaraþ . ayamauùñhyàdirityarthe .

#<varvara># naø vç--arac vuñc . 1 hiïgule 2 pãtacandane 3 gandharase ca ràjaniø . 4 pàmare 5 mårkhe ca triø . %<õatvamicchanti varvarà>% ityudbhañaþ . 6 ke÷abhede (vàurã) 7 de÷abhede kçùõàrjake (kàlavàvui) vçkùe ca puø ràjaniø . 9 makùikàbhede puüstrãø ÷abdaraø (vàvui) 10 vçkùestrã ñàpa ïãp và %<varvarã karavã tuïgã kharadugdhàjagandhikà . parõàsastatra kçùõe tu kañhi¤jarakuóherakau . kàlasàraþ karàla÷ca malåkaþ kçùõamallikà . tatra ÷ukle'rjakaþ prokto vañãpa¤castatã'paraþ . varvarãtritayaü råkùaü ÷ãtaü kañu vidàhi ca . tãkùõaü rucikaraü hçdyaü dãpanaü laghupàki ca . pittalaü kaphavàtàmradadrukçmiviùàpaham>% bhàvapraø . saüj¤àyàü kan . varvarikà candanabhede puùpabhede strã mediø .

#<varvarãka># puø vç--ãkan phurphurãkàø niø . 1 bràhmaõayaùñivçkùe 2 kuñilake÷e uõàø . 3 ajagandhikàyàü (vàvuitulasã) ÷abdacaø 4 mahàkàle hemacaø .

#<varvà># strã vç--va tasya nettvam . (vàvui) vçkùabhede ÷abdacaø .

#<varvura># puø vç--urac vuñc . (vàvalà) vçkùabhede ràjaniø . oùñhyàdirityanye .

#<varùa># puø vçùa--bhàve gha¤ kartari ac và . 1 vçùñau 2 jambudvãpàü÷abhede puünaø amaraþ . %<laïkàde÷àddhimagirirudagdhemakåño'tha tasmàt tasmàccànyo niùadha iti te sindhuparyantadairghyà . evaü siddhàdudagapi puràcchçïgavacchuklanãlà varùàõyeùàü jaguriha budhà antare droõide÷àn . bhàratavarùamidaü hyudagasmàta kinnaravarùamato harivarùam . siddhapuràcca tathà kuru tasma dviddhi hiraõ mayaramyakavarùe . màlyavàü÷ca yamakoñipattanàdromakàcca kila nandhamàdanaþ . nãla÷ailaniùadhàvadho ca tàvantaràlamana yorilàvçtam . màlyavajjaladhimadhyavarti yat tat tu bhadraturagaü jagurbudhàþ . gandha÷ailajalarà÷imadhyagaü ketumàlakamilàkalàvidaþ . niùadhanãlasugandhasumàlyakairalamilàvçtamàvçtamàvabhau . amarakelikulàyasamàkulaü rucirakà¤canacitramahãtalam>% siø ÷iø . %<atra bhågolasthàrdhamuttaraü jambåddãpam . tasya kùàràbdhe÷ca sandhirnirakùade÷aþ . tatra laïkà romakaü siddhapuraü yamakoñiriti puracatuùñayaü måparidhicaturthà÷àntare kila kathitam . tebhyaþ purebhyo yasyàü di÷i meruþ sottarà . ato laïkàyà uttarato himavàn nàma giriþ pårvàparasindhuparyantadairghyo'sti . tasyàttare hebhakåñaþ . so'pi samudraparyantadairghyaþ . tathà taduttare niùadhaþ . teùàmantare droõide÷à varùasaüj¤àþ . tatràdau bhàratavarùam . taduttaraü kinnaravarùam . tato harivarùamiti . evaü siddhapuràduttarataþ ÷çïgavàn nàma giriþ . tataþ ÷vetagiriþ . tato nãlagiririti . te'pi sindhuparyantadairghyàþ . teùàmantare ca varùàõi . tatràdau kuruvarùam . taduttare hiraõmayam . tato ramyakamiti . atha yamakoñeruttaratau màlyabàn nàma giriþ . sa tu niùadhanãlaparyantadairghyaþ . tasya jaladhe÷ca madhye bhadrà÷vaü varùama . evaü romakàduttarato gandhamàdanaþ . tasya jaladhe÷ca madhye ketumàlavarùam . evaü niùadhanãlamàlyavadgandhamàdanairàvçtamilàvçtaü nàma navamaü varùam . sà svargabhåmiþ . atastatra devakroóàgçhàõi>% . 3 dvàda÷amàsàtmake kàle 4 jambudvãpe ca puø mediø . kartari ac . 5 meùñhe puø hemacaø 6 prabhavàdiùu ùaùñivatasareùu puø .

#<varùakarã># strã varùaü tatsåcanaü karoti raveõa kç--ña . jhillikàyàü hemacaø .

#<varùaketu># puø varùasya vçùñeþ keturiva . 1 raktapunarnavàyàm ràjaniø 2 varùàcale .

#<varùakoùa># puø varùasya koùa iva . 1 daivaj¤e ÷abdaraø . 2 màpe hemacaø .

#<varùaõi># strã vçùa--ani . 1 kçtau 2 vartane uõàø . 3 kratau 4 varùaõe saükùiptasàø .

#<varùaparvata># puø varùàõàü cihnabhåtaþ sãmàbhåto và parvataþ . %<himavàn hemakåña÷ca niùadho merureva ca . caitraþ karõã ca ÷çïgã ca saptaite varùaparvatàþ>% ityukteùu parvateùu hàràø . dvãpabhede'nye'pi varùaparvatà kulaparvata÷abde 2132 pçø dar÷itàþ . siø ÷iø uktà jambådvãpaparvatà varùa÷abde drar÷itàþ . tatra nàmamàtre bhedaþ kalpabhedàt .

#<varùapàkin># puø varùeõa pàko'styasya ini . àmràtakavçtta hemacaø tasya hi mukulodgamàt pràyeõa vatsarànantaraphalapàkaþ .

#<varùapuùpà># strã varùakàle puùpamasyàþ . sahadevãlatàyàm ràjaniø .

#<varùapriya># puüstrãø varùaþ priyo'sya . càtakapakùiõi trikàø striyàü yopadhatvàt ñàp .

#<varùabara># puø varùaü retovarùaõa bçõoti àbçõoti bç--ac . %<ye tvalpasattvàþ prathamamàtmãyàþ strãkhabhàvinaþ . jàtyà na duùñàþ kàryeùu te ve varùayaràþ smçtà>% ityuktalakùaõe ràj¤àmantaþpurarakùake ùaõóe (khojà) amaraþ . %<naùñaü varùabarairiti>% ratnàvalã .

#<varùavçddhi># puø varùasya vçddhiradhikatà yasmin . 1 janmatithau 2 taddinakartavye påjàdau ca . %<yugàdyà varùavçddhi÷ca saptamã pàrvatãpriyà . raverudayamãkùante na tatra tithi yugmatà>% tiø taø . tatkçtyaü ca malamàse na kartavyaü càndamàsãyatvena sàvakà÷atvàt na ca sauramàsãyaü tathàtve tattitheþ kadàcidapràptau tadvarùe tatkçtyalopàpatteþ naü ceùñàpattiþ %<pratisaüvatsaraü caiva kartavya÷ca mahotsavaþ>% brahmapuø pratisaüvatsaraü tadvidhànàt tiø taø raghuø . adhikaü janmatithi÷abde dç÷yàm .

#<varùà># strã baø vaø . varùanti meghà atra . ÷ràvaõabhàdràtmake màsadvaye çtau %<nabha÷ca nabhasya÷ca bàrùikàvçtå>% yajuø ÷rutiþ %<varùàsu ca maghàsu ca>% manuþ .

#<varùàïgã># strã varùàsu aïgamasyàþ . punarnavàyàm ÷abdaraø .

#<varùàpagama># puø varùàõàmapagamo yatra . 1 ÷aratkàle 6 taø . 2 varùàsamàptau .

#<varùàbhava># puø varùàùu bhavati bhå--ac . raktapunarnavàyàm ràjani0

#<varùàbhå># puø varùàùu bhavati bhå--kvip . 1 bheke amaraþ 2 indra gope ràjaniø 3 mahãlatàyàm mediø 4 punarnavàyàü 5 bhekyà¤ca strã mediø amare bhekyàm gauràø ïãù varùàbhvãtyeva 6 varùàbhavamàtre triø .

#<varùàmada># puüstrãø varùàùu màdyati mada--ac . mayåre striyàü ïãù .

#<varùiùñha># triø ati÷ayena vçddhaþ iùñhan varùàde÷aþ . ati÷ayavçddhe

#<varùãyas># triø ati÷ayena vçddhaþ vçddha + iyasun varùàde÷aþ . ativçddhe amaraþ striyàü ïãp .

#<varùuka># triø vçùa--uka¤ . varùaõa÷ãle .

#<varùopala># puø varùasya vçùñerupalaþ prastara iva . karakeùu (÷ila) amaraþ .

#<varsman># naø vçùa--manin . 1 dehe 2 pàùàõe ca amaraþ . 3 atisundare triø .

#<varha># badhe sakaø dãptau akaø cuø ubhaø señ . varhayati--te avavarhat ta .

#<varha># utkarùe bhvàø àø sakaø señ . varhate avarhiùña .

#<varha># naø varha--ac . mayårapicche amaraþ asya puüstvamapi %<kaü haredeùa varhaþ>% vikramoø prayogàt . 2 granthiparõe vçkùe bharataþ . 3 patre ÷abdaraø .

#<varhi(rhiþ)kusuma># naø varhiþvahniriva kåsumamasya pçùoø yà salopaþ . granthiparõe ÷abdamàø .

#<varhiþpuùpa># naø varhiþ vahniriva puùpamasya . granthiparõa bharataþ

@<[Page 4857b]>@
#<varhiþ÷uùman># puø varhi ku÷aþ ÷uùma balamasya . 1 vahnau amaraþ ku÷ena hi vahniruddãpyate .

#<varhi(rhiþ)ùñha># naø varhiriva tiùñhati sthà--ka và visargalopaþ ùatvam . hrãvere amaraþ .

#<varhiõa># puüstrãø varhamasyasya ina . 1 mayåre amaraþ striyàü ïãù ini . varhãtyapyatra .

#<varhirjyotis># puø varhiùà ku÷ena jyotirasya . vahnau hema0

#<varhirmukha># puø varhirvahnirmukhaü yasya . deve amaraþ . taddvàraiva hi devà havira÷nanti .

#<varhiùad># puø baø vaø varhiùi viprapàõisthe'gnau sãdanti varhis rada--kvip pçùoø . pitçgaõabhede %<agniùvàttà varhiùada åùmapà àjyapàstathà>% manuþ .

#<varhiùke÷a># puø barha--dãptau isun varhiþ dãptimàn ke÷o yasya vahanu .

#<varhis># strã vçhi--isun niø nalopa÷ca . 1 vahnau mediø %<varhiùi rajataü na deyam>% ÷rutiþ . 2 granthiparõe 3 citrake ca (cite) amaraþ . 3 ku÷e puø naø %<varhirdevasadanam>% ÷rutiþ varha--dãptau isun . 4 dãptiyukte triø .

#<vala># saüvaraõe bhvàø àtmaø sakaø señ . valate avaliùña . vavalatuþ và ghañàø .

#<vala># naø valyate'nena vala--ka . sainye ràyamuø bala÷abdàrthe ca .

#<valakùa># puø vala--kvip akùa--ac karmaø . 1 dhavale varõe 2 tadvati triø amaraþ .

#<valana># naø vala--bhàve lyuñ . 1 sambaraõe siø ÷iø ukte dçkvarmàdisaüskàràïge 2 kadambayàmyottarayorantara tatsvaråpàdikaü tatroktaü pradar÷yate %<tulàjàdyorhi yaüpàte viùuvatkràntivçttayoþ . syàtàü yàmyottare bhinne parakràntyantare ca te . àyanaü talanaü tatra jinàü÷ajyàsamaü tataþ . ekaivàyanasaüdhau tu tayoþ syàddakùiõottarà . ekaiva tadva÷àt pràcã tatra no valanaü tataþ . tadantare'nupàtena sveñakoñikramajyakà . jinajyàghnã dyujãvàptàyanadigvalanaü bhavet . evameva hi saüpàte viùuvatsamavçttayoþ . unmaõóalaü bhavet tatra viùuvaddakùiõottarà . kùitijaü samavçttasya palajyà ca tadantaram . kùitije'kùajyayà tulyamakùajaü valanaü tataþ . tayorekaiva yàmyodaïna madhye valanaü tataþ . natakramajyayà màdhyamantare tvanupàtataþ . nataü khàïkàhataü bhaktaü dyudalenàptabhàgakaiþ . kramajyàkùajyayà kùuõõà dyujyàbhaktàkùajaü mavet . pràk saumyaü pa÷cime yàmya>% taccàpaikyàntaràt sphuñam . evameva ca saüpàto yaþ krànvimamavçttayoþ . paramaü tatra tatkàlavalanaikyàntaraü sphuñam . agrataþ pçùñhatastasmàt kràntivçtte tribhe'ntare . tayoryàmyottaraikatvàt tatra no balanaü sphuñam . na spaùñabalanàbhàvastatra syàdutkramajyayà . kramajyayà tataþ kàryaü dàñyàrthaü kathyate punaþ . sarvataþ kràntisçtràõàü dhruve yogo bhavedyataþ . viùuvanmaõóalapràcyà dhruve yàmyà tathottarà . sarvataþ kùepasåtràõàü dhruvàjjinalavàntare . yàgaþ kadambasaüj¤o'yaü j¤eyo valanabodhakçt . tatràpamaõóalapràcyà yàmyà saumyà ca dik sadà . kadambabhramavçttaü ca badhnãyàt parito dhruvàt . gole tu jinatulyàü÷aistatra jyà krànti÷i¤jinã . sarvataþ samavçttàcca yàmyodakkujasaügame . tattiryaggatasåtràõàü yogaþ sa samasaüj¤akaþ . samadhruvakadambànàmupari dyacarànnayet . såtràõi vçttaråpàõi valanàni tadantare . akùajaü valanaü madhye syàt samadhruvasåtrayoþ . kadambadhruvasåtràntaràyanaü ca tribhe grahàt . kadambasamasåtràntaþ sphuñaü sarvadi÷àü ca tat . atha và paritaþ kheñàt khàïkabhàgàntare nyaset . trijyàvçttaü tatastatra viùuvatsamavçttayoþ . madhye'kùavalanaü vidyàdviùuvatkràntivçttayoþ . antaraü càyanaü kràntisamavçttàntare sthuñam . tatràpamaõóalaü pràcã tasyà yàmyottaraþ ÷araþ . valanànayane kùepaþ kùipto yaiste kubuddhayaþ . nakràdi÷ca kadamba÷ca syàtàü yàmyottare samam . àyanaü balanaü tasmànnàyanàdau prajàyate . tato bhramati gole sa makaràdiryathà yathà . tathà tathà bhramatyema kadambo nijamaõóale . kumbhàdàvatha mãnàdau yàmyãdagvalayasthite . jàyate valanaü tadyat saumyasåtrakadambayoþ . antaraü ÷i¤jinãråpaü kadambabhramamaõóale . ayanàdgatakàlàü÷akramakràntijyakà hi sà . utkramajyà yato vàõaþ ÷i¤jinã tu kramajyakà . satribhàrkàt kramakràntijyàto balanamàyanam . yairuktamutkramakràntyà bhràntyà tairnà÷itaü hi tat . yuktyànayaiva vij¤eyamakùajaü ca kramajyayà . parokteranyathà bråyàdyaþ paràn na pradåùayet . tasyaiva dåùaõaü taddhi na doùo'to'nyaóhåùaõe . utkramajyàniràso'yamanyathà vàtha kathyate . jinàü÷airjinavçttàkhyaü kadambàt parito nyaset . kràntiyàmyottaraü vçttaü kadambadvayakãlayoþ . protaü kçtvà calaü nyastaü dvandvaþnte syàd dhruvopari . dvandvàntàccàlyate'ü÷airyaistaireva calati dhruvàt . jinavçtte tadaü÷ànàü tatra jyà krànti÷i¤jinã . àyanaü saiva valanaü dyunyàgre jàyate grahàt . grahadhruvàntare yasmàddyujyà càpàü÷akàþ sadà . trijyàvçtte yato deyaü tatràtaþ pariõàmyate . evamakùàü÷akairvçttaü samàkhyàt parito nyaset . samakãlakayoþ pràtaü tathà yàmyottaraü calam . tattatsveñopari nyastaü yairaü÷aiþ khàrdhato natam . samavçtte'kùavçtte ca taireva syànnataü dhruvàt . samavçttanatàü÷ajyàkùajyàpariõatàkùajam . dyujyàgre valanaü pràgvat trijyàgre pariõàmyate . upapattyànayà samyak samavçttanatàü÷ajam . valanaü syàt tathà vakùye svàhoràtranatàdapi . agrànçtalayoryogaþ sasadiktve'nyathàntaram . tattrijyàvargavi÷leùapadabhaktàkùa÷i¤jinã . natàsudàrjyayà kùuõõà balanaü palajaü sphuñam . nataü khàïkàhataü bhaktaü dyudalenàptabhàgakaiþ . kramajyàkùajyayà kùuõõà sthålaü và dyujyayà hçtà . dyujyàvçttàpavçttaikye nyasedvà ravimaõóalam . bimbàgre valanaü tad yadantaraü vçttayàstayoþ . bimbàntabimbamadhyotthakàntimaurvyostadanantaram . arkadorbhomyakhaõóaghnaü bimbàrdhaü tattvadadasra hçt . jinajyàghnaü tribhajyàptamevaü syàdantaraü hi tat . vimbàrdhahçt tribhajyàghnamevaü trijyà nataü bhavet . guõahàrakabimbàrdhatrijyànà÷e kçte sati . bhogyakhaõóaü jinàü÷ajyàguõaü tattvà÷vimàjitam . satribhàrkàt kramakràntestat tulyaü jàyate'tha và . kramakrànteridaü vãkùya bhràntiü tyajata bàli÷àþ! . nàmitaü chatravadbimbaü tiryak kràntistu sà samà . atra dyujyànupàto yastattiryakkaraõàya saþ måø . %<atha valaneùu dçkkarmaõi cotkramajyàniràkaraõàya målasåtre'pi bahåktaü tathàpi ki¤cidihocyate . viùuvadvçttaü samavçttaü prakalpya dakùiõottaravçttasthe grahe àyanavalanasyopapattipratãtyardhaü pçthagadar÷ayet . apamaõóalapràcyaparàyà ekaþ kadambà yàmyà anyaþ saumyà dik . evaü viùuvadvçttapràcyaparàyà dhruvau . yadà makaràdiryàmyottaravçtte tadaiva kadambo'pi . ato viùuvatkràntivçttayorekaiva yàmyodak . tayà dakùiõottaravçttasya kumbhàde÷ca madhye svàhoràtravçtte pa¤caguõàïkacandrà 1935 asavo vartante . te paùñyuddhçtàþ kàlàü÷àþ syuþ 32 . 15 . atha kumbhàdiryàvaddakùaõottaravçttaü nãyate tàvat kadambo nijamaõóale cakràü÷àïkite tàvadbhireva kàlàü÷ai 32 . 15 rdakùiõottaravçttasaüpàtàt pratyagavalambate . kadambayàmyottarasåtrayorantaraü valanam . sà ca teùàmaü÷ànàü kadambavçtte jyà . ataþ kramajyà . utkramajyà tu vàõaråpà bhavati . kadambavçtte yà jyà sà kràntijyà . atasteùàmaü÷ànàü kramakràntijyà valanam . atha vaikarà÷eþ kramakràntijyà trijyàguõà dyujyàhçtà tathàpi saiva bhavati . atha vànyaprakàreõotkramajyàniràkaraõaü dyujyànupàta÷ca pratipàdyate . kràntivçte'rkasthàne'rkavimbaü mudrikàkàraü vinyasya vimbaparidhau yatra khàhoràtravçttaü lagnaü yatra ca kràntivçttaü tayorantaraü yaddakùiõottaraü tat tatra vimbe pràcyaparayorvalanam . taccàrkakràntervimbàrdhakalàyutasyàrkasya krànte÷càntaram . atastasyànayanam . ravidorjyàyàü kriyamàõàyàü yadbhogyakhaõóaü tena mànàrdhakalà guõyàþ ÷aradvidasrai 225 rbhàjyàþ . phalaü dorjyayorantaraü syàt . tatra tàvat sphuñabhogyakhaõóaj¤ànàyàgupàtaþ . yadi trijyàtulyàyàü koñau prathamaü jyàrghaü ÷aradvidasyà bhogyakhaõóaü tadàbhimatàyàmasyàü kimiti phalaü sphuñaü bhogyakhaõóam . tena guõitaü vimbàrdhaü ÷aradvidasrairbhàjyam . evaü sthite ÷aradvidasvamitayorguõahàrayornà÷e kçte vimbàrdhasya koñijyà guõastrijyà haraþ . phalaü dorjyayorantaram . tataþ kràntyarthamanupàtaþ . yadi trijyayà jinajyà labhyate tadànena dorjyàntareõa kimiti . phalaü kràntyantaram . tadbimbavyàsàrdhavçtte valanam . athànyo'nupàtaþ . yadi bimbavyàsàrdhavçtte etàvadvalanaü tadà trijyàvyàsàrdhavçtte kimiti . atra trijyàtulyayorguõaharayostathà vimbàrdhamitayo÷ca tulyatvànnà÷e kçte koñijyàyà jinàü÷ajyà guõastrijyà haraþ . phalaü koñikramakràntijyà . tat trijyàvçtte balanama . evaü viùuvadvçttasthita eva grahe . yato bhåmadhyàt khakhastikasthavimbamadhyaü prati yat såtraü nãyate tat trijyàsåtraü daõóavat . taduparisthaü bimbaü chatravat samantàt samameva . yat tatparitastrijyàvçttaü yatra ca balanajyà deyà tadapi bhåsamameva sthitam . atastatra yathàgatameva valanam . yadà kila meùànte grahastadà tatkràntyà khakhastikàduttare nataü bimbaü syàt . trijyàsåtraü tadà karõaråpam . bimbamadhyàcca lambasåtraü dhruvayaùñyantaü dyujyà . sà tatra koñhiþ . kràntijyà bhujaþ . yathà ki¤cit karõasthityà dhçte daõóe chatramapi tatspardhinyàü di÷i karõaråpaü bhavati . tatra valanajyayàpi karõaråpiõyà bhavitavyam . yat pårvamànãtaü kràntyantaraü lambasåtrapratispardhi tat koóhiråpaü jàtam . tasya karõakaraõàyànupàtaþ . yadi dyujyàkoñyà trijyà karõastadà'nayà kimiti . pårbaü koñijyàyà jinajyà guõastrijyà haraþ . idànãü trijyà guõo dyujyà haraþ . atràpi trijyàtulyayorguõaharayornà÷e kçte koñijyà jinajyàguõà dyujyayà bhaktà valanaü syàdityupapannam . yuktyànayaiva vij¤eyamakùajaü ca kramajyayeti . yathàyanavalaj¤ànàrthaü dhruvàt parito jinabhàgaiþ kadambabhramavçttaü nibaddhaü tathà yàmyottarakùitijayoryaþ saüpàtaþ sa samasaüj¤akaþ . tasmàdapyakùàü÷aiþ parito'kùavalanaj¤ànàrthaü vçttaü badhnãyàt . tat kilàkùavalayasaüj¤am . tadapi bhàü÷airaïkyam . tatràkùavalanopapattirdar÷anãyà . tadyathà madhyahne'rkàt samacihnaü prati nãyamànaü vçttàkàraü såtraü dhruvacihnalagnaü yàti . atastatra viùuvatsamavçttayorekaiva yàmyottarà valanàbhàva ityarthaþ . atha yadi denàrdhànnataü såryaü kçtvà samacihnàt såryaü prati nãyamànaü såtraü yatra samamaõóale lagati tatkhakhastikayormadhye yàvanto'ü÷àstàvanta evàkùavçtte samasåtradhruvayormadhye bhavanti . yatastatsamavçttànukàraü baddham . teùàü bhàgànàmakùabalaye yàvatã kramajyà tàvadeva samamåtradhruvayorantaram . atha kùitijasthe'rke kùitijameva samasåtram . tatràkùavçtte ca navatirnatàü÷àþ . teùàü jyà'kùavalaye'kùajyàtulyà syàt . ataþ samamaõóalagaternatàü÷airvalanaü sàdhayituü yujyate . te tu mahàyàsena j¤àyante . na tu sukhena . atastajj¤ànàryaü sthålo'nupàtaþ sukhàrthaü kçtaþ . yadi dinàrdhatulyena svàhoràtranatena navatiþ samamaõóalanatàü÷à labhyante tadeùñena kimiti . labdhanatàü÷ànàü yà kramajyà sà'kùajyàvçtte pariõàmyate . vadi trijyàvçtte etàvatã jyà tadàkùajyàvçtte kiyatãti . labdhaü kila valanajyà syàt . paraü sà dyujyàgre, na trijyàgre . yataþ samasåtradhruvayorantaraü tat . grahadhruvayormadhye dyujyàcàpàü÷à eva vartante . yadi dyujyàvçtta etàvatã tadà trijyàvçtte kiyatãti . evaü sati pårvatrairà÷ike trijyà haraþ . idànãü guõaþ . tulyatvàt tayornà÷e kçte natàü÷ajyàyà akùajyà guõo dyujyà haraþ . phalaü sthålà valanajyà syàt . atha såkùmàpyucyate . grahaõakàlo'rkasya ÷aïkuþ ÷aïkutaõamagrà ca sàdhyà . agrà÷aïkutalayoþ samadi÷ãraikyamanyadhàntaraü sa kila bàhuþ pårvaü pratipàdita eva . grahasamavçttayorantaraü jyàråpaü dakùiõottaraü bàhutulyaü syàt . yathà viùuvadvçttàduttarato dakùiõato và kràntijyàntare dyujyàvçttaü tathà samavçttàdapi bàhuva÷àduttarato dakùiõato và bàhutulye'ntare upavçttaü kalpyam . tadrapi bhàü÷airaïkyam . bàhuvargonatrijyàvargasya padaü tasmin vçtte dyujyàpadvyàsàrdham . atha dyujyàvçttopavçttayoryau pra kpa÷càtsaüpàtau tayorjãvàvad yat såtraü nibadhyate tasyàrdhamupavçtte natàü÷ànàü jyà . saivàhoràtravçttanatàü÷ànàü bhujajyà . atha tadànayanam . natàsånàü yà bhujajãvà sà dyujyàvçtte pariõàmyate . yadi trijyàvçtte etàvatã tadà dyujyàvçtte kiyatãti . evamupavçttanatàü÷ajyà bhavati . tato yadyupavçttavyàsàrdhe etàvatã tadàkùajyàvyàsàrdhe kiyatãti . tato dyujyàgre etàvatã valanajyà tadà trijyàgre kiyatãti . atra prathame'nupàte trijyà haro dyujyà guõaþ . tçtãye'nupàte trijyà guõo dyujyà haro'tastulyatvàt tayornà÷e kçte natàsånàü bhujajyàkùajãvayà guõitopavçttavyàsàrdhena bhaktà sà såkùmà valanajyà svàt . ata uktamagrànçtalayoryoga ityàdi . atha dçùñàntaþ . yatra kila vçùabhàntakràntitulyo'kùaþ 20 . 38 tatra vçùabhàntastho'rko dinàrdhe khakhastike bhavati . tadà kràntivçttaü dçïmaõóalàkàraü syàt . satrigçho'rko rà÷ipa¤cakaü siühàntaþ . sa ca tadà kùitije vartate . tat pràkparayorantaraü kùitije pratyakùaü valanaü dç÷yate . sà ca siühàntasyàgrà . tat kathaü satrigçhàrkotkramakràntirvalanam . ato'sat . asmadànayanaü vinà nedamagràråpa valanamutpadyata ityarthaþ . athànyo mahàn dçùñàntaþ . yatra de÷e ùañvaùñibhàgàþ 66 akùaþ . tatra meùàdau kùitijasthe sarve'pi rà÷ayaþ samakàlameva kùitijasthà bhavanti . tadà kràntivçttameva kùitija bhavatãtyarthaþ . tatra meùàdau vçùabhàdau mithunàdau và sthite ravau paramaü trijyàtulyameva sphuñaü valataü syàt . yataþ kràntivçttapràcyuttarà jàtà . tathà vikùepàbhàve sati tadà raverdakùiõasyàü di÷i spa÷aþ . candrasvottarasyàmityarthaþ . etaduktaü bhavati . tatra de÷e tasmin kàle tasya trijyàtulyasya valanasyànyathànupapattyàsmadãyameva valanànayanaü samãõãnam . tatra de÷e'kùajyà 3140 . meùàdige ravau dyujyà 1438 . carajyàsavaþø . kùitijasthe'rke nataghañikàþ 15 . àyanavalanacàpàü÷àþ 24 . àkùavalanacàpàü÷àþ 66 . sphuñavalanasya càpàü÷àþ 90 . vçùàdige ravau dyujyà 3366 . carajyàsavaþ 1670 . nataghañikàþ 19 . 38 . àyanavalanacàpà÷àþ 21 . 4 . akùajasya 68 . 56 . sphuñavalanasya càpàü÷àþ 90 . mithunàdige dyujyà 1218 . caràsavaþ 3465 . nataghañikàþ 24 . 37 . àyanavalanàü÷àþ 21 . 32 . akùajasya 77 . 28 . sphuñasya 90 . evaü sarvatra .>%

#<valabhi(bhã)># strã valyate àcchàdyate vala--abhi và ïãp . vaóabhã÷abdàrthe gopànasyàm amarañãø .

#<valaya># puünaø vala--ayan . 1 hastapàdakañakàdau amaraþ . uttarapadasthaþ tadàkàraveùñane yathà bhåvalayam . 3 veùñanabhåmau 4 gole ca . 5 galarogabhede pràvapraø %<valàsa evàyatamunnata¤ca ÷othaü karotpannagatiü nibàrya . taü sarvathaivàpratikàryavãryaü vivarjanãyaü valayaü vadanti>% . 6 velàyàü 7 kaïkaõe jañàø .

#<valayita># triø valayamiva àcaritam valaya + kvi--kta . veùñite amaraþ .

#<valà># strã vala--ac . (veóyàlà) oùadhibhede ràyamukuñaþ . 2 balà÷abdàrthe ca .

#<valàka># puüstrãø vala--àkan . vakapakùiõi amaraþ striyàü ajàø ñàp .

#<valàhaka># puø vàri vahati pçùoø . 1 meghe 2 mustake ca amaraþ . 3 parvate daityabhede 5 nàgabhede mediø ÷rãkçùõasya hayabhede %<syandanastu sadànandaþ sàrathi÷càsya dàrukaþ . turaïgàþ ÷aivyasugrãvameghapuùpavalàhakàþ>% trikàø .

#<vali># puø vala--in . upahàradravye oùñhyàditvamityanye .

#<valira># triø vala--gha¤arthe ka valasaüvaraõamastyasya iran . kekare amaraþ .

#<vali÷a># naø valinà upahàradravyeõa ÷yati matsyàn ÷o--ka . vaói÷a÷abdàrthe .

#<valãka># naø valyate saüvriyate'nena ãkan . vanãka÷abdàrthe pañale jañàø .

#<valåka># naø vala--bà åka . 1 asure 2 pakùibhede siø kauø .

#<valka># bhàùaõe cuø ubhaø dviø yeñ . valkayati te avavalkat ta .

#<valka># naø vala--saüvaraõe ka kasya nettvam . 1 vçkùàdãnàü tvaci valkale 2 matsyànàü tvaci ÷alke (àüisa) mediø . 3 khaõóe ca vi÷vaþ . 4 padvikàlodhre puø ràjaniø .

#<valkataru># puø valkapradhàna taruþ ÷àø taø . guvàkavçkùe ràjaniø .

#<valkadruma># puø valkapradhàno drumaþ . bhårjapattravçkùe ràjaniø .

@<[Page 4861a]>@
#<valkala># naø vala--kalan kasya nettvam . 1 tvace (dàraciti) vçkùe ràjaniø 2 tvaci (chàla) puünaø amaraþ . 3 ÷ilàvalakàyàü strã ràjaniø .

#<valkalãdhra># puø valkabhavà lodhraþ . paññikàlodhre ràjaniø .

#<valga># gatau plutagatau ca bhvàø paraø sakaø seña . valgati avalgãt .

#<valgà># strã valga--ac . (làgàma) a÷vamukhasthe rajjubhede hemaca0

#<valgita># naø valga--bhàve kta . 1 a÷vasya gatibhede plutagatau amaraþ . 2 gamane 3 bahubhàùaõe ca .

#<valgu># puø vala--saüvaraõe u--guk ca . 1 chàge 2 manohare triø medriø . saj¤àyàü kan . valguka candane vane paõe ca naø . càruõi sundare ca triø ajayaþ . asyauùñhyàditvamityanye .

#<valgupattra># puø valgåli pattràõi yasya . vanamudge ÷abdaraø .

#<valgulà># strã valga--ula . 1 vàgucyàü somaràjyàü 2 khagabhede ràjaniø saüj¤àyàü kan . valgulikà tailapàcikàyàü hemaca0

#<valbha># pakùaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . valbhate avalbhiùña .

#<valmiki># puø vala--iki muñ ca . kãñavi÷eùakçte mçttikàståpe (uyera óipi) ÷abdaraø . bala ika muñ ca . valmika tatràrthe bharataþ .

#<valmãka># puünaø vala--ãka muñ ca . kùudrakãñakçtamçtståpe amaraþ tanmçùñà ÷aucaniùedho viùõupuø ukto yathà %<valmãkamçùikotkhàtàü mçdamantarjalàü tathà . ÷aucàva÷iùñàü gehàcca nàdadyàt lepasambhavàm>% . devapratimàyàþ ÷ilpidoùa÷àntaye tanmçdà pratimàkùàlanaü vihitaü yathà %<valmãkamçttikàbhi÷ca gomayena subhasmanà . kùàlayet ÷ilpisaüspar÷adoùàõàmupa÷àntaye>% devapraø vaø . tena devamårtãnàü snàpanamapi devapraø taø vihitaü yathà
     %<snàpayet prathamaü devaü toyaiþ pa¤cavidhairapi . pa¤càmçtaiþ pa¤cagavyaiþ pa¤camçtùiõóakerapi . mçttikà karidantasya parvatà÷vakhurasya ca . ku÷avalmãkasaümbhåtà mçtpa¤cakamudãritam>% devapraø taø . tatràvirbhåte pràcetake svanàmakhyàte ràmàyaõakartari 2 munibhede 3 rogabhede ca vi÷caþ . dadro÷anidànàdi bhàvapraø uktaü yathà
     %<grãvàüsakakùàkarapàdade÷e sandhau gale và tribhireva doùaiþ . granthiþ sa valmãkavadakriyàõàü jàtaþ kramekhaiva gatapravçddhiþ . mukhairanekaistvatitodavadbhiþ visarpavat sarpati connatàpau . valmãkamàhurmiùajã vikàram niùpratyanãkaü cirajaü vi÷eùàt>% . valmãkavadityanena pracura÷ikharatvamuccatvamavagàóhamålatva¤ca såcyate niùpratyanãkamupacàràyogyam . tataþ bhavàrtha i¤ . vàlmãki valmokabhave pràcetase munau ÷abdaratnaø .

#<valmãka÷ãrùa># naø valmãkasya ÷ãrùamiva . sroto'¤jane ràjani0

#<valmãkåña># naø valmãkaü kåñamiva pçùoø . valmãke hemaca0

#<valyu(lyå)la># chedane pavitratàkaraõe ca adaø curàø ubhaø sakaø señ . valyu(lyå)layati te avavalyu(lyå)lat ta .

#<valla># saüvaraõe bhvàø àtmaø sakaø señ . vallate avalliùña .

#<valla># puø valla gha¤ . 1 gu¤jatrayaparimàõe %<vallastrigu¤ja>% lãlàø 2 gu¤jàdvaye vaidyakam 3 sàrdhagu¤jàmàne %<godhåmadvitayonmità tu kathità gu¤jà tayà sàrdhayà vallaþ>% ràjaniø .

#<vallakã># strã valla--kkun gauràø ïãù . 1 vãõàyàm amaraþ . 2 sallakãvçkùe ca ràjaniø .

#<vallabha># puø valla--abhac . 1 dayite 2 adhyakùe amaraþ . 3 uttamà÷ve ca mediø . 4 dayitàyàü strã hamacaø .

#<vallabhapàla># puø vallamaü pàlayati pàla--aõ . a÷vapàle

#<vallara># naø valla aran . 1 kçùõàguruõi mediø 2 gahane 3 ku¤je ca ràjaniø . 4 ma¤jaryàü ÷abdaraø .

#<vallari(rã)># strã valla--ari và ïãp . 1 ma¤jaryàm amaraþ . 2 methikàyàü 3 citramåle ca ràjaniø .

#<vallava># puüstrãø valla--gha¤ taü vàti và--ka . 1 gope amaraþ striyàü ïãù . 2 pàcake amaraþ 3 bhaumasene mediø .

#<valli(llã)># strã valla--in và ïãp . 1 latàyàm amaraþ . 2 pçthivyà¤ca ÷abdacaø dãrghàntastu 3 ajamodàyàü mediø 4 kaivartikàyàm 5 cavye ca ràjaniø .

#<vallãja># naø vallyàü jàyate--jana--óa . marice ràjaniø .

#<vallãdårvà># strã vallãråpà dårvà . màlàdårvàyàm ràjaniø .

#<vallãbadarã># strã vallãråpà vadarã . bhåmivadaryàm ràjaniø .

#<vallãmudga># puø vallãpravànaþ mudgaþ . vanamudge (mugàni) ràjani0

#<vallãvçkùa># naø vallãva dãrgho vçkùaþ . sàlavçkùe ràjaniø .

#<vallura># naø vallu--uran . 1 ku¤je 2 ma¤jaryàü 3 kùetre 4 nirjanasthàne 5 ÷àdvale hemacaø . 6 gahane ca mediø valla--aran . vallara tatràrthe naø ÷abdaraø .

#<vallåra># triø valla--åran . àtapàdinà 1 ÷uùkamàüse amaraþ 2 ÷åkarabhàüse mediø 3 vanakùetre 4 vàhane 5 uùarabhåmau ca hemacaø .

#<vallyà># strã valla--yat . dhàtrãvçkùe ràjaniø .

@<[Page 4862a]>@
#<valvaja># puø valate bhuvaü veùñayati vala--kvip tàdç÷aþ san vajati gacchati vaja--ac . 1 ulape tçõabhede amaraþ . (vàvui) 2 vçkùabhede strã ràjaniø .

#<valha># dãptau cuø ubhaø akaø señ . valhayati avavalhat ta

#<valha># utkarùe bhvàø àø sakaø señ . valhate avalhiùña .

#<vava># puø và óa prakàre dvitvam jyotiùokte tivyardhàtmake prathame karaõe . asya auùñhapràditvamityanye .

#<va÷a># spçhàyàm adàø paraø sakaø seña . vaùñi uùñaþ u÷anti . avañ avà÷ãt ava÷ãt uvà÷a å÷atuþ .

#<va÷a># puünaø va÷a--bhàve ap, kartari ac và . 1 àyattatve 2 prabhutve ca àyatte triø ÷abdaraø .

#<va÷aüvada># triø va÷aü va÷akaraü madhuraü, va÷o'haniti và vadati vada--khac mum ca 1 priyavàkyavàdini 2 madhuravàdini (tavàhaü va÷aþ) iti 2 vàdini ca .

#<va÷akriyà># strã va÷asya kriyà karaõaü kç--bhàve ÷a . va÷ãkaraõe .

#<va÷aga># triø va÷aü gacchati gama--óa . va÷ãbhåte .

#<va÷avattin># triø va÷e vartate vçta--õini . va÷ãbhåte .

#<va÷à># strã va÷a--ac . 1 bandhyàyàü 2 yoùàyàü 3 sutàyàü 4 ka5 riõyàü strãgavyà¤ca mediø . anena jàteþ samàse paraniø gova÷à .

#<va÷ika># triø va÷o'styasya ñhan . 1 ÷ånye amaraþ 2 agurucandane strã .

#<va÷itva># naø va÷ino bhàvaþ tva . 1 svàtantrye 2 ã÷araysa ai÷varyabhede ca . tal . va÷itàpyatra strã .

#<va÷in># triø va÷o'styasya ini . 1 jitendriye 2 svàdhãne svatantre ca .

#<va÷ira># naø va÷a--iran . 1 sàmudralavaõe amaraþ . 2 najapippalyàm 3 cavye ca puø ràjaniø .

#<va÷iùñha># ati÷ayena va÷ã iùñhan inerluk . ati÷ayajitendriyatàyukte munibhede .

#<va÷ãkaraõa># naø ava÷aþ va÷aþ kriyate'nena va÷a--cvi--kç--lyuñ . tantràdyukte va÷atàsampàdake maõimantràdau .

#<va÷ãra># puø va÷a--ãran . gajapiùpalyàm jañàø .

#<va÷ya># naø va÷a--yat . 1 lavaïge ÷abdaraø . 2 àbatte triø amaraþ

#<vaùa># vadhe bhvàø paraø sakaø señ . vaùati avaùãt avàùãt . vavaùatuþ .

#<vaùañ># avyaø vaha--óaùañi . devodde÷yakahavistyàge amaraþ .

#<vaùañkàra># puø vaùañ + kç--gha¤ 1 dãyodde÷akatyàgaråpe yaj¤e 23 ùaóiti karaõe yajati÷abde kàtya vàkya dç÷yam .

#<vaùañkçta># triø vaùaña iti kçtva hute amaraþ .

@<[Page 4862b]>@
#<vaùka># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . vaùkate avaùkiùña .

#<vaùkaya># puø vaùka--ayan . ekahàyane vatse amaraþ .

#<vaùkayaõã># strã vaùkayamekahàyanavatsaü nayati sthànàntaraü nã--óa gauràø ïãù õatvam . ciraprasåtàyàü gavi amaraþ . jàtyà samàse'sya paraniø govaùkayaõo .

#<vaùkayiõã># strã vaùkaya ekahàyano vatso'styasyà ini . ciraprasåtàyàü gavi amaraþ vaùkayaõãti và pàñhaþ . %<vaùkayiõyàstridoùaghnaü tarpaõaü valakçtpayaþ>% bhàvapraø .

#<vasa># snehe chedane badhe ca sakaø cuø ubhaø señ . vàsayati te avãvasat ta . adhi + gandhàdinàsaskàre sakaø .

#<vasa># stambhe divàø paraø sakaø señ . vasyati irit avasat avàsãt udit ktvà veñ .

#<vasa># nivàse bhvàø paraø sakaø aniñ yajàø . vasati avàtsãt uvàsa åsatuþ uùitaþ uùitvà . adhi + anu + upa--à + và vasateràdhàrasya karmatà adhivasati vaikuõñha hariþ siø kauø anuvasati upavasati àvasati . upa + abhojane tatra nàdhàrasya karmatà %<ekàda÷yàmupavaset>% ityàdi .

#<vasa># àcchàdane adàø àø sakaø señ . vaste avasiùña .

#<vasa># vàsane surabhãkaraõe adaø cuø ubhaø sakaø señ . vasayati te avavasat ta .

#<vasati(tã)># strã vasa--ati và ïãp . 1 vàse 2 yàminyàm %<vasatãruùitvà>% raghuþ . 3 niketane mediø 4 sthàne ca 5 ÷ivire siø kauø .

#<vasativarã># strã baø vaø somagrahanàrthàùu apsu . %<agnãùomãyasya vapàmàrjanànte vasatãvarãgrahaõaü syandamànànàmanastamite>% kàtyàø ÷rãø 897 %<somàrthà àpo vasatãvarã÷abdenocyante>% karkaø . atha somàbhiùavopayuktànàü vasatãvarãsaüj¤ànàmapàü grahaõamamidhãyate vedadãø yajuø 6-23 .

#<vasana># naø vasa--àcchàdane karmaõi lyuñ . 1 vastre amaraþ . bhàve lyuñ . 2 chàdane mediø vasa--vàse àdhàre lyuñ . 3 nivàse 4 strãkañãbhåùaõe ca ÷abdaraø .

#<vasanta># puø vasa--jha . madhumàdhavàtmake çtubhede %<madhu÷ca màdhava÷ca vàsantikàvçtuþ>% yaju ÷rutiþ . 2 atisàre ÷abdaraø . 3 nàñye vidåùakopàdhau . 4 ràgabhede ca . %<àndolità ca de÷àkhyà lolà prathamama¤jarã . mandàrã ceti ràgiõyo vasantasya sadànugàþ>% ityuktà asya pa¤ca ràgiõyaþ ùañ ityanye ràmiõã÷abde dç÷yàþ . asya gànakàlaþ . %<÷rãpa¤camã samàrabhya yàvat syàcchayanaü hareþ . tàvadvasantaràgasya gànamuktaü manãùãbhiþ>% saïgãtadàø . 4 tàlavi÷eùe . %<jayamaïgalagandharvamakarandatribhaïgamàþ . ratitàlo vasanta÷ca jagajhampo'tha gàruõiþ>% vasantatàle kartavyo nagaõo magaõastathà . saïãtadàø .

#<vasantaka># puø vasante kàyati kai--ka . ÷yonàkavçkùe ÷abdamà0

#<vasantakusuma># puø vasante kusumaü yasya . seluvçkùe ÷abdamàø .

#<vasantakusumàkara># puø prameharoganà÷ake auùadhabhede . %<pravàlarasamauktikàmbaramidaü caturbhàgabhàk pçthak pçthagatha smçte rajatahemato dvyaü ÷ake . ayobhujagaraïgakaü trilavakaü vimardyàkhilaü ÷ubhe'hani vibhàvayet bhiùagidaü dhiyà sapta÷aþ . dravairvçùani÷ekùujaiþ kvamalamàlatãpuùpajaiþ payaþkadalikandajairmalayajaiõanàbhyudbhavaiþ . vasantakusumàkarorasapatirdvivallo'÷itaþ samastagadahçdbhavet kila nijànupànairayam>% vçddhayogataraïgaõã .

#<vasantajà># strã vasante jàyate jana--óa . màdhavãlatàyàm ràjaniø .

#<vasantatilaka># naø j¤eyaü vasantatilakaü tabhajà janau gaþ chandoø ukte caturda÷àkùarapàdake chandobhede

#<vasantadåta># puø vasantasya dåta iva . 1 kokile 2 àmravçkùe 2 pa¤camaràge ca vi÷vaþ . 4 màdhavãlatàyàm 5 pàñalãvçkùe strã mediø gauø ïãù 6 gaõikàrikàyàü 7 pikyà¤ca strã ïãù ràjaniø .

#<vasantadru># puø vasantasya druþ . àmravçkùe ÷abdaraø tatkàle tasya jàyamànamukulatvàt tathàtvam vasantavçkùàdayo'pyatra .

#<vasantasakha># puø vasantasya sakhà acsamàø . kàmadeve halà0

#<vasà># strã vasa--ac . 1 nàüsajàte dehasthe dhàtubhede medasi amaraþ . asçkkara÷abde 558 pçø dç÷yam . 2 màüsarohiõyàü latàyà¤ca ràjaniø .

#<vasàóhya># puüstrãø vasàbhiþ àóhyaþ . pracuramedaùke ÷i÷umàre trikàø .

#<vasi># puø vasa--in . vasane uõàø .

#<vasira># naø vasa--iran . 1 sàmudralavaõe 2 gajapippalyàü ca dharaõiþ .

#<vasiùñha># puø variùñha + pçùoø . brahmaõaþ mànasaputreùu saptarùiùu munibhede bhàø anuø anyà'pi tanniruktiryathà %<variùñho'smi vasiùñho'smi vase vàsagçheùvapi . variùñhatvàcca vàsàcca vasiùñha iti viddhi màm>% .

#<vasu># naø vasa--u . 1 dhane 2 ratne amaraþ 3 vçddhyauùadhe 4 ÷yàme mediø . 5 svarõe vi÷vaþ 6 jale ca siø kauø . 7 vakavçkùe 8 sårye 9 vahnau 10 ra÷mau 11 gaõadevatàbhede ca puø amaraþ . %<dharo dhruva÷ca soma÷ca aha÷caivànilo'nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñàviti smçtàþ>% bhàø àø 66 aø . 12 aùñasaïkhyàyà¤ca 13 madhure 14 ÷uùke ca triø hemacaø . 15 dãptau 16 vçddhyauùadhau ca strã ÷abdacaø . 17 vasudevatàke dhaniùñhànakùatre puø jyoø taø . 18 cediràjàkhyedevabhede

#<vasuka># puø vasunà såryanàmlà kàyati kai--ka . 1 arkavçkùe amaraþ . 2 vakavçkùe ca mediø .

#<vasukãña># puø vasuni dhane kãña iva . yàcake hàràø .

#<vasucchidrà># strã vasusaïkhyàtàni puùpe chidràõyasyàþ . mahàmedàyàm ratnamàø .

#<vasudeva># puø vasunà dãvyati diva--ac . ÷rãkçùõajanake yàdave kùatriyabhede amaraþ .

#<vasudevabhå># puø vasudevàt bhavati bhå--kvip . ÷rãkçùõe vasudevasutàdayo'pyatra .

#<vasudhà># strã vasåni dhãyante'syàü dhà gha¤arthe àdhàre ka, vasåni dadhàti ghà--ka và . pçthivyàm amaraþ

#<vasudhàrà># strã vaso÷cediràjasya priyàrthaü dhàrà ghçtàdisravasantatiþ . màïgalyeùu cediràjavasådve÷ena dãyamànàyàü ghçtàdidhàràyàm . %<kuóyalagnàü vasordhàràü sapta vàràn ghçtena tu . kàrayet pa¤ca vàràn và nàtinãcàü na cocchritàm . àyuùmàø niti ÷àntyarthaü jatyà tatra samàhitaþ . ùaóabhyaþ pitçbhyastadanu ÷ràddhadànamupakramet>% chandogapaø . 2 jina÷aktibhede hemacaø . 3 kuverapuryà ÷abdamàø .

#<vasundharà># strã vasåni dhàrayati dhç--khac mum hrasva÷ca . pçthivyàm amaraþ .

#<vasupràõa># puø vasurdãptaþ pràõa iva yasya . agnau ÷abdaraø .

#<vasumatã># strã vasåni santyasyàü matup . pçthivyàm amaraþ .

#<vasurocis># puø vasune dhanàya rocate ruca--isun . yaj¤e siø kau0

#<vasula># puø vasuü dãptiü làti là--ka . deve trikàø .

#<vasuhañña># puø vasånàü dãptãnàü hañña iva . vakavçkùe jañàø .

#<vasta># badha gatau ca sakaø yàcane dviø cuø ubhaø señ . vastayati te avavastat ta .

#<vasta># puüstrã vastyate badhyate yaj¤àrthaü vasta--karmaõi gha¤ . chàge amaraþ striyàü ïãù .

#<vastaka># naø vasta iva kàyati kai--ka . kçtrimalavaõe hemacaø .

#<vastakarõa># puø vastasya karõaþ patràkàre'styasya ac . sàlavçkùe ràjaniø .

#<vastagandhà># strã vastasyeva gandho'syàþ . ajagandhàyàm ràjaniø .

#<vastamodà># strã vastasyeva modo yasyàþ . ajamodàyàm ràjaniø .

@<[Page 4864a]>@
#<vasti># puø vaste àvçõoti måtram vasa--tic . nàbheradhobhage måtràdhàre 1 sthàne 2 vàse ca 3 vasanada÷àyàü puüstrã baø vaø amaraþ (picakàrã) auùadhadànàrthe dravyabhede puø tadvidhiþ bhàvapra0
     %<vastirdvidhànuvàsàkhyo niråha÷ca tataþ param . yaþ seho drãyate saþ syàdanuvàsananàmakaþ . kaùàya kùãratailairyo niråhaþ sa nigadyate . vastibhidãüyate yasmàttasmàdvastiriti smçtaþ .>% vastibhiþ mçgàdãnàü måtrà÷ayaiþ %<tatrànuvàsanàkhyo hi vastiryaþ so'tra kathyate . anuvàsanabheda÷ca màtràvastirudãritaþ . pala dvayantasya màtrà tasmàdardhàpi và bhavet . anuvàsyastu råkùaþ syàttãkùõàgniþ kevalànilã . nànuvàsyastu kuùñhã syànmehã sthålastathodarã . nàsthàpyà nànuvàsyà÷ca jãrõonmàdatçóarditàþ . ÷othamårchàrucibhaya÷càsakàsakùayàturàþ . netraü kàryaü suvarõàdidhàtubhirvçkùaveõubhiþ . nalairdantairviùàõàgrairmaõibhirvà vidhãyate .>% netraü nàóã tathà coktaü vi÷vaprakà÷e %<netraü manthaguõe vastre tarumåle vilocane . netravandhe ca nàóyà¤ca netro netari bhedyavaditi>% . %<ekavarùàttu ùaóvarùàd yàvanmànaü ùaóaïgulam . tato dvàda÷akaü yàvanmànaü vyàdaùñasammitam . tataþ praraü dvàda÷amiraïgulairnetradãrghatà . mukhacchidraü kalàyàbhaü chidraü kolàsthisannibham . yathàsaïkhyaü bhavennetraü ÷lakùõaü gopucchasannibham . gopucchasannibhaü måle tasmàt kramàt kramàt kç÷am>% . mukhacchidràdipramàõaü netraü krameõa paóvarùà yadvà da÷avarùà yadvà tadårdhvaü varùà÷ca j¤eyàþ . %<àturàïguùñhamànena måle sthålaü vidhãyate . kaniùñhikàparãõàhamagre ca guñikàmukham .>% pariõàho'tra sthaulyam %<tanmåle karõike dve ca kàrye bhàgàccaturthakàt .>% karõikà gavàdikarõavat %<yojayettatra vasti¤ca bandhadvayavidhànataþ . mçgàja÷åkaragavàü mahiùasyàpi và bhavet .>% vastiriti ÷eùaþ . %<måtrakoùasya vastistu tadalàbhe tu carmaõaþ . kaùàyaraktaþ sa mçdu rvastiþ snigdho dçóhohitaþ . vraõavastestu netraü syàt ÷lakùõamaùñàïgulonmitam . mudgacchidraü gçdhrapakùanàlikà pariõàhi ca . ÷arãropacayaü varõaü valamàrogyamàyuùaþ . kurute parivçddhi¤ca vastiþ samyagupàsitaþ . divà ÷ãte vamante ca snehavastiþ pradoyate . grãùmavarùà÷aratkàle ràtrau syàdanuvàsanam . na càtisnigdhaga÷anaü gojatitvànuvàsayet . madaü mårchà¤ca janayedvidhà snehaþ prayojitaþ .>% dvidhà bhojane vastau ca . %<råkùaü muktavato'nyantaü balaü varõa¤ca hàpayet . yuktasnehamato jantuü bhojayitvànuvàsayet>% . yuktasnehaü yathocitasnehaü bhojyaü bhojayitvetyarthaþ . %<hãnamàtràvubhau vastã nàtikàryakarau sçtau . atimàtrau tathànàhaklamàtãsàrakàrakau>% ubhau vastã anuvàsananiråhàkhyau . %<uttamà syàtpalaiþ ùaóbhirmadhyamà syàtpalaistribhiþ . palàdyardhena hãnà syàduktamàtrànuvàsane . ÷atàhvàsaindhavàbhyà¤ca deyaü snehe ca hårõakam . tanmàtrottamamadhyàntyà ùañcaturdhayamàùakaiþ . virecanàtsaptaràtre gate jàtabalàya ca . bhuktànnàyànuvàsyàya vastirdeyo'nuvàsanaþ . athànuvàsyaü svabhyaktamuùõàmbu sveditaü ÷anaiþ . bhojayitvà yathà÷àstraü kçta¤caïkramaõa tataþ . utsçùñànilaviõmåtraü yojayet snehavastinà>% uùõàmbusveditam uùõàmbunà snàpitam . %<suptasya vàmapàr÷vena vàmajaïghàprasàriõaþ . ku¤citàparajaïghasya netraü snigdhe gude nyaset . baddhaü vastimukhaü såtrairvàmahastena dhàrayet . pãóayeddakùiõenaiva madhyavagena ghãradhãþ . jçmbhàkàsakùayàdãü÷ca yastikàle na kàrayet . triü÷anmàtràmitaþ kàlaþ prokto vastestu pãóane . tataþ praõihite snehe uttàno vàgyato bhavet . svajànunaþ karàvartaü kuryàcchoñikayà punaþ . eùà màtrà bhavedekà sarvatraiveùa ni÷cayaþ . nimiùonmeùaõaü puüsàmaïgulyà cchoñikàtha và . gurvakùaroccàraõaü và syànmàtreyaü smçtà budhaiþ . pramàritaiþ sarvagàtrairyathàvãryaü prasarùati>% yathàvãryaü snehàdi . %<tàóayettalayorenantrãüstrãnvàràn ÷anaiþ ÷anaiþ . sphijo÷vaiva tathà ÷rãõãü ÷ayyà¤caivotkùipettataþ . sphijo÷cainaü svapàõibhyàü pårvavattàóayedbudhaþ . ÷ayyà¤ca padatastasya trãn vàrànnutkùipettataþ . jàte vidhàne tu tata kuryànnidràü yathàsukham . sànilaþ sapurãùa÷ca snehaþ pratyeti yasya tu . upadravaü vinà ÷ãghraü sa samyaganuvàsitaþ . jãrõànnamatha sàyàhne snehe pratyàgate punaþ . laghvannaü bhojayetkàmaü dãptàgnistu naro yadi . anuvàsitàya dàtavyamitare'hni sukhodakam . dhànya÷uõñhãkaùàyaü và snehavyàpattinà÷anam>% . sukhodakamuùõodakaü vyàpattirvyàdhiþ . %<anena vidhinà ùaóvà sapta càùñau navàpi và . vidheyà vastayasteùàmante ceva niråhaõam . dattastu prathamo vasti snehayedvastivaïkùaõau . samyagdattã dvitãyastu må rdhasthamanilaü jayet . balaü varõa¤ca sa jayettçtãyastu prayojitaþ . caturthapa¤camau dattau snehayetàü rasàsçjã . ùaùñho màüsaü snehayati saptamo meda eva ca . aùñamo navama÷càpi majjàna¤ca yathàkramam>% . yathàkramamiti vacanàdaùñamo'sthi snehayet . %<evaü ÷ukragatàn doùàn dviguõaþ sàdhu sàdhayet .>% aùñàda÷adivasàvadhikavastiphalam %<aùñàda÷àùñàda÷akàddinàd yo nà viùevate . sa ku¤jarabalo'÷vasya javatulyo'maraprabhaþ . råkùàya bahuvàtàya snehavastiü dine dine . dadyàdvaidyastathànyeùàmagnyàbàdhabhayàt tryahàt . sneho'lpamàtro råkùàõàü ùñãrghakàlamanatyayaþ .>% anatyayaþ abàdhaþ . %<tathà niråhaþ snigdhànàmalpamàtraþ pra÷asyate . atha và yasya tatkàlaü sneho niryàti kevalaþ . tasyàpyalpataro deyo na hi snigdhe'vatiùñhate .>% avatiùñhate dattaþ sneha iti ÷eùaþ %<a÷uddhasya malonmi÷raþ sneho naiti yadà punaþ . tadàïgasadanàdhmàne ÷ålaü ÷vàsa÷ca jàyate . pakvà÷aye gurutva¤ca tatra dadyànniråhaõam . tãkùõaü tãkùõauùadhairyuktaü phalavartimathàpi và . yathànulotrano vàyurmalaþ sneha÷ca jàyate . tathà virecanaü dadyàttãkùõaü nasya¤ca ÷asyate . yasya nopadravaü kuryàt snehavartiraniþsçtà . sarvo'lpo vyàvçto raukùyàdupekùyaþ sa vijànatà . anàyàtantvahoràtre snehaü saü÷odhanairharet . snehavastàvanàyàte nànyaþ sneho vidhãyate . guóåcyeraõóapåtãsabhàrgãvçùakarauhiùam . ÷atàvarãü sahacaraü kàkanàsàü pralonmitàm . yavamàùàtasãkolakulatthàn prasçtonmitàn . aturdroõe'mbhasaþ paktvà droõa÷eùeõa tena ca . pacettailàóhakaü sarvairjãvanãrvai palonmitaiþ . anuvàsanametadvi sarvavàtavikàranut .>% påtãkaþ kara¤jaþ rauhiùaü ãùatsugandhatçõavi÷eùaþ . kàkanàsà (kàkàñhoñhã) prasçtam praladvayam . ùoóhà sapta vyàpadastu jàyate vastikarmaõaþ . draùitàn samudàyena tàü÷cikitsyàttu su÷rutàt . samudàyena sanucitanetràdisàmagryà . %<mànàhàravihàrà÷ca parihàrà÷ca kçtsna÷aþ ÷nehapànasamàþ kàryà nàtra kàryà vicàraõà .>%

#<vastikarmàóhya># pu vastikarmaõà tacchoghanavyàpàreõàóhyaþ . ariùñavçkùe ÷abdacaø .

#<vastimala># naø 6 taø . måtre hemacaø .

#<vastu># naø vasa--tun . 1 dravye 2 padràrthe trikàø 3 satyapadràrthe ca .

@<[Page 4865b]>@
#<vastuka># naø vastu + ivàrthe kan . 1 vàstuke ÷àkabhede 2 ÷vetacillã÷àke ca strã ràjaniø .

#<vastya># naø vastau sàdhu yat . gçhe amaraþ .

#<vastra># naø vasa--ùñran . paridhànàdyupayukte kàrpàsàdau vasane . vastradhàraõaguõàþ yathà %<snàtasyànantaraü samyagvastreõa tanumàrjanam . kàntipradaü ÷arãrasya kaõóåyàdoùanà÷anam . kauùeyaü citravastra¤ca raktavastraü tathaiva ca . vàta÷leùmaharaü tattu ÷ãtakàle vighàrayet .>% kauùeyaü paññàmbaraü tasaravastra¤ca . %<medhyaü su÷ãtaü pittaghnaü kàùàyaü vastramucyate . taddhàrayeduùõakàle taccàpi laghu ÷asyate .>% kàùàyaü (kokañã) iti loke . kaùàyaràgaraktaü và . %<÷uklantu ÷ubhadaü vastraü ÷ãtàtapanivàraõamþ . nacoùõaü naca và ÷ãtaü tattu varùàsu dhàrayet . ya÷asyaü kàmyamàyuùyaü ÷rãmadànandabardhanam . tvacyaü va÷ãkaraü rucyaü navaü nirmalamambaram .>% kàmyaü kàmoddãpakam . %<kadàpi na janaiþ sadbhirdhàryaü malinamambaram . tattu kaõóå kçmikaraü glànyalakùmãkaraü param .>% alakùmãra÷obhà dàridryaü và . bhàvapraø asya paridhànavidhiryathà bhçguþ vikaccho'nuttarãya÷ca nagna÷càvastra eva ca . ÷rautaü smàrtaü tathà karma na nagna÷cintayedapi . vikacchaþ parãghànàd galitakacchaþ . tathà ca %<parãdhànàtvahiþ kacchà nibaddhà hyàsurã bhavet>% smçtiþ %<vàme pçùñhe tathà nàbhau kacchatrayamudàhçtam . ebhiþ kacchaiþ parãdhatte yo vipraþ sa ÷uciþ smçtaþ>% . vaudhàyanaþ %<nàbhau dhçta¤ca yadvastramàcchàdayati jànunã . antarãyaü pra÷astaü tadacchinnamubhayostayoþ .>% pracetàþ %<da÷à nàbhau prayojayet>% smçtiþ %<na syàt karmaõi ka¤cukãti>% . uttarãyadhàraõaü copavãtavat %<yathà yaj¤opavãta¤ca dhàryate ca dvijottamaiþ . tathà sandhàryate yatnàduttaràcchàdanaü ÷ubham>% smçteþ . atra yathà dvijottamaiþ savyàpasavyatvàdinà upavãtaü dhàryate tathà uttaràcchàdanamapi dvijottamairiti pradar÷anamàtram pràguktabhçguvacanena sarveùàü dvivastratàpratãteþ pàraskaraþ %<eka¤cedvàso bhavati tasya uttaràrdheõa pracchàdayatãti>% àø taø raghuø . vastraparãdhànanakùatràdi %<brahmànuràdhavasutiùyavi÷àkhahastacitrottaràgnipavanàditirevatãùu . janmarkùajãva budha÷ukradinotsavàdau dhàryaü navaü vasanamã÷vara devatuùñyai .>% jyo taø . %<sårye càlpadhanaü, vraõaþ ÷a÷idine, kle÷aþ sadà bhåmije, vastràõàü bahutà vudhe, suragurau vidyàgamaþ sampadaþ . nànàbhogayutapramoda ÷ayanaü vidyàïganà bhàrgave, ÷aurausyuþ khalu roga÷okakalahà vastre dhçte nåtane>% karmalocanam . asya kùàrasaüyoga niùiddhadinàni yathà . %<mandamaïgalaùaùñhãùu dvàda÷yàü ÷ràddhavàsare . vastràõàü kùàrasaüyogàtdahatyàsaptamaü kulam .>% àø taø . parakãyavastradhàraõaniùedho yathà %<àsanaü vasanaü ÷ayyà jàyàpatyaü kamaõóaluþ . àtmanaþ ÷uciretàni na pareùàü kadàcana>% . ãùaddhautàdivastrasya pa÷cimàgràdiprasàritavastrasya ca adhautatvaü yathà, %<ãùaddhautaü striyà dhautaü yaddhautaü rajakasya tu . adhautaü tadvijànãdda÷àdakùiõapa÷cime .>% karmalocanam . satyatapàþ %<pràgagramudagraü và ghautaü vastraü prasàrayet . pa÷cimàgraü dakùiõàgraü punaþ prakùàlanàt ÷uci>% atràgraü da÷à vçkùavat . pracetàþ %<svayaü dhotena kartavyà kriyà dharmyà vipa÷cità . na ca rajakaghautena nàdhautena bhavet kvacit . putramitrakalatreõa svajàtibàndhavena ca . dàsavargeõa yaddhautaü tat pavitramiti sthitiþ>% . snànottaraü uùõãùavastrasya dhàryatvaü yathà uùõãùadhàraõaü ÷irojalàpanayanàya . tena mnànànantaraü dhàryam . tathà ca mahàbhàratam %<àplutasyàdhivàsena jalena ca sugandhinà . ràjahaüsanibhaü pràpya uùõãùaü ÷ithilàrpitam . jalakùayanimittaü vai veùñayàmàsa mårdhani>% . ÷ithilàrpitam agàóhabadvam . niùiddhavastràõi yathà bhàrate %<na syåtena na dagdhena pàrakyeõa vi÷eùataþ . måùikotkãrõajãrõena karma kuryàdvicakùaõaþ .>% nàrasiühe na raktamulvarõa vàsã na nãla¤ca pra÷asyate . malàkta¤ca da÷àhãnaü varjayedambaraü budhaþ . ulvaõam utkañaraktavi÷eùam . àcàraratne u÷anà %<da÷àhãnena vastreõa kuryàt karmàõyabhàvataþ>% . viùõudharmottare %<vastraü nànyadhçtaü dhàryaü na raktaü malinaü tathà . jãrõaü và'pada÷a¤caiva ÷vetaü dhàryaü prayatnataþ . upànahaü nànyadhçtàü brahmasåtra¤ca dhàrayet . na jãrõamalavadvàsà bhavecca vibhave sati .>% yogiyàj¤avalkyaþ %<mnàtvaivaü vàsasã dhaute aklinne paridhàya ca . pralàlyorå mçdadbhi÷ca hastau prakùàlayettataþ . abhàve dhautavastràõàü ÷àõakùaumàvikàni ca . kutapo yogapaññaü và dvirvàsà yena và bhavet . adhautena ca vastreõa nityanaimittikãü kriyàm . kurvan phalaü na càpnoti dattaü bhavati niùkalam>% . kutapo nepàlakambalaþ . tatràpavàdaþ %<ràïgave paññasåtre ca såcãviddhaü na duùyati>% vidhànapàø %<nãlãraktaü na duùyati>% iti mitàø pàñhaþ . tarpaõàt pårvaü mrànavastra niùpãóane niùedho yathà %<niùpãóayati yaþ pårvaü snànavastrantu tarpaõàt . nirà÷àstasya gacchanti devàþ pitçgaõaiþ saha>% . jàvàliþ %<mnànaü kçtvàrdravàsàstu viõmåtraü kurute yadi . pràõàyàmatrayaü kçtvà punaþ snànena ÷udhyati . nàrdrameka¤ca vasanaü paridadhyàt katha¤cana>% . hàrotaþ %<àrdra¤ca saptavàtàhatamapi ÷uddhamiti>% . saükràntyàdau vastraniùpãóananiùedho yathà ùañtriü÷anmatanigamau %<saükràntyàü pa¤cada÷yà¤ca dvàda÷yàü ÷ràddhavàsare . vastraü na pãóayettatra naca kùàreõa yojayet>% tiø ta0

#<vastrakuññima># naø vastranimiütaü kuññimaü yatra . 1 vastragçhe (tàmu) 2 chatre trikàø .

#<vastragçha># naø vastranirmitaü gçham ÷àkaø . (tàmu) vastranirmite gçhe trikàø .

#<vastragranthi># puø 6 taø nãvyàm trikàø .

#<vastraputrikà># strã vastranirmità putrikà . vastranirmitaputtalikàyàm ÷abdamàø .

#<vastrabhåùaõa># strã vastrasya bhåùaõaü yasyàþ 5 baø . 1 ma¤jiùñhàyàm 2 sàkaraõóavçkùe ca ràjaniø .

#<vastrayoni># strã 6 taø . tvakphalakçmiromàdau amaraþ .

#<vastrara¤jana># puø vastraü ra¤jayati ranja--õic--lyu . kusumbho ràjaniø .

#<vasna># naø vasa--man . 1 vetane 2 målye 3 vastre 4 dravye ca vi÷vaþ 5 dhane 6 mçtyau ca amarañãkàyàü ramànàthaþ . målye puø amaraþ .

#<vasnasà># strã vasnaüsyati so--ka snàyau ÷ramaraþ .

#<vasvaukasàrà># strã vasånàmokasya sàro yatra . 1 indranagaryàm 2 indranadyàü 3 kuverapuryàü 4 kuveranadyà¤ca hemaø .

#<vaha># dãptau cuø ubhaø sakaø señ idit . vaühayati te avaühiùña .

#<vaha># pràpaõe bhvàø ubhaø dvikaø yajàø aniñ . vahati te avàkùãt avoóha uvàha åhe åóhaþ . asya pradhànakarmaõyaüva lakàràdayaþ .

#<vaha># puø uhyate'nena vaha--ac . 1 vçùaskandhade÷e amaraþ . vaha--kartari ac . 2 ghoñake 3 vàhau 4 pathi trikàø 5 nadyàü strã hemacaø .

#<vahata># puø vaha--ataca . 1 vçùe 2 pràndhe ca uõàdikoùaþ

@<[Page 4867a]>@
#<vahati># puø vaha--ati . 1 vàyau uõàø . 2 gavi 3 sacive ca mediø .

#<vahana># naø vaha--bhàve lyuñ . 1 purabhede trikàø 2 pràpaõe . 3 gamane ca .

#<vahanta># puø vaha--jha . vàyo siø kauø 2 bàle uõàø .

#<vahala># puø vaha--alan . 1 pote hàràø 2 dçóhe triø hemaø .

#<vahalagandha># naø vahalo dçóho gandho yasya . ÷ambaracandane ràjaniø .

#<vahalacakùus># puø vahalàni cakùuùãva puùpàõyasya . meùa÷çïgyàü (gàóara÷iïgà) ratnamàø .

#<vahalatvaca># puø vahalà dçóhà tvacà yasya . ÷vetalodhre ràjaniø .

#<vahalà># strã vahalàni puùpàdãni mantyasya ar÷a àdyac . 1 ÷atapuùpàyàü ràjaniø . 2 sthålailàyàü bhàvapraø .

#<vahitra># naø vaha--itra . 1 pote jalayàne trikàø . svàrthe ka . atraivàrthe .

#<vahiraïga># naø vahiþ prakçtervàhyamaïgaü yasya . vyàkaraõokte pratyayàdinimittake prakçtyavayavàdikàrye . %<asiddhaü vahiraïgamantaraïge>% vyàø paribhàùà .

#<vahirindriya># naø vahirdehàdbàhyasya padàrthasya gràhakamindriyam . ÷abdàdibàhyaviùayagràhakeùu ÷rotràdiùu .

#<vahirdvàra># naø vahiþsthaü dvàram . toraõe amaraþ .

#<vahirmukha># triø vahiþ bàhyaviùaye mukhaü pravaõatà yasya . bàhyaviùayàsaktamanaske viùayàsakte 1 jane 2 vimukhe ca .

#<vahis># avyaø vaha--imun . bàhye amaraþ .

#<vahaióaka># puø vaha--ac vahaþ eóuka iva vçhat kàõóo yasya . vibhãtçkavçkùe (vaheóà) ràjaniø .

#<vahni># puø vaha--ni . 1 agnau 2 citrakavçkùe amaraþ 3 bhallàtake 4 nimbåke ràjaniø . tantrokte 5 rakàre ca . %<vargàdyaü vahnisaüstham>% iti ÷yàmàstotram . vahnibhedàdikaü yathà
     %<jçmbhako dàpaka÷caiva vibhramabhrama÷obhanàþ . àvasathyàhavanãyo dakùiõàgnistathaiva ca . anvàhàryo gàrhapatya ityete da÷a vahnayaþ>% . anyairanyathoktàni yathà %<mràjako ra¤jaka÷caiva kledakaþ snehakastathà . dhàrakà bandhaka÷caiva dràvakàkhya÷ca saptamaþ . vyàpakaþ pàvaka÷caiva ÷leùmako da÷amaþ smçtaþ>% . ÷arãrasthavahneþ nàmàni yathà %<vahnayo doùaduùyeùu saülãnà da÷a dehinaþ>% . doùaduùyà÷ca yathà %<vàtapittakaphà doùàþ duùyà syuþ sapta¤jatavaþ>% ÷àø tiø . mukhyàgnayo yathà %<gàrhapatyo dakùiõàgnistathaivàhavanãyakaþ . ete'gnayastrayo mukhyàþ ÷eùà÷copasadastrayaþ>% vahniø puø . tatra niùiddhakarmàõi yathà %<nà÷uddho'gniü paricaret na devàn kãrtayedçùãn . na càgniü laïghayeddhãmàn nopadadhyàdadhaþ kvacit . na cainaü pàdataþ kuryàt mukhena na dhamedvudhaþ . agnau na niþkùipedagniü nàdbhiþ pra÷amayettathà . na vahniü mukhani÷vàsairjvàlayennà÷ucirbudhaþ . svamagniü naiva hastena spç÷ennàpsu ciraü vaset . nàpakùipennopadhamet na sårpeõa ca pàõinà . mukhenàgniü samunnãtaü mukhàdagnirajàyata>% kårmapuø 15 aø . agnivaikçtyaü tasya ÷ànti÷ca yathà %<anagnirdãpyate yatra ràùñre yasya nirindhanaþ . na dãpyate cendhanavàn sa ràùñraþ pãóyate nçpaiþ . prajvaledapsu màsaü và tathàrdha¤càpi ki¤cana . pràsàda toraõadvàraü nçpave÷ma suràlayam . etàni yatra dahyante tatra ràjabhayaü bhavet . vidyutà và pradahyante tatràpi nçpatermayam . dhåma÷cànagnijo yatra tatra vidyànmahadbhavam . vinàgniü visphuliïgà÷ca dç÷yante yatra kutracit . triràtropoùita÷càtra purodhàþ susamàhitaþ . samidbhiþ kùãravçkùaùõàü sarùapaistu ghçtena ca . dadyàt suvarõa¤ca tathà dvijebhyo gà÷caiva vastràõi tathà bhuva¤ca . evaü kçte pàpamupaiti nà÷aü yadagnivaikçtyabhavaü dvijendra>%! vahnipuø 105 aø . 6 taddevatàke kçttikànakùatre jyotipam .

#<vahnikarã># strã vahniü dehasthavahniü karoti uddãpayati kç--ña ïãp . 1 dhàtakãvçkùe (dhàiphula) ÷abdaø . 2 vahnyuddãpake triø .

#<vahnikàùñha># naø vahnerdàhyadàhàyànukålaü kàùñham ÷àø taø . dàhàguruõi ràjaniø .

#<vahnigandha># puø vahnau dàhakàle gandho yasya . yakùadhåpe ÷abdaca0

#<vahnigarma># puø vahnirgarbhe yasya . 1 vaü÷e 2 ÷amãvçkùe strã ÷abdara0

#<vahnijvàlà># strã vahnerjvàleva pãóàkàrakatvàt . 1 dhàtakãvçkùe ràjaniø 6 taø . 2 vahni÷ikhàyàm .

#<vahnidãpaka># puø vahniü dehasthavahniü sevanàddãpayati dãpaõic--õvul vahniriva dãpyati dãpa--õvul và . 1 kusumbhe ÷abdaraø . 2 agnyuddãpake triø . 3 ajamodàyàm strã ràjaniø .

#<vahninã># strã vahniü tatkàntiü nayati nã--óa gauràø . ïãù . jañàmàüsyàm ratnamàø .

#<vahnipuùpã># strã vahniriva tàpakaü puùpaü yasyàþ ïãp . dhàtakãvçkùe ràjaniø .

#<vahnibhogya># naø 6 taø . vçte ÷abdacaø .

@<[Page 4868a]>@
#<vahnimantha># puø vahnaye vahnijananàya mathyate'sau mantha--karmaõi gha¤ . 1 gaõikàrãvçkùe jañàø . 6 taø . 2 vahnermanthane ràjaniø .

#<vahnimitra># puø vahnirmitraü yasya . 1 vàyau ÷abdacaø 6 taø . tatraiva naø .

#<vahniretas># puø vahnau niùiktaü reto yena . 1 ÷ive vahnau hi niùiktàt ÷ivavãryàt gaïgàdisaükrameõa kàrtikeyotpattiþ puràõaprasiddham . 6 taø . 2 kà¤cane ca .

#<vahnilohaka># naø vahneþ priyaü lohaü dhàtuþ svàrthe ka . kàüsye ràjaniø .

#<vahnivadhå># strã 6 taø . 1 agnibhàryàyàü svàhàyàm 2 svàhàtmake mantre ca . vahnijàyàdayo'pyatra .

#<vahnivarõa># naø vahneriva varõo'sya . raktotpale ÷abdacaø .

#<vahnivallabha># puø vahnervallabha uddãpakatvàt . sarjarase (dhunà) trikà0

#<vahnivãja># naø vahnerdehasthavahnervãjamiva uddãpakatvàt . 1 jãrake 6 taø . vahnidevatàke tantrokte 2 rakàre ca . 3 nimbåke ràjaniø 4 hemacaø .

#<vahni÷ikha># naø vahneriva raktatvàt ÷ikhà'sya . 1 kusumbhe amaraþ . 2 phalinyàü 3 kalikàrãvçkùe 4 dhàtakyà¤ca strã ràjaniø 6 taø . 5 agni÷ikhàyàü strã .

#<vahnisakha># puø 6 taø . 1 vàyau . dehasthavahnerudvãpake 2 jãrake ràjaniø .

#<vahya># naø vaha--yat . 1 ÷akañe 2 vàhanamàtre ca hemacaø . 3 munipatnyàü strã uõàø .

#<và># sukhàptau akaø gatau sevane ca sakaø curàø ubhaø señ . vàpayati te avãvapat ta .

#<và># gamane hiüsane (såcane) ca adàø paraø sakaø aniñ . vàti abàsãt .

#<và># avyaø và--kà . 1 vikalpe 2 sàdç÷ye 3 avadhàraõe 4 samuccaye amaraþ . eùvartheùu gaõaratne udàhçtaü yathà (vikalpe) yavairvà vrãhibhirvà yajeta . (upamàne) sindhau vàdho maõóalaü gorvà rasaþ dvandve (avadhàraõe) %<sà và ÷ambhostadãyà và mårtirjalamayã mama>% na tçtãyetyarthaþ . (samuccaye) vàyurvà dahano và . 5 vitarke 6 pàdapuraõe ca medi0

#<vàü÷ika># puø vaü÷ã tadvàdanaü ÷ilpamasya ñhak . vaü÷ãvàdana÷ãle jañà0

#<vàü÷ã># strã vaü÷e bhavaþ aõ ïãp . vaü÷arocanàyàm ràjani0

#<vàka># puø vaca--gha¤ . 1 vacane %<namovàkaü pra÷àsmahe>% uttararàmattaritam . pçùoø sàntatvam . granthabhede %<vàkovàkyetihàsetyàdi>% chàndogyam . %<vàkovàkyam uktipratyuktiråpam>% bhàø . vakasyedam teùàü samåho và aõ . 3 vakasambandhini triø . 4 vakasaüghe naø amaraþ .

#<vàkucã># khã vàti kvip vàþ kuca--vaóoce ka gauràø ïãp karmaø . (hàkuca) 1 oùadhibhede 2 somaràjyàü ràjaniø .

#<vàkkãra># puø vàcà kautukavàcà kãra iva priyatvàt . ÷yàlake ÷abdaraø .

#<vàkchala># naø gautaø såtrokte chalabhede %<avi÷eùàbhihite'rthe vaktrabhipràyàdarthàntarakalpanam vàkchalam>% gauø såø . ÷aktyà ekàrtha÷àbdabodhatàtparyaka÷abdasya ÷aktyà'rthàntarabodhatàtparyakatvakalpanà vàkchalam vçttiþ . yathà lepàlàdàgato'yaü navakambalavattvàt ityukte kato'sva savasaükhyakàþ kambalà ityuktiþ .

#<vàkpati># puø 6 taø . 1 vçhaspatau amaraþ 2 puùyanakùatre ca vàcaþ patiriva . 3 nirdoùoddhatavacanayukte ràyamukuñaþ .

#<vàkpatha># puø vàcaþ panthàþ viùayaþ acsamàø . vàkyaviùaye

#<vàkpàruùya># naø vàcà kçtaü pàruùyam . 1 vàkyakçte pàruùye tadviùake 2 vivàdabhede ca . tadvivçtiþ vãramiø uktà yathà tasya ca svaråpamàha nàradaþ %<de÷ajàtikulàdãvàmàkro÷aü nyaïgasaüyutam . yadvacaþ pratikålàrthaü vàkùàruùyaü taducyate>% iti . àkro÷aþ àkùepaþ bhartsanamiti yàvat kalahapriyàþ gauóà iti de÷àkro÷aþ . atyantalolupà bràhmaõà iti jàtyàkrã÷aþ . kråracarità vai÷vàmitrà iti kulàkùepaþ . nyaïgaü nikçùñàïgamavadya¤ca tadubhayayuktaü yadudvegajananàrthaü vàkyaü tadvàkpàruùyamityarthaþ . tasya traividhyamàha sa eva %<niùñhurà÷lãlatãvratvàdapi tat trividhaü smçtam . gauravànukramàttasya daõóã'pi syàt kamàdgururiti>% niùñhuràdãnàü svaråpamàha sa eva %<sàkùepanniùñhuraü j¤eyama÷lãlaü nyaïgasaüyutam . patanãyairupàkro÷aistãvramàhurmanãùiõaþ>% iti . dhiïmårkha! jàlma! ityàdi sàkùepambhàùaõaü niùñhuram . nyaïgasaüyutaü avadyambhaginyàdigamanasaüyutam a÷lãlam . patanãyaiþ suràpànàdibhirupàkro÷aistãvraü vàkpàruùyamityarthaþ . kàtyàyano'pi %<yattvasatsaüj¤itairaïgaiþ paramàkùipati kvacit . abhåtairvàtha bhåtairvà niùñhurà vàk smçtà tu sà . nyagbhàvakaraõaü vàcà krodhàttu kurute yadà . vçttade÷akulànàntu a÷lãlà sà budhaiþ smçtà . mahàpàtakayoktrã ca ràmadveùakarã ca yà . jàtibhraü÷akarã vàtha tãvrà sà prathità tu vàgiyi .>% kalpatarau nyaïgàvagåraõamiti pañhitvà nikçùñàïgaprakà÷anena tiraskaraõamiti vyàkhyàtam . nyagbhàvakaraõamiti tu màdhavàdisaümataþ pàñhaþ . prathamamadhyamottamamedena traividhyamàha vahaspatiþ do gràmakulàdãnàü kùepaþ pàpena yojanam . dravyaü vinà tu prathamaü vàkpàruùyaü taducyate . bhaginãmàtçsambandhamupapàtaka÷aüsanam . pàruùyaü madhyamaü proktaü vàcikaü ÷àstravedibhiþ . abhakùyàpeyakathanaü mahàpàtakadåùaõam . pàruùyamuttama %<proktaü tãvraü marmàbhighaññanamiti .>% dravyaü vinetyatra dravya÷abdo'bhidheyaparaþ . tenocyamànàrthavyatirekeõaivaüvidhamabhidhànaü vàkpàruùyamityarthaþ iti kalpa tarau . dravyaü vinà dravyavai÷iùñyaü vineti madanaratne . abhighaññanaü utpàñanam . niùñhuràkro÷e daõóamàha yàj¤avalkyaþ satyàsatyànyathàstotrairnyånàïgendriya rogiõàm . kùepaü karoti ceddaõóyaþ paõànardhatrayoda÷à niti . anyathàstotrannindàstutiþ . nyånàïgàþ karàdirahitàþ . nyånendriyàþ netràdirahitàþ . rogiõaþ kuùñhyàdayaþ ardhatrayoda÷àn ardhàdhikadvàda÷apaõànityarthaþ . etat savarõaviùayam . ataeva vçhaspatiþ %<samajàtiguõànàntu vàkpàruùye parasparam . vinayovihitaþ ÷àstre paõà ardhatrayoda÷àþ>% iti . viùõurapi %<samavarõàkro÷e dvàda÷a paõàndaõóya iti>% . parasparamiti ÷eùaþ . manunàradàvapi %<samavarõe dvijàtãnàü dvàda÷aiva vyatikname . vàdeùvavacanãyeùu tadeva dviguõaü bhavediti>% . ÷aïkha tikhitàvapi %<samavarõavyatikrame dvàda÷apaõà yathàråpavi÷iùñàkùepreùu vi÷iùñasya caturviü÷atiravi÷iùñasyàtikrame ca vi÷iùñasya tato'rdhamiti . atra dvàda÷asàrdhadvàda÷ayorutkçùñànutkçùñatvena vyavasthà . kàtyàyano'pi>% %<yo muõàn kãrtayet krodhànnirguõe và guõaj¤atàm . anya saüj¤àniyojo ca vàgduùñaü tannaraü viduriti>% nàrado'pi %<duùñasyaiva tu yo doùàn kãrtayet krodhakàraõàt . anyàyade÷avàdã ca vàgduùñaü tannaraü viduriti>% atra kodhakàraõàdityanena duùñaparityàgàrthaü doùakãrtane na doùa iti såcitam . ataevoktaü kàtyàyanena %<yatra svàtparihàràrthaü patitastena kãrtitaþ . vacanàttatra na syàttu doùo yama vibhàvayediti>% vacanàt doùakãrtanàt . yatràmiyogàdau pàtityàdikaü sàdhayettatràpi vacanàddoùo na syàditi yatra vibhàvayedityasyàrtha uktaþ smçticandrikàyàm . atràpi daõóapàruùyanyàyena yugapatpravçttayordaõóatulyatvaü ayugapatpravçttayoþ pårvapravçttasya daõóàdhikyamiti draùñavyam . jàtiguõakçte vi÷eùe daõóavaiùamyamàha tiþ nayoþ mamo daõóonyånasya õodamaþ . %<uttamasyàdhikaþ prokto vàkpàruùye parasparamiti>% . hãnasyottanàkùepe dviguõaþ uttamasya hãnàkùepe'rdhaparimitodaõóa ityarthaþ . yàj¤avalakyo'pi %<ardho'dhameùu dviguõaþ parastrãùåttameùu ca . daõóapraõayanaü kàryaü varõajàtyuttaràdharairiti>% ardhaþ sàrdhadvàdaø ÷apaõàtmaka ityarthaþ pårvavàkye %<pa¤caviü÷atiko dama>% iti pa¤caviü÷ateþ pràkçtatvàt . varõà bràhmaõàdayaþ . jàtayo mårdhàvasiktàdayaþ . te ca te uttaràdharà÷ca varõajàtyuttaràdharàstairanyonyàkùepe kriyamàõe daõóasya praõayanam åhanãyaü j¤àtavyam . uttaràdharabhàvamàlocya daõóaþ kalpanãya ityarthaþ . tameva kalpanãyaü daõóaü pradar÷ayati manuþ %<÷ataü vràhmaõamàkru÷ya kùattriyo daõóamarhati . vai÷yo'dhyardha÷ataü dve và ÷ådrastu badhamarhati . vipraþ pa¤cà÷ataü daõóyaþ kùattriyasyàmi÷asane . vai÷ye syàdardhapa¤cà÷acchådre dvàda÷ako dama iti .>% vçhaspatirapi kùipan vipràdikaü dadyàt pa¤cà÷atpaõikaü damamiti . ÷aïkhalikhitàvapi %<àkro÷e bràhmaõasya kùattriyaþ paõa÷ataü daõóyaþ, ÷atàrdhaü vai÷yasya pa¤caviü÷atiü ÷ådrasyeti>% . vçhaspatirapi . %<vipraþ ÷atàrdhaü daõóyastu kùattriyasyàbhi÷aüsane . vi÷astathàrdhaü pa¤cà÷acchådrasyàrdhatrayoda÷a . sacchådrasyàyamudito vinayo'naparàdhinaþ . guõahãnasya pàruùye bràhmaõo nàparàghnuyàt . vai÷yastu kùattiyàkro÷e daõóanãyaþ ÷atambhavet . tadardhaü kùattriyo vai÷yaü kùipan vinayamarhati . ÷ådràkro÷e kùattriyasya pa¤caviü÷atiko damaþ . vai÷yasya caitaddviguõaþ ÷àstravidbhirudàhçtaþ . vai÷yamàkùàrayan ÷ådrodàpyaþ syàt prathamaü damam . kùattriyaü madhyama¤caiva vipramuttamasàhasamiti .>% jihvàcchedanaråpo'trottamasàhaso draùñavyaþ . tathà ca sa eva %<dharmopade÷akartà ca vedodàharaõànvitaþ . àkro÷akastu vipràõàü jihvàcchedena daõóyate>% iti ÷ådra ityanuùaïgaþ . àpastambo'pi %<jihvàchedanaü ÷ådrasvàryaü dhàrmikamàkro÷ataþ>% iti . gautamo'pi %<÷ådro dvijàtãnabhisandhàyàbhihatya ca vàgdaõóapàrupyàbhyàmaïgammocyo yenopahanyàditi>% . abhisandhàya buddhipårvaü vàcàtikramya abhihatya ugreõa daõóena tàóayitvà aïgamocyo yenàïgenàbhihanyate tena viyojamãya ityarthaþ . gurvàdyàkro÷e tvàhataþ ÷aïkhalikhitau tathà'dhikçtàn vipràn guru÷ca nivàsanammuõóanaü tàóanaü và gomayànulepanaü kharàrohaõaü darpaharaõaü và daõóo veti . daõóaþ kàrùàpaõa÷ataråpaþ . ataeva viùõuþ %<gurånàkùàrayan kàrùàpaõa÷atamiti>% . putràdibhirmàtràdãnàmàkro÷e daõóamàha manuþ %<màtaraü pitaraü jàyàü bhràtaraü ÷va÷uraü gurum . àkùàrayan ÷atandàpyaþ panthàna¤càdadadguroriti>% . bhràtaraü jyeùñhabhràtaram . etacca sàpharàdheùu màtràdiùu niraparàdhàyàü jàyàyàmiti mitàkùaràyàmabhàõi . ÷va÷rvàdyadhikùepe daõóamàha vçhaspatiþ %<kùipan ÷a÷vràdikaü dadyàt pa¤cà÷atpaõikaü damamiti .>% vàhvàdicchedana niùñhurabhàùàbhibhàùaõe daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<bàhugrãvànetrasakthivinà÷e vàcike damaþ . ÷atyastadardhikaþ pàdanàsàkarõakaràdiùviti .>% bàhvàdivinà÷e vàcike kariùyàmãti vàcà pratipàditaü ÷atyaþ ÷ataparimito daõóaþ . pàdàdibhaïgaü kariùyàmãtyàkùepe pa¤cà÷atparimito daõóa ityarthaþ . evaüvàdino'÷aktasya da÷apaõà daõóanãyà ityàha sa eva %<a÷aktastu vadannevaü daõóanãyaþ paõànda÷eti .>% yaþ punaþ ÷akto'÷aktasya bàhvàdibhaïgàkùepaü karoti na kevalaü sa daõóyaþ kintu a÷aktakùemàrthaü pratibhuvamapi dàpanãya ityàha sa eva %<tathà ÷aktaþ pratibhuvandàùyaþ kùemàya tasya tviti>% . a÷lãlabhàùaõe daõóamàha sa eva %<abhigantàsmi bhaginãü sàtaraü và taveti ha . ÷apantandàpayedràjà pa¤caviü÷atikaü damamiti .>% tãvràkro÷e daõóamàha sa eva %<patanãya kçte kùepe daõóamuttamasàhasam . upapàtakayukte tu dàpyaþ prathamasàhasamiti .>% patanãyaiþ pàtityahetumirbrahmahatyàdibhiþ . upapàtakàni gobadhàdãni . manurapi %<bràhmaõakùattriyàbhyàntu daõóaþ kàryo vijànatà . bràhmaõe sàhasaþ pårvaþ kùattriye tveva madhyamaþ . viñ÷ådrayostvevameva svajàtiü prati tattvataþ . chedavarjaü praõayanaü daõóasyeti vini÷cayaþ . pàpopapàtavaktàro mahàpàtaka÷aüsakàþ . àdyamadhyottamàndaõóàndadyustvete yathàkramamiti .>% viùõurapi %<parasparapatanãye kùepe kçte tåttamasàhasaü upapàtakayuktantu madhyamam traividyavçddhànàükùepe jàtipågànà¤ca gràmade÷ayoþ prathamamiti>% . de÷àdyàkro÷e daõóamàha vçhaspatiþ %<de÷àdikaü kùipandàpyaþ paõànardhatrayodra÷a . pàpena yojayan darpàddàpyaþ prathamasàhasam . eùa daõóaþ samàkhyàtaþ puruùàpekùayà mayà . samanyånàdhikatvena kalpanãyo manãùibhiriti .>% yàj¤avalkyo'pi %<madhyamo jàtipågànàü prathamo gràmade÷ayoriti .>% ràj¤a àkro÷e daõóamàha nàradaþ %<avakru÷ya ca ràjànaü vartmani sve vyavasthitam . jihvàcchedàdbhanecchuddhiþ sarvasvaharaõena veti .>% yàj¤avalkyo'pi %<ràj¤o'niùñapravaktàrantasyaivàkro÷akantathà . tanmantrasya ca bhettàra¤chittvà jihvàmpravàsayediti .>% satyadoùàbhidhàne'pi vàkpàruùyadaõóo'styeva tathà ca nàradaþ %<patitaü patitetyuktvà tathà caureti và punaþ . vacanàculyadoùaþ syànmithyàdvirdoùatàü vrajediti .>% manunàradàvapi %<kàõaü vàpyatha và kha¤jamanyaü vàpi tathàvidham . tathyenàpi bruvandàpyo daõóaïkàrùàpaõàbaramiti .>% viùõurapi %<kàõakha¤jàdãnàntathyavàcyapi kàrùàpaõadvayamiti .>% etacca durvçttaviùayamiti màdhavãye vidyàraõya÷rãpàdairabhyadhàyi . mithyàvadana÷ãlànàü daõóamàha kàtyàyanaþ %<ançtàkhyàna÷ãlànà¤jihvàcchedo vi÷odhanamiti .>% hàrãto'pi %<mithyàbhàùiõàü melakànà¤ca ràjà jihvà¤chindyàddaõóayedveti>% melako bhakùakaþ . kasyacidvàkpàruùyakçto'rdhadaõóamàho÷anàþ %<mohàtpramàdàtsaïgharùàt prãtyà voktaü mayeti yaþ . nàhamevaü punarvakùye daõóàrdhantasya kalpayediti .>%

#<vàkya># naø vaca--õyat casya kaþ . %<vàkyaü syàd yogyatàkàïkùàsattiyuktaþ padoccayaþ>% ityukte 1 padasaüghe sàø daø . 2 svàrthabodhasamàpte padasamudàye vaiyàkaraõàþ .

#<vàkùa># spçhàyàü bhvàø paraø sakaø señ idit . vàïkùati avàïkùãt .

#<vàgã÷a># puø vàcàmo÷aþ . 1 vçhaspatau %<vàgã÷àdyàþ sumanasa>% iti nyàyamàlà . 2 sarasvatyàü strã %<vàgã÷à hçdaye yasya>% iti bhàgaø ñãkopakrame ÷rãdharaþ . 3 puùyarkùe ca

#<vàgã÷vara># puø 6 taø . 1 vçhaspatau 2 gurau ca 3 tatpatnyàü strã ïãù %<vàgã÷varãmçtusnàtàü phullendãvaralocanàm . vàgã÷vareõa saüyuktàm>% iti tantram . 4 sarasvatyàü strã ïãp 5 ma¤ju ghoùe puø trikàø .

#<vàgujã># strã vàcà gujyate dhvanyate guja--ka gauràø ïãù . somaràjyàm amaraþ .

#<vàgurà># strã và--hiüsane urac gan ca . mçgathàrthaü mçgabandhanapà÷àdau amaraþ .

#<vàguràvçtti># puø vàgurà mçgabandhanapà÷àdireva dçttirjãvikà yasya . vyàdhe .

#<vàgurika># puø vàgurà praharaõaü yasya vàgurayàcarati và ñak . vyàdhe amaraþ .

#<vàgguda># puüstrãø pakùibhede trikàø guóaharake tajjàtipràptirmanunoktà %<godhà gàü vàggudo guóam>% hatveti ÷eùaþ

#<vàgguli># puø ràj¤àü tàmbåladàtari ratnamàlà .

#<vàgóambara># puø 6 taø . 1 vàkyastome 2 bahulavàkye ca .

#<vàgdaõóa># puø vàco vàgindriyasya daõóaþ saüyamanam . 1 mita2 bhàùaõe 3 vàkyasaüyame ca .

#<vàgdattà># strã vàcà dattà . vidhinà vàkyamàtreõa dàtuü kçtasaïkalpàyàü kanyàyàm vàcà dattà manodatteti udvàø ta0

#<vàgdaridra># triø 6 taø . mitabhàùiõi ÷abdamàø .

#<vàgdàna># naø 3 taø . kanyàyà vàïmàtreõa dàne %<tato vàgdànaparyantaü yàvadekàhameva ca>% ÷uø taø .

#<vàgduùña># triø vàcà durvacanena duùñaþ . ÷uddhe'pi pastunya÷uddharåpatayà kathanena dåùite . %<vàgduùñaü bhàvaduùñaü ca varjayediti>% smçtiþ .

#<vàgdevatà># strã vàcàü devatà . sarasvatyàü %<vàgdevatà caritacitritacittasadmà>% jayadevaþ . vàgdevyàdayo'pyatra .

#<vàgmin># triø vàc + astyarthe gmimi casya kaþ tasya lopaþ . 1 pra÷astavàkyavaktari amaraþ . 2 vçhaspatau puø mediø . 4 viùõau puø viùõusaø .

#<vàgya># triø vàcaü yacchati yama--óa . 1 vàgdaridre ÷abdamàø 2 nirvede 3 kalye ajayaþ .

#<vàgyata># triø vàk vàgindriyavyàpàroyatà yena . maunaghàriõi munau amaraþ %<vàgyatastrisavanaü caret>% smçtiþ .

#<vàgyama># triø vàcaü tadvyàpàraü yacchati yama--ac . munau amaraþ .

#<vàïmatã># strã %<himàdresvaïga÷ikharàt prodbhåtà vàïmatã nadã>% ityukte nadãbhede . sà ca mithilàde÷asannikçùñatayà vahati .

#<vàïmaya># triø vàksvaråpam mayañ casya kaþ tasya ïaþ . 1 vàkyasvaråpe ÷àstre . 2 vàkyajanite pàpabhede ca . %<pàruùyamançta¤caiva pai÷unya¤càpi sarva÷aþ . asambaddhapralàpa÷ca vàïmayaü syàccaturvidham>% manuþ . tathà paruùavacanamapavàdaþ pai÷unyamançtaü vçthàlàpo niùñhuravacanam vàïmayàni ùañ . pareùàü de÷ajàtikulavidyà÷ilparåpavçttàcàraparicchada÷arãrakarmajãvinàü pratyakùadoùavacanaü paruùama . %<yaccànyat krodhasantàpatràsasaüjananaü vacaþ . paruùaü tacca vij¤eyaü yaccànyacca tathàvigham . cakùuùmàniti luptàkùaü càõóàlaü bràhmaõeti ca . pra÷aüsànindanaü dveùàt paruùànna vi÷iùyate>% . teùàmeva paruùavacanànàmaparokùamudàharaõam apavàdaþ . gurunçpativandhubhràtçmitrasakà÷e arthopaghàtàrthaü doùopàkhyànaü pai÷unyam . ançtaü dvividhaü asatyamasaüvàda÷ceti %<de÷aràùñraprasaïgàcca paràrthaparijalpanàt . narmahàsaprasaïgàcca bhàùaõaü vyarthabhàùaõam . guhyàïgàmedhyasaüj¤ànàü bhàùaõaü niùñhuraü viduþ . yadanyad và vaco nãcastrãpuüsormithunà÷rayam . ityevaü ùaóvikalpasya duùñavàkyasya bhàùaõàt . iha càmutra ca kråramanarthaü pratipadyate>% . pra÷aüsayànindanaü pra÷aüsànindanam . atra caturvidhaùaóvidhayoravirodhaþ . samakùatvàsamakùatvabhedànàdareõa pàruùyàpavàdayoraikyàt niùñhurasya paruùàntarbhàvàcca . asambaddhapralàpavyarthabhàùaõayoþ paryàyatvànnàrthàntaram tiø taø .

#<vàïmukha># naø 6 taø upanyàse prathamavàkyopakrame amaraþ .

#<vàcaüyama># triø vàcàü yacchati vàcà + yama--kha mum hrasvasa . 1 mitabhàùiõi . 2 maunàvalambini munau puø amaraþ .

#<vàca># puüstrãø vaca--õica--ac . (vàcà) iti khyàte matsyabhede ràjavallabhaþ striyàü ïãù .

#<vàcaka># triø vakti abhidhàvçttyà bodhayati vaca--õvul . %<sàkùàt saïketitaü yo'rthamabhidhatte sa vàcakaþ>% ityukte 1 ÷abdabhede 2 kathake triø . vàcayati vaca--õic--õvul . 3 puràõàdipàñhake puø %<vàcakaþ påjito yeneti>% puràø %<bràhmaõaü vàcakaü vidyànnànthavarõajamàdaràt . ÷rutvànyavarõajàdràjan! vàcakànnarakaü vrajet>% . tathà %<devàrcàmagrataþ kçtvà bràhmaõànàü vi÷eùataþ . granthi¤ca ÷ithilaü kuryàdvàcakaþ kurunandana! . punarbaghnãta tatsåtraü na muktvà dhàrayet kvacit . hiraõyaü rajataü gà÷ca tathà kàüsyopadohanàþ . dattvà tu vàcakàyeha ÷rutasyàpnàti tat phalam>% . kàüsyopadohanàþ kàüsyakroóàþ %<vàcakaþ påjito yena prasannàstasya devatàþ>% . tathà %<j¤àtvà parvasamàpticca påjayedvàcakaü budhaþ . àtmànamapi vikrãya ya icchet suphalaü kratum>% . tathà %<vispaùñamadrutaü ÷àntaü spaùñàkùarapadaü tathà . kalasvarasamàyuktaü rasabhàvasamanvitam . budhyamànaþ sadàtyarthaü granthàrthaü kçtsna÷o nçpa! . bràhmaõàdiùu sarveùu granthàrthaü càrpayennçpa! . ya evaü vàcayed brahman ma vipro vyàsa ucyate>% . tathà %<saptasvarasamàyuktaü kàle kàle vi÷àmpate! . pradar÷ayan rasàn sarvàn vàcayed vàcako nçpa>% tiø taø . vàcakalakùaõàdi hemàø dàø nandipuø ukta yathà
     %<vàcako bràhmaõaþ pràj¤aþ ÷ruta÷àstro mahàmanàþ . abhyastàkùaravinyàso vçtta÷àsvavi÷àradaþ . ÷abdàrthavit pragalbha÷ca vinãto medhayà punaþ . gãtij¤o vàkyala÷ràvyaþ svareõàkhilabhàùakaþ>% ityupakrame evaüvidhànato vàcyaü vàcakena vipa÷cità . tapaþ÷amàtmakaü marvaü svargàdiphalasàdhakam . ÷anairvibodhya vai vàcyamadhyàtmàdi ca yad bhavet . kruddhoktiyuddhasaükùorbha dhàràvartona (vegena) vàcayet . saràgaü lalitairvàkyairvàcayet vçddhasaïgame . nànàvçttànuråpeõa làlityena ca vàcayet . sargàdhyàye samàpte ca kathàparyanta eva và . pra÷asta÷abdasaüyoge kuryàditi viràmaõam . samàptau vàcakro bhãùma! bråyàdevaü vicakùaõaþ . avadhàrya jagacchàntimante ÷àntyudakaü sçjet . su÷rutaü su÷rutaü bråyàdastu vyàkhyàtamityadaþ . lokaþ pravartatàü dharme ràjà càstu sadà jatã . dharmavàn dhanasampanno guru÷càtra niràmayaþ . iti procya yathà''yàtaü gantavyaü ca vibhàvataþ .

#<vàcana># naø vaca--õic--svàrthe và õic--lyuñ . 1 pañhane 2 kathane ca yuc . pañhane strã .

#<vàcanika># triø vacanena nirvçttam ñhak . vàkyaniùpàdite pàpàdau .

#<vàcaspati># puø 6 taø aluksamàø . 1 vçhaspatau . 2 puùyankùatre ca

#<vàc(cà)># strã ucyate'sau anayà và vaca--kvip niø và ñàp . 1 vàkye amaraþ 2 vàgindriye ca .

#<vàcàñha># triø vàk + kutsàyàü vàhulye'styarthe àñac bhatvàt na kaþ . kutsitabahubhàùiõi amaraþ . àlac . vàcàlo'pyatra .

#<vàcika># triø vàcà kçtam vàc + ñhak bhatvàt na kaþ . vàkyaniùpàdite pàpàdau vàïmaya÷abde dç÷yam . 2 vàkyàrambhabhede . %<àlàpa÷ca vilàpa÷ca saülàpa÷ca pralàpakaþ . anulàpo'palàpa÷ca sande÷a÷càtide÷ikaþ . apade÷opade÷au ca nirde÷o vyapade÷akaþ . kãrtità vacanàrambhà dvàda÷àmã manãùibhiþ>% ujjvalamaõiþ .

#<vàcoyukti># strã 6 taø aluksaø . 1 vàcàdar÷itayuktau 2 vàkyanairmalye ca .

#<vàcya># naø vaca--bhàve õyat na kaþ . 1 dåùaõe 2 pratipàdane dharaõiþ . 2 kathane ca . karmaõi õyat . 4 dåùye 5 pratipàdye abhidhayà bodhyàrthe ca sàø daø . %<nacàlpatvabahutvàbhyàü prayogàõàü vi÷iùyate . vàcyavàcakabhàvo'yamakùapàdàdi÷abdavat . vibhãtake'pyakùa÷abdo yadyapyalpaiþ prayujyate . tathàpi vàcakastasya j¤àyate ÷akañàïgavat>% maø taø bhaññavàø .

#<vàcha># kàme bhvàø paraø sakaø seña idit . và¤chati avà¤chãt . bhàve--a . và¤chà .

@<[Page 4872b]>@
#<vàja># naø vaja--gha¤ . 1 anne 2 ghçte 3 jale 4 yaj¤e ca mediø . 5 ÷arapakùe amaraþ 6 vege puø 8 nisvane 9 pakùe puø mediø 10 munau puø vi÷vaþ .

#<vàjapeya># puünaø vàjamannaü ghçtaü và peyamatra . yàgabhede kàtyàø ÷rauø tatprakàràdi dç÷yam .

#<vàjapeyin># puø vàjapeya + astyarthe ini . 1 vàjapeyayàgakartari upacàràt 2 tadvaü÷ye ca .

#<vàjasana># puø vàjamannaü sanoti dadàti sana--ac . 1 viùõau viùõusaø . 2 ÷ive bhàø ànuø 17 aø .

#<vàjasani># puø ràjasya annasya sanirdànaü yena . sårye %<àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajàþ>% ityuktestasya vçùñidvàrà annadàtçtvàt tathàtvam .

#<vàjasaneya># puø vàjasaneþ såryasya chàtraþ óhak . yàj¤avalkye %<àdityànãmàni ÷uklàni yajåüpi vàjasaneyena yàj¤avalkyenàkhyàyante>% vçhadàraõyaø ÷rutiþ . asyàrthaþ . àdityàdadhãtànyàdityàni ÷uklàni ÷uddhàni . iyamatra àkhyàyikà . vyàsa÷iùyo vai÷ampàyano yàj¤avalkyàdibhyaþ sva÷iùyebhyo yajurvedamadhyàpayat . tatra daivàt kenàpi hetunà kruddho vai÷ampàyano yàj¤avalkyaü pratyuvàca madadhãtaü tyajeti . sa yogasàmarthyàn mårtàü vidyàü vidhàyodvavàma . vàntàni yajåüpi gçhõãteti guråktà anye vai÷ampàyana÷iùyàstittirayo bhåtvà yajåüùyabhakùan . tàni yajåùi vuddhimàlinyàt kçùõàni jàtàni . tato dukhito yàj¤avalkyaþ såryamàràdhyànyàni ÷aklàni yajåùi pàptavàn . tàni ca jàbàlagaudheyakàõvamàdhyandinàdibhyaþ pa¤cada÷a÷iùyebhyaþ pàñhitavàn vedadãø . %<evaüstataþ sa bhagavàm vàjiråpadharo raviþ . yajåüùyayàtayàmàni sunaye'dàt prasàdataþ . yajurbhirakarocchàkhà da÷apa¤ca÷atairvibhuþ . jagçhurvàjasanyastàþ . kàõvamàdhyandinàdayaþ>% bhàgaø 12 . 6 . 67 ÷lo0

#<vàjasaneyin># puø baø vaø . vàjasaneyena proktamadhãyate ini . yajurveda÷àkhàbhedàdhyàyiùu vipràdiùu . 2 taduktarãtyà karmàrheùu ÷ådreùu ca %<÷ådrà vàjasaneyimaþ>% maø màø taø .

#<vàjidanta># puø vàjinàü danta iva puùpamasya . 1 nàsate ratnamàø kap . vàjidanvaka tatraiva .

#<vàjin># puø vàjaþ vemaþ pakùo và astyasya ini . 1 ghoñake 2 vàõe 3 vàsake ca ÷abdaraø . 4 vebhavati triø sviyàü ïãp . mà ma . 5 a÷vagandhàyatha 6 pràñhakyàm strã ràjaniø . 7 devabhede puø . vàjina÷abde dç÷yam .

#<vàjina># puø vàjibhyo deyam aõ . àmikùàniþsçtajale %<tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjinam>% iti ÷rutiþ .

#<vàjipçùñha># puø vàjina iva pçùñhamasya . amlànavçkùe ÷abdacaø .

#<vàjibhakùa># puø bhakùyate bhakùa--karmaõi gha¤ 6 taø . caõake ràjaniø .

#<vàjibhojana># puø vàjibhirbhujyate bhuja--karmaõi lyuñ . mudge ràjaniø .

#<vàjãkaraõa># naø avàjã vàjãva kriyate'nena vàjin + cvi kç--lyuñ . %<yaddravyaü puruùaü kuryàt vàjivat suratakùamam . tadvàjãkaraõaü khyàtam>% ityukte vãryavçddhikaraõe auùadhabhede . su÷rute dç÷yam .

#<và¤chà># strã vàchi--a . icchàyàm iùñasàdhanatàdhãjaünye'bhãùñaviùaye cittavçttibhede amaraþ .

#<vàña># puø vaña--gha¤ . 1 pathi 2 vçtisthàne ca mediø gauràø ïãù 4 vàstubhåmau 5 kuñyàü strã mediø . 6 vàñyàlake ÷abdaraø .

#<vàñikà># strã vaña--õvul . 1 vàstubhåmau (veóiyàlà) 2 kùupe 3 hiïgupatryà¤ca ÷abdacaø .

#<vàñyà># strã vàñyai hità tatra sàdhurvà yat . (veóiyàlà) kùupabhede ratnamàø .

#<vàñyàla># puø vàñãmalati bhåùayati ala--aõ . (veóiyàlà) kùupabhede ÷abdaraø gauràø ïãù tatraiva strã . õvul . vàñyàlaka tatraivàrthe puø ÷abdaraø .

#<vàóa># àplàve bhvàø àø akaø señ caïi na hrasvaþ . vàóate avàóiùña .

#<vàóha># naø vaha--kta niø . 1 ati÷aye 2 tadyukte triø amaraþ . pçùoø mum . vàóham 3 pratij¤àyàü 4 svãkàre ca avyaø amaraþ .

#<vàõa># puø vaõa--gha¤ . 1 ÷are amaraþ 2 gavàü stane 3 daityabhede 4 kevale mediø 5 vahnau trikàø 6 kàõóàvayave vi÷vaþ 7 bhadramu¤je ràjaniø kàdambarãgranthakàrake 8 kavibhede ca %<pa¤cavàõastu vàõaþ>% iti prasannaràghavam . 9 nãlajhiõñyàü puüstrãø amaraþ . asyoùñhyàditvamivyanye .

#<vàõapura># naø 6 taø . ÷oõitapure (koññarã) puràkhye purabhede ÷abdaraø .

#<vàõabàra># puø vàõaü paramukta÷araü bàrayati cuø bç--aõ . yodhàde÷colàkàre sannàhe kavace ÷abdacaø .

#<vàõahan># puø vàõaü tannàmàsuraü hatavàn hana--tàóane bhåte kvip . ÷rãkçùõe vàõajidàdayo'pyatra .

#<vàõi># strã vaõa--ikh và ïãp . 1 vayane amaraþ 2 vayanadaõóe demani hemacaø . 5 vàkye 6 taddevatàyànna amaraþ ïãp .

@<[Page 4873b]>@
#<vàõinã># strã vala--õini ïãp . 1 nartakyàü 2 cheke 3 mattastriyàm hemacaø . vàõa + astyarthe ini . 4 ÷arayute triø .

#<vàta># gatau sevàyàü sukhãkaraõe ca sakaø adaø caø ubhaø señ . vàtayati te avavàtat ta .

#<vàta># puø và--kta . spar÷amàtravi÷eùaguõake bhåtabhede 1 pavane amaraþ . anila÷abde 164 pçø dç÷yam . 2 dehasthe dhàtubhede ca . 6 gantari triø . jàre 5 dhçùñanàyake ca %<prabhàtavàtà hatãti>% bhaññiþ . 6 vàtajanye rogabhede bhàvapraø yathà
     %<kaùàyakañutiktakapramitaråkùalaghvannataþ puraþpavanajàgaraprataraõàbhighàta÷ramaiþ . himàdana÷anàt tathà nikùuvanàcca dhàtukùayàt malàdirayadhàraõàt madana÷oka cintàbhayaiþ . atikùatajamokùaõàt gadakçtàtimàüsa kùayàdatãva vamanàn nçõàmativirecanàdàmataþ . payodasamaye dinakùaõadayostçtãyàü÷ayorjaràmatigate'÷ite ÷i÷irasaüj¤akàle'pi ca . dehe srotàüsi riktàni pårayitvà'nilo valã . karoti vividhàn rogàn sarvàïgaikàïgasaü÷rayàn>% . pramita¤càtra vaiparãtye pràpasargastena aparimitamityarthaþ . prakarùeõa mitamatyalpaü và laghvannam atipuràõaü ÷àlyàdi . katicidannàni navànyaùi vàtalàni yata àha guõaratnamàlàyàm %<nãvàrastripuñaþ satãnacaõakaþ ÷yàmàkamudgàóhakãniùpàvà÷ca makuùñhaka÷ca varañhàmaïgalyakaþ kãdravaþ>% . ete vàtakarà iti ÷eùaþ . nãvàraþ prasàdhikà (cãnà) iti loke . tripuñaþ (khasàrã) . satãnaþ kalàyaþ . niùpàvo ràjamàùaþ . (varavañã) iti loke . makuùñakaþ (màóhà) iti loke . varañhà varañikà (vararai) iti loke . maïgalyakaþ (masårã) iti loke . puraþpavanaþ pràgvàtaþ, àmataþ àmena màrgàvaraõàt . yata uktam vàyordhà tukùayàt kopo màrgasyàvaraõena ceti . payodasamaye varùàsu . jaràmatigate'÷ite bhukte'jãrõatàïgate . dehe srotàüsãtyàdinà saüpràptiruktà . kaùàyàdibhirhetubhirvarùàdau samaye hetubhate balã anilaþ pravçddho vàyuþ karoti vividhàn rogàn . te rogàþ kathyante ÷irograho'lpake÷atvaü jçmbhàtyarthaü hanugrahaþ . jihvàstambho gadgadatvaü minminatva¤ca måkatà . vàcàlatà pralàpa÷ca rasànàmanabhij¤atà . bàdhiryaü karõanàda÷ca spar÷àj¤atvaü tathàrditam . manyàstambho'tra vaõito bàhu÷oùopanàóakaþ . carvità caiva vikùàcã årdhavàta udãritaþ . àdhmàna¤ca pratyàdhmànaü vàtàùñhãlà pratyaùñhãlà . %<tåõã ca pratitåõã ca vahnivaiùamyameva ca . àñopaþ pàr÷va÷åla¤ca trika÷ålaü tathaiva ca . muhu÷ca måtralaü måtranigraho malagàóhatà . purãùasyàpravçtti÷ca gçdhrasã ca tataþ param . kalàpakha¤jatà càpi kha¤jatà païgutà tathà . kroùñhu÷ãrùaka khalyau ca vàtakaõñaka eva ca . pàdaharùo pàdadàha àkùepo daõóakàbhidhaþ . vàtapittakçtàkùepastathà daõóà patànakaþ . abhighàtakçtàkùepa àyàmo dvividhaþ smçtaþ . àntara÷ca tathà yàhyo dhanurvàta÷ca kubjakaþ . apatantropatàna÷ca pakùàghàto'khilàïgakaþ . kampastambho vyathàtãdo bheda÷ca sphuraõaü tathà . raukùyaü kàr÷ya¤ca kàrùõya¤ca saityaü lomnà¤ca harùaõam . aïgamardo'ïgavibhraü÷aþ siràsaïkãca eva ca . aïga÷eùà÷ca bhãrutvaü moha÷ca¤calacittatà . nidrànà÷aþ svedanà÷o valahànistathaiva ca . ÷ukrakùayo rajonà÷o garbhanà÷aþ pari÷ramaþ . eta evà÷ãtisaükhyàrogà yogena råóhitaþ . bàtavyàdhãtinàmàno munimiþ parikãrtitàþ>% . eta eva ÷irograhàdaya eva . yogena vàtena vàtàdvyàdhirvàtavyàdhiriti niruktyà tadà vàtajvaràdiùvapi prasaïgaþ syàdata àha råóhitaþ prasiddhitaþ ÷irograhàdayo'÷ãtireva vàtavyàdhisaüj¤àþ prasiddhà na tu vàtajvaràdayaþ . tallakùaõàdikaü tatra dç÷yam .

#<vàtaka># puø vàta iva ca¤calaþ ivàrthe kan . 1 asanaparõyàm svàrthe ka . 2 jàre ca .

#<vàtakarman># naø vàtànàü karma . apànena maruttyàge pardane .

#<vàtakin># triø vàto'styasya ini kuk ca . vàtarogayukte amaraþ striyàü ïãp .

#<vàtaketu># puø vàtasya keturiva . dhålau rajasi trikàø .

#<vàtagulma># puø vàtena gulma iva . 1 vàtule trikàø . 2 vàtanimitte gulmarogabhede gulma÷abde 2626 pçø dç÷yam .

#<vàtaghnã># strã vàgaü rogabhedaü hanti--hana--ñak ïãp . 1 sàlaparõyàm (sàlapàni) 2 a÷vagandhàyàü 3 ÷imuóãkùupe ca ràjaniø .

#<vàtacakra># naø vçø saø 27 aø ukte pårvàdivàtànàü kàlabhedena ÷ubhà÷ubhamåcake vahanabhede %<pårvaþ pårvasamudravãci÷ikharaprasphàlanàghårõita÷candràrkàü÷usañàbhighàtakalito vàyuryadàkà÷ataþ . naikàntasthitanãlameghapañalàü ÷àradyasaüvardhitàü vàsantotkañasasvamaõóitatalàü vidyàttadà medinãm . yadàgneyo vàyurmalaya÷ikharàsphàlanapañuþ plavatyasminyoge bhagavati pataïge pravasati . tadà nityoddãptà jvalana÷ikharàliïgitatalà svagàtroùmocchvàsairvamati vasudhà bhasmanikaram . tàlãpatralatàvitànatarubhiþ ÷àkhàmçgànnartayan yoge'smin plavati dhvanansuparuùo vàyuryadà dakùiõaþ . sarvodyogasamunnatà÷ca gajavattàlàïku÷airghaññitàþ konà÷à iva mandavàrikaõikànmu¤canti meghàstadà . såkùmailàlavalãlavaïganicayàn vyàghårõayan sàgare bhànorastamaye plavatyavirato vàyuryadà nairçtaþ . kùuttçùõàmçtamànuùàsthi÷akalaprastàrabhàracchadà mattà pretabadhårivogracapalà bhåmistadà lakùyate . yadà reõåtpàtaiþ pravikañasañàñopacapalaþ pravàtaþ pa÷càrdhe dinakarakaràpàtasamaye . tadà sasyopetà pravarançvaràbaddhasamarà dharà sthàne sthàne'pyaviratavasàrmàsarudhirà . àùàóhãparvakàle yadi kiraõataterastakàlopapattau vàyavyo baddhavegaþ plavati ghanaripuþ pannagàdànukàrã . jànãyàdvàridhàràpramuditamuditàü muktamaõóåkakaõñhàü sasyodbhàsaikacihnàü sukhabahulatayà bhàgyamenàmivorvãm . merugrastamarãcimaõóalatale grãùmàvasàne ravau vàtyàmodikadambagandhasurabhirvàyuryadà cottaraþ . vidyudbhràntisamastakàntikalanàmattàstadà toyadà unmattà iva naùñacandrakiraõàü gàü pårayantyambubhiþ . ai÷àno yadi ÷ãtalo'maragaõaiþ saüsevyamàno bhavet punnàgàgurupàrijàtasurabhirvàyuþ pracaõóadhvaniþ . àpårõodakayauvanà vasumatã sampannasasyàkulà dharmiùñhàþ praõatàrayo nçparayo rakùanti varõàüstadà>% .

#<vàtatåla># naø vàtena uóóãyamànaü tålam . (vuóirasutà) àkà÷e uóóãyamàne såtre hàràø .

#<vàtadhvaja># puø vàto dhvaja iva yasya 1 meghe ÷abdamàø . 6 taø . 2 dhålau .

#<vàtapotha># puø vàtaü rogabhedaü puthyati hinasti putha--aõ . palà÷avçkùe amaraþ .

#<vàtapramã># puüstrãø vàtaü pramiõoti pra + mà--ã kicca . 1 ÷ãghrage mçge (vàoñà) amaraþ .

#<vàtamaja># puüstrãø vàtamanulakùya ajati aja--ac vyabhàvaþ . mçgabhede jañàø striyàü ïãù .

#<vàtamçga># puüstrãø vàtànugo mçgaþ ÷àkaø . ÷ãghrage mçgabhede jañàø striyàü ïãù .

#<vàtarakta># naø vàtajaü duùñaü raktam rudhiraü yatra . rogabhede
     %<lavaõàmlakañukùàrasnigdhoùõàjãrõabhojanaiþ . klinna÷uùkàmbujànåpamàüsapiõkamålakaiþ . kulatthamàùànaùpàva÷àkàdipalalekùubhiþ . dadhyàranàlabhauvãra÷uktatakrasuràsavaiþ . viruddhàdhya÷anakraudhadivàsvapnàtijàgaraiþ . pràya÷aþ sukumàràõàü mithyàhàravihàriõàm . sthålànà sukhinàü càpi prakuùyedvàta÷oõitam . hastya÷voùñrairgacchata÷cà÷nata÷ca vidàhyannaü saüvidàhà÷anasya>% . kùàro yavakùàràdiþ . ajãrõabhojanaiþ ajãrõàya bhojanaiþ atimàtrabhojanairityarthaþ . klinnàdãni màüsasya vi÷eùaõàni . klinnaü ÷añitam . ÷uùkamàtape ÷oùitama . ambujaü matsyàdimàüsam . ànåpaü gauóàdipårvade÷ajaü màsam . piõyàkaü tilakhaliþ . målakaü prasiddhameva . niùpàvaþ (voóà) ÷àkam . ÷àkaü patra÷àkam . àdi÷abdena vçntàkàdãni phala÷àkàni gçhyanve . palalaü ÷añitatvàdidoùarahitamapi màüsaü vàta÷oõitaü prakopayet . ÷añitàdi tu màüsaü vi÷eùato vàta÷oõitaü prakopayet . àranàlaü sandhànabhedaþ . ÷uktaü sandhànabhedaþ . sauvãraü sandhànabhedaþ . takraü caturthàü÷ajalayuktaü vastrapåtaü dadhi . surà sandhànabhedaþ . àsavaþ sandhànabhedaþ . viruddhaü kùãramatsyàdi . adhya÷anam . %<ajãrõe bhujyate yattu tadadhya÷anamucyate>% . atijàgaroni÷i . pràya÷aþ bàhulyena . sukumàràõàm alpatarakàyavyàpàràõàm . atha và . mithyàhàravihàriõàm ayathàhàrabihàràbhyàü sthålànàü sukhinà¤ca raktavçddhyà hastà÷vàùñrairgacchataþ yato vàyurvivardhate rudhira¤càdho gacchati . hastyàdaya upalakùaõàni . padbhyàmapyaticalataþ . a÷nataþ vidàhyannam . vidàhi niùpàvakulatthasarùapa÷àkàdi . maüvidàhà÷anasya . savidàhe'÷anaü yasya bhukte vidagdhe tadupari bhu¤jànasyetyarthaþ . adhya÷anamuktvàpyetadvacanaü vidandhàjãrõabhojanasya vi÷eùato hetutvàrtham . pa÷càt vàta÷oõitaü prakupyedityanenànvayaþ . eteùàü kàraõànàü madhye kena¤cidvàyaþ kenacidubhayamapi prakupyet . saüpràptimàha %<kçtsnaü raktaü vidahatyà÷u tacca duùñaü srastaü pàdayo÷cãyate tu . tat saüpçktaü vàyunà dåùitena tat pràvalyàducyate vàtaraktam>% . pårvoktairhetumiþ kçtsnaü samastaü raktaü vidahati atra dahadhàturavivakùitakarmakaþ . tena vidahati vidagdhaü bhavatãtyarthaþ tacca dudaraktam . srastam adhogatam pàdayo÷cãyate sa¤citaü bhavati . tadrudhiraü dåùitena svahetunà saüpçktaü militaü vàtaraktam ucyate . namu caitasya saüpràptiruktà su÷rutena %<÷ãghraü raktaü duùñimàyàti tacca vàyormàrgaü saüruõaddhyà÷u vàtaþ . kruddho'tyarthaü màrgarodhàt sa vàyuratyudriktaü dåùayedraktamà÷u>% . atra prathamaü raktasya duùñirato raktavàtamiti ùyapadeùñumucitaü bhavatyata àha tatpràbalyàditi . tasya vàtasya doùatvena pràdhànyàdvàtaraktamiti vyapadi÷yate . pårvaråpamàha %<svedo'tyarthaü na và kàr÷yaü spar÷àj¤atvaü kùate'tiruk . sandhi÷aithilyamàlasyaü sadanaü pióakodgamaþ . jànujaïghorukañyaüsahastavàdàïgamandhiùu . nistodasphuraõaü bhedo gurutvaü suptireva ca . kaõóåþ sandhiùu rugdàho bhåtvà na÷yati càsakçt . vaivarõyaü maõóalotpattirvàtàsçkpårvalakùaõam>% . àthàdhi kçtavàtasya raktasya lakùaõamàha %<vàte'dhike'dhikaü tatra ÷ålasphuraõatodanam . ÷othasya raukùyaü kçùõatvaü ÷yàvatàvçddhihànayaþ . dhamanyaïgulisandhãnàü saïkoco'ïgagraho'tiruk . ÷ãtadveùànupa÷ayau stambhavepathusuptayaþ>% . tatra pàdayoþ ÷ålàdikamadhikam yata àha su÷rutaþ %<spar÷odvignau todabhedapra÷ophau svàpopetau vàtaraktena pàdàviti>% . atra suptiþ spar÷àj¤atà . adhikaraktaü vàtaraktamàha %<rakte ÷otho'tiruk todastàmra÷cimicibhàyate . sigdharåkùaiþ samaü naiti kaõóåtakledasamanvitaþ>% . adhikapittaü tadàha %<pitte vidàhaþ saümohaþ svedo mårchàmadastathà . svar÷àsahatvaü rugdàhaþ ÷othapàkau bhç÷oùõatà>% . vidàha÷ca pàdayoreva voddhavyaþ yata àha su÷rutaþ %<pittàsçgbhyàmugradàho bhavetàmatyarthoùõau rakta÷othau mçdå ca>% . pàdàviti ÷eùaþ . adhikakaphaü tadàha %<kaphàdhikye tuü gurutà suptiþ snigdhatva÷ãtatà>% . gurutàdayaþ pàdayoreva yata àha su÷rutaþ kaõóånantau sveda÷ãtau sa÷othau pãnastabdau ÷leùmaduùñe tu rakte . apratikriyamàõavàtaraktasya upadravànàha %<asvapnàrocaka÷vàsamàüsakorthà÷arograhàþ . mårchà ca mandarug tçùõàjvaramohaprakopakàþ . hikkàmagulma vãsarpapàkatodabhrabhaklamàþ . aïgulãvakratàsphoñadàha marmagrahàrbudàþ>% màüsakotho màüsagalanam . asàdhyatvàdikamàha %<etairupadravairvarjyaü mohenaikena vàpi yat . akçtsnopadravaü yàpyaü sàdhyaü syànnirupadravam . ekadoùanugaü sàdhyaü navaü yàpyaü dvidoùajam . tridoùajamasàdhyaü syàdyasya ca lyurupadravàþ>% .

@<[Page 4876a]>@
#<vàtaraktaghna># puø vàtaraktaü rogabhedaü hanti hana--ñak . kukkuravçkùe (kukurasoïa .) ÷abdacaø .

#<vàtaraktàri># puø 6 taø . (gulu¤ca) khyàtàyàü latàyàm ÷abdacaø .

#<vàtaraïga># puø vàtasyeva satataü raïga÷calanamasya . caladale a÷vatthavçkùe amaraþ .

#<vàtaràyaõa># puø và--kvipa tatastarap vàtaramayanaü yasya õatvam . 1 unmatte 2 prayojana÷ånye puruùe 3 kàõóe 4 karapàtre 5 kåñe 6 parasaükrame mediø . 7 saraladrume ca ÷abdaraø .

#<vàtaråùa># puø vàtena råùyate råùa--gha¤ . 1 vàtule 2 utkoce 3 indracàpe ca mediø .

#<vàtardhi># puø vàtasya addhiryataþ . 1 kàùñhalohanirmitamàtre trikàø 6 taø . 2 vàyuvçddhau strã .

#<vàtala># puø vàtaü rogabhedaü làti là--ka . 1 caõake ÷abdacaø . 2 vàyukàrake dravye triø .

#<vàtavyàdhi># puø vàtena dehasthadhàtubhedeva janito vyàdhiþ ÷àkaø . vàtaroge vàta÷abde dç÷yam .

#<vàta÷ãrùa># naø vàtasya ÷ãrùamiva . vastau ràjaniø .

#<vàtàñaþ># puø vàta ivàñati aña--ac . 1 såryà÷ve trikàø 2 vàtamçge ÷abdaraø .

#<vàtàõóa># puø mukarogavi÷eùe tasya lakùaõaü yathà %<vçùaõau dåùayedvàyuþ ÷leùmaõà yasya laüvçtaþ tasya muùka÷calatyeko rogo vàtàõóasaüj¤akaþ>% màdhavakaraþ .

#<vàtàda># puø vàtàya vàtanivçttaye'dyate'sau ada--gha¤ . (vàdàma) phalapradhànavçkùe bhàvapraø .

#<vàtàpi># puø agastyanà÷ite ilvabhàtari asurabhede . àtàpirbhakùito yenavàtàpi÷ca mahàyalaþ . samudraþ ÷oùito vana sa me'nastyaþ prasãdatu iti bhojanànte pàñhyamantraþ .

#<vàtàpisudana># puø vàtàpi rakadayati hinasti såda--lyu . agasthe munau trikàø bhàø baø 1980 aø tatkathà . dç÷yà .

#<vàtàmodà># strã vàtenàmodo yasyàþ . kaståryàm ÷abdamà0

#<vàtàyana># naø vàtasyàyanaü gatiryena . 1 gavàkùaü amaraþ . vàtasyeva ÷ãghramayanaü gatirasya . a÷ve puüstrãø trikàø striyàü ïãù .

#<vàtàyu># puø vàtamayate aya--uõ . hariõe amaraþ

#<vàtàri># puø vàtasya rogamedasyàriþ . 1 eraõóavçkùe 2 ÷ata målyàü 3 ÷ephàlikàyàü 4 yavànnyàü 5 bhàrgyàü 6 snuhyàü 7 vióaïge 8 ÷åraõa 9 bhallàtake 10 matakàlàü 11 putradàtrãvçkùe ca ràjani .

@<[Page 4876b]>@
#<vàtà÷va># puø vàta iva ÷ãghrago'÷caþ . àjàneye uttama haye trikàø .

#<vàti># puø và--ktic . 1 vàyau 2 sårye 3 candre ca rabhasaþ .

#<vàtika># puø vàtàdàgataþ ñhak . dehasthadhàtujanye rogabhede ràjaniø .

#<vàtiga># puø vàtiü vàyuü gacchati gama--óa . 1 vàrtàkau 2 dhàtuvàdini triø mediga gama--aca . vàtigamo'pyatra ÷abdara0

#<vàtiïgaõa># puø vàtiü dehasthavàtaü sevanàt gaõayati gaõa--khac mum ca . vàrtàkau trikàø .

#<vàtãya># naø vàtàya vàtanivçttaye hitaþ cha . kà¤jike ÷abdaca0

#<vàtula># puø vàtànàü sabhåhaþ ulac . vàtasamåhe bharataþ .

#<vàtuli># puüstrãø và--uli tuñ ca . (vàduóa) khyàte khage hàràø .

#<vàtåla># triø vàta + astyarthe ålaca . 1 vàtaromayukte unmatte amaraþ . samåhàrthe ålac . 2 vàtasamåhe naø bharataþ .

#<vàtonà># strã vàtamånayati åna--aõ . 1 gojihvàkùupe ràjaniø vàtenonaþ . 2 vàyuhãna triø .

#<vàtyà># strã vàtànàü samåhaþ yat 1 vàtasamåhe amaraþ vitatya vàtyàmayacakracaükramàn naiùaø .

#<vàtsaka># naø vatsànàü samåhaþ vu¤ . vatsasaüghe amaraþ .

#<vàtsalya># naø vatsalasya bhàvaþ ùya¤ . putràdisnehànuguõe rasabhede ujjvalamaõiþ %<ya÷odà vatsale smçtà>% .

#<vàtsya># puø vatsasyàpatyaü ya¤ . gotrapravartake munibhede .

#<vàtsyàyana># puø vatsasya gotràpatyaü yuvà vatsa + ya¤ tato yåni phala . 1 yuni vatsagotràpatye . 2 nyàyasåtrabhàùyakàrake pakùikùàkhye munau paü trikàø .

#<vàda># puüstrã vada--gha¤ . 1 tattvabubhutsayà kathane pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapannaþ pakùapratipakùaparipraho vàdaþ iti 2 tautamokte vicàràtmake vàkyabhede . %<vàdaþ pravadatàmaham>% gãtà .

#<vàdana># naø vada--õic--karmaõi lyuñ . 1 mçdaïgàdivàdye bhàve lyuñ . mçdaïgàditàóanaråpe 2 vyàpàre .

#<vàdara># naø vadaràyàþ kàrpàsyàþ vikàraþ aõa . kàrpàsaåtranirmite vasvàdau . vadara÷abdasya oùñhyàditvamityanye .

#<vàdaraïga># puø vàdaraü vadaràsambandhipatràdisàdç÷yaü gacchati mama khac óicca a÷vatthavçkùe  vçkùe tritàø .

#<vàdarata># triø vàde (vivàde rataþ rama--kta . anudinavivàda÷ãle

@<[Page 4877a]>@
#<vàdarà># strã vàtaü vàyuü ràti dadàti rà--ka pçùoø tasya daþ kàpàüsyàm ÷abdaraø .

#<và(bà)daràyaõa># puø va(bà)darãpradhànaü sthànaü vàbàdaraü tadayanaü sthànaü yasya . nityaü va(ba)darikà÷ramavàsini 1 vedavyàse . svàrthe i¤ . và(bà)daràyaõirapyatra ÷abdacaø . apatye i¤ . và(bà)dari vyàsaputre ÷ukadeve .

#<vàdala># naø vàtaü làti gçhõàti là--ka pçùoø tasya daþ . madhuyaùñau ÷abdaca .

#<vàdàma># naø vàtamamati hinasti ama--aõ pçùoø tasya maþ . svanàmakhyàte phalabhede bhàvapraø .

#<vàdi># triø vada--in . viduùi uõàdikoùaþ .

#<vàdira># naø vada--õic--kirac . va(ba)darãsadç÷aphalake vçkùe ÷abdaraø .

#<vàditra># naø vada--õic--itra . mçdaïgàdivàdye amaraþ .

#<vàdin># triø vadati vada--õini . 1 vaktari 2 arthini 3 vàdakathàkartari vicàrasthale 3 prathamapakùapratipàdake ca .

#<vàdya># naø vada--õic--yat . vàdanãye mçdaïgàdau amaraþ . vaü÷a÷abde tatàdibheda uktastatra
     tataü yathà %<alàbanã brahmavãõà kinnarã laghu kinnarã . vipa¤cã vallakã jyeùñhà citrà jyoùavatã jayà . hastikà kubjikà kårmã ÷àraïgã parivàdinã . tri÷avã ÷atacandrã ca nakulauùñhã ca óhaüsavã . auóambarã pinàkã ca nivandhaþ ÷uùkalastathà . gadàvàraõahasta÷ca rudro'tha ÷aramaõóalaþ . kapilàsã madhusyandã ghoõetyàdi tataü bhavet>% . alàvanã yathà %<kaniùñhikàparidhyardhi madhyacchidreõa saüyutaþ . da÷ayaùñimito daõóaþ khàdirovaiõavà'tha và . adhaþkaramanànårdhe chatràbalyàbhi÷obhitaþ . navàïgulàdapa÷chidroparicandràrdhasannibhàm . nive÷ya tumbikàü bhadràlàtukhaõóaü nive÷ayet . dvàda÷àïgulavistàraü dçóhapakvaü manoharam . tumbikàvedhamadhyena daõóacchidre tu nirmitàm . alàbumadhyagàü óovãü kçtvà svalpàntu kàùñhikàm . tathà saüveùñya tannmadhye kàùñhikàü bhràmayettataþ . tathà syànna÷calàlàburvandha÷ca karabhopari . pa¤càïguliùu saütyajyàlàbuü svalpà¤ca bandhayet . ke÷àntanirmità paññamathã såtrakçtàtha và . samà såkùmà dçóhà tatra tantro deyà vicalakhaiþ . etallakùaõasaüyoginthalàvanã prakãrtità . vindunà na samupetaü tumbaü niþkùipya vakùàsa . madhyamànàmikàbhyà¤ca vàóhyà dakùiõapàõinà . tàre mandre ca ghoùe ca tristhàne vindurivyate . tumbãmålaü samutpatya vàmàïguùñhena dhàrayet . tatastàbhistu sarvàbhiþ svaravyaktirvidhãyate . trisvaro dakùiõaþ pàõirvàmastatra catuþsvaraþ . alàbanyàü sthità j¤eyàþ sapta ùaójàdayaþ svaràþ . ràgavyaktiryathà ràge bhavet ùaójàdibhedataþ . aü÷anyàsa vibhedàcca tathàtràpi vidhãyate . iyamalàvanã proktà manaþ÷ravaõara¤janã . pratyakùà sàradà devã vãõàråpeõa saüsthità>% . ÷uùiraü vaü÷a÷abde uktam . ànaddhaü yathà
     %<ànaddhe mardalaþ ÷reyàn ityuktaü bharatàdibhiþ . murajapañahaóhakkàvimbakodarpavàdyaü paõavaghanasaru¤jàlàvajàhvàtravalyaþ . karañakamañhabherã syàt kuóhakkà huóukkà jhanasamuralijhallãóhukkalãdauõói÷ànà . óanuruñamukimaóóu . kuõóalãstaïgunàmà raõamabhighañavàdyaü dundabhã ca raja÷ca . kvacidapi ñhuóhukã svàt darduraü càpyupàïgaü prakañitamanubandhaü vàdyamitthaü jagatyàm . tripuramathanakartustàõóave tat prayàõe tatamatha ÷u÷ira¤cànaddhamitthaü ùana¤ca . mardalaþ khàdiraþ ÷reùñho hãnaþ syàdanyadàrujaþ . raktacandanajã vàdyo gabhãradhvani ruccakaiþ . sàrdhahastapramàõantu dairghyamasya vidhãyate . trayoda÷àïgulaü vàmamatha và dvàda÷àïgulam . dakùiõa¤ca bhaveddhãnamekenàrdhàïgulena và . karaõàmaddhavadano madhye caiva pçthurbhavet . ùaõmàsãyo bhavet ÷astastaccarma karaõaü matam . mçttikànirmita÷caiva mçrataþ parikãrtitaþ . pàtayet kharaliü vàdye vàdanàrtha¤ca mardale . vibhåtirgairikaü bhaktaü kendukena ca saümatam . yadvà cipãñakaü deyaü jãvanãsattvami÷ritam . sarvamekatra piùñantallepaþ . kharalirucyate . vàmàsye pårikàü kçtvà lepaü dadyàcca dakùiõe . evaü mardalakaþ proktaþ sarvavàdyottamo mataþ . asya saüyogamàsàdya sarvaü vàdya¤ca ÷obhate . etadaïge vãjakàùñhe dalamardhàïgulaü viduþ>% . mardalaþ trayoda÷àïgula vàmamukho dvàda÷àïguladakhiõamusvaþ . murajastvaùñàda÷àïgula vàmamukhaþ saptada÷àïguladakùiõamukhaþ mardalaïarajayàrayaü bhedaþ . panaü yathà . %<anuraktaü virakta¤ca dvividhaü ghanavàdyakam . gãtànugamanuraktaü viraktaü tàlasaü÷rayam . karatàlaþ kàüsyatàlo jayaghaõño'tha ÷uktikà . kambikà pa¤ca vàdya¤ca paññatoyaü ca ghargharaü . jha¤jhàtàla÷ca ma¤jãrakartaryuïkara ityapi . dvàda÷aite munãndreõa kathità dhanasaüj¤akàþ . trayoda÷àïgulavyàmau ÷uddhakàüsyavinirmitau . madhyamukhau stanàkàrau tanmadhye rajjugumphitau . padminãpatrasadç÷au karàbhyàü rajjuyantritau . karatàlàvubhau vàdyau pàñairjhanañakairiti . yadvà trayoda÷ayavavyàmaü vakrayabonmitam . yavapa¤cakagambhãraü madhye ca yavasaptakam . nibhçtaü vartulaü nimnaü yavatrayamitaü tataþ . pçùñhato madhyade÷e ca ÷ivaliïgasamàkçti . atthamlapaiùñãnirdagdha÷uddhakàüsyavinirmitam . saüraktàïguli susnigdhasudãrghamadhuradhvanim . ghanànusàri saüraktaü dçóhaü ÷uùkaü manoharam . kà÷mãràdisamudbhåtaü tàlamàhurmanãùiõaþ . sunàdaü dakùiõaü tàlaü tato hãna¤ca vàmakam . kurvãta taddvayaü kàryaü tajjantyaïguùñhayorgatam . vàbhahastasthatàlasya madhyamaü sanninàditam . tiryagdakùiõatàlasya paridhya÷ena tàlayet . tàlàdau vàdayeccaiva plutadãrghalaghudrutaiþ>% . anyerùà lakùaõaü vistarabhayànnoktam . %<rukmiõyàþ satyabhàmàyàþ kàlindãmitravindayoþ . jàmbavatyà nàgnajityà lakùmaõàbhadrayorapi . kçùõasyàùñamahiùãõàü purodvàhamahotsave . tataü sumiramànaddhaü ghana¤ca yugapajjanàþ . avàdayannasaükhyàtamiti pauràõikã ÷rutiþ . tataü vàdyantu devànàü gandharvàõà¤ca ÷auùiram . ànaddhaü ràkùasànàntu kinnaràkùàü ghanaü viduþ>% saïgotadà0

#<vàdyabhàõóa># naø kamaø . vàdanãyapàtre .

#<và(bà)dha># vighàte bhvàø àtmaø sakaø señ . và(bà)dhate àvà(bà)piùña . caïi na hrasvaþ .

#<và(bà)dha># puø và(và)dha--gha¤ . 1 pratirodhe 2 pratibandhe nyàyokte svàbhàvabattvena j¤àne 4 hetvàbhàsabhede . bhàve a . và(bà)dhàpyatra 2 pãóàyà¤ca strã amaraþ lyuñ . và(bà)dhanamapyatràrthe naø ÷abdacaø .

#<vàdhåkya># naø vadhvàü sàdhu yat kuk ca . vivàhe trikàø .

#<vàrdhrãõasa># puø vàrdhã nasa + pçùoø . vàrdhãnase khaógini ca .

#<vàna># naø vana--gha¤ . 1 ÷uùkaphale amaraþ . 2 ÷uùke triø mediø . vanasyedaü tat samåho và aõ . 3 vanasambandhini triø . 4 tatsaüghe naø . ve--bhàvakarmàdau lyuñ . 5 sãvanakarmaõi 6 kañe . và--bhàvàdau lyuñ . 7 gatau mediø . 8 jalaplutavàtormau 9 suraïgàyàü 10 saurabhe hemacaø 11 gokùãraje 12 tavakùãre ràjaniø . 13 vartikàkhage strã jañàø .

#<vànaprasya># puø vàne vanasamåhe pratiùñhati sthà--ka . 1 madhåkavçkùe 2 palà÷avçkùe . vanaprastha eva svàrthe aõ . %<gçhasthastu yadà pa÷yet valãpalitamàtmanaþ . putreùu dàràn nikùipya vanaü gacchet sahaiva và>% ityukte 3 à÷ramabhede mediø . sa ca dvividhaþ pacamànaþ apacamàna÷ca . tatra pacamànaþ a÷makuññaþ . apacamànastu dantàlåkhalikaþ . tasya dharmo yathà %<bhåsthà målaphalà÷itvaü svàdhyàyastapa eva ca . saüvibhàgo yathànyàyaü dharmo'yaü vanavàsinaþ . tapastapyati yo'raõye yajeddevàn juhoti ca . svàdhyàye caiva nirato vanasthastàpaso mataþ . tapasà karùitotyarthaü yastu dhyànaparo bhavet . sannyàsãha sa vij¤eyo vànaprasthà÷rame sthitaþ>% gàruóe 49 aø yàj¤avalkya uvàca vànaprasthà÷ramaü vakùye tat ÷çõvantu maharùayaþ . putreùu bhàryàü niþkùipya vanaü gacchet sahaiva và . vànaprastho brahmacàrã sàgniþ sopàsanaþ kùamã . aphàlakçùñenàgnãü÷ca pitçdevàtithãüstathà . bhçtyàüstu tarpayet ÷ma÷rujañàlomabhçdàtmavàn . dàntaþ striùa vaõasnàyã nivçtta÷ca pratigrahàt . svàdhyàyavàn dhyàna÷ãlaþ sarvabhåtahite rataþ . ahlo màsasya ùaõàü và kuryàdvànnaparigraham . kçtvà tyajedà÷vayuje nayet kàlaü vratàdinà . pakùe màse tu và÷nãyàddantolåkhaliko bhavet . càndràyaõã svapedbhåmau karma kuryàt phalàdinà . grãùme pa¤càgnimadhyastho varùàsu sthaõóile÷ayaþ . àrdravàsàstu hemante yogàmyàsàddinaü nayet . 102 aø . jañitvama gnahotritvaübhå÷ayyà'jinadhàraõam . vane vàsaþ payomålanãvàraphalavçttità . pratiùiddhànnivçtti÷ca trisnànaü vratadhàrità . devatàtithipåjà ca dharmo'yaü vanavàsinaþ . 215 aø . %<evaü gçhà÷rame sthitvà dvitãyabhàgamàyuùaþ . vànaprasthà÷ramaü gacchet sadàraþ sàgnireva ca . niþkùipya bhàryàü putreùu gacchedvanamathàpi . dçùñvà'patyasya càpatyaü jarjarãkçtavigrahaþ . ÷uklapakùasya pårvàhõe pra÷aste cottaràyaõe . gatvàpyaraõyaü niyamàüttapaþ kuryàt samàhitaþ . phalamålàni patràõi nityamàhàramàharet . yadàhàro bhavettena påjayet pitçdevatàþ . påjayedatithiü nityaü snàtvà càbhyarcayet suràn . gràmàdànãya và÷noyàdaùñau pràsàn samàhitaþ . jañà÷ca vibhçyànnityaü nakharomàõi no tyajet . svàdhyàyaü sarvadà kuryàt niyacchedvàcamanyataþ . agnihotrantu juhuyàt pa¤ca yaj¤àn samàcaret . munyannairbividhairmedhyaiþ ÷àkamålaphalena và . cãravàsà bhavennityaü snàyàt striùavaõaü ÷uciþ . sarvabhåtànukampã syàt pratigrahavivarjitaþ . dar÷ena paurõa màsena yajeta niyataü dvijàþ! . pakùeùñyà ÷ràvaõe caiva càturmàsyàni càharet . uttaràyaõa¤ca krama÷o dakùasyàyanameva ca . vàsanta÷àradairmadhyairmunyannaiþ svayamàharet . puroóà÷aü caruü ceva vidhivannirvapet pçthak . devata bhya÷ca taddhutvà vanthaü medhyataraü haviþ . ÷eùaü samupabhu¤jãta lavaõa¤ja svayaükçtam . varjayenmadhumàüsàdi bhaumàni kavakàni ca . bhåstçõaü ÷igruka¤caiva ÷leùmàtakaphalàni ca . na phàlakçùñama÷nãyàt utsçùñamapi kenacit . na gràmajàtànyàrto và puùpàõi ca phalàni ca . ÷ràvaõe caiva vidhinà vahniü paricaret sadà . na druhyet sarvabhåtàni nirdvandvo nirmamo bhavet . na naktaü ki¤cida÷nãyàt ràtrau dhyànaparo bhavet . jitendriyo jitakrodhastattvaj¤ànavicintakaþ . brahmacàrã bhavenityaü na patnãmapi saü÷rayet . yastu patnyà vanaü gatvà naithunaü kàmata÷caret . tadvrataü tasya lupyeta pràya÷cittã bhavet dvijaþ . tatra yo jàyate garbho na saüspç÷yo dvijàtibhiþ . na hi vedàdhikàro'sya tattvamapyevameva hi . adhaþ ÷ayãta satataü sàvitrãjapatatparaþ . ÷araõyaþ sarvabhåtànàü saüvibhàgaparo bhavet . parãvàdaü mçùàvàdaü nidràlasye ca varjayet . ekàgniraniketaþ syàt prokùitàü måmimà÷rayet . mçgaiþ saha caredvàsaü taiþ sahaiva ca savaset . ÷ilàyàü ÷arkaràyàü và ÷ayota susamàhitaþ . sadyaþprakùàlako và syàt màsa sa¤cayiko'pi và . ùaõmàsanicayo và syàt samànicaya eva và . nakta¤cànnaü samaü÷nãyàt divà vàhçtya ÷aktitaþ . caturthakàliko và syàt syàd và aùñamakàlikaþ . càndràyaõaviyànairvà ÷ukle kçùõe ca vartayet . pakùe pakùe sama÷nãyàt yavàgåkathitàü tathà . puùpamålaphalairvàpi kevalairvartayet sadàü . svàbhàvikaiþ svayaü÷ãõairvaikhànasamate svitaþ . måmau và parivarteta tiùñhed và prapadairdinam . sthànàsanàbhyàü viharet na kvaciddhairyamutsçjet . grãùme pa¤catapà÷ca syàd varùàsvabhràvakà÷ikaþ . àrdravàsàstu hemante krama÷o vartayaüstapaþ . upasmç÷ya triùavaõaü pitçn devàü÷ca tarpayet . ekapàdena tiùñheta marãcãrvà pibet sadà . pa¤càgnighåsapo và svàdåùmapaþ somapo'tha và . payaþ pibet ÷uklapakùe kçùõapakùe tu gomayam . ÷ãrõaparõà÷ano và syàt kçcchrairvà vartayet sadà . yogàbhyàsarato và syàdrudràdhyàyã bhavet sadà . atharva÷irasàpeto vedàntàbhyàsatatparaþ . yamàn seveta satataü niyamà÷càpya tandritaþ . kçùõàjitã sopavãttaþ ÷uklayaj¤opavãtavàn . atha vàgnãn samàropya svàtyani dhyànatatparaþ . canagniraniketaþ syànmunirmokùaparo bhavet . tàpaseùveva vipreùu yàtrikaü bhaikùamàharet . gçhamedhiùu cànyeùu dvijeùu vanavàsiùu . gràmàdàhçtya và÷nãyàdaùñau gràsàn vanevasan . pratigçhya puñenaiva pàõinà ÷akalena và . vividhà÷copaniùada àtmasaüsiddhaye japet . vidyàvi÷eùàn sàvitrãü rudràdhyàyaü tathaiva ca . mahàprasthànika¤càsau kuryàdana÷anantathà . agniprave÷amanyad và brahmarpaõavidhau sthitaþ . ye tu samyagimamà÷rama ÷ivamà÷rayantya÷ubhapu¤janà÷anam . te vi÷anti padamai÷varaü paraü yànti caiva jagato'sya saüsthitim>% kårmapuø 26 a0

#<vànara># puüstrãø vànaü vanasambandhiphalàdikaü ràti gçhõàti rà--ka . svanàmakhyàte pa÷ubhede amaraþ striyàü ïãù .

#<vànarapriya># puø 6 taø . kùãrivçkùe ratnamàø .

#<vànaràghàta># puø vànaràõàmàghàto yatra . lodhravçkùe ÷abdaca0

#<vànarã># strã vànarasya priyam bhakùyatvàt aõ ïãp . 1 ÷åka÷imbyàm ÷abdaraø . vànara + striyàü ïãù . 2 vàmarayoùiti .

#<vànarendra># puø vànara indra iva . 1 sugrãve ÷abdaraø 6 taø . 2 vànaràdhã÷e vànaranàthàdayo'pyatra .

#<vànala># puø vànaü vanabhàvaü nivióatàü làti là--ka . (vàvui) tçõabhede ÷abdacaø .

#<vànaspatya># puø vanaspaterayam pratiråpaþ puùpàjjàtaphalatvàt . puùpajàtaphalake àmràdau vçkùe amaraþ .

#<vànàyu># puø vanàyu + pçùoø . de÷abhede (àrava) ÷abdaraø .

#<vànàyuja># puüstrãø vànàyude÷e jàyate jana--óa . ghoñakabhede ca (àravã) amaraþ striyàü ïãù .

#<vànãra># puø vana--ãran svàrthe'õ . 1 vetase 2 va¤julavçkùe amaraþ .

#<vànãraka># puø vànãra iva ivàrthe kan . mu¤jatçõe ràjani0

#<vàneva># naø vane jase bhavaþ óhak . kaivartãmustake amaraþ .

#<vànta># triø vama--kta . udgãrõe %<vàntà÷ãtyucyate budhaiþ>% udbhañaþ .

#<vàntihçt># puø vàntiü vamanarogaü harati hç--kvip . (mayapà) khyàte vçkùe ÷abdacaø .

#<vàntidà># strã vàntiü chardiü dadàti dà--ka . kañkãvçkùe ràjani0

#<vàpa># puø vapa--gha¤ . 1 tanavàdervãjàde÷ca 2 vapane 3 muõóane ca .

@<[Page 4880a]>@
#<vàpadaõóa># puø upyate'yena vapa--karaõe gha¤ karmaø . vemani tantuvapanadaõóe amaraþ .

#<vàpita># triø vapa--õic kta . 1 vãjàkçte 2 muõóite mediø . 3 dhànyabhede naø ràjaniø .

#<vàpi(pã)># strã vapa--i¤ và ïãp . %<droõàt da÷aguõà ùàpã>% ityuktalakùaõe 1 jalà÷ayabhede jalà÷aya÷abde dç÷yam 2 janà÷ayamaþtre ca %<vàpãü snàtubhito gatàsi>% iti kàvyapraø . %<yo vàpãmatha và kåpaü de÷e vàrivivarjite . khànayet sa divaü yàti vindo vindau ÷ataü samàþ>% kalpa tarau vàyupuø tajjalaguõàþ %<vàpyaü guru kadukùàraü pittala kaphavàtajit>% ràjavallabha . %<vàpãkåpataóàgaü và pàsàdaü và niketanam . na kuryàdvçddhikàmastu analànilanairçte . àgneyyàü manasastàpo nairçte krårakarma kçt . vàyavyàü balavitta¤ca pãyamàne jale prive! . sthànasya paþpake bhàge vàpãkåpataóànakam . agnidàha sadà kuryàva samànuùacatuùpadàm . nairçte pãyamànantu àtmanà duþkhito bhavet . kanyàpi tajjalaü pãtvà patiü gçhõàti kàmataþ>% devãpuø .

#<vàpãha># puüstrãø vàpãü tatrasthajalaü jahàti hà--ka . càtake vihage trikàø striyàü ïãù .

#<vàpya># naø vàpyàü bhàþ yat . 1 kuùñhauùadhe amaraþ . 2 vàpãmava vapa--õyat . 3 vapanãye ca triø .

#<vàma># naø và--man . 1 dhane mediø 2 vàståke jañàø . 3 manohare 4 pradikåle 5 sadhyabhàgasthe triø mediø . 6 adhame triø siø kauø 7 sàpadehe naø . 8 kàmadeve 9 mahàdeve tantrokte nadàcàraviruddhe 10 madyàdipànaråpàcàre ca puø kulàcàra÷abde 2134 pçø dç÷yam . 11 strãmàtre strã amaraþ 12 durgàyàü strã . %<vàmaü viruddharåpantu viparãtantu gãyate . vàmena sukhadà devã vàmà tena matà budhaiþ>% devãpuø 45 aø . %<vàmàntu vàmadàkùiõyabhàvàbhyàmapi påjayet . ÷ma÷ànabhairavãü devãmugratàràü tathaiva ca . ucchiùñabhairavãü caõóãü tàràü triparamairarãm . etàstu bàsabhàvena yajet tripurabhairavãm . sarvatra pitçdevàdau yasmàdbhavati dakùiõaþ . devã ca dakùiõà yasmàttasmàt dàkùiõyamucyate . yà punaþ påjyamànà tu devàdãnàü tu pårvataþ . yaj¤abhàvaü svayaü dhatte sà vàmà tu prakãrtità>% kàlikàùuø 77 aø .

#<vàmadeva># puø karmaø . mahàdevamartibhede amaraþ .

#<vàmana># triø vama--õic--lyuñ--lmu và . 1 dakùiõadigayaje amaraþ . 2 aïkodavçkùe 4 valiva¤canàrthe pràdurbhåte hareravatàrabhede mediø tatkathà harivaüø 261 aø dç÷yà . pàõinisåtrasya kà÷ikàvçttikàrake 5 paõóitabhede ca . 6 hrasve triø amaraþ striyàü ïãp . %<vàmatãü mårtimàdade>% .

#<vàmalåra># puø vàma lunàti lå--rak . valamãke amaraþ .

#<vàmalocanà># strã vàme sundare locane yasyàþ . strãbhede amaraþ .

#<vàmavedha># puø vàmaþ pratikåno vedhaþ . jyotiùokte gocarastha grahàõàü svasvarà÷yavadhikasthànavi÷eùasthagrahabhedakçte yogabhede %<vàmavedhavidhinà tva÷obhanà apyamã>% iti jyàtiùam gocara÷abde 2683 pçø dç÷yam .

#<vàmàcàra># puø vàmaþ vedàdiviruddhaþ àcàraþ . tantrokte madyamàüsàdisevanaråpe àcaraõe . kulàcàra÷abde dç÷yam

#<vàmàpãóana># puø vàmaü yathà tathà àpãóyate bhåùyate'nena à + pãóa--lyuñ . pãluvçkùe ÷abdacaø .

#<vàmàvarta># triø vàmenàvartate à--vçta--ac . 1 vàmamàrgeõàvçttimati padàrthe . bhàve gha¤ . 2 vàmamàrgeõàvçttau puø .

#<vàmila># triø vàma + astyarthe svàrthe và ilac . 1 dàmbhike 2 vàme ca mediø .

#<vàmã># strã vàma--gauràø ïãù . 1 a÷vyàm %<athoùñravàmã÷atavàhitàrthaþ>% raghuþ . 2 ÷çgàlyàü 3 ràsabhyàü 4 karabhyà¤ca mediø .

#<vàmorå># strã vàmau sundarau årå yasyàþ åï . pra÷astàruyutàyàü nàryàm .

#<vàya># puø ve--gha¤ . vayane (vonà) .

#<vàyadaõóa># puø vàyate'nena ve--karaõe gha¤ . karmaø . vemani vàpadaõóe dviråpakoùaþ .

#<vàyavã># strã vàyoriyaü õya striyàü ïãp yalopaþ . 1 vàyusambandhinthàü striyàü 2 tacchaktau 3 uttarapa÷cimàyàü di÷i ca jañàø .

#<vàyavya># triø vàyurdevatà'sya vày + õya . 1 vàyudevatàke pa÷vàdà %<vàyavyaü ÷vetagàlabheta>% ÷rutiþ . 2 vàyusambandhini ca

#<vàyasa># triø vaya eva aõ . 1 kàke vàyaü vapanaü syati so--gra . 2 agubhavçkùe 3 ÷rãvàse ca mediø .

#<vàyasavidyika># triø vàyasàvidyàü vetti ñhak . kàkaceùñàø bhedena sabhà÷ubhàbhij¤e .

#<vàyasàdanã># strã vàyanaiþ kàkairadyate ada--lyuñ ïãp . 1 kàkaturaõóyàü 2 mahàjyotiùmatyà¤ca ràjaniø .

#<vàyasàràti># puø 6 taø . pacake amaraþ .

#<vàyasã># strã pàyasasyaüyagraõ priyatvàt . 1 kàkoóumbarikàyàma 2 kàkamàcyàü ca mediø 3 mahàjyotiùmatyàü 4 kàkanàsàyà 5 kàkatuõóyàü ca ràjaniø .

#<vàyasekùu># puø vàyasànàmikùuriva priyaþ . kà÷atçõe ràjani0

#<vàyasolã># strã vàyasamoóate oóa--utkùepe ac óasya laþ ÷akaø gauràø ïãù . kàkamàcyàm ÷abdaraø . svàrthe ka tatraiva .

#<vàyu># puø và--uõ . 1 spar÷aguõake pa¤cabhåtamadhye bhåtabhede uttarapa÷cimavidi÷àdhipatau 2 devabhede 3 dehasthadhàtubhede ca anilasabde 164 pçø dç÷yam .

#<vàyugulma># puø vàyunà gulma iva . ambhasàübhrame trikà0

#<vàyudàru># puø vàyunà dãryate'sau dé--uõ . meghe trikàø .

#<vàyuputra># puø 6 taø . 1 hanumati 2 bhãme ca vàyusutàdayo'pyatra

#<vàyuphala># naø vàyunà phalati pratiphalati phala--ac . 1 indracàpe 2 karakàyàü ca mediø .

#<vàyubhakùa># puüstrãø vàyuü bhakùati bhakùa--aõ . 1 sarpe ràjaniø . striyàü ïãù . lyu . vàyubhakùaõo'pyatra . vàyurbhakùyo'sya . vàyubhakùya tatràrthe puüstrãø striyàü ñàp .

#<vàyuvartman># naø . vàyorvartma sa¤càramàrgo yatra . àkà÷e ÷abdaraø .

#<vàyuvàha># puø vàyunà uhyate vaha--gha¤ . ghåme hemacaø .

#<vàyuvàhinã># strã vàyuü dehasthavàyuü vàhayati sa¤càrayati vaha--õica--õini . vàyusa¤càriõyàü dehasthasiràyàmkàya÷abde 1919 pçø dç÷yam .

#<vàyusakha># puø vàyoþ sakhà mahacaraþ acsamàø . agnau bharataþ .

#<vàyusakhi># puø vàyuþ sakhà yasya . agnau amaraþ .

#<vàyvàspada># naø 6 taø . vàyusa¤càrasthàne àkà÷e dhana¤jayaþ .

#<vàr># naø cuø vç--kvap . apsu amaraþ .

#<vàra># puø vç--gha¤ . 1 saïghe 2 avasare amaraþ . svayogyakàle (pàlà) %<vàro'ïgaràjasvasuþ>% sàø 3 paø . 4 dvàre 5 ÷ive 6 kubjavçkùe 7 kùaõe mediø . vàr + saghe aõ . 8 jalasaghe naø såryàdigrahàdhikçte 9 dine puø yathà ravivàraþ ravisyàmikaü dinam . tadànayana¤ca såø siø %<mandàdadhaþ krameõa sya÷caturthà divasàdhipàþ . varùà dhipatayastadvat tçtãyà÷ca prakãrtitàþ . årdhvakrameõa ÷a÷ino màmànàmadhipàþ smçtàþ . hore÷àþ såryatanayàdadho'dhaþkramatastathà .>% såø ÷aneþ makà÷àdadhaþkakùàkrameõa caturthasaïkhyàkà grahà dinàdhipatayà vàre÷varà bhavanti . yathà ÷aniravicandrabhaumabudhaguru÷akà iti . varùasva ùaùñyadhika÷atatrayadinàtmakasya svàminastadvanmandàdadhaþ krameõa tçtãyasaïkhyakà grahà uktàþ . caþ samuccayàrthe . tatkrama÷ca yathà ÷anibhauma÷ukracandragurusåryabudhà iti . candràt sakà÷àdårdhakakùàkrameõa grahà màsànàü triü÷addinàtmakànàü svàminaþ jathitàþ . tatkrama÷ca candrabudha÷ukraravibhaumaguru÷anatha iti . ÷aneþ sakà÷àdadhothaþ kramataþ adhaþkrameõa hore÷àþ %<horeti lagnaü bhagaõasva càrdham>% ityuktalagnàrdhabhàgàtmakahoràõàü dine dvàda÷a ràtrau dvàda÷etyahoràtre caturviü÷atihoràõàmityarthaþ . horà sàrdhadvinàóikà . iti ùaùñighañikàtmake'horàtre caturviü÷atihoràõàmi tyanye svàminastathà màse÷varavadavyavahitàþ kathitàþ . yathà tatkramaþ ÷anigurubhaumaravi÷ukrabudhacandrà iti . atra ÷aneþ sarvordhasyatvàccandrasya sarbàdhaþ sthatvàt tàbhvàmadha årdhvakramaþ krameõoktaþ anyagrahasyàvadhitvàbhyupagame vinigamanàvirahàpatteþ . na tu ÷aneràõàvadhitvena sçùñyàdau dinavarùahoràõàü svàmitvaü na và candrasyàdyàvadhitvena sçùñyàdau màse÷atvaü pårvakhaõóoktànãtatadã÷airvirodhàpatteþ . atropapattiþ . horàråpalagnànàü kràntivçtte'dhàkrameõa meùàdãnàü sambhavàdårdhvakakùàto'dhaþ krameõa hore÷atvaü yuktam . evamahoràtre caturviü÷atirhoràþ . saptataùñàstrayo horesà gatàþ caturtho hore÷o dvitãyadinapràrambhe sa eva prathanahore÷atvàd dvitãyadine hore÷aþ . evamuttaratràpi . evametadvàrakrameõa sàvanavarùe trayo vàrà adhikà iti pårvavarùe÷àdagrimavarùe÷à'dhaþkakùàkrameõa tçtãya uttarottaram . evaü sàvanamàse dvau vàrau vàrakrameõa màse÷varasyàdhikàviti kakùordhvakrame vàrakrameõaikàntaritatvàt kakùordhvakrameõa màse÷vara uttarottaramityupapasraü mandàdityàdi ÷lokadçyam raïganàthaþ . vàrapravçtti÷ca dç÷abhedàt bhinnakàlãnà yathoktaü siø ciø %<arkodayàdårdhvamadha÷ca tàbhi pràcyàü pratãcyàü di÷i tatpravçttiþ . årdhvaü tathà'dha÷ca kalàbhiràbhãrayàùudagdakùiõagolamàtre>% måø . %<pràcyà tàbhirghañãbhirdanavàrapravçttirarkodayàdådhvam bhavati pratãcyàü tu tasmàdadhaþ . yato laïkodaye vàràdi ataeva ca vàràduttaragocasthe carordhvaghañikàmirårdhvam yatastadà unmaõóalaü kùitijàdårdhvam . dakùiõe tvadhaþ atastatrãdayàdadhaþ vàrapravçttiþ>% pramitàø . %<jagati tamobhåte'smin mçùñyàdau bhàskaràditiþ sçùñaiþ . yasmàddinapavçttirdinavàro'rkodayàt tasmat>% . ÷rãpatirapi %<sçùñermukhe dhvàntamaye'pi vi÷ve graheùu sçùñeùvinapårvakeùu . dinapravçttistadadhã÷varasya vàrasya tasmàdudayapravçttiþ . laïkodagyàmyasåtràt prathamamaparataþ pårvade÷e ca pa÷càt adhvotthàbhirghañãbhiþ saviturudayato vàsare và pravçttiþ . j¤eyà såryodayàt pràk caragakalabhavai÷càmubhiryàmyagole pa÷càt taiþ sausyagole yutiviyutiva÷àccobhayoþ spaùñakàlaþ>% . anyo'pyàha %<kecidvàraü saviturudayàt pràhuranye dinàrdhàt bhànorardhàstamaya samayàdåcire kecidevam . vàrasyàdiü yavanançpatirdiï muhrarte ni÷àyà làñàcàryaþ kathayati puna÷càrdharàtre sva tantre>% . evaü matabhede vyavasthà malamàø uktà yathà %<dvo tithyantàvekavàre yatra sa syàt dinakùayaþ>% kårmapuø %<ekasmin sàvane tvahni tithãnàü tritayaü yadà . tadà dinakùayaþ proktastatra sàhasrikaü phalam>% vasiùñhaþ . kaurmapuràõavàsiùñhavacanaikavàkyatayà sàvanadinavat vàrapravçttiþ såryodayàvadhireva måryasiø %<såtakànàü paricchedo dinamàsàvdapàstathà . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanena prakãrtità>% . atra dinàdhipasya ravyàderbhàgyaü dinaü vàraråpaü sàvanagaõanayoktam yattu %<rekhàpårvàparayoþ ityàdinà jyàtiùe vàrapravçttiruktà tat jyotiùa÷àstro kàlahoràj¤ànàrtham>% . vàràõàü kçtyavi÷eùavidhànàrthaü saüj¤àbhedà yathà %<caraþ saumyo guruþ kùipro mçduþ ÷ukro ravirdhruvaþ . ÷ani÷ca dàruõo j¤eyo bhauma ugraþ ÷a÷ã samaþ . carakùipraiþ prayàtavyaü praveùñavyaü mçdudhruvaiþ . dàruõograi÷ca yoddhavyaü kùattriyairbuddhakàïkùibhiþ>% . iti sàmànyato'bhidhàya %<nçpàbhiùeko'gnikàrya¤ca såryavàre pra÷aspate . some tu lepayànaü ca kuryàccaiva gçhàdikam . saimàpatyaü ÷auryayuddhaü ÷astràbhyàsaþ kuje tathà . siddhikàrya¤ca gantra¤ca yàtràü cau budhe tathà . pañhanaü devapålà ca vastra dyàbharaõaü gurau . kanyàdànaü gajàrohaþ ÷ukre syàt samayaþ striyà . sthàpyaü gçhaprave÷a÷ca gajabandha ÷agau ÷ubhaþ>% garuóapuø 62 a0

#<vàraka># triø vàrayati vç--õic--õvul . 1 pravçttiniràdhake . 2 a÷vabhede 3 a÷vamativigeùe ÷a puø mediø . 4 kaùñasthàne 5 hrãvere naø hemacaø .

#<vàrakin># puø vàrakaþ astyasya ini . 1 citrà÷ve 2 parõàjàvàni (vàrui) 3 samudre 4 ÷atrau ca mediø .

@<[Page 4882b]>@
#<vàrakãra># puø vàre kãra iva . 1 ÷yàlake trikàø vàra gràhake 3 vàóave 4 yåkàyàü 5 veõivedhinyàü 6 nãràjitahaye ca mediø .

#<vàraïga># puø cuø vç--aïgac . khaógàdimuùñau (muña) siø kauø .

#<vàraña># naø cuø vç--añac . 1 kùetre trikàø 2 kùetrasamåhe ÷abdaraø 3 haüsyàü strã hemacaø ñàp .

#<vàraõa># naø cu0--vç--lyuñ . pravçttipratirodhe 1 niùedhe mediø 2 hastàdivàraõe ca jañàø . 3 gaje puüstrãø amaraþ striyàü ïãù . 4 vàõavàre kavace puünaø ÷abdacaø .

#<vàraõabuùà># strã vàraõaü puùõàti puùa--ka pçùoø pasya baþ . kadalyàm amaraþ .

#<vàraõavallabhà># strã 6 taø . kadalyàm trikàø .

#<vàramukhyà># strã vàre ve÷yàvçnde mukhyà . bahujanasatkçtàyàü ve÷yàyàm amaraþ .

#<vàraüvàram># avyaø vç--õamul dvitvam . paunaþpunye .

#<vàrayitç># puø cuø vç--tçc . 1 patyau halàø . 2 vàraõakartari triø .

#<vàrayoùà># strã vàrasya janasamåhasya yoùà sàdhàraõatvàt . ve÷yàyàm . 6 taø . vàrabadhvàdayà'pyatra hemacaø .

#<vàraloka># puø vàrjalam alãkaü yatra . (vàvui tulasã) kùupe ÷abdaraø .

#<vàravàõa># puünaø vàryate vç--gha¤ vàro vàryo vàõe yasya . kavace amaraþ .

#<vàravàõi># strã vàraü samåha vaõate vaõa--iõ và ïãp . ve÷yàyàm trikàø .

#<vàravçùà># strã vàraü jalasaüùaü varùatyatra vçùa--ka . 1 dhànye 2 kadalyàü ÷abdaraø .

#<vàravelà># strã 6 taø . såryàdidinavi÷eùe varjyakàlabhede kçta 4 muni 7 yama 2 ÷ara 5 maïgala 8 ràma 3 rtuùu 6 bhàskàràdipàmàrdho . prabhavati hi vàravelà na ÷ubhà ÷ubhakàryakaraõàryajyoø taø .

#<vàràünidhi># strã vàràü jalarà÷ãnàü vidhiràdhàraþ ni + dhàki aluk sabhàø . samudre ÷abdaraø .

#<vàràõasã># strã varaõà ca asã na sosàtvenàstyasyà aõ pçùoø kà÷ãpuryàü hemaø . parpàø varàõasyapyatra . varaõà÷abde 4849 pçø dç÷yam .

#<vàràha># puø varàhasyedaü priyatvàt aõ . 1 mahàpiõóãtakavçkùe ràjaniø . 2 varàhasambandhini triø .

#<vàràhakarõo># strã varàhasyàyaü vàràha iva karõaþ pattramasyàþ ïãp . a÷vagandhàyàm ràjaniø .

#<vàràhapatrã># strã vàràhastatkarõa iva dhattramasyàþ ïãp a÷vagandhàyàm ràjaniø .

@<[Page 4883a]>@
#<vàràhàïgã># strã vàràhamivàïgamasyàþ ïãp . dantãvçkùe bhàvapraø .

#<vàràhã># strã varàhasyeyamaõ ïãp . aùñamàtçkàmadhye 1 varàha÷aktau %<yaj¤avaràhamatulaü råpaü yà vibhratà hareþ . ÷aktiþ sàpyàyayau tatra vàràhãü vibhratã tanum>% devãmàø %<vàràhã nàrasiühã ca>% ÷yàmàstavaþ . 2 yoginãbhede vçhannantike÷varapuø . 3 varàhakràntàyàm amaraþ 4 varàhayoùiti ca 5 ÷yàbhàkhage ràjaniø .

#<vàràhãkanda># puø (càmaràlu) khyàte kandabhede %<vàràhãkanda evànyai÷carmakàra luko mataþ . anåpe sa bhavedde÷e varàhaiva lomavàn>% bhàvapraø .

#<vàri># naø vç--iõ . 1 jale amaraþ 2 hrãvere ca hemacaø . vàryate'nayà vç--õic--in và ïãp . 3 gajavandhanyàm amaraþ . %<vàyyargalàbhaïga iva pravçtta>% raghuþ . 4 vàci 5 sarasvatyàm ca strã ïãbantaþ 6 kalasyàü dharaõiþ 7 vandau ca mediø .

#<vàrikaõñaka># puünaø vàriõaþ kaõñaka iva . ÷çïga ñake jañà0

#<vàrikarõã># strã vàriõi karõa iva pattramasyàþ ïãp . 1 kumbhyàm (pànà) ÷abdaraø svàrthe ka . tatnaiva .

#<vàrikarpåra># puüstrã vàriõi karpåra iva . illi÷amatsye trikàø striyàü ïãù .

#<vàrikubja># puø vàriõi kubja iva vakràkçtitvàt . ÷çïgàñake ÷abdaraø . svàrthe ka . tatraiva trikàø .

#<vàrikrami># puø 6 taø . jalaukàyàü trikà0

#<vàricatvara># puø vàryeva catvararåpamasyàdhàratvàt . kumbhikàyàm trikàø .

#<vàricara># puüstrãø vàriùu carati cara--ac . 1 matsye 2 jalacarajantumàtre triø striyàü ïãp .

#<vàricàmara># naø vàriõa÷càmaramiva ÷obhàhetupu¤jàkçtitvàt . ÷aivàle trikà0

#<vàrija># naø vàriõi jàyate jana--óa . 1 padme 2 lavaïge 3 gaurasuvarõe 4 lavaõabhede ca ràjaniø . 5 ÷aïkhe hemacaø 6 ÷ambåke puø ÷abdacaø . 7 jalajàtamàtre triø .

#<vàritaskara># puø vàriõaþ taskara ivàpahàrakatvàt . 1 sårye 2 meghe ÷abdamàø . 3 mustake ca .

#<vàritrà># strã vàriõastràyate trai--ka . chattre trikàø .

#<vàrida># naø vàri dadàti dà--ka . 1 meghe 2 mustake ca amaraþ . 3 jaladàtari triø 4 vàlàyàü strã ÷abdacaø .

#<vàridhi># puø vàrãõi dhãyante'smin dhà--àdhàre ki . 1 samurdra ÷abdaraø vàrinidhyàdayo'pyatra jalàüdhàre 2 ghañàdau ca

@<[Page 4883b]>@
#<vàriparõã># strã vàriõi parõànyasyàþ ïãp . kumbhikàyàm (pànà) amaraþ .

#<vàripàlikà># strã vàrãõi pàlayati àstaraõena pàlaõvul . kumbhikàyàma (pànà) ÷abdamàø .

#<vàripç÷nã># strã vàriõi pç÷niþ parõamasyàþ ïãp . kumbhikàyàm (pànà) ÷abdamàø .

#<vàribadarà># strã vàrisamãpabhavà badareva . pràcãnàmalake trikàø .

#<vàribàlaka># naø vàriõo bàlaka iva . hrãvare hàràø .

#<vàribhava># naø vàriõe netrajalàya vàriõi và bhavati prabhavati và bhå--ac . 1 sroto'¤jane ràjaniø . 2 jalabhavamàtre tri0

#<vàrimasi># puø vàri jalaü ma sariva nãlatàpàdakaü yasya . 1 meghe trikàø 2 mustake ca .

#<vàrimålã># strã vàriõi målamasyàþ ïãp . kumbhyàm (pànà) trikàø .

#<vàriratha># puø vàriõi ratha iva gamanasàdhanatvàt . bhelake trikà0

#<vàrirà÷i># puø vàrãõàü rà÷ayo'tra . 1 samudre trikàø . 6 taø . 2 jalasamåhe ca .

#<vàriruha># naø vàriõi rohati ruha--ka . 1 padme ràjaniø 2 jalajàtamàtre triø .

#<vàrivadana># naø vàriyuktaü vadanaü yasmàt . pràcãnàmalake tatsevane hi mukha vàrinisràvaþ .

#<vàrivara># naø vàri vçõoti vç--ac . varamardake jañàø .

#<vàrivallabhà># strã vàri vallabhamasyàþ janakatvàt . vida ryàm ràjaniø .

#<vàrivàha># puø vàrãõi vahati vaha--aõ . 1 meghe 2 mustake ca amaraþ . õvi . vàrivàóapyatra bhatve vàryåhaþ .

#<vàri÷a># puø vàriõi samudrajale ÷ete ÷ã--óa . viùõau trikàø .

#<vàrã÷a># puø 6 taø . 1 samudre 2 varuõe ca . vàrinàthàdayo'pyatra .

#<vàru># puø vàrayati ripån vàri--uõ . vijayaku¤jare hàràø .

#<vàruõa># naø varuõasyedamaõ . 1 jale 2 varuõasambandhini triø . sa devatà'sya aõ . 2 varuõadevatàke triø . 4 ÷atatàrake naø .

#<vàruõi># puø varuõasyàpatyam i¤ . agastvamunau trikàø .

#<vàruõã># strã varuõo devatàsya varuõasyedaü và ac ïãp . 1 pa÷cimali÷i 2 madiràyàm hemacaø . 3 ÷atabhighàtàràyàü . 4 gaõóadårvàyàm 5 dårvàyàü mediø . 6 indravàruõyàü ràjaniø 7 varuõastriyàü 8 ÷atabhiùànakùatrayuktacaitrakçùõatrayodasyàü ca skandapuràõe . %<vàruõena samàyuktà madhau kçùõà trayoda÷ã . gaïgàyàü yadi labhyeta såryagraha÷ataiþ samà>% vàruõaü ÷atabhiùà . %<÷anivàrasamàyuktà sà mahàvàruõã smçtà . gaïgàyàü yadi labhyeta koñi såryagrahaiþ samà . ÷ubhayogasamàyuktà ÷anau ÷atabhiùà yadi . mahàmaheti vikhyàtà trikoñikulamuddharet>% atra saüj¤àvidheþ sàrthakatvàya nimittatvena màsapakùatithyullekhànantaraü mahàvàruõãmahàmahàvàruõyàvullekhanãye ÷ràddhe pàrvaõàdisaüj¤àllekhavat paurõamàsyamàvàsyayoþ pakùàllekhavacca tiø taø . atra vàraghañitatvàt sàvanadinameva gràhyam %<sçtakànàü paricchedo dinamàsàbdapàstathà . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanena prakãrtitaþ>% sçø siø ukteþ . kormapàdmayoþ %<dvau tithyantàvekavàre yatra smàt sa dinakùayaþ>% . ba÷iùñhaþ %<ekasmin sàvane tvahni tithãnàü tritavaü yadà . tadà dinalayaþ proktastatra sàhasrikaü phalam>% ityetayorvacanayorekavàkyatayàpi tathàvagamyate . rakhàpårvaparayorityàdikantu jyotiþ÷àstroktaü kàlahoràdij¤ànàrthamiti . atra %<saükràntiùu vyatãpàte grahaõaü candrasåryayoþ . puùye snàtvà ca gaïgàyàü kulakoñãþ samuddharet>% . iti brahmàõóapuràõàt grahaõamàtra trikoñikuloddharaõavidhànàt tato'dhikeùu vàruõyàdiùåttarottaraguruùu mahàmahàvàruõyadiùu yat trikoñikuloddharaõamuktaü taduddharaõagatatàratamyenàviruddham %<yaü yaü kratumadhãte ca tasya tasyàpnuyàt phalam>% yàj¤avalkyoktàdhyayanàt yathà tattadyàràkaraõe'dhikaphalam ataeva ÷iùñànàmàdaro'pi tatheti . nacàtra snànaü kurvanti yànàrya÷candre ÷atabhiùàü gate . saptajanma bhaveyustà durbhagàvidhavàdhruvam . %<trayoda÷yàü tçtãyàyàü da÷amyà¤ca vi÷eùataþ . ÷adraviñkùatriyàþ snànaü nàcareyuþ katha¤cana>% iti pracetojàvàlivacanàbhyàü strãõàü ÷ådràdãnà¤ca snànaniùedha iti vàcyam %<bhogàya kriyate yattu snànaü yàdçcchikaü naraiþ . tanniùiddhaü da÷amyàdau nitya naimittike na tu>% iti hemàdridhçtavacanena ràgapràptasnàna eva niùedhàt nakùatre'pi tathàkalpanàt . atra trayoda÷yàü pårõàyàü påvàhõàtarakàle nakùatràdisattve paradine pårvàhõa tithinakùatralàbhe'pi pårvadina eva snànam . tathà ca kàlamàdhavãye nàradãyama àdityodayavalàyà àrabhya ùaùñinàóikàþ . tithistu sà hi ÷uddhà syàt sàrvatithyà hyayaü vidhiþ atra pårvatitheþ ÷uddhatvàbhidhànàtu tataparatithera÷uddhatvàbhidhànaü pratãyate . ràtràvapi vàruõyàdiùu gaïgàyàü snànam . %<divà ràtrau ca sandhyàyàü gaïgàyà¤ca prasaïgataþ . snàtvà'÷vamedhajaü puõyaü gçhe'pyuddhçtatajjalaiþ>% . gçhastharatnàkare devalaþ %<mahàni÷à tu vij¤eyà madhyamaü praharadvayam . tasyàü snànaü na kartavyaü kàmyanaimittikàdçte>% . atra sahàni÷àyàmapi kàmyanaimittikaü snànaü pratãyate . tiø taø raghu0

#<vàrendrã># strã de÷abhede (vàrendrabhåmi) (ràjasàhã) vaïgade÷a prade÷abhede .

#<vàrca># triø vàri carati cara--óa . jalacare haüsàdau .

#<vàrõika># puø varõastallekhanaü ÷ilpamasya ñha¤ . lekhake ÷abdaca0

#<vàrta># naø vçtti + aõ . 1 àrogye 2 asàre 3 niràmaye 4 vçtti÷ãle ca triø amaraþ . 5 durgàyàü %<pa÷vàdipàlalàddevã kçùikarmàntakàraõàt . vartanàddhàraõàdvàpi vàrtà saiva pragãyate>% devãpuø . 6 vçttau kçùikarmaõi 7 jana÷rutau amaraþ . 8 vçttànte 9 vàtiïgaõe mediø . 10 kàlakartçke bhåtanà÷ane ca strã %<asmin mahàmohamaye kañàhe såryàgninà ràtridinendhanena . màsartudarvãparighaññanena måtàni kàlaþ pacatãti vàrtà>% iti bhàø vaø yakùapra÷naþ .

#<vàrtàka># puø vàrtamàrogyamàkayati gamayati aka--õicaaõ . vàrtàkau trikàø . bhàvapraø strãtvamasyoktaü ïãpa

#<vàrtàku># strã vàrtamàrogyamàkayati gamayati aka--õicuõ . vçntàke (veguna) ÷abdacaø . %<agnipradà 1 màrutanà÷inã 2 ca ÷ukrapadà 3 ÷oõitavardhinã 4 ca . hçllàsakàsàrucinà÷inã ca 5 . 6 . 7 . vàrtàkureùà guõasaptayuktà . sà bàlà kaphavàtaghnã pakvà sakùàrapittalà . sadàphalà tridoùaghnã raktapittaprasàdanã . aïgàrapakvà vàrtàkaþ ki¤cit pittakarã matà . kaphamedo'nilaharà sarà laghutarà parà>% ràjavaø . %<vçntàkaü svàdutãkùõoùõaü kañupàkamapittalam . jvaravàtanalàsaghnaü dãpanaü ÷ukralaü laghu . tadbàlaü kaphapittaghnaü vçddhaü pittakaraü guru . vçntàrkaü pittalaü ki¤cidaïgàroparipàcitam . kaphamedo'nilàmaghnamatyantaü laghu dãpanam . tadeva hi guru snigdhaü satailaü lavaõànvitam . aparaü ÷vetavçntàka kukkuñàõóasamaü bhavet . tadar÷aþsu vi÷eùeõa hitaü hãna¤ca pårvataþ>% bhàvapraø . tatràrthe puø trikàø .

#<vàrtàyana># puø vàrtàyà ayanaü yena . pravçttij¤e care hemaca0

#<vàrtàvaha># puø vàrtàmàvahati à + vaha--aõ . 1 kçùivàõijyàjãvini vaõigbhede amaraþ 2 vçttàntavàhake tri0

#<vàrtika># naø dàttaråpeõa kçto granthaþ ñhak . %<uktànuktaduruktàrthavyaktakàri tu vàrtikam>% ityukte såtrànuktàdyarthàviùkàrake granthabhede hemacaø . vàrtàyàü taddharaõe niyuktaþ ñhak . 2 cara triø . vçttiþ kçùyàdiþ prayojanamasya ñha¤a . 3 vai÷ye 4 vartikàkhage puüstrãø striyàü ïãù . ràjaniø 5 vàrtàkau ÷abdaraø . 6 khagabhede (vañela) strã hàràø .

#<vàrdara># naø vàre jalàya dãryate dç--ap . 1 dakùiõàvarta÷aïkùe 2 kàkaci¤càyàm 3 kçùõalàvãja 4 bhàratyàü mediø 5 kçmije 6 àmravãje ca . vàreva daram . 7 jale ca vi÷vaþ .

#<vàrdala># naø vàrdalyate'tra dala--àdhàre kra . 1 durdine 2 masyàdhàre puø mediø .

#<vàrdhaka># naø vçddhànàü samåhaþ tasya bhàvaþ karma và vu¤ . 1 vçddhasa måde vçddhasya 2 bhàve 3 karmaõi ca mediø .

#<vàrdhakya># naø vçddhasya bhàvaþ karma và ùya¤ kuk ca . vçddhatve amaraþ .

#<vàrdhi># puø vàri jalàni dhãyante'tra dhà--ki upaø . samudre trikàø .

#<vàrdhibhava># naø vàrdho samudre bhavati bhå--ac . sàmudralavarõa ràjaniø . 2 samudrabhavamàtre tri0

#<vàrdhuùi># puø vçddhyà jãvati iõ vçddhervçdhuùibhàvaþ . vçddhyàjãve amaraþ . svàrthe ka tatraiva . %<samàrghaü dhànyamàdàya mahàrghaü yaþ prayacchati . sa rva vàrdhuùiko nàma havyakavyavàhaùkçtaþ>% smçtiþ . vçddhi÷ca vçddhi÷abde vakùyate tatroktànayamàtikrameõa anàpadi svayamanyadvàrà và svàcchyandyena yo vyavaharati tasyaiva pràya÷cittam àpadi tu svayaü karaõe niyamàtikrame ca na doùaþ pràø viø .

#<vàrdhuùin># triø vçddhi + astyarthe ini prakçteþ niø vàrdhuùi bhàvaþ . vçddhyàjãvini bhàø àø 4826 ÷loø .

#<vàrdhuùya># naø vàrdhuùerbhàvaþ ùya¤ . dhànyàdervardhanopàye (vàói deyà) trikàø .

#<vàrdhãnasa># puüstrãø vàri jalàni dhayati dhà--kvip vàrdhãþ nàsà nàsikà yasya nasàde÷aþ . 1 gaõóake trikàø striyàü ïãùa . %<triplavaü tvindrivakùãõaü ÷vetaü vçddhamajàpatim . vàrdhãnasaþ pràcyata'sau havye kavye ca satkçtaþ>% ityukte 2 chàgabhede %<vàrdhãnasasya màüsena tçptirdvàda÷avàrùikã>% sanuþ . 3 pakùibhede ca raktapàdo rakta÷irà raktaca¤cuvihaïgamaþ . kçùõo varõena ca tathà pakùã vàrdhãnaso mataþ màrkaø puø ayaü àddhàïgam . validànàïgaü kalikà puø 66 aø ukto yathà %<nãlagrãvo rakta÷ãrùaþ kçùõapàdaþ sitacchadaþ . vàrdhãnasaþ syàt pakùã÷o mama viùõoratipriyaþ>% . pçùoø vàrdhrãõamo'pyatra .

#<vàrbhaña># puüstrãø vàri bhaña iva kumbhãre trikàø striyàü ïãù .

#<vàrmaõa># naø varmaõàü samåhaþ aõ na ñilopaþ . kavacasamåhe amaraþ .

#<vàrmiõa># naø varmiõàü samåhaþ aõ na ñilopaþ . kavacisamåhe ÷abdaraø .

#<vàrmuc># puø vàri jalàni mu¤cati muca--kvip . 1 methe ÷abdaraø 2 mustake ca .

#<vàr÷ilà># strã vàrjàtà ÷ilà ÷àkaø . karakàyàü ÷abdacaø .

#<vàrùaka># naø pçthivãbhàgabhede . %<da÷adhà vibhajan kùetramakarot pçthivãmimàm . ikùvàkujyeùñhadràyàdo madhyade÷amavàptavàn . kroùñave vàrùakaü kùetraü raõavçùñirbabhåva ha>% agnipuø .

#<vàrùika># triø varùe varùàsu và bhavaþ ñha¤ . 1 vatsarabhave 2 varùàkàlabhave ca . 3 tràyamàõalatàyàü naø mediø tatràrthe strã ràjaniø strãtve ïãp . 4 varùe varùe kartavyàyàü påjàyàü strã ïãp . %<÷aratkàle mahàpåjà kriyate yà ca vàrùikã>% devãmàø .

#<vàrhata># naø vçhatyàþ phalam aõ tasya na lup . vçhatãkale amaraþ .

#<vàrhadratha(thi)># puø vçhadrathasyàpatyamaõ i¤ và . vçhadratharàjaputre jaràsandhe nçpe trikàø aõantaþ ÷abdaraø .

#<vàrhaspatya># naø vçhaspatinà proktamadhãte patyantatvàt yak . 1 càrvàke ratnamàø . tena pokaü tasyedaü và yak . 2 nãti÷àstre 3 vauddhàgame ca . 4 vçhaspatisambandhani triø . 5 varùabhede guruvarùa÷abde 2619 pçø dç÷yama sa devatà'sya yak . 4 taddeva tàke triø 6 puùyanakùatre naø ÷aiùiko'õ . vàrhaspata tatasambandhini triø striyàü ïãp .

#<vàlava># puø vala--gha¤ vàla÷calanaü vàti gacchati và--ka . tithyardhàtmake dvitãye karaõe jyoø taø .

#<vàlka># naø valkena nirvçttamaõ . valakajàtevastre . vàlkala apyatra na0

#<vàlmiki># puø valmãke bhavaþ i¤ pçùoø . ràmàyaõagranthakartari munibhede dviråpakoø .

#<vàlmãka(ki)># puø valmãke bhavaþ aõ i¤ và . bhàrgave pràcetase munibhede jañàø .

#<vàvadåka># triø vada--yaï luk--åka¤ . bahuvadana÷ãle vaktari amaraþ .

#<vàvaya># puø vaya--yaïluk--ac . (vàvui) tulasãbhede ÷abdaca0

#<vàvçta># saübhaktau driø àtmaø sakaø señ ktvà veñ . vàvçtyate avàvartiùña . %<tato vàvçttyamànà sà>% bhaññiþ .

#<vàvçtta># triø vàvçta--kta . kçtavaraõe .

@<[Page 4886a]>@
#<và÷a># tira÷càü ÷abde akaø àhvàne sakaø diø àtmaø señ çdit caïi na hrasvaþ . và÷yate avà÷iùña . %<udvà÷yamànaþ pitaram>% bhaññiþ .

#<và÷à># strã vàü kàsanatiü ÷yati ÷o--ka . vàsake ÷abdaraø svàrthe ka hrasve ata ittattvam . và÷ikà tatràrthe ÷abdacaø .

#<và÷iüta># naø và÷a--bhàve kta . 1 tira÷càü ÷abde amaraþ 2 àhvàne ca .

#<và÷ità># strã và÷a--kta . 1 kariõyàm 2 strãmàtre ca amaraþ

#<và(si)÷iùñha># naø va÷i(si)ùñhasyedam aõ tena proktaü và aõ . va÷iùñhapraõãte 1 upapuràõabhede 2 yoga÷àstrabhede ca . 3 va÷i(si)ùñhasambandhini triø . 4 gomatyàü nadyàü strã hemacaø ïãp .

#<và÷ra># naø và÷a--rak . 1 gçhe 2 catuùpathe ca . 3 divase puø mediø .

#<vàùpa(spa)># puø và--pa ùa(su)k ca . 1 åùmaõi 2 lohe mediø 3 cakùurjale ca amaraþ . saüj¤àyàü kan . 4 màriùa÷àke (nañiyà) puüstrãø ÷abdaraø và gauø ïãù . vàùpã + (spã)svàrthe ka . vàùpi(spi)kàpyatra amaraþ . %<màriùo vàùpako màrùaþ ÷veto rakta÷ca sa smçtaþ . màriùo madhuraþ ÷ãto viùñambhã pittakçd guruþ . vàta÷leùmakaro raktapittanud viùamàgnijit . raktamàrùo gururnàdisakùàro madhuraþ saraþ . ÷leùmalaþ kañukaþ pàke svalpadoùa udoritaþ>% bhàvapraø .

#<vàsa># surabhãkaraõe adaø cuø ubhaø sakaø señ . vàsayati te avavàsat ta .

#<vàsa># puø vasa--nivàse àcchàdane và àdhàrakarmàdau gha¤ . 1 gçhe 2 vastre 3 avasthàne hemacaø . vàsa--ac . 4 vàsake ÷abdaraø . tatràrthe strãtvamapi tatra ñàp . 5 sugandhe ca . sthànabhede'vasthànaniùedhã yathà %<tasmàt saïkãrõavçtteùu vàso mama na rocate . puüso ye nàbhinandanti vçttenàbhijanena ca . na teùu ca vaset pràj¤aþ ÷reyo'rthã pàpapuddhipu . ye tvevamabhijànanti vçttenàbhijanena ca . teùu sàdhuùu va stavyaü savàsaþ ÷reyase mataþ>% màtsye 28 aø . %<dhàrmikairàvçte gràme na vyàdhibahule bhç÷am . na ÷ådraràjye nivaset na pàùaõóajanairvçte . himavadbindhyayormadhyaü pårvapa÷cimayoþ ÷ubham . muktvà samudrayorde÷aü nànyatra nivaset dvijaþ . ardhakro÷ànnadokålaü varjayitvà dvijottamaþ . nànyatra nivaset puõyaü nàntyajagràmasannidhau . na saüvasecca patitairna caõóàlairna pukka÷aiþ . na mårkhairnàvaliptai÷ca nàntyairnàntyàvasàyibhiþ>% kårmapuø 15 aø . %<dhaninaþ ÷rotriyo ràjà nadã vaidya÷ca pa¤camaþ . pa¤ca yatra na vidyante tatra vàsaü na kàrayet>% càõakya

#<vàsaka># puø vàsa--õvul . svanàmakhyàte vçkùe %<yena tena prakàreõa vàsakaþ kàsanà÷akaþ>% iti vaidyakam %<vàsakaþ kàsahçt svaryaþ kaphapittàsranà÷anaþ . tiktastavarako hçdyo laghuþ ÷ãtastçóartihçta . ÷vàsakàma jvaracchardimohakuùñhakùayàpahaþ>% bhàvapraø . 2 gànàïgavi÷eùe yathà %<manoharo'tha kandarpa÷càrunandana eva ca . catvàro vàsakàþ proktàþ ÷aïkareõa svayaü purà>% . keùà¤cimmate nàmàntaram . %<vinodo varada÷caiva nandaþ kumuda eva ca . catvàro vàsakàþ proktà gãtavàdyavi÷àradaiþ>% saïgãtadàø .

#<vàsakasajjà># strã %<kurute maõóanaü yà tu sajjite vàsave÷mani . sà tu vàsakasajjà syàt>% ityuktalakùaõe nàyikàbhede vàsasajjàpyatra sàø daø .

#<vàsakarõã># strã vàsaü devavàsaü karõayatyatra karõa--àdhàre ac gauràø ïãù . yaj¤a÷àlàyàm ÷abdaraø .

#<vàsagçha># naø vàsayogyaü gçhama ÷àkaø . madhyagçhe amaraþ .

#<vàsata># puüstrãø vàsa--atac . gardabhe ÷abdaraø . striyàü ïãù .

#<vàsateyã># strã vasataye hità óhak . 1 ràtrau triø . 2 vasatiyogye triø %<vaneùu vàsateyeùu>% bhaññiþ . striyàü ïãp .

#<vàsana># naø vàsa--lyuñ . 1 surabhãkaraõe 2 dhåpane 3 vàridhànyàm 4 vastre mediø 5 vàsasthàne ÷abdaraø 6 j¤àna ca dharaõiþ vasa--õic--lyuñ . 7 nikùepàdhàre nikùepàrthe mudràïkite pàtre ca . %<vàsanasthamanàkhyàya samudraü yannidhãyate>% nàradaþ . %<vàsanaü nikùepàdhàrabhåtaü sampuñàdikaü samudragranthyàdiyuktam>% vyaø taø raghuø . vasa--õic bhàve lyuñ . 8 kùepaõe ca .

#<vàsanà># strã vàsi--yuc . 1 pratyà÷àyàü 2 j¤àne mediø 3 smçtihetau saüskàre jañàø . 4 surabhãkaraõe ca . mithyàj¤ànajanye 5 saüskàrabhede doùa÷abdàrthe . 6 àlayavij¤ànànàmekasattànavartinàü tattatpravçttivij¤ànajanana÷aktau bauddhàþ . 7 gaõita÷àstraprasiddhe grahaspaùñãkaraõàdyu payogini saüskàrabhede ca .

#<vàsanta># puüstrãø vasantasyedam vasante bhavaþ và aõ . vasanta priye 1 uùñre mediø . 2 kokile ca ràjaniø striyàü ïãù . vasantabhave 3 malayavàyau 4 mudge trikàø . 5 kçùõamudge hemacaø . 6 madanavçkùe ca ÷abdaraø . 7 tatkàlabhave triø . striyàü ïãp sà ca 8 yåthyà 9 màdhavãlatàyàü dharaõiþ . 10 pàñalàyàü vi÷vaþ 11 navamallikàyàü bhàvapraø . %<vàsantã ÷ãtalà laghvã tiktà doùatrayàsrajit>% bhàvapraø . 10 vasantakàle kartavyadurgàpåjàyàm . bhavisyapuø %<mãnarà÷isthite såyye ÷uklapakùe naràghipa! . saptamãü da÷amãü yàvat påjayedambikàü sadà>% bhaviùyottare %<caitre màsi site pakùe saptamyàdidinatraye . påjayedvidhivad durgàü da÷amyà¤ca visajayet>% kàlakaumudyàü ja bàliþ %<cetre màsi site pakùe saptamyàdidinatraye . påjayedvividhairdravyairlavaïgakusumaistathà . nànàvidhai÷ca balibhirmeùàdairdoùavarjitaiþ . vicitràbharaõaiþ pàrtha! paññavastràdibhistathà . evaü yaþ kurute påjàü varùe varùe vidhànataþ . ãpsitàn labhate kàmàn putrapautràdikànnçpa!>% iti . atra nirupapadamàsa÷abdasaïketàt bhaviùyapuràõavacane mãnarà÷isthita iti mãnastharavyàrabdhacàndramàsãyatithiparam . sauraravyàrabdhatve kadàcit saptamyàditithitrayàlàbhàt tadvarùe tatkçtyalopaþ syàt na ceùñàpattiþ bhaviùyapuràõe sadàpadopàdànàt jàvàlivacane varùe varùe ityupadànàcca nityatvam . etadvivçtaü kàlaviveke . evaü jàbàli÷eùavacanaparàrdhe putràdiråpa phala÷ravaõàt kàmyatva¤ca . tata÷ca kàmyatayà påjane kçte prasaïgànnityasiddhi . %<sitàùñamyàntu caitrasya puùpestatkàla sambhavaiþ . a÷okairapi yaþ kuryàt mantreõànena påjanam . na tasya jàyate ÷oko rogo vàpyatha durgatiþ>% iti kàlikàpuràõavacanàt kevalàùñamãkalpa uktaþ . caitramàsamadhikçtya %<navamyàü påjayeddevãü mahiùàsuramardinãm . kuïkumàgurukastårãdhåpànnadhvajatapaõaiþ . damanairmurapatrai÷ca vijayàkhyapadaü labhet>% ityanena kevalanavamãkalpa uktaþ . vyavasthà tu ÷àradãyapåjàprakaraõoktà gràhyà . vi÷eùastatra bodhanaprakriyà nàsti bàdhitàyà bodhanàsambhavàt iti pràgvivçtam . homàdika¤ca pårvavajj¤eyamiti dik durgotsavavivekaþ . tatkàlapåjyatvàt durgàpi vàsantãtyucyate .

#<vàsayoga># puø vàsena gandhena yogo yatra (àvira) cårõabhede amaraþ .

#<vàsara># puünaø . vasa--araõ . 1 divase amaraþ . 2 nàgabhede puø mediø .

#<vàsava># puø vasureva svàrthe'õ vasåni santyasya aõ và . 1 indre vasorapatyaü strã aõ ïãp . 2 vyàsamàtari matsyagandhàyàm strã hemacaø . 3 dhaniùñhànakùatre naø jyo

#<vàsavadattà># strã vàsavadattàmadhikçtya kçto ganthaþ aõ àkhyàyikàyàü tasya luk . 1 vàsavadattàcaritàkhyàpake granthabhede 3 taø . 3 indradatte triø .

#<vàsas># naø vasa--àcchàdane asi õicca . 1 vastre amaraþ 2 patrabhede ràjaniø .

#<vàsàkhaõóa># naø cakradattokte auùadhabhede %<tulàmàdàya vàsàyàþ pacedaùñaguõe jale . tena pàdàva÷eùeõa pàcayedàóhakaü bhiùak . cårõànàmabhayànà¤ca khaõóàcchuddhaü tathà ÷atam . dve pale pippalãcårõàt siddhva÷ãte ca màkùikàt . kuóavaü palamàtrantu càturjàtaü sucårõitam . kùityà viloóitaü khàdedraktapittã kùatakùayã . kàsa÷vàsaparãta÷ca yakùmaõà ca prapãóitaþ>%

#<vàsàkhaõóakuùmàõóaka># naø cakradattokte auùadhamede %<pa¤cà÷acca palaü svinnaü kuùmàõóàt prasthamànataþ . gràhyaü pala÷ataü khaõóaü vàsàkvàthàóhake pacet . mustàghàtrã--÷ubhàbhàrgã--trisugandhai÷ca kàrùikaiþ . aileyavi÷vadhanyàkamaricai÷ca palàü÷ikaiþ . pippalãkuóaba¤caiva maghu mànãü pradàpayet . kàsaü ÷vàsaü kùayaü hikkàü raktapittaü halãsakam . hçdrogamamlapitta¤ca pãnasa¤ca vyapohati>%

#<vàsàgàra># naø vàsayogyamagàram ÷àkaø . vàsayogye gçhe gçhamadhye trikàø .

#<vàsàghçta># naø cakradokte ghçtabhede %<vàsàü sa÷àkhàü sapalà÷amålàü kçtvà kaùàyaü kusumàni càsyàþ . pradàya kalkaü vipaced ghçtaü tat sakùaudramà ÷veva nihanti raktam>% .

#<vàsàdyaghçta># naø cakradattokte vçtabhede %<vàsàü guóåcãü triphalàü tràyamàõàü yavàsakam . paktvà tena kaùàyeõa payasà dviguõena ca . viùpalãmålamçdvãka candanotpalanàgaraiþ . kalkãkçtai÷ca vipacet ghçtaü jãrõajvaràpaham>% .

#<vàsi(sã)># strã vasa--i¤ và ïãp . 1 kuñhàrabhede (vàima) uõàdiø .

#<vàsita># triø vàsa--kta . 1 surabhãkçte amaraþ . và÷a--kta pçùoø . 2 rute naø mediø . 3 j¤ànamàtre hemacaø . 4 khaga÷abde vi÷vaþ 5 kariõyàü 6 stromàtre strã amare pàñhàntaram và gauràø ïãù . 7 khyàte 8 vastraveùñite ca triø dharaõiþ .

#<vàsinã># strã vàso'styasyàþ ini . ÷uklajhiõñyàra ÷abdacaø .

#<vàsu># puø vasa--uõ . 1 viùõau trikàø . 2 vi÷varåpe 3 punarvasunakùatre ca uõàdikoø .

@<[Page 4888a]>@
#<vàsuki># puø vasunà ÷irastharatnena kàyati kai--ka sa eva i¤ . 1 sarparàje %<bhaginã vàsukestathà>% manasàstotram .

#<vàsudeva># puø vasudevasyàpanyam aõa . 1 viùõau amaraþ . anyàpi tanna maniruktiþ viùõupuø dar÷ità yathà %<sarvatràmo samasta ca vasatyatreti vai yataþ . tataþ sa vàsudeveti vidvadbhiþ pariõñhyate>% . viùõusaø bhàùye tu dvidhà pañhitayoþ vàsadeva÷abdayordvidhà vyutpattirdar÷ità tatra prathama vasudevàpatyaråpàrthikà dvitãyà yathà %<vasati vàsaü gacchati và vàsuþ dãvyati krãóati jigãùate vyavaharati dyotate ståyate mumukùubhirvà gacchatãti và devaþ . vàsu÷càsrau deva÷ca vàmadevaþ . chàdayàmi jagadvi÷vaü bhåtyà (màyayà) sårya ivàü÷ubhiþ . sarvabhåtàdhivàsa÷ca vàsudevastataþ smçtaþ>% %<vasanàt sarvabhåtànàü vàsutvàd davayonitaþ . vàsudevastato j¤eyo yogibhistattvavàdibhiþ>% bhàø uø . sa ca caturvyåhasya nàràyaõàkhyasya paramàtmanaþ a÷abhedaþ iti vaiùõavàmanyante %<ekàü÷ena jagat kçtasnaü vyàpya nàràyaõaþ sthitaþ . caturdhàvasthito vyàpo saguõo nirguõo'pi và . ekàbhagavatomårtirj¤ànaråpà ÷ivà'malà . vàsudevàbhidhànà sà guõàtãtà suniùkalà . dvitãyà kàlasaüj¤ànyà tàmasã ÷eùasaüj¤ità (saïkarùaõàkhya) . nihanti sakalàü÷càntovaiùõavã paramà tanaþ . sattvàdrakà tçtãyà'nyà padyumneni ca saüj¤ità . jagat sthàpayate sarvaü sà viùõuprakçtirdhravà . caturyã vàsudevasya mårtirbràhmã susaüj¤ità . ràjasã càniruddhàkhyà pràdyumnã sçùñikàrikà . yaþ svapityakhilaü hçtvà pradyunmena saha prabhuþ . nàràyaõàkhyo brahmàsau prajàsargakaro hi saþ . yà sà nàràyaõatanuþ pradyumlàkhyà munã÷varàþ! . tayà saümohayedvi÷vaü sadevàsuramànuùam . saiva sarvajagat såte prakçtiþ parikãrtità . vàsudevo hyanantàtmà kevalo nirguõo hariþ . pradhànaü puruùaþ kàlastadvad trayamanuttamam . vàsudevàtmakaü nityametata vij¤ànamucyate>% kårmapuø 48 aø .

#<vàsudevapriyaïkarã># strã 6 taø . 1 ÷atàvaryàm, ràjani0

#<vàsurà># strã vasa--uraõ . 1 strãmàtre 2 kariõyàü 3 ràtrau 4 bhåmau ca hemacaø .

#<vàså># strã vasa--å . nàñyoktau vàlàyàm striyàm amaraþ .

#<vàstava># naø vastveva aõ . satyabhåte padàrthe .

#<vàstavika># triø vastuto nirvçstam ñhak . svataþsiddhe satyabhåte padàrthe .

@<[Page 4888b]>@
#<vàstavya># triø vasati vasa--tavya niø . vàsakartariü vàsayogye sthàne, 3 vasato ca naø .

#<vàstu># puø naø vasa--tuõ . vàsayogyabhåmau amaraþ . gçha÷abde 2632 pçø dç÷yam . svàrthe ka . svanàmakhyàte ÷àke ràjaniø . tatràrthe naø bhàvapraø .

#<vàståka># naø vàstu svàrthe ka pçùoø dãrthaþ . (vetuya) 1 ÷àke bhàvapraø 2 cillã÷àke strã gauràø ïãù ràjaniø . %<vàståka vàstukaü ca syàt kùàrapatra¤ca ÷àkaràñ . tadeva tu vçhat patraü raktaü syàd goóavàstakam . pràya÷o yavamadhya syàta yàvat ÷àkamataþ smçtam . vàståkadvitayaü syàdu kùàraü pàke kañåditam . dopanaü pàcanaü rucyaü laghu ÷ukabalapadam . saraü plohàsrapittàsrakramidoùatrayàpaham>% bhàvapraø .

#<vàsteya># triø vastaridam vastaye hitaü và óhak . 1 vastisambandhini 2 vàsayomye ca .

#<vàstoùpati># puø 6 taø aluk samàø . 1 indraü, amaraþ 2 vàstubhåmipatã ca .

#<vàstra># puø vastra õàdçta . rathaþ aõ . vastreõa samyagàvçte rathe amaraþ .

#<vàspeya># puø vàspàya hitaü óhak . nàgake÷are rtnàø .

#<vàha># yatne bhvàø àø akaø señ çdit caïi na hrasvaþ . vàhate avàhiùña .

#<vàha># puüstrãø uhyata'nana asau và gavàdinà và vaha--gha¤ . 1 a÷ve %<vàho bhàracatuùñayam>% ityakte 2 parimàõabhede ca amaraþ . 3 bhuje 4 vàyau puø 5 vçùe ca pustràø ÷abdaraø striyà jàtitve ïãù . amaraþ vàharipvàdayo'pyatra .

#<vàhadviùat># puø vàhàya dveùñi dviùa--÷avç 6 taø . mahi0

#<vàhana># naø vàhayati vaha--õic--lyu . rathàdau yàne . devabhede vàhanabhedo yathà %<viùõubrahma÷ivairdevairdhriyate sà jaganmayã . sitapreto mahàdevo brahmà lohitapaïkajaþ . harirharistu vij¤eyo bàhanàni mahaujasaþ . svamårtyà vàhanatvantu teùàü yaùmànna yujyate . tasmànmårtyantaraü kçtvà vàhanatva gatàstravaþ . yasmin yasmin mahàmàyà prãõàti satataü ÷ivà . tena tenaiva råpeõa àmanànyabhavan trayaþ>% kàlikàpuø 57 aø . devadànavànàü vàhanàni yathà . pulastya uvà ca %<÷çõuùva kathayiùyàmi sarveùàmapi nàrada! . vàhanàni samàsena ekaikasyànupårva÷aþ . rudrahastatalotpannaü mahàkàyaü mahàgajam . ÷vetakarõaü mahàvãryaü devaràjasya vàhanam . ràdraujaþsambhavaü bhãmaü kçùõavarõaü manojavam . pauõóraõaü nàma mahi÷aü dharmaràjasya nàrada! . rudramànasasambhåtaü ÷yàmaü jaladhisambhavam . ÷i÷umàraü divyagataü vàhanaü varuõasya ca . raudaü ÷akañacakràkùaü ÷ailàkàranarottamam . ambikàpràdasambhåtaü vàhanaü dhanadasya tu . ekàda÷ànàü rudràõàü vàhanàni mahàmune . gandharvà÷ca mahàvãryà bhujagendràþ sudàruõàþ . ÷vetàni saurabheyàõi vçùàõyugrajavàni ca . rathaü candramasa÷càrdhasahasrahaüsavàhanam . hayoóha rathavàhà÷ca àdityà munisattama! . ku¤jarasthà÷ca vasaüvo yakùà÷ca naravàhanàþ . kinnaràbhujagàruóhà hayàruóhau tathà÷vinau . ÷àraïgàdhiùñhità brahmat! maruto ghoradar÷anàþ . ÷ukàråóhà÷ca kavayo gangharvà÷ca padàtinaþ . àruhya vàhanànyevaü svàni svànyamarottamàþ . sannahya niryayurhçùñà yuddhàya sumahaujasaþ>% vàmanapuø 9 aø . nighaõñau devabhede vàhananàmabhedà uktàstatra dç÷yàþ .

#<vàhasa># puø vàhaü gatiü syati so--ka . 1 ajagare amaraþ . 2 suniùaõake (susani) ÷àke 3 parimàõe ca mediø .

#<vàhika># puø vaha--õica ika . 1 óhakkàyàü 2 govàhe (valade) 3 ÷akañàdau dharaõiþ . 4 bhàravàhake triø %<gaurvàhikaþ>% sàø daø .

#<vàhittha># naø vahatãti õini vàhã--tasmin tiùñhati sthà--ka pçùoø . gajakumbhàsyàthobhàge amaraþ .

#<vàhinã># strã vàho'styasyàþ ini ïãp . 1 senàyàü, 2 hastya÷vàdisaükhyàbhedànvite sainthabhede anãkinã÷abde 169 pçø dç÷yam . vahati vaha--õini . 2 nadyàm amaraþ . %<vàhityaþ pàr÷vametà na jahati bhavataþ>% kàvyaprakà÷aþ .

#<vàhinãpati># puø 6 taø . 1 senàpatau amaraþ . 2 samudre ca ÷abdacaø .

#<vàhãka># puø vaha--ãka . 1 jartike jàtibhede (jàña) . 2 de÷abhede ca hemacaø .
     %<vàhãkade÷a madràü÷ca kutsayan vàkyamavravãt . pa¤cànàü sindhuùaùñànàü nadonàü ye'ntarà÷ritàþ . tàn dharmavàhyàna÷ucãn vàhãkàn parivarjayet . ÷àkalaü nàma nagaramàpagà nàma nimragà . jartikà nàma vàhãkàsteùàü vçttaü suninditam>% bhàø karõaø 200 aø .

#<vàhya># naø vàhaü càlanamarhati yat, vaha--õyadvà . 1 a÷vàdau yàne hemacaø . vahirmavaþ ùya¤ dilopaþ . 2 vahirbhave triø . 3 etatparatve oùñhyàditvamityanye .

#<vàhyendriya># naø vàhyapadàrthànà ÷abdadãnaùña grahaõayomyamindriyam ÷àkaø . ÷abdàdigràhake ÷rotràdau indriye .

@<[Page 4889b]>@
#<vàhli(hlã)ka># puø . vaha--liõ svàrthe ka . 1 de÷abhede bharataþ . tadde÷ajàte--kuïkume, 2 hiïguni naø mediø .

#<vi># avyaø và--ki . 1 niyàge, 2 vi÷eùe, 3 ni÷caye, 4 asahane, 5 nigrahe, 6 hetau, 7 avyàptau, 8 ãùadartha, 9 paribhave, 10 avalambane, 11 j¤àne mediø 12 vi÷eùeõa gatau, 13 àlasye, 14 pàlane ca ÷abdacaø . 15 vihage puø amaraþ . gaõaratne asyàrthabhedànuktvà krameõodàhçtaü yathà %<vi nànàviyogàti÷ayabhç÷amohe÷avàïmçdhapai÷unyàsvaraõabhåùeùadarthàbhimukhyànavasthà''mukhyasthairyadar÷aneùu>% . vicitraü 1 viyuktaþ 2 vikãrõaþ 3 vitañà nadã 4 vimanaskaþ 5 . vimuþ 6 vivadati 7 vigàyati 8 vismçtaþ 9 vibhåùitaþ 10 vilopitaþ 11 vimukhaþ 12 vibhràntaþ 13 vivçùñaþ 14 vi÷ràntaþ vilokayati 15 .

#<viü÷a># triø viü÷ateþ påraõaþ viü÷ati + óa tilopaþ . yena viü÷atisaïkhyàpåryate tasmin .

#<viü÷aka># naø viü÷ateravayavaþ óvun tilopaþ . viü÷atisaükhyàyàm . viü÷atiradhikà dãyate'smit ÷ate àyo làbho vçddhirvàóvun . prati÷ataü viü÷atyadhikalàbhàdau %<sàmudrà viü÷akaü ÷atama>% iti yàj¤aø .

#<viü÷ati># strã dve da÷atã niø . 1 dvida÷akasaükhyàyàü, tatsaïkhyàta ca nityaikavaø . saïkhyàvi÷eùàrtha, tu dviø baø dvaø . dve viü÷atã trimno viü÷atayaþ iti .

#<viü÷atika># triø viü÷atimarhati kat . viü÷atisaükhyàyogye .

#<viü÷atitabha># triø vi÷ateþ påraõaþ tamap . viü÷a÷abdàrthe striyàü ïãp .

#<viü÷in># puø viü÷ati + saükhyàyàü óin tilopaþ . viü÷atisaükhyàyàm .

#<vika># naø viruddhaü vigataü và kaüjalaü sukhaü và yatra . sadyaþprasåtàyà goþkùãre peyåùe ÷abdacaø . 2 vigatasusve 3 vigatajale ca triø .

#<vikaïkaña># puø vi + kaki--añan . gokùure ÷abdamàlàø . %<vikaïkañaphalaü pakvaü madhuraü sarvadoùahçt>% bhàvapraø .

#<vikaïkata># puø vi + kaki atac . (vaüicã) 1 vçkùe amaraþ 2 atibalàyàü strã ràjaniø .

#<vikaca># puø vigataþ kacà yasya . 1 kùapaõe buddhasaünyàsini . vi÷iùñaþ kaco yatra . 3 dhvaje ketau mediø . vi + kacaac . 3 vika÷ite amaraþ . 6 baø . 4 ke÷a÷ånye triø mediø . 5 mahà÷ràvaõikàyàm strã ràjaniø .

#<vikaña># puø vi + kaña--ac . 1 visphoñake ÷abdaratnàø 2 sàkaruõóavçkùe ca ràjaniø . vi + kañac . 3 vi÷àle triø mediø . 4 vikçta triø trikàø 5 sundare triø vi÷vaþ 6 danture triø gharaõikoùaþ 7 màyàdevyàü strã trikàõóa÷eùaþ .

#<vikaõñaka># puø vigataþ kaõñako'sya . 1 yavàse jañàø . 2 ÷atruhãne triø .

#<vikatthana># naø vi + kattha--lyuñ . àtma÷làghàyàm hemacaø . kartari yuc tatkartari triø .

#<vikartana># puø vi + kçta lyu . 1 sårye 2 arkavçkùe ca amaraþ .

#<vikara># puø vi + kç--ac . 1 roge ÷abdacaø . 2 làrasvatade÷e hemaca0

#<vikarmastha># puø triø vikarmaõi ninditàcàre tiùñhati sthàka . kutsitàcàrarate viùõupuø .

#<vikarùa># puø vi + kçùa--karmaõi gha¤ . ÷are vàõe trikàø .

#<vikala># triø viruddhà kalà yasya . 1 vihvale, 2 svabhàvahãne trikàø . 3 kalàhãne ca . 4 çtumatyàü striyàü strã ratnamàø và ïãùa . vibhaktà kalà yayà pràø vaø baø . 5 kalàùaùñibhàge strã %<vikalànàü kalà ùaùñyà>% jyoø taø .

#<vikalàïga># triø svabhàvahãnamaïgamasya . svabhàvato nyånàdhikàïge amaraþ .

#<vikalpa># puø vibhinnaþ kalpaþ . 1 mràntij¤àne 2 kalpane mediø 3 vividhakalpane 4 saüsargàropaõe, 5 pakùataþ pràptau ca . vikalpa÷ca dvividhaþ vyavasthitaþ aicchika÷ca . so'pyàkàïkùàvirahe yuktaþ tathà ca bhaviùye %<smçti÷àstre vikalpastu àkàïkùàpåraõe sati>% . icchàvikalpe'ùñadoùaþ yathà %<pramàõatvàpramàõatvaparityàgaprakalpanà . pratyujjãvanahànibhyàü pratyekamaùñadoùatà>% . brãhibhiryajeta yavairyajeta iti ÷råyate . tatra brãhiprayoge pratãtayavapràmàõyaparityàgaþ . apratãtayavàpramàõyaparikalpanam . idantu pårvasmàt pçthak vàkyam anyathà mamuccaye'pi yàgasiddhiþ syàt . ataeva vikalpe na ubhayam ÷àstràrtha ityuktam . prayogàntare yave upàdãyamàne parityaktayavapràmàõyojjãvanaü svãkçtayavàpràmàõyahàniriti catvàro doùàþ . evaü vrãhàvapi catvàraþ ityaùñau doùà icchàvikalpe . tathà coktam . %<evamevàùñadoùà÷ca yad brãhiyavavàkyayoþ . vikalpa à÷ritastatra gatiranthà na vidyate>% iti . vividhaü kalpyate iti vikalpaþ . tasmàdaùñadoùabhiyà upoùya dve tithã ityatra na icchàvikalpaþ kintu vyavasthitavikalpaþ etàø taø raghuø . pàta¤jalokteþ 6 cittavçttibhede yathà %<÷abdaj¤ànànupàtãvastu÷ånyo vikalpaþ>% såø . sa na pramàõopàrohã na vipa ryayopàrohã vastu÷ånyatve'pi ÷abdaj¤ànamàhàtntha nibandhano vyavahàro dç÷yate . tad yathà caitanya puruùasya svaråpamiti yadà citireva puruùaþ tadà kimatra kena vyapadi÷yate bhavati ca vyapade÷e vçttiþ yathà caitrasya gauriti . tathà pratiùiddhavastudharmà viùkriyaþ puruùaþ . tiùñhati vàõaþ sthàsyati sthita iti gatinivçttau dhàtvarthamàtraü gamyate . tathànutpàttadharmà puruùa iti utpattidharmakhàbhàvamàtramavagamyate na puruùànvayã dharmaþ tasmàdvikalpitaþ sa dharmastena càsti vyavahàra iti . bhàø %<nanu ÷abdaj¤ànànupàtã cedàgamapamàõàntargato vikalpa prasajyeta nirvastukatve và viparyayaþ syàdityata>% àha . sa neti . na pramàõaviparyayàntargataþ kasmàd yato vastu÷ånyatvepãti pramàõàntargatiü niùedhayati . ÷abdaj¤ànamàhàtmyanibandhana iti viparyayàntargatim . taduktaü bhavati kvacidabhede bhedamàropayati kvacit punarbhinnànàmabhedaü tato bhedasyàbhedasya ca vastuto'bhàvàt tadàbhàso vikalpo na pramàõaü nàpi viparyayo vyavahàràvisaüvàdàditi . ÷àstraprasiddhamudàharaõamàha tad yatheti . kiü vi÷eùyaü kena vyapadi÷yate vi÷eùyate, nàbhede vi÷eùyavi÷eùaõabhàvo na hi gavà gaurvi÷eùyate . kintu bhinnena caitreõa tadidàmàha . bhavati ca vyapade÷e vçttiþ . vyàpade÷yavyàpade÷akayorbhàvo vyapade÷e vi÷eùaõavi÷eùyabhàva iti yàvat tasmin vçttirvàkyasya, yathà caitrasya gauriti . ÷àstrãyamevodàharaõàntaraü samuccinãti tatheti pratiùiddhavastunaþ pçthivyàdeþ dharmaþ parispando yasya sa tathoktaþ ko'sau niùkriyaþ puruùaþ . na khalu sàïkhyãye ràddhànte'bhàvo nàma ka÷cidasti vastu dharmo yena puruùo vi÷eùyetetyarthaþ . kvacit pàñhaü pratimiddhavastudharmà iti tasyàrthaþ pratiùedhavyàptyà pratiùiddhàbhàvo na vastudharmàõàü tadvyapyatà bhàvàbhàvayorasamba ndhàñatha ca tathà pratãtiriti . laukikamudàharaõamàha tiùñhati vàõa iti . pacati bhinattãtyatra pårvàparãbhåtayà pàkàdikriyayeva sthànakriyayà vàõàdbhinnayà vàõasya vyapade÷a iti gatinivçttau dhàtvarthamàtraü gamyate . gatinivçttireva tàvat kalpità tasyà abhàvaråpatvam . tatràpi pårvàparãbhàva ityaho kalpanàparamparetyarthaþ . abhàvaþ kalpito bhàva iva cànugata iva ca sarvapuruùeùu ga myate na puruùàd vyatirikto dharmaþ ka÷cidityudàharaõàntaramàha . tathànutpattidharmeti . pramàõaviparyayàbhyàmanyà na vikalpa vçttiritivàdino vahavaþ pratipedire tatpatibodhanàyodàharaõaprapa¤ca vivaø . 7 j¤àne prakàratàråpaviùayatàbhede yathà savikalpakaü saprakàratàkaü j¤ànam . nirvikalpakaü niùprakàratàkaü j¤ànamitmàdi 8 vaicitrye tasya kvacit sattvaü kvacidasattvam . yathà %<sàdhyadçùñàntayordharmavikalpàt>% gauø såø vçttau dç÷yam .

#<vikalpasama># puø gauø ukte jàtyuttarabhede . sa ca kasya cit dharmasya kvacidvyabhicàradar÷anena dharmatvàvi÷eùàt prakçtahetoþ prakçtasàdhyaü prati vyabhicàràpàdanaråpaþ yathà ÷abdànityaþ kçtakatvàdityatra kçtakatvasya gurutvavyabhicàradar÷anàt gurutvasyànityatvavyabhicàradar÷anàt anityatvasyamårtatvavyabhicàradar÷anàt dharmatvàvi÷eùàt kçtakatvamapyanityatvaü vyabhicarediti vçttiþ . vàø bhàùye tu %<sàdhanadharmayukte dçùñànte dharmàntaravikalpàt sàdhyadharmavikalpaü prasajato vikalpasamaþ . yathà kriyàhetuguõayuktaü ki¤cid guru yathà loùñaþ ki¤cid laghu yathà vàyuþ . evaü kiyàhetuguõayuktaü ki¤cit kriyàvat syàt yathà loùñaþ . ki¤cidakriyaü yathàtmà . vi÷eùo và vàcyaþ>% ityuktam .

#<vika÷va(sva)ra># triø vi + ka÷a(sa)--ùvarac . 1 prakà÷a÷ãle amaraþ 2 raktapunarnavàyà¤ca ràjaniø .

#<vikaùà(sà)># strã vi÷eùeõa kaùyasyate'sau kaùa(sà) gha¤artha ka . 1 ma¤jiùñhàyàm amaraþ . 2 màüsarohiõyàü ràjaniø .

#<vika(÷i)sita># triø vi + ka÷a(sa)--kta . prakà÷ayukte .

#<vikàra># puø vi + kç gha¤ . prakçteranyaråpe pariõàme . %<vikàra÷ca yadàtmakaü dravyaü mçdvà suvarõaü và tasyàtmago'nyaye pårvo vyåho nivartate vyåhàntaraü vopayate . taü vikàramàcakùmahe>% vàø bhàø 2 . 246 såtre uktaþ . svaråpatyàgena råpàntaràpattiråpaþ . svaråpasya vinà÷e avinà÷e và dravyàntaràrambhakatvaråpaþ yathà dugdhàderdadhyàrambhakatvam vãjàdervçkùàrambhakatvaråpo và gauø såø vçttàvukto và . svaråpanà÷o'pi vikàro bhàvavikàra÷abde dç÷yaþ . kàùñhàderavayavanà÷ena tasyotpàdanàt tasyàpi kàùñhavikàra eva karman÷abde vikàryaniråpaõe dç÷yam .

#<vikàrya># triø vi + kç--õyat . 1 vikàrajanye dravye vyàkaraõokte karmabhede karman÷abde 1731 pçø dç÷yam .

#<vikàla># puø viruddhaþ daivarpatràdikarmànarhaþ kàlaþ . 1 ràkùasã nàmakavelàyàm 2 divasàntyakàle trikàø .

#<vikàlikà># strã vij¤àtaþ kàlo'gayà kap ata--ittvam . kàvaj¤àpake ghañãvantrabhede (tàüvã) tàmyàü trikàø .

#<vikà÷a># naø viruddhaþ kà÷aþ . 1 rahasi 2 vi÷iùñe kà÷e prakà÷e ca amaraþ .

#<vikà÷in># triø vi + kà÷a--õini . prakà÷a÷ãle vika÷vare amaraþ .

#<vikira># puüstrãø vi + ké--ka . 1 vihage amaraþ striyàü ïãù . 2 vçkùe trikàø . vikãryate gha¤arthe ka . 3 vighnopa÷àntaye utkùipta÷vetasarùapàdau %<làjacandanasiddhàrthabhasmadårvàku÷àkùatàþ . vikirà iti sandiùñà sarvavighnauthanà÷anàþ>% tantrasàø . 4 agnidagdhàdãnàü pittanirvapane %<asaükçtapramãtànàü yoginàü kulayopitàm . ucchiùñaü bhàgadheyaü syàt darmeùu vikira÷ca yaþ>% ÷ràø taø . %<piõóanirvàparahitaü yattu ÷ràddhaü vidhãyate . svadhàvàcanalopo'tra vikirastu na lupyate>% àø taø .

#<vikiraõa># naø vi + ké--lyuñ niø it raparatvam . 1 kùepaõe 2 hiüsane, 2 j¤àne ca . 5 arkavçkùe puø amara . 6 baø . 5 kiraõa÷ånye triø .

#<vikãrõa># triø vi + kç--kta . vikùiptaü .

#<vikurvàõa># triø vi + kç ÷ànac . harùahetunà jàtarauma¤càdau amaraþ . 2 vikçtipràpte ca .

#<vikukùi># puø såryavaü÷ye ikùvàkuràjaputre nçpabhede harivaüø . 11 aø .

#<vikusra># puø vi + kusa--rak . candre uõàdikoùaþ .

#<vikåõikà># strã vi + kå--raac svàrthe ka ata ittvam . nàsàyàü hemacaø .

#<vikçta># triø vi + kç--kta . 1 vãmatse 2 malinãkçte, 3 rogayukte 4 vikàrayute . %<hromànervyàdimiryatra vocyate svaü vivakùitama . vyajyate ceùñayaivedaü vikçtaü tadvidurnudhàþ>% ujvalamaõyukte 5 bhàvabhede naø prabhavàdiùu 6 caturviü÷avarùe puø prabhavàdi÷abde 4474 pçø tadànayanaü dç÷yam . %<sarvàþ prajàþ prapãóyante vyàdhiþ ÷oka÷ca jàyate . ÷irovakùo'kùirogàsa pàpàddhi vikçte janàþ>% jyoø taø . nuruvarùa÷abde 2622 pçø dç÷yam .

#<vikçti># strã vi + kç--ktin và . 1 vikàra÷abdàrthe amaraþ . ktic nityaü ïãp . 2 roge 2 óimbe hemaca0

#<vike÷ã># strã vigataþ ke÷o yasyàþ ïãù . 1 ke÷a÷ånyàyàü striyà 2 pañavartau ca dharaõiþ . 3 mahãråpasya ÷ivasya patnyàm %<såryo jalaü mahã vahnirvàyuràkà÷aneva ca . dãkùito bràhmaõaþ somaþ ityetàstanakaþ kramàt . suvarcalà tathaivoùà vike÷ã càparà ÷ivà . svàhà di÷astathà dãkùà rohiõã ca yathàkramam . svarvyàdãnàmimàþ patnyo rudràdyaürnàmabhiþ saha>% màrkaø puø .

@<[Page 4892a]>@
#<vikoka># puø vçkàsuraputrabhede kalkinaø 21 adhyàve dç÷yam .

#<vikka># puø vikkaõati vi + kvaõa--óa . kari÷àvake trikàø .

#<vikrama># puø vi÷eùeõa kràsati vi + krama--ac . 1 trivikrame, 2 viùõau, %<medhàvã vikramaþ kramaþ>% viùõusaø . 3 vikramàdityançpe %<ratnàni vai vararucirnava vikramasya>% jyotirvidàbharaõam . bhàve gha¤ . 4 kramaõe mediø . karaõe gha¤ . 5 caraõe, trivikramaþ . 6 ÷auryàti÷aye, 7 màmarthye ca ràjaniø . ùaùñivarùamadhye %<lavaõam madhu gandha÷ca mahàrghaü vikrame priye!>% ityuktalakùaõe 8 vatsarabhede mediø . prabhavàdi÷abde 4474 pçø dç÷yam .

#<vikramàditya># puø vikrameõàditya iva . svanàmakhyàte nçpabhede vikramàrko'pyatra %<no duùñaþ ÷ruta eva và kùititale ÷rãvikramàrkopamaþ>% mitàø .

#<vikramin># puø vi + krama--õini . 1 siühe, ràjaniø 2 viùõau viùõupuø . 3 vikramayukte triø striyàü ïãp .

#<vikraya># puø vi + krã--ac . målyagrahaõena parasvatvàpàdake vyàpàre amaraþ . vikraye vihitàvihitanakùatràõi yathà %<yamàhi÷akràgnihutà÷apårvà neùñàþ kraye vikrayaõe pra÷astàþ . pauùõàgni citrà÷atavinduvàtàþ kraye hità vi krayaõe niùiddhàþ>% . jyotiþ sàraþ . krayavikrayanirõayo yathà målyaü dàsyàmãti niyamaü kçtvà grahaõàdapi krayasiddhiþ . tathàca vivàdacintàmaõau kàtyàyanaþ %<paõyaü gçhãtvà yo målyamadattvaiva di÷aü vrajet . çtutrayasyopariùñàt taddhanaü vçddhimàpnuyàt>% . ataeva vçhaspatiþ %<gçhakùetràdikaü krãtvà tulyamålyàkùarànvitam . patraü kàrayate yattukrayalekhyaü taducyate>% . krayavikraye samayavi÷eùàbhyantare pa÷càttàpàdasiddhiþ . yathàha manuþ %<krãtvà vikrãya và ki¤cit yasyehànu÷ayo bhavet . so'ntarda÷àhe taddravyaü dadyàccaivàdadãta và>% . etadyàj¤avalkyoktetaraparam . yathà yàj¤avalkya da÷aikapa¤casaptàhamàsatryahàrdhasàsikam . vãjàyovàhyaratnastrãdohyapuüsàü parãkùaõaü . atra vçhaspatiþ %<ato'rvàk paõyadoùastu yadi saüjàyate kvacit . vikretuþ pratideyantat kretà målyamavàpnuyàt>% . atastaddravyaparãkùaõakàlàt . kàtyàyanaþ %<avij¤àtantu yat krãtaü duùñaü pa÷càdvibhàvitam . kretrà tat svàmine deyaü paõyaü kàle'nyathà na tu>% . kàle pràguktaparãkùàkàlàbhyantare . parãkùite tu vçhaspatiþ %<parãkùeta svayaü paõyaü anyeùà¤ca pradar÷ayeta . parãkùitaü bahumata gçhãtvà na punastyajet>% . atra vi÷eùayati nàradaþ %<krãtvà målyena yo dravyaü duùakrãtaü manyate krayã . vikretuþ pratideyaü tat tasminnevàhnyavikùatam . dvitãye'hni dadat kretà målyàttriü÷àü÷amàharet . dviguõantu tçtãye'hni parataþ kretureva tat>% . àharet dadyàt vikretre iti ÷eùaþ . dviguõaü triü÷à÷asya . yàj¤avalkyaþ %<ràjadaivopaghàtena paõye doùamupàgate . hànirvikreturevàsau yàcitasyàprayacchataþ>% . nàradaþ %<upahanyeta và paõyaü dahyetàpahriyeta và . vikretureva so'nartho vikrãyàsaüprayacchataþ . dãyamànaü na gçhõàti krãtaü paõyantu yaþ krayã . sa evàsya bhaveddoùo vikreturyo'prayacchataþ>% pràyaø taø . %<nyàsaü kçtvà paratràdhiü kçtvà bàdhiü karoti ca . vikrayaü và kriyà tatra pa÷cimà balavattarà>% . nyàsaü kçtvà àdhiü karoti àdhiü kçtvà và vikrayaü karoti . vikrayapadaü sattvadhvaü sakatvàt dànaü lakùayati tatra parà kriyà siddhetyarthaþ . eva¤ca vikretçdàtrormaraõàdinà àdhyanuddhàre vikrayadàne tatkartçtulyasvatvajananàt tatra tatkretçpratigrahãtçbhyàmàdhyuddhàraþ kàryaþ iti . na caü %<sthàvarasya samastasya gotrasàdhàraõasya ca . naikaþ kuryàt krayaü dànaü parasparamataü vinà . vibhaktà avibhaktà và sapiõóàþ sthàvare samàþ . eko hyanã÷aþ sarvatra dànàdhama navikraye>% iti vyàsavacanàbhyàmekasya dànabandhakavikrayànadhikàraþ iti vàcyaü yatheùñaviniyogàrhatvaråpasya svatvasya dravyàntara ivàtràpyavi÷eùàt vacana¤ca svàmitvena durvçttapuruùagàcaravikrayàdinà kuñumbavirodhàdadharmaj¤àpanàrthaniùedhakaü na tu vikrayàdyaniùpattyarthamiti dàyabhàgaþ . eva¤ca %<sthàvare vikrayo nàsti kuryàdàdhimanuj¤ayà>% iti sthàvarasya kevalavikrayapratiùedhàt evaü %<bhåmiü yaþ pratigçhõàtãtyàdivacane dànapra÷aüsàdar÷anàcca vikraye'pi kartavye sahiraõyamudakaü dattvà dànaråpeõa sthàvaravikraya iti>% vij¤àne÷varaþ . vastutastu sthàvaravikrayaniùedhaþ avibhaktasthàvaraviùayaþ . tatràpi yadi vikrayaü vinà avasthitirna bhavati tadà vikrayaþ kartavyaþ . pårvapuruùàrjitanaùñoddhàre vi÷eùayati mitàkùaràyàm %<sthàvaraü dvipada¤caiva yadyapi svayamarjitam . asambhåya sutàn sarvàn na dànaü na caø vikrayaþ>% iyàdi . asyàpavàdamàha %<eko'pi sthàvare kuryàddànàdhamanavikrayam . àùatkàle kuñumbàrthe dharmàrthe ca vi÷eùataþ>% dàyatattve raghuø . dravyavi÷eùavikrayaniùedho yathà smçtiþ %<vikrãõan madyamàüsàni hyabhakùyasya ca bhakùaõam . kurvannagagyàgamanaü ÷ådraþ ùatati tatkùaõàt . kapilàkùãrapànena bràhmaõãgamanena ca . vedàkùaravicàreõa ÷ådra÷càõóàlatàü vrajet>% kàlikàpuø . %<vikrayaü sarvavastånàü kurvan ÷ådro na doùabhàk . madhu carma suràü làkùàü tyaktvà màüsa¤ca pa¤camam>% manuþ . %<sadyaþ patati lauhena làkùayà lavaõena ca . traheõa ÷ådro bhavati bràhmaõaþ kùãravikrayàt . a÷aktau bheùajasyàrthe yaj¤ahetostathaiva ca . yadyava÷yantu vikreyàstilà ghànyena tatsamàþ>% àhniø taø . %<gavàü vikrayakàrã ca gavàü goùñhe kramirbhavet>% iti yamavacanam . %<gobadho'yàjyasaüyàjyapàradàryàtmavikrayàþ . taóàmàràmadàràõàmapatyasya ca vikrayaþ . bhçtàccàdhyayanàdànamapaõyànà¤ca vikrayaþ>% manuþ .

#<vikrayànu÷aya># puø vikrayasyànu÷ayaþ pa÷càttàpaþ . vikrãtapadàrthasya paràvçttiphalake 1 anutàpe tannimitte 2 vivàdabhede

#<vikrayika># puø vikrayaþ astyasya ñhan . vikretari amaraþ .

#<vikrayin># triø vi + krã--tàcchãlye iti . vikraya÷ãle ÷abdacaø striyàü ïãp .

#<vikrànta># puø vi + krama--kta . 1 siühe ràjaniø 2 ÷åre ca amaraþ . bhàve kta . 3 vikrame .

#<vikriyà># strã vi + kç--bhàve ÷a . 1 vikàre anyathàsthitasya vastuno'nyathà pariõàme .

#<vikrãyàmampradàna># naø vikrãya na sampradànaü kretre yatra . aùñàda÷avivàdàntargate vivàdavi÷eùe tatsvaråpàdikaü vãramiø uktaü yathà atha vikrãyàsampradànàkhyavyavahàrapadam . tatsvaråpamàha nàradaþ %<vikrãya paõyaü målyena kreturyanna pradãyate . vikrãyàsampradànaü tadvivàdapadamucyate iti>% tatra vikreyadravyasya dvaividhyaùaóvidhatve krameõàha sa eva %<loke'smin dvividhampaõyaü jaïgamaü sthàvaraü tathà . ùaóvidhastasya ca budhairdànàdànavidhiþ spçtaþ . gaõitantulimaü meyaü kriyayà råpataþ ÷riyeti>% . dànaü vikrayaþ àdànaü krayaþ . gaõayitvà yasya krayaþ tadgaõitam . gaõitaü saükhyeyaü kramukaphalàdikam evaü tulimàdikaü tulimantulàdhçtaü hemacandanàdikam . meyaü vrãhyàdikam kriyayà vàhanadohanàdiråpayà yuktamiti ÷eùaþ . råpataþ råpeõa yuktaü vastu paõyàïganàdi . ÷riyà dãptyà yuktaü padmaràgàdikam . yadà vikretà målyaü gçhãtvà yàcamànàya kretre vikrãtaü vastu na dadàti tadà yatakartavyaü tadàha sa eva %<vikrãya paõyaü malyena kreturyo na prayacchati . sthàvarasya kùayaü dàpyo jaïgamasya kriyàphalamiti>% yo gçhãtamålyovikretà ajàtànu÷ayàya kretre pràrthayamànàya nàrpayati tacca paõyaü yadi syàvaràtmakaü tadà kùayeõa sahitamasau dàpyaþ . yadà tu jaïgamàtmakaü tadà kriyàphalena sahitam ityarthaþ . vikrayànantaraü jàta upabhogo'tra kùayaþ kriyàphalaü dohanàdikriyàkalaü kùãràdikam . ida¤ca krayakàlàpekùayà arpaõakàle målyàdhikye veditavyam . målyahràse tvanyathàbhidhànàt . tathà ca sa eva %<artha÷cedapahãyeta sodayampaõyamàvahediti>% . arvàk cedapacãyeteti valpatarau pàñhaþ . arvàk vikrãtasya kretre samarpaõàt pårvaü apacãyeta hãnamålyaü bhavetsodayampaõyamàvahet . vikrayakàle yàvanmålyaü gçhãtaü tàvatà målyenàrpaõasamaye målyahràsava÷àdyàvadupacayasahitaü labhyate tàvaddadyàdityarthaþ . yadà tu målyasàmyaü tadà paõyopacaya råpasyàsambhavàt %<nikùepaü vçddhi÷eùa¤ca krayaü vikrayameva ca . yàcyamànamadatta¤cedvardhate pa¤cakaü ÷atamiti>% vacanokta vçddhisahitampaõyaü dàpyaþ . ataeva yàj¤avalkyaþ %<gçhãta målyaü yaþ paõyaü kreturnaiva prayacchati . sodayaü tasya dàpyo'sau diglàbhaü và dinàgate>% iti . gçhãtamålyampaõyaü vikretà yadi pràrthayamànàya svade÷avaõije kretre na samarpayati tacca paõyaü yadi krayakàle bahumålyaü satkàlàntare alpamålyenaiva labhyate tadà sodayaü vçddhyà sahitaü vikretà kretre dàpanãyaþ . yadà målyahràsakçtaþ paõyasvodayo nàsti kintu krayakàle yàvatà målyena labhyaü yàvatpaõyamiti pratipannaü tàvadeva tadà tatpaõyamàdàya tasmin de÷e vikrãtasya yo làbhastegodayena sahitaü dàpanãyaþ vacanatrayasyàrthaþ . caturthasya tu yo de÷àntaràt krayaõàrthamàgatya krãõàti tasmai de÷àntare tatpaõya vikraye yo làbhastena sahitaü tatpaõyaü dàpanãya ityarthaþ . de÷àntaralàbhasahitapaõyadànanna kevalamàdyaü÷asàmya eva kintu målyasya vçddhau kùaye'potyàha nàradaþ %<sthàyinàmeùa niyamodiglàmaü digvicàriõàmiti>% . sthàyinàü vikretçde÷akhyàyinàm eùa niyamaþ khyàvarasya kùayaü dàpya ityàdivacanokto niyama ityarthaþ . viùõurvikreturdaõóamapyàha %<gçhãtamålyaü yaþ paõyaü kraturnaiva dadyàttattasya sodayaü dàpyo ràj¤à ca paõa÷ataü daõóyaþ>% iti . etaccànu÷ayarahitatçptavikretçviùayamiti madanaratne . yastu vikrãyànu÷ayava÷ànnàrpayati ya÷ca krãtvà'nu÷ayava÷ànna gçhõàti tau pratyàha kàtyàyanaþ %<krãtvà pràptànna gçhõãyàdyo na dadyàdadåùitam . sa målyàdda÷abhànantu dattvà svandravyamàpnuyàt>% . apràpte'tha kriyàkàle kçte naiva pradàpayet . eùa dharmo da÷àhàttu parato'nu÷ayo natviti . adåùitaü jalàdineti ÷eùaþ . dohyavàhyàdipaõyasya dohanavàhanàdiråpaþ kàlo'lpakriyàkàlastasminnàpte sati agrahaõe'dàne và kçte sati na da÷amabhànaü pradàpayet kintu tamadattvaiva svãyaü dravyaü pràpnuyàditi . eùa dharmo da÷àhàtpràgve ditavyaþ tata årdhvamanu÷ayo na kartavyaþ . vikrãyàsamprayacchatã yadvikrãtaü paõyaü vikretuþ pà÷vaü sthitaü tasya yadinà÷aþ syàttadà vikretureva hànirityàha yàj¤avalkyaþ %<ràjadaivopaghàtena paõye doùamupàgate . hànirvikreturevàsau yàcitasyàprayacchataþ>% iti . atra yàcitasyeti vi÷eùaõopàdànàn yàcanàbhàve na vikreturhànirityarthàdgamyate . nàrado'pi %<upahagyeta và paõyaü dahyetàpahriyeta và . vikretureva so'nartho vikrãyàsamprayacchataþ>% iti . yathà yàcitasvàprayacchato vikrogçhànistathà dãyamànaü paõyamagçhõataþ kneturapãtyàha la eva %<dãyamànanna gçhõàti krãtampaõya¤ca yaþ krayo . sa evàsya bhaveddoùã vikreturyo'prayacchataþ>% iti . aprayacchataþ vikreturyà dàùaþ sa evàsya bhavedityanyayaþ . kreturdoùàbhidhànasya phala paõyasya målyaü kretre vikretrà na pratyarpaõãyamiti . dãyamànanna nçhõàtãti vadatà dãyavàtagrahaõe na målyahàniriti dar÷itam . krayànantaraü kretrà na yàcitaü vikretrà ca na samarpitaü jàta÷cauràdyupadravastatra dvayoþ samà hàniþ . kretçvikretrorubhayorapi yàcanànarpaõa÷aithilyena làparàdhatvàdityuktaü devalabhaññaiþ smçticandrikàyàm . yàj¤avalkyo'pi sàni÷cet kretçdoùeõa kretureva hi sà bhavediti kretçdoùaþ dàyamànasyàgrahaõam . yatra punarjàtànu÷ayaþ kretà vikretrà dãyamàna¤ca gçhõàti tatràpyàha nàradaþ %<dãyamànanna gçhõàti krãtvà paõyaü ca yaþ krayã . vikrãõànastadanyatra vikretà nàparàdhnuyàditi>% . krayã jàtànu÷aya iti ÷eùaþ . yàj¤avalkyo'pi %<vikrãtamapi vikreyaü pårvakretaryagçhõatãti>% . yastvaduùñaü paõyaü dar÷ayitvà sadoùaü vikrãõãte ya÷cànyahaste vikrãtaü tatkretranu÷ayàbhàva evànyatra vikrãõãte tayoþ samànodaõóa ityàha nàradaþ %<nirdoùaü dar÷ayitvà tu sadoùaü yaþ prayacchati . sa målyàddviguõaü dàpyo vinayaü tàvadeva tu . tathànyahaste vikrãya yo'gyasmai tatprayacchati . dravyantaddviguõaü dàpyo vinayaü tàvadeva tviti>% . yàj¤avalkyo'pi %<anthahaste ca vikrãtaü duùñaü và'duùña vadyadi . vikrãõãte damastasya målyàttu dviguõo bhavediti>% buddhipårvaviùayametat . %<j¤àtvà sadoùaü yaþ paõyaü vikrãõãte vicakùaõaþ . tadaiva dviguõaü dàpyastatsamaü vinayaü tatheti>% vçhaspatinoktatvàt . abuddhipårvaka vikraye tu krayaparàvartanameva . anyatràpi viùayavi÷eùe paràvartanamàha vçhaspatiþ %<mattonmattena vikrãtaü hãnamulyaü bhayena và . asvatantreõa måóhena tyàjyantasya punarbhavediti>% . etatsarvaü dattamålye paõye draùñavyam . ataeva nàradaþ . %<dattamålyasya paõyasya vidhireùa prakãrtitaþ>% iti . yatra punarmålyaü na dattaü tatràpi sa evàha %<adatte'nyatra samayànna vikreturavikrayaþ>% iti . adattamålye tu paõye vàïmàtreõa kraye kçte na paràvartanãyamityevamàdisamayàbhàve sati pravçttau nivçttau na kaõiddoùa ityarthaþ . yatra punarvàïmàtrakrayaparihàràrthaü vikreturhaste kretrà ki¤ciddravyaü dattaü tatra kretçdoùa va÷ena krayàsiddau tvàha vyàsaþ %<satyaïgàraü ca yo dattvà yathàkàlaü na dç÷yate . paõyaü bhavennisçùñantaddoyamànamagçhõataþ>% iti . nisçùñaü bhavet utsçùñaü bhavedityarthaþ . atra paõyadravyasyotsargaþ satyaïkàradravyotsarge'bhimataþ . anyathà vàïmàtrakrayakartçtulyatvena vikretuþ satyaïkàradravyagràhakatvakçtamanyatra vikrayaõàdyaparàdhanimittakaü satyaïka radravyasya dvaiguõyena pratidànaü na syàt . atràpi vikrãtamavikreyanityanusandheyam . asmi¤ceva viùaye vikretçdoùava÷ena krayàsiddhau tvàha yàj¤abalakyaþ %<satyaïkàrakçtaü dravyaü dviguõaü pratidàpayediti>% satyaïkàraþ satyàpanaü kçtasya krayasya satyatàkaraõamiti yàvat . %<klãve satyàpanaü satyaïkàraþ satyàkçtiþ striyàm>% ityamara koùaþbhidhànàt . satyaïka ràya kçtaü samàrpataü satyaïkàrakçtaü vrayaü ratyaü kartuü yadvikretçhaste kçtamityarthaþ .

#<vikreya># triø vi + vrã--yat . vikrayaõãye padàrthe .

#<viklava># triø vi + klu--ac . 1 vyàvulabhåte amaraþ . bhàve ap 2 vyàkuratve

#<viklitti># strã vi + klida--ktin . jalatejaþsaüyoga bhyàmavayava÷aiùñilye pårvàrambhakasaüyonanà÷ànantara÷ithilasaüyogà pattau .

#<viklinna># triø vi + klida--kta . 1 àrdre 2 ÷ãrõe 3 jãrõe ca mediø . 4 vikledayukte .

#<vikùàva># puø vi + kùu gha¤ . 1 ÷abde amaraþ . 2 kàsàdirogakçta÷abde ca vaidyakam .

#<vikùipta># triø vi + kùipa--kta . 1 vi÷eùeõa kùipte 2 yoga÷àstrokte cittasya bhåmibhede naø . yathoktaü pàta¤jalabhàùyavivaraõayoþ %<kùiptaü måóhaü vikùiptamekàgraü niruddhamiti cittabhåmayaþ . tatra vikùipte cetasi vikùepopasarjanã bhåtaþ samàdhirna yogapakùe vartate>% bhàø . %<kùiptaü sadaiva rajasà teùu teùu viùayeùu kùipyamàõam atyantamasthiraü, måóhantu tamaþsamudrekànnidràvçttimat . vikùiptaü kùiptàdvi÷iùñaü vikùiptaü vi÷eùo'tra sthesabahulasya kàdàcitkaþ sthemà sà càsyàþsthemabahulatà sàüsiddhikã và vakùyamàõavyàdhistyànàdyantaràyajanità và>% vivaø .

#<vikùãra># puø vi÷iùñaü vigataü và kùãramasya . 1 arkavçkùe ràjaniø 2 vigatakùãre triø .

#<vikùepa># puø vi + kùipa--gha¤ . 1 tyàge 2 preraõe 3 dårãkaraõe ca . %<cittasya vikùepà navavidhàþ pàtaø såtrabhàùyayordar÷itàste ca cittavikùepa÷abde 2941 pçø antaràya÷abde ca dç÷yàþ . vedànvasiddhacittavikùepàþ 200 pçø uktàþ . vimaõóale yat grahasthànaü tasya kràntivçttàd yat tiryagantaraü sa vikùepaþ>% siø ÷iø ukte 4 ÷are ca . %<bhåùàõàmardharacanà vçthà viùvagavekùaõam . rahasyàkhyànamãùacca vikùepã dayitànike>% sàø daø ukte strãõàü 5 sattvajàlaïkàrabhede 6 kathàvicchedaråpe migrahasthànabhede %<kàryavyàsaïgàt kathàvicchedo vikùepaþ>% gauø sçø %<yatra kartavyaü vyàsajya kathàü vyavacchinatti . idaü me karaõãyaü vidyate tasminnavasite kathayiùyàmi iti vikùepo nàma nigrahasthànam . ekanigrahàvasànàyàü kathàyàü svayameva kathàntaraü pratipadyate iti>% vàø bhàø . %<asambhavatkàlàntarakatvenàropitaü kàryaü vyàsaïgamudbhàvya kathàvicchedastathà>% vçttiþ .

@<[Page 4895b]>@
#<vikùepa÷akti># strã vikùepasya janikà ÷aktiþ . vedàntokteavidyà÷aktibhede . vikùepa÷aktistu yathà rajjvaj¤ànaü svàvçtarajjvau sva÷aktyà sarpàdikamudbhàvayati evamaj¤ànamapi svàvçtàtmani sva÷aktyà àkà÷àdiprapa¤camudbhàvayati tàdç÷aü sàmarthyam . taduktam %<vikùapa÷aktirliïgàdi brahmàõóàntaü lagatsçjediti>% . yedàntasàø .

#<vikha># triø vigatà nàsikà yasya khàde÷aþ . gatanàsike . amaraþ . khyàde÷aþ . vikhyo'pyatra trikàø .

#<vikhura># puüstrãø 1 ràkùase trikàø striyàü ïãù . 2 caure saükùipta0

#<vikhyàta># vi÷eùeõa khyàtaþ prasiddhaþ vi + khyà--kta . prasiddhe

#<vigaõana># naø vi÷eùeõa gaõanam gaõa--lyuñ . çõa÷odhanàrthe saïkhyàgaõane .

#<vigata># triø vi + gama--kta . 1 pramàdarahite amaraþ . 2 vi÷eùagate rudraø 3 apagate ca hemacaø . 6 taø . 4 khagagatau naø . %<vigataü vigatam>% bhaññiþ .

#<vigatàrtavà># strã vigatamàrtavaü rajo yasyàþ . gatarajaskàyàü striyàm ÷abdaratnàø .

#<vigandhaka># puø viruddhaþ gandho'sya kap . 1 iïgudãruvçkùe ràjaniø . 2 hapuùàyàü strãø ñàpi ata ittvam .

#<vigama># puø vi + gama--gha¤ . 1 nà÷e, 2 apàye ca .

#<vigarhaõa># naø vi + garha--lyuñ . nindane .

#<vigarhita># triø vi + garha--kta . 1 nindite 2 niùiddhe ca . bhàve--kta . 3 nindàyàm naø .

#<vigàóha># triø vi + gàha--kta . 1 snàte, 2 kçtàvagàhane ca .

#<vigàna># naø vi + gai--lyuñ . nindàyàm hemacaø .

#<vigãta># triø vi + gai--kta . nindite .

#<vigãti># strã vi + gai--ktin . nindàyàm .

#<viguõa># triø viruddho guõo'sya . guõarahite .

#<vigåóha># triø vi + guha kta . 1 garhite, 2 gupte ca mediø .

#<vigçhãta># triø vi + graha--kta . 1 gçhãte, vyàkaraõokte vigrahavàkyasthe 3 pade ca .

#<vigra># triø vigatà nàsikà'sya gràde÷aþ . vigatanàsike amaraþ

#<vigraha># puø vi + graha--ac . 1 dehe, 2 vistàre, 3 yuddhe puünaø amaraþ . 4 samàsàdivçttisamànànàrthakavàkyabhede, 5 vi÷eùaj¤àne ca %<avigrahà gatàdisthà yathà gràmàdikarmabhiþ>% hariø .

#<vighañikà># strã vibhaktà ghañikà yathà pràø vaø . ghañikàùaùñhibhàge palàtmake kàle ràjaniø . vi + ghaña--õvyal . 2 viyojate tri0

@<[Page 4896a]>@
#<vighañita># triø vi + ghaña--kta . 1 viyojite 2 vi÷eùeõa racite ca

#<vighaññita># triø vi + ghañña--kta . 1 càlite 2 viyojite ca .

#<vighasa># puø vi + ada--gha¤ . bhojana÷eùe mediø 2 àhàre ca ÷abdacaø . 3 sikthake naø ràjaniø . 4 daivapaitradatta÷eùe

#<vighasà÷in># triø vighasaü devatàdidattàva÷eùama÷nàti a÷aõini . daivapaitrakàryànantaraü tadava÷iùñamojini .

#<vighàta># puø vi + hana--kta . 1 vyàghàte 2 àghàte ca .

#<vighàtin># triø vi + han--õini . 1 nivàrake . 2 nà÷ake, 3 nà÷apratiyogini ca %<nitya÷càyaü valnimitto vighàtã>% iti vyàkaraõakàø . õvul . vighàtako'pyatra .

#<vighna># puø vi + hana--ka . 1 vyàghàtake antaràye amaraþ . 2 kçùõapàkaphalàyàü ÷abdacaø .

#<vighnanàyaka># puø vighnànàmutpattyanutpattyoþ nàyasaþ . vighne÷e gaõe÷e ÷abdaraø .

#<vighnakàrin># triø vighnaü karoti kç--õini . 1 ghàradar÷ane 2 vighàtake ca mediø . striyàü ïãp .

#<vighnanà÷aka># puø 6 taø . gaõe÷e ÷abdacaø lyu . vighnanà÷anàdayo'pyatra .

#<vighnaràja># puø vighne ràjate ràja--ac . gaõe÷e amaraþ . 6 taø . vighne÷àdayo'pyatra .

#<vighnahàrin># puø vighnaü harati hç--õini . gaõe÷e trikàø .

#<vighnita># triø vighno jàto'sya itac . jàvadhighne .

#<vighne÷ànakàntà># strã 6 taø . ÷vetadårvàyàm ràjaniø .

#<vica># pçthakkaraõe ruø juø và uø akaø aniñ . vinakti vivekti viïkte vivikte . irit avicat avaikùãt .

#<vicakila># puø vica + ka kila--ka karmaø . 1 madanavçkùe . 2 mallãbhede mediø .

#<vicakùaõa># puø vi + cakùa--lyu na khyàde÷aþ . 1 paõóite amaraþ 2 nàgadantyàü strã ràjaniø ñàp .

#<vicakùus># triø vi + cakùa--usi na khyàde÷aþ . 1 vimanaske trikàø . vigataü cakùuryasya . 2 netra÷çnye triø .

#<vicayana># naø vi + ci--lyuñ . 1 anveùaõe ÷abdacaø . 2 puùpàdicayane ca .

#<vicarcikà># strã vi + carca--õvul . pàmani rogamede amaraþ . sà ca svalpakuùñhavi÷eùaþ . %<ekaü kuùñhaü smçtaü pårvaü gajacarma tataþ smçtam . tata÷carmadala proktaü tata÷càpi vicarcikà . vipàdikàbhidhà saiva pàmà kacchastataþ parà . tato dadru÷ca viùphoñaþ kiñima¤ca tataþ param . tata÷càlasakaü proktaü ÷atàru÷ca tataþ param . kùudrakuùñhàni caitàni kathitàni bhiùagvaraiþ . sakaõóåþ pióakà ÷yàvà bahusràvà vicarcikà>% pióakà ludrapióakà . %<dàlyate tvak kharà råkùàlànvorj¤eyà vicarkùikà . pàde vipàdikà j¤eyà sthànaø bhedàdvicarcikà>% . %<kecidvicarcikàto vipàdikàü bhinnà màhuþ>% bhàvapraø . kuùñha÷abde 2154 pçø dç÷yam .

#<vicàra># puø vi + cara--gha¤ . 1 tattvanirõaye sandigdhe vastuni pramàõena tattvaparãkùàyàü 2 tadanuguõe vàkyastome ca .
     %<viparãtodbhàvakaparavijigãùayà nyàyaprayoga iti>% kecit pràhuþ . yathà padàrthànumànasthale parvato vahõimàn dhåmavattvàdityàdi . atra ca parvate vahnau sàdhanoye prativàdinà ca parvato na vahnimànityàdi viparãtavàkye prayukte madhyasthasya saü÷ayã janyate . tannivçttyarthaü vàdinà parvato vahnimànityàdipratij¤àdighañitavàkyaprayogaråpaþ vicàraþ kriyate iti . 4 vigata÷càro yasmàt pràø vaø . càra÷ånye ca %<vicàradçkcàradçgapyavartata>% .

#<vicàraõa># naø vi + cara--õic--lyuñ . 1 vicàre ÷abdaraø . yuc . tatraiva strã amaraþ . 2 mãmàüsà÷àstre hemaca0

#<vicàrita># triø vicàro jàto'sya itac . kçtavicàre .

#<vicàla># triø vi + cala--kartari õa . 1 abhyantare 2 antaràle--hemacaø . vi + cala--õic bhàve ac . 3 anyathà sthitasya vastuno vi÷eùaråpatàpàdane %<adhikaraõavicàle ca>% pàø %<dravyasya saükhyàntaràpàdane saükhyàyà dhàü syàt . ekaü rà÷iü pa¤cadhà kuru>% siø kauø .

#<vici(cã)># puüstrã vica--ik . taraïge bharataþ . strãtvapakùe và ïãp .

#<vicikitsà># strã vi + kita svàrthe san a . sandehe amaraþ .

#<vicitra># naø vi÷eùeõa citram . 1 karvåravarõe . 2 tadvati triø ÷abdacaø 3 à÷carye triø . 4 mçgervàrau strã ràjaniø . 5 arthàlaïkàrabhede naø alaïkàra÷abde 403 pçø dç÷yam . saüj¤àyàü kan . bhurjapatravçkùe puø ràjaniø .

#<vicitravãrya># puø ÷àntanunçpàtmaje nçpabhede bhàø àø 106 a0

#<vicitràïga># puüstrãø picitramaïgaü yasya . (cite) 1 vyàghrabhede ÷abdacaø 2 mayåre puüstrãø ÷abdaraø ubhayatra striyàü ïãù 3 à÷caryodehe triø .

#<vicetas># triø viruddhaü duùñaü vi÷iùñaü và ceto yasya . 1 duùñacitte 2 vi÷iùñavitte ca . 3 durmanaske hemacaø .

#<viceùñita># triø vigataü ceùñitamasya . 1 ceùñà÷ånye, vi + ceùñabhàve kta . 2 vi÷eùeõa ceùñàyàm naø .

#<viccha># dãptau cuø ubhaø sakaø señ . vicchayati te avivicchat ta

#<viccha># gatau tuø paraø svàrthe àya, àyapakùe uø sakaø señ . vicchàyati vicchàyate vicchati . avicchàyãt avicchàyiùña avicchãt .

@<[Page 4897a]>@
#<vicchandaka># puø vi÷iùñaþ chando yatra kap . ã÷varagçhe amaraþ %<uparyupari yadgehaü tadvicchandakasaüj¤itam>% .

#<vicchàya># naø vãnàü pakùiõàü chàyà napuüsakatvam . pakùi samåhacchàyàyàm amaraþ . vigatà chàyà yasya . 2 chàyàrahite triø mediø . 3 vi÷iùñakàntiyute maõau bharataþ .

#<vicchitti># strã vi + chida--ktin . 1 aïgaràge 2 hàrabhede 3 vicchade mediø . 4 chede 5 vinà÷e 6 strãõàü ceùñàbhede ca . %<stàkàpyàkalparacanà vicchittiþ kàntipoùakçt>% sàø da0

#<vicchinna># triø vi + chida--kta . 1 vibhakte 2 samàlabdhe ca mediø 3 kuñile hamacaø . bhàve--kta . 4 chadane naø .

#<viccheda># puø vi + chida--bhàve gha¤ . 1 viyoge 2 santatirà hitye 3 vibhàge ca .

#<vija># pçthakkaraõe juø ubhaø sakaø aniñ . vevekti vevikte irit avijat avaikùãt avikta .

#<vija># bhaye kamye ca ruø paraø akaø señ . vinakti avijãt . ãdit odicca vignaþ .

#<vija># bhaye kampe ca tuø àø aø aniñ . vijate avijiùña . ãdit odicca kta--vignaþ .

#<vijana># triø vigato jano yasmàt pràø baø . nirjane amaraþ .

#<vijanana># taø vi + jana--lyuñ . 1 garbhamãcane prasave hemacaø 3 udbhave ÷abdacaø .

#<vijapila># naø vija--ka pila--ka karmaø . païke halàyudhaþ .

#<vijanman># triø viruddhaü janma yasya . jàraje .

#<vijaya># puø vi + ja--kartari ac . 1 arjune mediø . %<abhiprayàmi saügràme yadahaü yuddhadurmadàn . nàjitvà vinivartàmi tena màü vijayaü viduþ>% bhàø viø 44 aø . 2 vimàne hemacaø 3 yame ca . 4 viùõoranucarabhede . jaya÷abde 3050 pçø dç÷yam . tacchabda÷abde dar÷ite 5 nçpabhede 6 kalkiputrabhede kalkipuø 13 aø . bhàve ac . jaye 8 paribhavapårvakagrahaõe ca .

#<vijayaku¤jara># puø vijayàya ku¤jaraþ . ràjavàhanagaje trikàø .

#<vijayà># strã 1 à÷vina÷uklapakùãyada÷amyàm 2 umàyàþ sakhãbhede vàmanapuø 4 aø %<kathayatu vijayà>% iti mudràràkùasam . 3 durgàyàü hemacaø %<vijitya padmanàmànaü daityaràjaü mahàbalam . vijayà tena sà devã loke caivàparàjità>% devãpuø 45 aø . 4 jayantyàü 5 ÷ephàlikàyàü 6 ma¤jiùñhàyàü 7 ÷amãbhade, 8 agnimanthe ràjaniø . 9 bhaïgàyàm (siddhi) hemacaø tatparyàyaguõàdi bhàvapraø uktaü yathà
     %<bhaïgà ga¤jà màtulànã màdinã vijayà jayà . bhaïgà kaphaharo tiktà gràhiõã pàcanã laghuþ . tãkùõoùõà pittalà mohamadavàgvahnivardhinã>% bhàvapraø . aùñadvàda÷ãmadhye %<yadà tu ÷ukladvàda÷yàü nakùatraü ÷ravaõaü bhavet . tadà sà tu mahàpuõyà dvàda÷ã vijayà smçtà>% ityukte 10 dvàda÷ãbhede %<÷uklapakùasya saptamyàü såryavàro yadà bhavet . saptamã vijayà nàma>% ityukte saptamãbhede ca . 11 yamabhàryàyàü 12 haritakyàü jañàø . 13 vacàyàü ratnamàø . 14 astravidyàbhede %<vidyàbhathainaü vijayàü jayà¤ca>% bhaññiþ .

#<vijalapa># puø %<vyaktayà'såyayà gåóhamànamudràntaràlayà . adhadviùi kañàkùoktirvijalpo viduùàü mataþ>% ujjvalamaõyukte vàkyabhede .

#<vijàta># triø viruddhaü jàtaþ . 1 jàrajàte vi÷eùeõa jàtà . 2 jàtàsatyàyàü striyàü strã hemacaø . dharmàvalambini .

#<vijàtãya># triø vibhinnàü jàtiü dharmamarhati cha . vibhinna-

#<vijigãùà># strã vijetumicchà vi + ji--san bhàve a . 1 svodarapåraõecchayà nindanãyakarmàdau pravçttau 2 tannindà'gaõane ramàø 3 vijayecchàyà¤ca . u . vijigãùu jayecchàvati triø ÷abdacaø .

#<vijigãùàvivarjita># triø 6 taø . audarike amaraþ .

#<vijina(la)># naø vija--inac ilac kicca . sarasavya¤jaye %<pàkaråparasàsakte vya¤jane tu bhavet trayam . tailapàkasusaüskàre pra÷astamupasaüskçtam . vijinaü làlasãka¤ca vijilaü vijjila¤ca tat>% ÷abdaraø .

#<vijula># puø vija--ulac kicca . ÷àlmalãkande ràjaniø .

#<vijçmbhaõa># naø vi jçmi--lyuñ . 1 vikà÷e 2 mukhavikà÷ahetubhåte vàyuvyàpàrabhede (hàitolà) . a vijçmbhàtra strã .

#<vijçmbhita># triø vi + jçbhi--kta . 1 vika÷ite mediø 2 jçmbhàyukte bhàve kta . 3 prakà÷e 4 ceùñàyàü 5 jçmbhàyàü ca mediø .

#<vijjana># naø vid--vedhanaü janayati jana--ac . vàõe trikà0

#<vijjala># naø vyadha--tàóe kvip vidà jaóayati jaói--aca óasya laþ . 1 vàõe trikàø . 2 vijile hemacaø .

#<vijjula># naø vija--ulac juñ . tvace (dàracini) ràjani0

#<vijjulikà># strã vijjula + saüj¤àyàü kan kàpi ata rattvam . jatukàyàü ràjaniø .

#<vij¤a># triø vi÷eùeõa jànàti vi + j¤à--ka . 1 pravãõe amaraþ . 2 paõóite puø ràjaniø .

#<vij¤àta># triø vi + j¤à--kta . 1 khyàte amaraþ . 2 j¤àte ca .

#<vij¤àna># naø vi + j¤à lyuñ . 1 j¤àne 2 karmaõi mediø 3 ÷ilpàdij¤àne amaraþ . 4 vedàntokte avidyàvçttimede ca . 5 bauddhamatasiddhe àtmaråpe j¤àne ca . %<caturda÷ànàü vidyànàü dharaõaü hi yathàrthataþ . vij¤ànamitarat vidyàt yena dharmo vivardhate>% kårmapuø 14 aø ukte 6 caturda÷avidyàj¤àne ca .

#<vij¤ànamayakoùa># puø vij¤ànàtmavaþ koùa ivàvarakatvàt . j¤ànendriyasahite buddhipadàrthe .

#<vij¤ànaskandha># puø bauddhamatasiddheùu råpavij¤ànavedanàsaüj¤àsaüskàraråpeùu skandheùu àlayavij¤ànapravçttivij¤ànapravàhe .

#<vij¤ànika># triø vij¤ànamastyasya ñhan . vij¤ànayukte bharataþ .

#<vi¤jolã># strã vija--ula--pçùoø . païktau trikàø .

#<viña># àkro÷e sakaø svane akaø bhvàø paraø señ . veñati aveñãt .

#<viña># puø viña ka . 1 ùióge jàre amaraþ . 2 ÷çïgàrarasanàyakànucare %<sambhegahãnasampad viñastu dhårtaþ phalaika de÷aj¤aþ . ve÷opacàraku÷alo vàgmã madhuro'tha bahumato goùñhyàm>% sàø daø . 3 dhårte, %<viña! viñapamamuü dadasva tasyai>% màghaþ 4 parvatabhede 5 lavaõabhede 6 khadirabhede 7 måùike ca mediø . 8 nàraïgavçkùe ÷abdamàlà .

#<viñaïka># naø vi + ñaki--ac . kapotapàlikàyàü pràsàdàdyagrasthe kàùñhanirmite kapotàvàsasthàne . (pàyaràkhopa) amaraþ .

#<viñapa># puünaø . viñaü vistàraü và pàti pivati và pàø ka . 1 ÷àkhàyàü, 2 pallavavistàre amaraþ . 3 stambe 4 pahvave ca ÷abdaraø 5 viñapàlake 6 tatpàyini ca mediø %<pivati ca pàti ca yàsakau rahastvàd viña! viñapamamundadasva tasyai>% màghaþ . 7 àdityapatre puø ràjaniø . 8 muùkavaïkùaõàntarasthàne hemacaø 9 viñàdhipe mediø .

#<viñapin># puø viñapa + astyarthe ini . 1 vçkùe amaraþ . 2 vañavçkùe ràjaniø .

#<viñapriya># puø 6 taø . mudgaravçkùe ràjaniø .

#<viñamàkùika># puø viñapriyaþ màkùikaþ . dhàtubhede hemacaø .

#<viñi(ñã)># strã viña--ki và ïãp . pãtacandane ÷abdamàlà .

#<viñkhadira># puø vióiva durgandhaþ khadiraþ . (guyevàvalà) vçkùe amaraþ .

#<viñcara># puüstrã viùi--viùñha yàü carati cara--ac . gràmya÷åkare amaraþ striyàü ïãù .

#<viñpati># puø vi÷yate vi÷a--kvip vi÷aþ kanyàyàþ patiþ . jàmàtari jañàdharaþ .

#<viñsàrikà># strã vióipa durgandhaþ sàrikà . (guyemàlika) pakùibhede jañàø .

#<vióa># àkro÷e bhvàø paraø sakaø señ . veóati aveóãt .

@<[Page 4898b]>@
#<vióa># naø vióa--ka . lavaõabhede amaraþ . %<vióaü sakùàramårdhvàdhaþkaphavàtànulomanam>% årdhvaü kaphamadhovàtaü sa¤càrayatãtyarthaþ . %<dãpanaü lathu tãkùõoùõaü råkùaü rucyaü vyavàyi ca . vibandhyànàhaviùñambhakçdagaurava÷ålanut>% bhàvapraø .

#<vióaïga># puø naø vióa--aïgac . 1 svanàmakhyàte auùadhabhede amaraþ . %<vióaïgaü kañu tãkùõoùõaü råkùaü vahnikaraü laghu . ÷ålàdhmànodara÷leùmakramivàtavibandhanut>% bhàvapraø . 2 abhij¤e triø mediø .

#<vióambana># naø vi--óavi + lyuñ . 1 tiraskaraõe 2 anukaraõe ca . yuc . vióambanàpyatra strã . %<iya¤ca te'nyà purato vióambaneti>% kumàraþ .

#<vióàla># puüstrã vióa--kàlan . svanàmakhyàte 1 pa÷ubhede amaraþ striyàü ïãù . 2 netrapiõóe mediø 3 nayanauùadhabhede ca bhàvapraø 4 vidàryàü strã ràjaniø ïãù . saüj¤àyàü kan . haritàle naø . svàrthe ka . vióàle pa÷au puø strãø . saüj¤àyàü kan . netrauùadhabhede tadvidhiþ bhàvapraø ukto yathà %<vióàlako vahirlepo netre pakùmavivarjite . tasya màtrà parij¤eyà mukhàlepavidhànavat>% . mukhàlepastu %<aïgulasya caturthàü÷o mukhàlepaþ kaniùñhakaþ . madhyamastu tribhàgaþ syàduttamo'rdhàïgulo bhavet>% . sthitikàlo'pi tasyokto yàvat kalko na ÷uùyati . tenàpi guõahãnaþ syàttathà dåùayati tvacam . sa ca %<yaùñãgairikasindhåtthadàrvãtàrkùyaiþ samàü÷akaiþ . jalapiùñairvahirlepaþ sarvanetrà mayàpahaþ>% . tàrkùyaü rasà¤janam . %<rasà¤janena và lepaþ pathyàbilvadalairapi . vacàharidràvi÷vairvà tathà nàgaragairikaiþ>% .

#<vióàlapadaka># naø karùaparimàõe bhàvapraø karùa÷abde 1774 pçø dç÷yam .

#<vióãna># naø vi + óã--kta . pakùiõàü gatibhede jañàø khagagati÷abde 2414 pçø dç÷yam .

#<vióula># puø vióa--kulan . vetasavçkùe hemaca0

#<vi(óo)óaujas># puø viùa--kvip viñ vyàpakamojo yasya pçùoø và aut . indre amaraþ .

#<viógandha># naø viùa iva gandho'sya . viólavaõe ratnamàlà .

#<viólavaõa># naø vióiva durgandhaü lavaõam . svanàmakhyàte lavaõabhede ratnamàlà .

#<vióvaràha># puüstrãø viñpriyo varàhaþ ÷àkaø . 1 gràmya÷åkare jañàø striyàü ïãù . %<dasunaü vióvaràha¤ca>% iti smçtiþ .

@<[Page 4899a]>@
#<vitaüsa># puø vi + tansa--ac . pakùiõàü bandhanasàdhane rajjuprabhçtau bharataþ .

#<vitaõóà># strã vi + taói--bhàve a . svapakùàvyavasthàpanena parapakùamàtraniràkaraõe kathàbhede amaraþ . 2 kacchã÷àke làhvaye 4 karavyàü mediø 5 darvyàü hàràø . vitaõóàkathàlakùagaü gauø såø uktaü yathà %<sa pratipakùasyàpanàhãno vitaõóà>% såø %<sa jalpo vitaõóà bhavati kiüvi÷eùaõaþ . pratipakùasyàpanayà hãnaþ . yau tau samànàdhikaraõau viruddhau dharmau pakùapratipakùàvityuktau tayorekataraü vaitaõóiko na sthàpayatãti parapakùapratiùedhenaiva pravartata iti . astu tarhi pratipakùahãno vitaõóà yadvai khalu tatparapratiùedhalakùaõaü vàkyaü sa vaitaõóikasya pakùaþ na hyasau sàdhyaü ka¤cidarthaü pratij¤àya sthàpayatãti tasmàt yathànyàsamevàstu>% vàø bhàø . vçttau tu såtramanyathà vyàkhyàtaü yathà %<kramapràptàü vitaõóàü lakùayati sa iti . yadyapi tacchabdena jalpo na paràmarùñuü ÷akyate jalpasya sthàpanàdvayavataþ pratipakùasthàpanàhãnatvasya viruddhatvàt tathàpi sthàpanàdvayavattvaü vihàya jalpaikade÷aþ paràmç÷yate pratipakùo dvitãya pakùaþ tathàca pratipakùasthàpanàhãnà vijigãùukathà vitaõóeti . na ca svasya sthàpanãyàbhàvàt kathamiyaü kathà pravartatàmiti vàcyam parapakùakhaõóanena jayasyaivodde÷yatvàt . pare tu parapakùakhaõóanenaiva svapakùasvàrthàdeva siddhistatsàdhanàbhàve'pi na pravçttyanusapattiriti vadanti>% .

#<vitatha># triø vi + tana--kthan . mithyàbhåte padàrthe amaraþ . svàrthe yat . vitathya tatraiva .

#<vitadru># strã vi + tama--ru dàntade÷aþ . pa¤jàvade÷asthenadãbhede uõàdiko0

#<vitaraõa># naø vi + té--lyuñ . dàne amaraþ .

#<vitarka># puø vi + tarka--bhàve ac . 1 sandehe 2 åhe ca mediø . 3 j¤ànasåcake ÷abdaraø . 4 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 403 pçø dç÷yam .

#<vitardi># strã vi + tçda--in và ïãp . yedikàyàm amaraþ . pçùoø vitardhirapyatra strã bharataþ và ïãp .

#<vitala># naø vi÷eùeõa talam . pàtàlabhede ÷abdaraø . pàtàla÷abde 4199 pçø dç÷yam . 2 talasånye triø .

#<vitasti># puüstrãø vi + tasa--ktic . dvàda÷àïgakaparimàõe vistçta sa kaniùñhàmadhyaïguùñhàntaparimàõe amaraþ .

@<[Page 4899b]>@
#<vitàna># naø vi + tana--karmabhàvàdau gha¤ . 1 vçttibhede mediø 2 avasare vi÷vaþ . 3 yaj¤e 4 vistàre amaraþ 5 candràtape puünaø 6 tucche 7 mande ca triø amaraþ . 8 ÷ånye triø dharaõiþ . svàrthe ka . candàtape . saüj¤àyàü kan . màóavçkùe ràjaniø . 9 àhanãyàdyagnãnàü vistàre . vitànena nirvçttaþ ñhak . vaitànika vitàvasàdhye agnyàdheyaprabhçtau triø %<agnyàdheyaprabhçtãnyàha vaitànikàni>% à÷vaø ÷rauø 2 såø . %<vitàneùu bhavàni vaitànikàni vitànasàdhyànãtyarthaþ . vitàna÷abdo'tra såtre bhàvavacano'gnãnàü vistàravacanaþ>% nàràø . vitàyante'gnayo'smin vi + vanaø àdhàre gha¤ . 10 agnihotràdikarmaõi . %<athaitasya samàmràyasya vitàne yogàpattiü vyàkhyàsyàmaþ>% àø gçø 1 såø . %<vitatàþ agnayo yasminniti ÷rautakarmajàtamagnihotràdi vitàna÷abdenocyate>% nàràø . tatra sàdhuñhak . vaitànika agnihotràdi karmasàdhane agnau puø . %<vaitànike'gnau kurvãta>% manuþ .

#<vitànamålaka># naø vitànàya målamasya kap . u÷ãre ràjaniø .

#<vitunna># naø vi + tuda kta . 1 suniùaõõake amaraþ saüj¤àyàü kan . 2 dhànyake 3 tutthe ca naø amaraþ . 4 bhåmyàmalakyàü strã ràjaniø . saüj¤àyàü kan . 5 tàmalakyàü puø amaraþ .

#<vitta># tyàme adaø cuø ubhaø sakaø señ . vittayati te avivittat ta vittàpayatãtyapi .

#<vitta># naø vittyate tyajyate vitta--gha¤ . 1 dhane amaraþ . vidakta và dasya na naþ . 2 khyàte, 3 vicàrite 4 j¤àte hemacaø 5 labdhe ca triø .

#<vitti># strã vida--ktin . 1 j¤àne 2 làbhe 3 vicàre ca mediø .

#<vitte÷a># puø 6 taø . kuvere .

#<vitsana># puø vida--làbhe kvip tàü sanoti sana--dàne ac vçùabhe ÷abdacaø .

#<vitha># yàcane bhvàø àø dvikaø señ caïi na hrasvaþ . yethate avethiùña .

#<vithura># puø vitha--urac kicca . 1 caure 2 ràkùase ca uõàø .

#<vithyà># strã vitha--yat . gojihvàyàm ÷abdacaø .

#<vida># sukhàdyanubhave àkhyàne, vàde ca sakaø vàse alaø cuø ubhaø señ . vedayati te avãvidat ta .

#<vida># làbhe tuø ubhaø sakaø aniñ mucàdi . vindati te . ëdit avidat avitta . vineda vivide . vinnaü vittam .

#<vida># mãmàüse rudhàø àø sakaø aniñ . vinte avitta .

#<vida># bhàve, divàø àø vakaø viniñ . vidyate àvitta .

@<[Page 4900a]>@
#<vida># j¤àne adàø paraø sakaø señ . vettiø veda . avedãt .

#<vid># puø vida--kvip . 1 paõóite amaraþ 2 budhagraha ca jyoø .

#<vida># puø vida--ka . 1 paõóite amaraþ 2 budhagraha ca jyoø .

#<vidaü÷a># puø vida÷yate'nena vi + dan÷a karaõe gha¤ . avadaü÷e (càñani) ràjaniø .

#<vidagdha># triø vi + daha--kta . 1 nàgare trikàø 2 nipuõe ràjaniø 3 paõóite ca ÷abdacaø . 4 nàyikàbhede strã rasaga¤jarã . parakãya÷abde 4233 pçø dç÷yam . 5 vi÷eùeõa dagdhe triø .

#<vidatha># puø vidàkathac . 1 yogini, 2 kçtini ca mediø .

#<vidara># naø vi + dé--ac . (phaõimanasà) vçkùe ÷abdaraø . bhàve ap 2 vidalãkaraõe puø ÷abdaraø . pràø baø . 3 vigatabhaye triø .

#<vidarbha># puüstrãø vigatàþ darbhàþ ku÷àyataþ . de÷abhede kuõóinanagare (vaóanàgapura) .

#<vidala># triø vi÷eùeõa dalyate dala--gha¤arthe ka . 1 dvidhàbhåte 2 dàóimakalke 3 vaü÷àdipàtre 4 svarõàderavayave ca naø . 5 kalàyàdau naø amarabharatau 6 raktakà¤cane 7 piùñake naø ÷abdacaø . 8 trivçti (teoói) strã ràjaniø . pràø baø . 9 dala÷ånye triø .

#<vidà># strã vida--aï . 1 j¤àne 2 buddhau ca mediø .

#<vidàdi># puø apatyàdau %<vidàdibhyo'¤>% pàø a¤pratyayanimitte ÷abdagaõe sa ca gaõaþ pàø gaõasåtre dç÷yaþ .

#<vidàra># puø vi + dç--õic bhàvàdã ac . 1 vidàraõe 2 jalocchvàse ca mediø . 3 yuddhe hemacaø . 4 dvidhàkaraõe .

#<vidàraka># puø vi + dé--õic--õvul . 1 jalamadhyasthataru÷ilàdau amaraþ . 2 vidàraõakartari triø 3 ÷uùkanadàderjaladhàraõayogye garte naø sarvadhareþ . 4 jalabandhake ÷abdaraø .

#<vidàraõa># naø vi + dé õic--bhàvàdau lyuñ . 1 bhedane 2 vióambe ca mediø . 3 màraõe ÷abdaraø . 4 yuddhe puüstrãø mediø . 5 karõikàravçkùe puø ÷abdacaø .

#<vidàriõã># strã vi + dé--õini ïãp . kà÷maryàm ràjani0

#<vidàrã># strã vi + dàri + karmaõi ac gauø ïãù . 1 ÷àlaparõyàm . (÷àlapàna) mediø . 2 måbhikuùmàõóe ca amaraþ %<vidàrã vàtapittaghnã balyà vçùyà rasàyanã>% ràjavaø . 3 kaõñharogabhede bhàvapraø %<sadàhatodaü ÷vayathuü sutàmbamantargale påtivi÷ãrõamàüsam . pittena vidyàt vadane vidàrãü pàr÷ve vi÷eùàt sa tu yena ÷ete>% sa tu puruùo yena pàr÷vena vi÷eùàt bàhulyena ÷ete tasmin pàr÷ve sà vidàrã bhavatãtyarthaþ .

@<[Page 4900b]>@
#<vidàrãgandhà># strã vidàryàþ bhåmikåùmàõóasyeva gandho yasvàþ . ÷àlaparõyàm (÷àlapàna) amaraþ .

#<vidàru># puø vi + dé--un . 1 krakacapàde 2 krakalàse hemacaø .

#<vidàhin># naø vi + daha--õini . dàhajanakadravye .

#<vidita># triø vida--kta . 1 j¤àte amaraþ 2 pràrthite ca mediø 3 kavau puø jañàø . bhàve--kta . 4 vikhyàtau 4 upagame ÷abdacaø 5 j¤àne ca . tadasyàsti ac . 6 j¤àtari triø . %<viditaþ samàyayàviti>% kiràø .

#<vidi÷># strã vigatà di÷au . di÷ormadhye agninirçtivàthvã÷ànakoõacatuùñaye amaraþ .

#<vidu># puø vida--ku . hastikumbhamadhyabhàge amaraþ .

#<vidura># triø vida--kurac . 1 nàgare 2 dhãre 3 kauravàõàü mantriõi dàsãgarbhajàte dharmàvatàrabhede ca mediø bhàø àø 106 aø . 4 j¤àtari ca amaraþ .

#<vidula># puø vida--kulac . 1 vetase 2 jalavetase mediø 3 gandharase ca ratnamàø . 4 kùatriyabhede bhàø uø 132 aø .

#<vidåra># naø vi÷iùñaü dåram . 1 atidåre 2 tatrasthe padàrthe triø . %<vidåre keyåre kuru>% iti sàø daø 3 pariø . 3 vaidåryamaõisambhavasthàne puø %<vidårabhåmirnavamegha÷abdàt>% kumàraþ .

#<vidåraja># naø vidåre de÷abhede jàyate jana--óa . vaidåryamaõã .

#<vidåratha># puø 1 dvàda÷amanoþ putrabhede 2 paurave nçpabhede viùõupuø 32 a0

#<vidåràdri># puø vidåre de÷a'driþ parvataþ . parvatabhede . yatra vaidåryamaõirutpadyate .

#<vidåùaka># puø vidåùayati vi + draùa--õic--õvul . 1 ÷çïgàrarasasahàyabhade 2 paranindake triø mediø . %<÷çïgàrasya sahàyà viñaceñavidåùakàdyàþ syuþ . bhaktà narmasu nipuõàþ kupitibadhåmànabha¤janàþ ÷uddhàþ . kusumavasantàdyabhidhàþ karmavapurve÷abhàùàdyaiþ . hàsyakaraþ, kalaharatirvidåùakaþ syàt svakarmaj¤aþ>% sàø daø 3 vaø .

#<vide÷a># puø vibhinno de÷aþ . de÷àntare %<ko vide÷aþ savidyànàm>% càõakyaþ .

#<videha># puø vigato dehaþ dehasambandho yasya . 1 janakàkhye nçpe %<asamàpte tato yaj¤e va÷iùñha÷càgamaddivaþ . taü dçùñà kupitaþ pràha pratyàkhyàto'smi pàrthiva! . yasmàt tasmàt ÷apeyaü tvàü videhastva bhaviùyasi>% vahnipuø . tadãye 2 janapade ca sa ca de÷aþ mithikàde÷a iti khyàtaþ . kårmavibhàge vçø saø 14 uktaþ . kårmavibhàga÷abde dç÷yam . 2 tadvaü ÷yençpa baø vaø ca 3 kaivalyamuktiyute 4 dahasambandhasånye ca triø 4 mithilàyàü strã hemacaø . 5 deha÷ånye deve pàtaø såtrabhàùyàdau devasya videhatvaü samarthitaü yathà bhavapratyayo videhaprakçtilayànàm såø . %<sa khalvayaü dvividha upàyapratyayo bhavapratyaya÷ca tatropàya pratyayo yoginàü bhavati>% bhavapratyayo videhaprakçtilayànàm videhànàü devànàü bhavapratyayaþ te hi svasaüskàramàtropayo(bho)gena cittena kaivalyapadamanubhavantaþ svasaüskàravipàkaü tathàjàtãyakamativàhayanti bhàùyam . bhavanti jàyante'syàü jantava iti bhavo'vidyà sa khalvayaü bhavaþ pratyayaþ kàraõaü yasya nirodhasamàdheþ sa bhavapratyayaþ . tatra tayormadhye upàyapratyayo yoginàü mokùamàõànàü bhavati vi÷eùavidhànena ÷eùasya mumukùusambandhaü niùedhati . keùàü tarhi bhavapratyayaþ . ityatra såtreõottaram . videhà÷ca prakçtilayà÷ca teùàmityarthaþ . tad vyàcaùñe videhànàü devànàü bhavapatyayaþ bhåtendriyàõàmanyatamamàtmatvena pratipannànàmupàsanayà tadvàsanàvàsitàntaþkaraõàþ piõóapàtànantaramindriyeùu bhåteùu và lãnàþ saüskàramàtràva÷eùatayà ùàñkauùika÷arãrarahitàþ videhàþ te hi saüskàramàtropayogena cittena kaivalyapadamivànubhavantaþ pràpnuvantaþ videhàþ . avçttikatva¤ca kaivalyena sàråpyam . svàdhikàrasaüskàra÷eùatà ca vairåpyam . saüskàramàtropabhogeõeti kvacit pàñhaþ tasyàrthaþ saüskàramàtramevopabhogo yasya na tu cittavçttirityarthaþ . pràptàvadhayaþ saüskàravipàkaü tathàjàtãyakamativàhayanti atikràmanti punarapi saüskàre vi÷anti tathà ca vàyu proktaü %<da÷a manvantaràõãha tiùñhantãndriyacintakàþ . bhautikàstu ÷ataü pårõam>% vivaraõam . teùàü devàgàü madhye yasya vivekasàkùàtkàrastasya kaivalyapràptiþ %<yoyo devànàü pratyabudhyata sa vimucyate>% iti ÷ruteþ . mãmàüsàsiddhe deha÷ånye 5 acetane mantràtmake deve ca . avigraha÷abde 451 pçø dç÷yam .

#<videhakaivalya># naø karmaø . %<na tasya pràõà hyutkràmanti ihaiva samavalãyante>% ÷rutyukte jãvanmuktasya dehapatanàntaraü nirvàõamokùe . videhakaivalyaniùpattiprakàràdi ÷àø såø bhàùyayorukta yathà %<bhogena tvitare kùapayitvà sampadyate>% såø . anàrabdhàkàryayoþ puõyapàpayorvidyàsàmarthyàt kùaya uktaþ itare tvàrabdhakàrye puõyapàpe upabhogena ÷apayayitvà brahma sampadyate %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye atha sampatasye>% iti . %<brahmaiva san brahmàpyeti>% iti caivamàdi÷rutibhyaþ . nanu satyapi samyagadar÷ane yathà pràga dehapàtàd bhedadar÷anaü dvicandradar÷ananyàyenànuvçtameva pa÷càdapyanuvarteta na, nimittàbhàvàt upabhoga÷eùakùapaõaü hi tatrànuvçttinimittaü na ca tàdç÷amasti ki¤cit kà raõam . nanvaparaþ karmà÷ayo'bhinavamupabhogamàrapåsyate naø tasya dagdhavãjatvàt . mithyàj¤ànàvaùñambhaü hi karmàntaraü dehapàte upabhogàntaramàrabhate tacca mithyàj¤àne samyagdar÷anena dagdhamiti sàdhvetat àrabdhakàryakùaye viduùaþ kaivalyama bhàø . tatraiva 4 pàde ca såø bhàùyayoruktaü yathà %<sampadyàvirbhavaþ svena÷abdàt>% såø %<evamevaiùa saüprasàdo'àddehàt samutthàya paraü jyotirupasampadya svena råpeõàbhiniùpadyate>% ÷rutirviùayavàkyaü tatra pårvapakùaü dar÷ayitvà siddhàntitaü bhàùyakçtà yathà %<kevalenaivàtmanàvirbhavati na dharmàntareõeti kutaþ? svena råpeõàbhiniùpadyate iti sva÷abdàt>% bhàø . %<muktaþ pratij¤ànàt>% såø . %<yo'tràbhiniùpadyate ityuktaþ sa pårvabandhavinirmuktaþ ÷uddhenaivàtmanàvaviùñhate>% kutaþ? pratij¤ànàt . %<etaü tveva te bhåyo'nuvyàkhyàsyàmaþ>% iti pratij¤àtam %<a÷arãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ>% iti corpanyasya svenaråpeõàbhiniùpadyate sa uttamaþ puruùaþ iti (÷rutiþ) bhàø . avibhàgena dçùñatvàt såø . %<avibhakta eva paraõàtmanà yukto'bhiniùpadyate kutaþ? dçùñatvàt>% %<yathodakaü ÷uddhe ÷uddhamàsiktaü tàdçgeva bhavati>% evaü munervijànataþ àtmà bhavati gautama! ityevamàdãni muktasvaråpaniråpaõaparàõi vàkyànyavibhàgameva dar÷ayanti nadãsamudràdinidar÷anàni ca bhàø . vivekacåø spaùñamuktaü yathà %<pàùàõavçkùatçõadhànyakañàmbaràdyà dagdhà bhavanti hi mçdeva yathà tathaiva . dehendriyàsumanaàdisamasta dç÷yam j¤ànàgnidagdhamupayàti paràtmabhàvam . vilakùaõaü yathà dhvàntaü lãyate mànutejasi . tathaiva sakarla dç÷yaü praj¤àtmani vilãyate . ùañe naùñe tathà vyoùa vyomaiva bhavati sphuñam . tathaivopàdhivilaye brahmaiva brahmavat svayam . kùãraü kùãre yathà kùiptaü tailaü taile jalaü jale . saüyuktamekatàü yàti tathàtmanyàtmavinmuniþ . evaü videhakaivalyaü sanmàtratvamakhaõóitam . brahmabhàvaü prapadyaiva yatirnàvartate punaþ . sadàtmakatvavij¤ànadanpà'vidyàdivardmaõa . amuùya brahmabhåtatvàt brahmaõaþ kuta udbhavaþ>% . %<vimukta÷ca vimucyate>% na tasya pràõàhyutkràmanti ihaiva samabalãyante ityàdyà ÷ruta÷càtra pramàõam .

#<viddha># triø vyadhaø kta . 1 chidrite amaraþ . 2 kùipte 3 sadç÷e 4 yà dhite mediø 5 tàóite ca .

#<viddhakarõa># puø viddhaþ karõa iva patramasya . pàñhàyàm (àkanàdi) dviråpakoùaþ . strãtvamapi tatraiva amaraþ . ïãp . svàrthe ka . tatràrthe strã ÷abdaraø .

#<vidyamàna># puø vida--÷ànaca . 1 vartamànakàle, 2 tadvçttau padàrtheø triø .

#<vidyà># strã vida--kyap . 1 j¤àne . 2 tattvasàkùàtkàre %<vidyayà mçtama÷nute>% iti ÷rutiþ . 3 durgàyàü ÷abdacaø 4 gaõikàrikàvçkùe ÷abdacaø . tantrokte 5 devãmantre ca . %<÷atalakùaprajaptàpi tasya vidyà na sidhyatãti>% ÷yàmàstavaþ . 6 vidyàhetau ÷àstre %<aïgàni vedà÷catvàro mãmàüsànyàyavistaraþ . dharma÷àstraü puràõa¤ca vidyà hyetà÷caturda÷a . àyurvedo dhanurvedo gàndharva÷ceti te trayaþ . artha÷àstraü caturtha¤ca vidyà hyaùñàda÷aiva tàþ>% pràø taø viùõupuø . vidyàbhede devatàbhedàþ hemàø braø viùõudharmottare uktà yathà %<çgvedastu smçto brahmà yajurvedastu vàsavaþ . sàmavedaü tathà viùõuþ ÷ambhu÷càtharvaõo bhavet . ÷ikùàprajàpatirj¤eyà kalpo brahmà prakãrtitaþ . sarasvatã vyàkaraõaü niruktaü varuõaþ prabhuþ . chando viùõustathaivàgnirjyotiùaü bhagavàn raviþ . mãmàüsà bhagavàn somo nyàyamàrgaþ samãraõaþ . dharma÷ca dharma÷àstràõi puràõa¤ca tathà manuþ . itihàsaü prajàdhyakùo dhanurvedaþ ÷atakratuþ . àyurvedastathà sàkùàddevo dhanvantariþ prabhuþ . kalàvedo mahãdevã nçtya÷àstraü mahe÷varaþ . saïkarùaõaþ pa¤caràtraü rudraþ pà÷upataü tathà . pàta¤jalamananta÷ca sàükhya¤ca kapilo muniþ . artha÷àstràõi sarvàõi dhanàdhyakùaþ prarkàrtitaþ . kalà÷àstràõi sarvàõi kàmadevo jagadguruþ . anyàni yàni ÷àstràõi yatkarmàõi pracakùate . sa eva devatà tasya ÷àstraü karma ca devavat>% . ÷rutau tu vidyàbhedaþ dvividhaþ parà'paràbhedàt uktaþ . yayà brahmàvagamaþ sà parà %<yayà'kùaramadhigamyate sà pareti÷ruteþ>% . çgvedàdilakùaõà aparà sà ca adhyayanàdhyàpanaråpà .

#<vidyàcana(õa)># triø vidyayà khyàtaþ . vidyà + cana(õa) vidyayà vikhyàte .

#<vidyàcu¤cu># puø vidyayà vikhyàtaþ vidyà + ca¤cu . vidyayà khyàte .

#<vidyàdala># puø vidyàyai j¤ànàya dalvate'sau . bhårjavçkùe ÷abdaca0

@<[Page 4902b]>@
#<vidyàdàna># gaø 6 taø . 1 adhyàpane 2 pustakàdidàne ca . vidyàdàna¤ca adhyàpanena vyàkhyayà vilikhyàrpaõena ca bhavatãti jyoø taø raghuø . tatràdhyàpanavidhiø ÷rutau yathà yo'dhãtyàrthibhyo vidyàü na prayacchet sa kàko vànthasyin syàt ÷reyaso dvàramapàvçõuyàt anadhyàpane doùa÷cavaõàt tasyàva÷akyatvaü gamyate . %<aùñavarùaü mànavakamupanayãta tamadhyàpayãta>% ityàdi÷rutau ca adhyàpanàvidhilàbhaþ . vyàkhyànàdividhilàbhastu %<aj¤ànatimiro'peñhàn sandehapañalànvitàn . niràmayàn yaþ kurute ÷àstrà¤jana÷alàkayà . iha kãrtiü ràjapåjàü labhate sadgatiü ca saþ>% jyoø taø . taddhetupustakàdidàna¤càgre vakùyamàõapramàõàt tatra j¤ànaråpavidyàdànaprakàraþ hemàø dàø vahnipuø ukto yathà vàjapeyasahasvasya samyagiùñasya yat phalam . tatphalaü samavàpnoti vidyàdànànna saü÷ayaþ . tasvàddevàlaye nitya dharma÷àstrasya và ÷ruteþ . pañhanaü kàrayet ràjan! yadãcchet dharmamàtmanaþ . gomåhiraõyavàsàüsi ÷ayanànyàsanàni ca . pratyahaü tena dattàni bhavanti nçpasattama! . dharmàdhamau na jànàti loko'yaü vidyayà vinà . tasmàt sadaiva dharmàtman! vidyàdànarato bhavet . veda÷àstrarahasyaj¤o yadi naiva nçpottama! . tato'j¤ànatamo'ndhasya kàvasthà jagato bhavet . brahmàdavaþ suràþ sarve çùayo dagdhakilviùàþ . manuùyàþ pitara÷caiva vidyàdàne pratiùñhitàþ . caturyugànàü ràjendra! ekasaptatisaükhyayà . veda÷àstrapradaþ svarge påjyate surasattamaiþ . ityupakrame %<dànaü vi÷esaphaladaü jagatãha nànyad vidyàü vihàya vadanàbjakçtàdhivàsàm . gobhåhiraõyagajavàjirathàdi sarvaü tàü yacchatàü kimiti bhåpa! bhavenna dattam>% . tatraiva nandipuø %<adhyàpayecchubhàn ÷iùyànabhijàtàn sumedhasaþ . evaü vidyàpradànaü hi sarvadànottamottamam . sarvadà sarvavarõànàmayaü ca plava uttamaþ . anena vidhinà dattvà vidyàü puõyaparo naraþ>% . svayaüvidyàdànàsàmarthye àø taø bhaviùyapuø uktaü yathà %<adhyàpakasya yo vçttiü dattvà'dhyàpayati dvijàn . kiü na dattaü bhavettena dharmakarmàrthamicchatà>% . taddhetubhåtapustakàdidànamapi vidyàdànaü hemàø dàø uktaü yathà nandipuø %<vidyà ca mukhyà dànànàü guruto'sya vidhiü budhaþ . ÷rutvà vidyà¤ca vidhivat ÷uddhayà bhàvità tànà . satpàtrebhya÷ca tàü dadyàt vi÷eùàt gunà÷àliùu. upa yogya¤ca yad yasya tattasya pratipàüdayet>% . tataþ pustakalekhanaprakàrastaddànavidhi÷ca vistareõoktastatra dç÷yaþ . vidyopayogidravyàdidàne'pi vidyàdànaü bhavati yathoktaü hemàø dàø devãpuø %<àtmavittànusàreõa vidyàdànaü karoti yaþ . asàdhyaü phalamàpnoti àdyatulyaü na saü÷ayaþ . strã tathànena vidhinà vidyàdànaphalaü labhet . bhartrà caivà nanuj¤àtà vidhavà ca tamuddi÷et>% . vidhànamàha %<vidyàrthine sadà dadyàd vastràbhyaïga¤ca bhojanam . chatrikà mudakaü dãpaü yasmàttailaü vinà ma saþ . lekhanãthañitaü tãkùõaü masãpàtrantu lekhanãm . dattvà tu labhate vatsa! vidyàdànamanuttamam . pustakastaraõaü dattvà supramàõaü su÷obhanam . vidyàdànamavàpnoti såtravandha¤ca buddhimàn . yantrakaü tvàsana¤caiva daõóàsanamathàpi và . vidyàvàcana÷ãlàya dattaü bhavati ràjyadam . a¤janaü netrapàdànàü dattaü vidyàparàyaõe . bhåmirgçha¤ca kùetra¤ca svargaràjyaphalapradam . yasya bhåmyàü sthito nityaü vidyàdànaü pravartayet . tasyàpi bhavati svargastatprabhàvànna saü÷ayaþ>% . %<ye'pi patraü masãpàtraü lekhanãü sampuñàdikam . dadyuþ ÷àstràbhiyuktàya te'pi vidyàpradàyinàm . yànti lokàn ÷ubhàn martyàþ puõyabhàjo naràdhipa!>% . nandipuø %<vidyàdànamavàpnoti pradànàt pustakasya ca . ÷ilpàni ÷ikùayed yastu pauõóarãkaphalaü labhet . ÷ilpabhàõóapradàne'pi tadvidyàdànajaü phalam . ahiteùu pravçttasya tathà kçtvà nivàraõam . vidyàdànaphalaü proktaü nàtra kàryà vicàraõà . pàpavçttasya ca tathà dattvà caiva paràü matim . vidyàdànaphalaü pràpya svargaloke mahãyate . yena jãvati bhàõóena tasmai tadbhàõóadàyakaþ . sarvakàmasamçddha÷ca yaj¤asya phalama÷nute>% viùõudharmoø . tatraiva skandapuø vidyàdànopakrame %<pustakastaraõaü dattvà sahasraü tatpramàõataþ . tadàsanaü vitànaü và ÷ivaloke mahãyate . yaþ ÷rãparõasamudbhåtaü nimnakhàtaü sulakùaõam . dadyàt sampuñakaü kçtvà carmaõà vàpi nirmitam . ÷ivaj¤ànàbhiyuktàya tadadhyayanahetunà . su÷lakùõaü phalakaü vàpi vidyàdànaphalaü labhet . yaþ sauvarõaü susampårõaü sarvaratnopa÷obhitam . sapidhànaü sama¤jåùaü vidyàko÷asamà÷rayam . kàrayedvàpi raupyeõa tàmreõa caturakhakam . kàüvyàrakåñaü lohaü và dàruvaü÷àdinirmitam . sakavàyàtiraktena carmaõàbhinavena ca . antarbahi÷ca mañhayet vidyàdàne navaü gçham . sudçóhaü kañakopetaü dçóhastambhanive÷anam . kuryàttàlakasaüyuktaü vidyàvartikaraõóakam . evaü vittànusàreõa kàrayitvà gçhaü nçpaþ . vidyàsiühàsanaü tatra saüpåjya vidhivadbudhaþ . tasmin puõyàha÷abdena vidyàko÷agçhaü nyaset . evaü yaþ ÷ivavidyàyàþ kuryàdàyatanaü ÷ubham . sa muktaþ pàtakaiþ sarvaividyàdànaphalaü labhet . vidyàmaõóalakaü kçtvà vidyàvyàkhyànamaõóape . tatràbhyarcya ÷ivàü vidyàü tadvyàkhyàü ÷çõuyàttataþ . so'pi yàti ÷ivasthyànaü kàryakàlasamanvitam . anena vidhinà j¤ànaü yaþ ÷çõoti pravaktçtaþ . sa sàmràjya÷riyaü saukhyaü dehànte muktimàpnuyàt>% . tatraiva devãpuø %<tasmàt sarvaprayatnena vidyà deyà sadà naraiþ . ihaiva kãrtimàpnoti mçto yàti paràü gatim . yastu devyà gçhe nityaü vidyàdànaü pravartayet . sa bhavet sarvalokànàü påjyaþ påjyapadaü vrajet>% . varàhapuø %<lekhàpayitvà tacchàstraü deyaü guõavate sadà . tapasvine, dharmarate pratipàlanatatpare . vastrayugmena saüvãtaü pustakaü pratipàdayet . vàcakaü påjayeccàpi vastràlaïkàrabhåùaõaiþ . anenaiva vidhànena vidyàdànaphalaü labhet>% .

#<vidyàdhana># naø vidyayà labdhaü dhanam . vidyayà labdhe %<upanyaste tu yallabdhaü vidyayà paõapårvakam . vidyàdhanantu tadvidyàt>% iti, %<÷iùyàdàrtvijyataþ pràptaü sandigdhapra÷nanirõayàt . aj¤ànasaü÷ayocchedàllabdhaü pràdhyayanàttuyat . vidyàdhanantu tat pràhuþ>% iti %<÷ilpiùvapi hi dharmo'yam>% ityupakramya %<paraü nirasya vàdena vidyayà dyåtapårvakam>% . vidyàdhanaü tu tadvidyàdityukte ca dhane . vidyàdhanavibhàge vi÷eùaþ %<vidyàdhanaü tu yad yasya tattasyaiva dhamaü bhaveta . kuñumbaü vibhçyàd bhràturyo vidyàmadhigacchataþ . bhàgo yavãyasàü tatra yadi vidyànupàlinaþ>% dàyamàø . dàyatattve tu %<bhàgaü vidyàdhanàttasmàt sa labhetetà÷ruto san>% iti pàñhaþ . dàyabhàø nàradavàkye %<deyaü vaidyena taddhanam>% pàñhaþ . %<parabhaktopayogena vidyà pràptà'nyatastu yà . tayà labdhaü dhanaü yattu vidyàlabdhaü taducyate>% dàyaø taø kàtyàyanaþ . %<anyataþ pitçmàtçkulavyatiriktàt>% raghuø . %<nàvidyànàü tu vaidyena deyaü vidyàdhanàt kacit . samavidyàdhikànàü ta deyaü vaidyena tàjam>% %<kule vinãtavidyànàü bhràtaõàü pitçto'pi và . ÷auryapràptaü tu yadvittaü tadvibhàjya vçhaspatiþ>% dàyataø .

#<vidyàdhara># puø vidyàü mantràdikaü dharati dhç--ac . 1 devayonibhede amaraþ . 2 vidyàdhàrake triø .

#<vidyàrambha># puø 6 taø . pa¤camavarùe ÷i÷oþ kartavye vidyàyà àrambhe tatkàlàdiø jyoø taø uktaü yathà %<saüpràpte pa¤came varùe aprasupte janàrdane . ùaùñhãü pratipada¤caiva varjayitvà tathàùñamãm . riktàü pa¤cada÷ãü caiva ÷auribhaumadinaü tathà . evaü suni÷cite kàle vidyàrambhaü tu kàrayet . påjayitvà hariü lakùmãü devã¤càpi sarasvatãm . svavidyàsåtrakàràü÷ca svà¤ca vidyà vi÷eùataþ>% viùõudhaø . %<laghucara÷ivamålàdhomukhatvaùñçpauùõa÷a÷iùu ca haribodhe ÷ukrajãvàrkavàre . uditavati ca jãve kendrakoõeùu saumyairapañhanadinavarjaü pàñhayet pa¤came'vde>% dopikà . %<vidyàrambhe guruþ ÷reùñho madhyamau bhçgubhàskarau . maraõaü ÷anibhaumàbhyàmavidyà . budhasomayoþ>% madanapàø . %<vidyàrambhaþ suragurusitaj¤eùvamãùñàrthadàyã kartu÷càyu÷ciramapi karotyaü÷umàn madhyamo'tra . nãhàràü÷au bhavati jaóatà pa¤catà bhåmiputre chàyàsånàvapi ca munayaþ kãrtayantyevamàdyàþ>% ravergurorbhçgorlagne tatsthe'rke'pãnduvçddhitaþ . gurvarkendåóu÷uddhau ca vidyàrambhaþ pra÷asyate . pràïamukho gururàsãno varuõàbhimukhaü ÷i÷um . adhyàpayecca prathamaü dvijà÷ãrbhiþ samanvitam . vçhaspatiþ . tadvidhiþ kçtyatattve dç÷yaþ . avidyà budhasomayoriti dhanurvidyàviùayam yathoktaü dopikàyàm %<aditisutayamàrkasvàticitràgnipaitradhruvaharivasumålà÷vãbdumàmyàntyabheùu . vi÷ani÷a÷ibudhàhe viùõubodhe vipauùe susamayatithiyoge càpavidyàpradànam>% tatràkùaragrahaõe vidyàrambhe ca lagna÷uddhiràva÷yakãtyàha pãø dhàø nçsiühaþ %<÷ubhàþ pàpà÷ca randhrasthàþ sarve neùñàþ sadà grahàþ . bhràtçùaùñhàvakarmasthàþ pàpàþ sarve ÷ubhàvahàþ . ÷ubhàþ kendratrikoõasthàþ dhanabhràtçgatàþ ÷ubhàþ . sarve làbhe pra÷astàþ svurakùaragrahaõe ÷i÷oþ>% . akùaragrahaõaü vidyàpalakùaõam ubhayatràpi uttaràyaõasyaiva gràhyatà . %<udaggate bhàsyati pa¤came'vade>% vasiùñhokteþ .

#<vidyut># strã vidyotate vi + dyuta--kvip . 1 taóiti amaraþ 2 sandhyàyà¤ca vigatàdyut yasya pràø vaø 3 niùprabhe triø mediø . vidyutata ghatuvidhàþ %<ariùñanemipatnãnàmapatyànàha ùàóa÷a . bahuputrasya viduùa÷catasrà vidyutaþ smçtàþ>% . tà÷ca %<vàtàya kapilà 1 vidyudàtapàya hi lohità 2 . pãtà 3 varùàya vij¤eyà durbhikùàyàsità 4 bhavet>% jyoø . àntarikùopadravavidyutkàraõa¤ca ÷rãüpatiboktaü yathà %<nirghàtolkàghanasuradhanurvidyuta÷ca kuvàyoþ saüdç÷yante khanagaraparãveùapårvàstathànye>% %<sujalajaladhimadhye bàóavo'gniþ sthito'smàt salilabharanimagnàt vidyutastatsphu siïgàþ>% . tadagnipàtaråpavajràgnipàtasambhavakàraõa akasmàdvaidyutaü tejaþ pàrthivàü÷akami÷ritam . vàtyàvad bhramadàùàte patikålànukålayoþ . vàthvostat patati pràyo hyakàlapràpyavarùaõe . yataþ pràvçùi naivete pàüsavaþ prasaranti hi . tat tredhà pàrthivaü càpyaü taijasaü tattadutthitam . gato nirjharadàhai÷ca bhåmisthairanubhåyate .

#<vidyutpriya># naø 6 taø . vidyudàkarùake kàüsye dhàtau hemacaø .

#<vidyunmàlà># strã aùñàkùarapàdake chandobhede . %<mo mo go go vidyunmàlà>% chandomaø .

#<vidyunmàlin># puø ràkùasabhede bhàgaø 1 . 7 aø . 1 ràmàyaõaprasiddhe 2 ràkùasabhede ca .

#<vidra># naø vyadha--rak dàntàde÷aþ . chidre ÷abdacaø .

#<vidradhi># puø vettyanena vid hçdayaü ruõaddhi rudha--ki pçùoø . rogabhede . tallakùaõàdi bhàvapraø uktaü yathà tatra vidradheþ sampràptipårvakaü sàmànyaü lakùaõamàha . %<tvagraktamàüsamedàüsi pradåùyàsthisamà÷ritàþ . domàþ ÷othaü ÷anairghora¤janayantyucchrità bhç÷am . mahàmålaü rujàvantaü vçttaü vàpyatha vàyatam . sa vidradhiriti khyàto vij¤eyaþ ùaóvidha÷ca saþ>% asthisamà÷rità doùà iti vakùyamàõa÷othàüd vidradherbhedàrtham . yato vraõa÷othe doùàõàmasthisamà÷rayaniyamo nàsti iti vraõa÷othàt dàruõam . àyatandãrgham . ùaóavidhatva vivçõoti . %<yathà doùaiþ samastai÷ca kùatenàpyasçjà tathà . ùaõàü teùàü tulyameva lakùaõaü sampracakùate>% atha vi÷iùñàni lakùaõàni . tatra vàtikasya lakùaõamàha %<kçùõo'rukho và vipamo bhç÷amatyarthavedanaþ . cirotthànaprapàka÷ca vidradhirvàtasambhavaþ>% viùamo bhç÷am kùaõamalpaþ kùaõaü mahàn . cirãtthànaprapàkaþ ciràdvilambàdutthànamudgatiþ prapàka÷ca yasya sa . atha paittikamàha %<pakvodumbarasaïkà÷aþ ÷yàvo và jvaradàhavàn . kùiprotthànaprapàka÷ca vidradhiþ pittasambhavaþ>% . atha ÷laiùmikamàha . %<÷aràvadç÷aþ pàõóuþ ÷ãtaþ sigdho'lpavedanaþ . cirotthàna prapàka÷ca vidradhiþ kaphamabhavaþ . tanupãtàsità÷caiùàmàsnàvàþ kama÷omatàþ>% . atha sànnipàtikamàha . nànàvarõarujàsvàvo ghàñàlo viùamo mahàn . viùamaü pacyate vàpi vidradhiþ sànnipàtikaþ . nànà anekavidhàþ varõàþ kçùõaraktapàõóuråpàþ . rujà todadàhakaõóàdiråpàþ sravàþ tanupetasitàþ yasya saþ . ghàñàlaþ ghàñàkoñiþ sàsàstãni ghàñàlaþ atyucchritàgra ityarthaþ . viùamaþ nimnonnataþ . viùama pacyate ciràciragambhãrottànordhànårdhvabhedena viùamaü yathà syàttathà pacyate . athàbhighàtajasyàgantoþ vidradheþ sampràptipårvakaü lakùaõamàha . %<taistairbhàvairabhihate kùate và'pathyakàriõàm . kùatoùmà vàyuvisåtaþ saraktaü, pittamãrayet . jvarastçùà ca dàha÷ca jàyate tasya dehinaþ . àganturvidradhirhyeùaþ pittavidradhilakùaõaþ>% . taistairbhàvaiþ kàùñhaloùñrapàùàõàdibhiþ abhihate yadà raktasràvo bhavati . tathàbhihate kùate kçte và atha và khaóga÷ålàdibhiþ kùate yathàraktasràvo bhavati tathà kùate kçte kùatoùmà . atra kùata÷abdena hatamàtra ucyate tenàbhihatakùatayorubhayorapyåùmà vàyunà visçtaþ abhithàtàt kùate raktakùayàt kupitena vàyunà prasçtaþ . ãrayet kopayet . atha raktajamàha %<kçùõasphoñàvçtaþ ÷yàvastãvradàharujàjvaraþ . pittavidradhiliïgastu raktavidradhirucyate>% adhiùñhànavi÷eùeõa liïgavi÷eùa vodhayitumàbhyantaràn vidradhãnàha %<àbhyantarànatastårdhvaü vidradhãn paricakùate . gurvasàtmyavirudvànna÷uùka÷àkàmlabhojanàþ . ativyavàyàmavegàghàtàtyuùõavidàhibhiþ . pçthak sambhåya và doùàþ kupità gulamaråpiõam . valmãkavatsamunnaddhamantaþ kurvanti vidradhim . guda vàstamukhe nàbhyà kukùà vaïkùaõayostathà . kakùayoþ plãhni yakçti hadi và klomni càpyatha . eùàü liïgàni jànãyàdpàhyavidravilakùaõaiþ>% sambhåya và militvà và . samunnaddha samamantàdunnatam . sthànavi÷eùeõa råpavi÷eùamàha %<gude vàtanirodhastu vastau kçcchràlpamåtratà . nàbhyàü hikkàü jçmbhaõe ca kukùau bhàrutakopanam . kañipçùñhagrahastãvro vaïkùaõotthe tu bidravo . kakùayoþ pàr÷vasaïkocaþ plãhnyucchvàsàvaràdhanam . sarvàïgapragrahastãvro hçdi kàsa÷ca jàyate . ÷vàso yakçti hikkà ca klogni pepãüyate payaþ>% sràvamàrgamàha %<nàbheruparijàþ pakvà bàntyårdhvamitare tvadhaþ>%. kakùàdijàtàþ yànti sravanti årdhvamàtàt, itare vastyàdijàþ aghaþ gudàt . nàbhijaståbhàbhyàü màrgàbhyàm . tathà ca hàrãtaþ årdhvaü prabhinneùu mukhànnaràõàü pravartate'sçksahito hi påvaþ . adhaþ prabhinneùu tu pàyumàrgàd dvàbhyàü pravçttistviha nàbhijeùu atha sàdhyatvàdikamàha %<adhaþsruteùu jãvettu sruteùårdhvaü na jãvati . hannàbhivastivarjaùu teùu bhinneùu vàhyataþ . jãvetkadàcit puruùo netareùu kadà ca na>% . hçnnàbhivastivarjeùu plãhaklomàdijàþ teùu tathàbhinneùu na jãvet hçdàdãnàü marmatvàt . ataeva bhojaþ %<asàdhyo marmajo j¤eyaþ pakvo'pakva÷ca vidradhiþ . sannipàtotthito'pyevaü pakva eva hi vastijaþ . tvagajo nàbheraghoja÷ca sàdhyo ya÷ca samãpajaþ . apakva÷caiva pakva÷ca sàdhyo nãpari nàbhitaþ . àdhmànaü badvaniùyandaü chardihikkàtçùànvitam . rujà÷vàsasamàyuktaü vidradhirnà÷ayennaram>% atha vàhyavidradhonàü sàdhyàsàdhyatvamàha %<sàdhyà vidradhayaþ pa¤ca vivarjyaþ sànnipàtikaþ . àmapakvavidagdhatvaü teùàü j¤eya¤ca ÷othavat>% ÷othavat vakùyamàõavraõa÷othavat .

#<vidradhinà÷ana># puø vidradhiü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . ÷obhà¤jane trikàø .

#<vidra(drà)va># puø vidru--ap gha¤ và . 1 palàyane amaraþ 2 kùaraõe ca ÷abdamàø .

#<vidruta># triø vi + dru--kta . 1 pràptadrave 2 palàyite ca amaraþ .

#<vidruma># puø vi÷iùño drumaþ . 1 pravàlaratnahetuvçkùe mediø .

#<vidrumalatà># strã vidrumasya lateva . nalãnàmagandhadravye mediø svàrthe ka ata ittvam . vidrumalatikà tatraiva .

#<vidvatkalpa># triø ãùadasamàpto vidvàn vidvasa + kalpapa . ãùadåne viduùi

#<vidvattama># puø ati÷ayena vidvàn vidvas + tamap . atipaõóite tarap . vidvattaro'pyatra .

#<vidvadde÷ãya># triø ãùadasasàpto vidvàn vidvas + de÷ãyar . vidvatkalpa

#<vidvas># triø vida--kvasu . 1 pràj¤e striyàü ïãp sampraø %<viduùã mårdhvani sà vibharti yàn>% naiùaø . 2 paõóite puø 3 àtmaj¤ànayukte .

#<vidviù># puø vi÷eùeõa dveùñi vi + dviùa--kvip . ÷atrau amaraþ . ka . vidviùo'pyatra .

#<vidveùa># puø vi + dviùa--gha¤ . vairibhàve ÷atrutàyàm amaraþ .

#<vidveùaõa># naø vi + dviùa--õic--lyuñ . tantrokte abhicàrakarma bhede yena ÷atråõàü parasparavidveùo bhavati tasmin vyàpàre . vi + dviùa lyuñ . 2 vidveùe .

#<vidha># vidhàne chidrakaraõe chedane ca tuø paraø sakaø señ . vidhati . avedhãt

#<vidha># puüstrã vidha k ac và . 1 vimàne 2 gajabhakùyànne 2 prakàre 4 vedhe 5 vçddhau rabhasaþ 6 vetane mediø 7 karmaõi ca strã hemacaø . tatràrthe vedhane ca strã trikàø .

#<vidhavà># strã vigato dhavo yasyàþ . mçtapatikàyàü striyàm amaraþ . vidhavàdharmà÷ca ÷uø taø uktà yathà viùõusaø %<mçte bhartari brahmacaryaü tadanvàrohaõaü và>% . brahmacaryaü maithunavarjanaü tàmbålàdivarjana¤ca yathàha pracetàþ %<tàmbålàbhya¤janaü caiva kàüsyapàtre ca bhojanam . yati÷ca brahmacàrã ca vidhavà ca vivarjayet>% . kabhya¤janamàyurvedoktam raghuø . kà÷ãkhaø vistareõa 4 aø uktà yathà %<anuyàti na bhartàraü yadi daivàt kadàcana . tathàpi ÷ãlaü saürakùyaü ÷ãlabhaïgàt patatyadhaþ . tadvaiguõyàdapi svargàt patiþ patati nànyathà . tasyàþ pità ca màtà ca bhràtçvargastathaiva ca . patyau mçte ca yà yoùidvaidhavyaü pàlayet kvacit . sà punaþ pràpya bhartàraü svargabhogàn sama÷nute . vidhavàkavarãbandho bhartçbandhàya jàyate . ÷iraso vapanaü tasmàt kàryaü vidhavayà sadà . ekàhàraþ sadà kàryo na dvitãyaþ kadàcana . triràtraü pa¤caràtraü và pakùavratamathàpi và . màsopavàsaü kuryàd và càndràyaõamathàpi và . kçcchraü paràkaü và kuryàt taptakçcchramathàpi và . yavànnairvà phalàhàraiþ ÷àkàhàraiþ payovrataiþ . pràõayàtràü prakurvãta yàvat pràõaþ svayaü vrajet . paryaïka÷àyinã nàrã vidhavà pàtayet patim . tasmàdbhå÷ayanaü kàryaü patisaukhyasamãhayà . naivàïgodvartanaü kàryaü striyà vidhavayà kvacit . gandhadravyasya sambhogonaiva kàryastayà punaþ . pratyahaü tarpaõaü kàryaü bhartuþ ku÷atilodakaiþ . tatpitustatpitu÷càpi nàmagotràdipårvakam . viùõostu påjanaü kàryaü patisuddhyà na cànyathà . patimeva sadà dhyàyedviùõuråpadharaü param . yad yadiùñatamaü loke yacca patyuþ samãhitam . tattadguõavate deyaü patiprãõanakàmyayà . vai÷àkhe kàrtike màghe vi÷eùaniyamàü÷caret . snànaü dànaü tãrthayàtràü viùõornàmagrahaü muhuþ . vai÷àkhe jalakumbhàü÷ca kàrtike vçtadãpakàþ . màghe tilendhanotsargaþ svargaloke mahãyate . prapà kàryà ca vai÷àkhe deve deyà galantikà . upànadvyajanaü càpi såkùmavàsàüsi candanam . sakarpårantu tàmbålaü puùpadànaü tathaiva ca . jalapàtràõyanekàni tathà puùpagçhàõi ca . pànàni ca vicitràõi dràkùàrambhàphalàni ca . deyàni dvijamukhyebhyaþ patirme prãyatàmiti . årje yavàgåma÷nãyàñekànnamatha và punaþ . vçntàkaü ÷åraõa¤caiva ÷åka÷imbã¤ca varjayet . kàrtike varjayettailaü kàrtike varjayenmadhu . kàrtike varjayet kàüsyaü kàrtike càpi sandhitam . kàrtike maunaniyame ghaõñàü càruü pradàpayet . patrabhojã kàüsyapàtraü ghçtaü pårõaü prayacchati . bhåmi÷avyàvrate deyà ÷ayyà ÷lakùõà satålikà . phalatyàge phalaü deyaü rasatyàge ca tadrasaþ . dhànyatyàge ca taddhànyamatha và ÷àlayaþ smçtàþ . dhenuü dadyàt prayatnena sàlaïkàràü sakà¤canàm . ekataþ sarvadànàni dãpadànaü tathaikataþ . kàrtike dãpadànasya kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm . ki¤cidabhyudite sårye màghasnànaü samàcaret . yathà÷aktyà ca niyamànmàghe snànaü samàcaret . pakvànnairbhojayedvipràn yatãnapi tapasvinaþ . laóóukaiþ phàõitai÷càpi vañakeõóarikàdibhiþ . ghçtapakvaüþ samaricaiþ ÷ucikarpåravàsitaiþ . garbhe ÷arkarayà pårõairnetrànandaiþ sugandhibhiþ . ÷uùkendhanànàü bhàràü÷ca dadyàcchãtàpanuttaye . ka¤cukaü tålagarbha¤ca tålikàü såpavãtikàm . ma¤jiùñhàråpavàsàüsi tathà tålavatãü pañãm . årõàmayàni vàsàüsi yatibhyo'pi pradàpayet . jàtãphalalavaïgai÷ca tàmbålàni vahånyapi . kambalàni ca citràõi nirvàtàni gçhàõi ca . mçdulàþ pàdarakùà÷ca sugandhyudvartanàni ca . ghçtakambalapåjàbhirmahàsnànapuraþsaram . saüsnàpya ÷àmbhavaü liïgaü påjayed dçóhabhaktitaþ . kçùõàguruprabhçtibhirgarbhàgàre pradhåpanaiþ . tålavartipradãpai÷ca naiyedyairvividhaistathà . bhartçsvaråpo bhagavàn prãyatàmiti coccaret . evaüvidhai÷ca vidhavà vividhairniyamairvrataiþ . vai÷àkhàn kàrtikàn màghànevamevàtivàhayet . nàdhirohedanaóvàhaü pràõaiþ kaõñhagatairapi . ka¤cukaü na parãdadhyàdvàso na vikçta vaset . apçùñvàtu sutàn ki¤cinna kuryàd bhartçtatparà . evaü caryàparà nityaü vidhavàpi ÷ubhà matà . iti dharmasamàyuktà vidhavàpi pativratà . patilokànavàpnoti na bhavet kvàpi duþkhità>% . vrahmavaiø jaø khaø 83 aø a÷cidvi÷eùa ukto yathà %<bràhmaõã patihãnà yà bhayenniùkràmaõã sadà . ekabhaktà dinànte sà haviùyànnaratà sadà . na dhatte divyavastra¤ca gandhadravyaü sutilakam . sraja¤ca candanaü caiva ÷aïkhaü sindårabhåùaõam . tyaktvà malinavastrà syàt nityaü nàràyaõaü smaret>% . %<putratulya¤ca puruùaü sadà pa÷yati dharmataþ . miùñànna na ca bhuïkte mà na kuryàdvibhava vrajam . ekàda÷yàü na bhoktavyaü kçùõajanmàùñamãdine . ÷rãràmasya navamyà¤ca ÷ivaràtrau pàvitrayà . adhoràyà¤ca pretàyàü candrasåryoparàgayoþ . bhçùñadravyaü parityàjyaü bhujyate parameva ca . tàmbålaü vidhavàstrãõàü yatãnàü brahmacàricàm . sanyàsinàü ca gomàsasuràtulyaü ÷rutau ÷rutam . rakta÷àkaü masåra¤ca jambãraü parõameva ca . alàbårvartulàkàrà varjanãyà yaterapi . paryaïka÷àyinã nàrã vidhavà pàtayet patim . yànasyàrohaõaü kçtvà vidhavà narakaü vrajet . na kuryàt ke÷asaüskàra gàtramaskàrameva ca . ka÷àùalã jañàråpà na kùauraü tãrthakaü vinà . tailàbhyaïgaü na kurvãta na hi pa÷yati darpaõam . mukha¤ca parapuüsàü ca yàtrà nçtyaü mahotsavam . nartakaü gàyaka¤caiva suve÷aü puruùaü ÷ubham>% .

#<vidhàtç># puø vi + dhà--tçc . 1 prajàpatau brahmaõi amaraþ . 2 kàmadeve mediø . 3 madiràyàü ràjaniø . 4 bhçgumuniputrabhede bhàgaø 5 vidhànakartari triø striyàü ïãp sà ca 6 pippalyàü ÷abdaraø . 7 adharme puø %<dvau dhàtà ca vidhàtà ca pauràõau jagatàü patã . dvau ÷àstàrau trilokve'smin gharmàdharmau prakãrtitau>% agnipuø .

#<vidhàtçbhå># puø vidhàturbhavati bhå--kvip . 1 nàradamunau trikàø 2 marãcyàdà ca .

#<vidhàtràyus># puø vidhàturàyuþ pramàõaü yasmàt . sårye ÷abdacaø såryakriyàü vinà vatsaràdij¤ànàsambhavàt såryasya tathàtvam . 6 taø . tasya vayaþkàle 2 mahàkalpe ca . tadàyuþkàlasa àyus÷abde 792 pçø dç÷yaþ .

#<vidhàna># naø vi + dhà lyuñ . 1 karaõe 2 karmaõi . 3 vidhau, jañàø 3 gajabhakùyànne ca hàràø vaüj¤àyàü kan . athàyàü maø ÷abdaraø .

#<vidhànaj¤a># puø vidhànaü jànàti j¤à--ka . 1 paõóite . 2 vidhij¤e triø .

#<vidhàyaka># triø vi + dhà--õvul . vidhànakartari .

#<vidhi># puø vi + dhà--ki . 1 gajatsraùñari brahmaõi, 3 bhàgye 3 krame amaraþ cikãrmàkçtisàdhyatvahetudhãviùayo vidhi÷abda÷aø ukte pravartanàråpe 4 niyoge tajjanake 5 vàkye hemacaø . 6 viùõo halàyaø 7 kamaõi trikàø . 8 majamakùyànne jañàø . 9 vaidye ràjaniø . 10 apràptapràmakaråpe vàkyabhede, vyàkaraõokte 11 såtrabhede . tatra vyàkaraõavighirniråpyate . %<saüj¤à ca paribhàùà ca vidhirniyama eva ca . atide÷o'dhikàra÷ca>% ùaóvidhamåtralakùaõamityukteþ . ùañvidhibhedàþ tatra %<tunyàpya prayatnaü savarõam>% pàø savarõamaüj¤à paribhàùà tacchabde 4249 pçø uktà . apràptapràpako vidhiþ yathà %<akaþ savarõe dãrghaþ>% pàø ityàdi . atra savarõe pare pårvasya dãrghasyàpràptestatpràpakatvàt tathàtvam . sa ca dvividhaþ varõàdyutpàdako'bhàvaråpa÷ca . tatra varõotpàdaka uktaþ abhàvo'pi dvividhaþ loparåpo niùedharåpa÷ca tatra %<lopo'bhyàsasyeti>% pàø nà÷aråpaþ . %<nàbhyastàcchaturityàdau>% niùedharåpaþ . sàmànyapràptasya vi÷eùàvadhàrako niyamaþ yathà %<ràtmasyaiva>% pàø ityàdi . anthadharmasyàmyatràropaõavidhiratide÷avidhiþyathà puüvadbhàvàdiþ . pårvasåtrastrapadàderanyatropasthitiradhikàravidhiþ . sa ca trividhaþ %<siühàvalokitaü caiva maõóåkaplutameva và . gaïgàpravàhavaccàpi hyadhikàrastridhà mataþ>% . adhikàra÷abde 127 pçø dç÷yam . vidhi÷ca viniyogaråpatayà ÷abda÷aø praø niråpito yathà %<neha kçtyàtmakaü vidhànam . àkhyàtamàtrasya tadbodhasamarthatvàt kintu pravartakacikãrùàyàü yataprakàrakaj¤ànasya hetutvaü sa tathà, tàdç÷a¤ca kçtisàdhyatvamiùñasàdhavatvam balavadaniùñànanuvandhiva¤ca patyekameya, yàgapàkàdidharmikatanni÷cayàdeva yàgàdidharmikacikãrùotpattyà tatra pravçtteþ . eva¤ca yajetetyàdau yàgaþ kçtisàdhyaþ iùñasàdhanaü balavadaniùñànanubandhã cetyàkàrako bodhaþ>% adhikaü tatra dç÷yam . mãnàüsakamate vidhisvaråpabhedàdikaü laugàkùibhàskareõa dar÷itaü yathà %<tatràj¤àtàrthaj¤àpako vedabhàgo vidhi . ma ca tàdç÷aprayojanavadarthavidhànenàrthavàn tàdç÷aü càrthaü pramàõàntareõapràpuü vidhatte . yathàndhiùñhotraü juhuyàt svargakàma iti vidhirmànàntareõàpràptasthargaprayojanavaddhomaü vidhatte . agnihotrahomena khargaü bhàvayediti bàkyàrthabodhaþ>% . %<yatra karma mànàntareõa pràptaü, tatra tadudde÷ena guõamàtraü vighatte . yathà dadhnà juhotãtyatra homasyàgnihotraü juhuyàdityanena pràptatvàddhomodde÷ena dadhimàtravidhànaü dadhnà homaü bhàvayediti . yatra tåbhayamapràptaü tatra vi÷iùñaü vidhatteþ yathà somena yajetetyatra somayàgayorapràptatvàt somavi÷iùñavidhànam . sàmapade matvarthalakùaõayà somavatà yàgeneùñaü bhàvayediti vàkyàrthakodhaþ . na càbharvavidhàne vàkyabhedaþ pratyekamubhayasyàvidhànàt . na ca jyotiùñomena svargakàmo yajetati vipipràptodde÷ena somaråpaguõavidhànamevàstu somena yàgaü bhàvayediti, kiü matvarthalakùaõayeti vàcyam . tasyàdhikàraüvidhitvegotpattividhitvàsambhavàt . nanådbhidà yajeta pa÷ukàma ityatreva jyàtiùñomenetyatraþpyutpatyadhikàravidhitvamastviti cenna, dçùñànte utpattibàkyàntaràbhàvenànyathànupapattyà tathàtvà÷rayaõàt . ki¤ca jyotiùñomenetyasyobhayavidhitve tenaiva yàgastasya phalasambandho'pi bodhanãya iti sudçóho vàkyabhedastadvaraü somapade matvarphalakùaõayà vi÷iùñavidhànam . sa ca vidhi÷caturvidhaþ utpàttavidhirviniyogavidhiþ, adhikàravidhiþ, prayogavidhi÷ceti . tatra karmasvaråpamàtrabodhako vidhirutpattividhiþ . yathàgnihotra juhotãti . atra ca vidhau karmaõaþ karaõatvenànvayaþ àgnahotrahomeneùñaü bhàgayediti . nanu yàgasya dve råpe dravyaü devatà ca! tathàca råpà÷ravaõe agnidvotraü juhotãti kathamupattividhiþ agnihotra÷abdasya tu tatprakhyanyàyena nàmadheyatvàditi cenna råpà÷ravaõe'pya÷yotmattividhitvàt . annyathà råpa÷ravaõàddadhnà jahotãti ayamavotpattividhiþ syàt . tayà càgnihàtra jahotãti vàkyamanarthakaü syàt . aïgapradhànasambandhavàdhako vidhirviniyogavidhiþ . yathà daghnà juhotãti . sa hi tçtãyayà pratipannàïgabhàvaü dadhnà homasambandhaü vivatte dadhnà hãmaü bhàvayediti . guõavighau ca dhàtvarthasya sàdhyatvenaivànvayaþ . kvacidà÷rayatvenàpi yathà dadhnandriyakàmasya juhuyàdityatra dadhikaraõatvenendriyaü bhàvayet tacca kiüniùñhamitya kàïàyàü sannidhipràptahoma à÷ravatvenànveti . etasya vidheþ sahakàrimåtàni ùañpramàõàni ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyàråpàõi . etatsahakçtenànena vidhinàïgatvaü parodç÷apravçttakçtisàvyatvaråpaü paràrthyàparaparyàyaü j¤àpyate>% tataþ tatsahakàràõi ÷rutyàdãni niråpitàni tatra dç÷yàni tadevaü niråpitàni saïkùepataþ ÷rutyàdãni ùañ pramàõàni . etat sahakçtena viniyogavidhinà samidàdibhirupakramya %<dar÷apåõamàsàbhyàü yajeta>% ityevaü råpeõa yàni viniyàjyante tànyaïgàni dvividhàni siddharåpàõi, kiyàråpàõi ceti . tatra siddhàni jàtidravyasaïkhyàdãni tàni ca dçùñàrthànyeva . kriyàråpàõi ca . dvabivàni . guõakarmàõi pradhànakarmàõi ca . etànyeva sannipatyopakàrakàõi àràdupakàrakàõãti cocyate . karmàïgadravyàdyudde÷ena vidhãyamànaü karma sànnapatyopakàrakam . yathà'vaghàtaprokùaõàdi tacca dçùñàrthamadçùñàrthaü dçùñàdçùñàrthaü ceti . dçùñàrthamavarghàtàdi adçùñàrthaü prokùaõàdi . dçùñàdçùñàrthaü pa÷upuroóà÷àdi . taddhi dravyatyàgàü÷enaivàdçùñaü devatodde÷ena ca devatàsmaraõaü dçùñaü karoti . dravyàdyanuddi÷ya kevalaü vidhãyamàna karma tvàràdupakàrakam . yathà prayàjàdi . àràdupakàraka¤ca paramàpårvotpattàvevopayujyate . sannipatyopakàrakantu dravyadevatàsaüskàradvàrà yàgasvaråpe'pyupayujyate . idameva cà÷rayikarmetyucyate . tadevaü niråpitaþ saïkhepato viniyogavidhiþ . prayogaprà÷ubhàvavodhako vidhiþ prayàgavidhiþ . sa càïgavàkyaikatàpannaþ pradhànavidhireva . sa hi sàïgaü pradhànamarnuùñhàpayanvilambe pramàõàbhàvàdavilambàparaparyàya prayogaprà÷ubhàvaü vidhatte . na ca tadavilambe'pi pramàõàbhàva iti vàcyaü vilambe hyaïgapradhànavidhyekavàkyatàvagatatatsàhityànupapattiþ vikastena kiyamàõayoþ padàrthayoþ idamanena sahakatamiti sàhinyavyavahàràbhàvàt . sa càvilanvã niyate krama à÷riyamàõe bhavati . anyathà hi kimetadanantarametat kartavyamedadanantaraü veti prayogavikùepàpatteþ . ataþ prayogavidhireva svavidheyaprayogaprà÷ubhàvasiddhyarthaü niyataü kramamapi padàrthavi÷eùaõatayà vidhatte . ataevàïgànàü kramabodhako vidhiþ prayogavidhirityapi lakùaõam . tadevaü saükùepato niråpitaþ ùaóvidha kramaniråpaõena prayogavidhiþ . karbhajanyaphalasvàsyabodhakovidhiradhikàravidhiþ . karmajanyaphalakhànyaü ca karmasanyaphalabhoktçtvam . sa ca yajeta svargakàma ityàdiråpaþ, rgamuddi÷ya yàgaü vidadhatànena svagakàmasya yàgajanyaphalabhoktçtvaü pratipàdyate %<yasyàhitàgneragnirgçhàndahetso'gnaye'õàmavate'ùñàkapàlaü puroóà÷aü nirvapeta>% ityàdinà dàhàdau nimitte karma vidaghatà nimittavata karmajanyapàpakùayaråpaphalasvàmyaü pratipàdyate . evam %<aharahaþ sandhyàmupàsãta>% ityàdinà ÷acivihitakàlajãvinaþ sandhyopàsanàjanyapratyavàyaparihàraråpaphalasvàmyaü bodhyate . tacca phalasvàmyaü tasyaiva yo'dhikàravi÷iùñaþ . adhikàra÷ca sa eva yadvidhivàkye puruùavi÷eùaõatvena ÷råyate yathà kàmye karmaõi phalakàmanà . naimittike karmaõi nimittani÷cayaþ . nitye sandhyopàsanàdau ÷ucivihitakàlajãvitvam ataeva %<ràjà ràjasåyena svàràjyakàmoyajeta>% ityanena viùivàñhyena svàràjyamuddi÷ya ràjasåyaü vidadhatà na svaràjyakàmamàtrasya phalabhoktçtvaü pratipàdyate kintu ràj¤aþ sata svàràjyakàmasyaiva ràjasåyasyàpi adhikàrivi÷eùaõatvena ÷ravaõàt . ki¤cit tu puruùavi÷eùaõatvenà÷rutamapyadhikàrivi÷eùaõaü yathàdhyayanavidhisiddhà vidyà kratuvidhãnàmarthaj¤ànàpekùatvenàdhyayanavidhisiddhàrthaj¤ànavantapratyeva pravçtteþ . evamagnisàdhyakarmasu àdhànasiddhàgnimatà agnisàdhyakarmaõà . magnyapekùatvena tadvighãnàmàdhànasiddhàgnimantaü pratyeva pravçtteþ . evaü sàmarthyamapi àkhyàtànàmarthaü bruvatàü ÷akti sahakàriõoti nyàyàt samarthaü pratyeva vidhipravçtteþ . tadevaü niråpito vidhiþ . vidhirasàyane ca vidhibhedo'nyathà dar÷ito yathà %<vidhiratyantamapràptau niyamaþ pàkùike sati . tatra cànyatra ca pràptau parisaükhyeti goyate>% tattacchabde vi÷eùo dç÷yaþ . 12 arthàlaïkàrabhede ca . alaïkàra÷abde 403 pçø dç÷yam .

#<vidhij¤a># triø vidhiü kramaü jànàti j¤à--ka . vidhànakramaj¤e .

#<vidhitsà># strã vidhàtumicchà vi + dhà--san bhàve a . vidhàgecchàyàm .

#<vidhide÷aka># puø vidhiü vidhànaü di÷ati di÷a + õvul . vidhidar÷ini 1 madasye amaraþ 2 gurau ca .

#<vidhivat># avyaø vidhimarhati vidhi + vati . vidhyanusàre

#<vidhu># puø vyadha--ka . 1 candre 2 karpåre 3 viùõau mediø . 4 brahmaõi ÷abdaraø . 5 ÷aïkare 6 ràkùase vi÷vaþ . 7 vàyau 8 yudhi ca saükùipnasàø .

#<vidhuta># triø vi + dhu--kta 1 kampite . 2 tyakte ca amaraþ .

#<vidhunana># naø vi + dhu--õic--nukca . càlane jañàø .

#<vidhuntuda># puø vidhuü tudati tuda--kha÷ mumca . ràhau amaraþ

#<vidhupi¤jara># puø vidhoþ pi¤jara iva . 1 khaóge ÷abdaraø .

#<vidhura># triø vigatà dhåryasya acsamàø . 1 vi÷leùñe amaraþ . 2 vikale ca mediø . vigatà dhåþ . 3 vaikalye 4 vi÷leùe ca naø trikàø . 5 ramàlàyàü strã mediø .

#<vidhuvana># naø vi + dhu--lyuñ . ampane amaraþ .

#<vidhåta># triø vi + dhå--kta . 1 kampite 2 thakte ca hemacaø . %<vidhåtapàpàste yànti>% brahmalokamanàjayama smçtiþ .

#<vidheya># triø vi + dhà--yat . 1 vidhàtaü yogye 2 vacanasthe àyatte amaraþ . 3 vidhinà bodhye ca . 4 udde÷yaprakàratayà j¤àyayàne vilakùaõaviùayatàyute padàrthe yathà parvato vahnimànityàdau vahnirvidheyaþ . pacatãtyàdau pàkakçtiþ àkhyàtàrthasya vidheyatayaiva bodhasyàïgãkàràt . vidheyatà tu vilakùaõaviùayatà anuvàdyabhinnaniùñhà %<anuvàdamanuktvà ca na vidheyamudãrayet>% iti ÷àbdikaniyamaþ . pratyakùàdipramitavi÷eùyatàvacchedakatàbhinnà vi÷eùyatàniråpità ca setyanye .

#<vidheyàvimar÷a># puø vidheyasyàvimarùo yatra . avimçùñavidheyàü÷aråpe kàvyadoùabhede doùa÷abde 3763 pçø tasya svaråpàdikaü dç÷yam .

#<vidhyàbhàsa># puø arthàlaïkàrabhede sàø daø alaïkàra÷abde 403 pçø dç÷yam .

#<vidhvaüsa># puø vi + dhvansa gha¤ . nà÷e .

#<vinata># triø vi + nama--kta . 1 praõate 2 bhugne 3 ÷ikùite ca mediø . garuóamàtari 4 ka÷yapapatnobhede 5 piñakàbhede ca strã medi .

#<vinatàsånu># puø 6 taø . 1 aruõe 2 garuóe ca jañàø . vinatàtmajàdayo'pyubhayatra .

#<vinada># puø vi÷eùeõa nadati nada--ac . (chàtiyàna) vçkùe ÷abdacaø .

#<vinamraka># naø vi÷eùeõa namramiva ivàrthe kan . tagarapuùpe ràjaniø .

#<vinaya># puø vi + nã--bhàve ac . 1 ÷ikùàyàü . 2 praõàme 3 anumaye ca mediø . vi + nã--kartari ac . 3 vinayayukte, jane, vinaya÷ca ÷àstraj¤ànajanyasaüskàranedaþ indriyasaüyamà và . 4 nibhçte, 5 kùipte, 6 jitendriye ca . 7 vaõigjane puø amaraþ . 8 daõóe vyavaø taø . 9 vàñyàlake strã vediø .

#<vinayagràhin># triø vinayaü ÷ikùàü gçhõàti graha õini . vacanasthite àyatte amaraþ . striyàü ïãp .

#<vinayastha># triø vinaye tiùñhati sthà--ka . vacanagràhiõi àyatte hemacaø .

#<vina÷ana># naø vi + na÷a--lyuñ . 1 vinà÷e . vina÷yati padar÷anaü gacchati sarasvatyatra vi--na÷a + àdhàre lyuñ . 2 kurukùetrasthe tãrthabhede trikàø . %<himavadvindhyayormadhyaü yat màg vina÷anàdapi>% manuþ . sa ca sarasvatyantardhànade÷a eva prabhàsatãrthasannikçùñaniùàdapurasamãpasthaþ yathoktaü bhàø vaø 130 aø . %<eùà sarasvatã ramyà divyà coghavatã gadã . etadvina÷anaü nàka sarasyatyà vi÷àmpate . dvàraü nipàdaraùñrasya yeùàü doùàt sarasvaã . praviùñà pçthivãü vãra! mà niùàdà hi màü viduþ>% . %<÷uklapakùasaptamyà dãkùà sarasvatãvina÷ate>% kàtyàø ÷rãø 24 . 5 . 30 . %<sarasvatãvina÷ane sarasvatã samudrasaïgame prabhàse màrasvatasatràrthaü dãkùà bhavati>% karkaþ yatra sarasvatyantarbhavati tadvina÷anamucyata ityàgnasvàminaþ . %<sarasvatã nàma nadà pratyaksrotà pravahàta tasyàþ pràga parabhàgau sarvalokapratyakùau madhyamastu màgo bhåmyantarnimagna pravahati nàsau kenàcad dç÷yate tadvina÷anamucyata>% iti làñyàø 10 . 15 . 1 màdhavàcàryàþ .

#<vinaùña># triø vi + na÷a--sya . 1 vinà÷apatiyàgini 2 patite ca %<vinaùñe vàpya÷araõe pitaryuparataspçhe>% nàradaþ . %<vinaùñe patite>% dàyabhàø .

#<vinà># avyaø vi + nà . 1 varjane 2 antaraüõetyarthe ca . etadyoge 2 dvitãyà tçtãyà pa¤camã ca .

#<vinàkçta># triø vineti kçtam vinà + kç--kta . 1 tyakte 2 rahite ca trikàø .

#<vinàóikà># strã vibhaktà nàóikà yayà . %<da÷a gurvakùaraþ pràõaþ ùaóbhiþ pràõairvinàóikà . tatpaùñyà tu bhavennàóã>% såø siø ukte daõóaùaùñibhàgàtmake palaråpe kàle .

#<vinàyaka># puø vi + nã--õvul . 1 gaõe÷e 2 buddhe amaraþ 3 vighne 4 gurau ca . 6 taø . 5 garuóe mediø . 6 garuóapatnyàü strã ÷abdamàø ñàp kàpi ata ittvam . vinàyaka÷ca karmavighnasiddhyarthamã÷vareõa niyuktaþ vevabhedaþ yathoktaü yàj¤avalakyena %<vinàyakaþ karmavighnasiddhyarthaü viniyojitaþ . gaõànàmàdhipatya ca rudreõa brahmaõà tathà>% %<karmaõàü puruùàrghasàdhanànàü vighnasiddhyarthaü svaråpaphalasàdha natvavighàtasiddhyarghaü niyojito niyuktaþ>% mitàø . tenopasçùñasya lakùaõànyàha ma eva %<tenopasçùño yastasya lakùaõàni nibodhata . svapne'vagàhate'tyarthaü jalaü muõóàþ÷ca pa÷yati . kapàyavàsama÷caiva kravyàdàü÷càdhirohati . antyajairgardamairuùñraiþ sahaikatràvatiùñhati . vrajatyapi tathàtmànaü manyate'nugataü paraiþ>% tasya pratyakùalakùaõànyàha sa eva %<visanà vikalàrambhaþ saüsãdatyanimittataþ . tenopasçùño labhate na ràjyaü ràjanandanaþ . kumàrã na ca bhartàramapatyaü narbhamakanà . àcàryatvaü ÷rotriya÷ca na ÷iùyo'dhyayanaü tathà . vaõigalàbhaü na càpnoti kçùi¤càpi kçùãvalaþ>% tannivàraõavighi÷ca tatrokto dç÷yaþ . %<vinàyakà vighnakàrà mahogràþ>% rakùàmantraþ .

#<vinàruhà># strã vinà målaü vinà rohati ruha--ka 1 triparõikàyàü ràjaniø .

@<[Page 4910b]>@
#<vinà÷a># puø vi + na÷a a¤ . 1 dhvaüse 2 adar÷ane ca .

#<vinà÷onmukha># triø vinà÷àya unmukha udyataþ . 1 naùñapràve 2 pakve ca amaraþ .

#<vi(vã)nàha># puø vi + naha--gha¤a và upasargadãrghaþ . kåpamukhapidhàne ÷abdacaø .

#<vinidra># triø vigatà nidrà yasya . 1 prakà÷ite ÷abdamàø . 2 nidràhãne ca . tasya bhàvaþ . tvà vinidratva prabodhe naø hemacaø .

#<vinipàta># puø vi + ni + pata--gha¤ . 1 nipàte 2 daivàdikçte vyasane mediø 3 apamàne ca hemacaø .

#<vinimaya># puø vi + ni + mi--ac . parivarte 1 tulyadravyadànena dravyàntaragrahaõe ÷abdacaø . 2 bandhaka ca ÷abdamàø .

#<viniyoga># puø vi + ni--yuja--gha¤ . kriyàsu pravartane lanenedantu kartavyaü viniyogaþ prakãrtitaþ ityukte 2 anuùñànakramaviùñhàne ca %<àrùaü chanda÷ca devatya viniyogastathaiva ceti>% yogiyàj¤aø .

#<vinirbhaya># triø vinirgataü bhayaü yasmàt . 1 bhaya÷ånye sàdhyadevagaõabhede puø vahnipuø .

#<vinãta># triø vi + nã--kta . 1 vinayayukte 2 kçtadaõóe 3 kùipte amaraþ 4 apanãte 5 nibhçte ca . 6 jitendriye 7 hçte ca mediø . 8 su÷ikùità÷ve amaraþ . 9 madanavçkùe ca puø 10 ÷ikùitavçùàdau ràjaniø 11 vaõiji puø mediø .

#<vinãya># puø vi + nã--kyap . 1 kalke 2 pàpe ca lyap ÷ikùayitvetyàdyarthe avyaø .

#<vinetç># triø vi + nã--tçc . 1 ÷ikùake 2 nçpe puø mediø .

#<vineya># triø vi + nã--yat . 1 ÷ikùaõãye 2 pràpye ca .

#<vinokti># strã arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 403 pçø dç÷yam

#<vinoda># puø vi + nuda--gha¤ . 1 kautåhale halàø . 2 kroóàyàü 3 khaõóane ca . 4 gçhabhede %<dãrghe trayoda÷ahastàþ pramàrato dvau prathitau . vinoda eùa dvàràõi triü÷atkoùñhadvayaü bhavet>% yuktikaø .

#<vindhya># puø vidha--yata pçùoø mum ca . 1 parvatabhede amaraþ . 2 vyàdhe ca . 3 lavanãvçkùe strã mediø . 4 såkùmelàyàü hemacaø . 5 àvantye nçpabhede puø anuvindhya÷abde 185 pçø dç÷yam .

#<vindhyavàsinà># strã vindhye'cale vasati vasa--õini ïãp . ya÷odàgarbhajàtàyàü durgàyàm . %<mahasràkùo'pi tàü (ya÷odàgarbhajakanyàm) gçhya vindhyaü vegàjjagàma ha . tatra gatvà tathovàca tiùñhasvàtra mahàvane . påjyamànà surairnàmnà khyàtà tvaü bindhyavàsinã>% vàmanapuø 51 aø . %<tatastau nà÷ayiùyàmi vindhyàcalanivàsinã>% devãpàø . 2 vyàóimunau puø hemacaø . vindhyastho'pyatra jañàø .

#<vindhyàcala># puø karmaø . vindhyaparvate .

#<vindhyàñavã># strã vindhyasthà añavã . vindhyaparvatasthe vanabhede .

#<vindhyàvalã># strã vàõàsuramàtari trikàø .

#<vinna># triø vida--karmaõi kta . 1 vicàrite 2 pràpte amaraþ . 3 j¤àte 4 sthite ca vi÷vaþ .

#<vinyàka># puø vi + ni + aka--gha¤ . viddhavçkùe (chàtiyàna) ÷abdacaø .

#<vinyàsa># puø vi + ni + asa--gha¤ 1 sthàpane 2 racane tantrokte mantràdyuccàraõapårvakaü hçdayàdiùu aïgulyàdãnàü arpaõabhede ca .

#<vipa># kùepe cuø ubhaø sakaø señ . vepayati--te avãvipat ta .

#<vipaktrima># triø vipàkena nirvçttaþ vi + paca--ktri mapac . vipàkàdhãnajàte %<vipaktrimaj¤ànagatirmanasvã>% bhaññiþ .

#<vipakùa># triø viruddhaþ pakùo yasya . 1 ÷atrau amaraþ . 2 pratikålapakùàvalambini ca . viruddhaþ pakùaþ pràø saø . 3 pratikåle pakùe vivàde arthisamallikhitapakùasya viruddhe 4 pakùe ca .

#<vipa¤cã># strã vi + paci--ac gauràø ïãù . 1 vãõàyàm amaraþ . 2 kelau mediø . svàrthe ka hrasvaþ . vipa¤cikà tatraiva .

#<vipaõa># puø vi + paõa--gha¤arthe ka . vikraye amaraþ .

#<vipaõi(õã)># puüstrãø vi + paõa--in strãtvapakùe và ïãp . 1 paõyavikraya÷àlàyàm (hàñacàlà) 2 haññe ca amaraþ . kraye mediø .

#<vipaõin># puø vi + paõa--bàø ini . vikretari vaõiji jañà0

#<vipatti># strã vi + pada--ktin . àpadi amaraþ . 2 nà÷e 3 yàtanàyà¤ca mediø . %<yasmin rà÷au gate bhànau vipattiü yànti mànavàþ>% maø taø .

#<vipatha># puø viruddhaþ panthàþ acasamàø . ninditamàrge amaraþ

#<vipad(dà)># strã vi + pada--sampaø kvip và ñàp . 1 vipattau jyoø ukte janmatàràtaþ tçtãyadvàda÷aikaviü÷atisaükhyàka nakùatre ca %<vipattàre guóaüdadyàt>% jyoø taø .

#<vipanna># triø vi + pada--kta . 1 vipadyukte mediø 2 naùñe ca ÷abdacaø . 3 sarpe puüstrãø mediø striyàü ïãù .

#<viparãta># triø vi + pari + iõa--kta . 1 pratikåle jañàø . 2 tyaktakrame ca 3 kàmukyàü strã 4 nàrãõàü puruùàyitarasaõe naü %<mahàkàlena ca samaü viparãtaratàturàm>% karpårastavaþ . %<pàdamekamårau kçtvà dvitãyaü kañisaüsthitama . nàrãpu ramate kàmã viparãtastu bandhaka>% ratimaø ukte 5 ratibandhabhede . saüj¤àyàü kam . %<pàdamekamårà katvà dvitãyaü skandhasaüsthitam . kàminãü kàmayet kàmã bandhaþ syàt viparãtakaþ>% smaradãpikokte ratimandhabhede .

#<viparõaka># puø vigatàni parõànyasya kap . 1 puùpapradhàne palà÷avçkùe ÷abdacaø . 2 alpapattrake triø .

#<viparyaya># puø vi + pari + iõa--ac . vyatikrame . 2 atasmiüstadbuddhau ca . pàtaø ukte 3 cittavçttibhede %<viparyayo mithyàj¤ànamatatpratiùñham>% pàtaø såø .
     %<saü÷ayasyàpi viparyatvamatadråpapratiùñhànatvàt tasya taddharmikabhàvàbhàvagocaratayà ekàü÷e atadråpapratiùñhatvàna pàyàt . sa kasmàt na pramàõam? . yataþ pramàõana bàdhyate bhåtàrthaviùayatvàt pramàõasya, tatra pramàõena bàdhanamapramàõasya dçùñham . tadyathà dvicandradar÷anaü sadviùayayeõaikacandradar÷anena bàdhyate>% bhàø . %<sa ca pa¤cavidhaþ avidyà'smitàràgadve÷àminive÷àþ pa¤ca kle÷àþ>% pàtaø såø . iti pa¤ca viparyàyà . ityàdi bhàø .

#<viparyasta># triø vi + pari + asa--kùepe kta . 1 vyatikrànte 2 paràvçtte ca

#<viparyàsa># puø vi + pari + asa--gha¤ . 1 vaiparãtye 2 vyatikrame 3 utkùepe ca . 4 viparyaye bhràntau ca .

#<vipala># naø vimaktaü phalaü yena pràø baø . phalaùaùñibhàge kàlabhede . %<lagnadaõóapalaü dvighnaü tatsaükhya kramataþ palam . vipalaü ca raverbhogyamevaü kalpanamastame>% jyoø taø .

#<vipa÷cit># puø viprakçùñaü cetati vi + pra + cita--kvip pçùoø . paõóite amaraþ .

#<vipàka># puø vi + paca--bhàve gha¤ . 1 pàke 2 svede ca . karmaõi gha¤ . 2 karmaphalapariõàme jàtyàyurbhogaråpe padàrthe . %<sati måle tadvipàko jàtyàyurbhoghàþ>% pàtaø såø %<satasu kle÷eùu (avidyàdiùu) karmà÷ayo vipàkàrambhã bhavati nocchinnakle÷amålo'pi . yathaiva tuùàranaddhàþ ÷àlitaõóulàþ adagdhavãjabhàvàþ prarohasamarthà bhavanti nàpanãtatuùàdagdhavãjamàvà và tathà kle÷àvanaddhaþ karmà÷ayo vipàkaprarohã bhavati nàpanãtakle÷o na prasaükhyànadagdhavãjabhàvo veti . sa ca vipàkastrividho jàtiràyurbhoga÷ceti>% bhàø .

#<vipà÷(÷à)># strã vigataþ pà÷o va÷iùñhasya yasyàþ . svanàmakhyàte nadãbhede amaraþ . vipà÷ayati vibhuktapà÷aü va÷iùñhaü karoti vipà÷a + õic--kvip . tatràrthe amaraþ . tasyàstathàtvakathà bhàø àø 177 aø . %<atha pà÷aistadàtmànaü gàóhaü vaddhvà mahàmuniþ (va÷iùñhaþ) tasyà jale mahànadyà nimamajja suduþkhitaþ . atha chittvà nadã pà÷àüstasyàribalasådana! . sthalastha tamçùi kçtvà vipà÷aü samavàsçjat . uttatàra tataþ pà÷airvimuktaþ sa mahànçùiþ . vipà÷eti ca nàmàsyànadyà÷cakra mahàmunaþ>% %<÷atadrorvipà÷àyujaþ sindhunadyàþ su÷ãtaü laghu svàdu sarvàmayaghnam . jalaü nirmalaü dãpanaü pàcana¤ca pradatte balaü buddhimedhàyuùa¤ca>% ràjaniø .

#<vipina># naø vapa--inan pçùoø . vane amaraþ .

#<vipula># triø vi + pula--vistàre ka . 1 vistãrõe amaraþ . 2 agàrdhe 3 merupa÷cimasthe bhådharabhede puø mediø 4 merau 5 himàcale ca dharaõiþ . 6 àryàchandobhede strã . %<salaïghya gaõatrayamàdimaü ÷akalayordvayorbhavati pàdaþ . yasyàstàü piïgalanàgà vipulàmiti samàkhyàti>% vçø raø . vipulàcala÷ca merorviùkammaparvatabhedo yathoktam viùõupuø %<mero÷caturdi÷aü tatra navasàhasravistçtam . ilàvçtaü mahàbhàga! catvàra upaparvatàþ . viùkambhà racità meroryojanàyutasaüsthitàþ . pårveõa mandaro nàma dakùiõe gandhamàdanaþ . vipulaþ pa÷cime bhàga supàr÷va÷ca tathàttare>% tatra cihnavçkùàdikaü tatràktaü yathà %<kadamba 1 steùu jambå 2 ÷ca pippalo 3 vaña 4 eva ca . ekàda÷a÷atàyàmàþ pàdapà giriketavaþ . vanaü caitrarathaü 1 pårvaü dakùiõà gandhamàdanam 2 . vaibhràjaü 3 pa÷cime tadvaduttare nandanaü 4 smçtam . aruõodaü 1 mahàbhadraü 2 ÷a÷imedaü 3 ca mànasam . saràüsyeva ca catvàri devabhogyàni sarvadà>% . dhànya÷aila÷abde dar÷ite dànàrthaü kalpite tilamathe 7 tannàmakaparvate hemàø dàø .

#<vipulàsrava># strã vipula rasamàsravàta à + sru--ac . ghçtakumàrãvçkùe ràjaniø .

#<vipåya># puø vi + på--karaõe niø kyap . mu¤je mugdhaboø .

#<vipra># puø vapa--ran pçùoø ata ittvam vi + prà pårto--ka và . 1 bràhmaõa amaraþ %<janmanà bràhmaõo j¤eyaþ saüskàrairdvija ucyata . vidyabayàti vipratva tribhiþ ÷rotriyaucyate>% prà--viø vàkyam 2 a÷vatthe ràjaniø 3 vi÷eùeõa pårake tri0

#<viprakàra># puø vi + pra + kç--gha¤ . 1 apakàre amaraþ . 2 tiraskàre hemacaø .

#<viprakàùñha># naø vi÷eùeõa pràti prà--ka vipraü pårakaü kàùñhaü yasya . tålavçkùe ràjaniø .

#<viprakarùa># puø vi + pra + kçùa--gha¤ . dåratve halàø .

#<viprakçta># triø vi + pra + kç--kta . 1 upadrute, 2 tiraskçte ca %<tasmin viprakçtàþ kàle>% kumàraþ .

#<viprakçùña># triø vi + pra + kçùa--kta . dårasthe halàø . svàthaü ka . tatraivàrthe amaraþ .

#<vipracitti># puø vi + pra + cita--ktic . dànavabhede .

@<[Page 4912b]>@
#<vipratipatti># strã vi + prati + pada--ktin . 1 virodhe %<paraø sparaü manuùyàõàü svàrthe vipratipattiùu>% smçtiþ . 2 saü÷ayajanake vàkye %<vyàhatamekàrthakaü vipratipattiþ>% gauø såø vyàghàto virodho'sahabhàva iti . àtmà'stãtyeva dar÷anaü nàstyàtmetyaparaþ vàø bhaø . 3 viruddhakoñidvayopasthàpake ÷abde ca vàdinà parvato vahnimàn prativàdinà ca parvato vahnyabhàvavàn iti pratij¤àte madhyasthasya parvato vahnimàn naveti saü÷aya udeti atastasya saü÷ayàdhàyakatvàttathàtvam . sa ca viruddhàrthapratipàdakavàkyadvayàtmakaþ parvato vahnimànnaveti saü÷ayàpàdakaþ . viparãtàyàü ninditàyàü ca 4 pratipattau 5 vikçtàvanåhe ca %<÷abde'vipratipattiþ>% kàtyàø ÷rauø apratipattiranåhaþ pratinidhi÷abde 4443 pçø dç÷yam .

#<vipratipanna># triø vi + prati + pada--kta . 1 saüdehayukte 2 kçtavirodhe ca .

#<viprati(tã)sàra># puø vi + prati + sç--gha¤ và dãrtha . 1 anutàpe, anu÷aye, 2 roùe ca mediø .

#<viprayukta># triø vipra + yuja--kta . 1 viyukte, 2 virahiõi ca

#<viprayoga># puø vi + pra + yuja--gha¤ . 1 vipralambhe amaraþ 2 virodhe 3 visaüvàde 4 viyoge ca . 5 ràgiõorvicchede .

#<vipralabdha># triø vi + pra + labha--kta . va¤cite, hemacaø %<priyaþ kçtvà'pi saïketaü yasyà nàyàti sannidhim . vipralabdheti sà j¤eyà>% sàø daø uktalakùaõe nàyikàbhede strã .

#<vipralambha># puø vi + pra + labha--gha¤ mum ca . 1 visaüvàde, 2 va¤cane, 3 virahe ca amaraþ . %<yånorayuktayorbhàvo yuktayorvàtha và mithaþ . abhãùñàliïganàdãnàmanavàptau prahçvyate . sa vipralambho vij¤eyaþ>% ujjvalamaõyukte 4 ÷çïgàràvasthàbhede .

#<vipralàpa># puø vi + pra + lapa--gha¤ . 1 virodhoktau parasparaviruddhàrthakakane amaraþ . 2 anarthakavàkye hemacaø .

#<vipralobhin># puø vipralobhayati vi + pra + lubha + õic--õini . kiükiràtavçkùe, a÷okavçkùe . ràjaniø .

#<vipra÷nikà># strã vi÷eùeõa pra÷nàyasyàþ 5 baø kap ata ittvam . daivaj¤àyà striyàm amaraþ .

#<viprasàt># avyaø viprasyàdhãnaü karoti vipra + sàti . viprasyàdhãnatàyàm .

#<viprasva># naø 6 taø . viprasvàmike dhane .

#<vipriya># puø viruddhaü priyaü vi + prã--ka và . 1 aparàdhe hemacaø . 2 apriye ca %<kçtavànasi vipriyaü na me>% kumàra pràdiø 6 vaø . vigatapiye triø .

@<[Page 4913a]>@
#<vipruùa># strãø baø vaø vi + pruùa--kvip . 1 vinduùu 2 vedapàñhakàle mukhanirgatajalavinduùu amaraþ . %<makùikà vipruùacchàyà gaura÷vaþ såryara÷mayaþ . rajo bhårvàyuragni÷ca spar÷amedhyàni nirdi÷et>% ÷uø taø . àcamanakàle mukhaniþsçtànàü tàsàü nocchiùñadoùajanakatà yathàha %<nocchiùñaü kurvate mukhyà vipruùo'óaü nayanti yàþ . dantavan dantalagneùu jihvàspar÷e'÷ucirbhavet>% kårmaø uø 3 aø .

#<viproùita># triø vi + pra + vasa--kta . gatapravàse .

#<viplava># puø vi + plu--ap . 1 parançpatiràùñràdità bhaye . 2 ràùñropadrava ca amaraþ .

#<viplàva># puø vi + plu--gha¤ . a÷vasya 1 gatibhede 2 samantàt jalaplàve ca .

#<vipluta># triø vi + plu--kta . 1 vyasanayukte hemacaø 2 upadrute ca %<aviplutabrahmacaryaþ>% smçtiþ

#<viphala># triø vigata phalamasya . 1 nirarthake 2 phalarahite ca 3 ketakyàü strãø ràjaniø .

#<vibadha># puø vigato badho hananaü gatiryasmàt . saügçhãtadhànyataõóulàdau %<niruddhavibadhàsàreti>% ti màghaþ pçùoø . dãrghaþ vãbadha tatràrthe vi÷vaþ .

#<vibandha># puø vibandhàti malas vi + bandha--ac . malabandhakàrake rogabhede amaraþ .

#<vibudha># puø vi + budha--ka . 1 paõóite mediø 2 deve amaraþ %<vibudhasakhaþ>% bhaññiþ . 3 candre ca hemacaø .

#<vibhakta># triø vi + bhaja--kta . 1 pçthakkçte 2 vibhinne kçtavibhàge ca 3 bhàva kta . 3 vibhàge 4 bhede naø . %<pa¤camã vibhakte>% pàø . yasya vibhàgaþ kçtaþ 5 tàdç÷e dhane %<avibhaktaü sthàvaraü yat savaùàmeva tat bhavet . vibhaktaü sthàvaraü gràhyaü nànyodaryaiþ katha¤cana>% yamavacanam . tadasyàsti ac . yena dhanasya vibhàgaþkçtastasmin 6 jane tatra . vibhaktadharmàdikaü dàyabhàgàdau dar÷itaü yathà %<bhràtéõàü jãvatoþ pitroþ sahavàso vidhãyate . tada bhàve vibhaktànàü dharmasteùàü vivardhate>% %<vibhaktànàü svamàtradhanena vaidikakaraõàtanmàtradharmatvena tadvçddhiþ>% dàyaø taø raghuø . %<dànagrahaõapa÷vannagçhakùetraparigrahàþ . vibhaktànàü pçthag j¤eyàþ pàkadharmàgamavyayàþ . sàkùitvaü pràtibhàvya¤ca dànaü grahaõameva ca . vibhaktà bhràtaraþ kuryurnàvibhaktàþ parasparam . yeùàmetàþ kriyà loke pravartante svarikyataþ . vibhaktànavagaccheyurlekhyamapyantareõa tàn>% nàradaþ %<bhràtçnàmatha dampatyoþ pitçþ putrasya caiva hi . pràtibhàvyamçõaü sàkùyamavibhakte na tad bhavet>% yàj¤aø . %<bandhånàsavibhaktànàü bhogaü naiva pradàpayet>% kàtyà %<bhràtéõàmavibhaktànàmeko dharma pravartate . vibhàge sati dharmo'pi bhavet teùàü pçthak pçthak>% kàtyàø %<avibhaktà vibhaktà và kuryuþ ÷ràddha¤ca daivikam . maghàsu ca tathànyatra nàdhikàra pçthag vinà>% ÷ràø taø dhçtavacanam . %<vahavaþ syuryadà putràþ piturekatravàsinaþ . sarveùàü tu mataü kçtvà jyeùñhenaiva tu yat kçtam . dravyeõa càvibhaktena marvaireva kçtaü bhavet>% ÷uø taø . %<avibhaktà vibhaktà và sapiõóàþ sthàvare samàþ . eko hyanã÷aþ sarvatra dànàdhamanavikraye>% nàradaþ . %<etat durvçttapuruùavikrayaviùayamiti>% dàyaø taø raghuø .

#<vibhakti># strã vi + bhaja--ktin . 1 vibhàge %<saükhyàtvavyàpya sàmànye ÷aktimàn pratyayastu yaþ . sà vibhaktirdvidhà proktà sup tiï ceti prabhedataþ>% ÷aø ÷aø praø uktalakùaõe 2 pratyayabhede ca . %<sadç÷aü triùu liïgeùu sarvàsu ca vibhaktiùu>% %<vi÷eùyasyaiva yalliïgaü vibhaktivacane ca . ye tàni sarvàõi yojyàni vi÷eùaõapadeùvapi>% vyàø kàø .

#<vibhava># puø vi + bhå--ac . 1 dhane 2 mokùe sarvamårtasaüyogaråpe 3 ai÷varye nediø . ùaùñisaüvatsaramadhye subhikùaü kùemamàrogyaü sarve vyàdhivivarjitàþ . pra÷àntà mànavàstatra bahu÷asyà vasundharàþ . hçùñàþ puùñàþ janàþ sarve vibhave'vade varànane! ityuktaphalake 4 varõabhede puø .

#<vibhà># strã vi + bhà--acà 1 kiraõe hemacaø 2 ÷omàyàü 3 prakà÷e ca ràjaniø .

#<vibhàkara># puø vibhà prakà÷aü karoti kç--ac . 1 sårye 2 arkavçkùa ca . 3 citrakavçkùe amaraþ 4 agnau mediø .

#<vibhàga># puø vi + bhaja--bhàve gha¤ . 1 bhàge pårvasvàmisvatvanà÷ottaraü tatsambandhàdhonajàtasvatvasya 2 vya¤jale vyàpàrabhede dàyabhàgàdi . sàmànyadharmayutànàü bahånàü parasparaviruddhatadvyàpyadharma prakàreõà 5 pratipàdane ÷rãkçùõaþ . vai÷emikokte 4 guõabhede tallakùaõavibhàgàdi kaõàø såø . vçø dar÷itaü yathà %<etena vibhàgo vyàkhyàtaþ>% kaõàø såø . vibhàge saüyogotpattiprakàramatidi÷annàha saüyogavadvimàgo'pyanyatarakarmaja 1 ubhayakarmajo 2 vibhàgaja÷ca 3 ÷yenakarmaõàsthàõu÷yenavibhàgaþ 1 saüyuktavormalvayormeprayorvà karmamyàü tadubhayavibhàgaþ 2 sacàyaü karmotpattyavyahitacàõotpattikaþ apekùaõãyàntaràbhàvàta taduktaü %<saüyogavimàgayoranapekùakàraõaü karma iti vibhàge jananãye à÷rayaþ>% saüyoge ca jananãye pårvasaüyoganà÷a÷càpekùaõãya iti cenna svotpattyanantarotpattikabhàvabhåtànapekùatvasya karmaõo nirapekùatvàt . vibhàgaja 3 stu vibhàgo dvividhaþ kàraõamàtra vibhàgajakàraõàkàraõavibhàga 1 bhadàt kàraõàkàraõavibhàgajakàryàkàryavibhàga 2 bhedàcca tatra kàraõamàtra vibhàgàt kàraõàkàraõàvabhàgo yathà kapàladvayavibhàgàt kapàlàkà÷avibhàgaþ 1 kàraõàkàraõavibhàgàcca kàryàkàryavibhàgo 2 yathà'ïgulãtaruvibhàgàddhastataruvibhàgastataþ ÷arãrataruvibhàga iti . nanu vibhàna evana pramàõaü saüyogàbhàva eva vibhàgavyavahàràditi cenna saüyogàbhàvo'tyantàbhàva÷cet guõakarmaõorapi vibhàgavyavahàraprasaïgàt dravyayorvartamànaþ saüyogàtyantàbhàvo vibhaktapratyayaheturiti cennàbayavàyavavinorapi prasaïgàt akàryakàraõabhåtayordravyayoriti cet yindhyahimavatorapi syàt bhvatyeva tatreti cenna bhràntasya guõakarmaõorapi bhàvàt abhràntamadhikçtya vyavahàrasya cintyamànatvàt saüyogavinà÷à vibhàga iti cet ekatarasaüyoginà÷ena naùñe saüyoge tadvyavahàraprasaïgàt saüyoginorvidyamànayoriti cet ekasaüyoganà÷ànantaraü punaþ saüyuktayoþ kuvalàmalakayoþ saüyogada÷àyàmapi vibhaktapratyayaprasaïgàt yàvatsaüyoganà÷astatheti cidekasaüyoganà÷e tadabhàvaprasaïgàt tatra yàvadarthàbhàvàt . tasmàdasti vibhàgo'rthà ntaram sa ca guõaþ virodhiguõàntaranà÷yaþ virodhinaü samànàdhikaraõaü guõamantareõa satyà÷raye guõanà÷ànupapaütteþ kamava saüyoganà÷akaü syàditi cenna virodhino guõasya guõanà÷akatvàt . ki¤ca yatràïgulãhastabhuja÷arãràõàü svasvakarmaõà tarusaüyogastatràïgulãmàtre samutpannena varmaõà'ïgulãtarusaüyoganà÷asambhave'pi hastatarumujataru÷arãratarursayogànàmanà÷aprasaïgàt hastàdãnàmakriyatvàt aïgulãkarmaõa÷ca vyàdhakaraõatvàt vyadhikaraõasyàpi karmaõaþ saüyoganà÷akatve kvacidapyutpannena karmaõà yugapadeva sarvasaüyoganà÷àpattaþ . tvanmate tatra kà gatiriti cet aïgulo taruvibhàgena janitã hastataruvibhàgo hastatarusaüyoganà÷aka ityabhyupagamàt . vyadhikaraõenàïgulãkarmaõaiva hastatarusaüyoganà÷o'stu na càtiprasaïgaþ à÷rayà÷rita paramparàsaüyogasyaiva vyadhikaraõakarmanàùñyatvàbhyupagamàditi sarvaj¤ena yaduktaü tadapi na yuktaü virodhinaþ samànàdhikaraõasyaiva sarvatra nà÷akatvànubhavàt vàdhakamanyareõa tatparityàgàmupapatteþ . ÷abdavibhàgau ca vibhàgakàvyau tatra vibhàgasya ÷abdàsamabàyikàraõatvaü na mçùyàmahe na hi vaü÷e pàñyamàne dale ca caraõayantraõàbaùñabdhe dalàntare coparikçùyamàõe yaþ ÷abdojàyate tatra dalàkà÷avibhàgàdanya dasamavàyikàraõaü pa÷yàmaþ . na ca davadaha nadahyamànasphuñadveõucãtkàre vibhàgàtiriktamasamavàyikàraõaü pa÷yàmaþ . kàraõàkàraõavibhàgàcca kàryàkàryavibhàgamanumanyàmahe kathamanyathà svasvakarmajanitàïgulãtarusaüyogabhujatarusaüyoga÷arãratarusaüyogànàmaïgulãmàtrotpannakarmaõà'ïgulãtaruvibhàge sati aïgulãtarusaüyomanà÷e satyapi hastatarusaüyogàdãnàü nà÷aþ tatra hi vibhàgajavibhàgaparamparaiva tattatsaüyoganà÷iketyuktatvàt kàraõadvayavibhàgapårvake tu kàraõàkàraõavibhàge na saüpratyayaþ yatovaü÷adale yadutpannaü karma tena dalàntaravibhàgavadàkà÷àdivibhàgasyàpi jananasambhavàt yàvadbhiþ samaü taddalaü saüyuktamàsãt tàvadbhistatkarmaõà vibhàgasya dar÷anàt nahyaïgulya sutpannena karmaõà'ïgulyantaràvabhàgavadàkà÷àdide÷ebhyo'pi vibhàgà na janyante . kamakaladale cotpannena karmaõà dalàntaravibhàgavadàkà÷àdide÷ebhyo và na vibhàgà àrabhyante dravyàrambhakasaüyogàvirodhinaþ ÷atamapi vibhàmànekaü karmàramatàm . yattu karma dravyàrambhakasaüyogavirodhinaü vibhàgamàrabhate na tat dravyàrambhakasayogàvirodhinamapi yacca dravyàrambhakasayogàvirodhinaü tad dravyàrambhakasaüyovirodhinamiti vråmaþ . kuta etaditi cet kàryavaicitryeõa kàraõavaicitryasyàva÷yakatvàt . nanu karmaõi vaicitryamàva÷yakaü tathàcaikaü karma dravyàrambhakasaüyogavirodhinaü vibhàgaü janayatu yathà vikasat kamalakudmalàdàvapara¤ca dravyàrambhakasaüyogavirodhinamavirodhina¤cobhayamiti maivaü kàryavirodho hi kàraõavaicitryakalpanàmålaü sa ca viroghaþ ekasya dravyàrambhakasaüyogapratidvaõitvena aparasya tu tadapratidvandvitveneti tathaiva vaicitryasyàpi kalpanaucityàt taccedaü va÷adale vartamànaü karma daladvayavibhàgamàtraü janayati sa ca vibhàgo'gre àkà÷àdide÷àdvibhàgaü dravyàrambhakasaüyogàpratidvandvinaü vibhàgamàrabhate tasya ca nirapekùasya vibhàgajanane karmatvàpattiriti dravyanà÷avi÷iùñaü kàlamapekùate . nanu tadànãmapi karmaiva tajjanayatu atãtakàlatvàt vibhàgajanane karmaõa svotpattyamantara eva kàle natvevaü vibhàgena janite vibhàgàntare karma prade÷àntarasaüyogamapi na janayet, na saüyogajananaü pratikarmaõo'natãtakàlatvàt anyathà karma na na÷yedeva tasyottarasaüyogamàtranà÷yatvàt . so'yaü vibhàga uttarasaüyoga nà÷yaþ kùaõatrayasthàyã kvacidà÷rayanà÷anà÷yaþ tadyathà tantoravayave'ü÷au karma tadanantaramaü÷udvayavibhàgastadaiva tantvantare karma tato'ü÷udvayavibhàgena ntvàrambhakasaüyoganà÷astantukarmaõà ca vibhàgastato dravyàrambhakasaüyoganà÷àttantukarmaõo nà÷astannà÷àcca tantvantarakarmajanyavibhàganà÷aþ . nanvevaü tantvantarotpannasya karmaõo na nà÷aþ syàdvinà÷akàbhàvàt, uttarasaüyogena hi tannà÷yeta vibhàge ca naùñe nottarasaüyoga iti cenna tantau yat karmotpannaü tena yathà vina÷yadavasthatantorvibhàgo janitastathà tadaü÷orapi vibhàgo jananãyaþ so'pyàrambhakasaüyogavirodhyeva tenàü÷utantuvimàgena tantvàkà÷avibhàgaste na cottarasayogastena tataþ karmanà÷aþ . yadvàyatra tantau yadà karma tadàü÷àvapiü tadaiva karma tacca karmavina÷yadavasthatantutadavayavàkà÷àdide÷àdyugapadeva vibhàgànàrabhate sarveùàü vibhàgànàmàrambhakasaüyogavirodhitvàt tathà ca kàraõasaü÷urakàraõa¤càkà÷àdi tadvibhàgàt kàryasya tantorakàryeõàkà÷àdinà yo vibhàga utpannastadana ntarotpattikena saüyogena tantusamavetasya karmaõo vinà÷a iti . kvaciddvàbhyàü tad yathà tantuvãraõayoþ saüyoge sati tantvavayave'ü÷au karma vãraõe ca karmetyekaþ kàlaþ aü÷ukarmaõà'ü÷vantaravibhàgastena ca saüyogasya tantvàrambhakasya vinà÷aþ vãraõakarmaõà ca tantuvãraõavibhàgastantuvãraõasaüyoganà÷a÷ca tantvàrambhakasaüyoganà÷ànantaraü tantunà÷astantuvãraõasaüyoganà÷ànantaraü vãraõasya prade÷àntarasaüyogastàbhyàmà÷rayanà÷asaüyogàbhyàü vibhàganà÷aþ upaø vçttiþ . karmaõi gha¤ . 5 aü÷e khaõóe ca .

#<vibhàjya># triø vimaktumarhati vi + bhaja--ahàürthe õñat . vibhàgayogye vibhajanãye dhanàdau . %<kule vinãtavidyànàü bhràtéõàü pitçto'pi và . ÷auryapràptaü tu yadvittaü vibhàjya tadvçhaspatiþ>% .

#<vibhàõóaka># puø çùya÷çïgarùipitari munibhede ràmàø .

#<vibhàõóã># strãø vibhàõóa + gauràø ïãù . àvartakãlatàyàü ràjaniø .

#<vibhàta># naø vi + bhà--kta . prabhàte ÷abdaratnàø .

#<vibhàva># puø vi + bhå--gha¤ . 1 paricaye kalaïkàrokte rasasyoddãpake 2 àlambanàdau %<ratyàdyudbodhakàloke vibhàvàþ kàvyanàñyayoþ . àlambanoddãpanàkhyau tasya bhedàvimau smçtàþ>% . ye hi loke ràmàdigataratihàsàdãnàmudbodhakàraõàni sãtàdayasta eva kàvye nàñye ca nive÷itàþ santaþ vibhàvyante àsvàdàïkurapràdurbhàvayogyàþ kriyante sàmàjikaratyàdimàvà ebhiriti vimàvà ucyante sàø daø 3 paø . %<vibhàvenànubhàvena vyaktaþ sa¤càriõà tathà>% sàø 3 paø .

#<vibhàvanà># strã arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 404 pçø dç÷yam .

#<vibhàvarã># strã vi + bhà--kanip ïãp vano ra ca . 1 ràtrai amaraþ . 2 haridràyàü 3 kuññinyàm 4 vakrayoùiti 5 vivàdavastramuõóyàü mediø . 6 mukharastriyàm ÷abdaraø . 7medàvçkùe ca ratnamàø .

#<vibhàvasu># vibhàyuktà vasavo'sya . 1 sårye 2 arkavçkùe 3 vahnau citrakavçkùe amaraþ . 5 candre 6 hàrabhede ca hemacaø .

#<vibhàùà># strã viruddhà bhàùà vi + bhàù--a và . vyàkaraõokte pàkùikapràptiphalake %<naùeti vibhàùà>% ityuktalakùaõe vikalpavidhàne .

#<vibhinna># triø vi + bhada--kta . 1 prakà÷ite 2 vidalite 3 vibhakte ca .

#<vibhãtaka># puø vi÷eùeõa bhãta iva ivàrthe kan . (vayaóà) vçkùe amaraþ . %<vibhãtakaü svàdupàkaü kaùàyaü kaphapittanut . uùõavãryaü himaspar÷aü bhedanaü kàsanà÷anam . råkùaü netrahitaü ke÷yaü kçmivaisvaryanà÷anam . vibhãtamajjà tçñchardi kaphavàtaharo laghuþ . kaùàyo madakçccàtha dhàtrã majjàpi tadguõaþ>% bhàvapraø . kàbhàve vibhãto'pyatra .

#<vibhãùaõa># puø vi÷eùeõa bhãùayate ÷atrån bhã--õic--suk ca lyu . 1 ràvaõabhràtari ràkùase ràmàø . 2 nalatçõe ràjaniø . 3 bhayakàrake triø .

#<vibhãùikà># strã vi + bhã--õic--suk ca dhàtvarthanirde÷e õvul . bhayapradar÷ane

#<vibhu># puø vi + bhå--óu . sarvamårtasaüyukte 1 kàlàdau 2 mahàdeve 3 vrahmaõi ca mediø . 4 bhçtye trikàø . 5 viùõau ÷abdamàø 6 vyàpake 7 nitye 8 arhaddeve hemacaø . 9 dçóhe triø ajayaþ . 10 paramamahattvayute siø muktàø .

#<vibhåti># strã vi + bhå--ktin . 1 bhasmani %<aõimà laghimà pràptiþ pràvàmyaü mahimà tathà . ã÷itvaü ca va÷itva¤ca tathà kàmàvasàyità>% ityukte 2 ai÷varye ca . ai÷varya÷abde 1549 pçø dç÷yam .

#<vibhåùà># strã vi + bhåùa--a . 1 ÷obhàyàü hemacaø 2 bhåùaõe ca .

@<[Page 4916a]>@
#<vibhrama># puø vi + bhrama--gha¤ . 1 strãõàü ÷çïgàràïge ceùñàbhede %<vibhramastvarayà'kàle bhåpàsthànaviparyayaþ>% ityukte 2 tvarayà bhåùàsthànavaiparãtye ca %<ya÷càpsàro vibhramamaõóanànàm>% kumàraþ . vi÷eùeõa 3 bhràntau mediø 4 ÷obhàyàü 5 sandehe hemacaø . 7 bhramaõe ÷abdaratnàø . %<cittavçttyanavasthànaü ÷çïgàràt vibhramo bhavet>% ukte 8 ÷çïgàràccittavçttyanavasthàne . %<krodhaü smita¤ca kusumàbharaõàdi yàca¤à tadvarjana¤ca sahasaiva vimaõóana¤ca . àkùipya kàntavacanaü lapanaü sakhãbhirniùkàraõotthitagataü vada vibhramaü tat>% ityukte strãõàü 9 ceùñàbhede ca . astyarthe ac . 1 vàrdhakyàvasthàyàü strã ÷abdaratnàø .

#<vibhràj># triø vi + bhràja--kvip . bhåùaõàdinà dãpte amaraþ

#<vimata># triø vi + mata--kta . viruddhamatiyukte 1 viùame 2 sandigve ca .

#<vimanas(ska)># triø vikùiptaü mano yasya và kap . cintàdinà vyàkulacitte amaraþ .

#<vimarda># puø vimçdyate'sau vi + mçda--gha¤ . (kàlakàsundiyà) 1 vçkùe ratnamàø . saüj¤àyàü kan . cakramardake ràjaniø . bhàve gha¤ . 3 mardane 3 kuïkumàdimardane ca .

#<vimar÷ana># naø vi + mç÷a--lyuñ . 1 paràmar÷e nyàyokte sàdhyavyàpyahetumattvena pakùani÷caye 2 vitarke ca hemaø . gha¤ vimar÷a tatraivàrthe puø .

#<vimarùa># puø vi + mçùa--gha¤ . 1 vicàre jañàø 2 nàñakàïgasandhibhede ca . sa ca %<antaraikàrthasambandhaþ sandhirekànvaye sati . mukhaü pratimukhaü garbho vimarùa upasaühçtiþ . iti pa¤càsya bhedàþ syuþ kramàllakùaõamucyate>% iti vibhajya %<yatra mukhyaphalopàya udbhinno garbhato'dhikaþ . ÷àpàdyaiþ sàntaràya÷ca sa vimarùa iti smçtaþ>% iti sàø daø lakùitaþ . tadaïgàni ca tatroktàni yathà %<apavàdo'tha samphoño vyavasàyodravodyutiþ . ÷aktiþprasaïgakheda÷ca pratiùedho virodhanam . prarocanà praharùe syàdàdànaü chàdanaü tathà>% .

#<vimala># triø vigato malo yasmàt . 1 svacche nirmale amaraþ . vigato malo yasyàþ 5 baø . (càmakaùà) 2 saptalàyàm amaraþ . jagannàthakùetrasthe 3 devãbhede strã tantrasàø . 4 durgàmårtibhede devãpuø . 5 uparasabhede naø ràjaniø . 6 jinadeve puø 7 càruõi triø ÷abdaraø . %<cetasà sattvayuktena dànaü yad vimalaü smçtam>% garuóapuø ukte 8 sàttñike dànabhede naø .

@<[Page 4916b]>@
#<vimàtç># strã viruddhà màtà . màtçsapatnyàm . %<màtuþ pituþ kanãyàüsaü na namedvayasàdhikaþ . namaskuryàt guroþ patnãü bhràtçjàyàü vimàtaram>% maø taø smçtiþ . tatraiva smçtyaryasàre %<striyo namasyà vçddhà÷ca vayasà patyureva tàþ>% . %<yataþ patyurvayasà tàþ striyo vçddhàþ ataþ kaniùñhà api api namasyàþ>% maø taø raghu0

#<vimàtçja># puø vimàturjàyate jana--óa . sàpatne bhràtari amaraþ .

#<vimàna># puünaø vi + mana--gha¤ vi + mà--lyuñ và . 1 devayàne rathe amaraþ . 2 sàrvabhaumagçhabhede ca 3 yànamàtre 4 a÷ve puø mediø 5 parimàõe ca naø .

#<vimàrga># puø viruddho màrgaþ . 1 kupathe 2 ninditàcàre ca .

#<vimukha># triø viruddhamananukålaü mukhamasya . 1 vahirmukhe 2 nivçce ca

#<vimudra># triø vigatà mudrà mukulãbhàvo yasya . 1 vika÷ite hemacaø . 2 mudràrahite ca .

#<vimba># puünaø . vã + bana mumahrasvau . 1 darpaõàdau bhàsamànaprativimbà÷raye 2 kamaõóalau ca saükùiptasàø . 3 såryàdimaõóale amaraþ . 4 kçkalàse puüstrãø mediø striyàü ïãù . vimbàyàþ phalam aõ tasya lup . 5 vimbikàphale naø .

#<vimbajà># strã vimbaü phalaü jàyate'syàþ jana--óa 1 vimbikàlatàyàü (telàkucà) ÷abdacaø .

#<vimbaña># puø vimbamañati aña--ac ÷akaø . sarùape ÷abdacaø .

#<vimbà(mbã)># strã vimbamastyasyàþ ac và gauràø ïãù . (telàkucà) 1 latàbhede ÷abdaraø %<vimbãphalaü bhvàdu ÷àtaü guru pittàsravàtajit . stambhanaü lekhanaü rucya vibandhàdhmànakàrakam>% bhàvapraø . svàrthe ka kàpi ata ittvama tatràrthe . såryadimaõóale puø naø nàta ittvam .

#<viyat># naø vi + yama--kvip malope tuk . àkà÷e amaraþ .

#<viyadgaïgà># strã viyatsthà gaïgà ÷àkaø . svargagaïgàyàü mandàkinyàma amaraþ .

#<viyadbhåti># strã viyato bhåtiriva . andhakàre trikàø .

#<viyanmaõi># puø viyato maõiriva prakà÷akatvàt bhåùakatvàdvà dyumaõau sårye hàràø .

#<viyama># puø vi + yama--gha¤ . 1 saüyame amaraþ . 2 duþkhe kùãrasvàmã . pakùe vçddhiþ . viyàma tatràrthe

#<viyàta># triø vi + yà--kta yàti ac và . 1 dhçùñe 2 nirlajje ca amaraþ . tasya bhàvaþ ùya¤ . vaiyàtya nirlajjatve naø %<vaiyàtyaüsurateùvapi>% màghaþ .

#<viyoga># puø vi + yaja--gha¤ . 1 vicchede hemacaø 6 taø 2 pakùiyoge ca gaõitaprasiddhe 3 rà÷yorvyavakalane ca .

#<viyogin># puø vi + yuja--ghinuõ . 1 cakravàke pakùiõi ÷abdacaø . 2 vicchedavati . 3 pakùiyogavati ca triø . striyàü ïãp %<viyoginãmaikùata dàóimãmasau>% naiùaø .

#<virakta># triø vi + ranja--kta . 1 vicchinne 2 ananurakte 3 durbhagàyàü striyàü strã trikàø .

#<viraïga># puø vi + ranja--gha¤ . kaïguùñhe ràjaniø .

#<viracita># triø vi + raca--kta 1 kçte 2 nirmite ca .

#<virajastamas># triø vigate rasastamasã yataþ . sattvaguõapradhàne amaraþ .

#<virajas(skà)># strã vigataü rajo yasyàþ và kap . 1 gatàrta vàyàü striyàm jañàø . 2 rajoguõahãne triø .

#<virajà># strã vi÷eùeõa rajyate'tra ranja--gha¤arthe ka . 1 dårvàyàü hàràø golokasthe 2 ràdhàsakhãbhede tacchàpàjjàyamàne 3 nadãbhede ca brahmavaiø jaø khaø 35 aø . 4 kapitthànãvçkùe ratnamàø . 5 yayàtimàtari kårmapuø 20 aø . sà ca nadã utkalade÷asthà jagannàthasannikçùñà %<utakale nàbhide÷a÷ca virajàkùetra ucàte . vimalà'tra mahàdevã jagannàthastu bhairavaþ>% pãtanirõayaþ . tatra muõóanopavàsau na kàryau %<muõóanaü copavàsaü÷ca sarvatãrtheùvayaü vidhiþ . varjayitvà gayàü gaïgàü vi÷àrlà virajàü tathà>% pràø taø .

#<vira¤ca(¤ci)># puø vi + raca--ac in và sum ca . jagatsraùñari brahmaõi hemaø .

#<viraõa># naø vi÷iùño raõo målamasya . u÷ãre (veõàramåla) ÷abdaraø .

#<virata># triø vi + rama--kta . nivçtte .

#<virati># strã vi + rama--ktin . 1 nivçttau 2 viùayasevàsu vyàpàràbhàve ca amaraþ .

#<virala># triø vi + rà--kalan . 1 avakà÷e 2 vicchinne amaraþ . 3 anivióe ca . 4 dadhni naø ràjaniø .

#<viralajànuka># triø 6 taø . vakrajànuke hemacaø .

#<viraladravà># strã 6 baø . ÷lakùõàyàü yavàgvàü jañàø .

#<viraha># puø vi + cuø raha--ac . 1 vicchede 2 abhàve ÷çïgàrarasasya vipralambhàkhye 3 avasthàbhede ca hemacaø .

#<virahita># triø vi + raha--kta . 1 tyakte 2 hãne ca .

#<virahin># triø vi + raha õini . 1 virahayute striyàü ïãp . sà ca 2 bhçtau ÷abdamàø .

#<virahotpaõñhità># strã %<àgantu kçtacitto'pi daivànnàyàti yatpriyaþ . tadanàgamaduþkhàrtà virahonkaõñhità tu sà>% sàø daø 3 paø lakùite nàyikàbhede .

#<viràga># puø ni + ranja--gha¤ . 1 ràgàbhàva . vigato ràgo yasya . 2 ràga÷ånye triø . %<vidhayeùvatisaüràgo mànaso mala ucyate . teùveva tu viràgo hi nairmalyaü samudàhçtam>% pràø taø . vairàgya÷abde dç÷yam .

#<viràj># puø vi÷aùeõa ràjate kvip . 1 kùatriye brahmàõóàtmakasthåladehàbhimànini 2 àdipuruùe 3 chandobhede ca . vede dvàbhyàmakùaràbhyàü gàyatryàdãnàü samaùñàvadhikatve viràñ chando bhavati chandaþ÷abde 2978 pçø kàtyàyanavàkyaü dç÷yam . samaùñiråpasthåla÷arãràbhimànã cetanaþ viràñsaüj¤o vedàntàdau prasiddhaþ tasyotpattiþ tadråpa¤ca bhàgavatàdau dç÷yam . ac . viràjo'pi samaùñisthålàbhimànini cetane . 4 svàyambhavamanau ca . %<tataþ kàlena mahatà tasya putro'bhavanmanuþ . svàyambhuva iti khyàtaþ sa vivàóitiþ naþ ÷rutam>% matsyapuø 3 aø . mànave tu svàyambhuvasya viràñputratvamabhihitam . yathà %<dvidhà kçtvàtmano dehamardhena puruùo'bhavat . ardhena nàrã nàbhyàü sa viràjamasçjat prabhuþ . tapastvaptvà'sçjad yantu sa svayaü puruùo viràñ . taü màü vittàsya sarvasya svaùñàraü dvijasattamàþ!>% .

#<viràña># puø vi÷eùo ràño yatra . 1 de÷abhede, tadde÷àdhipe 2 nçpe ca . bhàø viràñaparvaõi dç÷yam .

#<viràdha># puø ràkùasabhede . sa ca tumburunàmà gandhaveþ kuvera÷àpàt ràkùamatvamàptaþ ràmeõa mocitaþ tatkathà vahnipuø %<tumbururnàma gandharvaþ praviùño ràkùasãü tanum . abhi÷àpàdahaü ghoraü pràpto vai÷ravaõena vai>% .

#<viràdhana># naø vi + ràdha--lyuñ . pãóàyàm . ÷abdaraø .

#<viràma># puø vi + rama--gha¤ . 1 avasàne, 2 viratau, 3 nivçttau ca jañàø . 4 madhye trikàø 5 vyàkaraõokte paravarõàbhàve ca .

#<viràla># puüstrãø vi + óala--gha¤ óasya raþ . vióàle pa÷ubhede amaraþ striyàü ïãù .

#<viràva># puø vi + ru--gha¤ . 1 ÷abde amaraþ . pàdiø 6 vaø . 2 vigatarave trikàø .

#<viri¤ca># puø bi + rica--ac mum ca . 1 viùõau 2 jagatmraùñari yedhasi, 3 ÷ive ca ÷abdaraø . in viri¤ci tatraivàrthe amaraþ .

#<viruddha># triø vi + rudha--kta . virodhayukte 2 hetvàbhàsabhede anaikànto viruddha÷cetyàdrinà vibhajya %<yaþ sàdhyavati naiyàsti sa viruddha udàhçtaþ>% bhàùàø lakùitaþ . %<evakàreõa sàdhyavattvàvacchedena hetvabhàva iti såcitam tathà ca sàdhyavyàpakàbhàvapratiyàgitvaü tadarthaþ siø muktà0>% gàtama 1 47 såø anyathà làkùatà yathà %<siddhàntamabhyupetya tadvirodhã viruddhaþ>% %<taü (siddhàntaü) viruõaddhãti tadvirodhã abhyupagataü siddhàntaü vyàhantãti . yathà so'yaü vikàro vyakterapaiti nityatvapratiùedhàt apeto'pyasti vinà÷apratiùedhàt na nityo vikàra upapadyate ityeva hetuvyakterapeto'pi vikàro'stãtyanena svasiddhàntena virudhyate . kathaü? vyaktiràtmalàbhaþ apàyaþ pracyutiþ yadyàtmalàbhàt pracyuto vikàro'sti nityatvapratiùedhã nãpapadyate yat vyakterapetasyàpi vikàrasyàstitvaü tat khalu nityatvamiti . nityatvapratiùedho nàma vikàrasyàtmalàbhapracyuterupapattiþ . yad àtmalàbhàt pracyavate tadanityaü dçùñaü yadasti na tadàtmalàbhàt pracyavate . astitvaü càtmalàbhàt pracyutiriti tadviraddhà vetau na saha sambhavataþ . sa càya heturyatsiddhàntamà÷ritya pravartate tameva vyàhantãti>% vàø bhàø . vçttau tvidamanyathà vyàkhyàtaü yathà %<kramapràptaü viruddhaü lakùayati siddhàntamiti atra ca siddhàntaü sàdhyaü pratij¤àyàü hi siddhasya pakùasyànte sàdhyamabhidhãyate tathà ca sàdhyamabhyupetya uddi÷ya prayuktastadvirodhã sàdhyàbhàvavyàpta iti phalitàrthaþ . yathà vahnimàn hradatvàditi . etasya sàdhyàbhàvànumitisàmagrãtvena sàdhyànumiti pratibandho dåùakatàvãjam . na ca satpratipakùàvi÷eùaþ tatra hetvantaraü sàdhyàbhàvasàdhakam . iha tu hetureva sàdhyàbhàvasàdhakaþ sàdhyasàdhakatvena tvayopanyasta itya÷aktivi÷eùonnàyakatvena vi÷eùàt>% . ida¤ca nàsaïkãrõaviruddhodàharaõam vyamicàràdeþ sattvàt . kintu upàdheyasaïkure'pyupàdherasaïkaràdityukterasya dåùakatàvãjasattvàccodàharaõatvaü vodhyam .

#<viruddhamatikçt># puø %<viparãtàrthadhãryasmàt viruddhamatinmatam>% ukte kàvyadàùabhede 3763 pçø dç÷yam .

#<viråóha># triø vi÷eùeõa rohati vi + ruha--kta . 1 jàte 2 aïkurite ca mediø .

#<viråpa># triø vikçtaü råpamasya . 1 duùñaråpayukte 2 nindite ca . 5 pippalãmåle naø ràjaniø . 4 ativiùàyà, 5 duràlabhàyà¤ca strãø ràjaniø .

#<viråpàkùa># puø viråpe vikañe akùiõã yasya ùac samàø . 1 mahàdeve amaraþ . 2 vikañanetre triø .

#<viråpin># triø vikçtaü råpamasyàstri ini . 1 kuråpe trikàø . 2 jàhakajantau puø ràjaniø .

#<vireka># puø vi + rica--gha¤ . 1 malàderadhoniþsaraõe, ÷abdaraø . 2 atireke ca .

@<[Page 4918b]>@
#<virecana># naø vi + rica--õic--lyuñ . 1 malàderniþsàraõe, tadvidhiþ bhàvapraø ukto yathà %<snigdhasvinnàya vàntàya dadyàtsamyagvirecanam . avàntasya tvadhaþsrasto grahaõãü chàdayetkaphaþ . mandàgniü gauravaü kuryàjjanayed và pravàhikàm . atha và pàcanairàmaü valàsaü paripàcayet . çtau vasante ÷aradi deha÷uddhau virecayet . anyadàtyayike kàrye ÷odhanaü ÷ãlayed budhaþ>% . àtyayike pràõasaïkañe . %<pitte virecanaü yu¤jyàdàmodbhåte gade tathà . udare ca tathàdhmàne koùñha÷uddhau vi÷eùataþ . doùàþ kadàcit kupyanti jità laïghanapàcanaiþ . ÷odhanaiþ ÷àdhità ye tu na teùà punarudbhavaþ . bàlo vçddho mç÷aü snigdhaþ kùatakùãõo bhayànvitaþ . ÷ràntastçùàrtaþ sthåla÷ca garbhiõã ca navajvaro . navaprasåtà nàrã ca mandàgni÷ca madàtyayã . ÷alyàrdita÷ca råkùa÷ca na virecyà vijànatà . jãrõajvarã garavyàpto vàtarogã bhagandarã . ar÷aþpàõóådaragrandhi hçdrogàrucipãóitàþ . yonirogapramehàrto gulmaplãhavraõàrditaþ . vidradhicchardivisphoñaviså cãkuùñhasaüyutàþ . karõanàsà÷irovaktragudameóhràmayànvitàþ . plãha÷othàkùirogàrtàþ kçmikùàrànilàrditàþ . ÷ålino måtraghàtàrtà virekàrhà narà matàþ . bahupitto mçduþ prokto bahu÷leùmà ca madhyamaþ . vahuvàtaþ krårakoùñho durvirecyaþ sa kathyate . mçdvã màtrà mçdau kàùñhe madhyakoùñhe ca madhyamà . kråre tãkùõà matà dravyairmçdu madhyamatãkùõakaiþ . mçdurdràkùàpaya÷ca¤cutailairapi . virecyate . madhyamastrivçtàtiktàràjavçkùairvirecyate . kråraþ srukpayasà hemakùãrãdantãphalàdibhiþ>% . ca¤cutailam eraõóatailam . ràjavçkùaþ (vanavaherà) hemakùãrã (coka) dantãphalam vçhaddantãphalam jayapàleti prasiddham %<màtrottamà virekasya triü÷advegaiþ kaphàntakaþ . vegairviü÷atibhirmadhyà hãnoktà da÷avegikà . dvipalaü ÷reùñhamàkhyàtaü madhyamaü ca palaü bhavet . palàrdha¤ca kaùàyàõàü kanãyastu virecanam . kalkamodakacårõànàü karùamadhvàjyalehataþ . karùadvayaü palaü vàpi vayorogàdyapekùayà . pittottare trivçccårõaü dràkùàkvàthàdibhiþ pivet . triphalàkvàthagomåtraiþ pivedvyoùaü kaphàrditaþ . trivçtsendhava÷uõñhãnàü cårõamamlaiþ pivennaraþ . vàtàrdito virekàya jàïgalànàü rasena và . esõóatailaü triphalàkvàthena dviguõena và . yuktaü pautaü payobhirvà na cireõa virecyate>% . ÷oghrameva virecyata ityarthaþ %<trivçtà kauñajaü vãjaü pippalãvi÷vabheùajam . samçdvãkàrasa kùaudraü varùàkàle virecanam . trivçdduràlabhàmusta÷arkarodãcyacandanam . dràkùàmbunà sayaùñyàhva÷ãtala¤ca ghanàtyaye>% . udocyàmbàlà ghanàtyaye ÷aradi . %<pippalãü nàgaraü sindhuü ÷yàmàü trivçtayà saha . lihyàt kùaudreõa ÷i÷ire vasante ca virecanam>% . ÷yàmà (kçùõàsàõóa) (trivçtà ÷arkarà tulyà grãùmakàle virecanam . abhayàmaricaü ÷uõñhãvióaïgàmalakàni ca . pippalã pippalãmåla tvakpatraü mustameva ca . etàni samabhàgàni dantã tu triguõà bhavet . trivçtàùñaguõà j¤eyà ùaóguõà càtra ÷arkarà . bhadhunà modakàn kçtvà karùamàtràn pramàõataþ . ekaikaü bhakùayetpràtaþ ÷ãta¤cànu piyejjalam . tàvadvirecyate janturyàvaduùõaü na sevate . pànàhàravihàreùu bhavenniryantraõaþ sadà . viùamajvaramandàgnipàõóukàsa bhagandaràn . pçùñhapàr÷vorujaghanajaïghàdararujaü jayet . snehàbhyaïga¤ca roùaü ca dinamekaü sudhãstryajet . satataü ÷ãlanàdeva palitàni praõà÷ayet . abhayà modakà hyete rasàyanaparàþ smçtàþ . iti abhayàdimodakaþ %<pãtvà virecanaü ÷ãtajalaiþ saüsicya cakùuùã . sugandhi ki¤cidàghràya tàmbålaü ÷ãlayed budhaþ . nirvàtastho na vegàü÷ca dhàrayenna ÷ayãta ca . ÷ãtàmbu na spç÷et kvàpi koùõanãraü pibenmuhuþ . valàsauùadhapittàni vàyurvànte yathà vrajet . rekàttathà malaü pittaü bheùaja¤ca kapho vrajet . durviriktasya nàbhestu stabdhatà kukùi÷ålaruk . purãùavàtasaïga÷ca kaõóåmaõóalagauravam . vidàho'ruciràdhmànaü bhrama÷chardi÷ca jàyate . taü punaþ pàcanaiþ snehaiþ paktvà snigdhantu recayet . tenàsyopadravà yànti dãptàgnerlaghutà bhavet . virekasyàtiyogena mårchà bhraü÷o gudasya ca . ÷ålaü kaphàtiyogaþ syànmàüsadhàraõa sannibham . medonibha¤jalàbhàsaü rakta¤càpi virecyate . tasya ÷ãtàmbubhiþ siktvà ÷arãraü taõóulàmbubhiþ . madhumi÷raistathà ÷ãtaiþ kàrayedvamanaü mçdu . sahakàratvacaþ kalko dadhrà sauvãrakeõa và . piùñvà nàbhipralepena hantyatãsàramulvaõam . sauvãraü tu yavairàmaiþ pakvairvà nistuùaiþ kçtaiþ>% . sauvãraü sandhànam %<ajàkùãraü rasa¤càpi vaiùkiraü hàriõaü tathà . ÷àlimiþ ùaùñikaistulyairmasårairvàpi bhojayet . vartikàlàvavikirakapi¤jalakatittiràþ . cakorakrakaràdyà÷ca viùkiràþ samudàhçtàþ>% . kapi¤jala iti khyàto loke kavi÷atittiraþ . krakaraþ . (karàña) iti loke . hariõastàmravarõaþ mçgaþ . %<÷ãtaþ sagràhibhirdravyaiþ kuryàt saügrahaõaü bhiùak . làghave manasastuùñàvanulomaïgate'nile . suviriktaü naraü j¤àtvà pàcanaü pàyayenni÷i . indriyàõàü balaü buddheþ prasàdo vahnidãptatà . dhàtu sthairyaü vayasthairyambhavedrecanasevanàt . pratàpasevàü ÷ãtàmbu snehàbhyaïgamajãrõatàm . vyàyàmaü maithuna¤caiva na seveta virecitaþ . ÷àlipaùñikamudgàdyairyavàgåmbhojayet kçtàm . jaïghàlaviùkiràõàü và rasaiþ ÷àlyodanaü hitam . ràjãvaþ pçùata÷caiva jaïghàlàþ sarabhàdayaþ>% . virecayati vi + rica--õic--lyu . 2 pãluvçkùe puø ràjaniø . 2 bhedakamàtre triø . õvul virecaka tatràrthe triø .

#<virepha># puø vi + ripha--ac . madamàtre dhana¤jayaþ . pràdiø baø 2 rakàravarõa÷ånye triø .

#<viroka># puø naø vi + ruca--gha¤ casya kaþ . 1 chidre trikàø . 2 såryakiraõe puø hemacaø .

#<virocana># puø vi + ruca--yuc . 1 sårye 2 arkavçkùe amaraþ . 3 balipitari prahlàdatanaye'surabhede 4 candre 5 vahnau ca mediø . virocayati vi + ruca--õic--lyu . 6 rohitakavçkùe 7 ÷yonàkavçkùe 8 ghçtakara¤je ca puø ràjaniø . 9 rucikàrake triø .

#<virodha># puø vi + rudha--gha¤ . 1 vaire 2 viruddhatàyàm nyàyokte sàdhyenàsàmànàdhikaraõyaråpe 3 hetudoùe yathà vahnimàn jalàdityatra jalaråpahetorvahninà sàmànàdhikaraõyaü nàsti atastasya duùñatvam . 4 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abda 404 pçø dç÷yam . 5 viparãtàrthakatve ca . %<virodhe tvanapekùaü syàdasati hyanumànam>% jaimiø prabhavàdiùu viùamasthaü jagat sarvaü virodhe bhayasaüplavam . vikàraþ sarvato'pàyaþ ityuktaphalake 6 varùabhede .

#<virodhana># naø vi + rudha--lyuñ . vaire amaraþ .

#<virodhin># puø vi + rudha--õini . 1 ripau amaraþ . padhi saüvatsaramadhye %<jàyate mànuùe kaùñaü virodhini na saü÷ayaþ>% ityuktalakùaõe 2 vatsarabhede ca . 3 virodhakàrake triø .

#<virodhàbhàsa># puø virodhaþ ivàbhàsate à + bhàsa--ac . arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 404 pçø dç÷yam .

#<virodhokti># strã varavacanavirodhivacane amaraþ .

@<[Page 4920a]>@
#<vila># stçtau tuø paraø sakaø señ . vilati avelãt .

#<vilakùa># puø vi + lakùa--ac . vismayayukte amaraþ .

#<vilakùaõa># triø vi÷iùñaü lakùaõamasya pràø baø . 1 vibhinne jañàø 2 vi÷eùaõayuktaü ca . 3 niùprayojanasthitau ca naø bhàguriþ 4 dànàrthaü kalpitakà¤canapuruùamårtiyuta÷ayyàbhede strã . %<a÷aucàntàt dvitãye'hni ÷ayyà dadyàt vilakùaõàm . kà¤canaü puruùaü tadvat phalapuùpasamanvitam . saüpåjya dvijadàmpatyaü nànàstaraõabhåùaõaiþ>% ÷uø taø matsyapuø .

#<vilagna># triø vi÷eùeõa lagnaü lavaja--kta tasya naþ jasya gaþ . 1 saülagne mediø . %<madhyena sà vedi vilagnamadhyà>% kumàø 2 madhyabhàge hemacaø . 3 kañau amaraþ . 4 uditameùàdi rà÷au ca naø %<gocare và vilagne và>% iti jyotiùam .

#<vilamba># puø vi + lavi gha¤ . vilambane a÷ãghratve pratãkùaõãya kàle 2 prabhavàdiùu %<taskaraiþ pàrthivai÷caiva abhibhåtamidaü jagat . argho bhavati sàmànyo vilambe tu bhayaü mahat>% jyoø taø uktalakùaõe varùabhede .

#<vilambita># triø vi + lavi--kta . 1 a÷ãghre, 2 mande ca vilambante kaõñhakaracaraõàdayaþ pratyekaü pradar÷anàya svaravi÷eùaj¤ànàya và yatra àdhàre kta . madhyakàlena paricchedye 3 nçtye 4 gãte ca . 5 vilambayute triø . tatra vedapàñhe kàlabhede vilambavçttiþ sà¤jenãktà yathà %<drutàmadhyamane vçttiü prayogàrthe tu madhyamàm . ÷iùyàõàmuparodhàrthe vilambitàü samàcaret>% .

#<vilambha># puø vi + labha--gha¤ mum . atidàne amaraþ .

#<vilaya># puø vi + lã--ac . 1 pralaye ÷abdaraø 2 nà÷e ca .

#<vilalà># strãø vi + lala--ac . ÷vetabalàyàm ratnamàø .

#<vilàpa># puø vi + lapa--gha¤ . paridevanoktau amaraþ .

#<vilàma># puø vi + lasa gha¤ . %<tatkàliko vi÷eùastu vilàso'ïgakriyàdiùu>% ityukte 1 trãõàü ÷çïgàraceùñàvi÷eùe 2 dãptau ca . %<gatisthànàsanàdãnàü mukhanetràdikarmaõàm . vi÷eùastu vilàsaþ syàdiùñasandar÷anàdinà>% ukte strãõàü
     sàttvikabhàvabhede sàø daø %<yadrupaü tadabhedena svaråpeõa viràjate . àkçtyàdimiranyàdçk sa tadekàtmaråpakaþ . sa vilàsaþ svàü÷a iti dhatte bheddvayaü punaþ . svaråpamanyàkàra yattasya màti vilàsataþ . pàyaõàtmamamaü ÷aktyà sa vikàso nigadyate>% 4 bhàgavatàbhçtokte padàrthe

#<vilàsikà># strã uparåpakaråpe nàñikàbhede %<÷çïgàrabahutaikàïkà da÷alàsyàïgasaüyutà . vidraùahvaviñàbhyà¤ca pãñhamardena bhåùità . hãnà garbhavimarùàbhyàü sandhibhya hãnanàyakà . svalpavçttà sunepathyà vikhyàtà sà vilàsikà>% sàø daø 6 paø .

#<vilàsinã># strãø vilàso'styasyà bhåmnà ini ïãp . 1 nàryàü ràjaniø . 2 ve÷yàyàü dharaõiþ . 3 bhogavati triø . 4 sarpe 5 kçùõe 6 hnau ca puø mediø 7 candre 8 jare, 9 mahàdeve puø ÷abdaraø .

#<vilãna># triø vi lãü--kta . 1 pràptadravãbhàve ghçtàdau, amaraþ . 2 vi÷liùñe 3 naùñe ca .

#<vilepana># naø vilipyate'nena karaõe lyuñ . gàtrànusepanadravyaü 1 piùña 2 ghçùñe và candanakuïkumàdau . karmaõi lyuñ ïãp . 3 yavàgvàü 4 suve÷àyàü striyà¤ca strãø mediø .

#<vilepya># puø vi + lipa--yat . 1 yavàgvàm ÷abdaraø . 2 vilepanãye triø .

#<vilocana># naø vi + luca--karaõe lyuñ . 1 netre jañàø . bhàve lyuñ . 2 dar÷ane .

#<viloóita># naø vi + loóa--kta . 1 takre ràjaniø . 2 àloóite triø .

#<viloma># triø vigataü loma yatra acsamàø . 1 viparãte hemacaø 2 araghaññake naø 3 sarpe 4 kukkure puüstrãø striyàü ïãù 5 varuõe ca puø mediø . 6 vyastatrairà÷ikaphalaj¤àpake kriyàbhede %<vyastavidhirvilome>% lãlàø . 7 vyutkramànvite yathà akàràdihakàràntavarõànàü vyut krameõa hakàràdyakàràntatayà japaþ . sapta÷atãprayogamede màrkaõóeya uvàcetyàdikasya sàvarõirbhavità manurityantasya màlàmantrasya vyutkrameõa pàñhaþ .

#<vilomakarman># karmaø . viparãtakarmaõi %<chedaü guõaü gurõa chedaü vargaü målaü padaü kçtim . çõaü svaü svamçõaü kuryàt du÷ye rà÷iprasiddhaye>% lãlàø ukte vyaktarà÷ermànaj¤ànàrthe kriyàbhede

#<vilomajihva># puüstrãø vilomà viparãtà jihvà yasya . gaje trikàø striyàü ïãù . tasya tathàtvakathà bhàø ànuø 85 aø yathà %<ityuktvà tàüstato devàþ punareva mahãmimàm . parãyurjvalanasyàrthe na càvindan hutà÷anam . atha tàn dviradaþ ka÷cit surendradviradopamaþ . a÷vathastho'gnirityevamàha devàn bhçgådvaha! . ÷a÷àpa jvalanaþ sarvàn dviradàn krodhamårchata . pratãpà bhavatàü jihvà bhavitrãti bhçgådvaha!>% .

#<vilomavarõa># puø vilomajaþ smçtyanuktatayà vyutkramajo varõaþ . pratilomajàte uttamastriyàmadhamavarõena janite saïkãrõe varõe .

#<vilomã># strã vi÷iùñaü loma ke÷o yasyàþ 5 vaø acsamàø gauràø ïãù . àmalakyàm mediø .

#<vilola># triø vi + lula--ac . 1 ca¤cale 2 vi÷eùasatçùõe ca .

#<vivara># naø vi + vç--ac . 1 chidre amaraþ 2 doùe ca mediø .

#<vivaraõa># naø vi + vç--lyuñ . 1 vyàkhyàne halàø vyàkhyànagranthavyàkhyàne 2 granthabhede ca . bhàø bhàø ñãkàpa¤capàdikopari vivaraõam . pàta¤jalabhàùyopari vàcaspatya vivaraõam . kaiyañopari nàge÷akçta vivaraõamityàdi .

#<vivaranàlikà># strã vivarayuktaü nàlamastyasyàþ ñhan . veõau (vàü÷a) trikàø .

#<vivarõa># triø viruddho varõo'sya . 1 adhame 2 nãce ca amaraþ 3 maline ca .

#<vivarta># puø vi + vçta--gha¤ . 1 nçtye 2 samudàye 3 apavartane vedàntokte kàraõàt viùamasattàkatayà utpadyamàne 4 kàrye ca . yathà raïgàt rajatam brahmaõo jagat . vedàntibhiþ vivartavàda evà÷ritaþ . na pariõàmavàdaþ .

#<viva÷a># triø vigato va÷a àyattatà yasya . 1 asvatantre 2 vyàkule 3 ariùñabuddhiyute mediø .

#<vivasvat># puø vi + vasa + kvip astyarthe matup masya vaþ . 1 sårye 2 arkavçkùe amaraþ . 3 aruõe ÷abdaraø . 4 deve ca mediø .

#<vivàka># puø vi + vaca--saüj¤àyàü kartari gha¤ . vivecake pràgvivàka÷abde pçø dç÷yam .

#<vivàda># puø viruddho vàdaþ . %<çõàdidàyakalahe dvayorbahutarasya và . vivàdo vyavahàra÷ca>% ityuktalakùaõe vyavahàre vyavahàra÷abde dç÷yam . 2 kalahe ca .

#<vivàha># puø vi + vaha--gha¤ . dàraparigrahe tajjanake vyàpàre ca . udvàha÷abde upayama÷abde ca dç÷yam . %<bhàryàtvasampàdakaj¤ànaü vivàhaþ>% iti udvàø raghuø . bhàryàtvasyopalakùaõatayà nive÷aþ . tena nànyonyà÷rayaþ caramasaüskàro vijàtãyasaüskàro và vivàhaþ ityanye .

#<vivàhita># puø vivàho ja to'sya tàraø itac . jàtavivàhe .

#<vivàhya># triø vi + vaha--õyat . 1 vivàhayogye 2 vi÷eùeõa vàhye ca .

#<vivikta># triø vi + vica--kta . 1 nirjane 2 pavitre amaraþ 3 asaüyukte ca . 4 kartari--kta . 4 vivekini triø mediø 5 durbhagàyàü striyàü strã trikàø .

#<vividha># triø vibhinnà vidhà yasya . nànàprakàre .

#<vivãta># puø vi÷iùñaü vãtaü gavàdipracàrasthànaü yatra . pracuratçõaùàsàdiyukte de÷e . %<pathi gràmavivãtànte kùetre doùo na vidyate>% yàj¤avalkyasmçtivyàkhyàne mitàkùaràkçt .

#<vivçta># triø vi + vç--kta . 1 vistçte mediø 2 vyàkhyàte ca . 3 kùudrarugbhede strã mediø .

#<vivçtàkùa># puüstrãø vivçte akùiõã yasya ùacsamàø . kukkuñe hemacaø . striyàü jàtitvàt ùittvàcca ïãù .

#<vivçti># strã vi + vç--ktin . 1 vistàre mediø 2 vyàkhyàne ca . %<vàkyasya ÷eùàdvivçtervadanti>% ÷aktigràhakamànam .

#<vivçtta># triø vi + vçta kta . 1 tiryakcalite 2 prakañite 3 kùudrarogabhe strã bhàvapraø . %<vivçttàsyàü mahàdàhàü pakvoóumbarasannibhàm . vivçttàmiti tàü vidyàt pittotthaü parimaõóalam>% paritaþ ÷othavatàmiti ÷eùaþ .

#<viveka># puø vi + vica--gha¤ . 1 yàthàrthyena vastusvaråpàvadhàraõe 2 prakçtipuruùayàrbhadaj¤àne ca jañàø . 3 anyonyadharmavyàvartanena vastusvaråpàvadhàraõe . vivekacåtatprakàro dç÷yaþ . 4 vicàre 5 jaladroõyàm mediø . saüj¤àyàü kartari gha¤ . 6 vicàrake ca pràóvivekaþ .

#<vivekin># triø vi + vica--ùñivçõ . viveka÷ãle mairavavaü÷ye devamenaputrabhede puø kàlipuø 9 aø .

#<vivoóhç># puø vi + vaha--tçc . 1 jàmàtari 2 patthau ca hemaca0

#<vivvoka># puø vi + và--ku tasya okaþ sthànam . %<garvàbhimànàdiùñe'pi vivvokã'nàdarakriyà>% ityuktalakùaõe strãrõà ÷çïgàraceùñàbhede .

#<vi÷a># prave÷e tuø paraø sakaø aniñ . vi÷ati avikùat .
     adhi + upave÷ane .
     abhi + ni + manasaþ sthitihetusaüyogabhede àtmaø etadarthe àdhàrasya karmatà dharmamabhinive÷ate anyatràrthe na karmatà . %<yà yà saüj¤à yasmin yasminnaminivi÷ate>% bhàùyam . %<kvapidapavàdaviùaye'pyutsargo'bhinivi÷ate>% vyàø paribhàùà .
     upa + àsanàdau sthitibhede .
     ni + sthitibhede àtmaø %<nivi÷ate yadi ÷åka÷ikhà pade>% maima0
     nir + upabhoge %<krãóàrasaü nirvi÷atãva bàlye>% kumàø %<nirvepãbhçtibhogayoþ>% amaraþ %<nirviùñaviùayasnehaþ>% raghuø .
     pra + abhyantaragamane .

#<vi÷a># puø vi÷a--kvip . 1 manuje 2 vai÷ye ca amaraþ .

#<vi÷a># na vi÷a--ka . 1 mçõàle ràyamuø . 2 prave÷akartari triø .

#<vi÷a(ùa)(sa)kaõñhà># strã vi÷a(saü)(ùaü) mçõàlamiva kaõñho'syàþ . balàkàyàü ràjaniø ùamadhyaþ samadhyo'pyata .

#<vi÷aïkaña># triø vi + ÷aïkañac . vi÷àle amaraþ .

@<[Page 4922a]>@
#<vi÷ada># puø vi + ÷ada--ac . 1 ÷ubhravarõe 2 tadvati triø amaraþ . 3 vimale hemaø . 4 vyakte ca triø mediø .

#<vi÷aya># puø vi + ÷ã--ac . saü÷aye %<viùayo vi÷aya÷caiveti>% mãmàüsà .

#<vi÷ara># puø vi + ÷é--ac . 1 badhe amaraþ . pràdiø vaø . 2 vigatavàõe triø .

#<vi÷alyakçt># puø vi÷alyaü tatprahàravedanànivçttiü karoti kç--kip . (hàparamàlã) 1 vçkùe ratnamàø . 2 vi÷alyakàrake triø .

#<vi÷alyakaraõã># strã vi÷alyaü kriyate'nayà kç--lyuñ ïãp . oùadhibhede %<pårvaü tu kathità yàsau vãra! jàmbavatà tava . dakùiõe ÷ikhare jàtàü mahauùadhimihànaya . vi÷alyakaraõãü nàmnà sàvarõyakaraõãü tathà . saüjãva karaõãü vãra! sandhànã¤ca mahauùadhim>% ràmàø laïkàø 102 saø .

#<vi÷alyà># strã vigataü ÷alyaü tatprahàravedanà yasyàþ 5 vaø . 1 agni÷ikhavçkùe 2 dantãvçkùe 3 guóåcyàm amaraþ 4 tripuñyàm 5 ajamodàyà¤ca ràjaniø .

#<vi÷asana># naø vi + ÷asa--hiüsane lyuñ . 1 màraõe amaraþ . karaõe lyuñ . 2 khaóge puø trikàø %<asirvi÷asanaþ khaógaþ>% khagaópåjàmantraþ .

#<vi÷asta># triø vi + ÷asa--avinaye na iñ anyatra iñ . dhçùñe siø kauø . iñi vi÷asita . màrite triø .

#<vi÷astç># puø vi + ÷asa--tçc na iñ . caõóàle saükùiptaø .

#<vi÷àkara># puø vi÷àkaþ vigata÷àkaþ san ràjate ràja--bàø óa . bhadrakåóe (laïkàsija) ÷abdacaø . tasya ÷àka÷ånyatvàt tathàtvam .

#<vi÷àkha># puø vi÷iùñà ÷àkhà'sya . 1 kàrtikeye 2 dhanvinàü vitastyantaràlapàdàvasthàne amaraþ . 3 punarnavàyàü ràjaniø 4 yàcake ca mediø . 5 skandàü÷ajàte devabhede tannàmaniruktiþ màø vaø 226 aø uktà yathà %<vajraprahàràt skandasya sajàtaþ puruùo'paraþ . yuvà kà¤canasannàhaþ ÷aktidhçgdivyakuõóalaþ . yadvajrave÷anàjjàto vi÷àkhastena kãrtitaþ>% . 6 skandànujabhràtari %<agneþ putraþ kumàrastu ÷rãmàn ÷aravanàlayaþ . tasya ÷àkho vi÷àkha÷ca naigame ya÷ca pçùñhajaþ>% bhàø àø 66 aø . 7 ÷ive bhàø àø 17 aø .

#<vi÷àkhaja># puø vi÷iùñà ÷àkhà yasya tathà san jàyate janaka . nàraïge ÷abdaca0

#<vi÷àkhala># naø %<vi÷àlàntaravinyaste pàdayumme vi÷àkhalam>% ÷abdamàlokte dhanvinàmavasthànabhede .

@<[Page 4922b]>@
#<vi÷àkhà># strã vi÷iùñà ÷àkhà prakàro yasyàþ . 1 bahulanakùatràtmake'÷vinyavadhike ùoóa÷e nakùatre amaraþ . %<vi÷àkhayormadhyagataþ sampårõa iva candramà>% ràmàø prayogàt tasya dvivacanàntatetyanye . %<bahuputro vi÷ikhàsu>% bhàø aø 9 ukterbahatvaü bahutàratmakatveneti bodhyam . adoùà÷abde 497 pçø dç÷yam . 2 kañhillake mediø .

#<vi÷àya># puø vi + ÷ã--paryàye õac . prahariõàü paryàyeõa ÷ayane amaraþ .

#<vi÷àraõa># naø vi + ÷ç--svàrthe õic--lyuñ . màraõe hemacaø .

#<vi÷àrada># puø vi÷àlaü dadàti dà--ka lasya raþ . 1 bakulavçkùe 2 kùudraduràlabhàyàü strã ràjaniø . 3 paõóite puø 4 pragalbhaü triø amaraþ 5 ÷reùñhe ca triø ajayaþ .

#<vi÷àla># triø vi + ÷àlac . 1 vistãrõe 2 vçhati ca amaraþ . 2 mçgabhede 3 khagabhede puüstrãø mediø striyà ïãù . 4 nçpabhede puø 5 vçkùabhede ÷abdaraø . 6 indravàruõyàm strã amaraþ . 7 màhendravàruõyàm 8 upodakyàü ca strã ràjaniø . 9 ujjayinãnagaryàü strã mediø . 10 nadãbhede ca strã %<vi÷àlàü virajàü tathà>% muõóanopavàsaparyudàsaþ virajà÷abde dç÷yaþ .

#<vi÷àlatà># strã vi÷àlasya bhàvaþ tal . 1 pàr÷vavistàre amaraþ 2 vçhattve ÷abdara0

#<vi÷àlatailagarbha># puø vi÷àlaü vistãrõaü tailaü garbhe phalamadhye yasya . aïkoñakavçkùe ràjaniø .

#<vi÷àlatvac># puø vi÷àlà tvak yasya . saptacchadavçkùa . amaraþ .

#<vi÷àlapatra># puø vi÷àlaü pattramasya . 1 kàsàlau, 2 ÷rãtàlavçkùe ca ràjaniø .

#<vi÷àlàkùa># puø vi÷àle akùiõã yasya ùacsamàø . 1 mahàdeve, 2 garuóe, 3 viùõau ca 4 vçhannetre, triø mediø . 5 pàrvatyàü 6 nàgadantyàü ca strã ràjaniø ïãù . 7 varastriyàü strã vi÷vaþ . 8 yoginãbhede strã .

#<vi÷àlã># strãø vi + ÷àlac gauràø ïãù . ajamodàyàm . ràjaniø .

#<vi÷ikha># puø vi÷iùñà vigatà và ÷ikhà yasya pràdiø baø . 1 ÷aravçkùe ràjaniø . 2 vàõe amaraþ . 3 tomare ca mediø . 4 ÷ikhàrahite triø . 5 khanitryàü 6 nàlikàyàma 7 rathyàyà¤ca strãø mediø .

#<vi÷ipa># naø vi÷a--ipak . mandire uõàdiko0

#<vi÷iùña># triø vi + ÷iùa--kta . 1 yukte 2 vilakùaõe 3 vi÷eùaõayukte ca .

#<vi÷iùñabuddhi># strã 6 taø . vi÷aùaõavato vi÷eùyasya j¤àne yathà ghaña ityàdikaü j¤ànam atra ghañatvasya vi÷eùaõatayà bhàsamànasya ghañe vi÷iùye bhànam etatkàraõa¤ca vi÷eùaõaj¤ànaü tadanurodhenaiva ayaü ghaña ityàdipratyakùasiddhyarthaü tatkàraõasya ghañatvaj¤ànasya pårvaü sampattyarthaü ghañaghañatve iti nirvikalpakaj¤ànamagre bhavatãtyaïgãkçtaü naiyàyikaiþ .

#<vi÷iùñavai÷iùñyaj¤àna># 6 taø . vi÷eùaõaüvi÷iùñe vai÷iùñyasya saüsargasya j¤àne yathà råpavàn ghaña ityàdi j¤ànaü tatra ghañatvavi÷iùñe råpàdeþ saüsargasya bhànam . tacca dvividham vi÷eùaõopalakùitapratiyogikavai÷iùñyàvagàhi vi÷eùaõavi÷iùñapratiyogikavai÷iùñyàvagàhi ca . àdye vi÷eùaõaj¤ànàsaüsargayoþ kàraõatà dvitãye tu vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakavi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatà . yathàkàraõaü ca tayoryodhavailakùaõyam . tatra kvacit vi÷eùye yadvi÷eùaõaü tatràpi vi÷eùaõàntaramiti rãtyà j¤ànaü jàyate yathà daõóavàn puruùa iti j¤ànam atra j¤àne puruùàü÷e daõóo daõóàü÷e daõóatvaü vi÷eùaõatayà bhàsate . tatra vi÷çïkhalopasthitiþ prayojikà . kvacidekatra dvayamiti rãtyà bodhaþ . yathà daõóavàn puruùa iti j¤ànam atra ca j¤àne ekasyàüvyaktau puruùe puruùatvaü daõóa÷cetyubhayaü vi÷eùaõatayà bhàsate natu vi÷eùaõavi÷eùaõatàvacchedakabhàvena . kvacit vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhi j¤ànaü bhavati yathà daõóavàn puruùa iti j¤ànamatra ca j¤àne vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakaü vi÷eùaõaj¤ànaü kàraõama . tatra daõóaråpavi÷eùaõàvacchinnpratiyogikavai÷iùñyaråpaþ saüsargaþ puruùàü÷e saüsargatayà bhàsate . ataeva vi÷eùaõavi÷iùñasaüsargàvagàhi taditi upalakùitaj¤ànàt vi÷eùaþ . kvacicca vi÷iùñaj¤ànaü yathà ayaü daõóãti j¤ànam atra ca j¤àne idamarthe vi÷eùye daõóàtmakavi÷eùaõapratiyogikaþ saüsargaþ saüsargatayà màsate upalakùaõe tu na tatpratiyogikatayà saüsargasya bhànamiti bhedaþ . vi÷iùñavai÷iùñya÷àbdabodhe tvayaü bhedaþ vyutpattivaicitryeõa udde÷yatàvacchekavidheyatàvacchekayãþ pàratantryeõa parasparaü prayojyaprayojakabhàvenànvayaþ . yathà dhanavàn sukhãtyatra vanaprayojyatvasya sukhe, suràpaþ patatãtyatra suràpànasya patane prayojyatvasyànvayaþ .

#<vi÷iùñàdvaita># naø ràmànujàdyukte prakçtivi÷iùñasya brahmaõo'dvayatve . ràmànuja÷abde dç÷yam .

#<vi÷iùñàbhàva># puø 6 taø . vi÷eùaõavi÷iùñasyàmàve sa ca kacit vi÷eùaõàbhàvaprayuktaþ kvacicca vi÷iùyàbhàvaprayuktaþ kacidubhayàbhàvaprayuktaþ .

@<[Page 4923b]>@
#<vi÷ãrõa># triø vi + ÷é--kta . 1 ÷uùke, 2 jaràvasthàpanne .

#<vi÷ãrõaparõa># puø vi÷ãrõaü parõamasya . nimbavçkùa ràjaniø .

#<vi÷uddha># triø vi + ÷udha--kta . 1 doùarahite, 2 vi÷ade ca . tantrokte kaõñhasthe 3 cakrabhede cakra÷abde 2808 pçø dç÷yama

#<vi÷uddhàdvaita># naø 6 taø . vallabhàcàryamataprasiddhe doùarahitasya vrahmaõo'dvayatve .

#<vi÷uddhi># strãø vi + ÷udha--ktin . 1 ÷odhane 2 doùaràhitye ca .

#<vi÷çïkhala># triø vigatà ÷çïkhalà paddhatiryasyàþ . paripàñã÷ånye

#<vi÷eùa># puø vi + ÷iùa--gha¤ . 1 prabhede, 2 prakàre, jañàø . 3 vyaktau hemacaø . 4 tilake, hàràø . %<antyonityadravyavçttirki ÷eùaþ parikãrtita>% iti bhàùàø ukte 5 padàrthabhede %<ante avasàne tiùñhatãti antyaþ yadapekùayà vi÷eùo nàstãtyarthaþ . ghañapañàdãnàü dvyaõukaparyantànàü tattadavayavabhedàt parasparaü bhedaþ . paramàõånàü bhedako vi÷eùa eva sa tu svata eva vyàvçttaþ tena tatra vi÷eùàtnaràpekùà nàstãti>% siø muktàø . aya¤ca nityadravye samavàyena tiùñhati %<teùu jàte÷ca sambandhaþ samavàyaþ prakãrtitaþ>% bhàùàyàü cakàreõa nityadravyeùu vi÷eùasambandhasya samavàyatàyàþ grahaõàt . %<dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyànàü padàrthànàü sàdharmyavaidharmyàbhyàü tattvaj¤ànàniþ÷reyasam>% kaõàø såø uddi÷ya lakùitaü yathà %<anyatràntyebhyo vi÷eùebhyaþ>% såø . %<antyà vi÷eùà nityadravyavçttayo ye'bhihitàstàn varjayitvà sàmànyavi÷eùàbhidhànamityarthaþ . ante avamàne bhavantãtyantyàþ yato na vyàvartakàntaramastã tyàcàryàþ utpàdavinà÷ayorante'vasàne bhavantãtyantyàni nityadravyàõi teùu bhavantãtyantyà vi÷eùàþ iti vçttikçtaþ te hi vi÷eùà eva vyàvçttabuddhihetavaþ na tu sàmànyaråpà api>% upaø vçø . nityaikamàtravçttaya iti phalitàrthaþ . %<anyonyàbhàvavirodhisàmànyarahitaþ samaveto vi÷eùaþ>% sarvaø auø màdhavaþ . 6 vyàpyadharme . yathà nãlaghañaþ ityàdau ghañatvavyàpyadharmaþ nãlatvàdivi÷iùñaùñatvàdiþ . 7 arthàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde 405 pçø dç÷yam .

#<vi÷eùaka># puünaø vi÷eùayati vi + ÷iùa--õic--õvul . 1 lalàñakçte tilake amaraþ . 2 vi÷eùakartari triø mediø %<tribhirj¤eyaü vi÷eùakam>% ityukte ekavàkyatàpanne 3 ÷lokatraye naø . 4 tilavçkùe ràjaniø .

#<vi÷eùaguõa># puø karmaø . %<buddhyàdiùañakaü råpàdicatuùkaü snehabhàvane . svàbhàvikadravatva¤ca adçùñe ÷abda eva ca>% bhàùàø ukteùu guõabhedeùu .

#<vi÷eùaõa># naø vi÷iùyate'nena vi + ÷iùa--lyuñ . bhedakadharme guõakriyàdau yathà nãlam utpalaü calo gaurityàdau guõakriyàdirbhedakadharmaþ . vi÷eùaõa¤ca trividhaü vyàvartakaü vidheyaü hetugarbha¤ca . tatràdyaü nãlo ghaña ityàdau nãlaþ, dvitãyaü parvato vahnimàn atra vahnirvidheyavi÷eùaõam . %<nyakkàro hyayameva me yadarayaþ>% ityàdau lakkàrovidheyaþ . tçtãyaü yathà suràpaþ patatãtyàdau suràpànaü hetugarbhavi÷eùaõam . tasya bhàvaþ tal . vi÷eùaõatàprakàratàkhyaviùatàbhede svaråpasambandhavi÷eùe ca strã . sa ca tatpadajanyabodhaviùayatvena ÷aktiviùayatvaråpaþ . abhàvapratyakùe sannikarùabhede ca . yathà ghañàbhàvavad bhåtalamityàdi càkùuùapratyakùe bhåtalàü÷e ghañàbhàvasya vi÷eùaõatà sannikarùaþ . %<vi÷eùaõatayà tadvadabhàvànàü graho bhavet>% bhàùàø . sà ca nànàvidhà yathoktaü %<yadyapi vi÷eùaõatà nànàvidhà tathàhi bhåtalàdau ghañàbhàvaþ saüyuktavi÷eùaõatayà gçhyate, saükhyàdau råpatvàdyabhàvaþ saüyuktasamavetavi÷eùaõatayà, saükhyàtvàdau råpàdyabhàvaþ saüyuktasamavetavi÷eùaõatayà, ÷abdàbhàvaþ kevala÷rotràvacchinnavi÷eùaõatayà . katvàdau khatvàdyabhàvaþ ÷rotràvacchinnasamavetavi÷eùaõatayà . evaü katvàvacchinnàbhàve khatvàbhàvàdikaü vi÷eùaõavi÷eùaõatayà . evaü ghañàbhàvàdau pañàdyabhàvaþ saüyuktavi÷eùaõavi÷eùaõatayà . evamanyadapyåhaü tathàpi vi÷eùaõatàtvaråpeõaikeva sà gaõyate . anyathà ùoóhà sannikarùa iti pràcàü pravàdo vyàhanyateti>% siø muktàø . %<pratyakùaü samavàyasya vi÷eùaõatayà bhavet>% bhàùàø ukteþ samavàyapratyakùasannikarùabhede ca .

#<vi÷eùaõàsiddha># puø vi÷eùaõenàsiddhaþ . hetvàbhàsabhede yo hetuþ vi÷eùaõavi÷iùñaþ san pakùe na tiùñhati tàdç÷e hetau yathà÷abdo nitthaþ dravyatve satyaspàr÷atvàt ityàdau dravyatvaråpavi÷eùaõasya ÷abde vàdhàt tathàtvam .

#<vi÷eùavidhi># puø vi÷eùe vidhiþ . sàmànyavi÷eùayormadhye vi÷eùagocare vidhàne yathà bràhmaõebhyo dadhi dãyatàü kauõóinthàya takramityatra kauõóinyasya bràhmaõavi÷eùatvena tadviùaye dadhidànàpavàdena takradànavidhiþ . %<alpaþ khàd viùayo yasya sa vi÷eùavidhirsataþ>% vyàø kàø .

#<vi÷eùita># triø vi + ÷iùa--õica--kta . 1 bhedite 2 vi÷eùaõayuktã kçtaü ca .

@<[Page 4924b]>@
#<vi÷eùokti># strã arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 405 pçø dç÷yam .

#<vi÷eùya># triø vi÷iùyate bhedyate guõàdibhirasau vi + ÷iùakarmaõi õyat . guõàdibhirbhadye 1 vyavacchedye padàrthe 2 dharmiõi ca . tasya bhàvaþ tal . vi÷eùyatà viùatàvi÷eùe sa ca tajj¤ànãyayatki¤citprakàratàniråpitaþ saüsargaviùatàbhinnaþ viùayatàvi÷eùaþ iti prà¤caþ . tatra samànàdhikaraõà prakàratà vi÷eùyatà ca ekaiveti jagadã÷aþ . tayorbhinnatvam avacchedyàvacchedakabhàva÷ceti gadàdharaþ . yathà ghañàbhàvavad bhåtalamityàdau ghañaniùñaprakàratàniråpità yà abhàvaniùñhà vi÷eùyatà saiva tadavacchedyà và yà abhàvaniùñhà prakàratà tanniråpità bhåtalaniùñhavi÷eùyateti prà¤caþ . svaråpasambandhavi÷eùa ityanye .

#<vi÷eùyàsiddha># puø svaråpàsiddhe hetvàbhàsabhede . yo hetuþ svaghañakavi÷eùyasvaråpaþ pakùe na tiùñhati tàdç÷e hetau yathà÷abdo nityo'spàr÷atve sati dravyatvàdityàdau atra aspàr÷atvavi÷iùñaü dravyatvaü hetuþ tatra vi÷iùyaü dåvyatvaü ÷abde'siddhamiti svaråpàsiddho hetuþ .

#<vi÷oka># puø vigataþ ÷okaþ yasmàt yasya và . 1 a÷okavçkùe ràjaniø . 2 ÷okarahite triø . yoga÷àstrokte 3 cittavçttibhede strã . %<vi÷okà và jyotiùmatã>% pàtaø såø . %<vi÷okà vividhaviùavatãti>% vivaraõam .

#<vi÷odhanã># strã vi÷udhyate'nayà ÷udha--lyuñ ïãp . 1 dantãvçkùe ràjaniø . bhàve lyuñ . 2 ÷odhane naø . vi + ÷udha--lyu . 2 ÷odhanakàrake triø . %<pràya÷cittaü vi÷odhanam>% smçtiþ .

#<vi÷odhin># triø vi + ÷udha--õic--õini . 1 ÷odhanakàrake 2 nàgadantyàü ràjaniø strã ïãp .

#<vi÷na># puø vi÷a--dãptau bhàve naï . dãptau siø kauø .

#<vi÷ra(÷rà)õana># naø vi + ÷raõa--õic--lyuñ và vçddhiþ . dàne amaraþ

#<vi÷rabdha># triø vi + ÷ranbha--kta . vi÷vaste %<vi÷rabdhaü paricumbyajàtapulakà>% sàø daø . 2 ÷ànte 3 anuddhate triø hemacaø 4 gàóhe triø mediø .

#<vi÷ra(÷rà)ma># puø vi + ÷rama--gha¤ và vçddhiþ . 1 viràme pravçttavyàpàrasyàvasàne ca bharataþ .

#<vi÷rambha># puø vi + ÷ranma--gha¤ . 1 vi÷vàse amaraþ . 2 praõaye 3 kelikalahe mediø 3 badhe ca vi÷vaþ .

#<vi÷ràva># puø vi + ÷ru--gha¤ . 1 prasiddhau amaraþ 2 khyàtau ca .

#<vi÷ruta># puø vi + ÷ru--kta . 1 vikhyàte amaraþ . 2 vi÷eùeõa ÷rute ca

@<[Page 4925a]>@
#<vi÷liùña># triø vi + ÷liùa--kta . 1 viyukte 2 ÷ithile ca .

#<vi÷leùa># puø vi + ÷liùa--gha¤ . 1 viyoge 2 ÷aithilye ca mediø .

#<vi÷va># naø vi÷a--va . 1 jagati saüsàre . 2 tadabhimànini jãye puø . vyastasthåladehe prave÷àttasya tathàtvam vedàntasàre uktam . 3 ÷ràddhadevavi÷eùe puø baø vaø . 4 sakale triø 3 tadarthe'sya sarvanàmatà . ÷ràddhadevà÷ca da÷avidhàþ gaõadevatàbhedàþ yathoktam %<vasusatyau kratudakùau kàlakàmau dhuriþ kuruþ . puråravà màrdràvà÷ca vi÷ve devàþ prakãrtitàþ>% draiva÷abde 3757 pçø dç÷yam . 5 nàgare vi÷vaþ 6 dakùakanyàbhede vi÷vadevamàtari strã matsyapuø 5 aø . 7 ativiùàyàü strã amaraþ . 8 ÷atàvaryàü strã ràjaniø 9 viü÷apalaparimàõe strã . %<gu¤jàþ ùaõõavatiþ stomo da÷aghna tatpalaü bhavet . vi÷và viü÷atpalaü proktaü>% jyotiùmatã . ayaü parimàõabhedaþ kaüsavaõikprasiddhaþ . 10 viùõau naø viùõusaø . 1 1 dehe naø cakra÷abde 2808 pçø dç÷yam .

#<vi÷vakadru># puø vi÷vakaü dravati dru--óu . 1 mçgayàku÷alakukkure amaraþ . 2 ÷abde puø 3 khale triø mediø .

#<vi÷vakarman># puø vi÷veùu karma vyàpàro yasya . 1 sårye 2 deva÷ilpini amaraþ . 3 munibhede mediø 4 parame÷vare ca .

#<vi÷vakçt># puø vi÷vaü karoti kç--kvip . 1 vi÷vakarmaõi 2 parame÷vare ca

#<vi÷vaketu># puø vi÷ve ketabo'sya . aniruddhe amaraþ .

#<vi÷va(ùva)ksena># vi÷u(ùu)cã senà yasya . 1 viùõau amaraþ 2 priyaïguvçkùe strã 3 viùõornirmàlyadhàrake tadãyagaõabhede %<nirmàlyadhàrã viùõostu vi÷ca(ùva)ksena÷caturbhujaþ>% kàlikàpuø 82 aø . 4 trayoda÷amanau matsyapuø 9 aø . ùamadhya eveùvartheùu pàø sammataþ bharatastu ÷amadhyatàmàha tanmålaü cintryam .

#<vi÷vagandha># naø vi÷vato gandho'sya . 1 vole gandharase 2 palàõóau ca ràjaniø .

#<vi÷vagandhà># strã vi÷ve sakalà gandhà yasyàm . pçthivyàm ÷abdacaø .

#<vi÷vagranthi># strã vi÷vato granthiryasyàþ . haüsapadãlatàyàm ràjaniø .

#<vi÷va(ùva)c># avyaø viùu vi÷vaü và a¤cati kvip pçùoø vi÷vasya vi÷uþ tataþ saptamyàdyarthe asi tasya luk . 1 sarvata ityarthe . aserabhàve . 2 sarvatragàmini triø striyàü viùåco bhatve viùå(÷å)ca ityàdi . adryàgame viùvadryac uktàrthe . bhatve viùvadrãca ityàdi . ÷amadhyatàü bharata àha tanmålaü mçgyam .

#<vi÷vacakra># naø dvàda÷e mahàdànabhede matsyapuø tadvidhiryatha %<athàtaþ saüpravakùyàsi mahàdànamanuttamam . vi÷vacakramitikhyàtaü sarvapàtakanà÷anam . tapanãyasya ÷uddhasya vi÷vacakrantu kàrayet . ÷reùñhaü palasahasreõa tadardhena tu madhyamam . tasyàrdhena kaniùñhaü syàdvi÷vacakramudàhçtam . a nyadviü÷atpalàdårdhvama÷akto'pi nivedayet . ùoóà÷àraü tata÷cakraü bhåminemyaùñakàvçtam . nàbhipadme sthitaü viùõu bhogàråóhaü caturbhujam . ÷aïkhavakrasya pàr÷va tu devyaùñakasamàvçtam . dvitoyàvaraõe tadvat pårvato jala÷àyinam . atrirbhçgurva÷iùñha÷ca brahmà kà÷yapa eva ca . matsyaþ kårmo varàha÷ca narasiühà'tha vàmanaþ . ràmo ràma÷ca ràma÷ca buddhaþ kalkã ca te da÷a . tçtãyàvaraõe gaurã màtçbhirbahubhiryutà . caturthe dvàda÷àdityà vedà÷catvàra eva ca . pa¤came pa¤ca bhåtàni rudrà÷caikàda÷aiva tu . lokapàlàùñakaü ùaùñhe diïmàtaïgàstathaiva ca . saptame'stràõi sarvàõi maïgalyàni ca kàrayet . antaràntarato devàn vinyasedaùñame punaþ . tulàpuruùavat ÷eùaü samantàt parikalpayet . çtviïmaõóapasaübhàrabhåùaõàcchàdanàdikam . vi÷vacakraü tataþ kuryàt kçùõàjinatilopari . tathàùñàda÷a dhànyàni rasà÷ca lavaõàdayaþ . pårõakumbhàùñaka¤caiva vastràõi vividhàni ca . màlyekùu phalaratnàni vitàna càpi kalpayet . tato maïgala÷abdena mnàtaþ ÷uklàmbarã gçhã . homàdhivàsanànte tu gçhãtakusumà¤jaliþ . imamuccàrayenmantraü triþ kçtvà tu pradakùiõam . namo vi÷vamayàyeti vi÷vacakràtmane namaþ . varama nandaråpã tvaü pàhi naþ pàpakardamàt . tejomayamidaü yasmàt sadà pa÷yanti yoginaþ . hçdi tattriguõàtãtaü vi÷vacakra namàmyaham . vàsudevasthita¤cakraü cakramadhye ca màthavam . anyonyàdhàraråpeõa praõamàmi sthitàviha . vi÷vacakramidaü yasmàt sarvapàpaharaü param . àyudha¤càdhivàsa¤ca bhavàduddhara màmitaþ>% .

#<vi÷vajit># puø vi÷vaü jayati ji--kvip . 1 viùõau 2 sarmasva dakùiõe yaj¤abhede %<vi÷vajità yajeta>% ÷rutiþ . 3 tadadhikàreõa a÷rutaphalatve svargaphalakalpakanyàyabhede mãmàüø .

#<vi÷vadevà># strã vi÷vato dãvyati diva--ac . 1 hrasvagavedhukàyàm (gorakùaùàkuliyà) jañàø . 2 nàgavalàyàü 3 raktapuùpadalotpale ca ratnamàlà . karmaø . 4 vi÷vàkhyadevagaõe pu0

#<vi÷vadhàriõã># strã vi÷vaü dhàrayati dhçõini . påthivyàma

#<vi÷vaparõã># strã vi÷vataþ parõànyasyàþ . måmyàmalakyàü ràjuni-

#<vi÷vapsan># puø vi÷va psàti bhakùati psà--kanin . 1 sarvabhakùake vahnau 2 candre hemacaø . 3 deve 4 vi÷vakarmaõi 5 bhåmau saükùiptamàø 6 sårye ÷abdaraø .

#<vi÷vabheùaja># naø vi÷veùàü bheùajam . raõñhyàm amaraþ .

#<vi÷vamadà># strã vi÷vasya mado yasyàþ . agnijihvàbhede ÷abdamà0

#<vi÷vambhara># puø vi÷vaü vibharti bhç--ac mum ca . 1 indre amaraþ 2 viùõau ca . 3 pçthivyàü strã .

#<vi÷varåpaka># naø vi÷vaü råpamamya kap . kçùõàguruõi ràjani0

#<vi÷varetas># puø vi÷vaü retoretojanyaü yasya . caturmukhe brahmaõi hematvaø .

#<vi÷varocana># puø vi÷vàn rocayati ruca--õic--lyu . nàóãca÷àke trikàø .

#<vi÷vavedas># puø vi÷vaü vetti vida--asun . 1 indràdau deve 2 sarvaj¤e ca .

#<vi÷vasàra># naø vi÷veùàü sàram . 1 tantrabhede . saüj¤àyàü kan . (phaõimanasa) 2 vçkùe puø ÷abdacaø .

#<vi÷vasçj># puø vi÷vaü sçjati sçja--kvin . caturmukhe brahmaõi amaraþ . halàdau kuþ vi÷vasçk vi÷vasçgbhvàmityàdi

#<vi÷vasta># triø vi + ÷vasa--kta . 1 jàtavi÷vàme . 2 vidhavàyàü striyàü strã amaraþ . và iñ . vi÷va÷ita triø jàtavi÷vàse

#<vi÷vasthà># strã vi÷vataþ tiùñhati sthà--ka . ÷atàvaryàm ràjani0

#<vi÷vàcã># strã vi÷vama¤cati anca--kvip . 1 apsarobhede vahnipuø . 2 vàhurogabhede bhàvapraø tallakùaõàdiø tatroktaü yathà atha vi÷vàcãlakùaõamàha %<talaü pratyaïgalãnàü yà kaõóarà bàhupçùñataþ . va hveþ karmakùayakarã vivàco sà nigadyate>% . kaõóarà mahàsnàyuþ talaü hasta syoparibhàgaþ tala÷abdo'tra uparivàcakaþ yathà bhåmitalamiti . tenàyamarthaþ bàhupçùñhataþ bàhvoþ pçùñhaü bàhupçùñhamàrabhya talaü pratihastatalaü yàvallakùãkçtya aïgulãnàü kàõóaràstàþ sandåùya bàhvoþ prasàraõàku¤canàdikarmakùayakarã bhavati sà iha vàtaùyàghiùu vi÷vàcãtyucyate va hvoriti dvitvaü sambhavaparam . ekasminnapi vàhau vi÷vàcã bhavati bhàvapraø .

#<vi÷vàtman># puø vi÷vamàtma yasya . viùõau viùõusaø .

#<vi÷vadhàman># puø vi÷va davàti vàlayati dhà--asun õicca pårvardàrghaþ . deve siø kauø .

#<vi÷vànara># puø agnijanake vibhamede vai÷vànara÷abde dç÷yam .

#<vi÷vàmitra># puø vi÷vaü mitramasya pårvapadadãrghaþ . gàdhisute nçpe brahmarùibhede harivaüø 28 aø .

#<vi÷vàmitrapriya># puø 6 taø . 1 nàrikele ÷abdaraø 2 ÷rãràme ca

#<vi÷và(÷va)ràj># puø vi÷veùu ràjate ràja--kvip . 1 vi÷veùàü ràjani . 2 parame÷vare ca asya halàdàvevàþttvamanthatra vi÷varàjàvityàdi .

#<vi÷vàvasu># puø vi÷veùàü vasu yasmàt pçùoø dãrghaþ . 1 gandharvabhede 2 ràtrau strã mediø .

#<vi÷vàsa># puø vi + ÷vasa--gha¤ . idamitthamevetyàkàre 1 cittavçttibhede pratyaye amaraþ . 2 ÷raddhàyà¤ca %<nakhinà¤ca nadãnà¤ca ÷çïgiõàü ÷astrapàõinàm . vi÷vàso naiva kartavyaþ>% càõakyaþ

#<vi÷vedeva># puø baø vaø karmaø alukasaø . %<kraturdakùo vasuþ satyaþ kàmaþ kàlastathà ghuriþ . rocanomàdravà÷caiva tathà cànyaþ puråravàþ . vi÷ve daivà bhavantyete da÷a ÷ràddheùu påjità>% ityukte ÷ràddhadevabhede . 2 vahnau puø saükùiptaø .

#<vi÷ve÷a># puø 6 taø . ÷ive, vi÷ve÷varàdayo'pyatra .

#<vi÷vauùadha># naø vi÷veùu rogeùu auùadham . ÷uõñhyàm . ràjani0

#<viùa># vyàptau juø ubhaø sakaø aniñ . veveùñi veviùñe irit aviùat avikùat ta . viùõuþ .

#<viùa># viprayoge kryàø paraø akaø aniñ . viùõàti avikùat

#<viùa># secane bhvàø paraø sakaø aniñ . veùati aviùñat .

#<viù># strã viùa--kvip . 1 viùñhàyàm amaraþ 2 kanyàyàü ca viñpatiþ .

#<viùa># naø viùa--ka . 1 jale amaraþ 2 padmave÷are, ràyamukuñaþ . 3 gandharase bole 4 vatsanàbhe--viùe ca 5 garalamàtre puünaø ràjaniø . 6 mçõàle puø amaraþ . garalaråpaviùasya nàma lakùaõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<viùaü tu garalaþ kùveóastasya bhedànudàhare . vatsanànàbhaþ sahàridraþ saktuka÷ca pradãpanaþ . sauràùñrikaþ ÷çïgika÷ca kàlakåñastathaiva ca . hàlàhalo brahmaputro viùabhedà amã nava>% . tatra vatsanàbhasya svaråpaniråpaõam . %<sinduvàrasadçkpatro vatsanàbhyàkçtistathà . yatpàr÷vena tarorvçddhirvatsa nàbhaþ sa bhàùitaþ>% . atha hàridrasya svaråpaniråpaõam %<haridra tulyamålo yo hàridraþ sa udàhçtaþ>% . atha saktukasya svaråpam %<yadgranthiþ saktukeneva pårõamadhyaþ sa saktukaþ>% . atha pradãpanasya svaråpam %<varõato lohito yaþ syàddãptimàn dahanaprabhaþ . mahàdàhakaraþ pårvaiþ kathimaþ sa pradãpanaþ>% . atha sauràùñrikasya svaråpam %<saràùñravi÷aye yaþ syàt sa sauràùñrika ucyate>% . atha ÷çïgikasya svaråpam %<yasmin go÷çïgake yaddhe dugdhambhavati lohitam . sa ÷çïgika iti prokto dravyatattvavi÷àradaiþ>% . atha kàlakåñasya svaråpam %<devàsuraraõe devairhatasya pçthumàlinaþ . daityasya rudhiràjjàtastarura÷vattha sannibhaþ . niryàsaþ kàlakåño'sya munibhiþ parikãrtitaþ . so'hikùetre ÷çïgavere koïkaõe malaye bhavet>% atha hàlàhalasya svaråpam %<gostanàbhaphalo gucchastàlapatracchadastathà . tejasà yasya dahyante samãpasthà drumàdayaþ . asau hàlàhaloj¤eyaþ kiùkindhàyàü himàlave . dakùiõàbdhitañe de÷e koïkaõe'pi ca jàyate>% . atha brahmaputrasya svaråpam %<varõataþ kapilo yaþ syàttathà bhavati sàrataþ . brahmaputraþ sa vij¤eyo jàyate malayàcale . bràhmaõaþ pàõóurasteùu kùatriyo lohitaprabhaþ . vai÷yaþ pãto'sitaþ ÷ådro viùa ukta÷caturvidhaþ . rasàyane viùaü vipraü kùatriyaü dehapuùñaye . vai÷yaü kuùñhavinà÷àya ÷ådraü dadyàt vadhàya hi>% . (ete ca sthàvaraviùàþ) teùàü ÷odhanavidhiþ tatraiva sthànàntare %<gomåtre tridinaü sthàpyaü viùaü tena vi÷uddhyati . raktasarùapatailàktaü tathà dhàrya¤ca vàsasi . ye guõà garale proktàste syurhãnà vi÷odhanàt . tasmàdviùaü prayoge tu ÷odhayitvà prayojayet>% . atha viùasya guõàþ %<viùaü pràõaharaü proktaü vyavàyi ca vikà÷i ca . àgneyaü vàtakaphahçt yogavàhi mahàvaham>% . vyavàyi sakalakàyaguõavyàpanapårvakapàkagamana÷ãlam . vikà÷i ojaþ÷oùaõapårvakasandhibandha÷ithilãkaraõa÷ãlam . àgneyam adhikàgnyaü÷am . yogavàhi saüsargiguõagràhakam . madàvahaü tamoguõapràdhànyena buddhividhvaüsakam . %<tadeva yuktiyuktantu pràõadàyi rasàyanam . yogavàhi paraü vàta÷leùmajit sannipàtahçt>% . athopaviùàõàü niråpaõam %<arkakùãraü snuhãkùãraü làïgalã karavãrakaþ . gu¤jàhiphenodhattåraþ sapto paviùajàtayaþ>% . eteùàü ÷odhanaü cintyaü guõàstatra tatra draùñavyàþ . tatra viùasya dvaividhyamàha %<sthàvaraü jaïgama¤caiva dvivighaü viùamucyate . da÷àdhiùñhànamàdyaü tu dvitoya ùoóaùà÷rayama>% . sthàvaraviùasya da÷à÷rayànàha %<målaü patraü phalaü puùpaü tvak kùãraü sàrameba ca . niryàso dhàtavaþ kandaþ sthàvarasyà÷rayà da÷a>% . tadyathà målaviùaü karavãràdi . patraviùaü viùapatrikàdi, phalaviùaü karkoñakàdi, puùpaviùaü vetràdi, tvaksàraniryàsaviùàõi karambhàdãni kùãraviùaü snuhyàdi dhàtuviùaü haritàlàdi kandaviùaü vatsanàbhasaktukàdi . jaïgamaviùasya ùoóa÷à÷rayànàha %<dçùñiniþ÷vàsadaüùñrà ca nakhamåtramalàni ca . ÷ukraü làlànakhaspar÷aþ sadaü÷aü svàvamarditam . gudàsthipitta÷ukràõi da÷a ùañ jaïgamà÷rayàþ>% . tadyathà dçùñiniþ÷vàsaviùàþ divyàþ sarpàþ, daüùñràviùàþ maumasarpàþ daüùñrànakhaviùà vyàghràdayaþ, måtrapurãùaviùàþ gçhagodhikàdayaþ ÷ukraviùà måùikàdayaþ, làlàviùàþ ucciñikàdayaþ, làlàspar÷amåtrapurãùàrtava÷ukramukhasandaü÷adaüùñràspar÷àvamarditagudapurãùaviùà÷citra÷ãrùàdayaþ, asthiviùàþ sarpàdayaþ, pittaviùàþ ÷akulamatsyàdayaþ, ÷åkaviùàþ bhramaràdayaþ . sthàvaraviùàõàü sàmànyànàü kàryàõyàha . tatra målaviùasya kàryamàha %<udveùñanaü målaviùairmohaþ pralapanaü tathà>% . patraviùasya kàryabhàha %<jçmbhaõaü vepanaü ÷vàso nçõàü patraviùairbhavet>% . phalaviùasya kàryamàha %<÷uùka÷othaþ phalaviùairdàhodveùa÷ca mojane>% . puùpaviùasya kàryamàha %<bhavet puùpaviùai÷chardiràdhmànaü mårchanaü tathà>% . tvaksàraniryàsakàryàõyàha %<tvaksàraniryàsaviùairupabhuktairbhavanti hi . àsyadaurgandhyapàruùya÷irorukkaphasaü÷rayàþ>% . kùãraviùakàryamàha %<phenàgamaþ kùãraviùairvióbhedo gurujihvatà>% . dhàtuviùakàryamàha %<hçtpãóanaü dhàtuviùairmårchà dàha÷ca tàluni . pràyeõa kàlaghàtãni viùàõyetàni nirdi÷et>% . etàni målaviùàõi nava kàlaghàtãni kàlàntare màrakàõi . kandaviùasya kàryamàha . %<kandajànyugravãryàõi yànyuktàni trayoda÷a . sarvàõyetàni ku÷alairj¤eyàni da÷abhirguõaiþ . sthàvaraü jaïgamaü vàpi kçtrimaü càpi yadvimam . sadyo nihanti tat sarvaü guõai÷ca da÷abhiryutam>% . tàn da÷aguõànàha %<råkùamuùõaü tathà tãkùõaü såkùmamà÷u vyavàyi ca . vikà÷i vi÷ada¤caiva laghupàki ca te da÷a>% tairguõairviùasya kàryamàha %<tadraukùyàt kopayedvàyumauùõyàtpittaü sa÷oõitam . taikùõyànmatiü mohayati marmabandhàn chinatti hi . ÷arãràvayavàn saukùmyàt pravi÷edvikaroti ca . à÷utvàdà÷u tat proktaü vyavàyàt prakçtiü haret . vikà÷itvàt kùapayati doùàn dhàtånmalànapi . atiricyate vai÷adyàt du÷cikitsyaü ca làghavàt . durjaraü càvipàkitvàt tasmàt kle÷ayate ciram>% . viùalipta÷astrahatasya lakùaõamàha %<sadyaþ pàkaü yàti yasya kùataü tat sravedraktaü pacyate càpyabhãkùõam . kçùõãbhåtaü klinnamattharthapåtikùatànmàüsaü ÷ãryate yasya vàpi . tçùõàtàpau dàhamårche ca yasya digdhaü viddhaü taü manuùyaü vyavasyet . liïgànyetànyeva kuryàdamitrairdattaþ kùveóo và vraõe yasya càpi>% . pacyate càpyabhãkùõaü punaþ punaþ pàkameti tàpaþ vahiþsthitaþ, dàho'bhyantare . yaþ kuryàdityatra kùataü kartçpadaü boddhavyam . pràyeõa ràjàdãnàmannàdau ÷atravo viùaü dadati . teùàü j¤ànàrthaü lakùaõamàha %<iïgitaj¤o manuùyàõàü vàkceùñàmukhavaikçtaiþ . jànãyàdviùadàtàramebhirliïgai÷ca buddhimàn . na dadàtyuttaraü pçùño vivakùurmohameti ca . apàrthaü bahu saïkãrõaü bhàùate càpi måóhavat . aïgulãþ sphoñayedurvãü vilikhet prahasedapi . vepathu÷càsya bhavati trasta÷caikaikamãkùate . vivarõavaktraþ ÷yàma÷ca nakhaiþ ki¤cicchinatti ca . àlabhetà sakçddãnaþ kareõa ca ÷iroruhàn . niryiyàsurapadvàraiþ vãkùate ca punaþ punaþ . vartate viparãtaü ca viùadàtà vicetanaþ>% . iïgitamabhipràyasåcakam àkàraü mukhavaikçtaü mukhavaivarõyàdi ebhirliïgairvakùyamàõaiþ na dadàtyuttaraü pçùñaþ svãyàsatkarmajanitavyàmohàt saïkãrõam asphuñaü bhayajanitaparvavyathàpanodàyàïgulãþ sphoñayet prahaset . ahetàvapi ÷yàmaþ dagdhasamànavarõaþ, àlabheta spç÷et viparãtaü yathà syàdevaü vartate . jaïgamaviùàõàü sàmànyànàü kàryàõyàha %<nidràü tandràü klamandàhaü sampàkaü lomaharùarama . ÷othaü caivàtisàraü ca kurute jaïgamaü viùam>% . gaïgameùu tãkùõatareùu sarpànàha %<vàtapitakaphàtmàno màbhimaõóalaràjilàþ . yathàkramaü samàkhyàtà dvyantarà dvandvaråviõaþ . phaõino bhogino j¤eyà saükhyàtàste'tra viü÷atiþ . maõóalairvividhai÷citràþ pçthavo mandagàminaþ . ùañ te maõóalino j¤eyà jvalanàrkaviùàþ çtàþ . snigdhà vividhavarõàbhistiryagårghva¤ca ràjibhiþ .. vicitrà iva ye bhànti ràjilàste hi te'pi ùañ>% . ete yathàkramaü vàtapittakaphàtmànaþ dvyantaràþ dve antare bhedau yeùàü te dvyantarà, yathà bhogino maõóaninyàü jàtàþ ityàdi . bhogiprabhçtikçtada÷ade÷alakùaõamàha %<daü÷o bhogikçtaþ kçùõaþ sarvavàtavikàrakçt . pãto maõóalinaþ ÷oyo mçduþ pittavikàravàn . ràjilottho bhaveddaü÷aþ sthira÷otha÷ca picchilaþ . pàõóuþ snigdho'visàndràsçksarva÷leùmavikàravàn>% . de÷avi÷eùe kàlavi÷ete ca daùñasyàsàdhyatvamàha %<a÷vatthadevàyatana÷ma÷ànavalmãkasandhyàsu catuùpatheùu . yàmye ca pitrye parivarjanãyà çkùe narà marmasu ye ca daùñàþ>% . yàmye bharaõyàü pitrye maghàyàm %<darvãkaràõàü viùamà÷u hanti sarvàõi coùõe dviguõãmànti>% . uùõe uùõasaüyoge . darvãkaralakùaõamàha %<rathàïgalàïgalacchattrasvastikàïku÷adhàriõaþ . j¤eyà darvãkaràþ sarpàþ phaõinaþ ÷ãghragàminaþ>% . apareùu yeùu viùamà÷u màrakaü bhavati tànàha %<ajãrõapittàtapapãóiteùu bàleùu vçddheùu bubhukùiteùu . kùãõe kùate mehini kuùñhajuùñe råkùe bale garbhavatãùu càpi . ÷astrakùate yasya na raktamasti ràjyo latàbhi÷ca na sambhavanti . ÷ãtàbhiradbhi÷ca na romaharùo viùàbhibhåtaü parivarjayettam . jihmaü mukhaü yasya ca ke÷a÷àto nàsàvasàda÷ca sakaõñhabhaïgaþ . kçùõa÷ca raktaþ ÷vayathu÷ca daü÷e hanvoþ sthiratvasu vivarjanãyam>% . ke÷a÷àtaþ àkarùaõàt, nàsàvasàdaþ nàsàyàþ natatvaü kaõñhabhaïgaþ grãvàdhàraõà÷aktiþ hanvoþ sthiratvaü hanudvayastambhaþ . apara¤ca %<vàntirghanà yasya nireti vaktràdraktaü sravedårdhvamadha÷ca yasya . daüùñrànipàtàü÷catura÷ca pa÷yed yasyàpi vaidyaiþ parivarjanãyaþ>% . vàntiþ rudhirasya, yasya ca nàsàmukhaliïgagudàdibhyo raktaü sravet %<unmattamatyarthamupadrutaü và hãnasvaraü vàpyatha và vivarõam . sàriùñamatyarthamavegina¤ca jahyànnaraü tatra na karma kuryàt>% . atyarthamupadrutaü và jvaràtisàràdibhirati÷ayenopadrutaü hãnasvaraü vaktumakùamaü vivarõaü kçùõavarõaü sàriùñaü nàsàbhaïgàdiyuktam . aveginaü vego viùavegaþ . (lahari) iti loke tadrahitam . sthàvaraü jaïgamaü ca viùameva jãrõatvàdibhiþ kàraõaiþ dåùãviùasaüj¤àü labhate tadàha %<jãrõaü viùaghnauùadhidåùitaü và dàvàgnivàtàtapa÷oùitaü và . svabhàvato và guõaviprahãnaü viùaü hi dåùãviùatàmupaiti>% . jãrõam atipuràõaü viùaghnauùadhidåùitaü viùaghnãbhirauùadhãbhirvãryahãnãkçtaü svabhàvato và guõaviprahãnaü svabhàvàdeva da÷ànàü guõànàü madhye ekadvitryàdiguõahãnam . dåùãviùasya kàryamàha %<vãryàlpabhàvànna nipàtayet tat kaphànvitaü varùagaõànubandhi . tenàrdito bhinnapurãùavarõo vigandhivairasyayutaþ pipàsã . mårchàü bhramaü gadgadavàgvami¤ca viceùñamàno'ratimàpnuyàd và>% . na nipàtayet na màrayati kaphànvitaü kaphena mandãkçtauùõàdiguõaü varùagaõàlabandhi kaphenàgnermàndyàdãùatpàkàccirasthàyi tathà dåùãviùajadadrurogavatàü bhinnapurãùavarõa÷ca bhinnapurãùodgatamalaþ bhinnavarõo vivarõaþ . viceùñamànaþ viruddhàü ceùñàü kurvan mårchàdãn vyàdhãn labhate . sthànavi÷eùotthite duùãviùe liïgavi÷eùamàha . %<àmà÷ayasthe kaphavàtarogã pakvà÷ayasthe'nilaùittarogã . bhavet samuddhvasta÷iro'ïgaruñko vilånapakùa÷ca yathà vihaïgaþ>% . samuddhvasta÷iro'ïgaruñkaþ samuddhastàþ ÷iroruhàþ ke÷àþ aïgaruhaþ lomàni yasya saþ etadapi liïgaü pakvà÷ayasthe dåùãviùe boddhavyam %<sthitaü rasàdiùvatha tadyathoktàn karoti dhàtuprabhavàn vikàràn>% . tat dåùãviùaü yathoktàn su÷rute vyàdhisamudde÷ãyoktàn . dåùãviùasya prakopasamayamàha %<kopaü tu ÷ãtàniladurdineùu yàtyà÷u pårvaü ÷çõu tasya råpam>% . kupitasya dåùãviùasya pårvaråpamàha %<nidrà gurutva¤ca vijçmbhaõa¤ca vi÷leùaharùàvatha vàïgamardaþ>% . vi÷leùaþ gàtra÷authilyaü harùaþ romà¤caþ . råpamàha %<tataþ karotyannamadàvipàkàvarocakaü maõóalakoñhajanmà . màüsakùayaü gràõipadàkùi÷othaü mårchàü tathà chardrimathàtisàram . dåùãviùaü ÷vàsatçùau jvaràü÷ca kuryàt pravçddhiü jañharasya càpi>% annamadaþ anne mukte pågaphaleneva madaþ . avipàkaþ annasya . dåùãviùabhedena vikàrànàha %<unmàdamanyajjanayettathànyadànàhamanyat kùapayecca ÷ukram . gàdgadyamanyajjanayecca kuùñhaü tàüstànvikàràü÷ca bahuprakàràn>% . anyat dåùãviùaü tàüstàn vikàràn visarpavisphoñàdãn . dåùãviùasya niruktimàha %<dåùitaü de÷akàlànnaü divàsvapnairabhãkùõa÷aþ . yasmàt saüdåùayeddhàtåüstasmàddåùãviùaü smçtam>% . de÷aþ anåpàdiþ kàlà durdinàdiþ annaü kulatthatilamasåràdi dhàtudåùakatvàddåùãviùam . dåùãviùasya sàdhyatvàdikamàha %<sàdhyamàtmavataþ sadyo yàpyaü saüvatsarotthitam . dåùãviùasasàdhyaü syàt kùãõasyàhitasevinaþ>% . kçtrimaü viùaü dvividham ekaü saviùaü dåùãviùasaüj¤am aparamaviùaü tadeva tarasaüj¤aü tathà ca kà÷yapasaühitàyàm %<saüyogaja¤ca dvivighaü dvitãyaü viùamucyate . dåùãviùaü tu saviùamaviùaïgara ucyate>% . saüyogajaü kçtrimaü viùaü dvitãyaü svàbhàvikaü tacca dvividham . tatra dåùãviùamabhidhàya garaü dar÷ayitumàha %<saubhàgyàrthaü striyaþ svedarajonànàïgajàn malàn . ÷atruprayuktàü÷ca garàn prayacchantyannami÷ritàn>% . garakàryamàha %<taiþ syàt pàõóu kç÷o'lpàgnirjvara÷càsyopajàyate . marmapradhamanàghmànaü hastayoþ ÷othasambhavaþ . jañharagrahaõãrogà yakùmàgulmakùayo jvaraþ>% . taiþ garaiþ svedarajaþprabhçtibhiþ jvara÷càsyopajàyata iti apàkàt . marmapradhamanaü marmavyathà kùayo dhàtukùayaþ . låtànàü jantuvi÷eùàõàmutpattiü niruktiü saïkhyà¤càha %<yasmàllånaü tçõaü pràptà muneþ prasvedavindavaþ . tebhyo jàtàstathà låtà iti khyàtàstu ùoóa÷a>% . atra su÷rutaþ %<vi÷vàmitro nçpavaraþ kadàcidçùisattamam . va÷iùñhaü kopayàmàsa gatvà'÷ramapadaü kila . kupitasya munestasya lalàñàt svedavindavaþ . apataddar÷anàdeva hyadhastàttovravarcasaþ . låne tçõe maharùestu dhenvarthe sambhçte'pi ca . tato jàtàstvime ghorà nànàråpà mahàviùàþ . tàsàmaùñau kaùñasàdhyà varjyàstàvatya eva hi>% . tatra trimaõóalaprabhçtayo'ùñau kaùñasàdhyàþ sauvarõikaprabhçtayo'ùñàvasàdhyàþ . tàsàü sàmànyànàü daü÷alakùaõamàha %<tàbhirdaùñe daü÷akothaþ pravçttiþ kùatajasya ca . jvaro dàho'tisàra÷ca gadàþ syu÷ca tridoùajàþ . pióakà vividhàkàrà maõóalàni mahànti ca . ÷othà mahànto mçdavo raktàþ ÷yàvà÷calàstathà . sàmànyaü sarvalåtànàmetaddaü÷asya lakùaõam>% . daü÷akothaþ daü÷amadhye påtibhàvaþ . %<daü÷amadhye tu yatkçùõaü ÷yàvaü và jàlakàvçtam . dagdhàkçti mç÷ampàkaü svedar÷othajvarànvitam . dåùãviùàmirlåtàbhistaddaùñamiti nirdi÷et>% . sauvarõikàdayo'ùñàvasàdhyà praõiharàstàsàü lakùaõamàha %<÷oùaþ ÷vetà sità raktà pãtà ca pióakà jvaraþ . pràõàntiko bhaveddàhaþ ÷vàsahikkà÷irograhaþ>% . àkhudåùãviùalakùaõamàha %<àdaü÷àcchoõitaü pàõóumaõóalàni ro'ruciþ . lomaharùa÷ca dàha÷càpyàkhudåùãviùàrdite>% pràõaharamåùakaviùakàryamàha mårchàïga÷othavaivarõyaü kleda÷abdà÷rutijvaràþ . ÷irogurutvaü làlàsçk chardi÷càsàdhyamåùakàt . aïga÷otho'tra måùakàkàro boddhavya iti . tantràntare kçkalàsadaùñasya lakùaõamàha %<÷othasya kàr÷yamatha và nànàvarõatvameva ca . moho'tha varcaso bhedo daùñasya kçkalàsakaiþ>% . vç÷cikaviùasya lakùaõamàha %<dahatyagnirivàdau tu bhinattãvordhamà÷u ca . vç÷cikasya viùaü yàti pa÷càt daü÷e'vatiùñhate>% . asàdhyasya vç÷cikadaùñasya lakùaõamàha %<daùño'sàdhyaistu hçdghràõa rasanopahato naraþ . màüsaiþ patadbhiratyarthaü vedanàrto jahàtyasån>% . asàdhyairvç÷cikaisteùàmevànuvçtteþ hçdàdiùu upahataþ hçdàdikàryarahito bhavati atyarthaü vedanàrta ityanvayaþ . kaõabhadaùñasya lakùaõamàha %<visarpaþ ÷vayathuþ ÷ålaü jvara÷chardirathàpi và . lakùaõaü kaõabhairdaùñe daü÷a÷caivàva÷ãryate>% . kaõabhaþ kãùñavi÷eùaþ . ucciñiïgadaùñasya lakùaõasàha %<kçùõalomocciñiïgena stabdhaliïgobhç÷àrtimàn . daùñaþ ÷ãtodakeneva siktànyaïgàni manyate>% . kçùõalomà adhikatarakçùõaromà ucciñiïga(cãñà) kãñavi÷eùaþ . saviùamaõóåkadaùñasya lakùaõamàha %<ekadaüùñràrditaþ ÷ånaþ sarujaþ pãtakaþ satçñ . sanidra÷chardamàn daùñomaõóåkaiþ saviùairbhavet>% . ekadaüùñràrditaþ svabhàvàdekayaiva daùñrayà daùño bhavati . matsyaviùasya kàryamàha %<matsyàstu saviùà kuryurdàhaü ÷othaü rujaü tathà>% . jalaukàviùakàryamàha %<vaõóåü ÷othaü jvaraü mårchàü saviùàstu jalaukasaþ>% . kuryuriti ÷eùaþ . gçhagodhikà viùakàryamàha %<vidàhaü ÷vayathuü todaü prasvedaü gçhagodhikàþ>% . kuryuriti ÷eùaþ . ÷atapadãviùakàryamàha %<daü÷e svedaü rujaü dàhaü kuryàcchatapadãviùa>% ÷atapadã (gijàã) iti loke . ma÷akaviùakàryamàha %<kaõóåmànma÷akairãùacchothaþ syànmandavedanaþ>% . asàdhvama÷akalakùaõamàha %<asàdhyakãñasadç÷amasàdhyaü ma÷akakùatam>% . asàdhyakãñasadç÷aü asàdhyaiþ kãñairlåtàdibhiþ kçtaü yat kùataü tat sadç÷avedanam . makùikàrda÷alakùaõamàha %<sadyaþ saüsràviõã ÷yàvàdàhamårchàjvarànvità . pióakà makùikà daü÷e tàsàntu sthagikà suhçt>% . tàsàmityàdi tàsàü su÷rutoktànàü ùaõàü makùikàõàü madhye sthigikànàmnã ÷ãghraü pràõaü haratãtyarthaþ . vyàghràdiviùàõàü kàryamàha %<catuùpàdbhirdvipàdbhirvà nakhairdantai÷ca yat kçtam . ÷åyate pacyate tattu sravati jvarayatyapi>% . catuùpàdbhiþ vyàghràdibhiþ dvipàdbhiþ vanamanuùyàdimiþ ÷åyate ÷åno bhavati . viùojjhitasya lakùaõamàha %<prasannadoùaü prakçtisthadhàtumannàbhikàmaü samamåtraviñkam . prasannavarõendriya cittaceùñaü vaidyo'vagacchedaviùaü manuùyam>% . prasannadoùaü prakçtisthadoùaü ÷eùaü sugamam .

#<viùakaõñakinã># strã viùayuktaü kaõñakamastyasyà ini . bandhyàkarkoñyàm ràjani0

#<viùakaõñha># puø viùaü kaõñhe yasya . ÷ive .

#<viùaghà># strã viùaü hanti hana--óa niø kutva¤ca . guóåcyàm ÷abdacaø .

#<viùaghàtin># puø viùaü hanti hana--õini . ÷irãùavçste ÷abdamàlà . 2 viùanà÷ake triø .

#<viùaghna># puø viùaü hanti hana--ñak . 1 ÷irãùavçkùe ÷abdacaø . 2 yavàse 3 vibhãtake ràjaniø . 4 campakavçkùe ca jañàø . 5 hilamocikàyàü (hele¤cà)strã ïãp . 6 indravàruõyàm 7 vanavarùaràyàm 8 bhåmyàmalakyàm 9 raktapunarnavàyàm 10 haridràyàm 11 vç÷cikàlyàm 12 mahàkara¤je ca 13 jha jjhaphalàyàü strã ràjaniø ïãp . 14 viùanà÷ake triø .

#<viùajihva># puø viùayuktà jihveva patramasyàþ . devatàóavçkùe ratnamàø .

#<viùajvara># puüstrãø viùamiva pràõahantà jvaro yasya . 1 mahiùe ÷abdaraø . striyàü ïãù .

#<viùaõóa># naø vi÷eùeõa ùaõóam . mçõàle ÷abdaraø .

#<viùatindu># puø viùayuktastinduþ . 1 kupãlau bhàvapraø . 2 kàraskaravçkùe ràjaniø .

#<viùada># naø vi + ùada--ac . 1 puùpakàsãse ràjaniø . 2 ÷ukla-

#<viùadaüùñrà># strã viùayuktà daüùñrà . 1 sarpadaüùñràyàm . viùasya daüùñreva nà÷akatvàt . 2 sarpakaïkàlãlatàyàü ratnamàø .

#<viùadantaka># puüstrãø viùaü dante yasya kap . 1 sarpe ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<viùadar÷anamçtyuka># puüstrãø viùasya dar÷anena mçtyurasya kap . cakorakhage hemacaø striyàü ïãù .

#<viùadruma># puø viùayukto drumaþ . kàrasvaravçkùe ràjaniø .

#<viùadhara># puüstrãø viùaü dharati dhç--ac . 1 sarpe amaraþ striyàü ïãù . %<viùadharaviùamaü vanaü bhavità>% udbhañaþ .

#<viùadharman># puø viùasyeva dharmo'sya anicsamàø . (àlaku÷ã) latàyàm ÷abdacaø .

#<viùanà÷ana># puø viùaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . 1 ÷irãùavçkùe hàràø . 2 viùanà÷ake triø .

#<viùanà÷inã># strã viùaü nà÷ayati nà÷i--õini ïãp . sarpakaïkàlãlatàyàü ÷abdacaø .

#<viùanud># puø viùaü nudati nuda--kvip . ÷yonàkavçkùe ÷abdacaø .

#<viùapuùpa># naø viùamiva nãlaü puùpamasya . 1 nãlapadme ÷abdamàø 2 chardanavçkùe (manaphala) ratnamàø kap . madanavçkùe bhàvapraø .

#<viùama># triø vigato viruddho và samaþ . 1 asame 2 ayugme (viyoóa) 3 unnatànate 4 dàruõe 5 saïkañe ca %<bhinnacihnacatuùpàdaü viùamaü parikãrtitam>% ityukte 6 padyabhede naø . %<ojotha yugmaü viùamaþ sama÷ca>% jyoø taø ukte 7 meùamithunàdyasamarà÷au puø . 8 tàlabhede puø %<caturvidhaþ parij¤eyastàlaþ kaïkaõanàmakaþ . pårõaþ 1 khaõóaþ 2 sama 3 ÷caiva viùama 4 ÷caiva kathyate . nacatuùkaü galau pårõe 1 khaõóe 2 vindudvayaü guruþ . yagaõastu same j¤eyastamayañgaõo viùame bhavet>% saïgãtaø . viùamàdàgataþ viùamaya, råpyap, viùamaråpya cha, viùamãya viùamàdàyate triø siø kauø .

#<viùamacchada># puø viùamàõi ayugmàni sapta chadàþ yasya . saptacchade(chàtima) amaraþ .

#<viùamajvara># puø viùama ugro jvaraþ . jvarabhede . yathoktaü bhàvapraø tatra viùamajvarasya nidànakathanapårvikàü saüpràptimàha %<doùo'lpo'hitasambhåto jvaro sçùñasya và punaþ . dhàtumanyatamaü pràpya varoti viùaø jvaram>% . ayamarthaþ jjvarotasçùñasya jvaraõa tyaktasya . sannikçùñahetumàha . doùaþ alpaþ, jvaramuktasya svalo'pi . viprakçùñahetumàha . ahitamàhàravihàràdi tena sambhåtaþ saüpårõojàtaþ anyatamandhàtuü rasaraktàdikam pràpya dåùayitvà punarviùamajvaraü karoti jvarotasçùñasya veti và÷abdeneti bodhyate . prathamato viùamajvaro bhavati yata uktam . %<àrambhàdviùamo yastu>% ityàdikam rasàdikandhàtuü dåùayitvàkaü vi ùamajvaraü karoti ityapekùayàmàha %<santataü rasaraktasthaþ satata raktadhàtugaþ . doùaþ kruddho jvaraü puüsàü so'nyedyuþ pi÷ità÷ritaþ . medogatastçtãye'hni asthimajjàgataþ punaþ . kuryàccàturthikaü ghoramantakaü rogasaïkaram>% . antakamiva màrakatvàt . atha viùamajvarasya sàmànyaü lakùaõamàha %<yaþ syàdaniyatàt kàlàt ÷ãtoùõàbhyàü tathaiva ca . vegata÷càpi viùamojvaraþ sa viùamaþ smçtaþ>% . yaþ syàdaniyatàt kàlàdityasyàyamarthaþ . yathà vàtikojvaraþ sapta dinàni, paittiko da÷a dinàni, ÷laiùmiko dvàda÷adinàni, doùàõàü pràbalyairvàtika÷caturda÷adinàni, paikiko viü÷atadinàni, ÷laiùmika÷caturviü÷atidinàni syàt . tathà viùamajvaro niyataü kàlaü vyàpya na syàdityarthaþ . ÷ãtoùõabhyàü guõabhyàü syàt . %<vegata÷càpi viùamaþ kadàcidativegavàn>% . kadàcicchàntavegaþ . viùamajvarasya bhedànàha %<santataþ satato'nyedyustçtãyaka caturthakau>% . tatra santatasya lakùaõamàha %<saptàhaü và da÷àhaü và dvàda÷àhamathàpi và . santatyà yo'visargã syàt santataþ sa nigadyate>% . vikalpo vàtikàdibhedàt . santatthà nairantaryeõa avisagrgã aparityàgo . nanu suktànubandhitvaü viùamatvamiti viùamalakùaõam . tadatra na ghañata iti kathamayaü viùameùu pañhyate . ghañata eveti na doùaþ . yata uktaü carakeõa %<visargaü dvàda÷e kçtvà divase vyaktalakùaõam . durlabhopa÷amaþ kàlaü dãrghamevànupartate>% iti . yattu kharanàdenoktama %<jvaràþ pa¤ca tu ye proktàþ pårve santatakàdayaþ . catvàraþ santataü hitvà j¤eyàste viùamajvaràþ>% iti taccireõa tyàgàbhipràyeõa . satatakakùaõamàha %<vyahoràtre satatako dvau kàlàvanuvartate>% . dvau kàlau ahanyekakàlaü ràtràvekakàlam . yato doùàkùàgahoràtne pratyekaü dvau dvau prakopakàlau . yata uktaü vàgmañena %<vayo'horàtribhuktànàmantamadhyàdikàþ kramàditi>% . anyedyuùkalakùaõamàha . %<anyedyuùkastrahoràtràdekakàlaü pravartate>% . ekakàlaü doùàpekùayà ekakàlamapi na dvitãyaü, prathamakàle hçdyeva dàùasthiteþ . tçtãyakacaturthakayãrlakùaõamàha . %<tçtãyakastçtãye'hni caturthe'hni caturthakaþ>% . tçtãye'hni ityàgamanadinaü gçhãtvà yata uktam %<dinamekamatikramya yo bhavet sa tçtãyakaþ . dinadvayantvatikramya yaþ syàt sa hi caturthakaþ>% iti . atràha vçddhasu÷rutaþ %<kaphasthànavibhàgena yathàsaïkhyaü karoti hi . satatànyedyuùkatryàkhya caturthakapralepakàn . ahoràtràdahoràtràt sthànàt sthànaü prapadyata . doùa àmà÷ayaü pràpya karoti viùamajvaram>% . ayamarthaþ àmà÷ayoraþkaõñha÷iraþsandhayaþ pa¤ca kaphasthànàni eùu tiùñhan doùo yathàsaïkhyaü saütatàdãn karoti . tatra àmà÷aye sthito doùaþ satataü karoti dvau kàlau, ahoràtre kàladvaye doùaprakopàt . hçdaye sthito doùa àmà÷ayamàgatya anyedyuùkaü karoti ekakàlaü naikañyàdekasminnevàhoràtre doùa àmà÷ayamàgatya anyedyuùkaü karoti . tatra dvau doùaprakopakàlau ekasmin kàle hçdaye tiùñhatyaparasminnàmà÷aya iti . kaõñhesthito doùo'horàtràt hçdayamàyàti . tçtãye dine àmà÷ayamàgatya svaprakopakàle tçtãyakaü jvaraü karoti ekakàlaü na tu dvau kàlau svabhàvàt . evameva ÷iraþsthito doùaþ ahoràtràt kaõñhamàyàti tataþ punarahoràtràt hçdayamàyàti caturthe dine àmà÷ayamàgatya svaprakopakàle caturthakaü jvaraü karoti ekakàlannatu dvau kàlau svabhàvàdeva . nanu doùasyàgamana krameõa nijasthànagamanakramàt kathaü tçtãyacaturthadivasayorjvaràgamanam . ucyate . doùo hi prakopasamaye vegavattayà làghavàt svasthànantu vegadina eva yàti . yata àha %<doùaþ prakopakàle hi vegavattvena làghavàt . vegavàsara evàyaü svasthànamadhigacchati>% . sandhiùu sthitaþ pralepakaü karoti . sandhaya÷càmà÷aye'pi santi teùu sthitaþ pralepakaü sarvadà karoti %<nivçttaþ punaràyàti viùamo niyate dine . svamàvaþ kàraõaü tatra manthanve munipuïgavàþ>% . svabhàvasya kàraõatve kaphasvànavibhàganirapekùà÷caturthakàdiviparyayà api jvaràþ svasvakàle prabhavanti adhi÷ete yathà måmiü vãjaü kàle prarohati . adhi÷ete tathà dhàtån doùaþ kàle prakupyati . su÷ruto'pyàha %<sa càpi viùamaü dehaü na kadàcit pramu¤cati . glanigauravakàr÷yebhyaþ sa yasmànna pramucyate . yege tu samatikrànte gato'yamiti lakùyate . dhàtvantareùu lonatvàt saukùmyànnaivopalabhyate>% . dvidoùolvaõasya tçtãyakasya lakùaõamàha %<kaphapittàt trikagràhã pçùñhàdvàtakaphàtmakaþ . vàtapittàcchirogràhã trividhaþ syàt tçtãyakaþ>% . trikagràhã vedanayà trikaü gçhõàtãtyarthaþ . nanu kaphapittàt trikagràhã vedanayà trikavyàpã trikaü tu vàtasthànaü tatkathaü tadgçhõãtaþ pittakaphau anyasthànagatvena durbalatvàt durbalau ca kathaü vegaü kurutaþ, doùàõàü sthànaniyamaþ na tu kupitànàü tathà ca så÷rutaþ %<kupitànàü hi doùàõàü ÷arãre paridhàyati . yatra saïgaþ sa vaiguõyàt vyàdhistatropajàyate>% . evamanyasthànagatvena caturthako vàcyaþ . vàtakaphàtmakaþ pçùñhàt vyathayà pçùñhaü vyàpya bhavatãtyarthaþ . %<lyavlope karmaõyadhikaraõe ca>% pàø såtreõa pa¤camã . kapholvaõasya vàtolvaõasya caturthakasyalakùaõamàha %<caturthakà dar÷ayati svabhàvaü dvividhaü jvaraþ . jaïghàbhyàü ÷laiùmikaþ pårvaü ÷iraso'nilasambhavaþ . madhyakàyantu gçhõàti pårvaü yastu sa pittajaþ . viùamajvara evànya÷caturthakaviparyayaþ>% . ÷laiùmikaþ ÷leùmolvaõaþ . tathà anilasambhavo vàtolvaõaþ santatàdãnàü tridoùajatvam . yata uktaü carake %<pràya÷aþ sannipàtena pa¤ca syurviùamajvaràþ>% iti . pràya÷ograhaõàde kadoùajà dvidoùajà api bhavantãti jaijjañaþ . pårvaü prathamaü jaïghàbhyàm vyathayà jaïghe vyàpya pa÷càt sakalaü ÷arãraü vyàpnoti . evamulvakhavàtajàtaþ ÷iraõaþ pårvaü vyathayà ÷irovyàpya sakalaü ÷arãraü vyàpnonãtyarthaþ . %<viùamajvara evàntha÷càturthakaviparyayaþ . asthimajjagato doùa÷càtarthakaviparyayaþ . jàyate bhiùajà j¤eyo viùamajvara eva saþ>% . anthaþ santatàdipa¤cakàdaparaþ càturthakaviparthyayàkhyo jvaraþ so'pi viùamajvara eva vaidyena j¤àtavyaþ . sa kiü dhàtustha ityapekùayàmàha asthãtyàdi . tasya càturthakaviparyayasya lakùaõamàha %<sa madhye jvarayatyahnã àdyante ca vimucati>% . caturthakaviparyayaþ ityupalakùaõam  santatàdiviparyayo'pi boddhavyaþ . yathà ahoràtre dvau kàlau sutati ÷eùaü sarvamahoràtraü tiùñhatãti satataviparyayaþ . ahoràtre ekakhàlaü mu¤cati ÷eùaü sarvamahoràtraü tiùñhati anyedyuùkaviparyayaþ madhye ekaü dinaü jvarayati à dàva nte ca mu¤catãti tçtãyakaviparyayaþ . ete viùamajvaropalakùakàþ anye ràtrijvaràdayo'pi viùamajvarà boddhavyàþ yathà %<samau vàtakapho yasya kùoõapittasya dehinaþ . ràtrau pràyo jvarastasya divà hãnakaphasya tu>% . pràyaþ bàhulyena . santatàdãnàü ÷ãtapårvatve dàhapårvatve ca hetumàha tvaksthau ÷leùmànilau ÷ãtamàdau janayato jvaram . tayoþ pra÷àntayoþ pittamantardàhaü karoti caü . ÷ãtaü ÷ãtasahitam . pra÷àntayoþ pra÷àntavegayoþ antaþ abhyantare . %<karotyàdau tathà pittaü tvaksthaü dàhamatãva ca . tasmin pra÷ànte tvitarau kurutaþ ÷ãtamantataþ>% . antataþ hastapàdàditaþ . ÷ãtàdidàhàdijvarayoþ tridoùajatvamàha %<dvàvetau dàha÷ãtàdijvarau saüsargajo smçtau . dàhapårvastayoþ kaùñaþ sukhasàdhyatamo'paraþ>% . saüsargajau mànnipàtikau . kaùñaþ kaùñasàdhyaþ . viùamajvaravi÷eùamàha %<vidagdhe'nnarase dehe ÷leùmapitte vyavasthite . tenàrdhaü ÷ãtalaü dehamårdhamuùõaü prajàyate>% . annarase vidagdhe àhàraje rase duùñe, dehe ÷leùmapitte vyavasthite duùñe sthite . tena hetunà ÷ãtalaü kaphena uùõaü pittena, ardhatvaü càrdhanàrã÷varàkàreõa narasiühà kàreõa và . %<kàye duùñaü yadà pittaü ÷leùmà cànte vyavasthitaþ . tenoùõatvaü ÷arãrasva ÷ãtatthaü hastapàdayoþ>% . ante hatapàdàdau %<kàye ÷leùmà yadà duùñaþ pitta cànte vyavasthitam . ÷ãtatvaü tena gàtre syàduùõatvaü hastapàdayoþ>% . viùamajvaravi÷eùasya pralepakasya lakùaõamàha %<pralipanniva gàtràõi gharmeõa gauraveõa ca . mandajvaravilepã ca sa ÷ãütaþ syàt pralepakaþ>% . goraveõa upalakùitaþ . mandajvaravilepã mandavegasya vilepaþ sadà sambandho'syàstãti mandajvarapilepã . athaü viùamajvaraþ . tathà ca su÷rutaþ %<pralepasàkhyo viùamaþ pràya÷aþ kle÷a÷oùiõàm . jvarà÷ca viùamàþ sarve pràyaþ kle÷àya ÷oùiõàm>% .

#<viùamanayana># puø viùamàõi ayunmàni trãõi nayanànthasya . trinetre ÷ive . viùamanetràdayo'pyatra .

#<viùamardanã># strã viùaü mçdyate'nayà mçda--lyuñ ïãù . gandhanàkulyàm . svàrthe ka . viùamadenikà tatraiva ràjaniø .

#<viùamastha># triø viùame unnatànate saïkañe và tiùñhati sthàka . 1 upadravapràpte 2 saïkañasthe 3 unnatànatade÷asthe ma .

@<[Page 4933a]>@
#<viùama÷iùña># naø viùamaü ÷iùñaü ÷àsanam . anucita÷àsane .

#<viùamàyudha># puø viùamàõi ayugmàni pa¤ca àyudhàni vàõà yasya . pa¤ca÷are kàme halàø viùameùvàdato'pyatra .

#<viùamuùñi># puø viùaü muùõàti muùa--ktic . kùupabhede (viùadoói) ràjani0

#<viùamçtyu># puø viùàt viùadar÷anàt mçtyurasya . cakorakhage jañà0

#<viùaya># puø viùiõvanti svàtmakatayà viùayiõaü niråpayanti saübadhnanti và vi + ùi--ac . indriyagocare 1 ÷abdàdau 2 de÷e ca amaraþ . 3 bhogasàdhane %<viùayo dvyaõukàdistu brahmàõóànta udàhçtaþ>% . %<sindhuhimàdirviùayo mataþ>% . %<pràõàdistu mahàvàyuparyanto viùayo mataþ>% bhàùàø . %<atra viùayaþ bhomasàdhanaü sarvameva hi kàryamadçùñàdhãnaü yacca kàryaü yadadçùñàdhãnaü tat tadupabhogaü sàkùàtparamparayà janayatyeva na hi vãjaprayojanàbhyàü vinà kasyacidutpattirasti tena dvyaõukàdibrahmàõóàntaü sarvameva viùayo bhavatãtyarthaþ>% siø muktàø . %<viùiõvanti viùayiõaü badhnanti svena råpeõa niråpaõãyaü kurvantãti viùayàþ pçthivyàdayaþ sukhàdaya÷ca asmadàdãnàmaviùayà÷ca tanmàtralakùaõàþ yoginàmårdhvasrotasàü ca viùayàþ>% sàükhyaø taø kauø . 4 nityasevite amaraþ . 5 avyakte 6 ÷ukre ca ajayapàlaþ . 7 kàntàdau 8 upabhomye ÷abdaratnàø 8 niyàmake %<vi÷abdo hi niþ÷eùàrthaþsinotirbandhanarthakaþ . vi÷eùeõa sinotãti viùayo 'to niyàmakaþ>% bhaññakàø . 9 àropà÷raye %<sàropànyà tu yatroktà viùayo viùayã tathà . viùayyantaþkçte'nyasmi. sà syàt sàdhyavasànikà>% kàùyapraø . 10 vi càràrhavàkye adhikaraõàvayavabhede %<viùayo vi÷aya÷caiva pårvapakùastathottaram . nirõaya÷ceti siddhàntaþ ÷àstre'dhikaraõaü smçtam>% mãmàüsàø .

#<viùayàj¤àna># naø viùayàõàü na j¤ànaü yatra . tandràyàm ràjaniø .

#<viùayin># naø viùayo'styasya ini . 1 j¤àne %<viùayã yasya tasyaiva>% bhàùàø 2 indriye ca . 3 viùayàsakte triø mediø . 4 ràj¤i 5 kàmadeve puø mediø . viùayiõo bhàvaþ tal . viùayità j¤ànaniùñhe viùayaniråpite padàrthabhede svaråpasambandhabhede ca strã . sà ca trividhà vi÷eùyaniråpità vi÷eùyità, vi÷eùaõaniråpità prakàrità, saüsarganiråpità saüsargità iti gadàdharàdayaþ . gadàdharamate viùayitaiva pratibandhakatàvacchedikà . jagadã÷amate viùayataiveti bhedaþ .

#<viùaråpà># strã viùaü måùikaviùaü råpayati atikràmati råpaka . ativiùàyàm (àtaica) ràjaniø .

#<viùalatà># strà viùa--vyàptau ac karmaø . indravàruõyàm . ràjani0

#<viùavidyà># strã viùàya tannivçttaye vidyà . viùaghnamantraj¤àne

#<viùavidhi># puø divyabhede divya÷abde 3589 pçø dç÷yam .

#<viùavaidya># puø viùe viùàpahàre vaidya÷cikitsakaþ . viùamantravidyàyute amaraþ .

#<viùa÷àlåka># puø viùasya laõàlasya ÷àlåkaþ . padmakande ràjaniø .

#<viùa÷çïgin># puø viùaü ÷çïgamivàstyasya ini . bhçïgarole hàràø .

#<viùasåcaka># puüstrãø viùaü såcakaü hiüsakamasya . cakorakhage hemacaø striyàü ïãù .

#<viùasçkkan># puø viùaü sçkkeva yasya . bhçïgarole trikàø .

#<viùahantrã># strã viùaü hanti hana--tçc ïãp . 1 aparàjitàyàm ràjaniø . 2 viùahàrake triø .

#<viùaharã># strã viùaü harati hç--ac gauràø ïãù . 1 manasàdevyàü ÷abdacaø . 2 vidyàbhede tantrasà0

#<viùahà># strã viùaü hanti hana--óa . devadàlãlatàyàm ràjaniø .

#<viùà># strã viùaü mùikaviùaü nà÷yatvenàstyasyàþ ac . (àtaica) 1 ativiùayàyàm amaraþ 2 vuddhau ca uõàdi0

#<viùàõa># naø viùa--bàø kànac . 1 pa÷u÷çïge 2 hastidante 3 kuùñhauùadhe mediø . 4 varàhadante hemacaø 5 kùorakàkolyàm 6 aja÷çïgyàü strã mediø gauràø ïãù . sà ca 7 vç÷cikàlau strã ràjaniø . 8 tintióyàü strã ÷abdacaø .

#<viùàõikà># strã viùàõamastyasyàþ ñhan . 1 meùa÷çïgyàm (gàóarà÷aïà) ratnamàø . 2 karkaña÷çïgyàm 3 àvartakyàü 4 sàtalàyàü ràjaniø .

#<viùàõin># puø viùàõamastyasya ini . 1 ÷çïgiõi 2 hastini ca amaraþ . 3 ÷çïgàñake 4 çùabhauùadhe ca puø ràjaniø .

#<viùàda># puø vi + ùada--gha¤ . 1 avasàde hemacaø 2 jaóatàyà¤ca .

#<viùàdanã># strã viùàya tannivçttaye adyate'sau ada--lyuñ . palà÷ãlatàyàm ràjaniø .

#<viùàntaka># puø viùasyàntaka iva . 1 ÷ive hemacaø 6 taø . 2 viùahare triø .

#<viùàpahà># strã viùamapahanti apa + hana--óa . 1 muùkakavçkùe ràjaniø . 2 indravàruõyàü 3 nirviùàyàü ràjaniø . 4 nàgadamanyàü bhàvapraø . 5 arkamålàyà¤ca (i÷aramåla) 6 sarùakaïkàlikàyàü ratnamàø .

#<viùàra># puüstrãø viùamçcchati ç--aõ . sarpe ÷abdacaø striyàü ïãp .

#<viùàràti># puø 6 taø . 1 kçùõadhuståre ràjaniø . 2 viùanàdhake sa .

@<[Page 4934a]>@
#<viùàri># puø 6 taø . 1 ghçtakara¤je 2 mahàca¤cu÷àke ca ràjani0

#<viùàsya># puø viùamàsye yasya . 1 sarpe ÷abdacaø viùànanàdayo'pyatra . viùàktamivàsyamasyàþ . 2 bhallàtake strã ÷abdacaø .

#<viùu># avyaø viùa--ku . 1 sàmye bharataþ . 2 nànàråpe ràmà÷ramaþ

#<viùuva># gaø viùu dinaràtryoþ sàmyaü vàti và--ka . 1 samaràtridinakàle amaraþ . ayanàü÷akramaõe 2 raveþ tulàmeùarà÷isaükràntibhede ca
     %<mçgakarkañasaükràntã dve tådagdakùiõàyane . viùuvatã tulàmeùe golanadhye tathàparà>% jyoø taø . %<bhacakranàbhau viùuvaddvitayaü samasåtragam . ayanadvitayaü caiva catasraþ prathitàstu tàþ>% såø siø . %<bhacakranàbhau bhagolasya dhruvadvayàbhyàü tulyàntareõa madhyabhàge viùuvaddvitayaü samasåtraga parasparaü vyàsasåtràntaritaü dhruvamadhye viùuvadvçttasthànàt tadvçtte kràntivçttabhàgau yau lagnau tau krameõa pårvàparau viùuvatsa¤j¤au meùatulyàkhyau cetyarthaþ>% raïgaø kàlabhede viùuvasaükramaõarambhàü÷abhedaþ ayanasaükrànti÷abde dar÷itaþ satkçtyamuktàø saükùipya kàlabhede viùuvàrambhaõàdyuktaü yathà %<meùasaükramataþ pårvaü pa÷càttaràdinàntare . pràtilomyena sàmyena viùuvàrambhaõaü bhavet . trayoda÷adine saure caitre nakhatithau 1520 ÷ake . viùuvàrambhaõaü tatra samaü mànaü divàni÷oþ . tataþ pratidinaü velà sapàdatripalàtmikà . vardhate meùavi÷vàü÷aparyantaü sthålamàrgataþ . tathàjyaiùñhàntaparyantaü pàdonatripalàtmikà . tàdç÷àùàóhaparyantaü palaikapramità matà . tataþ karkañavi÷vàü÷aparyantaü pratyahakramàt . sapàdapalamànena velà trudyati ni÷citam . tàdçgbhàdràntaparyantaü pàdonatripalàtmikà . divàmànaü daõóaùaùñestyaktà ràtreþ pramàõakam . vai÷àkhàdau divàmànaü ràtrimànaü tulàdiùu . ùañùaùñitatsarànevaü tataþ syàt dvàda÷àü÷ake . punastadvat saràüstadvat tata ekàda÷àdike>% .

#<viùuvat># naø viùu sàmyaü divàni÷oratràsti matup masya vaþ . viùuva÷abdàrthe .

#<viùoùadhã># strã 6 taø . nàgadantyàm ratnamàø .

#<viùka># hiüsàyàü cuø àø sakaø señ . viùkayate aviviùkata dar÷ane ubhaø señ . viùkayati te aviviùkat ta .

#<viùkambha># puø vi + skanbha--ac . såryacandayogajàtayogamadhye prathame 1 yoge jyoø taø 2 vistàre 3 pratibandhe 4 råpakanàñakàïgamede %<arthopakùepakàþ pa¤ca viùkambhakapraye÷akau . cålikàïkàvatàro'tha syàdaïgamukhamityapi . vçttavartimàõànàü kathàü÷ànàü nidar÷akaþ . saükùiptàrthastu viùkambha àdàvaïkasya dar÷itaþ . madhyena madhyamàbhyàü và pàtràbhyàü samprayojitaþ . ÷uddhaþ syàt sa tu saïkãrõo nãcamadhyamakalpitaþ>% sàø daø . 5 yoginàü bandhabhede mediø 6 vçkùe ajayaþ 7 avaùñambhake amaraþ . 8 kãlakàdau ca bharataþ . 9 parvatabhede vipula÷abde dç÷yam .

#<viùkala># puüstrãø viùaü viùñhàü kalayati kali--aõa pçùoø . gràmya÷åkare ràjaniø striyàü ïãù .

#<viùkira># puüstrãø vikirati vi + kç--ka suñca . 1 vihage amaraþ striyàü ïãù . 2 vihagabhede bhàvapraø %<vartalàlàvavikirakapi¤jalakatittiràþ . kuliïgakukkuñàdyà÷ca viùkiràþ samudàhçtàþ . vikãrya bhakùayantyete yasmàttasmàddhi viùkiràþ . kapi¤jala iti pràj¤aiþ kathito gauratittiraþ>% . kuliïgaþ (kaera) iti loke . %<viùkirà madhuràþ ÷ãtàþ kaùàyàþ kañupàkinaþ . balyà vçùyàstridoùaghnàþ pathyàste laghavaþ smçtàþ>% .

#<viùñapa># naø vi÷a--kapan tuñ ca . bhuvane amara .

#<viùñabdha># triø vi + stanbha--kta . pratiruddhe avaruddhe

#<viùñambha># puø vi + statbha--gha¤ . 1 pratibandhe 2 ànàhe rogamede ca ànàha÷abde 729 pçø dç÷yam .

#<viùñambhin># triø vi + stanbha--õini . 1 pratibandhake 2 rogavi÷eùajanake ca .

#<viùñara># puø vi + stç--ap ùatvam . %<årdhake÷o bhavedbrahmà lambake÷astu viùñaraþ>% iti %<vàmàvartastu viùñara>% iti ca smçtyukte darbhakçte 1 àsanabhede 2 àsanamàtre 3 vçkùe 4 ku÷amuùñau ca amaraþ .

#<viùñara÷ravas># puø viùñaraþ ku÷amuùñiriva ÷ravasã karõau yasya . viùõau amaraþ .

#<viùñaruhà># strã viùñà bhåmau praviùñà satã rohati kaha--ka . svarõaketakyàü ràjaniø .

#<viùñàra># puø vi + sté--gha¤ ùatvam . païkticchandobhede chandaþ÷abde 2928 pçø dç÷yam .

#<viùñi># strã viùa--ktin ktic và . vetanaü vinà bhàràdivahanajanye 1 kle÷e amaraþ . 2 vetane 3 karmaõi 4 varùaõe 5 tirthyardhàtmakakaraõamadhye saptame karaõe vi÷vaþ . bhadra÷abde 4637 pçø dç÷yam . 6 preùaõe hemacaø . 7 karmakare bhåtye 8 vetanaü vinà karmakare ca triø mediø .

#<viùñhala># naø viprakçùñaü sthalam pràø saø ùattvam . dårasthasthale siø kau0

#<viùñhà># strã viviùa tiùñhati sthà--ka ùatvam . 1 udare ÷abdamàlà 2 puràùe amaraþ .

#<viùõu># strã viùa--vyàpane nuk . 1 vyàpake parame÷vare amaraþ %<yasmàt vi÷vamidaü sarvaü tasya ÷aktyà mahàtmanaþ . tasmàdevocyate viùõurvi÷adhàtoþ prave÷anàt>% ityukteþ vi÷a--prave÷e nu pçùoø ityapi bodhyam . 2 vahnu 3 ÷uddhe 4 vasudevatàyàü dharaõiþ . 5 dharma÷àstrakàrake munibhede ca %<manvatriviùõuhàrãte>% ti yàj¤aø 6 taddaivate ÷ravaõanakùatre jyoø taø .

#<viùõukanda># puø viùõupriyaþ kandaþ ÷àø taø . målabhede ràjani0

#<viùõukàntà># strã 3 taø viùõustadvarõaþ krànto và yayà . aparàjitàyàm amaraþ tasyàþ viùõutulyavarõatvàt viùõuparityaktatvàcca tathàtvam .

#<viùõugupta># puø 1 càõakye munau ayameva vàtsyàyanatvena pakùilatvena prasiddhaþ trikàø . 3 taø . viùõunà gupte munyàdau 2 devàdau 3 sandabhede ràjaniø .

#<viùõutaila># naø vaidyakaprasiddhe tailabhede tacca vividhaü svalpavçhadbhedàt tattailapàkaprakàraþ bhaiùajyaratnàø ukto yathà tatra svalpaviùõutailam %<÷àlaparõã pç÷riparõã valàgorakùataõóulàþ . eraõóasya ca målàni vçhatyoþ påtikasya ca . ÷atàvarã sahacavã pacedetaiþ palonmitaiþ . tailaprasthaü payodattvà gavyaü và''üjaü caturguõam . asyatailasya pakvasya ÷çõu vãryamataþ param . vàtàrtà naranàgà÷ca pãtvà dçóhatanutvacaþ . hçtpàr÷va÷åle vàtàsre galagaõóe'rdite kùaye . ÷arkarà÷maripàõóutvakàmalàrdhàvabhedake . kùãõendriye'ntravçddhau ca jaràjarjarite hitam . strãõàmapvatarãõà¤ca garbhasthitikaraü param . etadaïgavaraü tailaü viùõunà parikãrtitam>% . taõóulaþ gorakùataõóulaþ . vçhatyorvçhatãkaõñakàryoþ . påtikaü nàñàkara¤jaþ . sahacarã jhiõñã . atra kvàthàntaràbhàvàt kùãrasya caturguõaü jalaü ka÷ciddadàti . %<svarasakùãramàïgalyaiþ pàko yatreritaþ kvacit . jalaü caturguõaü tatra vãryàdhànàrthamàvapet>% iti paribhàùàvalàt . kvaciditi pàñhàt kàthàstararahite kevalakùãràdisahitatailàdipàke j¤àtavyaü sa tu sarvatra . %<elàcandanakuïkumàgurumuràkakkola màüsã ÷añã ÷rãvàsacchadagranthiparõa÷a÷abhçtkùauõãdhvajo÷ãrakam . kaståronakhapåti÷ailajalamuïmethãlavaïgàdikam . gandhadravyamidaü pradeyamakhilaü ÷rãviùõutailàdiùu>% . atha vçhadviùõutelam %<jaladharama÷vagandhà jãvakarùabhakau ÷añã . kàkolã kùãrakàkosã jãvantã madhuyaùñikà . madhårikà devadàru padmakàùñha¤ca saindhavam . màüsã cailà tvacaü kuùñhaü raktacandaüna÷aisajam . ma¤jiùñhà mçganàbhi÷ca ÷vetacandanakuïkumam . parõãkunduru khoñi÷ca granthika¤ca nakhã tathà . eteùàü pàlikaibhàgaistailasyàpi tathàóhakam . ÷atàvarã rasatamaü dugdha¤càpi samaü bhavet . viùõutailavaraü ÷reùñhaü sarvavàtavikàranut . årdhvavàte hyadhovàte aïgavigraha eva ca . ÷irãmadhyagatà ye ca manyàstambhe galagrahe . yasya ÷uùyati caikàïgaü gatiryasya ca vihvalà . ye vàta pramavàrogà ye ca pittasamudbhakaþ . sarvàüstànnà÷ayatyà÷u såryastama ivoditaþ>% .

#<viùõudaivata(tya)># triø viùõurdaivataü(tyaü) yasya . viùõudevatàke dravyàdau %<gçhantu sarvadaivatyaü yadanuktaü dvijottamàþ! . tajj¤eyaü viùõudaivatyaü sarvaü và viùõudevatama>% ÷uø taø viùõuø . 2 ÷ravaõanakùatre ca .

#<viùõudharma># puø viùõåpàsanàyogyo dharmaþ ÷àkaø . viùõåpàsanocite 1 niyamabhede upacàràt tatpratipàdake 2 granthe ca

#<viùõudharmottara># naø viùõudharma uttaraþ pradhànaþ varõyatvena yasya . saühitàbhede .

#<viùõupada># naø viùõoþ padamiva vyàpakatvàt . 1 àkà÷e amaraþ . 6 taø . 2 kùãràrõave mediø . 3 padme ca hemacaø 4 viùõo÷caraõai karmaø . 5 viùõuråpasthàne ca %<tadviùõoþ paramaü padam>% çø viùõusåktam .

#<viùõupadã># strãø viùõupadaü kàraõatvenàstyasyàþ ac gauràø ïãù . 1 gaïgàyàm %<nirgatà viùõupàdàbjàt tena viùõupadã smçtà>% brahmavaiø praø 9 aø . 2 vçùasiühavç÷cikakumbharà÷au raveþ saükràntau ca . %<vçùavç÷cikakumbheùu sihe viùõupadã smçtà>% %<puõyàyàü viùõupadyà¤ca pràkpa÷càdapi ùoóa÷a>% jyoø taø . %<ayane koñiguõitaü lakùaü viùõupadoùu ca>% tiø taø %<tadantareùu saükràntidvitayaü dvitayaü punaþ . nairantaryàt tu saükrànterj¤eyaü viùõupadãdvayam>% såø siø . %<tadantareùu viùuvàyanàntaràleùu . atràntaràlànàü catuþsthàne sadbhàvàd bahuvacanam . saükràntidvitayaü dvitayaü punàrà÷yàdibhàge grahàõàmàkramaõaü vàradvayaü bhavati tadantaràle rà÷yàdibhàgau dvau bhavata ityarthaþ . tathà hi meùàkhyaviùuvakarkàkhyàyanayorantaràle vçùamithunayoràdã . karkatulayorantaràle siühakanyayoràdã . tulàmakarayorantaràle vç÷cikadhanuùoràdã . makarameùayorantaràle kumbhamãnayoràdã iti eva viùuvànantaraü saükramaõadvayamanantaramayanaü tadanantaraü saükràntidvayaü tadanantaraü viùuvamanantaraü saükràntidvayamanantaramayanamityàdi paunaþpunyena j¤eyamityarthaþ . saükràntidvayamadhye prathamasaükràntau vi÷eùamàha . nairantaryàditi . nirantaratayà sambhåtàyàþ saükrànteþ sakà÷àdviùõupadãdvayaü tadantaràla ityarthaþ>% raïga0

#<viùõupuràõa># naø vyàsapraõãte mahàpuràõabhede tatpratipàdyaviùayà÷ca vçhannàradãre 94 aø uktà yathà %<÷çõu vatsa! pravakùyàmi puràõaü vaiùõavaü mahat . trayoviü÷atisàhasraü sarvapàtakanà÷anam . yatràdibhàge nirdiùñàþ ùaóaü÷àþ ÷aktçjena ha . maitreyàyàdime tatra puràõasyàvatàrikà>% . tatra prathamabhàgasya prathamàü÷e %<àdikàraõasarga÷ca devàdãnà¤ca sambhavaþ . samudramathanàkhyànaü dakùàdãnàü kathàcayaþ . dhruvasya caritaü caiva pçtho÷caritameva ca . pràcetasaü tathàkhyànaü prahlàdasya kathànakam . pçthuràjyàdhikàràkhyaþ prathamo'ü÷a itiritaþ . pàtàlanarakàkhyànaü saptasarganiråpaõam . såryàdicàrakathanaü pçthaglakùaõasaügatam . caritaü bharatasyàtha muktimàrganidar÷anam . nidàgha çtusaüvàdo dvitãyo'ü÷a udàhçtaþ>% . prathamabhàgasya tçtãyàü÷e %<manvantarasamàkhyànaü vedavyàsàvatàrakam . narakoddhàrakaü karma gadita¤ca tataþ param . sagarasyairvasaüvàde sarvadharmaniråpaõam . ÷ràddhakalpaü tathoddiùñaü varõà÷ramanibandhane . sadàcàra÷ca kathito màyàmohakathà tataþ . tçtãyo'ü÷o'yamuditaþ sarvapàpapraõà÷anaþ>% . prathamabhàgasya caturthàü÷e %<såryavaü÷akathà puõyà somavaü÷ànukãrtanam . caturthe'ü÷e muni÷reùñha! nàmàràjakathàcitam>% . prathamabhàgasya pa¤camàü÷e %<kçùõàvatàrasaüpra÷no gokulãyà kapà tataþ . påtanàdibadho bàlye kaumàre'ghàdihiüsanam . kai÷ore kaüsahananaü màthuraü caritaü tathà . tatastu yauvane proktà lãlà dvàravatãbhavà . sarvadaityabadho yatra vivàhà÷ca pçthagvidhàþ . yatra sthitvà jagannàthaþ kçùõo yoye÷care÷varaþ . bhåbhàraharaõaü cakre parasvahananàdibhiþ . aùñàvakrãyamàkhyànaü pa¤camo'ü÷a itãritaþ>% . prathamabhàgasya ùaùñhàü÷e %<kalijaü caritaü proktaü càturvidhyaü layasya ca . brahmaj¤ànasamudde÷aþ khàõóikyasya niråpitaþ . ke÷idhvajena cetyeùaþ ùaùñho'ü÷aþ parikãrtitaþ>% . tasya dvitãyabhàge %<ataþparantu såtena ÷aunakàdibhiràdaràt . pçùñena coditàþ ÷a÷vadviùõudharmottaràhvayàþ . nànàdharmakathàþ puõyà vratàni niyamà yamàþ . dharma÷àstraü càrtha÷àstraü pedànyaü jyotiùaü tathà . vaü÷àkhyànaü prakaraõàt stotràõi manavastathà . nànàvidyà÷rayàþ proktàþ sarvaloko pakàrakàþ . etadviùõupuràõaü vai sarva÷àstràrthasaügrahaþ>% tatphala÷rutiþ %<vàràhakalpavçttàntaü vyàsena kathitaü tviha . yo naraþ pañhate bhaktyà yaþ ÷çõoti ca sàdaram . tàvubhau viùõulokaü hi vrajetàü bhuktabhogakau . tallikhitvà ca yo dadyàdàùàóhyàü ghçtadhenunà . sahitaü viùõubhraktàya puràõàrthavide dvija! . sa yàti vaiùõavaü dhàma vimànenàrkavacasà . ya÷ca viùõupuràõasya samanukramaõãü dvija! . kathayecchçõuyàdvàpi sa puràõaphalaü labhet>% .

#<viùõumàyà># strã 6 taø . viùõoþ parame÷varasya màyà . 1 aghañanaghañanapañãyasyàm ã÷asyàvidyà÷aktau 2 tadadhiùñhàtyràü durgàyà¤ca .

#<viùõuya÷as># puø kalkipitari kalkipuø .

#<viùõuratha># puø viùõoþ ratha iva gatihetutvàt . 1 garuóe amaraþ . 6 taø . 2 viùõoþ rathe ca .

#<viùõuràta># puø viùõunà ràtaþ viùõurvà ràyàjjãvanamasmai rà--kta ta và . parãkùidàkhye nçpe sa hi garbhastha eva a÷vatthàmàstreõa dagdho mçtaþ san prasavànantara¤ca viùõunà punarjãvitaþ tatkathà màø à÷vaø 7 0 adhyàye . tannàmaniruktiþ bhàvaø 1 . 12 aø yathà %<daivenàpratighàtena ÷ukre (vaü÷e) saüsthàmupeyuùi . ràtovo'nugrahàrthàya viùõunà prabhaviùõunà . tasmànnàmnà viùõuràto loke khyàtaü gamiùyati>% .

#<viùõuvallabhà># strã 6 taø . 1 tulasyàm ràjaniø 2 agni÷ikhàvçkùe ca ÷abdacaø . 3 lakùmyàm .

#<viùõuvàhana># puø viùõuü vàhayati sthànàntaraü nayati vahaõic--lyu . garuóe hemacaø .

#<viùõuvàhya># puø viùõurvàhyo'sya . garuóe ÷abdacaø .

#<viùphàra># puø vi + sphura--õic--ac aca àt ùatvam . dhanuguüõàkarùaõa÷abde ñaïkàre amaraþ .

#<viùya># triø vi÷eùeõa vadhyaþ viùa + yat . viùeõa badhye amaraþ .

#<viùvaksenapriyà># strã 6 taø . 1 lakùmyàm (càmara àlu) 2 vàràhyàm amaraþ .

#<viùvaõana># naø vi + svana--lyuñ ùatvaõatve . bhojane jañàø .

#<viùvàõa># puø vi + khana--gha¤ ùatvaõatve . bhojane hemacaø .

#<visa># naø vi + ùo--ka . mçõàle amaraþ . vàditvamityanye

#<visa># utsarge diø paraø sakaø señ . viõati ùõavesãt .

@<[Page 4937a]>@
#<visaüvàda># puø vi + sama + vada--gha¤ . 1 vipralambhe amaraþ . 2 va¤cane anyathà sthitasya vastuno'nyathà kathanàdau ca .

#<visakusuma># naø visayuktaü kusumam . padme ràjaniø .

#<visaïkaña># puø vi÷iùñaþ saïkaño yasmàt . 1 siühe ÷abdacaø 2 iïgudãvçkùe ca ràjaniø .

#<visanàbhi># strã visaü nàbhiriva yasyàþ . 1 padminyàm 2 padmaø samåhe ca trikàø .

#<visara># puø vi + sç--ap . 1 samåhe amaraþ . 2 vistàra ca medi0

#<visarga># puø vi + sçja--gha¤ . 1 dàne 2 tyàge 3 malatyàge 4 visarjanãyàkhye 5 varõabhede 6 såryasyàyanabhede 7 mokùe halàø . 8 pralaye 9 vi÷eùasçùñau ÷abdaralàø %<vi÷vasargavisargàdinavalakùaõalakùitamiti>% ÷rãdharaþ .

#<visarjana># naø vi + sçja--lyuñ . 1 dàne amaraþ 2 tyàge ca . vi + sçja--õic lyuñ . 3 preraõe mediø .

#<vi(vã)sarpa># puø vi + sçpa--gha¤ và dãrghaþ . rogabhede tallakùaõàdi bhàvapraø uktaü yathà tatra visarpaviprakçùñanidànaü saükhyàü nirukti¤càha %<lavaõàmlakañåùõàdisevanàddoùakopataþ . visarpaþ saptadhà j¤eyaþ sarvataþ parisarpaõàt>% àdi÷abdàccarakoktaharita÷àkabhaõóàkãprabhçtãnàü grahaõam . saptadhàtvaü vivçõoti %<vàtikaþ paittika÷caiva kaphajaþ sànnipàtikaþ . càtvàraþ ete vãsarpà vakùyante dvandvajàstrayaþ . àgneyo vàtapittàbhyàü granthisthaþ kaphavàtajaþ . yastu kardamako thoraþ sa pittakaphasambhavaþ>% . visarpadoùadåùyàõi saügçhyàha %<raktaü lasãkàtvaïmàüsaü dåùyaü doùàstrayo malàþ . visarpàõàü samutpattau hetavaþ sapta dhàtavaþ>% . trayo malàþ vàtapittakaphàþ doùà dåùakà ityarthaþ . anyathà doùàmalà ityatra punaruktidoùo lagiùyate . vàtikasya lakùaõamàha %<tatra vàtàtparãsarpo vàtajvarasamavyathaþ . ÷ophasphuraõanistodabhedàyàmàrtiharùavàn>% . parãsarpo visarpaþ . vàtajvarasamavyathaþ ÷irohçdgàtrodara÷ålàdiyuktaþ . bhedaþ vidàraõeneva vyathà . àyàmaþ àkarùaõena vyathà . paittikamàha %<pittàd drutagatiþ pittajvaraliïgo'tilohitaþ>% . druvagatiþ ÷ãthraprasaraõa÷ãlaþ . atha ÷laiùmikamàha %<kaphàtkaõóåyutaþ snigdhaþ kaphajvarasamànaruk>% . sànnipàtikamàha %<sannipàtasamuttha÷ca sarvaråpasamanvitaþ>% . vàtapaittikamàha %<vàtapittàjjvaracchardimårchàtãsàratçóbhramaiþ . asthibhedo'gnimadanatamasàrocakairyutaþ . karoti sarvamaïga¤ca dãptàïgàràvakãrõavat . yaü yaü de÷aü visarpa÷ca visarpati bhavet sa saþ . ÷ãtàïgàràsito vãto rakto và såpacãyate . agnidagdha iva sphàñaþ ÷ãghragatvàd druta¤ca saþ . marmànusàrã vãsarpaþ syàdvàtàtivantustataþ . vyathetàïgaü haret saüj¤àü nidrà¤ca ÷vàsamãrayet . hidhmà¤ca sa gato'vasthàmãdç÷ãü labhate naraþ . kaciccharmà'ratigrasto bhåmi÷ayyàsanàdiùu . ceùñamànastataþ kliùño mano dehasamudbhavàm . duþprabodho'÷rute nidràü so'gnivãsarpa ucyate>% . sphoñaþ såpacãyata ityanvayaþ . marmànusàrã udarahçdayànusàrã haret visarpa ityanvayaþ highmàü hikkàm ãrayet uparyupari prerayet . manodehasamudbhavàü nidràü maraõaråpàm . a÷nute pràpnoti . vàta÷caiùmikaü granthivisarpamàha %<kaphena ruddhaþ pavano bhittvà taü bahudhà kapham . rakta¤ca vçddharaktasya tvaksiràsnàyumàüsagam . dåùayitvà tu dãrghàryuvçttasthålakharàtmanàm . granthãnàü kurute màlàü raktànàü tãvrarugjvaràm . ÷vàsakàsàtisàràü÷ca ÷oùahikkàvamibhramaiþ . mohavaivarõyamårchàïgamaïkàgnisadanairyutaþ . ityayaü granthivãsarpo vàta÷leùmaprakopajaþ>% . kaphena svahetuduùñena pavano'pi svahetuduùñaþ . tenàyaü vàta÷laiùmikaþ . taü kaphaü bahudhà bhittvà raktaü và dåùayayitvetyanvayaþ . tvagàdikamiti raktasya vi÷eùaõam . atha pitta÷laiùmikaü kardamàkhyaü visarpamàha %<kaphapittajvarastammanidràtandrà÷irorujàþ . aïgàvasàdavikùepapralàpàrocakamramàþ . mårchàgni hànirbhedo'sthnàü pipàsendriyagoravà . àgopave÷anaü lepaþ srotasà¤ca visarpati . pràyeõàmà÷ayaü gçhõannekade÷aü na càtiruk . poóakairavakãrõo'tipãtalohitapàõóuraiþ . nvigdho'sito mecakàbho malinaþ ÷ophavàn guruþ . gambhãrapàkaþ pràjyoùmà spçùñaþ klinno'vadãryate . païkatvak÷ãrõamàüsa÷ca spçùñasnàyusiràgaõaþ . ÷avagandhã ca vãsarpaþ kardamàkhyamu÷anti tam>% . sa ca sarpati ekade÷amityanvayaþ . sãóakaiþ pãóàkàribhiþ . avakãrõaþ vyàptaþ . asitaþ kaõaþ . mecakaþ råkùakçùõaþ . pràjyoùmà pracuroùmà . spçùñaþ klinno'vadãryate . spçùñaþ sannàrdro bhavati vidãryate . païkatvak kardamavarõatvak yatra saþ . ÷ãrõamàüsaþ galitamàsaþ . ata eva spçùñasnàyusiràgaõaþ . sànnipàtivakàha %<sannipàtasamutthastu sarvaråpasamanvitaþ>% . atha kùatajaü visarpamàha %<bàhyahetoþ kùatàt kruddhaþ saraktaü pittamãrayan . visarpaü màrutaþ kuryàt kulàtyasadç÷ai÷citam . sphoñaiþ ÷othajvararujàdàhàdyaü ÷yàva÷oõitam>% . vàhyahetoþ ÷astraùahàravyàladantanakhàdyàgantuhetoþ . ÷yàva÷oõitaü kçùõavarõaraktam . upadravànàha %<jvaràtisàrau vamathustvagmàüsadaraõaklambhaþ . arocakavipàkau ca visarpàõàmupadravàþ>% . sàdhyatvàdikamàha %<siddhyanti vàtakaphapittakçtà visarpàþ sarvàtmakaþ kùatakçta÷ca na siddhimeti . pittàtmako'¤janavapu÷ca bhavedasàdhyaþ kçcchrà÷ca marmasu bhavanti hi sarva eva>% .

#<visarpaõa># naø vi + sçpa--lyuñ . prasàre amaraþ .

#<visala># naø visa--kalac . pallave trikàø .

#<visàra># puüstrãø visarati sarpati vi + sç--õa . matsye amaraþ striyàü ïãù .

#<visàrin># triø vi + sç--õini . 1 prasaraõa÷ãle 2 matsye puø 3 màùaparõyàü strã ràjaniø ïãp .

#<visinã># strã visànàü samåhaþ tadyukto de÷o và ini . 1 padmasamåhe 2 padmalatàyà¤ca 3 mçõàle ràjaniø .

#<visåcikà># strã vi÷iùñà såcãva ivàrthe kan . rogabhede tasya niruktiryathà såcãbhiriva gàtràõi tudan santiùñhate'nilaþ . yasyàjãrõena sà vaidyairvisåcãti nigadyate . tasya nidànamàha na tàü parimitàhàrà labhante viditàgamàþ . måóhàstàmajitàtmàno labhante'÷analolupàþ . viditàgamà j¤àtàyurvedàþ . tasyàlakùaõamàha %<mårchàtisàro vamathuþ pipàsà ÷ålaü bhramodveùñanajçmbhadàhàþ . vaivarõyakampau hçdaye ruja÷ca bhavanti tasyàü ÷irasa÷ca bhedaþ>% . udveùñanaü hastapàdayoþ, ÷irasobhedaþ ÷iraþ ÷ålam . tasyà upadravànàha nidrànà÷o'ratiþ kampo bhåtràghàto visaüj¤atà . amã upadravà ghorà visåcyàþ pa¤ca dàruõàþ . amã upadravà ghoràþ amã nidrànà÷àdaya upadravàþ sarveùàmeva rogàõàü ghoràþ bhayaïkaràþ . visåcyàþ pa¤cadàruõàþ visåcyàstu pa¤càmi yadi syustadà dàruõàþ pràõabhayaïkaràþ . tasyà ariùñamàha %<yaþ ÷yàvadantoùñhanakho'lpasaüj¤a÷chardyardito'bhyantarayàtanetraþ . kùàmasvaraþ sarvavimuktasandhirmàsànnaraþso'punaràgamàya>% . sarvavimuktasandhiþ sarve vimuktàþ ÷ithilãbhåtàþ sandhayo yasya saþ bhàvapraø .

#<visçta># triø vi + sç--kta . vistãrõe amaraþ .

#<visçtvara># triø vi + sç--kùvarap . prasaraõa÷ãle amaraþ . striyàü ïãù .

#<visçmara># triø vi + sç--kmarap . visaraõa÷ãle amaraþ .

#<visçùña># triø vi + sçja--kta . 1 prerite %<raghave visçùñaþ>% iti raghuþ . 2 vikùipte jañàø ÷atyakto ca .

@<[Page 4938b]>@
#<vista># puø naø visa--utsarge kta niø na iñ . 1 svarõakarùe 2 a÷ãtirattikàparimàõe ca amaraþ .

#<vistara># puø vi + sté--ap . 1 ÷abdasamåhe amaraþ . 2 vàkyasaïghe 3 vistàre 4 praõaye 5 samåhe ca . àdhàre ap . 6 pãñhe ÷abdaratnàø .

#<vistàra># puø vi + stç--saüj¤àyàü kartari gha¤ . 1 viñape bhàve gha¤ . 2 vistãrõatàyàm samàsavàkyasthe 3 padasamåhe ca amaraþ . 4 stambe mediø .

#<vistãrõa># triø vi + sté--kta . 1 vipule 2 vistàrayukte 3 vi÷àle ca jañàø .

#<vistãrõaparõa># naø vistãrõàni parõànyasya . mànake kandabhede ÷abdacaø .

#<vistçta># triø vi + stç--kta . vistàrayukte .

#<visphuliïga># puø visphurati vi + sphura--óu tàdç÷aü liïgamasya . 1 vahnikaõe 2 viùabhede ca hemacaø .

#<visphoña># puø visphoñayati vi + sphuña--õic--ac . (viùaphoóà) vraõabhede svàrthe ka . sphoñakamede %<visphoñakabhayàpahà>% ÷ãtalàstotram . tadroganidànàdi bhàvapraø uktaü yathà tatra visphoñasya viprakçùñaü nidànapårvikàü saüpràptimàha %<kañvamlatãkùõoùõavidàhiråkùakùàrairajãrõàdhya÷anàtapai÷ca . tathartudoùeõa viparyayeõa kupyanti doùàþ pavanàdayastu . tvacamà÷ritya te raktaü màüsàsthãni praduùya ca . ghoràn kurvanti visphoñàn sarvàn jvarapuraþsaràn>% . çtudoùeõa çtuhetuka÷ãtoùõàdãnàmatiyogena . viparyayeõa atåcitàhàravihàravaiparãtyena . tvacamà÷ritya tvaci visthoñàn kurvantãtyarthaþ . jvarapuraþsaràn jvarapårvàn . pårvaråpamàha %<agnidagdhà iva sphoñavaþ sajvarà raktapittajàþ . kvacit sarvatra và dehe visphàñà iti te smçtàþ>% . raktapittajàþ etena sarveùu visphoñakeùu raktapittayoþ pradhànakàraõatvam yathà ÷åleùu vàtasya, tathà vàtànugatirapi boddhavyà . tathà ca bhojaþ %<yadà rakta¤ca pitta¤ca vàtenànugataü tvaci . agnidagdhanibhàn sphoñàn kurutaþ sarvadehagàn>% . atha vàtikamàha %<÷iroruk÷ålabhåyiùñhaü jvaratçñparvavedanam . sakçùõavarõatà ceti vàtavisphoñalakùaõam>% . ÷ålaü todaråpam . atha paittikamàha %<jvaradàharujàpàkasràvatçùõàsamanvitam . ùãtalohitavarõa¤ca pittavisphoñalakùaõam>% . ÷laiùmikamàha chardhàrocakajàóyàni kaõóåkàñhinyapàõóutàþ . yasminnaruk ciràt pàkaþ sa visphoñaþ kaphàtmakaþ . jàüvyam jaóasvamaïgànàm . kaphapaittikamàha %<kaõóårdàho jvara÷chardiretai÷ca kaphapaittikaþ>% . atha vàtapittajamàha %<vàtapittakçtoyastu tatra syàttãvravedanà>% . vàta÷laiùmikamàha %<kaõóåstaimityagurubhirjànãyàt kaphavàtikam>% . sànnipàtikamàha %<madhye nimnonnatànta÷ca kañhinaþ svalpapàkavàn . dàharàgatçùàmohacchardimårchàrujàjvaràþ . pralàpo vepathurmårchà so'sàdhya÷ca trióoùajaþ>% . moho viparãtaü j¤ànam mårchà sarvathà j¤àna÷ånyatà . raktajamàha %<veditavyà÷ca raktena paittikena ca hetunà . gu¤jàphalasamà raktà raktasràvà vidàhinaþ . na te siddhiü samàyànti siddhairyogi÷atairapi>% . paittikena hetunà pittasya hetunà kaùñvàdinàraktapittasya tulyatvàt siddhairyogi÷atairapi te siddhiü na sa màyànti . visphoñakabhedànàha %<ete càùñavidhà vàhyà àntaro'pi bhavedayam . tasminnantarvyathà tãvrà jvara yuktàbhijàyate . yasmin vahirgate svàsthyaü na vàtasya vahirgatiþ . tatra vàtikavisphoñakriyà kàryà vijànatà>% eteùàmupadravànàha %<tçñ÷vàsamàüsasaïkocadàhahi kkàmadajvaràþ . visarpamarmasaürodhàsteùàmuktà upadravàþ>% . màüsasaïkocaþ màüsasya ÷añhitam . marmasaürodho marmavyathà . teùàü visphoñànàü kecidupadravàõàü lakùaõàntaraü pañhanti %<hikkà÷vàsà'rucistçùõà sàïgamardà hçdivyathà . visarpajvarahç¤jàsàþ visphàñànàmupadravàþ>% . sàdhyatvàdikamàha %<ekaùñoùotthitaþ sàdhyaþ kçcchrasàdhyo dvidoùajaþ . sarvaråpànvito ghoro hyasàdhyo bhåryupadravaþ>% . 2 kuùñhabhede %<sphoñàþ ÷yàvàruõàbhàsà visphoñàstu tanutvacaþ>% bhàvapraø .

#<vismaya># puø vi + smi--ac . 1 à÷carye amaraþ . 2 adbhutasthàyibhàvake rasabhede sàø daø . %<vividheùu padàrtheùu lokasãmàtivartiùu . visphàra÷cetaso yastu sa vismaya udàhçtaþ>% sàø daø . 3 darpe mediø 4 sandehe ÷abdara0

#<vismayàndhita># triø 6 taø . 1 vismayayukte 2 à÷caryayukte ca amaraþ .

#<vismàpana># puø vi + smi--õic--aca--àt và puk ca lyu . 1 kuhake 2 kàmadeve ca . 3 gandharvapure naø mediø . àdabhàve vismàyanamapyatra .

#<vismita># puø vi + smi--kta . vismayayukte .

#<vismçta># triø vi + smç--kta . smaraõàviùaye amaraþ .

#<vismçti># strã vi + smç--ktin . smaraõàbhàve .

#<visra># naø visa--rak . àmagandhau 1 citàdhåmàdau 2 apakvamàüsagandhe bharataþ . 3 àmagandhe ca

@<[Page 4939b]>@
#<visraüsa># puø vi + svansa--bhàve--gha¤ . 1 patane 2 kùaraõe ca .

#<visragandhà># strã visro gandho'syàþ . hapuùàyàm ràjaniø .

#<visragandhi># puø visrasyeva gandho'sya itsamàø . haritàle hemacaø .

#<visrambha># puø vi + sranbha--gha¤ . 1 vi÷vàse 2 pratyaye 3 paricaye ca amaraþ .

#<visrambhin># triø vi + sranbha--õini . 1 vi÷vàsayukte 2 praõayini ca .

#<visrasà># strã vi + sransa--ka . jaràyàm amaraþ .

#<visrà># strã visramàmagandho'styasyàþ ac . hapuùàyàm ràjaniø .

#<vihaga># puüstrãø vihàyasà gacchati gama--óa niø . 1 pakùiõi amaraþ striyàü ïãù . 2 bàõe 3 sårye 4 candre 5 methe ca puø ÷abdaratnàø . 6 såryàdigrahe puø dharaõiþ .

#<vihaïgama># puüstrãø vihàyasà gacchati gama--khac niø . pakùiõi amaraþ striyàü ïãù . 2 bhàrayaùñau strã (vàüka) ÷abdacaø .

#<vihaïgaràja># puø 6 taø ac samàø . garuóe halàø %<vihaïgaràjàïgaruhairivàyataiþ>% màghaþ .

#<vihanana># naø vihanyate vi + hana--lyuñ . 1 tulapi¤jule 2 vighnaü 3 hiüsàyà¤ca mediø .

#<vihara># puø vi + hç--ap . vihàre lyuñ . viharaõa tatraiva naø .

#<vihasita># naø vi + hasa--kta . madhyamahàsye amaraþ .

#<vihasta># triø vigato hasto hastàvalambanaü yasya . 1 vyàkale amaraþ . 2 paõóite mediø 3 paõóe ca puø ÷abdacaø . pràø 6 baø . 4 hasta÷ånye triø .

#<vihà># avyaø vi + hà--à . svarge siø kauø .

#<vihàpita># naø vi + hà--õic kta . dàme amaraþ .

#<vihàyas># puø naø vi + haya--asun niø vçddhiþ . 1 àkà÷e 2 pakùiõi puø amaraþ . svàrthe ac . vihàyasamapyàkà÷e naø khage puø . àdantamavyayam àkà÷e hemacaø .

#<vihàra># puø vi + hç--gha¤ . krãóàrthaü pàdàbhyàü 1 gamane amaraþ 2 bhramaõe 3 skandhe 4 lãlàyàü 5 vauddhadevàlaye mediø 6 vaijante ca ÷abdamàø 7 vindurekhakakhage puüstrãø ÷abdacaø .

#<vihita># triø vi + dhà--kta . 1 kçte vidhinà 2 bodhite ca .

#<vihãna># triø vi + hà--kta . 1 tyakte 2 varjite ca .

#<vihçta># naø vi + hç--bhàve kta . 1 vihàre 2 strãõàü ceùñàbhede hemacandre %<lãlàvilàso vicchittirvivdhokaþ kilaki¤ci tam . moññàyitaü kuññamitaü lalitaü vihçtaü tathà . vibhrama÷cetyalaïkàràþ strãõàü svàbhàvikà da÷a>% vihçtamityeva pàñhaþ sàø daø strãõàü sàttvikasvàbhàvikàlaïkàramadhye pikçtamityeva pañhitvà %<vaktavyakàle'pyavaco vràóayà vikçtaü matamiti>% lakùitam vikçta÷abde 4891 pçø da÷itena ujjvalamaõivàkyena lakùitavikçtasya tulyàrthatvàt atastatra vikçtamityeva pàñho yuktaþ .

#<viheñhana># naø vi + heñha--bhàve lyuñ . 1 hiüsàyàü 2 mardane 3 vióambage mediø 4 vibàdhàyàü trikàø .

#<vihvala># triø vi + hvala--ac . 1 bhayàdinà vyàkule amaraþ . 2 vilãne ca hemacaø .

#<vã># kàntau janane ca akaø gato vyàpto kùepe bhojane ca sakaø adàø paraø aniñ . yeti avaiùãt .

#<vãka># puø aja--kak vyàde÷aþ . 1 vàyau 2 khage ca ujjvalaø . 3 manasi saükùiptasàø .

#<vã(vi)kà÷a># puø vi + kà÷a--gha¤ và dãrghaþ . 1 rahasi 2 prakà÷e ca amaraþ .

#<vãkùaõa># naø vi + ãkùa--karaõe lyuñ . 1 netre . bhàve lyuñ . 2 dar÷ane .

#<vãïkhà># strã vi + ikhi--ac . 1 ÷åka÷imbyàm . bhàve a . 2 gatibhede 3 nçtye 4 a÷vagatibhede 5 sandho vaþ ÷abdacaø .

#<vãci(cã)># puüstrãø ve--óãci strãtve và ïãp . 1 taraïge amaraþ 2 avakà÷e 3 sukhe mediø . 4 alpe hemacaø . 5 kiraõe ca jañàdhaø .

#<vãcitaraïga># puø voce rava taraïgo yatra . vãcito yathà uttarottara taraïgajananamevaü svajanyajanyàdiråpeõa prasàriviùaye nyàyabhede nyàya÷abde 4168 pçø dç÷yam .

#<vãcimàlin># puø voconàü màlà'styasya ini . samudre hemacaø .

#<vãja># vyajane adaø curàø ubhayaø sakaø señ . vãjayati taü avivãjat--ta . %<vãjyate sa hi santaptaþ>% iti kumàraþ .

#<vãja># naø vã--kvip jana--óa karmaø . 1 kàraõe 2 ÷ukre amaraþ . 3 aïkure 4 tattvàvadhàne mediø . 5 majjani ràjaniø . 6 avyaktagaõitabhede pårvaü pràktaü vyaktamavyaktavãjaü pràyaþ pra÷nàno vinà vyaktayuktyà . j¤àtuü ÷akyà mandadhãmirnitàntaü yasmàttasyàd vacmi vãjakriyà¤ca . 7 mantramede tandrasàø . %<vãjagne bhàtaretat tripuraharavadhu! triþ kçta ya japanti>% karpårastavaþ . 7 vànyàdaþ phalàdau ca .

#<vãjaka># puø vãjena kàyati kai--ka . 1 màtulaïgake jañàø 2 pãtasàraü (vijayàsàra) bhàvapraø .

#<vãjakçt># naø vãjaü ÷ukravçddhiü karoti kç--kvip . vàjã karaõe ràjaniø .

#<vãjako÷a># puø vãjànàü kã÷a ivàdhàraþ . 1 padmavãjàdhàre varàñake amaraþ .

#<vãjagarbha># puø vãjàni garme yasya . pañole ràjaniø .

#<vãjagupti># strã vãjànà guptiryasyàm . ÷imbyàm ràjaniø .

@<[Page 4940b]>@
#<vãjana># naø vãja--bhàve lyuñ . 1 vyajane . karaõe lyuñ . 2 càmaràdau 3 vastuni puø 4 cakravàke 5 jãva¤jãvavihage ca puüstrãø sàrasvataþ . striyàü ïãù .

#<vãjapàdapa># puø vãjapradhànaþ pàdapaþ . 1 bhallàtakavçkùe ràjaniø vãjajàtaþ pàdapaþ ÷àø taø . 2 vãjajàte vãjapraràhivçkùe ca .

#<vãjapuùpa># naø vãjàt puùpaü yasya . 1 marupake 2 madanavçkùe ca mediø .

#<vãjapåra># puø påryate påra + gha¤ 3 taø . (ñàvà levu) jambora bhede vàjapårõo'pyatra . %<vãjapåraphalaü svàdu rame'mlaü dopanaü laghu . raktapittaharaü kaõñhajihvàhçdaya÷odhakam . ÷vàsakàsàruciharaü hçdyaü tçùõàharaü smçtam>% . tadbhedamadhukakaüñã guõà yathà %<vãjapåro'paraþ proktàmadhurà madhumarkañã . madhukakãñakà svàdvã rocanã ÷ãtalà guruþ . raktapittakùaya÷vàsakàsahikkàbhramàpahà>% bhàvapraø .

#<vãjape÷ikà># strã vãjasya ÷ukrasya pe÷ikeva . aõóakoùe ràjaniø .

#<vãjaphalaka># puø vãjàni phale yasya kap . vãjapåre jambãre ràjaniø .

#<vãjamàtçka># strã vãjànàü màteva ivàrthe kan . padmavãje hàràø .

#<vãjaratna># naø vãjaü ratnamivàsya . màùakalàye hemacaø .

#<vãjaruha># puø vãjana rohati ruha--ka . vãjamàtrajàte dhànyàdau %<kuraõñyàdyà agravãjà målajàståpalàdayaþ . parvayonaya ikùvàdyà skandajàþ ÷allakãmukhàþ . ÷àlyàdavo vãjaruhàþ saümåcchaüjàstçõàdayaþ . syurvanaspatikayasya ùaóete målajàtayaþ>% hemacaø .

#<vãjarecana># naø vãjaü recayati rica--õic--lyu . vãjeùu madhye recake jayapàlavãje ràjaniø .

#<vãjavapana># naø vãjàni upyante'tra vapa--àdhàre lyuñ . 1 kùetre . bhàve lyuñ . 2 vãjasya utpàdanàrthaü kùetre kùapaõe ca . taddinàdi dãpikàyàmuktaü yathà %<pårvàgniyàmyaphaõipitrya÷ivànyabhaùu riktàùñamãvigatacandratithiü vihàya . dvyaïgàligosamudaye vikajàrkipàre ÷astenduyogakaraõeùu halapravàhaþ . halapravàhavadvojavapanasya vidhiþ smçtaþ . citràyà¤ca ÷ubhe kendre sthirarkùamanujodaye . hemavàri viliptasya vãjasyonnayataþ ÷uciþ . isa citte nidhàyàtha svayaü muùñitrayaü vapet . kçtvà cànyonyapràtsàhaü nartako hçùñamànasaþ .. pràïmukhaþ kavasaü gçhma imaü mantra mudãrayet . tvaü vai vasundhare! sãte bahupuùpaphalaprade . namaste me ÷ubhaü nityaü kçùiü medhàü ÷ubhe kuru! . rohantu sarva÷asyàni kàle devaþ pravarùatu . karùakàstu bhavantvagryà dhànyena ca dhanena ca>% . %<uptvà vãjantu tatraiva bhoktavyaü bàndhavaiþ saha>% . parà÷araþ %<vai÷àkhe vapana ÷reùñhaü madhyamaü rohiõãravau . ataþ parasminnadhama na jàtu ÷ràvaõe ÷ubham>% . kçùi÷abde'dhikaü dç÷yam . jyotiùe %<pårvabhàdrapadàmålaü rokùiõyuttaraphalgunã . vi÷àkhà ÷atabhiùà vàtha dhànyàdiropaõe varà . sadoptvà rajanãü nãlãü putravittairviyujyate . svayajàte punaste dve pàlayan naiva duùyati . àràme gçhamadhye và mohàt sarùapamàvapan . paràmavaü ripuryàti sasàdhanadhanakùayam . ni÷à nãlã palà÷a÷ca ci¤cà ÷vetàparàjità . kovidàra÷ca sarvatra sarvaü nighnanti maïgalam>% . ni÷à haridrà kovidàrako raktakà¤canaþ . %<hemàmbhasà vçkùavãjaü snàto mantreõa ropayet . vasudheti su÷ãteti puõyadeti dhareti ca . mamaste ÷ubhage! nityaü drumo'yaü vardhatàmiti>% jyoø taø %<eteùu ÷rutivàruõàditivi÷àkhoóåni bhaumaü vinà vãjoptirgadità ÷ubhà tvagubhato'ùñàgnãnduràmendavaþ . ràmendvàgniyugànyasacchubhakaràõyuptau hale'rkojjhitàdbhàdràmàùñanavàùñabhàni munibhiþ proktànyasat santi ca>% suø ciø . eteùviti . ÷rutiþ÷ravaõaþ vàruõaü ÷atatàrakà aditiþ punarvasuþ vi÷àkhà prasiddhà etairuóubhirnakùatrairvinaitaùu pårvoktanakùatreùu bhålamaghàghruvamçdukùipradhaniùñhàsvàtãùu pa¤cada÷anakùatreùu vãjoptirvãjavapanaü ÷umam . ukta¤ca ratnamàlàyàm %<hastàttripuùyottararohiõãùu citrànuràdhàmçgarevatãùu . svàtau dhaniùñhàsu maghàsu måle vãjàptirutkçùñaphalapradiùñà>% . vasiùñhenàpyetàvantyeva nakùatràõyuktàni %<dhàtçdvaye kauõapapaitrapuùye hastatraye tryuttaramaitrabheùu . pauùõe dhaniùñhàsmatha và÷vinãbhe bãjoptirutkçùñaphalapradà syàditi>% . kauõapo målaü nàradenàpyuktàni %<mçdudhruvakùiprabheùu pitçvàyuvasåóuùu . samålabheùu vãjoptiratyutkçùñaphalapradà>% . ka÷yapenàpi %<vasuvàyubhanairkratyakùipradhruvamçdåóuùu . sãtàü smçtvàtha vãjoptiratyutkçùñaphalapradà>% . atra maghà noktà . atha bhaumo maïgulavàro niùiddhaþ arthàt såryacandrabudhaguru÷ukra÷anãnàü vàreùu vãjoptiþ ÷uvà . atra vinàyàge dvitãyà dvàmendra÷rutivàruõeùu kuje vãjoptivyevahàratattve uktatvàt neùñà kçùirityato nakàro'trànuvartate tena vãjoptirneùñetyarthaþ . atra kàlavi÷eùaniùedho ràjamàrtaõóe %<ravau raudràdyapàdasthe bhåmeþ saüjàyate rajaþ . tasmàddinatrayaü tatra vãjavàpaü parityajet>% iti . atha vãjoptau phaõicakramucyate . agubhato na vidyante gàvaþ kiraõà yasyàsàvaguþ yasya svaråpàbhàvaþ tasya kutastaràü kiraõàþ tàdç÷o'gåràhustasya bhaü nakùatraü tasmàdityarthaþ . ràhvadhiùñhitanakùatràdaùñau bhàni asadasamãcãnàni tatastrãõi ÷ubhàni tata ekama÷ubhaü tatastrãõi ÷ubhàni tato'pyekama÷ubhaü tatastrãõi ÷ubhàni tato'pyekama÷ubhaü tatastrãõi ÷ubhàni tata÷catvàrya÷ubhàni . evaü vãjoptau saptaviü÷atinakùatràõàü ÷ubhà÷ubhatvamuktaü ukta¤ca nàradena bhavedbha tritayaü mårghni dhànyanà÷àya ràhubhàt . gale trayaü kajjalàya vçddhyai dvàda÷a codare . nistaõóulatvaü làïgåle bha catuùñayamãritam . nà÷o bahiþpa¤cake syàdvãjoptà viti cintayediti . ràhuryàsmin çkùe'sti tasmànnakùatra trayaü mårghni mastake sthàpyaü dhànyanà÷akaraü bhavati . tatastrayaü gale khyàpyaü kajjalàya ÷yàmikàsaüpàdakaü syàt . tato dvàda÷a bhàni bahirnakùatrarahitàni udare sthàpyàni tàni dhànyavçddhaye syuþ tato nakùatracatuùñayaü pucche nistaõóulatvakaraü syàt tato'va÷iùñaü bahirnakùajapa¤cakaü dhànyanà÷akaraü syàt . ratnamàlàyànapi %<mårdhni trãõi gale trayaü ca jañhare dhiùõyàni ca dvàda÷a sthàt pucche ca catuùñayaü bahirato bhànàü sthitaü pa¤cakam . kùveóaü kajjalamannavçddhiradhikànistaõóulatvaü kramàt syàdãtiprabhavaü bhayaü ca phaõibhàdvãjàptikàle sphuñam>% iti . atra kecit phaõibhàt såryanakùatràditi vyàcakhyustatra yuktiþ %<såryabhàduragaþ sthàpyaþ>% iti svarodayavàkyaikavàkyabhàvàt . tatra nàradavàkye sàkùàdràhubhàdityuktatvàt %<ràhudhiùõyàva samàrabhya dhiùõyeùvaùñasu niùphalamiti>% ka÷yapokte÷ca . %<såryabhàduragaþ sthàpyaþ>% iti tu svarodayavacanaü de÷abhedavyavasthitam . bãjavàpane lagna÷uddhimàha vasiùñhaþ %<bhavaripusahaje pàpaistrikoõakendrasthitai÷ca ÷ubhaiþ . kathiteùu ca dhiùõyeùvapi ÷ubhalagne bãjavàpanaü kàryamiti>% pãø dhàø .

#<vãjavçkùa># puø vãjamàtràjjàto vçkùaþ . asanavçkùe ràjaniø .

#<vãjasa¤caya># puø vãjànàü vapanayogyadhànthàdãnàü sa¤cayaþ saüprahaþ sam + ci--aca . vapanayogyadhànthàdisaügrahe . %<hastàcitràditisvàtirevatyàü ÷ravaõadvaye . sthire lagne gurau ÷ukre vãjaü dhàryaü j¤avàsare . màdhe và phàlgune vàpi sarvavãjàni sa¤cayet . ÷oùayettàpayedraudre ràtrau copanidhàpayet . tata÷ca puñikàü baddhvà ÷oùayecca punaþpunaþ . sthàpayecca prayatnena yathà bhåmi¤ca na spç÷et . dãpàgninà ca saüspçùñaü vçùñyà copahata¤ca yat . varjanãyaü tathà vãjaü yat syàt kãñasamanvitam>% jyoø taø .

#<vãjaså># puø vãjaü såte så--kvip . pçthivyàm hemacaø .

#<vãjasthàpana># 6 taø . dhànyàdisthàpane tanmuhårtàdikaü jyoø taø uktam %<yàmyàgnirudràhivi÷àkhapårvamàhendrapitryetarabhaiþ ÷ubhàhe . dhànyàdisaüsthàpanameùa ÷astaü mçgasthiradvyaïgagçhodayeùu . saumyàditimaghàjyeùñhàtryuttareùu ca kàrayet . mãne lagne ÷ubhe candre nidhane kråravarjite . kùeptavyaü koùñhake dhànyaü gargo vadati sarvadà>% .

#<vãjàkçta># triø vãjena saha kçùñam óàc + kç--kta . vãjena maha kçùñe kùetre .

#<vãjàmla># naø vãjenàmlamiva . vçkùàmle ràjaniø .

#<vãjin># puø vãjamastyasya ini . 1 utpàdake pitari hemacaø 2 vãjavi÷iùñe triø striyàü ïãp .

#<vãjodaka># naø vojamiva kañhinatvàdudakaü yatra . karakàyàü trikàø .

#<vãjya># triø vi÷eùeõa ijyaþ vi + yaja--kyap và . kulãne amaraþ

#<vãñi(ñã)># strã vi + iña--in và ïãp . (pànera vãóà) sajjitatàmbåle . svàrthe ka . vãñikà tatraiva . ka¤culikàgrantho ca %<tadvãñikàsaüspç÷i>% sàø daø .

#<vãõà># strã aja--nak vãbhàvaþ pçùoø õatvam . svanàmakhyàte 1 vàdyabhede amaraþ . vàdya÷abde dç÷yam . 2 vidyuti medi0

#<vãõàdaõóa># puø 6 taø . vãõàvàdyasthitàlàvåparisthe kàùñhadaõóe amaraþ .

#<vãõàvàda># triø vãõàü vàdayati vada--õic--aõ . vãõàvàdake amaraþ .

#<vãta># naø vi--iõ--kta . 1 yuddhàsamarthe hastya÷vàdisainye amaraþ 2 aïku÷akarmaõi mediø . 3 nyàyàdyukte anumànabhede ca . avãta÷abde 465 pçø dç÷yam . 4 ÷ànte 5 gate ca triø hemacaø .

#<vãtaüma># puø vi + tanas--gha¤ dãrghaþ . 1 mçgapakùiõàü bandhamopakaraõe dàmaprabhçtau amaraþ . 2 teùàü vi÷vàsahetupràvaraõe mediø .

#<vãtana># puø vi÷iùñaü tanoti tana--aca pçùoø dãrghaþ . kçkapàr÷vadvaye %<kçkastu kandharà madhyaü kçkapàr÷vau tu vãtanau>% hemacaø .

@<[Page 4942b]>@
#<vãta÷oka># puø puø vãtaþ vigataþ ÷oko yasmàt yasya và . 1 a÷okavçkùe ÷abdacaø . 2 ÷okahãne triø .

#<vãti># strã vã--ktin . 1 gatau 2 dãptau 3 bhojane 4 prajanane 5 dhàraõe ca mediø .

#<vãtihotra># puø vãtave puroóà÷àdibhakùaõàya håyante devà atra hu--àdhàre tral . 1 vahnau amaraþ 2 sårye mediø .

#<vãthi(thã)># strã vitha--in và ïãp . 1 païaktau 2 ÷neõau 3 gçhàïge 4 vartmani 5 dç÷yakàvyabhede ca mediø . tallakùaõàdi sàø daø 6 paø uktaü yathà %<vãthyàmeko bhavedaïkaþ ka÷cideko'tra kalpyate . àkà÷abhàùitairuktai÷citràü pratyuktimà÷ritaþ . såcayed bhåri÷çïgàraü ki¤cidanyàn rasànapi . mukhanirvahaõe sandhã arthaprakçtayo'khilàþ>% . ka÷cidityuttamo madhyamo'dhamo và . ÷çïgàrabahulatvàccàsyàþ kai÷ikãvçttivahulatvam . %<asyàstrayoda÷àïgàni nirdi÷anti manãùiõaþ . udghàtyakàvalagite prapa¤castrigataü chalam . vàkkelyadhivale gaõóamavasyanditanàlike . asatpralàpavyàhàramçdavàni ca tàni tu>% . tatrodghàtyakàvalagite prastàvanàprastàve sodàharaõaü lakùite %<mitho vàkyasamudbhåtaþ prapa¤co hàsyakçnmataþ>% . yathà vikramorva÷yàm . vaóabhãsthavidåùakaceñyoranyonyavacanam %<trigataü syàdanekàrthayojanaü ÷rutisàmyataþ>% . yathà tatraiva ràjà %<sarvakùitibhçtàü nàtha! dçùñà sarvàïgasundarã . ràmà ramye vanànte'smin mayà virahità tvayà>% . nepathye tatraiva prati÷abdaþ . ràjà kathaü dçùñetyàha . atra pra÷navàkyamevottaratvena yojitam %<nañàditritayaviùayamevedamiti>% ka÷cit %<priyàbhairapriyairvàkyairvilobhya chalanàcchalam>% yathà veõyàü %<bhãmàrjunau>% %<kartà dyåtacchalànàü jatumaya÷araõoddãpanaþ so'bhimànã ràjà duþ÷àsanàdegu ruranuja÷atasyàïgaràjasya mitram . kçùõàke÷ottarãyavyapanayanapañuþ pàõóavà yasya dàsàþ kvàste duryodhano'sau kathayatu na ruùà draùñumabhyàgatau svaþ>% %<anye tvàhu÷chalaü ki¤cit kàryamuddisya kamyacit . udãryate yadvacanaü va¤canà hàsyaroùakçt>% . %<vàkkelirhàsyasambandho dvitripratyuktitã bhavet>% . dvitrãtyupalakùaõaü yathà %<mikùo! màüsaniùevaõaü prakuruùe kiü tena madyaü vinà madya¤càpi tava priyaü priyamaho vàràïganàbhiþ saha . ve÷yàpyartharuciþ kutastava dhanaü dyåtena cauryeõa và cauryadyåtaparigraho'pi bhavato naùñasta kànyà gatiþ>% . %<kecit prakràntavàkyasya sàkàïkùa syaiva nirvçttirvàkkelirityàhuþ>% . anye ca %<anekasva pra÷nasyaikamutaram>% . %<anyànyavàkyàdhikyoktiþ spardhayàdhivalaü matam>% . yathà mama prabhàvatyàü vajranàbhaþ %<asya yakùaþ kùaõenaiva nirmathya gadayànayà . lãlayonmålayiùyàmi bhuvatadvayabhadya vaþ>% . pradyumnaþ . arere asuràpasada! alamamunà bahupalàpena mama khalu %<adya pracaõóabhujadaõóasamarpitorukodaõóanirgalitakàõóasamåhapàtaiþ . àstàü samastaditijakùatajokùiteyaü kùoõiþ kùaõena pi÷ità÷analobhanãyà>% . %<gaõóaü prastutasambandhi bhinnàrthaü satvaraü vacaþ>% . yathà veõyàü %<ràjà>% adhyàsituü tava ciràjjaghanasthalasya paryàptameva karabhoru! mamoruyugmam . anantaraü pravi÷ya ka¤cukã . %<deva bhagnaü bhagnamityàdi>% . atra rathaketanabhaïgàrthaü vacanamårubhaïgàrthe sambandhe sambaddham . %<vyàkhyànaü kharasoktasyànyathàvasyanditaü bhavet>% . yathà chalitaràme sãtà . jàda kàllaü kkhu ao¤jhàe gantavvaü tahiü so ràà viõaeõa paõayidavyo . lavaþ . atha kimàvàbhyàü ràjopajãvibhyàü bhavitavyaü . sãtà . jàda so tuhmàõaü pidà . lavaþ . kimàvayoþ ùupatiþ pità . sãtà . sà÷aïkaü mà aõõadhà saükadhaü õa kkhu tuhmàõaü saalàe jjeva puhavã e tti . %<prahelikaiva hàsyena yuktà bhavati nàlikà>% . saüvaraõakàryuttaraü prahelikà . yathà ratnàvalyàü susaïgatà %<sahi jasma kade tumaü . õaücittaphalaasma>% . atra tvaü raj¤aþ kçte àgatetyarthaþ saüvçtaþ . %<asatpralàpo yadvàkyamasàbaddhaü tathottaram . agçhvato'pi mårkhasya puro yacca hitaü vacaþ>% . tatràdyaü yathà mama prabhàvatyàm pradyumnaþ sahakàravallãmavalãkya sànandam aho sà kathamihaiva . %<alikulama¤julake÷ã parimalabahulà rasàvahà tanvã . ki÷alayape÷alapàõiþ kokilakala bhàviõã priyatamà me>% . evamasambaddhottare'pi . tçtãyaü yathà veõyàü duryodhanaü prati gàndhàrãvàkyam . %<vyàhàro yatparasyàrthe hàsyalobhakaraü vadhaþ>% . yathà màlavikàgnimitre . làsyaprayogàvasàne màlavikà nirgantumicchati . vidåùakaþ . mà dàva upade÷amuddhà gamispasi ityupakrame gaõadàsaþ . vidåùakaü prati àrya! ucyatàü yastvayà kramabhedo lacitaþ . vidåùakaþ . pa  pakàranotigà imàra làïghadà . màlavikà %<syayate>% (tatra iti pàñhàntaram) ityàdinà nàyakastha vi÷uddhanàyikàdar÷anaprayuktena hàsalobhakàdiõà vacasà vyàhàraþ . %<doùà guõà guõà doùà yatra syurmçdavaü hi tat>% . krameõa yathà %<priyajãvitatà krauryaü niþsnehatvaü kçtaghnatà . bhåyastaddar÷anàdeva mamaite guõatàü gatà . tasyàstadråpasaundaryaü bhåùitaü yauvana÷riyà . sukhaikatàyanaü jàtaü duþkhàyaiva mamàdhunà>% . iti càïgàni nàñakàdiùu sambhavantyapi vãthyàmava÷yaüvidheyàni . vispaùñatayà nàñakàdiùu viniviùñànyapãhodàhçtàni nànàrasànà¤càtra màlàråpatayà sthitatvàdvãthãyam sàø daø 6 paø .

#<vãthyaïga># puø vãthyà ivàïgamasya . 1 dç÷yakàvyabhede . 6 taø . 2 tadaïge vãthi÷abde dç÷yam .

#<vãdhra># triø vi--indha--rak . 1 nirmale 2 nabhasi 3 vàyau 4 agnau saükùiptasàø .

#<vãnàha># puø vi--naha gha¤ dãrghaþ . kåpàdimukhabandhanasàdhane (pàña) khyàte padàrthe amaraþ .

#<vãpsà># strã vi + àpa--san--aca ãt--a abhyàsalopa÷ca . vyàptau

#<vãba># ÷aurye adaø cuø àtmaø akaø señ . vãvayate avibobata .

#<vãbha># ÷auryahetuke udyame vikatthane ca bhvàø akaø señ . çdit caïi na hrasvaþ . vãbhate avãbhiùña .

#<vãra># naø vãra--ac . 1 ÷çïgiõi 2 naóe mediø 3 garice 4 padmamåle 5 kà¤cike 6 u÷ãre 7 àråke ràjaniø . 8 ÷auryavi÷iùñe ÷åre triø amaraþ . 9 jine 10 nañe puø hemacaø . 11 viùõau puø viùõusaø . tantrokte 12 kulàcàrayute triø kulàcàra÷abde pçø dç÷yam . 13 taõóulãye 14 varàhakande 15 latàkara¤je 16 karavãre 17 arjune puø ràjaniø 18 yaj¤àgnau bharataþ vãrahà . 19 uttare 20 subhañe ca mediø . 21 ÷reùñhe triø hemacaø . 22 patyau 23 putre ca %<avãrà niùpati sutà>% amaraþ . 23 rasabhede %<uttamaprakçtirvãra utsàhasthàyibhàvakaþ . mahendradaivato hemavarõo'yaü samadàhçtaþ . àlambanavibhàvàstu vijetavyàdayo matàþ . vijetavyàdiceùñàdyàstasyoddãpanaråpiõaþ . anubhàvàstu tatra syuþ sahàyànveùaõàdayaþ . sa¤càriõastu dhçtimatigarvasmçtitarkaroma¤càþ . sa ca dànadharmayuddhairdayathà ca samanvita÷caturdhà syàt>% . sa ca vãraþ . dànavãro dharmavãrà dayàvãro bhuddhavãra÷ceti caturvidhaþ sàø daø 3 paø .

#<vãraka># puø ki + ãra--õvul . karavãre ràjaniø .

#<vãraõa># vi + ãr--lyu . u÷ãra (veõàramåla) ÷abdacaø .

@<[Page 4944a]>@
#<vãratara># naø vi + ãra--ac tataþ vãra + và tarap . 1 vãraõe amaraþ . 2 ÷åratare ca .

#<vãrataru># puø vi + ãra--ac karmaø . 1 arjunavçkùe amaraþ . 2 kokilàkùe 3 bhallàtake (bhelà) 4 vilvabhede ca ràjaniø vãravçkùàdayo'pyatra .

#<vãrapatnã># strã vãraþ patiryasyàþ và nuk ïãp ca . vãrabhàryàyàm amaraþ . pakùe vãrapati tatràrthe .

#<vãrapatrà># strã vorayati vãra--ac tathàbhåta pattraü yasyàþ . vijayàyàm bhaïge ràjaniø .

#<vãrapàna(õa)># naø vãràõàü pànaü và õatvam . yuddhàya yuddhakhedàpanuttaye và suràpànàdau amaraþ!

#<vãrabhadra># puø vãro bhadro'sya . 1 a÷vamedhãye'÷ve 2 vãreùu bhadre 3 vãraõe mediø . 4 ÷ivagaõabhede tadutpattikathà kà÷ãkhaø 89 aø . %<mahàvãro'pi re bhadra! mama sarvagaõeùviha . vãrabhadràkhyayà hi tvaü prathitiü paramàü vraja . kuru me satvaraü karma dakùayaj¤akùayaü naya>% . svàrthe ka . vãrabhadåka vãraõe jañàø .

#<vãrabhàryà># strã 6 taø . vãrapatnyàm amaraþ .

#<vãramàtç># strã 6 taø . vãrasya jananyàm amaraþ .

#<vãrarajas># naø vãra iva rajaþ raktatvàt . sindåre ràjaniø .

#<vãrareõu># puø vãrayati vãro reõurdhålimardanaü yasya . bhãmasene trikàø .

#<vãravat># triø vãro'styasya ùatup masya vaþ . 1 vãrayute striyàü ïãp . %<vãravatã na bhåmiþ>% bhaññiþ . sà ca 2 màüsaràhiõñàü bhàvapraø .

#<vãravatsà># strã vãro vatso yasyàþ . vãramàtari jañàø .

#<vãrabàhu># puø viùõau viùõusaø .

#<vãraviplàvaka># puø %<vãraviplàvako jçhvan dhanaiþ ÷ådrasamàhçtaiþ>% hemacaø ukte ÷ådragçhãtadhanena homakartari .

#<vãravçkùa># puø nityakarmaø . 1 bhallàtakavçkùe amaraþ . 2 arjunavçkùaü hemacaø 3 vilvabhede . ràjaniø . (dedhàna) 4 dhànyabhede ratnamàlà .

#<vãraså># strã vãraü såte så + kvip . vãramàtari amaraþ .

#<vãrasena># puø vãrà senà yasva . 1 nalaràjajanake nçpabhede bhàø vaø 53 aø . 2 àsyakavçkùe naø ràjaniø .

#<vãrahan># puø vãrayati ÷auryànvitaü karoti vãra + õic ac . vãrã yaj¤àgnistaü hatavàn hana--kvip . naùñàgno vipre amaraþ . 2 viùõau viùõusaø .

@<[Page 4944b]>@
#<vãrà># strã vi + ãra--ac, vãra--ac và vãra + astyarthe ac và . 1 murànàmagandhadravye 2 kùãrakokolyàm 3 àmalakyàm . 4 elavàlukàyàü 5 patiputravatyàü striyàü 6 rambhàyàü 7 vidàryàm 8 dugdhikàyàm 9 kùãravidàryàü 10 malapvàü mediø . 11 kàkolyàü 12 mahà÷atàvaryàü 13 ghçtakumàryàm 14 bràhmyàm 15 ativiùàyàü 16 madiràyà¤ca ràjaniø . 17 ÷iü÷apàvçkùe (÷i÷u) ratnamàø .

#<vãràmla># puø vãrayati ÷auryànvitaü karoti vãra + õic--ac karmaø . amlavetase ràjaniø .

#<vãrà÷aüsana># naø vãrairà÷asyate'tra à + ÷ansa--àdhàre lyuñ . bhayaïkare yuddhakùetre amaraþ .

#<vãràsana># naø vãrasyevàsanam %<ekapàdamathaikasmin vinyasedårusaüsthitam . itarasmin tathà pa÷càt vãràsanamiti smçtam>% ityukte àsanabhede tantram . 2 bhittyàdyanavalambanena sthitau %<ràtrau vãràsanaü vaset>% manuvyàø kullåø .

#<vãrudh(dhà)># strã vi + rudha--kvip dãrghaþ và ñàp . vistatàyàü latàyàm amaraþ .

#<vãre÷vara># triø 6 taø . 1 vãrapatau kà÷ãsthe 2 ÷ivaliïgabhede puø tadàvirbhavakadhà kà÷ãkhaø 82 aø dç÷yà .

#<vãrojjha># puø vãro yaj¤àgnistamujjhati yathàkàlamananuùñhànena ujjha--aõ . pràtaþsàyaü hãmàkartari hemacaø .

#<vãropajãvika># puø vãraþ yaj¤àgnistatsàdhyamagnihotràdi upajãvikà yasya . dambhàrthamagnihotrànuùñhàyini hemaca0

#<vãrya># naø vãra--yat, vãrasya bhàvo yat và . 1 dehasthe caramadhàtau ÷ukre 2 paràkrame 3 bale 4 prabhàve amaraþ . 5 tejasi mediø 6 dãptau 7 dravyaniùñhe rasavipàkàdi ÷aktiråpe prabhàvabhede su÷rutaþ %<vãryaü pradhànamiti kasmàttadva÷enauùadhakamaniùpatteþ . ihauùadhakarmàõyårdhvàdhobhàgobhayabhàgasaü÷odhanasaü÷amanasaügràhakàgnidãpanaprapãóanalekhanavçühaõarasàyanavàjãkaraõa÷vayathukaraõavilayanadahanadàraõamàdanapràõaghnaviùapra÷amanàni vãryapràdhànyàdbhavanti . tacca vãryaü dvividhamuùõaü ÷ãtaü càgniùomãyatvàjjagataþ . kecidaùñavidhamàhuruùõaü ÷ãtaü snigdhaü råkùaü vi÷adaü picchilaü mçdu tãùõaü cetyetàni vã ryàõi svabalaguõot karùàdrasamàmabhåyàtmakarma kurvanti yathà tàvanmahat pa¤camålaü kaùàyaü tiktànurasaü vàtaü ÷amayeduùõa vãryatvàt tathà kulatthaþ kaùàyakañukatvàt, palàõóuþ sneha bhàvàcca madhura÷cekùuraso vàtaü vardhayati ÷ãtavãryatvàt . kañuccà piùpalã pittaü ÷amayati mçdu÷ãtavãryatvàdamlamàmamalakaü lavaõaü saindhava¤ca . tiktà kàkamàcã pittaü vardhayatyuùõavãryatvànmadhurà matsyà÷ca . kañukaü målakaü ÷leùmàõaü vardhayati snigdhavãryatvàt . amlaü kapitthaü ÷leùmàõaü ÷amayati råkùavãryatvànmadhuraü kùaudra¤ca . tadetannidar÷anamàtramuktam . bhavanti càtra ye rasàvàta÷amanà bhavanti yadi teùu vai . raukùyalàghava÷aityàni na te hanyuþ samãraõam . ye rasàþ pitta÷amamà bhavanti yadi teùu vai . taikùyoùõyalaghutà÷caiva na te tatkarmakàriõaþ . ye rasàþ ÷leùma÷amanà bhavanti yadi teùu vai . snehagaurava÷aityàni balàsaü vardhayanti te>% . %<tasmàdvãryaü pradhànamiti>% . dravyagatavãryaü rasàdyanuguõa÷aktivi÷eùaråpam tacca cintyàcintyakriyàhetutvena dvividham . tatra cintyakriyàhetuþ prabhàvàparacaryàyo dravyàõàü rasàdyanuråpakàryakaraõa÷aktiþ yathoktaü %<bhåtaprabhàvàti÷ayo dravye pàke rase sthitaþ . cintyàcintyakriyàheturvãryaü dhanvantarermatam>% akradaø . bhàvapraø vãryaprabhàvayorbheda ukto yathà %<dravye raso guõo vãryaü vipàkaþ ÷aktireva ca . padàrthàþ pa¤ca niùñhanti svaü svaü kurvanti karma ca>% iti sàmànyataþ dravyagatàn pa¤ca padàrthànuktvà rasaguõànuktrà ca %<uùõa÷ãtaguõotkarùàt budhairvãryaü dvidhà smçtam . yat sarvamagniùomãyaü dç÷yate bhuvanatrayam>% vàgbhaññoktalaktvà ca vipàka¤ca dar÷ayitvà prabhàvo lakùito yathà %<rasàdisàmye yatkarma vi÷iùñaü tatprabhàvajam . dantã rasàdyaistulyàpi citrakasya virecanã . madhåkasya ca mçdvãkà ghçtaü kùãrasya dãpanam . prabhàvastu yathà dhàtrã lakucasya rasàdibhiþ . samàpi kurute doùatritayasya vinà÷anam . kacittu kevalaü dravyaü karma kuryàt prabhàvataþ . jvaraü hanti ÷irobaddhà sahadevãjañà yathà>% . tathà nànauùadhiyoge phalaü prati svabhàva evà÷rayaõãyo na tu tatra rasàdihetuvicàraþ kartavyaþ yata àha su÷rutaþ %<amã sàmànyacintyàni prasiddhàni svabhàvadaþ . àgamenopayojyàni bheùajàni vicakùaõaiþ . pratkãtakùaõaphalàþ prasiddhà÷ca svabhàvataþ . nauùadhãheturbhiùajà parãkùyeta kadàcana . viruddhaguõasaüyoge bhåyasàlpaü hi jàyate . rasaü vipàkastau vãryaü prabhàvastàn vyàpãhati>% ityantena rasaguõavãrya vivà¤cakavãryaprabhàvasvaråpàõyuktàni . atastayorbhedo yuktaþ .

#<vãryavat># triø vãryamastyasya matup masya vaþ . 1 balavati ÷andacaø 2 vãryayukte ca vãryavantyaupadhànãva kumàraþ .

@<[Page 4945b]>@
#<vãhàra># puø vihriyate'tra vi + hç--àdhàre gha¤ dãrghaþ . 1 buddhamandire ÷abdacaø .

#<vuga># yoge bhvàø paraø pakaø señ idit . vuïgati avuïgãt .

#<vuña># kùaye curàø ubhaø sakaø señ idit . vuõñayati avuvçõñat ta

#<vç># àvaraõe cuø ubhaø sakaø señ . vàrayati te avãvarat ta .

#<vç># sevàyàü kryàø àø sakaø señ . vçõãte %<vçõate hi vimçùyakàriõam>% kiràø . avarãùña avariùña avçta .

#<vç># varaõe bhvàø ubhaø sakaø señ . varati te avàrãt avari(rã)ùña

#<vç># varaõe svàdiø kryàø ca ubhaø sakaø señ . vçõoti vçõuta vçõàti vçõãte avàrãt avariùña avarãùña avçta .

#<vçühita># naø vçhi--kta . karigarjane amaraþ .

#<vçka># àdàne bhvàø àtmaø sakaø señ . varkate avarkiùña .

#<vçka># puø vçka--ka . 1 kukkuràkàre hariõaghàtake vyàghrabhede . (ghogha) 2 kàke uõàdiø . 3 vakavçkùe ÷abdacaø . 4 ÷çgàle hàràø . 5 kùatriye puüstrãø 6 anekadravajanye dhåpe 7 sarasadrave ratnamàø udarasthe 8 vahnibhede vçkodaraþ . 9 ambaùñhàyàü strã và gauràø ïãù . sarvatra jàtau striyàü ïãù .

#<vçkadaü÷a># puüstrãø vçkaü da÷ati dan÷a--ac . 1 kukkure hemacaø . striyàü ïãù .

#<vçkadhåpa># puø vçkyate vçka--gha¤arye ka karmaø . nànàdravyami÷rite da÷àïgàdau dhåpe amaraþ . 2 saraladrave ca (ñàrapin) amaraþ

#<vçkadhårta># puüstrãø vçka iva dhårtaþ . ÷çgàle hàràø striyàü ïãù .

#<vçkàkùã># puø vçkasyevàkùi puùpamasya ùac samàø ïãù . trivçti (taoói) ratnamàø .

#<vçkàràti># puø 6 taø . kukkure ràjaniø vçkaripvàdayo'pyatra .

#<vçkodara># puø vçkanàmàgnirudare yasya . %<yasya tokùõo vçko nàma jañhare havyavàhanaþ . mayà dattaþ sa dharmàtmà tena càsau vçkodaraþ>% matsyapuø 65 aø ukte bhãme %<nçpamåce vacanaü vçkodaraþ>% kiràø .

#<vçkõa># triø vra÷ca--kta . chinne amaraþ .

#<vçkùa># varaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . vçkùane avçkùiùña .

#<vçkùa># puø vra÷ca--ksa . vra÷cane'pi jàyamàne drume . hrasvàrthe kan . vçkùaka hrasvavçkùe .

#<vçkùacara># puüstrãø vçkùe carati cara--ña . vànare dhana¤jayaþ striyàü ïãù .

#<vçkùacchàya># naø 6 taø . bahånàü vçkùàõàü chàyàyàm .

#<vçkùadhåpa># puø vçkùo'pi dhåpastatsàdhanam . saraladrume ràjaniø .

#<vçkùanàtha># puø 6 taø . vañavçkùe ÷abdaraø .

#<vçkùapàka># puø vçkùasya pàkaþ ÷i÷uriva jañilatvàt . vañavçkùe ÷abdacaø .

@<[Page 4946a]>@
#<vçkùabhavana># naø 7 taø . vçkùasthe koñare ÷abdaratnàbalã .

#<vçkùabhakùà># strã vçkùo bhakùo veùñakatvàt bhojanãya iva yasyàþ . vandàyam (paragàcha) bhàvapraø .

#<vçkùabhedin># puø vçkùaü bhinatti bhida--õini . vçkùabhedake 1 astrabhede amaraþ . 2 ñaïke hemacaø .

#<vçkùamçdbhå># puø vçkùasya mçdi bhåmau bhavati bhå--kvip . jalavetase ÷abdacaø .

#<vçkùaruhà># strã vçkùe rohati ruha--ka . 1 vandàyàm amaraþ 2 amçtasravàyà¤ca ràjaniø .

#<vçkùavàñikà># strã vçkùairvàñãva saüvçtatvàt ivàrthe kan . amàtyagaõikopasevye gçhasamãpasthe upavane amaraþ .

#<vçkùàdana># puø vçkùamatti bhinatti ada--lyu . 1 kuñhàràstre (nehàli) amaraþ . vçkùàntaramatti bhinatti . 2 a÷vatthavçkùe 3 madhucchatre 4 kuñhàre ca gediø . 5 piyàle dharaõiþ . 6 vçkùavidàrake triø 7 vandàyàü strã gauràø ïãù .

#<vçkùàmla># naø vçkùajàtamamlam . (tetula) 1 vçkùajàtà'mlapradhàne vçkùe amaraþ . 2 cukràmle ca . %<vçkùàmlamàmamamloùõaü vàtaghnaü kaphapittalam . pakvantu guru saügràhi kañukaü tuvaraü laghu . amloùõaü rocanaü råkùaü dãpanaü kaphavàtakçt . tçùõàr÷ograhaõãgulma÷ålahçdrogajantujit>% bhàvapraø .

#<vçkùàrhà># strãø vçkùeùu arhà påjyà . mahàmedàyàü ràjaniø .

#<vçkùà÷rayin># puø vçkùamà÷rayati à + ÷ri--ini . 1 khage 2 kùudrolåke ràjaniø .

#<vçkùotpala># puø vçkùe utpalamiva . karõikàravçkùe ratnamàø .

#<vçca># vçtau ruø paraø sakaø señ . vçõakti . avarcãt . ãdit niùñhà aniñ vçktaþ .

#<vçja># tyàge adàø àtmaø sakaø señ ãdit . vçïkte avç¤jiùña nedidapyayam . vçkte avarjiùña ãdit niùñhà aniñ vçktaþ .

#<vçja># tyàge và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . varjayati te varjati . avavarjat--avãvçjat . avarjãt ãdit . varjitaþ bhvàø niùñhà aniñ . vçktaþ .

#<vçja># vçtau, tyàge ca ruø paraø sakaø señ . vçõakti . avarjãt . ãdit niùñhà aniñ . vçktaþ .

#<vçjana># naø vçjyate'tra vçja--kyu . 1 pàpe uõàdiø 2 àkà÷e siø kauø . 3 ke÷e puø 4 kuñile triø uõàdiø .

#<vçjina># naø vçja--ilac kicca . 1 pàpe amaraþ . 2 bhugne triø hemacaø . 3 ke÷e puø 4 kuñale triø mediø .

#<vçõa># bhakùarõa tanàø ubhaø sakaø sañ . vçõoti varõoti vçõute avarõãt avarõiùña . udit ktvà veñ .

#<vçta># dãptau cuø ubhaø sakaø señ . vartayati te avãvçtat ta ayavartat ta .

#<vçta># partane bhvàø àtmaø luïi ëñi ëïi ca ubhaø akaø señ . vartate . avçtat avartiùña ëñi ëïi ca paraø neñ vartsyati vartiùyate . sani ca tathà vivartiùate, vivçtsati . udit ktvà veñ .

#<vçta># saübhaktau, varaõe ca diø àtmaø sakaø señ . vçtyate avartiùña . udit ktvà veñ .

#<vçt># triø vçta + bhåte--kvip . vçtte atãte %<vçt vçtàdi>% pàø dhàtupàñhaþ .

#<vçta># triø vç--kta . 1 pràrthite 2 vartule 3 karmàdau pràrthanàdinà kçtaniyoge 4 svãkçte ca amaraþ .

#<vçtapatrà># strã vçtam àvçtaü patraü yasyàþ . putradàtryàü latàyàü ràjaniø .

#<vçti># strã vç--ktin . veùñane (veóa) %<vçti¤ca tatra kurvãta>% yàj¤a0

#<vçtiïkara># puø vçtiïkaroti kç--khac . vikaïkate (vaici) ÷abdaca0

#<vçtta># naø vçta--bhàve kta . %<gurupåjà ghçõà ÷aucaü satyamindriyanigrahaþ . pravartanaü hitànà¤ca tatsarvaü vçttamucyate>% ityukte 1 caritrabhede 2 padyabhede padyaü catuùpado tacca vçttaü jàtiriti dvidhà . vçttamakùarasaükhyàtaü jàtirmàtràkçtà bhavet . samamardhasamaü vçttaü viùama¤ceti tattridhà chandàø 3 vçttau ca . vçta--kartari kta . 4 atãte 5 dçóhe 6 varcule 7 kçtàvaraõe ca triø bharataþ . 8 adhãte 9 mçte mediø 10 jàte ca triø 11 kårme puø ràjaniø . 12 reõukàyàü 13 priyaïgau 14 rohiõyàü 15 jhi¤jhiriùñalatàyàü strã ràjaniø . tatra vartulàkàravastu yathà %<vçttàni bàhunàraïga skandhadhammillamodakàþ . ratha ïgalàvakakakutkumbhakumbhàõóakàdayaþ . karõapà÷abhujàpà÷àkçùñacàpaghañànanam . mudrikàparikhàyogapaññahàràïgadàdayaþ>% kavikalpaø 16 golàkàre kùetrabhede naø lãlàø kùetra÷abde 2400 pçø dç÷yam .

#<vçttagandhi># naø vçttasya padyabhedasya iva gandho le÷o'tra it samàø . %<bhavatyutkàlikàpràyaü samàsàóhyaü dçóhàkùaram . vçttaikade÷asambandhàt vçttagandhi punaþsmçtam>% ityukte gadyabhede

#<vçttataõóula># puø vçtto vartulastaõóulo'sya . yàvanàle ràjani0

#<vçttaniùpàvikà># strã vçttà vartulà niùpàvikà . nakhaniùpàvyàm ràjaniø .

#<vçttaparkã># strã vçttàni parõànyasyàþ ïãp . 1 mahà÷aõapuùpikàyàm 2 pàñhàyà¤ca (àkanàdi) ràjaniø .

#<vçttapuùpa># puø vçttàni vartulàni puùpàõyasya . 1 ÷irãùavçkùe 2 kadambe 3 vàõãre 4 kubjake 5 mudgare ca ràjaniø .

@<[Page 4947a]>@
#<vçttaphala># naø vçttaü phalamasya . 1 marãce 2 dàóime 3 vadare ca . 4 vaþrtàkyàm 5 àmalakyà¤ca strã ñàù ràjaniø .

#<vçttamallikà># strã vçttà mallikeva . 1 ÷vetàrke 2 modinyàü latàyàü ca ràjaniø .

#<vçttavãja># puø vçttàni vãjànyasya . 1 miõóàyàm 2 àóakyàm strã ràjaniø .

#<vçttastha># triø vçtte gurupåjàdau caritre tiùñhati sthà--ka . vçtta÷abdokagurupåjàdicàretrarate .

#<vçttànta># puø vçtto jàto'ntonirõayo yasmàt . 1 saüvàde 2 vàcikasaüde÷e ca amaraþ . 2 prakriyàyàü 3 kàtsnye 4 prastàve ca mediø . 5 avasare 6 bhàve 7 ekànte ca vi÷vaø .

#<vçtti># strãø vçta--ktin . 1 vartane 2 sthitau 3 vivaraõe ca mediø . karaõe ktin 4 jãvikàyàm amaraþ . 5 kau÷ikãsàttvatãbhàratyàrabhañyàkhye nàñakaracanàmaide %<÷çïgàre kau÷ikã, vãre sàttvatyàrabhañã punaþ . rase raudre ca pãbhatse vçttiþ sarvatra bhàratã . catasro vçttayo hyetàþ sarvanàóhyasya màtçkàþ>% sàø daø . 6 vedàntokte antaþkaraõàdeþ pariõàmabhede ca . antaþkaraõavçttisyàråpaprayojanàdikaü vedàø paø dar÷itaü yathà taóàgodakaü chidrànirgatya yathà kulyàtmanà kedàràn pravi÷ya tadvadeva catuùkeõàdyàkàraü bhavati tathà taijasamapyantaþkaraõaü cakùuràdi dvàrà ghañàdiviùayade÷aü gatvà ghañàdiviùayàkàreõa pariõamate sa eva pariõàmo vçttirityucyate . anumityàdisthale tu anmaþkaraõasya sa vahnyàdide÷agamanaü vahyàde÷cakùuràdyasannikarùàt 1paø . indriyajanyavçtti÷ca àvaraõabhaïgàrthà sambandhàrthà iti matadvaidhaü yathoktaü tatraiva 7 paø . %<sà càntaþkaraõavçttiràvaraõàbhibhavàrthetyekaü matam tathà hi avidyopahitacaitanyasya jãvatvapakùe thañhàóhyaùiùñhànacaitanyasya jãvaråpatayà jãvasya savedà ghañabhànaprasaktau ghañàdyavacchinnacaitanyàvarakamaj¤ànaü målàvidyàparatantramavasthàpada vàcyamabhyupagantavyam . eva sati na sarvadà ghañàderbhàmaprasaïgaþ . anàvçtacaitantasyaiva bhànaprayojakatvàt tasya càvaraõasya sadàtanatve kadàcidapi ghañabhànaü na syàditi tadbhaïge vaktavye tadbhaïgajanakaü na caitanyamàtraü tadbhàsakasya tadanivartakatvàs nàpi vçttyupahitacaitanthaü parokùasthale'pi tannivçttyàpatteriti parokùavyàvçttavattivi÷epasya tadupahitacaitasàsya và àvaraõabha¤jakatvamityàvaraõà mibhavàrdhà vçttirityucyate . sambandhàrùà kçttirityapara matam . tatràvidyopàdhikojãvo'paricchannaþ sa ca ghañàdiprade÷e vidyamàno'pi ghañàdyaparokùavçttivirahada÷àyàü na ghañàdimavabhàsayati ghañàdinà samaü tasya sambandhàbhàvàt tattadàkàravçttida÷àyàü tu bhàsayati tado samyandhasattvàta>% . ataevoktaü %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpluto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yet àbhàsàttu ghañaþ sphuret>% ida¤ca prathamatàbhipràyam antaþkaraõavçlãnàü bhedàdikaü pàta¤jalàdidar÷itaprantaþkaraõa÷abde 195 pçø dç÷yam . %<brahmaõyaj¤ànanà÷àya vçttivyàptirapekùità>% yeø sàø . viprasya jãvika råpavçttiharaõe doùo yathà %<svadattàü paradattàü và brahmavçttiü harettu yaþ . sa kçtaghna iti j¤eyaþ phalaü tat ÷çõu bhåmipa! . yàvantoreõavaþ siktà vipràõàü netravindubhiþ . tàvadvarùasahasra¤ca ghçtapàke sa tiùñhati . taptàïgàra÷ca tadbhakùyaü pàna¤ca taptamåtrakam . taptàïgàre ca ÷ayanaü tàóyate yamakiïkaraiþ . tadante ca mahàpàpã viùñhàyàü jàyate kçmiþ . ùaùñivarùasahasràõi devamànena bhàrate . tato bhåmivihãna÷ca prajàhãna÷ca mànavaþ . daridraþ kçpaõã rogã ÷ådro nindyastataþ ÷uciþ>% brahmavaiø praø 49 aø .

#<vçttikarùita># triø vçttyà karùitaþ . 1 viùamasthe 2 alpamàtra vçttike ca .

#<vçttistha># triø vçttau tiùñhati sthà--ka . 1 satsarmànuùñhàyini 2 sarañe puø strã ràjaniø striyàü ïãù .

#<vçtra># puø vçta--rak . 1 andhakàre 2 ripau tvaùñçputre 3 dànavabhede 4 meghe 5 parvatabhede mediø . 6 indre vi÷vaþ . 7 ÷abde viø kau0

#<vçtradviù># puø 6 taø . indre hemacaø . vçtraripvàdayo'pyatra .

#<vçtrahan># puø vçttaü hatavàn hana--kvip . indre amaraþ .

#<vçthà># avyaø vç--thàl kicca . nirarthake amaraþ .

#<vçthàdàna># naø karmaø . 1 niùphaladàne smçtipradar÷ite devapitràdyarthaminneùu kàryeùu 2 dànabhede ca . %<devapitçvihãnaü yadã÷varerbhyaþ svadoùataþ . dattvàmukãrta nàccaiva vedàgnivratatyàgine . anthàyopàrjitaü dàka vyarthaü brahmahaõe tathà . gurave'nçtavaktràya stenàya patitàya ca . kçtaghnàya ca yaddattaü sarvadà brahmavidviùe . yàjakàya ca sarvasya vçùalyàþpataye tathà . paricàrakàya nçtyàva sarvatra pi÷unàya ca . ityetàni tu ràjendra! vçthàdànàni ùoóa÷a>% vahnipuø . %<nyàyamàrgeõa yadçttaü tatmaptavidhamapi punarnàpahartavyaü that punaranthàyena dattaü tadadattaü ùoóa÷aprakàramapi patyàhartavyameva ityarthàduktaü bhavati . nàradena ca dattaü saptavidha--proktamadattaü ùoóa÷àtmakam>% iti pratipàdya dattàdattayoþ svaråpaü vivçtaü yathà %<paõyamålyaü bhçtistuùñyà snehàt pratyupakàrataþ . strã÷ulkànugrahàrtha¤ca dattaü dànavido viduþ . adattantu bhayakrodha÷okavegarujàünvitaiþ . tathotkocaparihàsavyatyàsa cchalayogataþ . vàlamåóhàsvatantràrtamattonmattàpavarjitam . kartà mamedaü karmeti pratilàbhecchayà ca yat . apàtre pàtramityukte kàrye và dharmasaühite . yaddattaü syàdavij¤ànàdadattamiti tat smçtam>% mitàø adatta÷abde dç÷yam .

#<vçthàmàüsa># naø vçthàbhåtaü màüsam ÷àø kaø . devàdyanudde÷ena hatapa÷ånàü màüse .

#<vçddha># naø vçdha--kta . 1 ÷ailajanàmagandhadravye amaraþ . 2 vçddhadàrake vçkùe puø ràjaniø . 3 vçddhiyukte triø 4 gatayauvane vçddhàvasthàyukte . bàlyàdivayaþkàlabheda÷ca bhàvapraø ukto yathà bàlyàderavadhimàha mu÷rutaþ %<vayastu trividhaü bàlyaü madhyamaü vàrdhakaü tathà . ånaùoóa÷avarùastu naro bàlo nigadyate . trividhaþ so'pi dugdhà÷ã dugdhànnà÷o tathànnabhuk . dugdhà÷ã varùaparyantaü dugdhànnà÷ã ÷araddvayam . taduttaraü syàdannà÷o evaü bàlastridhà mataþ . madhye ùoóa÷asaptatyormadhyamaþ kathito budhaiþ . caturdhà madhyamaü pràhuryuvà ddhàtriü÷ato mataþ . catvàriü÷at samà yàvattiùñhedvãryàdipåritaþ . tataþ krameõa kùãõaþ syàd yàvad bhavati saptati>% . vãrvyàdãtyàdi÷abdena rasàdisarvadhàtvindriyayalotsàhà ucyante . kùãõaþ savadhàtvindriyabalotsàhairhãnaþ %<tatastu saptaterurdhvaü kùãõadhàturasàdikaþ . kùãyamàõendriyabalaþ kùãõaretà dine dine . balopalitakhàlityayuktaþ karmasu càkùamaþ . kàsa÷vàsàdibhiþ kliùño vçddho bhavati mànavaþ . bàlye vivardhate ÷leùmà pittaü syànmadhyame'dhikam . bàrdhakye vardhate vàyurvicàrvyaitadupakramet>% . upakramet cikitset . tantràntare tu %<balavçddhi÷chavirmedhà tvagdçùñiþ ÷ukravikramau . ùuddhiþ karmendriyaü cato jãvitaü da÷ato hraset>% . 5 paõóite puø mediø .

#<vçddhakàka># puø karmaø . droõakàke hemacaø .

#<vçddhagaïgà># strã karmaø . nadãbhede %<asti nàñaka÷aile tu saromànasasannibham . yatra sàrdhaü ÷ailaputryà jalakrãóàü sadà haraþ . kurute nara÷àrdåla! svarõapaïkaja÷ãbhite . tasya pa÷cànmadhyapårvabhàgebhya÷ca sarittrayam . avatãrõaü prayàtyepa dakùiõaü sàgaraü prati . tasya pa÷cimabhàge tu nado dikkarikàhvayà . diggajàþ kùetrasaüjàtàþ tena dikkarikà smçtà . madhyabhàgàt sçtà yà tu ÷aïkareõàvatàrità . vçddhagaïgàhvayà sà tu gaïgova phaladàyinã . yà niþsçtà pårvabhàgàt tasmàdgiricaràt nadã . svarõagrãveti vikhyàtà sà gaïgàsadç÷ã phale>% kàlikàpuø 82 aø .

#<vçddhadàraka># puø vçddhaü dàrayati dç--õic--õvul . vãratàóavçkùe aõ . vçddhadàra tatràrthe ràjavallabhaþ . %<rasàyano vçddhadàraþ ÷othavàtàmavàtajit>% .

#<vçddhadàru># naø vçddhaü dàrayati dç--õic--uõ . vçddhadàrakavçkùe ràjaniø %<vçddhadàrudvayaü gaulyaü picchilaü kaphadhàtanut . valyaü kàsàmamedoghnaü dvitãyaü svalpavãryadam>% ràjani0

#<vçddhanàbhi># triø vçddhà nàbhirasya . (gàüóa) vçhannàbhiyukte amasaþ .

#<vçddhaprapitàmaha># puø vçddhaþ prapitàmahàt ràjaø . pravitàmahajanake .

#<vçddhapramàtàmaha># puø vçddhaþ pramàtàmahàt ràjaø . pramàtàmahasya pitari .

#<vçddhabalà># strã vçddhaü balaü yasyàþ 5 baø . mahàsamaïgàyàm ràjaniø . tasyàbalavçddhikaratvàttathàtvam .

#<vçddhavibhãtaka># puø vçddhaþ vibhãtaka iva . àmra take ÷abda mà0

#<vçddha÷ravas># puø vçddhebhyaþ ÷çõoti ÷ru--asun, vçddheùu ÷ravo ya÷à yasyeti và . indre amaraþ .

#<vçddhasåtraka># naø karmaø saüj¤àyàü kan . indratåle (vuóirasutà) hàràø .

#<vçddhà># strã vçdha--kta . 1 gatayauvanàyàü striyàm . 2 aïgu ÷abdacaø . 3 mahà÷ràvaõikàyàü ràjaniø . strãõàü vayaþkàlavibhàgo yathà %<àùoóa÷àd bhavadvàlà taruõã triü÷atà matà . pa¤ca pa¤cà÷ataþ prauóhà vçddhà bhavati tatparam>% iti kàlidàsaþ . %<bàleti gãyate nàrã yàvadvarùàõi ùoóa÷a . tatastu taruõã j¤eyà dvàtriü÷advatsaràvadhi . tadårdhvamadhiruóhà syàt pa¤cà÷advatsaràvadhi . vçddhà tatparako j¤eyà suratotsavavarjità>% bhàvapraø . tasyàþ sambhoge doùo yathà %<bàlà tu pràõadà proktà yuvatã pràõahàriõã . ghrauóhà karoti vçddhatvaü vçddhà maraõamàdi÷et . nidàgha÷aradorbàlà prauóhà varrùàvasantayoþ . hemante ÷i÷ire yogyà na vçddhvà kvàpi ÷asyate . nàrvàk tu ùoóa÷àdvarùàt saptatyàþ parato na ca . àyuùkàmo naraþ strãbhiþ saübhogaü kartumarhati . pa¤capa¤cà÷ato nàrã saptasaptatikaþ pumàn . dvàvetau na prasåyete prasåyete viparyayàt>% ràjavallabhaþ . %<÷uùkaü màüsaü striyo vçddhà bàlàrkastaruõaü dadhi . prabhàte maithanaü nidrà sadyaþ pràõaharàõi ùañ>% càõakyanãtisàraþ

#<vçddhi># strã vçddha--ktin . 1 samçddau 2 abhyudaye mediø 3 sampattau 4 samåhe ca . vçdha--kartari ktic . 5 auùadhivi÷eùe çddhi÷abde 1447 pçø tallakùaõàdi dç÷yam . (koranda) 6 rogavi÷eùe tannidànàdi bhàvapraø uktaü yathà tatra vçddhernidànaü saükhyà¤càha doùàsramedomåtràntreþ saüvçddhiþ saptadhà gadaþ . mutràntrajàvapyanilàddhetubhedastu kevalaþ . vçddhiü karoti koùasthaþ phalakoùàbhivàhinãm . chaddhvà ruddhagatirvàyurdhamanãþ muùkagàminãþ . tatra vàtikamàha %<vàtapårõadçtiprakhyo råkùo vàtàdahaturuk>% . aheturuk atreùadarthe na¤ . tena svalpàdapi viprakçùñàt kàraõàt ruk pãóà yatra saþ . atha paittikamàha %<pakvodumbarasaïkà÷aþ pittàddàhoùmapàvakàt>% . dàhaþ abhyantaraþ åùmà vahistaptatà . atha ÷lauùmakamàha %<kaphàcchãto guruþsnigdhaþ kaõóåmàn kañhito'lparuk>% . atha raktajamàha %<kçùõasphàñàvçtaþ pittavçddhiliïga÷ca raktajaþ>% . kçùõasphoñàvçta iti paittikodbhavaþ . medojamàha %<kaphavanmedaso vçddhirmçdustàlaphalopamaþ>% . nãlavartulaþ . måtrajamàha %<måtradhàraõa÷ãlasya måtrajaþ sa tu gacchataþ . ambhobhiþ pårõadativat kùobhaü yàti saruï mçduþ . måtrakçcchramadhaþ kuryàt sa¤calan phalakoùayoþ>% . sa¤calan phalakoùayoradhaþ måtrakçcchraü måtreõa vyathàü kuryàdityarthaþ . athàntravçddhisàha %<vàtakopibhiràhàraiþ ÷ãtatoyàvagàhanaiþ . dhàraõeraõabhàràdhvaviùamàïgapravartanaiþ . kùobhaõaiþ kùobhito'nyai÷ca kùudràntràvayavaü yadà . pavano viguõãkçtya svanive÷àdadho nayet . kuryàd vaïkùaõasandhistho granthyàbhaü ÷vayathuü tadà>% . dhàraõam upasthitasya yemasya . ãraõam anupasthitasya vegasya preraõam . viùamàïgapravartanaü vakratvenàïgamoñanam . anyàni kùobhaõàni balavadvigrahakañhàradhanuràkarùaõàdãni taiþ kùomitaþ sanduùya sa¤càlitaþ pavanaþ yadà kùudràntràvayavaü viguõãkçtya svanive÷àdadho nayet . tadàvaïkùaõasandhisthaþ antravçddhirogaþ . tasyàvasthàmàha . %<upekùyamàõasya marudvivçddhimàdhànaruk stambhamatova kuryàt . prapãóito'ntaþsvanavàna prayàti pradhmàpayanneti puna÷ca muùkam>% . tatràdhmànamudare rug vçddhayormuùkayoþ stambho gàtre tadyuktàü kuryàdityirthaþ . bhojo'pyàha %<antraü viguõamàdàya vàto nayati vaïkùaõam . vaïkùaõàt tadrujàyuktaü phalakoùaü prapadyate>% iti . sa muùkavçddhirogaþ antaþ udare pradhmàpayan àgamanamàrgaü miruddhaü kurvan eti àyàti . athàsàdhyamàha sa kãdçk syàdityàkàïkùayàmàha %<yasyàntràvayavà÷leùo muùkayorvàtasa¤cayàt . antravçddhirasàdhyo'yaü vàtavçddhisamàkçtiþ>% . vàtavçddhipamàkçtiriti yo'ntravçddhirogaþ sà'sàdhyà vàtavçddhisamàkçtiþ . antravçddhi÷abde 208 pçø su÷rutàktaü dç÷yam nãtikùayàdi trivargàntargate 7 vargaghañakupadàrthe %<kùayaþ sthàna¤ca vçddhi÷ca trivargo nãtivedinàm>% amaraþ . %<kçùirvàõak pathodurgaü setuþku¤jarabandhatam . katyaþkaravatàdàna sainyànà¤ca vinà÷anam>% . eteùàmaùñànàmanyatamasya kùayaü sthàna vçddhi÷cetyarthaþ . 8 kalàntare (suda) vçddhisvaråpabhedàdikaü vãramiø uktaü yathà nàradaþ %<vçddhi÷caturvidhà proktà gra¤cadhà'nyaiþ prakãrtità . ùaóvidhà'nyaiþ samàkhyàtà tattvatastàü nivàdhata>% iti . ùaóvidhà me iti kvacit pàñhaþ tatra me mate . tàn prakàràn sa evàha %<kàyikà 1 kàlikà 2 caiva cakravçddhi 3 rato'parà . kàrità 4 sa÷ikhà 5 vçddhirbhogalàbha 6 stathaiva ceti>% . eteùàü svaråpagàha %<kàyikà karmasaüyuktà màsagràhyà tu kàlikà . vçddhervçddhi÷cakravçddhiþ kàrità çõinà kçtà . pratyahaü gçhyate yà tu ÷ikhàvçddhistu sà smçtà . gçhàttoùaþ phalaü kùetràd bha galàbhaþ prakãrtitaþ>% iti . kàyikà karmasaüyuktà yatra bandhakãkçtasya gavà÷vàderdohanavàhanàdikaü karsa vçddhitvena parikalpitaü tatra sà kàyiketyarthaþ . tathà ca vyàsaþ %<dohyavàhyakarmayutà kàyikà samudàhçteti>% . madanaratne tu bhogyàdhitayà sthàpitasya yo dohanavàhanàdikarmaråpairmogastataphalikà yà vçddhiþ sà kàyiketyuktam . màsagràhyà tu kàlikà pratimàsaü labhyà yà vçddhiþ sà kàliketyarthaþ . %<pratisàsaü sravantã yà vçddhiþ sà kàlikà mateti>% nàradavacanàt . vçddhervçddhi÷cakravçdddhiþ . vçddherapi pratimàsaü målabhàvena punarvçddhirityarthaþ . %<vçddherapi punarvçddhi÷cakavçddhirudàhçteti>% nàradavacanàt . kàrità çõinà kçtà . çõinà'dhamarõena svecchayà kçtà vçddhiþ kàritetyarthaþ . %<vçddhiþ sà kàrità nàma yarõikena svayaü kçteti>% nàradavacanàt . adhamarõakàritaiva vçddhirdeyà nottamarõakàrità tathà ca vçhaspatiþ %<çõikena tu yà vçddhiradhikà samprakalpità . àpatkàlakçtà nityaü dàtavyà sà tu kàrità . anyathà kàrità vçddhirna dàtavyà katha¤caneti>% . uttamarõapralomanàrtham àpatkala ÷àstroktàdadhikà svayaü kulpità kàrità yà sà suddhirdàtavyà na punaranevaüvidhà dhanikena kàrità dàtavyetyarthaþ . %<pratyahaü gçhyate yà tu ÷ikhàvçddhistu sà smçtà>% . pratidinalabhyàtma÷ikhàsàdç÷yàcchisvàvçddhiriti vyapadi÷yata ityarthaþ . kiüpunaþ ÷ikhàsàdç÷yaü vçddherityàkàïkùàyàü vçhaspatirevàha %<÷ikheva vardhate nityaü ÷ira÷chedànnivartate . måle datte tathaivaiùà ÷ikhàvçddhistu sà smçteti>% . pratyahaü gçhyata iti a dharmaõaprati÷rutadinasaükhyayà vçddhigrahaõakàlopalakùaõam . tathà ca kàtyàyanaþ %<pratikàlandadàtyeva ÷ikhàvçddhistu sà smçteti>% . %<gçhàttoùaþ phala kùatràd bhogalàbhaþ prakãrtitaþ>% . bandhakãkçtàd gçhànnivàsàdijanitaþ santoùaþ . kùetràt ÷asyàdiphala¤ca bhogalàbhàkhyo vçddhipra kàra ityarthaþ . gçhakùetragrahaõaü sthàvaràtmakabhogyàdherupasakùaõàrtham . ataeva kàtyàyanaþ %<kàdherbhogastva ÷eùo yo vçddhaye pàrakalpitaþ . prayoge yatra caivaü syàdàvibhogaþ sa ucyate>% iti . yasmin çõàdànaprayoge svàvaràdhitvena parikalpità yà vçddhistatra sà vçddhiràdhibhoga ityucyate ityarthaþ . aparàrkàdau %<gçhàt stomaþ ÷adaþ kùetràditi pàñhaþ>% . stomo bhàñaka iti kalpatarau . ÷adaþ ÷asyàdiphalam . vçddheþ parimàõaü dar÷ayati manuþ %<vasiùñhavihitàü vçddhiü sçjedvittavivardhinãm . a÷ãtibhàgaü gçhõãyàt màsàdvàrdhuùikaþ ÷ate>% iti . niùka÷ate prayukte màsasya sapàdaniùkaparimitàü vçddhiü vàrdhuùiko vçddhyarthaü gçhõãyàdityarthaþ . etatsabandhakaviùa yam . ataeva yàj¤avalkyaþ %<a÷ãtibhàgo vçddhiþ syànmàsimàsi savandhake . varõakramàcchata dvitricatuþpa¤cakamanyatheti>% . sabandhake payuktasya dravyasyà÷ãtitamo bhàgo vçddhiþ paõa÷ate prayukte sapàdaþ paõaþ pratimàsa bardhata ityarthaþ . anyathà bandhakaràhitye varõakramàt bràhmaõàdivarõakrameõa dvitricatuþpa¤caka ÷atandharmya bhavati . dvau và trayo và catvàro và iti dvitricatuþpa¤cà asmin ÷ate vçddhirdãyate iti dvitricatuþpa¤cakaü ÷atam . %<tadasmin vçddhyàyalàbha÷ulkopadà dãyate>% pàø kan . tathà càyamarthaþ . bandhakarahite paõa÷ataü prati pratimàsaü bràhmaõàt paõadçya kùatriyàt paõatrayaü vai÷yàt paõacatuùñayaü ÷ådràt paõapa¤caka gràhyam . yat tu manunoktam . %<dvikaü ÷ataü và gçhõãyàt satàndharmamanusmaranniti>% tadvyavasthitavikalpaviùayam . ataeva vyàsaþ %<sabandhe bhàga à÷ãtaþ ùàùñabhàgaþ salagnake . niràdhàne dvika÷ataü màsalàbha udàhçtaþ>% iti . sabandhe àdhisahite . à÷ãtaþ a÷ãtatamaþ . ùàùñaþ ùaùñitamaþ . lagnakaþ pratibhåþ . niràdhàne bandhakarahite . àdhànagrahaõaü pratibhuvorapyupalakùaõam . kalpatarau sàùñabhàga iti pañhitvà salagnake a÷ãtatamo bhàgaþ svakãyàùñamasahito màsavçddhirityuktam %<dvikantrika¤catuùka¤ca pa¤caka¤ca ÷ataü samam . màsasya vçddhiü gçhõoyàd varõànàmanupårva÷aþ>% iti . dvikaü dvau vçddhirdãyate yasminmåladhane tat tathà . evaü trikàdyapi samamàtraü pràpya nàdhikam . viùõurapi %<athottamarõe'dhamarõakàdayathàdattamarthaü gçhõãyàt . dvikantrika¤catuùkaü pa¤cakaü ÷ata varõànukrameõa pratibhàsamiti>% . dhamarõavi÷eùe'pyàha yàj¤avalkyaþ %<kàntàragàstu da÷akaü sàmudrà viü÷akaü ÷atamiti>% . çõa gçhãtvà kàntàraü mahàvanantadgacchantoti kàntàragà durgasthalagantàro vastràdikrayakàriõaþ paõa÷atasya da÷akaü pratimàsaü da÷apaõàn dadyurityuttaravàkyasthasyànupaïgaþ . samudrantarantãti sàmudràþ samudragantàraþ pratimàsaü viü÷akaü ÷ataü dadyurityarthaþ . kàritàyàntu na niyama ityàha sa eva %<dadyurvà svakçtàü vçddhiü sarve sarvàsu jàtiùviti>% . sarve tra hmaõàdayo'dhamarõàþ sabandhake'bandhake và sarvàsu jàtiùåttamarõabhåtàsu svayamaïgãkçtàü vçddhiü dadyurityarthaþ . dravyavi÷eùe vçddhivi÷eùaùàha sa eva %<santatistu pa÷ustràõàü rasasyàùñaguõà parà . vastradhànyahiraõyànà¤catustridviguõà pareti>% . pa÷ustroõàü mahiùãstroprabhçtonàü vçddhyarthaü prayuktànàntadãyà santatireva vçddhiþ . rasasya vçtàdaraùñaguõà . vastràõà¤caturguõà ghànyànàntraguõà . hiraõyànàü dviguõà pareti pratyekaü sambandhyate . parà paramà . ataþparamadhikà vçddhirnàstãtyarthaþ . na ca gavàdãnàm çõatvena dànanna sambhavatãti vàcyam . tatpoùaõàdya÷aktasya tatpuùñisantatyàdyarùino dànasambhavàt . grahaõantu kùãravàhanasevàrthinaþ . vçhaspatirapi %<hiraõye dvimuõà vçddhistriguõà vastrakuùyake . dhànye catuguõà proktà ÷adavàhyalaveùu ca . uktà pa¤caguõà ÷àke vãjekùau ùaóguõà smçtà . lavaõastrehamadyeùu vçddhiraùñaguõà matà . guóe maghuni caivoktà prayukte cirakàlike>% iti . kupyaü trapusãsakàdikam . ÷adaþ kùetraphalam . tacca govalãvardanyàyàddhànyavyatiriktaü puùpamålaphalàdikam . vàhyo'÷vàdiþ . lavo meùorõàcamarãke÷àdiþ . atra cirakàla÷abdena prati÷rutàyàþ a÷ãtibhàgàyàþ vçddheryasmin samaye dvaiguõyàdipràpakatvaüsambhavati . tato'dhikaþ kàlà gçhyate . yat tu dhànye ÷ade lave vàhye ityàdimanunoktaü tatpratyarpaõasamaye samçddhàdhamarõaviùayam . ùàóguõyaniùedhaparamiti madanaratne . yat tu vasiùñhavacanam %<dviguõaü hiraõyaü triguõaü dhànya dhànyenaiva rasà vyàkhyàtàþ . puùpamalaphalàni ca tulàdhçtamaùñaguõamiti>% tattriguõameva dhànyàdika dàtavyamiti yatra de÷e sthiti stadviùayam . daridràdhamarõaviùaya và evamanyatràpi nyånàdhikaparamavçddhipratipàdakàni vacanàni de÷avi÷eùaviùayatayà daridràdiviùayatayà và vyavasthàpanãyàni . vyàso'pi %<vadantyaùñaguõàn kàle madyasneharasàsavàniti>% snehastailàdiþ . rasaþ kùãràdiþ . kàtyàyano'pi %<tailànà¤caiva sarveùàü madyànàü madhusarpiùàm . vçddhiraùñaguõà j¤eyà guóasya lavaõasya ceti>% . viùõurapi %<hiraõyasya dviguõà vçddhistriguõà vastrasya dhànyasya caturguõà rasasyàùñaguõà santatiþ strãpa÷ånàmiti>% . vyàso'pi %<÷àkapàùàõavãjekùau ùaóguõà parikãrtite>% ti . vasiùñho'pi %<vajra÷uktiprabàlànàü hemna÷ca rajatasya ca . dviguõà tviùyate vçddhiþ kçtakàlànusàriõãti>% . ÷ukti÷abdenàtra muktàphalaü lakùyate vajrasàhacaryàt . ataeva kàtyàyanaþ %<maõimuktàprabàlànàü suvarõarajatasya ca . tiùñhato dviguõà vçddhiþ phalakaiñàvikasya ceti>% . kaiñaïkãñodbhavam paññasåtràdi . ovika kambalàdikam . vasiùñhà'pi %<tàmràyaþkàüsyarãtãnàü trapuõaþ sãsakasya ca . triguõà tiùñhato vçddhiþ kàlàccirakçtasya tu>% iti . rãtiràrakåñam . de÷abhedena paràü vçddhiü dar÷ayati nàradaþ %<çõànàü sàrvabhaumo'yaü vidhirvçddhikaraþ smçtaþ . de÷àcàrasthitistvanyà yatrarõamavatiùñhate . dviguõaü triguõa¤caiva tathànyaõi ÷caturguõam . tathàùñaguõamanyàsman tat tu de÷e'vatiùñhate>% iti . yatra vçddhivi÷eùo na ÷råyate tatra dviguõaiva gràhyatyàha viùõuþ %<anuktànàü dviguõeti>% aya¤ca dvaiguõyàdiråpo vçddhyuparamaþ sakçtprayoge sakçdà haraõe veditavyaþ tathà ca manuþ %<kusãdavçddhirdvaiguõyannàtyeti sakçdàhiteti>% . upacayàrthaü prayuktaü dravyaü kusãdaü tasya vçddhi kusãdavçddhirdvaiguõyannatyeti nàtikràmati . yadi sakçdàhità sakçt prayuktà puruùàntarasaükramaõàdinà prayogàntarakaraõena tasminneva và puruùerekasekàbhyàü prayogàntarakaraõe dvaiguõyamatikramya pårvavadvardhata evetyarthaþ . dvaiguõyagrahaõaü traiguõyàdãnàmupalakùaõam . sakçdàhçteti pàñhe yadi pratimàsaü pratibatsaraü và na gçhyate kintu sakçd gçhyate tadà dvaiguõyannàtikràmatãtyarthaþ . gautamo'pi %<cirasthàne dvaiguõyaü prayogasyeti>% . prayogasyetyekavacananirde÷àt prayogàntarakaraõe dvaiguõyàtikramaþ cirasthàna iti nirde÷àt ÷anaiþ ÷anairvçddhigrahaõe dvaiguõyàtikramo bhavatãti såcitam . uktasya vçddhyu paramasya kvacid dravyavi÷eùe'pavàdamàha vçhaspatiþ %<tçõakàùñhoùñakàsåtrakiõvacarmàsthivarmaõàm . hetipuùpaphalànà¤ca vçddhistu na nivartate>% . kiõvaü suràdravyàpàdànakàraõabhato malavi÷eùaþ carma ÷aràdinivàrakaphalakaþ varma kavacam . hetiràyudham . puùpaphalayorvçddheranivçttiþ pratidànavelàyàmatya ntasamarthàdhamarõaviùayà de÷avi÷eùaviùayà và veditavyà . anyathà triguõavçddhipratipàdakavyàsavacanavirodhaþ syàt . viùõurapi %<kiõvakàrpàsasåtravarmacarmàyudheùñakàïgàràõàmakùayeti>% . kàrpàse tu ùaóguõavçddhividhàyakavyàsavacanavirodhaþ pårvavatpariharaõãyaþ . vasiùñho'pi %<dantacarmàsthi÷çïgàõàü mçõmayànàntathaiva ca . akùayà vçddhireteùàü puùpamålaphalasya ca>% iti . akùayà målapratipàda nàbhàve ÷ataguõàpi vardhata evetyarthaþ . ÷ikhàvçddhyàdãnàmanuparasamàha vçhaspatiþ %<÷ikhàvçddhiïkàyikà¤ca bhogalàbhaü tathaiva ca . dhanã tàvat samàdadyàd yàvan målanna ÷ocitam>% . na ÷odhitanna pratidattamçõikenetyarthaþ kvacidanaïgãkçtàpi vçddhirbhavatãtyàha viùõuþ %<yo gçhotvà çõaü pårõaü ÷và dàsyàmãti sàmakam . na dadyàllàbhataþ pa÷càttadahnàd vçddhimàpnuyàt>% iti ÷va iti prati÷rutasya pratidànakàlàvadherupalakùaõam . samameva sàmakam avçddhikamiti yàvat . yo'mukasmin dine samamevàha tvadãyaü dhanaü pårõaü samagraü dàsyàmoti pratij¤àya çõaü gçhãtvà pa÷càllobhàdvilambaü kuryàt so'vadhidinamàrabhya vçddhiü dadyàdityarthaþ . kàlàvadhyanaïgãkàreõa gçhãtasya dhanasya ùaõmàsàdårdhvaü vçddhirbhavatãtyàha nàradaþ %<na vçddhiþ prãtidattànàü syàdanàkàrità kvacit . anàkàritamapyårdhvaü vatsaràrdhàdvivardhate>% iti . anàkàrità anaïgãkçtà . protidattànàü pratiyàcanapratidànadinànirde÷a÷ånyànàmiti ÷eùaþ . anàkàritetyàderayamarthaþ . vçddhimakçtvà gçhãtamapi ùaõmàsàdårdhva prãtidatta vçddhiü pràpnotãti . pratiyàcitasya prãtidattasyà'dàne vçddhivi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<prãtidattanna vardheta yàvanna pratiyàcitam . yàcyamànamadatta¤cedvardhate pa¤cakaü ÷atam>% iti . pa¤cakaü pa¤càdhikam pratiyàcanadinamàrabhya paõa÷atasya paõapa¤cakaü pratimàsaü vardhate ityarthaþ . yàcitakaü gçhãtvà apratidattvaiva de÷àntaragamane vi÷aùamàha kàtyàyanaþ %<yo yàcitakamàdàya tamadattvà di÷aü vrajet . årdhva saüvatsaràttasya taddhanaü vçddhimàpnuyàt>% iti . etaccàpratiyàcitaviùayam . pratiyàcite yàcitakamadattvà yadi de÷àntaraïgacchati tadà vi÷eùamàha sa eva %<kçtoddhàramadattvà yo yàcitastu di÷aü vrajet . årdhvaü màsatrayàkùasya taddhanaü vçddhimàpnuyàt>% iti . kçto ddhàraü yàcitakaü gçhãtvà yàcito'pyadattvetyanvayaþ . de÷àntaragamanàbhàve tu yàcitakàlamàrabhya yàcitakasya vçddhivi÷eùasàha sa eva %<svade÷e'pi sthito yastu na dadyàt yàcitaþ kvacit . taü tato kàritàü vçddhimanicchanta¤ca dàpayet>% iti . tataþ pratiyàcanakàlàdàrabhyetyarthaþ . etatka¤cidavadhimaparikalpya yàca¤àpràpte j¤eyam . avadhiü svãkçtya tadatikrame tvatikramadinamàrabhya taddhanasya vçddhirj¤eyà . %<tadahnàd vçddhimàpnuyàditi>% nyàyasàmyàt . gçhãtapaõyo målyamadattvà de÷àntaragamane vçddhivi÷eùamàha sa eva %<paõyaü gçhãtvà yo målyamadattvaiva di÷aü vrajet . çtutrayasyopariùñàttaddhanaü vçddhimàpnuyàt>% iti . etaccàpatiyàcitaviùayam . pratiyàcane tvetasya nikùiptavçddhi÷eùayà÷ca taddinamàrabhya pratimàsaü ÷ate pa¤cakaü vardhata ityapyàha sa eva %<niþkùiptaü vçddhi÷eùa¤ca krayavikraya eva ca . yàcyamànamadatta¤cedvardhate pa¤cakaü ÷atam>% iti . nanvakçtàyàü vçddhau parimàõavi÷eùasyànukteþ kiü parimàõaü gràhyamiti cet . a÷ãtibhàgo vçddhiþ syà dityàdi yàj¤avalkyàdyuktaparimàõaü gràhyamiti bråmaþ . ataeva viùõuþ %<vçddhiü dadyurvatsaràtikrame yathàmihitàmiti>% . vatsaràtikrama iti yatra yadatikrame vçddhiruktà tasyopalakùaõam . yathàbhihitàü dharma÷àstra iti ÷eùaþ . dharma÷àstre yathoktàü tathàvidhàmityarthaþ . nanu yathàbhihitàmityasyàrthipratyarthinoranyatareõa madhyasthena vàmihitàü dadyàdityarthaþ kasmànna bhavati atiprasaïgàpatteþ . kçtànusàràdadhikà vyatiriktà na siddhyati . kusãdapathamàhustaü pa¤cakaü ÷atamarhatãti manåkte÷ca . asyàrthaþ . ÷àstravidhiniyamita÷àstrakçtavçddhyanusàrã yo vçddhigrahaõaü lokikànàü samàcàraþ tasmàdadhikà vçddhiruttamarõàderakçtavçddhau na siddhyati yataþ sà vyatiriktàdharma÷àstravàhyà . ataeva kusãdapathamàhustanna dharmapathamiti . pa¤cakaü ÷atamahatoti pratiyàcitaviùayamiti smçticandrikàyàm . pårvoktàcchàstrànusàràdadhikà'dhasarõenàkçtà vçddhirna sidhyati . yataþ kusãdapathamàhustam . yadà tu vyavahàràvaùñambhàduttamarõo'dhikamadhamarõenàkàritaü làbhamicchati tadà bràhmaõe pa¤cakaü ÷ataü grahãtu marhati na tato'dhikasadhamarõàkàritamityarthamàha ratnàkaraþ akçtavçddherapavàdamàha nàradaþ %<paõyamålyaü bhçtinyàso daõóo ya÷ca prakalpitaþ . vçthàdànàkùikapaõà vardhante nàvivakùitàþ>% iti . paõyasya vastràdermålyam . bhçtirvetanam . nyàso nikùepaþ . vçthàdànaü ve÷yàdibhyaþ prati÷rutam . àkùikapaõo dyåtadravyam . avivakùitàþ . atra paõyamålyasya vçddherabhàvoktiþ pravàsapratiyàcanayorabhàve veditavyà anyathà pårvoktakàtyàyanavacanena virodhaþ syàt . nyàsasya ca vçddhyabhàvavacanaü pratiyàcanàbhàve %<na vçddhiþ strãdhane làbhe niþkùipte ca yathàsthite . sandigdhe pràtibhàvye ca yadi na syàt svayaü kçtam>% iti saüvartavàkye yathàsthitamiti vi÷eùaõopàdànàd vyaktyanyathàkaraõàbhàve ca j¤àtavyam . tathà ca nikùiptaü vçddhi÷eùa¤cetyàdi pårvoktakàtyàyanavacanavirodho na . kàtyàyano'pi %<varma÷asyàsavadyåte paõyamåle ca sarvadà . strã÷ulkeùu na vçddhiþ syàt pràtibhàvyàgateùu ca>% iti . sarvadetyanena pratiyàcanàdeþ parastàdapi vçddhirakçtà nàstãtyuktam . yadyapi sarvadeti sarva÷eùatvàt paõyamålye'pi pratiyàcanàdeþ parastàdakçtavçddhyuparamaþ pratibhàti . tathàpi pårvoktakàtyàyanavacanavirodhàt na taccheùatà sarvadetyasya . eva¤ca pårvokta eva parihàraþ . evaü varsaõo'pi vçddhyabhàvoktiþ pratiyàcanàbhàve tathà ca na taccheùatàpi . eva¤ca na pårvoktàkùayavçddhipratipàdakavasiùñhàdivacamavirodhaþ . anyatràpi vçddhyabhàvaü vyàsa àha %<pràtibhàvyambhuktarandhamagçhãta¤ca ditsataþ . na vardhate prayatnasya damaþ ÷ulkaü prati÷ru tam>% iti . bhuktabandhamityanena sthàpitasya guptàdhervastràlaïkàràderupabhoge vçddhirnabhavatãtyuktam . ataeva gautamaþ %<bhuktàdhirna vardhate vastràlaïkàràdiriti>% agçhãta¤ca ditsataþ pratidàtumicchoradhamarõàduttamarõovçddhilobhàdiva÷ànna yadà gçhõàti tadà tasya kçtàpi vçddhistaddinàdàrabhya na deyetyarthaþ . tathà ca yàj¤avalkyaþ %<dãyamànaü na gçhõàti prayuktaü yat svakandhanam . madhyasthasthàpitaü tatsyàd vardhate na tataþparam>% iti . madhyasthasthàpitamiti vi÷eùaõenàdhamarõo yadi svanikañe sthàpayati tadà bhavatyeva vçddhiriti . 9 ÷aileyagandhadravye puø . 10 dhane ca ràjaniø .

#<vçddhikà># strã vçddhi + svàrthe ka . vçddhinàmakauùadhe ÷abdacaø .

#<vçddhijãvikà># strã vçddhistadråpà jãvikà . çõadànàdiùu prayuktathanebhyo la bharåpajãvikàyàm .

#<vçddhi÷ràddha># vçddhyai abhyudayàya ÷ràddham . putràdãnàü saüskàràïge pàrvaõavidhike nàndã÷ràddhe nàndã÷ràddha÷abde dç÷yam

#<vçddhokùa># puø karmaø ac samàø . jaradgave amaraþ .

#<vçddhyàjãva># triø vçddhim adhamarõataþ prayuktadravyàdhikalàbhamàjãvati à + jãva--aõ . bàrdhuùike amaraþ .

#<vçdha># dãptau cuø ubhaø akaø señ . vardhayati te avãvçdhat ta avavardhat ta .

#<vçdha># vçddhau bhvàø àtmaø luïi ëñi ëïi ca ubhaø akaø seña vçtàø . vardhate çdit avçdhat avardhiùña vçtavat vatarsyati vardhiùyate . udit ktvà veñ .

#<vçdhasàna># puüstrãø vçùa--àna asuk ca . manuùye siø kauø . striyàü ïãù .

#<vçdhasànu># puø vçdha--ànu asuk ca . 1 puruùe 2 patre 3 kçtau ca uõàdiø .

#<vçnta># naø vç--kta niø mum ca . (vàüñà)phalapatràdibandhane amaraþ

#<vçntàka># puüstrãø vçntamakati aka--aõ . vàrtàkau ÷abdacaø . strã ràjaniø strãtve gauràø ïãù .

#<vçntità># strã vçntaü jàtamasyàþ tàraø itac . kañukàyàü ÷abdaca0

#<vçnda># naø vçtyate vçõute và--vçõa--vçta và dan niø . 1 samåhe amaraþ . 2 da÷àrvudasaükhyàyàü jyotiø 3 kedàrakanyàyàü 4 tulasyàü strã ÷abdacaø . 5 ràdhikàyàü strã vçndàvanam .

#<vçndàra># triø vçndamçcchati ç--aõ . manohare ÷abdacaø .

#<vçndàraka># puø vçndena kàyati kai--ka . 1 deve amaraþ . svàrthe ka . 2 mukhye 3 manohare ca triø 4 yåthapatau puø vyàóiþ .

@<[Page 4953b]>@
#<vçndàvana># strã vçndàyàþ tapasyàrthaü tatkrãóàrthaü và vanam ÷àø taø . mathuràsannikçùñe vaiùõave 1 tãrthabhede golokasthe dhàmabhede ca kamàlàü÷à tasya (kedàrasya) kanyà nàmnà vçndà tapasvinãtyupakrame %<vçndà yatra tapastepe tattu vçndàvanaü smçtam . vçndayàtra kçtà krãóà tena và munipuïgava! . ràdhàùoóa÷anàmnàü ca vçndà nàma ÷rutau ÷rutam . tasyàþ krãóà vanaü ramyaü tena vçndàvanaü smçtam>% brahmavaiø janmaø 17 aø . %<nityaü vçndàvanaü dhàma brahmàõóopari saüsthitam . pårõabrahmasukhai÷varyaü nityamànandamavyayam . vaikuõñhàdi tadaü÷àü÷aü svayaü vçndàvanaü bhuvi . golokai÷varya¤ca yatki¤cit gokule tat prakãrtitam . vaikuõñhàdivaibhavaü yat dvàrakàyàü prakà÷ayet . yadbrahma paramai÷varyaü nityaü vçndàvanà÷rayam . tasmàt trailokyamadhye tu pçthvã dhanyeti vi÷rutà . yat syànmàthurakaü dhàma viùõorekànta vallabham . svasthànamadhikaü nàma dheyaü màthuramaõóalam . nigåóhaü paramaü sthànaü puryabhyantarasaüsthitam . sahasrapatrakamalàkàraü màthuramaõóalam . viùõucakraü paribhràmaddhàma vaiùõavamadbhutam . karõikàpatravistàraü rahasyakramamãritam . pradhànaü dvàda÷àraõyaü màhàtmyaü kathitaü kramàt . bhadra 1 ÷rã 2 lauha 3 bhàõóãra 4 mahà 5 tàla 6 khadãrakàþ 7 . bahulaü 8 kumudaü 9 kàmyaü 10 madhu 11 vçndàvanaü 12 tathà . dvàda÷aità vane saükhyàþ kàlindyàþ sapta pa÷cime . pårve pa¤ca vanaü proktaü tatràsti guhyamuttamam . mahàvanaü gokulàkhya ramyaü madhuvanaü tathà . pårve tu pa¤ca bhadràdyàstàlàdyàþ sapta pa÷cime . anyaccopavanaü proktaü kçùõakrãóàrasastha lam . kadambakhaõóikaü nandavanaü nandã÷varaü tathà nandanànandakhaõóa¤ca pàlà÷à÷okaketakam . sugandhimàdaþ kailamamçtaü mojanasthalam . sukhaprasàdhanaü vatsaharaõa ÷eùa÷àyanam . ÷yàmapå÷ca dadhigràmaü cakrabhànupuraü tathà saïkitaü vipada¤caiva bàlakrãóa¤ca dhåùaram . kemudrumaü kharovãramutsuka¤càpi nandanam . itthameva vane saükhyàstriü ÷accopavane smçtà . pårvoktaü dvàda÷àraõyaü pradhànaü vanamuttamam . tatrottare caturtha¤ca vana¤ca samudàhçtam . nànà vidharasakrãóànànàlãlàmayasthalam . dalavispaùña vistàrarahasyakramamãritam . sahasrapatrakamalaü gokulàkhyaü mahat padam . tatropari svarõapãñhe maõimaõóapa maõóitam . tatra tatra kramàddikùu vidikùu dalamãritam . yaddalaü dakùiõe proktaü paraü guhyottamottamam . tasmin dane mahàpãñhaü nigamàgamadurgamam . yogãndrairapi duùpràpaü sarvàtmà yatra gokule . dvitãyaü dalamàgneyaü tadrahasya dvidhà tathà . niku¤jakakuñovãrakuñãrau taddale sthitau . pårvadalaü tçtãyaü yat pradhànaü sthànamucyate . gaïgàdisarvatãrthànàü spar÷àcchataguõaü bhavet . caturthadalamai÷ànyàü siddhapãñhepsitapradam . kàmayannåtanà gopã tatra kçùõàtiü labhet . vastràlaïkàraharaõaü taddale samudàhçtam . uttare pa¤camaü proktaü dalaü sarvadalottamam . dvàda÷àdityamatraiva dala¤ca karõikàsamam . vàyavyantu dalaü ùaùñhaü tatra kàlãhradaþ smçtaü . dalottamottama¤caiva pradhànasthànamucyate . sarvottamadalaü ÷reùñhaü pa÷cime saptamaü dalam . yaj¤apatnogaõànà¤ca tadãpsitavarapradam . adhàsurasya nirvàõaü cakre trida÷adar÷itam . brahmamohanamatraiva dalaü brahmahçdàvaham . nairçtyàntu dalaü proktamaùñamaü vyomaghàtanam . ÷aïkhacåóabadhastatra nànàkelirasasthalama . ÷rutamaùñadalaü proktaü vçndàraõyàntarasthitam . ÷rãmadvçndàvanaü dhanyaü yamunàyàþ pradakùiõam . ÷ivaliïgamadhiùñhàtà vçùño gàpã÷varàbhidhaþ . tadvàhye ùoóa÷adalaü ÷riyà pårõaü tadoritam . sarvàsu dikùu yat proktaü pràdakùiõyàd yathàkramam . mahat padaü mahaddhàma pradhànaü ùoóa÷aü dalam . prathamaikadalaü ÷reùñhaü màhàtmyaü karõikàsamam . tasmin madhuvanaü pràktaü tatra pràdurabhåt svayam . caturbhujo mahàviùõuþ sarvakàraõakàraõam . tatràthiùñhitataddevaü muni÷reùñha! sanàtanam . dalaü dvitãyamàkhyàtaü ki¤cillãlàrasasthalam . khadiràraõyamatraiva dala¤ca samudàhçtam . sarva÷reùñhadalaü proktaü màhàtmyaü karõikàsamam . tatra govardhane ramye nityànandarasà÷raye . karõikàyàü mahàlãlà tallãlàrasasàgare . yatra kçùõo nityavandàkànanasya patirbhavet . kçùõo govindatàü pràptaþ kimanyairbahubhàùitaiþ . dalaü tçtãyamàkhyàtaü sarva÷reùñhottamottamam . caturthadalamàkhyàtaü mahàdbhutarasasthalam . hariryasya patiþ sàkùànnityaü govardhanaü svayam . kadambakhaõóã tatraiva pårõànandarasà÷rayaþ . snigdhaü hçdyaü priyaü ramyaü dala¤ca samudàhçtam . nandã÷varadalaü ramyaü tatra nandàlayaþ smçtaþ . ka rõakàdalamàhàtmyaü pa¤camaü dalamucyate . adhiùñhàtàtra gopàlà dhenupàlastataþ param . dalaü ùaùñhaü yadàkhyàtaü tatra nandavanaü smçtam . saptamaü bakulàraõyaü dalaü ramyaü prakãrtitam . dalàùñamaü tàlavanaü tatra dhenuvadhaþ smçtaþ . navamaü kumudàraõyaü dalaü ramyaü prakãrtitam . kàmyàraõyaü dalaü hçdyaü da÷amaü sarvakàraõam . brahmapasàdanaü tatra viùõuvçndaü pradar÷itam . kçùõakrãóàrasasthànaü pradhànaü dalamucyate . dalamekàda÷aü proktaü bhaktànugrahakàraõam . nirvàõaü setubandhasya nànàrasamayasthalas . bhàõóãraü dvàda÷adalaü vanaü ramyaü manoharam . kçùõakroóàrasastatra ÷rãdàmàdibhiràvçtaþ . trayeda÷adalaü ÷reùñhaü tatra bhadravanaü smçtam . catçrda÷adalaü proktaü sarvasiddhi pradaü sthalam . ÷rãvanaü tatra ruciraü sarvai÷varyasya kàraõam . kçùõalãlàmayadalaü ÷rãkãrtikàntivardhanam . pa¤cada÷aü dalaü ÷reùñhaü tatra lauhavanaü smçtam . kathitaü ùoóa÷adalaü màhàtmyaü karõikàsamam . mahàvanaü tatra gãtaü tatràsti guhyamuttamam . bàlakrãóàrasastatra vatsapàlaiþ samàvçtaþ . påtanàdibadhastatra yamalàrjunabha¤janam . adhiùñhàtà tatra bàlagopàlaþ pa¤camàvdikaþ . nàmnà dàmodaraþ proktaþ premànandarasàrõavaþ . dalaü prasiddhamàkhyàtaü sarva÷reùñhadalottamam . kçùõakrãóà ca ki¤jalke vihàradalamucyate . siddhipradhànaü ki¤jalkaü dala¤ca samudàhçtam>% padmapuø pàø kha0

#<vçndiùñha># triø ati÷ayena vçndàrako mukhyaþ iùñhan vçndàde÷aþ . ati÷ayamukhye %<vçndiùñhamàrcãt vasudhàdhipànàm>% iti bhaññiþ . ãyasun vçndãyànapyatra triø striyàü ïãp .

#<vç÷a># vçtau divàø paraø sakaø señ . vç÷yati avç÷at avar÷ãt puùàdiravamityeke tena avç÷adityeva .

#<vç÷a># puø vç÷a--ka . 1 vàsakavçkùe bharataþ . 2 undåre puüstrãø ÷abdacaø striyàü ïãù . 3 oùadhibhede strã uõàdiø .

#<vç÷cika># puø vra÷ca--kikan . (vichà) 1 kãñabhede ràjaniø . kãña÷abde dç÷yam . 2 ÷ukakãñe (÷uyàpokà) amaraþ . meùàditaþ 3 aùñame rà÷au jyàø 4 oùadhibhede mediø . 5 madanavçkùe 6 karkañe 7 gomayakãñe ca bharataþ . 8 nàlike saükùiptasàraþ . ghç÷cikarà÷i÷ca 21600 kalàtmakasya rà÷icakrasya 1260 kalopari 1800 kalàtmakaþ vi÷àkhà÷eùapàdànuràdhàjyeùñhànakùatràtmakaþ sa ca ÷ãrùodayaþ ÷vetavaõaþ jalarà÷iþ uttaradikpatiþ kaphaprakçtiþ jalamayaþ bahuputraþ bahustrãsaïgaþ cikvaõavarõaþ vipravarõaþ saumyaþ aïganàråpaþ samarà÷iþ sthiraþ puùkarasaüj¤aþ sarãsçpajàtiþ gràmyaþ vçhajjàtake dç÷yam .

@<[Page 4955a]>@
#<vç÷cikapriyà># strã vç÷cikasya ÷ukakãñasya priyà . påtikàyàm ÷abdacaø .

#<vç÷cikakarõã># strã vç÷cikasya karõa iva patraü yasyàþ . àkhukarõyàm ràjaniø .

#<vç÷cikà># strã vç÷cikaþ tadviùamastyasyà ac . (vichàtã) kùupabhede ràjaniø .

#<vç÷cikàlã># strã vç÷cika ivàlati paryàpnoti spar÷ane vedanàyai ac gauràø ïãù . (vichàtã) kùupabhede ratnamàø .

#<vç÷cipattrã># strã vç÷cika iva patraü viùàktamasya pçùoø kalopaþ ïãp . vç÷cikàlyàma ratnamàø .

#<vç÷cãra># puø vra÷ca--kãrac . ÷vetapunarnavàyàm ratnamàø .

#<vçùa># secane sakaø bhvàø paraø prajananasàmarthye ai÷varye akaø señ . varùàta avarùãt . udit ktvà veñ .

#<vçùa># prajananasàmarthye ai÷varye curàø àtmaø sakaø señ . varùayate avãvçùata--avavarùata .

#<vçùa># puø vçùa--ka . 1 vçùabhe puïgave amaraþ 2 meùàdito dvitãye rà÷au jyeø taø . 3 puruùabhede 4 ekàda÷amanukàlãne 5 indre 6 dharme garuóapuø 81 aø . 7 ÷çïgimàtre 8 måùike 9 ÷ukrayukte 10 vàstusthànabhede 11 vàsakavçkùe mediø . 12 ÷atrau jañàø . 13 kàme 14 balayukte triø vi÷vaþ 15 çùabhanàmauùadhau ràjaniø . 16 mayårapicche 17 ÷rãkçùõe ca trikàø . vçùarà÷i÷ca 21600 kalàtmakasya rà÷icakrasya 1800 kalopari 1800 kalàtmakaþ . kçttikà÷eùatripàdarohiõãmçgàdyàrdhàtmakaþ sa ca saumyaþ aïganà samaþ sthiraþ puùka rasaüj¤aþ catuùpàd ni÷àsu gràmyaþ divàraõyaþ hrasvaþ dakùiõadigã÷aþ ràtrisaüj¤aþ pçùñhodayaþ ÷ãtasvabhàvaþ vàtaprakçtiþ sundarabhåsvàmã ÷vetavarõaþ vai÷yajàtiþ mahàø ÷abdakaraþ madhyamastrosaïgaþ madhyamapraja÷ca vçhajjàø målaü dç÷yam . puruùavi÷eùalakùaõa¤ca %<bahuguõabahubandhaþ ÷ãghrakàmo natàïgaþ sakalaruciradehaþ satyavàdã vçùo nà>% ratimaø uktam . 18 ariùñàsure sa hi vçùàkàreõa vçndàvane gohanane pravçttaþ kçùõena hataþ . tatkathà harivaø 78 aø . vçùasya ÷ubhà÷ubhalakùaõaü golakùaõa÷abde 2718 pçùñhàdau dar÷itam . vçùàdiø àdyudàttaþ .

#<vçùakarõã># strã vçùa iva sudar÷anaþ karõo'syà ïãp . (sudar÷ana gulu¤ca) khyàtàyàü latàyàma ratnamàø .

#<vçùagandhà># strã vçùasya gandho le÷o yatra . vastàntryàü ràjaniø .

#<vçùaõa># puø vçùa--kyu . 1 aõóakoùe amaraþ . 2 vãryànvite triø . %<sthålaliïgo daridraþ syàt duþkhyekavçùaõobhavet . viùame strãcapalo vai nçpaþ syàt vçùaõe same pralambavçùaõo'lpàyurnirdravyo maõibhirbhavet>% garuóapuø 63 aø .

#<vçùaõa÷va># puø karmaø ÷akaø . sàmarthyayukte indrà÷ve trikàø .

#<vçùaõvat># triø vçùat + matup masya vaþ na nalopaþ õatvama . varùaõayute striyàü ïãp .

#<vçùaõvasu># triø vçùà vasu yasya na nalopaþ õatvam . indrasyopakaraõe rathàdau jañàø .

#<vçùadaü÷aka># puüstrãø vçùàn måùikàn da÷ati dan÷a--õvul . vióàle amaraþ striyàü ïãù .

#<vçùadhvaja># puø vçùo vçùabho måùiko dharmovà dhvajo yasya . 1 ÷ive amaraþ vçùaketanàdayo'pyatra . 2 herambe 3 puõyakarmayute ca vi÷vaþ .

#<vçùadhvàïkùã># strã vçùo balavàn dhàïkùaþ kàko yasyàþ 5 taø . gauràø ïãù . nàgaramustàyàm .

#<vçùan># puø vçùa--kanin . 1 indre 2 karõe 3 duþkhe 4 vedanàj¤àne mediø . 5 vçùe 6 a÷ve ca hemacaø .

#<vçùanà÷ana># puø vçùàn måùikàn nà÷ayati na÷a--õic lyu . 1 vióaïge ÷abdamàø . 2 ariùñaråpavçùanà÷ake ÷rãkçùõe harivaø 78 aø .

#<vçùaparõã># strã vçùasya måùikasya karõaiva parõamasyàþ . (undårakàõã) 1 àkhukarõyàm ratnamàø . 2 sudar÷anãvçkùe ràjaniø .

#<vçùaparvan># puø vçùe parva utsavo yasya . 1 ÷ive 2 daityabhede ca . vçùaü balakaraü parva yasya . 3 bhçïgàravçkùe 4 ke÷arau ca vi÷vaþ .

#<vçùabha># puø vçùa--abhac kicca . 1 vçùe 2 ÷reùñhe 3 vaidarbhãrãtibhede mediø . 4 jinabhede hemacaø . 5 karõacchidre 6 çùabhanàmauùadhe ca uõàdiø .

#<vçùabhagati># puø vçùabheõa gatirasya . ÷ive hàràø vçùabhayànàdayo'pyatra .

#<vçùabhadhvaja># puø vçùabho dhvajo'sya . ÷ive vçùabhaketanàdayo'pyatra

#<vçùabhàkùã># strã vçùabhasya akùãva puùpamasyàþ ùac samàø ïãù . indraràrupayàm ràjaniø .

#<vçùabhànu(na)># puø ràdhikàyàþ pitari . brahmavaiø jaø 17 aø .

#<vçùabhànu(na)sutà># strã 6 taø . ràdhikàyàm .

#<vçùabhàsà># strã vçùõà indreõa bhàsate bhàsa--ac . amaràvatyàü trikàø .

#<vçùala># puø vçùa--kalac . 1 ÷ådre 2 gç¤jane 3 ghoñake 4 candragupte nçpe ca mediø . 5 adhàrmike jañàø .

#<vçùalã># strã %<piturgehe ca nàrã rajaþ pa÷yatyasaüskçtà . bhråõahatyà pitustasyàþ sà kanyà vçùalã smçtà>% ityuktàyàü pitçgçühe dçùñarajaskàyàmanåóhàyàü 1 kanyàyàm . vçùala + bhàryàyàü jàtau và ïãù . 2 vçùalajàtistriyàü 3 tadbhàryàyà¤ca . %<brahmahà vçùalãpatiþ>% iti %<vçùalãphenapãtasya>% iti ca manuþ .

#<vçùalocana># puø vçùasyeva locana yasya . 1 måùike . 6 taø . 2 vçùanetre naø . 6 baø . 3 vçùatulyanetre triø .

#<vçùavàhana># puø vçùo vàhanamasya . ÷ive vçùabhavàhavàdayo'pyatra

#<vçùa÷atru># puø 6 taø . ÷rãkçùõe trikàø vçùàntakàdatho'pyatra

#<vçùasyantã># strã vçùeõa jambhanamicchati vçùa + jàbhàrthe kyac såk ca ÷atç--ïãp . kàmukyàm amaraþ %<lakùmaõaü sà vçùasyantã>% bhaññiþ .

#<vçùà># strã vçùaþ måùikastadàkaraþ parõe'syàþ ac . 1 måùikaparõyàm amaraþ . 2 kapikacchvàü hemacaø .

#<vçùàkapàyã># strã vçùàkapeþ patnã ïãù aiï ca . 1 lakùmyàü 2 gauryàm amaraþ . 3 svàhàyàü 4 ÷acyàü 5 jãvantyàü 6 ÷atàvaryà¤ca mediø .

#<vçùàkapi># puø vçùaü gharmaü na kampayati na + kapi--in nalopaþ . 1 mahàdeve 2 viùõau 3 agnau mediø 4 indre kùãrasvàmã .

#<vçùàkara># puø vçùasya sàmarthyasyàkaraþ . màùe ràjaniø .

#<vçùàïka># puø vçùaþ aïko'sya . 1 ÷ive 2 bhallàtake 3 ùaõóe ca 4 sàdhau puõyavati ca mediø .

#<vçùàhàra># puüstrãø vçùo måùika àhàro yasya . vióàle hàrà0

#<vç(bç)ùi(ùã)># strã vargyàditve bruvanto'syàü sãdanti sadaóañ bruvaþ bç àde÷aþ ïãp pçùoø antaþsthàditve vçùaki và ïãp . vratinàü ku÷amayàsanabhede amaraþ .

#<vçùotsarga># puø ut + sçja--gha¤ 6 taø . mçtàdyudde÷ena tatputràdibhiþ kriyamàõe vidhànena vçùasya tyàge tadvidhiryathà ÷uø taø kàlaviveke agnipuø %<ekàda÷àhe pretasya yasya cotsçjyate vçùaþ . pretalokaü parityajyasvarkalokaü sa gacchati . àdya÷ràddhe tripakùe và ùaùñhe màsi ca vatsare . vçùotsarga÷ca kartavyo yàvanna syàt sapiõóatà . sapiõóãkaraõàdårdhvaü kàlo'nyaþ ÷àstracoditaþ>% . yasya pretasyeti sàmànya÷ruteþ pitçbhinnasyàpi vçùotsargaþ pratãyate . tripakùo'tra càndraþ ÷ràddhe tathàdar÷anàt ÷ràddhapradãpe jàtuø %<årdhvaü tripakùàt yat ÷ràddhaü mçtàhanyeva tadbhavet>% . atra pårvamçtatithimàdàya tripakùagaõanà màsikànàü mçtatithau vidhànàt tripakùa÷ràddhamapi mçtàhe kàryam . atra vatsara ityupàdànàt viùõudharmottarãye mçtàha iti padaü pårõasaüvatsaramçtatithiparam . tadyathà vçùotsargamadhikçtya viùõuþ %<viùuvadvitaye caiva mçtàhe bàndhavasya ca . mçtàhã yasya yasmin và tasminnahani kàrayet>% yasya bàndhavasya pitràderyasminnahani mçtàhaþ tattithau kartavyamityarthaþ . (tattithi÷ca prathamàdikalà hràsavçddhyanyatarakriyayà sajàtãyatithistena tripakùa÷ràddhe pakùàntaratve'pi na kùatiþ) . chandogapaø vçùotsargavidhiü vyàkhyàsyàmaþ %<kàrtikyàü paurõamàsyàü revatyà÷vayujyàü da÷àhe gate saüvatsare'tãte và>% . atra mçtatithimàdàya vatsaragaõanà da÷àhavadityavirodhaþ . ekàda÷àha iti àdya÷ràddha iti ca a÷aucàntadvitãyadinaparam . a÷ocàntàt dvitãye'hnãtyupakrame %<vçùotsarga÷ca kartavyo deyà ca kapilà ÷ubhà>% matsyapuø ekavàkyatvàt . pretavçùotsarge vçddhi÷ràddhaü na kàryam %<nàrvàk saüvatsaràt vçddhirvçùotsarge vidhãyate . sapiõóãkaraõàdårdhvaü vçddhi÷ràddhaü vidhãyate>% u÷anovacanàt . vçùalakùaõamàha karmapraø kàtyàø %<avyaïgo jãvavatsàyàþ payasvinyàþ suto balã . ekavarõo dvivarõo và yo và syàdaùñakàsutaþ . yåthàduccataro yastu samo và nãca eva và . saptàvaràn sapta parànutsçùñastàrayedvçùaþ>% . aùñakàsutaþ aùñakàtithiùu jàtaþ %<vçùa eva sa moktavyo na sandhàryo gçhe vasan>% matsyapuø . vatsatarorvi÷eùati kàtyàø %<agrato lohità patnã pàr÷vàbhyàü nãlapàõóare . pçùñhata÷ca bhavet kçùõà vçùabhasya ca mokùaõe . catasro vatsikà bhadrà dve và sambhavato'pi và . vatsaü sarvàïgasaüpårõaü kanyà sà vatsikà bhavet>% devãpuø uø . atra sambhavata ityuktyà ekayàpi vatsataryà vçùotsargaþ sidhyati . %<aïkitvotsçjyate pårvaü gà÷càlaïkçtya sarvataþ . taptena vàmata÷cakraü yàmye ÷ålaü samàlikhet . dhàtunà hematàreõa àyasenàthavà'ïkayet>% devãpuø . pretodde÷yakavçùotsargastu malamàsàdàvapi kartavyaþ %<a÷aucànto'pi kartavya vçùotsargàdikaü budhaiþ . malimlucàdidoùastu na gràhyastatra ka÷cana>% ÷uø taø dhçtavàkyàt . kàlamàdhavãye kàlàdar÷e ca malamàse kartavyatàniùedhamupakramya pravçttaü yathà %<à÷rama svãkçtiþ kàmyavçùotsarga÷ca niùkrayaþ>% . atra kàmyeti vi÷eùaõàt nityasya na niùedhaþ %<a÷aucàntàt dvitãye'hni yasya notsçjyate vçùaþ . na tasya niùkçtirdçùñà dattaiþ ÷ràddha÷atarapi>% ityuktestasya nityatvam candanadhenu÷abde dç÷yam .

#<vçùñi># strã vçùa--ktin . 1 varùaõe amaraþ . karmaõi ktin . meghàdibhiþ 2 sicyamàne jale . tatkàraõaü yathà %<bruvantu paramàrtha¤ca kimindràdvçùñireva ca . såryàdvijàyate toyaü toyàt ÷asyàni ÷àkhinaþ . tebhyo'nnàni phalànyeva tebhyo jãvanti jãvinaþ . såryagrasta¤ca nãra¤ca kàle tasmàt samudbhavaþ . såryo meghàdayaþ sarve vidhàtrà te niyojitàþ . yatràvde yo jaladharo gaja÷ca sàgaromarut . ÷asyàdhipo nçpo mantrã vidhàtrà te niråpitàþ . jalàóhakànàü sasyànàü tçõànà¤ca niråpitam . avde'vde'styeva tat sarvaü kalpe kalpe yuge yuge . hastã samudràdàdàya kareõa jalamãpsitam . dadyàdvanàya taddadyàdvàtena prerito ghanaþ . sthàne sthàne pçthivyà¤ca kàle kàle yathocitam . ã÷varecchayàviø rbhåtaü pårõaü tatprativandhakam . bhåtaü bhavyaü bhaviùya¤ca mahat kùudra¤ca madhyamam . dhàtrà niråpitaü karma kena tàta! nivàryate>% brahmavaiø janmaø 21 aø . %<agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate . àdityàjjàyate vçùñiþ vçùñerannaü tataþ prajà>% gãtà . àsaünnavçùñisåcakàni yathà %<mayåràþ stanayitnånàü ÷abdena hçùità muhuþ . kekàyanti pratibane satataü vçùñisåcakàþ . meghotsukànàü madhura÷càtakànàü manoharaþ . ÷råyatàmatimattànàü vçùñisannidhisåcakaþ . gagane ÷akracàpena kçtaü sàmpratamàspadam . dhàràsàra÷araistàpaü chettuü prati yathodgataþ>% kàlikàpuø 15 aø .

#<vçùñighnã># strã vçùñiü hanti kàraõatvena jahàti hana--ka ïãp . såkùmailàyàm ÷abdacaø .

#<vçùñijãvana># triø vçùñiþ vçùñijalameva jãvanaü pàlanopàyo yasya . 1 vçùñijalamàtràjãvini càtake . 2 devamàtçke de÷e hemacaø .

#<vçùñibhå># puø vçùñau tadupalakùite kàle bhavati bhå--kvip . 1 bheke hàràø . 2 vçùñibhave triø .

#<vçùñivaikçta># naø 6 taø . upadravasåcake vçùñivikàre yathoktaü vçø saø 46 aø %<durbhikùamanàvçùñyàmativçùñyàü kùudbhayaü saparacakram . rogo hyançtubhavàyàü nçpavadho'nabhrajàtàyàm . ÷ãtoùõavipa ryàme no samyagçtuùu ca sampravçtteùu . ùaõamàsàdràùñrabhayaü rigabhayaü daivajanita ca . anyatau saptàhaü prabandhavarùe pradhànançpamaraõam . rakte ÷astrodyogo masisthivasàdibhirmarakaþ . dhànyahiraõyatvakphalakusumàdyairvarùitairmayaü vidyàt . aïgàrapàü÷uvarùe vinà÷amàyàti tannagaram . upalà vinà jaladharairvikçtà và pràõino yadà vçùñàþ . chidraü vàpyativçùñau sasyànàmãtisa¤jananam . kùãraghçtakùaudràõàü dadhno rudhiroùõayorvà varùe . de÷avinà÷o j¤eyo'sçgvarùe càpi nçpayuddham . yadyamale'rke chàyà na dç÷yate dç÷yate pratãpà và . de÷asya tadà sumahadbhayamàyàtaü vinirde÷yam . vyabhre nabhasãndradhanurdivà yadà dç÷yate'tha và ràtrau . pràcyàmaparasyàü và tadà bhavat kùudbhayaü sumahat . såryenduparjanyasamãraõànàü yogaþ smçto vçùñivikàrakàle . dhànyànnagokà¤canadakùiõà÷ca deyàstataþ ÷àntimupaiti pàpam>% .

#<vçùõi># puø vçùa--ni kicca . 1 yàdavarva÷ye nçpabhede ÷abdacaø . 2 ÷rãkçùõe 3 methe amaraþ . 4 caõóe 5 pàùaõóe ca triø ÷abdaraø .

#<vçùõigarbha># puø vçùõiþ yàdavakulaü garbho yasya . ÷rãkçùõe hàrà0

#<vçùya># puø vçùàya hito yat vçùa--kyap và . 1 màùe hemacaø . 2 ÷ukravçddhikàrake triø bhàvapraø . 3 vàjãkaraõe naø 4 àmalakyàü 5 ÷atàvaryàü 5 çùabhanàmauùadhau ca strã ràjaniø . 7 çddhitàmauùadhau ratnamàø .

#<vçùyakandà># strã vçùyaþ ÷ukravardhakaþ kando yasyàþ . vidàryàm ràjaniø .

#<vçùyagandhikà># strã vçùyaþ ÷ukravardhako gandho yasyàþ kap ata ittvam . ativalàyàm ràjaniø . kavabhàve vçùyagandhà vçddhadàrake strã ÷abdacaø .

#<vçùyavallã># strã karmaø . 1 vidàryàm ràjaniø . svàrthe ka hrasvaþ . vçùyavallikà tatraiva strã .

#<vçha># doptau và cuø ubhaø sakaø pakùe bhvàø paraø idit . vçühayati te avavçühat ta . vçühati avçühãt .

#<vçha># vçddhau ÷abde ca akaø bhvàø paraø sakaø señ . varhati irit avçhat avarhãt .

#<vçha># dhvanau hastidhvanau vçddhau ca bhvàø paraø paraø akaø señ . idit . vçühati avçühãt

#<vçha># vçddhau bhvàø paraø sakaø señ . varhati avarhãt .

#<vçha># udyame tuø paraø akaø veñ . vçhati . avarhãt--avçkùat .

#<vçha># vçddhau bhvàø àtmaø sakaø señ idit . vçühate avçühiùña .

#<vçhacca¤cu># puø vçhato ca¤curiva ma¤jarã yasya . mahàca¤cu÷àke ràjaniø .

#<vçhaccitta># puø vçhat udàraü cittaü yasmàt 5 baø yasya và 6 vaø . 1 phalapåre ÷abdaciø . 2 udàracittayute triø .

#<vçhacchalka># puø vçhat ÷alko'sya . ciïkañamatsye jañàø .

#<vçhat># triø tuø vçha--ati . mahati amaraþ striyàü gauràø ïãù .

#<vçhatã># strã vçhat + gauràø ïãù . 1 mahatyàü striyàü 2 kùudravàrtàkyàm ràjaniø . 3 vàridhànyàü 4 vàci 5 kaõñikàrikàyàm mediø . 6 navàkùarapàdake chandobhede vçø raø . saüj¤àyàü kan hrasvaþ . uttarãyavastre strã amaraþ .

@<[Page 4958a]>@
#<vçhatãpati># puø vçhatãnàü vàcàü patiþ . vçhaspatau hemacaø .

#<vçhatkanda># puø vçhat kando yasya . 1 gç¤jane ratnamàø . 2 viùõukande ca ràjaniø .

#<vçhatkà÷a># puø karmaø . (khàgaóà) tçõabhede hàràø .

#<vçhatkàla÷àka># puø karmaø . (vaóakàlakàsunde) ÷àkabhede trikàø .

#<vçhatkukùi># puø vçhat kukùiryasya . tundile (bhuüóe) amaraþ .

#<vçhattàla># puø karmaø . hintàle ràjaniø .

#<vçhattiktà># strã karmaø . pàñhàyàm (àkanàdi) ràjaniø .

#<vçhattçõa># puø vçhattçõaü yatra . vaü÷e ÷abdacaø .

#<vçhattvac># puø vçhatã tvak yasya . (chàtiyàna) vçkùe racamà0

#<vçhatpatra># puø vçhat pattramasya . 1 hastikande (hàtikàndà) ràjaniø . 2 triparõikàyàü strã ràjaniø .

#<vçhatpàñali># puø cuø paña--ali karmaø . dhuståravçkùe trikàø .

#<vçhatpàda># triø vçhat pàdo målamasya . vañavçkùe ÷abdacaø .

#<vçhatpàlin># puø vçhataþ pàlayati pàla--õini . vanajãrake ràjaniø .

#<vçhatpãlu># puø karmaø . mahàpãlau ràjaniø .

#<vçhatphalà># strã vçhat phalaü yasyàþ . 1 kañutumbyàm 2 màhendravàruõyàü 3 kuùmàõóyàü 4 mahàjambvàü ca ràjaniø .

#<vçhatsàma># naø karmaø . %<tvàmiddhi havàmàhe>% ityasyàmçci gãyamàne sàmni %<vçhatsàma tathà sàmnàm>% gãtà .

#<vçhadaïga># puüstrãø vçhadaïgamasya . gaje ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<vçhadamla># puø karmaø . (kàmaràïgà) vçkùe ÷abdacaø .

#<vçhadelà># strã karmaø . sthålailàyàm ràjaniø .

#<vçhadguha># puø kàråùade÷e trikàø . sa ca himàlayasya pa÷càddakùiõasyàü màlavade÷asannikçùñaþ .

#<vçhadgola># naø karmaø . (taramuja) latàphale ÷abdacaø .

#<vçhaddala># vaø vçhat dalamasya . 1 paññikàlodhre 2 hintàle ca ràjaniø .

#<vçhaddhala># naø karmaø . mahàlàïgale trikàø .

#<vçhadbhànu># puø vçhadbhànuþ kiraõo yasya . 1 agnau 2 citrakavçkùe ca amaraþ .

#<vçhadratha># puø vçhat ratho'sya . 1 indre 2 yaj¤apàtrabhede 3 sàmabhede ca .

#<vçhadràvin># puø vçhat rauti--ru--õini . kùudrolåke ràjaniø .

#<vçhadvalka># puø vçhat valkamasya . paññikàlodhre ràjavallabhaþ .

#<vçhadvàta># puø vçhat vàto dhàtubhedo yasmàt 5 baø . (dedhàna) vçkùe ratnamàlà .

@<[Page 4958b]>@
#<vçhadvàruõã># strã karmaø . mahendravàruõyàm ràjànaø .

#<vçhadvãja># puø vçhat vãjamasya . àmràtake ÷abdacaø .

#<vçhannala># puø vçhat nalo yasya . mahàpoñagale mediø .

#<vçhannalà(óà)># puüstrãø vçhat nalo yasya và lasya óaþ . ajune hemacaø viràñaparvaõi tatkathà dç÷yà .

#<vçhaspati># puø vçhatyàþ vàcaþ patiþ pçùoø niø . 1 jãve devàcàrye amaraþ 2 grahabhede såø siø khagola÷abde tatkakùàdimànaü tadråpàdi ca grahayaj¤a÷abde dva÷yam . vçhaspatinà ca vauddhadharmaþ pravartito yathàktaü matsyapuø 24 aø %<tato vçhaspatiþ ÷akramakarodbaladarpitam . graha÷àntividhànena pauùñikena ca karmaõà . gatvàtha mohayàmàsa rajiputràn vçhaspatiþ . jinadharmaü samàsthàya vedavàhyaü sa vedavit . vedatrayã paribhraùñàü÷cakàra dhiùaõàdhipaþ . vedavàhyàn parij¤àya hetuvàdasamanvitàn . jaghàna ÷akro vajreõa sarvadharmavahiùkçtàn>% . vçhaspatisavaþ yaj¤abhedaþ .

#<vé># varaõe kryàø pvàø ubhaø sakaø señ . vçõàti vçõãte avàrãt avariùña--avarãùña avårta . vavaratuþ .

#<ve># syåtau bhvàø ubhaø yajàø sakaø aniñ . vayati te avàsãt avàsta và vayàde÷aþ uvàya åyatuþ åvatuþ .

#<vega># puø vija--gha¤ . 1 pravàhe hemacaø . 2 jave amaraþ 3 mahàkàlaphale mediø 4 retasi hemacaø . 5 måtraviùñhàdiniþ sàraõayatne 6 nyàyokte saüskàrabhede ca %<spar÷àdayo'ùñau vegàkhyaþ saüskàro maruto guõàþ>% . %<kùitirjalaü tathà tejaþ pavano mana eva ca . paràparatvamårtatvakriyàvegà÷rayà amã>% bhàùàø tasya kùityàdiguõatoktà . %<svabhàvataþ pravçttànàü malàdãnàü jijãviùuþ . na vegaü dhàrayeddhãraþ kàmàdãnà¤ca dhàrayet>% ràjaniø .

#<vegasara># puüstrãø vegena sarati sç--ña . vegagàmihaye 1 a÷vatare hemacaø . striyàü ïãù . 2 vegagàmimàtre triø striyàü ïãp .

#<vegin># puø vega + astyarthe ini . 1 ÷yenavihage ràjaniø . 2 vegavati triø amaraþ striyàü ïãp .

#<vecà># strã vica--pçthaktve ac . vetane halàø .

#<vejànã># strã vija--ac tamànayati à--nã--óa gauràø ïãù somaràjyàm ÷abdacaø .

#<veóa># naø vióa--ac . 1 sàndrani÷chidrabandhane hemacaø 2 naukàyàü strã hemacaø .

#<veóamikà># strã roñikàmede bhàvapraø kçtànna÷abde dç÷yam .

#<veõa># vi÷àmane vàdyàdàne gatau j¤àne cintayà¤ca bhvàø ubhaø sakaø señ . veõati te . aveõãt aveõiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<veõa># puø veõa--ac . 1 varõasaïkarajàtibhede %<vaidehakena tva mbaùñyàmutpanno veõa ucyate>% manuþ . 2 pçthåràjapitari nçpabhede %<satputreõa tu jàtena veõo'pi 3 nadãbhede strã . tridivaü yayau>% viùõupuø . dantyàntatvamasyetyanye .

#<veõi(õã)># strã veõa--in và ïãp . 1 ke÷aracanàbhede amaraþ 2 jalasamåhe jañàø . 3 tatpravàhe hemacaø . 4 devatàóavçkùe amaraþ . 5 nadãbhede tadutpattikathà padmottaraø 156 aø . 6 gaïgàyamunàsarasvatãmelanasthàne ca . prayàga÷abde dç÷yam .

#<veõãra># puø veõa--ãran . ariùñavçkùe (nima) ÷abdacaø .

#<veõu># puø veõa--uõ . 1 vaü÷e amaraþ . 2 tadvikàre vaü÷ãvàdye ca ÷abdacaø . %<mà påraya veõum>% ityudbhañaþ . 3 nçpamede mediø .

#<veõuka># naø veõuriva veõorvikàro và kan . tottre hemacaø . (pàcanavàói) .

#<veõukarkara># puø veõuriva karkaraþ . karavãravçkùe trikàø .

#<veõuja># puø veõuto jàyate jana--óa . 1 veõujàte yavàkàre taõóule ràjaniø . 2 vaü÷ajàte daõóàdau triø .

#<veõudhma># puø veõuü vaü÷ãü dhamati dhmà--ka . veõuvàdake amaraþ .

#<veõuna># naø veõa--unan . marice ratnamàø .

#<veõupattrã># strã veõoriva pattramasyàþ . vaü÷apattrãvçkùe ratnamàø .

#<veõuyava># puø veõujàto yava iva . 1 vaü÷ajàte 2 taõóulàkàre padàrthe ràjaniø .

#<veõuvàda># triø veõuü vàdayati vada--õic--aõ . veõuvàdake õvul . veõuvàdaka tatraiva triø .

#<veõuvãja># naø 6 taø . veõujàte yavàkàre padàrthe ràjaniø .

#<vetana># naø aja--tanan vãbhàvaþ . 1 kçtakarmaõomçtau amaraþ . mçti÷abde dç÷yam . 2 jãvanopàye hemacaø .

#<vetanànapàkarman># naø 6 taø . vyavahàrabhede yatsvaråpàdikaü vãramiø uktaü yathà nàradaþ %<bhçtànàü vetanasyokto dànàdànavidhikramaþ . vetanasyànapàkarma tadvivàdapadaü smçtam>% . yetanaü karmamålyaü tasyànapàkarma bhçtyàya samarpaõaü samarpitasya và paràvartanan . tatra samarpaõe vi÷eùamàha sa eva %<bhçtyàya vetanaü dadyàt karmastvàmã yathàkramam . àdau madhye'vasàne tu kamaõo yadvini÷citam>% . tubhyametàvadahaü dàsyàmãti yadvetanaü parimàõato ni÷citaü tattridhà vibhajya karmaõa àdimadhyànteùu triùu kàleùvanyatamakàle và dadyàdityarthaþ . etaccaitàvadvetanaü dàsyàmãti bhàùàyàþ sattve . asattve tvàha sa eva %<bhçtàvani÷citàyàü tu da÷abhàgamavàpnuyuþ . làbhaü govãrya÷asyànàü vaõiggopakçùãbalàþ>% iti . da÷abhàgaü da÷amambhàgaïgovãryaü pàlyamànagavàdibhavampayodadhyàdi . yadi karmasvàmã bhçtyàya da÷amambhàganna prayacchati tadà'sau ràj¤à dàpya ityàha yàj¤avalkyaþ %<dàpyastu da÷amambhàgaü vàõijyapa÷u÷asyataþ . ani÷citya bhçtiü yastu kàrayet sa mahãkùità>% iti . yastu syàmã vetanaparicchedamakçtvaiva bhçtyaü karma kàrayati sa tasmàd vàõijyapa÷u÷asyalakùaõàt karmaõaþ sakà÷àd yallabdhaü tasya da÷amaü bhàgaü bhçtyàya mahãkùità ràj¤à dàpanãya ityarthaþ . yat tu %<tribhàgaü pa¤cabhàgaü và gçhõãyàt sãravàhakaþ>% iti vçhaspativacanaü tadbahvàyàsasàdhyàkçùñakùetraviùayam . vyavasthitavikalpa÷càyam . kathamatra vyavasthetyàkàïkùàyàmàha sa eva %<bhaktàcchàdabhçtaþ sãrã bhàgaü gçhõãta pa¤camam . jàta÷asyàttribhàgaü tu pragçhõãyàdathà'bhçtaþ>% iti . a÷anàcchàdanàbhyàü bhçtaþ kçùãyalo làïgalavikçùñakùetrajàta÷asyàt pa¤camambhàgaü gçhõãyàt . tàbhyàmabhçtastu tçtãyaü bhàgamityarthaþ . atha và yatraitàvaddàsyàmãti nàsti paribhàùà tatra vçddhamanåktaü draùñavyam %<samudrayànaku÷alà de÷akàlàrthadar÷inaþ . niyaccheyurbhçtiü yàntu sà syàt pràgakçtà tadà>% iti . etàvaddàsyàmãti paribhàùite'pi kvacittato nyånamapi svàmimàtraparikalpitaü deyaü kacittato'dhikamapi deyamitthàha yàj¤avalkyaþ %<de÷aü kàla¤ca yo'tãyàllàbhaü kuryàcca yo'nyathà . tatra syàt svàmina÷chando'dhikaü deyaü kçte'dhike>% iti . yo bhçtyaþ svàmyanuj¤àü vinà svàtantryeõa vàõijyàdikarmaõaþ phalasàdhakatvàpàdakaü de÷aü kàlaü càtikràmati làbhaü và bahutaraü vyastena svalpaü karoti tasmai pårvaparibhàùitabhçtimadhye svàmã svecchànusàreõa ki¤cid dadyàt . yastu svàtantryeõa bahulàbhaü karoti tasmai paribhàùitamålyàdadhikaü ki¤ciddeyaü svàminà pàritoùikamityarthaþ . anekabhçtyasàdhyakarmaõi vetanàrpaõaprakàramàha sa eva %<yo yàvat kurute karma tàvat tasya tu vetanam . ubhayorapyasàdhyaü cet sàdhye kuryàd yathà÷rutam>% iti . ubhayorapãtyapinà bahånàü grahaõam asmin gçhàdau kçte bhavatàmetàvadvàsyàmãti parimàùite dvibahubhiràrabdhaü karma yadi vyàdhyàdiva÷ànna samàpitaü tadà teùu yo yàvat karma karoti tasmai tatkarmànusàreõa madhyasthaparikalpitaü vetanaü deyam . na tu sàmyena dànanna ca parisamàptyabhàvàdadànam . yadi taiþ samàpitaü tadà yathà paribhà÷itaü deyanna tu pratyekaü kçtsnaü dàtavyaü nàpi karmànusàreõa parikalpya dàtavyamityarthaþ . yastu vetanaü gçhãtvà samartho'pi na karma karoti taü pratyàha vçhaspatiþ %<gçhãtavetanaþ karma na karoti yadà bhçtaþ . samartha÷ceddamandàpyo dviguõaü tacca vetanam>% iti . damaü ÷aktyanusàreõa ràj¤à dàpyaþ . gçhãta¤ca vetanaü dvaiguõyena svàmine dadyàdityarthaþ . nàrado'pi %<bhçtiü gçhãtvà'kurvàõo dviguõàü bhçtimàvahed>% iti . yàj¤avalkyo'pi %<gçhãtavetanaþ karmatyajan dviguõamàvahed>% iti . asminneva viùaye yàvatà vetanena bhçtyatvamaïgãkçtaü tàvadeva svàmine deyanna tu ràj¤e daõóamityarthaþ . yadvàïgãkçtàü bhçtiü dattvà valàtkàrayitavya ityàha nàradaþ %<karmàkurvan prati÷rutya kàryo dattvà bhçtiü valàd>% iti . prati÷rutyeti pràrambhasyàpyupalakùaõàrtham ataeva kàtyàyanaþ %<karmàrambhaü tu yaþ kçtvà siddhinnaiva tu kàrayet . balàtkàrayitavyo'sàvakurvan daõóamarhati>% iti . kiyad dravyaü daõóya ityapekùàyàmàhaturvçddha manuvçhaspatã %<prati÷ruttha na kuryàd yaþ sa kàryaþ syàd balàdapi . sa cenna kuryàt tatkarma pràptuyàd dvi÷ataü damam>% iti . dvi÷ataü kàrùàpaõadvi÷atamityarthaþ . yat tu manuvacanam %<bhçto'nàrto na kuryàd yo darpàt karma yathoditam . sa daõóyaþ kçùõalànyaùñau na deyaü tasya vetanam>% iti . tadalpadaõóatvàdbhàgàsiddhiviùayamiti smçticandrikàyàm . ardhvanyånakarmakaraõaviùayamiti madanaratne . ki¤cinnyånakarmakaraõe tvàha sa eva %<yathoktamàrtaþ sustho và yastatkarma na kàrayet . na tasya vetanaü deyamalponasyàpi karmaõaþ>% iti . sustho và karma kàrayediti vadatà susthe'pi svayaü kartçtvaniyamo nàstãti dar÷ayati . àrto yadi àrtyupa÷amànantaraü svàïgãkçtaü karma karoti tadàrte dãrghakàlatayà kàlakùepe'pi bhçtyadoùàbhàvàdvetanamasau nirvivàdaü sabhata ityàha sa eva %<àrtastu kuryàt susthaþ san yathàbhàùitamàditaþ . sudãrghasyàpi kàlasya tallametaiva vetanam>% àditaþ àdau yathàmàùitaü yathàpratij¤àtaü tathà kuryàdityarthaþ . sudãrùasyàpi kàlasya atyaye'prãti ÷eùaþ . yastu kàlavi÷eùàvadhikaü karma pratij¤àya tatkàlàpårtàveva karma tyajati taü pratyàha nàradaþ %<kàle'pårõe tyajan karma bhçtarnà÷amavàpnuyàd>% . atra daõóamapyàha viùõuþ bhçtaka÷càpårõe kàle tyajan sakalameva målya¤jahyàt ràj¤e ca paõa÷ataü dadyàditi . målyaü vetanam . svàmidoùàttyàge tu yàvati kàle karma kçtaü tatkàlànusàreõa kalpitaü vetanaü labhata ityàha nàradaþ %<svàmidoùàdapakràman yàvat kçtamavàpnuyàd>% iti . svàmidoùo vinàparàdhaü niùñhurabhàùaõàdiþ . atra daõóamapyàha viùõuþ %<svàmo cadbhçtakamapårõe kàle jahyàt tasya sarvameva målyaü dadyàt paõya¤ca ràjanyatra bhçtàdàùàditi>% . svàmidravyasya bhçtyadoùeõa nà÷e yat kartavyaü tadàha sa eva . %<taddàùeõa yadvina÷yettat svàmine deyamanyatra daivopathàtàditi>% . daivopaghàtoràjakçtasyàpyupalakùaõama . svàmine deyaü målyadvàreõeti ÷eùaþ . atra doùavi÷eùaþ . dvi÷eùamàha vçhanmanuþ %<pràmàdànnà÷itaü dàpyaþ samaü dvi rdrohanà÷itam>% iti . pramàdànnà÷itamanabadhànanà÷itaü samameva dadyàt . drohanà÷itaü tãvraprayatnàdinà droheõa nà÷itaü dvirdàpyo dviguõaü dàpya ityathaþ . bhçtyadoùàbhàve yadanyata eva naùñaü tanna deyamityàha sa eva %<na tu dàpyo hata¤caurairdagdhamåóhaü jalena veti>% . åóhaü nãtam . yastu vàhako vàhyaü dravyaü praj¤àhãnàtvàdinà svadoùeõa nà÷ayati taü pratyàha nàradaþ %<bhàõóaü vyasanamàgacchedyadi vàhakadoùataþ . dàpyo yattatra na÷yettu daivaràjakçtàdçte>% iti . bhàõóaü vahanãyaü dravyaü saktukàdi vyasanaü nà÷am . atra bhàõóavàhakayorgraharõabalãvardakçùãbalayorupalakùaõamiti madanaratne . atràpi %<pramàdànnà÷itaü dàpyaþ samaü dvirdrohanà÷itamiti>% vçddhamanåktovi÷eùo'vagantavyaþ . yastu vàhakaþ svadoùaõa prasthànavighnaü karoti sa dviguõàü bhçti dàpya ityàha kàtyàyanaþ %<vighna yo vàhako dàpyaþ prasthàne dviguõàü bhçtim>% iti . vighnaü karotãti ÷eùaþ . vàhakagrahaõaü pradar÷anàrthaü na tu vivàkùatantenàyudhãyàderyuddhavighnakàriõã'pyetaditi mantavyam . ataeva nàradaþ %<dviguõàü tu bhçtiü dàpyaþ prasthàne vighnamàcaran>% iti sàmànyenoktavàn . yàj¤avalkyo'pi %<prasthànavighnakçccaiva padàpyo dviguõàü bhçtim>% iti . etacca bhçtyàntarasampàdanakàlàsambhavaviùayam . aïgãkçtakarmakaraõasyàpi yadà sahàyàntaràlàbhena prasthànavighnàpàdakatvaü tadà tvàha sa eva %<prakànte saptamammàga¤caturthaü pathi santyajan . bhçtimarïghapathe sarvàü pradàpyastyàjako'pi ca>% iti . prakrànte karmaõi svàïgãkçtaü karma tyajan mçtyo bhçteþ saptamambhàgaü dàpyaþ . gamane pràrabdhe pathi tyajan bhçte÷caturthaü bhàgam . ardhvapathe tyajan sarvàü bhçtimityarthaþ . tyàjako'pi cetyasyàyamarthaþ gamanàrambhànantaraü svàmã yadi tyàjayati tadà pårvoktakrameõa bhçyàya saptamabhàgàdikaü dàpanãya iti . etaccàvyàdhitàdiviùayam vyàdhitasyàparàdhàbhàvàt . yacca svàminà tyàjane ca turthabhàgadàpanamuktaü tadavikrãtabhàõóasvàmibiùayam . vikràtabhàõóasvàminà yat kartavyaü tadàha vçhanmanuþ %<pathi vikrãya tadbhàõóaübaõik bhçtyaü tyajed yadi . atha tasyàpi deyaü syàd bhçterardhvaü kabheta saþ>% iti . pathi bhàõóasya cauràdibhiþ pratirodhe ràjàdibhirapahçte svàminaþ kartavyamàha kàtyàyanaþ %<yadà ca pathi yadbhàõóamàruddhyeta hriyeta và . yàvànadhvà gatastena pràpnuyàt tàvato dhanam>% iti . tena bhàravàhakasvãkçtena yànàdinà . bhàõóanetàraü pratyàha nàradaþ %<anayanbhàñayitvà tu bhàõóayan yànavàhanam . dàpyo bhçticaturbhàgaü sarvàmardhvapathe tyajan>% iti . yànaü ÷akañàdi vàhanam a÷vàdi . ayamarthaþ yo yànàdinà bhàõóanayanaü kartuü parakãyaü yànàdikaü bhàñayitvà pràpaõàdikàryopàdhikaü parikrayaü kçtvà tanna nayati sa yànasvàmine parikalpitasya bhàñakasya caturthà'ü÷aü dàpyaþ . yastu tannãtvà'rdhamàrge tyajati sa sarvàü bhçtiü dàpya iti . yastu ÷akañàdikaü bhàñayitvà tamevopakàra÷ånyamàdàya de÷àntaraü gacchati bhàñakaü ca na prayacchati taü ghnatyàha vçddhamanuþ %<yo bhàñayitvà ÷akañaü nãtvà và'nyatra gacchati . bhàñaü ma dadyàd dàpyaþ syàdanåóhasyàpi bhàñakam>% iti . anåóhasyàpi akçtopakàrasyàpãtyarthaþ . yastu kçte kçtye samanantaraü vàhanàdeþ samarpaõaü na karoti tasya samarpaõaparyantabhàñakadànamàha kàtyàyanaþ %<hastrya÷vagokharoùñràdãn gçhãtvà bhàñakena maþ . nàrpayet kçtakçtyaþ saüstàvaddàpyaþ sa bhàñakam . gçha vàryàpaõàdãni gçhãtvà bhàñakena yaþ . svàmine nàrpayed yàvattàvaddàpyaþ sa bhàñakam>% iti . vàri÷abdena tadàdhàrabhåtaü pàtraü lakùyate . nàrpayet kçtakçtyaþ sannityanuùaïgaþ . parabhåmau gçhanirmàõàya bhàñakadàtàraü pratyàha nàradaþ %<parabhåmau gçhaü kçtvà stomaü dattvà vaset tu yaþ . sa tadgçhãtvà nirgacchet tçõakàùñheùñakàdikam>% iti . stomambhàñakaü stomàpradàne'pyàha sa eva %<stomàdvinà vasitvà tu parabhåmàvani÷citam . nirgacchaüstçõakàùñhàni na gçhõãyàt katha¤cana . yànyeva tçõakàùñhàni tviùñakà vinive÷itàþ . vinirgacchaüstu tat sarvaü bhåmikhàmini yedayed>% iti . svàmine nivedayedityarthaþ . ani÷citamiti vadatà tçõakàùñhàdigrahaõàgrahaõaparibhàùàvihãnaviùayametaditi dar÷itam . paribhàùàviùaye tu yathà paribhàùitaü kartavyam . bhàñake gçhãtànàü jalapàtràdãnàü bhaïge nà÷e ca vi÷eùamàha sa eva %<stomavàhãni bhàõóàni pårõakàlànyupànayet . gçhãturàharedbhagnaü naùña¤cànyatra saüplavàt>% iti . stomavàhãni bhàñakagçhãtàni pårvaparibhàùitabhàñakàni tatsvàminaü pràpayediti pårvàrdhàrthaþ . bhagnamekade÷ena vikçtaü naùñam kàtsnyena vikçtam . saüplavaþ parasparasaïgharùaþ tadbhinnaprakàreõa yadbhagnannaùña¤ca tadbhàñakagçhãturbhavati . saüplavena tu yadbhagnannaùña¤ca tadbhàñakadàtrà pårvavat kçtvà målyadvàreõa và deyamityarthaþ . vyàdhitasya bhçtyasya svàminà pathi tyàge daõóamàha kàtyàyanaþ %<tyajet pathi sahàyaü yaþ ÷ràntaü rogàrtameva và . pràpnuyàt sàhasaü pårvaü gràme tryahamapàlayan>% iti . svàmyanuj¤àtena bhçtyenàparàdhe kçte so'paràdhaþ svàmina evetyàha vçhaspatiþ %<prabhuõà viniyuktaþ man bhçtako vidadhàti yat . tadarthama÷ubhaü karma svàmã tatràparàdhnuyàd>% iti . svàmã kçtakarmaõe bhçtakàya yadi na vetanaü dadàti tadà'sau ràj¤à dàpanãyaþ ityàha sa eva %<kçte karmaõi yaþ svàmã na dadyàdvetanaü bhçte . ràj¤à dàpayitavyaþ syàd vetana¤cànuråpataþ>% iti . ve÷yàtadupabhoktçviùaye nàrada àha %<÷ulkaü gçhãtvà paõyastrã necchantã dviguõaü vahet . anicchan ÷ulkadàtàpi ÷ulkahànimavàpnuyàt>% iti . etadavyàdhitàdiviùayam . vyàdhitàdiviùaye tvàha vçhaø spatiþ %<vyàdhità sa÷ramavyathà ràjakàryaparàyaõà . àbhantrità ca nàgacchedavàcyà baóavà smçtà>% iti . àmantrità àhåtà . vaóavà dàsã tadgrahaõamatra paõyastrãpradar÷anàrtham . upabhoktàraü pratyàha nàradaþ %<aprayacchannatho ÷ulkamanubhåya pumàn striyam . akrameõa tu saïgaccheda ghàtadantanakhàdibhiþ . ayonau yaþ samàkràmed bahubhirvàpi vàsayet . ÷ulkaü so'ùñaguõaü dàùyo vinayaü tàvadeva tu>% iti . ve÷yàyàstvaparàdhe daõóàdikaü matsyapuràõe dar÷itam %<gçhãtvà vetanaü ve÷yà lobhàdanyatra gacchati . tàü damaü dàpayeddadyàditarasyàpi bhàñakam>% iti . itarasya datta÷ulkasya . tatraiva vi÷eùàntara muktam %<anyamudi÷ya ve÷yàü yo nayedanyasya kàraõàt . tasya daõóo bhavedràj¤aþ suvarõasya ca màùakam . nãtvà bhoganna yo dadyàd dàpyo dviguõavetanam . ràj¤a÷ca dviguõaü daõóaü tathà dharmo na hãyate . bahånàü vrajatàmekàü sarve tad dviguõaü dhanam . tasyai dadyuþ pçthak ràj¤e daõóa¤ca dviguõamparam>% iti . atra nirõeténàha nàradaþ %<ve÷yàþpradhànà yàstatra kàmukàstadgçhoùitàþ . tatsamuttheùu kàryeùu nirõayaü saü÷aye viduþ>% iti .

#<vetasa># puø aja--asun tuk ca vãbhàvaþ . (veta) vçkùabhede amaraþ . strãtvamapi ÷abdacaø tatra gauràø ïãù .

#<vetasàmla># puø vetasa eva amlaþ . amlavetase jañàø .

#<vetasvat># triø vetasàþ santyatra bhåmnà vetasa + óvtup . bahuø vetasayukte de÷e amaraþ .

#<vetàla># puø aja--vic vãbhàvaþ tala--gha¤ karmaø . 1 mallavi÷eùe 2 bhåtàdhiùñhita÷avabhede amaraþ 3 ÷ivànucare bhairavabhede kàlikàpuø . 4 dvàrapàle ca ÷abdaraø .

#<vetàlabhañña># puø vikramàdityasabhàsthe navaratnàntargate kavibhede

#<vettç># triø vida--ghçc . 1 j¤àtari 2 voóhari 3 labdhari ca ràjani0

#<vetra># puø aja--tral vãbhàvaþ . (veta) vetasavçkùe ràjaniø .

#<vetrakãya># triø vetra + cha--kukca . 1 vetrasamåhe 2 tadyuktade÷àdau ca siø kauø .

#<vetradhara># puø vetraü dharati dhç--ac . 1 dvàrapàle halàø 2 vetrayaùñidhàramàtre triø .

#<vetra(trà)vatã># strã vetrà bàhulyena santyasyàþ matup masya vaþ và dãrghaþ . 1 màlavade÷asthe nadãbhede %<÷aràvatã vetravatã candrabhàgà sarasvatã>% . 2 vçttàsuramàtari varàhapuø .

#<vetràsana># naø vetranirmitamàsanam . vetranirmite àsane (moóa)

#<vetràsura># puø sindhudvãpàtmaje'surabhede varàhapuø .

#<vetha># vàcane bhvàø àtmaø dviø señ çdit caïi na hrasvaþ . vethate avethiùña .

#<veda># puø vida--ac gha¤ và . 1 viùõau viùõusaüø . 2 j¤àne 3 ÷àstraj¤àne tatsàdhane dharmabrahmapratipàdake mantrabrahmàø õatmike grantahbhede 4 ÷àstrokte caritre ca mediø . 5 yaj¤àïge nànàrthamàø 6 ku÷amuùñikçte padàrthabhede %<vedaü kçtvà vediü kuryàt>% ÷rutiþ yedayati vida--ac õic--ac vida--ac và . 7 j¤àpake 8 j¤àri ca triø %<vedo'si yena tvaü deva! veda devebhyo vedo'bhavastena mahyaü yedo bhåyàþ>% yajuø 2 . 21 patnã vedaü pramu¤cati vedo'sãti %<he ku÷amuùñinirmitapadàrtha! tvaü vedo'si çgàdyàtmako'si yadvà vettãti vedaþ j¤àtàsi . devebhyo devànàü vedo'bhavaþ j¤àpako'bhåþ>% karkaø . tallakùaõa¤ca apauruùaü vàkyaü veda iti mãmàüsakàþ . pauruùeyatve pårvapakùaü dåùayitvà'pauruùeyatvaü màdhavenopanyasya samarthitaü yathà %<samayabalena samyakparokùànubhasàdhanaü veda iti>% vedalakùaõasya manvàdismçtyàdàvativyàptimà÷aïkya apauruùeùatve satãti vi÷eùaõàdadoùa iti cet vedasyàpi parame÷varanirmitatvena pauruùeyatvàt ÷arãradhàrijãvanirmitatvàbhàvàdapauruneyatvamiti cet %<sahasra÷ãrùà puruùaþ>% ityàdi÷rutibhirã÷varasyàpi ÷arãritvàt . karmaphalaråpa÷arãradhàrijãvanirmitatvàbhàvamàtreõàpauruùetvaü vivakùitamiti cet na jãvavi÷eùairagnibàyvàdityairvedànàmutpàditatvàt . %<çgdheda evàgnerujàyata, yajurvedo vàyoþ, sàmaveda àdityàditi ÷ruteþ>% (ã÷varasyàgnyàdiprerakatvena nirmàtçtvaü draùñavyam) . tataþ mantrabràhmaõàtmakatvaü vedalakùaõamuktvà %<mantrabràhmaõayorvedanàmadheyam>% ityàpastambavacanaü pramàõatayopanyastaü tata÷ca mantralakùaõamuktvà taditarat bràhmaõamityuktam . tatraivottaratra nanvevamapi vedasya pauruùeyatvena vipralambhakavàkyavadapràmàõyaü syàt pauruùeyatvaü ca 1 pàde pårvapakùatvena jaiminirasåtrayat yathà %<vedàü÷caike sannikarùaü puruùàkhyeti>% såø %<eke vàdino vedàn prati sannikarùaü manthante . yathà raghuvaü÷àdayaþ kàlidàsapraõãtà idànãntanàstathà vedo'pi na tu vedà anàdayaþ ataeva vedakartçtvena puruùà àkhyàyante vaiyàsikaü bhàrataü bàlmãkãyaü ràmàyaõamityatra yathà bhàratàdikartçtvena vyàsàdaya àkhyàyante tathà kàñhakaü kauthumaü taittirãyamityevaü tattadveda÷àsyàkartçtvena kamadãnàmàkhyàtatvàt vedàþ pauruùeyàþ . nanu nityànàmeva satàü vedànàmupàdhyàyasampradàyapravartakatvena kañhakàdisamàkhyà syàdityà÷aïkya yuktyantaraü såtrayati anityadar÷anàcceti>% såø anityàjananamaraõavanto vavaüràdayo vedàrthàþ ÷råyante %<vavaraþ pràvahaõirakàmayata>% kusujavindu auddhàlakirakàmayateti tathà sati vayaràdibhyaþ pårvamabhàvàdanityàvedàþ . vimataü vedavàkyaü pauruùeyaü vàkyatvàt kàlidàsàdivàkyavat ityanumànasåcaka÷cakàraþ iti pårvapakùe siddhàntayati . %<uktaü tu ÷abdapårvatvam>% såø tu÷abdo vedànàmanityatvaü vàrayati . ÷abdasya vedaråpasya kañhàdipuruùebhyaþ pårvatvamanàditvam pràcãnai÷ca såtrairuktam . %<autpattikastu ÷abdasyàrthena sambandhaþ>% ityatra autpattika÷abdena sarveùàü ÷abdànàü vedànàü tadarthànàü tadubhayasambandhàna ca nityatvaü pratij¤àya uttaràbhyàü ÷abdàdhikaraõavàkyàdhikaraõàbhyàmupapàditama . kà tarhi kàñhakàdyàkhyàyà gatirityà÷aïkya saüpradàyapravartanàt seyamupapadyate ityuttarasåtrayati %<àkhyàþ pravacanàditi>% såø %<astviyamàkhyayikàyàgatiþ (iyaü pravacanaråpà saüpradàyapravartanetyarthaþ>%) pavaràdyanityadar÷anaü yaduktaü tasya kimityuttaramityà÷aïkàyàmàha %<paraü tu ÷rutisàmànyamàtram>% såø yatparaü vavaràdikaü tat tacchabdasàmànyameva . na tu manuùyo vavaranàmako'tra vivakùitaþ vavaradhvaniyuktapravahaõastrabhàvasya vàyoratra vaktuü÷akyatvàt . pårvapakùoktasya vàkyatva hetoþ paràhateþ . tasmànnàsti vedasya pauruùeyatvam . atra saügràhaka÷lokau %<pauruùeyaü na và tedavàkyaü syàt pauruùeyatà . kàñhakàdisamàkhyànàt vàkyatvàccànyavàkyavat . samàkhyànaü pravacanàt vàkyatvaü tu paràhatam . tatkartmanupalambhena syàttato'pauruùeyatà>% . nanu bhagavatà vàdaràyaõena vedasya brahmakàryatvaü såtritaü %<÷àstrayonitvàditi>% . çgvedàdi÷àstrakàraõatvàt brahma sarvaj¤amiti såtràrthaþ (tadetasya mahàbhåtasya niþ÷vasitaü yadçgvedoyajurveda ityàdi ÷rutiþ %<anàdinidhanà nityà vàgutsçùñà svayambhuvà>% smçti÷càtra målam) vàóhaü naitàvatà pauruùeyatvaü bhavati manuùyanirmitatvàbhàvàt . ãdç÷amapauruùeyatvamabhipretya vyavahàrada÷àyàmàkà÷àdivasrityatvaü vàdaràyaõenaiva devatàdhikaraõe såtritam %<ataeva ca nityatvamiti>% . vedàø paø pauruùeyatvàpauruùeyatve anyathà nirukte %<yathà nanu kùaõikatvàbhàve'pi viyadàdivadàdimattvena parame÷varakartçkatayà pauruùeyatvàdapauruùeyatvaü vedànàmiti tava siddhàntobhajyeteti cenna na tàvatpuruùeõokàryamàõatvaü pauruùeyatvaü gurumate'pi pauruùetatvàpatteþ (pàñhyamàna vedànàmiti ÷eùaþ) nàpi puruùàdhãnotpattimattvaü pauruùeyatvaü naiyàyikàmimatapauruùeyatvànumàne'smàdàdãnàü siddhasàdhanàpatteþ kintu sajàtãyoccàraõànapekùoccàraõaviùayatvaü tathà ca sargàdyakàle parame÷varaþ pårvasargasiddha vedasamànupårvãkaü vedaü viracitavàn na tu tadvijàtãyaü vedamiti na sajàtãyoccàraõànapekùoccàraõaùiùayatvaü pauruùeyatvaü vedasya, bhàratàdãnàntu sajàtãyoccàraõamanapekùyaivoccàraõamititeùàü pauruùeyatvam>% . ÷abdacintàmaõikçtà tu vedalakùaõamanyathà nirucya pauruùeùatvamãdç÷ameva samarthitaü yathà %<atha yedaþ pauruùeyo vàkyatvàt bhàratàdivat iti cet koveda anugatadharmàbhàvena tasya ÷àkhàsu nànàrthatvàt tathà hi na mukhyavedaprayogaviùayo yedaþ mukhyàrthàkathanàt nàpi ÷àkhàsamudàyaþ tasya vedaniråpyatvàt samudàyasyàpratipàdakatvena vàkyatvàsiddheþ . nàpi svargakàmo yajetetyàdivàkyaü smçtibhàratàderapi tathàtvàt>% ityàdivedalakùaõe pårvapakùamuktvà pauruùeyatvasàdhye tamàha %<pauruùeyatvaü na tadarthadhãjanyatvaü taduccàraõadhãprabhavatvaü và adhyàpakàdhyetçdhãjanyatvena siddhasàdhanàt svatantrapuruùapraõãtajàtãyatvaü yadi sàdhyaü tadàdyabhàrate smçtau ca vàkyatvamanaikàntikam>% ityàdinà . atrottaramuktaü yathà %<÷abdatadupajãvipramàõàtiriktapramàõajanyapramityaviùayàrthakatve sati ÷abdajanyavàkyàrthaj¤ànàjanyapramàõa÷abdatvaü vedatvam . ã÷varapramàyà ajanyatvàt vedàrghasyànumànaviùayatve'pyanumànàdervedopajãvakatayà smçtãnàü bhàratàdibhàgasya ca vedasamànàrthakatve'pi ÷abdajanyadhãjanyatvàt vedàdarthaü pratãtyaiva tatpraõayanàt>% (agnirhimasya bheùajamityàdivedavàkyasaügrahàya satyantaü lakùaõàpraviùñaü satyantaü tu adçùñàrthakatàbàhulyaj¤àpanàrthamiti vodhyam) . mathurànàthenaitadvivçtaü tatra dç÷yam . sàdhyaü ca pauruùeyatvaü sajàtãtoccàraõànapekùoccaritajàtãyatvamiti nirõãtamadhikaü tatra dç÷yam . yedà÷ca catvàraþ teùàü ÷àkhàvibhàga÷caraõavyåhe uktaþ tatra çgveda÷àkhàvibhàgaþ çgveda÷abde 1411 pçø dar÷itaþ . %<yajurvedasya maóa÷ãtirbhedà bhavanti . tatra carakàrõà dvàda÷a bhedà bhavanti . carakàþ 1 àhvarakà 2 kañhàþ 3 pràcyakañhàþ 4 kapiùñhalakañhàþ 5 aupamanyavàþ 6 àùñakakañhàþ 7 càràyaõãyàþ 8 pàràyaõãyàþ 9 vàrtàntaveyàþ 10 ÷vetà÷vataràþ 11 (÷vetà÷vetatarà iti và pàñhaþ) . maitràyaõãyàþ 12 ÷ceti . tatra maitràyaõãyànàü sapta medà mavanti . mànavàþ 1 dandubhàþ 2 caiveyàþ 3 vàràhàþ 4 hàridraveyàþ 5 ÷yàmàþ 6 ÷yàmàraõãyà 7 ÷ceti . teùàmadhyayanam aùñau yajuþsahasràõyadhãtya ÷àkhàpàro bhavati . tànyeva dviguõànyadhãtya padapàro bhavati . tànyeva triguõànyadhotya kramapàro bhavati . ùaóaïgànyadhãtya ùaóaïgavidbhavati . ÷ikùà 1 kalpo 2 vyàkaraõaü 3 niruktaü 4 chando 5 jyotiùa 6 mityaïgàni . tatra pràcyodãcyàü nairçtyàü nirçtyaþ . tatra vàjasaneyànàü saptada÷a bhedà bhavanti . jàbàlàþ 1 audheùàþ 2 kàõvàþ 3 màdhyandinàþ 4 ÷àtàtapãyàþ 5 tàpàyanãyàþ 6 kàpàlàþ 7 pauõóravatsàþ 8 àpañikàþ 9 pàmàvañikàþ 10 (paramàvañikàpi pàñhaþ) . pàrà÷arãyàþ 11 vaineyàþ 13 autheyàþ 14 gàlavàþ 15 vaijavàpàþ 16 kàtyàyanãyà÷ca 17 . pratipadamanupadaü chando bhàùà dharmo mãmàüsà nyàyastarka ityupàïgàni . upajyotiùam . sàïgalakùaõam . pratij¤ànavàkyama . parisakhyàcaraõam . ÷ràddhakalpaþ . pravaràdhyàya÷ca . ÷astram . kratuþ . saükhyànaþ . àgamaþ . yaj¤apàr÷vhaþ hotrakam . (pàraùyànuhotrakamapi pàñhaþ) . pa÷avaþ . ukthàni . kårmalakùaõamityaùñàda÷apari÷iùñàni . dve sahasre ÷ate nyåne mantre vàjasaneyake . ityukta parisaükhyàtametat sakalaü ÷ukriyam . grandhà÷ca parisaükhyàtà bràhmaõa¤ca caturguõam . àdàvàrabhya vedàntaü brahmavyàhçtipårvakam . vedamadhyàya eteùàü homànte tu samàrabhet>% . tatra taittirãyakàõàü dvibhedà bhavanti . okùyàþ 1 (khamadhyo'pi pàñhaþ) . khàõóiyà÷ceti 2 . tatra khàõóikeyànàü pa¤ca bhedà bhavanti . àpastambã 1 paudhàyanã 2 satyàùàóhã 3 hiraõyake÷ã 4 audheyà÷ceti 5 (odheyã ca pàñhaþ) . tatra kañhànàntåpagànavi÷aùàþ . camu÷catvàriü÷atyupagranthàþ . mantrabràhmaõayorvadçstrivaõã yasma pañhyate . yajurvedaþ sa vij¤eyaþ ÷eùàþ sàkhàntaràþ smçtà . sàmavedasya kila sahasrabheda àsãt. amadhyàyeùvadhãyànàste ÷atakratuvajreõàbhihatàþ pranaùñàþ. teùàü pravakùyàmyàsuràyaõãyà vàsuraõãyà vàrtànsaveyàþ prà¤jalà çgvarõabhedaþ pràcãnayogyà j¤ànayogyà ràõàyanã÷cati tatra ràõàyanãyànàü nava bhedàþ bhavanti. ràõàyanãyàþ ÷àñhyànãyàþ pàràyàõãyàþ sàtvalàþ. (satvamudbhavà iti và pàñhaþ). maudgalàþ (iti tu bhàùye nàsti). khalvalàþ. mahàkhalvalàþ làïgalàþ . kauthumàþ jaiminãyà÷ceti . teùàmadhyayanam aùñau sàmasahasràõi sàmàni ca caturda÷a aùñau ÷atàni da÷eti da÷asaptasu bàlakhilyàþ sasuparõaprekùya . etat sàmagaõaü smçtam . atharthavedasya nava bhedà bhavanti . paippalàþ 1 . dàntàþ 2 . pradàntàþ 3 . snàtàþ 4 . snautà . 5 . brahmadàbalàþ 6 . ÷aunakã 7 devadar÷atã 8 . caraõavidyà 9 ÷ceti . (dàtà pradàtà autà brahmadãpa÷ã veda÷ã iti bhàùye nàmàntarama) teùàmadhyayanaü pa¤ca kalpàni bhavanti . nakùatrakalpovidhànakalpo vidhividhànakalpaþ saühità ÷àntikalpa÷ceti . sarveùàmeva vedànàmupavedà bhavanti . çgvedasyàyurvedaþ . yajurvedasya dhanurveda upavedaþ . sàmavedasya gàndharvaveda upavedaþ . atharvavedasya ÷astra÷àstràõi bhavanti . %<yajurvedataroþ ÷àkhàþ saptaviü÷anmahàmatiþ . vai÷àmpàyananàmàsau vyàsa÷iùya÷cakàra vai . ÷iùyebhyaþ pradadau tà÷ca jagçhuste'pyanukramàt . yàj¤avalkyastu tasyàbhåd brahmaràtasuto dvijaþ . ÷iùyaþ paramadharmaj¤o guruvçttiparaþ sadà . çùiryo'dya mahàmeroþ samàje no gamiùyati . tasya vai saptaràtrantu brahmahatyà bhaviùyati . pårvameva munigaõaiþ samayo'yaü kçto dvija! . vai÷ampàyana ekastu taü vyatikraþntavàüstataþ . svasrãyaü bàlakaü so'tha padà spçùñamadhàtayat . sa÷iùyànàha bhoþ ÷iùyàþ brahmahatyàpahaü vratam . caradhvaü matkçte sarve na vicàryamidaü tathà . athàha yàj¤avalkyastaü kimebhirbhagavan! dvijaiþ . kle÷itairalpatejobhi÷cariùye'hamidaü vratam . tataþ kruddho guruþ pràha yàj¤avalkyaü mahàmatim . mucyatàü yat tvayà'dhãtaü matto vipràvamanya ca . nistejaso vadasvaitàn yastvaü bràhmaõapuïgavàn . tena ÷iùyeõa nàrtho'sti mamàj¤àbhaïgakàriõà . yàj¤avalkyastataþ pràha bhaktyaitatte mayoditam . mamàpyalaü tvayàdhãtaü yanmayà tadidaü dvija!>% . ÷rãparà÷ara uvàca %<ityuktvà rudhiràktàni saråpàõi yajåüùi saþ . chardayitvà dadau tasmai yayau ca svecchayà muniþ . yajåüùyatha visçùñàni yàj¤avalkyena vai dvija . jagçhustittirà bhåtvà taittirãyàstu te tataþ . brahmahatyàvrataü cãrõaü guruõà coditaistuyaiþ . carakàdhvaryavaste tu caraõànmunisattama! . yàj¤avalkyo'pi maitreya! pràõàyàmaparàyaõaþ tuùñàya prayataþ såryaü yajåüùyabhilaùaüstataþ>% . ÷rãyàj¤avalakya uvàca %<namaþ savitre dvàràya mukteramitatejase . çgyajuþsàmabhåtàya trayãdhàmavate namaþ>% . ÷rãparà÷ara uvàca %<ityevamàdibhistena ståyamànaþ stavai raviþ . bàjiråpadharaþ pràha vriyatàma bhivà¤chitam . yàj¤avalkyastataþ pràha praõipatya divàkaram . yajåüùi tàni me dehi yàni santi na me gurau>% ÷rãparà÷ara uvàca %<evamukto dadau tasyai yajåüùi bhaga vàn raviþ . ayàtayàmasaüj¤àni yàni vetti na tadguruþ . yajåüùi yairadhãtàni tàni viprairdvijottama! . vàjinaste samàkhyàtàþ såryo'÷vaþ so'bhyapadyata . ÷àkhàbhedàstu teùàü vai da÷a pa¤ca ca vàjinàm . kàõvàdyàþ sumahàbhàga! yàj¤avalkyapravartitàþ>% viùõu puø 3 a÷e 5 aø . ¤jàmavedrasya saühità yathà %<sàmavedataroþ ÷àkhà vyàsa÷iùyaþ sa jaiminiþ . krameõa yena maitreya! vibheda ÷çõu tanmama . sumantustasya putro'bhåt sutvànapyasya vai sutaþ . adhãtavantàvekaikàü saühitàü tau mahàmunã . sàhasraü saühitàbhedaü sukarmà tatsutastataþ . cakàra ta¤ca tacchivyau jagçhàte mahàvratau . hiraõya . kau÷alyaþ pauùya¤ji÷ca dvijottamaþ . udãcyàþ sàmagàþ ÷iùyàstasya pa¤ca÷atàþ smçtàþ . himaõyanàbhàttàvatyaþ saühità vai dvijottama! . gçhãtàste'pi cocyante paõóitaiþ pràcyasàmagàþ . lokàkùiþ kuthami÷caiva kuùãdirlàïgalistathà . pauùya¤ji÷iùyàstadbhellaiþ saühità bahulãkçtàþ . hiraõyanàbha÷iùya÷ca caturviü÷atisaühitàþ . provàca kçtinàmàsau ÷iùyebhyaþ sumahàmatiþ . tai÷càpi sàmavedo'sau ÷àõàbhirbahulãkçtaþ>% . atharvavedasya saühità yathà . atharvaõàmaghovakùye saühitànàü samuccayam . atharvavedà sa muniþ sumanturamitadyutiþ . ÷iùyamadhyàpayàmàsa kabandhaü so'pi taü dvidhà . kçtvà tu vedadar÷àya tathà pathyàya dattavàn . vedadar÷asya ÷iùyàstu modo brahmavalistathà . ÷aulkàyaniþ pippalàdastathànyo munisattamaþ . pathyasyàpi trayaþ ÷iùyàþ kçtàyairdvija saühitàþ . jàjaliþ kumudàdi÷ca tçtãyaþ ÷aunako dvija . ÷aunakastaddvidhà kçtvà dadàvekàntu babhrave . dvitãyàü saühitàü pràdàt saindhavàyanasaüj¤ine . saindhavo mu¤jake÷a÷ca bhindan vedaü dvidhà punaþ . nakùatrakalpo vedànàü saühitànàü tathaiva ca . caturthaþ syàdaïgirasaþ ÷àntikalpa÷ca pa¤camaþ . ÷reùñhà÷càtharvaõàmete saühitànàü vikalpakàþ . viùõupuø 3 a÷e 6 aø . hemàdri dàø khaø devãpuø 7 yaø vedavibhàgonyathokto yatha %<kiü vedaråpaü màmayaü upàïgasaükhyàbhedataþ . aïgàni caiva vedànàü tantro bråhi sanàtana!>% . brahmovàca %<oükàraprabhavà padà gàyatrã vedasambhavà . ùaóaïgàste samàkhyàtà sahopàïgàstathaiva ca . chandolakùaõasaüyuktà màtakàgarbhajàþ smçtàþ . ekaeva bhavedveda÷caturvedaþ puna kataþ . ÷àkhàrthamalpayuktànàü grahaõàyàtivistaràt . saüvibhaktà mayà vatsa! çgyajuþgàmàtharvakàþ . tatra bhedàstu çgvede da÷a caiva prakãrtitàþ . àstayàþ sàïkhya carcà÷ca àvakà carcakàstathà . àraõãyàvakramàùàþ ùañkramàþùaóanukramàþ . daõóà÷ceti samàmena punarekaiva pàraõà . ÷àkhà÷ca trividhà bhåùa! ÷àkalà--yàùka--màø õóukàþ . teùàmadhyayanaü proktaü maõóalàni ca saptatiþ . carcànàü varasaïkhyà tu caturviü÷acchatàni ca . çcàü da÷a sahasràõi çcàü pa¤ca ÷atàni ca . çcàma÷ãtiþ pàda÷ca etat pàraõamucyate . çgvede tu bhavetsaükhyà yajurvedasya ÷råyatàm . ùaóa÷ãtirvibhedena mayà bhinnàþ ÷ivàj¤ayà . da÷adhà carakàstatra kvarakàhàridravãyàþ, kañhàþ pràcyakañha÷caiva kapiùñhalakañhàstathà . nàràyaõãyàþ ÷vetà÷ca ÷vetà÷vataramaitràyaõàþ . punaþ sapta vibhedena maitràyaõyaþ prakãrtitàþ . mànavà dundubhà vàràhàþ chàgeyà hàridravãyàþ, ÷yàmàþ ÷yàmàyanãyà÷ca teùàmadhyayanamucyate . aùñàda÷a sahasràõi pàñhà vedavido'vidan . dviguõaü padapàrãyàstriguõaü kramapàragàþ . ùaóaïgàni yadàdhãte sa ùaóaïgaviducyate . ÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü chandojyotiùam . ùaóaïgàni bhavantyetàn upàïgàni ÷çõuùva bhoþ . pratipadamanupadaü chando bhàùàsamanvitam . mãmàüsà--nyàyatarka÷ca upàïgàþ parikãrtitàþ . pari÷iùñà÷ca saükhyàtà aùñàda÷a ÷çõuùva tàn>% . yåpalakùaõaü chàgalakùaõaü pratiùñhànuvàkasaïkhyà caraõavyåha--÷ràddha--kalpasåktàni pariùadamçgyajuùamiùñakàpåraõaü pravaràdhyàyo¤cha÷àstraü kratusaükhyà nigamà yaj¤apàr÷vahotakam . vrataü prasavotthànakårmalakùaõasaüyutam . kathitàþ pari÷iùñàstu dvyånaviü÷atisaükhyayà . kañhànàü punaryànyàhu÷ratvàriü÷accaturyutàn . pràcyodãcyà niruhyà÷ca vàjamapeyàstu pa¤ca ca . da÷abhedavibhinnà÷ca draùñavyà munipuïgava . jabàlàbaudheyàþkàõvàmàdhyandinà÷va ÷àpeyàþ . supàyinaþ kapàlàkhyàþ pauõóravaþ rasàravikàþ . paramàravikàþ pàrà÷arà çddhyàbaudhàyanãyàþ . ayodhyà ayodheyà÷ca teùàmadhyayanàni ca . dvisahahre ÷atanyåne vede vàjasaneyake . çggaõãyaü prasaükhyàtastato'nyàni yajåüùi ca . etatpramàõaü yajuùàü hi kevalam %<sakhilaü sakriyaü parisaükhyàtaü bràhmaõam . caturguõantu jànãyàttaittirauyà dvidhà punaþ . çceyàþ khàõóikeyà÷ca khaõóikàþ pa¤cadhà punaþ . kàleyà baudhàyanãyà hiraõyake÷àstathaiva ca . bhàradvàjàpastambà÷ca teùàü bhedàþ prakãrtitàþ . adhyayanaü sauptika¤caiva pravacanãyaü tathàparam . sàmavedastu vistãrõaþ sahasrabheda÷aþ purà . anadhyàyeùvadhãyànàþ tadà indreõa dhãmatà . vajreõa nihatàþ ÷eùàüstànvakùye ÷çõu sattama! . ràõàyanãyàþ vauthumàstatra bhedàn punaþ ÷çõu . ràõàyanãyàþ saptaiva sugràhyàstapatàüvara . kàlaveyà mahàkàlaveyàlàïgalavaidyutàþ . kauthumànàmapi sapta asuràvànaràyaõàþ . prajàlàvainabhçtyà÷ca pariyogyàþ parikàyaõàþ . adhyayanamapi teùàntu yathàvat kathitaü ÷çõu . aùñau sàmasahasràõi sàmàni ca caturda÷a . aùñau ÷atàni navatãþ da÷a savàlakhilyakàþ . sasuparõà÷ca prakhyà÷ca etaü sàmagaõaü viduþ . atho atharvavedasya nava bhedà bhavanti hi . pippalàdà vartmadà÷ca bhåtàyanàþ kàtayastathà . jajvalà brahmavedà÷ca ÷onakã kanakhã tathà . vedaçùi÷cauravidyà teùàmadhyayanaü ÷çõu>% . pa¤cakalpà bhavanti %<nakùatrakalpovaitànaþ saühitàvidhiþ àïgirasam . ÷àntikalpa÷ca atharvaõo bhavanti ha . çgvedasyàtreyaü gotraü vàsudevaü vidurbudhàþ . kà÷yapa¤ca yajurvedaü rudradevantu taü viduþ . sàmavedo'pi gotreõa bhàradvàjaþ purandaram . adhidevaü vijànãyàt vaitànantu atharvaõaþ>% .

#<vedagarbha># puø vedogarbhe yasya . sarvavedasya prathamaü smartari 1 hiraõyagarbhe 2 vipre ca hemacaø . 3 viùõau viùõusaø .

#<vedana># naø vida--lyuñ . 1 j¤àne 2 sukhaduþkhàdyanubhave 3 vivàhe ca %<vasanasya da÷à gràhyà ÷ådrayotkçùñavedane>% iti manuþ . yuc . vedanàpi uktàrtheùu strã . mà sa veddhamate skandha pa¤cakàntargataskandhabhede bauddha÷abde dç÷yam

#<vedanindaka># puø 6 taø . 1 nàstike 2 bauddhe ca .

#<vedapàraga># puø vedànàü pàramantaü sãmàü gacchati gama--óa . samastavedàdhyayini .

#<vedamàtç># strã 6 taø gàyatryàü mantrabhede tasyàþ svamàtrapàñhena vedarakùakatvàttathàtvam .

#<vedavat># puø vedà'bhyasyatvenàstyasya matup masya vaþ . 1 vedàbhyàsarate dvije . 2 ku÷adhvajaràjakanyàyàü sãtàdiråpeõàbhirbhåtàyàü strã . %<kçte yuge vedavatã ku÷adhvajasutà ÷ubhà . tretàyàü ràmapatnã sà sãteti janakàtmajà . tacchàyà draupadã devã dvàpare drupadàtmajà . trihàyaõãti sà proktà vidyamànà yugatraye>% brahmavaiø praø 12 aø .

#<vedavàsa># puø 6 taø . bràhmaõe tasya tatpàñhataduktàcàrà÷rayatvàt tathàtvam vedàvàsàdayo'pyatra .

#<vedavid># puø vedaü vetti vida--kvip . 1 viùõau viùõusaø 2 vedaj¤e triø .

#<vedavyàsa># puø vedàn vyasyati vibhinna÷àkhatvena pçthak karoti vi + asa--aõ . parà÷araputre satyavatãgarbhaje 1 munibhede tathà bhåteùu anyeùu 2 muniùu ca . yugabhede tadbhedà÷ca viùõupuø 3 aü 3 aø uktà yathà parà÷ara uvàca yasmin manvantare vyàsà ye ye tàüstàn nibodha me . yathà ca bhedaþ ÷àkhànàü vyàsena kriyate mune! . aùñàviü÷atikçtvo vai vedà vyastà maharùibhiþ . viavasvate'ntare tvasmin dvàpareùu punaþpunaþ . vedavyàsà vyatãtà ye aùñaviü÷atisattamàþ . caturdhà yaiþ kçto vedo dvàpareùu punaþpunaþ . dvàpare prathame vyastàþ svayaü vedàþ svayambhuvà 1 . dvitãye dvàpare caiva vedavyàsaþ prajàpatiþ 2 . tçtãye co÷anà 3 vyàsa÷caturthe tu vçhaspatiþ 4 . savità 5 pa¤came vyàso mçtyuþ 6 ùaùñhe smçtaþ prabhuþ . saptame ca tathaivendro 7 vasiùñha 8 ÷càùñame smçtaþ . sàrasvata 9 ÷ca navame tridhàmà 10 da÷ame smçtaþ . ekàda÷e ca trivçùo 11 bharadvàja 12 stataþparam . trayoda÷e càntarãkùo 13 dharmã 14 càpi caturda÷e . trayyàruõaþ 15 pa¤cada÷e ùoóa÷e tu dhanaïgayaþ 16 . kçta¤jayaþ 17 saptada÷e çõajyo 18 'ùñàda÷e smçtaþ . tato vyàso bharadvàjo 19 bharadvàjàttu gautamaþ 20 . gotamàduttaraü vyàso haryàtmà 21 yo'bhidhãyate . atha haryàtmano veõaþ smçto vàja÷ravàstu 22 yaþ . somo mukhyàyanastasmàt tçõavindu 23 riti smçtaþ . çkùo'bhådbhàrgavastasmàt vàlmãki 24 ryo'bhidhãyate . tasmàdasmat pità ÷aktiþ 25 vyàsastasmàdahaü 26 (parà÷araþ) mune! . jàtåkarõo 27 'bhavanmattaþ (parà÷aràdanantaram) kçùõadvaipàyana 28 stataþ . (tato jàtåkarõàtparama aùñàviü÷atime yuge) %<aùñàviü÷atirityete vedavyàsàþ puràtanàþ . ekoveda÷caturdhà tu teþ kçto dvàparàdiùu . bhaviùye dvàpare caiva droõirvyàso bhaviùyati . vyatãte mama putre'smin kçùõadvaipàyane mune>%!

#<vedas># puø vida--asun . va ttari jàtava dàþ vi÷vavedàþ .

@<[Page 4967a]>@
#<vedàïga># naø vedasyàïgamiva . %<÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü chandasàü cayaþ . jyotiùàmayana¤caiva vedàïgàni ùaóeva tu>% ityukteùu ÷ikùàdiùu ùañsu ÷àstreùu . teùàmaïgavi÷eùaråpatvaü ÷ikùàyàmuktaü yathà %<chandaþ pàdau tu vedasya hastau kalpo'tha pañhyate . jyotiùàmayamaü cakùurniruktaü ÷rotramucyate . ÷ikùà ghràõaü tu vedasya mukhaü vyàkaraõaü smçtam . tasmàt sàïgamadhãtyaiva brahmaloke mahãyate>% .

#<vedàdi># puø vedasyàdiriva tatpàñhe prathamocàryamàratvàt . praõave

#<vedàdhipa># puø 6 taø . %<çgvedàdhipatirjãvo yajurvedàdhipo bhçguþ . sàmavedàdhipo bhaumaþ ÷a÷ijo'tharvavedapaþ>% ityukteùu jãvàdiùu 2 viùõau ca viùõusaø .

#<vedànta># puø 6 taø . veda÷irobhàge brahmapratipàdake upaniùadråpe 1 granthabhede tadupakàrake 2 ÷àrãrakasåtrabhàùyàdau ca uttaràmãmàüsà÷abde 1097 pçø dç÷yam . ÷àrãrakasåtra¤ca bahubhisàcàryaiþ svasvamatànusàreõa vyàkhyàtaü tatra ràmànujapårõaüpraj¤a÷abdayostattanmataü pradar÷itaü ÷àïkaramatànusàri matasya siddhàntavindupradar÷itasya saïkùepo'tra pradar÷yate %<vedàntimate sàmànyataþ dvivadha eva padàrthaþ dçgdç÷ya÷ca tatraiva sarvapadàrthàntarbhàvàt . tatra dçkpadàrtha àtmà . sa ca sarvadaikaråpo'pyaupàdhikabhedàt trividhaþ ã÷varaþ jãvaþ sàkùã ceti . tatra kàraõãbhåtàj¤àno pàdhirã÷varaþ . antaþkaraõatatsaüskàràvacchinnàj¤ànopahito jàvaþ . jãve÷varànugatasarvànusaüdhàtç caitanyaü sàkùã . tatre÷varo'pi trividhaþ svopàdhibhåtàvidyàvçttisattvàdiguõatrayabhedena viùõubrahmarudrabhedàt . tatra kàraõãbhåtasattvaguõàvacchinno viùõuþ pàlayità . tathà raja upahito brahmà sraùñà . hiraõyagarbhastu mahàbhåtakàraõatvàbhàvànna brahmà . tathàpi sthålabhåtasraùñçtvena kvacid brahmetyupacaryate . tathà tama upahito rudraþ saühartà . eva¤caikasyaiva tasya caturbhujacaturmukhàdyàþ pumàkàràþ ÷rãbhàratãbhavànyàdyà÷ca stryàkàrà matsyakårmàdayo'pyavatàrà lãlayaivàvirbhavanti . tathà jãvo'pi trividhaþ svopàdhijàgradàdyavasthàtrayabhedena vi÷vataijasapràj¤abhedàt . tatràvidyàntaþkaraõasthåla÷arãràvacchinno jàgradabhimànã vi÷vaþ . sa eva sthåla÷arãràbhimànarahita upàdhidvayopahitaþ svapnàvasthàbhimànã taijasaþ . ayameva ÷arãradvayàntaþkaraõo, ùàdhirahito'ntaþkaraõasaüskàràvacchinno'vióhyàmàtropahitaþ suùuptyavasthàbhimànã pràj¤aþ . sàkùã tu sarvànusandhàtà sarvànugatasturãyàkhya ekavidha eva . avidyàtatkarmàtmakaprapa¤co dç÷yapadàrthaþ tasyàpàramàrthikatve'pi vyavahàrikatvàbhyupagamànna svapnàdivadatàttvikatvam . dç÷yo'pi trividhaþ avyàkçtamårtàmårtabhedàt . tatra cidàbhàsasahità'vidyà mårtàmårtaprapa¤casthålavãja÷aktiranàdiravyàkçtamityucyate . iya¤càvyàkçtàkhyà'vidye÷varopàdhiþ . sà ca svayaü jaóàpyajaóena cidàbhàsenojvalità pårvapårvasaüskàrajãvakarmabhyàü prayuktà satã ÷abdaspar÷aråparasagandhà÷rayàõyàkà÷avàyutejojalapçthivyàtmakàni pa¤ca sçkùmamahàbhåtàni janayati . tatra pårvapårvabhåtabhàvàpannàyà evàvidyàyà uttarottarabhåtaü pratikàraõatvàt pårvapårvabhåtaguõànàmuttarottarabhåteùvanuprave÷àdbhåtànàmekaikavçddhãbhåtaguõa÷àlitvaü tathà càkà÷asya ÷abdo guõaþ, vàyoþ ÷abdaspar÷au, tejasaþ ÷abdaspar÷aråpàõi, jala tàni rasa÷ca, pçthivyàstàni gandha÷ceti . àkà÷asyaiva digvyavahàrajanakatvena di÷o na pçthak padàrthatà . kàmasya cijjaóasambandharåpatayà tadàdhàràvidyàtmakatayà ca ma pàrthakyam . tàni ca såkùmàõi pa¤ca bhåtàni amårtàkhyàni kàraõàbhedàcca sattvarajastamoguõàtmakàni sattvarajo'ü÷apràdhànyena j¤ànakriyà÷aktyàtmakamekaü svacchadravyaü citraråpamiva militvà janayanti . tacca samastaü dravyaü j¤àna÷aktipràdhànye'ntaþkaraõaü tadapi dvividhaü magobuddhibhedàt caturvidhaü manobuddhyahaïkàracittabhedàdityanye . tadeva kriyà÷aktipràdhànye pràõaþ . sa ca pa¤cadhà pràõàdibhedàt . evamekaikabhåtebhyoj¤ànakriyà÷aktimedàt pratyekaü j¤ànakarmendriyadvayaü jàyate . yathàkà÷àt ÷rotravàcau, vàyoõvak pàõã, tejasa÷cakùuþpàdau, adbhyo rasanàpàyå, pçthivyà dhràõopasthau cotpadyete . tatra ÷abdaspar÷aråparasagandhagràhakàõi ÷rotratvakcakùuþrasanàghràõàkhyàgi pa¤ca j¤ànendriyàõi vacanàdànagativisargànandajanakàni vàkpàõipàdapàyåpasthàkhyàni pa¤ca kamendriyàõi! etacca sarvaü misitvà saptada÷akaü liïga÷arãram . tacca j¤àna÷aktipràdhànyena samaùñau hiraõyagarbha iti kriyà÷aktipràdhànyena samaùñau såtramiti cocyate . ayaü bhårtapadàrthaþ kàryatvàt . mumaùñivyaùñijãvopàdhisåkùmabhåtàni tu bhogàyatanaü ÷arãraü bhogyaviùaya¤càntareõa bhogaü janayitumasamarthànãti jãvakarmaprayaktàni tàni sthaulyàrthaü pa¤cokçtàni maø vanti . tathà hi sarvàõi bhåtàni svasvàrdhàü÷e svetarabhåtànàü caturõàmaùñamàü÷ai÷caturbhirthojanàt sarvàõyeva pa¤càtmakàni . svasvàü÷àdhikyàccàkà÷àdivyavahàraþ . tàni ca pa¤cãkçtàni mahàbhåtàni mårtàkhyàni militvaikaü kàryamindriyàõàmadhiùñhànaü janayanti . tadeva sthåla÷arãra mityucyate . tatra sattvapradhànaü daivaü ÷arãraü rajaþpradhànaü mànavaü tamaþpradhànaü tiryagàdisthàvaràntànàm . sarveùàü dehànàü pà¤cabhautikatve'pi citre råpàõàmiva bhåtànàü kvacinnyånàtireko na viruddhyate . viùayà apiü caturda÷abhuvanàkhyà ùañàdaya÷ca sattvarajastamo'ü÷atàratamyena tebhya eva bhåtebhyo jàyante . etacca sarvaü brahmàõóaü viràóiti cocyate . sarvaü ca sçùñipralayàdikaü svapnasçùñi pralayavadavàstavamapi anàdivàsanàdàróhyàt vyavahàrakùamamiti màyikatve'pi na tucchatvaprasaïgaþ>% . anyadàkare dç÷yam .

#<vedàntin># triø vedànto j¤eyatvenàstyasya ini . vedànta÷àstraj¤e jañàø .

#<vedàbhyàsa># puø 6 taø . %<vedasvãkaraõaü pårbaü vicàro'bhyasanaü japaþ . taddàna¤caiva ÷iùyebhyo vedàbhyàso hi pa¤cadhà>% ityukteùu vedapàñhavicàrànu÷ãlanatanmantrajapapàñhaneùu .

#<vedi># naø vida + in . 1 ambaùñhàyàm (àkanàdi) 2 pariùkçtàyàü måmau strã amaraþ và ïãp . %<madhyena sà vedivilagnamadhyà>% kumàraþ . 3 paõóite puø 4 aïgulimudràyàü strã mediø . 5 gçhasthitapiõóàkàramçttikàståpe ca %<pràgdvàravedivinive÷itapårõakumbhaþ>% raghuþ . 6 bhåmisthe de÷abhede yathà antarvedi uttaravediþ dakùiõavedirityàdi . vedi÷ca óamarukàkàrapiõóikàvatã pa÷uvandhanàrthaü homãyadravyàsàdànàrthaü và kçtasaüskàrà pariùkçtà caturasràdiråpà bhåmiþ . tulàdànàdyaïgamaõóapasthavedilakùaõaü hemàø dàø uktaü yathà %<madhyagottamayorvedã maõóapasya tribhàgataþ . caturthàü÷occhritistasyàstrisaptapa¤cato'pi và . navaikàda÷ahàrà và iùñakàbhiþ prakalpayet>% . vaidikakarmàïgavedilakùaõàdikaü kàtyàø ÷rauø 2 . 6 . 1 såtràdau uktaü yathà %<apareõàhavanãyaü vediü khanati>% kàtyàø ÷rauø %<tryaïgulakhàtàm>% såø %<tryaïgalaü khyàtamasyàþ>% karkaø . %<vyàmamàtràü pa÷càt>% såø aparasyàü di÷i tiryakpramàõena caturaratrimàtràü karkaþ . %<tryaratniü pràcãm>% såø tryaratniü pràcãm pårvàparàyatàü dãrghàm . purastàt (pårvapàr÷ve) tiryakpramàõaü yadyapi noktam . tathàpyaratni yàtmakameva dar÷anàt karkaþ . %<aparimitàü và>% såø %<asmin såtra granthe dvàvevàparimita÷abdau ÷rutivàkyànusaraõàdaparimàõavàcinau aparimità và aparimiteùñakà veti ca . anthe tu aparimitaü pramàõàdbhåya ityuktatvàt pårvokta parimàõàdati÷ayenàdhikaparimàõavàcakaþ>% karkaø %<pràk pravaõàmudagvà>% såø %<pravante'sminàpo'nena veti prabaõaü nãcam pravartate và vanamudakamasminniti tadeva nimnam>% karkaø . %<madhyasaügçhãtàm>% såø tatsàdhanaprakàra÷ca pari÷iùñe uktaþ %<ànãya rajjuü pårvàrdhàt pa÷càrdhaü yàvadeva tu . dviguõãkçtya tàü rajjumatve tasyàstu ÷aïgukau . bhràmayattena mànena tayà rajjvàùñabhàgayà . và pçthutvaturãyeõa bhàgenàlikhyasaügrahàviti>% kvacit %<vedi÷roõyaüsayormadhye tayà rajjvàùñabhàgayeti pàñha>% karkaø %<agnimabhito'üsau>% såø %<aüsau àgneyai÷ànakàõà àhavanãyamubhayato bhavataþ aüsayormadhye àhabanãyo bhavatãtyarthaþ ato'üsàvapi vede revàvayavau ÷roõivat khananastaraõàdaya÷ca vedisambaddhàþ saüskàràstayorapi pravartatve . ùaóaratniü rajjuü mitvà dvitãyàratnyante lakùaõaü ÷roõadakutàrtham tato'ratne÷caturthe bhàge lakùaõamàkarùaõàrthama tçtãthàratnyante pràcyantàïkanàrtham tata÷caturthabhàgone('ratnau) asàïkanàrtham tataþ sàrdhe'ratnau pà÷a iti ayaü ca pà÷o'viparyàmena sàdhanopàyaþ viparyàsapakùe tu ùaóaratniü rajjumabhayataþ pà÷au kçtvà prathamaü sàrdhàratnyante asàïkanàrtham tato'rdhàratnau ÷rauõyaïkanàrtham tato'ratne÷caturthe bhàge àkarùaõàtham aratnitraye ca pràcyàntàïkanàrthamiti . aparimitapakùà÷rayaõe ca pràcãpramàõaü purastàttiryakpramàõaü ca tulyam pa÷càttiryakapramàõaü pràcãpramàõaü tçtãyabhàgenàdhikamiti yuktyà kalpanãyam . tatra ca pràcãpramàõàü rajjuüdviguõàü kçtvà rajjormålàt purastàttiryakpramàõà sardhe målarajjo÷càntimacatu bhàgasyàdau àkarùaõàrthaü lakùaõamiti>% . atha khananapramàõe pakùàntaramàha %<àmålacchedanàdoùadhãmàm>% såø %<pràk pravaõàmudagva tyaõàt . såtrànmaõóåkaplutinyàyena và÷abdo'trànuvartate adhyàhriyate và . asmin pa¤ca eva vi÷eùamàha>% karkaø %<oùadhãtàü målànyucchettavai bråyàt>% såø %<imaü praiùamadhvaryuragnãdhaü prati vrayàt . målàni ca bhåmimadhye dåramapi yàvat prasaranti tàvatparyantam>% karkaø . %<àhàryapurãùa ràkàmasya>% såø %<pràganumàrjanàdvedeþ sakà÷àdvedi . purãùamapa÷càryànyat purãùamànãya vedimadhye prakùepaõãyam etacca puruùàrtham praõayane kàüsyàdivat ata÷ca vikçtau na bhavati . niùkàmeõàpi vediþ purãùavatyeva kàryà vedipurãùaü tatreva tiùñhati na tato niùkà÷yate vacanàbhàvàt . khàtà vediþ nàdbhiþ ÷lakùõokaraõàyà kintu pàü÷ulaiva kàryà>% karkaþ . %<vediü parisamuhya vitçtãye'gnãduttarata utkaraü karoti>% såø anvàhàryàdhi÷rayaõànantaraü prathamaü vedimànamadhvaüryuþ karoti yathoktam %<tato'gnãddarbhairvedi madhyapatitaü tçõapurãùàdikamapasàrya vederuttarataþ parisamåha nàpasàritasya tçõapurãùàdutkaraü rà÷iü karoti utkãryata ityutkaraþ . vitçtãyaü ca vedeþ prakçtatvàttadãyameva gàrhapatyàhavanãyàntaràlaü vitçtãyaü ca ÷ulvakçtoktam gàrhapatyàhavanãyayorantaraü ùoóhà saptadhà vàgantusamaü tredhà vibhajyàparavitçtãyalakùaõena dakùiõàyamya tasminnagniü viparyasyottarata utkara ityekaþ prakàraþ . api vàntara tribhàgonayà rajjvà pårvàrdhe samacaturasraü kçtvà ÷roõyàmagniviparyasottaràüsa utkara iti viparyàsa÷caivam pårvatçtãyalakùaõenottarata àyamyeti prathame prakàre gàrhapatyàhavanãyayorantaratribhàgonayà rajjvàparàrdhe samacaturasraü kçtvà tasya caturasrasyottaràüse utkara iti dvitãya prakàraþ . càtvàlotkaràbantareõa sa¤caraþ sannihito hi càtvàlotkaraþ pårvavitçtãye bhavatãti>% karkaø . tatkaraõa prakàrastatratyapaddhatau dç÷yaþ .

#<vedikà># strã vediriva ivàrthe kan . maïgalakarmàrthaü gçhadvàràdau caturamlàdimçttikàståpàkàreõa nirmite bhåkhaõóe vitardau amaraþ .

#<vedijà># strã vedyà homavedito jàyate jana--óa . draupadyàm hemacaø .

#<veditç># triø vida--tçc iñ ca . j¤àtari hemacaø .

#<vedin># puø vida--õini . 1 paõóite ÷abdaraø . 2 hiraõyagarbhe ca . 3 j¤àtari triø striyàü ïãp .

#<vedha># puø vidha--gha¤ . (veüdà) 1 vedhane 2 unmàne (càóà) %<paridhinavamabhàgaþ ÷çkadhànyeùu vedhaþ>% iti lãlàø . vivàhàdau varjye nakùatravi÷eùasthitahabhedakçtasaüsarge ca upayama÷abde jyoø taø ca dç÷yam %<vedhaü sarvatra varjayet>% .

#<vedhaka># puø vidha--õvul . 1 karcåre trikàø . 2 amlavetase 3 dhanyàke naø ràjaniø 4 vedhakartari triø .

#<vedhanã># strã vidhyate'nayà vidha--lyuñ ïãp . (bhomarã) 1 maõiratnàdivedhakàraõe astrabhede . svàrthe ka . tatràrthe 2 methikàyàü 3 hastikarõabedhanàstre trikàõóa÷eùaþ .

#<vedhamukhya># puø 7 taø . 1 karcåre ràjaniø . saüj¤àyàü ka . 2 ha. radràvçkùe amaraþ .

#<vedhas># puø vi + dhà--asun guõaþ . 1 hiraõyagarbhe jagatsraùñari 2 viùõau amaraþ . 3 sårye 4 ÷vetàrkavçkùe ÷abdacaø . 5 paõóite vi÷vaþ 6 såryava÷ye nçpabhede vahnipuø .

#<vedhita># triø vedho jàto'sya tàraø itac . 1 viddhe 2 chidrite amarà .

#<vedhinã># strã vidha--õini . 1 jalaukàyàm (joüka) ÷abdaraø . 2 methikàyàü ràjaniø .

#<vennà># strã vana--na upadhàyà icca . nadãbhede %<vinadãü pi¤jalàü vennàü(õàm)tuïgavennàü(õàü) mahànadãm>% bhàø bhãø 9 aø .

#<vepa># kampane bhvàø àtmaø sakaø señ . veùate avepiùña . çdit caïi na hrasvaþ . ùñvit . vepathuþ .

#<vepathu># puø vepa--athuc . kampe amaraþ .

#<vepana># puø vepa--lyuñ . kampane ÷abdacaø .

#<vepas># baø vepa--asun . anavadye uõàdikoùaþ .

#<vema># puø ve--man na àtvam . vàpadaõóe ÷abdacaø . manin na àt . veman atraivàrthe puø naø amaraþ .

#<vera># naø aja--ran bãbhàvaþ . 1 dehe 2 vàrtàkau 3 kuïkume ca amaraþ . saüj¤àyàü kan . 4 karcåre hàràø .

#<vela># càlane bhvàø paraø sakaø señ . velati avelãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<vela># kàlopade÷e aø cuø uø akaø señ . velayati te avivesat ta .

#<vela># naø vela--ac . 1 upavane hemacaø . 2 kàle samaye 3 maryàdàyàü 4 samudrakåle ca strã %<velàmåle vibhàvarã parihãõà>% bhaññiþ . 5 horàtmake kàlabhede %<caturviü÷ati velàbhirahoràtraü pracakùate>% agnipuø . 6 samudrajalavi kàre 7 akliùñamaraõe 8 khage 9 ã÷varabhojane ca mediø asyoùñyàditvamityanye atràrthe .

#<velàkåla># naø tàmaliptade÷e trikàø .

#<vella># càlane bhvàø paraø sakaø señ çdit aïi na hrasvaþ . vellati avellãt .

#<vella># puø naø vella--ac . 1 vióaïge amaraþ . gha¤ . 2 calane pu0

#<vellaja># puø vella--ac--tathàbhåtaþ san jàyate jana--óa . marice amaraþ .

#<vellana># naø vella--lyuñ . 1 a÷vàderbhåmau luõñhane 2 kàùñhanirbhite padàrthe (veluta) bhàvapraø 3 màlàdårvàyàü strã ràjaniø .

#<vellantara># puø vellaü tarati té--ac . vãrataro %<vellantaroja tati vãrataruþ prasiddhaþ ÷vetàsitàruõavilohitanãlapuùpaþ . syàjjàtitulyakusumaþ ÷amisåkùmapatraþ syàtkaõñhakã ca jalade÷aja eùa vçkùaþ . vellantaro rase pàke tiktastçùõàkaphàpahaþ . måtràghàtà÷majit gràhã yoni måtrànilàrtihçt>% bhàvapraø .

#<vellahala># puø vellaü hvalayati hvala--ac--pçùoø . kelinàgare jañàø .

#<velli># strã vella--in . latàyàü ÷abdaraø .

#<vellita># naø vella--bhàve kta . 1 gamane mediø . kartari kta . 2 kampite 3 kuñile ca triø amaraþ .

#<velli(llã)># strã vella--in và ïãp . latàyàm ÷abdacaø . saüj¤àyàü kan vellakà . (velasuñha) vçkùe ÷abdacaø .

#<vevã># kàntau gatau vyàptau kùepe bhojane ca sakaø prajanane akaø adàø àtmaø señ jakùàdiø vaidika evàyam . vevãte aveviùña . asya kvacidapi guõavçddhã na staþ .

#<ve÷a># puø vi÷a--gha¤ . alaïkàràdinà kçtaråpàntare 1 nepathye ca karmaõi amaraþ . 2 ve÷yàgçhe 3 gçhamàtre mediø 4 prave÷e

#<ve÷adhàrin># puø ve÷aü dhàrayati dhç--õini . chalena råpàntaradhàriõi 1 chadmatapasviprabhçtau ÷abdacaø . 2 ve÷akàrake nañàdau ca .

#<ve÷anta># puø vi÷a--jhac . 1 kùudrasarovare amaraþ . 2 agnau uõàdiø .

#<ve÷ara># puø ve÷aü ràti rà--ka . a÷vatare trikàø .

#<ve÷man># naø vi÷a--manin . gçhe amaraþ .

#<ve÷mabhå># strã 6 taø . gçhakaraõayogye sthàne amaraþ .

#<ve÷ya># naø vi÷a--õyat ve÷àya hitaü và yat . 1 ve÷yàlaye mediø 2 pàñhàyàm (àkanàdi) 3 vàrayoùiti ca strã amaraþ . %<pativratà caikapatnã dvitãye kulañà smçtà . tçtãye vçùalã j¤eyà caturthe puü÷calã smçtà . ve÷yà ca pa¤came ùaùñhe juïgã ca saptame'ùñame . tata årdhvaü mahàve÷yà sà'spç÷yà sarvajàtiùu . yo dvijaþ kulañàü gacche vçùalãü puü÷calãmapi . juïgãü ve÷yàü mahàve÷yàmavañodaü prayàti saþ . ÷atàvdaü kulañàgàmã dhçùñàgàmã caturyu ùam . ùaóguõaü pu÷calãgàmã ve÷yàgàmã guõàùñakam . juïgãgàmo da÷aguõaü basettatra na saü÷ayaþ . mahàve÷yà gàmuka÷ca tataþ ÷ataguõaü vaset . tadeva sarvagàmo cetyevamàha pitàmahaþ . tatraiva yàtanàü bhuïkte yamadåtena tàóiþ ta tittiriþ kulañàgàmã dhçùñàgàmã ca vàyasaþ . kàkilaþ puü ÷casãgàmo ve÷yànàmã vçkastathà . juïgã gànà ÷åkara÷ca saptajanmasa bhàrate . mahàve÷yàmàmuka÷ca jàyate ÷àlmalistraruþ>% brahmavaiø praø khaø 28 a

@<[Page 4970b]>@
#<veùa># puø viùa--ac gha¤ và . bhåùaõàdinà 1 råpàntarakaraõe 2 ve÷yàjanàlaye ca bharataþ .

#<veùaõa># puø viùa--karaõe lyuñ . 1 kàsamarde (kàlakàsunde) hàràø . 2 dhanyàkavçkùe strã ratnamàø .

#<veùña># veùñane bhvàø àtmaø sa kaø señ . veùñate aveùñiùña . caïi tu avi(va)veùñat ta .

#<veùña># puø veùña--gha¤ ac và . 1 veùñane 2 ÷rãyeùñe ràjaniø 3 vçkùaniryàse ca (àñà) vaidyakam .

#<veùñaka># naø veùña--õvul . (pàgaóã) 1 uùõãùe ÷abdaraø . 2 kuùmàõóe ràjaniø . 3 pràcãre puø hemacaø . 4 veùñanakàrake triø .

#<veùñana># naø veùña--karaõe lyuñ . 1 karõa÷aùkulyàm 2 uùõãùe 2 mukuñe ca 4 guggulau ÷abdacaø . bhàve lyuñ . 5 vçtau mediø .

#<veùñavaü÷a># puø veùña--ac karmaø . (veóavàü÷a) vaü÷abhede ÷abdacaø .

#<veùñasàra># puø veùñasya sàraþ . ÷rãveùñe ràjaniø .

#<veùñita># triø veùña--kta . pràcoràdinà 1 àvçte amaraþ . 2 ruddhe 4 làsake 5 karaõàntare naø mediø .

#<vesa># gatau bhvàø paraø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . vesati avesãt .

#<vesana># naø vesa--lyuñ . %<dàlaya÷caõakànàntu nistuùà yantrapeùitàþ . taccårõaü vesanaü proktam>% ityukte 1 caõakàdidvidalacårõe 2 gamane ca .

#<vesara># puø vesa--aran . a÷vatare hemacaø .

#<vesavàra># puø vesaü vàrayati vç--ac . (vàñanà) piùñadhanyàkasarùapàdau amaraþ . %<nirasthi pi÷itaü piùñaü siddhaü guóaghçtànvitam . kçùõamaricasaüyuktaü vesavàra iti smçtam>% ityukte 2 bhakùyabhede asya guõàþ %<vesavàro guruþ snigdho balopacayavardhanaüþ>% ràjavallabhaþ . asya ÷amadhyatvaü ùamadhyatvaü và ràyamukuña àha .

#<veha># yatne bhvàø àtmaø akaø señ caïi na hrasvaþ . vehate avehiùña .

#<vehat># strã vi + hana ati nalàpaþ . garbhopaghàtinyàü striyàm amaraþ . jàtmà samàse paraniø . govehat siø kau0

#<vehàra># puø vi + hç--gha¤ pçùoø . svanàmakhyàte de÷abhede

#<vehla># gatau bhvàø paraø sakaø señ . vehlati avehlãt caïi na hrasvaþ

#<vai># ÷oùe bhvàø paraø sakaø señ aniñ . vàyati avàsãt . odit niùñhàtasya naþ . vànaþ nirvàõaþ .

#<vai># avyaø và--óai . 1 pàdapåraõe 2 anunaye 3 sambodhane amaraþ .

#<vaikakùa># naø vi÷eùeõa kakùati vyàpnoti aõ . tiryakkakùàvalambini hàrabhede hemacaø . vun . vaikakùaka urasi apavãtàkàreõa dhçte màlyabhede amaraþ .

@<[Page 4971a]>@
#<vaikaïkata># puø vikaïkata + svàrthe'õ . (vaiüci) 1 vçkùabhede . tasyedamaõ . 2 vikaïkatasambandhini triø .

#<vaikalpika># triø vikalpena pràptaþ tatra bhavo vàñhak . 1 pakùapràpte 2 pakùabhave ca .

#<vaikalya># naø vikalasya bhàvaþ ùya¤ . vikalatve .

#<vaikuõñha># puø vikuõñhàyàü bhavaþ aõ vividhà kuõñhà màyà yasya svàrthe'õvà . 1 viùõau 2 indre mediø . 3 sitàrjake ràjaniø %<càkùuùasyàntare devo vaikuõñhaþ puruùottamaþ . vikuõñàyàmasau jaj¤e daivataiþ saha>% viùõupuø vividhà kuõñhà gateþ pratihatistasyàþ kartà iti vaikuõñhaþ . jagadàrambhe vi÷iùñàni bhåtàni parasparaü saü÷leùayan teùàü gatiü pratyabaghnàditi và vaikuõñhaþ . %<màyà saü÷leùitàbhåmiradbhirvyomnà ca vàyunà . vàyu÷ca tejasà sàrdhaü baikuõñhatvaü tato mama>% bhàø ÷àntipaø . viùõusaø bhàø . %<kuõñhaü jaóa¤ca vi÷vaughaü vi÷iùña¤ca karoti yà . vikuõñhàü prakçtiü vedà÷catvàra÷ca vadanti tàm . guõà÷rayena bhagavàn tasyàü jàtaþ svasçùñaye . paripårõatamaü tena vaikaõñha¤ca vidurbudhàþ>% . 4 viùõudhàmabhede %<upariùñàt kùiteraùñau koñhayaþ satyamãritam . satyàdupari vaikuõñho yojanànàü pramàõataþ . bhårlokàt parisaükhyàtaþ koñiraùñàda÷a prabho! . yatràste ÷rãpatiþ sàkùàt sarveùàmabhayapradaþ>% padmapuø svaø 6 aø .

#<vaikçta># naø vikçtasya bhàvaþ aõ . 1 vikàre 2 vãbhatsarase tadà lambanamàüsa÷oõitàdau vikçtita àgataþ aõ . 3 vikçtito jàte triø %<vaikçtàstu tathà devàþ>% .

#<vaikrànta># naø svàrthe aõ . maõibhede vikrànta÷abde dç÷yam .

#<vaikharã># strã vi÷eùeõa khaü ràti rà--ka svàrthe aõ . arthabodhake kaõñhàdiùåccàryamàõe varõàtmake ÷abdavi÷eùe . varõa÷abde 4850 pçø dç÷yam .

#<vaikhànasa># puø vi + khana--óa ana--asun karmaø svàrthe aõ . vànaprasthe tàpasabhede %<vaikhànasebhyaþ ÷rutaràmavàrtàþ>% bhaññiþ

#<vaiguõya># naø vigato viruddho và guõo'sya tasya bhàvaþ ùya¤ . yatra yaducitaü tasya 1 råpàntaratàpàdane 2 anyàyatve 3 asampannatve ca .

#<vaicitrya># naø vicitrasya bhàvaþ ùya¤ . 1 nànàråpatve 2 vilakùaõatve ca .

#<vaijayanta># puø vijayate vi + ji--jha svàrthe aõ . 1 indrapràsàde amaraþ . 2 indre mediø . 3 gçhe ÷abdacaø . 4 indradhvaje mediø . 5 agnimanthavçkùe ràjaniø 6 patàkàyàm strã amaraþ . 7 vaijantãvçkùe ca strã mediø .

@<[Page 4971b]>@
#<vaijika># naø vãjena nirvçttaü ñhak . 1 ÷igrutaile mediø . vãjàya hitam svàrthe ñhak và . 2 kàraõe . 3 àtmani ÷abdamàø tasyedaü vãjàdàgataü và ñha¤ . 4 sadyojàtàïkure mediø 5 vãjasambandhini triø .

#<vaij¤ànika># puø vij¤ànàya sàdhu ñhak . 1 nipuõe amaraþ . vi j¤ànamadhikçtya kçto granthaþ ñhak . 2 bauddhàgame 3 tadadhyetari 4 tatsambandhini ca triø .

#<vaióàlavrata># naø vióàlasyedam aõ tadiva vratam %<yasya dharmadhvajo nityaü ÷akradhvaja ivocchritaþ . pracchannàni ca pàpàni vaióàlaü nàma tadvratam>% ityukte prakà÷ena dharmàcaraõena guptapàpàcàre .

#<vaióàlavratika># puø vaióàlavratamastyasya ñhan . chalena dharmacàriõi chadmatàpase trikàø . ini . vaióàlavratin tatràrthe %<chadmanà caritaü tacca vrataü rakùasi gacchati . aliïgã liïgave÷ena yo liïgamupajãvati . sa liïginàü haret pàpaü tiryagyonau ca jàyate>% . vaióàlavratinaþ pàpàþ sarvadharmavinà÷akàþ . sadyaþ patanti pàpeùu karmaõastasya tat phalam kårmapuø 5 aø .

#<vaiõava># naø veõånàü phalam aõ, tasya na lup tasyedaü và aõ . 1 veõuphale veõuyave amaraþ . 2 veõusambandhini triø striyàü ïãp .

#<vaiõavika># triø veõorvikàraþ aõ vaiõavaü veõuvàdyaü ÷ilpamasya ñhak . vaü÷ãvàdake amaraþ .

#<vaiõika># triø vãõà tadvàdanaü ÷ilpamasya ñhak . vãõàvàdake amaraþ .

#<vaiõuka># naø veõorvikàraþ ñhak . 1 gajacàlanàrthe lauhamukhe vaü÷adaõóe amaraþ . veõustadvàdanaü ÷ilyamasya ñhak . 2 veõuvàdake triø ÷abdacaø .

#<vaiõya(nya)># puø veõa(na)syàpatyam ya¤ . 1 veõasute pçthunàmave nçpabhede jañàø .

#<vaitaüsika># triø vitaüsena mçgaüpakùyàdibandhanopàyena carati ñhak màüsavikrayopajãvake vyàdhe amaraþ .

#<vaitanika># triø vetanena jãvati ñhak . vetanopajãvake karmakare bhçtyàdo amaraþ .

#<vaitaraõi(õã)># strã vitaraõena dànena laïghyate aõ ïãp và pçùoø hrasvaþ . yamadvàrasthe nadãbhede %<nadã vaitaraõã nàma durgandhà rudhiràvahà . uùõatoyà mahàvegà asthike÷ataraïgiõã>% pràø viø jamadagniþ . tasyà utapattyàdi kàlikàpuø 18 aø uktaü yathà
     %<÷anai÷caro'pi bhåte÷amàsàdyàntarhitastadà . vàùpavçùñiü duràdharùàmavajagràha màyayà . yadà sa nà÷akat vàùpàn sandhàrayitumarkajaþ . tadà mahàgirau kùiptà vàùpàste jaladhàrake . lokàlokasya nikañejaladhàràhvayo giriþ . puùkaradvopapçùñhasthastoyasàgarapa÷cime . sa tu sarvapramàõena meruparvatasannibhaþ . tasmin vinyastavàn vàùpàn na dhartuü kùama ã÷ituþ . vidãrõastaistu vàùpoghairmagnamadhyo'bhavaddutam . te vàùpàþ parvataü bhittvà vivi÷ustoyasàgaram . sàgaro'pi grahãtuü tànna ÷a÷àka kharànati . tatastu sàgaraü madhye bhittvà vàùpàþ samàgatàþ . toyadheþ pràgbhavàü velàü spar÷amàtràdbibheda tàm . vibhidyaü velàü te vàùpàþ puskaradvãpamadhyagàþ . nadã vaitaraõã bhåtvà pårvasàgaragà'bhavat . jaladhàrasya vegena saüsargàt sàgarasya ca . avàpya saumyatàü ki¤cid vàùpàste nàbhidan kùitim . tadvàùpavyàkulà pçthvã vidãrõà syànna cecchaniþ . avajagràha tàn vàùpàn so'pi kçùõo'bhavaddhañhàt . ÷anai÷careõa taü voóhumasamarthena lotakaiþ . kùiptairvidàritaþ so'sau jaladhàro mahàgiriþ . vibhidya parvataü ÷ambhorvàùpàste sàgaraü yayuþ . vaivasvatapuradvàre yojanadvayavistçtà . adyàpi tiùñhatyàpagà haralotakasambhavà . bhittvà velàü tataþ pçthvãü vibhidyà÷u taraïgiõãm . cakrurvaitaraõãü nàmna pårvasàgaragàminãm . nànàyànavimànena na drauõyà syandanena ca . tartuü÷akyà sà tu nadã taptatoyà vibhãùaõà . duþkhena tàü tu pçthivã bibharti mahatàdhunà . sadà cordhvagatairvàùpairvikùipanti nabha÷caràn . tasyà upari no yànti devà api bhayàddharàt . yamadvàraü samàvçtya yojana dvayavistçtà . nimnaü vahati saüpårõà bhãùayantã jagattrayam>% 2 pitçkanyàbhede %<ayajvàna÷ca yajvànaþ pitaro brahmaõaþ smçtàþ . agniùvàttà barhiùado dvidhà terùà vyavasthitiþ . tebhyaþ svadhà, svadhà jaj¤e menàü vaitaraõãü tathà>% kårmapuø 12 aø . vitaratyanayà té--karaõe lyuñ ïãp . àsanna mçtyukàle dàtavyàyàü 3 gavi ca %<àsannamçtyunà deyà gauþ savatsà ca pårvavat . tadabhàve ca gaurekà narakoddhàraõàya ve . tadà yadi na ÷aknoti dàtuü vaitaraõã¤ca gàm . ÷akto'nyo'ruk tadà dattvà ÷reyo dadyànmçtasya ca>% . pårvavat hema÷çïgàdinà atra mçtasya seti cakàra÷ravaõàt ekàda÷àhe'pi vaitaraõãdànàcàraþ ÷uø taø raghuø . %<yamadvàre mahàghore taptà vaitaraõã nadã . tà¤ca tartuü dadàmyenàü kçùõàü vaitaraõã¤ca gàm>% ÷uø taø .

#<vaitasa># puø vetasa eva svàrthe aõ . amlavetase jañàø .

#<vaitànika># puø vitànasyàyam ñhak . 1 ÷rautavidhinà'gnisthàpane 2 vitànasambandhini ca %<dàhàdårdhvama÷aucaü syàt yasya vaitàniko vidhiþ>% smçtiþ . vitàna÷abde 4899 dç÷yam .

#<vaitàlika># triø vividhastàlaþ maïgalagãtàdi÷abdastena vyava harati ñhak . maïgalastutyàdibhiþ ràj¤àü pravodhakàrake màgadhàdau amaraþ .

#<vaitàlãya># puø màtràvçttabhede . %<ùaóviùame'ùñau same kalàstà÷ca same syurno nirantaràþ . na samà'tra parà÷rità kalà vaitàlãye'nte ralau guruþ>% vçø raø .

#<vaidagdha># naø strã vidagdhasya caturasya bhàvaþ aõ và strotvaü pakùe ïãp . 1 càturye 2 bhaïgo ca . ùya¤ . vaidagdhyamapyatra na0

#<vaidarbha># puø vidarbhàõàü janapadànàü ràjà aõ . 1 vidarbhade÷àdhipe 2 vàkyasya kauñilye naø %<màdhuryavya¤jakairvarõai racanà lalitàtmikà . avçttiralpavçttirvà vaidarmã rãtirucyate>% ityukte 3 kàvyacaranàbhede strã sàø daø ïãp . vidarbhe bhavà aõ . 4 nalaràjapatnyàü damayantyàm strã ïãp . 5 agastyapatnyàü 6 ÷rãkçùõamahiùãbhede ca strã harivaø .

#<vaidala># naø vidalasya vikàraþ aõ . 1 bhikùukasya bhikùàpàtra bhede amaraþ . 2 piùñakabhede puø ÷abdacaø .

#<vaidika># puø vedaü vettyadhãte và ñha¤ . 1 vedaj¤e bràhmaõe vedeùu vihitaþ ñhak . 2 vedokte karmaõi triø . striyàü ïãp %<vedikã tàntrikã sandhyà yathànukramayogataþ>% tantram .

#<vaiduùya># naø viduùo bhàvaþ vidvasa + ùya¤ sampraø . pàõóitye .

#<vaidårya># naø vidåre girau bhavaþ ùya¤ . kçùõapãtavarõe vióàlanetratulya varõe maõibhede keturatne (lasuniyà) ràjaniø . %<muktàvidrumavajrendravaidåryasphañikàdikam . maõiratnaü saraü ÷ãtaü kaùàyaü svàdu lekhanam . càkùuùyaü dhàraõàttacca pàpàlakùmãvinà÷anam>% ràjavallabhaþ . tacchàyàlakùaõaü yathà ekaü veõupalà÷akomalarucà màyårakaõñhatviùà màrjàrekùaõapiïgalacchavijuùà j¤eyaü tridhà cchàyayà . yadgàtraü gurutàü dadhàti nitaràü snigdhantu doùojvitaü vaiduryaü vi÷adaü vadanti sudhiyaþ svaccha¤ca tacchobhanam . tasya kulakùaõaü yathà %<vicchàyaü mçcchilàgarbhaü laghu råkùa¤ca sakùatam . satràsaü paruùaü kçùõaü vaidåryaü dårato nayet>% . tatparãkùà yathà . %<ghçùñaü yadàtmanà svacchaü svacchàyàü nikaùà÷mani . sphuñaü pradar÷ayedetadviadåryaü jàtyamucyate>% . ràjaniø %<vaidåryapuùparàgàõàü karketabhãùmake vade . parãkùàü brahmaõà proktàü vyàsena kathitàü dvija! . kalpàntakàlakùubhitàmburà÷inirhràdakalpàdditikùasya nàdàt . vaidåryamutpannamanekavarõaü ÷obhàbhiràmaü dyåtivarõavãjam . avidåre vidårasya gireruttaïgarodhasaþ . kàmabhåtikasãmànamanu tasyàkaro'bhavat . tasya nàdasamutthatvàdàkaraþ sumahàguõaþ . abhåduttarito loke lokatrayavibhåùaõaþ . tasyaiva dànavapaterninadànuråpapràvçñpayodaravadar÷itacàruråpàþ . vaidåryaratnamaõayo vividhàvabhàsàstasmàt sphuliïganivahà iva saübabhåvuþ . padmaràgamupàdàya maõivarõà hi ye kùitau . sarvàüstàn varõaþ ÷obhàbhirvaidåryamanugacchati . teùàü pradhànaü ÷ikhikaõñhanãlaü yadvà bhavedveõudalaprakà÷am . càùàgrapakùapratima÷riyo ye na te pra÷astà maõi÷àstravidbhiþ . guõavàn vaidåryamaõiryojayati svàminaü varabhàgyai . doùairyuktodoùaistasmàd yatnàtparãkùeta . girikàca÷i÷upàlau kàcasphañikà÷ca bhåminirbhinnàþ . vaidåryamaõerete vijàtayaþ sannibhàþ santi . likùàbhàvàt kàcaü laghubhàvàcchai÷upàlakaü vidyàt . girikàcamadãptitvàt sphañikaü varõojjvalatvena . yadindranãlasya mahàguõasya suvarõasaükhyàkalitasya målyam . tadeva vaidåryamaõeþ pradiùñaü paladvayonmàpitaü gauravasya . jàtyasya sarve'pi maõestu yàdçk vijàtayaþ santi samànavarõàþ . tathàpi nànàkaraõànumeyabhedaprakàraþ paramaþ pradiùñaþ . sukhopalakùya÷ca sadà vicàryo hyayaü prabhedo viduùà navena . snehaprabhedo laghutà mçdutvaü vijàtiliïgaü khalu sàrvajanyam . ku÷alàku÷alaiþ prayujyamànàþ prativaddhàþ pratisatkriyà prayogaiþ . guõadoùasamudbhavaü labhante maõayo'rthàntaramålyameva minnàþ . krama÷aþ samatãtavartamànàþ prativaddhà maõibandhakena yasmàt . yadi nàma bhavanti dàùahãnà maõayaþ ùaóguõamàpnuvanti målyam . àkaràn samatãtànàmudadhestãrasannidhau . målyametat khanãnàntu na sarvatra mahãtale . suvarõo manunà yastu proktaþ ùoóa÷amàùakaþ . tasya saptatimobhàgaþ saüj¤àråpaü kariùyati . ÷àõa÷catumàüùamàno màùakaþ pa¤cakçùõalaþ . palasya da÷amobhàgo dharaõaþ parikãrtitaþ . iti mànavidhiþ prokto ratnànàü målyani÷caye>% . gàruóe 73 aø . %<sita¤ca dhåmrasaïkà÷amãùatkçùõasitaü bhavet . vaidårvyanàma tadratnaü ratnavidbhirudàhçtam . brahmakùatriyaviñ÷ådrajàtibhedà÷caturvidhàþ . sitanãlo bhavedvipaþ sitaraktastu vàhujaþ . pãtanãlastu vai÷yaþ syàt nãla eva hi ÷ådåkaþ>% . atha guõàþ %<màrjàranayanaprakhyaü rasonapratimaü hi và . kalilaü nirmalaü vyaïgaü vaidåryaü devabhåùaõam . sutàraü ghanamatyacchaü kalilaü vyaïgameva ca . vaidåryàõàü samàkhyàtà ete pa¤ca mahàguõàþ>% . %<udgiranniva dãptiü yo'sau sutàra itãryate . pramàõato'lpaü guru yad ghanamityabhidhãyate . kalaïkàdivihãnaü tadatyacchamiti kãrtitam . brahma÷astrakalàkàra÷ca¤calo yatra dç÷yate . kalilaü nàma tadràj¤aþ sarvasampattikàrakam . vi÷liùñàïgantu vaidåryaü vyaïgamityabhidhãyate . karkaraü karka÷aü tràsaþ kalaïkà deha ityapi . ete pa¤ca mahàdoùà vaidåryàõàmudãritàþ . ÷arkaràyuktamiva yat pratibhàti ca karkaram . spar÷e'pi yattajj¤eya ca karka÷aü bandhunà÷anam . bhinnabhràntikarastràsaþ sa kuryàt kulasaükùayam . biruddhavarõo yasyàïke kalaïkaþ kùayakàrakaþ . maladigdha ivàbhàti deho dehavinà÷anaþ . jayati yadi suvarõatyàgahãno yadà và bahuvidhamaõihàrã bhåpati rvà yati rvà . dadhadapi dhçtadoùaü jàtu vaidåryaratnaü pratihataphalaråpaþ pàtameùyatyava÷yam>% . yuktikalpataruþ .

#<vaideha># puø vi÷eùeõa deha upacayo yasya svàrthe praj¤àdyaõa videhe bhavaþ aõ và . 1 vaõigjane marataþ . ÷ådràt vai÷yajàte 2 jàtibhede puüstrãø mediø striyàü ïãù . ñhak . vaidehiko'pi vaõiji . videhànàü ràjà aõ . 3 videharàje janake nçpe .

#<vaidehã># strã videheùu mithilàde÷eùu bhavà aõ . 1 sãtàyàm janakàtmajàyàm 2 haridràyàm 3pippalyàü 4 vaõik striyà¤ca mediø .

#<vaidya># puø vidyà'styasya aõ . 1 paõóite %<nàvidyànàntu vaidyena deyaü vidyàdhanàt kvacit>% dàyabhàø . 2 bhiùaji amaraþ . tadupakàrake 3 vàsakavçkùe ca ÷abdacaø . vaidyotpatti÷ca %<vaidyo'÷vinãkumàreõa jàta÷ca viprayoùiti . vaidyavãryeõa ÷ådràyàü babhåvurbahavo janàþ . te ca gràmaguõaj¤à÷ca mantroùadhiparàyaõàþ . tebhya÷ca jàtàþ ÷ådràyàü te vyàlagràhiõo bhuvi>% . ÷aunaka uvàca %<kathaü bràhmaõapatnyàntu såryaputro'÷vinãsutaþ . aho kena vipàkena vãryàdhànaü cakàra saþ>% . sautiruvàca %<gacchantãü tãrthayàtràyàü bràhmaõãü ravinandanaþ . dadar÷a kàmukãü kàntaþ puùpodyàne manohare . tayà nivàrito yatnàt balena balavàn suraþ . atãva sundarãü dçùñvà vãryàtànaü cakàra saþ . drutaü tatyàja garbhaü sà puùpàdyàne mamorame sadyo babhåva putra÷ca taptakà¤canasannimaþ . saputrà svàmino gehaü jagàma vrãóità tadà . svàminaü kathayàmàsa yasmàddaivàdisaïkañam . viproroùeõa tatyàja ta¤ca putraü svakàminãm . sarid babhåva yogena sà ca godàvarã smçtà . putraü cikitsà÷àstra¤ca pàñhayàmàsa yatnataþ . nànà÷ilpa¤ca ÷astra¤ca svayaü sa ravinandanaþ . vipra÷ca jyotirgaõanàt vedanàcca nirantaram . vedadharmaparityakto babhåva gaõako bhuvi>% . brahmavaiø puø 10 aø . narakabhogànte vaidyajanma yathà %<yaþ karotyapahàra¤ca deva bràhmaõayordhanam . pàtayitvà svapuruùàn da÷a pårvàn da÷à paràn . svayaü yàti ca dhåmàndhaü dhåmadhvàntasamanvitam . dhåmakliùño dhåmabhogã vasettatra caturyugam . tato måùikajàti÷ca ÷atajanmàni bhàrate . tato nànàvidhàþ pakùijàtayaþ kçmijàtayaþ . tato nànàvidhàþ vçkùajàtaya÷ca tato naraþ . bhàryàhãno vaü÷ahãnaþ ÷avaro vyàdhisaüyutaþ . tato bhavet svarõakàraþ sa suvarõavaõik tataþ . tato javanasevã ca bràhmaõo gaõakastataþ . vipro daivaj¤opajãvã vaidyajãvã cikitsakaþ>% . %<làkùàlohàdivyàpàrã rasàdivikrayã ca yaþ . sayàti nàgaveùña¤ca sarpairveùñita eva ca . vaset salomamànàvda tatraiva nàgadaü÷itaþ . tato bhavet sa gaõakã vaidya÷ca saptajanmasu . gopa÷ca karmakàra÷ca raïgakàrastataþ ÷uciþ>% . brahmavaiø puø 28 aø . ràjavaidyasya lakùaõaü yathà %<paraü pàraïgato yaþ syàdaùñàïge tu cikitsite . anàhàryaþ sa vaidyaþ syàddharmàtmà ca kulodgataþ . pràõàvàryaþ sa vij¤eyo vacanaü tasya bhåbhujaþ . ràjan! ràj¤à sadà kàryaü yathàkàryaü pçthagjanaiþ>% . màtsye 189 aø . %<cikitsàü kurute yastu sa cikitsaka ucyate . sa ca yàdçk samãcãnastàdç÷o'pi nigadyate . tattvàdhigata÷àstràrtho dçùñakarmà svayaü kçtã . laghuhastaþ ÷uciþ ÷åraþ svacchopaskarabheùajaþ . pratyutpannamatirdhãmàn vyavasàyã priyaüvadaþ . satyadharmaparoya÷ca vaidya ãdçk pra÷asyate>% . dçùñakarmà dçùñà pareõa kçtà cikitsà yena saþ . svayaü kçtã svayaü cikitsàku÷alaþ . laghuhastaþ siddhimaddhastaþ . niùiddhavaidyo yathà %<kucelaþ karka÷aþ stabdhaþ gràmãõaþ svayamàgataþ . pa¤ca vaidyà na påjyante dhanvantarisamà api>% . varka÷aþ apiyavàdã . stabdhaþ sàbhimànaþ . gràmãõaþ vyavahàràcaturaþ . atha vaidyasya karma àha %<vyàdhestattvaparij¤ànaü vedanàyà÷ca nigrahaþ . etadvaidyasya vaidyatvaü na vaidyaþ prabhuràyuùaþ>% bhàvapraø %<satyatretàdvàpareùu yugeùu bràhmaõàþ kila . brahmakùatriyaviñ÷ådrakanyakà upayemire . tatra vai÷yasutàyàü ye jaj¤ire tanayà amã . sarve te munayaþ khyàtà vedavedàïgapàragàþ . teùàü mukhyo'mçtàcàryastasthàvambàkule hi yat . ambaùñha ityasàvktastato jàti pravartanàd . pare sarve'pi càmbaùñhà vai÷yàbràhmaõasambhavàþ . jananãto janurlabdhà yajjàtà vedasaüskçtaiþ . ambaùñhàstena te sarve dvijà vaidyàþ prakãrtitàþ . atha ruk pratikàritvàdbhiùajaste prakãrtitàþ . satye vaidyàþ pitustulyàstretàyà¤ca tathà smçtàþ . dvàpare kùatravat proktàþ kalau vai÷yopamàþ smçtàþ>% kulacaø . àyurveda÷abde dç÷yam .

#<vaidyaka># naø vaidyaü cikitsakamadhikçtya kçto granthaþ kan . àyurvede %<çgyajuþsàmàtharvàkhyàn dçùñvà vedàn prajàpatiþ . vicintya teùàmartha¤caivàyurvedaü cakàra saþ . kçtvà tu pa¤camaü vedaü bhàskaràya dadau vibhuþ . svatantràü saühitàü tasmàd bhàskara÷ca cakàra saþ . bhàskara÷ca sva÷iùyebhya àyurvedaü svasaühitàm . pradadau pàñhayàmàsa te cakruþ saühitàstataþ . teùàü nàmàni viduùàü tantràõi tatkçtàni ca . vyàdhipraõà÷avãjàni sàdhvi! matto ni÷àmaya . dhanantarirdivodàsaþ kà÷ãràjastathà÷vinau . nakulaþ sahadevàrkã cyavo janako budhaþ . jàbàlo jàjaliþ pailaþ kavatho'gastya eva ca ete vedàïgavedaj¤àþ ùoóa÷a vyàdhinà÷akàþ . cikitsàtattvavij¤ànaü nàma tantraü manoramam . dhanvantari÷ca bhavavàü÷cakàra prathame sati! . cikitsàdarpaõaü nàma divodàsa÷cakàra saþ . cikitsàkaunudãü divyàü kà÷ãràja÷cakàra saþ . cikitsàsàratantra¤ca bhramaghnaü cà÷vinãsutau . tantraü vaidyaka sarvasvaü nakula÷ca cakàra saþ . cakàra sahadeva÷ca vyàdhisindhuvimardanam . j¤ànàrõavaü mahàtantraü yamaràja÷cakàra saþ . cyavano jãvadàna¤ca cakàra bhagavànçùiþ . cakàra janako yogã vaidyasandehama¤janam . sarvasàraü candrasuto jàvàlastantrasàrakam . vedàïgasàraü tantra¤ca cakàra jàjalirmuniþ . pailo nidànaü kavathastantraü sarvadharaü param . dvaidhanirõayatantra¤ca cakàra kumbhasambhavaþ . cikitsà÷àstravãjàni tantràõyetàni ùoóa÷a . vyàdhipraõà÷avãjàni valàdhànakaràõi ca . mathitvà j¤ànamanthànairàyurvedapayonidhim . tatastantràõyudaharan navanãtàni kovidàþ . etàni krama÷o dçùñvà divyàü bhàskarasaühitàm . àyurvedasarvavãjaü sarvaü jànàmi sundari!>% brahmavaiø puø 16 aø .

#<vaidyanàtha># puø de÷avi÷eùe %<karavãre mahàlakùmãrumà devã vinàyake . arogà vaidyanàthe tu mahàkàle mahe÷varo>% màtsye . %<vaidyanàthaü samàrabhya bhuvane÷àntagaü ÷ive! . tàvadaïgàbhidho de÷o yàtràyàü na hi duùyati>% ÷aktisaïgamatantre 7 paø . 2 bhairavavi÷eùe %<hàrdapãñhaü vaidyanàthe vaidyanàthastu bhairavaþ . devatà jayadurgàkhyà nepàle jànunã mama>% tantracåóàø . 3 ÷ivaliïgabhede %<haridrànamare yatra vaidyanàtho mahe÷varaþ . tatràkùayo vilvavçkùaþ svarõavçkùaþ udàhçtaþ>% vçhaddharmapuø 11 aø . %<jhàrakhaõóe vaidyanàtho vakre÷varastathaiva ca . vãrabhåmau siddhinàtho ràóhe ca tàrake÷varaþ>% iti mahàliïge÷varatantre .

#<vaidyabandhu># puø 6 taø . àragbadhavçkùaü ÷abdaraø .

#<vaidyamàtç># strã vaidyasya màteva . 1 vàsake amaraþ tasya vaidyajãvikàprayojakaroga÷àntikaratvena tatpãùakatvàt tanmàtçtulyatvam .

#<vaidyasiühã># strã vaidyasya siühãva . vàsakavçkùe ÷abda caø .

#<vaidyà># strã vaidyaþ pàlyatvenàstyasyàþ ac . kàkolyàm ÷abdacaø .

#<vaidha># triø vidhita àgataþ aõ . vidhipratipàdye .

#<vaidhahiüsà># strã karmaø . vedavihitahiüsàyàm %<yà vedavihità hiüsà niyatà'smiü÷caràcare . ahiüsàmeva tàü vidyàt vedàt dharmo hi nirbabhau>% manuþ . atra niyatetyupàdànàt nitye pa÷viùñyàdau hiüsàyà ahiüsàtvaü na tu kàmye'pãti sampradàyavidaþ . piùñapa÷umãmàüsàyà¤ca tathaivoktaü %<kuryàt ghçtapa÷uü saïge kuryàt piùñapa÷uü tathà>% manunà saïge kàmanàyàü piùñapa÷ånàmeva vidhànàt . vi÷eùataþ kalau %<màüsadànaü tathà ÷ràddhe>% %<a÷vàlambhaü gavàlambham>% iti ca kalivarjyeùåkteþ kàmyabalidànàdi niùedhaþ . hisàyà anarthasàdhanatve'pi vaidhahiüsàyà arthasàdhanatvam vaidyakoktasaüskàrabhedena viùasyeveti bodhyam . tiø taø matabhedena ca vaidhahiüsà ubhayaråpatvaü niråpitaü yathà %<mà hiüsyàt sarvàbhåtàni>% ityatra sarva÷abdasya vyàpakàrthaparatayà etadvidhimanulaïghya %<vàyavyaü ÷vetamàlabhet>% ityàdividherviùayàpràpteragatyà vaidhàtiriktaviùayatvaü sarvà sarvàõi chandasi vetyanena tatpada siddham . yadapi nànàdar÷anañãkàkçdbhirvàcaspatimi÷raistattvakaumudyàmabhihitaü %<na ca mà hiüsyàt sarvà bhåtàni>% iti sàmànya÷àstraü vi÷eùa÷àstreõa %<agnãùomãyaü pa÷umàlabheta>% ityanena bàdhyate iti vàcyaü virodhàbhàvàt virodhe hi balãyasà durbalaü bàdhyate . na càsti virodhaþ bhinnaviùayatvàt . tathà hi mà hiüsyàditi niùedhena hiüsàyà anarthahetubhàvo j¤àpyate na punarakratvarthatvamapi . agnãùomãyaü pa÷umàlabhetetyanena tu pa÷uhiüsàyàþ kratvarthatvamucyate na tvanarthahetubhàvastathà sati vàkyabhedaprasaïgàt . na cànarthahetutvakratåpakàrakatvayoþ ka÷cidasti virodhaþ . hiüsà hi puruùasya doùamàvakùyati krato÷copakariùyatãtyantena, tadapi sàükhyanaye . mãmàüsakamate tu virodha eva tathà hi gurunaye na khalu sarvabhåtahiüsàbhàvaviùayakaü kàryam iti niùedhavidhyarthasya bàdhaü vinà agnãùomãyapa÷vàlammanaviùayakaü kàryamiti bhàvavidhyartha upapadyate . bhaññanaye tu aïge yathà tathàstu . na ca mukhyapa÷uyàge puruùàrthapa÷uhiüsanasyàrthasàdhanatvamanarthasàdhanatva¤copapadyate virodhàt . vastutastu aïge'pi virodho'styeva kuto? vidhereùa svabhàvo yat svaviùayasya sàkùàt paramparayà và puruùàrthasàdhanatvamavagamayati anyathà'ïgànàü pradhànopakàrakatvamapi nàïgokriyeta . arthasàdhanatvaü balavadaniùñàmanåbandhãùñasàdhanatvam anarthasàdhanatvaü balavadaniùñasàdhanatvaü na cànayorekatra samàve÷a iti . ataevoktaü %<tasmàdyaj¤e badho'badhaþ>% iti . nanvevaü %<÷yenenàbhicaran yajeta>% ityatra ÷yenasya ÷atrubadharåpeùñasàdha vamavagatama %<abhicàro målakarma ca>% iti manånà upapàtakagaõamadhya pàñhàdaniùñasàvanatvamavagatam . tadetat kathamupapadyatàmiti cenmaivaü %<àtatàyinamàyàntaü hanyàdevàvicàrayan>% ityekaø vàkyatayà àtatàyisthale iùñasàdhanatvam anàtatàyisthale tåpapàtakatvena balavadaniùñasàdhanatvamityavirodha iti gurucaraõàþ .

#<vaidhàtra># puø vidhàturapatyam aõ . sanatkumàràdau 1 munibhede amaraþ . 2 vràhyàü (vàmanahàñi) strã ràjaniø .

#<vaidhçti># puø vigatà dhçtiryasmàt pçùoø vçddhiþ . viùkambhàdiùu madhye 1 antime yoge . såryacandrayoþ kràntisàsyenànãte a÷ubhasåcake 2 vahnibhede tatra vaidhçta÷abdo'pi yathoktaü såø siø %<ekàyanagatau syàtàü såryàvandramasau yadà . tadyute maõóale kràntyostulyatve vaidhçtàbhidhaþ>% . pàta÷abde 4389 pçø vistarà dç÷yaþ . upayama÷abde 1265 pçø dç÷yam .

#<vaidheya># triø vidhãyate'sau vi + dhà--yat tataþ svàrthe aõ . mårkhe amaraþ .

#<vaidharmya># naø viruddho dharmo yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . 1 viruddhadha . rmatve 2 anyalakùaõe ca .

#<vaidhavya># naø vidhavàyà bhàvaþ ùya¤ . pativirahe %<navavaidhavyamasahyavedanam>% iti kumàraþ .

#<vainateya># puø vinatàyàþ apatyaü óhak . 1 garuóe amaraþ 2 aruõe ca matsyapuø .

#<vainayika># triø vinaye rataþ ñhak . ÷àstraj¤ànàdinà vinayarate hemacaø .

#<vainàyika># puø vinàyaü khaõóanamadhikçtya kçto granthaþ ñhak . 1 vauddhàgame trikàø upacàràt 2 tadabhij¤e triø .

#<vainà÷ika># puø vinà÷amadhikçtya kçto granthaþ ñhak . sarveùàü kùaõabhaïguratàpratipàdake 1 bauddhàgame 2 tadabhij¤e triø . vinà÷àya hitam ñhak . jyàtiùokte ùaïgàóãcakrasthe janmanakùatràvadhitrayoviü÷e 3 nakùatre 4 kùaõike 5 paratantre ca triø 6 urõanàbhe puø mediø .

#<vainãtaka># puø naø . vi÷eùeõa nãtaü nayanaü tena kàyati kai--ka svàrtha aõ . paramparayà vàhane ÷ivikàdau amaraþ .

#<vaiparãtya># naø viparãtasya bhàvaþ ùya¤ . 1 viparyaye hemacaø . 2 lajjàlau latàyàü strã ràjaniø .

#<vaibhava># naø vibhorbhàvaþ aõ . 1 vibhutve 2 vibhåtau .

#<vaibhràja># naø vibhràja idam aõ . devodyànabhede trikàø . tacca meroþ pa÷cimaviùkambhavipulaparvatasthaü vipula÷abde 4912 pçø dç÷yam .

#<vaimàtra># puø vimàturapatyam aõ . 1 sàpatne bhràtari amara 2 tathàbhåtabhaginyàü strã ïãp .

#<vaimàtreya># puø vimàturapatyaü óhak . 1 sàpatne bhràtari amaraþ 2 tathàmåtabhaginyàü strã ïãp .

#<vaimukhya># naø vimukhasya bhàvaþ ùya¤ . vimukhatve .

#<vaimeya># puø vi + mi--yat svàrthe aõ . vinimaye hemacaø .

#<vaiyadhikaraõya># naø vyadhikaraõasya bhàvaþ ùya¤ . asamànàdhikaraõatve .

#<vaiyàkaraõa># triø vyàkaraõaü vettyadhãte và aõ . vyàkaraõàbhij¤e .

#<vaiyàghra># puø vyàghracamaõà pharivçto rathaþ aõ . vyàghracarmaparivçte rathe amaraþ .

#<vaiyàghrapadya># puø vyàghrapadasyàpatyaü ya¤a . gotrakàrake munibheda %<vaiyàtrapadyagàtràyeti>% bhãùmatapeõamantraþ .

@<[Page 4976b]>@
#<vaiyàtya># naø viyàtasya bhàvaþ ùya¤ . nirlajjatve %<vaiyàtyaü surateùvapi>% màghaþ .

#<vaiyàsaki># puø vyàsasyàpatyam i¤ kukca . vyàsasyàpatye ÷ukradeve .

#<vaiyàsikã># strã vyàsena pràktà ñha¤ ïãp . vyàsapraõãtàyàü saühitàyàm .

#<vaira># naø vãrasya bhàvaþ aõ . virodhe vidveùe amaraþ . %<vairaü pa¤casamutthànaü munibhiþ parikãrtitam . strokçtaü vàstujaü vàgja sasàpatnàparàdhajam>% . tatra strokçta kçùõacedipayoþ . vàstujaü kurupàõóavayoþ . vàgjaü droõadrupadayoþ . sàpatnaü naisagikamahinakulayoþ . aparàdhajaü påjanãbrahmadattayoþ .

#<vairakara># triø vairaü karoti kç--ña . viroghakàrake .

#<vairaktya># naø viraktasya bhàvaþ ùya¤ . viràge .

#<vairaïgika># triø viraïgaü viràgaü nityamarhati ñha¤ . viràgàrhe hemacaø . vairàgika tatràrthe siø kauø .

#<vairaniryàtana># naø vairasya vairakçtàpakàrasya niryàtanam nira + yata--õic lyuñ . vairakçtàpakàrapratãkàre amaraþ .

#<vairapratãkàra># puø 6 taø . vairakçtàpakàrasya tulyaråpàpakàrakaraõena tasya ÷odhane vairapratikriyàpyatra strã .

#<vaira÷uddhi># strã 6 taø . vairapratãkàre amaraþ .

#<vairàgya># naø viràgasya bhàvaþ ùya¤a . viùayavàsanàràhitye aihikàmuùmikaviùayaràgaràhitye ca . vairàgyasya mokùahetutvàdi vivekacåóàmaõau dar÷itaü yathà %<mokùasya hetuþ prathamo nigadyate vairàgyamatyantamanityavastuùuü tataþ ÷ama÷càpi damastitikùà nyàsaþ prasaktàkhilakarmaõàü bhç÷am . tataþ ÷rutistanmananaü satattvadhyànaü ciraü nityanirantaraü muneþ . tato vikalpaü parametya vidvànihaiva nirvàõamukhaü samçcchati . yadbàddhavyaü tavedàõimàtmànàtmavivecanam . taducyate mayà samyak ÷rutvàtmanyavadhàraya . majjàsthimedaþpalaraktacarmatvagàhvayairdhàtubhirebhiranvitam . pàdoruvakùobhujapçùñhamastakairaïgairupàïgairupayuktametat . ahaü mameti prathitaü ÷arãraü mohàspadaü sthålamitãryate budheþ . nabhonabhasvaddahanàmbumåmayaþ såkùmàõi bhåtàti bhavanti tàni . parasparàü÷airmilitàni bhåtvà sthålàni ca sthåla÷arãrahetavaþ . màtràstadãyà viùayà bhavanti ÷abdàdayaþ pa¤ca sukhàya bhoktuþ . ya eùu måóhà viùayeùu baddhvà ràgorupà÷ena sudurdamena . àyànti niryàntyadha årdhvamuccaiþ svakarmadåtena javena nãtàþ . ÷abdàdibhiþ pa¤cabhireva pa¤ca pa¤catvamàpuþ sva guõena baddhàþ . kuraïgamàtaïgapataïgamãnabhçïgà, naraþ pa¤cabhira¤citaþ kim? . doùeõa tãvrà viùayaþ kçùõasarpaviùàdapi . viùaü nihanti bhoktàraü draùñàraü cakùuùàpyayam . viùayà÷à mahàpà÷àt yo vimuktaþ sudustyajàt . sa eva kalpate muktyai nànyaþ ùañ÷àstravedyapi . àpàtavairàgyavato mumukùån bhavàbdhipàraü pratiyàtumudyatàn . à÷àgraho majjayate'ntaràle nigçhya kaõñhe vinivartya vegàt . viùayàkhyagraho yena suviraktyasinà hataþ . sa gacchati bhavàmbhàdheþ pàraü pratyåhavarjitaþ . viùamaviùayamàrgairgacchato naùñabuddheþ pratipadamabhiyàto mçtyu rapyeùa siddhiþ . hitasujanaguråktyà gacchataþ svasya yuktyà prabhavati phalasiddhiþ satyamityeva viddhi . mokùasya kàïkùà yadi vai tavàsti tyajàtidåràdviùayàn viùaü yathà . pãyåùavattoùadayàkùamàrjavapra÷àntidàntãrbhaja nityamàdaràt>% .

#<vairàña># triø viràñasyedam aõ . 1 viràñasambandhini . vãra i vàñati aña--ac svàrthe aõ . 2 indragopakãñe hemacaø .

#<vairàtaïka># puø vãrasya arjunasyàtaïkàyai ÷aïkàyai sàdhu--aõ . arjunavçkùe ràjaniø .

#<vairànubandhin># triø vairaü vidveùamanubadhnàti õini . 1 vidveùà nuråpakàrake 2 vairànugate ca .

#<vairin># triø vairamastyasya ini . ÷atrau amaraþ .

#<vairåpya># naø viråpasya bhàvaþ ùya¤ . 1 viråpatve 2 ananuråpatve 3 ayathàbhàve 4 vastunovikàrabhede ca .

#<vairoca(na)ni># puø virocanasyàpatyam ÷ivàdyaõ i¤ và . 1 agniputre 2 såryaputre 3 valiràjaputre dànavabhade ca 4 buddhabhede 5 siddhagaõe ÷abdaraø .

#<vailakùaõya># naø vilakùaõasya bhàvaþ ùya¤ . vilakùaõatve vai÷iùñye

#<vailakùya># naø vilakùasya bhàvaþ ùya¤ . 1 lajjàyàm amaraþ 2 svabhàvavailakùaõye ca %<vailakùyahetorgatimetadãyàm>% naiùaø .

#<vai(ba)vadhika># triø vã(ba)vadhena dhànyàdisaügraheõa vyavaharati ñhak . vàrtàvahe naigame (dokàni) amaraþ .

#<vaivarõya># naø vivarõasya bhàvaþ ùya¤ . vivarõatve màlinye .

#<vaivasvata># puø vivasvato'patyam tasyedaü và aõa . 1 yame amara2 agnau 3 rudrabhede ca jañàø . 4 tatsambandhini triø %<vaivasvatakarakriyà>% ityudbhañaþ . 5 dakùiõadi÷i strã ïãp . 6 saptame manubhede %<manurvivasvataþ putraþ ÷ràddhadeva iti ÷rutaþ . saptamo vartamàno'yastadapatyàni me ÷çõu! . ikùvàkurna bhasa÷caiva dhçùñaþ ÷aryàtireva ca . nariùyanto'tha nàbhàgaþ saptamo diùña ucyate . vçùaõa÷ca pçùadhra÷ca da÷amo basumàn smçtaþ . manorvaivasvatasyaite da÷a putràþ parantapa! . àdityà vasavo rudrà vi÷ve devà marudgaõàþ . a÷vinã vçùabho ràjan! indrasteùàü purandaraþ . ka÷yapo'trirva÷iùñha÷ca vi÷vàmitra÷ca gotamaþ . yamadagnirbharadvàja iti saptarùayaþ smçtàþ . atràpi bhagavajjanma ka÷yapàdaditerabhåt . àdityànàmavarajo viùõurvàmanaråpadhçk . saükùepato mayoktàni sapta manvantaràõi te>% bhàgaø 8 12 aø .

#<vaivàhika># triø vivàhàya hitaü sàdhu bà ñhak . 1 vivàhayogye %<vaivàhikãü tithiü pçùñàþ>% iti kumàraþ . 2 vivàhena sambaddhe kanyàputrayoþ ÷va÷ure 3 vivàhasamba ndhini ca triø %<pa¤came saptame vàpi yeùàü vaivàhikã kriyà>% smçtiþ .

#<vai÷ampàyana># puø vyàsa÷iùye bhàratavaktari munibhede . sa ca vyàsàdiùñaþ janamejayàya bhàrataü ÷ràvitavàn yathoktaü bhàø àø 1 aø %<janamejayena pçùñaþ san bràhmaõai÷ca sahasra÷aþ . ÷a÷àsa ÷iùyamàsãnaü vai÷ampàyanamantike . sa sadasyaiþ sahàsãnaþ ÷ràvayàmàsa bhàratam . karmàntareùu yaj¤asya codyamànaþ punaþpunaþ>% . sa ca yajurvede tasya ÷iùyaþ yathàha %<atha ÷iùyàn prajagràha caturo vedapàragàn . jaimini¤ca sumantu¤ca vai÷ampàyanameva ca . pailaü teùàü caturtha¤ca pa¤camaü màü mahàmumiþ . çgveda÷ràvakaü pailaü jagràha sa mahàmune! . yajurvedapravaktàraü vai÷ampàyanameva ca>% kaurmapuø 49 aø .

#<vai÷asa># naø vi÷asasya bhàvaþ svàrthe và aõ . 1 hiüsane 2 hiüsake ca .

#<vai÷àkha># puø vi÷àkhànakùatrayuktà paurõamàsã vai÷àkhã sà yatra màse punaþ aõ . svanàmakhyàte caitrato dvitãye 1 càndramàse 2 guruvarùabhede ca kàrtika÷abde 1949 pçø dç÷yam . càndravai÷àkhalakùaõaü tu meùastharavyàvdha÷ulkapratipadàdidar÷àntatriü÷attithitvam . meùastharavike 3 sauratanmàse %<tulàmakarameùeùu pràtaþsnànaü vidhãyate . haviùyaü brahmacarya¤ca mahàpàtakanà÷anam>% . tanmàsasya 4 paurõamàsyàü strã ïãp . vi÷àkhà prayojanamasya a¤ . 5 manthànadaõóe puø 6 dhanurdharàõàmavasthànabhede naø amaraþ .

#<vai÷ika># puø ve÷e ve÷yàlaye upacàràt ve÷yàyàü prasçtaþ ñhak . va÷yàbhiùakte nàyakabhede rasamaø .

#<vai÷iùñà># naø vi÷iùñasya bhàvaþ ùya¤ . vi÷eùyavi÷eùaõasambandhini vi÷iùñabuddhiniyàmake 1 sambandhe 2 bhede ca .

#<vai÷eùika># naø vi÷eùaü padàrthabhedamadhikçtya kçto granthaþ ñha¤ . kaõàdapraõãte 1 ÷àstrabhede . tadadhãte aõ . 2 kàõàda÷àstràbhij¤e triø . tasyedam aõ . 3 kàõàda÷àstrasambandhini triø .

#<vai÷eùya># naø vi÷eùasya bhàvaþ ùya¤ . 1 vai÷iùñye 2 bhede ca %<vai÷eùyàttadvàdaþ>% ÷àø såø .

#<vai÷ya># puüstrã vi÷ati upabhuïkte vi÷a--kvip svàrthe ùya¤ . varõabhede brahmaõa årujàte jàtibhede amaraþ striyàü ñàp . %<vi÷atyà÷u pa÷ubhya÷ca kçùyàdànaruciþ ÷uciþ . vedàdhyaø yanasampannaþ sa vai÷ya iti saj¤itaþ>% padmapuø svaø 26 aø .

#<vai÷yavçtti># strã 6 taø . kçùivàõijyàdau %<vai÷yastu kçtasaüskàraþ kçtvà dàraparigraham . vàrtàyàü nityayuktaþ syàt pa÷ånà¤caiva rakùaõe . prajàpatirhi vai÷yàya sçùñvà paridade pa÷ån . bràhmaõàya ca ràj¤e ca sarvàþ paridade prajàþ . na ca vai÷yasya kàmaþ syànna rakùeyaü pa÷åniti . vai÷ye cecchati nànyena rakùitavyàþ katha¤cana . maõimuktapravàlànàü lohànàü tàntavasya ca . gandhànà¤ca rasànà¤ca vidyàdarghabalàbalam . vãjànàmuptivicca syàt kùetradoùaguõasya ca . mànayoga¤ca jànãyàt tulàyogàü÷ca sarva÷aþ . sàràsàra¤ca bhàõóànàü de÷ànà¤ca guõàguõàn . làbhàlàbha¤ca paõyànàü pa÷ånàü parivardhanam . bhçtyànà¤ca bhçtiü vidyàd bhàùà÷ca vividhànçõàm . dåvyàõàü sthànayogàü÷ca krayavikrayameva ca . dharmeõa ca dravyavçddhàvàtiùñhed yatnamuttamam . dadyàcca sarvabhåtànàmannameva prayatnataþ>% manuþ . %<vai÷yasya ca prava kùyàmi yo dharmo vedasammataþ . dànamadhyayanaü ÷aucaü yaj¤a÷ca dhanasa¤cayaþ . pàlayecca pa÷ån vai÷yaþ pitçvaddharmamarjayan . vikarma tadbhavedanyat karma yat sa samàcaret . rakùayà sa hi teùàü vai mahat sukhamavàpnuyàt . prajàpatirhi vai÷yàya sçùñvà paridade prajàþ . bràhmaõebhya÷ca ràj¤e ca sarvàþ paridade prajàþ . tasya vçttiü pravakùyàmi yacca tasyopajãvanam . ùaõõàmekà pibeddhenuü ÷atàcca mithunaü bhavet . labdhàcca saptamaü bhàgaü tathà ÷çïgaikalakùure . ÷asyànàü sarvavãjàni eùà sàüvatsarã bhçtiþ>% pàdmasvaø 26 aø .

#<vai÷ravaõa># puø vi÷ravaso'patyam aõ vi÷ravaõàde÷aþ . kuvere amaraþ .

#<vai÷ravaõàlaya># puø 6 taø . 1 vañavçkùe hemacaø 2 kuverapuryà¤ca . vai÷ravaõàvàsàdayo'pyatra .

@<[Page 4978b]>@
#<vai÷vadeva># puø vi÷vebhyo devebhyo deyo baliþ aõ . vai÷vadevo dde÷ena dãyamàne balau .

#<vai÷vànara># puø vi÷veùàü naràõàmayam kukùisthatvàt aõ pårvadãrghaþ . 1 vahnau 2 citrakavçkùe . 3 cetane ca vi÷vànarasyàpatyamaõ . agnilokàdhipe 4 vahnau kà÷ãkhaø 10 aø tatkathà dç÷yà . sarvadehàbhimànini 5 sarvàtmayàümini parame÷vare tadupàsanaprakàraþ chàndoø 6 praø dar÷ito yathà %<eùa vairayiràtmà vai÷vànaraþ>% ityupakrame %<tàn hovàcaite vai khalu yåyaü pçthagivemamàtmànaü vai÷vànaraü vidvàüso'nnamattha yastvetameva pràde÷amàtramabhivimànamàtmànaü vai÷vànaramupàste sa sarveùu lokeùu sarveùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti>% tàn yathoktavai÷vànaradar÷anavato ha uvàca . eteyåyaü vai khalvityanarthakau yåyaü pçthagivàpçthak santamimamekaü vai÷vànaraü vidvàüso'nnamattha paricchinnàtmabuddhyà etaddhastidar÷ana iva jàtyandhàþ . yastvetamevaü yathoktàvayavairdyumårdhàdibhirvi÷iùñamevaü pràde÷amàtraü pràde÷airdyumårdhàdibhiþ pçthivãpàdàntairadhyàtmaü mãyate j¤àyata iti pràde÷amàtram . mukhàdiùu và karaõeùvakartçtvena mãyata iti pràde÷amàtraþ . dyulokàdipçthivyantaprade÷aparimàõo và pràde÷amàtraþ . prakarùeõa ÷àstreõàdi÷yanta iti pràde÷à dyulokàdaya eva tatparimàõaþ pràde÷amàtraþ . ÷àkhàntare tu %<mårdhàdi÷civukapratiùñhaþ>% iti pràde÷amàtraü kalpayanti . iha tu na tathàbhipretaþ . %<tasya ha và etasyàtmanaþ>% ityàdyupasaühàràt . pratyagàtmatayà'bhivimãyate'hamiti j¤àyata ityabhivimànastametamàtmànaü vai÷vànaraü vi÷vànnarànnayati puõyapàpànuråpàü gatima . sarvàtmaiùa ã÷varo vai÷vànaro vi÷vo nara eva và sarvàtmatvàt . vi÷vairvà naraiþ pratyagàtmatayà pravibhajya nãyata iti vai÷vànaraþ . tamevamupàste yaþ so'dannamannàdã sarveùu lokeùu dyulokàdiùu sarveùu bhåteùu caràcareùu sarveùvàtmasu ÷arãrendriyamanobuddhiùu teùu hyàtmakalpanàvyapade÷aþ pràõinàmannamatti . vai÷vànaravit sarvàtmà sannannamatti . na yathàj¤aþ piõóamàtràbhimànaþ sannityarthaþ .

#<vaiùamya># naø viùamasya bhàvaþ ùya¤ . viùamatve vailakùaõye .

#<vaiùayika># triø viùayeõa nirvçttaþ ñhak . viùayarnivçtte sukhàdau

#<vaiùñuta># naø viùñutyà nirvçttam aõ . 1 homabhasmani hemacaø . 2 viùñutisàdhye yàgàdau triø .

#<vaiùñra># naø viùa--ùñran õicca . 1 piùñape uõàdiø 2 svarge 3 vàyau 4 viùõau ca saükùiprasàø .

@<[Page 4979a]>@
#<vaiùõava># triø viùõurdevatà'sya tasyedaü và aõ . 1 viùõåpàsake 2 viùõusambandhini ca striyàü ïãp . 3 vaiùõavyàü ÷aktau %<vaiùõavo samare cainam>% devãmàø . %<gàyatrã vaiùõavã hyeùà>% smçtiþ . 4 viùõudhàmani naø . viùõumadhikçtya kçto granthaþ aõ . 5 mahàpuràõabhede naø viùõupuràõa÷abde 4936 pçø dç÷yam .

#<vaisàriõa># puüstrãø visarati vi + sç--õini svàrthe aõ . matsye amaraþ striyàü jàtitvàt ïãù .

#<vaihàrya># triø vihàraü parihàsamarhati ùya¤ . parihàsàrhe ÷yàlakàdau %<yathà bàleùu nàrãùu vaihàryeùu takùaiva ca . saïkareùu nipàteùu tathàpadvyasaneùu ca . ançtaü noktapårvaü me>% bhàø uø 121 aø .

#<vaihàsika># puø vihàse'bhiratastaü karoti và ñhak . nàñakàdau prasiddhe ÷çïgàrarasanàyakasahacare 1 vidåùake hemacaø (bhàüóa) iti 2 khyàte loke ca .

#<voóra># puüstrãø và--bàø uóra . 1 gonasasarpe (voóàsàpa) vikramàdiø . 2 matsyabhede mediø . striyàü jàtitvàt ïãù . sà ca 3 palacaturthàü÷e (vuói) mediø .

#<voóhu># puø vaha--tun . munibhede %<voóhuþ pa¤ca÷ikastathà>% tarpaõamantraþ .

#<voóhç># triø vaha--tçc . 1 vàhake 2 sthànàntarapràpake %<bhàgãrathã nirjhara÷ãkaràrõà voóhà>% kumàraþ . 3 pàõigràhake puø %<piõóadà voóhureva te>% smçtiþ . 4 bhàravàhake 5 måóhe ca triø ÷abdacaø . 6 vçùabhe puø ràjaniø . 7 sute puø mediø .

#<voda># triø avasiktamudakaü yatra pàø baø udakasyodàde÷aþ avasyàtolopaþ . àrdre trikàø .

#<vodàla># puüstrãø voda àrdraþ sannalati ala--ac . matsyabhede (vooyàla) ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<voraka># puø avanataü lekhanakàle uro yasya pràø baø kap avasyàto lopaþ pçùoø salopaþ . lekhake trikàø .

#<voraña># puø voiti rañanti bhçïgà atra raña--gha¤arthe ka . kundavçkùe trikàø .

#<vorava># puø và--ura voraü vàti và--ka . (voro) dhànyabhede %<voravastu budhaiþ proktastridoùasya prakopaõaþ . madhura÷càlpapàka÷ca vrãhiþ pittakaro guruþ>% ràbhavallabhaø .

#<vola># puø và--ulac . gandharase gandhadravyabhede . %<volastu kañutiktoùõaþ kaùàyo raktadoùanut . kaphapittàmayàn hanti pradaràdirujàpahaþ>% ràjavallabhaþ . svàrthe ka . tatràrthe puø amaraþ .

#<vollàha># puüstrãø ÷vetake÷aralàïgålayute a÷ve hemacaø .

@<[Page 4979b]>@
#<vo÷i># strã ubhayacara÷abde 1363 pçø dar÷ite janmakàle såryàt dvitãyasthe vicandragrahe . tadapekùayà dvàda÷asthe tu ve÷ã .

#<vauùañ># avyaø vaha--óauùañ . devodde÷ena havistyàge amaraþ .

#<vyaü÷aka># puø vi÷iùño'ü÷o'vayavo'sya . parvate trikàø .

#<vyaüsaka># puø vigato'üsaþ skandho yasya kap . 1 dhårte hemacaø 2 skandha÷ånye . %<mayåravyaüsakàdaya÷ca>% pàõinisåtram .

#<vyaüsita># triø vi + aüsa--kta . 1 va¤cite 2 pratàrite trikàø .

#<vyakta># triø vi + anja--kta . 1 sphuñe 2 prakà÷ite mediø . 3 pràj¤e amaraþ . 4 sthåle %<vyaktàvyaktaj¤avij¤ànàt>% sàø kàø . 5 viùõau puø viùõumaø .

#<vyaktadçùñàrtha># puø vyaktaü sphuñaü dçùño'rtho yena . sàkùàddraùñari sàkùiõi trikàø .

#<vyaktaråpa># puø vyaktàni sthålàni bhåtànyeva råpaü yasya . viùõau viùõusaø . tasya vivàóråpeõa sarvabhåtàtmakatvàttathàtvam .

#<vyakti># strã vi + anja--ktin . 1 prakà÷e ktic . 2 jane hemaø . pçthagàtmatàråpe ekaikavi÷eùe ca amaraþ . abhivyakti÷abde dç÷yam .

#<vyagra># triø vigatamagraü yasya . 1 vyàkule 2 vyàsakte ca amaraþ . vi÷iùñamagraü yasya . 3 viùõau puø viùõusaø .

#<vyaïga># naø vigataü vikalaü vàïgaü pràdi karmaø . 1 vikalàïge vigatamaïgaü yasya . 2 aïgahãne triø 3 bheke puüstrãø mediø striyàü ïãù . 4 mukharogabhede tannidànàdi màdhavanidàne uktaü yathà %<krodhàyàsaprakupito vàyuþ pittena saüyutaþ . mukhamàgamya sahasà maõóalaü visçjatyataþ . nãrujaü tanukaü ÷yàvaü mukhe vyaïgaü tamàdi÷et>% .

#<vyaïgya># triø vi + anja--õyat . 1 vya¤janayà vçttyà bodhye'rthe %<vàcyo'rtho'bhidhayà bodhyo lakùyo lakùaõayà mataþ . vyaïgyo vya¤janayà tàþ syustisraþ ÷abdasya ÷aktayaþ>% sàø daø . 2 prakà÷ye ca .

#<vyaca># vyàje akaø sambandhe sakaø tuø kuø paraø señ . vicati avicãt vidhyàca vivicatuþ vyacàþ .

#<vyajana># naø vi + aja--lyuñ na vyàde÷aþ . tàlavçntake amaraþ . %<mårchàdàhatçùàdharma÷ramanut vyajanànilaþ . tàlavyajanajo vàyustridoùa÷amano laghuþ . vaü÷avyajanajo vàyu råkùàùõo vàtapittakçt . vetravastrakekipucchavyajanotthastridoùahçt . bàlavyajanajo vàyurmakùikàdinivàrakaþ . tejaskaro'sau vij¤eyo vidvadbhirbhiùajàü varaiþ>% ràjavaø .

#<vya¤jaka># puø vi + anja--õic--õvul . 1 hçdgatabhàvàdiprakà÷ake abhigaye amaraþ . 2 vya¤janayàrthabodhake ÷abde ca sàø daø vya¤jana÷abde dç÷yam . 3 prakà÷akamàtre triø .

#<vya¤jana># naø vi÷eùeõàjyate vi + anja--lyuña 1 såpa÷àkàdau odanabhojanopakaraõe ràjaniø . %<vya¤janaü ÷àkamatsyàdyaü hçdyaü vçùya¤ca puùñidam . dravyeõa yena yeneha vya¤janaü matsyamàüsayoþ . tasya tasya tayo÷caitadguõadoùairvibhàvayet>% ràjavaø . vi + anja--õic--lyuñ . 2 cihne 3 ÷ma÷ruõi 4 avayave 5 dine mediø . 6 upasthe 7 ardhamàtràkàlenãccàrye halvarõe ca dharaõiþ %<vya¤janaü càrdhamàtrakam>% ÷ikùàø . 8 alaïkàraprasiddhe ÷abdasya vçttibhede ca yuc . 9 uktàrthe strã %<viratàsrabhidhàdyàsu yayàrtho bodhyate'paraþ . sà vçttirva¤janà nàma ÷abdasyàrthàdikasya ca . abhidhàsakùaõàmålà÷abdasya vya¤janà dvidhà>% sàø daø . tatra abhidhàmålà tacchabde 290 pçø dç÷yà . lakùaõàmålàmàha %<lakùaõopàsyate yasya kçte tattu prayojanam . yayà pratyàyyate sà syàd vya¤janà lakùaõà÷rayà>% . (gaïkàyàü ghoùaþ) ityàdau jalamayàdyarthabodhanàdabhidhàyàü viratàyàü tadàdyarthabodhanàcca lakùaõàyàü viratàyàü yathà ÷ãtatvapàvanatvàùdyavi÷ayàdirbodhyate sà lakùaõàmålà vya¤janà . evaü ÷àbdãü vya¤janàmuktvà''rthãü vya¤janàmàha %<vaktçboddhavàkyànàkanyasannidhivàcyayoþ . prastàvade÷akàlànàü kàlo¤ceùñàdikasya ca . vai÷iùñyàdanyamarthaü yà bodhayet sà'rthalambhavà>% . vya¤janeti sambadhyate . tatra vaktçvàkyavostàvadde÷akàlavai÷iùñye yathà mama %<kàlo madhuþ kupita eùa ca puùpadhanvà dhãrà vahanti ratikhedaharàþ amãràþ . kelãvanãyamapi va¤julaku¤jama¤jurdåre patiþ kathaya kiü karaõãyamadya>% . atraitaü de÷aü prati ÷ãghraü pracchannakàmukastyayà preùyatàm iti sakhãü prati kayàcit dyotyate . boddhvavyavai÷iùñye yathà %<niþ÷eùaùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo'dharo netre dåramana¤jane pulakità tandhã taveyaü tanuþ . mithyàvàdini! dåti! bàndhavajanasyàj¤àtapãóàgame vàùãü àtumito gatàsi na punastasyàdhamasyàntikam>% . atra tadantikameva gatàsãti viparãtalakùaõayà lakùyam . tasya ca rantumiti vyaïgàü pratipàdyadåtàvai÷iùñyàdbodhyate . a siõãpattammi rehai balàà .  õapariñhñhi saü .  vema vi÷vastatvaü tenàsya de÷asya vijanatvamataþ saïketaþ sthànametaditi kayàpi sannihitapracchannakàsukaü pratyucyate. atraiva sthànanirjanatva vyaïgàrtha vai÷iùñyaü prayo janam . %<bhinnakaõñhadhvanirdhãraiþ kàkurityabhidhãyate>% . ityuktaprakàràyàþ kàkorbhedà àkàràdibhyo j¤àtavyàþ . etadvau÷iùñya yathà %<guruparantratayà vata dårataraü de÷amudyato gantum . alikulakokilalalite naiùyati sakhi! surabhisalaye'sau>% . atra naiùyati api tu evyatyeveti kàkvà vyajyate . ceùñàvai÷iùñye yathà %<saïketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà . hasannetràrpitàkåtaü lãlàpadmaü nimãlitam>% . atra sandhyà saïketakàla iti padmanimãlanàdiceùñayà kayàcit dyotyate . evaü vaktràdãnàü vyastasamastànàü vai÷iùñye bodhyam . %<traividhyàdiyamarthànàü pratyekaü trividhà matà>% . arthànàü vàcyalakùyavyaïgyatvena triråpatayà sarvà apyanantaroktà vya¤janàstrividhàþ . tatra vàcyàrthasya vya¤janà yathà %<kàlã maghuþ>% ityàdi . lakùyàrthasya yathà %<niþ÷eùacyutacandanam>% ityàdi . vyaïgyàrthasya yathà %<ua õiccametyàdi>% . prakçtipratyayavya¤janatvantu prapa¤cayiùyate %<÷abdobodhyo vyanaktyarthaü ÷abdo'pyarthàntaràcayaþ . ekasya vya¤jakatve tadanyasya sahakàrità>% . yataþ ÷abdo vya¤jakatve'rthàntaramapekùate artho'pi ÷abda, tadekasya vyaïjakatve anyasya sahakàrità'va÷yamaïgãkàryà . %<abhidhàditrayopràdhivai÷iùñyàttrividho mataþ . ÷abdo'pi vàcakastadvallakùako vya¤jakastathà>% . abhidhopàdhiko vàcakaþ . lakùaõopàdhiko lakùakaþ . vya¤janopàdhiko vya¤jakaþ sàø daø 2

#<vya¤jita># triø vi + anja--õic--kta . 1 prakà÷ite %<avya¤jitaharùalakùaõaþ>% kumàraþ . 2 vya¤janàvçttyà bodhite'rthe ca .

#<vyaóambaka># puø óavi--õvul vi÷eùeõa na óambakaþ . eraõóavçkùe amaraþ .

#<vyatikara># puø vi + ati--ké--ap . vyatisambandhe 2 vyasame ca mediø .

#<vyatikrama># puø vi + ati + krama--gha¤ na vçddhiþ . 1 viparyaye %<vivàhe ca vyatikramaþ>% uø taø . 2 vi÷eùato'tikrame ca .

#<vyatirikta># triø vi + ati + rica--kta . bhinne %<na vçkùavçttivyatiriktasàthanam>% iti amàraþ .

#<vyatireka># puø vi + ati + rica--gha¤ . 1 vi÷eùeõa atikrame 3 abhàve 4 vinevarthe 5 arthàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde 404 pçø dç÷yam. nyàyokte 6 tadasattve tadasattvaråpe kàraõatàjàhake padàrthabhede kàvyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvaråpe vyàptabhede ca .

#<vyatirekin># naø vi + ati + rica--ghimuõ . nyàyokte bàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapatiyàgitvaråpavyàptihetuke 1 anumànabhede %<taccànumànaü trividhaü kevalànvayikavalavyatitekyanvayavyatirekibhedàt>% cintàmaõiþ . yathà pçthivã itarabhinnà gandhavattvàt ityàdi . vyatirekidçùñànta÷ca yannaivaü tannaivamityàdi . 2 atikràmake ca striyà ïãp .

#<vyatiùakta># triø vi + ati + sanja--kta . 1 milite 2 grathite ca

#<vyatiùaïga># puø vi + ati + sanja--gha¤ . parasparamelane .

#<vyati(tã)hàra># puø vi + ati + hç--gha¤ và dãrghaþ . parãvarte hemacaø . 2 parasparaikajàtãyakriyàkaraõe .

#<vyatãta># triø vi + ati + iõ--kta . atàte %<vyatãtakàlastvahamabhyupetaþ>% iti raghuþ .

#<vyatãpàta># puø vi + ati + pata--gha¤ dãrghaþ . 1 mahotpàtabhede 2 apamàne mediø viùkambhàdiùu madhye 3 yogabhede jyoø taø %<÷ravaõà÷vidhaniùñhàrdrànàgadaivatamastake . yadyamà ravivàreõa vyatãpàtaþ sa ucyate>% vçddhamamåkte 4 tithyàdiyogabhede ca pàta÷abde 4297 pçø dar÷ite rasiø ukte kràntisàvyàtmake yàgaviyogaråpe 5 vàhnabhede
     %<vyatãpàtatrayaü dhàraü gaõóàntatritaya tathà . etad bhasandhitritayaü savakarmasu varjayet>% såø siø %<vyatãpàtànàü trayaü yogaviyogàtmako kràntilàmbaråpau dvau vyatãpàtau viùuvatsannidhau kràntisàmyàntareõa vyatãpàtastaboreva bhedaþ na pçthak . pa÷càïgàntargatayogàntargata vyatãpàta÷ceti trayam>% raïgaø . bhaviùyapuø %<caturda÷yàü yadà yogo vyatãpàtena càrdrayà . tadà puõyatamaþ kàlo devànàmapi durlabhaþ . tadà yaþ snàti gaïgàyàü bhaktyà tat phalamàpnuyàt . yatra tatra vipanno hi maïgàmaraõajantu saþ>% pràø taø ukte 6 tithyàdiyogabhede . %<niraü÷aü divasaü viùñiü vyatãpàta¤ca vaidhçtim . kendraü vàpi ÷ubhairhãnaü pàpàhamapi vajayet . parighasya tyajedardhaü ÷ubhakarma tataþparam . gaõóavyàghàtayoþ ùañ ca nava haùaõavajrayoþ . vaidhçti vyatãpàtau ca samastaü parivarjayet>% . asya pratiprasavamàha bhãmaparàkrame %<na viùkambho na và gaõóo na vyatàùàtavaidhçtã . candratàràbale pràpte doùàgacchantyasaümukhà . navamyaïgàrako viùñiþ ÷anaicaradinaü tathà . vyatãpàto na duùyecca yasyàrko dakùiõe sthitaþ . yadi viùñivyatàpàtà dina vàpya÷ubhaü uvet . hanyate'mçtayãgena bhàskareõa tamo yathà>% jyoø taø .

#<vyatyaya># puø vi + ati + iõ--ac . 1 vyatikrame 2 viùaryaye ca amaraþ .

@<[Page 4981b]>@
#<vyatyàsa># puø vi + ati + asa--gha¤ . viparyaye amaraþ .

#<vyatha># bhaye calane duþsyànubhave ca bhvàø àtmaø akaø señ . vyathate avyathiùña mit ghañàø . vyathayati pit aï vyathà .

#<vyathà># strã vyatha--bhàve aï . 1 pãóàyàm 2 duþkhe ca amaraþ .

#<vyadha># tàóane diø paraø sakaø aniñ . vidhyati avyàtsãt . vivyàda vividhatuþ .

#<vyadha># puø vyadha--ac . 1 vedhe amaraþ bhàve ap . 2 chidrãkaraõe 3 bhedane ca .

#<vyadhva># puø viruddhaþ adhvà acsamàø . kupathe amaraþ .

#<vyapa># kùaye curàø ubhaø sakaø señ . vyàpayati--te avivyapat--ta .

#<vyapade÷a># puø vi + apa + di÷a--gha¤ . 1 kathane 2 saüj¤àyàü trikàø . 3 kàpañye hemacaø . 4 mukhyavyavahàre ca .

#<vyapade÷in># triø nimittasadbhàvàd vi÷iùño'pade÷à mukhyo vyavahàro'syàsti ini . mukhyavyavahàraviùaye padàrthe %<vyapade÷ivadekasmin>% vyàø paø . vyapade÷ena tulyaü partate iti vati . kàryaü prati ekàsmannasahàye'pi tat kàryaü kartavyamiti tadarthaþ .

#<vyaparopaõa># naø vi + apa + ruha--õic--lyuñ hasya paþ . 1 chedane 2 utpàñane .

#<vyaparopita># triø vi + apa + ruha--õic--kta hasya paþ . 1 chinne 2 utpàñite ca .

#<vyapàkçti># strã vi + apa + à + kç--ktin . 1 niràkaraõe 2 asvãkàre 3 nihnave ca .

#<vyapà÷raya># puø vi + apa + à ÷ri--ac . à÷raye .

#<vyapekùà># strà vi + apa + ãkùa--a . apekùàyàü vyàkaraõokte avayapàrthàpekùaõe ca .

#<vyabhicàra># puø vi + abhi + cara--gha¤ . 1 ninditàcàre 2 striyàþ parapuruùasaürge 3 puüsa÷ca parastràsaïgame nyàyàdiprasiddhe 4 hetudoùabhede ca . hetudoùabheda÷ca anaikàntaråpaþ . %<sàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàriõàmapyatamatva ca anaikàntikatvam>% siø muø %<àdyaþ làdhàraõastu syàdanyo'làdhàraõo mataþ . tathaivànupasaühàrã tridhà naikàntiko bhavet>% màùàø . %<sàdhàraõaþ sàdhyavadananyavçttirhetuþ . tena ca vyàptigrahapratibandhaþ kriyate . asàdhàraõaþ sàdhyàsamànàdhikaraõo hetuþ . tena sàdhyasàmànàthikaraõyagrahaþ pratibadhyate . satpratipakùe tu pratihetuþ sàdhyàbhàvasàdhakà atra tu hetureveti vi÷aùaþ . sàdhyàbhàvasàdhaka eva sàdhyasàdhakatvena upanyasta itya÷aktivi÷eùopasthàpakatvàcca vi÷eùaþ . satpratipakùaþ sàdhyàbhàpavyàvyavàn pakùaþ . amçhàtàpràmàõyakasàdhyavàpyavattvenopasthitikàlãnasàdhyàbhàvavyàpyavattvenopasthitiviùayastathà ityanye . atra ca parasparàbhàvavyàpyavattàj¤ànàt parasparànumitiprativandhaþ phalam>% siø muø . maõikçtà tu sàdhyavanmàtravçttyanyatve sati sàdhyàbhàvanmàtravçttyanyatvam anaikàntikatvamiti lakùitam .

#<vyabhicàrin># puø vi + abhi + cara--õini . 1 alaïkàrokte rasapràdurbhavàïge nirvedàdau sa¤càribhàve tallakùaõabhedàdikaü sàø daø uktaü yathà %<vi÷eùàdàbhimukhyena caranto vyabhicàriõaþ . sthàyinyunagnaniraügnàstrayastriü÷attu tadbhidàþ . nirvedàvegadainya÷ramamadajaóatà augryamauhau vibodhaþ svapnàùasmàragarvàmaraõamalasatàmarùanidràva hitthàþ . otsukyonmàda÷aïkà smçtimatisahità vyàdhisantràsalajjà harmàsåyàviùàdàþ sadhçticapalatà glànici ntàvitarkàþ>% iti vibhajya lakùità yathà %<tattvaj¤ànàpadãrùyàdernirvedaþ 1 svàvamànanà . dainyacintà÷runi÷vàsavaivarõyocchasitàdikçt . àvegaþ 2 sambhramastatra varùaje pãóitàïgatà . utpàtaje srastatàïge dhåmàdyàkulatàgnije . ràjavidravajàdestu ÷astranàgàdiyojanam . gajàdeþstambhakampàdiþ pàü÷vàdyàkulatànilàt . iùñàddharùàþ ÷uco'niùñàjj¤eyà÷cànye yathàyatham . daurgatyàdyairanaujasyaü dainyaü 3 malina tàdikçt . khedoratyadhvagatyàdeþ ÷vàsanidràdikçcchramaþ 4 . sammohànandasambhedo mado 5 madyopayogajaþ . amunà cottamaþ ÷ete madhyà hasati gàyati . adhamaprakçti÷càpi paruùaü vakti roditi . apratipattirjaóatà 6 syàdiùñàniùñadar÷ana÷rutibhiþ . animiùanayananirãkùaõatåùõãübhàvàdayastatra . ÷auryàparàdhàdibhavaü maveccaõóatvamugratà 7 . tatra svedà ÷iraþkampatarjanàtàóanàdayaþ . moho 8 vicittatà bhãtiduþkhàvegànucintanaiþ . ghårõanàmàtrapatanabhramaõàdar÷anàdikçt . nidràpagamahetubhyo vibodha 9 ÷cetanàgamaþ . jçmbhàïgabhaïganayanamãlanàïgàvalokakçt . svapno 10 nidràmupetasya viùayànubhavastu yaþ . kopàvegabhayaglànisukhaduþkhàdikàrakaþ . manaþkùepastvapasmàro 11 grahàdyàke÷anàdinnaþ . bhåpàtakampaprasvedaphenalàlàdikàrakaþ . garvo 12 madaþ prabhàva÷rãvidyàsatkulatàdijaþ . avaj¤àsavilàlàïgadar÷anàvinayàdikçt . ÷aràdyairmaraõaü 13 jãvatyàgo'ïgapatanàdikçt . àlasyaü 14 ÷ramagarbhàdyairjàóyaü jçmbhàkùutàdikçt . nindàkùepàpamànàderamarùo 15 'bhiniviùñatà . netraràga÷iraþkampabhrå bhaïgottarjanàdikçt . cetaþsammãlanaü nidrà 16 ÷ramaklamamadàdijam . jçmbhàkùimãlanocchàsagàtrabhaïgàdikàrakam . bhayanãravalajjàderharùàdyàkàraguptiravahitthà 17 . vyàpàràntarasaktyanyathàbhàùaõavilokanàdikarã . iùñànavàpte rautsukyaü 18 kàlakùepàsahiùõutà . cittatàpatvaràsvedadãrghani÷vasitàdikçt . cittasammoha unmàdaþ 19 kàma÷okabhayàdibhiþ . asthànahàsaruditagãtapralapanàdikçt . parakrauryàtmadoùàdyaiþ ÷aïkà 20 'narthasya tarkaõam . vaivarõyakampavaisvaryapàr÷vàlokàsya÷oùakçt . sadç÷aj¤ànacintàdyaiürbhråsamunnamanàdikçt . smçtiþ 21 pårvànubhåtàrthaviùayaj¤ànamucyate . nãtimàrgànusçtyàderarthanirdhàraõaü matiþ 22 . smeratà dhçtisantoùau bahumàna÷ca tadbhavàþ . vyàdhi 23 rjvaràdirvàtàdyairbhåmãcchotkampanàdikçt . nirghàtavidyudulkàdaistràsaþ 24 kampàdikàrakaþ . dhàrùñyàbhàvo vrãóà 25 vadanànamanàdikçd duràcàràt . harùa 26 stviùñàvyàptermanaþprasàdà'÷rugadgadàdikaraþ . asåyà 27 'nyaguõardhãnàmauddhatyàdasahiùõutà . doùodvoùabhråvibhedàvaj¤àkrodheïgitàdikçt . upàyàbhàvajanmà tu viùàdaþ 28 sattvasaïkùayaþ . niþ÷vàsocchàsahçttàpasahàyànveùaõàdikçt . j¤ànàbhãùñàgamàdyaistu sampårõaspçhatà dhçtiþ 29 . sauhityavacanollàsasahàsapratibhàdikçt . màtsaryadveùaràgàde÷càpalyaü 30 tvanavasthitiþ . tatra bhatrsanapàruùyasvacchandàcaraõàdayaþ . ratyàyàsamanastàpakùutpipàsàdisambhavà . glàni 31 rgiùpràõatàkampakàr÷yànutsàhatàdikçt . dhyànaü cintà 32 hitànàpteþ ÷ånyatà÷vàsatàpakçt . tarko 33 vicàraþ sandehàd bhrå÷iro'ïgulinartakaþ . ratyàdayo'pyaniyate rase syurvyabhicàriõaþ . ÷çïgàravãrayorhàso vãre krodhastathà mataþ . ÷ànte jugupsà kathità vyabhicàritayà punaþ . ityàdyanyatsamunneyaü svayambhàvitabuddhibhiþ>% . nyàyokte 2 vyabhicàraråpadoùavati hetupadàrthe ca . 3 parapuruùagàminyàü striyàü strã ïãp . %<hçtàdhikàràü malinàü piõóamàtropajãvinãm . paribhåtàmadhaþ÷ayyàü vàsayedvyabhicàriõãm>% . %<somaþ ÷aucaü dadau tàsàü gandharva÷ca ÷ubhàü giram . pàvakaþ sarvabhakùatvaü medhyà vai yoùito hyataþ>% iti tu strãsàmànyaviùayam . %<vyabhicàràdçtau ÷uddhirgarbhe tyàgo vidhãyate . garbhabhartçvadhe tàsàü tathà mahati pàtake>% garuóe 95 aø . tasyàþ parityàgàdi hetumàha hàrãtaþ %<garbhiõãmadhovarõagàü ÷iùyasutagàminãü pàpavyasanàsaktàü dhanadhànyakùayakarãü varjayet>% . yamaþ %<svacchandagà hi yà nàrã tasyàstyàgo vidhãyate . na caiva strãvadhaþ kàryo na caivàïgaviyojanam>% . vçhaspatiþ %<hãnava rõopabhuktà yà tyàjyà badhyàpi và bhavet>% . vi÷eùayati mitàkùaràyàü smçtiþ %<bràhmaõakùatriyavi÷àü bhàryàþ ÷ådreõa saïgatàþ . aprajàstàvi÷uddhyanti pràya÷cittena netaràþ>% . etat balàtkàraviùayam udvàø taø .

#<vyaya># gatau tyàge adaø cuø ubhaø sakaø señ . vyavayati te avavyayat ta .

#<vyaya># gatau bhvàø ubhaø sakaø señ . vyayati te avyayãt avyayiùña avyayióhvam (dhvasa) .

#<vyaya># nàde cuø ubhaø sakaø señ . vyàyayati te avivyayat ta .

#<vyaya># puø vi + iõa--ac . 1 vigame 2 dhanàdestyàge ÷abdaraø . jyotiùokte lagnàt 3 dvàda÷asthàne ca jyoø taø .

#<vyartha># triø vigato'rthaþ prayojanaü và'sya . 1 niùpayojane 2 viphale jañàø 3 artha÷ånye ca .

#<vyalãka># naø vi + ala--ãkak . 1 akàrye 2 vailakùye mediø 3 aparàdhe hemacaø 4 apriye 5 ançte ca amaraþ . 6 tadvati triø . 7 pratàraõàyàü halàø 8 gativiparyaye bharataþ .

#<vyavakalana># naø vi + ava--kala--lyuñ . 1 viyojane hemacaø 2 vigamane 3 hãnatàsampàdane ca %<vyavakalanamàrge'si . ku÷alà>% lãlàø .

#<vyavakalita># triø vi + ava + kala--kta . viyojita .

#<vyavacchinna># triø vi + ava + chida--kta . 1 chinne 2 vi÷eùi trikàø .

#<vyavaccheda># puø vi + ava + chida--gha¤ . 1 pçthakkaraõe 2 vi÷eùakaraõe 3 mocane ca 4 vàõamuktau hemacaø .

#<vyavadhà># strã vi + ava + dhà--a . vyavadhàne amaraþ .

#<vyavadhàna># naø vi + ava + dhà--lyuñ . 1 tirodhàne 2 dravyà ntareõa dravyàntarasyàcchàdane ca hemacaø .

#<vyavadhàyaka># triø vi + ava + dhà--õvulu . 1 vyavadhànakartari 2 àcchàdake ca

#<vyavadhi># puø vi + ava + dhà--ki . vyavadhàne ÷abdacaø .

#<vyavasàya># puø vi + ava + so--gha¤ . 1 udyame %<maraõavyavamàyabuddhim>% kumàraþ . 3 upajãvikàyàm 3 anuùñhàne 4 avadhàraõe ca %<vyavasàyàtmikà buddhiþ>% gãtà . 5 viùõau viùõusaø .

#<vyavasthà># strã vi + ava + sthà--ïa . 1 ÷àstravihitasya viùayàntaraparihàreõa vipayavi÷iùe sthàpane 2 ÷àstramaryàdàyà

#<vyavasthàna># naø vi + ava + sthà--lyuñ . 1 vyavasthàyàm . kartari lyu . 2 viùõau puø viùõusaø .

@<[Page 4983b]>@
#<vyavasthita># triø vi + ava + sthà--kta . viùayàntaraparihàreõa viùayavi÷eùe avasthite 1 ÷àstravihite padàrthe 2 avasthitamàtre ca .

#<vyavasthitavibhàùà># strã karmaø . vyàkaraõokte viùayàntara parihàreõa viùayavi÷eùe'vasthitaråpe vikalpe .

#<vyavahartç># triø vi + ava + hç--tçc . vyavahàrakartari .

#<vyavahàra># puø vi + ava + hç--gha¤ . 1 arthavi÷eùavàdhanàya ÷abdavi÷eùaprayoge 2 çõàdànàdiùvaùñàda÷asu vivàdeùu 3 sahàsanabhojanàdau ca vivàdaråpavyavahàralakùaõaü vãraø miø uktaü yathà atha ko'yaü vyavahàraþ pramàõatarkopraùñavyaþ pakùapratipakùaparigrahaþ iti cenna vàdàderapi tattvàpatteþ . likhitàdiþ pramàõavi÷eùaþ parigçhyata iti cet tatràpi tatpravçttyavirodhàt . anumànàdyavahirbhàvàcca teùàmavyàvartakatvàt . ataevànyavirodhena svasambandhitayà kathanamityapi paràstam . pramàõàntarbhàveõa svaråpaniråpaõànaucityàcca kathanàdervyavahàrapadavàcyatve vyavahàrànnçpaþ pa÷yedityàdyananvayàcca . ucyate . çõàdànàdilaukikàrthavimayà kathaiva vyavahàraþ . kathàvyapade÷àbhàvastu ÷àstrãyapadàrthàviùayatvàt adhikaraõàdivyapade÷o yathà vaidikàrthaviùayakakathàyàntathàtvavyavahàravyapade÷aþ . ataeva yathàyathaü hetvàbhàsanigrahasthànàdiyojanamapi yuktam . tacca tatra tatra prada÷ayiùyate . catuùpàttvamapi tasya tadavirodhyevetyupapàdayiùyate . yat tu gopàlena tattvanirõayeùu kathàtvàdvàdatvamevàsyeti mi÷ramatatvenopanyasya jayabhaïgaphalakatvàt sthàpanàvasànatvàcca jalpaevàyamiti tannirastam . tasyaikavidhatvamayuktam . ÷aïkàtattvàbhiyogabhedena ubhayaråpatvasyaiva yuktatvàt . vaitaõóikasya vyavahàràyogyatvàdasya vitaõóatvamparamasammavi . anyavirodhena svasambandhitayà kathanamiti vij¤ànayogivaco'pyevaü sati nàyuktam . na ca pa÷yedityananvayaþ nirõayàrthakathanatayà sarvanibandhçbhistadvyàkhyànàt . %<smçtyàcàravyapetena màrgeõàdharùitaþ paraiþ . àvedayati cedràj¤e vyavahàrapadaü hi tat>% yàj¤avalkyavacanaü yadyapi vyavahàrapadànyçõàdànàdãni sàmànyena lakùayati tathàpi vyavahàrasàmànyalakùaõamapi samànasambandhisaübedyatayà tataþ pratãyate . tasyàhyayamarthaþ smçtyàcàràdidharmapramàõàtikràntarãtyà'nyairabhibhåtaþ puruùoràjàdibhyo vyavahàradar÷ibhyo yadyàvaidayati tarhi tadà''vedyamàna¤catuùpàdvyavahàrasya padaü viùayaþ . hãti prasiddhamçõàdànàdilakùyatvena manvàdyuktamupakùiptamiti . eva¤càdharùitasyàrthitvamàdharùakasya pratyarthitvantayorvivàda÷ca vyavahàra iti pratãyate . idameva ca mitàkùaràyàmanyavirodhenetyàdinà niùkçùñamuktam . anyavirodhenetthanukte pra÷nottaràdiråpeõa svasambandhikathanamapi vyavahàraþ syàt . svasambandhitayetyanukte ekasambandhitayà sàkùiõà kathanamanyavirodhi bhavatyevetyasyàpyarthitvàpattirataþ svasambandhitayeti . idaü cottaracatuùñaye'pyanugatam . na ca sampratipattàvavyàptiþ tatràpi sàdhyatayà vàdinà nirdiùñasya siddhatayà nirde÷e tadviroghaparyavasànàt anyathottaratvabhaïgaprasaïgàt . yatràpi dvàvapi bhàùàvàdinau tatràpi parasparavirodhàva÷yambhàvànnàvyàptiþ . idaü càgre vyaktãbhaviùyati . yacca kàtyàyanenoktam %<prayatnasàdhye vicchinne dharmàkhye nyàyavistare . sàdhyamålastu yo vàdo vyavahàraþ sa ucyate>% iti etacca vyavahàrahetuvyavahàrasvaråpoktiparatayà, màdhavãyapàrijàtàdiùvevaü vyàkhyàtam vihitàca raõaniùiddhavarjanàdiprayatnasàdhye dharmàkhye vastuni vicchinne viplute satãti vyavahàraheturuktaþ dharmàvarmaviplavasyaiva vyavahàrahetutvàt . tathà ca nàradaþ %<manuþ prajàpatiryasmin kàle ràjyamabåbhujat . dharmaikatànàþ puruùàstadàsan satyavàdinaþ . tadà na vyavahàro'bhånna dveùo nàpi matsaraþ . naùñe dharme manuùyeùu vyavahàraþ pravartate>% iti . vçhaspatirapi %<dharmapradhànàþ puruùàþ pårvamàsanna hiüsakàþ . lobhadveùàbhibhåtànàü vyavahàraþ pravartate>% iti . nyàyetyàdinà vyavahàrasvaråvamuktam . tatra màdhavãyavyàkhyànam . nyàyaþ ÷iùñasampratipannaü laukikamàcaraõaü tasya vistaraþ idaü yuktamidamayuktamiti upapattipuraþ saro nirõayaþ . tasmin viùayabhåte tatpravartako'rthipratyarthinoþ sàdhyamålaþsàdhyamçõàdànàdipadaü tanmålastadviùayako yo vivàdaþ sa vyavahàra iti . madamaratne tu nyathiþ pramàõantasya vistaraþ pravçttiryatra tasmin viùaya iti . smadhyamåletàdi tulyam . madanaratnàkarasmçticandrikàkalpatarukàraiþ sarvamevedaü vacanaü vyavahàsyaråpaparatayàpi vyàkhyàtam . prayatnasàdhye kaùñasàdhye paràbhibhavena svecchaya . bhoktuma÷akye gçhakùetràdau sati nyàyaþ pramàõaü vistàryate prapa¤cyate yasmin tasmin dharmàdhikaraõa sadasi sàdhyamåletyàdi pårvavat . tenàpi pràguktameva vivakùitamatastatratyapadakçtye nàtãva yatitavyam . vayantu sarvaü saptamyantasàmànàdhikaraõyena vyàcakùmahe! vihitànuùñhànàdigocaraprayatnasàdhye dharmàkhye nyàyavistare nãyate'rtho'neneti nyàyaþ pramàõaü ÷rutismçtyàdi vistàryate pravartate'smina ÷rutya diprameya ityarthaþ . vicchinne pramàõàparij¤ànatàtparyànavadhàraõàdinà duj¤eye sati . yadvà . dharma àkhyàyate'neneti dharmàkhyo dharmapratipàdaka iti vàpat . nyàyavistare pramàõasamåhe ÷rutismçtyàdau pramàdàdinà vicchinne luptapràye sati sàdhyamåletyàdi gatàrthamiti . hàrotaþ %<svadharmasya yathà pràptiþ paradharmasya varjanam . nyàyena kriyate yat tu vyavahàraþ sa ucyata>% iti . nyàyena pramàõena . etasyàpi pårvokta eva tàtparyam . tanniruktirmedà÷ca tatra dar÷ità yathà niruktimapi vyavahàrapadasyà'mumevàrthamupalakùayati . sà ca kàtyàyanenoktà %<vinà nàrthena sandaho haraõaü hàra ucyate . nànàsandehaharaõàd vyavahàra iti smçta>% iti . atha vyavahàrabhedànàha nàradaþ %<sottaronuttara÷ceti sa vij¤eyo dvilakùaõaþ . sottaro'bhyadhiko yatra vilekhapårvakaþ paõaþ>% iti . yadi paràjaye'ha tadà paràjayadaõóàbhyadhikametàvadràj¤e dàsyàmãti yatra lekhanapårvaka pratij¤a yate sa sàttara ityaryaþ . tadrahità'nuttara ityarthàduktaü bhavati . sa eva trayàda÷aprakàranivandhanànavàntarabhedànuddi÷ya vivçtavàn yathà %<catuùpà÷ca catuþsthàna÷catuþsàdhana eva ca . caturhita÷caturvyàpã catuùkàrã ca kãrtitaþ . triyonirdhyabhiyoga÷ca dvidvàrodvigatistathà . aùñàïgo'ùñàda÷apadaþ ÷ata÷a khastathaiva ca . dharma÷ca vyavahàra÷ca caritraü ràja÷àsanam! catuùpàd vyavahàro'yamuttaraþ pårvabàdhakaþ . tatra satye sthito dharmo vyavahàrastu sàkùiùu . caritraü tu svãkaraõe ràjàj¤àyàntu ÷àsanam . sàmyàdyupàyasàdhyatvàccatuþsàdhana ucyate . caturõàmapi varõànàü rakùaõàcca caturhitaþ . kartçnatho sàkùiõa÷ca sabhyàn ràjànameva ca . vyàpnoti tàdç÷o yasmàccaturvyàpã tataþ smçtaþ . dharmasyàrthasya ya÷alolokapaïaktestathaiva ca . caturõàïkara õàdeva catuþkàrã prakãrtitaþ . kàmàt krodhàcca lobhàcca tribhyo yasmàt pravartate . triyoniþ kãrtyate tena trayametadvivàdakçt . dvyabhiyogastu vij¤eyaþ ÷aïkàtattvàbhiyogataþ . ÷aïkà'satàntu saüsargàttatvaü hoóàbhidar÷anàt . pakùadvayàbhisambandhàt dvigatiþ samudàhçtaþ . pårvavàdastayoþ pakùaþ pratipakùastaduttaraþ . bhåtacchalànusàritvàt dvigatiþ samudàhçtaþ . bhåtantattvàrthasaüyuktaü pramàdàbhihitaü chalam . ràjà 1 sapuruùaþ sabhyaþ 2 ÷àstraü 3 gaõakalekhakau 4 5 . hiraõya 6 magni 7 rudaka 8 maùñàïgaþ samudàhçtaþ . çõàdànaü 1 hyupanidhiþ 2 sambhåyotthàna 3 meva ca . dattasya punaràdàna 4 ma÷u÷råùà 5 bhyupetya ca . yetanasyànapàkarma 6 tathaivàsvàmivikrayaþ 7 . vikrãyàsampradànaü 8 ca krãtvànu÷aya 9 eva ca . samayasyànapàkama 10 vivàdaþ kùetraja 11 stathà . strãpuüsayo÷ca sambandho 12 dàyabhàgo 13 'tha sàhasaþ 14 . vàkpàruùyaü 15 tathaivoktaü daõóapàruùya 16 meva ca . dyåta 17 mprakãrõaka 18 ¤caive tyaùñàda÷apadaþ smçtaþ . kriyàbhedànmanuùyàõàü ÷ata÷àkho nigadyate>% iti .

#<vyavahàrapada># naø 6 taø . vyavahàraviùaye .

#<vyavahàramàtçkà># strã vyavahàrasya vivàdanirõayasya màteva poùakatvàt paricchedakatvàdvà ivàrthe kan . vyavahàranirõayàrthaü pràóvivàkàdikàrye kriyàsamudàye %<vyavahàrànnçpaþ pa÷yet>% ityukto vyavahàraþ so'yamitthaü catuùyàccaturaü÷akalpanayà vivàdeùu çõàdànàdiùåpadar÷ito varõitaþ %<tatra pratyarthino'grato lekhyam>% iti bhàùàpàdaþ prathamaþ . %<÷rutàrthasyottaraü lekhyam>% ityuttarapàdo dvitãyaþ . %<tato'rtho lekhayetsadya>% iti kriyàpàdastçtãyaþ . %<tatsiddhau siddhimàpnoti>% iti sàdhyasiddhipàda÷caturthaþ . yathoktam %<parasparaü manuùyàõàü svàrthavipratipattiùu . vàkyànnyàyàdvyavasthànaü vyavahàra udàhçtaþ . bhàùottarakriyàsàdhyasiddhibhiþ kramavçttibhiþ . àkùipta÷caturaü÷astu catuùpàdabhidhãyata>% iti . samprati pratyuttare tu sàdhanànirde÷àdbhàùàrthasyàsàdhyatvàcca na sàdhya siddhilakùaõaþ pàdo'stãti dvipàttvameva . uttaràbhidhànànantaraü sabhyànàmarthipratyarthinoþ kasya kriyà syàditi paràmar÷alakùaõasya pratyàkalitasya yogã÷vareõa vyavahàrapàdatvenànabhidhànàt vyavahartçsambandhàbhàvàcca na vyavahàrapàdatvamiti sthitam iti vyavahàramàtçkà . evaü sarvavyavahàropayoginãü vyavahàramàtçkàmabhidhàyàdhunà kvacit vyavahàravi÷eùe ka¤cidvi÷eùaü dar÷ayitumàha mitàø .

@<[Page 4985b]>@
#<vyavahàrika># triø vyavahàraþ prayojanatayà'styasya ñhan . 1 vyavahàrayogye lokaprasiddhe ghañapañàdau striyàü ïãp . 2 iïgadavçkùe 3 lokayàtràyàü 4 sammàrjarnyà strã mediø .

#<vyavahàrikasattà># strã karmaø . 1 vyavahàropayike sattve vedàntakalpite brahmabhinnapadàrthamàtrasya vastuto'sattve'pi vyavahàrayogye sattve yena ghañàdi vyàhriyate . tatkàryakaraõopayogitvena kalpite ghañàderarthakriyàkàritvalakùaõe 2 sattve ca .

#<vyavahàrya># triø vi + ava + hç--õyat . idamitthamevetyevaüråpeõa 1 vyavahàraviùaye yena saha bhojanàdikamekapaïktau kriyate 2 tasmiü÷ca jane .

#<vyavahita># triø vi + ava + dhà--kta . vyavadhànavati padàrthe .

#<vyavàya># puø vi + ava + iõa--gha¤ . 1 gràmyadharme maithune amaraþ . 2 antardhàne ca 3 tejàsa naø mediø . 4 ÷uddhau puø jañàø .

#<vyavàyin># triø vi + ava + iõa--õini . gràmyadharmakàrake striyàü ïãp .

#<vyasana># naø vi + asa--lyuñ . 1 vipattau 2 bhraü÷e kàmajàte kopajàte ca strãbhogamadyapànàdau 3 doùe 4 daivàdikçte upadrave ca 5 pàpe 6 niùphalàdyame mediø . vyasanànyàha manuþ kàmajeùu prasakto hi vyasaneùu mahãpatiþ . viyujyate'rthadharmàbhyàü krodhajeùva tmanaiva tu . mçgayà 1 kùo 2 divàsvapnaþ 3 parãvàda 4 striyo 5 madaþ 6 . %<tauryatrikaü 7 . 8 . 9 vçthàóhyà 10 ca kàmajo da÷akogaõaþ . pai÷unyaü 1 sàhasaü 2 droha 3 ãrùà 4 'såyà 5 rthadåùaõam 6 . bàgdaõóaja¤ca pàruùyaü 7 . 8 kràdhajo'pi gaõo'ùñakaþ>% . tauryatrikaü nçtyagotavàdyàni trãõãti da÷a . pai÷u nyamavij¤àtaparadoùàviùkaraõam . sàhasaü sàdhorbandhanàdinà nigrahaþ . droho jighàüsà . ãrùà anyaguõàsahiùõutà . asåyà paraguõeùa doùàviùkaraõam . arthadaùaõam arthànàmapaharaõaü deyànàmadàna¤ca malaø raghuø .

#<vyasanàrta># triø vyavasanenàrtaþ . 2 daivàdyupadravayukte .

#<vyasanin># triø vyasanamasyàsti ini . 1 vyasanayukte kàmajàdimadyapànàdiråpadoùayukte 2 daivàdyupadrute ca hemacaø .

#<vyasu># triø vigatàþ asavo yasya . 1 mçte %<÷eùe jàto bhavedvyasuþ>% jyotiùam .

#<vyasta># triø vi + asa--kta. 1 vyàkule 2 vyàpte mediø 3 vibhakte ca %<vyastaràtriüdivasya te>% kumàraþ . 4 viparãte %<etadvyastaü mahàghoram>% tiø taø . %<vyastavidhirvilome>% lãlàø 5 sasuditapadàrthamadhye ekaikasmin . %<ete vyastà samastà và>% vi÷vàmitraþ . 6 samastabhinne ca bhàve kta . 7 vyatikrame tri0

#<vyàkaraõa># puø vyàkriyante vyutpàdyante arthavattayà pratipàdyante ÷abdà yena vi + à + kç--karaõe lyuñ! vedàïge ÷abdasàdhutàvodhake 1 ÷àstrabhede vedàntokte nàmaråpàbhyàü 2 jagatovikà÷ane ca
     %<atha vyàkaraõaü vakùye kàtyàyana! samàsataþ . siddha÷abdavivekàya bàlavyutpattihetave . suptiïntaü padaü khyàtaü supaþ sapta vibhaktayaþ . svojasaþ prathamà proktà sà pràtipadikàrthake . sambodhane ca liïgàdàvukte karmaõikartari . arthavat pràtipadikaü dhàtupratyayavarjitam . amauñ÷aso dvitãyà syàt tatkarma kriyate ca yat . dvitãyà karmaõi proktà uktànuktàvibhedataþ . ñàbhyàbhisastçtãyà syàt karaõe kartarãrità . yena kriyate tatkaraõaü tatkartà yaþ karoti saþ . ïebhyàübhyasa÷caturthã syàt sampradàne ca kàrake . yasmaiditsà dhàrayate rocate sampradànakam . pa¤camã syàt ïasibhyàübhyohyapàdàne ca kàrake . yato'paiti samàdatte apàdànaü bhayaü yataþ . ïasosàma÷ca ùaùñhã syàt svàmisambandha ukhyate . ïyos supa÷ca saptamã syàt sà càdhikaraõe bhavet . àdhàra÷càdhikaraõaü rakùàrthànàü prayogataþ . ãpsitaü cànãpsitaü yattadapàdànakaü smçtam . pa¤camã paryupàï yoga itarartenyadiïmukhe . enabyoge dvitãyà syàt karmapravacanãyakaiþ . lakùaõavãpsetthaübhåte'bhirbhàge ca paripratã . anusteùu sahàrthe ca hãne'nåpau ca kãrtatau . dvitãyà ca caturthã syàcceùñàyàü gatikarmaõi . apràõehi vimaktã dvemanyakarmaõyanàdare . namaþsvastisvadhàsvàhàlaüvaùañyoga ãrità . caturthã caiva tàdarthye tumarthàdbhàvavàcinaþ . tçtãyà sahayoge syàt kutsite'ïge vi÷eùaõe . kàle bhàve saptamã syàdetairyoge ca ùaùñhyapi . svàmã÷varàdhipatibhiþ sàkùidàyàdasåtakaiþ . nirdhàraõe dve vibhaktã ùaùñhã hetuprayogake . smçtyarthakarmaõi tathà karoteþ pratiyatnake . hiüsàrthànàü prayoge ca kçti karmaõi kartari . na kartçkarmaõoþ ùaùñhã niùñhàdau pratipàdità . dvividhaü pràtipadikaü pràtipadikamajjhalam . bhuvàdimyastiïo laþ syàllakàrà da÷a vai smçtàþ . tiptasantayaþ prathamo madhyaþ sipthasthàsa uttamaþ . mibvasmasaþ parasmai tu padànà¤càtmanepadam . tàmàtàmantàü prathamo madhyakhyàsàthàüdhvaü tathà . uttama irvahimahã ïitaþ kartari dhàtutaþ . nàmni prayujyamàne'pi prathamaþ puruùo bhavet . madhyamo yusmadi prokta uttamaþ puruùo'smadi . bhuvàdyà dhàtavaþ proktàþ sanàdyantàstu dhàtavaþ . laóãrito vartamàne smenàtãte ca dhàtutaþ . bhåtànadyatane liñ ca liïà÷iùi ca dhàtutaþ . vidhyàdàvevànumatau liïvidhirmantraõe bhavet . nimantraõàdhãùña saüpra÷na pràrthaneùu tathà''÷iùi . lióatãte parokùe syàllaïluï, ëñ ëï bhaviùyati . syàdadyatane ëñ ca bhaviùyati ca dhàtutaþ . dhàtorëïkriyàtipattau liïarthe loñ prakãrtitaþ . kçtastriùvapi vartante bhàve karmaõi kartari . ÷atç ÷ànac tavyaõyad yadanãyar kya tçcàdayaþ>% gàruóe 209 aø .

#<vyàkula># triø vi + à + kula--ka . rogàdinà itikartavyatàni÷cayavihãne amaraþ .

#<vyàkçta># triø vi + à + kç--kta . 1 prakà÷ite 2 nàmaråpàbhyàü prakañãkçte .

#<vyàkçti># strã vi + à + kç--ktin . 1 bhaïgau halàø 2 prakà÷ane . karaõe ktin . 3 vyàkaraõe ca . ÷a vyàkriyà tatràrthe %<vyàkriyàvya¤janãyà và jàtiþ kàpãha sàdhutà>% harikà0

#<vyàko÷a(ùa)># triø vi + à + ku÷a(ùa) ac vyàgataþ ko÷à(ùà)t pràø saø và . 1 praphulle amaraþ %<vyàko÷e(ùe)ndãvaràkùã>% iti tantram .

#<vyàkhyà># strã vi + à + khyà--ac . vivaraõàtmake ÷abdasamåharåpe 1 granthabhede 2 kathane ca .

#<vyàkhyàta># triø vi + à + khyà--kta . 1 kathite 2 vivçte ca .

#<vyàghàta># triø vi + à + hana--gha¤ . 1 antaràye 2 prahàre mediø 3 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 405 pçø dç÷yam . 4 pratibandhe %<vyàghàtàvadhirà÷aïkà>% kusu¤jaliþ . viùkambhàdisaptaviü÷atiyogamadhye 5 trayoda÷e yoge ca .

#<vyàghra># puüstrãø vi + à + ghnà--ka . 1 jantubhede amaraþ striyàü ïãù . 2 raktairaõóe 3 kara¤je ca puø mediø .

#<vyàghradala># puø vyàghrastatpàda iva dalamasya . eraõóavçkùe ÷abdacaø .

#<vyàghranakha># naø vyàghrasya nakho'styasya àkàre ac . 1 nakhãnàmagandhadravye amaraþ . vyàghrasya nakha iva dalàø nyasya . 2 snuhãvçkùe ÷abda caø . 3 kandabhede . 4 nakhakùate ca mediø 6 taø . 5 vyàghrasya nakhe .

#<vyàghranàyaka># puüstrãø vyàghraü nayati sthànàntaraü pràpayati pa÷càt krà÷anena nã--õvul . ÷çgàle (pheu) ràjaniø tasya pa÷càtkro÷anena vyàghrasya sthànàntarapràpakatvena tadhàtvaü striyàü ïãù .

@<[Page 4987a]>@
#<vyàghrapàda(d)># puø vyàghrasya pàdaiva målamasya và antyalopaþ . 1 vikaïkatavçkùe amaraþ . 2 munibhede ca 3 vikaïkañavçkùe ràjaniø .

#<vyàghrapuccha># puø vyàghrasya pucchaiva dalamasya . 1 eraõóavçkùe amaraþ . 6 taø . 2 vyaghralàïgåle ca .

#<vyàghràña># puüstrãø vyaghra ivàñati aña--ac . bharadvàjakhage amaraþ striyàü ïãù .

#<vyàghràdanã># strã vyàghreõàdyate ada--lyuñ ïãp . trivçtàyàm amaraþ .

#<vyàghràsya># puüstrãø vyàghrasyevàsyaü yasya . vióàle ÷abdacaø . striyàü ñàp .

#<vyàghrã># strã vyàghrastannakhàkàraþ kaõñako'styasyàþ ac gauràø ïãù . 1 kaõñhakàrikàyàm amaraþ . jàtau ïãù . 2 vyàghrayoùiti .

#<vyàja># puø vi + aja + gha¤ vãbhàvàbhàvaþ . 1 kapañe ba¤canàphale 2 asatyavyavahàre kàraõàntareõa 3 pravçttasya kàraõàntaratvenodbhàvanaråpe apade÷e ca amaraþ .

#<vyàjanindà># strã 3 taø . 1 kapañanindàyàm 2 arthàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde 404 pçø dç÷yam .

#<vyàjastuti># strãø 3 taø . 1 kapañastutau 2 arthàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde dç÷yam .

#<vyàjokti># strã 3 taø . 1 chalenoktau 2 arthàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde 404 pçø dç÷yam .

#<vyàóa># puø vi + à + aóa--ac . 1 màüsabhakùake vyàghràdau pa÷au 2 sarpe amaraþ . 3 indre ÷abdacaø . 4 va¤cake triø ràyamuø .

#<vyàóàyudha># naø vyàóasya vyàghrasyàyudhaü nakha ivàstyamya ac . vyàghranakhàkhye gandhadravye amaraþ .

#<vyàói># puø vyàkaraõasya saügrahàkhyagranthakàrake 1 koùakàrake ca 3 munibhede trikàø .

#<vyàtyukùã># strã vi + ati + ukùa--bhàve vyatiràre õac svàrthe aõ ïãp . parasparasecanaråpe jalakrãóàbhede .

#<vyàdi÷a># puø vi + à + di÷a--ka . 1 viùõau viùõusaø 2 vi÷eùeõa àde÷ake triø .

#<vyàdha># puüstrãø vyadha--õa . mçgahiüsake kùatriyàt sarvasvipatnyàü jàte 1 saïkãrõajàtibhede puüstrãø striyàü ïãù . %<nàpitàt gopakanyàyàü sarvasvã tasya yoùiti . kùattràd babhåva vyàdha÷ca balavàn mçgahiüsakaþ>% brahmavaiø vraø 10 aø . 2 duùñe triø mediø . bhàve gha¤ . 3 vedhane 4 pãóane ca .

#<vyàdhabhãta># puüstrãø vyàdhàdbhãtaþ bhã--kta . mçge ÷abdacaø . striyàü ïãù .

#<vyàdhàma># puø vyàdhena pãóanena amayati ama--õic--ac . vajre hemacaø .

#<vyàdhi># puø vi + à + dhà--ki . 1 roge vyàdhi÷ca yogàntaràyabhedaþ cittavikùepa÷abde 2941 pçø dç÷yam . 2 kuùñharoge amaraþ . 3 kàmakçte nàyakayoravasthàbhede sàø daø .

#<vyàdhighàta># puø vyàdhiü hanti--hana--aõ . àragbadhe (sondàla) amaraþ .

#<vyàdhita># triø vyàdhirjàto'sya tàraø itac . vyàdhiyukte amaraþ .

#<vyàdhihantç># puø vyàdhiü hanti hana--tçc . 1 vàràhãkande ràjaniø 2 roganà÷ake triø striyàü ïãp .

#<vyàdhu(dhå)ta># triø vi + à + dhu--(dhå)--kta . kampite ÷abdaraø .

#<vyàna># puø vi + ana--gha¤ . dehasthe sarva÷arãravyàpake pràõàdimadhye vàyubhede %<viùvagananavàn vàyurvyàna ityabhidhãyate>% vedàntamatam %<vyàno vyànayatyannaü sarvavyàdhiprakopanaþ . mahàrajatasuprakhyo hànopàdànakàraõam . sa càkùikarõayormadhye kañyàü vai gulphayorapi . dhràõe galesphigudde÷e tiùñhatyatra nirantaram . skandhayatyadharaü vaktraü gàtranetre prakopanaþ>% padàrthàdar÷aþ .

#<vyàpaka># triø vi÷eùeõàpnoti vi + àpa--õvul . 1 adhikade÷avçttau %<vyàpakatvàt paràpi syàt>% bhàùàø . nyàyokte svàdhikaraõavçttyabhàvàpratiyogini ca 2 padàrthe 3 tantrokte sarvàïgasambandhini nyàsabhede puø %<aïgulivyàpakanyàsau>% tantrasàø . 4 àcchàdake triø amaraþ .

#<vyàpanna># triø vi + à + pada--kta . 1 mçte hemacaø 2 vipadyukte ca amaraþ .

#<vyàpàda># puø vi + à + pada--gha¤ . 1 drohacintane hemacaø .

#<vyàpàdana># naø vi + à + pada--õic--lyuñ . 1 màraõe hemacaø 2 paràniùñacintane amaraþ .

#<vyàpàra># puø vi + à + pç--gha¤ . %<vyàpàro bhàvanà saivotpàdanà saiva ca kriyà>% haryuktàyàü 1 bhàvayituþ utpàdanakriyàyàm . baõijo 2 vyavasàye ca . karaõajanye karaõajanyakriyàjanake 3 padàrthe yathà dàtraråpakaraõajanyaþ tajjanyacchedajanakaþ chedyasaüyogàdi evamindriyasya vyàpàraþ viùayasaüyogà . %<viùayendriyasaüyogo vyàpàraþ so'pi ùaóvidhaþ>% bhàùàø . evaü yàgàdeþ vyàpàraþ adçùñam . vyàpàravat kàraõaü karaõamiti . %<kriyàyàþ pariniùpattiryaóyàpàràdanantaram . vivakùyate yadà yatra karaõaü tattadà smçtam>% harikàrikà .

#<vyàpàrin># triø vyàpàro'styasya ini . 1 vyàpàravati kara õàdau %<na hi vyàpàreõa vyàpàriõo'nyathà siddhi>% . 2 vyavasàyavati vaõigjane puø .

#<vyàpin># triø vi + àpa--õini . 1 vyàpake striyàü ïãp . ÷avaùõau puø viùõusaø .

@<[Page 4988a]>@
#<vyàpçta># triø vi + à + pç--kta . 1 vyàpàrayukte 2 karmasacive hemacaø .

#<vyàpta># triø vi + àpa + --kta . 1 pårõe hemacaø . 2 samàkrànte 2 khyàte ca mediø . 4 sthàpite 5 vyàptiyute ca %<samena yadi no vyàptaþ>% udayanàcàryaþ .

#<vyàpti># strã vi + àpa--ktin . 1 ai÷varyabhede nyàyamate tada bhàvavati avidyamànatvaråpe 2 padàrthe yathà vahnerabhàvavati jalàdau dhåmo nàstãti dhåmàdau vahnervyàptiþ . %<vyàptiþ sàdhyavadanyasminnasambandha udàhçtaþ . atha và hetuvanniùñhavirahàpratiyoginà . sàdhyena hetoraikàdhiraõyaü vyàptirucyate>% bhàùàø . prameyatvavadbhinnasyàprasiddhe dvitãyalakùaõamuktam . pratiyogyanadhikaraõãbhåtahetvadhikaraõavçttyabhàvapratiyogitànacchedakasàdhyatàvacchedàvacchinnasàmànàdhikaraõyaü vyàptiriti dvitãyalakùaõàrthaþ . vyàpti÷ca dvividhà anvayavyàptirvyatirekavyàpti÷ca tatrànvayavyàptiþ pårvoktà . %<sàdhyàbhàvavyàpakatvaü hetvabhàvasya yat bhavet>% bhàùàø uktà aparà sà ca sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitàråpà . tatrànvayavyàptij¤àne vyabhicàraj¤ànàbhàvaþ sahakàraj¤àna¤ca kàraõam . vyatirekavyàpti j¤àne ca sàdhyàbhàve hetvabhàvasya sahacàraj¤ànaü vyabhicàraj¤ànabhàva÷ca kàraõam . %<vyabhicàrasyàgraho'pi sahacàragrahastathà . heturvyàptigrahe, tarkaþ kvacicchaïkànivartakaþ . dvaividhyantu bhavet vyàpteranvayavyatirekataþ>% bhàùàø . dhåmo yadi vahnivyabhicàrã syàt tadà vahnijanyo na syàdityàditarkeõa vyabhicàra÷aïkà nirvartyate ityàkare dç÷yam . upàdhistu vyabhicàronnàyakatayà vyàptij¤ànavighañakatayà anumitivirodhã upàdhi÷abde 1348 pçø dç÷yam .

#<vyàpya># triø vi + àpa--õyat . 1 vyàpte 2 alpade÷avçttau %<vyàpyatvàdaparà'pi ca>% bhàùàø . 3 anumitisàdhane liïge naø 4 sàghanamàtre 5 kuùñhauùadhau ca amaraþ .

#<vyàma># puø vi + ama--gha¤ . tiryakpàr÷vato vistçtayorbàhvorantaràlaparimàõe hemacaø .

#<vyàyata># triø vi + à + yama--kta . 1 dãrghe 2 vyàpçte 3 dçóhe 4 ati÷aye ca mediø . bhàve--kta . 5 dairghye 6 àyàme ca naø mediø .

#<vyàyàma># puø vi + à + yama--gha¤ . 1 ÷rame 2 ÷ramasàdhane vyàpàre 3 pauruùe 4 durgasaskàre 5 viùame mediø 6 mallànàü ÷ramakàrake vyàpàre (kusti) 7 vyàmaparimàõe ca hemacaø .

#<vyàyoga># puø vi + à + yuja--gha¤ . dç÷yakàvyabhede sàø daø tallakùaõamuktaü yathà %<khyàtetivçttovyàyogaþ svalpastrojanasaüyutaþ . hãnogarbhavimarùàbhyàü narairbahubhirà÷ritaþ . ekàïka÷ca bhavedastrãnimittasamarodayaþ . kau÷ikãvçttirahitaþ prakhyàtastatra nàyakaþ . ràjarùirathavà divyo bhaveddhoroddhata÷ca saþ . hàsya÷çïgàra÷àntebhya itare'tràïginorasàþ>% yathà saugandhikàharaõadhana¤jayavijayàdi .

#<vyàla># puüstrãø vi + aóa--gha¤ óasya laþ . 1 sarpe 2 hiüsakapa÷au amaraþ . striyàü ïãù . 3 duùñagaje ca mediø 4 citrake vyàghre puüstrãø ràjaniø striyàü ïãù . nçpe puø 5 mathure÷aþ . 6 ÷añhe triø amaraþ 7 dhårte triø .

#<vyàlagandhà># strã vyàlasyeva gandho le÷o'syàþ . nàkulyàm ràjaniø .

#<vyàlagràha># puø vyàlàn sarpàn gçhõàti graha--aõ . (sàpuóe) sarpadhàriõã bharataþ . õini . atraiva ÷abdaraø . %<vyàlagràhã yathà vyàlaü balàduddharate bilàt>% ÷uø taø kà÷ãkhaø .

#<vyàlajihvà># strã vyàlasya sarpasya jihveva patramasyàþ . mahà . samaïgàyàm ràjaniø .

#<vyàladaüùñra># puø vyàlasya vyàghrasya daüùñreva kaõñhakamasya . gokùure ràjaniø .

#<vyàlanakha># puø vyàlasya vyàghrasya nakhaiva . gandhadravyabhede vyàladalo'pyatra .

#<vyàlapatrà># strã vyàlasya pàda iva pattramasyàþ . evàro karkañãbhede ràjaniø .

#<vyàlamba># puø vi÷eùeõa àlambate vi + à + lavi--ac . 1 raktairaõóe vaidyakam . vi÷eùeõa 2 lambamane triø .

#<vyàlàyudha># naø vyàlasya vyàghrasyàyudhaü nakha iva . 1 nakhãnàmagandhadravye mathure÷aþ . 2 vyàlanakhàkhye gandhadravye puø ràjani0

#<vyàvakro÷ã># strã vi + ava + kru÷a--õac svàrthe aõ ïãp . parasparàkro÷e .

#<vyàvarta># puø vi÷eùeõa àvartate vi + à + vçta--ac . nàbhikaõñake ÷abdaraø .

#<vyàvahàrã># strã vi + ava + hç--õac svàrthe aõ ïãp . parasparaharaõe .

#<vyàvahàsã># strã vi + ava + hasa--õac svàrthe'õ ïãp . parasparahasane .

#<vyàvçtta># triø vi + à + vçta--kta . 1 vçte hemacaø 2 nivçtte ca %<vyàvçttagatirudyàne>% kumàraþ .

#<vyàvçtti># strã vi + à + vçta--ktin . nivàraõe .

#<vyàsa># puø vyasyati vedàn vi + asa--gha¤ . 1 parà÷arasute munibhede vyàsa÷ca nàràyaõasya pa¤cakalàvatàrabhedaþ yathoktaü brahmavaiø puø 4 aø %<vyàsaþ puràõasåtra¤ca papraccha bàlmikaü yadà . maunãbhåtaþ sa sasmàra tvàmeva jagadambikàm . tadà cakàra siddhàntaü tvadvareõa munã÷varaþ . saüpràpa nirmalaü j¤ànaü bhramàndhadhvaüsadãpakam . puràõasåtraü ÷rutvà sa vyàsaþ pa¤cakalodbhavaþ . tvàü siùeve pradadhyau ca ÷atavarùa¤ca puùkare . tadà tvattovaraü pràpya sa kavãndro vabhåva ha . tadã vedavibhàga¤ca puràõa¤ca cakàra ha>% . sa ca kanyàkàle satyavatyàü parà÷aràjjàtaþ kàlãna÷abde 1993 pçø dç÷yam vedavyàsa÷abdokteùu munibhedeùu ca 2 samàsàdisamànàrthake vigrahavàkye 4 visvàre amaraþ vçttakùetrasya madhyastharekhàyàm %<vyàse bhanandàgnihate>% lãlàø kùetra÷abde 2401 pçø dç÷yam . %<yaevaü vàcayedviprà sa brahman! vyàsa ucyate>% ityukte 5 puràõapàñhake vipre ca 6 mànabhede ÷abdaraø .

#<vyàsakta># triø vi + à + sanja--kta . 1 àsakte tatpare 2 saülagne ca .

#<vyàsaïga># puø vi + à + sanja--gha¤ . 1 kàryàntaratyàgenaikaparatve 2 àsaktau ca .

#<vyàsiddha># triø vi + à + sidha--kta . 1 ràjàj¤ayàvaruddhe mediø 2 niùiddhe ca .

#<vyàhata># triø vi + à + hana--kta . vyàghàtayukte .

#<vyàhàra># puø vi + à + hç--gha¤ . 1 vàkye 2 uktau amaraþ .

#<vyàhçti># strã vi + à + hç--ktin . 1 uktau 2 bhårbhåvaþsvaràdiùu saptaùu bhårbhåvaþsvaràdilokasaptàtmakeùu mantrabhedeùu ca sapta lokàþ punaretàþ sapta vyàhçtaya eveti yogiyàj¤avalkyena pratipàditam yadàha %<bhåràdyà÷caiva satyàntà sapta vyàhçtayastathà . lokàstà eva saptaite uparyuparisaüsthitàþ>% . tathà %<sapta vyahçtayaþ proktàþ purà ya stu svayambhuvà . tà eva sapta chandàüsi lokàþ sapta prakãrtitàþ>% yayà ca vàsanayà sapta vyahçtayaþ sapta lokàþ sà ca vàsanà yogiyàj¤avalakyenaiva niruktyà vivicya pratipàditàþ yadàha %<bhavanti càsmin bhåtàni sthàvaràõi caràõi ca . tasmàdbhåriti viüj¤eyà prathamà vyàhçtiþ smçtà . bhavanti bhåyo bhåtàni upabhogakùaye punaþ . kalpànte upabhàgàya bhuvastasmàt prakãrtità . ÷ãtoùõavçùñitejàüsi jàyante tàni vai sadà . àlayaþ sukçtãnà¤ca svarlokaþ sa udàhçtaþ . adharottaralokebhyà mahàüstu paripàlitaþ . hçdayaü sarvalokànàü mahastena nigadyate . kalpadàhapralãnàstu pràõinastu punaþ punaþ . jàyante tu punaþ sarge janastena nigadyate . sanakàdyàstapaþsiddhà ye cànye brahmaõaþ sutàþ . adhikàra nivçttà÷ca tiùñhantyasmiüstatastapaþ . satyantu saptamo loko brahmaõastadanantaram . sarveùà¤caiva lokànàü mårdhni satiùñhate sadà . j¤ànakarmasu niùñhànàü tathà satyasya bhàùaõàt . pràpyate copabhogàrthaü pràpya na cyavate punaþ . tatsatyaü saptamo lokastasmàdårdhvaü na vidyate>% .

#<vyutkrama># puø vi + ud + krama--gha¤ . 1 kramavaiparãtye 2 atikrame ca hemacaø .

#<vyutthàna># naø vi + ud + sthà--lyuñ . 1 viràdhakaraõe 2 svàtintryakaraõe mediø 3 pratirodhane 4 yoga÷àstvàkte samàdhyavasthàpracyave hemacaø 5 nçtyabhede ÷abdacaø . 6 vi÷eùeõa utthàne ca . vi + ud + sthà--ktin . vyutthitirapyatra strã .

#<vyutpatti># strã vi + ud + pada--ktin . 1 vi÷eùeõa utpattau ÷àstrajanye÷abdàrthaj¤ànàdisampàdye saüskàrabhede 3 ÷abdàø nàmarthàvabodhaka÷aktau ca .

#<vyutpanna># triø vi + ud + pada--kta . 1 vyutpattiyukte ÷abde tatasaüskàrayukte 2 puruùe ca . 3 vi÷eùeõotpanne ca .

#<vyudasta># triø vi + ud + asa--kta . niràkçte .

#<vyudàsa># puø vi + ud + asa + gha¤ . niràkaraõe .

#<vyuùña># triø vi + uùa--kta vàø ióabhàvaþ . 1 dagdhe 2 paryuùite 3 prabhàte ca 4 phale 5 divase ca naø hemacaø .

#<vyuùñi># strã vi + uùa--ktin . 1 samçddhau 2 stutau 3 phale ca mediø vyuùñitriràtraü yàgabhedaþ yuktarohyàdi .

#<vyåóha># triø vi + vaha--kta . 1 nive÷anavi÷eùeõa sthàpitevyåhayukte sainyàdau %<vyåóhàü drupadaputreõa>% gãtà . 2 vinyaste 3 sahate amaraþ %<vyåóhorasko vçùaskandhaþ>% raghuþ . 4 pçthule triø mediø 5 parihite 6 vivàhite ca triø %<vyåóhà kàcana kanyakà>% prabodhacandrodayaþ .

#<vyåóhakaïkaña># triø vyåóhàparihitaþ kaïkañaþ varma yena . sannaddhakavace amaraþ .

#<vyåta># triø vi + ve--kta . tantubhirgrathite .

#<vyåti># strã vi + ve--ktin . 1 vastràdivapanakarmaõi 2 tadvetane (vàni) padàrthe amaraþ .

#<vyåha># puø vi + jaha--gha¤ . 1 samåhe 2 nirmàõe ca 3 samyakatarke 4 dehe 5 sainye 6 yuddhàrthaü sainyasannive÷anavi÷eùe amaraþ . %<samagrasya tu sainyasya vinyàsaþ sthànabhedataþ . sa vyåha iti vikhyàto yuddheùu pçthivãbhujàm . vyåhabhedà÷ca catvàro daõóobhogastu maõóalam . asaühata÷ca nirõãtà nãtisàràdisammatàþ . anye'pi prakçtivyåhàþ krau¤ca cakràdayaþ kvacit . tiryagvçtti÷ca daõóaþ syàd bhogo'nvàvçttireva ca . maõóala sarvato vçttiþ pçthagvçttirasaühataþ>% ÷abdaraø . ÷ukranãtisàre tadbhedàdikamuktaü yathà %<nadyadrivanadurgaùu yatra yatra bhayaü bhavet . senàpatistatra yatra tacched vyåhakçtairvalaiþ . yàyàd vyåhena mahatà makareõa purobhaye . ÷yenenobhayapakùeõa såcyà và dhãravaktrayà . pa÷càdbhaye tu ÷akañaü pàr÷vayorvajrasaüj¤akam . sarvataþ sarvatobhadraü cakraü vyàlamathàpi và . yathàder÷a kalpayed và ÷atrusenàvibhedakam . vyåharacanasaïketàn vàdyabhàùàsamãritàn . svasainikairvinà ko'pi na jaþnãyàt tathàvidhàn . niyojayecca matimàn vyåhàn nànàvidhàn sadà . a÷vànà¤ca gajànà¤ca padàtãnàü pçthak pçthak . uccaiþ saü÷ràvayed vyåhasaïketàn sainikàn nçpaþ . vàmadakùiõasaüstho và madhyastho và'grasaüsthitaþ . ÷rutvà tàn sainikaiþ kàryamanu÷iùñaü yathà tathà . sammãlanaü prasaraõaü paribhramaõameva ca . àku¤canaü tathà yànaü prayàõamapayànakam . paryàyeõa ca sàmmukhyaü samutthàna¤ca luõñhanam . saüsthànaü càùñadalacaccakravadgolatulyakam . såcotulyaü ÷akañavadardhacandrasamantu và . pçthagbhavanamalpàlpaiþ paryàyaiþ païktive÷anam . ÷astràstrayordhàraõa¤ca sandhànaü lakùyabhedanam . mokùaõa¤ca tathà'stràõàü ÷astràõàü paridhàtanam . dràk sandhànaü punaþ pàto graho mokùaþ punaþ punaþ . svagåhanaü pratãghàtaþ ÷astràstrapadavikramaiþ . dvàbhyàü tribhi÷caturbhirvà païktito gamanaü tataþ . tathà pràgbhavanaü càpasaraõaü tåpasarjanam . apasçtyàstrasiddhyarthamupasçtya vimokùaõam . pràgbhåtvà mocayedastraü vyåhasthaþ sainikaþ sadà . àsãnaþ syàdvimuktàstraþ pràgvà càpasaret punaþ . pràgàsãnaü tåpasçto dçùñvà svàstraü vimocayet . ekaika÷o dvi÷o vàpi saïgha÷o bodhito yathà . krau¤cànàü khe gatiryàdçk païktitaþ samprajàyate . tàdçk sa¤càrayet krau¤cavyåhaü de÷abalaü yathà . såkùmagrãvaü madhyapucchaü sthålapakùantu païktitaþ . vçhatpakùaü madhyagalapucchaü ÷yenaü mukhe tanu . catuùpànmakaro dãrghasthålavaktradviroùñhakaþ . såcã såkùmamukho dãrghasamadaõóàntarandhrayuk . cakravyåha÷caikamàrgo hyaùñadhà kuõóalãkçtaþ . caturdikùvaùñaparidhiþ sarvatobhadrasaüj¤akaþ . amàrga÷càùñavalayã golakaþ sarvatomukhaþ . ÷akañaþ ÷akañàkàro vyàlo vyàlàkçtiþ sadà . sainyamalpaü vçhadvàpi dçùñvà màrgaü raõa sthalam . vyåhairvyåhena vyåhàbhyàü saïkareõàpi kalpayeta>% .

@<[Page 4990b]>@
#<vyåhapàrùõi># puø 6 taø . yuddhàrthamavasthànavi÷eùeõa sthitasainyànàü pa÷càdbhàge amaraþ .

#<vyçddhi># strã viruddhà çddhiþ . viruddhasampattau tatràrthe avyayoø . duryavanam yavanànàü viruddhasampattau siø kauø .

#<vye># syånau vçtau ca bhvàø ubhaø sakaø aniña yajàø . vyayati te avyàsãt avyàsta vivyàya vivyatuþ . ktaåtaþ .

#<vyo># avyaø vye--óo . 1 lauhe vyokàraþ 2 vãje ca

#<vyokàra># puø vyo + kç--aõ . lauhakàrake amaraþ .

#<vyomake÷a># puø vyomaiva ke÷o yasya . ÷ive mahàdeve amaraþ .

#<vyomake÷in># puø vyomàkàraþ ke÷o'styasya ini . mahàdeve

#<vyomacàrin># puø vyomni carati cara--õini . 1 vihage 2 deve 3 grahanakùatràdau ca 4 àkà÷agàmini triø vyomacàripuraü ÷aubhanagaram .

#<vyomadhåma># puø vyomnaþ dhåmaiva nãlatvàt . meghe trikàø .

#<vyoman># naø vye--manin pçùoø . 1 àkà÷e amaraþ . 2 abhrake (àva) ràjaniø . 3 jale ca 4 såryàrcà÷raye mediø .

#<vyomamaõóala># naø vyàma maõóalamiva . maõóalàkàre 1 àkà÷e . vyomno maõóalamiva . 2 patàkàyàm ÷abdacaø .

#<vyomamudgara># puø vyomnomudgara iva àthàtahetutvàt . gaganàt akasmàdutthite vàyornirghàte hàràø .

#<vyomayàna># naø 7 taø . àkà÷agamanayogye vàhane vimàne amaraþ .

#<vyoùa># naø vi + uùa--ac . ÷uõñhãmarãcapiùpalãråpe trikañuni amaraþ .

#<vraja># gatau bhvàø paraø sakaø señ . vrajati avràjãt .

#<vraja># saüskàre gatau ca cuø uø sakaø señ . bràjayati te avivrajat .

#<vraja># puø vraja--gha¤arthe ka . 1 samåhe amaraþ . 2 goùñhe 3 pathi mediø mathuràsamãpasthe de÷abhede ca
     màtsye %<vrajamaõóalabhågolaü ÷eùanàgaphaõàmbaram . kumàdàkhyaü mahà÷reùñhaü sarveùàü madhyasaüsthitam . tasyoparisthitaü lokaü sarvasthànaü mahàphalam . kçùõalãlà vihàràrthamuccasthànaviràjitam . caturaùñaka 84 kro÷ena paripårõaviràjitam . asya pradakùiõàü kurvan dhanadhànyasukhaü labhet . dànàrcàvàsato loko viùõulokamavàpnuyàt . àvasan mriyate cettu punarjanma na vidyate . puõyaü lakùaguõaü labdhvà kçte'smin vrajamaõóale . kçùõena nirmitàstãrthàþ sàrdhadvayasahasrakàþ>% . tatràdau vanopavana prativanàdhivanànyaùñacatvàviü÷at tàni caturaùñakro÷aparimàõasthitàni caturbhàga÷o'bhyantarasthitàni krama÷a àha . pàdme %<vanàni dvàda÷ànyàhuryamunottaradakùiõe . mahàvanaü 1 mahà÷reùñhaü varaü kàmyavanaü 2 ÷ubham . kokilàkhyaü tçtãya¤ca 3 turyaü tàlavanaü 4 tathà . pa¤camaü kumudàkhya¤ca 5 ùaùñhaü bhàõóãrasaüj¤akam 6 . nàmnà chatravanaü 7 ÷reùñaü sa ptamaü parikãrtitam . aùñamaü khadiraü 8 proktaü navamaü lãhajaü vanam 9 . nàmnà bhadravarna 10 ÷reùñhaü da÷amaü bahupuõyadam . ekàda÷aü samàkhyàtaü bahulàvanasaüj¤akam 11 . nàmnà vilvavanaü 12 ÷reùñhaü dvàda÷aü kàmanàpradam . iti dvàda÷asaüj¤àni vanàni ÷ubhadàni ca>% . dvàda÷opavanànyàha nàràhe %<àdau brahmavanaü 1 nàma dvitãyaü tvapsaø rovanam 2 . tçtãyaü vihvalaü 3 nàma kadambàkhyaü 4 caturthakam . nàmnà svarõavanaü 5 ÷reùñhaü pa¤camaü parikãrtitam . surabhãvananàmà 6 pi ùaùñhamàhlàdavardhanam . ÷reùñhaü premavanaü 7 nàma saptamaü ÷ubhadaü nçõàm . mayåravana nàmà 8 pi càùñamaü parikãrtitam . màneïgitavanaü 9 ÷reùñhaü navamaü mànabardhanam . ÷eùa÷àyivanaü 10 ÷reùñhaü da÷amaü pàpanà÷anam . ekàda÷aü samàkhyàtaü nàradàkhyaü 11 ÷ubhoditam . dvàda÷aü paramànandavanaü 12 sarvàrthadàyakam . iti dvàda÷asaüj¤àni vanànyupavanàni ca>% . dvàda÷aprativanàni bhaviùye %<àdau raïgavanaü 1 ÷reùñhaü purasaüj¤àviràjitam . vàrtàvanaü 2 dvitãya¤ca 2 karahàñaü 3 tçtãyakam . caturthaü kàmyanàmàpi 4 vanaü kàmapradaü nçõàm . vanama¤jananàmàpi 5 pa¤camaü strã÷ubhapradam . nàmnà karõavanaü 6 ÷reùñhaü ùaùñhaü svapnavarapradam . kçùõàkùipalakaü 7 nàma vanaü saptasamãritam . nandaprekùaõakçùõàkhyaü vanaü nandana 8 maùñamam . vanamindravanaü 9 nàma navamaü kçùõapåjitam . ÷ikùàvanaü 10 ÷ubhaü proktaü da÷amaü nandabhàsitam . candràbalãvanaü 11 ÷reùñhamekàda÷amudàhçtam . nàmnà lohavanaü 12 ÷reùñhaü dvàda÷aü ÷ubhadaü nçõàm . iti prativanànyàhurmàrge vàme ca dakùiõe . iti dvàda÷asaüj¤àste devàvàsaphalapraùñàþ>% . dvàda÷àdhivanànyàha viùõupuø %<mathurà 1 prayamaü nàma ràdhàkuõóaü 2 dvitãyakam . nandagràma 3 stçtãya÷ca gåóhasthànaü 4 caturthakam . pa¤camaü lalitàgràmaü 5 vçùabhànupura 6 ¤ca ùañ . saptamaü gokulaü sthàna 7 maùñamaü baladevakam 8 . govardhanavanaü 9 ÷reùñhaü navamaü kàmanàpradam . vanaü jàvavañaü 10 nàma da÷amaü parikãrtitam . mukhyaü vçndàvanaü 11 ÷reùñhamekàda÷aü prakãrtitama . saïketavañakaü 12 sthànaü vanaü dvàda÷aü kãrtitam . iti dvàda÷asaj¤àni vanànyadhivanàni ca . vanànàmadhipàþ proktà vrajamaõóalamadhyagàþ . eùàü naiva vilokena vanayàtrà ca niùphalà eùà¤ca dar÷anenaiva vanayàtrà dhubhapradà . àdau lolàü yadà pa÷yedvanayàtràü tata÷caret . sarvàn kàmànavàpnoti viùõulokamavàpnuyàt . sarvatra vijayã bhåyàdvanayàtràprabhàvataþ>% .

#<vrajanàtha># puø 6 taø . ÷rãkçùõe vrajapàlàdayo'pyatra .

#<vrajamohana># puø vrajàn vrajasthàn màhayati muha--õic--lyu . ÷rãkçùõe

#<vrajavara># puø vrajànàü tatsthànàü varaþ pràrthanoyaþ . ÷rãkçùõe .

#<vrajavallabha># puø 6 taø . ÷rokçùõe .

#<vrajàïganà># strã 6 taø . vrajasya striyàü gopyàm .

#<vrajyà># strã vraja--kyap . 1 paryañane 2 gamane 3 jigãùoryuddhàrthaü prayàõe ca amaraþ .

#<vraõa># ÷abde bhvàø paraø akaø señ . vraõati avràõãt avraõãt .

#<vraõa># aïgakùatau adaø cuø uø sakaø señ . vraõayati te avavraõat ta

#<vraõa># puø naø cuø vraõa--ac . kùate amaraþ . tatsvaråpanidànàdi bhàvapraø uktaü yathà %<vraõo dvidhà parij¤eyo doùa jàgantubhedataþ . doùajo duùñadoùaiþ syàdanyaþ ÷astràdisambhavaþ>% . tatra vàtikasya lakùaõamàha %<stabdhaþ kañhinasaüspar÷o mandasràvo mahàrujaþ . tadyutaþ sphuñita÷yàvo vraõo màrutasambhavaþ>% . stabdhaþ acalaþ . paittikamàha %<tçùõàmohajvarakledadàhaduþkhàvadàraõaiþ . vraõaü pittakçtaü vidyàt sràvairmandai÷ca påtikaiþ>% . kleda àrdratà . duþkhaü vyathàråpam . avadàraõaü vraõe vidàraõavat pãóà . ÷laiùmikamàha %<bahupiccho guruþ snigvastimito mandavedanaþ . pàõóuvarõo'lpasaükleda÷cirapàkã kaphavraõaþ>% . bahupicchaþ bahupicchilaþ . alpa saükleda ãùadàrdraþ . raudhiraü dvandvajaü sànnipàtikamàha %<rakto raktasrutãraktàd dvitrijaþ syàt tadanvayaþ>% . tadanvayaþ dvitridoùaliïgasambandhaþ . ÷uddhavraõaliïgamàha jihvàtalàbho'timçduþ svasthaþ snigdho'lpavedanaþ . suvyavastho niràsràvaþ ÷uddhavraõa iti smçtaþ . jihvàtalàbhaþ tala÷abdo'tra svaråpàrthaþ tena jihvàvadraktaþ . suvyavasthaþ ucchånatàrahitaþ . duùñavraõaniïgamàha %<påtipåyàdiduùñàsçksràvyåtasaïgã cirasthitiþ . duùñavraõo'tigandhàdiþ ÷uddhaliïgaviparyayaþ>% . utsaïgã koñaravàn . atigandhàdiþ àdi÷abdena sràvavedanàvivarõatàdayaþ saügçhyante . saürohivraõasya liïgamàha %<kapotavarõapratimà yasyàü tàlodavarjitàþ . sthirà÷ca pióakàvanto rohantãti tamàdi÷et>% . kapotavarõapratimaþ pàõóughåsaraþ . sthiràþ vidãrõatàrahitàþ . pióakàvantaþ saürohaõàrthà ye màüsàïkuràstadyuktàþ . saüråóhaliïgamàha %<råóhavartmànamagranthima÷ålamarujaü vraõam . tvaksavarõaü samatalaü samyagråóhaü vinirdi÷et>% . råóhavartmànaü saüråóhasràvamàrgam . samatalaü animnam . sukhasàdhyatvàdikamàha %<tvaïmàüsajaþ sukhe de÷e taruõasyànupaduvaþ . dhãmato'bhinavaþ kàle sukhe sàdhyaþ sukhavraõaþ>% . sukhe de÷e marmarahite . anupadravaþ jvaratçùõà ÷vàsakàsàrocakàdirahitaþ . dhãmataþ pathyasevinaþ . sukhe kàle hemante ÷i÷ire ca . %<guõairanthatarairebhirhãnaþ kçccho vraõaþ smçtaþ . sarvairvihãno vij¤eyastvasàdhyo nirupakramaþ>% . ebhistvaïmàüsajatvàdibhiþ . nirupamakramaþ anupakràntaþ ciramupekùita iti yàvat . %<vasàmedo'thamajjànaü mastuliïga¤ca yaþ sravet . àgantujo vraõaþ si dhyenna sidhyeddoùasambhavaþ>% . mastuliïgaü mastukàbhyantarasnehaþ %<kuùñhinàü viùajuùñànàü ÷auùiõàü madhumehinàm . vraõàþ kçcchreõa sidhyanti yeùàü càpi vraõe vraõaþ>% . ariùñamàha %<dahyante càntaratyarthaü vahiþ÷ãtà÷ca ye braõàþ . dahyante bahiratyarthaü bhavantyanta÷ca ÷ãtalàþ . pràõamàüsakùaya÷vàsakàsàrocakapãóitàþ . pravçddhapåyarudhirà vraõà ye càpi marmasu . kriyàbhiþ samyagàrabdhà na sidhyanti ca ye vraõàþ . cikitsennaiva tàn vaidyaþ saürakùannàtmano ya÷aþ . madyàgurvàjyasumanaþ padmacandanacampakaiþ . sagandhà divyagandhà÷ca mumårùåõàü vraõàþ smçtàþ>% . marmasu pàyunàbhihçdayàdiùu . sumanà jàtiþ . divyagandhàþ pàrijàtàdigandhàþ . athàgantuvraõasya nidànamàha %<nànàdhàràmukhaiþ ÷astrairnànàsthàna nipàtitaiþ . bhavanti nànàkçtayo vraõàstàüstànnibodha me>% . nànà dhàrà mukhàni yeùàü taiþ ÷astraiþ ardhacandra khaïgabhallakunta÷åla÷aràdibhiþ . nànàkçtayaþ ùaóàkçtayaþ . tà àkçtãràha %<chinnaü bhinnaü tathà viddhaü kùataü piccitameva ca . ghçùñamàhustathà ùaùñhaü teùàü vakùyàmi lakùaõam>% . tatra chinnasya lakùaõamàha %<tiryakkinna çjurvàpi yo vraõastvàyato bhavet . gàtrasya pàtaraü taddhi chinnamityabhidhãyata>% . yo vraõaþ tiryakchinnaþ khaógàdikçtatiryakchedayutaþ . çjurvàpi athavà khaógàdikçtarakto vraõaþ àyataþ dãrghaþ . àyata iti tiryakchinnasya çjo÷ca vi÷eùaõam . gàtrasya pàtana gàtrasyaikade÷asya chedena pçthakkaraõaü và chinnamityabhidhãyate . bhinnamàha %<÷aktikunteùukhaógàgraviùàõairà÷ayo hataþ . yat ki¤cit prasarettaddhi bhinnamityabhidhãyate>% . à÷ayaþ koùñhaþ . koùñhabhedasya lakùaõamàha %<sthànànyanagnipakvànàü måtrasya rudhirasya ca . hçduõóukaþ phuphusa÷ca koùñha ityabhidhãyate . tasmin bhinne raktapårõe jvarodàha÷ca jàyate . måtramàrgagudàsyebhyo raktaü thràõàcca gacchati . mårchà ÷vàsastçùàdhmànamabhaktacchanda eva ca . viõmåtravàtasaïga÷ca sveda÷yàvo'kùiraktatà . lohagandhi tvamàsyasya gàtradaurgandhyameva ca . hçdi ÷ålaü pàr÷vayo÷ca vi÷eùa÷càbhidhãyate>% . tasmin koùñhe . minne ÷aktyàdibhiþ . raktapårõe koùñhe tasmàdaïgàdbhinnàt srutena raktena pårõe và jvaràdayo jàyante . àmà÷aye pakvà÷aye ca raktapårõe lakùaõabhedamàha %<àmà÷ayasthe rudhire rudhiraü chardayatyapi . àdhmànamatimàtra¤ca ÷åla¤ca bhç÷adàruõam . pakvà÷ayagate rakte rujà gauravameva ca . adhaþkàye vi÷eùeõa ÷ãtatà ca bhavediha>% . rujà÷ålam . gauravaü pakvà÷aye . adhaþkàye nàbheradhode÷e vi÷eùeõa gauravamityanvayaþ . ÷ãtatà ca bhavediha iha nàbheradhode÷e ÷ãtatà ca syàt sà ca vyàdhisvabhàvàt . viddhamàha %<såkùmàsya÷alyàbhihataü padaü gatvà÷ayaü vinà . uttuõóitaü nirgataü và tadviddhamiti nirdi÷et>% . à÷ayaü vinà koùñhaü vinà . uttuõóitaü anirgata÷alyam . nirgataü và nirgata÷alyaü và . sa÷alyasya vraõasya lakùaõamàha . %<÷yàvaü sa÷othaü pióakàyuta¤ca muhurmuhuþ÷oõitavàhana¤ca . mçdådgataü budbudatulyamàüsaü vraõaü sa÷alyaü sarujaü vadanti>% . muhurmuhuþ÷oõitavàhanaü yadà yadà ÷alyaü calitaü tadà tadà rudhiraü vahati . udgataü utthitamukham . koùñhasthitasya ÷alyasya lakùaõamàha %<tvaco'tãtya siràdãni bhittvàïgaü parihçtya và . koùñhe pratiùñhitaü ÷alyaü kuryàduktànupadravàn>% . tvacaþ saptàpi atikramya uktànupadravàn àñopànàhau vraõamukhenàtra purãùadar÷ana¤ca . asàdhyasya koùñhastharaktasya puroùasya lakùaõamàha %<koùñhàntarlohitaü pàõóu ÷ãtapàdakarànanam . ÷ãtocchàsaü raktanetramànaddha¤ca vivarjayet>% . ànaddhaü ànàhavantam . kùatamàha %<nàticchinnaü nàtibhinnamubhayorlakùaõànvinam . viùamaü vraõamaïge yattat kùataü parikãrtitam>% . nàticchinnaü nàtidãrghaghàtam . nàtibhinnaü nàtigambhãraghàtam . ubhayo÷chinnabhinnayoþ viùamaü praõamaïge yat yadvraõamaïgavaiùamyakaram . piccitamàha %<prahàrapãóanàbhyàntu yadaïgaü pçthutàü gatam . sàsthi tat piccitaü vidyàdraktamajjapariplutam>% . prahàro mudgaràdinà . pãóanaü kapàñàdinà . pçthutàü cipiñatàm . ghçùñamàha gharùaõàdapi ghàtàd và yadaïgaü vigatatvacam . åùmasràvànvitaü tat tu ghçùñamityabhidhãyate . gharùaõàt karka÷eùñikàpàùàõàdibhiþ . màüsa siràsnàyusandhyasthimarmasu kùateùu sàmànyalakùaõamàha %<bhramaþ pralàpaþ patanaü pragoho viceùñanaü glànirathoùõatà ca . srastàïgatà mårchanamårdhvavàtastãvrà rujo vàtakçtà÷ca tàstàþ . màüsodakàbhaü rudhira¤ca gacchet sarvendriyàrthoparamastathaiva . da÷àrdhasaükhyeùpatha vikùateùu sàmànyato marmasu liïgamuktam>% . patanaü bhåmau . viceùñanaü viruddhaü ceùñanaü hastapàdàdiprakùepaõàdikam . mårchanaü indriyamohaþ . pramoho manomàtramohaþ . tãvrà rujo vàtakçtà÷ca tàstàþ daõóàpatànakàdayaþ . rudhira¤ca ga cchet mehanabhagagudàsyaghràõedhyaþ sravet . sarvendriyàrtho paramaþ indriyàõàü kàryanà÷aþ . atha marmasiràsnàyusandhyasthnàü viddhànàü pçthaglakùaõamàha %<surendragopa pratimaü prabhåtaü raktaü sravettatkùayaja÷ca vàyuþ . karoti rogàn vividhàn yathoktàn siràsu viddhàsvatha và kùatàsu>% . surendragopo vàrùikotthitakãñavi÷eùaþ . (vãrabahuñã) iti loke pusiddhaþ . prabhåtaü bahu . rogàn ÷irobhitàpàndhatàkùavakàdãn . viddhàsu ÷aràdinà . kùatàn khaógàdinà . %<kaubjyaü ÷arãràvayavàvasàdaþ kriyàsva÷aktistumulà rujà ca . ciràd vraõo rohati yasya càpi taü snàyuviddhaü puruùaü vadanti . kaubjyaü viddhasyàïgasya vakratà . tumulà mahatã>% . %<÷othàtivçddhistumulàruja÷ca balakùayaþ sarvata eva ÷othaþ . kùateùu sandhiùvacalàbaleùu syàt sandhikarmoparama÷ca liïgam>% . sarvata eva ÷othaþ sarvasandhãn vyàpya ÷othaþ . uparamaþ nà÷aþ . %<ghoràrujo yasya ni÷àdineùu sarvàsvavasthàsu na caiti ÷àntim . bhiùagvipa÷cidviditàrthasåtrastamasthividdhaü puruùaü pravakti>% . sarvàsvarasthàsu ÷ayanàsanàdikàsu . viditàrthasåtreþ j¤àta÷alyatantraþ . atha mameùiràdi viddhaliïgàni pçthagabhidhàya sarmasiràdãnàü viddhànàü pçthakliïgànthatide÷enàha %<yathàsvametàni vibhàvayecca liïgàni marmasvapi tàóiteùu>% . yathàsvaü siràdãnàü viddhànàm etàni liïgàni pçthaguktàni liïgàni cakàràt bhramapralàpàdãni ca . marmasviva siràdiùu tàóiteùu viddheùu vibhàvayet jànãyàt . sarvavraõànàmupadravànàha %<visarpaþ pakùaghàta÷ca siràstambhà'patànakaþ . mohonmàdau braõe pãóà jvarastçùõàhanugrahaþ . kàsa÷chardiratãsàro hikkà ÷vàsaþ savepathuþ . ùoóa÷opadravàþ proktà vraõànàü vraõacintakaiþ>% . athàgnidagdhasya nidànamàha %<tatràgnirdvividho j¤evaþ sneharåkùaprabhedataþ . snehastatra tu tailàdi råkùaü lauhàdikathyate>% . agnidagdhaü caturvidhamàha %<agnidagdhaü caturdhà syàt pluùñaü durdagdhameva ca . samyagdagdhaü tathàtãvradagdha¤ca parikãrtitam>% . teùàü lakùaõabhàha %<yadvivarõamatipluùñaü tatpluùñamabhidhãyate . tãvradàho vyathàvanto yatra sphoñà bhavanti hi . cireõa te pra÷àmyanti taddurdagdhamudàhçtam . tàmravarõamagambhãraü dàhapãóàsamanvitam . susasthita¤ca kathitaü samyagadagdhaü bhiùagvaraiþ . tvaïmàüsaü yatra dagdhaü syàdvi÷leùo vapuùastathà . siràsnàyvasthisandhãnàü taü vadantyatidagdhakam . atyarthaü vedanàdàho jvarastçõmårchayà saha . syàd vruõastu ciràd rohet råóho yàti vivarõatàm>% . duùñavraõanàóã vraõa÷abdayostadbhedau dç÷yau . vraõa÷abdaniruktiþ su÷rute uktà yathà %<vçõoti yasmàdråóho'pi vraõavàüstu na na÷yati . àdehadhàraõàttasmàt vraõa ityucyate budhaiþ>% . su÷rutoktà vi÷eùàþ dvivraõa÷abde vraõàsràva÷abde ca dç÷yàþ .

#<vraõakçt># puø vraõaü karoti kç--kvip . 1 mallàtake ratnamàø . 2 vraõakàrake triø .

#<vraõadviù># puø vraõaü dveùñi dviùa--kvip . 1 bràhmaõayaùñikàyàm 2 vraõaghàtake triø .

#<vraõa÷otha># puø 6 taø . vraõasya sphãtatàkàrake rogabhede tallakùaõàdi bhàvapraø uktaü yathà %<pçthak samastadoùotthà raktajàgantujau tathà . vraõa÷othàþ ùaóete syuþ saüyuktàþ ÷othalakùaõaiþ>% ÷ãthalakùaõaiþ pårvoktaiþ . vi÷iùñaü råpamàha %<viùamaü pacyate vàtàt pittottha÷càcira¤ciram . kaphajaþ pittavacchotho raktàgantusamudbhavau>% . apakvasya vraõa÷othasya lakùaõamàha %<mandoùmatà'lpa÷othatvaü kàñhinyaü tvaksavarõatà . mandavedanayà cà'pi ÷othasyàsasya lakùaõam>% . tasya pacyamànasya lakùaõamàha %<dahyate dahaneneva kùàreõeva prapacyate . pipãlikàgaõeneva da÷yate chidyate tathà . bhidyate caiva ÷astreõa daõóeneva ca tàóyate . pãóyate pàõinevàntaþsåcãbhiriva tudyate . åùacoùã vivarõaþ syàdaïgulyevàvapãóyate . àsane ÷ayane sthàne ÷àntiü vç÷cikaviddhavat . na gacchedàtataþ ÷otho bhavedàdhmàtavastivat . jvarastçùõà'ruci÷caitat pacyamànasya lakùaõam>% . chidyate dvidhà kriyata iva . bhidyate vidàryata iva . åùodàhaþ . coùaþ pàr÷vasthàgnineva santàpaþ tàbhyàü yuktaþ àtataþ tvaksaïkocarahitaþ vastirmåtrà÷aya÷carmapuño và . pakvasya lakùaõamàha %<vedanopa÷amaþ ÷otho lohito'lpo na connataþ . pràdurbhàvo valãnà¤ca todaþ kaõóårmuhurmuhuþ . upadravàõàü prathamo nimnatà sphuñanantvacàm . vastàvivàmbusa¤càraþ syàcchothe'ïgulipãóite . påya÷ca pãóayedekamantamante ca pã óite . bubhukùà vraõa÷othasya bhavet pakvasya lakùaõam>% . vedanopa÷amaþ dàhàdiduþkhopa÷amaþ . alpalohita ityanvayaþ . na connataþ pacyamànàpekùayà . upadravàõà jvaràdãnàm . nimnatà svaråpato'ïgulipãóanàdvà avanatatvam . sphuñanam ki¤cidvidàraõam . vastàvivetyàdi ÷othe'ïgulãpãóite sati aïgulipãóitade÷àdanyade÷e ambusa¤càraþ ki¤cit . vastau carmapuñake . evam anyaikade÷e pãóite eka mantamaparamantamàpårya pãóayati . ekadoùàrabdhe'pi ÷othe pàkakàle sarvadoùasambandha màha %<çte'nilànnoùma vinà na pittaü pàkaþ kapha¤càpi vinà na påyaþ . tasmàddhi sarve paripàkakàle pacanti ÷othàstribhireva doùaiþ>% . pacanti pàkaü pràpnuvanti . eva÷abdo'tràpyarthaþ avyayànàmanekàrthatvàt . pàke matàntaramàha %<kàlàntare nàbhyuditantu pittaü kçtvà va÷e vàtakaphau prasahya pacatyataþ ÷oõitameùa pàko mataþ pareùàü vidaùàü dvitãyaþ>% . va÷e kçtvà hãnãkçtya ÷oõitaü karma pårvatra kaphàt påyo'tra ÷oõitàt påya iti bhedaþ . gambhãrapàke ÷othe pàkaj¤ànàrthalakùaõàntaramàha su÷rutaþ %<kaphajeùu ca ÷otheùu gambhãraü pàkametyasçk . pakvaliïgaü tataþ spaùñaü yataþ syàcchotha÷ãtatà . tvaksàvarõyaü rujo'lpatvaü ghanaspar÷atvama÷mavat>% . kaphajeùu ca ÷otheùu gambhãramasçk pàkameti tatra kathaü pàkaj¤ànamityàha tatra tataþ kàraõàt pakvaliïgaü spaùñam . yataþ pacyamànàvasthàntargataràgadàhavyathàghanàntare ÷otha ÷ãtàdayo bhavanti . ghanaspar÷atvaü spar÷e vyathàyutatvam . anirhatasya påyasya dãùamàha %<kakùaü samàsàdya yathaiva vahnirvàtaritaþ sandahati prasahya . tathaiva påvohyavini sçtastu màüsaü siràþ snàyumapãha khàdet>% . kakùaü tçõavanam . ÷othasyàmapakvalakùaõaj¤ànàj¤àne bhiùajàü guõadoùàvàha %<àmaü vidahyamàna¤ca samyakpakvantu yo miùak . jànãyàt sa bhaved vaidyaþ ÷eüùàstaskaravçttayaþ>% . vidahyamànaü vipacyamànam . taskaravçttayaþ teùàü taskaràõàmiva dravyalàbhamàtraprayojanaü bhavati . na tu dharmaya÷omaitrãlàbhaþ %<ya÷chinattyàmamaj¤ànàdya÷ca pakvamupekùate . ÷vapacàviva vij¤eyau tàvani÷cityakàriõau>% .

#<vraõàsràva># puø 6 taø . su÷rutokte vraõasya påyàdikùaraõe . tadvij¤ànaü ca tatroktaü yathà athàto vraõàsràvavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . tvaïmàüsasiràsnaþyvasthisandhikoùñhamarmàõãtyaùñau vraõasthànàni . atra sarvavraõasannive÷aþ . tatràdyaikavàstusannive÷o tvagbhedã vraõaþ såpracaraþ ÷eùàþ svayamavadãryamàõà durupacàràþ . tannàyata÷caturasro vçttastripuñaka iti vraõàkçtisamàsaþ . ÷eùàstu vikçtàkçtayo durupakramà bhavanti . sarva eva vraõàþ kùipraü saürohantyàtmavatàü subhiùagbhi÷copakràntàþ . anàtmanàmaj¤ai÷copakràntàþ pravçddhatvàddoùàõàm . tatràtisaüvçto'tivivçto'tikañhino'timçdurutsanno'vasanno'ti÷ãto'tyuùõaþ kçùõaraktapãta÷uklàdãnàü varõànàmanyatamavarõo bhairavaþ påtipåyamàüsasiràsnàyuprabhçtipårõaþ påtipåyasràyyunmàrgyutsaïgyamanoj¤adar÷anagandho'tyarthaü vedanàvàn dàhapàkaràgakaõóå÷othapióakopadruto'tyarthaü duùña÷ãõitàsràvã dãrghakàlànubandhã ceti duùñavraõaliïgàni . tasya doùocchràyeõa ùañtvaü vibhajya yathàsvaü pratãkàre prayateta . ata årdhvaü sarvàsràvàn vakùyàmaþ . tatra vçùñàsu chinnàsu và tvakùu sphoñeùu bhinneùu vidàriteùu và salilaprakà÷o bhavatyàsnàvaþ ki¤cidvisraþ pãtàvabhàsa÷ca . màüsagataþ sarpiþ prakà÷aþ sàndraþ ÷vetaþ picchila÷ca . siràgataþ sadya÷chinnàsu siràsu raktàtipravçttiþ pakvàsu ca toyanàóã bhiriva toyàgamanaü påyasyàsràva÷càtra tanurvicchinnaþ picchilo'valanvo ÷yàvo'va÷yàyapratima÷ca . snàyugataþ snigdho ghanaþ siühàõakapratimaþ sarakta÷ca . asthigato'sthånyabhihate sphuñite minne doùàvadàrite và doùàvakùitatvàdasthiniþsàraü ÷uktidhautamivàbhàti . àsràva÷càtra majjami÷raþ sarudhiraþ snigdha÷ca . sandhigata÷ca pãóyamàno na pravartate àku¤canaprasàraõonnamanavinamanapradhàvanotkàsanapravàhaõai÷ca sravati . àsràva÷càtra picchilo'valambã saphenapåyarudhironmathita÷ca . koùñhagato'sçïmåtrapurãùapåyodakàni sravati . marmagatastvagàdiùvavaruddhatvànnàcyate . tatra tvagàdigatànàmàsràvàõàü yathàkramaü pàruùya÷yàvàva÷yàyadadhisastukùàrodakamàüsadhàvanapulàkodakasannibhatvàni màrutàdbhavanti . pittàdgomedogomåtrabhasma÷aïkhakaùàyodakamàdhvãkatailasannibhatvàni . pittavadraktàdativisratva¤ca . kaphànnavanãtakàsãsamajjapiùñatilanàrikelodakavaràhavasàsannimatvàni . sannipàtàttilanàrikelodakervàrukarasakà¤jikavasàdàrukodakapriyaïguphalayakçnmudgayåùasavarõatvànãti . %<÷lokau càtra bhavataþ . pakvà÷ayàdasàdhyastu pulàkodakasannibhaþ . kùàrodakanimaþ sràvo varjyo raktà÷ayàtsravan . àmà÷ayàtkalàyàmbhonibha÷ca trikasandhijaþ . sràvànetàn parãkùyàdau tataþ karmàcaredbhiùak>% . ata årdhvaü sarvavraõavedanà vakùyàmaþ . todanabhedanatàóanacchedanàyamanamanthanavikùepaõacumcumàyananirdahanàvabha¤janasthoñanavidàraõotpàñanakampanavividha÷ålavi÷leùaõavikiraõapåraõastambhanasvapnàvaku¤canàïgu÷ikàþ sambhavanti . animittavividhavedanàpràdurbhàvo và muhurmuhuryatràgacchanti vedanàvi÷eùàstaü vàtikamiti vidyàt . åpacoùaparidàhadhåmàyanàni yatra gàtramaïgàràvakãrõamiva pacyate yatra coùmàbhivçddhiþ kùate kùàràvasaktivacca vedanàvi÷eùàstaü paittikamiti vidyàt . pittavadraktasamutthaü jànãyàt . kaõóårgurutvaü suptatvamupadeho'lpavedanatvaü stambhaþ ÷aitya¤ca yatra taü ÷laiùmikamiti vidyàt . yatra sarvàsàü vedanànàü samutpattistaü sànnipàtikamiti . ata årdhvaü vraõavarõàn vakùyàmaþ . bhasmakapotàsthivarõaþ paruùo'ruõaþ kçùõa iti màrutajauktaþ . nãlaþ pãto haritaþ ÷yàvaþ kçùõo raktaþ kapila iti raktapittasamutthayoþ . ÷vetaþ snigdhaþ pàõóuriti ÷leùmajasya . sarvavarõopetaþ sànnipàtikasya iti . bhavati càtra %<na kevalaü vraõeùåkto vedanàvarõasaügrahaþ . sarva÷othavikàreùu vraõavallakùayedbhiùak>% .

#<vraõaha># puø vraõaü hanti hana--óa . 1 eraõóavçkùe 2 guóåcyàm vã ÷abdacaø .

@<[Page 4995b]>@
#<vraõà÷a># puø vraõama÷nàti a÷a--aõ . 1 vole gandharase 2 agakhyavçkùe ca ràjaniø .

#<vrata># naø vraja--gha jasya taþ . 1 bhakùaõabhede uõàdiø 2 puõyasàdhane 3 upavàsàdiniyamabhede ca
     vrata¤ca sabhyaksaïkalpajanitànuùñheyakriyàci÷eyaråpaü tacca pravçttinivçttyubhayaråpaü tatra dåùyavi÷eùabhojanapåjàdikaü pravçttiråpam upavàsàdika¤ca nivçttiråpaü tacca nityaü naimittikaü kàmya¤ca . nityamekàda÷yàdivratam naimittikaü càndràyaõàdivrataü kàmyaü tattattithyupavàsàdiråpaü %<sattvake sasàdhanaü karma kartavyamadhikàriõà . niùkàmeõa savãra! kàmyaü kàmànvitena ca>% bhaviùyapuø . samyak pravama kalpàdinà saüsàdhanaü yathàvihitaü sàdhanaü yasya . adhi kàriõà arthinà samartheõa vidåùà cetyarthaþ . tatra vratàrambhakàlaþ hemàø vraø dar÷ito yathà atha vratàrambhakàlaþ . tatra satyabrataþ %<udayasthà tithiryà hi na bhaveddinamadhyabhàk . sà khaõóà na vratànàü syàdàrambhe ca samàpane>% iti . etadvyatiriktàyàmakhaõóàyàü pràrammamàha vçddhava÷iùñhaþ %<akhaõóavyàpimàrtaõóà yadyakhaõóà bhavettithiþ . vratapràrambhaõantasyàmanaùñaguru÷ukrayugiti>% . tithiryadyanaùñaguru÷ukrayuk anastamitaguru÷ukrayuktà tasyàü vratamàrambhaõãyamityarthaþ, idamupalakùaõam . guru÷ukrayorbàlye vàrdhakye'pi vratannàrambhaõãyamityarthaþ . tathà ca vçddhamanuvçhammatã %<agnyàdhànaü pratiùñhà¤ca yaj¤adànavratàni ca . vedavratavçùotsargacåóàkaraõamekhalàþ . màïgalyamabhiùeka¤ca malamàse vivarjayet . vàle và yadi và vçddhe ÷ukraü vàstaïgate gurau . malamàsa ivaitàni varjayed devadar÷anam>% iti . gàrgyo'pi %<nàmànnaprà÷ana¤cauóaü vivàhaü mau¤jivandhanam . niùakramaü jàtakarmàpi kàmyaü vçùavisarjanam . astage ca gurau ÷ukre bàle vçddhe malimluce . udyàpanamupàrambhaü vratànàü naiva kàrayed>% iti . lallaþ %<nãcasthe vakrasaüsthe vyaticaraõagate bàlavçddhàstage và saünyàso devayàtrà vratacaraõavidhiþ karõavedhastu dãkùà . mau¤jãbandho'tha cåóà pariõayanavidhirvàstudevapratiùñhà varjyàþ sadbhiþ prayatnàt trida÷apatigurau siüharà÷isthite ca>% iti . nãcalakùaõantu jyotiþ÷àstre %<såryàdiùåccamajagomukaràþ kçmàt syuþ . strãkarkimãnavaõijostagama¤ca nãcam>% iti . uccasthànàt saptamaü nãcamityarthaþ . tathà ca nãcasye gurau makaragate ityarthaþ . ÷aunakaþ %<pårtàgàravivàhayàgagamanaü kùauràdyakarõavyadhaü vidyàdevavilokanopavayavaü dãkùàparãkùà vratam . snànaü tãrthagamaü raõaü puramahàdànapratiùñhàpanam . siühasthe vibudhàrcite na ÷ubhadaü kartustathà såryage>% . astalakùaõantu brahmasisiddhànte %<raviõàsattiranyeùàü grahàõàmasta ucyate . tato'rvàk bàrdhakaü vidyàdårdhvaü bàlyaü prakãrtitam>% iti . etayoravadhiþ jyotiþ÷àstre'nekavidhodar÷itaþ %<bàlaþ ÷ukro divasada÷akaü pa¤caka¤caiva vçddhaþ pa÷càdahnastritayamuditaþ pakùamauóhyaþ krameõa . jovo vçddhaþ ÷i÷urapi ladà pakùamanyaiþ ÷i÷å tau vçddhau proktau divasada÷aka¤càparaiþ saptaràtram>% iti . eteùàü pakùàõàü vyavasthà de÷àntaraviùayà àpadviùayà và . tathà ca gàrgyaþ %<÷ukro guruþ pràkparàk caiva vàlo bindhye da÷àvantiùu saptaràtram . vaïgeùu håõeùu ca ùañ ca pa¤ca ÷eùe ca de÷e tridinaü vadanti>% iti . varàhamihiro'pi %<vahavo dar÷itàþ kàlà ye bàlye vàrdhake'pi ca . gràhyàstatràdhikàþ ÷eùà de÷abhedàdutàpadi>% iti . vratànàü mànasàdibhedastatra dar÷ito yathà varàhapuràõe %<ahiüsà satyasasteyaü brahvacaryamakalmaùam . etàni mànasànyàhurvratàni vratadhàriõàm . ekabhaktaü tathànaktamupavàsàdika¤ca yat . tatsarvaü kàyikaü puüsàü vrataü bhavati nànyathà>% . upavàso'tràhoràtràbhojanam, àdi÷abdàdiyàcitàdi . tathà %<ki¤cid vrata và kriyate påjyate yat trilocana! . viprebhyodãyate sarvametajjanmataroþ phalam>% . vratabhedaphalàdikaü tatroktaü yathà garuóapuràõe tapogatirhi bhåtànàü tapa eva paràyaõam . tapasà vijità lokàstapasà nirvçtiþ satàm . tapasà dhåtaø pàpmàno nirvàõaü parasaïgatàþ . tapasà paramàyu÷ca ÷àntiü vàpi tathàpnuyàt . tapasà vindate lokànakhilànapi påruùaþ . tapasà paramçcchanti nirvàõamapi ÷à÷vatam . tapasà caihikãü siddhiü vipulàsapi vindati . labhante ca sutàdãüstu tapasà martyajàtayaþ . akùaya¤ca dhana¤càpustapanta÷ca narà bhuvi . vratãpavàsåniyamaiþ ÷arãrottàpanantapaþ . utthitastu divà tiùñhedupaviùñastathà ni÷i . %<etadvãràsanaü proktaü mahàpàtakanà÷anam . ekabhaktena cekena tathaivàsàcicena ca . upavàsena caikena pàdakçcchaþ prakãrtitaþ>% . kårmapuràõe %<vratopavàsaniyamairhomabràhmaõatarpaõaiþ . àràdhaya mahàyorgeryoginàü hçdisaüsthitam>% . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yàþ ÷ådrà÷caiva dvijottama! arcayanti mahàdevaü yaj¤adànasamàdhibhiþ . vratãpavàsaniyamairhomaiþ svàdhyàyatarpaõaiþ . teùàü vai rudrasàyujya sàmãpya¤càtidurlabham . salokatà ca sàråpyaü jàyate tatprasàdataþ . garuóapuràõe %<dhundhumàrastu ràjarùirlebhe putra÷ataü purà . dànena niyamenaiva tapasà ca vratena ca . sagaro nàma ràjarùirdikùu sarvàsu vi÷rutaþ . putràõà¤ca ÷ata pràptaü tena ràj¤à mahàtmanà . tathà da÷aratho ràjà vrateùu nirataþ sadà . yaj¤adànatapãyogaiþ santuùñaþ puruùottamaþ . svayaü putratvamàpede tasya ràj¤o mahàtmanaþ . janako nàma ràjarùistapãvratanidhiþ svayam . ai÷varyamatulaü pràpya yoginàü gatimàptavàn . evameva mahàràja! ràjàno bràhmaõàstathà . ai÷varyalakùaõaü pràpurgatiü vai vratavibhavàt . ataþ kuruùva satataü tapaþsa¤cayamàtmavàn . vratopavàsaniratastrãrthàni nçpasattama!>% . tathà %<vinigraha¤cendriyàõàü kurvãta niyamàtmavàn . upavàsajapa, dhyànatãrthasnànàdikairapi . vratairyaj¤ena dànena tapasà tãrthasevayà . anekajanmasaüsiddhimenaþkùapayati dvijaþ>% . vratàdãnàü càturvarõasàdhàraõatvàbhidhànàt dvijagrahaõasatra varõamàtropalakùaõàrtham . na caivaü sati ÷ådrasya yaj¤e'nadhikàràdyaj¤a÷abdavirodha iti vàcyam . yajeranekàrthatvena devatàpåjàdyarthasambhavàt . %<kàyikaü mànasa¤caiva vàcika¤ca tridhà matam . yaj¤odànaü tapa÷caiva vaidatastacchçõuùva me . ahiüsà vratacaryà ca tapaþ kàyikamucyata . vàcikaü satyavacanaü bhåtadrohavivarjitama . mànasaü manasaþ ÷àntiþ sarvavairàgyalakùaõam>% . àdityapuràõe %<vratopavàsàn khalu yo vidhatte dàridyrapà÷aü sa bhinatti cà÷u . vratopavàseùu ratasya puüsa÷caivàpadaþ ÷àntimu÷anti tajj¤àþ>% bratasàmànyadharmàstadadhikàriõa÷ca tatra dar÷ità yathà skandapuràõe nijavarõà÷ramàcàranirataþ ÷uddhamànasaþ . vrateùvadhikçto ràjannanyathà viphalaþ ÷ramaþ . alubdhaþ smatyavàdã ca sarvabhåtahite rataþ . vrateùvadhikçto ràjannanyathà viphalaþ ÷ramaþ . ÷radvàvànnyàyabhãru÷ca madadambhavivarjitaþ . vrateùvadhikçto ràjannanyathà viphalaþ ÷ramaþ . samaþ sarveùu bhåteùu ÷ivabhakto jitendriyaþ . vrateùvadhikçto ràjannanyathà viphalaþ ÷ramaþ . pårvaü ni÷citya ÷àstràrtha
     yathàvat karmakàrakaþ . avedanindako dhãmànadhikàrã vratàdiùu . mahàbhàrate %<÷ràddhakarma tapa÷ceva satyamakrodha eva ca . sveùu dàreùu santoùaþ ÷aucaü nityànasåyatà . àtmaj¤ànaü titikùà ca dharmaþ sàdhàraõo nçpa!>% devalo'pi %<vratopavàsaniyamaiþ ÷arãrottàpanaistathà . vaõàþ sarve'pi mucyante pàtakebhyo na saü÷ayaþ>% iti . tadevaü vacanasandarbheõoktaniyamavatàü caturõàmapi varõànàü strãpuüsàdhàraõyena vrateùvadhikàra iti pratipàdyate . tathà ca bhàrate(gãtà) %<màmupà÷ritya kaunteya! ye'pi syuþ pàpayonayaþ . striyo vai÷yà÷ca ÷ådrà÷ca te'pi yànti paràïgatim>% iti . tatràyaü parovi÷eùo yat strãõàü bharturàj¤àü vinà na khàtantryeõa vratàdiùvadhikàra iti . tathà ca màrkaõóeyapuràõe %<nàsti strãõàü pçthag yaj¤o na vrataü nàpyupopaõam . bhartç÷u÷råùayaivaità lokàniùñàn vrajanti hi . yaddevebhyo yatra pitràdikebhyaþ kuryàdbhartàbhyarcanaü satkriyà¤ca . tasyàrdhaü vai sà phalaü nànyàcattà nàrã bhuïkte bhartç÷u÷råùayaiva . dharmàrthakàmasaüsiddhau bhavedbhartuþ sahàyinã>% . àdityapuràõe %<nàsti strãõà pçthagyaj¤o na vrataü màsyupoùaõam . patiü ÷u÷råpate yattu tena svarge mahãyate . patyurabhyadhikaü nàrã nopavàsavrata¤caret . anàyuùyaü dvija ÷reùñha! pratyustasyàstaducyate . devatàràdhanaü kuryàt kàmaü và bràhmaõottamaþ . nàrã pativratà nàma pràpyànuj¤àntu bhartçtaþ . nàrã khalvananuj¤àtà pitrà bhartrà sutena và . viphalaü tadbhavettasyà yatkarotyaurdhadehikam>% . pitreti kanyàtve . bhartreti saubhàmyada÷àyàm . suteneti vaighavyada÷àyàm . aurdhadehikaü vratàdi . %<atha và sarvasuø vasçjya patipåjanatatparà . ke÷avàràdhanaü kuryàt sàdhvã strã puruùarùabha! . tenaiva svargamàpnoti yat ki¤cinmanasecchati . aphala sarvameva syàt bhartranuj¤àü vinà kçtam . ke÷avàràdhanaü yacca tathàpi saphalaü striyaþ>% . harivaü÷e %<bratãtvadharmacaraõaü yasyà nityamakhaõóitam . puõyakànàü vidhistasyàþ puràõe parikãrtitaþ . dànopavàsapuõyàni sukçtànyapyarundhati! . niþphalànyasatãnà hi puõyakàni tathà ÷ubhe>% . puõyakàni vratàni . %<yà nàrcayanti bhartàraü yoniduùñà÷ca yàþ striyaþ . yonidoùàt puõyaphalaü nà÷nànta nirayaïgatàþ . sàdhvyo jagaddhàrayanti su÷àlàþ patidevatàþ . ananyadharmanityà÷ca satàü panthànamà÷ritàþ . avàgduùñhàþ ÷aucayuktàþ dhçtimatyaþ ÷ucivratàþ . satataü sàdhuvàdinyo dhàrayanti jagat ÷valu . vyàdhitaþ patito vàpi nirdhano và katha¤cana . na vaktavyaþ striyà bhartà dharma eùa sanàtanaþ . akàryakàriõaü vàpi nirguõaü strã patiü tathà . tàrayatyeva sàdhvã sà tathàtmànaü ÷ubhànane! . yoniduùñastriyo nàsti pràya÷cittaü hataiya sà . vàgadaùñe vihitaü sadbhiþ pràya÷cittaü puràtanaiþ . bhartu÷chandena kartavyaü vratakaü sarvadà striyà . upavàso'pi và satye! kàïkùantyà tu ÷ubhàü gatim . kalpàntarasahasreùu na strã sà labhate gatim . tiryagyonisahasreùu pacyate yonivibhramàt . yadi syànnàma mànuùyaü strã labhedasatã satã . caõóàlayonau durmedhà jàyate kukkurànanà . bhartà devaþ sadà strãõàü strãbhirdçùñaþ sanàtane . yasyà hi tuùyate bhartà sà satã dharmacàriõã . kotåhalahatànàntu strãõàü loko na ÷obhanaþ . bhartaryeva mano yàsàü sadbhàvena vyavasthitam . karmaõà manasà vàcà patiü nàticaranti yàþ . tàùàü puõyaphalaü saumye! puõyakaiþ samudàhçtam . puõyakànà vidhiü kçtsnaü svarlokaü prati ÷obhane! . nibodha sa hi sarvo hi dçùño'yaü tapasà mayà . snàtvà strã pràtarutthàya patiü vij¤àpayet satã . upavàsàrthamatha và vratakàrye dhçtavrate! . spçùñvà karàbhyàü caraõau satataü sattamasya ca . gçhãtvaudumbaraü pàtraü saku÷aü sàkùataü tathà . go÷çïgaü dakùiõàsicya pratigçhõãta tajjalam . tato bhartuþ satã dadyàt snàtasyaprayatasya ca . àtmanà'tha nisektavyaü tataþ ÷irasi tajjalam . trailokye sarvatãrtheùu snànametadudàhçtam . upavàseùu kartavyameyaddhi vratakeùu ca . svànametaddhi sàmànyaü strãõàü puüsà¤ca bhàmini! . arundhati! mayà dçùñaü tapasà haratoùakam . a÷ånyaü viddhi ÷ayanamàsana¤ca tathàvigham . svayaü prakùàlanaü càpi pàdayoranu÷abditam>% . ana÷abditaü vratopayogitayà kathitam . %<a÷ruprapàto roùa÷ca salahasya kçtiþ sati! . upavàsàt vratàdvàpi sadyobhraü÷ayati striyam . ÷uklameva sadà vàsaþ pa÷astaü candrasambhave! . antarvàso'para¤caiva upavàsavrate tathà . pàdukàrthastçõaiþ kàryaþ sarvadà vratake sati! . upavàse'pi ca vidhireùa eva prakãrtitaþ . a¤janaü rocana¤càpi gandhàn sumanasastathà . vratake copavàse ca nityameva vivarjayet>% . rocanaü kuïka màdinà, muccojvalãkaraõam . %<dantakàñha ÷iraþ snànamudvartanamathàpi và . vivarjitàü mçdaü sarvàü ÷aucàrthantu vidhãyate . tilàmalaphalairnityaü ÷rãphalai÷ca samàcaret . prakùàlana¤ca ÷irasaþ sadà mçõmi÷ritairjalaiþ . ÷irasà'bhya¤janaü saumye! naivametat pra÷asyate . na pàdayorna màtrasya sneheneti sthitiþ smçtà . goyànamuùñrayàna¤ca katha¤cidapi nàcaret . kharayàna¤ca satataü vrate càpyupavàsake . nadãjalaü prasvavajaü ÷astaü vai somanandini! . ÷ubhe taóàge vàpyàdau vistãrõe jalajàplute . gatvà snànaü pra÷astantu sadaiva khalu sarvathà . alàbhe tvavaruddhà strã ghañasnànaü samàcaret . navai÷ca kummaiþ snàtavyaü vidhireùa sanàtanaþ . snàna¤ca kàryaü ÷irasà tapaþphalamavàpnuyàt>% . bhaviùyatpuràõe %<kùamà satyaü dayà dànaü ÷aucamindriyanigrahaþ . devapåjàgnihavanaü santoùaþ steyavarjanam . sarvavrateùvayaü dharmaþ sàmànyo da÷akaþ sthitaþ>% . atra kùamàdãnàü svatantratayà caturvargasàdhanatvena vihitànàü vratàïgatayà'bhidhànaü khàdiraü vãryakàmasyetyàdivat saüyogapçthaktvanyàyàdupapannam . matsyapuràõe %<tasmàt kçtopavàsena snànamabhyaïgapårvakam . varjanãyaü prayatnena råpaghnaü tatparaü nçpa!>% . yattåktaü garuóapuràõe%<gandhàlaïkàravastràõi puùpamàlànulepanam . upavàse na duùyanti dantadhàvanama¤janam>% iti yacca vyàsoktam %<dantadhàvanapuùpàõi vrate'pi syurna duùyati>% . tadetatsabhartçkopavàsaviùayam . bhaviùyatpuràõe %<a¤jana¤ca satàmbålaü sindåraü raktabàsasã . bibhçyàtsopavàsàpi avaidhavyakaraü param . vidhavà yatimàrgeõa kumàrã và yadçcchayà>% padmapuràõe %<garbhiõã såtikàdi÷ca kumàrã vàtha rogiõã . yadà ÷uddhà tadànyena kàrayet prayatà svayam>% . garbhiõyàdirupavàse kartavye naktaü kuryàt . såtakàdibhira÷uddhà anyena vrataü kàrayet . prayatà ÷uddhà, svayaü kuryàt, påüso'pyeùa vidhiþ liïgasyàvivakùitatvàt tadevaü strãõàü kanyàda÷àyàü pitràderàj¤ayà, vinnànàü bhartåràj¤ayà, vidhavànàü putràdyàj¤ayaiva vratàdhikàronànyayeti siddham . agnipuràõe %<vrãhiùaùñikamudgà÷ca kalàyàþ salilaü payaþ . ÷yàmàkà÷caiva nãvàrà goghåmàdyà vrate hitàþ . kåùmàõóàlàbuvàrtàkãpàlaïkya jyotsnakàkhyajet . carurmaikùyaü ÷aktukaõàþ ÷àkandadhi ghçtaü madhu>% . ÷yàmàkàþ ÷àlinãvàrà ÷àkaü målapatràdikam . %<haviùyavratanaktàdàvagnikàryàdikaü hitam . madhu màüsaü vihàyànyad vrate ca hitamãritam>% . vraø khaø dayàdãnàmupavàsaguõatayàtadaïgatvam ekàø taø dar÷ita yathà vrate guõànàha gotamaþ %<dayà sarvabhåteùu kùàntiranasåyà ÷aucamanàyàso maïgalamakàrpaõyamaspçhà ceti>% . dayàdilakùaõànyàha vçhaspatiþ %<pare và bandhuvarge và mitre dveùñari và sadà . àtmavadvartitavya hi dayaivaiùà prakãrtità>% . pare udàsãne . àpatsu rakùitavyantviti kalpatarau pàñhaþ . àtmavaditivyaktamàha dakùaþ %<yathaivàtmà parastadvaddraùñavyaþ sukhamicchatà . sukhaduþkhàni tulyàni yathàtmani tathà pare>% . vçhaspatiþ %<bàhye càdhyàtmike caiva duþkhe cotpàdite kacit . na kupyati na và hanti sà kùamà parikãrtità . na guõàn guõino hanti stauti mandaguõànapi . nànyadoùeùu ramate sà'nasåyà prakãrtità . abhakùyaparihàrastu saüsarga÷càpyaninditaiþ . svadharme ca vyavasthànaü ÷aucametat prakãrtitam . ÷arãraü pãóyate yena su÷ubhenàpi karmaõàü . atyantaü tanna kurvãta anàyàsaþ sa ucyate . pra÷astàcaraõaü nityamapra÷astavivarjanam . etaddhi maïgalaü proktamçùibhistattvadar÷ibhiþ . stokàdapi ca dàtavyamadãnenaiva càtmanà . ahanyahani yat ki¤cidakàrpaõyaü hi tat smçtam . yathotpannena santoùaþ kartavyo'pyalpavastunà . parasya cintayitvàrthaü sà'spçhà parikãrtità>% . devãpuràõam . %<taddhyànaü tajjaùaþ snànaü tatkathà÷ravaõàdikam . upavàsakçto hyete guõà proktà manãùibhiþ>% . vratakàlaviveke'tra vi÷eùa ukto yathà dãrghakàlànupàlanãyatattaditikartavyatàkalàpopahitaniyatasaïkalpaviùayo vratamiti vratalakùaõam . vratànàü saïkalpasambhavatvamàha manuþ %<saïkalpamålaþ kàmo vai yaj¤àþ saïkalpasambhavàþ . vratà(puüstvamàrùam) niyamadharmà÷ca sarve saïkalpajàþ smçtàþ>% . vratàrambhapratiùñhàkàlamàha jyotiùam %<gurorbhçgorastabàlye bàrdhakye siühage gurau . gurvàditye da÷àhe tu vakrijãvàùñaviü÷ake . dine, pràgrà÷yanàyàtàticàriguruvatsare pràgrà÷igantçjãvasya càticàre tripakùake . kalpàdya dbhuta saptàhe nãcasthejye malimluce . mànutalaïghitave màsi kùaye ràhuyute gurau . pauùàdikacaturmàse caraõàïkitavarùaõe . ekenàhnà caikadine dvitãyena dinatraye . tçtãyena tu saptàhe màïgalyàni jijãviùuþ . vidyàrama karõavedhau cåóàpanayanodvahàn . tãrthayànamanàvçttaü tathà nàdisurekùaõam . parãkùàràmayaj¤àü÷ca purasaraõadãkùaõe . vratàrambhapratiùñhe ca gçhàrambhaprave÷ane . pratiùñhàrambhaõe devakåpàdervarjayanti ca . dvàtriü÷addivasa÷càste jãvasya bhàrgavasya ca . dvàsaptatirmahatyaste pàdàste dvàda÷a kramàt . astàt pràk parayoþ pakùaü gurorbàrdhakabàlate . pakùaü vçddho mahàste tu bhçgurbàlo da÷àhikaþ . pàdàste tu da÷àhàni vçddho bàlo dinatrayam>% . siühastha gurau
     vi÷eùastu jyotiþkaumudyàm %<gaõóakyà uttare tãre giriràjasya dakùiõe . siühasthaü makarastha¤ca guruü yatnena varjayet>% iti . atha vratànuùñhànaü tatra devalaþ %<abhuktvà pràtaràhàraü snàtvàcamya samàhitaþ . såryàdidevatàbhya÷ca nivedya vratamàcaret>% . atra pràtarvratamacàredityanvayaþ tata÷càhàramabhuktvà iti pårvadine ekabhakta kçtvà ityarthakam divàràtribhojanadvayasyaikataranivçttyaikataratyàvasãyamànatvàt . gçhotavatàkaraõe chàgaleyaþ %<yo gçhãtvà vrataü mohàt màcaret kàmamohitaþ jãvan bhavati càõóàlo mçtaþ ÷và caiva jàyate>% . atra pràya÷cittaõàha ÷àntapuràõam %<lobhànlohàt pramàdàdvà vratabhaïgo bhavedyadi . upavàsatrayaü kuryàt kuryàdvà ke÷amuõóanam . pràya÷cittamidaü kçtvà punareva vratã bhavet>% . ÷abdaþ samuccaye tena muõóana¤ca kuryàdityarthaþ . pramàdàt sakçdakaraõe pratiprasavamàha devalaþ %<sarvabhåtabhayaü vyàdhiþ pramàdo guru÷àsanam . avrataghnàni kathyante sakçdetàni ÷àstrataþ>% . àrambhànantarama÷aucaü na pratibandhakam %<vratayaj¤avivàheùu ÷ràddhe home'rcane jape . àrabdhe såtakaü na syàdanàrambhe tu såtakam>% viùõåkte . vratàrambhaþ saïkalpa eva tatraivoktaþ . àrabdhavratasya samàpanaü vinà maraõe tatphalapràptirapãtyàhàïgaràþ %<yoyadarthaü careddharmamasamàpyamçto yadi . sa tatpuõyaphalaü pretya pràpnoti manuravravàt>% . pretya paraloke . a÷aktau jalàdipàne doùàbhàvamàha bodhàyanaþ %<aùñau tànyavrataghnàni àpo målaü phalaü payaþ . havirvràhmaõakàmyà ca gurorvacanamauùadham>% . garbhiõyàdau vi÷eùamàha ÷àmbapuràõam %<garbhiõã såtikaþ naktaü kumàrã ca rajasvalà . yadà ÷uddhà tadànyena kàrayet kriyate tadà>% . a÷uddhà påjàdikaü kàrayet kàyikamupavàsàdikaü sadà a÷uddhà÷uddhà và svayaü kuryàt . upavàsà÷aktau naktaü kurvãta . upavàseùva÷aktànàü naktaü bhojanamivyate iti vacanàt . vratadine vajyànyàha hàrãtaþ %<patitapàùaõóanàstikasambhàùànçtàbhidhànàdika supavàsadine varjayet>% . tathà kårmapuràõam %<bahirgràmànyajaü såtiü patita¤ca rajasvalàm . na spç÷ennàbhibhàùeta nekùeta harivàsare>% . vratànuùñhànakàla÷ca tattattithivihitapåjàpradhànakàlapårvàhõe pràptatithirgràhyà yathà narasiühapuràõam %<daivakçtyantu pårvàhõe manuùyàõà¤ca madhyame . aparàhõe pitéõà¤ca kàryàõyetàni yatnata>% iti tathà ÷rutirapi pårvàhõo vai devànàü madhyandinaü manuùyàõàviti . ubhayadine pårvàhõalàbhe vi÷eùavacarna vinà yunmàdivacanàdvyavasthà . saükràntinimittaü tattatsaükràntipuõyakàla eva kàrvyam . truñeþ sahasrabhàgo yaþ sa kàlo ravisaükramaþ ityukteþ saükràntikàlasyàtisåkùmatvena karmànarhatayà saükràntipadasya lakùaõayà tatparatvàt . atra tu %<vç÷cikasya tu saükràntyàü putrakàmà vrataü caret>% iti maviùyapuràõãyena kàrtikeyavratasya saükràntivihitatve'pi %<sàyaükàle samàromba pràtaþkàle visarjayet>% iti bhaviùyapuràõãyena påjàyà ràtrimàtrakartavyatvàbhighànàt tadaïgopavàsasya càhoràtrasàdhyatayà puõyakàle tadasambhavàt tadyuktàhoràtra eva kartavyatvam . tata÷ca saüpårõàrdharàtràt paraü vç÷cikasaükràntau paradine pårvayàmadvayasya puõyakàlatvena tadyuktàhoràtra eva kàrtikeyavrataü kartavyam divà tadaïgasnànàdeþ vratatvena pràtarorambhàrhatvàt tadaïgopavàsasya pràtaràrambhàrhatvàcca . uktànyavrateùu yummavacanena ÷uklapakùakçùõapakùàdibhedena và tithivivekoktà vyavasthà'nusaraõãyà . vratapratiùñhàkàla÷ca pårvoktena %<gurorbhçgorastavàlye vàrdhakye siühage gurau>% ityàdivacanonoktaguru÷ukràstamayàdibhinnaþ ÷uddhasamaya eva kàlaþ . tatra %<sarveùåkteùu kartavyà pratiùñhà vidhinà budhaiþ . phalàrthibhistvapratiùñhaü yasmànniùphalamucyate>% iti haya÷ãrùapa¤caràtrãyavacane'karaõe niùphalatva÷ruteþ pratiùñhà nityà sà ca na vratàïgaü kintu karmàntaram . %<samàpte tu vate tatra pratiùñhà tadanantaram>% brahmapuràõàt . ittha¤ca taddine'÷aucàdau yathà na àrtànuùñhànaü tathà samayà÷uddhàvapi nànuùñhànam . yattu %<samàpte tu vrate tatra pratiùñhà tadanantaram . na kàlaniyamastatra tatra vighne paràvdike>% iti tatsampårõadivase samayà÷uddhàvapi pratiùñhàvidhàyakaü sacanaü tata kàmadhenukalpatarukàràdibhiralikhitatvàdanàkaram . yadava vrata màsavarùàdikàlavi÷eùaniyantritaü kàmyaü tasyaiva pratiùñhà yat punarnityaü kàlavi÷eùàniyantrita¤ca na tasya pratiùñhà pårvokta haya÷ãrùãye kàmyaphalàrthibhirityanena kàmyasyaiva pratiùñhàvidhànàt kàlavi÷eùàniyantrite tadasambhavàt . vratabhedà÷ca nànàpuràõoktàstatra hemàø vraø svaõóoktà akàràdivarõàdyakùarapårvaka÷abdànusàreõàtra kartavyakàlasahitàþ pradar÷yante teùàmitikartavyatà tu tatra dç÷yà
     akùayatçtãyàvrataü bhaviùyottaroktam . %<vai÷àkhasya sitàmekàü tçtãyàmakùayàü ÷çõu . tasyàü snànaü japo homaþ svàdhyàyaþ pitçtarpaõam . dàna¤ca kriyate ki¤cit tat sarvaü syàdihàkùayam . àdiþ kçtayunasyeyaü yugàdistena kathyate . sarpapàpapra÷amanã sarvasaukhyapradàyinã>% .
     akùayaphalàvàptiphalakàkhyatçtãyàvrataü viùõudharmottaroktam . %<vai÷àkha÷uklapakùe tu tçtãyàyàmupoùitaþ . akùayaü phalamàpnoti sarvasya sukçtasya tu . sà tathà kçttikopetà vi÷eùeõa ca påjità . tatra datta¤ca japta¤ca sarvamakùayamucyate . akùayà sà tithistasmàttasyàü sukçtamakùayam . akùataiþ påjitoviùõustena sà càkùayà smçtà . akùataistu naraþ snàto viùõordattvà tathà'kùatàn . saktån susaüskçtàü÷caiva hutvà caiva tathàkùatàn . vipreùu dattvà tàneva tathà saktån susaüskçtàn . pakvànnantu mahàbhàga! phalamakùayama÷nute . ekàmapyuktàü kçtvà ca tçtãyàü bhçgunandana! . etàvattu tçtãyànàü sarvàsàntu phalaü labhet>% .
     akhaõóaikàda÷ãvrataü vàmanapuø uktam . %<màsi cà÷vayuje brahman! yadà padmajasannidhiþ . nàbhyàü niryàti jagatàmã÷itu÷cakradhàriõaþ . tasmin ramye ÷ubhe kàle yà ÷uklaikàda÷ã bhavet . tasyàü samyagyajedviùõuü yena khaõóaü prapåryate>% . yena viùõuprapujanena khaõóamasampårõaü dharmàdibhiþ paripårõambhavatãtyarthaþ .
     agnicaturthãvrataü viùõudharmottaroktam . %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivrataü tava . . caturàtmà hariþ proktasatvàra÷ca hutà÷anàþ . àhitàgnirdvijo yasya vidyate'gnicatuùñayam . sopavàsa÷caturthyàntu ÷uklapakùasya phàlgune . abhyarcya caturàtmànaü vàsudevamatandritam . taõai dadyàd dvijendràya tilaprasthàni ùoóa÷a . suvarõa¤ca suvarõa¤ca vastraü ghçtatulàmapi>% . suvarõaü karùànthånam %<evaü saüvatsaraü kçtvà vratametadatandrita . sarvakàmasamçddhasya yaj¤asyalaphama÷nate>% .
     aghoràkhyacaturda÷ãvrataü bhaviùyottare %<bhàdre màsyasite pakùe aghoràkhyàcaturda÷ã . tàmupoùya naroyàti ÷ivalokamayatnataþ>% tiø taø .
     aïgàrakacaturthãvrataü matsyapuø uktam . %<caturthyaïgàrakadine yadà bhavati bhàrata! . mçdà snàna tadà kuryàt padmaràgavibhåùitaþ . agnirmårdhnà divo mantraü japaüstiùñhedudaïmukhaþ . ÷ådrastuùõãüjapan jopamàste bhogavivarjitaþ>% .
     acalàsaptamãkçta bhaviùyottaroktam . %<màghasya sitasaptamyàü sarvakàmaphalapradam . råpasaubhàgyajananaü snànaü kuru varànane! . kçtvà ùaùñhyàmekabhaktaü saptamyàü ni÷calaü jalam . ràtryante càlayethàstvaü dattvà ÷ira÷i dãpakam . màghasya sitasaptagyàmacala¤càlita¤ca yat . ekabhaktena santiùñhet ùaùñhyàü sampåjya bhàskaram . saptamyàü tu vrajet pràtaþ sugambhãrajalà÷ayam>% .
     adàridryaùaùñhãvrataü skandapuø uktam . %<ùaùñhã nàma tithiryàjyà sàmànyà daivatairapi . ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca . upabàsena dànena tailakùàravivarjitaþ . ayaü hi bhagavàn devo bhàskara÷ca paradyutiþ . yena ÷ãghreõa dç÷yeta tadaguhyaü kathatàmyaham . mopanãyaü vrataü divyami ha làke phalapradam . yasmin kçte vrate caiva daridro na bhayet kule . ùaùñhãtithiü samuddi÷ya bràhmaõasya ca bhojanam . ÷àlyodana¤ca payasi kçtvà ca ÷arkaràyutam . bàhulyaghçtasaüyuktaü varùamekaü pradàpayet . kule tasyaiva ye jàtà ye bhaviùyanti mànavàþ . iha taõaiva ye santi tàn dàridryaü na gacchati>% .
     anaghàùñamãvrata bhaviùyottaroktam . %<kçùõàùñhamyàü màrga÷ãrùe dàmpatyaü darbhanirmitam . anaghaü cànaghã¤caiva bahuputraiþ samanvitam . sthàpayitvà ÷ubhe de÷e gomayenànulepite . snàtvà samarcayet puùpaiþ sugandhai÷cànulepanaiþ . çgvedenoktamantrai÷ca daõóakaü manasà smaran . anaghaü vàsudevantu patno tasyàsthisambhavà . pradyumnàdiputravargaü harivaü÷e yathoditam . varùamekaü tataþ kçtvà idaü tadanagha smçtam>% .
     anaïgatrayoda÷ãvrataü bhaviùyottaroktam . %<anaïgo bhagavàn ÷ambhustejomårtiragocaraþ . sa eva devoyenàsyàü tenànaïgatrayoda÷ã . prasiddhà samanupràptà nityà sarvaphalapradà . màrga÷ãrùe'male pakùe trayoda÷yàü samàhitaþ . snànaü nadyàü taóàge và gçhe và kåpato'pi và . kçtvàbhyarcya mahàdevaü vidhànàccha÷ibhåùaõam . liïkaü svàyambhuvaü bhåtamabhàve yatpratiùñhitam . tadanaïgamiti proktaü påjayedbhaktitovratã>% . etat vrataü tadavadhi varùasàdhyam .
     anaïgatrayoda÷ãvrataü kàlottaroktam . %<caitra÷uklatrayoda÷yàmanaïgaü tu pañe lisvet . nãladårvàïkura÷yàmaü hastamàtraü pramàõataþ . ratiprãtyubhayopetaü pauùpasàyakacàpadhçk . pañeùu susthitaþ kàryaþ sarvai÷càpsarasàü gaõaiþ>% .
     anantacaturda÷ãvrataü bhaviùyoktam %<anantavratamapyanyattithàvasyàmanuttamam . sarvapàpaharaü nçõàü strãõàü caiva yudhiùñhira! . ÷uklapakùe caturda÷yàü màsi bhàdrapade bhavet . tasyànuùñànamàtreõa sarvapàpàdvyapohati>% .
     anantatçtãyàvrataü padmapuø uktam . %<÷çõuùvàvahità devi! tathaivànantapuõyakçt . naràõàmatha nàrãõàmàràdhanamanuttamam . nabhasye vàtha vai÷àkhe màrga÷ãrùe'tha và punaþ . ÷uklapakùe tçtãyàyàü sràtaþ san gaurasarùapaiþ . gorocanà'tha gomåtraü mustàgo÷akçtaü dadhi . candanena ca saüsi÷rya lalàñe tilakaü nyaset . saubhàgyàrogyakçdyasmàt sadà ca lalitàpriyam . pratipakùatçtãyàyàü pumàn vàtha suvàsinã . dhàrayedraktavastràõi kusumàni sitàni ca>% .
     anantadvàda÷ãvrataü viùõurahasyoktam . %<dvàda÷yàü ÷uklapakùe ca màsi bhàdrapade naraþ . naivedyaganghapuùpàdyairarcayejjala÷àyinam . na cà''lapedvikarmasthàn pàùaõóàn patitànnaràn . snàtvà japannananteti ÷atamaùñottaraü budhaþ . vrajaüstiùñhan svapan bhu¤jan budhyan praskhalite kùute . vedanàrtaþ arennityamanantaü manasà girà . vratametadvidhànena kuryàt saüvatsaraü naraþ>% .
     anantapa¤camãvrataü skandaprabhàsoktam . %<yo naraþ påjayed nàgaü pa¤camyàü phàlgune site . pa¤copacàravidhinà mitàhàro jitendriyaþ . na taü da÷anti phaõino da÷a varùàõi pa¤ca ca . viùaü na kramate tasya kule màtçkåle'pi ca . tasmàt taü påjayed yatnàt pa¤camyà¤ca vi÷eùataþ>% .
     anantaphalasaptamãvrataü bhaviùyoktam . %<÷uklapakùe tu saptamyàü màsi bhàdrapade'cyuta! . praõamya ÷irasà devaü påjayet saptavàhanam . puùpadhåpàdibhirvãraþ kutaprànà¤ca tarpaõaiþ>% . kutapànàü bràhmaõàdãnàm . %<pàùaõóàdibhiràlàpamakurvanniyatàtmavàn . vipràya dakùiõàü dattvà naktaü bhu¤jãta vàgyataþ . tiùñhan bravan prasthita÷ca kùutapraskhalitàdiùu . àdityanàmasmaraõaü kuryàduccàraõaü tathà . anenava vidhànena màsàn dvàda÷a vai kramàt . upoùya pàraõe pårõe samabhyarvya jagadgurum . puõyena ÷ravaõeneha praõamet puùñimàptuyàt . evaü yaþ puruùaþ kuryàdàdityàràdhanaü ÷uciþ nàrã và svargamabhyetya sànantyaü phalama÷nute>% .
     anodanasaptamãvrataü bhaviùyoktam . %<÷uklapakùe tu vai÷àkhe ùaùñyàü samyapupoùitaþ . påjayed bhàskaraü bhaktyà puùpadhåpàdilepanaiþ . yena tat påjayeddevaü sa vidhiþ kathyate tava . tadà vai÷ravaõo yena vidhinà'påjayannçpa . dantakhàdyaü bhaved yaddhi tadodanamiti smçtam . bhakùvaü cåùyaü tathà lehyamodanantriþ prakãrtitam . toyaü cà'nodanai proktaü tasmàt tatparivarjaüyet . tat parivarjayediti tacchabdena codanaþ paràmçgate tasmàdodanameva varjayenna tu peyamapi tasyàtodanatvàt>% . %<ityeùànodanà nàma saptamã maratarùabha . . yàmupoùpa narã bhaktyà dhanadhànyamavàpnuyàt>% .
     aparàjitàsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<màsi bhàdrapade ÷uklà saptamã yà gaõàdhipa! . aparàjiteti vikhyàtà mahàpàtakanà÷inã . caturthyàmekabhaktantu pa¤camyàü naktamàdi÷et . upavàsastathà ùaùñhyàü saptamyàü pàraõaü bhavet . pràraõànyatra catvàri kathitàni manãùibhiþ . puùpàõi karavãràõi tathà rakta¤ca candanam . dhåpakriyà guggulunà naivedyaü guóapåpakàþ . nabhasyàdiùu màseùu vidhireùa prakãrtitaþ>% . idaü vrataü varùasàdhyam .
     amàvasyàvrataü kårmapuø uktam . %<amàvasyàmanupràpya bràhmaõàya kuñumbine . yat ki¤cit vedaviduùe dadyàduddi÷ya ÷aïkaram . prãyatàmã÷varaþ somo mahàdevaþ sanàtanaþ . saptajanmakçtaü pàpaü tatkùaõàdeva na÷yati>% .
     abhãùñasaptamãvrataü viùõudharmottaroktam . saptamyàm ityupakrame %<påjayitvà samudràü÷ca dvãpànnava tadà naraþ . pàtàlàü÷ca mahàbhàga! bhuvamàpnotyabhãpsitàm>% .
     amuktabharaõasaptamãvrataü bhaviùyàktam . %<bhadre! bhàdraùade màsi saptamyàü salilà÷aye . snàtvà ÷ivaü maõóalake lekhayitvà tathàmbikàm . bhaktyà sampåjya samayaü kuryàdbaddhvà kare guõam . yàvajjãvaü mayàtmà tu ÷ivasya viniveditaþ>% .
     arunghatãvrataü skandapuø uktam . %<arundhatãvrataü vakùye sadà saubhàgyadàyakam . yena cãrõena vai samyak nàrã saubhàgyabhàjanam . jàyate råpasampannà putrapautrasamanvità . valantartuü samàsàdya tçtãyàyàü surarùabha! . ¤cànaü kçtvà tu vidhivattriràtràpoùità satã . mithunàni ca catvàri samàhåya yatavratà . påjavet puùpatàmbålai÷candanai÷ca tathàkùataiþ>% .
     arkavrataü bhaviùyoktam . %<saptamyàü ca tathà ùaùñhyàü pakùayorubhayorapi . yo'vdamekaü naktabhojã niyatàtmà jitendriyaþ . yatpuõyaü paramaü proktaü satataü satrayàjinàm . satyavàdiùu yat puõyaü yat puõñamçtugàminàm . tatphalaü sakalaü pràpya mama lokamupaiti saþ>% .
     arkasaptamãvrataü brahmapuø uktam . %<arkasaüpuñasaüyuktamudakaprabhçtiü pivet . kramàd vçdyà caturùiü÷amekaikaü kùiyate punaþ . dvàbhyàü saüvatsaràbhyàü tu samàpya niyaùobhavet . sarvakàmapradà hyeùà prasãdatyarkasaptamã>% .
     arkasampuñasaptamãvrataü bhaviùya puø %<kàlgunàmalapakùasya ùaùñhyàü samyagupoùitaþ . påjavedbhàskaraü snàtvà puùpagandhànulepanaiþ . arkapuùpairbhaùahàvàho! guggulena sugandhinà . sitena bhåùayan devaü candanema divàkaram . guóodana¤ca naivedyaü palànàü tritayaü rayeþ . evaü påjya divà bhànuü ràtrau tasyàgrataþ svapet>% .
     arkàùñamãvrataü laviùyottaroktam . %<yadàùñamyàü ÷uklapakùe ravivàro'bhijàyate . upoùyà sà prayatnena tenaiva vidhinà nçpa! . arcayeddevadeve÷aü saha devyà mahe÷varam . vi÷eùa eva evàtra ÷ivasya nayanesmitam . bhànuü sampåjayed maktyà gandhapuùpàkùataiþ ÷ubhaiþ . ÷iva¤ca sitapuùpaistu raktapuùpaistathàmbikàm . ratnairaktasitairdivyairbhaktimànarcayedvibhum . kuïkumenàlabheddevã candranena mahe÷varam>% .
     ardha÷ràvaõikavrataü brahmàõóapuø uktam . %<pràpte tu ÷ràvaõe màsi ÷uklapakùe manohare . saüsyàpya pàrvatãü devãü påjavedbhakti÷aktitaþ . màsaü yàvanniyamataþ saüsmaran pàrvatãü hçdi . ÷vetàrghyaiþ ÷vetakusumaiþ ÷vetacandanakena ca . gandhairdhåpai÷ca naivedyairyathàkàlodbhavaiþ phalaiþ . arghyaü dadyàt phalenaiva kusumàkùatacandanaiþ . namo'rdha÷ràvaõi! devi! sarvaùàpakùayaïkari! . gçhàõàrvyaü hi deve÷i! ÷aïkareõa salaü mam>% .
     ardhãdayavrataü skandapuø uktam . %<màghàmàyàü vyatãpàta àditye viùõudaivate . ardhodayaü tamityàhuþ sahasràrkagrahaiþ samam . puràkçtaü ùasiùñhena jàmadagnena suvrata! . sanakàdyaimenuùayai÷ca bahubhirbàhujaira÷rutaiþ . anyaiþ ÷atasahasrai÷ca dçùñaü bhavati kumbhaja! . dànànàü yaj¤atãrthànà phalaü yena kçtaü bhavet . màghamàse kçùõapakùe pa¤cada÷yàü raverdine . vaiùõavena ca çkùeõa vyatãpàte sudurlabhe>% . vaiùõavarkùaü ÷ravaõam %<pårvàhõe saïgame snàtvà ÷ucirmåtvà samàhitaþ . sarvapàpavi÷udhyarthaü niyamastho bhavennaraþ . tridaivatyaü vrataü devàþ kariùye bhuktimuktidam . bhavantu sannidhau me'dyatrayodevàstrayo'gnayaþ>% .
     alavaõatçtãyàvrataü bhaviùyoktam . %<chavaüvidhà priyayuktà ÷ucisambhojanà satã . sopabàsà tçtãyàyàü lavaõaü parivarjayet>% . sopavàseti vratàrambhe dvitãyàyàü kçtopavàsà tçtãyàyàü lavaõaü parivarjayet %<sà saügçhõãta vai bhaktyà vratamàmaraõàntikam . gaurã dadàti santuùñà råpasaubhàmyameva ca . làvaõyalavaõaü hçdyaü ÷làghyaü puüsàü mano'nugam . patiü manoramaü nàrã bhattàü bhàryàü manoramàm . gaurãvratena labhate ràjan! lavaõavarjanàt>%
     avighnavinàyakacatuthãvrataü varàhapuø %<atha vighnaharaü ràjan! kathayàmi tavànagha! . yena samyak kçteneha na vighnamupajàyate . caturyà phàlgune màsi grahãtavyaü vratantridam . naktàhàreõa ràjendra! tilànnaü pàraõaü smçtam>% . pàraõaü naktabhojanam %<tadeva vahnau hotavyaü bràhmaõàya ca tadbhavet . caturmàsaghrata¤caiva kçtvetyaü pa¤came tathà . sauvarõaü ràjataü vàpi kçtvà vipràya dàpayet>% .
     aviyogatçtãyàvrataü kàlikàpuø uktam . %<avaidhavyapradaü strãõàmaviyogavratantvidam . màrga÷ãrùe site pakùe sràtà ÷uklàndharànvità . dçùñvà candraü dvitãbàyàü naktaü bhu¤jãta pàyasam . àcamya ca ÷ucirbhåtvà daõóavacchaïkarannamet . mudànvità samaskçtya vij¤àpya parame÷varam>% .
     aviyogadvàda÷ãvrataü maviùyapuø %<÷ukle prauùñhapade màsi dvàda÷yàü samupoùitaþ . mnàtvà jalà÷aye svacche ÷uklàmbaradharaþ ÷uciþ . jalànte maõóalaü kçtvà gomayenàti÷obhanam . godhåmacårõaistançdhye salakùmãkaü janàrdanam . lekhayitvà haraü gaurãü sàvitrãü brahmaõà saha . ràj¤à (candreõa) saha raviü ràjaüstrailokyoddyotakàrakam . gandhapuùpaistathàdhåpairnaivedyairbhaktito'rcayet . aviyogavrataü pàrtha! mantreõànena tadgataþ . aviyogàd dçóhamanà ÷irasyàdhàya ke÷avam>% .
     adhyaïgasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<÷uddhapakùe tu saptamyàü màsi bhàdrapade'ùyuta! . praõamya ÷irasà devaü påjayet saptavàhanam . puùpadhåpàdibhirvãra! kutapani¤ci tarmaõaiþ . pàùaõóàdibhiràlàpamakurvanniyatàtmavàn . vipràya dakùiõàü dattvà naktaü bhu¤jãta vàgyayataþ . tiùñhan bruvan prasthita÷ca kùutapraskhalitàdiùu . àdityanàmasmaraõaü kuryàduccàraõaü tathà . anenaiva vidhànena màsàn dvàda÷a vai kramàt . upoùya pàraõe pårõe samabhyarcya jagadgurum . puõyena ÷ravaõeneha praõamet puùñimàpnuyàt . evaü yaþ puruùaþ kuryàdàdityàràdhanaü ÷uciþ . nàrã và svargamabhyetya sànantyaü phalama÷nute>% . ÷uklapakùe samabhyarcya puùpadhåpàdibhiþ ÷uciþ . ÷ràvaõe màsi saptamyàü devàgraü saptavàhanam . pràpyeha vipulaü devaü dharmànantaramakùayam . amåtra lokamàyàti divyaü khagapateþ ÷ubham . ityàdi
     a÷ånya÷ayanadvitãyàvrataü bhaviùyapuø %<càturmàsye bhavedràjan! varùàyàü vratasuttamam . ÷ràvaõasya dvitãyàyàü kçùõapakùe naràdhipa! . ÷ràvaõàdikàrtikàntaü kuryàt tat vratamuttamam . puùpaü dhåpa¤canaivedyaü dãpamàlàü vi÷eùataþ>% . %<tato bhàdrapade màse yavadànaü dadàti ca . tata÷cà÷vidvitãyàyàü ÷ayyàdànaü vi÷eùataþ . na tasya ÷ånyaü ÷ayanamaputro na bhavennaraþ . tata÷ca kàrtike màsi dvitãyàyàü naràdhipa! . ÷arkaràsvaõóasvàdyàni dadhikùãraghçtàni ca . upahàraü bhagavate dadyàt sarvaü prayatrataþ>% ityàdi .
     a÷okatriràtravåtaü bhaviùyottaroktam . %<tacchçõu tvama÷okàkhyaü triràtravratamuttamam . màsi màrga÷ire caiva jyaiùñhe bhàdrapade tathà . ÷uklapakùe pa¤cada÷yàmekabhaktantu kàrayet . tataþ pràtaþsamutthàya snànaü kuryàt tato vratã>% .
     a÷okapårõimàvrataü viùõudharmottaroktam . %<a÷okapårõimàmetàü ÷çõuùva gadato mama . upàùyàsyàü naraþ ÷okaü nàpnoti strã tathàpi và . phàlgunàmalapakùasya paurõamàsyàü bhçpottama! . mçjjalena naraþ snàtvà dattvà ÷irasi vai mçdam . mçtprà÷anaü tataþ kçtvà kçtvà ca sthaõóilaü mçdà . puùpairgandhaiþ samabhyarcya bhådharaü nàma nàmataþ . gharaõo¤ca tathà devãma÷oketi ca kãrtayet . yathà vi÷okà gharaõiþ kçtakçtyà janàrdanàt . tathà màü sarva÷okebhyo mocayà÷eùadhàriõi!>% .
     a÷okapratipadvrataü bhaviùyottaroktam %<a÷vayuk÷uklapakùasya prathame'hni dinodaye . õa÷okaü påjayet vçkùaü praråóha÷ubhapallavam . praråóhaiþ saptadhànyai÷ca guõakairmodakaiþ ÷ubhaiþ . phalaiþ kàlodbhavairdivyairnàrikelaiþ sadàóimaiþ . ghåpadãpàdinà tatra påjayettarumuttamam . a÷okaü pàõóava÷reùñha! ÷okaü nàpnoti kutracit . pitçbhràtçpati÷va÷råsuta jàmàtçõàü tathà>% .
     a÷okàùñamãvrataü liïgapuràõoktam %<akokakalikà÷càùñau ye pibanti punarvasau . caitre màsi tathàùñamyàü na te ÷okamavàpnayuþ>% . atra punarbasuyo÷aþ prà÷astyàrthaþ . kårmapuràõe'pi %<a÷okasyàùñakalikà mantreõoktena bhakùayet . ÷okaü naivàpnuyànmartyo råpavànapi jàyate>% . %<÷uklàùñamyàü tu saüpràpte màsi bhàdrapade tathà . dårvàpratànaü su÷vetamuttarà÷àbhigàminam . påjayedgçhamànãya gandha màlyànulepanaiþ . phalamålaistathà caiva dãpaü dhåpairvisarjayet . agnipakvaü tathà sarvaü nivedya ca katha¤cana . bhoktavya¤ca tathà brahman! vahnipakvavivarjitam . dårvàïkurasthàü sampåjya vidhinà yauvane priyam . yauvanaü sthiramàpnoti yatra yatràbhijàyate . aùñamãùu ca sarvàsu påjanãyàpya÷okikà . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . tasminnahani yà bhuïkte naktaminduvivarjite . bhavatyatho vi÷okà sà yatra yatràbhijàyate . aùñamãùu ca sarvàsu nacecchukleti vai mune . proùñhapadyàmatãtàyàü yà syàt kçùõàùñamã dvija! . tasyàmava÷yaü kartavyaü devãü påjya yathàvidhi>% . idaü vratàntaram .
     ahiüsàvrataü padmapuø %<varjayitvà pumànmàüsamavdànte goprado bhavet . tadvaddhemamçgaü dattvà so'÷vamedhaphalaü labhet . ahiüsàvratamityuktaü kalpànte bhåpatirbhavet>% .
     àgneyavrataü bhaviùyottaroktam . %<sakçnnavamyàü bhaktena påjayed bindhyabàsinãm . puùpairdhåpaistathà dãpairnaivedyairvividhairapi . påjayitvà tato vidyàt pa¤jaraü sukasaüyutama . hemaü vipràya dadyàd yaþ sa vàgmã jàyate naraþ . sakçdbhaktena naktena agnilokapradàyakam>% .
     àj¤àsaükràntivrataü skandapuø %<saïkràntidivase puõye pràrabhenniyamaü vrate . padmamaùñadalaü kçtvà kuïkumena tu bhàskaram . påjayanmantramuccàrya vidhivad gurusannidhau . àj¤à tejaskarã yatte pramàdãptiya÷askarã . àj¤àü sarvatragàü deva! bhama dehi nàmo'stu te . påjyaivaü kuïkumenàtha dadyàd vipràya bhojanam . udyàpane tu caõóàü÷uü sauvarõaü sarathaü tathà . ekacakra¤ca saptà÷vamaruõena samanvitam . yaþ kuryàdvidhinànena àj¤àsaükràntibhuttamàm . athàj¤à'skhalità loke såryatastasya jàyate>% .
     àdityavrataü bhaviùyapuràõoktam %<yo'vdamekaü prakurvãta nakta hi maddine naraþ . brahmacàrã jitakrodho mamàrcanaparaþ khaga! . saüvatsaràntamàsàdya madbhaktàü÷ca dvijottamàn . bhojayitvà vratã bråyàt prãyatàü me divàkaraþ . ya÷ca bhaktisamàyukto mama lokaü sa gacchati . sa ca bhànukçtaü lokaü dhruvaü sampràpnuyànnaraþ . ye tvàdityadine pràpte ÷ràddhaü kurvanti mànavàþ . saptajanmàni te pràptàþ sambhavanti virogatàm . vairàgyamiha vai pràpya mama lokaü vrajanti te . upavàsantu kurvanti ye tvàdityavrate sadà . japanti tu mahà÷vetàmãpsitaü labhate phalam . vi÷eùàdàdityadine japamàno gaõàdhipàn . ùaóakùaraü mahà÷vetaü japan vairocanaü padam>% .
     àditya÷ayanavrataü àdityapuø %<àditya÷ayanaü nàma yathàvacchaïkaràrcanam . yeùu nakùatrayogo'tra puràõaj¤àþ pracakùate . yadà hastena saptamyàmàdityasya dinaü bhavet . såryasya vàtha saükràntau là tithiþ sarvakàmiko . umàmahe÷varasyàrcàmarcayet såryanàmabhiþ . såryàrcàü ÷ivaliïga¤ca ubhavaü påjayettataþ . umàpate ravervàpi na bhedaþ kvacidiùyate . yasmàt tasmànnçpa÷reùñha! gçhe ÷ambhuü samarcayet>% ityàdi .
     àdityanandàdivrataü bhaviùyapuø %<dvàda÷yàü hastabhe vàro àdityasya mahàtmanaþ . nando bhadåstathà saumyaþ kàmadaþ putradastathà . jayo jayanto vijaya àdityànàmupàsthitaþ . hçdayo rogahà caiva mahàrogavinà÷anam . màlatãkusumànãha ÷vetacandanamuttamam . dhåpaü guggulu÷reùñhena naivedyaü påpameva tu . dattvà påpàüstu vipràya tato bhu¤jãta vàgyataþ>% .
     ànandavrataü matsya puø %<caitràdicaturo màsàn jale kuryàdayàcitam . vratànte maõikandadyànnavavastrasamanvitam . tilapàtraü hiraõya¤ca brahvaloke mahãyate . kalpànte bhapatirnàmnà hyànandavratamucyate>% .
     ànandapa¤camãvrata bhaviùyapuø %<pa¤camã dayità ràjan! nàgànàü nandavardhinã . pa¤camyàþ kila nàgànàü bhavatãtyutsavo mahàn . vàsukistakùaka÷caiva kàliyo maõibhadrakaþ . dhçtaràùñra÷cairàvataþ karkoñakadhana¤jayau . ete prayacchantyabhayaü pràõinàü pràõadàþ sadà . pa¤camyàü snàpayantãha nàgàn kùãreõa ye naràþ . teùàü kule prayacchanti abhayaü pràõadakùiõàm>% .
     ànandànavamãvrataü bhaviùyapuø %<ànandà nandinã nandà mahànandà mahãpate! . tathàdyà navamã puõyà pa¤casã mahatã smçtà . phàlgunàmalapakùasya navamã yà mahãpate! . ànandà sà mahàpuõyà sarbapàpaharà ÷ubhà . kçtvaikabhaktaü pa¤camyàü ùaùñhyànnaktaü tathà nçpa! . ayàcitantu saptamyàmupavàsaþ pare'hani . ya evaü påjayedbhaktyà nabamyàü vidhivannçpa! . sopavàso'rcayed devãü dhåpaü dadyàt tathàgurum . màsai÷caturbhiràdãyaü dvitãyaü pàraõaü ÷çõu!>% . àdãyam àdyam %<bhojayed viprakanyà÷ca navamyàü brahmaõastriyaþ . màsi màsi mahàbàho! yathà ÷aktyà yathàvidhi . àùàóhe ÷ràvaõe màsi màsi bhàdrapade tathà . tathàcà÷vayuje màsi påjyà bhagavatã vibho! . kçtvaikabhaktaü pa¤camyàü ùaùñhyàü naktaü tathà nçpa! . ayàvitaü tu saptamyàmupavàsaþ pare'hani . sopavàso navamyàü tu påjayedavidhivacchivàm . so'÷vamedhaphalaü pràpya viùõuloke mahãyate>% .
     àyudhavrataü viùõudharmottaroktam . %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivratantava . ÷aïkhacakragadàpadmacaturàtmà prakãrtitaþ . vàsudevaþ smçtaþ ÷aïkhaþ cakraü saïkarùaõastathà . pradyumna÷ca gadà padmamaniruddho jagadguruþ . ÷ràvaõàdiùu màseùu vahiþsnàtastu naktabhuk . teùàntu påjanaü kuryàt pratimàsamanukramàt . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . tatastu kàrtikasyànte samàpte tu tathà vrate . bràhmaõàn bhojayedbhaktyà dadyàcchraktyà ca dakùiõàm . kàüsyapàtra¤ca saghçtaü sasuvarõaü tathaiva ca . kçtvà vrataü màsacatuùñaya¤ca pràpnoti lokaü trida÷e÷varasya . mànuùyamàsàdya tathaiva pa÷càt vasundhare÷o bhavatãha vãraþ>% .
     àrogyavrataü viùõudharmottaroktam . %<proùñhapadyàmatãtàyàü pratipatprabhçti kramàt . yàdava¤ca divà'rcàyàmaniruddhaü prapåjayet . pårvoktena vidhànena yàvadà÷vayujã bhavet>% . pårvoktena råpàvàptivratoktena %<sàrasairarcayed devaü jàtopuùpaidiüne dine>% . sàrasaiþ kamalaiþ %<ghçtena juhuhàd vahniü ghçtaü dadyàd dvijàtaye . bhojanaü gorasapràyaü tathà vipràü÷ca bhàjayet . triràtropoùitaþ samyagà÷vayujyàntato naraþ>% . aparaü varàhapuø %<athàparaü mahàràja vratamàragyasaüj¤itam . kathayàmi paraü puõyaü sarvapàpapraõà÷anam . tasyaiva màghamàsasya saptamyàü samupoùitaþ . påjayedbhàskaraü devaü vi÷varåpaü sanàtanam . àditya! bhàskara! rave! bhàno! sårya! divàkara! . prabhàkareti saüpåjyo devaþ sarve÷varovibhuþ . ùaùñhyàü caiva kçtàhàraþ saptamyàmupavàsakçt . aùñamyà¤caiva mu¤jãta eùa eva vidhiþ kramaþ . anena vatsaraü pårõaü vidhinà yo'rcayedravim . tasyàrogyaü dhanaü dhànyamiha janmani jàyate . paratra ca sukhaü sthànaü yadgatvà na nivartate>% .
     àrogyada÷amãvrataü garuóapuø %<vratametanmahàbuddhe! kàryamàrogyamicchatà . sarvakàryàrthametaddhi lipsunà jãvitaü ciram . upavàsa÷ca kartavyo navamyàmiha suvrata . da÷amyàü tu kçtasnàno maïgalàyatanaü harim . devattindirayà sàrdhaü dhyàtvà ca jagatàü patim . ÷aïkacakra gadàpadma÷àrïgàsidharamuttamam>% . indirayà lakùmyà %<phalairdhåpai÷ca puùpai÷ca pàyasena samarcayet>% .
     àyurvrataü maruóapuø %<atastacchàntijananamàyuþpradamanàkulam . sarvasaukhyapradaü bhadraü tàdçgbratamihocyate . caturda÷yàü ÷uciþ snàtvà dantadhàvanapårvakam . paurõamàsyàntathà kçtvà devapåjàü samàcaret . maõóalaü caturasrantu kàrayet kusumàkùataiþ . tasmin ÷rã÷aü ÷riyaü devãmarcayet susamàhitaþ>% .
     àyuþsaükràntivrataü skandapuø %<athànyàü sampravakùyàmi àyuþsaükràntimuttamàm . saükràntidivase påjya pårvavacca divàkaram . kàüsyaü kùãraghçtaü dadyàt sahiraõyaü sva÷aktitaþ . mantra eùa pçthagdàne påjà saiva prakãrtità . sakùãraü surabhojàtaü pãyåùasamaråpaghçk . àyuràrogyamai÷varyaü mama dehi dvijàrpitam . anena vidhinà samyak sarvaü dadyàdatandritaþ>% .
     à÷àdityavrataü skandapuø tràsamà÷vayujaü pràpya yañàdityadinaü bhavet . tadà vratamidaü gràhyaü naraistrobhirvi÷eùataþ . yàvat rsavatsaraü tàvadvidhinànena putraka! . gomayena kùitau kuryàt maõóalaü vartulaü punaþ . raktapuùpairakùatàdyairarghyaü tatra pradàpayet . yathà÷à vimalàþ sarvàþ sårya! bhàskarabhànubhiþ . tathà÷àü saphalàü mahyaü kuru nityaü mayàrcitaþ . evaü yaþ kurute samyaka vratametanuttamam . à÷àdityeti vikhyàtaü tasya puõyaphalaü mahat . ityàdi
     à÷ramavrataü viùõudharmottaroktam . %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivrataü tadà . caitrasyàmalapakùe tu sopavàso jitendriyaþ . caturthyàü vàsudevasya kçütvà saüpåjanaü ÷ubham . kà¤canaü dakùiõàü dadyàt dvijàya brahmacàriõe . tathà saïkarùaõaü devaü påjayitvà jagadgurum>%
     àùàóhavratàni mahàbhàrate %<àùàóhamekabhaktena syitvà màsamatandritaþ . bahudhànyo bahudhano bahuputra÷ca jàyate . àùàóhamekabhaktena påjayedviùõutatparaþ>% .
     indrapaurõamàsàvrataü bhaviùyottaroktam . %<triü÷atsaüpåjya dampatyànyupavàsã vibhåùaõaiþ . paurõamàsyàmavàpnoti mokùamindraþ bratàdiha>% .
     ã÷ànavrataü kàlikàpuø %<athopoùya caturde÷yàü gurordine . påjayedvidhinànena liïgaü sàrvaü nibogha me . brahmàõaþ pa÷cime bhàge vàme liïgasya vai harim . khakholkaü dakùiõe raudramã÷varaü pràgdi÷i sthitam>% . khakholkamarthak
     ã÷varavrataü bhaviùyapuø %<ã÷varasya caturda÷yàü sarvai÷varyasamanvitaþ . bahuputro bahudhanastathà syànnàtra saü÷ayaþ . målamantrasvasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ . pårvavatpadmapatrasthaþ kartavya÷ca tithã÷varaþ . gandhapuùpopahàrai÷ca yathà÷akti vidhoyate . påjà'÷àdyena ÷àdyena kçtàpi tu phalapradà . àjyadhàràsamidbhi÷ca dadhikùãrànnamàkùikaiþ . pårvoktaphalado homaþ kçtaþ ÷àntena cetasà>% . etadvrataü vai÷vànara pratipadvratavadvyàkhyeyam .
     udakasaptamãbrataü bhaviùyapuø %<udakaprabhçtiü pãtvà kriyate yà tu saptamo! sà j¤eyà sukhadà vãra! sadevodakasaptamã>% .
     ubhayadvàda÷ãvrataü bhaviùyottaroktam . %<÷reùñhaü vratànàü sarveùàmubhayadvàda÷ãbratam . tatte'ha saüpravakùyàmi samàhitamanàþ ÷çõu! . tato'paràhõe santarpya kçtamandhyàdikaþ ÷uciþ . pràpyàj¤àü vedaviduùaþ puràõaj¤àt jitendiyàt . saüpåjya devadeve÷andantadhàvanapårbakam . kuryàcca niyamaü pàrtha gurudevàgnisannidhau . ekàda÷yàü niràhàraþ sthitvà hamapare'hani . bhãkùyàmi puõóarãkàkùa! ÷araõaü me bhavàcyuta! . ityuktvàtha guruü natvà påjayitvà janàrdanama . måmau svapejjitakrodhaþ ÷abdàdiviùayojjhitaþ . anena vidhinà màsi tasmin kçùõàmupoùayet . dvàda÷ãü puruùavyàghra! dhyàyan saïkurùaõaü vibhum . pràgvatsarvaü tataþ kçtvà bràhmaõàya nivedayet>% . ida¤ca brataü màrga÷ãrùàdikàrtikàntadvàda÷amàsasàdhyaü tacca ubhayapakùayoþ kàryam .
     ubhayanavamãvrataü bhaviùyapuø %<yo'vdamekaü prakurvãta navamyàü naktamàdaràt . iha bhogànavàpyàgryàn paratra ca divaü vrajet . pauùe màse ca sampràpte yaþ kuryànnaktabhojanam . jitendriyaþ satyavàdã kàmakrodhavivarjitaþ . pakùayàrnavamãü yatnàdupavàsena pàlayet>% . idaü vrataü varùasàdhyam .
     ubhayasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<pauùe màse ca saptamyàü yaþ kuryànnaktabhojanam . jitendriyaþ satyavàdã snàto go måtragorasaiþ . pakùayoþ saptamãü yatnàdupavàsena yo nayet . trisandhyamarcayedbhànuü ÷àõóileya¤ca suvrata!>% . tadavadhivarùasàdhyam . vratàntaraü viùõudharmottaroktam %<anenaiva vidhànena pratimàsantu yo naraþ . saptamãdvitayaü kuryàdyàvat saüvatsaraü raveþ . so'÷vamedhamavàpnoti såryalokaü ca gacchati . kulamuddharate ràjan! sarvàn kàmànupà÷nute>% .
     umàmàhe÷varatçtãyàvrataü bhaviùyottaroktam . %<loke hitàrthaü pàrvatyà ubhàmàhe÷varavratam . samàkhyàtaü purà pàrtha! nàdyàpi pràthataü bhuvi . màrga÷ãrùe site pakùe tçtãyàyàü samàhità . kçtopavàsà ràjendra! sarvabhogavivarjità . saüveùñya ÷vetavastreõa ÷ivaü raktena càmbikàm . pa÷càddhaü dahennàrã bhaktibhàvena bhàvità . bhojayecchivabhaktàü÷ca brahmaõàn vedapàragàn . bhaktebhyo dakùiõàü dadyàdbhaktyà ÷àñhyavinàkçtàm>% . kçtopavàsà saïkalpitopavàsà %<haimãmumàü rajatapiõóamayaü mahe÷am ropye suråpavçùabhe samupasthitau tau . saüpåjya raktasitavastrayugopagåóhau nàrã bhavatyavidhavà sutasaukhyayuktà . paurõamàsyàmamàvàsyàü caturdaùyàùñamãùu ca . naktamavdantu kurvãta haviùyairbrahmacàriõã . umàmahe÷apratimàü hemnà kçtvà su÷obhanàm . ràjatãü vàpi karùàrdhe snàpayitvà ghçtàdibhiþ . gandhapuùpairalaïkçtya vastrayugmai÷ca ÷omanaiþ . bhakùabhojyaira÷eùai÷ca vitànadhvakùacàmaraiþ . bhojayecchivabhaktàü÷ca dãnànàthàn pratarpayet>% . vratàntaraü ÷ivadharmottaroktam . %<aùñamyà¤ca caturda÷yàü niyatabrahmacàriõã . varùamekaü na bhu¤jãta mahãbhãgajigãùayà . varùànte pratimàü kçtvà pårvavadvidhimàcaret . snànàrghyaistadvrataü pràpya pårvoktàüstu guõàn labhet>% . atràpyu màmahe÷vara pratimà kartavyà . pårbavaditi pårbavratoktavadityarthaþ . devãpuø vratàntaraü %<yadãcchasi subhartàramiha janmanyathàpare . kanyà kuryànnçpa÷reùñha! viùõunà kathitaü vratam . sarvapàpaharaü puõyaü sarvakàmaphalapradam . umàmahe÷varaü nàma kartavyaü vidhinà yathà . proñhà÷vine tathà màse gçge bhàgye 12'tha và mune! . maitre 17 ÷àkre 18'tha và kàrya maùñamyà¤càtha ÷àïkare>% 6 . vratàntaraü bhçgusaühitoktam . %<umàmàhe÷varaü nàma yà ca strã kurute vratam>% iti pakrame %<umàmàhe÷varã kàryà pratimà kà¤canãdbhavà . trikarùasya tadardhasya karùasyàpi mitasya ca . dravya÷àñhyaü na kartavyaü sarvathà phalakàmyayà . sthàpayet ÷vetavastràkùe ràjate vçùabhe ÷ubhe . vyàghràjine suvistãrõe saüsthàpyàbhyarcya yatnataþ . sopavàsà ca kuryàttu caturda÷yàü samàhità . ÷aivaü sàhasrakaü homaü gauryà homa¤ca yatnataþ . pràpte prabhàtasamaye snàtvà saüpåjya pårbavat . àhåya vedavidvàüsaü bràhmaõaü påjya bhaktitaþ! . arcayet pratimàü ÷ammoþ karmadoùàpa÷àntaye . vàkyena bràhmaõaü toùya tataþ pàraõamàcaret>% .
     ulakànavamãvrataü bhaviùyottaroktam . %<ulkàkhyà navamã ràjan! kathayàmi nibodha tàm . yà kà÷yapena kathità tàrakasyàrti nà÷inã . a÷vayuk÷uklapakùe yà navamã lokavi÷rutà . nadyàü snàtvà samabhyarcya pitçdevàn yathàvidhi . pa÷càt saüpåjayeddavãü càmuõóàü bhairavapriyàm . puùpairdhåpaiþ sanaivedyaiþ màüsamatsyasuràsavaiþ . påjayitvà stavaü kuryànmantreõànena mànavaþ>% . saurapuø %<vratena yena devendra! prasãdatyà÷u pàrvatã . taccolkànavabhãsaüj¤aü ÷çõu! sarvaphalapradam . tasyàü navamyàü sarvàõã mahiùàdãn mahàsuràn . jaghàna samare ÷atrån tena sà navamã priyà . a÷vayuk÷uklasya navamyàü prayatàtmavàn . snàtvàbhyarcya pitén devàn manuùyàü÷ca yathàkramam . japet pa÷cànmahàdevãü mahiùàsuraghàtinãm . puùpairdhåpaiþ sanaivedyaiþ payàdadhiphalàdibhiþ . bhaktyà saüpåjayitvaivaü devãü sampràrthayettataþ>% .
     çtuvrataü viùõudharmottaroktam . %<athàtaþ saüpravakùyàmi ùaõmårterarcanaü param . vasante påjayennityaü dvau màsau munipuïgava! . phalaiþ puùpaiþ kaùàyaistu grãùme graiùmai÷ca påjayet . madhureõa mahàràja! pràvçñkàle çtuü yajet . anena påjayennityaü ÷aradaü lavaõena ca . kañvamlena ca hemantaü tiktena ÷i÷iraü tathà . naktà÷anastathà tiùñhet pa¤cakaü varjayedrasam . bràhmaõàn bhojayeccàpi prabhåtavasanàdimiþ . saüvatsaramidaü kçtvà vrataü paramapàvanam . a÷vamedhamavàpnoti ràjasåya¤ca vindati . caitre samàrabhya site tu ùaùñhãü sampåjayedyastvçtuùañakamevam . kçtopavàsaþ sa naro yathoktaü labhet phalaü ÷à÷vatameva ÷ãghram>% .
     çùipa¤camãvrataü brahmàõóapuø %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi vratànàmuttamaü vratam . çùipa¤camãti vikhyàtaü sarvapàpaharaü param . nabhasye ÷uklapakùe ta yadà bhavati pa¤camã . nadyàdiùu tadà snànaü kçtvà niyamameva ca . vidhàya nityakarmàdi gatvà dvàravatãmçùãn . mnàpayedvidhivadbhaktyà pa¤càmçtarasaiþ ÷ubhaiþ>% . dvàravatãü, agnihotra÷àlàü dhåmanirgamadvàrairbahubhiryutatvàt . çùayo'tra saptarùayaþ .
     ekabhaktavrataü viùõu dharbhoktam . %<caitraü viùõuparo màsamekabhaktena yaþ kùipet . suvarõamaõimuktàóhyaü gàrhasthyaü samavàpnuyàt . ahiüsraþ sarvabhåteùu vàsudevaparàyaõaþ . namo'stu vàsudevàyetyaha÷càùña÷ataü japet . atiràtrasya yaj¤asya tataþ phalamavàpnuyàt . yastu saüvatsaraü pårõamekabhakto bhavennaraþ . ahiüsaþ sarvabhåteùu vàsudevaparàyaõaþ . namo'stu vàsudevàyetyaha÷càùña÷ataü japet . pauõóarãkasya yaj¤asya tataþ phalamàpnuyàt . da÷a varùasahasràõi svargaloke mahãyate . tatkùayàdiha càgatya màhàtmyaü pratipradyate>% .
     ai÷varyatçtãyàvrataü viùõudharmoktam . %<tçtãyàyàü tathàbhyarcya brahmaviùõumahe÷varàn . pçthak pçthak nàmamantrairnaivedyàdi niveñayet . trãn lokàü÷ca tadà nàma samyak saüpåjayennaraþ . ai÷varyaü mahadàpnoti gatimagryà¤ca vindati>% .
     kadalãvvataü bhaviùyottaroktam . %<÷ukle pakùe caturda÷yàü màsi bhàdrapade nçpa! . deyamarghyaü varastrãbhiþ phalairnànàvidhaistathà . viråóhaiþ saptadhànyai÷ca dãpàlaktakacandanaiþ . dadhidårvàkùatairvastrairnaivedyairghçtapàcitaiþ . jàtãphalaiþ pågaphalairlavaïgakadalãphalaiþ . tasminnahani dàtavyaü strãbhãramyàbhirapyalam . mantreõànena caivàrghyaü tacchçõuùva naràdhipa! . cittasthà kadalã nityaü kadalã kàmadàyinã . ÷arãràrogyàlàvaõyaü dehi devi! namo'stute>% .
     kanducaturthãvrataü devãpuø %<màghabhàse tu sampràpte caturthã kandusaüj¤ità . sopoùyà tu sura÷reùñha! tato ràjyaü bhaviùyati . sarvopahàrasampannaü sarvopaskaramàharet . kandupakvaü phalaü ÷àkaü labaõaü guóa÷arvarà . khaõóa kustumbarã jãraü dhànyàni vividhàni ca . dàtavyàni raghu÷reùña! kanyakànàntu bhaktitaþ>% .
     kapilàùaùñhãvrataü skandapuø %<prauùñhapado'site pakùe ùaùñhã bhaumena saüyutà . vyatãpàtena rohiõyà sà ùaùñhã kapilà smçtà>% . proùñhapado, bhàdåpadasya sa càtra dar÷àntogràhyaþ, rohiõãyogasya tatraiva sambhavàt .
     %<dvitãyà (anyà) tu mahàpuõyà durlabhà vratinaþ kvacit . ùaùñhã saüvatsarasyànte sà punastena saüyutà . caitravai÷àsvayormadhye site pakùe ÷ubhodayà . vai÷àkhe'pi ca ràjendra! dvàravatyàü parà smçtà . yadi haste sahasràü÷ustadà kàryaü vrataü bradhaiþ . asvàü caiva hutaü dattaü yatki¤cit pratipàditam . tasya sarvasya puõyasya saükhyàü vaktuü na ÷akyate . yasmin kàle bhavedetairguõaiþ ùaùñho yutà tadà . paü¤camyàmekabhaktantu kuryàttatra vicakùaõaþ . ùaùñhyàü pràtaþ samutthàya kçtvàdau dantadhàvanam>% ityàdi .
     karaõavrataü brahmàõóapuø %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi karaõavratamuttasam . vavàkhyaü bàlava¤caiva kaulavantaitilaïgaram . baõijaü viùñirityàhuþ karaõàni puràvidaþ . màghamàse tu sampràpte ÷uklapakùe yadà bhavet . vavàbhidhànakaraõamupavàsastadà mavet . evaü sapta vidheyàni bavàkhyànyatha saptame . bave tu karaõe pràpte pårvaü pårvaü samàcaret . bràhmaõàn bhojayeccàtra saptasaükhyàn sadakùiõam . athaivaü bàlavàdãni viùñhyantàni yathàkramam . uùitvà sapta saptaiva pårvoktavidhinà nçpa! . samàpayedvrataü bhårigobhåhemàdidànataþ . evaükçte vrate ràjan! ràjasåyà÷vamedhayoþ . samastaü phalamàptoti sukhaü kãrtiü mahà÷riyam>% .
     kamalasaptamãvrataü padmapuø %<ataþparaü pravakùyàmi vrataü kamalasaptamãm . yasya saükãrtanàdeva tuùyatãha divàkaraþ . vasantàmalasaptamyàü snàtaþ san gaurasarùapaiþ . tilapàtre tu sauvarõaü nidhàya kamale ravim . vastropavãtàbharaõagandhapuùpairathàrcayet>% .
     kalkidvàda÷ãvrataü dharaõivratoktam %<tadvadbhàdrapade màsi ÷uklapakùe tu dvàda÷ãm . saïkalpya vighinà devamarcayet parame÷varam . namo'stu kalkine pàdau hçùãke÷àya vai kañim . mlecchapradhvaüsanàyorå jaganmårtistathodaram . ÷rãkaõñhàyeti kaõñhantu khaópàõãti vai bhujau . svanàmnà ÷aïkhacakre tu vi÷vamårtestathà ÷iraþ . evamabhyarcyamedhàvã pràgvattasyàgrato ghañam . vinyasya kalkinaü devaü sauvarõaü tatra dhàrayet>% .
     kalpavçkùavrataü padmapuø %<tryahaü payovrate sthitvà kà¤canaü kalpapàdapam . palàdårdhaü yathà÷aktyà taõóulaü sårpasaüsthitam>% . sårpaü droõadvayam %<dattvà brahmapadaü yàti kalpavçkùavratã smçtam>% .
     kalyàõasaptamãvrataü padmapuø %<sauradharmaü pravakùyàmi pàrtha! kalyàõasaptamãm . tasyà vidhànaü vakùyàmi yathàvadanupårba÷aþ . yadà tu ÷uklasaptamyàmàdityasya dinaü bhavet . sà tu kalyàõinã nàma vijayà ca nigadyate . pràtargavyena payasà snànamasyàü samàcaret . ÷uklàmbaragharaþ padmamakùataiþ parikalpayet . pràïmukho'ùñadalaü madhye tadvçtta¤ca sakarõikam . sarveùvapi daleùvã÷aü vinyaset pårvataþ kramàt>% ityàdi .
     kà¤canapurãvrataü garuóapuø %<kà¤canàkhyà purã nàma vrataü trailokyapàvanam . ÷uklatçtãyà kçùõà ca ekàda÷ya'tha pårõimà . saükràntirvà mahàbhàge kuhårvà càùñamã tithiþ . parvasveteùu dàtaghyà kà¤canàkhyà purã ÷ubhà>% .
     kàmavrataü bhaviùyapuø %<puùpàditastrayoda÷yàü kçtvà naktaü madhau madhau . a÷okakà¤canaü dadyàdikùuyuktaü da÷àïgulam . vipràya vastrasaüyuktaü pradyumnaþ prãyatàmiti . kalpaü viùõu pure sthitvà vi÷okaþ syàt pumàn nçpa! . etat kàmavrataü nàma sadà ÷okavinà÷anam>% .
     kàmadàsaptamãvrataü bhaviùyàttaroktam . %<phàlgunàmalapakùasya saptamyàü ca ghanàghana! . uposito naro nàrã samabhyarcya tamopaham . såryanàma japan bhaktyà bhàvayukto jitendriyaþ . tiùñhannupavi÷aü÷caiva såryamevànukãrtayet . tato'nyadivase pràpte aùñabhyàü niyato ravim . snàtvà samyak samabhyarcya dadyàdvipràya dakùiõàm>% .
     kàmadevavrataü viùõudharmoktam . %<÷uklapakùe mahàràja! trayoda÷yàmupoùitaþ . påjayet kàmadevantu vai÷àkhàt prabhçti prabho! . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . dadyàd bratànte vipràya gandhavastrayugaü tathà>% . %<kçtvà vrataü vatsarametadiùñamàsàdya nàkaü suciraü manuùyaþ . bhànuùyamàsàdya bhavatyarogaþ sukhànvitoråpasamanvita÷ca>% .
     kàmadhenuvrataü vahnipuø %<kàrtikaþ khalu màso vai sarvadevamayo mahàn . kçùõapakùe vi÷eùeõa tatra pa¤ca dinàni tu . puõyàni teùu yaddattamakùayaü sarvakàmikam>% ityupakrame amàvasyàdiùu tatra vi÷eùamuktvà %<nandà sunandà surabhã su÷ãlà sumanàstathà . nirgatà mathyamànàbdhau åùaþ snànaü ÷ubhapradam>% . kàmadhenoràvirbhàvabhàvitasvadehàt åùaþ pra÷astamityarthaþ %<tatra snàtvà samabhyarcya dhenuü påjya prayatnataþ . godànaphalamàptoti naro vigatakalamaùaþ . ekàda÷yàmupoùyàtha naro dinacatuùñayam . vçvana snàpayedviùõuü gavyena payasàpi và . naktà÷ã norasairhavyaiþ påjayenmadhusådanam . gandhapuùpaiþ sanaivedyairbastràlaïkàrakuõóalaiþ . tasmàttvamatraiva ca kàmadhenuü tadyàþ mamuddi÷ya tu ke÷avantu . vipràya vai sarbaguõàya yatra katvà vrataü kçtsnamato harestu>% .
     kàmavrataü padmapuø %<kàmaü påjya trayoda÷yàü suråpo jàyate dhruvam . iùñàü råpavatãü bhàryàü labhet kàmàü÷ca puùkalàn . målamantràþ svasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ>% .
     kàmaùaùñhãvrataü varàhapuø %<kàmavrataü mahàràja! ÷çõu me gadato'dhunà . yena kàmàþ samçdhyante manasà cintità api . ùaùñhyàü phalà÷ano yastu varùamekaü vrataü caret . màthamàse site pakùe pa¤camyàü naktabhojanaþ . ùaùñhyàntu prà÷ayeddhãmàn! phalamekantu pàrthiva! . tato bhu¤jota yatnena vàgyataþ ÷uddhamodanam . bràhmaõaiþ saha ràjendra! atha và kevalaü phalam . tamekaü divasaü sthitvà saptamyàü pàraõaü nçpa! . agnikàryaü ca kurvãta guharåpeõa ke÷avam . påjayitvà vidhànena varùamekaü vrataü caret>% .
     kàmàvàptivrataü viùõudharmottaroktam . %<kçùõapakùe caturda÷yàü mahàkàlamathàrcayet . tasmàtkàmamavàpnoti yatheùñaü nàtra saü÷ayaþ>% .
     kàrtikamàsavrataü nàradoktam . %<màhàtmyamabhidhàsyàmi màsa syàsya varànane! . yena te jàyate bhaktirbhaktyà yenàrcyate hariþ . kàrtike kçcchrasevã yaþ pràjàpatyarato'pi và . ùaóadvàda÷àhaü pakùa và màsaü và varavarõini! . kùapayitvà naro yàti tadviùõoþ paramaü ùadam . ekabhakto'tha và nakte tathà subhru! ayàcite . kçte naraiddhairàpràptirbhaved vai dãpamàlayà . tasmin haridinaü puõyaü tathà vai bhãùmapa¤cakam . pravodhanãü naraþ kçtvà jàgareõa samanvitàm . na màturjañhare yàti api pàpànvito naraþ>% .
     kàrtikeyaùaùñhãvrataü bhaviùyottaram %<màrga÷ãrùe site pakùe ùaùñhã bharatasattama! . puõyà pàpaharà j¤eyà ÷ivagãtà guhapriyà . nihatya tàrakaü ùaùñhyàü guhastàrakaràjavat . raràja tena dayità kàrtikeyasya sà tithiþ . snànadànàdikaü karma tasyàmakùayamucyate . ye'syàü pa÷yanti gàïgeyaü dakùiõà÷àü samà÷ritam . brahmahatyàdipàpaiste mucyante nàtra saü÷ayaþ . tasmàdasyàü sopavàsaþ kumàraü parõasambhavam . ràjata¤ca mahàràja mçõmaya¤càtha dàrujam . kàrayitvàrthasàreõa kàmàmarùavivarjitaþ . aparàhõe tataþ snàtvà samyagàcamya buddhimàn . padmàsanasthaü gàïgeyaü dhyàyaüstiùñhecca ÷aktitaþ>% .
     kàlaràtrivrataü kàlikàpuø %<sàdhu bhakto'si dharmaj¤a! kàlaràtrivrataü mama . ÷çõu! vakùyàmyahante'dya kartarvyaü vidhivadyathà . màsi cà÷vayuje'ùñamyàü ÷uklapakùe jitendriyaþ . satyavàk sthiracittàtmà niyamastho bhavetsudhãþ . kàlãvratamidaü khyàtaü kartavyaü satkulodbhavaiþ>% . kàlaràtri kàlã .
     kàlàùñamãvrataü vàmanapuø %<nabhasye màsi ca tathà yà syàt kçùõàùñamã ÷ubhà . yuktà mçga÷iraiõaiva sà tu kàlàùñamã smçtà . tasyàü sarvaikaliïgeùu tithau svapiti ÷aïkaraþ . vasantasannidhàne tu tatra påjà'kùayà smçtà>% . idaü vrataü bhàdràdivarùasàdhyam .
     kãrtivrataü padmapuø %<a÷vatthaü bhàskaraü gaïgàü praõamyaikatra vàgyataþ . ekabhaktaü naraþ kuryàdaùñamyàü vai vimatsaraþ . vratànte vipramithunaü påjya dhenutrayànvitam . vçkùaü hiraõmayaü dadyàt so'÷vamedhaphalaü labhet . divi devavimànastho gãyate'psarasàïgaõaiþ . etatkãrtivrataü nàma bhåmikãrtipradàyakam>% .
     kukkuñãvrataü bhaviùyoktaü 2063 pçø tiø taø dç÷yam .
     kuberatçtãyàvrataü bhaviùyapuø %<tçtãyàyàntu vitte÷aü vittàdyo jàyate dhruvam>% . påjayitveti ÷eùaþ %<krayàdivyavahàre ca làbho divyaguõo bhavet>% .
     kumàraùaùñhãvrataü kàlottaroktam . %<caitra÷ukalàt samàrabhya vratàrthamadhunocyate . upoùya vidhinà ùaùñhãü vi÷eùàt ùaõmukhaü yajet>% .
     kumbhãvrataü skandapuø %<ekàda÷yàü kàrtikasya ÷ukaupakùe tu kàrayet . kumbhyàdinarakebhyastu uddharet svama÷eùataþ . prayatnàt kàrtike màsi biùõàragre tu jàgaram . su÷ukalaikàda÷ãü ràtrau vi÷eùàdarcayanti ca . caturasraü caturdhàraü gomayenopalipya ca . caturbhiþ ÷àligodhåmavarõakairupa÷obhitam . snàtvà nàràyaõaü påjya sthaõóile pratimàsu ca . hutvà di÷àü valiü dattvà vidhànamavadhàrayet . dãpamàlànvitaü gandhapuùpàdyaiþ påjayettataþ . kumbhãü deva mayãü dhyàtvà mucyate sarvakilviùai>% .
     kårmadvàda÷ãvrataü dharaõãvratoktam %<pauùamàsasya yà puõyà dvàda÷ã ÷uklapakùataþ . tasyàü pràgiva saïkalpaü kuryàt snànàdikàþ kriyàþ . nirvartyàràdhayedràtràvekàda÷yàü janàrdanam . pçthaïamantrairdvija÷reùñha! devadevaü janàrdanam . kårmàya pàdau prathamantu påjya nàràyaõàyeti kañiü harestu . maïkarùaõàyetyudaraü harestu uro vi÷okàya bhavàya kaõñhama . suvàhave caiva bhujau ÷ira÷ca namo vi÷àlàya rathàïga÷aïkhau . khanàmamantrai÷ca sadhåpagandhairnànànivedyairvividhai phalai÷ca . abhyarcya deva kala÷a tadagre saüsthàpya màlyàstçtadàmakaõñham . taü ratnagarbhantu pureva kçtvà sva÷aktito hemamaya¤ca devam . samandaraü kårmaråpeõa kçtvà saüsthàpayettàmrapàtre ghçtasya . pårõe ghañe paryatha sannive÷yàtho bràhmaõàyaiva sarvaü tu dadyàt>% . ghçtasya pårõe tàmrapàtre samandaraü kårmaråpaü nidhàya ghañopari nive÷ya prabhàte dadyàdityarthaþ .
     kçcchravratàni viùõurahasye %<supuõye kàrtike màsi devarùipitçsevite . kriyamàõe vrate néõàü svalpe'pi syànmahàphalam . kçtsnaþ savatsaraþ puõyastasmàdvarùàsu påjitaþ . varùàyàþ kàrtikaþ puõyaþ kàrtikàdbhoùmapa¤cakam . naivedyaü puùpadhåpa¤ca arcanaü suvilepanam . dattvaikakàrtike viùõoþ phalaü sàüvatsaraü labhet . ataþ kàrtikamàsàdya sadaiva ÷ubhakàïkùibhiþ . harimuddi÷ya kartavya>% su÷aktyà sukaraü vratam . kàrtikasyàsite pakùe vàyubhakùa÷caturda÷ãm . samupoùya naro bhaktyà påjayed garuóadhvajam . upavàsastu kartavyo vàrimadhye sthitena ca . jalakçcchramidaü kçtvà viùõulokaü vrajennaraþ . da÷amyàü paø ¤cagavyà÷ã ekàda÷yamupàùitaþ . arcayeccàcyutaü devaü niyata÷ca vrata¤caret . kàrtikasyàsite kçtvà naro devavrata¤caret . dàmodaraü samabhyarvya devo vaimàniko bhacet . apaþ kùãraü dadhi ghçtaü saptamyàdicaturdinam . kàrtikasyàsite pãtvà ekàda÷yàmupoùitaþ . kçcchraü paitàmahaü nàma kurvan saüpåjayeddharim . pràpnoti paramaü viùõoþ sthànaü trailokyapåjitam . triràtraü ùayasaþ pànamupavàsaparasya ca . ùaùñyàdau kàrtike ÷ukle kçcchro màhendra ucyate ityàdi .
     kçcchracaturthãvrataü skandapuø %<màrga÷ãrùe ÷ubhe màsi site pakùe tu ùaõmukham . caturthyàü niyamaü gçhya vighne÷aü påjya bhaktitaþ . puùpergandhai÷ca naivedyaiþ laóóukai÷ca susaüskçtaiþ . palalaistilapiùñai÷ca tatha sohànakaiþ prabhum . påjayitvà vidhànena pràrthayettatra mànavaþ>% .
     kçttikàvrataü bhaviùyottaroktam . %<kàrtikyàü paurõamàsyàntu gçhõãyàt kçttikàvratam . ùañ màsàüstu vrataü yàvadidaü sa¤cintya cetasi . pàraõe pàraõe càpi puràõaj¤e dvijottame . udyàpanaü prayacchata yathà vibhavasàrataþ . kçttikàsu svayaü somaþ kçttikàsu vçhaspatiþ . yadà syàt somayàreõa sà mahàkàttikã smçtà . ãdç÷ã bahubhirvarùairbahupuõyaüna labhyate . labdhàpi na vçthà neyà yadãccheccheya àtmanaþ . anyàpi kàrtikã pàrtha! samupoùyà vidhànataþ . tasyà vidhànaü ràjendra! ÷çõuùvaikàgramànasaþ . kàrtike ÷uklapakùasya paurõamàsyàü dinodaye . naktena niyamaü kuryàd dantadhàvanapårvakam . upavàsena và ÷aktyà tataþ snàtvà jalà÷aye>% ityàdi .
     kçùõacaturda÷ãvrataü bhaviùyapuø %<bàlavçddhàturàõà¤ca bhoginàü strãùu vàli÷e . vidhànanteùu vakùyàmi mucyate te yathà suta! . bhåtàyàü phàlgune kuryàt kçùõapakùe'tibhaktitaþ . daridràõàmanàthànàmakùamàõàü vi÷eùataþ . sarvakàmapradaü kçùõacaturda÷yàü ÷ivavratam . ràtrau vi÷eùapåjà tu mahàsrapanasaüyutà . mahàdãpadvayaü deyaü ÷atamaùñottaraü punaþ . saghçtaü guggulaü dhåpaü ÷ivaü pra÷upatiü yajet . khaõóakhàdyànyanekàni bhakùyàõi vividhàni ca . yathà samarpyayet bhaktyà vitta÷àdyaü vinà suta! ràtrau jàgaraõaü kàryaü ÷ivasyàgre ÷ivaü japet>% . ÷ivadharbhoktam %<nàrã copavasedabdaü vçùõàmekà¤caturda÷ãm . varùànte pratimàü kçtvà ÷àlipiùñamayãü ÷ubhàm . gãtànulepanairmàlyaiþ pãtavastraistu påjayet . pårvoktamakhilaü kçtvà ÷ivàya vinivedayet>% .
     kçùõadvàda÷ãvrataü varàhapuø %<ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca . upavàsena dànena na nirdvàda÷iko bhavet . màrga÷ãrùasya màsasya ÷rutaü sarvaü tvayà brudha! . a÷rãyànmàsimàsyevaü kuryàtsaüvatsaraü vratã . nàmàni debadevasya ke÷avasya pçthak pçthak . kçùõo'nanto'cyuta÷cakrã vaikuõñho'tha janàrdanaþ . upendro yaj¤apuruùo vàsudevastathà hariþ . yoge÷aþ puõóarãkàkùomàsanàmànyanuktamàt>% . viùõudharmottaroktam %<màghyàntu samatãtàyàü dvàda÷ã yà bhavennçpa! . tataþ prabhçti kartavyaü vratametadupoùità . dvàda÷ãùu ca kçùõàsu nàma kçùõasya kãrtayet . tenaiva nàmnàkartavyau japahomau tathaiva ca . tilairnivedanaü kàryaü homaþ kàryastathà tilaiþ . pauùyàntu samatãtàyàü kçùõà yà dvàda÷o bhavet . tasyàü vratàvasàne tu tilàn dadyàd dvijàtipu . suvarõa¤ca mahãpàla! raktavastraü tathaiva ca . saüvatsaramidaü kçtvà vrataü manujapuïgava! . tiryagyoniü na càptoti myargaloka¤ca gacchati . yàvajjãvaü vratamidaü yaþ karoti samàhitaþ . na sa duþkhamavàpnoti nàrakaü manujottama! . yatra vaitaraõã durgà kùuradhàrà saparvatà . pàyànàü yàtanà yatra tatràsau na gamiùyati>% .
     kçùõavrata pradhmapuø %<ekàda÷yàü tu naktà÷ã ma¤cakaü vinive da yet>% . vipràyeti ÷eùaþ %<kçtvà martye ca sauvarõaü sa viùõoþ padamàpnuyàt . etat kçùõavrataü nàma kalpànte sukhalàbhakçt>% .
     kçùõaùaùñhãvrataü bhaviùyottaroktam . %<kçùõaùaùñhyàü prayatnena kçtvà naktaü vidhànataþ . màso màrga÷irasyàdàvaü÷umàniti påjayet . vidhivat prà÷ya gomtramanàhàro ni÷i svapet . atiràtrasya yaj¤asya phalaü pràptoti mànavaþ>% . ityàdi tadavadhivarùasàdhyamidam .
     kçùõàùñamãvrataü devãpuø %<kçùõàùñamyàü vidhànaü vai nikhilaü kriyate yathà . krameõa me tathà bråhi tat kartavyaü sure÷vara>% . ã÷vara uvàca %<hemante tvatha sampràpte màsi màrga÷ire tathà . naktaü kçtvà ÷ucirbhåtvà gomåtraü prà÷ayenni÷i>% . naktaü kçtvà naktamanukalpam %<àharedvà÷anaü yatra yathànna¤ca tathà÷ayet . tena naktaü samuddiùñaü prà÷ità prà÷itena ca>% iti . tena naktaü samuddiùñaü prà÷itenaceti kvacitprà÷itena kvacidaprà÷itenetyarthaþ . %<kçùõàùñamyàü vidhànaü vai ÷aïkaraü påjya bhaktitaþ . atiràtrasya yaj¤asya phalamaùñaguõaü bhavet . smarecca ÷àïkaraü nàma sàyaü ràtrau divà yathà>% ityàdi . tadavadhi varùasàdhyam %<kçùõàùñamyàü caitramàse snàto niyatamànasaþ . kçùõamabhyarcya påjà¤ca devakyàü kurutetuyaþ . niràhàro japannàma kçùõasya jagataþ pateþ . upavi÷ya japan snàtaþ kùutapraskhalitàdiùu . påjàyà¤càpi kçùõasya saptavàràn prakortayet . pàùaõóino vikarmasthàn nàlapennaiva nàstikàn . prabhàte vàmbunà snàto dadyàdvipràya dakùiõàm . bhu¤jãta kçtapåja÷ca kçùõasyaiva jagatpateþ>% ityàdi . idaü tadavadhi varùasàdhyam . bhaviùyottaroktam . %<kçùõàùñamãvrataü pàrtha! ÷çõu pàpaharaü param . dharmasya jananaü loke rudraprãtikaraü param . màrga÷ãrùe'tha vai màsi dantadhàvanapårbakam . upavàsasya niyamaü kurvannaktasya ca vratã>% . samarthàsamarthabhedena vyavasthito vikalpaþ . ityàdi tadavadhi varùasàdhyamidam . vratàntaraü kçùõàùñamã÷abde dç÷yam .
     kçùõaikàda÷ãvrataü viùõudharmottaroktam . %<ekàda÷ã tathà kçùõà phàlgune màsi bhàrgava! . chandodevasya kartavyà påjà dhamaübhçtàmbara . påjanàcchandadevasya yenàyaü guõavarjitam . na pràpnoti tathà prãtiü guõavantaü na saü÷ayam>% .
     kokilàvrataü bhaviùyottaroktam . %<àùàóhapaurõamàsyàntu sandhyàkàle hyupasthite . saïkalpayenmàsamekaü ÷ràvaõãprabhçti hyaham . snànaü kariùye niyatà brahmacarye sthità satã . bhokùyàmi naktaü bhå÷ayyàïkariùye pràõinàndayàm . iti saïkalpya puruùo nàrã và bràhmaõàntike . pràpyànuj¤àntataþ pràhõe sarvasàmagrisaüyutaþ>% ityàdi .
     koñã÷varãtçtãyàvrataü skandapuø %<÷çõu bhadre! paraü guhyaü sarbakàmaphalapradam . durbhagàõà¤ca nàrãõàü saubhàgyakaraõaü param . lakùe÷varãti vikhyàtaü tataþ koñã÷varãvratam . tçtãyà ÷uklapakùe tu màsi bhàdrapade bhavet . tasyàü brataü tu saügràhyaü yàvadvarùacatuùñayam . upavàsena kartavyaü varùe varùe tu sundari! . akhaõóànàü taõóulànàü tilànàü và sulocane! . lakùamekaü viracyàtha kùipet payasi ÷obhane . kùãrasaümi÷ritaiþ kàryà devyàmårtiþ sulocanà . kçtvà tu puùpapràkàraü puùpamàlàbhimaõóitam . saüsthàpya pàrvatãü devãü påjayedbhakti÷aktitaþ>% ityàdi .
     kaumudãvrataü viùõurahasyoktam . %<màsi cà÷cayuje ÷ukla ekàda÷yàmupoùitaþ . gçhõãyàt tu vrataü ÷reùñhaü kaumudàkhyaü mahàphalam . ahiüsakaþ ÷ucirbhåtvà dhautavàsà jitendriyaþ . dvàda÷yàmarcayet snàtvà vàsudevaü jagadgurum>% .
     kùemavrataü viùõudharmottaroktam . %<yakùàõàü ràkùasànà¤ca caturda÷yà¤ca påjanam . kçtvà kùemamavàpnoti kriyàsàphalpameva ca>% .
     gaõapaticaturthãvrataü bhaviùyapuø %<caturthyàntu mahàràja! niràhàro vratànvitaþ . dattvà tilànnaü bhuïkte yaþ khayaü bhuïkte tilodakam>% . divà niràhàro ràtrau bhåïkte iti virodhaparihàraþ . varùadvaye samàsiddhirvratasya tu yadà bhavet . vinàyakastasya tuùño dadàti phalamãpsitam .
     gandhavrataü ÷ivadharmoktam %<paurõamàsyàmupavasedvadamekaü suyantritaþ . varùànte sarvagandhàóhyàü pratimàü vinivedayet . suvicitrairmahàyànairdivyagandhavibhåùitaiþ . yugakoñi÷ataü sàgraü ÷ivaloke mahãyate>% .
     galantikàvrataü ÷ivarahasyoktam %<pavitratoyayuktairyaþ kumbhaiþ grãùme ÷ivopari gàlayed yaþ payodhàràü sa bràhmapadama÷nute>% .
     gàyatrãvrataü garuóapuø %<athottamaü paraü brahmannaparaü ÷çõu! bhadradam . caturda÷yàü mahàbhàga! sarvarogàrti÷àntaye . jvaragulmaplãha÷ålakuùñhàtisàrasaüyutaþ . martye nityamidaü kàryaü tadàrtivyapranuttaye . snàtvà tu dhçtasaïkalpaþ sarvakàmavivarjitaþ . àdityamupatiùñheta gàyatrã¤caø jaùanmuhuþ . udayàt pårvamàrabhya yàvadastaü gato raviþ . niràhàro jitakrodho tàvattiùñhet samàhitaþ . ravàvastaïgate devamarcayet puruùottamam . upoùya vidhivat . snàtvà tathà parvaõi suvrataþ>% . parvaõi, paurõamàsyàm . etacca ÷uklacaturda÷ãvrataü, puràõe ÷uklapakùasya vrataprakaraõe pañhitatvàt .
     guóatçtãyàvrataü bhaviùyapuø %<guóapåpàstu dàtavyà màsi bhàdrapade tu yà . tçtãyà pàyasenàpi vàmadevasya prãtaye>% .
     guõàvàptivrataü viùõupuø %<ataþparaü pravakùyàmi caturmårtivrataü tava . dvidhà tu devadevasya mårtirbhavati yàdava . thorà saumyà ÷ivà cànyà ghorà bhavati pàvakà . ÷ivà càgnipatiryasmàdagnãùomàtmakaü jagat . dvidhà ghorà vinirdiùñà dvidhà saumyà tataþ punaþ . ghorà vahni÷ca sårya÷ca saumyà somajalàdhipau . teùàü ca påjanaü kàryaü pratipatprabhçti kramàt . ÷uklapakùàt tathàrabhya phàlgunasya dvijottama! . àdityaü påjayedràjan! prathame'hni paraþ ÷uciþ . dvitãye'hni tathà vahniü tçtãye'hni jalàdhipam . caturthe'hni ÷a÷àïka¤ca yathàvanmànavottamaþ>% .
     guruvrataü bhaviùyoktam %<anuràdhàsvathàcàryaü devànàü påjya bhaktitaþ . pårvoktakramayogena sapta naktànyathàcaret . hairma hemamaye pàtre sthàpayecca vçhaspatim . pãtàmbarayu gacchannaü pãtayaj¤opavãtakam . pàdukàcchatrasahitaü sudaõóaü sakamaõóalum . saüpåjya puùpanikarairdhåpairdãpàkùatàdibhiþ . khaõóakhàdyopahàra¤ca dvijàya pratipàdayet>% .
     gurvaùñamãvrataü bhaviùyapuø %<màsi bhàdrapade ràjan! ÷uklapakùe yadàùñamã . guruvàreõa saüyuktà sà tithirdharmavardhinã . sampårõà sarvapàparghnã pretayonivinà÷anã . gçhõãyànniyamaü samyak dantadhàvanapårvakam . ekabhaktena ràjendra! tasyàü devã vçhaspatiþ . snànaü nadyàü taóàge và gçhe và niyamàtmanà . sauvarõaü kàrayejjãvaü ràjataü và narottama! tasyàbhàve yathà÷aktyà ÷rãkhaõóenàpi kàrayet>% .
     guhyakadvàda÷ãvrataü bhaviùyottare %<dvàda÷yàü guhyakànarcya palalàkùatasaüyutaiþ . haimaü vipràya vai dadyàdupavàsaparàyaõaþ . etadvai guhyakaü proktaü vrataü pàpaharaü ÷ubham>% .
     gçhapa¤camovrataü bhaviùyottare %<sarvauùadhyudakasnàtaþ pa¤camyàü påjya padmajam . sarvopaskaradàna¤ca yaþ karoti gçhà÷rame . gçhàñodåkhalaü ÷årpaü ÷ilàü sthàlã¤ca pa¤cabhãm>% . gçhàñaþ peùaõayantramudåkhalaü dhànyakaõóakam . %<udakumbha¤ca pårõa¤ca eteùàmanuga¤ca yat . etàni gçhiõàü gehe prasthàpya puruùottama! . upaskarakçte nàrã na sãdati kadàcana . etadgçhavrataü nàma marvasaukhyapradàyakam>% .
     gopadatriràtravrataü bhaviùyoktam %<pàrtha! bhàdrapade màbhi ÷uklapakùe dinodaye . tçtoyàyàü caturthyà¤ca ÷raddhayà parivatsaram . upavàsena gçhlãyàt vrata nàmnà tu gopadam . snàtvà naro'tha nàrã và puùpadhåpavilepanaiþ . dadhnà ca ghçtami÷reõa piùñakairvanamàlayà . abhya¤jayedgavàü ÷çïge sapucche caiva bhàrata! . dadyàdgavàhnikaü bhaktyà vàsaþ pårvàparàhayoþ . anagnipakvaü bhu¤jãyàt tailakùàravivarjitam>% .
     gopàlanavamãvrataü garuóapuø %<tathà samudragàminyàü navamyàü snànamàcaret . ÷ucau tatpuline tãre sikatàbhiralaïkçte . vasudeùasutaü viùõuü gopãgaõaniùevitam . vanamàlàcitoraskaü vanyapuùpairalaïkçtam . barhibarhakçtàpãóaü pãtakauùeyavàsasam . samànaveùairatulaiþ krãóadbhiritaretaram . vçtaü gopakumàrai÷ca nãlàku¤citamårdhajam . dhyàtvà devaü paraü viùõuü sarvaloke÷vare÷varam . vanyapuùpai÷ca gandhàdyaiþ ÷ucibhi÷ca yathàvidhi>% .
     gomayàdisaptamãvrataü bhaviùyapuø %<yaþ kùipedgomayàhàraþ dvàda÷a saptamoþ kramàt . ràjendra! yàvakàhàraþ ÷ãrõaparõà÷ano'pi và . kùãrà÷ãvaikabhakto và bhikùàhàro'tha và punaþ . jalàhàro'tha và bhåtvà påjayitvà divàkaram . puùpàpahàrairvividhaiþ padmasaugandhikotpalaiþ . nànàprakàrairgandhaistu dhåpairguggulacandanaiþ . ÷arkaràpàyasàdyai÷ca vicitrai÷ca vibhåùaõaiþ . arcayitvà nara÷reùñha! hiraõyànnàdibhirnaraþ . yathoktaphalamàpnàti kratubhirmåridakùiõaiþ . tadatra pràpyate vãra! saptamyàü kevalaü raveþ>% .
     gaurãcaturthãvrataü padmapuø umàcaturthyàü màghe tu ÷uklàyàü yoginãgaõaiþ . pràgbhakùayitvà sçùñvà ca bhåyaþ svàïgàt svakairguõaiþ . tasmàt sà tatra sapåjyà naraiþ strãbhirvi÷eùataþ . kundapuùpaiþ grayatnena samyagbhaktyà samàhitaiþ . kuïkumàlaktakàbhyà¤ca raktasåtraiþ sakaïkaõaiþ . arghaiþ puùpaistathàdhåpairdãpairvalimirava ca . guóàrdrakàbhyàü panasalavalãbhyà¤ca ghàlake÷a . påjyà striya÷ca vidhavàstagrà viprà÷ca ghàbhanàþ . saumàgyavçddhaye pa÷càt bhoktavyaü bandhabhiþ saheti .
     gaurãvrataü kàrãnaroktama %<gaurãghatamatho vakùye strãõàü saubhàgyavardhanam . caitra÷uklatçtãyàyàü gaurãvrataü samàcaret . japoùya tu prayatnena vidhànamidamàcaret>% .
     govatsadvàda÷ãvrataü bhaviùyottare %<saüpràpte kàrtike màsi ÷uklapakùe nçpottama! . dvàda÷yàü kçtasaïkalpaþ snàtvà ÷uddhe jalà÷aye . naro và yadi và nàrã naktaü saïkalpya cetasi . tato madhyàhnasamaye kçtvà devàcanàdikam . pratãkùetàgamaü bhaktyà gavàü godhyànatatparaþ . savatsàü tulyavarõà¤ca ÷ãlinãü gàü payasvinãm . candanàdibhiràlipya puùpamàlàbhirarcayet>% .
     govindadvàda÷ãvrataü viùõurahasye %<dvàda÷yàü bhojayedvipràn tebhyo dadyàcca dakùiõàma . pratimàsaü tithau tasyà ïgobhyà dadyàdgavàhnikam . gavàü kùãreõa saüyuktaü dadhnà và'tha ghçtana và . mçtpàtre ca sama÷nãyàdakùàralavaõaü vratã . saüvatsaramupoùyaiva govindadvàda÷ãü naraþ . punargobhyo yathà ÷aktyà bhåyo dadyàdgavàhnikam . govindadvàda÷ã yà tu upoùya vidhivannaraþ . pràpnoti vidhivaddattvà gosahasrasya yat phalam>% .
     caõóikàvrataü maviùyottaroktam %<aùñamyaþ¤ca caturda÷yàü pakùayorubhayorapi . yo'bdamekaü na bhu¤jãta caõóikàràdhane rataþ . sa yàti paramaü sthànaü yatra sà caõóikà sthità>% .
     caturda÷ãjàgaraõavrataü kàlikàpuø %<kàrtike ÷uddhabhåtàyàü haraü snàpya ghçtàdibhiþ>% . ÷uddhabhåtàyàü ÷ukla caturda÷yàm %<samàlabhya nyasedbhåyaþ sauvarõaü và prapra¤cakam . surabhibhistataþ puùpairabhyarcya guggulaü dahet . naivedya¤ca punardattvà valiü vàhye viniþkùipet . vitànaü dopamàdar÷aü vastrayugmaü dhvajàstathà . dhåpotkùepa¤ca ghaõñà¤ca dattvà devàya ÷ambhave . pradakùiõaü tataþ kuryàddaõóavadbhairavasya hi . tatastasyopaviùñàcca jàgaraü parikalpayet>% .
     caturda÷ãvrataü bhaviùyottare %<caturda÷yàü niràhàraþ samabhyarcya trilàcanam . puùpadhåpàdinaivedyai ràtrau jàgaraõena ca . pa¤cagavyaü ni÷i prà÷ya svapedbhåmau vimatsaraþ>% .
     caturda÷yaùñamãnaktavrataü bhaviùyottare %<÷çõu! naktopavàsasya pidhànaü pàõóunandana! . yena vij¤ànamàtreõa naro mokùamavàpnuyàt . yeùu keùu ca màseùu ÷uklapakùe caturda÷ãna . bràhmaõaü bholayitvà tu pàrabhet ÷rutito vratam . màpi màsi bhavanti dve aùñhamã ca caturda÷ã . ÷ivà rcanarato bhåtvà ÷ivadhyànaikamànasaþ . vasudhàü bhàjanaü kçtvà bhu¤jãyàntakrabhojanam . upavàsàtparaü bhaukùyaü bhaikùyà tçparaprayàcivam . ayàcitàt paraü naktaü tasmànnaktena bhàjayet . devai÷ca bhukta pårvàhla madhyàhne munibhistathà . aparàhõe ca pitçbhiþ sandhyàyàü guhyakàdibhiþ . sarvavelàmatikramya naktabhãjã sadà bhavet . haviùyabhojanaü mnànaü satyamàhàralàghavam . agnikàryamadhaþ÷aryàü naktabhojã sadà bhavet>% .
     caturmàsã(càturmàsya) vrataü bhaviùyottare ÷çõu pàrtha! pravakùyàmi govinda÷ayanavratam . kañidànaü samutthànaü catu màüsãvratakramam . mithunasthe sahasràü÷au svàpayanmadhusådanam . tulàü pràpte mahàràja! punarutthàpayecca tam . adhi÷ayite ca deve eùa eva vidhikramaþ . nànthathà svàpavet kçùõaü nànyathotthàpayettathà . àùàóhasya site pakùe ekàda÷yàmupàùitaþ . svàpayet pratimàü viùõoþ ÷aïkhacakramadàdharàm . kà¤canãü ràjatãü tàmramayãü pittalajàü tathà . pãtàmbaradharàü saumyàü paryaïke cà÷rite ÷ubhe . ÷uklavastrapañacchanne sopadhàna supåjite . prabhàùecca grato viùõàþ kçtà¤jalipuñastathà . caturo vàrùikàn màsàn devasyotthàpanàvadhi . imaü kariùye niyamaü nirvighnaü kuru me'cyuta! . strã và naro và madbhakto dharmàrthaü sudçóhavrataþ . gçhõàyànniyamànetàn dantadhàvanapårbakàn . teùàü phalàni vakùyàmi tatkartçõàü pçthak pçthaka . madhusvaro bhavedràjà! puruùo guóavarjanàt . tailasya varjanàdeva sundaràïgaþ prajàyate . kañutailaparityàgàcchatrunà÷amavà yàt . madhåkataitatyàgena saubhàgyamatula labhet . yogàbhyasã bhavedyastu sa brahmapadamàpnuyàt . kañukàmlatiktamadhukùàrakaùàyasa¤cayam . yo varjayet sa vairåpyaü daurgandhyaü nàpnuyàt kvacit . tàmbålaü varjayet bhogã raktakaõñha÷ca jàyate . ghçtatyàmàcca làbaõyaü sarvasnigdhatanurbhavet . phalatyàgàcca matimàn bahuputra÷ca jàyate . ÷àkapatrà÷anàdbhogã apakvàdamalo bhavet . pàdàbhyaïgaparityàgàcchiro'bhyaïgaü vivarjayet . dàptimàn dãptakàyena so'pi kùodrapatirbhavet . dadhidugdhaikaniyamã gobhaktã gopatirbhavet . indràtithitvamàpnoti sthàlãpàkasya varjanàt . labhate saïgatiü dãrghàü tailapakvasya varjanàt . bhåmau prastara÷àyã ca bipro munivaro bhavet . sadà muniþ sadà yogo madhumàüsasya varjanàt . nirvyàdhirnãrugojasvã såràmadyaü vivarjayan . evamàdiparityàgàt dharmaþ syàt abhinandana! . ekàntaropavàsena brahmaloke mahãyate . dhàraõànnakharomnà¤ca gaïgàsràtaphalaü labhet . maunavratã bhavedyastu tasyàj¤à'skhalità bhavet . ayaü càturmàsyavratàrambho gurvastamayàdàvapi kàryaþ . yadàha vçddhagargaþ %<na ÷ai÷avanna maudya¤ca ÷ukragurvorna bàlate>% . %<khaõóatvaü cintayeccàdau càturmàsyavidhau naraþ . pàdàbhivandanàdviùõorlabhedgodànajaü phalam . bhåmo bhuïkte sadà yastu sa pçthivyàþ patirbhavet . namonàràyaõàyeti japanyaj¤aphalaü labhet . viùõupàdàbjasaüspar÷àddinapàpàt pramucyate . pàdodakàbhiùekàd vai gaïgàsnànaü dine dine . parõeùu ca naro bhuïkte kurukùetraphalaü labhet . nityaü ÷àstrasamàkhyànàllàkàn yastu prabodhayet . vyàsastuùyati tasyà÷u viùõu lokaü sa gacchati . kçtvà prekùaø õakaü viùõorlokamapsarasàü labhet . torthàmbusnàpanàdviùõànirmalaü dehamàpnuyàt . pa¤cagavyà÷anàt pàrtha! càndràyaõaphalaü labhet . ayàcitena pràpnàti putràn dharmyàna÷eùataþ . ùaùñhànnakàlabhoktà yaþ kalpasthàyã bhaveddivi>% . ùaùñhànnakàlabhoktà upavàsadvayàntaritaikabhaktaþ %<÷ilo¤chilena bhu¤jànaþ prayàgasnànamàpnuyàt . viùõudevakule kuryàdupalepanamàrjane . kalpasthàyã bhavedràjà sa naro nàtra sa÷ayaþ . pradakùiõa÷ata yastu karoti stutipàñhakaþ . hasayuktavimànena sa tu viùõupuraü vrajet . gãtavàdyakaro viùõorgàndharvaü lokamàpnuyàt . yàmadvayaü jalatyàgànna rogairabhibhåyate . guóavratã naro dadyàóhadbhutaü tàmraø bhàjanam . sahiraõyaü nçpa÷reùñha! lavaõasyàpyayaü vidhiþ>% .
     caturmårticaturthãvrataü viùõudharmàttaràktam %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivrataü tava . vàsudevàü÷akàt jàtàþ sarve devagaõà nçpa! . adhikena tu le÷ena sàdhyà jàtàstathà suràþ . tatràpi ttàdhikàü÷ena caturàtmà hariþsmçtaþ . narã nàràyaõa÷caiva hariþ kçùõa÷ca vãryavàn . caturàtmà harirjàto gçhadhamalya yàdava! . àdityeùu tu yàvuktau mitràruõasaüj¤akau . tàbeva nànyau jànãhi harikçùõau ca yàdava . àdityeùu yàvuktau ÷akraviùõå surottamau tàveva siddhasàdhyeùu naranàràyaõau punaþ . caitra÷uklacaturthyàntu sopavàsastu påjayet . deve÷aü caturàtmànaü vitta ÷aktyà naràdhipa! . bratametannaraþ kçtvà pårõadvàda÷avatsaram . na dugatimavàpnoti mokùopàya¤ca vindati>% .
     aturyugavrata viùõudharmoktam %<idamanyat pravakùyàmi caturyugavrataü tava . kçtàdikaü caturyugaü påjayet sumamàhitaþ . prathame caitra÷uklasya dine påjyaü kçtaü yugam . ÷vetena vastrayugmena gandhamàlyàdinà tathà . caitra÷uklasamàrambhe ùathame'hani påjayet . kçtaü ÷uklena sarveõa gandhamàlyàdinà dvija! . dvitãye'hani raktena tathà tretàntu påjayet . tçtãye'hani pãtena dvàparaü påjayed budhaþ . caturthe'hani kçùõena tiùyaü saüpåjayed yugam . sirdhàrthakaiþ kuïkumena tathaiva ca haridrayà . tathaivàmalakaiþ snànamamasairdivasakramàt . kùãreõa pràõayàtràntu kuryàt pratyahameva ca . kçtvà vrataü vatsarametadekaü caturyugaü modati nàkapçùñhe . saüpåjya devaü yugamårtisaüj¤aü caturyugaü ÷àsti mahãü samagràm>% .
     candavrata varàhapuø %<candravrataü pa¤cada÷yàü ÷uklàyàü naktabhojanam . da÷a pa¤ca ca varùàõi vratametat samàcaret . a÷vamedhasahasràõi ràjasåya÷atàni ca . iùñàni tena ràjendra! etadvrataü samàcaret>% . padmapuø %<càndràyaõa¤ca yaþ kçtvà haima¤candraü nivedayet . candravratamidaü proktaü candralokapradàyakam>% .
     candrarohiõã÷yanavrataü padmapuø %<rohiõãcandra÷ayanai soma vratamihottamam . tasminnàràyaõasyàü÷amarcayedindunàmabhiþ . yadà somadine yuktà bhavetpa¤cada÷ã kvacit . atha và bra hyanakùatraü paurõamàsyàü prajàyate . tadà snànaü naraþ kuryàt pa¤cagaghyena sarùapaiþ>% .
     candràrkavrataü viùõudharmottaroktam %<amàvàsyàntavelàyàü sopavàso narottama! . pakùadvaye påjayanti carndràvekarà÷igau . àdityamaùñadalake ÷a÷inaü ùoóa÷àrake . àdityaü sarvarakteva candraü ÷uklena yàdava! . màlyàdinà mahàbhàga! homayet tilataõóulàn . ghçtakùãrayutàn ràjan! tathàrcayedyathàvighi . vratànte bràhmaõendràya! kanakaü pratipàdayet . raüjataü và mahàbhàga! ya icchedbhåtimàtmanaþ . kçtvà vrataü vatsarametadiùñaü dadyàcca dopàn vidhivat prabhåtàn . càndraü padaü pràpya vivardhate sadà dhanànvitaþ syàt lidive ihaiva>% .
     campàùaùñhãvrataü skandapuø %<yadi labhyeta jãve'hni daivena nçpasattama . ùaùñhã bhàdrapade ÷uklà vaidhçten rumanvità . vi÷àbhà bhomayogena sà campetãha vi÷rutà . devàsuramanuùyàõàü durlabhà ùaùñihàyanã . kçte tretàyàü pa¤cà÷addhàyano dvàpare punaþ . catvàriü÷at kalau triü÷addhàyanã durlabhà tataþ>% .
     càndràyaõavrata brahmapuø %<atha ÷uklacaturda÷yàü pauùamàse samàhitaþ . càndràyaõavrataü màsaü gràhayet sarvapàpajit . pårõendupaurõamàsyàntu påjayet pratyahaü jalaiþ>% .
     citrabhànusaptamãvrataü bhaviùyapuø %<saptamyàü påjya çkùe÷aü citrabhànuü divàkaram . raktai÷ca gandhakusumairmahadàrogya màpnuyàt>% .
     caitrabhàdramàthatçtãyàvrataü bhaviùyottare %<caitre màsi tçtãyàyàü dantadhàvanapårvakam . upavàsasya niyamàn gçhõãyàdbhaktibhàvataþ . a¤janaü ca satàmbålaü sindåraü raktavàsasã . bibhçyàt sopavàsàpi avaidhavyakara param . bidhavà gatimàrgeõa kumàrã ca yadçcchayà . kuryàdàryàrcanavidhiü ÷råyatàmatra ca kramaþ . vidhirbhàdrapade hyeùa sarvasaukhyapradàyakaþ . saptadhànyavidhànena ÷årpasyàü påjayedumàm>%
     caitra÷uklapratipadvihitaü tilakavratam bhaviùyapuø %<vasante kiü÷ukà÷oka÷obhite pratipattithiþ . ÷uklàtasyàü prakurvãta snànaü niyamamàsthitaþ . nàrã naro và ràjendra! saütarpya piñçdevatàþ . nadyàstãre taóàge và gçhe và tadalàbhataþ . piùñàtakena vilikhedvatsaraü puruùàkçtim . tataþ prabhçtyanudinaü tilakàlaïkçtaü mukham . dhàryaü sevatsaraü yàvaccha÷ineva nabhastalam . evaü naro và nàrã và bratametat samàcaret . sadaiva puruùavyàghra! bhogàn bhuvi bhunaktyasau>% .
     jayantãsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<màthasya ÷uklapakùe tu saptamã yà trilocanà . jayantã nàma sà proktà puõyà pàpaharà tathà . upoùyà yena vidhinà ÷çõutaü pàrvatãpriya! pàraõàni tu catvàri kathitàni ca paõóitaiþ . pa÷camyàmekamaktantu ùaùñhyàü naktaü prakãrtitam . upavàsastu saptamyàmaùñamyàü pàraõambhavet>% ityàdi idaü var÷asàdhyam .
     jayapaurõamàsãvrataü bhaviùyapuø %<paurõamàsã mahàràja! somasya dayità tithiþ pårõamàsã bhaved yasyàü pårõamàsã tataþ smçtà . tasyàü tu srotasi snàtvà santarpya pitçdevatàþ . àlikhya maõóale somaü nakùatraiþ sahitaü vibhum . påjayet kusumairhçdyairnaibedyairthçtapàcitaiþ . ÷uklavastrairdakùiõàbhiþ påjayitvà kùamàpayet . ÷àkàhàreõa munyannairnaktaü bhu¤jãta vàgyataþ>% ityàdi .
     jayàpa¤camãvrataü bhaviùyapuø %<màhàtmyamapi vakùyàmiü pa¤camyàstave bhàrata! . jayeti yà ca vikhyàtà bratinà jayadàyino . yasmàjjayà jayà÷abdaü kurvanti vratino budhàþ . paripårõaü vrataü yasyàü sà j¤eyà jayapa¤camã . jayà ca vijayà caiva jayantã pàpanà÷inã>% jayà, kàrtika÷uklapa¤camã .
     jayàvàptivrataü viùõudharmottaroktam %<à÷vayujyàmatãtàyàü pratipatprabhçtikramàt . pårvavat påjayeddevaü lokanàthaü trivikramam>% . pårvavaditi råpàvàptivratavat %<triràtryante tu kàrtikyàü yadyàd bhakùaõamuttamam . sarva÷asyadharaïkçtvà ÷aktyà ratnairalaïkçtam . kçtvà vrataü bhàsamidaü yathoktaü pràpnoti lokaü suciraü nçvãra . tatroùya kàlaü suciraü manuùyaþ pràpnoti sarvatra jayaü trilokyàm>% .
     jayàsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<jayà ca vijayà caiva jayantã càparàjità . mahàjayà ca nandà ca bhadrà vàmà prakãrtità . ÷uklapaõasya saptamyàü nakùatraü pa¤catàrakam . yadà bhavet tadà j¤eyà jayànàmeti saptamã>% . pa¤catàrakamiti rohiõya÷leùàmaghàhastà÷ca . tasyàü dattaü hutaü japtaü tarpaõaü devapåjanam . sarvaü ÷ataguõaü proktaü påjà¤càpi divàkara . haüse hasta pràråóhe ÷uklà yà saptanã parà . haüsaþ såryaþ %<varùamekantu kartavyaü bidhinànena bhàskaram . sauvarõaü kàrayedbhaktyà dvibhujaü padma dhàriõàm . pàraõatritayaü tasyàü kriyate gopateþ puraþ>% .
     jàtitriràtravrataü bhaviùyottare %<jvaiùñhe màsi ca kartavyaü trayoda÷yàntu pàõóava! . niyama÷ca grahãtavya àcàryà nuj¤ayà tataþ . kçtvaikabhaktaü dvàda÷yàmupavàsatraya¤caret . maõóapaü kàrayet tatra sapatàkaü manoharam . tatra jàtiþ prakartavyà svarõàdvibhavasàrataþ . raupyapuùpàõi kàryàõi vaü÷apàtre mithàpayet . tatra devàstrayaþ påjyà brahmaviùõu, mahe÷varàþ . sapatnãkàþ ÷ubhaiþ puùpaiþ phalai÷ca vividhaistathà>% .
     jàmadagnyadvàda÷ãvrataü dharaõãvratoktam %<vai÷àkhasyaivamevantu saükalpavidhinà naraþ . tadvat snànaü mçdà kçtvà tato devàlayaü vrajet . tatràràdhya hariü bhaktyà ebhirmantrairvicakùaõaþ . jàmadagnyàya pàdau tu udaraü sarvadhàriõe>% ityàdi .
     j¤ànàvàptivrataü viùõudharmoktam %<bhagavan! karmaõà kena buddhiyukto bhavennaraþ . etadeva manuùyàõàü manuùyatvamudàhçtam>% . màrkaõóeya uvàca . %<caitryàntu samatãtàyàü yàvanmàsaü dine dine . pårvavat påjayeddevaü nçsiühamaparàjitam>% . pårvavaditi caitramàsoktaråpàvàptivratavadekabhaktavahiþsnànabhå÷avyàdikaü kartavyamityarthaþ . %<homa¤ca pratyahaü kuryàt tathà siddàrthavairnçpa! . bràhmaõàn bhojayeccàtra tathà trimadhuraü nçpa!>% . trimadhuraü madhughçta÷arkaràþ %<vai÷àkhyàü kanakandadyàt triràtropoùito naraþ . j¤ànàvàptipradantvetadvrataü buddhivivardhanam . kçtvà vrataü màsamide yathoktamàsàdya nàkaü suciraü manuùyaþ . mànuùyamàsàdya tu buddhiyukto j¤àneva yukta÷ca tathà bhavecca>% .
     jyeùñhàvrata bhaviùyottare %<màse bhàdrapade ÷uklepakùe jyeùñhà yadà bhavet . ràtrau jàgaraõaü kçtvà gãtavàditraniþsvanaiþ . evaüvidhavidhànena ebhirmantraiþ supåjayet . ehyehi tvaü mahàbhàge! suràsuranamaskçte! . jyeùñhe tvaüsarvadevànàü matsamàpe sadà bhava>% .
     jyaiùñhavratàni mahàbhàrate %<jyeùñhàmålantu vai màsamekabhaktastu yaþ kùipet . ai÷varyamatulaü ÷reùñhaü pumàn strã vàbhijàyate>% . viùõudharme %<kçùõàrpitamanà jyaiùñhamekabhaktena yaþ kùipet . ahiüsraþ sarvabhåteùu vàsudevaparàyaõaþ>% .
     tapa÷caraõasaptamãvrataü bhaviùyottare %<÷çõuùvàvahito bhåtvà yudhiùñhira! tapovratam . màrga÷orùàdimàseùu kartavyaü bhåtimicchatà . tasmin sthito vrate vipro bahvçco vedapàragaþ . brahmavit kçùõasaptamyàü dadyàdarghyaü mahãtale . çgvedavargatritayaü pañhitvà såryavallabham>% ityàdi .
     tapovrataü padmapuø %<màthe ni÷àrdravàsàþ syàt saptamyàü goprado bhavet . svargalokamavàpnoti tapovratamihocyate>% .
     tàmbålasaükràntivrataü skandapuø athànyàü sampravakùyàmi tàmpålàkhyàmanuttamàm . vidhànaü pårvavat kuryàddhànyasaükràntivacca tat . tàmbålacandanàdya¤ca pragçhyàj¤àü dvijottamàt . yàvat saüvatsuraü pårõaü ràtrau ràtrau tataþ ùaram . tàmbålaü bhakùayed vipràn kàrayeccaiva nàntaram . vatsarànte tu kamalaü kçtvà caiva tu kà¤canam . patrako÷a¤ca kurvãta tathà pågãphalàlayam ityàdi .
     tàrakadvàda÷ãvrataü bhaviùyottare %<kathaü tat kçùõa! kartavyaü tàrakadvàda÷ãvratam . pàpo'pi sadgatiü pràpto yatprabhàvàt svagadhvaja!>% . kçùõa uvàca %<màrga÷ãrùe site pakùe gçhãtvà dvàda÷ãvratam . akçttime jale snànamaparàhõe samàcaret . praõamya bhàskaraü bhaktyà kçtvà devàrcanaü tathà>% .
     tithinakùatravàravratàni kàlottare %<nakùatratithiyogena tithãnàü vàrayogataþ . punareva pravakùyàmi bratàni tu yathàsthitam . rohiõyà¤càùñamãyogo yadà bhavati saumyake . vi÷eùapåjà kartavyà putrakàmeõa yatnataþ . puùye ÷uklacaturda÷yàü guruyogo yadà bhavet . atha và somasaüyogo vi÷eùàt påjya ÷aïkaram . pàyasaü ghçtasaüyuktaü ÷ivàya vinivedayet . dhåpadãpopahàràdyaiþ pårvabat påjayecchivam . prà÷anantu ghçta kàryaü sarvakàmaprada vratam . àdityarevatãyoga÷catude÷yàü yadà bhavet . aùñamyàü và maghàyogo ÷ivaü saüpåjya pårvavat . tilàstu prà÷ane ÷astà àdityavratamãritam . àrogyaü jàyate tasya putravandhugaõaiþ saha . rohiõãcandrayoga÷ca caturda÷yàü yadà bhavet . aùñamyàü somasayogàt tadà candravrataü caret . pràguktena vidhànena ÷ivaü saüpåjya yatnataþ . dadhi kùãrantu naivedyaü prà÷anaü kùãrameva ca . kãrtimàrogyabhai÷varyaü pràpnuyànnànçtaü vacaþ . a÷vinãbhaumasaüyoga÷caturda÷yàü yadà bhavet . aùñamyàü bharaõãyogastadà bhaumavrata caret . sapåjya parayà bhaktyà ÷ivaü pa¤copacàrataþ . raktotpalaprà÷anantu sàmràjyaü pràpnuyàcchubham . rohiõãbudhasaüyoga÷caturda÷yàü yadà bhavet . aùñamyàü và samàsena budhavrata samàcaret . ÷ivà påjyà vidhànena mahàsnànapuraþsaram . mahàvartisamãpe tu prà÷anaü pàyasaüghçtam . putràrthadàrà÷ca ya÷o vardhate tasya nànyathà . revatãgurusaüyoga÷caturda÷yàü yadà bhavet . aùñamyàü tiùyasaüyogàd guruvrataü tadà caret . prà÷anaü kapilàjyantu brahmàrasasamanvitam . vàgã÷atvamavàpnoti vratasyàsya pabhàbataþ . ÷ravaõaü bhàrgavayutaü catuda÷yàü yadà bhavet . ÷akravrataü tadà viddhipunarvasvaùñamã yadà . saüpåjya parame÷ànaü yathàvibhavavistaraiþ . prà÷anaü madhu caivàtra kartavyaü saüyatàtmanà . mahàphalamavàpnoti vratasyàsya prabhàvataþ . bharaõã÷aniyogastu caturda÷yàü yadà bhavet . àrdràyogastathàùñamyàü tadà ÷anivrataü caret . ÷ivaü saüpåjya vidhivat prà÷anaü sasyameva ca . ÷anirekàda÷astho hi phalaü ya cchati ÷obhanam . viruddha na÷yate vatsa! tadarthaü vratamàcaret . hemakupyapravàla¤ca kambalantu krameõa ca . ÷aïkha¤ca tãkùõalauha¤ca kramàd yatnana dàpayet . yathà sambhavato vatsa! àcàryàya prayatnataþ>% .
     tithiyugalavrata yamasmçtau %<dvedhàùñamyau tu màsasya caturda÷yau tu dve tathà . amàvasyàpaurõamàsyau saptamyaudvàda÷àdvayam . saüvatsaramabhu¤jànaþ satata¤ca jitendriyaþ . brahmacarya phalaü yacca yatphalaü satrayàjinàm . çtugàbhi phala yacca tadavàpnotyabhojanàt>%
     tindukàùñamãvrataü bhaviùyapuø %<jyaiùñhe màsi dvija÷reùñha! ÷uklàùñamyàü trilocanam . yaþ påjayati deve÷amo÷alokaü brajannaraþ . jyaiùñhe màsi tathàùàóhe ÷ràvaõe ca tathà pare . påjayeccaturomàsàn nãlotpalakadambakaiþ . tripuràntakaraü ÷ambhuü tryambakàndhakasådanam . gandhànà¤ca kadambana påjayet guggulena ca . ñemburukaphalaü vipra! prà÷ayet kàya÷àdhanam>% ñemburukantindukaphalam .
     tiladàhãvrataü skandapuø %<vidhinà kena kartavyaü tila dàhãvratàttamam . kasmitmàse tithau caiva vidhinà kena tadbhavet>% ÷rãbhagavànuvàca %<pauùamàse ca yà kçùõà tithi rekàda÷ã ÷ubhà . tàmupoùya tadà snànaü kçtvà nàràyaõaü japet>% ityàdi .
     tiladvàda÷ãvrataü viùõudharmoktam %<màghamàse tu sampràpte àùàóharkùaü bhaved yadi . målaü và kçùõapakùasya dvàda÷yàü niyatavrataþ . gçhõãyàt puõyaphaladaü vidhànaü tasya me ÷çõu! . devadevaü samabhyarcya susnàtaþ prayataþ ÷uciþ . kçùõanàmnà tu sampåjya ekàda÷yàü mahàmatiþ . upàùito dvitãye'hni punaþ sampåjya ke÷avam . saüståya nàmnà tenaiva kçùõàkhyena punaþ punaþ . dadyàttilàüstu vipràya kçùõàü me proyatàmiti . snànaprà÷anayoþ ÷astàstathà kçùõatilà mune! . viùõuprãõanamantrai÷ca samàpte varùapàraõe . kçùõakumbhàstilaiþ sàrdhe pakvànnena ca saüyutàþ . chatropànadyugaiþ sàrdhaü saüvãtà ratnagarbhiõaþ . bràhmaõànàü pradeyàste yathàvanmàsasaükhyàyà>% ityàdi . viùõudharme vratàntaram %<màghyàntu samatãtàyàü ÷ravaõena tu saüyutà . dvàda÷ã yà bhavet kçùõà proktà sà tiladvàda÷ã . tilaiþ snànaü tilairhomaü naivedyaü tilamodakaiþ . dãpai÷ca tilatailena tathà deya tilodakam . tilà÷ca deyà vipreùu tasminnahani pàrthiva . upavàsadine ràjan! hàtavyà÷ca tathà tilàþ . upoùitanàpare'hni hotavya÷ca vi÷eùataþ . inghana¤ca pradàtavyaü bràhmaõeùu tathà nagha! . tilaprasthaü tadà hutvà sopavàso jitendriyaþ . na durgatimavàpnoti nàtra kàryà vicàraõà>% ityàdi .
     tãbravrata saurapuø %<athàtmacaraõau bhittvà ÷ivakùetre vasennaraþ . dehànte ÷ivasàyujya labhate nàtra saü÷ayaþ>% .
     turagasapnamãvrataü viùõudharmottare %<caitramàsasya saptamyàü ÷uklapakùe naràdhipa! . gomayenopalipte tu mçdà kuryàt tu saõóalama . tatràùñapatraü kamalaü karcavyaü varõakaiþ ÷ubhai kçtoùavàsastanmadhye bhàskaraü påjayennaraþ . vrate samàpte dàtavyàsturagà bràhmaõàya tu . pràpyà÷vamedhasya phalaü yathàvallokànavàpyàtha purandarasya . upoùya ràjan! mucira¤ca kàla sàyujyamàyàti divàkarasya>% .
     tuùñipràptivçtãyàvrataü viùõudharmottare %<tçtãyà ÷ràvaõe kçùõàyà ca ÷ravaõasaüyutà>% . ÷ràvaõo'tra pauõemàsyantomàso gràhyaþ ataþ ÷ravaõakçùõavçtãyàyàþ ÷ravaõayuktatvaü na durghañam . %<tasyàü saüpåjya govindaü tuùñimagryàmavàpnuyàt>% .
     tejaþsaükràntivrataü skandapuø %<athànyàü sampravakùyàmi tejaþsaükràntimuttamàm . saükràntivàsaraü pràpya snànaü kçtvà vicakùaõaþ . ÷àlitaõóulasaüyuktaü kàraõaü kàrayecchubham . tanmadhye dãpakaü sthàpya prajvalantaü svatejasà . tanmukhe màdakaü sthàpya bràhmaõàya nivedayet . arghya¤ca pårvavat kàryamekabhaktantu pårvavat . saüvatsare tu saüpårõe kuryàdudyàpanaü budhaþ>% ityàdi .
     trayàda÷adravyakamaptamãvrataü bhaviùyottare %<bhànordine site pakùe atãte càttaràyaõe . savrohibhistilayavàn saha màùamudgairgodhåmamàüsamadhumaithunakàüsyapàtraiþ . abhya¤janà¤jana÷ilàtalacårõitàni ùaùñhãvratã paraharedahanãùñasiddhyai . devàn pitçn munigaõàn sajalà¤jalãbhiþ santarpya påjya gaganàïganahastadopama . hutvànale tilayavàn bahu÷oghçtàktàn bhåmau svapet hçdi nidhàya dine÷avimbam . yàni trayoda÷adinairiha varjitàni dravyàõi tàni parihçtya dine ca ùaùñyàm . saüprà÷ya ÷uddhacaõakàniha varùamekaü pràpnoti bhàrata! pumàn manasepsitàni>% .
     trigatisaptamãvrataü bhaviùyapuø %<saptamyàü ÷uklapakùe tu phàlgunyàü yo yajennaraþ . japedbalãti nàma bhaktyà punaþ punaþ . devàrcanaü vàùña÷ataü kçtvaivaü tu japecchuciþ . snàtaþ prasyànakàle tu utthàne skhalite kùute . pàùaõóàn! patitàü÷caiva tathaiyàntyàvasàyinaþ . nàlàpayet tathà bhànumarcayecchaddhayànvitaþ . ida¤coccàrayedbhànormanasà dhyànatatparaþ . haüsa haüsa kçpàlo! tvaü agatãnàü gatirbhava . saüsàràrõavamagnànàü tràtà bhà divàkara . eka prasàdyopavàsaü kçtvà niyatamànasaþ . pårvàhõe eva vànyedyuþ sakçt pràsyàrjunãyakam>% àrjunãyaka, go÷akçdgà÷rayam
     trivikraùatçtãyàvrataü viùõudharmottaraü %<÷uklapakùe tçtãyàyàü sopavàso jitendriyaþ . maõóalatritayaü kuryàd varõakena pçùñvak pçthak . maõóalaü dakùiõaü bhàge ÷vetaü kuryàt tato naraþ . raktaü madhye raveþ kuryàt tàdçk÷vetaü dhruvasya tu . viùõoþ padatrayaü teùu påjyaü syàt maõóalena tu . bhåmau tu prathama pàdaü dvitoyaü sårthabhaõóale . tçtãye tu dhruve deve påjayet prayataþ ÷uciþ>% . vratàntaraü viùõudharmottare %<dvitoya¤ca pravakùyàmi ÷çõu! traivikrama bratam . bhåmistu prathamaþ pàdaþ antarikùaü tathà paraþ . tçtãyo divi vij¤eyà devadevasya cakriõaþ . bhuvaþ patiþ smçtà vahnirantirikùasya cànalaþ . di÷àüpatistathà såryastasya viùõoþ padatrayam . jyaiùñhe÷uklatçtãyàyàü sopavàsà jitendriya . kalye kåpajale snàtà vahniü saüpåjayennaraþ . etat savatsaraü kçtvà narastraivikramaü vratam . sarvakàmasamçddhasya yaj¤asya phalama÷rutaü>% . vratàntaraü viùõudharmottare %<vakùyàmi te mahàbhàga! tava traivikramavratam . tçtãya nçpa÷àrdula! tanme nigadataþ ÷çõu! . jyaiùñhe ÷uklatçtãyàyàü naraþ samyagupoùitaþ . bhuvaþ sampåjana kuryàddhåpamàlyànulepanaiþ . dopaiþ ratnai÷ca vividhairdadyàd vipreùu dakùiõàm . vãjapåõàüni pàtràõi sahiraõyàni bhaktitaþ . påjaivamantarikùasya màsyàùàóhe vidhãyate . dakùiõà tatra dàtavyà tathà vàsàyuga dvije . divaþ påjà ca kartavyà ÷ràvaõa pràgvadeva tu . chatra¤copànahaü yugma dakùiõà tatra dàpayet . evaü màsatrayeõeha pàraõaü prathamaü bhavet . màsatrayeõa cànyena tato màsatraye punaþ . tato màsatraye cànyañavamanyannacànyathà . vij¤ethamitthaü dharmasya pàraõànàü catuùñayam>% ityàdi .
     trivikramatriràtra÷atavrataü viùõurahasye %<yattviràtra÷ataü kuryàt samuddi÷ya janàrdanam . kulànàü ÷atamàdàya sa yàti bhavanaü hareþ . navamyàdisite pakùe naromàrga÷irasya ca . pràrabheta triràtràõàü ÷ataü tu vidhivat bratã . ÷raddhadhàno jitakrodho nityasnàyã kùamànvitaþ . abhyarcayet sadà viùõuü karmaõà manasà girà . aùñottarasahasrantu ÷ataü vànudinaü japet . aùñamyàmekabhaktà÷ã dinatrayamupàvaset . ekàda÷yàü ÷uci snàtã vàsudevàrcane rataþ . dvàda÷yàü påjayeddevaü gandhamàlyavileptanaiþ . naivedyadhåpadãpàrdyairgãtançtyai÷ca ke÷avam . anena vidhinà kçtvà triràtràõàü ÷ataü naraþ . nirvàpayet tato bhaktyà vi÷eùabidhinà vratam . saüpràpte kàrtike màsi vratametadanuttamam>% . pratimàsaü triràtradvayamiti pa¤cà÷atà màsaiþ ÷ataü taccàdhimàsadvatayotàccaturbhirvarùairiti kàrtike samàptiþ .
     trivikramavrataü viùõudharmottare %<karoti ke÷avaprãtyai kàrtikaü màsamàptavàn . pårve vayasi yattena jànatà'jànatàpi và . pàpamàcaritaü tasmàn mucyate nàtra saü÷ayaþ . anenaiva vidhà nena màrga÷ãrùe'pi màdhavam . samarbhyarcyaikabhaktaü vai varõibhyo yaþ prayacchati>% ityupakrame . traimàsikaü vratamidaü yaþ karoti nare÷vara! . saviùõuprãõanàt pàùairlaghubhiþ parimucyate . dvitãye batsare ràjan! mucyate copapàtakaiþ . tadvat tçtãye'pi kçtaü mahàùàtakanà÷anam . bratametannaraiþ strãbhistribhirmàsairanuùñhitam . tribhiþ saüvatsarai÷caiva pradadàti phalaü nçõàm . tribhirmàsaistryavasthàbhistrividhàt pàtakànnçpa! . trãõi nàmàni devasya mocayanti trivàrùikaiþ . yatastato bratamidaü trivikramamudàhçtam . sarvapàpapra÷amanaü ke÷avàràdhanaü param . sauratrivikramavrataü bhaviùyottare %<samabhyarcyajagannàthaü devamarkamathàpi và . ekama÷nàti yo bhaktaü dvitãyaü bràhmaõàrpaõam . karoti bhàskaraprãtyai kàrtikaü màsamàptavàn . pårve vayasi yattena jànatà'jànatà'pi và . pàpamàcarita tasmàn mucyate nàtra saü÷ayaþ . vratametannaraistrãbhistrimirmàsairanuùñhitam . tribhiþ saüvatsarai÷caiva pradadàti phalaü nçõàm . tribhirmàsaistryavasthàsu trividhàt pàtakànnçpa! . trãõi nàmàni devasya mocayanti trivàrùikàt . yatastato vratamidaü trivikramamudàhçtam . sarvabhåtapra÷amanaü bhàskaràràdhanaü param>% .
     tryambakavrataü padmapuø %<caturda÷yàntu naktà÷ã samànte goyugapradaþ . sa ÷aivaü padamàproti yajantraiyambakaü vratam>% .
     da÷àdityavrataü brahmàõóapuràø %<vakùye sauravrataü puõyaü durda÷àntakaraü paraü . da÷àkaraü hi bhåtànàü manorathakaraü paraü . bhànuvàre site pakùe da÷amyàü caiva nàrada! . pràtaþ kàle'tha madhyàhne mnànaü kuryàdyathàvidhi>% ityàdi .
     da÷àvatàravrataü viùõupuø %<ekàda÷yàü niràhàro dvàda÷yàü puruùottamam . arcayed bràhmaõamukhe sa gacchetparamaü padam . eùà tithirvaiùõavã syàddvàda÷ã÷uklapakùagà . tasyàmàràdhayeddevaü prayatnena janàrdanam>% .
     dànyatthàùñamovrataü bhaviùyapuø %<kàrtike màsi viprendra! putrakàmo narosune! . aùñamyàü kçùõaprakùasya påjayedvidhivaddvija! umà¤ca tàü satãü devãü vidhiyadbrahmasattama! . ya etat kurute bhaktyà umàmahe÷vara vratam . samaikamevaü viprendra! sa yàti paramàü gatim>% . samaimekaü saüvatsaram %<caturbhiþ pàraõairevaü samaikameka kãrtitaü budhaiþ . prathamantu tribhirmàsaiþ pàraõaü kàrtikàdibhiþ . kàrtike màrga÷ãrùe tu pauùe màsi tathà pare . unmattakasya puùpaistu phalairbhakùyairane ka÷aþ>% .
     divàkaravrataü bhaviùyapuø %<àdityavàraü hastena yuktaü gçhõãta pàõóava! . tataþ pratyàdityadinaü sapta vàràn praùåjayet . ekabhaktena naktà÷ã bràhmaõàn påjayet divà . dakùiõàü tu yathà ÷aktyà dadyàt vipràya bhaktitaþ>%
     dãptivrataü padyapuø %<sanghyàdãpaprado yastu samàü taila¤ca varjayet . samànte dãpakàn dadyàccakraü ÷çla¤ca kà¤canam . vasvayugma¤ca vipràya sa tejasvã bhavediha . rudralokamavàpnoti dãptivratamidaü smçtam>% .
     durgandhadaurbhàgyanà÷anatrayoda÷ãvrataü bhaviùyottare %<jyaiùñhe màsi site pakùe trayoda÷yàü yudhiùñira! . sràtvà puõyanadãtãye påjayechubhade÷ajam>% ityàdi .
     durgànavamãvrataü bhaviùyapuø %<navamyàü tu site pakùe niyataþ sa¤jitendriyaþ . màsi cà÷vayuje vãra! kàrtike kàrtikottare . puùye ca påjayed dårgàü jàtipuùpairvidhànataþ . dhåpàrthaü guggulaü dadyànnaivedyaü guóapåpakàn . durgeti nàma japtavyaü prayato'ùña÷ataü nçpa! . màghe ca phàlgune màsi caitre caitrottare nçpa! . ÷uklapakùe tu aùñamyàmupavàsaparàyaõaþ>% ityàdi varùasàdhyam .
     durgàvrataü devãpuø %<devãvrataü pravakùyàmi sarvakàmaprasàdhanam . ÷ràvaõe ÷uklapakùe tu aùñamyàü vàyubhojanaþ . snàtvà sàrdhapuñobhåtvà jitakrodhaþ kriyànvitaþ . devãü sasnàùpa toyena punaþkùãreõa vàriõà . tatau gugguladhåpa¤ca satu ruùkantu dàpayet>% ityàdi tadavadhivarùasàdhyam .
     dårvàgaõapaticaturthãvrataü saurapuø %<cãrõametad vrataü sarvaiþ puràkalpe ùaóànana! . caturthã yà bhaveduktà nabhomàsasya puõyadà . tasyàü vratamidaü kuryàt kàrtikyàü và ùaóànana ! . gajànanaü caturvàhumekadattaü vipàñinam . tathà haimãmatho dårvàü tadàdhàre vyavasyitàm>% . tadàdhàre, vighne÷àsane %<saüsthàpya vighnahantàraü kalase tàmrabhàjane . veùñitaü raktavastreõa sarvato bhadramaõóale . påjayecchuklakusumaiþ patrikàmi÷ca pa¤cabhiþ . vilvapatramaùàmàrgaþ ÷amã dårvà haripriyà . sopoùyà tu sura÷reùñha! tato ràjyaü bhaviùyati . sarvopahàrasampannaü sarvopaskaramàharet . kandupakvaü phalaü ÷àkaü lavaõaü guóa÷arkarà . khaõóaü vustumbarã jãraü dhànyàni vividhàni ca . dàtavyàni raghu÷reùñha! vanyakànàntu bhaktitaþ>% .
     dårvàtriràtravrataü padyapuø %<÷çõu! dårvàtriràtrasya vidhiü kàtrsnyena suvrata! . màsi màdrapade caiva ÷uklapakùe trayoda÷ãm . triràtraü samupoùyantu yàvat pårõà tithirbhavet . umàmadde÷varaü devaü sàvitrãü dharmameva ca . dårvàmåle tu saüsthàpya maõóapaü kàrayettataþ>% ityàdi .
     dårvàùñamãvrataü bhaviùyapuø %<brahman! bhàdrapade màsi ÷uklàùñamyàmupoùitaþ . påjayecchaïkaraü bhaktyà yo naraþ ÷raddhayànvitaþ . sa yàti paramaü sthànaü yatra devastrilocanaþ . gaõe÷aü påjayedyastu dårkayà yo hi taü mune! . kçtvopavàsaü saptamyàmaùñamyàü påjayecchivam . dårvàsametaü viprendra! dadhyakùataphalaiþ ÷ubhaiþ>% . vratàntaraü dårvàùñamã÷abde dç÷yam .
     davamårtivrata viùõadharbhottaroktam %<ã÷àna¤ca tathà vahniü virå pàkùaü samãraõam . jànãhi yadu÷àrdåla! daivamårticatuùñayam . teùàntu råpanirmàõaü kçtvà tànarcayed budhaþ . gandhamàlyanaþskàradãpaghåpànnasampadà . caitra÷ukle mahàbhàga! pratipatàbhçtikramàt . kaupa--nàdeya tàóàgakàsàraiþ snànamàcaret . dadhnà tilairyavairhomo dhçtena ca tathà bhavet . karpåraü vuïkuma¤caiva tathaivàgurucandanam . bràhmaõeùu pradàtavyaü tathà ràjan! dinakramàt . dinatrayaü tathà'÷nãyàt sàyaü pràtarathàrcitam . dinamekantu nà÷nãyàt vratacàrã nare ttamaþ . etat saüvatsaraü kçtvà vrataü puruùasattama . sarvakàmasamçddhasya yaj¤asya phalama÷nute>% .
     devavra ta padmapuø %<naktamada¤catvà tu gavà sàrdhaü kuñumbine . haima¤cakraü tri÷åla¤ca dadyàdvipràya vàsasã . praõamya maktyà ÷akra÷ca priyatàü ÷ivave÷avau . etaddevavrataü nàma mahàpàtakanà÷anam . yastu saüvatsaraü pårõamekabhakto bhavennaraþ . ahiüsaþ sarvabhåteùu bàsudevaparàyaõaþ . namo'stu vàsudevàyetyaha÷càùña÷ataü japet . pauõóarikasya yaj¤asya tataþ phalamavàpnuyàt . da÷avarùasahasràõi svargaloke mahãyate . tatkùayàdiha càgatya màha tmyaü pratipadyate>% . kàlottare vratàntaraü %<vçhaspati maghàyoga÷caturda÷yàü yadà mavet . uùoùya påjayettasyàü devadevaü mahe÷varam . mahàsnànaprakàreõa mahàvartipuraþsaram . aïgaràga÷candanena ÷uklapuùpaiþ prapåjayet . dhåpastu saphalo deyaþ madhunà candrasaüyutaþ . sitavastràõi vasta¤ca àcayyàya pradàùayet . jàtãphalaiþ prà÷ana¤ca ràtrau jàmaraõaü hitam . etaddevavrataü nàma àyuþ÷rãkãrtivardhanam>% .
     devãvrataü padmapuø %<payovrataü pa¤cada÷yàü vratànte goyugapradaþ . lakùmolokamavàpnoti devãvatamudàhçtam>% devãpuø vratàntaraü %<kùãrà÷ã kàrtike yastu devyà bhaktirato naraþ . ÷àkapàcakanaktà÷ã pràtaþsnàyã ÷ivàrataþ . påjayettilahomastu madhukùãraghçtàdibhiþ . kàryastu devãmantreõa ÷çõu puõyaphalaü hare>% ityàdi .
     dvàda÷asaptamãvrataü bhabiùyottare %<màthamàsàt samàrabhya ÷uklapakùe yudhiùñhira! saptanyàü kçtasaïkalpo vaüùamekaü vratã bhavet>% màsabhede niyamabhedàstatroktà dç÷yàø .
     dvàóha÷asàdhyatçtãyàvrataü viùõudharmottare %<mano'numantà pràõa÷ca narayàna÷ca vãyyavàn . vittirhayo naya÷caiva haüso nàràyaõastathà . prabhavo viùõurvi÷va÷ca sàdhyà dvàda÷a jaj¤ire . tçtãyàyàü mahàbhàga! påjayettànupoùitaþ>% . pratyekatçtãyàyàü yàvadvarùaü sopavàsa iti ÷eùaþ .
     dvàda÷àdityavrataü viùõudharmottare %<dhàtà mitro'ryamà påùà ÷akro'ü÷ovaruõobhagaþ . tvaùñà vivasvàn sabità viùõurdvàda÷akastathà . påjayed dvàda÷àdityàn ÷uklapakùe upoùitaþ . bhàrga÷ãrùàdathàrabhya dvàda÷yàü niyatavrataþ>% .
     dvàda÷ãvrataü kårmapuø %<ekàda÷yàü niràhàro dvàda÷yàü puruùottamam . arcayed bràhmaõamukhe sa gacchetparamaü padam . eùà tithirvaiùõavã syàd dvàda÷ã ÷uklapakùagà . tasyàmàràdhayeddevaü prayatnena janàrdanam>% .
     dvãpavrataü viùõudharmottare %<athàtaþ saüpravakùyàmi dvãpavratamanuttamam . caitra÷uklàttathàrabhya pratyahaü dinasaptakam . jambå÷àkaku÷akrau¤ca÷àlmalidvãpasaüj¤itam . gomedaü puùkara¤caiva pratyahaü påjayet kramàt . nityameva mçdà snànaü bahireva samàcaret . adhaþ÷àyã bhavennityaü tadeva dinasaptakam>% ityàdi .
     dhanasaükràntivrataü skandapuø %<dhanamaükràntimàhàtmyaü ÷çõu skabda! vidhànataþ . yatkçtvà sarvapàpebhyo mucyate nàtra saü÷ayaþ . saükràntivàsaraü pràpya ÷ucirbhåtvà samàhitaþ . kala÷aü nirvraõaü gçhya vàripårõa nidhàpayet . suvarõayuktantaü kçtvà pretimàsantu dàpayet . vidhinànena varùànte prãyatàü me divàkaraþ>% .
     dhanàvàptivrataü dharmottaroktam bhagavan! karamaõà kena dhanavàn puruùo mavet . putravàn devalokeùu påjyo bhavati mànavaþ . iti pra÷ne %<÷ràvaõyaü samatãtàyàü pratipatprabhçti kramàt . pårbavat påjayedviùõuü devaü saïkarùaõaü vibhum>% ityàdi .
     dhanyavrataü varàhapuø %<athàtaþ sampravakùyàmi dhanyavratamanuttama! . yena sadyo bhaveddhanyo hyadhanyo'pi hi yo bhavet . màrga÷ãrùe'male pakùe pratipad yà tithirbhavet . tasyàü naktaü prakurvãta ràtrau viùõu¤ca påjayet>% ityàdi .
     dharàvrataü padmapuø %<yo viü÷atipalàdårdhvaü mahãü kçtvà tu kà¤canãm . dinaü payovrataü dadyàdrudraloke mahãyate . dharàvratamidaü proktaü saptakalpa÷atànugam>% . dinaü devànàmuttaràyaõam . payovratamityanantaraü kçtvetyanusaïgaþ . rudro devatà dharàdànaü pàraõam ityàdi
     dharmavrataü viùõudharmottare %<÷uklapakùe da÷amyàü tu sopavàsastu bhànavaþ . dharmaü sampåjayed devaü sarvalokasukhàvaham>% .
     dhànyavrataü skandapu %<athàtaþ saüpravakùyàmi dhànyavratamanuttamam . yat kçtvà hi naro ràjan! sarbakàmànavàpnuyàt . ayane viùuve caiva snànaü kçtvà vicakùaõaþ . vratasya niyamaü kuryàddhyàtvà devaü divàkaram . ravindhyàtvà tato dadyàddhànyaprasthaü dvijàtaye . pratimàsaü punastadvat påjyo devaþ sahasrapàt . evaü sadà pradàtavyaü dhànyaprasthaü dvijanmane . evaü saüvatsare pårõe kuryàdudyàpanakriyàm>% .
     dhànyasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<saüpåjya sitasaptamyàü bhànuü dhànyàni sapta ca . dadàti naktabhuk gàrhaü lavaõena samagvitam>% . gàrhaü gçhasyopakaraõam %<sa tàrayati saptànyàn kulyànàtmànameva ca . suta! dhànyavrataü nàma vrataü dhànyasukhapradam>% .
     dhàmatriràtravrataü padmapuø %<triràtropoùito dadyàt phàlgunyàü bhavanaü ÷ubham . àdityalokamàptoti dhàmavratamidaü smçtam>% .
     dhàràvrataü bhaviùyottaroktam %<caitràrambhàt piùaüstoya¤jaladhàràü prapàtayet . varùànte ghçtasaüpårõàndadyàdvardhanikàü navàm . etaddhàràvrataü nàma sarvodvegaharaü param . kàntisaubhàgya jananaü sapatnãdarpyanà÷anam>% .
     jãnavamãvrataü bhaviùyottare %<pauùasya ÷uklapakùe tu navamã ÷aïkarã ÷rutà . tasyàü snàtvà ÷ubhaiþ puùpairarcanãyà hareþ svasà . kumàrã bhagavàn devã siühasyandanagà minã . dhvajàn nànàvidhàn kçtvà puratasta¤ca påjayet . màlatokusumairdãpairgandhadhåpavilepanaiþ . balibhiþ pa÷ubhirùedhyaiþ suràmàüsasragindhanaiþ . dadhicandanacårõai÷ca phalai÷cànagnipàcitaiþ . devãü svarõamayãü kçtvà siühàråóhàü caturbhujàm . khaóùa÷aktidharàü ÷åladharàü netratrayànvitàm>% . (påjayetu)
     dhvajavrataü viùõudharmottaroktam %<caitre tu pratyahaü màsi garuóaü påjayennaraþ . pãtena gandhanaivedyamàlyavastràdinà dvija! . vai÷àkhe ca tathà màsi tàlaü saüpåjayetsadà . nãlena gandhanaivedyamàlyavastràdinà dvija! . jyaiùñhe ca pratyahaü màsi makaraü påjayet sadà . ÷vetena gandhanaivedyamàlyavastràdibhirdvija! . çùyaü saüpåjayeddevaü màsyàùàóhe yathàvidhi . raktena gandhanaivedyamàlyavastràdinà dvija! . bahiþ snànaü tathà kuryàdvahnisaüpåjanaü tathà . nitya¤ca kuryàddharmaj¤a! tathà bràhmaõabhojanam . pàraõàrthe tathà kuryànnaktaü tailavivarjitam . adhaþ÷àvã tathà ca syàd brahmacàrã sadà bhavet . vratametannaraþ kuryàt samyaïmàsa catuùñayam . bràhmaõàn påjayecchaktyà àùàóhe carame'hani . vastràõyuktàni dharmaj¤a! dadyàdvipreùu dakùiõàm . kçtvaikaü pàraõaü ràjan! svargaloke mahoyate . dvitãyaü pàraõaü kçtvà ÷akraloke mahãyate . tçtã÷aü pàraõaü kçtvà brahmaloke mahãyate . kçtvà tåryaü pàraõantu rudraloke mahãyate . viùõulokamavàpnoti kçtvà dvàda÷apàraõam . dhvajavrataü dvàda÷a vatsaràõi kçtvà narà bhàrgavavaü÷asukhya! . sàyujyabhàyàti janàrdanasya debasya viùõoþ parame÷varasya>% .
     naktacaturthãvrataü skandapuø %<vinàyakacaturthyàkhya vrata vakùyàmi te'nagha! . dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü samãhitaphalapradam . bivnàpa÷amanàyàlaü sarvasiddhipradàyakam . priyaü gaõapaternityamçùibhi÷càpyupàsitam . màrga÷uklacaturthyàntu gràhyaü vratamidaü mahat . naktàhàreõa viprendra . tilànnaü pàraõaü smçtam . tadeva vahnau hotavyaü bràhmaõàya dadet sadà . nadyàü nade và taivedyaü vighnaràjàya saüyamã . påjayet . gaõapatiü ràtrau gandheþ puùpaiyathàkramam>%
     nakùatrapuruùavrataü bhatsyapuø %<nakùatrapuruùaü nàma paraü nàràyaõàrcanam . pàdau hi kuryàdvithivadviùõunàmàni kãrtayet . pratimàü vàsudevasya målarkùàdyabhipåjayet . caitramàsa samàsàdya kçtvà bràhmaõavàcanam . måle namo vi÷vadharàya pàdàvanantadevàya ca rohiõãùu . jaïghe ca påjye varadàya caiva dve jànunã cà÷vikumàrakarkùe . pårvottaràùàóhayuge ca pàdau namà ÷ivàyetyamipåjanãyyu>% ityàdi .
     nakùatràrthavrataü devãpuø ataþparaü pravakùyàmi råpasaubhàgyakàrakam . nakùatravidhigà vatsa! yathà tuùyati ÷aïkarã . mçgàdàrabhya målena pàdau jàtisrajà purà . påjayetsopavàsastu nakùatrànte tu pàraõam . yavànnaü haviùà siddhaü bràhmye jaïghe prapåjayet ityàdi .
     nadãvrataü viùõudharmottare %<caitra÷uklàdathàrabhya pratyahaü dinasaptakam . hradinãü hràdinã¤caiva pàvanãü caiva påjayet . sotàü cekùuü tathà sindhuü tathà bhàgorathãü kramàt . vahiþsnànaü tathà kuryànnityaü naktà÷ano bhavet . jale ca juhuyàt kùãraü ÷àntàtmà ca dine dine . kùãrapårõà÷ca dàtavyà vàridhànyo dvijàtiùu . kùãrà÷ana÷ca tiùñheta tattathà dinasaptakam . evaü saüvatsaraü kçtvà pårõe saüvatsare naraþ . dvijàtiùu tato dadyàdrajatasya palaü ÷ubham . phàlgunasyàsite pakùe saptamyàü divase kramàt . taü lokamavàpnoti naro yatra pàyasakardamàþ>% ityàdi .
     nandavrataü viùõudharmottare %<÷uklapakùe mahàràjaü trayoda÷yàmupoùitaþ . phàlgunàttu samàrabhya nityaü saüpåjayennaraþ>% . mahàràjantu dhanadam . %<gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . suvarõaü bràhmaõendràya vratànte pratipàdayet . kçtvà vrataü vatsarametadiùñaü pakùeùu ràjan! suciraü hyupoùya . mànuùyamàsàdya dhanànvitaþ syàt saubhàgyayukta÷ca tathà virogaþ>% .
     nandàdivrataü bhaviùyottare %<yastvàdityagrahe÷asya vàro devasya suvrataþ . påjayet sa priyo nityaü khyàto go÷rutibhåùaõaþ (÷ivaþ) . yastu saüpåjayennityaü pataïgaü pannagàdhipam . gandhapuùpàdidhupaistu stotrairvà vividhaistathà . sopabàso gaõa÷reùñha! àdityagrahaõe ÷uciþ . japamàno mahà÷vetàü sva÷àkhoktagrahàdhipam . bràhmaõàn bhojayitvà tu tato bhu¤jãta vàgyataþ . àdityagrahayukte'smin vàre tripurasudanaþ . tatra karma kçtaü puõyaü tatsarvaü ÷ubhadaü bhavet>% .
     nandàvrataü devãpuø %<màse nabhasi saüpràpte naktàhàro jitendriyaþ . pràtaþsnàyã sadàdhyàyã agnikàryaparàyaõaþ . devãü saüpåjayedvatsa! bilvapunnàgacampakaiþ . dhåpantu guggula dadyànnaivedyaü ghçtapàcitam . kùãrànnaü dadhibhakta¤ca athavà ÷àkayàvakam . japa¤ca kuryànmantrasya sahasramathavà ÷atam . devyàstatra samarpye tat yàvat pårõaü vratambhavet>% .
     nanda saptamãvrataü bhaviùyottare %<yà ta bhàrga÷ire màsi ÷uklapakùe tu saptamã . nandà sà kathità vãra! sarvànandakarã ÷ubhà . pa¤camyàmekabhaktaü tu ùaùñhyàü naktaü prakãrtitam . saptamyàmupavàsa¤ca kãrtayanti manãùiõaþ . màlatãkusumànãha sugandhaü candanaü tathà . karpåràgurusaümi÷raü dhåpa¤càtra vinirdi÷et . dadhyodanaü sakhaõóa¤ca naivedyaü bhàskarapriyam . tadeva dadyàdviprebhyo hya÷rãyàcca svayaü yathà>% .
     nayanapradasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<yo màrga÷ãrùe sitasaptame'hni hastarkùayoge jagataþ prasåtim . saüpåjya bhànuü vidhinopavàso sraggandhadhåùànnavanopahàraiþ . gçhãtagavyaü pratiyatnapåjàdànàdiyuktaü bratamavdamekam>% ityàdi .
     narakapårõimàvrata viùõudharmottaroktam %<pratimàsantu nàmàni pa¤cada÷yàü jagatpateþ . kçtopavàsaþ susnàtaþ påjayitvà jagadgurum . u¤càrayannaroyàti sumukhenaiva gacchati . yadvà màsagataü nàma prãyatàmiti kãrtayet . ke÷avaü màrga÷ãrùe tu pauùe nàràyaõaü tathà . màghavaü màghamàse tu govindamapi phàlgune . caitre viùõu¤ca vai÷àkhe kãrtayenmadhusådanam . jyaiùñhe trivikramaü devaü tathàùàóhe ca vàmanam . ÷rãdharaü ÷ràvaõe màsi hçùoke÷aü tataþparam . nàma bhàdrapade tadvat j¤àyate puõyakàïkùibhiþ . tadvada÷vayuje màsi padmanàmeti kãrtayet . dàmodaraü kàrtike ca sarvàntarati durgatim . evaü màsakrameõaiva yadi dàtuü na ÷akyate . tadà saüvatsarasyànte dadyàccaiva samàgatam>% .
     narasiühacaturda÷ãvrataü narasiühapuø %<vai÷àkha÷uklapakùe tu caturda÷yàü samàcaret . majjanmasambhavaü puõyaü vrataü pàpapraõà÷anam . varùe varùe tu kartavyaü mama santuùñikàrakam . mahàguptamidaü ÷reùñhamànuùairbhavabhãrubhiþ . tenaiva kriyamàõena sahasradvàrda÷ãphalam . jàyate matsasvà vacmi mànuùàõàü mahàtmanàm . svàtonakùatrayàgena ÷anivàreõa saüyute . siddhiyogasya saüyoge vàõije karaõe tathà . puõyasaubhàgyayogena labhyate daivayogataþ . sarvairaitestu saüyuktaü hatyàkoñivinà÷anam . etadanyatare yoge taddinaü pàpanà÷anam . kevale tat prakartavyaü maddine vratamuttamam . anyathà narakaü yàti yàvaccandradivàkarau . yathà yathà pravçttiþ syàtpàtakasya kalau yuge tathà tathà praõa÷yanti tadavratasya prabhàvataþ . madvratasya prabhàvena matirna syàd duràtmanàm . vicàryetthaü prakartavyaü màdhave màsi madvratam>% .
     narasiühatrayoda÷ãvrataü narasiühapuø %<guruvàre trayoda÷yàmaparàhõe jalaplutaþ . tarpayitvà devapitçn çùãü÷ca tila taõóulaiþ . narasiühaü samarbhyarcya yaþ karotyupavàsakam . sarvapàpavinirmuktoviùõuloke mahãyate>% .
     narasiühavrataü garuóapuø %<athàùñamãvrataü brahman! procyamànamidaü ÷çõu! . bhavavidhvaü sanaü néõàü sarvàrtiharaõaü param . ràjà và ràjaputro và yadi cedripunà÷anam . tadàùñamyàntu susnàto yavà÷a¤ca pakàrayet . kuryàdaùñadalaü padmaü taõóulairvà prasånakaiþ . karõikàyàmathe÷ànaü narasiühàkçtiü smàt>% ityàdi .
     navamyàdyupàsavrata matsyapuø %<navamã càùñamã caiva paurõamàsã caturda÷ã . yo bhuïkte devi . naiteùu suparvasu naraþ sa màm . gàõapatyaü sa labhate niþsapatnamaninditam>% .
     navaràtrivrataü devãpuø %<saubhàgyàrthaü striyà kàryamàdyai÷ca ghanakàïkùibhiþ . mahàvrataü mahàpuõyaü ÷aïkaràdyairanuùñhitam . kartavyaü devaràjendra! devãbhaktisamanvitaiþ . kanyàsaüsthe ravau ÷akra! ÷uklàdàrabhya nandikàm>% . nandikàm pratipadam %<yavà÷ãtyathavaikà÷ã naktà÷ãtyatha và punaþ . pràtaþsnàyã jitadvandvastrikàlaü ÷ivapåjakaþ . japahomasamàsaktaþ kanyakà bhojayet sadà . aùñamyàü navagehàni dàrujàni ÷ubhàni ca . ekaü và dvitribhàgena kàrayet surasattama! . tasmin devã prakartacyà haimã và ràjatã ca và . yuddhakàlakùaõopetakhaóaga÷ålena påjayet . sarvopahàrasampannavastraratnaphalàdibhiþ . kàrayedrathadolàdipåjà¤ca validaivikãm>% ityàdi .
     nàgadaùñoddharaõapa¤camãvrataü bhaviùyottare upoùya pa¤camãü samyak nàgànàü balabardhanam . svamaikamekaü yàvacca vidhànaü ÷çõu bhàrata! . samaikaü saüvatsaram %<màsi bhàdrapade ràjan! ÷uklapakùe tu pa¤camã . sàpi puõyatamà proktà gràhyàsau gatikàmyayà . caturthyàmekabhakta¤ca tasyàü naktaü prakãrtitam>% . tasyàü pa¤camyàmupoùyeti divà bhojanavarjanàt %<kuryàccàndramasaü nàgamatha và kaladhautajam . atha dàrumayaü bhavyaü mçõmayaü vàpya÷aktitaþ . càndramasaü sauvarõaü kaladhautajaü råpyabhayam . pa¤camyàmarcayed dbhyaktyà nàgaü pa¤caphaõantathà . karavãraistathà padmaiþ jàtãpuùpaiþ sugandhibhiþ . gandhairdhåpaiþ sanaivedyaiþ snàpya kùoràdibhirnçpa! . bràhmaõàn bhojayetpa÷càt dhçtapàyasamodakaiþ . anantaü vàsukiü ÷aïkhaü padmaü kambalameva ca . tathà karkoñagaü nàgaü nàgama÷vataraü nçpa! . dhçtaràùñraü ÷aïkhapàlaü kàliyaü takùakaü tathà . piïgala¤ca mahàmàgaü màsi màsi kramàd yajet>% .
     nàgapa¤camãvrataü bhaviùyapuø %<nàgàniùñvà tu pa¤camyàü na viùairabhibhåyate . striyaü ca labhate puütraü paramàü ÷riyamàpnuyàt . målamantràþ svasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ . pårvavat padmapatrasthaþ kartavya÷ca tithã÷varaþ>% . tithã÷varo'tra nàgaþ gandhapuùpàpahàra÷ca yathà÷akti vidhãyate . påjà'÷àñhyena ÷àñhyena kçtàpi tu phalapradà . àjyadhàràsamidbhi÷ca dadhikùãrànnamàkùikaiþ . pårvoktaphalado homo yataþ ÷àntena cetasà . etadvrataü vai÷vànarapràtapadvatavad vyàkhyeyam .
     nàgavrataü kårmapuø kàrtika÷uklapakùamupakramya %<tithau yugàhvayàyàntu samupoùya yathàbidhi . ÷aïkhapàlàdinogànàü ÷eùasya ca mahàtmanaþ . påjà kàryà puùpagandhakùãràpyàyanapårvakamiti>% . yugàhvayàyà¤caturthyàü pràtarmadhyàhna vyàpinyà¤ca kartavyam tathà ca skandapuràõe %<pràtarmadhyandine tatra tatropoùya phaõã÷varàn . kùãreõàpyàyya pa¤camyàü pàrayet prayato naraþ . viùàõi tasya na÷yantina taü hiüsanti pannagàþ>% .
     nànàphalapårõimàvrataü viùõudharmottare %<pràpya pa¤cada÷ãü ràma! tathà ÷uklà¤ca kàrtikãm . àràmagçhabhittiü vai ume÷auca samàlikhet . tasya dvàri gçhe cà÷u nànàvarõaistu varõikam . gçhopakaraõe ÷aktyà tayo÷caivàbhito likhet . pãtaü yadvàsasàcchàdya sakañãmukhanàsikam . tatastau påjayennàrã snàtvà bhartçparà ÷uciþ>% .
     nàmatçtãyàvrataü bhaviùyottare %<upavàsasya niyamaü gçhõãyàt bhaktibhàvità . devãü saüvatsaraü yàvat tçtãyàyàmupoùità . pratimàsaü kariùyàmi pàraõa¤càpare'hani . tadavighnana me yàtu samàptiü vratamuttamam . ÷araõaü tvàü prapannàsmi daurbhàgyàduddharasva màm . evaü saïkalpya vidhivat kaunteya! kçtani÷cayà . bhaktyà nàrã dhyànaparà snàna kçtvà jitendriyà . nadyàü taóàge vàpyà và gçhe và niyatendriyà . påjayet pàrvatãü nàmnà ràtrau prà÷ya ku÷odakam . prabhàte bhojayet vipràn ÷ivabhaktàn vi÷eùataþ . pauùe màse tratãyàyàü nirijàü nàma påjayet . gomåtraü prà÷ayedràtrau prabhàte bhojaved dvijàn>% ityàdi . bhaviùyapuø vratàntarama %<gaurã1 kàlã2 umà3 bhadrà4 durgà5 kàntiþ6 sarasvatã7 . maïgalà8 vaiùõavã9 lakùmãþ10 ÷ivà11 nàràyaõã12 kramàt . màrgatçtãyàmàrabhya påjayet svargabhàk bhavet>% . màrga÷ãrùatçtãyàmàrabhya pratimàsamekaikena nàmnà påjayedityarthaþ %<ardhanàrã÷varaü rudramatha và umà÷aïkaram . påjayedvidhivannàrã aviyogamavàpnuyàt>% .
     nàmadvàda÷ãvrataü viùõurahasye %<màrga÷ãrùe ÷ubhe màsi ÷uklapakùe yatavrataþ . prathama¤caiva gçhõãyàt dvàda÷ãü vidhivannaraþ . kàrayecca hareryaj¤amàcàryàdyairvidhànataþ . arcayitvà hariü tatra labdhvànuj¤àü dvijanmanaþ>% ityàdi .
     nàmanavamãvrataü bhavisyapuø %<navamyàü ÷ukhapakùe tu kçte nakte vi÷eùataþ . màsi cà÷vayuje vãra! durgàdevãti påjayet . vilvapatraistathàdbhi÷ca droõapuùpaistu sarva÷aþ . guggulenàtha dugdhena bhakùyabhojyairaneka÷aþ . paramànnena ratnena mahiùàjairvighàtitaiþ . samprãõanaü tathà kuryàddevyà vai bhaktimàcaran . bhojayitvà navamyàü tu bràhmaõànàü tu kanyakàþ . bràhmaõànàü sustriya÷ca yathà bhavati ÷aktitaþ . pa¤cagavyaü tataþ prà÷ya naktaü bhu¤jãta vàgyataþ . ya evaü påjayedatra durgàü bhaktyà samanvitaþ . so'÷vamedhasahasrasya phalaü pràpya divaü vrajet . kàryamà÷vinavat sarvaü kàrtike'pi hi sattama! . kçtvopavàsamaùñamyàü màsi màrga÷ire nçpa! . navamyàü påjayedvastu ÷aktyà bhagavatãü budhaþ>% ityàdi . varùasàdhyamidam .
     nàmasaptamãvrataü bhaviùyottare %<caitràt prabhçti kartavyà sarvadà nàmasaptamã . ghàteti madhumàse tu påjanãyo divàkaraþ . aryameti ca vai÷àsve jyaiùñhe mitraþ prakãrtitaþ . àùàóhe varuõo j¤eya indro nabhasi kathyate . vivasvàü÷ca nabhasye tu parjanyo'÷vayuji smçtaþ . påùà kàrtikamàse ca màrga÷ãrùe tu kathyate . bhagaþ, pauùe vivasvàü÷ca tvaùñà màthe tu kathyate . viùõustu, phàlgune màsi påjyo vandya÷ca bhàskaraþ . saptamyàü caiva saptamyàü bhojayedbhojakàn budhaþ>% .
     nikùubhàrkasaptamãvrataü prathamaü bhaviùyapuø %<såryabhaktà tu yà nàrã dhruvaü sà puruùo bhavet . strã caivàpyuttamaü nàthaü yat kçtvà labhate ÷çõu . nikùubhàrkabrataü bhànoþ sadà prãtivivardhanam . aviyogakaraü vãra! dharmakàmàrthasàdhakam . saptamyàmatha ùaùñhyàü và saükràntau bhànave dine . haviùà haviùà homaü sopavàsaþ samàcaret . nikùubhàrkasya caivàrcàü kçtvà svarõamayãü ÷ubhàm . ràjatãü vàtha vàkùãü và snàpayecca ghçtàdibhiþ>% . nikùubhà såryapatnã tayà sahito'rkaþ . dvitãyam %<yà nàryupavasedevaü kçùõàmekàntu saptamãm . sà gacchet paramaü sthànaü bhànoramitatejasaþ . varùànte pratimàü kçtvà ÷àlipiùñamayãü ÷ubhàm . pãtànulepanaimàülyaiþ pãtavastraiþ prapåjayet . pårvoktaü nikhilaü kçtvà bhàskaràya nivedayet . sarvabhåmau mahãpàlo ghàtucàmãkaraprabhaþ . varùakoñisahasràõi såryaloke mahãyate>% . tçtãyam %<saptamyàü yà niràhàrà bhavedavdaniyantrità . gajaü piùñamayaü kçtvà varùànte vinivedayet . vidhàya ràjataü padmaü suvarõakçtakarõikam . bhaktyà vinyasya tatpçùñhe sarvaü pårvavadàcaret . kàmato'pi kçtaü pàpaü bhråõahatyàdi yadbhavet . tat sarvaü gajadànena kùãyate nàtra saü÷ayaþ>% . caturtham %<kçùõapakùe tu màghasya saptamyàü yà dçóhavratà . varùaikamupavàsena sarvabhogavivarjità . varùànte sarvagandhotthaü nikùubhàrkaü nivedayet>% .
     nirjalaikàda÷ãvrataü bhaviùyoktam %<vçùasthe mithunasthe'rke ÷uklà hyekàda÷ã bhavet . jyaiùñhe màsi prayatnena sopoùyà jalavarjitaiþ . snàne càcamane caiva varjayitvodakaü budhaþ . upabhu¤jãta daivàdyadvratabhaïgo'nyathà bhavet . udayàdudayaü yàvadvarjayitvà jalaü budhaþ . aprayatvàdavàpnoti dvàda÷yàü dvàda÷ãparaþ . tataþ prabhàte vimale dvàda÷yàü snànamàcaret . jalaü suvarõaü dattvà tu dvijàtibhyo yathàvidhi . mu¤jãta kçtakçtyastu bràhmaõaiþ sahito va÷au . evaü kçte tu yat puõyaü bhãmasena! ÷çõuùva tat . saüvatsarasya yà madhye ekàda÷yo bhavantyuta . tàsàü phalamavàpnoti atra me nàsti saü÷ayaþ>% .
     nãràjanadvàda÷ãvrataü bhaviùyottare %<kàrtike ÷uklapakùasya dvàda÷yàü rajanãmukhe . samutthite vinidre tu deve dàmodare tathà . doùànte naramàlàbhiramye strã và nurantike . janayitvà navaü viùõuü hutvà mantrairdvijottamaiþ . sàrdhamànatapuùpàbhirdãpikàbhirhutà÷anam . kçtvà mahàjanàþ sarve hariü nãràjayecchanaiþ . puùpairabhyarcitaü devaü samàlabhya ca candanaiþ . badaraiþ karvarai÷caiva trapusaiø rikùubhistathà . gandhaiþ puùpairalaïkàrairvastrairatnai÷ca påjitaiþ . tasyaivànugatàü lakùmãü brahmàõaü caõóikàü tathà . àdityaü ÷aïkaraü gaurãü yakùaü gaõapatiü grahàn . màtaraþ pitaro gàvaþ sarvà nãràjayet kramàt . gavàü nãràjanaü kuryàt mahiùyàde÷ca maõóacam . bhràmayettràsayecchabdairghaõñàvàdanacchàdanaiþ>% .
     nçsiühadvàda÷ãvrataü dharaõãvratoktam %<tadvattu phàlgune màsi kçùõapakùe tu dvàda÷ã . upàùyà proktavidhinà harimàvàhayed budhaþ . narasiühàya pàdau tu govindàyodaraü tathà . kañiü vi÷vabhuje tadvadanirudvàya codaram . kaõñhantu ÷itikaõñhàya piïgake÷àya vai ÷iraþ . asuradhvaü sanàyeti cakravodhràtmane tathà . ÷aïkhamityeva sampåjya ganghapuùpaphalaistathà . ratnagarbhaü ghañe sthàpya taü saüpåjya vidhànataþ . dvàda÷yàü vedaviduùe bràhmaõàya nivedayet . evaü kçte phalaü pràptaü yat purà pàrthivena ca>% ityàdi .
     pakùasandhivrataü padmapuø %<pratipadyekabhaktà÷ã sàmante kapilàpradaþ . vai÷vànarapuraü yàti vrataü vai÷vànarantvidam . pçthivãü bhàjanaü kçtvà yã bhuïkte pakùasandhiùu . ahoràtreõa caikenàtiràtraphalama÷nute>% .
     pa¤caghañapårõimàvrataü bhaviùyottare %<pa¤ca pa¤cada÷ãþ sthitvà ekabhaktena mànavaþ . saüpåjya pårõimàü devãü likhitàü candanàdinà>% . pårõimàpratimà tu praribhàùàyàü draùñavyà . %<tataþ pa¤ca ghañàn pårõàn payodadhighçtena ca . madhunà sitakhaõóena bràhmaõàyopapàdayet . manorathàn pårayasva yathà tvaü pårõimà hyasi . pa¤caku mbhapradànena bhåtànàü tuùñirastu me . dvijànevaü namaskçtya sarvàn kàmànavàpnuyàt . etat pa¤cavañaü nàma vrataü tuùñipradàyakam>% .
     pa¤capiõóikàgaurãvrataü skandapuø màgarakhaø %<nabhasye ca site pakùe tçtãyàdivase sthite . pràtarutthàya pa÷càcca bhakùayet dantadhàvanam . tata÷ca niyama kuryàdupavàsasamudbha dbhavam . gaurãnàma samuccàrya addhàpåtena cetasà . tato ni÷àgame pràpte kçtvà gaurãcatuùñayam . mçõmayaü yàdç÷a¤caiva tadihaikamanàþ ÷çõu! . ekà gauro prakartavyà pa¤capiõóà yathàcità . prahare prahare pràpte tàsu påjàü ret>% . samàca
     pa¤camahàpàpanà÷anadvàda÷ovrataü bhaviùyapuø %<yat kçtvà mucyate lantarprahataþ pa¤capàtakàt . pa¤capàtakinaþ pretàn pitéüstàrayate tathà . ni÷àkçdàpyàyana÷ca pårõimàdevatà imàþ . agannàtho mahãdhàrã devendro devakosutaþ . caturbhujo gadàpàõiþ surabhã÷aþ sulocanaþ . sarvagata÷cakrapàõiþ ÷åra÷càpyasuràntakaþ . ÷rã÷a÷ca dvàda÷a imà devatàþ pariükãrtitàþ . svàhàkàrànvitairetai÷caturthyantai÷ca nàmabhiþ . ÷ràvaõàdau devatànàü påjàü ca kurute vratã . ÷ràvaõàdeva kurvãta dvàda÷yàü parikãrtità . pårõimàyàntu devebhyaþ pàyasa¤juhuyàttataþ . amàvàsyàü devatànàü tilamudgaguóodakam . pa¤ca ratnàni deyàni pa¤capàtaka÷àntaye . pa¤camrtiü svarõamayãü pa¤càmçtasamanvitàm . bhojayed bràhmaõàn ràjan! pa¤cadvàda÷asaükhyayà>% .
     pa¤camahàbhåtapa¤camãvrataü viùõudharmoktam %<ataþparaü pravakùyàmi pa¤camårtestathàrcanam . pçthivyàpastathàtejo vàyuràkà÷ameva ca . età vai devadevasya kathitàþ pa¤ca mårtayaþ . caitre tu pa¤camãü ÷uklàü samàsàdya vicakùaõaþ . sopavàso hariü devaü pa¤càtmànaü samarcayet . pa¤camaõóalakàþ kàryàþ pa¤cabhirvarõakaiþ pçthak . pàrthivaü maõóalaü kàryaü nãlavarõaü mahãpate! . vàruõa¤ca tathà ÷vetaü raktamàgneyamiùyate . pãtaü bhavati vàyavyaü kçùõamàkà÷adaivatam . samànavarõagandhai÷ca puùpaistànarcayet pçthak . ÷aktyà ca dhåpadãpànnairyathàlàbhamarindama! . yavairmàùaistilai÷caiva ghvapàyasena ca>% . tena
     pa¤camårtivrataü viùõudharmottare %<athàparaü pravakùyàmi pa¤camårtivrataü tava . ÷aïkhacakragadàpadmaü pçthivã¤ca mahàbhåja! . gandhairmaõóalikàü kçtvà pa¤ca pa¤casu påjayet . caitra÷uklà dimàü pràpya pa¤camãpramçtiü naraþ . sopavàso vahiþsnàtastathà ÷uklàmbaraþ ÷uciþ . ganghamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . sarveùàü påjanaü kçtvà juhuyàjjàtavedami . sarveùàmeva devànàü nàmabhistu tathà gçhàn . bràhmaõàn bhojayeccàtra tadà ca surabhojanam . saüvatsaramidaü kçtvà vratànte vastrapa¤cakam . pa¤ca vedavidàü dadyàt pa¤cavarõaü naràdhipa! . vratenànena cãrõena ràjasåyaphalaü labhet>% .
     pa¤càgnisàdhanarambhàtçtãyàvrataü bhaviùyottare %<bhadre kuruùva yatnena rambhàbratamanuttamam . mano'bhilaùita kàma yena pràpnoti ÷aïkaram . jyaiùñha÷uklatçtãyàyàü snàtà niyamatatparà . kuru! pàr÷veùu pa¤càgnon jvàlàmàlàkulàkçtãn . nàrhapatyaü dakùiõàgniü samyakàhavanãyakam . pa¤camaü bhàskaraü teja ityete pa¤ca bahnayaþ . ityeùàü madhyamà bhåtvà tiùñha pårvasukhã satã . caturmukhaü dhyàyamànaü païkajàparisaüsthitam . mçgàjinacchannakucàü jañàvalkaladhàriõom . sarvàmaraõasampannàü devãmabhimukha kuma .>%
     patravrataü maviùyottare %<tàmbålabhakùaõàdau yà gauràpatraü dadàti ca>% . gaurãpatraü tàmbålapatram %<pågacårõasamàyuktaü striyo và puruùasya và . varùasyànte tu sauvarõaü phalapatrantu ràjatam . muktàphalamayaü cårõaü sampårõaü và prayacchati . na sà pràpnoti daurbhàgyaü na daurgandhyaü sukhasya và . etatpatravrataü nàma gaurãlokapradàyakam>% .
     padàrthavrataü viùõu dharmottare %<÷uklapakùe da÷amyàü tu sopavàsastithà naraþ . màrga÷ãrùe tathàrabhya yàvat saüvatsaraü bhavet . ganghamàlyanamaskàradhåpadãpànnasampadà . dikpàlapåjanaü kuryàt di÷àü saüpåjanaü tathà . gàü vatsarànte dadyàcca tathaiva ca payasvinãm . bràhvaõàya mahàbhàga! tathà ca manujottama! . etadvrataü naraþ kçtvà yatra kvacana gacchati . tatreùñaü kàmamàpnoti putreùñiphalama÷nute . vàõijyasakta÷ca naraþ sasiddhiü yàyàt tathànyàü vijãgãùava÷ca . vidyàrthino và ripunà÷anaü và hitaü padàrthavratametadiùñam>% .
     padmanàbhadvàda÷ãvrataü %<tadvadà÷vayuje màsi dvàda÷ãü ÷uklapakùi õom . saïkalpyàbhyarcayeddeghaü padmanàbhaü sanàtanam . padmanàbhàya pàdau tu kañiüvai padmayonaye . udaraü sarvadevàya puùkaràkùàya vai uraþ . avyapàya tathà bàhå pràgvadasràõi påjayet . prabhavàya ÷iraþ påjya pràgvadagre ghañaü nyamet . tasmin hemamayaü devaü padmanàbhaü tu vinvaset>% . padmanàbhastu dakùiõàdhohastàdàrabhya savyena ca ÷aïkhapadmagadàcakradhàrã kàryaþ .
     payovrataü padmapuø %<varùamekaü bhavedayastu pa¤cada÷yàü payovrataþ>% . pa¤cada÷yàmityamàvàsyàyàü puràõàntarasaüvàdàt %<samànte ÷ràddhakçd dadyàt ya¤ca pa¤ca payastrinãþ . vàsàüsi ca pi÷aïgàni jalakumbhayutàni ca . sa yàti vaiùõavaü lokaü pitéõàü tàrayecchatam . janmàntare bhavedràjà! payovratamidaü smçtam>% .
     parvanaktavrataü bhaviùyapuø %<yo'vdamekaü prakurvãta naktaü parvaõi parvaõi>% . parva pa¤cada÷ã brahmacàrã jitakrodhaþ ÷ivàcenarataþ sadà . vatsarànte ca viprendra! ÷ivabhaktàn samàhitàn . bhojayitvà tato bråyàt prãyatàü bhagavàn prabhuþ . evaüvidhisamàyuktaþ ÷ivaloka¤ca gacchati
     pavagàjanavrataü padmapuø %<pçthivãbhàjane bhuïkte nitya pavasu yo naraþ . atiràtraphalaü devi! ahoràtreõa vindati>% . pçthivãbhànnane bhåmàbannaü nidhàyetyarthaþ ÷ivo'tra devatà .
     pàtàlavrataü viùõudharmottare %<cetramàsa datha rabhya kçùõapakùe dine dine . pàtàlapåjanaü kuryàt pratipatprabhçtikramàt . raukùaü bhaumaü snigdhabhaumaü pàtàlaü nãlamçttikam . raktabhaumaü pãtabhoma ÷vetakçùõamçdàvapi . suvarõairgandhamàlyai÷ca naivedyena ca bhåriõà . ghçtadopapradànena vahnisantarpaõena ca . evaü naktà÷anaþ kçtvà vrataü saüvatsaraü sadà . vratàvasàne dadyàt tu dãpakàn dvijave÷masu>% .
     pàtravrataü narasiühapuø %<upaùyaikàda÷ãü ÷uklàü màùamàme'tha pårõimàn . kuryàdvidhimimaü samyak sadà tasya vrajetpadam . taddviråpaprada¤caitada vrata saubhàgyadàyakam . putradaü ve÷mada¤caiva vidhinà caritaü tvidam . vratasyàsya pravaktàraü samayuktaü guõànvitam . påjayedbhåmikàmo'tha pàdukàdyaiþ subhàvitaþ . rukmapràjyayuta¤càtha pàtraü nãlà¤ca gàmapi . abhàve ca tathà hemraþ karùàrdhena tu ràjatam . vastrayugmaü navaü såkùmaü puùpaprakaracitritam . à÷ritya tatra tat pàtraü ÷ucau de÷e nive÷ayet . tato jàgaraõaü kuryàt gotavàdyàdimaïgalaiþ . prabhàte tu nayetpàtraü hareràyatanaü mahat . snàpya kùãràdibhirdevaü viùõuü sampåjya vai svayam . nivedayet tu tatpàtraü prãyatàmityudãrayet>% .
     pàpanà÷anãsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<÷uklapakùasya saptamyàü yadà çkùaïkaro bhavet . tadà puõyatamà proktà saptamã pàpanà÷inã>% . karo, hastaþ ayaü hi yogo bahule ÷ràvaõe màsi sambhavati . %<tasyàü sampåjya deve÷aü citramànu¤jagadgurum . saptajanmakçtàtpàpànmucyate nàtra saü÷ayaþ . ya÷copavàsaü kurute tasyàü niyatamànasaþ . sarvapàpanirmuktaþ såryaloke mahãyate . dànaü yaddãyate ki¤cit samuddi÷ya divàkaram . homo và kriyate tatra tat sarva¤càkùayaü bhavet . kararkùà saptamã kçùõà tenoktà pàpanà÷inã . asyàü samabhyarcya raviü yàti saumanasaü puram>% .
     pàpamocanavrataü saurapuø %<vilvavçkùaü samà÷ritya dvàda÷àhamamojanam . yaþ kuryàd bhråõahàt pàpànmukto bhavati nàrada!>% .
     pàpàttràõasakràntivrataü skandapuø %<vakùyàtyapàùasaükràntiü ÷çõu skanda! cidhànataþ . saükràntyàü niyato bhåtvà tilaiþ ÷vetaiþ samanvitaiþ . karaka vardhamàna¤ca pratimàsaü nive dayet>% . vardhamànaþ ÷aràvaþ . %<mantreõànena tu snàyàdbhaktibhàvasamanvitaþ . tilo màmpàtu pàpebhyastava deva prasàdataþ . tva¤ca màü rakùa deve÷a! vàïmanaþkàyakalmaùàt . udyàpane ca devasya sauvarõamàùakeõa tu . dvibhujà pratimà kàryà rajatenàtha kàrayet>% .
     pràlãcaturda÷ãvrataü bhaviùyottare %<màsi bhàdrapade pakùe ÷uklebhåtatithaau nçpa! . tadà bhaktyà pradàtavyaü varuõàyàrghya muttamam . bràhmaõaiþ kùatriyairvai÷yaiþ ÷ådraistrãbhistathaiva ca . phalapuùpaistathà vastrerdãpàlaktakacandanaiþ . viråóhaiþ saptadhànyai÷ca dadhipiùñàmbucandanaiþ . anagnipàkasiddhaistaistilataõóulami÷ritaiþ . kharjårairnàrikelai÷ca bãjapårõàvçpaistathà>% . àtçpaü (àtà) phalavi÷eùaþ %<dràkùàdàóimapågai÷ca puùpai÷càpi prapåjayet . saüruddha÷uddhasalilàtibalàü vi÷àlàü pàlãmupetya bahubhistanubhiþ kçtàlom . ye påjayanti varuõaü sahitaü samudre teùàü gçhe bhavati bhåtiranarthagàdhà>% .
     pà÷upatavrataü bahnipuø %<÷ibaü ye påjayiùyanti dànaü dàsyanti suvratàþ . savepàvavinirmuktà divameùyanti te dvijàþ . yathà pa÷upatirnitya hatvà sarbamidaü jagat . na lipyate punaþ so'pi yo nityaü vratamàcaret . iha janma kçtaü pàpaü pårvajanma kçta¤cayat . vrataü pà÷upataü nàma kçtvà hanti dvijottama! dvàda÷yàmekabhaktà÷ã trayoda÷yàmayàcitam . caturda÷yàü tathà naktaü upavàsaü pare'hani>% . kàlasaühitoktam %<rahasyaü yat pravakùyàmi sarvapàpanikçntanam . brataü pà÷upataü ÷reùñhaü mayà ca ÷irasi (vede) ÷rutam . kàla÷caitrapaurõamàsã de÷aþ ÷ivaparigrahaþ! kùetràràmàdiranyo và pra÷astaþ ÷ubhalakùaõaþ . tatra pårvatrayoda÷yàü susnàtastu kçtàhnikaþ . atulàrthaü samàcarya saüpåjya praõipatya ca . påjàü sva÷àõikãü kçtvà ÷uklàmbaradharaþ svayam . ÷uvlayaj¤opavãtã ca ÷uklamàlyànulepanam . darbhàsane samàsãno darbhamuùñiü pragçhya ca . pràõàyàmatrayaü kçtvà pràïmukhovà'pyu daïmukhaþ . dhyàtvà deva¤ca devã¤ca bhåtavij¤ànavartmanà . bratametat karomãti bhavetsaïkalpya dãkùitaþ . yàvat ÷arãrapàta¤ca dvàda÷àvdamathàpi và . tadardhaü và tadardhaü và màsadvà÷akantu và . tadardhaü và tadardhaü và màsamekamathàpi bà . dinadvàda÷akaü vàtha vratasaïkalpanaü vidhiþ>% . vratàntaraü malavyapohanaü liïga puø %<kçtvà kanãyasaü liïgaü snàpya candanavàriõà . caitramàsàdi viprendràþ ÷ivaliïgavrataü ÷ubham . kçtvà haimaü ÷ubhaü padmaü karõikàkesarànvitam . navaratnaistu khacitamaùñapatraü yathàvidhi . karõikàyàünyaselliïgaü sphàñikaü pãñhasaüyutam . tatra bhaktyà yathànyàyamarcayedbilbapatrakaiþ>% .
     pitçvrataü viùõudharmottare %<ataþparaü pravakùyàmi saptamårtivrataü tava . caitramàsàdathàrabhya pratipatprabhçti kramàt . subhàsvarà varhiùado'pyagniùvàttàstathaiva ca . kravyàdàpahatà÷caiva àjyapà÷ca sukàlinaþ . påjayet pratyahaü ràjan! gandhamàlyànulepanaiþ . naivedyaü kç÷araü kuryàt tilànagnau ca homayet . kç÷araü bhojayedvipràn tilàn dadyàcca dakùiõàm . naktà÷anastathà tiùñheddhaviùyà÷ã naràdhipa! saüvatsaramidaü kçtvà vrataü puruùasattama! . vratàvasàne dadyàttu rajatasya phalaü dvije . vratenànena corõena saptalokagatirbhavet . trida÷aiþ påjyamànastu kàmacàrã vihaïgamaþ>% .
     pipãtakãdvàda÷ãvrataü tiø taø uktaü vai÷àkha÷ukladvàda÷yàü kàryam .
     puõóarãkapràptivrataü viùõudharmottare %<dvàda÷yàü devadeve÷aü ùåjayitvà jalàdhipam . puõóarãkamavàpnoti varuõaü yàdasàmpatim>% .
     putrakàmabrataü padmapuø %<namasyamàsasya tu paurõamàsyàm . bhàryàdvitãyaþ sahasà ya eva putreùñimàdau svagçhe'pi kçtvà . gacchrettataþ sarvasamçddhiyukto homaiþ sajàpyairvalinà ca rudåm . ÷ailendrakanyàgajavaktrayuktam sadbhàva÷aktyà pyatha vàrcayitvà . saüpåjya viprànatha devapårvàn kçtopavàso jitaroùadoùaþ . tataþ sahàyànapi bhojayitvà bhàryà¤ca pa÷càt svayamatra bhuïkte . tçptà¤ca bhàryàmatha gopayitvà pradakùiõãkçtya guhàü suguhyàm . gçhàüstu gacchetparipårõakàmo vçùaþ prahçùñaþ kçtabhojata÷ca . kathà÷ca diùyàstvatha nandinã÷ca bhàryàü tataþ ÷ràvaõayoþ prayuktàm . kùãrodanaü tridinaü bhojayecca bandhyà¤ca bhàryàmapi putrakàmàm . tato gçhe sarvasamçddhikàmaþ santarpya bhàryàü prayato vidhàya . umàü ÷ivaü nandinaü càrcayitvà tato bhavet putravatã ca bandhyà>% . vratàntaraü vç÷cikasaükràntyàü kàrtikapåjàråpam .
     putrapràptiùaùñhãvrataü viùõudharmottare %<vai÷àkhamàsàdàrabhya pa¤camyàü ya upoùitaþ . bhavantaü påjayet ùaùñhyàü saüvatsaramatandritaþ . putràrthã pràpnuyàt putràn dhanakàmo dhanã bhavet . svargàrthã pràpnuyàt svargamapi tuùño tamàtmajaþ . stotreõa ca madãyena ye stoùyanti naràþ prabho! . lokadvaye'pi te kàmàn pràpnuvanti manaþpriyàn . kumàra÷ca tathà skando vi÷àkha÷ca guhastathà . caturàtmà vinirdiùño bhagavàn krau¤casådanaþ . tamabhyarcya naraþ ùaùñhyàü putràn pràpnotyabhãpsitàn>% .
     putrapràptivrata devãpuø %<brahmaõà yo vidhiþ ÷akre kathito vijayàvahaþ . jayeti pårõimà tàta! ÷ràvaõasya ÷ubhàvahà>% . ÷akra uvàca %<vijayà yà samàkhyàtà sarvakàmaprasiddhaye . tàmahaü ÷rotumicchàmi tattvataþ surasattama!>% . brahmovàca %<putràrthaü ràjyavidyàrthaü ya÷aþsaubhàgyato'pi và . vijayàrthaü gràmakàmo jayàü kurvãta pårõimàm . haimaü và ràjataü vàpi khaógaü và atha pàduke . pratimàü vàpi kuvãüta sarvalakùaõasaüyutàm>% . ÷àïkaryà iti ÷eùaþ %<tàmàdàya ÷ubhe çkùe ÷uklavastravibhåùitàm . yava÷àlyaïkuropetàü pànapàtravibhåùitàm . dãvãü su÷obhanàü vastraiþ kalpayettatra vinyaset>% .
     putrasaptamãvrataü varàhapuø %<màsi bhàdrapade pràpte ÷uklapakùe sure÷varaþ! . saptamyàmuùavàsena putrapràptiprada bratam . ùaùñyàü caiva susaükalpya saptamyàü påjayeddharim>% .
     putrãyabrataü viùõudharmottare %<prauùñhapadyàmatãtàyàü kçùõapakùàùñamã tu yà . sopavàsonaro'ùñamyàü yoùidvà tanayàrthinã . snàtà sarasi dharmaj¤à toye'vàpyatha sàrase . påjanaü vàsudevasya yathà kuryàttathà ÷çõu!>% .
     putrãyasaptamãbrataü viùõudharmottare %<màrga÷ãrùe ÷ubhe màsi ÷uklapakùe dvijottama! . putrãyàü saptamãü ràma! gçhõãyàt prayataþ ÷uciþ . atha và putrakàma÷ca vidhinà yena tat ÷çõu>% . putrãyàü putradàm . %<haviùyà÷ã ÷iraþsnànaü kçtvà bhàskarapåjanam . adhaþ÷àyã dvitãye'hni govçùàõodakena tu . snàtvà saülipya ca tathà ÷ubhe de÷e tu maõóalam . tatràùñapatrakamalaü vinyaset varõakaiþ ÷ubhaiþ . tasyaiva karõikàmadhye bhàskaraü candanena tu . raktena påjayeddevaü ganghamàlyànulepanaiþ>% .
     putrotpattivrataü àdityapuø %<kuru saüvatsaraü snànaü ÷ravaõe ÷ravaõe mune! so'pi putrànavàpàùñau cakàra ÷raddhayàndhitaþ . pàrà÷aryaþ sutaü lebhe vratasyàsya prabhàvataþ . evamanyo'pi ràjendrastàvat siddhimavàpnuyàt . putràn pautràü÷ca labhate sukha¤càtyantama÷nute>% .
     pura÷caraõasaptamãvrataü skandapuø nàgarakhaõóe %<màthamàse vare pakùe makarasthe divàkare . saptamyàü såryavàreõa vratametat samàcaret . pàùaõóaiþ patitaiþ sàrdhaü tasminnahani varjayet . kùapàyatvà nçpa÷reùñha! prabhàte dantadhàvanam . mantreõànena pànàcca kartavyo niyamo nçpa! . pura÷caraõakçt pàpàt saptamyàü divasàdhipa! . upavàsaü kariùyàmi adya tvaü ÷araõaü mama . tato'paràhõasamaye snàtvà dhautàmbaraþ ÷uciþ . pratimàü påjayedbhaktyà dinàdhipasamudbhavàm . raktaiþ puùpairmahàvãrapàdau sampåjayettataþ>% .
     puùpadvitãyàbrataü bhaviùyapuø %<kàrtike ÷uklapakùe tu dvitãyàyàü naràdhipa! puùpàhàro varùamekaü vaset suniyatàtmavàn>% . kàrtika÷uklapakùadvitãyàyàü vratamàrabhyànyàsyapi ÷uklapakùadvitãyàsveva varùaparyantaü puùpàhàravrataü kuryàdityarthaþ . %<kàlapràptàni yàni syurhaviùyakusumàni tu . bhu¤jãta tàni dattvà tu bràhmaõebhyo naràdhipa!>% . haviùyakusumàni påjàrhàõi bhakùaõe càviruddhàni a÷vinau càtra nàmabhantreõa påjanãyau tayoþ phaladàtçtvena ÷ravaõàt . %<suvarõasya ca puùpàõi gavà saha dadàti yaþ . vratànte tasya santuùñau devau tribhuvane÷varau . dattaþ kàmàüstathà divyànvimànamapi taijasam . suciraü devanàrãbhirlokaü ramayato'÷vinau>% .
     pårõimàvrataü viùõudharmottare %<yà prerayati karmàõi lokeùu dvijasattama! . tasyàþ saüpåjanaü kàryaü ÷uklapa¤cada÷ãü sadà . màlyànulepanaiþ ÷uklairdhåpena ca sugandhinà . raktavastrapradànena dãpadànena càtha và . vaidalai÷ca tathà bhakùyairapåpai÷ca tathaiva ca . påjayitvà ca tàü devãü bhoktavyaü ni÷i bhàryayà . yadi pa¤cada÷ãü sarvàü na ÷aknoti katha¤cana . devyàþ saüpåjanaü kàryaü ava÷yamapi kàrtike . umàntu påjayed yà tu sà tu nàrã pativratà . sadà dharmaratà nàrã loke bhavati bhàrgava!>% . vahnipuø vratàntaram %<÷ràvaõyàü paurõamàsyà¤ca sopavàso jitendriyaþ . pràõàyàma÷ataü kçtvà mucyate sarvakilviùaiþ>% .
     pçthivãpa¤camãvrataü viùõudharmottare %<pa¤camyàü pçthivãü ÷ukle devãü saüpåjayennaraþ . tàmavàpnoti yatnena nàtra kàryà vicàraõà>% .
     paurandapa¤camãbrataü bhaviùyottare %<tilapiùñamayaü kçtvà gajaü haimavibhåùitam . kakùàïku÷ayutaü tadvadàrohakasamandhitam>% . tadvaditi anantavratoktamatra gajasvaråpaü gçhyate . %<nakùatramàlàsahitaü càmaràpãóadhàriõam . da÷anàgrabadbanetraü raktavastrayugàvçtam . tàmrapàtryàü kuõóake và kçtadantàgramodakam . pradadyàd dvijadampatyoþ påjya màlàvibhåùaõaiþ . karõàbharaõakaü dadyàt vastra¤ca malavarjitam . kàntàratàrakaü hyetat kathitaü hi yudhiùñhira! . kàntàragiridurgeùu tàrayatyapi duþkhitàn . iha loke pare caitannàtra kàryà vicàraõà . ye kurvanti dine puõye vrataü paurandaràhvayam . teùàü paurandare loke vàsaþ syàt suciraü nçpa!>% dine puõye, pa¤camyàü brakaraõava÷àt .
     prakçtipuruùadvitãyàvrataü viùõudharmottare %<puruùaþ prakçti÷cobhau jagat sarvaü prakãrtitam . agnãùomàtmakaü sarvaü tathà tacca prakãrtitam . vàsudeva÷ca lakùmã÷ca tàveva parikãrtitau . caitra÷ukladvitãyàyàü sopavàso jitendriyaþ . pauruùeõa ca såktena vahniü saüpåjavennaraþ>% . sopavàsa iti pratipadi kçtopravàso dvitoyàyàü vahniü påjayedityathaþ upariùñàcca kùãraghçtabhojanasya vihitatvàta %<gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . lakùmã¤ca varadaü devaü påjayedudakaü harim . ÷rãsåktena ca dharmaj¤a! tathàrcanmanujottamam>% . harisomau vahniü jalakumba¤ca pratiùñhàpya paruùamagniü bàsudeva¤caikopari påjayet ityàdi .
     prajàpativrataü atha vañorvratam ityupakrame %<nekùetodyantamàdityamityàdikamuktam>% .
     pratipadkùãrapàõavrataü bhaviùyapuø %<kàrtikyàmatha saptamyàü vai÷àkhyàü và yugàdiùu . niyamopavàsaü prathamaü grahayeta vidhànavit>% . kàrtike vai÷àkhe và màsi pratipattithau vratasyàrambhaþ . yugàditithivratasya màghavai÷àkhabhàdrapada kàrtikeùvanyatame àrambhaþ %<yà tithirniyamaü kartuü ÷akyà samanugacchati . tasyàü tithau vidhànaü yattannibodha janàdhipa! . niyamopavàsaü prathamaü gràhayed vidhi vannaraþ . yadà vai pratipadyàdau gçhõãyànniyamaü nçpa! . caturda÷yàü kçtàhàraþ saïkalpya parikalpayet . amàvàsyàü na bha¤jãta trikàlaü snànamàcaret . pavitràõi japennityaü gàyartnã ÷irasà saha . arcayitvà vidhànena gandhamàlyairdvijottamàn . ÷aktyà kùãraü pradadyàt tu brahmà me prãyatàü vibhuþ . teto bhå¤jãta gokùãramanena vidhivà nçpa! . eùa eva vidhiþ proktaþ sarvàsu tithiùu nçpa>% .
     pratimàvrataü kàlottare %<adhunà tu pravakùyàmi pratimàvratamuttamam . mahàsnànaü mahàvartidãpamàlà÷ataü tathà . vilepanaü kuïkumena dhåpaü vai guggulena tu . ÷atenàùñottareõaiva naivedyaü payasà ghçtam . tàlamàtrà caturviü÷at trinetrà ca caturbhujà . ÷ålàsiyugdhanurvàõà nànàbharaõabhåùità . ÷àlipiùñamayo kàryà vçùapçùñhe ca ÷obhanà . càmarairvãjyamànantu ÷ivaü tatra prakalpayet . darpa õa¤caiva tàmbålaü vyajanaü pàdukàsanam . vaijayantãdhvaja yànamàcàryàya prayatnataþ . màsi màsi prakartavyaü caturda÷yàü dine dine . kàrtikantu samàrabhya yàvadà÷vayujàvadhi . etad bratottamaü nàma pratimàvratamãritam>% .
     pradoùavrataü bhavigyapuø %<trayoda÷yàntathà ràtrau sopahàraü trilocanam . iùñve÷aü prathame yàme mucyate sarvapàtakai>% .
     prabhàvrataü padmapuø %<pakùopavàsã yo dadyàdvipràya kapilàdvayam . brahmalokasavàpnoti devàsurasupåjitaþ . tadante ràjaràjaþ syàt prabhàbratamidaü smçtam>% .
     pràjàpatyavrataü padmapuø %<kçcchrànte goyugaü dadyàt bhojanaü ÷aktitaþ padam . vipràõàü ÷àïkara yàti pràjàpatyamidaü smçtam>% ÷àïkaraü padaü yàtãtyanvayaþ . kçcchra÷abde dç÷yam .
     pràptivrataü padmapuø %<vatsaraü tvekabhaktà÷ã sabhakùyaphalakumbhadaþ . ÷ivaloke vasetkalpaü pràptivratamidaü smçtam>% .
     phalavrataü padmapuø %<mahàphalàni yastyaktvà caturmàsyàü dvijàtaye . haimàni kàrtike dadyàd goyugena samaü naraþ . sitavastrayugenàtha sampårõàjyaghçtena ca . etat phalavrataü nàma sarvakàmaphalapradam>% .
     phalatçtãyàvrataü padmapuø prabhàsakhaø %<phalavçtãyàü yà nàrã kurute tatra bhàvità . varùamekaü site pakùe devãü påjya vidhànataþ . phalàni bràhmaõe dadyàdabhãùñàni ca yàni tu . phalàni varjayet naktamatràtti surasundari! . niùpàvànàóhakãü mudgàn màùàü÷caiva kulatthikàn . masåràn ràjamàüùà÷ca godhåmàüstripuñàüstathà . caõakàn vartulàn vàpi mukuñàn ÷aktito'tti yaþ . narà và yadi và nàrã yàvadgaurãvrataü caret . tasyàþ puõyaphalaü vakùye kathyamànaü ÷çõaùva me . dhanaü dhànyaü gçhe tasya na kadàcit kùaya vrajet . duþkhità durbhagà dãnà sadà janmani no bhavet . kathànaka¤ca ÷notavyaü devyà màhàtmç saüyutam . kçtapàtakanà÷àya sarvakàmasamçddhaye>% .
     phalaùaùñhãvrataü bhaviùyàttare %<anyàmapi pavakùyàmi phalaùarùñha ÷ubhàü tathà . yàmupoùpa naraþ pàùairnisaktaø phalabhà bhavet . màrga÷ãrùe site pakùe pa¤camyàü niyamasthitaþ kçtvà dantadhàvanaü tu svapedràtrau vimatsaraþ . tataþ prabhàte vibhale kàrayitvà tu kà¤canam . kamala¤ca phalantvekaü sva÷aktyà ÷àñhyavarjitaþ . tatastu saïgame snàto madhyàhne kçtanityakaþ . àgatya bhavanaü devaü påjayitvà jagadgurum . kçtvà tu kamalaü pàtre saphalaü ÷arkarànvitam . auóambare mçõamaye và yathà÷aktyà nçpottama! . påjayet puùpadhåpàdyairnaivedyairvividhaiþ phalaiþ>% ityàdi .
     phalabhaükràntivrataü skandapuø %<athànyàmapi te vacmi phalasaükràntimuttamàm . saükràntivàsaraü pràüpya snànaü kçtvà tu pårvavat . saüpåjya pårvavadbhànuü puùpadhåpàdinà tathà . ÷akaràsahitaü pàtraü phalàùñakasamanvitam . saükràntivàsaraü pràpya bràhmaõàya nivedayet . tadante tu raviü kuryàt suvarõena ca nàrada! . kumbhasyopari saüsthàpya gandhapuùpaiþ prapåjayet . phanàùñakaü tato dadyàd bhakùyabhojyasamanvitam>% .
     phalasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<atha bhodrapade màsi site pakùe mahãpate! . kçtvàpavàsaü saptamyàü vidhivat påjayedravim . màhe÷vareõa vidhinà påjayedatra bhàskaram . aùñamyàü tu punaþ pràtaþ påjayitvà divàkaram . dadyàt phalàni viprebhyo màrtaõóaþ prãyatàmiti . svarjaraü nàtikela¤ca màtulaïgaphalàni ca . bràhmaõàn bhojayitvà tu phalàhàraþ svayaü bhavet . pårvamekantu samprà÷ya susåkùmaü phalamàdaràt . mantreõa bharata÷reùñha! tataþ ÷eùàõi bhakùayet>% . padmapuø %<anyàmapi pravakùyàmi nàmnà tu phalasaptamãm . yàmupoùya naraþ pàpairvimuktaþ svargabhàgbhavet . màrga÷ãrùe ÷ubhe màsi pa¤camyàü niyatavrataþ . ùaùñhyàmupoùya kamalaü kàrayitvà tu kà¤canam . ÷arkaràsaüyuktaü dadyàt bràhmaõàya kuñumbine . råpantu kà¤canaü kçtvà phalasyaikasya dharmavit . dadyàdvikàlavelàyàü bhànurme prãyatàmiti . bhaktyà tu vipràn saüpåjya saptamyàü kùãrabhojanam . kçtvà kuryàt phalatyàga yàvatsyàt kçùõasaptamã . tàmupoùya vidhiü kuryàdanenaiva krameõa tu . tadvaddhemaphalaü dadyàt suvarõakamanànvitam . ÷arkaràpàtrasaüyuktaü vastramàlàvibhåùitam . maüvatsaramanenaiva vidhinobhayasaptamom . upoùya dadyàta krama÷aþ såryamantramudãrayet>% ityàdi .
     phàlgunavrataü mahàbhàrate %<bhagadevantu yomàsamekabhaktena vikùipet . ai÷varyamatulaü ÷reùñhaü pumàn strã và prapa dyane . striyo vallabhatàü yànti tasyà÷caiva bhavanti te>% . viùõudharme %<kùapayedekabhaktena ÷u÷råùurya÷ca phàlgune>% . ÷u÷råùuþ viùõu÷u÷råpàparaþ %<saubhàgyaü svajanànà¤ca sarvaùàmeva sonnatiþ . ahiüsçþ sarvabhåteùu vàsudevaparàyaõaþ . namo'stu vàsudevàyetyaha÷càùña÷ataü japet . atiràtrasya yaj¤asya tataþ phalamavàpnuyàt>% .
     vàõijyalàbhavrata viùõudharmottare %<kàmyaü karma samàcakùya vàõijyaü yena sidhyati . kçùi¤ca vahulà¤caiva karmaõà kena và÷nute>% . puùkara uvàca %<måleùåpoùitaþ kuryàdida karma purohitaþ . upoùitasya dharmaj¤a! yajamànasya nitya÷aþ . pràptàsu pårvàùàóhàsu pràïmukha snàpayennaram . yugmairvaitasamålai÷ca ÷aïkhamuktàphalaistathà . maõibhi÷ca yathàlàbhaü kanakena tathaiva ca . akàlamalaiþ kala÷ai÷caturbhirbhçgunandana! . kçtvaitat siddhiùàpnàti vàõijye nàtra saü÷ayaþ . samudrayàne ca tathà karùaõe ca na sãdati . nãlàni sapta vàmàüsi dakùiõà càtra ÷asyate . ÷aïkhaü suvarõaü råpya¤ca tathà muktàphalàni ca . hartra kartra dvijebhyastu sarvametadvidhãyate>% .
     buddhadvàda÷ãvrata dharaõãvrate %<evameva ÷ràvaõe tu màsi saükalpya dvàda÷ãm . arcayetparame÷ànaü gandhapuùpanivedanaiþ . buddhàya pàdau saüpåjya ÷rãdharàyeti vai kañim>% . %<evamabhyarcya medhàvã tasyàgre pårvavadghañam . sthàpayettatra sauvarõaü buddhaü kçtvà vicakùaõaþ>% . baddhasvaråpamuktaü puràõàntare %<buddhastu dvibhujaþ kàryodhyànastimitilocà>% iti . %<tamapyevantu saüpåjya bràhmaõàya nivedayet . anena vidhinà pårva dvàda÷ã samupoùità . ÷uddhodanena, buddho'bhåt svayaü putro janàrdanaþ . mahatã¤ca ÷riyaü pràptaþ putrapautrasamanvitaþ . bhaktvà ràjya÷riyaü so'tha gatiü paramikàü gataþ>% .
     budhavrataü bhaviùyottare %<vi÷àkhàsu budhaü pràpya sapta naktàni càcaret . budhaü hemamaya kçtvà sthàpitaü kàüsyabhàjane . ÷uklamàlyàmbaradharaü ÷uklagandhànulepanama . guóodanopahàrantu bràhmaõàya nivedayet>% .
     budhàùñamãvrataü bhaviùyottare %<÷çõaü pàõóava! yatnena budhàùñamyàü vidhiü ÷ubham . yadà yadà sitàùñamyàü budhavàro bhavedyadi . tadà tadeva sà gràhyà ekabhaktà÷anairnçbhiþ . mnàtvà nadyà tu pårvàhõe gçhãtvà karakaü navam . jalapåõaü sahemànaü kçtvà khàdyaiþ samanvitam . dadmàdvipràya taü gatvà gçhaü caiva kramaõa tu . aùñamyaùñavidhànena vicitrànnaiþ pçthak pçthak . prathamà modakairbhakùyaiþ dvitoyà dhàmakaistathà . tçtãyà ghçtapårau÷va caturthã vañakairnçpa . pa¤camã ÷ubhrakàsàraiþ ùaùñhã sohànakaiþ ÷ubhaiþ . a÷okavartibhiþ ÷ubhreþ saptamã càtivàhayet . aùñamã pha õitàpårõai khaõóaveùñeryudhiùñhira! . evaü krameõa kartavyàþ suhçtsvajagabandhavaiþ . sahaikatra sthitairbhojyaü bhoktaùyaü prãtipårvakam . upàkhyànàntamàsàdya bhojanaü sahasà tyajet . tàvadeva hi bhoktavyaü yàvat sà kathyate kathà . natobhåtvà budhasyàgre àcamya ca samàhitaþ . vipràya vedaviduùe vàcakàya pradàpayet . sàkùataü sahiraõyaü ca jàtaråpamayaü ÷ubham . arcitaü carcitaü gandhaiþ puùpairdhåpaiþ sugandhibhiþ . pãtavastraiþ samàcchannaü budhaü somàtmajaü tathà . màpakeõa suvarõasya tadardhàrdhena và kçtam>% ityàdi
     brahmavrataü bhaviùyapuø %<brahmàõa¤ca dvitãyàyàü saüpåjya brahmacàriõam . bhojayitvà tu vidhinà sarvàsàü pàrago bhavet . målamantràþ svasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ . pårvavatpadmapatrasthaþ kartavya÷ca tithã÷varaþ>% . tithã÷varo brahmà .
     brahmakårcabrataü brahmapuø %<upoùita÷caturda÷yàü pa¤cada÷yàmanantaram . pa¤cagavyaü sama÷nãyàddhaviùyà÷ã tvanantaram . brahmakårcamidaü kuryàduktapra÷amanàya vai . pakùànte tvatha và kàryaü màsamadhye'tha và punaþ . brahmakårcaü naraþ kuryàt paurõamàsãùu yaþ sadà . tasya pàpaü kùayaü yàti durbhuktàdi na saü÷ayaþ . màsena dvirnaraþ kçtvà brahmakårcaü samàhitaþ . sarvapàpavinirmukto yatheùñàïgatimàpnuyàt . brahmabhåtamamàvàsyàü paurõamàsyàü tathaiva ca . yogabhåtaü paricaran ke÷avaü sahasàpnuyàt>% .
     brahmaõyapràptivrataü viùõu dharmottare %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivrataü tava . ÷akrakãnà÷avaruõadhanàdhyakùà yadåttama! . caturàtmà vinirdiùño vàsudevo jagatpatiþ . teùàntu råpanirmàõaü kçtvà tànarcayed budhaþ . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . àdye'hni caitra÷uklasya yajeta trida÷e÷varam . dvitãye'hni yamaü devaü tçtãye salilàdhipam . caturthe'hni dhanàdhyakùa pratyahaü snànamàcaret . nadãprade÷amàsàdya devadikpravahakramàt . yavaistilaistathàjyena homaþ syàt tilataõóulaiþ . raktaü pãtaü tathà kçùõaü ÷veta vastraü dinakramàt . ÷ubhametad vrataü kçtvà pårõasaüvatsaraü naraþ . nàkalokamavàpnoti yàvadàbhåtasaüplavam>% .
     bahmavrataü padmapuø %<brahmàõaü kà¤canaü kçtvà tilarà÷isama nvitam . tryahaü tilaprado bhåtvà vahniü santarpya ca dvijàn . saüpåjya vipradampatyaü màlyavastravibhåùitam . ÷aktitastripalàdårdhvaü vi÷vàtmà prãyatàmiti . puõye'hni dadyàtsa paraü brahma yàtyapunarbhavam . etad brahmavrataü nà ma nirvàõaphaladaü nçõàm>% .
     brahmasàvitrãvrataü bhaviùyottare ÷råyatàü pàõóava÷reùñha! sàvitrãvratamàdaràt . kathayàmi yathà cãrõaü tayà satyà yudhiùñhira! . ityupakrame %<trayoda÷yàü bhàdrapade dantadhàpåvavarna kam . triràtraü niyamaü kuryàdupavàsasya bhaktitaþ . a÷aktà ca trayoda÷yàü naktaü kuryàjjitendriyà . ayàcitaü caturda÷yàü paurõamàsyàmupoùaõam . nityaü snàtvà mahànadyàü taóàge nirjhare'pi và . vi÷eùataþ pårõamàsyàü snànaü sarùapamçjjalaiþ . gçhãtvà bàlukàü pàtre prasthamàtràü yudhiùñhira! . atha và dhànyamàdàya yava÷àlitilàóhakam . tato vaü÷amaye pàtre vastrayugmena veùñite . sàvitrãpratimàü kçtvà brahmaõa÷caiva ÷odhanam . sauvarõãü mçõmayãü vàpi sva÷aktyà raupyanirmitàm . raktavastrayugaü dadyàt sàvitryà, brahmaõaþ sitam . sàvitrãü brahmaõàsàrdhamevaü bhaktyà prapåjayet>% ityàdi .
     bràhmaõyàvàptibrataü prabhàsakhaø %<jyaiùñhasya paurõamàsyàntu dampatã yastu bhojayet . paridhàya yathà ÷aktyà daurbhàgyairmucyate naraþ . gandhapuùpopahàrai÷ca ùaurõamàsyàntu yo'rcayet . bràhmaõyaü jàyate tasya saptajanmani sundari!>% .
     bhartçpràptivrataü bhaviùyapuø %<vasante ÷uklapakùasya dvàda÷ã yà mavecchubhà . tasyàmupoùya vidhivat sa÷rãkaü harimarcayet . paryaïkàstaraõaü kçtvà nànàstaraõasaüyutam . tatra lakùmyà yutaü devaü raupyaü kçtvà nivedayet . tasyopari tataþ puùpairmaõóapaü kàrayed budhaþ . nçtyavàditragãtai÷ca jàgaraü tatra kàrayet . evaü kçtvà prabhàte tu dàpayet bràhmaõàya tam . vedavedàïgayuktàya saüpårõàïgàya dhãmate . bràhmaõàü÷ca tathà bhojya vratametat samàpyate . vratasyànte tato viùõurbhartà vai bhavati dhuvam>% .
     bhadrakàlãbrataü viùõudharmottare %<navamyàü sopavàsastu bhadrakàlãü prapåjayet . ÷uklapakùe mahàràja . kàrtikàt prabhçti kramàt . gandhamàlyanamaskàradhåpadãpànnasampadà . saüvatsarànte saüpåjyaü vratànte bràhmaõàya tu . vastrayugmaü naro dattvà yatheùñaü kàmamàpnuyàt . vidhinà påjayet kanyàü bhadåkàlãü naràdhipa! . navamyàmà÷vine màüsi ÷uklapakùe narottama!>% . puskara uvàca %<pårvottare tu digbhàge likhet vàstumanohare . bhadrakàlãü nçpagçhaü citravastrairalaïkçtam . bhadrakàlãü pañe kçtvà tatra sampåjayed dvija!>% .
     bhadracatuùñayavrataü bhaviùyapuø %<÷çõu ràjannavahito bhadràõàü vistaraü param . kathayiùye na kathitaü yanmayà kasyacit purà . ÷uklà màrga÷irasyàdau catasrastithayo varàþ . dvitãyà ca tçtãyà ca caturthã pa¤camã tathà . ekabhaktà÷anastiùñhet pratipadi jitendriyaþ . prabhàte tu dvitãyàyàü kçtvà yat karaõãyakam . prahare vai samadhike gate snànaü samàcaret . mçdgomayaü tu saügçhya mantrairebhirvicakùaõaþ>% . %<snàtvà caiva tato nàma dvitãyàdau caturdine . namaþ kçùõàcyutànantahç÷ãke÷eti ca kramàt . caturdine dvitãyàdidevamabhyarcayed vratã . prathame'hni smçtà påjà pàdayo÷cakrapàõinaþ . nàbhipåjà dvitãye'hni kartavyà vidhivannaraiþ . puradviùastatãye'hni påjàü vakùasi vinyaset . caturthe'hni jagadvàtuþ påjàü ÷irasi vinyaset>% ityàdi .
     bhadràtçtãyàvrataü padmapuø %<kàrtikàdi tçtãyàyàü prà÷ya gomåtrayàvakam . nakta¤caredavdamekaü tadante goprado bhavet . gaurãloke vaset kalpaü tato ràjà bhavediha . etad bhadràvrataü nàma sarvakalyàõakàrakam>% .
     bhadràsaptamãvrataü bhaviùyapuø ÷uklapakùe tu saptamyàü nakùatraü saviturbhavet . sadà pràpyama÷eùeõa sadà tàü bhadratàü brajet . savitçnakùatraü hastà . %<caturthyàmekabhaktantu pa¤camyàü naktamàdi÷et . ùaùñhyàmayàcitaü proktaü upavàsastataþ param>% . %<anena vighinà yastu kuryàdvai bhadrasaptamom . bhadrà dadàti saptamyàü bhadraü tasya vrataü bhavet . tasya bhadràþ sarva eva gacchanti j¤àtayaþ sadà . tada÷aktaþ phalaü tasyàü vidhinà kena dãyate . vyomabhadramiti proktaü devacihnaü manoramam . ÷àlipiùñamayaü proktaü catuþkoõaü manoramam . gavyena sarpiùà yuktaü khaõóa÷arkarayànvitam . caturjàtakacårõena dràkùàbhi÷ca vi÷eùataþ>% .
     bhavànãtçtãyàvrataü pudmapuø %<àlepana¤ca yaþ kuryàt tçtãyàyàü ÷ivàlaye . samànte dhenudo yàti bhavànãbratamityuta>% .
     bhavànãvrataü liïgapuø %<paurõamàsyàmamàvasyàü varùamekamatandrità . upavàsaratà nàrã naro và dvijasattamàþ! . varùànte sarvagandhàdyàü pratimà¤ca nivedayet . sà bhavànyàstu sàyujyaü sàråpyaü vàtha suvratà . labhate nàtra sandehaþ satyaü satyaü munã dharàþ!>%
     màdrapadavrataü mahàbhàrate %<prauùñhapàdantu yo màsamekàhàro bhavennaraþ . dhanàóhyasphãtamatulamai÷varyaü pratipadyate . ràjasåyasya yaj¤asya phalaü da÷aguõaü labhet>% .
     bhànuvrataü pudmapuø %<saptamyàü naktabhuk dadyàtsamànte gàü sakà¤canàm . såryalokamavàpnoti bhànuvratamidaü smçtam>% .
     bhàskaravrataü kàlikàpuø %<kçtoùavàsaþ ùaùñhyàntu samyamyàü yastu mànavaþ . karoti vidhitaþ ÷ràddhaü bhàskaraþ proyatàmiti . sarvarogavinirmuktaþ svargalokamavàpnuyàt>% .
     bhãmadvàda÷ãvrataü padmapuø %<yadyaùñamyàü caturda÷yàü dvàda÷ãùvatha bhàrata! . anyeùvapi dinarkùeùu na ÷aktastvamupoùitum . tataþ puõyàmimàü bhaimãü sarvapàpapraõà÷anãm . uùoùya vidhinànena gaccha viùõoþ paraü padam . màghamàsasya da÷amã yadà ÷uklà bhavettadà . ghçtenàbhya¤janaü kçtvà tilaiþ snànaü samàcaret . tathaiva viùõumabhyarcya namo nàràyaõeti va>% ityàdi . %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi vratànàmuttamaü vratam . yàmupoùya na duþkhànàü bhàjanaü bhajate janaþ . màghamàse site pakùe dvàda÷ã pàvanã smçtà . tasyàü jalàrdravasana upoùya sukhabhàg bhavet>% . %<bhãmàkhyà dvàda÷ã ceti kçtakçtyà narà yataþ . eùà pulastyamuninà kathità kurunandana! . ya÷cainàü kathitàü yatnàt kuryàdvà bhaktibhàvataþ . sarvapàpavinirmukto viùõuloke mahãyate . daridreõàpi và pàrtha! vitta÷àñhyaü vivarjayet . viùõubhaktena kartavyà saüsàrabhayabhãruõà . bhãmena yà kila purà samupoùitatvàdràtrau galatsthirasu÷ãtalavàridhàrà . tàü dvàda÷ãü trida÷avedyamukhàü smared yaþ samyak samàcarati yàti sa viùõulokam>% .
     bhãmavrataü padmapuø %<màsopavàso yo dadyàddhenuü vipràya ÷ãbhanàm . sarve÷varapadaü yàti bhãmavratamidaü smçtam>% .
     bhãùmapa¤cavavrataü nàradapuø %<pravakùyàmi mahàpuõyaü vrataü vratavatàü vara! . bhãùmeõaitadyataþ pràptaü vrataü pa¤cadinàtmakam . sakà÷àdvàsudevasya tenoktaü bhãùmapa¤cakam . vratasyàsya guõànvaktuü kaþ ÷aktaþ ke÷avàdçte . vrata¤caitanmahàpuõyaü mahàpàtakanà÷anam . ato naraiþ prayatnena kartavyaü bhãùmapa¤cakam . kàrtikasyàmale pakùe snàtvà samyagyatavrataþ . ekàda÷yàntu gçhõãyàd vrataü pa¤cadinàtmakam . pràtaþ snàtvà vidhànena madhyàhne ca tathà vratã . nadyàü nirjharagarte và samàlabhya¤ca gomayam . yavavrãhitilaiþ samyaka pitén santarpayet kramàt . snàtvà maunaü tataþ kçtvà dhautavàsà dçóhavrataþ>% . ityàdi %<arcayitvà hçùãke÷amekàda÷yàü samàhitaþ . triþprà÷ya gomapa samyak ekàda÷yàmupàvaset . gomutraü mantravadbhåyo dvàda÷yàü påjayed vratã . kùãra¤caiva trayoda÷yàü caturda÷yàü tathà dadhi . saüprà÷ya kàya÷uddhyarthaü laïghanãya¤caturdinam>% . prà÷anaü, homamantraõa . %<pa¤came tu dine snàtvà vidhivat påjya ke÷avam . bhojayed bràhmaõàn bhaktyà tebhyo dadyàcca dakùiõàm . tathopadeùñàramapi påjayed vastrabhåùaõaiþ . tato naktaü sama÷nãyàt pa¤cagavyapuraþsaram . evaü samyak samàpyaü syàt yathoktaü vratamuttamam . sarvapàpaharaü puõyaü prakhyàtaü bhoùmapa¤cakam . janmaprabhçti yanmàüsa tyaktvà puõyamavàpnuyàt . tatphalaü samavàpnoti saütyajya bhãùmapa¤cake . madyapo yaþ pivenmadyaü janmatomaraõàntikam . tadbhãùmapa¤cake tyaktvà sampràpnotyadhikaü phalam>% .
     bhåbhàjanavrataü padmapuø %<saüvatsarantu yo bhuïkte nityameva hyatandritaþ . nivedya pitçdevemthaþ pçthiùyàmekaràdbhavet>% yo bhuïkte pçthivyàmityanvayaþ .
     bhåmivrataü kàlottare %<÷uklapakùe caturda÷yà yadà tithyàrkasaïakramaþ . påjayet pårvavidhinà upavàsena ÷ålinam>% . pårvavidhinà liïgavratoktenetyarthaþ . %<kuïkumenàïgarà . gantu gandhapuùpaiþ prapåjayet . pàyasaü ghçtasaüyuktaü kuryàt prasthapramàõataþ . bhåmidànaü prakartavyaü ÷ivabhaktàya yatnataþ . anena vratamukhyena pçthvãpàlatvamàpnuyàt . etadbhåmivrataü nàma pçthvãpàlastu kàrayet>% .
     bhogasaükràntivrataü skandapuø %<vakùye'haü bhogamaükràntiü sarvalokavivardhanãm . sakràntivàsaraü pràpya yoùitastu samàhvayet . kuïkumaü kajjala¤caiva sindåraü kusumàni ca . sugandhãni ca sarvàõi tàmbålaü ÷a÷isaüyutam>% . ÷a÷imaüyutaü karpåramaüyutam %<taõóulàn phalasaüyuktàn pradadyàcca vicakùaõaþ . anyànyapi hi vaståni bhogasàdhanakàne ca . dadyàt prahçùñamanasà mithunebhyaþ prayatnataþ . bhojayitvà yathà ÷aktyà vastrayugmaü pradàpayet . eva saüvatsarasyànte raviü sampajya pårvavat . svarõa÷çïgãü raupyakharàü sarvopaskarasaüyutàma . dhenuü sa dakùiõàü dadyàt sapatnomadvijàtaye . evaü yaþ kurute bhaktyà bhogasaükràntimàdaràt . syàt sukhã sarvamartyepu bhogo janmani janmani>%
     bhogàvàptivrataü viùõudharmottare %<jyaiùñhyàntu samatãtàyàü pratipatprabhçtikramàt . pårvavat påjayeddevaü vi÷varåpadharaü harim>% . atràpi pårvavaditi råpàvàptivratavadityarthaþ %<kçtvà vratànte ca tathà triràtraü dattvà suyuktaü ÷ayanaü dvijàya . svarlokamàsàdya ciraü narendra! mànuùyamàsàdya ca bhogavàn syàt>% .
     bhaumavàravrataü skandapuø %<bhaumo'yamai÷varaþ putraþ pçthivyàü janito mahàn . råpeõaiva sadà ramyo varadànàddivaukasàm . asyaiva divase pràpte tàmrapàtraü su÷obhanam . paripårõaü guóenaiva varùamekaü pradàpayet>% .
     bhaumavrataü bhaviùyottare %<svàtyàmaïgàrakaü gçhya kùapayennaktabhojanaþ . saptame tvatha saüprapte sthàpitaü tàmrabhàjane . haimaü raktàmbaracchannaü kuïkumenànulepanam . naivedyaü ÷ubhraka màraü påjya puùpàkùatàdibhiþ . mantreõànena ta dadyàt bràhmaõàya kucumbine>% . padmapuø grahàõàmadhipaü bhaumaü påjayedbhaumavàsare . maïgalo bhåmiputra÷ca çõahartà dhanapradaþ . sthiràmano mahàkàyaþ sarvakàmàrthasàdhakaþ . lohito lohitàïga÷ca sàmagànàü kçpàkaraþ . dharàtmajaþ kujo bhaumo bhåtidà bhåminandanaþ . aïgàrako yama÷caiva sarvarogàpahàrakaþ . sçùñikartà prahartà ca sarbhakàmaphalapradaþ . etàni kujanàmàni pràtarutthàya yaþ pañhet . çõaü na jàyate tasya dhanaü pràpnotyasa÷ayam . trikoõa¤ca sadà kàryaü madhye chidraü prakalpayet . kuïkumena sadà lekhyaü raktacandanakena ca . koõe koõai prakalpyàni trãõi nàmàni bhåmipa! . àraü vakraü bhåbhija¤ca raktagandhai÷ca påjayet .
     maïgalàvrataü devãpuø %<à÷vine càtha màghe và caitre và ÷ràvaõe'pi ca . kçùõàdàrabhya kartavyaü vrataü ÷uklàvadhiü caret>% . ÷uklàvadhiü ÷uklapakùàvadhim . etaccoktamàseùveva vakùyamàõaprakàreõa kçùõàùñamyàmàrabhya ÷uklàùñamãü yàvat kartavyam aùñamãmà÷vinãü kçùõàmekabhaktena kàrayet . maïgalàråpiõãü devãmatha và rurughàtinãm . påjayennavabhedena gandhamàlyanivedanaiþ . navabhedena navakçtvo gandhagharùaõena . %<kanyakà bhàjayed vatsa! devãbhaktàü÷ca mànavàn . atha và navaràtra¤ca saptapa¤catrikaü hi và . ekabhaktena naktenàyàcitopoùitaiþ kramàt>% . navaràtramekabhaktena sapta naktena pa¤càyàcitena tisra upavàmeneti kramaþ . aùñamãmante kçtvà navàdigaõana pårtatràsamarthasyaite pakùàþ %<kùapayetà÷vine ÷akra! yàvatcchuklà tu aùñamã . påjayenmaïgalàü tatra maõóale vidhivatkçte . sarvasambhàrasampanne sarvasiddhividhàyake . sarvakàmànavàpnuyàt>% ityàdi .
     maïgalyasaptamãvrataü guruóapuø %<maïgalyaü paramicchantã maïgalàyatanaü harim . arcayedvinatà devaü saptamyàü samupoùità . màïgalyaü paramicchantã vratenànena càpnuyàt . pumànapi ya÷aþ kãrtiü balamàyu÷ca vindati>% .
     matsyadvàda÷ãvrataü dharaõãvrate %<màrgasya ÷uklapakùe tu da÷amyàü niyatàtmavàn . snàtvà devàrcanaü kçtvà agnikàryaü yathàvidhi . ÷ucivàsàþ prasannàtmà havyaü cànna susaüskçtam . bhuktvà pa¤capadaü gatvà punaþ ÷aucaü tu pàdayoþ . kçtvà'ùñàïgulamànantu kùãravçkùasamudbhavam . bhakùayeddantakàùñhaü tu tata àcamya yatnataþ . spçùñvà khàni tathàdbhi÷ca ciraü dhyàtvà janàrdanam>% . khànãndriyàõi %<÷aïkhacakragadàpàõiü pãtavastraü kirãñinam . prasannavadanaü devaü sarvalakùaõalakùitam . dhyàtvà jalaü gçhãtvà tu bhànuråpaü janàrdanam . dçùñvàrghyaü dàpayet pa÷càt karatoyena mànavaþ . evamuccàrayedvàcaü tasmin kàla mahàmune! . ekàda÷yàü niràhàro bhåtvàhamapare'hani . bhokùyàmi puõóarãkàkùa! ÷araõaü me bhavàcyuta! . teùàü bhadhye ÷ubhaü pãñhaü sthàùayedvastrasaüyutam . tasmiü÷ca raupyaü sauvarõaü tàmraü và dàravaü tathà . alàbhatastoyapårõaü kçtvà pàtraü tato nyaset>% . alàbhataþ sauvarõàdãnàmalàbhe dàravamapi kuryàdityarthaþ %<sauvarõaü matsyaråpeõa kçtvà devaü janàrdanam . vedavedàïgasaüyuktaü ÷rutismçtivibhåùaõam>% . toyapårõaü pàtraü kçtvà tatra matsyaråpaü janàrdanaü nyasedityanvayaþ %<tatrànekavidhairbhakùyaiþ phalaiþ puùpai÷ca ÷obhitam . gandhairannai÷ca dhåpai÷ca arcayitvà yathà vidhi . rasàtalagatà vedà yathà deva tvayà''hçtàþ . matsyaråpeõa tadvanmàü bhavàduddhara ke÷ava! . evamuccàrya tasyàgre jàgaraü tatra kàrayet . yathàvibhavasàreõa pramàte vimale tathà . caturõàü bràhmaõànàü ca caturo dàpayet ghañàn>% .
     madanadvàda÷ãvrataü matsyapuø %<caitre màsi site pakùe dvàda÷yàü niyatavrataþ . sthàpayedavraõaü kumbhaü sitataõóulapåritam . nànàphalayutaü tadvadikùudaõóasamanvitam . sitavastrayugacchannaü sitacandanacarcitam . nànàbhakùyarasopetaü sahiraõyaü tva÷aktitaþ . tàmrapàtraü guóopetaü tasyopari nive÷ayet . tadabhàve kuthàü kuryàt kàmake÷avayornaraþ . kàmanàmnà harerarcàü snàpayedgu óavàriõà . ÷uklapuùpàkùatatilairarcayediti ke÷avam . anena vidhinà sarvaü màsi màsi samàcaret . upavàsã trayoda÷yàmarcayed viùõumavyayam . phalameka¤ca samprà÷ya dvàda÷yàü bhåtale svapet . tatastrayauda÷e màsi ghçtadhenusamanvitàm . ÷ayyàü dadyàd dvijendràya sarvopaskarasaüyutàm . kà¤canaü kàmadevaü ca ÷uklàü gà¤ca payasvinãm . vàsobhirdvi jadàmpatyaü påjya ÷aktyà vibhåùaõaiþ . sarvagandhàdikaü dadyàt prãyatàmityudãrayet>% .
     madhukatçtãyàvrataü bhaviùyottare %<phàlgunasya site pakùe tçtãyàyàmupoùità . snàtà sthità brahmacarye tato'nyasmit dine punaþ . vrajenmadhuvanaü, gaurãü påjayet madhumànasà . mantreõànena dhyàyantã pàrvatãpratimàü ÷ubhàm . mçgàjinàvçtakuùàü jañàmukuña÷obhitàm . godhàrathagatàü devãü rudradhyànaparàyaõàm . påjayet gandhakusumairdãpàlaktakacandanaþ . paryaïkalabdhamukharàlikulopagãtaü dattvà phalàkùatayutaü madhupàdapasya . gaurãva kàmasadç÷à bhavatãha nàrã>% ityàdi .
     manorathadvàda÷ãvrataü padmapuø %<phalgunàmalapakùasya ekàda÷yàmupoùitaþ . naro và yadi và nàrã samabhyarcya jagatpatim . harernàma japan bhaktyà sapta vàràn jane÷vara! . uttiùñhan prasvapaü÷caiva harimevàü÷u kãrtayet . ataþ prabhàte vimale dvàda÷yàü niyatà harim . snàtvà samyak samabhyarcya dattvà vipràya dakùiõàm . harimuddi÷ya caivàgnau ghçtahomaü samàcaret . phàlguna÷caitravai÷àkhau jyaiùñhamàsa÷ca pàrthiva! . caturbhiþ pàraõaü màsairobhirniùpàditaü bhavet . raktapuùpai÷ca caturomàsàn kurvãta càrcanam . jàtãpuùpàõi dhåpa÷ca ÷astaþ sarjarasena tu . prà÷ya darbhodakaü càtra ÷àlyannaü ca nivedayet . svayameva tada÷rãyàccheùaü pårvabadàcaret . kàrtikàdiùu màseùu gomåtraü kàya÷odhanam . sugandhraü svecchayà dhåpaü påjàü bhçïgàrakeõa ca>% . bhçïgàrako màkandaþ %<kçsaraü càtra naivedyaü bhu¤jãyàttacca vai svayam . pratimàsa¤ca vipràya dàtavyà dakùiõà tathà . prãõanaü devadevasya pàraõe pàraõe gataü>% varùasàdhyamidam .
     manorathapårõimàvrataü viùõudharmottare %<kàrtikyàntu tathàrabhya saüpårõaü ÷a÷alakùaõam . påjayedudaye ràjan! sadà naktà÷ano bhavet . làvaõaü maõóalaü kçtvà candanenànulepitam . dvidignakùatrasahitaü tataþ somantu påjayet>% . lavaõaü saindhavalavaõakçtam kçttikàrohiõãyuktaü kàrtike màsi påjayet . saumyàrdràsahitaü ràjan! màsi saunye tathaiva ca . àdityapuùyasahitaü màsi pauùe ca yàdava! . mathàsarùayutaü màghe phàlgune ÷çõu pàrthiva! . àryamõenà 'tha sàvitraiþ sahitaü påjayedvibhum . citràsvàtiyuta¤caitre vai÷àkhe ÷çõu pàrthiva! . vi÷àkhayà ca maitreõa yutaü saüpåjayettathà . jyeùñhàmålayutaü jyaiùñhe àùàóe salilottare . ÷ràvaõe ÷ravaõopetaü vàruõena ÷raviùñhayà . tathà bhàdrapade pauùõyà ajàhibradhnasaüyutam . a÷vino bharaõãyuktaü %<tathàcà÷vayuje vibhum>% ityàdi .
     manorathasaükràntivrataü skandapuø %<ataþ paraü pravakùyàmi saükrànti¤ca manorathàm . guóena pårõakumbha¤ca savastra¤ca sva÷aktitaþ . saïkràntivàsare dadyàdbràhmaõàya kuñumbine . evaü saüvatsare pårõe sva÷aktyodyàpanaü ÷ubham . guóena parvataü kàrùyaü vastraratnai÷ca bhåùitam . ayane cottare dadyàdvitta÷àñhyaü na kàrayet . yaü yaü pràrthayate kàmaü taü taü pràpnoti puùkalam . sarvapàpavinirmuktaþ såryaloke mahãyate>% .
     mandàraùaùñhãvrataü bhaviùyottare %<÷çõu pàrtha! pravakùyàmi sarvapàpapràõà÷inãm . sarvakàmapradàü puõyàü ùaùñhãü mandàrasaüj¤itàm . màùasyàmalapakùe tu pa¤camyàü laghubhuk naraþ . dantakàùñhaü tataþ kçtvà svapedbhåmau jitendriyaþ . sarvabhogavihãnastu ùaùñhãmupavasennaraþ . pràpyànuj¤àü dvija÷reùñhàta mandàraü pàrthayenni÷i>% ityàdi .
     mandàrasaptamãvrataü padmapuø %<athàtaþ sampravakùyàmi sarvapàpapraõà÷inãm . sarvakàmapradàü puõyàü nàmnà mandàrasaptamãm . màghasyàmalapakùe tu pa¤camyàü laghubhuk naraþ . dantakàùñhaü tataþ kçtvà ùaùñhãmupavasennaraþ . vipràn samyag bhojayitvà tu mandàraü prà÷ayenni÷i . tataþ prabhàte ùñatthàya kuryàt snànaü punardvijàn . bhojayecchaktitaþ kçtvà mandàrakusumàùñakam>% . mandàroràjàrkaþ %<sauùarõaü puratastadvat padmahastaü su÷obhanam . padmaü kçùõatilaiþ kçtvà tàmrapàtre'ùñapatrakam . haimaü mandàrakusumaü sthàpya madhye ca påjayet>% ityàdi varùasàdhyam .
     marãcasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<tathà saüpåjya deve÷aü mànuü làbhapradaü nçpa! . bhojayitvà yathà÷akti bràhmaõàü÷ca vi÷eùataþ . saptamyàü prà÷ayeccàpi marãcaü manujàdhipa . gçhãtvà marãca÷atamavraõaü sudçóhaü param . marãcaü prà÷ayedràjan mantreõànena và spç÷an>% ityàdi .
     marutsaptamãvrataü viùõudharmottare %<caitrasya ÷uklapakùe tu samyak ùaùñhyàmupoùitaþ . saptamyàmarcanaü kçryàdçtånàü tatra tatra ca . tatra ÷reõãgataü saptamaõóalaü nçpa! kàrayet . ÷reõã tathà kàryasamà saptamaõóalakànvità>% . ityàdi varùasàdhyam
     malladvàdadãvrataü bhaviùyottare %<ma¤jairvi÷eùataþ kàryàstathànyairapi bhaktitaþ . påjayanti krameõaiva màsi màsi tanårmama . màrga÷ãrùàdibhiþ pàrtha! påjayenmàsanàmabhiþ . pàraõe pàraõe dadyànmallikàni dvijàtaye . gandhaiþ puùpaistathàdãpairgãtavàdyairmanoharaiþ . mallayuddhai÷ca vividhairjàgaraü kàrayenni÷i . ghçtadànaiþ kùãradànairdàdhidànaiþ pçthak pçdhak . sarvatra devadeve÷aþ kçùõo me prãyatàmiti . evameva bidhiþ prokto mantradànasamanvitaþ . dvàda÷ãyaü mayàdyàpi kriyate balavçddhaye . mallànàü jayadà yasmànmalladvàda÷isaüj¤ità . tasmànmallaiþ prakartavyà mallayuddhajayàrthibhiþ . anyeùàmapi kaunteya! sarvàrthajayadàyinã . imàü cãrtvà pàpasaïghairmucyate nàtra saü÷ayaþ . bhaõóãrapàdapatale militairmahadbhirmallairanàkulabàhubalaü niyuddhaiþ . sampåjitaþ sapadi yatra tithau tata÷ca sà dvàda÷ã bhuvi gatà balamallasaüj¤à>% .
     mahàjayàsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<÷uklapakùe tu saptamyàü yadà saükramate raviþ . mahàjayà tadà syàd vai saptamã bhàskarapriyà . snànaü dànaü japo homaþ pitådevàbhipåjanam . sarvaü koñiguõaü proktaü tapanena mahaujasà . yastvasyàü mànavo bhaktyà ghçtena snàpayedravim . so'÷vamedhaphalaü pràpya tataþ såryapadaü vrajet>% .
     mahàtapovrataü mahàbhàrate %<màsi màsi triràtràõi kçtvà tu niyatendriyaþ . gaõàdhipatyaü pràptoti niþsapatnamanàvilam . yastu saüvatsaraü pårõamekàhàro bhavennaraþ . atiràtrasya yaj¤asya mavai phalamupà÷nute . da÷avarùasahasràõi svargaloke mahãyate . tatkùayàdiha càgatya màhàtmyaü pratipadyate . yastu maüvatsaraü pårõa¤caturthaü bhaktama÷nute . ahiüsànirato nityaü satyavàgvijitendriyaþ . vàjapeyasya yaj¤asya sa phalaü samupà÷nute . triü÷advarùasahasràõi varùàõàü divi modate . aùñamen tu bhaktena jãvet saüvatsaraü naraþ . gavàü medhasya yaj¤asya phalaü pràpnoti mànavaþ . haüsasàrasayuktena vimànena sa gacchati . pa¤cà÷attu sahasràõi karùàõi divi modate . pakùe pakùe gate ràjan! yo'÷noyàdvarùameva tu . ùaõmàsàna÷anantasya bhagavànaïgãràbravãt . ùaùñivarùasahasràõi divamàvasate sa ca . a÷nãyàdvitãye pakùe yastu sarvadineùviti . vãõànàü vallakãnà¤ca veõånà¤ca vi÷àmpate! . sughoùairmadhuraiþ ÷abdeþ sa suptaþ pratibudhyate . saüvatsaramihaikantu màsi màsi pibet payaþ . phalaü vi÷vajitastàta! pràpnoti sa narottamaþ . siühavyàghraprayuktena vimànena sa gacchati . ÷ata¤càùñau surakanyà ramayanti ca tannaram . saptati¤ca sahasràõi varùàõàü divi modate . màsàdårdhvaü naravyàghra! nopavàso vidhãyate>% .
     mahàphaladvàda÷ãvrataü viùõurahasye %<pauùe kçùõe vi÷àsvàsuyuktà caikàda÷ã bhavet . tasyàü saüpåjayedviùõu mupoùya vivivannaraþ . sugandhapuùpanaive dyairvastrabhåùaõasambhavaiþ . màsànumàsampåjayet vidhinà jagatãpatim . prà÷anaïkàya÷uddyartha kàrya màsaktameõa tu . gomåtramudakaü sarpiràcasya kàmataþ param . tatodårvàdadhibrãhitilàü÷caiva yavàüstathà . jalamarkakaraistaptaü darbhàü÷ca kùãrameva ca . dvàda÷yàü bhojayedvipràn dadhikùãraguóaudanaiþ . màsaø krameõa viprebhyo dadyàtsamyakkçte vrate . ghçtaü tilavrãhiyavasuvarõasaüyutaü ghañam . modakai÷ca yutaü kumbhamàtapatrantu pàyasam . phàõitaü candanaü màlàþ saganthà÷ceti dakùiõàþ . vratametanmahàpuõyaü dçùñàdçùñaphalapradam . kartavyaü dharmaniratairviùõupåjanatatparaiþ . vratametannaraþ kçtvà bipràõàü pravare kule . sujanmà jàyate dhãmàn yedavedàïgapàragaþ>% .
     mahàphalavrataü bhaviùyapuø %<÷çõu kaurava! karmàõi tithiguhyàcitàni tu . ÷rutvaiva pàpahàniþ syàt kçtvànantaü phalaü tvabhet . kùãrà÷anaþ pratipadi . puùpàhàro dvitãyàyàm . lavaõabarjitaü tçtãyàyàm . tilànnà÷ã caturthyàma . kùãrà÷avaþ pa¤camyàm . phalà÷anaþ ùaùñhyàm . ÷àkà÷anaþ saptamyàm . vilvàhàro'ùñamyàm . piùñà÷ano navamyàm . anagnipakàhàro da÷amyàm . ekàda÷yàmupavàsaþ . ghçtà÷ano dvàda÷yàm . pàyasàhàrastrayoda÷yàm . yàvànnàhàra÷caturda÷yàm . gomåtàhàraþ ku÷odakaprà÷anaþ paurõamàsyàü evaü prà÷anavidhiþ . uktàni prà÷anànyevaü vidhipårvamudàhçtam . kùãraü pratipadàyàntu sarvàsu ca vidhãyate>% .
     mahattamavrataü skandapuø %<vaidikena vidhànena vrataü puõyaü mahattamam . kasmistithau tu kartavyaü vidhànaü tadvadasva me>% . skanda uvàca %<màsi màsi bhàdrapade ÷ukle ca prati pattithau . naivedyantu pacenmaunã ùoóa÷atriguõàni ca . phalàni piùñapakvàni dadyàdvipràya ùoóa÷a . devàya ùoóa÷aitàni dàtavyàni prayatnataþ . bhu¤jate ùoóa÷a tathà vratasya niyamà÷rayàt . sauvarõaü kàrayeddevaü yathà ÷aktyà hiraõmayam>% ityàdi .
     mahàràjavrataü skandapuø %<yadàgastya! caturda÷yàmàrdrà bhàdrapadàtha và . sitàyàmasitàyàü và na vi÷eùo yathà gavi . tadà labdhaikabhårbhåtvà trayoda÷yàü yathàvidhi . sarvavrataü mahàràjaü tadà saükalpayennaraþ . caturda÷yàü tataþ kuryàttilagomåtragomayaiþ . mçdàtha ga¤cagavyena snànaü ÷uddhàmbunà tataþ . ÷ivasaükalpamantrasya tato da÷a÷ate pañhet>% . ÷ivasaükalpamantro yajràgrato dåramityàdiryajuþ÷àkhàprasiddhaþ %<pa¤càkùarastu ÷ådasya janmakoñikçtaistataþ>% . mucyate pàtakai marvaistatkçtvà nàtra saü÷ayaþ .
     mahàlakùmãvrataü sakandapuø %<mahàràja! nibodhedaü mahàlakùmãvrataü ÷ubham . bhadra! bhàdrapade màsi ÷uklàùñamyàü narottama! . stutvàbhyarcya mahàlakùmãmekabhaktaü prakalpya ca . kuïkumàktaghçtaü såtraü ùoóa÷agranthisaüyutam . tantubhistatpramàõai÷ca badhãyàttu are guõam . dårvàkùatapravàlànàü ùoóa÷aiva tu ùoóa÷a . punarevà÷vine màsi kçùõàùñamyàü dine ÷ubhe . utsavaü kàrayeddevyàståryopa÷atanàditam>% .
     mahàvrataü kàlikàpuø %<mahàvratamatho vakùye yenàrohati tat padam . suràsuramutãnà¤ca durlabhaü vidhinà ÷çõu . parvaõyà÷vayujasyànte pàyasa¤ca ghçtaplutam . naktaü bhu¤jãta ÷uddàtmà candana¤caikùavàndhitam>% . à÷vayujasyànte kàrtike . parvaõi amàvasyàyàü kàrtikyanta ityarthaþ . aikùava ikùurasaþ . liïgapuø %<aùñamyà¤ca caturda÷yàü pakùayorumayorapi . varùamekaü tato bhuktvà naktaü yaþ påjayecchivam . sarvayaj¤aphalaü pràpya sa yàti paramàïgatim>% . viùõudharmottare %<yogabhåtaü hariü devaü càturmàsyamupoùitam . arcayet paurõamàsyàntu so'÷vamedhapàlaü lamet>% . yogabhåtaü sakalam %<brahmabhåtamamàvàsyàü påjayettàmupopitaþ . ràjasåyamavàpnoti kalamuddharati svakam>% . brahmabhåtaü niùkalam %<brahmabhåtamamàvàsyàü paurõamàsyàü tathaiva ca . yogabhåtaü paricaran ke÷avaü madamàpnuyàt . atyarthaü prãtimàpnoti màsapakùàüstayoþ sadà . påjitaþ sopavàsena bhaktyà devavaro hariþ . mahàvratamidaü khyàtaü sarvakalmaùanà÷anam . saüvatsaramidaü kçtvà nàkapçùñhe mahãyate>% ityàdi .
     mahàsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<màghasya ÷uklapakùe tu pa¤camyà¤ca kurådvaha! . ekabhaktaü samàkhyàtaü ùaùñhyàü naktamudàhçtam . saptamyàmuùavàsa¤ca kecidicchanti suvrata! . ùaùñhyàü kecidu÷antãha saptamyàü ràdhanaü kila . kçtopavàsaþ ùaùñhyàntu påjayed bhàskaraü budhaþ . raktacandanami÷raistu karavãraiþ samàhçtai . guggulena mahàbàho! sugandhena ca suvrata! . påjayeddevadeve÷aü grahe÷aü ÷aïkaraü ravim>% . ÷aïkaraü sukhakaramityarthaþ %<evaü hi caturomàsàn màghàdãt påjayedravim . àtmana÷càpi ÷uddhyarthaü prà÷arnaü gomavasva ca . snàna¤ca gomayeneha kartavya¤càtma÷uddhaye . bràhmaõàn divyabhaumàü÷ca bhojayeccàpi ÷aktitaþ>% . divi devakule bhavàþ divyà itare bhaumàþ . %<jyaiùñhàdiùvasi màseùu ÷vetacandanamucyate . ÷vetàni càpi puùpàõi ÷ubhagandhànvitàni vai . kçùõàguru tathà dhåpaü naivedyaü pàyasaü smçtam . tenaiva vàhmaõàn sàdhån bhojayecca mahàmate! . prà÷ayet pa¤cagavyantu snànaü tegaiva suvrata! . kàrtittàdiùu màseùu anastikusumaiþ smçtam . påjanaü kuru÷àrdåla! dhåpa÷caivàùaràjitaþ . nainedyaü guóapåpà÷ca tathaivekùurasaþ smçtaþ . tenaiva bràhmaõàn snàto bhojayecca sva÷aktitaþ . ku÷odakaü prà÷ayecca snàna¤ca kuru siddhaye . tçtãyapàraõasyànte mà÷e màsi mahàmate! . bhojanaü tatra dàna¤ca dviguõaü samudàhçtam . devadevasya påjà ca kartavyà ÷aktito budhaiþ . rathasya càpi yànantu rathayàtrà ca suvrata! . rathasya prà prahetorvai kartavyà vimave sati . dànaü kàryarathasyeha yathoktaü vimave sati . ityeùà kathità putra! rathàïkasaptamã ÷ubhà . saptamãtti mahàkhyàtà mahàpuõyà mahàdayà . yàmupoùya dhanaü putràn kãrtiü vidyàü sama÷nute>% .
     mahe÷varavrataü viùõudharmottare %<÷uklapakùàdathàrabhya phàsgunasya naràdhipa! . påjayet tu caturda÷yàü sopavàso prahe÷varam . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . vratànte gàü tathà dattvà vahniùñomaphalaü labhet . etadeva vrataü kçtvà ÷uklapakùe tu vatsaram . pauõóarãkamavàpnoti kulamuddharati svakam . caturda÷àdvaya¤cetat kçtvà saüvatsaraü naraþ . màsi bhàsi yathà÷aktyà sarvàn kàmànayàpnute . àsàdya kàmàü÷ca mahe÷varasya tatràpi kàlaü sucirahu ràjan! . sàyujyamàyàti mahe÷varasya sarve÷varasyàpatimasya tasya>% .
     mahe÷varàùñamãvrataü viùõudharmottare %<÷uklapakùàttathàrabhya saumyàùñamyàü naràdhipa! . påjayet sopavàsastu devadevaü trikocanam>% . saumyàùñamyàü gàrga÷ãrùàùñavyàm %<liïge vàpyatha càrcàyàü kamale yadi và sthale . ghçtakùãràbhiùekena svàtena vividhena và . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . gãtena nçtyavàdyena vahnimantarpana ca . bràhmaõànà¤ca påjàbhiryathàvanmanujottama! . vratàvasàne dattvà tu tathà dhenuü payasvinãm . poõóarãkamavàpnoti svargaloka¤ca gacchati>% .
     mahotsavavrataü skandapuø %<÷àlipiùñabhavairdãpaiþ pa¤cabhirnavamistathà . kuryàdàràtrikaü ÷ambhoþ svarõapàtraiþ samujjyalaiþ . vicitravastrapåjà ca kartavyà mahatã ÷ive . puùpamaõóalikàü citràü savitàmojjvalo ÷ubhàm . mahotsavena vidhivadveyaü tåryaraveõa ca . vividhairbhakùyabhojyai÷ca naivedya¤jopakalpayat . samyak sampàdanãyà syàt rathayàtrà pinàkinaþ . premaõãyaistathà nçtyairvàdyairyantai÷ca ÷obhanaiþ . påjayecchivabhaktà÷ca viprànanyàü÷ca bhaktitaþ . prãyatàü ÷iva ãtyuktvà naktaü bhu¤jãta ca svayam . varùevarùe prakartavyaü etaccaitrotsavaü mahat . ÷ivabhaktaistathànyai÷ca kãrti÷reyovivçddhaye>% .
     màghamàsavrataü bhaviùyottare %<etasmàt kàraõàt subhru! màghasnànaü vi÷iùyate . ahanyahani dàtavyàstilàþ ÷arkarayàrnvitàþ . trimàgastu tilànàü hi caturùaþ ÷arkaràgvitaþ . anabhyaïgo varàroha sarvaü màsaü nayed vratã . såryo me prãyatàü devo viùõumårtirnira¤janaþ . màghàvasàne tabhage! ùaórasaü sampadàpayet . dampatyorvàsasã ÷ukle saptadhànyasamanvita . triü÷attu modakà deyàþ kçtàstilamayàþ ÷ubhaþ . maricairnirmitàþ ÷lakùõàþ nàraïgàõi ca dàpayet>% .
     nàtçnabamãvrataü bhaviùyottare %<màtara÷caiva saüpåjyàþ yathà ÷aktyà prayatnataþ . tadagre kùivabhaktàüstu yatàvàryaü vigetataþ . evaü kçtvà viùànena sarvatra jayamàpnuyàt>% . ityupakrame màtçpàmànyamidhàya uktam %<navarayàü påcayed yastu màti cà÷vayuje sadà . akhaõóitaprabhàvastu bhavate nàtra saü÷ayaþ>% .
     màtçvrataü varàhapuø %<màtéõàmaùñamã dattà brahmaõà tithiruttamà . etàþ kùamàpayedbhaktyà niràhàro naraþ sadà . tasya tàþ parituùñàstu kùemàromyaü dadatyapi>% .
     màrga÷irùavratàü mahàbhàrate %<màrga÷ãrùantu yo màsamekabhaktena saükùipet . bhojayettu dvijàn bhaktyà mucyata vyàdhikilviùaiþ . sarvakalyàõasampårõaþ sarvaduþkhavivarjitaþ . upoùya vyàdhirohito vãyyavànabhijàyate . kçpibhàgã bahuvano bahudhànya÷ca jàyate>% .
     màrtaõóasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<màrtaõóasaptamãü kçùõa! athànyàü vacmi te'natha! . pauùamàse site pakùe saptamyàü samupoùitaþ . samyak saüpåjya màrtaõóaü màrtaõóa iti vai japan . påjayet kutapaü bhaktyà ÷raddhayà parayànvitaþ>% . kutapaþ såryaþ %<puùpadhåpopahàràdyairupavàsaiþ samàhitaþ . màrtaõóeti japa¤càma punastadgatamànalaþ . vipràya dakùiõàü dadyàt yathà÷aktyà sugajvaja . dvitãye'hni punastàta! tatraivàbhyarcanaü raveþ . tenaiva nàmnà saübodhya dattvà vipràya dakùiõàm . tato bhu¤jãta godehasamådbhåtasamanvitam . evamevàsvilàn màsàn upoùya prayataþ ÷uciþ . dadyàdgavàhnikaü vidvàn pratimàsa¤ca ÷aktitaþ . pàrite ca punarvarùe yathàpårvaü gavàhnikam . dattvà paragave bhåyaþ ÷çõu yat phalama÷nute . strarõa÷çïgyaþ pa¤cagàvaþ ùaùñha¤ca vçùabhannaraþ . pratimàsaü dvijàtibhyo dattvà yat phalama÷nute . tadàpnotyakhilaü samyagvratametadupoùitaþ . ta¤ca lokamavàpnoti màrtaõóo yatra tiùñhati>% .
     màsavrataü devãpuø %<màrge rasottamaü dadyàd ghçtaü paurùe mahàphalam>% . rasottamaü lavaõam %<tilànmàghe muni÷reùñha! sapta dhànyàni phàlgune . vicitràõi ca vastràõi caitre dadyàd dvijàtaye . vai÷àkhe dvija! godhåmàn jyaiùñhe noyabhçtaü ghañam . àùàóhe candanaü deyaü sakarpåraü mahà phalam . navanãtaü nabhomàsi chatraü prauùñhapade matam . guóa÷arkaravarõàsàn laóóukànà÷vine mune! . dãpadànaü mahàpuõyaü kàrtike yaþ prayacchati . sarvakàmànavàpnoti krameõa tu udàhçtam>% .
     màsopavàsavrataü viùõudharmottare %<à÷vigasyàmale pakùe ekàda÷yàmupoùitaþ . vratametat tu gçhnãyàd yàvat triü÷addinàmi tu . vàsudevaü samuddi÷ya kàrtikaü sakalaü naraþ . màsa¤copavasedyastu sa muktiphalabhàgbhavet . acyutasyàlaye bhaktyà trikàlaü kusumaiþ ÷ubhaiþ . màlatãndãvaraiþ padmaiþ kamarauþ samugandhibhiþ . kuïkumo÷ãrakarpårairbilipya vara÷candanaiþ . naivedyadhåpadãpàdyairarcayeta janàrdagam>% ityàdi .
     muktidvàrasaptamãvrataü matsyapuø %<a÷vamedhàdiyaj¤ànàü lakùakoñyarbudairapi . tat phalaü labhyate puüsà muktidvàravratena yat . yogamàrgamanabhyasya yatheùñàcàravànapi . atha yukto mçta÷càpi vratenànena mucyate . saptamãü pràpya hastena dantadhàvanamàcaret . namorkàyetyudãryàtha arkakàùñhena bhaktimàn . atha và puùya çkùeõa jalenàplàvanaü tathà . hutvà pavitraü devànàü mantreõàkasamit sthitam . raktacandanapadmantu likhedgomayavàriõà . pràïgaõe ùoóa÷adalaü samarbhadalakarõikam>% ityàdi .
     mukhavrataü padmapuø %<mukhavàsaü parityajya samànte goprado bhavet . yakùàdhipatyamàpnoti mukhavratamihocyate>% .
     munivrataü viùõudharmottare %<saptamyàü muni÷àrdåla! iùñànabhyarcayenmunãn . svàdhyàyaphalamàpnoti taddhàmaphalama÷nute>% .
     mçga÷ãrùavrataü padmapuø %<÷ràvaõe màsi kçùõe ca ÷aïkaraþ prathame'hani . triparvaõà tri÷alyena trimukhena ÷areõa ca . mukhàni trãõi ciccheda yaj¤asya mçgaråpiõaþ . taiþ ÷irobhistapastaptaü varaþ pràpto'tha ÷aïkaràt>% . tri÷alyena trimukhena ÷alyaråpatrimukhenetyarthaþ . mçgaråpiõastrimukhamçgaråpiõa ityarthaþ %<strãbhiþ påjyàni tànãti na manuvyaiþ kadàcana . mçga÷ãrùaü tataþ kçtvà liïgàkàrantu mçõmayam . kùãreõa tapanãyaü vai påjanãyaü yathàvidhi . arghaiþ puùpe÷ca dhåpai÷ca naivedyairvividhairapi . yàkaiþ sauvarcalàbhi÷ca kçtaiþ piùñamayaiþ ÷ubhaiþ>% . sauvarcalàbhiþ atasãmi÷rapiùñavikçtibhiþ . %<kàüsyabhàjanavàdyai÷ca pa÷càt kàrvya¤ca bhojanam>% .
     meghapàlãtçtãyàvrataü bhaviùyapuø %<a÷vayuka÷uklapakùe ca tçtauyàyàü yudhiùñhira! . meghapàlo pradàtavyà bhaktyà strãbhirnçbhistathà . arcyaiþ viråóhairgodhåmaiþ saptadhànyasamanvitaiþ . tilataõóulami÷rai÷ca dàtavyà dharmalipmubhaþ>% . yudhiùñhira uvàca %<kãdç÷ã sà bhavedvallã meghapàlã janàrdana! . lakùaõaü kãdç÷aü tasyàþ ko mantra iti me ùada>% . ÷rãkçùõa uvàca %<tàmbålasadç÷aiþ patrairaktà vallã sama¤jarã . vàñãùu yà na màrgeùu prekùità parvateùu và . yatra và dç÷yate ràjan! ÷ucau de÷e samutthità . meghapàlã samabhyarcyà phalaiþ puùpaistathàkùataiþ . kharjårairnàlikerai÷ca nàraïgairdàóimaistathà . vãjapåraiþ kapitthai÷ca saptadhànyairvirådakaiþ>% .
     maunavrataü skandapuø %<nabhasyatra vyatikraunte nabhasye ca pravartite>% . nabhàþ, ÷ràvaõaþ, nabhasyo bhàdrapadaþ tau càtra påõiümàntau gràhyau . evaü kàlakrameõaiva ÷ràvaõã pårõimà gatà . taddinaü pràpya vipreõetyagreõàbhidhànàt . %<vratametat tu kartavyaü ùoóa÷aiva dinàni tu . etacchrutvà tato devã prahçùñà vàkyamabravãt>% . pàrvatyuvàca %<kiü vidhànaü purà proktaü vrataü maunavratàtmakam . tatsamastaü samàcakùva prasàdaü kuru me prabho!>% . ã÷vara uvàca tadvina¤cava sampràpya sabhàryaþ saha bàndhavaiþ . gatvà prabhàtasamaye snànàrthaü jalasannidhau . taóàge và nadãde÷e gatvà prasravaõe'tha và . snànaü kàryaü tadà sarvaiþ ÷ivadhyànaparàyaõaiþ . dårvàkàõóaü susaügçhya ùoóaùagranthisayutam . tatsåtra¤ca kare nyasya striyà vàme nçdakùiõe . evaüvidhànaü kartavyaü yàvat syàt pratipaddinam . taddine caiva saüpràpte samàptyarthaü vratasya tu . maunenaivànayettoyaü maunàt gaudhåmapeùaõam . maunenaiva ca kartavyaü nevedyaü bhojanàdikam . sarvopaskaramàdàya gatvà
     jalasannidhau . snànaü kàryaü tadà tatra nityakarma tataþ param . devarùimanujànà¤ca pitéõà¤caiva tarpaõam . pa÷càddevàdhideve÷aü mantraiþ sampåjayet tataþ . yamacaturthãvrataü kårmapuø %<bharaõyàntu caturthyàntu ÷anai÷caradine yamam . påjayan saptajanmotthairmucyate pàtakairnaraþ>% .
     yamadvitãyàvrataü bhaviùyottare %<kàrtike ÷uklapakùasya dvitãyàyàü yudhiùñhira! . yamo yamunayà pårvaü bhojitaþ svagçhe sadà . dvitãyàyàü mahotsarge nàrakãyà÷ca tarpitàþ . pàpebhyo'pi vimuktàste muktàþ sarvanibandhanàt . bhraü÷ità÷càtisantuùñàþ sthitàþ sarve yadçcchayà . teùàü mahotsavã vçtto yamaràùñramukhàvahaþ . ato yamadvitãyà sà vroktà loke yudhiùñhira! asyàü nijagçhe pàrtha! na bhoktavyamatobudhaiþ . snehena bhaginãhastàdbhoktavyaü puùñivardhanam>% .
     yamavrataü bhaviùyapuø %<da÷amyàü yamaràóiùñaþ sarvavyàdhiharo dhruvam . målamantràþ svasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ . pårvavat padmapatrasthaþ kartavya÷ca tirthã÷varaþ>% . idaü vrataü vai÷vànarapratipadvratavadvyàkhyeyam . kårmapuø %<upoùita÷caturda÷yàü kçùõapakùe samàhitaþ . yamàya dharmaràjàya mçtyave càntakàya ca . vaivasvatàya kàlàya sarvabhåtakùayàya ca . pratyekaü tilasaüyuktàn dadyàt saptodakà¤jalãn . snàtvà nadyà¤ca pårvàhõe mucyate sarvapàtakaiþ>% . mahàbhàrataü %<yajiùõuþ pa¤camãü ùaùñhãü yamàn yo bhojayed dvijàn . aùñamãmatha kaunteya! ÷uklapakùe caturda÷ãm . upoùya vyàdhirahito råpavàniti jàyate>% . viùõudharmottare %<yatra kacana nadyà¤ca yatra kçùõà caturda÷ã . anarkàbhyudite kàle devaü sampåjayeda yamam . dhåmravarõaü citraguptaü kàlapà÷a¤ca yàdava! . mçtyuü svarga¤ca dharmaj¤aü gandhamàlyànnasampadà . yamodadhàra ityuktvà tilàü÷ca juhuyàt tataþ . namo yamàyeti tathà strã÷çdrasya vidhãyate . kç÷araü bhojayedvipràn yathà÷akti narottamaþ . dadyàd vratànte vipràya tathaiba ca payasvinãm . kçtvà vrataü vatsarametadiùñaü na yàti ràjan! narakaü manuùyaþ . pàpakùaya pràpya sa yàti nàkaü mànuùyamàsàdya sa dharmavàn syàt>% .
     yamàdar÷anatrayoda÷ãvrataü bhaviùyottare pårvàhõe màrga÷ãrùàdau varùamekaü nirantaram . trayoda÷yàü saumyadine såryàïgàrakavarjite . mama nàmrà dvijànaùñau pa¤ca caiva samàhvayet . puràõavedatattvaj¤àn svàcàràüstantradar÷anàn . såryaika÷araõàt sàdhån sarvabhåtahite ratàt . ÷ucau de÷e ÷ubhe paññe pràïmukhànuùave÷ayet . antarvàsoyutàn bhaktyà yatnenàbhya¤jayeta tàn . trayoda÷yàü trayoda÷yàü ye kariùyanti bhåtale . ekabhaktena naktena upavàsena và punaþ . yamàdar÷ananàmnà vai vrataü sarvavratottamam . te sarvapàpanirmuktà vimànenàrkabarcasà . yàsyantãndrapurãü ramyàmapsarogaõasaüvçtàm .
     yugàdivratam àdipuø %<vai÷àkhasya tçtãyàyàü ÷rãsametaü jagadgurum . nàràyaõaü påjayethàþ puùpadhåpavilepanaiþ . vastràlaïkàrasambhàrairnaivedyairvividhaistathà . tatastasyàgrato dhenurlavaõasyàóhakena tu . kàryà kurukula÷raùñha! caturbhàgeõa vatsakam . avicarmopari sthàpya kalpàyatvà vidhànataþ . ÷àstroktakramayogena bràhmaõàyopapàdayet . ÷rãdharaþ ÷rãpatiþ ÷rãmàn ÷rã÷aþ saüprãyatàmiti . anena vidhinà dattvà dhenuü vipràya bhàrata! . gosahasrapradànasya phalaü pràpnotyasaü÷ayam . tathaika kàrtike màsi navamyàü naktabhug naraþ . snàtvà nadyàü taóàge và devasvàte'tha và dhunaþ . umàmahàyaü varadaü nãlakaõñhamathàrcayet . puùpadhåpàdinaivedyairdãpagandhàdibhistathà . dhenuü tilamayãü dadyàt puràõoktavidhànataþ . aùñabhårtirnãlakaõñhaþ prãvatàmiti kãrtayet . tadanu pràpyate puõyaü pàrtha! na kena varõyate . dattvà tilamayãü dhenuü ÷ivalokamavà pnuyàt . trayoda÷ã nabhasye yà pitçn tatra samarcayet . pitan pàyasadànena sumanobhirghçtena ca . bhojayed bràhmaõàn bhaktyà vedavedàïgapàramàn . piténuddi÷ya dàtavyà savatsà kàüsyadohanà . pratyakùà gaurmahàbhàga! naruõã supayasvinã . pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . màtàmahaprabhçtayastathaivàtra trayo mama . prãyantàïgopradànena iti dattvà visarjayet . kçtenànena ràjendra! yat puõyaü pràpyate punaþ . tadanyena na ÷akyantu vaktuü varùa÷atairapi . putràü÷ca pautràü÷ca dhanaü sarvaü sumahadãpsitam . ihaivàpnoti puruùaþ parutra ca paràïgatim . ùa¤cadasyàntu bhàvasya påjayitvà pitàmaham . gàyatryà sahita devaü vedavedàïgabhåùitam . navanãtamayãü dhenuü phalairnànàvidhairyutàm . sahiraõyà savatsàntu bràhmaõàya nivedayet . kãrtayet prãyatàü me'dya vadmayoniþ pitàmahaþ . yatsvarge yacca pàtàle yanmartye ki¤ciddurlabham . tadavàpnotyasandigdhaü padmayàneþ prasàdataþ . yàni cànyàni dànàni dãyante suvahånyapi . yugàdiùu mahàràja! akùayàõi bhavanti hi . vittahãnaþ sva÷aktyà yo dadàti svalpakaü vasu . tadapyakùayatàü yàti nàtra kàryà vicàraõà>% .
     yugàvatàravrata bhaviùyapuø %<màsi proùñhapade yat tu kçùõapakùe trayoda÷ã . avatãrõaü yugaü tasyàü tretàyàntu samàhita!>% . tretàyàü vinikçttàyàü etasyàü tithau yuga mavatãrõamiti sambandhaþ arthàd dvàparamiti labhyate %<gomåtraü gàmayaü dårvàü samàlabhya ca mçttikàma . snàyàddhrade taóàge và tithau tasyàü samàhitaþ . kçtantena bhavecchàddhaü gayàyàntu na saü÷ayaþ . yumàdau yastiloka÷aü snàpayedgaõóadhyajam . takùàrajalaiþ puõyaiþ sa ÷acchedvaiùõavãü purãm . svàpità'tha vilipto'tha påjitotha namaskçtaþ . yugàdau yugakartà tu nçõàü muktiprado hariþ . vrate vai sarvayatnena yugàdau jagatãpatiü . påjatãyo janai rbhaktya sarkaduþkhaharo hariþ>% .
     yogavrataü maviùyottaroktam %<viùkumbhàdiùu yàgeùu bhavedekà÷ano naraþ . yo dadàti kramàt pàrtha! ghçtatailapalaikùavam . yavagodhåmavaraõaü niùpàvàcchàlitaõóulàn . lavaõaü dadhi dusdhayu vastraü kanakameva ca . kambalaü govçùaü chatramupànadyugalaü tathà . karpåraü kaïkuma¤caiva candanaü kusumàni ca . lauhaü tàmra¤ca kàsya¤ca ropya¤coti yudhivira! . snàtaþ sva÷aktyà vidhivat sarvapàpaiþ prasucyake . na viyogamavàpnoti yogavratamidaü smçtam>% .
     yoge÷varadvàda÷ãvrataü dharaõãvrate %<÷çõuùva bhaktito ràjan . kàrtikaikàda÷ãü tathà . upoùya bidhinà yena sarvàsàü pràpnutàt phalam . pràgvidhànena saükalpya tadvat snànaü samàcaret . vilomenàrcayeddevaü nàràyaõamakalmaùam>%
     rakùàbandhanapaurõamàsãvrataü bhaviùyottare %<ghavàvçte'mbage pàrtha! ÷àdbale dharaõãtale . saüpràpte ÷ràvaõe màsi paurõamàsyàü dinodaye . snànaü kurvãta matimàn ÷rutismçtividhànataþ . tato devàn pitçü÷caiva tarùaüyet paramàmbhasà . upàkarmàdi caivoktamçùãõà¤caiva tarùaõam . kurvãga bràhmaõaþ ÷ràddhaü vedànuddi÷ya subrata! . ÷ådàõàü mantràhitaü srànaü dàna¤ca ÷asyate . tato'paràhõasamaye rakùàpoñalikà ÷ubhàm . kàrayedakùataiþ ÷astaiþ siddhàrthairhemabhåùitàs . ùastrairvicitraiþ kàrpàsaiþ kùomairvà malavarjitaiþ . dårvàvarõasahitai÷citrà duritopa÷amanàya . upalipte gçhodde÷e dattacatuùke nyaset kumbham . pãñha dattvoparã vi÷et ràjàmàtyairyuta÷ca sumuhårte . ve÷yàjanena sahito maïgala÷abdaiþ samucchitai÷cihnaiþ . rakùàbandhaþ kàryaþ ÷àntidhvaninà narendrasya . devadvijàti÷astràõyastrai rakùàbhirarcayet prathamam . tadanu purodhà nçpateþ rakùàü badhrãta mantreõa>% ityàdi .
     sthanavamãvrataü bhaviùyapuø %<kçtvaivà÷vayuje màsi kçùõapakùe naràdhipa! . navamyàmupavàsantu durgàdevãü prapåjayat . puùpadhåpopahàraistu bràhmaõànàü ca tarpaõaiþ . påjayitvà rathaü kçtvà nànàvastràpa÷obhitam . ÷obhitaü dhvajamàlàmiþ chatracàmaradarpaõaiþ . mànàpuùpasrajàmi÷ca siühairyuktaü manoramam . kçtvà svarõamayãü durtà mahiùàsana÷obhitàm . vinyasya rathamadhye tu påjayet kçtalakùaõam . taü rathaü ràjamàrgeõa ÷aïkhabheryàdinisvanaiþ . navamyàü bhràmayitvà tu nayet durgàlayaü nçpa! . tatra jàparapårvantu pradãrpàdyupa÷obhitam . nànàprakùepakairvãra! bhçtyamànai÷ca bàlakaiþ . jàgaraü kàrayettatra påjayàna÷ca caõóikàm . prabhàte snapanaü kçtvà tadbhaktànà¤ca bhojanama . rathaü ÷obhàsamàyuktaü bhagavatyai nivedayet>%!
     ra÷amaptamãvrataü bhaviùyottere %<÷uklapakùa tu màghasya ùaùñhyàmàmantraet gçhã . snànaü ÷uklatilaiþ kàryaü nadyabhàve tu kutracit . vimale salile ràjan! vidhivad varõadharmataþ . devàdãn påjayitvà tu matvà såryàlayaü tataþ . såryaü samyak namaskçvya puùpadhåpàkùataiþ ÷ubhaiþ . àgatya bhavanaü pa÷càt pa¤ca yaj¤àü÷ca nirbapet . saümojyàtithibhçtyàü÷ca bàlavçddhà÷ritàn svayam . vidyamàne dine'÷noyàdvàgyatastailavarjitam . ràtrau vipraü samàhåya vidhij¤aü yedapàragam . saüpåjya niyamaü kuryàt såryamàdhàya cetasi . saptamyàntu niràhàrà bhåtvà bhogavivarjitaþ . bhakùye'ùñamyà jagannetra nirvighnaü tatra me kuru! . ityuccàrya nçpa÷reùñha! toyaü toyeùu nikùipet . tato visarjya taü vipraü svapedbhåmau jitendriyaþ . tataþ pràtaþ samutthàya kçtàva÷yaþ ÷ucirnaraþ . kàrayitvà rathaü divyaü kiïkiõãjàlamàlinama . sarpopaskarasaüyuktaü ratnaiþ marvàïgacitritam . kà¤canaü ràjata¤càtha hayasàrathisaüyutam . tato madhyàhnasamaye kçtasnànàdiko vratã . atãrùya gavãkùyamàõastu pàùaõóàlàpavrjitam . saurasçktaü japan pràj¤aþ samàgacchet samàlayam>% .
     rathààïgasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<màghe màsi mahàdeva! site pakùe jitandriyaþ . ùaùñhyàmupoùito bhåtvà gandhapuùpopahàralaiþ . påjayitvà dinakaraü ràtrau tamyàgrataþ svapet . vibuddhastvatha saptamyàü bhaktyà bhànuü samarcayet . bràhmaõàn bhojayedbhaktyà vitta÷àñhyaü vivarjayet . khaõóaveùñairmodakai÷ca tathekùuguóapåpakaiþ . prathamaü vatsare pårõe saptamyàü kàrayed vudhaþ . devadevasya vai yàtràü pårvoktavidhinà tathà .>% parvoktaþ vidhinà nànàtithiprakaraõasyitarathayàtràvidhinatyarthaþ . %<kçcchrapàdaü vrataü kuryàdrathàråóhaü ravi tathà . pa÷yedbhektyà jagannàthaü sa yàti paramàü gatim . yatãyàyàmekabhaktaü caturthyàü naktamucyate . ayàcitantu pa¤camyàü ùaùñhyà¤caiva upoùitaþ . saptamyàü pàraõaü kuryàt dçùñvà devaü rathesthitam . påjayitvà ca vidhinà bhuktyàñevaü trilaucanam . sauvarõantu rathaü kçtvà tàmrapàtro paristhitama . rathamadhye nyasedvyoma påjitaü maõibhirnavabhiþ>% .
     rambhàtriràtravrataü skandapuø %<÷uklapakùe trayoda÷yàü màsi jyaiùñhe ca suvrata! . triràtraü vratamuddi÷ya bhaktyà tà kadalãü ÷ubhàm . snàtvà caiva ÷ucirbhåtvà vratã si÷cedbahådakaiþ . såtreõa veùñayedbhaktyà gandhapuùpàdi dàpayet . ràtrau kurvãta naktaü ca avadamekaü samàhitaþ . tathaiva kadalãvçkùa nityameva prasecayet . jyaiùñhe màsi . tataþ pràpya dvàda÷yà¤caiva suvrata! . nadyàü vàtha taóàge và ÷ivaü saüpåjya càkùataiþ . mnàtvà ca påjayennandinnumàdehàrdhadhàriõam . ekabhaktaü tataþ kçtvà niyamaü kàrayet vrate . bhàkùye'ha tridinaü laïghya samyagiùñvà sara÷varom . tvatprasàdàt brataü me'stu nirvighnena mahe÷vari . rambhàyàþ sthaõóilaü kçtvà vicitra¤ca su÷obhavama . rambhàyà nikañe sthitvà gãtavàdyasamanvitam . maõóapaü kàrayettatra puùpamàlàvibhåùitam . vitànena ca sayukta sarva÷obhàsamanvitam . madhye kurvãta kadalãü phala ùyàdi saütayutàm . ràjatãü ÷obhanàkàràü jàtaråpaphalàcitàm . vastrayugmantato dadyàt sarvàlaïkàrabhåùitàm>% .
     ravivrataü bhaviùyapuø %<màghamàsi samudyuktastrisandhyaü yo'rcayadravim . bhavet ùàõmàsikaü puõyaü màsenaiva na saü÷ayaþ>% .
     rasakalyàõinãtçtãyàvrata brahmapuø . %<anyàmapi pravakùyàmi tçtãyàü pàpanà÷anãm . rasakalyàõinãmetàü puràkalpavido viduþ . màghamàse tu sampràpya tçtãyàü ÷uklapakùataþ . pràtargavyena payasà tilaiþ snànaü samàcaret . snàpayenmadhunà devãü tathaivekùurasena ca . gandhodakena ca punaþ påjanaü kuïkumena vai . dakùiõàïgàni sampåjya tato vàmàni påjayet>% . %<anena vidhinà devãü màsi màsi sadàrcayet . lavaõaü varjayenmàghe phàlgune ca guóaü punaþ . tavaràjaü tathà caitre varjya¤ca madhu màdhave . pànakaü jyaiùñhamàse tu tathà''ùàóhe ca jãrakam . ÷ràvaõe varjayet kùãraü dadhi bhàdrapade tathà . ghatamà÷vayuje tadvadårje varjyàtha sarjikà>% . årje, kàrtike . sarjikà, rasàlà loke ÷ikhariõãtiprasiddhà . %<dhànyakaü màrga÷ãrùe tu pauùe varjyàtha ÷arkarà . vratànte karakaü pårõameteùàü màsi màsi ca . dadyàdvikàlacelàyàü bhakùyapàtreõa saüyutam>% .
     ràthavadvàda÷ãvrataü dharaõãvrate %<jyaiùñhamàgeùvevameva saükalpya vidhinà naraiþ . arcayet parama devaü puùpairnànàvidhaiþ ÷ubhaiþ . namãràghavàvetyuktvà pràdau pårvaü samarcayet . evamabhyacyaü vidhivat dhçtakumbhaü prakalpayet . pràgvadvastrayuga cchanno sauvarõau ràmalakùaõau>% ityàdi .
     ràjaràje÷varavrata kàlottare %<budhasvàtyàtmikoyogo yadàùñamyàü prajàyate . upoùitastu vidhinà mahàmnànapuraþ saram . sampåjayedviråpàkùamaïgaràgaü catuþsamam . mahàvartidvaya dàrghadãpaü màùñottaraü ÷atam . laghukuïkumadhåpantu sitapuùpaistu påjayet . khaõóasvàdyànyanekàni naivedyàni prakalpayet . àcàryàya ÷ivasyàgre graiveyamukuñàñikama . rasanàkuõóale caiva kaïkaõaü mudrikàdvayam . vàhanantu gaja¤caiva tadamàvàddhayottamam . sampåjya parayà bhaktyà anna¤ca ÷arkaràghçtam . ràjaràje÷varapadaü pràpnuyàdromasaïkhyayà . ràjaràje÷varaü tena vratametat prakà÷itam>% .
     ràjyatçtãyàvrataü viùõudharmottare %<jyaiùñhe ÷uklatçtãyàyàü niràhàro naraþ ÷uciþ . trimårtipåjanaü kçtvà tçtãyàyàü yathàvidhi>% . trimårtipåjanaü tisçõàü mårtãnàü vàyusåryacandramasàü påjanam . %<kåpanadataóàgàdyairmi÷raiþ pràta ÷ucirjalaiþ . pratyåùe påjayedvàyumanulipte ÷ubhasthale . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasambadà . hãmaü kuryàdyavairmukhyarvastra dadyàd dvijàtaye . madhyàhne påjavedvahnau tathà såryamatandritaþ . tilàü÷ca juhuyàdvahnau dadyàdvipreùu kà¤canam . såryàstamanavelàyàü jale candra¤ca påjayet>% . jale candramasamabhidhyàya påjayediti . vahnàvamidhyàya madhyàhne såryaü prapåjayediti yàvat %<ghçtena homaü kurvãta rajataü dakùiõà smçtam . nakta bhu¤jãta dharmaj¤aþ tailahãnaü tato naraþ . pårõaü saüvatsaraü kçtvà vratametadatandritaþ . svargalokamadhàpnoti sahasraü parivatsaram . mànuùyamàsàdya tato ràjà bhavati bhåtale . vrataü kçtvà mahàbhàga! pårõaü saüvatsaratrayam . pa¤cavarùamahasràõi svargaloke mahãyate>% .
     ràjyadadvàda÷ãvrataü dhaùõudharme ÷çõuùvàvahito ràjan! dvà--ña÷ãü ràjyadàü ÷ivàma! yàmupoùya naroloke ràjyamàpnotyakaõñakam . màrga÷ãrùasya màsasya ÷uklapakùe naràdvipa! . da÷amyàü prayataþ ÷uddhaþ snànamabhyaïgapårvakam . haviùyabhuk prà÷àntàtmà dantadhàvranapårvamam . upavàsasya saïgalpaü ÷vobhåtasya tu kàrayet . devàïgaõe ku÷astorõàmekavastrottaracchadàm . adhyàsãta mahãü tatra tàü ràtrãü saüyato nayet . dvitãye'hni tataþ kuryàdadbhi snànamatandritaþ . påjanaü caiva sarvasya sarvamuktena kàrayet ityàdi .
     ràjyàptida÷amãvrataü viùõudharmottare %<kraturñakùo muniþ satyaþ kàlaþ kàmovasustathà . kuravàn manujo vipro romamàra÷ca te da÷a . vi÷vedevàþ samàkhyàtà da÷àtmà ke÷ayo bibhuþ . tasya sampåjanaü kàryaü sitapakùe naràdhipa! . àrabhya kàrtikànmàsàdç÷amyàü nçpapuïgava! . maõóaleùvapa puõyeùu yadi vàrcàsu yàdava! . gandha, màlya, namaskàra, dãpa, ghåpànnaþ sampadà>%! arcà pratimà sà ca yathàsambhavaü suvarõàdidhàtumayã vidheyà %<vratànte kanakaü dadyàd yathà÷akti dvijàtaye . kçtvà vrataü kevalametadiùñaü pràpnoti teùàü sucirantu lokàn . tatroùya loke puruùottamasya ràjà bhaved bràhmaõapuïgavo và>% .
     ràmanavamãvrataü agastyasaühitoktam %<caitrai navamyàü pràkpakùe divà puùpe punarvasau . udaye gurugauràü÷voþ svoccasye grahapa¤cake . meùe påùaõi sampràpte lagne kakaüñakàhvaye . àviràsãtsa kalayà kau÷alyàyàü paraþ pumàn . tasmin dine tu kartavyamupavàsavrataü sadà . tatra jàgaraõaü karyàdraghunàthavaro bhuvi . pràtarda÷amyàü kçtvà tu sandhyàdyàþ kàlikãþ kriyàþ . saüpåjya vidhivadràmaü bhaktyà vittànusàrataþ . bràhmaõàn bhojayed bhaktyà dakùiõàbhi÷ca toùayet . gobhåtilahiraõyàdyairvastràlaïkaraõaistathà . ràmabhaktàn prayatnena prãõayetparayà mudà . evaü yaþ kurute bhaktyà ÷rãràmanavamãvratam . anekajanmasiddhàni pàtakàni bahånyapi . bhaùmãkçtya vrajantyeva tadviùõoþ paramaü padam>% .
     rà÷ivrataü bhaviùyapuø %<kàrtikyàü naktabhuk dadyànmeùaü hemavinirmitam . màrga÷ãrùe nçpaü pa÷yenmithunaü tadvadeva hi>% ityàdi . evaü krameõa yo dadyàddàsãü vastravibhåùitàm . paurõamàsyàü paurõamàsyàü kaunteya! bahudakùiõam . etadrà÷ivrataü nàma grahopadravanà÷anam . marvà÷àpårakaü tadvatsomalokapradàyakam .
     rukmiõyaùñamãvrataü skandapuø màsi màrga÷ire kçùõapakùe'ùñamyàü ùaóànana! . rukyiõyaùñamisaüj¤à sà sarvakàma kalapradà . tasyàü pràtaþ ÷ucirbhåtvàü nàrã niyamakàriõã . varùe ca prathame kuryàdekadvàraü gçhaü mçdà . gçhopakaraõaü sarvaü tasminnikùipya sàdaram . vràhãn ståpaprakàrànnairghçtàdãü÷ca rasàüstathà . vastraiþ nàùñhaistathà dalaistitresma likhitàstathà . kàryàþ puttalikàstatra tàsàü nàmàni me ÷çõu! . kçùõa÷ca rukmiõã caiva valadaiva÷ca revatã . pradyumna÷caiva tadbhàryà aniruddha uùà tathà . devakãvasudevàdãn sarvàüstatra prakalpayet . tato'nupåjayet sarvànaùñadhåpàkùatàdibhiþ . candrodaye tu sa¤jàte dadyàdarghyantadindave . %<arghyaü dattvà tu bhu¤jãta bhitrasvajanabandhubhiþ . tataþ prabhàtasamaye kumàryai tadgçhaü ÷ubham . dadyàt prãtaüna manasà sarvavastuprapåritam . tato dvitãye avde tu kuryàd dvimukhamandiram . pårvavat påritaü kçtvà kumàryai vinivedayet . tatastçtãye avde tu kçtvà trimukhasandiram . sampårõaü pårvabat kçtvà kumàryai vinivedayet . tata÷caturthe avde tu kçtvà mukhacatuùñayam . pa¤came'vde pa¤cadvàraü ùaùñhe ùaõmukhasaüyutam . kçtvà dadyàt prayatnena kumàryai tacca mandhiram . tatastu saptame varùe kuryà dudyàpanaü ÷ubham . saptadvàraü gçhaü kçtvà sudhàdhavalitaü mahat . ÷ayyàü tålã¤ca yànaü ca chatrãpànahameva ca . àdar÷aü càmara¤caiva mu÷alolåkhalaü tathà . kàüsvabhàjanapàtràõi tàmrasya tu mahànti ca . nànàvidhàni vastràõi tathaivàbharaõàni ca . gçhopakaraõaü sarvaü gçhe nikùipya sarvataþ . kçùõa¤ca rukminã¤caiva pradyumna¤ca ùanoharam . kçtvà svarõamayàn ÷aktyà pãtavastràvaguõñhitàn . påjayitvopavàsena ràtrijàgaraõena ca . tataþ prabhàtasamaye nadgçhe samupàgatam . sapatnãkaü dvijaü påjya vastràlaïkàrabhåùaõaiþ . tasmàdetadgçhaü dadyàdgà¤caivàtha su÷ãlinãm>% .
     rudravrataü padmapuø %<yastvekabhaktena samàü kùipeddhenuü pçùànvitàm . dhenuü tilamayãü dadyàt sa padaü yàti ÷àïkaram . etadrudravrataü nàma pàpa÷okavinà÷anam>% . jyaiùñhe pa¤catapàþ sàyaü hemadhenuprado divam . yàtyaùñamãcaturda÷yau rudravratamidaü smçtam . aùñamãcaturda÷yàviti ca catvàdi dinàni pa¤càgnisàdhanaü taccaturthe dine sàyaü suvarõadhenuü dadyàt .
     råpanavamãvrataü bhaviùyapuø %<pauùe màsi mahàbàho! caturdantaü gajaü ÷ubham . kçtvà rukmamayaü bhaktyà nyasya pàtre hirasmamaye . indràõyai vidhivaddadyànnànàmaõivibhåùitam . evaü påjayate bhaktyà indràõãü vidhivattataþ . sa airàvatamàråóhaþ somaloke mahãyate>% .
     råpasatravrataü viùõudharmotaroktam %<phàlgunyàü samatãtàyàü kçùõapakùàùñamã tu yà . samålàü tàü tu saüpràpya vrataü gçhõãta mànavaþ . upoùitavyaü nakùatraü nakùatrasya ca daivatam . baruõa¤ca tathà candraü påjayed vidhinà naraþ . påjayeddevadeva¤ca bhagavantaü janàrdanama . upoùyàïgàni devasya prayatnena ca påjayet . tato'gnihavanaü kçtvà påjayitvà tathà guruù . upavàsastu kartavyo dvitãye'hani pàrthiva . upoùya çkùe vigate mràtvà saüpåjya ke÷avam . kçtvàgnihavanaü ÷aktyà påjayitvà dvijottamàn . haviùyànna¤ca bhoktavyaü ÷çõu càïgakrayaü mama . pàdayoþ kathitaü målaü pràjàpatyanta jaïghayoþ . a÷vinau jànuyugalaü åruyugme ca pàrthiva . . sahite dve tathàùàóhe guhya¤ca sahite smçte . pårvottare ca phàlgunyau kçttikà ca kañirbhavet . pàr÷vayoþ kukùiyutayornakùatratritayaü samam . ubhe proùñhapade ràjan! revatã ca tathà bhavet . uro'nuràdhàsu pçùñhaü dhaniùñhàsu prakãrtitam . bhujau j¤eyau vi÷àkhàsu haste proktau tathà karau . aïgulya¤ca tathà proktà ràjasiüha! punarvamau . a÷leùàyàü nakhàþ proktà jyeùñhàyàü nçpa! kandharaþ . ÷ravaõe ÷ravaõau j¤eyau j¤eyau mukhaü puùye prakãrtitama . dantàþ svàtau ÷atabhiùà hanuþ proktà tathà nçpaþ! maghàyàü nàsike prokte mçga÷ãrùe ca locane . citrà lalàñe vij¤eyà bharaõyà¤ca tathà ÷iraþ . ÷iroruhàstathàdràüsu vratasyànte naràdhipa! . caitra÷uklàvasàne tu satraü parisamàpyate>% .
     råpasaükràntikrataü skandapuø %<athànyadapi te vacmi råpasaükràntimuttamàm . saükràntivàsare snànaü tailaü kçtvà cicakùaõaþ . haimapàtre ghçtaü kçtvà hiraõyena samantitam . svaråpaü vãkùya tatpàtraü bràhmaõàya nivedayet . ekabhaktaü tataþ kçtvà bhaktyà caiva samanvitam . vratànte kà¤canaü dadyàddhçtadhenusamanvitam . a÷vamedhasahamràõàü phalamàpnoti mànavaþ>% .
     rupàvàptivrataü viùõudharmottare %<phàlgunyàü samatãtàyàüpratipatprabhçti kamàta . yàvaccaitrãü mahàràja! tàvatsnàto dine dine . baùñiþ saüpåjayeddevaü ka÷avaü bhogapràyigam . ekamaktà÷ano nityamadhuþ÷àyã tathà bhavet . triràtropoùitaþ påjà¤caitryàü kuryàttathaiva ca . sva÷aktyà rajataü dadyàdvastrayugyaü tathaiva ca . råpàrthino màsamidaü mayoktaü vratottamaü nityamadãnasattvam . kçtvà tu nàkaü manujastvavàpya mànuùyamàsàdya ca råpavàn syàt>% .
     rohiõãdvàda÷ãmataü bhaviùyottare %<prakçte ÷ràvante kçùõapakùe samàhitaþ . ekàda÷yàü ÷ucirbhåtvà snàtvà sarvauùadhãjalaiþ . màùacårõena ràjendra! kuryàdindurikà÷atama . màdakàü÷ca tathà pa¤ca ghçtaprasthaþ sunirmalaþ . àtmopayàgamuddi÷ya tato gatvà jalà÷ayam . duùñayàdovirahitaü abjopetajalairvçtam . tasyaiva puline ramye jalànte gomayàdinà . kçtvà maõóalakaü vçttaü piùñakàdibhirarcitam . carcitaü gandhakusubhairdhåpadãpàkùataiþ ÷ubhaiþ . tatra candraü likhet pàr÷ve rohiõyà sahitaü bhuvi . arcayãta ÷ubhàrthena mantreõànena bhaktitaþ . eva muccàrya tad dattvà tajjalaü svayamàvi÷et>% . %<kaõñhàntaü jalamàtraü và jànugulphàntameva và . dhyàyate somaràja¤ca rohiõãsahita vibhum . jalasthameva bhu¤jãta svayamindurikà÷atam . khe rohiõã ÷a÷ibhçtà vihçtà hità ca yat kàraõaü ÷çõu narendra! nivedayàmi . satpiùñamàùaracitendirikà÷ataü yadbhuktaü jale gaóaghçtena phala tadeva>% .
     rohiõovrataü skandapuø rohiõã janmanakùatraü sàkùàd devasya cakriõaþ . tàmrarukmamayãü kçtvà pa¤caratnena saüyutàm . sthàpayedvastrayugmena puùpadhåpaiþ prapåjayeta . kàlodbhavaphalairdivyairnaivedyairghçtapàcitaiþ . dvitãye'hni samàpyaitadbràhmaõàyopapàdayet . ÷rotriyàya suråpàya bhikùukàya kuñumbine . khaya naktena bhu¤jãta rohiõyà dar÷ane kçte . evaüvidhaü vrataü divyaü divi devà÷ca cakrire . varùe varùe samàyàte devà÷càdyàpi kurvate . yaü yaü kàmamabhidhyàyan taü tamàpnotyasaü÷ayam .
     lakùaõàrdràvrata matsyapuø %<asti vatsa! vrata¤caikaü tithinakùatrayogataþ . nabhasye màsi ràjendra! yadàrdrà jàyate tadà . vratametadvidhàtavyamumàmàhe÷varaü bhuvi . àrogyai÷varyasaubhàgyaråpasampatpradàyakam . kàrayitvà yathà÷akti sauvarõaü mithunaü tayoþ . gaurãgiri÷ayorbhaktyà naktaü saïkalpya påjayet . nabhasye bahulàùñamyàmevaü yaþ kurutaü vratam . lakùaõàrdretivikhyàtamidaü tasya phalaü ÷çõu . sarvapàpavi÷uddhàtmà sarvai÷varyasamanvitaþ . bhuktvà bhogànmahe÷ena tataþ kàlaviparyaye . ràjà bhavati dharmàtmà vàlavãryasamanvitaþ . màsyàrdrarkùayutàùñamã bhavati yà kçùõà nabhasye tadà sauvarõaü mithunaü ÷ivàgiri ÷ayo råpaü tayorõakùaõaiþ . pårõaü piùñhamayairdadàti gurave sàrdhaü rasairbhojanaü bhuktvà yogayutotsavaü padamatho ÷ambhorvrajecchà÷vatam>% .
     lakùmãnàràyaõavrataü viùõuùarmottare %<pa¤cada÷yàü ÷uklapakùe phàlgunasya narottama! . pàùaõóapatitàü÷caiva tathaivàntyàvasàyinaþ . nàstikàn bhinnavçttàü÷ca pàpina÷càpi nàlapet . nàràyaõe gatamanàþ puruùo niyatendriyaþ . tiùñhan bruvan praskhalaü÷ca kùute vàpi janàrdanam . kãrtayettatkriyàkàle samaü kçtvà punaþ punaþ . lakùmyà samanvitaü devamarcayeta janàrdamam . sandhyàvyuparame candrasvaråpaü harimã÷varam . ràtri¤ca lakùmãü sa¤citya svasvagarbheõa cintayet . ÷rirni÷à candraråpa! tvaü vàsudeva! jagatpate! . mano'bhilaùitaü deva! pårayasva namonamaþ . mantreõànena dattvàrghyaü devadevasya bhaktitaþ . naktaü bhu¤jãta maunaüta tailakùàravivarjitam . tathaiva caitravai÷àkhe jyaiùñhe ca munisattama! . arcayecca yathàproktaü màsi màsi ca taddine . niùpàditaü bhavedekaü pàraõaü dàlbhya! bhaktitaþ . dvitãyaü tatra vakùyàmi pàraõantat nibodha me . àùàóhe ÷ràvaõe màsi màsi bhàdrapade tathà . tathaivà÷vayuje'bhyarcya ÷rãdhara¤ca ÷riyà saha . samyak candramasandattvà bhu¤jãtàrcya yathàvidhi . dvitãyametadàkhyàtaü tçtãyaü pàraõaü ÷çõu . kàrtikàdiùu màseùu tathaivàbhyarcya ke÷avam . bhåtyà samanvitaü dadyàccha÷àïkàyàhaõa ni÷i . bhu¤jãta ca yathàkhyàtaü tçtãyamapi pàraõam . pratipåjya tato dadyàt bràhmaõe'bhyarcya dakùiõàm . pratimàsaü ca vakùyàmi prà÷anaü kàya÷uddhaye . prathamaü caturo màsàn pa¤cagavyamudàhçtam . ku÷ãdakaü tathaivànyaduktaü màsacatuùñayam . gotavàdyàdikaü ràtrau tathà kçùõakathàþ ÷ubhàþ . kàrayeddevadevasya pàraõe pàraõe gate . janàrdanaü salakùmãkamacaüyet prathamaü tathà . sa÷rãkaü ÷rãdharaü tadvattçtoyaü bhåtike÷avam . evaü saüpåjya vidhivat sapatnãkaü janàrdanam . nàpnotãùñaviyogàrtiü pumànnàryapi và punaþ>% .
     lakùmãpa¤camãvrataü yamapuø %<lakùmãmabhyarcya pa¤camyàmupavàsã bhavennçpaþ . samànte hemakamalaü dadyàddhenusamanvitama . sa vaiùõavaü padaü yàti lakùmãrjanmani janmani . etallakùmãvrata nàma duþkha÷okavinà÷anam>% .
     lalitàtçtãyàvrataü bhaviùyàttare %<màghamàse site pakùe tçtãyàyàü yatavratà . pàdau prakùàlpa hastau ca mukha¤caiva samàhitaþ . upavàsa¤ca niyamaü dantadhàvanapårvakam . gadhyàhne tu nadãü gatvà tilairàmalakaiþ ÷ubhaiþ . snàtvottãrvya jalàt ÷ukle vàsalã paridhàya ca . sugandhai¤ca supuùpai÷ca manoj¤aiþ kuïkumàdibhiþ . arcayãta tathà tathà devãü tvàü bhaktyà bhaktivatsale!>% ityàdi .
     lalitàvrataü skandapuø %<÷çõu tvamanavadyàïgi! lalitàràdhanakriyàm . à÷vinasya site pakùe da÷amyàü naktabhojanam . pratimàü hemamayãü divyàü sarvàlaïkàrabhåùitàm . vàpã kàryà ÷ubhe de÷e tanmavye vedikà ÷ubhà . hastamàtrà vitastyardhà da÷adhànyasamanvità . vedãkoõeùu saüsthàpyà mçõmayaþ pa¤ca devatàþ . siktvà jalena tanmadhye devã sthàpyà prayatnataþ . avraõaü sajalaü kurmbha tàmrapàtrasamanvitam . tatra svarõamayã devã sthàpyà ca lalità ÷ubhà . candrantu rohiõãyuktaü ràjataü kàrayet puraþ . dakùiõe hã÷varaü sthàpya vàmato vidhnanà÷anam . målamantreõa gàyatryà sarvaü tatra prapåjayet>% ityàdi .
     lalitàùaùñhãvrataü bhaviùyottare %<bhadra! bhàdrapade màsi ÷ukle ùaùñhyàü susaüyatà . nàrã snàtvà prabhàte ca ÷uklamàlyàmbarapriyà . suveùàbharaõopetà bhåtvà saügçhya vàlukàþ . nave veõumaye pàtre gçhaü gacchedavàïmukhã sopavàsà prayatnena tatra devãü prapåjayet . kçtvà vastrayugaü ramyaü puùpamàlàvicitritam . tatra saüsthàpya tàü devãü puùpaiþ sampåjayeddharim>% . tàü devãmiti jalàntaragatàü vàlukàmànãya vaü÷apàtre pa¤capiõóàkçtiü vàlukàmayãü påjayediti %<dhyàtvà tu lalitàü devãü tapovananivàsinãm . païkajaü karavãra¤ca nepàlãü màlatãü tathà>% . nepàlãü puùpavi÷eùaü, gçhãtvà påjayediti÷eùaþ . nãlotpalaü ketakã¤ca saügçhya tagaraü varam . ekaikàùña÷ataü gràhyamaùñàviü÷a tireva và . akùatàþ kalikà gçhya tàbhirdevãü samarcayet .
     làvaõyàvàptivrataü viùõudharmauttaroktam %<kàrtikyàü samatãtàyàü pratipatprabhçtikramàt . pañe và yadi vàrcàyàü pradyumnaü påjayedvibhum . bahiþsnànaü tataþ kuryànnaktama÷nota vàgyataþ . ekabhaktaü mahàràja! haviùyaü prayataþ sadà . màrga÷ãrùaü tataþ pràpya triràtropoùitaþ ÷uciþ . sampåjya devaü pradyumnaü hutvàgnau ghçtameva ca . bhojayedbràhmaõàü÷càtra bhojanaü lavaõotkañam . cårõitasya tataþ prasthaü lavaõasya dvijàtaye . mahàrajatarakta¤ca vastrayummaü tathà guroþ . dadyàcca kanakaü ràjan! kàsyapàtraü tathaiva ca . màsena làvaõyakaraü pradiùñaü vratottama nàkagatiprada¤ca . na kevalaü yàdava! sarvakàpàn narasya dadyàtpuruùaprakùànatàm>% .
     lokavrataü viùõu dharmottaroktam %<ataþparaü pravakùyàmi tava lokavrataü ÷ubham . yàstu vyàhçtayastatra sapta lokàþ prakãrtità! àcaret pratyahaü snànaü vahirnityamatandritaþ . caitra÷uklàttathàrabhya krameõa dinasaptakam . gomåtraü gomayaü kùoraü dadhi sarpiþ ku÷àdakam . ekaràtropavàsa÷ca krameõairva samàcaret . mahàvyàhçtibhirhomastilaiþ kàryà dine dine . saüvatsarànte dadyàcca tathà vipreùu dakùiõàm . suvarõaü sumahadvàsaþ kàüsyadhenåstathaiva ca . saüvatsaramidaü kçtvà vrataü puruùasattama! . sarvalokavaraþ ÷rãmàn svecchayà syànnaràdhipaþ>% .
     vañasàvitrãvrataü skandapuø gharbharàjavarapradànànantaraü sàvitryuvàca %<madãyantu vrataü deva! bhaktyà nàrã kariùyati . bhartuþ sàbhihità sàdhvã samastaphalabhàjanà>% . dharmaràja uvàca nàrã và vidhavà vàpi aputrà pativarjità . sabhartçkà saputrà và kàryaü vratamidaü ÷çõu . jyaiùñhamàse tu saüpràpte paurõamàsyàü pativratà . snàtvà caiva ÷ucirbhåtvà vañaü sicya bahådakaiþ . såtreõa veùñayedbhaktyà gandhapuùpàkùataiþ ÷ubhaiþ . namo vaivasvatàyeti bhramayantã pradakùiõam . ràtrau kurvãta nakta¤ca avdamekaü samàhità . tathaiva vañavçkùa¤ca pakùe pakùe ca påjayet . saüpràpte ca punarjyaiùñhe laghubhuk dvàda÷ãrnayet . danmànã dhàvanaü kçtvà niyamaü kàrayettataþ . triràtraü laïghayitvà ca caturthe divase hyaham . candràyàrghyaü pradattvà ca påjayitvà ca tàü satãm . miùñànnàni yathà÷aktyà påjayitvà dvijottamàn . bhokùye'hantu jagaddhàtri! nirvighnaü kuru me mune . niyamamantraþ %<kçtvà vaü÷amaye pàtre vàlukàprasthameva ca . saptadhànyadhçtaü pàtraü prasthaikena dvijottama! . vastradvayopari sthàpya sàvitrãü brahmaõà saha . haimãü kçtvà tayoþ prãtyai triràtramupavàsayet . nyagrodhasya tale tiùñhedyàvaccaiva dinatrayam . sauvarõã¤caiva sàvitrãü satyena saha kàrayet . ràpyaparyaïkamàropya rathopari nive÷ayet . palàdardhaü yathà÷aktyà rathaü raupyabhayaü ÷ubham . tathà ca kàùñhabhàre ca vañe caiva suvistaram . eva¤ca mithunaü kçtvà påjayedgatamatsarà . vartulaü maõóalaü kçtvà gomayena tapodhana! . pa¤càmçtena snapanaü gandhapuùpodakena ca . candanàgurukarpårairmàlyavastravibhåùaõaiþ . saüpåjya tatra sàvitrãü maõóale sthàpayedbudhaþ . pãtapiùñena padma¤ca atha và candagena ca . nyaseccaiva tato devãü råmale kabhalàsanàma . anena vidhinà sthàpya påjayedgatamasasarà>% ityàdi .
     varacaturthãvrataü skandapuø %<caturthyàü màrga÷ãrùe tu ÷uklapakùe nçpottama! pràrabhya pratimàma¤ca caturthyàü gaõanàyakam . maüpåjya vidhinà kuryàdekamaktaü samàhitaþ . akùàralavaõaü tvevaü pårõasaüvatsare tataþ . dvitãye vatsare càtha naktaü praticaturthi ca . kuryàdgaõe÷amabhyarcya tçtãye'yàcitaü tathà . evameva prakurvãta caturthe syàdupoùaõam . tata÷caturthaü saüyàpya tadudyàpanamàcaret . idaü varacaturthyàkhyaü vrataü sarvàrthasàdhakam>% .
     varavrataü padmapuø %<saptaràtromito dadyàt ghçtakumbhaü dvijàtaye . varavratamidaü proktaü brahmalokapradàyakam>% .
     varàñikàsaptamãvrataü bhaviùyapuø %<yà kàcit saptamã proktà tato vakùyàmi ÷obhanam . varàñikàtrayakrãtaü yat ki¤cit prà÷ayennaraþ . anena dehi målyena yallabdhaü tacca bhakùayet . abhakùyaü vàpi bhakùyaü và nàtra kàryà vicàraõà . anena vidhinà kàryà varàkàhvayasaptamo>% .
     varàhadvàda÷ãvrataü dharaõãvratte %<erva màghe site pakùe dvàda÷ã dharaõãbhçtaþ . varàhasya ÷çõuùvànyàü puõyàü paramadhàrmikaþ . pràguktena vidhànena saïkalpya snànameva ca . kçtvà devaü samabhyarcya ekàda÷yàü vicakùaõaþ . puùpairnai vedyagandhai÷ca hyarcayitvàcyutaü naraþ . pa÷càttasyàgrataþ kumbha¤jalapårõantu vinyaset . evaü vidhànato dattvà hariü vàràharåpiõam . bràhmaõàya ca tad dadyàt phalaü tasya ni÷àmaya . iha janmani saubhàgyaü ÷rãþ kàntistuùñireva ca . j¤ànavàn vittavàn bhogã aùutraþ putravàn bhavet>% .
     varuõavrataü pudmapuø %<ni÷i kçtvà jale vàsaü prabhàte goprado bhavat . vàruõaü lokamàpnoti varuõavratamucyate>% .
     vasuvrataü viùõudharmottare %<dhruvo'dhruva÷ca soma÷ca àpa÷caivànilà'nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca aùñau te vasavaþ smçtàþ . aùñàtmà vàsudevo'yaü prabhàvenodayena ca . aùñamyàü påkùayed yastu sopavàso naràdhipa! . caitramàsàdathàrabhya ÷uklapakùàcca yàdava! . maõóale'pyatha vàrcàsu japecca manujàdhipa! . gandhamàlyanamaskàradãpadhåtànnasampadà . vahiþsnànena ràjendra! tathàdhaþ÷ayanena ca . vratànte tu sadà dadyàddhenuü vipràya ÷aktitaþ>% . padmapuø %<yathobhavamurkhã dadyàt prabhatakanakànvitàm . dinaü pabovratã tiùñhet sa vàti paramaü padam . etadvasuvrataü vàma punaràvçttidurlabham>% .
     vastatriràtravrataü bhaviùyottaroktam %<caitre tu kumudairdevaü tribhiþ prayatamànasaþ . triràtraü tatra naktà÷ã nadyàü snàtvà dvijàtaye . payastrinãrajàþ pa¤ca pradadyàt sa suvarõakàþ . na jàyate punarasau jãvaloke kadàcana . etadvastavrataü proktaü sarvavyàdhivinà÷anam>% .
     vahnivrataü viùõu puø %<kçùõapakùe pa¤cada÷yàü caitràdàrabhya yàdava! . vahnisaüpåjanaü kçtvà gandhamàlyànnasampadà . tilahomantathà kuryànnàmnà vahnernaràdhipa! . saüvatsarànte dadyàcca suvarõaü bràhmaõàya ca . kçtvà vrataü vatsarametadiùñaü pràpnoti vittaü satata ya÷a÷ca . dharme matãråpamanuttama¤ca kàmàn yatheùñàn puruùapradhànaþ>% .
     vàmanadvàda÷àvrataü dharaõãvrate %<evameva mune! màsi caitre saükalpya dvàda÷ãm . upoùya dhàrayedbhaktyà devadevaü janàrdanam . vàmanàyeti pàdau tu viùõave kañimarcayet . vàsudevàya jañharaü uraþ saïkarùaõàya ca . kaõñhaü vi÷vabhçte påjya ÷iro vai vyomaråpiõe . bàhå vi÷vajite påjya svamàmnà ÷aïkhacakrake . anena vidhinàbhyarcya devadevaü janàrdanam . pràgvaü÷enodaraü kummaü sayugmaü purato nyaset>% . yugmaü vastrayugmam . %<pràguktapàtre saüsthàpya vàmanaü kà¤canaü budhaþ . yathà÷akti kçtaü hrasvaü sitayaj¤opavãtinam . kuõóikàü sthàpayet pàr÷ve chatrikàpàduke tathà . akùamàlà¤ca saüsthàpya yaùñikàü ca vi÷eùataþ . etairupaskarairyuktaü prabhàte pràhmaõàya tu . dàpayet prãyatàü viùõuþ hrasvaråpãti kãrtayet . màsanàmnà tu tu saüyuktaü pràdurbhàvàbhidhànakam . prãyatàmiti sarvatra vidhireùa prakãrtitaþ . màsanàmnà màrga÷ãrùàdimàsave÷avàdinàmnà pràdurbhàvàbhidhànakaü matsyaråpã kårmaråpãtyevamàdi>% .
     vàyughrataü viùõudharmottare %<÷uklapakùe caturda÷yàü jyaiùñàdàrabhya yàdava! . vàyuü sampåjayeddevaü sopavàso jitendriyaþ . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . saüvatsarànte dàtavyaü vastrayugmaü dvijàtaye . kçtvà vrataü vatsarametadiùñamàsàdya lokaü suciraü manuùyaþ . sukhàni muktvà suciraü mahãpo mànuùyamàsàdya bhavetpurogaþ>% .
     bàrivrataü padmapuø %<caitràdicaturo màsàn jale kuryàdavyàcitam . jyaiùñhàùàóhe tathà màghe pauùe và ràjasattama! . vratànte maõikaü dadyàdannavastrasamanvitam . tilapàtraü hiraõya¤ca brahmaloke mahãyate . tadante ràjaràjaþ syàd vàribratamihocyate>% .
     vàsudevadvàda÷ãvrataü dharaõãvrate %<àùàóhe'pyevamevantu saïkalpya vidhinà tataþ . arcayetparamaü devaü gandhapuùpairvidhànataþ . bàsudevàya pàdau tu kañiü saïkarùaõàya ca . pradyumnàyeti jañharamaniruddhàya vai uraþ . cakrapàõaye ca bhujau kaõñhaü bhåpataye tathà . svanàmnà ÷aïkhadhartre tu puruùàyeti vai ÷iraþ . evamamyarcya medhàvã pràgbattasyàgrato ghañam . vinyasedvastrayummaü tu tasyopari tato nyaset . kà¤canaü vàsudevaü tu caturvàhuü sanàtanam . tamabhyarcya vidhànena gandhapuùpàdibhiþ kramàt . pràgvattu bràhmaõe dadyàdvedavàdini suvrate>% ityàdi .
     vijayàdvàda÷ãvratam àdityapuø %<puùyarkùeõa samàyuktà ÷uklà vai dvàda÷ã bhavet . sà pràktà vàsudevena sarvapàpapraõà÷inã . ye'rcayanti naràstasyàü bhaktyà devaü janàrdanam . samupoùya vimucyante pàpaiste ÷atajanmajaiþ . karmaõà manasà vàcà yatpàpaü samupàrjitam . tat kùàlayati govindastithau tasyàü samarcitaþ . snànaü japo'tha và homaþ samuddi÷ya janàrdanam . narairyat kriyate tasyàü tadanantaphalaü bhavet . yasmànnà÷ayate jantoþ pàpaü janma÷atodbhavam . puùyarkùaikàda÷ã tasmàt proktà pàpapraõà÷inã . evameva purà pràha bhànuþ sàrathinaü prati>% . bhànuruvàca %<dvàda÷ã yà parà bradhna! puùyeõaiva ca saüyutà . upoùyà tu prayatnena dvàda÷ã pàpanà÷anã . puùyeõa dvàda÷ãyuktà ÷uklà vai phàlgunasya ca . vijayà dvàda÷ã proktà svayaü sà viùõunà purà . tasyàü dattaü tapastaptaü koñikoñiguõottaram . ekàda÷yàü niràhàro dvàda÷yàü viùõumarcayet . raupyasauvarõapàtre và dàruvaü÷amaye'pi và . àcchàdya pàtraü vàsobhirahataiþ suparãkùitaiþ . màrgai÷ca meóhajai÷caiva siddhiþ syàcchaktyapekùayà . tilàóhakena vittàdyaiþ prasthena kuñajena yà . alàbhe caiva godhåmaiþ phalaü mukhyaü tilairbhavet>% . brahmavaivarte %<màsi bhàdrapade ÷ukle pakùe yadi harerdinam . budha÷ravaõayoga÷ca pràpyate tatra påjitaþ . prayacchrati sutàn kàmàn vàmano manasi sthitàn . vijayà nàma sà proktà tithiþ prãtikarã hareþ . saïgamaþ sarvatãrthànàü saïgame tatra jàyate . ÷uklà bhàdrapade svarge kçùõà kaluùasaükùayam . gaïgàyamunayoþ puõye narùadàsaritsaïgame . sarasvatyaruõayo÷caikva saïgame pàpanà÷ane . brahmavalmãkàbhyàse saptadhàre'tha và dvija! . anyeùu saïgameùvaiva svayamàyàti vàmanaþ . tatra sampåjito'thàsau jàyate pretamokùadaþ . dadhyodanasamàyuktàü vàridhànãü pradàpayet . påjaya tvaü jagannàthaü vàmanaþ prãyatàmiti . mahàpuõyapradà hyeùà saïgame vijayà tithiþ . sarvapàpakùayo nånaü jàyate ca upoùaõàt . gçhãtvà niyama pràtargatvà nadyàdisaïgame . sauvarõaü vàmanaü kçtvà sauvarõamàùakeõa và . yathà ÷aktyà tu vinyasya kumbhopari jagatpatim . pårõapàtre sthàpayitvà mantraireteþ prapåjayet . evaü kçte tu vijayàvrate'smin vijayà dine . na durlabhataraü ki¤cidiha loke paratra ca . dulebhà vijayà néõàü durlamastatra saïgamaþ>% . agnipuø %<vidhànaü ÷çõu ràjendra! yathàdçùñaü manãùibhiþ . yathãktaü niyama kuryàdekàda÷yàmupoùitaþ . dantakàùñhaü pragçhyàdau vàgyato niyatendriyaþ . ÷ravaõadvàda÷ãyoge samupoùya janàrdanam . arcayitvà vidhànena ahaü bhokùye pare'hani . nadãnàü saïgame snàyàdarcayet yatra và manaþ . sauvarõaü raktasaüyuktaü dvàda÷àïgulamucchritam . pãtavastraiþ ÷ubhairvaùñya bhçïgàraü nirvraõaü navam . hiraõmayena pàtreõa ardhyapàtra prakalpayet . dadhyakùataphalai÷caiva sahiraõyaü sacandanam . namaste padmanàbhàya namaste jala÷àyine . tubhyamarghyaü prayacchàmi bàlaùàmanaråpiõe . màyàvã vàmanaþ ÷rã÷aþ sautràmà tu jagatpatiþ . evaü sampåjayitvà tu dvàda÷yàmudaye raveþ . bhçïgàrasahitaü vastraü saüvatsaraü prapåjayet . vàmanaþ pratigçhõàtu vàmano'haü dadàmi tam . vàmanaü sarvatobhadraü vijayàrthaü nivedayet . jaladhenuü tathà dadyàcchatraü caiva tu pàduke . sahiraõyàni vastràõi dhenuü cànuóuhaü nçpa! . yatki¤cid dãyate tatra tadànantyàya kalpate . ÷ravaõadvàña÷ãyoge sampåjya garuóadhvajam . dattvà dànaü dvijàtibhyo viyoge pàraõaü tataþ . siühasthite tu màrtaõóe ÷ravaõasthe ni÷àkare . ÷ravaõadvàda÷ã j¤eyà na syàd bhàdrapadàdçte . da÷amyekàda÷ã yatra sànupoùyà bhavettithiþ . catraõena tu saüyuktà sà ÷ubhà sarvakàmadà>% . ÷ravaõena yuktàyà da÷amã sàpyupoùyerthaþ . %<pàraõaü tithivçddhau tu dvàóhasyàmuóusaükùayàt . vçddhau kuryàttrayodamyàü tatra dauùo na vidyate>% . dvàda÷ãtralye nakùatre dvàda÷yàü pàraõam adhike trayoda÷yàmityarthaþ .
     vijayàsaptamãvrataü bhaviùyottare %<÷uklapakùe tu saptamyàü yadàdityadinaü bhavet . saptamã vijayà nàma tatra dattaü mahàphalam . snànaü dànaü japo homa upavàsastathaiva ca . sarvaü vijayasaptasyàü mahàpàtakanà÷anam . pradakùiõaü yaþ kurute phalaiþ puùpairdivàkaram . sa sarvaguõasampannaü putraü pràpnotyasaü÷ayam . prathamà nàrikeraistu dvitãyà vãjapårakaiþ . tçtãyà raktanàraïgai÷caturthã kadalãphalaiþ . pa¤camã çjukuùmàõóaiþ ùaùñhã pakvai÷ca tendukaiþ . vçntàkaiþ saptamã j¤eyà ÷atenàùñottareõa tu . mauktikaiþ padmaràgestu tilaiþ karkañakaistathà . gomedairvajravaidaryaiþ ÷atenàùñàdhikena tu . iïgudairvadarairbilvaiþ karamardaiþ sacirbhadaiþ . àmràtakai÷ca jambãrairjambåkarkañikaiþ phalaiþ . puùpairdhåpaiþ phalaiþ patrairmodakairghçtapàcitaiþ . ebhirvijayasaptamyàü bhànoþ kuryàt pradakùiõam . anyaiþ phalai÷ca kàlotthairakhaõóairgranthivarjitaiþ . raveþ pradakùiõaü deyaü phalena phalamàdi÷et . nàrã và kurute yà tu sàpi tatphalabhàgino . nityaü mahãtalajayapratipàdayitrã yà saptamã munivaraiþ pravarà tithãnàma . sà bhànupàdakamalàrcanacintakànàü puüsàü sadaiva vijayà vijayaü dadàti>% . bhaviùyottare %<màghe màsi site pakùe saptamyàü kurunandana! . niràhàro raviü bhaktyà påjayedvidhinà nçpa! . pårvoktena japejjapyaü devasya purataþ sthitaþ . ÷uddhaikàgramanà ràjan! jitakrodho jitendriyaþ>% . ityàdi %<evaü saüvatsaraü yàvat kuryàd vijayasaptamãm . sa jayedakhilà¤chatrån såryalokaü sa gacchati>% . bhaviùyapuø %<÷uklapakùasya saptamyàü såryavàro bhaved yadi . saptamã vijayà nàma tatra dattaü mahàphalam . snànaü dànaü japo homa upavàsastathaiva ca . sarvaü vijayasaptamyàü mahàpàtakanà÷anam . pa¤camyàmekabhaktaü syàt ùaùñyàü naktaü pracakùate . upavàsastu saptamyàmaùñamyàü pàraõaü bhavet . upavàsaparaþ ùaùñhyàü avjasthaü påjayedravim>% . upavàsaparaþ vijayasaptamyàmupavàsaü kariùyan . ganghapuùpopahàrai÷ca bhaktyà ÷raddhàsamanvitaþ . prakalpya påjàü bhåmau ca devasya purataþ svapet . japamànastu gàyatrãü saurasåktamathàpi và . tryakùaraü và bhahà÷vetaü ùaóakùaramathàpi và . vibuddhastvatha saptamyàü kçtvà snànaü gaõàdhipam . grahe÷aü påjayitvà tu homaü kçtvà vidhànataþ . bràhmaõàn bhojayet pa÷càdbhaktyà ca gaõagàyakam . ÷àlyodanamapåpàü÷ca khaõóaveùñàü÷ca ÷aktitaþ . dattvà tu dàkùaõàü ÷aktyà tato vipràn visarjayet . ityeùà kathità deva . puõyà vijayasaptamã . yàmupoùya naro gacchet paraü vairocanaü padam .
     vijayàsaptamãsatravrataü bhaviùyapuø %<naimittikàn tato vakùye yaj¤àü÷càtra samàhitaþ . saptamyàü grahaõe caiva saükràntiùu vi÷eùataþ>% . naimittikàn tato vakùye ityanena ÷lokena grahaõasaükràntiùu sàdhàraõyena yaj¤apratij¤à kçtà satrasaptamãyaj¤aü tàvadàha ÷uklapakùasyetyàdinà %<÷uklapakùasya saptamyàü havirbhuktvaikadà divà . samyagàcamya sandhyàyàü varuõaü praõipatya ca>% . varuõo'tra såryaþ %<indrivàõi tu saüyamya sa taü dhyàtvà svaped budhaþ . darbha÷ayyàgato ràtrau pràtaþ snàtaþ susaüyutaþ . sarvasyàdau tathevànte pårvavadvaruõaü yajet . juhuyàdvahvçcastvagniü såryàgniü parikalpya vai . såryàgnikaraõaü vakùye tarpaõaü ca samàsataþ . astreõoïkàramullikhya sàvitryàbhyukùya vànale>% . astreõa astramantreõa sàvitryà såryagàyatryà etacca sarvaü nikùubhàsaptamyàmevàbhihita veditavyam . %<prakùipyàstãrya darbhàü÷ca de÷e bhåmau yathepsitam . pràgagrairudgagrai÷ca pàtràõyàlabhya cakravat . pavitraü dviku÷aü kçtvà sàgraü pràde÷asammitam . tena pàtràõi saüprokùya saü÷odhya ca viloóya ca . udgabhàgasthite pàtre sàgninà colmukena ca . paryagnikaraõaü kçtvà tata÷cotpavanaü tridhà . parimçjya srucàdãü÷ca darbhaiþ samprokùitai÷ca taiþ . juhuyàt prokùite vahnau tatràrkaü pårvavat yajet . bhåmau sthitena pàtreõa vistareõa tu pàõinà . vàmena yadu÷àrdåla . nàntarikùe tu håyate>% . antarikùe trikàdau %<dakùiõena srucau gçhya juhuyàtpàvakaü budhaþ . hçdayena kriyàþ sarvàþ kartavyàþ pårva coditàþ>% . hçdayena hçdayamantreõa %<anena hutvà santarpya dadyàt pårõàhutiü tataþ . varuõàyàdarànmàghe saptamyàü varuõaü yajet . yathà ÷aktyà tu viprebhyaþ pradadyàt khaõóaveùñakàn . dadyàcca dakùiõàü ÷aktyà pràpyate yàgajaü phalam . eva¤ca phàlgune såryaü caitre caivàü÷umàlinam . vai÷àkhe màsi dhàtàraü indraü jyaiùñhe yajedravim . àùàóhe ÷ràvaõe màsi bhagaü bhàdrapade tathà . à÷vine càpi parjanyaü tvaùñàraü kàrtike yajet . màrga÷ãrùe tu mitra¤ca pauùe viùõuü yajed yadi . saüvatsareõa yat proktaü phalamiùñvà dine dine . tat sarvaü pràpnuyàt kùipraü bhaktyà ÷raddhàsamanvitaþ . evaü saüvatsare pårõe kçtvà vai kà¤canaü ratham . saptabhirvàjibhiryuktaü nànàratnopa÷omitam . àdityapratimàü madhye ÷uddhahemnà kçtàü ÷ubhàm . ratnairalaïkçtàü kçtvà hemapadmoparisthitàm . tasmin rathavare kçtvà sàrathiü càgrataþ sthitam . vçtaü dvàda÷abhirvipraiþ kramànmàsà dhipàtmabhiþ . sarvakalpaj¤amàcàryaü påjayitvà rathàgrataþ>% . màsàdhipàþ pratimàsoktàþ såryàþ . atastadbhaktibhàvitairdvàda÷abhirvipairvçtamàcàryaü påjayedityarthaþ .
     vidyàpratipadvrataü garuóapuø %<atha tvaü pratipatkçtyaü ÷çõu mampatkara vratam . yat kurvàõaþ ÷riyaü vindeddurlabhaü mànuùairiha . ÷àlitaõóulasaüsiddhe maõóale caturasrake . ÷rã÷aü ÷riyamathàvàhya påjayet sapuraþsaram . apracchannadasaiþ padmairayutaistaü prapåjayet>% . apracchannadalaiþ vikasitaiþ %<sahasrairvà yathàyàgaü payasà pàyasena ca . tata÷ca vidhinàbhyarcya pàr÷ve devãü sarasvatãm . athàtaþ påjayedinduü guruü pa÷càdvanyadhãþ . parivàraniyogena tàü÷ca satkàrayedatha>% . pràrthanàmantraþ %<mama vidyàü pradi÷atu devo vàgã÷çro hariþ . vidyàdhidaivataü devã vidyàü di÷atu me sthiràm . sarasvatã pradi÷atu vàgvçddhimati÷àlinãm>% ityàdi . %<yastvevaü kurute virute vidvàn vidyà vratamanyadhãþ . samastavidyànipuõo vaiùõavaü padamçcchati>% .
     vidyàvàptivrataü viùõudharmottare %<pauùyàntu samatãtàyàü pratipatpabhçtikramàta . pràgvatu påjayeddevaü turaïga÷irasaü harim>% pràgvaditi råpàvàptivratoktavidhivat turaïga÷irasaü havagrãvam . %<trilàü÷ca juhuyàd vahnau tilaidevaü samarcayet . triràtrãpoùito màghaü tilàn kanakameva ca . dadyàd bràhmaõamukhyàya samyakprayatamànasaþ . mukhyàn yaj¤opavãtàü÷ca prabhåtamapi candanam . kçtvà vrataü màsamidaü yathàktaü vidyànvitaþ syàt puruùaþ sadaiva . svarlokamàsàdya sukhàni bhuktvà kàmànabhãùñàta puruùo'÷nute ca>% .
     vidhànadvàda÷asaptamãvratam àdityapuø %<niruktasaptamãnàntu ÷çõu nàrad! . nirõayam . yaþ ÷àntimavigacchata smarasvàt sarvakilviùaiþ . ÷àtanàü sarvapàpànàü ÷àtanàü namatàü viduþ . tatropavàsavidhinà dhàtàraü ya upàsate . catramàse tu saptamyàmatiràtraphalaü labhet . vai÷àsyamàse maptamyàü parjanyaü yastu påjayet . càturmàsasya yaj¤asya phalaü pràptoti tatra vai vibhà vibhàvalordçùñà bhà÷abdo vyàptidãptiùu . vibhànàma nirukta¤ca svayameva vibhàþ vasoþ . saptamyàü jyaiùñhamàsantu varuõaü yaþ samarcayet . àptoryàmada÷ànàntu phalaü vindati mànavaþ . amçtàrthe yadà devà jaya÷abdena niryayuþ . påjayanti jayàü devàmçtamasyà÷ca tat smçtam . àùàóhamàse såryantu saptamyàü påjayennaraþ . a÷vamedhamavàpnoti kula¤caiva samuddharet . sa ptamyàü nirjità devairasurà dànavàstathà . samàràdhya suraiþ sendraiþ saügràme tàrakàbhaye . trailokye vijayapràpte tasmàdvijayasaptamã . yaþ påjayati màü bhaktyà tasminnahani mànavaþ . snàtvà samyagupaspç÷ya ÷uklavàsàþ kçtà¤jaliþ . sadà yaj¤opavãtã ca brahmacàrã jitendriyaþ . akrodhano hyacapalaþ sthiracittaþ samàhitaþ . dhyàyamànastathà sàmba! tatparaþ sajitendriyaþ>% ityàdi .
     vibhåtidvàda÷ãvrataü matsyapuø %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi viùõorvratamanuttamam . vibhåtidvàda÷ã nàma sarvàbharaõa bhåùità . kàrtike càtha vai÷àkhe màrga÷ãrùe'tha phàl gune . àùàóhe và da÷amyàntu ÷uklàyàü laghubhuïnaraþ . kçtvà sàyantanãü sandhyàü gçhõãyànniyamaü budhaþ . ekàda÷yàü niràhàra samabhyarcya janàrdanam . dvàdavyàü dvijasaüyuktaþ kariùye bhojanaü tataþ . tadavighnena me yàtu sàphalyaü madhusådana! . tataþ prabhàte cotthàya kçtvà snànajapaü ÷uciþ . påjayet puõóarãkàkùaü ÷uklamàlpànulepanaiþ>% .
     vi(bi)lvatriràtravrataü skandapuø %<jyaiùñhe màsi ca saüpràpte pårõamàmyàü dvijottama! . jyeùñhàçkùadine kuryàt siddhàrthaiþ snànamuttamam . ÷rãghçkùaü si¤cayet pa÷càdgandhapuùpai÷ca påjayet . vatsarantvekabhaktantu haviùyànnena kàrayet . ÷va÷åkarasvaràdãnàü dar÷ane bhojanaü tyajet . anena vidhinà samyak màsi màsi samàcaret . tataþ saüvatsare pårõe gatvà vi(bi)lvasamãpataþ . gçhãtvà vàlukàü pàtre prasthamaþtraü mahàmune! . atha và dhànyamàdàya yava÷àlitilàdikam . tato vaü÷amaye pàtre vastrayugmena veùñayet . umàmahe÷varaü haimaü ÷aktyà kuryàt subhåùitam>% ityàdi .
     vi÷okadvàda÷ãvrataü padmapuø %<puõye cà÷vayuje màsi vi÷okadvàda÷ãvratam . yaccotvàü ÷okadaugatyabhàjanaü na naro bhavet . da÷amyàü laghubhuk ràtrau kçtvà vai dantadhàvanam . udaïmukho pràïmukho và vàkyametadudãrayet . ekàda÷yàü niràhàraþ samabhyarcya ca ke÷avam . thiyaü ca jagatàü bhåtiü bhokùyàmãtyapare'habhi . påkaüniyamamàsthàya supvà ràtrau jitendriyaþ . prabhàte vimale gatvà madhyàhne tu jalà÷ayam . snànaü sarvauùadhaiþ kuryàt pa¤cagavyajalena ca . ÷uklamàlyàmbaradharaþ samabhyetya gçhaü tataþ . påjayejjagatàü nàthaü lakùmãdayitamutpalai>% ityàdi .
     vi÷okaùaùñhãvrataü bhaviùyottare %<vi÷àkaùaùñhãmadhunà vakùyàmi manujottama! . yàmupoùya naraþ ÷okaü na kadàcidiha spç÷et . màghe kçùõatilaiþ snànaü pa¤camyàü ÷uklapakùataþ . kçtàhàraþ kç÷arayà dantadhàvanapårvakam>% . kç÷arayà, tilataõóulànnena %<upavàsavrata kçtvà brahmacàrã bhavenni÷i . tataþ pràtaþ samutthàya kçtasnànajapaþ ÷uciþ . kçtvà tu kà¤canaü padmamarko'yamiti påjayet . karavãreõa raktena raktavastrayugena ca . yathà vi÷okaü bhuvanamudite tvayi jàyate . tathà vi÷àkatà me syàttvadbhakteþ pratijanmani . evaü sampråjya ùaùñyàntu dvijàn ÷aktyà prapåjayet . supyàtsaüprà÷ya gomåtraü samutthàya tataþ ÷uciþ . sapåjya vipràn dànena guóapàtreõa saüyutam . vastreõàcchàdya gurave sarvametannivedayet>% ityàdi .
     vi÷okasaükràntivrata skandapuø %<ataþparaü pravakùye vi÷okasaükràntimuttamàm . ayane viùuve puõye vyatãpàto bhavedyadi . ekabhaktaü naraþ kuryàttilaiþ snànantu kàrayet . kà¤canaü bhàskara kçtvà yathàvibhava÷aktitaþ . snàpavetpa¤cagavyena gandhapuùpaiþ supåjayet . veùñayedraktavastràbhyaü tàmrapàtre nidhàpayet>% ityàdi .
     vi÷okasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<vi÷okasaptamãü tadvat vakùyàmi munipuïgava! . yàmupoùya naraþ ÷okaü na kadàcidihà÷rute . màghe kçùõatilaiþ, snàtaþ pa¤camyàü ÷uklapakùataþ . kçtàhàraþ kç÷arayà dantadhàvanapårvakam . upavàsavrataü kçtvà brahmacàrã bhavenni÷i . tataþ prabhàte cotthàya kçtasnànajapaþ ÷uciþ . kçtvà tu kà¤canaü padmamarko'yamiti påjayet . karavãrai÷ca puùpai÷ca raktavastrayugena ca . yathà vi÷okaü bhuvanaü tvayaivàditya! sarvadà . tathà vi÷oko me càstu tvadbhakteþ pratijanmani . evaü saüpåjya ùaùñyàü tu bhaktyà saüpåjayed dvijàn . sutvà saüprà÷ya gomåtramutthàya kçtanityakaþ . saüpåjya vipraü yatnena guóapàtrasamanvitam . susåkùmaü vastrasaüyuktaü bràhmaõàya nivedayet . atailalavaõaü bhuïkte saptamyà maunasaüyutaþ . tataþ puràõa÷ravaõaü kartavyaü bhåtimicchatà . anena vidhinà savamubhayorapi prakùayàþ kuryàt yàvat punarmàdha÷uklapakùasya saptamãm . vratànte kalasaü dadyàt suvarõakamalànvitam>% .
     vi÷vavrataü bhaviùyapuø %<ekàda÷yàü yathoddiùñà vi÷vedevàþ prapåjitàþ . prajàü pa÷ån dhanaü dhànyaü prayacchanti mahãü tathà . målamantraþ svasaüj¤àbhiraïkhamantràþ prakãrtitàþ . pårvavat padmapatrasthaþ kartavya÷ca tithà÷varaþ . gandhapuùpopahàrai÷ca yathà÷akti vidhãyate . påjà'÷àñhyena ÷àñhyena kçtàpi tu phalapradà . àjyadhàràsamidbhi÷ca dadhikùãrànnamàkùikaiþ . pårvoktaphalado homaþ kçtaþ ÷àntena cetasà>% . etadvrata vai÷vànarapratipadvratavadvyàkhyeyam .
     vi÷varåpavrataü kàlottare %<revatã÷aniyogastu sitàùñamyàü yadà bhavet . bhåtàyàü và mahàsena! tadà jàtamidaü ÷çõu! mahàsnànaü prakartavyaü nityakçtyàdanantaram . candreõaivàïgaràgantu ratnapåjàntu kalpayet . sitapadmàni deyàni bhåùaõàni vahånyapi . candramevaü daheddhåpaü naivedyaü pàyasaïghçtam . ÷vetà÷vantaruõaü saumyaü ÷ivàya vinivedayet . a÷vàùñamaü ku¤jara¤ca àcàryàya pradàpayet . çgyajuþsàmàtharvàõaþ pratya÷vaku¤jaraü tathà . ràjyàrthãü lamatai ràjyaü yàvadàhåtasaüplavam . putràrthã labhate putràn vàyutulyaparàkramàn . bhogàrthã labhate bhogàn vidyàtattvena ÷à÷vatàn . yàn yàn kàmayate kàmàn tà stàn kàmànavàpnuyàt . vi÷varåpamananta na vratametadudàhçtam . ku÷odakaprà÷anantu ràtrau jàgaraõaü tataþ>% .
     viùñivrataü bhaviùyottare viùñisvaråpamuktvà %<evameùà samutpannà viùñiriùñavinà÷inã . tasmànnareõa kaunteya! varjanãyà phalàrthinà . yenopavàsavidhinà vratena ca yudhiùñhira! . påjità toùamàyàti tadeva kathayàmi te . yasmin dine bhavedbhadrà tasminnahati bhàrata! . upavàsasya niyama kuryànnàrã narã'tha và . yadi ràtrau bhavedviùñirekabhaktaü dinadvayam . kàryastenopavàsaþ syàditi pauràõiko vidhiþ . praharasyopari yadà syàdviùñiþ praharatrayam . upavàsastathà kàrya ekabhaktamato'nyathà . sarvauùadhijalasnàna sugandhàmalakairatha . nadyàntaóàge'tha gçhe snànaü savetra ÷asyate . devàn pitén samabhyarcya tato darbhamayãü ÷ubhàm . viùñiü kçtvà puùpaghåpairmaivedyàdibhirarcayet . homantu nàmabhirviùñeþ ÷atamaùñauttaraü nçpa! . bhu¤jãta dattvà vipràya tilàn pàyasameva ca . satailaü kç÷araü bhuktvà pa÷càdbha ¤jãta kàmataþ . chàyàsåryasute! devi! viùñiriùñàrthatà÷ini! . påjitàsi yathà÷arktyà bhadre! bhadrapradà bhava . upoùya vidhinànena da÷a sapta yathà kramàt . udyàpanaü tataþ kuryàt pårvavat påjya bhàminãm . sthàpayitvàyase pãñhe kç÷arànnaü nivedya ca . paridhàya kçùõavastrayugaü mantreõa taü punaþ . bràhmaõàya punardadyàd lauhataile tilàüstathà . kçùõàü savatsàü gàmekàntathaiva kçùõakambalàm . dakùiõà¤ca yathà÷aktyà dattvà bhadràü visajaiyet . ya evaü kurute pàrtha! samyagabhadràvrataü naraþ . vighnaü na jàyate tasya kàryàrambhe katha¤cana>% .
     viùõudevakãvrataü viùõudharmottare %<prathame kàrcikasyàhni sampràpte devaki! svayam . pa¤cagavyakçtasnànaþ pa¤cagavyakçtà÷anaþ . vàõapuùpaiþ samabhyarcya vàsudevamajaü vibhum . dattvà ca candanaü ghåpaü paramànnaü nivedayet . ghçtaü nivedayedvipre gçhõãyàcca tato vratam . adyaprabhçtyahaü màsaü virataþ pràõinàü badhàt . asatyavacanàtsteyànmadhumàüsàdibhakùaõàt . svapan vibudhyan gacchaü÷ca smariùyàmyahamacyutam . paràpavàdaü pai÷ånyaü parapãóàkarantathà . sacchàstradevatàyaj¤anindàmanyasya và bhuvi . na vakùyàmi jagatyasmin pa÷yan sarvagataü haris . a÷akto bà'dhi÷akto'pi yasmin voduü ya÷asvini! . kurvãta niyamaü tasya tyàgàdharmopavçddhaye . kçtvaivaü purato viùõàrnirvçtiü pàpataþ ÷ubhe . naivedyaü svayama÷nãyànmaunã nityamudaïmukhaþ . màrga÷ãrùe tathà màsi jàtãpuùpairjanàrdanam . samabhyarcya punardhåpaü candana¤ca nivedayet . parama nna¤ca devàya vipràya ca punarghçtam . dattvà tathaiva gçhõãyànniyamo yo'sya rocate . tathaiva naktaü bhu¤jãta naivedya kulanandini! . sarveùveva caturmàsaü pa¤cagavyàdikaü samam . puùpadhåpopahàreùu vi÷eùo dakùiõàsu ca . snànaprà÷anayoþ sàmyaü tathaiva naktabhojanam . arcayet pratimàsa¤ca yaiþ puùpaistàni me ÷çõu! . ye ca dhåpàþ pradàtavyà naivedyànna¤ca yattathà . vàõai÷ca jàtikusumai tathaiva ca mukundajaiþ . kundàtimuktakai raktai rakta vãrai÷ca raktakaiþ . ÷vetaiþ ÷ubhrairmallikàyàstathà mallikayà tataþ . dadhipadmàbhaketakyàþ padmaraktotpalena ca . krameõàbhyarcito viùõurdadàti manasi sthitam . kàrtike màrga÷ãrùe ca dhåpaü pauùe ca candanam . màghaphàlgunacaitreùu dadyàdviùõostathà'gurum . vai÷àkhàdiùu màseùu triùu devaki! bhaktitaþ . karpåraü devadevàya guggulaü ÷ràvaõàdiùu . kàrtikàdiùu màseùu paramànnaü ÷ubhe! triùu . kàmàraü màghaüprvaiùu yavànna¤ca tatastriùu . ghçtaü tilàn jalaghañaü hi raõñamatha và vratã . pratimàsaü tathà dadyàd brahmaõàya ÷ubhavrate! . yathoktaniyamànà¤ca grahaõaü pratimàsikama kurvan jagatpatirviùõu prãyatàmiti mànavaþ . yoùidapyacalapraj¤à vratametad yathàvidhi . karoti màsàn sakalàn avàpnoti manorathàn . vratenàràdhito viùõuranena jagataþpatiþ . dadàtyabhimatàn kàmàn kùiprakàlena bhàmini! . dhanyaü ya÷asyamàyuùyaü saubhàgyàraugyadantathà . vratametat priyataraü vratebhyo'vyaktajanmanaþ>% .
     viùõupadavrataü viùõudharmottare %<àcaùña duþkhakùayadaü vrataü viùõupadatrayam . sarvàrambhaviniùpattikàrakaü pàpanà÷anam . saüsàrocchedakairdhãrairyatheùñaü sthirabuddhibhiþ . tadah tava ràjendra! vratànàmuttottamam . kathayàmi samàcaùña yathàpårvaü samàsataþ . àùàóhe màsi ràjendra! pårvàùàdàùu pàrthiva! . samabhyarcya jagannàthamacyutaü niyataþ ÷uciþ . puùpairdhåpaistathà hçdyairgandhaiþ sàgurucandanaiþ . yathàvibhata÷cànyairatnairvàsobhireva tu . kùãrasnehasthitaü tadvaddravyairviùõupadatrayam . samabhyarcya yathà÷aktyà ke÷avasyàgrato nyasait . yavàü÷ca dadyàdvipràya ÷rãpatiþ proyatàmiti . naktaü bhu¤jãta ràjendra! haviùyànnaü su÷obhanam . tathaivottaraùàóhàsu ÷ràvaõe màsi mànavaþ . tathaivàbhyarcya govindaü tathà viùõupadatrayam . vipràyàtra ghçtaü dattvà prãõayitvà bhuvaþpatim . bhu¤jãta gorasapràyaü mànavo maunamàsthitaþ . strã và ràjendra! pårvàsu tathà bhàdrapadàsu vai . phàlgune phàlgunãpårvà bhavediti yadà nçpa! . tribikramaü tadà devaü pårvoktavidhinàrcayet . padatrayantu devasya samabhyarcya tu pàrthiva! . hiraõyaü dakùiõàü dadyàt svargatiþ prãyatàmiti . naktaü bhu¤jãta ràjendra! àjyapàkavivarjitam . eùa evottaràyoge caitre màsi vidhiþ smçtaþ . aputro labhate putramapatirlabhate patis . samàgamaü pravàsàcca tathà pràptoti bàndhavaiþ . bhadravai÷caryamàrogyaü saubhàgyaü cànuråpatàm . pràpnuyàdakhilànetàn påjayitvà padatrayam . yàn yàn kàmànnaraþ strã và hçdayenàbhivà¤chati . tàüstànàpnoti niùkàmo viùõulokaü prapadyate . pårvaü kçtvàpi pàpàni naraþ strã và naràdhipa! . padatrayavrataü kçtvà mucyate sarvakilviùaiþ>% .
     viùõupràptidvàda÷ãvrataü bhaviùyapuø %<dvàda÷yàmupacàsantu ye yai kurvanti te naràþ . màmeva pratipadyante mama bhaktiparàyaõàþ . kçtvà caivopavàsantu gçhãtvà ca jalà¤jalim . namo nàràyaõàyeti àdityaü càvalokayet . yàvanto vindavaþ kecit patantya¤jalito jalàt . tàvadbarùasahasràõi svargaloke mahãyate . tathaiva tasyàü dvàda÷yàü kçtvà ka rma yathàvidhi . pàõóurai÷caiva puùpaistu mçùñairgandhai÷ca dhåpanaiþ . ya evaü kàrayedbhåme! tasyàpi ÷çõu yàü gatim>% ityàdi .
     viùõuvrataü bhaviùyapuø %<dvàda÷yàü viùõumiùñveha sarvadà vijayã bhavet . påjya÷ca sarvalokànàü yathà gopatigàkaraþ>% . gopatiþ såryo gokaro netrara÷miryasya sa gopatigokaro viùõuþ %<målamantràþ svasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ . pårvavat padmapatrasthaþ kartavya÷ca tithã÷varaþ . gandhapuùpopahàrai÷ca yathà÷akti vidhãyate . påjà'÷àñhyena ÷àñhyena kçtàpi tu phalapradà . àjyadhàràsamidbhi÷ca dadhikùãrànnamàkùikaiþ pårvoktaphalado homaþ kçtaþ ÷àntena cetasà>% . etattu vrataü vai÷vànarapratipadvratavadvyàkhyeyam . padmapuø %<dvàda÷a dvàda÷ãryastu samàpyopoùaõairnaraþ . gãvatasaü kà¤canaü viprànarcayedbhaktitaþ . paraü padamavàpnoti viùõuvratamidaü smçtam>% . viùõudharmottare %<viùõuvratamiti khyàtaü dar÷itaü viùõunà syayam . pauùa÷ukladvitãyàdi kçtvà màsacatuùñayam . ùaõmàsapàraõapràyaü gçhõãyàt paramaü vratam . pårvaü siddhàrthakaiþ stànaü tataþ kçùõatilaiþ smçtam . vacayàtha tçtãve'hni sarvauùadhyà tataþparam . nàmnà kçùõàcyutàkhyena tathà taü tena påjayet . tathaiva ca caturthe'hni hçùãke÷aü ca ke÷avam . devamabhyarcya puùpai÷ca patrairdhåpànuõepanaiþ . udgacchata÷ca bàlendãrdadyàdarghya samàhitaþ . puùpaiþ patraiþ phalai÷caiva sarvadhànyai÷ca bhaktitaþ . dinakrameõa caitàni candranàmàni kãrtayet . ÷a÷ã candraþ ÷a÷àïka÷ca ni÷àpatiriti kramàt . naktaü bhu¤jãta satataü yàvattiùñhati candramàþ . astaïgate na bhu¤jãta vratabhaïgabhayàcchubhe! . evaü sarveùu màseùu jyaiùñhànteùu ya÷asyini! . kartavyaü vai vrata÷reùñhaü dvitãyàdicaturdinam . vipràya dakùiõàü dadyàt pa¤cabhyàü ca ya÷asvini! . evaü samàpayenmàsaiþ ùaóbhiþ prathamapàraõam . pàraõànte ca devasya prãõanaü bhaktitaþ ÷ubhaiþ . yathà÷aktyà tu kartavyaü vitta÷àñhyaü vivarjayet . svàùàóàdidvitãyà¤ca ùaõmàsena tapodhana! . pàraõaü vai samàkhyàtaü vrayasyàsya ÷ubhapradam>% .
     vçùavrataü padmapuø %<kàrtikyàü yo vçùotsargaü kçtvà naktaü samàcaret . vaiùõavaü padamavàpnoti vçùavratamidaü smçtam>% .
     vedavrataü viùõudharmottare %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivratantava . vidyàkàmena yatkàryaü nareõa suvipa÷cità . bahiþsnànaü naraþ kçtvà kçtaçgvedapåjanaþ . çgvedaü ÷çõuyànnityaü màsadvayamatandritaþ . caitràdàrabhya dharmaj¤a! nityaü naktà÷ano bhavet . tato nçpavara! pràpte jyaiùñhasya carame'hani . vàsoyugaü hiraõya¤ca tathà dhenuü patasvinãm . ghçtapårõaü kàüsyapàtraü sahiraõyantu dakùiõàm . àùàóhàdiùu màseùu yajurvedavrataü caret . à÷vinàdiùu màseùu sàmavedavrataü caret . tathàtharvavrata nàma pauùàdiùu vidhãyate . sarveùu sarvaü kartavyamçgvedavratakaurtitam . vedàtmano vàsudevasya påjàü kçtvà naro dvàda÷avatsaràõi . viùõorlokaü yàti lokairvi÷iùñaü yasmin pràpte sarvaduþkhaü jahàti>% . vedagrahaõàrthaü vedavrataü vidhànapàø dç÷yam .
     be÷yàvrataü padmapuø %<athàpyanyat vrataü samyak upadekùyàmi tattvataþ . avicàreõa sarvàbhiranuùñheya¤ca tat punaþ . saüsàrottaràõàyàlametadvedavido viduþ . yadà såryadine hastaþ puùyo'vàtha punarvasuþ . bhavet sarvauùadhãsnànaü samyaïgàrã samàcaret . tadà pa¤ca÷arasyàpi sannidhànamiheùyate . arcayet puõóarãkàkùamanaïgasyàpi kãrtanam . tasmàdvipràya dàtavyaü hçcchrayaþ prãyatàmiti . yathecchàhàrabhugnaktaü tameva dvijasattamam . ratyarthaü kàmadevo'yamiti cittena dhàrayet . yadyadicchati viprendrastattat kuryàt vilàsinã . sarvàbhàyena càtmànamarpayet smitabhàùiõã . evamàdityavàreõa sadà tadvratamàcaret . taõóulaprasyadànàdi yàvanmàsàstrayoda÷a . tatastrayoda÷e bhàsi saüpràpte tasya kàminã . viprasyopaskarairyuktàü ÷ayya dadyàdvilakùaõàm . sopadhànakavi÷ràma svàstaràvaraõàü ÷ubhàm . dãpakopànahçcchatrapàdukàsanasaüyutàm . sapatnãkamalaïkçtya hemasåtràïgulãyakaiþ . såkùmavastraiþ sakañakairdhåpamàlyànulepanaiþ . kàmadevaü sapatnãkaü guóakumbhoparisthitam>% . kàmadevaråpantu madanatrayoda÷ãvratoktaü vij¤eyam . %<tàmrapàtràsanagataü haimasåtrapañàvçtam sukàüsyabhàjanopetamikùudaõóasamanvitam . dadyàdayathoktavidhinà tathaikàü gàü payàsvanãm>% .
     vaitaraõãvrataü bhaviùyottare %<ekàda÷ã tithiþ kçùõà màrga÷ãrùagatà nçpa! . tàmàsàdya nara sambaka gçhõãyànniyamaü ÷uciþ . ekàda÷ã tithiþ kçùõà nàmnà vaitaraõã ÷ubhà . sà vratena mayà kàryà varùaü naktaparà yaõaþ . gadhyàhne tu naraþ hàtvà nityaü nirvartitakriyaþ . ràtrau surabhimànãya kçùõàmarcat yathàvidhi . pårvàbhimukhyapi dhàtavyà kçùõà gaurliptabhåtale . agrapàdàditaþ påjyà pa¤càtpàdadvayàvadhi . gopucchantu samàsàdya kuryàt vai pitçtarpaõam . tataþ påjà prakartavyà ÷àstradçùñavidhànataþ . gà¤caiva ÷raddhayà yukta÷candanenànulepayet . gandhatoyena caraõau ÷çïge prakùàlya bhaktitaþ . tato'nupåjayedbhaktyà puùpairgandhàdivàsitaiþ . mantraiþ puràõasamproktairyathàsthànaü yathàvidhi>% . %<màrga÷ãrùàdike bhaktaü yàvanmàsaücatuùñayam . anyanmàsucatuùkantu yàvakà÷anameva ca . ÷ràvaõàdiùu màseùu caturùvadyàcca pàyasam . tadannasya trayobhàgàþ gogurasvàrthameva ca . naivedyaü hi mayà dattaü surabhã prãyatàmiti . dvitãyaü gurave dadyàt tçtãyaü svayameva ca . màsàmmàsaü prakurvãta màsadvàda÷akaü vratam . udyàpanantataþ kuryàt pårõe saüvatmare tadà . ÷ayyà satålikà bhàryàdampatyoþ paridhànakam . savatsàü kçùõavarõà tu dhenuþ kàryà payasvinã . sauvarõãü surabhãü kçtvà sthàpayet tålikopari . suranãü påjayenmantrauþ pårvoktairbhaktisaüyutaiþ . tatastu gurape dadyàt sarvaü tatra kùamàpayet . nàrã và puruùo vàpi vratasyàsya prabhàvataþ . ràjyaü bahuvidhaü bhuktvà svargaloke mahãyate . bhàro lohasya dàtavyaþ kàryo'sau droõasambhitaþ . vaitaraõyàþ samàptyarthaü bràhmaõàya kuñumbine>% .
     vainàyakacaturthãvrataü bhaviùyottare %<caturthyàü naktabhugdadyàdavdànte hemavàraõam>% . vàraõaþ, karã . %<vrataü vainàyakaü nàma savavighnopa÷àntidam>% .
     vai÷àkhavratàni padmapuø %<vai÷àkhe puùpalavaõaü varjayitvà tu gopradaþ . viùõulokamavàpnoti tato ràjà mavediha>% . mahàbhàrate %<nirantaraikabhaktena vai÷àkhaü yo jitendriyaþ . naro và yadi và nàrã j¤àtãnàü ÷reùñhatàü vrajet>% . viùõudharmottare %<yaþ kùipedekabhaktena vai÷àkhaü påjayeddharim . naro và yadi và nàrã j¤àtãnàü ÷reùñhatàü vrajet . ahiüsraþ sarvabhåteùu vàsudevaparàyaõaþ . namo'stu vàsudevàyetyaha÷càùña÷ataü japet . atiràtrasya yaj¤asya tataþ phalamavàpnuyàt>% .
     vai÷vànarapatipadvrataü bhaviùyottare %<agnimiùñvà hutvà ca pratipadyàmiti smçtam . haviùà sarvadhànyàni pràpnuyàdamçtaü dhanam>% . iùñvà påjayitvà . pratipadyàü pratipadi . iti smçta kàmànusàreõa hiraõyaretaskatayà viditam . haviùà ghçtena . sarvaghànyàni hutvetranvayaþ . %<målamantràþ svasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ . pårvavat padmapatrasthaþ kartavya÷ca tithã÷varaþ>% . målamantràþ pradhànamantràþ aïgamantràþ parivàradevatàmantràþ agnaye hçdayàya nama ityevamàdayaþ . svasaüj¤àbhiþ oü agnaye nama ityàdipåjàyàm . oü agnaye svàhà ityàdi home . pårvavat såryavratavat . padmamadhyasthaþ karõikàyàü svamårtyà patreùu parivàramårtyà sthitaþ . titho÷varo'tra vahniþ . sa ca ÷ma÷rudhàrã trilocano raktàïga÷caturvàhuþ dakùiõe ÷ålaü tadapare jvàlà . utsaïgagatàyà annapàtrahastàyàþ svàhàyàþ skandhe ca nyastakaro'paro varaþ . catvàraþ ÷ukà rathasya voñhàraþ . vàyuþ sàrathirityevaü viùõudharmottaràbhihito yeditaùyaþ . ganghapuùpoùahàrai÷ca yathà÷akti vidhãyate . påjà'÷àdyena ÷àdyena kçtàpi tu kalapadà . a÷àóhyena akapañena ÷àñhyeneti stutiþ . %<àjyaghàràsamidbhi÷ca dadhi kùãrànnamàkùikaiþ . pårvoktaphalado homo vihitaþ ÷àntacetasà>% . àjyadhàràdibhiþ ùaóbhiþ pçthakkçto homaþ pårvoktaphaladà dhanadaþ . màkùikaü madhu . àdau påjà tato ghçtàktadhànyahomastato àjyadhàràdihomaþ .
     vai÷vànaravrataü padmapuø %<ya÷cendhanandadedvipre varùàdicaturastvçtån . ghçtadhenuprado'nte ca sa paraü brahma gacchati . vai÷vànaravrataü nàma sarvapàpapraõà÷anam>% .
     vaiùõavavrataü padmapuø %<àùàóhàdicaturmàsàn pràtaþ snàyã bhavennaraþ . vipràya bhojanaü dattvà kàrtikyàü goprado bhavet . ghçtakumbhaü tathà dadyàt sarvakàmànavàpnuyàt . vaiùõavavratamityuktaü viùõulokapradàyakam>% .
     vyatãpàtavrataü varàhapuø %<÷ubhe vyatãpàtadine vigàhayet sa pa¤cagavyena mahànadãjalam . upàvasedvai evamànajàpako japettu ÷uddho vyatipàta! te namaþ . chàdite tàmrapàtreõa ÷arkaràpårite ghañe . kà¤canàbje pratiùñhàpya haimumaùñabhujannaram>% . aùñabhujaü aùñàda÷abhujam utpattivàkye vyatãpàtamårteraùñàda÷abhujatvàt utpattivàkyànusàratvàcca viniyogavàkyasya yathà bhagavadgãtàsu %<catvàromanavastatheti>% catvàra÷caturda÷a . %<gandhapuùpàkùatairdhåpadãpavastranivedanaiþ . bhakùyairbhojyaiþ phalai÷citrairmàsi màrga÷ire'rcayet . namaste'stu vyatãpàta! såryasomasuta! prabhà! . yaddànàdi kçtaü ki¤cit tadanantamihàstu me . ityuktrà pa¤caratnàóhyaü sapuùpàkùatama¤jalim . prakùipya tatkùaõàdeva sarvapàpakùayo bhavet . yadi dvitãye'pi dine vyatãpàto bhavenmahi! . tadà pårõopavàsastu dadyàttat sakalaü guroþ . pàraõaü vyatipàtànte kuryàt saüprà÷ya gomayam . athai kasminneva dine vyatãpàtã bhaved yadi . tatraivàhni tadà dattvà upavàsaü samàcaret . kuryàdevaü màsi màsi vyatãpàtastrayoda÷a . vyatãpàte tu saüpràpte kuryàdudyàpanaü budhaþ . vyatopàtàya svàheti kùãravçkùasamanvitam . àjyakùoratilànà¤ca hotavyaü vai ÷ataü ÷atam>% . nàrañoyapuø %<vyatãpàtavratasyàsya vidhànaü ÷çõu tattvataþ . màghe và phàlgune vàpi anyasminmàsi và bhavet . vyatãpàto dine yasmin pràrabhedvratamuttamam . tilaiþ pårõaü ÷aràva¤ca saguóaü gurave'rpayet . evaü dvitãye dàtavyaü tçtãye tu samàpayet . saghçtaü pàyasa¤caiva dàtavyaü cottarottaram . evaü saüvatsarasyànte devasyàrcàntu kàrayet . ÷aïkhacakragadàpàõiü padmahastaü hiraõmayam . vastrayummena saüveùñya påjayedgaruóajvajam . gokùãreõa ca saüpårõaü kàüsyabhàjanamuttamam . sthàpayeddevadevasya sthànantatraiva kalpayet . ÷ayyà ca sannidhau tasya sthàpyà devamanusmaran . ananta÷àyinaü devamanantaphaladaü ÷ubham . lakùmyà sahànvitaü viùõuü bhaktyà saüpåjayedgurum . vai dikenaiva mantreõa jàtãpuùpaiþ samarcayet . pàyasenaiva naivedyaü ÷arkaràsaüyutena ca . dattvà nivedyaü devasya pràrthanaü pràrthayedvratã>% .
     vyomavrataü bhaviùyapuø agastyàrghyadànà'nantaram %<sitacandanatãyena vyoma sthàpya bilipya ca . karõikàkalpitaiþ padmaiþ saüpjya prasipatya ca>% . karõikàkalpitaiþ karõikàmaõóitaiþ %<bakule vimale saumye nicchidre puùpite sati>% . puùpite vikasite . %<madhye kesarajàlasya vyoma sthàpyaü su÷obhanam . aïguùñhaparvapàtrantu sarvagandhasamanvitam . agre sasthàpayitvà ca bhàskarasya surottama! . påjayet karavãraistu tathà raktai÷ca candanaiþ . dhåpa¤ca guggulaü dadyàt praõamya ÷iramà ravim . kuïkumaü pårvapàr÷ve tu dadyàdvyomnaþ samàhitaþ . dakùiõe càguruü dattvà pa÷cime candanaü sitam . catuþsama¤cottare tu dadyàdvyomavicakùaõaþ . dadyànmadhye ÷ubhaü puõyaü raktacandanamàdaràt . påjayedvividhaiþ puùpestathà sà'gurucandanaiþ . dhåpaü kçùõàguruü dadyàt saghçta vàpi guggulum . vàsàüsi ca susåkùmàõi vike÷àni nivedayet . pàyasaü ghçtasaüyuktaü ghçtadãpàü÷ca dàpayet . sarvaü nivedya mantreõa tato gacchet pradakùiõam . praõamya ÷irasà bhànumutthàyaina kùamàpavet . sarvopahàrasaüyuktaü baliü devàya càharet . khakholkàyeti mantreõa såryàyàmitatejase . anena vidhivaddeva¤càrcayitvà purà ravim . ahaü brahmatvamàpannaþ prasàdàdbhàskarasya tu>% .
     vyomaùaùñhãvrataü bhaviùyapuø %<bhàjanaü tatra saüpårõaü madhunà ca samanvitam . dadyàt kçùõatilànàü tu prasthamekantu màgadham . trituõaü taõóulànàü ca pçyaka prasthaü ca kàrayet>% . bhàjanaü prasthacatuùñayapåraõoyaü pàtraü triguõaü prasthatrayam pçthagiti ghçtamadhutilataõóulapàtràõi pçthak kuryàt . gandhapuùpaistathà dhåpairnànàvàdyairvi÷eùataþ . tataþ saüpåjayet såryaü nànàvàdyasamanvitam . såryaü gaganastham . %<påjayecca tato vyoma baliü dikùu prapåjayet . vyàmadevagçhe caiva savabhåtàni yàjayet . vyomadeva gçhe tatra yatra vyoma pratiùñhitam>% . vyomanimàüõaü viùõudharmottaràt %<caturasraü bhavenmåle tatra vçttaü mahàbhujam . tato'nyat caturasra¤ca prathame saüsthitaü ÷ubham . bhadrapãñhamaye prokto vyomabhàgasturãyakaþ . stambhe vai÷vànaro'thàsya madhyabhàgaþ prakãrtitaþ . bhadrapãñhaùadanyacca tatra padmaü nive÷ayet . ÷ubhàùñapatraü tanmadhye karõikàyàü divàkaraþ . patràùñake nyasettasya dikpàlàn sarvato di÷am>% . %<ya evaü kurute ùaùñhyàü sandhyàkàle baliü raveþ . sa såryalokamàsàrdya modate ÷à÷vatãþ samàþ>% .
     vrataràjatçtãyàvrataü devãpuø %<tçtãyàyàntu ÷uklàyàü likhedvastrayuge ÷ubhe . rocanàsitakarpåraiþ ÷ivomàü påjayettataþ . hemaratnasrajairvatsa! mantrayugmamudãrayet . samastakàmaphaladaü yattat pårvamudàhçtam . tato japàrcanaü hoùaü kartavyaü dvijasattama! . aviyogàya nàrãõàü vrataràjaü sadà hitam . sahemapuùparatnàdyaü savastraü dàpayettu tatha . mahàpuõyaü mahàbhàgyaü sarvakàmapradàyakama . sutabhràtç viyogastu na bhavettena bho dvija! . na vyàdhirnopasarbhàdha yàvattanturajo bhavet . tàvatkàlasupàsoke ràkùate modate ciram>% .
     ÷akravrataü viùõudharmottare %<à÷vayujyàü sapårvantu paurõamàsyàü naro bhuvi . sopavàsaþ surendra¤ca devaü saüpåjayettathà . ÷acãmairàvataü vajraü màtali¤ca naràdhipaþ . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . saüvatsarànte kanaka¤ca dattvà pràpnoti lokaü sa purandarasya . mànuùyamàsàdya narendrapåjyo ràjà bhaved và dvijapuïgavo và>% . padmapuø %<àkà÷à÷ã samàü dadyàddhenumante payasvinãm . ÷akralokamavàpnoti ÷akravratamida smçtam>% .
     ÷aïkaranàràyaõavrata devãpuø %<kathitaü ÷aïkaromàkhyaü vrataü bhanasi tuùñidam . ÷rotumicchàmyahantàta viùõu÷aïkarasaüj¤itam>% . manuruvàca %<yathà ume÷varantàta tathà kàryamidaü vratam . kintu pãtàni vàsàüsi ke÷avàya prakalpayet . gandhapuùpaü tathà dhåpaü sugandha¤ca janàrdane . kàryaü påjanasambhàre laóóukàdirasaü dadhi . evantau påjayitvà tu pratimàsthaõóile'pi và . àhåya bràhmaõau vatsa! vedavedàïgapàragau . yatã và vratasampannau jañàkàùàyadhàriõau . tau bhojayedvidhànena ÷ålapàõijanàrdanau . kùabhàpya vidhinà vatsa! sarvakàmaprasàdhakau . bhåmàtraü dakùiõàü viùõàrmauktikaü ÷aïkaràya ca . dattvànuvrajato lokau kramàddehakùaye tataþ>% .
     ÷aïkaràrkavrataü kàlikàpuø %<atha cànena màrgeõa ÷ubhàü tàmeva càùñamãm . sampràpyàdityayogena pràgvidhànena và naraþ . kintu dakùiõanetrasthaü bhàskara¤càrcayedbudhaþ . padmaràgeõa haimena yojyedaü sepanaü ÷çõu . netre nyasya lalàñàdhaþ kuïkumaü raktacandanam . vçttantu yojya madhye tu haraü pårvavadarcayet>% . ardhacandràkàraü tanmadhye vçtta¤ca kçtvà hemanibaddhaü padmaràgaü vçttamadhye nidhàya såryaråpanetraü kuryàdityarthaþ . %<abhàve padmaràgàderhema sarvatra yojayet . rudravãjaü paraü påtaü yatastaccaiva sarvadà . ÷uklamàlyàmbaraü valkaü naivedyaü ca ghçtaplutam . ÷eùaþ pårvavidhànena kartavyo vidhivistaraþ . kintåpoùya prakurvãta saptamyàü vijitendriyaþ . ÷aïkaràrkayutaü påjya ghçtaü gavya¤ca pàrayet>% .
     ÷anivrataü bhaviùyottare %<ato yamasya divase snànamabhyaïgapårvakam . kàryaü deya¤ca vipràya tailamabhyaïkhahetave . yastu saütvatsaraü yàvat pràpte ÷anidine naraþ . tailaü dadàti vipràõàü sva÷aktyànyajanasya tu . tataþ saüvatsarasyànte pràpte tasya dine punaþ . lauhapañàrpitaü sauriü tailakumbhe vinikùipet . lauhe và mçõmaye càtha kçùõavastrayugànvitam>% ityàdi .
     ÷arkaràsaptamãvrataü padmapuø %<÷arkaràsaptamãü vakùye sarvakalmaùanà÷inãm . àyuràrogyamai÷varyaü yayànantyaü prajàyate . màdhavasya site pakùe saptamyàü ÷raddhayànvitaþ . pràtaþmnàtastilaiþ ÷uklaiþ ÷uklamàlyànulepanaþ . sthaõóile padmamàlikhya kuïkumena sakarõikam . tasminniyamaþ savitre dhåpaü puùpaü nivedayet . sthàpayedavraõaü kumbha ÷arkaràpàtrasaüyutam . ÷uklavastreõa saüveùñya ÷uklamàlyànulepanaiþ . sahiraõyaü yathà÷aktyà mantreõànena påjayet>% ityàdi .
     ÷àkasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<saptamyàü sopavàsastu ràtrau bhuïkte tu yo naraþ . kçtopavàsaþ ùaùñhyàü tu pa¤camyàmekakàlabhuk . dattvà tu saüskçtaü ÷àkaü bhakùyabhojyaiþ susaüskçtam . devàya bràhmaõebhya÷ca ràtrau bhu¤jãta vàgyataþ . yàvajjãvaü naraþ ka÷cidvratametaccariùyati . tasya ÷rãrvijaya÷caiva trivarga÷ca vivardhate . mçtaþ svargamavàpnoti vimànavaramàsthitaþ>% . %<÷àkaü susaüskçtaü kçtvà bhakùyabhojyasamanvitam . dattvà vipre yathà÷aktyà pa÷càdbhuïkte ni÷i vratã . kàrtike ÷uklapakùasya gràhyo'yaü kurunandana! . caturbhirapi màsaistu pàraõaü prathamaü smçtam . agasti kusumai÷càvra påjà kàryà vibhàvasoþ>% . kàrtika÷uklasaptamyàmàrabhya pratimàsaü kurvatà punarmàsacatuùñayam yàvat ÷uklasaptamã tasyàü tasyà¤ca pàraõaü kàryam . ekasmin varùe vàratrayaü pàraõaü bhavati evameva varùàntareùu tàdç÷aü vrataü yàvajjãvaü kartavyam .
     ÷àntàcaturthãvrataü bhaviùyatpuø %<màghamàsi tathà ÷uklà yà caturthã mahãpate! . là sarva÷àntidà nityaü ÷àntiü kuryàt sadaiva hi . mnàmaü dànaü baliþ karma sarvamasyàü kçtaü vibho! . bhavetsahasraguõitaü prasàdàddantinaþ sadà . kçtvopavàsaü yastasyàü påjayedvighnanàyakam . tasyàü homàdikaü karma bhavetsàhasnikaü nçpa! . lavarõa guóapårõa¤ca ghçtàktaü tacca bhàrata! . dattvà bhaktyà tu bighne÷aü phalaü sàhasnikaü labhet>% .
     ÷àntitçtãyàvrataü garuóapuø %<tçtãyàyàü mahàmàga! kartavya¤ca vrataü ÷çõu . yenànantabhavàrabdhamenaþ kùapayati dvija! . grahapãóàdikairanyairupasargaiþ prapãóitaþ . asyàü ÷àntiü prakurvãta yatavàkkàyamànasaþ . sthaõóilaü racayitvà tu narovãjaprasånakaiþ . cakràbjaü maõóalaü kuryàdasvinnasitataõóulaiþ . tatra càvàhayed devaü narasiühàkçtiü vibhum . prasannamadhurodàravãkùaõakùapitàrtikam . a÷eùabhayavidhvaüsacaturaü puruùaü harim . abhayaü bhayatapnànàü dadataü dadataü varam>% ityàdi . %<homàcca dviguõaü pràhustarpaõaü mantrani÷cayaþ . tasya tad dviguõaü pràhurjapa eùa vidhikramaþ . niyogàrambhasamaye niyamàn pratipàlayet . trayaü càharahaþ kurvan naktakàlaü samàpayet>% . niyamàn maunàdãn . traya¤càharahaþ pårvaü naktakàlaü samàpayet . trayaü homatarpaõajapàn aharahaþ pratidinaü saükhyà ca saïkalpitahomasaükhyàpekùayà . %<haviùyà÷ã jitakrodho yatavàkkàyamànasaþ . nityaü triþùavarõa snàyàt sadàcàrarato muniþ . na cànçtakatho'nagnirbrahmacàrã jita÷ramaþ>% . yastvetat kurute martyaþ ÷raddhàbhaktisamanvitaþ . sa sarvàrtivinirmukto ÷àntimàpnoti naiùñhikãm .
     ÷àntipa¤camãvrataü bhaviùyapuø %<taddhadbhàdraùade màsi pa¤camyàü ÷raddhayànvitaþ . yatnàllikhya naro nàgàn kçùõavarõàdivarõakaiþ . påjayedgandhadhåpaistu sarpirguggulapàyasaiþ . tasya tuùñiü samàyànti pannagàstakùakàdayaþ . àsahasra¤jalàttasya na bhayaü nàgato bhavet . tasmàt sarvaprayatnena nàgàn saüpåjayedbudhaþ . tathaivà÷vayuje màsi pa¤camyàü kurunandana! . kçtvà ku÷amayànnàgànindràõyà saha påjayet . yastasyàü vidhivannànàn ÷ucirbhaktyà samanvitaþ . påjayet kuru÷àrdåla! tasya ÷eùàdayo nçpa! . nàgàþ prãtà bhavantãha ÷àntimàpnoti và vibho! . pra÷àntilokamàsàdya modate ÷à÷vatãþ samà>% .
     ÷àntivrataü varàhapuø %<÷àntivrataü pravakùyàmi ÷çõuùvaikamanà nçpa! . yena cãrõena ÷àntiþ syàt sarvadà gçhamedhinaþ . pa¤camyàü ÷uklapakùasya kàrtike màsi pàrthiva! . àrabhya barùamekantu bhu¤jãyàdamlavarjitam . naktantu påjayeddevaü hariü ÷eùoparisthitam . evaü yaþ kurute bhaktyà vratametannaràdhipa! . tasya ÷àntirbhavennityaü nàgebhya÷càbhayaü tathà . ÷eùàhibhoga÷ayanasthamapàüprasåtiü sapåjya yaj¤apuruùaü patagendraketum . yenamlamattyamadhuraü sitapa¤camãùu teùàü na nàgajanitaü bhayamasti ki¤cit>% .
     ÷àmbharàyaõãvrataü bhaviùyottare %<tasmàt portha! prayatnena pratimàsaü samàhitaþ . màsi màsyacyutaü påjya bhavethàstanmanàstathà . ye ÷àmbharàyaõikathàcaritavratena varùàõi sapta vidhinà sudhiyo nayanti . te svargalokamabhilabhya kçtàdhivàsàþ kalpàyutaü suta÷atairapi na cyavanti>% .
     ÷ilàcaturthãvrataü bhaviùyottare %<lavaõairdhànyakairyuktaü jãrakaü maricàni ca . hiïgaü ÷åõñhãü haridrà¤ca sarvaü parikaraü tathà . caturthyàmekabhaktà÷ã sakçd dattvà kuñumbine . gçheùu saptasu tathà ÷ilàyuktàni bhàrata! . etacchilàvrataü nàma lakùmãlokapradàyakam>% .
     ÷ivacaturda÷ãvrataü matsyapuø %<÷çõuùyàbahito brahman vakùye màhe÷varaü vratam . triùu lokeùu vikhyàtaü nàmnà ÷ivacaturda÷ã . màrga÷ãrùe trayoda÷yàü sitàyàmekabhojanaþ . pràrthayeddevadeve÷aü tvàmahaü ÷araõaïgataþ . caturda÷yàü niràhàraþ samabhyarcya ca ÷aïkaram . suvarõavçùabhaü kçtvà bhojayeccàpare'hani . evaü niyamakçt sutvà pràtarutthàya mànavaþ . kçtamnànajapaþ pa÷càdumayà saha ÷aïkaram . påjayet kamalaiþ ÷uklaiþ gandhadhåpànulepanaiþ>% . %<pa¤cada÷yàü tataþ påjya vipràn bhu¤jãta vàgyataþ . tadvatkçùõacaturda÷yàmetat sarvaü samàcaret . caturda÷ãùu sarvàsu kuryàt pårvavadarcanam . ye tu màsavi÷eùàstu tànnibodha kramàdiha . rmàrgar÷ãrùàdimàseùu kramàdetadudãrayet>% . à÷vinànteùviti j¤eyam ityàdi .
     ÷ivanaktavrataü bhaviùyapuø %<kçùõàùñamãü tu naktena kçtvà kçùõacaturda÷ãm . iha bhogànavàpnoti paratra ÷ivamçcchati>% .
     ÷ivarathavrataü viùõudharmottare %<kçtvaikabhaktaü hemante màghamàse tu yantritaþ . màdhànte ca rathaü kuryàccitravastropa÷ãbhitam . ÷vetai÷caturbhiþ saüyuktaü vçùabhaiþ samalaïkçtam . ÷obhitaü dhvajamàlàbhi÷citracàmaradarpaõaiþ . taõóulàóhakapiùñena liïgaü kçtvà savedikam . vinyasya rathamadhye tu påjayet kçtalakùaõam . tadràtrau ràjamàrge ca ÷aïkhabheryàdibhiþ svanaiþ . bhràmayitvà tataþ pa÷càcchivàyatanamànayet . tatra jàgarapåjàbhiþ pradãpàdyupa÷obhitaiþ . prekùaõãyapradànai÷ca kùapayeta ÷anairni÷àm . prabhàte snàpana kçtvà tadbhaktànà¤ca bhojanam . dãnàndhakçpaõànà¤ca yathà÷aktyà ca dakùiõàm . rathaü ÷obhàsamàyuktaü ÷ivàya vinivedayet . bhuktvà ca vàndhavaiþ sàrdhaü praõamye÷aü gçhaü vrajet>% .
     ÷ivaràtrivrataü skandapuø nàgarakhaõóe %<màghasya kçùõapakùãya tithi÷caiva caturda÷ã . tasyà ràtriþ samàkhyàtà ÷ivaràtririti dvijàþ! . tasyàü sarveùu liïgeùu sadà saükramate haraþ . vi÷eùàdamaraiþ sarvaiþ khyàtà saivaü kaõe÷vare . màthamàsasya kçùõàyàü caturda÷yàü sure÷vara! . ahaü yàsyàmi bhåmiùñho ràtrau naiva divà kalau . liïgeùu ca samasteùu caleùu sthàvareùu ca . prapåjayet sampadicchuþ sarvapàpavi÷uddhaye . tasyàü ràtrau hi me påjàü yaþ kariùyati mànavaþ . mantrairetaiþ sura÷reùñha! vipàpmà sa bhaviùyati>% . skandapuø %<màghamàse tu yà kçùõà phàlgunàdau caturda÷ã . sà tu puõyà tithirj¤eyà sarvapàpavinà÷inã . ÷àntàtmà krodhahãnastu tapasvã hyanasåyakaþ . tasmai deyamidaü devi! gurupàdànuge sadà . anyathà yo dadàtãdaü sa dàtà narakaü vrajet . varùe varùe mahàdevi! naronàrã pativratà . vãkùayàmi jagat sarvaü komàü bhaktyà prapåjayet . ÷ivamantrairjapaü kçtvà homamarcanadãpanam . jàgaraü ÷ivaràtryàntu ÷ivaü pa÷yet samàhitaþ . mama bhakto naro devi! ÷ivaràtrerupoùakaþ . gaõatvamakùayaü divyamakùayam ÷iva÷àsanam . sarvaü kçtvà tu bhajate gogànamçtasambhavàn . evaü dvàda÷a varùàõi ÷ivaràtrerupoùakaþ . yomàü jàgarate ràtriü manujaþ svargamàpnuyàt . akçtvà màü na jànàti vratametadudàhçtam . ÷iva¤ca påjayitvà yo jàgarti ca caturda÷ãm . màtuþ payodhararasaü na pibet sa kadàcana . yadãccheccàkùayàn bhogàn divi devasamaþ pumàn . àgamoktavidhiü kçtvà pràpnoti sakalaü phalam>% .
     ÷ivaliïgavrataü ÷ivadharmottare %<sitacandanatoyena snàpya liïgaü vilepya ca . ÷vetairvikasitaiþ padmaiþ saüpåjya praõipatya ca . païkaje vimale saumye nicchidre puùpite ghane>% . saumye ramye %<madhye kemarajàlasya sthàpya liïgaü katãyasam . aïguùñhamàtraü vidhivat sarvagandhamayaü ÷ubham . sthàpya dakùiõamårtau tu bilvapatraiþ samarcayet . evaü yo'rcayate liïgaü padme gandhamayaü ÷ubham . sarvapàpavinirmuktaþ ÷ivamevàbhigacchati . etadvratottamaü guhyaü ÷ivaliïgaü mahàvratam . bhaktasya te mayàkhyàtaü na deyaü yasya kasyacit>% .
     ÷ivavrataü kàlottare %<ataþparaü pravakùyàmi vratànàntu yathàkramam . aùñamyàntu caturda÷yàü pakùayorubhayostathà . upoùya saüyato måtvà trividhenàntaràtmanà . tato'paràhle ÷ucinà vi÷eùàt påjayecchivam . pårvoktena vidhànena japacomàdimàcaret . påjavet parayà bhaktyà guruvàk sàdhanàdikaiþ . tatastu pa¤cagavyai÷ca prà÷ayecculukatrayam . amatta÷copasamspç÷ya haviùyànnena vartanam . anena vidhinà yatnàd yàvajjãvaü brataü caret . pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . vasanti ÷ivalokeùu ÷ivavrataprabhàvataþ . etacchivavrataü nàma vratànàmuttamottamam>% . tatraivànyavra %<pauùamàse tu sampràpte pakùayorubhayoþ suta! . caturda÷yàmathàùñamyàü paurõamàsyàmathàpi và . nityaü nivaürtya vidhivat tataþ kàmyaü samàcaret . vi÷eùapåjà tatraiva kartavyà ÷uddhacetasà . naivedyaü yàvakaprasthaü khaõóaü kùãràjyasaüskçtam . rudrasaükhyàüstu vai vipràn bhojayeccaiva dakùayet . vitastimàtràü prakçtiü yàvapiùñena nirmitàm . sa÷çïgakhuralàïgålakçtabhåùàntu kàrayet . ÷ivàya tu pradàtavyà kapilà gurave tataþ . svavàhanasamàyuktà vratapuõyamataþ ÷çõu!>% . varùasàdhyam %<anena vidhimà màghe khaógaü piùñamayaü ÷ive . samapyaü ca vidhàneüna cakravartipadaü labhet . phàlgune tu tathà cakraü nivedya tatpadaü labhet . caitre ÷ivaü piùñamayaü nivedya ca ÷ivàgrataþ . sa mu¤cati brahmahatyàü ÷ivalokamavàpnuyàt . vai÷àsve màsi daõóàgraü ÷ivasyàgre nivedayet . hastàrdhaü piùñakaü kàryaü påjànte tu nivedayet . sucyate sarvapàpebhyo rudraloke mahãyate . jyaiùñhe piùñamayaü khaóga ÷ivàya vinivedayet . mucyate tu kçtaghnatvàdrudraloke tu gacchati . àùàóhe piùñajaü pàtraü ÷ivàya vinivedayet . mucyate duùkçtaiþ sarvairiha janmani sa¤citaiþ . dhvajaü piùñamayaü yastu ÷ivasyàgre nivedayet . ÷ràvaõe tu vidhànena so'kùaya mokùamàpnuyàt . màse bhàdrapade yastu gadàü piùñamayãü dadet . nidhã÷atvaü sa sampràpya ÷ivaloke mahãyate . màsi cà÷vayuje ÷åla dattvàrdhapiùñasambhavam . ÷ivàya purato deya bhråõahatyàü vyapohati . kàrtike tu gadàcakraü ÷ivasyàgre nivedayet . saptajanmakçtaü pàpa dahatyagnirivendhanam . màse vai màrga÷ãrùe tu kamalaü piùñasambhavam . ÷ivàya vidhinà deyaü sarvai÷varyamavàpnuyàt . sarveùà¤caiva naktantu vratànàü kãrtitaü mayà . nityapåjàntu nirvartya kàmyapåjàntu kàrayet>% . tatraivànyatra %<a÷vaü vai màrga÷ãrùe tu yastu piùñamayaü dadet . ÷ivaü sampåjya vidhivat såryaloke mahãyate . divyaü varùasahasrantu tadante syànmahãpatiþ . pauùe piùñamayã dantã ÷ivasyàgre nivedyate . triþsaptakulasayuktaþ ÷ivaloke mahãyate . divyaü varùasahasrantu tadante syànmahãpatiþ . cakravartã mahàvãraþ sarvai÷varyasamanvitaþ . màghe cà÷varathaü yastu ÷ivàya vinivedayet . uddharetso'pi narakàt svapitén rauravàditaþ . ÷ivaloke tu vasati divyavarùàyutatrayam . tadante tu mahãü kçtsnàü na ca khaõóàü bhunakti saþ . phàlgune vçùayåthantu piùñotthaü rudrasaükhyayà . nivedya tu ÷ivasyàgre trailokyàdhipatirbhavet . divyaü varùasahasrantu tadante syànmahãpatiþ . cakravartã mahàvãraþ sarvai÷varyasamanvitaþ . caitre gçhamindumayaü dàsadàsãsamanvitam . gçhopakaraõairyuktaü vicitràïgaõacarcitam . påjànte parayà bhaktyà ÷ivàya vinivedayet . divyavarùa÷atànyaùñau rudraloke mahãyate . jàtismarastadante tu cakravartitvamàpnuyàt . màsi vai÷àkhasaüj¤e tu saptavrãhi÷aràvakàn . ÷ivàya purato dadyàt påjànte prãtacetasà . sa yàti ÷ivasàyujyaü bandhubhiþ sahito naraþ . palànàü dve ÷ate yastu guggulantu dahet sudhãþ . jyaiùñhe màsi ÷ivasyàgre påjànte bhaktisaüyutaþ . triþmaptakulasaüyuktaþ ÷ivaloke mahãyate . tadante pçthivãü bhuïkte na ca khaõóàü sasàgaràm . balimaõóalakaü kàryaü àùàóhe ÷ålapàõinaþ . nànàbhakùyairviracitaü nànàbhakùyasasanvitam . nànàcitrasamàkãrõaü kartavyaü balimaõóalam . saüpåjya parame÷ànaü tatastasya nivedayet . pitén pitàmahàü÷caiva uddhçtya prapitàmahàn . putrapautrasamàyuktaþ ÷ivaloke mahãyate . divyavarùasahasràõi tadante pçthivãpatiþ . ÷ràvaõe màsi devasya vimànaü puùpasambhavam . påjàvasàne dàtavyaü vicitraracanàkulam . varùàyutapramàõantu rudraloke mahãyate . yogã÷o jàyate ÷ànto yena mokùaü vrajettu saþ . màsi bhàdåpade yastu rudrapåjàü caret tadà . guggulaü prathamaü dhåpaü suradàru tato dahet . bilvavãjaü ghçtaü tadvat tathà nànàghçtànvitam . pa¤camaü hyaguruü dadyàt dhåpaü sarvàtmanà vibhoþ màsamekandahed yastu nairantaryeõa bhaktitaþ . yàti sàyujyatàü ÷ambhoþ saputraþ sahabàndhavaþ yastvarkapatrapuñakaü pårayet kùãrasarpiùà . màsama÷vayujaü ÷ambhornairantaryeõa bhaktitaþ . tasya puõyaphalaü vaktuü na ÷akto'smi ùaóànana! . tatkule patità ye tu óimbhàóimbhàhatà punaþ . te prayànti màhàbhàgà rudraloke yathàsukham . varùàyutàyutaü sàgraü tadante tu nare÷varàþ . jàyante ÷ivabhaktà÷ca j¤ànino vãtakalmaùàþ . ÷ivadãkùàü samàsàdya te yànti paramàïgatim . vastràvçtamikùurasaü puñakantu ÷ivàgrataþ . påjànte dàpayed yastu màsi pràpte ca kàrtike . dehànte rudraloke tu màdate saha bàndhavaiþ . vratàn te caiva saüpåjya ÷ivabhaktàn yathàvidhi . haimavastrànnapànai÷ca vitta÷àñhyaü vinà suta!>% . padmapuø %<àùàóhàdicaturmàsyàü varjayennakhakçntanam . vçntàkabhakùaõa¤caiva madhusarpirghañànvitam . kàrtikyàntat punarhaimaü bràhmaõàya nivedayet . rudralokamavàpnoti ÷ivavratamanuttamam>% .
     ÷ivàcaturthãvrataü bhaviùyapuø %<÷ivà ÷àntà sukhã ràjan! caturthã trividhà smçtà . màsi bhàdrapade ÷uklà ÷ivà loke÷apåjità . tasyàü snànaü tathà dànamupavàsojapastathà . kriyamàõaü ÷ataguõaü prasàdàddantino nçpa! . guóalavaõaghçtànàü dànaü ÷ubhakaraü smçtam . guóapåpàstathà vãra! puõyaü bràhmaõabhojanam . caturthyàü nara÷àrdåla! påjayeta sadà sriyaþ . guóalavaõapåjàbhiþ ÷va÷rå÷va÷uramàtaraþ . tàþ sarvà subhagà, syurvai vighne÷asyànumodanàt . kanyakà÷ca vi÷eùeõa vidhinànena påjayet>% .
     ÷ivàpavãtavrataü ÷ivadharmottare %<paurõamàsyàü tathàùàóhyàü ÷ivaü saüpåjya yatnataþ . upavãtaü ÷ive dadyàcchivabhaktàü÷ca bhojayet . punareva ca kàrtikyàü påjya ÷ambhuü kùamàpayet . yatãnàü dakùiõàü dattvà såtravastràdipårvikàm . yaþ kuryàt sakçdapyevaü càturmàsyàü pavitrakam . kalpakoñisahasràõi rudraloke mahãyate>% .
     ÷ãlatçtãyàvrataü padmapuø %<anagnipakvama÷nàti tçtãyàyàntu yo naraþ . gàü dattvà ÷ivamabhyeti punaràvçttidurlabham . vçhadànandakçt puüsàü ÷olavratamida smçtam>% .
     ÷ãlàvàptivrataü viùõudharmottare %<bhagavan! karmaõà kena ÷ãlavàn puruùo bhavet . kulajàti÷rutebhyastu ÷ãlameva vi÷iùyate>% . màrkaõóeya uvàca àgrahàyaõyatãte tu màsamekaü dine dine . pårvavat påjayeddavaü varàhamaparàjitam . ghçtena snàpayeddevaü ghçtena juhuyàddharim . ghçtaü dvijebhyo dadyàcca ghçtameva nivedayet . triràtropoùitaþ pauùyàü ghçtapàtreõa ca dvijam . påjayecca suvarõena yathà÷akti naràdhipa! . kçtvà vrataü màsamidaü yathoktamàsàdya nàkaü suciraü manuùyaþ . mànuùyamàsàdya ca ÷ãlavàn syàt pràpnoti puùñiü cirajãvita¤ca .
     ÷ukravrataü bhaviùyottaroktam %<÷ukraü jyeùñhàsu saüpràpya påjayennaktabhojanaþ . pårvoktakramayogeõa dvijasantarpaõena tu . saptame tvatha saüpràpte sauvarõaü kàrayetsitam (÷ukram) . raupye và kàüsyapàtre và sthàpayitvà bhçgoþ sutam . saüpåjya parayà bhaktyà ÷vetavastrànulepanaiþ . agre tasya pradàtavyaü pàyasaü platasaüyutam>% .
     ÷uddhivrataü vahnipuø %<evaü và dvàda÷a màsànupoùyaikàda÷ãü budhaþ . sa yaþ karoti ÷uddhàtmà kçtakçtyaþ sukhã bhavet . sunàmadvàda÷ã påjyà nàmnà dvàda÷abhistathà . dvàda÷a dhenavo deyà hariþ kàmàn prayacchati . divi devàþ sa devendràþ kçtvà karmàõyaneka÷aþ . pa÷càdàràdhayantãha hariü ÷urdhivratena hi>% .
     ÷ubhadvàda÷ãvrataü varàhapuø %<÷çõu ràjan! mahàbhàga! ÷ubhavratamanuttamam . yena sampràpyate viùõuþ ÷ubhenaiva na saü÷ayaþ . màsi màrga÷ire puõye prathamàvdàt samàcaret . ekabhaktaü site pakùe yàvat syàdda÷amã tithiþ . tato da÷amyàü madhyàhne snàtvà ke÷avamarcayet . bhuktvà saïkalpataþ pràgvad dvàda÷yàü ÷uddhamànasaþ . ke÷aveti hariü påjya dadyàttatprãtaye tilàn . sahiraõyaü tathà kçùõadvàda÷yàü prayato nçpa! . tàmapyevamuùitvà ca yavàn dadyàd dvijàtaye . kçùõàyeti harirvàcyo dàne home tathàrcane . càturmàsyàmathaivantu kùapitvà ràjasattama! . caitràdiùu punastadvadupoùya prayataþ ÷uciþ . saktupàtràõi vipràõàü sahiraõyàni dàpayet . ÷ràvaõàdiùu màseùu tadvadgovindamarcayet . triùu màseùu yàvattu kàrtikaþ syàdihàgataþ . tamapyevaü kùapayitvà da÷amyàü prayataþ ÷uciþ . arcayitvà hariü bhaktyà màsanàmnà vicakùaõaþ>% .
     ÷ubhasaptamãvrataü padmapuø %<anyàmapi pravakùyàmi ÷obhanàü ÷ubhasaptamãm . yàmupoùya narorogàt ÷okaduþkhàt pramucyate . ÷ukle cà÷vayuje màsi kçtasrànajapaþ ÷uciþ . vàcayitvà dvija÷reùñhànàrabhecchubhasaptamãm . kapilàü påjayedbhaktyà gandhamàlyànulepanaiþ . namàmi såryasambhåtàma÷eùabhuvanàlayàm . tvàmahaü sarvakalyàõa÷arãràü sarvamiddhaye . athàhçtya tilaprasthaü tàmrapàtre kçtaü navam . kà¤canaü vçùabhaü tadvadvastramàlyaguóànvitam . phalairnànàvidhairbhakùyaiþ sarvopaskarasaüyutaiþ . dadyàdvikàlavelàyàmayya mà prãyatàmiti . pa¤cagavyaü tu saüprà÷ya svapedbhåmau vimatsaraþ . tataþ prabhàte susnàto bhaktyà santarpayed dvijàn . anena vidhinà dadyàt màsi màsi sadà naraþ . vàsasã vçùabhaü haimaü tadvacchando'÷vapåjanam . vatsarànte ca ÷ayanamikùudaõóaguõànvitam . sopadhànakavi÷ràmabhàjanàsanasaüyutam . tàmrapàtre tilaprasthaü sauvarõavçùabhairyutam . dadyàdvedavide sarvaü vi÷vàtmà prãyatàmiti>% .
     ÷åladànavrataü ÷ivadharmottare %<amàvasyàü niràhàraþ avdamekaü niyantritam . ÷ålaü piùñamayaü kçtvà varùànte vinivedayet . ÷ivàya ràjataü padmaü sauvarõakçtakarõikam . bhaktyà ca vinyaset mårdhni ÷eùaü pårvavadàcaret . kàmato'pi kçtaü pàpaü bhråõahatyàdika¤ca yat . tat marvaü ÷åladànena na÷yatyeva na saü÷ayaþ . mahàpadmavimànena naro nàrãsamanvitaþ . yugakoñi÷ataü sàgraü ÷ivaloke mahãyate>% .
     ÷ailavrataü viùõudharmottare %<athàtaþ saüpravakùyàmi tava ÷ailavrataü ÷ubham . mahendro malayaþ sahyaþ ÷uktimànçkùavànapi . bindhya÷ca pàripàtra÷ca saptaite kulaparvatàþ . caitra÷uklamamàrambhàt pratyahaü dinasaptakam . teùàü saüpåjanaü kçtvabahiþsnànaü samàcaret . gandhamàlyanamaskàradhåpadãpànnasampadà . yavairhomaü tathà kuryàd dadyàdvipre yavànapi nityaü yavànnama÷nãyàt kuryàt saüvatsaraü vratam . tasyàvasàne dadyàttu yavaprasthàü÷ca viü÷atim . vàvacakàya dvijendràya suvarõaü kà¤canasya tu>% .
     ÷aivanakùatrapuruùavrataü viùõudharmottare %<upavàseùva÷aktànàü nakta bhojanamiùyate . yasmin vrate tadapyatra ÷råyatàkùayaü mahat ÷ivanakùatrapuruùaü ÷ivabhaktimatàü nçõàm . tasminnakùatrayoge ca puràõaj¤àþ pracakùate . phàlgunasyàmale pakùe yadà hastaþ prajàyate . tadà gràhyaü vrataü caitannaktenàbhyarcya ÷ålinam . ÷ivàyeti ca hastena pàdau saüpåjayedvibhoþ>% .
     ÷aivamahàvrataü viùõudharmottare %<pratimàsaü pravakùyàmi ÷aivavratamanuttamam . dharmakàmàrthamokùàrthaü naranàryàdidehinàm . pauùe màse tu sampràpte yaþ kuryànnaktabhojanam . satyavàdã jitakrodhaþ ÷àligodhåmagorasaiþ . pakùayoraùñamãü yatnàdupavàsena vartayet . trisandhyamarcayedã÷amagnikàrya¤ca bhaktitaþ>% . varùasàdhyam %<trisnàna¤càgnihavanaü bhå÷ayyà naktabhojanam . pakùayorupavàsena caturda÷yaùñamãü kùipet . ityevamàdiniyamairàcareta ÷ivavratam . ÷ivabhaktà tu yà nàrã dhruvaü sà puruùo bhavet . strãtvamatyuttamaü sà cet kàïkùate ÷çõuyàd vratam>% .
     ÷aivopavàsavrataü bhaviùyapuø %<caturda÷yàü tathàùñamyàü pakùayoþ ÷uklakçùõayoþ . yo'vdamekaü na bhu¤jãta ÷ivàrcanarato naraþ . yat puõyamakùayaü proktaü satataü satrayàjinàma . tat puõyaü sakalaü tasyàü ÷ivaloka¤ca gacchati>% .
     ÷aurõavrataü varàhapuø %<ataþparaü pravakùyàmi ÷auryavratamanuttamam . yena bhãrorapi mahat ÷auryaü bhavati tatkùaõàt . màsi cà÷vayuje ÷uddhà navamã samupoùità . saptamyàü kçtasaïkalpaþ sthitvàùñamyàü nirodanaþ . navamyàü prà÷ayet piùñaü prathamaü bhaktito nçpa! . bràhmaõàn bhojayedbhaktyà devã¤caiba tu påjayet . durgàü devãü mahàbhàgàü mahàmàyàü mahàprabhàm . evaü saüvatsaraü yàvadupoùya vivivannçpa! . vratàünte bhojayeddhãmàn yathà÷aktyà kumàrakàn . hemavastràdimiþ snàtàn påjayitvà tu ÷aktitaþ . pa÷càt kùamàpayetkùàntuü devã me prãyatàmiti . evaü kçtvà bhraùñaràjyolabhedràjyaü na saü÷ayaþ . cavidyo labhate vidyàü bhãruþ ÷aurya¤ca vindati>% .
     ÷radvàvrataü padmapuø %<kçtvàpralepanaü ÷ambhoragrataþ ke÷avasya ca . sa sarvapàpanirmuktaþ ÷ivaloke mahãyate . ràjà bhavati sambhåtaþ sàrvabhaumo mahe÷varaþ . etat ÷raddhàvrataü nàma bahukalyàõakàrakam>% .
     ÷ravaõadvàda÷ãvrataü bhaviùyottare %<ekàda÷au yadà ÷uklà ÷ravaõena samanvità . vijalà sà tithiþ poktà maktànàü vijayapradà . ekàda÷yàü sopavàso ràtrau saüpåjayeddharim . rauppasauvarõapàtre và dàruvaü÷amaye'pi và . àcchàdya pàtraü vàsobhirakùataiþ palasaümitaiþ . màrgacarmeõa gandhai÷ca bhaktyà và ÷aktyapekùayà . tilàóhakena vittàóhyaþ prasthena kuóavena và . alàme yavagodhåmaiþ phalaiþ ÷uddhatilairbhavet . puùpairgandhaiþ phalairdhåpaiþ kàlotthairarcayeddharim . nànàvicai÷ca naivedyairbhakùyabhojyairguóodanaiþ . mravittasyàsulàreõa sahirakhya¤ca kàrayet . mantreõa tu ÷ataguõaü bhaktyà lakùaguõottaram . bhaktimantraguõopetaü koñikoñiguõottaram . ebhirmantrapadaistatra påjayedgaruóadhvajam . upahàrairnara÷reùñha! ÷ucirbhåtvà samàhitaþ>% . %<eùà vyuùñiþ samàkhyàtà ekàda÷yàü mayà tava . pårvameva samàkhyàtà dvàda÷ã ÷ravaõànvità . upoùyaikàda÷ãü pa÷càd dvàda÷ãmapyupoùayet . macàtra vidhilopaþ syàdubhayordevatà hariþ>% . ekàda÷yàü dvàdasyàü càmbatarasyàü và ÷ravaõayuktàyàü ÷ravaõayuktopaùàsemaiva vratadvayasiddhiþ ekasmin vrate pårvamanyàü tithimupoùya pa÷càdapàrayitvà nànyopoùyà iti yo vidhilopaþ sa ekadevatàkatvena na bhavatãtyarthaþ . %<budha ÷ravaõasaüyuktà dvàda÷ã saïgamodakam . snànaü dadhyodanaü samyagupavàsaþ paro vidhiþ . sagareõa kakutsthena dhundhumàreõa gàdhinà . etai÷cànyai÷ca ràjendra! kàmàcca dvàda÷ãvratam . sà dvàda÷ã budhayutà ÷ravaõena sàkaü sàsau jayeti kathità çùibhirnabhasye . tàmàdareõa samupoùya naro'maratvamàpnoti pàrtha! aõimàdiguõopapannam>% . viùõudharmottare %<upavàsàsamarthànàü kiü syàdekamupoùitam . mahàphalaü mahàdeva! tanmamàcakùva pçcchataþ>% . kçùõa uvàca %<yà ràma! ÷ravaõopretà dvàda÷ã mahatã tu sà . tasyàmupoùitaþ snàtaþ påjayitvà janàrdanam . pràptotyayatnàt dharmaj¤a! dvàda÷advàda÷ãphalam . dadhyodanayutaü tasyàü jalapårõaü ghañaü dvije . vastrasaüveùñitaü dattvà chatropànahameva ca . na durgatimavàptoti jàtimagryà¤ca vindati . akùayyaü syànamàpnoti nàtra kàryà vicàraõà . ÷ravaõadvàda÷ãyoge budhavàro bhaved yadi . atyantaü mahatã nàma dvàda÷ã sà prakãrtità . snànaü japyaü tathà dànaü homaþ ÷ràddhaü suràrcanam . sarvamakùayamàpnoti tasyàü bhçgukulodvaha! . tasmin dine tathà snàto yatra kvacana saïgame . svargaïgàsrànajaü ràma! phalaü pràpnotyasaü÷ayam . ÷ravaõe saïgamàþ sarve parapuùñipradàþ sadà . vi÷eùàt dvàda÷ãyukte budhayukte vi÷eùataþ . tathaiva dvàda÷ã proktà budha÷ravaõasaüyutà . tçtãyà ca tathà proktà sarvakàmaphalapradà . tathà tçtãyà dharmaj¤a! tathà pa¤cada÷ã ÷ubhà>% .
     ÷rãpa¤camãvrataü garuóapuø %<yadindreõa purà cãrõaü ÷rãviyuktena pàrthiva! . ÷rãsamçddhikare taddhi ÷çõu ÷rãpa¤camãvratam . màrga÷ãrùe site pakùe pa¤camyàü pannagotsave . upavàsasya niyamaü kuryàt padmàü smareddhçdi . svarõaraupyàü yathà ÷aktyà tàmràü mçtkàùñhajàmatha . citrapaññagatàü devãü lakùmãü kùmàpàla! kàrayet . padmàsanàü padmahastàü padmàü padmadalekùaõàm . diggajendraiþ snàpyamànàü kà¤canaiþ kalamauttamaiþ>% . lakùmãråpanirmàõantu viùõudharmottaroktaü veñitavyam . tadyathà samutthità ÷rãþ kartavyà ÷aïkhàmbujakarà ÷ubhà . sukhasthità mahàbhàga! padme padmakarà ÷ubhà . dvibhujà càrusarvàïgã sarvàbharaõabhåùaõà . dvau ca målakarau mårghni kàryau vidyàdharo subhàviti . tato yàmatraye yàte nimnagàyà mçdàtha và . snànaü kuryàdasaübhràntaþ ÷aktimaduùacàrataþ . devàn pitçü÷ca santarpya tato devagçhaü brajet . tatrasthàü påjayeddevãü puùpaistatkàlasambhavaiþ . phalàni ca yathàlàbhaü viråóhaü dhànyasa¤cayam . tataþ suvàsinã påjyà kuïkamaiþ kusumena ca . mojayenmadhurànnena praõipratya visarjayet . tatastu taõóulaprasthaü dhçtapàtreõa saüyutam . bràhmaõàya pradàtavyaü sà ÷rãrme prãyatàmiti . nirvartyaitada÷eùeõa tato bhu¤jãta vàgyataþ . màsànumàsaü kartavyaü vidhinànena bhàrata! . ÷rãrlakùmãþ kamalà sampat padmà nàràyaõã tathà . padmadhçtiþ sthitiþ puùñistuùñiþ siddhiþ kùamà kramàt . màsànumàsaü ràjendra! prãyatàmiti kãrtayet . vastramaõóapikàü kçtvà puùpagandhàdivàsitàm . ÷ayyàyàü sthàpayellakùmãü sarvopaskarasaüyutàm . saubhàgyàùñakasaüyuktàü netrapaññàvçtastanãm . saptadhànyasamopetàü rasadhàtusamanvitàm . pàdukopànahacchatrabhàjanàsamasaüskçtàm . devãü saüpåjya vidhivad bràhmaõàya kuñumpine . vyàsàya dedaviduùe yasme và rocate svayam . sopaskaràü savatsà¤ca dhenuü dattvà kùamàpayet . yaþ pa¤camãvratamidaü dayitaü muràrerbhaktyà samàcarati påjya mçgostanåjàm . ràjya÷riyaü sa bhuvi bhavyajanopabhogyaü %<bhuktvà prayàti bhavanaü madhusådanasya . màhàtmyamàpa vakùyàmi pa¤camyàstava bhàrata! . jayeti yà ca vikhyàtà bratinàü jayadàyinã . yasmàjjayà jayà÷abdaü karoti vratino budhàþ! . paripårõaü vrataü yasyàü sà j¤eyà jayapa¤camo . jayà ca vijayà caiva jayantã pàpanà÷inã>% . jayà, kàrtika÷uklapa¤camã ÷ravaõena yadà yuktà ÷uklapakùe tu pa¤camã . uttaràphàlgunã yasyàminduvàrasamàgamaþ . àrabheta narastasyàü vrata pårvamupoùitaþ . caturthyàmekabhaktà÷ã brahmacàrã jitendriyaþ . dhçtimàn kçtasakalpo bhavenniyamavànnaraþ . tataþkalyaü samutthàya snàtvà niyatamànasaþ . dhçtasaïkalpayà patnyà kuryàd bilvasya càrcanam . bilvamåle tataþ kuryàd vediü puùpàkùatairyutàm . sthàpayet kalasànaùñau tasyàmaùñasu dikùu và . tanmadhye bilvamåle tu sthàpayecca mahàghañam . sauvarõaü ràjataü tàmraü màrtikaü và ÷ubhànvitam ityàdi .
     vrãpràptivrataü viùõudharmottaroktaü %<÷rãvihãnasya loke'smin jãvitasyàpi kiü phagam . tasmàdvrataü samàcakùva yema syàcchrãyuto naraþ>% . màrkaõyeta jatàca %<vai÷àkhyàü samatãtàyàü pratipatprabhçti kramàt . pårvavat påjayeddevaü ÷rãsahàyaü dine dine>% . pårvavaditi caitryàdiråpàvàptivratavat . %<puùpamålaiþ phalai÷caiva juhuyàdakùatàni ca . bilvàü÷ca vahnau satataü gorasairbhojayed dvijàn . triràtropoùito jyaiùñhyàü kanakaü pratipàdayet . vastrayugma¤ca ràjendra! tena sàphalyama÷nute . kçtvà brataü màsamidaü yathoktamàsàdya màsaü suciraü manuùyaþ . manuùyamàsàóhya vivçddhatejàþ ÷riyà yutaþ syàjjagati pradhànam>% .
     ÷rãvçkùanavamãvrataü bhaviùyottare %<tasmàdbhàdrapade caiva ÷uklapakùe kuråttama! . navamyàmarcayedbhaktyà ãùatsåryodaye'nadha! . ÷rãvçkùaü vividhairatnairanagnipatitaiþ phalaiþ . tilapiùñànnagodhåmairdhåpagandhànulepanaiþ . ãùadbhànukaràkrànta! ÷rãtaro vai nabhastale . mantreõànena ràjendra! påjayedbhaktisaüyutaþ . saptakçtvastato'bhyarcya ÷rãvçkùaü praõipatya ca . bràhmaõàn bhojayedbhaktyà ÷rãdevã prãyatàü mama . tato bhu¤jãta maunena tailàhàravivarjitam . anagnipakvaü mçtpàtre dadhidhànyaphalaü ÷ubham . evaü yaþ kurute pàrtha! ÷rãvçkùàbhyarcanaü naraþ . nàrã va duþkha÷okàbhyàü mucyate nàtra saü÷ayaþ>% .
     ÷rãvrataü viùõudharmottare caitra÷uklasya pa¤camyàü påjayitvà tathà ÷riyam . sakçdevàpluyàdetat phalaü saüvatsaroditama . %<athàtaþ saüpravakùyàmi ÷rãvrataü nàma te vratam . cetra÷uklatçtãyàyàü snànamabhyaïgapårvakam . kçtvà ÷uklàmbaro ràjacchraklamàlyànulepanaþ . tiùñhed ghçtodanàhàro bhåmau supyànni÷àü ca tàm . caturthyà¤ca tathà snànaü bahireva samàcaret . pa¤camyà¤ca vi÷eùeõa ÷uklàmbaradharaþ ÷uciþ . lakùmãü saüpåjayet padmaiþ kçtake'kçtake'pi và . ÷uklena gandhamàlyena ghçtadãpena vàpyatha>% ityàdi .
     ùaùñhãvrataü brahmapuø %<kçtopavàsaþ pa¤camyàü ùaùñhyàü yo'rcayate ravim . niyamavratacàrã ca raverbhaktisamanvitaþ . saptamyàü và mahàbhàga! so'÷vameghaphalaü labhet>% . viùõudharmottare %<ùaùñhyà¤ca ÷uklavakùasya ye narà bhaumavàsare . vrata¤carati yatnena tathà tàsàü pçthav pçthak . na teùàü durlabhaü ki ¤cit bhaviùyati surottama! . dviyoge hi guõaü teùà phalaü skanda! bhaviùyati . triyoge påjanaü kçtvà màseùu surasattama! . akùayaü jàyate puõyaü nàtra kàryà vicàraõà>% .
     saüvatsaravrataü viùõudharmottare %<idamanpat pruvakùyàmi pa¤camårtivrataü tava . saüvatsaraþ smçto vahnistathàrkaþ parivatsaraþ . idàpårvastathà somo hyanupårvaþ prajàpatiþ . utpårva÷ca tathà prokto devadevo mahe÷varaþ . teùàü maõóalavinyàsaþ prànvadeva vidhãyate>% . pràgyaditi nãla÷vetaraktapãta kçùõakaiþ maõóalavinthàsàþ kartavyàþ %<pràgvat prapåjanaü kàryaü homaþ kàryo yathàvidhi . tilairbrãhiyavai÷caiva ghçtena sitasarùapaiþ . talliïgairatha và mantrairnàmabhiþ pratyahaü kramàt . naktà÷anastathà tiùñhet pràgbaddivasapa¤cakam . caitra÷uklaü samàrabhya pa¤camãprabhçtikramàt . saüvatsaràkhye varùetu vratametat samàcaret . påjàvasàne dàtavyàþ suvarõàþ pa¤ca yàdava! . caturvedavide deyaü ÷àkhàbhedena yàdava! . ekaikaü pa¤cakaü deyaü yathàkàlamidaü bhavet . yatheùñaü lokamàpnoti kàmacàrã vihaïgamaþ>% .
     saïghàñakavrataü varàhapuø %<÷çõuùvaikamanà bhadre! saïghàñakamidaü vratam . kathayàmi mahà pårvaü brahmaõà kathitaü mama . màsasya kàrtikasyàpi ÷uklapratipadi vratam . gçhõãyàdekabhaktantu kçtvà dantàdi÷odhanam . sàyaü saïkalpamàdhàya dvitãyàyàmupàvaset . tçtãyàyàmapi tathà caturthyàü pàraõaü bhavet . ÷ivaü saüpåjayedbhaktyà upavàsadvaye'pi ca . yatra vinopacàreõa ràtrau dadyàttato bhuvi . svapet pràtaþ samutthàya smçtvà devaü samarcayet>% .
     santànadavrata bhaviùyottaroktam %<kàrtikyàmupavàsã yaþ kanyàü dadyàt svalaïkçtàma . svakãyàü parakãyàü và nadãsaïgamake ÷ubhe . etata santànadaü nàma vrataü sugatidàyakam>% .
     santànàùñamãvrataü viùõudharmottare kçùõàùñamyàü caitramàse snàto niyatamànasaþ . kçùõamabhyarcya påjà¤ca devakyàþ kurute ca yaþ . niràhàro naraþ pa÷càt kçùõàsya jagataþ pateþ . upoùito japanmantraü ràtrau prayatamànasaþ . påjàyà¤càpi kçùõasya sapta vàràn prakãrtayet . pàùaõóinovikarmasthàn vaióàlàn vakanàstikàn . prabhàte ca tataþ snàto dattvà vipràya dakùiõàm . bhu¤jãta kçta påjastu kçùõasyaiva jagatpateþ . vai÷àkhajyaiùñhayo÷caiva pàraõaü hi trimàsikam . upoùya devadeve÷aü ghçtena snàpayeddharim . àùàóhe ÷ràvaõe caiva màsi bhàdrapade tathà . upoùito dvitãyaü vai pàraõaü pårvavadbhavet . à÷vine kàrtike saumye tçtãyaü pàraõaü tathà . pauùe màghe kràlaguge ca caturthaü dvijasattapa! . pàraõe vàraõe pårõe ghçtena snàpayeddharim . bràhmaõebhyo ghçtaü dadyàttathaiva pratipàraõam . kçtvà vrataü nàkamanuprayàti mànuùyamàsàdya ca nirvçtaþ syàt . santànavçddhi¤ca tathàpnute'sau yàvanmahãü sàgaramekhalàntàm .
     saptarùivrataü viùõudharmottare %<caitra÷uklàdathàrabhya pratyahaü dinasaptakam . maràcimatryaïgirasaü pulastyaü pulahaü kratum . va÷iùñha¤ca mahàbhàgaü påjayet divasakramàt . kàlodbhavaiþ phalaiþ puùpaiþ gorasai÷ca phalànvitaiþ . àcaret pratyahaü snànaü bahirnaktà÷ano bhavet . mahàvyàhçtibhirhomaü tilairnityaü samàcaret . tarpayedbràhmaõàü÷càtra phalamålai÷ca gorasaiþ . vàridhànya÷ca dàtavyàþ kùãrapårõà dvijàtiùu . evaü saüvatsaraü kçtvà vratànte cà''hitàgnaye . dadyàt kçùõàjinaü ràjan! yathàpårvaü mayeritam . vratametannaraþ kçtvà mokùopàya¤ca vindati>% .
     saptasàrasvatavrataüviùõu dharmottaroktam %<caitra÷uklàdathàrabhyu pratyahaü dinasaptakam . suprabhàü kà¤canàkùã¤ca vi÷àlàü mànasodbhavàm . meghanàdàü suveõu¤ca tathaiva vimalodakàm . nityaü saüpåjayedbhaktyà bahiþsnànaü samàcaret . tàsà¤ca pratyahaü nàmnà dadhnà homaü samàcaret . bràhmaõàn bhojayeccàtra dadhnà yuktaü subhojanam . ghçtodanaü tathà÷nãyàtsakçdeva tathà ni÷i . evaü saüvatsaraü kçtvà vrataü sàrasvataü naraþ . tatroùya suciraü kàlaü mànuùye jàyate yadà>% ityàdi .
     saptasundarakavrataü bhaviùyottaroktam %<ekabhaktà ca saptàhaü pauriõãratra bhojayet . saüpåjya pàrvatãü bhaktyà gandhapuùpavilepanaiþ . tàmbålasindåravarairnàrikelaphalena ca . prãyatàü kumudà devã praõõipatya visarjayet . ekaikàü påjayeddevãü saptàhaü yàvadeva tu . puna÷ca saptame pràpte tàþ saptaiva nimantrayet . ùaóbhyaþ sambhojayitvànnaü yathà÷aktyà vibhåùaõaiþ . bhåùayitvà màlyavastraiþ karõaveùñhàïgulãyakaiþ . kumudà màdhavã gaurã bhavànã pàrvatã ubhà . ambikà ceti saüpåjyà darpaõaü dàpayet pçthak . bràhmaõaü påjayettvekaü vàcyaü sampannamastu me . saptasundarakaü nàma vrataü pàpaharaü ÷ubham . kçtvà pràpnoti saundaryaü saubhàgyamatulaü tathà>% .
     samudravrataü viùõudharmottare %<athàtaþ sapravakùyàmi samudravratameva te . caitra÷uklàdathàrabhya pratyahaü dinasaptakam . lavaõaü kùãraü saghçtaü dadhimaõóaü surodakam . tathaivekùurasodaka svàdudadhnaiba påjayet . àcaret pratyahaü snànaü ÷ucirbhåtvà tathà bahiþ . ghçtena homaü kurvãta saptamyà¤ca pradàpayet haviùyà÷ã bhabennaktaü kuryàt saüvatsaraü vratam . saüvatsarànte dadyàka tathà dhenuü payasvinãm . vratenànena cãrõena saptasàgaramekhalàm . bhuvakti basudhàü ràjà! saptajanmàntaràõi tu>% .
     sampårõavrataü bhaviùyottare %<saüpårõaü nàma taccàpi vrataü samyak phalapradam . yaccãrõaü naranàrãbhiryàvat saüpårõakàlakam . ava÷yantacca kartavyaü saüpårõaphalakàïkhibhiþ . ki¤cidbhagnaü pramàdena yadvrataü vratinàü bhavet . tat saüpårõaü bhavet sarvaü vratenànena pàõóava! . upadravairbahuvidhairmahàmohàcca pàrthiva! . yadbhagnaü ki¤cideva syàt vrataü vighnavinàyakaiþ . tat saüpårõaü bhavet sarvaü satye satyaü na saü÷ayaþ . kà¤canaü raupyakaü råpaü ÷ilpinà tu dhañàpayet . bhagnavratasya yodevastat svaråpaü sunirmitam . råpaü strãpuüsayorvàpi pràrabdhaü tadvrataü kila . na ca niùpàditaü ki¤ciddaivàt sarvaü tathà sthitam . dvibhujaü païkajàråóhaü saumyaü prahasitànanam>% . dvibhujàdãni strãpuüsayoråpasya vi÷eùaõam tacca råpamaj¤àteùu vrateùu, janmàntarakçtànàü vismçtànà¤ca j¤àtatve teùvapãdaü pràya÷cittamiti . %<niùpàditaü ÷ilpinà ca tasminneva dine punaþ . tasmànmàse punaþ pràpte bràhmaõo vidhinà gçhe . tàpayet payasà dadhnà ghçtakùãrarasàmbubhiþ . gandhacandanapuùpaistu påjayet kusumàdinà . toyapårõasya kumbhasya mukhe vinyasya candanaiþ . dhåpadãpàkùatairvastrairnànàbalyupahàrakaiþ . arghyaü dadyàcca tannàmnà mantreõànena pàõóava! . upavàmena hãnasya pràya÷cittaü kçtà¤jaleþ . ÷araõa¤ca prapannasya kuruùvàgha dayàü punaþ . paratra bhayabhãtasya bhagnavarjyavratasya ca . kuru prasàdaü saüpårõamastu me tvatprasàdataþ>% .
     sambhogavrataü bhaviùyapuø %<dve pa¤camyau hi màsasya dve ca pratipadau naraþ . sopabàsaþ sugandhà÷caþ ÷ayãta priyayà saha . khagani÷calacittastu ratiprãtivivarjitaþ>% . khagani÷calacittaþ såryadhyànaparaþ %<sama÷ca smçti÷ãla÷ca tasya puõya phalaü ÷çõu . divyaü varùasahasraü tu divyaü varùa÷ataü tathà . tatastu bhàvayatyenaü mahàdevaü na saü÷ayaþ>% .
     sarpa¤camãvrataü bhaviùyapuø %<payovratantu pa¤camyàü dattvà nàgaü dvijàtaye . sauvarõaü sarpajanitaü bhayaü tasya na jàyate . etat sarpavrataü proktaü sapemaitrãkaraü param>% .
     sarpaviùàpahapa¤camãvrataü skandaø prabhàsakhaø %<÷ràvaõe màsi pa¤camyàü ÷uklapakùe varànane! . àrabhyobhayato lekhyàþ gomayena viùolvaõàþ . kçtvà ca kausurmànnàgànnidràlãü ca prapåjayet . ghçtodakàbhyàü payasà snàpayitvà varànane! . godhåmaiþ payasà påjya làjàdyairvividhaistathà . påjayet vidhivaddevi! dadhidårvàïkuraiþ kramàt . gandhapuùpopahàrai÷ca bràhmaõànà÷ca tarpaõam . atha và ÷ràvaõe màsi pa¤camyàü ÷raddhayànvitaþ . ya÷càlekhya naro nàgàn kçùõavarõàdivarõakaiþ . gurukalpàn tathà vã÷yàü svagçhe vilikhet budhaþ . påjayedgandhadhåpai÷ca payasà pàyasena ca . tasya tuùñiü samàyànti padmakàstakùakàdayaþ . àsaptamàt kulaü tasya na mayaü nàgato bhavet . prajapyate tatra mantro viùasya pratiùedhakaþ . tasya prajapamàtre tu na viùaü kramate sadà>% .
     sarvakàmavrataü viùõudharmottaroktam %<aïgàrakaü tathà såryaü nirçtiü và khage÷varam . havanaü ve÷varaü mçtyuü kapàlakaùakiïkiõãm . tatra vaikàda÷àn yastu devàn tribhuvane÷varàn . ekàda÷yàü sopavàsaþ somaü sampåjayettathà . gandhamàlyanamaskàradãpadhåpànnasampadà . màr÷a÷ãrùàdathàrabhya yàvat saüvatsaraü bhavet . saüvatsarànte dadyàcca bràhmaõàya payasvinãm . kçtvà vrata vatsarametadiùñaü rudratvabhàpnoti narastu ràjan! . rudreõa sàrdhaü suciraü vasitvà kàmànapràpnoti mano'bhiràmàn . tathà sarvagatàn rudràn sudà sarvatra påjayet . sarvakàmànavàpnoti sarvagànaparàjitàn>% . viùõudharmottare %<màghamàse caturdasyàü kçùõapakùe vi÷eùataþ . tathà pitçgaõàn ràjan! kùãõacandre ca påjayet . sarvakàmasamçddhasya yaj¤asya phalama÷rute . ÷ràddhaü kçtvà tathà ràjan! sarvakàmànavàpnuyàt>% .
     sarvakàmàptivrataü viùõu dharmottare %<kçttikàsvarcaddevaü kàrtikãprabhçtikramàt . yàvat syàt kàrtikã bhåyo naramiühamupoùitaþ . anulepanapuùpàdyaiþ sarvaratnaiþ sadaiva tu . vratàkalàne dadyàd gàü tathà ÷vetàü dvijàtaye . ÷vetavatsayutà÷caiva rajata¤ca tathà nçpa! . upoùitaþ sadà kuryàdvrataü syàcchatruvarjitaþ>% .
     sarvavrataü saurapuø %<mandavàrayutà puõyà ÷uklapakùe tryoda÷ã . tasyàmupoùya vidhivat sampåjya nirijàpatim . brahmahasyàdimiþ pàvairsukto bhavati màtavaþ>% .
     sarvàptisaptamãvrataü bhaviùyapuø %<kçùõapakùe tu màghasya sarvàptis aptamãü ÷çõu . yàmupoùya samàpnoti sarvàn kàmàn dharàdhara! . pàùaõóàdibhiràlàpamakurvan bhànutatparaþ . påjayet praõato devamekàgramatiraü÷upam . màghàdi pàraõaü màsaiþ ùaóbhiþ ÷ucyantakaü smçtam>% . ÷ucyantakam àùàóhàntakam . %<màrtaõóaþ prathamaü nàma dvitãyo'rkaþ prakãrtitaþ . tçtãyaü citrabhànustu vibhàvasurataþparam . bhageti pa¤camo j¤eyaþ ùaùñho haüsaþ prakãrtitaþ . pårveùu ùañsu màseùu snànaprà÷anayostilàþ . ÷ràvaõàdiùu màseùu pa¤canavyamudàhçtam . snàne ca prà÷ane caiva pra÷astaü pàpanà÷anam . pratimàsantu devasya kçtvà påjàü yathàvidhi . vipràya dakùiõàü dadyàt ÷raddadhànaþ stra÷aktitaþ . pàraõànte ca devasya prãõanaü bhaktipårvakam . kurvãta ÷aktyà vidhivadraviü bhaktyà divaspatim>%
     sarvàvàptivrataü viùõudharmottaroktam %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivrataü tava . balaü j¤ànaü tathai÷varyaü ÷akti÷ca yadunandana! . vikhyàtaü devadepasya tasya mårticatuùñayam . yadeva råpaü kårmasya valasyoktaü tathaiva tu . råpaü j¤ànasya te proktaü nàrasiühaü tathà nçpa! . rudraråpaü tathai÷varyaü kathitantu mayà tava . pårvaü balamukhaü tasya vàsudevamusyaü bhavet . dakùiõaü vadanaü j¤ànaü devaü saïkarùaõaü viduþ . ai÷varyaü pa÷cimaü vaktraü raudraü pàpaharaü tathà . vàràha¤ca tathà vaktramaniruddhaü prakãrtitam . triràtropoùita÷caitre pårvaü raüpåjayenukham ÷uklapakùapratipadi vai÷àsve màsi dakùiõam . jyaiùñhe ca pa÷cimaü vaktramàùàóhe ca tathottaram . gçhopayogi dàtavyaü caitre màse dvijàtaye . raõopayogi dàtavyaü vai÷àkhe yàdavottama! . yogopayogi dàtavyaü jyaiùñhe màsi dvijàtaye . yaj¤opayogi dàtavyaü màsyàùoóhe tathaiva ca . vratametannaraþ kçtvà pårõamàsacatuùñayam . pàraõa prathamaü kçtvà svargaloke mahãyate . ÷ràvaõàdiùu màseùu dvitãyaü pàraõaü bhavet . da÷avarùasahasràõi svargaü bhuktvà yathoditam . saubhàgyàdiùu bhogeùu tçtãyaü pàraõaü bhavet . tçtãyaü pàraõaü kçtvà bhojayedbràhmaõà¤chuciþ . bhojanaü gorasapràyaü mçdvãkà÷arkaràyutam . pràpte dvitãye vratapàraõe tu pràpnoti devasya salokatàü saþ . svargendraloke ca yathokta kàrõa bhuïkte sukhaü sarvasamçddhikàmaþ>% .
     sarùapasaptamãvrataü bhaviùyapuø %<saüpåjya vidhivaddevaü puùpadhåpàdi bhirbudhaþ . yathà÷akti tataþ pa÷cànnaivedyaü bhaktito nyamet . puùpàõàü pravarà jàtirdhåpànàü vilavaþ paraþ . nandhànàü kuïkumaü ÷reùñhaü lepànàü raktacandanam . dopadàne dhçta ÷reùñhaü naivedyaü modakaü param . etaistuùyati deve÷aþ sànnidhyaü càpi gacchati . evaü saüpåjya vidhivat kçtvà càpi pradakùiõam . praõamya ÷irasà deva! devadevaü divàkaram . sukhàsãnastataþ pa÷yedraverabhimukhasthitaþ . eva siddhàrthakaü kçtvà haste pànãyasaüyutaþ>% . siddhàrthakaü pa÷ye dityanyayaþ %<kàmaü yatheùñaü hçdaye kçtvà taü và¤chita naraþ . pivet santoùayan vipramaspç ÷an da÷anaiþ sakçt>% . ràtràviti ÷eùaþ %<dvitãyàyàntu saptamyàü dvau gçhãtvà tu suvrata! . tçtãyàyàü tu saptamyàü pàtavyàstraya eva hi . caturthyàü vàpi catvàraþ pa¤camyàü pa¤ca eva ca . ùañ piveccàpi ùaùñhyàü tu itãyaü vaidikã ÷rutiþ . saptamyàü vàrisaüyuktàü sapta caiva pibennaraþ>% . bàri÷abdaþ dravavàcã pa¤cagavyasya vakùyamàõatvàt %<udakaprabhçtiü yàvat pa¤cagavyena saptamã . ekaü toyena sahitaü dvau vàpi ghçtasaüyutau . tçtãyaü madhunà sàrdhaü dadhnàpi ca catuùñayam . yuktàstu payasà pa¤ca ùañ ca gomayasaüyutàþ . pa¤cagavyena vai sapta pivet siddhàrthakàn dvija! . anena vidhinà yastu kuryàt sarùapasaptamãm . bahuputro bahudhanaþ siddhàrtha÷càpi sarvadà . iha loke naro bhåtvà pretya yàti vibhàvasum>% .
     sàgaradhrataü viùõudharmottaroktam %<idamanyat pravakùyàmi caturmårtivratantava . nitya¤caturùu màseùu ÷ràvaõàdyeùu bàdava! . catuþsàgaracihnàni pårõakumbhàüstu påjayet . caturàtmà harirj¤eyaþ sàgaràtmà vicakùaõaiþ . snànaü õamàcarennityaü nadãtoyena yàdava! . homa¤ca pratyahaü kuryàt satataü tailavarjitam . kàrtikasyàvasàmàhni påjayitvà dvijottamàn . tailaü dattvà tu vipràya nàkapçùñhe mahãyate . sarvakàmasamçddhasya yaj¤asya labhate phalam>% .
     sàdhyavrataü viùõudharmottaroktam %<manomanastathà pàõo naro jàta÷ca vãryavàn . vãtirhayo'nagha÷caiva haüso nàràyaõastathà . vibhu÷càpi prabhu÷caiva sàdhyà dvàda÷a kãrtitàþ . påjayecchuklapakùe tàna dvàda÷yàü màrga÷ãrùataþ . kçtvà vataü vatsarametadiùña pràpnoti teùàü tu sa salokameva . tatroùya kàlaü suciraü manuùyo ràjà bhavedva dvijapuïgavo và>% .
     sàmavrataü padmapuø dhçtena snàpanaü kçtvà ke÷aùasya ÷ivasya ca . brahmaõo màskarasyàpi gauryà mambodarasya ca . kaõatai÷ca ÷ubhaü kuryàt padmaü gomayamaõóale . samànte hemakamalaü tiladhenusamanvitam. samà varùam . %<÷uddhamaùñhàïgulaü dadyàcchivaloke mahãyate . sàma gàpayata÷caitat sàmavratamihocyate>% .
     sàrasvatapa¤camãvrataü padmapuø %<samyak pçùñaü tvayà ràjan! ÷çõu sàrasvataü vratam . yasya saïkãrtanàdeva tuùyatãha sarasvatã . yo yadbhaktaþ pumàn kuryàdetadbratamanuttamam . tadvàsaràdau saüpåjya viprànetat samàrabhet . athavàdityavàreõa grahatàràvalena ca . pàyasambhojayitvà tu kuryàd bràhmaõavàcanam . ÷uklavastràõi dadyàcca sahiraõyàni ÷aktitaþ . gàyatrãü påjayedbhaktyà ÷uklamàlyànulepanaiþ . ebhirmantrapadaiþ pa÷càt sarvaü kuryàt kçtà¤jaliþ . evaü saüpåjya gàyatrãü vãõàkùamaõidhàriõãm . ÷uklapakùe'kùatairbhaktyà sakamaõóalupustakàm . maunavratena bhu¤jãta sàyaü pràta÷ca dharmavit . pa¤camyàü pratiprakùe ca påjayitvà suvàsinãþ . tasyàü tu taõóulaprasyaü ghçtapàtreõa saüyutam . kùãraü dadyàt hiraõya¤ca gàyatrã prãyatàmiti . sandhyayo÷ca tathà maunametat kurvan samàrabhet . nàntarà bhojanaü kuryàd yàvanmàsàstrayoda÷a . samàpte tu vrate dadyàt bhàjanaü ÷ubhataõóulaiþ . pårõaü savastrayummantu gàü savatsàü su÷obhanàm . vipràya vedaviduùe . vàcakàyàtha pàrthiva! anena vidhinà yastu kuryàt sàrasvataü vratam . vidyàvàn dhanayukta÷ca raktakaõñha÷ca jàyate . sarasvatyàþ prasàdena vyàsavat sa kavirbhavet . nàrã và kurute yà tu sàpi tatphalabhàginã>% .
     sàrasvatavrataü padmapuø %<sandhyàmaunaü naraþ kçtvà samànte ghçtakumbhakam . vastrayugmaü tilàn dhaõñàü bràhmaõàya nivedayet . lokaü sàrasvataü yàti punaratraiva jàyate . etat sàrasvataü nàma råpavidyàpradàyakam>% .
     sàrvabhaumavrataü varàhapuø %<sàrvabhaumavrataü cànyat kathayàmi mamàsataþ . yena samyakkçtenà÷u sàrvabhaumo bhavennaraþ . kàrtikasya tu màsasya da÷amã ÷uklapakùagà . tasyàü naktà÷anomartyodikùu ÷uddhabaliü haret>% . ÷uddhabaliþ pavitradravyaiþ påjopahàraþ . %<vicitrairkusumairbhakùyaiþ påjayecca dvijàüstathà . sarvà bhavatyaþ sidhyantu mama janmani janmani . evasuktvà valiü tàsu dattvà ÷uddhena cetasà . tatoddhipatre bhu¤jãta dadhyanna¤ca susaüskçtam . sarvaü pa÷càdyatheùña¤ca evaü maüvatsaraü nçpaþ . yaþ karoti nçponityaü tasya dimbijayo bhavet>% .
     sitasaptaùotataü viùõudharmottare %<màrga÷ãrùasya màsasya naràdhipa! . sopavàsantu saptamyàü kamalaiþ påjayedravim . arcàyàü và sthale vàpi ÷uklaiþ puùpairyathàvidhi . candanena tu ÷uklena vañakaiþ pårakeõa ca>% .
     siddhàrthakàdisaptamovrataü maviùyapuø %<vainateya! ÷çõuùva tvaü vidhànaü saptamãvratam . etaddhi paramaü guhyaü raveràràdhanaü param . siddhàrthakaistu prathamà dvitãyà càrkasampuñaiþ . tçtãyà maricaiþ kàryà cçturthã nimbasaptamã . ùaóyutà pa¤camã kàryà ùaùñhã ca phalasaptamã . saptamyanodanà vãra! saptamã parikãrtità>% . ùaóyutà iti siddhàrthakàdiùadbhiþ prakàrairyutà . ityetàþ saptasaptamyaþ kartavyà bhåtimicchatà . tathà cànukrameõàsàïkaraõaü kathayàmyaham . màghe và màrga÷ãrùe và kàryà ÷uklà tu saptamã . na ca syànniyamabhraü÷aþ pakùamàsakçto bhavet . àrtiva÷àdanyasmin màse pakùe ca kàryetyarthaþ ityàdi
     siddhivinàyakacaturthãvrataü skandapuø %<gajavaktrantu ÷uklàyàü caturthyàü påjayennçpa! . yadà votpadyate bhaktirmàse påjyo gaõàdhipaþ . pràtaþ ÷uklatilaiþ snàtvà madhyàhne påjayennçpa! . sva÷aktyà gaõanàthasya svarõaraupyàü tathàkçtim . kçtvà påjàü prayatnena snàpya pa¤càmçtaiþ pçthak>% ityàdi .
     sukalatrapràptivrataü viùõu dharmottare %<yaj¤aü parisamàsàdya nàrãha sukhamedhate . duþ÷ãle'pi hi kàmàrthau nàrã pràpnoti bhartari . anàhàrà jagannàthaü sarvaloke÷varaü harim . kathamàpnoti cennàrã sarvalokaguõànvitam . sukalatrayutantasmàdvratamacyutatuùñidam . kartavyaü lakùaõaü tasya ÷råyatàü varavarõini! . yaccãrtvà sarvanàrãõàü ÷reyaþ pràpnotyasaü÷ayam . aihika¤ca sukhaü pràpya mçtà svargasukhànyapi . anuj¤àpya svapitçtã màtçta÷ca kumàrikà . påjayettu jagannàthaü bhaktyà pàpaharaü harim . triùuttareùvatharkùeùu patikàmà kumàrikà . màdhavàyeti vai nàma japennityamatandrità . priyaïguõà raktapuùpairmadhukaiþ kusumaistathà . samabhyarcyàcyute dadyàt kuïkumenànuleùanam . sarvauùadhibhiþ susnàtà tamàràdhya jagatpatim . namo'stu màdhavàyeti homayenmadhusarpiùà . sadaivamuttaràyoge samabhyarcya janàrdanam . ÷obhanaü patimàpnoti pretya svarga¤ca gacchati . atibàlye ca yatkisit tayà pàpamanuùñhitam . tasmàdvimucyate pàpàt sukhini caiva jàyate . dainaikena tanvaïgi! vrataü pràpya yadicchati . tadeva pràpnuyàdbhadre! nàràyaõaparàyaõà . ùaõmàsaprãõanaü kàryaü yathà÷aktyà ca vai hareþ . pàraõànte mahàbhàge! bhojayed bràhmaõottamàn>% .
     sukulatriràtravrataü viùõudharmottare %<tryahaspçgdivasaü pràpya triràtropoùito naraþ . màrga÷ãrùàttathàrabhya påjayet tu trivikramam . trivarõaiþ kusumairdevaü tribhiþ prayatamànasaþ>% . trivarõaiþ ÷vaitapãtaraktaiþ %<trayo'nulepanà deyàstrisàraü dhåpame ca>% . trisàraü guggulukañuka÷rãveùñakàþ %<valiü trimadhuraü dadyàt trãü÷ca dãpànnarottama! . yavaistilaistathà homaþ kartavyaþ sarùapànvitaiþ . dadyàtriloha¤ca tathà dvijebhyaþ tàmraü suvarõaü rajata¤ca ràjan! . na kevalaü sukuladaü vatantu yatheùñakàmàptikaraü pradiùñam>% .
     sukçtadvàda÷ãvrataü viùõudharmottare %<tatheyaü dvàda÷ã ÷astà nçõàü sukçtakarmaõàm . yàmupoùpa dvija÷reùñha! na yàti narakaü naraþ . phàlgunàmalapakùasya ekàdasyàmupoùitaþ dvàda÷yàü ca dvija÷reùñha! påjayenmaghusådanam . ekàda÷yàü samuttiùñan viùõornàmànukãrtanam . påjàyàü vàsudevasya kurvãta susamàhitaþ>% .
     sukhavrataü bhaviùyapuø %<kçùõàùñamãü tu naktena yastu kçùõàü ca saptamãm>% . upavasediti ÷eùaþ %<ihaiva sukhamàptoti paratra ca ÷ubhàü gatim>% . viùõudharmottare %<devànàü mànavànàü và tatpakùàye tathà pare . teùàü saüpåjanaü kçtvà caturda÷yàü sukhã bhavet>% . bhaviùyapuø caturthã tu caturthã tu yadàïgàrakasaüyutà . upoùya tatra tatraiva pradeyo vidhivat kujaþ . upoùya naktena vibho! catasraþ kujasaüyutàþ . caturthyàntu caturthyàntu vidhànaü ÷çõu yàdç÷am . eka÷caturthã÷abdaþ tithivi÷eùavacanaþ, aparastat saükhyàpara iti %<da÷asauvarõike mukhyaü da÷àrdhàrdha mathàpi và . sauvarõapàtre raupye và bhaktyà tàmramaye'pi và . viü÷atpalàni pàtràõi viü÷atyardhapalàni ca . viü÷atkarùàõi và vãra! atãhãnaü na kàrayet . ÷aktyà vittasya bhaktyà ca pàtre tàmrabhaye'pi và . pratiùñhàpya kujapàtre raktavastreõa veùñayet . puùpamaõóapikàü kçtvà divyairdhåpaistu dhåpitàm . tattatsthamarcayeddevaü pårvamantraiþ krameõa tu>% .
     sukhaùaùñhãvrataü viùõudharmottare %<çùãõàü påjanaü kçtvà ùaùñhyàü sukhamavàpnuyàt>% .
     sukhasaptavrataü àdityapuø %<amàvàsyàntu devà÷ca kàrtike màsi ke÷avam . abhayaü pràpya suptàstu sukhàt kùo da sànuùu . lakùmãrdaityabhayànmraktà sukhaü suptà bhujodare . caturbhåjasya hastànte brahmà suptastu païkaje . ato'rthaü vidhivat kàryà manuùyaiþ sukhasuptikà . divà tatra na bhoktavyamçte bàlàturàn janàn . pradoùasamaye lakùmãü påjayitvà tataþ kramàt . dãpavçkùà÷ca dàtavyàþ ÷aktyà devagçheùu ca . catuùpathe ÷ma÷àneùu nadãparvatave÷masu . vçkùamåleùu goùñheùu catvareùu guhàsu ca . vastraiþ puùpaiþ ÷obhitavyàþ krayavikrayabhåmayaþ . dãpamàlàparikùipte pradai÷e tadanantaram . bràhmaõàn bhojayitvàdau vibhajya ca bubhukùitàn . svalaïkçtena bhoktavyaü navavastropa÷ominà . snigdhairmugdhairvidagdhai÷ca bàndhavairnibhçtaiþ saha . ÷aïkarastu purà dyåtaü sasarja sumanoharam . kàrtike ÷uklapakùe tu prathame'hani suvrata! . jita÷ca ÷aïkarasyatra jayaü lebhe ca pàrvatã . ato'rthaü ÷aïkaro duþkhã umà nityaü sukhoùità . tasmàd dyåtaü prakartavyaü pràbhàte tatra mànavaiþ . tasmin bhavejjayoyasya tasya saüvatsaraü ÷ubham . paràjaye viruddhantu labdhanà÷astato bhavet . ÷rotavyaü gãtavàdyàdi svanuliptaiþ svalaïkçtaiþ . vi÷eùavacca moktavyaü pra÷astairbàndhavaiþ saha . tasyàü ni÷àyàü kartavyaü ÷ayyàsthànaü su÷obhanam . gandhapuùpaistathà vastrairatnairmàlyairalaïkçtam . dãpamàlàparikùiptaü tathà dhåpena dhåpitam . dayitàbhi÷ca sahitairneyà sà ca bhravenni÷à . navairvastrai÷ca saüpåjya dvijasambandhibànghavàn>% ityàdi .
     sugativrataü padmapuø %<naktà÷ã tvaùñamãùu syàd vatsarànte tu gopradaþ . paurandarapadaü yàti sugativratamucyate>% .
     sugatidvàda÷ãvrataü viùõudharmottare %<ekàda÷yàü ÷uklapakùe phàlgune màsi yo naraþ . japan kçùõeti devasya nàma bhaktyà punaþ punaþ . devàrcanaü vàùña÷ataü kçtvaitattu japecchuciþ . snàne prasthànakàle ca utthàne skhalite kùaye . pàùaõóàn! patitàü÷caiva tathaivàntyàvasàyinaþ . nàlapettu tathà devamarcayecchraddhayànvitaþ . ida¤codàharet mantraü mana÷càdhàya tatparaþ . caitravai÷àkhayo÷caivaü taddvajjyaiùñhe ca påjayet . martyaloke gatiü ÷reùñhàü dàlbhya! pràptãti vai naraþ . utkràntikàle kçùõasya araõa¤ca tathàpnuyàt . àùàóhe ÷ràvaõe caiva màsi bhàdrapade tathà . tathaivà÷vayuje devamanena vidhinà naraþ . upoùya saüpåjya tathà ke÷aveti ca kãrtayet . gomåtraprà÷anàt påtaþ svargaloke mahãyate . àràdhitasya jagatàmã÷varasya mahàtmanaþ . utkràntikàle smaraõaü ke÷avasya tathàpnuyàt . kùãrasya prà÷anaü ÷reùñhaü vidhinedaü yathoditam . kàrtikàdi yathànyàyaü kuryànmàsacatuùñayam . tenaiva vidhinà brahman! tatra viùõu prakãrtayet . sa yàti viùõusàlokyaü viùõuü smarati tatkùaye . pratimàsaü dvijàtibhyo dadyàddànaü yathecchayà . sugatidvàda÷ãmetàü ÷raddadhàna÷ca yo naraþ . upoùyeti tathà nàrã pràpnoti trivighàü gatim>% .
     sujanmadvàda÷ãvrataü viùõudharmottare %<pauùe màsi site pakùe dvàda÷yàü ÷akradaivate . nakùatrayogage viùõuü prathamaü tu samacayet . tataþ prabhçti viprendra! màsi sàsi janàrdanam . upoùitaþ påjayeta yàvat saüvatsaraü gatam . màse ca màse vighinoditena tasyàü tithau dànamiti bravãmi . prà÷yaü yathàvadvidhivat krameõa taducyamànaü nikhilaü nibodha . ghçtaü tathà vrãhiyavaü hiraõyaü yavànnamambha÷caõakànnapànam . chatraü payo'nnaü guóaphàõitàdyaü sucandanaü vastramanukrameõa . ekaikamàsoktamathaikadànaü gomåtramambho ghçtamàma÷àkam . dårvàdadhivrãhiyavaü tilàü÷ca såryàü÷utaptaü jalamambu dàrbham>% .
     sujanmàvàptivrataü viùõudharmottare %<meùasaükramaõe bhànoþ sopavàso narottama! . påjayedbhàrgavaü devaü ràmaü ÷aktyà yathàvidhi . vçùasaükramaõe pràpte tathà kçùõa¤ca påjayet . tathà mithunasaükràntau påjayedbhoga÷àyinam . tathà kulãrasaükràntau varàhamaparàjitam . narasiühaü tathà devaü siühasaükramaõe bibhum . kanyàsaükramaõe devaü tathà÷va÷irasaü yajet . tulàsaükramaõe kårmaü påjayet bhaktibhàvataþ . alisaükramaõe kalki devaü saüpåjayet naraþ . dhanuþsaükramaõe buddhaü devamabhyarcayet budhaþ . tathà makarasaükràntau ràmaü da÷arathàtmajam . kumbhasaükramaõe ràjan! ràmaü yàdavanandanam . mãnasaükramaõe matsyaü vàsudevantu påjayet . pañe và yaüdi vàrcàyàü ganghamàlyànnasampadà . pràdurbhàvasya nàmnà ca ca homaü kurvãta pàrthiva! . vratànte jaladhenuntu chatropànatsamanvitàm . vastrayugmayutàü dadyàt pratimàsaü makà¤canàm . ràtrau tu dãpamàlàbhirdevadevaü prapåjayet . kçtvà vrataü vatsarametadiùñaü mleccheùu tiryakùa na càpi janma . pràpnotyavàpnoti cira¤ca nàkaü kàmantathàpnoti manobhimiràmam>% .
     sudar÷anaùaùñhãvrataü garuóapuø %<atha ùaùñhyàntu ràjanyaþ samupomà yathàvidhi . cakràbjamaõóalaü kçtvà karõikàyàü sudar÷anam . daleùu lokapàlànàmàyudhàni samarcayet>% . cakràbjaü cakranàbhighañitàbjam . %<svànyàyudhàni purataþ pratiùñhàpya prapåjakaþ . raktacandanasiddhàrtharaktapadmàïkurairapi . raktavastraiþ sugandhàñyairbhåùaõàdibhirarcayet>% ityàdi .
     sunàmadvàda÷ãvrataü vahnipuø %<÷çõuùvaikamanà bhåpa! sunàmadvàda÷ã ÷ubhà . sarvapàpaharà svargyà bhuktimuktipradàyikà . manasà ca cikãrùanti dvàda÷ãü ye narottamàþ . te'pi ghoraü na pa÷yanti punaþ sasàrasàgaram . àdyaü sarvavratànàü tu vaiùõavànàü nçpottama . ! naraistribhi÷ca kartavyaü viùõostuùñikaraü param . màrga÷ãùe ÷ubhe màsi ÷uklapakùe yatavrataþ . prathama¤caiva gçhõãyàd dvàda÷ãü vidhivannaraþ . manovàkvàyaceùñàbhiþ suvi÷uddho jitendriyaþ . da÷amyàü niyataþ snàtvà praõipatya janàrdanam . haviùyànnakçtàhàraþ ÷rucirbhåtvà bhavedvratã . upalipte ÷ucau de÷e bhakùayeddantadhàvanam . upoùyaikàda÷ãü samyak påjayitvà janàrdanam . sunàmadvàda÷ãü deva! ahaü bhokùye pare'hani . evaü sakalpya niyamaü praõamya garuóadhvajam . da÷amyàmekabhaktvà÷ã saüyataþ saüvasenni÷àm . ekàda÷yàü tataþ pràtarekacittaþ samàhitaþ . pårvaü saüpåjayet såryaü tato devaü prapåjayet>% varùasàdhyamidam .
     suråpadvàda÷ãvratam umàmahe÷varasaüvàde %<pauùamàsaü tu saüpràpya puùyarkùe tu su÷odhayet . tasyàü ràtrau saüyatàtmà dhyàtvà viùõuü sanàtanam . ÷vetà gaurekavarõà ca tasyà gràhya¤ca gomayam . antarikùàt prapatitaü ÷ucirmaunamavàsthitaþ . tasyàþ kçtvà''hutãnà¤ca ÷atamaùñottaraü tilaiþ . pratãcyaikàda÷ãü kçùõàmupavàsaparàyaõaiþ . bhàvyaü niyamasaüyuktairvi÷e ùàt saüyatàtmabhiþ . snàtvà nadyàü taóàge và viùõu mevàtha cintayet . sauvarõakaü hariü kçtvà raupyaü vàma sva÷aktitaþ . tilapàtroparisthe ca nyaset kumbhe sadravyake>% ityàdi . %<evaü yaþ kurute devi! suråpadvàda÷ãvratam . naro và yadi và nàrã tasya puõyaü ÷çõuùva me . daurbhàgya na÷yate tasya api janmàntaràjitaü . api bhuvyasya samparko jàyata kàraõàntaràt . tasyàpi na bhaved duþkhaü vairåpyaü tasya janmani>% .
     såryavrataü viùõudharmottare %<÷irasovapanaü kçtvà yo'rcayeta divàkaram . tapanastoùamàyàti vahniùñoma¤ca vindati . apåpaiþ saguóairbhaktyà tathà lavaõapàcitaiþ . sahiraõyaiþ samabhyarcya vahniùñàmaphalaü labhet . såryàhni yastu naktà÷ã saüpåjayati bhàskaram . iùñàn kàmànavàpnoti såryaloka¤ca gacchati>% . kàlottare %<à÷vinyàdityavàre tu yadi ÷uklà caturda÷ã . snànaü vi÷eùataþ kàryaü ÷ivasya paramàtmanaþ . aïgaràgaü rocanayà raktapuùpaiþ prapåjayet . kapilàjyaü tathà kùãraü naivedyaü parikalpayet>% . padmapuø %<màghamàsyuùasi snànaü kçtvà dampatthamarcayet . bhojayitvà yathà÷aktyà bàlavastravibhåùaõaiþ . saubhàgyapadamàpnoti ÷arãràrogyamuttamam . såryalokapradaü nånaü såryavratamidaü smçtam>% . bhaviùyapuø %<kçcchraikabhaktaü hemante màghamàsamatandritaþ . màsànte ca rathaü kuryàccitravastropa÷obhivam . ÷vetai÷caturbhiryu ktantu turagaiþ samalaïkçtam . ÷veta dhvajapatàkàbhiþ chatracàmaradarpaõam . taõóulàóhakapiùñena kçtvà bhànuü naràdhipa! . vinyasya taü rathaprasthe saüj¤ayà saha bhåpate! taü ràtrau ràjamàrgeõa ÷aïkhabheryàdibhiþ svanaiþ . bhràmayitvà ÷anaiþ pa÷càt såryàyatanamànayet . tatra càgurupiùñhena pradãpàdyupa÷obhitam . prekùaõãyapradànai÷ca kùapayitvà ÷anaiþ ÷anaiþ . prabhàte snapanaïkçtvà payasà và ghçtena và . dãnàndhakçpaõànà¤ca yathà÷aktyà ca dakùi õàm . rathaü saüvàhanopetaü bhàskaràya nivedayet . bhuktvà ca bràhmaõaiþ sàrdhaü praõamyàrkaü gçhaü vrajet>% . sauradharmottare %<÷çõu ràjan! pravakùyàmi yadguhyaü vratamuttamam . sarvakàmapradaü puüsàü kuùñhàdivyàdhinà÷anam . bhànostuùñikaraü ràjan! bhuktimuktipradàyakam . tasya devasya vakùyàmi vrata ràjan! savistaram . påjàrghyaprà÷anaü dànaü naivedyaü ÷çõu tattvataþ . sarvatãrtheùu yat puõyaü sarvayaj¤eùu yatphalam . sarvadànena tapasà yat puõyaü samavàpyate . pràtaþ snànena yat puõyaü yat puõyaü ravivàsare . màrga÷ãrùàdimàseùu dvàda÷asvapi bhåpateü! . såryavrataü kariùyami yàvadvarùaü divàkara! . vrataü saüpårõatàü yàtu tvatprasàdàt prabhàkara!>% ityàdi .
     såryanaktavrataü matsyapuø %<tasmàdàdityavàreõa sadà naktà÷ano bhavet . yadà hastena saüyuktamàdityasya ca vàsaram . utpadyate yadà bhaktirbhànorupari ÷à÷vatã . tadàdityadine kuryàdekabhaktaü vimatsaraþ . tadàrabhya sadà kàryaü takamàdi yavàsare . naktamàdityavàreõa bhojayitvà dvijottamàn . tato'stasamaye bhàno raktacandanapaïkajam . vilikhya dvàüda÷adalaü påjya såryeti pårvataþ>% . %<ityanena vidhànena varùamekantuüyo naraþ . naktamàdityavàreõa kuryàt sa nãrujo bhavet . dhanadhànyasamàyuktaþ putraùautrasamanvitaþ . martye sthitvà ciraü kàlaü såryalokamavàpnuyàt>% .
     såryaùaùñhãvrataü bhaviùyottare %<màsi bhàdrapade ÷ukle ekabhaktà÷ano bhavet . dantadhàvanapårvantu ùaùñhyàmupavasennaraþ . gaurasarùapakalkena snàyàt kàyavi÷uddhaye . rocanàkçùõagomåtramustàcandanagosakçt . dadhikàlàguru¤caiva lalàñe tilakaü nyaset . ÷ilàruõadalai÷caiva saubhàmbàrogyakçdyataþ . srajaü kuïkumatàmbålaü sindåraü raktamàsalã . vitaret sopavàsà hi nàrã maïgalyavardhanam . vidhavà tu viraktàni kumàrã ÷uklavàsalã . tataþ svabhavame bhànuü påjayet ÷ãtalodakaiþ . aparàhle tataþ snàtvà sunaunã niyatavrataþ . pratimàü stapayedbhànoþ pa¤cagandhyena vàriõà . raktacandanapaïkena kuïkumena samàbhet . agastyakusumairaktaiþ karavãraiþ prapåjayet>% .
     såryasaptamãvrataü viùõudharmottare %<caitre ÷uklasya pakùe tu samyak ùaùñhyàmupoùitaþ . saptamyàmarcanaü kuryàddevadevasya rbhåpate! . vahiþsnànaü naraþ kçtvà gomayenopalepitaþ . lepayetsthaõóilaü samyak tato gauramçdà nçpa! . tatràùñadalakamalaü varõakaistu samaü likhet>% ityàdi .
     somadvitãyàvrataü padmapuø %<dadyàtsitadvitãyàyàü sindhorkavaõabhojanam . samàpte goprado yàti vipràya ÷ivagandiram>% vipràya sindhorlavaõabhojanaü dadyàdityanvayaþ . soùa÷càtra devatà somavratamidaü smçtamiti somasya devatàtvaü gamyate . %<kalpànte ràjaràjasya momavratamidaü smçtam>% .
     somavrataü kàlottare %<candràùñamyàü rohiõã syàttadà candra vrata¤caret . ÷ivaü sampåjya vidhivat snàneþ pa¤càmçtàdibhiþ . vilepanantu candreõa candanena tu và hitam . ÷uklavastraistathà puùpaiþ påjayet parame÷varam . naivedyaü kùãrakumbhantu sita÷arkarayà yutam . prà÷anaü candanenaiva ràtrã jàgaraõaü hitam . àyuþkàmaiþ sadà kàryaü kãrti÷rãsàdhane hitam . iti candravrataü nàmodàradànena jà yate>% . kàlikàpuø %<vàre somasya vàùñamyàü pakùobhau sàmamarcayet . vidhinà candracåóàïke pràjyànnena sacandrakam>% . pakùobhau atrobhayatra pakùe niyabho'ùñhamãsomayàrayoþ saüyogamàtraü vivakùitaü, pràjyànnaü àjthabahulamannam . %<da kùiõàrdhaü harandhyàyedvàmordhantu hariü vibhum>% . ityàdi %<aùñamyàü pitaràvarcya vidhinànena suvrata!>% . pitarau tàveva devãdevau %<vatsarantu tadante tu kartavyaü yannibodhata . pràguktavidhinà påjya sitaü pãtaü yugadvayam . dadyàdvitànake caiva patàkàthaõñike tathà . dhåpasa¤càraõe càùi dãpavçkùau su÷obhinau>% . bhaviùyapuø %<tàmrapàtra payaþpårõaü kçtvà tatstha¤ca ÷aïkaram . pracchàdyoparivastreõa ganghapuùpàrcitaü mahat . ÷ivabhakte dvije dadyàdbhojayitvà vidhànataþ . pràcyàü samudite some gatocyà¤ca ravà gate . paurõamàsyàü tu vai÷àkhyàü gçhapàtraü ÷iùàya tu . prãyatàü me mahàdevaþ somamårtirjagatpàtaþ . tasmai vipràya tatpàtramarcayedbhaktitaþ ÷anaiþ . evaü somavrataü nàma kçtvà somàntikaü vrajet>% .
     somavàravrataü maviùyottare %<tadvaccitràsu saüpràpya somavàraü vicakùaõaþ . naktoktavidhinà sarvaü kuryàt påjàdikaü vidhoþ . saptame tu tataþ pràpte dattvà bràhmaõabhojanam . kàüsyapàtre tu saüsthàpya somaü rajatasambhavam>% . somaråpantu caturda÷ãsthamahàràjavratoktaü veditavyam %<pàtre kçtvà somaràja ÷vetavastraiþ prapåjitam . pàdukopànahacchatrabhàjanàsanasaüyutam . homaü ghçtatilaiþ kuryàt somanàmrà tu mantravit . samidho'ùñottara÷atamaùñàviü÷atireva và . hotavyà madhusarpibhyàü dadhnà ceva ghçtena tu>% ityàdi .
     somàùñamãvrataü skandapuø %<vàre somasya càùñamyàü pakùayorumaryàrapi . vidhivaccandracåóàbhaü somaü sampåjayenni÷i>% . somaü umàsahitam råpantu kçùõàùñhamyàmeva vyàkhyàtam . %<tilasarùapakalkena snàto'malajalà÷aye . gçhe yàyatane vàpi ÷ivaikàhitamànasaþ . brahmakårcena deve÷aü prà÷ayitvà tato vratã>% . brahmakårcaü pa¤cagavyama %<vàmàdiyàmamantrai÷ca devaü devãü tathàrcayet . candanenenduyukten dakùiõàrdhaü vileùayet>% ityàdi .
     sauõyavrataü bhaviùyapuø %<ekàda÷yàü màùamàse caturda÷yaùñamãùu ca . ekabhaktena yo dadyàt celakànyarjunàni ca . upànahã kambala¤ca pàtraü citraü tathodakam . karapàtràdikaü vatsa! yathà÷aktyàrthine nçpa! . àrtatràõaparo nityama¤camedhaphalaü labhet . etatsãkhyavrataü nàma àrta tràõakaraü param>% .
     saugandhyavrataü padmapuø %<varjayed yastu puùpàõi hemantami÷ire vratã . patratraya¤ca phàlgunyàü kçtvà ÷aktyà ca kà¤canam . dadyàdvaikàlavelàyàü prãyetàü ÷ivake÷avau . ÷iraþsaumandhyajananaü sadànandaprada nçõàm . kçtvà paraü padaü yàti saugandhyavratamuttamam>% .
     saubhàgyatçtãyàvrataü varàhapuø %<ataþparaü mahàràja! saubhàgyakaraõaü vratam . ÷çõu yenà÷u saubhàgyaü strãpuü sàmabhijàyate . phàlagunasya tu màmasya tçtãyà ÷uklapakùataþ . upoùitena naktena ÷ucinàsatyabhàùiõà . sa÷rãka¤ca hariü påjya rudraü và umayà saha>% ityàdi . garuóapuø %<phàlgunàdivçtãyàyàü lavaõaü yastu varjayet . samànte ÷ayanaü dadyàt gçhaü sopaskarànvitam>% . samànte vatsarànte %<saüpåjya vipramithunaü bhavànã prãyatàmiti . gaurãlokapradaü nityaü saubhàgyavratamucyate>% .
     saubhàgyavrataü bhaviùyapuø %<paurõamàsyàü tu yaþ somaü påjayed bhaktimànnaraþ . saubhàgya¤ca bhavettasya iti me ni÷cita matiþ . målamantràþ srasaüj¤àbhiraïgamantrà÷ca kãrtitàþ>% ityàdi .
     saubhàgya÷ayanavrataü matsyapuø %<tathaivànyat pravakùyàmi sava kàmaphalapradam . saubhàgya÷ayanaü nàma yat puràõavidobiduþ>% . ityupakrame %<vasantamàsamàsàdya tçtãyàyàü janapriyàm . ÷uklapakùasya pårvàhõe tilaiþsnànaü samàcaret . tasminnahani sà devã kila vi÷vàtmanà satã . pàõigrahaõakaiþ mantrairudåvà varavarõinã . tayà sahaiva deve÷aü tçtãyàyàü samarcayet>% ityàdi . %<evaü saüvatsaràü yàvat tçtãyàyàü sadà mano! . prà÷ane dànamantre ca vi÷eùo'yaü nisàdha me . go÷çïgodakamàóhyaü syàd vai÷àkhe gomayaü punaþ . jyaiùñhe mandàrakusumaü vilvapatraü ÷ucau smçtam . ÷ràvaõe dadhi mamprà÷ya nabhasye ca ku÷odakam . kùãramà÷vayuje màsi kàrtike pçùadàjyakam>% . pçùadàjyaü dadhimi÷raü dhçtam %<màrga÷ãrùe tu gomåtraü pauùe samprà÷ayed vçtam . màùe kçùõatilàüstadvat pa¤cagavya¤ca phàlgule . lacità vijayà bhadrà bhavànã kumudà ÷ivà . vàsudevã tathà gaurã maïgalà kamalà satã . ubhà ca dànakàle tu prãyatàmiti kãrtayet . mallikà'÷okakamalakadambotpalamàlatãm . kulatthaü karavãra¤ca vàõamamlànakuïkumam . sinduvàra¤ca sarveùu màseùu kra bhataþ smçtam>% ityàdi .
     saubhàgyasaükràntivrata skandapuø %<athàrmyà pravakùyàmi saubhàgyasaükràntimuttamàm . ÷çõu nàrada! yatnena dhanai÷varyapradàyinãm . ayane viùuve yukte vyatãpàtena bhànunà . saükràntidivase kuryàdekabhaktaü bimatsaraþ . pårvavadbhànumabhyarcya tathà caiva suvàsine . saubhàgyàùñakasaüyuktaü vastrayugmaü sayoùite . vipràya vedaviduùe bhaktyà tat vratipàdayet . evaü saüvatsare pårõe kçtvà bràhmaõabhojanam . parvataü lavaõaü kçtvà yathàvibhavasàrataþ . kà¤canaü kamalaü kçtvà bhàskara¤caiva kàrayet . gandhapuùyàdinà påjya vipràya pratipàdayet>% .
     saubhàgyàvàptivrataü viùõudharmottare %<màghyàntu samatãtàyàü patipatprabhçtikramàt . pañe và yadi vàrcàyàü kçùõaü saüpåjayet sadà . pårboktaü sakala kuryàd vidhiü càtra naràdhiùa!>% . pårvoktamiti caitramàsasambandhiråpàmàpivratoktamityarthaþ . %<nityaü samàcaret snàna tathà gandhapriyaïguõà . caruü priyaïguõà kuryàddhomaü kuryàt priyaïgaõà>% . ùiyaïguþ kaïgusadç÷agandhadravyam %<kàlagunyàntu tato dadyàt triràtropoùito naraþ . vastre ca deye nçpa! kuïkumàkte kùàdrasya pàtra¤ca tathaiva kàüsyam . saubhàgyada hyetadanu ttamante vrataü mamaitatkathita nçvora .>% .
     sauranaktavrataü nçsiühapuø %<hastayukte vàrkadine sauranaktavrataü caret . snàvvàbhyarcya tu vipràn vai virogo jàyate naraþ>% .
     saurasaptamãvrataü padmapuø %<ya÷copabàsã saptamyàü samànte hemapaïkajam . gà÷caiva ÷aktitodadyàddhomànte ghañasaüyutàþ . etat sauravrataü nàma såryalokapradàyakam>% .
     strãputrakàmàvàptivrataü bhaviùyapuø %<ekabhaktena yà nàrã kàrtikantu kùapennçpa! . kùamàhiüsàdiniyamaiþ sa¤jàtà brahmacàriõã . guóànnami÷raü ÷àlyannaü bhàskaràya nivedayet . puùpàõi karavãràõi guggulaü sàjyamàdaràt . saptamyà¤càtha ùaùñyà và upavàsaratirbhavet . pakùayorubhayoreva ÷raddhayà parayànvitaþ . indranãlapratãkà÷airvimànaiþ sàrvakàmikaiþ . nàrã yuüna÷ataü sàgraü såryaloke mahã yate>% varùasàdhyamidam .
     snehavrataü padmapuø %<àùàóhàdicaturmàsànabhyaïgaü varjayennaraþ . pàrite ca punardadyàttilatailayuta ghañam . bhojanaü pàyasàjya¤ca sa yàti bhavanaü vibhoþ . lokaprãtikaraü hyetat snehavratihocyate>% .
     hayapa¤camãvrataü ÷àlihotre %<a÷varàóamçtàjjàto vàtaraühà manojavaþ . uccaiþ÷ravàþ påjanãya÷caitra÷ukusya pa¤camã . tatraiva påjyà gandharvàsturaïgàõàntu bàndhavàþ . patravàõa dharàþ kecit kecit patrai÷ca saüyutàþ . bhãma÷citraratha÷caiva vikhyàtaþ sarvavidayam . tathà sàli÷iràþ ÷rãmàn pradyumna÷ca mahàya÷àþ . nàrada÷ca kalinda÷ca gandharva÷ca hàhà huhåþ . suvàhustumburu÷caiva tathà citrarathaþ prabhuþ . citràïgada÷ca vikhyàta÷citrasena÷ca vãryavàn . siddhapårõa÷ca vadarã parõà÷a÷ca mahàyasàþ . brahmacàrã ratiguõaþ suparõo'tibalastathà . vi÷vàvasuþ surendra÷ca gandharvo'viparàkramaþ . ityete påjanãyàþ syugãrtiruccàvacaiþ ÷ubhaiþ . modakaiþ polikàbhi÷ca paramànnena càkùataiþ . dadhnà guóena payasà ÷àlipiùñena bhåri÷aþ . dhåpairmàlyaistathà dãpairdvijànàü svàstavàcanaiþ . evaü hi påjitàþ samyak turagàõàü hi bàndhavàþ . balamàyuþ prayacchanti saügràmeùvaparàjayam . àrogyaü paramà puùñistathaiva ca vidhãyate>% .
     haratçtãyàvrataü skandapuø %<màghe ÷uklatçtãvàyàmupavàsantu kàrayet . ràtrau sambhàramàhçtya gaurãyàgasya maõóape . atha patra likhet padmaü maõóape munipuïgava! . umàmahe÷varaü tatra påjayet susamàhitaþ . pårvapatre nyased gaurãmàgneyyàü lalitàü nyaset . dakùiõe tu damàü nàma nairçtyàü ca svadhàü tathà . pa÷cime vàmadevãntu vàyavyàü målagaurikàm . uttare tu subhagàntu aicàmyàü girijàü tathà . umàmahe÷varaü madhye gandhapuùpaiþ prapåjayet . bhçïgàra¤caiva saüsthàpya taõóulaiþ paripårayet . evaü kçtvà vidhànena mune! varùacatuùñayam . àràdhanantu devyà÷ca saubhàgyajananaü param . udyàpanaü tataþ kuryàt tasminneva tato dine . umàmahe÷varaü haimaü svacchande ma¤cake sthitam . vastrairgandhai÷a dhåpa÷ca dãpamàlàdibhistayà . bhakùyaitàünàvidhaiþ samyak påjya bhaktyà tato mune! . tadvadguruü sabhàrya¤ca påjayet dvijasattamam . gà¤caiva gurave tadvat yastràlaïkàrarsayutàm . mithunànãha catvàri bhojayet susamàhitaþ . umàmahe÷varaü haimaü dattvà bhaktyà kùamàpayet>% .
     haravrataü bhaviùyapuø %<aùñamyàü påjito devã go÷rutàbharaõo haraþ . j¤ànaü dadàtiü vipulàü kàntiü jàtiü bala tathà>% . go÷rutàbharaõaþ cakùuþ÷ravobhåùaþ ÷iva ityarthaþ . %<mçvyuhà j¤ànada÷caiva pàpahàþ prapåjitaþ . målamantraþ svasaj¤àbhi raïgamantrà÷ca kãrcitàþ . pårvavat padmapatrasthaþ kartavya÷catitho÷vara . gandhapuùpopahàrai÷ca yathà÷akti vidhãyate>% .
     harivrate varàhapuø %<trailokyagàminã devã lakùmãste'stu sadà priyà . dvàda÷ã ca tithiste'stu kàmaråpã ca jàyate>% . hariü pratãdaü bacanam %<ghçtà÷ano bhaved yastu dvàda÷yàü tatparàyaõaþ . sa svargavàsã bhavati pumàn strã nà vi÷eùataþ>% .
     harikàlovrataü bhaviùyottare %<÷ukle bhàdrapadasyaivaü tçtãyàyàü samàcarat . ratnadhànyaiþ savairåóhaiþ kçtvà vihita÷àdvale . kharjårairnàrikelai÷ca phalai÷ca madhuraistathà . màtulàïgakusurmaidhànyakairjambukaistathà . gandhaiþ puùpaiþ phalairdhåpairnaivedyairmodakàdibhiþ . prãõayitvà samàsàdya padmaràgeõa bhàvità . ghaõñàvàdyàdibhirgãtaiþ ÷ubhairdivyaiþ kathànakaiþ . påjanãyà mahàràja! mantreõànena bhaktritaþ . harernàmnaþ samutpanne! harikàli! haripriye! . sarvadà ÷asyamårtisthe! praõatàrtihare! namaþ . itthaü saüpåjya tàü devãü dadyàdvipràya dakùiõàm . kçtvà jànaraõaü ràtrau prabhàta ki¤cidudgate . ràtrau suvàsinãbhi÷ca sà neyà tu jalà÷aye . tato jalàpaye ramye mantreõaiva visarjayet . acità ca mayà bhaktyà gaccha devi! suràlayam . mama daurbhàgya nà÷àya punaràgamanàya ca . evaü yaþ pàõóava÷reùñha! haürikàvãvrataü caret . prativarùaü vidhànena nàrã và bhaktitatparà . nãtvà yat phalamàpnoti tadanyena na labhyate>% .


#<pari÷iùñam .>#
     àmalakaikàda÷odhataü skandapuø prabhàsakhaø %<phàlgunasya site pakùe ekàda÷yàmupoùitaþ . snàtvà nadyàü taóàge và vàpyàü kåpe gçhepi và . gatvà girau vane vàpi yatra sà pràpyate ÷ivà . kùorode mathyamàne tu yadà vçkùaþ samutthitaþ . àmardandevadaityànàü tena sàmalakã smçtà . tasmin vçkùe sthità lakùmãþ sadà pitçgçhe nçpa! . ÷ivàlakùmãsthino vçkùaþ mevyate surasattamaiþ . devairbrahmàdibhiþ sarvairvçkùo'sau vaiùõavaþ kçtaþ . tatra gatvà hariþ påjyo vçkùamåle'tha và ÷ivà . påjyà pumbaiþ ÷ubhairàtrau kàryaü jàgaraõaü naraiþ . aùñàdhika÷ataiþ kàryà phalaistasyàþ pradakùiõà . pradakùiõãkçtya tatoø bhoktavyaü tu phalaü naraiþ . karakaü jalapårõaü tu kartavyaü pàtrasaüyutam . haviùyànnantu kartavyaü kathà÷ravaõatatparaiþ . mucyante dehinaþ pàpaiþ kalijaiþ kàyasambhavaiþ . dehànte ye naràþ pårvaü påjyante harimandiram>% . etàni vratàni pràyeõa hemàdrivratakhaõóoktàni prasaïgàügatànyapi kàniciduktàni . anyànyapi vratàrkàdàvuktàni dç÷yàni naimittikàni pràjàpatyàdãni vratàni tu tattacchabde uktàni dç÷yàni .

#<vratati># strã vçta--ati pçùoø và ïãp . 1 latàyàm . 2 vistàre ca amaraþ .

#<vratabhikùà># strã vratàïgaü bhikùà . upanayanakàlavihitabhikùàyàü tadvidhiþ saüskàratattve dar÷ito yathà %<atha bhaikùya¤carati>% . atha ÷abdaståùõãmàdityopasthànamagnipradakùiõa¤ca ÷aüsati . %<pratigçhyepsitaü daõóamupasthàya ca bhàskaram . pradakùiõaü parãtyàgniü caredbhaikùyaü yathàvidhi>% iti manuvacanàt . bhikùàsamåhaü bhaikùyaü taccarati àharati ityarthaþ . %<màtaramevàgre ye cànye suhçdo yàvatyo và sannihitàþ syuþ>% . yàcate ityadhyàhàryam . suhçdaþ snigdhahçdayaþ svasràdayaþ tathàca manuþ %<màtaraü và svasàraü và màturvà bhaginãü nijàm . mikùeta bhikùàü prathamaü yàcainaü nàvamànayet>% . sannihitàstadde÷asthàþ na tu pratigçhaü gatvà . (bhavati! bhikùàü dehãti) bràhmaõabhikùà prayogaþ . tathà ca manuþ %<bhavatpårvaü caret bhaikùyamupavãto dvijottamaþ . bhavanmadhyantu ràjanyo vai÷yastu bhavaduttaram>% . %<àdimadhyàvasàneùu bhavacchabdopalakùità . bràhmaõakùatriyavi÷àü bhaikùyacaryà yathàkramam>% iti yàj¤avalkyavacanàcca . àcàryàya bhaikùyaü praõipatya vedayati (samarpayati) bhoriti . %<àcàryàya nivedya pratigçhõãyàditi>% gçhyàntaravacanàt . bhaikùyaü bhoriti nivedanamantraþ . bhaikùyasya saüskàràrthatvàt àcàryàya nivedya svathaü tadeva bhu¤jãta . tathà ca manuþ %<samàhçtyàtha tadbhaikùyaü yàvadannamamàyayà . nivedya gurave'÷nãyàt àcàryaþ pràïmukhaþ ÷uciþ>% . àcàrya÷ca màõavakàya bhaikùyaü pradàya karma÷eùaü samàpayet .

#<vratasaügraha># puø 6naø . vratagrahaõàrthaü kçtadãkùàyàm . hemaca0

#<vratàde÷a># puø vratamàdi÷yate'tra à + di÷a àdhàre lyuñ . upanayane tatra hi àcàryeõa màõavakasya vratamàdi÷yate .

#<vratin># puø vratamasyàsti ini . 1 vratadhàrake 2 yajamàne ca . amaraþ .

@<[Page 5071a]>@
#<vra÷ca># chede tuø paraø sakaø ådit veñ . vç÷cati avra÷cãt avràkùãt .

#<vra÷cana># puø vç÷cyate'nena vra÷ca--lyu . (cheni) 1 svarõàdicchedanàrthe astrabhede amaraþ . bhàve lyuñ . 2 chedane naø amaraþ .

#<vràta># puø vç--atac pçùoø . samåhe amaraþ .

#<vràtãna># triø vràtena carati kha . saüghajãvini . %<vràtãnavyà ladãpràstraþ>% bhaññiþ .

#<vràtya># puø vràtàt samåhàt cyavati yat . avyavahàrye, saüskàrahãne, jàtimàtropajãvini, %<ata årdhvaü trayo'pyete yathàkàlamasaüskçtàþ . sàvitrãpratità kràtyà bhavantyàryavigarhitàþ>% manuþ . tatra pràya÷cittaü mitàø uktaü yathà tatra vràtyatàyàü manunedamuktam %<yeùàü dvijànàü sàvitrã nànåcyeta yathàvidhi . tàü÷càrayitvà trãn kçcchràn yathàvidhyupanàyayediti>% . yacca yamenoktam %<sàvitrãpatità yasya da÷a varùàõi pa¤ca ca . sa÷ikhaü vapanaü kçtvà vrataü kuryàt samàhitaþ . ekaviü÷atiràtra¤ca pibet prasçtiyàvakam . habiùà bhojayeccaiva bràhmaõàn sapta pa¤ca và . tato yàvaka÷uddhasya tasyopanayanaü smçtam>% iti . tadubhayamapi yàj¤avalkãyamàsapayovrataviùayam . yattu va÷iùñhenoktam %<patitasàvitrãka uddàlakavrata¤caret . dvau màsau yàvakena vartayenyàsaü payasà pakùamàmikùayàùñaràtraü ghçtena ùaóràtramayàcitena triràtrasabsakùo'horàtrasupavaseda÷vamedhàvabhçthaïgacchedvàtyastomena và yajeteti>% . tatreyaü vyavasthà yasyopanayane àpadbhàvena tatkàlàtikramastasya yàj¤avalkãyavratànàmanyatamat ÷aktyapekùayà bhavati anàpadyatikrame tu mànavaü traimàsikam . tatraiva pa¤cada÷avarùàdårdhamapi kiyatkàlàtikrame tåddàlakavratam bràtyastomo veti . yeùàntu pitràdayo'pyanupanãtàsteùàmàpastamboktam %<yasya pità pitàmahàvanupanãtau syàtàntasya saüvatsaraü traividyakaü brahmacaryam . yasya prapitàmahàdernànusmaryate upanayanantasya dvàda÷a varùàõi traividyakaü brahmacaryamiti>% .

#<vràtyastoma># puø vràtyayogyaþ stomaþ . yaj¤abhede %<sa ca yaj¤a÷caturvidhaþ>% kàtyàø ÷rauø 22 . 4 . 1 såtràdau dar÷ito yathà %<vràtyastomà÷catvàraþ>% såø vràtyastomasaüj¤akà÷catvàraþ kratavo bhavanti vràtyàþ prasiddhà eva tripuruùaü patitasàvitrãkàþ . pràya÷cittàrthatvàcca laukike'gnau bhavanti na hyetairàdhànaü prayujyate atadaïgatvàt taduktamàcàryeõa sthapatãùñiü prakçtya laukika iti . %<dvitãya ukthyaþ>% såø %<vràtyagaõasya ye sampàdayeyuste prathamena yajeran>% såø sampàdanaü ca gàyananartakàdãnàm teùàü prathame'dhikàraþ . ye vràtyà nçtyagãtavàdya÷astradhàraõàdau svayaü pravãõàþ santa upadeùñàro bhåtvà svàü vidyàü vràtyasabhåhasya sambàdayeyuþ ÷ikùeyuþ pàñhayeyuþ te prathamena yajeran . %<dvitoyena nindità nç÷aüsàþ>% såø . nç÷aüsatvena ye ninditàsteùàü dvitãye'dhikàraþ saüø . ye nç÷aüsà ninditànçbhirmanuùyairabhi÷aüsanena pàpàdhyàropaõena ninditàþ garhitàþ j¤àtibhirvahiùphçtàþ te dvitãyena yajeran karkaþ %<tçtãyena kaniùñhàþ>% såø kaniùñhàþ laghavaþ . %<jyeùñhà÷caturthena>% såø adhikriyante . jyeùñha÷abdàrthamàha %<apetaprakùananàsthaviràstadàkhyàsteùàü ye nç÷aüsatamaþ syàddravyavattamo vànåcànatamo và tasya gàrhapatye dãkùeran>% såø . %<sa gçhapatiþ kartavyaþ>% saüø . apagataprajanendriyasàmarthyà yauvanàpagame . nirvãryaprajanàþ sthavirà vçddhàstadàkhyàþ . nç÷aüsatamaþ atyantaü krårakarmà bhàø .

#<vrã># vçtau kryàø pvàø paraø sakaø aniñ . vri(vrã)õàti avraiùãt .

#<vrã># gatau divàø àø sakaø aniñ . vrãyate avreùña . odit vrãõaþ .

#<vrãóa># kùepe diüvàø paraø sakaø lajjàyàü akaø señ . vrãóyate avrãóiùña .

#<vrãóa># puø vrãóa--gha¤ . lajjàyàm . a . tatraiva strã amaraþ .

#<vrãsa># badhe và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . vrãsayati te vrãsati .

#<vrãhi># puø vrã--hi kicca . 1 dhànyabhede 2 à÷udhànye ca amaraþ . tadbhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<vàrùikàþ kaõóitàþ ÷uklàþ vrãhaya÷cirapàkiõaþ . kçùõavrãhiþ pàñala÷ca kukkuñàõóaka ityapi . ÷àlàmukho jatumukha ityàdyàþ vrãhayaþ smçtàþ . kçùõavrãhiþ sa vij¤eyo yaþ kçùõatuùataõóulaþ . pàñalaþ pàñalàpuùpa varõako vrãhirucyate . kukkuñàõóàkçtirvrãhiþ kukkuñàõóaka ucyate . ÷àlàmukhaþ kçùõa÷åkaþ kçùõataõóula ucyate . làkùàvarõaü mukhaü yasya j¤eyo jatumukhastu saþ . vrãhayaþ kathitàþ pàke madhurà vãryato hitàþ . alpàbhiùyandino baddhavarcaskàþ ùaùñikaiþ samàþ . kçùõavrãhirvarasteùàü tasmàdalpaguõàþ pare>% . tataþ astyarthe vrãhyàø iniñhanau . vrãhin vrãhika tadvi÷iùñe triø bilghàø puràóà÷abhinne avayavàrthe aõ . vraiha tadavayave .

@<[Page 5072a]>@
#<vrãhikà¤cana># puø vrãhiùu kà¤canaü tadråpamastyasya ac . mamåre trikàø .

#<vrãhiparõã># strã vrãhãõàmiva parõànyasyàþ ïãù . (÷àlapàni) kùupabhede ràjaniø .

#<vrãhibheda># puø 6 taø . 1 dhànyabhede (cinà) amaraþ . 2 dhànyabi÷eùe ca .

#<vrãhimaya># puø vrãhevikàraþ puroóà÷aþ mayañ . vrãhivikàre puroóà÷e . anyatra bilvàø aõ .

#<vrãhiràjikà># puø vrãhiùu ràjikàkàre astyasyàþ ac . kaïkudhànye (kàïnã) mediø .

#<vrãhi÷reùñha># puø vrãhiùu ÷reùñhaþ . ÷àlidhànye ràjaniø .

#<vrãhyagàra># naø 6 taø . dhànyasthàpanasthàne kusåle trikàø .

#<vrãhyàdi># puø vikàràdyarthe iniñanpratyayanimitte pàø gaø såø ukte ÷abdagaõe sa ca %<vrãhi màyà ÷àlà ÷ikhà màlà mekhalà kekà aùñakà patàkà carman karman varman daüùñnà saüj¤à vaóavà kumàro nau vãõà balàkà yavakhada naukumàrã (÷ãrùànna¤)>% %<naukumàryorikàrtho gaõe dvidhà pàñhaþ>% siø kauø . %<ata iniñhanau>% vrãhyàdibhya÷ca pàø vrãho vrohikaþ . %<na ca sarvebhyo vrãhyàdibhya iniñhanàviùyete kiü tarhi ÷ilàmàlàsaüj¤àdibhya iniþ yavakhadàdibhyaþ ñhan . anyebhya ubhayam>% siø kauø .

#<vruóa># saüvaraõe sakaø saüvàte majjane ca akaø cuø kuñàø . paraø señ . vruóati avruóãt .

#<vråsa># badhe và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø sañ . bråsayati te bråsati .

#<vraiheya># triø vrohãõàü bhavanaü kùetram óhak . brãhibhavanayogye kùetràdau .

#<vlã># gatau vçtau ca kryàdiø pàø paø sakaø aniñ . (vli)vlãnàti avlaiùãt .


#<pari÷iùñam.>#

#<vajra># puø sàmavedaprasiddhe yaj¤abhede siø kauø .

#<vijayà># strã ÷acyàdiùu màtçùu màtçbhede

#<vijayàbhinandana># puø kaliyugãya÷akakartç nçpabhede ÷aka÷abde dç÷yam . iti ÷rãtàràthatarkavàcaspatibhaññàcàrya saükalite vàcaspratyàbhidhàne vakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<÷a>#

#<÷akàraþ># åùmavarõabhedaþ . asyoccàraõasthànaü tàlu . tasyoccàraõe àbhyantaraprayatnaþ vivçtam . bàhyaprayatnà vivàra÷vàsàghoùà mahàpràõa÷ca . asya dhyeyasvaråpam %<÷akàraü parame÷àni! ÷çõu varõaü ÷ucismite! . raktavarõaprabhàkàraü svayaü paramakuõóalã . caturvargapradaü devi! ÷akàraü brahmavigraham . pa¤cadevamayaü varõaü pa¤capràõàtmakaü priye . rajaþsattvatamoyuktaü trivindusahitaü sadà . tri÷aktisahitaü gharõamàtmàditattvasaüyutam>% kàsadhenutantram . asya vàcaka÷abdà yoginãtantroktà yathà %<÷aþ savya÷ca kàmaråpã kàmaråpo mahàmatiþ . saukhyanàmà kumàro'sthi ÷rãkaõñho vçùaketanaþ . vçùaghnaþ ÷ayanaü ÷àntà subhagà visphuliïginã . mçtyurdevo mahàlakùmãrmahendraþ kulakaulinã . bàhurhaüso viyadvaktraü hçdanaïgo'ïku÷aþ khanaþ . vàmoruþ puõóarãkàkùaþ kàntiþ kalyàõavàcakaþ>% . màtçkànyàse'sya hçdàdidakùakare nyàsyatà . kàvyàdau prathamaprayoge sukhaü phalam . %<÷aþ sukhaü ùastusvedam>% vçø ttaø ñãø .

#<÷a># naø ÷ã--óa . 1 maïgale trikàø . 2 mahàdeve, 3 ÷astre ca puø ÷abdaraø .

#<÷aüyu># triø ÷amastyasya ÷am + yus . ÷ubhànvite trikàø .

#<÷aüva># triø ÷amastyasya ÷am + va . 1 ÷ubhayukte trikàø . 2 såsalàgralohe 3 vajre ca puø dharaõiþ .

#<÷aüvara># naø ÷aüvçõoti ÷am + vç--ac . jale amaraþ .

#<÷aüsà># strã ÷ansa--a . 1 vàkye . 2 và¤chàyàü mediø . 3 pra÷aüsàyà¤ca ÷abdaraø .

#<÷aüsita># triø ÷ansa--kta . 1 ni÷cite halàø . 2 hisite . 3 kathite 4 stute ca .

#<÷aüsya># triø ÷ansa--õyat . 1 hiüsye 2 stutye 3 vàcye ca .

#<÷aka># tràme akaø saü÷aye sakaø bhvàø àø señ idit . ÷aïkate a÷aïkiùña .

#<÷aka># kùamàyàü sakaø diø ubhaø señ . ÷akyati te a÷àkãta÷akãt a÷akiùña %<÷akyo'sya manyu rbhavatà vinetum>% raghuþ .

#<÷aka># sàmarthye svàø paø akaø irit veñ . ÷aknoti a÷akat--a÷àkùãt . puùàdirityeke tena a÷akadityeva .

#<÷aka># puø ÷aka--ac . 1 jàtibhede sa ca bràtyakùatriyaþ 1907 pçø dç÷yama . 2 de÷abhede svaràjyàvadhivatsaràïkapravartake 2 nçpabhede 4 tadãye vatsare ca . kaliyuge ÷akakartçùu ùañsu yudhiùñhiraþ vikramàdityaþ ÷àlivàhana÷ceti trayogatà vijayàbhinandanàdayastayo bhaviùyanti . tathà hi kalau ùañ ÷akakartàraþ tallakùaõàdi jyotirviø 10 aø ukta yathà %<kalau bhaviùyantyatha bhàratàvanau mahãbhujo bàhumçto'pyaneka÷aþ . ÷akàstathaiùàmabhiùecanàdikaü hitaü sadodãritakàlasàdhitam . dharàdhibhårbhilla÷akàdijàtijastadàsanastho'bhijanairnamaskçtaþ . statau sa ràjàdhijanaiþ pratiùñhito na mantrabhedàdyabhiùecanocitaþ . nihanti yo bhåtalamaõóale ÷akàn sapa¤cakoñyabjadalapramàn kalau . sa ràjaputraþ ÷akakàrako bhavet nçpàdhiràjye hyuta÷àkakartç hà>% . (tatra ÷akakàrakasya vikramàdityasya hananàt ÷àlivàhavasya ÷akakartçtvam) %<yadhiùñhiro vikrama÷àlivàhanau naràdhinàthau vijayàbhinandanaþ . ime'nu nàgàrjunamedinãbibhurvaliþ kramàt ùañ ÷akakàrakàþ kalau>% . tatpravçttikàlàüstatràha %<yudhiùñhiràt vedayugàmbaràgnayaþ (3044) kalambavi÷ve (135) 'bhrakhakhàùñabhåmayaþ 18000 . tato'yutaü 10000 lakùacatuùñayaü kramàt dharàdçgaùñàviti (821) ÷àkavatsaràþ . yughiùñhiro'bhådbhuvi hastinàpure tathojjayinthàü puri vikrasàhvayaþ . ÷àleyabhåmãbhçti ÷àlivàhanaþsucitrakåñe vijayàbhinandanaþ . nàgàrjuno rohitake kùitau balirbhaviùyatãndro bhçgukacchapattane . kçtapravçttistadanantaraü bhavettadà bhaviùyantyabanãbhçto'rkataþ>% . atra yudhiùñhiràt pràk kalau ÷akakartrantaràbhàvàt kaliyugàrambhakàlàdeva tasya ÷akakàla uktaþ varàhasaühitàyàü 13 aø tu tadràjyàvadhita eva tacchakakàla ityabhipràyeõa %<àsan madhàsu munayaþ ÷àsati pçthvãü yudhiùñhire nçpatau . ùaódvikapa¤cadviyutaþ (2526) ÷akakàlastasya ràj¤a÷ca>% tena kaleþ (518) varùeùu gateùu yudhiùñhirasya ràjyapravçttiþ . ùañkartçvatsarasamaùñi÷ca
     yudhiø 3044 . iti na kalimànasaükhyàvirodhaþ
     vikraø 135 ataeva jyotirvidàbharaõa÷eùe grantha-
     ÷àliø 18000 kçtaiva varùaiþ sindhuradar÷anàmbaragaõai-
     vijayàø 10000 yàüte kalau sambhitaiþ iti kali-
     nàgàø 400000 yugasyaiva 3068 varùaüùu gateùu grantha-
     baliø 821 karaõamuktam . 332000

#<÷akaña># puø naø ÷aka--añan . 1 yànabhede (gàói) amaraüþ . 2 asuràdhiùñhite nandànayasthe ÷akañavi÷eùe ÷akañabha¤janaþ kçùõaþ . 1 dvisahasrapalaparimàõe hemacaø . svalpàrthe ïãp . kùudra÷akañe svàrthe ka . ÷akañikà tatraiva strã .

#<÷akañahan># puø ÷akañamasuràdhiùñhita÷akañabhedaü hatavàn hana--bhåte kvip . ÷rãkçùõe tatkathà harivaüø 62 aø .

#<÷akañàhvà># strã ÷akañàkàratvàt tadàhvà yasyàþ . rohiõãnakùatre tasyàþ ÷akañàkàracatustàràtmakatvena tathàtvam .

#<÷akandhu># puø 6 taø ÷akandhvàø . paranighàtaþ ÷akànàü kåpe .

#<÷akala># puø naø ÷aka--kalak . 1 khaõóe 2 ekabhàge . 3 tvaci 4 valkale mediø 5 ÷alke (àüsa) ca naø .

#<÷akalin># puø ÷akalaü ÷alkamasyàsti ini . matsye amaraþ .

#<÷akàbda># puø ÷akakakartçnçpasaübandhã avdaþ . 1 ÷akapravarta kançparàjyàvadhivatsare 2 tatsaükhyàyà¤ca .

#<÷akàra># puø %<madamåürkhatàbhimànã duùkulatai÷varyasaüyuktaþ . so'yamanåóhàbhràtà ràj¤aþ ÷yàlaþ ÷akàra uddiùñaþ>% sàndaø uktalakùaõe 1 ràj¤o'nåóhabhàryàbhràtari . ÷a + svaråpe--kàra ÷asvaråpe 2 varõe ca .

#<÷akàri># puø ÷akànàü mlecchajàtibhedànàmariþ . vikramàditye

#<÷akuna># naø ÷aka--unan . 1 ÷ubhà÷ubhasåcakanimitte--bàhusyandanakàkàdidar÷anàdau . duþ÷akuna÷abde 361 pçø dç÷yam 2 pakùimàtre 3 pakùibhede gçdhre ca puü strãø mediø .

#<÷akunaj¤a># triø ÷akunaü jànàti j¤à--ka . 1 nimittàbhij¤e 2 jyeùñhyàü strã trikàø .

#<÷akuni># puø ÷aka--uni! 1 pakùimàtre amaraþ . 2 cillapakùiõi hemacaø . 3 suvalaràjaputre duryodhanamàtule ca . 3 ÷yàmàpakùiõi strã ïãp ràjaniø . 4 vavàdiùu karaõabhede puø 5 duþsahançpaputre puø màrkaõóe yapuø . vikçtinçpaputrabhede puø vahnipuø .

#<÷akuniprapà># strãø 6 taø . pakùiõàü pànãya÷àlàyàm hàràø .

#<÷akunta># puø ÷aka--unta . 1 pakùimàtre . 2 bhàsapakùiõi 3 kãñabhede ca bhediø .

#<÷akuntalà># strãø ÷akuntaiþ làyate là--gha¤arthe--ka . menakàgarbhajàtàyàü vi÷vàsitrasutàyàm sà ca jàtamàtrà màtrotsçùñà ÷akuntalàlità pa÷càt kaõvamuninà pratipàlità duùmantançpeõa gàndharvavidhinà vyåóheti %<nirjane tu vane yasmàt ÷akuntaiþ paripàlitàþ . ÷akuntalota làmàsyàþ kçtaü càpi tato mayà>% bhàø àø 72 aø . ÷akuntalàmadhikçtya kçto granthaþ . aõ àkhyàkikàyàü tasya và luk . kàlidàsapraõãte ÷akantalàdhikàreõa kçte 2 nàñakabhede ca aõà'e ki tu ÷àkuntala tatràrthe naø .

@<[Page 5074a]>@
#<÷akuntalàïgaja># puø 6 taø . ÷akuntalàsute maratançpe hemacandraø .

#<÷akunti># puø ÷aka--unti . 1 pakùimàtre amaraþ . 2 bhàsapakùiõi uõàdikoùaþ .

#<÷akula># puüstrãø ÷aka--ulac . matsyabhede (÷aula) amaraþ . striyàü ïãù .

#<÷akulàkùã># puø ÷akulasyàkùãva ùac samàø ïãù . gaõóadårvàyàm ràjaniø .

#<÷akulàdanã># strãø ÷akulairadyate ada--lyuñ . kañkã) ÷àkabhede amaraþ . 2 jañàmàüsyàü, 3 jalapippalyàü, kañphale ca vi÷vaþ .

#<÷akulàrbhaka># puø ÷akulasyàrbhaka iva kùudratvàttadàkàràtvàdvà . (gaóui) matsye . amaraþ .

#<÷akçt># naø ÷aka--çtan . viùñhàyàm amaraþ .

#<÷akçtkari># puø ÷akçt kirati ké--in . 1 gavàdãnàü 2 vatse 2 vatsàyàü strã ïãp .

#<÷akçddvàra># naø 6 taø . maladvàre apànasthàne hemacaø .

#<÷akk(v)ara># puø ÷aka--kvip kç--ac karmaø ÷aka--kvarap và . 1 vçùe mediø . caturda÷àkùarapàdake 2 chandobhede . 3 nadãbhede 4mekhalàyà¤ca strã ïãp . 5 aïgulau siø kauø . pçùoø ÷arkarãtyapi caturda÷àkùarapàdake chandasi .

#<÷akta># triø ÷aka--kta . samarthe hemacaø .

#<÷akti># strã ÷aka--ktin . 1 sàmarye 2 strãdevatàyàü devãmårtau . nyàyàdyukte kàraõaniùñhe kàryotpàdanayogye 3 dharmabhede . 3 ÷avdaniùñhe arthavodhakatàråpe bodhyatvaprakàrakecchàviùayatvaråpe vçttibhede ÷arvalàkhye 4 astrabhede ca amaraþ . mãmàüsakamate ÷aktiþ padàrthàntaram yathoktam anumàø ciø . %<syàdet ã÷varavat kàryeõaiva ÷aktirapyanumãyate tathà hiyàdç÷àdeva karànalasaüyogàddàho jàyate tàdç÷àdeva sati pratibandhake na jàyate ato yadabhàvàt kàryàbhàvastadvahnyàdàvabhyupeyaü tena vinà tadabhàvàt yattadbhàvànupapattervyatirekamukhena ÷aktisiddhiþ>% . nyayamate tanniràsastatraiva ã÷varavàdagranthe dar÷ito yathà %<tçõàraõimaõiphutkàràdivyaktãnàmànantyena prativyakti bhàvahetujànanta÷aktisvãkàre gauravaü tàvadanantavyaktijanyàvàntaravahnivyaktiùu jàtitrayakalpane làghavamiti tadeva kalpyate . na ca jàtau yogyànupalandhibàdhaþ gomayaprabhavavç÷cikayorvà pàñalatvakapilatvavyaïgyavaijàtyasya pratyakùasiddhatvàt tçõajanyanànàvahniùu tçõajanyatvaj¤ànànantaraü maõijanyavyàvçttyà'nugatabuddhirastri jàtiviùayà . tçõajanyatvenopàdhinà'sàviti cenna bàghakaü vinànugatabuddhestadvyaïgyajàtiviùayatvaniyamàt . na ca gomayavç÷cikaprabhavavç÷cikajàtiparamparàyàmanagatajàtyàpattiþ gomayajanyavç÷cikaprabhavatvajàteþ sattvàt vahnimàtre ca dàhaspar÷a vànavayakaþ tatsaüyogaþ sevanàdi÷ca kàraõàni na tu tçõàdikaü vinàpi, tadutpattiprasaïgaþ vi÷eùasàmagrãmàdàyaiva sàdhyasàmagryàjanakatvàt>% . evamàdheya÷aktirapi mãmàüsakamatena pårvapakùãkçtya tatra nirastà yathà tacca prokùaõapratiùñhà÷abdayordar÷itam adhikaü ki¤cidatra pradar÷yate yathà kàminãcaraõàmighàtadohadàdibhira÷okapuùpotkarùadar÷anàdapi nàdheya÷aktiþ samayavi÷eùàvacchinnacaraõadohà disaüyogadhvaüsasyaiva kàraõatvàt caraõàbhidhàtàkçùñabhàgàntajanitavçkùàdeva và tadupapattiþ kàlàntare puùpàdyutkarùàt . duþkhàvayavopacayàva÷yambhàvena vçkùabhedàva÷yakatvàt . nàpi tàmbakàüsyàdàvamlabhasmasaüyogàdijanya÷uddhiråpà àdheya÷aktiþ tatsaüyogadhvaüsasya saüyogasamànakàlãnàspç÷yaspar÷àdipratiyogikayàvadanàdisaüsaürgàbhàvasahitasya ÷uddhipadàrthatvàt . bhasmàdisaüyogajanitaþ kàüsyàdyupabhoktç niùñhaþ saüskàra eva ÷uddhirityanthe . abhimantritapayaþ pallavàdàvapi samayavi÷eùàvacchinnàbhimantraõadhvaüsa eva vyathàdyapanàyakaþ tattanmantradevatàsannidhireva và . kalamavãjàñãnàmàparamàõvantabhaïge tatra càvàntarajàtyabhàve niyatakalamajàtãyàdisiddhirapi . paramàõuùàkajavi÷eùàdeva kàryavçttiråpàdi sajàtãyasya pårbaråpàdivijàtãyasya paramàõau pàkajaråpàdairubhayàsiddhatvàt yathà hi kamalavãjaü yavàdijàtyà vyàvartyate tathà tatparamàõavo'pi pàkajaireva . evaü màghakarùaõajanitàt paramàõupàkaparamparàvi÷eùàdeva haimantika÷asyotpattiþ . etena làkùàrasàvasekàdayo vàkhyàtàþ . nimittavi÷eùajanitapàkajàttatphalavi÷eùaþ yathà hàrãtamàüsaü haridràmalasàdhitamupayogàt sadyoùyàpàdayati nànyathà sàdhitamityàdi . yatra ca toyatejovàyuùu na pàkajovi÷eùastatrodbhavànudgavadravakañhinatvàdayovi÷eùàstattadupanàyakàdçùñavi÷eùàdeva . tulàdau càdhivàsapårvakatulàrohaõasàmagrã tulyasya satyàsatyapratij¤atvasahità pràcãnàdharmàdharmaphale tajjayamaïgau janayati . yadvà ayaü niùpàpaþ pàpavàn veti tulàråóhàbhi÷astaj¤ànavi÷eùasahità sà tathà, tadàhuþ, %<tàüstu devàþ prapa÷yanti sva÷caibàntarapuruùaþ>% iti atha và pratij¤à÷uddhya÷uddhã apekùya tayà gharmàdharmau janyete tàbhyà¤ca jayaparàjayau satyàsatyapratyabhij¤àbhi÷astatulàrohaõasyeùñàniùñaphalatve nàrthato vidhiniùedhàt . abhi÷astaþ satyapatij¤ovijayakàmastulàmàrohedityasatyapratij¤o na tulàmàrohediti ÷ruterunnayanàt . yadvà tayà davatàsannidhiþ kriyate tà÷ca karmànuråpaliïgamabhivya¤jayanti . tatra ca ÷aktipadàrthasvaråpàdikamuktaü yathà %<kastarhi ÷aktipadàrthaþ kàraõatvaü tacca svasvavyàpyetarasakalasaüpattau kàryàbhàvavyàpakàbhàbàpratiyonitvam . atha và yatra kàryàbhàvavyàpyatà itaràbhàvàvacchinnà tatkàraõavãje aïkuràbhàvavyàpyatà na vojatvenàvacchidyate itarasamavadhàne sati vojàdaïkurasattvàt, kintvi taràbhàvenàvacchidyate itaràbhàvàvacchinnà tatkàraõavãje aïkuràbhàvavyàpyatà na vãjatvenàvacchiñyate itaràbhàve vãjasyàïkuràbhàvaniyamàt . ÷ilà÷akaleùvaïkuràmàvavyàpyatà ÷ilàtvenaiùàvacchidyate . yadvà anyàsamavadhànàvacchinnakàryànutpattivyàpyatvaü kàraõatvaü, ràsabhàdeþ kàryàbhàvavyàpyayà anyàsamavadhànasya vaiyarthyenànavacchedakatvàt . ananyaùàsiddhaniyatapårvavartijàtãyatvaü và tattvam . anyathàsiddha¤ca tridhà yena sahaiva yasya yaü prati pårvavartitvamavagamyate, yathà ghañaü prati daõóaråpasya, (1) anyaü prati pårvavartitve j¤àte eva yaü prati yasya pårvavartitvamavagamyate yathà ÷abdaü prati pårvavartitve j¤àba eva j¤ànaü pratyàkà÷asya (2) . anyatra këptaniyatapårvavartina eva kàryasambhave tatsahabhåtatvam (3) yathà gandhavati gandhàgutpàdàdugandhaü prati tatpràgabhàvasya niyatapårvavartitvakalpanàt pàkajasthale ganghaü prati råpàdipràgabhàvàdãnàmapyanyathàsiddhatvam etattritayavyatireke niyatapårvavartitvaü kàraõatvam . yàgàpårvayostu yàgapårvavartitve'vagate na tvagamyamàne yatra janyasya pårvavartitve'vagate janakasya pårvabhàvo'vagamyate tatra janyena janakasyànyathàüsiddhiþ . yatra ca janakasya tathàtve'vagate janyasya pårvabhàvàvagatistatra taddvàrà tasya janakatvameva . daõóasaüyogabhramaõayostu yugapadeva pårvabhàvitatvagrahaþ . svasvànantarotpattikasakalasamavadhàne satyapi yasyàbhàvàt kàryaü na jàyate sati ca jàyate tajjàtãyaü prati tadananyathàsiddham . ananyathàsiddhaniyatapårbavartitvaü kàraõatvamityanyai tanna ã÷varatadbuddhyàdãnàmasaügrahàt tadjvatirekasya tatsamavadhànavyatirekasya và'bhàvàt . kàryasyànyathànupapadyamànatàvyavasthàpyatvaü và'nanyathàsiddham . nanvevamatirikta÷aktau sàdhakabàdhakapramàõàbhàvànnityaü saü÷ayaþ na ca sàdhakàbhàvasya bàdhakatvaü bàdhakàbhàvasya sàdhakatvàditi cenna sàdhakàbhàvena vahnàvanyatra sidhyatãndriyadharmàbhàvasàdhane làdhavaü bàdhakàbhàvenàtãndriyadharmasàdhane gauravamiti sàdhakàbhàvàttadabhàva eva sidhyatãti>% . %<icchà kriyà tathà j¤ànaü gaurã bràhmã tu vaiùõavã . tridhà ÷aktiþ sthità yatra tatparaü jyotiromati>% gorakùasaüø . sattvarajastamoguõatrayàdhãne ã÷varasya krameõa j¤ànecchàkriyàråpe 7 ÷aktitraye . %<eùà tri÷aktiruddiùñà narasiddhàntagàminã . eùà ÷vetà parà sçùñiþ sàttviko brahmasaüsthità . eùaiva raktà rajasi vaiùõavã parikãrtità . eùaiva kçùõà tamasi raudrã devã prakãrtità . paramàtmà yathà deva ekaeva tridhàrpitaþ . prayojanava÷àcchaktirekaiva trividhà'bhavat>% varàhapuø . prakçti÷akti÷ca ã÷varasya sçùñikartçtvapravartità %<÷ivaþ ÷aktyà yukto yadi bhavati ÷aktaþ prabhavitum>% àmandalaø . tantrokte 5 pãñhàdhiùñàtçdevatàbhede devabhede pãñha÷aktayo bhinnàstantrasàràdau uktàþ . ràj¤àü prabhàvotsàhamantrajàte 6 sàmardhye ca amaraþ . 8 gauryàü mediø 9 lakùmyàü ÷abdamàø . vçttibheda÷akti÷ca arthabodhànukålaþ padapadàrthasambandhaþ sa ca idaü padamamumarthaü bodhayatu, asmàt ÷abdàdayamartho boddhavya ityevaüråpaþ icchàtmakaþ saïketaþ, ghañàdipadàrthavi÷eùyaka ghañàdipadajanyabodhaviùayatàprakàrakecchàùiùayovà . mãmàüsakàstu abhidhà nàma padàrthàntaraü saïketagràhyaü ÷aktirityàhuþ . padapadàrthayoþ sambandhàntaraü ÷aktiriti ÷àbdikàþ . sà ca ÷aktistrividhà råóhiryogaþ yogaråóhi÷ceti tatràdyà ghañàdipadeùu, dvitãyà pàcakàdipadeùu, tçtãyà païkajàdipadeùu . pràbhàkaramate ÷aktirdvividhà anubhàvikà smàrikà ca tatràdyà kàryatvànvite, dvitãyà tu jàtau . tatra gavàdipadànàü jàtyàkçtivi÷iùñavyaktau ÷aktiriti naiyàyikàþ . vyaktàveva ÷aktiriti navyàþ . jàtthàkçtivyaktiùu tisçùu ÷aktiriti vaiyàkaraõàþ jàtàveva ÷aktirvyakterbhànaü tvàkùepàditi bhàññàdayaþ . jàtau thyaktau cobhayatra ÷aktiþ kintu jàtyaü÷e j¤àtà vyaktyaü÷e svaråpasatã pratyàyiketi . kàryànvitavyaktau ÷aktiriti pràbhàkaràþ . dhàtostu phalàvacchinnavyàpàre ÷aktiriti naiyàyikàþ . phala eva ÷aktiriti maõóanàdayaþ . vyàpàre ÷aktiriti ratnakoùakçt . àkhyàtasya kçtau ÷aktiriti naiyàyikàþ . kartari ÷aktiriti ÷àbdikàþ . vyàpàramàtre ÷aktiriti mãmàüsakàþ . caturvidhaviùayatvàt tasyà÷càturvidhyaü ÷abda÷aø praø alaïkàrimate dar÷itaü yathà %<jàtidravyaguõaspandairdharmaiþ saïketavattayà . jàti÷abdàdibhedena càturvidhyaü pare jaguþ>% . gogavayàdãnàü gotvàdijàtyà, pa÷vàdyàdãnàü làïgåladhanàdidraghyeõa, dhanyapi÷unàdãnàü puõyadveùàdiguõena calacapalàdãnà¤ca ÷abdànàü karmaõàvacchinna÷aktimattvàccàturvidhyameba råóhànàmiti taduktaü daõóyàcàryaiþ %<÷abdaireva pratãyante jàtidravyaguõakriyàþ . càturvidhyàdamãùàntu ÷abda ukta÷caturvidhaþ>% iti . tadetanniràsitaü tatraiva %<tadetajjaóamåkamårkhàdãnàmanya÷ånyàdãnà¤ca ÷abdànàmaparigrahàpattyà parityaktamasmàbhiþ>% .

#<÷aktigraha># puø 6 taø . ÷akteþ arthabodhakatàråpavçtterj¤àne .

#<÷aktigràhaka># puø ÷arkti gçhlàti graha--õvul . 1 kàrtikeye ÷aktiü gràhayati yodhayati graha--õic õvul . %<÷aktigrahaü vyàkaraõopamànàt koùàptavàkyàt vyavahàrata÷ca . vàkyasya ÷eùàdvivçtervadanti sànnidhyataþ siddhapadasya vçddhàþ>% ityukte ÷aktibodhake 2 hetau . ÷aktigrahaprakàra÷ca ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàü dar÷ito yathà %<saïketasya grahaþ pårva vçddhasya vyavahàrataþ . pa÷càdevopamànàdyaiþ ÷aktidhãpårvakairasau>% . prathamaü ùadeùu saïketagrahovçddhasya vyutnnasya ÷abdàdhãnadhyavahàràdeva bàlànàü tathàhi gàmànayeti kenacinnipuõena niyuktaþ ka÷cana vyutpannastadvàkyato'rthaü pratãtya gavànayanaü karoti taccopalabhamàno bàla idaü gavànaryanaü svanocarapravçttijanyaü ceùñàtvànmadãyastanapànàdivadityanumàya sà gavànayanapravçttiþ svaviùayadharmikakàryatàj¤ànajanyà pravçttitvànnijapravçttivaditi pravçttergavànayanadharmikakàryatàj¤ànajanyatvaü prasàdhya gavànayanagocaratajj¤ànamasàdhàraõahetukaü kàryatvàddhañavadityevamanuminvànaþ samupasthitatvàllàghavàcca ÷rutaü vçddhavàkyameva tadasàdhàraõakàraõatvenàvadhàrayati tadanantara¤ca gavàdipadànàü pratyekamàvàponàpena gavàdibuddhau janakatvamavagatyànatiprasaktaye gavàdisaïketasya tadanukålatvaü kalpayati . pa÷càttu kvacidupamànàcchaktigraho yathà gavàdipada÷aktidhãsàciùyena gosàdç÷yàtide÷avàkyàt gavayapadavàcyatvabodhottaraü gavayatvajàtyavacchinne gosàdç÷yagrahàt gavayo gavayapadavàcya ityàkàraþ . kvacicca vyàkaraõàt yathà karmaõi dvitãyà kartari parasmaipadamityànu÷àsanàt karmatvàdau dvitãyàdeþ . kvacit koùàdapi yathà %<guõe ÷uklàdayaþ puüsi guõiliïgastu tadvati>% . %<su÷ãmaþ ÷i÷aro jaóaþ . cårõe kùodaþ samutpi¤jalau bhç÷amàkule>% ityàdi koùebhyaþ ÷vaityàdau ÷uklàdi÷abdasya . kvacidviraõàdapi yathà pacati pàkaü karotãti tulyàrthakavàkyàt kçtyàdau tiïàdeþ . kvacit prasiddhàrtha÷abdasàmànàdhikaraõyàdapi yathà nãråpaspar÷avàn vàyurnispar÷amårtimanmana ityàdau råpa÷ånyaspar÷avadàdiùu vàyvàdipadasya . vàyutvàdijàteratãndriyatvena svaråpatastadavacchinnasyànupasyityà tatra ÷aktigrahàyàgàt yathà và %<satkçtyàlaïkçtàü kanyàü dadànaþ kçkudaþ smçtaþ>% ityàdàvuktarãtyà kanyàdàtràdiùu kukudàdipadasya . sahakàra . tarau maghuraü rauti pika ityàdikantu na yuktapamuktakrameõa ÷aktigrahasyodàharaõaü tiïarthe dharmiõyabhedena nàmàrthànvavasyàvyutpannatvàt pratyakùasiddhakaukilatvajàtyavacchinna eva làghavena pika÷abdasma ÷aktyavacchedàcca . kvacidvàkya÷eùàdapi yathà yavapadasya kaïguprabhçtau slecchànàü dãrgha÷åke ca ÷iùñànàü ghyavahàràdekamàtra÷akteþ paricchettuma÷akyatvàt nànàrthatvasya cànyàyyatvàt yavamaya÷carurbhavatãti÷rutau yavapadasyàrthasandehe %<vasante sarva÷asyànàü jàyate patra÷àtanam . sodamànàstu tiùñhanti yavàþ kaõi÷a÷àlina>% þ iti vidhyarthàkàïkùayà pravarta mànàdvàkya÷eùàddãrgha÷åka eva yavapadasya ÷aktigrahaþ . yathà và svàràjyakàmo'gniùñomena yajetetyàdividhi÷eùãbhåtebhyaþ %<yanna duþkhena sambhinnaü na ca grastamanantaram . amilàmopanãtaü ca tatsukhaü khaþpadàspadama>% ityàdivàkyebhyaþ svaràdipadasya .

#<÷aktidhara># puø ÷aktiü dharati ghç--ac . 1 kàrtikeye 2 sàmarthyadhare triø %<÷aktidharaþ kumàraþ>% iti raghuþ . bhç--kvip 6 taø . ÷aktibhçdàdayo'pyatra .

#<÷aktiparõa># puø ÷aktiriva parõaü yasya . saptaparõe jañàø .

#<÷aktipàõi># puø ÷aktiþ pàõau yasya . kàrtikeye halàø ÷aktihastàdayo'pyatra .

#<÷aktihetika># puø ÷aktirhetiþ praharaõàstraü yasya kap . ÷aktyà yoddhari .

#<÷a(sa)ktu># puø baø vaø ÷a(sa)ca--tun (chàtu) bhçùñhayavàdicårõe amaraþ . kçtànna÷abde 2185 pçø tadbhedàdi dç÷yama .

#<÷aktuphalà(lã)># strã ÷aktava iva såkùmàõi phalànyasyàþ và ïãp . ÷amãvçkùe ÷abdacaø .

#<÷aktri(kithra)># puø va÷iùñhamuneþ putre parà÷arasya pitari munibhede

#<÷aknu># triø ÷aka--nu . priyabhàùiõi amaraþ .

#<÷akya># triø ÷aka--yat . 1 ÷aktiyukte 2 ÷aktyà baudhye'rthe . 3 samarthanãye . 4 sàdhayituü yogye ca .

#<÷akyatàvacchedaka># triø 6 taø . ÷akyapadàrthasyàsàdhàraõadharbhe yena dharmeõa arthasya ÷abdasaïketaviùayatà tasmin dharme . yathà ghaña÷abdaþ ghañatvavantaü padàrthaü vodhayati atastadasàdhàraõadharmo ghañatvaü ghaña÷abdasya ÷akyatàvacchedakam .

#<÷akra># puø ÷aka--rak . 1 indre amaraþ . 2 kuñajavçkùaü 3 arju navçkùe mediø . 4 jyeùñhànakùatre 5 pecake ca . indrasya caturda÷avidhatvam bhanvantarabhedena indra÷abde dar÷itamataþ tatsaükhyàsàmyàt 6 caturda÷asaükhyàyàm .

#<÷akragopa># puø ÷akraü ÷akradhanurgopàyati samavarõatvàt gupa--aõ . indragope kãñe jañàø .

#<÷akraja># puø ÷akràt jàyate jana--óa . 1 kàke trikàø . 2 indrajanye triø . ÷akrajàtàdayo'pyatra .

#<÷akrajit># puø ÷akraü jitavàn ji--kvip tuk ca . 1 ràvaõàtmaje meghanàde ràkùase . 2 indrajetari triø .

#<÷akradhanus># naø 6 taø . methalà¤chane dhanuràkàre såryakiraõasamparkaje padàrthabhede (ràmadhanuka) amaraþ .

#<÷akradhvaja># puø 6 taø . bhàdra÷ukladvàda÷yàü påjye indradaivate dhvajàkàre padàrthe . indradhvaja÷abde 946 pçø dç÷yam .

#<÷akranandana># puø 6 taø . arjune jañàø . 2 indragandake triø .

#<÷akraparyàya># puø ÷akrasya paryàyo nàma nàma yasya madhyapadalopaþ . 1 kuñajavçkùe ratnamàlà 6 taø . indrasya 2 vàcaka÷abde ca .

#<÷akrapàdapa># puø 6 taø . 1 devadàruvçkùe amaraþ . 2 kuñajavçkùe ràjaniø .

#<÷akrapuùpã># strã ÷akrasyeva puùpamasyàþ ïãp . agni÷ikhàvçkùe amaraþ . svàrthe ka . tatraiva ratnamàø .

#<÷akrabhavana># naø 6 taø . svarge trikàø . ÷akràvàsàdayo'pyatra .

#<÷akrabhåbhavà># strã ÷akraråpabhubi bhavati bhå--ac . indravàruõyàm ÷abdacaø .

#<÷akramàtç># strã ÷akrasya màteva . 1 bhàrgyàm ràjaniø . 6 taø . 2 indrajananyàm adityàm .

#<÷akramårdhan># puø ÷akrasyeva ÷ikhàvàn mårdhà yasya . 1 valmãke trikàø . 6 taø . 2 indramastake . ÷akra÷ãrùàdayo'pyatra .

#<÷akravallã># strã ÷akrapriyà vallã . indravàruõyàm ràjaniø .

@<[Page 5077b]>@
#<÷akravàhana># puø ÷akraü vàhayati vaha--õic--lyu . meghe ÷abda caø indravàhanàdayo'pyatra .

#<÷akravãja># naø ÷akrasya kuñajasya vãjam . indrayave ràjaniø .

#<÷akra÷àkhin># puø ÷akranàmakaþ ÷àkhã . kuñajavçkùe bhàvapraø .

#<÷akrasàrathi># puø 6 taø . indramàrarathau màtalau .

#<÷akrasuta># puø ÷akrasya sutaþ . 1 vàlinàmake vànararàje halàyuø . 2 indraputre arjune ca .

#<÷akrasudhà># strã ÷akrasya sudheva . pàlaïkyàm ÷abdacaø .

#<÷akrasçùñà># strã 6 taø . harãtakyàm trikàø .

#<÷akràkhya># puø ÷akrasyevàkhyà yasya . 1 pecake trikàø .

#<÷akràõã># strã ÷akrasya patnã ïãù ànuk ca . pulomajàyàmindrapatnyàm ÷abdamàø .

#<÷akrà÷ana># naø ÷akreõà÷yate a÷a--karmaõi lyuñ . bhaïgàyàm %<÷akrà÷anantu tãkùõoùõaü mohakçt kuùñhanà÷anam . balamedhàgnida ÷leùmadoùahàri rasàyanam>% ràjavaø .

#<÷akrà÷ana># puø ÷akraü tannàma÷nute ùyàpnoti a÷a--lyu . kuñajavçkùe ùabdacaø .

#<÷akri># puø ÷aka--krin . 1 meghe 2 vajre 3 gaje 4 patre ca saükùiptasàraþ .

#<÷akrotthàna># naø ÷akrasya taddhvajasya utthànam . bhàdra÷ukladvàda÷yàü kartavye 1 ÷akradhvajasthotthàne tadupalakùite 2 utsave ca . indradhvaja÷abde 946 pçø dç÷yam .

#<÷akva># puø ÷aka--van . gaje siø kauø .

#<÷aïka># puø ÷aka--ac và + sum . ÷akañàdivàhakavçùe hàràø .

#<÷aïkara># puø ÷aü karoti kç--ac . 1 mahàdeve 2 kalyàõakare triø 3 ÷ivatnyàü strã ïãù . 4 sà ca ma¤jiùñhàyàü ÷abdacaø . 5 ÷amyàü ràjaniø .

#<÷aïkaràvàsa># puø 6 taø . 1 kailàsàcale . ÷aïkarasyàvàsa iva ÷ubhratvàt . 2 karpåre ràjaniø .

#<÷aïkà># strã ÷aki--a . 1 tràse 2 vitarke mediø 3 saü÷aye ca .

#<÷aïkita># triø ÷aïkà jàtàsya tàraø itac . 1 bhãte trikàø 2 sandigdhe 3 titarkite ca .

#<÷aïku># puø ÷aki--uõ . 1 svàõau . 2 bhatsyabhede . 3 ÷alyàstre amaraþ . 4 kãlake . 5 da÷akoñisaükhyàyàm 6 tatsaïkyàte . 7 mahàdeve . 8 kaluùe mediø . 9 pattra÷iràjàle 10 meóhre hemacaø . 11 nakhãnàmadravye jañàø . 12 chàthàparibhàõàrthe kàùñhàdinirmite, %<arkàïgulà tu såcyagrà kàùñhã dvyaïgugamålikà . ÷aïkusaüj¤à bhaveccaiva tacchàyàü parikalpayet>% ityukte 13 kãlabhede ca jyoø taø . 14 janamejayaputrabhede bhàø àø 95 aø . 15 navaratnàntargatakavibhede . diksàdhanàrthaü såø siø ÷aïku÷ca dar÷ito yathà %<÷ilàtale'mbusaü÷uddhaü vajralepe'pi và same . tatra ÷aïkvaïgulairiùñaiþ samaü maõóalamàlikhet . tanmadhye sthàpayecchaïkuü kalpanàddvàda÷àïgulam . tacchàyàgraü spç÷ed yatra vçtte pårvàparàrdhayoþ . tatra vindå vidhàyobhau vçtte pårvàparà bhidhau . tanmadhye timinà rekhà kartavyà dakùiõottarà . yàmyottaradi÷ormadhyà timinà pårvapa÷cimà . diïmadhyamatsyaiþ saüsàdhyà vidi÷astadvadeva hi>% . tatra diksàdhanodhakrame prathamamambu saü÷uddhe jalavat samãkçte ÷ilàprade÷e api vàtha và tadabhàve'nyatra vajralepe catvaràdau ghuõñanàdinà samasthàne kçte ÷aïkvaïgulaiþ ÷aïkasthàïgulavibhàgamànagçhãtairabhãùñasaükhyàkàïgulairvyàsàrdharåpairvçttabhavakramàt likhet . sarvataþ kendràdvçttaparidhirekhà tulyà syàt tathetyarthaþ . tatastanmadhye tasya vçttasya kendraråpamadhye kalpanayà dvàda÷asaükhyàkàïgulàni tulyàni yasmiüstaü dvàda÷avibhàgàïkitamityarthaþ . ÷aïkuü samatalamastakaparidhikàùñhadaõóaü sthàùayet . tataþ pårvàparàrdhayordinasya prathamadvitãyabhàgayostacchàyaþgraü sthàpita÷aïko÷chàyàntaprade÷o maõóalaparidhau yasmin vibhàge spç÷et . dinasya prathamavibhàge'nukùaõaü chàyàhràdvçtte yatra pravi÷ati dinasyàparàrdhe chàyànukùaõavçddhervçttaü yatra nirgacchatãtyarthaþ . tatra nirgamanaprave÷asthànayorubhau dvau vindå pårvàparasa¤j¤au krameõa vçtte paridhiresvàyàü kçtvà tanmadhve pårvàparavindvantaramadhye timinà matsyena rekhà kàryà sà dakùiõottararekhà bhavati . matsyastu vindvantaràlasåtramitena vyàsàrdhena vindudvayakendrakalpanena vçttadvayaü niùpàdya vçttadvaayasaüyogàbhyàü vçttadvayaparidhivibhàgàbhyàmantargataü matsyàkàraü sthànaü bhavati . tatraikaþ saüyogo mukhaü bàhyavçttabhàgasammàrjanenàparasaüyogastu pucchamitaravçttabhàgadvayasammàrjanena sukhapucchàvadhyçjvã rekhà dakùiõottararekhà . tatra vindoþ savyaü rekhàgraü dakùiõà dik . pa÷cimavindoþ savyaü rekhàgramuttarà dik . anantaraü pårvavçttaü matsya÷ca sammàrjanãyaþ . ÷aïkurapi tatsthànànniùkàsya iti kevalà dakùiõottararekhà sthiteti tàtparyam . dakùiõottaradi÷ormadhyasthàne timinà dakùiõottararekhàmiteta vyàsàrdhena dakùiõottarasthànàbhyàü pårvavat pratyekaü vçttaü vidhàya pårvavat siddhena matsyetetyarthaþ . pårvapa÷cimà rekhà kàryà . tatra pårvavindoràsannaü rekhàgraü pårvà pa÷cimavindoràsannaü rekhàgraü pa÷cimeti matsyasammàrjane kevalà pårvàpararekhàpi siddhà . atha rekhàsaüyogasthànàt diksàdhanopakramoktaü pårvavçttamullikhet . tadvçttaparidhau yatra rekhà lagnà tatra digiti tadvçttamadhyasya dikcatuùñayaü vçtte siddham . tadvat yathà dakùiõottaràbhyàü pårvàparà sàdhità tatprakàreõetyarthaþ . evakàro'nyaprakàraniràsàrthakaþ . hi ni÷cayena . vidi÷aþ koõadi÷o di÷àü pårvàdisiddhadi÷àü ye madhyamatsyà aghyavahitadigdvayàntarotpannà laghavastaiþ saüsàdhyàþ samyakprakàreõa sàdhyàþ . rekhàvçttasaüyogasthatvena j¤eyàþ raïganàø . chàyà÷abde 2986 pçø dç÷yam .

#<÷aïkukarõa># puø ÷aïkuriva karõàvasya . 1 gardabhe trikàø . dànavabhede harivaüø 3 aø . 3 skandànucarabhede bhà 47 aø .

#<÷aïkutaru># puø ÷aïkuyogyastaruþ . sàlavçkùe ÷abdaraø . ÷aïkuvçkùàdayo'pyatra .

#<÷aïkulà># strã ÷aki--ulac . 1 utpalapatrikàyàm saükùiptasàø pågacchedakàstrabhede (jàüti) ÷aïkulàkhaõóaþ iti siø kauø .

#<÷aïkoca(ci)># puø ÷aki--uca--(uci) và . matsyabhede jañàø .

#<÷aïkha># puø naø ÷ama--kha . 1 svanàmakhyàte samudrajàte padàrthe amaraþ . 2 lalàñàsthni, 3 nidhibhede, 4 nakhãnàmagandhadravye medi0, 5 karõasamãpasthe--asthni, 6 nàgabhede, 7 hastidantamadhye trikàø . 8 da÷anikharvasaükhyàyàü, 9 tatsaükhyàte ca . tasya ÷aïkhacåóàsuràsthitastadutpattiþ brahmavaiø prakçø 18 aø uktà yathà . %<atha ÷ambhurhareþ ÷ålaü jagràha dànavaü prati . grãùmamadhyàhnamàrtaõóasamànarucamuttamam . ÷åla¤ca bhramaõaü kçtvà papàta dànavopari . cakàra bhasmasàtta¤ca saratha¤càbalãlayà . sa ÷ivastena ÷åleba dànavasyàsthijàlakam . premõà ca prerayàmàsa lavaõode ca sàgare . asthibhiþ ÷aïkhacåóasya ÷aïkhajàtirbabhåva ha . mànàprakàra råpà ca ÷a÷vat påtà saràrcane . pra÷astaü ÷aïkhatoya¤ca devànàü prãtidaü param . torthatoyasvaråpa¤ca pavitraü ÷ambhunà vinà . ÷aïkha÷abdo bhavedyatra tatra lakùmã÷ca susthirà . sa snàtaþ sarvatãrtheùu yaþ snàtaþ ÷aïkhavàriõà . ÷aïkhe hareradhiùñhànaü yataþ ÷aïkastato hariþ . tatraiva satataü lakùmãrdårãbhåtasamaïkhalam . strãõà¤ca ÷aïkhadhvanibhiþ ÷ådràõà¤ca vi÷eùataþ . bhãtà ruùñà yàti lakùmãþ sthalamanyat sthalàttataþ>% 10 mudràbhede tantrasàø . 11 prastarabhede . yuktikalpatarau tallakùaõàdi yathà %<kùãrodakåle'pi suràùñrade÷e tadanyato'pi prabhavanti ÷aïkhàþ . aruùkavarõàþ ÷a÷i÷ubhrabhàsaþ susåkùmavaktrà guruvo mahàntaþ . te vàmadakùiõàvartabhedena dbividhà matàþ . dakùiõàvarta÷aïkhastu kuryàdàyurya÷odhanam . tenaiva ÷irasà yastu ÷raddadhànaþ pratãcchati . vàri hitvà sa pàpàni puõyamàpnoti mànavaþ . vçttatvaü snimdhatàcchatvaü ÷aïkhasyeti guõatrayam . àvartabhaïgadoùo hi hemayàgàdvina÷yati . brahmàdijàtibhedena sa puna÷caturvidhaþ>% . %<ye snigdhamasçõàkàrà mçdavo laghavastathà . bràhmaõàþ prastaràj¤eyàþ sarvakarmasu ÷obhanàþ . ye dçóhàïgàþ suguravatathàü÷àü÷avibhàginaþ . a÷mànaþ kùatriyàj¤eyàþ karka÷àïgàstathaiva ca . mçdavo guruvo ye tu ye sneheneva rakùitàþ . te vai÷yàþ svavibhaktàü÷à yujante sarvakarmasu . ye karkaràvçtàïgà÷ca karkarà ye pratiùñhitàþ . ye'tyantaguruvaþ snigdhàste ÷ådràþ prastaràdhamàþ . iti proktama÷eùeõa samyak pàùàõalakùaõam . vicàrya matimàn kàrye niyoktavyaü vicakùaõaiþ>% .

#<÷aïkhaka># naø ÷aïgasya vikàraþ vun . 1 ÷aïkhajàte valayàkàre padàrthe mediniø 2 ÷iroroge puø tasya lakùaõàdi yathà %<pittaraktànilàduùñàþ ÷aïkhade÷e vimårchitàþ . tãvra rugdàharogaü hi ÷othaü kurvanti dàruõam . sa÷iroviùavadvegànnirudhyà÷u galaü tathà . triràtràjjãvitaü hanti ÷aïkhako nàma nàmataþ . tryahàjjovitabhaiùajyaü pratyàkhyeyasya kàrayet>% . pittaraktànilà ityatra kapho'pi yojyaþ %<kçtànutàpaþ kaphapittaraktairiti>% su÷rutavacanàt . vimårchitàþ pravçddhàþ triràtràt triràtramadhye màrayati bhàvapraø .

#<÷aïkhakàra># puø ÷aïkhaü tadvikàraü valayàkàraü padàrthaü karoti kç--aõ . varõasaïkarajàtibhede (r÷àkhàrã) . sa tu ÷ådràgarbhe vi÷vakarmato jàtaþ vrahmavaiø .

#<÷aïkhacarã># strã ÷aïkha lalàñàsthni carati cara--ña . lalàñi kàyàü trikàø .

#<÷aïkhacarcà># strã ÷aïkhasya carcà bhåùà yataþ . lalàñikàyàü ÷abdaraø .

#<÷aïkhacårõa># naø 6 taø . ÷aïkhajàte cårõe . %<÷aïkhacårõaü kañu kùàramuùõaü kçmiharaü param>% ràjavaø .

#<÷aïkhadràvaka># puø àrùadhavi÷eùe . tatpàkàdi yathà %<arkasnuhã tathà ciïkùà tilàragbadhacitrakam . apàmàrga bhasmasamaü vastrapåtaü jalaü haret . mçdvagninà pacedttattu yà÷callavaõatàïgatam . lavaõena samau gràhyau dvau kùàrau ñaïgaõaü tathà . samudraphenagodantakà÷ã÷aü sorakà tathà . dviguõaü pa¤calavaõaü màtuluïgarasena ca . kàcakåpyàntu saptàhaü vàsayedamlayogataþ . ÷aïkhacårõapalaü dattvà vàruõã yantramuddharet . sarvadhàtån harecchãdhraü varàñã÷aïkhakàdikàn . udaràdikarogàõàü sadyo hi nà÷akaþ paraþ>% bhaiùajyaraø %<yoginãbhairavàbhyà¤ca balimàdau pradàpayet . pa÷càd yantra¤ca kartavyamevàha parame÷varã . rasaþ ÷aïkhadravo nàma ÷ambhudevena bhàùitaþ . guhyàd nuhyatamaü guhyamidànãü kathyate mayà . ÷aïkhacårõaü yavakùàraü sarjikàkùàrañaïgaõam . sama¤ca pa¤calavaõaü sphañikàrã nç÷àdaraþ . kàcakåpyàü tatra kùipvà vàruõã yantramuddharet . yàmàrdhaü dràvayatyeùa ÷aïkha÷uktivaràñakàn . ar÷àüsi nà÷ayet ùañ ca måtrakçcchrà÷marãü tathà . udaràùñavidhaü hanti gulmaplãhodaràõi ca . ajãrõaü nà÷ayecchãghraü grahaõã¤ca visåcikàm . bhukta÷eùe ca bhoktavyo màùamàtrorasottamaþ . kùaõamàtràdbhavet bhasma punarbhojanamicchati . pratyahaü bhojanànte ca saüseghyo'yaü rasottamaþ . na rujàyàü bhayaü kvàpi satyaü satyaü vadàmyaham . na deyaü yasya kasyàpi sadà gopya¤ca kàrayet . rasaþ ÷aïkhadravo bàsa vaidyànàmupakàrakaþ>% .

#<÷aïkhadràvin># puø ÷aïkhaü dràvayati dru--õic--õini . amlavetase ràjaniø .

#<÷aïkhadharà># strã ghç--ac 6 taø . hilamocikàyàm ratnamàø .

#<÷aïkhadhma># puø ÷aïkhaü ghamati dhmà--ka . ÷aïkhavàdake . kvip . ÷aïkhadhmà ityapyatra .

#<÷aïkhanakha># puø ÷aïkhasya nastra iva . 1 kùudra÷aïkhe (joïgaóà) amaraþ . 2 nakhãnàmagandhadravye ÷abdaraø strãtvamapi tatra ïãù .

#<÷aïkhapuùpã># strã ÷aïkha iva puùpamasyàþ ïãù . (÷aïkhàlã) vçkùe ràjaniø . %<÷aïkhapuùpã tu tãkùõoùõà medhyà kçmiviùàpahà>% . ràjavallabhaþ %<÷aïkhapuùpã sarà medhyà kçùõà mànasaroganut . rasàyanã kaùàyoùõà smçtikàntivalàgnidà . doùàpasmarabhåtàsçkkuùñhakramiviùapraõutaþ>% bhàvapraø .

#<÷aïkhabhçt># puø ÷aïkhaü bibharti bhç--kvip tuk ca . viùõau hemacaø .

@<[Page 5080a]>@
#<÷aïkhamukha># puüstrãø ÷aïkha iva mukhamasya . kumbhore hemacaø . striyàü ïãù .

#<÷aïkhikà># strã ÷aïkhastadàkàraü puùpamastyasyàþ ñhan . (corakàcakà) kùupabhede ÷abdacaø .

#<÷aïkhin># puø ÷aïkha + astyarthe ini . 1 viùõau, 2 samudre ca mediø .

#<÷aïkhinã># strã ÷aïkhastadàkàraü puùpamastyasyàþ ini . 1 corapuùpyàm, amaraþ . 2 ÷vetapannàge 3 vi÷vaþ . 4 ÷vetabuhnàyàü 5 ÷vetacukràyàü, 6 yavatiktàyàü, ràjaniø . 7 strãbhede, 8 upadevatàbhedeþ, (÷àkacinnã) 9 ÷aïkhavatyàü striyà¤ca . strobhedalakùaõaü ratima¤jaryàmuktaü yathà %<dãrghà sudãrghanayanà varasundarã yà kàmopabhogarasikà guõa÷ãlayuktà . rekhàtrayeõa ca vibhåùitakaõñhade÷à sambhogakelirasikà kila ÷aïkhinã sà>% . %<÷a÷ake padminã tuùñà citriõã ramate mçge . vçùabhe ÷aïkhinã tuùñà hastinã ramate haye>% . %<padminã padmagandhà ca mãnagandhà ca citriõã . ÷aïkhinã kùàragandhà syàt madagandhà ca hastinã>% .

#<÷aïkhinãphala># puø ÷aïkhinyà iva phalamasya . ÷irãùavçkùe ràjaniø .

#<÷aïkhinãvàsa># puø 6 taø . ÷àkhoñakavçkùe ÷abdacaø .

#<÷aca># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ idit . ÷a¤cate, a÷a¤ciùña .

#<÷aca># vàci bhvàø àtmaø sakaø señ . ÷acate a÷aciùña .

#<÷aci(cã)># strã ÷aca--in và óãp . 1 indrapatnyàm amaraþ . 2 karaõàntare mediø .

#<÷acãpati># puø 6 taø . indre amaraþ . ÷acãbhartràdayo'pyatra .

#<÷aña(ñha)># ÷làghàyàü cuø àø sakaø señ . ÷àña(ñha)yata a÷ã÷aña(ñha)ta .

#<÷aña># ÷àde akaø rogajanane gatau bhede ca sakaø paraø bhvàø ÷añati . a÷àñãt a÷añãt .

#<÷aña># puø ÷añati rujati dantaü ÷aña--ac . 1 amle siø kauø . 2 siühakesare 3 jañàyà¤ca strã amaraþ ñàp .

#<÷añi(ñã)># strã ÷aña--in và ïãp . (vana àdà) svanàmakhyàte oùaghibhede ÷añã palà÷ã ùaógranthà suvratà gandhamålikà . gandhàrikà gandhavadhårvadhåþ pçthupalà÷ikà . bhavedgandhapalà÷ã tu kaùàyà gràhiõã laghuþ . tiktà tãkùõà ca kañu kà'nuùõàsyamalanà÷inã . ÷oùakàsavraõa÷vàsa÷ålàdhmàna grahàpahà bhàvapraø .

#<÷aññaka># naø ÷aña--kvip ñaka--ac karmadhàø . ghçtajalami÷rita÷àlicårõe . %<÷àlicårõaü ghçtaü toyaü mi÷ritaü ÷aññakaü vadet>% bhàvapraø .

@<[Page 5080b]>@
#<÷añha># badhe sakaø kaitave kle÷e ca akaø bhvàø paraø señ . ÷añhati a÷àñhãt a÷añhãt .

#<÷añha># àlasye cuø paraø akaø señ . ÷àñhayati te a÷ã÷añhat ta .

#<÷añha># duùñavacane adaø cuø ubhaø sakaø señ . ÷añhayati te a÷a÷añhat ta

#<÷añha># naø ÷añha--ac . 1 tagare 2 kuïkume 3 lauhe ca ràjaniø . 4 dhåståre 5 madhyasthapuruùe ca puø . %<priyaü vakti puro'nyatra vipriyaü kurutaü bhç÷am . vyaktàparàdhaceùña÷ca ÷añho'yaü kathito budhaiþ>% viùõapuø ukte 6 dhårte triø mediø 7nàyakabhede puø tallakùaõaü yathà %<÷añhà'yamekatra baddhabhàvo yaþ . dar÷itabahiranuràgo vipriyamanyatra gåóhamàcarati>% sàø daø .

#<÷añhatà># strã ÷añhasya bhàvaþ tal . ÷àñhye va¤canàyà¤ca .

#<÷añhambà># strã ÷añha--ac abi--ac karmaø ÷akaø . ambaùñhàyàm ràjani0

#<÷aóa># saüghàte roge ca akaø bhvàø paraø señ idit . ÷aõóati a÷aõóiùña .

#<÷aõa># dàne bhvàø paraø sakaø señ . ÷aõati a÷àõãt a÷aõãt ÷a÷àõe ÷eõatuþ .

#<÷aõa># puø ÷aõa--ac . svanàmakhyàte kùupabhede hemacaø .

#<÷aõaghaõñikà># strã ÷aõaþ ghaõñeva tattulyaravaphalakatvàt ivàrthe kan . ghaõñàravatulyaphalàyàm ÷aõapuùpyàü ràjaniø .

#<÷aõaparõã># strã ÷aõasyeva parõyànyasyàþ ïãp . asanaparõyàm ràjaniø .

#<÷aõapuùpã># strã ÷aõasyeva puùpamasyàþ ïãp . (jhàjhane) vana÷aõe svàrthe ka . tatraiva .

#<÷aõasåtra># naø ÷aõàjjàtaü såtram . ÷aõajàtaü jàle amaraþ .

#<÷aõàluka># puø ÷aõa ivàlukaþ . àrevatavçkùe (÷oõàlu) ÷abdara0

#<÷aõikà># strã ÷aõastatpuùpamastyasyàþ ñhan . ÷aõapuùpyàü ràjani0

#<÷aõóa># naø ÷aói--ac . 1 padmàdisamåhe ÷abdaraø . 2 napuüsake 3 vçùe ca dviråpakoø .

#<÷aõóila># puø ÷aói--ilac . ÷àõóilyasya pitari munibhade tasyàpatyaü gargàø gha¤ ÷aõóilya .

#<÷aõóha># naø ÷aõa--óha tasya nettvam . 1 antaþpurarakùake kçtrimaklãve 2 klãvamàtre bharataþ . 3 vçùe mediø 4 bandhyapuruùe jañàø 5 unmatte dhanaïgayaþ .

#<÷ata># naø ekaø vaø ÷o--óatac . 1 svanàmakhyàtasakhyàyàm 2 bahusaükhyàyàü 3 tatsaükhyàte ca . svàrthe ka . tatraiva naø ÷atavàcaka÷abdà÷ca dhàrtaràùñraþ1 ÷atabhiùà tàrà2 puruùàyuùam3 ràvaõàïguliþ4 padmadalaü5 indrayaj¤aþ6 abdhiyojanam7 kavikalpalatà .

#<÷ataka># triø ÷ataü parimàõamasya lan . 1 ÷atasaükhyàyukte .

#<÷atakumbha># puø ÷ataü kumbhàyatra . svarõasvaniparvatabhede bharataþ .

@<[Page 5081a]>@
#<÷atakoñi># puø ÷ataü koñayo'gràõi yasya . 1 vajre amaraþ . ÷ataguõità koñiþ ÷àkaø . 2 ÷ataguõitakoñisaükhyàyàü strã .

#<÷atakratu># puø ÷ataü kratavo'sya . indre amaraþ .

#<÷atagranthi># strà ÷ataü granthayo'sya . dårvàyàm ràjaniø .

#<÷ataghnã># strã ÷ataü hanti hana--ñak . 1 astrabhede %<ayaþkaõñakasaüchannà ÷ataghnã mahatã ÷ilà>% vijayarakùitaþ . 2 vç÷cikàlyàü 3 kara¤je ca mediø .

#<÷atatama># triø ÷atasya påraõaþ tamap . ÷atasaükhyàpåraõe .

#<÷atatàrà># strã ÷ataguõità tàràþ ÷àkaø . ÷atabhiùànakùatre .

#<÷atadantikà># strã ÷ataü dantà iva santyasya ñhan . nàgadantyàm ràjaniø .

#<÷atadru># puø ÷atadhà dravati--dru--ku niø . nadãbhede tannàmaniru ktiryathà %<÷oke buddhiü tadà cakre nacaikatra vyatiùñhata . so'gacchat parvatàü÷caiva sarita÷ca saràüsi ca . dçùñvà sa (vasiùñhaþ) punarevarùirnardã haimavatãü tadà . caõóagràhavatãü bhãmàü tasyàþ srotasyapàtayat . sà tamagnisamaü vipramanucintya saridvarà . ÷atadhà vidrutà yasmàcchatadruriti vi÷rutà . tataþ sthalagataü dçùñvà tatràpyàtmànamàtmanà . martuü na ÷akyàbhãtyuktvà punarevà÷ramaü yayau>% bhàø àø 177 aø .

#<÷atadhà># strã ÷ataü granthãn dhatte dhà--ka 1 dårvàyàm . ÷ata + prakàre dhàc . 2 ÷ataprakàre avyaø .

#<÷atadhàman># puø ÷ataü dhàmàni yasya . viùõau jañàø .

#<÷atadhàra># puø ÷ataü dhàrà agràõi yasya . 1 ùajre trikàø . 2 ÷atadhàràyukte triø %<vasoþ pavitramasi ÷atadhàram>% yarjurvedaþ 13 . 49 .

#<÷atadhçti># puø ÷ataü dhçtayo'sya . 1 indre 2 brahmaõi mediø 3 svarge ca vi÷vaþ .

#<÷atapattra># naø ÷ataü bahåni pattràõi sumasthadalànyasya . 1 padme amaraþ . 2 mayåre 3 sàrasakhage 4 dàrvàghañakhage mediø 5 ràjakãre hemacaø .

#<÷atapattrã># strã ÷ataü pattràõi dalànyasyàþ ïãp . (seoti) puùpavçkùabhede . svàrthe ka . tatraiva .

#<÷atapatha># puø ÷ataü panthàno yatra acsamàø . yajurvedãyabràhmaõàtmakagranthabhede .

#<÷atapathika># triø ÷atapathaü vettyadhãte và ñhan . ÷atapathabràhmaõàtmakagranthàdhyàyini .

#<÷atapada># naø ÷ataü padàni yatra . jyotiùyokte nakùatrapàdànusàreõa nàmakaraõopayogiprathamavarõasåcake 1 cakrabhede cakra÷abde 2817 pçø dç÷yam . ÷ataü pàdàþ yasyàþ ùàdbhàvaþ samàø ïãù padbhàvaþ . ÷atapadã 2 kãñabhede (kàõóài) strã amaraþ . 3 ÷atamålyàü ràjaniø .

#<÷atapadma># naø ÷atadalayuktaü padmam . 1 ÷atadalakamale 2 ÷vetapadmaü ca ratnamàø .

#<÷ataparvan># yuø ÷ataü parvàõi granthayo yasya . 1 vaü÷e amaraþ 2 ikùubhede ca %<÷ataparvà bhavet ki¤cit ko÷akàraguõànvitaþ . vi÷eùàt ki¤ciduùõa÷ca sakùàraþ pavanàpahaþ>% bhàvapraø . 3 kañukàyàü ràjaniø . 4 vacàyàü 5 dårvàyàü ca strã 6 bhàrgyàü mediø . 7 kojàgarapårõimàyàü ÷abdaratnàø . kap . tàsu mediø 8 yave ÷abdaraø .

#<÷atapàd># strã ÷ataü pàdà asyàþ pàdbhàvaþ . kãñabhede (kàõóài) jañàø .

#<÷atapàdikà># strã ÷ataü pàdà målànyasyàþ kap . 1 kàkolyàü jañàø . 2 jalaukàyàü ca ÷abdaraø .

#<÷atapuùpà># strã ÷ataü puùpàõi yasyàþ . (sulphà) 1 ÷àkabhede (maurã) 2 kùupabhede ca . kaù . tatraiva . %<÷atapuùpà kaduþ snigdhà tiktoùõà kaphavàtakçt . rucyàvastihità netryà baddhaviñ kçmi÷ukrahçt . saügràhi÷ãtalà tiktà dàhanut vàtalà laghuþ>% bhàvapraø . kiràtàrjanãyagranthakàrake bhàravikavau puø trikàø .

#<÷ataprasånà># strã ÷ataü prasånàni yasyàþ . (sulphà) ÷àke ràjaniø .

#<÷atapràsa># puø ÷ataü pràsà iva phalàni yasya . karavãrakùe amaraþ

#<÷atabhiùaj># strã ÷ataü bhiùaja iva tàràþ yatra . ÷atatàràtmake a÷vinyàdiùu caturviü÷e nakùatre . ÷atabhiùàpyatra strã

#<÷atabhãru># strã ÷ataü bahavo viyogino bhãravo yasyàþ 5 taø . mallikàyàm amaraþ taddar÷ane hi bahuviyoginàü kàmoddãpanàt tato bhãrutvama .

#<÷atamakha># puø ÷ataü makhà yaj¤à yasya . 1 indre halàyudhaþ . 2 pecake ca .

#<÷atamanyu># puø ÷ataü manyavo yaj¤à yasya ÷ate daityaüùu manyuþ krodho và yasya . 1 indre amaraþ . 2 pecake ca .

#<÷atamàna># puø naø ÷atena mãyate mi--lyuñ . 1 råpyapale 2 àóhake 2 tatparimite ca amaraþ .

#<÷atamàrin># puø ÷ataü màrayati mç--õic--õini . vi÷iùñacikitsake .

#<÷atamukhã># puø ÷ataü mukhàni yasyàþ ïãù . 1 saümàrjatyàü 2 ÷atamukhayukte triø .

#<÷atamålà># strã ÷ataü målànyasyàþ ñàp . 1 dårvàyàü 2 svanàmakhyàtàyàü latàyà¤ca ïãvantaþ amaraþ .

#<÷atayaùñika># puø ÷ataü yaùñayo gucchà yasya . ÷atagucchake hàrabhede amaraþ .

#<÷atarudrãya># naø ÷ataü rudrànadhikçtya kçto granthaþ cha . 16 aø yajurvedokte namaste rudra! manyava ityàdike rudràdhyàye .

@<[Page 5082a]>@
#<÷ataråpà># strã ÷ata råpàõyasyàþ . 1 vrahmaõaþ patnyàü 2 tatkanyàyàü sàvitryàü ca %<tataþ saüjapatastasya bhittvà dehamakalmaùam . stràråpamardhamakarodardhaü puruùaråpavat . ÷ataråpà ca sà khyàtà sàvitrã ca nigadyate . sarasvatyatha gàyatrã vrahmàõã ca parantapa . dçùñvà tàü vyathitastàvat kàmavàõàrdito vibhuþ . upayeme sa vi÷vàtmà ÷ataråpàmaninditàm . tataþ kàlena mahatà tataþ putro'bhavanmanuþ . khàyambhuva iti khyàtaþ sa viràóiti naþ ÷rutam>% màtsye 3 aø .

#<÷atavãryà># strã ÷ataü vãryàõi yasyà 5 baø . 1 ÷vetadårvàyàm 2 ÷atàvaryàü 3 kapiladràkùàyàü ca ràjaniø .

#<÷atavedhin># puø ÷ataü vidhati vidha--õini . amlavetase amaraþ

#<÷atasahasra># naø ÷ataguõitaü sahasraü ÷àkaø . lakùasaükhyàyàm .

#<÷atasàhasra># triø ÷ataü sahasràõi parimàõamasya aõ uttarapadavçddhiþ . lakùasaükhyàte .

#<÷atahnadà># strã ÷ataü hràdàþ ÷abdàyasyàþ pçùoø hrasvaþ . 1 vidyuti amaraþ . 2 vajre mediø 3 dakùakanyàbhede vahnipu0

#<÷atàkùã># strã ÷atamakùãõãva puùpàõyasyàþ ùac samàø ïãù . 1 ràtrau 2 ÷atapuùpàyàm . ÷abdacaø 3 durgàyà¤ca %<bhåya÷ca ÷atavàrùikyàmanàbçùñyàmanambhasi . munibhiþ saüstutà bhåmau sambhaviùyàmyayonijà . tataþ ÷atena netràõàü nirãkùipyàmi yanmunãn . kãrtayiùyanti manujàþ ÷atàkùãmiti màü tataþ>% debãmàhàtmye .

#<÷atàïga># puø ÷atamaïgànyavayavàyasya . 1 rathe amaraþ 2 tinisavçkùe ca ràjaniø .

#<÷atànanda># puø ÷atamànandayati aõ . gotamaputre ahalyàgarbhaje 1 munibhede . sa ca janakaràjapurohitaþ . 3 devakãnandane mediø 4 brahmaõi hemacaø 5 viùõurathe trikàø . 6 ÷atajanànandake triø .

#<÷atànãka># puø ÷atamanãkàni yasya . 1 vyàsa÷iùye munibhede 2 candravaü÷ye nçpabhede mediø . 3 sudàsaràjaputre bhàgaø 9 12 aø .

#<÷atàra># naø ÷atamaràõyasya . vajre trikàø .

#<÷atàrus># naø ÷ataü aråüùi yatra . kuùñhabhede %<raktaü ÷yàvaü sadàhàrti ÷atàruþ syàd bahuvraõam>% bhàvapraø .

#<÷atàyus># triø ÷atamàyurvarùakàlo'sya . ÷atavarùamitavayaske %<÷atàyurvai puruùaþ>% ÷rutiþ .

#<÷atàvarã># strã ÷atamàvçõoti à + vç--ac gauràø ïãù . 1 ÷atamålyàm amaraþ . %<÷atàvarã guruþ ÷ãtà tiktà  rasàyanã . medhàgyipuùñidà snigdhà netryà gulmàtisàrajit . ÷ukrastanyakarã balyà vàtapittàsra÷othajit>% bhàvapraø . 2 indrabhàryàyàü ÷abdacaø . 3 ÷añyàü trikàø .

#<÷atàvarta># puø ÷atamàvartà yasya . viùõau hemacaø . ÷atadhà vartate õini . tatraiva . ÷atàvartin .

#<÷atàhvà># strã ÷ataü ÷atamålã ÷atapuùpà veti àhvà yasyàþ madhyapadalopaþ . 1 ÷atamålyàü ràjaniø 2 ÷atapuùpàyà¤ca jañà0

#<÷atika># triø ÷atena krãtaþ, tasya vikàraþ tasyedaü và ñhan . 1 ÷atena krãte padàrthe . 2 tadvikàre 3 tatsambandhini ca . ÷atamasmai vçddhiþ àyaþ làbhaþ ÷ulakam upadà và dãyate ñhan . 4 vçddhyàdiråpaõa ÷atadànasampradàne . pakùe yat ÷atya tatràrthe .

#<÷atya># triø ÷atena krãtaþ ÷atika÷abdavat yat . ÷atasaükhyàtadravyeõa krãtàdau ÷atika÷abdàrthe .

#<÷attru># puø ÷ada--trun . 1 ripau ràj¤àü 2 viùayànantarasthe nçpe amaraþ 3 jyotiùokte lagnàvadhikaùaùñhasthàne 4 kàmàdiùu ca . 5 ÷àtake triø .

#<÷attrughna># puø ÷atrån hanti hana--ka . da÷arathàtmaje sumitràgarbhajelakùmaõànuje 2 ripunà÷ake triø .

#<÷ada># ÷àtane ÷ãrõatàyàü bhvàø paraø akaø aniñ ëdit . ÷ãyate a÷adat . ÷atsyati

#<÷ada># gatau bhvàø ùaraø sàrvadhàtuke àtmaø sakaø aniñ . ÷ãyate

#<÷ada># puø ÷ada--ac . phalabhålàdau siddhàntakauø .

#<÷adri># puø ÷ada--kri . 1 meghe 2 jiùõau medinãø 3 gaje uõà0

#<÷adru># triø ÷ada--kru 1 patanakakartari 2 gantari ca .

#<÷anakàvali(lã)># strã ÷anaiþ kàyati kai--ka pçùoø teùàmàvaliryatra và ïãp . gajapippalyàü ÷abdacaø .

#<÷anaparõã># strã ÷aõasyeva parõànyasyàþ pçùoø õasya naþ . kañukyàm ÷abdacaø .

#<÷ani># puø ÷à--ani kicca . 1 såryaputre chàyàgarbhajàte grahabhede %<÷anirvihaïgo'nilavanyavandhyà ÷ådràïganà dhàtuþsamosthira÷ca . kruraþ pratãcãtuvaro'tivçddho'karaþ kùitãñ dãrghasunãlalauham>% . nãlaø tàjaø . %<mando'lasaþ kapilakuntaladãrghagàtraþ sthåladvijaþ paruùaromakaconilàtmà>% vçhajjàø . 2 tatsvàmikadine ca %<÷anau bandhyàü vijànãyàt>% jyoø taø .

#<÷anivàra># puø ÷anisvàmikovàraþ . såryàdivàramadhye saptamevàre .

#<÷anai÷cara># puø ÷anai÷carati cara--ac . ÷anigrahe tasya grahàõàü madhye sarvoparikakùasthitatvàt bahuphàlenaikaikarà÷ibhogàt bhçdugatitvam .

#<÷anais># avyaø ÷aõa--óaisi pçùoø nuk ca . mande 2 a÷aighyre ca amaraþ .

@<[Page 5083a]>@
#<÷ansa># hiüsàyàü stutau kathane ca bhvàø paraø sakaø señ ktvà veñ . ÷aüsati a÷aüsãt .

#<÷apa># àkro÷e và bhvàø pakùe divàø ubhaø sakaø aniñ . ÷apati te ÷apyati te a÷àpsãt .

#<÷apatha># puø ÷apa--athan . satyatàkaraõàya divyabhedakaraõe yathà etat yadi mithyà syàt tadà me etadaniùñaü syàdityàdi

#<÷apana># puø ÷apa--lyuñ . 1 ÷apathe amaraþ . 2 gàlau trikàø .

#<÷apta># triø ÷apa--kta . 1 abhi÷àpagraste 2 ulapàkhye tçõabhede puø ÷abdacaø .

#<÷apha># naø ÷ama--ac pçùoø pasya phaþ . 1 gavàdãnàü khure 2 vçkùamåle ca mediø .

#<÷aphara># puüstrãø ÷aphaü ràti rà--ka . (puüñã) matsyabhede amaraþ striyàü ïãù .

#<÷apharàdhipa># puø 6 taø . illisamatsye trikàø .

#<÷abda># ÷abdakaraõe aø cuø ubhaø sakaø señ . ÷abdayati te a÷a÷abdat ta .

#<÷abda># puø ÷abda--gha¤ . 1 dhvanyàtmake 2 varõàtmake ca ÷rotrendriyagràhye àkà÷asthe guõabhede .

#<÷abdagraha># puø ÷abdaü gçhvàti graha--ac . 1 ÷rotrendriye gha¤arthe ap 6 taø . 2 ÷abdaj¤àne .

#<÷abdatanmàtra># naø karmaø . sàükhyamatasiddhe àkà÷akàraõe såkùmabhåtabhede tanmàtra÷abde 3229 pçø dç÷yam .

#<÷abdana># triø ÷abda--lyu . ÷abdakàrake amaraþ .

#<÷abdabrahman># naø ÷abdàtmarka brahma . 1 vedàtmake 2 sphoñàtmake ca nitthe ÷abdaråpe brahmaõi .

#<÷abdabhedin># puø ÷abdànusàreõa bhinatti lakùyam bhida--õini . 1 vàõabhede 2 arjune trikàø .

#<÷abdavedhin># puø ÷abdànusàreõa vidhati lakùyaü vidha--õini . 1 vàõabhede 2 arjune ca dhaüna¤jayaþ .

#<÷abda÷akti># strã 6 taø . ÷abdànàmarthàvabodhakatàråpe abhighàlakùaõàdau vçttiråpe sàmarthye .

#<÷abdàdhiùñhàna># naø 6 taø . karõe hemacaø .

#<÷abdànu÷àsana># naø anu÷iùyate'nena anu + ÷àsa--lyuñ 6 taø . ÷abdasàdhutàj¤àpaka vyàkaraõe . %<atha ÷abdànu÷àsanam>% mahàbhàùyam .

#<÷abdàlaïkàra># puø ÷abdamàtrakçto'laïkàraþ . alaïkàra÷àstraprasiddhe'nupràsàdau alaïkàre . alaïkàra÷abde tadbhedàdikaü dç÷yam .

#<÷abdita># triø ÷abda--kta . àhåte .

#<÷ama># ÷àntau akaø ÷àntãkaraõe sakaø diø ÷amàø paraø señ . ÷àmyati irit a÷amat--a÷amãt . udit ktvà veñ . ÷àntaþ . ÷amayati ÷àmavati .

@<[Page 5083b]>@
#<÷ama># àlocane cuø umaø sakaø señ . ÷àmayati te ÷amayati te a÷ã÷amat ta .

#<÷ama># puø ÷ama--gha¤ . 1 ÷àntau antarindrivadamane amaraþ . 2 mokùe trikàø 3 pàõau ràmà÷ramaþ . 3 upacàre ràjaniø .

#<÷amatha># puø ÷ama--athac . 1 ÷àntau amaraþ . 2 mantriõi mediø .

#<÷amana># puø ÷amayati ÷ama--õic--lyu . lokàrnà puõyàpuõyaphaladàtçtvena daõóakàrake 1 yame amaraþ . ÷ama--õicbhàve lyuñ . 2 ÷àntãkaraõe naø . 3 yaj¤àrthapa÷udhàte amaraþ 4 carvaõe dharaõiþ 5 hiüsàyàü hemacaø 6 mçgabhede ÷abdacaø .

#<÷amanasvasç># strã 6 taø . yamunàyàm amaraþ .

#<÷amala># naø ÷ama--kalac . 1 viùñhàyàm amaraþ . 2 pàpe saükùipta0

#<÷ami(mã)># strã ÷ama--in và ïãp . (÷àüva) 1 vçkùabhede %<÷amã tiktà kañuþ ÷ãtà kaùàyà recanã saghuþ . kampakàsa÷rama÷vàsakuùñàr÷aþkçmijit smçtà>% màvapraø . 2 ÷imbàyàcca (÷uüñi) hemacaø . 3 bàïkhajau mediø .

#<÷amin># triø ÷àmyati ÷ama--õini . ÷ànye .

#<÷amãka># puø ÷ama--bàø ãka . munibhede .

#<÷amãgarbha># puø ÷amãgarbha àdhàratvenàstyasya ac . 1 vahnau 2 vipre ca ÷abdacaø .

#<÷amãdhànya># naø ÷amã ÷igyaiva dhànyam . ÷imbàtmake màdhamudgàdau dhànye amaraþ . %<÷amãjàþ ÷imbijàþ ÷imbà taràþ såpyà÷ca vaidalàþ. vaidalàmadhurà råkùàþ kaùàyàþ kañupàkinaþ . pàtalàþ kaphapittaghnà badvamåtramalà himàþ . çte sudgamasçràbhyàmanye tvàdhmànakàrakàþ>% . sudgamasårasoranàùmànadàritvamanyavaidalàpekùayà na tu sarvatà etayorapi ki¤cidàdhmànakàritvadar÷anàt bhàvapraø %<÷åkadhànyaü ÷amãdhànyaü samàtãtaü pra÷asyate . parato vàtakçdråõaü dhràyeõàbhinanaü guru . yavagodhåmamàùà÷ca tilà÷càbhinayà hitàþ . puràõàvirasàråkùà na tathàrdhakarà katàþ>% ràkùavasubhaþ .

#<÷amãpattrã># strã ÷amyà iva pattramasyàþ ïãp . sajjàdulatàyàü jañàø .

#<÷amãra># puø alpà ÷amã alpàrthe ra %<kvacit svàrdhidhà api pratyayàþ prakçtito li¤javacanànyativartante>% iti bhàùyokteþ puüstvam . kùudràyàü ÷abhyàm amaraþ .

#<÷ampà># strã ÷aü pàti pà--ka . vidyuti amaraþ .

#<÷ampàka># puø ÷aü ÷ivaü pàke phale và yasya . 1 àragbadhe amaraþ . 2 vipàke 3 yàvake ca hemacaø .

#<÷amba># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ÷ambati a÷ambãt .

@<[Page 5084a]>@
#<÷amba># puø ÷amba--ac . 1 vajre 2 måsalàgrasthitalauhe mediø . 2 lauhakà¤cyàü helacaø . 4 anulomakarùaõe bharataþ . 5 daridre ca saükùiptasàø 6 bhàgyabati triø ràmà÷ramaþ .

#<÷ambara># naø ÷amba--aran . 1 jale 2 dhane 3 vrate ratnamàø . 4 citre ca 5 bauddhavratabhede hemacaø . 6 mçgabhede 7 daityabhede puø mediø 8 matsyabhede 9 parvatabhede 10 jinabhede puø vi÷vaþ . 11 yuddhe puø 12 ÷reùñhe triø dharaõiþ 13 citrakavçkùe 14 lodhre 15 arjunavçkùe ca puø ràjaniø .

#<÷ambarakanda># puø ÷ambaraþ ÷reùñhaþ kando yasya . vàràhãkande ràjaniø .

#<÷ambaracandana># naø 6 taø . ÷ambaraparvatajàte candanabhede ràlani0

#<÷ambarasådana># puø ÷ambaramasuraü sådayati hinasti cuø sådalyu . kàmadeve halàø tadvananakathà harivaüø 163 . 164 aø dç÷yà .

#<÷ambaràri># puø 6 taø . kàmadeve amaraþ . ÷ambararipvàdayo'pyatra .

#<÷ambarã># strã ÷ambaraü jalaü bàhulyenàstyasthà ac gauràø ïãù . 1 àkhuparõyàü mediø . 2 màyàyàü ÷abdara0!

#<÷ambala># puø naø ÷amba--kalac . 1 kåle 2 pràtheye 3 matsare ca medi0

#<÷ambàkçta># triø ÷ambaü kçùñamapyanulomamàkçùyate ÷amba + karùaõàrthe óàc + kç--kta . anulomena dviràvçtte kçùñe kùetre amaraþ .

#<÷ambu(mbå)># puüstrãø ÷amba--un kåvà . 1 jala÷uktau (÷àmuka) hemacaø svàrthe ka . tatràrthe . saüj¤àyàü kan . gajakumbhàntabhàge ca . ràmàyaõaprasiddhe ÷ådratàpase, ÷aïkhe hemacaø daityabhede ca puø .

#<÷ambha># triø ÷amastyasya ÷am + bha . kalyàõayukte .

#<÷ambhala># puø ÷ambhaü kalyàõadàyakaü tãrthaü làti--là ka . 1 gràmabhede yatra kalkã bhaviùyati tasmin . 2 kuññinyàü strã amaraþ gauràø ïãù .

#<÷ambhu># puø ÷am + må--óu . 1 mahàdele amaraþ . 2 brahmaõi 3 vçddhe mediø 4 viùõau halàø 5 siddhe ÷abdaraø . 6 ÷vetàrke ÷abdara0

#<÷ambhutanaya># puø 6 taø . 1 gaõe÷e 2 kàrtikeye ca ÷abdamàø ÷ambhusutàdayo'pyatra .

#<÷ambhupriyà># strã 6 taø . 1 àmalakyàü hemacaø 2 durgàyà¤ca .

#<÷ambhuvallabha># naø 6 taø . 1 ÷vetapadme ràjaniø 2 mahàdevapriye ca

#<÷amyà># strã ÷ama--yat ñàp . 1 yugakãlake amaraþ . 2 dakùahastadattatàlabhede saügãtadàø .

#<÷aya># puø ÷ã--ac . 1 haste amaraþ . 2 sarpe 3 ÷ayyàyàü mediø 4 nidràyàü 5 paõe ca vi÷vaþ .

#<÷ayatha># puø ÷o--athac . 1 ajagarasarpe 2 mçtyau 3 nidrà÷ãle triø hemacaø . 4 varàhe 5 matsye ca puüstrãø saükùiptasàraþ .

#<÷ayana># naø ÷ã--lyuñ . 1 nidràyàü 2 ÷ayyàyàm amaraþ 3 maithune ca mediø . devabhede ÷ayanakàlabhedàdi vàmanapuø 16 aø uktaü yathà %<mithunà bhagate sårye ÷uklapakùe tapodhana! . ekàda÷yàü jagatsvàmi÷ayanaü parikalpayet . ÷eùàhibhogaparyaïkaü kçtvà saüpåjya ke÷avam . kçtvopavãtaka¤caiva samyak saüpå ca dvijàn . anuj¤àü bràhmaõebhya÷ca dvàda÷yàü prayataþ ÷uciþ . labdhvà pãtàmbaradharaü svasti nidràü samànayet . trayãda÷yàü tataþ kàmaþ svapate ÷ayane ÷ubhe . kadambànàü sugandhànàü kusumaiþ parikalpite . caturda÷yàü tato yakùàþ svapanti sukha÷ãtale . suvarõapaïkajakçte sukhàstãrõopadhànake . paurõamàsyàmumànàthaþ svapate carmasaüstare . vaiyàghre ca jañàbhàraü sabhudgrathyànyacarmaõà . tato divàkare rà÷iü saüprayàti ca karkañam . tato'maràõàü rajanã bhavate dakùiõàyanam . brahmà pratipadi tathà nãlotpaladale'nagha! . talpe svapiti devànàü dar÷ayan màrgamuttamam . vi÷vakarmà dvitãyàyàü tçtãyàyàü gireþ sutà . vinàyaka÷caturthàntu pa¤camyàmapi dharmaràñ . ùaùñhyàü skanda÷ca svapiti saptamyàü bhagavàn raviþ . kàtyàyanã tathàùñamyàü navamyàü kamalàlayà . da÷amyàü bhujagendrà÷ca svapanti vàyubhojanàþ . ekàda÷yàntu kçùõàyàü sàdhyà brahman svapanti hi . eùa kramaste sadito ni÷àyàü ÷ayane mune! . svapatsu teùu deveùu pràvçñkàlaþ samàyayau>% . atha lokànàü ÷ayanaprakàràdi pradar÷yate %<upàsya pa÷cimàü sandhyàü hutvàgnãüstànupàsya ca . bhçtyaiþ parivçto bhuktvà nànitçpto'tha saüvi÷et . ÷uciü de÷aü viviktantu gomayena tu lepayet . pràgudakpravaõaü caiva saükhapeta sadà budhaþ . pràk÷irà÷ca svapennityaü tathà vai dakùiõà÷iràþ . svapedudak÷irà naiva tathà pratyak÷irà na ca . na càntardhànahãne tu na tiryaka ca kadàcana . ÷ånyàlaye ÷ma÷àne tu ekavçkùe catuùpathe . mahàdevagçhe càpi màtçve÷mani na svapet . na yakùa nàgàyatane skandasyàyatane tathà . darbheùu ca vinà dãkùàü na svapecca katha¤cana . dhànyagehe ca vipràõàü guråõà¤ca tathopari . nà÷ucau parõakãrõe tu nà÷ucirnà÷ikhastathà . dine sandhau na nagna¤ca nottaràparamastakaþ . nàkà÷e parvate ÷ånye na ca caityadrume tathà . na tu dvàre'mbhasàkãrõe nàrdrapàdastvadhàvitaþ . pàlà÷e ÷ayane naiva bahudàrukçte na ca . na dagdhe vidyutà caiva vahnipluùñe jale tathà . na svapet sandhyayornityaü na ÷ivasyàsane kañe . evaü svapan naro nityaü sukhasyeha paratra bhàk . vyatyaye ca bhavedduþkhã mçto narakama÷nute>% vahnipuø . sati sårye ÷ayyà na pàtanãyà såryodayàt pårvamuttolanãyetyàha smçtiþ %<bhàskaràdçùña÷ayyàni nityàgnisalilàni ca . såryàvalokidãpàni lakùmyà ve÷màni bhàjanam . àsanaü vasanaü ÷ayyà jàyàpatyaü kamaõóaluþ . àtmanaþ ÷uciretàni na pareùàü kadàcana>% . na kadàcana ityanumatiü vinà anyathà''tithyànupapatteþ raghuø . vyàsaþ %<÷ucau de÷e vivikte tu gomayenopaliptake . pràgudakpravaõe caiva saüvi÷ettu sadà budhaþ . màïgalyaü pårõakumbha¤ca ÷irasthàne nidhàpayet . vaidikairgàruóairmantrairakùàü kçtvà svapettataþ>% . gargaþ %<svagçhe pràk÷iràþ ÷ete àyuùye dakùiõà÷iràþ . pratyak÷iràþ pravàse tu na kadàcidudak÷iràþ>% màrkaõóeyapuø %<pràk÷iraþ÷ayane vidyàt dhanamàyu÷ca dakùiõe . pa÷cime prabalàü cintàü hàniü mçthraü tathottare>% tathà %<namaskçtyàvyayaü viùõuü samàdhisthaþ svapenni÷i>% màrkaõóeyapuø %<÷çnyàgàre ÷ma÷àne ca ekavçkùe catuùkaye . mahàdevagçhe càpi ÷arkaràloùñrapàü÷uùu . dhànyagovipradevànàü guråõà¤ca tathopari . na càpi bhagna÷ayane nà÷ucau nà÷uciþ svayam .>% nàrdravàsà na nagna÷ca nottaràparamastakaþ . nàkà÷e sarva÷ånye ca na ca caityadrume tathà . na svapedityarthaþ àø taø . %<bhuktvà ca vidhivanmantrairdvijo bhuktvà'ba÷iùñakam . sasuhçdbàndhavajanaþ svapet ÷uùkapado ni÷i . nottaràbhimukhaþ svapyàt pa÷cimàbhimukho na ca . na càkà÷e na nagno và nà÷ucirnàsane kvacit . na ÷ãrõàyàntu khadvàyàü ÷ånyàgàre na caiva hi . nàpi vaü÷ye ca pàlà÷e ÷ayane và kadàcana>% kaurmapuø 18 aø %<kçtapàdàdi÷auca÷ca bhuktvà sàyaü tato gçhã . gacchet ÷ayyàü sayantrà¤ca athavà dàrunirmitàm . ÷àlmalasya kadambasya nãpamandàrakasya ca . kiü÷ukasya vañasyàtha tathà ku÷amayasya ca . àrohaõàt bhavet pàpaü tasmàtteùu na ca svapat . praroha ÷ayyàü såtrevà arpaõe parame÷vari! . na ÷ukre nàpavitre ca na tçõe na ca bhåtale . tålikàyàü tagrà vastre ÷ayyàbhàve svaped gçhã . svapenna paññavastre ca kalaïkã kambaleùu ca>% matsyapuø 44 paø . %<÷vàsànaùñau sasuttànastàn dvi16 pàr÷ve ca dakùiõe . tatastaddviguõàn32 vàme pa÷càt svapyàt yathàsukham . vàmadi÷àyàmanalo nàbhe rårdhvo'sti jantånàm . tasmàttu vàmapàr÷ve ÷ayãta bhukta prapàkàrtham>% bhàvapraø .

#<÷ayanãya># naø ÷ã--àdhàre anãyar . ÷ayyàyàm svàrthe ka . tatraiva .

#<÷ayanaikàda÷ã># strã 6 taø . àùàóha÷uklaikàda÷yàm .

#<÷ayàlu># triø ÷ã--àluc . nidrà÷ãle amaraþ . 2 ajagare, 3 kukkure ca puø hàràø .

#<÷ayita># triø ÷o--kartari kta . 1 nidrite . bhàve--kta . ni dràyàü naø .

#<÷ayu># puø ÷ã--u . 1 ajagare sarpe amaraþ . unan . ÷ayuno'pyatra uõàdikoø .

#<÷ayyà># strã ÷ã--àdhàre kyaù . 1 khañvàyàm amaraþ . bhàve kyap . 2 ÷ayane 3 gumphane mediø . %<tridoùa÷amanã khadvà tålau vàtakaphàpahà . bhå÷ayyà vçühaõã vçùyà kàùñhapaññã tu vàtalà>% . %<bhå÷ayyà vàtalàtãva råkùà pittàsvanà÷inã . su÷ayyà÷ayanaü hçdyaü puùñinidràdhçtipradam . ÷ramànilaharaü vçùyaü viparãta mato'nyathà>% bhàvapraø . tadvamanavidhànaü yathà %<kçtapàdàva÷auca÷ca bhuktvà sàyaü tato gçhã . gacchet ÷ayyàmasphuñitàmeva dàrumayãü nçpa! . nàvi÷àlàü na vai bhagnàü nàsamàü malinàü na ca . na ca jantumayãü ÷ayyàmadhigacchedanàstçtàm>% . viùõupuø 3 a÷e 11 aø .

#<÷ara># naø ÷é--ac . 1 jale 2 vàõe 3 dadhidugdhàgrasàre puø mediø 4 iùusàdhane tçõabhede puø . %<bhadramu¤jaþ ÷aro vàõastejana÷cakùuveùñanaþ . mu¤jo mu¤jàtako vàõaþ sthåladarbhaþ sumedhasaþ . nu¤jadvayantu madhuraü tuvaraü ÷i÷iraü tathà . dàhatçùõàvisarpàsramåtravastyakùirogajit . doùatrayaharaü vçùyaü mekhalàsåpayujyate>% bhàvapraø . bhàve ap . 5 hiüsàyàm .

#<÷arakàõóa># puø 6 taø . 1 ÷arastambe 2 tannimittakavàõe ca .

#<÷araja># naø ÷aràt dadhidugdhapàràt jàyate jana--óa . 1 haiyaïgavãne hemacaø ÷aravaõe jàte 2 kàrtikeye puø . agni kumàra÷abde 54 pçø dç÷yam .

#<÷arajanman># puø ÷aravaõe janma yasya . kàrtikeye amaraþ .

#<÷araña># puø ÷é--añan . 1 kçkalàse amaraþ 2 kusumbha÷àke ca bharataþ

#<÷araõa># naø ÷é--lyuñ . 1 gçhe 2 rakùake amaraþ . 3 rakùaõe 4 badhe mediø . 5 ghàtake ÷abdacaø . 6 prasàraõyàü strã ÷abdaraø ñàp .

#<÷araõàgata># triø ÷araõamàgataþ à + gama--kta . ÷araõàpanne .

#<÷araõàpanna># triø ÷araõamàpannaþ à + pada kta . ÷araõamàgate .

#<÷araõàrthin># triø ÷araõamarthayate artha--õini . ÷araõakàme .

#<÷a(sa)raõi(õã)># strã ÷é(sç)--ani và ïãp . 1 pathi, païkñau mediø 2 prasàrarõyàü ÷abdaraø . 3 jayantyà¤ca strã ÷abdaraø . 4 pçthvyàm ajayaþ .

#<÷araõóa># puø jé--aõóac . 1 khage kàmuke ÷abdaratnàø . 2 dhårte 3 dharade 4 bhåùaõabhede mediø . 5 catuùpadi saükùiptasàø .

#<÷araõya># triø ÷araõàya sàdhuþ yat . 1 ÷araõàgatatràõakaraõaùomye 2 durgàyàü strã . %<viùàmnibhayaghoreùu ÷araõaü smaraõàd yataþ . ÷araõyà tena sà devã puràõe paripañhyate>% devãpuø .

#<÷araõyu># puø ÷é--anthu . 1 meghe 2 vàte ca vi÷vaþ .

#<÷aratkàmin># puø ÷aradi kàmayate kama--õini . kukkure ÷abdara0

#<÷aratpadma># naø ÷aradiva ÷ubhraü padmam . ÷vetapadme ràjaniø .

#<÷aratparvam># naø 7 taø . kojàgarapårõimànimittotsave jañàø .

#<÷arad># strã ghç--adi . 1 vatsare, 2 à÷virakàrtikamàsàtmake õçtau ca amaraþ . tadvàriguõà bhàvapraø uktà yathà %<varùasu nàbhasaü vàri sevetaudbhidameva và . sarvaü ÷aradi hemante taóàgaü sàrasantu và>% . ÷àradaü cànabhiùyandi laghu tat parikãrtitam . haimantikajalaü snigdhaü balyaü vçùyaü hitaü dhçsa ràjavaø . tatrottaravàyusevanaü hitaü yathà %<vasante dakùiõo vàto bhavet varùàsu pa÷cimaþ . uttaraþ ÷àrade kàle pårùo hemanta÷ai÷ire>% ràjaniø . çtu÷abde hçø dç÷yam . %<÷aradçtu÷ca vaidyakamate bhàdrà÷vinamàsàtbhayaþ . tatra varõanãyàni candrapañutà jala÷uùkatà agastyaþ haüsaþ vçùaþ>% kavikalpaø .

#<÷aradhi># puø ÷arà dhãyante'tra dhà--àdhàre ki . tåõe hemaca0

#<÷arapuïkhà># strã ÷arasyeva puïkho yasyàþ . nãlãdhçkùàkçtau kàõóapuïkhàvçkùe %<÷arapuïkhà yakçtplãhagulmavraõaviùàpahà . tiktà kaùàyà kàsàsnajvara÷vàsaharã laghuþ>% bhàvapraø .

#<÷arabha># puø ÷ç--abhac . %<aùñapàdårdhanayana årdhvapàdacatuùñayaþ>% ityuktalakùaõe 1 mçgabhede amaraþ . 2 karabhe, 3 vànarabhede amaraþ . 3 uùñre ca jañàø . 4 ÷i÷upàlaputrabhede bhàø à÷vaø 83 aø . 5 dànababhede màø àø 65 aø . %<aùñapàdårdhanayanaþ ÷arabho vanagocaraþ . taü siühaü hantumàgacchanmunestasya nive÷anam . taü muniþ ÷arabha¤cakre valotkañamarindamam . tataþ sa ÷arabho vanyo muneþ ÷arabhamagrataþ . dçùñvà balinamatyugraü drutaü sampràdravadvanàt . sa evaü ÷arabhasthàne saünyasto muninà tadà . muneþ pàr÷vagato nityaü ÷arabhaþ sukhamàptavàn . tataþ ÷arabhasantrastàþ sarve mçgagaõàstadà . di÷aþ sampràdravan ràjan! bhayàjjãvitakàïkùiõaþ . ÷arabho'pyatisaühçùño nityaü pràõivadhe rataþ . phalamålà÷anaü kartuü naicchat sa pi÷ità÷anaþ . tato rudhiratarùeõa valinà ÷arabho'nvitaþ . iyeùa taü muniü hantumakçtaj¤aþ ÷vayonijaþ . tatastena tapaþ÷aktyà viditã j¤ànacakùuùà . vij¤àya sa mahàpràj¤o muniþ÷vànaü tamuktavàn . ÷và tvaü dvãpitvamàpanno dvãpã vyàghratvamàgataþ . vyàghrànnàgo madapadurnàgaþ siühatvamàgataþ . siühastvaü valamàpanno bhåyaþ ÷arabhatàü gataþ . mayà snehaparãtena visçùño nakulànvayaþ . yasmàdevamapàpaü màü pàpa! hiüsitumicchasi . tasmàt ÷vayonimàpannaþ ÷vaiva tvaü hi bhaviùyasi . tato munijanadveùñà duùñàtmà pràkçto'budhaþ . çùiõà ÷aramaþ ÷aptastadråpaü punaràptavàn>% bhàø ÷àø 117 aø .

#<÷arabhå># ùuø ÷are ÷aravaõe bhavati bhå--kvip . kàrtikeye hemaca0

#<÷aramaya># triø ÷arasya vikàraþ mayañ . ÷arajàte pradàrthe .

#<÷a(sa)rayu(yå)># strã ÷é--(sç)--ayu và åï . ayodhyànagarãnimnavàhinyàü nadyàm . tasyàü bhavaþ aõ niø . sà (÷à) rava tatra bhave triø amaraþ .

#<÷a(sa)rala># triø ÷é(sç)--alac . 1 sugame, 2 akuñilacitte (sarala) 3 vçkùabhede ca .

#<÷aravaõodbhava># puø ÷aravaõam udbhavaþ utpattisthànamasya . kàttikeye .

#<÷aravya># naø ÷arave vàõa÷ikùàyai hitaü ÷aru + yat . lakùye, ÷areõa vedhanàyodde÷ye amaraþ .

#<÷aràñi(óiü)(li)># strã ÷aramanalakùya añati aña--in pçùoñasya óo lo và . (÷aràla) pakùibhede amaraþ .

#<÷aràbhyàsa># puø 6 taø . vàõamocana÷ikùàyàn amaraþ .

#<÷aràru># triø ÷é--àru . hiüsre amaraþ .

#<÷aràropa># puø ÷aràþ àropyante'tra à + ruha--õic . aõ dhanuùi jaùñà0

#<÷aràva># puø ÷araü dadhyàdisàramavati ava--aõ . 1 mçõmaye pàtrabhede, (÷arà) amaraþ . 2 kuóavadvayaparimàõe ca vaidyakam .

#<÷aràvatã># strã ÷aràþ antyasyàm matup yasya vaþ pårvadãrgha÷ca . nadãbhede amaraþ .

#<÷arà÷raya># puø 6 taø . tåõe hemacaø .

@<[Page 5087a]>@
#<÷aràsana># puø ÷aràþ asyante'nena asa--lyuñ . 1 dhanuùi amaraþ . ÷aràõàmàsanam . 2 tåõe ca .

#<÷ariman># puø ÷é--uõàø imanic . prasave siø kau0

#<÷arã># strã ÷ãryate ÷ç--ã . erakàtçõe bhàvapraø .

#<÷arãra># naø ÷é--ãran . pratikùaõaü kùãyamàõe 1 dehe . tasya aïgapratyaïgabhedà bhàvapraø uktà yathà %<garbhà÷ayagabaü ÷ukramàrtavaü jãvasaüj¤akaþ . prakçtiþ savikàrà ca tat sarvaü garbhasaüj¤akam . kàlena vardhito garbho yadyaïgopàïgasaüyutaþ . bhavettadà sa munibhiþ ÷arãrãti nigadyate>% . aïgopàïgasaüyutaþ vyaktàïgopàïgaþ . %<tasya tvaïgànyu pàïgàni j¤àtvà su÷ruta÷àstrataþ . mastakàdabhi dhãyanve ÷iùyàþ! ÷çõuta yatnataþ . àdyamaïgaü ÷iraþ proktaü tadupàïgàni kuntalàþ . tasyàntarmastuluïgaü ca lalàñaü bhråyugantathà . netradvayaü tayorantarvartete dve kanãnike . dçùñidbayaü kçùõagolau ÷vaitabhàgau ca vartmano . pakùmàõyapàïgau ÷aïkhau ca karõau tacchaùkulãdvayam . pàlidvayaü kaùolo ca nàsikà ca prakãrtità . oùñhàdharau ca sçkiõyau mukhaü tàlu hanudvayam . dantà÷ca dantaveùñà÷ca rasanà civukaïgalaþ . dvitãyamaïgaü grãvà tu yayà mårdhà bidhàryate . tçtãyaü bàhuyugalaü tadupàïgànyatha bruve . tatroparigatau skanghau pragaõóau bhavatastvadhaþ . kaphoniyumbhaü tadadhaþ prakoùñhayugalantathà . maõibandhau tale hastau tayo÷càïgulayo da÷a . nakhà÷ca da÷a te sthàpyà da÷a cchedyàþ prakãrtitàþ . caturthamaïgaü vakùastu tadupàïgànyatha bruve . stanau puüsastathà màryà vi÷eùa ubhayorayam . yauvanàgamane nàryàþ pãvarau bhavataþ stanau . garbhavatthàþ prasåtàyàstaviva kùãrapåritau . hçdayaü puõóarokeõa sadç÷aü syàdadhomukham . jàgratastadvikasati svapatastu nimãlati . à÷ayastattu jãvasya cetanàsthàmaguttamam . atastasmiüstamovyàpte pràõinaþ prasvapanti hi>% . cetanàsthànamuttamamityasyàbhipràyaþ %<ke÷alomanakhàgraü ca malaü, dravyaguõairvinà>% ityuktavatà carakeõa ptakalaü ÷aroraü cetanàsthànamuktam tadapekùayà hçdayaü vi÷eùata÷cetanàsthànamiti %<kakùayorvakùasaþ sandhã jatruõã samudàhçte kakùe ubhe samàkhyàte tayoþ syàtàü ca vaïkùaõau . udaraü pa¤cama¤càïgaü ùaùñhaü pàr÷vadvayaü matam . sapçùñhavaü÷aü tu tathà samastaü saptamaü smçtam . upàïgàni ca kathyante tàni jànohi yatnataþ . ÷oõitàjjàyate plãhà bàmato hçdayàdadhaþ . raktavàhisiràõàü sa målaü khyàto maha rùibhiþ . hçdayàdvàmato'dha÷ca phupphuso raktaphenajaþ . adho dakùiõata÷càpi hçdayàt yakçtaþ sthitiþ . tattura¤jajapittasya sthànaü ÷oõitajaü matam . adhastu dakùiõebhàge hçdayàt kloma tiùñhati . jalavàhisiràmålaü tçùõàcchàdanakçnmatam>% . kloma tilakam etattu vàtaraktajam . atra vçdvavàgbhañaþ %<raktàdanilasaüsaktàtkàlãyakasamudbhava>% iti %<medaþ÷oõitayoþ sàràdbukvayoryugalaü bhavet . tau tu puùñikarau proktau jañharasthasya medasaþ . uktàþ sàrdhàstrayo vyàmàþ puüsàmantràõi såribhiþ . ardhavyàmena hãnàni yoùito'ntràõi nirdi÷et . unduka÷ca kañã càùi trikaü vasti÷ca vaïkùaõau . kaõóaràõàü prarohaþ sthàt sthànaü tad vãryamåtrayoþ . sa eva garbhasyàdhànaü kuryàdvarbhà÷aye striyàþ . ÷aïkhanàbhyàkçtiryonistryàvartà sà ca kãrtità . tasyàstçtãye tvàvarte garbha÷ayyà pratiùñhità . vçùaõau bhavataþ sàràtkaphàsçgbhyàü ca medasàm . vãryavàhisiràdhàrau tau matau pauruùàvahau . gudasya mànaü sarvasya sàrdhaü syàccaturaïgulam . tatra syurvastavastisraþ ÷aïkhàbartanibhàstu tàþ . pravàhiõã bhavet pårvà sàrdhàïgulamità matà . utsarjanã tu tadaghaþ sà sàrdhàïgulasammità . tasyàghaþ sa¤caraõã syàdekàïgulasamà matà . ardhàïgulapramàõa tu budhairgudamukhaü matam . malotsargasya màrgo'yaü pàyurdehe vinirmitaþ . puüsaþ prothau smçtau yau tu tau nitambau ca yoùitaþ . tayoþkakundare snàtàü sakthinã tvaïgamaùñamam . tadupàïgàni ca bråmo jànuno piõóikàdvayam . jaïghe dve ghuõóike pàrùõãtale ca prapade tathà . ùàdàvaïgulathastatra da÷a tàsàü nasvà da÷a>% .

#<÷arãraka># puø ÷arãraü kàyati àtmatvenàbhimanyate kai--ka . jãve . svàrthe vu¤ . ÷àrãrako'pyatra .

#<÷arãraja># puø ÷arãràt jàyate jana--óa . 1 roge 2 kàmadeve 3 putre ca dharaõiþ . 4 dehajàtamàtre triø .

#<÷arãràvaraõa># naø ÷arãramàvçõoti à + vç--yuc . dehavyàpini 1 carmaõi ràjaniø . 2 dehàvarake triø . lyuñ . 3 dehàcchàdane naø .

#<÷arãrin># puø ÷arãramàtmàbhimànà÷rayatvenàstyasya ini . jãve jañàø .

#<÷aru># puø ÷é--un . 1 krodhe 2 vajre mediø . 3 vàõe hemacaø . 4 àyudhe ca saükùiptasàø .

@<[Page 5088a]>@
#<÷areùña># puø ÷éõàti kàminaü ÷é--ac ÷araþ kàmaþ tasya iùña iùa--kta . àmre jañàø .

#<÷arkaraka># puø ÷arkaràyàþ rasaþ aõ vçddhyabhàvaþ ÷arkaraþ rasa iva kàyati madhuratvàt kai--ka . madhurajambãre ràjaniø .

#<÷arkarajà># strã ÷arkaràt jàyate jana--óa . sitàkhaõóe ràjani0

#<÷arkarà># strã ÷é--karan kasya nettvam . 1 khaõóavikàre (cini) amaraþ . 2 upalakhaõóe 3 karparakhaõóe ca (khàparà) mediø . ÷arkaràþ santasya matup tasya luk . 4 bahu÷arkaràyute de÷e amaraþ . 5 rogabhede a÷marã÷abde 495 pçø dç÷yam . 6 ÷akale ca mediø . ÷arkaràbheda guõà ràjaniø uktà yathà %<snigdhà paõóraka÷arkarà hitakarã kùãõe kùaye'rocake cakùuùyà balavardhanã sumadhurà råkùà ca vaü÷ekùujà . vçùyà tçptibalapradà ÷ramaharà ÷yàmekùujà ÷ãtalà snigdhà kànti karãrasàlajanità raktekùujà pittajit>% yàvanàlã himotpannà himàlã hima÷arkarà . kùudra÷arkarikà kùudrà guóajà jalabindujà . himajà ÷arkarà gaulyà soktàø tiktà'tipicchalà . vàtaghnã sàrikà rucyà dàhapittàsradàyinã . %<÷ãtajànyàkarkarajà màdhvã ca madhu÷arkarà . màkùikàø ÷arkarà proktà sitàkhaõóa÷ca khaõóakaþ . sitàkhaõóo'timadhura÷cakùuùya÷chardinà÷anaþ . kuùñhavraõakapha÷vàsahikkàpittàsnadoùanut . yavàsa÷arkarà tvanyà sudhàmodakamodakaþ . tavaràjaþ khaõóasàraþ khaõóajà khaõóamodakaþ>% . %<matsyaõóãkàþ khaõóasità guõa÷reùñhà yathottaram . vimalàþ ÷ãtalàþ snigdhàþ gurvyaþ svàdutaràþ saràþ . vçùyàstçùàkùata kùoõaraktapittànilàpahàþ . matsyaõóã gràhiõã balyà kaùàyà vàtajit guruþ . khaõóaü guru saraü rucyaü vàtaghnaü valapuùñidam . sitopalà sarà gurvã vàtaghnã na kaphapradà>% . payyàpathyavivekaþ %<÷arkarà jvarapittàsçïmårchà ccharditçùàpahà . tçùõàghnasvavaràjastu jvaradàhàsrapittanut . lasikà phàõitaguóakhaõóamatsyaõóikàsitàþ . nirmalà laùavo j¤eyàþ ÷ãtavãryà yathottaram . yathà yathaiùàü vemalyaü bhavecchaityaü tathà tathà>% ràjavallabhaþ . %<khaõóantu sikatàråpaü su÷vetaü ÷arkarà sità . sità sumadhurà rucyà vàtapittàsradàhajit . mårchàcchardijvaràn hanti su÷ãtà ÷ukrakàriõã . bhavenmadhusità ÷ãtà raktapittaharo guruþ . chardyatãsàratçóadàharaktakçttuvarà himà . yathà yathaiùàü nairmalyaü madhuratvaü yathà tathà . snehalàghava ÷etyàni rasatva¤ca tathaþ tathà>% bhàvapraø guõagranthe .

#<÷arkaràcala># puø dànàrthaü kalpite ÷arkaràkçte parvate . tadvidhiþ hemàø dàø padmapuràõe ukto yathà %<athàtaþ saüpravakùyàmi ÷arkaràcalamuttamam . yasya pradànàdviùõvarkarudràstuùyanti sarvadà . aùñabhiþ ÷arkaràmàrai ruttamaþ syànmahàcalaþ . caturbhirmadhyamaþ prokto bhàràbhyàmadharaþ smçtaþ . bhàreõa bàrdhabhàreõa kuryàd yaþ svalpavittavàn . viùkambhaparvatàn kuryàt turãyàü÷ena mànavaþ . dhànyaparvatavatsarvamàsàdyàmarasaüyutam . merorupari tadvacca sthàpya hematarutrayam . mandàraþ pàrijàta÷ca tçtãyaþ kalpapàdapaþ . etadvçkùatrayaü mårdhni sarveùvapi nive÷ayet . haricandanasantànau pårvapa÷cimabhàgayoþ . nive÷yau sarva÷aileùu vi÷eùàccharkaràcale . mandàre kàmadeva÷ca pratyagvaktraþ sadà bhavet . gandhamàdana÷çïge ca dhanadaþ syàdudaïmukhaþ . pràïmukho vedamårti÷ca haüsaþ syàdvipulàcale . haimã supàr÷ve surabhã dakùiõàbhimukhã bhavet . dhànyaparvatavat sarvamàvàhanamakhàdikam>% .

#<÷arkaràdhenu># strã dànàrthaü kalpite ÷arkaràkçte dhenvàkàre ståpabhede hemàø dàø skandapuràõoktastadvidhiryathà %<tadvacca ÷arkaràdhenuü ràjan! kuryàt yathàrthataþ . anulipte mahãpçùñhe kçùõàjinaku÷ottare . dhenuþ ÷arkarayà ràjan! sadà bhàracatuùñayam . uttamà kathyate sadbhi÷caturthàü÷ena vatsakaþ . tadardhaü madhyamà proktà caturthàü÷ena kanyasà . tadvadvatsaü prakurvãta caturthàü÷ena mànavaþ . atha và dhenutaþ kuryàdaùñàü÷ena tu vatsakam . sva÷aktyà kàrayeddhenuü yathàtmànaü na pãóayet . sarvavãjàni saüsthàpya caturdikùu samantataþ . sauvarõamukha÷çïgàõi mauktikairnayanàni ca . guóena ca mukhaü kàryaü jihvà piùñamayã tathà . kambalaü paññasåtreõa ghaõñàbharaõabhåùità . ikùupàdà raupyakhurà navanãtamayastanà . pra÷astapatra÷ravaõà sitacàmarabhåùità . pa¤caratnasamàyuktà darbharomasamanvità . kàüsyopadohanà samyak gandhapuùpeþ samanvità . ãdçk vidhànasaüyuktàü vastrairàcchàditàü tathà . gandhapuùpairalaükçtya bràhmaõàya nivedayet>% .

#<÷arkaràrbuda># puø rogabhede tallakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà %<pràpya màüsaü siràþ snàyuü medaþ ÷leùmà tathànilaþ . granthiü karotyasau bhinno madhusarpivasànibham . sravatyàsràvamatyarthaü tatra vçrdhi gato'nikaþ . màüsaü vi÷opya grathitàü ÷arkaràü janayatyataþ . durgandhakliünnamatyarthaü nànàvarõaü tataþ siràþ . svavanti sahasà raktaü taü vindyàccharkaràrbudam>% . ÷arkarà bàlukàtulyà bhàvapraø .

#<÷arkaràvat># triø ÷arkaràþ santyasmin matup masya vaþ . bahu÷arkaràyuktade÷e .

#<÷arkaràsaptamã># strã vai÷àkha÷uklapakùasaptamyàm . tadvidhànaü matsyapuø 72 aø uktaü yathà %<÷arkaràsaptamãü vakùye tadvat kalmaùanà÷inom . àyuràrogyamai÷vartyaü yathànantaü prajàyate . màdhavasya site pakùe saptamyàü ÷uklapakùataþ . pràtaþsnàtvà tilaiþ ÷uklaiþ ÷uklamàlyànulepanaiþ . syaõóile padmabhàlikhya kuïkumena sakarõikam . tasmai namaþ savitre tu gandhapuùpaü nivedayet>% ityàdi .

#<÷arkarodaka># naø ÷arkaràmi÷ritamudakam . (cinira pànà) ÷arkaràmi÷rite jale tatkaraõaprakàraguõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<jalena ÷ãtalenaiva gholità ÷ubhra÷arkarà . elàlavaïgakarpåramaricai÷ca samanvità . ÷arkarokakanàmnaitat prasiddhaü viduùàü matam . ÷arkarodakamàkhyàtaü ÷ukralaü ÷i÷iraü saram . balyaü rucyaü laghu svàdu vàtapittàsranà÷anam . mårchàccharditçùàdàha jvara÷àntikaraüparam>% bhàvapra0

#<÷arkarika># triø ÷arkaràþ santyasya ñhak . bahu÷arkaràyuktade÷e ilac . ÷arkarila--tatraiva ubhayatràmaraþ .

#<÷ardha># puø ÷çdha--tha¤ . apànavàyåtsarge . lyuñ . tatraiva naø .

#<÷ardha¤jaha># puø ÷ardhamapànavàyåtsargaü jahàti hà--kha÷ mumca . màùe . tadbhojane hi apànavàyurniþsaratãti tasya tathàtvam .

#<÷arba># hiüsàyàü gatau ca bhvàø paraø sakaø señ . ÷arbati a÷arbãt .

#<÷armada># triø ÷arma dadàti dà--ka . 1 sukhadàyake 2 viùõau puø viùõusaüø .

#<÷arman># ÷é--manin . 1 sukhe 2 tadvati triø 3 bràhmaõopàdhau puø . %<÷armà deva÷ca viprasya varmà tràtà ca bhåbhajaþ . bhçtirdatta÷ca vai÷yasya dàsaþ ÷ådrasya kàrayet>% yamaþ . %<÷armàntaü bràhmaõasya sthàt varmàntaü kùattriyasya tu . dhanànta¤caiva vai÷yasya dàsàntaü càntyajanmanaþ>% ÷àtàtapaþ .

#<÷armarà># strã ÷arma--ràti rà--ka . 1 dàruharidràyàü 2 vastrabhede puø dharaõiþ 3 sukhadàyake triø .

#<÷aryà># strã ÷é--yat . ràtrau vàcaspatiþ .

#<÷aryàti># puø vaivasvatamanoþ putrabhede .

#<÷arva># hise bhavàø paraø sakaø señ . ÷arvati a÷arvãt .

@<[Page 5089b]>@
#<÷arva># puø ÷arva--ac . 1 mahàdeve hemacaø . 2 viùõau viùõusaø .

#<÷arvara># puø ÷arva--aran . 1 kàmadeve 2 tamasi naø uõàdiø . 3 sandhyàyà¤ca saükùiptasàø 4 striyàü mediø .

#<÷arvarã># strã ÷é--vanip ïãp vano ra ca . 1 ràtrau amaraþ . ÷arvarã÷a÷candraþ . 2 haridràyàü vi÷vaþ .

#<÷arvalà># strã ÷arva--gha¤ ÷arvaü làti là--ka . tomaràstre hemacaø .

#<÷arvàõã># strã ÷arvasya patnã ïãù ànuk ca . gavànyàü hemaca0

#<÷ala># càlane bhvàø àtmaø sakaø señ . ÷alate a÷aliùña . a÷alióhva(dhva)m ÷ele

#<÷ala># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ÷alati a÷àlãt . jvalàdiø ÷alaþ ÷àlaþ .

#<÷ala># ÷làghàyàü cuø àtmaø sakaø señ . ÷àlayate a÷ã÷alata .

#<÷ala># vege bhvàø paraø sakaø señ . ÷alati a÷àlãt .

#<÷ala># naø ÷ala--ac . 1 ÷allakãlomni (sajàrukàüñà) amaraþ 2 ÷çïgiõi 3 kùetrabhede 4 brahmaõi ca puø mediø 5 kuntàstre trikàø 6 uùñre puüstrãø hemacaø striyàü ïãù .

#<÷alaka># puø ÷ala--vun . (màkaósà) koñabhede trikàø .

#<÷alaïa># puø ÷ala--aïgac . 1 lokapàle 2 lavaõabhede uõàdiø .

#<÷alabha># puø ÷ala--abhac . kãñabhede ùataïge amaraþ .

#<÷alala># naø strã ÷ala--kalac . ÷allakãlomni (sajàrukàüñà) amaraþ . strotve gauràø ïãù .

#<÷alàkà># strã ÷ala--àkan . 1 ÷alye 2 madanavçkùe (mayanà) 3 ÷àrikàyàü 4 ÷allakyàü 5 ÷are mediø 6 àlekhyatålikàyàü hemacaø . 7 asthni ca ÷abdacaø . su÷rutokte ÷çkàdyudvàraõàrthe yantrabhede ÷astra÷abde dç÷yam .

#<÷alàkàpari># avyaø avyayãø . ÷alàkàsàghanakrãóàyàü paràjaye

#<÷alàkàpuruùa># puø hemacandokte vauddhànàü triùaùñidevapuruùabhede

#<÷alàñu># triø ÷ala--àñu . 1 apakvaphale amaraþ . 2 målabhede uõàdiø 3 bilve ca puø ràjaniø .

#<÷alàlu># puø ÷ala--àluc . sugandhidravyabhede siø kauø .

#<÷alàluka># triø ÷alàlunà krãtaü ùñhan . ÷alàludravyeõa krãte padàrthe striyàü ïãù .

#<÷alka># naø ÷ala--ka kasya nettvam . 1 khaõóe 2 vçkùayalkale amaraþ . 3matsyatvaci ca (àüsa) koùàntaram .

#<÷alkala># naø ÷ala--kalan kasya nettvam . 1 matsyavalkale 2 vçkùatvaci ca siø kau0

#<÷alkalin># puø ÷alkalamastyasya ini . matsyaü ÷abdara0

#<÷alkin># puø ÷alkamastyasya ini . matsye hemacaø .

#<÷alpadà># strã ÷ala--ac tàdç÷aü padaü målaü yasyàþ . medàyàmoùadhau ràjaniø .

@<[Page 5090a]>@
#<÷albha># prar÷asàyàü bhvàø àø sakaø señ . ÷albhate asalbhiùña .

#<÷a(÷à)lmali># puø ÷ala--malac svàrthe in i¤ và . ÷àlmalivçkùe (÷imula) dviråpakãùaþ strãtvamapi tatra nà ïãp tatràrthe .

#<÷alya># naø ÷ala--yat . 1 vàõe 2 tomare 3 kùveóe mediø 4 vaü÷akavikàyàü vi÷vaþ . 5 duþsahe 6 durvàkye ÷abdaraø 7 pàpe trikàø %<÷alyaü nàma vividhatçõakàùñhapàùàõapàü÷uloùñrabàlanakhapåyàsràvàntargarbha÷alyoddhàraõàrthaü yantra÷astràkùàràgnipraõidhànaü vraõavini÷cayàrtha¤ca>% su÷rutokte 8 cikitsàïge yantrabhede 9 asthni jyoø taø . vàstubhåmistha ÷alyaj¤ànaü pra÷nàkùareõa yathà bhavati tathoktaü jyoø vaø %<suni÷citàü mandirabhåmimàdau nikhàya toyàvadhi yatnatastàm . kuryàdvi÷alyàmatha và nçmànaü khàtvàtha và pra÷nava÷àdvidhij¤aþ . dårvàpravàlàkùatapuùpapàõiþ ÷uciþ ÷uciü daivavidaü sametya . pçcchedvinãto madhurasvareõa ÷alyasya tattvaü bhavane tadã÷aþ . tataþ pra÷nàdimo varõaþ sandhàryo yatnato'tha và . kramàt puùpàpagàdevaphalàmàü bràhmaõàdivaþ . praõavo dharaõã dhàriõã karau tadanantaram . na bhåtyai nama ityeùa mantro vahnipriyàtmakaþ>% vahnipriyà svàhà %<mantreõànena kañhinãmabhimantrya vibhàjayet . navadhà sadanakùetraü tayà pa÷càdvilekhayet . vakacata ehàþ ÷apayà nava cet pra÷nàkùaràõi jàyante . pràgàdikoùñhanavake varõàste ÷alyamàkhyànti . pra÷ne vakàraþ purato naràsthi bravãti ÷alyaü marakapradàyi . kùauõã÷adaõóoragahetumçtyupradaü kakàraþ khara÷alyamagnau . yàmyaü cakàraþ plavagàsthive÷ma prabhorvinà÷aü prakaroti ÷alyam . rakùodi÷i ÷vàsthi gçhasthitànàü mahadbhayaü bakti suni÷citaü taþ . eþ pà÷idi÷yasthi ÷i÷orbravãti mçtyuü pravàsàd mçhameva ÷alyam . hovàyukoõe nararåpamasthi dàridryamitrakùayakçdvidhatte . dhanapadi÷i ÷akàraþ pràha vipràsthi vittakùayakçdatha pakàro vakti çkùàsthi ÷ambhau . tadiha kulavigà÷aü godhanànà¤ca hàniü vitarati gçhanàthasyàpi guptasya devaiþ . yo madhyabhàge bhasitaü kapàlaü kàlàyasaü càha kulakùayàya . yatnàdapàsyànyadhunà pramàõaü sarvatra tathyaü kathayàmi ÷alye . candrarakùojale÷àne ÷alyaü sàrdhakare kañau . vahnyantakakubereùu puruùe madhyavàtayoþ>% . devãpuø %<puruùàdhaþsthitaü ÷alya na gçhe doùadaü bhavet . pràsàde doùadaü ÷alyaü bhavet yàvajjalàntakam . gçhàürambhe'tikaõóåtiþ syàmyaïge yadi jàyate . ÷alyaü tvapanayettatra pràsàde bhavane'pi bà>% . 10 madanavçkùe 11 ÷vàvidhi ca puø amaraþ 12 nakulamàtula madràdhipe nçpabhede pu013 sãmni 14 ÷alàkàyàü puø hemacaø 15 bilvavçkùe puø 16 matsyabhede ràjaniø . 17 ÷astrabhede puø trikàø .

#<÷alyaka># puø ÷alya iva kàyati kai--ka . 1 madanavçkùe (mayanà) ÷abdacaø . 2 ÷allakãkhage ca puüstrãø striyàü ïãù ràjaniø .

#<÷alyaloman># naø ÷alyamiva loma . ÷allakãlomni ràjaniø .

#<÷alyàri># puø 6 taø . ÷alyançpahantari yudhiùñhire taddhananakathà bhàø ÷alyaø dç÷yà .

#<÷alla># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ÷allati a÷allãt .

#<÷alla># naø ÷alla--ac . 1 tvaci 2 bhekai puø ÷abdacaø . svàrthe ka tvaci naø . 3 ÷oõavçkùe puø jañàø . (sajàru) 4 pakùibheþ strã gauràø ïãù . sà ca 5 gajabhakùyàvçkùe amaraþ .

#<÷allakãdrava># puø ÷allakyàdrava iva svàdutvàt . sihlake jañà0

#<÷alva># puø ÷ala--va . ÷àlvade÷e uõàø .

#<÷ava># vikàre gatau ca bhvàø paraø sakaø señ . ÷avatiø a÷àvãt a÷avãt .

#<÷ava># puø naø ÷ava--ac . mçtadehe gatapràõe 1 dehe amaraþ . 2 jale puø mediø .

#<÷avakàmya># maø ÷avaþ kàmyo yasya . kukkure ÷abdaraø .

#<÷avayàna># naø ÷avavàhanaü yànam ÷àkaø . mçtadehavàhanàrthe talpe hàràø .

#<÷avara># naø ÷ava--aran . 1 mlecchajàtibhede amaraþ . 2 pànãye 2 ÷ive ca puø mediø 3 tatpatnyàü stro ïãù . 4 ÷àstrabhede 5 haste puø uõàdikoø mãmàüsàbhàsyakàrake 6 vidvadbhede .

#<÷avaratha># puø ÷avavàhanàrthaü rathaþ ÷àkaø . ÷avavàhanàrthe yàne ÷abdaraø .

#<÷avaralodhra># puø ÷avarapriyaþ lodhraþ . ÷yetalodhre ratnamàø .

#<÷avaràlaya># puø 6 taø . ÷avaràvàsasthàme amaraþ .

#<÷avala># puø ÷ava--kalan . 1 karvåravarõe 2 tadvati triø amaraþ . 3 tadvarõavatyàü dhenau strã amaraþ .

#<÷avasàna># puø ÷ava--ànac sukc . pathike siø kauø .

#<÷a÷a># plutagatau bhvàø paraø sakaø señ . ÷a÷asti . a÷à÷ãt a÷a÷ãt

#<÷a÷a># puü strãø ÷a÷a--ac . pa÷ubhede (kharago÷a) amaraþ . svàrthe ka . tatraiva . %<÷a÷aþ ÷ãto laghurgràhã råkùaþ svàduþ sadà hitaþ vahnikçt kaphapittaghno vàtasàdhàraõaþ smçtaþ . jvara tisàra÷oùàmra÷vàsàmayahara÷casaþ>% bhàvapraø . ÷ràddhe tanmàüsa dàne phalabhedaþ ÷ràø taø ukto yathà %<aiõaraurava vàràha÷à÷airmàüsairyathàkramam . màsavçddhyàbhitçpyanti datteneha pitàmahàþ>% tanmàsaü viùõave deyaü yathoktaü %<màrgaü màüsaü tathà chàgaü ÷à÷aü samanuùajyate . etàni me priyàõi syuþ prapadyàni vasundhare!>% . varàhapuø 2 candràïkaråpemçge dharaõiþ . 3 bole 4 lodhre 5 narabhede mediø . tallakùaõaü yathà %<mçduvacanasu÷ãsaþ komalàïgaþ suke÷aþ sakalaguõanidhànaü satyavàdã ÷a÷o'yam>% ratimaø .

#<÷a÷aka># puüstrãø ÷a÷a--svàrthe ka . (svarago÷a) pa¤canasyeùu bhakùye pa÷ubhede %<÷a÷akaþ ÷allakã godhà khaógã kårma÷ca pa¤camaþ . bhakùyàn pa¤canakheùvàhuranuùñràü÷caikatodataþ>% manuþ .

#<÷a÷adhara># puø ÷a÷aü mçgabhedaü dharati dhç--ac . 1 candre 2 karpåre ca amaraþ . bhç--kvip ÷a÷abhçdàdayo'pyatra .

#<÷a÷alà¤chana># puø ÷a÷aþ mçgabhedo là¤chanaü vasya . 1 candre 2 kapåre ca ÷a÷àïkàdayo'pyatra .

#<÷a÷abindu># puø 1 ràjabhede 2 viùõau ca mediø .

#<÷a÷a÷imbikà># strã ÷a÷a iva ÷imbã tayà kàyati kai--ka . jãvantyàü ràjaniø .

#<÷a÷asthalã># strã ÷a÷avàsayomyà syalã . antarvedyàü gaïgàyamunayormadhyasye de÷abhede trikàø .

#<÷a÷àõóuli># strã aói--uli 6 taø và ïãp . karkañãbhede ràø janiø . %<÷a÷àõóulã tiktakañu÷ca komalà kañvamlayuktà madhurà kaphàpahà . pàke tu sà'mnà madhurà vidàhakçt kaphe tu ÷uùkà rucikçcca dãpanã>% ràjaniø .

#<÷a÷àda># puø ÷a÷amatti ada- aõ . ÷yenavihage ràjaniø . lyu . tatraiva .

#<÷a÷ikalà># strã 6 taø . 1 candrasya ùoóa÷abhàge %<gurunighanamanulaghuriha ÷a÷ikalà>% chandobhaø uktalakùaõe 2 pa¤cada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<÷a÷ikànta># naø ÷a÷ã kànto yasya . 1 kumude 2 candrakàntamaõau puø ràjaniø .

#<÷a÷in># puø ÷a÷o'styasya ini . 1 candre 2 karpåre ca ÷abdamàø .

#<÷a÷iprabha># naø ÷a÷inà prabhà syeva và prabhà yasya . 1 kusade . 2 muktàyàü ràjaniø . 6 taø 3 jyotsnàyàü jañàø .

#<÷a÷ibhåùaõa># puø ÷a÷ã bhåùaõaü yasya . 1 mahàdeve ÷a÷imaõóanàdayo'pyatra .

#<÷a÷ilekhà># strã ÷a÷ino rekhà rasya laþ . 1 candrakalàyàü ÷a÷ino lekheva amåtàspadatvàt . 2 guóåcyàü mediø . %<mrau mo yau cet bhavetàü saptàùñakai÷candralekhà>% chandomaø uktalakùaõe 3 pa¤cada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<÷a÷ivàñikà># strã ÷a÷ino vàñàva ivàrthe kan . punarnavàyàü ràjaniø .

@<[Page 5091b]>@
#<÷a÷i÷ekhara># puø ÷a÷ã ÷ekharaü yasya . mahàdeve halàø ÷a÷imardhàdayo'pyatra .

#<÷a÷orõa># naø 6 taø . ÷a÷asya lomni amaraþ .

#<÷a÷vat># avyaø ÷a÷a--vati . 1 nairantarye 2 punaþpunarityarthe ca amaraþ .

#<÷aùa># vadhe bhvàø paraø sakaø señ . ÷aùati a÷àùãt a÷aùãt .

#<÷aùkula># puø ÷aùa--kulac kasya nettvam . (óaharakaramacà) 1 vçkùe 2 apåpabhede strã ÷abdacaø gauràø ïãù . 3 karõarandhre %<avalambitakarõa÷aùkulã>% naiùaø . 4 matsyabhede ca bhàvapraø dantyamadhyo'pyayamatràrthe .

#<÷aùpa># naø ÷aùa--pak . 1 bàlatçõe ghàse amaraþ 2 pratibhàkùaye puø mediø .

#<÷asa># badhe bhvàø paraø sakaø señ udit ktvà beñ . ÷asati . a÷àsãt a÷asãt .

#<÷asa># à÷iùi bhvàø àtmaø sakaø idit señ . pràye÷càïpårvaþ . à÷aüsate à÷aüsiùña .

#<÷asa># svapte adàø paraø akaø señ idit . ÷aüsti a÷aü÷at .

#<÷asana># naø ÷asa--badhe lyuñ . yaj¤àrthaü pa÷uhanane .

#<÷asta># naø ÷ansa--kta . 1 kalyàõe 2 tadvavi amaraþ . 3 lute 4 pra÷aste ca triø mediø . 5 dehe naø trikàø saüj¤àyàü kan . 6 aïgulitràõe ÷abdaca0!

#<÷astra># naø ÷asa--ùñran . 1 lauhe 2 khaïgàdau astrai ca hemacaø svàrthe ka . tatraiva . tatra muktamastramamuktaü ÷astramiti bhedaþ ÷aüsa--tan . 3 pragãte mantrabhede cikitsàïga÷astràõàü ÷cakùaõàdi su÷rutoktaü yathà %<athàtaþ÷astràvacàraõãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ viü÷atiþ ÷astràõi . tadyathà maõóalàgrakarapatravçddhipatranakha÷astramudrikotpalapatrakàrdhadhàrasåcãku÷apatràñãmukha÷aràrãmukhàntarmukhatrikårcakakuñhàrikàvrãhimukhàràvetasapatrakvaói÷adanta÷aïkkeùaõya iti . tatra maõóalàgrakarapatre syàtàü chedane lekhane ca . vçddhipatranakha÷astramudrikotpalapatrakàrdhadhàràõi chedane bhedane ca . såcãku÷apatràñãmukha÷aràrãmukhàntarmukhatrikåcekàni visnàvaõe . kuñhàrãkàvrãhimukhàràvetasapatrakàõi ghyadhane såcã ca . vaói÷o danta÷aïku÷càharaõe . eùaõyeùaõe ànulobhye ca . såcyaþ sevane ityaùñavidhe karmaõyupayogaþ ÷astràrõà vyàkhyàtaþ . teùàmatha yathàyogagrahaõasamàsopàyaþ karmasu vakùyate . tatra vçddhipatraü vçntaphalasàdhàraõe bhàge gçhõãyàdbhedanànyevaü sarvàõi . vçddhipatraü maõóalàgra¤ca ki¤ciduttànapàõinà lekhane bahu÷o'vattàrvyaü vçntàgre visràvaõàni vi÷eùeõa bàlavçddhasukumàrabhãrunàrãõàü ràj¤àü ràjaputràõà¤ca trikårcakena visràvayet . talapracchàditavçntamaïguùñhaprade÷inãbhyàü vrãhimukham . kuñhàrãkàü vàmahastanyastàmitarahastamadhyamàïguùñhaviùñabdhayàbhihanyàt . àràkarapatraiùaõyo måle . ÷eùàõiü tu yathàyogaü gçhõãyàt . teùàü nàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtàþ . tatra nakha÷astraiùaõyàvaùñàïgule såcyo vakùyante . vaói÷o danta÷aïku÷cànatàgre tãkùõakaõñakaprathamayavasantamukhe . eùaõã gaõóåpadàkàramukhã . prade÷inyagraparvaprade÷apramàõà mudrikà . da÷àïgulà ÷aràrãmukhã sà kartarãti kathyate . ÷eùàõi tu ùaóaïgalàni . tàni sugrahàõi sulohàni sudhàràõi suråpàõi susamàhitamukhàgràõyakaràlàni ceti ÷astrasampat . tatra vakraü kuõñhaü khaõóaü kharadhàramatisthålamatyalpamatidãrghamatihrasvamityaùñau ÷astradoùàþ . ato viparãtaguõamàdadãtànyatra karapatràttaddhi ¤caradhàramasthicchedanàrtham . tatra ghàrà bhedanànàü màsårã . lekhanànàmardhamàsårã . vyadhanànàü visnàvaõànà¤ca kai÷ikã . chedanànàmardhakai÷ikãti . teùàü pàyanà trividhà kùàrodakataileùu tatra kùàrapàyitaü ÷ara÷alyàsthicchedaneùu . udakapàyitaü màüsacchedanabhedanapàñaneùu tailapàyitaü siràvyadhanasnàyucchedaneùu . teùàü ni÷àõàrthaü ÷lakùõa÷ilà màùavarõà . dhàràsaüsyàpanàrthaü ÷àlamalophalakamiti>% . bhavati càtra %<yadà suni÷itaü ÷astraü romacchedi susaüsthitam . sugçhãtaü pramàõena tadà karmasu yojayet>% . anu÷astràõi tu tvaksàrasphañikakàcakuruvindajalaukàgnikùàranakhagojã÷ephàlikà÷àkapatrakarãrabàlàïgulaya iti . %<÷i÷çnàü ÷astrabhãråõàü ÷astràbhàve ca yojayet . tvaksàràdi caturvargaü chedye bhedye ca buddhimàn . àhàryacchedyabhedyeùu nakhaü ÷akyeùu yojayet . vidhiþ pravakùyate pa÷càt kùàravahnijalaukasàm . ye syurmukhagatà rogànetravartmagatà÷ca ye . gojã÷ephàlikà÷àkapatrairvisvàvayettu tàn . eùyeùveùaõyalàbhe tu bàlàïgulyaïkurà hitàþ . ÷astràõyetàni matimàn ÷uddha÷ekyàyasàni tu . kàrayetkaraõaiþ pràptaü karmàraü karmakovidam . prayogaj¤asya vaidyasya siddhirbhavati nitya÷aþ . tasmàtparicayaþ kàryaþ ÷astràõàmàditaþ sadà>% .

#<÷astrakoùataru># puø ÷astrakoùasya hitastaruþ . mahàpiõóãvçkùe ràjaniø .

@<[Page 5092b]>@
#<÷astrajãvin># puø ÷astreõa jãvati jãva--õini . ÷astravyàpàreõa yuddhàdinà vçttisati hemacaø .

#<÷astrapàõi># puø ÷astraü pàõau yasya . 1 ÷astradhàrake 2 àtatàyibhede ca %<÷astrapàõirdhanàpahaþ>% iti smçtiþ .

#<÷astramàrja># puø ÷astraü màrùñi mçja--aõ (÷ikalakara) ÷astramàrjanakare ÷ilpibhede amaraþ .

#<÷astrahata># triø 3 taø . 1 ÷astraghàtena mçte %<pakùipatsyamçgairye tu daüùñri÷çïginakhairhatàþ . patanàna÷anapràyairvajràgni viùabandhanaiþ . mçtà jalaprave÷ena te vai ÷astrahatàþ smçtàþ>% devãpuø paribhàùite 2 khagàdihate ca . tasyà÷aucàdi ÷uddhitaø uktaü yathà %<÷astraghàte tryahàdårdhvaü yadi ka÷cit pramãyate . a÷aucaü pràkçtaü tatra sarvavarõeùu nitya÷aþ>% vyàghraþ %<kùatena mriyate yastu tasyà÷aucaü bhaveddvidhà . àsaptàhàt triràtraü syàt da÷aràtramataþparam>% . atra ÷astraghàtaparaü kùatetara÷astraghàtaparaü pàribhàùika÷astraùàtapara¤ca . na ca ÷àstrãyavyavahàre'ntaraïgatvena pàribhàùikasyaiva grahaõaü yuktamitivàcyam ÷ràddhe pàribhàùikàparibhàùika÷astraghàtagrahaõavadatràpi tathà yuktatvàt pàribhàùikatvàdeva na prakaraõaniyamaþ ÷uø taø raghuø .

#<÷astrahatacaturda÷ã># strã ÷astrahatodde÷yaka÷ràddhàïgaü caturda÷ã . gauõà÷vinakçùõapakùacaturda÷yàü tatra kartavyaü àddhaviø dar÷itaü yathà %<atha ÷astrahatacaturda÷ã . viùõuþ yuddhahatànàü ÷ràddhakarmaõi caturda÷ã pra÷astà>% . ÷astrayuddhahatànàmeveti na niyamàrtham brahmapuràõe %<pràyà'na÷ana÷astràgnibiùodvandhaninàü tathà . caturda÷yàü tu kartavyaü tçptyarthamiti ni÷cayaþ>% pràyomahàpathagamanam . vàyupuràõe %<yuvànastu gçhe yasya mçtàsteùàntu dàpayet . ÷astreõa ca hatà ye vai teùàü dadyàccaturda÷ãm>% . yuvàna eva putràdayo mçtà ityarthaþ . marãciþ %<viùa÷astra÷vàpadàhitiryagbràhmaõaghàtinàm . catudai÷yàü kriyà kàryà anyeùàntu vigarhità>% . bràhmaõakçtaghàto'syàstãti bràhmaõaghàtã teùàü, ye ca bràhmaõairhatàþ iti brahmapuràõavacanàt na tu kçtavràhmaõàghàtasya patitatvàt . anyeùàm a÷astràdihatànàm etacca ÷astrahata÷ràddhaü viùõvàdibhiþ sàmànyaprakaraõalikhanàt sakalakçùõapakùasàdhàraõam pitràdãnàmeya pàrvaõavidhiprakaraõàt pàrvaõavidhinà kàryaü %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatra yatra pradãyate . tatra tatra trayaü kuryàdvarjayitvà mçtàhani>% iti ÷aïkhavacanàcca . manu %<anyeùàntu vigarhità>% iti ÷ravaõàt kathaü traipuruùikapàrvaõavidhiþ na yasya puruùàstraya eva ÷astrahatàstasya traipuruùikavidhirupapadyata eva yasya dvau ÷astrahatau eko và tenàpi dvaipuruùikaikapuruùikameva pàrvaõaü kartavyaü yathà manuþ %<pità yasya tu vçttaþ syàjjãvedvàpi pitàmahaþ . pituþ sa nàma saükãrtya kãrtayet prapitàmaham>% tathà hàrotaþ %<pitàmaho'pi jãvedvai pitaryeva samàpayet>% . nanvekoddiùñamàtraü ÷råyate yathàha gàrmyaþ %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü mçte kçùõacaturda÷ãm . pratisaüvatsaràdanyadekoddiùñaü na kàrayet>% yamaþ %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yat pitçbhyaþ pradãyate . ekoddiùñavidhànena pradeyaü ÷astraghàtine>% bhaviùyapuràõe %<samatvamàgatasyàpi pituþ ÷astrahatasya ca . caturda÷yàü tu kartavyamekoddiùñaü na pàrvaõam . caturda÷yàü tu yat ÷ràddhaü sapiõóãkaraõe kçte . ekoddiùñavidhànena pradeyaü ÷astraghàtine>% ucyate . eùàü vacanànàmamålatvàt samålatve'pi pàrvaõà÷aktaviùayakàõyevaitàni viùõàdivacaneùu pàrvaõàvagateþ . bhràtràdãbàntu ÷astrahatàvàm ekoddiùñavidhinà kàryam . %<aputrà ye mçtàþ kecit striyo và puruùà÷ca ye . teùàmapi ca deya syàdekoddiùñaü na pàrvaõam>% ityàpastambavacane pàrvaõaniùedhàt tacca na sakalakçùõapakùasàdhàraõaü viùõvàdivacane ÷ràddha÷abdasya pàrvaõavaratvokteþ . kintvà÷vinamàsãyakçùõapakùavipayam . brahmapuràõe pràyàma÷anetyàdinà sakalakçùõapakùasàdhàraõaü ÷ràddhamabhidhàyà÷vine %<tarpaõãyà÷caturda÷yàü luptapiõóodakakriyàþ>% iti punarabhidhànaü tacchastrahatabhràtràdiviùayam ataeva tatraiva %<amàbàsyàryà pitaraþ påjyà nàndãmukhà apãti>% vçddhaprapitàma hàdãnàmapi ÷ràddhaü dar÷itam . iya¤ca caturda÷yàma÷astrahata÷ràddhanindà à÷vinamàsãyakçùõayapakùa÷ràddhàdikalpavyatiriktamàmànyakçùõapakùavihita÷ràddhakàmya÷ràddhavighayà prakaraõabhedena ÷ràddhakarmabhedàt sàmànyavi÷eùanyàyàcca itarathà caturda÷yàü saükrànti÷ràddhe'÷astrahatanindàsyàt ataeva %<kçùõapakùe da÷amyàdau varjayitvà caturda÷ãmiti>% bhanuvacane'pi caturda÷ãvarjanaü pakùa÷ràddhàdivyatiriktaviùayam . nanu ÷astràdihatànàü ÷ràddhaniùedhaþ ÷råyate yathà chàgaleyaþ %<÷astraviprahatànà¤ca ÷çïgidaüùñri sarãsçpaiþ . àtyanastyàginà¤caiva ÷ràddhameùàü na kàrayet>% . satyaü buddhipårvakamçtànàmeva . pramàdamçtànà¤ca ÷ràddhàdikamàha aïgiràþ %<atha ka÷cit prabhàdena mriyate 'gnyudakàdibhiþ . a÷aucaü tasya kartavyaü kartavyà codakakriyà>% . abuddhipårvakamapi ÷çïgyàdimiþ krãóàü kurvatàü mçtànàü na kartavyam . brahmapuràõe %<÷çïgidaüùñrinakhivyàlaviùavahnistriyà jalaiþ . àdaràt parihartavyaþ kurvan krãóàü mçtastu yaþ>% . parihartavyaþ ÷ràddhàdau . ÷àstrànumatyà buddhipårvakamçtànàmapi kartavyam . gargyaþ %<naùña÷aucasmçtirluptapratyàkhyatabhiùakkriyaþ . àtmànaü ghàtayedyastu bhçgvagnyana÷anàdibhiþ . tasya triràtramà÷aucaü dvitãye tvasthisa¤cayaþ . tçtãye tådakaü kçtvà caturthe ÷ràddhamiùyate>% . evaü krãóàvyatirekeõà'vuddhipårvamçtàþ ÷àstrànumatyà ca buddhipårvakamçtà api ÷ràddhàrhàþ . katham luptapiõóodakatvam iti cedgauõamiti bråmaþ buddhipårvakamçte piõóodakakriyàlopàt .

#<÷astràbhyàsa># puø 6 taø . ÷astraprayoga÷ikùàyàü trikàø .

#<÷astràyasa># ÷astrayogyamayaþ acsamàø . lohabhede (iùpàta) ràjaniø .

#<÷astrin># triø ÷astramastyasya ini . ÷astravi÷iùñe .

#<÷astrã># strã svalpaü ÷astraü ïãp . churikàthàm mediø .

#<÷aspa># naø ÷asa--pa . bàlatçõe ghàse amare pàñhàntaram .

#<÷asya># naø ÷asa--yat . vçkùàdãnàü phale %<÷asyaü kùetragataü pràhuþ satuùaü dhànyamucyate>% ityukte kùetrasthe dhànyàdau ca asya dantyàditvamapi nava÷asyasambhoganakùatràõi jyoø taø uktàni yathà %<anuràdhà mçga÷iro revatã cottarà trayama . hastà citrà yaghà puùyà ÷ravaõà ca punarvasuþ . rohiõã nava÷asyàdinavadravyà÷anàdiùu . pra÷astaü navapãñhàdisambhoge grahavidvadet>% .

#<÷asyadhvaüsin># puø ÷asyaü dhvaüsayati dhvansa--õic--õini . 1 tunnavçkùe (tuüda) ÷abdacaø 2 ÷asyanà÷ake triø .

#<÷asyama¤jarã># strã 6 taø . abhinavathànyàdi÷ãrùe amaraþ .

#<÷asya÷åka># naø dhànyàdeþ ÷ãrùe amaraþ .

#<÷asyasambara># puø ÷asyaü saüvçõoti sam + bç--ac . sàlavçkùe amaraþ .

#<÷asyàru># puø ÷asyamçcchati ç--uõ . kùudra÷amãvçkùe ÷abdacaø .

#<÷àka># puø naø ÷aka--gha¤ . 1 patrapuùpàdau amaraþ 2 vçkùanede puø (seguõa) vçkùe ca 3 ÷aktau 4 ÷irãùavçkùe puø ÷abdaratnàø . 5 svaràjyàvadhi vatsarapravartake ràjabhede 6 tadãye vatsare ca puø mediø . ÷yati sàmarthyaü ÷o--ka tasya nettvam . %<målapattre karãràgre phalakàõóàdhiråóhakam . tvakpuùpaü kavaka¤caiva ÷àkaü da÷avidhaü smçtam>% ityukteùu 7 vçkùàdãnàü pattràdiùu naø . tatra 1 målaü bhålakàdeþ . 2 patraü vàståkàdeþ . 3 karãraü vaü÷àdeþ . 4 agraü vetràdeþ . 5 phalaü kuùmàõóàdeþ . 6 kàõóaü utpalàdeþ . 7 adhiråóhaü tàlàsthimajjàdeþ . 8 tvak màtulàïgàdeþ . 9 puùpaü kovidàràdeþ . 10 kavakaü chatrikàdeþ . bhàvapraø anyathoktaü yathà %<patraü puùpa phalaü nàlaü kandaü saüsvedajaü tathà . ÷àkaü ùaóvidhamuddiùñaü guru vidyàdyathottaram>% . %<pràyaþ ÷àkàni sarvàõi viùñambhãni guråõi ca . råkùàõi bahuvarcàüsi sçùñaviõmàrutàni ca . ÷àkaü bhinnatti vapurasthi nahanti netram varõaü vinà÷ayati raktamathàpi ÷ukram . praj¤àkùayaü ca kurute palita¤ca nånam hanti smçtiü gati miti pravadanti tajj¤àþ>% . 8 dvãpabhede matsyapuø 121 aø tatpramàõàdyuktaü yathà %<÷àkadvãpasya vakùyàmi yathàvadiha ni÷cayam . kathyamànaü niyodhadhvaü ÷àkaü dvãpaü dvijottamàþ! . jambådvãpasya vistàràddviguõastasya vistaraþ . vistàràt dviguõa÷càpi parãõàhaþ samantataþ . tenàvçtaþ samudro'yaü dvitãyo õavaõodakaþ . tatra puõyà janapadà ciràcca mriyate janaþ . kuta eva ca durbhikùaü kùapàtejoyuteùviha . tatràpi parvatàþ ÷ubhràþ saptaiva maõibhåùitàþ . ÷àkadvãpàdiùu syeùu sapta sapta nagàstriùu . çjvàyatàþ pratidi÷aü niviùñàþ parvatottamàþ . ratnàkaràdrinàmànaþ sàlumanto mahàcitàþ . samoditàþ pratidi÷aü dvãpavistàramànataþ . ubhavatràvagàóhau ca lavaõakùãrasàgarau . ÷àkadvãpre tu vakùyàmi sapta divyàn mahàcalàn . devarùigandharvayutaþ prathamo merurucyate . pràgàyataþ sa sauvarõa cadayo nàma parvataþ . tatra meghàstu vçùñyarthaü prabhavantyapayànti ca . tasyàpareõa sumahàn jaladhàro mahàgiriþ . sa vai candraþ samàkhyàtaþ sarvauvadhisamanvitaþ . tasmànnityamupàdatte vàsavaþ parama¤jalam . nàrado nàma caivokto durga÷ailo mahàcitaþ . tatràcalau samutpannau pårvaü nàradaparvatau . tasyàpareõa sumahàn ÷yàmo nàma mahàgiriþ . yatra ÷yàmatvamàpannàþ prajàþ pårvamimàþ kila . sa eva dundubhirnàma ÷yàmaparvatasannibhaþ . ÷abdamçtyuþ purà tasmin dundubhistàóitaþ suraiþ . ratnamàlàntaramayaþ ÷àlmala÷càntaràlakçt . tasyàpareõa rajato mahànastogiriþ smçtaþ . sa vai somaka ityukto devairvatràmçtaü purà . amçta¤càhçta¤ceva màturarthe garutmatà . tasyàpare càmbikeyaþ sumanà÷caiva sa smçtaþ . hiraõyàkùo varàheõa tasmin ÷aile niùåditaþ . àmbikeyàt paro ramyaþ sarvàùadhinive÷itaþ . vibhràjastu samàkhyàtaþ sphàñikastu mahàn niriþ . yasmàdvibhràjate vahnirvibhràjastena sa smçtaþ . saiveha ke÷avetyukto yato vàyuþ pravàti ca . teùàü varùàõi vakùyàmi parvatànàü dvijottamàþ . ÷çõudhvaü nàmatastàni yathàvadanupårva÷aþ . dvinàmànyeva varùàõi yathaiva girayastathà . udayasyodayaü varùaü jaladhàreti vi÷rutam . nàmnà gatabhayaü nàma varùaü tat prathamaü smçtam . dvitãyaü jaladhàrasya sukumàramiti smçtam . tadeva ÷ai÷iraü nàma varùaü tat parikãrtitam . nàradasya ca kaumàrantadeva ca sukhodayam . ÷yàmaparvatavarùaü tadanãcakamiti smçtam . ànandakamiti proktaü tadeva munibhiþ ÷ubham . somakasya ÷ubhaü varùaü vij¤ayaü kusumotkaram . tadevàsitamityuktaü varùaü somakasaüj¤itam . àmbikeyasya mainàkaü kùemaka¤caiva tat smçtam . tadeva dhruvamityuktaü varùaü vibhràjasaüj¤itam . dvãpasya pariõàha¤ca hrasvadãrghatvameva ca . jambådvãpena saükhyàtaü tasya madhye vanaspatim . ÷àko nàma mahàvçkùaþ prajàstasya sahànugàþ . eteùu devagandharvàþ siddhà÷ca saha càraõaiþ . viharanti ramante ca dç÷yamànà÷ca taiþ saha . tatra puõyà janapadà÷càturvarõyasamanvitàþ . teùu nadya÷ca saptaiva prativarùaü samudragàþ . dvinàmnà caiva tàþ sarvà gaïgà saptavidhà smçtà . prathamà sukumàrãti gaïgà ÷ivajalà ÷ubhà . munitaptà ca nàmnaiùà nadã samparikãrtità . sukumàrã tapaþsiddhà dvitãyà nàmataþ satã . nandà ca pàvanã caiva tçtãyà parikãrtità . ÷ivikà ca catuthã syàt dvividhà ca punaþ smçtà . ikùu÷ca pa¤camã ÷vethà tathaiva ca punaþ kuhåþ . veõukà càmçtà caiva ùaùñho samparikãrtità . sukçtà ca gabhastã ca saptamã parikãrtità . etàþ sapta mahàbhàgàþ! prativarùaü ÷ivodakàþ . bhàvayanti janaü sarvaü ÷àkadvãpanivàsinam . abhigacchanti tà÷cànyà nadanadyaþ saràüsi ca . bahådakaparisràvà yato varùati vàsavaþ . tàsàntu nàmadheyàni parimàõaü tathaiva ca . na ÷akyaü parisaükhyàtuü puõyàstàþ sariduttamàþ . tàþ pibanti sadà hçùñà nadãrjanpadàstu te . ete ÷àntabhayàþ prãktàþ pramodà ye ca vai ÷ivàþ . ànandà÷ca sukhà÷caiva kùemakà÷ca naraiþ saha . varõà÷ramàcàrayutà de÷àste sapta vi÷rutàþ . àrogyà balina÷caiva sarve maraõavarjitàþ . avasarpiõã na teùvasti tathaivot sarpiõã punaþ . na tatràsti yugàvasthà caturyugakçtà kvacit . tretàyugasamaþ kàlastathà tatra pravartate . ÷àka dvãpàdiùu j¤eyaü pa¤casvaütaùu sarva÷aþ . de÷asya tu vicàreõa kàlaþ svàbhàvikaþ smçtaþ . na teùu saïkaraþ ka÷cit varõà÷vamakçtaþ kvacit . dharmasya càvyabhãcàràdekàntasukhino janàþ . na teùu màyà lobho và ãrùyàsåyà bhayaü kutaþ . viparyayo na teùvasti tadvai svàbhàvikaü smçtam . kàlo maiva ca teùvasti na daõóo na ca dàõóikaþ . svadharmeõa ca dharmaj¤àste rakùanti parasparam>% .

#<÷àkacukrikà># strà ÷àkeùu madhye cukrikà . ci¤càyàü ràjaniø .

#<÷àkaña># naø ÷akañàya hitam aõ . 1 ÷akañasambandhiyugàdau 2 ÷akañayoddhari ca mediø . 2 ÷leùmàtaka vçkùe ràjaniø . 4 dhavavçkùe ca puø ratnamàø .

#<÷àkañàyana># puø vyàkaraõakàrake munibhede %<indra÷candraþ kà÷a kçtstnyàpi÷alã ÷àkañàyanaþ . pàõinyamarajainendràþ jayantyaùñàdi÷àvdikàþ>% kavikalpadrumaþ .

#<÷àkañika># puø ÷akañena carati ña¤ . ÷akañena gantari .

#<÷àkañãna># puø ÷akañaþ parimàõamasya kha¤ . viü÷atitulàparimàõe hemacaø .

#<÷àkataru># puø ÷àkàkhyaþ taruþ . (seguõa) vçkùe ÷abdacaø . ÷àkavçkùàdayo'pyatra .

#<÷àkapattra># puø ÷àkasyeva pattramasya . ÷igruvçkùe ràjaniø .

#<÷àkabàleya># puø valaye hitam óhak ÷àkapradhàno bàleyaþ . brahmayaùñikàyàm ÷abdacaø .

#<÷àkabilva># puø ÷àko'pi bilya iva . vàrtàkau jañàø svàrthe ka . tatraiva trikàø .

#<÷àkambharã># strã ÷àkairvibharti bhç--svac mum ca . %<bhariùyàmi suràþ ÷àkairàvçùñeþ pràõadhàrakaiþ . ÷àkambharãti vikhyàtiü tadà yàsyàmyahaü bhuvi>% devãmàø niruktàyàm 1 durgàyàm . 2 romakàntargata÷àkambharanagaryàü naø tatra bhavaü cha . ÷àkambharãya lavaõabhede naø %<÷àkambharãyaü kathitaü gaóàkhyaü romakaü tathà! gaóàkhyaü laghu vàtaghnamatyuùõaü bhedi pittalam . tãkùõaü vyavàyi såkùma¤càbhiùyandi kañupàki ca>% bhàvapraø .

#<÷àkayogya># puø ÷àke tadbhakùaõe yogbraþ . dhanyàke ràjaniø .

@<[Page 5095b]>@
#<÷àkaràja># puø ÷àkeùu ràjate ac, ÷àkànàü và ràjà ñac samàø . vàståka÷àke ràjaniø .

#<÷àkala># puø baø vaø ÷akalena çùiõà proktamadhãyate aõ . 1 ÷akalarùiproktakalpàdigranthàdhyetçùu . teùàü saügho'ïko ghoùo và punaraõ vun và . ÷àkala ÷àkalaka và . 1 tatsamåhe 2 tadaïke . 3 taddhoùe ca puø . aïkaþ parasparà sambandhaþ siø kauø .

#<÷àkalika># triø ÷akalasyedaü ñhak kàtyàø vàrtiø . ÷akalasambandhini pakùe aõ ÷àkala tatràrthe .

#<÷àkavãra># puø ÷àkeùu voraþ vãryàdhàyakatvàt . 1 vàståka÷àke trikàø .

#<÷àka÷àkaña># naø ÷àkasya kùetraü ÷àkañac . ÷àkakùetre . ÷àkañinac ÷àka÷àkañina atràrthe hemacaø .

#<÷àka÷reùñha># puø ÷àkeùu ÷reùñhaþ . 1 vàståka÷àke ÷abdaraø . 2 jãvantyàü 3 vàrtàkau strã hemacaø .

#<÷àkàïga># naø ÷àkasya tadbhaõasyàïgamupayogi . 1 marice 2óoóãkùupe ràjaniø .

#<÷àkàmla># naø ÷àkamevàmlam . vçkùàmle ràjaniø .

#<÷àkàmlabhedana># naø ÷àkaråpam amla bhinatti bhida--lyu . 1 cukre (cukopàlaïga) ràjaniø .

#<÷àkàlàbu># strã ÷àkapradhànàlàbuþ . alàbubhede ràjàlàbu vçkùe ràjaniø .

#<÷àkàùñakà># strã ÷àkena kartavyà aùñakà . gauõaphàlgunakçùõàùñamyàm aùñakà÷abde 516 pçø dç÷yam .

#<÷àkinã># strã ÷àkamastyasyàþ utpadyatvena ini . 1 ÷àkabhavanayogyàyàü måmau gçhavàñikàyàm 2 devãsahacarãbhede ca . %<óàkinã yoginã caiva khecarã ÷àkinã tathà . dikùu påjyà imà devyaþ susiddhiphaladàyikàþ>% kàtyàø kalpaø . kaõñhade÷asthe vi÷uddhàkhye cakre sthitàyàü 3 devã÷aktau ca %<vi÷uddhàkhye mahàcakre ùoóa÷asvarasaüyute . sadà÷ivaü ÷àkinã¤ca vinyaset pårvavattataþ>% tantrasàø .

#<÷àkuõa># puø ÷aka--vàø uõan . paratàpake ÷abdamàø .

#<÷àkuna># puø ÷akunaü ÷ubhà÷ubhasåcakaü nimittamadhikçtya kçto granthaþ aõ . ÷akunaj¤ànasàdhane granthe (kàkacarita) . %<÷ubhà÷ubhaj¤ànavinirõayàrtho heturnçõàü yaþ ÷akunaþ sa uktaþ . gatisvaràlokanabhàvaceùñàü saükãrtayàmodvipadàdikànàm . loko'munà ÷àkunasaüj¤akena j¤ànena vij¤àtasamastakarmà . nàpàyakåpe patati prasarpan ÷àstraü hi divyà dçgatãndriyeùu>% vasantàjiþ .

#<÷àkunika># puø ÷akunena pakùivadhàdinà jãvati ñha¤ . pakùithàtake amaraþ .

@<[Page 5096a]>@
#<÷àkuntaleya># puø ÷akuntalàyà apatyaü óhak . duùmantàtmaje ÷akuntalàbhaje bharate nçpe jañàø .

#<÷àkta># triø ÷aktirdavatà'sya aõ . tantrokte ÷aktidevatopàsake tasya pra÷aüsà muõóamàlàtaø 2 pañale uktà %<svarge martye ca pàtàle nàsti ÷àktàt paraþ priyaþ . sauràõàü gàõapatyànàü vaiùõavànàü tathaiva ca . ÷aivànte caiva ÷àkta÷ca krama÷aþ krama÷aþ priye!>% %<÷àktà eva dvijàþ marve na ÷aivà na ca vaiùõavàþ . upàsate yato devãü gàyatrãü paramàkùaràm>% nirvàõataø 2 pañale . %<asyà÷càràdhanaü kçtvà nànyasyàràdhanaü caret . anyasya smaraõàddevi! yoginã ÷àpamàlabhet>% gangharvataø . %<tarjanyà rajataü dhàryaü svarõaü dhàryamanàmayà . eùa eva ku÷aþ ÷àkto na darbho vanasambhavaþ>% ÷yàmàraø .

#<÷àktãka># puø ÷aktiþ praharaõamasya ãkak . ÷aktyà yoddhari amaraþ .

#<÷àkya># puø ÷aka--tha¤ tatra sàdhuþ yat . buddhe . ÷àkya÷abdaniruktiranyathoktà yathà
     %<÷àkavçkùapraticchannaü vàsaü yasmàt pracakrire . tasmàdikùvàkuvaü÷yàste bhuvi ÷àkyà iti ÷rutàþ>% bharatadhçtavacanam . iyamatràkhyàyikà pitç÷aptàþ kecidikùvàkuvaü÷yà gotamavaü÷ajakapilamunerà÷rame yogàbhyàsàya ÷àkavçkùe kçtavàsàþ ÷àkyà iti khyàtimàpannàþ .

#<÷àkyamuni># puø ÷àkyo muniþ . buddhabhede amaraþ!

#<÷àkyasiüha># puø ÷àkyavaü÷e siüha iva . buddhabhede amaraþ .

#<÷àkra># triø ÷akrasyeda sa devatà'sya và aõ . 1 indrasambandhini 2 indradevatàke haviràdau . striyàü ïãp . ÷akrastattulyaparàkramaþ astyasyà aõ . 3 ÷akratulyaparàkramàyàü durgàyà¤ca %<indràõã indrajananã ÷àkrã ÷akraparàkramà>% devãpuø .

#<÷àkvara># puø ÷aka--ùvarap svàrthe aõ . vçùe hemacaø .

#<÷àkha># vyàptau bhvàø paraø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷àkhati a÷àkhot .

#<÷àkha># puø ÷àkha--ac . kçttikàputre skandànuje 1 kumàrànucaragaõabhede %<agniputraþ kumàrastu ÷arastambe vyajàyata . tasya ÷àkho vi÷àkha÷ca naigameya÷ca pçùñhajàþ>% matsyapuø 5 aø . 2 granthaparicchede sargasthànãve granthàü÷abhede ÷abdacaø . vçkùasyàü÷abhede (óàla) strã amaraþ . 3 pakùàntare 4 ràhau 5 vedaikade÷e ca strã mediø . 6 antike vi÷vaþ . 7 dehàü÷abhede ca .

#<÷àkhàkaõña># puø ÷àkhàvyàpã kaõñaþ kaõñako yasya . snuhã vçkùe ràjaniø .

#<÷àkhànagara># naø ÷àkheva nagaram . målanagarasamãpasthe kùadapure amaraþ . ÷àkhàpuràdayo'pyatra

#<÷àkhàpitta># puø ÷àkhàsu pittaü yataþ . pàõipàdàdideha÷àkhàdàhe ràjaniø .

#<÷àkhàmçga># puüstrãø ÷àkhàstho mçgaþ pa÷uþ . vànare amaraþ . striyàü ïãù .

#<÷àkhàmlà># strã ÷àkhàsvapyamlà . vçkùàmle ràjaniø .

#<÷àkhàraõóa># puø ÷àkhàyàü veda÷àkhàyàü raõóaþ tadvihitakarmànàcaraõàt . sva÷àkhàtyàgenàpara÷àkhoktakarmakartari hemacaø .

#<÷àkhàla># puø ÷àkhàþ bàhulyena santyasya lac . vànãravçkùe ràjaniø .

#<÷àkhà÷iphà># strã ÷àkhàråóhà ÷iphà målam ÷àkaø . vañàdãnàü ÷àkhàjàte 1 måle amaraþ . 2 ÷iphàmàrabhya ÷àkhà yutàyàü guóåcyàdilatàyàm bharataþ .

#<÷àkhin># puø ÷àkhà'styasya ini . 1 vçkùe amaraþ . 2 vedaikade÷avati, 3 nçpabhede, 4 mlecchabhede ca mediø .

#<÷àkhoña># puø ÷àkha--vyàptau oñan (÷yàóà) vçkùe trikàø svàrthe ka . tatraiva .

#<÷àïkhika># puüstrãø ÷aïkhastadvikàrabalayanirmàõaü ÷ilpamasya ñha¤ . jàtibhede (÷àükhàrã) amaraþ striyàü ïãù .

#<÷àïguùñhà># strã ÷yati ÷o--ka ÷aþ aïguùñha iva yasyàþ . gu¤jàyàü ratnamàø .

#<÷àña># puø ÷aña--tha¤ . vastre amaraþ . strãtvamapi gauràø ïãù .

#<÷àñaka># puø naø ÷aña--õvul . vastre amaraþ strãtvamapi ñàp .

#<÷àñyàyana># puø 1 munibhede, tena proktam aõ . 2 prakçtahomakarmaõi vaiguõyasamàdhanàrthaü vihite homabhede naø bhavadavaþ .

#<÷àñhya># naø ÷añhasya bhàvaþ ùya¤ . ÷añhatàyàm .

#<÷àóa># ÷làghàyàü bhvàø àø sakaø señ . ÷àóate a÷àóiùña çdit caïina hrasvaþ .

#<÷àõa># naø ÷aõena nirvçttam aõ . ÷aõasåtranirmite 1 vastràdau ÷aõa--dàne (tejane) gha¤ . (kaùñipàthara) 2 kaùapàùàõe 3 astràdãnàü nikaùaõe tãkùõakaraõayantrabhede mediø 4 karapatre (karàta) vi÷vaþ . 5 màùacatuùkamàne bhàvapraø .

#<÷àõàjãva># puø ÷àõamàjãvati à + jãva--aõ . astratãkùõatàkàrake ÷ilpini hemacaø .

#<÷àõi># puø ÷aõa--iõ . 1 paññavçkùe ÷abdacaø . ÷aõena nirvçttà i¤ và ïãp . 2 ÷aõanirmite paññikàvastre 3 sacchidravastre ca hemacaø 4 hastakañàkùàdisåcanàyàü ÷abdaraø . 5 vastramaõóape (tàüvu) mediø .

#<÷àõita># triø ÷aõa--dàne (tejane) õic--kta . tãkùõãkçte .

#<÷àõãra># naø ÷aõa--bàø ãraõ . ÷oõanadamadhyasthatale vi÷vaþ .

@<[Page 5097a]>@
#<÷àõóilya># triø ÷aõóilasyàpatyam ya¤ . gotrapravartake bhakti÷àstrakàrake 1 munibhede mediø . bhakti÷abde tanmataü digmàtraü dar÷itam . tatpriyatvàt 2 bilye amaraþ 3 vahnibhede ca mediø .

#<÷àta># naø ÷o--kta . 1 sukhe 2 tadvati triø amaraþ . 3 chinne 4 kç÷e triø vi÷vaþ . 5 durbale 6 ni÷ite ca triø mediø . 7 dhåståre puø amaraþ .

#<÷àtakumbha># naø ÷atakumbhe girau bhavaþ aõ . 1 hiraõye amaraþ 2 dhåståre 3 karavãre ca puø mediø .

#<÷àtakaumbha># naø ÷atakumbhe bhavam aõ dvipadavçddhiþ . 1 hiraõthe 2 dhåståre ca dviråpakoùaþ .

#<÷àtana># naø ÷o--õic--taï ca lyuñ . 1 tanåkaraõe 2 vinà÷ate ca %<vasante sarva÷asyànàü jàyate pattra÷àtanam>% iti adhikaraõamàlà .

#<÷àtapattraka># puø ÷atapattramiva hàyati kai--ka svàrthe aõ . candraprakà÷e ÷abdacaø .

#<÷àtabhãru># puø ÷àtà durbalàþ pànvà bhãravo yasyàþ 5 baø . 1 mallikàbhede ratnamàlà .

#<÷àtamàna># triø ÷atamànena krãtama aõ . ÷atamànena krãte siø kauø .

#<÷àtalà># strã ÷àtaü kàr÷yaü làti là--ka . (càmakaùà) vçkùe bharataþ .

#<÷àtàtapa># puø smçtikàrake munibhede . tena proktaü cha . ÷àtàtapãya tatprokte karmavipàkagranthe .

#<÷àtrava># puø ÷atrureva svàrthe'õ . 1 ripau amaraþ . tasya bhàvaþ teùàü saügho bà aõ . 2 vaire 3 ripusamåhe ca naø .

#<÷àda># puø ÷ada--gha¤ . 1 kardame 2 haritatçõe ca amaraþ .

#<÷àdaharita># puø ÷àdena haritastadvarõayuktaþ . ÷àdvale de÷e amaraþ

#<÷àdvala># puø ÷àdàþ santyatra óvalac . bahulaharitatçõayukte de÷e amaraþ .

#<÷àna># tejane bhvàø ubhaø sakaø señ svàrthe san . ÷ã÷àüsati te a÷ã÷àüsãt a÷ã÷àüsiùña .

#<÷àna># puø ÷àna--ac ÷o ni÷àne ityukteranityaþ san . astràdãnàü tãkùõatàkàrake yantrabhede bharataþ .

#<÷ànã># strã ÷àna--in ïãp . indravàruõyàü ÷abdaca0

#<÷ànta># triø ÷ama--kta . 1 ÷amayukte 2 abhiyukte ca ÷amaõic--kta niø . 3 ÷àntiü gamite triø . 4 nirvedasthàyiø bhàvake rasabhede puø mediø . 5 lomapàdaràjakanyàyàm, çùya÷çïgapatnyàü 6 ÷amãbhede ca strã ràjaniø . ÷àntarasaniråpaõaü sàø daø 3 paø yathà %<÷àntaþ ÷amasthàyibhàva uttamaprakçtirmataþ . kundendusundaracchàyaþ ÷rãnàràyaõadaivataþ . anityatvàdinà'÷eùavastuniþsàratà tu yà . paramàtmasvaråpaü và tasyàlambanamiùyate . . puõyà÷ramaharikùetratãrtharabhyavanàdayaþ . mahàpuruùasaïgàdyàstasyoddãpanaråpiõaþ . romà¤càdyà÷cànubhàvàstathà syurvyabhicàriõaþ . nirvedaharùasmaraõamatibhåtadayàdayaþ . nirahaïkàraråpatvàddayàvãràdireùa no>% . dayàvãràdau hi jãmåtavàhanàdau antarà malayavatyàdyanuràgàderante ca vidyàdharacakravartitvàdyàpterdar÷anàdahaïkàropa÷amo ma dç÷yate . ÷àntastu sarvaprakàreõàhaïkàrapra÷amaikaråpatvànna tatràntarbhàvamarhati . ata÷ca nàgànande ÷àntarapradhànatvamapàstam . nanu %<na yatra duþkhaü na sukhaü na cintà ba dbeùaràgau na ca kàcidicchà . rasaþ sa ÷àntaþ kathito munãndraiþ sarveùu bhàveùu ÷amapramàõaþ>% ityevaüråpasya ÷àntasya mokùàvasthàyàmevàtmaråpàpattilakùaõàyàü pràdurbhàvàt tatra sa¤càryàdãnàmabhàvàt kathaü rasatvamityucyate . %<yuktaviyuktada÷àyàmavasthito yaþ ÷amaþ sa eva yataþ rasatàmeti tadasmin sa¤càryàdeþ sthiti÷ca na viruddhà>% . ya÷càsmin sukhàbhàvo'pyuktastasya vaiùàyikasukhaparatvànna virodhaþ . uktaü hi %<yacca kàmasukhaü loke yacca divyaü mahàsukham . tçùõàkùayasukhasyaite nàrhataþ ùoóa÷ãü kalàm . sarvàkàramahaïkàrarahitatvaü vrajanti cet . atràntarbhàvamarhanti dayàvãràdayastadà>% . àdi÷abdàt dharmabãradànavãradevatàviùayaratiprabhçtayaþ .

#<÷àntanava># puø ÷àntanorapatyam aõ . bhãùme %<bhãùmaþ ÷àntanava>% iti tattarpaõamantraþ .

#<÷àntanu># puø dvàparayugabhave candravaü÷ye pratãparàjaputre nçpabhede

#<÷àntam># avyaø ÷ànti + bàø óamu . nivàraõe mediø .

#<÷ànti># strã ÷ama--ktin . 1 kàmakrodhàdijaye 2 viùayebhyo manaso nivàiõe amaraþ . 3 upadravanivàraõe 4 nivàraõe ca %<yatki¤cidvastu saüpràpya svalpaü và yadi và bahu . yà tuùñirjàyate citte sà ÷àntiþ kathyate budhaiþ>% padmapuø kriyàyo ukte 5 santoùabhede 6 durgàyàm %<sarvaj¤à sarvavettçtvàt ÷àntitvàcchàntirucyate>% devãpuø . 7 påjàhomajapadànàdidvàrà gocaravilagnàdisthagrahadauþsthyaduþsvapnàdisåcitaihikàniùñahetupàpanivçttau ca %<yathà ÷astraprahàràõàü kavacaü vinivàrakam . tathà daivopaghàtànàü ÷àntirbhavati vàraõam>% malamàsadhçtavàkyam . sà ca malamàse'pi kàryà naimittikatvàt %<naimittikàni kàmyàni nipatanti yathà yathà . tathà tathaiva kàryàõi na kàlastu vidhãyate>% iti malaø taø vàkyàt . adbhutàdi÷ànti÷ca hemàdri÷àntikàõóe ÷àntimayåsràdau dç÷yà .

#<÷àntika># triø ÷àntaye hitaü ñhak . ÷àntisàdhane homàdau tatkaraõamurhårtàdikaü muø ciø uktaü pãø dhaø yathà %<kùipraghruvàntyacaramaitramaghàsu ÷astaü syàcchàntika¤ca saha maïgalapauùñikàbhyàm . khe'rke vidhau sukhagate tanuge gurau, nomaudyàdiduùñasamaye, ÷ubhadaü nimitte>% . atha ÷àntikapauùñikàdikçtyeùu muhårtaü vasantatilakenàha . kùipreti kùipràdoni maghàntàni prasiddhàni teùu pauùñikaü maïgalaü vinàyaka÷àntyàdi ÷àntikaü duùñaphaladamålavakùatràdyutpanna÷àntyàdi etàni karmàõi kàryàõi ukta¤ca dãpikàyàm . %<mitràdityamaghottarà÷atabhiùaksvàtãvira¤cyacyutasvargàdhã÷varapåjyapauùõaraviùu sphãte tuùàratviùi . riktàü parva vihàya saumyadivase ÷aste nçõàü bhåbaye sarvaiþ ÷àntikapauùñikaü nigaditaü gargàdibhirbi÷cayàt>% atha lagna÷uddhiþ tatràrke sårye khe da÷ame sati vidhau candre sukhagate caturthasthe gurau tanuge lambasthe sati ÷àntyàdikaü karma kàryaü ukta¤ca ratnamàlàthàm . %<pårõe candre ve÷ma4ge'rke'mbara 10 sthe lagne jãve, vàkpatervàsare ca . ÷rãmatyàyuùyàõi kàryàõi kàryàõãti>% notacchàntikàdi maudye guru÷ukrayorastàdike bàlyabàrdhakasiühasyagurvàdiråpeduùñasamaye'pi na ÷ubhadam . tathà nimitte ketvàdyutpàtadar÷ane sati ÷ubhadaü ukta¤ca dãpikàyàm . ÷àntikarmàõi kurvãtaroge naimittike tathà . gurubhàrgavabhaudye'pi doùastatra na vidyate . ukta¤caitat yato'stãdaü ÷àntikaü naimitti kam %<animittakçtà ÷àntirnimittàyopajàyate iti smaraõàt . tatra nimitte saügaråpe ketvàdyutpàtàntaradar÷anaråpe ca bhavati naimittikaü tacca bahudinavyàpake guru÷ukràstàdidoùe'pyava÷yaü vidheyaü yato janmàntarãyaduraduùñasåcakamidaü nimittamutpannaü tasya ÷àntyà niràsàda÷ubhàdçùñasyàpi niràsaþ . bahudinapràpye nirdåùaõe kàle kriyamàõaü ÷àntikaü ki¤ciddåraduùñaj¤àpakaü yadyapi bhavati tathàpi tàvadbhirdinairduraduùñasya pràbalyàd duþkhapràptiþ yathàlpo'pyagniralpenaiva jalena ÷ànto bhavati tathà sakalanagaradàhako manuùyairbahubhiryugapad gçhãtajalapårõaghañairekade÷anirvàpito'pi sakalo'gnirnanirvàpyate ityarthaþ sarvathà maudyàdidoùaü vinaiva yathà katha¤citkathitaprakàreõa dina÷uddhimaïgãkçtya ÷àntikàdyava÷yaü vidheyam>% .

@<[Page 5098b]>@
#<÷àpa># puø ÷apa--gha¤ . (aniùñaü bhåyàdityevam) 1 àkro÷a råpe 2 ÷apathe ca mediø .

#<÷àpàstra># puø ÷àpa evàstraü yasya . munau trikàø .

#<÷àbdabodha># puø ÷abdena nirvçttaþ aõ karmaø . anvayabodhe ÷abdaj¤ànajanye padàrthasmçtidbàrake j¤ànabhede nyàyamatam . ÷àbdatvaü tvanubhavatvavyàpyaü jàtibhedaþ tadbodhaprakàràdi bhàùàø uktaü yathà %<padaj¤ànantu karaõaü dvàraü tatra padàrùadhãþ . ÷àbdabodhaþ phalaü tatra ÷aktidhoþ sahakàriõã . lakùaõà ÷akyasambandhastàtparyànupapattitaþ . àsattiyogyatàkàïkùàtàtparyaj¤ànamiùyate>% . bhàùàø siø muø vivçtametat yathà ÷àbdabodhaprakàraü dar÷ayati . padaj¤ànantvite . na tu j¤àyamànaü padaü karaõam padàbhàve'pi mauni÷lokàdau ÷àbdavodhàt . padàrthadhãriti . padajanyapadàrthasmaraõaü vyàpàraþ . anyathà padaj¤ànavataþ pratyakùàdinà padàrthopasthitàvapi ÷abdabodhàpatteþ . tatràpi vçttyà padajanyatvaü bodhyam . anyathà ghañàdipadàt samavàyasambandhena yatràkà÷asmaraõaü jàyate tatràkà÷asyàpi ÷àbdamodhàpatteþ . vçttiþ ÷aktilakùaõànyataraþ sambanghaþ . atraiva ÷aktij¤ànasyoùayogaþ . pårvaü ÷aktigrahàbhàve padaj¤àne'pi tatsambandhena smaraõànupapatteþ . padaj¤ànasya sambandhij¤ànavidhayàrthasmàrakatvam . ÷akti÷ca padena saha padàrthasya sambandhaþ . sà càsmàcchabdàdayamartho boddhavya itã÷varecchàråpà . àdhunike nàmni ÷aktirastyeva . %<ekàda÷e'hani pità nàma kuryàt>% itã÷varecchàyàþ sattvàt . àdhunike tu saïkete na ÷aktiriti sampradàyaþ . naghyàstu ã÷varecchà na ÷aktiþ kintvicchaiva . tena àdhunikasaïkete'pi ÷aktirastãti vadanti .

#<÷àbdika># puø ÷abdaü ÷abdasàghutàj¤àpakaü ÷àstraü vettyadhãte và ñhak . ùyàkaraõa÷àstrabhij¤e .

#<÷àmitra># naø ÷ama--õic itrac . 1 pa÷ubandhane . ÷amituþ karma--aõ . yaj¤àrthapa÷uhananakartçbhàve 2 taddhanane ca .

#<÷àmãna># naø ÷ama--ãna¤ . 1 bhasmani 2 sruci strã ïãù siø kau0

#<÷àmbarã># strã ÷ambareõa nirvçttà aõ ïãp . màyàyàm indrajàlàdau amaraþ .

#<÷àmbavika># triø ÷ambåþ paõyamasya ñhak . ÷àïkhike (÷àükhàrã) jañàø .

#<÷àmbu(mbå)ka># puø ÷a(mbu)mbuka + svàrthe aõ . ÷ambuke (÷àmuka) bharataþ .

@<[Page 5099a]>@
#<÷àmbhava># puø ÷ambhorayam aõ . 1 guggulau 2 karpåre 3 ÷ivamallikàyàü ràjaniø . 4 viùabhede ÷abdacaø 5 ÷ambhuputre puø 6 devadàruõi ca naø ra javiø 7 ÷ivasambandhini 8 tadupàsake ca triø . 9 durgàyàü strã %<÷àmbhavã kupità tasyeti>% tantram .

#<÷à(sà)yaka># puø ÷o (so) và--õvul . 1 vàõe khaïge ca jañà0

#<÷àra># daurvalye adaø cuø umaø sakaø señ . ÷àrayati--te a÷a÷àrat ta .

#<÷àra># naø ÷àra--ac, ÷ç--gha¤ và . 1 karvåravarõe 2 tadvati triø amaraþ 3 vàyau puø amaraþ 4 akùopakaraõe mediø .

#<÷àraïga># puüstrãø ÷àraü karvuramaïgaü yasya ÷akaø . 1 càtakapakùiõi 2 hariõe 3 gaje 4 bhçïge 5 mayåre ca . ràyamukuñaþ jàtitvàt striyàü ïãù . 6 hiüsre 7 vàdyayantrabhede strã ïãp ÷abdàrthaciø .

#<÷àrada># naø ÷aradi bhavam--çtvaõ . 1 ÷vetapadme ràjaniø . 2 kàse 3 bakule 4 harinmudge ca puø ràjaniø . 5 ÷aradbhavamàtre triø striyàü ïãp . ÷àradaü ÷vetapadmamastyasyàþ ac . 5 sarasvatyàü strã trikàø . 7 nåtane 8 apratibhe triø mediø . 9÷àlãne triø vi÷vaþ . 10 durgàyàü strã ñàp %<÷àratkàle purà yasmàt navamyàü bodhità suraiþ . ÷àradà sà samàkhyàtà pãñhe loke ca nàmataþ>% tiø taø . 11 vànarabhede ÷abdaraø . 12 toyapippalyàü 13 saptacchade strã mediø ïãp evaü 14 kojàgarapurõimàyàü strã ÷abdaratnàø ÷aratkàlone påjàdau triø striyàü ïãp . %<÷àradã caõóikàpåjà trividhà parikãrtità . sàttvikã ràjasã caiva tàmasã ceti tàü ÷çõu>% bhaviùyapuø .

#<÷àradika># naø ÷aradi bhavaü ÷ràddhaü rogo và ñha¤ . ÷aratkàle bhave 1 ÷ràddhe 2tatkàlaje roge pu0

#<÷àradãya># triø ÷aradi bhavaþ chaõ . 1 ÷aratkàle kartavye utsavàdau tathàbhåtàyàü durgàpåjàyàü strã %<adåre jagadambàyàþ ÷àradãyo mahotsavaþ>% . %<÷àradãyà mahàpåjà catuþkarmamayo ÷ubhà>% tiø taø .

#<÷àri(rã)># strã ÷é--i¤ và ïãp . 1 pà÷akàdiguñikàyàü 2 akùopakaraõe ca mediø . 3 pakùibhede ca %<÷àrãü carantãü sakhi! bhàrayeti>% naiùadham . 4 yuddhàrthagajaparthyàõe 5 vyavahàrabhede mediø . 6 kapañe dharaõiþ . svàrthe ka . pakùibhede vãõàvàdane ca hemacaø .

#<÷àriphala># puø naø ÷àreþ phalamivàdhàraþ . ÷àriphalake pà÷akakrãóàsàdhane 2 dravye (chaka) amaraþ svàrthe ka . tatraiva .

@<[Page 5099b]>@
#<÷àrivà># strã ÷àririva vanati vana--óa . ÷yàmàlatàyàm amaraþ . %<ekaü vai ÷àrivàmålaü sarvavraõavi÷oùaõam>% vaidyaø .

#<÷àri÷çïkhalà># strã ÷àreþ ÷çïkhaleva . pà÷akabhede tadbhedà÷ca %<cu¤curã tintióã dyåtaü pa¤camã ÷àri÷çïkhalà . naya pãñhã càùñakàkùo nayaþ syàjjayaputrakaþ . ete pà÷akabhedàþ syurjayakolàhalo'pi ca>% ÷abdaraø .

#<÷àrãra># triø ÷arãrasyedam aõ . 1 dehasambaddhe sukhaduþkhàdau tatsoóhamasya punaþ aõ . 2 vçùe puø mediø . ÷arãramàtmatvenàbhimanyate aõ . 3 jãve . svàrthe ka . tatràrthe . ÷àrãraü jãvaü duþkhaü và adhikçtya kçto granthaþ kan . vyàsakçte vedàntasåtre cikitsàïge su÷rutagranthàdyekade÷e ca ÷àrãra¤ca duþkhaü rogàdikaü yathoktaü viùõupuø 65 aø . %<àdhyàtmiko'pi dvividhaþ ÷àrãro mànasastathà . ÷àrãro bahubhirbhedairbhidyate ÷råyatà¤ca saþ . ÷iroroga prati÷yàyajvara÷ålabhagandaraiþ . gulmàr÷aþ÷vayapu÷vàsa chardyàdibhiranekadhà . tathàkùirogàtisàrakuùñhàïgàmayasaüj¤akaiþ . bhidyate dehajastàpo mànasaü ÷rotumarhasi>% su÷rutàntargata÷àrãrakasthàna¤ca tatra dç÷yam .

#<÷àrãrika># triø ÷arãre bhavaþ ñhak . dehajàte duþkhàdau .

#<÷àruka># triø ÷é--uka¤ . hiüsake .

#<÷àrkara># triø ÷arkarà astyasya aõ . 1 ÷arkaràyukte de÷e ÷arkaràyà vikàraþ aõ . 2 phàõite 3 dugyapheõe ca puø mediø . ÷arkarãchando'sya aõ . ÷arkarãchandoyukte 4 mantràdau .

#<÷àrïga># triø ÷çïgasya vikàraþ aõ . 1 ÷çïgajàte padàrthe . 2 viùõudhanuùi 3 dhanurmàtre ca puø mediø 4 àrdrake naø ràjaniø .

#<÷àrïgin># puø ÷àrïgaþ astyasya ini . 1 viùõau amaraþ . 2 dhanvimàtre triø .

#<÷àrdåla># puüstrãø ÷é--jala¤ dukaca . 1 vyàthrabhede amaraþ . 2 pa÷ubhede 3 ÷arabhe 4 ràkùasabhede ca mediø uttarapadasthaþ . 5 ÷reùñhàrthe amaraþ . 6 pakùibhede dharaõiþ 7 citrake ràjaniø . striyàü sarvatra jàtitve ïãù .

#<÷àrdålalalita># naø aùñàda÷àkùarapàdake chandobhede tallakùaõaü yathà %<saþ so jaþ satasà dine÷açtubhiþ ÷àrdåtralalitama>% chandomaø .

#<÷àrdålavikrãóita># naø åmaviü÷atyakùarapàdake chandonede takvakùaõaü yathà %<såryà÷vairmasajastatàþ saguravaþ ÷àrdålavikrãóitam>% chandomaø .

#<÷àrvara># naø ÷avaryà idaü ÷aiùi÷co'õ . 1 atyantatamasi . 2 ghàtuke ca triø mediø . 3 ràtrisambandhini triø . %<÷àrvarasya tamaso niùiddhaye>% kiràø bhavàrthe tu kàlàï ñha¤ ÷àrvarika ityeva ràtribhave .

#<÷àla># kathane bhvàø àtmaø sakaø señ caïi na hrasvaþ . ÷àlate a÷àliùña .

#<÷àla># puø ÷ala--gha¤ . 1 matsyabhede 2 pràkàre svanàmakhyàte 3 vçkùabhede amaraþ . 4 bçkùamàtre ràjaniø dantyàdistu vçkùamàtre %<rasàlaþ sàlaþ samadç÷yatàmunà>% iti naiùadhama . 5nadabhede ÷abdacaø . 6 ÷àlivàhanançpe vi÷vaþ .

#<÷àlagràma># puø ÷àlànàü vçkùàõàü gràmaþ samaho yatra . 1 parvatabhede tatra jàtaþ aõ . tatra jàte 2 viùõormårtibhede gaõóaka÷abde 2511 pçø dar÷ite gaõóakyà ekade÷astha labhedajàte 3 viùõvàdidevacakrayukta÷ilàbhede ca tadutpattirlakùaõabhedena tannàmabhedà÷ca yathà %<kãñayoniü prapadyethà>% iti gaõóakyàþ suràn ptati÷àpe %<tena karmavipàkena jaóà kçùõà nadã bhayeti>% devànàü gaõóakãü prati ÷àpe ca jàte viùõunà tatsamàdhànàyoktaü yathà %<÷çõu brahman! mahàdeva! ÷çõu deva! gajànana! . madgaõo bràhmaõau gràhamàtaïgau ÷àpato'tra vai . bhaviùyatastayormakùaü maviùyàmi kalevaram . ÷ãrõaü bhaviùyati yadà tanmedomajjasaübhavàþ pàùàõàntargatàþ kãñà vajràkhyàþ prabhaviùyatha>% iti %<adyaiva gaõóakã puõyà gaïgàtulyà mahànadã . gaõóakyàü giriràjasya dakùiõe da÷ayojanam . vistorõaü tanmahàkùetraü puõya÷etraü mahãtale . cakratãrthamiti khyàtaü triùu lokeùu vi÷rutam . ÷àlagràmagatà devà devo dvàràvatãü gataþ . ubhayoþ saïgamo yatra muktistatra na saü÷ayaþ . sarvadevaprãti karà bhuktimuktipradàyinaþ . bhavantvasyàü tu pàùàõàmetadantargatà suràþ . pràrthitaü svaü vinà sarve vajrakãñà bhavantviti . anenaiva tu gaõóakyàþ putratvaü bhavatàmapi . maviùyati tadanta÷ca cihnaü taddaivatodbhavam . vij¤àya ye'rcaviùyanti prãùatàü sà ca devatà>% iti viùõåktau brahmaõà tallakùaõasya pra÷ne viùõåktiryathà %<syoyavarõà ÷ilà påjyà bràhmaõàdyaiþ sukhàptasye . srigdhà ÷ilà mantrasiddhiü råkùà'siddhiü karoti ca . mecakà kortihà dhautàïgàravat sà ya÷oharà . pàõóuråpàrtha÷amani malinà pàpadhãkarã . pãtà putraphalaü dadyàravarõà sutàn haret . nãlà saüdi÷ate lakùmãü dhåmràbhà harate matim . rogapradà raktavarõà sindåràbhà mahà kalim . dàridryakàriõã vakrà samà sarvàrthasàdhikà . sthålà nihanti caivàyuþ såkùmà svalpamatiü haret . påjàphalaü là¤chitayà niùphalà là¤chanaü vinà . kapilà cittavaikalyaü netrayoga¤ca karvurà . bhagnà bhaïgakaroj¤eyà bahucakràpamànadà . lakùaõàntarahãnà ca devacakrà viyogadà . vçhanmukhã kalatraghnã vçhaccakrà sutàn haret . saülagnacakrà tvasukhaü baddhacakrà mahàgadam . bhagnacakrà tu dàridryaü sarvanà÷aü tvadhomukhã . kuùñhàdikaü vyàlamukhã viùamà vividhàpadaþ . vikçtàbartanàbhi÷ca vikàràn kurute vahån . vaü÷acchedo gçhasthànàü nàrasiühyàü prajàyate . rekhàrtà duþkhadàtrã ca yathà såkùmà tathà sukham . yathà snigdhà tathà lakùmãstadvibhedànataþ ÷çõu . lakùmohariþ 1 sa vij¤eyo yatra padmaü sacakrakam . kevalà vanamàlà ca gçhasthànàmabhãùñadà . vàsudevaþ 2 sa vij¤eyo yaddvàre cakrayugmakam . nirantaraü samaü càpi sa ÷vetaþ pàpanà÷anaþ . saïkarùaõaþ 3 sa vij¤eyaþ pràkpa÷càccakrayugmakam . saülagnapårvabhàgasthaü mahàratnaü su÷obhanam . pradyumnaþ 4 såkùmacakraü syàcchidraü dãrghaü suvistaram . susthirànvabehi÷chidraþ pãta iùñapradàyakaþ . aniruddhastu 5 nãlàbho vartula÷càti÷obhanaþ . rekhàdvayaü tu taddvàri pçùñhaü padmena là¤chitam . ke÷avaþ6 sa tu vij¤eyastvekaü và dvayameva và . pràgvà pa÷càcca cakraü syàt catuùkàõaþ sa bhàgyakçt . nàràyaõaþ 7 ÷yàmavarõo nàbhau cakraü tathonnatam . dãrgharekhàsamàyuktaü dakùiõe ÷uùiraü pçthu . hariråpà 8 ÷ilà sà syàt yathà årdhaü sukhaü bhavet . harivad dç÷yate dvàraü bhuktimuktipradà tu sà . parameùñhã 9 sa vij¤eyaþ padmacakrànvitastu yaþ . yilvàkçti÷ca ÷ukràbhaþ pçùñhe ca ÷uùiraü mahat . viùõustu 10 kçùõavarõaþ syàt sthålacakre su÷obho . dvàropari tathà rekhà dç÷yate madhyade÷ataþ . nàrasiühastu 11 kapilaþ pçthucakro vçhanmukhaþ . trayo và pa¤ca cà yatra bindavo gçhiõàü na san . kapilanàrasiühastu 12 guóalàkùànibho bhavet . sthålacakradvayaü madhye dvàre rekhà su÷obhanà . mahànçsiüho 13 vij¤eyaþ pårvoktairlakùaõairyutaþ . resyà÷ca ke÷aràkàrà mukhaü dãrthaü bhayànakam . lakùmãnçsiho 14 vij¤eya÷catu÷cakraþ sabindukaþ . pårvoktalaükùaõairyukto vanamàlàvibhåùitaþ . varàho'sau15 ÷aktiliïge cakre ca viùame tathà . indralãlanibhaþ sthålastrirakhàlà¤chitã bhavet . pçthvevaràhanàmnã 16 sà yà varàhàkçtiþ ÷ilà . àbhugnà caiva rekhaikà gataràjyapradàyikà . matsyàkhyà 17 sà ÷ilà j¤eyà bindutraya vibhåùità . kàüsyadvàrà svarõanibhà dãrghà sà bhuktiø muktidà . kårmàkhyà 18 tu ÷ilà pçùñhe vartulà connatà bhavet . haritaü varõamàyàtà kaustubhena ca cihnità . ÷ilàkårma 19 sa vij¤eyaþ kårmàkàrastu yo bhavet . cakràïkità tathà vçttà påjità sà padapradà . hayagrãvo 20 'ïku÷àkàro rekhà cakrasamãpagà . bahubindusamàyuktaü pçùñhaü nãradanãlabham . j¤eyaþ saumyahayagrãvo 21 hayagrãvàsamà ÷ilà . dãrghayà lekhayà yuktà rekhà và tàdç÷ã bhavet . haya÷ãrùaþ 22 sa vij¤eyo mukhaü yasya hayàkçti . padmàkçti bhavedvàpi sàkùamàlaü ÷irastathà . vaikaõñha 23 stilavarõàbha÷cakramekaü tathà dhvajam . dvàràpari tathà rekhà påjyàkàrà su÷obhanà . ÷rodharastu 24 tathà deva÷cihnito vanamàlayà . kadambakusumàkàro rekhà pa¤cakabhåùitaþ . vàmanaþ 25 sa tu vij¤eyo yo'tihrakha÷ca vartulaþ . atasãkusumaprakhyà bindunopari÷omitaþ . ñadhivàmananàmà 26 tu jarghàdha÷cakrasaüyutaþ . mahàdyutiratihrasyaþ subhikùakùemadàyakaþ . sudar÷ana 27 stathà devaþ ÷yàmavarõo mahàdyutiþ . vàmapàr÷ve tathà cakraü rekhaikaiva tu dakùiõe . sahasràrjunanàmà 28'sau nànàrekhàmayo bhavet . cakràkàrà yantrapaïktiþ sa naùñadravyadàyakaþ . sthåladàmodaro 29 yasya madhye cakraü pratiùñhitam . dårvàbho dvàrasaükãrõaþ pãtarekho dhanapradaþ . ràdhàdàmodaro 30 j¤eya årdhvàdha÷cakravadbilam . nàtidãrghamukhaü madhye lambarekhà sa bhogadaþ . dàmodaraþ 21 sa vij¤eyo ya÷cakradvayalà¤chitaþ . såkùmaü bhaveccàvayavaü påjitaþ sukhadaþ sadà . ananto 32 bahuvarõaþ syànnàgabhogena cihnitaþ . anekacakrasaüminnaþ sarvakàmaphalapradaþ . puruùottamanàmà 33'sau yasya dikùuvidikùu ca . årdhvànyàsyàni dç÷yante purupàrthaphalapradaþ . yoge÷varaþ 34 sa vij¤eyo liïgaü yasya ÷irogatam . brahmahatyàdipàpànàü nà÷ako yogasi ddhidaþ . padmanàbha 35 stathà raktaþ païkajacchatrasaüyutaþ . tulasyà påjito nityaü daridrastvo÷varobhayet . ra÷mi jàlã hiraõyàkùa 36 ÷candràbhaþ sphañakopamaþ . atha và jàyate nànàsvarõarekhàbhiranvitaþ . garuóa 37 sa tu vij¤eyà madhye pakùadvayànvite . sudãrdhà dç÷yate rekhà sa sarpaviùanà÷akaþ . janàrdanaþ 38 sa vij¤eyaþ kevalàni sphuñàni ca . yasyodare tu cakràõi catvàri pitçtçptikçt . lakùmãnàràyaõo 39 j¤eyo vanamàlàïkitodaraþ . såkùmadvàra÷catu÷cakau bhuktimuktipradàyakaþ . hç÷ãke÷aþ 40 savij¤eyo yo'rdhvaücandràkçtirbhavet . tamabhyarcya labhet svargaü viùayàü÷ca samohitàn . lakùmãnarahari 41 rj¤eyaþ kçùõavarõaþ sabindukaþ . vàmapàr÷ve same cakre gçhasthàrbhàùñadàyakaþ . trivikramastu 42 vij¤eyaþ ÷yàmavarõo mahàdyutiþ . vàmapàr÷ve cakrayugmamekarekhà tu dakùiõe . kçùõo 43 j¤eyaþ ÷ilà kçùõà sacakrà và vicakrikà . pradakùiõàvartakçtavanamàlàvibhåùità . caturmukhaþ 44 sa vij¤eyo dve cakre madhyade÷ataþ . catasraþ pàr÷vagà rekhà veda÷àstràgamapradaþ>% merutaø . ÷ivàdi÷ilàbhedàstatraivoktà yathà ÷ivoktiþ %<÷àlagràmà matasvaråpàþ ÷çõu teùàntu lakùaõam . yatsevanàdbhavediùñamiha làke paratra ca . ÷ivanàbhaþ 1 sa vij¤eyaþ saliïgàkàratàü gataþ . svayambhuliïgàkçtimàn mantrasiddhividhàyakaþ . tryamcakaþ 2 sa tu vij¤eyà vindåttaravibhåùitaþ . ÷ålàkàrà tathà rekhà gatapuüstvapradàyakaþ . dhårjàñiþ 3 sa tu vij¤eyo yatra rekhà jañàsamà . tisro yatra pradç÷yale so'rcità j¤ànadàyakaþ . ÷ambhubhtu 4 pàõóurà j¤eyo vinduþ kçùõastu mastake . bilvamamàõastejasvã påjitaþ strã 2 ÷aïkaraþ . ã÷varaþ 5 sa tu vij¤eyo raktà vindustu mastake . ekacakro dvicakro vàbhyantare'pa÷ca goùpadam . mçtyu¤jayaþ 6 sa vij¤eyastvapamçtyuvinà÷akaþ . adha÷cakraü tadårdha¤ca ÷vetà rekhà tri÷ålavàn . candra÷ekhara 7 nàmà'sàvardhacandràkçtistu ke . madhye cakradvayaü tasya sevanàdroganà÷anam . rudraþ 8 sa eva vij¤eyaþ kapilo mårdhni lakùitaþ . cakramadhye bhavedrekhà màrayedripusantatim>% . %<÷àlagràmànathà vakùye ÷aktikãñasamudgavàn . yeùàü påjanato devã bhavànã suprasãdati . ÷rãvidyà 1 sà tale cakramårdhve chatraü pravç÷yate . bàhye ghaõñàïkito mårdhà snigdhà ÷yàmàkhileùñadà . mahàkàlã 2 tu sà j¤eyà yonicihnasamanvità . dvicchidràóhyà sarva÷ilà trikoõenàïkità ca yà . yadàyudhàkçti÷cordhvaü tàü devãü tatra nirdi÷et . devã÷ilà sacakrà yà dakùamàrgeõa tàü yajet . sàrcità vàmamàrgaõa lokadvayasukhàvahà . yà cakrarahità devã÷ilàütàü vàmato'rcayet>% . %<saurã ÷ilà durlabhaiva pràyaþ kaliyuge punaþ . sphañikàbhà bhavet sà tu dharmaü nityaü vimu¤cati . gaõe÷aþ sa tu vij¤eyaþ svalpa÷uõóàïkito bhavet . ÷uõóàkàrà ÷ilà vàpi gajànanasamàpi và . yasyà madhye mahaccakraü såkùmacakra¤ca yaddi÷i . sà ÷ilà tasya dikpasya sevyà yaddi÷i ràjyadà . ardhacandràkçtiryatra dç÷yate ÷akalaivam . sà tu candra÷ilà tryasrayuktà bhauma÷ilà matà . vàõàkàreõa cihnena j¤eyà budha÷ilà suràþ! . dãrgheõa caturasreõa yuktà guru÷ilà matà . pa¤cakoõà tu ÷ukrasya càpàkàrà ÷anermatà . sarpàkàrà tu ràhoþ syàt ketostu dhvajaråpiõã>% merutaø . tulasãü prati bhagavaduktiþ %<aha¤ca ÷ailaråpã ca gaõóakãtãrasannidhau . adhiùñhànaü kariùyàmi bhàrate tava ÷àùataþ . vajrakãñà÷ca kçmayo vajradaüùñrà÷ca tatra vai . tacchikàkuhare cakraü kariùyanti madãyakam . ekadvàre caturakraü vanamàsàvibhåùitam . navãnanãradàkàraü lakùmãnàràyaõàmidham 1 . ekadvàre catu÷cakraü navãnanãradopamam . lakùmãjanàrdanaü 2 j¤eyaü rahitaü vanamàlayà . dvàradvaye caturakraü ÷oùpadena samanvitam . raghunàthàbhidhaü 3 j¤eyaü veùñittaü vanamàlayà . atikùudraü dvicakrantu navãnanãradopamam . dadhivàsanaü 4 vij¤eyaü gçhiõà¤ca sukhapradam . atikùudraü dvicakra¤ca vanamàlàvibhåùitam . ÷rãdharaü devi! vij¤eyaü ÷rãpadaü gçhiõàü sadà . sthåla¤ca vartulàkàraü rahitaü vanamàlayà . dvicakraü sphuñamatyantaü j¤eyaü dàmodaràmidham 6 . madhyabhaü bartulàkàraü dvicakraü bàõavikùatam . balaràmàbhidhaü 8 j¤eyaü ÷aratåõasamanvitam . sthålaü caturda÷acakraü navãnajaladaprabham . anantàkhyakaü 9 vij¤eyaü caturvargaphalapradam . madhyamaü saptacakra¤ca chatratåõasamanvitam . ràjaràje÷varaü 10 j¤eyaü ràjasampatkaraü nçõàm . cakràkàraü dvicakra¤ca sa÷rãkaü jaladaprabham . sagoùpadaü madhyama¤ca vij¤eyaü madhusådanam 11 . sudar÷anaü 12 caikacakraü guptacakraü gadàdharam 13 . dvicakraü hayavaktrabhaü hayagrãvaü 14 prakãrtitam . atãva vistçtàsya¤ca dvicakraü vikañaü sati! . narasiühàbhidhaü 15 j¤eyaü sadyo vairàgyadaü nçõàm . dvicakraü vistçtàsya¤ca vanamàlàsamagvitan . lakùmãnçsiühaü 16 vij¤eyaü gçhiõàü sukhadaü sadà . dvàrade÷e dvicakra¤ca sa÷rãka¤ca samaü sphuñam . vàsudeva¤ca 17 vij¤eyaü sarvakàmaphalapradam . pradyumnaü 18 såkùmacakra¤ca navãnanãradaprabham . ÷uùire chidra bahulaü gçhiõà¤ca sukhapradam . dve cakre caikalagne tu pçùñe yatra tu puùkalam . saïkarùaõantu 19 vij¤eyaü sukhadaü gçhiõàü sadà . aniruddha¤ca 20 pãtàbhaü vartulamati÷obhanam . sukhapradaü gçhasthànàü pravadanti manãùiõaþ>% brahmavaiø praø 19 aø . %<÷àlagràma÷ilàdvàragatalagnadvicakradhçka . ÷uklàbho vàsudevàkhyaþ 1 so'vyàt yaþ ÷rãgadàdharaþ . lagnadvicakroraktàbhaþ pårvabhàge tu puùkalaþ . saïkarùaõo 2 'tha pradyumnaþ 3 såkùmacakrastu pãtakaþ . sudãrgha÷uùiracchidraþ so'niruddhastu 4 vartulaþ . nãlodvàri trirekha÷ca atha nàràyaõo 5'sitaþ . madhye gadàkçtã rekhà nàbhicakramahonnataþ . pçthucakro nçsiüho (6) 'tha kapilo'vyàt trivindukaþ . atha và pa¤cabindustatpåjanaü brahmacàriõàm . varàhaþ 7 ÷ubhaliïgo'vyàt viùamasthadvicakrakaþ . nãlastrirekhaþ sthålo'tha kårmamårtiþ 8 sabindumàn . kçùõaþ sa vattulàvartaþ pàtu connatapçùñhakaþ . ÷rãdharaþ 9 pa¤carekho'vyàt vanamàlã gadànvitaþ . vàmano 10 vartulo hrakhaþ vàmacakraþ sure÷varaþ . nànàvarõo'nekamårtirnàgabhogã tvanantakaþ 11 . sthålà dàmodaro 12 nãlo madhyecakraþ sa nãlakaþ . saükãrõadvàrakaþ so'vyàdatha brahmà 13 sulohitaþ . sadãrgharekha÷uùira ekacakràmbujaþ pçthuþ . pçthucchidraþ sthålacakraþ kçùõo viùõustu 14 bindumàn . hayagrãvo 15 'ïku÷àkàraþ pa¤carekhaþ sakaustubhaþ . vaikuõñho 16 maõiratnàbhaþ ekacakràmbujo'sitaþ . matsyo 17 dãrghàmbujàkàro dvàrarekha÷ca pàtu vaþ . vàmacakro dvàrarekhaþ ÷yàmo vo'vyàt trivikramaþ 18 . ekena lakùito yo'vyàt gadàdharã sudar÷anaþ 19 . ekadvàre catu÷cakraü vanamàlàvibhåùitam . svarõarekhàsamàyuktaü goùpadena viràjitam . kadambakumumàkàraü lakùmãnàràyaõaü viduþ>% garuóa puø 45 aø puràõàntareùvapi lakùaõàntaràõi uktàni dç÷yàni . tatra lakùaõabhedastu vikalpàrthaþ . varàhapuø bhåmiü prati varàhoktiþ %<gçhe liïgadvayaü nàrcyaü ÷àlagràmadvayaü tathà . dvecakre dvàrakàyàstu nàrcyaü såryadvayaü tathà . ÷àlagràma÷ilà bhagnà påjanãyà sacakrikà . khaõóità sphuñità và'pi ÷àlagràma÷ilà ÷ubhà . ÷àlapàmo na spraùñaghyo hãnavarõairvasundhare! . strã÷udrakarasaüspar÷o vajraspar÷àdhiko mataþ . sohàt yaþ saüspç÷et ÷ådro yoùidvàpi kadàcana . sa patennarake ghore yàvadàhåtasaü÷vavam . yadi bhaktirbhavettasya strãõàü vàpi vasundhare! . dåràdevàspç÷an påjàü kàrayet susamàhitaþ>% . tatpåjane tatspar÷e ca stràõàü nàdhikara %<na jàtucit striyàþ kàryaü ÷àlagràmasya påjanam . bhartçdãnà'tha subhagà sarvalàkahitaiùayà . mehàt spç÷ettu mahilà janma÷ãlaguõànvità . hitvà puõyalamåhaü tu satvaraü narakaü vrajet>% brahmavaiø pàø 20 aø . %<abhakùyaü ÷ivanirmàlya patraü puùpa phalaü jalam . ÷àlagràma÷ilàspar÷àt pàvanaü tat bhavet sadà>% .
     %<dadyàt bhaktàya yo devi! ÷àlagràma÷ilàü naraþ . suvarõasahitàü, pçthvã saparvatavanànvità . sasamudrà bhaveddattà satpàtre ca vasundhare! . ÷àmagràma÷ilàyàstu mulyamudghàñayet kvacit . vikretà krayakartà và narake vai patet dhruvam>% varàhapuø . tasyàkàràdibhede phalabhedo yathà %<chatràkàre bhavedràjyaü vartula ca labhet ÷riyam . duþkha¤ca ÷akañàkàre ÷ålàbhe maraõaü bhavet . vikçtàsye ca dàridryaü piïgale hànireva ca . lagnacakre bhaveddhànirvidãrõe maraõaü dhruvam>% . tatspar÷ena mithyàdivyàdikaraõàdau doùo yathà %<÷àlagràma÷ilàü dhçtvà mithyàvàkyaü vadettu ca . sa yàti kårmadaüùñra¤ca yàvadvai brahmaõo vayaþ . ÷àlagràma÷ilàü dhçtvà svãkàraü yona pàlayet . sa prayàtyasipatra¤ca lakùamanvantaràvadhi . tulasãpatravicchedaü ÷àlagràme karoti yaþ . tasya janmàntare kànte! strãvi÷leùo bhaviùyati . ÷àlagràma¤ca talasãü ÷aïkha¤caikatra eva ca . yo rakùati sa ca j¤ànã sa bhavet ÷rãharipriyaþ>% brahmavaiø praø 190 aø . %<÷àlagràmo harermårtirjagannàtha÷ca bhàratam . kalerda÷asahasnànte yàti tyaktvà hareþ padam>% brahmavaiø praø 6 aø . %<÷àlagràmàþ samàþ påjyàþ sameùu dvitayaü na hi . viùamà naiva påjyàþ syurekaiva viùameùvapi>% padmapuø pàø 20 aø . %<÷àlagràma÷ilàråpã yatra tiùñhati ke÷avaþ . tatra devà'surà yakùà bhuvanàni caturda÷a>% padmapuø . atra sarvasànnidhyàdatra teùàü påjà pratãyate tatràvàhanavisarjane na staþ %<÷àlagràme sthàvare và nàvàhanavisarjane>% iti ràghavabhaññadhçtavàkyàt dãkùàø raghuø . 4 kùetrabhede naø tannàmakàraõaü varàhapuø uktaü yathà %<atha dãrùeõa kàlena sa (÷àlaïkàyanaþ) muniþ saü÷itavrataþ . tapyamàno yathànyàyaü pa÷yate ÷àlamuttamam . vi÷ràma kurute tatra dåùñukàmo'tha màü (harim) muniþ . màyayà mama måóhàtmà ÷akto draùñuü na màmabhåt . tataþ pårveõa pàr÷vana tasya ÷àlasya sundari! . vai÷àkhamàsadbàda÷yàü maddar÷anamupàgataþ . dçùñvà màü tatra sa munistapasvã saü÷itavrataþ . tuùñàva vaidikaiþ såktaiþ praõamya ca putampunaþ . tato'haü ståyamàno vai çùimukhyena sundari! . pràpto'smi paramàü prãtiü tamavocaü tato munim . atrà÷rame mahàbhàga! sthitvà tvaü tapasàü nidhe! . putreõa paramaprãto matkùetre matsamo bhava . anyacca guhyaü vakùyàmi ÷àlaïkàyana! tacchçõu . tava protyà pravakùyàmi yenaitat kùetramuttamam . ÷àlagràmamiti khyàtaü tannibodha mune! ÷ubham . yo'yaü vçkùastvayà dçùñaþ so'hameva ma saü÷ayaþ>% varàhapuø .

#<÷àlagràmagiri># puø parvatabhede varàhapuø %<kathayiùyàmi te guhyaü ÷àlagràmamiti ÷rutam . tasmin kùetre haro devo matsvaråpeõa saüyutaþ . ÷àlagràme girau tasmin ÷ilàråpeõa tiùñhati . ahaü tatraiva tiùñhàmi ÷ilàråpeõa nityadà . tasmin ÷ilàþ samagràstu matsvaråpà na saü÷ayaþ . påjanãyàþ prayatnena kiü puna÷cakralà¤chitàþ . liïgaråpeõa tu harastatra devàlaye girau . ÷ivanàmàþ ÷ilàstatra cakranàbhàstathà ÷ilàþ . some÷varàdhiùñhitastu ÷ivaråpo giriþ smçtaþ . ÷àlagràmagirirviùõurahaü some÷varàbhidhaþ>% varàhapuø .

#<÷àlaïkàyana># pçø çùibhede ÷àlagràma÷abde dç÷yam .

#<÷à(sà)laja># puø ÷à(sà)làt jàyate jana--óa . sarjarase (dhunà)÷abdaraø .

#<÷àlaniryàsa># puø 6 taø . sarjarase (dhunà) ratnamàø .

#<÷àlaparõã># strã ÷àlasyeva parõànyasyàþ ïãù . (÷àlapànã) vçkùabhede ràjaniø . %<÷àlaparõã garacchardijvara÷vàsàtisàrajit . ÷oùadoùatrayaharã vçühaõyuktà rasàyanã . tiktà viùaharã svàduþ kùatakàsakramipraõut>% bhàvapraø .

#<÷àlabha¤jikà># strã ÷àlena bhajyate nirmãyate bhanja--õvul . 1 kàùñhanirmitaputtalikàyàü, 2 ve÷yàyà¤ca jañàø .

#<÷àlava># puø ÷àlaþ tanniryàsa iva valati vahirgacchati bala--óa . lodhre ÷abdaraø .

#<÷àlaveùña># puø ÷àlasya veùña iva . sarjarase (dhunà) trikàø .

#<÷àlasàra># puø ÷àlasya sàraþ . 1 hiïgani ÷àleùu sàraþ . vçkùa÷reùñhe vi÷vaþ .

@<[Page 5104a]>@
#<÷àlà># strã ÷àla--ac . 1 gçhe amaraþ . vçkùasya 2 skandastha÷àkhàyà¤ca . 3 gçhakaide÷e (càla) mediø .

#<÷àlàïka># puø pàõinau munau jañàø .

#<÷àlàjira># puø naø ÷àlasyàjiramivàkàre'styasya ac . yavàse hemacaø .

#<÷àlà¤ci># puø ÷àla ivà¤cati anca--in . ÷àkabhede (÷à¤cya) ÷abdacaø .

#<÷àlàturãya># puø ÷àlàture bhavaþ . tadgràmavàsini pàõinimunau jañàø ÷àlottarãya iti pàñhàntaram .

#<÷àlànã># strã ÷àlamànayati à + nã--óa gauràø ïãù . vidàryàm ÷abdacaø .

#<÷àlàmçga># puüstrãø ÷àlàyàü gçhe mçga iva . ÷çgàle hàràø . striyàü ïãù .

#<÷àlàvçka># puüstrãø ÷àlàyàü gçhe, ÷àkhàyàü và vçka iva và . 1 kukkure 2 ÷çgàle amaraþ . 3 vióàle 4 mçge ràjaniø 5 vànare ca ÷abdacaø . sarvatra striyàü ïãù .

#<÷àli># puø ÷ala + i¤ . kalamàdidhànye, 2 ùaùñhikàdidhànye, amaraþ . 3 gandhamàrjàre ca mediø . ÷àlibhedàdikaü %<kaõóanena vinà ÷uklàþ hemantàþ ÷àlayaþ smçtàþ>% ityàdi bhàvapraø uktam . dhànya÷abde dç÷yam .

#<÷àlikà># strã ÷àliriva kàyati kai--ka . vidàryàm .

#<÷àli¤ca># puø ÷àliü camati cama--óa pçùoø mum . ÷àkabhede ÷abdara0

#<÷àlinãkaraõam># a÷àlãnaþ ÷àlãnaþ lajjitaþ kriyate'nena ÷a lãna + cvi--kç--karaõe lyuñ . tiraskàre trikàø .

#<÷àliparõã># strã ÷àleriva parõànyasyàþ ïãp . màùaparõyàm ràjaniø .

#<÷àlipiùña># naø ÷àleþ piùñamiva ÷ubhratvàt . sphañike trikà0

#<÷àlivàhana># puø vikramàdityaü hatvà ÷akàvdapravartake nçpabhede ÷akakartç÷abde dç÷yam .

#<÷àlihotra># puüstrãø ÷àlayo håyante'tra hu--ùñran . 1 ghoñake trikàø striyàü ïãù . 2 a÷va÷àstrapravartake nçpabhede puø ràjaniø .

#<÷àlã># strã ÷àla--ac gauràø ïãù . kçùõajãrake ràjani0

#<÷àlãna># triø ÷àlàmarhati sya . 1 dhçùñe alajje, amaraþ . 2 mi÷reyàyàü strã ràjaniø .

#<÷àlu># naø ÷àla--uõ . 1 ÷àlåke ÷abdaraø . 2 kaùàyadravye, 3 coranàmagandhadravye ca mediø . 4 bheke puø 5 gçhe hemacaø .

#<÷àlu(lå)ka># naø ÷àla--uka¤ . kumudàdimale ÷abdaraø . åka¤ . tatràrthe amaraþ . 2 jàtophale ràjaniø .

#<÷àlåra># puüstro ÷àla--årac . 1 bheke amaraþ striyàü ïãù .

@<[Page 5104b]>@
#<÷àleya># puø ÷àlàyàü bhavaþ óhak . 1 madhurikàyàm amaraþ . 2 mi÷reyàyàü strã ràjaniø ñàp .

#<÷àlottara># puø gràmabhede .

#<÷àlottarãya># puø ÷àlottare gràme bhavaþ cha . pàõinimunau jañàø .

#<÷àlmala># puø ÷àla--malac . (÷imula) 1 vçkùe ÷abdaraø 2 taccihnitadvãpabhede ca viùõupuø %<÷àlmasye÷varodhãro vapuùmàüstatsutàn ÷çõu . teùàntu nàmasa¤càraiþ sapta varùàõi tàni vai . ÷veto'tra harita÷caiva jãmåto lohitastathà . vaidyuto mànasa÷caiva suprabha÷ca mahàmune! . ÷àlmalena samudro'sau dvãpenekùurasodakaþ . vistarodviguõenàyaü sarvataþ saüvçtaþ sthitaþ . tatràpi parvatàþ sapta vij¤eyà ratnayonayaþ . rasàbhivya¤jakàste tu tathà saptaiva nimnagàþ . kumuda÷connata÷caiva tçtãya÷ca balàhakaþ . droõo yatra mahauùadhyaþ sa caturtho mahãdharaþ . kaïkastu pa¤camaþ ùaùñho mahiùaþ saptamastathà . kumudvàn parvatavaraþ sarinnàmàni me ÷çõu . yonito yà vitçùõà ca candrà ÷uklà vimocanã . nivçttiþ saptamã tàsàü smçtàstàþ pàpa÷àntidàþ . ÷veta¤ca lohita¤caiva jãmåta haritaü tathà . vaidyutaü mànasa¤caiva suprabhaü nàma saptabham . saptaitàni tu varùàõi càtuvarõyayutàni vai . ÷àlmale'pi ca ye varõà vasantyete mahàmune! . kapilà÷càruõàþ pãtàþ kçùõà÷caiva pçthak pçthak . bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yàþ ÷ådrà÷caiva yajanti tama . bhagavantaü samastasya viùõumàtmànamavyayam . vàyubhåta makha÷reùñhairyajvino yaj¤asaüsthitim . devànàmatra sànnidhyamatraiva sumanorame . ÷àlmali÷ca mahàvçkùo nàma nirvçtikàrakaþ . eùa dvãpaþ samudreõa surodena samàvçtaþ>% .

#<÷àlmali(lã)># puü strãø ÷àla--malic và strotve và ïãp . (÷imula) 1 vçkùe 2 mocarase hemacaø . ÷àlmaliguõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà ÷àlmalã ÷ãtalà svacchà rase pàke rasàyanã . ÷eùmalà snigdhavãjà ca vç haõo raktapittajit . ÷àlmalãpuùpa÷àkantu dhçtasaindhavasàdhitam . pradaraü nà÷ayatyeva duþsàdhya¤ca na saü÷ayaþ . rase pàke ca madhuraü kaùàyaü ÷àtalaü guru . kaphapittàsrajit gràhi vàtalaü ca prakortitam . 3 narakabhede yatra ÷àlmalãkaõñhakairnàrakiõaþ pãóyante naraka÷abde dç÷yam .

#<÷àlmalika># puø ÷àlmaliriva kàyati kai--ka . rohitavçkùe ràjaniø .

@<[Page 5105a]>@
#<÷àlmalãkanda># puø 6 taø . tadvçkùamåle ràjaniø .

#<÷àlmalãphala># puø ÷àlmalyà iva phalamasya . tejaþphalavçkùe ràjaniø .

#<÷àlmalãveùña># puø ÷àlbhalãü veùñayati veùña--aõ . ÷àlmalãniryàse mocarame ratnamàø . õvul . tatraiva .

#<÷àlva># puø ÷àla--va . 1 de÷abhede hemacaø . tasya 2 mçpe ca bhàrate dç÷yam .

#<÷àlvaõa># puø %<kàkolyàdiþ sa vàtaghnaþ sarvàmladravyasaüyutaþ . sànupodakamàüsastu sarvàmlai÷ca samanvitaþ . sa coùõaþ spaùña lavaõaþ ÷àlvaõaþ parikãrtitaþ>% su÷rutokte oùadhabhede .

#<÷àva># puø ÷ava--gha¤ . 1 ÷i÷au ÷abdaraø . svàrthe ka . tatraiva ÷avasyedam aõ . 2 ÷avasambaddhe triø %<triràtraü ÷àvamà÷aucam>% iti smçtiþ .

#<÷àvara># puø ÷àvayati vikàrayati ÷ava--õic aran . 1 pàpe 2 aparàdhe 3 lodhradrume ca mediø . ÷avareõa proktamaõ . 4 ÷abarasvàmikçte mãmàüsàbhàùye . ÷avarasyedam aõ . 5 ÷avarasambandhini triø .

#<÷àvarabhedàkùa># naø ÷àvarabhedasyàkùãva ùacsamàø svàrthe aõ . tàmre hemacaø tasya tattulyaraktavarõatvàttathàtvam .

#<÷àvarã># strã ÷avarasya priyà aõ ïãp . 1 ÷åka÷imbyàü mediø . 2 vidyàbhede tantrasàø .

#<÷à÷vata># triø ÷athad bhavaþ aõ . satate nitye amaraþ striyàü ïãù .

#<÷àùkula># triø ÷aùkulamiva màüsaü bhakùyamasya aõ . màüsà÷ini hemacaø .

#<÷àùkulika># naø ÷aùkulãnàü saïghaþ ñha¤ . ÷aùkulãsamåhe amaraþ .

#<÷àsa># à÷ãrvàde adàø àtmaø sakaø señ ktvà veñ . pàyeõàï pårvaþ . à÷àste à÷àsiùña %<ida kavibhyaþ påø rvebhyonamovàkaü pra÷àsmahe>% uttaracaritokteranyapårvo'pi .

#<÷àsa># ÷àsane adàø paraø dvikaø señ ktvà veñ . ÷àsti a÷àsat

#<÷àsana># naø ÷àsa--lyuñ . nikçùñasya hitasàdhanàdau 1 pravartane 2 ràjadattabhåmau 3 ràjalekhyabhede 4 ÷àstau ca mediø .

#<÷àsanahara># puø ÷àsasaü harati hç--ac . àj¤àhàrake dåte .

#<÷àsitç># triø ÷àma--tçc iñ . ÷àsagakartari .

#<÷àstç># triø ÷àsa--tçc ióabhàvaþ . 1 ÷àsanakartari trikàø . 2 buddhe amaraþ 3 upàdhyàye 4 nçpe 5 pitari saükùiptasàø .

#<÷àstra># naø ÷iùyate'nena ÷àsa--ùñrat . 1 hitàmu÷àsane granthe ÷àstraü ca vedamålakaü sadbhiràdaraõãyaü nànyat yathoktaü %<ato vedavirurdhàrtha÷àstroktaü karma saütyajet . svabuddhiracitaiþ ÷àstrai . pratàryeha ca vràli÷àn . vidhnanti ÷reyaso màrgaü lokanà÷àya kevalam . nindanti devatà vedàüstapo nindanti saddvijàn . tena te nirayaü yànti hyasacchàstraniùevaõàt . ÷rutismçtisadàcàravihitaü karma ÷à÷vatam . svaü svaü dharmaü prayatnena ÷reyo'rthãha samàcaret . svabuddhiracitaiþ ÷àstrairmohayitvà janaü naràþ . tena te nirayaü yànti yugànàü saptavi÷atim>% padmapuø 17 aø . %<puràõaü bhàrataü vedadharma÷àstràõi yàni ca . àyuùaþ kùapaõàyaiva dharmata÷cenna càcaret . putradàràdisaüsàraþ puüsàü saümåóhacetasàm . viduùàü ÷àstrasambhàraþ sadyogàbhyàsavighnakçt . idaü j¤eyamidaü j¤eyaü yaþ sarvaü j¤àtumicchati . api varùa÷atenàpi ÷àstràntaü nàdhigacchati . vij¤àyàkùaratanmàtraü jãvitu¤càpi sa¤calan . vihàya ÷àstrajàlàni pàralaukikamàcaret . paõóito'pi hi mårkho'sau ÷aktiyukto'pya÷aktikaþ . yaþ saüsàrànna càtmànaü samuttàrayituü kùamàþ>% vahnipuø . tàmasa÷abde 3271 pçø dç÷yam . %<bahu÷àstràlokane'pi sàràdànaü ùañpadavat>% sàükhyapraø så0

#<÷àstrakçt># puø ÷àstraü karoti kç--kvip . manvàdiùu çùiùu trikàø .

#<÷àstragata># puø ÷àstre gata iva . pradhañàvidi triø .

#<÷àstracàraõa># puø ÷àstraü càrayati pracàrayati cara--õiclyu . ÷àstroktàcaraõapracàrakartari ÷abdaraø .

#<÷àstratattvaj¤a># triø ÷àstratattvaü jànàti j¤à--ka . 1 ÷àstratàtparyavettari 2 jyotiùaj¤e ÷abdaraø .

#<÷àstradar÷in># triø dç÷a--õini 6 taø . ÷àstraj¤e ÷abdaraø . ÷àstravidàdayo'pyatra .

#<÷àstra÷ilpin># triø ÷àstraü tajj¤ànaü ÷ilpamivà'styasya ini . 1 ÷àstraj¤ànopajãvini 2 kà÷mãrade÷e puø trikàø .

#<÷àstrin># triø ÷àstraü vettyadhãte và ini . ÷àstraj¤e .

#<÷àstrãya># triø ÷àstreõa vihitaþ cha . ÷àstràkte dharmàdau .

#<÷àsya># triø ÷àsa--õyat . anu÷àsanãye ÷iùyàdau .

#<÷i># tejane bhvàø ubhaø sakaø aniñ . ÷inoti ÷inute a÷aiùãt a÷eùña .

#<÷iü÷apà># strã ÷ivaü pàti pà--ka pçùoø . (÷i÷u) vçkùe amaraþ %<÷iü÷apà kañukà tiktà kaùàyà ÷omakàriõã . uùõavãyàü harenmedaþkuùñhacitrayamikramãn . vastijyàvraõadàhàsnabalàsagabhaipàtinã>% bhàvapraø .

#<÷ikku># triø ÷ic--ku kasya nettvam . adhyavasàyini trikàø .

@<[Page 5106a]>@
#<÷i(si)ktha># naø ÷ica--thak kuk ca pçùoø sasya ÷ovà . (moma) madhåcchiùñe amaraþ . svàrthe ka . tatraiva .

#<÷ikya># naø ÷i--yat kuk ca . (sikà) rajjukçte padàrthe ÷abdara0

#<÷ikyita># triø ÷ikyaü ÷ikyasthaü karoti ÷ikya + õickarmaõi kta . ÷ikyàdhàre sthàpite padàrthe .

#<÷ikùa># abhyàse bhvàø àø sakaø señ . ÷ikùate a÷ikùiùña .

#<÷ikùà># strã ÷ikùa--bhàve a . 1 abhyàse 2 varõànàmuccàraõapradar÷ake vedàïge 3 granthabhede amaraþ . 4 ÷yonàkavçkùe ÷abdacaø . %<varõasvaràdyuccàraõaprakàro yatropadi÷yate sà ÷ikùà tathà ca taittirãyà upaniùadàrambhe samàmananti . ÷ikùàü vyàkhyàsyàmaþ . varõaþ svaraþ màtrà balaü sàma santàna ityuktaü ÷ikùàdhyàya iti>% çø bhàø . %<atha ÷ikùàü pravakùyàmi pàõinãyamataü yathà . ÷àstrànupårvaü tadvidyàd yathoktaü lokavedayoþ . prasiddhamapi ÷abdàrthamavij¤àtamabuddhibhiþ . punarvyaktãkariùyàmi vàca uccàraõe vidhim . triùaùñi÷catuþùaùñirvà varõàþ sambhavato matàþ . pràkçte saskçte càpi svayaü proktàþ svayambhuvà . svarà viü÷atireka÷ca spar÷ànàü pa¤caviü÷atiþ . yàdaya÷ca smçtà hyaùñau catvàra÷ca yamàþ smçtàþ . anusvàro visarga÷ca + kuüpau càpi parà÷ritau . duþùpçùña÷ceti vij¤eya ëkàraþ pluta eva ca . àtmà buddhyà sametyàrthànmano yuïkte vivakùayà . manaþ kàyàgnimàhanti sa prerayati màrutam . màrutastårasi caranmantraü janayati svaram . pràtaþsavanayogantaü chandogàyatrabhà÷ritam . kaõñhe màdhyandinayutaü madhyamaü traiùñubhànugam . tàraü tàrtãyasavanaü ÷ãrùaõyaü jàgatànugam . sodãrõo mårdhnyabhihato vaktramàpadya màrutaþ . varõà¤janayate teùàü vibhàgaþ pa¤cadhà smçtaþ . svarataþ kàlataþ sthànàt prayatnànupradànataþ . iti varõavidaþ pràhurnipuõàstaü nibodhata . udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca svaràstrayaþ . hrasvo dãrghaþ plata iti kàlato niyamà aci . udàtte niùàdagàndhàràvanudàtte çùabha dhaivatau . svaritaprabhavà hyete ùaójamadhyamapa¤camàþ . aùñau sthànàni varõànàmuraþ kaõñhaþ ÷irastathà . jihvàmåla¤ca dantà÷ca nàsikauùñhau ca tàlu ca . obhàva÷ca vivçtta÷ca sa--ùa--sàrepha eva ca . jihvàmålamupàdhmànaü gatiraùñavidhoùmaõaþ . yadyobhàgaprasandhànamukàràdi paraü padam . kharàntaü tàdç÷aü vidyàd yadanyadvyaktamåùmaõaþ . hakàraü pa¤camairyuktabhantaþsthàbhi÷ca saüyutam . aurasyaü taü vijànãyàt kaõñhyamàhurasaüyutam . kaõñhyàvahàvicuya÷àstàlavyà oùñhajàvupå . syurmårdhanyà çñuraùà--dantyà ë--tu--la--sàþ smçtàþ . jihvàmåle tu kuþ prokto dantyauùñhyo vaþ smçto budhaiþ . eai tu kaõñhatàlavyàvoau kaõñhauùñhajau smçtau . ardhamàtrà tu kaõñhyà syàdekàraikàrayorbhavet . okàraukàrayormàtrà tayorvivçtasaüvçtam . saüvçtaü màtrakaü j¤eyaü bivçtantu dvimàtrakam . ghoùà và saüvçtàþ sarve aghoùà vivçtàþ smçtàþ . svaràõàmåùmaõà¤caiva vivçtaü karaõaü smçtam . tebhyo'pi vivçtàveïau tàbhyàmaicau tathaiva ca . anukhàrayamànà¤ca nàsikà sthànamucyate . ayogavàhà vij¤eyà à÷rayasthànabhàginaþ . alàvuvãõànirghoùo dantyamålastarànanu . anusvàrastu kartavyo nityaü hroþ ÷aùaseùu ca . anusvàro vivçtyastu viràme càkùaradvaye . dviroùñhyau tu vigçhõãyàd yatraikàravakàrayoþ . vyàghrã yathà haret putràn daüùñràbhyàü na ca pãóayet . bhãtàpatanabhedàbhyàü tadvat varõàn prayojayet>% . %<aco'spaùñàyaõastvãùannemaspçùñàþ ÷alastathà . ÷eùàþ spçùñàhalaþ proktà nibodhànupradànataþ . yamo'nunàsikà na hrau nàdino haçùaþ smçtàþ>% . %<ãùannàdàya na¤ja÷ca ÷vàsina÷ca kaphàdayaþ . ãùacchvàsàü÷caro bidyàt gordhàmaitat pracakùate . dàkùãputrapàõininà yenedaü vyàpitaü bhuvi . chandaþpàdau tu vedasya hastau kalpo'tha pañhyate . jyotiùàmayanaü cakùurniruktaü ÷rotramu cyate . ÷ikùà ghràõantu vedasya mukhaü vyàkaraõaü smçtam . tasmàt sàïgamaüdhovyaiva brahmaloke mahãyate>% . mantrohãnaþ svarato varõato và mithyà prayukto na tamarthamàha . sa vàgvajraü yajamànaü hinasti yathendra÷atruþ svarato'parà dhàt . %<anakùaraü hatàyuùyaü visvaraü vyàdhipãóitam . akùatà ÷astraråpeõa vajraü patati mastake . hastahãnantu yo'dhãte svaravarõavivarjitam . çgyajuþsàmabhirdagdho viyonimadhigacchati>% pàõini÷ikùà . nàrada÷ikùà vyàsa÷ikùàdayo granyàþ santi vistarabhayànnoktàþ .

#<÷ikùàkara># puø ÷ikùàü karoti kç--ac . 1 vyàse ÷abdamàø 2 ÷isya÷ikùàkartari .

#<÷ikùàguru># puø vidyàdàtari .

#<÷ikùita># triø ÷ikùà jàtà'sya tàraø itac ÷ikùa--kta và . 1 kçtàbhyàse 2 nipuõe 3 vij¤e ca amaraþ .

@<[Page 5107a]>@
#<÷ikùitàkùasa># puø ÷ikùitànyakùaràõi yena . 1 chàtre 2 ÷ikùàdàtari gurau ca trikàø .

#<÷ikha># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . ÷iïkhati a÷iïkhãt .

#<÷ikhaõóa># puø ÷ikhàmamati ama--óa tasya nettvam, 6 taø . ÷akaø và . 1 mayårapicche amaraþ . 2 cåóàyà¤ca mediø .

#<÷ikhaõóaka># puø ÷ikhaõóa iva kan . 1 kàkapakùe amaraþ . (kàõajulpã) strãtvamapi tatra . sà ca 2 cåóàyà¤ca hemacaø .

#<÷ikhaõóika># puüstrãø ÷ikhaõóo'styasya ñhan . kukkañe hemacaø striyàü ïãù .

#<÷ikhaõóin># puø ÷ikhaõóo'styasya ini . 1 mayåre 2 drupadaràjasya putrabhede mediø . 3 mayårapucche 4 kukkañe 5 vàõe ca hemacaø . 6 dru¤jàyàü 7 svarõayathikàyàü ràjaniø . 8 viùõau viùõu saø 9 yåthikàyàü strã ïãp mediø .

#<÷ikhara># naø ÷ikhà astyasya arac àlopaþ . 1 parvatàgre 2 antamàtre ca . 3 vçkùàgre puø naø amaraþ . 4 pulake 5 ÷uùkatçõàdau pakvadàóimavãkùàbhe 6 ratnabhede 7 sakalàgre mediø . 8 koñau trikàø . 9 mårvàyàü strã ÷abdacaø .

#<÷ikharavàsin># triø ÷ikhare dhasati basa--õimi 7 taø . ÷arvatàgnavàsini striyàü ïãp . %<devã ÷ikharavàsinã>% udbhañaþ sà ca himàcalavàsiyyàü 2 durgàyàü trikàø .

#<÷ikharin># puø ÷ikhà'styasya ini . 1 parvate 2 vçkùe 3 apàmàrme mediø 4 koññe 5 koyaùñau hemacaø . 6 vandàke 7 kunduruke 8 yàvavàle 9 karkaña÷çïgyàü ràjaniø . rasàlàyàü khàdyabhede strã . 11 saptada÷àkùarapàdake chandãbhede strã %<rasairudrai÷chinnà yamananabhalà gaþ ÷ikhariõã>% vçø raø 12 mallikàyàü 13 romàvalyàü 14 nàrãratne ca strã mediø sarvatra ïãp .

#<÷ikhalohita># puø ÷ikhàstya÷ca ac tathàmåtaþ san lohitaþ . (kukuramuóà) kùupayede ratnamàø .

#<÷ikhà># strã ÷ã--khak tasya nettvam pçùoø . 1 agnijvàlàyàü 2 mastakamadhyake÷apu¤je ca amaraþ . %<muõóayet sarva gàtràõi kakùopastha÷ikhàü bahiþ>% pràø taø . 3 ÷àkhàthàü 4 bahicåóàyàü 5 kàïgalikyàm 6 agramàtre 7 cåóàmàtre 8 prapade ca mediø . 9 pradhàne ÷ikùàyàü 10 ghçõau hemacaø . 11 smarajvare ÷abdacaø . %<÷ikhã tilakã karma kuryàt jrutyà ÷ikhàvata eva karmaõyadhikàraþ tatràpi baddha÷ikhasya kabhaõyadhikàraþ na mukta÷ivasya yathoktaü gàyatryà tu ÷ikhàü baddhvà mairkçtyàü larabdhataþ . jåñikàta tato  tataþ karma samàrabhet>% . %<nibaddha÷isya àsãno dvija àsamanaü caret . kçtvopavãtaü savye'se vàïmanaþkàyasaüyataþ>% . mukta÷ikhasyàcamane doùo yathà ÷iraþ pràvçtya kaõñhaü và muktakaccha÷ikho'ùi và . akçtvà pàdayoþ ÷aucamàcànto'pya÷ucirbhavet àø taø .

#<÷ikhàkanda># naø ÷ikheva kando'sya . gç¤jane ràjaniø .

#<÷ikhàtaru># puø ÷ikhàyà dãpa÷ikhàyàstaruriva . dãpavçkùe (delako) trikàø .

#<÷ikhàdhara># puüstrãø ÷ikhàü cåóàü dharati dhç--ac . 1 mayåre ratnamàø striyàü ïãù . 2 ÷ikhàdhàrake triø striyàü ñàp . 3 ma¤judhoùe puø trikàø .

#<÷ikhàmåla># naø ÷ikheva malamasya . gç¤jale (gàüjara) ràjani0

#<÷ikhàlu># puø ÷ikhàstyasya àluc . mayåra÷ikhàvçkùe ràjani0

#<÷ikhàvat># puø ÷ikhà jvàlà'styasya matup masya vaþ . 1 vahnau 2 citrakavçkùe ca amaraþ . 3 ketugrahe ÷abdacaø . 4 ÷ikhàyute triø striyàü ïãp . sà ca 5 mårvàyàü ÷abdaca0

#<÷ikhàvara># puø ÷ikhàü vçõoti vç--ac . panasavçkùe ÷abdaca0

#<÷ikhàvala># puüstrãø ÷ikhàstyasya valac . 1 mayåre amaraþ . striyàü ïãù . 2 mayåra÷ikhàvçkùe strã ràjaniø ñàp .

#<÷ikhàvçddhi># strã pratidinagràhyavçddhau vçddhi÷abde dç÷yam .

#<÷ikhikaõña># naø ÷ikhino mayårasya kaõñhastadvarõo'styasya ar÷a àdyac . tutthe (tuüte) ratnambhaø .

#<÷ikhigrãva># puø ÷ikhino mayårasya grãvà tadvarõo'styasya ac . tutthe (tuüte) amaraþ .

#<÷ikhidhvaja># ÷ikhino vahnerdhvaja iva . 1 dhåme trikàø . ÷ikhã mayårodhvajo yasya . 2 kàrtikeye ÷abdacaø .

#<÷ikhin># puø ÷ikhà astyasya ini . 1 mayåre 2 vahnau 3 citrakavçkùe amaraþ . 4 ketugrahe 5 kukkuñe 6 vçkùe 7 vçùe 8 ÷are ca mediø . 9 a÷ve hemacaø 10 ajalomni ratnamàø 11 parvate 12 bràhmaõe 13 sitàvare 14 methikàyàü ràjaniø 15 ÷i khàyukte triø 16 mayåra÷ikhàvçkùe ràjaniø strã ïãp .

#<÷ikhipriya># puø ÷ikhinaü prãõayati prã--ka . laghuyadare ràjaniø .

#<÷ikhimaõóala># puø ÷ikhinàü maõóalamiva yatra . varuõavçkùe ÷abdaraø .

#<÷ikhimodà># strã ÷ikhinaþ ajalomra iva modo yasyàþ . ajamodàyàü ràjaniø .

#<÷ikhiyåpa># puø ÷ikhã ÷ikhàvàn yåpa iva . ÷rãkàriõi mçge ràjaniø .

#<÷ikhivardhaka># puø ÷ikhinaü vardhayati vçdha--õic--õvul . kuùmàõóe ÷abdara0

@<[Page 5108a]>@
#<÷ikhivàhana># puø ÷ikho layåro vàhana yasya . kàrtikeye amaraþ .

#<÷ikhivrata># naø %<pratipadyekabhaktà÷ã samànte kapilàpradaþ . vai÷vànarapañaü yàti ÷ikhivratamidaü smçtam>% garupuø 129 aø ukte vahnipadadàyake vratabhede .

#<÷igru># pu ÷i--ruk guk ca . (sajinà) 1 vçkùe 2 ÷àkamàtre ca amaraþ . %<÷obhà¤jano bãla÷igrustãkùõagandho janapriyaþ . mukhaùodaþ kçùõa÷igru÷cakùuùyo rucirà¤janaþ . ÷obhà¤janastãkùõakañuþ svàdaùõaþ picchilastathà . jantuvàtàrti÷ålaghna ÷cakùuùyo rocanaþ paraþ . ÷veta÷igruþ sutãkùõaþ syànmukhabhaïgaþ sitàhvayaþ . sasålaþ ÷vetamarico rocano maghu÷igrukaþ . ÷veta÷igruþ kañustãkùõaþ ÷okàbilanikçntanaþ . aïgavyathàharà rucyo dãpano mukhajàóyanut . raktako rakta÷igruþ khànmaghuro bahulacchadaþ . sugandhi ke÷arã siüho mçgàri÷ca prakãrtitaþ . rakta÷igrumahàvãryo madhura÷ca rasàyanaþ . ÷ophàdhmànasamãràrtipitta÷leùmàpa hàrakaþ>% ràlaniø .

#<÷igruja># naø ÷igruto jàyate jana óa . ÷vetamarice÷obhà¤janavãje amaraþ 6 taø . ÷igruvãjamapyatra ÷abdacaø .

#<÷igha># àghnàõe bhvàø paraø pakaø señ idit . ÷iïghati a÷iïghãt .

#<÷iïghàõa># naø ÷ighi--ànaca pçùoø õatvam . 1 kàcapàtre 2 làhamale 3 nàsikàmale ÷leùmaõi ca mediø . svàrthe ka . nàsikàmale maø .

#<÷ija># asphuñadhvanau idit và cuø ubha pakùe adàø àtma akaø señ . ÷i¤jayati te ÷iïkte a÷i÷i¤jat ta a÷i¤jiùña . bhvàdirapyayaü paraø ityeke tena ÷i¤jati a÷i¤jãt

#<÷i¤jà># strã ÷iji--bhàve a . 1 bhåùaõa÷abde ÷abdaraø . ÷ijiac . 2 dhanurguõe hemacaø .

#<÷i¤jita># naø ÷iji--bhàve kta . bhåùaõadhvanau amaraþ .

#<÷i¤jinã># strã ÷i¤jati ÷iji--õini . dhanurguõe amaraþ . 2 nåpure hemacaø .

#<÷iña># anàdare bhvà0paraø sakaø señ . ÷eñati a÷eñãt .

#<÷iõóàkã># strã khàdyadravyabhede yathà %<÷iõóàkã ràjilàyuktaiþ syànmålakadaladravaiþ . sarvapasvarasairvàpi ÷àlipiùñakasaüyutaiþ . ÷iõóàkã rocanã gurvã pitta÷leùmakarã smçtà>% ràjaniø .

#<÷ita># triø ÷o--kta . 1 durbale 2 ÷àkite ca mediø 3 kç÷e vi÷vaþ

@<[Page 5108b]>@
#<÷itadru># puø ÷ataü dravati dru--ku--niø . (÷ataluja) nadãbhede amaraþ .

#<÷ita÷åka># puø ÷itastãkùõaþ ÷åko'graü yasya . 1 yave amaraþ . 2 godhåme trikàø .

#<÷iti># puø ÷i--ktic . 1 bhujapattravçkùe 2 ÷uklavarõe 3 kçùõavarõe ca mediø 4 tadvarõavati triø . 5 sàre pu strãø ÷abdaraø .

#<÷itikaõñha># puø ÷itiþ nolaþ kaõñho yasya . 1 ÷ive amaraþ 2 dàtyåhavihage puüstrãø trikàø striyàü ïãù .

#<÷iticàra># puø ÷itiþ san carati cara--saüj¤àyàü kartari gha¤ . (suùani) ÷àkabhede jañàø .

#<÷iticchada># puø ÷itiþ ÷ubhraþ chado yasya . haüse ÷abdaraø .

#<÷itisàraka># puø ÷itiþ ÷ubhraþ sàro yasya kap . tindukavçkùe ràjaniø .

#<÷ithila># triø ÷latha--kilac pçùoø . 1 ÷lathe 2 adçóhe saüyogabhede 3 mande ca ÷ithilasaüyoga÷ca pracayaþ . %<pracayaþ ÷ithilàkhyo yaþ saüyogastena janyate>% bhàùàø %<bhåyo'vayavàvacchedetràvayavàntarasaüyoginyavayave vartamànaþ saüyogaþ pracayaþ>% iti dãnakarã yathà tålakàdau .

#<÷ini># puø ÷i--nik . yaduvaü÷ye kùatriyabhede yasya sàtyakirnaptà

#<÷ipi># puø ÷ã--kvip tàü pàti pà--ki pçùoø hrasvaþ . 1 ra÷mau 2 jale naø %<÷aityàt ÷ayanayogàcca ÷ipi vàri pracakùate . tat pànàdrakùaõàccaiva ÷ipayo ra÷mayo matà . teùu prave÷àt vi÷ve÷aþ ÷ipiviùña ihocyate>% vyàsaþ .

#<÷ipiviùña># puø 7 taø . 1 khalatau 2 du÷carmaõi ca 3 mahe÷vare amaraþ . 4 viùõau ÷ipi÷abde dç÷yam . %<nekaråpo vçhadråpaþ ÷ipiviùña prakà÷anaþ>% viùõusaø . pçùoø ÷iùaviùña tatràrthe ramànàthaþ .

#<÷ipra># puø ÷i--rak puk ca . 1 sarovarabhede 2 padãbhede strã . %<evaü vivàhya vidhivat sauvarõe mànasàcale . arunthatãü va÷iùñhastu modamàpa tayà saha . tatra yat patitaü toyaü mànasàcalakandare vivàhàvabhçtàrthàya ÷àntyarthaü vasudhàtale . brahmaviùõumahàdevapàõibhiþ samudãritam . tattãya saptadhà bhåtvà patitaü mànasàcayàt . himàdreþ kandara sànau sarasyà¤ca pçthak pçthak . tatãyaü patita ÷ipre devabhogye sarovare . tena ÷iprà nadã jàtà viùõunà prerità kitim>% kàlikhàø 23 aø . %<tato himavataþ prasthe pratãcyàü tatpurasya ca . ÷ipraü nàma saraþ pårõaü dadç÷urdruhiõàdayaþ . tadrahaþ sthànamàmàdya brahma÷akàdaya saràþ . upaviùñaþ yathànyàkaü suraskçtya mahe÷varam . taü ÷iprasaüj¤akàsàraü manoj¤aü savadehinàm . ÷otàmalajala sarvairguõairmànasasàmsatam . dçùñvà kùaõa harastasmin sautsukyo'bhådavekùaõe . ÷ipràü nàma nadãü tasmànniþsçtà dakùiõodadhim . gacchantã¤ca dadar÷àsau pàvayantãü jagajjanàn>% . tatraiva 19 aø .

#<÷iphà># strã ÷i--phak . vçkùàõàü 1 jañàkàre måle . (÷iphaóa) amaraþ . 2 nadyàü 3 màüsikàyàü 4 màtari mediø . 5 ÷atapuùpàyàü 6 haridràyàü ràjaniø . 7 padmakande mukuñaþ . jàñàkàre måle puø vidyàvinodaþ .

#<÷iphàka># puø ÷ipheva ivàrthe kan padmamåle ÷abdacaø .

#<÷iphàkanda># puø ÷ipheva kandaþ . padmamåle amaraþ .

#<÷iphàdhara># puø ÷iphà adharà yasmàt 1 ÷àmlàyàü ÷abdacaø .

#<÷iphàruha># puø ÷iphàyàü rohati ruha--ka . vañavçkùe ràjani0

#<÷imuóã># strã (caïgoni) khyàte kùupabhede ràjaniø .

#<÷i(si)mbà># strã ÷àmyati samati và ÷ama--sama--và vàø óambac pçùoø . (chinã) khyàte 1 padàrthe ÷abdacaø . 2 cakramarde puø ÷abdacaø .

#<÷i(mbi)mbã># strã ÷ama--bi niø và ïãp . 1 ÷imbàyàü (÷ima) latàyàü hemacaø %<mahàpàùakarã ÷imbã>% tiø taø 2 erakàyà¤ca bhàvapraø . svàrthe ka . tatraiva .

#<÷imbãdhànya># naø ÷imbãjàtaü dhànyaü ÷àø taø . mudgàdau dhànyabhede bhàvaghraø .

#<÷imbãparõã># strã ÷imbãva parõamasyàþ ïãp . mudgaparõyàü ÷abdaraø kap tatraiva .

#<÷ira># naø ÷é--ka . 1 mastake jañàø %<piõóaü dadyàt gayà÷ire>% vàyupuø . 2 pippalãmåle mediø . 3 ÷ayyàyàm 4 ajagare ca saükùiptasàø .

#<÷iraþphala># puø ÷ira iva phalamasya . nàrikele trikàø .

#<÷iraþ÷åla># naø ÷irasaþ ÷ålamiva tàpakatvàt . ÷ålarogabhede gàruóe

#<÷iraja># puø ÷ire jàyate jana--óa . ke÷e ÷abdacaø .

#<÷iras># naø ÷é--asun niø . 1 mastake 2 ÷ikhare amaraþ . 3 pradhàne 4 senàgre mediø .

#<÷irasija># puø ÷irasi jàyate jana óa và aluk samàsaþ . ke÷e jañàghaø luki ÷irojo'pyatra .

#<÷irasiruha># puø ÷irasi rohati ruha--ka và aluk samàø . ke÷e ÷abdacaø .

#<÷iraska># naø ÷irasi kàyati prakà÷ate kai--ka . ÷irastràõe hemaca0

#<÷irastra># naø ÷irastràyate trai--ka . ÷irorakùake uùõãùe amaraþ

#<÷irastràõa># naø ÷irastràyate anena trai--karaõe lyuñ . ÷irorakùaõa uùõãùe hemacaø .

@<[Page 5109b]>@
#<÷irasya># puø ÷irasi bhavaþ yat . 1 nirmalake÷e amaraþ 2 ÷irobhavamàtre triø .

#<÷irà># strã ÷ç--ka . nàóyàü (÷ira) mediø . ÷ç--kirac óicca . asya dantyàditvamapãtyanye .

#<÷iràpattra># puø ÷ireva pattraü yasya . hintàlavçkùe ràjaniø .

#<÷iràla># naø ÷iro'styasya lac . 1 karmaraïge ÷abdacaø . tat phalamya ÷iràyuktatvàttathàtvam . 2 ÷iràyukte triø .

#<÷iràlaka># puø ÷iràyàmalati paryàpnoti ala--õvul . (hàóayoóà) vçkùabhede ÷abdacaø .

#<÷iràvçtta># naø ÷ireva vartate vçta--kta . sãsake ràjaniø .

#<÷iri># puø ÷ç--ki . 1 khaóge 2 ÷are 2 hiüstre triø uõàdiø . 4 ÷alabhe siø kauø .

#<÷irãùa># puø ÷é--ãùan kicca . khanàpakhyàte vçkùe amaraþ . %<kùirãùo maghuro'nuùõastikta÷ca tuvaro laghuþ . doùa÷otha visarpaghnaþ kàsavraõaviùàpahaþ>% bhàvapraø .

#<÷irãùapatrikà># strã ÷irãùasyeva pratramasyà kap kvàpi ata ittvam . ÷vetakiõãhavçkùe ràjaniø .

#<÷irogçha># naø ÷iraþsthamuparisthaü gçham . (cileghara) candraõàlàyàü hemacaø .

#<÷irograha># puø %<raktamà÷ritya pavagaþ kuryàt ÷çïgadharàþ ÷iràþ . råkùàþ savedanàþ kçùõàþ so'sàdhyaþ syàcchirograhaþ>% bhàvapraø ukte vàtarogabhede %<÷çïgadharà grãvàgatàþ sa pavanaþ ÷irograhaþ syàdityanvayaþ>% bhàvapra0

#<÷irodharà># strã ÷iromastakaü dharati dhç--ac . grãvàyàü hemacaø .

#<÷irodhi># strã ÷iro dhãyate'tra dhà--ki . grãvàyàm amaraþ

#<÷iromaõi># puüstrãø ÷irasi dhàrthyomaõi ÷àø taø . ÷irodhàyya ratne cåóàmaõau ÷abdacaø . strãpakùe và ïãp . ÷iroratnàdayo'pyatra naø .

#<÷iromarman># puø ÷irasi marma yasya . ÷åkare hemacaø .

#<÷irorujà># strã ÷iro rujati vyathayati ruja--ka . 1 saptacchadavçkùe trikàø . 6 taø . 2 mastakaroge ca .

#<÷iroruha># puø ÷irasi ràhati ruha--ka . ke÷e amaraþ .

#<÷iroroga># puø 6 taø su÷rutokte mastakarogabhede tallakùaõaü yathà athàtaþ ÷irorogavij¤ànãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . ÷iro rujati gartyànàü vàtapittakaphaistribhiþ 3 . sannipà tena 4 raktena 5 kùayeõa 6 krimibhi 7 stathà . såryàvartà 8 ntabàtà 9 rdhàvabhedaka 10 ÷aïkhakaiþ 11 . ekàda÷aprakàrasya lakùaõa sapravakùyate . yasyànimitta ÷iraso ruja÷ca bhavanti tãta ni÷i càtimàtram . bandhopatàprai÷ca bhavedvi÷eùaþ ÷iro'bhitàpaþ sa samoraõena 1 . yasyoùõamaïgàracitaü yathaiva mavecchiro dhåmavatã ca nàsà . ÷ãtena ràtrau ca bhavedvi÷eùaþ ÷iro'bhitàpaþ sa tu pittakopàt 2 . ÷ironalaü yasya kaphopadigdhaü guru pratiùñabdhamatho hima¤ca . ÷ånàkùikåñaü vadanaü ca yasya ÷iro'bhitàpaþ sa kaphaprakopàt 3 . ÷iro'bhitàpe tritayapravçtte 4 sarvàõi liïgàni samudbhavànta . raktàtmakaþ 5 pittasamànaliïgaþ spar÷àsahatvaü ÷iraso bhavecca . vasàbalàsakùatasambhavànàü ÷irogatànàmiha saükùayeõa . kùayapravçttaþ 6 ÷iraso'bhitàpaþ kaùño bhavedugrarujo'timàtram . saüsvedanacchardanadhåmanasyairasçgvimokùai÷ca vivçddhimeti . nistudyate yasya ÷iro'timàtraü santakùyamàõaü sphuratãva càntaþ . dhràõàcca gacchetsalilaü saraktaü ÷iro'bhitàpaþ kçmibhiþ 7 sa ghoraþ . såryodayaü yà pratimandamandamakùibhruvaüruk samupaiti gàóham . vivakana càü÷umatà sahaiva såryàpavçtau vinivartate ca . ÷àtena ÷àntiü labhate kadàciduùõena jantuþ sukhamàpnuyàcca . taü bhàskaràvarta 8 mudàharanti sarvàtmakaü kaùñatamaü vikàram . doùàstu duùñàstraya eva manyàü saüpãóya ghàñàü sarujàü sutãvràm . kurvanti sàkùibhruvajakhade÷e sthitiü karotyà÷u vi÷eùatastu . gaõóasya pàr÷veùu karoti kampaü hanugrahaü locanajàü÷ca rogàn . anantavàtaü 9 tamudàharanti doùatrayotthaü ÷irasovikàram . yasyottamàïgàrdhamatãva jantoþ sambhedatodabhrama÷ålajuùñam . yakùàdda÷àhàdatha vàpyakasmàttasyàrdhabhedaü 10 tritayàdvyavasyet . ÷aïkhà÷rito vàyurudorõavegaþ kçtàmuyàtraþ kaphapittaraktaiþ . rujaþ sutãbràþ pratanoti mårdhri vi÷e ùata÷càpi hi ÷aïkhayostu . sukaùñamenaü khalu ÷aïkhakàkhyaü 11 maharùayo vedavidaþ puràõàþ . vyàdhi vadantyudgatamçtyukalpaü bhiùaksahasrairapi durnivàram .

#<÷irovallã># strã ÷irasà vallãva . mayåracåóàyàü ÷abdacaø .

#<÷irovçtta># naø ÷ira iva vçttaü vartulam . marice ràjaniø .

#<÷irovçttaphala># puø ÷irovçttaü maricamiva phalamasyàþ . raktàpàmàrge bhàvapraø .

#<÷iroveùña># puø veùña--gha¤ ÷iraso veùñaþ . (pàkaóã) uùõãùe trikàø lyuñ . tatraiva naø .

#<÷ila># u¤che kaõa÷a àdàne tudàø paraø sakaø señ . ÷ilati a÷elãt .

#<÷ila># naø ÷ila--ka . gçhãta÷asyàt kùetràtkaõa÷oma¤jaryà dànaråpàyàü 1 vçttau u¤cha÷abde 1070 puø dç÷yam . 2 pàùàõe 3 dvàràdhaþsthitakàùñhakhaõóe ca (govaràña) strã amaraþ . 4 stambha÷ãrùe 5 manaþ÷ilàyàü strã mediø 6 karpåre ràjaniø .

#<÷ilagarbhajaþ># puø ÷ilàyà garbhe jàyate saüj¤àyàü hrasvaþ . pàùàõabhedavçkùe strã ràjaniø .

#<÷ilàkarõã># strã ÷ileva karõamasya ïãp . ÷allakãvçkùe ÷abdaca0

#<÷ilàkuññaka># puø ÷ilàü kuññayati kuñña--õvul . 1 pàùàõabhedake astrabhede ÷abdacaø . ÷ilayà kuññati vituùãkaroti . 2 a÷makuññake vànaprasthabhede .

#<÷ilàja># naø ÷ilàto jàyate jana--óa . 1 ÷aileye gandhadravye ÷abdacaø . 2 lauhe ràjaniø .

#<÷ilàjatu># naø ÷ilàjàtaü jatu . 1 parvatajàte upadhàtubhede amaraþ . tadutpattyàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<nidàdhe dharmasantaptà dhàtusàrandharàdharàþ . niryàsavat pramu¤canti tacchilàjatu kãrtitam . sauvarõaü ràjatantàmramàyasantaccaturvidham . ÷ilàjatvadrijatu ca ÷aila niryàsa ityapi . gaireyama÷maja¤càpi girija ÷ailadhàtujam . ÷ilàjaü kañu tiktoùõaü kañupàkaü rasàyanam . chedi yogavahaü hanti kaphamedà÷ma÷akaràþ . måtrakçcchra kùayaü ÷vàsaü vàtà÷àüsi ca pàõóutàm . apasmàrantathonmàda ÷othakuùñhodarakramãn . sauvarõantu javàpuùpavarõaü bhavati tadrasàt . madhura ñutikta¤ca ÷ãtalaü kañupàki ca . ràjata pàõóuraü ÷ãtaü kañuka svàdupàki ca . tàmraü mayårakaõñhàbhaü tãkùõamuùõa¤ca jàyate . lauhaü jañàyupakùàbhaü tattiktaü labaõaü mabet . vipàke kañukaü ÷ãtaü sarva÷reùñhamudàhçtam>% .

#<÷ilà¤janã># strã ÷ilà ajyate'nayà anja--karaõe--lyuñ ïãp . kàlà¤janãvçkùe ràjaniø .

#<÷ilàñaka># puø ÷ileva añati ÷ilàmañati và aña--õvul . 1 aññe 2 bile ca mediø .

#<÷ilàtmaja># naø ÷ilàyà àtmaja iva . lohe ràjaniø .

#<÷ilàtmikà># strã ÷ileva àtmà yasya kap . (måci) måùàyàü ÷abdacaø .

#<÷ilàdadru># puø ÷ilàyà dadruriva . ÷eleye gandhadravye ràjani0

#<÷ilàdhàtu># puø ÷ilàyà dhàtu÷caramadhàturiva ÷ubhratvàt . 1 ÷vetopale (khaóã) trikàø . 2 pãtavarõe gairikabhede ca ràjaniø .

#<÷ilàputra># puø ÷ilàyàþ putra iva . (loóã) peùaõasàdhane pastarakhaõóabhede ÷abdacaø .

#<÷ilàpuùpa># naø ÷ilàyàþ puùpamiva . ÷aileye gandhadravye ràjani0

#<÷ilàbhava># naø ÷ilàyàü bhavati bhå--ac 7 taø . ÷aileye jañàdha0

@<[Page 5111a]>@
#<÷ilàbheda># puø ÷ilàmapi bhinatti bhida--aõ . 1 pàùàõabhedivçkùe ratnabhàø 2 pàùàõabhedakàsve ca .

#<÷ilàrambhà># strã ÷ileva rambhà . koùñhakadalyàü ràjaniø .

#<÷ilàvalkà># strã ÷ileva kañhinaþ valko yastàþ . (÷istàvàk) iti prasiddhe vçkùabhede ÷ilàtvagapyatra ràjaniø .

#<÷ilàvyàdhi># puø ÷ilàyà vyàdhiriva . ÷aileye gandhadravye trikàø .

#<÷ilàsana># naø ÷ilà àsanaü yasya . ÷aileye gandhadravye ÷abdaraø 2 ÷ilànirmite àsane ca .

#<÷ilàsàra># naø ÷ilàyàþ sàra iva . lauhe hemacaø .

#<÷ili># puø ÷ila--ki . 1 bhåjapattravçkùe ÷abdamàø . dvàràdhaþsthe 2 kàùñhe (govaràña) strã ÷abdaraø . 3 bhekyàü 4 chatràkapuùpe 5 stambha÷ãrùe ca mediø strã ïãp .

#<÷ilinda># puüstrãø ÷iliü dadàti dà--ka pçùoø . svanàmakhyàte matasyavi÷eùe %<÷ilindaþ ÷leùmako balyo vipàke madhuro guruþ . àmavàtakaro hradyo vàtapittaharo mataþ>% ràjavallabhaþ . striyàü ïãù .

#<÷ilãndhra># naø ÷ilãü dharati dhç--ka pçùoø mum . 1 kadalãpuùpe 2 kavake ca mediø 3 tripuñàyàü vi÷vaþ .

#<÷ilãndhraka># naø ÷ilãndhra iva ivàrthe--kan . gomayacchatràke hàràø .

#<÷ilãpada># puø ÷ilo dvàràdhaþkhakàùñhamiva padamaõàt . rogabhede (goda) ÷abdaraø pçùoø . ÷lãpadamapyatra naø bhàvapraø . tannidànàdi bhàvapraø uktaü yathà %<puràõodakabhåyiùñhàþ sarvartuùu ca ghãtatràþ . ye de÷àsteùu jàyante ÷lãpadàni vi÷eùataþ>% . vi÷eùata iti vacanenànyatràpi ÷lãpadaü bhavatãti bodhyate . atha ÷lãpadasya sàmànyalakùaõamàha %<yaþ sajvarovaïkùakùaõajo bhç÷àrtiþ ÷otho nçõàü pàdagataþ krameõa . tat ÷lãpadaü syàtkarakarõanetra÷i÷nauùñhanàsàsyapi kecidàhuþ>% . tattrividham vàtikaü paittikaü ÷laiùmika¤ceti . tatra teùàü kameõa lakùaõànyàha %<vàtajaü kçùõaråkùaü hi sphuñitaü tãvravedanam . animittaruja¤càsya bahu÷o jvara eva ca . pittajaü pãtasaïkà÷aü dàhajvarayutaü bhç÷ama . ÷laiùmikantu bhavet snigdhaü tathà pàõóuramasthiram . trãõyapyetàni jànoyàt ÷lãpadàni kaphàt punaþ . gurutva¤ca mahattva¤ca yasmàtàsti vinà kaphàt>% . athàsàdhyamàha %<balamãkamiva sa¤jàtaü kaõñakairupacoyate . avdàtmakanmahattattu varjanãyaü vi÷eùataþ . yat ÷laiùmikàhàravihàratvàtairjàtaü tathàbharikaphastha puüsaþ . vàstàvamatyunnatabharvaliïgaü sakaõóuka¤càpi vivarjanãyam>% acikitsyatvàditi ÷eùaþ .

#<÷ilãmukha># puø ÷ilãva mukhamasya . 1 bhranare 2 vàõe amaraþ . 3 yuddhe 4 jaóãbhåte ca ÷abdaraø .

#<÷iloccaya># puø ÷ilànàmuccayo yatra . vavaite amaraþ .

#<÷ilo¤cha># puø ÷ileno¤cha uchi--gha¤ . upàtta÷asyàt kùetràt ÷eùàvacayane .

#<÷ilottha># naø ÷ilàyà uttiùñhati ud--sthà--ka . ÷aileye gandhadravye ràjaniø . ÷ilodbhavàdayo'pyatra .

#<÷ilpa># naø ÷ila--pak . citrakalàdikarmasu amaraþ . 2 sruci mediø . tadàrambhamuhårtaþ muø ciø ukto yathà %<mçdudhruvakùipracare j¤e gurau và kha 10 lagnage . vidhau j¤ajãvabargasthe ÷ilpàrambhaþ pra÷asyate>% .

#<÷ilpakàrin># triø ÷ilpaü citràdikalàü karoti kç--õini . citràdikartari .

#<÷ilpakà># strã ÷ilpamiva kàyati kai--ka . tçõabhede ràjani0

#<÷ilpa÷àlà># strã 6 taø . citrakaràdonàü citrakaraõagçhe amaraþ

#<÷ilpa÷àstra># naø ÷ilpaj¤àpanaü ÷àstram . vàstuvidyàdij¤àpake ÷àstre .

#<÷ilpin># triø ÷ilpaü vettyadhãte và ini . 1 citràdikarmakare amaraþ . 2 koladalauùadhau strã mediø ïãp .

#<÷iva># naø ÷o--van pçùoø . 1 maïgale amaraþ . 2 sukhe 3 jale uõàdiø . 4 sainghave sàmudre ca 5 lavaõe 6 ÷vetañaïkaõe ca ràjaniø . 7 maïgalavati triø 8 sahàdeve puø amaraþ . evaü 9 mokùe 10 kãlagrahe 11 vàluke 12 guggulau 13 vede 14 puõóarãkavçkùe 15 kçùõadhuståre 16 pàrade ràjaniø . 17 deve ÷abdaraø 18 liïge uõàdiø 19 viùkumbhàdiùu madhye viü÷atitame yoge ca puø jyoø taø . %<÷ivamadvaitaü turãyaü manyante>% ÷rutyukte 20 advaitabrahmaõi naø .

#<÷ivaka># puø ÷iva--iva ivàrthe kan . 1 kãlake amaraþ gavàü gàtrakaõóåyanàrthe goùñhe nikhàte 2 kàùñhe ca bharataþ .

#<÷ivakà¤cã># strã 6 taø . purãbhede .

#<÷ivagharmaja># ÷ivagharmàjjàyate jana--óa . maïgalagrahe %<purà dakùavinà÷àya kupitasya tri÷ålinaþ . apatat mãmavaktrasya svedavindurlalàñajaþ>% ityàdinà vãrabhadrotvattimuktvà tasyaiva maïgalagraharåpatàmàha %<÷àntipradànàt sarveùàü grahàõàü prathamo bhava . prekùiùyanto janàþ påjàü kariùyanti mataü mama . aïgàraka iti khyàtiü gamiùyati dharàtmaja!>% matsyapuø 68 aø .

@<[Page 5112a]>@
#<÷ivaj¤àna># naø màsanede taõóabhedena màhendràdiyogaj¤àpake ÷àstrabhede %<màhendre vijayo nityamamçte kàrya÷omanam . vakre kàryavilambaþ syàt ÷ånye ca maraõaü bhavet . vai÷àkhàdi÷ràvaõàntamekabhàvena saüvadet . amçtàdi divàràtrau caturmàsaü yathàkramam . yàmamànaü divàmàne j¤eyaü sarvatra màsake . tatpràmàõena j¤àtavyaü daõóamàna vicakùaõaiþ . ràtrimànapramàõena j¤eyaü daõóapramàõakam . na vàratithinakùatra na yogaþ karaõaü tathà . ÷ivaj¤ànaü samàsàdya sarvaü munivicàraõam . bhàdràdimàrgaparyanta saptavàre samàdi÷et . ÷ånyavakràdiyogaü hi pauùàdicaitratastathà>% jyotiø .

#<÷ivacaturda÷ã># strã ÷ivapriyà caturda÷ã . phàlgunakçùõacatudasyàm . vrata÷abde ÷ivacaturda÷ãvrataü dç÷yam .

#<÷ivatàti># strã ÷iva + tàtil . maïgalaparasparàyàü hemaca0

#<÷ivadàru># naø ÷ivo devastadàdikaü dàru . devadàruvçkùe ràjani0

#<÷ivadåtã># strã ÷ivo dåto yasyàþ . 1 durgàmårtibhede trikàø 2 yoginãbhede ca %<yadà jaghàna jagatàü raktavãjaü hitàya vai . mahàdevã mahàmàyà tadàsyàþ kàyataþ sçtà . dåta prasthàpayàmàsa ÷ivaü ÷umbhàya sàmbikà . tena sà ÷ivadåtãti devaiþ sarvaiþ pragãyate>% kàlikàpuø 60 aø . %<yaþ ÷ivàvirutaü ÷rutvà ÷ivadåtãü ÷ivapradàm . praõamet sàdhako bhaktyà tasya kàmàþ kare sthitàþ>% tatraiva . %<bra hmàõà prathamà proktà tato màhe÷varã paràþ . komàrã vaiùõavã caiva vàràhã pa¤camã tathà . nàrasiühã tathaivaindrã ÷ivadåto tathàùñabhã . etàþ påjyà mahàbhàgàþ yoginyaþ kàmadàyikàþ tatraiva . kauùikyàþ hçdayàddevã niþsçtà dhyànatà hareþ . ÷ivadåtãti vikhyàtà ÷ivà÷atasusaüvçtà>% tatraiva .

#<÷ivadruma># puø ÷ivapriyaþ drumaþ . bilvavçkùe ràjaniø .

#<÷ivadviùñà># strã 3 taø . ketakyàü ràjaniø .

#<÷ivadharma># naø ÷ivasya tadupàsanàrtho dharmo yatra . upapuràõabhede %<caturthaü ÷ivadharmàrayaü sàkùànnandà÷abhàùitam>% kårmapuø .

#<÷ivadhàtu># puø 6 taø . pàrade pàrada÷abda dç÷yam .

#<÷ivanàbhi># puø ÷ivasya nàbhiriva . ÷ivaliïgabhede %<÷ivanàbhi mayaü liïgaü pratipåjyaü maharùibhiþ . ÷reùñha¤ca sarvaliïge bhyastasmàt påjyaü vidhànataþ>% vãramiø . aca samàø . ÷ivanàbhaþ ÷àlagràma÷ilàbhede ÷àlagràma÷abde dç÷yam .

#<÷ivapurã># strã 6 taø . kàsyàü hemacaø ÷ivanagaryàdavo'pyatra .

@<[Page 5112b]>@
#<÷ivapriya># naø 6 taø . 1 rudràkùe 2 mahàdevavallabhe triø ràjaniø . 3 vakavçkùe jañàø . 4 dhuståre 5 sphañike ca puø ràjaniø . 6 durgàyàü strà ÷abdamàø .

#<÷ivamallaka># puø ÷ivaþ kalyàõakaraþ malla iva kàyati kai--ka . ajunavçkùa ràjaniø .

#<÷ivamallã># strã ÷ivasya mallova priyatvàt . vakavçkùe amaraþ .

#<÷ivaràtri># strã ÷ivapriyà tadupàsanàrthà ràtriþ . màghàtaþ parasyàü kçùõacaturda÷yàm . tadràtrau hi ÷iva påjanavratàdikaü kriyate iti tasyà ràtrestatpriyatvam . 2 taddivasakartavyevrate ca . tadvidhànakàlàdi tiø taø uktaü yathà kàlamàdhavãye skànde nàgarakhaõóam %<màghamàsasya ÷eùe yà prathame phàlagunasya ca . kçùõà caturda÷ã sà tu ÷ivaràtriþ prakãrtità>% . atraikasyàstithemàüghãyatvaphàlgunãyatve mukhyagauõavçttibhyàm aviruddhe . tatastu màghyanantarà caturda÷ã ÷ivaràtriþ . asyàmupavàsaþ pradhànam na snànena na vastreõa na dhåpana na càrcayà . tuùyàmi na tathà puùpairyathà tatropavàsataþ iti ÷aïkarokteþ . skànde %<tato ràtrau prakattaüvyaü ÷ivaproõanatatparaiþ . prahare prahare snànaü påjà caiva vi÷eùataþ>% . atra vãpsayà praharacatuùñayasàdhyaü pratãyate . narasiühàcàryadhçte÷varasahitàyàm %<÷aivo và vaiùõavo vàpi yo và syàdanyapåjakaþ . sarvaü påjàphalaü hanti ÷ivaràtribahirmukhaþ>% . saüvatsarapadãpe %<dugdhena prathame snànaü daghnà caiva dvitãyake . tçtãye ca tathàjyena caturthe madhunà tathà>% . ã÷ànasaühitàyàm màghe kçùõacaturda÷yàü ravivàro yadà bhavet . bhaumo vàpi bhaved devi! kartavyaü vratamuttamam . ÷ivayogasya yogena tadbhaveduttamottamam . ÷ivaràtrivrataü nàma sarvaùàpapraõà÷anam . à càõóàlàt manuùyàõàü bhuktimuktipradàyakama . nàgarakhaõóe %<upavàsaprabhàveõa balàdapi ca jàgaràt . ÷ivaràtrestathà tasya liïgasyàpi prapåjayà . akùayàn labhate lokàn ÷ivasàyujyamàpnuyàt>% . pàdme %<varùa varùe mahàdevi! narã nàrã patativratà . ÷ivaràtrau mahàdevaü kàma bhaktyà prapåjayet>% . ã÷ànasaühitàyàm %<evameva vrataü kuryàt pratisaüvatsaraü vratã . dvàda÷àvdikametaddhi caturviü÷àvdikaü tathà sarvàn kàmànavàpnàti pretya ceha ca mànavaþ>% . hemàdridhçtà smçtiþ pradoùavyàpinã gràhyà ÷ivaràtricaturdar÷ã . pradoùamàha vatsaþ %<pradoùo'dhagrayàdårdhvaü vadikàdvayasiùyate>% . årdhvamanantaram . vàyupuràõe %<trayoda÷yastage sårye catasçùvapi nàóaùu . bhåtàvaddhà tu yà tatra ÷ivaràtrivrata¤caret-->% . ã÷ànasaühitàyàm %<màghe kçùõacaturda÷yàmàdidevo mahàni÷i . ÷ivaliïgatayodbhåtaþ koñisåryasamaprabha . tatkàlavyàpinã gràhyà ÷ivaràtri prate tithiþ ardharàtràdadha÷cordhvaü yuktà yatra caturda÷ã . vyàptà sà dç÷yate yasyàü tasyàü kuryàt vrataü naraþ>% . atra %<mahàni÷à dve ghañike ràtrermadhyamayàmayoþ>% iti devaloktà mahàni÷à gràhyà . ghañikà ekadaõóaþ . eva¤ca yaddine pradoùani÷ãthobhayavyàpinã caturda÷ã taddine vratam ubhayavyàptyanuràdhàt . kàlamàdhavãyo'pyevam . etena paradine ubhayavyàpitve'pi pårvadivasãyaràtridvitãya yàmaprabhçticaturda÷ãsattva bahupraharavyàpitvena pårvadina eva vratabhiti nirastam yadà tu pårvadyurni÷ãthamàtra vyàptiþ paredyuþ gadàùamàtravyàptistadà pårvedyurvrataü pradhànaþ kàlavyàptyanurodhàt . %<pårvedyuraparedyurvà mahàni÷i caturda÷ã . vyàptà sà dç÷yate yasyàü tasyàü kuryàt vrata naraþ>% itã÷ànasaühitàvacanàcca . etadviùaya eva bhaviùyapuø %<ardharàtràt purastàttu jayàyogà bhaved yadi . pårvaviddhaiva kartavyà ÷iràtriþ ÷ivapriyaiþ>% . viùõu dharmottare %<jayantã ÷ivaràtri÷ca kàrya bhadrajayànvite .kçtvopavàsaü tithyante tadà kuryàcca pàraõam>% . tithyantepàraõa jayantãmàtraparaü tatra caturda÷yàmeva tat %<vrahmà õóodaramadhye tu yàni tãrthàni santi vai . påjitànibhavantãha bhåtàyàü pàraõe kçte>% iti skàndàt . %<dina mànapramàõena yà tu ràtrau caturda÷ã . ÷ivaràtristu sà j¤eyà caturda÷yàntu pàraõam>% iti gautamãyàcca . yadà ta pårvadine na ni÷ãthavyàptiþ paradine pradoùamàtra vyàpinã tadà parà gràhyà pradoùavyàpinãti pràguktatvàt tithestrisandhyavyàpitvàcca . etadviùaya eva liïgapuràõam %<÷ivaràtrivrate bhåtàü kàmaviddhàü virjayet . eke naivopavàsena brahmahatyàü vyàpohati>% . atràmàvasyàyàmeva pàraõam %<÷ivà'ghàrà tathà petà sàvitrã ca caturda÷ã . kuhåyuktaiva kartavyà kuhvàmeva hi pàraõam>% . iti vacanàt . tadayaü saükùepaþ . yaddine pradoùanithãthobhayavyàpinã caturda÷ã taddine vratam . yadà tu pårvedyurni÷ãthavyàpinã paredyuþ pradoùamàtravyàpinã tadà pårvedyurvatam . yadà tu na pårvedyurni÷oghavyàptiþ paradine pradoùavyàpinã tadà paradine . pàraõantu paradime caturda÷ãlàbhe caturda÷yàü, tadalàbhe amàvàsyàyàm tiø taø raghu0

#<÷ivaliïga># naø 6 taø . ÷ivasya liïgàkàre prastaràdimaye padàrthe tadàvirbhàvapåjyatàdika yathà %<ptatràùi gatvà madano dadar÷a vçùaketanam . dçùñvà prahartu kàmo'tha tataþ sa pràdravaddhara . tato dàruvanaü ghoraü madanàbhisçto haraþ . vive÷a çùayo yatra sapatnãkà vyavasthitàþ . te càpi çùayaþ sarve dçùñvà mårdhnà natàbhavan . tatastàn pràha bhagavàn bhikùàü me prati dãyanàm . tataste mauninastasthuþ sarva eva maharùayaþ . tadà÷ramàõi puõyàni paricakràma nàrada! . taü praviùñaü tadà dçùñvà bhàrgavàtreyayoùitaþ . prakùobhamagaman sarvà hãnasattvàþ samantataþ . çte tvarundhatãmekàmanasåyà¤ca bhàvinãm . etàbhyàü bhartçpåjàsu kçtaü ve susthiraü manaþ . tataþ saükùubhitàþ sarvà yatra yàti mahe÷varaþ . tatra prayànti kàmàrtà madavihvalitendriyàþ . tyaktvà÷ramàõi ÷ånyàni svàni tà muniyoùitaþ . anujagmuryathà martaü kariõya iva ku¤jaram . tatastu çùayo dçùñvà bhàrgavàïgiraso mune! . krodhànvitàbruvan sarve liïgo'sya patatàü bhuvi . tataþ papàta devasya liïgaü pçthvãü vidàrayat . antardhànaü jagàmàtha tri÷ålã nãlalohitaþ . tataþ sa patito liïgo vibhidya vasudhàtalam . rasàtalaü vive÷à÷u brahmàõóaü cordhvato'bhinat . tata÷cacàla pçthivã girayaþ sarito nagàþ . pàtalabhuvanàþ marve jaïgamà'jaïgamàþ sthitàþ . saükùubdhàn bhuvanàn dçùñvà bhårlokàdãn pitàmahaþ . jagàma màdhavaü draùñuü kùãràñaü nàma sàgaram . tatra dçùñvà hçùãke÷aü praõipatya ca bhaktitaþ . uvàca deva! bhuvanàþ kimarthaü kùubhità vibho! . athovàca harirbrahman ÷àrvo liïgo maharùibhiþ . patitastasya bhàràrtà sa¤cacàla vasundharà . tatastadadbhutamayaü ÷rutvà devaþ pitàmahaþ . tatra gacchà deye÷a evamàha punaþ punaþ . tataþ pitàmaho devaþ ke÷ava÷ca jagatpatiþ . àjagàma tamudde÷aü yatra liïgaü bhavasya tat . tato'nantaü harirliïgaü dçùñvàruhya khage÷varam . pàtàlaü pravive÷àtha vismayàt tvarito vibhuþ . brahmà padmavimànena urdhvamàkramya sarvanaþ . naivàntamalabhad brahmà vismitaþ punaràgamaþ . viùõurgatvàtha pàtàlaü saptalokaparàyaõaþ . cakrapàõiviüniùktànto sebhe'ntaü na mahàmune!>% ityupakrame %<harà uvàca yadyarcayanti trida÷à mama liïgaü surottamau! . tadetatpratigçhõãyàü nànyathati katha¤cana . tataþ provàca bhagavànevamastviti ke÷avaþ . brahmà svaya¤ca jagràha liïgaü kanakapiïgalam . tata÷cakàra bhagavàü÷càturvarõyaü haràrcane . ÷àstràõi caiùàü sukhyàni nànoktividitàni ca . àdyaü ÷aivaü 1 parikhyàtamanyat pà÷upataü 2 mune! . tçtãyaü kàlavadanaü 3 caturtha¤ca kapàlikam 4 . ÷aiva àsãt svayaü ÷aktirva÷iùñhasya priyaþ sutaþ . tasya ÷iùyo babhåvàtha gopàyana iti ÷rutaþ . mahàpà÷upatastvàsãdbhàradvàjastapodhanaþ . tasya ÷iùyo'pyabhådràjà çùabhaþ somake÷varaþ . kàlàsyo bhagavànàsãdàpastambastapodhanaþ . tasya ÷iùyo vako vai÷yo nàmnà kràthe÷varo mune . mahàvratã ca dhanadastasya ÷iùya÷ca vãryavàn . kundodara iti khyàto jàtyà ÷udro mahàtapàþ . evaü sa bhagavàn vrahmà påjanàya ÷ivasya ca . kçtvà tu càturà÷ramyaü svameva bhavanaü gataþ . gate brahmaõi sarvo'pi tataþ saühçtya taü tadà . liïgaü citravanaü, såkùmaü pratiùñhàpya cacàra ha>% . vàmanapuø 6 aø . ekagçhe liïgadvayàrcananiùedho yathà %<gehe liïgadvayaü nàrcyaü ÷àlagràmadvayaü tathà . dve cakre dvàrakàyàstu nàrcyaü såryadvayaü tathà>% . tannirmàlyabhakùaõavidhiniùedhau yathà %<abhakùyaü ÷ivanirmàlyaü patraü puùpaü phalaü jalam . ÷àlagràma÷ilàyogàt pàvanaü tadbhavet sadà>% . %<liïgapåjàü vinà devi! anyapåjàü karoti yaþ . viphalà tasya påjà syàdante narakamàpnuyàt . tasmàlliïgaü prayatnena prathamaü paripåjayet>% . tatpåjanapra÷aüsà yathà %<yadràùñraü liïgapåjàyàü rahitaü saütataü priye! . tadràùñra patitaü manye viùñhàbhåmisamaü smçtam>% . %<brahmà viñ kùatriyo devi! yadi liïgaü na påjayet . tatkùaõàt parame÷àni! trayaü càõóàlatàü vrajet . ÷ådra÷ca parame÷àni! sadà ÷åkaravat priye! . påjayet parame÷àni! catvàro brahmaõàdayaþ . ÷ivàrcanantu påjàsu yadgçhe varjitaü sadà . viùñhàgarta samaü devi! tadgçhaü viddhi pàrvati! . ÷àkto và vaiùõavo vàpi ÷aivo và parame÷vari! . àdau liïgaü samabhyarcya bilvapatrairvarànane! . pa÷càdanyaü mahe÷àni! ÷ivaü pràrthyaprapåjayet . ÷ivapåjàü vinà devi! anyapåjàü karoti yaþ . sa eva rasanàhãnaþ kumbhãro jàyate priye! . nirmàya pàrthivaü liïgaü rudraü saühàraråpiõam . à÷utoùaü mahàdevaü ÷aïkaraü vçùabhadhvajam . nirmàya pàùitaü liïgaü vidhivat påjayet ÷ivam . ÷ivapåjà mahe÷àni! yadugçhe satataü priye! . kà÷ãpuraü mahe÷àni! tad gçha varavarõini! . ÷ivaliïgaü prapåjyàtha sarvapåjàphala labhet>% . caturvidhaliïgaü yathà %<caturdhà pàrthivaü liïga mçtasnàbhedena pàrvati! . ÷uklaü raktaü tathà pãtaü kçùõa¤ca parame÷vari! . ÷uklantu bràhmaõe ÷astaü, kùatriye raktamiùyate . pãtaü ca vai÷yajàtau tu kçùõaü ÷ådre prakãrtitam . càndana¤ca mahe÷àni! sarvajàtiùu ÷asyate>% . liïgàrcanatantre 1 . 2 . 3 paø . asya pa¤ca vaktràõi yathà %<tat sarvaü ÷çõu càrkaïgi pàrthivasya mukhaü priye! . vibhàvya mukhapadmaü hi ÷ivasya varavarõini! . sadyojàtaü vàmadevamaghora¤ca tataþ param . tatpuruùaü tathe÷ànaü pa¤cavaktvaü prakãrtitam . sadyojàta¤ca vai ÷uklaü ÷uddhasphañikasannibham . pãtavarõaü tathà saumyaü vàmadevaü manoharam . kçùõavarõamaghora¤ca samaü bhãmavivardhanam . raktaü tatpuruùaü devaü divyamårti manoharam . ÷yàmala¤ca tathe÷ànaü sarvadeva ÷ivàtmakam . cinvayet pa÷cime càdyaü dvitãyantu tathottare . aghoraü dakùiõe devaü pårve tatpuruùaü tathà . ã÷àno madhyatodhyeyaü cintayet bhaktitatparaþ>% . tatraiva 6 prañalaþ . atha raudraliïgalakùaõam, vãramitrodayadhçte %<nadãsamudbhavaü raudramanyonyasya vitharùaõàt . nadãvegàt samaü snigdhaü saüjàtaü raudramucyate>% . samuccaye'pi %<saritpravàhasaüsthànaü vàõaliïgasamàkçti . tadanyadapi boddhavyaü raudraliïgaü sukhàvaham . nadãsàranarmadàyàü vaõa liïgasamàkçti . tadanyadapi voddhavyaü liïgaü raudåü bhaviùyati . raudraliïgaü tathàkhyàtaü vàõaliïgasamàkçti . ÷vetaü raktaü tathà ùãtaü kçùõaü vipràdipåjitam . svabhàvàt kçùõavarõaü và sarvajàtiùu siddhidam . narmadàsambhavaü raudraü vàõaliïgavadãritam>% . daivaliïgamadhikçtya siddhànta÷ekhare %<karasaüpuñasaüspar÷aü ÷ålañaïkendubhåùitam . rekhàkoñarasaüyuktaü nimnonnatasamanvitam . dãrvàkàra¤ca yalliïgaü brahmabhànàdivarjitam>% . atha golaliïgalakùaõam %<liïgaü golamiti proktaü golakaü procyate'dhunà . kuùmàõóasya kalàkàraü nàgaraïgaphalopamam . kàkaóimbaphalàkàraü golaliïgamitãritam>% . athàrùaliïgalakùaõam . tatraiva %<màlàkolaphalàkàraü brahmasåtravivarjitam . måle sthåma¤ca galiïgaü kapitthaphalasannibham . tàlasya và phalàkàraü madhye sthåla¤ca yadbhavet . madhye sthåstaü varaü liïga mçùiliïgamudãritam>% . liïgaü ca dvividhamakçtrimaü kçtrima¤ca akçtrimaü svayambhuvàõaliïgàdi svayambhåtam . kçtrimaü dhàtuliïgàdinirmitam . siddhànta÷ekhare %<talliïgaü dvividhaü j¤eyamacala¤ca calaü tathà . pratyekaü trividhaü j¤eya liïgaü tadubhayàtmakam . pràsàde sthàpitaü liïgamacalaü tacchilàdijam . sthàpitamacalaü gehe sthiraü liïgamayojite . pa¤cadhà tata sthitaü liïgaü svayambhu daivapàlitam . àrùa¤ca màmasaü liïgaü teùàü lakùaõamucyate . nànàcchidrasusaüyuktaü nànàvarõasamanvitam . adçùñamålaü yalliïgaü karka÷aü bhuvi dç÷yate . talliïgantu khayambhåtamaùaraü lakùaõacyutam . svayambhuliïgamityuktaü tacca nànàvidhaü matam . ÷aïkhàbhamastakaü liïgaü vaiùõavaü tadudàhçtam . padmàbhamastakaü bràhmaü chatràbhaü ÷àkramucyate . ÷iroyugmaü tathàgneyaü tripadaü yàmyamoritam . khaógàbhaü nairçtaü liïgaü vàruõaü kalasàkçti . vàyavyaü dhvajaballiïgaü kauverantu gadànvitam . ã÷ànasya tri÷ålàbhaü lokapàlàdi niþsçtam . sayambhuliïgamàkhyàtaü sarva÷àstra vi÷àradaiþ>% . matsyasåkte %<dçùñvà liïgaü mahe÷asya svayambhåtasya pàrvati! . sarvapàdhavinirmuktaþ pare brahmaõi lãyate>% . eteùàü påjàphalantu tatraiva %<vi÷eùàcchailajaü muktyai bhuktaye cànuùaïgataþ . pàrthivaü bhuktaye ÷astaü muktaye cànuùaïgataþ . evaü vai dàrujaü j¤eyaü dhàtuliïgaü tathà punaþ . sthiralakùmãpradaü j¤eyaü haimaü ràjyapada¤ca tat . putravçddhikaraü tàmraü ràïgabhàyuþpravardhanam>% padmapuø %<pàrada¤ca mahàbhåtyai saubhàmyàya ca mauktikam . càndra kàntaü mçtyujit syàddhàñakaü sarvakàmadam>% . vãø miø dhçta kalpottare'pi %<sarvà phalapradà bhåmirmaõayastadvadeva hi . anantàdyàþ smçtà hyaùñau maõayo vidyudujjvalàþ . ràtrau prakà÷akàþ sarve viùàdyàdhàtakàriõaþ . nànàvarõàstu vij¤eyà rasairgandhai÷ca råpataþ . vajràdyàþ sphàñikàdyà÷ca guóànnàdivinirmitam . sarvakàmapradaü puüùàü liïgaü tàtkàlikaü matabh>% . lakùaõasamuccaye %<gàndhaü saubhàgyadaü liïgaü pauùpaü muktipradàyakam>% . tathà %<nànàguõodbhavaü liïgaü nànàkàmapradàyakam . saikataü guõadaü liïgaü saubhàgyàya ca kàvaõam . uccàñanai tu pàlà÷aü bhàsmaü ÷atrukùayàvaham . tàtkàlikaü daridra÷ca kçtvà bhaktyà samarcayet>% . tathà %<kustårikàyà dvau bhàgau catvàra÷candamasya ca . kuïkumasya trava÷caiva ÷a÷inà ca catuþsamam . etadvai gandhaliïgantu kçtvà saüpåjya bhaktitaþ . ÷ivasàyujyamàptoti bandhubhiþ sahito naraþ . kàryaü puùpabhayaü liïgaü hayagandhasamanvitam . navakhaõóàü dharàü bhuktvà gaõe÷o'dhipatirbhavet . rajobhirnirmitaü liïgaü yaþ påjayati bhaktitaþ . vidyàdharapadaü pràpya pa÷càt ÷ivasamã bhavet . ÷rãkàmo go÷akçlliïgaü kçtvà maktyà prapåjayet . svacchena kàpilenaiva gomayena prakalpayet . kàryaü ca ùaùñijaü liïgaü yavagodhåma÷àlijas . ÷rãkàmaþ puùñikàma÷ca putrakàmastadarcayet . sitàkhaõóamayaü liïgaü kàryamàromyavardhanam . va÷ye lavaõajaü liïgaü tale trikañukànvitam . gavyadhçtamayaü liïgaü saüpåjya buddhivardhanam . lavaõena ca saubhàgyaü pàrthivaü sarvakàmadam . kàmadaü tilapiùñotthaü tuùotthaü màraõe smçtam . bhasmotthaü sarvaphaladaü guóotthaü prãtivardhanam . gandhotyaü guõadaü bhåri÷arkarotthaü sukhapradam . vàü÷àïkuraü vaü÷akaraü gomayaü sarvarogadam . ke÷àsthisambhavaü liïgaü sarva÷atruvinà÷anam . kùobhaõe màraõe piùñasambhavaü liïgamuttamam . dàridryadaü drumodbhåtaü paiùñaü sparasvatapradam . dadhidugdhodbhavaü liïgaü kãrtilakùmã sukhapradam . dhànyadaü dhànyajaü liïgaü phalotthaü phaladaü bhavet . puùpotthaü divyabhonàyurmuktyai dhàtrãphalodbhavam . navanãtodbhavaü liïgaü kãrtisaubhàgyavardhanam . dårvàkàõóasamudbhåtamapamçtyuvinà÷anam . karpårasambhavaü liïgaü kalàyairbhuktimuktidam . àyakhyàntaü caturdhyaü tu j¤eyaü sàmànyasiddhiùu>% garuóapuø . %<sarva maõibhavaü ÷reùñhaü tatra vàjramaricchide . yamaliïgaü bhahàbhåtyai saubhàgyàya ca mauktikam . puùñibhålaü mahànãlaü jyotistãrasamudbha vam . spar÷akaü kulasambattyai taijasaü såryakàntajam . candràpãóaü mçtyujite sphàñikaü sarvakàmadam . ÷ålàkhyamaõijaü ÷atrukùayàrthaü mauktikaü tathà . àvatthaü hãrakaü j¤eyaü rogahçnmauktikodbhavam . ÷ubhakçt puùkalaü tãrthe vaidåryaü ÷atrudarpahçt . nãlaü sakùmãpradaü j¤eyaü sphàñikaü sarvakàmadam>% . sàrasaügrahe %<mahàbhuktipradaü haimaü ràjataü bhåtivardhanam . àrakåñaü tathà kàüsyaü ÷çõu sàmànyamuktidam . trapusãsàyasaü liïgaü ÷atråõàü nà÷ane hitam . kãrtidaü kàüsyajaü liïgaü ràjataü putravardhanam . paittalaü bhuktimuktyarthaü mi÷rajaü sarvasiddhidam>% kàlottaratantram . tatraiva ÷ivanàradasaüvàde %<pitéõàü muktayeü liïgaü påjyaü rajatasambhavam . haimajaü satyalokasya pràptaye påjayet pumàn . påjayettàmrajaü liïgaü puùñikàmo hi mànavaþ>% . matsyasåkte %<tàmralaïgaü kalo nàrcyaü raityasya sãsakasya ca . raktacandanaliïga¤ca ÷aïkhakàüsyàyasaü tathà>% . màtçkàbhedatantre 12 pañale %<pàrthive ÷ivapåjàyàü sarvasiddhiyuto bhavet . pàùàõe ÷ivapåjàyàü dviguõaü phalamãritam . svarõaliïge ca påjàyàü ÷atråõàü nà÷anaü matam . sarvasiddhã÷varo raupye phalaü tasmàccaturguõam . tàmrepuùñiü vijànãyàt kàüsye ca dhanasaükùayaþ . gaïgàyà¤ca lakùaguõaü làkùàyàü rogavàn bhavet! . sphàñike sarvasiddhiþ syàt tathà màrakate priye! . lauhaliïge ripornà÷aü kàmadaü bhasmaliïgakam . bàlukàyàü kàmyasiddhirgomaye ripuhaüsanam . sarvaliïgasya màhàtmyaü dharmakàmàrthamokùadam . saüskàreõa vinà devi! pàùàõàdau na påjayet>% . %<mçttikàtolakaü gràhyamatha và tolakadvayam . etadanyanna kurvãta kadàcidapi pàrvati!>% màtçkàbhedatantre 7 paø . %<mçttikàtolakaü gràhyamatha và tolakadvayam . trisåtrasya pramàõena ghañanaü kàrayed budhaþ . aïguùñhaparvamànantu kçtvà liïgaü prapåjayet>% vi÷vasàratantram . trisåtrãkaraõamuktaü kàlàttare %<liïge vedyàü tathà pãñhe samasåtranipàtanàt . sama¤caiva vijànãyàt trisåtrãkaraõantvidam>% . bràhmaõàdãnàü bhçttikàbhedena påjàphala pra÷aüsà tatroktà yathà %<÷uklaü hi pàrthivaü liïgaü nirmàya yastu påjayet . sa eva vipro deve÷i! trivargaphalabhàgbhavet . kùatriyastu varàrohe! raktaü nirmàya pàrthivam . påjayet satataü yastu trivargaphalabhàgbhavet . pãtaü tu pàrthivaü devi! nirmàya yastu påjayet . sa ca vai÷yo mahe÷àni . trivargaphalabhàgbhavet . kçùõaü hi pàrthivaü liïgaü nirmàya yastu påjayet . sa ÷ådraþ parame÷àni! trivargaphalabhàgbhavet . ÷ilàdau ca mahe÷àni! sthåla¤ca phaladàyakam . aïguùñhamànaü deve÷i! yadvà hemàdrimànakam . krameõa devadeve÷i! phalaü bahubidhaü smçtam . sthålàt sthålataraü liïgaü rudràkùa parame÷vari! . påjanà ddhàraõàdvàpi phalaü bahuvidhaü smçtam>% . sthålataramiti pàrthivaliïgetaraparam mçttikàtolakaü gràhyamityà divacanàt . ÷ilàsphàñikamarakatàdãnàü pa¤casåtrãkaraõamuktam laiïge %<÷ivaliïgasya yanmànaü tanmànaü dakùa savyayoþ . yonyagramapi yanmànaü tadadho'pi tathà bhavet>% . %<liïgasya yàdçgvistàraþ pariõàmo'pi tàdç÷aþ . liïgasya dviguõà vedã yonistadardhasaümità . kurvãtàïguùñhato hrasvaü na kadàcidapi kvacit . ratnàdi÷ivanirmàõe mànamicchàva÷àdbhavet>% . tantràntaram . liïga÷abdavyutpattiryathà %<àkà÷aü liïgamityàhuþ pçthivã tasya pãñhikà . àlayaþ sarvadevànàü layanàlliïgamucyate>% skandapuø . ekahastena nirmàya pràrthivaü liïgamarcayet . lakùaliïgapåjanasya phalamàpnotyasaü÷ayam . tadeva syàcchataguõaü vàmahastena nirmitam . mçdàharaõake÷àdi ÷odhana¤caiva pàõinà . %<evaü kçte tu gçhiõàü saüsàràt sa vimu¤catiþ . dvyàdhikairviü ÷atipalairmçdbhiþ ÷aivaü prayatnataþ . liïgaü nirmàya deve÷i! påjayedbhaktisaüyutaþ>% tantrasàraþ .

#<÷ivaloka># puø 6 taø . kailàsanàmake sthàne .

#<÷ivavallabha># triø 6 taø . 1 mahàdevapriye 2 ÷atapattryàü strã ràjaniø .

#<÷ivavallã># strãø ÷ivapriyà vallã ÷àø taø . 1 liïginãlatàyàü 2 ÷rãvallyàü ca ràjaniø .

#<÷ivavàhana># naø ÷ivaü vàhayati vaha--õic--lyu . vçùabhe ràjaniø .

#<÷ivavãja># naø 6 taø . 1 pàrade ràjaniø . ÷ivavãryàdayo'pyatra . 2 ÷ivasya ÷ukre ca .

#<÷iva÷ekhara># puø ÷ivasya ÷ekhara iva . 1 dhuståre ràjaniø . 2 vakapuùpe ca jañàø .

#<÷ivasundarã># strã 6 taø . dugàyàü tantrasàø .

#<÷ivà># strã ÷ã--van niø . 1 maïgalavatyàü striyàü 2 durgàyàü %<÷ivà muktiþ samàkhyàtà yoginàü mokùadàyinã . ÷ivàyai yàü yajeddevãü ÷ivà loke tataþ smçtà>% devãpuø 45 aø . 3 muktau 4 ÷çgàle 5 harãtakyàü 6 ÷amãvçkùe 7 tàmalakyàm amaraþ . 8 àmalakyàü mediø . 9 haridràyàü 10 dårvàyàü 11 goracanàyà¤ca ràjaniø 12 ÷çgàlyàm amaraþ .

#<÷ivàñikà># strã ÷ivàyàñati aña--õvul . vaü÷apattryàü ràjaniø .

#<÷ivàtmaka># naø ÷ivo maïgala àtmà yasya kap . 1 saindhave lavaõe ràjaniø . 2 ÷ivamaye triø .

#<÷ivànã># strã ÷ivaü kalyàõamànayati à + nã--óa gauràø ïãù . 1 jayantãvçkùe ÷abdacaø 2 durgàyà¤ca .

#<÷ivàpriyà># puø 6 taø . 1 chàge triø 2 tasyàþ priyamàtre triø .

#<÷ivàpãóa># puø 6 taø . vakavçkùe ràjaniø .

#<÷ivàphalà># strã ÷ivàyà iva phalaü yasyàþ . ÷amãvçkùe ràjaniø .

#<÷ivàbali># puø ÷ivàbhyo devã baliþ ÷àø taø . tantrasàravihite sandhyàyàü ÷ivàbhyo deye màüsàdibalau tadvidhistantrasàre dç÷yaþ .

#<÷ivàràti># puø ÷ivàyà ÷çgàlasyàràtiþ . 1 kukkure ÷abdamàø 2 ÷iva÷ivayàrdveùñari pàùaõóe ca .

#<÷ivàruta># naø 6 taø . ÷çgàlã÷abde digbhede tasya ÷ubhà÷ubhaphalaü vasantaràja÷àkune uktaü yathà ÷obhanaü ÷ubhaphalàptisåcakaü kathyate tvavitathaü ÷ivàrutam . ÷àntadãptakakubhàü vi÷eùato j¤ànamatra ca sadàpayujyate . dagdhà diguktà dinanàthayuktà vivasvatàptà bhavati pradãptà . sà dhåmità yàü savità prayàtaþ ÷eùà digantàþ phila pa¤ca ÷àntàþ . dagdhà digai÷ã jvalità digaindro pradhåmità cànaladikkrameõa . àdye dinasya prahare pravçtte mahe÷adeve÷ahutà÷adikùu . ÷ivà rañantã kurute naràõàü saütràsakàyavyayabandhanàni . ahno dvitãye praharasya bhàge sahasranetrànalakàladikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . bràhmye tçtãye prahare dinasya hutà÷avaivasvatayàtudikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . samàgate'hnaþ prahare turãve prete÷arakùaþpatipà÷idikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . àdye ni÷àyàþ praharepravçtte rakùà'dhiyàdaþpativàtadikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . tato dvitãyaprahare rajanyàstoyàdhinàthànilasomadikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . yàmentçtãye'pi ca yàmavatyàþ samãradoùàkara÷ambhudikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . samàgate ràtriturãyayàme ni÷àkare÷ànasure÷adikùu . ÷ivà rañantã kurute ityàdi . itãritaü diktrayayàmayogàt phalaü viruddhaü virutaiþ ÷ivàyàþ . bråmo'tha dikpa¤cakayàmayogàt phalàni puüsàü kramataþ ÷ubhàni . kçtàntarakùovaruõànilendudikùvàdyayàme ravitaiþ ÷çgàlyàþ . syàdiùñavàrtà÷rutiriùñasiddhirlàbhaþ subhikùaü priyalokasaïgaþ . rakùaþpraceto'nilasoma÷ambhudikùu dvitãye prahare rutena . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . jale÷avàtendu÷ivàmare÷adikùvàraveõa prahare tçtãye . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . samãrasome÷asure÷avahnidikùu svareõa prahare caturthe . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . ÷a÷àïkarudrendrahutà÷akàladikùvàravaiþ pa¤camayàmabhàge . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . ã÷àna÷akràgnikçtàntarakùodikùu svareõa prahare ca ùaùñhe . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . indràgnikàlàsåpapà÷apàõidikùvàravaiþ saptamayàmakàle . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . atyantakçnnairçtaùà÷ivàtadikùvaùñame ca prahare raveõa . syàdiùñavàrtà÷rutirityàdi . %<ekàdikànàü nidhanàùñamànàü ÷ivàrutànàmadhunà yadartham . pràcyàdikàsvaùñasu dikùva÷eùaü yadyat phalaü tattadudãrayàmaþ . dhanànyabhãùñàptimabhãùñalàbhaü dhruvaü tato'rthasya phalaü ÷ubha¤ca . bhayaü pralàpaü sakala¤ca sokhyamekàdi÷abdaiþ kurute pra÷ànte . bhayànyaniùña÷rutirarthahàniriùñairviyogo mahatã ca bhãtiþ . syàdvigrahàptirmaraõa¤ca dãpte tvekàdinà cet kçtasaptakena . ai÷yàü ninàde prathame'rthalàbho bhaveddvitãye nidhidar÷ana¤ca . kanyàü tçtãye labhate caturthe tvadhvàgamaü pa¤camake'tha siddhim . ùaùñhe rave kupyati bhåminàthà bhoþ saptame syàdviphalo'ùñayastu . tràso'gnibhàge prathame dvitãye naràdhipaþ kupyati bhãstçtãye . ghàta÷caturthe nagarasya ÷abde ÷ivàkçte pa¤camake ca yuddham . vadanti tajj¤àþ kalaha÷ca ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . àdye ÷ubha syàda÷ubha dvitãye yàmye mahàvyàdhibhayaü tçtãye . svare caturthe svajanàgamaþ syàt putrà bhavet pa¤casu phetkçteùu . jàyeta kanyà rañite ca ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . gràmasya ghàto di÷i ràkùasànàmàdye dvitãye'pi ca gokulasya . mçtyustçtãye dvicatuùpadànàü hàni÷caturthe'pi ca pa¤came'tra . cauràdbhayaü ràjabhaya¤ca ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . ÷abde ÷ivàyà varuõasya bhàge àdye bhayaü hàniratha dvitãye . syàdràjadåtàgamanaü tçtãye vàda÷caturthe khalu caurabhãtiþ . syàt pa¤came ràjabhaya¤ca ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . vàyavyabhàge bhayameka÷abde bhayàtireko bhavati dvitãye . vçùñistçtãye bhahatã caturthe medhàgame varùati pa¤came ca . krodhaü vighatte nçpate÷ca ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . di÷yuttarasyàü bihite viràve mriyeta ka÷cit prathame dvitãye . mahàbhayaü, viprabadhastçtãye kùatraü caturthe khalu hanyate ca . viñ pa¤came ùaùñharave ca ÷ådrà bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . ràhostathà dar÷anamàdya÷abde ketordvitãye ca tathottareõa . ulkàpapàtastriùu durdina¤ca caturùu bhadraü khalu pa¤came ca . saïgo bhavedvairijanai÷ca ùaùñhe bhoþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . àdye bhaveddurdinamo÷ade÷e vçùñirdvitãye ca rave ÷ivàyàþ . vàtastçtãye tva÷ani÷caturthe mriyeta ka÷cit khalu pa¤came ca . labheta pçthvãü ninade ca ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu>% %<kùemalàbhapunaràgamanànàü ni÷cayaü yamadhigamya vi÷aïkaþ . yena yàti pathikaþ parade÷a taü ÷ivàrutamatha prathayàmaþ . yaü yaü de÷aü gantumabhyudyatànàü puüsàü ÷abdànuccarantã ÷çgàlã . ÷àntàyàü sà siddhaye và¤chitànàü dãptàyàntu syàdabhãùñakùayàya . pràcãü di÷aü sammukhabhànuvimbaü pratiùñhamànasya narasya yasya . ÷abdaü sçgàlã purataþ karoti bandhaü badhaü và prakaroti tasya . pràcãdigã÷àbhimukhasya puüsaþ vrasthànakàmasya ÷ivà sa÷abdà . bhiye'rthanà÷àtha ca da kùiõà syàdvàmà punarvà¤chitakàryasiddhyai . pratyarkamà÷àü calitasya pårvàü ÷ivà viràvaü puruùasya yasya . karoti pçùñhe prakaroti tasya sarvaprakàràmabhilàùasiddhim . prasthàyino yasya ca dakùiõà÷àü ÷ivà rataü mu¤cati dakùiõena . àdityamuktà yadi no tadànãü dhruvaü bhavettasya mahãpatitvam . vaivasvatà÷àcalitasya yasya divàkarastiùñhati dakùiõena . ÷ivà ca vàmà kurute viràvaü sampadyate tasya samastamiùñam . pumàn yadà yàmyakakuppravàsã karoti ÷abdaü purataþ ÷çgàlã . àste vivasnànapi sambhukha÷cet bhavet tadànãmacireõa mçtyuþ . narasya yàmyàü kakubhaü yiyàsoþ ÷çgàlabhàryà yadi pçùñhabhàme . phetkàramàmu¤cati mànavasya mçtyu÷ca putreõa bhavatyava÷yam . di÷aü pratãcãü vrajataþ ÷çgàlã narasya yasyàbhimukhã virauti . ÷àntàsthità ÷àntaphalàdàtrã dãptàsthità dãptaphalaü tanoti . pràcetasãü sa¤calitasya kàùñhàü ÷çgàlikà jalpati dakùiõena . yadà vadànãü subahånanarthàn karoti càrthànapi hanti puüsaþ . di÷aü pracetaþparipàlyamànàü narasya yasya vrajataþ ÷çgàlã . vàmà viràrva prakaroti ÷àntà bhavantyabhipretaphalàni tasya . yo vàruõãü yàti di÷aü bhanuùyaþ ÷çõvan ÷ivàyàrañitàni pçùñhe . gatasya tasyà÷u hçtà÷abhãtirasaü÷ayaü syàt draviõakùaya÷ca . yasyottarà÷àü calitasya puüsaþ pràcyàü ÷ivà mu¤cati phetkçtàni . bhànuþ pratãcyàü vihitasthiti÷cedapekùitaü sidhyati tatkùaõena . mu¤catyudãcãü calitasya pçùñhe ÷ivà viràvaü puruùasya yasya . àste ca madhye nabhaso vivasvàüstasyàrthahànirmaraõaü pradiùñam . kuverakàùñhàü prati yaþ prayàti jvàlàmukhã càbhimukhã virauti . tasyàdhvagasyàbhimatyarthasiddhirbhavecca sampat punaràgama÷ca . tiùñhati tãvrakarodi÷i yasyàü phet kurute yadi tatra ÷çgàlã . tad vrajataþ pathikasya bhavetàü ni÷cayato dhanajãvitanà÷au . dakùiõataþ prathamaü yadi pa÷càt vàmagatà pathikasya ÷çgàlã . phet kurute kurute tadava÷yaü kùemadhanàptigçhàgamanàni . athàsya ÷àntàü kakubhaü narasya vàmà ÷çgàlã yadi và rañantã . tadàrthalàbhaü vitaratyava÷yamarthakùayaü dakùiõatã rañantã . vàmà pradãpte kakubhaþ prade÷e'làbhaü tathànarthamupàdi÷anti . ÷ivà rañantã pathi dakùiõà tu kùipatyanarthànathasaïkañeùu . ÷ànte digante yadi và pradãpte pçùñhe prayàõe pratiùedhayitrã . ÷abdàyamànà tu ÷ivà purastàt nimajjayatyàpadagàdhasindhau . vàme'pasavye purato'tha pçùñhe puüsaþ ÷ivà jalpati yatra tatra . àyànti cauràþ prathame viràve dvayorbhavettaskaradar÷ana¤ca . nçpàdaro'rthàgamanaü tçtãye turye kùatiþ pa¤camake'rthalàbhaþ . vàõijyasevàdiphalàya ùaùñhe bhãþ saptame syàdviphalo'ùñamastu . hàhàravaü mu¤cati hçùñabhàvà hàsyaü tu tasyàstadudàharanti . agresarà và pathi yà yiyàsoþ sà dbiprakàràùi manorathàptyai . nçpasya yàtràsamaye purastàt pràyàti cedvartmani vedayantã . kuryàcchivà vairiparàbhavaü tajjaya÷riya¤càbhimataü vidadhyàt . kàryàntareùvapyanugamyamànà ÷reyaþpradà ÷àntadi÷i pradiùñà . ÷ivà pradãpte tu di÷i prade÷e samàrañantã mahate bhayàya . bhavodgame dãptadi÷i pradãptairnàdairnçõàü hanti bhayàni devã . mahànti sarvàõyapi, ÷àntanàdà ÷àntasthità sarvabhayapradàtrã . yadà ca nadyuttaragà naràõàü ÷abdaü ÷çnàlã kurute kadàcit . tañadvaye tatparirakùaõãyaü mahadbhathaü bhàvi jalecarebhyaþ>% . %<sthànaspitànàmapi yogabhàjàü naimittikànàsupadi÷yate tu . ÷ivàviràvaira÷ivaü ÷iva¤ca suni÷citàrthaü munisammatena . karoti phe phe iti sarvadikùu yadà tadà sthànavighàtayuddhe . ÷ivo vidhatte kùudhità tvasaükhyàn raudràn svaràn mu¤cati cedupekùàm . nirantaraü rauti vidikùudikùu samandakàruõyavaràturà cet . apatyamohena yadà ÷çgàlã tyaktaspçhà sà kathiteha tajj¤aiþ . sthitvà pradãpte kakubho vibhàge jvàlàmukhã phetkurute'tiraudram . gràmasya tasya prakaroti nà÷aü tasyàtha và tiùñhati yasya madhye . gràmasya madhyaü samavàpya yasya jvàlàmukhã mu¤cati phetkçtàni . sa ÷ånyatàü gacchati ni÷cayena lokasya và syàdasukhaü prabhåtam . gràmàntike saptadinàni yàvat mahàbhayotpàditaphetkçtàni . virauti cettat kurute ÷çgàlo tadvàsilokasya bhayaü prabhåtam . madhyaüdine yàvadahàni pa¤ca ÷ivà samãpe nagarasya yasya . virauti ghàtaü vidadhàti tasya bhaya¤ca bahniprabhavaü prabhåtam . pa¤càrdharàtràõi katha¤cideùà kråràravà vyàharate ÷çgàlã . yasyàntike taü bahavo hañhena muùõanti caurà janasannive÷e . sthànasya yasyopagatà samãpaü dinàni pa¤coccarati prabhàte . svareõa raudreõa ÷çgàlabhàryà syàttatra hànirmahatã naràõàm . surakùitasyàpi manuùyalakùairgràmasya ÷ãghraü haraõaü vidhatte . trayaü dibànàü divasàvasàne ÷ivàrañantã paruùasvareõa . dikùvàrañantã sakalàsu raudraü bhramatyakhinnà paritaþ pura÷cet . ÷çgàlabhàryà khalu tadbravãti yuddhaü mahattatra mahàbhighàtam . jvàlàü vimu¤catyatiraudranàdà samàkulà dhàvati yà samantàt . kaumàraka thà janayatyakasmàt kuryàcchivà sà yuvaràjapàtam . romodgamaü yà janayatyakasmàt pheityatikråraravà naràõàm . måtraü purãùantu turaïgamàõàü sà sarvadà syàda÷ivà ÷iveha . taraïgiõorodhasi saumyaråpàüstrãn pa¤ca và mu¤cati yà ninàdàn . ÷ivàü ÷ivàü tàü nçpatitvadàtrãü vandeta devãmabhivandanãyàm . ÷ma÷ànabhåmau dinamadhyabhàge madhye rajanyàþ svagçhaprade÷e . sà rauti tasyai balimarghyayuktaü bhaktyà pradadyàd yadi bhaùñramicchet . sarveùu kàryeùu samudyateùu baliþ ÷ivàyà vimiyedanãyaþ . gçhõàti yasmin viùaye'bhyupetya devã baliü jalpati tatra siddhim>% %<kathyate balividhànamidànãü ÷àkunàgamamatena ÷ivàyàþ . divyamantrabalibàdhitadoùaü sàdhitàkhilasamudyatakàryam . ÷ånyàlayaü rudragçhaü ÷ma÷ànaü catuùpathaü màtçgçhaü jalàntam . bandhyàvani÷catvaramevamàdyà valipradànàya matàþ prade÷àþ . teùà¤ca madhyàducitaprade÷e vi÷odhitaü maõóalikaü vidadhyàt . pauràõika÷lokaparãkùitàyàþ sagçhya gorgomayamantarãkùàt . atyantajãrõadehàyà bandhyàyà÷ca vi÷eùataþ . rogàrtanavasåtàyà na gorgomayamàharet . tasmin vicitraü vitataü vidadhyàt piùñàktakenàùñadalaü sarojam . saüpåjayet tatra suràdhipàdãn krameõa sarvànapi lokapàlàn . madhye sutaiþ pa¤cabhirabhyupetà ÷ivànvità piùñamayã prasannà . påjyà ÷ivà tuùyati bhaktiyogàt prabhåtapuùpàkùatadhåpadãpaiþ . sàjyaguóaudanamàùakulatthaü ryàvakapåpalikàmiùamadyaiþ . saübhçtiratra narà÷anamàtraü buddhimatà balikarmaõi kàryà . pràpyàùñamãü vàmacaturda÷ãü và saümantrya mantreõa ca sapta kçtvaþ . baliü ÷ivàyà ni÷i ni÷cayena dadyànmanuùyo yadi bhadramicchet>% .

#<÷ivàlaya># naø ÷iva àlãyate'tra lã--ac . 1 ÷ma÷àne hàràø . 6 taø . 2 raktatulasyàü ÷abdaraø . 3 mahàdevagçhe ca puø .

#<÷ivàlu># puø ÷ivàyàlati ala--un . ÷çgàle ràjaniø .

#<÷ivàsmçti># strã ÷ivàyàþ smçtiryasyàþ 5 baø . jayantãvçkùe ÷abdacaø tannàmoccàraõe hi jayantãnàmakadurgàyàþ smaraõamiti tasyàstathàtvam .

#<÷ivàhlàda># puø ÷ivamàhlàdayati à + hlada--õic--aõ . 1 vakavçkùe ràjaniø . 6 taø . 2 tatasantoùe ca .

#<÷ivàhvà># strã ÷ivasyevàhvà yasyàþ . rudrajañàvçkùe ràjaniø . 6 taø . 2 mahàdevàhlàne ca .

#<÷ivi># puø ÷i--vi niø na guõaþ . 1 hiüsrapa÷au trikàø . 2 bhårjavçkùe 3 u÷ãnararàjasute nçpabhede ca mediø .

#<÷ivikà># strã ÷ivaü karoti ÷iva + õic--õvul ata ittvam . yànabhede (óulã) amaraþ .

#<÷ivira># naø ÷o + kirac vuk ca . kañake sainyanivàsasthàne . ÷iviralakùaõamuktaü yathà %<÷iviraü parikhàyuktamuccaiþpràkàraveùñitam . yuktadvàda÷advàra¤ca siühadvàrapuraskçtam . yuktaü citrairvicitrai÷ca kçtrimai÷ca kapàñakaiþ . niùiddhavçkùarahitaü prasiddhai÷ca puraskçtam . sulakùaõaü candravedhaü pràïgiõa¤ca tathaiva ca>% . tatra vihitaniùiddhavçkùàdi yathà %<à÷rame nàrikela÷ca gçhiõà¤ca dhanapradaþ . ÷ivirasya yadã÷àne pårve putrapradastaruþ . sarvatra maïgalàrha÷ca taruràjã manoharaþ . rasàlavçkùaþ pårvasminnçõàü sampatpradastathà . ÷ubhaprada÷ca sarvatra surakàro! ni÷àmaya . bilva÷ca panasa÷caiva jambãro badarã tathà . prajàprada÷ca pårvasmin dakùiõe dhanakastathà . sampatprada÷ca sarvatra yato hi vardhate gçhã . jambuvçkùa÷ca dàóimbaþ kadalyàmràtakastathà . bandhupada÷ca pårvasmin dakùiõe mitradastathà . sarvatra ÷ubhada÷caiva dhanaputra÷ubhapradaþ . harùaprado guvàka÷ca dakùiõe pa÷cime tathà . ã÷àne sukhada÷caiva sarvatraiva ni÷àmaya . sarvatra campakaþ ÷uddho bhuvi bhadrapradastathà . alàbu÷càpi kuùmàõóaü màyàmbu÷ca sukàmukaþ . kharjurã karkañã càpi ÷ivire maïgalapradàþ . vàståkaþ kàravella÷ca vàrtàku÷ca ÷ubhapradàþ .. latàphaddha¤ca ÷ubhadaü sarvaü sarvatra ni÷citam . pra÷astaü kathitaü kàro! niùiddha¤ca ni÷àmaya . vanyavçkùà niùiddha÷ca ÷ivire nagare'pi ca . vaño niùiddhaþ ÷ivire nityaü caurabhayaü tataþ . nagareùu prasiddha÷ca dar÷anàt puõyadastathà . he kàro! tintióãvçkùo yatnàttaü parivarjaya . ÷areõa dhanahàniþ syàt prajàhànirbhavet dhruvam . ÷ivire'tiniùiddha÷ca nagare ki¤cideva ca . na niùiddhaþ prasiddha÷ca gràmeùu nagaraùu ca . vçkùa÷ca caõakàdãnàü dhànya¤ca maïgalapradama . gràmeùu nagare càpi ÷ivire ca tathaiva . ikùuvçkùa÷ca ÷ubhadaþ santataü ÷ubhadastathà . a÷àka÷ca ÷irãùa÷ca kadamba÷ca ÷ubhapradàþ . . kaccã haridrà ÷ubhadà ÷ubhada÷càrdrakastathà . harãtakã ca ÷ubhadà gràmeùu nagareùu ca . na vàñhyàü bhadradà nityaü tathà càmalakã dhruvam . gajànàmasthi ÷ubhadama÷vànà¤ca tathaiva ca . kalyàõamuccaiþ÷ravasàü vàstau sthàpanakàriõàm . na ÷ubhapradamanyeùàmucchannakàraõaü param . vànaràõàü naràõà¤ca gardabhànàü gavàmapi . kukkuràõàü ÷çgàlànàü màrjàràõàmabhadrakam . bheñakànàü ÷åkaràõàü sarveùà¤cà ÷ubhapradam . ã÷àne càpi pårvasmin pa÷cime ca tathottare . ÷ivirasya jalaü bhadramanyatrà÷ubhameva ca . dãrghe prasthe samàna¤ca na kuryànmandiraü budhaþ . caturasre gçhe kàro! gçhiõàü dhananà÷anam . dãrghaprasthaþ parimito netràïkenàpi saühçtaþ . ÷ånyena rahitaü bhadraü ÷ånyaü ÷ånyapradaü nçõàma . prasthe hastadvayàt pårvaü dãrghe hastatrayaü tathà . gçhirõà ÷ubhadaü dvàraü pràkàrasya gçhasya ca . na madhyade÷e kartavya ki¤cinnyånàdhike ÷ubham . caturasraü candravedhaü ÷iviraü maïgalapradam . abhadraü såryavedha¤ca pràïgaõa¤ca tathaiva ca . ÷iviràbhyantare bhadrà sthàpità tulasã nçõàm . dhanaputrapradàtrã ca puõyadà haribhaktidà . prabhàta tulasãü dçùñvà svarõadànaphalaü labhet . màlatã yåthikà kundomàdhavã ketakã tathà . nàge÷varaü mallikà ca kà¤canaü vakulaü ÷ubham . aparàjità ca ÷ubhadà teùàmudyànamãpsitam . pårve ca dakùiõe caiva ÷ubhadaü nàtrasaü÷ayaþ . årdhvaü ùoóa÷ahastabhyo naivaü kuryàd gçhaü gçhã . årdhvaü vi÷atihastebhyaþ pràkàraü na ÷ubhapradam . såtradhàraü tailakàraü svarõakàra¤ca hãrakam . vàñãmåle gràmamadhye na kuryàt sthàyinaü budhaþ . bràhmaõaü kùatriyaü vai÷yaü sacchådraü gaõakaü ÷ubham . bhaññaü vaidyaü puùpakàraü sthàpayet ÷iviràntike! prasthe ca parikhàmànaü ÷atahastaü pra÷astakam . paritaþ ÷iviràõà¤ca gambhãraü da÷ahastakam . saïketapårvaka¤caiva parisvàdvàramãpsitam . ÷atroragamyaü mitrasya gamyameva sukhena ca . ÷àlmalãnàü tintióãnàü hintàlànàü tathaiva ca . nimbànàü sindhuvàràõàü uóambaràõàmabhadrakam . dhuståràõàü vañànà¤càpyeraõóànàmavà¤chitam . eteùàmatiriktànàü ÷ivire kàùñhamãpsitam . vçkùa¤ca vajrahetakaü dårato varjayed budhaþ . putradàradhanaü hanyàdityàha kasalodbhavaþ>% brahmavaiø khaø 102 aø .

#<÷iveùña># puø 6 taø . 1 vakavçkùe 2 dårvàyàü strã ràjaniø . 3 mahàdevapriye triø .

#<÷ivãratha># ÷iverbhurjavçkùasya ãþ ÷obhà yatra tàdç÷o rathaþ . yàpyayàne hàràø .

#<÷i÷ira># naø ÷a÷a--kirac niø . 1 hime màghaphàlgunamàsadvayàtmake 2 çtubhede amaraþ . tatra çtau varõyàdivaståni %<karãùaþ dhåmaþ kundaþ padmadàhaþ ÷i÷irotkarùaþ>% kavikaø laø 3 ÷ãtale spar÷e ca naø 3 tadvati triø amaraþ .

#<÷i÷u># puø ÷o--ku sanvadbhàvaþ dvitvam . 1 bàlake amaraþ 2 svalpe ca .

#<÷i÷uka># puüstrãø ÷i÷uriva ivàrthe kan . 1 jalajantubhede (÷u÷uka) ràjàniø striyàü ïãù . 2 bàlake mediø . 3 vçkùabhede hemacaø %<jàtamàtraþ ÷i÷ustàvat yàvadaùñau samà vayaþ . sa hi garbhasamoj¤eyo vyaktimàtrapradar÷akaþ . bhakùyàbhakùye tathà peye vàcyàvàcye tathà'nçte . tasmin kàle na doùaþ syàt sa yàvannopanãyate>% manuþ .

#<÷i÷ugandhà># strã ÷i÷uþ khalpo gandhà yasyàþ . mallikàbhede ÷abdamàø .

#<÷i÷ucàndràyaõa># naø %<caturaþ pràtara÷nãyàt piõóàn vipraþ samàhitaþ . caturo'stamite sårye ÷i÷ucàndràyaõaü smçtam>% manåkte vrate .

#<÷i÷utva># naø 6 taø . ÷i÷orbhàvaþ tva . bàlye tal . ÷i÷utà'pyatra strã .

#<÷i÷upàla># puø cedide÷ãyaràjabhede damaghoùàtmaje trikàø .

#<÷i÷upàlahan># puø ÷i÷upàlaü hatavàn hana--bhåte kvip . ÷rãkçùõe hemacaø .

#<÷i÷umàra># puüstrãø ÷i÷uü màrayati mç--õica . 1 jalajantubhede amaraþ striyàü ïãù . gaganasthe 2 tàràcakrabhede ca %<÷i÷umàrastu yaþ proktaþ sa dhruvo yatra tiùñhati . sanni ve÷a¤ca tasyàpi ÷çõuùva munisattama! . yadahnà kurute pàpaü dçùñvà tanni÷i mucyate . tàvatya÷caiva tàràstàþ ÷i÷umàrà÷rità divi . tàvantyeva tu varùàõi jãvanyabhyadhikàni tu . uttànapàdastasyàtha vij¤eyo'pyuttarã halaþ . yaj¤o'dhara÷ca vij¤eyo dharmo murdhànamà÷ritaþ . hçdi nàràyaõa÷càste a÷vinau pårvapàdayoþ . varuõa÷càryamà caiva pa÷cime tasya sakthinã . ÷i÷naü saüvatsarastasya mitro'pànaü samà÷ritaþ . pucche'gni÷ca mahendra÷ca ka÷yapo'tha tato dhruvaþ . tàrakàþ ÷i÷umàrasya nàstameti catuùñayam>% viùõupuø 2 aü 12 aø . bhàgaø 23 aø anyathoktaü yathà %<kecidetat jyotiranãkaü ÷i÷umàrasaüsthànena bhagavato vàsudevasya yogadhàraõàyàmanuvaõayanti . yasya pucchàgre'vàk÷irasaþ kuõóalãbhåtadehasya dhruva upakalpitaþ tasya làïgåle prajàpatiragnirindro dharma iti . pucchamåle dhàtà vidhàtà ca kañyàü saptarùayaþ yasya dakùiõàvartakuõóalãbhåta÷arãrasya yànyudgamanàni dakùiõapàr÷ve nakùatràõi upakalpayanti . dakùiõàni tu savye yathà ÷i÷umàrasya kuõóalàbhogasannive÷asya pàr÷vayorubhayorapyavayavàþ samasaükhyà bhavanti . pçùñhe tvajavãthã àkà÷a gaïgà codarataþ . punarvasupuùyau dakùiõavàmayoþ ÷roõyoràrdrà÷leùà ca dakùiõavàmayoþ pàdayorabhijiduttaràùàóhe dakùiõavàmapàr÷vabadhriùu yu¤jãta . tathaiva bhçga÷ãrùàdãnyudgamanàni dakùipàr÷ve pràtilomyena pratiyu¤jãta . ÷atabhiùàjyeùñhe skanghayordakùiõavàmayornyaset . uttaràhanàvagastyaþ adharàhanau yamaþ mukhye càïgàrakaþ ÷anai÷vara upasthe vçhaspatiþ kakudi vakùasyàdityo hçdaye nàràyaõo manasi candronàbhyàmu÷anàstanayora÷vinau budhaþ pràõàpànayo ràhurgale ketavaþ sarvàïgeùu romasu sarve tàràgaõàþ . etaduhaiva bhagavato viùõoþ sarvadevatàmayaü råpam aharahaþ sandhyàyàü prayato vàgyatonirokùamàõa upatiùñherta>% .

#<÷i÷uvàha># puüstrãø ÷i÷uü vahati vaha--õvul . vanacchàge hemacaø striyàü ïãù . ÷i÷urvàhyo'sya . ÷i÷uvàhya tatràrthe trikà0

#<÷i÷na># puø ÷a÷a--nak niø . meóhre puücihnabhede amaraþ .

#<÷i÷vidàna># triø ÷vida--kànac dvitvam . pàpakàrake amaraþ

#<÷iùa># badhe bhvàø paraø sakaø señ . ÷eùati a÷eùãt .

#<÷iùa># pari÷eùãkaraõe và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . ÷eùayati te ÷eùati a÷i÷ãùat ta a÷eùãt .

#<÷iùa># vi÷eùe rudhàø paraø sakaø aniñ . ÷inaùñi ëdita÷iùat ÷eùñà .

#<÷iùña># triø ÷àsa--kta ÷iùa--kta và . 1 ÷ànte 2 vedabàkye vi÷vàsayute 3 subodhe 4 dhãre ca %<na pàõipàdacapalo na netracapalo muniþ . na ca vàgaïgacapala iti ÷iùñalasya kùaõam>% bhà0à÷vaø %<dharmo nàtigatoyaistu vedaþ sa parivçühitaþ . te ÷iùñà brahmaõà proktà nityamàtmaguõànvitàþ>% kårmaø upaø 24 aø . %<vi÷eùa÷abdaniùñhastu ÷eùaþ ÷iùñaþ prakãrtyate . manvantareùu ye ÷iùñàþ iha tiùñhanti dhàrmikàþ . manuþ saptarùaya÷caiva lokasantànakàraõàt . tiùñhantãha ca dharmàrthaü tàn ÷iùñàn paricakùate . taiþ ÷iùñaiþ sthàpito dharmaþ sthàpyate vai yuge yuge>% matsyapuø 120 aø . 5 kçta÷àsane 6 ava÷iùñe ca .

#<÷iùñàcàra># puø ÷iùñànàmàcàraþ . sahyavahàre %<tataþ smàrtaþ smçto dharmo varõà÷ramavibhàga÷aþ . evaü vai vividho dharmaþ ÷iùñàcàraþ sa ucyate . trayã vàrtà daõóanãtiþ prajà varõà÷ramejyayà . ÷iùñairàcaryate yasmàt ÷iùñàcàraþ sa ÷à÷vataþ . dànaü satyaü tapo'lobho vidyejyà påjanaü damaþ . aùñau tàni caritràõi ÷iùñàcàrasya lakùaõam . ÷iùñamasmàccarantyenaü manuþ saptarùaya÷ca ye . manvantareùu sarveùu ÷iùñàcàrastataþ smçtaþ . ÷rutismçtibhyàü vihito dharmo varõà÷ramàtmakaþ . ÷iùñàcàravivçddhastu dharmaþ sa sàdhusammataþ>% matsyapuø 125 aø . %<àcàra÷caiva sàdhånàmiti>% manunà tasya dharme pràmàõyamuktaü sa ca vedàviruddha eva pramàõam ÷rutismçtyorbhinnaviùayatve sadàcàreõa tatra dharmanirõayaþ . ÷rutiviràdhe smçterapràmàõyavat smçtivirodhe sadàcàrasya na dharmanirõàyakatvam . tena dàkùiõàtyànàü màtulakanyàvivàhasya ÷iùñairàcaryamàõatve'pi na pramàõatà . tadetat virodhe tvanapekùaü syàdasati hyanusànaü jaimiø såtreõa nirõãtam . va÷iùñhenàpi %<tadabhàve ÷iùñàcàraþ pramàõam>% ityuktam . tata÷ca ÷iùñàcàreõa sålasmçtiranumãyate yathà holakàdyàcàràt . tataþ smçtyà måla÷rutiranuyàtavyeti adhikaraõamàlà . ataeva avigota÷iùñàcàraparamparàpràptaü granthàdau maïgalàcaraõaü maïgalavàdàdau vyavasthàpitam .

#<÷iùñi># strã ÷àsa--ktin . 1 àj¤àyàü 2 ÷àsane amaraþ . 3 tàóane ca %<÷iùya÷iùñirabadhena>% smçtiþ .

#<÷iùya># triø ÷àsa--kyap . 1 ÷ikùaõoye 2 chàtre amaraþ 3 upade÷ye ca . ÷iùyalakùaõàdi tantrasàø uktaü yathà
     %<÷ànto vinãtaþ ÷uddhàtmà ÷raddhàvàn dhàraõe kùamaþ . samartha÷ca kulãna÷ca pràj¤aþ saccarito dhanã . evamàdiguõairyuktaþ ÷iùyo bhavati nànyathà . gurutà ÷iùyatà vàpi tayorvatsaravàsataþ>% tathà coktaü sàrasaügrahe %<sadø guruþ svà÷ritaü ÷iùyaü varùamàtraü pratãkùayet . varùaikena bhavedyogyo viproguõasamanvitaþ . varùadvayena ràjanyo vai÷yastu vatsaraistribhiþ . caturbhirvatsaraiþ ÷ådraþ kathità ÷iùyayogyatà>% tatraiva %<ràj¤i càmàtyajo doùaþ patnã pàpaü svabhartari . tathà ÷iùyàrjitaü pàpaü guruþ pràpnoti ni÷citam>% devyàgame ÷ivavàkyaü %<guru÷ayyàsanaü yànaü pàdukopànahaü pãñham . snànodakaü tathà chàyàü laïghayenna kadàcana . guroragre pçthak påjàmauddhatya¤ca vivarjayet . dãkùàü vyàkhyàü prabhutva¤ca guroragre parityajet>% . atha niùiddha÷iùyàþ agastyasaühitàyàmuktà yathà
     %<alasrà malinàþ klinnàþ dàmbhikàþ kçpaõàstathà . daridrà rogiõo ruùñà ràgiõo bhogalàlasàþ . asåyàmatsaragrastàstathà paruùavàdinaþ . anyàyopàrjitadhanàþ paradàraratà÷ca ye . bhraùñavratà÷ca ye kaùñavçttayaþ pi÷unàþ khalàþ . bahvà÷inaþ kråraceùñà duràtmàna÷ca ninditàþ . ityevamàdayo'pyanye pàpiùñhàþ puruùàdhamàþ . evaübhåtàþ parityajyà ÷iùyatvenopakalpitàþ . pàpine kråraceùñàya kçpaõàya tathaiva ca . dãnàyàcàra÷ånyàya mantradveùakaràya ca . mindakàya ca mårkhàya tãrthadveùaparàya ca . bhaktihãnàya deve÷i! na deyà malinasya ca>% %<àcàre ÷àsayedyastu sa àcàrya udàhçtaþ . ya àcàrvyaparàdhãnastadvàkyaü dhàryate hçdi . ÷àsane sthiravçtti÷ca ÷iùyaþ sadbhirudàhçtaþ . evaü lakùaõasaüyuktaü ÷iùyaü sarvaguõànvitam . adhyàpayedvidhànena mantraratnamanuttamam>% padmapuø uø 25 aø .

#<÷i(si)hla># puø siha--lak niø sasya ÷o và . (÷ilàrasa) gandhadåvyabhede ÷abdacaø . svàrthe ka . tatraiva amaraþ .

#<÷ã># ÷ayane adàø àtmaø akaø señ . ÷ete ÷erate a÷ayiùña . ¤ãt vartamàne kta ÷ayitaþ . ÷ayitvà .

#<÷ã># strã ÷ã--bhàve kvip . 1 ÷ayane 2 ÷àntau ca ÷abdaraø .

#<÷ãka># meke sarpaõe ca bhvàø àtmaø sakaø señ . ÷ãkate a÷ãkiùña . çdit caïi na hrasvaþ .

#<÷ãka># àmarùe seke ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . ÷ãkayati te ÷ãkati a÷ã÷ikat--ta a÷ãkãt .

#<÷ãkara># naø ÷ãka--aran . 1 saraladrave 2 vàyau puø mediø . 3 jalakaõe amaraþ .

#<÷ãghra># naø ÷ighi--rak pçùoø . 1 vilambàbhàve 2 tvarite ca 3 tadvati triø amaraþ . 4 dantãvçkùe strã ràjaniø .

@<[Page 5122b]>@
#<÷ãghracetana># puüstrãø ÷ãghrà cetanà yasya . 1 kukkure ÷abdamàø striyàü ïãù . 2 drutacetanàyute triø 5 baø . 4 arkavçkùe puø . 5 atibalàyàü strã ràjaniø .

#<÷ãghrajanman># puø ÷ãghraü janma yasya . kara¤jabhede (kàüñàkaramacà) ÷abdacaø .

#<÷ãghrapuùpa># puø ÷ãghraü puùpaü yasya . vakavçkùe ràjaniø .

#<÷ãghravedhin># puø ÷ãghra vidhati vidha--õini . ÷ãghralakùyavedhanakartari hemacaø .

#<÷ãta># naø ÷yai--kta spar÷e sampraø . 1 ÷ãtale spar÷e 2 jale ÷abdamàø 3 hime ca amaraþ 4 tvace ràjaniø 5 bahuvàravçkùe 6 vetasavçkùe ca puø amaraþ . 7 asanaparõyàü ÷abdaraø . 8 parùañe 9 nimbe 10 karpåre ràjaniø . 11 himartau ca puø 12 ÷ãtaspar÷ayute triø amaraþ . 13 alase triø mediø . 14 kvathite ÷abdacaø .

#<÷ãtaka># puø ÷ãtamiva karoti kç--óa . 1 dãrghasåtriõi àlasyahetunà kàryàkaraõàya ÷ãtavàdhàmabhinoya 2 susthite mediø . ÷ãta + svàrthe ka . 3 ÷ãtapadàrthe 4 ÷ãtakàle mediø 5 vç÷cike ÷abdamàø 6 asanaparõyàü ÷abdaraø .

#<÷ãtakara># puø ÷ãtaþ ÷ãtalaþ karo yasya . 1 candre 2 karpåre ca ÷ãtakiraõàdayo'pyatra triø . ÷ãta karoti kç--ac . 3 ÷ãtakàrake .

#<÷ãtakàla># puø 6 taø . himartau màrgagrauùamàsadvayàtmake kàle

#<÷ãtakumbha># puø ÷ãtaü skubhnàti skunbha--ac niø . 1 karavãre ratnamàø . 2 jalajavçkùabhede strã ràjaniø gauràø ïãù .

#<÷ãtakçcchra># puø %<tryahaü ÷ãtaü pibet toyaü tryahaü ÷ãtaü payaþ pibet . tryahaü ÷ãtaü ghçtaü pãtvà vàyubhakùaparastryaham>% yamokte vrate .

#<÷ãtakùàra># naø karmaø . ÷vetañaïkaõe ràjaniø .

#<÷ãtagandha># naø ÷ãtaþ ÷ãtalaþ gandho yasya . ÷vetacandane ràjani0

#<÷ãtagu># puø ÷ãtà gàvaþ kiraõàþ yasya . 1 candre 2 karpåre ca

#<÷ãtacampaka># puø ÷ãta÷campaka iva . 1 darpaõe 2 pradãpe ca medi0

#<÷ãtaparõã># strã ÷ãta parõaü yasyàþ ïãp . arkaparõikàyàü ratnamàø .

#<÷ãtapallavà># strã ÷ãtaþ pallavo yasyàþ . bhåmijambàü ratnamà0

#<÷ãtapàkinã># strã ÷ãte pàko'styasyàþ ini ïãp . kàkolyàü ÷abdacaø .

#<÷ãtapàkã># strã ÷ãtena pàko yasyàþ ïãp . 1 vàñyàlake ÷abda caø . 2 kàkolyàü ràjaniø .

#<÷ãtapuùpa># puø ÷ãtaü ÷ãtavãryakaraü puùpaü yasyàþ . 1 ÷irãùavçkùe ràjaniø 2 atibalàyàü strã ñàp . ÷aileye naø arkavçkùe puø ràjaniø .

#<÷ãtaprabha># puø ÷ãtasya himasyeva prabhà yasya . karpåre ràjani0

#<÷ãtapriya># puø 6 taø . parpañe ràjaniø .

#<÷ãtaphala># puø ÷ãtaü ÷ãtavãryakaraü phalamasya . 1 udumbare 2 ÷elau ca ràjaniø .

#<÷ãtabalà># strã ÷ãtaü balaü vãryaü yasyàþ 5 baø . mahàsabhaïgàyàü ràjaniø .

#<÷ãtabhànu># puø ÷ãtàþ ÷ãtalàbhànayo'sya . 1 candre 2 karpåre ca ÷abdaraø .

#<÷ãtabhãru># strã 5 taø . 1 mallikàyàm amaraþ . 2 ÷ãtabhãte tri0

#<÷ãtama¤jarã># strã ÷ãtakàle ma¤jarã yasyàþ na kap . ÷ephàø likàyàü ràjaniø .

#<÷ãtamayåkha># puø ÷ãtà mayåkhà yasya . 1 candre 2 karpåre ca mediø . ÷ãtamarãcyàdayo'pyatra ÷abdaraø .

#<÷ãtamålaka># naø ÷ãtaü ÷ãtavãryakaraü målanasya kap . 1 u÷ãre (veõàraùåla) ràjaniø . 2 ÷ãtalamålayute triø .

#<÷ãtara÷mi># puø ÷ãtàra÷mayo'sya . 1 candre 2 karpåre ca jyoø ta

#<÷ãtala># puø ÷ãtaü làti là--ka ÷ãtamastyasya lac và . 1 ÷ãø taspar÷e 2 tadvati triø . 3 makayodbhave candane naø 4 ÷aileye5 puùpakàsãse ca mediø . 6 padmake 7 mauktike ràjaniø . 8 vãraõamåle naø ÷abdacaø . 9 asanaparsyàm amaraþ . 10 ba huvàravçkùe 11 catpake 12 ràle 13 candre 14 karpåre puø ràjaniø .

#<÷ãtalaka># naø ÷ãtalamiva ivàrthe kan . 1 ÷vetotpale 2 maruvake puø ràjaniø .

#<÷ãtalacchada># puø ÷ãtalaþ ÷ãtalaspar÷avàn chado'kha . 1 campakeràjaniø . karmaø . 2 ÷ãtale pattre puø .

#<÷ãtalajala># naø ÷ãtalaü jalaü yasmàt 5 baø . 1 utpale ràjaniø . karmaø . 2 ÷ãtale vàriõi naø .

#<÷ãtalavàtaka># puø ÷ãtalovàto dhàtubhedo yasmàt kap . asanaparõyàü ÷abdacaø . tatsevane hi vàyoþ ÷ãtalatà .

#<÷ãtalà># strã 1 devãbhede %<namàmi ÷ãtasàü devãü ràsabhasyàü digambarãm . màrjanãkalasopetàü sårpàlaïkçtamastakàm>% skandapuø . sà ca visphoñakabhedanà÷inã . 2 jalajavçkùabhede ratnamàø tatra ïãp . 3 kuñumbinãvçkùe 4 àràma÷ãtalàyàü 5 bàlukàyàü strã ràjaniø ñàp .

#<÷ãtavalka># puø ÷ãtaþ ÷ãtakaraþ balko'sya . udumbure ràjani0

#<÷ãtavãryaka># puø ÷ãtaü ÷ãtalakara vãryaü yasmàt 5 baø . kap . 1 plakùavçkùe ràjaniø . 2 ÷ãtalavãryakare triø .

#<÷ãta÷iva># naø ÷ãtaü ÷ãtalamapi ÷ivam . 1 saindhavalavaõai 2 ÷aileyanàmagandhadravye amaraþ . 2 mi÷rekàyàü 4 ÷amãvçkùe ca strã ràjaniø 5 saktuphalavçkùe mediø 6 madhurikàyàü puø amaraþ .

#<÷ãtasaha># puø ÷ãtaü sahate saha--ac . 1 pãluvçkùe ÷abdacaø . 2 nãlasindhuvàre 3 bàsantyàü strã ràjaniø ñàp .

#<÷ãtà># strã ÷yai--kta sampraø . 1 làïgalapaddhatau bharataþ 2 ràmapatnyàü ÷abdacaø 3 atibalàyàü 4 kuñumbinyàü 5 dårvàyà 6 ÷ilpikàtçõe ràjaniø .

#<÷ãtàü÷u># puø ÷ãtàþ aü÷avo yasya . 1 candre 2 karpåre ca ràjani

#<÷ãtàïgã># strã ÷ãtamaïgamasyàþ ïãù . 1 haüsapadãvçkùe ràjaniø 2 ÷ãtaladehayute triø striyàü ïãù .

#<÷ãtàda># puø ÷ãtamàdatte à + dà--ka . dantamålagate rogabhede dantaroga÷abde 3466 pçø dç÷yam .

#<÷ãtàrta># triø ÷ãtena çtaþ . ÷ãtàlau jañàø .

#<÷ãtàlu># triø ÷ãta + astyarthe àluc . ÷ãtabàdhàyukte jañàø .

#<÷ãtàvalà># strã ÷ãtamàvalayati à + val--õic--aõ . mahàsamaïgàyàü ràjaniø .

#<÷ãtà÷man># puø karmaø . candrakàntamaõau ràjaniø .

#<÷ãtãbhàva># puø ÷ãta + abhåtatadbhàve cvi--bhå--bhàve gha¤ . mokùe trikàø . tatra tàpatraya÷ånyatvàttathàtvam .

#<÷ãtottama># naø ÷ãtamuttamaü yatra . jale ÷abdacaø .

#<÷ãtkàra># puø ÷ãdityasya kàraþ ÷ãt + kç--gha¤ . strãõàü rati kàle avyakte dhvanibhede jañàø .

#<÷ã(sã)tya># triø ÷ã(sã)tàm arhati yat . halakçvye kùetràdau amaraþ .

#<÷ãdhu># puø naø . ÷ã--dhuk . ikùurasajàte madyabhede amaraþ .

#<÷ãdhugandha># puø ÷ãdhoriva gandho'sya . bakulavçkùe trikàø .

#<÷ãna># triø ÷yai--kta sampraø tasya naþ . 1 dhanãbhåte ghçtàdau 2 mårkhe 3 ajagare ca puø mediø .

#<÷ãbha># kathane bhvàø àtmaø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷ãbhate a÷ãbhiùña .

#<÷ãra># puüstrãø ÷ã--rak . ajagarasarpe ÷abdacaø striyàü ïãùa .

#<÷ãrin># puø ÷ãrastadàkàro'styasya . haridarbhe ràjaniø .

#<÷ãrõa># triø ÷é--kta . 1 kç÷e 2 ÷uùkatàpràpte ca mediø . 3 sthau õeyake bhàvapraø .

#<÷ãrõapattra># puø ÷ãrõaü pattramasya . 1 karõikàravçkùe ÷abdacaø . 2 nimbe 3 paññikàlodhre ca ràjaniø 4 vi÷ãrõapattrayukte triø . karmaø . 5 vi÷ãrõe parõe naø .

#<÷ãrõaparõa># puø ÷ãrõaü parõamasya . 1 nimbe ràjaniø 2 vi÷ãrõapattravukte triø karmaø . 3 vi÷ãrõe parõe naø .

#<÷ãrõapàda># puø ÷ãrõaþ pàdo'sya nàtç÷àpàt . ÷anai÷care trikàø tatkathà chàyà÷abde 2986 pçø dç÷yà . ÷ãrõàïghriprabhçtayo'pyatra .

#<÷ãrõapuùpã># strã ÷ãrõaü puùpamasyàþ ïãp . avàkpuùpyàü ÷abdacaø và kap . ÷ãrõapuùpikà tatraiva .

#<÷ãrõamàlà># strã ÷ãrõànàü màlà yatra . 1 pç÷niparõyàü ÷abdacaø . karmaø . 2 vi÷ãrõe màlye .

#<÷ãrõavçnta># naø ÷ãrõaü vçntamasya . (taramuja) phalavçkùe ÷abdacaø .

#<÷ãrvi># triø ÷a--kvin na valopaþ . 1 apakàrake 2 hiüsake ca siø kauø .

#<÷ãrùa># naø ÷iras + pçùoø ÷ãrùàde÷aþ ÷ç--ka sukca và . 1 mastake amaraþ . 2 kçùõàguruõi ràjaniø . ÷asàdau ÷ãùõaþ ÷ãrùõà ityàdi .

#<÷ãrùaka># naø ÷ãrùe kàyati kai--ka . 1 ÷irastràõe (ñopara) 2 ÷iro'sthni ràjaniø . 3 jayaparàjayapattraj¤àpyadaõóabhede %<÷ãrùakasthe'bhiyoktari>% yàj¤aø smçtiþ . svàrthe ka . 4 mantake naø . tena kàyati kai--ka . 5 ràhugrahe ÷abdara0

#<÷ãrùacchedya(dika)># triø ÷ãrùacchedamarhati yat ñhan và . badhye %<÷ãrùacchedyamato'haü tvàm>% bhaññiþ .

#<÷ãrùaõya># puø ÷ãrùe badhyate ÷ãrùa + yat ÷ãrùannàde÷aþ . 1 ÷irastràõe amaraþ . ÷ãrùe bhavaþ yat . 2 vi÷adake÷e puø amaraþ 3 pi÷adake÷ayute triø .

#<÷ãrùarakùa># naø ÷ãrùaü rakùati rakùa--aõ . ÷irastràõe hàràø .

#<÷ãla># samàdhau bhvàø paraø sakaø señ . ÷ãlati a÷ãlãt . %<saramãþ pari÷ãlituü mayà>% naivadham . mamàdhiratra mevà tatra sakaø pravçttibhedo và tatra akaø ¤ãt vartamànekta .

#<÷ãla># abhyàse ati÷àyane ca adaø cuø ubhaø sakaø señ . ÷ãlayati te a÷i÷ãlat ta .

#<÷ãla># naø ÷ãla--ac . 1 svabhàve 2 sadvçtte mediø 3 caritrabhede 4 ajagarasarpe puüstrãø ÷abda caø striyàü ïãù . sadvçtta÷ãla¤ca trayàda÷avidhaü hàrãtoktaü yathà brahmaõyatà 1 devapitçbhaktatà 2 saumyatà 3 aparopatàpità 4 anasåyatà 5 mçdutà 6 apàruùya 7 maivatà 8 piyavàdità 9 kçtaj¤atà 10 ÷araõyatà 11 kàruõyatà 12 ÷ànti÷ceti 13 trayoda÷avidhaü ÷ãlam . 4 ràgadveùaparityàge manuñãø govindaràjaþ . 5 kauõóinyamunipatnyàü strã .

#<÷ãlana># naø ÷ã--lyuñ . 1 abhyàse 2 ati÷àyane 3 pravartane ca

#<÷ãlita># triø ÷ãla--kta . 1 abhyaste 2 cãrõe ca trikàø .

#<÷ãvan># puø ÷ã--kranip . ajagarasarpe siø kau0

@<[Page 5124b]>@
#<÷uka># gatau bhvàø paraø sakaø señ . ÷okati a÷okãt .

#<÷uka># naø ÷uka--ka . 1 granthiparõe amaraþ . 2 vastre 3 vastrà¤cale 4 ÷irastràõe hemacaø . 5 vyàsasute %<parà÷arakulotpannaþ ÷ukonàma mahàya÷àþ . vyàsàdaraõyàü saübhåto vidhåmo'gniriva jvalan>% vahnipuø . (÷uyà) iti khyàte 6 khagabhede puø strã striyàü ïãù . ÷ukadar÷ana÷ubhàdikaü vasantaràja÷àkune uktaü yathà %<vàmaþ pañhan ràja÷ukaþ prayàõe ÷ubhaü bhaved dakùiõataþ prave÷e . vanecaràþ kàùñha÷ukàþ prayàtuþ syursiddhidàþ saümukhamàpatantaþ>% . 7 ràvaõamantrabhede 8 ÷irãùavçkùe (÷eyàlakàüñà) 9 vçkùe ratnamàø 10 ka÷yapatnyàstàmràyàþ kanyàbhede strã ïãù . %<kàkãü ÷yenãü tathà bhàsãü dhçtaràùñrãü tathà ÷ukãm . tàmrà tu suùuve devã pa¤caità lokavi÷rutàþ>% bhàø àø 66 aø .

#<÷ukacchada># naø ÷ukasya chadaiva chado dalamasya . granthiparõe jañà0

#<÷ukajihvà># strã ÷ukasya jihveva parõamasyàþ . (÷uyàñhoüñã) vçkùe ratnamàø .

#<÷ukataru># puø ÷ukapriyastaruþ . ÷irãùavçkùe ratnamàø . ÷ukadrumàdayo'pyatra .

#<÷ukadeva># puø vyàsaputre munibhede .

#<÷ukanàman># puø ÷ukaþ ÷ukajihvà nàmàsya madhyapadalopaþ . ÷ukajihvàvçkùe ratnamàø .

#<÷ukanà÷ana># puø ÷ukaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . dadrughne vçkùe ràjaniø .

#<÷ukanàsa># puø ÷ukasya nàseva pattramasyàþ . ÷yoõàkavçkùe amaraþ . 2 ÷ukatulyanàsàyukte triø . 3 kàdambarãgranthaprasiddhe tàràpãóançpamantribhede puø .

#<÷ukapiõóã># puø ÷ukànàü priyà piõóãva . ÷uka÷imbyàü ÷abdacaø .

#<÷ukapuccha># puø ÷ukasya pucchaiva . 1 gandhake hemacaø . 6 taø . 2 ÷ukasya pucche puø .

#<÷ukapuùpa># puø ÷ukaiva harit puùpamasya . 1 ÷irãùavçkùe ràjaniø .

#<÷ukapriya># puø 6 taø . 1 ÷irãùavçkùe bhàvapraø . 2 jambàü strã ràjaniø .

#<÷ukaphala># puø ÷ukaiva phalamasya . arkavçkùe ràjaniø .

#<÷ukavarha># naø ÷ukasyava varho'sya . gandhadravyabhede (gàüñiyàlà) ÷abdaca0

#<÷ukavallabha># puø 6 taø . 1 dàóimavçkùe ràjaniø 6 taø . tasya 2 priya triø .

#<÷uka÷i(si)mbã># strã ÷ukaiva ÷i(si)mbvã . kapikacchàü ÷abdaraø .

#<÷ukàdana># puø ÷ukairadyate ada--lyuñ . dàóime ÷abdacaø .

#<÷ukànanà># strã ÷ukasyànanamiva pattrapasyàþ . (÷uyàñoüñã) vçkùe ratnamàø .

@<[Page 5125a]>@
#<÷ukodara># naø ÷ukasyodaramiva . 1 tàlo÷apattre ràjaniø . 6 taø . 2 ÷ukasyodare ca .

#<÷ukta># naø ÷uca--kta . 1 màüse ÷abdacaø . 2 kà¤jike hàràø . 3 amiùåtadrapadravyabhede %<kandamålaphalàdãni sasnehalavaõàni ca . yaddravye abhisåyante tacchuktamabhidhãyate>% %<÷aktaü tãkùõoùõalavaõaü pittakçt kañukaü laghu . råkùaü kçmyudarà nàha÷àthàr÷oviùakuùñhanut>% ràjaniø %<÷uktaü yanmadhuraü kàlava÷àdamlatvamàgatam>% ityukte 4 padàrthe ca . ÷uktabhakùaõaniùedho yathà %<apåpà÷ca karambhà÷ca dhànàvañakasaktavaþ . ÷àkaü màüsamapåpaü ca såpaü kç÷arameva ca . yavàgåþ pàyasa÷caiva yaccànyat snehasambhavam . sarvaü paryuùitaü makùyaü ÷ukta¤ca parivarjayet>% yamaþ . tatpratisavo yathà %<dadhi ÷ukteùu bhoktavyaü sarva¤ca dadhisambhavam>% manuþ . 6 niùñhåre triø mediø 7 påte 8 amle triø vi÷vaþ . 9 ÷liùñe 10 nirjane ÷abdacaø 11 cukrikàyàü strã ÷abdaraø .

#<÷ukti># strã ÷uca--ktin . 1 jalajantubhede (jhinuka) ràjaniø 2 kapàlakhaõóe 3 ÷aïkhe 4 ÷aïkhanakhe 5 nakhyàm 6 ar÷oroge 7 a÷vàvartake mediø . 8 netrarogabhede hemacaø . cakùåroga÷abde 2844 pçø dç÷yam . 9 karùadvayaparimàõe ÷abdamàø 10 catuùkarùamàne vaidyakam .

#<÷uktikà># strã ÷uktireva kan . (jhinuka) 1 muktàsphoñe jañàø 2 cukriyàyà¤ca ÷abdaraø .

#<÷uktija># naø ÷uktau jàyate jana--óa . muktàyàü hemacaø .

#<÷uktimat># puø ÷uktirastyasya matup . 1 kulàcalaparvatabhede 2 nadãbhede strã ïãp .

#<÷ukra># naø ÷uca--rak niø kutvam . 1 majjajàte 2 caramadhàtau amaraþ . 3 netrarogabhede 2844 pçø dç÷yam . 5 daityagurau grahabhede amaraþ . 6 agnau 7 citrakavçkùe 8 jyaiùñhamàse amaraþ viùkambhàdiùu yogeùa madhye 9 caturviü÷e yoge ca puø jyoø taø . dhàtubheda÷ukrasyotpattikàraõasvaråpàdikaü bhàvapraø uktaü yathà %<rasàdraktaü tato màüsaü màüsànmedaþ prajàyate . medaso'sthi tato majjà majj¤aþ ÷ukrasya sambhavaþ>% . tataþ sthålo bhàgo raso màsenaü puüsàü ÷ukraü strãõà¤càrtavaü ÷ukra¤ca bhavati . ukta¤ca su÷rute %<evaü màsena rasaþ ÷ukro bhavati>% %<strãõà¤ceti>% . cakàràt strãõàmapi ÷ukraü bhavati . ataevoktaü su÷rute %<yoùito'pi snavatyeva ÷ukraü puüsaþ samàgame . tatra garbhasya ki¤cittu karotãti na cintyate>% . gabhasya ÷uddhasya vikçtasya tu garmasya kàraõaü tadapi bhavati . yata uktam %<yadà nàryàvupeyàtàü vçùasyantyau katha¤cana . mu¤cantyo ÷ukramanyo'nyamanasthi tatra jàyate>% iti . etena strãõàü saptamo dhàturàrtavaü ÷ukramaùñama iti bodhitam à÷ayàdhikyavat . %<strãõàü garbhopayogi syàdàrtavaü sarvasammatam . tàsàmapi bale varõaü ÷ukraü puùñiü karoti hi>% . evaü rasa eva kedàrakulyànyàyena sarvàn dhàtån påravan màsena navadaõóottareõa ÷ukramàrtavaü ca bhavatãti siddhàntaþ . evaü sati sàdraktamiti saïgatameva . tato màüsantato raktotpatteranantaraü màüsaü jàyate rasàdevetyarthaþ . màüsànmedaþ prajàyata iti . màüsàdanantaraü medaþ prajàyate rasàdevetyarthaþ . medaso'sthi jàyate rasàdevetyarthaþ . evaü tato majjà agre ÷uddhaü ÷ukraü sambhavatãtyarthaþ . rasaþ ÷arãre tridhà sa¤carati . tathà coktam %<rasaþ ÷arãre ÷abdàrcirjalasantànavat tridhà . sa¤caratyanuråpo'yaü nityameva hi dehinàm>% . asyàyamabhipràyaþ . puruùàstãkùõàgnayo madhyamàgnayo mandàgnaya÷ca bhavanti . tatra tãkùõàgnãnàü sa rasaþ ÷abdasantànavat ÷ãghraü sa¤carati . madhyamàgnãnàmarciþsantànavanmaghyavegena carati mandàgnãnàü jalasantànavanmandaü carati . tena màsena rasaþ ÷ukraü bhavatãti yaduktam tanmadhyavagena carati . mandàgnãnàü jalamantànavanmanda carati . tena màsena rasaþ ÷ukraü bhavatãti raduktaü tanmadhyamàgnãnadhikçtyoktam . dãptàgnãnàntu rasaþ ki¤cinthnena màsena ÷ukraü bhavati . mandàgneþ ki¤cidaø kena màseneni siddhàntaþ . tarhi vàjãkaraõànàmoùadhãnàü kiü prayojanamityàha %<vàjãkariõya àùadhyaþ svaprabhàvaguõocchrayàt . virecavanti tàþ ÷ukraü virekidravyavannçõàm>% . vàjãkariõyaþ yàbhiþ oùadhãbhiþ puruùaþ ÷ukràdhikyàt stroùu vàjivat sàmaryaü pràpnoti tàþ vàjãkariõyaþ svaprabhàvaguõocchrayàt . tatra kà÷cidãùadhyaþ svaprabhàvàdhikyàt, kà÷cit svaguõàdhikyàt, kà÷cit svaprabhàvaguõàdhikyàt . tatra saïkalpapàdalepavi÷iùñakàntàspar÷àdayaþ svaprabhàvàdhikyàt ÷ukraü virecayanti . ghçtakùãràdayaþ svaguõàdhikyàt . snigdhatvàdhikyàt màùàdayaþ svaprabhàvasnigdhatvàdiguõàdhikyàt . vàjãkaraõya iti bahuvacanamàdyàrthànuvartanam . balyaü vçühaõaü jãvanãyagaõàdayaþ tadvadbàddhavyàþ . virecayanti svaprabhàvaguõàvikyàt ÷ãghramevaü rasàdyutpàdanapårvakaü ÷ukraü janayitvà pravartayanti . yata àha %<dugdhaü màùà÷ca bhallàtaphalamajjàmalàni ca . janakàni nigadyante recanàni ca retasaþ>% . nanu vàlànàü kathaü ÷ustaü na dç÷yate ityata àha %<bàlànàü ÷ukramastyeva kintu saukùmyànna dç÷yate . puùpàõàü mukule gandho yathà sannapi nàpyate . teùàü yadeva tàruõye puùñatvàdvyaktimeti hi . kusumànàü praphullànàü gandhaþ pràdurbhavedyathà . romaràjyàdayaþ puüsàü nàrãõàmapi yauvane . jàyate'tra ca yo bhedo j¤eyo vyàkhyànataþ sa ca>% . vyàkhyànaü yathà puüsàü ronoràjã÷ma÷ruprabhçtayaþ nàrãõàntu rãmaràjãstanastanyàrtavaprabhçtayaþ . nanu, annaraso vçddhasya dhàtuvçddhiü kathaü na karotãtyàha %<vàrdhake vardhamànena vàyunà rasa÷oùaõàt . na tathà dhàtuvçddhiþ syàttatastatrànilaü jayet>% . atha ÷ukrasya svaråpamàha %<÷ukraü saumyaü sitaü snigdhaü balapuùñikaraü smçtam . garbhavãjaü vapuþsàro jãvasyà÷raya uttamaþ>% . jãvasyà÷raya uttama ityàha %<jãvã vasati sarvasmin dehe tatra vi÷eùataþ . vãrye rakte male yasmin kùãõe yàti kùayaü kùaõàt>% . atha garbhasa¤janana÷ukrasya lakùaõamàha %<sphañikàbhaü dravaü snigdhaü madhuraü madhugandhi ca . ÷ukramicchanti kecittu tailakùãranibha¤ca tat>% . atha ÷ukrasya sthànamàha %<yathà payasi sarpistu gåóha÷cekùau raso yathà . evaü hi sakale kàye ÷ukraü tiùñhati dehinàm>% . atra sarpirdçùñànto bahu÷ukre'lpamathanena sarpiþ÷ukrayorlàbhàt . ikùurasadçùñàntastu svalpa÷ukre puüsi atipãóanenekùurasa÷ukrayorlàbhàt . atha ÷ukrasya kùaraõamàrgamàha %<dvyaïgule dakùiõe pàr÷ve vastidvàrasya càpyadhaþ . måtrasrotapathe ÷ukraü puruùasya pravartate>% . vçddhavàgbhaño'pyàha saptamã ÷ukradharà dvyaïgule dakùiõe pàr÷ve vastidvàrasya càpyadhomåtramàrgamà÷rità sakala÷arãravyàpinã ÷ukraü pravartayatãti . saptamã kalà . atha ÷ukrakùaraõakàraõamàha %<kçtsnadehasthitaü ÷ukraü prasannamanasastathà . strãùu vyàyacchata÷càpi harùàttat sampravartate>% . strãsurataråpaü vyàyàmaü kurvataþ . anyacca %<÷ukraü kàmena kàminyà dar÷anàt spar÷anàdapi . ÷abdasaü÷ravaõàtu dhyànàt saüyãgàcca pravartate>% . daityaguroþ ÷ukranàmakàraõaü kà÷ãkhaø 17 aø uktaü yathà %<nandinà'pahçte ÷ukre gilite ca viùàdinà>% ityupakrame %<tena ÷abdena mahatà ÷ukraþ ÷ambhådare sthitaþ . chidrànveùã bhraman so'tha viniketo yathàni÷am . sapta lokàn sapàtàlàn rudradehe vilokayan . brahmanàràyaõendràõàü sàdityàpsarasàü tathà . bhuvanàni vicitràõi yuddha¤ca pramathàsuram . savarùàõàü ÷ataü kukùau>% bhavasya parito bhraman . tataþ sa dadç÷e randhraü ÷ucerandhraü khalo yathà . ÷àmbhavenàtha yogena ÷ukraråpeõa bhàrgavaþ . caskanda ca sanàmàpi tato devena bhàùitaþ . jañharànnirgate ÷ukre devo'pi mumudetaràm . måyaþ ÷reyo bhaved yanme na sthito jañhare dvijaþ . ÷ukravanniþsçto yasmàttasmàttvaü bhçguvandana . karmaõànena ÷ukro'pi mama putro'si gamyatàm . ÷ukragrahasvaråpàdi vçhajjàtake grahayonyadhyàye ukta dç÷yam . tatkakùàdimànaü khagola÷abde 2425 pçø dç÷yam .

#<÷ukrakara># puø ÷ukraü vãryaü karoti kç--ac . majjadhàtau hemacaø asçkkara÷abde 558 pçø dç÷yam . vãryakàrake triø .

#<÷ukrabhuj># strã ÷ukraü bhuïkte bhuja--kvip . mayårajàtistriyàü ÷abdacaø .

#<÷ukrabhå># puø bhavatyasyàt bhå--apàdàne kvip . majjadhàtau ÷abdacaø asçkvara÷abde taddhetutà dç÷yà .

#<÷ukralà># strã ÷ukraü làti là--ka . u¤cañàvçkùe bharataþ .

#<÷ukra÷iùya># puø 6 taø . daitye asure amaraþ .

#<÷ukriya># triø ÷ukrodevatà'sya tasyedam và gha . 1 ÷ukrasambandhini 2 taddaivate yajurvedãye %<çcaü vàcami>% tyàdike ùañtriü ÷attame 3 ÷àntyadhyàye naø .

#<÷ukla># naø ÷uca--lak kutvam . 1 rajate mediø . 2 navanãte ÷abdacaø . 3 akùirogabhede cakùåroga÷abde 2844 pçø dç÷yam . 4 ÷vetavarõe 5 ÷vetavarõayute triø amaraþ . 6 ÷uddhe ca triø . 7 viùkambhàdiùu yogabhede mediø . 9 ÷vetairaõóe ràjaniø 10 ÷uklapakùe jyoø taø . %<tatra pakùàvubhau màse ÷uklakçùõau krameõa hi . candravçddhikaraþ ÷uklaþ kçùõa÷candrakùayàtmakaþ>% ùañtriü÷anmatam . ÷uklavarõapadàrthàstu kavikalpalatàthàü katicit uktà yathà %<sudhàü÷åccaiþ÷ravàþ ÷ambhuþ kãrtirjyotsnà ÷aradghanàþ . pràsàdasaudhatagaramandàradruhibhàdrayaþ . såryendukàntakarpå karambhà rajataü halã . nirmokabhasmahiõóãracandanaü karakà himam . hàrorõanàbhastantvasthi svargaïgebharadàbhrakam . ÷eùàhiþ ÷arkarà dugdhaü dadhi gaïgà sudhà jalam . mçõàlasikatàhaüsavakakairavacàmaram . rambhàgarbhaü puõóarãkaü ketakã÷aïkhanirjharàþ . lodhrasiüha dhvajacchatraü cårõa÷uktikapardakà . muktàkusumanakùatradantapuõyo÷anoguõàþ . kailàsakàsakàrpàmahàsavàsavaku¤jaràþ . nàradaþ pàradaþ kundakhañikàsphañikàdayaþ>% .

#<÷uklakaõñha># puüstrãø ÷uklaþ kaõñho yasya . dàtyåhakhage ÷abdamàlà . striyàü ïãù .

#<÷uklakanda># puø ÷uklaþ kando yasya . 1 mahiùakande 2 ativiùàyàü strã ràjaniø . karmaø . 3 ÷vete kande .

#<÷uklakùãrà># strã ÷uklaü kùãraü niryàso yasyàþ . kàkolyàü ràjaniø .

#<÷uklakarman># triø ÷uklaü ÷uddhaü karma yasya . pavitre ÷ubhacaritre jañàø .

#<÷uklakuùñha># naø karmaø . ÷vetakuùñhe (dhavala) .

#<÷ukladugdha># puø ÷uklaü dugdhamasya . 1 ÷çïgàñake ÷abdacaø 2 ÷vetaniryàsayute triø .

#<÷ukladhàtu># puø karmaø . kañhinyàü (khaói) hemacaø 2 ÷vetadhàtau ca

#<÷uklapakùa># puø karmaø . 1 vçddhyanuguõacandrakalàkriyàpa¤cada÷akàtmake càndramàsàrdhe ÷yetacchade 2 vake puüstrãø . striyàü ïãù .

#<÷uklapuùpa># puø ÷uklaü puùpamasya . 1 chatràkavçkùe 2 kundavçkùe 3 maruvake ca ratnamàø . 4 ÷yetapuùpayute triø . 5 nàgadantyàü 6 ÷ãtakumbhyàü strã ratnamàø ïãp . karmaø . 7 ÷ubhre puùpe naø .

#<÷uklapçùñhaka># puø ÷uklaü pçùñhamasya kap . sindhukavçkùe ÷abdacaø .

#<÷uklayajus># naø karmaø . iùetvetyàdi catvàriü÷adadhyàyàtmake yajrvedabhede .

#<÷uklarohita># puø varõovarõeneti karmaø . 1 ÷vetarakte varõe 2 tadvati triø . 3 tathàbhåtavçkùe puø ràjaniø .

#<÷uklalà># strã ÷uklaü làti là--ka . uccañàyàü ratnamàø .

#<÷uklavàyasa># puüstrãø karmaø . 1 vake trikàø 2 ÷vetakàke ca . striyàü ïãù .

#<÷ukla÷àla># puø karmaø . 1 girinimbe ràjaniø 2 ÷vetavarõavçkùe ca

#<÷uklà># strã ÷ukla + ar÷a àdyac ñàp . 1 sarasvatyàü trikàø . 2 ÷arkaràyàü ÷abdacaø . 3 kàkolyàü 4 vidàryàü 5 snuhyàü ràjaniø . 6 ÷vetavarõavatyàü striyà¤ca .

#<÷uklàïgã># strã ÷uklamaïgamasyàþ ïãù . 1 ÷ephàlikàyàü ràjaniø . 2 ÷vetàïgayukte triø .

#<÷uklàpàïga># puüstrãø ÷uklaþ apàïgo yasya . mayåre hemacaø . striyàü ïãù .

#<÷uklàmla># naø karmaø . amla÷àke ràjaniø .

#<÷uklàrman># naø netrarogabhede bhàvapuø 4428 pçø dç÷yam .

#<÷ukliman># puø ÷uklasya bhàvaþ imanic . ÷vetavarõe .

#<÷uklopalà># strã karmaø sa astyasyàþ ac . ÷arkaràyàü ratnamà0

#<÷uïga># puø ÷ama--ga tasya nettvaü niø ata uttva¤ca . 1 vañavçkùe 2 àmràtake 3 ÷åke ca mediø . 4 parpañãvçkùe 5 dhànyàdi÷åke ca strã ràjaniø .

#<÷uïgàkarman># naø ÷uïgaiþ vañapallavaiþ à samyak karmaø yatra . garbhamàtrasaüskàrabhede %<puüsavane candranàmà ÷uïgàkarmaõi ÷ãbhanaþ>% tiø taø .

#<÷uïgin># puø ÷uïgo'styasya ini . 1 vañapçkùe 2 plakùavçkùe jañàø 3 ÷uïgavati triø .

#<÷uca># ÷oke klede ca divàø ubhaø aka señ . ÷ucyati te irit a÷ucat a÷ocãt a÷ociùña ãdit ÷uktaþ . anu + ki¤ciñudde÷ena pa÷càttàpe sakaø . anu÷ocati .

#<÷uca># ÷oke bhvàø paraø sakaø señ . ÷ocati a÷ocãt .

#<÷uc># strã ÷uca--kvip . ÷oke amaraþ . và ñàp . tatraiva .

#<÷uci># puø ÷uca--ki . 1 vahnau 2 citrakavçkùe 3 àùàóhamàse 4 ÷çïgàrarase amaraþ . 5 jyaiùñhamàse mediø 6 ÷uddhàcaraõe 7 grãùme 8 çtau 9 ÷uddhamantriõi mediø . 10 agnibhede %<pàvakaþ pavamàna÷ca ÷uciragni÷ca te trayaþ . nimathyaþ pavamànaþ syàt vaidyutaþ pàvakaþ smçtaþ . ya÷càgnau tapate såryaþ ÷uciragnistvasau smçtaþ>% kårmapuø 12 aø . 11 ÷vetavarõe 12 tadvati triø amaraþ . ÷ucitva¤ca ÷aucaü ÷uddhatà vaidikakarmàrhatvaprayojakaþ saüskàravi÷eùaþ . %<÷ucistatkàlajãvã karma kuryàt>% ÷rutau ÷aucasya karmàïgatvaü, sa ca snànàdijanyaþ puõyabhedo và . 13 mårye ca %<tapanastàpana÷caiva ÷uciþ saptà÷vavàhanaþ>% såryastavaþ . 14 arkavçkùe 15 kà÷yapatnyàstàmràyàþ kanyàbhede strã %<ùañsutà÷ca mahà sattvàstàmràyàþ parikãrtitàþ . ÷ukã ÷yenã ca bhàse ca sugrãvã ÷ucigçdhrike>% garuóapuø 6 aø . 16 ÷uddhe 17 anupahate triø mediø .

#<÷ucidruma># puø karmaø . a÷vatthavçkùe ràjaniø .

#<÷ucimallikà># strã karmaø . navamallikàyàü ràjaniø .

#<÷ucya># snàne akaø abhiùave manyane pãóane sandhàne ca sakaø bhvàø paraø señ ãdit niùñhà aniñ . ÷ucyati a÷ucyãt .

#<÷uñãra># puø ÷auñãra + pçùoø . vãre trikàø .

#<÷uñha># gativighàte bhvàø paraø sakaø señ . ÷oñhati a÷oñhãt .

#<÷uñha># àlasye cuø ubhaø sakaø señ . ÷oñhayati te a÷å÷uñhat ta .

#<÷uñha># ÷odhane bà cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ idit . ÷uõñhayati te ÷uõñati a÷u÷uõñhat ta a÷uõñhãt .

#<÷uõñi(õñhã)># strã ÷uñhi--in và ïãp . (÷uüña) ÷uùkàrdrake %<÷uõñhã rucyàmavàtaghnã pàcanã kañukà laghuþ . snigdhoùõà madhurà pàke kaphavàtavibandhanut . vçvyà svaryà ca ni÷vàsa÷ålakàsahçdàmayàn . hanti ÷lãpada÷othàr÷astoyàü÷aü pari÷odhayet>% bhàvapraø .

#<÷uõñhya># naø ÷añhi--yat . ÷uõñhyàm ÷abdacaø .

@<[Page 5128a]>@
#<÷uõóa># puø ÷una--óa tasya nettvam . 1 madanirjhare hemacaø . 2 gaja haste puüstrãø strãtve ñàp . 3 madyapànagçhe 4 ve÷yàyàü 5 suràyàü 6 jalahastinyà¤ca strã mediø . 7 nalinyàü vi÷vaþ . 8 kuññinyà¤ca strã ÷abdamàø .

#<÷uõóàpàna># naø ÷uõóà surà pãyate'tra pà--àdhàre lyuñ . 1 madyapànagçhe amaraþ . 6 taø . 2 madyapàne ca .

#<÷uõóàra># puø ÷uõóà astyarthe ra . 1 ÷auõóike ÷abdacaø 2 hastini ca . apakarùe ra . 3 apakçùña÷uõóàyàm strã . lac . ÷uõóàla hastini dhana¤jayaþ .

#<÷uõóin># puø ÷uõóà'styasya ini . 1 hastini 2 ÷auõóike ÷abdacaø .

#<÷uõóimåùikà># strã ÷uõóinã måùikeva . chuchundaryàü (chuücha) ràjaniø .

#<÷uõóã># strã ÷uõóàkàro'styasyàþ ac gauràø ïãù . (hàti÷uüóà) vçkùe ràjaniø .

#<÷uddha># naø ÷udha--kta . 1 saindhavalavaõe 2 marice ca ràjaniø . 3 kevale 4 nirdoùe 5 pavitre mediø . 6 ÷ubhre ca triø . ÷uddhya÷uddhã ÷àstraj¤àpye saüskàraråpe yathoktaü ÷uddhya÷uddhyoþ saüskàraråpatvena ekapuruùasyaikadobhayasthiti rghañate . ÷uddherbhàvaråpatve a÷uddhestadabhàvaråpatve naitat virodhàt . ataeva ÷aïkhaþ %<tataþ ÷ràddhama÷uddhau tu kuryàdekàda÷e tathà . kartustàtkàlikã ÷uddhira÷uddhaþ punareva saþ>% a÷uddhau caturthàhàdau . kathama÷uddhau ÷ràddhaü? kàlà÷aucayoradhikàrivi÷eùaõatvàdata àha kartustàtkàlikã ÷uddhiriti . ÷ràddhavidhànàkùepàt tanmàtraniùñhà ÷uddhiþ kalpyate %<sa punara÷uddhaþ karmàntare>% ÷ràø viø . ÷uddhitattve ca evaü ÷uddherbhàvaråpatve a÷aucasya tadabhàvaråpatve virodhaþ tathàtve a÷aucasaïkaro'pi na syàt . ekasmin ÷uddhyabhàvaråpe a÷auce satyaparasya tadråpasya tadànãü tatpuruùãya÷uddhiråpapratiyogyantaràbhàvàt anupapatteþ . tasmàt ÷uddhya÷uddhyorbhàvaråpatvam . padmapuø uttaø khaø 19 aø katicida÷uddhà uktàþ . tadbhinnasyaiva ÷uddhatà yathà
     %<jàtake mçtake'snàte jalaukobhiþ kùate tathà . apavitro dvijàtãnàü dehaþ sandhyàdikarmasu . apåtatanurutsarge naro måtrapurãùayoþ . aspç÷yaspar÷ane caiva brahmayaj¤ajapàdiùu . raktapàte nakha÷çïgadantakhaïgàdibhiþ kùate . vipràdera÷uciþ kàyaþ ÷astràstraiþ kaõñakàdibhiþ . bhuktvà hastànanocchiùñe'pavitraþ kçtamaithune . ÷ayane bràhmaõàdãnàü ÷arãraü curakarmaõi . jvaràdibhi÷catuþùaùñirogairyukta dvijanmanàm . vaghuraprayataü påjàdànahomajapàdiùu . dhåmodgàre vamau ÷ràddhapatitànnàdibhojanaiþ . tathà ca retaþskhalane martyadehà'pavitratà . apavitraü dvijàtãnàü vapuþ syàdràhudar÷ane . garhitadànagrahaõe patite pàtakàdibhiþ . a÷aucàntena ÷uddhiþ syàt jàtake mçtake'pi ca . sarvavarõà÷ramàdãnàü tanoþ sandhyàdikarmasu>% . mçtakàdibhinne snànàpaneyateti . a÷auca÷abde dravya÷uddhi÷abde ca dç÷yam .

#<÷uddhajaïgha># puüstrã ÷uddhà jaïghà yasya . gardabhe trikàø striyàü ïãù .

#<÷uddhamàüsa># naø 2183 pçø kçtànna÷abdadar÷ite pakvamàüsabhede

#<÷uddhavallã># strã karmaø . 1 guóåcyàü ÷abdacaø 2 pavitràyàü latàyà¤ca ÷abdacaø .

#<÷uddhànta># puø ÷uddhaþ nirdoùaþ antaþ paryanto yasya . 1 nçpàntaþpure upacàràt tatra sthitàyàü 2 ràjayoùiti puüstrãø %<÷uddhàntasambhàganitàntatuùñe>% iti naiùadham . ÷uddhaü ÷uddhiþ 6 taø 3 a÷aucànte .

#<÷uddhàpahnuti># strã karmaø . %<÷uddhàpahnutiranyasyàropàrtho dharmanihnavaþ>% candràlokokte arthàlaïkàrabhede .

#<÷uddhi># strã ÷udha--ktin . 1 màrjane jañàø 2 nairmalyasampàdane 3 vaidikakarõayogyatvàsampàdakasaüskàrabhede ca . 4 durgàyàü %<smaraõàccintanàdvàpi ÷odhyate yena pàtakàt . tena ÷uddhi samàkhyàtà devã rudratanau sthità>% devãpuø tannàmaniruktiþ

#<÷uddhodanasuta># puø bauddhabhede hemacaø .

#<÷udha># ÷auce ÷odhane sakaø niþ÷eùabhavane akaø ca diø paraø aniñ . ÷udhyati ëdit a÷udhat . %<bhaktoharaþ ÷udhyaki yadguõaþ syàditi>% lãlàø .

#<÷una># gatau tuø paraø sakaø señ . ÷unati a÷onãt .

#<÷una># puø ÷una--ka . kukkure . ki . tatraiva vàcaspatiþ .

#<÷unaþ÷epha># puø ÷unaiva ÷epho'sya aluksamàø . vi÷vàmitra÷iùye munibhede .

#<÷unaka># puø ÷unaiva kan . 1 munibhede svàrthe ka . 2 kukkure ràjaniø .

#<÷unakaca¤cukà># strã ÷unakasyeva ca¤cuþ patre yasyàþ kap . kùudraca¤cukùupabhede ràjaniø .

#<÷unakacillã># strã ÷unakapriyà cillã . ÷àkabhede ràjaniø .

#<÷unàsãra># puø suùñhunàsãraü yasya pçùoø . 1 indre 2 pecake ca pçùoø tasya råpatrayam dviråpakoùe uktaü yathà %<÷unà÷oro dvitàlavyaþ sunàsãro dvidantyakaþ . tàlavyàdirdantyamadhyaþ ÷unàsãra÷ca dç÷yate>% .

#<÷unã># strã ÷van + striyàü ïãù . 1 kukkurayomiti amaraþ . 2 kuùmàõóyàü latàyàü ràjanighaõñukoùaþ .

#<÷unãra># puø ÷unã + saüghàrthe ra . kukkurausamåhe trikàø .

#<÷undha># ÷uddhau akaø ÷ãdhane sakaø cuø ubhaø señ . ÷undhayati te a÷u÷undhat ta .

#<÷undha># ÷uddhau akaø ÷uddhãkararõe sakaø bhvàø ubhaø señ . ÷undhati te a÷undhãt a÷undhiùña . %<àpaþ ÷undhantu mainasaþ>% iti sandhyàmantraþ .

#<÷undhyu># puø ÷undha--yuca tasya na anàde÷aþ . vàyau uõàø .

#<÷unbha># dãptau akaø mardane sakaø tuø paraø señ . ÷ubhati a÷ubhambhãt %<pràgapràptani÷umbha÷àmbhavadhanu>% riti vãø ca0

#<÷unya># naø ÷unãnàü samåhaþ yat . 1 kukkurãsaüke trikàø ÷ånya + pçùoø . 2 rikte jañàø .

#<÷ubha># dãptau akaø hiüsane sakaø tuø mucàø paraø señ . ÷umbhati a÷ãbhãt .

#<÷ubha># dãptau bhvàø àø akaø señ . ÷obhate ëdit a÷ubhat ÷u÷ubhe

#<÷ubha># naø ÷ubha--ka . 1 maïgale 2 ÷ubhayukte triø amaraþ . 2 pannakàùñhe ràjaniø 4 viùkambhàdiùu madhye trayoviü ÷ayoge puø 5 svecarapurabhede naø mediø .

#<÷ubhaüyu># triø ÷ubham + astyarthe yus . ÷ubhànvite amaraþ %<kùitipaþ ÷ubhaüyuþ>% iti bhaññiþ .

#<÷ubhagandhaka># naø ÷ubhogandhã'sya kap . 1 vole ràjaniø 2 ÷ubhagandhayute triø .

#<÷ubhagraha># puø ÷ubhaþ ÷ubhadàyakaþ grahaþ . 1 saumyagrahe 2 gurau ÷ukre ardhàdhikacandre pàpagrahàyukte budhe ca .

#<÷ubhaïkara># triø ÷ubhaü karàti kç--khac mum ca . 2 maïgalakàrake 2 durgàyàü strã ÷abdamàø ïãp .

#<÷ubhada># puø ÷ubhaü dadàti dà--ka . 1 a÷vatthavçkùe ràjaniø . 2 maïgaladàtari triø .

#<÷ubhadantã># strã ÷ubhà dantà asyàþ ïãù . 1 sudatyàü striyàü 2 puùpadantadiggajayoùiti ca mediø .

#<÷ubhapattrã># strãø ÷ubhàni pattràõyasyàþ ïãù . (÷àlapàna) kùupe và kap . ÷ubhapattrikà tatràrthe ràjaniø .

#<÷ubham># avyaø ÷ubha--kasu . maïgale %<÷ubhaüyuþ>% .

#<÷ubhavàsana># puø ÷ubhaü vàsayati mukham vàsi--lyu . mukhavàsane dravye ÷abdacaø .

#<÷ubhasåcanã># strã devãbhede (suvacanã) %<raktà padmacaturmukhã trinayanà càmãkaràlaïkçtà pãnottuïkakucà dukålavasanà haüsàdhiråóhà parà . brahmànandamayã kamaõóalukaràkùàbhãtihastà ÷ivà dhyeyà sà ÷ubhamåcanã trijagatàgambàpaduddhàriõã>% . sà ca strãbhiþ påjyà .

#<÷ubhà># strã ÷ubha--ka . 1 ÷obhàyàü 2 kàntau 3 icchàyàü mediø . 4 ràcanàyàü 5 gorocanàyàü 6 ÷amyàü 7 priyaïgau 8 ÷vetadårvàyàü ràjaniø . 9 devasabhàyàü ÷abdacaø 10 umàsakhã bhede ÷abdacaø .

#<÷ubhàcàra># triø ÷ubha àcàroyasya . 1 ÷obhanàcàrayute 2 umàsakhãbhede strã ÷abdamàø .

#<÷ubhà¤jana># puø ÷ubha--ka ÷ubham a¤janaü yasmàt 5 baø . ÷obhà¤janavçkùe ÷abdaraø .

#<÷ubhra># naø ÷ubha--rak . 1 abhrake mediø 2 raupye 3 kàsãse 4 ÷ubhralavaõe ràjaniø . 6 candane ÷abdacaø . 6 ÷vetavarõe puø 7 tadvati triø amaraþ .

#<÷ubhrakara># puø ÷ubhraþ karo'sya . 1 candre 2 karpåre ca . ÷ubhrakiraõa÷ubhràü÷uprabhçtayo'pyatra .

#<÷ubhradantã># strã ÷ubhro danto yasyàþ ïãù . puùpadantadiggajayoùiti amaraþ

#<÷ubhràlu># puø karmaø . 1 mahiùakande ràjaniø . 2 ÷vetàlau ca .

#<÷ubhri># puø ÷ubha--kri . caturmukhe brahmaõi siø kauø .

#<÷umbha># puø ÷unbha--ac . dànavabhede . ÷umbha÷ca prahlàdaputravirocanàtmajagaveùñhinaþ putraþ ekaþ %<virocana÷ca pràhlàdiþ pa¤ca tasyànujàþ smçtàþ . gaveùñhã kàlanemi÷ca jambho vàskala eva ca . ÷umbha÷caiva ni÷umbha÷ca viùvav seno mahaujasaþ . gaveùñhinaþ sutà hyete>% vahnipuø . apara÷ca %<ka÷yapasya danurnàma bhàryàsãt dvijasattama! . tasyàstu dvau sutàvàstàü sahasràkùàdbalàdhikau . jyeùñhaþ ÷umbha iti khyàto ni÷umbha÷càparo'suraþ>% vàmanapuø . devãmàhàø aparo'pi devyà nihataþ . tadanyo'pi tatraiva 12 aø %<÷umbho ni÷umbha÷caivànyàvupatsyete mahàsurau . tatastau nà÷ayiùyàmi vindhyàcalanivàsinã>% ityuktaþ .

#<÷umbhamardinã># strã ÷umbhaü mçdgàti mçda--õini . durgàyàü hemacaø . hana--õini . ÷umbhadhàtinã ÷abdacaø .

#<÷umbhapurã># strã 6 taø . (÷ambhalapura) ekacakràkhye pure trikàø .

#<÷ura># màraõe stambhane ca diø àø sakaø señ . ÷åryate a÷oriùña .

#<÷ulka># kathane, sarjane, varjane ca cuø ubhaø sakaø señ . ÷ulkaø yati te a÷u÷ulkat ta .

#<÷ulka># puø naø ÷ulkyate atisçjyate karmaõi gha¤ . 1 ghaññàdideye ràjakare mediø 2 ràjagràhyakarabhede amaraþ . varapakùàt kanyàpakùãyaiþ 3 gràhye dhane 4 strãdhanabhede %<bhaginã÷ulkaü sodaryàõàm>% iti smçtiþ . sambhogàrthaü strãbhyaþ deye 5 ghane %<a÷ulkopahçtàyàstu piõóadàvoóhureva te>% iti smçtiþ 6 paõe ca .

#<÷ulkasthàna># naø 6 taø . (ghàñi) 2 ghaññe bhåpànàü krayavikrayayogya dravyakaràdànasthàne .

#<÷ulla># naø ÷ulva--ac pçùoø . 1 tàmne 2 rajjau ca amarañãkà .

@<[Page 5130a]>@
#<÷ulva># màne dàne ca cuø ubhaø sakaø señ . ÷ulvayati te a÷u÷ulvat ta .

#<÷ulva># naø ÷ulva--ac . 1 tàmre 2 rajjau ca amaraþ 3 jalasamãpe 4 àcàre 5 yaj¤akàrye ca mediø .

#<÷ulvàri># puø 6 taø . 1 gandhake hemacaø tasya tàmràdijàrakatvàt tathàtvam .

#<÷u÷rå># strã màtari %<÷i÷oþ ÷u÷råùaïàt ÷u÷råþ>% bhàø ÷àø a0

#<÷u÷råùaõa># naø ÷ru--san--lyuñ . sevàyàü ÷abdacaø . yuc . tatraiva strã 2 ÷ravaõecchàyà¤ca .

#<÷u÷råùà># strã ÷ru--san--a . 1 ÷ravaõecchàyàm 2 upàsane 3 kathane ca .

#<÷uùa># ÷oùaõe diø paraø sakaø aniñ . ÷uùyati ëdit a÷uùat .

#<÷uùa># puø ÷uùa--ka . 1 garte 2 bile ca ajayapàlaþ .

#<÷uùi># strã ÷uùa--ki . 1 pàùàõe 2 vile ca mediø .

#<÷uùira># naø ÷uùa--kirac . 1 chidre 2 vaü÷yàdivàdye 3 sacchidre triø amaraþ 4 måùike puüstrãø mediø striyàü ïãù . 5 agnau puø vi÷vaþ . 6 citrakavçkùe 7 nadyàü strã dharaõiþ . 8 nalãnàmagandhadravye strã amaraþ .

#<÷uùka># triø ÷uùa + kta . àtapàdinà 1 kçta÷oùaõe . bhàve kta . 2 ÷oùaõe naø .

#<÷uùkapattra># naø ÷uùkaü pattramasya . (nàlatà) 1 ÷àkabhede . %<÷uùkapatraü payomi÷raü pitta÷leùmajvaràùaham . tat ÷uùkapatraü jaladoùanà÷anaü vi÷eùataþ pittakaphajvaràpaham . jala¤ca tasyàpi ca pittahàrakam surocanaü vya¤janayoyakàrakam>% ràjavallabhaþ . karmaø . 2 ÷uùke parõe na0

#<÷uùkamàüsa># naø karmaø . àtaùàdinà ÷uùkamàüse tadguõà bhàvapraø uktà yathà %<tridoùakçt vyàlajuùñaü ÷uùkaü ÷ålakaraü guru>% màüsamityanuùaïgaþ .

#<÷uùkarevatã># strã màtçkàbhede %<asthibhya÷ca tathà kàlã sçùñà pårvaü mahàtmanà . tayà tadrudhiraü pãtamandhakànàü mahàtmanàm . sà càsmin kayità loke nàmataþ ÷uùkarevatã>% vahnipuø 154 aø .

#<÷uùkala># naø ÷uùkaü ÷oùaõaü làti là--ka . 1 ÷uùkamàüse . ÷uùa--kalac kicca . 2 àmiùe uõàdiø .

#<÷uùkavçkùa># puø karmaø . dhavavçkùe ràjaniø .

#<÷uùkavera># naø ÷uùkaü phala÷ånyaü vairam . udde÷ya÷ånye kalahe .

#<÷uùkavraõa># puø karmaø . (ghaüñà) kiõaråpe vraõe trikàø .

#<÷uùkàkùipàka># puø netrarogabhede tallakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà %<yat kåõitaü dàruõaråkùavartma sandahyate càbiladar÷anaü yat . sudàruõaü yatpratibodhane ca ÷uùkàkùipàkopahata yadakùi>% . kåõitaü saïkocitaü sudritamiti yàvat . dàruõaråkùavartma dàruõaü vikçtaü råkùaü ca vartma yasya tat . idamakùõàvi÷eùaõaü sandahyate sadàhaü bhavati . àbila dar÷anam àbilasya anacchasya dar÷anaü vaina tat . tatpratibodhane udvàñane, sudàruõam ati÷ayana vikçtam .

#<÷uùkàïga># puø ÷uùkamaïgamasya . 1 dhavavçkùe (dhagàcha) 2 ÷uùkàvayavayute triø striyàü ïãù . sà ca 3 godhikàyàü ÷abdaca0

#<÷uùkàrdraka># naø ÷uùkamàrdrakam . ÷uõñhyàü (÷uüñha) ÷abdacaø .

#<÷uùma># naø ÷uùa--man kicca . 1 tejasi mediø 2 paràkrame hemacaø . 3 sårye puø mediø 4 agnau trikàø 5 citrakavçkùe 6 vàyau 7 pakùiõi saükùiptasàø 8 arciùi ca puø bharataþ .

#<÷uùman># naø ÷uùa--ïmanip . 1 tejasi jañàø . 2 ÷aurye hemacaø 3 agnau 4 citrakavçkùe ca puø amaraþ .

#<÷åka># puø naø ÷vi--kak sampraø . (÷uïgà) 1 tãkùõàgre amaraþ . 2 ÷ikhàyàü 3 dayàyàü mediø 3 saviùajalamalodbhave jantubhede bhàvapraø taddoùàdhikàreõa tajjàtarogàstatra dar÷ità yathà atha ÷åkadãùàdhikàraþ . tatra ÷åkadoùasva nidànamàha %<akramàcchephaso vçddhiü yo'mivà¤chati måóhadhãþ . vyàdhayastasya jàyante da÷a càùñau ca ÷åkajàþ>% . akra màt anucitavçddhikramàt . anucità ca vçddhiþ bhårivikàrajanakasva yogena ÷åkajàþ ÷åkojala÷åkaþ saviùo jalajantuvi÷eùaþ sa tu jalamalodbhavaþ alpaóuõóubha ityàdikaþ . tathà ÷åkapradhàno liïgavçddhikare vàtsyàyanàdyukto rogaþ ÷åka ucyata . ÷åkadoùà da÷a càùñau ca bhavanti . teùvàdau sarùapikàmàha gaurasarùapasaüsthànà ÷åkadurbhagahetukà . pióakà ÷leùmavàtàbhyàü j¤eyàsarùapikà tu sà . ÷åkadurbhagahetukà ÷åkaduùñayoninimittà ca . athàùñãlikàmàha %<kañhinà viùamairbhugnairvàyunàùñãlikà 2 bhavet>% . aùñãlà lauhakàrasya bhàõóavi÷eùaþ (nihàra) iti loke . tathà kañhinetyaùñãlikà viùamairbhugnairiti vakùyakàõaõåkavi÷eùaõam . viùamairhrasvadãrghaiþ . bhugnaiþ vakraiþ . grathitamàha %<÷åkairyat påritaü ÷a÷vadgrathitaü 2 nàma tadbhavet>% . yalliïgaü sadà ÷åkaiþ påritaü tadgrathitatvàdgrathitam . kumbhikàmàha %<kumbhikà 4 raktapittàt syàjjàmbavàsthinibhà sità>% kumbhikà kumbhãphalatulyatvàt . alajãmàha %<alajã 5 syàttathà yàdçkpramehapióakà tathà . sà ca raktà'sità sphoñàcità ca kathità budhaiþ>% . eùà raktapittanimittà j¤eyà . mçditamàha mçditaü 6 pãóitaü yattu saürabdhaü vàtakopataþ . ÷åkadoùe jàte pãóitaü sadyat saürabdham sa÷othaü bhavati talliïgaü mçditamucyate . saümåóhapióakàmàha %<pàõibhyàü bhç÷asaümåóhe samåóhaõóikà 7 bhavet>% . ÷åkadoùe jàte pàõibhyàü mç÷asaübhåóhe pi÷ite liïge . atràpi vàtakopata ityanuvartate . athàvamanthamàha %<dãrghà vahvya÷ca pi óakà dãryante madhyatastu yàþ . so'vamanthaþ 8 kaphàsçgbhyàü vedanà romaharùakçt>% . dãrghà dãrghàïkaràþ . puùkàrakàmàha %<pióakà pióakàvyàptà pitta÷oõitasambhavà . padmakarõikasaüsthànà 9 j¤eyà puùkariketi sà>% . pióakàvyàptà pàr÷vataþ kùudrapióakàvyàptà . ataeva padmakarõikasaüsthànà . spar÷ahànimàha %<spar÷ahànintu 10 janayecchoõitaü ÷åkadåùitam>% atra spar÷àsahatvameva lakùaõam . uttamàmàha %<mudgamàùopamà raktà raktapittodbhavà ca yà . eùottamàkhyà pióalà 11 ÷çkàjãrõasamudbhavà>% . ÷ataponakamàha %<chidrairaõumukhairliïgaü ciraü yasya samaüntataþ . vàta÷oõitajo vyàdhiþ vij¤eyaþ ÷ataponakaþ 12>% . ÷ataponaka÷càlanã tattulyatvàcchataponakaþ . tvakpàkamàha %<vàtapittakçto j¤eyastvakùàko 13 jvaradàhakçt>% . ÷oõitàrbudamàha %<kçùõaiþ sphoñaiþ saraktàbhiþ pióakàbhirnipãóitam . liïgaü vàsturujà÷cogrà j¤eyaü tacchoõitàrbudam 14>% . vàsturujaþ sphoñapióakàdhiùñhànayedanàþ . atha màüsàrbudamàha màüsaduùñaü vijagnãyàdarbudaü màüsasambhavam 15 . màüsapàkamàha %<÷ãryante yasya màüsàni yasya sarvà÷ca vedanàþ . vidyàttaü màüsapàkantu 16 sarvadoùakçtaü bhiùak>% . ÷ãryante galanti . sarvà÷ca vedanàþ vàtapittakaphajàþ . atha vidradhimàha %<vidradhiþ 17 sannipàtena yathoktamabhinirdi÷et>% . yathoktaü sànnipàtikaü vidradhitulyaü kathayet . tilakàlakànàha %<kçùõàni citràõyatha và ÷uklàni saviùàõi tu . patanti pàtayantyà÷u meóhraü nirava÷eùataþ . kàlàni bhåtvà màüsàni ÷ãrvyante yasya dehinaþ . sannipàtasamutthàü÷ca tàn vidyàttilakàlakàn 18>% . citràõi nànàvarõàni . ÷uklàni ÷uklavarõàni ma¤càþ kro÷antãti vat . saviùàõi saviùa÷åkàkhyajantuvi÷eùakçtatvàt . ÷ãrvyante galanti . kçùõatilatulyatvàttilakàlakàþ . athàsàdhyamàha %<tatra màüsàrbudaü yacca màüsapàka÷ca yaþ smçtaþ . vidradhi÷ca na sidhyanti ye ca syustilakàlakàþ>% .

#<÷åkaka># puø ÷åkaiþ jalajantubhedai kàyati kai--ka . 1 pràvçñkàle 2 rase ca mediø .

#<÷åkakãña># puø ÷åkàkàraromayuktaþ kãñaþ ÷àø taø (÷layàpokà) kãñabhede amaraþ . sa hi ÷åkàbharomavàn .

#<÷åkadhànya># naø ÷åkayuktaü dhànyam ÷àkaø . yavàdau dhànye amaraþ . %<vrãhyàdikaü yadiha ÷åkasamanvitaü syàt tat ÷åkadhànyamatha mudgamakuùñhakàdi . ÷imbãnigåóhamiti tat pravadanti ÷imbãdhànyaü tçõodbhavamatho tçõadhànyamanyat . tatra tridoùa÷amanaü laghu ÷åkadhànyaü tejobalàti÷ayavãrya vivçddhidàyi . de÷e de÷e ÷åkadhànyeùu saükhyà j¤àtuü ÷akyà no narairdaivatairvà>% ràjaniø . %<÷åkadhànyaü ÷amãdhànyaü samàtãtaü pra÷asyate . parato vàtakçdråkùaü pràyeõàbhinavaü guru>% ràjavallabhaþ .

#<÷åkapiõóã># strã ÷åkasya piõóãva . ÷åka÷imbyàü ÷abdacaø .

#<÷åkara># puüstrãø ÷å ityavyaktaü ÷abdaü karoti kç--ac ÷åka + astyarthe ra và . svanàmakhyàte pa÷au amaraþ striyàü ïãù .

#<÷åkarakanda># puø ÷åkara iva ràma÷aþ kando'sya . vàràhãkande ràjaniø .

#<÷åkadaüùñraka># puø gudabhraü÷e kùudrarogabhede %<sadàho raktaparyantastvakpàkã tãvravedanaþ . kaõóåmàn jvarakàrã ca sa svàcchåkaradaüùñrakaþ>% bhàvapraø tallakùaõamuktam .

#<÷åkarapàdikà># strã ÷åkarasyeva pàdàþ målànyasyàþ kap ata ittvam . kola÷imbyàü ràjaniø .

#<÷åkaràkràntà># strã ÷åkareõàkramyate sma à + krama--kta 3 taø . varàhakràntàyàü ÷abdacaø .

#<÷åkarã># strã ÷åkara àkràmakatvenàstyasyàþ ac gauràø ïãù . 1 varàhakràntàyàü ÷abdacaø . ÷åkara + jàtau ïãù . 2 tajjàtistriyà¤ca .

#<÷åkareùña># puø 6 taø . 1 kaserunàmakande ràjaniø . 2 varàhapriyadravye triø .

#<÷åkavatã># strã ÷åkastãkùõa gramastyasyàþ bhatup bhasyavaþ ïãp . 1 kapikacchvàü ÷abdacaø . 2 ÷åkayute triø striyàü ïãp .

#<÷åka÷imbà># strã ÷åkayuktà ÷imbà ÷àkaø . kapikacchvàü ÷abdacaø .

#<÷åka÷imbi(mbã)># puø ÷åkayuktà ÷imbiþ ÷àkaø và ïãp . kapikacchvàü ÷abdacaø .

#<÷åkà># strã ÷åko'styasyàþ ac . kapikacchvàü ÷abdacaø .

#<÷åkàpåñña># puø tçõamaõibhede hàràø .

#<÷åtiparõa># puø ÷vi--ktic ÷åti sphãtaü parõaü yasya . àragbadhe ÷abdaraø .

#<÷ådra># puüstrãø ÷uca--rak pçùoø casya daþ dãrgha÷ca . 1 caturthe varõe striyàü ñàp . ÷ådrà ÷ådrajàtistriyàm . puüyoge ïãù . ÷ådrã ÷ådrabhàryàyàm . ÷ucà dravati druø óa pçùoø . 2 ÷okahetukagatiyukte ÷ådràdhikaraõa÷abde dç÷yam . atha ÷ådradharmàdi %<vipràõàmarcanaü nityaü ÷ådradharmo vidhoyate . taddveùo taddhanagràhã ÷ådra÷càõóàlatàü vrajet . nçdhraþ koñisahasràõi ÷atajanmàni ÷åkaraþ . ÷vàpadaþ ÷atajanmàni ÷ådro vipradhanàpahà . yaþ ÷ådro bràhmaõãgàmo màtçgàmã sa pàtakã . kumbhãpàke pacyate sa yàvadvai brahmaõaþ ÷atam . kumbhãpàke taptataike daùñaþ sarpairaharni÷am . ÷abda¤ca vikçtàkàraü kurute yamatàóanàt . tata÷càõóàlayoniþ syàt saptajanmasu pàtakã . saptajanmasu sarpa÷ca jalaukàþ saptajanmasu . janmakoñisahasra¤ca viùñhàyàü jàyate kçmiþ . yonikrimiþ puü÷calãnàü sa bhavet saptajanmasu . gavàü vraõakçmiþ syàcca pàtakã saptajanmasu . yonau yaunau bhramatyevaü na punarjàyate naraþ>% brahmavaiø puø 83 aø . %<dvijànàü pàda÷u÷råùà ÷ådraiþ kàryà sadà tviha . pàdaprakùàlanaü gandhairbhojyamucchiùñamàtrakam . te tu cakru stadà caiva tebhyo bhåyaþ pitàmahaþ . ÷u÷råùàrtha mayà yåyaü turãye tu pade kçtàþ . dvijànàü kùàttravargàõàü vai÷yànà¤ca bhavadvidhàþ . tribhyaþ ÷u÷råùaõà kàryà ityavàdãdvacastadà>% pàdme sçø svaø 16 aø . %<÷u÷råùaiva dvijàtãnàü ÷ådràõàü dharmasàdhanam . kàrukarma tathà''jãvaþ pàkayaj¤o'pi dharmataþ>% gàruóe 49 aø . %<tathà madyasya pànena bràhmaõãgamanena ca . vedàkùaravicàreõa ÷ådra÷càø õóàlatàü vrajet>% iti ÷ådrakamalàkaradhçtaparà÷aravàkyam . bràhmaõasya tadannabhojananiùedho yathà %<÷ådrànnaü bràhmaõo'÷nan vai màmaü bhàsàrdhameva và . tadyonàvabhijàyeta satyametadvidurbudhàþ . athodarastha÷ådràmno mçtaþ ÷và caiva jàyate . ddhàda÷a da÷a càùñau ca gçdhra÷åkarapuùkaràþ . udarasthita÷ådrànno hyadhãyàno'pi nitya÷aþ . juhvan vàpi japan vàpi gatimårdhvàü na vindati . amçtaü bràhmaõasyànnaü kùatriyànnaü payaþ smçtam . vai÷yasya cànnamevànnaü ÷ådrànnaü rudhiraü smçtam . tasmàt ÷ådraü na bhikùeyuryaj¤àrthaü saddvijàtayaþ . ÷ma÷ànamiva yacchådrastasmàttaü parivarjayet . kaõànàmatha và bhikùàü kuryàccàtivikarùitaþ . sacchådràõàü gçhe kurvan tatpàpena na lipyate . vi÷uddhànvayasaüjàto nivçtto sadyamàüsataþ . dvijabhakto baõigvçttiþ ÷ådraþ san parikãrtitaþ>% vçhatparà÷araþ . ÷ådrakçtyavicàraõatattve matsyapuràõam %<evaü ÷ådro'pi sàmànyaü vçddhi÷ràddhantu sarvadà . nabhara÷à reõa gantreõa kuryàdàmànnavadbudhaþ . dànapradhàmaþ ÷ådraþ syàdityàha bhagavàn prabhuþ . dànena sarvakàmàptiraska saüjàyate yataþ>% . tato dànamevàpekùita na tu mojanamapi . sàmànyaü sarvajanakartavyatvena pratimàsakçùõapakùàdivihita÷ràddham àbhyudayika÷ràddha¤ca evaü dvijàtivat ÷ådro'pi kuryàdityanvayaþ . namaskàreõa mantreõa na tu pañhitamantreõa . àmànnavadityanena jalasekasiddhànnavyàvçttiþ %<sminnamannamudàhçtam>% iti va÷iùñhena syinnasyaivàdbhatvasyàbhidhànàt kandupakvasya bhraùñatvaü na tu svinnatvaü hàrãtena svedanabharjanayoþ pçthaktvamuktaü yathà %<àdãpanatàùanasvedanabharjanapacanàdibhiþ pa¤camãti>% . asyàrthaþ àdãpanaü kàùñhànàü, tàpanaü toyàdeþ, svedanaü dhànyàderbharjanaü yavàdeþ, pacanaü taõóulàdeþ iti pa¤camã sånà iti kalpataruþ . ataeva svinnadhànyena vyavahriyate . %<kandupakvàni tailena pàyasaü dadhisaktavaþ . dvijairetàni bhojyàni ÷ådågehakçtànyapi>% iti kårmapuràõavacane ÷ådrakartçka kandupakvàderbràhmaõabhakùyatvena ÷ràddhe deyatvamuktam . kandupakvaü jalopasekaü vinà kevalapàtreõa yadvahninà pakvam . pàyasaü pàkena kàñhinyavikàràpannaü dugdhaü paramànnaparatve puüliïganirde÷àpatteþ tathà càmaraþ %<paramànnantu pàyasaþ>% iti . %<dine trayoda÷e pràpte pàkena bhojayedghijàn . ayaü vidhiþ prayoktavyaþ ÷ådràõàü mantravarjitaþ>% iti ÷ràddhacintàbhaõidhçtavaràhapuràõavacanamapi kandupakvaparam evantu etadvacanaü sacchådraparaü maithiloktaü heyam . evam àmamàüsasyàpi ÷ràddhe deyatvaü sàmaga÷ràddhatattve'nusandheyam . tatra dgavyadevatàprakà÷àrthaü bràhmaõena mantràþ pàñhyàþ %<ayameva vidhiþ proktaþ ÷ådràõàü mantravarjitaþ . amantrasya tu ÷ådrasya vipromantreõa gçhyate>% iti varàhapuràõàt ayaü ÷ràddhetikartavyatàkovidhiþ ÷adrakartçkamantrapàñharahitaþ ÷ådrasya mantrapàñhànadhikàrasiddhau yadamantrasyeti punarvacanaü tatstriyàgrahaõàrthaü paribhàùàrtha¤ca tata÷ca tatkarmasambandhimantreõa viprastadãyakarmakàrayitçbràhmaõo gçhyate tena brahmaõena tatra mantraþ pañhanãya iti tàtparyaü tatra yajurvediko mantraþ tathà ca smçtiþ %<àrùakrameõa sarvatra ÷ådrà vàjasaneyinaþ . tasmàcchådraþ svayaü karma yajurvedãva kàrayet>% . àrùakrameõa ÷rutyuktakrameõa yajurvedisambandhigçhyàdinà %<caturõàmapi varõànàü yàni proktàni vedhasà . dhabha÷àstràõi ràjendra! ÷çõu tàni gaprottama! . vi÷eùatastu ÷ådràõàü pàvanàmi manãpibhiþ . aùñàda÷a puràõàni caritaü ràghavasya ca . ràmasya kuru÷àrdåla dharmakàmàrthasiddhaye . tathoktaü bhàrataü bãra! pàrà÷aryeõa dhãmatà . vedàrthaü sakalaü yojya dharma÷àstràõi ca prabho!>% iti bhaviùyapuràõavacanàtteùàü pauràõikàdibidhiþ . yojya yojayitvà . atra ca ÷ràddhaü vedamantravarjaü ÷ådrasya iti vacane vedetyupàdànàt ÷ràddhe puràõamantraþ ÷ådreõa pañhanãya iti maithiloktaü tanna varàhapuràõe ÷ådràõàü mantravarjita ityanena mantramàtraniùedhàt matsyapuràõe namaskàreõa mantreõa ityupàdànàcca pauràõikasyàpi ÷ràddhe niùeùaþ pratãyate . evaü snàne'pi %<brahmakùatravi÷àmeva mantravat snànamiùyate . tåùõàmeva hi ÷ådrasya sanamaskàrakaü matam>% itthanena namaskàravidhànàt pa¤cayaj¤e'pi . %<÷ådrasya dvija÷u÷råpà tayà jãvanavàn bhavet . ÷ilpaivàü vividhairjãvet dvijàtihitamàcaran . bhàryàratiþ ÷ucirbhçtyabhartà ÷ràddhakriyàrataþ . namaskàreõa mantreõa pa¤ca yaj¤ànna hàpayet>% iti namaskàramàtravidhànàt ÷ràddhàdiùu pauràõikamantraniùedhaþ . tata÷ca snàna÷ràddhatarpaõa pa¤cayaj¤etaratra ÷ådrasya pauràõikamantrapàñhaþ pratãyate . atra %<ùaùñhe'nnaprà÷anaü màsi yadveùñaü maïgalaü kule>% iti manuvacanàt %<cåóà kàryà yathàkulam>% iti yàj¤avalkyavacanàcca saüskàramàtre kuladharmànurodhena kàlàntarasya nàmavi÷eùoccàraõasyàbhidhànàcca ÷ådràdãnàü nàmakaraõe vasughoùàdikapaddhatiyuktanàmakaraõasya ca pratãtervaidikakarmaõi ÷ådràõàü paddhatiyuktànàmàbhidhànaü kriyate iti . ÷ådrastvàcamane daivatãrthena oùñhe jalaü sakçtkùipet na pibet tathà ca yàj¤avalkyaþ %<hçtkaõñhatàlugàdbhistu yathàsaükhyaü dvijàtayaþ . ÷undharan strã ca ÷ådra÷ca sakçt spçùñàbhirantataþ>% . antato hçdayàdisamãpena oùñhena uttaràttaramapakarùàt ataeva spçùñàbhirityuktaü na tu bhakùitàbhiriti %<strã÷ådraþ ÷udhyate nityaü kùàlanàcca karothayoþ>% iti brahmapuràõavacanàcca . yàj¤avalkyaþ %<pràgvà bràhmeõa tãrthena dvijo nityamupaspç÷et>% atra dvijasyaivàcamane bràhmatãrthopàdànàt strã÷ådrayorna tenàcamanam evameva mitàkùaràyàü vyaktamuktaü marãcinà %<striyàstraida÷ikaü tãrthaü ÷ådrajàtestathaiva ca . sakçdàcamanàcchuddhiretayoreva cobhayoþ>% iti . etadanantaram indriyàdispa÷anantu bràhmaõavadeva pramàõàntarantu vàjasaneyisàmaga÷ràddhàhnikatattvaryoranusandheyam àø taø raghuø .

@<[Page 5133b]>@
#<÷ådrakarman># naø ÷ådrasya ÷àstravihitaü karma . ÷ådrakartavye dvijasevàdau ÷ådrakçtyàdayo'pyatra .

#<÷ådrapriya># puø 6 taø . palàõóau ràjaniø .

#<÷ådràdhikaraõa># ÷ådrasya vidyàyàmadhikàro'sti naveti sandehe nàdhikàra iti nirõàyake ÷àrãrakasåtrokte adhikaraõabhede taccàdhikaraõa tatra dar÷itaü yathà %<÷ugasya tadanàdara÷ravaõàttadàdravaõàt såcyate hi>% såø yathà manuùyàdhikàraniyamamapodya devàdãnàmapi vidyàsvadhikàra uktastathaiva dvijàtyadhikàraniyamàpavàdena ÷ådrasyàpyadhikàraþ syàdityetàmà÷aïkàü nivartayitum idamadhikaraõamàrabhyate . tatra ÷ådrasyàpyadhikàraþ syàditi tàvat pràptam, arthitvasàmarthyayàþ sambhavàt, %<tasmàcchudro yaj¤e'navakëptaþ>% itivat ÷ådro vidyàyàmanavakípta iti niùedhà÷ravaõàt . yacca karmasvanadhikàrakàraõaü ÷ådrasyànagnitvaü na tadvidyàsvadhikàrasyàpavàdakam . na hyàhavanãyàdirahitena vidyà bedituü na ÷akyate . bhavati ca liïgaü ÷ådràdhikàrasyopodbolakaü, saüvargavidyàyàü hi jàna÷rutiü pauvràyaõaü ÷u÷råùuü ÷ådra÷abdena paràmç÷ati %<aha hàre tvà ÷ådra! tavaiva saha gobhirastu>% iti . vidåraprabhçbaya÷ca ÷ådrayoniprabhavà api vi÷iùñavij¤ànasampannàþ smaryante . tasmàdadhikriyate ÷ådro vidyàsvityevaü pràpte bråmaþ . na ÷ådrasyàdhikàro vedàdhyayanàbhàvàt . adhãtavedà hi viditavedàrtho bedàrtheùvadhikriyate, na ca ÷ådrasya vedàdhyayanamasti, upanayanapårvakatvàdvedàdhyayanasya upanayanasya ca varõatrayaviùayatvàt . yattvarthitvaü na tadasati sàmarthye'dhikàrakàraõaü bhavati . sàmarthyamapi na laukikaü kevalamadhikàrakàraõaü bhavati ÷àstrãye'rthe ÷àstrãyasya sàmarthyasyàpekùitatvàt ÷àstrãyasya ca sàmarthyakhàdhyayananiràkaraõena niràkçtatvàt . yaccedaü ÷ådro yaj¤e'navakëpta iti tat nyàyapårvakatvàdvidyàyàmapyanavakëptatvaü dyotayati nyàyasya sàdhàraõatvàt . yat punaþ saüvargavidyàyàü ÷ådra÷abda÷ravaõaü liïgaü manyase na talliïgam, nyàyàbhàvàt . nyàyokte hi liïgadar÷anaü dyotarka bhavati, na càtra nyàyo'sti kàma¤càyaü ÷åtra÷abdaþ saüvargavidyàyàmeùaikasyàü ÷ådramadhikuryàt tadviùayatvàt na sarvàsu vidyàsu, arthavàdasthatvàt na tu kvacidapyayaü ÷ådramadhikartumutsahate . ÷akyate càyaü ÷ådra÷abdo'dhikçtaviùaye yojayitum . kathamityucyate . %<kaü vara evametat santaü sayugvànamiva raikkamàttheti asmàrdhasavàkyàdàtmano'nàdara ÷rutavato jàna÷ruteþ pautràyaõasya ÷ugutpede tàmçùã raikka ÷ådra÷abdenànena såcayàmbabhåvàtmanaþ parokùaj¤ànasya khyàpanàyeti gamyate, jàti÷ådrasyànadhikàràt . kathaü punaþ ÷ådra÷abdena ÷ugutpannà såcyate iti, ucyate, tadà dravaõàcchucamabhidudràva ÷ucà vàbhidudruve ÷ucà và raikkamabhidudràveti ÷ådràvayavàrthasambhavàt råóhàrthasya càsambhavàt . dç÷yate càyamartho'syàmàkhyàyikàyàm>% .

#<÷ådràrtà># strã ÷ådreõàrtà pãóità . priyaïgau ÷abdacaø .

#<÷ådràvedin># strã ÷ådràü vindati vida--õini upaø . ÷ådrajàtistriyà vivàhakartari . %<÷ådràyedã patatyatreþ>% manuþ %<kàmatastu pravçttànàmimàþ syuþ krama÷o'varàþ . ÷ådraiva bhàryà ÷ådrasya sà ca khà ca vi÷aþ smçte . te ca svà caiva ràj¤a÷ca tà÷ca svà càgrajanmanaþ>% iti manunà kàmata÷càturvarõyavivàhe vihite'pi ÷ådràvedãtyasyàdhikadoùàrthatà dvijàtistrãlàbhe ÷ådrastrãvivàhaniùedhàrthatà ca . sa ca vivàhaþ yugàntaraviùathaþ kalau asavarõastrãvivàhaniùedhàt kali÷abde 1803 pçø dç÷yam .

#<÷ådrànna># naø 6 taø . ÷ådrasvàmikànne tasya dvijairabhakùyartvaü yathà hàrãtaþ %<÷ådrànnena tu bhuktena udarasthena yo mçtaþ . sa vaikharatvamuùñratvaü ÷ådratva¤càdhigacchati>% maø taø dhçta vàkyaü ÷ådrànnaü ÷ådrasvàmikànnaü raghuø . %<àmaü ÷ådrasya pakvànnaü pakvamucchiùñamucyate>% iti tatpakvànnasya sarvathà niùedhàdatra asminnameva ÷ådrasvàmikànnaü gçhyate . taddattamapi bhojanakàle tadgçhàvasthitaü tadapi ÷ådrànnaü tadàhàïgiràþ %<÷ådave÷mani vipreõa kùãraü và yadi và dadhi . nivçttena na bhoktavyaü ÷ådrànnaü tadapi smçtam>% tena ÷ådrave÷masthitakùãradadhyàdikamapi ÷ådrànnaü pàribhàùikamita bodhyam . nivçttena ÷ådrànnànivçttena . tadapãti api÷abdàt sàkùàddattaghçtataõóulàdi na tu taddattakapardakàdinà krãtamapi . svagçhàgate ÷ådrànne aïgiràþ %<yathà yatastato hyàpaþ ÷uddhiü yànti nadãü gatàþ . ÷ådràdvipragçheùvannaü praviùñantu sadà ÷uci>% praviùñaü svatvàpàdakapratigrahàdineti ÷eùaþ . ataeva parà÷araþ %<tàvadbhavati ÷ådrànnaü yàvanna spç÷ati dvijaþ . dvijàtikarasaüspçùñaü sarvaü taddhavirucyate>% . spç÷ati pratigçhõàtãti kalpataruþ . tacca saüprokùya gràhyamityàha viùõupuø %<saüprokùya pratigçhlãyà ÷ådrànnaü gçhamàgatamra>% tacca pàtràntare gràhyamityàhàïgiràþ %<svapàtre yattu vinyastaü ÷ådro yacchati nitya÷aþ . pàtràntaragataü gràhyaü dugdhaü svagçhamàgatam>% . etena svagçhamàgatasyaiba ÷uddhatvaü pratãyate tata÷caitàdçgapi murmåùuõà ÷ådrànnaü sarvathà na bhoktavyam pràguktahàrãtavacane tannindà÷ravaõàt ÷uø taø . %<nàdyàt ÷ådrasya vipro'nnaü mohàdvà yadi vànyataþ . sa ÷ådayoniü vrajàta yastu bhuïkte hyanàpadi . ùaõmàsàn yo dvijo bhuïkte ÷ådrasyànnaü vigarhitam . jãvanneva bhavet ÷ådro mçtaþ ÷và càbhijàyate . bràhmaõakùatriyavi÷àü ÷ådramya ca manãùiõaþ . yasyànnenodarasthena mçtastadyonimàpnuyàt>% vyàsavàkyam %<àrtvijaþ kulamitra¤ca gopàlo dàsanàpitau . ete ÷ådreùu bhojyànnà ya÷càtmànaü nivedayet . kçùãvalaþ kumbhakàraþ kùetrakarùaka eva ca . ete ÷ådreùu bhojyànnà dattvà khalpapaõaü budhaiþ . pàyasaü snigdhapakva¤ca yàvaka¤caiva saktavaþ . pinyàka¤caiva taila¤ca ÷ådràd gràhyaü dvijàtibhiþ>% kårmapuø 7 taø bhàge 16 aø . %<kandupakvàni tailena pàyasaü dadhisaktavaþ . dvijairetàni bhojyàni ÷ådragehakçtànyapi>% . %<kulamitràdãnàü bhojyànnatà tu kalãtatparà . ÷ådreùu dàsagopàlakulamitràrdhasãriõàm . bhojyànnatà mçhasthasya tãrthasevà'tidårataþ>% ùarà÷areõa kalau varjyasyokteþ ÷ådro'pi bràhmaõadvàrà pakvànnena naivedyaü dàtumarhati vçùotsargàïgacarupàkàdivat tatràpi tasyàdhikàra iti tiø taø durgotsavaprakaraõe raghunandanena vyavasthàpitam tatra dç÷yam .

#<÷ådràsuta># puø ÷ådràyàþ dvijàtibhiþ åóhàyàþ sutaþ . dvijàtijàte ÷ådrajàtistriyàþ sute putrabhede .

#<÷ånà># strã ÷vi--adhikaraõe--kta sampraø dãrghaþ . 1 pràõibadhasthàne halàø %<pa¤ca ÷ånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca badhyate yàstu vàhayan>% manuþ . taddoùanivçttaye kàrkà manunà pa¤ca yaj¤à vihità yathà %<adhyàpanaü brahmayaj¤aþ pitçyaj¤astu tarpaõam . haumo daivau valirbhotã nçyaj¤à'tithipåjanam . pa¤caitàn yo mahàyaj¤àn na hàpayati ÷aktitaþ . sa gçhe'pi vasannityaü ÷ånàdoùairna lipyate>% . (àlajibha) 2 adhojihvàyàü hàràø .

#<÷ånya># triø ÷ånàyai pràõibadhàya hitam rahasyasthànatvàt yat . 1 nirjanasthàne mediø . 2 àkà÷e ÷abdacaø . 3 bindumàtre hemacaø . 4 abhàve ca amaraþ . 5 asampårõe 6 åne 7 tucche ca triø amaraþ .

@<[Page 5135a]>@
#<÷ånyamadhya># puø ÷ånyamàkà÷o madhye yasya . 1 gale ràjaniø . 2 ÷ånyamadhyayukta triø .

#<÷ånyavàdin># puø ÷ånyamabhàvamàtraü sarvakàraõatayà vadati bada--õini . bauddhabhede buddha÷abde 4581 pçø dç÷yam .

#<÷ånyà># strã ÷ånyamastyasyàþ ac . 1 nalyàü vi÷vaþ . 2 mahàkaõñakinyàm . (phaõimanasà) ràjaniø .

#<÷åra># hiüse stambhe ca diø àø sakaø señ . ÷åryate a÷åriùña . ãdit ÷årõaþ

#<÷åra># vikrame adaø cuø ubhaø sakaø señ . ÷årayati te a÷u÷årat ta .

#<÷åra># puø ÷åra--ac . 1 vãre vikramavati amaraþ . 2 vasudevanàmake yàdave mediø . 3 sårye trikàø 4 arkavçkùe 5 siühe 6 ÷åkare puüstrãø striyàü ïãù . 7 citrakavçkùe 8 sàle 9 nikuce 10 masåre ca puø ràjaniø .

#<÷åraõa># puø ÷åra--lyu . (ola) 1 målabhede amaraþ %<÷åraõo dãpano råkùaþ kaùàyaþ kaõóukçt kañuþ . viùñambhã bi÷ado rucyaþ kaphàr÷aþkçntano laghuþ . vi÷eùàdar÷ase pathyaþ plohagulnavinà÷anaþ . sarveùàü kanda÷àkànàü ÷åraõaþ ÷reùñha ucyate . dadråõàü raktapittànàü kuùñhànàü na hito hi saþ . sandhànayogasaüpràptaþ ÷åraõo guõakçttamaþ>% bhàvapraø . 2 ÷oõàkavçkùe ca ÷abdamàlà .

#<÷årasena># puø ÷årà senà yatra, yasya và . 1 de÷abhede 2 nçpabhede ca .

#<÷årpa># màne cuø ubhaø sakaø señ . ÷årpayati te a÷u÷årpat ta .

#<÷årpa># puø ÷årpyate dhànyàdikamanena ÷årpa--gha¤ . (kulà) dhànyàdisphoñake 1 vaü÷amayapàtre 2 droõadvayaparimàõe ca ÷abdacaø .

#<÷årpakarõa># puüstrãø ÷årpa iva karõo yasya . 1 gaje trikàø . striyàü ïãù . 2 ÷årpa÷rutirapyatra hàràø .

#<÷årpaõakhà(khã)># strã ÷årpa iva nakhà asyàþ õatvam và ïãù . ràvaõabhaginyàü ÷abdamàø .

#<÷årpaparõã># strã ÷årpa iva parõànyasyàþ ïãp . ÷imbãbhede ÷abdacaø .

#<÷årpavàta># puø 6 taø . ÷årpajavàyau phullaphàle trikàø .

#<÷å(så)rma># puø suùñhu urmirastyasyàþ ac và pçùoø sasya ÷aþ . lauhapratimàyàm amaraþ .

#<÷å(så)rmi(rmã)># strã suùñhu årmiþ yasyàþ và ÷atvam và ïãp . lauhàdipratimàyàü ÷abdacaø .

#<÷åla># rujàyàü bhvàø paraø akaø señ . ÷ålati a÷ålãt .

#<÷åla># puø naø ÷åla--ka . 1 rogabhede 2 tri÷åle ca amaraþ . 3 vyathàyàü 4 mçtyau 5 sutãkùõe ayaþphàle dharaõiþ . 6 cihne mediø . 7 munibhede viùkambhàdiùu 8 navame yoge ca puø . 9 vikretavye %<añña÷ålà janapadàþ ÷iva÷ålà÷catuùpathàþ . ke÷a÷ålàþ striyo ràjan! bhaviùyan yugakùaye>% bhàø vaø 188 aø . añña÷abde 95 pçø dç÷yam . ÷ålarogabheda nidànàdikaü bhàvapraø uktaü yathà atha ÷ålàdhikàraþ . tatra ÷ålasya sannikçùñaü nidànamàha %<doùaiþ pçthaksamastàmadvandvaiþ ÷ålo'ùñadhà bhavet . sarveùveteùu ÷åleùu pràyeõa pavanaþ prabhuþ (kartà)>% . atha vàtikasya viprakçùñaü nidànaü sampràptipårvakaü lakùaõa¤càha %<vyàyàmayànàdatimaithunàcca prajàgaràcchãtajalàtipànàt . kalàyamudgàóhakakoradåùàdatyartharåkùàdhya÷anàbhidhàtàt . kaùàyatiktàtiviråóhajànnaviruddhavallåraka÷uùka÷àkaiþ . viñcchukramåtrànilasannirodhàcchokopavàsàdatihàsyabhàùàt . vàyuþ pravçddho janayeddhi ÷ålaü hçtpçùñhapàr÷ve trikavastide÷e . jãrõe pradoùe ca ghanàgame ca ÷ãte ca kopaü samupaiti gàóham . muhurmuhu÷copa÷amaprakopau viõmåtrasaüstambhanatodabhedaiþ . saüsvedanàbhya¤janamardanàdyaiþ sigdhoùõabhojyai÷ca ÷amaü prayàti>% . vyàyàmo mallayuddhàdiþ yànaü turagarathàdi maithunaü strãsevà prajàgaro ràtrau, eùàmatiyogàt ÷ãtalajalaprabhåtapànàt kalàyastripuñaþ àóhakaþ tuvarã koradåùaþ kodravaþ . atiråkùadravyasevà, adhya÷anaü bhuktasyopari mojanam abhidhàto loùñàdibhiþ, kaùàyatiktarasasevà viråóhajànnam viråóhamaïkuritamannam kalàyacaõakàdi tajjamannaü bhakùyam . vallårakaü ÷uùkamàüsam . tasya ÷ålasya de÷amàha hçdàdiùu tatra hçcchålasya pçthagapi lakùaõaü ùañhanti %<kaphapittàvaruddhastu màruto rasavardhitaþ . hçdisthaþ kurute ÷ålamucchàsasyàvarodhakam . sa hçcchåla iti khyàto rasamàrutakopajaþ>% . atha pàr÷var÷ålasyàpi lakùaõamàha %<kaphaü nigçhya pavanaþ såcãbhiriva nistudan . pàr÷vasthaþ pàr÷vayoþ ÷ålaü kuryàdàdhmànasaüyutam . tenocchasiti vaktreõa naro'nna¤ca na kàïkùati . nidrà¤ca nàpnuyàdeva pàr÷va÷ålaþ prakãrtitaþ>% . vasti÷ålasyàpi lakùaõamàha %<saürodhàt kupito vàyurvastiü saü÷ritya tiùñhati . vasteradhvani nàóãùu tataþ ÷ålo'sya jàyate . viõmåtravàtasaürodhã vasti÷ålaþ sa ucyate>% . prakçtamanusarati jãrõe bhukte pradoùe ràtryàgame ràtri bhava÷ãtena vàtaprakopàt . ghanàgame varùàsu meghodaye ca tathaiva . paittikamàha %<kùàràtitãkùõoùõavidàhitailaniùpàvapiõyàkakulatthayåpaiþ . kañvamlasauvãrasuràvi kàraiþ krodhànalàyàsaravipratàpaiþ . gràmyàtiyogàda÷agairvidagdhaiþ pittaü prakupyàtha karoti ÷ålam . tçõåmoha dàhàrtikaraü hi nàbhyàü saüsvedamårchàbhrama÷oùayuktam . madhyaüdine kupyati càrdharàtre nidàghakàle jalañàtyaye ca . ÷ãte ca ÷ãtaiþ samupaiti ÷àntiü susvàdu÷ãtairati bhojanai÷ca>% . niùpàvo ràjamàùaþ . sauvãraü sandhànabhedaþ . suràvikàraiþ %<paripakvànnasandhànasamutpannà surà matà>% . tasyà vikàraiþ . ravipratàpaþ àtapaþ . gràmyàtiyogo maithunàdhikyam . vidàhãtyuktvàpi a÷anairvidagdhairiti vodhayati avidàhivastuno'pri pittava÷àddidàhitvaü bhavati . jaladàtyaye ÷aradi . ÷ãtairvàtàdibhiþ . ÷laiùmikamàha %<ànåpabàrijakilàñapayovikàrairmàüsekùupiùñakç÷aràtila÷aùkulãbhiþ . anyairbalàsajanakairapi hetubhi÷ca ÷leùmà prakopamupagamya karoti ÷ålam . hçllàsakàsasadanàrucisamprasekairàmà÷aye stimitakoùñha÷irogurutvaiþ . bhukte sadaiva hi rujaü kurute'timàtram såryodaye'tha ÷i÷ire kusumàgame ca>% . ànåpaü bahulajalade÷ajaü bhakùyam . vàrijaü ÷àlåkàdi %<pakvaü dadhnà samaü kùãraü vij¤eyà dadhikårcikà . takreõa takrakårcãsyàttayoþ piõóaþ kilàñakaþ>% . payovikàraþ pàyasàdiþ piùñaü màùàdiþ . anyaiþ gurvàdibhiþ . stimitamàrdrapañàvaguõñhitamiva yatkopaü ÷ira÷ca tayorgurutvaiþ saha . såryodaya iti tridhà vibhaktadivasa prathamabhàgasyopalakùaõam . ÷i÷ire tatra kaphasyàtisa¤cayàt . kusumàgame vasante . dvandvajamàha %<dvidoùalakùaõairetairvidyàcchålaü dvidoùajam . sarveùu de÷eùu ca sarvaliïgaü vidyàdbhiùak sarvabhavaü hi ÷ålam . sukaùñamenaü viùavajrakalpaü vivarjanãyaü pravadanti tajj¤àþ>% . sarveghu de÷eùu hçtpçùñhapàr÷vatrikavastinàbhyàmà÷ayeùu . sarva bhavaü tridoùajam . àmajamàha %<àñopahçllàsavamã gurutvastaimityamànàhakaphaprasekaiþ . kaphasya liïgena samànaliïgamàmodbhavaü ÷ålamudàharanti>% . atràma÷åle jàte pa÷càd doùasambandhaþ ataevàsya ÷ålasyàùñamatvamuktam . ma ca prathamamàmà÷aye bhavati pa÷càt sambandhibhirdoùairvastinàbhihçtpàr÷vakukùiùu bhavati yathà doùasambandhaþ . àma÷ålasya doùavi÷eùeõa de÷avi÷eùamàha %<vàtàtmakaü vastigataü vadanti pittàtmaka¤càpi vadanti nàbhyàm . hçtpàr÷vakukùau kaphasanniviùñaü sarveùu de÷eùu ca sannipàtàt>% . hçtpàr÷vakukùau hçtpàr÷vàbhyàü sahite kukùau . kaphasanniviùñaü kaphanàviùñam %<vastau hçtkañipàr÷veùu sa ÷ålaþ kaphavàtikaþ 4 kukùau hçnnàbhimadhye tu sa ÷ålaþ kaphapaittikaþ 5 . dàhajvarakarà ghàro vij¤eyo vàtapai ttikaþ>% . tantràntaroktamàma÷ålamàha %<atimàtraü yadà bhuktaü pàvake mçdutàïgate . sthirãkçtantu tatkoùñhe vàyuràvçtya tiùñhati . yadànnaü na gataü pràkaü tacchålaü kurute bhç÷am . mårchàdhmànaü vidàhàü÷ca hçtkle÷aü sa vilambikam . kampaü vàntimatãsàraü pramehaü janayedapi . avipàkodbhavaü ÷ålametamàhurmanãùiõaþ>% avipàkodbhavam àmodbhavamityarthaþ . atha ÷lasyopadravànàha %<bedanàti tçùà mårchà ànàho gauravàrucã . kàsaþ ÷vàso vamirhikkà ÷ålasyopadravàþ smçtàþ>% . athàsàdhyatvàdikamàha %<ekadoùànugaþ sàdhyaþ kçcchrasàdhyo dvidroùajaþ . sarvadoùànvito ghorastvasàdhyo bhåryupadravaþ>% . athàriùñamàha %<vedanàtitçùà mårchà ànàho gauravaü jvaraþ . bhvamo'ruttiþ kç÷atva¤ca balahànistathaiva ca . upadravà da÷aivete yasya ÷åleùu, nàsti saþ>% . atha ÷ålasyaiva bhedaü parimàõamàha %<svairnidànaiþ prakupito vàtaþ sannihito yadà . kaphapitte samàvçtya ÷ålàkàro bhavedbalã . bhukte jãryati yacchålaü tadeva pariõàmajam>% . svairnidànairityàdrinà nidànapårvikà saüpràptiruktà bhukte jãryatãtyàdinà lakùaõamuktam . samàvçtya vyàpya . tasya lakùaõamapyetat samàsenàbhidhãyate . %<àghmànàñopaviõmåtravibandhàrativepanaiþ . snigdhoùõopa÷amapràyaü vàtikaü tadvadet bhiùak . tçùõàdàhàratisvedakadvamlalavaõottaram . ÷ålaü ÷ãta÷amapràyaü paittikaü lakùayet budhaþ . chardihçllàsasammoha svalparuk dãrghasantati . kañutiktopa÷àntau ca vij¤eya¤ca kaphàtmakam . saüsçùñalakùaõaü buddhvà dvidoùaü parikalpayet . tridoùajamasàdhyaü syàt kùãõamàüsabalànalam>% . athànna dravanàmànaü ÷ålavi÷eùamàha %<jãrõe jãryati càpyanne yacchålamupajàyate . pathyàprathyaprayogeõa bhojanàbhojanena và . na ÷amaü yàti niyamàtso'nnadrava udàhçtaþ . nedaü ÷ålamasàdhyaü cikitsàbhidhànàt>% . atha ÷åle pathyàpathye bhàvapraø dar÷ite yathà kalàyayavagodhåmàþ ÷yàmàkàþ koradåùakàþ . ràjamàùà÷ca kulatthàþ kaïgu÷àlayaþ . dadhiluptarasaü kùãraü sarpirgavyaü samàhiùam . vàstukaü kàravallã ca karkoñaka phalàni ca . varhiõo hariõàmatsyà rohitàdyàþ kapi¤jalàþ . etasyinnàmaye ÷astàmatàmunicikitsakaþ dadhiluptarasaü dadhnà luptaþ kçto raso yasya tatkùãraü dadhiyuktaü kùãrabhityarthaþ . %<vyàyàmaü maithunaü madyaü lavaõaü kañukaü rasam . vegarodhaü ÷uca krokaü vidalaü ÷ålavàn tyajet>% . sa ca upapàtakacihnaü yathoktaü ÷àtàø karmavi0
     %<jalodarayakçtploha÷ålarogavraõàni ca . ÷vàsàjãrõajvaracchardibhramamohagalagrahàþ . raktàrbudavisarpàdyà upapàpàpodbhavà gadàþ>% .

#<÷ålaka># puüstrãø ÷åla + saüj¤àvàü kan . 1 durvibhàgye hemacaø . striyàü ïãù . svàrthe ka . 2 ÷åla÷abdàrthe .

#<÷ålagranthi># puø ÷ålàkàraþ granthirasya . màlàdårvàyàü ràjani0

#<÷ålaghàtana># naø ÷ålaü rogabhedaü ghàtayati hana--õic--lyu . maõóåre ÷abdacaø .

#<÷ålaghna># puø ÷ålaü hanti hana--ka . tumburavçkùe ratnamàø .

#<÷åladviùa># puø 6 taø . hiïgau ratnamàlà .

#<÷åladhanvan># puø ÷ålaü dhanuràyudhamasya anaï samàø . ÷ive ÷abdacaø .

#<÷åladhara># puø ÷ålaü dhàrayati dhàri--ac hrasvaþ . ÷ive ÷abdacaø . bhç--kvip . ÷ålabhçdapyatra .

#<÷åladhàrin># puø ÷ålaü dharati dhç--õini . 1 ÷ive 1 durgàyàü strã ïãp ÷abdacaø .

#<÷åladhçù># puø ÷ålena dharùati daityàn dhçùa--kvip . 1 ÷ive 2 durgàyàü strã . dhçja--kvin . ÷åladhçj tatràrthe .

#<÷ålanà÷ana># naø ÷ålaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . sauvarcalavaõe hemacaø .

#<÷ålapattrã># strã ÷ålamiva pattraü yasyàþ ïãp . ÷ålãtçõe ràjaniø .

#<÷ålapàõi># puø ÷ålaü pàõau yasya . ÷ive ÷ålahastàdayo'pyatra .

#<÷åla÷atru># puø ÷ålasya rogasya ÷atruþ . eraõóavçkùe ÷abdacaø .

#<÷ålahantrã># strã ÷ålaü rogaü hanti hana--tçc ïãp . yavànyàü ràjaniø .

#<÷ålahçt># puø ÷ålaü rogaü harati hç--kvip . hiïguli trikàø .

#<÷ålà># strã ÷ålaü tadàkàro'styasya ÷ålaü svayauvanavikreyatayà'styasyà và ac . 1 duùñabadhàrthakãlake 2 ve÷yàyà¤ca trikàø .

#<÷ålàkçta># triø ÷ålena viddhà kçtaü pakvam ÷åla + óàc + kçkta . lauhàdikãlakena viddhà pakve màüse (kàvàva) amaraþ

#<÷ålika># triø ÷ålaü pàkasàdhanatvenàstyasya ñhan . 1 ÷ålàkçte ÷abdacaø 2 ÷a÷ake hemacaø 3 ÷ålayute triø .

#<÷ålin># puø ÷ålamastyasya ini . 1 ÷ålarogayukte 2 ÷ålàstra dhàrake triø 3 ÷ive puø 4 ÷a÷ake bhàvapraø .

#<÷ålin># puø ÷ålaü tadàkàra phalamastyasya inan . bhàõóãravçkùe ÷abdacaø .

@<[Page 5137b]>@
#<÷ålã># strã ÷ålaü pattràkàre astyasya ac gauràø ïãù . ÷ålàkàrapattrayute svanàmakhyàte tçõabhede ràjaniø .

#<÷ålotkhà># strã ÷ålaü rogabhedamutkhanati ud + khana--óa . sàmaràjyàü ÷abdacaø .

#<÷ålya># triø ÷åle saüskçtaü yat . ÷ålàkçte màüse bhàvapraø kçtànna÷abde tatpàkàdi 2183 pçø dç÷yam .

#<÷åùa># prasave bhvàø paraø sakaø señ . ÷åùati a÷åùãt .

#<÷ç(sç)gàla># puüstrãø asçjaü làti là--ka pçùoø . (÷eyàla) 1 pa÷au amaraþ striyàü ïãù . 2 daityabhede mediø . 3 vàsudeve 4 niùñhure 5 khale ca puø sàrasvatàbhidhànam . pçùoø . ÷çkàla tatràrthe ÷abdacaø . 6 bhãrau amaràrthakoùaþ . ÷çgàla÷abda÷àkunaü ÷ivàruta÷abde dç÷yam .

#<÷çgàlakaõñaka># puø ÷çgàlastaddanta iva kaõñako yasya . (÷eyàlakàüñà) kùupabhede ÷abcaø .

#<÷çgàlakoli># puø ÷çgàla iva kaõñakitaþ koliþ . (÷eyàkula) kùupabhede ratnamàlà .

#<÷çgàlaghaõñã># strã ÷çgàla iva kaõñakinã ghaõñã . kokilàkùe kùupabhede ràjaniø .

#<÷çgàlajamba># strã ÷çgàlapriyà jamburiva . 1 goóumbe (gomuka) 2 ghoõñàphale mediø .

#<÷çgàlavinnà># strã ÷çgàlairvidyate vida--kta . pç÷niparõyàü ràjaniø .

#<÷çgàlikà># strã ÷çgàlasya bhàryà ïãp svàrthe ka . 1 ÷çgàlayoùiti ÷çgàlãva ivàrthe kan . 2 bhayàt palàyane mediø .

#<÷çgàlã># strã ÷çgàlastatpalàyanaü sàdç÷yenàstyasya ac ïãp . 1 palàyane trikàø . 2 kokilàkùe 3 vidàryàü ràjani0

#<÷çïkhala># puø ÷çïgàt pràdhànyàt skhalyate'nena pçùoø . nigaóe 2 lauhamaye 3 pàdabandhane ca hemacaø . 4 kañyàbharaõe amaraþ 5 puüskañãvastrabandhane mediø . tatràrthe strãtvamapi ñàp .

#<÷çïkhalaka># puüstrãø ÷çïkhala iva kàyati kai--ka . 1 uùñre ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù svàrthe ka . 2 ÷çïkhala÷abdàrthe .

#<÷çïkhalita># triø ÷çïkhalà jàtà'sya itac . vaddhanigaóedhana¤jayaþ

#<÷çïkhalã># strã ÷çïkhalaþ tadàkàro'styasyàþ ac gauràø ïãù . 1 kokilàkùe vçkùe 2 puüskañhãvastrabandhane ca ràjaniø .

#<÷çïga># naø ÷é--gan pçùoø mum hrasva÷ca . 1 parvatoparibhàge sàtau amaraþ . 2 prabhutve 3 cihne 4 jalakrãóàrthayantrabhede (picakàrã) 5 pa÷vàdãnàü viùàõe (÷iïà) 6 utkarùe ca mediø . 7 årye 8 tãkùõe 9 padme ca ÷abdaraø 10 mahiùa÷çïganirmitavàdyabhede (÷iïga) 11 kàmodreke sàø daø ÷çïgàra÷abde dç÷yam . 12 kårca÷ãrùakavçkùe puø mediø 13 munibhede puø .

#<÷çïgaka># puø ÷çïgamiva kàyati kai--ka . jãvakavçkùe jañhàø .

#<÷çïgakanda># puø ÷çïgamiva kando'sya . ÷çïgàñake (pànãphala) ràjaniø .

#<÷çïgaja># naø ÷çïge parvatàgre jàyate jana--óa . 1 agurucandane ratnamàø . 2 vàõahetuvçkùe puø saükùiptasàø 3 ÷çïgajàtamàtre tri0

#<÷çïgamåla># puø ÷çïgamiva målamasya . ÷çïgàñake ràjaniø .

#<÷çïgamohin># puø ÷çïgàya kàmodrekàyu mohayati muhaõic--õini . campake ràjaniø .

#<÷çïgalà># strã ÷çïgaü tadàkàraphalaü làti là--ka . aja÷çïgyàü (gàóara÷iïà) ÷abdacaø .

#<÷çïgavat># puø ÷çïgaü prà÷astyenàstyasya matup masya vaþ . 1 sãmàparvatabhede tanmànàdibhàgaø 15 . 16 aø uktaü yathà %<uttarottareõelàvçtaü nãlaþ ÷vetaþ ÷çïgavàn iti trayoramyakahiraõmayakuråõàü varùàõàü màryàdàgirayaþ prànàyatà ubhayataþ kùàrodàvadhayaþ dvisahasvayojanapçthava ekaika÷aþ pårvasmàt pårbasyàduttarottaraü da÷àü÷àdhikàü÷enà dairghye eva hrasvanti>% . 2 ÷çïgayute triø .

#<÷çïgavera># naø ÷çïgamiva veramavayavo yasya . 1 àrdrake amaraþ . 2 ÷uõñhyàü 3 ràmamitraguhakacaõóàlapure ca . svàrthe ka . àrdrake hemacaø .

#<÷çïgaveràbhamålaka># puø ÷çïgavereõa tulyaü målasasya kap . erakàvçkùe bhàvapraø .

#<÷çïgàña># puø ÷çïgaü pràdhànyamañati aña--aõ . 1 uttarastha parvatabhede 2 catuùpathe 3 jalakaõñakivçkùe ca 4 tatphale naø . %<÷çïgàñakaü himaü svàdu guru vçvyaü kaùàyakam . gràhi ÷ukrànila÷leùmapradaü pittàsradàhanam>% bhàvapraø . svàrthe ka . tatra, catuùpathe alaïkàrokte bandhabhedaråpe ÷abdàlaïkàre ca . sa ca parvataþ kàmàkhyàde÷asthaþ yathoktaü kàlikàpuø 82 aø yathà dvãvavatyàþ pårvatastu ÷çïgàño nàma parvataþ . tatra bhargasya devasya liïgamekaü pratiùñhitam . sarittu siddhà tristotà dakùiõodadhigàminã . ÷çïgàñakasya satataü svatantã gràvõi pàtataþ . dakùiõaü sàgaraü yàti bhargasya priyakàriõã . pakvamàüsabhede tatmàkavidhiryathà %<÷uùkabhàsaü tanåkçtya kartitaü sveditaü jale . lavaïgaü hiïgusahita lavaõàrdrakasaüyutam . elàjãrakadhamyàkanimbårasasamanvitam . vçte sagandhe tadbhraùñaü påraõaü procyate budhaiþ . ÷çïgàñakaü samitayà kçtaü påraõapåritam . punaþ sarpiùi saübhçùñaü màüsaü ÷çïgàñakaü vadet . màüsaü ÷çïgàñakaü rucyaü vçühaõaü balakçt guru . vàtapittaharaü vçùyaü kapharghna vãryabardhanam>% bhàvapraø .

#<÷çïgàra># puø ÷çïga kàmodrekamçcchatyanena ç--aõ . 1 rasabhede amaraþ . 2 lavaïge 3 sindåre 4 cårõe ca mediø . ÷çïgaü kàraõatvena çcchati aõ . 5 kàlàguruõi ràjaniø 6 àrdrake ÷abdacaø . ÷çïgaü pràdhànyamçcchatyanena aõ . 7 bhåùaõe 8 gajabhåùaõe ca . svàrthe ka . sindåre %<puüsaþ striyàü striyaþ puüsi saüyogaü prati yà spçhà . sà ÷çïgàra iti khyàtà ratikrãóàdikàraõam>% ityukte 9 strãpuüsayoranyonyasaüyogaü pratãcchàbhede ca rasabhedalakùaõàdikaü sàø daø uktaü yathà %<÷çïgaü hi manmathodbhedastadàgamanahetukaþ . uttasaprakçtipràyo rasaþ ÷çïgàra iùyate . paroóhàü varjayitvàtra ve÷yà¤cànanuràgiõãm . àlambanaü nàyikàþ syurdakùiõàdyà÷ca nàyakàþ . candracandanarolambarutàdyuddãpanaü matam . bhåvikùepakañàkùàdiranubhàvaþ prakãrtitaþ . tthaktvogryamaraõàlasyajugupsà vyabhicàriõaþ . sthàyã bhàvo ratiþ ÷yàmavarõo'yaü viùõudaivataþ>% . %<÷ånyaü vàsagçhamityàdi>% . atra uktasvaråpaþ patiruktasvaråpà ca bàlà àlambanavibhàvau . ÷ånyaü vàsagçhamuddãpanavibhàvaþ . cumbanamanubhàvaþ . lajjàhàsau vyabhicàriõau . etaiø rabhivyaktaþ sahçdayaratibhàvaþ ÷çïgàraråpatàü bhajate . tadbhedàvàha . vipralambho'tha sambhoga ityeùa dvividho mataþ . tatra vipralambho vipralambha÷abde uktaþ sambhogastu %<dar÷anaspar÷anàdãni niùevete vilàsinau . yatrànuraktàvanyonyaü sambhogo'yamudàhçtaþ>% . àdi÷abdàdanyonyàdharapànacumbanàdayaþ . yathà %<÷ånyaü vàsagçhamityàdi>% . %<saükhyàtuma÷akyatayà cumbàparirambhaõàdibahubhedàt . ayameka eva dhãraiþ kathitaþ sambhoga÷çïgàraþ . tatra syàdçtuùañkaü candràdityau tathàstamayaþ . jalakelivanavihàrapràyamadhupànayàminãprabhçtiþ . anulepanabhåùàdyà vàcyaü ÷uci medhyamanyacca>% . tathà ca bharataþ %<yatki¤cilloke ÷uci medhyamujjvalaü dar÷anãyaü và tatsarvaü ÷çïgàreõopanãyate upayujyate>% . ki¤ca %<kathita÷caturvidho'sàø vànantaryàttu pårbarànàdeþ>% . yaduktam %<na vinà vi pralambheõa sambhogaþ puùñima÷nute . kaùàyite hi vastràdau bhåyànràgo vivardhate>% .

#<÷çïgàrabhåùaõa># naø ÷çïgàre tadarthaü bhåùaõam . sindåre hemacaø .

#<÷çïgàrayoni># strã 6 taø . kàmadeve halàø .

#<÷çïgàrin># puø ÷çïgàraþ uddãpyatvenàstàsya ini . 1 påge tatphalabhakùaõe hi kàmodreka iti tasya tathàtvam . 2 gaje meñiø . 3 suve÷e triø . 4 màõikye puø ràjaniø .

#<÷çïgika># naø ÷çïgaü tadàkàro'styasya ñhan . 1 viùabhede 2 ativiùàyàü strã ÷abdara0

#<÷çïgiõa># puø ÷çïgaü yuddhasàdhanatvenàstyasya inan . meùe hemacaø striyàü ïãù .

#<÷çïgin># puø ÷çïgapastyasya ini . 1 meùe 2 kulàcalamede ÷çïgavacchabde dç÷yam . 3 parvatamàtre 4 munibhede 5 vçkùe ca . 6 ÷çïgayukte triø mediø . 7 dhenvàü strã ïãp . 8 ÷leùmaghnãvçkùe 9 mallikàyàü 10 jyotiùmatyàü ca strã mediø . munibheda÷ca ÷amãkarùiputraþ sa hi parikùitaü prati takùakadaü÷ana÷àpamadàt iti viùõupuø sthitam .

#<÷çïgã># strã ÷çïgamastyaóà ac gauràø ïãù . 1 madgurasya priyàyàm amaraþ . pçùoø hrasvaþ . ÷çïgirityapi tatràrthe ÷abdaraø . 2 ativiùàyàü 3 vçùabhoùadhau amaraþ . 4 karkaña÷çïgyàm 5 plakùe 6 viùe caø ràjaniø . 7 bhåpaõasvarõe ratnakoùaþ %<madgurasyapiyà ÷çïgã>% ityamare madgurasã apriyeti nàmadvayam . tena (÷iïã) matsyasyaivedaü nàma iti bharataþ .

#<÷çïgãkanaka># naø ÷ragi--ki yàø sampraø ïãp ÷çïgã alaïkàrastadarthaü kanakam . bhåùaõàrthasvarõe amaraþ .

#<÷ç(sç)õi># strã ÷é--sç và ktin tasya niþ pçùoø . aïku÷e amaraþ .

#<÷çta># triø ÷ç--kta . 1 pakve amaraþ 2 kvathite jalàdau ca %<dravyàdutthàpitàttoyàt vahninà paritàpitàt . giþsçto yo rasaþ påtaþ sa ÷çgaþ samudaþhçtaþ>% vaidyakokte 3 dravyakvàthaje rase puø .

#<÷çdha># apàna÷abde bhvàø àø vçtàø luïi ëñi ëïi ca ubhaø akaø señ ktvàveñ . ÷ardhate a÷çdhat ÷atrsyati ÷ardhiùyate .

#<÷çdha># chedane bhvàø ubhaø sakaø señ ktvà veñ . ÷ardhati te a÷ardhãt a÷ardhiùña .

#<÷çdha># grahaõe cuø ubhaø sakaø señ . ÷ardhayati te a÷a÷ardhat ta

#<÷çdhu># puø ÷çdha--ku . 1 buddhau bi÷vaþ . 2 kutsite 3 apàne saüstiptamà0

#<÷é># hiüsane kryàø pvàø paraø señ . ÷çõàti a÷àrãt . ÷ãrõaþ .

@<[Page 5139b]>@
#<÷ekhara># puø ÷ikhi--gatau aran pçùoø . 1 ÷ikhàyàü 2 mårdhasthitamàlye ca amaraþ . 3 vandàyàü strã ÷abdaraø ïãp . 4 gãtàïge dhruvabhede puø tallakùaõaü yathà %<dvàda÷àkùarapàdaþ syàt sa càlpa÷ubhakçt prabhoþ . hàsake ca rase vãre gãyate ÷ekharo dhruvaþ . laghurgururbhavedyattra sa bhavellaghu÷ekharaþ>% saügãtadàø .

#<÷epa># puø ÷ã--pan . 1 ÷ephe ÷i÷ne ÷abdacaø . 2 ÷ayanakartari triø .

#<÷epàla># puø ÷epaþ ÷ayita ivàlati ala--ac . ÷aibàle ÷abdara0

#<÷epha># puø naø . ÷ã--phan . 1 ÷i÷ne amaraþ 2 ÷ayanakartari triø . ÷ukrapàte sati ÷ete ÷ã--asi phuk ca ÷epho'tra naø %<gaurliïgaü cihna÷ephasoþ>% amaraþ . ÷ephasa÷ephasã ÷epha ÷epau ÷eva÷ceti pa¤ca÷abdàstatràrthe tatra pçùoø sàdhuteti bharataþ .

#<÷ephàli(lã)># strã ÷ephàþ ÷ayana÷àlinaþ alayo yatra và ïãp . ÷ephàlikàyàü ÷abdamàø .

#<÷ephàlikà># strã ÷erate iti ÷epàþ alayo yatra và kap . (÷iuli) puùpavçkùe amaraþ %<÷ephàlikà kañåùõà ca tiktà råkùà ca vàtahçt . kaphàïgasandhivàtaghnã ÷çtavàtàdidoùahçt>% ràjaniø .

#<÷emuùã># strã ÷ã--vic ÷eþ mohastaü muùõàti muùa--ka . buddhau amaraþ .

#<÷ela># gatau càlane ca bhvàø paraø sakaø señ . ÷elati a÷elãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<÷elu># puø ÷ela--uõ . bahuvàravçkùe amaraþ .

#<÷eva># puø ÷ukrapàte sati ÷ete ÷ã--an . puücihne 2 unnate 3 ahau ca uõàdikoùaþ .

#<÷evadhi># puø ÷eþ dhanàdimohastasya avadhiþ . %<padmo'striyàü mahàpadmaþ ÷aïkhomakarakacchapau . mukundakundanãlà÷ca nidhayo nava ÷evadhi>% ityukte navapidhe nidhau amarañãkà .

#<÷evalu># naø ÷ã--vic tathàbhåtaþ san valate bala--ac . ÷aivàle (÷eàülà) ÷abdacaø .

#<÷evàla># naø ÷ete vic o--san valate vala--saüj¤àyàü kartari gha¤ . 1 ÷aivàle ÷abdaraø . 2 àkà÷abhàüsyàü strã ràjaniø .

#<÷eùa># puø ÷iùa--ac . 1 anante sarparàja sarpabhede 2 baladeve ca mediø . 3 ava÷eùe amaraþ . 4 gaje 5 upayuktetaravaståni ajayapàlaþ . 6 bhagavato kàlasaüj¤amårtau %<ekà bhagavato mårtirj¤ànaråpà ÷ivàmalà . vàsudevàbhidhànà sà guõàtãtà suniùkalà . dvitãyà kàlasaüj¤à ca tàmasã ÷eùasaüj¤ità . nihanti sakalàü÷cànte vaiùõavã paramà tanuþ>% kårmapuø 48 aø . %<÷eùe paùñhã>% pàø såø uktàdanyaþ ÷eùaþ bhàùyàdayaþ . parodde÷ena pravartamàne 7 maõãbhåte asya lakùaõaviùayàdi mãmàüsàsåtrabhàùyàdau dar÷itaü yathà %<÷eùaþ paràrthatvàt>% såø %<iha såtre ÷eùasya lakùaõam, yena ca hetunà ÷eùaþ ityucyate, tadubhayamàkhyàyate . yaþ marasyopakàre bartate, sa ÷eùaþ ityucyate, yathà, ye paràrthàþ, te vaktàro bhavanti, ÷eùabhåtà vayamiha iti . nanu yo'pi pradhànabhåtaþ so'pi kadàcit paràrthe vartate, yathà upàdhyàyaþ pradhànabhåtaþ ÷iùyàõàü vidyàvinayàdhàne vartate . satyaü vartate, yasta atyantaü paràrthaþ, taü vayaü ÷eùaþ iti bråmaþ, yathà, garbhadàsaþ karmàrtha eva stàmino'naóvàü÷ca krãyate, vakùyati itya va . nanu garbhadàsasyàpi svàmã saüviñaghàno guõabhàvamàyàt . na iti bråmaþ, àtmana evàsau saüvidadhàno guõabhàvaü gacchati, nànturãyakatvàt garbhadàsasyopakaroti, anaóuho và, yastvatyanta paràrthaþ, taü vayaü ÷eùaþ iti bråmaþ . atha tatra kiü vçttam? . yaistu dravyaü cikãrùyate guõaþ tatra pratãyeta iti, tatra apårvàrthatà vyàvartità, dçùñaprayojanànàmà khyàtànàm . iha tu sarveùàmeva ÷eùàõàü lakùaõamucyate>% ÷avaø bhàø . tasya lakùyàõi tatràha %<dravyaguõasaüskàreùu vàdariþ>% såø %<vàdariràcàryaþ atra dravyaguõasaüskàreùveva ÷eùa÷abdaþ iti mene, na yàgaphalapuruùeùu! dravyaü kriyàrthaü, yadi prayojanavatã kriyà, vyaktaü sà dravyeõa nirvartayitavyà, tasyà niürvçttirdravyàdçte na bhavati iti tannirvçttaye dravyameùitavyaü bhavati, tasmàt kriyàrthaü dravyam . guõaþ ÷aknoti vi÷iùñaü dravyaü coditaü lakùayitum, lakùitena ca tena prayojanam, vi÷iùñasya kriyàsàdhanatvàt, tasmàt so'pi dravyadvàreõa kriyàyà upakaroti iti kriyàrtha eva . saüskàro nàma sa bhavati, yasmin jàte padàrtho mavati yogyaþ kasyacit arthasya, tenàpi kriyàyàü kartavyàyàü prayojanam iti so'pi paràrthaþ . tasmàt dravyaguõasaüskàràþ paràrthatvàt ÷eùabhåtàþ . na tu yàgaphalapuruùàþ . yàgaþ tàvat kartavyaþ puruùasya, na hi, tasmin nirvartite ki¤cit aparamasti kartavyam . sa hi puruùàrthaþ, yadanyat dravyàdi, tat tadarthaü tasya ÷eùabhåtam, sa tu na ki¤cidabhinirvartayitum kriyate . phalamapi na tena kriyate, tasmita tu kçte svayameva tat bhavati . tasmin kçte phalamasya bhavati pçtyetàvat gamyate, nàsti ÷abdo yàgena kriyate phalamiti . tasmàt yàgo na ÷eùabhåtaþ kasyacit arthasya . phalamapi na puruùa pratyupadi÷yate, yaþ svargaü kàmayate, sa yàgaü kuryàdityetàvat ÷abdenãpadi÷yate, nàtmanaþ parasya và iti, svargaü pratãcchàmàtreõa svarbhakàmaþ iti bhavati, tasmàt puruùaü prati guõabhàvena na ÷råyate svargaþ, tasmàt so'pi na ÷eùabhåtaþ . na cet phalayàgau guõabhàvena codyete, kasya puruùaþ pradhànabhåtã bhavati? pratyakùa÷càsya dravyatvàt karma prati guõabhabhàvaþ . tasmàt dravyaguõasaüskàreùveùa ÷eùabhàvaü vàdarirmene>% ÷abaø bhàø . %<karmàõyapi jaiminiþ, phalàrthatvàt>% såø %<jaiministu svalvà÷càryaþ karmàõyapi ÷eùabhåtàni manyate a, na vàdaririvàvadhàraõàmanumene, sa hi dadar÷a, yàgaþ kartavyatayà codyate, phalakàmasya tu tatsàdhanopàvatvena iti . evaü ÷ruto'rthaþ parigçhãto bhaviùyati, arthavàü÷copade÷aþ . etabhevàrthaü ùaùñhe'dhyàye såtraireva sàdhayiùyati . iha tu tatsiddhenaiva phalàrthatvena ÷eùabhàvaü yàgasyàpàdayati sma . tasmàt anavadhàraõà dravyaguõasaüskàràþ ÷eùabhåtàþ yàgo'pi ÷eùabhåtaþ phalamprati>% bhàø . %<phalaü ca puruùàrthatvàt>% såø . %<phalamapi puruùaü pratyupadi÷yate, yaþ, svargo me bhavet ityevaü kàmayate, tasya yàgaþ na yaþ svargaþ, sa àtmànaü labheta iti . àtmanepadaprayogàt, kartrabhipràye etat bhavati, kriyàphalamanubhavet kathaü puruùaþ? iti yàgaþ prayujyate . tasmàt phalaü puruùàrthaü yàgàt ÷råyate nàtmanirvçttyartham . tasmàt ÷eùabhåtam iti>% bhàø . %<puruùa÷ca karmàrthatvàt>% sçø . %<puruùo'pyaudambarãsambhànàdiùu guõabhåtaþ ÷råyate . tasmàt anavadhàraõà eùà, dravyaguõasaüskàreùu ÷eùatvaü vàrdarirmene iti>% . %<atha idànãmatrànu÷ayavàn vçttikàraþ parini÷cikàya, dravyaguõasaüskàreùveva niyato yajimprati ÷eùabhàvaþ, àpekùika itareùàm . yàgasya dravyamprati pradhànabhàvaþ, phalamprati guõabhàvaþ, phalasya yàgamprati pràdhànyam, puruùamprati guõatà, puruùasya phalamprati pradhànatà, audumbarãsammànàdi prati guõatvam tasmàt sammatà avaghàraõà, dravyaguõasaüskàrà yàgamprati niyamatà guõabhåtà eva>% bhà0
     kasyacit ÷eùarakùaõaniùedho yathà %<çõa÷eùaü càgni÷eùaü ÷atru÷eùaü tathaiva ca . punaþpunaþ pravardhante tasmàt ÷eùaü na kàrayet>% garuóapuø %<prasàdànnijanirmàlyadàne ÷eùeti kãrtità>% vi÷vokte khàminà prasàdadatte 8 màlye strã %<tatheti ÷eùàmiva bharturàj¤àm>% kumàraþ .

@<[Page 5141a]>@
#<÷eùaràtri># strãø ÷eùaü ràtreþ ekade÷isaø . ràtri÷eùe ÷abdaca0

#<÷eùa÷ayana># puø ÷eùaþ anantaþ ÷ayanamasya . nàràyaõe tacchayanaø prakàrakàlàdi kàlikàpuø 27 aø uktaü yathà %<anantastatra gatvà tu yatra kùãrodasàgaraþ . tatra svayaü striyà yuktaü suùupsantaü janàrdanam . tasyopadhànamakaro dananto dakùiõàü phaõàm . uttaràü pàdayo÷cakre upadhànaü mahàbalaþ . tàlavçntaü tadà cakre sa ÷eùaþ pa÷cimàü phaõàm . svayantu vãjayàmàsa ÷eùaråpã janàrdanam . ÷aïkhaü cakraü nandakàdimiùudhã dve mahàbalaþ . ai÷ànyà phaõayà càtha sa dadhre garuóaü tadà . gadàü padma¤ca ÷àrïgaü ca tathaiva vividhàyudham . yàni cànyàni tasyàsannàgvyeyyà phaõayà dadhau . evaü kçtvà svakaü kàyaü ÷ayanãyaü tadà hareþ . bhåtabhavyajagannàthaü paràparagatiü harim . dadhàra ÷irasàtantaþ svayameva svakàü tanum . evaü brahmadinasyaiva prasàõena ni÷àü hariþ . sandhyàü ca samadhipràpya ÷ete nàràyaõo'vyayaþ>% . manunà %<÷arvarã nasya tàvato>% ityuktam . %<yadà sa devojàgarti tadedaü ceùñhata jagata . yadà svapiti ÷àntàtmà tadà sarvaü praõa÷yati>% ityuktaü tena pralayakàle eva tasya ÷ayanam .

#<÷aikùa># puø ÷ikùàü tannàmagranthamaghãte yetti và aõ . 1 ÷ikùàgranthàdhyàyini 2 tadvettari ca . vun . ÷ikùako'pyatra .

#<÷aikharika># puø ÷ikhare pràcãràdyagre bhavaþ ñhak . apàmàrge amaraþ .

#<÷aikhareya># puø ÷ikhare bhavaþ óhak . apàmàrge ratnakoùaþ .

#<÷aitya># naø ÷ãtasya bhàvaþ ùya¤ . ÷ãtalatve .

#<÷aithilya># naø ÷ithilasya bhàvaþ ùya¤ . adçóhe saüyogabhede .

#<÷aineya># puø ÷inergotràpatyam óhak . sàtyakinàmni yàdave .

#<÷airãya># puø ÷irà + chaõ . nãlajhiõñhyàü ratnamàø . óhaka¤ ÷aireyaka tatràrthe .

#<÷aila># naø ÷ilàyàü bhavaþ aõ . 1 ÷aileye gandhadravyabhede . 2 tàrkùya÷aile mediø . 3 ÷ilàjatuni ca ràjaniø . ÷ilàþ santyasya praj¤àø aõ . 4 parvate puø amaraþ .

#<÷ailagandha># naø ÷ailasya ÷ailajasyeva gandho'sya . ÷àvaracandane ràjaniø .

#<÷ailaja># naø ÷aile parvate jàyate jana--óa . 1 svanàmakhyàte gandhadravyamede ratnamàø . 2 gajapippalyàü 3 saiühalyàü 4 durgàyà¤ca strã ràjaniø .

#<÷ailadhanvan># puø ÷ailaü giritulyaü dhanurasya anaïsaø . mahàdeve trikàø .

#<÷ailadhara># puø ÷ailaü gàvardhanaü dharati dhç--ac . ÷rãkçùõe vana¤jayaþ .

@<[Page 5141b]>@
#<÷ailapattra># puø ÷ailamiva sugandhi pattramasya . bilvavçkùe ràjani0

#<÷ailabhitti># puø ÷alaü bhinatti mida--ktic . ñaïke pàùàõadàraõàstre jañàø .

#<÷ailaràja># puø ÷ailànàü nagànàü ràjà ñac samàø . himàcale ÷ailàdhiràjàdayo'pyatra .

#<÷ailaràjasutà># strã 6 taø . haimavatyàü pàrvatyàü %<jàtà ÷ai lendragçhe sà ÷ailaràjasutà tataþ>% devãpuø 45 aø .

#<÷ailavãja># puø ÷ilàü tatparyantaü dåraü dhàvati aõ ÷ailaü vãja yasya . bhallàtake ràjaniø .

#<÷aila÷ivira># naø ÷ailànàü nagànàü ÷iviramiva . samudre trikàø .

#<÷ailasàra># naø puø naø ÷ailasya sàra iva . ÷ilàjatuni ràjani0

#<÷ailasutà># strã 6 taø . 1 pàrvatyàm 2 gaïgàyàü ca .

#<÷ailàgra># naø ÷ailasyàgram . parvata÷çïge trikàø .

#<÷ailàja># naø ÷ilàyàü jàyate jana--óa svàrthe aõ . ÷ailaje ràjaniø .

#<÷ailàña># puüstrãø ÷ailaü parvatamañati aña--aõ . 1 siühe 2 kiràte ca striyàü ïãù . 3 ÷uklavarõakàce 4 devale ca puø mediø .

#<÷ailàdi># puø ÷ilàdasyàpatyam i¤ . ÷ivapàr÷vacare nandini

#<÷ailàlin># puø baø vaø ÷ilàlinà muninà proktaü nañasåtramadhãyate õini . ÷ailåùeùu nañeùu amaraþ .

#<÷ailikya># puø garhitaü ÷ãlamastyasya ñhan ÷ãlikaþ svàrthe ùya¤ . sarvaliïgini pàùaõóe jañàø .

#<÷ailã># strãø ÷ãlameva svàrthe ùya¤ ïãpi yalopaþ . 1 càritre 2 saïketabhede ca trikàø %<àcàryàõàmiyaü ÷ailã yatsàmànyenàbhidhàya vi÷eùeõa vivçõotãti>% prà¤caþ .

#<÷ailåùa># puø ÷ilåùasyàpatyam aõ . 1 nañe 2 vilvavçkùe amaraþ 3 dhårte 4 tàladhàrake ca ÷abdaraø .

#<÷ailåùika># puø ÷ailåùaü tadvçttimanveùñà ñhak . %<vçttyanveùã nañàvàntu sa tu ÷ailåùikaþ smçtaþ>% brahmapuø ukte 1 nañavçttyanveùiõi nañapradhàne 2 tatpatnyàü strã ïãù %<nañãü ÷ailåùikãü caiva rajakãü veõujãvinãm . gatvà càndràyaõa kuryàt tathà carmopajãvinãma>% saüvartaþ .

#<÷ailendra># puø ÷ailaþ indra iva . himàlaye . 6 taø . ÷aile÷àdayo'pyatra .

#<÷ailendrastha># puø ÷ailendre himàlaye tiùñhati sthà--ka . bhårjavçkùe ràjaniø .

#<÷aileya># naø ÷ilàyàü bhavaþ óhak . 1 ÷ailajàkhye gandhadravyamede hemacaø . ÷aileyaü ÷ãtala hçdyaü kaphapittaharaü laghu . kaõóåkaùñhà÷marãdàhaviùahçdgudaraktahçt bhàvapraø . 2 parvatajàtamàtre triø . striyàü ïãù . 3 siühe 4 bhramare ca puüstrãø ÷abdaraø striyàü ïãù . 5 ÷ilàtulye ÷abdaraø . 6 pàrvatyàü strã ïãp .

#<÷ailodbhavà># strã ÷ailaü parvatamudbhidya bhavati ud + bhå--ac . 1 kùudrapàùàõabhedini vçkùe ràjaniø 2 pàrvatyà¤ca .

#<÷aiva># naø ÷ivamadhikçtya kçto granyaþ aõ . vedavyàsapraõãte ÷ivaprabhàvavarõanàtmake 1 mahàpuràõabhede . ÷ivo devatà'sya aõ . 2 ÷ivabhakte triø . tasmedamaõ . 3 ÷ivasambandhini triø 4 ÷aivale naø ÷abdacaø . ÷aiva¤ca mahàpuràõaü vàyunà proktatvàt vàyavãyanàmnàkhyàtam ataeva %<aùñàda÷a puràõàni puràõaj¤àþ pracakùate . bràhma pàdmaü vaiùõava¤ca ÷aivaü bhàgavataü tathà>% hemàø vraø viùõupuø %<÷aivaü yadvàyunà proktam>% tatraiva kàlikàpuø uktam . hemàø dàø matsyapuràõe tu caturthaü vàyavãyatvena pañhitvà %<÷vetakalpaprasaïgena dharmàn vàyurihàbravãt . tatra yadvàyavãyaü syàdrudramàhàtmyasaüyutam . caturviü÷atimàhasraü puràõaü tadihocyate . ÷ràvaõyàü ÷ràvaõe màsi guóadhemusamanvitam . yo dadyàddadhisaüyuktaü bràhmaõàya kuñumbine . ÷ivaloke sa gåóhàtmà kalpamekaü vasennaraþ>% tathà ca ÷ivamàhàtmavedakatvàcchaivamiti tasya nàmàntaraü viùõupuø uktam . vàyunà proktatvàcca vàyavãyamiti nàmàntaramiti bàdhyam . tatpratipàdyaviùayà÷ca nàradãyapuø uktà yathà %<÷çõu vatsa! pravakùyàmi puràõaü vàyavãyakam . yasmin ÷rute labheddhàma rudrasya paramàtmanaþ . caturthaviü÷atisàhasraü tatpuràõaü prakãrtitam . ÷vetakalpaprasaïgena dharmàgañatràha màrutaþ . tadvàyavãyamuditaü bhàgadvayasamàcitam>% tatra pårvabhàge %<sargàdilakùaõaü yatra proktaü vipra! savistaram . manvantareùu vaü÷à÷ca ràj¤àü ye tatra kãrtitàþ . gayàsurasya hananaü vistaràt yatra kãrtitam . màsànàü càtra màhàtmyaü pàthasyoktaü phalàdhikam . dànadharmà ràjadharmà tristareõoditàstathà . bhåpàtàlakakubvyomacàriõàü tatra nirõayaþ . vratàdãnàü ca pårvyo'yaü vibhàgaþ samudàhçtaþ>% . uttarabhàge %<uttare tasya bhàge tu narmadàtãrthavarõanam . ÷ivasya saühitàkhyà vai vistareõa munã÷vara! . yo devaþ sarvadevànàü durvij¤eyaþ sanàtanaþ . sa tu sarvàtmanà yasyàstãre tiùñhati santatam . idaü brahmà hariridaü sàkàkùedaü paro haraþ . idaü brahma niràkàraü kaivalyaü varmadàjanam . ghruvaü lokahitàrthàya ÷ivena sva÷arãrataþ . ÷aktiþ nàpi saridråpà lekheyamavatàrità . ye vasantyuttare kåle rudrasyànucarà hi te . vasanti yàmyatãre, ye lokaü te yànti vaiùõavam . oïkàre÷varamàrabhya yàvat pa÷cimasàgaram . saïgamàþ pa¤ca ca triü÷annadãnàü pàpanà÷anàþ . da÷aikamuttare tãre trayoviü÷atirdakùiõe . pa¤catriü÷attamaþ proktorebàsàgarasaïgamaþ . saïgamaiþ sahitànyevaü revàtãra dvaye'pi ca . catuþ÷atàni tãrthàni prasiddhàti ca santi hi . paüùñitãrthasahasràõi ùaùñikoñyo munã÷vara! . santi cànyàni revàyàstãrayugme pade pade . saühiteyaü mahà puõyà ÷ivasya paramàtmanaþ . narmadàcaritaü yatra vàyunà parikãrtitam . likhitvedaü puràõantu guóadhenusamanvitam . ÷ràvaõyàü yo dadet bhaktyà bràhmaõàya kuñumbine . rudraloke vaset so'pi yàvadindrà÷caturda÷a . yaþ ÷ràvayedvà ÷çõuyàt vàyavãyamidaü naraþ . niyamena haviùyàsã sa rudro nàtra saü÷ayaþ>% . 5 vasuke 6 dhaståre puø ràjaniø 7 àcàrabhede puø %<aùñàïgayogasaüyukto yajeddevãü vidhànataþ . yàvad dhyànaü samàdhi¤ca tàvat ÷aivaü pracakùate>% ca vàrabhedatantram . tadupàsakabhedà÷ca ÷ivaliïga÷abde vàmanapuø uktà dç÷yàþ .

#<÷aivala># naø ÷ã--vala¤ . 1 padmakàùñhe 2 ÷aibàle ca puø mediø . %<vahato bahu÷aivalakùmatàm>% naiùadham

#<÷aivalinã># strã ÷aivalàni santyasyàþ ini . nadyàm amaraþ

#<÷aivàla># naø ÷ã--bàla¤ . (÷eoyàlà) jalajàte pådàrthabhede amaraþ . asya pçùoø dantyàditvamapi %<saivàlakàïkuralatàmadhunà bibhatti>% iti ÷leùàt .

#<÷aivya># puø ÷ivergàtràpavyam ¤ya . 1 ÷ivigotraje ràjabhede %<÷aivya÷ca narapuïgavaþ>% iti gãtà . ÷ivito'dhigataþ ¤ya . 2 ghoñakamàtre 3 ÷rãkçùõasya ghoñake ca trikàø .

#<÷ai÷ava># naø ÷i÷orbhàvaþ aõ . ÷i÷ukàle avasthàbhede amaraþ

#<÷ai÷ira># puüstrãø ÷i÷ira priyatvenàstyasya aõ . 1 ÷yàmacaø ñake ràjaniø striyàü ïãù . ÷i÷ire bhavaþ çtvaõ . 2 ÷i÷irajàte triø . svàrthe aõ . 3 ÷i÷ire naø . %<tapastapasyau ÷ai÷iràvçtuþ>% ÷rutiþ .

#<÷aiùyopàyikà># strã ÷iùyopàdhyàyayoþ karma vu¤ . ÷iùyàdhyàpanàyàü siø kauø .

#<÷o># tãkùõãkaraõe diø paø sakaø aniñ . ÷yati a÷àt a÷àsãt .

#<÷oka># puø ÷uca--gha¤ . iùñaviyogajàte duþkhànuguõe cittavçttibhede amaraþ . lyuñ ÷ocanamapyatra naø .

#<÷okanà÷a># puø ÷okaü nà÷ayati na÷a--õic--aõ . 1 a÷okavçkùe ràjagiø . ga÷a--bhàve ùa¤ 6 taø 2 ÷okadhva se .

@<[Page 5143a]>@
#<÷okahàrã># strã ÷okaü harati hç--aõ ïãp . vanavarvarikàyàü ràjaniø .

#<÷okàri># puø 6 taø . kadambavçkùe ÷abdacaø .

#<÷ociùke÷a># puø ÷ociþ ke÷aiva yasya . 1 vahnau 2 citrakavçkùe ca amaraþ .

#<÷ocis># naø ÷uca--isi . 1 prabhàyàü 2 rociùi ca amaraþ .

#<÷ocya># triø ÷uca--õyat . 1 kùudre 2 avare ÷abdacaø 3 anukampanãye ca . svàrthe ka . tatraiva .

#<÷oñãrya># naø ÷uñãrasya bhàvaþ yat . vãrye ÷abdacaø . ÷auñãrya ityeva pàñhaþ sàdhuþ .

#<÷oñha># triø ÷uñha--àlasye sphoñane và ac . 1 mårkhe 2 alase mediø . 3 dhårte 4 mãce 5 pàsvavate puüstrãø ÷abdacaø . striyàü ïãù .

#<÷oõa># gato sakaø varõe akaø bhvàø paraø señ . ÷oõati a÷ãõãt çdit caïi na hrasvaþ .

#<÷oõa># naø ÷oõa--ac . 1 sindåre 2 rudhire ca ràjaniø . 3 raktekùau 4 ÷oõàkabhede ràjaniø . 5 maïgale grahe 6 agnau 7 citrake 8 nadabhede sa ca amarakaõñakade÷agataþ pàñaliputrasannikçùñe gaïkàyàü militaþ . 9 raktavarõe puø 10 tadvati triø mediø . 11 samudrabhede dharaõiþ .

#<÷oõaka># puø ÷oõaiva kàyati kai--ka . ÷oõàkavçkùe amaraþ .

#<÷oõajhiõñikà># strã karmaø . 1 ÷oõajhiõñyàü 2 raktasaireye ràjaniø .

#<÷oõajhiõñã># strã ÷oõà jhiõñãva . 1 kuruvake 2 kaõñaki nyà¤ca ràjaniø .

#<÷oõapattra># puø ÷oõaü pattramasya . 1 raktapunarnavàyàü ràjaniø . 2 raktapattrayute triø .

#<÷oõapuùpaka># puø ÷oõaü puùpamasya kap . 1 kopidàre ràjaniø 2 raktakusuyànvite triø .

#<÷oõapuùpã># strã ÷oõaü puùpamasyàþ ïãp . sindårapuùpyàü ràjani0

#<÷oõaratna># naø karmaø . padmaràgamaõã amaraþ .

#<÷oõàka># naø ÷oõaü raktavarõabhakati aõ . (÷oõà) kùupabhede . ÷abdamàø .

#<÷oõita># naø ÷oõa--itac . 1 rudhire tadvadvarõe 2 raktavarõe puø 3 tadvati triø amaraþ . 4 kuïkume naø ràjaniø .

#<÷oõitacandana># naø ÷oõitaü rudhiramiva candanam . raktacandane ràjaniø .

#<÷oõitapura># naø ÷oõitamiva raktaü puram . vàõàsuranagare trikàø .

#<÷oõopala># puø karmaø . màõikye ùaõau ràjaniø .

#<÷otha># puø ÷u--than . hastapàdàdeþ sphãtatàkàrake rogabhede tasya lakùaõàdikaü bhàvapraø uktaü yathà atha ÷othàdhikàraþ . tatra ÷othasya viprakçùñaü nidànamàha %<÷uddhyàmayàbhaktakç÷àbalànàü kùàràmlatãkùõãùõa gurupasevanàt . dadhyàmamçcchàkavirodhipiùñagaropasåùñànnaniùevaõàcca . ar÷àüsyaceùñà vapuùohya÷uddhirmarmàbhidhàtã viùamà prasåtiþ . mithyopacàraþ pratikarmaõà¤ca nijasya hetuþ ÷vayathoþ pradiùñaþ>% . ÷uddhirvamanavikàrekàdiþ . àmayàþ pàõóurogàdayaþ . abhaktam agojanam . àmaþ apakvo bhuktasya rasaþ . piùñagaropasçùñànnam piüùño yo garaþ saüyogajaü viùaü tena saüsçùñamannam . vapuùohya÷uddhiþ ÷odhanàrhasya vapuùo'÷odhanam . marmopadhàtaþ dãpakçta eva j¤eyaþ . vàhyahetukçtastu marmopaghàta àgantuja÷otha hetureva . viùamà prasåtiþ àmagarbhapatanàdikà . pratikarmaõàü vamanàdipa¤cakarmaõàm niyyopacàraþ asamyakkaraõam . ÷vayathoþ ÷othasya nijasya àtmãùasya sannikçùñasya heturghàtàtmakasyoktaþ . atha ÷othavya saüpràptipårvakaü sàmànyaü lakùaõamàha %<raktapittakaphàn vàyurduùño duùñàn bahiþsiràþ . nãtvà ruddhamatistairhi kuryàttvagmàüsa saü÷rayam . utsedhaü saühataü ÷othaü tamàhurnicayàdataþ . sagauravaü syàdanavasthitatvaü sotsedhamuùmàpya siràtanutvam . salomaharùa¤ca vivarõatà ca sàmànyaliïgaü ÷vayathoþ pradiùñam>% . utsedhaü unnatatvam . kiüvi÷iùñamutmedhaataþ pårvoktàt nicayàt raktapittakaphavàtànàü samudàyàt saühatam ghanam . tamutsedhaü ÷othamàhurityavayaþ . tasya ÷othasya kiü syàdityàkàïkùa yàcàha . anavasthitatvaü syàt aniùatà sthitiþ svàdityar÷aþ cikitsàvyatirekeõàpi nivçtteþ . taccànavasthivatyaü sagauravaü syàdgauravamapyanavasthitaü syàt . atha ca sotmegha syàt . unnatatvamapyanavasthitaü svàdivyarthaþ . vàtikaü ÷oyamàha %<carastanutvakparuùo'ruõo'sinaþ praluptióarùàrtiyuto nimittataþ . pra÷àmyati pronnamati prapãóigo divà valã syàt÷vayathuþ samoraõàt>% . caraþ lajàrã . pranuptiþ spar÷àj¤atà! harpo'tra (phini phinã) romà¤co và . àrtiþ pãóà etadyutaþ divà balã vikçtiviùama samapràyàrabvatvàd . cataeboktam %<slehoùõavamanàdyairyaþ pra÷àùyeta sa vàtikaþ . yasàpyarupavaõaþ syàmnàpo naktaü pra÷àmyati>% . atha paidhikamàha %<svaduþ sagandho'sitapãtaràgavàn bhramajvarasvedañaùàmadànvitaþ . ya uùyate spar÷asaho'kùiràgamàn sa vitta÷otho bhçõñàhapàkatàn>% . uùyate santapyate . bhç÷adàhabhàkavàn bhç÷aü pàkastadyuktaþ . ÷laiùmikamàha %<puruþ sthiraþ pàõóurarocakànvitaþ prasekanidràvamivahnimàndyakçs . sakçcchrajanmapra÷amo nipãóito nacànnamióràtrivalã kakàtmakaþ>% . dvandvajamàha %<nidànàkçtisaüsargàt j¤eyaþ ÷otho dvidoùajaþ>% . sànnipàtikamàha %<sarvàkçtiþ sannipàtàcchàthovyàmi÷ralakùaõaþ>% . vyàmi÷ralakùaõa ityukteþ sarvàkçtiriti uktavàtajàdi÷othasakalasakùaõaniyamàrtham . athàbhidhàtajamàha %<abhighàtena ÷astràdicchedabhedakùatàdimiþ . hiùànilodadhyanilairmallàtakapikacchajaiþ . rasai ÷åkai÷ca saüspar÷àcchayathuþ syàdvisarpavàn . bhç÷oùma lohitàbhàsa pràya÷aþ pittalakùaõaþ>% . chedaþ snaógàdinà bhedaþ pàùàõàdinà . kùataü ÷aràdibà nàóãvraõàdi ca . àdi÷abdena laguóaprahàràdi gçhyate . bhallàtajaiþ rasaiþ kapikacchujaiþ ÷åkaiþ visarpavàn prasaraõa÷àlaþ pittalakùaõaþ paittika÷othalakùaõaþ . atha viùajamàha %<viùajaþ saviùapràõiparisarpaõamåtraõàt . daüùñràdanta nakhàdhàtàdaviùapràõinàmapi . viõmåtra÷ukropahatamalavadvastusaïkaràt . viùavçkùànilaspar÷àdgarayogàvadhånanàt . mçdu÷calo'valambã ca ÷ãghro bahurujàkaraþ>% . parisarpaõàt ÷arãropari sa¤caraõàt . daüùñrà dviguõãkçtà dantàbaliþ . (coha) iti loke . danvàþ àsye bhabàþ . aviùapràõinàmapãtyanena daüùñràdantabakhànàü svabhàvàdeva saviùatvaü kintu sarùàdiviùaü màrakaü bhavati aviùapràõinàü daùñràdiviùaü ÷othavyathàdikaraü bhavatãti vi÷eùaþ . viõmutretyàdi . vióàdyupahataü malina¤ca yadvastu tathà saïkaraþ sanmàrjanãbhiþ kùipto dhålyàdiþ teùàü samparkàt . garayogàvadhånanàt garaþ saüyogajaü viùaü tasya yogà yasya tena vastunà'vadhånanàt . avalambã lambamànaþ . ayamapyàgantujastathàpi sàmànyà gantuja÷othacikitsàto'sya vi÷iùñacikitsàbhidhànàya pçthak pañhitaþ . yatra sthità doùà yatra ÷othaü kurvanti tadàha doùàþ ÷vayathumårdhvaü hi kurvantyàmà÷aye sthitàþ . pittà÷ayasthà madhye tu varcaþsthànagatàstvadhaþ . kçtsnaü dehçmanughràpya kuryuþ sarvasaraü tathà . årdham uraþprabhçtyårdham . madhye uraþpakkà÷ayamadhye . adhaþ pakkà÷ayàdadhaþ . upadravànàha %<chardi÷vàso'rucistçùõà jyaro'tãsàra eva ca . sampàka àmañaurbalyaü ÷otha ete uvadravàþ>% . tatra ÷othàmàdhyatvamàha %<÷vàsaþ pipàsà chadi÷ca daurbalya jvara eva ca . yasya cànne rucirj¤àsti ÷àthinantu vivarjayet>% . svàrthe ka . tatràrthe ÷abdacaø .

@<[Page 5144b]>@
#<÷othaghnã># strã ÷othaü hanti hana--ñak ïãp . 1 punarnavayàm amaraþ . 2 ÷àlaparõyà¤ca ràjaniø . 3 ÷othanà÷ake auùadhamàtre triø .

#<÷othaji(ha)t># puø ÷othaü jayati harati và ¤i--hç--và kip . bhallàtake ratnamàø .

#<÷othajihma># puø ÷othe jihmaþ viparotàcaraõa÷àlã . punarnavàyàü trikàø .

#<÷odhana># naø ÷udha--õic--lyuñ . 1 ÷auce 2 viùñhàyàü ÷abdacaø . 3 kàsãse ràjaniø . 4 malàdervirecane 5 doùavivàraõe 6 çõàdiniryàtaye ca . ÷udha--õic--lyu . 7 ninyåke puø ràjaniø . 8 ÷uddhikàrake triø . ÷udhyatyanayà karaõe lyuñ ïãp . 9 sammàrjanyàm strã amaraþ . 10 tàmbålavallyàü 11 nãlyà¤ca strã ïãp . 12 vihitàvihitamàsàdivicàraõe naø %<såryagrahaõakàlena samàno nàsti ka÷cana . tatra yadyat kçtaü sarvamabantaphaladambhavet . na màsatithivàràdi÷odhanaü såryaparvaõi>% malaø taø . doùanivàraõa¤ca dhàtuvi÷eùasya dravyàntareõa saüyojanam %<pattalokçtapattràõi hemno vahnau pratàpayet . niùi¤ceta taptataptàni rtale takre ca kà¤jike . gobhåtre ca kuna tthànàü kaùàye tu tridhà tridhà . evaü hemna pareùaþ¤ca dhàtånàü ÷odhanaü bhavet>% ityàdipakàreõa dhàtvàdãnàü doùanivàraõam . 13 vraõàdeþ kledapåyàdyapasàraõe ca %<vraõasya tvavithuddhasya kvàthaþ ÷uddhikaraþ smçtaþ . pañolanimbapattrasya sarvatraiva prayujyate . vàtike da÷amålànàü kùãriõàü paittike vraõe . àragbadhàdeþ kaphaje kaùayàþ ÷odhanaü matam>% . 14 pàõóulekhyàderdoùanivàraõe bhàùà÷abde dç÷yam . 15 bhàjyàïgàt bhàjakasya haraõe .

#<÷odhanãvãja># naø 6 taø . jayapàle ràjaniø .

#<÷odhita># triø ÷udha--cic--kta malàdyapasàraõena 1 kçtasaüskàre 2 màrjite amaraþ .

#<÷opha># puø ÷u--phan . ÷othe amaraþ . ÷otha÷abde dç÷yam .

#<÷ophaghnã># strã ÷ophaü hanti hana--ñak ïãp . 1 ÷àlaparõyàü 2 raktapunarnavàyà¤ca ràjaniø .

#<÷ophanà÷ana># puø ÷opha nà÷ayati na÷a--õic--lyu . nãlavçkùe ràjaniø .

#<÷ophahçta># puø ÷ophaü harati hç--kvip . bhallàtake bhàvapraø .

#<÷obhana># naø ÷obhate ÷ubha--lya . 1 padme ÷abdamàø . viùkambhàdiùu 2 pa¤came yoge puø jyoø taø . 3 ÷obhàyukte triø . 4 sundare triø 5 grahe puø dharaõi .

#<÷obhanaka># puø ÷obhanàya kàyati ka--ka . ÷obhà¤janavçkùe ÷abdaca0

@<[Page 5145a]>@
#<÷obhanà># strã ÷obhayati lepanàt ÷ubha--õic--lyu . 1 haridràyàü 2 gorocanàyà¤ca ràjaniø .

#<÷obhà># strã ÷ubha--a . 1 dãptau %<sà ÷obhà råpabhogàdyairyat syàdaïgavimåùaõam . ÷obhaiva sàntiràkhyàtà manmathàpyàyanojjvalà>% ujjvalamaõyuktàrthe ca 3 gopãbhede brahmavaiø praø 9 aø . 4 haridràyàü 5 gorocanàyàü ràjaniø .

#<÷obhà¤jana># puø ÷obhàyai ajyate anja--lyuñ . (÷ajanà) vçkùe amaraþ %<tadvãjaü ÷vetamaricaü madhu÷igruþ sa lohitaþ . ÷igruþ kañuþ kañuþ pàke tãkùõoùõo madhuro laghuþ . dãpano ro÷cano råkùaþ kùavastikto vidàhakçt . saügràhya÷ukralo hçtyaþ pittaraktapakopaõaþ . cakùuùyaþ kaphavàtaghno vidradhi ÷vapayakramãn . medo'pacãviùaplãhamulmagaõóavraõàn haret . ÷vetaþ proktaguõo j¤eyo vi÷eùàt dàhakçt bhavet . plãhànaü vidradhiü hanti graõaghnaþ pittaraktakçt . rakta÷igruþ proktaguõo vi÷eùàdvipanaþ saraþ . ÷igruvalkalapattràõàü svarasaþ paramàrtihçt . cakùuùyaü ÷igrujaü vãjaü tãkùõoùõaü viùanà÷anam . suvçùyaü kaphavàtaghnaü tannasyaü tu ÷irortinut . ÷igru÷àkaü himaü svàdu cakùuùyaü vàtapittahçt . vçühaõaü ÷rukrakçt snindhaü rucyaü gadakramipraõut . ÷igroþ puùpantu kañukaü snigdhoùõaü snàyu÷othanut . chamihçt kaphavàtaghnaü vidradhiplãhagulmajit . ÷omà¤janaphalaü svàdu kaùàyaü kaphapikùanut . ÷ålakuùñhakùaya÷vàsa gulmahçt dãpanaü param>% bhàvapraø . adhikaü ÷igru÷abde dç÷yam .

#<÷olã># strã ÷åla--ac pçùoø ïãù . vanaharidràyàü ràjani0

#<÷oùa># puø ÷uùa--gha¤ . 1 vàtàdinà rasàdyapahàreõa kañhinatàkaraõe . ÷oghayati ÷uùa--õic--ac . 2 yakùmaroge mediø .

#<÷oùaõa># naø puùa--lyuñ . 1 coùaõena rasàkarùaõe hemacaø . 2 ÷oùa÷abdàrthe ca ÷oùayati ÷uùa--õicu--lyu . unmàdanaþ ÷oùaõa÷ca tàpanaü stambhanastathàü . màraõa÷ceti vij¤eyàþ kàmasya pa¤ca sàyakàþ ityukte 3 smara÷arabhede jañàø . 4 ÷oõàkavçkùe bhàvapraø . 5 ÷uõñhyàü ràjaniø .

#<÷oùasambhava># naø sambhavatyasmàt sam + bhå--ap 6 taø . pippalãmala ràjaniø .

#<÷oùàpahà># strã ÷oùamapahanti apa + hana--óa . 1 klãtanake ràjaniø . 2 ÷oùanà÷ake triø .

#<÷auka># naø ÷ukàna samåhaþ aõ . 1 ÷ukasamudàye amaraþ . ÷åko'styatra õaþ . strãõàü 2 karaõamede ràjaniø .

#<÷aukara># naø ÷åkarasya varàhasyedam aõ . 1 ÷aukarave tãrthabhede varàhapuràõam . 2 ÷åkarasambandhini triø . striyàü ïãp .

#<÷aukaraba># naø tãrthabhede %<paraü ÷aukaravaü sthànaü sarvasaüsàramokùaõam . yatra saüsthà ca me devi hyuddhçtàsi rasàtalàt . yatra màgãradhã gaïgà nama ÷aukarave sthità>% baràhapuø .

#<÷auktikeya># naø ÷uktikàyàü bhavam óhak . muktàyà ràjani0

#<÷aukteya># naø ÷uktau bhavam óhak . muktàyàü ràjaniø .

#<÷auklya># puø ÷ukasya bhàvaþ ùya¤ . ÷vetatàyàü ÷vetavarõe .

#<÷auca># naø ÷ucerbhàddhaþ aõ . 1 ÷uddhau pavitratàyàm %<abhakùyaparihàra÷ca saüsarga÷càpyaninditaiþ . svadharme ca vyapasthànaü ÷aucamityabhidhãyate>% iti vçhaspatyukte 2 dharmavi÷eùe ca %<sarveùàmeva ÷aucànàmartha÷aucaü vi÷iùyate . yo'thàrthaira÷uciþ ÷aucànna mçdà bàriùõà ÷uciþ . mala÷aucaü manaþ÷aucaü ÷aucamindriyanigrahaþ . sarvabhåtadayà ÷aucaü jala÷aucantu pa¤camam . yasya satya¤ca ÷aucaü ca tasya svargo na durlabhaþ>% gàruóe 110 aø . mçdàdi÷aucaprakàrastu àø taø dar÷ito yathà debalaþ %<dharmaviddakùiõaü hastamavaþ ÷autte na yojayet . tathaiva vàmahastena nàbherurdhvaü na ÷odhayet . prakçtisthitireùà syàt kàraõàdubhayakriyà>% . kàraõàdrogàdeþ . brahmàõóapuø %<uddhçtodakamàdàya mçttikà¤caiva vàgyataþ . udaïmukho divà kuryàt ràtrau ceddakùiõàmukhaþ . sunirõikte mçdaü dadyàt mçdante tvapa eva ca . dàtavyamudaka tàvad yàvat syàt mçttikàkùayaþ>% . kuryàt ÷aucamiti ÷eùaþ . sunirõikte naradvàjoktaloùñradipramçùñe gude . udakapàtràbhàve kareõa jalà÷ayàdudakagrahaõamàha àdityapuø %<ratrimàtraü jalaü tyaktvà kuryàt ÷aucamanuddhçte . pa÷càcca ÷odhayettãrthamanyathà na ÷ucirbhavet>% . yasmin prade÷e ÷aucaü kartavyaü tasmàdaratnimàtravyavahitaü jalaü tat sthalameva tãrthaü jalasamãpatvàt . viùõupuø %<balmãkamåùikotkhàtàü mçdamantarjalàü tathà . ÷aucàva÷iùñàü gehàcca nàdadyàt lepasambhavàm . antaþpràõyavapannà¤ca halotkhàtàü sakardamàm>% . manudakùau %<ekà liïge gude tisro da÷a vàmakare tathà . ubhayoþ sapta dàtavyà mçdaþ ÷addhimabhãpsatà>% . ubhayoþ karayoþ . viùõuüpuø %<ekàliïge gude tisro da÷a vàmakare tathà . hastadgaye ca saptànyà mçdaþ ÷aucopapàdikàþ>% . yamaþ %<liïge tvekà gude tisro vàmahaste caturda÷a . tataþ punarubhàbhyàta dàtavyàþ sapta mçttikàþ>% . praiñhãnasiþ %<mçttikàü saügçhya ekà liïge'pàne pa¤ca ekasmin haste da÷a ubhayoþ sapta>% ivyàdi . etàsàü saükhyànàü dakùàdyuktàdhikyaü gandhàdyanuvçttimanurudhya vyavastheyam . vàmahaste da÷adànànantaraü tatpçùñhe ùaódànamàha hàrãtaþ %<da÷a madhye ca ùañpçùñhe iti>% . ÷aïdakùau %<tisrastu mçttikà deyàþ kçtvà nakhavi÷odhanam . tisrastu pàdayordeyàþ ÷uddhikàmena nitya÷aþ>% . nakha÷odhanaü tçõàdinà nakhàntarmala÷odhanam, tisra iti hastayoriti ÷eùaþ . pàdaprakùàlanaü kàüsye na kartavyamityàha viùõudharmottaram %<darbhairna màrjayet pàdau na ca kàüsyena dhàvayet>% . dakùaþ %<liïge tatra samàkhyàtà triparvã påryate yayà . ardhaprasçtimàtrà tu prathamà mçttikà smçtà . dvitãyà ca tçtãyà ca tadardhàrdhà prakãrtità>% . yadà tu uktapramàõayà mçdà gandhalepakùayo na bhavati tadà adhikayàpi kartavyam . %<gandhalepakùayakaraü ÷aucaü kuryàdatantritaþ>% iti yàj¤avalkyàt . gudàdatthatra parimàõamàha yamaþ %<mçttikà tu samudviùñà triparvã påryate yayà>% . triparvã tarjanãmadhyamànàmi kànàmagratrayam . måtramàtreti smçtiþ %<ekàü liïge mçdaü dadyàt vàmahaste tu mçtatrayam . ubhayorhastayordve ca måtra÷aucaü prakãrtitam>% . vrahmapuràõe %<pàdayordve gçhãtvà ca suprakùàlitapàõimàn . dviràcamya tataþ ÷uddhaþ smçtvà viùõuü sanàtanam>% . pàdayordve ekaikà . idaü måtrotsarge, purãùotsarge tisçõàü vidhànàt . dakùaþ %<yathoditaü divà ÷aucaü ardhaü ràtrau vidhãyate . àture tu tadardhaü syàttadarsaü tu pathi smçtam>% . yathoktakaraõà÷aktàvevedaü na tu ni÷àdipuraskàreõaiva vàkyasyàdçùñàrthatàpatteþ . àpastambaþ %<pathi pàdastu vij¤eya àrtaþ kuryàd yathàbalam>% . etayorvirodha àrtànàrtàbhyàü pariharaõãyaþ . dakùabaudhàyanau %<de÷aü kàlaü tathàtmànaü dravyaü dravyaprayojanam . upapattimavasthà¤ca j¤àtvà ÷aucaü prakalpayet>% . brahmapuràõe %<ma yàvadupanãyena dvijaþ ÷ådrastadhàïganà . gandhalepakùayakaraü ÷aucaü teùàü vidhãyate . pramàõaü ÷aucasaükhyà và na ÷iùñairupadi÷yate . yàvat ÷uddhiü ma gramyeta tàvat ÷aucaü samàcaret . myåmàdhikaü na kartaùyaü ÷ãcaü ÷uddhimamãpsatà . pràya÷cittaü prasajyeta vihitàtikrame kçte . ÷aucàcàravihãnasya samastà nispatvàþ kiyàþ>% . gandhalepakùaye satyadhikaü na kartavyaü gràj¤avalkyavirodhàt . gandhalepàkùaye tvadhikasaükhyayàpi yàj¤avalkyavacanamanupanãtàdiparaü và . vyàghrapàdaþ %<÷aucantu dvividhaü proktaü vàhyamabhyantarantathà . mçjjalàbhyàü smçtaü bàhyaü bhàva÷uddhistathàntaram . gaïgàtoyena kçtsnena mçdbhàrai÷ca nagopamaiþ . àmçtyoþ snàtaka÷caiva bhàvaduùño na ÷uddhyati>% . smçtiþ %<dhàvanta¤ca pramatta¤ca måtro ccàrakçtantathà . bhu¤jànamàcamanàrha¤ca nàstikaü nàbhivàdayet . janmaprabhçti yatki¤cit cetasà dharmamàcaret . sarvaü tanniùphalaü yàti ekahastàbhivàdanàt>% . çùya÷çïgaþ %<yasmin sthàne kçtaü ÷aucaü vàriõà tadvi÷odhayet . na ÷uddhistu bhavettasya mçttikàü yo na ÷odhayet>% . ÷aucànantaraü hàrãtaþ %<gomayena mçdà và kamaõóaluü pramçjya pårvavadupaspç÷ya àdityaü somamagniü và vãkùeta>% iti . atra màrjanànantaraü kùàlanamanyatra tathà dar÷anàt . àcamanànantaraü såryàdidar÷anaü yathàsambhabam .

#<÷auña># garve bhvàø paraø akaø señ . ÷auñati a÷auñãt . çdit caïi na hrasvaþ .

#<÷auñãra># puø ÷auña--ãran . 1 tyàgini 2 vãre ca 3 garvànvite triø siø kauø .

#<÷auñãrya># naø ÷auñãrasya vãrasya bhàvaþ ùya¤ . 1 vãrye 2 paràkrame 3 sarve ca .

#<÷auóa># garve bhvàø paraø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷auóati a÷ãóãt .

#<÷auõóa># triø ÷uõóàyàü suràyàmamirataþ aõ . 1 matte amaraþ . 2 dakùeca %<saptamã ÷auõóaiþ>% pàø . 7 taø . dàma÷auõóa dànadakùe .

#<÷auõóika># puø ÷uõóà surà paõyamasya ñhak . 1 madyavikretari 2 jàtibhede puüstrã amaraþ striyàü ïãù . %<tato gàndhikakanyàyàü kaivartàdeva ÷auõóikaþ>% parà÷arapaddhatiþ .

#<÷auõóin># triø ÷uõóà suraiva aõ ÷auõóaü tatpaõyamastyasya pani . ÷auõóike ÷abdaraø .

#<÷auõóã># strã ÷uõóà karikarastadàktàraþ astyasyà aõ gauràø ïãù . 1 cavye 2 gajapippalyà¤ca pi÷vaþ .

#<÷auõóãra># puø ÷uõóà ÷arvo'stvasya ãran svàrthe aõ . garànvite triø dhata¤jayaþ .

#<÷audra># puüstrã ÷ådràyàü dilàtibhikaóhàyàü bhavaþ aõ . dvàda÷aputtramavye ÷ådrà÷àte dvijàtiputtrabhede pàra÷abàdau jañàø . striyàü ïãù . idamarthe aõ . 2 ÷ådramasvandhini triø .

#<÷auddhodani># naø ÷uddhodanasyàpatyam i¤ . bodhamunibhede amaraþ

#<÷audhikà># strã ÷odhaþ ÷odhanaü malavirekastasme hitaþ ñhak . raktakaïgau hemacaø .

@<[Page 5147a]>@
#<÷aunaka># puø ÷unakasyàpatyam aõ . sunimede %<naimiùe'nimiùakùatre çùayaþ ÷aunakabhadayaþ>% iti bhàgavatam 1 . 1 .

#<÷aunika># puø ÷ånà pràõibadhasthànaü prayojanamasya ñhak . 1 màüsavikretari (kasài) hemacaø . 2 mçgayàyàü ÷abdamàø . 3 mçgayà÷ãle ca .

#<÷aubha># naø ÷obhàyai hitam aõ . 1 vyomagàmini purabhede hari÷candrapure 2 deve puø trikàø . 3 guvàke ÷abdamàø .

#<÷aubhà¤jana># puø ÷obhà¤janaeva svàrthe aõ . (÷ajanà) vçkùamede dviråpakoùaþ .

#<÷aubhika># triø ÷aubhaü vyomapuraü ÷ilpamasya ñhak . indrajàlike ÷abdamàø .

#<÷auri># puø ÷årasya yàdavabhedasya vasudevasya såryasya và aùatyam i¤ . 1 viùõau 2 ÷anai÷care ca amaraþ .

#<÷aurya># naø ÷årasya bhàvaþ ùya¤ . 1 vãrye 2 ÷aktau 3 àrabhañyàü ca mediø .

#<÷aulkika># puø ÷ulke ràjàdideye kare tadàdàne adhikçtaþ ñhak . ÷ulkàdànàdhikçte hemacaø .

#<÷aulkikeya># puø ÷ulkikaþ de÷abhedaþ tatra bhavaþ óhak . viùabhede amaraþ .

#<÷aulvika># puüstrãø ÷ulvaþ tàmraü tanmayapàtràdi paõyamasya ñhak . kàüsyakàre (kàsàrã) jàtibhede amaraþ striyàü ïãù .

#<÷auva># naø ÷unaþ saïkocaþ ÷van + aõ ñilopaþ . ÷unaþ saïkoce anyatra na ñilopaþ ÷auvana ityeva ÷unaþ sambandhini saükùiptasàø .

#<÷auvastika># triø ÷va paradine bhavaþ ÷vas + ñhak--tuñ ca . bhàvidinasthàyini padàrthe .

#<÷auvàpada># triø ÷vàpadasyedam aõ . ÷vàpadasambandhini

#<÷auùkala># puø ÷uùkalaü ÷uùkamàüsaü paõyamasya aõ . 1 ÷uùkamàüsavikretari mediø . tadbhakùyamasya aõ . 2 ÷uùkamàüsabhakùake triø amaraþ .

#<÷cuta># kùaraõe bhvàø paraø akaø señ . ÷cotati irit a÷cutat a÷cotãt .

#<÷cyuta># kùaraõe bhvàø paraø akaø àsecane sakaø señ . ÷cyotati irit a÷cyutat a÷cyotãt .

#<÷cyota># puø ÷cyuta--gha¤ . samantàt mecane àdhàre amaraþ .

#<÷man># naø ÷ete ÷ã--manin óicca . 1 puümukhe 2 ÷aye kàlikàpuø adanto'pyatra %<sarve nàntàþ adantà syu>% rityukteþ .

#<÷ma÷àna># naø ÷mànaþ ÷avàþ ÷erate'tra ÷ã--ànac óicca . %<÷man ÷abdena ÷avaþ proktaþ ÷ànaü ÷ayanamucyate . nirvacanti ÷ma÷ànàrthaü mune! ÷abdàrthakovidàþ . mahàntyapi ca bhåtàni pralaye samupasthite . ÷erate'tra ÷avo bhåtvà ÷ma÷ànanta ttato'bhavat>% mahàbhåtalayasthàne mahà÷ma÷àne 1 kà÷yàm kàlikàpuràõe 30 aø . 2 ÷avadàhasthàne amaraþ .

#<÷ma÷ànakàlã># strã ÷ma÷ànasthà kàlã . kàlikàbhede .

#<÷ma÷ànavàsin># puø ÷ma÷àne vasati vasa--õini . 1 mahàdeve 2 vañukabhairave ca . ÷ma÷ànabàsakartari caõóàlàdau triø .

#<÷ma÷ru># naø ÷ma puüsukhaü ÷råyate lakùyate'nena ÷ru--ó . gurupasukhasthe lomasaïghe amaraþ . %<ke÷àma÷rudhàrayatàmagryà bhavati santatiþ>% ÷uø taø .

#<÷ma÷rumukhã># strã ÷ma÷ru mukhe yasyàþ ïãp . 1 puruùalakùaõayuktàyàü 2 poñàkhyàyàü striyàü jañàø .

#<÷ma÷rula># puø ÷ma÷ruvidyate'sya lac . ÷ma÷ruyukte

#<÷ma÷ruvardhaka># puø ÷ma÷ru vardhayati chinatti vçdha--õvul . nàpite kùurakarmakàrake .

#<÷mãla># nimeùaõe bhvàø paraø akaø señ . ÷mãlati a÷mãlãt .

#<÷yàna># triø ÷yai--kta . saïkocavi÷eùapràpte ghanãbhåte %<patha÷cà÷yànakardamàn>% raghuþ .

#<÷yàma># puø ÷yai--mak . 1 vçddhadàrakavçkùe 2 prayàgatãrthasthe vañe 3 kokile 4 meghe 6 kçùõavarõe 6 haridvarõe ca . 7 tadvati triø mediø . 8 dhuståre 9 pãluvçkùe 10 ÷yàmàke ràjaniø . 11 marice 12 sindhujalabaõe ca naø mediø . 13 damanakavçkùe 14 gandhatçõe puø vi÷vaþ . ãùadbhede'pi kçùõa÷yàmanãlàdãnàmamaràdau paryàyatà tatra kçùõavaståni katicit kavikalpalatàyàü dar÷itàni yathà %<kçùõàni ke÷avaþ sãricãraü candràïkaràhavaþ . vindhyà¤janàdrivçkùàhivanabhairavaràkùasàþ . ÷ivakaõñhadhanadvaipàyanaràmadhana¤jayàþ . ÷aniþ drupadajà kàlã kalikolayamà'suràþ . ke÷akajjalakastårãràjapaññavidurajam . viùakoùakuhå÷astràgurupàpatamoni÷àþ . masopaïkamañàmbhodhiyamunàdhåmakokilàþ . golàïgålàsyagu¤jàsye kaõñhaþ õa¤janakekinoþ . ÷abalaü tàlatàpi¤jatilendãvaravallayaþ . rasàvadbhuta÷çïgàrau kañàkùo'liþ kanãnikà . nãlã jambåphalaü mustà kàkakçtyàkukãrtayaþ . bhinnacchàyà gajàïgàrakhalàntaþkaraõàdavaþ>% .

#<÷yàmaka># naø ÷yàma + saüj¤àyàü kan . 1 rohiùatçõe ràjaniø . 2 ÷yàmàke (÷àmà) dhànyabhede puø hemacaø .

#<÷yàmakaõñha># puø ÷yàmaþ kaõño'sya . 1 mayåre hemacaø . 2 ÷ive 3 nãlakaõñhavihage ca .

#<÷yàmakandà># strã ÷yàmaþ kando'syàþ . atibiùàyàü ràjaniø .

#<÷yàmakàõóà># strã ÷yàmaþ kàõóo'syàþ . gaõóadårvàyàü ràjaniø .

@<[Page 5148a]>@
#<÷yàmagranthi># strã ÷yàmo granthirasyàþ . gaõóadårvàyàü ràjani0

#<÷yàmapattra># puø ÷yàmàni pattràõi yasya . tamàlavçkùe ÷abdaca0

#<÷yàmala># puø ÷yàmavarõaü làti là--ka . 1 pippale 2 kçùõavarõayute triø mediø . 3 a÷vagandhàyàü 4 kañabhyàü 5 jambvàü 6 kaståryà¤ca strã ràjaniø . 7 ÷yàmavarõe puø amaraþ .

#<÷yàmalacåóà># strã ÷yàmalà cåóà'syàþ . gu¤jàyàü ràjani0

#<÷yàmalatà># strã karmaø . 1 svanàmakhyàte ÷àrivauùadhau ÷abdaraø . ÷yàmalasya bhàvaþ tal . 2 kçùõavarõe 3 haridvarõe ca

#<÷yàmalikà># strã ÷yàmalovarõo'styasyàþ ñhan . nãlyàmauùadhau ràjaniø .

#<÷yàmalekùu># puø karmaø . (kàjalà) ikùubhede ràjaniø .

#<÷yàmasundara># puø ÷yàmo'pi sundaraþ . ÷rãkçùõe %<÷yàmasundara! te dàsyaþ>% iti bhàgavate 10 skaø 22 aø . dhyàyanti yoginasta¤ca ÷uddhaü jyàtiþsvaråpiõam . hastapàdàdirahitaü nirguõaü prakçteþ param . vaiùõavàstanna manyante tadbhaktàþ sakùmadar÷inaþ . kuto babhåva tajjyoti raho tarnàkhana vinà . jyotirabhyantare nityaü ÷arãraü ÷yàmasundaram brahmavaiø gaõapatikhaø 41 aø .

#<÷yàmà># strã ÷yai--man . 1 ÷àrivauùadhau 2 aprasåtàïganàyàü 3 priyaïgau 4 yamunàyàü 5 vàgujau 6 ràtrau 7 kçùõatrivçti 8 nãlyàü mediø 9 guggulau 10 somalatàyàü 11 gundràyàü 12 kçùõàyàm 13 ambikàyàü vi÷vaþ . 14 guóåcyàü 15 kaståryàü 16 ùañapattryàü 17 vandàyàü 18 nãlapunarnavàyàü 19 pippàtyàü 20 haridràyàü 21 nãladårvàyàü 22 tulasyàü 23 padmavãje 24 gavi 25 chàyàyàü 26 kçùõa÷àrikàyàü 27 ÷i÷apàyàü 28 pakùibhede (÷àmà) ràjaniø . %<÷ãtakàle bhaveduùõà grãùme ca sukha÷ãtalà . taptakà¤canavarõàbhà sà strã ÷yàmeti kãrtità>% ityuktalakùaõe 29 strãvi÷eùe ca . 30 himàlayasutàyàü kàlyàü ca %<tataþ sà kàlikà devã yoganidrà jaganmayã . pårvatyakta satãråpà janmàrthaü menakàü yayau . samayasyànuråpeõa menakà jañhare ÷ivà . sambhåya ca samutpannà sà lakùmã riva sàgaràt . vasantasamaye devã navamyàü mçgayogataþ . ardharàtrau samutpannà gaïgeva ÷a÷imaõóalàt . tàntu dçùñvà yathà jàtàü nãlotpaladalànumàm . ÷yàmàü sà menakà devã mudamàpàtiharùità>% kàlikàpuø 40 aø .

#<÷yàmàka># puø ÷yàmeva kàyati kai--ka . (÷yàmà) dhànyabhede %<÷yàsàkaþ ÷oùaõo råkùo vàtalaþ kaphapittakçt>% bhàvapra0

@<[Page 5148b]>@
#<÷yàmàïga># puø ÷yàmaü haridvarõamaïgamasya . 1 budhagrahe trikàø . 2 kçùõadehe triø striyàü ïãù . %<÷yàmàïgãü vigatàmbaràm>% tantram .

#<÷yàmàmlã># strã karmaø . nãlàmlãkupe ràjaniø .

#<÷yàmikà># strã ÷yàma + vàø bhàva ñhan . 1 ÷yàmatke 2 svarõàdimàlinye ca %<hemnaþ saülakùyate hyagnau vi÷uddhiþ ÷yàmikà'pi và>% raghu

#<÷yàla># puø ÷yai--kàlana . patnãbhàtari amaraþ . svàrthe ñhak . ÷yàliko'pyatra .

#<÷yàlikà># strã ÷yai--kàlat saüj¤àyàü kan . ata ittvam . patnãbhaginyàm ÷abdacaø .

#<÷yàva># puø ÷yai--van . 1 kçùõapãtami÷ravarõe 2 tadvati triø amaraþ

#<÷yàvadat># triø ÷yàvo danto yasya davàde÷aþ . ÷yàmavarõadantayukte striyàü ïãp .

#<÷yàvadanta># puø karmaø . 1 svabhàvataþ kçùõavarõayukte dante 6 baø kap . 2 tadyukte triø %<suràpaþ ÷yàvadantakaþ>% viùõusmç0

#<÷yeta># puø ÷yai--itac . 1 ÷ullabarõe 2 tadvati triø striyàü ïãp tamya na÷ca . ÷yenã .

#<÷yetakolaka># puüstrãø ÷vetaþ kola iva . (puüñi) matsyabhede hàràø striyàü ïãù .

#<÷yena># puüstrãø ÷yai--inan . 1 pakùibhede (vàja) amaraþ . 2 pàõóuravarõe ca 3 tadvati triø mediø . tatkhagasya ÷ubhàgubhasåcanaü yathà %<pradakùiõãkçtya naraü vrajanto yàtràsu vàmega gatàþ prave÷e . ÷yenàþ pra÷astàþ prakçtasvaràste ÷àntàþ pradãptà vittatasvastaste . ÷yeno nçõàü dakùiõavàmapçùñhabhàgeùu bhàgyaiþ sthitimàdadhàti . tiùñhan purastànmçtaye kaõeti yuddhe jayaü channarathadhvajasthaþ>% iti vasantaràjaþ . %<÷yenenàbhicaran yajeta>% ÷rutivihite 2 yàgabhede abhicàra÷abde dç÷yam .

#<÷yenaghaõñà># strã ÷yenã ghaõñeva . dantãvçkùe ràjaniø .

#<÷yai># gatau bhvàø àø sakaø aniñ . ÷yàyate a÷yàsta .

#<÷yainampàtà># strã ÷yenasya pàto yatra aõ mum ca . mçga yàyàm amaraþ .

#<÷yo(õà)màka># puø ÷ye--onà(õà)ka . (÷oõà) kùupebhede . %<÷yonàko dãpanaþ pàke kañukastuvaro himaþ . gràhã tikto'nimaleùmapittakàsàmanà÷anaþ . kañu tasya phalaü bàlaü rukùaü vàtakaphàpaham . hçdyaü kaùàyaü madhuraü rocanaü laghu dãpanam . gulmàr÷aþkçmihçt proktaü guruvàtaprakopaõam>% bhàvapraø .

#<÷raka># sarpaõe bhvàø àø sakaø señ idit . ÷raïgati a÷raïgãt .

@<[Page 5149a]>@
#<÷raga># gato bhvàø paraø sakaø señ idit . ÷raïgati a÷raïgãt .

#<÷raõa># dàne bhvàø paraø sakaø señ . ÷raõati a÷ràõãt a÷raõãt mit ghañàdiø ÷raõayati .

#<÷raõa># dàne cuø ubhaø sakaø señ . ÷ràõayati te a÷i÷raõat ta .

#<÷rat># avyaø ÷ro--óati . ÷raddhàyàm .

#<÷ratha># yatne akaø pratiharùe sakaø cuø ubhaø señ . ÷ràthayati te a÷i÷rayat ta .

#<÷ratha># daurbalye aø cuø uø akaø señ . ÷rathayati te asa÷rathat ta .

#<÷ratha># badhe bhvàø paraø sakaø señ . ÷rathati a÷rathãt a÷ràthãt .

#<÷ratha># bandha mokùe badhe ca và cuø uø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . ÷ràthayati te ÷rathati a÷i÷rathat ta a÷rathot--a÷ràthàt .

#<÷ratha># ÷aithilye akaø tatkaraõe sakaø bhvàø àø señ idit . ÷ranthate a÷ranthiùña .

#<÷rathana># naø ÷ratha--lyuñ . 1 badhe 2 yatne 3 pratiharùe ca .

#<÷raddhà># strã ÷rat-dhà--aï . 1 àdare 2 ÷uddhau ÷abdacaø . 3 guruvedàntavàkyàdiùu vi÷vàme vedàntasàø 4 spa hàyàü 5 cittaprasàde %<pratyayo dharmakàryeùu sà ÷raddhetyabhidhãyate>% iti smçtyukte dharmakàryeùu 6 pratyaye ca amaraþ . %<pratyayo dharmakàryeùu tathà ÷raddhetyudàhçtà . nàsti hya÷raddadhànasya dharmakçtye prayojanama>% iti smçtiþ . sà trividhà yathoktaü gãtàyàm 17 aø . %<trividhà bhavati ÷raddhà dehinàü sà svabhàvajà . sàttvikã ràjasã caiva tàmasã ceti tàü ÷çõu . sattvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata! . ÷raddhàmayà'yaü puruùo yo yacchaddhaþ sa eva saþ . yajante sàttvikà devàn yakùarakùàüsi ràjasàþ . pretàn bhåtagaõàü÷cànye yajante tàmamà janàþ>% . %<÷ruddhàpårvà ime dharmàþ ÷raddhà madhyàntaþsaüsthità . ÷raddhà nityà pratiùñhà÷ca dharmàþ ÷naddhaiva kãrtitàþ . ÷rutimàtrarasàþ såkùmàþ pradhànapuruùe÷varàþ . ÷raddhàmàtreõa gçhyante na kareõa na cakùuùà . kàyakle÷airna bahubhistathaivàrthasya rà÷ibhiþ . dharmaþ saüpràpyate såkùmaþ ÷raddhàhãnaiþ sturerapi . ÷raddhàdharmaþ paraþ såkùmaþ ÷raddhà j¤ànaü hutaü tapaþ . ÷raddhà svarga÷ca mokùa÷ca ÷raddhà sarvamidaü jagat . sarvasvaü jãvitaü vàpi dadyàda÷raddhayà yadi . nàpnuyàttatphalaü ki¤cita ÷raddhàdànaü tato bhavet . evaü ÷raddhànvayàþ sarye sarvadharmàþ pakãrtitàþ . ke÷avaþ ÷raddhayà gamyo dhyeyaþ påjya÷ca sarvadà>% vahnipuø . devalaþ arthànàmudite pàtre ÷raddhayà pratiùàdanam . dànamityaminirdiùña vyàkhyànantasya vakùyate . udrita ÷àstrakathite . devalenàmyàpyuktà yathà %<satkçti ÷cànasåyà ca sadà ÷raddheti kãrtità>% . ataeva bhaga vadgàtàsu %<a÷raddhayà hutaü datta tapastaptaü kçtantu yat . asadityucyate pàrtha! na ca tatpretya neha ca>% . harivaüø %<a÷ràtriya ÷ràddhamadhãtamavrataü tvadakùiõaü yaj¤amançtvijà hutam . a÷raddhayà dattamasaskçta havirbhàgàþ ùaóate tava daityapuïgava!>% ÷uø taø . thàj¤avalakyaþ %<÷raddhàvidhisamàyuktaü karma yat kriyate nçbhiþ . suvi÷uddhena bhàvena tadànantyàya kalpyate>% yàgiyàj¤avalkya %<vidhihãnaü bhavedduùñaü kçtama÷raddhayà ca yata . taddharantyasuràstasya måóhasya duùkçtàtmanaþ>%

#<÷raddhàlu># strã ÷raddhà + àluc . 1 spçhàvatyàü striyàü 2 ÷raddhàyukte triø .

#<÷rantha># granthane badhe ca và cuø ubhaø pakùe bhvàø paraø sakaø señ . ÷ranthayati-te ÷ranthati a÷a÷ranthat ta a÷ranthãt .

#<÷rantha># màcane pratiharùe ca kryàø paø sakaø señ . ÷rathnàti a÷ranthãt

#<÷rantha># puø ÷rantha--bhàve gha¤ . 1 khathane kartari ac . sarvasãvanakartari 2 viùõau trikàø .

#<÷ranthana># naø ÷rantha--lyuñ . granthate .

#<÷rapita># triø cuø ÷rà--kta--õic-puk hrasva÷ca . ghçtàdiminne pakve màüsàdau jañàø .

#<÷rama># tapasi, àyàsa khañe ca akaø bhvàø ÷amàdiø paraø señ udit ktvà veñ . ÷ràmyati irit a÷ramat a÷ramãt . ÷ràntvà ÷ra matvà ÷ràntaþ .

#<÷rama># puø ÷rama--gha¤ na vçddhi . 1 tapasi 2 svede 3 àyàse 4 ÷astràbhyàse ca hemacaø .

#<÷ramaõa># puø ÷rama--yuc . 1 yatibhede 2 bhikùàjãvini triø . 3 jañàmàüsyàü 4 muõóyãvyàü 5 ÷avarãbhede 6 sudar÷anàyàü striyàü ca strã mediø .

#<÷ramin># triø ÷rama--ini . ÷ramaktakte .

#<÷rambha># pramàde bhvàø àø akaø señ . ÷rambhate a÷rambhiùña . ÷ranbha ityeke .

#<÷raya># puø ÷ri--ac . à÷raye . lyuñ . tatraiva naø amaraþ .

#<÷rava># puø ÷çõotyanena ÷ru--ap . 1 karõe 2 khyàtau ca bharataþ .

#<÷ravaõa># naø ÷çõotyanena ÷ru--varaõe lyuñ . 1 karõe ÷abdagràhakendriyabhede amaraþ . bhàve lyuñ . 2 ÷rutau a÷vanyàdiùu dvàviü÷e 3 nakùatre puüstrãø jyoø taø klãvatvamapi %<amàrkapàte avaõaü yadi syàditi>% smçtiþ . 4 muõóarikàvçkùe strã ratnamàø .

#<÷ravaõadvàda÷ã># strã ÷ravaõena yuktà dvàda÷ã ÷àkaø . %<màsi bhàdrapade ÷ukle dvàda÷ã ÷ravaõàþnvatà>% ityuktàyàü bhàdra÷ukladvàdç÷yàm . vrata÷abde dç÷yam .

@<[Page 5150a]>@
#<÷ravaõa÷ãrùikà># strã ÷ravaõamiya ÷ãrùamasyàþ kap ata ittvam . ÷ràvaõãvçkùe ràjaniø .

#<÷ravas># naø ÷råyate'nena ÷ru--karaõe asi . 1 karõe amaraþ . karmaõi asi . 2 kãrtau .

#<÷ravàyya># puø ÷ru--àyya . yaj¤iyapa÷au siø kauø . ÷abdakalpadrume ÷ravàpya iti pàñha kalpanaü pràmàdikameva .

#<÷raviùñhà># strã ÷råyate ÷ru--ap ÷ravaþ prasiddhirastyasyàþ matup ïãp ati÷ayena ÷ravavatã iùñan matupo luk . 1 dhaniùñhànakùatre amaraþ 2 ÷ravaõanakùatre ca .

#<÷raviùñhàja># puø ÷raviùñhàyàü ÷ravaõanakùatre jàyate jana--óa . budhagrahe trikàø . bhagadaivata÷abde 4631 pçø dç÷yam .

#<÷rà># vikëttau adàø paraø aniñ . ÷ràti a÷ràsãt .

#<÷rà># pàke adàø paraø sakaø aniñ ghañàø . ÷ràti a÷ràsãt ÷rapayati .

#<÷ràõa># triø ÷rà--kta . 1 ghçtàdibhinne pakve màüsàdau jañàø . 2 yavàgvàü strã amaraþ .

#<÷ràddha># naø ÷raddhà--hetutvenàstyasya aõ . %<÷raddhayà dãyate yasmàt ÷ràddhaü tena nigadyate>% ityukte pitràdibhyaþ ÷raddhayà depe 1 dravye . astyarthe aõ . 2 ÷raddhàyukte triø . ÷ràddhalakùaõaü tatprayojana¤ca gayà÷ràddhàdipaddhatau hemàdri ÷ràddhakalpàsusàreõàsmàbhiþ pradar÷itaü yathà sambodhanapadopanãtàn pitràdãn caturthyantapadenoddi÷ya puttràdibhirmantradvàrà ÷raddhayànnàderdànaü ÷ràddham %<athaitanmanuþ àddha÷abdaü karma provàceti>% ÷ràddhavivekadhçtàpastambavacanena ÷ràddha÷abdasya karmasàmànyavacanatàvagamàt %<saskçtaü vya¤jalàóhyaü ca payodadhighçtànvitam . ÷raddhayà dãyate yasmàt tena ÷ràddhaü nigadyate>% iti ÷ràddhatattvadhçtapulastyavacanena ÷raddhàhetukadànaråpakarmavi÷eùasya ÷ràddhapadàrthatàvanamàcca . ÷ràddhamiti ÷abdo vàcako yasya tatkarmetyartha iti ÷ràddhaviyekaþ . tasmiü÷ca karmaõi yàgàdàvindràdã nàmiva pitràderdevatàtvaü tadudde÷ena mantradvàrà dravyatyà gàt . tathà ca yàgàdau mantràhåtà indràdayaþ ÷akti màtreõa tattatsthale àvirbhåtà yajamànatyaktadravyadar÷anena tçpyantasteùàmamãùñaphalaü yathà sàdhayanti tathà ÷ràddhe'pi mantràhåtàþ pitràdayaþ samàgatàþ puttràdityaktadravyabhogena tçpyanto vi÷iùñaphalapradà ityeva kalpanãyam . kintu sarvo hi lokaþ saphale karmaõyeva pravartate nàphale . tatra yaj¤àdau yathà devànàü phaladàtçtvamevaü ÷ràddhadevànàü pitràdonàü phaladàtçtve sambhavatyeva ÷ràddhasya saphalatvaü bhavettadeva nopapadyate . tathà hi indràdayo hi devà÷cetanà vi÷iùñaj¤ànakriyà÷aktimanto mantramàtràhåtàþ ÷aktivi÷e ùeõa yaj¤ade÷e àvirbhavituü ÷aknuvanti àvirbhåya ca yaj¤adattadravyadar÷anamàtreõa tçpyanto vi÷iùñaphaladànàya samarthàþ . naivaü pitràdayo bhavitumarhanti . te hi svasvakarmànumàreõa nànàyonitatayà ativiprakçùñade÷asthitàþ vi÷iùña÷aktirahità÷ca kathaü mantramàtràhåtàþ ÷ràddhade÷e àgaccheyuþ . àgatà và kuto na dç÷yeyuþ devànàmiva teùàmatãndriya bhàvàt dar÷anamàtreõa tçpterabhàvàcca . bhojanenaiva teùàü tçptisambhavàcca bhojanamantareõa kathaü tçpteyuþ . atåptà÷ca kçto và phalaü dadyuþ . pa÷vàdigatà và kuto vi÷iùñaphalapradàþ syuþ . apara¤ca iha dattasya cànnàderacetanatayà netçpuruùàbhàvenànyatra gamanàsambhavaþ . ÷ràddhadattadravyasya yathàpårvamavasthànànna bhoktçde÷agamanamityanumãyate . evamiha dattenànnenànyatra sthitànàü bhogastu naiva sambhavã . pàtrãyabràhmaõena ÷ràddhànnasya bhojanànna pitràditçptisambhavaþ bhogatçptyoþ sàmànàdhikaraõyaniyamàt . ki¤ca devayonigatànàmamçtàndhasàü mànuùayogyenànnena kathaü tçptiþ kathaü và pa÷uyonigatànàü tçõàhàrayogyànàü tena tçptiþ . teùàü pa÷vàdibhàvamàpeduùàü phaladàtçtvàsambhavastu vi÷iùña÷akterabhàvàt sarvànubhavasiddhaþ . etena %<yathà goùu pranaùño vai vatso vindati làtaram . evaü ÷ràddhe'nnamuddiùñaü mantraþ pràpayate pitén . nàmagotraü pitéõàntu pràpakaü havyakavyayoþ . nàmamantraistathodde÷o bhavàntaragatànapi . pràõinaþ prãõayantyete tadàhàratvamàgatàþ . devo yadi pità jàtaþ ÷ubhakarmànusàrataþ . ÷ràddhànnamamçtaü bhåtvà devatve'pyanugacchati . daityatve bhogyaråpeõa pa÷utve ca tçõaü bhavet . ÷ràddhànnaü vàyuråpeõa nàgatve'pyanugacchati . pànaü bhavati yakùatve gçdhratve ca tathàmiùam . danujatve tathà màüsaü pretatve rudhirodakam . mànuùatve'nnapànàdi nànàbhogarasaü tatheti ca>% hemàdri÷ràddhakalpàdidhçtamàrkaõóeyavacanairiha dattànnàdereva mantra÷aktyà viprakçùñade÷anayanaü pitçpràptayoniyogyàmçtàdiråpeõa pariõàma÷ca kalpyate ityapi na vicàracàru acetanànàmapi mantràõàü cetanadharmakalpanàpi tadaiva sàdhãyasã syàt yadi dattànnàderiha yathàpårvamavasthitirna syàt syàcca pårvaråpànyathàbhàvaþ . tathà ca evamàdivacanànàü stutyarthavàdaparatàyà agre dar÷ayiùyamàõatvànnàdhikakalpanà . ki¤ca pàtradhrahmaõena bhogàdinà vinaùñasya vastunaþ kathaü sthànàntaranayanaü kathaü và tattadàhàratàråpeõa pariõàmaþ dharmiõi satyeva sthànàntaragamanàdisambhavo na vinaùñasyàtaþ ÷ràddhasya kathaü prayojanavattvamityevaü sthite . ucyate . bràhmaõàdisampradànakriyàyà iva ÷ràddhakarmaõa eva svajanyayuõyadvàrà vi÷iùñaphalajanakatà tatra ca kàlàntarabhàvitattatphaladànàya tatkarmasàkùiõaþ parame÷varasyaiva tatsàdhaø natvam . ataeva bhagadgãtàyàm %<yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati . tasyatasyàcalàü ÷raddhàü tàmeva vidadhànyaham . sa tayà ÷raddhayà yuktastasyàràdhanamãhate . labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàn>% iti bhaktànàü tattadiùñotpàdanasya svakartçkatvaü bhagavatoktam . yukta¤caitat ÷rutismçtyoro÷varànuj¤àsvaråpatayà tattadarthànuùñhànena tadàj¤àpratipàlane ã÷varasya sammànanàråpà tçptistata÷càbhãùñalàbhaþ . tathaivoktaü gãtàyàm %<sve sve karmaõyabhirataþ saüsiddhiü labhate bharaþ . khakarmanirataþ siddhiü yathà vindati tacchçõu . yataþ pravçttirbhåtànàü yena sarvamidaü tatam . khakarmaõà tamabhyarcya siddhiü vindati mànavaþ>% iti . svakarmaõà svasvavarõà÷ramavihitakarmànuùñhànena, tam parame÷varam abhyarcya tadàj¤àpratipàlanena sammànya tatsammànena ca tatkçtàü siddhim tattadabhãùñasiddhaü labhate iti tadarthaþ . asmin pakùe ca pitràdãnàü ÷ràddhànnàdervà na sthànàntaraügamanakalpanà . atha và devadattàdi÷abdasya yathà na kevalaü dehamàtraü, na bà jãvamàtramarthaþ kintu tattaddehàbhisànã jãva evàrthaþ . tathà pitràdi÷abdasya utpàdakadehàbhimànã kevalaü jãvo'pi nàrthaþ kintu vasurudràdityadevàdhiùñhitamàdç÷ajãva evàrthaþ, %<vasavaþ pinaro j¤eyà rudrà j¤eyàþ pitàmahàþ . prapitàmahà÷càdityàþ ÷rutireùà sanàtanã . pretànuddisya yat karma kriyate mànuùairiha . tuùyanti devatàstena na pretàþ pitaraþ smçtàþ>% . iti ÷ràddhakalpadhçtadevalavacane pitràdipadànàü pàribhàùikatvokteþ . pretàþ mçtàþ na pitaraþ na kevala pitçpadàbhidheyàþ kintu tadadhiùñhitavasava eva pitçpadàbhidheyàsta eva tuùyanvãtyaryaþ . ataeva ÷ràddhakàle pitràdãnàü tena tena råpeõa dhyeyatà'grehabhidhàsyamànopapadyate . eva¤ca vasvàdidevànàmindràdivat vi÷iùña÷akti j¤ànatampannatayà santamàtràvàhane yàgàdàvindràdivadàgamanasambhavàcca tyaktadravyadar÷anamàtreõa tçptiþ, %<na vai devà a÷nanti pivanti etadevàmçtaü dçùñvà tçpyantãti>% chàndogyavàkyàt . ataeva bhagavadgãtàyàm %<saha yaj¤àþ prajàþ sçùñà puràvàca prajàpatiþ . anena prasaviùyadhvameùa vo'stviùñakàmadhak . devàn bhàvayatànena te devà bhàvayantu vaþ . parasparaü bhàvayantaþ ÷reyaþ paramavàpasyatheti>% prajàkçtayaj¤ena tçptanàü devànàü yajamànaphaladàtçtvam prajàþ prati prajàpativacanatvenoktam . anena yaj¤ena devàn bhàvayata tarpayata te ca yaj¤atarpità devàþ vaþ yuùmàn bhàvayantu tarpayantvityarthaþ . yaj¤apada¤ca karmamàtropalakùaõam . eva¤ca yathà kàcit garbhiõã suhçdà dattaü dohadaü bhu¤jànà svayaü tçpyati syà÷rayaü garbha¤ca tarpayantã dohadadàtàramapyupakaroti tathà vasvàdayo'pi ÷ràddhànnadar÷anamàtratçptàþ svàdhiùñhitapitràdipuruùàn tarùayantaþ ÷ràddhakarturapãùñadàtàro bhavanti . pràguktavacanajàteùvapi mantra÷aktyànnàderde÷àntaranayanakathanasyàpi svasvakarmànusàreõa pa÷vàdibhàvàpannapitràdãnàü tadupabhogayogyànnàditulyatçptirvasvàdikçtà taddirna bhavatãtyetatparatva÷ràddhapra÷asàparatvayoþ kalpane na vaiyarthyam . yatra ca kà÷yàvimaraõena pitràdãnàü muktatvam tatra vasvàdimàtrasyaiva tçptirna vi÷iùñasya, vi÷eùaõasyàsattve vi÷eùyasyaiva vi÷iùñakàritvàt kuõóalavi÷iùñasya narasya kuõóalàpagame'pi manuùyakarmakàritvavyàhativat . tathà ca ta eva tçptà vi÷iùñaphalaü dadyuriti siddhà ÷ràddhasyàrthavattà . ÷ràddhabhedà÷ca vi÷vàmitràdyuktàþ pràø viø dar÷ità yathà %<nityaü naimittikaü kàmyaü vçddhi÷ràddhaü sapiõóanam . ùàrvaõa¤ceti vij¤eyaü goùñhyàü ÷uddhyarthamaùñamam . karmàïgaü navama proktaü daivikaü da÷amaü smçtam . yàtràsvekàda÷aü proktaü puùñyarthaü dvàda÷aü smçtam>% . etadbhaviùyapuràõe vivçtam . yathà %<ahanyahani yat ÷ràddhaü tannityamabhidhãyate . vai÷vadevavihonaü tada÷aktàvudakena tu . ekoddiùñantu yat ÷ràddha tannaimittikamucyate . tadapyadaivaü kartavyamayugmànà÷ayeddvijàn . kàmàya tu hitaü kàmyamabhipretàrthasiddhaye . pàrvaõena vidhànena tadapyuktaü khagàdhipa! . vçddhau yat kriyate ÷ràddhaü vçddhi÷ràddhaü taducyate . sarvaü pradakùiõaü kàryaü pårvàhõe tåpavãtinà . gandhodakatilairyuktaü kuryàt pàtracatuùñayam . arghyàrthaü pitçpàtreùu pretapàtraü prasecayet . ye samànà iti dvàbhyàmetajåj¤eyaü sapiõóanam . nityena tulyaü ÷eùaü syàdekoddiùñaü striyà api . amàvàsyàü yat kriyate tat pàrvaõamudàhçtam . kriyate parvaõi yattat pàrvaõamiti ca sthitiþ . goùñhyàü yat kriyate ÷ràddhaü goùñho÷ràddhaü taducyate . bahånàü viduùàü sampatsukhàrthaü pitçtçptaye . kriyate ÷uddhaye yattu bràhmaõànàntu bhàjanam . ÷uddhyarthamiti tat proktaü vainateya! manãùimiþ . niùekakàle some ca sãmantonnayane tathà . j¤eyaü puüsavane caiva ÷ràddhaü karmàïgameva ca . devànuddi÷ya yat ÷ràddhaü taddaivikamihocyate . haviùyeõa vi÷iùñena saptabhyàdiùu yatnataþ . gacchan de÷àntaraü yattu ÷ràddhaü kuryàttu sarpiùà . yàtràrthasiti tat proktaü prave÷e ca na saü÷ayaþ . ÷arãropacaye ÷ràddhamannopacaya eva ca . puùñyarthametadvij¤eyamaupacàrikamucyate>% . vçhaø %<nitya naimittikaü kàmyaü vçddhi÷ràddhaü tathaiva ca . pàrvaõa¤ceti manunà ÷ràddhaü pa¤cavidhaü smçtam>% . kårmapuràõe %<ahanyahani nityaü syàt kàmyaü naimittikaü punaþ . ekoddiùñatà vij¤eyaü vçddhi÷ràddha¤ca pàrvaõam . etat pa¤cavi¤caü ÷ràddhaü manunà parikãrtitam>% . svaråpato ddàda÷avidhatve'pi pa¤cavidhavidhànopàdhibhedàt pa¤cathidhatvaü gorùñhà÷ràddhàdãnàü pàrvaõakàmyavçddhi÷ràddhairapçthagvidhànàt eteùvavàntarbhàva ityabhipràyaþ . sapiõóãkaraõasyàpyaü ÷ataþ pàrvaõavidhànàdaü÷ataekoddiùñavidherubhayàtmakatvàt na pçthaktvaü nityapàrvaõàt kàmyasya devatàbhedàt pçthagvidhànam . vastutaþ prapa¤càrthameva dvàda÷avidhatvam . yugàdyàdi÷ràddhànàmapi sattvàt . yattu matsyapuràõe %<nityaü naimittikaü kàmyaü trividhaü ÷ràddhamucyate>% . iti tatra nityapadamuktàrthameva naimittikapadamàgantukanimittotpannatvena pàrvaõaikoddiùñayoþ parigrahàrtham . kàmyapadaü dçùñaphalatvena tithi÷ràddhàdãnàmabhyudayasya ca grahaõàrthamityavirodhaþ . viùõunà tu nityakàmyaråpatayà dvaividhyaü vakùyate tatra nityapadamàva÷yakatayà pàrvaõaikoddiùñayorapi parigrahàrtham . kàmyapadamanàva÷yakàrthaü sarvamidamupàdhibhedàdaviruddham . ÷ràddhe vihità de÷àþ pràø viø dar÷ità yathà tatra viùõuþ %<puùkareùvakùayaü ÷ràddhaü japahomatapàüsi ca>% . %<puùkare snàtamàtrastu sarvapàpebhyaþ påto bhavati>% ityabhidhàya %<gracamayeùutãrtheùu saridvaràsu saïgameùu prabhaveùu pulineùu niku¤jeùu prasravaõeùu upavaneùu gomayayenopalipteùu gçheùu manoj¤eùu ca>% àhasya . prabhavo'tra nadãnàmutpattide÷aþ saridvaràsu saïgameùu ceti prastutya prabhaveùvityabhidhànàt . pulinaü nadãtoyotthitaprade÷aþ . niku¤jolatàdiveùñitaprade÷aþ prasravaõaü nirjharaþ . upavanaü gçhavàñikà manoj¤aü ramaõãyam . debalaþ %<÷ràddhasya påjito de÷o gayà gaïgà sarasvatã . kurukùetraü prayàga÷ca nimiùa puùkaràõi ca . nadãtañeùu tãrtheùu ÷aileùu pulineùu ca . vivikteùu ca tuùyanti datteneha pitàmahàþ>% . viviktaü vijanam . vçhaspatiþ %<kàïkùanti pitaraþ putrànnarakàpàtabhãravaþ . gayàü yàsyati yaþ ka÷cit so'smàn santàrathiùyati . kariùyati vçùotsargamiùñàpårtaü tathaiva ca . pràlayiùyati vàrdhakye ÷ràddhaü dàsyati cànvaham . gayàyàü dharmapçùñhe ca sarasi brahmaõastathà . gayà÷ãrùe'kùayavañe pitçõàü dattamakùayama . dharmàraõyaü dharmapçùñhaü dhenukàraõyameva ca . dçùñvaitàni pitéü÷càrcya vaü÷àn viü÷atimuddharet>% . gayàmupàdàya gayàsthànavi÷eùopanyàso'dhikaphalàrthaþ . iha ÷ràddhade÷atvena kathità nànàde÷ãyatãrthavi÷eùasvaråpavi÷eùàstattaddenivàsibhyo'vagantavyà atra puùkareùyakùayaü ÷ràddhamityàdiviùõvàdivàkyaiþ sàmànyatastãrthapràptinimitte'màvàsyàdi÷ràddhe ca pràpte puùkaràdide÷àkhyaguõaphala÷ràddhavidhiþ %<godohenàpaþ praõayet pa÷ukàmasyeti>% vat na tu vi÷iùña÷ràddhàntaravidhànaü vidhigauravàpatteþ agatyà tu %<momena yajetetyàdau>% tathà . tathà manuþ %<÷uciü de÷aü vivikta¤ca gomayenopalepayet . dakùiõàplavana¤caiva prayatnanopapàdayet . avakà÷eùu cokùeùu nadãtãreùu caiva hi . vivikteùu ca tuùyanti drattena pitaraþ sadà>% . a÷ucimaviviktamadakùiõàplavanaü yatrataþ ÷ucitvàdinà upapàdayet . viviktaü vijanaü cokùeùu manoj¤eùu vivikteùu vanàdiùu . yamaþ %<dakùiõàplavanaü snigdhaü viviktaü ÷ubhalakùaõam . ÷ucide÷aü prarãkùyà÷u gomayenopalepayet . àgàreùu vivikteùu tãrtheùu ca nadãùa ca . vivikteùu ca tuùyanti de÷eùu pitaraþ sadà . pàrakye bhåmibhàge tu pitéõàü nirvapettu yaþ . tadbhåmisvàmipitçbhiþ ÷ràddhakarma vihanyate . tasmàt ÷ràddhàni deyàni puõyeùvàyataneùu ca . nadãtãreùu tãrtheùu svabhåmau tu prayatnataþ . upahvaranitambeùu tathà parvatasànuùu . gomayenopalipteùu vivikteùu gçheùu ca>% . snigdhaü stimitaü vivikteùu de÷eùu svabhàvato vanàdiùu . upahvaramatra parvatàntikam . ÷ràddhaninditade÷àstatroktà yathà viùõu %<na mçecchaviùaye ÷ràddhaü kuryànna ca gacchettathà . càturvarõyavyavasthànaü yasmin de÷e na vidyate . taü mlecchade÷aü jànãyàdàryàvartamataþparam>% . vàyupuràõe %<tri÷aïkorvarjayedde÷aü sarvaü dvàda÷ayojanam . uttareõa mahànadyà dakùiõena tu kãkadàt . de÷astrai÷aïkavonàma ÷ràddhakarmaõi garhitaþ . pàraskaràþ kaliïà÷ca sindhoruttarameva ca . pranaùñà÷ramadharmà÷ca de÷àvajyoþ prayatnataþ>% . pàraskàràde÷avi÷eùàþ . kãkañomagadhaþ . sindhurnadãvi÷eùaþ . vrahmapuràõe %<parakàyagçhe yastu svàn pitéstarpayejjaóaþ . tadbhåmisvàbhinastasya haranti pitaro balàt . agrabhàgantatastebhyo dadyàsmålya¤ca jãvatàm>% . gçha iti bhåbhàgamàtropalakùaõaü %<pàrakye bhåmisàge ca>% iti yamavacanàt svabhåmyabhàve kathaü ÷ràddhamityàha agrabhàgamiti ÷ràddhãyadravyasyeti tebhyastadbhåmisvàmipitçbhya utsçjya deyaü jãvatàü svàminàü målyaü và deyama . yamaþ %<añavyaþ parvatàþ puõyà nadyastãrthàni yàni ca . sarvàõyasvàmikànyàhuna hi teùu purigrahaþ>% . svàmyamàve hetumàha na hi tekhiti . parigraho dànavikrayaõàdiyatheùñaviniyàgalañyaõaþ . tathà %<råkùaü kçmiyuta klinnaü saükãrõàüniùñagabdhikama . de÷antvaniùña÷abda¤ca varjayet ÷ràddhakarmaõi>% . råkùaü dhåliyuta klinna païkilam aniùñagandham asurabhigandham aniùña÷abdaü pratikåla÷abdam .

#<÷ràddhadeva># puø ÷ràddhàdde÷yànàü pitéõàü devaþ ÷àkaø . 1 yame amaraþ . 2 vaivasvatamanau harivaø 15 aø .

#<÷ràddhadevatà># strã ÷ràddhe devatà tyaktavyadravyasyodde÷yà . %<pitaraþ ÷ràddhadevatà>% iti smçtyutyuùu 1pitçùu .

#<÷ràddha÷àka># naø ÷ràddhayogyaü ÷àkam . kàla÷àke bhàvapraø .

#<÷ràddhika># triø ÷ràddhe deyaü, ÷ràddhaü daddravya bhakùyatvenàstyasya và ñhan . 1 ÷ràddhaddheye bhakùye 2 ÷ràddhadeyadravyabhoktari ca .

#<÷ràddhin># triø ÷ràddhaü taddravyaü bhakùyatvenàstyasya ini . ddhadayànnabhoktarimiø auø .

#<÷rànta># triø ÷rama--kta . 1 ÷ramayukte 2 ÷ànte 3 jitendriye ca hemacaø . bhàva kta . 4 ÷ramena0

#<÷ràntasaüvàha># naø ÷ràntasya ÷ramasya laüvàhaþ dårãkaraõam . pàdyàsanàdinà ÷ramanivàraõe .

#<÷ràma># mantraõe aø cuø labhaø sakaø señ . ÷ràmayati te a÷a÷ràmat ta .

#<÷ràma># puø ÷rama--ac . 1 kaþle 2 maõóape 3 màse ca mediø .

#<÷ràvaka># puø triø ÷ru--õvul . 1 ÷ravaõakartari 2 ÷àkyamuni÷ivye munibhede 3 kàke puüravãø trikàø .

@<[Page 5153b]>@
#<÷ràvaõa># puø ÷ravaõena yuktà ùaurõamàsã ÷ràvaõã sàsmit màse aõa . vai÷àkhàdiùu caturthe ÷ràvaõãyukte càndre 1 màse 2 tathàbhåte pakùe ÷ravaõanakùatreõa parvàntakàle udayàstasambandhàt vàrhapatye 3 varùabhede ca . guruvarùa÷abde 2619 pçø dç÷yam upacàràt karkañastharavike saure 4 màse 5 pàùaõóe ca mediø . ÷ravaõena karõena nirvçttaþ aõ . 6 karõasàdhye pratyakùabhede ÷ravaõanakùatreõa yuktà paurõamàsã aõ ïãp . 7 càndra÷ràvaõamàsãyapaurõamàüsyàü strã . sà ca (thulakuói) 8 vçkùabhede ràjaniø . 9 dadhyàlãvçkùe mediø ñàp . 10 muõóatikàvçkùe bhàvapraø ïãp . %<muõóitikà kañuþ pàke vãryoùõà madhurà laghuþ . medhyàgaõóàpacãkçcchra kçmiyonyartipàõóunut . ÷lãpadàrucyàpasmàraplãhamedogudàrtihçt . mahàmuõóã ca tattulyà guõairuktà maharùibhiþ>% bhàvapraø .

#<÷ràvaõika># puø ÷ràvaõã ÷ravaõanakùatrayukta pårõimà'styaõin màse ñhan . 1 càndra÷ràvaõamàse amara 2 tathàbhåte pakùe

#<÷ràvantã># strã ÷ru--jhic pçùoø ïãp . dharmapattanàkhye nagarãbhede trikàø .

#<÷ri># sevane bhvàø ubhaø sakaø señ . ÷rayati te a÷i÷riyat ta .

#<÷rita># triø ÷ri--kta . 1 sevite 2 à÷rite ca .

#<÷riya># dàhe bhvàø paraø saø señ ktrà veñ . ÷reyati a÷reyãt .

#<÷rã># pàke kryàø uø sakaø señ . ÷roõàti--te a÷ràyãt a÷ràyiùña

#<÷rã># strã ÷ri--kvip niø . 1 lakùmyàü 2 lavaïge amaraþ . 3 ÷obhàyàü 4 vàõyàü 5 ve÷aracanàyàü 6 saralavçkùe 7 dharmàrthakàmemu 8 sampattau 9 prakàre 10 upakaraõe 11 buddhau 12 vibhåtau mediø . 13 adhikàre 14 prabhàyàü 15 kãrtau dharaõiþ . 16 vçddhau 17 siddhau ÷abdaraø 18 kamale 19 bilvavçkùa 20 vçddhinàmauùadhau ràjaniø %<devaü guruü gurusthànaü kùetraü kùetràghidevatàm . siddhaü siddhàdhikàràü÷ca ÷rãpårvaü samudãrayet>% etyukte devàdãnàü 21 nàmoccàraõàyopàdhibhede ca %<siddhàdhikàràn svargagàmitvàdinà siddho'dhikàro yeùàü naràõàü tàn siddhàdhikàràn . tena jãvatàü ÷rã÷abdàditvaü na mçtànàmiti>% saüskàrataø raghuø . 21 ràgabhede puø . ÷rãràga÷ca sundarapuruùàkçtiþ hemante aparàhõe geyaþ . tasya pa¤ca ràgiõya màna÷rãþ màravã dhanà÷rãþ vasantaràgiõã à÷àcarã saügãtadàø . patre ÷rã÷abdanyàsasaükhyàbhedàþ patra÷abde 4220 puø ha÷yà

#<÷rãkaõñha># puø ÷rãþ ÷obhà kàõñhe'pya . 1 ÷ive amaraþ sarvataþ dhetatya kaõñhe kçùõavarõaviùasannikarùe ÷obhàdhikyàttathàtvam . 2 hastinàpurasya uttarapa÷cimasthe kurujàïgalàkhye de÷e ca hemaca0

#<÷rãkaõñhapadalà¤cana># puø bhavabhåtau ÷abdamàlà .

#<÷rãkanda># strã ÷rãþ ÷obhà tayà yuktaþ kando'syàþ . bandhyà karkañyàü ràjaniø .

#<÷rãkara># naø ÷riyaü ÷obhàü karoti kç--ac . 1 raktotpale trikàø 2 viùõau puø 3 dàyanibandhamedakàrake paõóitabhede ca puø . 4 ÷obhàkàrake triø .

#<÷rãkaraõa># naø ÷rãyuktaü kriyate'nena ki--karaõe lyuñ . lekhanyàü ÷abdacaø .

#<÷rãkànta># puø 6 taø . viùõau ÷abdacaø ÷rãnàtha÷rãpatyàdayo'pyatra . ÷rãpatistu måmipàle ca mediø .

#<÷rãkàrin># puø ÷riyaü karoti kç--õini . jaïghàle mahàjave 1 mçgabhede ràjaniø . 2 ÷obhàkàriõi triø striyàü ïãp .

#<÷rãkhaõóa># naø ÷riyaþ ÷obhàyàþ khaõóa iva yatra . candane trikà0

#<÷rãgarbha># puø ÷rãrgarbhe'sya . 1 viùõau trikàø 2 khaïgeca %<÷rãgarbho vijaya÷caiva>% iti khaïganàmàùñakam .

#<÷rãgraha># puø ÷riyaþ graha iva yatra . pakùiõàü pànãya÷àlàyàü hàràø .

#<÷rãghana># puø ÷riyà buddhyà dhanaþ . 1 buddhabhede amaraþ . 2 daghni naø jañàø .

#<÷rãcakra># naø ÷riyàþ cakraü yantrabhedaþ . %<bindutrikoõavasukoõada÷àrayugmaü manvasranàgadalasaïgataùoóa÷àram . vçttatraya¤ca dharaõãsadanatraya¤ca ÷rãcakrametaduditaü paradevatàyàþ>% iti tantrokte tripuràsundarãpåjàïge yantrabhede .

#<÷rãja># puø ÷riyo jàyate jana--óa . kàmadeve ÷rãnandanàdayo'pyatra .

#<÷rãtàla># puø ÷rãyuktastàlaþ ÷àkaø . tàlavçkùatulye vçkùabhede ràjaniø .

#<÷rãda># puø ÷riyaü ghanaü dadàti dà--ka . 1 kuvere amaraþ 2 dhanadàtari triø .

#<÷rãdhara># puø ÷riyaü dharati dhç--ac . 1 viùõau %<atikùudraü dvicakra¤ca vanamàlàvibhåùitam . ÷rãdharaü devi! vij¤eyam>% ityukte 2 ÷àlagràmamårtibhede naø .

#<÷rãniketana># puø ÷riyaü niketayati nitaràü vàsayati ni + kita--õic--lyu . 1 viùõau ÷abdacaø 6 taø . 2 ÷rãlakùmã nivàse .

#<÷rãnivàma># puø nivasàyasmin ni + vasa--gha¤ 6 taø . 1 viùõau triø 6 taø . 2 ÷riya àlaye ca .

#<÷rãpa¤camã># strã ÷riyaþ påjàïgaü pa¤camã ÷àkaø . màdha÷uklapa¤camyàm . màghopakrame %<caturthã varadà ÷uklà tatra gaurã supåjità saubhàgyamatulaü kuryàt pa¤camyàü ÷rãrapi ÷riyam>% . sarasvatãpåjàdine'nadhyàya÷ca gauóàcàraþ . atra ÷rãpa¤ca myàmàrabhya pratimàsaü ùaóabdasamàpyaü ÷rãpa¤camãvrataü striyaþ kurvanti tatpramàõaü saüvatsarakaumudãdhçtabrahmapuø .

#<÷rãpatha># puø ÷rãyuktaþ panthàþ ac samàø ÷àkaø . ràjapathe hàràø .

#<÷rãparõa># naø ÷rãrlakùmãþ parõe dale'sya . 1 padme ÷rãyuktaü parõamasya . 2 agnimanthavçkùe puø mediø .

#<÷rãparõikà># strã ÷rãyuktaü parõamasyàþ saüj¤àyàü kan ata ittvam . kañphalavçkùe amaraþ .

#<÷rãparõã># strã ÷rãyuktàni parõànyasyàþ ïãp . 1 gàmbhàrãvçkùe amaraþ . 2 kañphalavçkùe mediø . 3 ÷àlmalãvçkùe 4 hañhavçkùe hemacaø . 5 agnimanthavçkùe ràjaniø .

#<÷rãpiùña># puø ÷riyai ÷obhàyai piùyate piùa--kta . saralavçkùe ràmà÷ramaþ .

#<÷rãputtra># puø 6 taø . 1 kàmadeve ÷riyaþ puttro bhràtà sahajatvàt . 2 uccaiþ÷ravasi a÷ve trikàø 3 candre ca .

#<÷rãpuùpa># naø ÷rãyuktaü puùpam ÷àkaø . 1 lavaïge ràjaniø . 2 padmakàùñhe ratnamàlà .

#<÷rãphala># puø ÷rãyuktaü phalamasya . 1 bilvavçkùe amaraþ . 2 ràjàdanyà¤ca ràjaniø . 3 nãlyàü 4 kùudrakàravellyàü strã ràjaniø ñàp . svàrthe ka ata ittvam . 5 tatràrthe ràjaniø . 6 àmalakyàü mediø strã gauràø ïãù .

#<÷rãbhadrà># strã ÷rãyuktaü bhadramasyàþ . bhadramustake ÷abdacaø .

#<÷rãbhàgavata># naø ÷rãmat bhàgavatam ÷àkaø . aùñàda÷apuràõeùu sadhye dvàda÷askandhayukte aùñàda÷asàhasre vyàsapraõãte puràõe bhàgavata÷abda dç÷yam . ÷rãmadbhàgavatamapyatra %<÷rãmadbhàgavate mahàmunikçte>% bhàgaø 1 . 1 .

#<÷rãbhràtç># puø ÷riyaþ lakùmyàþ bhràtà anujatvàt . 1 a÷ve ràjaniø 2 candre ca .

#<÷rãmat># puø ÷rãrastyaüsya matup . 1 tilavçkùe amaraþ . 2 a÷vatthavçkùe ràjaniø . 3 viùõau ÷abdaraø . 4 ÷ive trikàø . 5 kubere ÷abdacaø . 6 ÷obhàyukte 7 dhanini ca triø striyàü ïãp . sà ca 8 ràdhikàyàü hrasvàntatà'pi pçùoø ràdhikàyàm nàradapa¤caràtram .

#<÷rãmalàpahà># strã ÷riyà ÷obhayà malamapahanti apa + hanaóa . dhåmràttràyàü latàyàü ràjaniø .

#<÷rãmastaka># puø ÷rãyuktaü mastakamasya . rasone (lasuna) ràjani0

#<÷rãmårti># smã ÷rãpårvakakathayogyà mårtiþ . devatàpratimàyàü ràjaniø . viùõormårcibhedà÷caturviü÷ati mårti÷abde dç÷yà . ÷rãmårtaya÷càùñavidhàþ bhàgaø 11 skande dar÷ità yathà %<÷ailã dàrumayã lau hã lepyà lekhyà ca saikatã . manomayã maõimayã pratimàùñabidhà matà . calàcaleti dvividhà pratiùñhà jãvamandiram . udvàsàvàhane na staþ sthiràyàmuddhavàrcane . asthiràyàü vikalpaþ syàt sya õóile tu bhavet dvayam . svapanaü tvavilepyàyàmanyatra parimàrjanam . gopàlamantràddiùñatvàt tacchrãmårtirapekùità . tathàpi vaiùõavaprãtyai lekhyàþ ÷rãmårtayo'khilàþ>% .

#<÷rãraïgapattana># naø ÷riyà raïgasya pattanamiva . dakùiõasthe de÷abhede

#<÷rãrasa># puø ÷riyai raso'sya . ÷rãveùñe gandhadravye ràjaniø .

#<÷rãràma># puø ÷rã÷abdayukto ràmaþ . da÷arathàtmaje bhagadavatàrabhede ÷abdacaø .

#<÷rãla># triø ÷rã + astyarthe lac . 1 ÷obhàyukto 2 sampadàdiyukte ca amaraþ .

#<÷rãlatà># strã ÷rãyuktà latà . mahà¤yotiùmatyà ràjaniø .

#<÷rãvatsa># puø vadati mahattvaü vada--sa ÷rãyukto vatsaþ . 1 vakùasthe mahattvalakùaõa÷vetaromàvartavi÷eùe . sa astyasya ac . 2 viùõau hemacaø . 3 suraïgàbhede trikà0.

#<÷rãvatsaka># puø ÷rãvatsaþ cihabhetaþ tena kàyati kai--ka . hçñayastha÷vetalàmayukte a÷vabhede .

#<÷rãvatsabhçt># puø ÷rãvatsaü bibharti bhç--kvip . viùõau hemaca0

#<÷rãvatsalà¤chana># puø ÷rãvatsolà¤chanaü yasya . viùõau amaraþ ÷rãvatsàïkàdayo'pyatra .

#<÷rãvaràha># puø ÷riyà yukto varàhaþ . viùõorda÷asvavatàreùuvaràhàvatàre trikàø .

#<÷rãvallã># strã ÷rãyuktà vallã . kaõñakapradhànavçkùabhede ràjaniø .

#<÷rãvàñã># strã ÷riyà vàñãva . nàgavallãbhede ràjaniø .

#<÷rãvàraka># puø ÷riyaü vàrayati kàmayate õvul . sitàvara÷àke ràjaniø .

#<÷rãvàsa># puø ÷riyai vàsayati vasa--õic--ac . saralavçkùarase (ñàrapina) . %<÷rãvàsaþ saralaþ påtiþ kundururgranthiparõakam . sihlakaþ paramàbhàüsã devadàru surà nakhã . sarve 'mã paramà'lakùmãrakùoghnà jvaranà÷anàþ>% ràjavaø . 5 taø . 2 padme 3 viùõau mediø 4 ÷ive ÷abdacaø .

#<÷rãvàsas># naø ÷riyai vàsayati vasa--õic asi . saralavçkùaràse amaraþ .

#<÷rãvidyà># strã ÷riyai trivargàya vidyà . tripuràsundaryàü tantrasàø .

#<÷rãvçkùa># puø ÷riyaþ ÷obhàyàþ vçkùa iva . 1 a÷vasya hçdayasthe ÷votaromàvartabhede 2 a÷vatthavçkùe hemacaø . ÷rãnàmakovçkùaþ ÷àkaø . 3 vilvavçkùe %<÷rãvçkùe bodhayàmi tvàm>% tiø taø .

#<÷rãveùña># puø ÷riyai veùñyate'sau veùña--karmaõi gha¤ . saralavçkùaniryàse (tàrapina) ràjaniø .

#<÷rã÷a># puø 6 taø . 1 viùõau 2 ÷rãràme ÷abdacaø . ÷rã÷varàdayo'pyatra .

@<[Page 5155b]>@
#<÷rãsaüj¤a># naø ÷riyaþ saüj¤à saüj¤à'sya . savaïkùe amaraþ .

#<÷rãsahodara># puø 6 taø . 1 candre 2 uccaiþ÷ravasi a÷ve ca 3 karpåre ca .

#<÷rãhastinã># strã ÷rãyuktà hastinãva . (hàti÷uüóà) vçkùabhede amaraþ .

#<÷ru># gatau bhvàø paraø sakaø aniñ . ÷ravati a÷rauùãt .

#<÷ru># ÷ravaõa bhvàø paraø sakaø aniñ . ÷çõoti a÷rauùãt . õiüna caïi a÷i÷ravat . õici sani ÷i (÷u)÷ràvayipati .

#<÷ru(sru)ghna># puø de÷abhede .

#<÷ru(sru)ghnikà># strã ÷ru(sru)ghnaþ de÷abhedaþ kàraõatvenà'styasyàþ ñhan . sarjikàkùàre ratnamàø .

#<÷ruta># naø ÷råyate ÷ru--kta . 1 ÷àstre amaraþ 2 tajj¤àte ca %<÷rutànvitaþ>% iti bhaññiþ . 3 ÷ravaõena gçhãte triø mediø 4 avadhçte

#<÷rutakãrti># strã 1 ku÷adhvajakanyàyàü ÷atrughnapatnyàm . ÷rutà vikhyàtà kãrtirasya . 2 vikhyàtaya÷aske triø .

#<÷rutadevã># strã ÷rutasya ÷àstrasya devã . sarasvatyàü hemacaø .

#<÷rutabodha># puø ÷rutamàtraü bodhayati budha--õic--aõ . 1 kàlidàlakçte chandogranthabhede . 2 sugamàrdhake granthe ca .

#<÷ruta÷ravas># puø ÷rutaü ÷ravo ya÷o'sya . ÷i÷upàlapitari %<nirvartyate'riþ kriyayà sa ÷ruta÷ravasaþ sutaþ>% iti màghaþ .

#<÷ruta÷roõi># strã ÷rutà vikhyàtà ÷roõãva! svavantyàü bhàvapraø .

#<÷rutàdàna># naø 6 taø . brahmavàde hàràø .

#<÷rutàyus># såryavaü÷ye nçpabhede %<nàmàgasyàmbarãùo'bhåt sindhudvãpastato'bhavat . tataþ ÷rutàyuþ putro'bhåt>% matsyapuø .

#<÷ruti># strã ÷ru--karmàdau ktin . 1 vede vedasya sarvaiþ ÷råyamàõatvàt ÷rutitvam . 2 karõe karõasya ÷ravaõahetutvàt taghàtvam . 3 ÷ravaõendriyajanye j¤àne ca . aïka÷àsrokte tribhujakùetràdau bhujakoñyoþ saüyujyamàne 4 resvàbhede ca lãlàø . karõasya ÷ubhà÷ubhatvaü yathà %<raktàmlaparuùa÷ma÷rukarõàþ syuþ pàpamçtyavaþ . nirmàüsacipiñairmogàþ kçpaõà hrasvakarõakàþ . ÷aïkukarõà÷ca ràjàno romakarõàþ ÷atàyuùaþ . vçhatkarõà÷ca ràjàno dhaninaþ parikãrtitàþ>% garuóapuø 66 aø . 5 ÷ravaõakriyàyàü 6 vàrtàyàü mediø . 7 ÷ravaõanakùatre ÷abdaraø . 8 ùaójaràgàdyàrambhakàvayave ÷abdabhede mallinàø %<prathama ÷ravaõàcchabdaþ ÷råyate hrasvamàtrakaþ . sà ÷rutiþ samparij¤eyà svaràvayavalakùaõeti>% . ÷rutisaükhyàniyama÷rutatra dar÷itaþ %<catuyatu÷catu÷caiva ùaójamadhyamapa¤camàþ . dve dve niùàdagàndhàrau tristrirçùabhadhaivatauþ>% . tadbhedàstu %<nàndã càlànakàrisà ca sumukhã citrà vicitrà ghanà màtaïgã sarasàmçtà madhukarã maitrã ÷ivà màdhavã . bàlà ÷àrïgaravã kalà kalaravà màlà vi÷àlà jayà màtreti ÷rutayaþ puràõakavibhirdvàviü÷atiþ kãrtitàþ>% . %<÷ratisthàne svaràna vaktu nàlaü brahmà'pi tattvataþ . jale ca sutaràü màrgo mãnànàü nopalakùyate . gagane pakùiõàü yadvat tadvat svaragatà ÷rutiþ . ÷rutirnàdava÷à proktà tathàóhyà ca kalà matà . yathà tailgata sarpiryathà kàùñhagato'nalaþ . j¤àyate'tropade÷ena tathà svaragatà ÷rutiþ . vãõàdestu ÷rutirj¤ànaü svaraj¤ànaü tu vaü÷ajamaü>% saügãtadàø . saügãtaratnàkare na ùaójàdibhede anyavidhàþ ÷rutaya uktà yathà %<tãvrà kumudvatã mandà chandovatyastu ùaójagàþ . dayàvatã ra¤janã ca ratikà çùabhe sthità . raudrã krodhà ca gàndhàre vajrikà ca prasàriõã . prãti÷ca màrjanãtyetàþ ÷rutayo madhyamà÷ritàþ . kùitiraktà ca sàndãpinyàlàpã caiva pa¤came . madantã rohiõã ramyetyetà dhaivatasa÷ruyàþ . ugrà ca kùobhiõãti dve niùàde vasataþ ÷rutã>% .

#<÷rutikaña># puüstrãø ÷rutiü karõaü kañati kaña--ac . 1 sarpe tasya guptakarõatvàt tathàtvam striyàü ïãù . 2 prà¤callohe 3 pàpa÷odhane ca puø mediø .

#<÷rutikañu># puø ÷rutau ÷ravaõe kañuþ kañhorà . alaïkàrokte kañhora÷abdavi÷eùaråpe 1 kàvyadoùabhede 2 kañhora÷abde ca .

#<÷rutijãvikà># strã ÷rutiü jãvayati målatayànusarati jãvalyuñ . smçti÷àstre ÷abdaraø .

#<÷rutidhara># triø ÷rutyà ÷ravaõamàtreõa dharati dhàrayati dhç--ac . ÷ravaõamàtreõa dhàraõàyukte .

#<÷rutimåla># naø ÷rutireva målaü dharmapràmàõye kàraõam . 1 vedraråpe dharmabodhanapramàõe 6 baø . 2 yaj¤àdau veda÷àstrabodhite dharmàdau ca 6 taø . 3 karõamåle .

#<÷rutivarjita># triø ÷rutyà vedàdhyayanena karõendriyeõa và varjitaþ 1 vedapàbhñhahãne 2 badhire ca kamàø .

#<÷rutivedha># puø ÷ruteþ karõasya vedhã yatra . karõavedhàkhye saskàrabhede karõavedha÷abde 1710 pçø dç÷yam .

#<÷rutisphoñà># strã ÷rutàvisa patre sphoño yasyàþ . karõasphoñàlatàyàü ràjaniø .

#<÷rutyanupràsa># puø ÷råyatai iti ÷rutiþ ÷abdastasyànupràsaþ . alaïkàrokte ÷abdàlaïkàrabhede anupràsa÷abde 178 pçø dç÷yam

#<÷rutyukta># triø ÷rutau vede ukta vihitaþ . vedavihite dharmàdau .

#<÷ruda># puø ÷råyate ka . 1 yàge jadàø ÷rutivihitatvàt tasya tathàtvam

@<[Page 5156b]>@
#<÷ru(sru)và># strã ÷ru(sra)ka . yaj¤apàtrabhede ràjaniø . kàtyàø ÷rauø 1 . 3 . 38 ayaü dantyàditayà puüstvena coktaþ %<aratnimàtraþ sruvo'ïguùñhaparvavçttapaùkaraþ>% såø . aratniþ pramàõamasyàsàvaratnimàtraþ sruvo'ratnipramàõo bhavati aïguùñhaparvaõo vçttamaïguùñhaparvavçttam aïgaùñhaparvavçttaü puùkaraü mukha yasyàsàvaïguùñhaparvavçttapuùkaraþ purva÷abdaþ sandhivàcã sandhirgranthiþ taduktam %<aïguùñhàïgulimànaü tu yatra yatropadi÷yate . tatra tatra vçhatparva granthibhirminuyàt budhaþ>% . ato'ïguùñhasya vçhatparvagranthipramàõaü caturasraü kçtvà tadeva maõóalaü caturasraü cikãrùannitthu pàyena vçttaü vidhàya tatpramàõaü sruvasya puùkaraü nàsikàvat svàtaü syàt karkaø . karmapradãpe kàtyàø %<svàdirã vàtha pàlà÷o vitastistu sruvaþ spçtaþ . srugbàhumàtrà vij¤eyà vçttastu pràgrahastayoþ . sruvàgre ghràõavat khàtaü dvyaïguùñhaparimaõóalam>% .

#<÷ru(sru)vàvçkùa># puø ÷ru(sru)vàrtho vçkùaþ . (vaüici) vikaïkatavçkùe ràjaniø .

#<÷reóhã># strã ÷reõyai rà÷ãkaraõàya óhaukate óhauka--óa pçùoø goràø ïãù . bhinnajàtãyadravyàõàü mi÷rakaraõàya lãlàø ukte gaõanàïgabhede .

#<÷reóhãvyavahàra># puø ÷reóhyà vyavahàraþ . ÷reóhãgaõanàrthe lãlàvatyukte upàyabhede .

#<÷reõi(õã)># strã ÷ri--õi và ïãp . vicchedarahitàyàü païaktau amaraþ .

#<÷reyas># naø ati÷ayena pra÷asyam iyasu ÷ràde÷aþ . 1 dharme 2 mokùe amaraþ . 3 ÷ubhe naø 4 atipra÷aste triø mediø striyàü ïãp . sà ca 5 harãtakyàü 6 pàñhàyàü 7 gajapippalyàm amaraþ 8 ràsnàyàü vi÷vaþ . 9 ÷ubhayukte triø amaraþ .

#<÷reùñha># puø ati÷ayena pra÷asyaþ iùñhan ÷ràde÷aþ . 1 kubere 2 nçpe 3 vipre ÷abdaraø 4 viùõau viùõusaø . 5 godugdhe naø trikàø 6 atyanta÷aste triø amaraþ . 7 svalapadminyàü strã 8 medàyà¤ca ràjaniø .

#<÷reùñhakàùñha># puø ÷reùñha kàùñhamasya . ÷àkavçkùe (÷eguõa) ràjaniø .

#<÷reùñhàmla># naø ÷reùñhamamlamasya . vçkùàmle ràjaniø .

#<÷reùñhin># puø ÷reùñhaü dhanàdikamastyasya iti . 1 ÷ilpivaõijàü ÷reùñhe jañàø %<sa hi ÷reùñhicatvare prativasatãti>% mçcchakañikañãkà .

#<÷rai># svede bhvàø paø akaø aniñ . ÷ràyati a÷ràsãt . vikëttau ghañàdiø ÷rapayati .

#<÷roõa># saüdhàte bhvàø paraø akaø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷roõaüti a÷roõãt .

@<[Page 5157a]>@
#<÷roõa># puø ÷roõa--ac . 1 païgau amaraþ . 2 kà¤jike strã .

#<÷roõi(õã)># strã ÷roõa--in và ïãp . 1 kañyàm amaraþ 2 pathi ÷abdaraø .

#<÷roõiphalaka># naø ÷roõiþ phalakamiva . 1 pra÷asyakañau 6 taø . 2 kañipàr÷ve .

#<÷roõisåtra># naø ÷roõo sthitaü såtram . ÷roõisthe khaógàdi bandhanasåtre .

#<÷rotas># naø ÷ru--asun tuñ ca . 1 karõe 2 nadãvege amaraþ . 3 indriye hemacaø . atràrthe dantyàditvamityanye .

#<÷rotra># naø ÷ryate'nena ÷ru--karaõe ùñran . 1 ÷abdaj¤ànasàdhane indriyabhede amaraþ . 2 tadàdhàre golake ca karõa÷abde 1706 pçø dç÷yam .

#<÷rotriya># puø chando vedamadhãte vetti và chandas + gha ÷rotràde÷aþ . 1 vedàdhyayanànurate amaraþ . %<ekàü ÷àkhàü sakalpàü và ùaóbhiraïgairadhãtya ca . ùañkarmanirato vipraþ ÷rotriyo nàma dharmavit>% ityukte 2 viprabhede %<janmanà bràhmaõo j¤eyaþ saüskàrairdvija ucyate . vidyàbhyàsã bhavedvipraþ ÷rotriyastribhirucyate>% mabhåktalakùaõe 3 bràhmaõabhede ca .

#<÷rauta># triø ÷rutau vihitamaõ . 1 vedavihite dharmàdau %<÷rautaü krarma svayaü kuryàt>% kàtyàø smçtiþ . 2 gàrhapatyàhavanãyadakùiõàgniùu puø .

#<÷rautra># naø ÷rotra--svàrthe aõ . 1 karõe . ÷rotriyasya bhàvaþ karma và aõ yalopaþ . vaidikasya bhàve %<÷rautràrhantãcaõairguõyaiþ>% siddhàntakauø .

#<÷rauùañ># avyaø ÷ru--óauùañi . yaj¤àdau havirdàne amaraþ .

#<÷laka># sarpaõe bhvàø àø sakaø señ idit . ÷laïkate ka÷laïkiùña .

#<÷lakùõa># triø ÷liùa--ksna niø . 1 alpe amaraþ 2 cikkaõe . saüj¤àyàü kan . 3 manohare uõàø 4 påge ràjaniø .

#<÷lakùõatvac># puø ÷lakùõà tvagasya . a÷mantakavçkùe ràjaniø .

#<÷laga># gatau bhvàø paraø sakaø señ idit . ÷laïgati a÷laïgãt .

#<÷latha># daurvalye adaø cuø akaø señ . ÷lathayati te a÷a÷lathat ta

#<÷latha># puø ÷latha--ac . 1 viralasaüyoge ÷ithive jañàø 2 durbale ca

#<÷làkha># vyàptau bhvàø paraø sakaø señ çdiüt caïi na hrasvaþ . ÷làsvati a÷làkhãt .

#<÷làgha># àtmaguõàviùkaraõe bhvàø àø akaø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷làghate a÷làghiùña .

#<÷làghà># strã ÷làgha--a . 1 pra÷aüsàyàü 2 varicaryàyàm 3 abhimàùe ca mediø . 4 vijaguõàviùkakaraõe .

#<÷làghya># triø ÷làgha--õyat . pra÷asye %<÷làghyastvanmçtyuràvayãriti>% devãmàø .

@<[Page 5157b]>@
#<÷liku># naø ÷liùa--ku nettvam pçùoø . jyotiþ÷àstre uõàø .

#<÷likyu># puø ÷liùa--kyu nettvam pçùoø . 1 bhçtye siø kauø 2 jàre uõàdiø .

#<÷liùa># dàhe bhvàø paraø sakaø señ udit ktvà veñ . ÷leùati a ÷leùãt .

#<÷liùa># àliïgane saüsarge ca sakaø diø aniñ . ÷liùyati ëdit a÷liùat . àliïgane tu a÷likùat .

#<÷liùa># ÷leùaõai cuø ubhaø sakaø señ . ÷leùayati te a÷i÷leùat ta .

#<÷liùña># triø ÷liùa--kta . 1 àliïgite 2 saüsçùñe 3 ÷leùaråpa÷abdàlaïkàrayukte ÷abde ca .

#<÷lãpada># naø ÷rãyuktaü vçddhiyuktaü padamasmàt pçùoø . (goda) 1 rogabhede 6 baø . 2 tadrogayukte triø . ÷ilãpada÷abde 5111 pçø dç÷yam .

#<÷lãpadaprabhava># puø ÷lopadàya rogabhedàya prabhavati pra + bhå--ac . àmravçkùe ÷abdamàø . tatphalasevane rasasa¤cayàt tadvçddhiþ .

#<÷lãpadàpaha># puø ÷lãpadaü rogabhedamapahanti apa + hana--óa . puttrajãvavçkùe trikàø .

#<÷lãla># triø ÷rãrastyasya lac pçùoø rasya laþ . ÷obhàyukte tadviparãto hi a÷lãlaþ .

#<÷leùa># puø ÷liùa--gha¤ . 1 saüsarge amaraþ . 2 dàhe 3 àliïgane 4 ÷abdàlaïkàrabhede ca alaïkàra÷abde 405 pçø dç÷yam .

#<÷leùmaghnà># strã ÷leùmàõaü hanti hana--ka ñàp . 1 mallikàyàü 2 ketakyà¤ca vi÷vaþ . 3 jyotiùmatyàü jañàø ïãp . sà ca 4mallikàyàü mediø 5 trikañuni ÷abdacaø .

#<÷leùmaõa># puø ÷leùmà'styasya na . kaphavi÷iùñe amaraþ .

#<÷leùman># puø ÷liùa--manin . kapha amaraþ . ÷leùmasvaråpàdikaü màvaprakà÷àdyuktaü kapha÷abde 1676 pçø dç÷yam . tatprakçtikalakùaõam %<gambhorabuddhiþ sthålàïga snigdhake÷o mahàbalaþ . supno jalà÷ayàlokã ÷leùmaprakçtiko naraþ>% . tatkarmàõi yayà %<snoho bandhaþ sthiratva¤ca gauravaü dçùyatà balam . kùamàdhçtiralobha÷ca kaphakarmàvikàrajam>% . ÷leùmakaradravyàõi kaphakara÷abde 1677 pçø dç÷yàni . anyàni yathà %<mojanànantaraü snànaü jalapànaü vinà tçùà . tilatailaü svigdhatailaü snigdhamàmalakãdravam . paryuùitànnaü takra¤ca pakvarambhàphalaü dadhi . màùàmbu÷arkaràtoyaü susnigdhasthalasevanam . nàrikelodakaü råkùasnànaü paryuùitaü jalam . tarumu¤jàpakvaphalaü supakvakarkañãsmalam . svàtasnàna¤ca varùàsu målakaü ÷leùmavàraõam tajjala brahmarandhre ca mahàvãryavinà÷anam>% . ÷leùmanà÷akadravyàõi kaphaghnã÷abde 1677 puø dç÷yàni . anyàni ca yamà %<vahnisvedaü bhçùñabhaïgaü pakvatailaü vi÷oùakam . bhramaõaü ÷uùkamakùya¤ca ÷aùkapakvaharãtakã . piõóàrakamapakva¤ca rambhaþphalamapaka kam . ve÷avàrasindhuvàramanàhàramapàmakam . saghçtaü rocanàcårõaü saghçtaü ÷uùka÷arkaram . marãcaü pippalãü ÷uùkamàrdrakaü jãrakaü madhu . dravyàõyetàni gandharvi! sadyaþ ÷leùma haràõi ca>% brahmavaiø brahmaø 16 aø .

#<÷leùmala># triø ÷leùma + astyarthe lac . 1 kaphayukte (bahuyàra) 2 vçkùe puø ÷abdacaø .

#<÷leùmaha># puø ÷leùmàõaü hanti hana--óa . 1 kañphalavçkùe ÷abdacaø 2 ÷leùmanà÷ake triø . kaphaghnã÷abde 1677 pçø dç÷yam .

#<÷leùmàta># puø ÷leùmaõà atati ata--ac . ÷leùmàtakavçkùe ÷abdara0

#<÷leùmàtaka># puø ÷leùmaõà svasevanajanitakaphena atati ata--õvul (vahuyàra) bahuvàravçkùe amaraþ %<bahuvàrastu ÷ãtaþ syàdudàlo bahuvàrakaþ . ÷eluþ ÷leùmàtaka÷càpi picchilo bhåtavçkùakaþ . bahuvàro viùasphoñavraõavãsarpakuùñhanut . madhurastuvarastiktaþ ke÷ya÷ca kaphapittahçt . phalamàmantu viùñambhi råkùaü pittakaphàsrajit . tat pakvaü madhuraü snigdhaü ÷leùmalaü ÷ãtalaü guru>% bhàvapraø .

#<÷leùmàntaka># puø ÷leùmaõà stasevanajakaphena antaka iva nà÷akatvàt (vahuyàra) vçkùabhede ràjaniø .

#<÷loka># vardhane saüghàte ca bhvàø àø maø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷lokate a÷lokiùña .

#<÷loka># puø ÷loka--ac . catuþpadàtmake kavikçte 1 vàkyabhede 2 ya÷asi ca amaraþ %<ka uttama÷lokaguõànuvàdàt>% bhàgaø 1 . 1

#<÷loõa># saüghàte bhvàø paraø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . ÷loõati a÷loõãt .

#<÷vaþ÷reyasa># naø ÷vaþ paradine bhàvikàle ÷reyo yasmàt ac samàø . 1 maïgale amaraþ 2 sukhe 3 paramàtmani ca mediø . 4 kalyàõayukte triø .

#<÷vaka># sarpaõe bhvàø àø sakaø señ idit ÷vaïkare a÷vaïkiùña .

#<÷vaca># gatau bhvàø àø sakaø señ . ÷vacate a÷vaciùña ididapyayam

#<÷vañha># gatau saüskàre ca cuø ubhaø sakaø señ . ÷vañhayati--te a÷i÷vañhat ta . ididapyayam ÷vaõñayati .

#<÷vañha># durvacane adaø cuø ubhaø sakaø señ . ÷vañhayati te a÷a÷vañhat ta .

#<÷vadaüùñraka># puø ÷uno daüùñreva kaõñako'sya kap . gokùure kùupa ràjànaø .

#<÷vadaüùñrà># strã ÷uno daüùñrevç kaõñakàvçtatvàt . gokùure kùupe amaraþ .

#<÷vadhårta># puüstrã ni÷åno va¤canàrthaü dhårtaþ . ÷çgàle ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<÷van># puø ÷vi--kanin niø . kukkure tajjàtistriyàü ïãp nã .

@<[Page 5158b]>@
#<÷vani÷a># naø strã ÷unàü kukkuràõàü ni÷à và hrasvaþ . kukkuramàdakaràtrau .

#<÷vapaca># puüstrãø ÷vànaü pacati bhojanàya paca--ac . ÷vapàke jàtibhede . sa ca antyàvasàyisaj¤aþ %<caõóàlaþ ÷rapacaþ kùattà såtã vaidehakastathà . màgadhàyogavau caiva saptaute'ntyàvasàyinaþ . antyàvasàyinàmannama÷nãyàd yastu kàmataþ . sa tu càndràyaõaü kuryàt tapraghçcchamathàpi và>% pràø taø aïgiràþ .

#<÷vapàka># puø ÷vànaü pacati kartari saüj¤àyàü gha¤ . jàtibheda %<kùatturjàtastathogràyàü ÷vapàka iti kãrtyate>% manuþ . taddharma÷ca caõóàla÷abde 2849 pçø ukto dç÷yaþ .

#<÷vaphala># puø ÷unaþ priyaü phalamasya . vãjapåravçkùe ratnamàø .

#<÷vaphalka># puø . vçùõivaü÷ye akrårapitari kùatriyabhede viùõupuø .

#<÷vabhãru># puø ÷vabhyã bhãruþ . ÷çgàle ÷abdamàø .

#<÷vabhra># gatau chidrakaraõe sakaø dãþsthye akaø cuø ubhaø señ . ÷vabhrayati te a÷a÷vabhrat ta .

#<÷vabhra># naø ÷vabhra--ac . chidre amaraþ .

#<÷vayathu># puø ÷vi--vçddhau athuc . ÷othe amara .

#<÷vayãcã># strã ÷vi--ãci ïãp . pãóàyàm siø kauø .

#<÷vala># vege bhvàø paraø akaø señ . ÷valati a÷vàlãt .

#<÷valka># bhàùaõe cuø uø saø señ . ÷valkayati te a÷a÷valkat ta .

#<÷valla># vege bhvàø paraø akaø señ . ÷vallati a÷vallãt .

#<÷vavçtti># strã ÷una iva paràdhãnà vçttiþ . dàsye saivà ÷vavç%<ttaràkhyàtà tasyàttàü parivarjayet>% manuþ . %<dãnadçùñisandar÷anasvàmitarjananãcakriyàdidharmayogàt ÷vatulyàsiti>% kullåø %<na ÷vavçttyà kadàcana>% manuþ .

#<÷vavyàghra># puø ÷uno vyàghraþ . kukkuraghàtake vyàdhrabhede (cite) jañàø .

#<÷va÷ura># puø ÷u à÷u a÷nute à÷u + a÷a--urac pçùoø . 1 patyuþ pitari 2 bhàryàyàþ pitari ca amaraþ .

#<÷va÷urya># puø ÷va÷urasyàpatyam yat . 1 devare 2 ÷yàle ca amaraþ .

#<÷va÷rå># strã ÷va÷urastha patnã åï ukàràkàralopa÷ca . ÷va÷urabhàryàyàm amaraþ . ÷va÷råsnu ùayoravi÷vàsakàraõaü varàhapuø uktaü yathà %<evamuktvà sa cotthàya ÷aptà nàrã tadà dhare! . yà snuùàbhiþ samaü ÷aptà vi÷vàso bhavatu kvacit . sà ca snuùà kadàcit syàt yà ÷va÷råü jãvatãmiùet>% .

#<÷vas># avyaø àgàmi ahaþ pçùoø niø . àgàmini divase amaraþ .

#<÷vasa># jãvane adàø jakùàø dharaø sakaø señ . ÷vadhiti a÷vasãt . %<na vi÷vasedavi÷vaste ityàdau>% tu gaõavyatyàsàt bhvàditvam niùñhà veñ . ÷vasitaþ ÷vastaþ .

#<÷vasa># svapre adàø paø akaø vaidiko'yas . ÷vasti a÷vasãt .

#<÷vasana># puø ÷vasityanena ÷vasa--lyuñ . 1 vàyau 2 madanavçkùe ca amaraþ . bhàve lyuñ . 3 ni÷vàme naø mediø .

#<÷vasanà÷ana># puü strãø ÷vasanovàyura÷anamasya . sarpe hàràø . striyàü ïãù

#<÷vasane÷vara># puø ÷vasano vàyurã÷varo'sya . arjunavçkùe ÷abdacaø .

#<÷vasanotsuka># puüstrãø 7 taø . sarpe ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<÷vasita># naø ÷vasa--kta . ni÷vàse mukhanàsikàbhyàü bahirgamanaråpe hçdayasthapràõavàyuvyàpàre .

#<÷vasuna># puø ÷vasa--unan . (kukura÷oïgà) vçkùe ÷abdamàø .

#<÷vastana># triø ÷vobhavaþ ÷vas--ñhyul tuñ ca . bhàvidinasyàyi vastuni striyàü ïãù .

#<÷vastya># triø ÷vobhavaþ ÷vas + tyap . bhàvidinasthàyivastuni .

#<÷vàgaõika># puø ÷vagaõena carati ñha¤ . kukkuràdinà mçgayàkartari vyàdhe siø kauø .

#<÷vàdanta># triø ÷una iva danto'sya niø dãrgha . kukuratulyada÷ana yute .

#<÷vàna># puüstrãø ÷veva aõ na ñilopaþ . kukure ÷abdamàø . tajjàtistriyàü ïãù .

#<÷vànacillikà># strã ÷vàna iva cillikà . ÷unakacillyàü ràjaniø .

#<÷vàpada># puø ÷una ivàpadasmàt acasamàø . 1 hiüsapa÷au hemacaø 2 vyàghre ca ÷abdaraø .

#<÷vàvidh># puø ÷unà àvidhyate à--vyadh kvip 6 taø . ÷alyake (÷ajàru) amaraþ . ka . ÷vàvidho'pyatra puø .

#<÷vàsa># puø ÷vasa--gha¤ . 1 vàyughyàpàre 2 rogabhede 3 ÷ikùokte varõoccaraõàrthe bàhyaprayatnabhede ca . ÷vàsaroyasya nidànàdi bhàvapraø uktaü yathà %<÷vàsanidànamàha yaireva kàraõairhikkà dehinàü sampravartate . tairevabahubhiþ ÷vàso vyàdhirghoraþ prajàyate>% . ÷vàsasya bhedànàha %<mahordhvachinnatamakakùudrabhedaistu pa¤cadhà . bhidyate sa mahàvyàdhiþ ÷vàsa eko vi÷eùataþ>% . tasya pårva råpamàha %<pràgråpaü tasya hçtpãóà ÷ålamàdhmànameva ca . ànàho vaktravairasyaü ÷aïkanistoda eva ca>% . sampràptimàha %<yadà srotàüsi saürudhya màrutaþ kaphapårvakaiþ . viùvak brajati saüruddhastadà ÷vàsaü karoti sàþ>% . viùvak brajati sarvato vimàrnàn yàti saüruddhaþ kaphànàdinà ruddhamàrgaþ . mahà÷vàsasya lakùaõamàha årdhvàyaùànavàtoyaþ ÷abdavat duþkhito naraþ . uccaiþ ÷vasiti sannaddho mattarùabha ivàni÷am . pranaùñaj¤ànavij¤ànastathà bibhràntalocanaþ . vivçtàkùyànano bavumåtravarcã vi÷ãõavàk . dãnasya ÷vàsata¤càsya dåràdvij¤àyate bhç÷am . ahà÷vàsopasçùñastu kùiprameva vipadyate 1 . årdhvàyamànavàtaþ årdhvaü nãyamàne vàto yasya saþ ÷abdavat sa÷abdaü yathà sthàt . kãdçk sa ÷abdastadbodhayitumàha mattarùabha iva . uccaiþ ÷vãsatãtthanvayaþ . sannaddhaþ ànaddhaþ ànàhayukta iti yàvat . j¤ànaü tattadarthavini÷cayaþ . vi÷ãrõavàk skhalitavacanaþ . dãnaþ mlànaþ . màraka÷càyaü mahà÷vàsaþ . årdhva÷vàsamàha %<årdhaü ÷vasiti yo'tyarthaü na ca pratyàharatyadhaþ . ÷leùmàvçtamukhasrotaþkruddhagandhabahàrditaþ . årdhvadçùñirvipa÷yaüstu bibhràntàkùa itastataþ . pramuhyan vedanàrta÷ca ÷uùkàmyo ratipãóitaþ . årdhva÷vàsa prakupite hyadhaþ÷vàmo niruddhyate . muhyatastàmyata÷cordha÷vàsastasya nihantyasån>% 2 . sarveùu ÷vàseùu årdhva÷vàso'tra atyarthamiti vi÷eùaþ . na ca pratyàharatyadhaþ na ÷vàsamadhaþ karoti ÷leùmàvçtetyàdi÷leùmaõàvçtaü yanmukhaü srotàüsi ca teþ kruddho yo gandhavahaste nàrditaþ . vipa÷yan itastato vikçtaü yathà syàdevaü pa÷yan adhaþ÷vàso niruddhyata ÷vàso nàdhaþ pravartata ityarthaþ . muhyato mohaü pràpnuvatastàpyato glàniü pràpnuvata¤ca årdhva÷vàsaþ asån pràõàn hanti . chinna÷vàsasyàriùñaü lakùaõa¤càha %<yastu ÷vasiti vicchinna sarvapràõena pãóitaþ . na và ÷vasiti duþkhàrto marmacchedarujàrditaþ . ànàhasyedamårchàrto dahyamànena vastinà . viplutàkùaþ parikùãõaþ ÷vasan raktaikalocanaþ . vicetàþ pari÷uùkàsyo vivarõaþ pralapannaraþ . chinna÷vàsena vicchinnaþ sa ÷ãghra vijahàtyasån>% 2 . vicchinnaü savicchedaü sarvapràõena sarvavalena marmacchedarujàrditaþ hçdaya÷ira÷chedavedanayaiva pãóitaþ . dahyamànena vastinà upalakùitaþ . viplutàkùaþ a÷rupårõanetraþ . vicetàþ udvignacittaþ chinna÷vàsena vicchinnaþ yastu ÷vasiti vicchinnamityàdilakùaõayukto yaþ sa naraþ chinna÷vàsena vicchinna pãóito boddhavyaþ . màraka÷càyaü chinna÷vàsaþ . tamaka÷vàsamàha %<pratilomo yadà vàyuþ srotàüsi pratipadyate . grãvàü ÷ira÷ca saügçhya ÷leùmàõaü samudãrya ca . karoyi pànasaü tena kaõñhe ghurtharakaü tathà . atãva tãvravega¤ca ÷vàsaü pràõaprapãóakam . pratàmyati sa vegena trasyate sannirudhyate . pramohaü kàsamàna÷ca sa gacchati muhurmuhuþ . ÷leùmaõà mucyamànena bhç÷aü bhavati duþkhitaþ . tasyaiva ca vimokùànte muhårtaü labhate sukham . tathàsyoddhvaüsate kaõñhaþ kçcchràcchaknoti bhàùitum . na càpi nidràü labhata ÷ayànaþ ÷vàsapãóitaþ . pàr÷ve tasyàvagçhõàti ÷ayànasya samãraõaþ . àsãno labhate saukhyamuùõa¤caivàbhinandati . ucchri tàkùo lalàñena svidyatà bhç÷amàrtimàn . vi÷uùkàsyo muhuþ ÷vàso muhu÷caivàvadhamyate . meghàmbu ÷ãtapràgvàtaiþ ÷leùmalai÷ca vivardhate . sa yàpyastamakaþ ÷vàsaþ sàdhyo và syànnavotthitaþ>% 4 . saügçhya vyathayà samudãrya vardhayitvà . pãnasaü nàsàsràvaü tena ÷leùmaõà ghardhuraü ghurghura÷abdaü pràõaprapãóakam . pratàmyati tamasi pravi÷atãva vegena ÷vàsavegena sannirudhyate ni÷ceùño bhavatãti cakraþ . sanni rudhyate ÷vàsa iti jaijjañaþ . . ÷leùmaõà mucyabhànena sukhaü sustamiva uddhvaüsate vyathito bhavati . ÷ayànaþ ÷ayananihitàïgo'vagçhõàti pãóayati uùõa÷caivàbhinandati ityanena tamakã vàtakaphàrabdha iti boddhavyaþ . ucchritàkùaþ ÷ånàkùaþ . lalàñena svidyatà upalakùitaþ ava dhamyate gajàråóhasyeva savagàtra¤càlyate . tamakasyaiva pittànubandhajanitajvaràdiyogena pratamakasaüj¤àmàha %<jva ramårchàparãta¤ca vidyàt pratamakaü miùak>% . tasyaivàparalakùaõamàha %<udàvartarajo jãrõakalinnakàyanirodhajaþ . tamasà vardhate'tyarthaü ÷ãtalai÷ca pra÷àmyati . majjatastama sãvàsya vidyàt pratamakantu tam>% . udàbarto rogavi÷eùaþ rajo dhåliþ atràjãrõamàmàdiklinnaü vidagdhaü kàyanirodhà aïgavegànàü nirodhaþ tasmàdutpannaþ . kùudra÷vàsamàha %<råkùàyàsodbhavaþ koùñhe kùudrovàta udãrayan . kùudra÷vàso na so'tyarthaduþkhenàïgapravàdhakaþ . hinasti na ca gàtràõi na ca duþkhaü yathetare . na ca bhojanapànànàü niruõaddhyucitàü gatim . nendriyàõàü vyathà¤càpi kà¤cidutpàdayedrujam . sa sàdhya ukto valinaþ sarve càvyaktalakùaõàþ>% 5 . kùudraþ alpanidànaliïgaþ udãrayan årdhvaü gacchan duþkhaþ duþkhapradaþ . sarve mahà÷vàsàdayo'pi . avyaktakakùaõàþ santaþ sàdhyàþ . ÷vàsànàü sàdhyatvàdikamàha %<kùudreþ sàdhyatamasteùàü tamakaþ kçcchra ucyate . traya ÷vàsà na sidhyanti tamako durbalasya ca . kàma pràõaharà rogà bahavo na tu te tathà . yathà ÷vàsa÷ca hikkà ca harataþ pràõamà÷u vai>% . vahavo jvaràdayaþ %<tathà yathà ÷vàsahikve harato jãvamà÷ute>% . teùàü nidànakarmavipàkàstu bhçgubhàraø uktà yathà %<÷vàsarogo mahànugro dehidehàbhighàtakaþ . karmaõà yena bhavati tanme nigadataþ ÷çõu . mahordhvacchinnatamakakùudràbhedo'sya pa¤cadhà . ÷vàsaþ saüjàyate néõàü pçthak karmànusàrataþ . yastu yaj¤aü samàsàdya pa÷u÷vàsaü nirudhya ca . hanti svàdanti vàta¤ca mahà÷vàsena gçhyate1 . pauràõika kathà madhye yastu vàcànyathà vadet . sa årdhva÷vàsamàsàdya dunotyaharaharni÷am 2 . niùiddhadànagrahaõàcchinna÷vàsena gçhyate3 . martyaþ ÷àstràrthanirõãtavàkya yo dåùayatyapi . pãóyate tamaka÷vàsaiþ 4 kùudraiþ pàkasya vighnataþ 5 . paratra karmato dehã narakeùu vipacyate . narakànte punarvyàghrayoniü ÷çkaravàyasãm . pçthak karmava÷àd yonau gatvà saüpràpya tapyate . mànuùatvamanupràpya pårvoktenopagçhyate>% .

#<÷vàsakàsa># puø ÷vàsayuktaþ kàsaþ . ÷vàsayukte kàsaroge %<pi÷uno narakasyànte jàyate ÷vàsakàsavàn . ghçtaü tenu pradàtavyaü sahasrapalasammitam>% ÷àtàø karmaø .

#<÷vàsakuñhàra># puø ÷vàse kuñhàra iva . ÷vàsarogoùadhabhede %<raso gandho viùa¤càpi ñaïkaõa¤ca manaþ ÷ilà . etàni karùamàtràõi marica¤càùñakarùakam . kañutrayaü karùayugmaü pçthagatra viniþkùipet . rasaþ ÷vàsakuñhàro'yaü sarva÷vàsa nivàrakaþ>% bhàvapraø .

#<÷vàsadhàraõa># naø ÷vàsaþ pràõavàyuþ dhriyate'nena . pràõadhàraõavyàpàre pràõàyàma

#<÷vàsaheti># strã ÷vàsasya hetiriva . nidràyàü hemacaø .

#<÷vàsàri># puø ÷vàsasya rogabhedasyàriþ nà÷akatvàt . puùkaramåle ràjaniø .

#<÷vàsin># puø ÷vàsayati ÷vasa--õica õini . vàyau ÷abdacaø .

#<÷vi># gatau sakaø vçddhau akaø bhvàø paraø yajàø señ . ÷vayati a÷i÷vat--a÷vat--a÷vayàt . ñvit ÷vayathuþ odit niùñhà tasya naþ ÷ånaþ .

#<÷vita># ÷uklatàpàdane bhvàø àø ëdit luïi ubhaø sakaø señ . ÷vetate a÷vitat a÷vetiùña .

#<÷vitra># naø ÷vita--rak . ÷vetakuùñhabhede (dhavala) amaraþ . tannidànàdi bhàvapraø uktaü yathà %<kuùñhaikamambhanaü ÷citraü kilàsa càruõaü bhavet . nirdiùñamaparisàüvi tridhàtådbhavasaü÷rayam>% . kuùñhaikasambhavaü kuùñhena saha sambhavo nidànaü yasya tat . atha ÷vitrasya bhadamàha kilàsa¤càruõaü bhavet ÷vitrameva raktamàüsà÷rayàtkilàsamaruõa¤ca bhavedityarthaþ . nanu kuùñhàt ÷vitrasya ko bheda ityata àha nirdiùñamaparisràvãti ÷vitramaparisràvi bhavati kuùñhantu sràvi atha ca tridhàtådbhavasaü÷rayamiti ÷vitrama trayodhàtavo raktavàüsamedàüsi sa÷rayo'dhiùñhànaü yasya tat . kuùñhantu sànnipàtikaü marvadhàtugataü bhavatãti bhadaþ . doùabhedeva lakùaõabhedànyàha %<vàtàdråkùàruõaü pittàt tàmraü kamalapatrava! . sadàhaü romavidhvaüsi kaphàt ÷vetaü ghanaü guru sakaõóåkaü kramàdraktamàüsamedaþsu càdi÷et . varõenevedçgubhaya kuùñhaü taccottarottaram>% . aruõamãùalnohitam . kamalapattravadityanena madhye ÷vetamante làhita bodhayati . ghanaü puùñam . kramàdraktamàüsamedaþsu àdi÷et . tathà ca carakaþ %<aruõaü raktage vàte tàmraü pitte palaïgate . ÷vetaü ÷leùmaõi medaþsthe ÷vitraü kuùñhaü paraüparam>% iti . ubhayaü dvividhamapi ÷vitraü varõena ãdçgeva . aruõaü tàmraü ÷veta¤ca doùabhedàt . dvividhaü doùajaü vraõajaü ca . tathà ca bhojaþ %<÷vitraü tu dvividhaü vidyàddoùajaü vraõajaü tathà>% iti . ÷vitraü sàdhyamasàdhya¤càha %<a÷uklaromàbahalamasçgyuktamatho nabam . anagnidagdhajaü sàdhyaü ÷vitraü varjyamato'nyathà>% . abrahalaü tanu . anyacca %<guhyapàõitalàùñheùu jàtamapyacirantanam . varjanãyaü vi÷eùeõa kilàsaü siddhimicchatà>% . guhyaü mehanam bhaga¤ca talamatra padatalaü su÷rutenànte jàtamiti sàmànyato nirdiùñatvàt . apyacirantanam navamapi .

#<÷vitraghnã># strã ÷vitraü hanti hana--ñak ïãp . pãtaparõyàm (vichutã) ÷abdacaø .

#<÷vitrin># triø ÷vitramastyasya ini . ÷vetakuùñhayukte %<÷vitrã vastra ÷và rasaü ca cãrã lavaõahàrakaþ>% yàj¤aø .

#<÷vida># ÷uklatàpàdane bhvàø àtmaø sakaø señ idit . ÷vindati a÷vindãt .

#<÷veta># puø ÷vita--aca gha¤ và . 1 dvãpabhede 2 parvatabhede 3 kapardake hemacaø . 4 ÷ukragrahe 5 pubhràbhre ÷abdacaø . 6 ÷aïkhe ràjaniø . 7 jãvake jañàø . 8 ÷uklavarõe 9 tadvati triø amaraþ striyàü ïãp tasya na÷ca ÷venã . 10 kaliyugãya÷ivàvatàravi÷eùe yathà %<vedadhyàsàvatàràõi dvàpare kathitàni tu . mahàdevàvatàràõi kalau ÷çõuta suvrata! . àdau kaliyuge ÷veto devadevo mahàdyutiþ . nàmrà hitàya vipràõàmabhådvaipakhate'nmare . himavacchisvare ramye chagale parvatottame . tasya ÷iùyàþ ÷ikhàyuktà bubhåvaramitaprabhàþ . ÷vetaþ ÷vata÷ikha÷caiva ÷vetàsyaþ ÷vetalohitaþ . catvàraste mahàtmàno bràhmaõà vedapàragàþ . subhàvo damana÷càtha suhotraþ kaïkaõastathà . lokàkùiratha yogàndro jaigãùavyastu saptame . aùñame dadhibàhuþ syànnavame vçùabha prabhuþ . bhçgustu da÷ame proktastasmàdugraþ paraþ smçtaþ . dvàda÷e'triþ samàkhyàto vàlã càtha trayoda÷e . caturda÷e gautamastu veda÷ãrùà tataþ param . gàkaõa÷càmavattasmàt guhàvàsaþ ÷ikhaõóyatha . jañàmàlyaññahàsa÷ca dàruko làïgalã kramàt . ÷votastathà paraþ ÷ålã tiõóo muõóã ca vai kramàt . sahiùõuþ soma÷armà ca naùkulã÷o'ntime prabhuþ . vaivasvate'ntare ÷ambhoravatàràstri÷ålanaþ . aùñàviü÷atiràkhyàtàhyante kaliyage prabhoþ>% kaurma 50 aø . ÷vetaparvatasya parimàõàdi yathà %<uttarottareõelàvçtaü nãlaþ ÷vetaþ ÷çïavàn iti trayo ramyakahiraõamaya kuråõàü maryàdàgirayaþ pràgàyatàþ ubhayataþ kùàrodàvadhayo dvisahasnayojanapçthava ekaika÷aþ pårvasyàt pårvasyàduttaroda÷àü÷àdhikàü÷ena dairghya eva hrasanti>% bhàgaø . 5 . 16 . 11 ràjabhede vahnipuø . saüj¤àyàü kan . råpye naø ràjaniø . kapardake puø .

#<÷vetakaõñakàrã># strã karmaø . ÷ubhravarõakaõñakàrikàyàm ràjaniø .

#<÷vetakandà># strã ÷vetaþ kandà'syàþ . ativiùàyàü ràjaniø .

#<÷vetakiõihã># strã karmaø . girikarõikàyàü kùupabhede ràjani0

#<÷vetaku¤jara># puø karmaø . 1 airàvatagaje ÷abdaraø . 2 ÷vetagajamàtre ca ÷vetagajàdayo'pyatra .

#<÷vetaku÷a># puø karmaø . ÷uklavarõeü ku÷abhede ràjaniø .

#<÷vetaketu># puø karmaø 1 vàruõe ketugrahabhede 2 chàndogyavasiddhe vàruõau çùibhede 3 buddhe trikàø . %<ketabo hyatra dç÷yante vàruõàstraya eva te . årmiketuþ ÷vetaketusa makatustçtãyakaþ . ÷vataketurayadà dç÷yaþ ÷vetàsthiü karuta mahãm . tadà mànuùamàüsàni bhakùayantãha mànuùàþ kùudbhayàrtaü jamat kçtsnaü cakravadrabhramate tadà>% . api ca %<÷vetaþ ÷astràkulaü kuryàt lohitastvagnija bhayam . kùudbhaya pãtakaþ kuryàt kçùõo rogamatholvaõam>% . anyacca %<avantã puùkaràraõyaü yàvaddhanyàttathàparàn . de÷àn kvacit kvaccidrogadurbhikùaiþ paripãóitàn . ÷vetàkhyastu jañàkàrã ÷yaþmo vyoma tribhàgagaþ . nivartate'pasavye na tribhàgã kurute prajàþ>% iti samayàmçtadhçtavàkyam .

#<÷vetake÷a># puø ÷vetaþ ke÷a iva yasya . 1 rakta÷igrau jañàka . 2 ÷uklavarõake÷ayute vçddhe triø . karmaø . 3 ÷ukle ke÷e puø .

#<÷vetakola># puüstrãø 6 baø . ÷apharabhatsye trikàø striyàü ïãù

#<÷vetakhadira># puø karmaø . ÷ukle svadirabhede .

#<÷vetagaja># puø karmaø . 1 airàvate gaje hemacaø 2 ÷ubhragaje ca .

#<÷vetagarut># puø ÷vetogarudasya . 1 hase amaraþ 3 ÷ubhrapakùayukte triø pçùoø adanto'pyatra .

#<÷vetagu¤jà># strã karmaø . ÷ubhragu¤jàyàü ràjaniø . gu¤jà÷abde 259 pçø dç÷yam .

#<÷vetacillã># strã karmaø . ÷àkabhede (÷àdàcirui) ràjaniø .

#<÷vetacchada># puüstrãø ÷vetaþ chadaþ pakùo'sya . 1 haüse halàø . striyàü ïãù . 2 ÷ubhrapakùayukte triø .

#<÷vetajãraka># puø karmaø . ÷uklajãrake ràjaniø .

#<÷vetañaïkaõa># naø karmaø . 1 ÷ubhrañaïkaõe 2 màlatãnadãtãrasambhave kùàrabhede ràjaniø .

#<÷vetadårvà># strã karmaø . ÷ubhradårvàyàü ràjaniø .

#<÷vetadvãpa># puø karmaø . vaikuõñhàkhyaviùõudhàmni kùãrodheruttarasthe dvopabhede ca %<kùãrodadheruttarataþ ÷vetodvãpo mahàprabhaþ . ekàntinaste puruùàþ ÷vetadvãpanivàsinaþ>% bhàø ÷àø 338 aø .

#<÷vetadhàtu># puø karmaø . 1 khañikàyàü 2 ÷ubhravarõadhàtudravye ca .

#<÷vetadhàman># puø ÷vetaü dhàma yasya . 1 candre 2 karpåre 3 samudraphene ca mediø . ÷vetakaràdayo'pi . 4 karpåre ca .

#<÷vetanãla># puø %<varõovarõena>% pàø saø . 1 ÷vetakçùõavarõe 2 tadvati triø . 3 medhe ÷abdaraø .

#<÷vetapattra># puüstrãø ÷vetaü pattraü pakùo'sya . 1 haüse striyàü ïãù 2 ÷ubhrapakùadalabhyàü yukte triø .

#<÷vetapatraratha># puø ÷vetapatro haüso ratha iva vàhanaü yasya . catu rmukhe brahmaõi ÷abdacaø .

#<÷vetapadma># naø karmaø . sitakamale ràjaniø .

#<÷vetaparõà># strã ÷vetaü parõaü yasyàþ . vàriparõyàü (pànà) ràjaniø .

#<÷vetaparõàsa># puø karmaø . ÷ubhratulasyàü ratnamàlà .

#<÷vetapàñalà># strã karmaø ÷ubhrapàñalàvçkùe (÷àdàpàrula) jañà0

#<÷vetapiïgala># puüstrãø dehena ÷vetaþ jañayà piïgalaþ %<varõovarõana>% pàø saø . 1 siühe trikàø striyàü ïãù . 2 ÷vetapiïgalavarõe pu 3 tadyute triø .

#<÷vetapiõóãtaka># puø karmaø . mahàpiõóãtakavçkùe ràjaniø .

#<÷vetapuùpa># puø ÷vete puùpamasya . 1 sinduvàravçkùe jañàø 2 ÷ubhravarõapuùpayukte triø karmaø . 3 ÷ubhre puùpe naø . 4 nàgadantyàü 5mçgevàürau strã ràjaniø . 6 ùomàtakyàü strã ratnamàø . saj¤àyà kan . 7 ÷ubhrakaravãre puø ràjaniø .

@<[Page 5162b]>@
#<÷vetapuùpikà># strã ÷vetaü puùpamasyàþ kap ata ittvam . 1 mahà÷aõavçkùe 2 puttradàtryàü ca ràjaniø .

#<÷vetaprasånaka># puø ÷vetaü prasånaü yasya kaù . ÷àkatarau ràjani0

#<÷vetabhaõóà># strã karmaø . ÷vetàparàjitàyàü ratnamàø .

#<÷vetamandàra># puø karmaø . ÷ubhramandàre ràjaniø .

#<÷vetamarica># kamaø . 1 ÷obhà¤janavãje amaraþ 2 ÷ubhramarice ca

#<÷vetarakta># puø ÷veto raktaþ %<varõo varõeneti>% pàø saø . 1 pàñalavarõe 2 tadvati triø amaraþ .

#<÷vetara¤jana># naø ÷vetaü sitàbhraø rajyate'nena ranja--lyuñ . sãsake

#<÷vetaratha># puø ÷veto ratho yasya . 1 ÷ukragrahe ÷abdacaø karmaø . 2 ÷ubhre rathe .

#<÷vetaràjã># strã ÷vetena varõana ràjate ràja--ac gauràø ïãù . caceõóàyàü ràjaniø .

#<÷vetarocis># puø ÷vetaü rocirasya . 1 candre 2 karpåre ca halà0

#<÷vetarohita># puø %<varõovarõena>% pàø saø . 1 pàñalavarõe 2 tadvati triø puùpeõa ÷vetaþphalena lohitaþ . 3 ÷uklarohite vçkùa bhede ràjaniø .

#<÷vetalodhra># puø karmaø . paññikàlodhre ràjaniø .

#<÷vetavacà># strã ÷vetà vaceva . ativiùàyàü (àtaica) ràjaniø %<pàrasãkavacà ÷uklà proktà haimavatãti sà . haimavatyudità tadvacchålaü hanti vi÷eùataþ>% bhàvapraø .

#<÷vetavalkala># puø ÷vetaü valkalamasya . 1 udumbaravçkùe jañàø . 2 ÷abhratvagyute triø .

#<÷vetavàjin># puø ÷veto vàjã yasya . 1 candre hemacaø 2 arjune jañàø . ÷vetà÷vàdavo'pyatra . 3 karpåre ca .

#<÷vetavàsas># puø ÷vetaü vàso'sya . 1 santyàsibhede 2 ÷uklavastrayukte triø .

#<÷vetavàh># puø ÷vetena ÷vetà÷vena uhyate vaha--õvi . 1 indre 2 arjune 3 candre ca . 4 karpåre . bhatve åñha ÷vetauhaþ . hali óasaïa ÷vetavàþ ÷vetobhisityàdi .

#<÷vetavàhana># puø ÷vetaü vàhanaü yasya . 1 candre 2 indre 3 arjune ca mediø . 4 karpåre ca .

#<÷vetavuhnà># strã karmaø . vanatiktàyàü ratnamàlà .

#<÷vetavçkùa># puø karmaø . 1 varuõavçkùe ràjaniø 2 ÷ubhravçkùe ca .

#<÷vetavçhatã># strã karmaø . ÷ubhravarõakùudravçhatyàü ràjaniø .

#<÷veta÷iü÷apà># strã karmaø . ÷ubhra÷i÷apàyàü ràjaniø .

#<÷veta÷igru># puø karmaø . sita÷obhà¤jane ràjaniø .

#<÷veta÷uïga># puø ÷vetà ÷uïgà'sya . 1 yave ràjaniø . 2 ÷ubhravarõa÷uïgàyukte triø .

@<[Page 5163a]>@
#<÷veta÷åraõa># puø karmaø . vana÷åraõe ràjaniø .

#<÷vetasarpa># puø ÷vetaþ san sarpati sçpa--ac . 1 varuõavçkùe jañàø karmaø . 2 ÷ubhrabhujage puüstrãø . striyàü ïãù .

#<÷vetasarùapa># puø karmaø . gaurasarùape .

#<÷vetasàra># puø ÷vetaþ sàro'sya . ÷ubhrakhadire åñàø .

#<÷vetasurasà># strã karmaø . ÷ubhra÷ephàlikàyàm amaraþ .

#<÷vetaspandà># strã ÷vetà satã spandate spanda--ac . sitàparàjitàyàü ràjaniø .

#<÷vetahaya># puø ÷vetohayaþ . 1 uccaiþ÷ravasi haye trikàø 2 sitabarõayukte 3 haye ca . 6 baø . 4 arjune hemacaø . 5 indra ca

#<÷vetà># strã ÷vita--ac . 1 varàñikàyàü 2 kàùñhapàñalàyàü 3 ÷aïkhinyàü mediø . 4 ativiùàyàü ratnamàø . 5 sitàpuràjitàyàü 6 ÷ubhrakaõñakàryàü 7 pàùàõabhàdanyà 8 ÷ubhradårvàyàü 9 vaü÷arocanàyàü 10 ÷arkaràyàü 11 ÷ilàvalakalàyàü 12 ÷vetavçhatyàü ca ràjaniø .

#<÷vetàrka># puø karmaø . ÷ubhravarõapuùpake arkavçkùe ràjaniø .

#<÷vetàvara># puø ÷vetaü ÷vetavaõamàvçõoti à + vç--ac . sitàvara÷àke ràjaniø .

#<÷vetà÷vatara># puø veda÷àkhàbhede .

#<÷vetekùu># puø karmaø . ÷ukle ikùau ràjaniø .

#<÷vetodara># puø ÷vetamudaraü yasya . kubere trikàø .

#<÷vetauhã># strã ÷vetauhaþ patnã ïãù . indràõyàü ÷acyàm .

#<÷vetya># naø ÷vetasya bhàvaþ ùya¤ . ÷ubhravarõe .

#<÷vovasãyasa># naø ati÷ayena vasuþ pra÷astaþ÷vo vasãyaþ niø ac sabhàø . 1 paradine bhàviükàla pra÷aste maïgale 2 tadvati triø iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatyàbhidhàne ÷akàràdi ÷abdàrthasaïkalanam . a÷uddha÷odhanam . 6000 pçùñhàvadhi 6034 pçùñhaparyantapatràïke 900 nava÷atàïàdhikatayàþ pramàdàt mudritàþ tatra tatra pçùñheùu navabhiþ ÷atairånità aïkasaüstyà bodhyàþ .


#<ùa>#

#<ùakàraþ># mårdhanyaþ åùmavarõabhedaþ . askoccàraõasthànaü mårdhà asyoccàraõe àbhyantaraprayatra vivçtathardhaspçùñatà %<yemaspçùñàþ ÷alastadhà>% ÷ikùàkteþ . bàhyapravatyà¤ca vivàrà÷vàsàdhoùà mahàpràõa÷ca . åùmaråpavàyapradhànatvàdasya ådmavarõatà . asya dhyeyasvaråpaü yathà %<ùakàraü ÷çõu càrvaïgi aùñakoõamayaü sadà . raktacandrapratãkà÷aü svayaüparamakuõóalã . caturvargamayaü varõaü sudhànirmitavigraham . pa¤cadevaùayaü varõaü pa¤capràõamayaü sadà . rastaþsattvatamoyuktaü tri÷aktisahitaü sadà . tribindusàhataü varõamàtmàditattvasaüyutam . sarvadevamayaü varõaü hçdi bhàvaya pàrvati!>% kàmadhenutantram . etàdhaùñhànadevatàdhyànaü yathà caturbhujàü cakoràkùãü càrucandanacarcitàm . ÷uklavarõàü trinayanàü varadà¤ca ÷ucismitàm . ratnàlaïkàramåùàóhyàü ÷vetamàlyopa÷obhitàm . devavçndairabhibandyàü sevitàü mokùakàïkùibhiþ . eva dhyàtvà ùakàrantu tanmantraü da÷adhà japet varõoddhàratantram . asya vàcaka÷abdà yathà %<ùaþ ÷veto vàsudeva÷ca pità praj¤à vinàyakaþ . parameùñho vàmabàhuþ ÷reùñho garbhavimocanaþ . lambodaro yamo'je÷aþ kàmadhuk kàmacåmakaþ . su÷rãråùmà vçùo lajjà marudbhakùyaþ priyaþ ÷ivaþ . såryàtmà jañharaþ koùo màtà rakùovidàriõã . kalakaõñho madhyabhinnà yuddhàtmà malapåþ ÷ivàþ>% varõàbhidhànam %<makàraþ ÷veta àkhyàto mårdhanyo vçùasaüj¤aruþ . pittaü ÷akti÷ca màyà ca mahàyàniþ svabindumat>% bhantràniùanam . màtçkànyàse'sya jañhare nyàsyatà . kàvyàdau prayoge'õa phalam svedaþ %<÷aþ mukhaü ùastu sveñam>% vçø raø ñã0
     atra ùàdi÷abdeùu ùàditayà ye dhàtavaþ pañhitàsteùàü prayogakàle dantyasàditvaü sati ca nimittaü punaþ ùatvam yathà ùidha sedhati nidhedhati %<paññavargastavargasvaþ>% ityukteþ yasya prayogakàle satve tannimittañavargala tavargàvirbhavaþ yathà ùñu stu stauti . ùñhàsthà vasthau ùõà snà snàti . nimitte sati ùatve ca ñutve ca pratiùñauti pratiùñhà niùñhà niùõàti . tatra ùñyaiùvakkaùñhivàntu na sàde÷astena ùñyàyati ùvakkati ùñhãvatãtyevetetti bhedaþ . ùñhivaparyudàse ùñhãvadhàtorapi paryudàsaþ .

#<ùa># puø ùo--ka pçùoø ùatvam . 1 ke÷e mediø 2 garbhavimocane mànaye ca 3 sarve 4 ÷reùñhe ekàkùarakoùaþ . 5 vij¤e ca triø mediø .

#<ùakàra># puø ùa + svaråpe kàra . ùasvaråpavarõe kàmadhenutantre udà0

#<ùaga># saüvaraõe bhvàø paraø sakaø señ edita sici na vçddhiþ . sagati asagãt mit ghañàdi sagayati . asauùagat ta .

#<ùagha># hiüsàyàü svàø paraø sakaø señ edit sici na vçddhiþ . kavoti kasaghãt asãùaghat ta .

#<ùaca># secane bhvàø àtmaø sakaø señ . pa¤cate asaciùña asãþ ùacat ta .

@<[Page 5164a]>@
#<ùaca># sambandhe bhvàø paraø sakaø señ . sacati . asacot--asàcãt

#<ùaña># vibhàjane bhvàø pà sakaø señ . sañati asañãt asàñãt

#<ùañkarman># naø ùañprakàraü karmaø . 1 tantrokteùu ÷àntiva÷ãkaraõastambhanavidveùoccàñanamàraõaråpeùu ùañsu prayogabhedeùu tàni ca karmàõi tantrasàràdyuktàni uccàñana÷abde 1062 pçø dç÷yàni . tatratyabhåtamaõóalàni ca bhåtamaõóala÷abde 4685 . 86 pçø dç÷yàni . 2 yajanayàjanàdhyayanàdhyàpanadànapratigraharågeùu ùañsu viprakarmasu ca . ùañkarmàõi yasya . 3 yàgàdiyukte vipre puø . hañhayo gàïge 4ùañkriyàbhede yathoktaü ùeraõóasaüø 1 aø . %<dhautirvastistathà netirnaulikã tràñakastathà . kapàlabhàti÷caitàti ùañ karmàõi samàcaret . antardhau tirdantadhautirhçddhãtirmala÷odhanam . dhautya÷caturvidhàþ pràktà ghañaü (veha) kurvanti nirmalam . vàtasàraü vàrisàraü vahnisàra bahiùkç ma . ghañasya nirmalàrthàya antardhautiruturvidhà>% . %<kàkaca¤cuvadàsvena pibedvàyuü ÷anaiþ ÷anaiþ . càlayedudaraü pa÷càdvartmanà recayet ÷anaiþ . vàtasàraü paraü gopyaü dehanirmalakàrakam . sarvarogakùayakaraü dehànalavivardhakam . àkaõñhaü pårayedvàri vaktreõa ca pivet ÷anaiþ . càlayedudare÷aiva codaràdrevayedadhaþ . vàrimàraü paraü dhotaü dehanirbhalakàrakam . sàdhayed yaþ prayatnena devadehaü prapadyate . nàbhigranyiü merupçùñhaü ÷atavàra¤ca kàrayeva . udaràmayajaü tyaktvàü jañharàgniü vivardhayet . ùahnisàramidaü dhautaü yoginàü yogàsaddhidam . kàkãü mudràü sàdhavitvà pårayetudaraü marut . dhàrayedardhayàmastu càlavedadhavartmanà . idaü dhautaü paraü gopyaü na prakà÷ya kadàcana . nàbhimagnajale syitvà ÷aktinàóãü visarjayet . karàbhyàü kùàlayennàóãü yàvanmalavisarjavam . tàvat pakùàlya nàóã¤ca udare ve÷ayet punaþ . idaü prakùàlanaü gopyaü devànàmagi durlabham . kevalaü dhautimàtreõa devadeho bhavet dhruvam . yàmàrdha dhàraõàt ÷àktaü yàvanna sàdhayennaraþ . vahiùkçtamahàdhauti tàvannaiva na jàyadhe . dantamålaü jihvàmålaü ranghre ca karõayugmayoþ . kapàlarandhaü pa¤caite dantadhorvidhãyate>% . %<khàþdàõa rasenàtha mçttikàbhi÷ca ÷uddhibhiþ . màrkùayeddantamåla¤ca yàvat kilviùamàharet dantamålaü paraü ùautiryo ganàü yogayàdhana . nityaü kuryàt prabhàte ca dantarakùàya yogavit . dantamålaü dhàraõàdikàryeùu yoginàü yataþ . spapàtaþ sapravakùyàmi jihvà÷odhanakàraõam . jaràmaraõaromàdi nà÷ayat dirghalambikà . tarjanãmadhyamànàmà aïguka trayayogataþ . va÷ayedgalamadhye tu màrjayella mbakàmalam . ÷anaiþ ÷anairmàrjayitvà kaphadoùaü nivàrayet . màrjayennavanãtena dehayecca punaþ punaþ . tadagraü lauhayantreõa gharùayitvà punaþ punaþ . nityaü kuryàt prayatnena raverudayake'stake . evaü kçte tu nitye'valambikà dàrghatàü gatà . tarjanyaïgulyakàgreõa màrjayet karõaranghrayoþ . nityamabhyàsa yogena nàdàntaraprakà÷anam . vçddhàïguùñhena dakùeõa màrjayedbhàlaranghrakam . emabhyàsayogena kaphadoùaü nivàrayet nàóã nirmalatàü yàti divyadçùñiþ prajàyate . nidrànte bhojanànte ca divànte ca dine dine . hçddhau tiü trividhaü kuryàt daõóavajjalavàsasà . rambhàdaõóaü hariddaõóaü vetraddaõóantathaiva ca . hçnmadhye càlayitvà tu punaþ pratyàharet ÷anaiþ . kaphapittaü tathà kledaü recayedårdhvavartmanà . daõóavautividhànena hçdrogaü nà÷ayet dhruvam>% . hariddaõóaü (vañajhuri) %<bhojanànte ùibedvàri àkaõñhapårõitaü sudhãþ . årdhvadçùñiü kaõa kçtvà tajjasraü vamayet punaþ . nivyamayàsayogo'yaü kaphapittaü nivàrayet . caturaïgalavistàraü såkùmavastraü ÷anairgramet . punaþ pratyàharedetat procyate dhautakarmakam . gulmjvaraplãhakuùñhaü kaphapittaü vina÷yati . càrogyaü balapuùñi÷ca bhavettasya dine dine . apànakråratàü tàvanmalaü yàvanna ÷odhayet . tasmàt sarvapayatnena mala÷odhanamàcarat . pãtamålasya daõóena madhyamàïgulinàpi và . yatnena kùàlayed guhyaü vàriõà ca punaþ punaþ . vàrayet kàùñhakàñhinya màmàjorõaü nivàrayet . kàraõaü kàntipuùñyo÷ca dãpanaü vahnimaõóalam . jalavastiþ ÷uùkavastirvastã ca dvividhau smçtau . jalavastiü jale kuryàt ÷uùkavastiü kùitau sadà . nàbhipagnajale pàyuü nyastanàlotkañàsanam . àku¤canaü prasàra¤ca jakavasti samàcaret . prameha¤ca gudàvartaü kråravàyuü nivàrayet . bhavet svacchandadeha÷ca kàmadevasago bhayet>% . nyastanàlotkañàsanam årudvaya hastaü dattvà ÷àraïgavadudaraü kuryàdityarthaþ . %<vastiü pa÷cimatànena càlayitvà ÷anaiþ ÷anaiþ . a÷vinãmudåyà pàyumàku¤cecca prasàrayeta . evamabhyàsayogena koùñhadàùo na vidyate . vardharyet jañharàgni¤ca àmavàtaü vinà÷ayet . vitastima såkùmasataü nàsànàre prave÷ayet . mukhannirgamayet pa÷càt procyate netikarmakam . sàdhanànnetikarmaõaþ khecarãü siddhimàpnuyàt . kaphadoùà vina÷yanti divyadçùñi÷ca jàyate . àmandavege tunda¤ca bhramayedatha pàr÷vayoþ . savaràgànnihantãha dehànalàvavardhanam>% . iti nauli kã %<nimeùonmeùaka tyaktvà såkùmalakùyaü nirãkùayet . yàvada÷ru nipatati tràñaka pràvyate yudhaiþ . evabhamyàsayogena ÷àmbharã jàyate dhruvam . na jàyate getrarogà divyadçùñi pradàyakam . sãtkçtya pãtvà vaktreõa nàsànàlaurvarotvayet . vyutkrameõa vyutakrameõa sãtkrameõa vi÷eùataþ . bhàlabhàti tridhà kuryàt kaphadoùaü nivàrayet . ióayà pårayedvàyuü recet . piïgalayà punaþ . piïgalayà pårayitvà puna÷candreõa recayet . pårakaü racakaü kçtva vagena na tu dhàrayet . evamabhyàsayogana kaphadoùaü nivàrayet . nàsàbhyàü jala màkçùya vaktreõa recavet punaþ . pàyaü pàya prakurva÷cet ÷leùmadàùa nivàrayet . na jàyate vàrdhaka¤ca jvarã naiva prajàyate>% .

#<ùañkåñà># strã bhairavãmede tantrasàø .

#<ùañkoõa># naø ùañ koõà yasya . 1 vajre ràjaniø . tantroke årdhàþ dhasye trikoõavayasyape yantramede . 2 jyàtiùokte tagnanaþ ÷aùñhasyàme ca dayàø taø .

#<ùañcakra># naø ùaõàü cakràõàü samàhàraþ pàtràdiø . tantrokteùu dehasyeùu supumõànàóãtadhyavartiùu dvidalacaturdalàdiùu ùañ su padmeùu cak÷abde 2808 pçø dç÷yasu . tadaghikçca kçtogranthaþ aõ tasya luk . 2 ùañcakrapratipàdikagrandhageve .

#<ùañcatvàriü÷at># strã ùaóadhikà catvàri÷at . (cheyàlli÷a) 1 saüïkhyàbhede 1 tatsaükhyàntite ca .

#<ùañcaraõa># puüstrãø ùañ caraõà yasya . 1 bhramare halàø striyàü ïãù . ùañ÷adàdayo'pyatra . 2 yåkàyàü ràjaniø .

#<ùañña># nivàme vale ca akaø hiüsàyàü dàne ca sakaø curàø ubhaø meñ . saññayati te asasaññata ta . siùaññathiùati .

#<ùañtilin># puø ùañ tilàþ tilodvartanàdayaþ karbhàõyasya . %<tilàdvartã tilasnàyã tilahàlà tilapradaþ . tilamuk tilavàpã ca ùañatilã bhàvasãdati>% ityukta tiloddhartanàdikàriõi .

#<ùañtriü÷at># strã ùaóadhikà triü÷at ÷àkaø . (chatri÷a) 1 saükhyàbhede 2 tatsaükhyànvite ca .

#<ùañtriü÷adupacàra># (chatvra÷a) deùapåjàïgeùåpacàreùu %<àsanàbhya¤jana tadvaduvattanavirukùaõe . sammàjanaü sarpiràdi snasunàvàhane tathà . pàghyàü ya¤ca snaþnãyamadhuparkakau . punaràcamagãya¤ca vastrayaj¤opavãtake . alaïkàro gandhapuùpe dhåpadãpau tathaiva ca . tàmbålàdikanaivedyaü puùpamàlà tathaiva ca . atulepa÷ca ÷ayyà ca càmaravyajana tathà . àdar÷adar÷ana¤caiva namaskàrà'tha nartanam . gãtavàdye ca dànàni stutihomapradakùiõam . dantakàùñhapradàna¤ca tato devavisajanam . upacàràü ime j¤eyàþ ùañtriü÷at surapåjane>% ekàø taø .

#<ùañtriü÷anmata># naø %<manurviùõuryamo daso hyaïgiro'trivçhaspatã . àpastamba÷co÷anà ca kàtyàyapraparà÷arau . va÷iùñhavyàsasaüvartà hàrotagotamàbapi . pracetàþ ÷aïkhalikhitau yàj¤avalkya÷ca kà÷yapaþ . ÷àütàtapo loma÷a÷ca jamadagniþ prajàpatiþ . ti÷vàmitrapaiñhànasã baudhàyanapitàmahau . chàgaleya÷ca jàvàlo marãci÷cyavano bhçguþ . çùya÷çïgà nàrada÷ca ùañtriü÷at smçtikàrakàþ . eteùàntu mataü yattu ùaña triü÷anmatamucyata>% iti ÷aïkhalikhitoktamunibhedamate .

#<ùañpa¤cà÷at># strã ùaóghikà pa¤cà÷at ÷àkaø . (chàppànna) 1 saïkhà÷ade 2 tatmaïkhyànvite ca .

#<ùañpa¤cà÷ikà># strã ùañpa¤cà÷at parimàõamasya ïina saüj¤àyàü kan . varàhamihiràtmajapçthuya÷iviracita ma÷nagrandabhede .

#<ùañpadapriya># puø 6 taø . nàgake÷are ÷abdamàø . tasya hi pracuramadhayuvatvàrva bhramarapriyatvam .

#<ùañpadàtithi># puø ùat padaþ atithiriva yasya . ùaka 1 àmravçkùe trikàø .

#<ùañpadànandavardhana># puø ùañpadasyànanda vardhayati vçdha--õiclyu upaø a÷àkavçkùe ràjaniø .

#<ùañpadã># strã ùañdhàñà casyàþ pàdasya pàdbhàva ïoùi ca dbhàva . 1 yatàyàü bhrabharayoviti ca . saø dviguþ . 3 ùañcaraõayuka chandobhede ca . 4 paña÷lokàtmakapadyasaüghàte .

#<ùañpraj¤a># puø ùañ ghu praj¤a yasya . %<gharmàrthakàmamokùeùu lokattvarthayàra pa . paña sa praj¤à tu yasyàsau paña praj¤aparikãrtataþ>% ityukte 1 dharmàrthàdyabhij¤e 2 bauddhe 3 kàmuke trikàø .

#<ùaóaïkha># puø ùaõàbhaïànàü samàhàraþ pàtràø . jaïgha bàhå ÷iro madhyaü ùaóaïkhadamuyat ityukte 1 dehàvaya÷aùatrkabhede ÷abdacaø tantràkte 2 hçdayàdyapayatabhede yatra hradayàdiùu ùañstu aïgeùu mantra va÷eùomyasyata taùu . ùaña aïgànãva yasya . ÷ikùàkalpo vyàkaraõaü niruktaü chandasàü citiþ jyàtipaþmayama¤cãva  puø 4 kùudragokùurakùupe ca puø ràjaniø %<gomåtraü gomaya kùãraü sarpirdadhi ca rocanà . ùaóaïgametanmàïgalyaü pañhitaü sarvadà gavàm>% smçtyukte rocanàsahite 5 pa¤cagavye naø .

#<ùaóabhij¤a># puø divyaü cakùuþ÷rotraü 1 paricittaj¤ànaü 2 pårvanivàsànusmçtiþ 3 màtmaj¤ànabh 4 viyadgatiþ 5 kàyavyåhamiddhi 6 ÷ceùvetàni ùañ abhij¤à abhij¤àyamànàni yasya . voddhabhede amaraþ .

#<ùaóavatta># naø labhayatraü svàtavatiü vàruõe yaj¤apàtrabhede kàtyàø 1 . 3 . karkapaddhatiþ .

#<ùaóa÷ãti># strã ùaóadhikà a÷ãtiþ ÷àkaø . (cheyà÷i) 1 sa ïkhyàbhade 2 tatsaïkhyànvita ca . ùaóanãtimukhavatasu mithanakanyàdhanurmãneùu raveþ saükràntau ca %<ayanaviùõupadã ùaóa÷ãta yo viùuvaviùõupadoùaóa÷ãtayaþ>% iti jyotiùam .

#<ùaóa÷ãticakra># naø mithunakanthàdhanurbhãnarà÷istharave saükrame ÷ubhà÷ubhaphalaj¤ànàthaü nakùatràïganaràkàre cakre . yathà %<mukhe caikaü kare vedàþ pàdayumme dvayaü dvayam . kroóe vàõastathà vedàþ kare savyetare'pi ca . dvayaü dvayaü tathà netre mastake tritayaü tathà . dvaya¤caiva tathà guhye ùaóa÷ãtyàü svabhe sthite . mukhe duþkhaü kare làbhaþ pàdayorbhramaõaü hçdi . kàntà syàd bandhanaü bàme haste syàt khoyabhe nçõàm . sammàno netrayo÷caiva apamàna÷ca mastake . guhye caiva bhavenmçtyuþ ùaóa÷ãtiphala÷rutiþ>% jyoø taø .

#<ùaóa÷ãtimukha># naø ùaóa÷ãteþ tannàmasaükràntormakha¤ . %<tulàdiùaóa÷ãtyahnàü ùaóa÷otimukhaü kramàt . taccatuùñayameva syàt dvisvabhàveùu rà÷iùu>% %<ùaóviü÷e dhanuùo bhàge dvàviü÷e'nimiùasya ca . mithana'ùñàda÷e bhàge kanyàyàstu caturda÷e>% iti såyasiddhàntokte tulàditaþ ùaóa÷ãtidi nàntaritakàle

#<ùaóaùñaka># naø jyàø taø ukte varakanyayoþ svasvarà÷yapekùayà parasparaùaùñhàùñamarà÷isambandhe upayama÷abde pçø dç÷yam .

#<ùaóànana># puø ùañ ànanàni yasya . kàrtikeye amara . ùaóvadanàdayo'pyatra .

#<ùaóànàya># puø ùaóaguõita àmnàyaþ ÷àkaø . ÷ivasya ùaóavaktravinirbhate ùañprakàratantrabhede %<athedànãü pravakùyàmi àmràyakathanaü pçthak . pårvàmnàyo yadà mantrastadà pràcyàü di÷i svitaþ . sadà÷ibo'ha bhagavànàcàraþ parikãrtitaþ . evaü vai daliõàmnàyo dakùiõasyàü di÷isvitaþ . evaü hi pa÷cimàmnàyaþ pa¤cimàyàü di÷i sthitaþ . evamevottaràmnàya uttarasràü di÷i syitaþ . sukhamårdhvakçtaü devi! yat proktaü tava sannidhau . årdhvàmràya÷ca kathito devànàmapi durlabhaþ . yadà càdhomukhaü devi! yat proktaü girija! priye! . adha àmnàya ityuktaþ satyaü satyaü sumadhyame! . ùaóàmnàyà¤ca kathità÷cotpattikramanàmataþ . yasmin yaõiü÷ca yedevàþ kathità÷ca varànane .. tàndevàü÷ca pravakùyàmi sàdhakànàü hitàya vai . ÷rãvidyàbhedasahità tàrà ca tripurà tathà . bhuvane÷ã cànnapårõà ùårvàmnàye prakãrtitàþ . vagalàmukhã ca va÷inã tvarità dhanadà tathà>% . va÷inã vàlabhairavãtyarthaþ %<mahiùaghnã mahàlakùmàrdakùiõàmnàyakãrtitàþ . mahàsarasvatã vidyà tathà vàgvàdinà paraø . pratyaïgirà bhavànã ca pa÷cimàmnàyakàrtitàþ . kàlikà bhedasahità tàrà bhedai÷ca saüyutà . màtaçgã bhairavã cchinnà tathà dhåmàvatã parà . uttaràmnàyakathitàþ kakau ÷auùraphalapradàþ . samastabhedasahitàþ làlikà yàþ prakãrtitàþ . dvàviü÷atyakùarã tàsàü dakùiõàmnàyakãrtità . ekajañà ùaóàmnàye mahàmokùapradàyinã . tatparà paramà vidyà na vidyàntaragopità . parapradhànamantrà÷ca årdhvàmnàye prakãrtitàþ . årdhàmnàyo hyadha÷caiva kevalaü mokùado bhavet . dharmàrthakàmamokùàrthe àmnàyànye prakãrtitàþ . yathoktavidhinà bhadre! kçtvà phalamavàpruyàt . pårvàmnàyàdisarveùàü vighànaü ÷çõu sundari! . kçtvà yenà÷u labhate phalaü yaduttamottamam . ùaña karma phaladà nçõàü ùaóàmnàyàþ prakãrtitàþ . uttaràmanàyo deve÷i . teùàmà÷u phalapradaþ>% iti samayàcàratantre ùañale . àmanàyabhedenàcàrabheda ukto yathà %<pårvàmnàyoditaü karma pà÷avaü kathitaü priye! . yaduktaü dakùiõàmnàye tadeva pà÷akaü smçtam . pa÷cimàmnàyajaü karma pa÷uvãrasamà÷ritam . uttaràmnàyajaü karma divyavãrà÷ritaü priye! . divyo'pi vãrabhàvena sàdhayet pitçkànane . vãràsanaü vinà divyaþ påjayet pitçkànane . årdhvàmnàyoditaü karmadivyabhàvà÷ritaü priye!>% iti niruktatantre 1 pañale .

#<ùaóårmi># puø ùaña årmayaþ bubhukùàdayo'sya . jãve jarmi÷abde 1393 pçø dç÷yam .

#<ùaóåùaõa># naø ùañasaükhyam åùaõam . kañudravyabhede %<pa¤cakolaü sabharicaü ùaóåùaõamudàhçtam . ùa¤cakolaguõaü tatta råõamurõa visàpaham>% bhàvapraø .

#<ùaógayà># strã %<gayàgajo gayàdityo gàyatrã ca gadàdharaþ . gayà gayàsura÷caiva ùaógayà muktidàyikàþ>% vàyuø puø . ukte gayàgajàdi ùañke .

#<ùaógava># triø ùaóbhirgobhiràkçùñaþ ÷akañaþ halo va ÷àkaø ac samàø . ùaóbhargobhiràkçùñe 1 halàdau %<aùñàgavaü dharmyahalaü ùaógavaü jãvikàrthinàm>% iti smçtiþ . ùaõàü gavàü samàhàraþ ùacsamàø . 2 ùañaùugoùu naø .

#<ùaóguõa># puø ùaóbhiþ guõità guõàþ ÷àkaø . ràj¤àü sandhyàdiùu ùañsu guõeùu ùàóguõya÷abde dç÷yam .

#<ùaógranthà># strã ùañ granthayaþ santyasyà ac . 1 vacàyàü bhàvapraø 2 ÷añhyàü 3 mahàkara¤je 4 ÷vetavacàyà¤ca ràjaniø .

#<ùaógranthi># naø ùañ granthayo'sya . 1 pippamãmåle vaidyakam . 2ùañ parvayukte triø . 3 vacàyàü strãþvà ïãp . saüj¤àyàü kan ñàp ata ittvam . ÷añhyàü strà amaraþ .

#<ùaója># puø ùaóbhyo nàsàdisthànebhyo jàyate jana--óa . %<nàsàü kaõñhamurastàlu jihvàü danta÷ci saü÷ritaþ . ùaóbhyaþ saüjàyate yasmàta tasmàt ùaója iti smçtaþ>% ityukte svarabhede %<ùaójasaüvàdinãþ kekàþ>% iti raghuþ . %<ùaójaü rauti mayåro hi gàvo nardanti càrùabham . ajà virauti gàndhàra krau¤co nadati madhyamam>% bharataþ .

#<ùaódar÷ana># naø ùaóguõitaü dar÷anam . 1 àstikamatasiddhe pårvamãmàüsàvedàntasàükhyapàta¤jalanyàyavai÷epikàkhye dar÷ane ÷àstrabhede ùañsu 2 bãddhadar÷aneùu ca .

#<ùaódãrgha># puø ùaóbhirguõità dãrghàþ . tantrokteùu và, ã, å, ai, au, aþ ityevaü råpeùu ùañ su dãrgheùu .

#<ùaódurga># naø ùaóguõitaü durgam . %<dhanvadurgaü mahãdurgamabdurgaü rvàrkùameva và . nçdurgaü giridurgaü và sabhà÷ritya vaset puram>% manåkte durgaùañke .

#<ùaódhà># avyaø ùaù + prakàre--dhàc . ùañprakàre .

#<ùaóbindu># puø ùaóbindavo yatra . 1 kãñabhede mediø . 2 viùõau trikàø .

#<ùaóbhujà># strã ùañ bhujà iva yasyàþ . (kharamuja) phalalatàbhede ràjaniø . 2ùaóhastayukte triø . 3 raudre jvare puø %<÷rãmàüstripàdastri÷iràþ ùaóbhujo navalocanaþ>% brahmavaiø .

#<ùaórasa># naø ùaõõàü rasànàü samàhàraþ pàtràø . %<madhuro lavaõastiktaþ kaüùàyo'mlaþ kañustathà>% iktukteùu %<madhuraü laulyamityàhurikùvàdau sa ca lakùyate . lavaõastu pañuþ proktaþ saindhavàdau sa iùyate . tiktastu picumardàdau vyaktamàsvàdyate rasaþ . kaùàyastuvaraståktaþ sa ca pågãphalàdiùu . kañustu tãkùõarsaj¤aþ syàt marãcàdau sa ceùyata>% ityuktasthàneùu lakùyeùu ùañsu raseùu . ùaóaguõitorasaþ . tatràrthe puø .

#<ùaólavaõa># naø ùaóguõitaü lavaõam . mçjjàtayutapa¤calavaõe trikàø .

#<ùaóvarga># puø 6 taø . 1 kàmakrodhalobhamohamadamàtsaryeùu %<vyàjeùña ùaóvargamiti>% bhaññiþ . %<kùetraü horàtha drekkàõo navàü÷o dvàda÷àü÷akaþ . triü÷àü÷aka÷ca ùaóvargastryàdipràptyà phalapradaþ>% jyotiùàkteùu kùetràdiùu ùañsu . sa ca jyoø taø ukto yathà %<kuja÷ukrabudhendarkasaumya÷ukràvanãbhuvàm . jãvàrkibhànujejyànàü kùetràõi 1 syurajàdayaþ . viùamarkùeùu prathamà horàþ 2 syu÷caõóarociùa . dvitãyàþ ÷a÷inoyukùu vyatyayàdgaõayet sadà . svapa¤canavamànàü ye rà÷ãnàmadhipàgrahàþ . te drekkàõàdhipàrà÷au drekkàõà 3 straya eva hi . meùakesaridhanuùàü meùàdyà÷ca navàü÷akàþ 4 . mçgakanyàvçùàõà¤ca mçgàdyàstu navàü÷akàþ . tulàmithunakumbhànàü tulàdyàþ samudàhçtàþ . karkivç÷cikamãnànàü karkañàdyà navàü÷akàþ . caràõàü prathame càü÷e sthiràõàü pa¤came tathà . navame dyàtmakànà¤ca vargottama iti smçtaþ . svanavàü÷astu rà÷ãnàü vargottama iti smçtaþ . sarveùàü meùapårvàõàü svarkùàdyà dvàda÷àü÷akàþ 5 . kujàrkigurusaumyànàü bhàgàþ ÷ukrasya ca kramàt . pa¤capa¤càùñasapteùu j¤eyamojaþsu rà÷iùu . tri÷àü÷à 6 vyatyayàdete yugmarà÷iùu kãrtitàþ>% . tryadhika÷ubhà÷ubhapràptyà ÷ubhà÷ubhada iti bodhyam .

#<ùaõa(na)># sambhakto bhvàø paraø sakaø señ ùasya satve õasya natvam . sanati asanãt asànãt . dantyànto'yamityeke .

#<ùaõa(na)># dàne tanàø ubhaø sakaø . señ ùasya satve õasya natvam udit . dantyànta ityeke sanoti sanu asanãt--asànãt asaniùña--asàta . siùaõiùati sisàüsati ityeke .

#<ùa(÷a)õóa># puø sana--óa óasya nettvam pçùoø ùatvaü ÷atvaü và . 1 vçùe amaraþ 2 napuüsake jañàø . 3 padmàdisamåhe puø naø amaraþ .

#<ùaõóha># puø saõa--óha tasya nettvam pçùoø ùaþ . napuüsake amare pàñhàntaram .

#<ùaõmukha># puø ùañmukhàni yasya . 1 kàrtikeye halàø ùaómujàyàü strã ràjaniø ñàp .

#<ùada># gatau cuø ubhaø sakaø señ . sàdayati te asãùadat .

#<ùada># viùàde àkulãbhàve akaø hiüsàyàü gatau ca sakaø tuø paø aniñ . sãdati ëdit asadat . jvalàø . sadaþ sàdaþ .

#<ùanca># gatau bhràø paraø sakaø señ . sa¤cati asa¤cãt .

@<[Page 5168a]>@
#<ùanja># saïge sambandhe ca bhvàø paraø sakaø aniñ sajati asàïkùãt

#<ùapa># sambandhe bhvàø paraø sakaø señ . sapati asàpãt asapãt . asãùapat .

#<ùama># vaikalye adaø cuø ubhaø akaø señ . samayati ge asasamat ta . siùamayiùati .

#<ùamba># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ . sambati asambãt .

#<ùarja># sarjane bhvàø paraø sakaø señ . sarjati asarjãt .

#<ùarba(rva)># gatau bhvàø paø sakaø señ . sarba(rva)ti asarbã(rvã)t .

#<ùarùapã># strã sarùapa + pçùoø . sva¤janàkçtau khagabhede ÷abdaraø .

#<ùala># gatau bhvàø paraø sakaø señ . salati asàlãt asãùalat

#<ùaù># triø baø vaø . ùo--kvip pçùo . (chaya) saïkhyàbhede vyàkaraõokte 1óatipratyayàntakatyàdau ùànte nànte saïkhyàvàcake ca 2 ÷abde ca %<ùõàntàþ ùañ>% %<óati ca>% pàø . %<ùajbhyo luk>% pàø %<na ùañasvàsradibhyaþ>% pàø stiyàü na ïãp . %<ùañsaüj¤akà striùu samàyuùmadasmattiïavyayam>% amaraþ . triùvityadhikàreõa triùu samà iti siddhe punaþ kathanaü triùu samànaråpatàpratipàdanàrtham . tathà hi vaiyàkaraõamate tiïaþ pathamàntasàmànàdhikaraõyaniyamàt vi÷eùyavi÷eùaõayàþ samànaliïgatve pràpte tataþ striyàü ñàbàdiprasaktau tannidhedhaþ tena strã pacati ityàdau ikàntaratvàt na ïãp . striyaþ apacan ityàdau ca na ïãp . strã apacata ityàdau na ñàp . kulaü pacate ityàdau klovatvena na hrasvaþ . avyayasya liïga÷ånyatve'pi hrasva ñàbàdi÷ånya tvàrthaü triùu samànaråpoktiþ . tena hà÷abdasya nindanãyaparatve hà pàpamityàdau na hrasvaþ . kaùñasàdhyaparatve ahaha saüsàrapàragatirityàdau na ñàp iti bodhyam ityantasya kati striyaþ ityàdau na ïãp .

#<ùaùñi># strã ùaóguõità da÷atiþ niø . (ùàñ) 1 saïkhyàbhede 2 tatsaïkhyànvite ca .

#<ùaùñika># puø aùñyà ahobhiþ pacyate kan . (ùàñiyà) 1 dhànyabhede amaraþ . tatràrtha strãtvamapi %<ùaùñikà kàla÷àka¤ca måla¤ca kemu tarat>% tiø taø . ùaùñyà krãtaþ kan . 2 ùaùñimaükhyàtadravyakrãte triø .

#<ùaùñikya># naø ùaùñikadhànyasya bhavana kùetram yat . dhàùñikadhànyotpattiyogye kùate amaraþ .

#<ùaùñitama># triø ùaùñeþ påraõaþ tamap . yena ùaùñisaïkhyà påryate tasmin . striyàü ïãp .

#<ùaùñimatta># puø ùañyà varùaimettaþ . ardhavayaske gaje ÷abdamàø taduttara hi tasya mattatàyogyatvàt tathàttham .

@<[Page 5168b]>@
#<ùaùñilatà># strã ùaùñyà lateva . bhramaranàryàü ràjaniø .

#<ùaùñisaüvatsara># puø baø vaø ùaùñiguõità saüvatsaràþ . jyatiùaprasiddheùu 1 prabhavàdiùu ùaùñau vatsareùu . prabhavàdi÷abde 473 . 474 pçø tadànayanaü dç÷yam . 2 nàràyaõàdikeùu ùaùñivarùeùu guruvarùa÷abde 2622 pçø dç÷yam . ùaùñyavdàdayo'pyatra .

#<ùaùñihàyana># puø ùaùñirhàyanà vayo'sya . 1 ùaùñivarùavayaske gaje ùaùñidinapacyohàyano vrãhiþ ÷àkaø . 2 ùaùñikadhàmye ca mediø .

#<ùaùñha># triø ùaõõàü påraõaþ ùaù + óañ thuk ca . yena ùañsaükhyà påryate tasmin striyàü ïãp .

#<ùaùñhaka># triø ùaùñho bhàgaþ kan . ùaùñhe bhàge .

#<ùaùñhàü÷a># puø karmaø . rakùaõapratiråpatayà prajàbhyo gràhye utpanna÷asyasya ùaùñhàü÷aråpe nçpakare .

#<ùaùñhànna># triø ùaùñho divasasya ùaùñhakàlaþ annasya tadbhojanamya kàlo yasya . divasasya ùaùñhabhàge annabhojanakàlayute puruùe .

#<ùaùñhànnakàla># puø ùaùñhe divase bhakùyànnakàlo yatra . vratabhede .

#<ùaùñhã># strã ùaõõàü påraõã óañ thuñ ïãp . candramasaþ ùaùñhakalàyà hràsavçddhiråpakriyàråpe 1 tithibheda skandabhàryàråpe 2 màtçkàbhede %<màtçkàsu påjyatamà sà ca ùaùñhã prakãrtità . ÷i÷ånàü prativi÷veùu pratipàlanakàriõã tapasvinã viùõubhaktà kàrtikeyasya kàminã . ùaùñhàü÷aråpà prakçte stena ùaùñhà prakãrtità . putrapautrapradàtrã ca dhàtrã trijagatàü satã . sundarã yuvatã ramyà santataü bharturantike . sthàne ÷i÷ånàü paramà vçddharåpà ca yàginã . påjà dvàda÷amàseùu yasyà vi÷veùu santatam . påjà ca såtikàgàre purà ùaùñhadine ÷i÷oþ . ekaviü÷atime caiva påjà kalyàõahetukã . ÷a÷vanniyamità caiùà nityà kàmyàhutiþ parà . màtçråpà dayàråpà ÷a÷vadrakùaõaråpiõã . jale sthale càntarãkùe ÷i÷ånàü svapnagocare>% brahmaø vaiø praø 1 aø . %<brahmaõo mànasã kanyà devasenà halã÷varã . dçùñvà màü manasà dhàtà dadau skandàya bhåmipa . màtçkàsu ca vikhyàtà skandabhàryà ca suvratà . vi÷ve ùaùñhiti vikhyàtà ùaùñhàü÷àt prakçteryataþ>% 40 aø . %<prasåtyà dvàda÷e màsi sampåjyà'patyavçddhaye . sute jàte tathà ùaùñyàü ùaùñho dvàda÷aråpiõã . vai÷àkhe càndanã ùaùñhã jyaiùñhe càraõyasaüj¤ità . àùàóhe kàrdamã j¤eyà ÷ràvaõe luõñhanã tathà . bhàdre capeñã vikhyàtà durgàkhyà÷vayuje tathà . nàdyàkhyà kàrtike màsi màrge målakaråpiõã . pauùe màsyannaråpà ca ÷ãtalà tapasi smçtà . goråpiõã phàlgune ca caitre'÷okà prakãrtità>% skandapuø . ùaùñhãvihitakàlavyaùasthà tithi÷avde dç÷yà .

#<ùasa># svapre adàø paraø akaø señ vaidikaþ . sasti asàsãt asasãt

#<ùasja># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ . sajjati asajjãt . ayamàtmanepadãtyanye %<vaco'pi paruùàkùaraü na ca padeùu saüsajjate>% iti ÷akuntalà .

#<ùasta># svapne adàø svapàø paraø akaø señ . vaidikaþ idit . saüsto asaüstãt

#<ùaha># kùamàyàü và cuø ubhaø pakùe diø paraø sakaø señ . sàhayati te sahyati asãùahat asahãt .

#<ùaha># kùamàyàü bhvàø ùmàø sakaø señ . sahate asahiùña jvalàø . saha sàhaþ . %<tãùasaheti>% pàø takàràdàvardhadhàtuke và iñ . soóhà sahità . sahitavyaþ soóhavyaþ . kta . soóha ityeva . tatra pakùo nimitte sati na ùatvam parisoóhà ityeva pakùe pariùahitetyàdau ùatvam .

#<ùahasànu># puø saha--ànu asuk ca pçùoø ùatvam . 1 yaj¤e 2 mayåre ca saükùiptasàraþ .

#<ùàñ># avyaø saha--õvi--pçùoø ùatvaü ñatva¤ca . sambodhane ÷abdàrthakalpaø .

#<ùàóava># puø ùaóavati ava--ac svàrthe aõ . 1 gàne 2 rase ca mediø tayoþ tatsaükhyakasvaràdimattvàt kathàtvam . 3 mañsvaramilitaràge ca %<auóavaþ pa¤cabhiþ proktà ùaóbhistu ùàóavaþ smçtaþ . sampårõaþ saptabhirj¤eya evaü ràgastridhàmataþ>% saügãtadarpaõaþ .

#<ùàóguõya># naø ùañguõà eva ùya¤ . ràj¤àü sandhivigrahàdiùu ùañsu guõeùu %<ùàóguõyamupayu¤jate>% iti màghaþ . %<ùàóguõyamiti yat pràktaü tannibodha yudhiùñhira! . sandhà nàsanamityeva yàtràsandhànameva ca . vigçhyàsanamityeva yàtràü samparigçhya ca . dvaidhãbhàvastathànyeùàü saü÷rayo'tha parasya ca>% bhàø ÷àø 69 aø %<sandhànàsanaü 1 sandhiü kçtvà'vasthitiþ yàtràsandhàna yànam2 . vigçhya vairaü kçtvàvasthànaü vigrahaþ3 yàtrà samparigçhyàsanaü ÷atrorbhayapradar÷anàrthaü yànaü pradar÷ya svasthàne'vasthàna4 dvaidhãbhàva ubhayatra sandhikaraõaü 5 parasyà'nyasyà÷rayà 6 durgàdemahàràjasya và>% nãø kaø . sandhi¤ca vigrahaü yànamàsanàdi vadàmi te . yalavad vigçhãtena sandhi kuryàcchivàya ca . kapàla upahàra÷ca santànaþ saïgatastathà . upanyàsaþ pratãkàraþ saüyogaþ puruùàntaraþ . adçùñanara àdiùña àtmàpi sa óapagrahaþ . parikramastathà chinnastathà ca paradåùaõam . skandhopaneyaþ sandhi÷ca sandhayaþ ùoóa÷eritàþ . parasparopakàra÷ca maitraþ sambandhakastathà . upahàrà÷ca catvàrasteùu mukhyà÷ca sandhayaþ . bàlo vçddho dãrgharogastathà bandhubahiùkçtaþ . bhãruko bhãrukajano lubdho lubdhajanastathà . viraktaprakçti÷caiva viùayeùvati÷aktimàn . anekacittamantra÷ca devabràhmaõanindakaþ . daivopahataka÷caiva daivanindaka eva ca . durbhikùavyasanopeto balavyasanasaókulaþ . svade÷astho bahuripurmuktaþ kàlena ya÷ca ha . satyadharmavyapeta÷ca vi÷atiþ puruùà amã . etaiþ sandhiü na kurvãta vigçhõãyàt tu kevalam . parasparàpakàreõa puüsàü bhavati vigrahaþ . àtmano'bhyudayàkàïkùã pãóyamànaþ pareõa và . de÷akàlabalopetaþ pràrabheteha vigraham . ràjyastrãsthànade÷ànàü j¤ànasya ca valasya ca . apahàro mado mànaþ pãóà vaiùayikã tathà . j¤ànàtma÷aktidharmàõàü vighàto daivameva ca . mitràrtha¤càpamàna÷ca tathà bandhuvinà÷anam . bhåtànugrahavicchedastathà maõóaladåùaõam . ekàrthàbhinive÷itvamiti vigrahayonayaþ . sàpatnyaü vàstujaü strãjaü vàgjàtamaparàdhajam . vairaü pa¤cavidhaü proktaü sàdhanaü pra÷amaü nayet . ki¤citphalaü niùphaü và sandigdhaphalameva ca . tadàtve doùajananamàyatyà¤caiva niùphalam . àyatyà¤ca tadàtve ca doùasa¤jananaü tathà . aparij¤àtavãryeõa pareõa strãjito'pi và . paràrthaü strãnimitta¤ca dãrghakàlaü dvijaiþ saha . akàladaivayuktena baloddhatasakhena ca . tadàtve phalasaüyuktamàyatyàü phalavarjitam . àyatyàü phalasaüyuktaü tadàtve niùphalaü tathà . itãmaü ùàóa÷avidhaü na kuryàdeva vigraham . tadàtvàyatisaü÷uddhaü karma ràjà sadàcaret . hçùñaü puùñaü balaü matvà gçhõãyàd viparãtakam . mitramàkranda àsàro yadà syurdaóhabhaktayaþ . parasya viparãta¤ca tadà vigrahamàcaret . vigçhya sandhàya tathà sambhåyàtha prasaïgataþ . upekùayà ca nipuõairyànaü pa¤cavidha smçtam . paramparasya sàmarthyavighàtàdàsanaü smçtam . are÷ca vijigãùo÷ca yànavat pa¤caghà smçtam . balinordviùatormadhye vàcàtmànaü samarpayan . dvaidhãbhàvena tiùñheta kàkàkùivadalakùitaþ . ubhayorapi sampàte seveta balavattaram . yadà dvàvapi necchetàü saü÷leùaü jàtasaüvidau . tadopasarpet tacchutru madhikaü và svayaü vrajet . ucchidyamàno kasinà nirupàvapratikriyaþ . kuloddhataü satyamàryamàseveta balotkañam . taddar÷anopàstikatà nityaü tadbhàvabhàvità . tatkàritapra÷rayità vçttaü saü÷rayiõaþ ÷rutam agnipuø 23 aø . adhikaü kàmandaø nãti÷àstre dç÷yam .

#<ùàõmàtura># puø ùaõõàü màtéõàmapatyam aõ udàde÷e raparaþ . kàrtikeye tasya kçttikàtrikaü, gaïgà pçthivã pàrvatã ceti ùaña màtaraþ puràõeùu pràsaddhàþ . agnikumàra÷abde tu tasya ùaõõa mçùipatnãnàü màtçtvaü dar÷itam .

#<ùàtvaõatvika># triø ùatvaõatve adhikçtya kçto granthaþ ñhak . ùatvaõatvapratipàdake granye siø kauø .

#<ùàõmàsika># naø ùaùñhe màse bhavaþ ñha¤a . mçtasya ekàhona ùaùñhamàse kartavye ÷ràddhabhede %<àdyaü ùàõmàsike tatheti>% smçtiþ %<ekàhanyånaùaõmàse tasya vidhànam>% tiø taø raghuø .

#<ùàdha># siddhau svàø diø ca paraø akaø aniñ . sàdhnoti sàdhyati asàtsãt siùàdhayiùati .

#<ùàntva># sàmayuktasampàdane adaø cuø ubhaø sakaø señ . sàntvayati te asasàntvat ta .

#<ùi># bandhe svàø kryàø ca uø sakaø aniñ . sinoti sinute sinàti sinãte asaiùãt . aseùña .

#<ùica># àrdrãkaraõe tuø muø ubhaø sakaø aniñ . si¤cati te asicat ta . siktaþ

#<ùiña># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . señati aseñãt .

#<ùióga># puø ùiña--gan tasya nettvam pçùoø . 1 viñe (lampaña) 2 kàmuke hemacaø .

#<ùidha># màïgalye akaø ÷asane sakaø udit veñ . sedhati asedhãt--asaitsãt . siddhaþ .

#<ùidha># gatau bhvàø paraø sakaø señ . sedhati asedhãt sedhitaþ .

#<ùidha># siddhau divàø paraø akaø aniñ ktvà veñ . sidhyati asaitsãt õici sàdhayati . siùàdhayiùati .
     à + ràjàj¤ayà'varodhe sakaø . àsedhaþ .
     ut + uccatàyàm akaø . utsedhaþ .
     ni + nivàraõe sakaø . niùedhaþ .
     pari + nivàraõe sakaø . pariùedhaþ .
     prati + nivàraõe sakaø . pratiùedhaþ .
     vi + à + vi÷eùeõa niùedhe . vyàùedhaþ .
     vi + prati + viruddhatve vyàghàte . vipratiùedhaþ .

#<ùimbha># hiüsane sakaø dãptau akaø bhvàø paraø señ ktvà veñ . simbhati asimbhãt .

#<ùima># hiüsane bhvàø paraø sakaø señ . semati asemot .

#<ùila># uddhçta÷asyakùetràt kaõa÷a àdàne tudàø paraø sakaø señ . silati aselãt .

#<ùiva># tantuvistàre diø paø akaø ùeñ ktvà veñ . ovyati asevãt syåtaþ sãvanaü sevanam .

@<[Page 5170b]>@
#<ùu># suràcyàvanaråpe sandhàne somàdeþ pãóane manthane ca svàø uø sakaø snàne akaø aniñ luïi paraø señ . sunoti sunute asàvãt asoùña . sàtà

#<ùu># gatau bhvàø ubhaø sakaø aniñ . savati te asoùãt asoùña .

#<ùu># prasave ai÷varye ca bhvàø paø sakaø aniñ . savati asauùãt .

#<ùu># ai÷varye prasave ca adàø paraø sakaø yeñ liñi nityeñ . sauti asàvãt--asauùãt . suùuviva .

#<ùu># puø su--bàø óu pçùoø ùatvam . garbhavimocana ekàkùarakoùaþ

#<ùuñña># anàdare cuø ubhaø sakaø señ . suññayati ta asuùuññat ta .

#<ùunbha># dãpane akaø hisane saø bhvàø paø señ . sumbhati asumbhãt

#<ùura># dãptau akaø ai÷varye saø tuø paø señ . surati asorãt .

#<ùuha># tçptau akaø kùamàyàü sakaø diø paraø señ . suhyati ëdit asuhat .

#<ùå># prasave garbhavimocane ca adàø àtmaø sakaø veñ . såte suvai asaviùña asoùña .

#<ùå># prasave diø àø saø veñ . såyate asaviùña--asoùña aodit sånaþ

#<ùå># kùepe pretaõe ca tudàø paraø sakaø veñ . suvati asàvãt .

#<ùåda># nivàraõe bhvàø àø sakaø señ . sådate asådiùña .

#<ùåda># màraõe bhvàø paraø sakaø señ . sådati asådãt .

#<ùåda># kùaraõe akaø pratij¤àyàü niràse ca sakaø adaø cuø ubhaø señ . sådayati teü asuùådat ta .

#<ùåra># stambhe akaø hiüsane saø diø àø señ . såryate asåriùña ãdit sårõaþ .

#<ùårkùa># anàdare bhvàø paraø sakaø señ . sårkùati asårkùãt .

#<ùårkùya># ãrùàyàü bhvàø paraø sakaø señ . såkùyati asårkùyãt .

#<ùåùa># prasave bhvàø paraø sakaø señ . såùati asåùãt .

#<ùçnbha># hiüsane bhvàø paraø sakaø señ . sçmbhati . asçmbhãt .

#<ùçbha># hiüsane bhvàø paraø sakaø señ . sarbhati asarbhãt . ùçnbha ùçbhadhàtå poõinãyagaõapàñhe mårdhanyàditayà pañhitau . tena sopade÷atvàt sati nimitte ùatvam . kavikalpadru me tu dantasàditayà pañhitau . tena sati nimitte na ùatvam . tanmatam apàõinãyatvàdupekùyam .

#<ùeka># sarpaõe bhvàø àtmaø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . sekati asekãt .

#<ùela># càlane gatau ca bhvàø paraø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . selati aselãt .

#<ùeva># oràdhane upabhoge à÷raye ca bhvàø ubhaø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . sevati sevate asevãt aseviùña .

#<ùai># kùaye bhvàø paraø akaø aniñ . sàyàta asàsãt .

#<ùo># nà÷e diø paraø akaø aniñ . syati asàt--asàsãt . ava + samàptau avasànam j¤àne sakaø avasoyate .
     adhi + ava + utsàhe akaø ni÷caya j¤àne sakaø adhyavasyati .
     vi + ava + vi÷eùeõa ni÷caye sakaø udyame akaø vyavasyati .
     anu + vi + ava j¤ànaj¤àne anuvyavasàyaþ thañamahaü jànàmãtyàdiråpaþ .

#<ùoóat># puø ùañ dantà yasya dantasya datç ùaùauttvaü dasya ñutvam . ùaódantayogyavayavaske vçùàdau .

#<ùoóa÷an># triø baø vaø ùaóadhikà da÷a ùaùauttvaü dasya ñutvam . (ùola) 1 saükhyàbhede 2 tatsaïkhyànvite ca .

#<ùoóa÷a># puø ùoóa÷ànàü påraõaþ óañ . yena ùoóa÷asaïkhyà påryate 1 tasmin . candramaõóalasya 2 ùoóa÷abhàgaråpakalàyàü 3 tripuràsundaryà¤ca strã ïãp . %<kàlã tàrà mahà vidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã>% tantrasàø .

#<ùoóa÷aka># naø ùàóa÷a parimàõànyasya kan . ùoóa÷asaïkhyàte vastuni %<bhåmyàsanaü jalaü vastraü pradãpo'nnaü tataþ param . tàmbålacchatragandhà÷ca màlyaü phalamataþ param . ÷ayyà ca pàdukà gàvaþ kà¤canaü rajataü tathà . dànametat ùoóa÷akaü petamuddi÷ya dãyate>% ÷uø taø ukteùu pretodde÷ena dãyamàneùu 2 ùoóa÷asu bhåmyàdiùu %<svarõaü raupyaü tathà tàmraü kàüsyaü gàvo gajà hayàþ . gçhaü bhåmirvçùo vastraü ÷ayyà kùetramupànahau . dàsyannaü pitçyaj¤eùu dànaü ùàóa÷akaü matam>% iti vàyupuràõokteùu pitçkçtyeùu deyeùu 3 svarõàdiùu ùoóa÷asu ca .

#<ùoóa÷abhujà># strã ùãóa÷a bhujà yasyàþ . durgàmårtibhede %<yadà tu ùoóa÷abhujàü mahàmàyàü prapåjayet . durgàtantreõa bhantreõa vi÷eùaü tatra vai ÷çõu . kanyàyàü kçùõapakùasya ekàda÷yàmupoùitaþ . dvàda÷yàmekabhaktantu naktaü kuryàt pare'hani . caturda÷yàü mahàmàyàü bodhayitvà vidhànataþ . gãtavàditranirghoùairnànànaivedyavedanaiþ . ayàjitaü budhaþ kuryàt uvavàsaü pare'hani . evameva vrataü kuryàt yàvadvai navamã bhavet>% kàlikàpuø 59 aø .

#<ùoóa÷amàtçkà># strã baø vaø ùoóa÷asaükhyà màtaraþ svàrthe ka . %<gaurã padmà ÷acã medhà sàvitrã vijayà jayà . devasanà svadhà svàhà màtaro lokamàtaraþ . ÷àntiþ puùñirdhçtistuùñiþ kuladevàtmadevatà>% ityuktàsu gauryàdiùu ùoóa÷asu màtçkàsu .

#<ùoóa÷artvij># puø karmaø . hãtràdiùu ùoóa÷asu çtvikùu te ca acchàvàka÷abde 85 pçø dar÷itàþ . tatsàdhya÷cayàgaþ somayàgàdiþ satrayàga÷ca .

#<ùoóa÷àïga># puø ùoóa÷a dåvyàõi aïgànyasya . %<gugaguluü saralaü dàru pattraü malayasambhavam . hrãveramaguraü kuùñhaü guóaü sarjarasaü ghanam . harãtakãü nakhãü làkùàü jañàmàüsã÷ca ÷ailajam . ùoóa÷àïgaü vidurdhåpaüdaive paitre ca karmaõi>% ityukte guggulvàdiùoóa÷adravyaracite dhåpe tantrasàø .

#<ùoóa÷àïghri># puø ùoóa÷a aïghraya÷caraõà yasya . karkañe hemaca0

#<ùoóa÷àü÷u># puø ùoóa÷a aü÷avo yasya . ÷ukragrahe ÷abdamàø . ùoóa÷àrcirapyatra .

#<ùoóa÷àra># naø ùoóa÷a araþ koõàsta iva và asya . 1 ùoda÷adatayukte kamale tantrokte 2 yantrabhede ca . tulàdànàdyaïge 2 cakrabhede ùàóa÷àracakranirmàõaprakàrastu tulàdànàdipaddhatau vidhànapàrijàtàdyukto'smàbhirdar÷ito yathà %<gururvedimadhye trihastadãrghavistàraü caturasraü prasàdhya tatra pràkpa÷cimayordakùiõottarata÷ca nava nava rekhàþ kçtvà catuþùaùñikoùñhakaü maõóala kuryàt . tatra ca sarvàõi koùñhàni navàïguladãrghàyàmàni sampadyante . tatra bàhyàsu païktiùu caturdikùu madhye pàr÷vayoþ dve dve koùñhe parityajya catvàri koùñhàni màrjayitvà catuþkoùñhànàmekatàü sampàdya svasvasaülagnopàntyapaïktiùu dve dve madhyakoùñhe pàr÷vayoþ trãõi trãõi koùñhàni tyaktvà màrjayettena caturdikùu ùañ ùañ koùñhàtmakàni catvàri dvàràõi jàyante . tato madhyasthàni ùoóa÷a koùñhàni pratidi÷aü catvàri catvàri koùñhàni parityajya màrjayet . tato bàhyapaïktiùu ekaikaü koõagaü koùñhamutsçjya koõakoùñhadvàrapãñhàntaràlavartãni pa¤ca pa¤ca koùñhàni pratidi÷aü màrjayet . tena madhyacaturasrapãñhasya pàdàþ mavanti . tato madhyapãñhamàrabhya krama÷a÷catvàri vçttàni kuryàt . tatràdye caturaïgulã dvitãye'ùñàïgalastçtãye caturvi ÷atyaïgulaþ caturthe ca ùaóaviü÷atyaïgalo vyàsaþ . tatràdyaü caturaïgacavyàsakaü vçttaü karõikàråpaü pãtena rajasà pårayitvà karõikàvadhi rekhàü sitena rajasà vidadhyàt . tadbahiraùñàïgulavyàse dvitãyavçtte krameõa pãtaraktasitarajobhiþ sampàditamavyamålàgràõi ùoóa÷a kesaràõi kçtvà kesaràvadhirekhàü sitenaiva rajasàïgulonnatàü kuryàt . tatastadvahi÷caturviü÷atyaïgulavyàse tçtãyavçtte aùñasu dikùvaùñau patràõi sitarajasà vidhàya raktàgràõi kuryàt . tato dalàntareùu sitena rajasà rekhàü vidhàya dalamadhyàni kçùõena rajasà pårayet . tadvahirekàïgulàntaràlàü bahirvçttastha caturtharekhàü sitarajasà saüpàdya tatãyacatuthavçttadvayàntarasthàneùu parito'ùñadalàgratatsandhiùu ùoóa÷abhiþ patraiþ ùoóa÷adhà vibhajya pratibhàgaü yavàkàràn ùoóa÷àràn ÷yàmapãtàruõa÷vetarajobhiþ kalpayitvà tanmadhyaü yaüthàyogaü rajobhiþ pårayet . tadbahiþ sitapãtàruõa÷yàmaharitàþ pa¤ca rekhàþ krama÷o likhet . tadbahiþ pãñhakùetracaturasraü yathà÷obhaü rajobhiralaïkçtya pãñhàvadhirekhàü sitena rajamà kçtvà dvàrakùetràõi pårvàditaþ pãta÷veta÷yàmaharitarajobhiþ pårayet . tata àgneyàdikokhasthakoùñhacatuùñayaü krameõa lohitaharita÷yàmadhavalaiþ pårayitvà àgneyàdipãñhapàdacatuùñayaü pa¤cakoùñhàtmakaü kramàt pitaraktapãtakçùõarajobhiþ pårayet . tataþ sitena rajasàïgulãnnatena bahi÷caturasnarekhàü kuryàt . tataþ pràcyàü vajram, àgneyyàü ÷aktiü, dakùiõe daõóaü, nairçtyàü khaïgaü pa÷cimàyàü pà÷aü, vàyavyàü dhvaja, kauveryàü gadàm, ai÷ànyàü ÷ålaü tahàme cakraü, pà÷adakùiõe padma¤ca likhet>% .

#<ùoóa÷in># puø ùoóa÷a kalà vidyante'sya ini . 1 some 2 yaj¤àïge tannàmasomarasasthàpanapàtre ca %<atiràtre ùoóa ÷imaü gçhvàtoti>% ÷rutiþ %<ùoóa÷inaþ pàtraü svàdira caturasram>% àtyàø ÷rauø 1 . 3 karkapaddhatiþ .

#<ùoóa÷opacàra># puø yaø vaø ùoóa÷asaïkhyàtà upacàràþ . %<àsanaü svàgataü pàdyamarghya màcamanãyakam . madhuparkàø camaplànaü vasanàbharaõàni ca . gandhapuùpre dhåpadãpau naivedyaü vandanaü tathà>% ityukteùu ùoóa÷aùu påjàïgadravyeùu .

#<ùoóhà># avyaø ùañ prakàràþ dhàc ùamauttvaü dhasya ñutvam . ùañasu prakàreùu .

#<ùoóhànyàsa># puø ùoóhà ùañprakàro nyàsaþ . tantrokte ùañprakàranyàsamede ùoóhànyàsaprakàro yathà vãratantre kevalà bhàtçkàü kçtvà màtçkàü tàrasaüpuñàm . màtçkàpuñitaü tàraü nyaset sàdhakasattamaþ . ÷rãvãjapuñitàü tàntu sàtçkaspuñitaü tu tat . kàmena puñitàü devãü tatpuñaü kàmameva ca . ÷aktyà ca puñitàü devãü ÷akti¤ca tatpuñàü tyaset . krãü dvandva¤ca punarnyasya . çlçlçkha¤ca pårvavat . målena puñitàü devã tatpuñaü mantrameva ca . anulomavilàmena nyasya mantraü yathàvidhi . målenàùña÷ata kuryàt vyàpakaü tadanantarat . kàlãtàràdiùoóhànyàsàstantrasàre dç÷yàþ .

#<ùñaka># pratãghàte bhvàø paraø sakaø señ . stakati astà (sta) kãt ghañàdiø akayati .

#<ùñaga># saüvaraõe bhvàø paø saka señ edit sici na vçddhiþ ghañàø . stagati astagãt .

#<ùñana># ÷abde bhvàø paraø sakaø señ và ghañàø . stanati astànãt astanãt stà(sta)nayati .

#<ùñabha># stambhe akaø stambhane sakaø bhvàø àtmaø señ ióhi . stambhate astambhiùña .

#<ùñama># vaikalye adaø cuø uø saø señ . stamayati te atastamat ta

#<ùñama># vaikalye akaø bhvàø paraø señ . stamati astamãta .

#<ùñigha># abhiyàge svàø àtmaø sakaø señ . stighnate astoghaùña .

#<ùñipa># kùaraõe bhvàø àtmaø akaø señ çdit caïi na hrasvaþ . stepate astepiùña . atiùñepat ta .

#<ùñima># klede diø paø akaø señ . stimyati astemãt stemanam

#<ùñãma># klede diø paø aø señ . stãmyati astãmãt stãmanam .

#<ùñu># stutau adàø uø sakaø aniñ sici señ liñi nityeñ stauti stavãti stutaþ stuvàtaþ stute stuvãta siø kauø mugdhabodhamate apiti na ãñ stute ityevati bhedaþ . astàvãt astoùña . tuùñuviva . tàdàvardhadhàtuke veñ . stotà stavità . stoùyati stutaþ .

#<ùñuca># prasàde akaø bhvàø àtmaø señ . stocate astociùña .

#<ùñubha># stambhe akaø stambhane sakaø bhvàø àtmaø señ ktvà veñ . stobhate astobhiùña .

#<ùñåpa># ucchràye adaø cuø ubhaø akaø señ . ståpayati te atuùñåpat ta ståpaþ .

#<ùñåpa># ucchàye diø paraø akaø señ . ståpyati irit aståpat aståpãt .

#<ùñçkùa># gatau bhvàø paø saø señ . stçkùati astçkùãt tarãùñçkùyate

#<ùñçha># badhe tuø paø sakaø veñ . stéhati astarhãt astékùat .

#<ùñéha># badhe tuø àtmaø sakaø veñ . stéhati astéhãt astékùat

#<ùñepa># kùaraõe bhvàø àø akaø señ çdat caïi na hrasvaþ . stepate astepiùña .

#<ùñai># veùñane sakaø bhvàø paraø aniñ . stàyati astàsãt .

#<ùñyai># saühatau dhvatau ca akaø bhvàø paraø aniñ . styàyati . astyàsãt ityeke . ùatyàyati ityeveti .

#<ùñhaga># saüvaraõe bhvàø paraø sakaø señ ghañàø sici na vçddhiþ . sthagati asthagãt .

#<ùñhala># sthitau bhvàø paø akaø señ jvalàø . sthavati asthàlãt .

#<ùñhasa># niràse diø paø saø señ . sthasyati asthàsãt--asthasãt .

#<ùñhà># gatiniùñhattau bhvàø paraø akaø aniñ tiùñhati asthàt .
     adhi + àdhàratayàvasthitau akaø .
     anu + karaõe anuùñhànam .
     ava + avasàne avasthàne
     ud + årdhaceùñàyàü pàø àsanàduttiùñhati utprattau àø gràmàduttiùñhate (utpadyate) .
     upa + sevane sakaø àø upatiùñhate devam .
     ni + nitaràü sthitau akaø nitaùñhau maraõe ca niùñhà .
     pra + gamane sakaø prasthànam .
     prati + saskàrabhede pratiùñhà .
     prati + ava + pratipakùatayà'vasthàne àtmaø pratyavatiùñhate .
     vi + ava + niyamabhede àø vyayatiùñhate vyavasthà .
     sama + samyak sthitau nà÷e ca saüsthà saüsthitaþ .

#<ùñhiva># niràse (mukhena ÷leùmàdervamane) bhvàø paraø sakaø señ ùñhãvati aùñhevãt . ùñhe (ùñhã)vanam udit ktvà veñ . atràrthe divàditvamapi ùñhãvyati . ùopade÷aparyudàse hrasva dãrghamadhyayorgrahaõam .

#<ùñhãva># niràse (÷leùmàdermukhena vamane) bhvàø paraø akaø señ . ùñhãvati aùñhãvãt ùñhãvanam .

#<ùñhyåta># triø ùñhiva--kta åñh . 1 niraste 2 vànte ca .

#<ùõasa># niràse diø paraø sakaø señ udit ktvà veñ và ghañàø ëdit . snasyati asnasat . sna (sna) sayati .

#<ùõà># ÷àdhane adàø paraø akaø aniñ . snàti asnàsãt .

#<ùõiha># prãtau diø paraø sakaø udana vañ . snihyati ëdit asnehat snehità sneóhà--bhnegdhà .

#<ùõiha># snehayuktabhavane cuø ubhaø akaø señ . snehayati te . asiùõihat ta .

#<ùõu># stutau adàø uø sakaø señ . snauti asnàvãt asnaviùña .

#<ùõuca># secane bhvàø àø sakaø señ . snocate asnociùña suùõuce

#<ùõusa># makùe diø paø sakaø señ . snusyati asnosãt suùõosa .

#<ùõuha># udgàre diø paraø sakaø ådit vañ . snuhyati ëdit asnuhat . snohita snaóhà .

#<ùõai># vaùñe bhvàø paraø sakaø aniñ . snàyati asnàsãt . ùõyai ityeke ùõyàyati aùõyàsãt . sna (snà) payati upasçùñasya pramnàpayati .

#<ùmi># ãùaddhàsye bhvàø àø aø aniñ . smayate asmeùña siùmiye . kartçjanye vismaye õici ita àt pulca àø viùmàyate tadanyatra viùmàyayatãtyeva .

#<ùvakka># sarpaõe bhvàø àtmaø sakaø señ . ùvakkate aùpakkiùña .

#<ùvada># svàde chedane ca cuø ubhaø sakaø señ . svàdayati te asiùvadat ta .

#<ùvada># prãtau lehane ca bhvàø àø sakaø señ . svadate asvadiùña .

#<ùvanja># àliïgane bhvàø àø saø aniñ . svajate asvaïkta .

#<ùvapa># ÷ayane nidràyà¤ca adàø svapàø jakùàø paraø akaø aniñ . svapiti asvàpsãt suùvàpa .

#<ùvarta># gatau sakaø duþkhena jãvane akaø cuø uø señ . svartayati te asasvartat ta .

#<ùvaùka># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ . ùvaùkate aùvaùkiùña . ùopade÷a paryudàse srakkavat ùvaùkasyàpi grahaõàt ùvaùkate ityevetyàhuþ .

#<ùvida># mohe mnehe ca akaø mocane sakaø bhvàø àø luïi uø señ . svedate asvidat asvediùña .

#<ùvida># gàtraprakùaraõe akaø diø paraø aniñ . svidyati ëdit asvidat . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññacàryasaïkalite vàcaspatyàbhidhàne ùakàràdi ÷abdàrthasaïkalanam .


#<sa>#

#<sakàra># åùmavarõabhedaþ tasyoccàraõasthànaü dantamålaü tasyoccàraõe àbhyalaraprayatnaþ vivçte jihvàgreõa addhaüspar÷anena cocàryamàõatvàt ardhaspçùñam . bàhyapayatnà vivàra÷vàsàghoùàþ mahàpràõa¤ca asya dhyeyaråpaü yathà %<sakàraü ÷çõu càrvaïgi! ÷aktivãjaü paràtparam . koñividyullatàkàraü kuõóalãtrayasayutam . pa¤cadevamayaü devi! pa¤capàõàtmakaü sadà . rajaþsattvatamoyuktaü tribindusahitaü sadà>% kàmadhenutaø . tasyàdhiùñhàtçdevatàråpaü yathà %<÷uklàmbaràü ÷uklavarõàü dvibhujàü raktalãcanàm . ÷vetacandanaliptàïgã muktàhàropa÷àbhitàm . gandharvagoyamànà¤ca sadànandamayãü paràm . aùñasiddhipradàü nityàü bhaktànandavivardhinãm . evaü dhyàtvà sakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% varõoddhàrataø asya vàcaka÷abdàþ %<sàhaüsaþ suya÷à viùõurbhçgvã÷a÷candrasaüj¤akaþ . jagadvãjaü ÷aktinàmà sohaü ve÷avatã bhçguþ . prakçtirã÷varaþ ÷uddhaþ prabhà ÷vetà kulojvalaþ . dakùapàdo'mçtaü bràhmã paramàtmà paro'kùayaþ . suråpà ca guõe÷o gauþ kalakaõñho vçkàdarã . pràõàdyà ca parà devã làkùmãþ somo hiraõyapå . durgottàraõasammohà jãvo mårtirmanoharaþ>% varõàbhidhàø . màtçkànyàme 'sya dakùapàda nyàsyatà . kàvyàdo prayoge phalaü sukham %<saþ saukhyaü hastu svaüdam>% vçø raø ñãø . ùopade÷adhàtånàü prayàge dantyàditvam sakàrajaþ ùakàra÷cetyukteþ sati nimitte punaþ ùatvam .

#<sa># puø sà--óa . 1 viùõo ekàrthasaügrahaþ . 2 sarpe 3 ã÷vare ÷abdaraø 4 . vahage puüstrãø ekàkùarakoùaþ . samàse pårvapadasthaþ 5 sahàrthe 6 samànàrthe ca yathà saùitka saråpa ityàdi . %<so'ntaguruþ kathito'ntalaghustaþ>% chandaø ÷àstrakte 7 antaguruke àdilaghudvayake 8 varõagaõe puø . sagaõo'pyatra .

#<saükùepa># puø sam + kùipa--gha¤ . bhåyasã'rthasyàlpavàkyàdinàprakà÷ane bharataþ . lyuñ . tatràrthe naø . sarvatra samaþ sthàne jharipare và parasavarõaþ pa¤camavarõaþ .

#<saükùobha># puø sam + kùubha--gha¤ . cà¤calye kùobhe ca và ïa .

#<saügràhin># puø sam + graha--õini . 1 kuñajavçkùe ràjaniø . 2 sa¤cayakàrake 3 dhàrake ca . và ï saïgràhãti råpam .

#<saügha># puø sam + hana--óa niø . 1 samåhe 2 jantusamåhe ca amara asya và ï . saïgha iti và råpam .

#<saüghañña># puø sam + ghañña--bhàve ac . 1 anyonyavimarde 2 gañhane ca %<mçdàharaõasaüghañña pratióhàhvànameva ca>% tiø taø . 3 latàyà strã ÷abdacaø . lyuñ . tatràrthe naø .

#<saügharùa># puø sam + ghçùa--gha¤ . 1 anyonyadçóhasaüyoge 2 spardhàyàü 3 saümardane ca ÷abdaraø và ï .

#<saüj¤a># naø sam + j¤à--ka . 1 pãtakàùñhe kàlãyake ganghadadhye ÷abdacaø . sam + j¤à--aï . 2 cetanàyàü 3 buddhau 4 àkhyàyàü 5 hastàdyairathasåcane ca strã amaraþ . 6 gàyatryàü 7 sårya patnyà¤ca strã mediø . và ¤ . 8 saühatajànuke triø màhasàïgaþ .

#<saüj¤aj¤àpana># sama + j¤à--õic--puk màraõe hrasyaþ lyuñ . 1 màraõe amaraþ . 2 j¤àpane na hrasvaþ . ktin . saüj¤aptirapyatra strã hemacaø và ¤ .

#<saüj¤àsuta># puø saüj¤àyàþ såryapatnyàþ sutaþ . ÷anai÷care .

#<saüj¤u># triø sahate jànunã yasya jànusthàne j¤uþ . saühatajànuke amaraþ . và ¤ .

#<saüjvara># puø sam + jvara--ap . agnijàte tàpe amaraþ và ¤ .

#<saümarda># puø sam + mçda--gha¤ . anyonyadçóhasaüyogaråpe saükùarùe và maþ

#<saüya># puø sa + yam--óa . kaïkàle ÷abdamàø .

#<saüyata># triø sam + yama--kta . 1 baddhe amaraþ 2 kçta÷àstroktani yame ca .

#<saüyat># strã saüyamyate'tra sam + gama--àdhàre kvip tuk ca . 1 yuddhe amaraþ . kartari kvip . 2 saüyamanakartari triø .

#<saüyatvara># puø sam + yama--kvarap tukca . 1 jantusamåhe 2 vàgyate triø saükùiptasàø .

#<saüyadvara># puø 6 taø . niyantçõàü vare nçpe uõàdiø .

#<saüyadvàma># puø vàmaü saüyàti sam + yà--÷atç pçùoø pårvanipatiþ . akùipuruùe %<etaü hi akùiõi puruùa saüyadvàma ityà cakùate etaü hi sarvàõi vàma nyabhimaüyanti>% cha ndegyopaø .

#<saüyantç># triø saüyacchati sam + yama--tçc . niyantari .

#<saüya(yà)ma># puø sam + yama--gha¤ và vçddhiþ . vratàïgatayà pårvadinakartavye 1 niyamabhede amaraþ 2 indriyanigrahe 3 bandhane ca

#<saüyamana># naø sam + yama--lyuñ . 1 bandhane 2 vratabhede mediø 3 ca tuþ÷àle gçhe ca bharataþ . yama--õic--lyu . 4 yame puø %<vaivasvataþ saüyamanaþ>% ÷rutiþ .

#<saüyamanã># strã saüyamyate vadhyate'tra sam + yama--àdhàre lyuñ . yamàdhikçtapuryàm mediø %<anye'pi ye saüyaminaþ saüyamanyàmu÷anti te>% kà÷ãkhaø 8 aø . yamasabhàvarõanaü bhàø saø 8 aø dç÷yam . saüyamananagaraparatve naø %<etat saüyamanaü puõyamatãvàdbhutadar÷anam>% bhàø vaø 163 aø .

#<saüyamin># puø sam + yama--õini na vçddhiþ . 1 hunimede dharaõiþ 2 indriyasaüyamayute triø gãtà .

#<saüyàva># puø samyak ghçtàdibhiryåyate mi÷ryate godhåmacåõàdyatra sam + yu--àdhàre gha¤ . %<saüyàvastu ghçtakùãraguóagodhåmapàkajaþ>% ityukte ghçtàdinà pakvagodhåmacårõe ÷abdacaø .

#<saüyuj># triø samyak yunakti sam + yaja--kvin . 1 guõàóhye trikàø 2 saüyukte ca .

#<saüyukta># triø sam + yuja--kta . 1 saüyogayute padàrthe 2 acànantarite halvarõe ca pàø .

#<saüyuga># naø saüyujyate'tra sam + yuja--ka nyaïkvàø jasya gaþ . yuddhe amaraþ . tatra sàdhuø kha¤ . sàüyugãna raõesàdhau .

#<saüyuta># triø sam + yu--kta . saüyukte .

#<saüyoga># puø sam + yuja--gha¤ . 1 melane kriyàjanye dravyà÷rite guõabhede 2 sambandhamàtre ca %<apràptayostu yà pràptiþ saiva saüyoga ãritaþ . kãrtitastrividhakhyeùa àdyo'myatara karmajaþ . tathobhayoþ karmajanyo bhavet saüyogajo'paraþ . àdimaþ ÷yena÷ailàdisaüyogaþ parikãrtitaþ . meùayoþ sannipàtoyaþ sa dvitãya udàhçtaþ . kapàlatarusaüyogàt saüyogastarukumbhayoþ . tçtãyaþ syàt karmajo'pi dvidhaiva parikãrtitaþ . abhighàto godana÷ca ÷abdaheturihàdimaþ . ÷abdàheturdvitãyaþ syàt>% bhàùàø %<udayàt pràk da÷amyàstu ÷eùaþ saüyoga ucyate . upariùñàt prave÷astu tasmàt tat parivarjayet>% tiø taø ukte udayàt pràkda÷amyàþ ÷eùe ca .

#<saüyogapçthaktva># naø saüyogena phalasambandhabhedena pçthaktvaü nànàråpatvaü yatra . ekasyaiva karmaõo nityànityatvapratipàdake mãmàsakokte nyàyabhede sa ca ta ttvaboø dar÷ito yathà agnãùomãyapa÷au ÷råyate %<khàdire pa÷uü vaghnàti khàdiraü vãryakàmasya yåpaü kurvãta>% . atra pa÷ubandhanàyayåpovihataþ sa ca nityatvenàva÷yakaþ yàgasàdhanatvàt pa÷ukàmanàvata÷ca anyoyåpovihitaþ sa ca kàmanàdhãnatvànnàva÷yakaþ . atra saüsayaþ kiü kàmya eva khàdiro nitye'pi syàt uta ekaþ khàdiraþ kratupuruùobhayàrthaþ uta kàmya eva khàdiro nityastvanyakàùñhanirmita iti . tatra kàmyanityaprayogàïgatà na sambhavati kàmanàdhãnatvena tasyànàva÷yakatvàt nitya÷càva÷yakaþ nahyekasyàva÷yakatva manàva÷yakatva¤ca sambhavati virodhàt . tasmàt kàmya eva khàdiraþ nitya÷cànyakàùñhanirmitaþ . taduktaü ÷àstradãpikàyàm etadadhikaraõãyodàharaõàntare daghnà juhoti dadhnendriyakàmasyetyadhikçtya %<pårvàdhikaraõanyàyàt kàmyatvena ÷rutaü dadhi . anityàrthasupàdeyamato'nyannityamiùyatàm>% . anyaddravyàntaraü pårvàdhikaraõanyàyàt pràguktàpa praõayananyàyàt . màdhavàcàryo'pi %<nitye'gnihotre pårvàdhikaraõanyàyena dadhi na prayoktavyaü kintu anyadeva ki¤cit dravyam>% ityàha . nanu nitye'pi khàdira eva ÷råyate õato nitya ekaþ svàdiraþ kàmya÷cànyaþ svàdira iti yåpadvayaü vidhoyate anyathà nitye khàdiratvaþbhidhànaü vyarthaü syàt tathà ca kva virodhaþ yenaikasyobhayàrthatve virodhamà÷aïkya samàhitamiti cenna svàdireõa vãryaü kuryàdityarthakatvaùaryavasannaü svàdiratvàbhidhànaü vyarthamiti tasmànnitye svàdiràvidhànàt kàmya eva svàdiraþ nityastu kàùñhàntarãya iti pràpte àha %<ekasya tåbhayatve saüyogapçthaktvam>% såø saüyogaþ sambandhaþ ekasya khàdirasya nityatvakàmyatvobhayaråpatve saüyogasya pa÷usambandhasya pçthakatvaü parasparanirapekùeõa pçthagabhidhànaü niyàmakamiti ÷eùaþ . ayambhàvaþ yadi dvayorekasya vàkàïkùà tadà dvayorekavàkyatà iha tu ubhayameva niràkàïkùaü tathà hi nityavàkyaü yåpasya pa÷ubandhanasamyandhe alaukikaü kimapi nàpekùate pa÷ubandhanadçùñaphasatvàt ccàmbarvàkyàmanupanyasyàbhidhànàcca . kàmyavàkyamapi à÷rayasambandhakaraü kimapi pramàõaü nàpekùate sannidhànàdevà÷rayalàbhe hi tathà syàt pçthakpçthak saüyogasya nirapekùeõa vàkyadvayenàbhidhànàt kàsanàsattve ca khàdiraü dçùñaphaladvàrà kratorupakarivyati puruùasya vã ryamapyàvakùyati . kistvayaü vi÷eùaþ kàmanàsattve tatsahakàreõa puruùàrthastadabhàvena ca katpartha iti . taduktam %<dvayorekasya vàkàïkùà bhaved yadi tayostataþ . prakalpyetaikavàkyatvaü niràkàïkùantvihobhayamiti>% tasmàdubhayàrthà khàdirateti . nanu nitya eva khàdiro'stu khàdiramityàdinà'ïgasya pra÷aüsàrthaü phala÷rutyarthavàdo'stu yathà yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpa÷lokaü ÷çõoti ityatreti kimekasyobhayàrthatvàïgãkàreõeti cenna tatra jåhupràptàvapi tanniùyàdakadravyavi÷eùaõàmàvàt tatparicàyakatvenaiva stutyarthavàdasyaucityàt na càtra tathà pårvavàkyata eva khàdiratvapràptau punaþ khàdirapadàpanyàsenànyasya vãryasàmarthyakatvabodhanenaikaprayojanakatvàt . evaü dadhnà juhoti dadhnendriyakàmasya juhåyàdityàdàvapi ubhayàrthatà dadhno bodhyà ubhayatra dadhnaþ kãrtanàt .

#<saüyogaviruddha># naø saüyogena viruddham . dravyàntarasaüyogena viruddhaguõà÷raye dravyabhede tacca ràjavallabhena dar÷itaü yathà %<÷àkàmlapalapiõyàkakulatthalavaõàmiùaiþ . karãradadhimàùai÷ca pràyaþ kùãraü virudhyate . pràõahàrã tu hàrãto haridràlavaõaiþ ÷çtaþ . rurostailànalairbhçùñaü viùaü màyåramàmiùam . varàhavasayà bhçùñà balàkà tu haratyasån . saüyuktà saiva vàruõyà kulmàùai÷ca virudhyate . aviü kçsumbha÷àkena matsyatailaiþ kaõàü tyajet . màüsairikùuvikàràü÷ca kà¤jikaistila÷askulãm . kapotaþ sàrùape bhçùño ghçtaü kàüsye da÷àhikam . viùaü ghçtasamaü kùaudraü madhunà gaganàmbu ca . målakaü màùasåpena madhunà ca na bhakùayet . ekatra sarvamàüsàni virudhyante prasparam . ràtryandhavãsarpadakodaràõàü visphoñikonmàdabhagandaràõàm . mårchàmadàdhmànagalagrahàõàü pàõóvàmayasyà''maviùasya caiva kilàsakuùñhagrahaõãgadànàü ÷othàtisàrajvarapãnasànàm . santànadoùasya tathaiva mçtyorviruddhamannaü pravadanti hetum . viruddhàhàrajàn rogàt vigihanti virecanam . vabhanaü ÷amanaü vàpi pårvaü và hitasevanam>% .

#<saüyojana># naø sam + yuja--õic--àdhàràdau lyuñ . 1 maithune hàràø . 2 samyagyojane ca .

#<saüyojita># triø sam + yuja--õic kta . kçtamelane padàrthàntareõa kçtayojane padàrthe

#<saürambha># puø sam + rabha--gha¤--mum ca . 1 kope ÷abdaraø . 2 àñope tridvàø . 3 latsàhe mediø 4 vege ca %<avrùñisaürambhamidhàmbuham>% iti kumàraþ .

#<saüràdhana># naø sam + ràdha--lyuñ . 1 savyak mevane 2 samyak cintane ca .

#<saüràva># puø mam + ru--dha¤ . ÷abde amaraþ .

@<[Page 5176a]>@
#<saüråóha># triø sam + ruha--kta . 1 prauóhe 2 jàtàïkure ca mediø .

#<saürodha># puø sama + rudha--gha¤ . 1 rodhane 2 kùepe ca mediø .

#<saülagna># triø sam + laga--kta . milite .

#<saülaya># puø saülãyate indriyavyàpàro'tra sam + lã--àdhàre ac . 1 nidràyàü hemacaø . bhàve ac . 2 pralaye ca .

#<saülàpa># puø sam + lapa--gha¤ . 1 parasparakathane amaraþ . prãtyà anyonyàktipratyuktibhyàü 2 bhàùaõe 3 rahasi kathane ca .

#<saüvatsara># puø saüvasanti çtavo'tra sam + vasa--saran . 1 vatsare jyàtiùokte idàdipa¤caka ntargate 2 vatsarabhede ca . idàvatsara÷abde 906 pçø dç÷yam .

#<saüvat># avyaø sam + vaya--kvip yalope tuk . vikramàdityaràjyàvadhike tatpravartitavatsare .

#<saüvadana># naø sam + vada--lyuñ . 1 àlocane 2 va÷ãkaraõe ca mediø . sam + van--lyuñ . saüvananamapyatra ràmà÷ramaþ .

#<saüvara># naø sam + vé--karaõe ap . 1 jale . kartari ac . 2 daityabhede 3 matsyabhede 4 mçgabhede ca puüstrãø .

#<saüvarta># puø samyak vartyate paràvartyate'tra sam + vçta--õicàdhàre ac . 1 pralayakàle amaraþ . 2 smçtikàrakamunibhede 3 karùaphalavçkùe mediø 4 medhe ÷abdacaø 5 meghanàyakabhede ca . %<triyute ÷àkavarùe tu caturbhiþ ÷eùite kramàt . àvartaü viddhi saüvartaü puùkaraü dràõamambudam . àvarto nirjalo meghaþ saüvarta÷ca bahådakaþ . puùkaro duùkarajalo droõaþ ÷amyapapårakaþ>% jyàø taø .

#<saüvartaka># naø sam + vçta--õic--õvul . 1 baladevalàïgale 2 bàóavànale puø hemacaø . tataþ astvarthe ac . 3 baladeve ÷abdaraø .

#<saüvartakin># puø saüvartakaü làïgalabhedo'styasya ini . bularàme trikàø .

#<saüvartikà># strã samyakavartikà mam + vçta--õvul ñàpi ata ittvaü và . 1 dãpàdeþ ÷ikhàyàü 2 padmàdeþ kesarasamãpasthe dale amaraþ 3 navapattre madhusådanaþ .

#<saüvardhaka># triø sam + vçdha--õic--õvul . sammànanàkàriõi hemacaø 2 vçddhikàrake ca .

#<saüvalita># triø saüsa + vaca--kta . milite .

#<saüvasagha># puø sãvasatyammit mam + vasa--àghàre athac . gràme janamamåhanivàsasthàne amaraþ .

#<saüvaha># puø mamyak vahati sama + vaha--ac . saptavàyumadhyavartini vàyumade àvaha÷abde 164 pçø dç÷yam .

#<saüvàra># puø sama + va¤ . ÷ikùàgrathokte varõo÷vàraõàrthe galanilasaükodhàtmaka bàhyapayatnamede 2 saïgopane ca .

@<[Page 5176b]>@
#<saüvàsa># puø saüvasatyatra sam + vasa--gha¤ . 1 gçhe ÷abdacaø . puravàsinàü puràdvahirvàmayogye anàvçte 2 stàne jañàø .

#<saüvàha># puø saüvàhayati sam + vaha--ac . aïgasaümardake bhçtthe jañàø . õvul . saüvàhaka tatraiva .

#<saüvàhana># naø sam + vaha--õic--lyuñ . 1 bhàràdevàühane 2 aïga saümardane ca mediø .

#<saüvigna># triø sam + vija--kta . 1 udvigne iùñavastulàbhàya tadapràptyà bhayàdinà và jàtautkaõñhe .

#<saüvitti># strã sam + vida--ktin . 1 j¤àne ÷abdamàø 2 pratipattau 3 cetanàyàü 4 aïgokàre 5 buddhau ca mediø .

#<saüvid># strã sam + vida--sampaø kvip . 1 j¤àne 2 pratipattau mediø . 3 sambhàùàyàü 4 buddhau 5 kriyàkaraõe 5 yuddhe 6 aïgãkàre ca amaraþ . 7 nàmani 8 àcàro 9 saïkate 10 toùe 11 samàdhau ca ÷abdacaø .

#<saüvidà># strã saüvidyate'nayà sam + vida--kvip ñàp . bhuïga raü (siddhi) %<saüvidàsavayormadhye saüvidaiva garãyabhã>% tantram .

#<saüvidita># triø sam + vida--kta . 1 aïgãkçte 2 samyagj¤àta ca .

#<saüvidvyatikrama># puø saüvidà'ïgãkàrasya vyatikramà yatra . kçtàïgãkàrasyollaïghanahetuke vivàdabhede vãramiø tanniråpaõaü yathà %<tasya svaråpa vyatirekaskhena dar÷ayati>% nàradaþ %<pàùaõóanaigamàdãnàü sthitiþ samaya ucyate . samayasyànapàkama tadvivàdapadaü smçtamiti>% . pàùaõóàþ vaidikamàrgadveùiõaþ kùapaõakàdayaþ . naigamàþ sàrthikà vaõija iti madanaratne . naigamàþ ùedapràmàõyàbhyu pagantàraþ pà÷upatàdaya iti mitàkùaràyàm . àdi÷abdena vidvadbrahmaõasamåhàdãnàü grahaõam . samayasyànapàkarma vyatikramaþ saümayàparipàlanamiti yàvat tadvyatikramyamàõaü vivàdapadambhavatãtyarthaþ . tadråpayogyàrthamàha vçhasyatiþ %<vedavidyàvidà vipràþ teùàü vçttiø prakalpayet>% iti . yàj¤avalkyo'pi %<ràjà kçtvà pure sthànaü brahmaõyaü nyasya tatra tu . traividyaü vçttimad bråyàt svagharmaþ pàlyatàmiti>% . brahmaõànàü samåho brahmaõyam . %<bràhmaõamànavavàóavàdyaditi>% pàø såtreõa yat . vidyà vedà tisçõàü vidyànàü samàhàrastrividyam . trividyamadhãte iti . teùàü vçttiü prakalyayedityasyà'rtho vçhaspatinaiva vivçtaþ %<anàcchedyakaràstebhyaþ pradadyàd gçhabhåmikàþ . yuktabhàvya÷ca nçpatirlekhayitvà svà÷àsanam>% iti . anàcchedyakaràþ agràhyakaràþ . etaduktambhavati . àgàminçpatibhiragràhyakaràþ tebhyo sisçùñakarà÷ca gçhabhåmikàþ pradadyàditi . evaü niyuktairyatkartavyaü tadàha yàj¤avalkyaþ %<nijadharmàvirodhena yastu sàmayiko bhavet . so'pi yatnena sarakùyo dharmo ràjakçta÷ca yaþ>% iti . nijadharmàvirodhena ÷rautasmàrtakarmàvirodhena sàmayikaþ samayànniùpanno yo dharmo gopracàrodakarakùaõadevagçhapàlanàdiråpaþ so'pi yatnena rakùaõãyaþ . ya÷ca ràj¤à kçto nijadharmàvirodhenaiva yaþ sàmayiko dharmo yàvatpathikambhojanandeyamasmadaràtimaõóale turagàdayo na prasthàpanãyà ityevaüråpaþ so'pi yatnena rakùaõãya ityarthaþ . vçhaspatirapi %<nityaü naimi ttikaü kàmyaü ÷àntikampauùñikantathà . pauràõàü karma kuryuste sandigdhe nirõarya tatheti>% . pauràõàü puravàsinàmityarthaþ . evaü ràjaniyuktasamudàyavi÷eùasya kàryavi÷eùa uktaþ . sarvasamudàyàtà¤ca kàryamàha sa eva %<gràsa÷reõigaõànà¤ca saïketaþ samayakriyà . bàdhàkàle tu sà kàrthyà dharmakàrye tathaiva ca . càñacorabhaye vàdhàþ sarvasàdhàraõàþ smçtàþ . tatropa÷amanaü kàryaü sarve÷caikena kenaciditi>% . gaõànà¤cetyatra ca÷abdaþ pàùaõóanaigamàdãnàü samuccayàrthaþ . tata÷aca gaõapàùaõóanaigamàdãnàü lamayakaraõamantareõa yadyupadravo duþpariharaþ dharmakàryaü ca duþsàdhyantadà pàribhàùikã samayakriyà sarvormalitaiþ kàryà . càñovçkaþ . càñacoràdibhyo bhaye pràpte tadupa÷amanaü sarvaiþ kàrvyamityarthaþ . dharmakàryamapi sambhåya kàryamityuktaü tenaiva %<mabhàprapàdevagçhatañàkàràmasaü skatiþ . tathà'nàthadaridràõàü saüskàro yajanakrivà . kulàyananirodha÷na kàryamasmàbhiraü÷ataþ . yatraitallikhitaü patre dharmyà sà samayakriyà . pàlanãyàþ samastaistairyaþ samartho visaüvadet . sarvasvaharaõaü daõóastasya nirvàsanaü yuràditi>% . samà maõóapaþ . prapà pànãya÷àlikà . àràsaþ upavanama . saüskatiþ jãrõoddhàraþ . saüskàra upanayanàdikaþ predadahamàdika÷ca . yajanakriyà somayàgàdikartçbhyo dànama . kulàyananirodhaþ . kulàyanasya durbhikùàdyapagamaparyantasya dhàraõam . kulyàyanavirodha÷ceti kalpatarau pàñhaþ . kulyàyananirodhaþ kulyàyàþ pravartanamapratisandha÷ca . evaü kçtà samuyakriyà na kevalaü sayudàyibhireva pàlanãyà api tu ràj¤àpi ityàha nàradaþ %<pàùaõóanaigana÷reõipågavràtagaõàdiùu . saürakùet samayaü ràjà ùñurgaü janapade tatheti>% . pàùaõóà . vedoktaliïgadhàraõavyatiriktàþ sarve liïgimaþ . teùu vihitabhikùàcaraõàdyàþ santi . naigamàþ sàrthikà vaõikprabhçtayaþ . teùu saka¤cukasande÷aharapuruùatiraskàriõo daõóyà ityevamàdayobahavaþ samayà vidyante . atha và naigamàþ àptapraõetçtvena ye vedapràmàõyamicchànta pà÷upatàdayaþ . ÷reõayaþ eka÷ilpopajãvinaþ . tàsvidabhanayaiva ÷reõyà vikreyamityevamàdikàþ samayà varãvartante . pågà hastya÷vàrohàdayaþ . vràtagaõa÷abdayàrarthamàha kàtyàyanaþ %<nànàyudhadharà vràtàþ samavetàstu kãrtitàþ . kulànàü hi samåhastu gaõaþ samparikãrtitaþ>% iti . påge vràte vàstramutsçjya samare na gantavyamityevamàdayaþ samayà vartante . gaõe tu pa¤came dine pa¤came varùe và karõavedhaþ kartavya ityevamàdi samayaþ samasti . gaõàdãtyatràdi÷abdena brahmapurãniviùñasya mahàjanàdeþ parigrahaþ . tatra gurudakùiõàdyarthamàgatà mànanãya ityàdiþ samayo'sti . durge tu dhànyàdikaü gçhãtvà anyatra na tadvikreyamityàdirasti samayaþ . janapade tu kvacidvikretçsakà÷àcchulkagrahaõamityàdyanekavidhaþ samayo varovartate . tadevaü samayajàtaü yathà na bhra÷yati tathà ràjà kuryàdityarthaþ . samåhàdipuruùaviùaye vi÷eùamàha vçhaspatiþ %<ko÷ena lekhyakriyayà madhyasthairvà parasparam . vi÷vàsaü kçtvà yaþ kuryuþ kàryàõi samanantaram>% iti . ko÷ena devatàsnànodakapànena . lekhyakriyayà samayapatreõa . madhyasthaiþ pratibhåbhiþ kàryàõi samåhatàryàõi . etadaktaü bhavati . samudàyibhiþ parasparaü samayàtikramàbhàvàya ko÷àdibhirvi÷vàsamutpàdya sàmayikakàryàõi kartavyànãti . kàtyàyano'pi %<samåhànàü tu yo dharmastena dharmeõa te sadà . prakuryuþ sarvakarmàõi svadharmeùu vyavasthitàþ>% iti . sàmayikadharmanijadharmànatikrameõa sarvakàryàõi samudàyinaþ kuryurityaryaþ . yàj¤avalkyo'ùi %<nijadharmàvirodhena yastu sàmayiko bhavet . so'pi yatnena saürakùyã dharmo ràjakçta÷ca yaþ>% iti . nijagharmàvirodhenetyanena nijadharmàvirodhã sàmayiko dharmà yathà sanvyàvandanavelàyàü sarvaireva svavyàpàraprarihàreõa, ràjabhavanaü pratyàgantavyaü yo nàyàsyati prathamasàhasaü daõóyaþ iti nàsau rakùya ityarthàduktam . kàtyàyano'pi %<avarodhena dharmasya nirjitaü ràja÷àsanam . tasyaivàcaraõaü pårvaü sartavyantu nçpàj¤ayeti>% . dharmasya ÷rautasmàrtàdi dharmasya nirjitaü kçtamityarthaþ %<ràj¤à pravartitàn dharmàn yo naro nànupàlayet . garhyaþ sa pàpo daõóya÷ca lopa yan ràja÷àsanam>% iti . vicitrabuddhibhiþ samudà yibhiranekairaikamatyena kàryakaraõàsambhavàt dvitràþ pa¤ca và kàryacintakàþ kartavyà ityàha vçhaspatiþ %<dvau trayaþ pa¤ca và kàryàþ samåhàhatavàdinaþ . kartavyaü vacananteùàü gràma÷reõigaõàdibhiriti>% . kàryacintakeùu heyopàdeyàndar÷ayati sa eva %<vidveùiõo vyasaninaþ ÷àlãnàlasabhãravaþ . lubdhàtivçddhabàlà÷ca na kàryàþ kàryacintakàþ . ÷ucayo vedadharmaj¤àþ dakùà dàntàþ kulodbhavàþ . sarvakàryapravãõà÷ca kartavyà¤ca mahàttamàþ>% iti . ÷àlãnàþ adhçùñàþ kàryacintakàþ sa mudàyakàryasàdhakavicàrakàþ . kàryàcintakànàmapi samåhahitavàdinàü vacanaü sarvaiþ samåhibhiþ kàryàmityàha yàj¤avalkyaþ %<kartavyaü vacanaü sarvaiþ samåhahitavàdinàm>% iti . samåhapratikålasya prathamasàhasaü daõóa ityàha sa eva %<yastatra viparãtaþ syàt sa dàpyaþ prathamaü damam>% iti . prathamaü pårvasàhasam . kàtyàyano'pi %<yuktiyuktaü vaco hanyàd vakturyo'navakà÷ataþ . ayukta¤cava yo vråyàt sa dàpyaþ pårvasàhasam>% iti . vçhaspatirapi %<yastu sàdhàraõaü hiüsyàt kùipettraividyameva và . sandhikriyàü vihanthàcca sa nirvàsyastataþ puràt>% iti . sàdhàraõam samudàyagràhyaü daõóàdi dravyam . hiüsyàt . daõóyàdeþ sàhàyyakaraõànnà÷ayet kùipet và tiraùkuryàdityarthaþ . samåhinàmapyadharmeõa dveùàdinà kàryakaraõe daõóamàha sa eva %<bàdhàü kuryurya ekasya sambhåtà dveùasaüyutàþ . ràj¤à tu vinivàryàste ÷àsyà ÷caivànuvandhataþ>% iti . anubandhataþ nigrahatàratamyànu sàreõa . mukhyànàmnaparàkùavi÷eùe daõóavi÷eùamàha yàj¤avalkyaþ %<gaõadravyaü haredyasvu sa vidaü laïghavecca yaþ . sarvasvaharaõaü kçtvà taü ràùñràdvipravàsayet>% iti . mukhya daõóane samåhasyaivàdhikàraþ . ataeva kàtyàddhanaþ %<sàhasã bhedakàrã ca gaõadravyavinà÷akaþ . ucchedyàþ sarva evaite vikhyàpyaiva nçpe bhçguriti>% . nçpe vikhyàpya gaõenocchedyà ityaryaþ . samåhà÷aktau tasya daõóo ràj¤à vidhayaþ . ataeva mamuþ %<yo gràmade÷amaïghananàü kçtvà satyena saüvidam . visaüvadennaro lobhàttaü ràùñràdvipravàddhayet . nigçhya dàpayeccaigaü samayaùyabhivàriõam . catuþsuvarõàn ùaõõiùkà÷chatamàna¤ca ràjatam . evaü daõóavidhiü kuryàddhàrmikaþ pçthivãpatiþ . gràmajàtisamåheùu samayavyabhicàriõàm>% iti . eteùàü pravàsanacatuþ suvarõaùaõõiùka÷atamànaråpàõà¤caturõàü daõóànà¤càti vidyàguõàdyapekùayà vyavasthà kalpanãyà . yattu ka¤cideteùà¤caturõàü daõóànàü krameõa bràhmaõàdicaturvarõaviùayatvamityàha tadaj¤ànavilasitam . etàdç÷avyavasthàyàü pramàõàbhàvàt . bràhmaõasya pravàsana kùatriyàdãnà¤catuþsuvarõàdi daõóa ityasyànucitatvàcca . marmodghàñakàdãnàü purànnirvàsanameva daõóa ityàha vçhaspatiþ %<aruntudaþ såcaka÷ca bhedakçtsàhasã tathà . ÷reõipågançpadviùñaþ kùipraü nirvàsyate tataþ>% iti . aruntudaþ marmodghàñakaþ . såcakaþ pi÷unaþ . pi÷unau khalasåcakàvityabhidhànàt . bhedakçt samudàyiùu vaimatyakçt . samåhasthànànnirvàsyate samåheneti ÷eùaþ . na ca samåhasya daõóakaraõe'nadhikàràt samåheneti ÷eùakaraõamayuktamiti vaktavyam . pårvoktakàtyàyanavacanena samuhasyaiva mukhyadaõóane'dhikàrasya pratipàditatvàt %<påga÷reõigaõàdhyakùàþ puradurganivàsinaþ . vàgdhigdaõóaparityàgaü prakuryuþ pàpakàriõam . taiþ kçtaü yat sadharmeõa nigrahànugrahaü nçõàm . tadràj¤a manumantavyaü nisçùñàrthà hi te smçtàþ>% iti vçhaspatinàmabhidhànàcca . vàgdaõóaþ pàpiùñho'sãtyàdi bhàùaõam . dhigdaõóodhiktvàmiti bhàùaõam . parityàgo'sadvyavahàryatva karaõaü nirvàsanaü và . ubhayatràpi loke parityàga÷abdaprayogadar÷anàt . etaccàrthadaõóàderupalakùaõàrtham . nigrahànugrahamityetena punaþ sàmyenàbhidhànàt nisçùñàrthà aj¤àtakàryàþ . nàrado'pi %<pçthaggaõàüstu ye bhindyuste vineyà vi÷eùataþ . àvaheyurbhayaü ghoraü vyàdhivattehyupekùità>% iti . gaõàn ÷reõyàdiråpàn . vçhaspatirapi %<tatra bhedamupekùàü và yaþ ka÷citkurute naraþ . catuþghavarõaü ùaõiùkàüstakha daõóo vidhãyate>% iti . muvarõacatuùñayaùaõõiùkayoþ ÷aktyàditàratanyànunàreõa guõavadaguõavadviùayatvena và vyavasvà mantavyà . pàùaõóàdisavasamåheùu ràj¤à yathà vartitavyantadàha nàradaþ %<yo dharmaþ karma yaccaiùàmupavyàñavidhi÷ca yaþ . yaccaiùàü pratyupàdànamabhumatyet tattatheti>% . dharmaþ satyavadanàdiþ . karma pràtaþprardhu ùitamikùàdanàdiþ upasyanabidhiþ ùamåhakàrthàrthaü mçdaïgàdidhvanimàkarõyaü maõóapàdau mesanam . pratthupàdàna¤jãvanàya tàpasaveùaparigrahaþ . eùàü pàùaõóinàmityarthaþ . anyadapi ràjakçtya màha sa eva %<pratikålaru yadràj¤aþ prakçtyà ca mata¤ca yat . bàdhaka¤ca yadarthànàü tattembo'pi nivartayet>% iti . yadràj¤aþ pratikålam %<yathà yasya ràj¤arstu kurute ÷ådrodharma vivecagam . tasya prakùubhyate ràdraü balaü ko÷a÷ca na÷yati>% iti . eva¤ca sàrthikàdi÷ådravivàde gharmavivecanaü ca yadràj¤a ityasyodàharaõammantavyam . prakçtyà svabhàvata eva matam avaj¤àtàrthaü pàùaõóàdiùu tàmbålabhakùaõàdikam . yaccàrthànàü vàdhakandhananà÷akacauràdisaübàdhàdikaü tattebhyo'pi nivartayet . yathà te na kurvanti tathà kurvyàdityarthaþ . anyadapi nivartyamàha sa eva %<doùaüvatkaraõaü yatsyàdanàbhràyaprakalpitam . pravçttamapi tadràjà ÷reyaskàmo nivartayet>% . lomàdidoùavatkaraõa ÷rutismçtiviruddhaü vidhavàdau ve÷yàtvàdikaü pàùaõóàdibhiþ prakalpitam . tadbahukàlapravçttamapi ràj¤à nivartanãyamityarthaþ . traividyànàü pratipàditaü dharmaü ÷reõyàdiùvatidi÷ati yàj¤avalkyaþ %<÷roõinaigamapàùaõóigaõànãmapyayaü vidhiþ . bheda¤caiùàü nçporakùet pårvavçttiü ca pàlayet>% iti . samåhakàryàrthamàgatàya yadràj¤à samåha påjàrthaü dattantadyadi samåhàyàsau na dadàti tadà taddattaü ekàda÷aguõaü dàpya ityàha sa eva %<samåhakàrya àyàtàn kçtakàryàn visarjayet . sadànamànasatkàraiþ påjayitvà mahãpatiþ . samåhakàryaü prahità yallabheta tadarpayet . ekàda÷aguõaü dàpyo yadyasau nàrpayet svayam>% . iti . yallabheta samåhasambhànanàrthamiti ÷eùaþ . yato ràjadattaü sarvasàdhàràõamato yathàü÷ato vibhàgaü kçtvà gràhyaü nisvàdibhyo và dàtavyamityàha vçhaspatiþ %<tato labhyeta yatki¤cit sarveùàmeva tatsamam . ùaõmàsikaü màsikaü và vibhaktavyaü yathàü÷ataþ . deyaü và niþspavçddhànghastrãyàlà turarogiùu . sàntànikàdiùu tathà dharma eva satàtanaþ>% iti . ekasya puruùasya ùaõmàsanirvàhàya paryàptaü kuñumbasya vaikasya ùaõmàsanirvàhàya paryàptaü, labdhaü và yathàü÷ataþ svasvàü÷ànuråpeõa vibhajanãyannisvàdibhyo và deyamiti tàtparyàrthaþ ràjaprasàdalabdhavadçõamapi sarveùàü samamitpàha sa eva %<yattaiþ pràptaü rapitaü và gaõàrthaü và và çõaü kçtam . ràjaprasàdalabdha¤ca sarveùàmeva tatsamam>% iti . ayamarthaþ . taiþ samåhakàryàrthaü prahitairyatsãmàvivàdàvadhiü kùetràràmàdikaü dharmàdhikaraõe tyàyataþ pàptam . yacca parairapahriyamàõaü rakùitaü yacca lamåhaprayojanàrthamupàttamçõam, yacca ràjaprasàdalabdhaü tat sarvaü sarveùàü samudàyinàü samamiti . gaõakçtamçõaü sarveùàü samamityasya kvacidapavàdamàha kàtyàyanaþ %<gaõamuddi÷ya yatki¤cit kçtvarõaü bhakùitaü bhavet . àtmàrthaü viniyuktaü và daiyaü taireva tadbhavet>% iti . taiþ mukhyaiþ . ye tu samudàyànugrahàttadantarbhàvaü pràptàþ ye ca samudàyakùobhàdinà tato bahirbhåtàstàn pratyàha sa eva %<gaõànàü ÷reõivargàõàü gatàþ syurye'pi madhyatàm . pràkçtasya ghanarõasya samà÷àþ sarva eveti . tathaiva bhojyavaibhavyadànadharmakriyàsu ca . samåhastho'ü÷abhàgã syàt pràggatastvaü÷abhàïnatviti>% .

#<saüvidhàna># naø sam + vi + dhà--lyuñ . 1 upàye 2 àyojane 3 racanàyà¤ca .

#<saüviùà># strã sa marditaü viùaü yathà pràø baø dhàtujasya uttarapadalopaþ . ativiùàyàm (àtaic) ÷abdacaø .

#<saüvãkùaõa># naø samyagvãkùyate anviùyate và sam + vi + ãkùa--bhàve lyuñ . 1 samyagdar÷ane 2 iùñavastuãlàbhàya agveùaõe ca .

#<saüvãta># triø sam + vye¤--kta . 1 àvçte 2 ruddhe ca amaraþ . sam + vi + iõa--kta . 3 saïgate .

#<saüvçta># triø sam + vç--kta . 1 àvçte 2 kçtagopane 3 saüvàharåpe varõoccàraõàbhyantayatne ca

#<saüvega># puø sam + vija--gha¤ . 1 bhayàdinà tvaràyàm amaraþ 2 samyag vege ca .

#<saüveda># puø sam + vida--gha¤ . j¤àne amaraþ . svàrthe õicyuc . saüvedanàpyatra strã .

#<saüve÷a># puø samyak vi÷atyatra sam + vi÷a--àdhàre gha¤ . 1 nidràyàm amaraþ . saüpårvakasya tasya nidràrthakatvàttathàtvam . yathà %<saüviùñaþ ku÷a÷ayane ni÷àü ninàyeti>% radhuþ . 2 pãñhe hemacaø 3 strãratibandhabhede mediø .

#<saüve÷ana># naø sam + vi÷a--õic--lyuñ . ratikriyàyàü hemacaø taduttaraü hi nidràdhikyena tasyà nidràhetutvàttaùàtvam .

#<saüvyàna># naø saüvãyate sam + vye¤--karmaõi lyuñ . 1 uttarãyavastre amaraþ . 2 vastramàtre mediø .

#<saü÷aptaka># puø samyak ÷aptamaïgãkàro yasya kap . pratij¤àya saügràmàdanivartini sainye nàràyaõãye sainyabhede ca teùàü pratij¤à yathà %<bràhmaõàüstarpayitvà ca niùkandattvà pçthak pçthak . gà÷ca vàsàüsi ca punaþ samàbhàvya parasparam . prajvàlya kçùõavartmànamupagamya raõe vratam . tasminnagnau tadà cakruþ pratij¤àü dçóanilayàþ . ÷çõvatàü sarvabhåtànàmuccairvàcovabhàùire . te ca cana¤jayavadhe pratij¤à¤càpi cakrire . ye vai lokà÷cànçtinàü ye ca vai brahmavàtinàm . madyapasva ca lokà ye gurudàraratasya ca . brahmasvahàri¤ca÷caiva ràjapiõóàpahàriõaþ . ÷araõàgataü và tyajatà yàcamànaü tathà ghnataþ . agàradàhinà¤caiva ye ca gàü nighnatàmapi . apakàriõà¤ca ye lokà ye ca brahmadvivàmapi . svabhàryàmçtukàleùu yo mohànnàbhigacchati . ÷ràddharmathunikànà¤ca ye càpyàtmà pakàriõàm . nyàsàpahàriõàü ye ca ÷rutaü nà÷ayatà¤ca ye . klãvena yudhyamànànàü ye ca dãnànusàriõàm . nàstikànà¤ca lokà ye'gnimàtçparityajàm . tànàpnuyàmahe lokàn ye ca pàpakçtàmapi . yadyahatvà vayaü sarve nivartema dhana¤jayam . tena càbhyarditàstràmuïkhibe mahi paràïmukhàþ . yadi tvamukaraü loke karma kuryàma saüyuge . iùñàn lokàn pràpta yàma vayamadya na saü÷ayaþ . evamuktrà tato ràjaüste'myavartanta saüyuge . àhvayanto'rjunaü vãràþ pitçjuùñàü di÷aü prati>% bhàø droø 17 aø .

#<saü÷aya># puø sam + ÷ã--ac . sandehe ekasmin dharmiõi bhàvàbhàvayoþ viruddhadharmadvayasya và sandehe . yathà parvato vahnimanni và, ayaü sthàõurvà puruùoveti . %<sa saü÷ayo bhavedyà dhãrekatrànàvabhàvayoþ . sàdhàraõàdidharmasya j¤ànaü sa ÷ayakàraõam>% bhàpàø %<ekadharmikaviruddhabhàvàbha vapra kàrakaü j¤ànaü saü÷ayaþ ityarthaþ . sàdhàraõeti . ubhayasàdhàraõo yo dharmastajj¤ànaü saü÷ayakàraõam . yathà uccaistaratvaü sthàõutvasàdhàraõaü j¤àtvà ayaü sthàõurna beti sandigdha . evam asàdhàraõaj¤ànaü tatkàraõam . yathà ÷abdatvaü nityànityavyàvçttaü ÷abde gçhãtvà ÷abdo nityo õa veti sandigdhe . vipratipattistu ÷abdo nityo na vetyà di÷abdàtmikà na saü÷ayakàraõas . ÷abdavyàptij¤ànàdinàkh ni÷cayamàtrajanakatvasvàbhàvyàt . kintu tatra ÷abdena koñidvayaj¤ànaü janyate . saü÷ayastu tatra mànasa eveti . evaü j¤àne pràmàõyasaü÷ayàd viùayasaü÷aya iti . evaü vyàpyasaü ÷ayàdapi vyàpakasaü÷aya ityàdika bodhyam . kintu sa ÷aye dharmij¤ànaü dharmãndrisannikarùo và kàraõamiti>% siø muø . %<samànànekadharmopapattervipratipatterupama÷yanupalabdhyavyavasthàta÷ca vi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷ayaþ>% nyàyasåø %<samànadharmopapattervi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷aya iti sthàõupuruùayoþ samànaü dharmamàrohapariõàho pa÷yan pårvadçùña¤ca tayorvi÷eùaü bubhutsamànaþ kiüsvidityanyatarannàvadhàrayati yadanavadhàrayati tadana÷cadhàraõaü j¤ànaü sa÷ayaþ samànayordharmamupalabhe vi÷eùamanyatarasya nopalabhe ityeùà buddhirapekùyà saü÷ayasya pravartikà vartate, tena vi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷ayaþ . anekadharmopapatteriti samànajàtãyamasamànajàtãya¤cànekaü tasyànekasya dharmopapattervi÷eùasyobhayathà dçùñatvàt samànajàtãyebhyo'samànajàtãyebhya÷càrthà vi÷eùyante . ÷andhavattvàt pçthivã abàdibhyo vi÷eùyate guõakarmabhya÷ca, asti ca ÷abde vibhàgajatvaü vi÷eùaþ, tasmin dravyaü guõaþ karma veti sandehaþ vi÷eùasvobhayathà dçùñatvàt kiü draghyasya sato guõakarmabhyo vi÷eùa àhosvidguõasya sata iti atha karmaõaþ sata iti vi÷eùàpekùà anyatamasya vyavasthàpakaü dharmannopalabhe iti buddhiriti . vipratipatteriti vyàhatamekàrthadar÷anaü vipratipattiþ vyàghàto virodho'sahabhàva iti . àstyàtmetyekaü dar÷anam nàstyàtmetyaparam, va ca ladbhàvàsadbhàvau sahaikatra sambhavataþ, na cànyatarasàdhako heturupalabhyate tatra tattvànavadhàraõaü saü÷aya iti . upalabdhyavyavasthàtaþ svalvapi saccodakamupalabhyate taóànàdiùu marãciùu và'vidyamànamudakamiti tataþ kvacidupalabhyamàne tattvapyavasyà pakasya pramàõasyànupalabdheþ kiü sadu palabhyate athàsaditi saü÷ayo bhavati . anupalabdhyavyavasthàtaþ sacca nopakabhyate målakãlakodakàdi, asaccànutpannaü viruddhaü và, tataþ kvacidanupalabhyamàne saü÷ayaþ kiü sannopalabhyate latàsaditi saü÷ayo bhavati vi÷eùàpekùà pårvavat, pårvaþ samàno'neka÷ca dharmo j¤eyakhyaþ, upalabdhyanupalabdhã punarj¤àtçsthe, etàvatà vi÷eùeõa punarvacanam, samànadharmàdhigamàt samànadharmopapattervi÷eùasmçtyapekùo vimar÷a iti, sthànavartà lakùaõavacanamiti sasàmam>% vàø bhàø . %<saü÷aya iti sakùyanirde÷aþ vimar÷a ityatra vi÷abdo virodhàrthaþ ma÷irj¤ànàrthaþ ekasmin dharmiõãti påraõãyaü tena ekadharmiõi virodhena bhàvàbhàvaprakàrakaü j¤ànaü saü÷ayaþ tata kàraõamukhena vi÷esalakùaõànthàha samànetyàdi upapattirj¤ànaü tathà ca samàsasya viruddhakoñidvayasàdhàraõadharmasya j¤ànàdityarthaþ . anekadharmaþ asàdhàraõadharmaþ tajj¤ànàdityarthaþ . tathà ca sàdhàraõadharmavaddharsij¤ànajanyo'sàdhàraõadharbhavarbhavallarmij¤ànajanya÷cetyarthaþ, vipràtipattirviruddhakoñidvayoparadhàvataþ ÷abdarakhàdityarthaþ yadàpi ÷abdarava ga saü÷ayakatvaü tapàpi>% ÷abdàtkàñidvayopasthitau mànasaþ sa÷aya iti vadanti . upalabdherj¤ànasya anupalabdhervyatirakaj¤ànasya yà'vyavasthà madhimayakatvànirdhàraõa pràmàõya saü÷aya iti phalito'rthaþ, nanye tu upalabdhyavyavasthà pràmàõyasaü÷ayaþ anupalabdhirvirodhibhvàmaþ tadavyavasthà tataþ saü÷aya ityàhuþ . vastutastu gràmàõyasaü÷ayasya na saü÷ayahetutvaü kiü tvagçhãtàpàmàõyaka÷càvrasya virodhitayà sati pràmàõyasaü÷aye tajj¤ànasthàcirodhitayà sàdhàõadharmadar÷anàdita eva saü÷ayotpattiriti . upalabdhãtyàdikaü tàdç÷asthale saü÷ayo na bhavatãtyetàvanmàtrapara cakàro vyàpyasaü÷ayasya vyàpaka÷asaü÷ayahetutvaü samuccivotãti vadanti vi÷eùàpekùaþ koñismaraõasàpekùaþ . vastutastu saü÷ayadhàràvàhikatvaü syàdata àha vi÷eùeti vi÷eùaü vi÷eùadar÷anam apekùate viavàrtakarvaüna tathà ca vi÷eùadar÷ananivartyatvakathanamukhena vi÷eùàdar÷anyasaü÷aya itmuktama vçtitiþ sa ca saü÷ayo dvividhaþ yathoktama %<dvividhaþ saü÷ayo vahirviùayako'ntarviùayaka÷ca bahirviùaya÷co'pi dç÷yàmànadharmiko'dç÷yamànadharmika÷ca tatra óa÷yaùànadhàrmako yathà årdhatvavi÷iùñasya dharmiõo dar÷anàt ayaü ravàõuþ puruùo yeti . adç÷yamànadharmiko yathà araõye jhàñàdyantarite yogavaüyàdiviùàõamàtradar÷anàt ayaü gaurgavayo veti . vastutastatràpi viùàõadharmika eva sandeho viùàõabhidaü gosambandhi gavayasambandhi saüti vivakùàmàtràddvaividhyàbhidhànam . yat sàmànyaü saü÷ayàhetustaóhanekatra dçùñaü saü÷àyakama ekatra dharmiõi và dçùñaü saü÷ayaheturityatra prathamàü vidhàmàha>% upaø vçttiþ . idrantu vodhyaü saü÷aya÷ca pratyakùaråpaþ sannikarùajanyatvàt ataevoktaü %<parãkùaj¤ànamanàhàryaü ni÷caya÷ceti siddhàntàditi>% . saü÷aye ca ubhayaprakàratàniråpità vi÷eùyatà ekaiva . samuccaye tu vi÷eùyatàdvayamiti gaóhàdharaþ .

#<saü÷ayasama># puø jàtyuttarabhede %<sàmànyadçùñàntayauraindriyakatve samàne nityàbnuatyàsàüdharmyàt saü÷ayasamaþ>% nyàyasåø . %<anityaþ ÷abdaþ prayatyàtrànàntaràyatvàta ghañavaùñityukte hetau saü÷ayena pratyavatiùñhate sati prayatnanàntarãyakastre a khyevàsya nityena sàmàsyena sàdharmyamaindriyakatvasasti ca ghañenànityena . ato lityànityasàdharmyàdanivçttaþ saü÷aya iti>% vàø bhàø .

#<saü÷ayastha># triø saü÷aye tiùñhati sthà--ka . saü÷ayayukte .

#<saü÷ayàtman># puø saü÷aya àtmani yasya . mandigdhàntaþkaraõe %<saü÷ayàtmà vina÷yatãti>% %<saü÷ayàtmà nibadhyate>% .

#<saü÷ayàlu># triø saü÷aya + atyarthe àluc . saü÷ayayukte hemaca0

#<saü÷ayitç># triø sam + ÷ã--tçc . saü÷ayakartari hemacaø .

#<saü÷araõa># naø saü÷ãryate'nena sam + ÷é--karaõe lyuñ . raõàrambhe ÷abdamàø .

#<saü÷ita># triø sams + ÷o orate ittvama . 1 sampàditavrataviùayakayatne 2 tadvati triø saiø kauø .

#<saü÷itavrata># triø saü÷itaü samyak sampàditaü ghratamanena . samyaksampàditavrate .

#<saü÷uddhi># strã sama + ÷udha--ktin . 1 samyak÷odhane 2 dehàdimàrjane ca ratnabhàø .

#<saü÷ca(÷va)t># sam + ÷yu--÷vi--và vàø óati . kuhake uõàdiø .

#<saü÷yàna># triø sam + syau--kta na sampraø . saïkucite .

#<saü÷raya># puø sam + ÷ri--bhàve ac . à÷raye .

#<saü÷rava># puø sam--÷ru--ap . aïgãkàre amaraþ . gha¤ . saü÷ràvã'pyatra puø .

#<saü÷ruta># triø sama + ÷ru--ka . 1 aïgãkçte amaraþ . 2 mamyaka÷rute .

#<saü÷liùña># triø sam + ÷liùa--kta . 1 àkhiïgite 2 sambaddhe ca .

#<saü÷leùa># puø sam + ÷liùa--gha¤ . 1 àkhiïgane amaraþ 2 sampandhamàtre ca .

#<saüsakta># triø sam + sanja--kta . 1 milite 2 saübaddhe 3 avyavahite amaraþ 4 samantàdvistãrõe ca %<pànteùu ÷vaüsaktanameru÷àsyajiti>% kumàraþ .

#<saüsad># strã saüsãdatyàtyàm sum + sada--sampraø àdhàre kvip . sabhàyàü amaraþ .

#<saüsaraõa># naø sam + sç--lyuñ . svàdçùñanibaddhadesvãkàraråpe 1 saüsàre 2 asaüvàdhamenàgane 3 ghaõñàpathe amaraþ . 4 raõàrambhe mediø . 5 saïgatau ÷abdacaø .

#<saüsarga># puø sam + sçja--gha¤ . 1 sambabdhe vibhàgànantaraü %<yattava dhanaü tanmaneti>% kçtasamayena ekatràbasthànaråpe 2 dhanasambandhe ca pàpiùñhasaüsargasya pàpabhade kàlabhedena pàtityàdijanakatvaü praø viø dar÷itaü yathà
     tatra pàtakisa agasya pàpahetutvamàha manuþ %<bratahatyà suràpànaü steyaü gurvaïganàgamaþ . mahànti pàtakànyàhuþ saüsarga÷càpi taiþ maha>% iti . nanu taiþ saheti nirde÷àt mahyapàtakisaüsargasthaiva pàpahetutvaü labhyate na tu pàtakyantarasaüsargasya pràya÷cittamapi mahàpàtakisaüsa eva manunà dar÷itaü yathà manuþ %<eùàü pàpakçtàmbhuktaþ caturõàsapi niùkatiþ . patitaiþ samprayuktrànàmimàþ ÷çõuta niùkçtãþ . yo yena patitenaiùàü saüsar÷aü yàti sànavaþ . sa tasyava vrataü kuyàt tatsaüsargavi÷uddhaye>% iti atra caturõàmityanena brahmahatyàdimahàpàtakacatuùñayamupasàühçtya yo yena patitenetyuktaü mahàpàtakaparameva . ucyate %<pràya÷cittãyatàü pràpya daivàt pårvakçtenaü và . na saüsargaü vrajet sadbhiþ pàya÷citte'kçte dvijaþ . enakhibhiranirõiktairnàrthaü ki¤cit samàcaret . kçtanirõe janàü÷caiva na jugupaseta karhicit>% iti manunà sàmànthataþ pàpiùñhasaü sagasya niùiddhatvàt niùiddhàcaraõàt pàpotpattiþ pàpiùñhasaüsarga eva dar÷ità pràya÷cittamapi sàmànthena dar÷itam %<yo yena patitenaiùàü saüsargam>% iti nirde÷àt caturõàmiti hiüsà'bhakùyabhakùaõateyàgamyàgamanàkhyaprakàracatuùñayànàü na tu brahmahatyàdivi÷eùàrthaü ladhãyasàmapi hisàbhakùyabhakùaõasteyàgamyàgamanàdãnàm manunà pårvasuktatvàta api ca saüsargapàpasmçtyà ÷rutiþ kalpyamànà pàpiùñhasaü÷cagãü pàpã bhavatãti sàmànyasmçtireva kalpànãyà làghavàt holàkàdhikaraõanyàya evàtra jàgarti . viùõunàpi sàmànyenaiva smçte %<ya÷ca yena pà pàtmanà saha saüsçjet sa tasyaiva pràya÷cittaü kuryàt>% . gotamo'pyàha %<brahmahasuràpagurutalpagamàtçpitçyonisambandhàgastenàbhakùyabhakùakanàstikaninditakarmàbhyàsapatitàtyàgà'patitatyàninaþ patitàþ pàtakasaüyojakà÷ca tai÷càbdaü samàcaran>% . atra patitàtyàgeti sàmànthenaiva dar÷ayati . tai÷càvdaü samàcaranniti dvitãthasaü sargiõo'pi patitatvamuktam . nanvekagràmanivàsàdinàpi patitena saüsarniõaþ patitatvaü syàt na saüsargavi÷eùàõàü nidhedhàt niùiddhapatitasaü sarnàt patatãti ÷rutiþ kalpyà . ke te saüsargaprakàrà ityàha vçhaspatiþ %<eka÷ayyàsanaü ùaïktirbhàõóapakvannami÷raõam . yàjanàdhyàpanaü yoniranayà ca saha bhojanam . navadhà saïkaraþ prokto na karta vyãdhamaiþ saha . uttanãruttamainityaü kartavyastu samena và>% eka÷avyà÷ayanaikapãñhàdyupaye÷anaikapaïktibhojanapakvànnàdisamyandhibhàõóami÷raõapakvannami÷ràkhyàþ pa¤ca laghusaüsargàþ . tathà yàjanaü patitena çtvijà yajanaü yajajànasya, patitayajamànàrtvijyakaraõamçtvija÷ca . adhyàyagaü oatitamàõavakavedàdhyàpanamàcàryasya, patitàcàryàdvà vedàdhyabanaü màõavakasya . yoniþ yonisambandhaþ sa ca patitapuruùasambhàgaþ striyàþ, patitastrãsambhogo và purutasya, tathà patitakanyàpariõayanaü varasya, patitavaraparikhayanaü và kanyàyàþ . tathà ca manuþ %<naitairapåtairvidhi vadàpadyapi hi karhicit . brahmyàn yaunàü÷ca sandhandhànàcaret bràhmaõaþ saha>% . jikanakalpatarukàràdayastu patitavaràya kanyàdànaü dàtuþ, patitàddàturàdànaü và kanyàyà varasya, sarvatra vyavahitayãnisambandha, yonisambandhasya strãpuruùamàtraniùpàdyatvàt nàtra dàtçvarayoþ sàkùàt yonisabhbandhaþ dànapatigrahalakùaõipyayaü sambandho dàtçsampradànayoryonyantarbhàvàt yauna ityucyate pràya÷cittagauravàrthaþ . kintvayamanàrùaþ pràya÷cittavi÷e ùà÷ravaõàt anupàdeya÷ca patitajàtà kanyà patitaiva vakùyate tatpariõayanaü patitakanyàpariõayanameva nàtra vyavahitayonisambandhaþ . saha bhojanaü svasyànnasya parasya và ekapàtre bhojanaü nocchiùñabhojanam ucchiùñena sahocchiùñabhojanàt tasya laghutvàt ete catvàro gurusaüsargàbhavanti evaü militvà nava saüsargàþ . nanveka yànàlàpagàtraspar÷ani÷vàsahàdhyayanàdikamapi saüsargàntaramasti tatkathaü navavidhatyaü yathà parà÷araþ %<àsanàcchayanàdyànàt bhàùaõàt saha bhojanàt . saükràmanti hi pàpàni tailabindurivàmbhasi>% . bhàùaõamapi anyonyasaükathanaü sahabhojanamekapaïktibhojanaü laghusaüsargasàhacaryàt . tathà devalaþ %<saülàpaspar÷ani÷vàsasaha÷ayyàsanà÷anàt . yàjanàdhyàpanàt yaunàt pàpaü saükramate nçõàm>% . sahà÷anamekapaïktibhojajanam . tathà chàleyaþ %<àlàpàt gàtrasaüspar÷àt ni÷vàsàt sahabhojanàt . saha÷ayyàsanàdhyàyàt pàpaü saükramate nçõàm>% . sahàdhyàyaþ patitena brahmàcàriõà sahaikasmàdguroradhyayanam . satyaü navadhetyatra prakàravàcinà dhàpratyayena prakàràntaraü såcitam anyathà navetyuktaü syàt . tena tadannabhojana tatsaüspçùñànnabhojanatatpratigrahàdãnàmupasaügrahaþ . nanvanekavacaneùu pàpasaükràntiþ ÷råyate pårvade÷atyàgena de÷àntarasambandhe saükrànti÷abdasya sukhyatvàt målapàpakartuþ pàpaùaricchede bhåte kimarthaü pràya÷cittàmuùñhànamiti . tathà hàrãtaþ %<hanyàda÷uddhaþ ÷uddhantu ÷uddho'÷uddhantu ÷oghayet . ma÷udmagra tamobhåtaþ ÷uddhavàsena ÷uddhyati>% . tathà ca manuþ %<addhàda bhråùõadà màrùñi patyau màryàpacàriõã . gurau ÷iùya÷ca yàjya÷ca steno ràjani kilpiùam>% . màrùõãti pro¤chayati saükràmayatãtyarthaþ . tathà yamaþ %<duùkçtaü hi manuùyàõàmannamà÷ritya tiùñhati . yo yasyànnamihà÷nàti ÷ca taskà÷nàti kilviùam>% . tatra kilviùam a÷nàti ivyanenàpi pàpàbhàvo gamyate . ucyate na pårvapàpavyakterà÷rayatyàgena à÷rayàntarasambandhaþ sambhavati guõasya tadråpàdar÷anenàyogyatvàt kintu tattulyavyaktisambandhe gauõo'yaü saükràntyàdi÷abdaþ . tathà ca debalaþ %<bàndhavo'pi pçthag bhåtvà tatpàpaü nàpnuyàt kvacit . pçthagjano'pi saüyogàt bhajate tulyadoùatàm>% . tatpàpaü tajjàtãyaü pàpamityarthaþ . tulyadoùatàü tatsamànapàpatàmityarthaþ . %<÷uddho'÷uddhantu ÷odhayediti>% yatra bràhmaõàdisamparka eva pàpakùayahetustatra voddhavyam . yatho÷anàþ %<kçtalakùaõairdar÷anaspar÷anasambhàùaõàni varjayet>% ityuktvà %<sambhàùaõe ghràhmaõasambhàùaõamityàdi>% . kçtalakùaõo ràj¤à kçtapàpacihnaþ . kintu yadi pàpiùñhasyànyasaüsargaþ pàpakùayahetustadetarapràya÷cittavadidamapi kenàpi muninà pràya÷cittaråpatayà pañhitaþ svàt pratyuta niùedha eva ÷råyate yathà manuþ %<pràya÷cittãyatàü pràpya daivàt pårvakçtena và . na saüsargaü vrajet sadbhiþ pràya÷citte'kçte dvijaþ>% iti . ki¤ca %<mi÷ritastena so'vdànte svaya¤ca patito bhavediti>% ùñhebalavacane ca÷abdànmålapàpakarturapi pàpasthitiravagamyate måluùàpakartà patitaþ svayamapi patati ityarthaþ . idànã÷cà kiyatà kàlena katamasya saüsargasya patitasàmyàpàdanamiti niråpyate . tatra debalaþ %<patitena sahoùitvà jànan saüvatsaraü naraþ . mi÷ritastena so'vdànte svaya¤ca pratito bhavet . vàjanaü yonisambandhaü svàdhyàyaü sahabhojanam . kçtvà sadyaþ patantyete patitena na saü÷ayaþ>% . yànàdiladhusaüsargaiþ j¤ànakataiþ saüvatsareõa patati yàjanàdibhirgurubhiþ sadyaþ patatãtyarthaþ . tathà baudhàyanaþ %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàd yaunàt sadyo na ÷ayanàsanàt>% . ÷ayanàdinà sadyàpàtaniùedhàt sàkàïkùasya saüvatsureõa patatãtyasya ÷ayanàdinà sambandhaþ . yàjanàdipadaü sahanojanamapyupalakùayati . viùõuþ . %<àsaü vatsaràt patati patitena sahàcaran . saha yànàsanàbhyàü yaunàt jauvàt maukhàt sambandhàt . sadya eva>% . yànàsanàbhyàmidhi khasusaüsargopalakùaõam . yaunàt ityàdhi sahabhojagopalakùaõam . kårmapuràõe ÷càsaþ ghrahmamà madyàpaþ steno gurutaspaga eva ca . mahàpàtakinastvete ya÷ca taiþ saha saüvaset . saüvatsarantu patitaiþ saüsargaü kuru tu yaþ . yàna÷ayyàsanairnityaü jànan vai patito bhavet . ebhirvacanairyàjanàdinà sadyaþ pàto yànàdinà j¤ànataþ saüvatsareõetyavagamyate . nanu yàjanàdinà saüvatsareõa patati na tu yànàdinetyàha manurbiùõu÷ca %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàd yaunàt na tu yànàsanà÷anàt>% . yànàsanà÷anàdutpannasaüyogamàcarannityarthaþ . tathà paiñhonasiþ %<saüvatsareõa pratati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàt yaunàt natvevaü ÷ayanàsanàt>% . atra mavadevakalpatarukàràdayaþ devalabaudhàyanàdivacanairyàjanàdãnàü sadyaþ pàtahetutvàvagateþ manupaiñhãnasivacanayornatviti madhyapañhitasya pårveõa yàjanàdinà sambandho na tu pareõa yànàdinà, yàjanàdhyàpanàt na tu saüvatsareõa patati kintu yànàdibhirityàhuþ . tadasaïgatam sumantuvacanavirodhàt yathà patitànabhidhàyàha sumantuþ %<ya÷caitairyaunamaukhasrauvàõàü sambandhànàmanyatamena saha saüvatsaraü samparkamiyàt nasyàpyetadeva pràya÷cittaü vidadhyàt>% iyàt kuryàt etadeva dvàda÷avàrùikavratam ityarthaþ . atra yàjanàdãnàmanyatamena saüvatsareõa patatãtyavagamyate . tathà hàrãtaþ %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàdhyàpanàd yaunàdeka÷ayyaikabhojanàt>% . ekabhojanamekapàtre kàlabhedena bhojanaü jalapàna¤ca . tathà vçhaspatiþ %<ùàõmàsike tu saüyoge yàjanàdhyàpanàdinà . ekatrà÷ana÷ayyàbhiþ pràya÷cittàrdhamàcaret . tathà vatsarasaüsarge yoniyukte vi÷eùataþ . pårvoktena vidhànena patitavratamàcaret>% . anena yàjanàdinà ùàõmàsikasaüsarge pràya÷cittàrdhaü vadatà vatsareõa samårõapràya÷cittamarthàduktam uttaravacane punaþ sphañãkçtam . yoniyuktapadena yàjanàdãnàmapyu pasaügrahaþ . ekatrà÷ana÷avyàdiriti pàñho'nàkàraþ ràj¤à'likhitatvàt . jikagàdayastu yadi pratyekaü vibhaktinirde÷àt bhojanaü kçtvà patati yonisambandhaü kçtvà patatãti evaü sambandho'bhidhãyate tadà kçtvà patatãti padathoranvayàvçttitàtparyàvçttibhyàm àstàü vàkyabhedaþ catvàri vàkyàni sthuþ . ataþ kçtveti padena tantreõa vàjanàdikarmacatuùñamàdàya patatãti sambandhe vodhite na vàkyamedaþ saüvatsarapadena pçthagupadvãtànàmapi kçnteti padena tantreõopanayanàt . dar÷apaurõamàsàbhyàü svargakàmã yajetetyàgneyàdiyàgaùañkànàmiva . ata ekavàkyànurodhàdyàjanàdãnàü tantreõa samuccitopanãtànàü patatãtyanena sambandhe bodhite yàjanàdãnàü samuccitànàü sadyaþ pàtahetutvaü pårvoktasumantvàdivacanàdekaikeùàü saüvatsareõaiva atraivasaüsargatraya catumirmàsaiþ saüsargadvaye'ùñabhirmàsairbhàgahàreõa pàtahetutvamåhanàyam . tanna kçtveti padasya yàjanàdikarmatve'÷aktatvàt kintvanvitàbhidhànalabhyaü tat tadà ca nirapekùàõàmevànvitàbhidhànapràptatvàdanuùaïgàdhikaraõanyàyànna tantratà satyapi tantratàbhidhàne na samuccayaþ sarvebhyo dar÷apaurõamàsàvityatreva samuccayabodhakasya dvanyasamàsàderabhàvàt . na và tantratàyàü samuccayo niyataþ gargàbhaijyantàü saptada÷apràjàpatyàn pa÷ånàlabhedityatra vyabhicàràt patatãti pàñhasya ràj¤à'likhitatvàcca kathaü patatãti padàvçttiþ . na ca sumantuvacane yàjanàdãnàmanyatamena vatsareõa pàtàvagamàdarthànmilitaiþ sadyaþ pàta iti kalpanãyaü nirapekùa÷rutivirodhàt vakùyamàõaprakàreõa vacanadvayasàma¤jasya sambhavàt . ucyate . gurulaghubhedena dvividhaü yàjanàdikaü bhavati tatra guruõà j¤ànakçtena yàjanàdinà ekaikena sadyaþ pràtaþ tenaivàj¤ànakçtena vàradvayàbhyàsàt . laghuyàjanàdàvaj¤ànakçte vatsareõa pàtaþ tasminneva j¤ànakçte vatsaràrdheneti vyavasthà . tathà hi yàjanaü yonisambandhamityatra devalavacane patitena sahoùitvà pårvavacane jànanniti pañasambandhàjj¤ànakçtatvaü dar÷itam . gurutvaü ca devalavacanenaiva yàjanàdhyàpanayorupasaühàràddar÷itam . yathà devalaþ %<àcàryàdvrataniyama÷u÷råùàdibhistrayãvidyopàdànasadhyayanaütasya càcàrànvayaþ prakramasàmarthyabhakti÷ãla÷u÷råùopanatàya ÷iùyaya pradànasadhyàpanam . pa÷ukùãràjyapuroóà÷asomauùadhicaruprabhçtibhirhavirbhiþ khadirapalà÷à÷vatthanthagrodhoóumbaraprabhçtibhiþ samidbhiþ sruksruvodåkhalamuùalakuñhàrakhanitrayåpadàrucamadarbhagràvapavitrapàtrabhàjanàdibhirdrajyoparaõairudgàtçhotradhvaryubrahmàdibhirçtvimbhiþ kàmya naimittikànàü pakùàdipårvakàõàü yathoktadakùiõànàü vaj¤ànàü samàparna yajanam etena yàjanaü vyàkhyàtag>% . prakramaþ vçdyabhaþ . ata upanayanapårvakamadhyàpanaü jyotiùñomàdiyaj¤ànàü yàjanaü ca guru, tatsàhacaryàdyaunaü pariõayanaråpaü guru mantrahomàdimàdhyatvàt, steyàdinà patitànyabràhnaõyàgamanaü và bràhmaõasya, tadaprekùayà patitasvabràhmaõãgamanapatita ÷ådràgamanayorlaghutvàt . saha bhojanaü patitànnasya patitena sahaikapàtre bhojanaü guru . upasayanaü vinà vedàdhyanam, aùñakàdiyaj¤ayàjanaü patitasvabràhmaõãgamanaü apatitànnasya patitena sahaikapàtre bhojanaü patitocchiùñabhojanaü và pårvoktayàjanàdyapekùayàlaghu . devasavacane j¤ànato guruõà yàjanàdinà saübatsareõa patamiti gamyate . j¤ànataþ sakçtkçtena yena patanaü tenàj¤ànato vàradvayàbhyàsena . aj¤ànato vatsareõa yena patanaü tena cànataþ ùaõmàsairiti vacanadvayasàma¤jasyaü tathà ca laguyàjanaviùaye saüvartaþ %<ebhiþ saüsargamàyàti yaþ kacit kàmamohitaþ . ùaõamàsànavóhamekaü và brahmahatyàvrata¤caret>% . kalpatarukàrasyàpyeùa svarasaþ . ataeva kårmapuràõaü %<yàjanaü yonisambandhaü tathaivàdhyàpanaü dvijaþ . kçtvà sadyaþpatet jànan saha bhojanameva ca . aj¤ànàdatha và mohàt kuryàdadhyàpanaü dvijaþ . saüvatsareõa patati sahàdhyayanameva ca>% . atra pårvavacanaü guruyàjanàdiparaü dvitãyavacanaü laghuyàjanàdyartham . na ca j¤ànàj¤ànàbhyàø meva sadyovacanasaüvatsaravanayoþ sàma¤jastyaü bhaviùyatra kiü gurulaghuvyavasthàpaneneti vàcyaü j¤ànakçtàdaj¤àsakçtasyàrdham aj¤ànakçtàcca j¤ànakçtasya dvaiguõyaü yuktaü yataþ %<syàttvakàmakçte yattaddviguõaü buddhipårvake>% iti vacanàt atyantaviprakarùasyàdçùñatvàcca . devalena yàjanàdivacanasya guruyàjanàdàvupasaü hçtatvànmanuvacane càrthàllaghuyàjanàdyavagatestasmàduktaiva vyavasthà . atha gurusaü sargakàlaü niråùyàdhunà laghusaüsargakàlo niråpyate . tatra bhavadevenoktaü yàjanàdimyo laghånàü yànàsana÷ayanaikapaïktibhosvanànàü caturõàü laghutaràõà¤càlàpaspar÷ani÷vàsànàü militvà maptànàü j¤ànatã vatsareõa pàtahetutvamaj¤ànato vatsaradvayeneti tadetatpramàõa÷ånyaü dvandvànarde÷àderabhàvàt . jikanastu %<àsaüvatsaràt patati patitena sahàcaran . saha yàgàsanàbhyàmiti>% viùõuvacane dvayordvanirde÷àt yànàsanàdãnà¤caturõàü madhyàdayena kenacit saüsargadvayena vatsareõa pàta ekaika÷astu vatsaradvayena ebhyo'pi saülàpàderlaghusràt sahathànàderdviguõakàlena sàmyàpàdakatvam etacca j¤ànataþ %<jànan saüvatsaraü nara>% iti vacanàt aj¤ànàdetaddviguõakàleteti . tanna trayàõàmapi dvandvanirde÷àt . yathà manuþ %<saüvatsareõa patati patitena sahàcaran . yàjanàsyàpanàd yaunàt na tu yani÷anàsanàt>% . yathà yàjanàdinà pratyekamaj¤ànàdvatsareõa pàtaþ tathà na yànàdibhiþ ebhigha misitairj¤ànàdityardhaþ . tathà sa kårmapuràõe %<brahmàhvà madhyapasteno gurutalpaga eva ca . mahàpàtakinastvete ya÷ca taiþ saha saüvaset . saüvatsarantu patitaiþ sasaürgaü kurute tu yaþ . yàna÷ayyàsanairnityaü jànan vai patito bhavet>% . tathà vçhaspatiþ %<ùàõmàsike tu saüyoge yàjanàdhyàpanàdinà . ekatràsana÷ayyàbhiþ pràya÷cittàrdhamàcaret>% . atràsana÷ayyàpadena laghusaüsargàntare lakùyate anyathà yahuvacanànupapatteþ . yathà prodgàtçrõà bhakùyaþ phalacamasaþ ityatra prodgàtç÷abdasya prodgàrtra prãdgàtçparatvamuktam . yadà rvekatràsana÷ayyàdiriti pàñhastadàdi÷abdàta saüsargàntaralàbhaþ ayantvapapàñhaþ rà j¤à'likhitatvàt . ucyate . yànàdãnàü laghusaüsargàõàü samuccitànàü pàtajetutvaü dvandvanirde÷àt trayàõàü dvanva nirde÷ã vahuùu bacaneùvavagamyate . atra ca yànàdãnàmaniyata÷ravaõàt làghavàt ebhistribhiþ laghusaüsargairvatsareõa patatãtyekaiva ÷rutiþ kalpanãyà saha yànàsanàbhyàmityatra maha÷abdàdekakàlatvamavagabhyate ekakàle caikapãñhàdyupave÷anaü spar÷ani÷vàsàlàpaladhutarasaüsargatrayaniyatamatastadapyarthàdeva gamyate ebhistribhirlaghutarasaüsargaireko laghusaüsargaþ samànaþ atastatràpi laghusasargatrayameva manvàdivacaneùu saha÷abdàbhàvàt kàlapabhedena satatapatitopabhuktàsanàdyupave÷anaü gràhyamatastribhilaghusaüsargervatsareõa sàmyam etacca j¤ànataþ %<jànan saüvatsaram>% iti debalavacanàt aj¤ànato vatsaradvayena ekaika÷o j¤ànàdvatsaratrayeõa aj¤ànàt vatsaraùañkena saülàpàdãnàm ekaikayànàdisamànatvàt j¤ànatã vatsaratrayeõa pàtaþ . aj¤ànato vatsaraùañkena j¤ànàdekaika÷ã vatsaranavakena . aj¤ànàdekaika÷o'ùñàda÷abhirvatsarairityarthaþ . nanu saülàpàdãnàü kathaü yànàdibhyo laghutvam . ucyate laghu pràya÷citta÷ravaõàt yatho÷anà %<chatalakùaõakairdar÷anasambhàùaõàdãni varjayet dar÷ane jyotiùàü dar÷anaü spar÷ane hçdayàlambhanaü sambhàùaõe bràhmaõasambhàùaõamapàü spar÷ana¤coti>% kçtralakùaõakaiþ partitaiþ padàdicihnitaiþ, dar÷ana¤ca na saüsargaþ prakaraõe'pàñhàt patitasya r÷anamatra paramparayà gràhyaü sàkùàt spar÷ane snàna÷ravaõàt tathà manuþ %<divàkãrtimudakyà¤ca patitaü såtikàntathà . ÷avaü tatspçùñinaü ceva spçùñvà snànena ÷udhyati>% . patitànnabhãjanapatitadravyapratigrahayo÷ca pratyaka j¤ànataþ ùaóbhirmàsairaj¤ànàdvarùeõa pàtiùàpàdakatvaü yathà pàtitànamidhàyàha saüvartaþ %<ebhiþ saüsargamàyàti yaþ ka÷cit kàmamohitaþ . ùaõmàsànavdamekaü và brahmahatyàvrata¤caret>% . na càsya j¤ànàj¤ànakçtayonasaüsargaviùayatvam avi÷eùa÷ruteryaunatulyatvàdetayoþ tathà ca patitànnabhojanasya savatsareõa pàtahetutvamàha debalaþ %<sa vatsareõa patati patitena sahàcaran . bhãjanàsana÷ayyàdi kurvàõaþ sàrvakàlikam>% . bhojanaü tadannabhojanaü sàrvakàlikamanavacchinna bhojane ca tathà dar÷anàt pratigrahe'pi tathàtvamåhanãyaü tayoþ samànatvadar÷anàt sàmye hetusàha vçhaspatiþ %<patitànàü gçhaü gatvà bhuktvà ca pratigçhà ca . màsopavaüsaü kurvãta càndràyaõamathàpi và>% . màsopavàso j¤ànàbhyàse tatra ca pa¤cada÷a dhenavaþ . càndràyaõamaj¤ànàbhyàse tatra sàrdhasapta dhemavaþ . gçhaü gatveti anekasaüvatsareõeti . tathà manuþ %<càõóàlàntyastriyo gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànato vipro j¤ànàt sàmyantu gacchati>% . tathà rajakàdãnabhidhàyàha yamaþ %<bhuktvà caiùàü striyo gatvà pãtvàpaþ pratigçhya ca . kçcchramavdaü carejj¤ànàdaj¤ànàdaindavadvayam>% . patitànnabhakùaõapràya÷cittàt patitaspçùñànnabhakùaõapràya÷cittàrdhena hràsadar÷anàdatràrdhahàniþ tena j¤ànataþ pavitaspçùñànnabhojane saüvatsareõa sàmyamaj¤ànatã vatsadvayeneti . tathà pracetàþ %<pratitànnantu yã bhuókte saptàhasudake vaset . pànãyapànata÷cai ku÷avàri pibettryaham>% . saptàhodakavàse dhenudvayaü vakùyate etat sakçdaj¤ànaviùayaü sakçjj¤ànakçtapatitaspçùñànnabhakùaõe ÷aïghaþ %<bhuktocchiùño'ntyajaiþ spçùñaþ pràjàpatyaü samàcaret . ardhocchiùñe smçtaþ pàdaþ pàda àmà÷ane tathà>% . %<amedhyapatitacàõóàlapukka÷arajasvalàbadhåtakuõikuùñhikunakhispçùñànnàni bhuktvà kçcchramàcaret>% . pàtakispçùñapàkànnabhojane tu saüsargasya ki¤cidvyavadhànàt pàdahàniþ tena j¤ànataþ sapàdavatsareõàj¤ànataþ sàrdhavatsaradvayena sàmyam . pàtakisakãrõapàkànnabhojane tu tato'pi vyavahitatvàdaparapàdahàniþ . tenàtra j¤ànakçte sàrdhavatsareõàj¤ànato vatsaratrayeõa sàmyam . patitàmànnabhakùaõe patitasiddhànnabhakùaõasya caturthabhàgaþ evaü patitapànãyapàne'pi càõóàlànnabhakùaõe tathà dar÷anàt . %<yathà viùõuþ càõóàlànnaü bhuktvà triràtramupavahet siddhànnaü bhuktvà paràkaþ>% . iti atrànnamàmànnam uttaratra siddhànnadar÷anàt paràke ca dvàda÷opavàsàþ . tathà pracetàþ: %<patitànnantu yo bhuïkte saptàhamudake vaset . pànãyapànata÷caiva ku÷avàri tryahaü pivet>% . triràtropavàse caturviü÷atipaõalabhyaü kà¤canaü deyam . etadeva ku÷avàripàne ki¤cidånaü deyam . patitocchiùñabhakùaõe tu patitànnabhakùaõàddvaiguõyena pàpàdhikyam . yathàïgiràþ %<càõóàlapàtatàdãnàmucchiùñànnasya makùane . dvijaþ ÷udhyet paràkeõa ÷ådraþ kçcchreõa ÷udhyati>% . etat sakçdaj¤ànaviùayam . paràke pa¤ca dhenavaþ . sakçdaj¤ànakçtapatitànnabhojane dhenudvayaü pracetovacane vyàkhyàtam . tena j¤ànataþ patitocchiùñànnabhakùaõe màsatrayeõa patitasàmyam aj¤ànato màsaùañkena . ucchiùñànnabhakùaõavaducchiùñapro¤chane'pi vyavasthà %<ucchiùñabhojana ¤caiva tathà tasya ca màrjanam>% iti devalavacane sàhacaryadar÷anàditi . atra kçtànekapàtakapuruùasaüsargàdekaiva pàpavyaktirutpadyate na bhinnà kalpanàgauravàpatteþ . puruùàparàdhasya ca saüsargalakùaõasya nimittakàraõasya tadvi÷iùñàtmanaþsaüyogasyàsamavàyikàraõasyaikatvàt . pràya÷cittantu gurusaüsargasyaiva karaõãyaü guruõà pràya÷cittena laghunaþ pàpasya kùayàbhidhànàt . tathànekamahàpàtakipuruùasaüsargapàpavyaktibhede'pi de÷akàlakartraikye tantratàyà uktatvàttantreõaiva pràya÷cittam . jikanastu yugapadanekabràhmaõabadhavadyugapadanekapàtakisaüsarga eva tantratà . kramakçte tu bràhmaõabadhavadàvçttireva pràya÷cittasyeti tanna brahmavadhe'pi kramakçte pràya÷cittatantratàyà uktatvàt . yugapadanekavrahmabadha eva j¤ànàj¤ànàbhyàü vi÷iùñamaraõayàvajjãvavratasakùaõapràya÷cittabhedena tantratà'bhàvasya ÷rãbhahàdevapàdairdar÷itatvàt . iha tu tadvat pràya÷cittavai÷iùñye pramàõaü nàsti tathà ÷uddhasveva mahàpàtakino'pi pàtakyantarasaüsarge pàpasutpadyate eva àvçttavahmadhavaddheto÷ca samatvàt . atyathà pàtakina÷càõóàlànnabhakùaõe'pyadoùaþ syàt . tathà pratikùaõaü pårvapårvotpannapàpavyaktisahakçtãttarottarasaüsargàdanyànyà eva pàpavyaktayo mahatya utpadyatte pårvàpårvà cotpadyaiva vina÷yati vatsareõaiva målapàpakartçpàpasumànaduritàpårvavyaktirutpadyate . sà ca sampårõanarakaüphalà vatsaràbhyantare'lpàlpanarakaphalikà ataeva pràya÷cittavàkyamapyekam . na tu bhinnabhinnàþ samànàþ pàpaghyaktayaþ samadàyàt samparõanarakaü phalam . sampårõanarakaphalasya brahmavathàdàvekapàpavyaktiphalatvada÷anàditi . atredaü yodhyam . mahàpàtakisasargasyait kalau pàpahaütutvaü nànyapàsaüsargasya yathoktaü parà÷areõa %<kçte sambhàùaõàt pàpaü traitàyà¤caiva spar÷anàt . dvàpare cànnamàdàya kalau patati karmaõà>% . kalau sambhàùaõàdinà na pàtitya kintu kartureva karmamàtreõaiva pàtityaü na saüspar÷anàdinà . %<àlàpàt gàtrasaüspar÷àdityàdi>% parà÷aravacanaü mahàpàtakiviùayamiti parà÷arabhàùye màdhavàcàrya àha sma .

#<saüsargàbhàva># puø saüsargeõa sambandhenàvacchinnapratiyogitàkobhàvaþ . dhvaüsapràgabhàvàtyantàbhàvaråpe bhedabhinne 1 amàve 2 sambandhàbhàve ca %<pràgabhàvasta÷rà dhvaüso'pyantàbhàvaþeva ca . evaü traividhyamàpannaþ saüsargàbhàva iùyate>% bhàùàø . saüsargàbhàvatvaü ca anyãnyàbhàvabhinnàbhàvatvaü tatra anyonyàbhàvasya tàdàtmyasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaråpatayà tadbhinnasya saüsargàbhàvatvokteþ . tàdàtmyàtiriktasaüsagàvacchinnapratiyogitàkatvena saüyargàbhàvasya yaugikatà'pi . saüsargapratiyogikàbhàvatvaü tu na lakùaõaü tathàtve khaõóanakàroktaü dåùaõamàpatet tathà hi abhàvasya saüsargapratiyogikatve ghañàdipratiyogikatvaü vàdhyeya dravyaguõakarmaõàü samavàyikàraõeùu saüsargasya saümavàyasambandharåpatayà tasya nityatvena dhvaüsàdhàre tatsaüsargàbhàvasya asambhavàt . samavàyàvacchinnapratiyogitàkatvena bodhane tu pratiyãgyasattvada÷àyàü samavàyasya nityatvena tabuddherasambhavàt . saüsargàbhàva÷ca na¤àdinipàtena dhàtunà ca bodhyate tatra nipàtena pràtipadikàrthàbhàvasya bodhane anuyogini saptamyapekùà yathà gehe ghaño nàstãti . vibhaktyarthasaü sargàbhàvasyaü dhàtvarthàdau bodhane tu nàyaü niyamaþ yathà gaganaü na pa÷yati na kala¤jaü bhakùayedityàdau tatra dar÷ane gaganakarmatvasya kala¤jabhakùa balavadaniùñàsàdhanatvasya na¤à saüsargàbhàvasya bodhanànna tatra saptamyapekùeti vivekaþ . kaõàø såø vçttyo÷cànyathoktaü yathà
     %<nàsti ghaño gehe iti sato ghañasya gehasaüsargapratiùedhaþ>% kaõàø såø %<gehe ghañasya yaþ saüsargaþ saüyogasya pratiùedhaþ sa ca yadi kadàcidapi na ghañastadàtyantabhàva eva bhaviùyataþ pràgabhàbo bhåtasya pradhvaüsàbhàvaþ, tarhi ghañasaüsargo gehe nàstãti pratãtyà bhavitavyamati cet pratãtyà bhavitavyamityasya ko'rthaþ yadi tadviùayayà pratãtyà bhavitavyamitpapàdanàrthastadeùñàpattiþ atha tadullesyinyeti tadà gehe ityadhikaraõo÷lekhasyaiva saüsargollekhaparyavasànamàdhàratvasyaiva dharmasambandhàkàratvàt tata kiü ghañastatràkhye? astyeveti ko'rthastatra samavetaþ saüuukto và vàdyaþ samavetaghañasya tatràbhàvàt na . dvatàyaþ saüyogasya niùedhàt nanvevaü ghañàdãnàü kevalànvayitvaprasaïgaþ tatsaüyàgasamavàyànyatarasyaiva sarvatra niùedhàditi cenna tadabhayaniùedhasyaiva ghañaniùedhàtmakatvàt tat kà ghañastatsaüyoga÷cetyekaü tattvaü yena ghañasa yoganiùedho ghañastatsaüyoga÷cekiü ghañastatsaüyogasamavàyàvekaü tattvaü yena tadvidhireva ghañavidhiþ syàt na hi tau yatra niùedhyete tatra ghañànvayo yena kevalànvayitvaü tasya syàt tathà ca yasya yo vidhistanniùedha eva tanniùedha iti . yaddhà ghañasya samavàyitayà gehe'tyantàbhàva eva sa eva gehe ghaño nàstãti pratãti viùayaþ kapàle saüyogitayaiva . evaü sati kevalànvayyatyantàbhàvapratiyogitayà ghaño'sana syàditi cet bhavedevaü yadi saüyogitvasamavàyitvàbhyàü sarvatràsan syàditi>% .

#<saüsargin># triø sam + sçja--ghinuõ . 1 saüsargayukte vibhàgànantaram (yattava dhanaü tanmameti) kçtasamayena ekatràvasthà naråpasaüsargayukte 2 bhràtràdau 3 sambaddhe ca .

#<saüsàra># puø saüsaratyakhàt sam + sç--gha¤ . 1 mithyàj¤ànajanya saüskàraråpavàsanàyàü 2 dehàrambhakàdçùñabhede 3 svàdçùñopanivaddhadehaparigrahe ca àdhàre gha¤ . 4 vi÷ve . bhàve gha¤ . 5 saïgatau . saüsàragatiprakàraþ ÷àø såø bhàø dar÷ito yathà tadantarapratipattau raühati sampariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm såø pa¤à÷càgnividyàmà÷ritya saüsàragatiprabhedaþ pradar÷yate, vairàbhyahetostasmàjjugupsetàti cànte ÷ravaõàt . jovo mukhyapràõabhacivaþ sendriyaþ samanasko vidyàkarmapårvapraj¤àparigrahaþ pårvadehaü vihàya dehàntaraü pratipadyate ityetadava÷agatam . %<athainamete pràõà vyagisumàyanti>% ityevamàdeþ %<anyannavataraü kalyàõataraü råpaü kurute>% itye vamantàt saüsàraprakàraõasthàcchabdàt, dharmàùarmaphalopabhogasambhavàcca . sa kiü dehavãjairbhåta såkùmarasampàraùvakto gacchati àhosvit sampariùvakta iti cintyate . kintàvat pràptaü asampariùvakta vati . kutaþ karaõopàdamavadubhåtopàdànasyà÷rutatvàt . %<sa etàstojobhàtràþ sanabhyàdadànaþ>% ityata tejomàtvà÷abdona karaõàpà saüvàdànaü saïkãrtayati, vàkya÷eùe cakùuràdisaïkãrtanàt . naivasyånamàtopàdànasaïkãrtanamasti . sulabhà÷ca sarvatra bhåtamàtràþ, yatraiva deha àrabhravyàtsatrava santi . tata÷ca tàsà nayana niùprayojanaü, tasmàdasampàriùvaktà yàtotyevaü pràpte pañhatyàcàryaþ %<tadantarapratipattau rahati sampariùvaktaþ>% iti! tadavarapratipattau dehavãjairbhåtasåkùmaiþ sampariùvakto raühati gacchatãtthavagantavyam . kutaþ pra÷naniråpaõàbhyàm . tathà hi pra÷naþ %<vettha yathà pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti>% iti . niråpaõa¤ca prativacanaü dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsu pa¤casvagniùu ÷raddhàsomavçùñyannaretoråpà àtãruktvà %<iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacasà bhavanti>% iti . tasmàdadbhiþ pariveùñito jãvo raühati vrajatãti gamyate . sàø kàø tatprakàro dar÷ità yathà %<saüsarati nirupabhãgaü bhàveradhivàsita liïgam>% kàø %<nanvastvetadeva ÷arãraü bhàgàyatana puruùasya, kçtaü dç÷yamànena ùàñkau÷ikena ÷aràraõatyataàha saüsaratãti upàttamupàttaü ùàñkau÷ikaü ÷arãraü jahàti hàyaü hàyaü copàdatte, kasmàt? nirupabhogaü yataþ ùàñkau÷ikaü ÷arãraü vinà hakùmaü ÷arãraü nirupabhogaü, tasmàt saüsarati . nanu dharmàdharmanimittaþ sasàraþ na ca såkùma÷arãrasyàsti tadyogaþ, tatkathaü saüsaratãtyata àha bhàvairadhivàsitaü dharmàdharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varyàõi bhàvàstadanvità buddhiþ tadanvita¤ca så÷ma÷arãramiti tadapi bhàvairadhivàsitaü yathà surabhicampakasamparkàdvastraü tadàmãdavàsitambhavati tasmàdbhàvairevàdhivàsitatvàt saüsarati . kasmàt punaþ pradhànamiva mahàpralaye'pi taccharãraü na tiùñhatãtyata àha liïgam layaü gacchatãti liïgaü hetumattvena càsya liïgatvamiti bhàbaþ . syàdetadbuddhireva sàhaïkàrendriyà kasmànna saüsarati kçtaü såkùmà÷arãreõàpràmàõikenetyata àha>% %<citraü yathà÷rayamçte syàõvàdibhyovinà yathà chàyà . tadvadvinà vi÷eùairna tiùñhati nirà÷raya liïgam>% kàø liïganàt j¤àpanàs buddhyàdayoliïgaü tat anà÷ritaü na tiùñhati . janmaprayàõàntaràle vaddhyàdayaþ pratyutpannadharãra÷ritàþ pratyutpannapa¤cadanmàtravattve sati buddhyàdisyàt dç÷yamaþna÷arãravçttiyuddhyàdavat . pinà vi÷evairiti såkùmaiþ ÷arãraityarthaþ . àgama÷càtra bhavati %<aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùa yamãvaàditi>% . nyaïgaumàtratvena såkùmatàmupalakùayati àtmato niùkarmàsambhavena såkùmameva ÷arãraü gårumastadapi hi pura sama a÷àrãre ÷ete taø kauø .

#<saüsàraguru># puø 6 taø . 1 kàsadeve tikàø 2 sagàtatau ca .

#<saüsàracakrana># samàrakramiva . punapanarjanmabharakùàtmke jãvasya vyàpàrabhede tåmakamaõà dehagrahaõànantaraü tatra0parbhukosànakarmaõo nà÷e maraõaü taóhanantaraü ca svakarmànusàreõa devatiryagàdibhàvàpattirityevaü satatagatàgatapracuratvàt saüsàrasya cakratulyatvàt tathàtvam . tadetat viùõupuø saüsàracakraniråpaõe niråpitaü tatra dç÷yam .

#<saüsàramàrga># puø 6 taø . yonidvàre trikàø . tata eva hi vahirnimane màyàmugdhateti tasya tathàtvam .

#<saüsàrin># triø saüsarati adçùñava÷àt dehabhedamanugacchati mam + sç--õini . ÷arãràbhimànini jãve .

#<saüsiddha># triø samyak svabhàvena và siddhaþ sama + sidha--kta . 1 svabhàvasiddhe 2 samyagniùpanne ca .

#<saüsiddhi># strã sam + sidha--ktin . 1 svabhàve prakçtau 2 samyag niùpattau . samyaksiddhiryatra . 3 muktau ca %<karmaõaiva hi saüsiddhimà÷ritàjanakàdayaþ>% gãtà .

#<saüsçti># strã sam + sç--ktin . 1 saüsàre 2 pravàhe ca trikàø . 3 saïgatau ÷abdacaø .

#<saüsçùña># puø sam + sçja--kta . vibhàgànantaraü maitryàt punaþ svasvadhaneùu kçtasaüsargayute bhràtràdau %<vibhakto yaþ punaþ pitrà bhràtrà caikatra saüsthitàþ . pitçvyeõàtha và prãtyà sa tu saüsçùña ucyate>% %<vçhaspatiparigaõitavyatirikteùu saüsargakçto vi÷eùo nàdaraõãyaþ parigaõanànarthakyàt>% dàyabhàø . taddhanavibhàgastatra dar÷ito yathà %<vibhaktàþ saha jãvanto vibhajeran punaryadi . samastatra vibhàgaþ syàt jyaiùñhyaü tatra na vidyate>% manuþ . samastatreti savaõerbhràtçsaüsargàbhipràyeõa bràhmaõakùattriyayostu pårvakëluptabhàgànusàreõa bhàgavyavasthà boddhavyà . pårvakëptajyaiùñhà÷aniùedhamàtraparaü hi samavacanam ataeva vçhaø %<vibhaktà bhràtraro ye tu saüprãtyaikatra saüsyitàþ . putarvibhàgakaraõe teùàü jyaiùñhyaü na vidyate>% iti jyeùñhàü÷abhàtraü niùedhati na tu bhàgasàmyam dàyabhàø . tatra bhràtradhikàre vi÷eùastatrokto yathà %<anyodaryastu saüsçùñã nànnadaryadhanaü haret . asasçùñyapi càdayàt saüsçùño nànyamàtçjaþ>% yàj¤aø asyàyamarthaþ . saüsçùñã punaranyodaryaþ prathamaü haret na punaranyodaryamàtram . prathagraü ca haran odaraü bàdhitvaiva và tena saha vetyapekùàyàmuktam asaüsçùñyapi sodaro gçhõãyàt sodarapadamanuvartate (sodarasya tu sodaraþ iti vacanàt) . nànyamàtçja eva saüsçùñãü gçhõãnàt saüsçùñapadameva và sãdaramabhidhatte ataeva bçhadyàj¤aø %<sodaro nànyamàtçjaþ>% iti jitendriyeõa likhitam . tathà ca pårvàrdhasya saüsçùñãtyanuvartate na ca kevalamanyodarya eva saüsçùñã gçhõãyàt kintvasaüsçùñyapi sodaro gçhõãyàdityarthaþ . tana asaüsçùñinà sodareõa saüsçùñinà càsodareõa vibhajya grahãtavyamataevàpi÷abdaü prayuktavàn dàyabhàø . tasmàt sodaràsodaramàtra sadbhàve sodaràõàmeva . sodaràõàmeva madhye ekasya saüsçùñatve tasyaiva asaüsçùñasodarasaüsçùñàsodarasadbhàva ca dvayoreva sàpatramàtrasadbhave prathamaü saüsçùñasya tadabhàve càsaüsçùñàsàdarasyeti dàyamàø eva bhràtçputre'pi . 2 vamanàdinà saü÷uddhe màdiø 3 saüyukte ca . bhàve kta . 4 sambandhe .

#<saüsçùñi># strã sam + sçja--ktin . 1 saüsarge 2 alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 405 pçø dç÷yam .

#<saüsçùñin># puø saüsçùñamanena iùñàø ini . saüsçùñabhràtràdau %<saüsçùñasya tu saüsçùñã>% yàj¤aø .

#<saüskartç># triø sam + kç--tçcø suña ca . 1 saükhvàrakàrake 2 pàcake ca %<saüskartau copahartà ca ùaóete ghàtakàþ smçtàþ>% manuþ .

#<saüskàra># puø sam + kç--suñ ca . satoguõàntaràdhànaråpe 1 pratiyatne yathà alaïkàràderastràdervastràde÷ca uddãpanali÷ànamàrjanàdayaþ, darpaõàdernirmalãkaraõàdiþ bràhmàde÷ca yaj¤àïgatàsampadànàya vaidikamàrgeõa prokùaõàdiþ . sa ca %<saüskàraþ puüsa eveùñaþ prokùabhya kùaõàdiùu>% kusumàø ukteþ puruùasyaiva dharmaþ nyàyabhatam . prokùità eva brãhayaþ puroóà÷àya kalpante nàprokùità iti prokùaõàdijanyasaüskàroyaj¤àïgapuraóà÷eùviti dravyadharmaþ mãmàüsakàþ . evaü snàlàcamanàdijanyàþ saüskàrà dehe utpadyamànà api tadabhimànijãve kalpyante iti vedàntinaþ . 2 smçtihetau anubhavajatye àtmavçttiguõabhede pçthivyàdicatuùñayasthe 3 vegàkhye guõe, yathàvasthitatayàsthàpanaprayojaphe sthitisthàpanàkhye 4 guõabhede ca
     %<saüskàrabhedo vego'tha sthitisthàpakabhàvane . mårtamàtre tu vegaþ syàt karmajo vegajaþ kvacit . sthitisthàpakasaüskàraþ kùitau keciccaturpvapi . atãndriyaþ sa vij¤evaþ kvacit smande'pi kàraõam . bhàvanàkhyastu saüskàro jovavçttiratãndriyaþ . upekùànàtmakastasya ni÷capaþ kàraõaü bhavet . smaraõe pratyanij¤àyàmapyasau heturucyata>% bhàùàø nityaþ saüskàro nàsti vegastu dvividhaþ karmajavegajabhedàt tatra ÷aràdau nodanajanitena karmaõà vego janyate tega ca pårvakarmanà÷àduttaraü karma evamuttarottaramapi karma jàyate . vegaü vinà karmaõaþ karmàntaràjanakatvàt %<ùårvakarmanà÷e uttarakarmotpatti÷ca na syàt . yatra vegavatà kapàlena janite ghañe vego janyate tatra vegajo vegaþ . sthitisthàpakasaüskàra÷càtãndriyaþ àkçùña÷àkhàdãnàü parityàge yat pårvade÷agamanaü tatra sthitisthàpakohetuþ . upekùànàtmakàna÷cayena bhàvanàkhyasaüskàro janyate sa ca smaraõe pratyabhij¤àyàü ca hetuþ jãvavçttiþ ratãndriya÷ca sa ca caramaphalanà÷yaþ kvacitürogàdinà÷yaþ kvacit kàlanà÷yaþ>% siø muø anye tu samànaviùayakaü smaraõameva saüskàranà÷akam ataeva %<jàyate ca punaþpunaþsmaraõàdadçóhatamasaüskàraþ>% iti dãdhikçt ityàhuþ .
     saüskàratvaü tu na jàtiriti caùakàdau vyavasthàpitam . 5 ÷àstràbhyàsajanyavyutpattau, vyàkaraõoktadi÷à ÷abdànàü 6 sàdhanaprakàre, vipràdãnàü vaidikakarmàrhatvaprayojake 7 garbhàdhànàdau kriyàkalàpe 8 pàke ca . vipràdãnàü dehasaüskàrà÷ca aùñàcatvàriü÷at tacchabde 510 pçø dar÷itàþ . hådànãntanànàü tu garbhàdhànàdyàvivàhàntàþ da÷avidhàþ prasiddhàþ . teùàü ca deha doùanà÷akatà yathoktaü hàrãtena %<garbhàdhànavadupeto brahmagarbhaü saüdaüdàti puüsavanàt puüsãkaroti phalasthàpanàt màtàpitçjapàùmànamapohati retoraktamarbhopaghàtaþ pa¤caguõo jàtakarmaõà prathamamapohati nàmakaraõena dvitãyaü prà÷anena tçtãyaü cåóàkaraõena caturthaü snàpanena pa¤camametairaùñàbhiþ saüskàrairgarbhàpaùñhàtàt påto bhavati>% . %<snàpanaü samàvartanam>% upatayanasya vedagrahaõàrthatvam vivàhasyàgnisàdhyasmàrtakàryàrthatvamitiviùekaþ ato da÷avidhàþ . %<garbhàdhànamçtau puüsaþ karaõaü spandanàt purà . ùaùñhe'ùñame và sãmantaþ prasave jàtakarma ca . ahanyekàda÷e nàma caturthe màsi niùkamaþ . ùaùñhe'nnaprà÷anaü màsi cåóà kàryàyathàkulam . evamenaþ ÷amaü yati vãjagarbhasamudbham>% yàj¤aø . atra jàtakarmaniùkràmàvadhikau saüskàrau bãjàdidoùanivàrakatayoktau . agnisthàpanàrtha÷ca pa¤cavidhaþ bhåsaskàraþ gçhye dar÷itaþ te ca samåhanamupalepanamullesyanaü sikatoddharaõamabhyukùaõa¤ceti . dãkùaõãyatàntrikamantrasaüskàrà÷ca dra÷avidhàþ dãkùàø taø dar÷ità yathà ÷àradàyàm %<mantràõàü da÷a kathyante saüskàràþ siddhidàyinaþ . jananaü jãvana pa÷càttàóanaü bodhanaü tathà . athàbhiùeko vimalãkaraõàpyàyane tathà . tarpaõaü dãpanaü guptirda÷aità mantrasaüskriyàþ mantràõàü, màntrikàyantràduddhàro jananaü smçtam praõavàntaritàn kçtvà mantravarõàn japet sudhãþ . etajjãvana2 mityàhumantratantravi÷àradàþ . mantravarõàn samàlikhya tàóayeccandanàmbhasà . pratyekaü vàyunà mantrã tàóana 3 tadudàhçtam>% . vàyunà vàyuvãjana %<yamityanena taü mantrã prasånai karavãrajaiþ . tanmantràkùarasaükhyàtaihanyàd yàntena bodhanam 4>% . yànte na ramimanana iti %<svatantroktavidhànena mantro mantràrõasaükhyayà . asatthapallavairmantramabhiùi¤cedvi÷uddhaya . svatantro vidhànena mårdhni toyena de÷ikaþ . namo'ntaü mantramuccàrya tadante devatàbhidhàm . dvitãyàntàmahaü pa÷càdabhiùi¤càmyanena tu . tauyaira¤jalibaddhai÷càpyaniùi¤cet svamurdhani 5>% . svatantroktavidhànena pura÷caryàprakaraõoktavihità¤jalinà ityabhihitena %<sabhintya manasà mantraü jyotirmantreõa nirdahet . mantre malatrayaü mantrã vimalãkaraõa 6 ntvidam>% . malatrayaü màyikaü kàrmiõaü mànasaråpam %<tàravyomàgnimanuyugdanto jyotirmanurmataþ>% . tàraþ praõavaþ vyoma hakàraþ agnãrephaþ manurãkàraþ tadyuktodanto'nusvàraþ . tena om hrauü itimantraþ . %<ku÷odakena mantreõa pratyarõa prokùaõaü manoþ>% . pratyarõaü pratyakùarama %<tena mantreõa vidhivadetadàpyàyana 7 matam . mantreõa vàriõà mantratarpaõaü tarpaõaü 8 matam>% . mantreõa målamantreõa . %<målamantraü samuccàrya tadante devatàbhidhàm . dvitãyàntàmahaü pa÷càtta rpayàmi namo'ntakam>% . iti pura÷caryokùakrameõa likhitamantràdhàraråpayantre . %<tàramàyàramàyogomanordãpana 9 mucyate>% . tàraþ om màyà hrãü ramà ÷rãm %<japyamànasya mantrasya gopana 10 ntvavakà÷anam . saüskàrà da÷asaükhyàtàþ marvatantreùu gopitàþ . yàn kçbhà sampradàyàlaü mantrã và¤chitama÷nute>% . devapratiùñhàïgasaüskàrà÷ca devatàpratiùñhà÷abda 3723 pçø dç÷yàþ . anye'pi tattatkratvaïgasaüskàràstattadgranthe dç÷yàþ .

#<saüskàravarjita># triø 3 taø . 1 garbhàdhàmàdisaüskàhãne 2 ÷àstradau vyutpattihãne ca saüskàrahãnàdayo'pyatra .

#<saüskçta># triø sam + kç--kta suñ ca . 1 kçtasaüskàre padàrthe vyàkaraõalakùaõàdhãnasadhinayukte 2 ÷abde 3 pakve 4 måùite 5 ÷àstrabhede mediø 6 ÷odhite jañàø .

#<saüstara># puø sam + sté--ap . 1 yaj¤e 2 ÷athyàyàü hemacaø 3 pallavàdiracita÷ayyàyàü ca %<nabapallavasaüstare yatheti>% kumàraþ

#<saüstava># puø sm + stu-ap . 1 paricaye amaraþ 2 samyakastutau ca

#<saüstàva># puø saüståyate'tra sam + stu--gha¤ . yaj¤àrtha saüstàvakavipràõàü vàsabhasau amaraþ .

@<[Page 5190a]>@
#<saüstuta># triø sam + stu--kta . 1 ùaricite 2 samyakstute ca .

#<saüstryàya># puø sam + stryai--gha¤ . 1 saücàte 2 nivióasaüyogaråpe sannive÷e amaraþ . 3 vistçtau 4 saüsthàne ca mediø karaõe dha¤ . 5 gçhe hemacaø .

#<saüstha># triø san + sthà--ka . 1 avasthite mediø 2 mçte ÷abdaraø 3 care puø mediø 4 nivàrake 5 vyavaüsthite 6 vyaktau 7 kratuprakàrabhede 8 samàpte ca hemacaø . 9 prakàre %<naimittikaþ pràkçtiko nitya àtyantikolayaþ . saüstheti kavibhiþ pokta÷caturdhà'sya svabhàvataþ>% ityukte 10 pralaye ca .

#<saüsthà># strã sam + sthà--aï . 1 nyàyyapathàvasthitau amaraþ . 2 sthitau 3 nà÷e mediø 4 yaj¤abhede 5 vyavasyàyàü 6 vyaktau 7 sàdç÷ye 8 prànte ca .

#<saüsthàna># naø sam + sthà--lyuñ . 1 catuùpathe amaraþ . 2 sannive÷e mediø 3 àkàre 4 avayaùyàrambhakasaüyogabhede 5 mçtyau 6 cihne ajayaþ . 7 samyaksthitau ca .

#<saüsthita># triø sap + sthà--kta . 1 mçte amaraþ 2 amyaksyite ca

#<saüspar÷à># strã saüspç÷yate sam + spç÷a--karmaõi gha¤ ñàp . rajanãgandhàvçkùe amaraþ .

#<saüsphàla># puø samyak sphàla spharaõaü yasya . methe trikàø .

#<saüsphuña># triø sam + sphuña--ka . vika÷ite ÷abdacaø .

#<saüspheña># naø sam + sphuña--àdhàre gha¤ pçùoø . yuddhe bharataþ

#<saüsphoña># puø sam + sphuña--àdhàre gha¤ . yuddhe amaraþ .

#<saühata># triø sam + hana--kta . 1 dçóhasandhau amaraþ . 2 milite 3 dçóhe mediø . 4 paràrthaü milite %<saühaparàrthatvàditi>% sàïkhyasåø . 4 dçóhasaüyogayukte 5 samyag hate ca . bhàve kta . 6 saüghàte naø .

#<saühatala># puø saü hataü saühananaü saïgàtaü làti--là--ka . militapàõidvaye amaraþ .

#<saühatapuùpikà># strã saühatàni dvaóhasaüyuktàni puùpàõyukhàþ kap ata ittvam . mi÷reyàyàü ràjaniø .

#<saühatajànu># triø saühade jànunã yasya . lagnajànuke amaraþ và kap . tatràrthe .

#<saühati># strã sam + hana--ktin . 1 samåhe amaraþ . 2 samyaghanane ca .

#<saühanana># naø saühanyate paràrthaü saüsrajyate sam + hana--lyuñ . 1 dehaü amaraþ 2 saïghàte 3 badhe ca .

#<saüharùa># puø samyak harùaþ pràø sam + hçùa--gha¤ và . 1 ànande 2 spardhàvà¤ca saühçùyatyanena karaõaü dham . 3 pàtho mediø .

#<saühàra># puø sam + hç--gha¤ . 1 pralaye hemacaø 2 gã÷e 3 saükùape 4 narakabhede amaraþ . 5 vitarjane 6 kàsikàbhairavabheda pç jañàø . %<asitàïgoruru÷caõóaþ krodha unmatta eva ca . kapàlã bhãùaõa÷caiva saühàra÷càùña bhairavàþ>% tantrasàø .

#<saühàramudrà># strã saühàràrthà visarjanàrthà mudrà . tantrokte mudràbhede tallakùaõam %<adhomukhe vàmahaste årdhvàsyaü dakùahastakam . kùiptvàïgulãraïgalãbhiþ saügçhya parivartayet . proktà saühàramudraivamarpaõe tu pra÷asyate>% padàrthàø dhçtavàkyam . arpaõe àtmani devàrùaõe tiø taø .

#<saühità># strã samyak hitaü pratiùàdyaü yasyàþ . 1 manvàdipraõãte dharma÷àstre 2 puràõe 3 itihàsàdau 4 karmakàõóapratipàdake vedabhàge ca saühitàpàñhaprakàrastu tiø taø matsyasåktoktaþ caõóã÷abde 2850 pçø dar÷itaþ . %<paraþ sannikarùaþ sahità>% pàø ukte 5 pårvàparavarõayoþ atyantasannikarùe tatra niyamavi÷eùaþ sparyate %<saühitaikapate nityà nityà dhàtåpasargayoþ . nityà samàse vàkye tu sà vivakùàmapekùate>% .

#<saühåti># strã sam + hve¤--ktin . bahumiþ kçte àhvàne amaraþ .

#<saühçta># triø sam + hç--kta . 1 kçtasaühàre 2 saïkucite ca .

#<saühçti># strãø sam + hç--ktin . saühàre .

#<saühràda># puø sam + hrada--gha¤ . ÷abdabhede .

#<saühràdin># triø sam + hrada--õini . ÷abdàyahvàne .

#<saühlàda># puø sam + hlada--gha¤ . ànandabhede .

#<sakaõñaka># puø saha kaõñakena sahasya ùaþ . 1 kara¤jabhede (nàñàkaramacà) ratramàø . 2 ÷ebàle gabdacaø . 3 kaõñakayukte tri0

#<sakarõa># triø saha karõena ÷ravaõena tadvyàpàreõa và . 1 ÷ruti÷ãle jañàø 2 karõayukte ca .

#<sakarmaka># triø saha karmaõa sahasya saþ kap . hyàkaraõokte karmayuktakriyàbodhake dhàtau %<phalavyàpàrayorekaniùñhatàyàmakarmakaþ . dhàtustayordharmibhede sakarmaka udàhçtaþ>% ityuktadi÷à dhàtoþ sakamakatvamavaseyam .

#<sakala># triø saha kalayà avayavamàtrayà catuùaùñhyà kalàbhirvà sahasya saþ . 1 samårõe 2 samagre amaraþ 3 kalàrsàhate ca

#<sakàraõa># triø saha kàraõena . kàrye .

#<sakà÷a># puø ka÷anaü pãóanaü kà÷aþ ka÷a--gha¤ saha kà÷ena . antike samãpe .

#<sakuruõóa># puø saha samànaþ kuruõóena . sàpharaõóakùe ràjani0

#<sakula># puüstrãø saha samànaü kulamasya . 1 ÷akulamatsyaü (÷ala) sprotve ïãù . 2 samànavaü÷e triø .

#<sakulya># triø samàne kule mavaþ yat . a÷aucaviùaye smàvavadhyårdhvàdhastanàùñamapuruùamàtre %<da÷àhena sapiddhàsta ÷adhyanti pretasåtake . triràtreõa sakulyàstu syatvà ÷udhyanti bàndhavàþ>% vçhaø . sapiõóa÷abde dç÷yam .

#<sakçt># avyaø eka + niø . 1 ekavàre amaraþ . 2 viùñhàyàü strã anye .

#<sakçtpraja># puüstrãø sakçt ekavàraü prajàyate pra + jana--óa . 1 kàke amaþ striyàü ïãù . 2 ekavàrajàtàpatye ca .

#<sakçtphalà># strã sakçt phalati phala--ac . kadalãvçkùe ràjani0

#<sakçdgarbha># puø sakçd garbho yasya . khesare ràjaniø ekavàra garbhavatyàü striyàü strã .

#<sakçdvãra># puø karmaø . ekavãravçkùe ràjaniø .

#<sakta># triø sanja--kta . 1 àsakte 2 avcirate ca hemacaø .

#<saktu># puø sanja--tun kicca . bhraùñayavàdicårõe (chàtu) ÷abdacaø %<meùàdau saktavã deyà vàripårõà ca gargarã>% tiø taø .

#<saktuphalà(lã)># strã saktava iva kùudràõi phalànyasyàþ và ïãp . ÷amàvçkùe amaraþ ïãbantaþ tatràrthe ÷abdaraø .

#<sakthi># naø sanja--kithan . 1 ktarau amaraþ 2 ÷akañàvathavabhede ca uõàdiø . bahuø svàïge ac--samàø . mçgasaktha ityàdi .

#<sakhaõóopàdhi># puø karmaø . bahupadàrthathañite dharme yathà indriyatvadehatvàdigharmaþ .

#<sakhi># triø saha samànaü khyàyate khyà--óin niø . sauhàrdayukte amaraþ . sakhàyau sakhyà sakhyurityàdi .

#<sakhã># strã sakhi + strãtve ïãp . 1 sahacaryàü hemacaø 2 vàyasyàyàm amaraþ .

#<sakhya># naø sakhyurbhàvaþ yat . 1 mitratàyàü 2 sauhàrde ca .

#<sagandha># puø saha gandhena le÷ena và sahasya saþ . 1 j¤àtau trikàø 2 gandhàyute triø .

#<sagara># puø saha gareõa viùeõa jàtaþ . 1 såryavaü÷ye nçpabhede %<sagaràt sàgarojàtaþ>% iti puràõam . sa ca subàhunàmaràjataþ yàdavyàü jàtaþ tatasapatnyà garadàne'pi sa na samàra tatkathà %<tasyà (aurvasyà) ÷rame ca sà gabhaü suùuve jvalanaprabham . vyajàyata mahàbàhurgareõaiva saha dvija! . sagaro nàma tenàbhåt bàlako'timanoharaþ>% padmapuø 13 aø . 2 viùayukte triø .

#<sagarbha># puø saha samàno garbho'sya . 1 sahodare bhràtari ÷abdaraø . saha garbheõa . 2 garbhayukte madhyavartisåkùmapattra yukte ku÷adårvàdau triø striyàü ñàp .

#<sagarbhya># puø samàne garbhe bhavaþ yat sahasya saþ . sahodare bhràtari .

#<sagoca># naø saha sanànaü gotram sahasya saþ . 1 kule ÷abdacaø saha samaü gotramasya . 2 j¤àtau triø amaraþ .

@<[Page 5191b]>@
#<sagdhi># strã ada--ktin niø sahagndhyà sahasya saþ . sagabhojane amaraþ .

#<saïkaña># triø sama + kañac sam + kaña--ac và . 1 alpàvakà÷e sthàne amaraþ . 2 saübàdhe 3 duþkhe %<naromucyeta saïkañàditi>% devãmàø . 4 devãbhede strã jyotiùokte da÷àbhede ca strã ñàp . da÷à÷abde 3484 pçø dç÷yam .

#<saïkathà># strã sam + katha--bhàve a . parasparakathane hemacaø .

#<saïkañàkùa># puø saïgañaü saübàdhamakùati akùa--aõ . dhavavçkùe vi÷vaþ

#<saïkara># puø sam + ké--karmaõi ap . 1 sammàrjanyàdibhiþ kùipte rajasi amaraþ . itarajàtipuruùeõa itarajàtistriyàü 2 jàte jàtibhede . bhàve ap . 3 melane 4 parasparàbhàvasàjàdhikaraõye satyekàdhikaraõavçttitve ca sa ca jàtibàcakaþ . %<vyakterabhedastulyatvaü saïkaro'thànavasthitiþ . råpahànirasaübandho jàtibàdhakasaügrahaþ>% siø muø . yathà bhåtatvàbhàvavati manasi mårtatvapya sattvàt mårtatvàbhàbavati ca ghagane bhåtatvasya sattvàt bhåmyàdibhåtacatuùñaye cobhayoþ sàmànàdhikaraõyàt tayorna jàtitvam . varõasaïkarajàti÷ca nànàvidhà diïamàtramatrocyate vakùye saïkarajàtyàdi ityupakrame %<viprànmårdhvàvasikto hi kùatriyàyàü, vi÷aþ striyàm . jàto'mbaùñhastu ÷ådràyàü niùàdaþ pàrùado'pi ca>% ityàdi garuø 96 aø . %<strãùu duùñàsu vàrùõeva! jàyate varõasaïkaraþ>% gãtà . 5 alaïkàrabhede asaïkàra÷abde 405 pçø dç÷yam . 6 saüsarge spar÷àdisambandhe caõóàlàdisaïkare bhavanàdidahanàdi tatra ca pràya÷cittàdi pàø viø uktaü yathà atha càõóàlasaïkarapràya÷cittam . tatra cyavanaþ %<càõóàsasaïkareùu bhavanadahanaü påraõaü sarvabhàõóabhedarnaü dàrabàõàm takùaõaü ÷aïkha÷uktirajatacelànàmadbhiþ prakùàlanaü kàüsyatàbhràõàmàkara÷uddhi . sauvãrapayodadhitakràõàü parityàgaþ ÷eùarasayavasadravyarakùaõaü gomåtrayàvakàhàro màsaü kùapayet bàlavçddhastrãõàmardhaü pràya÷cittam àùoóa÷àdvàlaþ saptatyårdhaü sthaviraþ cãrõe pràya÷citte bràhmaõabhojanaü go÷ata¤ca dadyàdabhàve sarvasvam>% . påraõaü pårvamçttikàkarùaõena mçttikàntaradànam takùaõaü vàsyàdinàü÷aviyojanam bhàõóabhedanaü mçõmayabhàõóabhedanam . àkare agnàvityarthaþ agnisaüyogàttàmràdãnàmutpatteþ . ÷eùarasànàü làkùàdànà yavasadåvyàõàü ca dhànyànàü rakùaõam . tathà ca parà÷araþ %<àkare tu bhavecchudviràrakåñe sakàüsyake . jala÷aucantu vastràõàü parityàgastu mçõmaya . kusumbhaguóakàrpàsalavaõaü saha sarpiùà . dvàri kurvãta dhànyàni gçhe dadyàddhutà÷anam . hutà÷ajvàlàsaüspçùñaü ÷uca tanmanurabravãta>% . tena rakùaõaü ghçtàdãnàm agnijvàlàpavitrãkçtànàü kartavyam . etacca pràya÷cittaü sadyaþpàtahetuyaunàdivarjitaiþ saüsargarj¤ànato yàvatà kàlena pàtityaü bhavati aj¤ànatastàvatkàlasaüsarge sati veditavyam iti tena saüvatsaraika÷càõóàlasambandhe màsaikagomåtrayàvakàhàraþ kartavyaþ . anena ca dvàda÷a dhenavo màsopavàsàt pa¤camabhàgàpakarùàd . go÷ata¤ca dakùiõà . etacca pràya÷cittaü vràhmaõakàtriyavi÷àü tulyameva . tathà càpastambaþ %<antyajàtiravij¤àto nivased yasya ve÷mani . sa vai j¤àtvà tu kàle tu kuryàttatra vi÷odhanam . càndràyaõaü paràkaü và dvijàtãnàü vi÷odhanam . pràjàpatyantu ÷ådràõàü tathà saüsargadåùaõe . yaistatra bhuktaü pakvànnaü kçcchraü teùàü vidhãyate . teùàmapi ca yairbhaktaü tadardhaü teùuvidyate . teùàmapi ca yairbhuktaü kçcchrapàdo vidhãyate . kåpaikapànaduùñànàü tathà saüsargadåùaõe . upavàsena ÷uddhiþ syàt pa¤cagavyena caivàhi . bàlàpatyà tathà rogã garbhiõã vçddhaeva yaþ . teùàü naktaü pradàtavyaü bàlànàü praharadvayam . atha và kriyamàõe tu yeùàmàrtiþ pradç÷yate . ÷eùaü sampàdayetteùàü vipartirne bhavet yathà>% . tatra påãrvoktakàlàdalpakàlasaïkare càndràyaõam . svalpatare paràkaþ . ÷ådrasya pràjàpatyam . kåpaikapànaduùñànàmiti ekasmi nneva kåpe dvijànàü càõóàlàdãnàü sahajalapànaü kurvatàü saüsargaduùñànàü sopavàsapa¤cagavyaü vi÷odhanamityarthaþ . saüvattaþ càõóàlasaïkare vipraþ ÷vapàke pukka÷e'pi và . gomåvayàvakàhàro màsàrdhena vi÷udhyati . etadapi svalpakàlasaïkaraviùayaü màsàrdhayàvakàhàrà÷aktau ùaóadhenavaþ . sumantuþ %<agamyàgamanastrãbadhacàõóàlasamparkeùu kçcchratrayam>% . etadatyantasvalpakàlaviùayaü kçcchratrayà÷aktasya dhanutrayam . tathà %<avij¤àtastu càõóàlo nivaseda yasya ve÷mani . vij¤àte tåpasaünyasya dvijàþ kuryuranugraham>% ityupakramyàha parà÷araþ %<dadhisarpiþpayo bhuktaü yadà gomåtrayàvakam . bha¤jota saha bhçtyaistu trisanvyamavagàhanam . bhàvaduùñaü na bha¤jãta bhoktavyaü gorasaplutam . tripalaü kùàradaghro÷ca palamekantu sarpiùaþ>% . tathà sa påtaþ saha bhçrthaya kuryàdbràhmaõabhojanam . anaóutsahitàü gà¤ca dadyàdvipràya dakùiõàm . dadhisarpiþprayo bhuktaü yada gomåtrayàvaka dvàda÷àhaü bhu¤jãtetyarthaþ . tatra parimàõàmataùàm trayàõàmuktam . camakàràdãnàmàvaj¤àta saïkare tu càõóàlasaïkarapràya÷cittasya ùaùñhã bhàgaþ karaõãyaþ càõóàlaspa÷apràya÷cittàccarmakàràdispar÷e pràya÷cittasya ùaùñhabhàgadar÷anàt . yathà svalpayamaþ %<càõóàlaiþ ÷vapacaiþ spçùño viõamåtre ca kçte dvijaþ . triràtraü samprakurvãta årdhvocchiùñaþ ùaóàcaret>% . carmakàràdispar÷a tuü saüvartaþ %<etaþ spçùñastathocchiùña ekaràtra payaþ pibet>% devalaþ càõóàlasaüyoge jàta÷càõóàla eva syàt brahyàhatyoddiùñaü pràya÷cittaü vàùiükaü ùàõmàsikaü kçcchraü và brahyaõasya . catustri÷adhyekamàsàþ ÷eùàõàm . avij¤àtacàõóàlasamparke vidyamàna eva dampatyoþ saüyoge yo jàto bràhmaõaþ sa vàrùikaü brahmahatyàvrataü pràjàpatyaü và ùàõmàsàn kuryàt vàrùikavrahmatyàvratà÷aktau pa¤cada÷a dhenavo deyàþ . ùàõmàsikabrahmahatyàvratà÷aktàvapãtyarthaþ . aspç÷yaspar÷anapràya÷cittamabhihitamidànãü spar÷a eva niråpyate . kiü sàkùàt spar÷a eva spar÷a÷abdasyàrthaþ uta paramparàspar÷o'pi na prathamaþ paramparayà càõóàlaspar÷e snànàdyabhàvaprasaïgàt nàpi dvitãyaþ saüyoge saüyuktasaüyoge caikaspar÷apadapravçttinimittàbhàvàt àkà÷àdidvàreõa sarveùàmeva tatsambhavàcca ki¤caivam %<auóumbarã sarvà veùñayitavyà auóumbarãü spçùñvodgàyet>% ityatra sarvaveùñanaspar÷ayoravirodhaþ syàt upaspar÷asyàpi spar÷a÷abdavàcyatvàt tathà ca virodhàdhikaraõodàharaõaü bhàùyakàrasyàpyasaïgataü syàt . tathà ca vçddha÷àtàtapaþ %<a÷uciüsaüspç÷ed yastu eka eva sa duùyati . tatspçùño'nyona duùyeta sarvadravyeùyaü vidhiþ>% . %<tathà saühatànàntu pàtràõàü yadyekamupahanyate . tasyaiva ÷odhanaü proktaü na tu tatspçùñinàmapi>% . ucyate . satyam upaspar÷o yadyapi na spar÷a÷abdàrthastathàpyatra vacanàdekàvayabidvàrakaparamyaràsvar÷o'pi gràhyaþ . tathà càpastambaþ %<eka÷àkhàü samàråóha÷càõóàlàdiryadà bhavet . vràhmaõastatra nivasan snànena ÷ucatàmiyàt>% . àdi÷abdàdudakyàdãnàü grahaõam . ÷àkhàgrahaõamekàvayavyupalakùaõàrthaü tenakapàùàõàdarapi grahaõam . tathà sa eva %<ekavçkùaü samàråóhau càõóàlabràhmaõã yadi . phalaü bhakùayatastatra pràya÷citta katha bhavet . brahmaõànapyanuj¤àpya savàsàþ snànamàvaret . ahoràtroùitã bhåtvà pa¤cagavyena ÷udhyati>% . tathà sa eva %<eka÷àkhàü samàråóhaþ phalànya÷nàtyasau yadi . pràya÷cittaü triràtraü syàt pa¤cagavyaü vi÷odhanam>% . atra vyavadhànasannibhànàbhyàmekaràtratriràtre . cànaviùayaü caitadubhayam . tathà ca brahmapuràõam %<vipraõóàlasahito yatrakasmin vanaspatau . aj¤ànàttu phalaü bhaïkte carettatràghamarùaõam>% . upaspar÷atvàt . %<pàda àmà÷ane tatheti>% purvoktàpastambena na virodhaþ . tathàcàpastamba %<måóhaþ srastare và saüspç÷an aprayatàn prayato manyeta>% . tçõasrastaràdã càõóàlàdibhiþ sahàvasthito'pi spç÷annapi tàn prayatatvamàtmano måóho manyeta vastutastu a÷ucirevàsau iti pårvavàkyopàttaü snànameva kuryàt tathà %<tçõakàùñhàdiùu nikhàteù ca>% . saükramàdau nikhàteùutçõakàùñheùu càõóàlena sahàbasthito'pya÷ucireva tathà %<prokùya vàsa upayojayet>% . na sacelaü snànamityarthaþ . ayameva vi÷eùaþ sàkùàtspar÷àdasya . atovacanàdekàvayavidvàrà paramparàspar÷e snànàdikaniti . naukàdiùu na doùa ityàha parà÷araþ . %<rathyàkardamatoyàni nàvaþ panthàstçõàni ca . spar÷anànna praduùyanti pakveùñakacitàni ca>% . tçõasamåhaþ pakveùñakacitàni mañhàdãni . nanvevaü yàj¤avalkyavacanavirodhaþ tada yathà %<udakyà÷aucibhiþ snàyàt saüspçùñastairupaspç÷et . abliïgàni lapeccaiva gàyatrã manasà smaran>% . atra paramparayodakyayà a÷ucibhi÷ca spar÷e àcamanamavagamyate . tathà %<÷avaü tatspçùñinà¤caiveti>% manuvacate tatspçùñãtyabhidhãyate tadanarthakaü syàt càõóàlàdispçùñaspaùñinãrapi snànàbhyugamàt %<÷avaspçùñyupaspar÷e sarvodakaspar÷àcchuddhiriti>% gautamavirodhaþ %<÷avaspçr÷e divàkãrtim>% ityàdi vçhaspativacana ÷avaspç÷a¤ca spçùñvetyàdiviùõuvacanàbhyà¤ca virodhaþ vyàta tacchabdena sarveùàmeva càõóàlàdãnàü paràmar÷àt eùu sarveùu ÷avaspùñigrahaõàta . ucyate . eka÷àkhàü samàråóha ityàdyàpastambavacanaü vartamànà÷ucisaüsargispar÷aviùaya yàj¤avalkyàdivacana¤càtautasa sargispar÷aviùayami tyavirãdhaþ . ataeva %<saüspç÷yà÷ucisaüspçùñaü tçtãyaü vàpi mànavaþ . hastau pàdau ca prakùàlya toyenàcamya ÷udhyati>% iti devalabacanamapi vartamànà÷ucisaü sargispçùñã målàbhåtà÷ucyapekùayà tçtãyo bhavati taü spçùñvà khàcamanamàtraü caturthe netyarthaþ . atãtaviùaye dvitãyameva spçùñvàcamanamiti vyavasthitavikalpavàcivà÷abdàrthaþ . tçtãyaspar÷e na ki¤cit . càõóàlàdispar÷aviùaya¤caitat atãtàntyajaspar÷aviùaye tu dvitãya eva nàcamanam . tathà ca ÷àtàtapaþ %<a÷uciü saüspç÷ed yastu eka eva sa duùyati . tatspçùño'nyona duùyottu sarvadravyeùvayaü vidhiþ>% . etalla÷unàdya÷ucidravyàdhaårdhvocchiùñaspar÷aviùayamapi . atràpi vartamànàntyajasaüsargispar÷e sàkùàtspar÷a ivàcamanameveti sarvamupapannam . parà÷areõà'tra ka÷cidvi÷eùa ukto yathà %<ucchiùñena tu saüspçùño dravyahastaþ katha¤cana . anidhàyaiva taddravyamàcàntaþ ÷ucitàmiyàt . màrjanopà¤janairve÷ma prokùaõena ca pustakam . sammàrjanenà¤janena sekenãllekhanena ca . dàhena ca bhuvaþ ÷uddhirvàsenàpyatha và gavàm>% . atràpi laghugurusaüsargaviùayabhedàt vyavasthà . %<nityaü ÷uddhaþ kàruhastaþ paõyaü yacca prasàritam . bràhmaõàntaritaü bhokùyamàkaràþ sarva eva hi>% .

#<saïkarã># strã saïkãryate sam + ké--karmaõi gha gauràø ïãù . navadåùitakanyàyàü mediø .

#<saïkarãkaraõa># naø saïkaraþ kriyate'nena cvi + kç--karaõe lyuñ . pàpabhede tatsvaråpapràya÷cittàdikaü pràø viø dar÷itaü yathà
     atha saïkarãkaraõàpàtrãkaraõamalàvahapràya÷cittam . tatra manuþ %<kharoùñrà÷vamçgebhànàmajàvikabadhastathà . saïkarãkaraõaü j¤eyaü mãnàhimahiùasya ca . ninditebhyo dhanàdànaü bàõijya ÷ådrasevanam . apàtrãkaraõaü j¤eyamasatyasya ca bhàùaõam . kçmikãñavayohatyàmadyànugatabhojanam . phalaidhaþkusumasteyamadhairya¤ca malàvaham>% . madyànugatabhojanaü madyapànasamaye yadupasthàpitaü phalamålàdi . adhairyaü gãta÷ravaõàdi %<alpe'pyacaye atyantavairakçtyamiti>% kalpataruþ . %<saïkaràpàtrakçtyàsu màsaü ÷odhanamaindavam . malinãkaraõãye tu taptaþ syàt yàvakastryaham>% . tathà viùõuþ %<gràmyàraõyànàü pa÷ånàü hiüsà saïkãrõakaram . saïkãrõakaraõaü kçtvà màsama÷nota yàvakam . kçcchràtakçcchramatha và pràya÷cittantu kàrayet . ninditebhyo dhanàdànaü bàõijyaü ku÷ãdajãvanam>% . asatyaü ÷ådrasevanamityapàtrãkaraõaü kçtvà taptakçccheõa ÷uddhyati . %<÷ãtakçcchreõa và bhåyomàhàsàntapanena và>% . %<pakùiõàü jalacaràõà¤ca ghàtanaü kçmikãñaghàtanaü madyànugatabhojanamiti malàvahàni>% %<malinãkaraõãye tu taptakçcchra samàcaret . kçcchràtikçcchramatha và pràya÷cittaü vimodhanam . atra saïkarãkaraõe sakçtkaraõe màsavakama abhyàse kçcchràtikçccham . atyantàbhyàse càndràyaõam . apàtrãkaraõe ca sakçtkaraõe taptakçcchraü caturahasàdhyam . ÷ãtakçcchro và ÷ãtakçcchre taptakçcchretikartavyataiva kintu tadeva dravyamatra ÷àtalamiti vi÷eùaþ . abhyàse tu mahàsàntapanam atyantàbhyàse càndràyaõam . malàvahetu sakç dàcaraõe tryahayàvakam abhyàsa tu taptakçcchram atyantà bhyàse kçcchràtikçcchramiti yathàyogyamåhyam . eùu ca turùuyatra yatra pràya÷cittavi÷eùo noktastatraiva eùa boddhavyaþ>% .

#<saïkarùaõa># puø saükçùyate garbhàt garbhàntaraü nãyate'sau sam + kçùayuc . 1 yaladeve amaraþ . tatkathà harivaüø 58 aø %<saptamo devakãgarbhaþ yo'ü÷aþ saumyo mamàgrajaþ . sa saükràmayitavyaste saptame màsi rohiõãm . saïkarùaõàttu garbhasya sa tu saïkarùaõo yuvà . bhavivyatyagrajo bhràtà mama ÷ãtàü÷udar÷anaþ>% nidràtmikàü viùõumàyàü prati bhagavaduktiþ . bhàve lyuñ . 2 àkarùaõe 3 sthànàntaranayane ca naø .

#<saïkalana># naø sam + kala--lyuñ . 1 ekatrasyãkaraõe 2 yojane (ñhikadethà) lãlàø 3 saügrhe ca . yojanaü ca nànàsaïkhyàsåcakàïkànàmekasaïkhyàpàdakàïkakaraõaü tacca dvividhaü ÷uddhasaïkalanaü bhinnasaïkalana¤ca tatra ÷uddhasaïkalanaü tu %<kàryaþ kramàdutkramato'tha vàïkayogo yathàsthànamathàntaraü và>% lãlàø uktyà yathàsthànam ekàdisthàne ekàdyaïkayoga eva da÷a÷atàdisthàne da÷a÷atàdyaïkayogaþ . bhinnasaïkàlana¤ca chedasahitàïkayojanam . tatràü÷asamavarõanaü tatroktaü yathà %<anyonyahàràbhihatau haràü÷au rà÷yãþ samacchedavidhànamevam>% . nyàsaþ (3/1) (1/5) (1/3) samacchede jàtam (45/15) (3/15) (5/15) %<yogo'ntaraü tulya haràü÷akànàü kalpyo haro råpamahàra rà÷eþ>% ityuktadi÷à yojane jàtam (53/15) evaü prabhàgabhàgànubandhabhàgàpavàheùu samacchedakaraõaü tatra dç÷yam .

#<saïkalita># triø sam + kala--kta . 1 yojite 2 rekhàdinà saüvçte amaraþ . 3 saügçhãte ca bhàve kta . 4 saüyãjane naø .

#<saïkalitaikya># naø 6 taø . %<saikapadaghnapadàrdhamathaikàdyaïkayutiþ kila saïkalitaikyam>% lãlàø ukte ekàdyaïkànàü yãge

#<saïkalpa># puø sam + kçpa--gha¤ guõe rasya laþ . 1 abhãùñasiddhaye (idamitthameva kàryama) ityevaüråpe matamovyàpàrabhede amaraþ . 2 karmasàdhanàya abhilàpavàkye %<saïkalpena vinàràjan! yat ki¤cit ku¤cit kurute naraþ . phalasyàlpàlpakaü tasya dharmasyàrdhakùayo bhavet>% brahmapuø . dharmasya ardhakùayokteþ phalasyàlpàlpakatvamapyardhaparatvaü yuktaü dharmàdhãnatvàt phalasya . %<à÷àsya ca ÷ubhaü kàryamuddi÷ya ca manogatam>% agastyapåjane uktam %<manogataü ÷ubhaphalamà÷àsya manasà saïkalpya, uddi÷ya vàcà abhilapya, kàryaü karmaõà upapàdyam>% tiø taø raghuø . %<manasà saïkalpayati vàcà abhilapati karmaõà copapàdayati>% hàrãtaþ . tatprakàro yathà %<÷ukti÷aïkhà÷mahastai÷ca kàüsyaråpyàdibhistathà . saïkalpo naiva kartavyo mçõmayena kadàcana . gçhãtvaudumbaraü pàtraü vàripårõaü guõànvitam . darbhatrayaü sàgramålaü phalapuùpatilànvitam . jalà÷ayàràmakåpe saïkalpe pårvadiïmukhaþ . sàdhàraõe cottaràsya ai÷ànyàü nikùipejjalam>% bhaviùyapuø . atra kevalahastaniùedhastu pàtràntarasadbhàvaviùayaþ ekahastaparo và ekàø taø raghuø . mànasasaïkalpa÷ca dvividhaþ bhàvàbhàvaviùayabhedàt tatràdyaþ mayaitatkartavyamityevaråpaþ dvitãyaþ mayaitanna kartavyamityevaü råpaþ . tatra påjàdisaïkalpobhàvaviùaya upavàsàdisaïkalpo'bhàvaviùaya iti bhedaþ . dhyam . %<saïkalpabhålaþ kàmo vai yaj¤àþ saïkalpasambhavàþ . vratàniyamadharmà÷ca sarve saïkalpajàþ smçtàþ>% ekàø taø .

#<saïkalpajanman># puø saïkalpàt janma yasya . 1 kàmadeve halàø saïkalpajàdayo'pyatra . saïkalpajàtamàtre yaj¤àdau ca tri0

#<saïkalpayoni># puø saïkalpoyonirutpattikàraõaü yasya . kàmadeve %<saïkalpayonerabhimànabhåtamiti>% kumàraþ .

#<saïkasåka># triø sam + kasa--åkan . 1 asthire amaraþ . 2 mande siø kauø 3 durbale uõàdiø . 4 saïkãrõe 5 apavàda÷ãle ca saükùiptasàø .

#<saïkàra># puø sam + ké--karmaõi bàø gha¤ . 1 sammàrjanàdikùiptadhålyàdau ÷abdaraø . 2 navadåùitakanyàyàü strã mediø gauràø ïãù . bhàve gha¤ . 3 agnicañatkàre mediø .

#<saïkà÷a># triø samyak kà÷ate kà÷a--ac . 1 sadç÷e %<taruõàdityasaïkà÷amiti>% tantram . atràrthe nibhàdivadasya nityasamàsatà . 2 antike ca vi÷vaþ .

#<saïkila># puø sam + kila--ka . vahnerulkàyàü trikàø .

#<saïkãrõa># triø sam + ké--kta . bahujanasaïgharùeõa niravakà÷e 1 sthàne bharataþ . 2 militanànàjàtãye uõàø 3 vyàpte 4 mi÷rite 5 saïkañe ajayaþ . ekatra 6 nisitayoþ parasparavijàtãyayo÷ca . itaravarõena itaravarõastriyàü jàte 7 jàtibhede puø 8 a÷uddhe amaraþ . 9 mi÷ritaràge saïgãta0

#<saïkãrtana># naø sam + kãrta--lyuñ . 1 stutau 2 devàdernàmoccàraõe 3 gànena devaguõàdyutkãrtane ca %<÷rãkçùõarasasaïgãtaü vãõàdhvanisamanvitam . kuru vatsàghunàtraiva ÷çõvantu munayaþ suràþ . gopãnàü vastraharaõaü paraü ràsamahotsavam . tàbhiþ sàrdhaü jalakrãóàü harerutkãrtanaü kuru . kçùõasaïkãrtanasthàne ye ca nçtyanti vaiùõavàþ . teùàü pàdarajaþ spar÷àt sadyaþ påtà vasundharà>% nàradapa¤caràtram .

#<saïkucita># triø sam + kuca--kta . 1 kçtasaïkãce 2 saükùipte 3 apraphulle ca hemacaø . 4 supte ràjaniø .

#<saïkula># naø sam + kula--ka . 1 parasparavaràhate %<yàvajjãvamahaü maunã brahmacàrã ca me pità . màtà tu mama bandhyaiva puttrahãvaþ pitàmahaþ>% ityevaü vàkye amaraþ . 2 paraspaparahananaråpe yuddhe 3 bahujanàdibhiþ saübàdhena niravakà÷e sthàne 4 saïkãrõe triø amaraþ .

#<saïketa># puø sam + kita--gha¤ . manogatabhàvavya¤janàya kçte hastàdicàlanaråpe 1 vyàpàre (isàrà) trikàø . %<asnàcchabdàdayamarthobodhyaþ, ayaü ÷abdaþ amumarthaü bodhayatu và>% ityevaü÷abdaniùñhe 2 arthabodhanà÷aktivi÷eùe saïketa÷ca jàtyàdicatuùke iti vaiyàkaraõàþ . %<÷abdaireva pratãyante jàtidåvyaguõakriyàþ . càturvidhyàdamãùàntu ÷abda ukta÷caturvidhaþ>% kàvyàdar÷aþ . %<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca>% hariþ %<jàtidåvyaguõaspandairdharmaiþ saïketavattayà . jàti÷abdàdibhedena càturvidhyaü pare jaguþ>% vaiyàkaraõamatam ÷abda÷aø praø uktam . %<råóhaü saïketavannàsa saiva saüj¤eti kãrtyate>% ÷abda÷aø . ÷akti÷abde 5076 pçø dç÷yam . 3 priyasaïgamàrthe guptasthàne ca .

#<saïketita># triø saïketo jàto'sya tàraø itac . saïketayute vàcye arthe %<sàkùàt saïketitaü yo'rthamabhidhatte sa vàcakaþ>% kàvyapraø .

#<saïkoca># puø sam + kuca--gha¤ . bahuviùayakavàkyasyàlpaviùayakatayà 1 vyavasthàpane sàmànya÷abdasya 2 vi÷eùaparatàyàm ÷ràddhaviø 3 jaóãbhàve 4 bodhe 5 bandhe ca mediø . sam + kuca--ac . 6 matsyabhede puüstrãø mediø striyàü ïãù . 7 kuïkume naø amaraþ .

#<saïkocanã># strã sam + kuca--lyu--gauràø ïãù . lajjaþlulatàyàü ratnamàø .

@<[Page 5195b]>@
#<saïkrandana># puø saïkrandayatyasuràn sar + kranda--õic--lyu . 1 indre amaraþ . bhàve lyuñ . 2 samyakkrandane naø .

#<saïkra(krà)ma># puø saïkràmatyanena sam + krama--gha¤ và vçddhiþ . 1 jalabandhanasthàne (sàüko) amaraþ %<àtmànaü saïkramaü kçtveti>% smçtiþ . bhàve gha¤ . 2 ravyàdeþ rà÷yantarasa¤càre dharaõiþ . %<truñeþ sahasrabhàgo yaþ sakàlo ravisaükramaþ>% tiø taø . 3 ekatrasthitavastunaþ tat sthànatyàgenànyatragamane ca .

#<saïkramaõa># naø sam + krama--lyuñ . 1 saïkràntau 2 ravyàdãnàü rà÷yantaragamane ca .

#<saïkrànta># triø saïkràntirasyàsti ac, sam + krama--kta và . 1 saïkràntiyukte 2 saïkamakamaõartari 3 pràpte dàyaråpeõa bhartràdita àgate striyà 4 pràptadhane ca . dàyabhàø mate strãõàü saükràntadhate uùabhogamàtraü tanmaraõe svapatyàdi dàyàdànàü taddhanam %<bhu¤jãtàmaraõàt kùàntà dàyàdaþ årdhvamàpnuyuþ>% kàtyàø vacanàt . mitàø mate svadàyàdànàmiti vivekaþ .

#<saükrànti># strã sam + krama--bhàve ktin . saükramaõa÷abdàrthe saükràntipadàrtharavisaükràntinàmabhedaphalabhedàdi muø ciø pãø dhàø niråpitaü yathà %<ghorà 1 'rkasaükramaõamugraravau hi ÷ådràt, dhvàïkùã 2 vi÷o, laghuvidhau ca cararkùabhaume . cauràn, mahodarayutà 3 nçpatãn, j¤amaitre mandàkinã 4 sthiragurau sukhayecca, mandà . 5 . vipràü÷ca, mi÷rabhabhçgau tu pa÷åü÷ca mi÷rà 6 tãkùõarkaje'ntyajasukhà khalu ràkùasã 7 ca . tryaü÷e dinasya nçpatãn prathame nihanti madhye dvijànapi vi÷o'parake ca ÷ådràn . aste ni÷àpraharakeùu pi÷àcakàdonnakta¤carànapi nañàn pa÷upàlakàü÷ca . såryodaye sakalaliïgijana¤ca saumyayàø myàyanaü makarakarkañarniruktam . ùaóa÷ãtyànana¤càpamçyukvanyàjhaùe bhavet . tulàjau viùuvaü, viùõupadaü siühàligo ghañe . saükràntikàlàdubhayatra nàóikàþ puõyà manàþ ùoóa÷aùoóa÷oùõagoþ . ni÷ãthato'rvàgaparatra saükrame pårvàparàhàntimapårvabhàgakau . pårõe ni÷ãthe yadi saükramaþ syàddinadvayaü puõyamathodayàstàt . pårvaü parastàd yadi yàmyasaumyàyane dine pårvapare tu puõye . sandhyà trinàóãpramitàrkabimbàdardhoditàstàdadhaårdhvamatra . cedyàmyasauvyeayane kramàtstaþ puõyau tadanãü parapårvaghasrau . thàbhyàyane viùõupade càdyà madhyàstunàjàyãþ . ùaóa÷ãtyàkane saumye parà nàóyo'tipuõyadàþ>% muø ciø . tatra grahàõàü pràgrà÷ito'pararà÷au saükramaõaü saükràntiriti saükràntilakùaõaü sà ca dvividhà madhyamà spaùñà ca . ùañkarmasaüskçto madhyamagrahorà÷yantaraü yadà saükrànati sà madhyamasaükràntirucyate . yadà tu spaùñãkçtasaüskàravi÷iùño graho rà÷yantaraü gacchet sà spaùñasaükràntirucyate . tatra madhyamamànasya spaùñokaraõàrthatvàdeva tajjanitasaüskàrànupayogàdatrà tattyàgena spaùñasaü kràntireva gçhyate . sàpi dvividhà sàyanàü÷à nirayanàü÷à ceti . tatra yadà siddhàntagaõanàgatàyanàü÷asaüskçtà grahàrà÷yantaragamanamurarãkurvate sà sàyanàü÷asaükràntirucyate . yadà tvayanàü÷asaüskàrarahitàgrahàrà÷yantaragàstadà nirayanàü÷à saükràntirucyate . tatrànyàsàü candràüdisaükràntãnàntu %<devadvyaïkartavo'ùñàùñau nàóyo'ïkàþ khançpàþ kramàt>% . varjyàþ saükràmaõe'rkàdeþ pràyo'rkasyàtinindità iti varjyadhañãtvameva vivàhaprakaraõe vakùyati na tu phalakathane àsàü saükràntãnàü ka÷cidupayogaþ . såryasaükràntãnàntu nakùatravàrasamayabhedena vavàdikaraõabhedena ca ÷ubhà÷ubhaphalakathanayogyatà puõyakàlatà saükràntivi÷eùe varjyaghañãnyånàdhikabhàva÷càstãtyato bahuvaktavyatvàt svatantrameva såryasaükràntiprakaraõara ripsurnakùatravàrabhedena phala tàvat sàrdhavasantatilakayàha . ghoreti arkasya såryasya saükramaõaü nirayanà÷à saükràntirugraravàvugrasaüj¤akanakùatre ravivàre'rkavàre và syàt tadà ghorànàmnã sà ÷ådràn sukhayet sukhina utpàdayet . atràrkasaükramaõamiti padaupàdànasàmarthyàt såryasaü kràntiùvevàyaü vicàro nàkhilagrahasaükràntiùviti phalito'rthaþ . atha laghunakùatre vidhau candravàre và såryasaükràntirdhyàïkùãnàrmnà vi÷ã vai÷yàn sukhayet . cararkùa caranakùatre bhaume maïalavàre và saükràntirmahodarayutà mahodarãnàmnã coràn sukhayet j¤amaitre budhe maitrasaüj¤akanakùatre và saükràntirmandàkinãnàmnã nçpatãn ràj¤aþ sukhayet . sthiranakùatre guruvàre và saükàntirmandànàmnã vipràn suõayet . mi÷ranakùatre bhçguvàre và saükràntirmi÷ranàmnã pa÷ån sukhayet . tãkùõanakùatre arkaje ÷anivàre và saükràntiþ khalu ni÷cayena ràkùasãnàmnã antyajàü÷càõóàlàn sukhayatãtyantyajasukhà syàdityarthaþ . yadràha ka÷yapaþ %<ghoràùvàïkùãmahodaryo mandà mandàkinã tathà mi÷ràràkùasikà såryasaükràntaùvarkavàsaràt>% . vasiùñha %<ghorograrkùe dhvàïkùã laghubhe carame mahodarã mçdubhe . mandàkinã cararkùe mandà mi÷rà mi÷re ca ràkùasã tãkùõe>% . atra chandãbhaïgastvàrùaþ . devãpuràõe %<mandà dhruveùu vij¤eyà mçdau mandàkinã tathà . kùipre dhvàïkùãü vijànãyà dugre ghorà prakãrtità . care mahãdarã j¤eyà krårairu graistu ràkùasã . mi÷rità caiva vij¤eyà mi÷raçkùaistu saükrame>% iti . ratnamàlàyàm %<ugrakùipracare mitradhruvami÷ràkhyadàruõaiþ . çkùaiþ saükràntirarkasya ghoràdyà krama÷o bhavet>% . nàradaka÷yapau %<÷ådåtaskaravai÷ye kùmàdavabhåpagavàü kramàt . anuktànà¤ca sarveùàü dharidyàþ sukhadàþ smçtàþ>% . kùmàdevàþ bràhyaõàþ anuktànàü càõóàlàdãnàm . nanåktaü vakùyamàõaü và ÷ubhà÷ubhaphalaü sàyanàü÷asaükràntitaþ kuto na vicàryate iti cet ucyate sàyanàü÷asaükrànteþ snànadànajapàdàveva kàryaü na sarvatra yadàha pulastyaþ %<snànadànajapa÷ràddhavratahomàdikarmasu . sukçtaü calasaükràntàvakùayaü puruùo'÷nute>% iti . calasaükràntiþ sàyanàü÷asaükràntiþ . ata÷calasaükrànteþ parigaõitasnànàdikaviùayatvàdeva kçtyàntareùu vivàhàdi÷ubhakarmasu saükràntimàsàïãkàre ÷ubhà÷ubhaphalakathana¤ca nàsyà upayãga iti yuktamutpa÷yàmaþ . idaü càgre samyaktatayà nirõeùyate . atha dinaràtrivibhàgena saükràntya÷ubhaphalamuttaràyaõadakùiõàyanasaüj¤à¤ca sàrdhavasantatilakayyàha . tryaü÷e iti atràrkasaükramaõamityanuvartate dinapramàõaü tribhirbhaktaü ghañyàtmakastçtãyàü÷o bhavati tatra dinasya prathama tryaü÷e'rkasaükramaõaü nçpatãn hanti madhye dvitãyatryaü÷e dvijàn bràhmaõàn hanti aparake tçtãyatryaü÷e vai÷yàn ityevaü sarvetra vyàkhyeyam . aste såryàstasamaye'rkasaükramaõaü ÷ådràn . atha ràtrisaü kràntiphala tatra ràtriprathamaprahare pi÷àcakàdãn àdi÷abdena bhåvàdãn . dvitãyaprahara nakta¤caràn ràkùasàn tçtãyaprahare nadàn nartakàn, caturthaprahare pa÷upàlakàn àbhãràn . såryodayasamayakàle'rkasaükramaõaü sakalaliïgijanaü pàkhaõóàdikaü hantãtyarthaþ %<pàkhaõóàþ sarvaliïgina>% ityabhidhànàt . yadàhaturnàradaka÷yapau %<pårvàhõe nçpatãn hanti vipràn madhyadine vi÷aþ . aparàhõe'stage ÷ådràn pradoùe ca pi÷àcakàn . ni÷i ràtri¤carànnàñyakàrànapararàtrake . gocàriõa÷ca sandhyàyàü liïginaü ravisaükramaþ>% iti . saükrànteþ krårasaumyavàraparatvena phalavi÷eùamàha vasiùñhà raviravijasamavàre saükràntau dinakarasya tanmàme . pittakaphànilajàmayanarapatikalahastvavçùñi÷ca . budhagurusitacandràhe sati saükràntàvanàmayaü néõàm . kùitipatinikarakùemaü sasya vivçddhirvidharmiõàü pãóà . atra meùasaükràntau vi÷eùamàha ka÷yapaþ %<yadà meùagataþ såryo bharaõyàdicatuùñaye . sasyavçddhirbhavettatra vçddhiràrdràcatuùñaye . maghàdi da÷ake hàniþ kùemaü cànuktabheùu ca>% . asyàrthaþ . yasmin dine meùasaükramastaddine candro yadi bharaõyàdinakùatracatuùñaye syàt tadà sasyavçddhiþ evamagre'pi vyàkhyeyam . atha janmanakùatre saükràntiphalaü dãpikàyàü %<yasya janmarkùamàsàdya ravisaükramaõaü bhavet . tanmàsàdyantare tasya rogaþ kle÷o dhanakùayaþ>% iti . tatra ÷àntikamapi dipikàyàmuktam %<tagarasaroruhapatrairajanãsiddhàrthalodharasaüyuktaiþ . snànaü janmanyçkùe ravisaükràntau nçõàü ÷ubhadamiti>% . atha saükràntiùu vçùñau jàtàyàü phalamuktam vasiùñhena %<ajakanyàjhaùakarkiõi saükràntau yadi bhavedvarùam . atulaü kùemasubhikùaü nçpasajjanagokulakùemam . ghañacàpasiühamithunasaükràntau yadi bhavedvarùam . àmayaóàmarabhåbhçdyuddhamanarthaü tvavçùñi÷ca . vçùavç÷cikatulamakare vçùñiþ syàt saükrame samaye . visphoñàmayataskarapãóàvçùñiþ kç÷ànubhayamiti>% . atha saumyeti makarakarkañayoþ saükrànti÷cet tadà krameõa saumyayàmyàyanaü niruktaü kathitaü makare uttaràyaõaü karkañe yàmyàyanaü syàdityarthaþ . yadàha nàradaþ %<saumyayàmyàyane nånaü bhavato mçgakarkiõi>% iti . athàva÷iùñatàdç÷asaükràntãnàü ùaóa÷ãtimukhàdikàþ saüj¤à anuùñabhàha ùaóa÷ãtãti dhanurmithunakanyàmãneùu saükrànti÷cet tadà ùaóa÷ãtimukhànàmnã saükràntiþ, tulàmeùayoþ saükràntirviùuvanàmnã . siühavç÷cikavçùakumbheùu saükràntirviùõupadàkhyà . ukta¤ca nàradena %<sthirabheùvarkasaükràntirj¤eyà viùõupadàhvayà . ùaóa÷ãtimukhaü j¤eyaü dvisvamàveùu rà÷iùu . tulàdharàjayorj¤eyaü viùuvaü såryasaükramaþ>% . saüj¤àprayoüjana¤ca %<yàbhyàyane viùõupade càdyà madhyàstulàjayoþ . ùaóa÷ãtyànane saumye parà nàdyo'tipuõyadàþ>% . iti granthakçdagre vakùyati . atra manuþ %<saükràntau yàni dattàni havyakavyàni dàtçbhiþ . tàni nityaü dadàtyarkaþ punarjanmani janmani . ravisaükramaõe puõye na snàyàd yadi mànavaþ . saptajanmasu rogã syàt duþkhabhàgã hi jàyate>% iti ÷àtàtapokteþ snànadà÷ràddhàdikçtyasya saükràntikàle'va÷yakartavyatà pratãyate tatra ÷ràddhàderanekakùaõasàdhyatvàdananuùñhàna lakùaõamapràmàõyamàpadyeta saükràntikàlasyàtisåkùmamatvàt taduktam devãpuràõe %<susthe nare sukhàsãne yàvat spandati locanam . tasya triü÷attamobhàgastatparaþ parikãrtitaþ . tasmàcchatatamobhàgastruñirityabhidhãyate . truñeþ sahasrabhàgã yaþ sa kàlã ravisaükramaþ>% iti . devalo'pi %<saükràntisamayaþ såkùmo durj¤eyaþ pi÷itekùaõaiþ>% iti pi÷itekùaõaiþ manuùyaiþ . atomukhyakàlànupalabdhau gauõakàle'pi kàryaü vacanapràmàõyàt . sa ca gauõakàlaþ pratinidhirityato gauõakàlamuùajàtikàcchandaþ pårvàrdhenàha saükràntãti . gaõitamàrgeõa yaþ uùõagoþ såryasya saükràntikàla àgatastata ubhayatra pårvataþ parata÷ca ùoóa÷a nàóyaþ puõyasampàdakatvàt puõyà matàþ sammatà såryasaükràntisamayàt pårvaü ùoóa÷a pa÷càcca ùoóa÷aghañikàþ puõyakàla iti dvàtriü÷adghañikà bhavantãtyarthaþ . tadàha vasiùñhaþ dinapatisaükramaõàt pràk ùoóa÷a nàóya÷ca puõyakàlaþ saþ . parataþ ùoóa÷a nàóyaþ sarvatra snànadànakàryeùu . brahmasiddhànte'pi %<sakrànteþ pràkparastàcca sàrdhàþ ùoóa÷a nàóikàþ . trayastriü÷at saükramasya puõyàþ sarvasya nàóikàþ>% . anena %<saükrànteþ puõyakàlastu ùoóa÷obhayataþ kalàþ>% iti smçtivàkye yaiþ pårvataþ parata÷càùñàvaùñau ghañikàþ puõyakàlaü ityevaü ùoóa÷eti vyàkhyàtaü tadapàkçtaü bhavati . ki¤càyamarthovàsanàsiddhaþ såryasiddhànte'bhihitaþ %<arkamànakalàþ ùaùñyà guõità bhuktibhàjitàþ . tadardhanàóyaþ saükrànterarvàk puõyaü tathà pare>% . siddhànta÷iromaõàvapi %<ùaùñighnabimbaü grahabhåktibhaktaü saükràntinàóyo'khiladharmakçtye . ravestu tàþ puõyatamà grahaþ svasaükràntigomi÷raphalaü vidhatte>% . iti vàsanà ceyaü yadi grahaspaùñagatitulyakalàbhirahoràtramànaråpàþ ùaùñighañikàlabhyante tadà grahabimbakalàbhiþ kimiti trairà÷ikena grahe bimbakalànàü ùaùñirguõako jahàbhuktirbhàjako niùpanna ityarthaþ . evaü sarvagrahàõàmapi saükràntiþ syàt taduktaü siddhànta eva . atra tu vistarabhayàdanupayuktatvàcca nàsmàbhiralekhi . ataeva triü ÷ad ekatriü÷atsàrdhadvàtriü÷attrayastriü÷adàdibhedena smçtiùu puõyaghañikàbhivadhàna spaùñãkçtyà bhedasaübhavàdbhinnaü tadeva sàmànyataþ saükràntiùu dvàtriü÷at ghañikàråpaþ puõyakàlo nirõãtaþ . devãpuràõe tu mandàdisaüj¤àbhedàt puõyakàlavi÷eùa evoktaþ %<dvicatuþpa¤casaptàùñanapadvàda÷a eva ca . krabheõa ghañikàhyetàstat puõyaü pàramàrthikam>% iti . asyàrthaþ mandàyàmantaràlavartighañikàdvayaü mandàkinyà¤catasro ghañikàþ dhvàïkùyàü pa¤ca, ghoràyàü sapta, mahodaryàmaùñau, ràkùarsyà nava, mi÷ràyàü da÷a pràgabhihitadevãpuràõoktamandàdisaüj¤àvàkyànnakùatrajanitasaüj¤àsu mandàdiùvayaü vicàro na vàraprayuktàsvacanàt evaü saükràntiùu puõyakàlamabhidhàya idànã ràtrisaükràntau vi÷eùamupajàtyuttaràrdhenàha ni÷ãthata iti . ni÷ãtho'rdharàtraü tasmàdavàk pårvatra aparatra pa÷càcca saü krame saükràntikàle sati pårvàparayorahnoþ krameõàntimapårvabhàgau puõyau syàtàü bhàgakàviti svàrthe kaþ . yadyardharàtràt pràksaükràntistadà pårvadinasyottaràrdhaü puõyaü yadyardharàtràdupari saükrànti stadãttaradinasya pårvàrdhameva puõyamityarthaþ . ukta¤ca brahmasiddhànte %<bhavanàntaü bimbamadhyaü ràtryardhàt pràguveti cet . snànadànàdi madhyàhàt kuryàdårdhvaü gate dine . ràtryardhàdupari kùetraü yàti cedanyathàryamà . ahnyàgàmini madhyàhnàt pårvaü snànàdi puõyadam>% . bhavanaü rà÷iþ bimbamadhyaü raveþ, kùetraü rà÷iþ . vçddhavasiùñho'pi ahnisaükramaõe puõyamahaþ kçtsnaü prakãrtitam . ràtrau saükramaõe bhànordinàrdhaü mnànadànayãþ . ardharàtràdadhàstasmin madhyàhnasyoparikriyà . årdhvaü saükramaõe cordhvamudayàt praharadvayam iti . nanu ràtrau ÷eùadinasaükràntau và ràtràvapi ghuõyakàlasattvàt tadà srànàdi kuto na kriyate yadarthamayasudyama àrabdha ucyate %<ràtrau mnànaü na kurvãta dànaü caiva vi÷eùataþ>% iti sumantuvàkyàdràtrau mnànàdyadhikàràsattvàt . yat tu naimittikaü grahaõàdiprayuktaü tadbhavatyeva %<naimittika¤ca kurvãta mnànaü dàna¤ca ràtriùu>% iti sumantuvàkya÷eùàt ardharàtrasamaye saükramaõe makarakarkayo÷ca vi÷e ùamupajàtikayàha . pårõe iti . %<ardharastrani÷ãthau dvau dvau yàmapraharau samau>% itthabhidhànàdardharàtro ni÷ãtha÷abda vàcyaþ taõinni÷ãthe pårõe ràtridvitãyapraharàntimakalàvacchinne yadi saükramaþ syàt tadà pràgaparaü divadvaye puõya muktam . ukta¤ca vçddhavasiùñhena %<pårõe cedardharàtre tu yadà saükramate raviþ . pràhuþ dinadvayaü puõyaü muktvà makarakarka ñàviti>% . brahmasiddhànte'pi %<yadyardharàtra eva syàt saüpårõe saükramo raveþ . tadà dinadvayaü puõya mnànadànàdi karmasu>% . atra muktvà makarakarkañàvitya ktaü tatraþ makarakarkañayostu kathamityata àhàtheti athànantaramudayàstàt såryodayàt såryàstàcca pårvaü parastàcca yadi yàmyasaumyayane karkañamakarasaükràntã bhavatastadà pårvaparadine puõye syàtàü yadi såryodayàt pårvaü karkañasaükramaõaü syàt tadà pårvadina eva puõyakàlo na paradine . tadàha vçddhagàrgyaþ %<yadàstamayavelàyàü makare yàti bhàskaraþ pradoùe càrdha ràtre và snàrna dànaü pare'hani . ardharàtre tadårdhvaü và saükràntau dakùiõàyane . pårvameva dinaü gràhyaü yàvannodayate raviþ>% iti . astamayavelàyà iti pa¤camyantaü padaü và÷abda ivàrthe . bhaviùyottarapuràõe'pi %<kàrmukantu parityajya mçgaü saükramate raviþ . pradoùe càrdharàtre và kuryàdahani pårvataþ>% iti . pradoùalakùaõaü skandapuràõe %<tri muhartaþ pradoùaþ syàdravàvastaü gate sati>% iti . athàrdhodayàstàditi vacanasyàpyavàdamindravajràchandasàha ardhoti ardhoditàdardhàstàccàdha årdhvaü ca kramàttrighañikàstàbhiþ pramità sandhyàsandhyàkàlaþ syàt ardhoditàrkavimbàtpårvaü trighañãpramità pràtaþsandhyà tathàrdhàstàdarkabimbàdupari trinàóãpramità sàyasandhyetyarthaþ . tadàha varàhaþ %<ardhàstamitànuditàt såryàdaspaùñabhaü nabho yàvat . tàvat sandhyàkàla¤cihnairetaiþ phalaü bråyàditi>% . tatpramàõamàha nàradaþ %<ardhàstamanasandhyà hi ghañikà trayasanmità . tathaivàrdhodayàt pràtarghañikàtrayasammità>% iti . skandapuràõe'pi %<udayàt pràktanã sandhyà ghañikatrayamucyate . sàyasandhyà trighañikà hyastàdupari bhàsvataþ>% iti . atra sandhyàülakùaõe ardhàstamitànuditavàkyasya skandapuràõãyavàkyasya ca vrãhiyayavadvikalpaþ . athaþ sandhyàlakùaõaprayojanamàhàtreti . atha sandhyàyàü pàtaþsandhyàyàü sàyaüsandhyàyàü ca kramàccedu yàmyasaumye ayane dakùiõottaràyaõe tadànãü parapårvau ghasrau divasau puõyà yàmyasaumye ayane ityatra yadi pràtaþsandhyàyàü dakùiõàyanapravçttistadà såryoda yàdanantara sampårõamahaþ puõyaü tathà yadi sàyaüsandhyàyàmuttaràyaõapravçttistadà såryàstàtpårvaü sampårõa mahaþ puõyaü syàdirthaþ . yadàha nàradaþ såryasyodayasandhyàyàü yadi yàmyàyanaü bhavet . tadodayàdahaþpurõya pårvàhaþ pårvato yadi . såryàstamanasandhyàyàü yadi saumyàyanaü bhavet . tadàhaþ puõyakàlaþ syàt parata÷cottare'hani iti . atra yadyudayasandhyàtaþ pràkkarkasaükramastadà pràgadina eva puõyakàlo nottaradine . tathà yadyastasandhyàmatikramya makarasaükràntisvadottaradina eva puõyakàlonottaradine iti niùkçùño'rthaþ . ato vçddhagàrgyà divàkyanàradavàkyayoþ pradoùasandhyàpadopàdànena sàmànyavi÷aùamàvo'vagantavyaþ . yattu hemàdrau skandapuràõãyaü vàkyam %<dhanurmãnàvatikramya kanyàü ca mithunaü tataþ . pårvàparavibhàgena ràtrau saükramate yadà . dinànànte pa¤ca nàóryastu tadàþ puõyatamàþ smçtàþ . udaye ca tathà pa¤ca daive pitrye ca karmaõi>% iti . tadapi sandhyàviùayakamevetyàhurabhiyuktàþ . vaùuve tu yathà÷rutam eveti, anyadapi sandhyàlakùaõaprayojanaü pràksandhyàgarjita ityàdiùu vakùyati . nanu nàyamayanapuõyakàloktyudyamaþ saphalaþ ÷àstràntaraviruddhatvàttathà hi %<ahni saükramaõe puõyamahaþ kçtsnaü prakãrtitam . ràtrau saükramaõe bhànordinàrdhaü snànadànayoþ . ardharàtràdadhastasmin madhyàhnasyoparikriyà . årdhaü saükramaõe cordhvamudayàt praharadvayam . pårõe cedardharàtre ca yadà saükramate raviþ . pràhurdinadvayaü puõyaü muktvà makarakarkañau>% iti vçddhavasiùñhenàyanavyatirikteùu da÷asu saükrameùu ràtrigateùu %<yàyàþ sannihità nàóyastàstàþ puõyatamàþ smçtàþ>% iti ka÷yapoktasàmànyavàkyàdràtràvevànuùñhànaü prasaktamahaþ saükrama ityàdinàpyetadevànuùñhànaü vihitaü tasyàpi paryudàsaþ kriyate muktvà makarakarkañàviti tasmàn makarakarkañayoþ saükramaõe ràtràvevànuùñhànaü kartavyamityuktaü bhavati ataevàha yàj¤avalkyaþ %<ràhudar÷anasaükràntivivàhàtyayavçddhiùu . snànadànàdikaü kàryaü ni÷i kàmyavrateùu ca>% iti vasiùñho'pi %<sutajanane saükràntàvuparàge candrasåryayorniyatam . ràtrà vapi kartavyaü snànaü dànaü vi÷eùato néõàmiti>% sumantu÷ca
     %<grahaõodvàhasaükràntiyàtràrtiprasaveùu ca . ÷ravaõe cetihàsasya ràtrau dàna pra÷asyate>% iti . eùu vàkyeùu sàmànyavàcino'pi saükràtipadasya makarakarkañasaükràntiparatvamavasãyate yastu %<ràtrau snànaü na kurvãta dànaü caiva vi÷eùataþ>% iti niùedhaþ sa saükràntyantare vyavatiùñhate ataevoktaü ka÷yapena %<snànaü dànaü grahaõavat saumyayàmyàyanadvaye>% iti . tasmàdayanasaükrame ràtrau satyàü tatraiva snànadànàdyanuùñhàtavyamitiþ . atràhuþ ÷àstradvayena tulyabalatvàdvikalpasiddhau tattadde÷aprasiddha÷iùñàcàreõa vyavasthà daùñavyà . tatra gaurjaràstu ka÷yapàdivàkyamabhyupetya ràtràvayanasambhave sati ràtrau eva snànadànàdikaü kurvanti . dàkùiõàtyàstu vçddhagàrgyàdivàkyamaïgãkçtya divasa eva snànadànàdi kurvantãtyalamatiprasaïgena . yadà tu dine karkamakarasaükramastadà krameõa pårvottaraghañikàniyamamàha vçddha vasiùñhaþ %<atãtànàgate puõye dve tådagdakùiõàyane . triü÷at karkañake nàóyo makare viü÷atiþ smçtà>% iti . uttaràyaõamatãtaü sat puõyaü karkañàyanamàgàmi puõyaü tatra karkañasaükrànteþ pràktri÷at ghañakiþ puõyàþ makare tåttaraviü÷atirghañikàþ puõyà ityarthaþ . atra vàkye yadyapi dinapadànupàdànaü tathàpi yadàstamayavelàyàmiti ràtri paravi÷eùavàkyàlocanàdidaü dinaparaü pratibhàti tathasati kenàpi hetunà samãpathañãùu ÷ràddhàdyanuùñhànàsambhave paramàvadhitvena triü÷adàdayo ghañikà atrànuj¤àyante yadà tu pratibandhastadà %<yàyàþ sannihità nàóyastàstàþ påõyatamàþ smçtà>% iti ka÷yopokteþ samãpaghañikàsveva ÷ràddhàdi vidheyaü %<sannihitaparityàge kàraõàbhàvàditiü nyàyacci>% . %<atha pårvàparàþ ùoóa÷a ghañikàþ puõyà iti pårvaü sàmànyenoktamidànãü viùõu padàdiùu sa krameùu vi÷eùamanuùña bhàha yàmyati . yàmyàyane karkamaükràntau tathà viùõupade vçùasiühavç÷cikakumbhasaü kràntikàle àdyàþ nàóyaþ prathamàþ ùoóa÷aghañikàþ atipuõñadàþ snànadànàdàvanantaphaladàj¤eyàþ apimàstu na tatheti niùkçùño'rthaþ . tulàjayostulàmeùayoþ madhyà ubhayataþ ùoóa÷a ùoóa÷a ghañikàþ puõyàþ atha và ùoóa÷aiva ghañikàþ puõyà . ùaóa÷ãtyànane mithunakanyàdhanurmãnasaükràntiùu tathà saumye makarasaükràtau saükràntikàla tparà agrimàþ ùoóa÷a ghañikàþ atipuõyadàþ prathamàstu na tatheti niùkçùño'rthaþ . yadàha ÷rãpatiþ yàmyàyane viùõupadetathàdau dànàdyanantaü viùuve ca madhye . vadantyatãte ùaóa÷ãtivaktre maharùayaþ khalvayane ca saumye>% . tatra karke pràgeva makarasaükràntau pa÷càdeva puõyakàla iti tu pràïniraõàyi . viùõupade tu agrimàdighañãnàü puõyakàle taratamabhàvaþ %<puõyàyàü viùõupadyàü ca pràkapa÷càdapi ùoóa÷eti>% vçddhavasiùñhokteþ . viùuve tu sàmànyanirõaya eveti kecit dãpikàñãkàkàrastvevamàha %<meùe tulàyàü saükrànti madhya eva saükràntikàlàtpårvamaùñau ghañikàþ parata÷càùñau ghañikà puõya iti>% . yuktaü caitat . viùuve ca madhyapadopadànàn madhye ùoóa÷a dhañikàþ puõyàþ ityucyate aspàt kàlàn madhya ityapekùàyàü saükràntikàlàdevetyataþ pårvabhaùñau pa÷càccàùñau ghañikàþ puõyà ityarthaþ . yattåktaü vçhaspatinà %<vartamàne tulàmeùe nàóyaståbhayato da÷a>% iti . tulàmeùasakràntikàlàt pràkpa÷càcca pa¤ca pa¤ca ùñañyaþ puõyà ityuktam yadapyuktam àdyantasàpekùatvàn madhya÷abdasya gaõitàgatapuõyakàlaghañikànàü madhye tribhàgaþ sthåladç÷à da÷aghañikàtmako bhavatãti . %<yàyàþ sannihità nàóya>% iti ka÷yapokteþ . ùaóa÷ãtimukhe'pyàdyàgrimaghañãnàü puõyakàle taratamabhàvaþ . yattu ùaóa÷ãtyàü vyatãtàyàü ùaùñistulyàstu nàóikà iti vçddhavasiùñhavàkyaü tat pràgghañãùu prativandhava÷àt ÷ràddhàderasambhave satyantimaghañãùu ÷ràddhàdikriyàbhyanuj¤àyàþ paramàvadhikàleyattàrtham . idaü sarvaü dinasaükràntiviùayaü veditavyam %<ahni saü kramaõe puõyamahaþ kçtsvaü prakãrtitam>% iti sàmànyavàkyasya saumyàyane viùõupade ityasya ca vi÷eùavàkyasyaikavàkyatà . ataeva %<ràtrau saükramaõe bhànordinàrdhaü snànadànayoþ>% iti ràtriparavi÷eùasya sattvàcca . evaü nirõãte puõyakàle snànadànàdyava÷yaü vidheyamiti phalito'rthaþ . tatra snànadànàdyakurvata÷ca pratyavàyamàha vasiùñhaþ %<iti sa¤cintyavinirõayamàdeùñavyaü sadaiva daivaj¤aiþ . viùuvatyasane grahaõe saükràntau puõyadivase'pi . pitçtçptiü yo na kurute dattvà ÷àpaü vrajati tasya pità . àgatagatasamaye'pi ca karoti yaddànajapahomàdyam . åùaravàpitavoja yadvat tadvacca niùphalaü bhavatãti>% . ayate ayanaghravçttyàkhye hala saükramaõe àgatasamaye nirõãte puõyakàlàtikramasamaye snàdi niùphalamityarthaþ . saükràntiùu snànadànàdeþ phalamàha bharadvàjaþ %<ùaóa÷ãtyàü tu yaddànaü viùuvadvitaye tathà . dç÷yate sàgarasyàntastasyànto naiva dç÷ate>% . vçddhavasiùñho'pi %<ayane koñiþ puõyàni sahasraü yiùuve phalam . ùaóa÷ãtyàü sahasrantu phalaü viùõupadeùu ca>% ityalamatiprasaïgena . iti såyasaïkràntinirõayaþ . atha nàyaü kevalaü såryasaïkramaõa eva puõyakàlaþ kintu candràdãnàü grahàõàü nakùatrasaïkrame rà÷isaïkrame ca puõyakàlo bhavati so'pi sopapattikaþ prasaïgataþ procyate asmàbhiþ yadàha jaiminiþ %<nakùatrarà÷yo ravisaïkrame syurarvàk paratràpi ramendunàdyaþ 16 . puõyàstathendostrigharàpalairpuk ÷ubhaikanàóã 1 . 13 sunibhiþ ÷ubhoktà . nàddhya÷catasraþ ùapalàþ kujasya 4 . 1 budhasya tisro manavaþ palàni 314 abdhyabdhinàóyaþ palasaptayuktà gurau ca 44 . 7 ÷ukre sapalà÷catasraþ 4 . 1 . dvinàganàóyaþ palasaptayuktàþ 82 . 7 ÷anai÷carasyàbhihitàþ supuõyàþ . àdyantamadhye japadànahomaü kurvannavàpnoti surendradhàma>% . asyàrthaþ såryasya nakùatrasaükrame rà÷isaükrame ca pràkparata÷ca ùoóa÷a ghañikàþ puõyàþ evaü candrasyaikadhañã trayoda÷a palàni . bhaumasya catasro ghañikà ekaü palam . budhasya tisro ghañikà÷caturda÷a palàni, guro÷catu÷catvàriü÷atghañikàþ sapta palàni ÷ukasya catasro ghañikàþ palamekaü, ÷anerdvya÷ãtighañikàþ sapta palàni cobhayataþ puõyakàla ittharyaþ . atropapattiþ . %<bhànorgatiþ svada÷abhàgayutàrdhità và bimbaü vidhostriguõitàyuga÷ailabhaktà 74 . tithyadri 715 hãna÷a÷ibhuktiriùu dvi 25 bhaktà nandàkùi 29 yugbhavati và vidhuvimbamevamiti>% siddhànta÷iromaõyuktaprakàreõa ravicandrayormànakalà àneyàþ vyaïghrãùavaþ sacaraõà çtavastribhàgayuktàdrayo nava ca satrilaveùava÷ca . syurmadhyamàstanukalàþ kùitijàdikànàü trijyà÷ukarõavivareõa pçthagvinighnà . iti tatraivoktàþ bhaumàdånàü mànakalàstatra krameõa mànakalàþ . tatra %<ùaùñighnavidhbaü grahabhuktibhaktaü saükràntinàóyo'khiladharmakçtye . ravestu tàþ puõyatamàgrahaþ svasaükràntigomi÷raphalaü vidhatte>% iti bhàskaroktadi÷à saükràntinàógyaþ syuþ tatra grahabhuktayastebaivãktàþ %<nandàkùàbhujagàraveþ ÷a÷igatiþ khàrkàdrayaþ kùmàgnayastuïgasyàïgakalàþ kurveda 44 vikalàþ pàtasyaràmàbhavàþ . màheyasya mahãguõàrasakarà j¤asyeùusiddhàradàþ pa¤cejyasya sitasya ùaõõavamità aùñau ÷ane rdve kale>% iti budha÷ukrayostu saükràntighañikànayane såryagatireva hàraþ kalpyastadgatitulyatvàttayoþ, vàsanàbhàùye hi budha÷ukrau tu raveràsannàveva kadàcidagrataþ kadàcit pçùñhatastasyànucaràviva sadàvrajantau dç÷yete . tatastayorapi ravibhagaõatulyà eva bhagaõà ityupapannamiti bhàskareõàbhihitatvàt . pañhyamànànugatistacchãghrayoþ ÷ãghraphalànayànàrthaü vàsanàsiddhajãrõaiþ kalpità tadevaü grahagataya imàstriprakàreõa sàdhitàþ puõyakàlaghañikàþ såryasya yathà triü÷at ghañikà evaü candrasya dve dhañike ùaóviü÷atipralàni bhaumasya navaghañikà÷catvàriütpalàni budhasya ùañghañikàþ viü÷atipalàni guroraùñà÷ãtirghañikà evaü ÷ukrasya nava ghañikà aùñau palàni ÷aneþ ùaùñyadhikaü ÷ataü ghañikàþ . pårvàparakàlau militvà puõyakàla ityarthaþ . atra vàsanà pràguktà etadardhà nàddhya pràkparata÷capuõyà . atra gaõitàgataghañãpaleùu likhitajaiminivàkye ca kvacit ki¤citpalabhedo ghañikàbheda÷ca sagatispaùñakçtiva÷ataþ . yuktaü caitat àkà÷e hi vedhàdinà spaùñà eva svagà dç÷yante na madhyamàþ %<dinadvayaspaùñakhagàntaràlakàlaþ sphuñastu sphuñabhuktibimbairiti>% spaùñagatyaiva bimbasaükràntighañyànayanamucitam ukta¤ca ke÷avàrkeõa %<kujàdikànàmapi bimbaliptàþ ùaùñyàguõàþ svasvajavena bhaktàþ . nàóyàdikaþ saükramaõàntaràla kàlaþ sphuñastu sphuñabhuktivimbairiti>% api÷abdàt såryacandramasorgrahaõaü tathà sati madhyamàgrekùayà spaùñagatibimbayorupacayàpacayàmyàü sàmyaistattadghañikànàmapyupacayàpacayasàmyàtikrameõàpatati teùàü càniyatatvàtpadye upanibandhàyogàjjãrõairniyatamadhyagatyà såryàdãnàü grahàõàü puõyakàlaghañãrànãyopanibandhaþ kçtaþ . atra matkçtaü padyam nàóyo ràmaguõà 33 raveratha vidhoþ ùañdoþ palairyugdvayaü 2 . 26 bhaumasyàbdhipalairyutànava 9 . 4 vido 6 . 20 yuktàþ palaiþ khà÷vibhiþ . ùaõõàddhyo'ùñagajà 88 guroratha bhçgornandà 9 . 8 palairaùñabhiþ puõyàþ syuþ khançpàþ ÷ane 160 rubhayato rà÷yçkùayoþ saükrame . ato yo jaiminivàkye sàrdhà÷catasraþ palasaptayuktà guroritipàñho màdhavàdibhirapàñhi tathà hemàdriõàpi dvinàganàóyaþ iti padai nàgà aùñau dviràvçttà nàgà dvinàgàþ ùoóa÷anàóikàþ ÷anai÷carasaükràntau puõyakàla iti yat vyàkhyàtavàn tadubhayamapàkçta bhavati tathà ràmacandràcàryà api kàlanirõayadãpikàyàü hemàdryàdimålakamamumarthaü svapadyenopànibadhnàt ata÷cintyoktayoj¤eyàþ . tasmàtsarvagrahàõàü rà÷inakùa trayoþ saükràntiùu puõyakàlatàpyàsta . bhàskaro'pi %<ravestu tàþ puõyataùàþ>% itivadaü÷candràdisaükràntiùu nàóyaþ puõyà ityasåcayat . ati÷àyane tamaviùñhanàviti pàõinivacanàt %<grahaþ svasaükràntigomi÷raphalaü vidhatte>% iti . såryàdisaükràntisàdhàraõaü tatra sakalasaükràntiùu dinaràtriviùõupadàdibhedena såryasaükramavannirõayodhyeyaþ . etatsaükràntimànyatà hi gurjarade÷e'stotyalaü prasaktànuprasaktena . iti sakalagrahasaükràntinirõayaþ pãø dhàø karaõabhede'rkasaükràntiphalaü tatraiva nàradaþ %<niviùño vaõije viùñyàü vàlave ca yave gare . kaulave ÷akunau bhànuþ kiüstutre corïgasaüsthitaþ . catuùpàttaitile nàge suptaþ kràntiü karoti saþ . dhànyàrdhavçùñiùu samaü ÷reùñhaü hãnaü bhavetkramàt>% kràntiü saükràntima . ratnamàlàyàmapi %<catuùpade taitilanàgayo÷ca supto raviþ saükramaõaü karoti . viùñyàü vavàkhye ca garàhvaye ca sa bàlavàkhye baõije nibiùñaþ . kiüstughnanàmni ÷akunàvapi kaulavàkhye cordhvasthitasya khalu saükramaõaü raveþ syàt . dhànyàrghavçùñiùu bhavet krama÷astvaniùñamadhyeùñateti munayaþ pravadanti pårve>% iti .
     %<saükràntau grahaõarkùaü và janmanyubhayapàr÷vayoþ . neùñaü trayaü ùañ÷ubhadaü paryàyàcca punaþpunaþ . hànirvçddhiþ sthànahànistathà pràptiriti kramàt>% nàradenoktam . saükrànteryannakùatraü grahaõanakùatraü và yadi janmabhaü bhavedatha và tàbhyàmubhayapàr÷vagataü janmabhaü bhavettadà aniùñameva nakùatratrayaü niùiddhaü tatro nakùatraùañkaü ÷ubhaü tatastrike'rthahànistataþ ùañke vçddhiþ tatastrike sthànahànistataþ ùañsu vçddhiþ ùañsu sthànaø pràptiriti . ataeva pañhanti dàkùiõàtyàþ %<saükràntyadharanakùatràdgaõathejjanmabhàvadhi . trikaü ùañkaü trikaü ùañkaü trikaü ùañkamiti kramàt . panthàbhogo vyathà vastraü hàni÷ca vipulaü dhanam>% iti trikaü ÷ubhaü ùañkama÷ubhamiti phalito'rthaþ pãø dhàø . adhikamayanasaükrànti÷abde 339 pçø dç÷yam . sthålatayà meùàdau ravisaükràntervàradaõóàdyànayanaprakàraþ jyoø taø ukto yathà %<navàùña÷akra 1489 hãnena ÷akàvdàïkena påritàþ . bhårvàõacandràvekàmnã kuràmau vedayugmake . 1 . 15 . 31 . 31 . 24 aïkà anupalàdestu ùaùñyà labdhàïkami÷ritàþ . daõóàt khàgnã hayeùå ca 30 . 57 palàddhitvà tataþ punaþ . saptàva÷iùñà vàràþ syustato daõóàdikàþ pare . meùasa kramaõe bhànoþ siddhàntasphuñasammatàþ . bhujau ùaóiùåràmàgnã 2 . 56 33 kàlojàtirgajàvanã . 6 . 22 . 18 ràma÷candro'gniyumma¤ca 3 1 23 tarko'ïkadçk navà÷ugau . 629 59 dvàvaïkadçg vedavàõà 2 . 29 . 54 abdhirvàõa÷arau suràþ . 4 . 55 . 33 ùasmàgavedau ÷ånyendå 6 48 10 ekaü ÷ailabhuvau ÷aràþ . 1 . 17 . 5 . dvau ùaóagnã tathà kàlà 2 . 36 . 6 abdhãràmaþ ÷aràcanã . 4 . 3 . 15 . pa¤càgnãùå tathà rudrà 5 . 53 . 11 . meùasaükramavàrataþ . aïkairyojyà vçùàdestu vàràdyàþ saükrame raveþ>% . rà÷ibhede saükràntinàmabheda tatsaükramakàle svanakùatrasya puruùàkçtisaükrànticakrasthànavi÷eùasthitau phalabheda÷ca tatrokto yathà mçgakarkañasaükràntã dve tådagdakùiõàyane . viùuvatã tulà meùe golamadhye tathàparàþ . dhanurmithunakanyàsu mãne ca ùaóa÷ãtayaþ . vçùavç÷cikakumbheùu siühe viùõupadã smçtà . mårdhni sapta mukhe trãõi hçdaye pa¤ca vinyaset . tritayaü hastapàdeùu mahàviùuvabhakramàt . mastake bhåpateþ saukhyaü vadane pañutà ÷ubhe . hçdaye ca dhanàdhyakùo'rthapràptirdakùiõe kare . vàme kare mahadduþkhaü sukhaü pàde ca dakùiõe . bhramaõaü vàmapàde ca kathitaü viùuvat phalam . ùaómårdhni vadane pa¤ca catvàri hçdaye tathà . tritayaü karapàdeùu payoviùuvataþ kramàt . mànaü mårdhni mukhe vairaü hçdaye sukhasambhavaþ . doþpadordakùayorbhogastràsa÷ca vàmayoþ svabhe jalaviùuvaphalam . ÷ãrùe pa¤ca mukhe trãõi hastayo÷ca trayaü trayam . hçdi pa¤ca ÷a÷ã nàbhau gude ca pàdayorasàþ . uttaràyaõabhàjj¤eyaü svanakùatrasthiteþ phalam . ÷ãrùe'tha làbho vadane sukhàni dakùe kare'ïghrau hçdaye ca saukhyam . nàbhau ÷ubhaü vàmakare'rthanà÷o guhye bhayaü vàmapade pravàsaþ uttaràyaõaphalam . %<÷ãrùe trãõi mukhe trãõi hçdaye pa¤ca hastayoþ . aùñau pàdadvaye'pyaùñau dakùiõàyanasaükramàt . ÷ãrùe màno mukhe vidyà hçdaye vittasa¤cayaþ . pravàsaþ syàt kare vàme bhikùàlàbha÷ca dakùiõe . niùphalaü vàmapàde ca ki¤cillàbha÷ca dakùiõe>% dakùiõàyanaphalam . %<çkùe saükramaõaü yatra viùõupadyàü mukhe tu tat . catvàri dakùiõe vàhau trãõi trãõi padadvaye . catvàri vàmavàhau ca hçdaye pa¤ca nirdi÷et . akùõordvayaü dvayaü yojyaü mårdhni dve caikakaü gude>% %<rogo bhogastathà yànaü bandhanaü làbha eva ca . ai÷varyaü ràjapåjà ca apamçtyuriti kramàt>% viùõupadãphalam %<mukhe caikaü kare vedàþ pàdayugme dvayaü dvayam . kroóe vàõastathà vedàþ kare savyetare'pi ca . dvayaü dvayaü tathà netre mastake tritayaü tathà . dvaya¤caiva tathà guhye ùaóa÷ãtyàü svabhe sthite . mukhe duþkhaü kare làbhaþ pàdayorbhramaõaü hçdi . kàntà syàdbandhanaü vàme haste syàt strãyabhenéõàm . sammàno netrayo÷caiva apamàna÷ca mastake . guhye caiva bhavenmçtyuþ ùaóa÷ãtiphala÷rutiþ>% ùaóa÷ãtiphalam . gurusaükràntiphalamuktaü jyoø taø yathà %<÷ãrùe catvàri ràjyaü jaladhirapi kare dakùiõe càpi saukhyaü caikaü kaõñhe vibhåtiü madana÷arasitaü vakùasi prãtisaïgam . pàdasthàþ ùañ ca pãóà punarapi jaladhirvàmahaste ca mçtyuü netre trãõi pradadyuþ sukhamatha nijabhe vàkapate saükramarkùàt>% . saükràntipuõyakàlavyavasthà tiø taø saükùepato dar÷ità yathà %<tadayaü saükùepaþ . dinasaükamaõe kçtsnaü dinaü puõyaü ùaóa÷ãti mukhe>% ityàdyuktaü puõyataraü mandàmandàkinãtyàdi råpeõa tricaturàdighañikàþ puõyatamàþ . dinavçttottaràyaõàdivihitaviü÷atidaõóàdãnàü ràtripraviùñabhàgasyàpi puõyatvaü ràtrisaükramaõe tu kalànyåna prathamàrdhagate taddivasãya÷eùayàmadvayaü puõyam . kàladvayàtmakamadhyaràtragate taddivasãyatitherabhede taddivasãya÷eùayàmadvayaü puõyaü bhede tu taddivasãya÷eùayàmadvayaü paradivasãyàdyayàmadvaya¤ca puõyam . ubhayadine puõyakàle'pi pårvadinàkaraõa eva paradine tadvihitaü kàryam . tithibhedàbhedayordakùiõàyane taddivasãya÷eùayàmadvayam uttaràyaõe tu paradivasãyàdyayàmadvayaü puõyamiti madhyaràtrãyakalottara ÷eùàrdharàtrasaükramaõamàtre tu paradinàdyayàmadvayaü puõyamiti sandhyàsaükramaõe tu dinadaõóe dinasya ràtridaõóe ràtrervyavasthitiþ . tatpramàõaü tiø taø dç÷yam . saükràntau kàlà÷uddhidoùàdikaü nàsti yathoktaü tiø taø skànde %<ekàntato mayà proktàþ kàlàþ saükràntisaüj¤akàþ . naiteùu vidyate'niùñaü yata÷càkùayasaüj¤itàþ . a÷raddhayàpi yaddattaü kupàtrebhyo'pi mànavaiþ . akàle'pi hi tatsarvaü satyamakùayatàü vrajet>% .

#<saïkhya># naø saükhyàyate parasparanàmoccàraõaü kriyate'tra sam + khyà--gha¤arthe ka . 1 yuddhe amaraþ . aï . 2 vicàre strã amaraþ . evaü 3 samyagbuddhau ràjaniø 4 dravyà÷rite ekatvadvitvàdau guõabhede ca strã ñàp . ekàdisaükhyàvàcakasya saükhyàsaükhyeyobhayaparatà %<dvyekayordvivacanaikavacane>% iti pàø mahàbhàùye uktà . tena ghañànàü pa¤cetyapi syàt %<vàrtàkurekà guõasaptayuktà>% ityàdi vaidyake saükhyàparatayà nirde÷o'pi sàdhuþ . kintu saükhyàtva jàtàneva ÷aktiþ saükhyàyukte niråóhalakùaõeti vivakaþ tatra ekàdida÷àntàþ ÷abdàstriliïgà viü÷atyàdyàsu niyatastrãliïgàdikàþ . tatràpi viü÷atyàdi÷abdànà bahutvasaükhyàvàcakatve'pi ekavacanàntataiva . tadàvçttai bahuvacanàntà api pa¤ca viü÷atayaþ ùañ ÷atànãtyàùñi . teùàü vi÷eùasaüj¤à lãlàø dar÷ità yathà %<ekada÷a÷atasahasràyatalakùaprayutakoñayaþ krama÷aþ . arbudamabjaþ (÷aïkhaþ) kharvanikharvau mahàpadma÷aïkavastasmàt . jaladhi÷càntya madhyaü paràrdhamiti da÷aguõottaràþ saüj¤àþ saükhyàyà vyavahàràrthaü kçtàþ pårvaiþ>% . vrahmàõóapuø nàmàntaràõyuktàni yathà %<ekaü da÷a ÷ataü caiva sahasramayutaü tathà . lakùaü ca niyuta¤caiva koñirarvudameva ca . vçndaþ kharvo nikharva÷ca ÷aïkhapadmau ca sàgaraþ . antyaü madhyaü paràrdha¤ca da÷avçddhyà yathottaram>% . saükhyà ca gaõanavyavahàre hetuþ yathoktaü %<gaõanavyavahàre tu hetuþ saïkhyàbhidhãyate . nityeùu nityamekatvamanitye'nityamucyate . dvitvàdayaþ paràrdhàntà apekùàbuddhijàmatà . anekà÷rayaparyàptà ete tu parikãrtitàþ . apekùàvuddhinà÷àcca teùàü nà÷o niråpitaþ . anekaikatvabuddhiryà sàpekùàbuddhirucyate>% bhàùàø paryàptisambandhenaiva anekà÷rità samavàyena tu pratyekà÷riteti bodhyam .

#<saïkhyàta># triø sam + khyà--kta . 1 kçtasaïkhye 2 gaõite 3 samyakkhyàte ca tena ràtri÷abdasya samàse ac sakhyàø . saükhyàtaràtraþ .

#<saïkhàvat># puø saükhyà vicàraõà'styasta matup masya vaþ . 1 paõóite amaraþ . 2 saükhyàyukte triø .

#<saïkhyeya># triø saükhyàyate'sau sam + khyà--vat . 1 gaõanãye 2 saükhyàkaraõayogye .

#<saïga># puø sanja--bhàve gha¤ . 1 melane 2 samyandhe 3 viùayàdiràge ca %<dhyàyato viùayàn puüsaþ saïgasteùåpajàyate>% gãtà .

#<saïgaõikà># sam + gaõa--bhàve õvuc . apratiråpakathàyàü trikà0

#<saïgata># naø sam + gama--bhàve kta . 1 sauhàrde 2 saïgatau ca . kartari kta . 3 milite triø . 4 saïgatiyute 5 yuktisaüsiddhe amaraþ .

#<saïgati># strã sam + gama--ktin . 1 saïgame 2 melane nyàyokte anantaràbhidhànaprayojakajij¤àsàjanakaj¤ànaviùaye %<saprasaïga upodbàto hetutàvasarastathà . nirvàhakaikakàryatve ùoóhà saïgatiriùyate>% ityukte 3 prasaïgàdau padàrthe ca .

#<saïgama># puø sam + gama--gha¤ ga vçddhiþ . 1 saïgatau 2 strãpuüsayoþ saübhoge puø naø amaraþ . 3 nadyàdernadàdiyotasyàne ca %<gaïgàsàgarasaïgamaþ>% iti puràõam .

#<saïgara># puø saïgãryate sam + gé--bhàvàdau ap . 1 àpadi 2 pratij¤àyàü 3 yuddhe ca amaraþ . kartari ac . 4 kriyàkà rake 5 vipre mediø 6 ÷amãvçkùaphale naø mediø .

#<saïgava># puø saïgatà gàvo dàhanàyàtra kàle niø . %<pràtaþkàlo muhårtàüstrãn saïgavastàvadeva tu>% iti dakùãkte pràtaþkàlànantaraü muhårtatrayàtmake kàlabhede .

#<saïgin># striø sanja--vituõ . saïgayukte striyàü ïãp .

@<[Page 5203b]>@
#<saïgãta># naø sam + gai--kta . 1 dar÷anàrthe nàñyagãtavàgratike hemacaø . 2 tatpatipàdakagranthe ca . karmaõi kta . 3 samyaggãte triø . saïgãta÷àstràõi ca nànàvidhàni tatra målagranthakartàra÷catvàraþ bharatahanumatsome÷varakalanàthàstatra hanåmadgranthasyaiva loke'dhunà bahulapracàraþ . tadgranthatya ca svaràdhyàyaþ ràgàdhyàyaþ tàlàdhyàyaþ nçtyàdhyàyaþ bhàvàdhyàyaþ kokàdhyàyaþ hastàdhyàya÷ceti saptàdhyàyaþ . saïgãtasàràdau vistaro dç÷yaþ .

#<saïgãti># strã sam + ge--ktit . 1 samyagj¤àne 2 kàlàme halàþ .

#<saïgãrõa># triø sam + gé--kta . svãkçte amaraþ .

#<saïgraha># puø sama + graha--ap . 1 sa¤caye 2 vahvaryakavàkyànàmekatra saïkalane ca %<vistareõopadiùñànàmarthànàü såtrabhàùyayoþ . nibandhãyaþ samàsena saügrahaü taü vidurbudhàþ>% . 3 vçhati 4 uttuïge 5 grahaõe 6 saükùepe mediø 7 muùñau vi÷vaþ 8 svãkàre 9 mahodyoge nànàrtharatnamàø . 10 vyàóipraõãte vyàkaraõagranthabhede %<saïgrahe'stamumàgate>% vàkyapadãyam .

#<saïgrahaõã># strã sa¤cità grahaõã . grahaõãrogabhede .

#<saïgràma># yuddhe adaø cuø ubhaø sakaø señ . saïgràmayati se asasaïgràmat ta . asyàphalavatkartaryapi àø ityeke

#<saïgràma># puø saïgràma--bhàve ac . yuddhe amaraþ .

#<saïgràmapañaha># puø 6 taø . raõavàdyabhede trikàø .

#<saïgràha># puø saügçhyate sam + graha--karmaõi gha¤ . phanakasya muùñibandhanasthàne amaraþ .

#<saïgràhin># puø samyak gçhõàti malam sam + graha--õivi . 1 kuñajavçkùe ràjaniø . 2 malàvaùñambhake 3 saügrahakàrake ca triø .

#<saïgha># puø saüghavat sarvam . 1 samàtãyajantusamåhe 2 samåhe ca amaraþ . 3 saühate triø .

#<saïghacàrin># puø saïghãbhåya carati cara--õini . 1 samavye hemacaø . 2 saïghãbhåyacàriõi jantumàtre triø striyàü ïãp

#<saïghajãvin># puø saïghena jãvati jãva--õini . maüghopajãvini vràtãne hemacaø .

#<saïghañña># puø sam + ghañña--bhàve ac . 1 parasparasaïgharùaõe 2 gadçseca . kartari ac . 3 latàyàü ÷abdaraø . 4 càlake triø .

#<saïghaññana># naø sam + ghañña--lyuñ . 1 melane 2 gañhane 3 rattanàyà¤ca . yuc . tatraiva strã .

#<saïghatala># puø saïghe saühate milite tale yatra . saüyojitaprataladvaye (yoóahàta) amaraþ

#<saïghapuùpã># strã saïghanani saühàütàni puùpàõyasyàþ ïãp . ùàtakã puùpyàm (dhài phula) ràjaniø .

@<[Page 5204a]>@
#<saïgharùa># puø sam + ghçù--gha¤ . 1 parasparagharùaõe 2 spardhàyàü 3 saüsarùe ca ÷abdaraø .

#<saïgha÷as># avyaø saïgha + vãpsàrthe--÷as . bhåri÷aþ ityarthe .

#<saïghàñikà># strã saïghañayati sam + ghaña--õic--õvul . 1 yugme 2 kuññanyàü 3 jalakaõñake mediø . 4 ghràõe vi÷vaþ .

#<saïghàta># puø sam + hana--gha¤ . 1 samåhe 2 narakabhede amaraþ . 3 samyaghanane mediø 4 dçóhasaüyoge 5 kaphe ca ràjaniø .

#<saïghàtapattrikà># strã saïghàtayuktaü pattramasyàþ kap ata ittvam . ÷atapuùpàyàü ràjaniø .

#<saci(cã)># strã saca--in và ïãp . indràõyàü ràmà÷ramaþ

#<sacillaka># puø saha klinnena sahasya saþ kap niø . klinnanetre (picuóiyuktanetre) ÷abdacaø .

#<saciva># puø saca--in tathà san vàti--ka . 1 sahàye 2 mantriõi amaraþ  321 pçø dç÷yam . 3 kçùõadhuståre ràjaniø .

#<sacivàmaya># puø sacivaþ sahàya àmayo yasya . visarpe rogabhede ràjaniø .

#<sacãnandana># naø 6 taø . vaiùõavasampradàyapravartake navadvãpàvirbhåte vaiùõavàcàryabhede tadàvirbhàva÷ca %<÷àke munivyomayugendumàne(1407) puõye tithau phàlgunapaurõamàsyàm . trailokyabhàgyodayapuõyakãrtirdevaþ sacãnandana àviràsãt>% caitanyacandrodayaþ . asya kalau guptabhagavadavatàratvaü vaiùõavàmanyante tatra na ki¤cit pramàõamupalabhàmahe

#<sacetana># triø saha cetanayà sahasya saþ . vi÷iùñaj¤ànayukte .

#<saceùña># puø sacate saca--ac tathàbhåtaþ san iùñaþ . 1 àmre ÷abdamàø . saha ceùñayà sahasya saþ . 2 ceùñànvite triø .

#<saccàrà># strã san càro gàtrànulepane viùvaggatirasyàþ . haridràyàü ÷abdacaø .

#<saccidànanda># puø san nityaþ cit caitanyamànandaþ tripada karmaø . 1 nityaj¤ànasukhamaye brahmaõi vedàø . 6 baø . 2 tadyute ã÷varàdau triø nyàyamatam .

#<sacchådra># puø karmaø . gopanàpitàdau ÷ådrabhede %<sacchådrau gopanàpitàviti>% smçtiþ .

#<sajambàla># triø saha jambàlena sahasya saþ . païkayukte de÷e amaraþ .

#<sajàti># puø samànà jàtirasya samànasya saþ . savarõena savarõàyà måóhàyàm utpàdite puttre . 2 tulyajàtau triø %<savarõebhyaþ savarõàsu jàyante ca sajàtayaþ>% mitàø smçtiþ .

#<sajàtãya># triø samànàü jàtimarhati cha samànasya saþ . samànadharmayukte amaraþ .

@<[Page 5204b]>@
#<sajuù># avyaø saha juùate kvip sahasya saþ . 1 sahàrthe juùàhalàdau ra . sajuþ uryàø . %<sajuþkçtya ratiü vasediti>% bhaññiþ . 2 prãtiyukte 3 sevàyukte ca triø 4 tàpase saükùiptasà0

#<sajja># triø sasja--ac . 1 udyukte 2 saünaddhe amaraþ . 3 sambhçte vi÷vaþ 4 nibhçte ÷abdaraø . bhàve a . 5 àyojane 6 ve÷e ca strã satojàyate jana--óa . 7 sàdhujàte triø .

#<sajjana># naø sasja--õic--lyuñ . 1 raõàrthaü sainyasthàpane amaraþ 2 ghaññe (ghàñã) mediø . 3 àyojane . san janaþ . 4 saujanyavati jane puø %<nijàcàragràhiõo ye kurvanti vedasammatam . pàpàbhilàùarahitàþ sajjanàste prakãrtitàþ>% padmapuø %<kuru sajjanara¤janamiti>% udbhañaþ . 5 satkulodbhave ca puø . sasja--õic--yuc . 6 nçpàdãnàmàrohaõàrthaü gajabhåùàkaraõàdau strã amaraþ .

#<sajjita># triø sajjà jàtàsya tàraø itac masj õic--karmaõi kta và . 1 kçtave÷e 2 bhåùite 3 saünaddhe ca .

#<sa¤ca># sa¤cãyate'tra sam + ci--óa . lekhanàrthe patrabhede (sàüca) . devãpuø .

#<sa¤cat># triø sam + cata--kvip . pratàrake siø kauø .

#<sa¤caya># puø sam + ci--ac . 1 samåhe amaraþ . 2 saügrahe ca . lyuñ . sa¤cayana . saïgrahe naø .

#<sa¤cayin># puø sam + ci--ini . saïgrahakàrake %<sa¤cayã nàvasãdatãti>% puràõam

#<sa¤ca(¤cà)ra># puø sa¤caratyanena sam + cara--gha¤arthe karaõe ka gha¤ và . 1 setau ratnamàø 2 dehe hemacaø . bhàve gha¤ . 3 grahàdeþ rà÷yantaragamane 4 samyaggatau ca .

#<sa¤càyya># puø sa¤cãyate'gniratra sam + ci--õyat niø . yaj¤abhede .

#<sa¤càrikà># strã sa¤càrayati nàyakayorvàrtàm sam + caraõic--õvul . 1 dåtyàm amaraþ . 2 kuññinyàü 3 yugme 4 ghràõe ca mediø .

#<sa¤càrin># puø sam + cara--õini . 1 dhåpe trikàø 2 vàyau ÷abdacaø . alaïkàrokte ÷çïgàràdirasàdyanuguõe 3 bhàva bhede ca bhàvabheda÷ca vyabhicàribhàvaþ . %<nànàbhinayasambandhàt màvayanti rasàn yataþ . tasmàdbhàvà amã proktà sthàyisa¤càrisàttvikàþ>% . %<vyaktaþ sa¤càriõà tatheti>% sàø daø . 4 sa¤càrakàrake triø striyàü ïãù . %<sa¤càriõã dãpa÷ikheveti>% raghuþ . sà ca 5 haüsapadyà¤ca ràjaniø .

#<sa¤càlã># strã sa¤calati sam + cala--õa gauràø ïãù . gu¤jàyàü yuktikalpataruþ .

#<sa¤citrà># strã pràø saø . måùikaparõyàü ÷abdaraø .

#<sa¤cita># triø sam + ci--kta . 1 sa hãte 2 anàrabdhaphalake karmabhede ca

@<[Page 5205a]>@
#<sa¤ja># puø sam + jana--óa . caturmukhe 1 vrahmaõi 2 ÷ive ca mediø 3 chàgyàü strã trikàø .

#<sa¤jaya># puø bhàrataprasiddhe dhçtaràùñrasàrathibhede .

#<sa¤javana># naø sam + ju--yuc . parasparàbhimukhatayà sthite catuþ÷àle gçhe amaraþ .

#<sa¤jãvana># naø sam + jàva--lyuñ . 1 catuþ÷àlagçhe ÷abdaraø . 2 samyakpàõadhàraõe ca . saüjãvayati sam + jãva--õiclyuñ . 3 oùadhãbhede strã ïãp .

#<saña># naø strã sañha--ac gçùoø ñhasya ñaþ . 1 vratinàü ke÷asaïghàte 2 jañàyàm ÷abdaraø . 3 ÷ikhàyàü 4 siühàdeþ ke÷are ca mediø %<sañacchañàbhinnaghaneneti>% màghaþ .

#<sañàïka># puüstrãø sañà aïko yasya . siühe ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<sañi(ñã)># strã sañha--in và ïãp pçùoø . 1 ÷añyàü ÷abdaratnàø svàrthe ka . 2 gandhapattravçkùe ràjaniø . sañha--in ïãp . pçùoø . sañãtyatra . ñhàntaþ tatràrthe ràjaniø .

#<sañvà># strã sañha--va pçùoø . 1 pakùibhede 2 vàdye saükùiptasàø .

#<sañha># ÷vañhàrthe gatau saüskàre asaüskàre ca curàø ubhaø sakaø señ . sàñhayati te popade÷atvameva nyàyyam .

#<saõasåtra># naø ÷aõasåtra + pçùoø . ÷aõasåtre ràyamukuñaþ .

#<saõói÷a># puø saüda÷a + pçùoø . sanda÷e (sàüóàsi) %<saõói÷airapakçùyante narairyàmyairmukhàttataþ>% màrkaõóeyapuø 14 aø .

#<saõóãna># naø sam + óã--kta . pakùiõàü saïgatya gamanaråpe gatiø bhede amaraþ .

#<sat># triø asa--÷atç . 1 satye 2 sàdhau 2 påjite 4 dhãre 5 pra÷aste 6 vidyamàne ca amaraþ . striyàü ïãp . sà ca 7 pativratàyàü striyàü 8 dakùakanyàbhede %<satã satã yogavisçùñadeheti>% kumàraþ . 9 sauràùñramçdi hemacaø 10 brahmaõi naø %<oütatsaditirnirde÷o vrahmaõastrividhaþ smçtaþ>% iti gãtà . 11 àdare avyaø %<sadasatã àdarànàdarayoriti>% pàõiniþ upaø saø %<satkçtya>% siø kauø . pativratàparatve saüj¤àtvàt tasyàbhàvaþ tva %<tvatalorguõavacanasya>% pàø na hrasvaþ satãtvam %<tena nàrada! nàrãõàü satãtvamupajàyate>% puràõam .

#<satata># naø sam + tana--kta samo'ntyalopa . 1 nirantare 2 tadvati triø amaraþ .

#<satattva># naø saha sadç÷aü tattvena . 1 svabhàve hemacaø 2 yathàrthe %<satattvatà'nyathà prathà>% vedàø paø .

#<satànanda># puø gautamaputre ahalyàgarbhaje munibhede ÷abdacaø .

#<satãna># puø satãü nayati nã--óa . 1 vaü÷abhede ÷abdacaø (kùudra mañara) 2 kalàyabhede bharataþ . svàrthe ka . tatraiva amaraþ .

#<satãrthya># puø samàne tãrthe gurau vasati yat samànasya saþ . parasparaikaguruke chàtre amaraþ . 6 baø . niryakàro'pyayamatràrthe .

#<satãla># puø satãü lakùayati lakùa--óa . (kùudramañara) 1 kalàye vyàóiþ . 2 vaü÷e hàràø 3 vàyau ràyamuø .

#<satãlaka># puø satãlaiva kàyati kai--ka, saha tilena tilaci hnena kap pçùoø dãrghaþ . 1 vaü÷e (kùudramañara) 2 kalàyabhede ca amaraþ .

#<satãlà># strã saha tilena tilacihnena sahasya saþ pçùoø dãghaþ . kalàyabhede (teoóà) amaraþ .

#<satera># puø sana--era tàntàde÷aþ . satuùe saükùiptasàø .

#<satkadamba># puø nityakaø . kelikadamve ÷abdacaø .

#<satkartç># puø sat + kç--tçc . 1 viùõau viùõusaø 2 satkàrake triø .

#<satkarman># naø karmaø vedàdivihite yàgàdau karmaõi .

#<satkà¤canàra># puø karmaø . raktakà¤cane ÷abdacaø .

#<satkàõóa># puüstrãø satkàõóaü ÷abdaùyàpàro'sya . cille ÷abdacaø striyàü ïãù

#<satkàra># puø sat + kç--gha¤ upaø saø . 1 sambhànane 2 påjane ca .

#<satkàryavàda># puø 6 taø . kàryasya sattvanirõàyake vàde kathàbhede sa ca vàdaþ utpatti÷abde 1108 pçø dç÷yaþ .

#<satkçta># triø sat + kç--kta . 1 påjite 2 kçtasammàne ca .

#<satkriyà># strã sat + kç--÷a . 1 satkàre 2 sammànane 3 påjane ca

#<sattama># triø ati÷ayena san tamap . ati÷ayasàdhau amaraþ .

#<sattà># strã satobhàvaþ tal . 1 dravyaguõakarmavçttau 2 jàtibhede %<dravyàditrikavçttistu sattà paratayocyate>% bhàùàø . jàti÷abde 30 93 pçø dç÷yam . 3 vidyamànatàyà¤ca vidyamànatvaü ca kàlasambandhaþ . àtmadhàraõànukålavyàpàra iti ÷abdikàþ %<àtmànamàtmanà bibhradastãti vyapadi÷yate . antarbhàvàcca tenàsau karmaõà na sakarmakaþ>% hariþ . tatra vidyamànatà ca vedàntamate trividhà pàramarthikã 1 brahmaõaþ traikàlikàbàdhyatvaråpà vyàvahàrikã 1 ghañàdãnàü sà ca tattvaj¤ànanà÷yà pràtãtikã 3 ÷uktirajatàdeþ sà càdhiùñhànasàkùàtkàranà÷yà . brahmasattayaiva sarveùàü saktàvyavahàraþ sadutpannatvàt iti vedàntinaþ .

#<sattra># naø sada--ùñra . 1 sthàne 2 yaj¤abhede 3 sadàdàne 4 àcchàdane 5 araõye 6 kaitave mediø 7 dhane 8 gçhe 9 dàne 10 sarasi nànàrthakoùaþ . sadàdàna¤ca sadakùiõaü satatànnadànam . yaj¤abheda÷ca dvàda÷àhàdisàdhyaþ jyotiùñomàdiþ yathoktaü kàtyàø ÷rauø 12 . 1 . 4 . såtrabhàùyàdau %<dvàóha÷àhaþ sattramahãna÷ca>% såø sattraråpaþ ahãnaråpa÷ca bhavati dvividhaþ . àsata upayantãti sattrasya siïgaü yajate ityahãnasya . atra vi÷eùamàha dvàda÷àhamçddhikàmà upeyuriti tathà trayoda÷aràtramàsãranniti sattraliïgam dvàda÷àhena prajàkàmaü yàjayedityahãnaliïgam . asyàmukathanaprayojanam sattre satràtmako dharmo dàtçtvena pravartate ahãne càhãnàtmakaþ . %<ubhayato'tiràtraü sattramupariùñàdahãnasya>% såø ubhayata ityàdàvante'tiràtro yasya tadubhayato'tiràtram upariùñàt antaeva . %<yajamànàþ sarve sattreùu>% såø . kartàro bhavanti ya çtvijaste yajamànà ityanenàrtvijãnàn padàrthàn lakùaõayànådya yajabhànàþ kartçtvena vidhãyante . %<adakùiõàni ca svàmiyogàt>% såø . satràõi bhavanti na hi ka÷cidàtmanaivàtmànaü parikrãõàti . atra hi svàmina evàrtvijyam anupapannaàtmaparikrayaþ %<gçhapatiryàjamànamayuktatvàt>% såø yàjamànaü yatkarma tadmçhapatiþ karoti karmàntare tasyàyuktatvàt itareùàü càdhvaryavàdiùu yogàt . %<dar÷anàcca>% såø dç÷yate càyamarthaþ tasmàd yadi bahavo prayaccheyuriti . %<sarve saüskàràn>% måø yadyatsaüskàrakaü yàjamànaü yathà vapanàdi tatsarve kuryuþ tena hi yajamànà . saümkriyante . %<dar÷ane vacanàt>% såø yattu dar÷anamuktam tadvacanam gçhapataye ekasmai danimuktam vacanaü kimiva na kuryàt . %<avibhavati gçhapatyanvàrambha>% såø na saübhavatyanekakartçke padàrthe vedabandhanàgnyanvàdhànàdau gçhapateranvàrambhaþ sarvaiþ kartavyaþ . %<padàrtheùvekaþ kçtatvàt>% såø yat punaþ kratvabhinirvçttyarthameva karma yathà pàtràsàdanamàjyàvekùaõaü và tatràvàsyaiva kartçtvam kçtatvàt padàrthasya . paràrthe yajamànakartçke àjyàvekùaõàdau eko gçhapatiþ kutaþ kçtatvàt ekenàpi kçtaþ kçta eva yataþ . %<agniü ceùyamàõàþ samàrohya gçhapatirmadhye manyatyardha÷a itare dakùiõottaràþ>% såø samàrohyeti ca pårvakàsatàmàtre lyabàde÷o na samànakartçkatàyàm . %<gçhapatyàhavanãye'ïgàrapràsanam>% såø . %<tatra pràjàpatyaþ pa÷uþ>% såø . tatra vihàre pràjàpatyaþ pa÷urbhavati . punargrahaõàccàhargaõe pràjàpatyasya niyamaþ tathà cà÷vamedhe niyamadar÷anaü bhavati pràjapatyamàlabheteti . tatra sàdhàraõãkçte vihàre . %<àjyena patnãsaüyàjà gçhapativarjam>% såø .

#<sattram># avyaø sada--tram . 1 sahàrthe jañàø . trà . sattràpyatràrthe amare pàñhàntaram .

@<[Page 5206b]>@
#<sattra÷àlà># strã 6 taø . annajalàderdànàrthe kalpite gçhe hemacaø .

#<sattràjit># puø sattreõàjayati lokàn à + ji--kvip . ÷rãkçùõa÷va÷ure satyabhàmàjanake ràjabhede .

#<sattri># puø sada--bàø tri . 1 meghe 2 gaje 3 jaya÷ãle triø ñhaõàdikoùaþ .

#<sattrin># puø sattvaü gçhaü yaj¤o và vidyate'sya ini . 1 gçhapatau amaraþ 2 gçhasthe ca .

#<sattva># naø satobhàvaþ tva . 1 sàükhyasiddhe prakà÷àdisàdhane prakçtyavayave padàrthe prakçti÷abde dç÷yam %<sattvaü laghu prakà÷akamaùñam>% sàüø kàø . ayaü dvitakàraþ pçùoø ekatakàraþ . 2 dravye 3 pràõeùu 4 vyavasàye 5 bale 6 svabhàve 7 pi÷àcàdau ÷abdacaø 8 citte mediø %<sattve tapyamàne tatsaükràntaþ puruùo'pi tapyata iva>% pàtaø bhàø . 9 rase 10 àyuùi 1 1 dhane . 12 àtmani ca ÷abdacaø 13 sattàråpe 14 jàtibhede 14 vidyamànatàyà¤ca dvitakàraþ . 15 jantuùu puø naø amaraþ .

#<satpattra># naø sat ÷obhanaü pattram . 1 padmasya nabadale ÷abdacaø . karmaø . 2 sundaradale triø .

#<satpatha># puø karmaø acsamàø . ÷obhanamàrge amaraþ 2 vedàdivihitàcàre ca .

#<satputtra># puø karmaø vedàdivihitakàryakartari puttre %<punnàmno narakàd yasmàttràyate pitaraü sutaþ . mukhasandar÷anenàpi tadutpattau yateta saþ>% vçhaspatyuktanarakatàraõàya %<çõamasmin sannayati amçtatva¤ca vindati . pità putrasya jàtasya pa÷yeccejjãvato mukham>% iti vasiùñhoktarõàpanayanàya ca yat pa÷yediti niyamavidhànaü tadakçtaputrakàryaputraparam . satputrastu mukhadar÷anaü vinàpi narakanistàrakaþ . tathà ca viùõupuø %<satputreõa tu jàtena veno'pi tridivaü yayau . punnàmno narakàttràtaþ sa tena sumahàtmanà>% . brahmapuràõe'pi %<samutpannena bho vipràþ satputreõa mahàtmanà . tvàtaþ sa (venaþ) puruùavyàghraþ punnàmno narakàttadà>% ÷uø taø .

#<satpratigraha># puø sadbhyaþ pratigrahaþ . sàdhudattadhanasya pratigraha sapta vittàgamà dharmyà dàyolàbhaþ krayojayaþ . vibhàgaþ samprayoga÷ca satpratigraha eva ca iti smçtiþ .

#<satpratipakùa># puø karmaø . tulyavirodhini 1 pratiyogini 2 nyàyokte hetudoùe hetvàbhàsabhede . sa ca bàdhopasthiti samarthaparàmar÷akàlãnasàdhyasiddhisamarthaparàmar÷aviùayaþ . yasya sàdhyàbhàvasàdhakaü hetvantaraü vidyate saþ . yathà ÷abdonityaþ ÷ràvaõatvàcchabdatvavat . ÷abdo'nityaþ kàryatvàt pañavat . anye tu agçhotàpràmàõyakasàdhyavattvenopasthitivi÷raya iti vadanti . sàdhyàbhàvadhyàpyavatpakùaþ . sàdhyavadanyatvavyàpyavatpakùaþ . pakùaniùñhaþ sàdhyàbhàvayàpyaþ pakùaniùñhaþ sàdhyavadbhedavyàpyo và . sàdhyavadavçttivyàpyavatpakùaþ . pakùaniùñhaþ sàdhyavadavçttivyàpyaþ . pakùavçttya bhàvapràtayonitvaùyàpyavatsàdhyam . sàdhyaniùñhaþ pakùavçttyabhàvapratiyogitvavyàpyo và . %<viruddhayoþ paràmar÷o hetvoþ satpratipakùità>% bhàùàø . tulyabalayoreva satpratipakùatvaü nàtulyabalayoþ tenaikataratra tarkàdivalasattve tasyaivànyataravàdhakateti bàdhyam .

#<satphala># puø santi ÷obhanàni phalànyasya . 1 dàóimakùe ÷abdacaø . 2 suphalayute triø .

#<satya># naø sata hita yat . 1 satyayuge 2 ÷apathe 3 yàthàrthyeca 4 tadvati triø madiø . %<yayàrthakathanaü yacca sarvalokasukhapradam . tat satyamiti vij¤eyamasatyaü tadviparyayaþ>% padmapuø sarvalokasukhapradamiti na lakùaõaghañaka satyasyàpyapriyatve kathananiùedhàt ataeva manunoktaü %<satyaü bråyàt priyaü bråyàt na bråyàt satyamapriyam>% . 5 a÷vatthavçkùe 6 nàndãmukha÷ràddhãyadevabhede ca puø %<iùñi÷ràddhe kraturdakùaþ satyo nàndãmukhe vasuþ>% ÷ràø taø dhçtavacanam . 7 siddhànte ÷abdaraø . ÷aphatharåpasavyàpàlane dàùo yathà kçtvà ÷aphatharåpaü yaþ satyaü hanti na pàlayan . sa kçtaghnaþ kàlasåtre vasedeva caturyugam . saptajanmasu kàka÷ca saptajanmasu pecakaþ . tataþ ÷ådrà mahàvyàdhiþ saptajanmakhataþ ÷uciþ brahmavaiø praø 38 aø . 8 paramàtmani %<satyaü j¤ànamànandaü vrahmeti>% ÷rutiþ . 9 ÷rãràme puø ÷abdaraø . 10 viùõo %<auttame'pyantare viùõuþ satyaþ sahasvadhottaraiþ . satyàyàmabhavat satyaþ satyaråpo janàrdanaþ>% kårsapuø 48 aø . 11 tanmàtari strã . 12 tapolokàdårdhvasthe loke satyaloka÷abde dç÷yam . santi pçthivyaptejàüsi ca tyau vàyvàkà÷au ca samàø dvaø niø óa samàø dvitakàraþ . 13 bhåtapa¤cake %<sa¤ca tyacca bhåtapa¤cakaü taü sattyamityàcakùate>% ÷rutiþ . satyatva¤ca trikàlàvàdhyatvamiti vedàntinaþ yathàrthaj¤ànaviùayatvaü satyatvamiti naiyàyikàþ . sandhisandhya÷àbhyàü sahitasatyayugamànaü daivamànena 1200 varùàþ mànuùyamànena 172800 varùàþ .

#<satyaïkàra># puø satya + kç--gha¤ niø mum . %<mayaitat ave÷yaü keyamityevam>% satyakaraõe satyàpane (vàyanàdeoyà) amaraþ

#<satyatapas># puø satyaü tapo'sya . munibhede tasyaüva durvàsaso vareõa vedavyàsaråpeõàvirbhàvaþ tatkathà varàhapuø .

#<satyaghçti># puø ÷atànandaputre çùibhede matsyapuø 48 aø .

#<satyanàràyaõa># puø karmaø . saükràntyàdiùu påjye nàràyaõamårtibhede skandapuø revàø 4 aø tatkathà dç÷yà .

#<satyapura># naø satyayuktaü puram . viùõuloke .

#<satyaphala># puø satyaü sadàtanaü phalamasya . vilvavçkùe ràjaniø .

#<satyabhàmà># strã satràjitonçpasutàyàü ÷rãkçùõasya bhàryàbhede ÷abda caø .

#<satyabhàrata># puø vedavyàse trikàø .

#<satyam># avyaø sat + yamu . svãkàre .

#<satyayuga># naø satyapradhànaü yugama ÷àkaø taø . satyapracure prathame yuge

#<satyayauvana># puø satyaü yauvanamasya . vidyàdhare devayonibhede jañà0

#<satyarata># triø 7 taø . satyavàkyàsakte hari÷candrançpapitari puø matsyapuø 12 aø .

#<satyaloka># puø satyapracuro lokaþ . årdhvasthasaptalokamadhye sarvoparisthe tapolokàdårdhvasthe loke . %<ùaóguõena tapolokàt satyaloko viràjate . apunarmàrakà yatra brahmalokàbhidhaþ smçtaþ>% viùõupuø aü 7 a0

#<satyavacas># puø satyaü vaco'sya . 1 munau amaraþ . 2 satyavacanayukte triø . satyavacanàdayo'pyatra .

#<satyavat># puø satyaü vidyate'sya matup masya vaþ . 1 sàvitrãpatau nçpabhede bhàø vaø 293 aø . 2 munibhede ca . 3 satyayukte triø striyàü ïãp . sà ca 4 vyàsasya màtari ÷abdaraø . 5 nàradapatnyàü 6 çcãkamunipatnyàü mediø kàlikàpuø 84 aø .

#<satyavatãsuta># puø 6 taø . satsyagandhàputtre vyàse munibhede ÷abdaraø .

#<satyavàc># puø satyà vàk yasya . 1 çùau ÷abdacaø . 2 kàke trikàø . tasya ÷abdena hi ÷ubhà÷ubhani÷cayena tasya tathàtvama . 3 satyavadana÷ãle triø .

#<satyavàdin># triø satyaü vadati vada--õini . yathàrthavàkya vaktari .

#<satyavrata># puø satyaü vratamasya . 1 tri÷aïkunàmake ràjabhede matsyapuø 12 aø . 2 satyatatpare triø .

#<satyasaïgara># satyaþ saïgaraþ pratij¤à yasya . 1 kubere trikàø . 2 satyapratij¤e tri0

#<satyasandha># triø satyà sandhà sandhàna yasya . 1 satyàbhisandhau satyasandhasya taptapara÷ugrahaõa chàndogye dar÷itam 3 ÷rãràme 4 tadanuje bharate 5 janamejayançpe ca paø ÷abdaraø .

#<satyà># strã 1 ràmapatnyàü 2 vyàsamàtari satyavatyàü ÷abdaraø . 3 durgàyàü brahmavaiø puø praø . 4 dro padyàü ÷abdacaø .

@<[Page 5208a]>@
#<satyàkçti># strã satya + óàc + kç--ktin . (ava÷yametanmayàkreyam) ityevaü pratij¤àråpe satyakaraõe (vàyanàdeoyà) amaraþ .

#<satyàgni># puø 6 baø . agastyamunau ÷abdaraø . tajjañharànalasya samudràdisarvabhakùaõe'pi avàdhitatvàt tathàtvam .

#<satyànçtaü># naø satyasahitamançtaü yatra . baõigvçttau bàõijyeamaraþ

#<satyàpana># naø satya + õic--pukca lyuñ . satyàkçtau amaraþ yuc . satyàpanàpyatra strà .

#<satyodya># triø satyamudyaü yasya vada--kyap . 1 satyavàdini ÷abdamàlà . karmaø . 2 satyavàkye naø .

#<satra># sambandhe santçtau ca adaø cuø àø sakaø señ . satrayate asasatrata . satràpayate ityanye anekàckatvàt aùopade÷atvena sati nimitte na ùatvam .

#<satra># naø satryate santanyate satra--ac gha¤ . 1 bahudinasàdhye yaj¤abhede 2 ÷rãkçùõa÷va÷ure nçpabhede ca .

#<satràjit># puø satreõàjayati làkàn à + ji--kvip . ÷rãkçùõa÷va÷ure ràjabhede .

#<satrijàtaka># naø pakvamàüsabhede %<màüsaü bahughçte bhçùñaü siktvà coùõàmbunà muhuþ . jãrakàdyaiþ samàyuktaü pari÷uùkaü taducyate . tadeva dhçtatakràóhyaü susrigdhaü satrijàtakam>% ÷abdaraø .

#<satvara># naø saha tvarayà sahasya saþ . 1 ÷ãghre 2 tvarànvite triø amaraþ .

#<sathåtkàra># naø saha thåtkàreõa sahasya saþ . ambukçte saniùñheve kathane .

#<sadaü÷aka># puø saha daü÷ena sahasya saþ kap . 1 karkañake ràjaniø 2 daü÷ayukte triø .

#<sadaü÷avadana># puüstrã sa ha daü÷ena daü÷àkàreõa sahasya saþ tathàbhåtaü vadanamasya . kaïkabihage ràjaniø striyàü ïãù .

#<sada¤jana># naø karmaø . puùpà¤jane rãtijàte a¤janabhede ÷abdacaø .

#<sadana># naø sãdatyasmin + sada--àdhàre lyuñ . 1 gçhe amaraþ . 2 jale mediø . bhàve lyuñ . 3 sthitau naø .

#<sadaya># puø san ayaþ karmaø . 1 sàdhu÷ubhàvahavidhau . saha dayayà . sahasya saþ . 2 dayànvite amaraþ .

#<sadas># strã naø . sãdatyasyàm sada--asi . sabhàyàm amaraþ

#<sadasya># puø sadasi sàdhurvasati và yat . yaj¤àdau nyånàtiriktatàviparyayaparihàràrthaü 1 vidhànadar÷ini amaraþ . 2 mabhasidi triø amaraþ .

#<sadà># avyaø sarvasmin kàle dàc sàda÷aþ . sarvasmin kàle ityarthe amaraþ .

#<sadàgati># puø sadà gatirasya . 1 vàyau 2 sarvadàgatiyukte triø 3 sårye 4 nirvàõe 5 sadã÷vare medinikoùakàraþ .

#<sadàcàra># puø karmaø 6 taø và %<sarasvatãdçùadvatyordevanadyoryadantaram . taü devanirmitaü de÷aü brahmàvartaü pracakùata . tasmin de÷e ya àcàraþ pàramparyakramàgataþ . varõànàü sàntaralànàü sa sadàcàra iùyate>% iti manåktade÷apracalite àcàre %<sàdhavaþ kùãõadàùà÷ca sacchabdaþ sàdhuvàcakaþ . teùàmàcaraõaü yattu sadàcàraþ sa ucyate>% ityukte sàdhånàü 2 ÷ubhàcaraõe ca . sadàcàraniråpaõam àcàra÷abde 6 32 pçø dç÷yam . viprasya càturà÷ramyamuktvà %<gàrhasthya brahmacarya¤ca vànaprasthaü trayà÷ramàþ . kùatriyasyàpi gadità ya àcàro dvijasya hi . vaikhànasatvaü gàrhasthyamà÷ramadvitayaü vi÷aþ . gàrhasthyamuttamaü tvekaü ÷ådrasya kùaõadàcara! . svàni varõà÷ramoktàni dharmàõãha na hàpayet . yo hàpayati tasyàsau parikupyati bhàskaraþ . kupitaþ kulanà÷àya deharogavivçddhaye . varùmà÷u patate tasya narasya kùaõadàcara! . tasmàt svadharmaü na hi santyajecca na hàpayeccàpi tathàtmabaü÷am . yaþ santyajeccàpi nijaü hi dharmaü tasmai prakupyeta divàkara÷ca>% vàmanapuø 14 aø .

#<sadàtana># puø sadà bhavaþ sadà + ñyul tuñac . 1 viùõau trikàø 2 nitye triø amaraþ striyàü ïãp .

#<sadàtoyà># strã sadà toyàni peyàni yasyàm . 1 karatoyànadyàm 2 elàparõyà¤ca ÷abdacaø . sadànãrà÷abde dç÷yam

#<sadàtman># triø san sàdhuràtmà cittaü yasya . sàdhucitte .

#<sadàdàna># puø sadà dànaü madajalaü tyàmo và yasya . 1 airàvate gaje 2 gaõe÷e 3 gaje mediø 4 sarvadàtyàgini triø .

#<sadànanda># puø sadà ànando yasya . 1 sadà÷ive 2 anavaratànandayukte triø .

#<sadànarta># puüstrãø sadà nçtyati nçta--ac . 1 kha¤janavihage ÷abdacaø striyàü ïãù . 2 sadà nçtyayute triø .

#<sadànãrà># strã sadà nãraü peyamasyàþ . karatoyànadyàm amaraþ . %<athàdau karkañe devã tryahaü gaïgà rajasvalà . sarvà raktavahà nadyaþ karatoyàmbuvàhinã>% smçtyukteþ tannadãjalasya sadàpeyatvàt tasyàstathàtvam .

#<sadàpuùpa># puø sadà puùpaü yasya . 1 nàrikelavçkùe ÷abdamàø . 2 raktàrke strà ratnamàø ïãp . 2 sadàpuùpayukte triø .

#<sadàprasåna># puø sadà prasånamasya . 1 rohitakavçkùe 2 arkavçkùe 3 kunde ca ràjaniø .

#<sadàphala># puø sadà phalamasya . 1 nàrikelavçkùe 2 uóumbaravçkùe 3 skandaphalavçkùe ca mediø . 4 vilveø jañàø . 5 vàrtàkubhede strã ràjaniø ñàp . %<sadàphalà tridoùaghnã raktapittaprasàdanã . kaõóåkacchåharã caiva vàrtàkã guõavattamà>% ràjavaø .

#<sadàbhadrà># strã sadà bhadramasyàþ 5 baø . màmbhàrãvçkùe ratnamàø .

#<sadàyogin># puø sadà yujyate yuj--ghinuõ . 1 viùõau trikàø 2 sadàyogayute triø striyàü ïãp .

#<sadà÷iva># puø sadà ÷ivamasmàt 5 baø . mahàdeve .

#<saduttara># naø kamaø . 1 vyavahàre pratij¤àpattrànusàriõyuttare pçùñasya 2 samyaguttare ca . 6 baø . 3 tadvati triø .

#<sadçkùa># triø samànaü dar÷anamasya dç÷a + ksa samànasya sàde÷aþ . tulyaråpe amaraþ .

#<sadç÷># triø samànaü dar÷anamasya samàna + dç÷a--kvip sàde÷aþ . tulyaråpe amaraþ .

#<sadç÷a># triø samànaü dar÷anamasya samàna + dç÷a--ñak . tulyaråpe striyàü ïãp .

#<sadç÷aspandana># triø ç÷a--gatau ka sat ç÷aü gataü spandanaü yasmàt 5 baø . niùpande trikàø .

#<sade÷a># puø saha de÷ena sahasya saþ . 1 nikañe amaraþ 3 de÷ànvite triø .

#<saddhetu># puø karmaø . nyàyokte hetvàbhàsadoùarahite hetau . pakùasattvaü 1 sapakùasattvaü 2 vipakùàsattvaü 3 abàdhitaviùayatvaü 4 asatpratipakùitatvaü 5 iti pa¤caråpopanno hetuþ saddhetuþ %<vyàptyàdivi÷iùño hetuþ saþ>% nãlakaõñaþ %<pramitavyàptipakùatàko hetuþ saþ>% gadàø . 2 vçttimaddhetau ca %<avyàpyavçttisàdhyakasaddhetàvavyàptimà÷aïkyàha>% dãdhitiþ . atra saddhetau vçttimati hetàvityarthaþ gaganàdeþ sayogena vçttimattvàbhàvàt tatràvyàptirna sambhavatãtyuktaü saditi .

#<sadbhàva># puø satobhàvaþ, san và bhàvaþ . 1 vidyamànatve 2 sàdhubhàve ca %<sadbhàvamàgataþ>% iti maññiþ .

#<sadbhåta># naø asat sat bhåtam sat + cvi--bhå--kta . 1 yathàrthe 2 tadvati triø hemacaø .

#<sadman># naø sãdatyasmin sada--manin . 1 nçhe amaraþ 2 jale ca mediø .

#<sadyaþkçta># triø sadyastatkùaõàt kçta kç--kta . tatkùaõakçte .

#<sadyaþpràõakara># triø sadyohañhàt pràõaü balam àyurvçddhi¤ca karoti kç--ac . %<sadyomàüsaü navànnaü ca bàlà strã kùãrabhojanam . ghçtamuùõodaka¤caiva sadyaþpràõakaràõi ùaó>% iti càlakyàkte dravyasamåha

#<sadyaþpràõahara># triø sadyaþ pràõamàyurbalaüvà harati hç--ac . ÷uùkaü màüsaü striyo vçddhà bàlàrkastaruõa dadhi . prabhàte maithunaü nidrà sadyaþpràõaharàõi ùaó iti càõakyokta ÷uùkamàüsàdidravyasamåhe .

#<sadyaþ÷othà># strã sadyaþ ÷otho yasyàþ 5 baø . kapikacchvàm÷abdaca0

#<sadyaþ÷auca># naø sadyaþ ÷ãghramapaneyama÷aucam . 1 smçtyukte ÷ãghranà÷ye a÷auce 6 baø . 2 tadvati ÷ilpinçpa÷rotriyàdau triø . a÷auca÷abde 488 pçø dç÷yam .

#<sadyas># avyaø same'hni niø . 1 tatkùaõe amaraþ . 2 samàna divase ekasmin dine ityarthe ca .

#<sadyaska># triø sadyobhavaþ kan kaskàø . sadyojàte .

#<sadyaskrã># puø sadyaþkrãõàti somam yatra krã--àdhàre kip kaskàø . sadyaþsomakrayasàdhye yàgabhede %<ekaràtro'tiràtraþ sadyaþkrãþ prakrãrukthyaþ>% atharvaø 11 . 7 . 10 . nànàyaj¤oktau . bhàve kvip . 2 sadyaskraye strã . tayà sàdhyaþ aõ . sàdyaskra sadyaþsomakrayeõa ekàhasàdhye yaj¤abhede . %<sàdyaskrà÷ca ùañ>% kàtyàø ÷rau 022 . 2 . 9 . uktà yathà %<ùañ sàdyaskrà>% såø %<svargakàmapa÷ukàmabhràtçvyavatàü prathamaþ>% såø . 1 sàdvyaùkra khyakraturbhavati . %<dãrghavyàdhipratiùñhàkàmànnàdyakàmànàü dvitãyaþ>% såø . sàdyaùkro 2 bhavati eùàmatràdhikàraþ . %<hãnasyànukrãþ>% såø anukrãrnàma 3 sàdyaùkraþ sa hãnasya bhavati yaþ karmaõà hãna tasyàsau bhavati . %<vi÷vajicchilpaþ>% såø nàma sàdyaskraþ 4 . %<÷yeno'bhicarataþ>% såø . ÷yeno 5 nàma sàdyaùkraþ pa¤camaþ so'bhicarato bhavati . %<ekatrikaþ>% såø ùaùñhaþ 6 sàdyaùkraþ . tatra ùañ ùaùñi÷ataü dakùiõà . sàdyaþkradharmàþ vyàkhyàsyanta iti såtra÷eùaþ . dãkùàdi sadyaþ sarvaü kriyate bhàùyam tàõóyabràø bhàùye coktaü yathà
     atha sàdyaskrà nàma pa¤ca ekàhàsteùu pathamadvitãyayordãkùàprabhçtyavabhçthàntaü, sarvamekasminnevàhanyanuùñheya tçtãyasya tu ekasmin divase dãkùà parasmin divase somakrayàdyavabhçthàntaü, caturthapa¤camayorapyevaü yadvà ekà dãkùà somakrayaprabhçti upavasathàntaü dvitãye'hani sutyeti evaü såtra kàramataü pa¤casvapi sàdyaskrànvayàt sadya eva ekasminnevàhani dãkùàdyavabhçthàntaü kartavyamiti matàttaram . etatsarvaü sàdyamkreõa vakùyamàõe mahàràtre pràtaràhutiü hutvetyàdinà såtrakàreõa vispaùñamuktam . tatra prathamasya yadurkta sarvaü sadyo'nuùñheyamiti tadvidhitsuràha %<àdityà÷càïgirasa÷càdãkùanta te svarge loke'spardhanta te'ïgirasa àdityebhyaþ ÷vaþ sutyàü pràbruvaü sta àdityà etamapa÷yaüstaü sadyaþ parikrãyàyàsyamuddhàtàraü vçtvà tena statvà svargaü lokabhàyannahãyantàïi rasaþ>% tàõóyaø bràø 16 . 12 . 1 . %<purà àdityà÷càïgi rasa÷ca adãkùanta yaj¤àya dãkùàü kçtavantaþ te ubhe svarge loke svargalokatimittamaspardhanta vayaü prathamaü gamiùyàmo bayaü prathamaü gamiùyàma iti spardhàü kçtavantaþ evaü spardhamànàste'ïgirasa àdityebhyaþ sutyàü ÷vaþ parasmindãkùànantaradine kariùyamàõaü somayàgaü pràbruvan proktavantaþ atha te àdityà eva vakùyamàõayaj¤amapa÷yan taü yaj¤aü sadyaþ ekasminnevàhani parikrãya somaü krãtvà ayàsya mçùimudgàtàraü vçtvà stàvayitvà samàpayan dokùàdyavabhçdhantaü sarvaü karma ekasminnevàhani anvatiùñhannityarthaþ . yaj¤asamàptyanantarameva te svargalokamàyan pràpnuvan àïgiraùastvahãyanta dãkùànantaradivase sutyeti tairuktatvàt etasvin dine dãkùàdyavabhçthàntasya sarvasyànanuùñhànena svargapràptàbhàvàt dãkùitairàdityaiþ vadyo'nuùñhànena svargagateþ hãnàþ bhåmàyeva parityaktà àsan>% bhàø .

#<sadyojàta># puø sadyojàyate jana--kartari kta . 1 vatse ÷abdacaø . 2 ÷ivamårtibhede ca 3 à÷ujàte triø .

#<sadyobhàvin># puø sadyobhavati bha--õini . 1 vatse ÷abdacaø . 2 à÷ujàte triø . striyàü ïãp .

#<sadru># triø sada--gato ru . gantari siø kauø .

#<sadvçtta># naø vçta--bhàve ktva karmaø . 1 sàdhusvabhàve jañàø 2 sàdhuvartane . 6 baø . 3 saccaritçyate triø . %<sadvçttasannikarùo hi kùaõàrdhamapi ÷asyate>% iti tiø taø .

#<sadvçtti># strã karmaø . 1 uttamacaritre 2 uttamavyàkhyànaråpe granthaü ca satã vçttiþ yasya . 3 sadvçttiyute triø sadvçttiþ sannibandhanati màdhaø .

#<sadharman># triø samàno dharmo'sya anica samàø samànasya saþ . sadç÷e striyàü và óàp .

#<sadharmacàriõã># strã saha dharmaü carati cara--õini . sahadharmakàriõyàü bhàryàyàü halàø .

#<sadharmin># triø samànaü dharmaü carati ini . 1 tulyadharmacaraõakartari . striyà ïãp . sà ca 2 patnyà¤ca hamaca0

#<sadhavà># strã saha dhavena sahasya saþ . jãvatpatikàyàü striyàü jañà0

#<sadhi># puø sàdhayati sàdhi--in pçùoø hrasvaþ . vahnau trikàø .

#<sadhis># puø saha--isin hasya dha÷ca . vçùabhe siø kauø .

#<sadhryac># triø saha--a¤cati anaca--kvip sahasya sadhriþ . 1 sahacare amara satve sadhràcaþ . striyàü ïãp sadhrãcã sà ca 2 bhàryàyàü 3 sakhyà¤ca hemacaø .

#<sana># puø sana--aca . 1 dhaõñàpàrulivçkùe . 2 hastikarõàsphàle ÷abdacaø .

#<sanaka># puø sana--vun . brahmaõo mànasaputtra munibhede
     %<bhagavaddhyànapåtena manasà'nyàüstatà'sçjat . sanaka¤ca sanandaïka sanàtanamathàtmabhåþ . sanatkumàra¤ca munãn niùkriyànårdhvaretasaþ . tàn vabhàùe svabhåþ putràn prajàþ sçjata putrakàþ! . tannaicchanmokùadharmàõo vàsudevaparàyaõàþ>% bhàgaø 3 13 aø %<dharmasya bhàryà hiüsàkhyà tasyàü putracatuùñayam . sampràptaümuni÷àrdålaü yoga÷àstravicàrakam . jyeùñhaþ sanatkumàro'bhåt dvitãya÷ca sanàtanaþ . tçtãyaþ sanako nàma caturtha÷ca sanandanaþ>% vàmanapuø 5 7 . 5 8 aø ukte dharmaputrabhede .

#<sanata># puø sana--ati . 1 caturmukhe brahmaõi trilàø sadetyarthe avyaø ràmà÷ramaþ .

#<sanatkumàra># puø 6 taø . brahmaõaþ puttre munibhede amaraþ . tasya nityakumàratvàdapi tannàmatà yathoktam sçùñeþ pårva¤ca vayamà yathaiva pa¤cahàyanaþ . acåóo'nupavãta÷ca vedasandhyàvihãnakaþ . kçùõeti mantraü japati yasya nàràyaõo guruþ . anantakàlakalpa¤ca bhràtçbhi÷ca tribhiþ saha . vaiùõavànàmagralã÷o càninà¤ca gurorguruþ brahmavaø ÷rãkçùõajanmakhaø 129 aø .

#<sananda># puø saha nandena . 1 sanaka÷abdàkte munibhede 2 ànandayukte triø .

#<sanaparõã># strã sanasyeva parõànyasyàþ ïãp . asanaparõyàü ÷abdaca0

#<sanasåtra># naø ÷aõasya såtramastyasya ac pçùoø . matsyavàraõàrthaü ÷aõasatrakçte jàle amare pàñhàntaram .

#<sanà># avyaø sadà--niø dasya naþ . sadetyarthe amaraþ .

#<sanàtana># triø sadà + bhavàrthe ñyul tuñ ca niø dasya naþ . 1 sadàbhave nitye vastuni amaraþ . 2 ni÷cala vi÷vaþ . striyàü ïãp . sà ca 3 durgàyàü sarvakàle sanà proktà vidyamàne tanãti ca . sarvatra sarvakàleùu vidyamànà sanàtanã brahmavaiø praø 54 aø . tannàmaniruktiþ . 4 sarasvatyàü 5 lakùmyà¤ca ÷abdamàø . 6 ÷ive 7 viùõau 8 brahmaõi 9 divyamanuùya brahmaõomànasaputrabhede 10 pitéõàmatithau ca puø hemacaø .

#<sanàt># puø sanà nityamatati ata--kvip . viùõau viùõusaø sadatyarthe avyaø amarañãkàyàü ràmà÷ramaþ .

#<sanàtha># triø saha nàthena sahasya saþ . 1 yukte 2 jãvadbhartçkastrayà strã .

#<sanàbhi># puø samànà nàbhiyasya . 1 j¤àtau amaraþ . tasya ekadehotpannatyena tulyanàbhitayà tathàtvam . 2 madhyayukte 3 snehayukte 4 tulye ca triø mediø .

@<[Page 5211a]>@
#<sanàmaka># puø sanà sadà amayati ama--õvul . 1 ÷obhà¤janavçkùe ÷abdacaø . tasya pattràdibhojanasya rogahetutvàttathàtvam . saha nàmnà kapa . 2 nàbhayukte triø .

#<sani># puø sana--bhàva in . 1 pajàyàü 2 dàne ca siø kauø . 3 satakàrapårvakaniyoge puüstrãüø amaraþ striyo và ïãp . 4 ïãbattaþ hastikarõàsphàle ÷abdaraø 5 di÷i strã ÷abdamà0

#<sanita># triø sana--bàø ita . pratipanne hemacaø .

#<saniùñhã(ùñhe)va># neø saha niùñhã(ùñhe)vena . 1 samukhacyutavàrikaõe mathåtkàre amaraþ .

#<sanãóa># triø samànaü nãóaü saha nãóena và sàde÷aþ . 1 nikañasthe amaraþ . 2 nãóayukte triø .

#<santa># puø sana--bàø ta . sahatale ÷abdaraø .

#<santata># naø sam + tana--kta . 1 matate nirantare . 2 nairantarya yute triø amaraþ 3 vistãrõe ca .

#<santati># strã santanyate sam + tana--ktic . 1 gotre amaraþ . 2 putre 3 kanyàyà¤ca vi÷vaþ . bhàve ktin . 4 vistàre 5 pa ïaktau 6 avicchinnadhaþràyà¤ca vi÷vaþ . malati÷ca dai÷ikã kàlikã ca . tatra dai÷ikã tailàdãnàü, kàlikã j¤ànasukhàdãnàm . tatra dai÷ikasalatitvaü svàdhikaraõade÷ãyanànàvacchedakavçttidharmatvaü tacca mårtànàmeva kàlikasalatitva¤ca nànàkàlãnakàryamàtravçttidharmatvam, muktivàde gaïge÷aþ tacca mårtàmårtayorata eva vçkùa du svaj¤ànàdisantatirbhavatãti taduktaü tatraiva %<daivadattavçttiduþkhatvaü duþkhatvaü và svà÷rayasamànakàlãnadhvaü sapratiyogivçtti kàryaümàtravçttidharmatvàt santatitvàdvetyuktvà santatitvaü ca nànàkàlãnakàryamàtravçttidharmatvam>% ityuktam .

#<santapta># triø sam + tapa--kta . 1 adhvagatyàdinà pari÷rànte 2 agnitapte 3 tena vi÷uddhe ca %<santaptacàmãkaravalgu vajra>% miti bhaññiþ .

#<santamasa># naø santataü tamaþ pràø saø ac samàø . 1 gàóhàndhakàre amaraþ . 2 mahàmohe ca mohasya sarvauparatvàt tamastvena mahàmohasya gàóhàndhakàraråpatvàttathàtvam .

#<santarpaõa># naø santçpyatyanena sam + tçpa--karaõe lyuñ . %<dràkùà dàóisakharjårã÷arkaràmadhusaüyutam . làjàcårõantu sàjyaü yat tacca santarpaõaü biñuþ>% ràjaniø ukte dràkùàdibhiryute làjàcårõe khàdyabhede . sam + tçpa--õic lyu . 2 samyakatarpake triø .

#<santàna># puø sam + tana--gha¤ . 1 vaü÷e anvaye amaraþ . 2 kalpavçkùe 3 apatye 4 vistàre ca mediø .

@<[Page 5211b]>@
#<santànikà># strã sama + tana--õvul ñàp ata ittvam . 1 kùorasarai %<santànikà guruþ ÷ãtà dravyàþ pittàsravàtajit>% ràjavaø . 2 markañajale 3 keme 4 churikàphale ca hàràø .

#<santàpa># puø samyak tàpaþ pràø saø . 1 vahnijàte tàpe amaraþ . 2 samyavyatàpe ca .

#<santàpana># puø salàpayati sam + ta÷--õic--lyu . kàmade÷ma 1 pa¤ca÷aràntargate ÷arabhede trikàø . 2 santàùakàraka striø .

#<santi># strã sana--ti . 1 ñàpe 2 avamàne ca mugdhaùoñãkà .

#<santoùa># puø sama + tuùa--karaõàdau gha¤ . 1 dhairye 2 sva syo gha hemacaþ . 3 samyaktuùñau %<santoùamålaü hi sukham>% manuþ .

#<sandaü÷a># puø sam + dan÷a--ac . (sàüóà÷o) yantramede hemacaø .

#<sandaü÷apatita># puø sandage tanmadhye patita iva . mãmàüsakokte nyàyabhede nyavya÷abde 4166 pçø dç÷yaga .

#<sandarbha># puø sam + dçbha--gha¤ . 1 racanàyàü halàø . 2 graghate 3 pabandhe trikàø %<gåóhàrthasya prakà÷a÷ca sàroktiþ ÷reùñhavà girà . nànàrthavattvaü vedyatvaü sandarbhaþ kathyate ghudhai>% ityukte 4 kathamabhede 5 vaktçtàtparyavi÷eùe ca .

#<sandàna># naø mam + do--karaõàdau lyuñ . 1 dàmni 2 bandhane amaraþ 3 samyakkhaõóane ca . dà--lyuñ . 4 samyagdàne naø 5 gajasyàùñhãvatoradhobhàge puø trikàø .

#<sandànikà># strã sandànaü saükhaõóatamastyasya ñhat . viñkhàdare ràjaniø .

#<sandànita># triø sandànaü jàtamasya tàraø itac . badve amara %<ra÷anàmandànitacaraõe>% ti màlavikàgnimitram .

#<sandàninã># strã sandànaü bandhanaü gavàmatra bàø . ini ïãp . gà÷àlàyàm hamacaø .

#<sandàva># puø sam + da--bhàve gha¤ . palàyane amaraþ .

#<sandàha># puø sam + daha--karaõàdà gha¤ . 1 mukhàdi÷oùe ràjaniø . 2 samyagadàhe ca .

#<sandigdha># triø sama + dih--kartari kta . 1 sandehayukte . karmaõi kta . 2 sandehavigraye 3 samyagalipte ca . bhàve kta . 4 mandehe 5 saülepa ca .

#<sandita># triø sama + do--kta . baddhe amaraþ .

#<sandiùña># naø sam + di÷a--bhàve kta . 1 vàcikàrthakathane vàrtàyàma ÷abdaraø . karmaõi--kta . 2 upañibe triø .

#<sandihàna># triø sam + óiha--÷ànec . sandehayukte jañàø .

#<sandã># strã sam + do--óa gauràø ïãù . khañvàyàü trikàø .

#<sandãpya># puø mandãpyate'sau sam + dãpa--kartari ÷a . gayåra÷ikhàvçkùe ÷abdacaø .

@<[Page 5212a]>@
#<sande÷a># puø sam + di÷a--gha¤ . vàcikàthakathane vàrtàyàm amaraþ . %<madarthasande÷amçõàlamantharaþ>% naiùaø .

#<sande÷ahara># puø sande÷aü harati abhãùñasthànaü kathanàya nayati hç--ac . 1 dåte %<tavaiva sande÷aharàditi>% raghuþ . õvul . sande÷ahàrako'pyatra .

#<sandeha># puø sam + diha--gha¤ . 1 sa÷aya÷abdasyàrthe amaraþ . 2 alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 405 paø dç÷yam . sandehavi÷eùa÷ca pakùatetyàcàryàþ sa ca prakçtapakùavi÷eùyakasàdhyabattàni÷cayapratibandhakatàniråpitapratirudhyatà÷àtisaü÷ayaþ .

#<sandoha># puø sam + duha--gha¤ . 1 samåhe amaraþ . 2 samyagdohe karmaõi gha¤ . 3 dugdhe ca %<sandoha÷càùñhame'hani>% mitàø .

#<sandràva># puø sam + dru--gha¤ . palàyane amaraþ .

#<sandhà># strã sam + dhà--aï . 1 sthitau 2 pratij¤àyàü mediø . 3 sandhàne surotpàdanànuguõe vyàpa rabhede ÷abdaraø 4 anusandhàne 5 sandhyàyàü vàcaspatiþ .

#<sandhàna># naø sam + dhà--lyuñ . 1 suràdisampàdanànuguõe vyà pàre 2 somarasakaõóanàtmake abhiùave 3 anusandhàne 4 saïghaññane ca mediø . mandhàne strãtvamapi tatra ïãp . sà ca 5 kupya÷àlàyàü ÷abdaraø . saüghaññanaü ca yojanam . %<yadardhe vicchinnaü bhavati kçtasandhànamiva tat>% ÷akuø . 5 kà¤jike halàø . 6 madiràyàm 7 avadaü÷e 6 sauràùñre ràjaniø 9 dhanuùi ÷arasya yojane ca .

#<sandhi># puø sam + dhà--ki . 1 nçpàõàü ùaóguõàntargate melanàrthaü maitrãkaraõaråpe vyàpàre ùàóaguõyàntargatasandhiviùayàdikaü ÷ukranãtipariø uktaü yathà %<balãyaùà'bhiyuktasta nçpo'nanyapatikriyaþ . àpannaþ sandhimantricchet kurvàõaþ làkayàpunam . eka evopahàrastu sandhireùa mato hitaþ . upahàrasya bhedàstu sarve'nye maitravarjitàþ . abhiyoktà balãyastyàdalabdhvà na nivartate . upahàràvçte yasmàt sandhireùa na vidyate . ÷atrorbalànusàreõa upahàraü prakalpayet . sevàü vàpi ca strãkuryàd dadyàt kanyàü bhuvaü dhanam . svasàmantàü÷ca sandhãyàt mantreõànyajavàya vai . sandhiþ kàryo'pyanàryeõa saüpràpyotsàóhayeddhi saþ . saighàtavàn yathà veõurnivióaiþ kaõñakairvçtaþ . na ÷akyate samucchettuü veõuþ saüghàtavàüstathà . sandhi÷càtibale, yuddhaü sàmye, yànantu durbale . balinà saha sandhàya maye sàdhàraõe yadi>% . %<àtmànaü gopayet kàle bahumitreùu buddhimàn>% . %<ràjà na gacchedvi÷vàsaü sandhito'pi hi buddhimàn . adrohasamayaü kçtvà vçttamindraþ sadà'badhãt>% . %<sandhàyànyatra yàtràyàü pàrùõigraheõa ÷atruõà . sandhàya gamanaü proktaü tajjigãùoþ phavàrthinaþ>% . tadbhedalakùaõàdikaü hitopade÷e nyaråpi yathà %<kapàla upahàra÷ca santànaþ saïgatastathà . upanyàsaþ pratãkàraþ saüyogaþ puraùàntaraþ . adçùñanara àdiùña àtmàdiùña upagrahaþ . parikrayastathocchinnastathà ca parabhåùaõaþ . skandhopaneyaþ sandhi÷ca ùàóa÷aite prakãrtitàþ . iti ùoóa÷akaü pràhuþ sandhiü bandhivicakùaõàþ . kapàlasandhi 1 viüj¤eya, kevalaü samasaüj¤itaþ . sampradànàdbhavati ya upahàra 2 sa ucyate . santànasandhi 3 rvij¤eyo dàrikàdànapårvakaþ . sadbhistu saïgataþ 4 sandhiryaitrãpårva udàhçtaþ . yàvadàyuþpramàõastu samànàrthaprayolanaþ . sampattau và vipattau và kàraõairyo na bhidyate . saïgataþ sandhirevàyaü prakçùñatvàt suvarõavat . tadhànyaiþ sandhiku÷alaiþ kà¤canaþ sa udàhçtaþ . dravyàtmakàryasiddhiü tu samuddisya kriyeta yaþ . sa upanyàsaku÷alairupagyàha 5 udàhçtaþ . pa÷càstopakçtaü pårvaü bhamàpyeùa kariùyati . iti yaþ kriyate sandhiþ pratãkàraþ 6 sa ucyate . upakàraü karopyasya mahàpyeùa kariùyati . ayaü càpi pratãkàro ràmasugrãvayoriva . ekàrthàü samyaguddi÷ya kriyàü yatra hi gacchati . susaühitaprayàõastu sa ca saüyoga 7 ucyate . àvayorbodhamukhyaistu madarthaþ sàdhyatàmiti . yasmin paõastu kriyate sa sandhiþ puruùàntaraþ 8 . tvayaikena madãyo'rthaþ samprasàdhyastvasàviti . yatra ÷atruþ parõa kuryàt so'dçùñapuruùaþ 9 smçtaþ . yatra bhåmyekañe÷ena praõena ripuvartitaþ . sandhãyate sandhividbhiþ àdiùñaþ 10 sa udàhçtaþ . svasainyena tu sandhànamàtmàdiùña 11 udàhçtaþ . kriyate pràõarakùàrthaü savadànàdupagrahaþ 12 . koùàü÷enàrdhakoùeõa sarbakoùeõa và punaþ . ÷iùñasya pratirakùàrthaü parikraya 13 udàhçtaþ . bhuvàü sàravatãnàü tu dànàducchinna 14 ucyate . bhåmyutthaphaladànena sarveõa parabhåùaõaþ 15 . paricchinnaü phalaü yatra pratiskandhe dãyate . khandhopaneyaü 16 taü pràhuþ sandhiü sandhivicakùaõàþ . parasparopakàrastu maitrã sambandhakastathà . upahàra÷ca vij¤eya÷catvàra÷caiva sandhayaþ . eka evopahàra÷ca sandhireva mato mama . upahàravibhinnàstu sarve maitràvavarjitàþ . abhiyoktà balãyastvàdalabdhvà na nivartate . upahàràddate tasmàt sandhirantho na vidyate>% . sandhilakùaõàdikaü yuktikalpatarau pradar÷itaü yathà %<paõabandhà bhavet sandhiþ svayaü hãnastamàcaret . maryàdollaïghanaü nàsti yadi ÷atroriti sthitiþ . maryàdollaïghanaü yatra ÷atro saü÷ayitaü bhavet . na taü saü÷ayitaü kuryàdityuvàca vçhaspatiþ>% . ùàóguõya÷abde 5179 pçø dç÷yam 2 saüyoge amaraþ . 3 asthidvayasaüyogasthàne 4 cauràdikçta suraïgàyàü sandhiü kçtvà tu ye cauryamiti smçtiþ . 5 bhage 6 saïghaññane 7 nàñakàïgavi÷eùe 8 savikà÷e mediø 9 vyàkaraõokte varõadvayajàte 10 varõavikàrabhede 11 bhede vi÷vaþ . nàñakàïga sandhi÷ca %<antaraikàrthasamyandhaþ sandhirekànvaye sati>% . ekàrthena sambandhaþ sandhiþ . tadbhedànàha %<mukhaü pratimukhaü garbho vimarùa upasaühçtiþ . iti pa¤càsya bhedàþ syuþ kramàllakùaõamucyate>% sàø daø . sukhàdilakùaõam tattacchabde dç÷yam . 12 satyàdiyugànàmàdyantayoþ kàlayoþ sandhyà÷abde dç÷yam %<sasandhayaste manavaþ kalpe j¤eyà÷caturda÷a . kçtapramàõaþ kalpàdau sandhiþ pa¤cada÷aþ smçtaþ>% manuþ . tena sandhisandhyaü÷asahitaü satyayugamànam 4800 daivavarùàþ . kçtàvdasaïkhyastasyànte sandhiþ prokto jalaplavaþ . tatra yugànàmàdau sandhiþ ante sandhyaü÷a . manvantaràõàmàdau sandhiþ kalpànàmante sandhiriti bhedaþ . 13 tithyàderàdyantabhàga bhede ca upayama÷abde 125859 pçø dç÷yam .

#<sandhikà># strã svàrthe ka . madyasandhàne ÷abdacaø .

#<sandhicaura># puø sandhinà kçtasuraïgayà cauraþ . sandhiü kçtvà cauryakàrake (siüdhela) ÷abdamàlà .

#<sandhijãvaka># puø sandhinà abhisandhinà jãvati jãva--õvul ÷àñyena paràrthahàrake trikàø .

#<sandhita># triø sandhà jàtà'sya tàraø itac . 1 kçtasandhe 2 milite ca .

#<sandhinã># stã sandhà vçùabhasaüyogastajjagarbho'styasyàþ ini ïãp . 1 vçùabhasaüyogena dhçtagarbhàyàü strãgavyàm amaraþ . 2 akàladugdhàyàü gavi mediø . taddugdhapànaniùedhaþ %<na pivet sandhinãkùãram>% smçtiþ .

#<sandhipåjà># strã sandhau aùñamyàþ ÷eùe navamyà÷ca àdye daõóe påjà . à÷vina÷uklàùñamãnavamãsandhikàle vihitapåjàyàm %<aùñamã navabhãsandhau tçtãyà khalu kathyate . tatra påjyà tvahaü putra! yoginãgaõasaüyutà>% . jyotiùe %<aùñamyàü sandhiyoge sakalaparijanaiþ påjayet satvabhàvaiþ>% . kàmaråpãya nibandhe smçtisàgare ca %<aùñamyàþ ÷eùadaõóa÷ca navamyàþ pårva dava ca . atra yà kriyate påjà vij¤eyà sà mahàkalà>% matsyasåkte'pi %<aùñamãnavamãyogo ràtribhàge vi÷iùyate . ardharàtre da÷aguõaü sandhyàyàü triguõaü bhavet>% . à÷vinàdhikàre %<aùñamã navamãyuktà navamã càùñamãyutà . ardhanàrã÷varapràyà umàmàhe÷varã tithiþ>% . iti viùõudharmottarãyamapye tadviùayaü na tu mahànavamãpåjàparam . tasyà aùñamyuvavàsaparadinabidhànena saptamãvadyugmànàdaràt . tata÷ca saptamãpåjàvanmahàùñamyàdikçtyamapi ùaùñidaõóàtmikàyàmeva na tu paradivasãya khaõóatithau kintu pårvoktasandhyanurodhànni÷àdàvita khaõóatithàvapi sandhipåjeti . eva¤ca yasmin dine mahàùñamãpåjà tasmin dina eva upavàsaþ . na tu sandhipåjà dine aùñamãtvenopavàsavidheþ pårvamuktatvàt . eva¤ca pårõàùñamyàmaùñamãpåjà tataparadine aùñamãnavamyoþ sandhau sandhipåjà tatparadine mahànavamãpåjà pràguktanandike÷varapuràõàdyuktodaygàmitithyanurodhàt tatparadine da÷amyàü visarjanaü påjànurodhenàdhikadinalàbhàt tiø taø .

#<sandhibandha># puø sandhiü badhnàti saüyunakti sam + bandha--ac 1 1 bhåmicampake ÷abdacaø . tatsarvane hi bhagnasandhiyojanaü vaidyake prasiddham . 2 nçpàõàü sandhyarthaniyamavandhane ca .

#<sandhilà># strã sandhiü làti là--ka . 1 nadyàü svàrthe lac . 2 suraïgàyàü 3 madiràyà¤ca mediø .

#<sandhivigrahàdhikàrin># puø sandhivigraheùu adhikaroti adhi + kç--õini . nçpàõàü sandhivigrahàdyadhikàriõi mantribhede .

#<sandhivelà># strã sandhiyuktà velà samayaþ . ahoràtrasandhisamaye . sandhyà÷abde dç÷yam . tataþ sandhivelàdiø bhavàrthe aõ nakàlàññha¤ . sàndhivela tatra bhave triø .

#<sandhihàraka># puø sandhinàü suraïgayà harati paradravyam hçõvul . sandhicaure (siüdhela) hàràø .

#<sandhukùita># triø sam + dhukùa--kta . uddãpite .

#<sandheya># triø sam + dhà--yat . 1 saüyojye 2 melanãye 3 sandhikaraõayogthe ca sandheyà asandheyà÷ca hitopaø dar÷ità yathà %<satyàryau dhàrmiko'nàryo bhràtramaïghàtavàn nalã . anekayuddhavijayã sandheyàþ sapta kãrtitàþ . satyo'nupàlayan satyaü sandhito naiti vikriyàm . pàõanà÷e'pi suvyaktamàryo 2 nàyàtyanàryatàm . dhàrmikasyà 3 miyuktasya sarva eva hi yujyate . prajànuràgàddharmàcca duþkhacchedyo hi dhàrmikaþ . sandhiþ kàryo'pyanàryestaø vinà÷e samupasthite . vinà tasyà÷rayeõànyàþ kurvànna kàlayàpanam sahatatvàdyathà veõurmividaþ . kaõñakairvçtaþ . na ÷akyate samucchettuü bhrànasaïghàtavàü 5 stathà . balinà 6 saha yoddhapyaniti nàsti nidar÷anam . prativàtaü na hi samaþ kada ciñåpasarpati . jamadagneþ sutasyeva sarvaþ sarvatra sarvañà anekayuddhajayinaþ 7 pratàpàdeva bhujyate . anekayuddhavijayo sandhànaü yasya gacchati . tatpratàpena tasmà÷u va÷amàyànti ÷atravaþ>% . bàlo vçddho dãrgharogã tathà j¤àtibahiùkçtaþ . bhãruke bhãrukajano lubdhã lubdhajanastathà . viraktaprakçti÷caiva viùayeùvati÷aktimàn . anekacittamantra÷ca devabràhmaõanindakaþ . daivopahatakaseva daivacintaka eva ca. durbhikùavyasanopeto balavyasanasaïkulaþ . ade÷astho ade÷astho bahuripuryuktaþ kàlena ya÷ca na. satyadharmavyapeta÷ca viü÷atiþ puruùà amã eteþ sandhiü na kurvãta vigçhõãyàt tu kevalam . ete vigçhyamàõà hi kùipraü yànti riporva÷am strã sam+dhyai-aï ganíau bhavaþ yat và . 1 ekaråpakàlottarabhàvipararåpa kàlayoravakà÷abhede divàràütrasya 2 madhyavartikàle amaraþ. sa ca divà÷eùadaõóasahitaràtriprathama daõóàtmakaþkàlaþ tayo÷caturdaõóàtmakaþ kàla÷ca %<triyàmàü rajanãü pàhustyaktvàdyantacatuùñaye . nàóãnàü tadubhe sandhye divasàdyantasaüj¤ite>% iti dakùaþ . %<ahoràtrasya yaþ sandhiþ såryanakùatravarjitaþ . sà ca sandhyà samàkhyàteti>% smçtiþ . 3 sàyàhne 4 sandhyàkàle upàsyadevatàbhede 5 tadupàsanàyàm vyàsaþ . %<sandhyàmupàsate ye tu niyataü ÷aüsitabratà>% iti smçtiþ %<pràtaþ sandhyàü tataþ kçtvà saïkalpaü budha àca ret>% smçtiþ . %<anarhaþ karmaõàü vipraþ sandhyàhãno yataþ smçtaþ>% . %<etat sandhyàtrayaü proktaü bràhmõàya yadadhiùñhitam . yasya nàstyàdarastatra na sa bràhmaõa ucyate>% chandogapaø . %<anàgatàntu yaþ pårvàü sàdityà¤caiva pa÷cimàm . nopàsita dvijaþ sandhyàü sa praùñho'brahmàõaþ smçtaþ>% ÷àtàø atra sandhyàtrayasya nityatvàbhidhànàt %<sarvakàlamupasthànaü ga ndhyàyàþ pàrthiveùyate . anyatra såtakà÷aucavibhramàturapotitaþ>% iti viùõupuràõãye sandhyàyà ityekavacanàlapàñho garmakoùokto yuktaþ . evameva navyavardhamànaþ . sarvakàlaü pràtarmadhyàhnasàyaråpakàlatraye . anyathà tadupàrànaü vyarthaü syàt vibhrama÷cittavikùepaþ . tana kùatàdàvapi sandhyàmàcaranti ata eva yàj¤avalakyaþ %<sarvàvastho 'pi yo vipraþ sanandhyyopàsanatatparaþ . bràhmaõyàcca na hãyate vyantyajanmagato'pi san>% . savàvasyà nityaü sevakàdikarmarato'pi . yathocita÷aucetya÷akto'pãti ratnàkaraþ. andhàdyavasthàpanno'pãti yuktam . sandhyàtrayasàdhàraõalakùaõamàha yogiyàj¤avalakyaþ %<trayàõà¤caiva devànàü brahmàdãnàü samàgamaþ . sandhiþ sarvasuràõà¤ca tena manthyà prakãtità>% sandhyàdvayakàlastu ahoràtrasambandhimuhartàtmakaþ . tathàca dakùaþ %<ahoràtyasya yaþ sandhiþ såryaø kùatravarjitaþ . sà ca sandhyà samàkhyàtà munimistattvaþ . dibhiþ>% såryanakùatravarjitaþ ardhàstamitàrdhoditasåryamaõóalaprakçùñatejaunakùatravarjitaþ . tathà ca varàhaþ %<ardhàstamayàt sandhyà vyaktãbhåtà va tàrakà yàvat . tejaþparihàniråpà bhànàrardhodayaü yàvat>% . atra àdyantatà uktà parimàõamàha dakùaþ ràtryantakàle nàóyo dve sandhyàdiþ kàla ucyate . dar÷anàdravirekhàyàstadanto munibhiþ smçtaþ . nàóã daõóaþ yogiyàj¤avalkyaþ hràsavçddhã ca satataü dinaràtryoryathàkramam . sandhyà muhårtamàkhyàtà hràsavçddhau samà smçtà . atropàsanàyà api sandhyàtvamàha vyàsaþ %<upàste sandhivelàyàü ni÷àyà divasasya ca . tàmeva sandhyàü tasmàttu pravadanti maõãùiõaþ>% . upàste yad vakùyamàõapràõàyànàdikriyayeti yàvat . tatkàle upàsyàpi devatà sandhyà tathà ca yàj¤avalakyaþ %<sandhau sandhyàmapàsãta nàstage nodgate ravau>% . upàsanopakramamàha saüvartaþ %<pràtaþ sandhyàü sanakùavàmupàsãta yathàvidhi . sàdityàü pa÷cimàü sandhyàü ardhàstamitabhàska ràm>% . sanakùatràmityanena tadyuktakàle upakramya pràtaþ sandhyàmupàsãta evamavàrdhàstamitabhàskaràrabdhàü pa÷cimàü sàdityàmityanena tadyuktakàle upakramya upàsotetyarthaþ . madhyàhnasandhyàyà aùñamamuhårtaü kàlamàha smçtiþ %<pårvàpare tathà sandhye sanakùatre prakãrtite . samasårye'pi madhyàhne muhårte saptamopari>% . sàïkhyàyanagçhyam %<araõye samitapàõiþ sandhyàmupàste nityaü vàgayata uttaràparàbhimukho'nvaùñamadi÷amànakùatraø dar÷anàt atikràntàyàü mahàvyàhvatãþ sàvitrãü svastyayanàdi japtvà evaü pràtaþ  pràïmukhastiùñhan àmaõóaladar÷anàditi>% . uttarapiràbhimukho vàyukoõàbhimukhaþ koõaü vivçõoti anvaùñamami÷amiti . ubhayadigaùñamabhàgamiti yàvat àø taø . adhikaü gàyatrã÷abde dç÷yam . 6 yugasandhikàle 7 nadãbhede mediø . 8 brahmapatnãbhede strã . 9 cintàyàü 10 saü÷rave 11 sãmàyàü 12 sandhàne 13 puùpabhede hemacaø %<catràryàhuþ sahasràõi varùàõàntukçtaü yugam . tasya tàvacchatã sandhyàü sandhyàü÷a÷ca tathàvidhaþ . itareùu samandhyeùu sasandhyàü÷eùu ca triùu . ekàpàyena vartante sahasràõi ÷atàni ca>% manuþ . catvàryàhuriti catvàri varùasahasràõi kçtayugaü kàlaü manvàdayo vadanti . tasya tàvadvarùa÷atàni sandhyà sandhyàü÷a÷ca bhavati yugasya pårvà sandhyà uttara÷ca sandhyàü÷aþ . taduktaü viùõupuràõe %<tatpramàõaiþ ÷ataiþ sàndhyà pårvà tatràbhidhãyate . sandhyàü÷aka÷ca tattulyo yugasyànalarohi saþ. sandhyàsandhyàü÷ayorantaryaþ kàlo munisattama . yogàkhyaþ sa tu vij¤eyaþ kçtatretàdisaüj¤akaþ>% ekàpàyeneti . trãõi sahasràõi tretàyugaü trãõi ÷atàni tasya sandhyà sandhyà÷atha dve sahasre dvaparayuga dve ÷ate tasya sandhyà sandhyàü÷atha . ekasahasraü kaliyugameka÷ataü tasya mandhyà sandhyàü÷a÷ca bhavatãtyarthaþ . 14 prabodhasamprasàdayoþ sandhibhave svapne %<sandhye sçùñiràha hi>% ÷àø såø sandhyamiti svapnasthànamàcaùñe vede prayogadar÷anàt %<sandhyaü tçtãyaü svapnasthànam>% dvayorlokasthànayoþ ùabodhasamprasàdasthànayoþ sandho bhavatãti sandhyam bhàø . %<tasmin sandhye sthàne tiùñhannete ubhe sthàne pa÷yati ida¤ca paralokasthàna¤ca>% ratnapraø ÷rutiþ mumårùoþ sarvendriyopasaühàràdetallokànanubhave sati vàmanàmàtreõa ima lokaü smarataþ karmava÷àt hçdaye mànasaü paralokasphårtiråpaþ svapno bhavati so'yaü lokadvayasandho bhavatãti sandhyaþ svapnaþ ratnapraø .

#<sandhyàü÷a># puø sandhyà tatpramàõaþ satyayugàderaü÷a . satyayugàderaü÷abhede tatpramàõam sandhyà÷abde manåktam dç÷yam %<sandhyàsandhyàü÷asahitaü vij¤eyaü taca caturyuga>% miti manuþ .

#<sandhyàcala># puø sandhyàü va÷iùñhaþ kçtavàn tatra tasmàdvatheþ sutaþ . tataþ sandhyàcalaü nàma tasya gàyanti devatàþ kàlikàpaø 50 aø nirukte parvatabhede .

#<sandhyànàñin># sandhyàyàü nañati naña--õini . 1 ÷ive trikà0

#<sandhyàpuùpã># strã sandhyàyàü puùpamasyàþ ïãp . jàtivçme ràjaniø .

#<sandhyàbala># puüstrãø sandhyàyà sandhyopalakùite ràtrikàle bala yasya . ràtrã balayuktaü ràkùase trikàø striyàü ïãp .

@<[Page 5215b]>@
#<sandhyàbhra># puø sandhyàkàlãnamabhramiva . 1 suvarõagairike ràjaniø . 2 sandhyàkàlãnameghe ca .

#<sandhyàràga># puø sandhàyà iva ràgo'sya . 1 sindåre ràjaniø . 6 taø . sandhyàkàlãne 2 raktavarõe ca .

#<sandhyàràma># puø sandhyàyàü tadàkhyabhàryàyàü ramate ramasaüj¤àyàü kartari gha¤ . caturmukhe brahmaõi ÷abdamàø .

#<sanna># puø sãdati sada--kta . 1 piyàlavçkùe bharataþ . 2 avasanne triø svàrtha ka . kharve bharataþ .

#<sannakadru># puø sanna eva sannakaþ karmaø . 1 piyàlavçkùe amaraþ . 2 kharvavçkùe ca .

#<sannata># triø sam + nama--kta . 1 praõate 2 dhvaniyute ca .

#<sannati># strã sam + nama--ktin . 1 praõàme 2 dhvanau mediø . 3 namratàyà¤ca . 4 homabhede ga ca athaø 4 . 39 . ekàdimiraùñànarmagtrairvidheya . taittirãyavràø 3 . 9185 vihita÷ca .

#<sannaddha># triø sam + naha--kta . 1 kçtasannàhe dhçtavarmaõi 2 vyåharacanayàvasthite sainyàdau mediø . 3 àtatàyini ràyamu4 mantràdiyukte ÷abdaraø .

#<sannaya># puø sam + nã--ac . 1 samåhe 2 pçùñhasthite--bale ca amaraþ

#<sannahana># naø sam + naha--lyuñ . 1 varmagrahaõe 2 udyoge 3 samyagbandhana ca .

#<sannàha># puø sannahyata sam + naha--karmaõi gha¤ . (sàüjoyà) varmaõihemacaø . bhàve gha¤ . saübandhane .

#<sannàhya># puø sam + naha--õyat . samarocite gaje hemacaø .

#<sannikarùa># puø sam + ni--kçùa--gha¤ . 1 sànnidhye hamacaø sadvçttasannikarùo hi kùaõàrdhamapi ÷asyatàüiti puràõam nyàyamate 2 viùayendriyasambandhe j¤ànalakùaõàsàmànyalakùaõàyogajadharmavi÷eùàtmake 3 alaukikapratyakùasàdhane upàyabhede ca . %<indriyàrthasannikarùotpannaü j¤ànaü pratyakùam>% gãø såø . sannikarùo dividhaþ laukikàlaukikabhedàt laukiko'pi ùaóvidhaþ alaukikastu trividhaþ yathoktaü bhàùàpraø %<mahattvaü ùaóvidhe heturindriyaü karaõaü matam . viùaye ndriyasambandhà vyàpàraþ so'pi ùaóvidhaþ . dravyagrahastu saüyogàt 1 saüyuktasamavàyataþ 2 . dravyeùu samavetànàü, tathà tatsamavàyataþ 3 . tatràpi samavetànàü, ÷abdasya samavàyataþ 4 . tadvçttãnàü samavetasamavàyena 5 tu grahaþ . vi÷eùaõatayà 6 tadvadabhàvànàü graho bhavet . yadi syàdupalabhyetetyevaü yatra prasajyate . pratyakùaü samavàyasya vi÷eùeõatayà bhavet . alaukikaþ sannikarùastrividhaþ parikãrtitaþ . sàmànyalakùaõà 1 j¤ànalakùaõà 2 yogaja 3 stathà>% bhàùàø %<yadyapi vi÷eùaõatà nànàvidhà tathàhi bhåtalàdau ghañàbhàvaþ saüyuktavi÷eùaõatayà gçhyate saükhyàdau råpàdyabhàvaþ saüyuktasamavetasamavetavi÷eùaõatayà, ÷abdàbhàvaþ kevala÷rotràvacchinnavi÷eùaõatayà, kàdau khatvàdyabhàvaþ ÷rãtràvacchinnasamavetavi÷eùaõatayà . evaü katvàvacchinnàbhàve khatvàbhàvàdikaü vi÷eùaõavi÷eùaõatayà . evaü ghañàbhàvàdau pañàdyabhàvaþ saüyuktavi÷eùaõavi÷eùaõatayà . evamanyadapyåhyaü tathàpi vi÷eùaõatàtvaråpeõaikaiva sà gaõyate anyathà ùoóhà sannikarùa iti pràcàü pravàdo vyàhanyateti>% siø muø .

#<sannikarùaõa># naø sam + ni + kçùa--lyuñ . sannidhàne amaraþ .

#<sannikçùña># triø sam + ni + kçùa--kta . 1 nikañasthe amaraþ 2 indriyasambandhaviùaye ca .

#<sannidha># naø sam + ni + dhà--ka . 1 naikañye vopàlitaþ . 2 samãpasthite triø .

#<sannidhàna># naø sam + ni + dhà--lyuñ . 1 naikañye sàmãpye hemacaø . 2 à÷raye ca .

#<sannidhi># puø sam + ni + dhà--ki . 1 sàmãpye amaraþ karmaõi phi . 2 indriyaviùaye mediø karmaø . 3 sàdhunidhau . 6taø . 4 satàü nidhau .

#<sannipatita># triø sam + ni--pata--kta . 1 milite 2 upasthite 3 mçte ca .

#<sannipàta># puø sam + ni + pata--gha¤ . 1 melane %<sannipàtalakùaõo vidhiranimittaü tadvighàtasyeti>% vyàø pariø . 2 kaphàdidhàtutrayasya vaiùamyaråpatridoùaje jvarabhede 3 nà÷e 4 upasthitau ca . 5 tàlabhede %<eka eva gururyatra sannipàtaþ sa ceùyate>% saïgãtadàø . jvarabhedasànnidànabhedàdikaü bhàvapraø uktaü yathà tatra sannipàtajvarasya viprakçùñasannikçùñakàraõakathanapårvikàü saüpràptimàha %<tridoùajanakairvàtapitta÷leùmàmagehagàþ . vahirnirasya koùñhàgniü rasagàjvarakàriõaþ>% . pårvaråpamàha %<pràgråpàõi tridoùàõàü syustridoùajvare nçõàm>% . atha sannipàtajvarasya sàmànyàni lakùaõànyàha %<kùaõe dàhaþ kùaõe ÷àtamasthisandhi÷irorujà . sàsràve kaluùe rakte nirbhugne càpi locane . sasvanau sarujau karõau kaõñhaþ ÷åkairivàvçtaþ . tandrà mohaþ pralàpa÷ca kàsaþ ÷vàso'rucirbhramaþ . pariñagdhà kharaspar÷à jihvà srastàïgatà parà . ùñhãvanaü raktapittasya kaphenonmi÷ritasya ca . ÷iraso loñhanaü tçùõà nidrànà÷o hçdivyathà . svedamåtrapurãùàõàü ciràddar÷anakalpa÷aþ . kç÷atvaü nàtigàtràõàü satataü kaõñhaphåjanam . kodànàü ÷yàvaraktànàü maõóalànà¤ca dar÷anam . måkatvaü srotasàü pàko gurutvamudarasya ca . ciràtpàka÷ca doùàõàü sannipàtajvaràkçtiþ .>% locane sàsràve sà÷ruõã kaluùe asvacche nirbhugne nirgate kuñile ca kaõñhaþ ÷åkairivàvçtaþ dhànyàgrairivàvçtaþ . jihvà paridagdhà paridagdheva j¤àyate . athavà paridagdhà iva kçùõà dç÷yate srastàïgatàü ÷ithilàïgatà . ùñhãvanamityàdi kaphasayuktasya raktasya ùñhãvanaü ÷iraso loñanamitastata÷càlanaü kç÷atvannàtigàtràõàmiti gàtràõàm ati÷ayitaü kàr÷yaü na vyàdhiprabhàvàt satataü nirantaraü koñhaþ . %<varañãdaüùñrasaüsthànaü koñha ityabhidhãyate>% ÷yàvaþ kapi÷o varõaþ . måkatvamavacanatvamalpavacanatvaü và srotasàü karõanàsàdãnàm . atha sàmànyasannipàtajvarasya trayoda÷a vi÷eùànàha %<ekolvaõàstrayasteùu dvyulvaõà÷ca tatheti ùañ . tryulvaõa÷ca bhavedeko vij¤eyaþ sa tu samamaþ . pravçddhamadhyahãnaistu vàtapittakaphai÷ca ùañ . sannipàtajvarasyaivaü syurvi÷eùàstrayoda÷a>% . tatra pravçddhavàtaþ madhyapitto hãnakaphaþ 1 madhyavàtaþ pravçddhapitto hãnakaphaþ 2 hãnavàtaþ pravçddhapitto bhadhya kaphaþ 3 pravçddhavàtaþ hãnapittà madhyakaphaþ 4 madhyavàtaþ hãnapittaþ pravçddhakaphaþ 5 hãnavàto madhyapittaþ pravçddhakaphaþ 6 iti ùañ . teùàü nàmàni kramàdàha %<visphàraka÷cà÷ukàrã kampano babhrasaüj¤akaþ . ÷ãghrakàrã tathàbhalluþ saptamaþ kåñapàlakaþ . saümohakaþ pàlaka÷ca yàmyaþ krakaca ityapi . tataþ karkañakaþ proktastato vaidàrikàbhidhaþ>% tantràntare visphàraka ityatra visphoraka iti pàñhaþ . babhrasthàne babhruüritipàñhaþ kutràpi baddha iti pàñhaþ bhallurityatra phassuriti pàñhaþ yàmya ityatra saügràma iti pàñhaþ karkañaka ityatra karkoñaka iti pàñhaþ . tatra vàtolvaõasya lakùaõamàha %<÷vàsaþ kàso bhramo mårchà pralàpo mohavepathå . pàr÷vasthavedanà jçmbhà kaùàyatvaü mu khasya ca . vàtolvaõasya liïgàni sannipàtasya lakùayet . eùa visphàrako 1 nàbhnà sannipàtaþ sadàruõaþ .>% atha pittottvaõasya lakùaõamàha %<atisàro bhramo mårchà mukhapàkastathaiva ca . gàtre ca bindavo raktà dàho'tãva prajàyate . pittolvaõasya liïgàni sannipàtasya lakùayet . bhiùagabhiþ sannipàto'yabhà÷ukàrã 2 prakãrtitaþ>% . atha kapolvaõasya lakùaõamàha %<jaóatà gadgadà vàõã ràtrau nidrà bhavatyapi . prastabdhe nayane caiva mukhata màdhuryameva ca . kapholvaõasya liïgàni sannipàtasya lakùayet . munibhiþ sannipàto'yamuktaþ kampanasaüj¤akaþ 3>% . atha vàtapittolvaõasya lakùaõamàha %<vàtapittàdhiko'yanta sannipàtaþ prakupyati . tasya jvaro madastçùõà mukha÷othaþ pramãlakaþ . àdhmànàrucitandrà÷ca kàsa÷vàsabhrama÷ramàþ . munibhibabhranàmàyaü 4 sannipàta udàhçtaþ .>% atha vàta÷leùmolvaõasya lakùaõamàha %<bàvatseùmàdhiko yasya sannipàtaþ>% prakupyati . tasya ÷ãtajvaro mårchà kùut tçùõà pàr÷vanigrahaþ . ÷ålamakhidyamànasya tandrà ÷vàsa÷ca jàyate . asàdhyaþ sannipàto'yaü ÷ãghrakàrãti 5 kathyate . nahi jãvaütyahoràtramagenàviùñavigrahaþ . atha pitta÷leùmolvaõasya lakùaõamàha %<pitta÷leùmàdhiko yasya sannipàtaþ prakupyati . antarñàho bahiþ÷ãtaü tasya tçùõà pravardhate . tudyate dakùiõe pàr÷ve ura ÷ãrùamalagrahaþ . ùñhauvati ÷leùmapitta¤ca kçcchràtkañi÷ca jàyate . vióabheda÷vàsahikrà÷ca vardhante sapramãlakàþ . çùibhirbhalla nàmàyaü 6 sannipàta udàhçtaþ .>% atha vàtapitta÷leùmolvaõasya lakùaõamàha %<sarvadoùolvaõo yasya sannipàtaþ prakupyati . trayàõàmapi doùàõàü tasya råpàõi lakùayet . vyàdhibhyo dàruõa÷caiva vajra÷astràgnisannibhaþ . kevalocchvàsapara mastabdhàïgaþ stabdhalocanaþ . triràtràt parametasya jantorharati jãvitam . tadavasthantu taü dçùñvà måóho vyàharate janaþ . dharùito ràkùasairnånamavelàyàü caranti ye . ambayà bruvate kecid yajiõyà brahmaràkùasaiþ . pi÷àcairguhyakai÷caiva tathànyairmastake hatam . kuladevàrcanàhãnaü dharùinaü kuladevataiþ . nakùatrapãóàmapare garakarmeti càpare . sannipàtamimaü prahubhiùajaþ kåñapàlakam 7 .>% atha pravçddhamadhyahãnavàtàdijanitasannipàtajvaràõàü lakùaõànyàha %<pravçddhamadhyahãnaistu vàtapittakaphai÷ca yaþ . tena rogàsta evoktà yathàdoùabalà÷rayàþ . pralàpàyàsasamàhakampamårchà'ratibhramàþ . ekapakùàbhighàta÷ca tatràpyate vi÷eùataþ . eùa saümohako' nàmnà sannipàtaþ ¤cadàruõaþ .>% rogàstaevoktàþ uktà eva te rogàþ vyathàtepathunidrànà÷aviùñambhàdayo vàtajàþ dàhalaùõauùõatàsvedàdayaþ pittajàþ gauravàgnipàndyotkàsa tàmikàmukhaprasekàdayaþ kaphajàþ . tatràpi pralàpàdayaþ pakùa ghàtàntàü vi÷eùàdbhavanti . nanu vàtaþ pravçddhaþ sajvaraü kariùyati pittantu madhyasamamiti yàvat tatkathaü jvaraü kariùyati yata àha %<dhàtavastanmalà doùàþ syurnà÷àyà'sakàstanau . samàþ sukhàya vij¤eyà balàyopacayàya ca .>% iti ucyate . atra pittaü madhyamapi aprakçtameva yato'prakçtayorvàta÷leùmaõorapekùayà madhyaü tena madhyakuùitanityarthaþ . nanu kaphakùãõaþ sa kathaü jvaraü kariùyati hãna÷aktitvàt ucyate doùàþ kùãõà api vyàdhãn kurvatyeva yata àha %<vàtakùaye'lpaceùñatvaü mandavàktvaü visaüj¤atà . pittakùave'dhikaþ÷leùmà bahnirmandaþ prabhàkùayaþ .>% ÷ithilàþ sandhayomårchàraukùyaü dàhaþ kaphakùaye . ityà÷aïkàsiddhànta÷càtra paratràpi . %<madhya pravçddhahãnaistu vàtapittakaphai÷ca yaþ . tena rogàsta evoktà yathàdoùabalà÷rayàþ . mohapralàpamårchàþ syurmanyàstambhaþ ÷irograhaþ kàsaþ ÷vàso bhramastandrà saüj¤àvà÷o hçdivyathà . svebhyo raktaü visçjati saüraktaü stabdhane tratà . tatràpyete vi÷eùàþ syurmçtyurarvàk trivàsaràt . bhiùagbhiþ sannipàto'yaü kathitaþ pàkalàbhidhaþ 9 . hãnapravçddhamadhyaistu vàtapittakaphai÷ca yaþ . tena rogàstaevoktà yathàrogabalà÷rayàþ . hçdayaü dahyate càsya yakçtplãhàntraphupphusàþ . pracyante'tyarthamårdhàdhaþpåya÷oõitanirgamaþ . ÷ãrõadanta÷ca mçtyu÷ca tatràpyetad vi÷eùataþ . bhiùagbhiþ sannipàto'yaü yàmyo 10 nàmnaþ prakãrtitaþ . pravçddhahãnamadhyaistu vàtapittakaphai÷ca yaþ . tena rogàsta evoktà yathàdoùabalà÷ravàþ . pralàpàyàsasaümohàþ kampamårchà'ratibhrabhàþ . sanyàstambhena mçtyuþ svàt tatràpyetadvi÷eùataþ . bhiùagbhiþ sannipàto'yaü krakacaþ 11 saüprakãrtita . madhyahãnapravçddhaistu vàtapittakaphai÷ca yaþ . tena rogàsta evoktà yathàdoùa balà÷rayàþ . kantardàho vi÷eùo'tra na ca vaktuü sa ÷akyate . raktamàlaktakeneva lakùyate mukhamaõóalam . pittenàkarùitaþ ÷leùmà hçdayànna prasicyate . iùuõevàhataü pàr÷vaü tudyate khanyate hçdi . pramãlakaþ ÷vàsahikvà vardhate tu dine dine . jihvà dagdhà kharaspar÷à galaþ ÷åkairivàvçtaþ . visargaü nàbhijànàti kåjeccàpi kapotavat . atãva ÷leùmaõà pårõaþ ÷uùkavaktauùñhatàlukaþ . tandrànidràtiyogàrto hatavàgnihatadyutiþ . na ratiü labhate nitya viparãtàni cecchati . àyamyate ca bahu÷o rakta ùñhãvati càlpa÷aþ . eva karkañako 12 nàmrà sannipàtaþ sudàruõaþ . hãnaümadhyapravçddhaistu vàtapittakaphai÷ca ya . tena rogàstaevoktà yathàdoùabralà÷rayàþ . alpa÷ålaü kañãtodo madhye dàho rujà bhramaþ . bhç÷aü klamaþ ÷irovastimanyàhçdayavàgrujaþ . pramãlakaþ ÷vàsakàsahikvà jàóyaü visaüj¤atà . prathamotpannamenantu sàdhayanti kadàcana . etasmin sannivçtte tu karõamåle sudàruõaþ . pióakà jàyate jantoryathàkçcchreõa jãvati . sa vaidàrikasaüj¤o 13'yaü sannipàtaþ sudàruõaþ . triràtràt parametasya vyarthamauùadhakalpanam .>% tantràntare vàtolvaõàdãnàü sannipàtajjvaravi÷eùàõàü trayoda÷ànàü ÷ãtàïgàdãni trayoda÷a nàmàntaràõi lakùaõàntaràõi càha %<÷ãtàïgastrimalodbhavajvaragaõe tandrã pralàpã tato raktaùñhãvayità ca tatra gaõitaþ sambhugnanetrastathà . sàbhinyàsakajihvaka÷ca kathitaþ pràgsandhi go'thàntako rugdàhaþ sahacittavibhrama iha dvau karõakaõñhagrahau>% . tandrã tandrikà pralàpã pralàpakaþ raktaùñhãvayità raktaùñhãvã saübhugnanetraþ bhugnanetraþ . abhinyàsakaþ abhinyàsaþ karõakaõñhagrahau karõagrahaþ karõikaþ kaõñhagrahaþ kaõñhakubjakaþ . atha teùàü pratyekaü lakùaõàni %<hima÷i÷ira÷arãraþ sannipàtajvarã yaþ ÷vasanakasanahikvàmohakampapralàpaiþ . klamabahukaphavàtà ñàhavamyaïgapãóàþ svaravikçtibhiràrtaþ ÷ãtagàtraþ 1 sa uktaþ . tandràtãva tatastçùànisaraõaü ÷vàso'dhikaþ kàsaruk santaptàtitanurgale ÷vayathunà sàrdha¤ca kaõóåkapham . su÷yàmà rasanà klamaþ ÷ravaõayormàndya¤ca dàhastathà yatra syàtsahi tandriko 2 nigaüdito doùatrayottho jvaraþ . yatra jvare nikhiladoùanitàntaroùa jàte pralàpabahulà sahasotthità÷ca . kampavyathàpatanadàhavisaüj¤atàþ syurnàmnà pralàpaka 3 iti pathitaþ pçthivyàm . niùñhãvo rudhirasya, raktasadç÷aü kçùõaü tanau maõóalam lauhityaü nayane tçùà'rucivami÷vàsàti sàrabhramàþ . adhmàna¤ca visaüj¤atà ca patanaü hikkàïgapãóà bhç÷am . raktaùñhãvini 4 sannipàtajanite liïgaü jvàü jàyate . bhç÷aü nayanavakratà÷vasanakàsatandrà bhç÷am . pralàpamadavapathu÷ravaõahànimohàstathà . puro nikhiladoùaje bhavati yatra liïga jvare puràtanacikitsakaiþ sa iha bhugvanetro 5 mataþ . doùàstãvratarà bhavanti balinaþ sarve'pi yatra jvare moho'tãva viceùñatà vikalatà ÷vàso bhç÷aü måkatà . dàha÷cikkaõamànana¤ca dahanomandobalasya kùayaþ so'bhinyàsa 6 iti prakãrtitaþ iha pràj¤airbhiùagbhiþ purà . tridoùajanite jvare bhavati yatra jihvà bhç÷am vçtà kañhinakaõñakaistadanu nirbharaü måkatà . ÷rutikùatibalakùati÷vasanakàsasantaptayaþ puràtanabhiùagvaràstamiha jihvaka 7 ¤cakùate . vyathàti÷ayità bhavecchayathusaüyutà sandhiùu prabhåtakaphatà mukhe vigatanidratà kàsaruk . samastamiti kãrtitaü bhavati lakùma yatra jvare tridoùajanite budhaiþ sahi nigadyate sandhigaþ 8 . yasmin lakùaõame dadasti sakalairdoùairudãrõe jvare'jasraü mårdhavidhånane sakasanaü sarvàïgapãóàdhikà . hikvà÷vàsasadàhamohasahità dehe'tisantaptatà vaikalya¤ca vçthà vacàüsi munibhiþ saükãrtitaþ so'ntakaþ 9 . dàho'dhiko bhavti yatra tçùà ca tãvrà ÷vàsapralàpavirucibhramamohapãóàþ . manyàhanavyathanakaõñharujaþ ÷rama÷ca rug dàhasaüj¤a 10 udita stribhavã jvaro'yam . gàyati nçtyati hasati pralapati vikçtaü nirãkùatemuhyet . sadàhavyathàbhayàrto narastu cittabhrame 11 jvare bhavati . doùatrayeõa janità kila karõamåle tãvrà jvare bhavati tu ÷vayathurvyathà ca . kaõñhagraho badhiratà ÷vasanaü pralàpaþ prasvedamohadavanàni ca karõikàkhye 12 . kaõñhaþ ÷åka÷atàvaruddhavadati÷vàsaþ pralàpo'rucirdàhodeharujà tçùàpi ca hanustambhaþ ÷iràrtistathà . moho vepathunà saheti sakalaü liïga tridoùajvare yatra syàt sa hi kaõñhakubja 13 uditaþ pràcye÷cikitsàbudhaiþ . sandhigasteùu sàdhyaþ syàt tandrika¤cittavibhramaþ . kaürõiko jihvaka kaõñhakubjaþ pa¤càpi kaùñataþ . rugdàhastvatikaùñena saüsàdhyasteùu bhàùitaþ . raktaùñhãvã bhugnanetraþ ÷ãtagàtraþ pralàpakaþ . abhinyàso'ntaka÷caite ùaóasàdhyàþ prakãrtitàþ .>% atha tantràntare vàtolvaõàdãnàü sannipàtajvaravi÷eùàõàü trayoda÷ànàü kumbhãpàkàdãni trayoda÷a nàmàntaràõyàha %<kumbhãpàkaþ prorõunàvaþ pralàpã hyantardàho daõóapàto'ntaka÷ca . eõodàha÷càtha hàridrasaüj¤o bhedà ete sannipàtajvarasya . ajaghoùabhåütahàsau yantràpãóa÷ca saünyàsaþ . saü÷oùã ca vi÷eùàstasyaivoktàstrayoda÷ànyatra>% . athaiùàü lakùaõàni %<ghoõàvivarajharadbahu÷oõàsitalohitaü sàndram . viluñhanmastakamabhitaþ kumbhãpàkena 1 poóitaü vidyàt . utkùipya yaþ stramaïga kùipatyadhastànnitàntamucchasiti . taü prorõunàva 2 juùñaü vicitrakaùñaü vijànãyàt . svedabhramàïgabhedàþ kampodavathurvamirvyathà kaõñhe . gàtra¤ca gurvatãva pralàpi 3 juùñasya jàyate liïgam . antardàhaþ ÷aityaü bahiþ, ÷vayathuraratirapi tathà ÷vàsaþ . aïgamapi dagdhakalpaü so'ntardàhà 4 rditaþ kathitaþ . naktaü divà na nidràmupaiti gçhõàti måóhadhãrnabhasaþ . utthàya daõóapàto 5 bhramàturaþ sarvato bhramati>% . nabhaso gçhõàti àkà÷àtki¤cit grahãtuü karau prasàrayatãtyarthaþ . %<saüùåryate ÷arãraü granthibhirabhitastathodaraü marutà . ÷vàsàturasya satataü vicatanasyàntakà 6 rtasya>% . paridhàvatãva gàtre rukpàtre bhujaïgapataïgahariõagaõaþ . ùepathumataþ sadàhasyaiõodàha 7 jvaràrtasya . rukapàtre pãóàbhàjane gàtrasya vi÷eùaõametat . %<yasyà'tipãtamaïgaü nayane sutaràü malastato'pyadhikam . dàho'ti÷ãtatà bahirasya sa hàridrako 8 j¤eyaþ . chagalakasamànagandhaþ skandharujàvànniruddha galarandhraþ . ajathoùa 9 sannipàtàdàtàmràkùaþ pumàn bhavati . ÷abdàdãnadhigacchati na svànviùayàn yadi ndriyagràmaiþ . hasati pralapati paruùa sa j¤eyo bhåtahàsà 10 rtaþ . yena muhurjvaravegàt yantreõevàvapãóyate gàtram . raktaü pãta¤ca vabhedyantràpãóaþ 11 sa vij¤eyaþ . atisarati vamati kåjati gàtràõyabhita÷ciraü naraþ kùipati . sannyàsà 12 sannipàte pralapatyugràkùimaõóalo bhavati . mecakavapuratimecakalocanayugalo malotsargàt . saü÷oùiõi 13 sitapióakàmaõóalayukto jvare naro bhavati . nàràyaõa eva bhiùak bheùajameteùu jàhnavãnãram . nairujyahetureko nityaü mçtyu¤jayo vyeyaþ .>% athàsàdhyasya sannipàtajvarasya lakùaõamàha %<sannipàtajvarasyànte karõamåle sudàruõaþ . ÷othaþ saüjàyate tena ka÷cideva pramucyate .>% suñàruõaþ màrakatvàt yatastena ÷othena ka÷cideva pramucyate ko'pi jãvitaü tyajati ityarthaþ . %<sannipàtajvaràn kaùñànasàdhyànapare jaguþ . doùe pravçddhe naùñe'gnau sarvasampårõalakùaõaþ . sannipàta jvaro'sàdhyaþ kaùñasàdhyastato'nyathà .>% sarvàõi dàha÷ãtàdãni sampårõàni àturagatàni proktàni yàvallakùaõàni yasya saþ . tato'nyathà doùe pakve agnau dãpte svalpalakùaõakaþ kaùñasàdhya ityarthaþ .

#<sannipàtajvara># puø sannipàtajo jvaraþ . sannipàta÷abdokte tridoùajavikàrajàte jvare .

@<[Page 5219b]>@
#<sannipàtanud># puø sannipàtaü tridoùajavikàraü nudati nudakvip . nepàlanimbe ràjaniø .

#<sannibandhana># naø samyaka nibandhanaü pràø saø . 1 nànàsthànasthavàkyànàmekatra saïkalane 2 taduvayogigranthabhede ca . 7 baø . 3 samyagnibandhanayute triø %<sadvçttiþ sannibandhaneti>% màghaþ

#<sannibha># triø sam + ni + bhà--kaü . sadç÷e jañàø . nibhàdi vadasya nityasamàsatà .

#<sannive÷a># puø sama + ni + vi÷a--àdhàre gha¤ . 1 puràdervàhyasthe vihàràrthe de÷e amaraþ . bhàve gha¤ . 2 samyaksthitau .

#<sannihita># triø sam + ni + dhà--kta . 1 nikañasthe %<sannihita buddhirantaraïgam>% nyàyaþ %<yà yàþ sannihità nàóyastàstàþ puõyatamàþ smçtàþ>% tiø taø . 2 samyaksthàpite ca . bhàve kta . 3 naikañye naø .

#<sannyasta># triø sam + ni + asa--kta . 1 nikùipta 2 kçtasamyakathàge 3 yukte 4 arpite ca .

#<sannyàsa># puø sam + ni + asa--gha¤ . %<kàmyànàü karmaõàü tyàgaü sannyàsaü kavayoviñuþ>% gãtokte vihitakarmaõàü vidhànena 1 samyaktyàge 2 tadupayogicaturthà÷rame à÷rama÷abde 842 pçø dç÷yam . 3 caitre màsi kùatriyàdikartavye puràõaprasiddhe ÷ivavratabhede ca . %<caitre ÷ivotsavaü kuryàt nçtyagãtamahotsavaiþ . snàyàt trisandhyaü ràtrã ca haviùyà÷ã jitendriyaþ . ÷ivasvaråpatàü yàti ÷ivaprãtikaraþ paraþ . kùatriyàdiùu yo martyo dehaü saüpãddhya bhaktitaþ . a÷vamedhaphalaü tasya jàyate ca pade pade . sarvakarmavarityàgã ÷ivotsavaparàyaõaþ . bhaktairjàgaraõaü kuryàdràtrau nçtyakutåhaleþ . nànàvidhairmahàvàdyairnçtyai÷ca vividhairapi . nànàve÷adharairnçtyaiþ prãyate ÷aïkaraþ prabhuþ . kimalabhyaü bhagavati prasanne nãlalohite . tasyàt sarvaprayatnena toùaõãyo mahe÷varaþ . ÷aïkhavàdyaü ÷aïkhatoyaü vajaüyet ÷ivasannidhau . gràmàdbahirimaü ÷ambhàrutsavaü kàrayenmudà . upoùya hutvà saükràntyàü vratametat samàpayet>% vçhaddharmapuø uttarakhaø 4 aø . 4 jañàmàüsyàü ÷abdacaø .

#<sannyàsin># puø sam + ni + asa--õini . 1 sannyàsayute 2 caturthà÷ramayute teùàü dharmabhedena nàmabhedo yathà
     %<tãrthà÷ramavanàraõyagiriparvatasàgaràþ . sarasvatã bhàratã ca purãti da÷a kãrtitàþ>% . teùàü lakùaõàni yathà %<triveõãsaïgame tãrthe tattvamasyàdilakùaõe . sràyàttattvàrthabhàvena tãrthanàmà 1 sa ucyate . à÷ramagrahaõe proóha à÷àpà÷avivarjitaþ . yàtàyàtavinirmukta etadà÷ramalakùaõam 2 . suramye nijhare de÷e vane vàsaü karoti yaþ . à÷àpà÷avinirmukto vananàmà 3 sa ucyate . araõye saüsthito nityamànandanandane vane . tyaktvà sarvamidaü vi÷vamaraõyalakùaõaü 4 kila . vàso girivare nityaü gàtàbhyàse hi tatparaþ . gambhãràcalabuddhi÷ca girinàmà 5 sa ucyate . vamet parvatamåleùu proóho yo dhyànadhàra õàt . sàràtsàraü vijànàti parvataþ 6 parikãrtitaþ . vaset sànaragambhãro na ca ratnaparigrahaþ . maryàdà÷ca na laïgheta sàgaraþ 7 parikãrtitaþ . svaraj¤ànava÷o nityaü svaravàdã kavã÷varaþ . saüsàrasàgare sàràbhij¤o yo hi sarasvatã 8 . vidyàbhàreõa sampårõaþ sarvabhàraü parityajet . duþkhabhàraü ma jànàti bhàratã 9 parikãrtità . j¤ànatattvena sampårõaþ pårõatattvapade sthitaþ . paravrahmarato nityaü puronàmà 10 sa ucyate>% iti vçhacchaïkaravijaye vidyàraõyasvàmidhçtam . 3 caitre kartavya÷ivavratakartari ca .

#<sapakùa># puø samànaþ pakùeõa . 1 tulyaråpe 2 ni÷citasàdhyake pakùe ca

#<sapattràkaraõa># naø saha pattreõa pakùeõa sapattraþ tathà kriyate sapattra + óàc + kç--lyuñ . pakùeõõa saha ÷aravedhanaråpe atyantavyathane . karmaõi kta . sapattràkçtaþ . tathà pãóite triø .

#<sapatna># puø saha ekàrthe patati patate pata--na sahasya saþ . ÷atrau amaraþ .

#<sapatnàri># puø sapatnasya aririva . (veóavàü÷a) vaü÷abhede ÷abdacaø .

#<sapatnã># strã samànaþ patiryasyàþ ïãp na ca . 1 ekabhartçkàyàü striyàm 2 samasvàmikàyàü bhåmyàdau ca . tatra sapatirityapi .

#<sapadi># avyaø saha padyate pada--in sahasya saþ . tatkùaõe ityarthe %<sapàda mukulitàkùãmiti>% kumàraþ .

#<sapara># påjàyàü kaõóvàdiø paraø sakaø señ . saparyati asaparyãta .

#<saparyà># strã sapara--yak a ñàp . pajàyàm %<so'haü saryàvi÷ibhàjaneneti>% raghuþ .

#<sapàda># strã saha pàdena caraõena caturthàü÷ena và . 1 pàdasahite 2 caturthàü÷asahite ca .

#<sapiõóa># triø samànaþ piõóaþ svadehàrambhakàü÷abhedaþ ÷ràddhe deyapiõóo và yasya samànasya saþ . ekadehàrabhyadehe j¤àtibhede %<asapiõóà ca yà màturiti>% smçtiþ . j¤àtãnà¤ca sàkùàt paramparayà atiparamparayà và ekadehàrabhyatvàttaghàtvam mitàø . 2 dàtatvabhokta tvenaikapiõóayute ñàyabhàø . etacca dàyagrahaõopayogisàpiõóyàmiti . sapiõóatà hi viùayabhedena trividhà a÷aucopayoginã vivàhopayoginã dàyopayoginã ceti . tatra samànadehasambandhe yà sapiõóatà sà'÷aucagrahaõàrthà vivàhàrthà ca . ÷ràddhe deyapiõóasambandhàt sapiõóatà tu dàyagrahaõopayoginãti vivekaþ . yathoktaü ÷uø taø raghunandanena matsyapuràõe %<lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ . piõóadaþ saptamasteùàü sàpiõóyaü sàptapauruùam>% . nanvevaü bhràtràdibhiþ saha piõóatallepabhoktçtvàsambhavàt kathaü sapiõóatvamiti ceducyate teùàmapi piõóalepayoþ sambandho'sti tathàca baudhàyanaþ %<prapitàmahaþ pitàmahaþ pità svayaü, sodaryabhràtaraþ savarõàyàþ putraþ pautraþ prapautro và etànavibhaktadàyàdàn sapiõóànàsakùate . vibhaktadàyàdàn sakulyànàdhakùate sada svaïgajaùu tadgàmã hyartho bhavati>% iti asyàrthaþ pitràdipiõóatrayeùu sapiõóanena bhoktçtvàt putràdibhistribhistatpiõóadànàt . ya÷ca jãvan yasya piõóadàtà sa mçtaþ san sapiõóanena tat piõóabhoktà evaü sati madhyasthitaþ puruùaþ pårveùà jãvan piõóadàtà mçtaþ san tatpiõóabhoktà'pareùàü jãvatàü piõóasampradàtà àsãt . mçta÷ca taiþ saha dauhitràdideyapiõóabhoktà ato yeùàø mayaü piõóadàtà ye càsya piõóabhoktàraste'vibhaktaü piõóaråpaü dàyama÷nantãti avibhaktadàyàdàþ sapiõóà iti . ida¤ca sapiõóatvaü sakulyatva¤ca dàyagrahaõàrtham a÷aucàdyarthantu piõóalepabhujàmapi %<lepabhàja÷caturthàdyàþ pitràdyàþ piõóabhàginaþ>% iti pràguktamatsyapuràõàt . vakùyamàõakårmapuràõa÷aïkhalikhitavacanàcca . piõóe yathàparasparaü bhàktçtvaü tathà lepe tulyanyàyàt . hàralatàyàü kårmaüpuràõam %<sapiõóatà tu puruùe saptame vinivartate . samànodakabhàvastu janmanàmnoravedane . pità pitàmaha÷caiva tathaiva prapitàmahaþ . lepabhàja÷caturthàdyàþ sàpiõóyaü sàptapauruùam>% . lepabhàgibhyastårdhvaü yàvajjanmanàmnoravedanaü yàvadamukanàmno'smàt pårvapuruùàdayaü jàta iti vi÷eùaþ ayamasmat kule jàta iti sàmànyato và smaryate tàvat samànodakatvamiti hàralatà . atra paravacanenaiva sàpiõóyasiddhau pårvavacanapårvàrdhaü jãvatpitçkatvàdinà adhikapuruùeùu piõóalepasambandhe'pi sapiõóatànivçttij¤àpanàya . sarvade÷ãyàcàro'pi tathà . atha yaþ khalàpaõóàn dattvaiva mçtaþ parata÷càpràptapitçbhàvaþ sa kathaü sapiõóaþ . ekapiõóadàtçtvabhàktçtvalakùaõasambandhàbhàvàditi cet tadyogyatayeti bråmaþ . yogyatàprayojaka¤ca sàmànya÷àstraviùayatvam . tata÷càtyativçddhaprapitàmahàvadhikàdhastanànàü ùaõõàü puüsàü pratyekàpekùayà saptànàmekagotràõàü svàvadhiparatanànàü saptànà¤ca sàpiõóyaü piõóalepayordàtçtvabhoktçtvasambandhàditi . strãõàntu bhartçsàpiõóyena sàpiõóyam %<prattànàü bhartçsàpiõóyamiti>% vacanàt . nanvevaü kanyàyàþ kathaü sapiõóateti cet àdipuràõavacanàt traipuruùaü sàpiõóyam . yathà %<sapiõóatà tu kanyànàü savarõànàü tripauruùã>% . atra kanyànàmåóhànàm %<apattànàü tripauruùamiti>% va÷iùñhavacanàt . tena àtmapa¤came vçddhaprapitàmahe sàpiõóyaü nivartate iti pratipàditam . ata eva kanyàyàþ prapitàmahabhràtrà tatsantatimiþ saha sàpiõóyàbhàvàt kanyàmaraõajananayosteùàü sapiõóà÷aucaü nàsti kintu samànodakanimittamevà÷aucamiti evaü teùàmapi jananamaraõayoþ kanyànàmiti ÷ålapàõimahàmahopàdhyàyaþ . yattu kårsapuràõam %<aprattànà tathà strãõàü sàpiõóyaü sàptapauruùam . prattànàü bhartçsàpiõóyaü pràha devaþ pitàmahaþ>% iti ratnàkaradhçtam . tadvivàhe pitçpakùaviùayam . yathà viùõupuràõam %<saptamãü pitçpakùàcca màtçpakùàcca pa¤camãm . udvaheta dvijo bhàryàü nyàyena vidhinà nçpa!>% saptamãü pa¤camãü hitveti ÷eùaþ . bhartçsàpiõóyamityatra sàptapauruùamityanuùajyate . tena bhartçsamànasàpiõóyamityarthaþ . ÷aïkhalikhitau %<sapiõóatà tu sarveùàü gotrataþ sàptapauruùã . piõóa¤codakadàna¤ca ÷aucà÷aucaü tadànugam>% . gotrataþ gotraikye tena màtàmahakule kadàcit ùañpuruùaparyantaü piõóasambandhe'pi na sapiõóatà . tàn saptapuruùàn à samantàt piõóàdikamanugacchatãti tadànu÷am . etena sapiõóatà eka÷arãràvayavànvayena bhavati tathàhi pituþ ÷arãràvayavànvayena pitrà saha evaü pitàmahàdibhirapi pitçdvàreõa taccharãràvayavànvayàt . evaü màtç÷arãràvayavànvayena bhràtràdibhiriti . evaü patyà saha patnyà eka÷arãràrambhakatayà sàpiõóyam . tathàca garmopaniùadi %<etat ùàñkauùikaü ÷arãraü trãõi pitçtaþ trãõi màtçtaþ asthisnàyumajjànaþ pitçtaþ, tvaïmàüsarudhiràõi màtçta÷ceti>% tatra tatràvayavànvayapratipàdanàt . nirvàpyapiõóànvaye tu sàpiõóye bhràtçpitçvyàdisàpiõóyaü na syàt . atiprasaïgastu saptànyatamatvena prayogopàdhinà nirasanãyaþ . yadyevaü màtàmahàdãnàmapi maraõe sapiõóatvena da÷àhà÷aucaü pràpnoti, syàdetat yadi màtàmahàdãnàü maraõe %<triràtraü syàda÷aucakam>% ityàdivi÷eùavacanaü na syàt . yatra tu vi÷eùavacanaü nàsti tatra da÷àhamiti mitàkùaràratnàkaràdimatamapàstaü lepabhàjaityàdi vàcanike'rthe sàpaõóye eka÷arãràvayavànvayaråpasvakapolaracitàrthànavakà÷àt nirvàpyapiõóasambandhena bhràtràdãnàü sàpiõóyasya matsyapuràõabaudhàyanàbhyàü pårvamuktatvàt kàmadhenuhàralatàkalpatarupàrijàtakàràdibhistathaiva vyàkhyàtatvàcca . retaþ÷oõitapariõàmaråpatvàdapatya÷arãrasya bhavatu và tathà patyà saha patnyà eka÷arãràrambhakatàyàþ pratyakùabàdhitatvàt kathaü sàpiõóyaü pramàtàmahàdãnàü vi÷eùavacanàbhàvàt sapiõóatvena da÷àhàdya÷aucaprasaïgàcca màtàmahàdau sàpiõóyasya lokaviruddhatvàcca . bhavatu và tathà ÷arãradvàrà sàpiõóyaü tathàpi vacanàt yathàsaptàntargatratvaü tantraü tathà %<gotrataþ sàptapauruùãti>% vacanàt gotraikyamapi pràguktavacanàt kanyàyàstrãpauruùam uóhàyà÷ca bhartçsapiõóanena sàpiõóyamiti cet tadetanmate'pi vyavasthàyàü na kùatiriti ataeva sumantuvacanàbhihitaü yadda÷amapuruùaparyantama÷aucaü tat saptamapuruùàbhyantarà÷aucànnyånaü triràtraü yathà %<bràhmaõànàmekapiõóasvadhànàmàda÷amàddharmavicchittirbhavati àsaptamàt çkthavicchittirbhavati àtçtãyàt svadhàvicchittirbhavati>% anyathà piõóa÷aucakriyàdyucchedàt brahmahatyàtulyo bhavati asyàrthaþ . ekà samànà piõóasvadhàyeùàü te tathà yathaikoddiùñasya piõóe tu anu÷abdo na yujyate ityatrànu÷abdenànu÷abdayuktamantro lakùyate anuyuktamantrastu %<ve càtra tvàmanu yàü÷ca tvamanu tasmai te svadhà>% iti tathà piõóasvadhà÷abdena piõóasambandhisvadhà÷abdayuktamantrakaraõakadeyajalaü lakùitam . tathà ca årjaü vahantãramçtaü ghçtaü payaþkãlàlaü parisrutaü svadhàstha tarpayata me pitén ityanena piõóàn si¤cedityuktam . tata÷ca ekapiõóasvadhànàü samànodakànàmityarthaþ . ataeva manuþ . %<janmanyekodakànàntu triràtràt ÷uddhiriùyate>% . viùõupuràõaü %<màtçpakùasya piõóena sambaddhàþ ye jalena và>% màtçùakùasya màtàmahapakùasya ye jalena mambaddhàþ samànodakà iti ÷ràddhaviveke'pi vyàkhyàtam . %<asambandhà bhaved yà tu piõóenaivodakena và>% iti vivàhe'pyuktam . atra putrikàyàþ pàrvaõe piõóodakayoþ sambandhàt kanyàmàtre'pi tadyogya tàyàþ sattvàt . kanyà piõóodakasambandhocyate etadanusàràdapi tasyàþ sapiõóatà boddhavyà tasmàdekapiõóakhadhànàmityanena samànodakabhàvaþ samàkhyàtaþ na tu da÷ama paryantaü, pitràdijãvanàdinà sàpiõóyasambandhe'pi sàpiõóyaü vihitaü pràguktayukteþ svadhetyasya tadanuprayuktatvena vaiyarthyàpatteþ . aputradhavàdhikàrastu sannihitataràbhàve saptamapuruùaparyantaü bhåtapitçkasya syadhopalakùita÷ràddhàdhikàraþ puruùatrayaparyantamiti atra svadhà÷abdo mantraparaþ pitçbhakùaparo'pi . tadhà ca guõaviùõudhçtà ÷rutiþ %<svadhà vai pitéõàmannamiti .>% da÷amapuruùaparyantaü samànodakatve'pi na triràtraü kintu pakùiõyàdi tathàhi udakakriyàmadhikçtya pàraskaraþ %<sarve j¤àtayo bhàvayanti àsaptavàdda÷amàdvà samànagràmavàsena yàvat sambandhamanusmareyurvà>% iti bhàvayanti niùpàdayanti atra yàvatsambandhamanusmareyurekakulajàtàvayamiti smaraõaü bhavatãtyanenaiva sarveùàmudakadàne pràpte yad àsaptamàdda÷amàdityuktaü tatsannikarùatàratamyenà÷aucabhede'pyudakakarmasamànàrthamiti . a÷aucabhedastu saptamaparyantaü sapiõóatvàdda÷àhaþ . tata÷ca da÷amapuruùaparyantaü tryahaþ . tathàca viùõuvçhaspatã . %<da÷àhena sapiõóàstu ÷udhyanti mçtasçtake . triràtreõa sakulyàstu snàtvà ÷udhyanti gotrajàþ .>% tata÷caturda÷apuruùaparyantaü pakùiõã tata÷ca janmanàmasmçtiparyantamekàhaþ . tathàca mitàkùaràvivàdacintàmaõyorvçhanmamuþ . %<sapiõóatà tu puruùe saptame vinivartate . samànodakabhàvastu nivartetàcaturda÷àt . janmanàmasmçtereke tatparaü gotramucyate .>% atra samànodakatve dvividhe pårvatra gotamaþ %<pakùiõãmasapiõóe>% paratra hàrãtaþ . %<màtàmahe triràtraü svàdekàhastvasapiõóake>% iti . atraiva gotrajànàmahaþ smçtamiti jàvàlavacanaü tataþ paraü sarvathà samànodakatànivçtteþ . snànamàtramiti %<snàtvà ÷uddhyanti gotrajàþ>% iti vçhaspatyuktatvàditi . tathà ca gotraikye sati piõóalepayordàtçtvabhoktçtvànyataravattvam a÷aucasàpiõóyam . sàkùàtparamparayà saptamaparyantadehasambandhavattvaü vivàhasàpiõóyaü tripuruya paryantaü deyapiõóadàtçtvabhoktçtvànyatvaravattvaü dàyagrahaõe sàpiõóyamiti vivekaþ mitàø màtçsapatnyà api sàpiõóyaü svãkçtya dhanàdhikàro'bhihitaþ tanmate samànadehasambandhayogyatayaiva sàpiõóyàt . dàyamàgamate tu ÷ràddhe deyapiõóadàtçtvabhoktçtvàbhàvàt na tasyàþ sàpiõóyaü tadyogyatve'pi strãmàtrasya vi÷eùavacanàbhàve dhanàdhikàraparyudàsàt iti vivekaþ evaü snuùàyà api .

#<sapiõóãkaraõa># naø saha piõóena sapiõóaþ tataþ abhåtatadbhàke cvi + kç--lyuñ . pretatvavimocanàya pretodde÷ena artavye pitràdipiõóasamanvayakaraõaråpe ÷ràddhabhede sapiõóãkaraõaprakàrastatkàlàdikaü ÷ràø taø niråpitaü yathà atha sapiõóãkaraõam . tatra mobhilaþ %<pårõe saüvatsare ùaõmàse tripakùe yadaharvà vçddhiràpadyeta tadaha÷catvàryudakapàtràõi satilagandhapuùpodakàni pårayitvà trãõi pitéõàmennaü pretasya pretapàtraü pitçpàtreùvàsi¤cati . ye samànàþ samanasaþ pitaro yamaràjye teùàü lokàþ svadhà namo yaj¤o deveùu kalpatàm . ye samànàþ samanaso jãvàjãveùu màpakàþ . teùàü ÷rãmayi kalpatàmasvin loke ÷ataü samàþ>% iti etenaiva piõóo vyàkhyàtaþ iti . pårõe saüvatsare iti mukhyaþ kalpaþ . tada÷aktau nabamo màsaþ %<saüvatsarànte vijarjanaü navamamàsyamityeke>% iti paiñhãnasivacanàt . tadaktau ùaùñho màsaþ . tatràpya÷aktau tripakùaþ tatràpya÷aktau a÷aucàpagame prathamamàsasya dvàda÷abhirdibhairdvàda÷amàsikàni ÷ràddhàni nirvartya trayoda÷àhaþ sapiõóokaraõakàlaþ ÷ådrasyudvàda÷àho na tu trayoda÷àha eva %<màsikàrthavat dvàda÷àha÷ràddhaü kçtvà trayoda÷e'hni và tatkuryànmantravarjaü hi ÷ådràõàü dvàda÷e'hnãti>% viùõuvacanàt . màsikàrthavaditi màsikàrtho màsi màsi kriyamàõa÷ràddhaprayojanaü pretàpyayanàdi tadyuktaü dvàda÷àhakriyamàõa÷ràddha sityarthaþ . yatra tvejàda÷amàsàbhyantare'dhimàsapàtastatra trayoda÷asu dineùu trayoda÷a màsikàni kçtvà caturda÷e'hni sapiõóanaü kàryamiti %<saübatsaràbhyantare yadyadhimàso bhavati tadà màsikàrthaü dinamekaü vardhayet>% iti viùõuvàkyàt ÷ådrasya trayoda÷a dineùu trayoda÷aü màsikàni trayoda÷e'hni sapiõóanaü dçùñaparikalpanànyàyàt . eva¤ca vçddhimàtre na dinavçddhiriti mi÷roktaü hevam . taddhçtaviùõuüsåtre dinamekaü vardhayediti ÷ruteþ . ÷vàddhàdhikyamàha satyavrataþ %<saüvatsarasya madhye tu yadi syàdadhimàsåkaþ tadà trayoda÷e ÷ràddhaü kàryantadadhikaü bhavet>% . tatràpya÷aktau prathamamàsasyaikàha eva dvàda÷amàsikasahitasapiõóãkaraõakàlaþ . %<mukhyaü ÷ràddhaü màsimàsi aparyàpràvçtuü prati . dvàda÷àhena và kuryàdekàhe dvàda÷àtha và>% iti marãcivacanàt . aparyàptau a÷aktau çturmàsadvayam . atra kalpe ùaùñhamàsikadine pa¤camamàsikaü kçtvà prathamaùàõmàsikaü kàryaü tadàdyutkarùanyàyàt . na tu tat pårvaü ùàõmàsikaü vyutkramàpatterna ca pa¤capamàsi kamapi pårvadine mçtatithyabhàvàt evameva vàcaspati mi÷raþ . apakakarùaviùittamàhaü vyàghraþ %<ànantyàt kuladharmàõàü puüsà¤caivàyuùaþ kùayàt . asthite÷ca ÷arãrasya dvàda÷àhaþ pra÷asyate>% . etacca dvàda÷àhapadaü ÷àvà÷aucàntatçtãyadinamàtraparamiti pràcãnamaithilàþ ajahatasvàrthalakùayà svajàtyuktà÷aulàntatçtãyadinamàtrãpalakùakamiti ÷ràddhapradãpa÷ràddhacintàmaõã . taddvayamapyayuktaü %<dvàda÷àhena và kuryàt>% iti marãcivacana %<dvàda÷àhe ÷ràddhaü kçtvà trayoda÷e'hni và kuryàt>% iti viùõuvacanàbhyàmeóavàkyatayà dvàda÷adinaparatvàt . kuladharmàõàmiti kuladharmajyotiràgamàdisiddhànantaraùàvinà÷aparacakrabhayotpannamlecchade÷agamanàdibhirnimittaira÷aucàpagame dvàda÷a dinàni ùoóa÷a÷ràddhàpakarùakàla iti ÷ålapàõyupàdhyàyavyàkhyànàt marãcineva %<ekàhe dvàda÷àtha veti>% sàmànyata eva ekàhavidhànàcca . ataeva ekàhàpekùayà prà÷astyàmidhànamapi saïgacchate ataeva prathamamàsasya ekàha eva dvàda÷amàsikasahitasapiõóãkaraõakàla iti ÷ràddhavivekaþ . atra yàni ekàhakartavyatayà dvàda÷amàsika÷ràddhànyuktàni tàni ÷ådre õàpi àdyamàsikadina eva kàryàõi natvàdyamàsikaü kçtvà tatparadine ekàda÷a màsikànãti j¤eyam . eva¤ca tevàmapakarùe tanmadhye tadantakàle ca kartavyatayà ùaõmàùikadvayasapiõóãkaraõàpakarùaþ siddhyatãti sudhãbhirbhàvyam . yadaharvà vçddhiriti vçddhirà÷àsyamànaü puüsavanàdi . àpadyeta àsannà bhavati taddite'pi sapiõóã÷caraõam . tathàhi %<pràgàvartanàdahnaþ kàlaü vidyàt>% iti gobhilagçhyasåtreõa puüsavanàdikaråpavçddheryàmadvayàbhyantare vidhànàt sapiõóãkaraõasya càparàhõe vidhànàttayoþ kàlayorabàdhàya vçddhipårvadine apakarùaþ . nanu sapiõóãkaraõasyàparàhõikakatve kiü pramàõamiti cet %<aparàhõe tu paitçkam>% ityutsargavacanam . ki¤ca %<yadyapyadantakaþ påùà paiùñamatti sadà carum . agnãndre÷varasàdharmyàttaõóulo'tra vidhãyate>% iti chandogapari÷iùñavacane yathà bahånàmanurodhàttaõóulacarurnaikànurodhàt paiùñacaruþ %<viruddhadharmasavavàye bhåyasàü syàt sadharmakatvam>% iti jaiminisåtràt . tadvadatràpi bahudevatàka pràrvaõànurodhàt %<ekoddiùñavidhànena kàryantadapi pàrthiva!>% iti viùõupuràõãyamekoddiùñàü÷e taditikartavyatàparaü na tu tatkàlaparam . tathà ca pari÷iùñaprakà÷aghçtam %<÷ràddhadvayamupakramya kurvãta sahapiõóatàm . tavoþ pàrvaõavat pårvamekoddiùñamathàparam>% iti . eva¤ca ÷uddhitattva lakhitasyamantakopàkhyànavat vçddhiü ni÷citya kçtaü sapiõóãkaraõaü tadànãü vighnena vçddhyabhàve'pi vçddhyàrambhakàlàntaraü pårõasaüvatsaraü và pràpya pitçtvapràpakamiti na sapiõóanàntaram . atra %<÷vaþkartàsmãti ni÷citya dàtà vipàsnimantrayet .>% itivanni÷cityeti utkañaükoñikasambhàvanopalakùaõaü bhaviüùyannimittasya karmaõaþ pratyåhàrhatvàt  eva¤ca vçddhi÷ràddhaü yadarthaü kçtaü tat karma cet vighnàttaddine na kriyate tadà dinàntare tat karmaõi kriyamàõe tadaïgatvàt punarvçddhi÷ràddhaü kartavyameva . %<pradhànasyàkriyà yatra sàïgraü tatkriyate punaþ . tadaógasyàkriyàyàntu nàvçttirna ca tatkriyà>% . iti chandogapari÷iùñena sàïgakaraõàbhidhànàt . hemàdridhçtaü %<pårõesaüvatsare ÷ràddhaü ùoóa÷aü parikãrtitam . tenaiva ca sapiõóatvaü tenaivàvdikamiùyate .>% atra pårõasaüvatsarakriyamàõa÷ràddhàd yathobhayanirvàhaþ tathàpakçùñasapiõóanàdapyubhayanirvàhànna pårõasaüvatsare àvdikàntaraü kàryam . tatràyaü vi÷eùaþ tatrokto yathà eva¤ca pàrvaõe pràguktavacanena ÷eùadravyeõa piõóavidhànàt tadvikçtàvapi sapiõóãkaraõe tanniyamàt yadyapi ÷eùàbhàve'pi piõóanivçttiràyàti tathàpi %<yathoktavastvasaüpràptau gràhyaü tadanukàri yat . yavànàmiva godhåmà vrãhãõàmiva ÷àlayaþ>% iti chandogapari÷iùñavacanàt %<mukhyàbhàve'pi pratinidhiþ ÷àstràrthaþ>% iti nyàyàcca madhvàdyamàve guóàdigrahaõavat dravyàntareõàpi piõóadànaü ÷eùadravyaniyamastu tatsambhave dravyàntaratyàgàya . anyathà tadaïgàbhàve karmavaiguõyaü syàt %<sahapiõóakriyàyàm>% iti manåkteþ piõóasya petapiõóena saha mi÷rãkaraõaü yatreti sapiõóãkaraõasamàkhyàsiddharthaü sutàü tatra tathàcaraõaü pratipattiråpakarmàïga eva pratipàdyàbhàve tannivçttiþ pa÷uyàge %<làhita nirasyati sakçnnirasyati>% ityàdàvuktà . ataeva yaj¤avàsturåpapratipattiyàge'pi yaj¤o yatra vasati iti yaj¤avàstusamàkhyànurodhenàstçtaku÷avinà÷e'pi ku÷àntarapratinidhirbhaññanàràyaõairgobhilabhàùye uktaþ %<pràk sviùñikçta àvàpaþ>% iti gobhilasåtrasya vyàkhyàne'pi àupyate ityàvàpaþ pradhànahomaþ sa tu sviùñikçddhomàt pràk na pa÷càdityarthaþ . eva¤ca mukhyahome tvakçte yadi carurnaùño duùño và bhavati tadànyaþ pàcyaþ mukhye kçte cennà÷aduùñã tadàjyainaiva sviùñikçddhoma iti saralà . etena ÷eùanà÷e piõóanivçttiriti vàcaspatimi÷roktaü heyam . etenàrghyadànavidhànena piõóami÷raõaprakàro vyàkhyàta uktaþ . pitari pårvaü mçte tadvaùàbhyantare pitàmahe prapiràmahaü mçte yathà kartavyaü tathàha chandogapari÷iùñe kàtyàyanaþ %<pituþ sapiõóatàü kçtvà kuryànmàsànumàsikam . asaüskçtena saüskàryau pårvau pàtraprapautrakaiþ . pitaraü tatra saüskuryàditi kàtyàyanã'vravãt . pàpiùñhamapi puddhena ÷uddhaü pàpakçtàpi và . pitàmahena pitaraü kuryàditi vini÷cayaþ>% . pituþ sapiõóatàü kçtvà pretãbhåtayorapi pitàmahaprapitàmahayoþ sattve pratimàsavihitaü pàrbaõaü pitçvçddhaprapitàmahàtivçddhaprapitàmahànàü kartavyaü na tu tayoþ sapiõóãkaraõàpekùà kàryà manu sapiõóanenàsaüskçtàbhyàü saha piõóaiþ kathaü sapiõóanàkhyasaüskàrastasmàttadarthaü tayoþ sapiõóãkaraõamapakarùaõãyaü pitureva và sapiõóana mutkarmaõãyamityata àha asaüskçteneti . utkaùãpakarùau na kàryàvityanena vacanenoktaü kathamasaüskçtena saha saüskàra ityatràha pàpiùñhamapãti pàpiùñhamakçtasapiõóãkaraõa ÷uddhena kçtasapiõóãkaraõena pitàmahena pàpakçtà akçtasapiõóãkaraõenàpi ÷uddhaü kuryàditi ÷àstrani÷cayaþ . ato vacanabadhàdadoùa iti tàtparyam . atra tu pretãbhåta pitàmahena pituþ sapiõóane pitàmahaikoddiùñhameva . %<asapiõaóakçtaü pretamekoddiùñena tarpayet>% iti pràguktajàbàla vacanàt . evamanyatràpi bodhyaü vçddhaprapitàmahasya pretatve tena maha na kàryamiti tàtparyam . atra màtuþ sapiõóane ÷va÷uràrya÷va÷urayoþ piõóo ku÷airàcchàdyau . tathà ca gàrgyaþ %<pratinaikena kartavyaü sapiõóokaraõaü striyàþ . sà gatà hi mçtaikatvaü ku÷airantayan pitçn . ÷va÷urasyàgrato yasmàcchiraþpacchàdanakriyà . putrairdarbheõa sà kàryà màturabhyudayàrthibhiþ>% . antarayantãtyarthe antarayanniti liïgavyatyayena puüstvamiti halàyudhaþ . paràcanaü gobhila÷ràddhasåtrabhàùyakçtàpi likhitam . ataeva pravrajite patite và pitari mçte'pi na pitàmahàdibhirmàtuþ sapiõóãkaraõaü kintu pitàmahyàdibhireva . %<svena bhartrà sahaivàsyàþ sapiõóokaraõaü striyàþ . ekatvaü sà gatà yasmàccarumantràhutivrataiþ . tasmin sati sutàþ kuryuþ pitàbhahyà sahaiva tu>% . ityatra tasmin satãti ÷ràddhànarhabhartrupalakùaõam . ataeva %<tasyà¤caiva tu jãvantyàü tasyàþ ÷va÷reti ni÷cayaþ>% iti laghuhàrãtana ÷va÷råjãvane tasyàþ ÷va÷rvoktaü na tu ÷va÷ureõeti kvacidapyuktam . evaü pitàmahyàdibhirmàtuþ sapiõóãkaraõe'pi sàmagena %<ye càtra tvàmanuyàü÷ca tvamanu tasmai te svadhà>% iti mantro ka pàñhyaþ mantraliïgavirodhàt ataeva àbhya dayike màtçpakùe ÷rãdattàdibhimantràntaraü likhitaü na tu ye càtratvàmiti vastutastu àbhyudayike chandogànàü màtçpakùa eva nàstãti vakùyate . laghuhàrãtaþ %<sapiõóãkaraõàntàni yàni ÷ràddhàni ùoóa÷a . pçthaïnaiva sutàþ kuryuþ>% pçthabhdravyà api kvacit . pretasaüskàrakarmàõi yàni ÷ràddhàni ùoóa÷a . yathàkàlantu kàryàõi nànyathà mucyate tataþ . pçthagdravyà api vibhaktadhanà api pçthak na kuryuþ sutaràmapçthagdhanàþ pçthak na kuryu kintvapçthak kuryuþ atra vi÷eùayati marãciþ . %<mçte pitari putreõa kriyà kàryà vidhànataþ bahavaþ syuryadà putràþ piturekatravàsinaþ . sarveùàntu prataü kçtvà jyeùñhenaiva tu yat kçtam . dravyeõa càvibhaktena sarvaireva kçtaü bhavet>% . putreõatyavi÷eùàt sarveùàmadhikàre pràpte jyeùñhasya sàlàt kartavyatàmàha vahava iti . jyeùñhenàpi sarveùàü bhràtéõàü matkaraõenaiva karaõaü bhavatu iti mataü j¤ànaü kçtvà vibhaktatve dravyasaü÷leùeõa ca kçtaü karma sarvereva kçtameva bhavet . tadànãü dravyàsaü÷leùeõa ca tasmàt dravyaü pràptavyamiti kçtvà kartavyam . yadi tena tanna pari÷udhyate tadà sa çõã bhavati pratyavàyã ca bhavatãti . na tu tena ÷ràddhàntaraü kartavyamiti ÷ràddhavivekoktaü yuktam . pçthaïnaiva sutàþ karyarityanena pçthakkaraõasya paryudasta nadhikàràt . yathàkàlamiti a÷aucàntadvitãyadinadvàdasamàsamçtatithyekàhanyånaùaõmàsadvitãyasaüvatsareùu . na ca vidhànasàmarthyàdeva tattatkàlapràpteranarthakamidamiti vàcyam tattatkàlànàü dvàda÷àhàdyapekùayà pràdhànyabodhanàrthatvàt atra %<ànantyàt kuladharmàõàü puüsà¤caivàyuùaþ kùayàt . asthite÷ca ÷arãrasya dvàda÷àhaþ pra÷asyate>% iti vyàghravacanoktapra÷asyata ityanena kulàcàrajyotiþ÷àstràdij¤àtajhañitimaraõaràùñropaplavàdimlecchade÷àdigamamànusàràdeva ÷apiõóãkaraõàpakarùe dvàda÷àhàpekùayà pràguktanavamamàsàdinauõakàlaparigrahaþ . atha và yathàkàlamityàderyadaharvà vçddhiràpadyetetyanebhàva÷yakanàpakaraõàdivçddhyarthamevàpakarùo na tvanàva÷yakeùñapårtàdyarthàpakarùaþ kàrya iti tàtparyam . ataeva laghuhàrãtena %<tathaiva kàmyaü yat karma vatsaràt prathamàvçte>% ityanena kàsyasyàpakarùanimittatà nàstãtyuktam padi tvàdha÷yakavçddhinimittenàpakarùaþ kçtastadà iùñàpårtàdi kàmyaü vatsaràbhyantare'pi kartavyamiti ÷ràddhaviveko'pyevaü yadyapi gomilasåtràdau sapiõóãkaraõasyaivàpakarùaþ pràguktastathàpi sapiõóãkaraõàpakarùe tatpårvakartavya÷ràddhànàmapi tadàditadantanyàyàdapakarùaþ . %<sapiõóãkaraõàntà tu j¤eyà pretakriyà budhaiþ>% iti ÷àtàtapavacane pretakriyàyàþ sapiõóãkaraõàntatvaü pratãyate . atra vçddhinimittaü vinà sapiõóanàpakarùe kçte pårõasaüvatsarakàlaü pràpya pretatvaparãhàramàha viùõudharmottaram %<kçte sapiõóokaraõe naraþ saüvatsaràt param . pretadehaü parityajya bhogadehaü prapadyate>% vçddhinimittakasapiõóãkaraõàpakarùe kçte tatkùaõàdeva pretatvaparãhàraþ tadarthaevàpakarùàt eva¤cànyanimittàpakarùe vçddhikàlaü pràpya pretatvaparãhàraþ tatkàlasya pårõasaüvatsarakàlatulyatvàt . %<arvàk saüvatsaràt vçddhau pårõe saüvatsare'pi và . ye sapiõóãkçtàþ pretà na teùàntu pçthakakriyà>% iti ÷àtàtapavacanàti .

#<sapiõóãkçta># triø saha piõóaiþ pitràdipiõóaiþ sapiõóaþ tataþ cvikç--karmaõi kta . yadudde÷ena sapiõóãkaraõaü ÷ràddhaü kçtaü tasmin mçte jane %<ye sapiõóãkçtàþ pretàþ>% iti ÷àtàø smçtiþ .

#<sapãtaka># puø saha samànaþ pãtakena sahasya saþ . ràjadhãùàtakãvçkùe ràjatiø .

#<sapãti># strã pà--ktin pãtiþ pànam saha ekatra pãtiþ . j¤àtyàdãnàü saha bhojane ÷abdaraø .

#<sapãtikà># strã saha pãtena kap atra ittvam . hastighoùàtakãvçkùe ràjaniø .

#<saptaka># naø saptànàmavayavam kan . 1 saptasaïkhyàyàm . sapta pramàõamasya kan . 2 saptasaïkhyànvite triø . påraõe kan . 3 saptànàü påraõe ca .

#<saptakã># strã saptabhiþ svarairiva kàyati ÷abdàyate kai--ka . mekhalàyàm amaraþ .

#<saptacatvàriü÷at># strã saptàdhikà catvàriü÷at ÷àkaø . (sàtacalli÷a) 1 saïkhyàü 2 tatsaükhyànvite ca . evaü saptada÷àdayaþ saptàdhikatattatsaükhyàyàü tatsaükhyànvite ca . påraõe óañ . saptacatvàri÷a tattatsaükhyàpåraõe triø khyiyàü ïãù evaü saptada÷àdayo'pi tatpåraõe evaü tamap saptacatvàriü÷attama tatpåraõe triø striyàü ñàp .

#<saptacchada># puø sapta sapta chadàþ pratipattram yasya vçttau saükhyà÷abdasya vãpsàrthatà bhàùyoktà . (chàtima) vçkùe ràjaniø .

#<saptajihva># puø sapta jihvà iva àsvàdasàdhanàni ar¤ciùo yasya . vahnau trikàø . %<kàlã karàlã ca manojavà ca sulohità caiva sudhåbhravarõà . ugrà pradãptà ca kçpãñayoneþ saptaiva kãlàþ kathità÷ca jihvàþ>% ityuktànàü saptànàmagnijvàlànàmeva tajjihvàtvamuktam . vahnijihvànàü varõabhedaþ avasthànadigbheda÷ca gaõa÷avimarùiõyàü dar÷ito yathà %<hiraõyà taptahemàbhà ÷ålapàõerdi÷i sthità . vaidåryavarõà kanakà pràcyàü di÷i samà÷rità . taruõàdityasaïkà÷à raktà jihvàgnisaüsthità . kçùõà nãlàbhrasaïkà÷à nairçtyàü di÷i saüsthità . atiraktà javàø bhàsà vàthavyàü di÷i saüsthità . bahuråpà tathà khyàtà dakùiõottarasaüsthità>% .

#<saptajvàla># puø sapta kàlãtyàdayaþ jvàlà yasya . 1 vahnau hemacaø . 2 saptàrciràdayo'pyatra amaraþ .

#<saptatantu># saptabhiþ bhåràdibhirmahàvyàhçtibhistanyate tana--tuna . yaj¤e amaraþ .

#<saptati># strã saptaguõità da÷atiþ niø . (sattara) 1 saükhyàyàü 2 tatsaükhyànvite ca . tataþ påraõe óañ . saptata tatsaükhyàpåraõe triø striyàü ïãp .

#<saptatitama># triø saptateþ påraõaþ tamap . yena saptatisaükhyà påryate tasmin arthe striyàü ñàp .

#<saptadvãpà># strã sapta jambåprabhçtayodvãpàþ yasyàþ . jambåprabhçtisaptadvãpayutàyàü pçthivyàm . jambådvãpa÷abde 3043 pçø dç÷yam

#<saptadhà># avyaø saptan + prakàre dhàv . saptaprakàre .

#<saptadhàtu># puø baø vaø . saptayukùità dhàtavaþ . dehasyeùu %<rasàmna màüsamedo'sthimajjànaþ ÷ukrasaüyutàþ . ÷arãrasthà ime j¤eyàþ paõóitaiþ sapta dhàtava>% ityukteùu rasàdiùu dhàtuùu ràjaniø .

@<[Page 5226a]>@
#<saptan># puø triø . sapa--tanin . (sàta) 1 saükhyànvite 2 tatsaükhyàyàü mahàbhàùyam .

#<saptanàóãcakra># naø vçùñij¤ànàrthe cakrabhede cakra÷abde 2832 pçø dç÷yam .

#<saptanàmà># strã sapta nàmàni yasyàþ óàp . àdityabhaktàyàm ràjaniø .

#<saptapattra># puø sapta sapta pattràõi pratipattraü yasya . 1 mudgaravçkùe ràjaniø . 2 saptacchadavçkùe ca .

#<saptapadã># strã saptànàü padànàü samàhàraþ ïãp . vivàhakàle maõóalikàsu gantavyeùu saptasu padeùu . tatprakàro bhavadevabhaññokto yathà %<tato jàmàtà pràgudãcãü gatvà vadhåü saptabhirmantraiþ saptasu maõóalikàsu sapta padàni nayet . ùabhå÷ca dakùiõapàdaü nãtvà pa÷càt vàmapàdaü maõóalikàü nayet . jàmàtà ca vadhåü bråyàt vàmena pàdena dakùiõaü pàdamàkramayeti>% ityàdi . asyaiva karmaõo vivàhaniùñhàkaratvamuktaü manunà %<pàõigrahaõikàmantrà niyataü dàralakùaõam . teùàü niùñhà tu vij¤eyà vidvadbhiþ saptame pade>% .

#<saptaparõa># puø sapta sapta parõànçsya pratiparõam . (chàtima) vçkùe amaraþ . %<saptaparõo vraõa÷leùmavàtakuùñhàsrajantujit . dãpanaþ ÷vàsagulmaghnaþ snigdhoùõastuvaraþ smçtaþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ . 2 lajjàlulatàyàü strã ratnamàø ïãp . %<dràkùàdàóimakharjåramçditàmraü sa÷arkaram . làlàcårõaü samadhvàjyaü saptaparõamudàhçtam>% ÷abdacaø ukte 3 khàdyabhede naø .

#<saptapàtàla># naø samàhàradviguþ pàtràdi . %<atalaü vitala ¤caiva nitala¤ca gabhastimat . mahàtala¤ca sutalaü pàtàlaü sapta kãrtitam>% ityukteùu saptasu bhåmeradhaþsthalokeùu .

#<saptaprakçtivikçti># strã baø vaø saptasaükhyàtàþ prakçtivikçtayaþ . sàükhyasiddhe mahadahaïkàrasahitasåkùmapa¤cabhåtahetu÷abdàditanmàtràtmake padàrthasaptake %<mahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta>% iti sàükhyakàrikà . ùoóa÷akapadàrthahetutvàt prakçtitvam prakçtikàryatvàcca vikçtitvamàsàm .

#<saptabhadra># puø saptasa sthàneùu bhadramasya . ÷irãùavçkùe ÷abdacaø .

#<saptama># triø saptànàü påraõaþ mañ . yena saptamaükhyà påryate tasminnarthe striyàü ïãp . sà ca candrasya saptamakalàyà hràsavçddhiråpàyàü tithau ca tithi÷abde 2295 pçø dç÷yam .

#<saptarakta># puø sapta raktàni pra÷astànyasya . %<pàõipàdatale rakte netràntaranakhàni ca . tàlukàdharajihvà÷ca pra÷astà saptaraktatà>% ityuktasthàneùu raktatàvati jane .

#<saptarùi># puø baø vaø . sapta çùayaþ saüj¤àtvàt karmaø . %<marãciratriþ pulahaþ pulastyaþ kraturaïgiràþ . va÷iùñha÷ca mahàbhàga! saptaite brahmaõaþ sutàþ>% ityukteùu saptasu çùiùu . manvantarabhede teùà nàmabhedà çùi÷abde uktà 1453 pçø dç÷yà .

#<saptarùimaõóala># triø 6 taø . àkà÷e nityaü dhruvanakùatraparibhra make nakùatrasaptakàtmake nakùatramaõóalabhede %<saptarùimaõóalaü tasmàddç÷yate sarvakoparãti>% puràõam taccàràdi çùi÷abde 1452 pçø dç÷yam .

#<saptalà># strã saptadhà làti là--ka . 1 navamàlikàyàm amaraþ 2 carmakaùàyàü 3 gu¤jàyàü 4 pàñalàyà¤ca mediø .

#<sapta÷atã># strã saptànàü ÷atànàü samàhàraþ . màrkaõóeyapuràõàntargatasapta÷atamantrasamudàyaråpe devãmàhàtmyabodhake trayoda÷àdhyàyàtmake granthabhede tanmantravibhàgaþ caõóã÷abde 2855 pçø dç÷yaþ . %<madhye sapta÷atãü japediti>% tatra dar÷itavàkyam .

#<sapta÷alàka># puø sapta ÷alàkàkàrà rekhà vatra . jyotiùokte vivàhàdau varjyadoùasåcake sapta÷alàkàkàritacakrabhede cakra÷abde 2830 pçø dç÷yam . upayama÷abde 1263 pçø dç÷yam .

#<sapta÷irà># strã sapta ÷irà asyàþ . tàmbålavallyàü ràjaniø .

#<saptasapti># puø sapta saptayo'÷và yasya . 1 sårye hemacaø 2 arkavçkùe ca . saptà÷vàdayo'pyatra .

#<saptasàgara># puø baø vaø . saptasaükhyàtàþ sàgarà . %<navanãtasuràsarpirdadhidugdhajalàntakà>% ityukteùu saptasu sàgareùu sapta ghçtàdikalpitàþ sàgarà iva deyapadàrthàyatra kap . matsyapuràõokte svanàmakhyàte mahàdànabhede matsyapuø 286 aø tadvidhànaü dç÷yam .

#<saptàü÷u># puø sapta aü÷avojvàlàyasya . saptajihva÷abde kàlãkaràsã cetyàdyuktasaptajvàlàyute vahnau .

#<saptàü÷upuïgava># puø saptabhiraü÷ubhiþ puïgava iva ÷reùñhatvàt . ÷anigrahe jañàø .

#<saptàrcis># puø sapta arcãùi yasya . 1 vahno amaraþ 2 citrakavçkùe 3 ÷anigrahe hemacaø . 4 kråranetre triø mediø .

#<saptà÷va># puø sapta a÷và asya . 1 sårye 2 arkavçkùe amaraþ .

#<saptà÷vavàhana># puø sapta a÷vàþ vàhanànyasya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca %<÷uciþ saptà÷vavàhanaþ>% såryastavaþ .

#<sapti># puø sapa--ti . a÷ve amaraþ .

#<saphara># puüstrãø sapa--aran pçùoø pasya phaþ . (puüñã) matsye strãtve ïãù . %<tramyantã calasapharãvighaññhitocaþ>% bhàghaþ asya tàlavyàditetyanye .

@<[Page 5227a]>@
#<saphala># triø saha phalena sahasya saþ . 1 avyarthe 2 phalayukte ca jañàø .

#<sabala># triø saha balena sàmarthyena senyena và sahasya saþ . 1 sàmarthyànvite 2 sainyayukte 3 jyoø uktabalàdye %<sabale'vdapatau svasthe ràjyàpti sukhakãrtayaþ>% nãlaø tàø .

#<sabrahmacàrin># puø samànaü brahma vedagrahaõakàlãnaü vrataü carati cara--õini samànasya saþ . ekagurusakà÷àt vedàdhyayanakàle tannibandhanasamànavratàcàrayute amaraþ .

#<sabhartçkà># strã saha bhartrà patyà sahasya saþ kap . vidyamànapatikàyàü striyàm amaraþ .

#<sabhà># strã saha bhànti abhãùñani÷cayàrthamekatra yatra gçhe . bahånàü samàve÷anasthàne 2 tadadhiùñhàyijanasamåhe ca amaraþ %<yasmin de÷e niùãdanti viprà vedavidastrayaþ . ràj¤aþ pratikçto vidvàn bràhmaõastàü sabhàü viduþ>% . vidvatasaühatàvapi sabhàparyàyapariùacchabdamàha %<traividyàø haitukastarkã nirukto dharmapàñhakaþ . traya÷cà÷ramiõaþ pårve pariùat syàdda÷àvarà>% manuþ . 3 dråte 4 gçhe mediø 5 samåhe hemacaø . samåhaparatve 6 taø naø . dàsãsabhaü nçpasabhamityàdi . vyavahàradar÷anàrthasamàsthàna¤ca vãramiø dar÷itaü yathà vçhaspatiþ %<durgamadhye gçhaü kuryàjjalavçkùanvitaü pçthak . pràgdi÷i pràïmukhãü tasya lakùaõyàïkalpayetsabhàm . pratimàlekhyadevai÷ca yuktàmagnyambunà tathà>% iti lakùaõyàü vàstu÷àstroktalakùaõena lakùitàm . agnyambuneti samàhàradvandvaþ . sabhàyà dharmàbhikaraõatvaü kàtyàyana àha %<dharma÷àstrànusàreõa artha÷àstraviyecanam . yatràdhikriyate sthàne dharmàdhikaraõaü hi taditi>% . tatra sabhyopave÷anamàha manuþ %<yasmin de÷e ityàdi>% pràguktam traya ityupalakùaõam adhikànàmapi smçtatvàt . tacca vakùyate . adhikçto vidvàn pràóvivàkaþ atra pravi÷et sabhàm sabhàmeva pravi÷yetyàdivacanàt samà sukhyavyavahàradar÷anakhyànam . anyànyamukhyàni vyavahàrasthanànàvàkyàdavagantaùyàni . %<da÷a sthànàni vàdànàü pa¤ca caivàbravãd bhçguþ . nirõayaü yena gacchanti vivàdaü pràpya vàdinaþ . àraõyàstu svakaiþ kuryuþ màrthikàþ sàrthikaistathà . sainikàþ sainikaireva gràme'pyubhayavàsibhiþ . ubhayànumata¤caiva mçhyate sthànamãpsitam . kulikàþ sàrthamukhyà÷ca puragràmanivàsinaþ . gràmapauragaõa÷reõyà÷càturvidyaya vargiõaþ . kulàni kulikà÷caiva niyuktà nçpatistathà>% iti . svakairàraõyavaiþ gràme'pãtyapi÷abdàd ve gràme'raõyàdau ca nivasanti te ubhayavàsibhirnirõayaü kuryurubhayavyavaharàbhij¤atvàtteùàm kulikàþ kula÷reùñhàþ . sàrtho ÷ràmadevayàtràdau milito janasaïghaþ tanmukhyàþ sàrthavàhàdayaþ . puraü mukhyanagaram tasmàdarvàcãno gràma iti puragràmanivàsinorbhedaþ sàrthakulikàdãni pa¤ca sthànàni tàni càraõyàkàdãnàmeva, gràmàdãni da÷a sthànàni sàdhàraõàni . gràmo gràmàkàreõàvasthitojanaþ . pauraþ puravàsinàü samåhaþ ÷reõyo rajakàdyaùñàda÷a hãnajàtayaþ . càturvidyaþ ànvikùikyàdividyàcatuùñayopetaþ vargiõà gaõaprabhçtayaþ . ràj¤aþ sabhàprave÷astatraiva dar÷itaþ . tatra manuþ %<vyavahàràn divakùustu bràhmaõaiþ saha pàrthivaþ . mantraj¤airmantribhi÷caiva vinãtaþ pravi÷et sabhàm . tatràsãnaþ sthito vàpi pàõimudyamya dakùiõam . vinãtaveùàbharaõaþ pra÷yet kàryàõi kàryiõàm . pratyahaü de÷adçùñai÷ca ÷àstradçùñai÷ca hetubhiþ . aùñàda÷asu màrgeùu nibaddhàni pçthak pçthak . dharmàsanamadhiùñhàya saüvãtàïgaþ samàhitaþ . praõamya lokapàlebhyaþ kàryadar÷anamàrabhet>% iti

#<sabhàja># sevane dar÷ane ca sakaø prãtau aø adaø cuø ubhaø señ . sabhàjayati te asasabhàjat--ta . anekàcatvànna ùopade÷aþ

#<sabhàjana># naø sabhàja--bhàve lyuñ . gamanàgamanàdikàle sukhànandaprãtisàdhane sambhàùaõe 3 påjane ca amaraþ .

#<sabhàsad># puø sabhàyàü sodati--kvip . sàmàjike sabhye amaraþ tallakùaõamàha yàj¤aø %<÷rutàdhyayanasampannàþ dharmaj¤àþ satyavàdinaþ . ràj¤à sabhàsadaþ kàryà ripau mitre ca ye samàþ>% iti . ÷rutena mãmàüsàdhyàkaraõàdi÷ravaõena veñàdhyayanena ca sampannàþ . dharmaj¤àþ satyavàdinaþ satyavadana÷ãlàþ ripau mitre ca samàþ dveùaràga÷ånyàþ evaüvidhà sabhàsadaþ sabhàyàü sadapi yathà sãdanti tathà dànamànasatkàraiþ ràj¤à kartavyàþ sabhyatvena varãtavyà ityarthaþ . atasteùàmupàdeyatvàt svàdhyàyo'dhyetavyo yåpaü chinatti purohitastaü prakurvãtetyàdivat satyapi karmatve'nudde÷yatvàt tadgataikatvavadbahutvaü vivakùitam . tacca yadyapi kapi¤jalanyàyena tritvamàtreõàpi caritàrthaü tathàpi smçtyantaroktabahutvavikalpaparam . tathà ca vçhaspatiþ %<lokavedaj¤adharmaj¤àþ sapta pa¤ca trayo'pi và . yatropaviùñà vipràþ syuþ sà yaj¤asadç÷ã sabhà>% iti . manunà tu traya evoktàþ . %<yasmin de÷e niùãdanti viprà vedavidastraya>% iti . atra tribhyo'nyånàþ saptabhyo'dhikà÷ca na kàryà ityatra tàtparyaü saïkhyàvaiùamyantu bhåyo'lpavirodhe bhåyasàü syàt sadharmakatvamiti nyàyena vipratipattàvadhikasaïkhyàvacanamàdaraõãyaü guõasàmyaiþ . tadvaiùamye tu ÷atamapyandhànànna pa÷yatãti nyàyena guõavattaravacanameveti pradar÷anàrtham . %<yattu catvàro dharmaj¤àþ parùattraividyameva và . sà bråte yaü sa dharmaþ syàdeko và'dhyàtmavittamaþ>% iti yogã÷vareõa viùamasaïkhyatvamapi bahutvamapi cànàdçtam . tattu pårvoktànàü gharmakàrakaj¤àpakahetånàü sandehanirõayaviùayaü prakramàt . vyavahàraviùaye tu tryavaràõàü viùamasaïkhyànàmeva sabhyatvaü vi÷eùavidhànàdityavaseyam . ete ca bràhmaõà eva . manuvçhaspatibhyàü viprapadopadànàt . sa tu sabhyaiþ sthirairyuktaþ pràj¤airmaulairdvijottamaiþ . dharma÷àstràrthaku÷alairartha÷àstravi÷àradairiti dvijottamapadasya ca kàtyàyanenopàdànàt . nàradena %<ràjà tu dhàrmikàn sabhyànniyu¤jyàt suparãkùitàn . vyavahàradhuràü voóhuü ye ÷aktàþ puïgavà iva . dharma÷àstreùu ku÷alàþ kulãnàþ satyavàdinaþ . samàþ ÷atrau ca mitre ca nçpateþ syuþ sabhàsadaþ>% iti . vicàrya ÷reõibhiþ kàryaü kulairyanna vicàritam . gaõai÷ca ÷reõyavij¤àtaü gaõàj¤àtaü nçyuktakaiþ . kulàdimyo'dhikàþ sabhyàstebhyo'dhyakùo'dhikaþ kçtaþ . sarveùàmadhiko ràjà dharmaü yatnena ni÷citam . uttamàdhamamadhyànàü vivàdànàü vicàraõàt . uparyupari buddhãnà¤carantã÷varabuddhayaþ varõabhedo'nàdçtaþ . ÷ukranãtipari÷iùñe'pi tathaivoktaü yathà %<yadvarõajo bhavedràjà yojyastadvarõajaþ sadà . tadvarõa eva guõinaþ pràya÷aþ sadbhavanti hi . vyavahàravidaþ pràj¤à vçtta÷ãlaguõànvitàþ . ripau mitre samà ye ca camaj¤àþ satyavàdinaþ . niràlasà jitakrodhakàmalobhàþ priyaüvadàþ . ràj¤à te ca niyojyàþ syuþ sabhyàþ sarvàsu jàtiùu>% %<ràjà tu dhàrmikàn sabhyàn niyu¤jyàt suvarãkùitàn . vyavahàradhuràü voóhuü ye ÷aktàþ puïgavà iva . lokavedaj¤adharmaj¤àþ sapta pa¤ca trayo'pi và . yatropaviùñà vipràþ syuþ sà yaj¤asadç÷ã sabhà . ÷rotàro baõijastatra kartavyàþ suvicakùaõàþ . aniyukto niyukto và dharmaj¤o vaktu marhati . ekaþ ÷àstramadhãyàno vindya nna kàryanirõayam . tasmàd bahvàgamaþ kàryo vivàdeùåttamo nçpaiþ . sa bråte yaü sa dharmaþ syàdeko vàdhyàtma cintakaþ . ekadvitricaturvàraü vyavahàrànucintanama . kàryaü pçthak pçthak sabhyai ràj¤à ÷reùñhàttaraiþ saha . arthipratyarthinau sabhyàn lekhakaprekùakàü÷ca yaþ . dharmavàkyai ra¤jayati sa sabhàstàratàmiyàt . nçpo'dhikçtasabhyà÷ca smçtigaõakalekhakau . hemàgnyambu khaü puruùaþ sàdhanàïgàni vai da÷a . evadda÷àïgakaraõaü yasyàmadhyàsya pàrthivaþ . nyàyàn pa÷yet kçtamatiþ sà sabhà'dhvarasannibhà>% .

#<sabhàpati># puø 6 taø . sabhàyàþ sthàpake nçpe sabhàpati÷ca nçpatireva %<durgamadhye gçhaü kuryodityàdinà vçhaspatyàdibhiþ sabhànirmàõatadrakùaõàdestatra sabhyopave÷anàde÷ca tampratyeva vidhànàt>% vãramiø .

#<sabhàstàra># puø sabhàü stçõàti stç--aõ . 1 sabhye amaraþ . %<arthipratyarthinau sabhyàn lekhakaprekùakàü÷ca yaþ . dharmavàkyaira¤jayati sa sabhàstàratàmiyàt>% ÷ukranotipariukte 2 sabhyabhede ca .

#<sabhika># puø sabhà dyåtasabhà à÷rayatvenàstyasya ñhat . dyåtakàsake amaraþ .

#<sabhãka># puø sabhà dyåtaü prayojanamasya ãka . dyåtakàraü ÷abdaca0

#<sabhocita># puø sabhà ucità paricità yasya . 1 paõóhite dhana¤jayaþ . 2 sabhàyogye triø .

#<sabhya># puø sabhàyàü sàdhuþ yat . 1 sàmàjike 2 dyåtakàre ca 3 vi÷rabdhe triø jañà0

#<sam># avyaø so--vàø kamu . 1 samyagarthe 2 prakarùe 3 saïgatau 4 ÷obhane ÷abdacaø . 5 samuccaye hemacaø .

#<sama># triø sama--ac . 1 samàne tulye 2 sarve amaraþ 3 sàdhau mediø . (yoóa) 4 yugme %<same'rdhite vargaþ>% iti lãlàø samatayàkhyàteùu dvitãyacaturthaùaùñhàdiùu 5 rà÷iùu ca . atulye'sya sarvanàmatà . gãtavàdyayorekakàlabhave gàyukahastàdicàlanaråpe 6 tàlabhede naø 7 ÷atrumitrabhinnograhe prakçtyàø abhede tçtãyà . samena yàti mamaü yàtãtyarthaþ .

#<samakùa># avyaø akùõaþ samãpam avyayãø ac . 1 cakùuþsannikarùe tadasyàsti ac . 2 pratyakùaviùaye triø .

#<samakoõa># triø samaþ koõo yasya . rekhàgaõitokte samaø koõayukta trikoõàdau . kùetra÷abde 2390 pçø 15 aïkacihnite dç÷yam .

#<samakola># puüstrãø 6 vaø . sarpe trikàø striyàü ïãù .

#<samagandhaka># puø samàstulyabhàgena nive÷itàgandhàþ gandhayuktadravyàõyatra kap . kçtrimadhåpabhede ÷abdamàø .

#<samagandhika># puø samaþ sarvadà tulyaråpaþ gandho'styasya ñhan . u÷ãreø (veõàramåla) ràjaniø .

#<samagra># triø samaü sakalaü yathà syàttathà gçhyate graha--óa . 1 sakale amaraþ 2 pårõe . ca

#<samaïgà># strã samajyate'nayà sam + anja--karaõe gha¤ ñàp . ma¤jiùñhàyàm amaraþ .

#<samacitta># triø samaü sarvatra samabhàvaü cittaü yasya . sarvatra tulyadar÷ake tattvaj¤ànini .

#<samaja># naø samajatyatra sam + aja--àdhàre ap vyabhàvaþ . 1 vane mediø 2 samåhe 3 pa÷ånàü saüghe 4 mårkhavçnde ca amaraþ .

#<samaj¤à># strã samasmin sarvatra j¤àyate'nayà j¤à--ka . kãrtau amaraþ .

#<samajyà># strã sam + aja--kyap na vãbhàvaþ . 1 sabhàyàm amaraþ 2 kãrtau ca ramànàthaþ .

#<sama¤jasa># triø samyak a¤ja aucittraü yatra ac samàø . 1 ucite amaraþ 2 yukte ca . pràø saø . 3 aucitye naø . 4 samàdhàne trikàø 5 atyante amaraþ .

#<samaõñha># puø gaõóãre hàràø .

#<samatraya># naø samaü trayaü yatra . samabhàgayute harãtakãnàgaraguóatraye ràjaniø .

#<samadar÷in># triø samasmin sarvatra brahmabhàvenà'bhinnatayà pa÷yàta dç÷a--õini . sarvatra samadar÷ake tattvaj¤ànini . %<vidyàvinayasampanna bràhmaõe gavi hastini . ÷uni caiva ÷vapàke ca paõóitàþ samadar÷ina>% iti gãtà .

#<samadçùñi># strã karmaø . 1 sarvatra tulyadar÷ane . %<duþkhe sukhe ca viprendra . yà dçùñirvartate sadà . tathà ÷atrau ca mitre ca samadçùñi÷ca sà smçtà>% padmapuø kriyàø 16 aø . 6 vaø . 2 samadar÷ini triø .

#<samadhika># triø samyak adhikaþ pràø . atyantàdhike amaraþ .

#<samaniyata># triø samena niyataþ . vyàpakatve sati vyàpya tvayute gadàø . samavyàptàdayo'pyatra .

#<samanta># puø samyak antaþ, sa yatra và . 1 samyagante 2 sãmàyà¤ca

#<samantatas># avyaø samanta + tasil . sarvatra vyàptau amaraþ .

#<samantadugdhà># strã samantato dugdhanasyàþ . snuhãvçkùe amaraþ .

#<samantapa¤caka># naø samantàt pa¤cakaü hradapa¤cakaü yatra . kurukùetra sthe tãrthabhede %<triþsaptakçtvaþ pçthivãü kçtvà niþkùattriyàü prabhuþ . samantapa¤cake pa¤ca cakàra raudhiràn hradàn . sa teùu tarpayàmàsa bhçgån bhçgukulodvahaþ>% bhàø vaø 117 aø . %<tarantukàrantukayoryudantaraü ràmahradànà¤ca macakrukasya ca . etat kurukùetra samantapa¤cakaü pitàmahasyottaravedirucyate>% bhàø vaø 83 aø .

#<samantabhadra># puø samantàt bhadramasya . buddhe amaraþ .

#<samantabhuj># puø samantàt bhuïkte bhuja--kvip . vahnàü trikà0

@<[Page 5229b]>@
#<samantàt># avyaø samanta + àti . 1 samantataityarthe ÷abdamàø . 2 sarvatravyàptau ca .

#<samanvita># triø sama + anu + iõa--kta . saïgate .

#<samapada># naø samaü pada yasmin . dhanvinàü samapadanive÷anapårvake %<sthànàni dhanvinàü pa¤ca>% ityupakramya %<anvarthasyàt samapadami>% tyukte avasthànabhede amaraþ . 2 ratibandhabhede puø %<koùitpàdau hçdi sthàpya karàbhyàü pãóayet stanau . yatheùñaü tàóayet yoniü bandhaþ samapadaþ smçtaþ>% ratima¤jaø .

#<samabhivyàhàra># puø sam + abhi + vi + à + hç--gha¤ . 1 sàhitye 2 pårvàparãbhàvi 3 ÷eùa÷eùivàcakayoþ sahoccàraõe ca mãmàüsakàþ .

#<samabhivyàhçta># triø sam + abhi + vi + à + hç--kta . 1 sahite 2 sahoccarite . 3 avyavahite ca .

#<samabhihàra># puø sam + abhi + hç--gha¤ . 1 paunaþpunye kriyà sàtatye 2 bhç÷àrthe mediø %<kriyàsamabhihàreõa viràdhyantaü saheta kaþ>% màghaþ .

#<samam># avyaø sama--amu . 1 sàhitye amaraþ . 2 ekadetyarthe %<samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà>% raghuþ

#<samaya># puø sama + iõa--ac . 1 kàle 2 ÷apathe 3 àcàre 4 siddhànte 5 aïgãkàre ca amaraþ . 6 kriyàkàrake 7 nirde÷e 8 saïkete 9 bhàùàyàü mediø 10 sampadi 11 niyame 12 avasare hemacaø 13 kàlavij¤àne ÷abdacaø . 13 niyamabandhe asya ÷abdasyedamabhidheyamityabhidhànàbhidheyaniyamabandhe vàtsyàø 14 ÷àstre ca .

#<samayà># avyaø sama + iõ--à . naikañye 2 madhye ca amaraþ .

#<samayàkàra># puø samayasya saïketasyàkàraþ . saïkete trikàø .

#<samayàdhyuùita># naø samayaþ adhyuùito yatra . såryatàràrahitakàle %<tathà prabhàtasamaye naùñe nakùatramaõóale . raviryàvanna dç÷yeta samayàdhyuùita¤ca tat>% karmaø kàtyàø . %<udite'nudite caiva samayàdhyuùite tathà>% iti manuþ .

#<samayà÷uddhi># strã 6 taø . kàlà÷uddhau kàlà÷uddhi÷abde dç÷yam

#<samara># puø naø sam + ç--àdhàre ap . yuddhe amaraþ .

#<samarabha># ratibandhabhede %<svajaïghàdvayasaüyuktaü kçtvà yoùitpadadvayam . stanau dhçtvà ramet kàmã bandhaþ samarabhaþ õçtaþ>% ratima¤juø .

#<samaramårdhan># puø 6 taø . samarasyàgre .

#<samarcana># naø samyak arcanaü pràø saø . sasyakpåjane .

#<samarõa># triø sam + parda--kta . samyakpãóite .

@<[Page 5230a]>@
#<samartha># triø sam + artha--ac . 1 ÷akte 2 hite ca amaraþ . samyagarthaþ pràø saø . 3 pra÷astàbhãùñe puø . saïgatã'rtho yasya pràø saø . %<samarthaþ padavidhiþ>% pàø paribhàùite maïgatàrthe samasàdau samàsa÷abde dç÷yam .

#<samarthana># naø sam + artha--lyuñ . idamitthameveti ni÷cayahetåpanyàsena ni÷càyakavyàpàrabhede amaraþ . yuc . tatra, a÷akye'dhyavasàye ca strã .

#<samardhaka># triø samardhayati sam + çdha--õvul . iùñaphaladàtari devàdau amaraþ .

#<samaryàda># triø saha maryàdayà sahasya saþ . 1 sãmàyute 2 samãpe puø mediø .

#<samala># naø samyak malam . 1 viùñhàyàü ÷abdacaø . saha malena sahasya saþ . 2 kaluùe triø trikàø .

#<samavatàra># puø samabatãryate'nena sam + ava + té--gha¤ . jalàvataraõasopàne .

#<samavartin># puø sama vartate vçta--õini . 1 yame dharmaràje amaraþ . 2 sarvatra samabhàvena vartini triø .

#<samavakàra># puø sam + ava + ké--àdhàre gha¤ . nàñakabhede sàø daø ukto yathà %<vçttaü samavakàre tu khyàtaü devàsurà÷rayam . sandhayo nirvimarùàstu trayo'ïkàstatra càdime . sandhã dvàvantyayostadvadeka eko bhavet punaþ . nàyakà dvàda÷odàttàþ prakhyàtà devadànavàþ . phalaü pçthak pçthak teùàü vãramukhyo'khilo rasaþ . vçttayo mandakau÷ikyo nàtra vindu prave÷akau . vãthyaïgàni ca tatra syuryathàlàbhaü trayoda÷a . gàyatryuùõiïmukhànyatra chandàüsi vividhàni ca . tri÷çïgàrastrikapañaþ kàrya÷càyaü trividravaþ . vastu dvàda÷anàóãbhirniùpàdyaü prathamàïkagam . dvitãye'ïke ca tisçbhirdvàbhyàmaïke tçtãyake>% . nàóikà ghañikàdvayamucyate . vinduprave÷akau ca nàñakoktàvapi neha vidhàtavyau . tatra dharmàrthakàmaistrividhaþ ÷çïgàraþ kapañaþ punaþ . svàbhàvikaþ kçtrima÷ca daivajo vidravaþ punaþ . acetanai÷cetanai÷ca cetanà cetanau kçtaþ . tatra ÷àstràvirodhena kçto dharma÷çïgàraþ arthalàbhàrthakalpitaþ artha÷çïgàraþ . prahasana÷çïgàraþ kàma÷çïgàraþ . tatra kàma÷çïgàraþ prathamàïka eva . anyayostu na niyama ityàhuþ . cetanàcetanà gajàdayaþ . samavakãryante bahavo'rthà asminniti samavakàraþ . yathà samudramanthanam .

#<samavàya># puø sam + ava--kùaõa--ac . 1 samåhe amaraþ 2 melane nyàyokte nityadravyàdiùu jàtyàdãnàü 3 saübandhabhede ca %<ghañàdãnàü kapàlàdau dravyeùu guõakarmaõoþ . teùu jàte÷ca sambandhaþ samavàyaþ prakãrtitaþ>% bhàùàø %<samavàyaü dar÷ayati . ghañàdãnàmiti avayavàvayavinoþ jàtivyaktyorguõaguõinoþ kriyàkriyàvatornityadravyavi÷eùayo÷ca yaþ sambandhaþ sa sa mavàyaþ samavàyatvaü nityasambandhatvaü tatra pramàõantu guõa kriyàdivi÷iùñabuddhirvi÷eùaõavi÷eùyasambandhaviùayà vi÷iùñabuddhitvàt ityanumàne saüyogàdibàdhàt samavàyasiddhiþ . na ca svaråpasambandhena siddhasàdhanam arthàntaraü và, anantasvaråpàõàü sambandhatvakalpane gauravàt làthavàdekamamavàyasiddhiþ . na ca samavàyasyaikatve vàyau råpavattàbuddhiprasaïgaþ tatra råpasamavàyasattve'pi råpàbhàvàt . na cevam abhàvasya vai÷iùñyaü sambandhàntaraü sidhyediti vàcyaü tasya nityatve bhåtale ghañànayanànantaramapi ghañàbhàvabuddhipramaïgàt ghañàbhàvasambandhasya tatra sattvàt tasya nityatvàt anyathà de÷àntare'pi tatpratãtirna syàt vai÷iùñyasya ca tatra sattvàt, mama tu mate ghañe pàkaraktatàda÷àyàü ÷yàmaråpasya naùñatvànna tadvattàbuddhiþ . vai÷iùñyasyànityatve tvanantavai÷iùñyakalpane tavaiva gauravam ittha¤ca tattatkàlãnatattadbhåtalàdikaü tattadabhàvànàü sambandhaþ>% . ayutasiddhayoþ sambandhaþ sa iti vai÷eùikàþ sa ca sambandho nànà nitya÷ceti navyanaiyàyikàþ pràbhàkarà÷càhuþ . samavàya÷ca pratyakùaþ %<pratyakùaü samavàyasya vi÷eùaõatayà bhavet>% bhàùàø . atãndriyo'numeya÷ceti vai÷eùikàþ, svaråpasyaiva sambandhatvopapatteþ samavàyo na padàrthàntaramiti bhàññàþ .

#<samavàyijanaka># naø kàraõabhede %<yat samavetaü kàryaü bhavati j¤eyaü tu samavàyijanakaü tat>% %<samavàyikàraõatvaü dravyasyaiva vij¤eyam>% bhàùàø . idameva upàdànakàraõamiti sàïkhyàvedàntina÷càhuþ .

#<samavàyin># triø samavàyo'styatra . samavàyasambandhànuyogini yathà ghañàdãnàü kapàlàdi guõakriyayordravyàõi .

#<samaveta># triø sam + ava--iõa--kta . 1 milite 2 samåhànvite nyàyoktena samavàyasambandhena 3 sthite ca .

#<sama÷anãya># puø samyaga÷anàya hitaü cha . vivàhottaraü dampatyoþ samyaga÷anàya vihite sthàlãpàke tadvidhànàdi saüø taø gobhiloktaü yathà %<÷vobhåte và sama÷anãyaü sthàlãpàkaü kurvãta>% %<yadi vivàhe yaj¤àdinà mahàni÷à bhåtà tadà tatparadine samyaga÷anàrthaü kriyate iti samyaga÷anãyaü sthàlãpàkaü kurvãta>% raghuø . taddhomavidhànàdi tatraü dç÷yam .

@<[Page 5231a]>@
#<samaùñi># strã sam + a÷a--vyàptau ktin . 1 samyagvyàptau 2 samastatàyà¤ca . kartari ktic . 3 saüghãgåte samaste padàrthe vedàntasàø %<samaùñirã÷aþ sarveùàü svàtmatàdàtmyavedanàt . tadabhàvàttadanye tu j¤àyante vyaùñisaüj¤ayà>% pa¤cadaø .

#<samaùñhi(ùñhã)la># puø samaü tiùñhiti sthà--ilac pçùoø ùatvaü và dãrghaþ . (guüóiyà) ÷àke amaraþ .

#<samasana># naø sam + asa--lyuñ . 1 samàse 2 saükùepe amaraþ .

#<samasåtrapàtanyàya># puø nyàyabhede samatayà såtrasya pàtane yasya tallagnatvamevamuparyadhaþsthitànàü grahàõàü tatsåtrasaülagnaikade÷akàlàvacchedena sahàvasthànaü yena j¤àpyate tàdç÷e nyàye %<paraþ sannikarùa÷ca uparyadhobhàvàpannasamasåtrapàtanyàyena rà÷yekàü÷avacchedena sahàvasthànaråpaþ>% tiø taø raghuø .

#<samasta># triø sam + asa--kta . 1 saükùipte 2 sakale amaraþ . 3 vyàkaraõokte kçtasamàse ÷abdabhede ca .

#<samastha># triø samaü tiùñhati sthà--ka . samabhàvena tulyatayà sthite

#<samasthalã># strã karmaø . antarvedide÷e hemacaø .

#<samasyà># strã samasyate saükùipyate'nayà sam + asa--karaõekyap . saükùepeõa uktasya ÷lokapàdàdeþ parakçtena svakçtena và ava ÷eùeõa bhàgàntareõa saüghañanàrthaü kçte pa÷ne amaraþ .

#<samà># strã samayati vikalayati bhàvàn sama--ac--ñàp . vatsare amarakçtàsya nityabahuvacanàntatàïgãkçtà pàõininà tu %<samàüsamàü vijàyate>% iti såtre ekavacanàntatà nirdiùñà .

#<samàüsamãnà># strã samàü samàü vijàyate prasçte kha niø atra samàüsamàmityatra kàlàdhàre dvitãyà . prativarùaü prasåtàyàü gavi amaraþ .

#<samàkarùin># puø sam + à + kçùa--õini . 1 atidåragàmini gandhe amaraþ . 2 samyagàkarùaõakartari triø striyàü ïãù .

#<samàkhyà># strã samàkhyàyate'nayà sam + à + khyà--aï . 1 kãrtau amaraþ 2 saüj¤àyà¤ca . 3 yogenàrthabodhane %<sthànaü kramo yogabalaü samàkhyà>% ÷àstradãpikà .

#<samàghàta># puø samàhanyate'tra sam + à + hana--àdhàre gha¤ . 1 yuddhe amaraþ . bhàve gha¤ . 2 samyagàthàte ca .

#<samàja># puø sam + aja--gha¤ na vãbhàvaþ . pa÷ubhinnànàü 1 samåhe amaraþ . 2 sabhàyàü hemacaø 3 hastini nànàrthakoùaþ .

#<samàdàna># naø sam + à + dà--bhàve lyuñ . 1 samyagàdàne karbhaõi lyuñ . 2 bauddhànàü nijakarmaõi mediø .

#<samàdhà># strã sam + à + dhà--aï . 1 niùpattau 2 vivàdabha¤jane 2 pårvapakùasya samyaguttarànuguõasiddhàntànukålatarkàdinà samyagarthàvadhàraõe ca . lyuñ . samàdhànamapyatra naø . tacca dhyeyavastuni cittasya nirantarasthàpanaråpe samàdhau ca .

#<samàdhi># puø sam + à + dhà--ki . 1 samàdhàyàü dhyeyavastuni ekàgratayà manasaþsthàpanaråpe 2 dhyànabhede 2 vacanàbhàve 4 niyame ca amaraþ . dhyànabheda÷ca samàdhiþ yathoktaü pàtaø såø %<tatra pratyayaikatànatà dhyànam>% såø %<tasmin de÷e dhyeyàlambanasya pratyayasyaikatànatà sadç÷apravàhaþ pratyayàntareõàparàmçùño dhyànam>% bhàø %<tadevàrthamàtranirbhàsaü svaråpa÷ånyamiva samàdhiþ>% såø %<dhyànameva dhyeyàkàranirbhàsaü pratyayàtmakena svaråpeõa ÷çnyamiva yadà bhavati dhyeyasvabhàvàve÷àttadà samàdhirityucyate>% bhàø vyànasàdhyaü samàdhiü lakùayituü vyàcaùñe dhyànameveti . dhyeyàkàranirbhàsamiti dhyeyàkàrasya nirbhàso na dhyànàkàrasyeti ataevàha ÷ånyamiti . nanu ÷ånyaü cet kathaü dhyeyaprakà÷aka ityata àha iveti . atraiva hetumàha dhyeyasvabhàvàve÷àditi . atràpi puràõam %<tasyaiva kalpanàhãnaü svaråpagrahaõaü hi yat . manasà dhyànaniùpàdyaü samàdhiþ so'bhidhãyate>% iti . dhyeyàt dhyànasya bhedakalpanà taddhãnamityarthaþ vivaraø . ekàgratàtmakasamàdhilakùaõaü puràõàntaroktaü yathà %<nityaü ÷uddhaü buddhiyuktaü satyamànandamadvayam . turãyamakùaraü brahma ahamasmiparaü paraü padam . ahaübrahmetyavasthànaü samàdhiriti gãyate>% gàruóe 44 aø . %<dvàda÷adhyànaparyantaü mano brahmaõi yo naraþ . tuùyeta saüyato muktaþ samàdhiþ so'bhidhãyate . dhyeyameva hi sarvatra dhyàtà tallayatàü gataþ . pa÷yati dvaitarahitaü samàdhiþ so'bhidhãyate>% 240 aø . %<imaü guõasamàhàramanàtmatvena pa÷yataþ . antaþ÷ãtalatà yasya samàdhiriti kathyate>% yogavà÷iùñhe upa÷amaprakaø . 5 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 406 pçø dç÷yam . 6 indriyanirodhe ÷abdaraø . 7 kàvyaguõabhede mediø %<÷leùaþ prasàdaþ samatà màdhuryaü sukumàratà . arthavyaktirudàratvamojaþkàntisamàdhayaþ . iti vaidarbhamàrgasya pràõà da÷a guõàþ smçtàþ . eùàü viparyayaþ pràyo dç÷yate gauóavartmani>% kàvyàdaø tasyaujasyantarbhàvaþ sàø daø ukto yathà %<÷leùaþ samàghiraudàryaü prasàda iti ye punaþ . guõa÷cirantanairuktà ojasyantabhavanti te>% . samàdhiràrohàvarohakramaråpaþ . àroha utkarùaþ . avarohã'prakarùastayoþ kramo vairasyànàvaho vinyàsaþ . yathà %<ca¤cadbhujetyàdi>% . atra pàdatraye krameõa bandhasya gàóhatà . caturthapàde trapakarùaþ .

#<samàdhmàta># triø sam + à + dhmà--kta . 1 samyaggarvite 2 samyaka÷abdite ca .

#<samàna># triø samamànayati ana--aõ . 1 tulye 2 sàdhau 3 ekaø sminnityarthe %<samànatantrasiddhaþ>% gautaø yatsamànàdhikaraõe ti cintàmaõiþ . sam + ana--õic . bhuktànnàdeþ samãkaraõe nàbhide÷asthe pràõàdipa¤cakàntargate 4 vàyubhede pu0

#<samànavibhaktika># triø samànàvibhaktiryasmàt kap . svaprakçtivibhaktisajàtãyavibhaktike pade sàjàtya¤ca prathamàtvàdà dinà . tena vedàþ pramàõamityàdau samànavibhaktikatvam .

#<samànaviùayaka># triø samàno viùayo yasya õap . tulyaråpavi÷eùyavi÷eùaõatà÷àliti j¤àne sa ca samànanisåpyaniråpakabhàvàpannaviùayatà÷àlã bodhaþ samànàkàrako'pyatra .

#<samànàdhikaraõa># triø samànamekamadhikaraõaü yasya . ekàdhi1 karaõavçttike svàdhikaraõavçttimati padàrthe . 2 vibhinnavibhaktiràhitye sati abhedenaikàthabodhajanakatvayute pade ca lañaþ ÷atç÷ànacàvaprathamàsamànàdhikaraõe pàø laño'pi prathamàsàmàdhikaraõya vibhinnavibhaktiràhityàdbodhyam . %<samànàdhrikaraõastatpuruùaþ karmadhàrayaþ>% pàø .

#<samànà÷auca># naø karmaø . aghavçddhikàlàbhyàü tulye a÷auceyathà sapiõóajananà÷aucatulyaü sapiõóàntarajanà÷aucam evaü triràtràïgàspç÷yatvasahitasapiõóamaraõà÷aucatulyaü tathàvidhasapiõóàntaramaraõà÷aucaü, jananamaraõà÷aucayorna tulyatà nàpi snànàpaneyàïgàspç÷yatvayuktaputrajananà÷aucena sapiõóajananà÷aucasya tulyatà na và yàvada÷aucàkùàralavaõànnà÷itàyuktamahàgurubharaõà÷aucasya sapiõóamaraõà÷aucasya tulyatà .

#<samànodaka># puø samànamekaü tarpaõàdau deyamudakaü yasya . %<samànodakabhàvastu nivartetà caturda÷àt>% ityukte ekàda÷àvadhicaturda÷apuruùaparyante j¤àtirbhade sapiõóa÷abde dç÷yam .

#<samànodarya># puø samàne udare bhavaþ yat và na sàde÷aþ . 1 ekodarajabhràtràdau 2 bhaginyà khã amaraþ .

#<samàpa># puø samyaka àpoyatra ac samàø niø . devayajanasthàne siø kauø .

#<samàpana># naø sama + àpa--lyuñ . 1 samàptau caramakàlasambandhe 2 paricchede 3 badhe ca mediø 4 samàdhàne vi÷vaþ . 5 labdha dharaõiþ .

@<[Page 5232b]>@
#<samàpanna># triø sam + à--pada--kta . 1 samàpte 2 pràpte 3 kliùñhe 4 badhe ca vi÷vaþ . bhàve kta . 5 samàptau naø .

#<samàpta># triø sam + àpa--kta . 1 avasànapràpte 2 samyakpràpte ca

#<samàptapunaràttatà># strã samàpte vàkyasamàptau punaràttatà grahaõam . kriyànvayena nivçttàkàïkùasya vi÷eùyavàcakapadasya vi÷eùaõàntaràrthànvayàrthaü punaruccàraõaråpe kàvyadoùabhede doùa÷abde 3764 pçø dç÷yam .

#<samàptàla># puø samàptàya alati paryàpnoti ala--ac . patyo saükùiptasàø .

#<samàpti># strã sam + àpa--ktin . 1 avahàne 2 samarthane mediø . 3 pràptau ÷abdacaø .

#<samàyoga># puø sam + à + yuja--ghaj . 1 saüyogasamavàyaråpàdisambandhe %<kçùervçùñisamàyogàditi>% puràõam . 2 prayojane mediø .

#<samàlambin># puø samàlambate sam + à + lavi--õini . bhåtçõe ràjaniø . 2 samàlambanakartari triø .

#<samàlambha># puø sam + à + labha--gha¤ mum ca . kuïkumàdinà gàtralepane amaraþ . lyuñ . tatraivàrthe naø .

#<samàvartana># naø samàvartate gurukulàdanena sam + à + vçtakaraõe lyuñ . vedàdhyayanànantaraü gàrhasthyàya gurukulàdàgamanahetuke saüskàrabhede tadvidhiþ saüskàratattve gobhilokto dç÷yà .

#<samàviùña># triø sam + à + vi÷a--kta . 1 yukte 2 mano'bhinive÷ayute abhãùñakartavyakarmaõi cittaikàgryavi÷eùayukte ca .

#<samàvçtta># puø sam + à + vçta--kta . kçtasamàvartanasaüskàre %<ataþparaü samàvçttaþ kuryàddàraparigraham>% yàj¤aø .

#<samàve÷a># puø sam + à + vi÷a--gha¤ . 1 bahånàmarthànàmekatra vàkyàdau vyavasthàpane 2 kartavye'bhinive÷e ca .

#<samàve÷ita># triø sam + à + vi÷a--õic--kta . kçtasamàve÷ane

#<samàsa># puø sam + asa--gha¤ . 1 saükùepe 2 samarthane mediø . 3 samàhàre 4 vyàkaraõokte dvyàdipadànàmekapadatàsampàdake padasàdhutàrthake 5 saüskàrabhede ca yathà %<samarthaþ padavidhiþ>% pàø samarthaþ saüsçùñàrthaþ saïgatàrtha iti yàvat . sàma rthya¤ca dvivigham vyapekùàvattvamekàrthãbhàva÷ca . tatra svàrthavaryavasàyipadànàmàkàïkùàdiva÷àt yaþ parasparaü sambandhaþ sà vyapekùà . ràj¤aþ puruùaityàdau vàkye satyàmàkàïkùàyàü yo yo yasmin sannihito yogya÷ca sa tena tena sambadhyate yathà ràj¤aþ puruùo'÷va÷ca ràj¤o devadattasya ca puruùaþ çddhasya ràj¤o'÷vo dhana¤cetyàdi . vçttau tu naivam vçttãnàmekàrthãbhàvàt . ekàrthãbhàva÷ca vi÷eùyavi÷eùaõabhàvàvanàhyekopasthitijanakatvam . tathà ca ràjapuruùàdi÷abdena vi÷iùñaikàrthabodhakatayà na tadaikade÷e çddhàderanvayaþ puruùàü÷e vi÷eùaõatayopasthitasya nà÷vàdisambandhità ràjàdãnàm janitànvayàcca niràkàïkùatayà na devadattàdeþ svàmitayà puruùàdàvanvaya iti draùñavyam . devadattasya gurukulamityàdau devadattàdestu pradhànãbhåtakulàdinaivànvayaþ sambandhaståpasthitagurudvàraka eva ùaùñhyarthaþ yathoktaü hariõà %<samudàyena sambandho yeùàü gurukulàdinà . saüspç÷àvayavàste tu yujyante tadvatà saha>% iti . yadvà sambandhi÷abdàrthasya padàrthaikade÷atve'pi bhavatyeva keùà¤cit sambandhànvayaþ taduktaü tenaiva %<sambandhi÷abdaþ sàpekùo nityaü sarvaü samasyate . vàkyavat sà vyapekùàpi vçttàvapi na hãyate>% . ataeva vàrtikakçtà %<savi÷eùaõànàü vçttirna vçttasya và vi÷eùaõaü na prayujyata iti vaktavyamiti>% sàmànyato vçttimato vi÷eùaõasya svàtantryeõa prayogàbhàvamabhidhàya %<agurukulaputràdãnàü vaktavyam>% ityanena gurukulaguruputràdãnàü vi÷eùaõatve'pi pçthakprayogàya na¤à paryudàsaþ kçtaþ . samànàdhikaraõavi÷eùaõasya tu samànàdhikaraõamasamarthavadbhavatãtyanena sarvathà svàtantryeõa sàmarthyàbhàvàt prayogàbhàvo bhaïgyà'bhihitaþ . etanmålakameva pràcàü gàthà %<sàpekùe pratyayo na syàt samàso và katha¤cana . sàpekùaü tadvijànãyàdasamastavi÷eùaõam . pratiyogipadàdanyat yadanyat kàrakàdapi . vçtti÷abdaikade÷asya sambandhastena neùyate>% iti . atràyaü vi÷eùaþ bhavati praghànasya sàpekùatve'pi samàsa ityukteþ pradhànasya vçttyupasthàpyavi÷eùyasya ràjapuruùàdeþ sundaràdivi÷eùaõàpekùàyàmapi samàsaþ . samàse càvayava÷aktyaiva tattadarthapadàrthopasthityà vi÷eùyavi÷eùaõabhàvàdyabhyupagame sàpekùatvàdau samàsàbhàvàdikaü vàcanikaü kalpyam tathànyàpyadhikakalpanà syàdataþ samudàya÷aktikalpanam yathoktaü hariõà %<bahånàü vçttidharmàõàü vacanaireva sàdhane . syànmahadgauravaü tasmàdekàrthãbhàva à÷ritaþ . cakàràdiniùedho'tha bahuvyutpattibha¤janam . kartavyaü te nyàyasiddhaü tvasmàkaü taditi sthitamiti>% . tathàhi dvaõàdivigrahavàkye cakàràdi prayujyate samaste tu na tatra vacanaireva tanniùedhaþ kalpanãyaþ samudàya÷aktipakùe tu uktàrthànàmaprayoga ityuktanyàyàdeva siddham . nàmàrthayoramedànvayaþ këptaþ sa ca ràjapadàdupasthàpitaràjàdeþ puruùe svasvàmibhàvasambandhenànvaye parityaktaþ syàt . sambandhalakùaõàyàntu kimaparàddham vi÷iùñalakùaõayà . prakçtipratyayàrthayoþ pratyayàrthaþ pradhànamiti niyama÷ca këptaþ sa ca pràptànandàdau bhajyeta ànandakartçkapràptikarmetyarthabodhasyobhayasammatatvena kartçvihitaktàntàrthasya karturvi÷eùya taucityena prakçte tadvaiparãtyàt ànandasambandhyàdilakùaõàsvãkàre samudàya÷aktipakùe eva prave÷aþ . tathà pràpta ànando yamiti vigrahe ànandàdau atyantàdivi÷eùaõayogavat samàse tadvàraõàya vçttasya na vi÷eùaõayoga iti vàcanikatvakalpanà'dhikà etanmate nyàyasiddhà ityàdi bahuviplavàpattirataþ samudàye ÷aktirityanyatra vistaraþ . vàrtikakçtà tu ava÷yaü kasyacit na¤samàsasyàsamarthasamàsasya gamakasya sàdhutvaü vaktavyamityuktatvàt asåryampa÷yetyàdau asamarthena na¤à bàõena hatamàrãco ràma ityàdau vàõàdervigrahàrthasya gamakavçttau sàpekùatve'pi tadarthabodhakatayaiva samàsa iti draùñavyam matkçtasaralà %<padasambandhã yo vidhiþ sa samarthà÷rito bodhyaþ>% siø kauø %<padasya padayoþ padànàü và vidhiþ padavidhiriti vacanavi÷eùasyàvivakùitatvaü dyotayannàha padasambandhãti . tatra padeti kim varõà÷raye kàrye'samarthe'pi yathà syàt tathà ca tiùñhatu dadhi ànayànnamityatra dadhyànayeti padayoþ sàmarthyàbhàve'pi varõà÷rayaü yaõàdikaü bhavatyeva . måtre samarthapadaü sàkùaõikamiti dyotayannàha samarthà÷rita iti samartheti kiü pa÷yati kçùõaü ÷rito ràmamityàdau samàso mà bhåt vastraü kçùõasya apatyaü devadattasyetyàdau mà bhåcca kçùõa÷abdàdapatyàrthakataddhitaþ . iya¤ca paribhàùà samàsakçttaddhitàdivçttimàtre pravartate iti bodhyam>% matkçtasaralà . sa ca samàsaþ ùaóvidhaþ . %<supàü supà tiïà nàmnà dhàtunà'tha tiïàü tiïà . subanteneti ca j¤eyaþ samàsaþ ùaóvigho budhaiþ>% (supàü supà) padadvayamapi subantam . ràjapuruùa ityàdiþ . (supàü tiïà) . pårvaùadaü suvantamuttaraü tiïantam . paryabhåùayat . %<gatimatodàttavatà tiïàpi samàsaþ>% iti vàrtikàt samàsaþ . (supàü nàmnà) kumbhakàra ityàdi . %<upapadamatiïi>% ti samàsaþ . sa ca %<gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ samàsavacanaü pàk subutpatteriti>% paribhàùayà bhavati subutpatteþ pràk . atrottarapade subatpatteþ pràgityarthaþ . anyathà carmakrãtãtyàdau nalopànupapatteþ . (supàü dhàtunà) uttarapadaü dhàtumàtraü na tiïantam . kañapråþ àyataståþ . %<kvibvacipracchyàyatastukañapruju÷rãõàü dãrgha÷ceti>% vàrtikàt samàsaþ . %<tiïàü tiïà>% pivatakhàdatà . pacatabhçjjatetyàdi . %<àkhyàtamàkhyàtena kriyàsàtatye>% iti mayåravyaüsakàdyantargaõasåtràt samàsaþ %<tiïàü suvantena>% pårvapadaü tiïantamuttaraü subantam . jahistambaþ . %<jahikarmaõà bahulamàbhãkùõye kartàra¤càbhi dadhàtãti>% mayåravyaü sakàdyantargaõasåtràt samàsaþ . ayaü ùaóvidho'pi samàsa, %<saha supà>% ityatra yogavibhàgena bhàùye vyutpàditaþ spaùñaþ ÷abdakaustubhàdau . svayaü bhàùyàdisiddhatadbhedaü vyutpàdya pràcãnavaiyàkaraõoktavibhàgasyàvyàptyàdibhistallakùaõasya pràyikatvaü dar÷ayati . %<samàsastu caturdheti pràyovàdastathà'paraþ . yo'yaü pårvapadàrthàdipràdhànyaviùayaþ sa ca . bhautapårvyàt so'pi rekhàgavayàdivadàsthitaþ>% . caturdhà avyayãbhàvatatpuruùadvandvabahubrãhibhedàt . ayaü pràyovàdaþ . bhåtapårvaþ dçnbhåþ ayataståþ vàgarthàvivetyàdyasaügrahàt . tathà pårvapadàrthapradhàno'vyayãbhàvaþ . uttarapadàrthapradhànastatpuruùaþ sarvapadàrthapradhàno dvandvaþ . anyapadàrthapradhàno bahuvrãhirityàdi lakùaõamapi pràyikam . unbhattagaïgaü såpaprati ardhapippalã dvitràþ ku÷apalà÷amityàdau parasparavyabhicàràt . tathàhi unmattagaïgamityavyayãbhàve pårvapadàrthapradhànyàdbahubrãhilakùaõàtivyàptiravyayãbhàvalakùaõàvyàpti÷ca . %<anyapadàrthe ca saüj¤àyàmiti>% pàø samàsaþ . såpapratãtyavyayãbhàve uttarapadàrthapràdhànyàt tatpuruùalakùaõàtivyàptiravyayãbhàvàvyàpti÷ca . %<såpaþ pratinà màtràrthe>% pàø samàsaþ . ardhapippalãti tatpuruùe pårvapadàrthapràdhànyasattvàdavyayãbhàvàtivyàptistatpuruùàvyàpti÷ca %<ardhaü napuüsakamiti>% pàø samàsaþ . evaü pårvakàya ityàdau draùñavyam . dvitrà iti bahuvrãhàvubhayapadàrthapràdhànyàt dvandvàtivyàptiþ bahuvrãhyavyàpti÷ca . ÷a÷aku÷apalà÷amityàdidvandhe samàhàràvyapadàrthapràdhànyàdvahuvrãhyativyàptirdvandvàvyàpti÷ca syàditi bhàvaþ . siddhànte tvavyayãmàvàdhikàrapañhitatvamavyayãbhàvatvamityàdi draùñavyam . asambhava÷caiùàmityàha bhautapårvyàdityàdi . rekhàgavayàdiniùñhalàïgålàdervàstavapa÷valakùaõatvavadeteùàmapi na samàsalakùaõatvam . bodhakatà tu tadvadeva syàditi bhàvaþ vaiyàø . ÷abda÷aktiprakà÷ikàyàm anyathà samàsalakùaõàdikamuktaü yathà %<yàdç÷asya mahàvàkyatyàntastvàdirnijàrthake . yàdç÷àrthasya dhãhetuþ sa samàsastadarthakaþ>% . %<yàdç÷amahàvàkyottarastvatalàdiþ svàrthasya yàdç÷àrthàvacchinnaviùayatà÷àlibodhe hetustàvç÷aü tadvàkyaü tathàvidhàrthe samàsaþ . pàcakàdikantu pàkakartràdyarthakaü vàkyamapi svaghañakàlekanàmalarbhyatàdç÷àrthakatvavirahànna mahàvàkyaü prakçtyarthamàtràvacchinnapratyayàrthasyànvayabordha pratyayogyatvaü và prakçte vàkyasya mahattvaü vàcyaü tena upakumbhàdau nàvyàptirna và nãlaghañatvatvamityàdau nãlaghañatvàdibhàge'tiprasaïgaþ . kùãrapàyãtyàdikastu prakçtyarthàvacchinnakçdarthasyànvayabodha samartho 'pi na prakçtyarthamàtràvacchinnasya tataþ pàna÷ãlasàmànyasyàpratyayàt . ràjanyeva puruùabhàvaþ pratãyate na tu ràjapuruùasya bhàvaþ taddhitànàü prakçtyarthamàtrànvitasvàrthabodhakatvàdato ràj¤aþ puruùetyàdibhàge na prasaïgaþ . pàyaü pàyamityàdiõamantabhàgastu svàrthàvacchinnasya dhàtvantaràrthasyaivànvayabodhako na tu tvàdipratyayàrthasya prasthàyetyàdau samàsavyapade÷olyavàdi÷abdasaüskàraprayojanako gauõaþ>% vibhajate sa càyaü ùaóvidhaþ karmadhàrayàdiprabhedataþ . ya÷copapadasaüj¤o'nyastenàsau saptadhà mataþ . %<sa càryaþ niruktasamàsaþ karmadhàrayadvigutatpuruùàvyayãbhàvabahuvrãhidvandvabhedàt ùaóvidhaþ ya÷ca kumbhakàràdirapyupapadasaüj¤akaþ samàso'sti tena samaü samàsaþ saptavidhaþ . saïkà÷anibhanãkà÷àdãnàmiva kàràdãnàmapi ÷abdànàmupapadàrthànvitasyaiva svàrthasya bodhakatayà tathàvidhanàmàntatvameva caitasya samàsàntaràdvi÷eùaþ . nanu yadi ùaóvidhaþ saptaø vidho và samàsastadàsya pa¤cavidhatvoktiþ pràcàmasaïgatetyatastàmupapàdayati>% . pårvamadhyàntasarvànyapadapràdhànyataþ punaþ . pràcyaiþ pa¤cavidhaþ proktaþ samàso vàbhañàdibhiþ . ka÷citsamàsaþ pårvapadàrthadharmikànvayabodhajanakatayà pårvapadapradhàna ucyate yathà pràptajàyàrdhapippalãpårvakàyàdikastatpuruùaþ yathà và upakumbhàdyavyayãbhàvaþ puruùasiühàdikarmadhàraya÷ca . ka÷cinmadhyapadàrthadharmikadhãjanakatayaiva madhyapadapradhàno yathà pañànadhikaraõapratiyogitàbhavacchedaketyàdikastatpuruùaþ pañasya nàdhikaraõamityàdivigrahe madhyapadàrthasyaiva vi÷eùyatvàt bahupade bahuvrãhirevetyasta tatpuruùàderbahunàmagarbhatvàbhàve tàtparyamityagre vyutpàdyatvàt . ka÷cidantyapadàrthadharmikadhãhetutvàdantyapadapradhànaþ yathà ràjapuruùàdikastatpuruùo nãlotpalàdikaþ karmadhàrayo dvigàrgyàdiravyayãbhàva÷ca . ka÷cit sarvapadàrthadharmikabuddhihetutvàt sarvapadapradhànaþ yathetaretaradvandvo dvandvamàtraü và . ka÷cit svaghañakànyapadàrthadharmikaj¤ànajanakatvàdanyapadàrthapradhànaþ yathà bahuvrãhiþ svaleyavàdyavyayãbhàva¤ca . tadevaü pa¤ca bhedànàdàyaiva pa¤cavidhatvaü pràcyairuktamato na virodhaþ . nityànityabhedena samàsasya dvaibidhyamapyasti yaduktaü jayàdityena %<vibhaktimàtraprakùepànnijàntargatanàmasu . svàrthasyàbodhavodhàbhyàü nityànityau samàsakàviti .>% svàntargatanàmasu vibhaktimàtraprakùepeõa yallabhyàrthasthàbodhaþ sa nityaþ samàsaþ yathà kçùõasarpanirmakùikàsuràóhiþ kçùõaþ sarpo makùikàyà niþ na sura ityàditastallabhyasya vaijàjàtyàderagrahàt . yallabhyasya ca bodhaþ so'nityo yathà ràjapuruùapårvakàyàdiþ tallabhyàrthasya ràj¤aþ puruùaþ pårvaü kàyasyetyàdivàkyàdapi pratãteþ . skuradvàõã calaccaitra ityàdikaþ karmadhàrayo'pyanitya eva samàsaþ sphurantã vàõãtyàdivigrahasya vàõyàdau sphuradàdividheyakabodhàjanakatve'pi sphuradabhinnavàõyàdàvekatvàdibodhakatvamàdàyaiva tadarthaprakà÷akatvàt sphurantãü bàõãmityàdivàkyasyaiva tatra vigrahatvasambhavàcca . vigraha eva samàsalabhyàrthasya modhakatvaü tantraü na tu samàse vigrahàrthasya . vigrahalabhyayorliïgasaïkhyayorvya¤jakavaidhuryeõa pràya÷aþ samàsàbodhyatvàt . ataeva yatra samàse tayorvya¤jakasadbhàvastatràvanamo'pi yathà jaratãcitragurjanaþ priyatisà puruùa ityàdau strãtvasya strãpratyayatisnàde÷ayostadabhivya¤jakayoþ sattvàt tathà akùapari priyayuvà hastya÷vamityàdàveka tvàdeþ akùa÷alàkayàrekatva evànyayãbhàvasya yuùmadasmadordvitva eva yuvàdyàde÷asya senàïgànàü bahutva eva samàhàradvandvasya vidhànàt . taduktamabhiyuktaiþ %<laïkhyà tu vya¤jakàbhàvàdavyaktà pràtaràdivat . yatra tu vya¤jaka ki¤cittatra saïkhyà prakà÷ate . ÷alàkàpari hastya÷vaü pårvakàyo'rdhapippalãti>% . pårvàderardhasya ca ïasarthaikatvamantarbhàvyaivàvayavinà tatpuruùasya vyutpannatvàt sarasijàdau kaõñhekàlàdau càluk samàse supaþ saïkhyàvagame'pi na kùatiþ tatra vya¤jakasupaþ sattve'pi saïkhyà na budhyate iti samàna÷aktivàdinaþ pàta¤jalàþ . adhikaü tatra dç÷yam

#<samàsakta># triø sam + à + sanja--kta . 1 saüyukte 2 atyantàsakte 3 abhiniviùñe ca .

@<[Page 5235b]>@
#<samàsaïga># puø sam + à + sanja--gha¤ . 1 saüyoge 2 samyagabhinive÷e ca .

#<samàsavat># puø samàsa + astyarthe matup masya vaþ . 1 vyàkaraõoktasamàsayukte ÷abde 2 sakùepayukte triø 3 tundavçkùe puø ÷abdacaø . samàsena tulyaü vati . 4 samànatulyakriyàyàü avyaø .

#<samàsàdita># triø sam + à + sada + õic--kta . 1 samyagàhçteø nikañasthite 3 pràpte triø .

#<samàsànta># puø 6 taø . vyàkaraõoktasamàsasya ÷eùàvayave tatratyottaravihitavidhi÷ca anityaþ %<samàsàntavidhiranityaþ>% paribhàø .

#<samàsàrthà># strã samàsena saükùepeõàrtho'bhihitãyasyàþ . 1 samamyàyàm abharaþ . 6 taø . 2 samàsabodhyàrthe puø .

#<samàhàra># puø sam + à + hç--gha¤ . 1 samuccaye amaraþ 2 anudbhåtàvayavabhede samåhe samàhàre dvandve tu dvitvatritvàdinaiva samåhasya bodhàt samåhatvameva pravçttinimittam . dvandva÷abde 3792 pçø dvigu÷abde ca 3813 pçø dç÷yam .

#<samàhàradvandva># puø vyàø ukte samàsabhede 3792 pçø dç÷yam .

#<samàhàradvigu># puø vyàø ukte samàsabhede dvigu÷abde 3813 pçø dç÷yam .

#<samàhita># triø sam + à + dhà--kta . 1 kçtasamàdhau 2 àhite 3 pratij¤àte mediø 4 niùpanne dharaõiþ 5 ÷uddhe ÷abdacaø . 6 kçtasamàdhàne . bhàve kta . 6 samàdhàne naø .

#<samàhçta># triø sam + à + hç--kta . 1 saügçhãte 2 ekatrasthãkçte .

#<samàhçti># strã sam + à + hç--ktin . 1 saükùepe 2 samahe amaraþ . 3 samuccaye ca .

#<samàhvaya># puø samàhåyate sam + à + hve--svac càtvàbhàvaþ . 1 àhvàne 2 pràõikaraõakadyåte ca %<pràõibhiþ kriyamàõastu sa vij¤eyaþ samàhvayaþ>% iti manuþ . 3 tadadhikàreõa pravçttavivàdabhede ca dyåta÷abde 3774 pçø dç÷yam .

#<samàhvà># strã samà--àhvà yasyàþ . 1 gojihvàvçkùe ÷abdacaø . pràø saø . 2 samàkhyàyà¤ca .

#<samika># naø sam--iõa--ói saüj¤àyàü kan . ÷elàstre (vaóa÷à) ÷abdaraø .

#<samit># strã samãyate'tra sam + iõ--àdhàre kvip . yuddhe amaraþ

#<samità># strã sam + iõ--kta . 1 godhåmacårõabhede %<godhåbhà dhavalà dhautàþ kçññitàþ ÷oùitàstataþ . prakùiptàstà viniùpiùñà÷càlitàþ samitàþ smçtàþ>% ràjaniø . 2 saïgate triø .

#<samiti># strã sam + iõa--àdhàre ktin . 1 samàyàm amaraþ 2 yuddhe 3 saïkete ca mediø . àrhatamatasiddhe pràõipãóàparihàreõa samyaggamane sà ca pa¤cavidhà arhata÷abde 385 pçø dç÷yà .

#<samitha># puø sama + iõa--thak . 1 vahnau 2 yuddhe ca siø kauø . 3 àhutau sakùiptasàø .

#<samidh># strà samindhata'nayà sam + indha--karaõe kvip . 1 kàùñhe 2 homãyakàùñhabhede ca tallakùaõaü chandogaø %<nàïguùñhàdadhikà nonà samit sthålatayà kvacit . na nirmuktatvacà caiva na makãñà na pàñità . pràde÷ànnàdhikà nonà na tathà syàdvi÷àkhikà . na sapatrà na nirvãryà hemeùu ca vijànatà>% iti . tasya niùiddhalakùaõaü yathà %<vi÷ãõàü vidalà hrasvà vakràþ sthålà dvidhàkçtàþ . kçmidaùñà÷ca dãrghà÷ca samidho naiva kàrayet>% tatra domo yathà %<vi÷ãrõàyuþkùayaü kuryàdvidalà putranà÷inã . hrasvà nà÷ayate patnãü vakrà bandhuvinà÷inã kçmidaùñà rogakarã vidveùakaraõã dvidhà . pa÷ån màrayate dãrghà sthålà càrthavinà÷anã>% tantrasàø .

#<samidha># puø samidhyate sam + indha--ka . 1 kàùñhe 2 bahnau ca trikàø .

#<samindhana># puø sam + indha--karaõe lyuñ . 1 kàùñhe ÷abdacaø . bhàve lyuñ . 2 samyagdãptau ca .

#<samãka># naø sama--ãkak . yuddhe amaraþ .

#<samãkaraõa># naø asamaþ samaþ kriyate'nena sama--cvi + kç lyuñ . vãjagaõitaprasiddhe aj¤àtasaükhyànàü yàvattàvadàdãnàmavyaktarà÷ãnàü saükhyà j¤ànàrthaü 1 prakriyàbhede 2 tulyaråpatàpàdane ca .

#<samãkùa># naø samyagãkùate'nena gha¤ . 1 sàïkhyadar÷ane trikàø . bhàve gha¤ . 2 paryàlocane 3 samyagj¤àne ca puø . a . samãkùàpyatra . 4 sattve 5 buddhau mediø 6 mãmàüsà÷àstra 7 yatne ca strã ÷abdacaø .

#<samãkùyakàrin># triø samãkùya paryàlocya karoti kç--õini upaø . vastusvaråpaparyàlocanapårvakakàryakàrake .

#<samãca># puø sam + iõa--cañ kit dãrgha÷ca . 1 saüyukta 2 hariõyàü strã ïãp ujjvaladaø . 3 bandanàyàü strã trikàø .

#<samãcãna># triø samyagbhavaþ sam + anca--kvip tataþ kha samaþ samiþ a¤cerakàralope pårvapadadãrghaþ . 1 yathàrthe 2 sàdhau 3 satya naø hemacaø . 4 satyayute triø .

#<samãnikà># strã samàü pràpya prasåte kha tataþ svàrthe ka . prativarùaü prasåtàyàü samàüsamãnàyàü gavi ÷abdacaø .

#<samãpa># triø saïgatà àpo'tra ac samàø àta ãttvam . nikañe amaraþ

@<[Page 5236b]>@
#<samãra># puø samyak ãrayati nodayati sam + ãra--aca . 1 vàyau amaraþ . 2 ÷amãvçkùe ràjaniø . pçùoø . samiro'pyatra ràjaniø .

#<samãraõa># puø sam + ãra--lyu . 1 vàyau 2 maruvakavçkùe amaraþ 3 pathike mediø . bhàve lyuñ . samyaguktau naø .

#<samãrita># triø sam + ãra--kta . 1 kathite 2 uccàrite %<caturmukhasamãrità>% kumàraþ .

#<samãhita># triø sam + ãha--kta . 1 abhãùñe 2 samyakceùñhite naø .

#<samukha># triø saha mukhana mukhavyàpàreõa và sahasya sàde÷aþ . 1 vàvadåke hemacaø . 2 vàgmini ca .

#<samucita># triø sam + uca--kta . samyag upayukte sama¤jase .

#<samuccaya># puø sam + ud + ci--ac . 1 dvitràdãnàü rà÷au amaraþ parasparanirapekùàõàmanekeùàmekasmin 3 kriyàdàvanvaye ca yathà devadatto yaj¤adatta÷ca gacchatãtyatra devadattayaj¤adattayoþ parasparasàpekatàbhàve'pi ekasmin gamane anvayaþ . tadvàcaka÷ca pràyeõa cakàraþ kvacit tathàdi÷abdo'pi . 3 sahàhàre ÷abdacaø .

#<samuccita># triø sam + ud + ci--kta . kçtasamuccaye %<samuccitaphalakàmanànàmi>% ti vidhikharåpe gadàdharaþ .

#<samucca(ccà)ra># puø sam + ud + cara--ap gha¤ và . samyaguccàraõe 2 samyaktyàge ca .

#<samuccheda># puø sam + ud + chida--gha¤ . 1 vinà÷e 2 samålotpàñana ca .

#<samucchra(cchrà)ya># puø sam + vad + ÷ri--ac gha¤ và . 1 atyunnatau 2 virodhe 3 utsedhe ca mediø .

#<samucchrita># triø sam + ud + ÷ri--kta . atyunnate .

#<samucchalita># triø samyak + ucchvalitam sam + ud + ÷val--kta và . samantàt vistãrõe (chayalàpi) %<samucchvàlatabibhramà gatiþ>% kàvyapraø .

#<samucchvasita># triø sam + ud + ÷vasa--kta . 1 samyagucchvàsayukte 2 pratyujjãvite ca .

#<samucchàsa># puø sam + ud + ÷vasa--gha¤ . mukhanàsikàbhyàü pràø õavàyorvyàpàre .

#<samujjhita># triø sam + ujjha--kta . vyakte amaraþ . gudgamane .

#<samutkrama># puø sam + ñhad + krama--gha¤ na vçddhiþ . 1 årdhvagamane 2 samyagudgamane .

#<samutkro÷a># puüstrãø samyam utkro÷ati uccaiþ ÷abdàyate sam + ud + kru÷a--ac . 1 kuraravihage ÷abdacaø striyàü ïãù . bhàve gha¤ . 2 atyuccaiþ÷abde

#<samuttha># triø samyaguttiùñhati sam + ud + sthà--ka sasya thaþ . 1 samyagutpanne 2 utthite ca .

#<samutthàna># naø sam + ud + sthà--karaõe lyuñ masya thaþ . 1 samudyoge 2 uttàlane 3 vyàdhimirõaye ca mediø .

@<[Page 5237a]>@
#<samutpatti># strã sam + ud + pada--ktin . samudbhave .

#<samutpanna># triø sam + ud + pada--kta . mamudbhåte .

#<samutpàña># puø sam + ud + caø paña--ac . unmålãkaraõe .

#<samutpàñita># triø sam + ud + cu--paña--kta . unmålite .

#<samutpi¤ja># triø sam + ud + pi¤ja--aca . 1 atyàkule hemacaø 2 àkalasainye puø amaraþ .

#<samutsarga># puø sam + ud + sçja--gha¤ . samyaktyàge .

#<samutsuka># triø samyagutsukaþ pàø saø . 1 atyantotsuke iùñavastulàbhàya tvarànvite .

#<samutsçùña># triø sam + ud + sçja--kta . samyaktyakte .

#<samutsedha># puø sam + ud + sidha--gha¤ . 1 atyunnatau 2 atisphãtatàyà¤ca .

#<samudakta># triø sam + ud + anaca--kta . kåpàderuddhçtajalàdau amaraþ .

#<samudaya># puø sam + ud + iõa ac . 1 samåhe abharaþ 2 yuddhe 3 samudgame mediø 4 divame ÷abdaraø . jyotiùokte 5 lagne naø . 3 ùaónàóãcakramye janmatàravadhike aùñàda÷anakùatre cakra÷abde pçø dç÷yam . gha¤ataþ samahe yuddhe puø amaraþ . pçùñhasthasainye ajayaþ atyunnatau mediø .

#<samudàgama># guø sam + ud + à + gama--gha¤a na vçddhiþ . samya gj¤àne trikàø .

#<samudàcàra># puø sam + ud + à--cara--gha¤a . 1 abhipràye trikàø . 2 samyagàcàre ca .

#<samudita># triø sam + ud + iõ--kta . 1 pràptasaübhåtau padàrthe sama + vada--karmaõi kta . 2 samyakkathite .

#<samudãraõa># naø sam + ud + ãra--kta . samyakkathane .

#<samudãrita># puø sam + ud + ãra--kta . samyakkathite .

#<samudga># puø sam + ud + gama--óa . 1 sampuñake hemacaø 2 sa÷leùakàrakadàrthe 3 mudgena sahite . svàrthe ka . tatraiva amaraþ

#<samudgama># puø sam + ud + gama--gha¤ na vçddhiþ . 1 årdhagatau 2 samudbhave ca .

#<samudgãta># triø sam + ud + gai--kta . uccairgãte .

#<samudgãrõa># triø sam + ud + gç--kta . 1 vamite 2 uttolate 3 kathite ca .

#<samuddiùña># triø samyak uddiùñam ud + di÷a--kta . samyagudde÷aviùaye padàrthe tatsamuddiùñaü karmeti sakùiptasàraþ .

#<samudde÷a># puø samyak udde÷aþ uda + di÷a--gha¤ . samyagabhisandhau . 2 samyagudde÷e ca yathà %<vàkyapàdà jàtisamudde÷e>% ma¤jåùà

#<samudvata># triø sam + uñ + hana--kta . 1 atyantapragalbhe atyantàvinãte amaraþ 3 samudgãrõa hemacaø .

#<samuddharaõa># naø sam + uñ + hç--lyañ . 1 uttolane kåpàderjalonnayane 2 bhuktànnasya vamane 3 unmålane ca . karmaõi lyuñ . 4 vànte annàdau 5 sanmålite ca amaraþ .

#<samuddhçta># triø sam + ud + hç--kta . 1 apanãte 2 samutkãrõe mediø . 3 uttolite 4 unmålite ca .

#<samuddhartç># triø sam + ud + hç--vçc . 1 vamanakàriõi 2 unmalayitari utthàpake 4 hçtadravyasya punaràdànakartari ca

#<samudbhava># puø sam + ud + bhå--ap . samutpattau .

#<samudbhåta># triø sam + ud + bhå--kta . samutpanne .

#<samudyata># triø sam + ud + yama--kta . samyagudyamayute .

#<samudyama># triø sam + ud + yama--gha¤ na vçddhiþ . samyakprayatne .

#<samudra># puø sam + unda--kledane raka, sam + ud + rà--ka và . 1 svanàmakhyàte pracurajale sàgara amaraþ . saha mudrayà 2 mudràsahite triø %<babhau marutvàn vikçtaþ samudraþ babhau marutvàn vikçtaþ samudraþ>% iti bhaññiþ . 3 ÷añyàü 4 ÷amyà¤ca strã ñàp ràjaniø . sàgarasya vrahmaõo meóhràt udbhavaþ %<àsyàt vàk, sindhavo mreóhràt>% bhàgaø 3 . 12 aø . sa ca saptavidhaþ %<lavaõekùusuràsarpirdaghidugdhajalàrõavàþ>% samudranàmaniruktiþ tadvçddhyàdikàraõa¤ca matsyapuø 122 aø uktaü yathà %<apà¤caiva samudrekàt samudra iti saüj¤itaþ . udayatãndau pårõa tu samudraþ påryate sadà . prakùãyamàõe bahule kùãyate'stamite ca vai . àpåryamàõo hyudadhiràtmanaivàpi påryate . tato vai kùãyamàõe tu svàtmanyeva hyapàü kùayaþ . uddãpyante'gnisaüyogà dukhàsvàpo yathà svayam . tathà svataþ samudro'pi vardhate ÷a÷inodraye . anyånànatiriktàtvàt vardhantyàpo hrasanti ca . udaye'stamaye cendoþ pakùayoþ ÷uklakçùõayoþ . kùayavçddhã samudrasya ÷a÷ivçddhikùaye tathà . da÷ottaràõi pa¤càhuraïgulànàü ÷atàni ca . apàü vçddhiþ kùayo dçùña samudràõàntu parvasu>% .

#<samudrakapha># puø samudrasya kapha iva . jalaviphene trikàø .

#<samudrakàntà># strã 6 taø . 1 pçkkàyàü ràjaniø . 2 nadyà¤ca halàø samudrapiyàdayonadyàm .

#<samudragà># strã samudraü gacchati gama--óa . 1 nadyàü hemacaø . %<sarvà nadyaþ samudragà>% iti puràõam . sàkùàt paramparayà và sarvàsàü jaladhigàmitvàt tathàtvam . sàkùàt samudragà ca gaïgàdiþ sarvà nadyo rajàyuktà varjayitvà samudragàþ iti pràø taø . gaïgàyà eva cattastro dhàràþ sãtàlakanandàvaïkùubhadràråpatayà khyàtàþ jamyådvopa÷abde 3044 pçø dar÷itàþ . bhàratavarùasthàþ samu dragà÷ca nadãü pivanti vipulàmityàdinà %<yamunà¤ca mahànadãmityantena>% bhàø bhãø uktàþ 3046 pçdi÷itàþ . kùadanadãnàmapi mahànadyàmilitànàü samudragàmitvaü yathoktaü màghe %<sàmbhåyàmbhàdhimabhyeti mahànadyà na ÷àpagà>% .

#<samudragçha># naø samudra iva pracurajalaü gçham . jalayantragehe trikàø .

#<samudraculuka># puø samudra÷culukaþ gaõaóåùajalamitajalamiva anàyàmena pãtatvàdyasya . agastye munau trikàø .

#<samudranavanãta># naø samudrasya navanãtamiva . samudramanthanodbhåtasàràü÷e 1 amçte 2 candre ca mediø .

#<samudraphala># naø oùadhibhede %<samudranàma prathamaü pa÷càt phala mudãrayet . samudraphalamityàdi nàma vàcyaü bhipagvaraiþ . phalaü samudrasya kañåùõakàri vàtàpahaü bhåtanirodhakàri . tridoùadàvànaladoùahàri kaphàmayabhràntiviràdhakàri>% ràjaniø tadguõàþ uktàþ .

#<samudraphena># puø 6 taø . samudrasya phene amaraþ %<samudraphena÷cakùuùyo lekhanaþ ÷ãtala÷ca saþ . kaùàyo viùapittaghnaþ karõarukkaphahçllaghuþ>% bhàvapraø tadguõà uktàþ .

#<samudramekhalà># strã samudraþ mekhaleva veùñanàkàratvàt yasyàþ . pçthivyàü trikàø . samudrara÷anàdayo'pyatra .

#<samudrayàna># naø yàyate'nena yà--karaõe lyuñ 6 taø . pote samudrataraõasàdhane naukàbhede varàhapuø .

#<samudrayàtrà># strà 6 taø . samudrasya tãrthatvena gamane . kalau tanniùeùaþ kali÷abde 1804 pçø dç÷yam .

#<samudraramaõa># strã samudraþ ramaõa iva veùñakatvàt yasyàþ . pçthivyàü halàø .

#<samudralavaõa># naø samudrajalajàtaü lavaõam . (karakaca) sàmudre lavaõe ràjaniø . %<sàmudraü yattu lavaõamakùãvaü va÷iraü ca tat . sàmudraü madhuraü pàke satiktaü madhuraü guru . nàtyuùõaü dãpanaü bhedi vyakùãvamavidàhi ca . ÷leùmalaü vàtanuttiktamaråkùaü nàti÷ãtalam>% bhàvapraø .

#<samudravahni># puø 6 taø . samudrasthe agnau bàóavànale halà0

#<samudravelà># strã 6 taø . samudrasya kåle .

#<samudrasubhagà># strã 6 taø . gaïgàyàü ràjaniø .

#<samudrànta># naø samudrasyàntaþ paryantade÷aþ utpattisthànatvenàstyasya ac samudraþ anto yasya và . 1 jàtãphale ÷abdacaø 2 duràlabhàyàü strã amaraþ . 3 kàrpàsyàü 4 pçkkàyàü mediø 5 yavàse strã ràjaniø . 6 taø . 6 samudraparyante triø .

#<samudràmbarà># strã samudraþambaramiva veùñanàkàratvàt yasyàþ . pçthivyàü trikàø . sàgaràmbaràdayã'pyatra .

#<samudràru># puø samudramçcchati ç--kartarikaraõe và uõ . 1 kumbhãre 2 metubandhe 3 timiïgalamatsye mediø .

#<samudri(drã)ya># triø samudra + bhavàrthe gha cha và . samudrabhave padàrthe .

#<samudvaha># triø sam + ud + vaha--ac . ÷reùñhe samyagudvahanakartari ca .

#<samundana># naø sam + unda--lyuñ . samyagàrdrãbhàve (bhijà)amaraþ .

#<samunna># naø sam + unda--kta . 1 klinne 2 àrdre amaraþ .

#<samunnata># triø sam + ud + nama--kta . 1 atyucce 2 stambhamede puø paraõiþ

#<samunnati># triø sam + ud + nama--ktin . 1 uccatàyàm %<pràyaþ payàdharasamunnatiratra hetuþ>% utyudbhañaþ . 2 utsedhe sphãtayàyàü jañàø .

#<samunnaddha># triø sam + ud + naha--kta . 1 garvite 2 paõóitanmanye amaraþ . 3 prabhau ajayaþ . 4 samuddhçte mediø 5 utkùipya baddhe hemacaø . 6 samudbhåte ca . bhàve kta . 7 uttolyabandhane naø .

#<samunnaya># puø sam + ud + nã--ac . 1 årdhvanayane 2 samyagnãtau 3 utkùepaõe 4 samudbhàvane ca .

#<samupacita># triø samyak upacitam upa + ci--kta . 1 subahulãkçte 2 saüvardhite ca .

#<samupajoùam># avyaø sam + upa + juùa--amu . atyantànande ràmà÷ramaþ .

#<samupeyivas># triø sam + upa + iõa--kvasu . samãpagate .

#<samupoóha># triø sam + upa + vaha--kta . 1 saïgate 2 sa¤jàte ca .

#<samullekha># puø sam + ud + likha--gha¤ . pàdàdinà bhåmyàdeþ khanane .

#<samåóha># triø sam + åha + vaha--và kta . 1 rà÷aukçte 2 anapaplute %<samåóhanasya pàüsure>% iti çgvedaþ . 3 bhugne 4 sadyojàte mediø 5 damite 6 kçtavivàhe dharaõiþ 7 ÷ãdhite jañàø . saha måóhena . 8 måóhasahite triø .

#<samåru># puø saïgatau sandhihãnatvàt åråyasya . mçgabhede amaraþ pçùoø . samåra tatràrthe pustràø hamacaø striyàü ïãù .

#<samåla># ttiø rsaha målena . målasahite samåle upapade kaùàdibhyaþ õamul tatprakçtidhàtoranuprayoga÷ca %<samålakàùaü ca kaùuþ>% %<samålaghàtaü nyabadhàt>% iti ca bhaññiþ .

#<samåha># puø sama + åha--gha¤ . 1 samudaye amaraþ . samåhatva¤ca apakùàbuddhiviùayaviùayatvaü tritvàdiparyàptasaükhyàvi÷eùo và . 2 samyaga åhe tarke ca .

@<[Page 5239a]>@
#<samåhanã># strã samuhyate'nayà sam + åha--karaõe lyuñ ïãp . 0 1 sammàrjanyàü hemacaø bhàve lyuñ . 2 sampàrjane parisamåhana÷abde 4258 pçø dç÷yam . 3 samyagåhakaraõe ca naø .

#<samåhàlambana># triø samåhamàlambate viùayatayà à + layilyu . nànàprakàratàniråpitanànàvi÷eùyatà÷àlini j¤àne . tatra saü÷aye nànàprakàratàniråpitàyà ekavi÷eùyatàyàþ sattvàt na samåhàlambanatvam . dhavakhadirau dvàvityàdau daõóã kuõóã ca devadatta ityàdau vàkyajanitabàdhasyàpi samåhàlambanatvaü tatrobhayaniüråpitayoþ vi÷eùyatayordvayorevàïgokàràt dvandvàtpara÷råyamàõa÷abdasya pratyekànvayaniyamena prathamàrthadvitvasma pratyekavçttitvàt tacca samavàyenaiveti bodhyam . ataeva ÷abdacintàmaõau maõikçtà dhavakhadirapalà÷àü÷chinattotyàdau pratyekakarmatàyà eva vibhinnakriyàyàvanvaya ityuktam . ata uktasthale vi÷eùyatàdvayam . dhavakhadirau dvàvityàdàvapi dvitvasya sama vàyasambandhena dhavàdivçttitvàt vi÷eùyatàdvayàïgãkàre'pi nakùatyabhàvàt . tenaiva dhavakhadirau na dvàviti pratãtivàraõasambhavàt . ghañaü paña¤ca pa÷yatãtyàdau ca dar÷anakriyàyàü ghañapañayoranvayasambhave tu na samåhàlambanamiti bhedaþ ityàdibodhyam . yadi ca àtmaghañayornàtmatvamityàdi prayogasàdhutvàrthaü paryàptisambandhenaiva dvitvàdervogho'ïgãkriyate tadà tasya na samåhàlambanatvam .

#<samåhin># triø samåho'styasya ini sam + åha--õini và . samåhàvayave pratyekavastuni yathà ghañapañasamåhàntargatà ghañaþ paña÷ca samåhã . 2 samyaktarkayute triø striyàü ïãp

#<samåhya># puø sam + åha--õyat . 1 yaj¤iyàgnau amaraþ 2 mamyak tarkye triø 2 yaj¤àgnisaüskàrabhede siø kauø .

#<samçddha># triø samyak çddhaþ çdha--kta . 1 adhikasampattiyukte amaraþ . 2 ativçddhe ca ÷abdamàø .

#<samçddhi># strã samyak çddhiþ sam + çdha--ktin và . 1 atisampattau amaraþ 2 samyagvçddhau ca %<madhusamçddhisamedhita yà medhayà>% màghaþ .

#<sameta># triø sam + à--iõa kta . 1 samàgate 2 saïgate ca .

#<samedhita># triø sam + egha + õic--kta . saüvardhite %<madhusamçddhi samedhitamedhayayeti>% màghaþ .

#<samodaka># naø samam ardhabhàgena tulyamudakaü yatra . ardhàmbu saüyogena mathitadadhijàte 1 takrabhede hemacaø . saha modavena sahasya saþ . 2 modakasahite trikàõóa÷eùaþ .

@<[Page 5239b]>@
#<sampatti># strã sam + pada--ktin . 1 ativibhave amaraþ 2 anuråpàtmabhàve yasya yadråpatà ucità tasya tathàbhavane ca siø kauø 3 vibhåtau mediø .

#<sampad># strã sam + pada--sampaø bhàve kvip . 1 vibhave 2 sampattau ca amaraþ . 3 guõotkarùe . karaõe kvip . 4 hàrabhede puø mediø . gha¤arthe ka . sampada tatràrthe naø ÷abdamàø .

#<sampanna># triø sam + pada--kta . 1 sàdhite 2 sampadyukte ca medi0

#<samparàya># puø sam + parà + iõa--àdhàre ac . 1 yuddhe 2 àpadi 3 uttarakàle ca amaraþ .

#<samparàyika># naø samparàyàya àpade hitam ñhan . 1 yuddhe tadarthe ñhaõ . 2 sàmparàyikamayyatra amaraþ .

#<samparka># puø sam + pçca--gha¤ . 1 sambandhe 2 ratau 3 melake ca mediø .

#<samparkin># triø sam + pçca--cinuõ . sambandhayukte .

#<sampà># strã samyak atakiütaü patati pata--óa . vidyuti asaraþ .

#<sampàka># puø samyak pàko yasmàt 5 vaø . àragbadhavçkùe amaraþ tadbhojane hi bhuktànnàdeþ samyakpàko bhavatãti vaidyake prasiddham . 2 dhçùñe 3 tarkake mediø 4 lampañe 5 alpe ca triø dharaõiþ .

#<sampàta># puø sam + pata--gha¤ . 1 pakùigatibhede jañàø 2 samyakpatane ca . 3 rekhàsåtràdeþ sampatane ca .

#<sampàti># puø sam + pata--õic--in . jañàyuyo jyeùñhabhràtari pakùibhede ràmàø . svàrthe ka . tatraiva . sàmpatiriva kàyati kai--ka . sampàtika garuóajyeùñhatanaye ÷abdamàø .

#<sampuña># puø sam + puña--ka . 1 kuruvakavçkùe amaraþ . samyak puñamiva ubhayavàr÷vavarti yasya . 2 ekajàtãyapadàrthena bhinnajàtãyasya ubhayato vyàpte triø %<sakàmaiþ sampuñojàpyaþ>% iti tantram .

#<sampuñaka># puø sampuñayati sam + puña--ac svàrthe vun . sampudgake ma¤jåùàkhye (peñàrà) padàrthavi÷eùe amaraþ .

#<sampårõa># triø sam + påra--kta . 1 paripårõe 2 samagre ca %<àdityodayavelàyàþ pràïmåhårtadvayànvità . ekàda÷ã hi sampårõe>% ti smçtyukte 3 ekàda÷ãbhede strã tiø taø . ÷uddhe 4 ùaùñidaõóàtmakatithimàtre strã tithi÷abde 3293 pçø dç÷yam .

#<sampçkta># triø sam + pçca--kta . 1 mi÷rite hemacaø 2 sambaddhe ca

#<sampraõayana># naø sam + pra + õã--lyuñ . 1 samyagvahnighçtàdeþ ÷odhanàya saüskàravi÷eùe 2 vidhàne ca .

#<samprati># avyaø sam + prati + samàhàradvandvaþ . idànãmityarthe amaraþ .

#<sampratipratti># strã sam + pratipadyate ktin . 1 vàdyuktàrthavimayasvãkaraõa %<÷rutvàbhiyogaü pratyarthãtyadi taü pratipadyate . sà tu sampatipattiþ syàdi>% ti 2 smçtyukte vyavahàre uttarabhede ca %<mithyà sampratipatti÷ca pratyavaskandanaü tathà . pràïtyàya÷cottaràþ proktà÷catvàraþ ÷àstravedibhiþ>% uttara÷abde 1019 pçø dç÷yam .

#<sampradàtç># triø sam + pra + dà--tçc . dànakartari striyàü ïãp

#<sampradàna># naø sam + pra + dà--bhàve lyuñ . 1 samyakpradàne . sampradãyate'smai lyuñ . %<karmaõà yamabhipraiti sa sampradànamiti>% pàõinyukte 2 dànakarmodde÷ye . tacca trividham . %<aniràkaraõàtkartustyàgàïgakarmaõepsitam . preraõànumatibhyà¤ca labhate sampradànatàm>% ityukteþ . tatra viùõave vastraü dadàtãtyàdau aniràkartç sampradànam, yàcakàya dhanaü dadàtãtyàdau prerayitç sampradànam, gurave dhanaü dadàtãtyàdau anumantç sampradànam . gauõamukhyasàdhàraõe sampradàne caturthã pàø . tallakùaõaü tu ÷abda÷aø praø dar÷itaü yathà gatyàdiminne dhàtvarthe caturthyà vigrahasthayà . %<yaþ svàrtho bodhanãyastatsampradànatvatãritam>% . gatyàdiminne yaddhàtåpasthàpye yàdç÷àrthe vigrahasthacaturthyà yaþ svàrtho bàdhayituü ÷akyate sa taddhàtåpa sthàpyatàdç÷akriyàyàü sampradànatvamucyate . bràhmaõàya dànaü vanasyetyàdau dadàteþ svatvajanakatyàgà'rthastanniviùñe ca svatve bràhmaõàdeþ pratiyogitvaü niråpitatvaü và caturthyà bodhyate iti tadeva tatra sampradànatvaü brahmaõapratiyogikaü bràhmaõaniråpitaü và yaddhanavçtti svatvaü tajjanakastyàga ityevaü tatra pratyayàt ghàtvarthatàvacchedakãbhåtasvatvàkhya phalavattayà ghanàderdànakarmatvàt . na caivaü pa÷ukàmanayà yàgakaraõada÷àyàü caitraþ svàtmane pa÷uü dadàtãtyapi pravãgàpattistàdç÷ayàgasya cetrãyaü yat pa÷uniùñhaü svatvaü tajjanakatyàgatvàditi vàcyaü svatvadhvaü sajanakakriyàparyavasannasya tyàgasyaikade÷e svatvadhvaüse'pi dvitãyàdyarthasyànvayena pa÷uphalakayàge pa÷uniùñhasya svatvadhvaüsasya janakatvavirahàdeva tadvàkyasvàpramàõatvàt . gràmàya gata ityàdau vigrahasthacaturthyà dhàtvarthe bàdhyamapi karmatvaü na gatyàdiminne caturthyà bodhanãyam . saüvardhayitumityàdi tumartho na vigrahasthayeti na tatra prasaj¤aþ . gampradàna÷abdastu svà÷rayagocaratyàgajanyasvatvasya pratiyoginyeva ÷akta iti stratapratiyogitya sampradànatvamityàdiko na prayogaþ . na ca dànasya satvahetutve pramàõàmàvaþ . %<sapta vittàgamà dharmyà dàyo làbhaþ krayo jayaþ . vibhàgaþ samprayoma÷ca satpratigraha eva ca>% ityàdimanvàdivacanaistasya svatvahetutva'pratipàdanàditi vàcyaü vràhmaõàya tyaktàyàü gàva gauriyaü bràhmaõasya na tu mametyàdisarvajanãnapratãtereva tatra pramàõatvàt %<pradànaü svàmyakàraõamiti>% vacanàcca . ataeva vide÷asthaü pàtramuddi÷ya tyaktadhane svãkàramantareõaiva pàtrasya maraõasthale pitçdàyatvena taddhanaü putràdibhirvibhajya gçhyate anyathà tairiva udàsãnairapi taddhanasyàraõyaku÷àderivopàdàne yatheùñaniyoge ca pratyavàyo na syàt . nanvevaü dànàdeva svatvasiddherdakùavastuni svãkàro vyartha iti cenna %<lavdhvà càùñaguõaü phalam>% ityàdismçteþ pratigçhãtadravyadànasya phalavi÷eùaü pratihetutvena tàdç÷aphalasampattyarthameva pratigrahasyopayogàt %<yàjanàdhyàpanapratigrahairdvijo dhanamarjayedityàdi>% ÷rutyà pràguktasmçtyà ca pravigrahasyàpi svatvahetutvabodhanàcca svatvajanakavyàpàrasyaivàrjana padàrthatvàt . dàsàya bhakùyaü dadàti bhçtakàya vetanaü dadàtãtyàdàvapi svatvajanakatyàgaü pratipàñayan dadàtirmukhya eva puõyajanakantu na tàdç÷aü dànamavaidhatvàt . yuttu svãkàrajanyasya svatvasya janakastyàgo dànaü manasà pàtramuddi÷ya dhanatyàgastu na dànaü kintåtsargamàtraü pratigrahajanyasvatvaü prati hetubhåtavaidhatyàgasyaiva tathàtvàt, upekùà tu khatvadhvaüsamàtrajanakastyàgo na tu tatra svatvajanakatvasyàntarbhàva iti maithilairuktaü tanna yuktaü làghavena svatvajanakatyàgasyaiva dadàtyarthatvàt . tilànasmai pratiyacchati turagamasmai vikrãõãte ityàdau dravyàntaragrahaõapårvakaü dànameva pratidàna målyagrahaõapårvakaü dànameva ca vikraya iti tatràpi mukhyameva sampradànatvaü caturthyà bodhyate tilàdika¤ca na målyaü paõapuràõàdereva ÷àstre tathàtvopade÷àt . adçùñàrthaü dattasyaiva ca svãkàraþ pratigraha iti pareõa prãtidattasya vikrãtasya và tilaturagàdeþ svãkàro na doùàbahaþ . maitràya rocate modaka ityatra caturthyà dhàtvarthànvitamàgheyatvaü dhàtunà ca bhakùyatvaprakàrakecchopasthàpyate tiïà tu prakà÷ata ityàdàdiva viùayatvalakùaõaü kartçtvaü tathàca maitraniùñhàyà bhakùyatvaprakàrakecchàyà viùayatàvànmodaka ityàkàrakastatra bodhaþ . gurave gàü dhàrayate ityatra dhçïà gçhàvasthitirdvitãyayà tadanvitaü kartçtvaü caturthyà ca tanniviùñagçhànvitaü sambandhitvasupasthàpyate tena gokartçkàyà gurusambandhigçhàvasthiteranukålavyàpàravànityàkàrastatra bodhaþ dhçdhàtåttaraõicà vyàpàrabodhanàditi kàlàpàþ . pàõinãyàstu %<ghàreruttamarõaþ>% iti såtrànusàreõa caitràya ÷ataü dhàrayate ityàdàviva gurave gàü dhàrayate ityàdàvapi çõagrahaõaü ghàraõaü dattatva¤ca caturthyarthaþ tathàca gurudattàü gà çõatvena gçhõàtãtyàkàrastatra vàkyàrthaþ pa÷càcchodhyatvenàïgãkçtya gçhãta¤ca dravyamçõamityàhuþ . putràya ràdhyati putràyekùate ityàdau daivaniråpaõaü dhàtvarthastanniviùñe ca daive su varthamya sambandhasyànvayastena putrasya daivaü niråpayatãvyeva tatra vovaþ . gurave gàü prati÷çõoti à÷çõotãtyàdau deyatvenàbhyupabhamaþ ÷çõãterarthastatra gorvi÷eùyatvena tadeka de÷e ca dàne gurorudde÷yatvenànvayastena gurådde÷yakadànakarmatvena gàmabhyupagacchatãtyevaü tatraü bodhaþ . hotre pratigçõàtãtyàdau harùànukålavyàpàralakùaõaü protsàhanaü gçõàterarthastadekade÷e ca harùe hotràderanvayastena hotçniùñhaharùànukålavyàpàravànityàkàrakastatra bodhaþ . caitràya kçpyati krudhyatãtyàdau dhàtvartha utkañadveùastatra viùayitvalakùaõaü sampradànatvaü caturthyà bodhyate tena ca caitraviùayakotkañadveùavànityàkàrakastatra bodhaþ . putre kopo na yujyate ityàdau kçdantasya kopapadasyaivàrthe putra ityasyàsvayà na tu dhàtvartha . pañàya ghañate ityàdàvapi ghàtvarthakçtau supà pañasya viùayitva bodhyate tatrodde÷yatvameva caturyarthaþ kathamanyathà pañecchayà tantunirmàõada÷àyàü pañàya yatate ityàdikaþ prayogaþ ityapi vadanti . mitràya druhyatãtyatra dviùñàcaraõaü drohastena mitrasya dviùñamàcaratãtyarthaþ . ÷iùyàyerùyatãtyatràniùñànupekùaõamãrùyà tathàca ÷iùyàniùñaü nopekùata ityarthaþ . putràyàsåyatãtyatra asåyà guõadveùastena putrasya guõaü dveùñãtyàkàrastatra bodhaþ . mitraü druhyati ÷iùyamãrùyati putramasåyatãtyapi prayogàt druhàdikarmaõaþ sampradànatvaü vaikalpikamityunnãyate . kopapårvakasya dràhàderdruhàdidhàtuvàcyatve tatkarmaõaþ sampradànatvaü drohàdimàtrasya tathàtve tu karmatvameveti punaþ komàràþ . sopasargayosta krudhadruhoþ karmaõaþ karmataiva na tu sampradànatà ataeva ÷iùyasyàbhikroddhà mitrasyàbhidroóhetyàdau kçdyoge karmaõi ùaùñhyeva pramàõam .

#<sampradàya># puø sam + pra + dà--bhàve gha¤ . 1 guruparamparàgate sadupade÷e amaraþ . upacàràt 2 tadupade÷ayute jane ca . ã÷varasyaiva sarvasampradàyapradyotakatvamiti %<nirmàõakàyamadhiùñhàya sarvasampradàyapradyotaka iti pàta¤jalàþ>% kusumàø . ã÷varavàde ca maõikçtà''÷aïkya tathaiva vyavasthàpitaü yathà %<nanva÷arãràt kathaü vedaghañàdi÷abdavyavahàrasampradàyaþ ucyate sargàdàvadçùñopagçhãtabhåtabhedànmãna÷arãrotpattà vadçùñavadàtmasaüyàgàdadçùñasahakçtaprayatnavadã÷varasaüyogàdvà sakalavadàrthagocaraj¤ànàdvibakùàsahitànmãnakalevarakaõñhatàlvàdikriyàjanyasaüyogàdvedotpattiþ . evaü kulàlàdi÷arãràvacchedenàdçùñasahakçtaprayatnavadã÷varasaüyogàttadbuddhãcchàsahitaceùñotpattau sakalaghañànukålavyàpàro ghañotpattiþ . evaü prayojyaprayojakaj¤ànàya vyàpàràbhimata÷arãràvacchedenàpi adçùñasahakçte÷varaj¤ànecchàprayatnàdeva vyavahàraþ tatastatsu÷ãlo bàlo vyutpadyate so'yaü bhåtàve÷anyàyaþ . yattu yathà lipyàdinà mauni÷làko'numàya pañyate tathà sargàntaràtpannatattvaj¤ànavatà bhogàrthaü sargàdàvutpannena manvàdinà sarvaj¤ena, ã÷varàbhipràyasthavedaþ sàkùàtkçtyànådyate tato'gninasampradàyaþ sa eva kàyavyåhaü kçtvà vàgvyabahàraü karotãti mataü tanna pratisargàdyanantasarvaj¤akalpanàyàü gauravàt taùàmeva kùityàdikartçtvasambhavena ã÷varànanugamàcca . etena sargàdau sargàntarasiddhayogina eva kùitikartàraþ santviti nirastaü sargàdàvanantasarvaj¤asiddhi÷ca kiü pramàõàntaràt kùityàdikartçgràhakàdvà nàdyastadabhàvàt nàntyaþ anàdidvyaõukàdikàryapravàhasya sakartçkatvànumànàt làghavasahakçtàdekasyaiva sarvaj¤asya siddheþ>% . sampradàyapravartakabhedà÷ca padmapuø uktà yathà %<÷rãmannàràyaõo brahmà nàrado vyàsa eva ca . ÷rãlamadhvaþ padmanàmo nçharirmàghavastathà . akùobho jayatãrtha÷ca j¤ànasindhurmahànidhiþ . vidyànidhi÷ca ràjendro jayadharmamunistathà . puruùottamo brahmaõyo vyàsatãrthamunistathà . ÷rãmàllakùmãpatiþ cãmàn màdhavendrapurã tathà . sampradàyavihãnà ye mantràste niùphalà matàþ . ataþ kalau bhaviùyanti catvàraþ sampradàyinaþ . ÷rãmàdhva rudra sanakà vaiùõavàþ kùitipàvanàþ>% padmapuø . tantrokta vaiùõavasampradàyà yathà %<÷ro÷iva uvàca vaikhànasaþ sàmavedã ÷rãràdhàvallabhã tathà . gokule÷o mahe÷àni! tathà vçndàvanã bhavet . pa¤caràtraþ pa¤camaþ syàt ùaùñhaþ ÷rãvãravaiùõavaþ . ràmànandã haviùyà÷ã nimbàrka÷ca mahe÷vari! . tato bhàgavato devi! da÷a bhedàþ prakã rtitàþ . ÷ikhã muõóã jañã caiva dvitridaõóã krameõa ca . ekadaõóã mahe÷àni! vãra÷aivastathaiva ca . sapta pà÷upatàþ proktà da÷adhà vaiùõavà matàþ . eteùàü vàsanaü devi! ÷çõu yatnena ÷àmbhavi! . veveùñi sarvaü saüvyàpya yastiùñhati sa vaiùõavaþ . vaikhànasàdidakùàdyairbhåùitaþ smàrtavaiùõavaþ . ÷rãràdhàvallabhaü devi! ÷çõu yatnena ÷àmbhavi! . vaiùõavàcàranirato viùõutantraikapàragaþ . ananyacetàþ ÷àntàtmà viùõucintàparàyaõaþ . ÷rãràdhàvallabho devi! gokule÷aü ÷çõu priye! . nànàbhåùaõasampanno nànàsugandhibhåùitaþ . gavàü kulaü prãõayità kelikçùõasvaråpadhçk . ÷arãramarthaü pràõàü÷ca saünivedatãha yaþ . antaþ÷aktiparo devi! vahirvaiùõavaråpadhçk . gandharvàcàranirato latàveùñanatatvaraþ . sampradàyo gokule÷aþ sarvasiddhikaro bhuvi . vçndà vanàkhyaü deve÷i! ÷çõ yatnena sàmpratam . vigatà÷aþ prasannàtmà viùõubhaktiparàyaõaþ . kàminãsaïgacapalo vanakrãóàvinodadhçk . saugandhabhåùitatanuþ strãdhyànaikaparàyaõaþ . viùõusàråpyatattvaj¤aþ prokto vçndàvanã ÷ive! . pà¤caràtro mahe÷àni tathaiva vãravaiùõavaþ . pårvameva mahe÷àni kãrtitaþ parame÷vari! . rà ÷aktiriti vikhyàtà maþ ÷ivaþ parikãrtitaþ . tadànandã ÷àntacittã prasannàtmà vicàradhçk . sarvatra samaråpà ca ràmànandã prakãrtità . haviùyà÷ã mahe÷àni! yathàvadavadhàraya . pàpasaüharaõàsakto viùõubhakto jitendriyaþ . yamàdiniyamairyukto bhaktàcàraparàyaõaþ . svopayoga phalagràhã parakàryaparàyaõaþ . haviùyà÷ã mahe÷àni! ÷ivabhaktisvaråpadhçk . nimbàrkàkhyaü sampradàyaü ÷çõu yatnena sàmpratam . nityàrcanakramàsaktaþ svatantraikaparàyaõaþ . bàhyapåjàdinirato nànyabhaktaþ prasannadhãþ . àryapakùànvitaþ svacchaþ svacchandàcàratatparaþ . svatantraþ smàrtavidveùã nimbàrko bhagavàn hariþ . atha bhàgavataü devi! kathyate ÷çõu sàmpratam . viùõubhaktaikanipuõo vijitàtmà prasannadhãþ . smàrtagarvànvito devi! tadanyàcàratatparaþ . àryapakùànvito devi! tathà suråpave÷adhçk . ÷aivadveùã tasya saïgàt punaþ snànaparàyaõaþ . kevalaviùõutattvaj¤aþ pràkto bhàgavataþ ÷ive>% ÷aktisaïgaø ta0

#<sampradhàraõà># strã sam + pra + ghç--õic--yuc . yuktàyaktatvavivacanàrthasamarthane amaraþ .

#<samprayoga># puø sam + pra + yuja--gha¤ . 1 vçddhyàdilàbhecchayà dhanàdiviniyoge %<vibhàga samprayoga÷ce>% ti smçtiþ . 2 raø maõe 3 nidhuvane 4 anvaye 5 arthite triø ajayaþ 6 sandindhe 7 kàrmaõe va÷ãkaraõàdau mediø 8 indriyaviùayasambandhe ca

#<samprayogin># triø sam + pra + yuja--cinuõ . 1 kàmuke 2 kalàkelikàrake 2 sambaglàbhàrthaü dhanàüdiviniyojake . 3 saüprayojake triø mediø .

#<samprasanna># triø . 1 samyakprasanne 2 suùupte ca samprasàda÷abde dç÷yam

#<samprasàda># puø sam + pra + sada--karaõeø gha¤ . 1 yogàdi÷àkhokte cittasya nairmalyasampàdake prayatnabhede . bhàve gha¤ . 2 samyakprasannatàyàm . àdhàre gha¤ . 3 suùuptau %<tadyatraitatsuptaþ samastaþ samprasannaþ svapnaü vijànàtãti>% ÷rutiþ . sandhya÷abde ca suùupti÷abde dç÷yam .

#<samprasàdhana># naø sam + pra + sàdhaü--õic karaõe lyuñ . 1 kañakàdo bhåùaõe . bhàve lyuñ . 2 bhåùaõakriyàyàm .

#<samprasàraõa># naø sam + pra + sç--õic--lyuñ . 1 samyagvistàraõe vyàkaraõokte yaõaþ sthàne jàyamàne 2 iksaüj¤avakarõe ca . %<ik yaõa samprasàraõam>% pàø .

#<samprahàra># puø samprahriyate'tra sam + pra + hç--àdhàre gha¤ . 1 yuddhe amaraþ . bhàve gha¤ . 2 samyakpraharaõe 3 gamane ca mediø .

#<sampràpti># strã sam + pra + àpa--ktin . 1 samyakpràptau 2 vaidyakokte rogotpattibhede ca tallakùaõaü bhàvapraø uktaü yathà atha sapràptelaükùaõamàha %<yathà duùñena doùeõa yathà cànuvisarpatà . utpattiryà'mayasyàsau sampràptirjàtiràgatiþ>% . yathà duùñena doùeõa yathà kàraõabhedena doùeõa yathà cànuvisarùatà anekadhà doùàõàü visarpatà mårdhvàdhastiryagàdigatibhedena tathà ca visarvatà . àmayasya yà utpattiþ asau sampràptiþ . ÷àstravyavahàràya sampràpteþ paryàyàvàha jàtiràgatiriti . saüpràpte raupàdhikabhedànàha %<saïkhyàvikalpapràdhànyabalakàlavi÷eùataþ . sà bhidyate yathàtraiva vakùyante'ùñau jvarà iti>% . saïkhyàdikàlavi÷eùàntebhyaþ sà saüpràptirmidyate bhedavatã kriyataü ityarthaþ . tatra saïkhyàü vivçõoti . yathà jvaro'ùñadhà atãsàraþ ùaóvidha ityàdi vikalpaü vivçõoti . %<doùàõàü sabhavetànàü vikalpo'÷àü÷a kalpanà>% samavetànàü samuditànàü doùàõàm aü÷àü÷akalpanàhãna madhyàdhikabhedairbhàgakalpanà vikalpaþ . pràdhànyaü vivçõoti . %<khàtantryapàratantryàbhyàü vyàdheþ pràbhànyamàdi÷et>% . jyàpteþ svàtantryeõa pràdhànyaü pàratantryeõàpràdhànya¤ca vadedityarthaþ . yathà svatantrasya jvarasya pràdhànyaü jvaràdhãnànàü ÷vàsàdãnàmapràdhànyama . balaü vivçõoti %<hetvàdikàrtsnyàvayavairbalàbalavi÷eùaõam>% . atràpi vyàdherityanuvartate hetvàdãnàü hetupårvaråparåpàõàm . kàrtsnyena sàkalyena avayavaiþ ekade÷ena vyàdherbalàbalayorvi÷eùaõam . vi÷eùaõaü bodhaþ . kàlaü vivçõoti . %<naktaü dinartubhuktàü÷airvyàdhikàlo yathàmalam>% naktamatràvyayaü ràtrivàcakam . ghatenaitaduktaü yasminnaktàdiraü÷o yasya doùasya prakopa ukto'sti so'÷astasya doùajasya vyàdheþ kàla ityarthaþ . naktà deraü÷eùu vàtàdiprakopa ukto vàgbhañena %<te vyàpino'pi hçnnàbhyoradhomadhyordhvasaü÷rayàþ . vayo'horàtri bhuktànàmantamadhyàdigàþ kramàditi>% te vàtapittakaphàþ . çtuùu vàtàdiko yathà . varùàsu ÷i÷ire vàyuþ, pittaü ÷aradi grãùmake . vasante tu kaphaþ kupyedeùà prakçtiràrtavã . saüpràptirvyàdhãnàü j¤ànàya hetuþ, yathà mithyàhàravihàrakapitavàtàdyàmà÷ayagamanarasadåùaõakoùñhàgnibahirnirasanaråpaü jvarotpattiprakàraü bodhayati . tathà vyàdhãnàü saïkhyàdoùàü÷akalpanà pràdhànyabalakàlàü÷ca bodhayati .

#<sa(mpre)mpraiùa># puø sam + pra + iùa--gha¤ và vçddhiþ . 1 niyoge 2 vidhau hemacaø . vidhi÷abde 4907 pçø dç÷yam .

#<samprokùaõa># naø sam + pra + ukùa--lyuñ . jalàdisecanena saüskàrabhede abhyukùaõa÷abde 313 pçø dç÷yam .

#<samprokùita># triø sam + pra + ukùa--kta . jalàdisecanena kçtasaüskàre padàrthe .

#<samphàla># puø sam + phala--jvalàø õa . medhe hemacaø .

#<samphulla># triø sama + phulla--ac . vikasite . sam + phala--kta ata uttvam . sampulta iti lakàramadhyo'pi tatraiva .

#<samba># sarpaõe bhvàø paø saø señ . sambati asambãt ùopade÷aþ sàghuþ

#<samba># sambandhe cuø ubhaø sakaø señ . sambayati te asasambat ta .

#<samba># naø samba--ac . 1 kçùñakùetrasya pratilomakarùaõe 2 jale jañà0

#<sambaddha># triø sam + bandha--ka . 1 sambandhini . bhàve kta . 2 samyagbandhane naø .

#<sambandha># puø sam + bandha--gha¤ . 1 saüyogàdã 2 saüsarge 3 samçddhau ajayaþ . 4 samyagbandhane 5 nçõàü saüsargabhede ca . sa ca sambandhastrividhaþ %<sambandhastrividhaþ pusà viprendra! jagatãtale . vidyàjàyàtijayaiva prãtija÷ca prakãrtitaþ . maitrantu prãtijaü proktaü sa sambandhaþ sudurlabhaþ>% vrahmavaiø brahmakhaø 10 aø . saüsarga÷ca nànàvidhaþ %<÷eùe ùaùñhã>% pàø mahàbhàùye dar÷itastatràvagantavyaþ . nyàyamate saüyogasamavàyàdiruktaþ . samyagbandhã yataþ . 6 hite triø ajayaþ .

#<sambara># naø samba--aran . 1 jale amaraþ ayaü tàlavyàdi ajayaþ . 2 bauddhavratabhede mediø . 3 saüyame triø 4 setau hemacaø 5 daityabhede 6 mçgabhede 7 mãnabhede puüstrãø striyàü ïãù . 8 parvatabhede ca puø ÷abdaraø . 9 jainabhede 10 jinamataprasiddhapadàrthabhede . sa ca àsravanirodharåpaþ guptisamityàdiþ arhat÷abde 384 pçø tasyodde÷aþ 385 pçø ca tallakùaõaü dç÷yam . saüvara ityeva antasthavamadhyaþ pàñhaþ tatràrthe .

#<sambaràri># puø sambarasya daityavi÷eùasya ariþ . kàmadeve amaraþ

#<sambarã># strã samba--aran ïãp . 1 måùikaparõyàm amaraþ . 2 ÷atàvaryà¤ca tàlavyàdirayamiti bharataþ .

#<sambala># naø samba--kalac samyakbalaü yato và . 1 jale ÷abdaraø 2 pàtheye puø naø amaraþ tàlavyàdi tatràrthe bharataþ .

#<sa(÷a)mbàkçta># triø sa(÷a)mbena pràtalomena kçùñaü kùetraü sa(÷a) mba + óàc--kç--kta . 1 anulomakarùànantaraü pratilomakçùñe dviþkçùñe kùetràdau amaraþ . bhàve kta . 2 pratilobhakarùaõe na0

#<sambàdha># naø samyak bàdhà yatra . 1 narakavartmabhaye ÷abdamàø . sam + bàdha--bhàve gha¤ . 2 anyonyasaügharùe puø 3 saïkañe 4 bhage mediø .

#<sambàdhana># puø sam + bàdha--lyu karaõe lyuñ và . 1 dvàrapàle 2 ÷ålàgre 3 madanadvàre bhage ca mediø . bhàve lyuñ . 4 samyagpãóane .

#<sambuddha># puø pràø saø . 1 buddhàvatàre trikàø . 2 sabhyagbodhà÷raye triø .

#<sambuddhi># strã sam + budha--ktin samyagbuddhiryatra và . 1 samyagabodhe 2 sambodhana÷abdàrthe ca .

#<sambodha># puø sam + budha--gha¤ . 1 kùepe 2 bodhane mediø . 3 nà÷e ajayaþ 4 samyakj¤àne ca

#<sambodhana># naø sam + budha--lyuñ . 1 samyakj¤àne . budha--õicyuc . tatràrthe strã bharataþ . lyuñ . 2 samyagj¤àpane %<sthitasyàbhimukhãbhàvamàtraü sambodhanaü viduþ . pràptàbhimukhyaþ puråùaþ kriyàsu viniyujyate>% iti vyàkaraõokte anyatràsaktasyàmimukhãkaraõàya amãùñakriyàsu viniyogàya j¤àpanàdiråpe 3 vyàpàrabhede naø %<sambodhanapadaü yacca tat kriyàyà vi÷eùaõam . vrajàni devadattetyàdau nighàto'tra tathà sati>% hariþ . samànavàkye eva nighàtasya (anudàttasya) vidhànàt . vrajàni devadatta ityàdau tasya nighàtaþ . %<sambodhanàntaü kçtvorthàþ kàrakaü prathamo vàtaþ . dhàtusambandhàdhikàravihitabhasamastana¤ . tathà tatsa ca bhàvena ùaùñhã cetyuditaü dvayam . sambandha÷càùñakasyàsya kriyayaivàdhàryatàm>% haryuktestasya kriyàyàmevànvayaþ . sambodhanàrthe ca prathamà .

#<sambhalã># strã samyak bhavate sam + bhala--ac gauràø ïãù . kuññinyàm parapuruùeõa saha anyastriyà yojayitryàm amaraþ . tàlavyàdi tatràrthe bharataþ .

#<sambhava># puø sam + bhå--ap . 1 utpattau 2 àdheyasyàdhàre samàve÷anayogyatvaråpe vyàpàre 3 utkañakoñikasandahe gadàø . 4 saïkate . apàdàne ap . 5 hetau . kartari ac . 6 melake triø mediø . 7 apàye ca ajayaþ . pauràõikamatasiddhe 8 baddhibhede 9 tatpramàõe ca tadetanmatam tattvakaumudyàü pradar÷ya %<sambhavastu yathà khàryàü dràõàóhakaprasthàdyavagamaþ sacànumànameva khàrãtvaü hi droõàdyavinàmåtaü pratãtaü khàryàü droõàdisattvamava gamayatãti>% anunàvàntargatayà pramàõàntaratvaü dåùitam . khàrãtvaü khàrãparimàõaü mahàparimàõe svàvàntaraparimàõasamàvi÷à'nubhavasiddhaþ tathà ca khàrãparimàõaü droõàdiparimàõavyàpakamiti vyàpakasthityà vyàpyasthiteràva÷yakatvàdanumànenaiva gatàrthatatyarthaþ . %<na catuùñramaitihyàrthàpattisambhavàbhàvapràmàõyàt>% gauø såø bhàùye sambhavonàma avinà bhàvino'rthasya sattvagrahaõam . yathà droõasya sattvagra haõàt àóhakasya sattvàgrahaõam evam àdakasya sattvagrahaõàt prasthàdisattvagrahaõam uktam . tadvçttau ca %<avinàbhàvavçttyà ca sambaddhayoþ samudàyasamudàyinoþ samudà yena itarasya grahaõaü sambhavaþ taccànumànameva>% ityuktam .

#<sambhavya># puø sam + på--kartari yat . 1 kapitye ÷abdacaø 2 samya gbhàvini triø .

#<sambhàra># puø sam + bhå--gha¤ . 1 paripårõatàyàü trikàø 2 sambhåtau 3 samåhe 4 sàmagryàü ca mediø .

#<sambhàvana># naø sam + må--õic--lyuñ . 1 arthàlaïkàrabhede ala ïkàra÷abde 407 pçø dç÷yam . 2 vyàkaraõokte kriyàsu yomyatàdhyasàye 2 liïarthabhede 3 utkañakoñikasaü÷ayaråpe 4 j¤ànabhede ca gadàdharaþ . yuc . sambhavanàpi uktàthaü strã

#<sambhàvita># triø sam + bhå--õic--kta . sambhavayukte padàrthe .

#<sambhàùaõa># naø sam + bhàùa--lyuñ . 1 samyakkathane 2 parasparakathane ca .

#<sambhinna># triø sam + bhida--kta . 1 vidalite 2 bhedànvite 3 samyaõvikasite ca %<karairindoranta÷carita iva sambhinnasukulaþ>% iti veõãsaühàraþ .

@<[Page 5244b]>@
#<sambhåti># strã sam + bhå--ktin . 1 vibhave 2 ã÷varasyai÷varyabhede÷ca %<sambhåtiü ya upàsate>% iti ÷rutiþ .

#<sambhåyasamutthàna># naø sambhåya militvà samyamuttiùñhantyanena sam + ud + sthà--karaõe lyud . 1 militvà baõijàü vàõijyàdikarmakaraõe 2 tadviùayake vivàdamede ca tatkharåpàdikaü vãramiø uktaü yathà atha sambhåyasamutthànàkhyavyavahàrapadam . tasya svaråpasàha nàradaþ %<baõikvabhçtayo yatra karma sambhåya kurvate . tat sambhåyasamutthànaü vyavahàrapada smçtam>% iti . vaõikprabhçtaya ityanena çtviïgañanartakakarùakàdãnàü grahaõam . yadyapi phalabhåtasya svargasya çtviggàmitvàmàvàdàtmanepadasyànupapannatvena prabhçti÷abdena çtviggrahaõamanucitam . tathàpi àtmanepadà'vivakùayedamuktanna ca çtviïmàtre àtmanepadàvivakùaõe anyàü÷e ca vivakùaõe vairåpyaprasaïga iti vàcyam . sambhåyakartçtvamàtrasya lakùaõatvenànyatra vàstavatatsattve'pi lakùaõavaiyarthyaprasaïgàbhàvàt . na ca cintàmaõikçtà katnabhipràya ityasya kartrabhipràyaviùaye kartricchàviùaye kriyàphala iti vyàkhyàtatvàdçtvijàmapi saphalaü yajamànasya karma bhavatviti vetanoparàgeõecchà sambhavatyevetyàtmanepadavivakùàyàmapi kà kùatiriti vàcyam . kartramipràye kartçgàminãtyasyaiva vyàkhyànasya sahàbhàùyàdyanekagranthasammatatvenànyàdç÷avyàkhyànasya mahàbhàùyàdiviruddhatvàt . saha vaõijyàdikaraõe adhikàriõo dar÷ayati vçhaspatiþ %<kulãnadakùànalasaiþ pràj¤airnàõakavedisiþ . àyavyayaj¤aiþ ÷ucimiþ ÷åraiþ kuryàt saha kriyàm>% iti . kriyàü kratukçùi÷ilpasteyabàõijyaråpàm . nàõakavij¤ànaü bàõijyakriyàna yàmupaüyujyate . àyavyayaj¤ànamàtraü kçùikriyàyàm . ÷ilpikriyàyàü saïgãtakriyàyàü ca pràj¤atvam . krato kulãnatvapràj¤atva÷ucitvàni . steye tu ÷åratvamàtramupayujyate . dakùatvànalasatve sarvatropayujyete . ataevàdakùàdãnniùaüdhayati sa eva %<asaktàlasarogàrtamandabhàgyà nirà÷rayàþ . bàõijyàdyàþ sahaitaistu na kartavyà budhaiþ kriyàþ>% iti . nirà÷rayàþ måladhanarahitàþ . ye tu sambhåya bàõijyàdikriyàü kurvanti te dravyànurodhena làbhàdibhàjo bhavantãtyàha nàradaþ %<samo'tirikto hãno và tatràü÷à yasya yàdç÷aþ . kùayavyayo tathà vçddhistatra tasya taùàvidhà>% iti . vçhaspatirapi %<prayogaü kurvate ye tu hemaghànyarasàdinà . samanyånàdhikairaü÷airlàbhasteùàü tathàvidhaþ . samo nyåno'dhiko vàü÷o yena kùiptastathaiva saþ . vyayaü dadyàt kamaükuryàllàbhaü gçhõãta caiva hi>% iti . yatra punarasya dvau bhàgau asyaika iti saüvit kçtà tatra tadanurodhena vyayalàbhau prakalpyàvityàha yàj¤avalkyaþ %<samavàyena baõijàü làbhàrthaü karma kurvatàm . làbhàlàbhau yathàdravyaü yathà và saüvidà kçto>% iti . sambhåyakàriõàü kartavyamàha vyàsaþ %<samakùamasamakùaü và'va¤cayantaþ parasparam . nànàpaõyànusàràstre prakuryuþ krayavikrayau . agopayanto bhàõóàni dadyuþ ÷ulka¤ca te'dhvani . anyathà dviguõaü dàpyàþ ÷ulkasthànàdbahiþsthitàþ>% iti . nàrado'pi %<bhàõóapiõóavyayoddhàrasàràsàratvavãkùaõam . kuryuste'vyabhicàreõa samaye sve vyavasthitàþ>% iti . atha và sarvànuj¤ayà sarveùàü kàryameka eva kuryàt . ataeva vçhaspatiþ %<bahånàü sammato yastu dadyàdeko dhanannaraþ . karaõaü kàrayedvàpi sarveõaiva kçtaü bhavet>% iti . karaõaü keõyàdikam . sambhåyakàriõàmmithovivàde nirõayaprakàranàha sa eva %<parãkùakàþ sàkùiõa÷ca ta evoktàþ parasparam . sandigdhe'rthe va¤canàyà na ced vidveùasaüyutaþ>% iti . yadà tu vidveùasaüyuktàstadàpyàha sa eva %<yaþ ka÷cidva¤cakasteùàü vij¤àtaþ krayavikraye . ÷apathaiþ so'pi ÷odhyaþ syàt sarvavàdeùvayaü vidhiþ>% iti . sarvavàde'pi va¤canarahitavàde'pi . va¤cakatve siddhe sati kiü kàryamityapekùite àha yàj¤avalkyaþ %<jihmaü tyajeyurnirlàbham>% iti . jihmaü va¤cakannirlàbhaü kçtvà tyajeyurvahiþ kuryuritare sambhåyakàriõa ityarthaþ . sambhåyakàriùvasamarthaü pratyàha sa eva %<a÷akto'nyena kàrayet>% iti . svàü÷ànuråpaü karmeti ÷eùaþ . daipraràjakçtadravyahàniviùaye sarvàn pratyàha vçhaspatiþ %<dravyahàniryadà tatra daivaràjakçtà bhavet . sarveùàmeva sà proktà kalpanãyà yathàü÷ataþ>% iti . sambhåyakàribhiþ sarvairiti ÷eùaþ . kùayahàniriti pàñhe kùayàyaiva hàniþ kùayahànirupacayyàrthavyatiriktà hànirityarthaþ . pràtisvikadoùeõa dravyanà÷e sa evàha %<anirdiùño vàryamàõaþ pramàdàdyastu nà÷ayet . tenaiva tadbhaveddeyaü sarveùàü samavàyinàm>% iti . anirdiùñaþ samavàyyananuj¤àtaþ . yàj¤avalkyo'pi %<pratiùiddhamanàdiùñaü pramàdràdyacca nà÷itam . sa tad dadyàt>% . pàlane tvàha sa eva %<viplavàcca rakùitàdda÷amàü÷abhàk>% iti . vçhaspatirapi %<daivaràjabhayàd yastu sva÷aktyà paripàlayet . tasyàü÷aü da÷amaü dattvà gçhõãyuste'÷ato'param>% iti . tasya tasmau da÷amamaü÷ante samavàyidravyamiti ÷eùaþ . pratipàlayet samàharet sva÷aktyà pratyàharedityarthaþ . nàrado'pi %<daivataskararàjàgnivyasane samupasthite . yastat sva÷aktyà rakùeta tasyàü÷o da÷amaþ smçta>% iti . yastu samavàyidravyaü samavàyibhiþ saha pratiyàcanàdinà na sàdhayati tasya làbhahànirityàha vçhaspatiþ %<samavetaistu yaddattaü pràrthanãyaü tathaiva tat . na yàcate ca yaþ ka÷cillàbhàt sa parihãyate>% iti . %<yocanagrahaõaü yena yatkarma svàü÷ànuråpaü kartavyaü tasyàpyupalakùaõàrthaü tena tatkarmàkaraõe'pi làbhahànirityasvàdeva vacanàt pratipattavyamiti>% smçticandrikàyàm . sambhåyakàriõàmçtvijàü kartavyamàha manuþ %<çtvijaþ samavetàstu yatra satre nimantritàþ . kuryuryathàrhaü tatkarma gçhõãyurdakùiõàü tathà>% iti . atra satra÷abdo thaj¤amàtravivakùayà prayukto na punarbahuyajamàna kasatràkhyayaj¤avi÷eùavivakùayà . tatra yajamànànàmevàdhvaryavàdikarmakàritve dakùiõàrhàõàmçtvijàmabhàvàt . tathà karmànusàreõa dakùiõàü gçhõãyurityarthaþ . tathà ca sa eva %<sambhåya svàni karmàõi kurbadbhiriha mànavaiþ . anena karmayàgena kartavyàü÷aprakalpanà>% iti . svàni karmàõi yàjamànavyatiriktànãti ÷eùaþ . iyaü càü÷akalpanà dvàda÷a÷ataü gàvo dakùiõetyevaü kratusambandhitvena vidhãyamànàyàü dakùiõàyàmeva na çtvigvi÷eùollekhanena vihitàyàstadvidhàyaka÷rutivirodhàpatteþ ataevàhaturmanu vçhaspatã %<rathaü hared tathaþdhvaryurvrahmàdhàne ca vàjinam . hotà nividdharaü cà÷vamudgàtà càpyanaþ kraye>% iti . nividvaraü nivicchaüsanalabdhaü varam . udgàtç÷abdenodgàtçgaõamadhyasthaþ subrahmaõyo gçhyata iti madanaratne . anaþ ÷akañam kraye somakraye . dakùiõàü÷akalpanàyàþ prakàramàhatuþ manuvçhaspatã %<sarveùàmardhino mukhyàstadardhenàrdhino'pare . tçtãyimastçtãyàü÷à÷caturthàü÷à÷ca pàdinaþ>% iti . sarveùàü ùoóa÷ànàmçtvijàü madhye ye mukhyà gaõasyàgràþ hotç brahmàdhyaryådgàtàraste'rdhinaþ uktadakùiõàyàþ ki¤cit nyånamardhaü 48 gçhõãyuþ samagràrdhagrahaõe vakùyamàõavibhàsakalpanàvirodhaþ syàt . apare dvitãyà maitràvaruõapratiprasthàtçbràhmaõà÷chaüsiprastotàrastadardhena 24 mukhyabhàgàrdhenàrdhino'ddhaügràhiõaþ, tçtãyino'cchàvàkàgnãdhronnetçpratihartàro mukhyabhàgasya tçtãyàü÷a 16 bhàjaþ . pàdino'ntyàþ gràvastotçpotçneùñçsubrahmaõyàkhyà mukhyabhàgasya caturthàü÷a 12 gràhiõa ityarthaþ . mukhyànàü caturõàü mithovibhàga÷ca samaþ evaü dvitãyàdãnàmapi sa eva vibhàgaþ . tathà ca go÷ataü dakùiõeti pakùamà÷ritya kàtyàyanasåtram %<dvàda÷a dvàda÷a mukhyebhyaþ ùañùañ dvitãyebhya÷catasra÷catasrastçtãyebhyastisrastisra itarebhyaþ>% iti . saügçhãtametradbaudhàyanakàrikàyàmapi %<pa¤caviü÷atidhà kçtvà vargãyà dakùiõà kramàt . dvàda÷aivàtha ùañkaü ca catràstisra eva ceti>% dvàda÷àdhikano÷ataråpàyà dakùiõàyàþ prathama¤catvàro bhàgàþ kartavyàþ . tatraiko bhàgo hotçvargasyàparo bhàgo brahmavargasyàparo'dhvaryuvargasyàpara udgàtçvargasya . punarekaikasya bhàgasya pa¤caviü÷atirbhàgàþ kartavyàþ . teùvàdyànàü hotràdãnàü dvàda÷a bhàgàþ, dvitãyànàü ùañ, tçtãyànàü catvàra÷caturthànàü traya ityarthaþ pa÷ubandhàdau tu viùamavibhàgànabhidhànàt %<samaü syàda÷rutatvàditi>% nyàyena samatvenaiva vibhàga iti mantavyam . svakãyakarmakalàpàü÷akartçùu kçtànusàreõa bhàgo deya ityàha manuþ %<çtvigyadi vçto yaj¤e svakarma parihàpayet . tasya karmànuråpeõa deyo'ü÷aþ saha kartçbhiþ>% iti . sahakartçbhiþ sambhåyakàribhirityarthaþ . yadvà kartçbhiþ saha deyaþ dakùiõàkàle deyo yajamànanenetyarthaþ . atha và karma pariütyaktaü saha kartçbhirityarthaþ . yadà tu çtvik karmaikade÷aü dakùiõàdànànantaraü tyajati tadà'va÷iùñaü tadgaõavartinàü madhye sannihitenànyena kàrayedityàha sa eva %<dakùiõàsu ca dattàsu svakarma parihàpayet . kçtsmameva labhetàü÷amanyenaiva ca kàrayan>% iti . karmamadhye çtviïmaraõe kartavyamàha nàradaþ %<çtvijàü vyasane'pyevamanyena karma nistaret . labheta dakùiõàdànaü sa tasmàt samprakalpitam>% iti . anyena svasvagaõamadhyavartinàü madhye pratyàsannena, yena kenacidanyena kàryamàõe tvadhvaryàdi samàkhyàbàdhàpatteriti dhyeyam . yattu ÷aïkhalikhitayorvacanam %<atha cedanupràpte savane çtvik mriyate tasya sagotro'tha ÷iùyo và tatkàryamanupårayet>% . atha cedabàndhavastato'nyamçtvijaü vçõuyàt iti . yacca vçhaspativacanam . %<evaü kriyàpravçttànàü yadà ka÷cidvipadyate . tadvandhunà kriyà kàryà sarvirvà sahakàsibhiþ>% iti . tadekàntagaõarahitartvikkartçkadar÷apaurõamàsàdiyàgaviùayamityabhihitaü smçticandrikàyàm . jãvatyeva tu çtviji yajamànena çtvigantarakaraõe kasya dakùiõeti vãkùàyàmàha ÷aïkhaþ %<atha çtviji vçte pa÷càdanyaü vçõuyàtpårvàhåtasyaiva dakùiõà pa÷càdàhåtaþ ki¤cillabhate>% iti . yadà tvakàraõamçtvig yàjya tyajati yàjyo và çtvijaü, tadà tayordaõóamàha manuþ çtvijaü yastyajed yàjyo yàjyamçtvik tyajed yadi . ÷aktaü karmaõyaduùña¤ca tayordaõóaþ ÷ataü ÷atam iti . nàrado'pi %<çtvik ca trividho dçùñaþ pårvairjuùñaþ svayaükçtaþ . yadçcchayà ca yaþ kuryàdàrtvijyaü prãtipårvakam . çtvigyàjyamaduùñaü yastyajedanapakàriõam . aduùña¤cartvijaü yàjyo vineyau tàvubhàvapãti>% . ye kçùisàdhane svasamànàstaiþ saha kçùiþkàryetyàha vçhaspatiþ %<vàhyakarùakavãjàdyaiþ kùetropakaraõena ca . ye samànàstu taiþ sàrdhaü kçùiþ kàryà vijànatà>% iti . vàhyàþ làïgalàdivàhakàþ valãvardàþ . karùakàþ kçùyarthaü svãkçtàþ puruùàþ àdi÷abdena kçùisàdhanànàmanyeùàü grahaõam . sambhåyakàriõàü kçùakàõàü kartavyamàha vçhaspàtaþ %<parvate nagaràbhyàse tathà ràjapathasya ca . åùaraü måùakavyàptaü kùetraü yatnena varjayet>% iti . parvate parvatasamãpe kalpatarukçtà tu vivãta iti pañhitvà vivãta÷abdena yavamàdyarthaü rakùitaþ prade÷a iti vyàkhyàtam . nagaràbhyàse nagarasamãpe . ràjapathasya samãpa iti ÷eùaþ . etaduktaü bhavati pavatàdyàsannamanàsannamapi åùaraü måùakavyàpna¤ca kùetraü varjayediti . vàhyeùvapi varjanãyànàha sa eva %<kç÷àtivçddha kùudra¤ca rogiõaü prapalàyinam . kàõaü kha¤ja¤ca nàdadyàdvàhyaü pràj¤aþ kçùãvalaþ>% iti . kàõaþ ekàkùaþ kha¤jaþ bhagnacaraõaþ . kvacidatraikasyaiva hànimàha sa eva %<vàhyavãjàtyayàdyasya kùetrahàniþ prajàyate . tenaiva sà pradàtavyà sarveùàü kçùijãvinàmi>% ti . sambhåyakàriõàmiti ÷eùaþ . vàhyavãjagrahaõaü kçùisàdhanànàmupalakùaõàrtham . sambhåyakàriõà ÷ilpinàü svaråpaü dar÷ayaüsteùàü làbhavibhàge'ü÷aparikalpanàprakàramàha sa eva %<hiraõyakupyasåtràõàü kàùñhapàùàõacarmaõàm . saüskartà tatkalàbhij¤aþ ÷ilpã prokto manãùibhiþ . hemakàràdayo yatra ÷ilpaü sambhåya kurvate . karmànuråpaü nirve÷aü labheraüste yathàü÷ataþ>% iti . kupyaü hemaråpyavyatiriktatrapusãsàdikam . hemaråpye iti prastutya tàbhyàü yadanyatkupyamityamarasiühenoktatvàt . nirve÷o bhçtiþ . kàtyàyano'pi %<÷ikùakàbhij¤aku÷alà àcàryà÷ceti ÷ilpinaþ . ekadvitricaturbhàgàn hareyuste yathottaram>% iti . harmyàdinirmàtéõàü madhye mukhyasya bhàgadvayamàha vçhaspatiþ %<harmyaü devagçhaü vàpi vàñikopaskaràõi ca . sambhåya kurvatàü teùàü pramukhyo dvyaü÷asarhati>% iti . nartakeùvapi mukhyasyàü÷advayabhàgitvamatidi÷an vi÷eùàntaramàha sa eva %<nartakànàmeùa eva dharmaþ sadbhirudàhçtaþ . kàlaj¤o labhate 'dhyardhaü gàyanàstu samàü÷inaþ>% iti . adhyardham ardhàdhikamekamaü÷am . sambhåyakàriõà¤cauràõàü làbhabhàge'ü÷aparikalpanàprakàramàha kàtyàyanaþ %<pararàùñràddhanaü yat syàccoraiþ svàmyàj¤ayà hçtam . ràj¤e da÷àü÷ànuddhçtya vibhajeran yathàvidhi . cauràõàü mukhyabhåtastu caturo'ü÷àüstato haret . ÷åro'ü÷àüstrãn samartho dvau ÷eùàstvekaikameva ca>% iti . etaddhanaü durbalavairide÷àdàhçtaviùayam pravalavairide÷àdàhçte tvàha vçhaspatiþ %<svàmyàj¤ayà tu yaccauraiþ parade÷àt samàhçtam . ràj¤e dattvà tu ùaóbhàgàn bhajeyuste yathàü÷ataþ . caturo'ü÷àn bhajenmukhyaþ ÷årastryaü÷amavàpnuyàt . samarthastu haretdvyaü÷aü ÷eùàstvanye samàü÷inaþ>% iti . samarthaþ ÷aktaþ . eteùàü hànirapyevamevetyàha kàtyàyanaþ %<teùàü cet prasçtànà¤ca grahaõaü samamàpnuyàt . tanmokùaõàrthaü yaddattaü vaheyuste yathàü÷ataþ>% iti . iyamaü÷aparikalpanà çtvigbhinnasambhåyakàriõàü samayàbhàvaviùayà kçte tu samaye tadanusàreõaiva . ataeva tenaivoktam %<vaõijàü karùakàõà¤ca cauràõàü ÷ilpinàntathà . aniyamyàü÷akartçõàü sarveùàmeùa nirõayaþ>% iti . aniyamya làbhahànyoþ samayena pratipuruùama÷amakçtvetyarthaþ .

#<sambhçti># strã sam + bhç--ktin . samyak poùaõe .

#<sambheda># puø saübhidyate saü÷liùyate'tra sam + bhida--àdhàre gha¤ . 1 nadyoþ saïgamasthàne amaraþ . bhàve gha¤ . 2 saïgame 3 samyagbhedane 4 sphuñane 5 milane mediø 6 aikaråpye ca %<sambhede nànyataravaiyarthyam>% iti mãmàüsàyàü nyàyaþ .

#<sambhoga># puø sam + bhuja--gha¤ . 1 samyagbhoge 2 surate 2 mitra ÷àsanabhede mediø 4 harùe ÷abdacaø 5 kelinàgare jañàø %<dar÷anaspar÷anàdãni niùevete vilàsinau . yatrànuraktàvanyonyaü sambhogaþ sa udàhçtaþ>% uktalakùaõa 6 ÷çïgàrasyàvasthàmede sàø daø .

#<sambhrama># puø sam + bhrama--gha¤ na vçddhiþ . 1 bhayàdijanite vege amaraþ . 2 tvaràyàü 3 taddhetuke 4 maye 5 àdare mediø . 7 ati÷ayabhrame 7 såtre ajayaþ .

#<sammati># strã sam + mana--ktin . 1 anumatau 2 abhilàùe ca mediø . 3 àtmaj¤àne ajayaþ .

#<sammada># puø sam + mada--gha¤arthe ka . 1 harùe amaraþ . kartari ac 2 harùayukte triø .

#<sammarda># puø saümçdyate'tra sam + mçda--àdhàre gha¤ . 1 yuddhe . bhàve gha¤ . 2 anyonyasaügharùe ca .

#<sammàtura># puø samãcyàþ satyà màturapatyam aõ ut raparaþ bàø na vçddhiþ . satãtanaye bhàdramàture hemacaø .

#<sammàna># puø sam + mana--gha¤ . àdare .

#<sammànita># strã sama + mana--õicø kta . 1 kçtagaurave 2 samàdçte ca .

#<sammàrjana># strã sam + mçja--lyu . saü÷odhane ratnamàø .

#<sammàrjanã># strã saümçjyate'nayà sam + mçja--karaõe lyuñ ïãp . dhålyàdyapasàraõàrthe padàrthe (jhàüñà) amaraþ . õvul . sammàrjaka tatràrthe puø ÷abdaraø .

#<sammita># triø sam + mà--kta . 1 sadç÷e 2 tulyaparimàõe ca jañà0

#<sammukha># triø saïgataü mukhaü yena pràø baø . abhimukhàgate trikàø .

#<sammukhãna># triø sammukha patati kha . abhimukhe pàtini .

#<sammårchaja># naø sammåcchàt jàyate jana--óa . tçõàdau hemaca0

#<sammårchana># naø sam + mårcha--lyuñ . 1 samyagavistàre amaraþ . 2 unnatau 3 mohe ca mediø . 4 samyakmårchane kharabhede .

#<sammårjanodbhava># puø sammårjanàdudbhavati ud + bhå--ac 5 taø . matsye hemacaø .

#<sammçùña># triø sam + mçja--kta . 1 kçtamàrjane amaraþ . makùikàdyapasàraõena 2 ÷odhite'nnàdau ca bharataþ .

#<sammoda># puø sam + muda--gha¤ . 1 harùe 2 prãtau ca ÷abdacaø .

#<samyac># avyaø sam + anca--kvip samyàde÷aþ . 1 ÷obhane 2 saïgate 3 manoj¤o ca mediø . 4 satyavàkye naø bharataþ 5 tadvati triø bhatve samãca ityàdi . striyàü ïãp samãcã .

#<samràja># puø samyak ràjate ràja--kvip nànusvàraþ . kçtaràjasåyayaj¤e sarvamåmã÷vare nçpatau amaraþ .

#<sayyaüma># puø sam + yama--karaõe gha¤ samo và parasavarõo'nunàsiko yaüþ pakùe saüyamaþ . pàtaø såø paribhàùite dhàraõàdhyànasamàdhitraye %<trayamekatra saüyamaþ>% pàtaø såø %<tadetasya dhàraõàdhyànasamàdhitrayasyaikatra saüyamaþ ekaviùayàõi trãõi sàdhanàni saüyama ityucyate tadasya trayasya tàntrikã paribhàùà saüyamaþ iti>% bhàø .

#<sara># naø sarati sç--ac . 1 sarovare ÷abdacaø . 2 jale jañàø . 3 lavaõe 4 vàõe ca hamacaø . 5 dadhyagre dadhimastau ratnamàø . 6 tajjàte navanãte ca . bhàve ac . 7 bhedane 8 gamane ca . kartari ac . 9 sàrake 10 bhedake ràjaniø .

#<saraka># puø naø sç--vun . 1 madyapànapàtre bharataþ 2 madyaparive÷ane 3 ikùujamadye 4 tatpàtre 5 aviralapathikapaïaktau ca mediø 6 gati÷ãle triø ÷abdaraø .

#<saraghà># strã saraü madyabhedaü hanti hana--óa niø . madhumakùikàyàm amaraþ .

#<saraïga># puü strãø sç--aïgac . 1 catuùpàdjantau 2 khage ca saükùiptasàø striyàü ïãù .

#<saraja># naø saràt jàyate jana--óa . navanãte hàràø .

#<sarajas># strã saha rajasà sahasya saþ . 1 çtumatyàü striyàm 2 rajoyukte triø . avyayãø ac samàø . sarajasya 3 rajaþsàhitye avyaø amaraþ .

#<saraña># puüstrãø sç--añan . kçkalàse (kàükalàsa)amaraþ . striyàü ïãù . dehe tatprarohaõàdiphalaü yathà %<vallyàþ prapàte ca phalaü sarañasya prarohaõe . ÷ãrùe ràja÷riyo'vàptirbhàle cai÷varyameva ca . karõayorbhåùaõàvàptirnetrayorbandhudar÷anam . nàsikàyà¤ca saugandhyaü vaktre miùñànnabhojanam . kaõñhe caiva ÷riyo'vàptirbhujayorvibhavo bhavet . dhanalàbho vàhumåle karayordhanavçddhayaþ . stanamåle ca saubhàgyaü hçdi saukhyavivardhanam . pçùñhe nityaü mahã làbhaþ pàr÷vayorbandhudar÷anam . kañidvaye vastralàbho guhye mçtyusamàgamaþ . jaïghe càrthakùayo nityaü gude rogabhayaü bhavet . årvo÷ca vàhanàvàptirjànujaïghe'rthasakùayaþ . vàmadakùiõayoþ padorbhramaõaü niyataü bhavet . vallyàþ prarohaõe caiva panane sarañasya ca . vyatyàsà¤ca phalaü caiva tadvadevaü prajàyate . vallyàþ prarohaõaü ràtrau sarañasya prapàtanam . nidhanàrdhàya bhavati vyàdhipãóàviparyayau . patanànantaraü caivàrohaõaü yadi jàyate . patane phalamutkçùñaü rohaõe'nyat phalaü bhavet . àrohaõa¤cordhvavaktre adhovaktre ca pàtagam . bhavediùñaphalaü tasya tatphalaü jàyate dhruvam . spçùñamàtreõa và sadyaþ sacelaü jalamàvi÷et . pa¤cagavyaprà÷ata¤ca kuryàdarkàvalokanam>% divàkaraþ

#<sarañ># puø sç--añi . 1 vàyau 2 meghe uõàdikoùaþ . 3 sarathàyàü siddhàntakaumudã . 4 kçkalàse amarañãkà .

#<sarañi># puø sç--añin . 1 vàyau 2 meghe ca uõàdiø .

#<sarañu># puø sç--añu . kçkalàse uõàdikoùaþ .

#<saraõa># naø sç--lyuñ . 1 gamane 2 lohamale hemacaø . (gandhabhàdàla) 3 latàyàü strã amaraþ ñàp . 4 trivçtàyàü ÷abdamàø .

#<saraõi(õã)># strã sç--ani và ïãp . 1 pathi 2 païktau mediø 2 prasàraõyàü bharataþ . 3 trivçtàyàü strã ÷abdamàø .

#<saraõóa># puø sç--aõóac . 1 khage 2 kàmuke ÷abdacaø 3 dhårte 4 sarañe 5 bhåùaõabhede mediø sarvatra jàtau striyàü ïãù .

#<saraõyu># sç--anyu . 1 vàyau 2 meghe 3 jale ÷abdaraø 4 vasante 5 agnau uõàdikoùaþ .

#<sarat># triø sç--÷atç . 1 gantari striyàü ïãp sarantã . 2 såtre naø ÷abdamàlà .

#<saratni># puø saha ratninà . ratni÷abdàrthe amarañãkà .

#<sarapattrikà># strã sare jale pattramastyasyàþ ñhan . 1 padmapattre 2 padme ca ÷abdacaø .

#<saramà># strã saha ramate rama--ac . 1 kukkurayoùiti 2 ñaba÷ånyàü 3 ràkùasãbhede vibhãùaõapatnyà¤ca mediø . 4 ka÷yapàrùakanyàbhede %<golàïgåla÷cakora÷ca ÷yenyàpatyaü tathaiva ca . apatyaü saramàyà÷va gaõo vai bhramaràdayaþ>% vahnipuø .

#<sarayu># puø sç--ayu . 1 vàyau trikàø . åï . 2 ayodhyàntikaø vàhinadãbhede strã . tadutpattiþ kàlikàpuø 23 aø yathà %<evaü vivàhya vidhivat sauvarõe mànasàcale . tatra yat patitaü toyaü mànasàcalakandare . tattoyaü saptadhà bhåtvà mànasàcalakandaràt . hemàdreþ kandare sànau sarasyà¤ca pçthak pçthak>% ityupakrame %<tenàbhåt sarayårnàmnà nadã puõyatamà ÷ubhà>% . tasyàü bhavaþ aõ niø . sàrava tatra bhave triø amaraþ .

#<sarala># puø sç--alac . 1 pãta÷àle amaraþ %<saralo madhukastikta kañupàkaraso laghuþ . snigdhoùõaþ karõakaõñhàkùirogarakùoharaþ smçtaþ . kaphànilasvedayåkakàmalàkùivraõàpahaþ>% bhàvapraø tadguõoktiþ . 2 dhåpakàùñhabhede ÷abdaraø 3 udàre 4 çjau ca triø mediø 5 tripuñàyàü strã amaraþ

#<saraladrava># puø 6 taø . saralavçkùaniryàse (ñàrapona) amaraþ .

#<saralàïga># puø saralo vçkùo'ïaü sàdhanaü yasya . ÷rãveùñe gandhadravye ràjaniø .

#<saras># naø sç--asun . 1 jale rudraþ . 2 sarovare amaraþ . gauràø ïãù . 3 sarasãtyapyatra strã amaraþ %<sarasãþ pari÷ãlituü mayà>% naiùadham .

@<[Page 5249a]>@
#<sarasa># naø saha rasena jalena àkhàdena ca sahasya saþ . 1 sarovare ÷abda caø 2 rasànvite 3 sàrdre ca triø . %<sarasàü sarasàü parimuvya tanum>% bhaññiþ . 3 ÷vetatrivçtàyàü strã ràyamuø .

#<sarasamprata># naø saramiva niryàsaü sampratanoti sam + pra + tanaóa . trikaõñakavçkùe (tekàñàsiju) ÷abdacaø .

#<sarasija># naø sarasi jàyate jana--óa alk samàø . 1 padme ràjànaø %<sarasijamanuviddhaü ÷aivalenàtiradyam>% ÷aku ntalà . 2 sàrasakhage puüstrãø striyàü ïãù . luki sarojamapyatra .

#<sarasãka># puüstrãø sarasyàü kàyati kai--ka . sàrasakhage ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<sarasãruha># naø saramyàü sarovara rohati ruha--ka . 1 padme 2 sàrasakhage ca puüstrãø amaraþ striyàü ïãùa .

#<sarasvat># puø saràüsi jalàni santyasya matupa masya vaþ . 1 saràvare 2 sàgare 3 nade 4 rasike triø mediø 5 nadyàü 6 bàõyàü 7 gavi 8 strãratne strã mediø ïãp . sà ca 9 jyotiùmatyàü 10 bràhmyàü ÷aktau ràjaniø . 11 devãbhede mediø 12 sãmalatàyàü ÷abdacaø . 13 buddha÷aktibhede trikàø 14 durgàyàm %<saràþ saraõa÷ãlatvàt geyàkhye sapta kãrtitàþ . ati pràpaõadàne và tena devã sarasvatã>% devãpuø 45 aø tannàmaniruktiþ . pçùoø . 15 vàgadhiùñhàtçdevyàm %<àvirbabhåva tatpa÷càt mukhataþ paramàtmanaþ . eùà devã ÷uklavarõà vãõàpustakadhàriõã . vàgadhiùñhàtçdevã sà kavãnàniùñadevatà . ÷uddhasattvasvaråpà ca ÷àntaråpà sarasvatã>% brahmavaiø braø khaø 3 aø . tatraiva gaõeø 70 aø %<vàgadhiùñhàtrã yà devã ÷àstraj¤ànapradà sadà . kçùõakaõñhodbhavà yà ca sà ca devã sarasvatã>% . %<bandhujãva¤ca droõa¤ca sarasvatyai na dàpayet>% matsyasåø tatpåjàdikaü tantrasàø dç÷yam . 16 sandhyàkàle upàsyadevatàyàü gàyatrã÷abde 2583 pçø dç÷yam . saraþ brahmasaraþ utpattisthànatvenàstyasyàþ matup masya vaþ ïãp . 17 nadãbhede sarasvatãnadyà tathotpattikathà ca %<prasnutàsi mahàbhàge saraso brahmaõaþ purà . jànanni tvàü saricchreùñhe munayaþ saü÷itavratàþ>% bhàø ÷aø 5 aø . tasyà÷ca saptanomatvaü yathà %<ràjan! sapta sarasvatyo yàbhirvyàptamidaü jagat . àhåtà balavadbhihi tatra tatra sarasvatã . taprabhà 1 kà¤canàkùo 2 ca vi÷àlà 3 ca manoramà 4 . sarasvatã 5 coghavatã 6 sureõu 7 rbimalodakà>% bhàø ÷aø 29 ÷aø . tàsàü nàmakàraõa¤ca tatràdhyàye dç÷yam tasyà màhàtmyaü tatraiva sàrasvatopàkhyàne dç÷yam .

#<sarà># strã sç--ac . 1 prasàraõyàü ràjaniø 2 nirjhare dviråpakoùaþ .

#<saràva># puø sara jalamavati ava--aõ . 1 jalàdhàre mçõmaye pàtrabhede(÷arà)dviråpakoùaþ . saha ràveõa . 2 sa÷abde tri0

#<sari># puüstrãø sç--in strãtvapakùe và ïãp . nirjhare hemacaø .

#<sarikà># strã saro'styasyàþ ñhan sç--vun và . hiïgupattrikàyàm ÷abdaraø .

#<sarit># strã sç--iti . 1 nadyàm amaraþ 2 såtre ÷abdamàø . %<kriyàkàrakaråpatvàt saraõàcca sarinmatà>% devãpuø 45 aø niruktàyàü 3 durgàyàm .

#<saritpati># puø 6 taø . samudre amaraþ . sarinnàthàdayo'tyatra

#<saritvat># puø sarit svàmityenàstyasya matup masya vaþ tàntatvena padatvàbhàvàt na tasya daþ . samudre .

#<saritsuta># puø 6 taø . gaïgàputtre bhãùme .

#<saritàmpati># puø 6 taø aluk samàø . 1 samudre ÷abdaraø . saritàünàthàdayo'pyatra .

#<saridvarà># strã saritsu varà ÷reùñhà . gaïgàyàm hemacaø .

#<sarila># naø sç--ilac . jale amarañãkàyàü bharataþ .

#<sariman># puø sç--imani . 1 vàyau 2 gatau ca uõàdiø .

#<sariùapa># puø sarùapa + pçùoø . marùape trikàø .

#<sarãsçpa># puüstrãø vakraü sarpati sçpa--yaïo luk, ac . 1 sarpe amaraþ . 2 vç÷cikàdau . jyotiùokteùu 3 mãnavç÷cikakarkañarà÷iùu %<vç÷cikarà÷irmunibhiþ sarãsçpatvena nirdiùñaþ>% jyoø taø . %<sçgapativa÷e tiùñhantyete vihàya sarãsçpàn>% jyoø taø bahuvacanàt mãnakarkañayorgrahaõam

#<saru># puø sç--un . khaïgàdimuùñau sàrasundarã .

#<saråpa># triø samànaü råpamasya samànasya saþ . tulyaråpe sadç÷e jañà0

#<saroja># naø sarasi jale jàyate jana--óa . 1 padme hemacaø . 2 sàrasakhage puüstrãø striyàü ïãù . 3 sarojàtamàtre triø .

#<sarojanman># naø sarasi jale janma yasya . 1 padme hemacaø . 2 sàrasakhage 3 taóàgajàtamàtre triø .

#<sarojin># puø sarojaü viùõunàbhipadmamutpattisthànatvenàstyasya ini . caturmukhe brahmaõi trikàø .

#<sarojinã># strã sarojànàü samåhaþ sannikçùñade÷o và ini ïãp . 1 padmasamahe ratnamàø 2 tadyuktade÷aråpàyàü padmalatàyàm 3 padmàdhàradãrghikàyà¤ca mediø .

#<sarotsava># puüstrãø sare jale utsavo'sya . sàrasakhage ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<saroruh(ha)># sarasi rohati ruha--kvip ka và . 1 padme hemacaø . kàntastatràrthe ratnamàø 2 sàrasakhage ca puüstrãø .

#<saroruhàsana># puø saroruhaü padmamàsanaü yasya . catumuükhe brahmaõi hemacaø tasya viùõunàbhipadmasthitatvàttathàtvam . 2 padmàpaviùñamàtre triø .

#<sarovara># puø sarobhirjalairbrayate'sau vç--ap . taóàge ÷abdaraø . taóàga÷abde 3240 pçø dç÷yam .

#<sarka># puø sç--ka tasya nettvam . 1 vàyau 2 manasi 3 prajàpatau ca saükùiptasàø .

#<sarga># puø sçja--gha¤ . 1 svabhàve 2 sçùñau 3 nirmohe kàvyàdeþ 4 paricchede %<sargo'yamàdirgataþ>% iti naiùadham . 5 ni÷caye amaraþ %<yadi sarga eùa te>% iti raghuþ . 6 mokùe 7 utsàhe mediø 8 anumato hemacaø . sçùñiråpaþ sarga÷ca navavidhaþ bhàgaø 3 . 10 aø ukto yathà %<sargo navavidhastasya pràkçto vaikçtastu yaþ . kàladravyaguõairasya trividhaþ pratisaükramaþ . àdyastu mahataþ sargo guõavaiùabhyamàtmanaþ . dvitãyastvahamo yatra dravyaj¤ànakriyodayaþ . bhåtasargastçtãyastu tanmàtro dravya÷aktimàn . caturtha aindriyaþ sarto yastu j¤ànakriyàtmakaþ . vaikàriko devasargaþ pa¤camo yanmayaü manaþ . ùaùñhastu tamasaþ sargo yastvabuddhikçtaþ prabhoþ . ùaóime pràkçtàþ sargà vaikçtànapi me ÷çõu . rajobhàjo bhagavato lãleyaü harimedhasaþ . saptamo mukhyasargastu ùaóvidhastasthuùà¤ca yaþ . vanaspatyoùadhilatàtvaksàràvãrudho drumàþ . utsrotasastamaþpràyà antaþspar÷àvi÷eùiõaþ . tira÷càmaùñamaþ sargaþ so'ùñaviü÷advidho mataþ . avido bhåritamaso ghràõaj¤à hçdyavedinaþ . gaurajo mahiùaþ kçùõaþ ÷åkaro navayo ruruþ . dvi÷aphàþ pa÷ava÷ceme aviruùñra÷ca sattama! . kharo'÷vo'÷vataro gauraþ ÷arabha÷camarã tathà . ete caika÷aphàþ kùattaþ! ÷çõu pa¤canakhàn pa÷ån . ÷và ÷çgàlo vçko vyàvro màrjàraþ ÷a÷a÷allakau . siühaþ kapirgajaþ kårmo godhà ca makaràdayaþ . kaïkagçdhravaka÷yenabhàsabhallåkavarhiõaþ . haüsasàrasacakràïgakàkolåkàdayaþ khagàþ . arvàksrotàstu navamaþ kùattarekavidho nçõàm . rajo'dhikàþ karmaparà duþkhe ca sukhamàninaþ . vaikçtàstraya evaite devasargà÷ca sattama! . vaikàrikastu yaþ prokta kaumàraståbhayàtmakaþ . devasarga÷càùñavidho vibudhàþ pitaro'suràþ . gandharvàpmarasaþ siddhà yakùarakùàüsi càraõàþ . bhåtapretapi÷àcà÷ca vidyàdhràþ kinnaràdayaþ . da÷aite viduràkhyàtà sargàste vi÷vasçkkçtàþ>% .

@<[Page 5250b]>@
#<sargabandha># puø bandha--bhàve gha¤ sargairbandhaþ 3 taø %<kçdabhihitabhàvo dravyavat prakà÷ate>% iti nyàyàt sargabandhasya karmaparatà na karmaõi gha¤ tathaþtve mahàkàvyavi÷eùaõatayà klãvatàpatteþ . mahàkàvye tallakùaõaü mahàkàvya÷abde'nuktatvàt atra dar÷yate sàø daø %<sargabandho mahàkàvyaü tatraiko nàyakaþ suraþ . sadvaü÷aþ kùatriyo vàpi dhãrodàttaguõànvitaþ . ekavaü÷abhavà bhåpàþ kulajà bahavo'pi và . ÷çïgàravãra÷àntànàmekà'ïgã rasa iùyate . aïgàni sarve'pi rasàþ sarve nàñakasandhayaþ . itihàsodbhavaü vçttamanyadvà sajjanà÷rayam . catvàrastasya vargàþ syusteùveka¤ca phalaü bhavet . àdau namaskriyà÷ãrvà vastunirde÷a eva và . kvacinnindà khalàdãnàü satà¤ca guõakãrtanam . ekavçttamayaiþ padyairavasàne'nyavçttakaiþ . nàtisvalpà nàtidãrghàþ sargà aùñàdhikà iha . nànàvçttamayaþ kvàpi sargaþ ka÷cana dç÷yate . sargànte bhàvisargasya kathàyàþ såcanaü bhavet . sandhyàsåryendurajanãpradoùadhvàntavàsaràþ . pràtarmadhyàhnamçgayà÷ailartuvanasàgaràþ . sambhogavipralambhau ca munisvargapuràdhvaràþ . raõaprayàõopayamamantraputrodayàdayaþ . varõanãyà yathàyogaü sàïgopàïgà amã iha . kavervçttasya và nàmnà nàyakasyetarasya và . nàmàsya sargopàdeyakathayà sarganàma tu>% .

#<sarja># sarjane bhvàø paraø sakaø señ . sarjati asarjãta sçjivarjane sarjasyàpi varjanaü tena ùopade÷atvàbhàvànna ùatvam . tatra pramàõàbhàvàt ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<sarja># puø sçja--ac . 1 ÷àlavçkùe amaraþ . 2 tadrase (dhunà) 3 pãta÷àle ÷abdaca0

#<sarjaka># puø sçja--õvul . 1 pãta÷àle amaraþ 2 ÷àlavçkùe jañà0

#<sarjagandhà># strã sarjasyeva gandho yasyàþ . ràsnàyàü ratnamàø .

#<sarjana># naø sçja--lyuñ . 1 sainyapa÷càdbhàge ÷abdaraø 2 sçùñau ca .

#<sarjaniryàsaka># puø sarjasya niryàsa iva kàyati kai--ka . ràle (dhunà) ràjaniø .

#<sarjamaõi># puø sarjasya ÷àlavçkùasya maõiriva . (dhunà) sarjarase trikàø .

#<sarjarasa># puø 6 taø . ÷àlavçkùarase (dhunà) amaraþ .

#<sarji(rjã)># strã sçja--in và ïãp . 1 nadãbhede 2 tatkålaje sarjikàkùàre (sàjimàñi) ratnamàø .

#<sarjikà># strã sçja--õvul ñàp ataittvam . 1 sarjikàkùàre %<pàkyakùàro yavakùàro yàva÷åko yavàgrajaþ . sàrjiko'pi smçtaþ kùàraþ kàpotaþ sukhavarcakaþ . kathitaþ sajikàbhedo vi÷eùaj¤aiþ suvarcikà . yavakùàro laghuþ snigdhaþ susåkùmo vahnidãpanaþ . nihanti ÷ålaü vàtàma÷leùma÷vàsagalàmayàn . pàõóvar÷ograhaõãgulmànàha plãhahçdàmayàn . sarjikàlpaguõà tasmàdvi÷eùàdgulma÷ålahçt . suvarcikà sarjikàvad boddhavyà guõato jatai>% bhàvapraø . 2 nadãbhede ca jañàø .

#<sarjikàkùàra># strã sarjikàyàþ kùàraþ . svanàmakhyàte kùàrabhede (sàjimàñi) ràjaniø .

#<sarjikùàra># puø 6 taø . (sàjimàñi) sarjikàkùàre ràjaniø .

#<sarju># puø sçja--un . baõigjane mediø .

#<sarjå># strã sçja--å . 1 vidyuti mediø 2 abhisàre ÷abdaraø .

#<sarjya># puø sarjasyedaü yat . 1 sarjarase ratnamàø . sçja--õyat . 2 sarjanãye triø .

#<sarpa># puø sçpa--ac . 1 nàgake÷are uõàø . 2 bhujaïgame puüstrãø amaraþ striyàü ïãù . 3 sarpadaivate a÷leùànakùatre jyoø taø %<sarpaõàda'bhavan sarpà hãnatvàdahayaþ smçtàþ>% vahnipuø tannàmaniruktiþ . bhàve gha¤ . 4 gamane su÷rutoktaü tadbhedàdikam ahi÷abde 581 pçø dç÷yam . taddaü÷ane tasya daüùñra bhedena viùàdikaü ca bhaviùyapuø uktaü yathà %<daùñrà ÷uklà ca kçùõà ca raktà pãtà ca dakùiõà . samàsena tu vakùyàmi yathà vai varõataþ smçtàþ . ÷uklà tu bràhmaõã j¤eyà raktà tu kùatriyà smçtà . vai÷yà tu pãtikà j¤eyà kçùõà ÷ådrà tu kathyate . atàparaü pravakùyàmi daüùñràõàü viùalakùaõam . daüùñràyàntu viùaü nàsti nityameva bhujaïgame . dakùiõaü netramàsàdya viùaü sarpasya tiùñhati . saükruddhasyaiva sarpasya viùaü gacchati mastake . mastakàddhamanãü yàti tato nàóãùu tiùñhati . nàóãbhyo gacchate daüùñre viùaü tatra pravartate . tatsarvaü kathayiùyàmi yathàvadanupårva÷aþ . aùñamiþ kàraõaiþ sarpo da÷ate nàtra saü÷ayaþ . àkrànto da÷ate pårvaü dvitãyaü pårvavairiõam . tçtãyaü da÷ate bhãta÷caturthaü madadarpitaþ . pa¤camantu kùudhàviùñaþ ùaùñha¤ceha viùolvaõaþ . saptamaü putrarakùàrtham aùñamaü kàlacoditam . yastu sarpo da÷itvà tu udaraü parivartayet . balabhugnàkçtirdaüùñrà àkràntaü taü vinirdi÷et . yasya sarpeõa daùñasya gambhãraü dç÷yate vraõam . vairadaùñaü vijànãyàt ka÷yapasya vaco yayà . ekadaüùñrà pade yasya avyaktaü na ca kopitam . bhãtadaùñaü vijànãyàt yathovàca prajàpatiþ . yasya sarpeõa daùñasva rekhà daõóasya jàyate . madadaùñaü vijànãyàt ka÷yaprasya vaco yathà . dve ca daüùñràpade yasya dç÷yete ca mahàkùatam . kùughàviùñaü vi jànãyàt yathovàca prajàpatiþ . dve daùñre yasya dç÷yete kvacidrudhirasaükule . viùolvaõaü vijànãyàdvaü÷aü taü nàtra saü÷ayaþ . dyapatyarakùaõàrthàyaü jànãyànnàtra saü÷ayaþ . yattu kàkapadàkàraü tribhirdantairvichidritam . mahànàga iti proktaþ kàladaùñaü vinirdi÷et . dvividhaü daùñajàtestu lakùaõaü samudàhçtam . daùña daùñvà tu pãta¤ca daùñvoddhçtaü tathaiva ca . yastu sarpo da÷itvà tu pibate tu vicakùaõaþ . daùñvà tu pãtaü vij¤eyaü ka÷yapasya vaco yathà . viùabhàgo tu sarpasya tribhàgastatra saükramet . udaraü dar÷ayed yastu uddhçta taü vinirdi÷et . charditaü viùapegena nirviùaþ pannago bhavet . amàdhya÷càpi vij¤eya÷caturdaüùñràbhi pãóitaþ . pãvàbhaïgo bhavet ki¤cit sadaùño viùayogataþ . àrdrà'÷leùàmaghàyàmyakçttikàsu vi÷eùataþ . vi÷àkhàsu tripårvàsu målàsvàti÷atàtmake . sarpadaùñà na jãvanti viùaü pãta¤ca yaistathà . ÷ånyàgàre ÷ma÷àne ca ÷uùkavçkùe tathaiva ca . na jãvanti narà daùñà nakùatre tithisaüyute . hato daü÷astataþ ÷udvovyantaraþ parikãrtitaþ>% bhaviùyapuø ataþparaü pravakùyàmi kàladaùñasya lakùaõam . %<jihvàbhaïgo hçdi÷ålaü cakùurbhyà¤ca na pa÷yati . da÷a¤ca dagdhasaïkà÷aü pakvajambåphalopamam . vaivarõyaü caiva ñalànàü ÷yàmo bhavati varõataþ . sarveùvaïgeùu ÷aithilyaü purãùasya ca bhedanam . bhagnaskandhakañigrãva årdhvadçùñirayomukhaþ . dahyate vepate caiva svapate ca muhurmuhuþ . ÷astreõa chidyasànasya rudhiraü na pravarcate . daõóena tàóyamànasya daõóaràjã na jàyate . daü÷e kàkapade sunãlamasakçjjambåphalàbhaü ghanam ghacchånaü rudhiràïgasekabahulaü kçcchrànnirodho bhavet . hikkà÷vàsagalagrahasa sumahàn yà dustvacà dç÷yate saüsthànaü pravadanti ÷àstranipuõàstaü kàladaùñaü piduþ . daü÷e yasyàtha ÷othaþ pracalitavalitaü maõóalaü và sunãlaü prasvedo õàtramedaþ srayàüta ca rudharaü sànunàsa¤ca jalpeta . daloùñhàbhyàü viyoso mrasati ca hçdayaü sannirodha÷ca tãj¤o divyànàmeva da÷arathalavipulamayo kiddhi taü kàladaùñama . dalairdantàn spç÷ati bahulo dçùñiràyàsakhinnà sthålo daüùñraþ sravati rudhiraü kekaraü cakùurekam . pratvàdiùñaþ ÷vasiti satataü sànunàsa¤ca bhàùet yad yad bråte sakalanaditaü kàladaùñaü tamàyuþ . vepate vedanàtastu raktanetra÷va jàyate . prãyàbhaïga÷ca làlàbhiþ kàladaùñaü vinirdi÷et . darpaõe salile vàpi àtmacchàyàü na pa÷yati . mandara÷mi tathà dãpaü tejohãnaü divàkaram . vepate vedanàtastu raktanetra÷ca jàyate . sa yàti nidhanaü jantuþ kàladaùña vinirdi÷et . aùñamyà¤ca navamyà¤ca kçùõapakùe caturda÷ãm . nàgapa¤camãdaùñànàü jãvitasya ca saü÷ayaþ . àrdrà'÷leùàmathàyàmyakçttikàsu vi÷eùataþ . vi÷àkhàsu tripårvàsu målàsvàti÷atàtmake . sarpadaùñà na jãvanti viùaü pãta¤ca yaistathà . ÷ånyàgàre ÷ma÷àne ca ÷uùkavçkùe tathaiva ca . na jãvanti naràdaùñà nakùatre tithisaüyute . aùñottara marma÷ataü pràõinàü samudàhçtam . teùàü madhye tu marmàõi da÷a dve càpi kãrtite . ÷aïkhe netre bhruvormadhye vastibhyàü vçùaõàntare . kakùe skandhe hçdimadhye tàluke civuke gude . eùu dvàda÷akarmasu daùñaþ ÷astreõa và hataþ . na jãvanti narà loke kàladaùñàn vinirdi÷et>% . dåto và daõóahasto bhavati ca yugalaü pà÷ahastastathà và raktaü vastra¤ca kçùõam hyatha ÷irasi gatam caikavastra÷ca dåtaþ . tailàbhyakta÷ca tadvat tvaritagatiyuto yuktake÷a÷ca yàti, yaþ kuryàt ghora÷abdaü karacaraõayugaiþ pràptakàlasya dåtaþ . nàgodayaü pravakùyàmi ã÷ànena tu bhàùitam . brahmaõà tu purà sçùñà grahà nàgàstvaneka÷aþ . ananta bhàskara vidyàt soma vidyàttu vàsukim . takùakaü bhåmiputrantu karkoña¤ca budhaü viduþ . padma vçhaspatiü vidyànmahàpadma¤ca bhàrgavam . kulikaþ ÷aïkhapàla÷ca dvàvetau tu ÷anai÷caraþ . pårvapàdaþ ÷aïkhapàlo dvitãyaþ kuliko'sya ca . netrabhàge yamau diùñau dinaràtrã tathaiva ca . ÷ukrasomau ca sadhyàhne udaye tu kùamàsutam . pràõaþ pràgaùñame bhàge divàsandhàvihocyate . grahà÷ca bhu¤jateø ràjan! pathi mçtyu vrajatyadhaþ . adho gatvà bhavet sarpo nirviùo nàtra saü÷ayaþ bhaviùyapuø %<màsyàùàde tathà jyaiùñhe pramàdyasti bhujaïgamàþ . tato nàgo nàginã ca maithunaü saüprapadyo . caturo vàrùikàn màsàn nàgã garbhamadhàrayat . tataþ kàrtikamàse tu aõóakàni prasåyate . aõóakànàntu vij¤eyaü dve ÷ate dve ca viü÷atã . tànyeva bhakùayet sà tu bhàgaikaü ghçõayà tyajet . suvarõàrkavarõanibhàt pumàt saüjàyate'õóakàta . tàneva khadate sapã ahoràtràõi vi÷atim . arkodakasuvarõàbhàt dãrgharàjãvasannimàt . tasmàdutpàdyate strã vai aõóàd vràhmaõasattama! . ÷irãùapuùpavarõàbhàdaõóakàtsyànnapu sakam . tato bhinatti càõóàni ùaõamàsena tu gautama! . tataste prãtisambandhàt snehaü vadhnanti bàlakàþ . tato'sau saptaràtreõa kçùõo bhavati yatnataþ . àyuþpramàõaü sarpàõàü ÷ataü viü÷ottara smçtam . mçtyu÷càùñavidho j¤eyaþ ÷çõuùyàtra yathàkramam . mayåràt mànuùàdvàpi cakoràïgokhuràttathà . vióàlànnakulàccaiva varàhàdvç÷cikàttathà . etabhyo yadi mucyeta jãvedvi ÷ottaraü ÷atam . saptàhe tu tataþ pårõe daüùñràõàntu virohaõam . viùasyàgamanaü tatra vikùapa÷ca punaþ punaþ . eva j¤àtvà tu tattvena viùakarma samàrabhet . ekaviü÷atiràtreõa viùaü daüùñàsu jàyate . nàgã pàr÷vasamàvartã bàlasarpastu ucyate . pa¤caviü÷atiràtrastu sadyaþ pràõaharo bhavet . ùaõmàsàjjàtamàtrastu ka¤cukaü vai pramu¤cati . pàdànà¤càpi vij¤eyà dve ÷ate dve ca viü÷atã . golomasadç÷àþ pàdàþ pravi÷anti kramanti ca . sandhãnàü càsya vij¤eyaü dve ÷ate viü÷atã tathà . pàü÷ulya ÷càpi vij¤eyà dve ÷ate viü÷atistathà . akàlajàtà ye sarpà nirviùàste prakãrtitàþ . pa¤casaptativarùàõi àyusteùàü prakãrtitam . raktapãta÷ukladantà ànãlà mandaveginaþ . ete alpàyuùo j¤eyà alpàhàrà÷ca bhãravaþ . eka¤càsya bhavedvaktraü dve jihve ca prakãrtite . daüùñrà÷catasro vij¤eyà prajàpativaco yathà . prathamà brahmadaivatyà dvitãyà viùõudaivatà . tçtãyà rudradaivatyà caturthã yamadaivatà . hãnà pramàõataþ sà tu vàmanetraü samà÷rità . nàsyàü mantràþ prayoktavyà nauùadhaü naiva bheùajam . vaidyaþ paràïmukho yàti mçtyu stasyà vilekhanàt . cikitsà na budhaiþ kàryà tadantaü tasya jãvitam . makarãü màsikãü vidyàt karàlã¤ca dvimàsikãm . kàlaràtrã bhavet trãõi caturo yamadåtikà . makarãü ÷astrakaü vidyàt karàlã kàkapàdikà . óhakakàkçtiþ kàlaràtrã yàmyà kåpàkçtiþ smçtà . makarã vàtulà j¤eyà karàlã paittikã smçtà . kaphàtmikà kàlaràtrã yamadåtã tridoùikà . ÷uklà tu makarã j¤eyà karàlã raktasannibhà . kàlaràtrã bhavet pãtà kçùõà ca yamadåtikà>% bhaviùyapuø . ka÷yapa uvàca %<saviùà daüùñrayormadhye yamadåtã tu cedbhavet . na cikitsà budhaiþ kàryà taü gatàsuü vinirdi÷et . praharàrdhaü divàràtrau ekaikaü bhu¤jate tvahiþ . ekasya ca samàna¤ca dvitàya ùoóa÷aü tathà . nàgodaye ya uddaùño hato viddho vidàritaþ . kàladaùñaü vijànãyàt ka÷yapasya vaco yathà . yanmàtraþ patatebindurvàlàgrasaliloddhçtaþ . tanmàtraü sravate daüùñràviùaü sarpasya dàruõam . jvàlà÷ate tu saüpårõe dehe saükramate viùam . yàvat saükràmayedabàhuü ku¤citaü và prasàrayet . anena kùaõamàtreõa viùaü gacchati mastake . edhate viùavegastu ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ . vardhate raktamàsàdya tato vàte ÷ikhã yathà . tailabindurjalaü pràpya yathà vegena vardhate . ÷ikhaõóã à÷rayaü pràpya màrutena samãritaþ . tatastàlà÷ataü pràpya tvacàsthànaü viceùñitam . tvacàsu dviguõaü vidyàcchoõiteùu caturguõam . pitte tu triguõaü yàti ùmeùme vai ùoóa÷aü bhavet . vàyau triü÷adguõa¤caiva majje ùaùñiguõaü tathà . pràõe caikàrõavãbhåte sarvasroto nirodhayet . snàtasà rudhyamànena yàti sàdhyamasàdhyatàm . tato'sau mriyate janturni÷vàsàcchvàsavarjinaþ . niùkrànte tu tato jãve bhåte pa¤catvamàgate . tàni bhåtàni gacchanti yasya yasya yathàlayam . pçthivyàpastathà tejo vàyuràkà÷ameva ca . ityeùàmeva saükùàtaþ ÷arãramabhidhãyate . pçthivã pçthivãü yàti àpastãyeùu lãyate . tejo gacchati càditya màruto màrutaü vrajet . àkà÷a¤caiva àkà÷e saha tenaiva gacchati . svasthànaü te prapadyante parasparaniyojitàþ . na jãvedàgataþ ka÷cidiha janmani suvrava! . viùàtha na upekùeta tvaritaü tu cikitsayet . ekamasti viùaü loke dvitãya¤copapadyata . yathà calaviùa¤caiva sthàvarantu tathaiva ca . prathame viùayege tu romaharùaþ prajàyate . dvitãye viùavege tu svedo gàtreùu jàyate . tçtãye viùayege tu kampo gàtreùu jàyate . caturthe viùavege tu ÷rotràntaranirodhakçt . pa¤came viùavage tu hikkà gàtreùu jàyate . ùaùñhe tu viùavege tu grãvàbhaïgastu jàyate . saptame viùavege tu pràõabhyo vipramucyate saptadhàtuvahà hyete vainateyena bhàùitàþ . tvacàsthàne viùapràpte tasya råpàõi me ÷çõu . aïgàni timiràyante yatante ca muhurmuhuþ . etàni yasya cihnàni tasya tvacagataü viùam . tasyàgade pravakùyàmi yena sammadyate sukham . arkamålasapàmàrgaü priyaïguü tagara tathà . etadàloóya dàtavyaü tataþ sampadyate sukham tatastasmin kçte vipra! na nivarteta cedviùam . tvacaþsthànaü tato bhittvà raktasthànaü pradhàvati . viùe ca raktasapràpte tasya råpàõi me ÷çõu . dahyate muhyate caiva ÷ãtalaü bahumanyate . etàni yasya råpàõi tasya raktaü gata viùam . tatràgadaü pravakùyàmi yena sampadyate sukham . u÷ãraü candanaü kuùñhamutpalaü tagaraü tathà . kahàkàlasya målàni sindhuvàramçgasya ca . hiïgu¤ca marica¤caiva pårvayege tu dàpayet . vçhatã vç÷cikàlã ca indravàruõimålakam . sarpagandhà ghçtaü caiva dvitãye parikãrtitam . sindhuvàraü tathà hiïgu tçtãye kàrayedbudhaþ . nasyaü pàna¤ca kårvãta a¤janaü lepanaü tathà . etenaivopacàreõa tataþ sampadyate sukham . raktasthànaü tato gatvà pittasyànaü pradhàvati . pittasthànagate vipra! viùe råpàõi me ÷çõu . uttiùñhate nipatate dahyate muhyate tathà . gàtrataþ pãtatà syàdvai di÷aþ pa÷yati pãtikàþ . dhavalà÷ca bhavenmårchà na càtmànaü vijànate . viùakriyàü tasya kuryàt yathà sampadyate sukham . pippalaü madhukaü caiva madhukhaõóaghçtaü tathà . madhusàramalàbå¤ca jàti÷arkarabàlukàm . indravàruõi måla¤ca gavàü måtreõa peùayet . nasyaü tasya prayu¤jãta pànamàlepama¤janam . etenaivopacàreõa tataþ sampradyate sukham . pittasthànamatikramya ÷leùmasthàna¤ca gacchàta . ÷leùmasthàne tataþ pràpte tasya råpàõi me ÷çõu . gàtràõi tasya rudhyante ni÷vàsa÷ca na jàyate . làlà ca sravate tasya kaõño ghuraghuràyate . etàni yasya råpàõi ÷leùmasthànagataü viùam . tasyàgadaü pravakùyàmi yena sampadyata sukham . trikañukaü ko÷àtakã lodhra¤ca madhusàrakam . eteùàü saptabhàgàni gavàü måtreõa peùayet . nasyaü pàna¤ca kurvãta a¤janaü lepanaü tathà . etenaivopacàreõa tataþ sampadyate sukham . ÷leùmasthànmatikramya vàyusthàna¤ca gacchati . tatra råpàõi vakùyàmi vàyusthànagate viùe . àdhmàyate ca jañharaü yatnavàü÷ca na pa÷yati . ãdç÷aü kurute råpaü dçùñibhaïga÷ca jàyate . etàni yasya råpàõi tasya vàyugataü viùam . tasyàgada pravakùyàmi yena sampadyate sukham . ÷oõabhålaü piyàla¤cà raktà ca gajapippalã . hiïgu¤ca piùñvà guóikà¤ca kuryàddadyàcca tasyà¤janalepàdãn . eùo'gadaþ sarvaviùàõi hanyàt svayambhuvà devavareõa sçùñaþ . a¤jana¤caiva nasya¤ca kùipraü dadyàdviùànvite . vàyusthànaü tato muktvà majjasthànaü pradhàvati . viùe majjagate vipra! tasya råpàõi me ÷çõu . dçùñi÷ca hãyate tasya bhç÷amaïgàni mu¤cati . etàni yasya råpàõi tasya majjagata viùam . tasyàgadaü pravakùyàmi yena sampadyate sukham . vçta madhu ÷arkarà¤ca u÷ãraü candanaü tathà . etadàlàóya dàtavyaü prànaü tasya ca suvrata! . tataþ praõa÷yate duþkhaü tataþ sampadyate sukham . atha tasmin kçte yoge viùaü tasya nivartate . majjasthànaü tato gatvà marmasthàna pradhàvati . viùe ca marmasaüpra pte ÷çõu råpaü yathà bhavet . ni÷ceùñaþ patate bhåmau karõàbhyàü vadhiro bhavet . vàriõà sicyamànasya ràmaharùo na jàyate . daõóena hanyamànasya daõóaràjã na jàyate . ÷astreõa chidyamànasya rudhiraü na pravartate . ke÷eùu lucyamàneùu naiva ktra ÷aüpravedane . yasya karõau ca pàr÷vau ca hanåpràdau ca sandhayaþ . ÷ithilàni bhavantãha sa gatàsuriti ÷rutiþ . etàni yasya råpàõi viparãtàni gautama! . mçtantu taü vijànãyàt ka÷yapasva vaco yathà . vaidyàstasya na pa÷yanti ye pa÷yanti ku÷ikùitàþ . vicakùaõàstu pa÷yanti mantrauùadhisamanvitàþ . tasyàgadaü pravakùyàmi svayaü rudreõa bhàùitam . mayårapittaü màrjàrapittaü nakulapittakam . matsyamahiùapitta¤ca dhànàlãmålameva ca . kuïkumaü bhàrgavaü kaùñhaü kà÷marã ca tvacaü tathà . udpalasya ca ki¤jalkaü padmasya kumudasya ca . etàni samabhàgàni gàmåtreõa ca peùayet . eùo'gado yasya haste daùñena mriyate na vai . kàlàhinàpi daùño'pi kùipraü bhavati nirviùaþ . kùiprameva pradàtavyaü mçtasa¤jãvabauùadham . a¤jana¤civa nasva¤ca kùipraü dadyàt vicaõaõaþ>% bhaviùyapuø . ka÷yapa uvàca %<ataþpara pravakùyàmi nànànàü råpalakùaõam . sarpadaùñasva ca tathà sanàmàddvijapuïgava! . atha sarpeõa daùñasya årdhvà vçùñiþ prajàyate . sarpàdaùñasya ca tathà vyadhodçùñiþ prajàyate . napuüsakena daùñasya adgamardaþ prajàyate . rupà daùñakha và sàmyà dçùñirvijavarottama! . kumàreõàpi daùñasya dakùiõà eva jàyate . gurviõyà vàtha daùñasya tathà sveda÷ca jàyate . rosà¤caþsyàt håtikayà vepayu÷càpi jàyate . patranã pramavadàtnau divà sarpo vivàghikaþ . napuüsakasvu makhyàyàü ka÷yapena tu bhàpitam . candhakàre tu daùñànàmudake gahane vane . saptasya vai pramattakha pade sarpo na dç÷yate . daùñaråpàõyajànan vai kayaü vaidya÷cikitsati catuviüghàstu sapoktàþ pannagàstu mahàtmanà . darvãkarà maõóatino ràjilà vyantaràstathà . darvãkarà vàtavipà maõóalàþ maittikàþ smçtàþ . ÷leùmalà ràjilà j¤eyà vyantaràþ sànnipàtikàþ . raktaü parãkùayedgàóhaü sarpàõànta pçthak pçthak . kçùõaü dapãükaràõàntu jàyate vàtamulvaõam . raktaü ghana¤ca bahu÷aþ ÷oõitaü maõóalikùate . picchilaü ràjile svalpaü tadvadvyantarake tathà . j¤eyàþ sarpàstu catvàraþ pa¤camã nopalàyate . brahmaõaþ kùakùitro vai÷yaþ ÷ådra÷caiva caturthakaþ . bràhmaõe madhuraü dadyàt tiktaü dadyàttathottare . vai÷yaü karùaphalaü dadyàt ÷ådre triphalameva và . vràhmaõena tu draùñasya dàho gàtreùu jàyate . marchà ca prabalà syàdvaina j¤ànamabhijàyate . ÷yàmavarõaü mukha¤ca syànmanyàstambha÷ca jàyate . tasya kuryàt pratãkàraü yena sampadyata sukham . a÷vagandhàmapàmàrgaü sindhuvàraü suràlayam . etat sarpiþ samàyuktaü pànaü nasya¤ca dàpayet . etenaivopacàreõa sukhã bhavati mànavaþ . kùatriyeõa tu daùñasya kampo gàtreùu jàyate . mårchà mohastathà syàdvai na j¤ànamabhijàyate . jàyate vedanà tasya årdhva¤ceva nirãkùate . tasya kuryàt pratãkàraü yena sampadyate sukham . arkamålamapànàrgaü priyaïgumatha vàruõãm . etat sarpiþsamàyuktaü pànaü tasya pradàpayet . etenaivopacàreõa mukhã bhavati mànavaþ . vai÷yenàpi hi daùñasya ÷çõu råpàõi yàni tu . ÷leùmamakopo làlà ca navodvahati vedanà . mårchà ca prabalà yasya àtmànaü nàbhinandati . tasya kuryàt pratãkàraü yena sampadyate sukham . a÷vagandhàü sa gomåtràü gçhadhåbhaü saguggulam . ÷irãùàrkapalà÷a¤ca ÷vetàü ca girikarõikàm . gomåtreõa samàyuktaü pànaü nasya¤ca dàpayet . eùa vai÷yena daùñànàmagadaþ parikãrtivaþ . ÷ådreõàpi hi daùñasya ÷çõu tattvena gotama! . kupyate vepate caiva jvaraþ ÷ãta¤ca jàyate . aïgàni culuculàyante ÷ådradaùñasya lakùaõam . tasyàgadaü pravakùyàmi yena sampadyate sukham . padma¤ca lodhraka¤caiva kùaudraü padmasya kesaram . madhu madhåkasàra¤ca ÷vetà ca girikarõikà . etàni samamàgàni peùayet ÷ãtavàriõà . pàna lepà¤janaü nasyaü sukhã bhavati mànavaþ . pårvàhõe carate vipro madhyàhõe kùatriya÷caret . aparàhõe caredvai÷yaþ ÷ådraþ sandhyàcaro bhavet . àhàra÷càtra puùpàõi bràhmaõànàü vidurbudhàþ . måùikàþ kùatriyàõà¤ca àhàro dvijasattama! . vai÷yà maõóåkamakùyà÷ca ÷ådràþ sarvà÷inakathà . agrato da÷ate vipraþ kùatriyo dakùiõena tu . vàmapàr÷ve sadà vai÷yaþ pa÷càdvai ÷ådra àda÷et . madakàle tu saüpràpte pãóyamànà mahàviùàþ . avelàyà da÷ante vai maithunàrtà bhujaïgamàþ . puùpagandhàþ smçtà vipràþ kùatriyà÷candanàbahàþ . vai÷yà÷ca ghçtagandhà vai ÷ådràþ ÷årmasya gandhinaþ . vàsaü teùàü pravakùyàmi yathàvadanupårva÷aþ . nadãkåpataóàgeùu giriprasravaõeùu ca . àràmeùu pavitreùu ÷uciùvàyataneùu ca . vasanti bràhmaõàþ sarpà gràmadvàre catuùpathe . kùatriyo vasate nityaü toraõeùu pureùu ca . go÷àlàsva÷va÷àlàsu palàleùu tañeùu ca . goùñheùu pathi vçkùeùu vipra! vai÷yà vasanti ca . avivikteùu sthàneùu nirjhareùu vaneùu ca . ÷ånyàgàre ÷ma÷àne ca ÷ådrà vipra! vasanti ca . ÷vetà÷ca kapilà÷caiva ye sarpàstvanalaprabhàþ . manasvinaþ sàttvikà ye bràhmaõàste budhaiþ smçtàþ . raktavarõasuvarõàbhàþ prabàlamaõisannibhàþ . såryaprabhàstathà vipra! kùatriyàste bhujaïgamàþ . nànàvicitraràjãbhiratasãvarõasannibhàþ . màõapuùpasuvarõàbhà vai÷yàste ca bhujaïgamàþ . kàkodaranibhàþ kecit ye ca a¤janasannibhàþ . kàkavarõà dhåmravarõàste ÷ådràþ parikãrtitàþ . yasya sarpeõa daùñasya daü÷amaïgulamantaram . bàladaùñaü vijànãyàt ka÷yapasya vaco yathà . yasya sarpeõa daùñasya daü÷aü dvyaïgulamantaram . yovanasthena daùñasya etadbhavati lakùaõam . yasya sarpeõa daùñasya sàrdhadvyaïgulamantaram . vçddhadaùñaü vijànãyàt kasyapasya vaco yathà>% bhaviùyapuø . %<sthànàmyàdau pravakùyàmi nadyàü daùño na jãvati . citàvalmãka÷ailàdau kåpe ca vivare taroþ . daü÷e rekhàtrayaü yasya pracchannaü sa na jãvati . ùaùñhyà¤ca karkañe meùe målà÷leùà maghàdiùu . kakùà÷roõigale sandhau ÷aïkhakarõodaràdiùu . daõóã ÷astradharo bhikùurnagnàdiþ kàladåtakaþ . vaktre vàhau ca grãvàyàü pçùñhe ca na hi jãvati . pårvaü dinapatirbhuïkte hyardhayàmantato pare . ÷eùàþ grahàþ pratidinaü ùañsaükhyàparivartanaiþ . nàgabhogakramo j¤eyà ràtrau bàõavivartanaiþ . ÷eùo'rkaþ phaõipra÷candrastakùako bhauma ãritaþ . karkoñoj¤o guruþ padmo mahàpadma÷ca bhàrgavaþ . ÷aïkhaþ ÷anai÷caro ràhuþ kulika÷càhayo grahàþ . ràtrau divà suragurorbhoge syàdamaràntakaþ . païgoþ kàlo divà ràhuþ kulikena saha sthitaþ . yàmàrdhasandhisaüsthaþ sa velàü kàlayatã¤caret . bàõa dviùaó vahnivàjiyugabhårekabhàgataþ . divà maóvedanetràdipa¤catrivasukhàü÷akaiþ . pàdàïguùñhe pàdapçùñhe gulaphe jànuni liïgake . nàmau hçdi stanatañe kaõñhe nàsàpuñekùaõe . karõayo÷ca bhruvoþ ÷aïkhe mastake pratipat kramàt . tiùñheccandra÷ca jãvena puüso dakùiõabhàgake . kàyasya vàmabhàge tu striyà vàyuvahakramàt . amavattvakçto moho nivarteta ca mardanàt>% gàruóe 19 aø . %<àùàóhàditrimàsaiþ syàd garbho màsacatuùñaye . aõóakànàü ÷atedve ca catvàriü÷at prasåyate . sarpà grasanti såtau tàna vinà strãü, puünapuüsakàn . unmãlate'kùi saptàhàt hçùño màsàdbhavedbahiþ . dvàda÷àhàt subodhaþ syàddantàþ syuþ såryadar÷anàt . dvàtriü÷addinaviü÷atyà catarasrasteùu daüùñrikàþ . karàlã makarã kàlaràtrã ca yamadåtikà . etàstàþ saviùà daüùñrà vàmadakùiõapàr÷vagàþ . ùaõmàsànmu¤cate kçttiü jãvet ùaùñisamàdvayam . nàgàþ såryàdivàre÷àþ sapta uktà divàni÷i . teùàü ùañ prativàreùu kulikaþ sarvasandhiùu . ÷aïkhena và mahàbjena saha tasyodayo'tha và . dvayo÷caiva nàóikayorantaraü kulikodayaþ . duùñaþ sakàlaþ sarvatra sarvadaü÷e vinirdi÷et . kçttikà bharaõã svàtirmålaü pårvatrayà÷vinã . vi÷àkhàrdrà maghà÷leùà citrà ÷ravaõarohiõã . hastà mandakujau vàrau pa¤camã càùñamã tithiþ . ùaùñhã riktà ÷ivà nindyà pa¤camã ca caturda÷ã . sandhyàcatuùñayaü duùñaü dagdhayoga÷ca rà÷ayaþ . ekadvibahavo daü÷à daùñaviddha¤ca khaõóitam . adaü÷amavaguptaü syàddaü÷amevaü caturvidham . trayo dvyekakùatà daü÷à vedanà rudhiraü nçõàm . naktaü dvyekàïghrikårmàbhà daü÷à÷ca yamacoditàþ . dàhã pipãlikàspar÷ã kaõñha÷oùarujànvitaþ . satodo granthito daü÷aþ saviùo nyastanirviùaþ . devàlaye ÷ånyamçhe valmãkodyànakoñare . sathyà sandhyà rama÷àne ca ÷uùkadrau sindhusaïgame . dvãpe catuùpathe sauùñhe gçhe'bje parvatàgrataþ . biladvàre jãrõakåpe jãrõave÷mani kuóyake . ÷igru÷leùmàtakàkùeùu jambåóumbarakeùu ca . vañe ca jãrõapràkàre khàsyahçtakakùajatruõi . tàlau ÷aïkhe gale mårdhni civuke nàbhipàdayoþ . daü÷o'÷ubhaþ>% agnipuø . su÷rute taddaü÷alakùaõabhedàdirdar÷ito yathà tatra sarveùàü sarpàõàü sàmànyata eva daùñalakùaõaü vakùyàmaþ . kiü kàraõaü viùaü hi ni÷itanistriü÷à÷anihutavahade÷yakàri muhårtamapyupekùitamàturamatipàtayati . na càvakà÷o'sti vàk samåhamanusartum . pratyekamapi daùñalakùaõe'bhihite sarvatra traividhyaü bhavati . tasmàtraividhya meva vakùyàmaþ . etaddhàturahitamasammohakara¤ca . api càtraiva sarvasarpavya¤janàvabodhaþ .
     tatra darvãkaraviùeõa tvaïnayananakhada÷anamåtrapurãùadaü÷akçùõatvaü raukùyaü ÷iraso gauravaü sandhivedanàkañãpçùñhagrãvàdaurbalyaü jçmbhaõaü vepathuþ svaràvasàdo ghurghurako jaóatà ÷uùkoïgàraþ kàsa÷vàsau hikkà vàyorårdhva gamanaü ÷ålodveùñanaü tçùõà làlàsràvaþ phenàgamanaü sroto'varodhastàstà÷ca vàtavedanà mavanti .
     maõóaliviùeõa tvagàdonàü pãtatvaü ÷ãtàbhilàùaþ paridhåpanaü dàhastçùõà mado mårchà jvaraþ ÷oõitàgamanamårdhvamadha÷ca màüsànàmava÷àtanaü ÷vayathurdaü÷akothaþ pãtaråpadar÷anamà÷ukopastàstà÷ca pittavedanà bhavanti .
     ràjimadviùeõa ÷uklatvaü tvagàñãnàü ÷ãtajvaro romaharùastabdhatvaü gàtrànàmodaü÷a÷ophaþ sàndrakaphapraseka÷chardirabhãkùõamakùõoþ kaõóåþ kaõñhe ÷vayathurghurghuraka ucchàsanirodhastamaþprave÷astàstà÷ca kaphavedanà bhavanti .
     puruùàbhidaùña årdhvaü prekùate'dhastàt striyà sirà÷cottiùñhanti lalàñe . napuüsakàbhidaùñastiryakprekùã bhavati . garbhiõyà pàõóumukhodhmàta÷ca . såtikayà ÷ålàrto rudhiraü mehatyupajihvikà càsya bhavati . gràsàrthinànnaü kàïkùati . vçddhena mandà vegà÷ca . bàlenà÷u mçdava÷ca nirviùeõàviùaliïgam . andhàhikenàndhatvamityeke . grasanàdajagaraþ ÷arãrapràõaharo na viùàt . tatra sadya pràõaharàhidaùñaþ patati ÷astrà÷anihata iva bhåmau srastàïgaþ svapiti . tatra sarveùàü sarpàõàü viùasya sapta ve÷à bhavanti tatra darvãkaràõàü prathame vege viùa ÷oõitaü dåùayati tat praduùñaü kçùõatàmupaiti tena kàrùõyaü pipãlikàparisarpaõamiva càïge bhavati . dvitãye màüsaü dåùayati tenàtyarthaü kçùõatà ÷opho granthaya÷càïge bhavanti . tçtãye medo dåùayati tena daü÷akledaþ ÷irogauravaü sveda÷cakùurgrahaõa¤ca . caturthe kãùñhamanupravi÷ya kaphapradhànàn doùàn dåùayati . tena tandràprasekasandhivi÷leùà bhavanti . pa¤came'sthãnyanupravi÷ati pràõamagni¤ca dåùayati tena parvabhedo hikkà dàha÷ca bhavati . ùaùñhe majjànamanupravi÷ati grahaõo¤càtyarthaü dçùayati tena gàtràõàü gauravamatãsàro hçtpãóà mårchà ca savati . saptame ÷ukramanupravi÷ati vyàna¤càtyartha kopayati kapha¤ca såkùmasrotobhyaþ pracyàvayati tena ÷leùmavartipràdurbhàvaþ kañãpçùñhabhaïga÷ca sarvaceùñàvighàto làlàsvedayoratipravçttirucchàsanirodha÷ca bhavati .
     tatra maõóalinàü prathame vege viùaü ÷oõitraü dåùayati tattatra praduùñaü ÷ãtatàmupaiti tatra paridàhaþ pãtàvabhàsatà càïgànàü mavati . dvitãye màüsaü dåùayati tenàtyarthaü pãtatàparidàhau daü÷e ÷vayathu÷ca bhavati . tçtãye medo dåùayati tena pårvavaccakùurgrahaõaü tçùõà daü÷e kledaþ sveda÷ca . caturthe koùñhamanupravi÷ya jvaramàpàdayati pa¤came paridàhaü sarvagàtreùu karoti . ùaùñhasaptamayà pårvavat .
     ràjimatàü prathame vege viùaü ÷oõitaü dåùayati tatpraduùñaü pàõóutàmupaiti tena romaharùaþ ÷uklàvabhàsa÷ca puruùo bhavati . dvitãye màüsaü dåùayati tena pràõóutàtyarthaü jàóyaü ÷iraþ÷opha÷ca bhavati . tçtãye medo dåùayati tena cakùurgrahaõaü svedo ghràõàkùimràva÷ca bhavati . caturthe koùñhamanupravi÷ya manyàstambhaü ÷irogauravaü càpàiyati . pa¤came vàkasaïgaü ÷ãtajvara¤ca karoti ùaùñhasaptamayoþ pårvavaditi .
     bhavanti càtra . dhàtvantareùu yàþ sapta kalàþ saüparikãrtitàþ . tàsvekaikàmatikramya vegaü prakurute viùam . yenàntareõa hi kalàü kàlakalpaü bhinatti hi . samãraõenohyamànaü tattu vegàntaraü smçtam . ÷ånàïga prathame vege pa÷urdhyàyati duþkhitaþ . làlàsràvo dvitãye tu kçùõàïgaþ pãddhyyate hçdi . tçtãye ca ÷iro duþkha kaõñhagrãva¤ca takùyate . caturthe vepate måóhaþ khàdan dantàn jahàtyasån . kecidvegatrayaü pràhuranta÷caiteùu tadvidaþ . dhyàyati prathame vege pakùã muhyatyataþ param . dvitãye vihvalaþ proktastçtãye mçtyumçcchati . kecidekaü vihaïgeùu viùavegamu÷anti hi . màrjàranakulàdãnàü viùaü nàtipravartate . %<athàtaþ sarpadaùñacikitsitakalpaü vyàkhyàsyàmaþ . sarvairevàditaþ sarpaiþ ÷àkhàdaùñasya dehinaþ . daü÷asyopari badhnãyàdariùñà(tàgà)÷caturaïgule . plotacamàntavalkànàü mçdunà'nyatamena ca . na gacchati viùaü dehamariùñàbhirnivàritam . daheddaü÷amathotkçtya yatra bandho na jàyate . àcåùaõacchedadàhàþ sarvatraiva tu påjita . pratipårya mukhaü vastrairhitamàcåùaõaü bhavet . sa daùñavyo'tha và sarpo loùño vàpi hi tatkùaõam . atha maõóalinà daùñaü na katha¤cana dàhayet . sa pittaviùabàhulyàdda÷o dàhàdvisarpati . ariùñàmapi mantrai÷ca badhnãyànmantrakovidaþ . sà tu rajjvàdibhirbaddhvà viùaghnatikaro matà . devabrahmarùibhiþ proktà mantràþ satya tapomayàþ . bhavanti nànyathà kùipraü viùaü hanyuþ suduntaram . viùaü tejomayairsantraiþ satyabrahmatapomayaiþ . yathà nivàryate kùipraü prayuktairna tathauùadhaiþ . mantràõàü grahaõaü kàyya strãmàüsamadhuvarjinà . jitàhàreõa ÷ucinà ku÷àstaraõa÷àyinà . gandhamàlyopahàrai÷ca balibhi÷càpi devatàþ . påjayenmantrasiddhyarthaü japahomai÷ca yatnataþ . mantra stu vidhinà proktaþ hãnà và svaravarõataþ . yasmànna siddhimàyànti tasmàd yojyo'gadakramaþ . samantataþ siràdaü÷àdviddheùu ku÷alo bhiùak . ÷àkhàgre và lalàñe và vedhyàstà visçte viùe . rakte nirhriyamàõe tu kçtsnaü nirhriyate viùama . tasmàdvisàvayedraktaü sà hyasya paramà kriyà>% .

#<sarpakaïkàlã># strãø sarpasyeva kaïkàlamaïgavi÷eùo yasyàþ gauràø ïãùa . sarpaviùaghàtinyàü latàyàü ÷abdacaø .

#<sarpagandhà># strã sarpaü tadviùaü gandhayati hinasti gandha--aõ . viùahàriõyàü latàyàü jañàø .

#<sarpaghàtinã># strã sarpaü tadviùaü hanti hana--õini . sarpaviùaharãlatàyàü ratnamàø .

#<sarpatçõa># puüstrãø sarpastçõamivànàyàsacchedyo yasya . nakule hemacaø .

#<sarpadaüùñra># puø sarpasya daüùñreva puùpamasya . 1 nàgadantãvçkùe ÷abdacaø . sarpasya daüùñreva spar÷ane duþkhadatvàt . 2 vç÷cikàlãlatàyàü strã (vichàti) ratnamàø .

#<sarpadaüùñrikà># strã sarpadaüùñrà''kàre'styasyàþ ñan . aja÷çïgyàü ràjaniø .

#<sarpadaõóã># strã sarpaü tadviùaü daõóayati daõóa--aõ . 1 yorakùãvçkùe ràjaniø .

#<sarpadantã># strã sapasya danta iva puùpamastyasyà aca gauràø ïãùa . nàgadantãvçkùe ràjaniø .

#<sarpanàmà># strã sarpasya nàmàtra vàcaka÷abde . sarpakaïkàlãbhade ÷abdacaø .

#<sarpadamanã># strã sarpàn damayati anayà dama--õica--karaõe lyañ ïãp . bandhyàkarkoñyàü ràjaniø .

#<sarpapuùpã># strã sarpaþ sarpadanta iva puùpabhasyàþ . nàmadantyàü ràjaniø .

#<sarpaphaõija># puø sarpasya phaõe jàyate jana--óa . sarpaphaõajàta praõau ÷abdamàø .

#<sarpabhuj># puø sarpaü bhuïkte bhuja--kvip . 1 mayåre hemacaø . 2 sarpabhakùake garuóàdã ca .

#<sarparàja># puø sarpàõàü ràjà ñac samàø . vàsukau nàgabhede amaraþ .

@<[Page 5257b]>@
#<sarpalatà># strã sarpa iva latà . nàgavallyàü tàmbålyàü ràjani0

#<sarpasatra># naø sarpeõa homyadravyeõa tannà÷anàrthaü và satram . janamejayànuùñhite mahàbhàrataprasiddhe sarpanà÷anàrthe yaj¤abhede bhàø àø 51 aø 58 aø tatkathà dç÷yà .

#<sarpasahà># strã sarpaü sahate saha--ac . sarpakaïkàlolatàyà ràjaniø .

#<sarpahan># puø sapa hanti hana--kvip . 1 nakule hemacaø 2 garuóe ca .

#<sarpàkùã># strã sarvasyevàkùi puùpaü yasyàþ ùac samàø . 1 gandhanàkulyàm ràjaniø .

#<sarpàkhya># puø sarpasyàkhyà''khyà yasya . 1 nàgake÷are ratnamàø . 2 mahiùakandabhede ca ràjaniø .

#<sarpàïgã># strã sarpasyevàïgaü yasyàþ ïãù . 1 sarpakaïkàlãlatàyàü ratnamàø . 2 siühalyàü ràjaniø .

#<sarpàdanã># strã sarpaü sarpaviùamattya'nayà ada--lyuñ ïãp . nàkulyàü ràjaniø .

#<sarpàràti># puø 6 taø . 1 garuóe hemacaø 2 nakule ca sarpàriprabhçtayo'pyatra .

#<sarpàvàsa># naø sarpànàmàvàsà yatra . 1 candanavçkùa ràjaniø . 6 taø . 2 sarpàõàmàvàse puø .

#<sarpà÷ana># pu strãø sarpama÷nàti a÷a--lyuñ . 1 mayåre halàø . striyàü ïãp . 2 garuóe puø .

#<sarpis># naø sçpa--isi . ghçte amaraþ .

#<sarpiõã># strã sçpa--õini ïãp . 1 sarpayoùiti ÷abdaraø . 2 kùupabhede ràjaniø . 3 gamanakartari triø striyàü ïãp .

#<sarpãùña># naø sarpãõàü bhujagãnàmiùñam . candane ratnamàø .

#<sarpeùña># naø sarpàõàmiùñam . candane jañàø 2 sarpàbhãùñe triø .

#<sarba># sarpaõe bhvàø paraø sakaø señ . sarbati asarbãt aùopade÷atvàn na ùatvamityeke ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<sarva># puø sç--va tasya nettvam . 1 ÷ive 2 viùõau ca viùõusaø . %<asata÷ca sata÷caiva sarvasya prabhavàpyayau . sarvasya sarvadàj¤ànàt sarvameta pracakùate>% viùõupuø tannàmaniruktiþ . tathà ca sarvaü j¤eyatvena utpàdyatvàdinà và'styasya ac . 3 sampårõe 4 sakale ca triø amaraþ . asaüj¤àyàmasya sarvanàmasaj¤a tatkàryayà . sarva÷abdàrthastu svàrthànvayitàvacchedakadharmavyàpakatàdç÷adharmàvacchinnànvayitàvacchedakàvacchinnavyàpyaparyàptikadharmàvacchinnaþ gàø ÷aø . vyàpakatvàvacchinnaþ dinakarã . yathà sarve ghañà råpavanta ityàdau marvapadàrthaþ . %<vuddhiviùayayàvattvàvacchinnasamåhatvavàn>% iti ÷àbdikà vadanti .

#<sarvasahà># strã sarvaü sahaüte khaca mum ca . 1 pçthivyàm amaraþ 2 sarvasoóhari triø .

@<[Page 5258a]>@
#<sarvakartç># puø sarvaü karoti kç--tçca . 1 caturmukhe vrahmaõi ÷abdaraø . 2 parame÷vare ca .

#<sarvakarmãõa># triø sarvakarmabhyo'laü kha . sarvakaraõasamarthe padàrthe %<saügràme sarvakarmãõàvi>% ti bhaññiþ .

#<sarvake÷in># puø abhineyànàü sarveùàmiva ke÷o'styasya ini . nañe ÷abdara .

#<sarvakùàra># puø sarvaþ kùàramayaþ . (sàvàna)khyàte padàrthe ràjani0

#<sarvaga># naø sarva gacchati gama--óa . 1 jale 2 ÷ive 3 parame÷vare puø mediø . 4 vàyau 5 àtmani ca puø ÷abdamàø . 6 sarvagàmini triø . 7 priyaïguvçkùe strã ÷abdacaø ñàp .

#<sarvagandha># naø sarve gandhà atra . %<càturjàtakakarpårakakkolàgurukuïkumam . lavaïgasahita¤caiva sarvagandhaü prakãrtitam>% bhàvapraø ukte 1 gandhadravyasamåhabhede . sarvàn gandhayati hinasti saühàrakàle gandhatyac sarvagandhà utpàdyatayà santyasya và . 2 parame÷vare sarvanà÷akatvàt sarvagandhahetutvàdvà'sya tathàtvam .

#<sarvagranthi># puø sarvatra granthirivàtra . 1 pippalãmåle ràjaniø .

#<sarvaïkaùa># puø sarvaü kaùati kaùa khac mumca . 1 pàpe 2 sarvàtirekiõi triø .

#<sarvajanãna># triø sarvajaneùu viditaþ kha . sarvatra vikhyàte siø kauø .

#<sarvaj¤a># puø sarvaü jànàti j¤à--ka . 1 ÷ive 2 buddhe amaraþ . 3 parame÷vare ca %<yaþ sarvaj¤aþ sarvavid>% ÷rutiþ . 4 sarvaj¤ànakartari triø . 5 durgàyàü strã %<sarvaj¤à sarvavettçtvàt>% devãpuø 48 aø .

#<sarvataþ÷ubhà># strã sarvataþ ÷umaü yasyàþ . priyaïguvçkùe ÷abdacaø .

#<sarvatas># avyaø sarva + tasil . samantata ityarthe amaraþ .

#<sarvatiktà># strã sarvataþ tiktà . kàkamàcyàü ràjaniø .

#<sarvatobhadra># puø naø sarvato bhadràõi mukhàni yasya . 1 caturdvàrayukte 1 gçhabhede pratiùñhàdau påjyadevatànàü 2 maõóalabhede sarvatobhadramaõóala÷abde dç÷yam . jyotiùokte 3 ÷ubhà÷ubhaj¤ànàrthe cakrabhede cakra÷abde 2815 pçø dç÷yam . alaïkàrokte bandhabhedàtmake 4 citrakàvye ca . alaïkàra÷abde 407 pçø dç÷yam sarvato bhadramasyàt . 5 nimbavçkùe puø amaraþ . 6 gàmbhàryàü 7 nañayoùiti ca strã mediø .

#<sarvatobhadracakra># naø sarvato bhadra yatra tàdç÷aü cakram . jyotiùokte ÷ubhà÷ubhaj¤ànàrthe cakrabhede cakra÷abde 2815 pçø dç÷yam .

#<sarvatobhadrabandha># puø sarvato bhadràkàreõa bandhaþ . citrakàvyabhede alaïkàra÷abde 407 pçø dç÷yam .

#<sarvatobhadramaõóala># naø sarvato bhadranàmakaü maõóalam . ÷àradàtilakàdyukte patiùñhàdo--påjyadevatàmaõóalabhede tallekhanaprakàrastu hemàdrau skànde pràgudãcyàü gataþ rekhàþ kuryàdekonaviü÷atim . khaõóenduvattripàt koõe ÷çïkhalà pa¤cabhiþ padaiþ . ekàda÷apadà vallã bhadrantu navabhiþ padaiþ . caturvi ÷atpadà vàpã paridhirviü÷atyà padaiþ . madhye ùoóa÷abhiþ koùñhaiþ padmamaùñadalaü smçtam . ÷vetenduþ ÷çïkhalà, kçùõàü vallãü nãlena pårayet . bhadràruõà sità vàpã paridhiþ pãtavarõakaþ . bàhyàntaradalaiþ ÷vetà karõikà pãtabarõikà . paridhyàveùñitaü padma bàhye satvarajastamaþ . tanmadhye sthàpayeddevàn brahmàdyàü÷ca suràsuràniti . ÷àradàyàmanyathoktaü yathà
     %<caturasracatuþkoùñhe karõasåtrasamanvite . caturùvapi ca koùñheùu kàõasåtracatuùñayam . tataþ koùñheùu matsyàþ syusteùu såtràõi pàtayet . yàvat ÷atadvayaü mantrã ùañpa¤cà÷at padànyapi . tàvattenaiva vidhinà tatra såtràõi pàtayet . ùañtriü÷atà padairmadhye likhet padmaü sulakùaõam . vahiþpaïktyà bhavet pãñhaü païktiyugmena vãthikà . dvàra÷obhopa÷obhàsàn ÷iùñàbhyàü parikalpayet . ÷àstrãktavidhinà mantrã tataþ padma samàlikhet . padmakùetrasya santyajya dvàda÷àü÷aü bahiþ sudho . tanmadhya vibhajedvçttaistribhiþ samavibhàgataþ . àdyaü syàt karõikàsthànaü kesaràõàü dvitãyakam . tçtãyaü padmapatràõàmuktàü÷ena dalàgrakam . bàhyavçttàntaràlasya mànena vighinà sudhãþ . nidhàya kesaràgreùu parito'rdhani÷àkaràn . likhitvà sandhisasthàni tatra såtràõi pàtayet . dalàgràõà¤ca yanmànaü tanmànàd vçttamàlikhet . tadantaràlatanmadhyasåtrasyobhayataþ sudhãþ . àlikhed bàhyahastena dalàgràõi samantataþ . dalamåleùu yuga÷aþ kesaràõi prakalpayet . etat sàdhàraõaü prokta païkajaü tantravedibhiþ . padàni trãõi pàdàrthaü pãñhakoõeùu màrjayet . ava÷iùñaiþ padairvidvàn pãñhagàtràõi kalpayet . padàni vãthisaüsthàni màrjayet païktyabhedataþ . dikùu dvàràõi racayet dvicatuþkoùñhakaistataþ . padaistribhirathaikena ÷obhàþ syurdvàrapàr÷vayoþ . upa÷obhàþ syurekena tribhiþ koùñhairanantaram . ava÷iùñaiþ padaiþ ùaóbhiþ koõànàü syàccatuùñayam . ra¤ja yet pa¤cabhirvarõairmaõóalaü tanmanoharam . pãtaü haridràcårõa syàt sitaü taõóulasambhavam . kusumbhacårõamaruõa kçùõa dagdhapulàkajam . bilvàdipatrajaü ÷yàmamityukta vaõapa¤cakam . aïgulotsedhavistàràþ sãmàrekhà sitàþ ÷ubhàþ . karõikàü pãtavarõena kesaràõyaruõena ca . ÷uklavarõàni patràõi tatsandhãn ÷yàmalena ca . rajasà ra¤jayenmantrã yadvà pãtaiva karõikà . kesaràþ pãtaraktàþ syuraruõàni dalànyapi . sandhayaþ kçùõavarõàþ syuþ sitenàpyasitena và . ra¤jayet pãñhamàrgàü÷ca pàdàþ syuraruõaprabhàþ . gàtràõi tasya ÷uklàni vãthãùu catasçùvapi . àlikhet kalpalatikàdalapuùpaphalànvitàþ . varõairnànà vidhai÷citràþ sarvadçùñimanoharàþ . dvàràõi ÷vetavarõàniü ÷obhà raktàþ samãritàþ . upa÷obhàþ pãtavarõà koõànyasitabhàni ca . tisro rekhà bahiþ kàryàþ sitaraktàsitàþ kramàt . maõóalaü sarvatobhadrametat sàdhàraõaü smçtam>% . apara¤ca %<caturasràü bhubaü bhittvà digbhyo dvàda÷adhà sudhãþ . pàtayet tatra såtràõi koùñhànàü dç÷yate ÷atam . catu÷catvàriü÷adàóhyaü pa÷càt ùañtriü÷atàmbujam . koùñhaiþ prakalpayet pãñhaü païktyà naivàtra vãthikàþ . dvàra÷obhe yathà pårvamupa÷obhà na dç÷yate . ava÷iùñaiþ padaiþ kuryàt ùaóabhiþ koùñhàni tantravit . vidadhyàt pårvavat ÷eùamevaü và maõóalaü smçtam>% . %<caturasre catuþùaùñiü padànyàracayet sudhãþ . padai÷caturbhiþ padmaü syàt madhye tat påritàþ punaþ . vãthã÷catasraþ kurvãta maõóalàntara÷àlikàþ . diggateùu catuùkeùu païkajàni samàlikhet . vidiggatacatuùkàõi bhittvà ùoóa÷adhà sudhãþ . màrjayet svastikàkàraü ÷vetapãtàruõàsitaiþ>% . màrjanamàha ràthavabhaññadhçtam %<vidiggata÷catuùkoõàn bhittvà ùoóa÷adhà sudhãþ . vahnyàdikoùñhatritaye madhyordhvamapi màrjayet . rajobhiþ pårayettàni svastikàni ÷ivàditaþ . pràk proktenaiva màrgeõa ÷eùamanyat samàpayet . navanàbhamidaü proktaü bhaõóalaü sarvasiddhidam . pa¤càbjamaõóalaü proktametat khagnikavarjitam . dãkùàyàü devapåjàyàü maõóalànàü catuùñayam . sarvatantrànusàreõa proktaü sarvasamçddhidam>% .

#<sarvatomukha># naø sarvatomukhamasya . 1 jale amaraþ 2 àkà÷e mediø 3 ÷ive 4 bahmaõi 5 parame÷vare 6 àtmani ca puø mediø . 7 bràhmaõe ÷abdacaø 8 svarge 9 agnau ÷abdamàø . %<sarvataþpàõipàdàntaþ sarvato'kùi÷iromukhaþ . vi÷varåpo mahànagniþ praõãtaþ sarvakarmasu>% tiø taø ukteþ vahnestathàtvam .

#<sarvatra># avyaø sarva--tral . sarbasmin kàle de÷e sarvàyàü di÷i cityarthe .

#<sarvatraga># puø sarvatra gacchati gama--óa . 1 vàyau ÷abdacaø 3 sarvatragàmini triø .

#<sarvatragàmin># puø sarvatra gacchati gama--õini . 1 vàyau 2 sarvatra gantari triø striyàü ïãp .

#<sarvathà># avyaø sarvaprakàram thàl . 1 sarvaprakàre 2 bhç÷e 3 pratij¤àyàü 4 hetau ca ÷abdaraø .

#<sarvadama># puø sarvàn damayati dama--õic--aõ . sarvadamane ÷àkuntale bharatançpe hemacaø .

#<sarvadamana># puø sarvàn damayati dama--õic--lyu . 1 duùmantaputre bharatançpe trikàø . 2 sarvadamanakartari triø .

#<sarvadar÷in># puø sarvaü samabhàvena pa÷yati dç÷a--õini . 1 buddhe 2 parame÷vare ca . 3 sakaladraùñari triø striyàü ïãp .

#<sarvadà># avyaø sarvasmin kàle dàc . sarvasmin kàle ityarthe .

#<sarvaduþkhakùaya># puø sarveùàmàdhyàtmikàdhidaivikàdhibhautikànàü duþkhànàü kùayaþ . àtyantikaduþkhatrayanivçttau mokùe hemacaø %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyanta puruùàrthaþ>% sàø såø svasamànàdhikaraõaduþkhàsamànakàlãnatva duþkhadhvaüsaråpanivçtteràtyantikatvam .

#<sarvadevamukha># puø sarveùàü devànàü mukhaü yatra . agnau ratnamàø .

#<sarvadryanc># triø sarvama¤cati påjayati anca--kvip adryàgamana nalopaþ . sarvasya påjake . bhatve sarvadrya¤ca ityàdi . gatyarthasya nalope sarvadryac ityeva sarvagàmini . bhatye savaüdrãca iti medaþ .

#<sarvadhuràvaha># triø sarveùàü dhåþ acsamàø sarvadhurà tàü vahati baha--ac . sarvabhàravàhake vçùàdau amaraþ .

#<sarvadhurãõa># triø sarvàü dhuraü vahati kha . sakalabhàravàhake vçùàdau amaraþ .

#<sarvanàma># puø sarveùàü nàma vàcakaü saüj¤àtve'pi kùubhnàø na õatvam . vyàkaraõokte kàryavi÷eùàrthaü kçtasaüj¤àyute sarvàdi÷abdabhede %<sarvàdãni sarvanàmàni>% pàø sarvanàma÷abdàrthastu vaktçbuddhiviùayatàvacchedakadharmopalakùitadharmavi÷iùñaþ .

#<sarvapårõatvaü># naø sarvaiþ pårõatvam . sambhàre sàmagryàma trikàø .

#<sarvapraharaõàyudha># puø sarveùàü praharaõàni sarvàõi và praharaõàni àyudhànyasya . viùõau %<sarvapraharaõàyudhaþ>% viùõusaø vyutpattidvayayogàt nàmadvayam tena nàmasahasa pårtiþ bhàø .

#<sarvabhakùà># strã bhakùa--aõ upaø . 1 ajàyàü hemacaø 2 sarvabhakùake triø 3 vahnau puø .

#<sarvamaïgalà># strã sarvàõi maïgalànyasyàþ 5 baø sarvàõi maïgalàni deyatvenàstyasyàþ ac và . durgàyàm amaraþ . %<sarvàõi hçdayasthàni maïgalàni ÷ubhàni ca . dadàti kùepasitàn loke sà tena sarvamaïgalà>% devopaø 45 aø .

#<sarvamaya># triø sarvàtmakaþ mayañ . 1 sarvàtmake 2 parame÷vare puø .

#<sarvamålya># naø 6 taø . kapardake trikàø .

#<sarvamåùaka># puø sarvaü muùõàti muùa--vun pçùoø . kàle hemacaø .

#<sarvarasa># puø sarvorasamayaþ . (dhunà) 1 ÷àlarase amaraþ 7 vaø . 2 voõàdivàdye mediø . 3 paõóite ÷abdacaø . karmaø . 4 lavaõe rase . sarvàõi rasayati rasi--aõ . 5 parame÷vare saindhavaghanavad tasya sarvata ànandamayatvàt tathàtvam .

#<sarvarasottama># puø sarveùu raseùu uttamaþ . lavaõe rase hemacaø .

#<sarvaràtra># puø sarvà ràtriþ ac samàø . %<ràtràhnàntàþ pusãti>% pàø puüstvam . sakalaràtrau siø kauø .

#<sarvarã># strã sç--vanip ïãp ra ca . ràtrau dharaõiþ tàlavyàdirayam .

#<sarvartuparivarta># puø sarvartånàü parivarto yatra . vatsare jañà0

#<sarvalà(lã)># strã sarvaü làti là--ka và gauràø ïãù . tomaràstre amaraþ .

#<sarvaliïgin># puø sarveùàü liïgàni santyasya ini . vedavirudvàcàriõàü boddhàdãnàü liïgavatsu pàùaõóeùu amaraþ

#<sarvaloha># puø sarvaþ lohamayo'vayavo yasya . lauhamaye bàõe hemacaø .

#<sarvavarõikà># strã sarvaü varõayati varõa--õvul ata ittvamç . gàmbhàrãvçkùe jañàø .

#<sarvavid># puø sarvaü vetti vida--kvip . 1 parame÷vare 2 sarvaj¤àtari triø .

#<sarvaveda># puø sarvo vedàn adhãte uktthàø ñhak . %<sarvàdeþ sàde÷ca luk vaktavyaþ>% vàrtiø tasya luk . 1 sarvavedàdhyayanakartari . sarvà vetti vida--aõ upaø . 2 sarvaj¤e triø .

#<sarvavedas># saø sarvàõi dhanàni vedayate lambhayati pàtràya dakùiõàrtha dadàti vida--làbhe õic--asi . sarvasvadakùiõakavihajinnàmakàdiyàgakartari amaraþ .

#<sarvavedasa># naø sarvaü adaþ gçhe vidyamànaü dhanaü niø acsamàø . sarvasve gçhe vidyamàne sarvadhane tacca vi÷vajidyàge dakùi õàtvena vihitama . %<sahasra sarvavedasaü vi÷vajitaþ>% kàtyàø ÷roø 22 . 1 . 9 sahasrasarvavedasayorvi÷vajiti vikalpaþ . sarvavedasapakùe idamucyate . %<jyeùñha putrakapa bhajya bhåmi÷ådravarjaü yogàvi÷eùàt sarveùàm>% såø . %<jyeùñhaputrasya vibhàgaü dattvàü bhåmi÷ådradvarjaü dadàti kuta patat sarvamanuùyàõàü hi bhåmyà yogo'vi÷iùñaþ dhàraõacaïkramaõadvàreõa ÷ådrasya ca ÷u÷råùopanataneti>% karka bhåmestàvaddhàraõa÷ayanàsanavaïkramaõàdisambandhaþ sarveùaþ . mavi÷iùñà yaþ ÷ådro dharmàrthaü sevàü kurute sa marveùàmavi÷iùña eva saügraø vyàþ %<÷ådradànaü và dar÷anàvirodhàbhyàm>% såø và÷abdaþ pakùavyàvçttau ÷ådrasya dànaü ca bhavati dç÷yate hi ÷ådrasya dànaü puruùamedhe %<sapuruùaü pràcã digghàturiti>% na ca virodho garbhadàsasya . tasmàcchådro dãyata eva anena ca nyàyena bhåmerapyekade÷adànenaiva na virodhaþ parimàõe savamavi÷eùàt såø . sarvasvaparimàõe yasya yàvat sva tatsarvaü gçhyate sarvaü vedaþ sarvavedasamiti tena pràgapi sahasràt sarvavedasaü bhavati evaü pràpta àha . sarva svaparimàõe apekùite sarvasvaü yasya yàvaddhanaü gçhe suvarõàdi tatsarvaü deyam kutaþ avi÷eùàt na ca sarvasvaü dadàtãti (asya) vàkya÷eùaþ ÷rutaþ yena sahasrànnyånamatiriktaü veti vi÷eùa à÷rãyate . adhikaü và prakçtyanugrahàt såø . %<adhikaü và sahasràt sarvavedasaü grahãtavyam . prakçtya hi sarvavedasaü saùñamreõànugrahaü dar÷ayati ko'rhati madaùyaþ sarvavedasaü dàtuü tasmàt sahasraü deyamiti etacca sahasràdadhika upasadyate netaratheti evaü tàvadatra (vi÷vajiti) sahasràdadhikaü sarvavedasamityuktam>% karkaþ . %<sarvaùva pratinidhirvà>% såø %<dãyate aprasiddhatvàduvyate>% karkaø %<dhenvanaóutasàradhànyapalyadàsamithunamahànasàrohaõavimita÷ayanàni>% såø . dhenvàdãni dàsamithunàntàni prasiddhàni mahànasopayogikaü dravyaü tàmracarvàdimahànasa÷abdenocyane àrohaõaü ca yugyaü vimita÷ayane prasiddhe pava . dhenuþ prasiddhà anaóudvalãvardaþ sãraü halam dhànyaü godhåmàdipalya palàdimànàrham . dàsamithunaü dàsãkamau mahànasaü tàmracarvàdigçhopakaraõam àrãhaõa hastva÷va %<da vimitaü gçham ÷ayanaü khañvàdaü età . na dadyàt>% karkaþ .

#<sarvave÷in># puø sarveùàü ve÷o dhàryatvenàstyasyaü ini . nañe hemacaø .

#<sarvasaïgata># puø sarvaü saïgatamucitaü yasya . 1 ùàùñidhànye ÷abdacaø sarvetrocita triø .

#<sarvasaüsargalavaõa># naø sarvasaüsargeõa jàtaü lavaõam . auùarake lavaõe ràjaniø .

#<sarvasannahana># naø sarveùàü sannahanaü yuddhàrthaü sajjãkaraõaü yatra . caturaïgasainyasajjãkaraõena yuddhayàtràyàm amaraþ .

#<sarvasaha># puø sarvaü sahate ac . 1 guggulo ratnamàø 2 sarvaø mahiùõau triø .

#<sarvasiddhi># puø sarveùàü siddhirasmàt . 1 ÷rãphale ÷abdacaø . 2 sakalàrthasàdhane triø .

#<sarvasva># naø karmaø . sakaladhane sarvavedasa÷abde dç÷yam .

@<[Page 5261a]>@
#<sarvasvadakùiõa># puø sarvasvaü dakùiõà yatra . vi÷vajinnàmakayàgabhede sarvavedasa÷abde dç÷yam .

#<sarvahita># naø sarveùàü hitam . 1 marice ràjaniø 5 baø . 2 sakalahitahetau triø .

#<sarvàïgasundara># puø auùadhabhede %<ramagandhakatulyàü÷o dvau bhàgau ñaïaõasya ca . mauktikaü vidrumaü ÷aïkhamavanãya samàü÷ataþ . hemabhasmàrdhabhàga¤ca sarvaü khalle nidhàpayet . nimbudravasya yogena piùñikàü kàrayedbhiùak . pa÷càt gajapuñaü dadyàt ÷ãtala¤ca samuddharet . haimabhasmasamaü tãkùõaü tãkùõàrdho darado mataþ . ekãkçtya samastàni såkùmacårõàni kàrayet . tataþ påjàü prakurvãta bhakùayet divase ÷ubhe . sarvàïgasundaro hyeùa rogaràjanikçntanaþ . vàtapittajvare ghore sannipàte sudàruõe . ar÷aþ tu grahaõãroge mehe gulme bhagandare . nihanti vàtajàn rogàn ÷laiùmikàü÷ca vi ÷eùataþ . piùapalãmadhusaüyuktaü ghçtayuktamavàpi và . makùayet parõakhaõóena sitayà càrdrakeõa và . guóåcãrasa kahitaü pramehe ca vi÷eùataþ . rasaratnàkaraproktaþ siddhayogo ramottamaþ . ràjikàhiïgutailàmlaü labaõàdyaü vivarjayet>% bhaiùajyaratnàø . hemabhasyavaþ sarvadravyàrdhatvamiti matàntaram .

#<sarvàïgãõa># triø sarvàõyaïgàni vyàpnoti kha . sarvàvayavavyàpake %<sarvàïgãõe tarutrace>% iti maññiþ .

#<sarvàõã># strã sarvebhya ànayati mokùaü à--nã--óa pårvapañàditi õatvam . durgàyàm %<sarpàn mohyàn pràpayati janma mçtyujaràdikam . caràcaràü÷ca vipasthàn sarvàõã tena kãrtità>% brahmavaiø paø 54 aø tanniruktiþ .

#<sarvànukàriõã># strã sarvamanukaroti amu + kva--õini ïãp . 1 ÷àlaparõyàm ràjaniø 2 sakalasadç÷e triø striyàü ïãp .

#<sarvànubhåti># strã sarveùàmanubhåtiryatra . 1 ÷vevatrivçtàyàm abharaþ 2 tattvaj¤ànini triø 3 jinabhede hemacaø .

#<sarvànnabhojin># triø sarvaùàmannaü sarvàõyannàni và bhuïkte bhuja--õini . sarvànnabhakùaka amaraþ .

#<sarvànnãna># triø sarveùàmannaü sarvamannaü và bhuïkte kha . sarvànnabhakùake amaraþ

#<sarvàbhisandhin># puø sarvatra àsaraõe abhisandhàstyasya ini . 1 mantràbhasandhimati jane 2 chadmatàpame trikàø .

#<sarvàbhisàra># puø abhisriyate atra abhi + sç--bhàve gha¤ 6 taø . caturaïgasainyamannàhena yuddhayàtràbhede .

#<sarvàrthasiddha># puø sarveùu artheùu siddhaþ . 1 buddhe amaraþ 6 baø . 2 sattalàbhãùñasiddhiyute triø .

@<[Page 5261b]>@
#<sarvàrthànusàdhinã># strã dharmàdãn cintitàn yasmàt sarvalokeùu yacchati . tato devã samàkhyàtà sà sarmàrthànusàdhinã devãpuø 45 aø niruktàyàü durgàyàm .

#<sarvàvasara># puø sarveùàü karmaõàmavasaro'paharaõaü yatra . ardharàtre trikàø .

#<sarvàstrà># strà sarvàõi astràõi yasyàþ . 1 devãbhede hemacaø 2 sakalàstrayute triø .

#<sarvàhõa># puø sarvamahaþ ñacsamàø hràde÷aþ õatvam . sakaladine

#<sarvaugha># puø sarveùàü caturaïgasainyànàmogho vçndamamisàre yatra . àghobhåtasarvasainyàbhisàre amaraþ karmaø . 2 sarvajalavege medi0

#<sarvauùadhi># strã karmaø . %<kuùñhamàüsãharidràbhirvacà÷aileyacandanaiþ . muràcampakakarpårairmustaþ sarvauùadhiþ smçtà>% ityukte kuùñhàdidravyavarge ràjaniø . hemàdrau chandogapari÷iùñe %<kuùñhaü màüsã haridre dve murà÷aileyacandanam . vanà camyakamusta¤ca sarvauùadhyo da÷a smçtàþ>% tà evoktàþ . ÷abdacandrikàmetà eva sarvauùadhigaõatrenoktàþ .

#<sarvauùadhigaõa># puø sarvàsàmoùadhãnàü gaõaþ . %<murà màüsã vacà kuùñhaü ÷aileyaü rajanãdvayam . ÷añhãcampakamusta¤ca sarvau ùaghigaõaþ smçtaþ>% ÷abdacaø ukte dravyagaõe .

#<sarùapa># puø sç--apa suk ca . (sariùà) 1 sakhabhede amaraþ . %<sarùapastu rase pàke kañurhçdyaþ sabhaktikaþ . tãkùõoùõaþ kaphavàtano raktapittàgnivardhanaþ . rakùàharojayet kaõóåkaùñhacoñhakçmigrahàn . yathà raktastathà gauraþ kintu gaurovaro mataþ>% tacchàkaguõàþ %<kañukaü sàrùapaü ÷àkaü nahumåtramalaü guru . amlapàkaü vidàhi syàduùõaü råkùaü tridoùakçt . sakùàraü lavaõaü tãkùõaü svàdu ÷àkeùu ninditam . tãkùõàùõaü sàrùapaü nàlaü vàta÷leùmavraõàpaham . kaõóåkçmiharaü dadrukuùñhaghnaü rucikàrakam>% bhàvapraø . %<jàlàntaragate bhàmau vaccàõu dç÷yate rajaþ . tai÷caturbhirbhavellikhyà likhyà ùaóabhi÷ca sarùapaþ>% ÷abda÷caø ukte 2 mànamede . 3 kha¤janikàyàü strã trikàø ïãù .

#<sarùapataila># naø sarùapayya snehaþ sarùapa + snehàr÷e--tailatta . sarùapasneharåpe tailamede %<sarùapatailaü tiktaü kañukaü vàtakaphavikàraghnam . pittàsradoùadaü kçmikuùñhaghnaü tilajavaccakùuùyam>% ràjaniø .

#<sala># naø sala--aca . jale bharataþ .

#<salila># naø sala--ilaca . 1 jale amaraþ . badvaikçtye bhalaü jalavaikçta÷abde 3071 pçø dç÷apram . jyàø ukte 2 jaladavatàke uttarà÷àdànakùatre lagnàvapike 3 caturthasthàme ca

@<[Page 5262a]>@
#<salilakuntala># puø salilasya kuntala iva . ÷aivàle trikàø .

#<salilaja># naø salile jàyate jana--óa . 1 padme ràjaniø . 2 jalajàtamàtre triø .

#<salilanilaya># puø salilaü nilayo yasya . 1 jalacare 2 mãnakarkañarà÷au ca %<salilanilayàbhakùyà va÷yàþ sarãsç pajàtayaþ>% jyoø taø .

#<salilarà÷i># puø 6 taø . samudre salilanidhyàrdayo'pyatra .

#<salilendhana># puø salilamindhanasiva dàhyaü yasya . baóavànale trikàø .

#<sallakã># strã ÷ala--vun lukca pçùoø ÷asya saþ gauràø ïãù . ÷allakyàü gajabhakùyàyàm amare pàñhàntaram .

#<sava># puø såyate su--ac . 1 yaj¤e amaraþ . 2 santàne mediø . ac . 4 sårye 4 arkavçkùe 5 jale naø jañàø .

#<savana># naø su--så--và lyuñ . yaj¤àïge 2 snàne amaraþ . somaniùpãóane 4 abhiùave amaraþ 5 somapàne bharataþ . 6 yaj¤e 7 prasave ca 8 madyasandhàne . yaj¤iyasavanàni ca trãõi pràtarmadhyatçtãyabhedàt . havãüùi nirvapatyàgneyamaindraü vai÷vadevaü caruü savanakàleùvekaikam kàtyàø ÷rauø 24 . 7 . 5 . såø %<kutaetat àgneyaü pràtaþsavanam, aindraü màdhyandi namavanam, vai÷vadevaü tçtãyasavanamityarthavàdàt>% . %<pràtamaidhyandinàparàhõeùu ekaikaü havirnirvapati>% karkaþ .

#<savayas># triø samànaü vayo yasya samànasya saþ . vayasye amaraþ %<savayobhiranvitaþ>% iti raghuþ .

#<savarõa># puø samànovarõo yasya . 1 tulyaråpe hemacaø 2 ekajàtyà÷raye yathà viprasya viprajàtiþ kùatriyasya kùatriyajàtiþ %<tulyàsyaprayatnaü savarõamiti>% pàø ukte sthànaprayatnàbhyàü 3 tulye varõe ca yathà kakàrasya sthànena tulyo gakàràdiþ, prayatnasàmyena takàrasya cakàràdiþ, jakàrasya sakàraþ sakàrasya ùakàraþ . hakàrasya vargyà÷caturthà varõàþ . saha varõena . 4 varõasahite triø .

#<savarõana># naø savarõa + kçtau õic--bhàve lyuñ . tulyaråpatà sampàdane %<aü÷asavarõanaü syàt>% lãlàø .

#<savahà># strã saha bahena . trivçtàyàü bharataþ .

#<savàsas># triø saha vàsasà . 1 vastratyàgavilambasyàkùame vegavati %<saüvàsà jalamàplavet>% smçtiþ .

#<savikalpaka># naø saha--vikalpena kap . vedàntokte j¤àtçj¤eyabhedàdikalpanàsahite 1 samàdhibhede nyàyokte ekasmin dharmiõyaparasaüsargàvagàhini 2 j¤ànabhede ca pàtaø ukte sampraj¤àte 3 samàdhibhede asampraj¤àta÷abde 47pçø dç÷yam . nirvikalpaka÷abde 4103 pçø dçmyam .

#<savikà÷a># triø saha vikà÷ena . 1 praphulle vika÷ite 2 asaïkoce ca %<jaganti yasyàü savikà÷amàsata>% màghaþ .

#<savicàrà># strã pàtaø ukte samàpattiråpasamàdhibhede nirvicàra÷abde 4103 pçø dç÷yam .

#<savitarkà># strã pàtaø ukte samàpattiråpasamàdhibhede %<tatra ÷abdàrthaj¤ànavikalpaiþ saïkãõàü savitarkà samàpattiþ>% såø %<tadyathà gauriti ÷abdo gaurityartho nauriti j¤ànamityavibhàgena vibhaktànàmapi grahaõaü dçùñaü vibhajyamànà÷cànye ÷abdadharmà anye'rthadharmà anye vij¤ànadharmà ityeteùàü vibhaktaþ panthàþ, tatra samàpannasya yoginoyogavàhyarthaþ samàdhipraj¤àyàü samàråóhaþ sa cet÷abdaj¤ànavikalpànuviddha upàvartate sà saïkãrõà samàpattiþ savitarketyucyate . yadà punaþ ÷abdasaïketasmçtipari÷uddhau ÷rutànumànaj¤ànavikalpa÷ånyàyà samàdhipraj¤àyàü svaråpamàtreõàvasthito'rthastatsvaråpàkàramàtratayaivàvacchidyate sà ca nirvitarkà samàpattiþ tat yoginàü paraü pratyakùaü, tacca ÷rutànumànayorvãjaü tataþ ÷rutànumàne prabhavataþ . na ca ÷rutànumànaj¤ànasahabhåtaü taddar÷anaü tasmàdasaïkãrõaü pramàõàntareõa yogino nirvitarkasamàdhijaü dar÷anamiti>% bhàø .

#<savitç># puø så--tçc . 1 jaïkatsraùñari parame÷vare %<tatsaviturvareõyami>% ti ÷rutiþ . 2 sårye 3 arkavçkùe amaraþ . 4 taddevatàke hastanakùatre jyoø . 5 màtari strã hemacaø ïãp . savituridaü gha savitriya tatsambandhini triø . sa devatà'sya aõ . sàvitra taddevatàkacarvàdau triø striyàü ïãp .

#<savidha># triø saha vidhyati vidha--ka sahasya saþ . 1 nikañe amaraþ %<savidhe'pi na såkùmasàkùiõã>% naiùadham . saha ùidhayà . 2 prakàrayute 3 vidhànayukte ca triø .

#<savismaya># triø saha vismayena . vismayàpanne hàràø .

#<savãja># puø pàtaø ukte samàdhibhede %<tàeva savãjaþ samàdhiþ>% såø %<tà÷catasraþ samàpattayo bahirvastu vãjaråpà iti samàdhirapi savãjaþ tatra sthåle'rthe savitarkà tirvitarke såkùme'rthe savicàranirvicàre iti caturdho pasaükhyàtaþ samàdhiriti>% bhàø .

#<save÷a># triø vi÷atyatra ve÷ode÷aþ saha ve÷ena . 1 nikañe amaraþ 2 ve÷ànvite dharaõiþ .

@<[Page 5263a]>@
#<savya># triø så--preraõe yat . 1 vàme 2 dakùiõe ca amaraþ . 3 pratikåle hemacaø 4 viùõau ÷abdamàø .

#<savyabhicàra># puø saha vyabhicàreõa sahasya saþ . anaikàntike duùñahetubhede tallakùaõaü tu %<anaikàntikaþ savyabhicàraþ>% gauø såø %<vyabhicàra ekatràvyavasthà saha vyabhicàreõa vartate iti savyabhicàraþ nidar÷anaü nityaþ ÷abdo'spar÷atvàt>% vàø bhàø . tattva¤ca sàdhyavanmàtravçttyanyatve sati sàdhyàbhàvavanmàtravçttyanyatvam cintàø . savyabhicàragranthadãdhityàdau dç÷yam .

#<savyasàücin># puø savyena vàmenàpi sacati sandaghàti bàõaü saca--õini . arjune hemacaø %<ubhau me dakùiõau pàõã gàõóãvasya vikarùaõe . tena daivamanuùyeùu savyasàcãti màü vidu>% bhàø viø 44 aø .

#<savyeùñha># puø savye tiùñhati sthà--ka aluksaø ambaùñhàdiø ùatvam . sàrathau halà0

#<savyeùñhç># puø savye tiùñhati sthà--çn kicca aluksaø ùatvam . sàrathau amaraþ .

#<sa÷asyà># strã saha ÷asyena . 1 nàgadantyàü ratnamàø 2 ÷asyayukte triø .

#<sasatvà># strã saha satvena . 1 garbhavatyàü striyàü 2 pràõiyukte triø na masatveùu garteùvi ti manuþ .

#<sa(÷a)sana># naø sa(sa)saø hiüsane lyuñ . yaj¤àrthaü pa÷uhanane amaraþ

#<sasya># naø sasa--yat . 1 vçkùàdãnàü phale amaraþ 2 kùetragate dhànye ca hemacaø %<sasyaü kùetraü gataü proktam>% smçtiþ . %<sasya¤ca gçhamàgatam>% càõakyaþ tàlavyàdirayamityeke . 3 ÷astre 4 guõe vi÷vaþ .

#<sasyaka># puø sasyamiva kàyati kai--ka . %<sasyako nàrikelàntaþsasyàbho maõikhaógayoþ>% mediø ukte 1 maõibhede 2 khaóge ca .

#<sasyamàrin># puø sasyaü màrayati sç--õic õini . 1 måùake ràjaniø 2 sasyaghàtake triø .

#<sasyasaüvara># puø sasyaü saüvçõoti sam + vç--ac . ÷àlavçkùe amaraþ .

#<sasyasaüvaraõa># puø sasyaü saüvçõauti sam + vç--lyuñ . a÷vakarõavçkùe ràjaniø .

#<sasvedà># strã saha svedena sahasya saþ . 1 dåùitakanyàyàü ÷abdaraø 2 gharmayukte triø .

#<saha># avyaø saha--ac . 1 sàhitye amaraþ 2 sàkalye 3 sàdç÷ye 4 yaugapadye 5 vidyamànatve 6 samçddhau 7 sambandhe mediø . 8 sàmarthye ÷abdamàø . saha÷abdàrthastu samabhivyàhçtakriyàkàlaþ svakriyàkàlãnakriyà và . tatra gauõakriyànvavini tçtãyà . putreõa sahàgatà pità .

@<[Page 5263b]>@
#<saha># puø sahate saha--ac . 1 agrahàyanamàse 2 bhàràdisahiùõau triø hemacaø 3 gandhalavaõe 4 bale puø naø mediø .

#<sahakàra># puø saha yugapat kirati saurabham dåràt kçaõ . atidåragàmisaurabhànvite 1 àmre amaraþ . bhàve gha¤ . 2 sahakarmakaraõe puø .

#<sahakàrin># triø saha sambhåya karoti kàryaü kç--õini . hetubhede svabhinne svakàryakàrake hetau .

#<sahagamana># naø saha + gama--lyuñ . 1 patyàsahapatnyàmaraõe 2 mahagatau ca

#<sahacara># puø saha carati cara--ac . 1 pãtajhiõñyàü 2 nãla jhiõñyà¤ca ratnamàø . 3 vayasye 4 pratibandhake 5 jhiõñyàü hemacaø . 6 sahàüye 7 anucare triø mediø %<sahacaramadhuhastanyastacåtàïkuràstraþ>% kumàraþ . striyàü ïãp .

#<sahacarã># strã saha carati cara--ña ïãp . 1 pãtajhiõñyàü 2 sakhyàü jañàø . saha carati dharmam cara--ña ïãp . dharmapatnyàü hemacaø .

#<sahacàra># puø saha + cara--gha¤ . sàmànàdhikaraõye tadadhikaraõavçttitve .

#<sahaja># puø saha jàyate jana--óa . 1 sahodare amaraþ 2 nisargaje svabhàvasiddhe ca %<sahajapràkçtàvapi>% màghaþ . 3 sahotthite triø mediø jyotiùokte janmalagnàt 4 tçtãyasthàne . tatra bhràtuþ ÷ubhàdicintanàttathàtvam .

#<sahajamitra># naø sahajaü svabhàvasiddham mitram . svabhàvato mitre bhàgineyàdau mitàø . katicit sahajamitràõi ÷ukranãø pariø uktàni yathà %<kecit svabhàvato'mitràmitràõi santi sarvadà . màtà màtçkulaü caiva pità tatpitarau tathà . pitçpitçvyàtmakanyà patnã tatkulameva hi . pitçmàtràtmabhaginã kanyakà santatistathà . prajàpàlo guru÷caiva mitràõi sadajàni tu>% . 2 vidyàdau ca %<vidyà ÷orya¤ca dàkùyaü ca balaü dhairya¤ca pa¤camam . mitràõi sahajànyàhurvartayanti hitairbudhàþ>% ÷ukranãtipari÷iùñam .

#<sahajàri># puø sahajaþ svabhàvasiddhaþ ariþ . sàpatnabhràtçpitçvyaputràdau mitàø . ÷ukranãtipari÷iùñe anye'pyuktà yathà svabhàvato bhavantyete'rayo durvçtta eva ca . çõakàrã pità ÷atrurmàtà strã vyabhicàriõã . àtmapitç bhràtara÷ca tatstrãputrà÷ca ÷atravaþ . snuùà ÷va÷rå sapatnã ca nanàndà yàtarastathà . mårkhaþ putraþ kuvaidya÷càrakùaka÷ca patiþ prabhuþ . caõóa÷caõóà prajà ÷atruradàtà dhanika÷ca yaþ . duùñànàü bhåpatiþ ÷atruþ kulañànàü pativratà . sàdhuþ khalànàü ÷atruþ syàt mårkhànàü bodhako ripuþ .

#<sahaõóuka># naø pakvamàüsabhede %<chàgàdermàüsamårdhvàdeþ kuññitaü khaõóitaü punaþ . ÷uddhamàüsavidhànena pacedetat sahaõóukam>% bhàvapraø .

#<sahadeva># puø saha dãvyati diva--ac . 2 màdrãsute pàõóavabhede mediø 2 balàyàü 3 daõóotpale 4 ÷àriroùadhau ca strã mediø ñàp . 5 sarpàkùyàü strã mediø ïãùa ïãùantaþ . 6 pãtadaõóãtpalàyàü ratnamàø .

#<sahadevyàdi># puø %<sahadevã balà caiva ÷atamålã ÷atàvarã . kumàrã ca guóåcã ca siühã vyàghrã tathaiva ca>% garuø puø 48 aø pratiùñhàïgadevasbànãyadravyagaõabhede .

#<sahadharmiõã># strã saha samàno và dharmo'styasyà ini . 1 patnyàm amaraþ %<sahadharmaü careyàtàm>% iti manåkteþ sahadharmacàritvàt %<÷arãràrdhaü smçtà jàyà puõyàpuõyaphale samà>% dàyabhàø ukte÷ca tasyàþ patikçtadharmaphalabhàgitvàcca tathàtvam .

#<sahana># naø saha--lyuñ . 1 kùamàyàü titikùàyàü ÷ãtoùõàdidvandvadharmasahane hemacaø . saha--lyu . 2 sahiùõau amaraþ 3 jamàgãle triø mediø .

#<sahapàna># naø saha pànam . ekatra madyàdipàne hemacaø . 2 tulyapàne amaraþ .

#<sahapàü÷ukila># puø saha pàü÷ubhiþ kilati kila--ka . vayamye trikàø .

#<sahabhàvin># triø saha bhavati bhå--õini . sahàye striyàü ïãp .

#<sahabhojana># naø saha ekatra bhàjanam . ekatrasthàne'÷anàdau amaraþ .

#<sahama># naø nãlaø tàø ukte divàràtribhedena parasparaü yogaviyogayutagrahavi÷eùeõa yutena lagnàdinànãte puõyàdi ÷ubhàdicintanasthàne rà÷ibhede tàni ca pa¤cà÷at tadànayanaü tatphalàni ca tatroktàni yathà %<puõyaü gururj¤ànaya÷o'tha mitraü sàdhye kçte yatra na yoga uktaþ . kasyàpi tatraiva yutaü vilagna màhàtmyamà÷à ca samarthanà ca . bhràtà tato gauravaràjyatàtà màtà suto jãvitamambu karma . màndyaü ca manmathakamã parataþ kùamoktà ÷àstra¤ca bandhusahama tvatha bandhaka¤ca . mçtyo÷ca madma parade÷adhanànyadàrà syàdanyakarma sabaõik tvatha kà ryasiddhiþ . udvàhasåtimantàpa÷raddhàprãtirbalaü tanuþ . jàdyavyàpàrasahame pànãyapatanaü ripuþ . ÷auryopàyadaridratvaü gurutàmbupathàbhidham . bandhanaü duhitaitàni pa¤cà÷at sahamàni hi . såryonacandrànvitamagni lagnaü ravãnduyuktaü ni÷i puõyasaüj¤am 1 . ÷odhyarkùa÷uddhyà÷rayamàntaràle lagnaü na cet saikabhametaduktam . vyatyastamasmàt guru 2 vidyayo 3 stu saüsàdhanaü puõyaviyuk surejyaþ . divà vilomaü ni÷i pårvavattu ya÷obhidhaü 4 tat sahamaü vadanti . puõyasadma gurusadmatastyajet vyatyayo ni÷i sitànvitaü ca tat . saikatàtanuvadaktarãtito mitralàmasahamaü 5 jagurbudhàþ . puõyàdbhomaü ÷odhayeduktarãtyà màhàtmyaü 6 gannaktamasmàdvilomam . ÷ukraü mandàdahni naktaü vilomamà÷àkhyaü 7 syàduktavaccheùamåhyam . sàmarthya 8 màràttanupa vi÷odhya naktaü vilomaü tanupe kuje tu . jãvàdvi÷uddhe satataü puràvat bhràtà 9 rkihãnàt gurutaþ sadohyaþ . dine guro÷candramapàsya naktaü raviü kramàdarkavidhå ca deyau . rãtyoktayà gaurava 10 markamàrkerapàsya vàmaü ni÷i ràjyatàtau 11 . 12 . màte 12 nduto'pàsya sitaü vilomaü naktaü suto 14'harni÷amindumãjyàt . syàjjãvitàkhyaü 15 gurumàrkito'hni vàmaü ni÷ãdaü samamambayàmbu 16 . karma 17 j¤amàrànni÷i vàmamuktaü rogàkhya 18 minduü tanuvaþ sadaiva . syànmanmatho 19 lagnapaminduto'hni vàmaü ni÷ãnduü tanupaü sadàrkàt . kali 20 kùame 21 sto guruto vi÷uddhe kuje vilomaü ni÷i pårvarãtyà . ÷àstraü 22 dine saurimapàsya jãvàt vàmaü ni÷i j¤ena yute puràvaka . divàni÷aü j¤àccha÷inaü vi÷odhya bandhvàkhya 23 metanni÷i vandhakaü 24 syàt . vàmaü divaitat mçti 25 raùñamarkùàdinduü vi÷odhyoktavadàrkiyogàt . de÷àntaràkhya 26 navamàdvi÷odhya dharme÷varaü mantatamuktavat syàt . aharni÷a vittapamarthabhàvàdvi÷odhya pårvoktavadarthasaüj¤am 27 . sitàdapàsyàrkamathànyadàrohvayaü 28 sadà pràgvadathànyakarma 29 . candràcchaniü vàmamatho ni÷àyàü ÷a÷vadbaõijyaü 30 dinabandhakoktyà . ÷anerdivàrkaü ni÷i candramàkervi÷odhya såryendubhanàthayogàt . syàt kàryamiddhiþ 31 satataü vi÷odhya mandaü sitàt syàttu vivàhasaüj¤am 32 . gurorbudhaü proddya bhavet prasåti 33 rvàmaü ni÷ãnduü ÷anito vi÷àdhya . ùaùñhaü kùipeduktadi÷à sadaiva santàpasadmà 34''ramapàsya ÷ukràt . ÷raddhà 35 sadà proktadi÷àtha puõyaü vidyàkhyataþ prohya sadà puroktyà . protyàkhya 36 mukte bala 37 deha 38 saü 39 j¤e ya÷a÷ca 40 jàóyaü samapàsya bhaumàt. ÷ani vilomaü ni÷i candrayogàt vyàpàra 41 àràjj¤amapàsya ÷a÷vat . pànãyapàtaþ 42 ÷a÷inaü vi÷àdhya saurervilomaü ni÷i pårvavat syàt . mandaü kujàt prohya ripu 43 rvilomaü ràtrau bhavedbhaumavihãnapuõyàt . ÷auryaü 44 vilomaü ni÷i pårvavat syàdupàya ijyaü 45 ÷anito vi÷odhya . vàmaü ni÷i j¤aü tu vi÷odhya puõyàt j¤ayug vilomaü ni÷i naddaridram 46 . såryauccataþ såryamapàsya nakta candraü taduccàt gurutà 47 puroktyà . karkàrdhataþ ÷aniü pàhyaü syàjjalàdhvà . 48 nyathà ni÷i . puõyàcchaniü vi÷odhyàhni vàmaü ni÷i tu bandhanam 49 . candraü sitàdapàsyoktaü sadà . kanyàkhya 50 muktavat . puõyàdarkamapàsyàyaü yogo dç÷yo'nyathà ni÷i . svanàthahãnaü sahamaü tadaü÷àþ mvàyodayaghnà vihçtàstri÷atyàü . tatsadmapàko divamairhi labdhaiþ syàt tadda÷àyàü tadasambhave và . athaiùàü phalàni . svoccàdisatpadagato yadi lagnadar÷ã vãryànvitaþ sahaùapà yadi nekùate'ïgam . nàsau balã ravi÷a÷i÷ritabhe÷adar÷ã pårõastu lagnapabalasya vicàraõettham . pa¤cavargãbalenono na harùasthànamà÷ritaþ . abalo'yaü lagnadar÷ã balã svalpe'sti cet pade . svasvàminà ÷ubha khagaiþ sahitaü ca dçùñaü svàmã balã ca yadi tatsahamasya vçddhiþ . yatsvàminà ÷ubhakhagai÷ca na yuktadçùñaü tatsambhavo na hi bhavediti cintyamàdo . aùñamàdhipatinà yute kùita pàpadçgyutamathettha÷àli taiþ . sambhave'pi vilayaü prayàti tat tana janmani puradabhãkùyatàma . àdau janmani sarveùàü sahamànàü balàbalam . vimç÷ya sambhavo yeùàü tàni varùe vicàrayet . sabale puõyasahase dhamasiddhirdhanàgamaþ . ÷ubhasvàmãkùitayute vyatyaye vyatyayaü viduþ . lagnàt ùaùñhàùñaripphasthaü dharmabhàgyaya÷oharam . ÷ubhasvàmidç÷à prànte sukhadharmàdisambhavam . pàpayuk ÷ubhadçùñaü ceda÷ubhaü pràk tataþ ÷ubham . ÷ubhayuktaü pàpadçùñapado ÷ubhamasat pare . yatràvade puõyasahame ÷umaü sovdaþ ÷ubhàvahaþ . aniùñe'smin ÷ubho neti puõyamàdau vicàrayet . såtau ùaùñhàùñaripphasthamavade pàvaõóataü yutam . puõyadharmàrthasaukhyaghnaü patyo dagdhe phalaü tathà . sahamànyakhilànãtthaü såtau varùe ca cintayet . màndyàrikalimçtyånàü vyatyayàdàdi÷et phalam . ya÷o'bhidhàne sahame khanena yutakùite sadya÷aso vinà÷aþ . pàpàrjitasyàya÷aso'sti làbho naùñaujasi syàt kulakãrtinà÷aþ . kàryasiddhisahamaü yutaü ÷ubhairdçùñabhåthasilagaü jayapradam . saïkare'tha ÷ubhapàpadçùñiyuk kle÷ato jaya udãrito budhaiþ . kalisadma mi÷rakhagadçùñamaüyutaü yadi pàpamåtha÷ilagaü kalermçtim . atha tatra saumyasahitàvalokite jayameti mi÷radç÷itaþ kalivyayau . vivàhasadmàdhipasaumyadçùñaü yutaü ÷ubhairmåtha÷ilaü tadàptim . kuryàttadà mi÷rasametadçùñaü kaùñàdatha kraramçtã÷varairna . à÷à tadã÷a÷ca ùaóaùñaripphavivarjitaþ saumyayutekùita÷ca . vyàdvà¤chitàrthàmbaravàhanàdilàbhaþ khalekùàyutito'tiduþkham . màndyàdhipaþ pàpayutekùita÷ca pàpà svayaü rogakaro vicintyaþ . cedittha÷àlã mçtipena mçtyustadà bhaveddhãnabale'tikaùñàt . svasvàmisaumyekùaõabhàjimàndye nàthe savãrye'ùñaùaóantyavarje . rogastadà naiva bhavedvimi÷raü yutekùita rugbhayamasti ki¤cit . arthàkhyaü ÷ubhanàthadçùñasahita dravyàgamàt saukhyadaü pàpairdçùñayutaü ca vittavilayaü kuryàdatho pàpayuk . saddçùñaü ca ÷ubhettha÷àlasahitaü pårvaü hi tannà÷anaü pa÷càdarthasamudbhavaü ca susukhaü vyatyà sato vyatyayaþ . ripudçùñyà riporbhã tastaskaràderdhanakùayaþ . mitradçùñyà mitrayogàddhanamànau ya÷aþ sukham . satsvàmidçùñaü yutamàtmajasya làbhaü sukhaü yacchati putrasadma . pàpànvitaü saumyakhagettha÷àlaü pràgduþkhadaü putrasukhãya pa÷càt . pàpànvitaü kra rakçte÷aràphaü nà÷àya putrasya gataujasã÷e . såtau sute÷aþ sahame÷varo'vde putrasya labdhyai ÷ubhabhitraø dçùñaþ . pitryaü sadãkùitayutaü patidçùñayuktaü tàtasya yacchati dhanàmbaramànasaukhyam . patyau gataujasi mçtau khalapravarophe nà÷aþ pitu÷caragçhe parade÷ayànàt . ÷ubhettha÷àle khalakheñayoge gadaprakopaþ prathame mahàn svàt . pa÷càt sakhaü vindati pårõavãrye nàthe nçpànmànaya÷obhitavçddhiþ . bandhanàkhyasahama yutekùitaü svàminà ÷ubhakhagau sukhàptaye . ràjagauravaya÷otharàptayaþ pàpavãkùaõayute padàcyutiþ . ÷ubhà÷ubhaiña ùñayutaü khalai÷cet kçtettha÷àlaü dhanamànanà÷am . parvaü vidhatte carame ÷ubhettha÷àle sukhaü vàhana÷àstranàbhm . karmabhàvasahamàdhipaþ ÷ubhaiþ svàminà bhåtha÷ilo balànvitaþ . hemavàjigajabhåmilàbhadaþ pàpadçùñiyutito'÷ubhapradaþ . dagdhà vakràþ karmavaikalyadàste yuktà dçùñàþ ÷auriõà te vi÷eùàt . ràjyabhraü÷aþ koùalà÷a÷ca ràjakarme÷au cet ma÷aràpho khalena . upadeùñà gururj¤ànaü vidyà ÷àstra ÷rutiþ smçtiþ . moho jàóyaü balaü sainyamaïgaü deho jalaü dyutiþ . gurutà maõóale ÷atvaü gauravaü màna÷àlità . nigrahànugrahavibhåràjacihnàdilà¤chanam . màhàtmyaü mantragàmbhãryaü dhçtirbuddhyàdi÷àlità . sàmarthyaü dehajà ÷aktiþ ÷auryaü tejo vinigrahe . à÷ecchoktà matirdharme ÷raddhà, bandhaþ parà÷rayaþ . pànãyapatanaü vçùñirjale'kasmàcca majjanam . àdhivyàdhã tàpamàndye sapiõóà bandhavaþ smçtàþ . satyànçtaü baõinavçttiràdhànaü prasavaþ smçtaþ . dàsatvaü parakarbhoktamanyat spaùñaü svanàmataþ . niråpyàõi yathàyogaü kulajàtisvaråpataþ . ÷ubhayogekùaõàt saukhyaü patyurvãryànusàrataþ . dàridryamçtimàndyàrikaliùåkto viparyayaþ . pra÷nakàle'pi sahamaü vicàryaü praùñuricchayà . sarveùàmupayogo'tra citraü yacchanti yajjanàþ>% .

#<sahamaraõa># naø saha mçtena patyà saha ekacitàrohaõena maraõam . mçtapaticitàrohaõena tatsahitamaraõe ÷uø taø aïgiràþ %<mçte bhartari yà nàrã samàroheddhutà÷anam . sà'rundhatãsamàcàrà svargaloke mahãyate . tisraþ koñyo'rdhakoñã ca yàni lomàni mànave . tàvantyavdàni sà svarge bhartàraü yà'nugacchati . vyàlagràhã yathàvyàlaü balàduddharate bilàt . tadvad bhartàramàdàya tenaiva saha modate . màtçkaü paitçka¤caiva yatra kanyà pradãyate . punàti trikulaü nàrã bhartàraü yà'nugacchati . tatra sà bhartçparamà parà paramalàlasà . krãóate patinà sàrdhaü yàvadindrà÷caturda÷a>% . %<brahmaghno và kçtaghno và mitraghno vàpi yo naraþ . taü punàti ca sà nàrã ityàïgirasabhàùitam . sàdhvãnàmeva nàrãõàmagniprapatanàdçte . nànyo dharmo hi vij¤eyo mçte bhartari karhicit>% yà nàrãtyupadànàt sahamaraõàbhàvapakùo'pi såcitaþ nànyo dharma iti tu sahamaraõastutyartham . tathàca viùõuþ %<mçte bhartari brahmacaryaü tadanvàrohaõaü và>% iti . brahmacaryaü maithunavarjanaü tàmbålàdivarjana¤ca yathà pracetàþ %<tàmbå làbhya¤jana¤caiva kàüsyapàtre ca bhojanam . yati÷ca brahmacàrã ca vidhavà ca vivarjayet>% smçtiþ %<ekàhàraþ madà kàryo na dvitãyaþ kadàcana . paryaïka÷àyinã màrã vidhavà pàtayeta patim . gandhadravasya sambhogo maiba kàryastathà punaþ . tarùaõaü praùyahaü kàryaü bhartusrilaku÷odakaiþ>% etatta tarpaõaü putrapautràdyabhàvaviùayamiti madanapàrijàtaþ . %<vai÷àkhe kàrtike sàghe viø ÷eùaniyama¤caret . snànaü dànaü tãrthayàtràü viùõornàmagrahaü muhuþ>% . tatra sàdhvãmàha hàrãtaþ . àrtàrte mudità hçùñe proùità malinà kç÷à . mçte mriyeta yà patyau sàdhvã j¤eyà pativratà iti chandogavari÷iùñãyamiti kalpataruþ . sàdhvãprasàdena lokadhàraõamapyàha matsyapuø %<tasmàt sàdhvyaþ striyaþ påjyàþ satataü devavajjanaiþ . tàsàü ràj¤à prasàdena dhàryate ca jaga trayam>% . mahàbhàrate %<avamatya ca yàþ pårvaü patiü duùñena cetasà . vartante yà÷ca satataü bhartéõàü patikålataþ . bhartranumaraõaü kàle yàþ kurvanti tathàvidhàþ . kamàt krodhàt bhayàn mohàt sarvàþ påtà bhavanti tàþ>% . atra caihikabrahmaghnapaterdàhaniùedhàt janmàntarãõatatpàpavata eva sahamaraõenoddhàraþ ÷uø taø . brahmapuø %<de÷àntaramçte patyau sàdhvã tatpàdukàdvayam . nidhàyorasi saü÷uddhà pravi÷ejjàtavedasam . çgvedavàdàt sàdhvã strã na bhavedàtmaghàtinã . tryahà÷auce nivçtte tu ÷ràddhaü pràpnàti ÷àstravat>% . çgvedavandàt %<imà nàrãravidhavàþ>% ityàdimantràt . vçhannàradãye %<bàlàpatyà¤ca garbhiõyo hyadçùñaçtavastathà . rajasvalà ràjasute! nàrohanti citàü ÷ubhe!>% ràjasute! iti sagaramàtuþ sambodhanam . vçhaspatiþ balasambardhanaü tyaktvà bàlà patyà na gacchati . rajasvalà såtikà ca rakùed garbha¤ca garbhiõã . evamanyata÷ced bàlasambardhanaü syàttadà tasyà apyadhikàraþ . vyàsaþ dinaikagamyade÷asyà sàdhvã cet kçtanirõayà . na dahed svàminaü tasyà yàvadàgamanaü bhavet . bhaviùyapuràõe %<tçtãye'hni udakyàyà mçte bhartari vai dvijàþ . tasyànumaraõàrthàya sthàpayedekaràtrakam>% . tasya bhartuþ . tathà %<ekàü citàü samàsàdya martàraü yànugacchati . tadbharturyaþ kriyàkartà sa tasyà÷ca kriyà¤caret . etacca piõóadànam>% . eva¤ca aïgirobrahmapuràõavacanàlocanayà bràhmaõyàdisakalabhàryàõàü svagatabhartçgataphalavi÷eùàrthinãnàü garbhavatãbàlà'patyàdivyatiriktànàü sahamaraõànumaraõayoradhikàraþ na càtra yogasiddhyakaraõavirodhànna samuccitaphalasiddhiriti vàcyam . yogasiø ddhadhikaraõe hi %<yaþ putrakàmo yaþ pa÷ukàma>% ityàdinà yaj¤akratånupakramya %<ekasmai và kàmàyànye yaj¤akratava àhriyante sarvebhyo dar÷apaurõamàsau>% ityuktaü tatra tattadvidhivàkyeùu nirapekùaphala÷ruteþ kàmanàbheda nna kartraikyaü tata÷ca sarva÷abdena prakçtavàcinà nirapekùàõàmeva putràdiphalànàü dar÷apaurõamàsasambandhe'vagate prayogabhedàdeva bhavatu tatra tattatphalasiddhiþ tathàca taüdadhikaraõasiddhàntasåtraü %<yogasiddhirvà arthasyotpattyayogitvàt jaimiø . asyàrthaþ và÷abdaþ siddhàntadyotanàrthaþ sarvebhyã dar÷apaurõamàsàvityatràrthasya tattatphalasya yogena prayogabhedena siddhiþ utpattyayogitvàt sarva÷abdànukarùaõoyànàü yaþ putrakàmo yaþ pa÷ukàma ityàdàdyutpattivàkye phalànàü yugapadasambandhàt . na càrthasya nànàvidhasya utpattyayogitvàt mahendràditattallokavàsàdãnàü ekadotpattyasambhavàditi vyàkhyànaü yuktàmiti vàcyaü taóàgotsargàdau ekasmàt karmaõaþ kramikanànàphalokteþ>% tathahàpi sarvanàmapadàbhàvàdàrthavàdikaphalàni samuccitànyeva kàmanàviùayã làghavàt àrthavàdikasamuccitanànàphalaviùayakavidhirapyeka eva kalpyata làghavàt na hi nimittasàdhàraõye bàdhakaü vinà naimittikànàü paryàyatà sambhavati vahnisàmãpye dàhaprakà÷ayoþ paryàyatàyà adar÷anàt . tasmàt sakçdanuùñhitena karmaõà yathaikaü phala niùpàdyate tathà bàdhakaü vinà phalàntaramapi vinigamakàbhàvàt . jyotiùñomàdestu ùaùñivarùàvacchinnaphala÷ruteþ pçthaganuùñhànàdeva pçthak phalasiddhiþ anyathà ùaùtisakhyàdyarbhidhànaü vyarthaü syàt . yatra tu karmaphale kàlavi÷eùo noktastatràpi tatkarmasampàdakànuråpeõa kàlavi÷eùo bodhyaþ %<phalasya karmaniùpattesteùàü lokavat parimàõataþ phalavi÷eùaþ syàditi>% gyàyàt . teùà karmaõàü lokavat kçùyàdivat . tathàca bhavadevabhaññàþ %<ekasmai và kàmàyànye yaj¤akratava àhriyante>% iti saükãrtya %<sarvebhyodar÷apaurõamàsàviti>% prayogabhedavidhànàd bhavatu tatra pçthaganuùñhànasàdhyatvaü brahmabadhapràya÷citte tathàbhåtapçthaganuùñhànasàdhyatvapràtapàdakavacanàbhàvàt anekaphalànà¤ca tantreõa da÷aharànyàyena ekakàmanàviùayatàsambhavàta tantratvam ityàhuþ . harinàthodhyàyàstu %<vçùotsargaphalànyuddi÷yaitàni càrthavàdikaphalàni samuccità nyeva kàmanàkiùayaþ, puruùavi÷eùaõatvasya kalpyatvàt tathàca militànàmekakàsanàviùayatvakalpanà agnãùãbhayoriva devatàtve làghavanyàyasya vi÷iùñatvàd>% ityàhuþ . atha và %<ya età ràtrãradhãyãta tasya pitaro ghçtakulyàþ madhukulyàþ và kùarante>% ityatràpi vaikalpikànvayoùagame jàteùñinayabhaïgaprasaïgàt làghavàdvikalpe'ùñadoùàcca ekasya kàryasya niyojyàkàïkùàyàü sakalàrthavàdopasthitaphalakàmo yathaika eva niyojyaþ svãkçtastathàtràpãti . athànutpannavrahmahatyàdipàtakàyàstatpåtatvaråpaphalabàdhàt tattatkàmanàviraheõànadhikàraþ syàditi cet uktayuktyà samuccitaphalasiddherananyathàsiddhàrthavàdabalena sandigdhapàpakàmanayà evàdhikàro maïgalavat . sati janmàntarãye tàdç÷apàtake saüsargàdikçta và taddhvaüso'pi jàyate asati tu na tathà pratiyogiråpasahakàrivirahàt niviüghnasya kçtamaïgalavat ÷uø taø raghuø . samuccitaphalakakarmaõo'pi pratyekaphalakàmanayà karaõe tattatkàmanàsahakàreõa pratyekaphalajanakatvam vidhisvaråpe gadàø .

#<saharasà># strã saha rasena . 1 mudgaparõyàü ÷abdaraø 2 rasànvite triø .

#<saharùa># puø saha harùeõa samàno và harùo yatra . 1 spardhane 2 harùe ca trikàø . 3 harùayukte triø .

#<sahas># naø saha--asi . 1 bale 2 jyotiùi ca ÷abdaraø 3 bhàrga÷ãrùe màse puø amaraþ . %<sahasà sahasà kçtabepathuriti>% màghaþ .

#<sahasà># avyaø saha + so--óà . 1 hañhàdityarthe asuraþ . 2 akasmàdityarthe ÷abdaraø . 3 hàsyayute triø %<na sahasà sahasà parirabhya tam>% màghaþ .

#<sahasya># puø sahase balàya hitaþ yat . pãùamàse amaraþ .

#<sahasra># naø samànaü hasati hasa--ra . 1 da÷a÷atasaïkhyàyàü 2 bahusaükhyàyà 3 tatsaükhyànvite ca hemacaø . sahasrasaükhyakà÷ca kecit padàrthàþ kavikalpaø yathà %<gaïgàvaktraü ÷eùamårdhvà padmadalam ravikaraþ kàrtavãryavàhuþ beda÷àkhà ÷akranayanam>% . %<tatra bahusaükhyatve sahasra÷ãrùà puruùaþ sahasràkùaþ sahasrapàd>% ÷rutiþ . bahu÷ãrùàdi paratvamatra bhàùyàdàvuktam . saükhyàsaükhyayayoþ paratve'sya sarvadaikavacanatvam yathà ghañànàü sahasraü suhasraü ghañà ityàdi àvçttau tu dvitvàdikaü yathà dve sahasre trãõi sahasràõãti %<catvàryàhuþ sahasràõi>% manuþ .

#<sahasrakara># puø sahasaü karàþ kiraõà asya . 1 sårye saha srakiraõàdayo'pyatra halàø . 2 arkavçkùe va .

#<sahasrakàõóà># strã sahasra bahavaþ kàõóà yasyàþ . ÷vetadårvàyàü ràjaniø .

#<sahasradaüùñra># puüstrãø sahasraü bahusaükhyà daüùñrà asya . pàñhãnama tsye (voyàla) amaraþ striyàü ïãù .

#<sahasradaüùñrin># puø sahasraü daüùñràþ santyasya ini . pàñhãnamatsye ÷abdara0

#<sahasradhàrà># strã sahasraguõità dhàrà . devasnànàrthaü bahu cchidayantraniþsçprabahujalàdidhàràyàm .

#<sahasranayana># puø sahasraü nayanànyasya . 1 indre halàø sahasranetràdayo'pyatra . 2 pecake ca .

#<sahasrapattra># naø sahasraü bahusaükhyakàni pattràõi yasya . 1 padme amaraþ . sahasradalàdayo'pyatra . 2 sàrase khage ca .

#<sahasrapàda># puø sahasraü bahavaþ pàdà asya antalopaþ samàø . 1 viùõau 2 parame÷vare ca %<sahasràkùaþ sahasrapàd>% puruùasåktam .

#<sahasrapàda># puø sahasraü pàdàþ kiraõa÷caraõà và santyasya ac . 1 viùõau 2 sårye 3 arkavçkùe ca . 4 kàraõóakhage puüstrã mediø striyàü ïãù .

#<sahasrabàhu># puø sahasraü bàhavo'sya . 1 vàõàsure %<bàõaþ putra ÷atajyeùñho baleràsonmahàtmanaþ . sahasrabàhurvàdyena tàõóave'toùayat ÷ivam>% bhàgaø 10 . 62 aø . 2 kàrtavãryàjune . 3 biùõau ca %<sahamravàho bhava vi÷vamårte!>% gãtà0

#<sahasrabhuja># puø sahamraü bahavã bhujà asya . 1 viùõau 2 kàrta vãryàrjune ca . 5 mahànakùmyàü strã %<aùñàda÷abhujà påjyà sà mahasrabhujà raõe>% màrkaõóeyapuø .

#<sahasramårdhan># puø sahasraü bahavo mårdhvàno'sya . 1 viùõau puruùasçktam 2 sahasra÷ãrùàdayo'pyatra .

#<sahasramålã># strã sahamraü bahåni målànyatyà ïãp . dravantãlatàyàü ràjaniø .

#<sahasravãryà># strã sahasraü bahåni vãryàõyasyàþ . 1 dårvàyàm amaraþ . 2 mahà÷atàvaryà¤ca ràjaniø .

#<sahasravedha># naø sahasraü vahavo vedhà yasya . 1 cukre 2 kà¤jikabhede ràjaniø .

#<sahasravedhin># naø sahasraü dhidhyati bidha--õini . 1 hiïgau 2 ambuvetase ca mediø . 3 kaståryàü puø ràttaniø . 4 sahasravedhakartari triø .

#<sahasrà># strã sahasraü valàni santyasyàþ ac . ambaùñhàyàü bhàvapraø .

#<sahasràü÷u># puø sahasrama÷avo yasya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca amaraþ

#<sahasràõãka># puø 6 vaø saüj¤àtvàt õatvam . ÷atànãkançpasute ràjabhede vahnipuø .

#<sahasràkùa># puø sahasramakùãõi yasya ùac samàø . 1 indre 2 pecake amaraþ . 2 viùõau puruùasåø 4 ã÷vare ca .

#<sahasràra># naø sahasramàràþ koõà yasya . ÷iraþsthite suùumõà nàóãmadhyasthe sahasradalakamale tantrasàø .

#<sahasrin># puø sahasraü sainyàni santyasya ini . 1 sahasrasainyayukte nçpàdau amaraþ 2 sahasradaüùñràpàñhãne matmye ca

#<sahà># strã sahate saha--ac . 1 mudgaparõyàü 2 ghçtakumàryàm amaraþ . 3 khaõóotpalàyàü 4 pçthivyàü 5 nakhabheùaje mediø . 6 ÷uklajhiõñyàm 7 sarpakaïkàlyàü ÷abdaraø 8 ràsnàyàü svarõakùãryàü ratnamàø 10 nàrãpuùpe ràjaniø .

#<sahàcara># puø sahà ÷uklajhiõñãva àcarati à + cara--ac . pãtajhiõñyàü ÷abdaraø .

#<sahàya># puø saha eti iõa--ac . 1 sahacare 2 anukåle amaraþ .

#<sahàyatà># strã sahàyànàü samåhaþ tasya bhàvo và tal . 1 sàhàyye 2 sahàyasamudàye ca amaraþ .

#<sahàra># puø saha ekadaiva çcchati dåraü gacchati saurameõa ç--ac . 1 sahakàre àmre uõàø . hàroharaõaü saha hàreõa . 2 mahàpralaye hàràø . 3 hàreõa sahite triø .

#<sahàrogya># triø saha àrogyeõa . roga÷ånye hemaca0

#<sahàsana># naø saha àsyate'tra àsa--lyuñ . ekàsane .

#<sahita># triø samyak hitaþ samo'ntyalopaþ . 1 samyagahite saha--kta và iñ saha + itac và . 2 samabhivyàhçte siø kauø 3 hitena sahite ca .

#<sahitç># triø saha--tçc và iñ . sahana÷ãle . ióamàve sãóhàpyatra striyàü ïãp .

#<sahitra># naø sahyate'nena saha--itra . sahanasàdhane dharmabhede .

#<sahiùõu># triø saha--iùõuc . sahana÷ãle amaraþ .

#<sahiùõutà># strã sahiùõorbhàvaþ tal . 1 kùamàyàm 2 ÷ãtoùõàdiviruddhadharmadvayasahane .

#<sahuri># puø saha--uri . 1 sårye uõàdikoùaþ . 2 arkùavçkùe ca .

#<sahçdaya># triø saha--hçdayena . 1 pra÷astacitte 2 kàvyàrthabhàvanàdhãnaparipakvabuddhau sàø daø %<pariùkarvantvarthàn sahçdayadhurãõàþ katipaye>% rasagaïgàdharaþ .

#<sahçllekha># puø hçdayasya lekhaþ kàluùyakaraõaü hçdbhàvaþ saha hçllekhena . %<vicikitsà tu hçdaye anne yasmin prajàyate . sahçllekhantu vij¤eyaü purãùantu svabhàvataþ>% ityukte dåùitànne pràø viø . 2 hçllekhà sahite santre ca tantra0

#<sahokti># strã saha uktiþ . sahakathane 1 ekoktau saha÷abdasyoktiryatra . 2 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abda 407 pçø dçsyam

#<sahoñaja># puünaø . sahate àtapàdyatra saha--acaü karmaø . munãnàü parõa÷àlàyàm hàràø .

#<sahoóha># puø saha åóhayà %<yà garbhiõã saüskriyate j¤àtà'j¤àtàpi và'satã . voóhuþ sa garmo bhavati sahoóha iti cocyate>% iti manakte aj¤àtagarbhàyàþ pariõãtàyàþ striyàþ garbhe . sahoóhe garbhe . jàyate jana--óa . sahoóhaja tajjàte putrabhede .

#<sahodara># naø saha samànamudaraü yasya . ekagarbhajàte bhràtari jañàø 2 bhaginyàü stro ekapivçjàte 3 bhràtayyapi upacàràt . %<de÷e de÷e kalatràõi de÷e de÷e ca bàndhavàþ . tantu de÷aü na pa÷yàmi yatra bhràtà sahodaraþ>% ràmàyaõe lakùmaõavicchede ràmeõa tasya bhinnodarajàtatve'pi tathoktam

#<sahora># triø saha--ora . sàdhau uõàdikoùaþ .

#<sahya># naø sahàyasya bhàvaþ yat niø . 1 sàhàyye %<tatràrthe sahyamakarot>% puràõam . saha bhàve yat . 2 àrogye 3 sàmye 4 màdhurye ca ÷abdaraø . karmaõi yat . 5 soóhavye triø 6 punàkhyade÷asamãpasthe parvatabhede puø mediø . sa ca parvataþ bhàratavarùasya kulàcalabhedaþ %<màhendro malayaþ sahyaþ ÷uktimànçkùaparvataþ . bindhya÷ca pàripàtra÷ca saptai vàtra kulàcalàþ>% màrkaõóeyapuø 57 aø . sa ca aparàntade÷asannikçùño labaõasamudràt kiyaddårastha÷ca tadatikrameõaiva raghau aparàntade÷agamanokteþ . %<asahyavikramaþ sahyaü dårànmuktasudanvatà . nitambamiva medinyàþ srastàü÷ukamalaïghayat . tasyànãkairvisarpadbhiþ aparàntajayodyataiþ . ràmàstrãtsàrito'pyàsãt sahyalagna ivàrõavaþ>% raghuø . tatparvatapàdajà nadya÷ca %<tàpo payoùõã nirbindhà kàvepã pramukhà nadã . godàvarãbhãmarathãkçùõaveõvàdikàstathà . sahyapàdodbhavà nadyaþ smçtàþ pàpabhayàpahàþ>% viùõusaø uktàþ %<godàvarã bhãmarathã kçùõaveõvàstathà'parà . tuïgabhadrà supayogà sahyàt kàveryathàpagàþ>% màrkaõóeyapuø .

#<sahyàtmajà># strã sahyasya àtmajeva tatprabhavatvàt . kàveryàü hemacaø . sahya÷abde dç÷yam .

#<sà># strã so--óa . 1 gauryàü 2 lakùmyà¤ca ÷abdaraø .

#<sàükramika># triø saükrame sàdhuþ guóàø ñha¤ . saükramasàdhane kuùñhàdiroge . và parasavarõaþ . sàükramikarogà÷caü bhàvapraø dar÷ità yathà %<prasaïgàdgàtrasaüspar÷ànniþ÷vàsàt mahabhojanàt . eka÷ayyàsanàccàpi vastramàlyànulepanàt . kaõóåkuùñopadaü÷à÷ca bhåtonmàdavraõajvaràþ (vasanta) aupasagikarogà÷ca saükràmanti narànnaram . såyate yadi kuùñhena punarjàtasya tadbhavat . ato ninditarogo'yaü kuùñhaü kaùñaü prakãrtitam>% . prasaïgo'tra maithunam bhàvapraø .

#<sàükhya># naø saükhyàyate'tra saükhyà samyagj¤ànaü sà'styatra aõ . 1 samyagadar÷ane %<eùà te'bhihità sàükhye>% iti gãtà saïkhyà målaprakçtyàdipadàrthànàü gaõanàtra praj¤àdyaõ . 2 kapilapraõãte dar÷ana÷àstrabhede parasavarõe sa ïkhyamapyubhayatra 3 sàükhyoktayàge puø %<pa¤camaþ kapilo nàma siddhe÷aþ kàla viplutam . provàcàsuraye sàükhya tattvagràmavinirõiyam>% bhàgaø 1 skaø 3 aø . %<sàükhyaü saükhya tmakatvàcca kapilàdibhirucyate>% màtsye 3 aø .

#<sàükhyapravacana># naø sàükhyoktamarthaü pravakti vistareõa kathaya tyanena pra + vaca--karaõe lyuñ . tattvasamàsàkhyasåtràrthasya vistareõa j¤àpake 1 kapilapraõãte . 2 pàta¤jalapraõãte granthabhede yathoktaü sàükhyapaø bhàø yathà %<nanvevamapi tattvasamàsàkhyasåtraiþ sahàsyàþ ùaóadhyàyyàþ paunaruktyamiti cet . maivam . saïkùepavistararåpeõobhayorapyapaunaruktyat . ata pavàsyàþ ùaóadhyàyà yogadar÷anasyeva sàükhyapravacanasaüj¤à yuktà . tattvasamàsàkhyaü hi yat saïkùiptaü sàükhyadar÷anaü tasyaiva prakarùeõàsyàü nirvacanamiti . vi÷eùastvayaü yat ùaóadhyàyyàü tattvasamàsàkhyoktàrthavistaramàtraü yogadar÷ane tvàbhyàmabhyupagamavàdapratiùiddhasyaive÷varasya niråpaõena nyånatàparihàro'pãti>% %<saükhyàü prakurvate caiva prakçti ca pracakùate . caturviü÷ati tattvàni tena sàükhyàþ prakãrtitàþ>% bhà0

#<sàügràmika># triø saügràmaþ prayojanamasya ñha¤ . yuddhasàdhane rathàdau . paramavarõe sàïgràmika tatràrthe .

#<sàüghàtika># triø saïghàtàya hitam ñhaï . 1 saïghàtakàrake maónàóãcakrasthe 2 janmanakùatràvadhiùoóa÷anakùatre ca %<dehadraviõabandhånàü nà÷aþ sàüghàtike tathà>% iti jyotiùam . parasavarõe sàïghàtikamapi ubhayatra .

#<sàüdçùñika># naø saüdçùñaü pratyakùadçùñamanusarati ñhak . 1 dçùñànusàrinyàyabhede saüdçùñaü dçùñamàtraü phalamasya ñhaõ . 2 sadyaphale triø amaraþ . parasavarõe sàndaùñikamapyubhayatra .

#<sàüyàtrika># puø samyak yàtràyai dvãpàntaragamanàya alag ñha¤ . potena bàõijyakàrake amaraþ .

#<sàüyugãna># triø saüyuge yuddhe sàdhuþ pratijanàø kha¤ . raõaku÷ale amaraþ .

#<sàüràviõa># naø sam + ru--bhàve õini tataþ svàrthe'õ . vyàptehaññàdikolàhale .

#<sàüvatsara># puø saüvatsaraü tajj¤ànopayogi÷àstraü vetti aùñãte và aõ . jyotirvettari 1 gaõake amaraþ . 2 varùasambandhini tri0

#<sàüvatsarika># triø saüvatsare bhavaþ ñha¤ . prativarùaü mçtàhakartavye ÷ràddhabhede gobhilaþ ata årdhvaü saüvatsare saüvatsare pretàyànnaü dadyàt yasminnahani pretaþ syàdivi . ata årdhvaü sapiõóãkaraõànva÷ràddhanibhittàdàdyasaüvatsaràdårdhvaü saüvatsara savatsare prativarùaü yasminnahani mçtastasminnahani mçtàya dadyàt . vyàghraþ %<pratisaüvatsara¤caivamekoddiùñaü mçtàhani>% . etena sapiõóãkaraõàpakarùe àdyasaüvatsare'pi mçtàhe ÷ràddhàntaraü kartavyamiti maithiloktaü heyam . vyaktamàha hemàdridhçtavacanam %<pårõe saüvatsare ÷ràddhaü ùoóa÷aü parikãrtitam . tenaiva ca sapiõóatvaü tenaivàvdikamiùyate>% atra parõasaüvatsarakriyamàõa÷ràddhàd yathobhayanirvàhastathàpakçùñasapiõóãkaraõa÷ràddhàdapyubhayani rvàho na pårõasaüvatsare àvdikàntaram . eva pa¤cada÷a ÷ràddhe'pyunneyam . matsyapuø %<tataþ prabhçtisakràntàvuparàgàdipavesu . tri piõóamàcaret ÷ràddhameko daùñaü mçtàhani>% . tataþ pretatvaparihàràt, tripiõóaü traipuruùam . nirupapadamçtàha÷abdaþ mçtasambandhimàsapakùatithivi÷eùaparaþ . upapadàttu kvacittithivi÷eùamàtraparaþ . yathà mçtàhe pratimàsaü kuryàdityàdau . ÷aïkhaþ %<sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatra yatra pradãyate . tatra tatra trayaü kuryàt varjayitvà mçtàhani . amàvàsyà kùayo yasya pretapakùe 'tha và punaþ . sapiõóãkaraõàdårdhvaü tasyoktaþ pàrvarõo vidhiþ>% ÷ràø taø . adhikam ekoddiùña÷abde 1521 pçø pàrùaõa÷abde 4318 pçø ca dç÷yam .

#<sàüvàdika># puø samyagvàdàyàlaü ñha¤ . 1 naiyàyike jañàø . savàdadàtari ca .

#<sàü÷ayika># triø saü÷ayamàpannaþ ñha¤ . 1 sandihàne saü÷ayayukte amaraþ . 2 saü÷ayaviùaye ca .

#<sàüsàrika># triø sasàràya hitama tatra bhavo và ñhak . 1 masàrabhave 2 saüsàropayogini và padàrthe .

#<sàüsiddhika># triø saüsiddhiþ svabhàvasiddiþ tayà nirvçttaü ñha¤ . svabhàvasidhe %<sàüsiddhikamudàhçtam>% bhàùàpaø .

#<sàkam># avyaø saha akati aka--amu sàde÷aþ . 1 sàhitye 2 sahàrthe amaraþ . tadyoge gauõakriyànvayini tçtãyà .

#<sàkalya># naø sakalasya nàvaþ ùya¤ . 1 samudàye . svàrtheü ùya¤ . 2 sakale homàrthaü mi÷riteùu 3 tilàdidravyeùu ca .

#<sàkàïkùa># triø sahàkàïkùayà sahasya saþ . 1 sàbhilàùe ÷àbdavodhopayomyàkàïkùàyukte 2 padabhede ca .

#<sàkàra># triø saha àkàreõa mårtyà . 1 mårtavi÷iùñe devàdau 2 sàvayave ca .

#<sàkaruõóa># puø sakuruõóa eva svàrthe aõ . sakuruõóavçkùe (panthiphale vçkùe) ràjaniø .

@<[Page 5270b]>@
#<sàketa># naø àkityate àketaþ sahàketena . ayodhyàpure ÷abdaraø %<janasya sàketanivàsinastau>% iti raghuþ .

#<sàktuka># puø saktave hitaþ guóàø ñha¤ . 1 yave siø kauø . saktånàü samàhàraþ tasyedam và ñha¤ . 2 saktusamåhe naø 3 tatsambandhini ca triø .

#<sàkùàt># avyaø saha akùati akùa--àti sàda÷aþ, saha akùa matati ata--kvip và . 1 laukikapratyakùe 2 tulye ca amaraþ sàkùàdàø kç¤i và upaø samàsaþ . sàkùàtkçtya kçtvà và . 3 tadråpe caitanye ca %<yatsàkùàta daparokùàdbrahma>% ÷rutiþ .

#<sàkùàtkàra># puø sàkùàt + kç--gha¤ sàkùàdiø upaø . lokikasannikarùajanye pratyakùe .

#<sàkùin># triø saha--akùi asya ini %<sàkùàd draùñari>% pàø ini và niø . 1 sàkùàddraùñari . stri aü ïãp . 2 parame÷vare puø %<sàkùã cetàþ kevalonirguõa÷ca>% ÷rutiþ . ayameva sàkùicaitanyatvena vedàntaparibhàùàdau svãkçto'nupadaü vakùyate . vyavahàre sàkùilakùaõàdikaü vãraø miø niråpitaü yathà tatra pramàõabhedapramàõaviùayavyavasthe kriyàpàdaprastàve vivikte . adhunà sàkùyipramàõasyàvàntarabhedaþ praståyate . tatra sàkùisvaråpamàha manuþ %<samakùadar÷anàt sàkùyaü ÷ravaõàccaiva siddhyati>% . samakùadar÷anasya sàükùyahetutvaü pàõinirapi smarati . %<sàkùàd draùñari saüj¤àyàmiti>% . tattu vyutpattimàtramavyàpakatvàt . ÷rutasàkùyàdãnàmapi sàkùitvavyavahàraviùayatvàt . ataeva ÷ravaõàdityupalakùaõaü pramàõamàtrasyaø vivàdaviùayapramàtà sàkùãti vivakùitam . sàkùiprayojanamàha nàradaþ %<sandigdheùu tu kàryeùu dvayorvivadamànayoþ . dçùña÷rutànubhåtatvàtsàkùibhyo vyaktidar÷anam>% iti . dçùña÷rutàbhyàmanubhåtatvàdityarthaþ . yadvà dçùñatvàt ÷rutatvàdanubhåtatvàccetyarthaþ . anubhåtatvàdityanena ca govçùabhanyàyena pramàõàntarajanyo'nubhavà gçhyate . vyaktidar÷anaü vivekaj¤ànam . kàtyàyanaþ %<arthipratyarthisànnidhyàdanubhåtantu yadbhavet . tadgràhyaü sàkùiõo vàkyamanyathà na vçhaspatiþ>% arthipratyarthisànnidhyàdanubhåtamiti mukhyaþ kalpaþ . tadasànnidhye'pi ÷ravaõàdinà sàkùyasya vacanàntarairanumatatvàt . tacca sàkùibhedaniråpaõe vyaktãmaviùyati . gautamaþ %<vipratipattau sàkùinimittà vyavasthà>% . sa ca sàkùã prathamaü dvividhaþ kçto'kçta÷ca . sàkùitvenàrthipratyarthibhyànniråpataþ kçtaþ . aniråpito'kçtaþ . puna÷ca kçtastha pa¤cavidhatvàtakçtasya ùaóvidhatvàdekàda÷avidhaþ . yathàha nàradaþ %<ekàda÷avidhaþ sàkùã ÷àstre dçùño manãùibhiþ . kçtaþ pa¤cavidhasteùàü ùaóvidho'kçta ucyate . likhitaþ smàrita÷caiva yadçcchàbhij¤a eva ca . gåóha÷cottarasàkùã ca sàkùã pa¤cavidhaþ kçtaþ>% iti . pa¤cànàmapi kàtyàyanena svaråpamabhihitama %<arthinà svayamànãto yo lekhye sannive÷yate . sa sàkùã likhito nàma smàritaþ patrakàdçta>% iti . smàritaþ patrakàdçte ityapi vivçtaü tenaiva %<yastu kàryaprasiddhyarthaü dçùñvà kàryaü punaþ punaþ . smàryate hyarthinà sàkùã sa smàrita ihocyate>% dçùñveti dar÷ayitvetyantarmàvitaõyartham . kàryaü vyavahàrapadaü dar÷ayitvà pramàpathya kàryaprasiddhyarthaü kàlàntare vyavahàranirõayasiddhyarthaü punaþ punaþ smàryate kàryate ca vismaraõaniràsàya yaþ sa smàrito nàma sàkùãtyarthaþ . yastu yadçcchayà prasaïgàdà÷atastvamatra sàkùã bhaveti sàkùitvena niråpitaþ sa yadçcchàbhij¤aþ smàritasyàsya ca patrànàråóhatvena sàmye'pi svaråpabhedaþ spaùño'pi tenaiva vivçtaþ %<prayojanàrthamànãtaþ prasaïgàdàgata÷ca yaþ . dvau sàkùiõau tvalisritau pårvapakùasya sàdhakau>% . gåóhamàha %<arthinà svàrthasiddhyarthaü pratyarthivacanaü sphuñam . yaþ ÷ràvyate sthito gåóho gåóhasàkùã sa ucyata>% iti . ustarasàkùisvaråpamàha %<sàkùiõàmàpa yaþ sàkùyamuparyupari bhàùate . ÷ravaõàcchràvaõàdvàpi sa sàkùyuttarasaüj¤itaþ>% iti . ùaóvidhasyàpyakçtasya bhedo nàradenaiva dar÷itaþ gràmadya pràóvivàka÷ca ràjà ca vyavahàriõàm . kàrye . ùvadhikçto yaþ syàdarthinà prahita÷ca yaþ . kulyàþ kulavivàdeùu vij¤a yàste'pi sàkùiõaþ . pràóavivàkagrahaõaü lekhakasabhyopalakùaõam %<lekhakaþ pràóvivàka÷ca sabhyà÷caivànupårva÷aþ . nçpe pa÷yati tatkàryaü sàkùiõaþ samudàhçtàþ>% iti vacanàt . vçhaspatista lekhitama dhikamàdàyaitàneva dvàda÷a sàkùiõa àha %<likhito lekhito gåóhaþ smàritaþ kulyadåtakau . yàdçccha÷cottara÷caiva kàryamadhyagato'paraþ . nçpo'dhyakùastathà gràmaþ sàkùã dvàda÷aghà smçtaþ>% iti . tallakùaõànyapi kànicidvisvakùaõàni kànicitpårvasaüvàdãnyàha sa eva %<prabhedameùàü vakùyàmi yathàvadanupårva÷aþ . jàtinàmàbhilikhitaü yena svaü pitryameva ca . nivàsa÷ca sa vij¤eyaþ sàkùã likhitasaüj¤akaþ . arthinà ca kriyàbhedaistasya kçtvà çõàdikam . pratyakùaü likhyate yastu lekhitaþ sa udàhçtaþ . kuóyavyavahito yastu ÷ràvyate çõibhàùitam . vinihnute yathàmåtaü gåóhasàkùã sa kãrtitaþ . àhåya yaþ kçtaþ sàkùã çõanyàsakriyàdike . smàryate yo muhu÷caiva smàritaþ so'bhidhãyate . vibhàgadàne vipaõe j¤àtiryatropadi÷yate . dvayoþ samàno dharmaj¤aþ sa kulyaþ parikãrtitaþ . arthipratyarthivacanaü ÷çõuyàt preùitastu yaþ . ubhayoþ sammataþ sàdhurdåtakaþ sa udàhçtaþ . kriyamàõe ca kartavye yaþ ka÷cit svayamàgataþ . atra sàkùã tvamasmàkamukto(1) yàdçcchikastu saþ . yastu sàkùã di÷aü gacchan mumårùuvãü yathà÷rutam . anyaü saü÷ràvaye ttantu vidyàduttarasàkùiõam . sàkùiõàmapi yaþ sàkùyasuparyupari bhàùatàma . ÷ravaõàcchràvaõàdvàpi sa sàkùyuttarasaüj¤itaþ . ubhàbhyàü yasya vi÷vastaü kàryaü vàpi niveditam . gåóhacàrã sa vij¤eyaþ kàryamadhyagatastadhà . arthipratyarthinorvàkyaü yacchrutambhåbhçtà svayam . sa eva tatra sàkùã syàdvisaüvàde dvayorapi . nirõãte vyavahàre tu punarnyàyo yadà bhavet . adhyakùaþ sabhyasahitaþ sàkùã syàt tatra nànyathà . dåùitaü ghàtitaü yacca sãmàyàstu samantataþ . akçto'pi bhavetsàkùã gràmastatra na sa÷ayaþ>% iti . likhitalakhitayoþ svaparalikhanamàtrabhedàdekàda÷advàda÷asaükhyayoravirodhaþ . sarva ca yathàsambhavaü dçùña÷rutaråpadvividhasàkùibhedà j¤eyàþ . kriyàbhedairvyavahàraprakàrabhedaiþ, tasya pratyarthinaþ . çõàdikamityàdi÷abdàt yathàsambhavaü sarvavivàdapadanidar÷anam . kuóyagrahaõaü vyavadhàyakopalakùaõam . vinihnute iti bhàve ktaþ nihnave sambhàvita iti ÷eùaþ . ukta(1) ityukta itãti÷abdàdhyàhàraþ . di÷aü de÷àntaramanyàmityarthaþ . ubhàmyàmarthipatyarthibhyàü yasya vi÷vastaü yadãyo vi÷vàsaþ kçta iti sambandhasàmànyavivakùayà ùaùñhã, bhàvektaü càbhyupetya vyàkhyeyam . gaóhacàrã kàryamadhyagata÷cetyekasyaiva saüj¤àdvayamiti dvàda÷atvàvirodhaþ . dåtagrahaõaü lekhakasyàpi pradar÷anàryaü %<dåtakaþ khañikàgrahàditi>% vçhaspativacanàdgràmagrahaõamapyakçtasàkùyupalakùaõam . yena yo'rthaþ pramitastatra sàkùitvena pràganiråpito'pi pa÷càta sàkùityena vij¤àyopanyantaþ pçùña÷ca sabhàyàü sàkùya dàtumarhatãti phalito'rthaþ . itarathà vetanàdànàdiùu gikhitàdyasambhava màkùyabhàvaprasaïgaþ . idamevàbhisandhàyàha manuþ %<yatrànibaddho'pãkùeta ÷çõuyàdvàpi ki¤cana . pçùñastatàpi tadbråyàt yathàdçùñaü yathà÷rutam>% . anibaddho'kçtaþ . kalpatarumadanaratnayorarthikriyàü kriyàbhedairiti pañhitaü tatràrthikriyàmarthivyavahàrakriyàbhedaiþ pramàõavi÷eùairàptavàkyàdibhistasya kçtvà tatsambandhitayàvadhàrya çõàdike vivàdaviùaye yaþ patyakùaü pratyarthisamakùaü lekhyate'rthinetyarthàt sa tatra lekhitaþ sàkùãti vyàkhyeyam . kàlàvadhirapi sàkùye smaryate %<sudãrgheõàpi kàlena likhitaþ siddhimàpnuyàt . sa¤jànannàtmano lekhyam>% kuryàditi ÷eùaþ . ajànantaü lipyanabhij¤amàtmànamanyadvàrà sàkùyahamatreti lekhayet . sa dvividho'pi likhitaþ sàkùã cirakàlenàpi siddhinnirõàyakatàmàpnuyàdityarthaþ . kàtyàyanaþ %<atha svahastenàråóhastiùñhaü÷caikaþ sa eva tu . na cet pratyabhijànãyàt tatsvahastaiþ prasàdhayet>% . nàradaþ %<aùñamàt vatsaràt siddhiþ smàritasyeha sàkùiõaþ . àpa¤camàt tathà siddhiryadçcchopagatasya tu . à tçtãyàt tathà varùàt siddhirgåóhasya sàkùiõaþ>% iti . ida¤ca pràyovàdena, yataþ sa evàha %<atha và kàlaniyamo na dçùñaþ sàkùiõaþ prati . smçtyapekùaü hi sàkùitvamàhuþ ÷àstravedo janàþ . yasya nopahatà buddhiþ smçtiþ ÷rotra¤ca nitya÷aþ . sudãrgheõàpi kàlena sa vai sàkùitvamarhati>% . te ca %<sàkùiõaþ kãdç÷àþ kàryà vyavahàreùvasàkùiõaþ . tàdç÷àn saüpravakùyàmi yathà vàcyamçta¤ca taiþ . gçhiõaþ putriõo maulàþ kùatraviñ÷ådrayonayaþ . aryuktàþ sàkùyamarhanti na ye kecidanàpadi . àptàþ sarveùu varõeùu kàryàþ kàryeùu sàkùiõaþ . sarvadharmavido lubdhà viparotàüstu varjayet>% . maulàþ prakhyàtakulodbhavà iti kalpataruþ . målaü pårvavçttàntastadvidantãti maulàþ . tadadhãte tadvedetyaõiti madanaratne . vakùyamàõayàj¤avalkyavacanasaüvàdàt sàkùitvenaiva pårvavçttàntaveditva kùepàttadarthakamaulapadànathekyaprasaïgàcca kalpataruvyàkhyànameva samyak . ratnàkarà'pi %<maulàþ kulãnà>% ityeva vyàkhyàtam . målaü pratiùñhà mà yeùàmasti te maulàþ arthakathanametat . taddhitastu bhavàrtha eva kartapyaþ yo hi yatra bhavaþ mà'pi tasyàstãtyaviruddhamiti vadan medhàtithirapãdç÷amarthamanumanyate pratiùñhàntarasya sàkùilakùaõànupayogàta . putràdipratiùñhàyàþ padànnarairavopàdànàt . atra kùatriyàdigrahaõa nàtyayantikabràhmaõavyudàsaparaü, kintu sati sambhave'nekàdhyàpanàgnihotràdikàryavyagrasya tasya na sàkùitva, sàkùyantaràsambhave tu tasyàpi sàkùitvaü sambhavatyeva . ataeva %<bråhãti bràhmaõaü pçcchediti>% tasyàpi sàkùitvena pra÷naprakàravidhirupapadyata iti dhyeyam . arthyuktà arthinà mamaite sàkùiõaþ santãti nirdiùñà na tu svayamevàgatya vayamatra sàkùiõaþ sma iti vadantaþ . yàj¤avalkyaþ %<tapasvino dàna÷ãlàþ kulãnàþ satyavàdinaþ . dharmapradhànà çjavaþ putravanto dhanànvitàþ . tryavaràþ sàkùiõo j¤eyàþ ÷rautasmàrtakriyàparàþ . yathàjàti yathàvarõaü sarve sarveùu và smçtàþ>% . tryavaràstribhyà nyånà na bhavanti paratastu yathecchaü bhavantãtyarthaþ . jàtayo mårdhàvasiktàdayaþ . varõà bràhmaõàdayaþ . tathà ca mårdhàvasiktàdãnàü mårdhàvasiktàdayo bràhmaõàdayo bràhmaõàdãnàü sàkùitvenopàdeyàþ . asambhave sarve sarvajàtãyàþ sarveùu jàtãyeùu vàdiprativàdiùu sàkùiõo gràhyà ityarthaþ . vyàsaþ %<dharmaj¤àþ putriõo maulàþ kulãnàþ satyavàdinaþ . ÷rautasmàrtikriyàyuktà vigatadvepamatsaràþ . ÷rotriyà naparàdhãnàþ såraya÷càpravàsinaþ . yuvànaþ sàkùiõaþ kàryà çõàdiùu vijànatà>% iti . kàtyàyanaþ %<prakhyàtakula÷ãlà÷ca lobhamohavivarjitàþ . àptàþ ÷iùñà bibuddhà ye teùàü vàkyamasaü÷ayam . vibhàvyo vàdinà yàdçk sadç÷aireva bhàvayet . notkçùña÷càva kçùñastu sàkùibhirbhàvayet sadà>% iti . àptàþ yathàrthaüvàdinaþ . vibuddhà vivàdaviùayãbhåtàrthaj¤ànavantaþ ÷àstràrthaj¤ànavanta÷ca %<matibuddhipåjàrthebhya÷ceti>% pàø kartari ktaþ . àdikarmaõãti madanaratne . teùàü vàkyamasaü÷ayaü yathà bhavati tathà vàdino vibhàvyo'ïgãkàrayitavyo'rthàt prativàdã . tatra vi÷eùamàha yàdçk prativàdã tatsadç÷aistvajjàtãyaireva bhàvayet . vàdinetyupalakùaõam . vàdyapi prativàdinà tajjàtãyaireva vibhàvyaþ tathà ca nàradaþ %<÷reõãùu ÷reõipuruùàþ sveùu vargeùu vargiõaþ . bahirvàmiùu bàhyàþ syuþ striyaþ strãùu ca sàkùiõaþ>% iti . punarapi %<strãõàü sàkùyaü striyaþ kuryurdvijànàü sadç÷àþ dvijàþ . ÷ådrà÷ca santaþ ÷ådràõàmantyànàmantyayonayaþ>% ÷reõipuruùàõàü satyapi bargitve pçthaïnirde÷o govçùabhanyàyenaü . prayojanaü càtràpyabhyarhitatvabodhanam . vargiõa÷ca dar÷itàþ kàtyàyanena %<liïginaþ ÷reõipågà÷ca baõigvràtàstathà'pare . samåhastha ÷ca ye cànye vagàüstànabravãd bhçguþ . dàsacàraõamallànàü hastya÷vàyudhajãvinàm . pratyekaikasamåhànàü nàyakà vargiõaþ smçtàþ . teùàü vàdaþ svavargeùu vargiõasteùu sàkùiõaþ>% . atra sarvatra nyånàdhikavi÷eùaõopàdànanna doùàya ançtabhàùaõabhãrutvasatya vadana÷ãlatvasya ca sàkùitvaprayojakasyopalakùaõàrthatvàt teùàm . te ca sàkùiõaþ kiyatsaïkhyakàþ kutra gràhyà ityapekùàyàmàha vçhaspatiþ %<nava sapta pa¤ca và syu÷catvàra straya eva và . ubhau và ÷rotriyau khyàtau naikaü pçcchet kadàcana>% . likhitàdiùu sa evàha %<likhitau dvau tathà gåóhau tricatuþpa¤ca lekhitàþ . yadçcchàþ smàritàþ kàryàstathà cottarasàkùiõaþ . dåtakaþ khañikàgràhã kàryamadhyagatastathà . eka eva pramàõaü syànnçpo'dhyakùastathaiva ca>% . khañikàgràhã lekhakaþ eka evetye vakàro vàdyapekùayà %<naikaü pçcchet kadàcana>% ityukteþ anàva÷yakatvàrtho na niyamàrtho'dçùñàrthatvaprasaïgàt . tryavaràþ sàkùiõo j¤eyà iti yogã÷varãyamapyetadabhipràyakameva . likhitàdãnàmubhayànumatatve gràhyatvamekasyàpãtyàha yogã ÷varaþ %<cabhayànumateþ sàkùã bhavatyeko'pi dharmavit>% . yadyapi %<÷rãtasmàrtakriyàparà dharmapradhànà>% ityàdivi÷eùõopàdànàta tryavaràõàmapi dharmavittvaü samànantathàpi teùàmubhåyànanumatau na bhavatyeva sàkùitvaü, dvayorekasya cobhayànumatyaiceti bheda iti mitàkùarà . nàrado'pi %<ubhayànumato yaþ syàddvayorvivadamànayoþ . sa sàkùyeko'pi sàkùitve praùñavyaþ syàttu sasadi>% . àptatvena ràjàdibhiravadhàrito'pyekaþ sàkùãtyàha vyàsaþ %<÷ucikriya÷ca dhamaj¤aþ sàkùã yastvanubhåtavàk . pramàõameko'pi bhavet sàhaseùu vi÷eùataþ>% iti . anubhåtà yathàrthatvena pramitacarà vàgyasyetyanubhåtavàk . kàtyàyanaþ %<abhyantarastu niþkùepe sàkùyameko'pi vàcyate . arthinà prahitaþ sàkùã bhavedeko'pi yàcite>% . yàcita iti niþkùepavi÷eùaõam . nyàyataulyàdatyatràpãti vàcaspatiþ . madanaratnakàrastu yàcitaü vivàhàdyarthaü yàcitaü gçhãtamàbharaõàdikaü yàcitakamiti yàvadityàha . niþkùepavi÷eùaõavaiyaryàdayàcite tasminnabhyantarasyaikasyàsàkùitvaprasa ïgàdvyàhitànvayaprasakte÷cottaraiva vyàkhyà pra÷astà . kuõóa làdipaõyavivàde tannirmàtaiko'pi sàkùãtyàha sa eva %<saüskçtaü yena yatpaõyaü tattenaiva vibhàvayet . eka pava pramàõaü sa vivàde tatra kãrtitaþ>% . ida¤ca bahånàmasambhave satyavàdinordvayorekasya vànumatipadar÷anàrthaü na niyamàrtham adçùñàrthatvaprasaïgàditi dhyeyam . ukta lakùaõasàkùyasambhave pratiùedharahitànàü sàkùyanukalpànàü såcanàthamasàkùiõo'pi smçtiùåktàþ . te ca asàkùin÷abde 549 pçø . dar÷itàþ . sàkùiõo mithyàkathane akathane ca doùo yathà %<pçùño hi sàkùã yaþ sàkùyaü jànannapyanyathà vadet . ya pårvànàtmanaþ sapta kule hanyàttathà paràn . ya÷ca kàryàrtha tattvaj¤o jànannapi na bhàùate . so'pi tenaiva pàpena lipyate nàtra sa÷ayaþ>% bhàø àø %<brahmasvasthàpyahàrã ca mithyàsa kùyapradàyakaþ . mitradrohã kçtaghna÷ca vçùavàhakasåpakçt . eta mahàpàtakinastriùu lokeùu ninditàþ . kàlasåtre ca narake patanti brahmaõaþ ÷atas>% brahmaø vaiø gaõaø khaø 44 aø . %<mithyàsàkùya yo dadàti kàmàta krodhàttathà bhayàt . sabhàyàü pàkùikaü vakti sa kçtaghna iti smçtaþ . mithyàsàkùyaü pàkùikaü và bhàrate vakti yo nçpa! . yàvadindra sahamra¤ca sarpakuõóe vaseddhruvam . santata veùñitaiþ sarpairbhãta÷ca bhakùitastathà . bhuïkte ca sarpaviõmåtraü yamadåtena tàóitaþ . kçkalàso bhavettatra bhàrate saptajanmasu . saptajanmasu maõóåkaþ pitçbhiþ saptabhiþ saha . tato bhavecca vçkùa÷ca mahàraõye ca ÷àlmaliþ . tato bhavennaro måkastataþ ÷ådrastataþ ÷uciþ>% brahmavaiø praø 49 aø .
     sàkùiõo yathà vivàde kartçtvàdyabhàva evaü jãvesàkùiõo kartçtvàbhàvaþ ã÷varasàkùin÷abde 1048 pçø dç÷yam tayorvçttyàdiprakà÷akatvàt tathàtvam antaþkaraõamàyayorjaóatvena viùayàbabhàsakatvàbhàvena caitanyopàdhitvameva na tu vi÷eùaõatvaü viùayàvabhàsakatve tadanvayàyogàt . ataeva svasvopàdhivçtticittavçttimukhàderevàvabhàsakatvànnàtiprasaïgaþ iti vedàntaparibhàùàpratyakùapariø dç÷yam . sàkhyasåø bhàùyayo÷cetanasya sàkùitva samarthita yathà nanu sàkùitvasyànityatvàt puruùàõàü kathaü sadaikaråpatvaü tatràha %<sàkùàtsambandhàt sàkùitvam>% såø puruùasya yat sàkùitvamuktaü tat sàkùàtsambandhamàtràt na tu pariõàmata ityarthaþ . sàkùàtsambandhana buddhimàtrasàkùitàvagamyate %<sàkùàddraùñari saüj¤àyàmiti>% pàø sàkùi÷abdavyutpàdanàt . sàkùàddraùñçtvaü càvyavadhàgena draùñçtvam . puruùe ca sàkùàtmambandhaþ svabuddhivçttereva bhavati . ato buddhareva sàkùã puruùo'jyeùàü tu draùñçma tramiti ÷àstrãyo vibhàgaþ . j¤ànaniyàmaka÷càrthàkàratàsthànãyaþ prativimbaråpa eva sambandho na tu saüyogamàtramatiprasaïàdityasakçdàveditam . viùõvàdeþ sarvasàkùitva tvindriyàdivyavadhànàbhàvamàtreõa gãõam . akùasambandhàt sàkùitvamiti pàñhe tvakùamatrabaddhiþ karaõatvasàmànyàt . tasyà yathoktàt prativimbaråpàt sambandhàdityarthaþ bhàø . tatraiva anyatra suùuptyàdyasàkùitvam suùuptyàdyasyàvasthàtrayasya buddhiniùñhasya sàkùitvameva puüsãtyarthaþ . taduktam %<jàgrat svapnaþ suùuptaü ca guõato buddhivçttayaþ . tàsàü vilakùaõo jãvaþ sàkùitvena vyavasthitaþ>% . iti tàsàü buddhivçttãnàü sàkùitvena tadvilakùaõo jàgradàdyavasthàrahito nirõãta ityarthaþ . tatra jàgrannàmàvàsthendriyadvàrà buddherviùayàkàraþ pariõàmaþ . svapnàvasthà ca saüskàramàtrajanyastàdç÷aþ pariõàmaþ . suùuptyavasthà ca dvividhà'rdhasamagralayabhedena . tatràrdhalaye viùayàkàrà vçttirna bhavati . kintu svagatasukhaduþkhamohàkàraiva buddhivçttirbhavati anyayotthitasya sukhamahamasvàpsamityàdiråpasuùuptikàlãnasukhàdismaraõànupatteþ . taduktaü vyàsasåtreõa %<mugdhe'rdhasampattiþ pari÷eùàditi>% . samagralaye tu buddhervçttisàmànyàbhàvo maraõàdàviva bhavati . anyathà samàdhisuùuptimokùeùu brahmaråpatetyàgàmisåtrànupapatteriti . sà ca samagrasuùuptirvçttyabhàvaråpeti puruùastatsàkùã na bhavati puruùasya vçttimàtrasàkùitvàt . anyathà saüskàràderapi dharmasya sàkùibhàsyatàpatteþ . suùuptyàdimàkùitvaü tu tàdç÷abuddhivçttãnàü prakà÷anamiti vakùyàmaþ .

#<sàkùibhàsya># triø 3 taø . sàkùimàtraprakà÷ye buddhivçttyàdau vedàntapaø .

#<sàkùya># naø sàkùiõo bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 vyavahàraviùayavçttavçttàntakathanaråpe sàkùikarmaõi 2 tadbhàve ca %<samakùadar÷anàt sàkùyaü ÷ravaõàccaiva sidhyati>% manuþ .

#<sàgara># puø sagareõa nirvçttaþ aõ . 1 samudre amaraþ . 2 mçgabhede puüstrãø ÷abdacaø . 3 saükhyàbhede saükhyà÷abde dç÷yam .

#<sàgaragàminã># strã sàgaraü gacchati gama + õini na õatvam . 1 nadyàü 2 såkùmailàyà¤ca ràjaniø .

#<sàgaranemi># strã sàgaraþ nemiriva veùñanàkàro yasyàþ . pçthivyàü hemacaø .

#<sàgaramekhalà># strã sàgaro mekhaleva yasyàþ . pçthivyàü hemacaø .

#<sàgaràlaya># puø sàgara àlayo yasya . varuõe ÷abdacaø .

@<[Page 5274b]>@
#<sàgarottha># naø sàgaràd uttiùñhati ud + sthà ka . sàmudralavaõe ràjaniø .

#<sàgni(ka)># puø sahàgninà agnihotreõa và kap . 1 ÷rautasmàrtàgniyukte 2 agnihotriõi dvije! .

#<sàïkarya># naø saïkarasya bhàvaþ ùya¤ . 1 parasparàbhàvasàmànàdhikaraõye satyekàdhikaraõavçttitvaråpe nyàyokte jàtivàùake doùabhede saïkara÷abde 5191 pçø dç÷yam 2 saïkarasya dharme ca .

#<sàïkala># triø saïkalena nirvçttaþ saïkalà aõ . saïkalanajàte siø kauø .

#<sàïkçti># puø vaiyàghrapadyagotrasya pravare munibhede %<vaiyàghapadyagotràya sàïkçti pravaràya ca>% bhoùmatarpaõamantraþ .

#<sàïga># triø sahàïgena . aïgayukte %<tasmàt sàïgasadhãtyaiva>% %<sàïgaü tat kriyate punaþ>% iti ca smçtiþ .

#<sàïgatika># triø saïgatyà nivçttaþ ñhak . saïgatisiddhe yukte .

#<sàci># avyaø saca--iõ . 1 vakre 2 tiryagarthe ca amaraþ .

#<sàcivàñikà># strãø sàci yathà tathà vañati vaña--õvul . 1 ÷vetapunarõavàyàü ratnamàø .

#<sàcãkçta># triø asàci sàci kriyate smaci--kç--kta dãrghaþ . vakrãkçte siø kauø %<sàcãkçtà càrutareõa tasthau>% kumà0

#<sàña># prakà÷ane adaø cuø uø saø señ . sàñayati te asasàñat ta

#<sàñopa># triø sahàñopena sahasya saþ . 1 sagarve 2 vikañe ca .

#<sàta># sukhe upàdàne adaø cuø ubhaø akaø señ . sàtayati te asasàtat ta . ayaü sautra ityeke .

#<sàta># naø sàta--ac . 1 sukhe bharataþ . sana--kta . 2 datte 2 naùñe ca .

#<sàtalà># strã sàtaü sukhaü làti là ka . 1 carmakaùàyàm amaraþ . 2 sehuõóabhede ràjànaø .

#<sàtavàhana># puø ÷àlivànançpe hamacaø .

#<sàti># strã sana--ktin . 1 avasàne 2 dàna 3 tãvrapãóàyà¤ca amaraþ .

#<sàtãna(la)ka># puø satãna(la)eva svàrthe aõ . satãna(la) kavçkùe (kùudramañara) ràyamukuñaþ .

#<sàtyaki># puø satyakasya vçùõivaükùyabhedasyàpatyam aõ . ÷ineø rnaptari svanàbhakhyàte vçùõivaü÷ye kùattriyabhede trikàø .

#<sàtyavata># puø satyavatyàü matsyagandhàyàü bhavaþ aõ . 1 vedavyàse trikàø . 2 satyavataþ sambandhini ca .

#<sàtyavateya># puø satyavatyà apatyam óhak . satyavatãyute vyàse halàø .

#<sàtvat># puø sàtayati sukhayati sàta--kvip sàt parame÷varaþ sa upàsyatvenàstyasya matup masya vaþ . viùõåpàmake %<bhagavàn sàtvatàü patiþ>% bhàgavatam . ÷rãghareõa sanneva aõ sàtaþ viùõurupàsyatkenàstyasya matupi alopa÷chondamaþ ityuktam .

#<sàttvata># triø sattvameva sàttvaü tattanoti tana--óa . 1 viùõau trikàø yaduvaü÷ye aü÷uputre 2 nçpabhede %<athàü÷oþ sàttvato nàma viùõubhaktaþ pratàpavàn>% kårmapuø 22 aø . tadvaü÷ye 3 balaràme hemacaø . %<sattvaü sattvà÷rayaü sattvaguõaü seveta ke÷avam . yo'nanyatvena manasà sàttvataþ sa udàhçtaþ>% ityukte 4 viùõubhaktabhede . 5 sàttvatançpàdhiùñhitade÷e so'bhijano'sya aõ . pitràdikrameõa 6 tadde÷avàsini ca trikàø . yadurva÷yotpannatvena 7 ÷i÷upàlamàtari strã ïãp . %<na dåye sàttvatãmånuþ>% màghaþ . sà ca nàñakasya 8 vçttibhede ca . tasyà lakùaõàdi sàø daø uktaü yathà %<sàttvatã bahulà sattva÷auryatyàgadayàrjavaiþ . saharùà kùudra÷çïgàrà vi÷okà sà smçtà tathà . utthàpako'tha soghàtyaþ saülàpa parivartakaþ . vi÷eùa iti catvàraþ sàttvatyàþ parikãrtitàþ . uttejanakarã ÷atrorvàgutthàpaka ucyate . mantràrthadaiva÷aktyàdeþ sàüghàtyaþ saïghabhedanam . saülàpaþ syàd gabhãroktirnànàbhàvasamà÷rayaþ . pràrabdha danyakàryàõàü karaõaü parivartakaþ>% . talope ekatakàro'pi . 9 jàtibhede puüstrãø sudhanvàcàrya÷abde dç÷yam .

#<sàttvika># puø sattvàt sattvaguõapradhànàt viùõorbhavati ñha¤ . 1 caturmukhe brahmaõi hemacaø . tasya viùõunàbhikamalajatvàt tathàtvam . sattvameva sàttvamastyasya ñhan . 2 viùõau . sattvaguõena tatkàryeõa manasà và nirvçttaþ ñha¤ . 3 sattvaguõajàte 4 sattvapradhànamanovi÷eùajàte ca . 5 ÷çïgàràdirasànuguõe bhàvabhede sàø daø %<uktàþ strãõàmalaïkàrà aïgajà÷ca svabhàvajàþ . tadråpàþ sàttvikà bhàvàstathà ceùñàþ parà api . vikàràþ sattvasambhåtàþ sàttvikàþ parikãrtitàþ . sattvamàtrodbhavatvàtte bhinnà apyanubhàvataþ . stambhaþ svedo'tha romà¤caþ svarabhaïgo'tha vepathuþ . vaivarõyama÷ru pralaya ityaùñau sàttvikà smçtàþ>% . eteùàü lakùaõàni tattacchabde dç÷yàni . strãõàü yauvane sattvajàte 6 alaïkàrabhede sàø daø %<yauvane sattvajàstàsàmaùñàviü÷atisaükhyakàþ>% . alaïkàra÷abde 408 pçø dç÷yam . 7 sattvapradhàne triø . 8 devãpåjàbhede strã %<÷àradã caõóikàpåjà trvidhà parikãrtità . sàttviko ràjasã caiva tàmasã cati tàü ÷çõu . sàttviko japayaj¤ai÷ca naivedyai÷ca niràmiùaiþ>% tiø taø . 9 bhàvabhede puø %<sattvotkañe manasi ye prabhavanti bhàvàste sàttvikà iti vidurmunipuïgavàstu>% sarvànaø . 10 sattvapradhàne puràõabhede %<vaiùõavaü nàradãya¤ca tathà bhàgavataü ÷ubham . gàruóa¤ca tathà pàdmaü vàràhaü ÷ubhadar÷ane! . sàttvikàni puràõàni vij¤eyàni ÷ubhàni vai . sàtvikeùu puràõeùu viùõumàhàtmyavarõanam>% upapuràõa÷abde dç÷yam . 11 smçtibhede strã %<vàsiùñhaü caiva hàrãtaü vyàsaü pàrà÷araü tathà . bhàradvàjaü kà÷yapa¤ca sàttvikyo muktidàþ ÷ubhàþ>% padmapuø uttaø 43 aø . 12 durgàyàü strã ïãp . 13 gãtokteùu ÷raddhàdibhedeùu yathàyathaü triø yathà %<sattvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata! . ÷raddhàma yo'yaü puruùo yo yacchraddhaþ sa eva saþ . yajante sàttvikà devàn>% (÷raddhà) %<àhàrastvapi sarvasya trividho bhavati priyaþ . yaj¤astapastathà dànaü teùàü bhedamimaü ÷çõu>% ityupakrame %<àyuþsattvabalàrogyasukhaprãtivivardhanàþ . rasyàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvika priyàþ>% (àhàraþ) %<aphalàkàïkùibhiryaj¤o vidhidçùño ya ijyate . yaùñavyameveti manaþ samàdhàya sa sàttvikaþ>% (yaj¤aþ) %<÷raddhayà parayà taptaü tapastattrividhaü naraiþ . aphalàkàïkùibhiryuktaiþ sàttvikaü paricakùate>% (kàyikàdi trividhaü tapaþ) %<dàtavyamiti yaddànaü dãyate'nupakàriõe . de÷e kàle ca pàtre ca taddànaü sàttvikaü matam>% (dànam) %<sarvabhåteùu yenaikaü bhàvamavyayamãkùate . avibhaktaü vibhakteùu tajj¤ànaü viddhi sàttvikam>% (j¤ànam) %<niyataü saïgarahitamaràgadveùataþ kçtam . aphalaprepsunà karma yattat sàttvikamucyate>% (karma) %<muktasaïgo'nahaüvàdã dhçtyutsàhasamanvitaþ . siddhyasiddhyornirvikàraþ kartà sà ttvika ucyate>% (kartà) %<pravçttiü ca nivçttiü ca kàryàkàrye bhayàbhaye . bandhaü mokùaü ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha! sàttvikã>% (buddhiþ) %<dhçtyà yayà dhàrayate manaþ pràõendriyakriyàþ . yogenàvyabhicàriõyà dhçtiþ sà pàrtha! sàttvikã>% (dhçtiþ) %<yattadagre viùamiva pariõàbhe'mçtopamam . tat sukhaü sàttvikaü proktamàtmabuddhiprasàdajam>% (sukham) %<kàryamityeva yat karma niyata kurute'rjuna! . saïgaü tyaktvàphalaü caiva sa tyàgaþ sàttviko mataþ>% (tyàgaþ) . tatra sàttvikàhàrasya citta÷uddhau hetutvaü chàndoø uktaü yathà %<àhàra÷uddhau satava÷uddhiþ sattva÷uddhau dhruvà smçtiþ>% . sattvaü manaþ . %<annamayaü hi saumya! manaþ ityàdinà>% tasya annamayatvasya tatroktestathàtvam . sàkhyamatàsaddhe sattvapradhàne 14 mahattattave 15 ahaïkàratattave ca %<sàttivakã ràjasa÷caiva tàmasa÷ca tridhà mahàn>% sàüø praø dhçtavàkyam . %<sàttvikamekàda÷akaü pravartate vaikçtàdahaïkàràt>% sàüø såø ekàda÷ànàü påraõamekàda÷akaü manaþ ùoóa÷àtmagaõamadhye sàttivakam . atastadvaikçtàt sàttivakàhaïkàràjjàyata ityarthaþ . %<vaikàrikastaijasa÷ca tàmasa÷cetyahaü tridhà . ahantattavàdvikurvàõànmano vekàrikàdabhåt . vaikàrikà÷ca ye devà arthàbhivya¤janaü yataþ>% sàø praø dhaø vàkyam . 16 adhyavasàyàdau ca %<adhyavasàyo buddhirdhamo j¤ànaü viràga ai÷varyam . sàttivakametadråpaü tàmasamasmàdviparyastam>% sàüø kàø . %<sàttvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàdahaïkàràt . bhåtàdestanmàtraþ sa tàmasastaijasàdubhayam>% sàüø kàø %<prakà÷alàghavàbhyàmekàda÷aka indriyagaõaþ sàttviko vaikçtàt sàttivakàdahaïkàràt pravartate>% tattavakauø .

#<sàdanã># strã sàdyante rogà anayà sada--õic--karaõe lyuñïãp . kañukyàü ràjaniø .

#<sàdi># puø sada--iõ . 1 sàrathau hemacaø 2 yoddhari uõàdiø 3 avasanne triø 4 vàyau puø saükùiptasàraþ .

#<sàdin># puø sada--õini . 1 a÷vàrohaõakartari amaraþ . 2 gajàrohiõi 3 rathàrohiõi ca mediø . 4 avasanne triø striyàü ïãp .

#<sàdç÷ya># naø sadç÷asya bhàvaþ ùya¤ . tadbhinnatve sati tadgatabhåyodharmaråpe upamànadharme . tacca sàdç÷yaü saptapadàrthàtiriktaþ padàrtha iti mãmàüsakàþ . tanmatamuktaü muktàvalyàü %<sàdç÷yamatiriktaþ padàrtha iti mãmàüsakàþ>% . tanmata¤ca upamànacintàmaõau niràkçtam upamàna÷abde 1235 dç÷yam . sàdç÷yavàcakà ivàdinipàtàþ padç÷àdi ÷abdà÷ca tatra ivàdibhiþ nipàtaiþ sàdç÷yasyàbhidhàne pratiyogyanuyoginoþ samànavibhaktikatvaü, gauriva gavaya candramiva mukhaü va÷yatãtyàdi . anye tu gavàdi÷abdà eva gosadç÷e làkùaõikàþ ivàdi÷abdàstathàlakùaõàyàü tatparyagràhakà ityàhuþ tulopamàbhinnanàmnà tasyàbhidhàne pratiyãgini tçtãyà ùaùñhã ca . tulopamàbhyàü yoge tu ùaùñhyeva . sàdç÷ye ca ekasya pratiyogità'nyastànuyogità tatra pratiyogina upamànatvamanuyogina upameyatvamiti . upamànopameyabhàvasya dvayoþ sambhave'pi prasiddhasyevopramànatà . tatra kàvye keùàdvistånàü kutracidupamànatayà varõanaü yuktaü tannirõãtaü kavikalpalatàryà yathà %<veõyàþ sarpàdibhçïgàlyaþ ke÷aùà÷asya càmaraþ . nãlaõñhakalàpo'pi, dhammillasya vidhuntudaþ . sãmantasya càdhvadaõóau lalàñasvàùñamã vidhuþ . makara÷ca, kapolasya candraþ syàt mukuraþ sthalã . bhruvoþ khaógadhanuryaùñã resvàpallavallayaþ . dç÷a÷cakorahariõamadiràkha¤janà¤janam . kumudaü nãlamagbhàjaü, ÷ruterdãpaþ sapà÷akaþ . nàsàyàþ syustu vaü÷àdhomukhatåõãraca¤cavaþ . tilaprasånadaõóau càdharasya navapallavaþ . vimbãphalaü pravàlaü ca, dantànàü mauktikvàvaliþ . kundadàóimavãjàni hãrakà÷ca, smitasya ca . jyotsnà puùpàõi pãyåùaü, ÷vàsasyàmbhojasaurabham . jihvàyà÷cauóralole ca vàõyà bhçïgàpakadhvanã . vãõàvàdyaü madhu sudhà, mukhasya candramàstathà . ambhojadarpaõau càpi civuke darpaõàgrakam . kaõñhasya kambårasasya kumbho vàhvostu vallarã . mçõàlalaharã÷àkhàpà÷àþ, pàõitalasya tu . pallava÷càïgulãnàü tu pallavã'mbhojapatrakam . dãpo navadalaü caiva cambakaü, nakhasantateþ . ratnatàrendupuùpàõi, stanayoþ kudmalau ghañau . kumbhikumbhau girã cakrau bilve, madhyasya vedikà . siühamadhyaü vajramadhyaü kùãõadravya¤ca kathyate . upamànàni romàlyàþ rekhà÷evàlavallayaþ . nãlakàntamaõãdhåmalatàdvirada÷uõóakàþ . nàbherambhojamàvarto hrado vivarakåpakau . tribalyà vãcisopànaniþ÷reõyo, jaghanasya tu . pulinaü pãñhaphalake, nitambasya sthalaü punaþ . parvataþ pçthivã sthålopalaü vastu ca yanmahat . årvoþ kadalikàstambhebhakaro karabhastathà . jaïghàdvayasya stambha÷ca pàdasya navapallavaþ . ambhojaü ca gaterhaüsakha¤janadvidatàü gatiþ . imànyanyànyapi strãõàü puüsàmapi samàni tu . pu so råpopamànànàü vi÷eùaþ ko'pi kathyate . skandhasya vàjivçùabhaskandhau bàhvora hã÷varaþ . hastihastastathà stambhàrgaladaõóà÷ca, vakùasaþ . ÷ilàpaññakapàñe ca pramattàkùagatirgateþ . ya÷asaþ kundacandràdyàþ ÷ubhravarõàstathà matàþ . pratàpasyàgnisåryau ca vàóavàgnã raùeþ karaþ . javàpuùpàdaya÷caiva raktavarõapadàrthakàþ . puõyasya gaurvçkùavãjaü saskàro'ïkura eva ca . ÷uklavarõàþ padàthàü ve te'pyatra parikãrtitàþ . sàmarthyasya mahadvastu pa¤càsyavikramàdikam . nãterlatàdiþ sàdhvãstrã jvàlà dãpasya kãrtità . àde÷asyotkañecchàdirvedavàkyaü gurorvacaþ . ÷àsanasya sthiràrthà÷ca pràrandhakarma kãrtitam . pàpasya kardamo'kãrtiþ kalaïkaþ kçùõavarõakaþ . andhakàraþ ke÷amasopragçti÷copamànakam . akãtteþ kçùõavaståni màlinyaü tamasàü tatiþ . kastårikàyà bhramaro nãlakànta maõirghanaþ . sugandhidravyadàhotthadhåmaþ kajjalakaü tathà . kçùõapuùpaprabhçtayaþ kàmàkãrtiþ sthalàntare . kàminoraya÷astadvat kajjalasyàpi tàni ca . karpårasya tathà candraþ ÷a÷àïkàkaraõastathà . yåthikàkundakusumaü virahigaõóakastathà . hiõóãrapiõóaþ prathita upamànatayà bhavi . manorathasya vij¤eyaþ phalapuùpàdiyuktaruþ . kavibuddhikalpanà syàdànandasya sudhàrõavaþ . brahmasàkùa tkçtistadvat, kaminãdar÷anasya tu . atipriyatamapràptirbrahmasàkùàtkçtistathà . sudhàraso nityasukhasàkùàtkàrastathà mataþ . pårõacandràdikasyàpi sàkùàtkàraþ prakãrtitaþ . amçtasya tu satkàvyaü kàminyadharapànakam . vrahmasàkùàtkçtistadvat, viùasyàgha prakãrtyate . sàdhvãstrã virahaþ pàpaü malinaü duþkhadaü ca yat . grãùmàgniþ ÷ãtakàlãna÷ãtodaü parikãrtitam . vyabhicàriõã ca yà nàrã sàpi tadvat prakãrtità . virahasyàgniràdhi÷ca yàtanà ca prayonidhiþ . du khadàni ca vaståni taptàni kathitàni ca . puùpàõàü kàminã candraþ karpåra¤ca ya÷asta÷à . candrasya pramadàvaktramati÷ubhra¤ca yadbhavet . ya÷aþ puõyàdikaü vastu copamànatayeùyate . såryasya ÷ivanetràgniþ kà¤canakùmàruhastathà . bàóabàgnirjavàpuùpaü vasantotthapalà÷akaþ . padmasya kàminãvaktvaü pàñala raktavastu ca . indãvarasya kastårã nãlakàntamaõistathà . kàminãnayanaü tadvat kairavasya tu candramàþ . kundàdipuùpamanyacca ÷ubhravarõa¤ca yadbhavet . ràj¤a indraþ kuvera÷ca candramà bhàskarastathà . nalaprabhçtayo ye tu prasiddhà÷cakravartinaþ . meghaüsya kàlã kçùõa÷ca nãlapàthojasaühatiþ . indãvaraü vanaü dàtà kçùõàrtho bhramaràvalã . ÷aranmedhasya candràdi÷uklavarõapadàrthakàþ . kandarpasya nala÷candra à÷vinau ca puråravàþ . dãpasyarùi÷campaka¤ca pratàpaþ ÷àstrakaü tathà . vàyoþ ÷ãghragavaståni kãrtitàni puràtanaiþ . a÷vasya vàyurhariõo mana÷ca, hastino giriþ . medhastamàlavçkùa÷ca tamasà¤ca samucayaþ . saudhasyoccaiþ÷ravà÷candraþ kailàsairàvatau matau . ÷ivasya saudhavat sarvaü kçùõasya sajalã ghanaþ tamàlavçkùo bhramara÷reõãndãvarakaü nabhaþ . nãlakàntamaõirnãlapadmaü ràmasya pårvavat . navadårvàdalaü vçkùapallavaü càdhikam punaþ . lakùmyàstu pàrvatã candrakàntiþ sãtà ratistathà . draupadã padmakànti÷ca puràõaiþ parikãrtità . sarasvatyà÷candrakalà kailàsàcalakàntayaþ . ÷uklavarõapadàrthà÷ca, vipaõestu samudrakaþ . brahmàõóaü paõóitamanastathà nàràyaõodaram . samudrasya ca meghàdi vastu kçùõaü ca yadbhavet . vidårakùmà bhàrata¤ca tathàpasmàrirogavàn . purasya svargaþ kailàso yat vçhat syàt manoramam . rathasya pçthvã vaikuõñhapurã pota÷ca puùpakam . kàminyàstu taóittàrà svarõavarõà ca ketakã . upamànatayà svarõalatàpi parikãrtità . nàyakasya tu kandarpa aila÷candrã'÷vinau tathà . sabhàyàstu sudharmà syàt gaïgà såryasya maõóalam . gaõóakã parvatã merurupamànatayà mataþ . paõóitasya suràcàrya çùiþ ÷ukraþ sarasvatã . ÷rãràmastu virahiõaþ ÷ivo'jo duþkhito janaþ . unmatta÷candanataruþ ÷iva÷ekharacandramàþ . bàóavàgniyutàbdhi÷ca valmãko'drãndu÷ekharaþ . dàtuþ karõaþ kalpavçkùaþ kàmadhenuru÷ãnaraþ . rohaõo'bdhiravdavalã jaimini÷ca yudhiùñhiraþ . vasantartormataü madyamunmàdo malayànilaþ . yamo'gnirviùasarpau ca sa syàt virahiõaü prati . grãùmartoragnirviraho'hini÷vàsastathà punaþ . virahiõyà÷ca ni÷vàsa upamànatayà mataþ . varùartorajanã vyoma nàràyaõasamudrakàþ . ÷aradaþ kà÷apuùpàdiråpa÷ãtàü÷ucàmàràþ . sairàvatagajà j¤eyà upamànatayà budhaiþ . ÷ãtartorupa mànaü syàt ràjya÷ånyastu bhåpatiþ . tathàpasmàrarogàdyà vidvadbhiþ parikãrtitaþ . ÷i÷irartostu guõinaþ samudro'drirdharà÷vinau . ràjàgabhanakàla÷ca madano'pi mato vidàm . sacivasyopamànaü tu suràcàryaþ prakãrtitaþ>% .

#<sàdhaka># triø sàdha--õvul, sidh--õic--õvul sàdhàde÷aþ và . 1 sàdhanakartari 2 kàrake tantrokte 3 mantràdisiddhikàrake ÷iùye ca %<sàdhakaþ siddhimàpnuyàt>% iti tantram . striyàü ñàp ata ittvam . sàdhikà sà ca 4 durgàyàü %<sàdhanàt siddhirityuktà sàdhikà và'tha ã÷varã>% devãpuø 45 aø . 5 janmatàràvadhikeùu ùaùñhapa¤cada÷acaturviü÷anakùatreùu puø %<janmasampadvipat kùema pratyariþ sàdhakã badhaþ . mitraü paramamitra¤ca janmarkùàt gaõayet tridhà>% jyoø taø . 6 anumàpake triø .

@<[Page 5278a]>@
#<sàdhakatama># naø ati÷ayena sàdhaka tamap %<sàdhakatamaü karaõam>% pàø paribhàùite karaõe kàsakabhede .

#<sàdhana># naø sidha--õic--sàdhàde÷e yathàyathaü karaõe bhàve lyuñ kartari lyu và . 1 karaõaråpe kàrakabhede 2 màraõe 3 mçtasaüskàre agnidàne 4 gatau 5 dravye 6 dhane 7 arthadàpane 8niùpàdane 9 upakaraõe 10 hastya÷vàdiyuddhasàmagryàm 11 anugamane amaraþ . 12 sainye 13 upàye 14 siddhauùadhe 15meóhre mediø 16maitre 17 ådhasi 18 middhau dharaõiþ . 19kàrake 20 pramàõe hemacaø . 21 vyàpye trikàø . 22 mohane 23 jave ajayaþ 24 brahmavidyàhetau nityànitya vastuvivekavairàgya÷amàdiùañkamokùecchàcatuùñayeü ca . yuc . sàdhanà'pi upàsanàyàü niùpàdanàyà¤ca strã .

#<sàdhanàprasiddhi># strã hetudoùabhede sà ca sàdhane sàdhanatà vacchedakadharmàbhàvaråpà yathà parvato vahnimàn kà¤canadhåmàdityàdau dhåmaniùñhaþ kà¤canatvàbhàvaþ sàdhanàprasiddhiþ .

#<sàdharmya># naø sadharmasya samànadharmasya bhàvaþ ùya¤ . 1 svakãyasàdhàraõadharmaråpe lakùaõe 2 anugatadharme %<yaduktaü yasya sàdharmyam>% bhàùàø . samàno dharmo yasya tasya bhàvaþ ùya¤ . 3 samànadharme yathà pradmamiva sundaraü sukhamityàdau maundaryamubhayoþ samànadharmaþ .

#<sàdharmyasama># puø sàdharmyeõa samaþ . sthàpanàhetudåùake jàtyuttarabhede %<sàdharmyeõopasaühàre taddharmaviparyayopapatteþ sàdharmyasamaþ>% gauø %<vàdinà'nvayena vyatirekeõa và sàdhye sàdhite prativàdinà sàdharmyamàtrapravçttahetunà tadabhàvasyà pàdanam yathà ÷abdo'nityaþ kçtakatvàd ghañavat vyatirekeõa và vyogravadityupasaühçte naitadevaü yadyanityaghañasàdharmyàt nityàkà÷avaidharmyàdvà'nityaþ syàt nityàkà÷asàdharmyàdamårtatvàt nityaþ syàt vi÷eùo và vaktavyaþ>% vçttiþ bhàùye tu nidar÷anàntaramuktvà vyàkhyàtaü yathà %<krithàvànàtmà dravyasya kriyàhetuguõayogàt dravyaü loùñaþ kriyàhetuguõayuktaþ kriyàvàn tathà càtmà tasmàt kriyàvàniti evamupasaühçte paraþ sàdharmyeõaiva pratyavatiùñhate . niùkriya àtmà vibhuno dravyasya niùkriyatvàt vibhu càkà÷aü niùkriyaü ca tathà càtmà tasmànniùkriya iti na càsti vi÷eùahetuþ kriyàvatsàgharmyàt kriyàvatà bhavitavyaü na punarakriyasàdharmyàt niùkriyeõeti vi÷eùahetvabhàvàt sàdharmyasamaþ pratiùedho bhavati>% .

#<sàdhàraõa># triø saha dhàraõayà svàrthe'õ . 1 sadç÷e amaraþ . 2 anekasvatvavatyekasmin 3 dhane %<sàdhàraõaü samà÷ritya yatki¤cidvàhanàdikam>% smçtiþ . striyàü gauràø ïãù . sà ca 3 ku¤cikàyàü 4 ve÷yàdinàyikàyà¤ca %<yaþ sapakùe vipakùe ca bhavet sàdhàraõastu saþ>% bhàùàø ukte 5 hetvàbhàsabhede puø . yathà vahnimàn dravyatvàdityàdau dravyatvahetuþ sapakùe parvate vipakùe hradàdau ca vartate iti sàdhàraõaþ . sa cànaikàntikabhedaþ %<àdyaþsàdhàraõastuþ syàdanyo'sàdhàraõo mataþ . tathaivànupasaühàrã tridhà'naikàntiko mataþ>% bhàùàø .

#<sàdhàraõadharma># puø karmaø . %<ahimsà satyamasteyaü ÷aucamindriyanigrahaþ . damaþ kùamàrjavaü dànaü dharmaü sàdhàraõaü viduþ>% ityukte ahiüsàdau sarvavarõà÷ramatalye 1 dharme . nyàyàdyukte 2 saü÷ayahetau samànadharme ca tathàhi raïgaü rajataü naveti saü÷aye raïgarajatayoþ sàminyadharma÷càkacikya÷ubhratvàdirhatuþ . 3 prajàsarjanaråpe jantumàtradharme ca %<prajanàrthaü striyaþ sçùñàþ santànàrtha¤ca mànavàþ . tasmàt sàdhàraõodharmaþ ÷rutau patnyà sahoditaþ>% manuþ . sa ca dharmaþ sarveùàü janta nàü sàdhàraõa iti mànavà ityupalakùaõam .

#<sàdhàraõastrã># strã karmaø . ve÷yàyàü hemacaø . sà ca nàyikàbhedaþ . %<atha nàyikà trividhà svà'nyà sàdhàraõastrãti>% sàø daø nàyikà÷abde 4042 pçø tallakùaõaü dç÷yam . sàmànyastrãprabhçtayo'pyatra .

#<sàdhàraõã># strã sàdhayati sàdhà araõãva . 1 ku¤jikàyàü hemacaø sàdhàraõasvatvàspade strãprabhçtã strã ïãù svàrthe ùya¤ . sàdhàraõya ku¤jikàryà naø . bhàve ùya¤ . sàdharmanyadharme ca .

#<sàdhikà># strã sàdhayati gamayati sarvopa÷amam gama--õicsàdhàde÷aþ õvul . 1 supupto hemacaø . sidha--õic õvul . 2 kàryasàdhikàyàü striyà¤ca .

#<sàdhita># triø sidha--õic--kta . 1 dàpite amaraþ 2 pramàõàdinà udbhàvite ca %<sàdhitàt da÷akaü ÷atami>% tiþ smçtiþ 3niùpàdite 4 ÷odhite ca .

#<sàdhidaiva># triø saha adhidevena svàrthe aõ dvipadavçddhiþ . adhidevatàsahite . sàdhibhåtasàdhiyaj¤àvapi parame÷vare .

#<sàdhiùñha># triø ati÷ayena sàdhuþ vàóho và iùñhan sàdhàde÷aþ ñilopo và . 1 atyantadçóhe amaraþ 2 atisàdho 3 ati÷obhane ca . 4 atyàrye mediø 5 nyàyye hemacaø .

@<[Page 5279a]>@
#<sàdhiùñhàna># triø saha adhiùñhànena . 1 sannihite tantrokte ùañcakramadhye suùumõàmadhyasthe cakrabhede naø cakra÷abde 2808 pçø dç÷yam .

#<sàdhãyas># triø ati÷ayena sàdhuþ vàóho và ñilopaþ sàdhàde÷à và . 1 sàdhutare ca 2 atyantadçóhe amaraþ . 3 nyàyye hemacaø striyàü ïãp .

#<sàdhu># triø sàdha--un . 1 uttamakulajàte amaraþ . 2 sundare 3 ucite ca . striyàü và ïãp . 4 munau 5 jine ca puø hemacaø %<na prahçùyati sammàne nàpamàne ca kupyati . na kruddhaþ puruùa bråyàdetaddhi sàdhulakùaõam>% garuóapuø uktadharmayute 6 jane 7 bàrdhuùike 8 manohare mediø . sàdhu lakùaõàntaraü yathà %<yathàlabdhe'pi santuùñaþ samacitto jitendriyaþ . haripàdà÷rayo loke vipraþ sàdhuranindakaþ . nirvairaþ sadayaþ ÷ànto dambhàhaïkàravarjitaþ . nirapekùo munirvãtaràgaþ sàdhurihocyate . lobhamohamadakrodhakàmàdirahitaþ sukhã . kçùõàïghri÷araõaþ sàdhuþ sahiùõuþ samadar÷anaþ>% padmàttaø khaø 99 aø %<tyaktàtmasukhabhogecchaþ sarvasatvasukhaiùiõaþ . bhavanti paraduþkhena sàdhavo nityaduþkhitàþ . paraduþkhàturà nityaü svasukhàni mahàntyapi . nàpekùante mahàtmanaþ sarvabhåtahite ratàþ . paràrthamudyatàþ santaþ santaþ kiü kiü na kurvate . tàdçgapyambudhervàri jaladaistat pradãyate . eka eva satàü màrgo yadaïgãkçtapàlanam . dahantamakarot kràóe pàvakaü yadapàüpatiþ . ùàtmànaü ùãóayitvàpi sàdhuþ sukhayate param . hlàdayannà÷ritàn vçkùo duþkha¤ca sahate strayam>% vahnipuø . 9 vyàkaraõavyaïgyasàdhutàjàtyà÷raye ÷abde %<anapabhraü÷atà'nàdiryadvà'bhyudayayogyatà . vyàkriyàvya¤janãyà và jàtiþ kàpãha sàdhutà>% hariþ . tathà ca apabhraü÷abhinnatvamanàditvam abhyudayasàdhanaprayogabiùatvaü vyàkaraõavyaïgyajàtirvà sàdhutà iti tadarthaþ . sa ca ã÷varasaïketà÷rayaþ ÷abda iti naiyàyikàþ . tathà ca yaþ ÷abdo yasminnarthe ã÷vareõa saïketitaþ sa ÷abdastadarthe sàdhuþ . vaiyàkaraõamate yaþ ÷abdaþ yasminnarthe vyàkaraõe vyutpàditaþ sa ÷abdastatra sàdhuþ yathà %<karmaõi dvitãyà>% pàø dvitãyà karmàrthe sàdhuþ .

#<sàdhuja># triø sàdhau satkule jàyate jana--óa . uttamakulodbhave ÷abdaraø .

#<sàdhudhã># strã 6 baø . 1 ÷va÷ràü hàràø . 2 sundarabuddhiyute triø . karmaø . 3 sàdhubuddhau strã .

@<[Page 5279b]>@
#<sàdhupuùpa># naø sàdhu puùpaü yasya . 1 sthalapadme ÷abdamàø . karmaø . 2 uttamakusume .

#<sàdhuvàha># puø karmaø . vinãte su÷ikùite ghoñake hemacaø .

#<sàdhuvàhin># puø sàdhu yathà tathà vahati õini . 1 vinãte'÷ve amaraþ 2 sundaravahanakartari triø .

#<sàdhuvçkùa># puø nityakarmaø . 1 kadambavçkùe ÷abdamàø . 2 baruõavçkùe ràjaniø . 3 ÷obhanavçkùamàtre ca .

#<sàdhçta># naø sahàdhçtena sahasya saþ . 1 à÷upattre 2 mayårasamåhe 3 parõabãthyà¤ca ajayaþ .

#<sàdhya># puø sidha--õic--yat . %<manomantà tathà pràõo bharo'pàna÷ca vãryavàn . nirmayo naraka÷caiva daü÷o nàràyaõo vçùaþ . prabhu÷ceti samàkhyàtàþ sàdhyà dvàda÷a devatàþ>% ityukte dvàda÷asaükhyake 1 gaõadevatàbhede jyoø ukte viùkambhàdiùu yogeùu 2 ekavi÷e yoge ca . 3 sàdhanãye triø mediø . 3 aùñàda÷avivàdeùu pramàõàdinà udbhàvye padàrthe %<pratij¤àdoùanirmuktaü sàdhyaü satkàraõànvitam . ni÷citaü lokasiddha¤ca pakùaü pakùavidoviduþ>% ityukte vyavahàre sàdhanàrhe pratij¤eye 4 pakùe puø %<çõàdiùu vivàdeùu sthirapràyeùu ni÷citam . une vàpyadhike càrthe prokte sàdhyaü na sidhyati>% kàtyàø . 5 anumityà sàdhanãye vahnyàdau ca yathà vahnimàn dhåmàdityàdau siùàdhayiùito vahniþ sàdhyaþ . sàdhyamasyàsti ar÷a àdyac . 6 sàdhyavati pakùe puø %<sàdhyanirde÷aþ pratij¤e>% ti gauø såtram . sàdhyavattayà pakùanirde÷a iti dãdhitikàraþ tantrokte 7 mantramàtre gràhyamantrasya svànukålatàgràhake 38 pçø ukte akathahacakrasthe dvitãyapa¤camàdikoùñhasthàdyakùarake %<siddhaþ sàdhyaþ susiddho'riþ kramàt j¤eyà manãùibhiþ>% ityukte 8 mantrabhede . 10 devamàtre mediø . vyàkaraõokte liïgasaükhyànanvayikriyàbhede kriyà÷abde 2317 pçø dç÷yam . %<sàdhyaråpà kriyà tatra dhàturåpanibandhanà>% hariþ . %<sàdhyasya sàdhanàkàïkùà>% hariþ .

#<sàdhyatà># strã sàdhyasyànumitividheyasya bhàvaþ tal . anumitividheyatàråpe nyàyokte 1 viùatàbhede . 2 icchàviùayatàbhede ca . yathà ghañojàyatàmityatra ghañãyà sàdhyatàkhyà viùayatà .

#<sàdhyatàghañakasambandha># puø 6 taø . karmaø . yena sandhena--sàdhyasya anumeyatà tàdç÷e sambandhe yathà parbataþ saüyogena vahnimàma dhåmàt ityàdau saüyogaþ .

#<sàdhyatàvacchedaka># puø sàdhyatàmavacchinatti vi÷eùayati ava + chida--õvul . yena råpeõa sambandhena và yasya sàdhyatàråpà viùayatà . tasmin 1 sambandhe 2 dharme . yathà vahnivàn dhåmàdityatra vahniþ sàdhyaþ tasya sàdhyatàü vahnitvamavacchinattãti vahnitvaü sàdhyatàvacchedakam . evaü saüyogasambandho'pi .

#<sàdhyasama># puø 1 hetvàbhàsabhede %<sàdhyàvi÷iùñaþ sàdhyatvàt sàdhyasamaþ>% gauø såø %<dravyaü chàyeti sàdhyam . gatimattvàditi hetuþ . sàdhyenàvi÷iùñaþ sàdhanãyatvàt sàdhyasamaþ . ayamapyasiddhatvàt sàdhyavat pratij¤àpayitavyaþ . sàdhyaü tàvadetat kiü puruùavacchàyàpi gacchati? àho svidàvarakadravye saüsarpatyàvaraõasaütànàdasaünighisaütàno'yaü tejaso gçhyata iti? sarpatà khalu dravyeõa yo yastejobhàga àvriyate tasya tasyàsaünidhirevàvacchinno gçhyata iti . àvaraõaü tu pràptipratiùedhaþ>% vàtsyàø 2 jàtyuttarabhede %<ubhayasàdhyatvàt sàdhyasamaþ>% gauø såø %<hetvàdyavayavasàmarthyayogã dharmaþ sàdhyaþ . taü dçùñànte prasajataþ sàdhyasamaþ . yadi yathà loùñastathàtmà pràptastarhi yathàtmà tathà loùña iti . sàdhya÷càyamàtmà kriyàvàniti kàmaü loùño'pi sàdhyaþ . atha naivam . na tarhi yathà loùñastathàtmà>% vàtsyàø . tacca %<pakùadçùñà nvàdeþ prakçtasàdhyatulyatàpàdanam>% gauø pçø dçùñàntasyapakùatulyatàkathanam . yathà, àtmà sakriyaþ kriyàhetuguõavattvàdityàdau yadi yathà loùñastathàtmeti tvayocyate tadà yathàtmà tathà loùña ityapyàyàtam . tathà ca yadyàtmani kriyàvattvaü sàvyate . tarhi loùñe'pi tatsàdhanãyam . neti cettarhi yathà loùñastathàtmeti na vàcyama . loùñasadç÷a àtmàtmamadç÷o loùña ityatra niyàmakàbhàvàditi nãlakaõñhaþ .

#<sàdhyasiddhi># strã sàdhyasya siddhiþ vinirõayaþ . sàdhyasya vahnyàdeþ anumityàdinà sàdhanàdhãne 1 nirõaye 2 tanniùpattau . sàdhyasya pratij¤eyàrthasya siddhirnirõayo yatra . vyavahàre pratij¤àtàrthasya pràóvivàkàdibhiþ vinirõayaråpe 3 vyavahàrapàdanede ca .

#<sàdhyàprasiddhi># strã 6 taø sàdhye sàdhyatàvacchedakasyàbhàvaråpe hetvàbhàmabhede . yathà parvataþ kà¤canamayavahnimàn dhåmàdityàdau vahniniùñhaþ kà¤canamayatvàbhàvaþ màdhyàprasiddhiþ .

#<sàdhvasa># naø sàdhu + astati ama--ac . bhaye amaraþ .

#<sàdhvã># strã sàdhu--ïãp . 1 medàyàü ràjaniø %<àrtàrte mudità hçùñe proùite malinà kç÷à . mçte mriyeta yà patyau sàdhvã j¤eyà pativratà>% uktalakùaõàyàü 2 striyàü tatràrthe saüj¤àtvàt na puüvadbhàvaþ . sàdhutàyukte 3 strãmàtre ca . tatràrthe puüvadbhàva iti bhedaþ .

#<sànanda># triø saha ànandena . 1 ànandasahite %<sànandaü nandihastàhatamurajaravàhåttakaumàrabarhi>% màlatãmàø . 2 dhruvakabhede %<aùñàda÷àkùarairyukto tha÷oharùaprado dhruvaþ . kahaskasaüj¤ake tàle sànando vãrake rase>% saïgãtadàø . 3 gucchakara¤je puø ràjaniø .

#<sànandåra># puø tãrthavi÷eùe %<sànandåreti vikhyàtaü bhåme! guhyaü paraü mama . uttare tu samudrasya malayasya ca dakùiõe . tatra tiùñhàbhi vasudhe! udãcãü di÷amà÷ritaþ . pratimà vai madãyàsti nàtyuccà nàtinãcakà . àyasãü tàü vadantyeke anye tàmramayãü tathà . kàsyàü rotimayãmanye kecit sãsakanirmitàm . ÷ilàmayãmityapare mahà÷caryasvaråpiõãm>% varàhapuø .

#<sànasi># puø sana iõ asukca . suvarõe uõàdikoùaþ .

#<sànikà># strã sana--õvul ñàpi ata ittvam . vaü÷yàü ÷abdaca0

#<sànu># puünaø sana--¤un . 1 parvatasthe samabhåmide÷e prasthe amaraþ 2 vane 3 vàtasamåhe 4 pathi 5 agre 6 kovide 7 arke mediø . 8 pallave ca jañàø .

#<sànuja># naø sànau jàyate jana--óa . 1 prapauõóarãke ràjaniø 2 tumburuvçkùe puø ràjaniø . sahànujena . 3 anujasahite tri0

#<sànumat># puø sànurastyasya matup . parvate hemacaø .

#<sàneyã># strã saha àneyena svareõaüsahasya saþ gauràø ïãù . vaü÷yàü ÷abdaraø . svàrthe ka hrasvaþ . sàneyikà'pyatra .

#<sàntapana># naø santàpayati sam + tapaø õic lyuñ--svàrthe'õ santapanàya sàdhu aõ--và . %<gomåtraü gomaya kùãraü dadhi sarpiþ ku÷odakam . ekaràtropavàsa÷ca kçcchraü sàntapanaü viduþ>% manåkte dvyahasàdhye vratabhede ekadine gomåtràdiùañkamàtrapànaü paradine upavàsa iti dvyahasàdhyatà'sya .

#<sàntara># naø saha antareõa sahasya sàde÷aþ . 1 virale jañàø 2 vyavaghànasahite triø .

#<sàntrànika># triø santànaþ prayojanamasya santanàø ñhak . santànasàghane vidhànabhede .

#<sàntva># ànukålyakaraõe adaø cuø ubhaø sakaø señ . sàntvayati te asasàntvat ta sàntvàpayatãtyanye anekackatvàt na ùopade÷aþ .

@<[Page 5281a]>@
#<sàntva># naø sàntva--ac . 1 atyarthamadhure 2 ànukålye mediø . 3 ÷rotramanaþprãtidavàkye priyavàkyàdinà krodhopa÷amanaråpe sàmani ca amaraþ .

#<sàntvana># naø sàntva--lyuñ . 1 ànukålyakaraõe priyavàdàdinà krodhàdyupa÷amane ca . yuc . atraiva strã .

#<sàndãpani># puø sandãpanasyàpatyam . i¤ . ràmakçùõayoràcàrye avantipuravàsini munibhede . %<viditàkhilavij¤ànau tattvaj¤ànamayàvapi . ÷iùyàcàrya kramaü bãrau khyàpayantau yadåttamau . tataþ sàndãpaniü kà÷yamavantipuravàsinam . astràrthaü jagmatuvãürau baladeva janàrdanau>% viùõupuø 5 a÷e 21 aø .

#<sàndra># triø adi--rak saha andreõa . 1 nivióe amaraþ 2 mçdau mediø . 3 snigdhe 4 manãj¤e ÷abdaraø . 5 vane naø mediø .

#<sàndrapuùpa># puø sàndraü puùpamasya . vibhãtakavçkùe ÷abdaraø .

#<sàndrasnigdha># triø sàndraü snigdhaþ . 1 atihçdye ÷abdaraø . 2 atimanohare ca .

#<sàndhika># puø sandhà suràcyàvanam ÷ilpaü vetti ñhak . 1 ÷auõóike ÷abdamàø . sandhiþ prayojanamasya ñha¤ . 2 sandhikartari triø .

#<sàndhya># triø sandhyàyàü bhavaþ sandhivelàø aõ na ñha¤ . sandhyàkàlike .

#<sàndhyakusumà># strã 6 baø . trisandhipuùpavçkùe ràjaniø .

#<sànnàyya># naø sannãyate sam + nã--õyat niø . mantràdinà saüskàrye ghçtàdau amaraþ .

#<sànnidhya># naø sànnidhireva ùya¤ . naikañye %<sànnidhyamiha kalpaya>% àvàhanamantraþ .

#<sànnipàtika># triø sannipàtàt tridoùavikàràt àgataþ tena nirvçtto và ñha¤ . sànnipàtàjjàte roge sannipàta÷abde 5216 pçø dç÷yam %<vikàre sannipàtake>% kumàraþ .

#<sànnyàsika># puø sannyàsaþ prayojanamasya ñhak . sannyàsini hemaca0

#<sàpatnya># puø sapatna eva svàrthe ùya¤ . 1 ÷atrau amaraþ . sapatnyàü bhavaþ tasyà apatyaü và ya¤ . 1 sapatnãputre . aõ . sàpatno'pyubhayatra .

#<sàpiõóya># naø sapiõóasya bhàvaþ ùya¤ . dàyà÷aucagrahaõàdyupayogini j¤àtidharmabhede %<sàpiõóyaü sàptapauruùami>% ti smçtiþ . sapiõóa÷abde 5 220 pçø dç÷yam .

#<sàptapadãna># naø saptabhiþ padaiþ uccàritairnirvçttam kha¤ . sakhye sauhàrde amaraþ %<sàptapadãnaü sakhyam>% pàø .

#<sàptapauruùa># triø sapta puruùàn vyàpnoti aõ ubhayapadavçddhiþ saptapuruùavyàpake .

@<[Page 5281b]>@
#<sàphalya># naø saphalasya bhàvaþ ùya¤ . sàmarthye sampårõatàyà¤ca

#<sàma># sàntvane adaø cuø uø saø señ . sàmayati te asasàmat ta anekàckatvàt na ùopade÷aþ .

#<sà(ùà)ma># sàntve cuø ubhaø sakaø señ . sàmayati ayaü ùopade÷a eva nyàyyaþ durgàdàsena dantyàditvamasyoktamapramàõam .

#<sàmaka># puø sàma--õvul . õe trikàø . samakameva aõ . 2 vçddhirahite målamàtre çõe mitàø .

#<sàmaga># puø sàma tadvedaü gàyati . sàmavedàdhyàyini jañàø .

#<sàmagarbha># puø sàma garbhe yasya . viùõau ÷abdaraø .

#<sàmagrã># strã samagrasya bhàvaþ ùya¤ strãtvapakùe ïãù ïãùi yalopaþ . 1 samastatàyàm . strotvàbhàvapakùe sàmagrya tatràrthe naø . %<pràyeõa sàmagyravidhau guõànàm>% kumàraþ . svàrthe ùya¤ . 2 karaõasamåhe 3 dravye ca strã .

#<sàmaja># puüstrãø sàmno vedabhedàt jàyate jana--óa . 1 gaje . striyàü ïãù . tasya tajjanmakathà pàlakàvye uktaü tacca sàmayoni÷abde dç÷yam . 2 sàmapàñhaje svaràdau triø medi0

#<sàma¤jasya># naø sama¤jasasya bhàvaþ ùya¤ . aucitye .

#<sàman># naø so--manin . %<agne àyà hi>% ityàdike 1 vedabhede tatroktàmçcamadhikçtya geye 2 gànabhede %<çcyadhyåóhaü sàma gãyate>% chàndogyopaø . sàmno gonaråpatvaü gàna÷abde 2572 pçø dç÷yam tadbhedàdikaü vedagàne åhagànàdau målagranthe ca dç÷yaü sàmavedasya vibhàgàdi caraõavyåhe dç÷yam . tacchàkhàbhedàþ beda÷abde 4934 pçø dç÷yàþ . ràj¤àü sàmabhedastathà dàno daõóa÷cetyukte 3 upàyabhede tasya viùayàdikaü matsyapuø 221 aø uktaü yathà matsya uvàca %<sàmabhedastathà dàno daõóa÷ca manuje÷vara! . upekùà ca tathà màyà indrajàla¤ca pàrthiva .! prayogàþ kathitàþ sapta tanme nigadataþ ÷çõu . dvividhaü kathitaü sàma tathya¤càtathyameva ca . tatràpyatathyaü sàdhånàmàkro÷àyaiva jàyate . tatra sàdhuþ prayatnena sàmasàdhyo narottama! . mahàkulãnà çjavo dharmanityà jitendriyàþ . sàmasàdhyà na càtathyanteùu sàma prayojayet . tathyaü sàma ca kartavyaü kula÷ãlàdivarõanam . tathà tadupacàràõàü kçtànà¤caiva varõanam . anayaiva tathà yuktyà kçtaj¤àkhyàpanaü svakam . evaü sàmnà ca kartavyà va÷agàþ dharmatatparàþ . sàmnà yadyapi rakùàüsi gçhõantãti parà÷rutiþ . tathàpyetadasàdhånàü prayuktaü nopakàrakam . ati÷aïkitamityevaü puruùaü sàmavàdinam . asàdhavo vijànanti tasmàttatteùu varjayet . ye ÷uddhavaü÷à çjavaþ praõãtà dharme sthitàþ satyaparà vinãtàþ . te sàmasàdhyàþ puruùàþ pradiùñà mànonnatà ye satata¤ca ràjan>% . tatra mitràdisàmaprakàraþ ÷ukranãtipari÷iùñe tatra vi÷eùa÷cokto yathà %<tvatsamastu mama nàsti mitre sàma idaü smçtam . parasparamaniùñaü na cintanãyaü tvayà mayà . susàhàyyaü ca kartavyaü ÷atrau sàma prakãrtitam>% . viùayabhedenopàyabhedàlambanaü tatroktaü yathà %<sarvopàyaistathà kuryànnãtij¤aþ pçthivãpatiþ . yathà svàbhyadhikà na syurmitrodàsãna÷atravaþ . sàmaiva prathamaü ÷reùñhaü dànastu tadanantaram . sarvadà bhedanaü ÷atrordaõóanaü pràõasaü÷aye . prabale'rau sàmadànau sàma bhedo'dhike smçtau . bhedadaõóau same kàryau daõóaþ påjyaþ prahãõake . mitre ca sàmadànau sto na kvacit bhedadaõóane . riùoþ prajànàü sambhedaþ pãóanaü svajayàya vai . ripuprapãóitàdyaü ca sàmnà dànena saügrahaþ . svaprajànàü na bhedena naiva daõóena pàlanam . kurvãta sàmadànàbhyàü sarvadà yatnamàsthitaþ>% . 4 ÷atruva÷ãkaraõopàyabhede 5 priyavàkyàdinà sàntvane ca . 5 pa÷ubandhanarajjvàü strã ïãp .

#<sàmanta># puø saü÷liùño'ntaþ ekade÷o yasya samantastasye÷varaþ aõ . svaviùayànantaravartide÷àdhipe 1 nçpe amaraþ . samantàdbhavaþ aõ ñilopaþ . 2 ÷reùñhaprajàyàm (maõóala) %<yaü paramparayà maulàþ sàmantàvà samàgatam>% smçtiþ .

#<sàmayika># triø samaye kàle niyame và bhavaþ ucito và ñha¤ . 1 samayabhave 2 samayocite 3 niyamabaddhe ca %<nijadhamàvirodhena yastu sàmayiko bhavet>% smçtiþ .

#<sàmayikàbhàva># puø atyantàbhàve taø dãø . kecittu, utpàdavinà÷a÷ãlo'tyantàbhàvàdatiriktvo'yamabhàva ityàhuþ .

#<sàmayoni># puø sàma sàmagànaü yonirutpattisthànaü yasya . hastini, teùà¤ca sàmayonitvamuktaü pàlakàvye %<såryasyàõóakapàle dve samànãya prajàpatiþ . hastàbhyàü parigçhyàtha sapta sàmànyagàyata . gàyato vrahmaõastasmàt samutpeturmataïgajàþ>% iti . 6 taø . 1 caturmukhebrahmaõi strã .

#<sàmarthya># naø samarthasya bhàvaþ ùya¤ . 1 dehaje bale 2 ÷aktau 3 yogyatàyàü mediø . 4 saïgatàrthatàyà¤ca . samàsa÷abde 5232 pçø dç÷yam . yogyatà ca kàryajanayogthatvaü yathà paràmar÷asyànumitiyogyatvam . 5 àkàïkùàyogyatvàdimattve gauø vçø yathà àptoktasya vacanasya . saïgatàrthatàråpaü ca sàmarthyaü dvividham vyapekùàråpam ekàrthãbhàva÷ceti vaiyàkaø . tatràdyaü ràj¤aþ puruùa ityàdivàkye hyupayujyate . dvitãjaü ràjapuruùa ityàdi vçttàvupayujyate .

#<sàmavàyika># puø samavàye prasçtaþ ñha¤ . 1 mantriõi hemacaø tasyedam ñha¤ . 2 samavàyasambandhini triø .

#<sàmàjika># puø samàjaþ sabhàve÷anaü prayojanamasya . 1 sabhye amaraþ . 2 samàjasambandhini triø .

#<sàmànàdhikaraõya># naø samànàdhikaraõasya bhàvaþ ùya¤ . 1 tadadhikaraõavçttitva 2 tadvadanuyogikapratiyogikatve siddhàntalakùaõe gadàø yathà vahnidhåmayoþ sàmànàdhikaraõyam . svàvacchedakãbhåto yaþ kàlastadavacchinnà yà svavi÷iùñaniråpità yatki¤cidvyaktiniùñhà''dheyatà sà . yathà yadà siùàdhayiùà nàsãt paraü tu siddhiràsãttadà siddhisiùàdhayiùàvirahayoþ sàmànàdhikaraõyam . 3 abhedànvayabodhakatve . yathà nãloghaña ityàdau nãlapadaghañapadayoþ sàmànàdhikaraõyam 4 dharmitàvacchedakayatki¤cidvyaktiviùayakatve yathà parvato vahnimàn ityàdau yatki¤citparvatavyaktiviùayikànumitiþ sàmànàdhikaraõyenànumitiþ .

#<sàmànya># naø samànasya bhàvaþ ùya¤ . 1 sàdç÷yaprayojakadharme yathà mukhaü padmamiva sundaramityàdau saundaryàdi . samànameva svàrthe ùya¤ . dravyaguõakarmasu tulyatayà sthitàyàü 2 jàtau bhàùàø . jàti÷abde 3092 dç÷yam . sàmànya¤ca dvividhaü sakhaõóamakhaõóa¤ca sàmànyalakùaõà÷abde dãdhityuktiþ . %<sàmànyaü vi÷eùa iti buddhyapekùam>% kaõàø . anugatadharmatvam sàmànyamiti tallakùaõaü tena 3 anugatadharmasvaråpaü yathà pratiyogitàsàmànye yaddharmàvacchinnatvàdãti dãdhitiþ . 4 adhikaviùayakatve yathà bràhmaõàya dadhi dãyatàü kauõóinyàya takram ityàdau dadhidànasyàdhikabràhmaõaviùayakatà . sàmànyaviùayaka÷àstra¤ca vi÷eùa÷àstreõa bàdhyate yathà %<mà hiüsyàt sarvàbhåtànãti>% hiüsàniùedhaþ sarvaviùayaþ %<vàyavyaü ÷vetamàlabheta>% ityàdi vi÷eùaþ hiüsà÷àstraü tena sàmanyathàstraü vaidhetaraviùayaeva prasarati . 5 arthàlaïkàrabhede 407 pçø dç÷yam .

#<sàmànyacchala># naø chalabhede %<sambhavato'rthasyàtisàmànyayogàdasambhåtàrthakalpanà>% gauø såø %<aho khalvasau bràhmaõo vidyàcaraõasampanna ityukte ka÷cidàha . sambhavati hi bràhmaõe vidyàcaraõasampadityasya vacanasya vidyàto'rthavikalpopapattyà sambhåtàrthakalpanayà kriyate . yadi bràhmaõe vidyàcaraõasampat sambhavati . vràtye'pi sambhavet . bràtyo'pi bràhmaõaþ . so'pyastu vidyàcaraõasampanna iti . sàmànyanimittaü chalaü sàmànyacchalamiti>% vàtsyàø %<sàmànyavi÷iùñasambhavadarthàbhipràyeõoktasyàtisàmànyayogàdasambhavadarthakatvakalpanayà dåùaõàbhidhànam . yathà bràhmaõo'ya vidyàcaraõasampanna ityukte bràhmaõatvena vidyàcaraõasampadaü sàdhayati iti kalpayitvà paro vadati . kuto vrahmaõatvena vidyàcaraõasampat? bàlyevyabhicàràt>% vçttiþ .

#<sàmànyatodçùña># naø sàmànyataþ sàmànyasya sàmànyàt và dçùñaü dar÷anam . 1 anumànabhede %<atha tatpårvakaü trividhamanumànaü pårvavaccheùavat sàmànyato dçùña¤ca>% gauø såø %<pårvavaditi yatra kàraõena kàryamanumãyate yathà meghonnatyà bhaviùyati vçùñiriti ÷eùavattat yatra kàryeõa kàraõamanumãyate pårvodakaviparãtakamudakaü nadyàþ pårõatvaü ÷ãghratva¤ca dçùñvà srotaso'numãyate bhåtà vçùñiriti . sàmànyato dçùñam vrajyàpårvakamanyatra dçùñasyànyatra dar÷anamiti . tathà càdityasya . tasmàdastyapratyakùàpyàdityasya vrajyeti>% atha và yatràpratyakùe liïgaliïgino sambandhe kenacidarthena liïgasya sàmànyàdapratyakùo liïgã gamyate . yathecchàdibhiràtmà . icchàdayo guõàþ, guõà÷ca dravyasaüsthànàþ, tad yadeùàü sthàna sa àtmeti vàtsyàø . 2 kàryakàraõabhinnaliïgake anumànabhede yathà pçthivãtvena dravyatvànumànam . 3 anvayavyatirekyanumàne ca . yathà vahnimàn dhåmàdityàdi ubhayavyàptisambhavena atrobhayànumànasambhavàt gauø såø vçø .

#<sàmànyapratyàsatti># sàmànyaü tajj¤ànaü và pratyàsattiþ . alaukikapratyakùasannikarùabhede sàmànyalakùaõà÷abde dç÷yam .

#<sàmànyalakùaõà># strã sàmànyaü sàdhàraõadharmaþ lakùaõaü yasyàþ . nyàyokte alaukikapratyakùasàdhane upàyabhede sannikarùa÷abde dç÷yam . yathà ekaghañaj¤àne ghañatvaråpasàmànyadharmaj¤ànàt sakalasya ghañatvavato j¤ànam . tasyàþ pratyàsattitva maõikçtà vyavasthàpitaü yathà %<vyàptigraha÷ca sàmànyalakùaõàpratyàsattyà sakaladhåmàdiviùayakaþ kathamanyathà parvatãyadhåme vyàptyagrahe tasmàdanumitiþ sà cendriyasambaddhavi÷eùaõatàtiriktaiva và tadvi÷eùyakapratyakùe tadindriyasannikarùasya hetutvenànàgatàdau saüyogàderabhàvàditi vadanti>% . tasyàþ apratyàsattitvamà÷aïkya siddhàntitaü tatraiva cintamaõikçtà %<ucyate yadi sàmànyalakùaõà nàsti tadànukålatarkàdikaü vinà dhåmàdau vyabhicàrasaü÷ayo na syàt prasiddhadhåme vahnisambandhàvagamàt kàlàntarãyade÷àntarãyadhåmasya mànàbhàvenàj¤ànàt sàmànyena tu sakaladhåmopàsthitau dhåmàntare vi÷eùàdar÷anena saü÷ayo yujyate>% . atra dodhitiþ %<atra ca sàmànyaü lakùaõaü svaråpaü yasyà ityarthe sàmànyameva pratyàsattiþ sàmànyaü lakùaõaü niråpakaü yasyà ityarthe tu tajj¤ànam . tatràdyamàha sà cendriyeti indriyeõa sambaddhaü dhåmàdi tasya vi÷eùaõaü tadvi÷eùyakaj¤ànaprakàro dhåmatvàdirityarthaþ . vi÷eùaõatetyatra bhàvàrtho na bivakùitaþ tatra vi÷eùaõatvaü yasyà iti bahuvrãhivàü sambaddhapadasyaiva và paramparàsambandhastatsambandhavi÷eùyakaj¤ànaprakàro'rthaþ tathàca saiva vi÷eùaõatetyarthaþ . atra ca bahirindriyasya laukikaþ sambandho j¤ànasya tadindriyajanyatva¤ca niyàmakam eva¤càõutvena yatki¤cidaõåpasthitàvapi sakalàõugocaro mànalo bodha iti vadanti etena dhålãpañale dhåmabhrame tatra ca vahnivyàptigrahe tatràsatà dhåmatvena dhåmeùu vyàptyagrahàddhåmadar÷anàdvahnyanumitirna syàt hetvabhàvena paràmar÷ànutpàdàt ki¤ca dharmi÷i doùava÷ànnayanenàgçhyamàõena smaraõaprakàrãbhavatà sàmànyena gçhyamàõena và laukikasannikarùavigame'pi càkùuùaj¤ànàpattiriti paràstam . sàmànya¤ca sakhaõóàkhaõóabhedena dvedhà sakhaõóe càkhaõóameva paramparayà sambaddhaü pratyàsattiþ yena sambandhena cendriyasambaddhe sàmànyaü j¤àyate tena sambandhenàdhikaraõànàü gratyàsattiriti>% . dãdhãtikçtà tu svamate sàmànyalakùaõàyàþ pratyàsattitvaü niràkçtaü tatra dç÷yam . tacca vistarabhayàdiha noktam .

#<sàmànyà># strã samànaiva svàrthe ùya¤ ajàø ñàp . sàdhàraõastriyàü ve÷yàyàm %<dhanamàtralàbhàrthaü sakalapuruùàbhilàùà . sà tridhà . anyasambhogaduþkhità bhànavatã vakroktigarvità ca sàpi dvividhà . premagarvità saundarya garvità ca>% rasama¤jarã .

#<sàmi># avyaø sàma--in . 1 ardhe %<sàmighañità>% naiùadham . 2 nindàyà¤ca amaraþ .

#<sàmidhenã># strã sam--indha--karaõe lyuñ niø . agnisamindhanasàdhane 1çgbhede amaraþ . 2 samitkàùñhe mediø . sàmidhenau÷abdanirukti÷ca ÷ataø bràø 1351 %<samindhe sàmadhenãbhirhotà tasmàt sàmidhenyonàm>% . %<idhmenàgvisamindhanahetubhåtàþ sàmidhenãrvidhàsyan tàsàü nàma nirvakti sàmadhenãbhiþ pravo vàjà ityàdibhirçgbhiþ>% bhàø tà÷carcaþ à÷vaø ÷rauø 1 . 2 . 7 . atha sàmidhenyaþ pravo vàjà abhidyavo1 'gna àyàhi vãtaye gçõànaþ 2 ãóenyo namasyavastiro3'gni dåtaü vçõãmahe4 samidhyamàno adhvare 5 samiddho agna àhuteüti 6 . 7 dve .

#<sàmãpya># naø samàpasya bhàvaþ svàrthe và ùya¤ . 1 naikañye 2nikaùñe ca sàmãpyà÷le ùaviùayairvyàptyàdhàra÷caturvidhaþ sagdhaø vyàkaraõam .

#<sàmudra># naø samudre bhavaþ aõ . (karakaca) 1 lavaõe hemacaø . 2 samudrabhave triø .

#<sàmudraka># naø samudreõarùiõà proktam vuõ . hastàdirekhàdinà strãpuruùa÷ubhà÷ubhalakùaõaj¤àpake samudrarùikçte 1 granthabhede %<vàmabhàge tu nàrãõàü dakùiõe puruùasya ca . tirdiùñaü lakùaõaü teùàü samudreõa yathoditam iti sàmudrakasàramudraõà>% naiùaø . sàmudra svàrthe ka . 2 samudralavaõe ràjani0

#<sàmudrika># triø samudreõa proktaü vettyadhãte và ñha¤ . 1 strãpuruùa÷ubhà÷ubhalakùaõaj¤àpakagrandhàdhyetari 2 tadvettari ca .

#<sàmparàyika># naø samparàyàya àpade paralokàya và hitam ñhak . 1 yuddhe amaraþ 2 paralokasàdhane triø .

#<sàmpratam># avyaø sam + pra + tana--óasu . yukte . 1 ucite 2 idànãmityarthe amaraþ .

#<sà(ùà)mba># sambandhe cuø ubhaø sakaø señ . sàmbayati te asasàmbat ta . ayaü ùopade÷aeva nyàyyaþ .

#<sàmbara># naø sambarade÷e bhavam aõ . sambarade÷odbhave lavaõe ràjaniø .

#<sàmbhavã># strã sambhavaþ astyaüsva praj¤àdyaõ gauràø ïãù . raktalodhre ÷abdacaø .

#<sàmya># na samasya bhàvaþ gya¤ . tulyatvaprayojake sàdhàraõadharme .

#<sàmràjya># na samràjà bhàvaþ ùya¤ . 1 sàrvabhaumatve bheje sàmràjyadokùitam raghuþ %<lakùàdhipatyaü ràjyaü syàt sàmraþjyaü da÷alakùake>% ityukte 2 da÷alakùagràmàdhipatye ca

#<sàya># puø so--gha¤ . 1 dinànte amaraþ . 2 vàõe mediø .

#<sàyaüsandhyà># strã sàyam dinànte sandhyà, tatra sandhyàyate sam + dhyai--gha¤arthe ka và . 1 dinàntasandhyàyàm amaraþ . 2 dinànte upàsyadevatàbhede ca . bhàve aï . 3 tatropàsanàyàm .

#<sàyaka># puø so--õvul . 1 vàõe 2 khaïge ca amaraþ .

#<sàyakapuïkhà># strã sàyakasya puïkho yasyàþ 5 vaø . ÷arapu vçkùe ràjaniø .

@<[Page 5284b]>@
#<sàyantana># triø sàyambhavaþ sàyam + ñyul tuñ ca . tinàntabhave . striyàü ïãp . %<sàyantanãü tithipraõyaþ>% iti bhaññiþ . %<sandhyàü sàyantanãü kuryàt dvàda÷yàdiùvapi priye! . akurvannirayaü yàti yato nityàgamakriyà>% vçhannolatantre 1 pañale

#<sàyikà># strã so--õvul ñàp . kramasthitau ÷abdaram .

#<sàyam># avyaø so--¤amu . dinànte sàyaü samprati vartate ityadbhañaþ .

#<sàyàhna># puø sàyo'hnaþ ekaø taø ñac samàø a hràde÷aþ . 1 dinànte samyàhna stramuhårtaþ syàt ÷ràddhaü tatra na kàrayedu dakùokte pa¤cadhàvibhaktadinasya trimuhårtàtmake pa¤came 2 ÷eùe'ü÷e ca .

#<sàyujya># naø saha yunakti--yuja--kvip sàde÷aþ sayuï tasya bhàvaþ ùya¤ . 1 sahayoge pa¤cavidhamuktimadhye 2 ekatvaråpe muktibhede ca %<sàlokyasàrùñisàmãpyasàråpyaikatvamapyuta . dãyamànaü na gçhõanti vinà matsevana janàþ>% bhàgaø 3 skaø 29 aø .

#<sàra># daurbalye adaø cuø ubhaø sakaø señ . sàrayati te asasàrat ta anekàckatvànna ùopade÷aþ

#<sàra># naø sç--gha¤, sàra--ac và . 1 jale 2 dhane 3 nyàyye triø mediø . 4 navanãte naø ràjaniø . 5 lauhe bhàvapraø . 6 vane ÷abdaraø . 7 bale 8 sthiràü÷e 9 majjani puø amaraþ 10 sarjakùàre 11 vàyau jañàø . 12 roge dharaõiþ 13 atidçde 14 pà÷ake puø ÷abdaraø 15 dadhyagre puø hemacaø 16 ÷reùñhe 17 vare ca triø amaraþ . 1ùaparame÷vare %<ekaü ÷ivaü ÷àntamanantamacyutaü paràtparaü j¤ànamayaü vi÷eùam . advaita mavyagramacintyaråpa sàrantvekaü nàsti sàraü tatonyat . yasmàdetajjàyate vi÷vamagryaü yasmin lãnaü syàcca pa÷càtsthita¤ca . àkà÷avanmeghajàla¤ca dhçtyà yadvi÷vaü vai dhriyate tacca sàram . aùñàïgayogairyadavàptumicchan yogã yunaktyàtmaråpaü sadaiva . nivartate pràpya yanneha loke tadvai sàraü sàramanyanna càsti>% kàlikàpuø 27 aø .

#<sàraka># puø sàrayati recayati sç--õic õvul . 1 jayapàle ràjaniø . 2 recakadravyamàtre triø .

#<sàrakhadira># puø karmaø . viñakhadire ràjeniø .

#<sàragandha># puø sàraþ÷reùñhogandho yasya . candane ÷abdacaø .

#<sàragha># naø saraghàbhirnirvçttam aõ . madhuni kùodre jañàø .

#<sàraïga># puüstrãø sç--aïgac . 1 càtakasvage amaraþ . 2 hariõaü 3 gaje mediø . 4 bhçïge 5 khagabhede vi÷vaþ . 6 chatre 7 ràjahaüse 8 citramçge 9 vàdyabhede 10 vastre ÷abdaraø 11 nànàvarõe 12 mayåre 13 kàmadebe 14 càpe 15 ke÷e 16 svarõa 17 àbharaõe 18 padme 19÷aïkhe 20candane 21 karpåre 22 puùpe 23 kokile 24 meghe 25 siühe 26 ràtrau 27 bhåmau 28 dãptau ca nànàrthakoùaþ . ÷àramaïgamasya ÷akaø . ÷àraïgo'pi citramçgàdau . citravarõa triø amaraþ . savatra jàtau striyàü ïãù

#<sàraïgika># puø sàraïgaü mçgaü hanti ñhak . vyàdhe siø kauø .

#<sàrajaü># naø sàràt dadhyagràt jàyate jana--óa . navanãte ÷abdacaø .

#<sàraõa># naø sç--õica--lyu . 1 gandhadravye dharaõiþ . 2 atãsàraroge 3 ràvaõasacivabhede ca hemacaø . 4 bhadrabalàyàü dharaõiþ 5 àmràtake ÷abdacaø .

#<sàraõi(õã)># strã sç--õic--ani và ïãp . 1 kùudranadyàü 2 prasàrinayàm uõàdiø saïkùepeõàïkabheda såcitagrahagatyàdibodhake jyotiùagranthabhede ca .

#<sàraõóa># puø sç--õic vàø aõóa . sarpàõóe jañàø .

#<sàrataru># puø sàrapradhànaþ jalapradhànastaruþ . kadalãvçkùe dhana¤jayaþ .

#<sàrathi># puø sç--athiõa, saha rathena sarathaþ ghoñakaþ tatra niyuktaþ i¤ và . rathàdivàhanaprerake niyantari amaraþ . tallakùaõaü màtsye 189 aø yathà %<nimitta÷akunapraj¤o haya÷ikùàvi÷àradaþ . hayàyurvedatattvaj¤o bhåmibhàgavi÷eùavit . svàmibhakto mahotsàhã sarvaùàü ca priyavadaþ . ÷åra÷ca kçtavidya÷ca sàrathiþ parikãrtitaþ>% .

#<sàradà># strã sàraü dadàti dà--ka . 1 sarasvatyàm ÷abdarø . %<likhati yadi gçhãtvà sàradà sarvakàlam>% ÷ivastavaþ . 2 sàradàtari triø .

#<sàradruma># puø sàrapradhàno drumaþ . khadiravçkùe ràjaniø .

#<sàrapàdapa># puø sàrayati sàraþ nityakaø . dhàmanivçkùe ratnamà0

#<sàrabhàõóa># naø karmaø . 1 akçtrimapàtre 2 ÷reùñhapàtre ca .

#<sàramiti># puø sàraü yathàrthaü minotyanena mà--karaõe ktic . 1 vede hemacaø bhàve ktic . 2 sàraj¤àne strã .

#<sàramåùikà># strã sàre måùikevàpahàrakatvàt . devadàlãvçkùe ràjaniø .

#<sàrameya># puüstrã saramàyàþ ka÷yapapatnyàþ apatyam óhak . 1 kukkureø 2 tadayoùiti strã ïãù .

#<sàralauha># naø lauheùu sàraþ ràjaø . lohasàre (i÷pàta)

#<sàrava># triø sarayvàü bhavaþ aõ niø . sarayånadãbhave amaraþ

#<sàrasa># naø saro niyatavasatirasya aõ . 1 padme amaraþ 2 kañyàmaraõe ca . sahaü rasena svàrthe aõ . 3 candre 4 svanàmakhyàte pakùiõi puüstrãø striyàü ïãù sarasa idam aõ . 5 sarovarasambandhini triø . %<nadya÷ailavaràccàmbhà yatra saüsrutya tiùñhati . tatsaroja jalaü channaü sàrasaü parikãrtitam>% bhàvapraø ukte 6 jalabhede %<sàrasaü salilaü balyaü tçùõàghnaü madhuraü ladhu . rocanaü tuvaraü råkùaü vaddhamåtramalaü hitam>% tatroktàstadguõàþ .

#<sàrasana># naø sàraü sanoti sana--ac . 1 strokañyàbharaõe kà¤cyàü ka¤cukadàdyàrthaü madhyakàye nibaddhe 2 paññikàdau ca amaraþ .

#<sàrasvata># puø sarasvatã devatà'sya, sarasvatyà idaü và aõ . 1 balvadaõóe 2 de÷abhede hemacaø . pa¤cagauóamadhye 3 vrahmaõabhede 4 sarasvatãpratipàlitamunibhede 5 bràhmadinaråpe kalpabhede ca %<sàrasvatasya kalpasyeti>% matsyapuràõam 6 sarasvatãsambandhini triø %<tasyàü pårvàhõasamaye kuryàt sàrasvatotsavam>% tiø taø . 7 sarasvatãdevatàke ca triø . %<tatpàvanàya nirvàpya÷caruþ sàrasvatodvijairiti>% smçtiþ . munibhedajanmakathà ca bhàø ÷aø 52 aø %<brahmaùaü! (dadhãca!) teva putro'yaü tvadbhaktyà dhàrito mayà . dçùñvà te'psarasaü reto yat skannaü pràgalambuùàm . tat kukùiõà vai vrahmarùe! tvadbhaktyà dhçtavatyaham>% ityupakrame %<tasmàt sàrasvataþ putro mahàüste varavarõini! . tavaiva nàmnà prathitaþ putraste lokabhàvanaþ . sàrasvata iti khyàto bhaviùyati yathàtapàþ . eùa dvàda÷a vàrùikyàmanàvçùñyàü dvijarùabhàn . sàrasvato mahàbhàgo vedànadhyàpayiùyati>% iti sarasvatãü prati dadhãcoktiþ tasya vedàdhyàpanakathà ca tatraiva adhyàya÷eùe %<anàvçùñiranupràptà ràjan dvàda÷avàrùikã . tasyàü dvàda÷avàrùikyàmanàvçùñau maharùayaþ . vçttyartha pràdravanràjan! kùudhàrtàþ sarvato di÷am . digbhyastàn pradrutàn dçùñvà muniþ màrasvatastadà . gamanàya mati¤cakre tamuvàca sarasvatã . na gantavyamitaþ putra! tavàhàranahaü sadà . dàsyàmi matsyapravarànuùyatàmiha bhàrata!>% tataþ taddattamatsyàhàreõa pràõànadhàrayat vedàü÷càdhàrayat atãtàyàmanàvçùñau annàbhàvena naùñavedà anye munayastato vedàn lebhire tatkathà %<tasmàdvedànanupràpya punardharmaü pracakrire . ùaùñirmunisahasràõi ÷iùya tvaü pratipedire . sàrasvatasya viprarùervedasvàdhyàyakàraõàt>% . de÷abheda÷ca %<madhye sàrasvatà matsyàþ sårasenàþ samàthuràþ . pà¤càla÷àlvamàõóavya kurukùetragajàhvayam>% ityuktermadhyade÷abhedaþ so'bhijano'sya aõ . 8 tadde÷avàsistane . tatratyabràhmaõabheda÷ca %<sàrasvatàþ kànyakubjà gauóamaithilakotkalàþ . pa¤ca gauóà iti khyàtà vindhyasyottaravàsinaþ>% puràõàntaram .

#<sàrasvatakalpa># puø karmaø . 1 tantrokte sarasvatyà upàsanàthake vidhànabhede 2 tannàmake brahmadine ca . kalpa÷abde 1816 pçø dç÷yam .

#<sàrà># strã sàrayati sç--õic--ac . 1 kçùõatrivçtàyàm ÷abdaraø 2 dårvàyà¤ca ÷abdacaø .

#<sàràla># puø sàramàlàti à + là--ka . tilavçkùe ÷abdaraø .

#<sàri(rã)># puüstrãø sç--iõ strãtvapakùe và ïãp . 1 pà÷ake%<sàrãü carantãü sakhi! màrayeti>% naiùadham . 2 pakùi bhede ca (÷àlika) ÷abdacaø . ïoùantaþ 3 saptalàyàü ràjani0

#<sàrikà># strã sarati gacchati sç--õvul . pakùibhede (÷àlika) amaraþ .

#<sàriõã># strã sç--õini . 1 sahadevãlatàyàü 2 kàrpàsyàü 3 duràlabhàyàü 4 kapila÷iü÷apàyàü 5 prasàriõyàü 6 raktapunarõavàyà¤ca ràjaniø .

#<sàrivà># strã sàririva vàti và--ka . (anantamåla) latàbhede sà ca dugdhagarbhà jambuvatpatràü sugandhà ca . sà ca kçùõa÷uklabhedàt dvipidhà %<sàrivàyugalaü svàdu snigdhaü ÷ukrakaraü guru . agnimàndyàruci÷vàsakàsàmavipranà÷anam . doùatrayàsrapradarajvaràtãsàranà÷anam>% bhàvapraø .

#<sàroùñrika># puø sàraþ ÷reùñha uùñro yatra sàroùñraþ de÷abhedastatra bhavaþ ñhak . viùabhede amaraþ .

#<sàrtha># puø sç--than svàrthe aõ . 1 samåhe 2 jantusamåhe amaraþ %<sa jayatyarisàrthasàrthakãkçtanàmà>% naiùadham . saha arthena vàcyena và . 3 baõiksamåhe mediø . 4 dhanini triø . kap . sàrthaka . 5 arthasahite triø 6 ÷abde puø %<sàrthakaþ svàrthabodhakçditi>% ÷abda÷aktiprakà÷ikà .

#<sàrthavàha># puø sàrthaü vahati vaha--aõ . baõigjane amaraþ

#<sàrdra># triø saha àrdreõa . àrdratàyukte amaraþ .

#<sàrdham># avyaø saha + çdha--amu . 1 sàhitye amaraþ . saha ardhena . sàrdha 2 ardhayukte triø .

#<sàrpa># naø sarpodevatàsya ÷raõ . a÷leùànakùatre .

#<sàrpiùka># triø sarpiùà saüskatam ñhak . ghçtasaüskçte vya¤ja nàdau hemacaø .

#<sàrvajanãna># triø sarveùu janaùu viditaþ kha¤ . sarvalokavidite .

#<sàrvatrika># triø sarvatra bhava ñhak . sarvasmin kàlàdau bhave .

@<[Page 5286b]>@
#<sàrvadhàtuka># naø sarvadhàtån vyàpnoti ñhak . vyàkaraõokta sarvadhàtuprakçtike lañ loña laó vidhiliï ityàkhyake . catulakàre

#<sàrvabhautika># triø sarvàõi bhåtàni vyàpnoti ñha¤ dvipadavçddhiþ . sarvabhåtavyàpake .

#<sàrvabhauma># puø sarvasyà bhåmerã÷varaþ sarvàsu bhåmiùu vidito và aõ dvipadavçddhiþ . 1 cakravartini nçpe 2 uttaradiksthe gaje ca amaraþ . 3 vidårathançpaputre puø bhàgaø 9 . 28 aø . 4 sakalabhåmisambaddhe triø .

#<sàrvalaukika># triø sarveùu lokeùu viditaþ ñha¤ dvipadavçddhiþ . sarvatralokeùu vidite %<sa ràmaþ sàrvalaukikaþ>% maññiþ .

#<sàrvavibhaktika># triø sirvàsu vibhaktiùu tadarthe bhavaþ--ñha¤ . sarvavibhaktyarthe vihite tasilàdo pratyaye pàø .

#<sàrùapa># triø sarùapasya vikàraþ aõ . sarùapavikàratailàdau %<aduùñaü sàrùapa tailam>% smçtiþ .

#<sàla># puø sala--gha¤ . 1 vçkùamàtre %<rasàlasàlaþ samadç÷yatàmunà>% naiùadham . 2 svanàmakhyàte vçkùabhede %<sàlastu sarjakàrya÷vakarõakaþ sasyasaüvaraþ . a÷vakarõaþ kaùàyaþ syàd vraõasvedakaphakramãn . bradhnavidradhibàdhiryayonikarõa gadàn haret . sarjako'nyo'jakarõaþ syàt sàlo marica pattrakaþ . ajakarõaþ kañustiktaþ kaùàyoùõo vyapohati . kaphapàõóu÷rutigadàn mehakuùñhaviùavraõàn>% bhàvapraø . etatparatve tàlavyàdità'vi . 3 pràkàre mediø 4 sàlamatsye bharataþø 5 ràle ràjaniø .

#<sàlana># puø sàlaþ kàraõatvenà'styasya pàmàditatvàt na . sàlaniryàse (dhunà) ratnamàø .

#<sàlaniryàsa># puø 6 taø . sarjarase (dhunà) ratnamàø .

#<sàlaparõã># strã sàlasyeva parõànyasyàþ ïãp . (sàlapàni) vçkùe ÷abdaraø .

#<sàlapuùpa># naø sàlasyeva puùpaü yasya . sthalapadme ÷abdaraø .

#<sàlabha¤jikà># strã sàlaü bhanakti bhanja--õvul . 1 kàùñhàñinirmite kçtrimakrãóàsàdhane puttalikàbhede 2 ve÷yàyà¤ca jañàø .

#<sàlarasa># puø 6 taø . (dhunà) ràle ràjaniø .

#<sàlaveùña># puø sàlaü veùñayati veùña--aõ . ràle (dhunà) ràjani0

#<sà(÷à)là># strã sàlaþ pràkàro'styasyàþ ac . gçhe bharataþ

#<sà(÷à)làvçka># puüstrãø sàlàyà vçka iva . kukkure . striyàü ïãù .

#<sà(÷à)låra># puüstrãø sa(÷a)la--årac õicca . bheke maõóåke ÷abdaraø striyàü ïãù .

@<[Page 5287a]>@
#<sà(÷à)leya># puø sà(÷à)làyàü bhavaþóhak . madhurikàyàm amaraþ

#<sàlokya># naø samànoloko'sya tasya bhàvaþ ùya¤ . sàyujya÷abdokte pa¤cavidhamuktimadhye ekalokasahavàsaråpemuktibhede .

#<sà(÷à)lva># puø baø vaø saumade÷e . teùàü ràjà aõ . tadde÷àdhipe nçpabhede sa ca ÷rãkçùõena hataþ bhàø vaø 14 aø dç÷yam .

#<sà(÷à)lvahan># puø sàlvaü nçpaü hatavàn hana--kvip . viùõau hemacaø .

#<sàvadhàna># triø saha avadhànena . 1 sa cetane satarke 2 manobhinive÷ayukte ca .

#<sàvana># naø savanaü yàgàïgaü snànaü somaniùpãóanaü và tasyedamaõ . %<ahoràtreõa caikena sàvano divasaþ smçtaþ>% brahmasiddhàntokte 1 ahoràtràtmake divase, savanatrayasya ahoràtrasàdhyatvàdahnastatsambandhitvam . tattriü÷addibasàtmake 2 màsabhede ca puø %<càndraþ ÷uklàdidar÷àntaþ sàvanastriü÷atà dinaiþ>% viùõudhaø %<sàvane ca tathà màsi triü÷atsåryodayàþ smçtàþ>% maø taø . %<såtakàdiparicchedo dinamàsàvdapastathà . madhyamagrahabhukti÷ca sàvanena prakãrtitaþ>% iti såryasiddhàntaþ . sàvanamàsakçtyàni ca vi÷eùataþ kànicit maø taø pitàmahenoktàni %<vivàhàdau smçtaþ sauro yaj¤àdau sàvano mataþ>% %<àdipadena satrabhçtivçddhipràya÷cittàyurdàyà÷aucagarbhàdhànapuüsavanasãmantonnayananàmakaraõànnaprà÷ananiùkramaõacåóàdigrahaõam>% maø taø raghuø . eùu sàvanena mànenaiva sarvatra gaõanà satràõyupàsyànyatha sàvanena lokya¤ca yat syàdvyavahàrakarma viùõudhaø 3 varùabhede %<saureõàvdastu mànena yadà bhavati bhàrgava! . sàvanena ca mànena dinaùañkaü prapåryate>% . sauravarùe dinaùañkàdhikasàvanavarùo bhavatãti raghuø . dinaùañkamiti pràyikam sauravarùe sàvanasya 5 15 . 31 . 30 . 24 dinàdyàdhikyasyaiva siddhàntokteþ . 4 yaj¤ànte 5 yajamàne 6 varuõe ca puø mediø .

#<sà(÷à)vara># puø sa(÷a)vareõa nirvçttaþ aõ . 1 pàpe 2 apavàde ca vi÷vaþ . 3 lodhre ÷abdacaø .

#<sàvarõa># puø savarõàyàü såryapatnyàü saüj¤àyàü bhavaþ aõ . savarõàgarbhaje såryaje aùñame manau i¤ . sàvarõirapyatra %<sàvarõiþ såryatanatho yo manuþ kathyate'ùñamaþ>% %<såryàjjanma samàsàdya sàvarõirbhavità manuþ>% devãmàø . %<chàyàsaüj¤à suto yo'sau dvitãyaþ kathito manuþ . pårbajasya savarõo'sau sàvarõastena kayyate>% devãbhàgaø tannàmaniruktyantaramuktam %<vivasvata÷ca dve bhàrye vi÷vakarmasute ubhe . saüj¤à chàyà ca ràjendra! ye pràgahite tava . tçtãyàü baóavàmeke tàsàü saüj¤àsutàstrayaþ . yamoyamã ÷ràddhadeva÷chàyàyà÷ca sutàn ÷çõu . sàvarõistapatã kanyà bhàryà saüvaraõasya yà . ÷anai÷carastçtãyo'bhåt a÷vinau baóavàtmajau . aùñame'ntara àyàte sàvarõirbhavità manuþ>% bhàgaø 8 . 13 aø . kalpabhedàdavirodhaþ .

#<sàvitra># puø savità devatà'sya aõ . 1 vipre hemacaø . 2 çgvi÷eùe strã ïãp . %<sàvitrãmàtrasàro'pãti>% manuþ . sà ca 3 satyavatobhàryàyàm strã 4 savitçdevatàke carvàdau triø . 5 yaj¤opavãte naø ÷abdacaø . svàrthe aõ . 6 sårya puø ÷abdacaø . tasyedam aõ . 7 mahàdeve 8 vàsau ca puø mediø . 8 garbhe ÷abdaø 10 vrahmapatnyàü strã 11 durgàyàü ca strã mediø . tannàmaniruktiþ devãpuø 44 aø %<trida÷airarcità devã vedabhàgeùu påjità . bhàva÷uddhasvaråpà tu sàvitrã tena sà smçtà>% vahnipuø . anyà niruktiþ %<sarvalokaprasavanàt savità sa tu kãrtyate . yatastaddevatà devã sàvitrãtyucyate tataþ . vedaprasavanà ccàpi sàvitrã procyate budhaiþ>% . brahmapatnã ca ÷ataråpà %<tataþ saüjapatastasya bhittvà dehamakalmaùam . strãråpà mardhamakarodardhaü puruùaråpavat . ÷ataråpà ca sà khyàtà sàvitrã ca nigadyate . sarasvatyatha gàyatrã brahmàõã ca parantapa!>% matsyapuø 3 aø . gàyatrã÷abde dç÷yam .

#<sàvitrãvrata># naø sàvitrãpåjanamuddi÷ya kartavyaü vratam . jyaiùñhakçùõacaturda÷yàü sàvitropåjanàrthe vrate tadvidhiyethà %<÷ivà'ghorà tathà pretà sàvitrã ca caturda÷ã . kuhåyuktaiva kartavyà kuhvàmeva hi pàraõam>% tiø taø dhçtavacanam yamaþ %<dattvà jalà¤jalãn sapta kçùõapakùe caturda÷ãm . dharmaràjaü samuddi÷ya sarvapàpaiþ pramucyate>% . liïgapuràõe upavàsa÷caturda÷yàü mahàpàtakanà÷akaþ . parà÷araþ %<meùe và vçùabhe vàpi sàpitrãü tàü vinirdi÷et>% . tàü caturda÷ãm %<jyaiùñhe kçùõacaturda÷yàü sàvitrãmarcayanti yàþ . vañamåle sopavàsà na tà vaidhavyamàpnuyuþ>% . ràjamàrtaõóakçtyacintàmaõyoþ %<jyaiùñhe màsi caturda÷yàü sàvitrãvratamuttamam . avaidhadhyàya kurvanti striyaþ ÷raddhàsamanvitàþ>% . vratamàtre tu anantatçtãyàvratoktamàcaranti dçùñaparikalpanànyàyàt taduktaü matsyapuràõe %<garbhiõãsåtikà naktaü kumàrã ca rajasvalà . yadà'÷uddhà tadànyena kàrayet kriyate sadà>% . upavàsà÷aktà naktaü bhojanaü kuryàt %<upavàse tva÷aktànàü naktaü bhojanamiùyata>% iti taddhçtavacatàntaràt . a÷uddhà cet pårjà kàrayet . kàyika¤copavàsàdikaü sadà ÷uddhayà a÷uddhayà ca svayaü kriyate . evaü smçtiparibhàùikàyàü vardhamànopàdhyàyàþ . nàradaþ divàbhàge trayoda÷yàü yadà caturda÷ã bhavet . tatra påjyà sahàsàdhvã devãsatyavatà saha . divàbhàge daõóadvayamàtrasattve'pi ataeva pradoùe vratamàcaranti . pårvàhõe tadvidhatve'pi . paràhõe trisandhyavyàpitve paràha eva trisandhyavyàpi noti vacanàt . yadà tu pårvaparayorna tathàvidhà tadàpi paràha eva yathà jyotiùe %<caturda÷yàmamàvàsyà yadà bhavati nàrada! . upoùyà påjanãyà sà caturda÷yàü vidhànataþ>% . sà sàvitrã . tata÷càmàvàsyàyàü sàvitrãvratavidhànaü ÷ivàghoreti vacana¤caitatparam . parà÷araþ %<sàvitrãmarcayitvà tu phalàhàrà pare'hani . tata÷càvipavà nàrã vittabhogàn labheta sà>% .

#<sàvitrãsåtra># naø sàvitrãdãkùàkàlikaü såtram ÷àkaø . yaj¤àpavãte pabdacaø .

#<sà÷rudhã># strã sà÷ru dhyàyati dhyai--kvip sampraø . ÷va÷rvàm trikà

#<sàsnà># strãø sasa--na õicca . gogalasthite lomasaüghàtàtmake kambale amaraþ .

#<sàsra># triø saha asreõa . cakùurjalànvite .

#<sàsthitàmràrdha># naø sàsthi asthisahitaü tàmràrdhaü yatra . kàüsye trikàø tasya raïgasahitatàmràrdhajàtatvàt tathaþtvam sàhitàmràrdha ityeva pàñhaþ samyak ahirnàgo raïgaþ

#<sàhacarya># naø sahacarasya bhàvaþ vya¤ . 1 samabhivyàhàre, 2 sàhitye 3 sànanàdhikaraõye ca .

#<sàhasa># naø sahasà balena nirvçttam aõ . 1 malena kçte caurya stràsaügrahàdau duùñakarmaõi, %<sahasà kriyate yattu tat sàhasamiti smçtamiti>% smçtiþ . tadvivçtiþ vãramiø tasya svaråpamàha nàradaþ %<sahasà kriyate kama yatki¤cidbaladarpitaiþ . tatsàhasamiti proktaü sahobanamihocyate>% iti . tasya càturvidhyamàha vçhaspatiþ %<manuùyamàraõa¤cauryaü paradàràbhima÷anam . pàruùyamubhaya¤ceti sàhasaü syàccaturvidham>% iti . ubhaya pàruùyaü vàgdaõóapàruùye . tatra traividhyamàha nàradaþ %<tatpunastrividhaü j¤eyaü prathamaü madhyamantathà . uttama¤ceti ÷astreùu tasyoktaü lakùaõaü pçthag>% iti . eteùàü svaråpamàha sa eva %<phalamåla dakàdãnàü kùetropakaraõasya ca . bhaïgàkùepopamardàdyaiþ prathamaü sàhasaü smçtam . vàsaþpa÷vannapànànàü gçhopakaraõasya ca . etenaiva prakàreõa madhyama sàhasaü smçtam . vyàpàdo viùa÷astràdyaiþ paradàràbhimar÷anam . pràõoparodhi yaccànyaduktamuttamasàhasam>% iti . bhaïgaþ phalàdi svaråpanà÷anam . àkùepa àkro÷aþ vàktiraskaraõamiti yàvat . upamardaþ svaråpàva÷eùeõa pãóanam . etenaivaüprakàreõetyarthaþ . trividhe'pi sàhase daõóamàha nàradaþ %<tasya daõóaþ kriyàpekùaþ prathamasya ÷atàvaraþ . madhyamasya tu ÷àstraj¤airdçùñaþ pa¤ca÷atàvaraþ . uttame sàhase daõóaþ sahasràvara iùyate . badhaþ sarvasvaharaõa purànnirvàsanàïkane . tadaïgaccheda ityukto daõóa uttamasàhase>% iti . bràhmaõasya tu mahatyapyaparàdhe ÷àrãradaõóàbhàvamàha sa eva %<avi÷eùeõa sarveùàmeùa daõóavidhiþ smrataþ . badhàdçte bràhmaõasya na badham vràhmaõo'rhatãti>% . yamo'pi na ÷àrãrà bràhmaõasya daõóàbhavati kasyacid iti . mahatyaparàdha bràhmaõasya daõóamàha sa eva %<kùityà tu bandhane baddhvà ràjà bhakùaü pradàpayet>% iti . nàradà'pi ÷irasomuõóanaü daõóastasya nirvàsanaü puràt . lalàñe càbhi÷astàïkaþ prayàõa ïgardhabhena ca iti . paradraùyàpaharaõaråpasàhasasvaråpaü tatra ca daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<sàmànyadravyaprasabhaharaõa sàhasaü smçtam . tanmålyàd dviguõo daõóo nihnava tu caturguõaþ>% iti . bahubhirjanaiþ praharàdikàlakrameõa rakùyamàõasya dravyasya balàtkàreõa haraõaü sàhasaråpaü steyamiti pårvàrdhàrthaþ . tanmålyàdapahçtadravyamålyàt . nihnave apalàpe . yaþ sàhasaü taroti taddviguõandamam . yastu sàhasaü kçtvà nihnute sa caturguõandàpya ityuttaràrdgàrthaþ . sàhasikasya payojayitàraü pratyàha maeva %<yaþ sàhasaü kàrayati sa dàpyo dviguõandamam . ya÷caivamuktvàhandàtà kàrayetsa caturguõam>% iti . dviguõandamaü sàhasikadaõóàddviguõaü daõóam . sàhasikavi÷eùaü pratyàha sa eva %<adhyàükro÷àtikramakçdbhàtçbhàryàüprahàradaþ . gaüdithasyàpradàtà ca samudragçhabhedakçt . sàmantakulikàdãnàmapakàrasya kàrakaþ . pa¤cà÷atpaõiko daõóa eùàmiti vini÷cayaþ . svacchandaüvidhavàgàmã vikruùñenàbhidhàvakaþ . akàraõena vikroùñà càõóàla÷cottamàn spç÷an . ÷ådrapavajitànà¤ca daive pitrye ca bhojakaþ . ayuktaü ÷apathaü kurvan ayogyo yogyakarmakçt . vçùakùadrapa÷ånà¤ca puüstvasya pratighàtakçt . sàdhàraõasyàpalàpã dàsãgarbhavinà÷akçt . pitçputrasvasçbhràtçdampatyàcàrya÷iùyakàþ . eùàmapatitànyonyatyàgã ca ÷atadaõóabhàg>% iti . %<aj¤ànakartçke sàhasike pitràdibàndhavàþ . praùñavyà ràjapuruùaiþ sàmàdibhirupakramaiþ . vij¤eyo'sàdhusaüsargàccihnerhoóhena và naraiþ . eùodità ghàtakànàntaskaràõà¤ca bhàvanà . gçhãtaþ ÷aïkayà yasta na tatkàryaü prapadyate . ÷apathenàvaboddhavyaþ sarvavàdeùvayaü vidhiþ>% iti . cihnaü raktalepàdi hàóhãmçtasya dhanàdikam . j¤ànànantarakartavyamàha vyàsaþ %<j¤àtvà tu ghàtakaü samyak sasahàya sabàndhavam . hanyàccitrabadhopàyairudbejanakarairnçpaþ>% iti . vçhaspatiþ %<prakà÷aghàtakà ye tu tathà copàü÷ughàtakàþ . j¤àtvà samyagdhanaü hçtvà hantavyà vividhairbadhaiþ>% iti . vrahmaghna kùatriyàdiviùayametat . yata àha baudhàyanaþ %<kùatriyàdãnàü bràhmaõasya badhe badhaþ sarvasvaharaõa¤ca teùàmeva tulyàpakçùñabadhe yathàbalamanuråpaü daõóa¤ca kalpayoditi>% teùàü kùatriyàdãnàntulyàpakçùñabadhe sajàtãyahãnajàtãyabadhe daõóaü ÷àrãradaõóam . ekaghàtàrthapravçttànàü bahånàndoùànuråpaü daõóamàha kàtyàyanaþ %<eka¤cedbahavo hanyuþ saüruddhàþ puruùannaràþ . marmaghàtã tu yasteùàü sa ghàtaka iti smçtaþ>% . yo marmaghàtakaþ sa eva badhàpanàdhañaõóabhàgityarthaþ . sa eva %<àrambhakçtsahàya dàùavaktà'nude÷akaþ . à÷rayaþ ÷àstradàtà ca bhaktadàyo vikarmiõàm . yuddhopade÷aka÷caiva tadvinà÷apravartakaþ . upekùàkàryayukta÷ca doùavaktànumodakaþ . aniùeddhà kùamo yaþ syàt sarve te kàryakàriõaþ . yathà÷aktyanuråpantudaõóameùàü prakalpayet>% iti . vçhaspatirapi %<eka¤ca bahavo yatra praharanti ruùànvitàþ . marmaprahàrako yastu ghàtakaþ sa udàhçtaþ . marmaghàtã tu yasteùàü yathoktaü pràpayeddamam . àrambhakçtsahàya÷ca doùabhàgã tadardhataþ . kùatasyàlpamahattva¤ca marmasthàna¤ca yatnataþ . sàmarthya¤cànuvandha¤ca j¤àtvà cihnaiþ prasàdhayet>% iti . viùayavi÷eùe manuùyabadhakatturdaõóàbhàvaü doùàbhàvapradar÷anaparànàha manuþ %<÷astraü dvijàtibhirgràhyaü dharmo yatroparudhyate . dvijàtãnà¤ca varõànàü viplave kàlakàrite . àtmana÷ca paritràõe dakùiõànà¤ca saïgare . strãvipràbhyupapattau ca ghnan dharmeõa na duùyati>% iti . yatra de÷e kàle ca dharmastañàkàdiråpobhedatacchedanadinà'parudhyate tathà ÷ådretaravarõasaïgare paradàràkramaõàdiråpe ràjàbhàvakàlakàrite . tathàtmanaþ parataþ pràõasa÷aye . tathà dakùiõànàü saïgare gograhaõanimittake yuddhe . tathà strãvipràbhyupapattau durbalahiüsànivàraõe . dharmàddhetorghran na duùyati yataþ . atastatra dvijàrtibhiþ kùatradharmà÷rayaõarahitairapi samarthaiþ ÷astraü gràhyamityanvayaþ . atra dvijàtigrahaõaü bràhmaõavai÷yaviùayam . prajàpàlanàrthaü kùatriyasya vacanàntareõaiva ÷astra grahaõasya pràptatvàdityabhisandhàyaiva baudhàyana àha %<bràhmaõàrthe gavàrthe ca varõànàü vàpi saïgare . gçhõãyàtàü vipravi÷au ÷astraü dharmavyatikrame>% iti . yattu %<parãkùàrthamapi bràhmaõa àyudhannàdadãta>% ityàpastambavacanam . yacca bodhàyanavacanam hàsyàrthamapi bràhmaõa àyudhaü nàdadãteti taddvayamapi dharmoparodhàdibhinnaviùayam . sàhasasteyasya krodhalobhakçtatvamàha vçhaspati %<sàmprataü sàhasasteyaü ÷råyatàü krodhalobhajam>% iti . strãsaügrahaõàkhyasàhasasvaråpamàha sa eva %<anicchantyà yat kriyate suptonmattapramattayà . pralapantyà và rahasi balàtkàrakçtantu tat>% iti . anicchantyà parapuruùeõa saheti ÷eùaþ . anicchantyà yàni cihnàni tasyàþ kartavyaü ràjakatavyaü càha saüvartaþ %<necchantyà yàni cihnàni balàtkàrakçtàni ca . parapuüsaþ prasaïgeùu nàrãõàntàni ÷çõvataþ . nakhadantakùatakùàmàsakacagrasavãkùità . sadyo ni÷vàsità nàrã balàtkàreõa dåùità . uccairvikro÷ayantã ca rudantã lokasannidhau . tasya nàmavadantã ca yathàhantena dåùità . ÷ocedevaüvidhairliïgairvraõokçtapayodharà . cihnàlaïkàrake÷ai÷ca vyàkulãkçtalocanà . ràj¤à sabhyaiþ sabhàü nãtvà svayamanviùya tatkùaõàt . yad bråyàt sahajaü tatra tat kartavyaü prayatnataþ . vivàde sàkùiõàmatra prakurvãta parigraham . pràrthanàdabhi÷astasya na divyaü dàtumarhati>% iti . atra daõóamàha manuþ sahasraü bràhmaõo daõóyo vipràü guptàü valàdvrajan iti . guptàü svaniyamena rakùitàm . kùatrivàdiùavarõaviùaye daõóamàha vçhaspatiþ %<sahasà kàmayed yastu dhanantasyàkhilaü haret . utkçtya liïgavçùaõau bhràmayed gardhabhena tu>% iti . kàmayet parastriyaïgacchet . ayameva daõóo'nulomapratilomajàtyoþ sajàtãyaparabhàryàgamane veditavya iti madanaratne . hãnajàtãyaparastrãgamane bràhmaõàdiùvetadardhaparimito daõóaþ . utkçùñajàtãyaparadàragamane ayameva daõóo badhasahitaþ kàrya ityàha sa eva %<damoneyaþ samàyàntu hãnàyàmadhikastataþ . puüsaþ kàryo'dhikàyàntu gamane sapramàpaõam>% iti . damaþ sahasà kàmayediti vàkyoktaþ . neyaþ pràpaõãyaþ . yattu badhamàtràbhidhàyakaü kàtyàyanavacanam %<strãùu kçtopabhogaþ syàt prasahya puruùo yadà . badhe tatra pravarteta kàryàtikramaõaü hi tad>% iti . tannirguõasya bhàryàgamane veditavyam . sahasà avivekena kçtaü karma . 2 avimçùyakçtakarmaõi, triø . %<tena sàhasamanuùñhitaü punaþ>% kàvyapraø 3 sàhasamanusarati aõ . smçtyukte 3 daõóavi÷eùe puø %<sà÷ãtipaõamàhasrodaõóa uttamasàhasaþ . tadardhaü madhyamaþ proktastadardhamadhamaþ smçtaþ>% smçtiþ . %<pàkayaj¤e tu sàhasa>% ityukte 4 agnibhede ca puø .

#<sàhasika># triø sàhase prasçtaþ ñhak . 1 manuùyamàraõàdyabhirate 2 core 3 pàradàrike 4 pàruùyakàriõi ca .

#<sàhasra># naø sahasràõàü samåhaþ aõ . 1 sahasrasamåhe . svàrthe aõ . 2 sahasrasaïkhyàyàm naø . sahasraü parimàõamasya aõ . 3 sahasrasaükhyànvite triø . 4 sahasrasaükhyakagajasamåhe puø amaraþ .

#<sàhàyaka># naø sahàyasya bhàvaþ vuõ . sàhàyye .

#<sàhàyya># naø sahàyasya bhàvaþ ùya¤ . sahàyatàyàm .

#<sàhitya># naø sahitasya bhàvaþ ùya¤ . 1 melane 2 parasparasàpekùàõàü tulyaråpàõàmekakriyànvayitve ÷ràddhavi3 tulyavadekakriyànvayitve 4 ekakriyànvayitvamàtre 5 buddhivi÷eùaviùayatve ÷abdaø praø 6 padyàtmake kàvye ca .

#<sàhya># naø sahyasya bhàvaþ aõ saha--õyat và . 1 sahyatve 2 melane dharaõiþ 3 sahanãye triø .

#<sàhvaya># puø àhvayenàbhidhànena . 1 abhidhànasahite %<jagàma gajasàhvayam>% bhàratam . meùàdipràõikaraõadyånaråpe samàhvaye ca ÷abdaraø .

#<siüha># puüstrãø hinsa--ac pçùoø %<siüho varõavipayyayàt>% ityukteþ varõavipryayaþ . svanàmakhyàte 1 pa÷ubhede amaraþ striyàü ïãù . guhà÷aya÷abde siühamàüsaguõà dç÷yàþ . 2 rakta÷obhà¤jane ràjaniø 3 meùàditaþ pa¤came rà÷au jyoø siüharà÷i÷ca 21600 kalaþtmakarà÷icakrasya 7200 kalopari 1800 ÷atakalàtmakaþ maghàpårvaphalgunyuttaraphalgunyàdyapàdàtmakaþ . %<pumàn sthiro'gnidinapittaråkùapãtoùõapårveõa dçóha÷catuùpàd . samodayo dãrgharavo'lpasaïgaprajo hariþ ÷ailançpo'tha dhåmraþ>% mãlaø tàø tatsvabhàvàdi uktam . tasya svàmã såryaþ . 4 jinadhvaje hemacaø . 5 uttarapadasthaþ 5 ÷reùñhàrthe amaraþ . naraþsiüha iveti vigrahe %<upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge>% pàø upamitasamàse narasiühàdi÷abdàt siühatulya÷auryàdiyukto nara iti bodhàt narasya ÷reùñhatvaü dyotyate iti bodhyam . 6 nàóyàü strã ràjaniø . 7 pràsàdabhede devagçha÷abde 3681 pçø dç÷yam 8 siühàsanabhede tacchabde dçmyam

#<siühakeli># puø siühasyeva kelirasya . ma¤jughoùe trikàø .

#<siühake÷ara># puø siühasyeva ke÷aro'sya . bakule trikàø .

#<siühatala># puø saühatala + pçùoø . karadvayamelanaråpe a¤jalau . ràmà÷ramaþ .

#<siühatuõóa># puø siühasyeva tuõóaþ puùpamasya . sehuõóavçkùe ràjaniø .

#<siühadvàra># naø siühacihnitaü dvaram ÷àkaø . puraprave÷anayogye dvàre hemacaø .

#<siühadhvani># puø siühamyeva dhvaniþ . 1 siühatulyanàde siühanàdàdayo'pyatra amaraþ . 6 taø . 2 siühasya ÷abde .

#<siühanardikà># puø siüha iva nardati narda÷avul . (siïgà) vàdyabhede hàràø .

#<siühanàdikà># strã siühamapi nàdayati nada--õic--õvul 1 duràbdayàm ÷alabhàcaø . 2 siühanardikàyàü hàràø .

#<siühaparõã># strã sihasya puccha iva parõamasyà ïãp . vàsakavçkùe jañàø .

#<siühapucchikà># strã siühasya puccha iva puttràõyasyàþ--kap, ava ittvam . citraparõikàyàü (kùudracàkule) vçkùe ratnamà0

#<siühapucchã># strã siühasya puccha iva puùpàõi parõàni vàsyàþ ïãp . 1 citraparõyàü 2 pç÷niparõyàm amaraþ 3 màùaparõyà¤ca ratnamàø .

#<siühapuùpã># strã siühasya puccha iva puùpàõyasyàþ ïãù pç÷niparõyàm ràjaniø .

#<siühamukhã># strã siühasya mukha mukhasthadanta iva puùpamasyàþ ïãp . vàsake ràjaniø .

#<siühayànà># strã siüho yànaü bàhanaü yasyàþ . durgàyàm hemacaø siühavàhanàdayo'pyatra .

@<[Page 5291a]>@
#<siühala># puø siüho'styatra lac . de÷abhede . tadde÷aprabhavatvàt 2 raïge dhàtau hemacaø . 3 rãtau 4 tvace ca naø ràjaniø . sihalade÷a÷ca kårmavibhàga÷abde 2168 pçø dakùiõasyàmuktaþ .

#<siühalasthà># strã siühale tiùñhati sthà--ka . siühalyàü la tàyàü ràjaniø .

#<siühalàsthàna># puø siühala àsthànaü yasya . tàlasadç÷e vçkùabhede ÷abdaraø .

#<siühalãla># puø ratibandhabhede %<liïgopari sthità nàrã bhåmau dattvà padadvayam . hçdaye dattahastà cet siühalãlaþ prakãrcitaþ>% . liïgopari sthità nàrã kàntorusthapadadvayà . hçdaye dattahastà cet siühalãlo'pyasàvapi ratimaø .

#<siühavàhinã># strã siüharåpo vàho vidyate'syà ini . durgàyàm %<siühamàruhya kalpànte nihato mahiùã yataþ . mahiùaghnã tato devã tathà vai siühavàhinã>% devãpuø 45 aø .

#<siühavikrànta># puüstrãø siüha iva vikràntaþ . 1 a÷ve hàràø striyàü ïãù 2 siühatulyavikrame triø .

#<siühavinnà># strã siüha iva vinnà vida--kta . màùaparõyàm ràjaniø .

#<siühasaühanana># triø siühasyeva saühananamaïgamasya . 1 varàïgayukte amaraþ 2 siühatulyadçóhàïge ca . %<siühasaühanano yuvà>% raghuþ .

#<siühà(÷iïghà)na># naø ÷ighi--ànac pçùoø . 1 lauhamale amaraþ . 2 nàsikàmale (sikanã) ÷abdaraø .

#<siühàvaloka># puø nyàyabhede nyàya÷abde 4169 pçø dç÷yam .

#<siühàsana># naø siühacihnitamàsanam . 1 ràjàsanabhede tallakùaõaü yuktikalpatarau dar÷itaü yathà %<ràj¤o varàsanaü nàma ÷rãsiühàsanamucyate . ÷ubhe muhårte ÷ubhamàsavarùe suvàravelàtithicandrayoge . kàle nirutpàta nirotibhàve siühàsanàvasthavidhiü vadanti . sthirarà÷i sthite bhànau candre ca sthirabhodite . àsanàrambhamicchanti gçhàrambho'pi yeùu ca>% . etena gçhàrambhasiühàsanayoràrambha eka eva kàlaþ . tatra kramaþ %<vàõavedàgnipakùàõi sopànàni yugaiþ kramàt . catvàriü÷attathà triü÷at viü÷atiþ ùoóa÷aiva ca . siühànvitàni j¤eyàni caraõàni yugaiþ kramàt . padmaþ ÷aïkho gajo haüsaþ siüho bhçïgo mçgo hayaþ . aùñau siühàsanànãti nãti÷àstravido viduþ . àdityàdi da÷àjàgàü bhåpatãnàü yathàkramam . ràj¤aþ svahasteraùñàbhiràyàmapariõàhayoþ . ràjapàtramidaü nàma sopànaü puruùonnatam . tadardhamànaü tanmadhye ràjàsanamudàhçtam . ardhonnatamidaü ramyaü proktaü kalimahãbhujàm . digaùñardhyabdhikoõaþ syàt brahmàdãnàü yathàyatham>% . athàùñànàü lakùaõàni %<gambhàrãkàùñhaghañitaþ padmamàlopacitritaþ . padmaràgavicitràïgaþ ÷uddhaþ kà¤cana saüvçtaþ . caraõàgre padmakoùàt padmaràgavicitritàþ . dikùvaùñau putrikà ràjadvàda÷àïgalisammitàþ . ràjàsanaü catasra÷ca evaü dvàda÷aputrikàþ . ratnai÷ca navabhiþ kàryaü nirmàõaü càntaràntarà . raktavastràvçtaü hyetat padmasiühàsanaü1 matam . atroùitvà narapatiþ pratàpamati vindati . bhadrendrakàùñhaghañitaþ ÷aïkhamàlopa÷obhitaþ . ÷uddhasphañikacitràïgaþ ÷uddharåpyopa÷obhitaþ . caraõàgre ÷aïkhanàbhyaþ putrikàþ sapnaviü÷atiþ . sthàne sthàne vidhàtavyàþ ÷uddhasphañikasaüskçtàþ . ÷uklapaññàvçtaü hyetat ÷aïkhasiühàsanaü2 matam . panasenopaghañito gajamàlopa÷obhitaþ . vidrumairapi vaidåryaiþ kà¤canenàpi ÷obhitaþ . caraõàgre gaja÷iraþpucchàdekaikaputrikà . màõikyaracitàraktavastràdikavibhåùaõam . gajasiühàsanaü 3 nàma sàmràjyaphaladàyakam . ÷àlakàùñhena ghañito haüsamàlopa÷obhitaþ . puùparàgaiþ kà¤canena kuruvindai÷ca citritaþ . caraõàgre haüsaråpàþ putrikàstvekaviü÷atiþ . gomedakopathañitàþ pãtavastravibhåùaõam . haüsasiühàsanaü 4 nàma sarvàniùñavinà÷anam . candanenopaghañitaþ siühamàlopabhåùitaþ . ÷uddhahãrakacitràïgaþ ÷uddhakà¤cananirmitaþ . caraõànàü siühalekhàþ putrikà÷caikaviü÷atiþ . muktà÷uktibhiranyai÷ca nirmalaireva bhåùaõam . ÷uddha÷uõóàvçtaü hyetat siühasiühàsanaü 5 matam . atroùitvà narapatiþ kçtsnàü sàdhayati kùitim . bhçïgamàlopasahitaü ÷uddhacampakakalpitam . ÷uddhairmarakatairyuktaü pàdàgre padmakoùikàþ . dvàmiü÷atiþ putrikàstu nãlavastràdibhåùaõam . bhçïgasiühàsanaü6 nàma ÷atrukùayajayapradama . nimbakàùñhena ghañitaü mçgamàlopa÷obhitam . ÷uddhanãlairmahànãlaiþ kà¤canenàpi citritam . caraõàgre mçga÷irà÷catvàriü÷acca putrikàþ . nãsnavastràdiyuktantu mçgasiühàsanaü 7 matam . lakùmãyijayasampattirnairujyapadamuttamam . ke÷areõopañhañitaü hayamàlopa÷obhitam . rsamastavastrairbhåùa dyàþ putrikàþ pa¤casaptatiþ . caraõàgre haya÷ira÷citravastràdimåùaõam . hayasiühàsanaü 8 màta lakùmã vijayavardhanam . ityetat kathitaü sàraü mahàsiühàsanàùñakam . yathà bhojena kathitaü yathà cànyai÷ca paõóitaiþ . etasyàtikramaü dambhàd yaþ kuryàt pçthivã patiþ . aciràdeva kurute tasya mçtyuratikramam . paràsanastho yo ràjà yo ràjà ca niràsanaþ . sa parairhanyate siühairiva mattagajàdhipaþ>% . caturaïgakrãóàyàü 2 jayabhede caturaïga÷abde 2863 pçø dç÷yam . 3 yogàsanabhede ca tallakùaõaü yathà %<gulpho ca vçùaõasyàdhaþ sãvanyàþ ÷àr÷vayoþ kùipet . dakùiõe savyagulphantu dakùagulphantu savyake . hastau ca jànvoþ saüsthàpya svàïgulãþ saprasàrya ca . vyàttavaktro nirãkùeta nàsàgra susamàhitaþ . siühàsanaü bhavedetat påjitaü yogibhiþ sadà . bandhatrayasya sandhànaü kurute càsanottamam>% iti hañhapradãpaþ . 4 ratibandhabhede puø %<svajaïghàdvayabàhå ca kçtvà yoùàpadadvaye . stanau dhçtvà ramet kàmã bandhaþ siühàsano mataþ>% . iti ratima¤jarã 5 cakrabhede cakra÷abde 28190 pçø dç÷yam .

#<siühàsya># puø siühasyàsyamàsyasthadanta iva puùpaü yasya . vàmake amaraþ .

#<siühikà># strã . kà÷yapapatnyàü ràhumàtari . %<ka÷yapasya gçhiõã tu siühikàü ràhuvàstutanayàvajãjanat . pårbajo harinikçtakandharo daivatairavarajo nipàtitaþ>% vàstuyàgataø .

#<siühikàsuta># puø 6 taø . 1 ràhau siühikàputràdayo'pyatra . 2 vàstupuruùe ca .

#<siühã># strã hinasti rogàn hinsa--ac pçùoø . vàrtàkyàm amaraþ 2 kaõñakàrikàyàm 3 vàsake mediø 4 vçhatyàü ràjaniø 5 ràhumàtari vi÷vaþ 6 mudgaparõyàm siüha + jàtau ïãù . 7 siühayoùiti .

#<siühãlatà># strã karmaø . vçhatyàü bhàvapraø .

#<sika># secane sautraø paraø sakaø señ . sekati asekãt . parmudàsàt na ùàpade÷aþ .

#<sikatà># strã baø vaø . sika--atac kicca . bàlukàyàm mediø . sikatàþ santyatra aõ tasya lup . 2 sikatàyuktadeje strã amaraþ .

#<sikatàmaya># triø sikatà + mayañ . bàlukàmaye tañàdau amaraþ .

#<sikatàvat># triø sikatàþ santyatra matup masya vaþ . bàlukàyuktade÷e amaraþ .

#<sikatila># triø sikatàþ mantyatra ilac . bàlukàyuktade÷e bharataþ .

@<[Page 5292b]>@
#<siktha># naø sica--thak . 1 madhåcchiùñe (moma) 2 nãlyà¤ca hemacaø . svàrthe ka . tatràrthe bhaktapulàke gràse ca puø mediø madhåcchiùñe naø amaraþ .

#<sikya># naø sika--yat . (sike) rajjunirmite padàrthe .

#<sic># triø sica--kvip . 1 secanakartari karmaõi kvip . 2 vastre hemacaø .

#<sicaya># puø sica--ayac kicca . 1 vastre hemacaø 2 jãrõavastre trikàø .

#<si¤cità># strã sica--itac pçùoø . piùpalyàm ÷abdacaø .

#<sita># naø so--kta . 1 raupye 2 målake ràjaniø . 3 candane ratnamàø 4 ÷are 5 ÷ukragrahe 6 ÷uklavarõe ca puø amaraþ . 7 tadvati 8 samàpte 9 baddhe 10 j¤àta ca triø vi÷vaþ .

#<sitakaõñha># puüstrãø sitaþ kaõñhà'sya . dàtyåhe khage striyàü ïãù .

#<sitakara># puø sita 4 karaþ kiraõo yasya . 1 candre 2 karpåre caüràjaniø sitamayåkhàdayo'pyatra .

#<sitakarõã># strã sitaþ karõa iva puùpamasyàþ ïãp . vàsake ràjaniø .

#<sitaku¤jara># puø sitaþ ku¤jaro'sya 1 indre karmaø . 2 airàvatagaje

#<sitagu¤jà># strã karmaø . ÷vetagu¤jàyàm ràjaniø .

#<sitacchatrà># strã sita chatramiva puùpamasyàþ . ÷atapuùpàyàm amaraþ

#<sitacchada># puüstrãø sita÷chadaþ pakùo yasya . 1 haüme hesacaø striyàü ïãù . 2 ÷vetadårvàyàm strã ràjaniø ñàp .

#<sitadarbha># puø karmaø . ÷vetaku÷e ràjaniø .

#<sitadãpya># puø dãpayatyagnim dãpa--õic--kartari yat karmaø . ÷vetajãrake ràjaniø .

#<sitadårvà># strã karmaø . ÷vetadårvàyàm ratnamàø .

#<sitadru># puø karmaø . 1 morañabhede ratnamàø 2 ÷uklavaürõavçkùe ca .

#<sitadhàtu># puø karmaø . 1 katinyàm (khaóo) ràjaniø 2 ÷vetadhàtau raupyàdau ca .

#<sitapakùa># puüstrãø sitaþ pakùo'sya . 1 haüse ÷abdaraø striyàü ïãù . karmaø . candrasya vçddhikàrake pa¤cada÷atithyàtmake 2 ÷ukle pakùe .

#<sitaparõã># strã sitàni parõànyasyàþ ïãp . arkapuùpikàvçkùe ratnamàø .

#<sitapàñalikà># strã karmaø . (÷vetrapàrula) vçkùe ràjaniø .

#<sitapuïkhà># strã sitaþ puïkho'syàþ . ÷va ta÷arapuïkhàvçkùe ràjani0

#<sitapuùpa># naø sitàni puùpàõyasya . 1 kaivartãmustake jañàø . 2 tagaravçkùe puø ÷abdaraø 3 kà÷e 4 ÷vetarohitakavçkùe ca puø ràjaniø . 5 ÷vetàparàjitàyàü strã ïãp . 6 mallikàyàü strã ñàp . karmaø . 7 ÷vete puùpe naø .

#<sitamarica># naø karmaø . ÷ubhramarice ràjaniø .

@<[Page 5293a]>@
#<sitamàùa># puø nityakaø . ràjamàùe (varavañã) hàràø .

#<sitara¤jana># puø sitamapi ra¤jayati ranja--õic--lyuñ . 1 pãtavarõe hemacaø 2 tadvati triø .

#<sitavarùàbhå># strã varùàsu bhavati bhå--kvip karmaø . ÷vetapunarnavàyàm ràjaniø .

#<si(÷i)tasàyakà># strã sitaþ sàyako yasyàþ 5 baø . ÷ubhra÷arapuïkhàvçkùe ràjaniø .

#<sita÷imbika># puø sità ÷imbiryasya kap . godhåme hemaca0

#<sita÷åka># puø sitaþ ÷ubhraþ ÷åko yasya . yave bharataþ .

#<sita÷åraõa># puø karmaø . vana÷åraõe (vanaola) ràjaniø .

#<sitasarùapa># puø karmaø . gaurasarùape ràjaniø .

#<sitasàra(ka)># puø sitaþ sàro niryàso yasya và kap . ÷àli¤ca÷àke ràjaniø .

#<sitasindhu># strã nityakaø . gaïgàyàü ÷abdaraø .

#<sità># strã soü--kta . 1 ÷arkaràyàm . %<khaõóantu sikatàråpaü su÷vetaü ÷arkarà sità . sità sumadhurà rucyà bàtapittàsradàhahçt . mårchàcchardijvaràn hanti su÷ãtà ÷ukrakàriõã>% ràjavaø . 2 mallikàyàü ÷abdaraø 3 ÷vetakaõñakàrikàyàü 4 vàkucyàü 5 vidàryàü 6 ÷vetadårvàyàü 7 candrikàyàü 8 kuñumbinyàü 9 suràyàü 10 piïgàyàü 11 tràyamàõalatàyàü 12 tejanyàü ràjaniø 13 parvatajàtàparàjitàyàü ratnamàø .

#<sitàkhaõóa># puø sitàyà iva khaõóaþ . madhujàta÷arkaràyàm %<madhujà ÷arkarà råkùà kaphapittaharã guruþ . chardyatãsàratçódàharaktahçt tuvarà himà . yathà yathà'syà nairmalyaü madhuratvaü tathà tathà . snehalàghava÷aityàdi sarasatvaü tathà tathà>% bhàvapraø .

#<si(÷i)tàgra># puø si(÷i)tamagraü yasya . kaõñake hàràø .

#<sitàïka># puüstrãø sità sikatà aïko yasya . vàlukàgaóe (veliyà) matsye hàràø striyàü ïãp .

#<sitàïga># puø sitamaïgaü yasya . ÷vetarohiùe ràjaniø .

#<sitàdi># puø sitàyà àüdiþ kàraõam . guóe ràjaniø .

#<sitàpàïga># puüstrãø sitamapàïgaü yasya . mayåre trikàø striyàü ïãù .

#<sitàbja># naø karmaø . ÷vetakamale ràjaniø sitàmbhojàdayo'pyatra .

#<sitàbha># puø sità àbhà yasya . 1 karpåre ràyamukuñaþ 2 candre ca 3 takre strã ràjaniø .

#<sitàbhra># puø abhra iva sitaþ ÷ubhraþ ràjaø . karpåre amaraþ .

#<sitàbhraka># naø abhrakamiva sitam ràjaø . karpåra ràjaniø .

@<[Page 5293b]>@
#<sitàmbara># puø sitamambaraü yasya . 1 ÷vetavastradhàriõi vratini halàø 2 ÷vetavastradhàrimàtre triø .

#<sitàrjaka># puø nityakarmaø . ÷vetatulasyàm ràjaniø .

#<sitàlaka># puø àlayati bhåùayati ala--õic--õvul nitya karmaø . ÷vetamandàre ràjaniø .

#<sitàlatà># strã sità satã àlatate à + lata--ac . ÷vetadårvàyàm ratnamà0

#<sitàlikañabhã># strã sitena ÷ubhravarõena alati ala--in karmaø . ÷vetakiõihãvçkùe ràjaniø .

#<sitàvara># puø sitaü ÷vetatàmàvçõoti à + vç--ac (susuni) 1 ÷àkabhede 2 vàkucyàü strã ràjaniø ïãù . %<càïgerãsadç÷aþ patrai÷caturdala itãritaþ . ÷àko jalànvite de÷e catuùpatrãti cocyate>% bhàvapraø .

#<sitàsita># puø varõena sitaþ vastreõàsitaþ . 1 baladeve ràjaniø 2 gaïgàyamunayoþ strã dviø va0

#<sitàhvaya># puø sitamàhvayate à + hve--÷a . 1 ÷veta÷igrau 2 ÷vetarohite ca ràjaniø .

#<siti># puø sã--ktic . 1 ÷uklavarõe 2 kçùõavarõe ca . 2 tadvati triø ràyamu0

#<sitiman># puø sitasya bhàvaþ imanic . ÷ubhratàyàm . %<sita sitimnà sutaràü munervapuþ>% màghaþ .

#<sitivàra># puø sitiü ÷vetatàü vçõoti vç--aõ . suniùaõõake (susuni) ÷àke bhàvapraø .

#<sitivàsas># puø siti kçùõa vàso'sya . valadeve .

#<sitetara># puø sitàditaraþ . 1 ÷yàma÷àlau 2 kulatthe ca 3 ÷ubhetaravarõe 4 tadvati triø .

#<sitetaragati># puø sitetarà kçùõà gatirasya . kçùõavartmani vahnau halàø .

#<sitodara># puø sitamudaramasya . kuvere hemacaø .

#<sitopala># puø karmaø . 1 sphañike ràjaniø kañhinyàü naø trikàø . 3 ÷arkaràyàü strã hemacaø .

#<siddha># naø sidha--kta . 1 saindhabalabaõe ràjaniø akçtrimatvàtayàtvam 2 niùpanne 3 pakve 4 nitye ca triø ÷abdaraø . siddhirastyasya ac . 5 vyàsàdau munau 6 devayonibhade ca puø amaraþ talloka÷ca candralokàdadhaþstho vyàmasthitaþ yathoktaü såø siø %<mandàmàrajyabhåputrasårya÷ukrendujendavaþ . paribhramantyadho'dhaþsthàþ siddhavidyàdharà ghanàþ>% 7 ni÷cite triø 8 viùkambhàdiùu madhye dvàviü÷ayoge jyoø 8 guóe 10 kçùõadhuståre puø ràjaniø . 11 såkte triø hemacaø 12 vyàpàre puø ÷abdaraø jyàtiùàkte 13 yoginãda÷àmadhye saptamyàü da÷àyàü strã . da÷à÷abda 3505 pçø dç÷yam . tantrokte akathahacakrasthe sàdhakanàmàdyàkùarayuktakoùñhasthàdyàkùarayukte 14 mantrabhede puø akathaha÷abde 38 pçø dç÷yam . 15 gha¤àdivàcye kriyàbhede strã 16 siddhiyute mantre puø mantrasiddherupàya÷ca gautamãye %<punaþ so'nuùñhito mantro yadi siddho na jàyate . upàyàstatra kartavyàþ sapta ÷aïkarabhàùitàþ . bhràmaõaü roghanaü va÷yaü pãóanaü poùa÷oùaõam . dahanàntaü kramàt kuryàt tataþ siddho bhavenmanuþ . bhràmaõaü vàyuvãjena yathànukramayogataþ . tanmantraü yantra à likhya sihlakarpårakuïkumaiþ . u÷ãracandanàbhyàntu mantra saügrathitaü likhet . kùãràjyamadhutoyànàü madhye tallikhitaü bhavet . påjanàjjapanàddhomàt bhràmitaþ siddhido bhavet . bhràmito yadi no siddho rodhanaü tasya kàrayet . sàrasvatena vãjena saüpuñãkçtya saüjapet . evaü ruddhe bhavet siddho na cedetadva÷ãkuru . alaktacandanaü kuùñhaü haridràmàdanaü ÷ilà . etaistu mantramàlikhya bhårjapatre su÷obhane . dhàryaü kaõñhe bhavet siddhaþ pãóanaü vàsya kàrayet . adharottarayogena padàni parijapya vai . dhyàyecca devatàü tadvat adharottararåpiõãm . vidyàmàditya dugdhena likhitvàkramya càïghriõà . tathàbhåtena mantreõa homaþ kàryo dine dine . pãóito lajjayàviùñaþ siddhaþ syàdatha poùayet . bàlàyàstritayaü vãjamàdyante tasya yojayet . gokùãramadhunàlikhya vidyàü pàõau vibhàvayet . poùito'yaü bhavet siddho na cet kurvãta÷oùaõam . dvàbhyàntu vàyuvãjàbhyàü mantraü kuryàdvidarbhiõam . eùà vidyà gale dhàryà likhitvà vara bhasmanà . ÷oùito'pi na siddhaþ syàt dahanãyo'gnivãjataþ . àgneyena tu vãjena mantrasyaikaikamakùaram . àdyantamadha årdhva¤ca yojayeddàhakarmaõi . brahmavçkùasya tailena mantramàlikhya dhàrayet . kaõñhade÷e tato mantraþ siddhaþ syàcchaïkaroditam . ityetatkathitaü samyak kevalaü tava bhaktitaþ . ekenaiva kçtàrthaþ syàd bahubhiþ kumu muvrate!>% tantrasàraþ .

#<siddhaka># puø siddha iva ivàrthe kan . 1 sindhuvàre 2 ÷àlavçkùe ca ràjaniø .

#<siddhagaïgà># strã siddhàlokasthà gaïgà ÷àkaø . mandàkinyàm jañàø .

#<siddhajala># naø siddhaü pakvaü jalamatra . 1 kà¤jike kamaø . 2 pakve jale siddhatoyàdayo'pyatra .

#<siddhadeva># puø siddhànàü påjyaþ devaþ . mahàdeve ÷abdaraø .

#<siddhadhàtu># puø siddhaþ prasiddho dhàtuþ . pàrade trikàø .

@<[Page 5294b]>@
#<siddhapãñha># puünaø karmaø . %<jàto lakùabaliryatra homo và koñisaïkhyakaþ . mahàvidyàjapàþ koñyaþ siddhapãñhaþ prakãrtitaþ>% iti tantrokte 1 sthànabhede pãñha÷abde 4342 pçø dar÷ite 2 sthànabhede ca .

#<siddhapura># naø karmaø . %<laïkà kumadhye yamakoñirasyàþ pràka, pa÷cime romakapattana¤ca . adhogataü siddhapura¤ca>% siø ÷iø ukte bhågolastheùu bhåvçttapàdàntaritade÷astheùu caturùu devanirmiteùu pureùu madhye laïkàdhobhàgasthe purabhede .

#<siddhapuùpa># puø siddhapriyaü puùpaü yasya . karavãravçkùe ràjaniø .

#<siddhaprayojana># puø siddhaü prayojanaü yasmàt 5 baø . gaurasarùape ràjaniø . 2 siddhàbhãùñe naø .

#<siddhamodaka># puø tavaràjodbhavakhaõóe ràjaniø .

#<siddharasa># puø siddhaþ prasiddho rasaþ . 1 pàrade amaraþ siddho raso'tra . 2 dhàtumàtre triø mediø .

#<siddhavidyà># strã siddhà svataþsiddhà vidyà mantro yasyàþ . %<kàlã tàrà mahàvidyà ùoóa÷ã bhuvane÷varã . bhairavã chinnamastà ca vidyà dhåmàvatã tathà . vagalà siddhavidyà ca màtaïgã kamalàtmikà . età da÷a mahàvidyàþ siddhavidyàþ prakãrtitàþ>% iti tantroktàsu da÷asu kàlyàdiùu devãùu .

#<siddhasàdhana># naø siddhasya ni÷citasya sàdhanamanumànam . 1 nyàyokte siùàdhayiùàvirahakàle sàdhyavattvena ni÷citasya punaranusànaråpe doùe . siddhaü sàdhayati lyu . 2 ÷vetasarùase puø ràjaniø . siùàdhayiùàsattve tu siddhasyàpi anumànaü bhavatyeva pratyakùaparikalitamapyarthamanumànena %<bubhutsante tarkarasikà>% iti vàcaspatyukteþ . tadasattve tu nànumitiþ %<na hi kariõi dçùñe citkàreõa tamanumimate'numàtàraþ>% iti tasyaiva vacanàntaràt . siddhe÷ca yathà'numitivirodhitvam tathà siddhi÷abde vakùyate . saü÷ayapakùatàvàdimate ni÷cayena saü÷ayasya pratirodhàt pakùatà'sambhavena nànumitiriti bàdhyam . siddhasàdhana¤ca pakùatàvighañakatvenà÷rayàsiddhàvantarbhavatãti nigrahasthànàntaramityanye .

#<siddhasàdhya># puø akathaha÷abdokte sàdhakanàmàdyàkùarayuktakoùñhàvadhidvitãyakoùñhasthàdyàkùarayukte tantrokte mantrabhede akathaha÷abde dç÷yam .

#<siddhasiddha># puø tantrokte akathaha÷abdokte sàdhakanàmàdyakùarayuktakoùñhàsthitàdyàkùarayukte mantrabhede akathaha÷abde dç÷yam

#<siddhasindhu># strã 6 taø . gaïgàyàm trikàø siddhanadyàdayo'pyatra

@<[Page 5295a]>@
#<siddhasusiddha># puø tantrokte mantrabhede akathaha÷abde dç÷yam .

#<siddhànta># puø siddhaþ ni÷cito'nto yasmàt . pramàõàdyupanyàsena pårvapakùaniràsake siddhapakùasya sthàpanaråpe 1 vàkyastome 2 jyotiþ÷àstrabhede ca sa ca såryasiddhàntaþ somasiddhàntàdiþ %<truñyàdipralayàntakàlakalanàmànaprabhedaþ kramàccàra÷ca dyusadàü dvidhà ca gaõitaü pra÷nàstathà sottaràþ . bhådhiùõyagrahasaüsthite÷ca kathanaü yantràdi yatrocyate siddhàntaþ sa udàhçto'tra gaõitaskandhaprabandhe budhaiþ>% siø ÷iø . gauø såtroktasiddhàntalakùaõabhedo yathà %<tantràdhikaraõàbhyupagamasaüsthitiþ siddhàntaþ>% såø . %<sarvatantrapratitantràdhikaraõàbhyupagamasaüsthityarthàntarabhàvàt>% såø . %<sarvatantràviruddhastantre'dhikçto'rthaþ sarvatantrasiddhàntaþ>% såø . %<samànatantrasiddhaþ paratantràsiddhaþ pratitantrasiddhàntaþ>% såø . %<yatsiddhàvanyaprakaraõasiddhiþ so'dhikaraõasiddhàntaþ>% såø . %<aparãkùitàbhyupagamàt tadvi÷eùaparãkùaõamabhyupagamasiddhàntaþ>% såø .
     tantraü ÷àstraü tadevàdhikaraõaü j¤àpakatathà yasya, tàdç÷asya yo'bhyupagamastasya samãconatayà'saü÷ayaråpatayà sthitistathàca ÷àstritàrthani÷cayaþ siddhàntaþ atra càbhyupagamyamàno'rthaþ siddhànta iti bhàùyam %<abhyupagamaþ siddhànta iti vàrtikañãkà>% na càtra virodhaþ ÷aïkanãyaþ àcàryaiþ parihçtatvàm tathàca trisåtrã nibandhaþ arthàbhyupagamayorguõapradhànabhàvasva vivakùàtantratvàdarthàbhyupagamo'bhyupagamyamànã vàrthaþ siddhàntastena såtrabhàùyavàrtikañãkàsu na virodhaþ . atra ca bhàùyànusàràt sarvatantrapratitantràdhikaraõàbhyupagamasiddhàntànyatamaþ siddhànta iti såtràrtha iti tu na yuktaü agrimasåtrànutthànàpatteþ tantrasiddhàntatvena dvayamanugamavya tantràdhikaraõàbhyupagamànyatamaþ siddhànta iti ka÷cit . vibhajate . sa caturvidha iti ÷eùaþ sarvatantràdisaüsthitãnàmarthàntarabhàvàt bhedàdityarthaþ . sarvatantrasiddhàntaü lakùayati . sarvatantràviruddhaþ sarva÷àstràbhyupagata iti vahavaþ . vastuto yathà÷ruta evàrthaþ anyathà tantre'dhikçta ityasya vaiyarthyàpatterataeva ca jàtyàderasaduttaratvamapi sarvatantrasiddhàntaþ na ca tantre'dhikçta iti spaùñàrthaü lakùaõe tu na deyameveti vàcyaü manasa indriyatvasyàpi sarvatantrasiddhàntatàpatteþ navyàstu såtrasyopalakùaõamàtratvàdvàdriprativàdyubhapyàbhyupagataþ kathànukålo'rthaþ sa iti vadanti . pratitantrasiddhàntaü lakùayati . samàna÷abda ekàrthastenaikatantrasiddha ityarthaþ svatantra siddha iti paryavasito'rthaþ tathàca vàdiprativàdyekataramàvràbhyupagatastadekatarasya pratitantrasiddhànta iti phalitàrthaþ, yathà mãmàüsakànàü ÷abdanityatvam . adhikaraõasiddhàntaü lakùayati yasyàrthasya siddhau jàyamànàyàmevànyasya prakaraõasya prastutasya siddhirbhavati so'dhikaraõasiddhànta ityarthaþ yathà tad dvyaõukàdikaü pakùãkçtyopàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyatve sàdhyamàne sarvaj¤atvamã÷asya, evaü hetuvalàdapi yathà dar÷anaspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàdindriyàdivyatirikta àtmani sàdhite indriyanànàtvaü tathà ca yadarthasiddhiü vinà yo'rthaþ ÷abdàdanumànàdvà na sidhyati so'dhikaraõasiddhànta iti . vastutastu ÷àbdatvamanumànatvaü càvivakùitaü pramàõamàtramapekùitam ataeva pratyakùeõa sthålatvasàdhanànantaramuktamàtmatattvaviveke %<so'yamadhikaraõasiddhàntanyàyena sthålatvasiddhau kùaõabhaïgabhaïga iti>% tatra ca vàkyàrthasiddhau tadanuùaïgã yo yaþ so'dhikaraõasiddhànta iti vàrtikaphakkikàü likhitvà yena kenàpi pramàõena vàkyàrthasiddhau janyamànàyàü yo'nyàrthaþ sidhyati sa tathetyarthaþ iti vyàkhyàtaü dãdhitikçtà . evaü heturãdç÷aþ pakùa÷ca vàkyàrtha iti ñãkàvacane ca upalakùaõametadityuktaü tatra tatra vi÷iùyaiva lakùaõaü kàryam . yattu janakãbhåtavyàpakatàj¤àne vyàpakakoñàveva viùayaþ prakçtànumityà vyàpakakoñau viùayãkçtaþ ÷abdajanakapadàrthaj¤ànaviùayatve sati ÷àbdaviùaya÷ceti dvayamadhikaraõasiddhànta iti tanna indriyanànàtvàdau bhàùyàdyudàhçte'vyàpteriti . abhyupagamasiddhàntaü lakùayati . aparãkùitasya sàkùàdasåtritasya vi÷eùaparãkùaõaü vi÷eùadharmakathanam . abhyupagamàditi j¤àpakatve pa¤camã abhyupagamaj¤àpakamityarthaþ vi÷eùaparãkùaõàjj¤àyate såtrakçto'bhyupagatamidamiti tathàca sàkùàdasåtritàbhyupagamo'bhyupagamasiddhàntaþ yathà manala indriyatvamiti vçttiþ . tathàca siddhasyàntaþ saüsthitiþ siddhàntaþ saüsthiti÷ca itthambhàvavyavasthà . tatra tantrasaüsthitistantràrthasaüsthitiþ . adhikaraõasaüsthitiradhikaraõànuùaktàrthasaüsthitiþ . abhyupagamasaüsthitiranavadhàritàrthaparigrahe tadvi÷eùaparãkùaõàyàbhyupagamasiddhàntaþ vàtsyàø bhàùye dç÷yam . pràmàõakitvenàbhyupato'rthaþ siddhànta ityanye . mãmàüsakokte pa¤càvayavayuktàdhikaraõàïge 3 carame'ïge adhikaraõa÷abde 126 pçø dç÷yam .

@<[Page 5296a]>@
#<siddhàntàcàra># puø %<àtmànaü devatàü matvà yajeddeva¤ca mànasaiþ . sadà ÷uddhaþ sadà ÷àntaþ siddhàntàcàra ucyate>% tantrokte àcàrabhede .

#<siddhàri># puø tantrokte sàdhakanàmàdyàkùarayuktakoùñhàvadhicaturthakoùñhasthàdyàkùarayukte mantrabhede akathaha÷abde 38 pçø dç÷yam .

#<siddhàrtha(ka)># puø siddhaþ artho yasmàt 5 baø và kap . 1 ÷vetasarùape amaraþ . 2 vañãvçkùe ca ràjaniø . 6 baø . 3 prasiddhàrthe triø . %<siddhàrthaü siddhasambandham>% iti prà¤caþ . 4 ÷àkyasiühe puø mediø 5 jinabhedamàtari strã hemacaø .

#<siddhi># strã sidha--ktin . 1çddhinàmauùadhe amaraþ . 2 yogabhede 3 antardhàne 4 niùpattau 5 pàke 6 pàdukàyàm 7 vçddhau mediø 8mokùe hemacaø 9 sampattau dharaõiþ 10 aõimàdyaùñavidhai÷varye 11 buddhau ÷abdacaø 12 sàdhyavattayà ni÷caye ca . 13 sàükhyokte åhàdike siddhihetubhede %<åhàdibhiþ siddhiþ>% sàüø såø . åhàdibhaidaiþ siddhiraùñadhàbhavatãtyarthaþ . idamapi såtraü kàrikayà vyàkhyàtam . %<åhaþ ÷abdo'dhyayanaü duþkhavighàtàstrayaþ suhçtpràptiþ . dànaü ca siddhayo'ùñau siddheþ pårvo'ïku÷astrividhaþ>% iti . %<asvà ayamarthaþ . atràdhyàtmikàdiduþkhatrayapratiyomikatvàt trayo duþkhavighàtàmukhyasiddhayaþ . itaràstu tatsàdhanatvàdgauõyaþ siddhayaþ . tatrohã yathà upade÷àdikaü vinaiva pràgbhavãyàbhyàsabhyàsava÷àt tattvasya svayamåhanamiti . ÷abdastu yathà anyadãyapàñhamàkarõya svayaü và ÷àstramàkalayya yajj¤ànaü jàyate taditi . adhyayanaü yathà ÷iùyàcàryabhàvena ÷àstràdhyayanàjj¤ànamiti . suhçtpràptiryathà . svayamupade÷àrthaü gçhàgatàt paramakàruõikàjj¤ànalàbha iti . dànaü yathà dhanàdidànena paritoùitàjj¤ànalàbha iti . eùu ca pårvastrividha åha÷abdàdhyayanaråpo mukhyasiddheraïku÷a àkarùakaþ . suhçtapràptidànayoråhàditrayàpekùayà mandasàdhanatvapratipàdanàyedamuktam . ka÷cittvetàsàmaùñasiddhãnàmaïku÷o nivàrakaþ pårvastrividho viparyayà÷aktitçùñiråpo bhavati bandhakatvàditi vyàcaùñe tanna . tuùñyabhàvasyà÷aktitayà bàdhiryàdivat siddhivirodhitàlàbhena tuùñyatuùñyoþ siddhivirodhitvàsambhavàt . nanåhàdibhireva kathaü siddhirucyate mantratapaþsamàdhyàdibhirapyaõimàdyaùñasiddheþ sarva÷àstrasiddhatvàditi tatràha>% bhàø . %<netaràditarahànena vinà>% såø . itaràdåhanàdipa¤cakabhinnàt . tapa àdestàttvikã na siddhiþ kuta itarahànena vi nà yataþ sà siddhiritarasya viparyayasya hànaü vinaiva bhavatyataþ saüsàràparipanthitvàt sà sidvyàbhàsa eva na tu tàttvikã siddhirityarthaþ . tathà coktaü yogasåtreõa . %<te samàghàvupasargàvyutthàne siddhayaþ>% iti praø bhàùyam . pàtaø såø bhàùyayo÷ca ekatra viùayavi÷eùe dhàraõàdhyànasamàdhitrayaråpasaüyamavi÷eùàt katicit siddhayo dar÷itàþ yathà %<pariõàmatrayasayamàdatãtànàgataj¤ànam>% såø . %<dharmalakùaõàvasthàpariõàmeùu sayamàt yoginàü bhavatyatotànàgataj¤ànaü dhàraõàdhyànasanàdhitrayamekatra saüyama uktastena pariõàmatrayaü sàkùàtkriyamàõamatãtànàgataj¤ànaü sampàdayati>% bhàø . %<÷abdàrthapratyayànàmitaretaràdhyàsàt saïkarastatpravibhàgasaüyamàt sarvabhåtarutaj¤ànam>% såø . %<saskàrasàkùàtkaraõàt pårvajàtij¤ànam>% såø . %<pratyayasya paracittaj¤ànam>% såø . %<kàyaråpasaüyamàttadgràhya÷aktistambhe cakùuþprakà÷àsaüprayoge'ntardhànam>% såø . %<sopakramaü nirupakrama¤ca karma tatasaüyamàdaparàntaj¤ànamariùñebhyo và>% såø . %<maitryàdiùu balàni>% såø . %<baleùu hastibalàdãni>% såø . %<pravçttyàlokanyàsàt såkùmavyavahitaviprakçùñaj¤ànam>% såø . %<bhuvanaj¤ànaü sårye saüyamàt>% såø . %<candre tàràvyåhaj¤ànam>% såø . %<dhruve tadgatij¤ànam>% såø . %<nàbhicakre kàyavyåhaj¤ànam>% såø . %<kaõñhakåpe kùutpipàsànivçttiþ>% såø . %<kårmanàóyàü sthairyam>% såø . %<mårdhajyotiùi siddhadar÷anam>% såø . %<pràtibhàdvà sarvam>% såø . %<hçdaye cittasaüvit>% såø . %<satvapuruùayoratyantàsaïkãrõayoþ pratyayàvi÷eùobhogaþ paràrthatvàt svàrthasaüyamàt puruùaj¤ànam>% såø . %<tataþ pràtibha÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtà jàyante>% såø . %<te samàdhàvupasargàvyutthàne siddhayaþ>% såø . %<bandhakàraõa÷aithilyàt pracàrasaüvedanàcca cittasya para÷arãràve÷aþ>% såø . %<udànajayàjjalapaïkakaõñakàdiùvasaïga utkrànti÷ca>% såø . %<samànajayàjjvalanam>% såø . %<÷rotràkà÷ayoþ sambandhasaüyamàddivyaü ÷rotram>% såø . %<kàyàkà÷ayoþ sambandhasaüyamàllaghutålasamàpatte÷càkà÷agamanam>% såø . %<vahirakalpità vçttirmahàbidehà tataþ prakà÷àvaraõakùayaþ>% såø . %<sthålasvaråpasåkùmànvayàthavattvasaüyamàdbhåtajayaþ>% såø . %<tato'õimàdipràdurbhàvaþ kàyasampattaddharmà'nabhighàta÷ca>% såø . %<råpalàvaõya balavajamahananatvàni kàyasampat>% såø . %<grahaõasvaråpà'sthitànvayàrthavattvasaüyamàdindriyajayaþ>% såø . %<tato manojayitvaü vikaraõaübhàvaþ pradhànajaya÷ca>% såø . %<pariõàmatrayasayamàdatãtànàgataj¤ànam>% ityàdikaiþ %<tataþ pràtibha÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtà jàyante>% ityantasåtrairuktànàü siddhãnàü samàdhàvupasargatvaü vyuttthàne siddhitvamàha %<te samàdhàvupasargàvatthàne siddhayaþ>% såø . te pràtibhàdayaþ samàhitacittasyotpadyamànàþ upasargàstattvadar÷anapratyanãkatvàt . vyutthitacittasyotpadyamànàþ siddhayaþ bhàø . evamagre vakùyamàõàþ tato'õimàdipràdurbhàva ityàdayo'pi siddhayo vyutthànada÷àyàmeva samàdhau tåpasargà eva hetoravi÷eùàt . evamanyà api siddhayaþ kaivalyapàde dar÷ità yathà %<janmauùadhimantratapaþsamàdhijàþ siddhayaþ>% såø . %<dehàntarità janmanà siddhiþ oùadhibhirasurabhavane rasàyanenetyevamàdi . mantrairàkà÷agamanàõimàdilàbhaþ tapasà saïkalpasiddhiþ kàmaråpã yatra tatra kàmaga ityevamàdi samàdhijàþ siddhayoþ vyàkhyàtàþ>% bhàø tàsà¤ca yathà'nyathàpariõàmahetutvaü tathà parasåtraistatra samarthitam . tantroktamantrasiddhilakùaõaü ca tantrasàø uktaü yathà manorathànàmakle÷aþ siddhiruttamalakùaõà . mçtyo÷ca haraõaü tadvat devatàdar÷anaü tathà . prayoge'kle÷ataþ siddhiþ sitestu lakùaõaü param . parakàyaprave÷a÷ca puraprave÷anaü tathà . årdhvotkramaõa evaü hi caràcarapure gatiþ . khecarãmelana caiva tatkathà÷ravaõàdikam . bhåcchidràõi prapa ÷yettu tadvaduttamalakùaõam . khyàtirvàhanabhåùàdilàbhaþ sucirajãvanam . bhåpànàü tadgaõànà¤ca va÷ãkaraõamuttamam . sarvatra sarvalokeùu camatkàrakarã sudhãþ . rogopaharaõaü dçùñyà viùàpaharaõaü tathà . pàõóityaü labhate yantrã caturvidhamayatnataþ . bairàgya¤ca mumukùutvaü tyàgitàü sarvava÷yatàm . aùñàïgayogàbhyasanaü bhogecchàparivarjanam . sarvabhåteùvanukampà sàrvaj¤yàdiguõodayaþ . ityàdi guõasampattirmadhyasiddhestu lakùaõam . mahai÷varyaü dhanitvaü ca putradàràdisampadaþ . adhamàþ siddhayaþ proktà mantriõàmàdyabhåmikà . siddhamantrastu yaþ sàkùàt sa ÷ivo nàtra saü÷ayaþ .
     àdhyavattàni÷cayaråpasiddhistu asatyàmanunitãcchàyàü kàminãjij¤àmàñivat anumiteþ pçthak pratibandhikà anumitsà tu tatrottejikà . %<siùàdhayiùayà ÷ånyà siddhiryatra na vidyate . sa pakùastatra vçttitvaj¤ànàdanumitirbhavet>% bhàùàø . siddhi÷ca pakùatàvacchedakasàmànyàvagàhinã pakùatàvacchedakàvacchinnayatki¤ciddharmàvagàhinã ca tatràvacchedàcchedenànumitiü prati avavacchedàvacchedena siddhirvirodhinã na sàmànàdhikaraõyena siddhiþ . samànàdhikaraõyenànumitiü prati tu siddhimàtraü virodhãti vivekaþ . saü÷ayapakùatàvàdimate pakùatàvighañakatvena siddhervirodhiteti vi÷eùaþ . 14 dakùakanyàbhede vahnipuø .

#<siddhida># puø siddhi dadàti dà--ka . vañukabhairave . 2 siddhidàtari triø .

#<siddhiyoga># puø %<÷ukre nandà budhe bhadrà ÷anau riktà, kuje jayà . gurau pårõà ca sayuktà siddhiyogaþ prakãrtitaþ>% jyotiùokte ÷ukràdivàrayuktanandàditithau .

#<siddhisthàna># naø tãrthabhede . %<ataþparaü pravakùyàmi siddhisthànàni yàni tu . yasminnàràdhità devã kùipraü bhavani siddhidà . tuïgàraü ÷ata÷çïga¤ca trikåñaü parvataü tathà vindhyà gaïgà sarid yatra revàtãramathàpi và . payàùõã asuràkhyà tu atha và maõóale÷vare . ÷aïkare÷vararàme÷e athavà amare÷vare . vetravatyàstañe ramye hari÷candre tathà pure . sarasvatãtañe puõye sugandhàyatane'pi và . sthànevveùu jarpa karyàt nandàhe kçtamànasaþ . bhairavaü ÷ålabheda¤ca caõóã÷a stripuràntakam . aùñacakraü cakrocchàsaü kapàlàkùàgranàmakam . ajàvikaü kharoùñràkhyaü sthànànthetàni varjayet>% devãpuø .

#<siddhe÷varã># strã devãvi÷eùe . %<siddhàü siddhe÷varãü siddha vidyàdharagaõairyutàm . mantrasiddhipradàü yonisiddhiñàü liïga÷onitàm>% muõóamàlàtaø 11 pañale . %<kçùõena balabhadreõa gopaiþ kasajighàüsubhiþ . saïketakaü kçtaü tatra mantrani kàrakam . tadà saïketakaiþ sà ca siddhà devã pratiùñhita . siddhipradà bhogadà ca tena siddhedvarosmçtà . saïketake÷varã¤caiva dçùñvà siddhimavàpnuyàt>% iti vàràhapuø .

#<siddhaugha># puø 6 taø . tàràdevyàþ påjànte påjye gurubhede %<divyaughàþ siddhidà vatsa! siddhaughàn ÷çõu yatnataþ . vasiùñhaþ kårmanàtha÷ca mãnanàtho mahe÷varaþ . harinàtho, mànavaughàn ÷çõu vakùyàmi tadguråna>% tantramàø .

#<sidhma># naø sidha--man kicca . kilàsaroge hemacaø .

#<sidhman># naø sidha--manin kicca . 1 kilàsaroge amaraþ 2055 pçø kilàsalakùaõàdi dç÷yam .

@<[Page 5298a]>@
#<sidhmala># triø sidhman + astyarthe lac . 1 kilàsarogavati amaraþ . 2 mãnavikàre strã hemacaø .

#<sidhya># puø kàryaü sàdhayati sidha--õic--kartari yat niø . puùyanakùatre amaraþ

#<sidhra># puø sidha--rak . 1 sàdhau 2 vçkùe ca uõàø .

#<sidhraka># puø sedhati rogàn sidha--rak svàrthe ka . vçkùabhede %<vanagiryoþ>% pàø ityàdisåtreõa sidhraka÷abdasya pàõininà dãrghasya vidhànàt puüstvamevàsya yuktam amaroktaü strãtvantvapàõinãyam .

#<sidhrakàvaõa># naø sidhrakapradhànaü vanaü õatvam dãrgha÷ca . devodyàne trikàø .

#<sina># puø sãyate vadhyate si--kta gràse tasya naþ . 1 gràme tasya baddhatvàttathàtvam .

#<sinã># strã sita + ïãp tasya na÷ca . ÷uklavarõayutastriyàm vyàóiþ

#<sinãvàlã># strã sinãü ÷vetàü candrakalàü valati dhàrayati bala--aõ ïãp . 1 caturda÷ãyuktàyàmamàvàsyàyàm amaraþ . kuhå÷abde 2162 pçø dç÷yam . 2 durgàyàü mediø .

#<sindu(ndhu)ka># puø syandate syanda--u saüprasàraõa¤ca pçùoø dasya và dhaþ svàrthe và ka . sinduvàravçkùe amaraþ (ndhu)madhyastatràrthe ÷abdaraø .

#<sindu(ndhu)vàra># puø sindhuü gajamadaü vàrayati tiktatvàt vçaõ . 1(nisindà) vçkùe amaraþ %<muktàkalàpãkçtasindhuvàram>% kumàraþ . tasya ca ÷vetapuùpatvàt muktàtulyatvam . pçùoø ndhumadhyastatràrthe ratnakoø 2 hayottame trikàø .

#<sindåra># naø syanda--åran saüprasàraõam . svanàmakhyàte raktavarõe 1 cårõabhede amaraþ 2 vçkùabhede puø mediø . %<sãsopadhàtuþ sindåraü guõaistat sãsavanmatam . saüyogajapabhàvena tasyàpyanye guõàþ smçtàþ . sindåramuùõaü vãsarpakuùñhakaõóåviùàpaham . bhagnasandhànajananaü vraõa÷odhanaropaõam>% %<dugdhàmlayogatastasya vi÷uddhirgadito budhaiþ>% bhàvapraø . bharturàyurvçddhaye sadhaùayà taddhàraõasyàva÷yakatà yaùoktaü kà÷ãkhaø 4 aø %<haridràü kuïkumaü caiva sindåraü kajjalaü tathà . kurpàsaka¤ca tàmbålaü màïgalyàbharaõaü ÷ubham . ka÷asaskàrakavarãkarakarõavibhåùaõam . bharturàyuùyamicchantã dãrayecca pativratà>% .

#<sindårakàraõa># naø kçtaø . sosake hemacaø .

#<sindåràtalaka># puüstrãø sindåravarõàstabaka÷cihnagedo yasya . 1 hastini mediø striyàü ïãù . 2 sadhavàyàm strã .

#<sindårã># strã sindåraü nadvarõo'stvasyàþ aca gauràø . ïãù . 1 rocanyàü 2 dhàtakyà÷ca mediø .

@<[Page 5298b]>@
#<sindhu># puø syanda--u samprasàraõaü dasya dha÷ca . 1 samudre amaraþ 2 raktacelilatàyàü 3 nadabhede mediø 4 gajamade hemacaø . 5 sindhuvàravçkùe ÷abdacaø . 6 ÷vetañaïkaõe ràjaniø . 7 ràgabhede saïgãtaø . 8 nadyàü strã mediø 9 nadãbhede ràjaniø . %<÷atadrorvipà÷àyujaþ sindhunadyàþ su÷ãtaü laghu svàdu sarvàmayaghnam . jalaü nirmalaü dãpanaü pàcana¤ca pradatte balaü buddhimedhàyuùa¤ca>% ràjaniø tajjalaguõàþ . 10 nairçtãsthe de÷abhede puø kårmavibhàga÷abde 216 8 pçø dç÷yam . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . saindhava pitràdikrameõa tadde÷avàsini tannçpe ca . bahuùu aõo luk .

#<sindhukapha># puø sindhoþ kapha iva . samudraphene ÷abdaraø .

#<sindhukara># naø sindhude÷e kãryate kriyate và kç--ké--và ap . ÷vetaùñaïkaõe ràjaniø .

#<sindhukhela># puø sindhusamãpe khelati khela--ac . sindhude÷e ÷abdaraø .

#<sindhuja># naø sindhude÷e samudre và jàyate jana--óa . 1 saindhavalavaõe amaraþ 2 candre 3 karpåre puø . 4 lakùmyàü strã jañàø sindhujàtàdayo'pyatra .

#<sindhunandana># puø 6 taø . 1 candre 2 karpåre trikàø . sindhusutàdayo'pyatra . 3 lakùmyàü strã .

#<sindhupuùpa># puø sindhau puùpyati vikà÷ate puùpa--ac ÷aïkhe÷abdacaø .

#<sindhumanthaja># naø sindhumanthàt jàyate jana--óa . 1 saindhavalavaõe ratnamàø 2 amçte ca .

#<sindhura># puüstrãø sindhurmadajalamasyàsti ra . hastini hemacaø striyàü ïãù %<madàndhasindhuraghañà>% gaïgàstavaþ .

#<sindhulavaõa># naø sindhude÷ajàtaü lavaõam . saindhavalavaõe ratnamà0

#<sindhuvàrita># puø sindhuþ madajalaü vàritastiraskçto yena atitiktatvàt . sindhruvàravçkùe . (nisindà) ÷abdaraø .

#<sindhuveùaõa># puø viùa--lyu 6 taø . gàmbhàrãvçkùe ÷abdacaø .

#<sindhusaïgama># puø sindhvoþ nadyoþ nadãsamudrayorvà saïgamaþ . 1 nadyàþ nadãsamudrayorvà melane amaraþ . sa yatra . 2 tadàdhàrade÷e triø .

#<sindhådbhava># naø sindhoþ udbhavati ud + bhå--ac 5 taø . saindhavalavaõe ratnamàø 2 samudrajàtamàtre triø .

#<sindhåpala># puø sindhorupala iva . 1 saindhavalavaõe hàràø . klãvamityanye .

#<sipra># puø sapa--rak pçùoø . 1 sarovarabhede 2 candre trikàø 3nidàghajale 4 gharma ca puø mediø . 5 ujjayinãsamãpasthe nadãbhede strã mediø %<sipràtaraïgànilakampitàsu>% raghuþ . vasiùñhàrundhatyorvivàhaprasçtajalasya siprasarasi melanàt sipràpràdurbhàvo yathà %<tattoyaü saptadhà bhåtvà patitaü mànasàcalàt . hemàdreþ kandare sànau sarasyà¤ca pçthak pçthak . tattoyaü patitaü sipre devabhogye sarovare . tena siprà nadã jàtà viùõunà prerità kùitim>% kàlipuø 23 aø .

#<sima># puø si--man kicca . sarvasmin ityarthe . tadarghe'sya sarvanàmatà .

#<simbà(mbi)># strã ÷àmyati vçddhiranayà ÷ama--ac in và pçùoø . (chuñi) 1 ÷imbàyàm dviråpakoø inantaþ . 2 nakhãnàmagandhadravye ràjaniø và ïãp . ïãbantaþ . 3 niùpàvyàü bhàvapraø .

#<si(÷i)mbijà># strã si(÷i)mberjàyate jana--óa . ÷amãdhànye kalàyàdau bhàvapraø .

#<sira># puø si--rak . 1 pippalãmåle hemacaø . 2 nàóyàm 3 ambuvàhinyà¤ca strã hemacaø .

#<sillakã># strã si--kvip laka--ac gauràø ïãù karmaø . sallakãvçkùe bharataþ .

#<sivara># puüstrãø si--kvarap . gaje jañàø striyàü ïãù .

#<sihuõóa># puø so--ki siþ chedastaü huõóate kaõñakàvçtatvàt huói--aõ . snuhãvçkùe ÷abdaraø .

#<sihla># puø sniha--lak pçùoø . vçkadhåpàkhye gandhadravye amaraþ svàrthe ka tatraiva .

#<sihlakã># strã sniha--lakak pçùoø gauràø ïãù . sallakãvçkùe ÷abdaraø .

#<sihlabhåmi># strã sihlasya gandhadravyasya bhåmiþ . sallakãvçkùe ÷abdaraø .

#<sãka># secane bhvàø àø sakaø señ . sãkate asekiùña . çdit caïi na hrasvaþ . paryudàsena na gopade÷aþ .

#<sãka># spar÷e và cuø ubhaø pakùe bhvàø paø sakaø señ . sãkayati te sãkati asãsikat ta asãkãt . paryudàsànna ùopade÷aþ .

#<sãkara># puø sãkyate sicyate'nena sãka--aran . jalakaõe bharataþ .

#<sãtà># strã si--ta pçùoø dãrghaþ . 1 làïgalapaddhatau amaraþ 2 janakaràjaduhitari 3 bhadrà÷vavarùasthitagaïgàyà¤ca . %<atha me karùataþ kùetraü làïgalàdutthità tataþ . kùetraü ÷odhayatà labdhà nàmnà sãtati vi÷rutà . bhåtalàdutthità sà tu vyavardhata mamàtmajà>% ràmàø bàlaø %<atha loke÷varo lakùmãrjanakasya pure khataþ . ÷ubhakùetre halotkhàte tàre cottaraphàlgune . ayonijà padmakarà vàlàrka÷atasannibhà . sãtàmukhe samutpannà bàlabhàvena sundarã . sãtàmukhodbhavàt sãtà ityakhyà nàma càkarot>% padmapuø . bhadrà÷vavarùanadãbheda÷ca svargagaïgàyà dhàràmedaþ jambudvãpa÷abde 3046 pçø dç÷yaþ . 4 sakùmyàm 5 umàyàü 6 sasyàdhidevatàyàü nànàrthama¤jarã . 7 gadiràyàü ràjaniø .

#<sãtàpati># puø 6 taø . ÷rãràme ÷abdaraø .

#<sãtàyàþpati># puø 6 taø aluksamàø . ÷rãràme ÷abdaraø . %<sãtàyàþ pataye namaþ>% iti puràõam asamastatve patye ityeva syàt .

#<sãtkàra># puø sãdityavyaktasya kàraþ sãt + kç--gha¤ . anuràgaje ÷abde .

#<sãtkçta># naø sãt + kç--bhàve kta . 1 sãtkàre 2 anuràgaja÷abde hemacaø .

#<sãtya># naø sãtayà làïgalapaddhatyà nirvçttaü yat . 1 dhànye hemacaø . sãtàmarhati yat . 2 halakarùaõayogye kùetràdau tri0

#<sãdhu># puø sidha--u pçùoø . 1 madye 2 madyabhede ca %<ikùoþ pakvai rasaiþ snigdhaþ sãdhuþ pakvarasa÷ca saþ . àmaistaireva yaþ sãdhuþ (serakà) sa ca ÷ãtarasaþ smçtaþ . sãdhuþ pakvarasaþ ÷reùñhaþ svaràgnibalavarõakçt . vàtapittakaro hçdyaþ snehano rocano haret . vibandhameda÷ophàr÷aþ÷àphodarakaphàmayàn . tasmàdalpaguõaþ ÷ãtarasaþ saülekhanaþ smçtaþ>% ràjaniø .

#<sãdhugandha># puø sãdhoriva gandhà'sya và na itsamàø . bakule ÷abdaraø .

#<sãdhupuùpa># puø sãdhugandhayuktaü puùpamasya . 1 kadambe 2 bakule ca 3 dhàtakyàü strã ràjaniø ïãù .

#<sãdhurasa># puø sãdhoriva rasa àsvàdo'sya . àmravçkùe ràjani0

#<sãmanta># puø sãmno'ntaþ ÷akaø . 1 ke÷àntargatavartmàkàre padàrthe (siüti) hemacaø 2 ke÷aracanàbhede . %<ùaùñhe'ùñame và sãmanta>% ityukte garbhàvadhike ùaùñhe aùñame và màsi kartavye 3 garbhasaüskàrabhede ca sãmantonnayana÷abde dç÷yam .

#<sãmantaka># naø sãmante kàyati kai--ka . 1 sindåre ràjani0

#<sãmantinã># strã sãmanta + astyarthe ini . nàryàm amaraþ .

#<sãmantonnayana># naø sãmantasya ke÷aracanàbhedasya unnayanam uttolananatra . smanàmakhyàte garbhasaüskàrabhede . tatkàlàdi saüskàrataø dar÷itaü yathà yadi puüsavanaü na kçtaü tadà tasminneva dine pràya÷cittàtmakamahàvyahçtihomaü kçtvà puüsavanaü kçtvà sãmantonnayanaü kàryam . tathà ca nàradaþ %<yeùàntu na kçtàþ pårvaü saüskàravidhayaþ kramàt . kartavyà bhràtçbhisteùàü paitçkàdeva taddhanàt . avidyamàne pitryarthe smàü÷àduhçtya và punaþ . ava÷yakàryàþ saüskàràbhràtçbhiþ pårvasaüskçtaþ>% . kramàt bhràtéõàü saüskàràõà¤ca paurvàpauryakramàt bhràtçkramastu sodaraviùayaþ vivàhe tathà dar÷anàt . chandogapari÷iùñam %<devatànàü viparyàse juhotiùu kathaü bhavet . sarvaü pràya÷cittaü kçtvà krameõa juhuyàt punaþ . saüskàrà atipatyeran svakàlàcca katha¤cana . hutvaitadeva kurvãta ye tåpanayanàdadhaþ>% . etadityanena sarvaü pràya÷cittamanukçùñaü tacca pràgeva vivçtam . ubhayakaraõe tantreõaiva màtçkàpåjàdi %<gaõa÷aþ kriyamàõe tu màtçbhyaþ påjanaü sakçt . sakçdeva bhavet ÷ràddhamàdau na pçthagàdiùu>% iti chandogapari÷iùñàt gobhilaþ %<atha sãmantakaraõaü prathame garbhe caturthe màsi ùaùñhe'ùñame và>% . atha puüsavanàtantaraü sãmantaþ ke÷aracanàvi÷eùaþ . và÷abdaikyànnacaturthàdimàsànàü tulyavadvikalpaþ kintu pårvaþ pårvaþ kàlaþ pra÷astaþ %<samarthasya kùepàyogàditi>% nyàyàt . tato navamamàsàdau pràya÷cittaü kçtvaiva kartavyam prathamagarbha ityupàdànàt yadi katha¤cidakçta etasmin saüskàre garbhanà÷e punargarbhotpattau ayaü kàlaniyamo na kintu %<garbhaspandane sãmantonnavanaü yàvanna bàlaprasavaþ>% iti ÷aïkhalikhitoktakàlo gràhyaþ . vçhadràjamàrtaõóe %<yà nàryakçtasãmantà prasåte ca katha¤cana . aïke nidhàya taü bàlaü punaþ saüskàramahaüti>% . %<ùaùñhe màse'ùñame'hnãjyakujadinakçtàü nandabhadre titho ca maitre 17 måle mçgàïke 5 kara 13 pitç 10 pavane 15 pauùõa 27 viùõu 22 triyugme 11 . 12 . 20 . 21 . 25 . 26 . puvyà÷vàditya 7 raudre 6 yuvatiharijhaùe vç÷cike vàpi lagne candre tàrànukåle ÷ubhamapi niyataü syàcca sãmantakarma . mçgàjarahite lagne navàü÷e puügrahasya ca . kecidvadanti sãmantaü tathàriktetare tithau>% . atha sãmantamårdhvaü nayatyatreti gobhilokterasyàtvarthatà .

#<sãman># strã si--imani pçùoø na guõo dãrgha÷ca . 1 maryàdàyàm avadhau jañàø 2 sthitau 3 kùetre 4 aõóakoùe mediø . %<mãmni puùyalakohataþ>% siø kauø 5 belàyà¤ca vi÷vaþ .

#<sãmà># strã + sãman + và óhàp . 1 maryàdàyàü 2 gràmàderanta màge 3 sãman÷abdàrye ca .

#<sãmàvivàda># puø sãmàyàü vivàdaþ . aùñàda÷asu vivàdeùu sadhye svanàmakhyàte vivàdabhede tatsvaråpàdikaü vãramiø dar÷itaü yathà
     atha sãmàvivàdàkhyavyavahàrapadam tatsvaråpamàha nàradaþ %<setukedàramaryàdàvikçùñàkçùñani÷cayaþ . kùetràghikàro yatra svàdu vivàdaþ kùetrajastu saþ>% . asyàrthaþ seturjalapravàhabandhaþ . kedàraþ kùetram . maryàdà sãmà . vikçùño làïgalaprahato de÷aþ akçùñastadrahitaþ eteùàü ni÷cayo yatra vivàde syàt sa kùetràdhikàraþ kùetraviùayako vivàdaþ kùetraja ucyata iti . ayaü vivàdaþ ùaóvidhaþ tathà ca kàtyàyanaþ %<àdhikyaü nyånatà càü÷e astinàstitvameva ca . abhogabhuktiþ ÷ãmà ca ùaó bhåvàdasya hetavaþ>% . mamaiùàdhikà bhårastãtyukteneti vivàda àdhikyavivàdaþ . etàvatã bhåstava netyukte mamaitàvatãti yo vivàdiþ sa nyånatàvivàdaþ atra mamàü÷o'stãtyukte yo vivàdaþ so'stitvavivàdaþ atra tavàü÷o nàstãtyukte mama vidyate ityevavidho vivàdo nàstitvavivàdaþ . sãmàvivàda iti ùaóvidho vivàda ityarthaþ . tatra sãmà caturvidhà . de÷asãmà gràmasãmà kùetrasãmà gçhasãmà ceti . tasyà÷caturbidhàyà api yathàsambhavaü pa¤cavidhatvamàha nàradaþ %<dhvajinã matsinã caiva naidhànã bhayavarjità . ràja÷àsananãtà ca sãmà pa¤cavidhà smçtà>% . dhvajinã vçkùàdicihnità vçkùà÷ca nyagrodhàdayaþ . tadàha manuþ %<sãmàvçkùàüstu kurvãta nyagrodhà÷vatthakiü÷ukàn . ÷àlmalãn sàlatàlàü÷ca kùãriõa÷caiva pàdapàn>% iti . matsinã jalacihnità . naidhànã nikhàtatuùàïgàràdilakùità . bhayavarjità arthipratyarthiparasparasampratipattinirmità . tathà ca vyàsaþ %<gràmayorubhayoþ sãmri vçkùà yatra samunnatàþ . samucchrità dhvajàkàrà dhvajinã sà prakãrtità . svacchandagà bahujalà jhaùakårmasamanvità . nityapravàhiõã yatra sãmà sà matsinã matà . tuùàïgàrakapàlaistu kumbhairàyatanaistathà . sãmà pracihnità kàryà naidhànã sà nigadyate>% iti . nityapravàhiõãtyanena kåpavàpyàdãni prakà÷acihnànyupalakùyante . tàni ca vçhaspatinà dar÷itàni %<vàpãkåpataóàgàni caityàràmasuràlayàþ . sthalaü nimnaü nadãsrotaþ ÷aragulmanagàdayaþ . prakà÷acihnànyetàni sãmàyàü kàrayet sadà . nihitàni tathànyàni yàni bhåmirna bhakùayet . a÷mano'sthãni gobàlàüstuùàn bhasmakapàlikàþ . karãùamiùñakàïgàra÷arkaràvàlukàstathà . tàni sandhipu sãmàyà apakà÷àni kàrayet>% . caityaü iùñakàdibhiþ racita¤catvaràdikam . sthalam unnataþ bhåprade÷aþ . nimraü parikhà . nagà a÷vatthàdayo vçkùàþ . àdi÷abdena màrgàdãnàü kàrpàsavãjànà¤ca grahaõam . asthãni pa÷umanuùyàdyasthãni . tuùàïgàrakapàlairiti karãùàdànàmanyeùàü liïgànàmapyupalakùaõam tàni nidhàpayet %<tatra yogantu vàlànàü prayatnena pradar÷ayet . vàrdhake ca ÷i÷ånànte dar÷ayeyustathaiva ca . evaü paramparàj¤àne sãmàbhràntirna vyàyate>% iti . pradar÷ayedidantu chàndasaü bahåtve gavakavacanam . eteùàü liïgànàü katha¤cidabhàve ni÷cayopàyamàha nàradaþ %<nimragàpahçtotsçùñanaùñacihràsu bhåmiùu . tatprade÷ànumànai÷ca pramàõairbhogadar÷anaiþ>% . nimnagàyà nadyà apagçtena apaharaõena utsçùñànisvasthànànnaùñàni cihràni yàsàntàstathãktàþ . pramàõaiþ sàkùisàmantàdibhiþ evaü niråpitairliüïgairnirõayaü kuryàdityàha manuþ %<etairliïgairnayet sãmàü ràjà vivadamànayoþ . yadi saü÷aya eva syàlliïgànàmapi dar÷ane . sàkùipratyaya eva syàt sãmàvàdavinirõayaþ>% . sàkùipratyayaþ sàkùihetukaþ . liïgàbhàvapakùaparigrahàrtho'pi÷abdaþ te ca sàkùiõaþ sãmàviùayàþ sãmàliïgavimayà và . sàkùiùu vi÷eùamàha vçhaspatiþ %<àgamaü ca pramàõaü ca bhogakàla¤ca nàma ca . bhåbhàgalakùaõa¤caiva ye viduste'tra sàkùiõaþ>% pramàõamiyattà . ubhayeùàmapi sàkùiõàmabhàve sàmantava÷ànnirõayaü kuryàdityàha manuþ %<sàkùyabhàve tu catvàro gràmàþ sàmantavàsinaþ . sãmàvinirõayaü kuryuþ prayatà ràjasannidhauþ>% . yadà punaüliüïgàni na santi vartamànàni và sandigdhàni tadà nisayopàyamàha yàj¤avalkyaþ %<sàmantà và samagràmà÷catvàro'ùñau da÷àpi và . raktasragvasanàþ sãmànnayeyuþ kùitidhàriõaþ>% . sàmantàþ sannihitagràmakùetràdyupabhoktàraþ . samagràmà÷catvàro'ùñau ityàdi prakàreõa samasaïkhyàkàþ . tathà ca kàtyàyanaþ %<gràmo gràmasya sàmantaþ kùetraü kùetrasya kãrtitam . gçühaü gçhasya nirdiùñaü samantàtparirabhya hi>% . gràmasya samantàccatasçùu dikùuparirabhya sambadhya sthito gràmaþ sàmantaþ kùetràdapyevaü j¤eyam . sàmantànàü yadà ràgadveùàdinà prakañadopasadbhàvastadà sàmantasàmantava÷ànnirõayaþ kàryaþ tadàha kàtyàyanaþ %<svàrthasiddhau praduùñeùu sàmanteùvarthagauravàt . tatsaü saktaistu kartavya uddhàro nàtra saü÷ayaþ>% . tatsaüsaktaiþ sàmantasaüsaktaiþ . somàyà laddhàraþ sãmàyànirõaya ityarthaþ . tathà caitadukta bhavani . catasçùuü disru sthitasàmantagràmàdibhyo'nantaratvena taddi÷isthitagràmàdibhoktàrastatsaüsaktàstatpradar÷itasãmàliïgairgràümàdeþ sãmànnirõayeyuriti . yadà tu sàmantasàmantànàmapi prakañadoùastadà tatsàmantairnirõayastadàha kàtyàyanaþ %<saürsakta saktadoùe tu tatsaüsaktàþ prakãrtità>% iti . tat saüsaktàþ saüsaktasaktasaü saktà ityarthaþ . evaü caitaduktaü bhavati catasçùu dikùa sthitasaüsaktagràmàdibhyo'nantaratvena taddi÷isthitagràmàdinàktàraþ saüsaktàstaiþ pradar÷itasãmàliïgairgràmàdeþ sãmànnirõayeyuriti . yadà punareteùàmapi prakañadoùatvantadà maulàdava÷ànniõayaþ kàrya ityapyàha sa eva %<kartavyà na praduùñàstu ràj¤à dharmaü vijànatà . tyaktvà duùñàüstu sàmantànanyàü maulàdibhiþ saha . sammi÷rya kàraget sãmàmevaü dharmavido viduþ>% . anyàn sàmantavyatiriktàn sãmàliïgàbhij¤àn nagaràdonityarthaþ . nagaràdaya÷ca dar÷ità nàradena %<nagaragràmagaõatoye ca vçddhatamà naràþ>% . sãmàliïgaj¤àtàra iti ÷eùaþ . maulàdibhiþ maulavçddhoddhvçtaiþ . sammi÷rya melayitvà . maulàdãnà¤ca lakùaõaü dar÷itaü kàtyàyanena %<ye tatra pårvaü sàmantàþ pa÷càdde÷àntaraïgatàþ . tanmålatvàt tu te maulã çùibhiþ ùarikãrtitàþ . niùpàdyamànaü yairdçùñaü tat kàryaü nçguõànvitaiþ . vçddhà và yadi và'vçddhàste ca vçddhàþ prakãrtitàþ>% . nçguõànvitaiþ puruùaguõànvitaiþ . vàkàro'nàsthàyàü vayovçddhatvasyàprayojakatvàt . ye paramparayà kàryaj¤àtàraste uddhartàra ityà÷ayaþ . tathà ca saüsaktasakteùu sphuñadoùaduùñeùu påbasàmantàdyupetanàgarikagràmyajana÷reõivayovçddhadar÷itaiþ samyak liïgaiþ sãmànirõayaþ kàryaþ . yadà tu prativàdinà sàmanteùu ka÷ciddoùa udbhàvitaþ te ca na prakañadoùayuktàstadokto vi÷eùo manunà %<sàmantàþ sàdhanaü pårvamaniùñoktau guõàtvitàþ . dviguõàståttarà j¤eyàstato'nye triguõà matàþ>% . aniùñoktau prativàdinà guptadoùàbhidhàne tatsàmantàstato dviguõagràhyàþ . tatràpi tathàtve maulavçddhàdayaþ sàmantatriguõàgràhyà ityarthaþ . sàsthàdãnàmeteùàü yadà abhàvastadà tvàha manaþ %<sàmattànàmabhàve tu maulànàü sãmni sàkùiõàm . imànapyanuyu¤jãta puruùàn vanagocaràna . vyàdhàn ÷àkunikàn gopàn kaivartàn malakhànakàn . vyàlagràhànu¤chavçttãnanyàü÷ca vanagocaràn>% . vanagocaràõàü grahaõaü sãmàsannihitade÷akarùakàõàmasattve vij¤eyam . ataevoktaü nàradena %<sãmàsu ca bahirye syurye'pi tat kçùijãvinaþ . gopàþ ÷àkunikà vyàdhà ye cànye vanagocaràþ>% iti . atra ca sarvatra sthàvaravivàde setvàdivivàde ca sàmantàdayo nirõàyakàþ tathà ca kàtyàyanaþ %<teùàmabhàve sàmantà maulavçddhoddhçtàdayaþ . sthàvare ùañprakàre'pi kàryà nàtra vicàraõà . kùetra vàstutaóàgeùu àràmavanasetuùu . sametabhàvàt sàmantaiþ kuryàdatra vinirõayam . gràmasãmàsu ca tathà tadvannagarase÷ayoþ>% . teùàü sàkùiõàm . yàj¤avalkyo'pi %<àràmàyatanagràmanipànãdyànave÷masu . eùa eva vidhirj¤eyo varùàmbupravahàdiùu>% . àyatanannive÷anannipànaü pànãyasthànaü varùàmbupravaho vçùñyudbhåta jalapravàhaþ . punaþ kàtyàyano'ùi %<kùetrakåpataóàganàü kedàràràmayorapi . gçhaprasadàvasathançpadevagçhõeùu ca>% . kedàraþ kùudrasetuyuktaþ kùetravi÷eùaþ . govalãvardanyàyena bhinnoktiþ prasadaþ pràsàdaþ . vçhaspatirapi %<sarvatra sthàvare vàde vidhireùa prakãrtituþ>% . ràj¤à gràmãõànàü vàdiprativàdino÷ca samakùaü sàmantàdayaþ praùñavyàþ tairyaduktaü tatpatre lekhanãyamityàha manuþ %<gràmãyakakulànàntu samakùaü sãmni sàkùiõaþ . praùñavyàþ sãmaliïgàni tayo÷caiva vivàdinoþ . te pçùñàstu yathà bråyuþ samastàþ sãmni nirõayam . nivaghnãyàttathà sãmàü sarvàstàü÷caiva nàmataþ>% . sàkùyabhipràyeõa sãmaliïgànãtyuktam . sãmàsàkùiõastu sãmàü bråyuþ . tathà ca vçhaspatiþ %<÷apathaiþ ÷àpitàþ svaiþ svairbråyuþ sãmàvinirõayam . dar÷ayeyu÷ca liïgàni tatpramàõamiti sthitiþ>% . svaiþ svaiþ . satyena ÷àpayedvipraü kùatriyaü vàhanàyudhaiþ ityàdinoktavyavasthànatikrameõetyarthaþ . yadà tu sãmàliïgasàkùiõaþ sãmàcihnàni dar÷ayitunna ÷aknuvanti kevalaü sãmàmàtraü jànanti tadà te kathaü bråyurityàkàïkùàyàmàha manuþ %<÷irobhiste gçhãtvorvã sragviõo raktavàsasaþ . sukçtaiþ ÷àpitàþ svaiþ srairnayeyuste sama¤jasam>% iti . urvãü mçdam . sãmàkramamàõà iti ÷eùaþ . nayeyuridaü dvayorniràsàrthaü bahuvacanannatvekasya, nàradena %<eka÷cedunnayet sãmàü sopavàsaþ samunnayet . raktamàlyàmbaradharo bhåmimàdàya mårdhani>% iti ekasyàbhyanuj¤ànàt . vçhasyatirapi %<j¤àtçcihnairvinà sàdhureko'pyubhayasammataþ . raktamàlyàmbaradharo mçdamàdàya mårdhvani . satyavrataþ sopavàsaþ sãmàü tàü dar÷ayennaraþ>% . j¤àtçcihnairvinà sãmàyàþ j¤àtéõàü liïgànà¤càsattve . nanu kathamekasya sãmànirõàyakatvam %<naikaþ samunnayet sãmànnaraþ pratyayavànapi . gurutvàdasya kàryasya kriyaiùà bahuùu sthità>% ityekasya nàradena niùedhàditi cenmaivam sa ubhayànumatadhamevidvyatiriktaviùaya iti na kàpyanupapattiþ . aya¤ca nirõayaþ sãmàkramaõadinàdàrabhya pakùatrayaparyantaü sàkùisàmantàdãnàndaicikaràjikopadravàbhàve avaseyaþ na tu sãmàkramaõàvyavàhatottarameva . tathà ca kàtyàyanaþ %<sãmàcaïkramaõe kro÷e pàdaspar÷e tathaiva ca . tripakùapakùasaptàhaü daivaràjikamiùyate>% . yathàsaïkhyamiti ÷eùaþ . yadà tu sàkùyàdãnàü pakùatrayàbhyantare daivikaràjikopadravaþ anyathà và mithyàvàditvani÷cayastadà te paõa÷atadvayaü daõóaü pratyekaü dàpyàþ . tathà ca manuþ %<yathoktena nayantaste påyante satyasàkùiõaþ . viparãtannayantastu dàpyàþ syurdvi÷ataü damam>% . yathoktena ÷iromiste gçhãtvorvãmityàdinoktaprakàreõa nayanto nirõayaü kurvantaþ yathàbhåtenàrtheneti ÷eùaþ . dvi÷ataü paõa÷atadvayam pratyekam dàpyà ityarthaþ . sàmantànàü mithyàvàditve ràj¤à te madhyamasàhasàkhyena daõóena daõóanãyàþ . tathà càha yàj¤avalkyaþ %<ançte tu pçthak daõóyàràj¤à madhyamasàhasam>% . sàmantà yadyançtaü mithyàbhåtaü sãmànirõayaü kuryu tadà madhyamasàhasaü kàrùàpaõànàü catvàriü÷adadhikàni pa¤ca ÷atàni daõóanãyàþ . nàrado'pi %<atha cedançtaü bråyuþ sàmantàþ sãmre nirõaye . sarve pçthak pçthak daõóyà ràj¤à madhyamasàhasam>% . sàmantavyatiriktànàü tatsaüsaktàdãnàü mithyàvàditve pårvasàhasàkhyena daõóena pratyekaü te daõóanãyàþ . tathà ca nàradaþ %<÷eùà÷cedançtaü bråyurniyuktà bhåmikarmaõi . pratyekantu jaghanyàste vineyàþ pårvasàhasam>% iti . maulàdãnàmançtavàditve tameva daõóaü sa evàha %<maulavçddhàdaya÷cànye daõóanãyàþ pçthak pçthak . vineyàþ prathamenaiva sàhasenànçte sthitàþ>% iti . àdigrahaõena gopa÷àkunakàdivanagocaràõàü grahaõam . daõóanãyàþ mithyàvàditvena daõóayitumarhàþ mailavçddhàdayaþ pçthak pçthak prathamena sàhasena vineyà daõóyà ityarthaþ . yadyapi sàmantàdãnàü sàkùyapekùayà daõóàlpatvamuktaü mathàpi teùàü vàcanikaü daõóàdhikyamiti na ko'pi doùaþ . yadyapi ÷àkunikàdayo bahudhà pàparatatvàt liïga pradar÷anopayogenànyathà siddhà na sàkùàt sãmànirõaye upayujyante tathàpi vçkùàdiliïgapradar÷ana eva mithyàbhàùitvasambhavàttadabhipràyeõaiva daõóavidhànam . lobhàdinà bhedenoktau anuktau ca sàkùyàdãnàü daõóamàha kàtyàyanaþ %<bahånàntu gçhãtànàü na sarve nirõayaü yadi . kuryurbhayàd và lobhàd và dàpyàståttamasàhasam>% . evamaj¤ànàdinà ançtavacane sàkùàdãn daõóayitvà punaþ sãmàvicàraþ pravartayitavyaþ tathà ca sa evàha %<aj¤ànoktau daõóayitvà punaþ sãmàü vicàrayet . kãrtite yadi bhedaþ syàddaõóyàståttamasàhasam>% . sàkùyàdãnàü sarveùàm aj¤ànoktau bhedenoktau ca punarvicàraõaü lekhyapramàõena kartavyam . ataeva ÷aïkhalikhitàvapi %<sàmantavirodhe lekhyapratyayaþ>% iti . yadà punaþ sàmantaprabhçtayo j¤àtàra÷cihnàni ca na santi tadà ràjà svecchayà nirõayaü kuryàt tathà ca yàj¤avalkyaþ %<abhàve j¤àtçcihnànàü ràjà sãmnaþ pravartità>% . j¤àtéõàü sàmantàdãnàü liïgàdãnà¤ca vçkùàdãnàmabhàve ràjaiva svàtantryeõa sãmànaü pravartayet . nàrado'pi %<yadà ca na syurj¤àtàraþ sãmàyà na ca lakùaõam . tadà ràjà dvayoþ sãmàmunnayediùñataþ svayam>% . iùñataþ icchayà sàrvavibhaktikastasiþ . gràmadvayamadhyavartinãü vivàdàspadãbhåtàmbhuvaü samaü pravibhajyàsyeyambhårityubhayoþ samarpya tanmadhye sãmàliïgàni kuryàt . yadà tasyàü bhåmàvupakàràti÷ayo yatra dç÷yate tadà tatraiva sà sakalà bhåryojanãyà na tåbhayatra . tathà ca manuþ %<sãmàyàmaviùahyàyà svayaü ràjaiva dharmavit . pradi÷eddhåmimeteùàmupakàràditi sthitiþ>% iti . aviùahyàyàü j¤àtçcihnarahitàyàm . pradi÷et prave÷ayedityarthaþ . aya¤ca nirõayo ràj¤à nirõayàntaravadavyavahitottarameva na kartavyaþ kintu sãmàliïgàni yadà àvarakàdyabhàvàt sthåñaü dç÷yante tadà kartavyaþ . tathà ca manuþ sãmàü prati samutpanne vivàde gràmayordvayoþ . jyaiùñhe màsi nayet sãmàü suprakà÷eùu setuùu . dvayorgràmàdhipayorvivàde sãmàü pratisamutpanne jyaiùñhe màsãtyupalakùaõaü màsàntare'pi setu vçtiùu sãmàliïgeùu vyakteùu vivàdàdhyàsitàü sãmànnirõayedityarthaþ . gràmagrahaõaü nagaràderupalakùaõàrtham . ataeva kàtyàyanaþ %<sàmantà÷cettu sàmantaiþ kuryàt kùetràdinirõayam . gramasãmàdiùu tathà tadvannagarade÷ayoþ>% iti . yadà punaþ gràmàdãnàü sãmàtvena parikalpità nadã kadàcit gràmàntaraü bhittvà pravahantã dakùiõabhàge sthitàü pårvaü kà¤cid bhåmiü vàmabhàganiviùñàü karoti tathà tatraikagràmasambandhinã bhåranyatra ràj¤à yojyate tatra nirõayopàyamàha vçhaspatiþ %<anyagràmàt samàhçtya dattà'nyasya yadà mahã . mahànadyatha ràj¤à ca kathantatra vicàraõà . nadyotsçùñà ràjadattà yasya tasyaiva sà mahã . anyathà na bhavellàbho naràõàü ràjadaivikaþ . kùayodayau jãvana¤ca daivaràjava÷ànnçõàm . tasmàt sarveùu kàryeùu tatkçtanna vicàlayet>% . na ca nadãkçtasya daivakçtatvàbhàvaþ ÷aïkanãyaþ daiva÷abdasya bhàgyavàcitvànnadãkçtamapi daivakçtaü bhavatyeva . tathà càha sa eva %<gràmayo rubhayoryatra maryàdà kalpità nadã . kurute dànaharaõaü bhàgyàbhàgyava÷ànnçõàm . ekatra kålapàtantu bhåmeranyatra saüsthitim . nadã tãre prakurute tasya tànna vicàlayet>% . tasya nadãva÷àt pràptabhåmikasya tàü pràptàü bhåminna vicàlayet nànyayà kuryàt pårvasvàmã nàpacchindyàdityarthaþ . etadanupta÷asyatãraviùayam . upta÷asyavipaye punaþ sa evàha %<kùetraü sa÷asyamullaïghya bhåmi÷chinnà yadà bhavet . nadãsrotaþpravàheõa pårvasvàmã labheta tàm>% . tàü sa÷asyàü bhåmiü pårvasvàmã yàvadutpannasya ÷asyaphalapràptistàvallabhetetyarthaþ . phalapràpterårdhvaü punaþ pårvacanaviùaya samànatà . ràjadattaviùaye kvacit pratiprasavamàha sa eva %<yà ràj¤à krodhalobhena chalanyàyena và hçtà . vadattà'nyasya duùñena na sà siddhimavàpnuyàt>% . svatvahetupratigrahàdilabdhakùetraviùayathetat . svatvahetupratigrahàdipramàõàbhàve punaþ sa evàha pramàõarahitàü bhåmiü bhu¤jàno yasya yà hçtà . guõàdhikàya vai dattà tasya tànna vicàlayet . pramàõarahitàü svatvahetupratigrahàdipramàõarahitàm . gçhàdiviùayakaü nirõayamàha sa eva %<nive÷akàlàdàrabhya gçhacaryàpaõàdikam . yena yàvadyathà bhuktaü tasya tanna vicàlayeta>% . yena svàminà yàvat pracàrabhåmyàdiyuktaü tathà yena pårvàdidigabhimukhadvàràdiyuktatvàdiråpeõopabhuktaü tattasya svàminaþ sakà÷ànna bicàlayet nànyathà kuryàdityarthaþ atra niye÷akàlàdàrabhyetyabhighànànmadhye kçtàyà vyavasthàyà nivartyatvaü dar÷itam . nive÷akàlàdàrabhya sthitàni gavàkùàdikàni pràtive÷ikàdyaniùñakàrãõyapi na nivartyante ityuktaü tenaiva %<vàtàyanaü praõàlãü ca tathà nirvyåhavedikàm . catuþ÷àlasyandanikàü pràïniviùñàü na càlayet>% . vàtàyanaü gavàkùaþ . praõàlã pàùàõàdinirmita jalanirgamopàyaþ . niryåho dvàranirgatakàùñhavi÷eùa iti kçtyakalpatarau . niryåho gçhakoõa iti smçticandrikàyàm . vedikà rathyàdiprade÷a saüskçtottarà bhåmiþ . catasçõàü ÷àlànàü samàhàraþ catu÷àlam . tasmàt syandanikà vçùñijalanipàtaþ . kàtyàyano'pi %<mekhalàbhramaniùkà÷agavàkùànnoparodhayet . praõàlãü gçhavàstu¤ca pãóayan daõóabhàgbhavet>% . mekhalà kuóavamålabandhaþ . bhramojalanirgamaþ . niùkà÷aþ harmyàdibhittiùu nirgataü kàùñhàdinirmitamaspçùñabhåmikamupave÷anasthànam . noparodhayet na nirundhyàt . gçhavàstuþ vàsabhåmiþ . pårvamavidyamànàþ paràniùñakàriõa ete na kartavyà ityapyàha sa eva %<nive÷anabhayàdårdhvannaite yojyàþ kadàcana . dçùñipàtaü praõàlã¤ca na kuryàt parave÷masu>% . dçùñipàto gavàkùaþ . parave÷masu parave÷màmimukhyena . parakuóyanikañe purãùotsargàdikamapi ta kartavyam tathà ca vçhaspatiþ %<varcaþsthànaü vahni cayaïgartocchaùñàmbusecanam . atyàràt parakuóyasya na kartavyaü katha¤cana>% . varcaþsthànam purãùotsargasyànam . atyàràdatisargãpe aratnidvayasammitaprade÷a ityarthaþ . tathà ca kàtyàyanaþ %<viõmåtrodakaseka¤ca vahni÷vabhranive÷anam . aratnidvayamutasçjya parakuóyànniye÷ayet>% . saüsaraõa÷abdàrthanirvacanapuraþsarantasyàniroddhavyatvamàha vçhaspatiþ %<yàntyàyànti janà yena pa÷ava÷cànivàritàþ . taducyataü saüsaraõannaroddhavyantu kenacit>% . tathà ca samyaganivàritaü sarantyasminniti saüsaraõanirvacanamityarthaþ . catuùpathàdayo'pi na niroddhavyàþ tathà ca nàradaþ %<avaskarasthala÷vabhrabhrabhramasyandanikàdibhiþ . catuùpathasurasthànaràjamàrgànna rodhayet>% . avaskaraþ purãùam . gçhàdi÷oghanàrthaü pàü÷usamåha iti hariharàdayaþ . sthalaü yedikà ÷vabhraïgartaþ . bhramo jalanirga mamàrgaþ . syandanikà padalapràntaþ . anyadapi àdi÷abdena tàdda÷aü gràhyam . rathyàmàrgo ràjamàrgo na tu catuùpatha iti kalpataruþ . na ca catuùpatharàjamàrgayorabheda iti ÷aïkanãyaü tayorbhedàt . tathà ca kàtyàyanaþ %<sarve janàþ sadà yena prayànti sa catuùpathaþ . aniùiddhà, yathàkàlaü ràjamàrgaþ sa ucyate>% . aniùiddhà ityasya pårveõànvayaþ . yatra ràjakãyairakàle gamanaü pratiùidhyate sa ràjamàghaü ityarthaþ . kùetrasya sasãpe madhye và yasya sarvadà màrgo'sti tatra nirodho na kartavyaþ . tathà ca ÷aïkhalikhitau %<màrgakùetre pathi visargo ràjamàrge rathasya parivartanamiti>% pathivisargaþ pathovisargaþ . ràjamàrge yàvatà prade÷ena rathaiþ parivartate tàvàn prade÷astyaktavya ityarthaþ . saüsaraõànàmavarodhakàriõàntu daõóo màùaiko dàpyaþ yathàha vçhaspatiþ %<yastatra saïkaraü ÷vabhraü vçkùàropaõameva ca . kàmàt purãùaü kuryàcca tasya daõóastu màùakaþ>% . saïkaro'tra ÷akañàdisaïkãrõatà vçkùàpàdànaü latàdãnàmapyupalakùakam . màùo'tra tàmrikaþ, daõóasya aparàdhànusàreõa kalpayitumucitatvàt . ye tu ràjamàrge purãùotsargàdikaü kurvate teùàmadhiko daõóaþ tathà ca manuþ %<samutsçjedràjamarge yastvamedhyamanàpadi . sa dvau kàrùàpaõau dadyàdamedhyaü cà÷u ÷odhayet>% . àpadgatàdiùu tu daõóastenaivoktaþ %<àpadgatastathà vçddho garbhiõã bàla eva ca . paribhàùaõamarhanti tacca ÷odhyamiti sthitiþ>% . paribhàùaõaü krårabhàùaõam . taóàgàdau tato'pyadhiko daõóaþ . tathà ca kàtyàyanaþ %<taóàgodyànatãrthàni yo'medhyena vinà÷ayet . amedhyaü ÷odhayitvà tu daõóayet pårvasàhasam>% . ye punarmalinavastraprakùàlanàdinàtãrthàni dåùayanti tasyàpyayameva daõóa ityàha sa eva %<dåùayet siddhatãrthàni sthàpitàni mahàtmabhiþ . puø õyàni pàvanãyàni pràpnuyàt pårvasàhasam>% . maryàdà prabhedanàdau daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<maryàdàyàþ prabhede tu sãmàtikramaõe tathà . kùetrasya haraõe daõóàþ adha mottamamadhyamàþ>% . anekakùetravyavacchedikà sàdhàraõã bhårmaryàdà sãmà tasyàþ prakarùeõa bhedana sàmàtikramaõe sãmàmatilaïghya karùaõe kùetrasya ca bhayàdipradar÷anena haraõe yathàkrameõàdhamottamamadhyamasàhasañaõóà veditavyàþ . yat tu viùõuvacanam %<sãmàmettàrasuttamasàhasaü ñaõóayitvà punaþ sãmàü kàrayediti>% . tatra hi sãmàmatilaïghya karùataþ punaþ sãmàkaraõaü punastatra karùaõasyàkaraõami tyevaü vyàkhyeyam . tena na pårvavacanavirodhaþ kùetragrahaõaü gçhàdyupalakùaõàrtham . aj¤ànàt kùetràdiharaõe'dhama eva yathàha manuþ %<gçhaü taóàgamàràmaü kùetraü và bhãùayà haran . ÷atàni pa¤ca daõóyaþ syàdaj¤ànàddvi÷ato damaþ>% . vçddhamanuþ %<sthàpitàü caiva maryàdàmubhayo rgràmayostathà . atikràmanti ye pàpàste daõóyà dvi÷ataü dasam>% . apahriyamàõakùetràdibhåyastve uttamo'pi daõóaþ prayoktavyaþ %<badhaþ sarvasvaharaõaü purànnirvàsanàïkane . tadaïaccheda ityukto daõóa uttamasàhasam>% iti smaraõàt . yat tu ÷aïkhalikhitàbhyàm sãmàtikramaõe daõóàdhikyamuktam %<sãmàvyatikrame tvaùñasahasramiti>% tat sampårõasãmàtikramaviùayam . sãmàsandhiùåtapannavçkùàdiphalaü naivaikena gràhyaü yathàha kàtyàyanaþ sãmàbhadhye tu jàtànàü vçkùàõàü kùetrayordvayoþ . phalaü puùpa¤ca sàmànyaü kùetrasvàmiùu nidi÷et . sàmànyaü sàdhàraõaü kùetrayoþ svàmiùu kùetrasvàmiùu . tathà cànyatareõaiva tadvçkùãyaphalàdigrahaõe tadanuråpeõa daõóa iti dhvanitam . yadà punaranyakùetre vçkùàdirutpanno'nyakùetre ÷àkhàþ prasçtàþ tatra kaþ svàmãtyàkàïkùàyàü sa evàha anya kùetre tu jàtàtàü ÷àkhà yatrànyasaüsthitàþ . svàminaü taü vijànãyàd yasya kùetre tu saü÷ritàþ . saü÷ritàþ praråóhàþ . parakùetre pràrthanayà kriyamàõaü setukåpàdikaü kùetrasvàminà na niùeddhavyaü tathàha yàj¤avalkyaþ %<na niùedhyo'lpabàdhastu setuþ kalyàõakàrakaþ . parabhåmiü haran kåpaþ svalpakùetro bahådakaþ>% . alpabàdhaþ alpapãóàkaraþ kalyàõakàrako vahåpakàrakaþ . svalpa kùetraþ svalpakùetravarto àbhyàü vi÷eùaõàbhyàü yaþ setuþ kùetramadhyavartitayà vahupãóàkarastadà dikùu sannihitakùaitravartitayà alpopakàrako và tadà niùeddhavya iti dar÷atam . tatra nàrado'pi %<parakùetrasya madhye tu seturna pratiùidhyate . mahàguõo'lpadodha÷ced vçddhi riùñà kùaye sati>% kùaye alpakùetrakùaye satyapi vçddhiryata iùñà ato mahàguõaþ svakùetre'pi upakàrakaro'lpadàùa÷cettadà na pratiùeddhavya ityathaü . anyakùetre setukåpàdipavartanaü tatsvàmyàdya j¤àü labdhà kartavyamityàha yàj¤avalkyaþ svàmine yo'nivedyaiva kùetre setuü pravartavet . utpanne svàmino bhogastadabhàve masãpadaþ . yastu kùatrasvàminaü tadvaü÷yaü tadabhàve ràjànaü và pràrthya arthàdànena và tatkùetre setvàdikaü karoti sa setvàdyutpannaphalopabhogaü dçùñamadçùñevà na labhate kintu tatsvàmyeva tallabhate tadabhàve ràjà . atastadàj¤àü gçhãtvà setvàdikaü kartavyamityarthaþ . jãrõànàm anyadãyasetvàdãnàm uddhàro'pi tatsvàmyàdyanuj¤àü gçhãtvà kàrya ityàha nàradaþ %<pårvapravçttanutpannamapçùñvà svàminantu yaþ . setuü pravartayed yastu na sa tatphalabhàgbhavet . mçte tu svàmini punastadvaü÷ye vàpi mànave . ràjànamàmantrya tataþ kuryàt setupravartanam . ato'nyathà kle÷amàyànmçgavyàdhanidar÷anàt>% . mçgavyàdhadçùñàntaþ sphuñãkçtastainaiva, %<iùavastasya na÷yanti yo viddhamanuvidhyati>% . tasya mçgavyàdhasya . kàtyàyano'pi %<asvàmyanumatenaiva saüskàraü kurute tu yaþ . gçhodyànataóàgànàü saüskartà labhate na tu . deyaü svàmini càyàte tannivedya nçpe yadi . athàvedya prayuktastu tadgataü labhate vyayam>% . nçpe anàvedya kçtaü yattaóàgàdisaüskàràrthaü vyayantat syàmini gràmàntaràdàgate tena deyamapi na pràpnoti . nçpe nivedyasaüskaraõe tadarthaü vyayaü pràpnoti . phalantu svàmyanumatyalàbhe na pràpnotãtyarthaþ . yaþ parakùetramahamidaü kçùàmãtyårãkçtya pa÷càd na kçùati nàpyanyena karùayati taü pratyàha yàj¤avalkyaþ %<phàlàhatamapi kùetraü yo na kuryànna kàrayet . sa pradàpyaþ kçùñaphalaü kùetramanyena kàrayet>% . yadyapi phàlàhataü ki¤cid halena vidàritaü samyagvojàvàpayogyaü na bhavati tathàpyakçùñakùetrasya phalaü yàvat tatrotpattiyogyaü sa mantàdikalpitaü tàvadasau svàmine dàpanãyaþ tacca pårvakarùakàdàcchidyà'pareõa kàrayet . vyàso'pi %<kùetraü gçhãtvà yaþ ka÷cinna kuryànna ca kàrayet . svàmine sa ÷adaü dàpyo ràj¤e daõóa¤ca tatsamam>% . ÷adaü kùetraphalam . tatsamaü tadanuråpamityarthaþ . svàmigràhyaü kùetraphalamapi kiyadityàkàïkùàyàü sa evàha %<ciràvasanne da÷amaü kçùyamàõe tathàùñakam . susaüskçte'pi ùaùñhaü syàt parikalpyaü yathàsthiti>% iti . ciràvasanne cirakàlamakçùñe kùetrai 'hamidaü kçùàmãtyårãkçtyopekùite sàmantairyathàsthiti kùetrasthityanusàreõaitàvadatrotpattu yogyamiti pari kalpya kùetrasvàmine tasya da÷amabhàgaü, kçùyamàõe aciràvanne svãkçtyànupekùite tu aùñamaü bha gaü sumaüskate tåpekùita ùaùñhaü bhàgaü dàpya ityarthaþ . yastu kùetrasvàminaþ sàmarthyavaikalyàdinà'rdhakhilàvasthàü pràpte kùetre svàmyanivàrataþ san svayameva tatkarùaõàdikaü karoti tadà sa kùetrasvàmine phalaü na dàpanãyaþ . kintu tasya phalaü svayameva gçhõãyàdityàha nàradaþ %<a÷aktapretanaùñeùu kùetrikeùvanivàritaþ . kùetraü cedvikçùet ka÷cida÷nuvãta sa tatphalam>% . pretà mçtàþ naùñàþ kutracidgatà iti ciramaparicitàþ . kùetrikeùu kùetrasvàmiùu tena kùatrasvàminà tatputràdinà và samàgatenaiva vidhàya karùàdikhilabha¤janàrthaü vyayaü dattvaiva svãyaü kùetraü gràhyamiti sa evàha %<vikçùyamàõe kùetre tu kùetrikaþ punaràvrajet khilopacàraü tat sarvaü dattvà kùetramavàpnuyàt>% . ardha khilàdyavasthà kadà kùetrasya bhavatãtyàkaïkùàyàü sa evàha %<saüvatsareõàrdhakhilamãhitaü vatsaraistribhiþ . pa¤cavarùà vasannàntu kùetraü syàdañavãsamam>% . karùaõarahitaü saüvareõà'rdhakhilaü bhavati yatnasàdhyaü bhavati varùatraye tu ãhitaü khilaü mahàyatnasàdhyaü bhavati . varùapa¤cake na ãhitaü kùetram añavãtulyaü syàt atiduùkarùaü bhavadityarthaþ . khilabha¤canàrthaü ùyayadànàsàmarthye kùetrasvàminaþ kùetraphalasyàùñamo bhàgaþ karùakeõa varùàùñakaü svàmine deyaþ ava÷iùñaü sarvaü svayameva gràhyam . kùetraü ca varùàùñakànantarantatsvàmine deyam . tathà ca kàtyàyanaþ %<a÷aktito na dadyàcca khilàtheü yaþ kçto vyayaþ . tadaùñabhàgahãnantu karùakaþ phalamàpnuyàt>% iti . %<varùàõyaùñau sa bhoktà syàtparataþ svàmine tu tat iti>% .

#<sãra># puø si--rak pçùoø . 1 sårye mediø 2 arkavçkùe 3 hale ca amaraþ saüj¤àyàü kan . 3 ÷i÷umàre ÷abdamàø .

#<sãradhvaja># puø sãrogalaþ taccihnito dhvajo yasya . candravaü÷ye 2 janakançpe .

#<sãrapàõi># puø sãraþ halaþ pàõau yasya . baladeve amaraþ .

#<sãrin># puø sãrohalo'styasyàyudhatvena ini . balaràme halà0

#<sãlanda># puø matsyabhede (sãlindà) %<sãlandhaþ ÷leùmalo vçùyo vipàke madhuro guruþ . vàtapittaharo hçdya àmavàtakara÷ca saþ>% bhàvapraø .

#<sã(se)vana># naø siva--lyuñ niø và dãrdhaþ . sãvane tantusantàne (seoyàna) amaraþ 2 liïgamaõyadhasthasåtre strã hemacaø ïãp .

#<sãsa># naø si--kvip pçùoø so--ka karmaø . (sãme) dhàtubhede hemacaø nàga÷abde 4009 pçø tadguõàdi dç÷yam . svàrtha ka . tatràrthe amaraþ .

@<[Page 5306b]>@
#<sãhuõóa># puø sihuõóa + pçùoø dãrghaþ . snuhãvçkùe ràjaniø .

#<su># avyaø su--óu . 1 påjàyàm 2 ati÷aye amaraþ . 3 kçcche 4 anumatau 5 mamçddhau mediø 6 anàyàse ca anekàrthakoø . påjàyàmasya nopasargatvam tena sustutamityàdau na ùatvam . ati÷ayàdau tu suùñuta ityàdi . gaõaratne'rthavi÷eùànuktakrameõodàhçtam yathà %<su pra÷aüsànumatipåjàbhç÷akçcchra÷ubheùu . suråpaþ sukçtaü susàdhuþ sutaptaþ suduþ karaü sugandhaþ>% .

#<sukaõñakà># strã suùñhu kaõñako'syàþ . ghçtakumàryàm ràjani

#<sukaõóu># strã su + kaõóu + yak óu . kaõóuroge (culakànà) ÷abdaraø .

#<sukanda># puø ÷obhanaþ kando'sya . 1 ka÷erau ràjaniø 2 ÷obhanakandayukte triø saüj¤àyàü ka . 3 palàõóau amaraþ . 4 vàràhãkande 5 dharaõãkande ràjaniø .

#<sukandin># puø ÷obhanaþ hitakaraþ kando'styasya ini . ÷åraõe (ola) ràjaniø .

#<sukanyakà># strã ÷aryàtinçpakanyàyàü cyavanarùipatnyàm bhàgaø 9 . 3 aø .

#<sukarà># strã sukhena kriyate duhyate và su + kç--khal . 1 su÷ãlàyàü gavi amaraþ 2 sukhasàdhye triø .

#<sukarõaka># puø suùñhu karõa iva kando'sya kap . 1 hastikande ràjaniø 2 ÷obhanakarõayukte triø .

#<sukarõikà># strã suùñhu--karõàviva parõànyasyàþ kap ata ittvam . måmikaparõyàm ÷abdaraø .

#<sukarõã># strã suùñhu karõàviva pattràõyasyàþ ïãp . indravàruõyàm (ràkhàla÷a÷à) ràjaniø .

#<sukarmbhan># puø suùñhu karma yasmàt 5 baø . 1 viùkambhàdiùu madhye saptame yoge jyoø 2 ÷obhanakçtyayute triø 3 vi÷vakarmaõi puø mediø . pràø saø . 5 ÷obhane kçtye naø .

#<sukala># puø suùñhu kalyate khyàyate'sau su + kani + ac . dàtçtvabhojayitvàdinà 1 vikhyàte jane amaraþ . pràø baø . 2 sundaramadhuràvyakta÷abdayukte triø . pràø saø . sundare kala÷abde puø .

#<sukàõóa># puø suùñhu kàõóo'sya . 1 kàravelle ràjaniø 2 sundarakàõóayukte vçkùe ca 3 kàõóãralatàyàü strã ïãp . svàrtha ka ata ittvam . tatraiva .

#<sukàõóin># puø sukàõóa + astyarthe ini . bhramare ràjaniø .

#<sukàmà># strà suùñhu kàmyata'sau su + kama--karmaõi tha¤ . 1 tràyamàõàlatàyàma ràjaniø . 2 ÷obhanakàmaviùaye triø .

#<sukàlukà># strã su + kasa--uõ snàrthe ka . óoóãkùupe ràjani0

@<[Page 5307a]>@
#<sukàùñha># naø suùñhu kàùñhaü yasya pràø baø . 1 devadàrukàùñhe 2 kàùñhakadalyàm 3 kañukyà¤ca strã ràjaniø . pràø saø . 4 ÷obhane kàùñhe ca .

#<sukundaka># puø su + kudi--õvul . palàõóau ÷abdaraø .

#<sukundana># strãø su + kudi--lyu . varvare ràjaniø .

#<sukumàrà># naø su + kumàra--ac . 1 jàtãvçkùe 2 navamàlikàyàm 3 kadalyàü 4 pçkkàyàü 5 màüóatyà¤ca ràjaniø . 6 atikomale triø . pràø saø . 7 sundarakumàràvasthànvite triø striyàü ïãù . 8 navamàlikàyàü 9 puõórekùau puø mediø 10 vanacampake 11 kùave 12 ÷yàmàke ca puø ràjaniø saüj¤àyàü kan . sukumàraka tamàlapatre naø ÷àlau puø ràjaniø .

#<sukçt># triø su + kç--kvip . 1 puõyakàrake jañàø 2 dharmike jane trikàø .

#<sukçta># naø su + kç--kta . 1 puõye dharme amaraþ 2 ÷ubhe 3 suvihite triø mediø . 4 sukarmaõi naø .

#<sukçti># strã su + kç--ktin . 1 puõye 2 maïgale 2 satkarmaõi ra

#<sukçtin># triø sukçtamanena iùñàø ini . 1 puõya÷ãle agaraþ 2 ÷ubhayukte mediø . 3 satkarmayuta ca striyàü ïãp .

#<sukesara># puø suùñhukesaro yasya . vãjapåre ràjaniø .

#<sukolã># strã pràø saø . kùãrakàkolyàm ratnamàø .

#<sukoùaka># puø suùñhukoùà'sya kap . koùàmre ràjaniø .

#<sukha># sukhasampàdane adaø cuø ubhaø sakaø señ . sukhayati--te vyatusukhata--ta . anekàckatvena na ùopade÷aþ .

#<sukha># naø sakùa--ac . 1 puõyajanye ànande guõabhede amaraþ 2 anukålavedanãye yadanubhavàya cittamanukålaü bhavati tasmin arthe tacca àtmadharma iti naiyàyikàdayaþ . cittadharma iti sàïkhya dayaþ . sukhayatãti ac sukhamasyàsti yam và . 3 sukhàürake 4 sukhini ca tri0! 5 varuõapåryàü strã 6 kharge mediø . %<yanna duþkhena sambhinnaü na ca grastamanantaram . abhilàùopanãtaü ca tatsukhaü khaþpadàspadam>% ÷rutyà duþkhàsambhinnasukhasyaiva svargapadàrthatvenàbhidhànàt tasya sukhavi÷eùàtmakatvàt tathàtvam . 7 vçddhinàmoùadhau ràjaniø . sukhatvaü tu jàtibhedaþ tallakùaõantu kàmyabhàvatvam anyecchànadhãnacchàviùayatve sati bhàvatvamiti yàvat duþkhàbhàvasya kàmyatve'pi tasya bhàvatvàbhàvànnàtivyàptiþ . %<sukhaü tu jagatàmeva kàmyaü dharmeõa janyate>% bhàùàø . tathàca dharmàsamavàyikàraõajanya÷uõatvaü tallakùaõamiti phatito'rthaþ . sakhaduþkhayoþ parasparabhinnatve kàraõàdikaü kaõàø såø vçttyordar÷itaü yathà %<iùñàniùñakàraõavi÷eùàdvirodhàücca mithaþ sukhaduþyorathàntarabhàvaþ>% kaõàø såø . àtmaguõànàü kàraõatobhedavyutpàdanaü da÷amàdhyàyàrthaþ, tatra %<àtma÷arãrendriyàrthabuddhimanaþpravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàstu prameyam>% iti gautamãye prameyavibhàgasåtre sukhasyànabhidhànàt duþkhàbhinnameva sukhamiti bhramaniràsàrthaü sukhaduþõayo reba prathamaü bhedamàha sukhadukhayormiyaþ parasparamarthàntarabhàvobhedo vaijàtyamiti yàvat kuta ityata àha iùñàniùñakàraõavi÷eùàt iùñaü iùyamàõaü srakcandaünavanitàdi, aniùñamaniùyamàõamahikaõñakàdi, tadråpaü yatkaraõaü tasya vi÷eùàdbhedàt kàraõavaijàtyàdhãnaü kàryavaijàtyamàva÷yakaü yataþ, bhedakàntaramàha viràüdhàt sahànasthànalakùaõàt nahyekasminnàtmanyekadà sukhaduþkhayoranubhavaþ cakàràdanayàþ kàryabhedaü bhedakaü samuccinoti, tathà hi anugrahàbhiùvaïganayanaprasàdàdi sukhasya, dainyamukhamàlinyàdi duþkhasya kàryamiti tato'pyanayorbhedaþ . taduktaü pra÷astàcàryaiþ %<anugrahalakùaõaü sukhaü sragàdyabhipretaùiùayasànnidhye sati iùñotpannadhãndriyàrthasannikarùàddharmàdyapekùàdàtmamanasoþ saüyogàdyadyadanugrahàbhiùvaïganayanàdiprasàdajanakamutpadyate tat sukham>% iti . tadidamatãteùu srakcandanàdiùu smçtijamanàgateùu saïkalpajam . gautamãye såtre sukhàparigaõanaü vairàgyàya sukhamapi duþkhatvena bhàvayato vairàgyaü syàdetadarthamiti uø vçø . %<tacca sukhaü caturvidhaü vaiùayikamàbhimànikaü mànorathikam àbhyàsikaür¤ceti>% upaø vçttiø . àdyaü viùayendriyasàkùàtkàrajanyaü, dvitãyaü ràjàdhipatyapàõóityagarvàüdijanyaü, tçtãyaü viùayadhyànajanyam caturthaü såryàdinamaskàràyàmàdijanyaü làghavaråpamiti . pàtaø såø vaiùayikasukhànàü pariõàmaduþsvatvàdibhiþ duþkhatvaü vyavasthàpitaü vairàgyàrthaü yathà %<pariõàmatàpasaüskàraduþkhairguõavçttivirodhàcca duþkhameva sarvaü vivekinaþ>% såø . sarvasyàyaü ràgànuviddha÷cetanàcetanasàdhanàdhãnamakhànubhava iti tatràsti ràgajaþ karmà÷ayaþ tathà ca dveùñi duþkhasàdhanàni mukhyati ceti dveùamohakçto'pyasti . tathà coktam %<nànupahatya bhåtànyupabhogaþ sambhavatãti>% hiüsàkçto'pyasti ÷àrãraþ karmàgaya iti viùayasukhaü càvidyetyuktam . yà bhogeùvindriyàõàü tçpterupa÷àntiþ tat sukhaü yà laulyàdanuva÷àntistad dukham . na cendriyàõàü bhogàbhyàsena vaitçùõyaü kartuü ÷akyaü kasmàd yato bhogàbhyàsamanuvivardhante ràgàþ kau÷alàni cendriyàõàmiti tasmàdanupàyaþ sukhasya bhogàbhyàsa iti sa khalvayaü vç÷cikaviùabhãta ivà÷ãviùeõa daùño yaþ sukhàrthã viùayànanuvàsito mahati duþsvapaïke magna iti . eùà pariõàmaduþkhatà nàma pratikålà sukhàvasthàyàmapi yoginameva kli÷nàti . atha kà tàpaduþkhatà sarvasya dveùànuviddha÷cetanàcetanasàdhanàüdhãnastàpànubhava iti . tatràsti dveùajaþ karmà÷ayaþ sukhasàdhanàni ca pràrtha mànaþ kàyena vàcà manasà ca parispandate tataþ paramanugçhnàtyupahanti ceti parànugrahapãóàbhyàü dharmàdharmànupacinoti sa karmà÷ayo lobhànmohàcca bhavatãtyeùà tàpaduþkhatocyate . kà punaþ saüskàraduþkhatà . sukhànubhavàt sukhasaüskàrà÷ayo duþkhànubhavàdapi duþkhasaüskàrà÷aya iti evaü karmabhyo vipàke'nubhåyamàne sukhe duþkhe và punaþ karmà÷ayapracaya iti evamidamanàdiduþkhasrotoviprasçtaü yoginameva pratikålàtmakatvàdudvejayati kasmàt akùipatrakalpo hi vidvàniti yathorõàtantu rakùipatre nyastaþ spar÷ena duþkhayati nànyeùu gàtràvayaveùu evametàni duþkhàni akùipatrakalpaü yoginameva kli÷nanti netaram itarantu svakarmopahçtaü duþkhamupàttamupàttaü tyajantaü tyaktaü tyaktamupàdadànam anàdivàsanàvicitrayà cittavçttyà samantato'nuviddhamivàvidyayà hàtavya evàhaïkàramamakàrànupàtitaü jàtaü jàtaü vàhyàdhyàtmikobhayanimittàstriparvàõastàpà anuplavante tadevamanàdiduþkhasrotasà vyåhyamànamàtmànaü bhåtagràma¤ca dçùñvà yogã sarvaduþkhakùayakàriõaü samyagdar÷anaü ÷araõaü prapadyata iti guõavçttivirodhàcca duþsvameva sarvaü vivekinaþ . prakhyàpravçttisthitiråpà buddhiguõàþ parasparànugrahatantrãbhåtàþ ÷àntaü ùoraü såóhaü và pratyayaü triguõameva pràrabhante cala¤ca guõavçttamiti kùiprapariõàmi cittamuktaråpàti÷ayàdvçttyati÷ayà÷ca paraspareõa virudhyante sàmànyàni tu ati÷ayaiþ saha pravartante evamete guõà itaretarà÷rayeõopàrjitasukhadukhamohapratyayà iti sarve sarvaråpà bhavanti guõapradhànabhàvakçtasteùu vi÷eùa iti tasmàt du khameva sarva vivekina vàø . tacca sukhaü nityaü janya¤ceti bedàntinaþ . tatra viùayasaüparkàt vaiùayikaü sukhaü janyam, brahmasvaråpaü sukhaü nityamiti tadetanmataü muktivàde maõikatà niràkçtam yathà na ca nityasukhàbhivyaktirmuktiþ . sà hi na nityà mukta÷arãriõoravi÷eùàpàtàt notpàdyà taddhetu÷aürã ràdyabhàvàt j¤ànamàtre sukhamàtre và taddhetutvàvadhà raõàt niþsaüsàrada÷àyàü taddhetusàmànye vàdhakàbhàvàt . ataeva sargàdau ÷arãrakalpanà . kiü và tajjanakaü na tàvadàtmamanaþ sayogaþ tasyàdçùñàdinirapekùasyàüjanakatvàt viùayamàtràpekùaõe tu saüsàrada÷àyàmapi tadamivyaktiprasaïgaþ nàpi yogajodharmaþ sahakàrã tasyotpannabhàvatvena vinà÷itve'paratra nivçttyàpatteþ na ca tajjanyàbhivyaktiranantà tasyà api tata eva nà÷àt . atha tattvaj¤ànàt savàsanamithyàj¤ànanà÷e doùàbhàvena pravçttyàdyabhàvàddharmàdharmayoranutpàde pràcãnadharmàdharmakùayàdduþkhasàdhana÷arãràdinà÷a eva tatra hetuþ ataeva tasyànantyenàbhivyaktipravàho'pyananta iti cenna ÷arãraü vinà tadanutpatteþ tasya taddhetutve mànàbhàvàcca . na ca mokùàdipravçttireve mànaü duþkhahànàrthitayà tadupapatteþ . naca nitye sukhe mànamasti %<nityaü vij¤ànamànandam brahma>% %<ànandaü brahmaõoråpaü tacca mokùe pratiùñhitamityàdi>% õutimàünamiti cenna upajananàpàyavatorj¤ànasukhayorahaü jànàmyahaü sukhãti abhinnatvenànubhåyamànayorbrahmàbhedavodhane pratyakùabàdhàt . atha sukhasya brahmàbhedabodhanàdevàyàgyatayà'nityaü sukha vihàya vàkyàrthatvena nityasukhasiddhiþ svargavat na tu nityasukhe siüddhe tadabhedavodhanaü yenànyonyà÷rayaþ, yadvà nityaü sukhaü bodhayitvà tadaminnaü brodhyate na ca vàkyabheùñaþ vàkyaikavàkyatvàditi cenna àtmamano'nubhåyamànatvena tadabhinnasya nityasukhasyàpyanubhavaprasaïgàt sukhamàtrasya sragocarasàkùàtkàrajanakatvaniyamàt tadanumave vàtmano'pyanubhavo na syàt . athàtmàbhinnaü nityasukhamanubhåyata eva sukhatvaü tu tatra nànubhåyata iti cenna sukhànubhavasàmagryà eva sukhatvànubhàvakatvàt tasmàdànandaü brahmeti matvarthãyàcpratyayàntatvenànandaü vodhyate nàbhedaþ, anyadhà napuü sakatvànupapatteþ . etena brahmàdvaitattvasàkhàtkàràdavidyànivçttau vij¤ànaüsukhàtmakaþ kevalaü àtmàpavarge vartata iti vedàntimatamapàstam svaprakà÷asukhàtmakabrahmalo nityatve muktasaüsàriõoravi÷eùaprasaïgàt puruùaprayatnaü vinà tasya sattvàdapuruùàrthatvàcca avidyànivçttiþ prayatnasàdhyeti cet avidyà yadi mithyàj¤ànanamarthàntaraü và ubhayathàpi sukhaduþkhàbhàvasàdhanetaratvena tannivçtterapuruùàrthatvàt . tatra duþkhàbhàvasyaiva paramaprayojanatvaü na sukhasyeti vyavasthàpitaü yayà naünu duþkhàbhàvo na puruùàrthaþ sukhasyàpi hànistulyàyavyayatvàt na ca nahutaraduþkhànuviddhatayà sukhasyàri prekùàvaddheyatvam àva÷yakatvena duþkhasyaiva heyatvàt sukhasya nirupadhãcchàyiùayatvàt anyathà duþkhànanuviddhatayà tathàtvena puruùàrthatvavirodhàditi cenna sukhamanuddi÷yàpi duþkhabhãråõàü duþkhàbhàvada÷àyàü sukhamastãtyuddi÷ya duþkhàbhàvàrthaü pravçtteþ vaiparãtyasyàpi sambhave susvasyàpyapuruùàrthatàpatteþ ato duþkhàbhàvada÷àyàü sukhaü nàstãti j¤ànaü na duþkhàbhàvràrthipravçttipratibandhakaü nasmàdaviyekinaþ sukhamàtralipsavo bahutaraduþkhànuviddhamapi sukhamuddi÷ya ÷iromadãyaü yadi yàtu yàtviti, kçtvà paradàreùvapi pravartamànàþ %<varaü vçndàvane'raõye>% ityàdi vadantonàtràdhikàriõaþ . ye ca vivekino'smin saüsàràpàrakàntàre kiyanti duþkhadurdinànli kiyatã sukhakhadyotikà kupitaphaõiphaõàmaõóalacchàyàpratimamidamiti manyamànàþ sukhamapi hàtumicchanti te'tràdhikàriõaþ . na ca bhogàrthinàmapravçttau puruùà rthatà hãyate kasyacidapravçttàvapi cikitsàdeþ puruùàrthatvàt . athavà %<duþkhàbhàvo'pi nàvedyaþ puruùàrtha tayeùyate . na hi mårchàdyavasthàrthaü pravçtto dç÷yate sudhãþ, puruùàrthatvaü sukhavajj¤àyamànaü niyarmàt na ca muktij¤ànaü sambhavatãti na hi duþkhàbhàvaü jànãyàmityu ddi÷ya pravçttiþ kintu duþkhaü me mà bhådityudi÷ya svato duþkhàbhàva eva puruùàrthaþ tasya j¤ànantu svakàraõàdhãma na tu puruùàrthatopayogi sukhã syàmityuddi÷ya pravartate na tu sukhaü jànãyàmiti sukhameva tathàstu na tadavagamaþ tasyànàva÷yakatvenànyathàsiddhatvàt gauravàcca . ki¤ca bahutaraduþkhajarjarakalevaràduþkhàbhàvamuddi÷ya maraõe 'pi pravartamànà dç÷yante na ca maraõe tasya j¤ànamasti na te vivekina iti cenna puruùàrthatve vivekànupayogàt>% . tacca sukhaü cittadharmo'pi adhyastatayà prativiümbaråpeõa và àtmani vartate iti sàükhyà vedàntina÷ca . àtmaguõa iti naiyàyikàþ . 8 duþkhàbhàve . bhàravàhakasya bhàràpagame sukhã saüvçtto'hamiti pratyayasya duþkhàbhàvaviùayatayopagamàt .

#<sukhaïkarã># strã sukhaïkaroti. kç--khañ sum ca ïãp . 1 jãvantãvrkùe ràjaniø . 2 sukhakàrake triø .

#<sukhaïghuõa># puø ghuõa ka--mum . ÷ivakhaññàïge trikàø .

#<sukhacàra># puø sukha sukhakàraka càrà yasya . uttabhà÷ve ÷abdamà0

#<sukhajàta># triø jàta sukhamasya paranipàtaþ . jàtànande %<sukhajàtaþ suràpãta>% bhaññiþ .

#<sukhada># puø sukha dadàti dà--ka . 1 viùõau viùõusaø . %<viü÷atyakùarasaüyukto dhravaþ sukhadasaüj¤akaþ . ÷çïgàravãrayorj¤eyo guruõaikenaü maõóita>% saüø gãø ukte 2 dhruvabhede . 3 sukhadàtari triø 4 svargave÷yàyàü strã ÷abdaratnàø . 5 ÷amãvçkùe strã ràjani0

#<sukhadohyà># strã sukhena dohyà duha--õyat . kle÷aü vinà dohanãyàyàü gavi hemacaø sukhasaüdohyàpyatra .

#<sukhabhàj># triø sukhaü bhajate bhaja--õvi . sukhayukte .

#<sukhamodà># strã sukhaþ sukhakaro màdo yasyàþ . sallakãvçkùe ràjani0

#<sukharàtri># strã sukhà sukhakarã ràtriryasyàm . à÷vinàmàvàsyàyàm dãùànvitàmàvàsyàyàm . ulkà÷abde 1371 pçø dç÷yam .

#<sukharàtrikà># strã sukhà ràtriyasyàþ 5 baø kap . dãpànvitàmàsyàyàü påjyàyàü lakùmyàma dopànvitàmupakramya %<påjanãyà tadà lakùmãrvij¤eyà sukharàtrikà>% jyotirvacanam . kaùñhabhàye sukharàtrirapyatra %<àkhyàtà bhåtale devi! sukharàtri! namo'stute>% iti dãpànvitàmàvasyàyàü lakùmãpåjanamantraþ .

#<sukhavarcaka># puø sukhaü varcayati uddãpayati varca--õic--õvul . sàrjakàkùàre (sàjimàñã) amaraþ .

#<sukhavarcas># puø sukhaü sukhakaraü varco yasya . sarjikàkùàre (sàjimàñi) ràjaniø .

#<sukhavàsa># puø sukhaþ sukhakaro vàso gandho yasya . (tarasuja) phulapradhànavçkùe ratnamàø .

#<sukhavàsana># puø sukhaü sukhakaraü vàsanaü gandho yasya . sukhavàsanagandhadravye ÷abdaraø .

#<sukhàdhàra># puø sukhànàmàdhàraþ . svarge ÷abdaraø . karmaø . sukhakaràvàüse .

#<sukhàyataü># puø sukhenàyamyate à + yama--kta . vinãtà÷ve ÷abdamà0

#<sukhàyana># puø sukhenàyate'nena aya--lyuñ . suvinãtà÷ve ÷abdamà0

@<[Page 5310a]>@
#<sukhàvaha># triø sukhamàvahati janadhati à + vaha--ac . sukhajanake .

#<sukhà÷a># puø sukhà sukhakarã à÷à yasya . 1 varuõe sukhenà÷yate a÷a--gha¤ . 2 ràjatini÷e vçkùe 3 suõabhojye triø mediø bhàve gha¤ . sukhabhojane khàrthe ka . suõà÷ane, (÷a÷à) ràjatini÷avçkùe ca puø .

#<sukhà÷ana># puø sukhenà÷yate a÷a--karmaõi lyuñ . (÷a÷à) phalapradhàne vçkùe ÷abdaca0

#<sukhotsava># puø sukhastatkara utsave yasmàt 5 vaø . 1 patyau trikàø karmaø . 2 ànandakàrake utsave puø .

#<sukhodaka># naø karmaø . sukhakare uùõodake ratràmàø .

#<sukhorjika># puø sukhasya årjaþ vçddhirastyasya ñhan . sarjikàkùàre (sàjimàñi) ràjaniø .

#<suga># naø suùñhu cchati niryàti gama--óa . 1 viùñhàyàm ÷abdacaø 2 sugame tri0

#<sugata># puø suùñhu gacchati jànàti gama--kartari--kta . 1 buddhe amaraþ . 2 sugatiyute triø .

#<sugandha># puø suùñhu gandho'sya na it . 1 gandhatçõe 2 kùudrajãrake ratnamàø 3 nãsotpale 4 candame ràjaniø bhàvapraø . 5 grandhiparõe 6 rakta÷igrau 7 ganghake 8 caõake 9 bhåtçõe ca puø ràjaniø . 10 sadgandhadravyayukte àpaõàdau triø . %<gandhasyettvaü tadevàntagrahaõàt>% ukteþsamavàyenaiva gandhavattve it àpaõasya ca gandhayuktadravyàdhàratvàt tatra na it siø kauø .

#<sugandhaka># naø suùñhu gandho'sya kap . 1 raktulasyàü 2 ganghake ratnamàø 3 nàgaraïge trikàø 4 karkañyà¤ca ràjaniø .

#<sugandhapatrà># strã sugandhaü pattramasyàþ . rudrajañàyàm ràjani0

#<sugandhabhåtçõa># naø karmaø . gandhatçõe ràjaniø .

#<sugandhamålà># strã sugandhaü målaü yasmàþ . 1 sthalapadminyàm 2 ràsnàyà¤ca ràjaniø .

#<sugandha># strã suùñhu gandho'styasyàþ ac . 1 ràsnàyàü amaraþ 2 ÷añhyàü ÷abdaraø 3 bandhyàkarkoñyàm 4 rudrajañàyàü 5 nàkulyàü 6 ÷atapuùpàyàü 7 navamàlikàyàü 8 svarõayåthikàyàü 9 pçkkàyàü 10 sallakyàü gandhapattryàm 12 màdhavyàü ràjaniø 13 anantàyàü 14 tulasyàü 15 màtulaïgake ca ratnamàø .

#<sugandhàmalaka># naø sugandhaiþ sarvauùadhigaõairyuktamàmalakam . %<sarvauùadhisamàyuktàþ ÷uùkàstvàmalakatvacaþ . yadà nadàyaü yogaþ syàt sugandhàmalakàbhidhaþ>% ràjaniø ukte sarvauùadhiyukte ÷uùke àmalakavalakale .

#<sugandhi># puø suùñhu gandhaþ asya và itsamàø . iùñagandhe surabhau amaraþ . 2 sugandhayukte amaraþ 3 ekavàluke 4 sustàyàü 5 ka÷erau 6 gandhatçõe 7 dhànyake 8 pippalãmåle ca ràjaniø . svàrthe ka . kahlàre ÷abdaraø gaurasvarõe puùkaramåle suraparõa u÷ãre ràjaniø . mahà÷àlau hemacaø . gandhake turaske ca puø ràjaniø .

#<sugandhikusuma># puø mugandhi kumumaü yasya . 1 pãtakaravãre ràjaniø 2 sadgandhayuktapuùpayuta triø 3 pçkkàyàü strã jañàø karmaø . 4 sugandhini puùpe naø .

#<sugandhitriphalà># strã tryavayavaü trisiràkaü và phalaü triphalaü sugàndha triphalamastyasyàþ sàdç÷yena ac . jàtãphale 2 pågaphale 3 lavaïgakalikàphale ca ràjaniø .

#<sugandhimåla># naø sugandhi målamasya . u÷ãre (venà) ràjani0

#<sugandhimåùikà># strã sugandhiþ viràdhisakùaõayà durgandhiþ måùikà . chuchundaryà (chucha) ràjaniø .

#<sugahana># triø pàø saø . 1 atinivióe kumbàyàü strã ramànàthaþ .

#<sugahanàvçti># strã karmaø . yaj¤asthàne ÷vàdidar÷amavàraõàya nivióe veùñane kumbàyàm amaraþ .

#<sugçha># puüstrã suùñhu gçha yasya . 1 ca¤cusåcikakhage (vàvui) hemacaø strã ïãù karmaø . 2 sundare gçhe naø .

#<sugçhãtanàman># puø sugçhãtaü pràtaþkàle smaraõãyaü nàma yasya . pràtaþsmaraõãyanàmake puõyakãrtau jane trikàø .

#<sugranthi># puø suùñhu granthiryasya . 1 corakavçkùe ràjaniø 2 sundaragranthiyute triø .

#<sugrãva># puø suùñhu grãvà'sya . 1 ÷rãkçùõasyà÷ve 2 såryaputre vànare÷vare ca mediø . 3 sundaragrãvàyute triø striyàü ïãù 2 ka÷yapasya patnãbhede garuóapuø .

#<sugrãve÷a># puø 6 taø . ÷rãràmacandre ÷abdaratnàø .

#<sucakùus># puø suùñhu cakùuriva phalamasya . 1 uóumbare jañàø 2 ÷obhanalocanayukte triø pràø saø . 3 ÷obhane netre naø .

#<suca¤cukà># strã suùñhu ca¤curiva ÷ikhà yasyàþ kapa . nahàca¤cu÷àke ràjaniø .

#<sucaritrà># strã suùñhu caritraü yasyàþ . pativratàyàü striyàm amaraþ 2 maccaritrayute triø pràø saø . 3 saccaritre naø .

#<sucarman># puø suùñhu carmeva valakalamasya . 1 bhåjavçkùe ràjaniø 2 sundaracarmayute triø . pràø saø . 3 sundare carmaõi naø .

#<sucitraka># puüstrã sucitreõa kàyati kai--ka . suùñhucitravarõo yasya kap và . 1 matsyaraïgakhage 2 citrasarpe ca ÷abdaraø striyàü ïãù . 3 sucitravarõayute triø striyàü ñàp .

#<sucitravãjà># strã sucitraü vicitraü vãjaü yasyàþ . vióaïgàyàü ràjaniø .

@<[Page 5311a]>@
#<sucitrà># strã pràø saø . 1 cirbhañàyàü ràjaniø . 2 vicitre tri0

#<sucira># naø pràø saø . 1 atyantacirakàle 2 bahukàle ca 3 bahukàlabhave triø .

#<suciràyus># puø sucira bahukàlikamàyuryasya . 1 deve ÷abdaraø 2 bahukàlakùivini triø .

#<sucelaka># puø pràø saø . 1 såkùmavastre amaraþ . suùñhu celo'sya kap . 2 såkùmavastradhare triø .

#<sujala># naø ÷obhanaü jalaü yasmàt 5 baø . 1 kamale ràjaniø pràø saø . 2 sundare jale naø .

#<sujalpa># puø %<yatràrjavàt sagàmbhãryaü sadainthaü sahacàpalam . sotkaõñha¤ca hariþ spçùñaþ sa sujalpo nigadyate>% ujjvalamaõilakùite vàkyabhede

#<sujàtà># strã su + jana--kta . 1 tuvaryàm ràjaniø 2 manoj¤e tri0

#<sujãvantã># strã pràø saø . svarõajãvantyàm ràjaniø .

#<su(ùu)ñña># anàdare cuø uø sakaø señ . suññayati te asusuññat ta . ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<suta># puüstrãø su--kta . 1 putre 2 tanayàyàü strã amaraþ . sà ca 3 duràlabhàyàü ÷abdacaø 4 utpanne 5 sambaddhe 6 niùpãóite ca triø 7 pàrthive puø madiø .

#<su(så)taka># naø su--(så)--bhàve kta su(så)taü jananaü tasmàdàgatam kan . 1 jananà÷auce 2 a÷aucamàtre ca %<sutake mçtake tathà>% %<màtu÷ca såtakaü tat syàt>% iti ca smçtiþ .

#<sutajãvaka># puø sutaü jãvayati sevanàt jãva--õic--õvul . putrajovakavçkùe ràjaniø .

#<sutanu(nå)># puüstrãø suùñhu tanuryasyàþ và åï . 1 nàryàm ràjaniø %<sutanu! satyamalaïkaraõàya te>% màghaþ pràø baø . 2 sundarakàyayute triø . pràø saø . 3 sundare kàye strã hrasvàntaþ . 4 atyantasåkùme triø striyàü và ïãù .

#<sutapas># puø suùñhu tapati su + tapa--asi . 1 sårye siø kauø 2 arkavçkùe suùñhu tapo'sya . 2 munau puø . 3 sundaratapoyukte triø . pràø saø . 4 sundare tapasi naø .

#<sutapàdikà># sutàþ saühatàþ pàdàþ målànyasyàþ kap kàpi ata ittvam . haüsapadãlatàyàü ràjaniø .

#<sutaràm># avyaø su + ati÷aye'rthe tarap--àmu . avadhàritàrthasya ati÷ayaucitye %<dhenvà tadadhyàsitakàtaràkùyà nirãkùyamàõaþ sutarà dayàluþ>% raghuþ . atra kàtaràkùyà dhenvà vç÷yamànatvena dayàlutvasya ati÷ayaucityam .

#<sutarkàrã># strã sutarkamçcchati ç--aõ ïãp . devadàlãlatàyàm ràjaniø .

#<sutardana># puüstrãø suùñhu tardati raveõa virahiõam su + tçdalyu . kokile trikàø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<sutala># pu naø suùñhu talaü yatra . 1 pàtàlabhede pàtàla÷abde 4299 pçø dç÷yam . 2 aññàlikàbandhabhede puø mediø .

#<sutavaskarà># strã sutà vaskarà iva bahutvàt yasyàþ . saptaputraprasavitryàm striyàü trikàø .

#<suta÷reõã># strã sutà niùpãóità ÷reõãva . 1 måùakaparõyàm amaraþ 6 taø . 2 putrapaïktau ca .

#<sutahivukayoga># puø %<sutahivukaviyadvilagnadharmeùvamaragururyadi dànavàrcito và . yada÷ubhamupayàti tacchubhaü syàt>% jyoø ukte vaivàhikalagnàt suta 5 hivukà 4 disthite grahabhedaråpe yoge .

#<sutàtmajà># strã 6 taø . 1 pautryàü 2 dauhitryà¤ca amaraþ 3 pautre 4 dau hatre ca puø .

#<sutikta># puø pràø saø . 1 parpañe (kùetapàpaóà) ràjaniø . 2 atyantatikte triø 3 koùàtakyàü strã ràjaniø saüj¤àyàü kan . pàribhadre jañàø nimbe bhånimbe puø ÷abdamàø .

#<sutãkùõa># puø pràø saø . 1 ÷obhà¤janavçkùe jañàø . 2 ÷veta÷obhà¤jane ràjaniø . 3 munibhede ca %<sutãkùõamuniketanam>% bhaññiþ . 4 atyugre triø .

#<sutuïga># puø pràø saø . 1 nàrikelavçkùe hàràø jyotiùokte grahàõàm uccarà÷istheùu 2 a÷abhedeùu ca ucca÷abde 1058 pçø dç÷yam . 2 ati÷ayocce triø .

#<sutejana># puø su + tija--lyu . 1 dhanvani vçkùe bhàvapraø .

#<sutejas># puø suùñhu tejo'sya . 1 àditthabhaktàyàm ràjaniüø . 2 ÷obhanatejoyukte triø . 3 jainabhede puø hemacaø .

#<sutailà># strã suùñhu tailaü yasyàm 7 vaø . mahàjyotiùmatã latàyàm ràjaniø .

#<su(så)tràman># puø suùñhu tràyate su + trai--manin pçùoø . indre amaraþ . dãrghàdiþ tatràrthe rudraþ .

#<sutvan># puø sunoti sma su--bhåte kvanip . 1 kçtàbhiùeke kçtayaj¤àrthasnàne amaraþ 2 kçtasomaniùpãóane ca .

#<suda># ÷obhàyàü sauø paø sakaø señ idit . sundati asundãta . sautratvena na ùopade÷aþ .

#<sudagdhikà># puø suùñhu dagdha dàho'styasya ñhan . dagdhànàmavçkùe ràjaniø .

#<sudaõóa># puø suùñhu daõóo yasmàt 5 baø . vetre ràjaniø .

#<sudaõóikà># strã sudaõóayati rogàn su + daõói + õvul . 1 gorakùyàm . (gorakùacàkule) ràjaniø 2 sudaõóayutàyàü striyà¤ca .

#<sudat># puø suùñhu danto'sya vayasi datràde÷aþ . 1 ÷obhanadantayaktavayaske gajàdau 2 yuvatyàü strã ïãp . %<sudatãjanamajjanàrpitaiþ>% naiùaø . vayobhinne tu sudanta ityeva sundaradantayute nañàdau siø kauø .

#<sudarbhà># strã su + dçbha--karmaõi gha¤ . 1 ikùudarbhàvçkùe ràjaniø . suùñhu darbho yatra . 2 sundaraku÷ayukte triø .

#<sudar÷ana># puø suùñhu dç÷yate khalarthe yuc . 1 viùõucakre 2 merau 3 jambuvçkùe mediø . (padmagulu¤ca) 4 latàbhede strã raütnamàø 5 àj¤àyàm 6 oùadhibhede ca strã 7 indrapure naø mediø 8 amaràvatyàü vi÷vaþ strã ïãp . 9 jinabhede hemacaø . sudar÷anacakraü ca sarvadevatejobhiþ ÷ivena nirmàya viùõave dattaü yathoktaü padmapuø uttarakhaø 145 aø . %<atha viùõumukhà devàþ svatejàsi dadustadà . tànyaikyaü vai gatànã÷o dçùñvà sva¤càsucanmahaþ . tenàkaronmahàdevaþ sahasà ÷astramuttamam . cakraü sudar÷anaü nàma jvàlàmàlàtibhãùaõam>% . %<tataþ prãtaþ prabhuþ pràdàt viùõave pravaraü varam . pratyakùaü taijasaü ÷rãmàn divyaü cakraü sudar÷anam>% vàmanapuø 79 a0

#<sudar÷anacårõa># naø cårõaråpauùadhabhede %<triphalà rajanãyugmaü kaõñakàrãyugaü ÷añã . trikañu granthikaü mårvà guóåcã dhanvayàsakaþ . kañukà parpaño mustaü tràyamàõà ca bàlukam . nimbaü puùkaramåla¤ca madhuyaùñã ca vatsakaþ . yavànãndrayavo bhàrgã ÷igruvãjaü suràùñrajà . vacà tvak padmako÷ãracandanàtiviùà balà . ÷àliparõã pç÷niparõã vióaïgaü tagaraü tathà . citrakaü devakàùñha¤caü cavyaü pattraü pañolajam . jãvakarùabhakau caiva lavaïgaü vaü÷alocanà . puõóarãka¤ca kàkolã patrakaü jàti patrakam . tàlã÷apatrametàni samabhàgàni cårõayet . ardhàü÷aü sarvacårõasya kiràtaü prakùipet sudhãþ . etat sudar÷anaü nàma cårõaü dopatrayàpaham . jvaràü÷ca nikhilàn hanyànnàtra kàryà vicàraõà . pçthagdvandvàgantujàü÷ca dhàtusthàn viùamajvaràn . sannipàtodbhavàü÷càpi mànasànapi nà÷ayet . ÷ãtàdãnapi dàhàdãn mohaü tandràü bhramaü tçùàm . kàsaü ÷vàsa¤ca pàõóu¤ca hçdrogaü kàmalàü tathà . trikapçùñakañãjànupàr÷va÷åla¤ca nà÷ayet . ÷ãtàmbunà pibadetatsarvajvaranivçttaye . sudar÷anaü yathà cakraü dànabànàü vinà÷arnam . tadvajjvaràõàü marveùàü cårõametat praõà÷anam>% . puùkaramålàbhàve kuùñhamapi dadyàn . bhàrgyabhàve kaõñakàrãmålam . sauràùñryabhàve smañikàü dadyàt . tagaràlàbhe kuùñhaü deyam . jãvakarùabhayàrabhàve vidàrãkandasya bhàgadvayaü dadyàt . puõóarãkaü ÷vetakamalam . kàkolyabhàve a÷vagandhamålaü dadyàt . tàlã÷apatrakàbhàve svarõatàlã pradãyate bhàvapraø .

#<sudala># puø suùñhu dalànyasya . kùãramorañàvçkùe ratnamàø 2 ÷àlaparõyàü strã ràjaniø .

#<sudàman># puø suùñhu dadàti dà--manin . 1 meghe 2 parvatabhede (iràvat parvata) mediø . sudàmnaikàdik aõ ïãp saudàmanã taóiti amaraþ . 2 gopabhede 4 samudre ÷abdaraø 5 airàvate gaje trikàø puràõaprasiddhe ÷rãkçùõamitre 6 viprabhede ca 7 ÷obhanadàtari triø . ràjagçhasamãpasthe 8 nadãbhede strã ràmàø ayoø 70 sarsaþ . tatra và ïãp óàp ca . sudàmnã sudàmà và .

#<sudàya># puø suùñhu dãyate su + dà--karmaõi gha¤ . 1 yautukapasàdàdinà striyai deye dhane . sodàyiru÷abde dç÷yam . suùñhu dàyo yasya . 2 pitçprabhçtau j¤àtau .

#<sudàru># puø suùñhu dàru yatra . paripàtraparvate trikàø .

#<sudi># avyaø svaràø suùñhu dãvyati su + dava--ói . ÷uklapakùe manoramà

#<sudina># naø pràø saø . 1 pra÷astadivase . 2 pra÷aste triø .

#<sudinàha># naø sudinaü pra÷astamahaþ ñacsamàø . pra÷astadivase siø kau0

#<sudãrghadharmà># strã sudãrghaþ ativistãrõo dharmo guõavi÷eùo yasyàþ kevalatvàbhàvànnànicsamàø óàp . asanaparõyà ÷abdacaø sudãrgho gharmo yasyàþ . sudãrdhagharseti pàñhàntare tatràrthe .

#<sudãrghaphalikà># strã sudãrghaü phalaü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . vàrtàkubhede ratnamàø .

#<sudãrghà># strã pràø saø . cãnàkarkañyàm ràjaniø .

#<sudåra># triø pràø saø . atidåre amaraþ .

#<sudyumna># puø vaivasvatamanuputre ióà÷abde 921 pçø dç÷yam .

#<sudhanvan># triø suùñhu dhanuryasya anaïsamàø . 1 sunda dhanurdhare . 2 màndhàtçvaü÷ye nçpabhede harivaüø 12 aø . 3 àïgirase munibhede bhàø saø 66 aø . 3 anante nàge 5 vi÷vakarmaõi ca puø mediø .

#<sudhanvàcàrya># puø %<vai÷yàttu jàyate vràtyàt sudhanvàcàrya eva ca . kàruùa÷ca vijanmà ca maitraþ sàttvata eva ca>% manåkte vràtyavai÷yàtsavarõàjàte jàtibhede .

#<sudharman># strã su + dhç--manin . 1 devasabhàyàm 2 kuñumbini ca puø uõàø .

#<sudharmà># strã suùñhu dharmo yasyàþ anicsamàø và óàp . devasabhàyàm amaraþ . gauràø ïãù sudharmãtyapyatra . amarañãkà

#<sudhà># strã suùñhu dhãyate pãyate arpyate yà dhe dhà--và ka . 1 amçte amaraþ 2 lepanadravye (kaõãcuna) 3 mårvàyàm 4 snu hyàü 5 gaïgàyàm 6 iùñakàyàü mediø 7 vidyuti 8 rase 9 jale 10 dhàtryàm nànàrthakoø 11 harãtakyàm 12 madhuni ÷abdacaø 13 ÷àlaparõyà¤ca ràjaniø .

#<sudhàü÷u># puø sudhevàhlàdakàþ a÷avo'sya . 1 candre 2 karpåre ca amaraþ . sudhàkaràdayo'pyatra .

#<sudhàü÷utaila># naø sudhàü÷unà karpåreõa vàsitaü tailam! karpåravàsite taile ràjaniø .

#<sudhàü÷uratna># naø 6 taø . mauktike ràjaniø tasya candrapriyatvàüttathàtvam . grahayaj¤a÷abde 2763 paø dç÷yam .

#<sudhàïga># puø sudhevàpyàyanamaïgamasya . 1 candre trikàø 2 karpåre ca

#<sudhàjãvin># puø sudhàü lepanadravyamàjãvati à + jãva--õini palagaõóe lepake (ràja) trikàø .

#<sudhàdhàra># puø 6 taø . 1 candre ÷abdaraø 2 karpåre 3 amçtàdhàrapàtre ca

#<sudhànidhi># puø sudhà nidhãyate'tra ni + dhà--àdhàre ki 6 taø . 1 candre ÷abdaraø 2 karpåre ca .

#<sudhàpayas># puø sudhà lepanadravyamiva ÷ubhraü payo niryàso'sya . snuhãvçkùe .

#<sudhàbhuj># puø sudhàü bhuktavàn bhåja--bhåte kvip . deve hemacaø .

#<sudhàbhç(så)ti># puø sudhà bhriyate puùyate såyate và'nena bhçså--và ktic . 1 yaj¤e 2 candre mediø 3 karpåre ca .

#<sudhàmaya># naø sudhàtmakaü lepanadravyàtmakaü và pràcurye mayañ . 2 ràjabhavane saudhe ÷abdaraø . amçtavadàhlàdakavàkyàdau triø striyàü ïãp .

#<sudhàmodaka># puø sudheva modayati muda--õic--õvul . 1 yavàsa÷akaràyàm 2 karpåre ca ràjaniø .

#<sudhàvarùin># puø suvàü varùati vçùa--õini . 1 candre 2 karpåre 3 brahmaõi ca ÷abdaraø 4 buddhabhede trikàø .

#<sudhàvàsa># puø 6 taø . 1 candre 2 karpåre ca . sudhàyà iva vàso gandho yasyàþ . trapuùyàm ràjaniø .

#<sudhàsindhu># puø sudhàmayaþ sindhuþ . amçtasamudre ràjaniø .

#<sudhàsravà># strã sudhàü sravati sru--ac . 1 rudntãvçkùe ràjaniø 2 upajihvàyà¤ca (àlajibha) trikàø .

#<sudhàhara># puø sudhàü harati hç--ac . garuóe ÷abdaraø bhàø àø 32 aø dç÷yam . sudhàhàrakàdayo'pyatra .

#<sudhiti># puüstrãø su + dhà--ktic na hyàde÷aþ . 1 kuñhàre svadhitauràyamuø .

#<sudhã># puø suüùñhu dhãryasya . 1 paõóite . suùñhu dhãþ pràø saø . 2 sundarabuddhau strã . suùñhu dhyàyati su + dhyai kvip niø . 3 subuddhiyukte triø .

#<sudhåma># puø suùñhu dhåmaþ saütàpo yasya . svàdnàmagadndhadravye ràjaniø .

#<sudhodbhava># puø sudhayà saha sudhàyà và udbhavati ud + bhå--ac . 1 dhanvantarau vaidyaràje samudramanthane hi tasya sudhàkamaõóalusahitatayopattestathàtvam . 2 haritakyàü strã trikàø %<papàta vindurmedinyàmindrasya pivato'mçtam . tato divyà samutpannà saptajàtirharãtakã>% bhàvapraø uktestasyàþ sudhàvindujàtatvàt tathàtvam .

#<sunanda># naø suùñhu nandayati su + nanda--ac . 1 balaràmamuùale ÷abdamàø . 2 ÷rãkçùõapàr÷va carabhede bhàgaø 10 . 89 aø . 3 ràjagçhabhede ca . 4 atyànandayukte triø ÷abdaraø 5 gorocanàyàm, 6 umàyàm strã mediø evam 7 umàsakhãbhede ÷abdamàø 8 màryàm vi÷vaþ 9 arkapattrãvçkùe ca (iùeramåla) strã ratmabhàø .

#<sunayana># puüstrãø suùñhu nayane asya . 1 mçge ÷abdacaø striyàü jàtitvàt ïãù . 2 nàryàü strã ñàp . 3 ÷obhananetrayukte triø striyàü bahvackatvàt ñàp .

#<sunàkçta># puø suùñhu na akçtaþ na¤o nalopàbhàvaþ . karparake ÷abdacaø .

#<sunàbha># puø suùñha nàbhirasya acsamàø . mainàkaparvate trikàø .

#<sunàmadvàda÷ã># strã vratabhede vrata÷abde 5066 pçø dç÷yam .

#<sunàra># puø suùñhu nàlamasya lasya raþ . 1 sarpàõóe ÷unãstanye 3 kalaviïge khage puüstrãø mediø striyàü ïãù .

#<sunàlaka># puø suùñhu nàlena kàyati kai--ka . 1 vakavçkùe ÷abdaca 2 sundaranàlayukte triø .

#<sunàsikà># strã suùñhu nàsà'styasya ñhan . 1 kàkanàsàyàm ràjaniø . pràø saø . 2 sundaranàsikàyàm strã .

#<sunàsã(÷ã)ra># puø suùñhu nàsã(÷ã)raþ agragasainyaü yasya . indre amaraþ .

#<sunàsã(÷ã)rya># puø sunà(÷ã)sãro devatà'sya yat . yaj¤abhede . cha . sunà(÷ã)sãrãyo'pyatra . sa ca càturmàsuyàgaparvabhedaþ kàtyàø ÷rauø 5 . 16 kaõóikàyàmuktaþ . kàtyàyana÷abde 1830 pçø dç÷yam . na vai÷vadevãye na sunàsãrye ÷rutiþ .

#<suniùaõõa># naø suùñhu niùaõõaü svapno yasmàt 5 baø . (susuni) ÷àke trikàø kap tatraiva amaraþ .

#<suniùñapta># triø su + nis + tapa--kta ùatvam . atyantoddãpte

#<sunãti># strã suùñhu nãtiþ yasyàþ . uttànapàdasya patnobhede 1 dhruvamàtari . 2 sundaranãtiyukte triø . pràø saø . 3 ÷obhanàthàü nãtau strã .

#<sunãtha># triø su + nã--thak . 1 dharma÷ãle uõàdikoø 2 vipre saükùipta0

#<sunãla># naø pràø saø . 1 maõimede (nãlama) 2 dàóime ràjaniø 3 sundaranãlavarõe puø . 4 tadvati triø . 5 a tasyàm 6 aparàjitàyàü 7 jaratãtçõe ca strã ràjani0

#<sunãlaka># puø sunãkva iva kàyati kai--ka . 1 nãlabhçïgaràje 2 nãlàsane 3 nãlaratne ca ràjaniø .

#<sunda># puø 1 daityabhede upasunda÷abde 1337 pçø dç÷yam . 2 vànarabhede ràmàø laø 47 saø . 3 ràkùasabhede ràmàø bàø 20 saø .

#<sundara># triø su + unda--aran--÷akaø . 1 manohare amaraþ striyàü ïãp sà ca 2 uttamastriyàü 3 tripurasundaryàü devyà¤ca . 4 kàmadeve 5 vçkùabhede ca (sundàra) puø mediø 6 yoginãbhede strã tantram %<ayujãryadi sau jagau, yujoþ . sabharà lgau yadi sundarã tadà>% chandoø ukre 7 ardhasame vçttabhede strã . vçø raø tu iyaü viyoginãtyuktà .

#<supakva># puø sundaraü pacyate su + paca--kta tasya vaþ . 1 ÷obhanàmre ÷abdacaø . 2 sundarapariõate triø .

#<supaca># triø bhuktaü sat sukhena pacyate paca--karmaõi khal . laghupàke dravyamàtre .

#<supattra># naø suùñhu pattramasya . 1 tejapatre ÷abdacaø 2 àdityapattre puø . 3 pallivàhatçõe ràjaniø 4 sundarapattrayukte triø . 5 rudrajañàyàü 6 ÷atàvaryàü 7 pàlaïkyàü 8 ÷amyàü 9 ÷àlaparõyà¤ca strã ràjaniø .

#<supattraka># puø suùñhu pattraü pakùo'sya kap . 1 ÷omà¤janavçkùe 2 jatukàyàü strã ràjaniø ata ittvam .

#<supatha># puø suùñhu panthàþ pràø saø và acsamàø . 1 sadvartmani 2 sadàcàre ca suùñhu panthà yatra acsamàø . 3 sundarapathayukte triø .

#<supathin># puø pràø saø và samàsàntàbhàvaþ . satpathe ÷abdaraø supanthàþ .

#<supathyà># strã pràø saø . 1 ÷vetacillãvçkùe ràjaniø 2 ÷obhanapathye triø .

#<supadmà># strã suùñhu padyate pada--ma . 1 vacàyàm ÷abdacaø . pràø vaø . 2 padminyàü strã .

#<suparõa># puø suùñhu paürõaü pattraü pakùo và yasya . 1 garuóe amaraþ 2 sundaraparõayukte triø 3 svarõacåóakhage puüstrãø striyàü ïãù . 4 kçtamàlavçkùe puø mediø 5 nàgake÷are puø trikàø . kap suparõaka . àragbadhe vçkùe saptacchadavçkùe jañàø garuóe ca hemacaø . ÷àlaparõyàü reõukàyàü palà÷yàü svarõajãvantyàü vàkucyàü strã kàpi ata ittvam .

#<suparõaketu># puø suparõo garuóaþ keturyasya . viùõau halàø .

#<suparõã># strã suùñhu parõànyasyà gauràø ïãù . 1 padminyàü suparõo garuóo'styasyà ac gauràø ïãù . 2 garuóamàtari ca medi0

#<suparõãtanaya># puø 6 taø . garuóe halàø .

#<suparvan># puø suùñhu parva yasya . 1 deve amaraþ 2 vàõe 3 vaü÷e 4 dhåme ca mediø . pràø saø . 5 sundare parvaõi naø .

#<suparvà># strã suùñhu parva astyasyàþ ac ñàp . ÷vatadårvàyàm ràjaniø .

#<supàkya># naø supàkàya hitam yat . 1 viólavaõe ràjaniø .

#<supàr÷va># puø suùñhu pàr÷vo'sya . 1 plakùavçkùe (pàkuóa) vçkùabhede 2 sampàtiputtre vihagabhede ca ràjaniø 3 sundarapàr÷vànvite triø . 4 meroruttarasthaviùkambhaparvate puø dhànya÷aila÷abde 3882 pçø dç÷yam . saüj¤àyàü kan . 1 gardabhàõóavçkùe puø amaraþ .

#<supiïgalà># strã pràø saø . 1 jyotiùmatyàü 2 jãvantyà¤ca ràjani

#<supãta># naø pràø saø . 1 garjare (gàüjara) ràjaniø . 2 sundarapãtavarõe puø 3 tadvati triø .

#<supuña># puø suùñhu puñamasya . 1 kolakande 2 viùõukande ca ràjaniø .

#<suputrikà># strã suùñhu putra iva pakùaþ yasyàþ kap ata ittvam . jatukàyàm (telopokà) ràjaniø .

#<supuùkarà># strã suùñhu puùkaramasyàþ ac . sthalapadminyàm rajaniø .

#<supuùpa># naø pràø saø . 1 lavaïgakusume ÷abdacaø 2 papauõóarãke 2 àhålye 4 tåle ràjaniø 5 strãõàü rajasi ca %<supuùpairàkãrõaü kusumadhanuùo mandiramaho>% ÷yàmàstavaþ . suùñhu puùpamasya kap . (pàlatàmàndàra) vçkùe . pàñalàyàü strã ràjaniø ata ittvam .

#<supuùpã># strã suùñhu puùpamasyàþ ïãù . 1 ÷vetàparàjitàyàü 2 ÷atapuùpàyàm 3 mi÷reyàyàü 4 droõapuùpyàü 5 jãrõapha¤jyàü ràjaniø . 6 kadalyàü ÷abdacaø .

#<supåra># puø suùñhu påryate su + påra--ka . vãjapåre ràjaniø .

#<supåraka># puø suùñhu pårayati påra--õvul . vakavçkùe ratnamàø .

#<sup># strã vyàkaraõaparibhàùite suprabhçtau supparyante pratyayabhede .

#<supta># naø khapa--bhàve kta saüprasàraõam . 1 nidràyàü 2 ÷ayane ca 3 susuptau hemacaø kartari kta . 4 nidrite triø . %<kùudhitastçùitaþ kàmã vidyàrthã kçùikàrakaþ . bhàø õóàrã ca pravàsã csapta suptàn prabodhayet . makùikà mramaraþ sarpo ràjà vai vàlakastathà . para÷và'pi ca mårkha÷ca sapta suptànna bàdhayet>% nãtisàraþ .

#<suptaghàtaka># triø 6 taø . hiüsre trikàø .

#<suptajana># puø supto jano yatra . 1 ardharàtre jañàø . karmaø . 2 nidrite loke ca .

#<supti># strã svapa--ktin . 1 ÷ayane 2 nidràyàm 3 khapre ca %<karoti maptirjanadar÷anàtithim>% naiùaø . 4 spar÷atàyàü 5 vi÷rambhe mediø .

#<supratibhà># strã suùñhu pratibhà yasyàþ 5 baø . 1 suràyàm pràø saø . 2 ujjvalàyàü buddhau . 6 baø . 3 tadvati triø .

#<supratiùñhà># strã pràø saø . 1 pra÷aüsàyàm . 6 baø 2 tadvati triø . 3 pa¤càkùarapàdake chandobhede strã . %<pratiùñhànyà supårvikà>% vçø raø .

#<supratiùñhita># puø mu + prati + sthà--kta ùatvañutve . 1 uóumbaravçkùe ràjaniø . 2 pra÷aüsite triø .

#<supratãka># puø suùñhu pratãkaü yasya . ã÷ànakãõasthite diggaje amaraþ . 2 ÷ive 3 kàme ca 4 sundaràïge triø . pràø saø . 4 sundare aïge naø .

#<suprabhà># strã suùñhu prabhà yasyàþ . 1 agnijihvàbhede tantraø 2 vàkucyàü ràjaniø . 3 sundaradãptiyute triø . pràø saø . 4 ÷obhanàyàü dãptau strã 5 ÷uklabale hemacaø . 6 sarasvatãnadãbhede strã sarasvatã÷abde 5249 pçø dç÷yam .

#<suprabhàta># naø pràø saø . 1 ÷ubhasåcakapràtaþkàle 2 tatra pàñhyamàïgalyavàkye ca .

#<suprayukta÷ara># puø supayuktaþ ÷aro yena . ÷ãghrahaste vàõamocanà bhyàsapàñavayukte hemacaø .

#<suprayogavi÷ikha># puø suùñhu prayogo nikùepo yasya tàdç÷o vi÷ikho yasya . ÷ãghrahaste vàõamokùaõa÷ãghratàråpapàñavayukte bharataþ .

#<supralàpa># puø su + pra + lapa--gha¤ . suvacane amaraþ .

#<suprasanna># puø su + pra + sada--kta . 1 kuvere ÷abdacaø . 2 atiprasàdayukte triø . saü j¤àyàü kan . kçùõàrjake puø ràjaniø .

#<suprasarà># strã su + pra + sç--ac . 1 prasàriõyàü latàyàm ràjaniø . 2 vistàrayukte triø .

#<suprasàda># puø sukhenànàyàsena prasàdo yasya . 1 ÷ive trikàø pràø saø . 2 sundaraprasannatàyàm .

#<suphala># puø suùñhu phalamasya . 1 dàóime 2 badare 3 mudge 4 karõi kàre ràjaniø . 5 kapitthe ÷abdacaø 6 sundaraphalayute triø . 7 indravàruõyàü 8 kuùmàõóyàü 9 kadalyàü 10 kapiladràkùàyàü 11 kà÷maryà¤ca strã ràjaniø .

#<suphena># naø pràø saø . samudrapene ràjaniø .

#<subandha># puø sukhena badhyate'sau bandha--gha¤ . tilavçkùe ÷abdacaø .

#<subhaga># puø suùñhu bhagaþ bhàhàtmyàdiþ yasya . 1 campake 2 tya÷oke 3 raktàmlàne 4 ñaïkaõe ca ràjaniø 5 sudç÷ye 6 priye mediø . 7 ÷obhanai÷varyayukte ca triø . 8 kaivartãmustàyàü 9 bhàlaparõyàm 10 haridràyàü 11 nãladårvàyàü 12 tulasyàü 13 pra yaïgau 14 kaståryàü 15 svarõakadalyàü strã ràjaniø . 16 vana mallikàyàü ÷abdaraø 17 patipriyàyàü striyàü ca strã . subhagàyà apatya dak inaïca . saubhàgineya tadapatye puüstrã0

@<[Page 5315b]>@
#<subhagambhàvuka># triø asubhagaþ subhago bhavati bhå--cåvyarthe khuka¤ mum ca . priyambhaviùõau siø kauø .

#<subhagàsuta># puø subhagàyàþ patipriyàyàþ sutaþ . saubhàgineye armaraþ .

#<subhaïga># puø sukhenànàyàsena bhajyate niþsàratvàt su + bhanjakarmaõi gha¤ . nàrikelavçkùe jañàø .

#<subhaña># puø pràø saø . sundarayoddhari .

#<subhadra># puø suùñhu bhadraü yasmàt . 1 viùõau ÷abdamàø . 6 baø . 2 ràjabhede hemacaø 3 ÷obhanamaïgalayute triø . 4 ÷yàmàlatàyàm strã ÷abdacaø . 5 ÷rãkçùõasya bhaginthà¤ca strã . kap . subhadraka devarathe ÷abdaraø vilvavçkùe ca puø ÷abdacaø .

#<subhadràõã># strã subhadraü sumaïgalamànayati à + nã--óa gauràø ïãù õatvam . tràyantãlatàyàm ratnamàø .

#<subhadre÷a># puø 6 taø . arjune hemacaø . subhadràpatyàdayo'pyatra .

#<subhà¤jana># puø suùñhu bhàti bhà--ka karmaø . ÷obhà¤janavçkùe dviråpakoùaþ .

#<subhikùa># triø sukhena labhyà bhikùà yatra paryàptànnatvàt . pracurànnayute de÷akàlàdau .

#<subhikùà># strã suùñhu bhikùyate yàcyate'sau su + bhikùa--a . ghàtçpuùpikàyàm(dhàüiphula) amaraþ .

#<subhãraka># puø suùñhu bhãþ subhãþ tàsãrayati virahiõam ãraõvul . palà÷avçkùe hàràø .

#<subhåti># puø suùñhu bhavati su + bhå--ktic . 1 paõóitabhede pràø saø . 2 sundaravibhåtau strã . 6 vaø . 3 tadvati triø kap . 4 vilvavçkùe puø ràjaniø .

#<subhåma># puø suùñhu bhåmirasya acsamàø 1 kartavãrye jinànàü cakravartibhede hemacaø .

#<subhç÷a># naø suùñhu bhç÷am . 1 ati÷aye dàrdye . 2 tadvati triø .

#<subhrubhrå># strã suùñhu bhruryasyàþ và åï . 1 nàryàm 2 sundarabhruyukte triø .

#<suma># naø suùñhu mãyate'daþ su--mà--gha¤arthe ka . 1 puùpe bharataþ . mu--mak . 2 candre 3 karpåre 4 nabhasi ca puø uõàø .

#<sumaïgalà># strã suvu maïgalaü yasyàþ 5 vaø . (màkaóahàtà) vçkùe ratnamàø . 2 sumaïgalayukte triø striyàü ïãù . %<samaïgalãriyaü vadhåþ>% iti ÷rutiþ .

#<sumati># triø suùñhu matiryasya . 1 ÷obhanavuddhiyute 2 kalakimàtari viùõuya÷amaþ patnyàü strã . 3 sarhatmàtari ca strã hemacaø . pràø saø . 3 sundaràyàü buddhau strã .

#<sumadana># puø suùñhu madayati kokilàn maña--õic--lyu . àmravçkùe trikàø .

#<sumadàtmajà># strã sumada àtmaja ivàsyàþ apsaraþsu trikà0

#<sumadhura># naø pràø saø . 1 atyantapriyavàkye amaraþ 2 sàntyana vàkye ca . 2 atimadhurarase 3 tadyukte triø 4 jãva÷àke puø ràjaniø .

#<sumana># puø suùñhu manyate mana--apu . 1 godhåme amaraþ . 2 dhuståre ÷abdamàø 3 manohare triø ÷abdaraø .

#<sumanaþpatrikà># strã sumanasaþ jàtyà iva pattramasyàþ kap ata ittvam . jàtãpattrikàyàm ràjaniø .

#<sumanaþphala># puø suùñhu mano yasmàt tàdçk phalamasya . 1 kapitthe ÷abdacaø . 6 taø . 2 jàtãphale naø .

#<sumanas># naø suùñhu mano yasmàt yasya và . 1 puùpe amaraþ . baø vaø ityanye %<kiü sevyate sumanasàü manasàpi gandhaþ>% iti rasagaïgàdhàraþ . 2 màlatyàü strã amaraþ 3 pra÷astacittayukte triø . pràø saø . 4 pra÷ànte manasi naø . 6 vaø . 5 deve puø amaraþ . 6 paõóite mediø 7 påtikara¤je ÷abdamàø 8 nimbe 9 mahàkara¤je 10 godhåme 11 ÷atapattryàü strã ràjaniø .

#<sumanà># strã suùñhu manyate mana--ap . màlatãvçkùe ÷abdaraø .

#<sumanãrajas># naø 6 taø . puùpaghålau paràge amaraþ .

#<sumantu># puø su + mana + tun . 1 atharvayedàdhyàyini vyàsa÷iùye munibhede %<atharvàïgirasàmàsãt sumanturdàruõo muniþ>% bhàgaø 1 . 4 aø . ati÷ayito manturaparàdho'sya . 2 atyantàparàdhayute triø . 2 da÷arathasàratho ràmàø . 3 kalkidevasya jyeùñhabhràtari kalkipuø .

#<sumitrà># strã 1 lakùmaõamàtari da÷arathapatnãbhede . 2 sundaramitrayukte triø . 3 arhadbhede puø hemacaø . 4 muratharàjaputre gçùabhede viùõupuø . 4 aø 23 aø .

#<sumukha># puø suùñhu mukhamakhàt asya và . 1 ÷àkabhede 2 naõe÷e 3 nàgabhede 4 garuóaputrabhede ca ÷abdaraø . 6 sitàjeke 7 varvare vanavarvarikàyà¤ca ràjaniø . 9 suprasannavadane 10 manohare ca triø . striyàü ïãp . 11 nakhakùatabhede ÷abdaraø .

#<sumuùñi># puø su + guùa--kartari ktic . viùamuùñikùupe ràjaniø .

#<sumåla># puø suùñhu målamasya . 1 ÷veta÷omà¤jane ràjaniø . 2 ÷àlaparõyàü 3 pç÷niparõyàü ca strã ràjaniø ñàp . 4 sundaramålayukte triø . saüj¤àyàü kan . garjare naø ràjaniø .

#<sumekhala># puø suùñhu mekhalà yasmàt 5 baø . 1 mu¤jatçõe ràjaniø 6 baø . 2 sundaramekhalànvite triø .

#<sumedhas># strã suùñhu medhà asyàþ 5 baø asicsamàø . 1 jyotiùmatyàü latàyàm . 6 baø . 2 mandaramedhàpukte triø mediø .

#<sumeru># puø pràø saø . 1 parvatabhede stanaraþ . snampudvãpa÷abde 3045 pçø dç÷yam . 2 japamàlàsãmàsthaguñikàyà¤ca tantram .

@<[Page 5316b]>@
#<sumpaluõñha># puø karpårake ÷abdacaø .

#<sumbha(hma)># puø ÷umbha--ac pçùoø . 1 de÷abhede ÷abdaraø 2 tadde÷avàsini puø baø vaø .

#<suyàmuna># puø yamunàyà idam suùñhu yàmunaü priyatvetàstyasya ac . 1 viùõau 2 vatsaràje 3 pràsàdavi÷eùe 4 parvatabhede hemacaø . 4 methabhede ca mediø .

#<suyodhana># puø sukhena yudhyate'sau su + yudha--yuc . dhçtaràùñraràjaputrabhede duryodhane trikàø .

#<sura># puø suùñhu ràti dadàtyabhãùñaü su + rà--ka . 1 deve amaraþ . 2 sårye 3 paõóite ca .

#<surakçtà># strã 3 taø . 1 guóåcyàm ràjaniø 2 devanirmite tri0

#<suraktaka># puø surakta iva kàyati kai--ka . 1 kàùàmre 2 kharõagairike ca ràjaniø .

#<suraguru># puø 6 taø . vçhaspatau trikàø .

#<suragràmaõã># puø suràõàü gràmaõãþ netà . indre trikàø .

#<suraïga># naø suùñhu raïgo yasmàt 5 baø . 1 hiïgule 2 pattaïge (varõakamàñi) pràø saø . 3 nàgaraïge 4 nartabhede (hiüdha) ca puø ràjaniø .

#<suraïgadhàtu># puø suùñhu raïgo ra¤janaü yasmàt 5 baø karmaø . gairike ràjaniø .

#<suraïgà># strã sç--aïgac niø (siüdha) sandho halàø . 2 kaivartikàyàm ràjaniø .

#<suraïgikà># strã suùñhu raïgo ra¤janaü yasyàþ 5 vaø kap sata ittvam . 1 mårvàyàm ràjaniø .

#<suraïgã># strã suùñhu raïgo yasyàþ 5 baø gauràø ïãù . 1 kàkanàsàyàm ràjaniø . 2 rakta÷obhà¤jane ratnamàø .

#<surajyeùñha># puø 7 taø . caturmukhe brahmaõi amaraþ .

#<sura¤jana># puø sura¤jayati su + ranja--õic--lyu . guvàke trikà0

#<surata># naø su + rama--bhàve kta . 1 strãpuüsayoþ saïgamaråpe ramasabhede mediø . su--rama--kartari kta . 2 atyantarate triø 3 dçyàlau sàrasundarã .

#<suratatàlã># strã surataü tàlayati tala--õic--aõ gauràø ïãù . 1 dåtyàü 2 ÷iraþsraji ca mediø .

#<suratà># strã suràõàü samåhaþ bhàvo và tal . 1 devasamåhe 2 devatve ca mediø . su + rama--kta . 3 atthantaratàyàü striyàü strã .

#<suratàïga># puø suratasyàïgamatra . surarapunnàge ràjaniø .

#<suratoùaka># puø 6 taø . 1 kaustubhamaõau ÷abdaraø . 2 devatoùate tri0

#<suratha># puø suùñhu ratho'sya . candravaü÷ye nçpabhede %<maratho nàma ràjà'bhåt>% devãmàø . 2 sundararathayukte triø .

#<suradàsa># naø surapriyaü suralokaparyantamucihataü và sallatvàt dàru . devadàruvçkùe ralanàø .

@<[Page 5317a]>@
#<suradãrghikà># strã suràõàü dãrghikeva . gaïgàyàm amaraþ suravàpyàdayo'pyatra .

#<suradundubhã># strã suràõàü dundubhãbàhlàdakatvàt . tulasyàm ràjaniø .

#<suradruma># puø surapriyo drumaþ . 1 devadàruõi 2 devanale ca ràjaniø .

#<suradviù># puø saràn dveùñi dviùa--kvip . 1 asure amaraþ 2 devadveùñari triø .

#<suradhanus># naø 6 taø . indradhanuùi jañàdharaþ .

#<suradhåpa># puø surapriyà dhåpaþ . ràle (dhunà) ràjaniø .

#<surana(õa)dã># strã 6 taø và õatvam . gaïgàyàü suradhunyàdayo'pyatra

#<suranandà># strã nadãbhede ÷abdaraø .

#<suranàla># puø surapriyaü nàlamasya . devanalavçkùe ràjaniø .

#<suranimnagà># strã 6 taø . gaïgàyàma amaraþ .

#<suranirgandha># naø sureùu nirgandham . patrake ràjaniø .

#<surapati># puø 6 taø . indre amaraþ sure÷àdavo'pyatra .

#<surapatha># puø suràõàü panthà iva gatyàdhàratvàt acsamàø . àkà÷e hemacaø .

#<suraparõa># naø surapriyaü parõamasya . sugandhike oùadhibhede ràjaniø .

#<suraparõika># puø surapriyaü parpha ÷àkaø tadastyasya ñhak . 1 surapunnàge ràjaniø 2 punnàge strã hemacaø .

#<suraparõã># strã surapriyaü parõaü yasyàþ ïãù . palà÷ãvçkùe ràjani0

#<surapàdapa># puø 6 taø . kalpavçkùe suravçkùàdayo'pyatra .

#<surapunnàga># puø surapriyaþ punnàgaþ . punnàgabhede ràjaniø .

#<surapurã># strã 6 taø . amaràvatyàü trikàø . suranagaryàdayo'pyatra

#<surapriya># puø 6 taø . 1 agastyavçkùe ràjaniø . 2 vçhaspatau 3 indre ca . 4 jàtyàü 5 svarõakadalyà¤ca strã ràjaniø .

#<surabhi># naø su + rabha--in . 1 svarõe 2 gandhà÷mani ca ÷abdaraø 3 mundare 4 sàdhugandhe puø dharaõiþ 5 sugandhe amaraþ 6 campake 7 jàtãphale 8 vasante çtau mediø %<sa surabhiü surabhiü sumanobharairiti>% màghaþ . 9 ÷amãvçkùe 10 kadambe 11 kaõanuggulau 12 gandhatçõe 13 bakulavçkùe 14 ràle ràjaniø 15 caitre màsi 16 paõóite dharaõiþ 17 gandhaphale puø ÷abdaraø . 18 ÷allakyàü 19 rudrajañàyàü 20 màtçkàbhede 21 gavi 22 su(su)ràyàü strã mediø 23 vanamàlikàyàü 24 tulasyàü 25 pràcyàü strã ràjaniø 26 pçpivyàü 27 gavàü màtari ca khã và ïãp . 28 saïgandhayukte 29 manohare triø mediø 30 sikhyàte 31 dhãre ca triø dharaõiþ . surami÷ca ka÷yapapatvãbhedaþ . surabhirvinatà caiva tàmrà krodhava÷à irà harivaüø 3aø ka÷yapapatnãkathane . tasyà÷ca dve kanye rohiõã gandharvã ca %<tathà duhitaro ràjan! surabhirvai vyajàyata . rohiõã caiva bhadràü tu gandharvãü ca rajasvalàm . rohiõyàü jaj¤ire gàvaþ gandharvyàü vàjinaþ suràþ>% bhàø àø 66 aø tasyà÷ca rohiõãråpagomàtçjananàt gomàtçtvena . brahmavaiø praø 44 aø . %<gavàmadhiùñhàtçdevo gavàsàdyà navàü prasåþ . gavàü pradhànà sarabhã goloke sà samudbhavà>% iti gavàdyatvamuktam . sarvataþ striyàü và ïãp .

#<surabhikà># strã surabhi + svàrthe ka . (càüpàkalà) svarõakadalyàü vçkùe ràjaniø .

#<surabhitvac># strã surabhiþ tvak yasyàþ . sthålailàyàü ràjani0

#<surabhidàru># puø surabhi dàru yasya . saralavçkùe ràjaniø .

#<surabhipattrà># strã surabhi pattrasasyàþ . 1 jambåvçkùe 2 ràjajambåvçkùe ca ràjaniø .

#<surabhivalkala># naø surabhi valkalamavya . 1 guóatvaci (dàracini) ÷abdaraø .

#<surabhisravà># strã surabhiþ sravo niùyando yasyàþ . tallakyàm ràjaniø surabhirasàpyatra .

#<surabhåruha># puø surapriyaþ bhåruhaþ devadàruvçkùe bhàvapraø .

#<suramçttikà># strã surapriyà mçttikà . tuvaryàm (varõakamàñi) ràjaniø .

#<suramedà># strã surapriyo medo'syàþ . mahàmedàyàm ràjani0

#<surarùi># puø surapriyaþ çùiþ . nàradàdiùu çùiùu amaraþ . çùi÷abde 1452 pçø dç÷yam .

#<suralatà># strã surapiyà latà . mahàjyotiùmatyàm ràjani0

#<suralà># strã suràn làti sevakatvena là--ka . 1 gaïgàyàü hàràø . 2 suralàkhye nadomede ÷abdaraø .

#<suraloka># puø suràõàü lokaþ vàsasthànàdiþ . 1 svarga amaraþ . surabhuvanàdayo'pyatra .

#<suravartman># naø suràõàü vartmeva gatyàdhàratvàt . àkà÷e amaraþ .

#<suravallabhà># strã 6 taø . ÷vetadårvàyàm ràjaniø .

#<suravallã># strã surapriyà vallã . tulasyàm ràjaniø .

#<suravairin># strã 6 taø . 1 asure ÷abdaraø . 2 suravirodhini triø suraripupamçgayo'pyatra .

#<sura÷atru># puø 6 taø . asure halàø .

#<sura÷àkhin># puø 6 taø . kalpavçkùe jañà0

#<sura÷reùñhà># strã sureùu ÷reùñhà . bràhyàü ràjaniø .

#<surasa># naø susvena rasyate su + rama--pa¤arthe karmaõi ka . 1 bote 2 tvaro 3 gandhatçõe 4 gindhuràre puø ÷abdaraø . 5 mosaraùa ràjaniø . pràø saø . 6 svàdau rase . 6 baø . 7 sukhàdurasayukte triø . 8 tulasyàü puü strãø . 9 ràsnàyàü 10 nàgamàtari strã mediø . 11 mi÷reyàyàü ÷abda caø 12 bràhyàü ratnamàø 13 mahà÷atàvaryàü ca strã ràjaniø . nàgamàtà ca ka÷yapapatnãbhedaþ . %<aditirditirdanu÷caiva ariùñà surasà khasà>% tatpatnãkathane harivaüø 3 aø . %<surasàyàþ sahasnantu sarpàõàmamitaujasàm . anekasirasàü tasyàü khecaràõàü mahàtmanàm>% . tatràdhyàye tasyà nàgamàtçtvamuktam . %<surasà'janayannàgàn kadruþ putràü÷ca pannagàn>% bhàø àø 66 aø . tenàneka÷iraþ nàgaprasåtvaü surasàyàþ kadrvàstu sarpamàtçtvamiti bhedaþ .

#<surasàùña># puø surasàbhiraùñaþ vyàptaþ a÷a--vyàptau karmaõi kta . %<nirguõóã tulasã vràhmã vçhatã kaõñakàrikà . punarnaveti munibhiþ surasàùñaþ prakãrtitaþ>% ÷abdacandrikokte vçkùabhedavyàpte auùadhabhede

#<surasundarã># strã murapriyà sundarã . 1 menakàdyapsaraþsu 2 yoginãmede tantrasàø .

#<surà># strã sura--ka su--rak và . 1 madye 2 caùake ca mediø . surà ca madyabhedaþ madya÷abde 4729 pçø dç÷yam . sotràmaõã÷abde vaidikamàrgeõa tadabhiùavaprakàràdirdç÷yaþ .

#<suràkara># puø suràyà àkaraþ . madyotpattisthàne .

#<suràcàrya># puø 6 taø . vçhaspatau amaraþ .

#<suràjaka># suùñhu ràjate ràja--õvul . 1 bhçïgaràje ÷abdacaø . 6 baø kap . sundararàjànvite triø .

#<suràjan># puø suùñhu påjato ràjà na ùñacsamàø . 1 sçndare ràjaniø 6 baø . 2 sundararàjasvàmike de÷e triø .

#<suràjãvin># puø suràü suràsampàdanamàjãvati à + jãva õini . ÷auõóike hemacaø .

#<suràpa># triø suràü pibati pà--ka . 3 madyapànakàrake %<suràpaþ ÷yàvadantakaþ>% iti ÷àtàø .

#<suràpagà># strã 6 taø . gaïgàyàm åñàø . surataraïgiõyàdayo'pyatra

#<suràpàna(õa)># naø surà pãyate'nena pà--karaõe lyuña và õatvam . 1 avadaü÷e (càùñhanã) suràyàþ pànaü yeùàü õatvam . 2 pàcyade÷asthe jane puø ÷abdacaø . bhàve lyuñ . 3 tat pàne naø và õatvam .

#<suràbhàga># puø suràyà bhàgaþ agrabhàgaþ . suràmaõóe ÷abdacaø suràgrabhàgo'pyatra

#<suràmaõóa># puø 6 taø . suràyà agrabhàge amaraþ .

#<suràri># puø 6 taø . asure ÷abdaraø .

#<suràrihantç># puø suràõàmariü hanti hana--tçc . viùõau .

@<[Page 5318b]>@
#<suràrha># naø suràn devànarhati arha--aõ . haricandaneþ ràjaniø .

#<suràlaya># puø 6 taø . 1 sumeruparvate amaraþ . 2 svargasthàne ca .

#<suràùñra># puø 6 baø . de÷abhede (suraña) . so'bhijano'sya tasya ràjà và aõ . sauràùñra pitràdikrameõa tadde÷avàsini jane tannçpe ca bahuùu aõo luk . tatra bhavaþ aõ . tadde÷abhave triø striyàü ïãp .

#<suràùñraja># naø strãø suràùñrade÷e jàyate jana--óa . 1 tuvarikàyàmamaraþ 2 kçùõamudge ràjaniø . 3 viùabhede ca puø ÷abdacaø . 4 tadde÷ajàtamàtre triø .

#<suràhva># puø surapårvikà àhvà yasya suràn àhvayati gandhena và à + hve--ka và . 1 devadàruvçkùe ÷abdaraø . 2 maruvake 3 haridràvçkùe ca ràjaniø .

#<suruïga># puø su + ruja--aïgac pçùoø . 1 ÷obhà¤janavçkùe ÷abdaraø . 2 suraïgàyàü (siüdha) strã jañàø .

#<suruïgàhi># puø suruïgàyàmahiriva . sandhicaure ÷abdaraø .

#<suråpa># naø sundaraü råpamasya . 1 tåle ràjaniø . 2 sundararåpayute triø suråpà÷ca prasiddhatayà katicit kavikaø uktà yathà %<suråpà÷caiva vikhyàtà nakula÷ca puråravàþ . kamadevakùa ÷àmba÷ca vikhyàtà và÷vinã tathà . nalakåvaraþ suråpeùu lokeùu tu matà ime>% 3 paõóite puø jañàø . 4 ÷àlaparõyàü 5 bhàrgyàm ca strã ràjaniø pràø saø . 6 sundare råpe naø .

#<suråhaka># puø su + ruha--kvun pçùoø . gardabhàõóe hemacaø .

#<surejya># puø ijyate påjyate yaja--kyap 6 taø . 1 vçhaspatau 2 tulasyàü strã ràjaniø .

#<surendra># puø sureùu indra ai÷varyayutaþ . suraràje indre .

#<surendrajit># puø surendraü jitavàn ji--bhåte kvip . garaóe halàø tatkathà bhàø àø 32 aø dç÷yà .

#<surebha># naø su + rebha--ac . raïge dhàtau (ràüga) trikàø .

#<surevaña># puø suùñhu revañaþ su + reva--añan và . ràmapåge trikàø .

#<sure÷vara># puø suràõàmã÷varaþ . 1 rudre jañàø 2 indre ca . 3 svargagaïgàyàü strã ÷abdaraø 4 dugàyà¤ca ïãp .

#<sureùña># puø 6 taø . 1 ÷àle vçkùe 2 surapunnàge 3 ÷ivamallyàm 4 bra hmyàü strã ràjaniø .

#<surottama># puø sureùåcamaþ . 1 sårye 2 deva÷reùñhe triø .

#<surottara># puø sureùu tatpåjanepåttaraþ ÷veùñhaþ . candane ÷abdacaø .

#<suroda># puø sureva udakamasya udàde÷aþ . suràsamudre jañàø .

#<sulabha># triø sukhen labhyate su + labha--karmaõi õal . 1 anàyàsalabhye 2 màùaparõyàü 3 dhåmapattràyà¤ca strã ràjaniø .

#<sulocana># puüstrãø suùñhu locanamasya . 1 hariõe ràjaniø striyàü ïãù . 2 sundaranetrayukte triø striyàü vahvackatvàt ñàp .

#<suloma÷à># strã sulomàni santyasyàþ ÷a . kàkajaïghàvçkùe ràjaniø . 2 sulomayukte triø .

#<sulomà># strã suùñhu lomànyasyàþ óàp . 1 tàmraballyàm 2 màüsacchadàyà¤ca ràjaniø .

#<sulohaka># naø pràø saø . pittale hemacaø .

#<sulohità># strã pràø saø . 1 agnijihvàvçkùe ÷abdamàø 2 suraktavarõe puø 3 tadvati triø striyàü ïãp tasya na÷ca .

#<suvaktra># puø suùñhu vaktraü sevanàt yasmàt . 1 vanavarvaryàm ra ja niø . 6 baø . 2 sundarànanayukte triø . pràø saø . 3 sundare sukhe na0

#<suvacana># naø su + vaca--bhàve lyuñ . 1 supalàle ÷obhanoktau amaraþ . såcyate'sau su + vaca--karmaõi lyuñ ïãp . 2 ÷ubhasåcanyàm devãbhede strã .

#<suvacas># triø suùñhu vaco'sya . 1 vàgmani jañàø . pràø saø . sundaravacane naø .

#<suvana># puø su--kyu . 1 sårye 2 vahnau ca uõàdikoø pràø saø . 3 ramye vane naø .

#<suvarcaka># puø suùñhu varcayati su + varca--õic--õvul . sarjikàkùàre ràjaniø .

#<suvarcalà># strã suùñhu varcayati su + barca--õic--kalac . 1 såryabhàryàyàma trikàø . 2 atasyàm ratnamàø . 3 àditya bhaktàyàü 4 bràhmyà¤ca ràjaniø . ac . suvarca de÷abhede pu0

#<suvarcika># puø suvarcaþ de÷abhedaþ astyasyàkaratvena ñhan . 1 saürjakàkùàre 2 jatukàyàü strà ràjaniø .

#<suvarcin># puø su + varca--õic--õini . sarjikàkùàre ràjani0

#<suvarõa># naø suùñhu varõo'sya . 1 svanàmakhyate dhàtubhede amaraþ 2 haricandane mediø . 3 svarõagairike ratnamàø 4 dhane hemacaø . 5 nàgakesare ràjaniø . %<karùaü suvarõasya suvarõasaüj¤am>% ityukte karùamite 6 kà¤cane puø lãlàø . 7 yaj¤abhede 8 dhuståre 9 kaõaguggulau ca puø ràjaniø . suùñhu varõo råpasakùaraü vàsya . 10 suråpe 11 sundaràkùarayukte ca triø . %<na suvarõamayã tanuþ paraü nanu vàgapi tàvakã tathà>% naiùaø . 12 karùaparimàõe vaidyakaø . agniretas÷abde 59 pçø kanaka÷abde ca 1644 pçø suvarõadhàtåvapattiguõàdikaü dç÷yaüm . tavya ÷odhanasàraõaprakàràdikaü bhàvapraø uktaü yathà tatra pàraõàya yogya suvarõamàha %<dàhe raktaü sitaüchede niùake kuïkumaprabham . tàra÷ulvotthitaü snigdhaü komalaü guru hema sat>% (sat uttamam) chede tu kañhinaü råkùaü vivarõaü samalaü dalam . dàhe chede'sitaü ÷vetaü kaùe tyàjyaü sphuñaü laghu . dalaü (doyata) iti loke sphuñaü yad ghanàhataü sphuñati . ÷odhanavidhiþ %<pattalãkçtapatràõi hemno vahnau pratàpayet . niùi¤cet taptataptàni taile takre ca kà¤jike . gomåtre ca kulatthànàü kaùàye tu tridhà tridhà . evaü hemnaþ pareùaþ¤ca dhàtanàü ÷odhanaü bhavet>% . athà÷uddhasya dodhaþ valaü savãryaü harate naràõàü rogavraja poùayatãha kàye . asaukhyakàryeva sadà suvarõama÷uddhametanmaraõa¤ca kuryàt . svarõasya màraõavidhiþ %<svarõamya dviguõaü såtamamlena saha mardayet . tadgolakasamaü gandhaü nidadhyàdadharottaram>% . svarõasya atitanåkçtapatrasya . gandham gandhakacårõam . %<golaka¤ca tato ruddhvà ÷aràvadçóhasapuñe . triü÷advanopalairdadyàt puñànyeva caturdaü÷a . nirutthaü jàyate bhasma gandho deyaþ punaþ punaþ>% . ruddhvà savastrakuññitacikvaõamçttikayà vanopalaþ (goghañhàþ iti loke) nirutthaü yat punarna jãvati . athànyaprakàraþ %<kà¤cane galite gandhaü ùoóa÷àü÷ena niþkùipet . cårõayitvà tathàmleta ghçùñvàkçtvà tu golakam . golakena samaü gandhaü dattvà caivàdharottaram . ÷aràvasaüpuñe dhçtvà puñettriü÷ad vanopalaiþ . evaü saptapuñairhema nirutthaü bhasma jàyate>% . atràpi pårvavadgandhaþ . anyacca %<kà¤canàrarasairghçùñà samasåtakagandhayoþ . kajjalãü hemapatràõi lepayet samayà tayà>% . samayà hemapatra samayà %<kà¤canàratvacaþ kalkairmåùàyugnaü prakalpayet . dhçtvà tatsampuñe golaü mçnmåùàsampuñe ca tat . nidhàya sandhirodha¤ca kçtvà saü÷ovya golakam . vahniü kharataraü kuryàdevaü dattvà puñatrayam . nirutthaü jàyate bhasmasarvakarmasu yojayet . kà¤canàraprakàreõa làïgalã hanti kà¤canam>% . làïgalã (karihàrã) %<jvàlàmukhã tathà hanyàt tathà hanti manaþ÷ilà . ÷ilàsindårayo÷cårõaü samayorarkadugdhakaiþ . saptaghà bhàvanàn dadyàcchoùayecca punaþ punaþ . tatastu galite hemni kalko'yaü dãyate samaþ . punardhamedatitaràü yathà kalko vilãyate . evaü velàtrayaü dadyàt kalakaü hemamçtirbhavet>% . evaü màritasya suvarõasya guõàþ %<suvarõaü ÷ãtalaü vçùyaü valyaü guru rasàyanam . svàdu tiktaü ca tuvaraü pàke ca svàdu picchilam . pavitraü vçühaõaü netryaü medhàsmçtimatipradam . hçdyamàyuùkara kàntivàgvi÷uddhisthiratvakçt . viùadvayakùayonmàdatridoùajvara÷oùajit>% . vçùyaü vçùàya kàmukàya hitam . %<asamyaïmàritaü svarõaü valaü vãrya¤ca nà÷avet . karoti rogànmçtyu¤ca taddhanyàd yatnatastataþ>% tadbhedàdikaü ràjaniø uktaü yathà %<dàhe'tiraktamatha yacca sitaü chidàyàü kà÷mãrakànti ca vibhàti nikàùapaññe . snigdha¤ca gauravamupaiti ca yattulàyàü jànãta devakanakaü mçdu raktapãtam . tatraikaü rasavedhajaü tadaparaü jàtaü svayaübhåmijaü ki¤cànyadbahulohasaïkarabhavaü ceti tridhà kà¤canam . tatràdyaü kila pãtaraktamapara raktaü tato'nyat yathà gauràbhaü taditi krameõa gaditaü syàt pårvapårvottamam>% . tatra rasavedhajasya karaõaprakàraþ %<ànãya pàradaü devi! sthàpayet prastaropari . tasyopari japenmantraü sarvabandhamayàtmakam . sàùñasahasraü deve÷i! prajapet sàdhakàgraõãþ . svayambhåpuùpasaüyukte vastre càruõasannibhe . saüsthàpya pàradaü devi! mçtpàtra yugale ÷ive! . puùpayuktena såtreõa badhnãyàt bahuyatnataþ . mçttikayà rajenaiva dhànyasya parame÷vari! . lepayedbahuyatnena raudre ÷uùkàõi kàrayet . puna÷ca lepayeddhãmàn tato vahnau viniþkùipet . aùñamãnavamãràtrau kùipennaiva sure÷vari! . atha và parame÷àni! mçtpàtre sthàpayedrasam . vallãrasena taddravyaü ÷odhayed bahuyatnataþ . ghçtanàrãrasenaiva tathaiva ÷odhanaü caret . evaü kçte tu guñikà yadi syàt dçóhabandhanà . dhuståra¤ca samànãya madhye ÷ånya¤ca kàrayet . kçùõàkhyatulasãyoge tathà ghçtakumàrikà . evaü kçte vahniyoge bhasmasàt jàyate dhruvam . bhasmayàge bhavet svarõaü dhanadàyàþ prasàdataþ . vivarõaü jàyate dravyaü yadi påjàü na càcaret>% màtçkà bhedatattre 5 paø . bahulohasaïkarabhavasya karacavidhiþ gàruóe 188 aø . %<suvarõakaraõaü ÷çõu>% ityupakrame %<pãtaü dhustårapuùpa¤ca sãsaka¤ca palonmitam . pàñhàlàïgala÷àkhà ca målamàvartanàïbhavet>% . suvarõaü càmbau dahyamànaü na kùoyate yathoktaü yàj¤aø %<agnau suvarõamakùãõam>% . karùamitabràhmaõasvàmikakà¤canaråpasuvarõaharaõaü mahàpàta t . mahàpàtalaniråpaõe pàya÷cittavivekaþ .

#<suvarõaka># naø suvarõamiva kàyati kai--ka . 1 pikùe hemacaø . suùñhu varõo'sya kap . 2 sundaravarõayakte triø .

#<suvarõakadalã># strã suùñhu varõo yathàþ karmaø . svarõavarõakadalyàm . (càpàkalà) ràlaniø .

@<[Page 5320b]>@
#<suvarõakàra># puø suvarõaü suvarõamayamåùaõàdi karoti kç--aõ . (sekarà) svarõaràre jàtibhede halàø .

#<suvarõagaõita># naø suvarõasya vàrõàdij¤ànàrthe gaùõitabhede tatprakàro lãlàø ukto yathà atha suvarõagaõite karaõasåtraü vçttam . suvarõavarõàhàta yogarà÷au svarõaikyabhakte kanakaikyavarõaþ . varõo bhavecchodhitahemabhakte varõoddhçte ÷odhitahemasaïkhyà . udàharaõàni . vi÷vàrjkarudrada÷avarõasuvarõamàùàþ digvedalocanayugapramitàþ krameõa . àvartiteùu vada teùu suvarõavarõastårõaü suvarõagaõitaj¤a! baõig! bhavet kaþ . te ÷àdhane yadi ca viü÷atiruktamàùàþ syuþ ùoóa÷a draviõavarõamitistadà kà . tacchodhitaü bhavati ùoóaùavarõahema te viü÷atiþ kati bhavanti tadà tu màùàþ . nyàsaþ 13 12 11 20 10 4 2 4 jàtà àvartite suvarõamitiþ 12 . eta eva yadi ÷odhitàþ santaþ ùoóa÷amàùàþ bhavanti tadà varõaþ 15 . yadi tadeva ÷odhitaü ùoóa÷avarõaü svarõaü bhabati tadà pa¤cada÷amàùàþ bhavanti . atha varõaj¤ànàya karaõasåtraü vçttam . svarõaikyanighnàdyutijàtavarõàt suvarõatadvarõavadhaikyahã nàt . aj¤àtavarõàgnijasaïkhyayàptamaj¤àtavaõasya bhavetpramàõam . cadàharaùõam . da÷e÷avarõà vasunetramàùà aj¤àtavarõasya ùaóetadaikye . jàtaü sakhe dvàda÷akaü suvarõamaj¤àtavarõasya vada pramàõam nyàsaþ 10 11 0 8 2 6 labdhanaj¤àtavarõamànam 15 . suvarõaj¤ànàya karaõasåtraü vçttam . svarõaikyanighno yutijàtavarõaþ svarõaghnayarõekyaviyojita÷ca . aheùavarõo'gnajayogavarõavi÷leghabhaktà viditàgnijaü syàt . udàharaõam da÷ebdravarõà guõacandramàùàþ ki¤cittathà ùoóa÷akasya tepàm . jàtaü yatau dvàda÷akaü suvarõaü katãha te ùoóaùavarõamàùàþ . nyàsaþ 10 14 16 2 1 0 labdhaü màùamànam 1 . suvarõaj¤ànàyànyatkaraõasåyaü vatas . sàdhyenono'nalpavarõo vidheyaþ sàdhyo vasta stralpavarõonita÷ca . iùñakùuõe ÷eùake svarõamàne syàtàü svapànalpayorvarõayostrã . udàharaõam hàñakagudvike ùoóa÷ada÷avarõe tadyutau sakhe! jàtam . dvàdaùavarõa suvarõaü bråhi tayoþ svarõamàne me . nyàsaø 16 10 0 sàdhyo varõaþ 12 kalpitamiùñam 1 . labdhe muvarõamàne 16 10 2 4 kathavà dvikeneùñena 16 10 4 8 ardhaneùñena và 16 10 1 2

#<suvarõagairika># suvarõamiva pãtaü gairikam . (varõakamàñi) gairikabhade ràjaniø . %<gairikaü madhuraü pãtaü kaùàyaü vraõaropaõam . visphoñàr÷o'gnidàhaghnaü varaü svarõàdikaü ÷ubham>% ràjaniø tadguõà uktàþ .

#<suvarõajãvika># puüstrãø suvarõaü tatkrayavikayau jãvikà yasya . suvarõabaõiji jàtibhede striyàü ïãù . tajjanmakathà %<gàndhikaþ ÷àïkika÷caiva kàüsyako bhaõikàrakaþ . suvarõajãvika÷caiva pa¤caite baõijaþ smçtàþ>% . %<amyaùñhàt rajaputryà¤ca jàyate nàndhiko yaõik . gandhasandanakùåpàdikrayavikrayakàrakaþ . gàndhikyàü rajaputryà¤ca saüjàtaþ ÷àïgiko vaõik . ÷aïkhaü dattvà muneþ patnyai ÷aïkhajãvã prakãrtitaþ . ÷àïghikyàü gàndhikàjjàtastàmrakàüsyopajãvikaþ . ÷àïkhikàt kàüsyakanyàyàü maõikàraþ prajàyate . kàüsyakàràcca màõikyàü suvarõajãviko 'bhavat>% parà÷arajàtimàlà . tasya pàtityakàraõaü brahmavaiø brahmakhaø 10 aø uktaü yathà %<ka÷cid baõigvi÷eùa÷ca saüsargàt svarõakàriõaþ . svarõacauryàdidoùeõa patito vrahma÷àpataþ>% .

#<suvarõanakulã># strã suvarõamiva pãtà nakulã . mahàjyotiùmatyàm ràjaniø .

#<suvarõapuùpa># puø suvarõamiva puùpapasya . ràjataruõãvçkùe ràjani0

#<suvarõaprasara># naø suvarõasya prasara iva yatra . ekavàluke vaidyakaø .

#<suvarõabaõij># puø suvarõasya baõik krayavikrayàdikartà . jàtibhede (sonàraveõe) . svarõabaõikprabhçtayo'pyatra . suvarõajãvika÷abde dç÷yam .

#<suvarõabindu># puø suvarõasya vinduyatra . viùõau hemacaø .

#<suvarõayåthã># strã suvarõamiva pãtà yåthã . pãtavarõathåthikàyàm ràjaniø . %<yåthikà gaõikàmbaùà sà pãtà pemapuùpikà . yåthãyugaü himaü tiktaü kañupàkaü saraü laghumadhuraü tuvaraü hçdyaü pittaghnaü kaphavàtalam . vraõàsrasukhadantàkùi÷irorogaviùàpaham>% bhàvapraø .

#<suvarõavarõà># strã suvarõasyeva varõo yasyàþ . 1 haridràyàm ÷abdacaø . 2 svarõatulyavarõayukte triø . 3 viùõau puø viùõusaø . %<tasyàpraõakhàt sarvameva suvarõamiti>% ÷urtestathàtvam . 6 taø . svarõasya målyabhedakasåcake 4 varõe puø suvarõagaõita÷abde dç÷yam .

#<suvarõà># strã suùñhu varõo yasyàþ . 1 kàlàguruõi mediø . 2 vàñyàlake ÷abdamàø . 3 svarõakùãryàü 4 haridràyàm ràjaniø . 5 àkhukarõyàü strã ràjaniø gauø ïãù .

#<suvayas># strã suùñhu vayà'syàþ . proóhàyàü striyàm ràjaniø .

#<suvalli(llã)># strã pràø saø . somaràjãlatàyàm amaraþ .

#<suvasanta># puø pràø saø . cetràbalyàü trikàø .

#<suvasantaka># puø suvasantena kàyati kai--ka . màdhavãlatàyàü 2 madanotsave ca mediø .

#<suvahà># strã sukhena uhyate vàyunàso su + vaha--khal . 1 ÷ephàlikàyàü 2 ràsràyàü 3 gàdhàpadyàm 4 elàparõyàm amaraþ 5 ÷allakyàü 6 vãõàyàü mediø . 7 trivçtàyàm ÷abdacaø . 8 rudjañàyàü 9 hasapadyàü 10 gandhanàkulyàü 11 musalyü 12 nãlasindhuvàraü ca ràjaviø . 13 sukhavàhye triø mediø samyag vahati su + vaha--ac . 14 samyagvàhake triø hema ca0

#<suvàsa># puø suùñhu vàsaþ . 1 sadgandhe 2 sukhanivàse ca . 6 baø . 3 sadgandhayukte 4 sannivàsànvite ca triø .

#<suvàsinã># strã sukhana pitràdyaviyogena vasati su + vasa--õini ïàp . ciraõñyàü ciraü pitçkulavàsinyàü striyàm amaraþ

#<suvid># puø suùñhu vetti su + vida--kvip . 1 paõóite . suùñhu vidyate labhyate su + vida--làbhe kvip . 2 guõàdyàyàü striyàü strã ràmà÷ramaþ .

#<suvida># puø su + vida--ka . 1 ka¤cukini ràyasuø 2 sçpe bharataþ .

#<suvidat># puø suvidaü guõàóhyàü striyamatati ata--kvip . nçpe ràyamuø .

#<suvidatra># triø su + viña katrac . kuñumbe uõàdiø .

#<suvidalla># puø suvidataü ràjànaü làti là--ka . 1 nçpàstaþpure kçtàdhikàre ka¤cukini amaraþ . suvidatà ràj¤à lãyata là--ka . 2 antaþpurasthanàryàm strã ràyasukuñaþ .

#<suvinãtà># strã su + vi + nã--kta . 1 su÷ãlàyàü gavi ÷abdaraø 2 suvinayayukte triø .

@<[Page 5322a]>@
#<suvãja># puø suùñhu vãjyata'sau vãja--ka . (khamkhama) vçkùabhede ràjaniø 6 vaø . 2 sundaravãjayute triø . pràø saø . 3 sundare vãje naø .

#<suvãraka># naø su + vãra--õvul . sauvãrà¤jane ÷abdacaø .

#<suvãràmla># naø suvãrayati suvoryànvataü karoti su + vãraac tàdç÷o'mlo'sya . kà¤jike jañàø .

#<suvãrya># naø suùñhu vãryaü yasmàt 5 vaø . 1 vadarãphale 2 vanakàrpàsyàü strã ÷abdaraø . pràø saø . 3 uttame vãrthye naø .

#<suvçtta># puø suùñhu vçttaþ vartulaþ . 1 ÷åraõe (ola) ràjaniø 2 sundaravçttànvate triø 3 ÷atapattryàü 4 kàkalyàü 5 dràkùàyà¤ca strã ràjaniø 6 suvartule triø .

#<suvegà># strã suùñhu vego vàyuniþsàraõavego yasyàþ 5 taø . 1 mahàjyotiùmatyàm ràjaniø . 2 uttamavegànvite triø .

#<suvela># puø sugatà velà sumudrakålaü yena pràø baø . 1 trikåñaparvate hemacaø suùñhu velà marthyàdà sathitiþ yasya . 2 ÷ànte 3 praõate ca triø mediø .

#<suve÷a># puø sukhena vi÷yate upabhujyate su + vi÷a--karmaõi gha¤ . 1 ÷vetekùau ràjabhiø pràø baø . 2 sundarave÷ayukte triø .

#<suvratà># strã suùñhu vrataü niyamo yasyàþ 1 mu÷ãlàyàü gavi amaraþ . 2 sundaravratayukte triø . 3 jinabhede puø hemacaø .

#<su÷arman># puø ÷ç--manin suùñhu ÷arme sukhaü yasya . 1 nçpabhede vçddhakùemançpaputre bhàø àø 18 aø . 2 mundarasukhayute triø . 3 tçtãyamanuputrabhede puø harivaüø 7 aø . 4 kutsitabràhmanabhede %<su÷armà nàma durmedhàþ sãmà pàpaþtmanàmabhåta . anàmnàyavidàü vaü÷e vipràõàü krårakarmaõàm>% pàdmoø khaø 80 a0

#<su÷alya># puø suùñhu dçóhaü ÷alyaü yasmàt 5 vaø . khadire ràjaniø .

#<su÷avã># strã su + ÷ava--ac goràø ïãù . 1 kàravellã 2 kçùõajãrake ca bharataþ .

#<su÷àka># naø suùñhu ÷àko yasmàt 5 baø . 1 àrdrake ràjaniø . pàke tatsaüyoge hi ÷àkasya susvàdutà . ruùñhu ÷àko yasya . 2 ca¤cu÷àke 3 taõóulãye (nañe÷àka) 4 miõóàyàü puø ràjani0

#<su÷ikha># puø sundarã ÷ikhà yasya . 1 vahnau jañàø 2 citravçkùe ca . 3 ÷obhana÷ikhàyukte triø 4 mayåra÷ikhàyàü strã ràjaniø .

#<su÷ãta># naø pràø saø . 1 pãtacandane ÷abdacaø 2 ati÷ãtalaspar÷e 3 tadvati triø . 4 hrasvaplakùe puø ràjaniø .

#<su÷ãtala># naø pràø saø . 1 gandhatçõe ratnamàø . 2 ati÷ãtaguõayukte triø .

#<su÷ãtà># kho pràø saø . 1 ÷atapattryàm ràjaniø . 2 bhàtaguõa vatyàü striyàü ca .

@<[Page 5322b]>@
#<su÷ãma># puø su + ÷yai mak samprasàraõa¤ca 1 ÷ãtaspar÷e 2 tadvati triø amaraþ .

#<su÷ãla># puø sundara--÷ãlamasya . viùõupàr÷vacarabhede ràjaniø . 2 ÷obhanacaritànvite triø 3 kç÷à÷vançpamahiùãbhede strã padmapuø uttarakhaø 68 aø .

#<su÷rãka># strã sundarã ÷rãrasya kap . 1 sallakãvçkùe 2 sundara÷rãyukte triø .

#<su÷ruta># puø su÷råyata su + ÷ru--karmaõa kta . 1 vi÷vàmitramunaputre cikitsà÷àstrakartari munibhede àyuvaüda÷abde 780 pçø dç÷yam . 2 tatakçtagranthe ca . 3 sundrara÷ruta triø . %<davàkarõaya su÷rutana carakasyoktena jàne'khilam>% naiùaø . ca .

#<su÷liùña># triø su + ÷liùa--kta . 1 susaüyukte 2 dçóhamilite . 3 sumaïgate

#<suùama># puø sundaraþ samaþ pràø saø suùàmàø ùatvam . 1 ÷obhane same 2 paramàyàü ÷obhàyàü strã amaraþ .

#<suùavã># strã su + su--ac gauràø ïãù . 1 kàravelle amaraþ . 2 kùudrakàravelle ràjaniø 3 jãrake 4 kçùõajãrake ca mediø .

#<suùàman># triø suùñhu sàma yasya suùàmàdiø ùatvam . susàntvane striyàü và óàp ïãp ca .

#<suùi># strã ÷uùa--in pçùoø ÷asya saþ . ÷uùau chidre bharataþ .

#<suùira># naø ÷uùa--kirac pçùoø ÷asya saþ . chidre bharataþ .

#<suùãma># puø su÷ãma + pçùoø . 1 ÷ãtalaspar÷e 2 tadvati amaraþ . 3 sanoj¤e triø mediø .

#<suùupta># naø su + svapa--bhàve kta . %<yatra supto na ka¤cana kàma kàmayate na ka¤cana svapnaü pa÷yati tata suùuptamiti>% ÷rutyukta 1 j¤àna÷ånyàvasthàbhede . kartari kta 2 tadavasthànvite tri

#<suùupti># strã su + svapa--ktin . purãtati nàhyàü manasaþ saüyogaråpe 1 sarvaj¤àna÷ånye jãvàvasthàbhede vedàntokte 2 saürvapadàrtha÷ånye laye ca .

#<suùumõà># strã suùu ityavyaktaü ÷abdaü mnàyati yatra mnà--ka . tantràkta merudaõóabàhyasthe ióàpiïgalànaóyormadhyamthe såkùye nàóãbhede . %<merorbàhyaprade÷e ÷a÷imiharàsare savyadakùe niùaõõe madhye nàóã suùumõà tritayaguõamayã candrasåryàgnaråpà>% ùañcakrabhadatantram . tasyà'÷ubhavahanabhedo yathà %<kùaõaü vàme kùaõaü dakùe yadà vahati màrutaþ . suùumaõà sà ca vij¤eyà sarvakàryaharà'÷ubhà . tasyà nàóyàü sthito vahnijvaü lantakàlaråpadhçk . viùamaü taü vijànãyàt sarvakàryavinà÷anam . yadànu kramasullaïghya tasyàü nàóyàü dvayaü vahet . tadà tasya vijànãyàda÷ubhaü sumupasthitam>% iti brahmayàmalam . merubàhye ióà nàóã piïgalayà samanvità . suùumõà bhànumàrgeõa brahmadvàràvadhi sthità yogasvarodayaþ .

#<suùeõa># puø suùñhu senayati senàü karoti ac ùatvam . 1 karamardake (karamacà) amaraþ 2 vetase ràjaniø 3 cikitsake vànarabhede . 4 viùõau ca mediø 5 trivçti strã ràjaniø ïãp . svàrthe ka ata ittvam . kçùõatrivçti strã amaraþ .

#<suùomà># strã nadãbhede bhàgaø 5 . 19 aø .

#<suùñhu># avyaø su + sthà--ku . 1 pra÷aüsàyàm 2 ati÷aye amaraþ . 3 satye ca saükùiptasàø .

#<suùma># naø su--mak suk ca . rajjvàü kùãrasvàmã .

#<susaüskçta># triø su + sam + kç--kta sum ca . 1 prayatnena ghçtàdinànàdravyeõa pakve vya¤janàdau amaraþ 2 uttamasaüskàrayute triø .

#<susatyà># strã janakaràjamàryàyàm kàlikàpuø 37 aø .

#<susampañ># strã pràø saø . 1 saubhàgye trikàø suvu saspad yasya . 2 susamçddhe triø .

#<susàra># puø suùñhu sàro'sya . 1 raktakhadire ràjaniø . 2 atisàrayute triø .

#<susàravat># naø suùñhu sàro'styasya matup masya vaþ . sphañike trikàø .

#<susikatà># strã pràø saø . ÷arkaràyàm ràjaniø . 2 uttamavàlukàyàm baø vaø .

#<sustha># triø sukhena tiùñhati su + sthà--ka . 1 àrogyeõa yukte 2 sukhini ca .

#<susnà># puø su + snai--kvip . (kheüsàrã) ÷amãdhànyabhede ràjaniø %<susnà dårvàdalo råkùaþ kaùàyo bi÷ado guruþ>% ràjaniø .

#<susnàta># triø suùñhu snàtaþ su + snai--kta . maïgaladravyeõa kçtasnàne .

#<susmità># strã suùñhu smitamasya . nàrãbhede hemaca0

#<suhita># triø su + dhà--kta . 1 tçpte 2 vihite ca vi÷vaþ . pràø saø . 3 sundarahite naø . 5 baø . 4 agnijihvàbhede strã jañàø .

#<suhçda># puø suùñhu hçdayaü yasya mitràrthe hçdàde÷aþ . 1 mitre 2 jyotiùokte lagnàccaturthasthàne ca .

#<suhçdaya># triø suùñhu hçdayaü yasya . 1 pra÷astamanaske amaraþ . pràø saø . 2 sucitte naø .

#<suhçdbala># naø suhçdeva valam . mittraråpe sainye .

#<suhotra># puø . candravaü÷ãyavçhadiùuràjaputre . %<vçhadiùo÷ca dàyàdaþ suhotro nàma dhàrmikaþ . suhotrasyàpi dàyàdo hastã nàma babhåva ha>% harivaüø 20 aø .

#<så># strã så--kvip . 1 såtau 2 prasave 3 kùepe 4 preraõe ca .

#<såka># naø så--preraõe kvipa saüj¤àyàü kan . 1 utpale 2 vàõe 3 vàte ca mediø .

@<[Page 5323b]>@
#<såkara># puüstrãø så--ityavyaktaü ÷abdaü karoti kç--ac . 1 varàhe 2 kumbhakàre 3 mçgabhede ca ÷abdaraø striyàü ïãù . ïãùantaþ 4 varàhakràntàyàü ÷abdasàø .

#<såkta># naø su + vaca--bhàve kta . 1 sundarakathane 2 vi÷iùñaikàrthapratipàdake ekadaivatye vedamantrasamudàye ca yathà ÷rãsåktaü puruùasåktamityàdi . tàni ca vede bahåni santi tatra mahàdànopayogãni kati cit såktàni tulàdànàñi paddhatau asmàbhiþ uddhçtàni tàni ca tatra dç÷yàni . %<japyàni såktàni tathaiva caiùàm>% vahnipuràõam . 3 ÷àrikàyàü strã trikàø . ktin . såkti suùñhåktau strã .

#<såkùma># naø såca--man sukca neñ . 1 kaitave 2 adhyàtmapadàrthe mediø 3 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 407 pçø dç÷yam . 4 katakavçkùe puø ÷abdaraø . 5 aõuparimàõayute 6 alpe ca triø .

#<såkùmakçùõaphalà># strã såkùmaü kçùõaü phalaü yasyàþ . madhyamajambåvçkùe ratnamàø .

#<såkùmataõóula># puø såkùmastaõóulo'sya . (khasakhasa) iti khyàte 1 vçkùe 2 pippalyàü strã ràjaniø .

#<såkùmadar÷in># triø såkùmaü pa÷yati dç÷a--õini . atyantasubugau ku÷àgrãyabuddhau .

#<såkùmapattra># puø såkùmaü pattramasya . 1 dhànyake 2 vanajãrake 3 devasarùape 4 laghubadare 5 suraparõe 6 lohitekùau ca ràjaniø . 7 vanavarvaryàü 8 vàvalavçkùe ÷abdaraø . kap ata ittvam . såkùmapatrikà ÷atapuùpàyàü ÷atàvaryàü laghavràhmyàü duràlabhàyàm àkà÷amàüsyà¤ca strã ràjaniø .

#<såkùmapippalã># strã karmaø . vanapippalyàm ràjaniø .

#<såkùmapuùpã># strã såkùmàõi puùpàõyasyàþ ïãp . yavatiktàyàm ràjaniø .

#<såkùmaphalà># strã såkùmaü phalamasyàþ . 1 bhåbhyàmalakyàm ratnamàø 2 bhåkarvudàre ràjaniø .

#<såkùmabadarã># strã karmaø . bhåmibadaryàm ràjaniø .

#<såkùmabhåta># naø karmaø . vedàntaprasike apa¤cãkçte bhåmyàdãnàü pa¤cànàü bhåtànàü såkùmàü÷abhede .

#<såkùmamakùika># puø såkùmà makùikà tadàkàro'styasya ac . ma÷ake ràjaniø .

#<såkùmamålà># strã såkùmaü målamasyàþ . jayantyàm ràjaniø .

#<såkùmavallã># strã karmaø . 1 tàmravallyàü 2 jatukàyà¤ca ràjaniø .

#<såkùmavãja># puø såkùmaü vãjamasya . (khasakhasa) khyàte vçkùe ràjaniø .

#<såkùma÷arkarà># strã karmaø . vàlukàyàm ràjani .

#<såkùma÷àkha># puø såkùmà ÷àkhà'sya . jalavarvure ràjaniø .

#<såkùma÷àli># puø karmaø . aõudhànye ÷yàmàkàdau ràjaniø .

@<[Page 5324a]>@
#<såkùmaùañcaraõa># puø såkùmaþ ùañcaraõa iva . pakùmayåke ràjani0

#<såkùmà># strã såca--man sukca neñ ñàp . 1 yåthikàyàü ÷abdacaø . 2 kùudrailàyàü 3 karuõyàü 4 vàlukàyà¤ca ràjaniø .

#<såkùmàïga># naø karmaø . %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanam>% yedàntokte bhogasàdhane sokadvayagàmini liïgadehe . såkùma÷arãràdayà'pyatra . sàükhyamate tvasyànyavidhasaptada÷àvayavatvaü yathoktaü sàüø kàø tattvakauø . %<såkùmàsteùàü niyatà màtàpitçjà nivartante>% kàø %<såkùmàdehàþ parikalpità>% tattvakauø . parikalpità anumità paraloke karmaphalabhogaþ såkùmadehaü vinà'nupannaþ bhogatvàt sthåladehàrabdhakçvyàdijanitasya sasyasya khadehenaiva bhogavat svadehàrabdhakarmàdiphalaü yattat svadehenaiva bhogyam netareõa anyathà kçtahànàkçtàbhyàgamaprasaïga ityàdistarkastatrànusandheyaþ . %<pårvotpannama÷a(sa)ktaü niyataü mahadàdisåkùmaparyantam . saüsarati nirupabhogaü bhàvairaghivàsitaü liïgam>% kàø . %<pradhànenàdisarge pratipuruùamekaikamutpàditam . asa(÷a)ktamavyàhataü ÷ilàmapyanuvi÷ati niyatam à càdisargàt à ca mahàpralayàdavatiùñhate mahadàdisåkùyaparyantaü mahadaïkàraikàda÷endriyapa¤catanmàtraparyantam eùàü sasudàyaþ sçkùma÷arãraü ÷àntaùoramådaurindriyairantatatvàdvi÷eùaþ>% kauø .

#<såkùmailà># strã karmaø . kùudraisànàm (gujaràñã esàc) ratramà0

#<såca># pai÷ånye (antardrohe) adaø cuø ubhaø sakaø señ . såcayati te asusåcat ta . bahvackatvànna ùopade÷aþ .

#<såcaka># triø såcayati antardruhyati såca--õvul . 1 pi÷une amaraþ antardrohavati 2 bodhake ca . 3 kàke 4 kukkure 5 vióàle puü strãø mediø striyàü ïãù . 6 pi÷àce 7 siddhagaõe 8 vudve ÷abdaraø . 9 nàñakaprasiddhe såtradhàràkhye pradhànanañe 10 kathake hemacaø 11 såkùma÷àlau puø ràjaniø 12 sãvanasàdhanadravye puø mediø .

#<såcana># naø såca--bhàve lyuñ . 1 hiüsane 2 j¤àpane ca . yuc . tatra, dçùñau pãóàyàm abhinaye ca strã vi÷vaþ .

#<såci(cã)># strã såca--in và ïãp . 1 sãvanasàdhane svanàmakhyàte lauhamayapadàrthe amaraþ 2 ÷ikhàyàü 3 nçtyabhede ratnakàø .

#<såcika># triø såciþ tayà sãvanaü ÷ilpamastyasya ñhan . såcyàjãvini (daraji) ÷abdaraø .

#<såcikà># strã såci + snàrthe ka . 1 såcyàm . raraciriva kàyati kai--ka . 2 hasti÷uõóàyàm . såcikàdharaþ .

#<såcikàdhara># puüstrãø såcikàü ÷uõóàü dharati dhç--ac . gaje ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<såcikàbharaõa># naø vaidyakokte auùadhabhede tatpàkàdi yathà %<viùaü palamitaü såtaþ ÷àõaka÷cårõayed dvayam . taccårõaü saüpuñe kçtvà kàcalipta÷aràvayoþ . mudràü kçtvàtha saü÷oùya tata÷cållyàü nive÷ayet . vahniü ÷anaiþ ÷anaiþ kuryàt praharadvayasaïkhyayà . tata udghàñya tanmudràmuparistha÷aràvakàt . saülagno yo bhaveddhåmastaü gçhõãyàcchanaiþ ÷anaiþ . vàyuspar÷o yathà na syàttataþ kåyàü nive÷ayet . yàvat såcyà mukhe lagnaü kåpyà niryàti bheùajam . tàvanmàtro raso debo mårchite sannipàtini . kùureõa prakùate mårdhni tatràïgulyà ca gharùayet . raktabheùajasamparkàt mårchito'pi hi jãvati . tathaiva sarpadaùño'pi mçtàvastho'pi jãvati . yadà tàpo bhavettasya madhuraü tatra dãyate>% bhaiùajyaratnàø . %<viùaü pala rasaü ÷àõaü taccårõaü kàcalepite . mçtsaüpuñe ca saürudhya cåddhyàü saüsthàpya pàcayet . ÷anairyàmadvayaü paktà taü sasudvàsya ÷ãtalam . årdhvapàtragataü dhåmaü gçhãtvà'smçùña màrutam . yàvat såcyà mukhe lagnaü kåpyà àyàni bheùajam . kùureõa prakùate ÷ãrùe tatràïgalyà ca gharùayet . tridoùe mårchito sãbo raktabheùajasaïgamàt . sarpadaùño mçtàvasthaþ so'pi jãvati tatkùaõàt . dadyàcca madhuraü toyaü såcikàbharaõe rase>% iti rasapradãpaþ .

#<såcikàmukha># puø såcikeva kramasåkùmaü sukhamasma . 1 ÷aïkhe hàràø 6 taø . 6 såcyàmukhe naø .

#<såci(cã)kùeca># naø såcyàkàraü kùetram . lãlàvatãprasiddhe såcyàkàrake kùetrabhede kùetra÷abde 2400 pçø dç÷yam .

#<såcita># triø såca--kta . 1 kathite 2 bodhite 3 hiüsite ca .

#<såcipattraka># puø såciriva pattramasya kap . sitàvara÷àke ràjaniø . såcãdalàdayo'pyatra .

#<såcipuùpa># puø såcyàkàraü puùpaü puùpàgraü yasya . ketakavçkùe jañàø . såcãpuùpàdayo'pyatra .

#<såciroman># puø såciriva romà'sya . varàhe hàroø såcãroman tatràrthe trikàø .

#<såcivat># puø måciriva tadàkàraca¤curastyasya matup yavàø masya vaþ . garuóe ÷abdaraø .

#<såcivadana># puü strãø såciriya vadanaü yasya . 1 nakule striyàü jàtitvàt ïãù . 2 ma÷ake puø ràjaniø .

#<såci÷àli># puø karmaø . såkùmadhànye ÷yàmàkàdau ràjaniø .

@<[Page 5325a]>@
#<såcãkañàha># puø nyàyabhede nyàya÷abde 4170 pçø dç÷yam .

#<såcãpattrà># strã såcãva pattramasyàþ . gaõóadårvàyàm ràjani0

#<såcãmukha># såcãva mukhamasya . 1 sitaku÷e ràjaniø . 2 hãrake naø hemacaø . 6 taø . 3 såcyàmukhe naø .

#<såcyagrasthålaka># puø såcyagramiva sthålaþ svàrthe ka . (ulukhaóa) tõabhede ratnamàø .

#<såcyàsya># puüstrãø såcãva àsyamasya . 1 måùike hemacaø striyàü yopadhatvàt ñàp . 6 taø . 2 såcyà agre naø .

#<såcyàhva># puø såcyà àhvà àhvà yasya . sitàvarake hemcaø .

#<såta># puø så--prasave preraõe ai÷varye và kta . 1 sårye anekàrthakoø . 2 arkavçkùe 3 kùatriyajàte bràhmaõãgarbhaje varõasaïkarabhede 4 tvaùñari 5 sàrathau 7 vandini mediø 7 màgadhe 8 pàrade puünaø amaraþ . 9 prasåte 10 prerite ca triø . 11 lomaharùaõàkhye puràõavaktari ca tadutpattikathà %<savànte såtamanaghaü naimiùãyà maharùayaþ . puràõasaühitàü puõyàü papçcchurlomaharùaõam . tvayà såta! sahàbuddhe bhagavàn brahmavittamaþ . itihàsaü puràõàrthaü vyàsaþ samyagupàsitaþ . tasya te sarvaromàõi vacasà hçùi tàni yat . dvaipàyanasya magavàüstato vai romaharùaõaþ . bhavantameva bhagavàn vyàjahàra svayaü prabhuþ . munãnàü saühitàü vaktuü vyàsaþ pauràõikãü purà . tvaü hi svàyambhuve yaj¤e såtyàhe vitate sati . saübhåtaþ saühitàü vaktuü khàü÷ena puruùottam!>% korma 1 aø . %<brahmaõaþ pauùkare yaj¤e såtyàhe vitate sati . pçùadàjyàt samutpannaþ såtaþ pauràõiko dvijaþ . vaktà vedàdi÷àstràõàü trikàlàmalatattvavit . tãrthayàtràprasaïgena naimiùàraõthamàgamat>% vahnipuø 1 aø . jàtibhedasåtotpattikathà %<haste tu dakùiõe cakraü dçùñvà tasya pitàpamahaþ . viùõora÷aü pçthuü matvà paritoùaü paraü yayau . tasya vai jàtamàtrasya yaj¤e paitàmahe ÷ubhe . såtaþ såtyà samutpannaþ sautye'tha mahàmate! . tasminneva mahàyaj¤e jaj¤e pràj¤o'tha màgadhaþ . proktau tadà munivaraistàvubhau måtamàgadhau . ståyatàmeùa nçpatiþ pçthurvainyaþ patàpavàn>% viùõupuø 1 aü÷e 13 aø . %<etasminneva kàle ta yaj¤e paitàmahe ÷ubhe . såtaþ såtyàü samutpannaþ sautye'hani puràõavit . teùàü yaj¤e punastve vamutpannau måtamàgadhau . pçthoþstavàrthaü tau tatra samàhåto maharùibhiþ . te åcurçùyaþ sarve ståyatàmeùa pàrthivaþ . tainiyukto'sya karmàõi pçthoryàni mahàtmavaþ . tuùñuvàüstàni sarvàõià÷ãrvàdàüstataþ paràn . tayostavànte suprãtaþ pçthuþ pràdàt jane÷varaþ>% vahnipuø . %<kùatriyàdviprakanyàyàü såto bhavati jàtitaþ>% . %<såtànàma÷vasàrathyamamyaùñhànàü cikitsitam>% manuþ .

#<såtatanaya># puø såtasya tanayaþ . bhàrataprasiddhe ràdheye karõe hemacaø . såtaputràdayo'pyatra . tasya såtapàlitatvàttathàtvam

#<såti># strã må + ktin . 1 prasave %<prabalaiþ måtimàrutaiþ>% smçtiþ såyate kaõóyate sãmo'tra så--àdhàre ktin . 2 somàbhiùavabhåmau ÷rãdharaþ .

#<såtikà># strã så--kta svàrthe ka ata ittvam . navaprasåtàyàü striyàm %<udakyàü såtikàü vinà>% iti smçtiþ .

#<såtikàgàra># naø såtikàyà nivàsayogyamagàram . måtikàgçhe ariùñe . såtikàgçhàdayo'pyatra . tatkaraõaprave÷amuhårtàdikaü pãyåø uktaü yathà ukta¤ca ÷rãpatinà %<punarvasau ca såtikàgçhasya nirmitiþ ÷ubhà . vira¤civiùõu bhàntare prave÷anaü hitaü bhavet>% iti . vira¤cirabhijinnakùatram antare madhye vira¤civiùõutàrayorityeva saptamyà adhikaraõatve vodhite antarapadoktiþ spaùñàrthà . tadetatbràhmaõavyatiriktavarõatrayaviùayam . yadàha lallaþ %<punarvasau nçpàdãnàü kartavyaü såtikàgçham . ÷ravaõàbhijitormadhye prave÷aü tatra kàrayet>% iti . àva÷yakatve tu ÷ravaõàbhijitormuhårtastadudayo gràhyaþ và ityarthaþ . bràhmaõasya tu pràguktanakùatreùveva såtikàgçhanirmàõaprave÷au tatra såtikàgçhaü nairçtyàü kàryam . yadàha vçddhavasiùñhaþ %<aindryàü tu vikramasthànamàgneyyàü pacanàlayaþ . vàruõyàü bhojanagçhaü nairçtyàü såtikàgçham . yàmyàyàü ÷ayanasthànaü vàyavyàü pa÷umandiram . kauveryàü tu dhanasthànam ai÷ànyàü devatàlayaþ>% iti . smçtibhàskare gargaþ %<vàre'nukåle rà÷au tu dine doùavivarjite . sànukåladi÷i proktaü såtikàbhavanaü vudhaiþ>% iti . kàlàniyabha ukto ratnako÷e %<àsannaprasave màsi kuryàccaiva vi÷eùataþ . tadvat prasavakàle syàditi ÷àstreùu ni÷cayaþ>% iti . varàheõàtrànekanakùatràõàmabhidhànaü kçtaü yathà %<hastàditya÷a÷àïkatiùyapavanapràjye÷amitrottaràcitrà÷vi÷ravaõeùu vç÷cikaghañau hitvà virikte tithau . ÷ukràcàrya÷anai ÷caraj¤a ÷a÷inàü vàre'nukåle vidhau sadrarve÷mani såtikà gçhavidhiþ kùemaïkaraþ kãrtyate>% iti . ve÷mani caturthasthàne sadbhiþ ÷ubhagrahaiþ . såtikàgçhaprave÷e kàlavi÷eùamàha jyotirva÷iùñhaþ %<athàtaþ sampravakùyàmi såtikàgàrave÷anam . màse tu navame pràpte pårvapakùe ÷ubhe dine . prasåtisambhave kàle sadya eva prave÷ayet>% iti . pårvapakùe ÷uklapakùe nakùatràdãnyàha gargaþ %<rohiõyaindavapauùõeùu svàtãvàruõayorapi . puùye punarvasau hastadhaniùñhà tryuttaràsu ca>% iti . %<maitratvàùñre tathà÷vinyàü såtikàgàrave÷anam . sarve ÷ubhagrahàþ kendre pàpà÷ca triùaóàyagàþ . ÷ubhà÷e ÷ubhasaüdçùñau såtikàgàrave÷anamiti>% . tadàkàramàha bhàvapraø %<aùñahastàyataü càru caturhastavi÷àlakam . pràcãdvàramudagdvàraü vidadhyàt såtikàgçham>% .

#<såtikàroga># puø 6 taø . bhàvapraø ukte rogabhede tannidànàdi yathà %<mithyopacàràt saükle÷àt viùamàjãrõabhojanàt . måtikàyàstu ye rogà jàyante dàruõà÷ca te>% . mithyopacàràt anucitàcaraõàt pravàtàdisevanàt . saükle÷àt saükli÷yante doùà anena iti saükle÷aþ doùajanakamannaü tasmàt . dàruõàþ kaùñasàdhyàþ . ke te vyàdhaya ityàkàïkùàyàmàha aïgamardo jvaraþ kàsaþ pipàsà gurugàtratà . ÷othaþ ÷ålàtisàrau ca måtikàrogalakùaõam . ete'ïgamardàdayaþ pràyeõa måtikàyà bhavantaþ måtikàrogatvena lakùyante . jvaràdãnàü rogavi÷eùàõàü nidànavi÷eùamàha %<jvaràtãsàra÷othà÷ca ÷å lànàhabalakùayàþ . tandràruciprasekàdyà vàta÷leùmasamudbhavàþ . kçcchrasàdhyà hi te rogàþ kùãõamàüsabalà÷ritàþ . te sarve såtikànàmnà rogàste càpyupadravàþ>% måtikàbhavatvena måtikànàmnà te rogàþ à÷rayà÷ritayoramedopacàràt te càpyupadravà iti ta eva jvaràdayaþ uktànàü rogàõàmanyatamaü pradhànãkçtyopadravà÷ca .

#<såtikàùaùñhã># strã såtikàgçhe påjyà ùaùñhã ÷àkaø . såtikàgàre prasavàvadhi ùaùñhe divase påjyàyàü ùaùñhãdevyàm . yathàha viùõadharmottare %<såtikàvàsanilayà janmadà nàma devatàþ . tàsàü yàganimittàrthaü ÷uddhirjanmani kãrtatà . ùaùñhe'hni ràtriyàgantu janmadànà¤ca kàrayet . rakùaõãyà sadà ùaùñhã ni÷àü tatra vi÷eùataþ . ràma! jàgaraõaü kàryaü snanmadànàü tathà valiþ>% . ràmeti sambhodhanam . tatrà÷àcàntaradoùo'pi nàsti . %<a÷auce tu samutpanne putrajanma yadà bhavet . kartustàtkàlikã ÷uddhiþ pårvà÷auca dvi÷udhyati>% iti prajàpativacanàt . putrajanmeti ÷ravaõàt piturevà÷aucàbhàvaþ na tu màtuþ karturiti puüliïganirde÷àcca . kàrayediti anyagotrajàbhipràyeõa . tatràdau vinàyakàdisahitaùoóa÷amàtçkàpåjanam . tathà ca kçtyacintàmaõau %<chàgajàgaraõaü kàryaü khaógo dhàryaþ samãpataþ . àvàhya påjayeddevãü gaõe÷aü màtçkà girim>% . devãü ùaùñhãm . giriü manthànadaõóam . bhojaràjaþ %<gaõe÷a÷caiva nandà ca påtanà sukhamaõóikà . vivànikà ÷akunikà ÷uùkanandà ca jambhikà . àcàryakà revatã ca pilipi¤jà tataþ param . skandà ca dvàda÷aite'rcyàþ rakùàrthaü màtçkà grahàþ>% jyoø ta0

#<såtthàna># triø suùñhu utthànam udyogo yasya . cature karmaku÷ale amaraþ .

#<såtpara># naø su + ut + pé--ap . suràsandhàne ÷abdacaø .

#<såtyà># strã så--kyap niø . yaj¤àïgasnànabhede 2 abhiùave somarasaniùpãóane ca amaraþ .

#<såtyà÷auca># naø såtinimittakamà÷aucam . jananà÷auce %<÷àvà÷aucaü na kartavyaü såtyà÷aucaü vidhãyate>% smçtiþ .

#<såtra># granthane veùñane ca adaø cuø ubhaø sakaø señ . såtrayati te asusåtrat ta . bahvackatvàt na popade÷aþ .

#<såtra># naø såtra--ac . 1 vastrasàdhane tantau 2 vyavasthàyàü 3 nàñakopakaraõe prastàve %<svalpàkùaramasandigdhaü sàravat vi÷vatomukham . astobhamanavadya¤ca såtraü såtravido viduþ>% ityukte ÷àstravàkyabhede ca .

#<såtrakaõñha># puø såtraü yaj¤asåtraü tadiva và kaõñhe yasya . 1 vipre 2 kapote 3 kha¤jarãñe ca mediø .

#<såtrakoõa># puø såtrabaddhaþ koõo'sya . óamarau hàràø kap . tatràrrthe trikàø .

#<såtragaõóikà># strã såtraü gaõóayati gaõói--õvul . tantuvàyopakaraõabhede eùaõyàü ÷abdamàø .

#<såtratantu># puø såtrameva tantuþ . såtràkàre tantau hemacaø .

#<såtratarkuñã># strã såvasahità tarkuñã . (ñeko) padàrthe jañà0

#<såtradhàra># puø såtraü nàñyasàdhanaü dhàrayati dhç--õic--aõ . nàñyàïgasàdhanayukte nàñakaprastàvake 1 pradhànanañe . %<nàñyopakaraõàdãni såtramityabhidhãyate . såtraü dhàrayatãtyarthe såtradhàro mato budhaiþ>% iti tallakùaõaü %<pårvaraïgaü vidhàyaiva såvaghàro nivartate>% sàø daø . %<såtradhàreõa sahitàþ saülàpaü yatra kurvate>% da÷aråpakam . 2 indre 3 ÷ilpibhede (chutàra) ca . ÷ilpabhedasåtradhàra÷ca ÷ådràgarbhe vi÷vakarmaõà jàto jàtimedaþ brahmavaiø brahmakhaø 10 aø .

#<såtrapuùpa># puø såtragarbhaü puùpaü yasya . kàrpàse trikàø .

@<[Page 5327a]>@
#<såtrabhid># puø såtraü bhinatti såcyà, bhida--kvip . såcyàjãve (darajã) ÷abdaraø .

#<såtramadhyabhå># puø såtramadhyamiva bhavati bhå--kvip . yakùadhåpe ÷abdacaø .

#<såtrayantra># naø såtrabàpanaü yantram ÷àkaø . (tàüta) såtravàpanayantre ÷abdamàø .

#<såtralà># strã såtraü làti--là--ka . tarkuñyàm (ñeko) hàràø .

#<såtravãõà># strã såtrabaddhà vãõà ÷àkaø . vãõàbhede hàràø .

#<såtraveùñana># naø såtraü veùñyate'nena veùña--karaõe lyuñ . tantuvàyopakaraõabhede trasare (tàsanã) amaraþ .

#<såtràtman># puø måtramiva sarvànuùyåta àtmà svaråpaü yasya . samaùñyupahitacaitanye hiraõyagarbhe vedàø sàø .

#<såtràman># puø indre amare pàñhàntaram . sutràman ÷abde vyutpattiþ .

#<såtràlã># strã 6 taø . 1 såtra÷reõau 2 galamekhalàyàü hàràø .

#<såtrin># triø såtra + astyarthe ini . 1 såtravi÷iùñe striyàü ïãp . 2 kàke puø trikàø .

#<såda># puø sådayati pa÷ån pàkàrthaü såda--ac . 1 såpakàrake 2 vya¤janabhede såpe amaraþ . 3 sàrathye 4 aparàdhe 5 lodhre 6 pàpe ca ajayaþ .

#<sådana># naø såda--bhàve lyuñ . 1 hiüsane 2 niþkùepe 3 aïgãkàre ca .

#<såda÷àlà># strã sådàdhiùñhità ÷àlà ÷àkaø . pàka÷àlàyàm pàcaka÷abde 4246 pçø vivaraõam .

#<sådàdhyakùa># puø 6 taø . pàka÷àlàdhyakùe tallakùaõaü yathà anàhàrvyaþ ÷ucirdakùa÷cikitsitavidàüvaraþ . såda÷àstravi÷eùaj¤aþ sådàdhyakùaþ pra÷asyate pàcaka÷abde tallakùaõàdi 4286 pçø dç÷yam .

#<såna># naø så--kta tasya naþ . 1 puùpe 2 prasave ca . kartarikta . 3 vika÷ite triø mediø 4 jàte ca .

#<sånà># strã så--kta tasya naþ . 1 pràõabadha sthàne %<pa¤ca sånà gçhasthasya cållã peùaõyupaskaraþ . kaõóanã codakumbha÷ca>% manuþ 2 tanayàyàü 3 gaja÷uõóàyàü mediø 4 màüsavikraye ca saükùiptasàø .

#<sånu># puø så--nuk . 1 putre 2 anuje 3 sårye mediø 4 rkavçkùe ca . 5 kanyàyàü strã và åï hemacaø .

#<sånçta># naø sunrthati anena ma--nçta--gha¤arthe ka . 1 satye priye vàkye amaraþ . 2 maïgale ca 3 tadvati triø amaraþ .

#<såpa># puø sukhena pãyate så + pà--gha¤arthe ka pçùoø . (dàli) vya¤janabhede kçtànna÷abde 2181 pçø dç÷yam . suvapati la + ùapa--målaviø ka . 2 såpakàre pàcake mediø . àdhàre ca . 3 bhàõóe . såda--karaõe ka pçùoø . 4 sàyake ÷abdaraø .

@<[Page 5327b]>@
#<såpakàra># triø påpaü karoti kç--aõ . pàcake amaraþ . pàcaka÷abde 4286 pçø dç÷yam .

#<såpadhåpana># naø såpo dhåpyate'nena dhåpa--karaõe lyuñ . 1 hiïgai trikàø såpapàke hi hiïgudhåpadànaü pàka÷àstre prasiddhama

#<såpaparõã># strã såpasàdhanasya mudgasyeva parõamasyàþ ïãp . mudgaparõyàm ratnamàø .

#<såpa÷reùñha># puø såpeùu tatsàdhaneùu ÷reùñhaþ . mudge ràjaniø .

#<såpàïga># naø såpasya tatsaü skàrakamaïgamupakaraõam . hiïgo ràjaniø .

#<såma># naø så--mak 1 àkà÷e 2 kùãre mediø . 3 jale ÷abdaraø .

#<såra># puø savati prerayati karmaõi lokànudayena så--kran . 1 sårye 2 arkavçkùe ca amaraþ . såra--ka . 3 paõóite 4 jinabhede puø hemacaø . %<såryodayaü vinà naiva syànadànàdikà kriyà>% smçtyuktestasyodayena lokànàü sarvakarmapravartakatvàttathàtvam .

#<såraõa># puø såra--lyuñ . ÷åraõe (ola) ÷abdaratnàø . %<makare målaka¤caiva siühe càlàbukaü tathà . kàrtike (så)÷åraõa¤caiva sadyo gomàüsabhakùaõam>% karmaloø .

#<sårata># triø su + rama--kta pçùoø . dayàlau amaraþ .

#<sårasåta># puø 6 taø . aruõe garuóàgraje såryasàrathau amaraþ . anåru÷abde 191 pçø dç÷yam .

#<såri># puø så--krin . 1 sårye 2 arkavçkùe 3 thàdavabhede 4 paõóite ca amaraþ %<sadà pa÷yanti sårayaþ>% iti ÷rutiþ . 4 ràjasarùape strã ïãp ratnasàø .

#<sårin># puø såra--õini . paõóite ÷abdaraø .

#<så(ùå)rkùa(rkùya)>#) anàdare bhvàø paraø sakaø señ . sårkùa(rkùya)ti asårkùã(rkùyã)t ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<sårkùa># puø sårkùa--karmaõi gha¤ . màùe (kalài) ÷abdaraø .

#<sårkùa(rkùya)õa># naø sårkùa(rkùya) bhàve lyuñ . anàdare .

#<sårpa># puünaø . ÷årpa--pçùoø ÷asya saþ . 1 ÷årpa÷abdàrthe ÷abdaraø . 2 kumbhaparimàõe 3 drãõaparimàõe ca vaidyakam .

#<sårpaõakhà># strã ÷årpa iva nakhà asyàþ pçùoø ÷asya ùaþ õatvam . ràvaõabhaginyàm .

#<sårmi># strã ÷årmi + pçùoø ÷asya saþ . ÷årmi÷abdàrthe và ïãp .

#<sårya># puø sç--kyap niø . 1 divàkare 2 arkavçkùe caamaraþ . 3 dànavabhede vahnipuø 4 arkaparõavçkùe medaø . såryagrahakakùàdikaü khagola÷abde 2425 pçø dç÷yam . tasya prakçtisvaråpàdikaü sarvàrthaciø uktaü yathà %<bhànuryugàntàïkitadeharaktaþ ÷yàmànvitaþ piïgalanetrakàntiþ . pittàtmako'yaü samagàtrayaùñiþ pratàpayuk sattvaguõo'lparomà . sa¤càrayuk saïkucitàrthavàkyaþ svalpaprajo daivikavuddhiyuktaþ>% . sa ca pràcyà di÷aþ khàmã . puügrahaþ kùatriyajàtãyaþ asthisàraþ devasthale÷a÷ca . vçhajjàtake taññãkàyà¤ca sålaü dç÷yam . grahayaj¤a÷abde tanmantrabhedàdikaü dç÷yam . janmakàle lagnàdikasthasya tasya phalaü jàtakapaddhatàvuktaü yathà %<lagne 1 sårye svalpake÷aþ pracaõóo mànã krodhã netraruk nighçõa÷ca . ÷åro'kùànta÷càlasaþ karka÷àïko nãce niþsvà bhåpajo'pyakùihãnaþ . dhane 2 dine÷e bahuvittabhçtyacatuùpadàóhyo'pi naro bhavet saþ . vinaùñasaubhàmyasusvo nçvàle÷caurerhçtàrtho mularogaduþkho . sahasrara÷mau sahaja 3 balàóhyo dhãvikramairlokamanãbhiràmaþ . vinaùñatulyàdarajo naraþ syàdduùñàripakùasya vinà÷aka÷ca . mitre mitre 4 bandha bharvàhanaiþ syàddhãnaþ saukhyairmànasotthai÷ca hãnaþ . tàtàmbàdernà÷akàrã naro vai sebàkàro bhåpateþ kutsitasya . sånau 5 bhànau sånusaukhyasvahãnà durgàraõyakùmàdhareùåparaktaþ . medhàyukto mantrasampràptasampatsvalpàyurvai jàyate nànavo'yam . kumudagahana÷atrau ÷atrubhàvaü 6 prapanne bhavati narapatirvà daõóanetà dhanàóhyaþ . prabalajañharavahnirbhårikàmo guõã vai balaripusahitaþ svàt påruùaþ kecidevam . bhàryàbhàve 7 bhàskare càbhibhåto màryàmirve hãnakàntãrugàóhyaþ . bhåpàdbandhai pãóito'morgagàmã su÷rãhãno mànavaþ ÷ãlahãnaþ . nidhanage 8 nalinodayite narà nayanayàrvikalatvayuto bhavet . tanudhanàtmajajãvitasaukhyabhàgabhimatena janena viyojitaþ . dharma 9 sthite gharmakare dhanena ghanena yukto bahumitraputraþ . mådevavçndàrakavçndabhaktiþ pitçpriyo vairakaraþ samçddhaþ . gagana 10 ge gaganasya maõau naro matidhanàtmajavaibhava÷auryayuk . ratibala÷rutakàryasamçddhibhàg bhavati vàhanavàn nçpasadguõaþ . pràpti 11 sthàne saptasaptau naraþ syàt pràptyà vittasyàtha vçddhyà sametaþ . mantrã dveùyaþ sadbalaþ siddhakarmà kråro kàntànirjito va÷yabhçtyaþ . vyaye 12 sårthye naraþ kàõaþ pitçdveùã balojjhitaþ . bandhyàparirvahva laïgaþ kùudrastu patito bhavat>% . meùàdisthgasya tasya phalaü jàtaka÷abde 2088 pçø dç÷yam .

#<såryakànta># puø såryasya kàntaþ priyaþ . 1 sphañakamaõau halàø 2 måryasamparkàt yatràgnisambhavastasmin (àtaso) maõau ca hemacaø .

#<såryakànti># puø såryeõa kàntiryasya . atasyàü puùpyadhànavçkùavi÷eùe ÷abdacaø . 6 taø . 2 såryasya dãptau strã .

#<såryakàla># puø . såryopalakùataþ kàlaþ ÷àkaø . divase ÷abda caø .

#<såryagrahaõa># naø såryasya ràhuõà tadàkràntabhåcchàyayà grahaõamàkramaõam . jyàtiùokte ràhupraviùñabhåmicchàyayà såryamaõóalasya àkramaõaråpe gràse såryagrahàdayà'pyatra . uparàga÷abde 1285 pçø dç÷yam .

#<såryaja># puø såryàt jàyate jana--óa . 1 ÷anigrahe 2 yane 3 vaivasvate manau 4 suthãvavànare ca jañàø . måryaputràdayo'pyatra . 5 yamunàyàü strã hemacaø . 6 karõe puø .

#<såryapatra># puø srya iva raktaü patramasya . àdityapatre ràjaniø .

#<såryabhakta># puø måryasya bhakta iva priyaþ . 1 bandhåkavçkùe . 6 taø . 2 måryabhaktiyute triø mediø .

#<såryamaõã># puø såryapriyaþ maõiþ . 1 såryakàntamaõo hemacaø . 2 puùpabhede ÷abdacaø .

#<såryalatà># strã såryabhaktà latà . àdityabhaktàyàm ràjani0

#<såryavallã># strã såryatulyapuùpikà vallã . arkapuùpikàvçkùe ratna0

#<såryasàrathi># puø 6 taø . aruõe garuóàgraje ÷abdacaø . såryasåtàdayo'pyatra .

#<såryà># strã såryasya bhàryà ñàp . 1 amànuùyàü saüj¤ànàmmyaü såryabhàryàyàm . mànuùyàü kutnyàntu ïãpi . sãrptyeva .

#<såryàloka># puø 6 taø . àtape raudre ràjaniø .

#<såryàvarca># puø sårya ivàvartate à + vçta--ac . (huóahuóiyà) 2 kùupabhede (sulaphiyà) 2 ÷àke ca ratnamàø . 3 àdityabhaktàyàü strã ràjaniø .

#<såryà÷man># puø såryapriyaþ a÷mà . såryakàntamaõau hemacaø .

#<såryàhva># puø såryamàhvayate spardhate varõena à + hve--ka . 1 tàmre trikàø . såryasya àhvà''hvàyasya . 2 arkavçkùe puø ràjaniø .

#<såryendusaïgama># puø såryasya indo÷ca saïgamaþ kàlaþ . 1 amàvasyàyàm amaraþ 2 tayormelane ca .

#<såryoóha># puø sårya åóho'stagato yatra . 1 såryàstapratyakàle hemacaø . %<divàtithau tu vimukhe gate yat pàtakaü bhavet . tadevàùñaguõaü vidyàt såryoóhe vimukhe gate>% àø taø . såryeùõa såryàstakàlena åóhaþ pràpitaþ vaha--kta . 2 tatkàlàgatàtithau %<såryoóhastu sa saü pràpto yaþ såryo'staü gate'tithiþ>% hemacaø .

#<sç># gatau sthito cuø ubhaø sakaø señ . sàrayati te paryudàsànna ùopade÷aþ .

@<[Page 5329a]>@
#<sç># gatau bhvàdiø parasmaiø sakaø aniñ sarati . asarat asàrùãt paryudàsànna ùopade÷aþ . %<nàlànaü kariõàü sasre>% ca raghuprayogàt àtmaø .

#<sç># gatau juø vaidikaþ paraø sakaø señ . sasarti asarat paryudàsànna pàpade÷aþ .

#<sçka># puø sç--kak . 1 kairave 2 vàõe uõàø . 3 padme 4 vàyauca siø koø .

#<sçkaõóu># puø sç--kvip pçùoø karmaø kaõóuroge ÷abdaraø .

#<sçkàla># puø sç--kàlan kasya netvam . ÷çgàle ÷abdacaø .

#<sçkka(n)># naø sçja--kan kanin và kasya nettvam . oùñhaprànta bhàge %<sçkkaõã parileóha ca>% smçtiþ . %<mahàsçkkàya . ÷obhito nçsiühavaditi>% ÷leùàt kàntatàpyasya .

#<sçkvan># naø sçja--kvanip . oùñhapràntabhàge amaraþ . pçùoø . sçkvin apyatra aruõaþ . sçkkiõã tatràrthe strã ràjani0

#<sçga># puø sç--gak gasya nettvam . pindipàlàstre amaraþ .

#<sçgàla># puü strãø sç--gàlan gasya nettvam . 1 jagyeke (÷eyàla) ÷abdaraø . striyàü ïãù . 2 daivyabhede haribaüø .

#<sçja># visarge tyàge divàø àtmaø aniñ sakaø . sçjyate asçùña . paryusyasànna ùopade÷aþ .

#<sçja># visarge tuø paraø sakaø aniñ sçjati asràkùãt sasarjiùa sasraùñha sraùñà srakùyati . paryudàsanna ùopade÷aþ .

#<sçjakàkùàra># puø sçjati varcasmitvaü sçbba--ka tataþ svàrthe ka sçjakà sarjilà karmaø . sarjikàkùàre ramànàø .

#<sçõi># puø sç--nik . 1 ÷atrau ÷abdasàø . 2 aïku÷àstre strã amaraþ . tatra và ïãù . sçõãtyapi .

#<sçõi(õã)kà># strã sçõi + kan ãkanvà . làlàyàm amaraþ

#<sçti># strã sç--bhàve ktin . 1 gamane . karaõe ktin . 2 paùi ca mediø .

#<sçtvan># puø sç--kvanip . 1 prajàpatau ujjvalaø . 2 visarpa 3 vçddhosaükùiptaø .

#<sçtvara># triø sç--kvarap . 1 gamanakartari strithàü ïãp . sà ca 2 màtari saükùiptasàø .

#<sçdara># puø sç--arak duk ca . sarpe siø kauø .

#<sçdàku># puø sç--kàku dukca . 1 vàyau 2 vajre 3 agno 4 pratisåryake mediø . 5 mçge saükùiptaø . nadyàü strã uõàø .

#<sçpa># gatau bhvàø paraø sakaø aniñ . sarpati asçpat . paryudàsànna ùopade÷aþ .

#<sçpàña># puüstrãø sçpa--kàñan . 1 parimàõabhede 2 raktadhàràyàü govardhanaþ . striyàü ïãp . svàrthe ka ata ittvam . sçpàñikà . ca¤cau hemacaø .

@<[Page 5329b]>@
#<sçpra># puø sçpa--kran . candre uõàø .

#<sçmara># puüstrãø sç--kmarac . 1 mçgabhede amaraþ . striyàü ïãù . 2 gamana÷ãle triø .

#<sçùña># triø sçja--kta . 1 nirmite 2 yukte 3 ni÷cite 4 bahule mediø . 5 bhåùite ajayaþ . 6 tyakte ca .

#<sçùñi># strã sçja--ktin . 1 nirmàõe 2 svabhàve ca mediø karmaõi ktin . 3 sçjyamàne %<yà sçùñiþ sraùñuràdye>% ti ÷akuntalàø 4 nirguõe ÷abdaraø . brahmàõóasçùñiprakàraþ nànàpuràõeùåktaþ tatra ùatavapuø uktaþ prakàrà yathà %<mahàpralayakàlànta etadàsãttamomayam . prasuptamiva càtakyam. j¤àtamalakùaõam . avij¤eyamavij¤àtaü jagat tràsnu càraùõuca . tataþ svayambhåravyaktaþ prabhavaþ puõyakarmaõàm . vya¤jayannetadakhilaü pràdràsãttamànudaþ . yo'tondriyaþ paro vyaktàdaõurjyoyàn sanàtanaþ . nàràyaõa iti khyàtaþ sa ekaþ svayamudbabhau . yaþ ÷arãràdabhidhyàya sisçkùurvividhaü janat . apaeva sasarjàdau tàsu bojamavàsçjat . tadevàõóaü samabhavaddhemaråpamayaü mahat . saüvatsarasahasreõa såryàyutasamaprabham . pravi÷yàntarmahàtejàþ svayamevàtmasambhavaþ . prabhàvàdapi tat vyàptyà viùõutvamatamad punaþ . tadantarbhagavàneùa såryaþ samabhavat purà . àdityapàdibhåtatvàt brahmà brahma pañhannabhåt . divaü bhåmiü samakarottadaõóa÷akaladvayam . sa càkaroddi÷aþ marvà madhye vyoma ca ÷à÷vatam . jaràyurmerumukhyà÷ca ÷ailàstasyàbhavaüstadà . yadulvantadabhånmegha staóitsaïghàtamaõóalam . nadyo'õóanàmnaþ sambhånà pitaro manavastathà . sapta ye'mã samudrà÷ca te'pi cantirjalodbhavàþ . lavaõekùusuràdyà÷ca nànàratnasamatvitàþ . sa sisçkùurabhåddevaþ prajàpatirarindama! . tattejasa÷ca ta traiva màrtaõóaþ samajàyata . mçte'õóe jàyate yasmànmàrtaõóastena sa smçtaþ . rakùoguõamayaü yattadråpa tasya mahàtmanaþ . caturmukhaþ sa bhagavànabhållokapitàmahaþ . yena mçùñaü jagatsarvaü sa devàsuramànuùam . tamarvehi rajoråpaü mahatsattvamudàhçtam>% . manuruvàca %<catumuükhatvamagamat kasmàllokapitàmahaþ . kathaü nu lokànasçjat brahmà braddhaviñàüvaraþ>% . matsya uvàca tapa÷cacàra prathamamaràõà pitàmahaþ . àvirbhåtàstato vaidàþ sàïgopàïgapadakamàþ . puràõaü sarva÷àstràõàü prathama brahmaõà smçtam . nityaü ÷abdamayaü puõyaü ÷atakoñipravistaram . anantara¤ca vaktrebhyo vedàstasya viniþsçtàþ . mãmàüsà nyàyavidyà÷ca pramàõàùñakasaüyutàþ . vedàbhyàsaratasyàsya prajàkàmasya mànasàþ . manasà pårvasçùñà vai jàtà yattena mànasàþ . marãcirabhavat pårvaü tato 'trirmagavàn çùiþ . àïgirà÷càbhavatpa÷càt pulastyastadanantaram . tataþ pulahanàmà vai tataþ kraturajàyata . pracetà÷ca tataþ putro vasiùñha÷càbhavat punaþ . putro bhçgurasåttadvannàrado'pyaciràdabhåt . da÷emàn mànasàn brahmà munãn putrànajãjanat . ÷àrãrànatha vakùyàmi màtç hãnàn prajàpateþ . aïguùñhàddakùiõàddakùaþ prajàpatirajàyata . dharmaþ stanàntàdabhavat hçdayàt kusumàyudhaþ . bhråmadhyàdabhavat krodho lobha÷càdharasambhavaþ . buddhermohaþ samabhavadahaïkàràdabhånmadaþ . pramoda÷càbhavat kaõñhàn mçtyurlocanatã nçpa! . bharataþ karamadhyàttu brahmasånuramåttataþ . ete nava! såtà ràjan! kanyà ca da÷amã punaþ . aïgajà iti vikhyàtà da÷amã brahmaõaþ sutà . manuruvàca %<buddherbhohaþ samabhavaditi yatparikãrtitam . ahaïkàraþ smçtaþ krodho buddhirnàma kimucyate>% . matsya uvàca %<sattvaü rajastama÷caiva guõatrayasudàhçtam . sàmyàvasthitireteùàü prakçtiþ parikãrtità . kecit pradhàna mityàhuravyaktamapare jaguþ . etadeva prajàsçùñiü karoti vikaroti ca . guõebhyaþ kùobhamàõebhyastrayo devà viuj¤ire . ekà mårtistrayo bhàgà brahmaviùõumahe÷varàþ . savikàràt pradhànàttu mahattattvaü prajàyate . mahàniti yataþ khyàtirlokànàü jàyate sadà . ahaïkàra÷ca mahato jàyate mànavardhanaþ . indriyàõi tataþ pa¤ca vakùye buddhiva÷àni tu . pràdurbhavanti cànyàni tathà karmava÷àni tu . ÷rotraü tvakcakùuùã jihvà nàsikà ca yathàkramam . pàyåpasthaü hastapàdaü vàk cetãndriyasagrahaþ . ÷abdaþ spa r÷a÷ca råpa¤ca raso gandha÷ca pa¤camaþ . utsargànandanàdànagatyàlàpà÷ca tatkriyàþ . mana ekàda÷aü teùàü karmabuddhiguõànvitam . indriyàbayavàþ såkùmàstasya mårtiü manãùiõaþ . ÷rayanti yasmàcanmàtràþ ÷arãraü tena saüsmçtam . ÷arãrayogàjjãvo'pi ÷arãrã gadyate budhaiþ . manaþ sçùñiü vikurute codyamànaü visçkùayà . àkà÷aü ÷abdatanmàtrà dabhåcchabdapuõàtmakam . àkà÷avikçtarbàyuþ ÷abdaspar÷a guõo'bhavat . vàyo÷ca spar÷amanmàtràheja÷càvirabhåttataþ . lipuõaü tahikàreõa tacchabdaspar÷aråpavat . tejo vikàràdabhavadvàri ràjaü÷caturguõam . rasatanmàtrasambhåtaü pràyo rasaguõàtmakam . bhåmistu gandhatanmàtràdabhåt pa¤caguõànvità . pràyo gandhaguõà sà tu buddhireùà garãyasã . ebhiþ sampàditaü bhuïkte puruùa pa¤carvi÷akaþ . ã÷varecchàva÷aþ so'pi jãvàtmà kathyate budhaiþ . eva ùaïviü÷akaü proktaü ÷arãra iha mànaye . sàükhyaü saükhyàtmakatvàcca kapilàdibhirucyate . etattattvàtmakaü kçtvà jagadvedhà ajãjanat . sàvitrãü lokasçùñyarthaü hçdi kçtvà samàsthitaþ . tataþ saüjapatastasya bhittvà dehamakalmaùam . strãråpamardhamakarodardhaü puruùaråpavat . ÷ataråpà ca sà khyàtà sàvitrã ca nigadyate . sarasvatyatha gàyatrã brahmàõã ca parantapa! . tataþ svadehasambhåtàmàtmajàmityakalpayat . dçùñvà tàü vyathitastàvatkàmavàõàrdito vibhuþ . aho råpamahoråpamiti càha prajàpatiþ . tato va÷iùñhapramukhàþ bhaginãsiti cukru÷uþ . brahmà na ki¤ciddadç÷e tanmukhàlokanàghante . aho råpamahoråpamiti pràha punaþ punaþ . tataþ praõàmanamràntàü punarevàbhyalokayat . atha pradakùiõaü cakre sà piturvaravarõinã . putrebhyo lajjitasyàsya tadråpàlokanecchayà . àvirbhåta tato vaktraü dakùiõaü pàõóugaõóavat . vismayasphuradoùñha¤ca pà÷càtyamudagàttataþ . caturthamabhavatpa÷càdvàmaü kàma÷aràturam . tato'nyadabhavattasva kàmàturatathà tathà . utpatagvyàstadàkàravyàlokanakutåhalàt . såùñyarthaü yat kçtaü tena tapaþ paramadàruõam . tatsarvaü nà÷amagamat svamçtopagamecchayà . tenodhvaü vaktramabhavatpa¤camaü tasya dhãmataþ . àvirbhavajjañàbhi÷ca tadvaktra¤càvçõot prabhuþ . tatastànabravãt brahmà putrànàtmasamudbhavàn . prajàþ sçjadhvamamitaþ sadevàsuramànuùãþ . evasuktàstataþ sarva sasçjurvividhàþ prajàþ . gateùu teùu sçùñyarthe praõàmàvanatàmimàm . upayeme sa vi÷vàtmà ÷ataråpàmaninditàm . sambabhåva tayà sàrdhamatikàmàturo vibhuþ . salajjà¤cakame devaþ kamalodaramandire . yàvadavda÷ataü divyaü yathànyaþ pràkçto janaþ . tataþ kàlena mahatà tasyà putro'bhavanmanuþ . sàyambhuva iti khyàtaþ sa viràóiti naþ ÷rutam . sa tu tadråpasàmànyàdadhipåruùa ucyate . vairàjà yatra te jàtà bahavaþ ÷asitabratàþ . svàyambhu và mahàbhàgàþ sapta sapta tathà pare . svàrociùàdyàþ sarve te vrahmatulyasvaråpiõaþ . auttamipramukhàstadvadyeùàntvaü saptamo'dhunà>% . sarga÷abde 5250 pçø tasyànavavidhatvaü dç÷yam .

#<sçùñipradà># strã sçùñiü taddhetuü garbhaü pradadàti pra + dà--ka . garbhadàtrãkùupe ràjaniø .

#<sé(ùé)># hasàyàü kryàø pvàø paø sakaø señ . sçõàti asàrãt sãrõaþ sãrõiþ . ùoparde÷a eva nyàyyaþ .

#<seka># gatau bhvàø àø sakaø señ . sekate asekiùña paryudàsànna ùopade÷aþ . çdit caïi na hrasvaþ .

#<seka># puø sica--gha¤ . secane jalàdinà àrdrãkaraõe hemacaø .

#<sekapàtra># naø sicyate'nena sica--karaõe gha¤ karmaø . (seanã) secanapàtrabhede amaraþ .

#<sekima># naø sekena nirvçttam seka--và óima . målake hemaca0

#<sektç># puø si¤cati retaþ sica--tçc . 1 patyau hemacaø . 2 secaphe triø striyàü ïãp .

#<sektra># naø sica--karaõe ùñran . sekapàtre siø kauø .

#<secaka># puø si¤cati toyena pçthivãm sica--õvul . 1 meghe 2 sekakartari triø mediø .

#<secana># naø sica--bhàve lyuñ . 1 jalàdinà àrdrãkaraõe 2 kùaraõe . karaõe lyuñ . 3 secanyàü kùudrasekapàtryàü strã ïãp mediø .

#<señu># puø siña--un . (taramuja) vçkùe trikàø .

#<setu># puø si--tun . 1 kùetràderjaladhàraõàrthe (àla) (jàïgàla) padàrthe amaraþ . 2 varuõavçkùe mediø . mantrajapàïge 3 praõavàtmake mantre ca svàrthe ka . setuka varuõavçkùe ÷abdaraø . %<setupradànàdindrasya lokamàpnoti mànavaþ>% mañhàdiø taø . setubheda÷ca . sãmàvivàda÷abde 5300 pçø uktaþ . %<setå÷ca dvividhaþ proktaþ kheyo bandhyastathà'paraþ . toyapravartanàt kheyo bandhyastu tannivartanàt>% nàradaþ . mantrajapàïgasetu÷ca kàlikà puø 55 aø ukto yathà %<mantràõàü praõavaþ setustatsetuþ praõavaþ smçtaþ . sravatyanoø ïkhçtaü pårvaü parastàcca vi÷ãryati . namaskàro mahàmantro deva ityucyate suraiþ . dvijàtãnàmayaü mantraþ ÷ådràõàü sarvakarmaõi . akàra¤càpyukãra¤ca makàra¤ca prajàpatiþ . vedatrayàt samuddhçtya prakùavaü nirmame puràø . sa udàtto dvijàtãnàü ràj¤àü svàdanudàttakaþ . svarita÷corujàtànàü manasàpi tathà smaret . caturda÷asvaro yo'sau seturokàrasaüj¤akaþ . sa cànusnàracandràbhyàü ÷ådràkùàü seturacyate . niþsetukaü yathà toyaü kùaõànnimna prasarpàti . mantrastathaiva niþsetuþ kùaõàt kùareti yajvanàm . tasmàt sarveùu mantreùu caturvarõà dvijàdayaþ . pràr÷vayoþ setumàdhàya japakarma samàrabhet . ÷ådràõàmàdiseturvà dviseturvà yathecchataþ . dvisetavaþ samàkhyàtà sarvadaiva dvijàtayaþ>% .

#<setubandha># puø 6 taø . laïkàgamanàrthaü ÷rãràmeõa nalakapidvàrà kàrite samudropari 1 àlãbandhe 2 kùetràderàlãbandhe ca . %<tato'bravãdraghu÷reùñhaü sàgaro vinayànvitaþ . nalaþ setuü karotvasmin jale me vi÷vakarmaõaþ . suto, dhãmàn samartho'smin kàrye labdhavaro hariþ . kãrtiü gàyantu tai lokàþ sarvalokamalàpahàm . ityuktvà ràghavaü natvà yayau sindhuradç÷yatàm . tato ràmastu sugrãbalakùmaõàbhyàü samanvitaþ . nalamàj¤àpayacchrãghraü vànaraiþ setubandhanàt . tato'tihçùñaþ plavagendrayåthapairmahànagendrapratimairyuto nalaþ . vabandha setuü ÷atayojanàyataü suvistaraü parvatapàdapairdçóham>% adhyàtmaràø 3 aø . %<setumàrabhamàõastu tatra ràme÷varaü ÷ivam . saïkalpaniyato gatvà purãü vàrànasãü naraþ . ànãya gaïgàsalilaü ràme÷amamiùicya ca . kùiptà samudre tadvàri brahma pràpnotyasaü÷ayaþ . kçtàniü prathamenàhnà yojanànàü caturda÷a . dvitãyena tathà càhnà yojanànà¤ca viü÷atiþ . tçtãyena tathà càhvà yojanànyekaviü÷atiþ . caturthena tathà càhõà dvàviü÷atiþ tathà kçtam . pa¤camena trayoviü÷ad yojanànàü samantataþ . babandha sàgare setuü nalo vànarasattamaþ . teneva jagmuþ kapayo yojanànàü ÷ataü drutam . asaükhyàtàþ suvelàdriü ruruhuþ plavagottamàþ>% 4 aø .

#<setubhedin># puø setuü bhinatti bhida--õini . dantãvçkùe ÷abdara0

#<setuvçkùa># puø setunàmako vçkùaþ . varuõavçkùe ÷abdaraø . 2 setåparisthe ddhakùe ca .

#<setra># naø si--bandhane ùñran . (veói) nigaóe siø kauø .

#<senà># strã si--na, saha inena prabhuõà và . 1 sainye amaraþ . 2 jinànàü 3 màtçbhede hemacaø .

#<senàïga># naø 6 taø . 1 hastya÷varathapadàtisaüghàte amaraþ . 2 senàyà upakaraõe ca .

#<senàcara># puø senàyàü carati cara--ña . senànugàmini %<senàcarãbhavadibhànaneti>% naiùaø .

#<senànã># puø senàü devasenàü và nayati nã--kvip . 1 kàrtikeye 2 senàpatau ca amaraþ

#<senàpati># puø 6 taø . 1 kàrtikeye 2 mainyàdhyakùe ca mediø . %<kulãnaþ ÷ãlasampanno dhanurvaüdavi÷àradaþ . hasti÷ikùà÷va÷ikùàsu ku÷alaþ ÷lakùõabhaùità . nimitte ÷akune j¤àtà vettà caiva cikitasite . kçtaj¤aþ karmaõàü ÷årastathà kle÷asaha çjuþ . vyåhatattvavidhànaj¤aþ phalgusàravi÷eùavit . ràj¤à senàpatiþ kàryo bràhmaõaþ kùatriyo'tha và>% matsyapuø 189 aø .

#<senàmukha># naø 6 taø . 1 sainyàgre saükhyàvi÷eùayute hastya÷vàdau hastinaþ trayaþ rathàþ trayaþ a÷và nava patàdayaþ pa¤cada÷a etatsamudàye amaraþ .

#<senàrakùa># puø senàü rakùati rakùa--aõa . senàrakùàkàrake yàmike sainye amaraþ .

#<sepha># puø si--pha . ÷ephe puüso'sàdhàraõacihne jañàø .

#<semantã># strã sima--jhi gauø ïãù . (seàütã) puùpabhede .

#<sera># puø %<pàdonagadyànakatulyañaïkaidvi sapta 72 tulyaiþ kathito'tra seraþ . maõàbhidhànaü khayugai 40 . ÷ca serairdhànyàditaulyeùu turuùkasaüj¤aþ 1 . 1 dvyaïkendu 192 . saïkhyairdhañakai÷ca serastraiþ pa¤cabhiþ syàddhañikà ca tàbhiþ . maõã'ñamistvàlamagãra÷àhakçtàtra saüj¤à nijaràjadhànyàm>% lãlàø ukte mànabhede .

#<seraràha># puüstrãø . ÷cetà÷ve hemacaø striyàü ïãù .

#<seru># triø si--vandhane ru . bandhanakartarivyàø .

#<selu># puø si--lu . ÷leùmàtakavçkùe dviråpakoø .

#<seva># naø seva--karmaõi gha¤arthe ka . seviphale (seo) ràjani0

#<sevaka># puø sãvyati siva--õvul . 1 sãvanakartari (darajã) seva--õvul . 2 bhçtye 3 dàse 4 anucare ca triø mediø .

#<sevakàlu># puø rsavaü seviphalumiva kàyati kai--ka karmaø . ni÷àbhaïgàvçkùe (dugdhapeyà) ÷abdacaø .

#<sevadhi># puø sevaü sevanaü dadhàti dhà--ki . ÷aïkhaprabhçtau nidhau bharataþ .

#<sevana># naø siva--sena--và lyuñ . 1 såcyàdinà vastràderyojane amaraþ . 2 à÷rayaõe 3 upabhoge 4 bandhane 5 påjane 6 bhajane ca mediø . sãvyate'nayà lyuñ . 7 såcyàü strã ïãp hemacaø .

#<sevà># strã seva--a . 1 majane 2 àràdhane 3 upabhoge 4 à÷rayaõe ca . sevàparàdhà÷ca aparàdha÷abde 233 pçø da÷itàþ vàràhetvanyathoktà yathà %<karmaõà manasà vàcà ye pàparucayo janà . makùaõaü dantakàùñhasya ràjànnasya tu bhojanam . maithunaü ÷avasaüspa÷aþ puroùotsarga eva ca . såtakyudakyàkùapaõaü spar÷anaü moóanaü tathà . abhàùyabhàùaùõaü kopaü piõyàkasya ca bhakùaõam . raktapàrakyamalibanãlajàmbaradhàraõam . guro÷ràlãkanirbandhaþ patità÷casya mattraam . abhakùyabhakùaõa¤caiva taõóulãyavibhãtakam . àdànaü tu varànnasya jàlapàdavaràkayoþ . bhakùaõaü devatàgàre sopànatkopasarpaõam . tathaiva devapåjàyàü ni ùiddhakusumàcenam . anuttàrya ca nirmàlya påjà jãrõàndhakàrayoþ . pànaü suràyà devasya andhakàre prabodhanam . vàtakarmàrcane viùõoranamaskaraõaü tathà . aparàdhàstrayastriü÷at samàkhyàtà mayà dhare . . ebhiyuü ktastu puruùo viùõuü naiva prapa÷yati . dårastho na namaskàraü kuryàt påjà tu ràkùasã>% .

#<sevi># naø seva--karmaõi in . phalabhede (seo) ràjaniø .

#<sevikà># strã pakvànnabhede kçtànna÷abde 2121 pçø dç÷yam .

#<sevita># triø seva--kta . 1 àràdhite ÷abdaraø . 3 à÷rite 4 ñhapayukte ca 5 seviphale naø ràjaniø .

#<sevya># naø seva--õyat . 1 vãraõamåle amaraþ . 2 a÷vatthe puø ràjaniø . 3 hijjaladdhakùe puø ÷abdaraø . 4 sevàrhe triø . 5 vandàvçkùe strã hemacaø .

#<saiühalã># strã siühale de÷e bhavà aõ ïãp . siühapippalyàm ràjaniø .

#<saiühika># puø siühikàyàü bhavaþ ñhak . 1 ràhau ÷abdaraø . tasyàþ apatyam óhak . saiühikeyo'pyatra amaraþ .

#<saikata># naø sikatàþ santyatra aõ . vàlukàpracure nadyàditañe amaraþ . 2 sikatàpracarade÷e triø ràjaniø .

#<saikatika># puø saha ekatayà saikatàdasyàsti ùñhan . 1 saünyaste 2 kùapaõake 3 sandehajãvini triø mediø . 4 màtçyàtràyàü 5 maïgalasåtrake naø mediø .

#<saikateùña># naø saikataü sthànamiùñaü yasya . 1 àrdrake ràjaniø . 2 saikatapriye triø .

#<saitavàhinã># strã sitàyàþ ÷arkaràyàþ ayam aõ saito madhu rarasastaü vahati vaha--õini . vàhudàyàü nadyàm amaraþ .

#<saiddhàntika># puø siddhàntaü vetti siüddhànta + ñhak . siddhàntàbhij¤e hemacaø .

#<sainàpatya># naø senàpaterbhàvaþ karma và ùya¤ . 1 senàpatidhamaü, 2 tatkarmaõi ca %<sainàpatyamupetya vaþ>% kumàraþ .

#<sainika># puø . senàyàü samavaiti ñhak 1 milite hastya÷vàdau amaraþ . pràõibadhaniyukte bhàgaø 5-66 aø tiø taø raghuø . vastutastu saunikà iva ÷vadhitinetyeva tatra pàñhaþ sàdhuþ 3 senàsambandhini triø .

#<saindhava># naø sindhanadãsamãpe de÷e bhavam aõ . 1 savaõamade amaraþ saindhavaü lavaõaü svàdu dãpanaü pàcanaü lagha snigdhaü rucyaü himaü vçvyaü såkùmaü netryaü tridoùahçt bhàvapraø . sindhoradårabhavaþ aõ . 2 ghoñakabhede puü strãø amaraþ tasya samudrasamãpasthasindhude÷asyàravyade÷àdbhàtvàs tathàtvam . striyàü ïãù .

@<[Page 5333a]>@
#<saindhavakhila># naø saindhavameva õimam . saindhava÷ilà÷akalasame cidànandasvaråpe parame÷vare %<sa yathà sainthavakhilamanantaramavàhyaü rasaghanam>% ÷ataø bràø 14 . 7 . 3 . 13 .

#<saindhã># strã tàlàdiniryàse ràjaniø .

#<sainya># puø senàyàü samavaiti ¤ya . 1 milite hastya÷vàdau amaraþ . senànàü saïghaþ ùya¤ . 2 senàsamudàye naø .

#<sairandhrã># strã sãraü halaü dharati dhç--målaø ka mum ca sãrandhraþ kçùakastasyedaü ÷ilpakarma aõ tadasyàsti ac gauràø ïãùa . paragçhasthe svava÷e ÷ilpakàriõi stràbhede hemacaø pçùoø sairindhrãtyapyatra amaraþ .

#<sairika># puø sãreõa làïgalena khanati bhåmiü sãraü vahati và ñhak . 1 kçùake hàlike amaraþ . 2 ddhàïgalavoóhari vçùe (hàlera garu) amaraþ .

#<sairibha># puüstrãø sãre hale tadvahane ibha iva ÷åratvàt ÷àkaø tataþ svàrthe'õ . 1 mahiùe amaraþ striyàü ïãù . %<seve sairibhamardinãmiha mahàlakùmãm>% mahàlakùmãdhyànam . 2 svarge trikàø .

#<sairãya># puø rãrasyedam aõ sairaü halàkàramarhati cha . jhiõñyàm ÷abdaraø . svàrthe ka tatraiva .

#<saireya># puø sairaü sãràkàramarhati óhak . 1 jhiõñyàm ÷abdaraø óhaka¤ . saireyako'pyatra ràjaniø .

#<saivàla># naø sevàyai mãnàdãnàmupagonàya alati paryàpnoti ac sevàlaü tataþ svàrthe aõ . ÷aivàle syàrthe ka . tatraiva yà pàü÷upàõóuravapurvirasà puràsãt saivàlakàïkuralatàmadhunà vibharti udbhañapadye ÷leùàt dantyàdi

#<soóha># triø saha--kta ióabhàvaþ . 1 kùànte titikùite amaraþ kartari kta . 2 ÷otàdisahana÷ãle triø .

#<soóhç># triø saha--tçc và irdhabhàvaþ . 1 sahanakartari 2 kùamà÷ãle mediø .

#<sotkaõñha># triø saha utkaõñhayà sahasya saþ . autsukyànvite abhiùñalàbhecchayà vilambàmahiùõutvayukte ¤añàø .

#<sotpràsa># naø ud + pra--asa--gha¤ saha utpràsena sahasya saþ solluõñhane anyàrthakasya vàkyasya anyàrthakatvakalpanayà taduttaràrthake 1 vàkye 2 priyavàkye ca ÷abdaraø . 3 sa÷abdaø hàsyena sahite triø .

#<sodaya># triø saha udayena pràdurbhàveõa vçddhyà và sahasya saþ 1 pàdurbhåte 2 vçddhi(suda)yukte 3 làbhayukte ca vyayaü dadyàcca sodayam smçtiþ .

#<sodara># puø samànamudaraü yasya samànasya saþ . 1 ekodarabhave bhràtari 2 tàdç÷abhaginyàü strã ÷abdara0

#<sodarya># puø samàne udare ÷ayità yat sàde÷aþ . 1 ekodarajàte bhràtari . 2 tàdç÷abhaginyàü strã amaraþ .

#<sonaha># naø su--vic save nahyate naha gha¤arthe ka . la÷une ÷abdara0

#<sonmàda># puø saha unmàdena sàde÷aþ . unmatte unmadiùõau .

#<sopaplava># puø saha upaplavena sàde÷aþ . samàkràntabhåcchàyena ràhuõà yogaråpoplavasahite 1 candre tathàbhåtacandracchàyàyogayukte 2 sårya ca amaraþ . 3 upadravayute triø . candràrkayorgràsakàraõamuüparàga÷abde pràyeõàktaü devãpuràõoktamadhikamatrocyate . brahmovàca %<yadayaü vadate loko vàsi÷atvànmahàmate! . tadahaü saüpravakùyàmi candrasåryoparàgikam . yadi satyamayaü grastastejàrà÷irdivàkaraþ . tatkathaü nodarasthena ràhuõà bhasmasàt kçtaþ . atha và ràhuõàkramya nijavaktraü prave÷itaþ . tatkathaü da÷anaistãkùõaþ ÷atathà na vikhaõóitaþ . vimukta÷ca punardçùñastathaivàkhaõóamaõóalaþ . na càsyàpahçtaü tejo na sthànàdapasàritaþ . yadi và hyeùa niùpãtaþ kathaü dãptataro'bhavat . tasmànna tejasàü rà÷ã ràhorvaktraü gamiùyati . bhakùyàrthaü sarvadevànàü somaþ sçùñaþ svayambhuvà . tatrasthamamçta¤càpi sambhåta såryatejasà . pibantyambumayaü devàþ pitara÷ca svadhà'mçtam . traya¤ca tri÷ata¤caiva trayastriü÷attathaiva ca . traya÷ca trisahasrà÷ca devàþ somaü pivanti ye . ràhorapyamçtaü bhàgaþ purà sçùñaü snayambhuvà . tasmàttadràhuràgatya pàtumicchati parvasu . uddhçtya pàrthivãü chàyàmabhràkàràü tamomayaþ . pàtumicchan tata÷cendumàcchàdayati chàyayà . ÷ukle ca candramabhyeti kçùõe ervaõi bhàskaram . såryamaõóalasasthastu candrameva jighàüsati . tasmàt pivati taü ràhustanumasyà vinà÷ayan . avihisan yathà padmaü pibati bhramaro madhu . candrasthamamçtaü tadvadabhedàdràhura÷nute . candrakànto maõi ryadvattuhinaü kùarate kùaõàt . kùarannapi na hãyeta tejasà naiva sucyate . yathà såryamaõiþ såryàdutpàdya pàvakaü ÷ubham . na bhavatyaïgahãno'pi tejasà naiva mucyate . evaü candra÷ca sårya÷ca chàditàvapi ràhuõà . svatejasà na mucyete nàïgahãnau babhåvatuþ . parvasvatha ca candrasya màõikyakanakàkçtiþ . somà daivatasaüyogàt chàyà yogàcca pàrthivàt . ràhà÷ca varalabdhyà vai prakùaredamçtaü ÷a÷ã . svadohakàle sampàpte vatsaü dçùñvà ca gauryathà . svàïgàdeva kùaret kùãraü tathenduþ kùarate'mçtam . piteva såryo devànàü somo màteva lakùyate . yathà màtuþstanaü pãtvà jãvanti sarvajantavaþ . pãtvà'mçtaü tathà somàt tçpyante sarvadevatàþ . sambhçtaü sarvayàgeùu tathàyaü kùarate ÷a÷ã . taü kùarantaü yathàbhàgamupajãvanti devatàþ . tasmin kàle samabhyeti ràhurapyavakarùati . sarvamardhaü tribhàga¤ca pàdaü pàdàrdhameva ca . àkramya pàrthivãü chàyàü yàvanta candramaõóalam . smçtaþ sa bhàgo ràhostu devabhàgàstu ÷eùakàþ . tçptiü vidhàya devànàü ràhoþ prarvanatasya ca . candro na kùayamàyàti tejasà naiva mucyate . tithibhànà÷ca yàvantaþ punantyarkaü pramàõataþ . parvacchàyàsthitaþ kàlastàvàneva prakãrtitaþ . ato ràhubhujaþ somaþ somavçddhirdivàkaràt . parvakàle sthitistvevaü viparãtà punaþ pumaþ . ata÷chàdayate ràhurabhravaccha÷ibhà skarau . ràhurabhrakasaüsthànaþ somamàcchàdya niùñhati . uddhçtya pàthivãü chàyàü dhåmamegha ivotthitaþ . candrasya yadavaùñabdhaü ràhuõà bhàskarasya ca . tannàvakhaõóita tasya kevalaü ÷yàmalãkçtam . kardamena yathà vastraü ÷uklamapyupa hanyate . ekade÷o'tha sarvaü và ràhuõà candramàstathà . prakùàlitaü tadeveha punaþ ÷uklataraü bhavet . ràhutyaktaü bhavettadvat nirmalaü candramaõóalam . ràhuõà cchàditau vàpi dçùñvà candradivàkarau . vipràþ ÷àntiparà bhåtvà punaràpyàyayanti tam . evaü na gçhyate sårya÷candramàstatra gçhyate . abudhàstaü na pa÷yanti mànuùà màüsacakùuùaþ . jagatsammohana¤caitat grahaõaü candrasåryayoþ>% .

#<sopàdhi(ka)># saha upàdhinà và kap sàde÷aþ . upàdhiyukte pratilàbhà÷ayà kçtadànàdau .

#<sopàna># naø upa--ana--bhàve gha¤ saha vidyamànaþ upànaþ upari gatiranena . àrohaõasàdhane kàùñhàdinimi (paiñhà) pramçtau padàrthe amaraþ .

#<sobhà¤jana># puø ÷àbhà¤jana + pçùoø . (÷ajanà) vçkùe bharataþ .

#<soma># puø su--man . 1 candre 2 karpåre amaraþ . 3 kuvere 4 yame 5 vàyau 6 vasubhede 7 jale 8 somalatauùadhau 9 vànare mediø 10 somarase hemacaø 11 amçte 12 dãdhitau uõàø . saha u(å)mayà . 13 ve 14 pànare÷e sugrãve ca . moma÷ca grahabhedaþ tatkakùàmànàdikaü svagola÷abde 4225 pçø dç÷yama . tatprakçtyàdikaü yathà %<candraþ sitàïgasamagàtrayaùñirvàgmo paridhyaïgavivekayuktaþ . kvacit kç÷aþ ÷ãtalavàkyayukaþ sattvàsrayo vàtakaphànikhàtmà>% sarvàrthaciø . sa ca vàyavyà ã÷aþ vai÷yajàtiþ strãgrahaþ lavaõarasamçga÷iro nakùatràõàdhã÷aþ . grahayaj¤a÷abde tanmantràdikaü dç÷yam . tasya jnmakàle meùàdirà÷iùu sthitibhede phalabhedaþ vçhajjàtakoktaþ 3087 pçø jàtaka÷abde uktaþ . lagnàdisthasya tasya phalaü jàtakaùaddhatàvukta yathà %<candre svabhàjavçùage tanuge guõàgryo dàkùiõyråpadhanavàksakale vi÷eùàt . anyeùu bheùu tanuge vikala÷ca ÷åraþ pronmattanãcabàdharaþ kùayabhàgyava÷yaþ . kuñumba 2 sthite kairavàõàmadhã÷e bhavet putramitràrthasaukhyaiþ samçddhaþ . naraþ pårõadehe tu hãne vilomaü skhaladvàk ca bodhyaü phalaü tàra tamyàt . dvijàdhiràje sahaje 3 tilobhaþ kàrùapyavàn saügrahakçcca nãcaþ . hasàünvito bhràtçjanà÷raya÷ca prakàïkùitaþ syàt manujo'tihiümraþ . pàtàla 4 maüsthe sati ÷ãtalàü÷au jalaprayàõàbhiratirnaraþ syàt . dàtàsuhçdvàhanasevakàóhyaþ sukhã sukhotakarùayutaþ subhåùaþ . sute 5 samudrasya sute pramåtau dhãmitraputrairbahubhiþ sametaþ . ÷åro naraþ syàd bahudhànyamitrasagràhakaþ kùãõataraþ sukhàóhyaþ . ÷atrau 6 ÷atrau padminãnàü sthite nà ÷atruvràtaiþ saüyuto dàruõa÷ca . màràgnibhyàmalpakàbhyà¤ca yukto'nalpàlasyaþ syàcca nãrodaràóhyaþ . ÷a÷ini ÷a÷imukhãniketana 7 sthe bhavati sukhã madanàturaþ sudehaþ . atimatiranasåyako'pyadhçùyo galitatanau vahurogadainyataptaþ . mçtyau 8 mçgàïke sàtimànnaraþ syàdojasvitàóhyo'pi ca bandhanàdyaiþ . sukùãõadehaþ sati hãnadehe tasmin bhavedalpaka jãvita÷ca . ni÷àdhinàthe navamàlaya 9 sthe dhãputramitradraviõopapannaþ . saubhàgyasaukhyaiþ sukçtaiyutaþ syàt kàntàjaneùñomanujo dayàvàn . da÷ama 10 ghàmri su÷ãtaladhàmani draviõadhãsukçtaiþ sahitaþ ÷uciþ . bhavati karmaparo'pi ca siddhibhàïnaravaro na viùàdakaro bhavet . àyaü 11 yàte yàminãnàyake nà mitrakùetradravyaputràyayuktaþ . khyàtaþ ÷åro dàruõa÷càbhimànã ÷iùñairbhçtyairanvito buddhimàn syàt . ÷ãtàü÷au dvàda÷e 12 dveùyo hãnàïge netrarogavàn . patitaþ paramaþ kùudraþ paribhåto naro bhavet>% . somalatà ca oùadhibhedaþ somavallãråpà oùadhi÷abde 1564 pçø su÷rutavàkye tallakùaõàdi dç÷yam . somena yajetetyàdi ÷rutyukte 15 yàgabhede puø . somayàgetikartavyatàdi kàtyàø ÷rauø 25 aø . 10 kaõóikàdau dç÷yam . kàtyàyanagabde 1876 pçø tatpratinidhidravyàdi dar÷itam .

@<[Page 5335a]>@
#<somagarbha># puø somasya tadàtyakàmçtaråpamokùasya garbhaþ syànam . viùõo trikàø .

#<somaja># naø sàmàt tatkùaritauùadhistharasapànàt jàyate janaóa . 1 dugdhe hemacaø . 2 candrajàte triø . 3 budhe puø .

#<somatãrtha># naø somena tapastatyà kçtaü tãrtham ÷àkaø . prabhàsatãrtha trikàø . %<yatra taptaü tapastena somena sumahàtmanà . pa¤ca varùasahasràõi tathaivordhvamukhaþ sthitaþ . evambhåtaþ punaþ pa¤ca pa¤ca maunavratastathà . tathaivaikena pàdena da÷a pa¤ca ca tiùñhatà . evamugraü tapaþ kçtva kàntimànabhavacca saþ . mamàparàdhàn mukta÷ca bràhmaõànà pàtastathà>% varàhapuø .

#<somadhàrà># strã sàmasya dhàrava . àkà÷e trikàø .

#<somapa># puø somaü tadrasaü pibati pà--ka . 1 yaj¤e somarasapànakartari 2 pitçgaõabhede vaø baø . pà--kvip somapàpyatra .

#<somapatra># puø somasya oùadhibi÷eùasyeva patramasya . (ulukhaóa) tçõabhede ÷abdacaø .

#<somapãti(thi)n># puø pãtamanena ini somaü pãtã pçùoø và tasya thaþ . yaj¤e somarasapàyini amaraþ . pà--kvavip sàmapovàpyatra .

#<somabandhu># puø somasya bandhuþ, somo bandhurasya và . 1 mårye tadvçddhivaratvàt tasya tathàtvam . 2 candraje budhe puø jyo02 kumuda naø .

#<somabhå># puø sàma eva bhårutpattisthàna yasya . 1 vudhagrahe 2 candravaü÷ye kùatraye ca 3 jinaràjabhede hemaø .

#<somayàga># puø somanàmako yànaþ . trivarùasàdhye somarasapànàïgake yàgabhede . nàrada uvàca %<somayàgavidhàna¤ca bråha màü munisattama! . kathaü taü kàrayàmàsa guru÷ca kiü phalaü param>% . nàràyaõa uvàca %<brahmahatyàpra÷amanaü somayajaphalaü sune! . varùaü somalatàpànaü yatamànaþ karoti ca . varùamekaü phalaü bhuïkte varùamekaü jalaü sadà . traivàrùikamidaü yàgaü sarvapàpapraõà÷anam . yasya traivàrùikaü dhànyaü nihitaü bhåtivçddhaye . adhikaü vàpi vidyeta sa somaü pàtu marhati . mahàràja÷ca devo và yàgaü kartumalaü mune! . na sarvasàdhyo yaj¤o'yaü bahvanno bahudakùiõaþ>% brahmavaiø ÷rãkçùõajaø 60 aø . soma÷abde dç÷yam .

#<somayàjin># puø somena yajata yaja--õini . somayàgakartari . tasya sautràmaõyàmadhikàraþ sautràmaõã÷abde dç÷yama

#<somayoni># naø somà yonirasya . candanabhede ÷abdacaø .

@<[Page 5335b]>@
#<somaràjã># strã somena ràjate ràja--ac gauràø ïãù . (somaràja) 1 oùadhibhede . 2 vàkucyàü bhàvapraø . %<avalgujà vàkucã syàt somaràjã suparõikà>% ityupakrame %<vàkucã madhurà tiktà kañupàkà rasàyanã . viùñambhahçdhimà rucyà sarà ÷leùmàsrapittanut . råkùyà hçdyà ÷vàsukuùñhamehajvarakramipraõut . tatphalaü pittalaü kuùñhakaphànilaharaü kañu . ke÷yaü tvacyaü kçmi÷vàsakàsasothàmapàõóuhçt>% bhàvapraø . svàrthe ka . somaràjikàpyatra . ràja--õini . somaràjin apyatra puø amaraþ .

#<somalatà># strã så--man karmaø . svanàmakhyàtàyàü latàyàm ràjani0

#<somalatikà># strã somalateva ivàrthe kan ata ittvam . 1 guóåcyàm ràjaniø . svàrthe ka . 2 somalatàyà¤ca .

#<somavaü÷a># puø somasya vaü÷aþ . 1 candravaü÷e 2 cadràvadhike gotraparamparàjàte kùatriye bhàgaø 9 skandhe dç÷yam .

#<somavalka># puø somasyeva valkosya . 1 kara¤je jañàø . 2 rãñhàkara¤je ràjaniø 3 ÷vetakhadire 4 kañphale ca mediø .

#<somavallikà># strã somavallãva kàyati kai--ka . somaràjyàm amaraþ . svàrthe ka . 2 somalatàyàm . somavallarãtyapyatra .

#<somavallã># strã somàyàmçtàya vallã . 1 guóåcyàm amaraþ . somaråpà vallã . 2 somalatàyàm bharataþ . 3 somaràrjyàü ÷abdaraø . 4 bràhyàü 5 sudar÷anàyàü 6 pàtàlagaruóyàü ràjaniø . somavallãü mahàgulmà yaj¤a÷reùñhà dhanurlatà . somàhà gulmavallã ca yaj¤avallã dvijapriyà . somakùãrà ca somà ca yaj¤àïgà rudrasaükhyayà . somavallã kañuþ ÷ãtà madhurà pittadàhahçt . kçùõà vi÷eùàt ÷amanã pàvanã yaj¤asàdhanãü ràjaniø .

#<somavàmin># puø somaü tadrasaü vamati vama--õini . somarasapànàdhikye mukhena somavamanakartari tasya kùautràmaõyàmadhikàraþ sautràmaõã÷abde dç÷yam .

#<somavàra># puø somasvàmako vàraþ . candrasvàmike dine .

#<somavikrayin># puø somaü vikrãõàti vi + krã--õini . soma latàyàþ cikretari %<pàpo hi somavikrayã>% à÷vaø .

#<somavçkùa># puø soma iva vçkùaþ . 1 kañuphalavçkùe ratnamàø 2 ÷vetakhadire ca ràjaniø .

#<somasàra># puø soma iva ÷ubhraþ sàro'sya . ÷vetakhadire ràjaniø .

#<somasiddhànta># puø somakçtaþ siddhàntaþ . candraprokte jyotiùasiddhàntagranthabhede jañàø .

#<somasindhu># puø somasyàmçtasya sindhuriva àdhàraþ . viùõau trikràø .

@<[Page 5336a]>@
#<somasut># puø somaü sutavàn su--bhåte kvip . yaj¤àrthaü kçtasomalatàniùpãóane siø kauø .

#<somasutà># strã 6 taø . narmadànadyàm ràjaniø . 2 budhe puø sàmodbhavàdayo'pyatra yathàyatham puüstrãø .

#<somasutvan># puø somaü sutavàn su--bhåte kvanip . kçtasomarasàbhiùavaõe

#<somasåtra># naø somasya jalasya såtramiva praõàlã . 1 jalanirgama praõàlyàm ÷ivaliïgasthagaurãpaññasya 2 jalanirgamasthàne ca %<somasåtra na laïgayet>% tantram .

#<somàkhya># naø somaü latàbhedamàkhyàtivarõena à + khyàü--ka . raktakairave ratnamàø .

#<somàtipåta># puø somo'tipåto vàtto mukhabhinnachidreõa yena ati + på--kamaüõi kta . kçte somarasapàne àdhikyàt mukhabhinnanàsikàdicchidraiþ somarasnuvamanakartari tasya sautràmaõyàmadhikàra sautràmaõã÷abde dç÷yaþ .

#<solluõñha># triø saha ulluõñhena sàde÷aþ . bhåmau pàr÷vaparivartàdiyukte 1 a÷vàdau halàø 2 stute nindàparatayà nindàyà và stutiparatayà yukte 2 vàkye ca .

#<solluõñhana># na saha ulluõñhanena sàde÷aþ . anyathàsthitasya anyaråpeõa parivartanasahite bàkye (stutiparasya nindàparatà nindàparasya ca stutiparatà ityevaü kalpake vàkye) .

#<soùyantohoma># puø sovyantãü ÷ålàpannàmàsannaprasavàü j¤àtvà kàyya + hãmaþ . soùyantyà àsannaprasavàyà hitàya kartavye homabhede tatprakàraþ saiø taø dç÷yaþ .

#<saukarya># naø sukarasya bhàvaþ karma và ùya¤ . 1 anàyàsasàdhyatve jañàø . 2 sukarasya karmaõi ca .

#<saukhasuptika># triø sukhasuptiü sukhena ÷ayanaü pçcchati ùñha¤ . pràtaþkàle sukha÷ayanapracchake vaitàlikàdau hemacaø .

#<saukhika># triø sukha prayojanamasya ñhak . sukhàbhilàùiõi (saukhina) .

#<saukhya># naø sukhameva càtuø ùya¤ . sukhe hemacaø .

#<saugata># puø sugata--eva aõ . 1 sugate båddhabhede hemacaø tasyedamuõa . 2 sugatasambandhini triø . sugatamatra madhãte aõ . 3 sugatamatàdhyàyini triø .

#<saugandha># naø suùñhu gandho'sya svàrthe aõ . khattçõe ràmakarpåre ÷abdaraø .

#<saugandhika># naø suùñhu gandhaþ sugandhaþ so'styasya ñhan svàrthe aõ . 1 kahlàre amaraþ . 2 sugandhake puø amaraþ . sugandhana vyavaharati ñhaka . (gandhã) 3 sugandhavyavaharcari triø mediø . 4 padmabhede bhàø vaø saugandhikàharaõapavaü .

#<saugandhya># naø sugandhasya bhàvaþ ùya¤ . 1 sandhe . svàrõe yya¤ . 1 sugandhau .

@<[Page 5336b]>@
#<saucika># puø såcãü tatkarmasãvanamupajãvati ñhan . (darajã) sãvanakàrake amaraþ . in . sauci tathàtha ÷abdaraø .

#<saujanya># naø sujanasya bhàvaþ ùya¤ . 1 sujanatàyàü 2 sadvyavahàre ca %<saujanyajanyaü ya÷aþ>% mallinàthaþ .

#<sauõóã># strã ÷uõóà tadàkàro'styasyàþ aõ ïãp pçùoø ÷asya saþ . gajapiùpalyàm ÷abdacaø .

#<sautra># puø pàõinyàdibhiþ såtreõa karmavi÷eùàya pañhina aõ . vyàdyàdida÷agaõãyabhinneùa såtramàtre kàryabhedàrthaü pañhitaùa 1 dhàtuùu . såtraü yaj¤asåtramarhati aõ . 2 vipre hemacaø .

#<sautràmaõã># strã såtràmà indro devatà'sya aõ sapåvatvàt na ñilovaþ õatvam . iùñibhede tatra hi suràpànaü vithràõàü vihitam . %<sautràmaõyàü suràü pibet>% ÷rutiþ . sa ca yaj¤aþ çddhikàmasya bràhmaõasyaiva kartavyaþ tatràttikàkitri÷epaþ kàtyàø ÷rauø 19 1 kaø ñhaktaþ . %<bràhmaõayaj¤aþ sautràmaõyçddhikàmasya>% såø . %<bràhmaõagrahaõaü kùatriyavai÷yayornivçttyartham>% karkaþ . %<agnicitsomayàjisomàtipåtasomavàminàm>% såø ebhi÷ca nimittaiþ sautràmaõã bhavati . tatràgnicitsomayàjãti grahaõam agnimataþ somasyàïga yathà syàditi sa hi phalavàn niùphalã'gniriti evaü ca satyagnimatsomayàgànve sautràmaõã bhavati . nanu cànagnimato'pi somasyàïgatvena sautràmaõã ÷råyate someneùñvà sautràmaõyà yajeteti naitadevam agniü citvà sautràmaõyà yajetetyasya vàkyasyàgnipakaraõe ÷rutatvàt tadaïgatà yuktà yasya prakaraõama tasyànyadvidhãyamànaü tadaïgameva bhavatãti nyàyyam . màmeneùñvà sautràmaõyà yajeteti sautràmaõãprakaraõe pàñhaþ tena prastutaviparivçttyà somasyaiva sautràmaõyaïgatà bhavati na sautràmaõyàþ somàïgatà yathà %<vàjapeyeneùñvà vçhaspatisavena yajeteti>% vàjapeyaü prakçtya vidhànàt vàjapeyàïgatà vçhaspatisavasya, tasmàmnànagnimati some sautràmaõã %<someneùñvà sautràmaõyà yajeteti kimarthastàrhi pàñhaþ agnimat somasyàtavàdo'yamityadoùaþ . yadvà'gniü citvetyasyaiva ÷eùo'yam agnimatà someneùñvetyetaduktaü bhavati . somàtipåtasotavàmino÷ca sautràmaõã bhavati ÷àkhàntàra÷ravaõàt somàtipåtaþ somavàmã ca bràhmaõa eva na hi kùatriyavai÷yayoretadvi÷eùaõatiti nanu ca somakàrye tayorami nyagrodhavidhànam tena tadàtapavane yadvamane ca kimiti na bhava ta netadaca vàda nàma kàryàpattyà dharmapràptirbhavati tu càyaü somadharmaþ, kiü tahiü tadatipavane yàgàntaravidhànamiti . agnicitastu varõatrayasyàpi bhavati agnisaüyogavidhànàva . agnicitaþ tathà somayàjinaþ tathà somàtipåtasya tathà somavàminaþ mukhavyàtiriktebhyo nàsikàkarõagudàdichidrebhyaþ yasya somaþ sravati sa somàtipåta ityucyate mukhena yaþ somaü vamati sa somavàma>% saø vyàø . %<ràj¤o'paruddhavya ca sautràmaõã bhavati>% såø . duùñarãóharhapauü àyano ruddha àseti %<tadvidhànàt . svaràjyàt pràcyà vitasya ràj¤aþ svaràjyapràptyartham>% karkaþ . %<alampa÷orapa÷oþ>% såø . %<sautràmaõo bhavati pa÷uyogya san yo nàsa pa÷ånna vindata so'lasya÷urapa÷aþ>% karkaþ . tatra suràpacyabanaprakàraþ tatraivoktaþ
     dakùiõena hçtvà . nagnahucårõanikatvà sà÷ca vrãhi÷yàmàkaudanayoþ pçthagàcàmau niùicya cårõaiþ saüsçjya nidadhàti tanmàsaram såø . %<dakùiõena dvaraõa prave÷vàgnyagàras nagnahucåõàñi kçtvà nagnahuþ kiõva ucyate tàü÷ca ÷aùpàdãü÷cårõayitvà vãhi÷bàmàkodanayoþ pçthagàcàmau vimi÷rya cårõaiþ saüsçjya nidadhàti tanmàsaramucyate brohisyàmàkàbhyàü ca surà niùpàdyate sà ca yàgasàdhanam . tena sà taddharmairabhisamvadhyate atastayo÷caturmuùñikagrahaõapårvakam pçthagàdanau niùpàdyete>% karkaþ . nagnahucårõàni kçtvà nagnahu÷abdàrthamàha %<sarjatvak triphalà caiva ÷uõñho caiva punarnavà . caturjàtakasaüyuktà pippalã gajapippanã . vaü÷o'vakà vçhacchatrà citrakaü cendravàruõã . a÷vagandhàü samutpàñya målànyetàni nirdi÷et . dhànyakaü ca yavànãü ca jãrakaü kçùõajãrakam . dve haridre vacà caiva viråóhà vrãhayo yabàþ>% iti . krayaõànantaraü tàni ÷aùpàdãnyàdàya dakùiõena hçtvà'gnyagàraü prave÷ya pårvaü nagnahucårõàni kçtvà sarjatva gàdyauùadhàni tåùõãü piùñvà tàn ÷aùyatokmalàjàn cårõãkçtya dar÷apårõamàsagharmeõa pàtràsàdanàdi ÷yàmàkacaturmuùñikagrahaõapårvakaü phalãkaraõànta samantrakaü kçtvà bahutarodake pçthak pçthak carå paktvà ÷çtàlambhanànantaraü tohi÷yàmàkàdanayoþ pçthagàcàmo niùicya pçthagbhinna yoþ pàtrayo÷carvormadhyàdatiriktamuùõodakamatamràvya taddakaü nagnahuprabhçtibha÷caturbhi÷cårõaiþ saüsçjya nidadhàti sthàpayati tanmàsaramàtasya carõasaüsçùñasyàcàmasya màsaramiti saüj¤à saø vyàø %<odanau cåõamàsaraiþ saüsçvyà svàdvãü tvà'ü÷unà te>% iti triràtraü nidadhàti såø . cårõamàsarasaüsçùñàvodanau %<svàdvãü tveti>% aü÷unà te iti mantràbhyàü kumbhyàü prakùipati kùitvà ca triràtraü nidheyà surà karkaþ . evamàcàmayo÷cårõasaüsarmànantaramodanau caturbhi÷cårõaþ saüsçjya svàdvãü tvà svàdu neti yajaø 19 . 1 %<a÷unà te yaju0>% 20 . 27 dvàbhyàü mantràbhyàmekasmin mahati pàtre cårõasaüsçùñàvodanau màsaràbhyàü ca saüsçjya triràtraü lidadhàti sugupte de÷e sthàpayati ÷àlàyà naiçtakoõe gata kçtvà tatra sthàpayatãti jãrõaþ sampradàyaþ timro ràtrãtyàdi÷ruteþ %<ekasyàþ payasàpàkçtenà÷vinena pari ùi¤caki parãtoùi¤catati>% såø . suràü pariùi¤cati %<ekasyaiø pariùi÷citãti>% vacanàt . a÷vinàbuddi÷yàpàlkaraõaü kattavyam ta¤càpåtvàdapradhànatvàca payasaþ a÷vibhyàmapràkaromãti goraü rpanamàtrameveti sampràdàyà . apara tu bharmavadapàkaraõàmacchanti kaka %<÷aùyacårõàni càvipati>% såø %<ca÷abdàt suràyàm>% karkaþ . %<sàrasvatena dvayoþ pràtaþ>% såø . pràtaþ÷abdena ca dvitãyamaharamabhirdhàyate tatràpi ca ràtràyebàbhiùekaþ prathamàü ràtriü pariùi¤catãti prakçtya %<dvayoduügdhena dvitãyàmityàha dvitãyàm ràtimiti gamyate>% karkaþ . %<pràtaþ÷abdena ÷vo'bhidhayata>% saüø vyàø %<tokmacårõàni ca>% såø . %<àvapati>% aindreõottame ti tisçõàm såø %<gavàü dugdhenaindreõa pariùi¤cati>% karkaþ uttame tçtãye'hani sevyà . %<làjacårõàni ca>% såø %<àvapati atra cårõànàü pathasa÷ca saüskàrakatvam sàdhanaü tu vràhi÷yàmàkàveva atastayoreva devatodde÷ena grahaõam>% karkaþ . yajuø 19 aø vedadope tu tadaïgasuràcyavanaprakàraþ spaùñaþ dar÷ito yathà %<atha sautràmaõãmantràstribhiradhyàyaiþ . çddhikàmasyàgnicito mukhetaracchidrasomavàmino mukhena somavàmino ràjyacyutançpasya pa÷ukàmasya ca sautràmaõiyàgaþ . ajaþpàtyasthàne gocamaõi etànis thàpayet soma suràvikrayiõaþ klãvàdvà krãtvà sãyena ÷aùpaü krotvà årõàbhistokyàn såtreõa làjàn kenacid dravyeõa nagnahum viråóhà vrohayaþ ÷aùyamu tiråóhà yavà stokmàþ bhçùñavrãhayo làjàþ sarjatvaktriphalà÷uõñhã punarnavàcaturjàtakapippalãnajavaü÷àvakàvçhacchatràcitrakendra vàruõya÷vagandhà dhànyakayanànãjãrakadvayaharidràdvayaviråóhayavavrãhaya ekãkçtà nagnahuþ . ÷aùpatokyasàmranammahåt dakùiõadvàreõàgnigçhaü nãtvà saü÷åtõya dar÷apaurõamàsadharmeõa vrãhi÷yàmàkayo÷carå bahujale paktvà ÷çtàlambhanànantaraü tayo÷carvornaþsràvamuùõaü pçthakpàtrayoràdàya ÷aùpàdicaturõàü cårõaiþ saüsçjya sthàpayet dvayaü cårõàcàmaråpaü màsaràkhyam>% . %<odanau cårõamàsaraiþ saüsçjya svàdvãü tvà a÷unàta iti triràtraü nidadhàti>% kàø evamàcàmayo÷cårõasaüsarge màsaratvaniùpàdanànantaramodanau vrãhi÷yàmàkacarå catàrbha÷cårõaiþ saüsçjya svàdvãü tveti mantreõa aü÷unà te iti viü÷àdhyàyasaptaviü÷ayà çcà caikasmin pàtre cårõasaüsçùñàvodanau màsaràbhyàü saüsçjya triràtraü ÷àlànairçtakoõe gartaü kçtvà tatra sthàpayet . ayamarthaþ carå udvàsya dvayoþ pçthanàcàmagrahaõam tataþ ÷aùpatokmalàjacårõànàü pçthag tridhà kçtànàü tçtãyàü÷aü dvedhà kçtvàcàmayoþ kùipet tato nagnahucårõaü dvedhà kçtvaikamardhaü dvidhà vibhajyàcàmayoþ kùipet . evaü cårõasaüsçùñàcàmayormàsarasaüj¤à . tataþ ÷aùpatokmalàjacårõànàü dvitãyaü tçtãyàü÷aü dvidhà kçtvaikaikaü bhàgamodanayoþ kùipet nagnahucårõadvitãyàrdhaü dvedhà kçtvaudanayoþ kùipeta tata odanàvekapàtre kçtvà tatràcàmau kùipet tataþ %<svàdvãü tvà>% %<aü÷unà te>% iti mantràbhyàü cårõamàsaraiþ sahaudanayoràóvàlanena saüsargaþ kàryaþ tatastriràtranidhànama ÷aùpatokmalàjacårõa tçtãyàü÷ànàü pratidinaü suràyàü nivàpàrthaü rakùaõamiti . ekasyà payasyàyàþ kçtenà÷vinena pariùi¤cati parãto ùi¤cateti ÷aùpacårõàni càvapati svàrasvatena dvayoþ pràtastokmacårõàni caindroõottame tisçõà làjacårõàni ca . sàyaü homànte'÷vibhyàmapàkaromãti kareõa gàü spçùñvà ekàü tàü dugdhvà tatpayasàdhvaryuþ suràü si¤cati parãta iti mantreõa . rakùitaü ÷aùpacårõàrnà tçtãyàü÷aü suràbhàõóe kùipet . dvitãye'hni ni÷ànte sarasvatyà apàkaromãti gàvau spçùñvà dohitena tayordugdhena temaiva mantreõa suràü si¤cati tokmacåõãtçtàyàü÷akùepa÷ca . tçtãye'hni ràtrau indràya sutràmaõe'pàkaromota tiso gàþ spçùñvà tà dugdhaikãkçta tatapayasà suràü si¤cati tenaiva mantreõa tatra làjacårõatçtoyàü÷akùepa÷ceti . (àcàmobhaktamaõóaþ)

#<saudàmanã># strã sudàmà parvatabhedastenaikà dik tatpràntamavatvàt aõa . 1 vidyuti amaraþ . sà hi sphañikamayasya sadàmraþ parvatasyaikade÷e jàtà . 2 apasarobhede ca hemacaø . sudàmà airàvatagajastasya patnã ïãp . 3 airàvatayositi ÷abdaraø . tatra ïãpi ato'llope saudàmnotyapi ÷abdaraø .

#<saudàyika># naø sudàyàt vandhukalàt àgataþ ñha¤a . %<åóhayà kanthayà vàpi patyuþ pitamçhe'tha và . bhartuþ sakà÷àt pitrorvà labdhaü saudàyika smçtam>% kàtyàø smçtyukte strãdhanabhede %<saudàyikaü dhanaü pràpya svàtantryaü parikãrtitam>% smçtiþ . strãdhana÷abde dç÷yam .

#<saudàsa># puø såryavaü÷ye kalmàùapàde nçpatau .

#<saudha># puü naø sudhayà lepanadravyeõa raktam aõ . 1 ràjasadanabhede amaraþ . sudhàü tadvarõamarhati aõ . 2 råpye naø 3 dugdhapàùàõe puø ràjaniø . 4 sudhàsambandhini triø .

#<saunanda># naø sunanda + svàrthe aõ . baladevamusale hemacaø .

#<saunika># puø sånà badhyasthànaü tadupalàkùatamàüsàdi paõyamasya ñhaõ . màüsakrayavikrayopajãvini vyàgha (kasài) . hemacaø sainika÷abde udàø dç÷yam .

#<saundarya># naø sundarasya bhàvaþ ùya¤ . 1 càrutàyàü %<aïgapratyaïgakànàü yaþ sannive÷o yathocitam . su÷liùñaþ sandhibandhaþ syàt tatsaundaryamudàhçtam>% ujjvalamaõyukte 2 aïgàdãnàü sannive÷abhede .

#<sauparõa># naø suparõaü garuóaü tadvarõamarhati aõa . 1 marakatamaõau 2 ÷uõñhyàü ràjaniø . suvarõamadhikçtya kçto granthaþ aõ . bhàø àø 20 adhyàyàbadhau 34 adhyàyaparyante 3 avàntaraparvabhede naø 4 pàtàlagaruóãlatàyàü strã ràjaniø ïãù . tasyedamaõ 5 garuóasambandhini triø .

#<sauparõeya># puø suparõyà vinatàyàþ apatyam óhak . 1 garuóe hemacaø 2 gàyatryàdichanda su %<gàyatryàdãni chandàüsi sauparõeyàni pàkùiõaþ>% vahnipuø .

#<sauptika># triø suptikàle ràtrau bhavam ñha¤ . 1 ràtriyuddhe jañàø . suptànadhikçtya kçto granthaþ ñha¤ . 2 mahàbhàratàntargate parvabhede .

#<saubha># naø suùñhu sarvatra loke bhàti bhà--ka khàrthe aõ . 1 kàmacàriõi pure 2 hari÷candrançpapure jañàø . tasya ràjà aõ . 3 ràjabhede sa ca vàsudevana nihataþ tatkathà bhàø baø 14 aø abadhi 22 aø paryante dç÷yà .

#<saubhadra># puø subhadràyàü mavaþ aõ . 1 subhadràputre abhimanthau gãtà . ÷ubhadràya hitaþ aõ . 2 vibhãtakavçkùe ÷abdacaø .

#<saubhadreya># puø subhadràyà apatyam óhak . subhardràsute abhimanyau

#<saubhari># puø sunivi÷epe bhàgaø 10 . 17 aø vyoø taø .

@<[Page 5339a]>@
#<saubhàgineya># puø subhagàyà apatyam óhak inaï ca dvipadavçddhiþ . 1 subhagàputre . 2 tatkanthàyàü strã ïãp .

#<saubhàgya># naø subhagàyà bhàvaþ ùya¤ dvipadavçddhiþ . 1 patipriyatve tadarthaü vrataü saubhàgyavrata vrata÷abde 5068 pçø dç÷yama . subhagàyai subhagàya và hitaü ùya¤ . 2 sindåre 3 ñaïkaõe ca ràjaniø . viùkambhàdiùu madhye 4 caturthe yoge puø jyoø taø .

#<saubhàgyacintàmaõi># puø auùadhabhede . tallakùaõaü sàrakauø uktaü yathà %<saubhàgyàmçtajãrapa¤calavaõavyoùà'bhayàkùànalàni÷candràbhraka÷uddhagandhakarasànekãkçtàn bhàvayet . nirguõóã yugabhçïgaràjakavçùàpàbhàgepatrollasat pratyekaü svarasena siddhavañikà ghnanti tridoùodayam . yeùàü ÷ãtumatãva dehamakhile svedadravàdrãkçtaü nidrà ghoratarà samasta karaõavyàmohamåóhaü manaþ . ÷åla÷vàsabalàsakàsamahitaü såcchà ruciü tçójvaraü teùàü vai parihçtya . jãvitamasau gçhõàti mçtyormukhàt>% .

#<saubhika># puø saubhekàmacàripuraü tannirmàrõaü ÷ila masya ñhak . aindrajàlike hà ràø .

#<saumanasya># naø sumanaso bhàvaþ ùya¤ . pra÷astacittatve tatra hitaü aõ . 2 ÷vàddhe dattasya puùpasya prasàdayuktacittasàdhanatve %<saumanasyamastu>% ÷ràddhamantraþ .

#<saumanasyàyanã># strã saumanasyamayatenaryà aya--lyuñ ïãp 6 taø . 1 màlatyàm 2 tatkalikàyà¤ca trikàø .

#<sau mikã># strã somastaddãkùà prayojanamasya ñhak ïãp . somayàgàrthadãkùaõauyeùñau hemacaø .

#<saumitra(tri)># puø sumitràyàü bhavaþ aõ bàhvàdiø i¤ và lakùmaõe ÷abdacaø .

#<saumedhika># puø sumedhayà nirvçttaþ ñhak . 1 siddhiyute hàràø . 2 ÷àbhanamedhàyute ca triø .

#<saumya># triø somo devatà'sya tasyedaü và óyaõ . 1 somadevatàke haviràdauþ 2 tatsambandhini . ñittvàt striyàü ïãp . soma iva ÷àkhàditvàt ya svàrthe aõ . 3 manohare 4 priyadar÷ane 5 anugre ca triø mediø 6 budhe puø amaraþ . tataþ svàrthikàõpraõayàbhàve somyo'pyubhayatra . %<sadeva somyedamagra àsãt>% iti ÷rutiþ . hyotiùokte 7 ÷ubhagrahaü 8 vçùàdisamarà÷au ca 9 uóumbaravçkùe ràjaniø . 10 bhàsvare triø dharaõiþ . 11 somapàyini vipre puø ÷abdamàø . aùñàda÷advãpamadhye 12 dvãpabhede puø %<gandharvo varuõaþ saumyaþ bahalaþ kaïka eva ca . kumuda÷ca kaseru÷ca nàgo bhadràrakastathà . candrendramalayàþ ÷aïkhayavàïgakagaübhastimàn . tàmra ïga÷ca kumàrã ca tatra dvãpà da÷àùñabhiþ>% ÷abdamàø . 13 saumyakçcchre vratabhede . %<atikçcchraþ parõakçcchraþ saumyaþ kçcchro'tikçcchrakaþ>% pràø taø . saumyakçcchra÷abde dç÷yam .

#<saumyakçcchra># puø karmaø somadevatàke kçcchrasàdhye vratabhede . %<piõyakàcà matakràmbusaktånàü prativàsaram . ekaikamupavàsa÷ca kçcchraþ saumyo'yamucyate>% yàj¤aø . piõyàkaþ khaliþ àcàmaþ bhaktamaõóaþ . eùa ùaóahasàdhyaþ pràø viø .

#<saumyagandhã># strã saumyaþ anugraþ gandho yasyàþ gauràø ïãù . ÷atapattryàm ràjaniø .

#<saumyagraha># puø karmaø . jyotiùokte pårõacandrapàpàyutabudhaguru÷ukraråpe ÷ubhagrahe %<ardhonendvarkasauràràþ pàpàþ saumyàstathà'pare . pàpayukto budhaþ ùàpo ràhuyetå ca pàpakau>% jyoø taø .

#<saumyadhàtu># puø karmaø . kaphe ràjaniø tasya somajàtatvàt tathàtvam .

#<saumyà># strã somo devatà'sya óyaõ soma iva ÷àkhàø ya svàrthe aõ và . 1 durgàyàü devãmàø . 2 mahendravàruõyàü 3 rudrajañàyàü 4 mahàjyotiùmatyàü 5 mahiùaballyàü 6 gu¤jàyàü 7 ÷àlaparõyàü 8 vràhmyàü 9 ÷añhyàü 10 mallikàyàü ca ràjaniø mçga÷ironakùatra÷iraþsthàsu pa¤catàrakàsu vi÷vaþ .

#<saura># puø sårasya idam såro devatà'sya và aõ . 1 såryaputre ÷anai÷vare 2 yame ca . 3 såryadevatàke triø striyàü ïãp . såreõa nirvçttaþ aõ . ekaikarà÷au tadaü÷eùu và såyyagatisàdhye 4 dinamàsàdau triø . %<adhvàyana¤ca grahacàrakarma saureõa mànena sadà'dhyavasyet>% jyoø taø . %<vivàhàdau smçtaþ sauraþ>% iti smçtiþ . 5 uóumbaravçkùe puø ràjaniø 6 såryopàsake triø 7 gurubhede %<gauóàþ ÷àlvo dbhavàþ sauràþ màgadhàþ koïkaõàstathà . koùalà÷ca dà÷àrõà÷ca gurava! sapta madhyamàþ>% tantrasàø .

#<sauraja># puø sårasyàyam aõ saura àlokastato jàyate jana--óa . tumburuvçkùe ràjaniø .

#<saurabha># naø surabherbhàvaþ aõ . 1 sadgandhe saurabhamasyàsti ac surabhirasyàsti aõ và . kuïkume trikàø 3 vole ca ràjaniø .

#<saurabheya># puø surabherapatyama óhak . 1 gavi striyàü ïãp . %<saurabheyãbhya eva ca>% gàdànamantraþ . tasyà idam óhak . 2 surabhisambandhini triø .

#<sauraseya># puø surasàyà apatyam óhak . skande ÷abdamàø .

#<sauràùñra># puø suùñhu ràùñramasyàsti praj¤àø aõ . (suraña) 1 de÷abhede jañàø . saràùñre bhavaþ aõ . 2 suràùñnade÷abhaye triø 3 kunduruke puø ràjaniø 4 làüsye naø 5 tuvaryàü strã ràjaniø ñàp . sugandhimçttikàbhede strã ratnamàø ïãp saüj¤àyàü kan . sauràùñrakaü pa¤calauhe naø hemacaø .

#<sauràùñrika># naø suràùñrade÷a bhavaþ ñhaka . viùabhede ÷abdaraø .

#<sauri># puø sårasyàpatyam i¤ . 1 ÷anai÷care %<saurivàre'mçtànãti>% jyoø taø . 2 yame 3 karõa 4 sugrãve ca puø . 5 asanavçkùe 6 àdityabhaktàyàü ràjaniø .

#<saurika># puø suràõàü devànàmadhivàsàya hitaþ ñhak . 1 svarge svàrthe ka . 2 såryàpatye nanai÷caràdau .

#<sauriratna># naø sauripriyaü ratnama ÷àkaø . nãlake maõau ràjani0

#<saureya># puø suràyai hitam óhak . ÷uklajhiõñyàm svàrthe ka tatraiva . %<saureyaþ kuùñhavàtàsrakaphakaõóåviùàpahaþ . tiktoùõo madhuro dantyaþ susiddhaþ ke÷ara¤janaþ>% bhàvapraø .

#<saulvika># triø sulvaü tàmrapàtràdinirmàõaü ÷ilpamasya ñhak . tàmramayapàtranirmàõakartari (kàsàri) . vaõigbhede

#<sauva># triø svasyedam svarvà idam aõ avyayañilopo na vçddhiþ vàvapårvamaut . 1 àtmasambandhina 2 svanasambandhini .

#<sauvagràmika># triø svagràme bhavaþ ñhak na vçddhiþ vàtpårva maut . svagràmabhave padàrthe .

#<sauvarcala># puø suvarcalade÷e bhavam aõ . kçùõalavaõe amaraþ .

#<sauvarõabhedinã># strã suvarõasya vikàraþ aõ sauvarõamiva minatti prakà÷ate bhida--õini . priyaïgau ÷abdamàø .

#<sauvastika># puø svastikarane ku÷alaþ ñhak na vçddhiþ vàtpårva maut . purohite hemacaø .

#<sauvida># puø suvetti su + vidaü--ka svàrthe'õ . antaþpurarakùake amaraþ .

#<sauvidalla># puø suùñhu vidàt nçpaþ taü làti là--ka svàrthe'õ . antaþpurarakùake amaraþ .

#<sauvãra># naø suùñhu voro yatra suvãro de÷abhedaþ tatra bhavama aõ . 1 sroto'¤jane 2 baduraphaste %<sauvãrantu yavairàmaiþ pakvairvà nistuùaiþ kçtama . godhåmairapi sauvãram>% ityàdyukte 3 kà¤jike amaraþ %<sauvãrantu grahaõyar÷aþ kaphasaü bhedi dãpanam . udàvartàïgamardàsthi÷åcànàheùu ÷aspana>% bhàvapraø . badaravçkùe puø ràjaniø .

#<sauvãrasàra># puünaø karmaø . sroto'¤jane ràjaniø .

#<sauvãrà¤jana># naø sauvãràkhyama¤jånam . a¤janabhede amaraþ svàrthe ja . kà¤jikabhede naø .

#<sauùñhava># naø suùñha bhadraü tabhya bhàvaþ aõ na ñinàpaþ . àti÷apye %<sa sauùñhavaudàryavi÷eùa÷àlinãm>% siràø .

@<[Page 5340b]>@
#<sauhàrda># naø suhçdo bhàvaþ aõ dvipadavçddhiþ . 1 snehe 2 mitratve hamacaø .

#<sauhitya># naø suhitasya tçptasya bhàvaþ ùya¤ . tçptau nàtiø sauhityamàcaret smçtiþ .

#<sauhçda># naø suhçdo bhàvaþ aõ . mitratve vandhutàyàm hema0

#<skada># utplutya gatau akaø uddhçtau àplàve ca sakaø bhvàø àø señ idit . skandate askandiùña .

#<skanda># samàhàre adaø caø ubhaø sakaø señ . skandayati te acaskandata ta .

#<skanda># gatau ÷oùaõe ca bhvàø paraø nakaø aniñ . skandati irit askadata askàntsãt caskanda . à + àkramaõe

#<skanda># puø skandate utplutya gacchati ac . kàrtikeye amaraþ agnikumàra÷abde 54 pçø tasyotpattiruktà . skandagrahaskandàpasmàrau graha÷abde 2745 pçø su÷rutoktau dar÷itau . 2 nçpatau jañàø 3 dehe trikàø 4 pàrede rajaniø 5 bàlagrahabhede su÷rutaþ .

#<skandana># naø skanda--lyuñ . 1 recane trikàø 2 kùaraõe 3 gatau 4 ÷oùaõe ca .

#<skandàü÷aka># puø skandasyàü÷a evàü÷o yasya kap . pàrade . tayàþ ÷ivavãryajatvàdekàü÷atvam .

#<skandha># puø skandyate àruhyate'sau mukhena ÷àkhayà và karmaõi gha¤ pçùoø . 1 ase (kàüdha) 2 vçkùasya kàõóe (guüói) amaraþ . 3 nçpe 4 yuddhe 5 samåhe 6 kàye 7 bhadràdau 8 chandobhede mediø saugatamatasiddheùu 9 vij¤ànàdiùu pa¤casvaïgeùu %<suktvàïgaskandhapa¤cakam>% màghaþ . 10 parthi ÷abdaraø 11 granthaparicchede ca . %<skandhairdvàda÷abhiryuktam>% iti bhàgavatavi÷eùaõam . 12 vyåhe hemacaø .

#<skandhacàpa># puø skandhe càpa iva . vaü÷àdinirmitasikyàdhàne vihaïgikàyàü hàràø .

#<skandhaja># puø skandhàt jàyate jana--óa . skandhàråóhe sallakyàdau %<parvayonaya ikùvàdyàþ skandhajàþ sallakãmukhàþ>% hemacaø .

#<skandhataru># puø skandhapradhànaþ taruþ . nàrikelavçkùe ràjaniø .

#<skandhaphala># puø skandhe phalamasya . 1 nàrikelavçkùe ràjaniø . 2 uóumbaravçkùe ca ÷abdacaø .

#<skandhabandhanà># strã skandhe bandhanamivàsyàþ . madhurikàyàm ÷abdacaø .

#<skandharuha># puø skandhàt rohati ruha--ka . vañavçkùe ràjaniø .

#<skandhavàha># puø skandhena vàhayati vaha--õic--ac . skandhena ÷akañàdivàhake vçùàdau hàràø õvul . skandhavàhaka tatraiva hemacaø .

#<skandha÷àkhà># strã skandhàt pabhçti ÷àkhà . vçkùasya pradhàna÷àkhàyàm amaraþ .

#<skandha÷çïga># puüstrãø skandhaparyantaü ÷çïgamasya . mahipe striyàü ïãù .

@<[Page 5341a]>@
#<skandhàgni># puø skandhajàto'gniþ . vçhatkàùñhajàte vahnau jañàø .

#<skandhàvàra># puø skandhàrthamàvàraþ à + vç--gha¤ . yuddhàrthasudyuktarsanyànàü 1 sthàpane 2 tadàdhàre kañaka ca 3 ràjadhànyàü ÷abdacaø .

#<skandhika># puø skandhastena vahanamastyasya ñhan . skandhavàhake vçùàdo hemaca0

#<skandhin># puø skandhastena vahanasastyasya ini . skandhena vàhake vçùàdau ratnamàø .

#<skanna># triø skanda--kta . 1 cyute amaraþ 2 galite 3 kùarite 4 ÷uùke 5 gate ca . bhàve kta . 6 kùaraõe naø .

#<skanbha># pratighàte kryàø svàø uø sakaø señ . skabhràti skabhrãte skabhroti skabhrute . askambhãt askambhiùña . caskambha casaka(ma)mbhe .

#<skabha># stambhe mbàø àø sakaø señi idit . sakambhate askambhiùña .

#<sku># ñhaddhçtau àplàvane ca kryàø svàø uø sakaø aniñ . skunàti skunote skunoti skunute . askauùãt askoùña . cusukàva cuskave .

#<skuda># àplàvane uddhçtau ca bhvàø àø sakaø señ idit . skundate askundiùña .

#<skunbha># rodhane sauø kryàø svàdiø kàryabhàgau paø sakaø señ skubhnàti skubhnoti . askummãt . udit ktvà veñ .

#<skhada># vidàre diø àø sakaø señ . skhadyate askhadiùña ghañàdiø skhadayati .

#<skhala># cale bhvàø paø akaø señ . stvalati askhàlãt và ghañàø skhalayati skhàlayati .

#<skhalana># naø skhala--bhàve lyuñ . 1 calane 2 patane amaraþ .

#<skhalita># naø skhala--bhàve kta . 1 kåñayuddhàdau pravçttyà vãramaryàdàtaþ 1 patane 2 skhalanamàtre ca amaraþ . kartari kta . 3 calite triø .

#<stana># megha÷abde adaø cuø ubhaø sakaø señ . stanayati te atastanat ta . bahvackatvànna ùopade÷aþ .

#<stana># puø stana--ac . (mài) stroõàmaïgrabhede payodhare amaraþ . %<aroma÷au stanau ponau ghanàvaviùamau ÷ubhau>% stanayoþ ÷ubhalakùaõaü gàruóe 36 aø .

#<stanana># naø stana--lyuñ . 1 dhvanimàtre 2 megha÷abde 3 kunthana ÷abdeca mediø .

#<stanandhaya># puü strãø stanaü dhayati dhe--kha÷a mum ca . ati÷i÷o veñaùñittvàt striyàü ïãp .

#<stanapa># puü strãø stanaü pibati pà--ka . ati÷i÷au bàlake amaraþ . striyàü ñàp .

#<stanabhara># puø 6 taø . 1 sthålastanabhàre 2 tadàbhoge ca trikàø .

#<stanayitru># puø stana--ratnu . 1 meghe 2 mustake amaraþ 3 megha÷abde mediø 4 vidyuti ÷abdaraø . 5 mçtyau 6 roge ca hemavaø .

@<[Page 5341b]>@
#<stanavçnta># puø stanasya vçnta ivàgram . 1 stanàgre cåcuke hemacaø statamukha÷ikhàdayo'pyatra hemacaø .

#<stanàntara># naø stanayorantaram . 1 hçdaye hemacaø 2 stanamadhye ca .

#<stanàbhoga># puø 6 taø . staünasya paripårõatàyàm trikàø .

#<stanita># naø stana--bhàve kta . 1 megha÷abde amaraþ . 2 suratàdi÷abde ca . kartari--kta . 3 ÷abdite triø .

#<stanitaphala># puø stanite megha÷abde phalati phala--ac . vikaïkatavçkùe ràjaniø .

#<stanbha># rodhane kryàø svàø paø sakaø señ udit ktvà veñ . stabhràti stabhroti irit astabhat astambhãt . idityanye ùopade÷a eva nyàyyaþ sautro'yamityanye tena na ùopade÷aþ .

#<stanya># naø stane bhavam yat . stanajàte dagdhe hemacaø .

#<stabdha># triø stambha--karmaõi kartari và kta . 1 jaóãkçte 2 jaóã bhete ca

#<stabdharoman># puø stabdhaü romàsya . 1 ÷åkare amaraþ jaóãkçtaromaõi triø striyàü và óàp ïãp ca .

#<stamba># puø sthà--ambac kicca pçùoø . kàõóarahite jhiõñikàdau vçkùe 2 vçkùagulme 3 tçõàdeþ gucche ca amaraþ .

#<stambakari># puø stambaü gucchaü karoti kç--in . brãhidhànye amaraþ .

#<stambaghana># puø stambo hanyate'nena hana--ka niø . stambonmålake khanitràdau amaraþ .

#<stambaghna># triø stambo hanyate'nena hana--gha¤arthe ka . stambonmålake khanitràdau amaraþ . stambahananamapyatra .

#<stambapur># strã stambapradhànà påþ na samàsàntaþ . tàmralipte purabhede hemacaø .

#<stamberama># puüstrãø stambaü vçkùàdonàü kàõóe gucche gulme và ramate rama--aca aluksaø . gaje amaraþ striyàü ïãù .

#<stambha># puø stambha--ac . (thàma) 1 sthåõàyàm amaraþ . bhàve gha¤ . 2 jaóãbhàve puø .

#<stambhana># puø stambhayati stambha--õic lyu . kandarpasya pa¤casu vàõeùu madhye 1 vàõabhede jañàø . bhave lyuñ . 2 jaóãkaraõe naø . karaõe lyuñ . ùañkarmàntagate tantrokte 3 abhicàrakamebhede

#<stambhita># triø stambha jàóye õic--karmaõi kta . jaóokçte

#<stariman># puø sté--karmaõi imanica . talo uõàø .

#<starã># strã stç--karmaõi ã . dhåme hemacaø .

#<stava># puø stu--ap . 1 pra÷aüsàyàm 2 stutau ca .

#<stavaka># puø stu-vun sthà--avaka ptapoø và . gucche amaraþ . 2 granthaparicchede 3 samåhe ca mediø .

#<staveyya># puø stu--eyya . indre uõàø .

@<[Page 5342a]>@
#<stàvaka># triø stu--õvul . stutikàrake prar÷aüsàkàrake .

#<stimita># naø stima--bhàve kta . 1 àrdratàyàm amaraþ . 2 acà¤calye ca mediø kartari kta . 3 aca¤cale 4 àrdre ca triø .

#<stimbhi># puø stima--in bhuk ca . 1 samudre 2 vàyau ca uõàø .

#<stãrvi># puø sté--kvin na verittvam . 1 àkà÷e 2 rudhire 3 tçõajàtau 4 adhvaryau 5 payasi 6 ÷atrau sàükùaptasàø .

#<stuta># puø stu--karmaõi kta . stutikarmaõi amaraþ .

#<stuti># strã stu--ktin . stave amaraþ .

#<stutipàñhaka># puø stutiü pañhati pañha--õvul . ràjàdervandini amaraþ

#<stunbha># rodhanai sauø kryàø svàø kàryabhàgã paraø sakaø señ udit ktvàveñ . stubhnoti stubhràti . astumbhãt . sautra . tvàdaùopade÷a ityanye .

#<stutivrata># puø stutau vratamasya . stutipàñhake jañàø . 369 pçø dç÷yam

#<stutyarthavàda># puø 3 taø . pra÷aüsayà arthavàdabhede arthavàda÷abde

#<stunaka># puü strãø sva--nakak . chàge ÷abda caø striyàü ïãù .

#<stubha># puü strãø stunbha--målaø ka . cha ge bharataþ striyàü ïãù .

#<ståpa># ucchràye adaø cuø akaø ubhaø señ . ståpayati te atuståpat ta . bahvackatvàt aùopade÷a eva . 5172 pçùñhe ùñåpa iti dhàtuþ ùopade÷atayà pramàdàt likhitaþ .

#<ståpa># puø stu--pak pçùoø ståpa--ac và . 1 rà÷okçte mçtti kàdo 2 saüghàte 3 bale 4 niùprayojane ca saükùiptaø .

#<stç># vistàra svàø uø sakaø aniñ . stçõoti stçõute astàrùãt astçta astariùña . paryudàsànna ùopade÷aþ .

#<stç># prãtau akaø rakùaõe sakaø svàø paø aniñ . stçõoti astàrùãt . paryudàsena aùopade÷a eva .

#<sté># àcchàdane kryàø pvàø uø sakaø señ . stçõàti stçõãte astàrãt astariùña astarãùña astãtta . ayaü ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<stena># corye adaø cuø ubhaø sakaø señ . stenayati--te atistenat--ta . bahvackatvàt aùopade÷aþ .

#<stena># naø stena--bhàve ac . 1 caurye . kartari ac . 2 caure triø amaraþ .

#<ste(ùñe)pa># kùepe cuø ubhaø sakaø señ . stepayati--te atistipana--ta aùopade÷atve målaü cintyam .

#<stema># puø stima--gha¤ 1 àdrãübhàve 2 snehe ca amaraþ .

#<steya># naø stanasya bhàvaþ yapta nelopaþ . 1 caurye amaraþ . %<pratyakùaü và parokùaü và ràtrau và yadi và divà . yat paradravyaharaõaü steyaü tatparikãrtitam>% ityukteþ paradravyàpahàraþ steyaü tacca aùñàda÷avivàdàntargatavivàdapadabhedaþ tatsvaråpàdikaü vãramiø uktaü cora÷abde 2969 pçùñhàdau dç÷yam .

#<steyin># triø steyamastyasya ini . paradravyàpahàrake striyàü ïãp .

#<staina(nya)># naø stenasya bhàvaþ aõ, ùya¤ va . 1 caurye paradravyàpaharaõe . stena eva svàrthe õya . 2 core triø bharataþ .

#<staimitya># naø strimitasya bhàvaþ ùyavaþ ùya¤ . 1 jàdye 2 snehe 3 àrdrãbhàve ca .

#<stoka># puüstrãø stuca--gha¤ . 1 càtake mediø striyàü ïãù . 2 jalavindau 3 alpe triø amaraþ .

#<stokaka># puüstrãø stokàya jalavindave kàyati ÷abdàyate kaika . càtake amaraþ striyàü ïãù .

#<stotra># naø stu--ùñran . 1 starva--guõakarmàdibhiþ pra÷aüsane amaraþ . dravyastotra karmastotraü vidhistotraü tathaiva ca . tathaivàbhijanastotraü stotrametaccarvidham matsyapuø 123 aø dravyàdyupàdhikatayà stavasya càturvidhyamuktam . 2 stutisàdhane vàkye stuvi÷ca muõinamupasarjanãkçtya tanniùñhànàü guõànàü pràdhànye na kathanaråpà çgvedabhàùye lakùità . yathà yo devadattaþ sa caturvedàbhij¤a ityukte sarva janà stutimavagacchanti yadyapi ùñu¤stutau ÷anasu stutàvitye kara÷au tathàpi pratigãtamantrasàdhyaü stotrama apratigãtamantrasàdhyaü ÷astramiti tayorviveka iti ca tatrokte pratigãtamantrasàdhye 3 stavane guõakathane ca . ÷astra÷abde pratigãtamantre iti yaduktaü tatra apragãtamantre ityeva vodhyam . pragãtamçgjàtaü ÷astramiti vçø uø bhaùyañãkàyàsànandagiriõãkte 4 pragãte çgjàte ca .

#<stotriya># triø stotràya hite ya . stotrasàdhane çgàdau %<katyayamudgatà'smin yaj¤e stotriyàþ stoùyantãti tisra iti katamàstàstisraþ iti puro'nuvàkyà ca yàjyà ÷asyaiva ca tçtãyà iti>% vçø uø . %<stotriyà nàma çksàmasamudàyaþ>% ÷àø bhàø . %<stotriyà nàma gãtivi÷iùñà çgjàtayaþ>% ÷ataø bràø 146 . 1 . 12 vàkyavyàkhyàyàü sàyagabàùyam . %<yathoktasya stotraü stotriyàü varcaü sàma và yajurvà'tharvànyat kçtvà yajeta>% kàtyàø ÷rauø 24, 7 20 %<ekàü stotriyàmekà çcàmanyàü kuryàt>% karkaþ .

#<stobha># puø stubha--gha¤ . 1 athaü÷ånye gànàdisvaraparipåraõàrtha ÷abdabhede yathà sàmavede ióà hãài prabhçvayaþ . 2 helane 3 stambhane ca hemacaø . stobhalakùaõàdikaü gàna÷abde 2573 pçø dç÷yam . tacca lakùaõaü varõamàtrastobhasya . vàkyastobhasya tu nava vidhàþ bhavanti taduktaü %<à÷àstiþ stutisaükhyàme praõavaþ paridevanam . praiùamanveùaõa¤caiva sçùñiràsthànameva ca>% ete tu vàkyastobhàþ padastobhà÷ca pa¤cada÷a gànagrantheùu dar÷itàstata evàvagantavyàþ .

#<stoma># àtmaguõàviùkaraõe adaø cuø ubhaø akaø señ . stomayati--te atustomat--ta . bahvackatvàt na ùopade÷aþ .

#<stoma># puø stoma--ac stu--man và . 1 samåhe amaraþ . 2 yaj¤e hemacaø . 3 stave 4 stutibhede 5 mastaka 6 dhane 7 ÷asye 8 lauhàgradaõóe ca naø 9 vakre triø . %<nàràva÷aüsena stomena>% yajuø 3 . 53 ayaü stomàn papraccha çø 1 . 14 . 9

#<styàna># naø styai--bhàve kta tasya naþ . 1 srehe 2 ghanatve 3 saü . hatau 4 àlasye 5 prati÷abde ca vi÷vaþ . kartari kta . 6 saühatikàrake 7 dhvanikàrake ca triø .

#<styena># puø styai--inac . 1 caure ançte ca uõàø .

#<styai># sahatau dhvanau bhvàø akaø aniñ . styàyati astyàsãt paryudàsànna ùopade÷aþ .

#<strã># strã stu--órañ . yoùiti nàryàm amaraþ . tadbhedàdikaü ratimaø uktaü yathà %<padminã citriõã caiva ÷aïkhinã hastinã tathà . ÷a÷o bhçgãvçùo'÷va÷ca strãpuüsorjàtilakùaõam . bhavati kamalanetrà nàsikàkùudrarandhrà aviralakucayugyà càruke÷ã kç÷àïgã . mçduvacanasu÷ãlà gãtavàdyànuraktà sakalatanusuve÷à padmanã 1 padmagandhà . bhavati ratirasaj¤à nàtikhurvà na dãrghà tilakusumasunàsà snigdhanãlotpalàkùã . ghanakañhinakucàdyà sundaro baddhalãlà sakalaguõasametà citriõã 2 citravaktrà . dãrghàtidãrghanayanà varasundarã yà kàmopabhogarasikà guõa÷ãlayuktà . rekhàtrayeõa ca vibhåùitakaõñhade÷à sambhogakelarasikà kila ÷aïkhinã 3 sà . sthålàdharà sthålanitambabhàgà sthalàïgulã sthålakucà su÷ãlà . kàmotsukà gàóharatipriyà yà nitambakharvà kariõã 4 matà sà . ÷a÷ake padminã tuùñà citriõã ramate mçge . vçùabhe ÷aïkhinã tuùñà hastinã ramate haye . padminã padmagandhà ca mãnagandhà ca citriõã . ÷aïkhinã kùàragandhà ca madagandhà ca hàstanã . bàlà ca taruõã prauóhà vçddhà bhavati nàyiõà . guõayogena rantavyà nàro va÷yà bhavet tadà . à ùoóa÷àd bhaved bàlà taruõã triü÷akà matà . pa¤capa¤cà÷akà prauóhà bhavedvçddhà tataþ param . phalamålàdibhirbàlà taruõã ratiyogataþ . premadànàdibhiþ prauóhà vçddhà ca dçóhatàóanàt . bàlà tu pràõadà proktà taruõã pràõahàriõã . prauóhà karoti vçddhatvaü vçddhà maraõamàdi÷et . aïgaùñhe caraõe ca gulphanilaye jàtudvaye vastike nàbhau vakùasi jaïghayornigadità kaõñhe kapole'dhare . netre karõayuge lalàñaphalake maulau ca vàmabhruvàmårdhàdha÷calanakrameõa kathità càndrã kalà pakùayoþ . sãmante nayane'ghare ca galake vakùastañe cåcuke nàbhau ÷roõitañe manobhavagçhe jaïghàtañe gaõóake . gulaphe pàdatale tadaïgulitañe'ïguùñhe ca tiùñhatyasau vçddhikùãõatayà samaü ÷a÷ikalà pakùadvayoryoùitàm . ÷uklapakùe vasedvàme pàdàïgulikaniùñhake . ÷uklapratipadàdau ca kçùõe càdhaþ pralambate . puüsåþ savye striyo'vàme ÷ukle, kçùõe viparyayaþ . etàni kàmasthànàni j¤eyàni nàgaraiþ sadà . valayuktà yadà nàrã viparãtaratirbhavet . sa¤càlya tu kalàsthànaü rantavyà kàminã tadà . netre kakùe kapole ca hçdi pàr÷vadvaye'pi ca . grãvàyàü nàbhide÷e ca kàmã cumbati kàminãm . mukhe jaïghe nitambe ca jaghane madanàlaye . stanayugme sadà prãtaþ kànã cumbati kàminãm . premõà striyaü samàliïgya ÷ãtkàraü sukhacumbanam . kaõñhàsaktaü punaþ kçtvà gàóhàliïganamàcaret . vidhçtya hastau jaghanopaviùñaþ ÷ãtkçtya vaktre ca mudà pracumbya . bhage ca liïgaü stanamardana¤ca dattvàpi kçtvà praramecca kàmã . ketakyagranakhaü kçtvà nakhàüstrãn pa¤ca caiva và . pçùñhe ca jaghane yonau dattvà kàmã ramet striyam . nakharomà¤citaü kçtvà dantenàdharapãóanam . grãvàmàkçvya yatnena yonau liïgena tàóanam . liïgaprave÷ana kçtvà dhçtvà gàóhaprayogataþ . pàr÷vadvayena sampãddhya nispçhaü tàóayedbhagam . samàliïgya striyaü gàóhaü stanayugme ca mardanam . yonau nàbhau ca saümardya niùñhuraü liïgatàóanam . ke÷aü kareõa saügçhya dçóhaü santàóayedbhagam . vadane cumbanaü kçtvà bhagaü hastena mardayet . kucaü kareõa saümardya pãóayedadharaü dçóhaüm . rasena padmavandhena padmanãratimàdi÷et . ÷ãtkàraü cumbanaü pãóà gale haste ca cumbanam . kùaõe kùaõe stane hastaü citraõãratimàdi÷et . strãpuüsayostathànyonyaü bhage liïge ca cumbanam . ramaõantu tathà gàóhaü ÷aïkhiõã ratimàdi ÷et . ke÷aü kareõa saünçhya sadçóhaü gajavandhanam . bhagaü kareõa santàóya hastinãratimàdi÷et . kårmapçùñhaü gajaskandhaü padmagandhaü sugandhi yat . alàmakaü suvistorõaü pa¤caitad bhaganuttamam . ÷ãtalaü nimnamatyuccaü gojihvàsadç÷aü param . ityuktaü kàma÷àstraj¤aibhagadoùacatuùñayam>% . strã÷ubhà÷ubhalakùaõantu upayama÷abde 1278 pçùñhàdau dç÷yam

#<strãgavã># strãø strã càsau gau÷ca ùacsamàø . (gàbhi) rohiõyàma .

#<strãcittahàrin># puø striyà÷citaü harati hç--õini . 1 ÷obhà¤jane trikàø . 2 strãmanohàrake triø .

#<strãcihna># naø striyà asàdhàraõaü cihnam . 1 yonau jañàø . 2 striyà asàdhàraõe cihne stanàdau 3 strãlakùaõe ca .

#<strãcora># puø striyà cora iva . kàmuke trikàø .

#<strãjita># puø striyà jitaþ ji--kta . strãva÷ye . %<strãjitaspar÷amàtreõa sarvaü puõyaü praõa÷yati . na bhåmau pàtakã pàpàt pàpinàü strãjitàt paraþ>% brahmavaiø jaø 4 aø tasya nindoktà .

#<strãdhana># naø 6 taø . strãsvatvà÷raye dravyamàtre iti mitàkùaràdayaþ . %<adhyagnyavyàùàhanikaü bhartçdàyastathaiva ca . bhràtràdataü pitçbhyà¤ca ùaóvidhaü strãdhanaü smçtam>% nàradaparigaõite strãsvatvà÷raye dhane iti dàyabhàgàdayaþ . strãdhanasvaråpàdikaü mitàkùaràmatànusàreõa vãramiø miråpitaü yathà atha strãdhanavibhàgaü vaktuntatsvaråpaü tàvanniråpyate tatra manuþ %<adhyagnyadhyàvahanikandatta¤ca prãtikameõi . bhràtç màtçpitçpràptaü ùaóvidhaü strãdhanaü smçtamimi>% ùaóvidhamitinyånasaükhyàvyavacchedaparannàdhikyaniràsàya . ata eva yogà÷varaõa pitçmàvçpatibhràtçdattamadhyagnyupàgatam . àdhivedanikàdya¤ca strãdhanaü parikãrtitam, ityàdya÷abda upàttaþ . viùõunàpi ùaóadhikàni strãdhanàbhyuktàni . sa yathàha %<pitçmàtasutabhràvçdattamadhyagnyapàgatam . àdhivedanikaü bandhurdattaü ÷ulsamanva dheyamiti strãdhanama>% iti . màrada adhyagnyadhyàvàhanikambhartçdàyastathaiva ca . bhràtçdattaü pitçbhyà¤ca ùàóvadha strãdhanaü smçtamiti . ùàóradhatvaü mànavavadeva vyàkhyeyam . strãdhana÷abda÷càyaü yaugikaþ strãkhàmikandhanamiti na tu pàribhàùikaþ yogasambhave paribhàùàyà anyàyyàtvàt . ata eva yogo÷vareõa rikthakrayàdisàdhàraõasvatvopàyasaügrahàyàdyapadaü prayuktam . nanu ca kvacit strãdhanatvaniùedhau'nupapanna evaü sati syàt . na hi strãsvàmikatvaü tatra niùeddhuü ÷akyate bàdhàt . yathàha kàtyàyanaþ tatra sopadhi yaddattaü yacca yogava÷ena và . vitrà bhràtrà'tha và patyà na tat strãdhanasucyate iti . upadhirutsavàdàvivedaü mayà dattaü tvayà dhàryamalaïkàràdinànyadeti niyamastatapårvakaü dattaü sopadhi yogava÷ena dàyàdànàü kanyàyai dattamidantaddhanaïkathaü vibhàjyamiti . ÷ilpapràptaü sakhyàdibhyaþ protyà pràprantadapi na strãdhana mityapyàha sa eva %<pràptaü ÷ilpaistu yatki¤citprãtyà caiva yadanyataþ . bhartuþ svàmyantadà tatra ÷eùantu strãdhanaü smçtam>% iti . pàribhàùikatve bhràtràdidattatvena pràptaü strãdhanaü pratiùidhyate . tenaitasmàdbhinnameva pitràdidattaü ÷ilpàdipàptabhinnaü và strãùanamiti paribhàùyate iti cet . ucyate . nàtra strãdhanatvaniùedhaþ . kintu tatkàrya vibhàgàdi niùedhaþ . ata evottara÷loke tatrabhartuþ svàmyamityuktam . bhartustadviniyoge svàtantryaõa striyà ityarthaþ . prathama÷loke tu strãsvatvaniùedho'pi sambhavati upaviyàgapadayorupàdànàt . tàdç÷adàne ca svatvàbhàvasya prasiddhatvàt . %<yogàdhamanavikrotaü yogadàna pratigraham . yatra càpyupadhimpa÷yettatsarvaü vinivartayediti>% manuvacanàt bhàryà puttra÷ca dàsa÷ca traya evàdhanàþ smçtàþ . yatte samadhigacchanti yasya te tasya taddhanamityapi vacanambhàryàviùaye ÷ilpàdipràptaparameva ekamålakalpanàlàghavàt . adhyagnyàdisvaråpanniråpitaü kàtyàyanena %<vivàhakàle yat strãbhyo dãyate hyagni sannidhau . tadadhyagnikçta saïgiþ stràdhanaü parikãttitam . yatpunarlabhate nàrã nãyamànà piturgçùñhàt . adhyàvàhabhikannàma strãdhanantadudàhçtam . prãtyà dattaü tu yatki¤ciccha÷nà và ÷va÷ureõa và . pàdavandanaka¤caiva prãtiñattantaducyata . vivàhàtparato yattu labdha bhartçkulàt striyà . anthàeheyantu tatproktaü yallabdhaü svakulattathà . gçhopaskàravàhyànàü dàhyàbharaõaùamaüõàm . målyaü labdhantu yatki¤cittacchulkaü parikottitam . ådayà kanyayà vàpi patyuþ pitçgçùñe'pi yà . bhràtuþ sakà÷àt pitrorvà labdhaü saudàyikaü smçtam>% . bhartuþ mokùastyagodànamiti yàvat . ananuj¤àtatyàgabhogaviùayametat . tadanuj¤ayà tvanàpadyapi na doùaþ svayamevetyevakàraþ svàpatyànàü vyudàsàrthaþ . bhartçvyudàsasya patirnàhatãtyanenàbhidhànàt . bhartçvyudàse tato vahiraïgànàü bràtràdãnàü vyudàsasyàpi daõóàpåpikayà siddhatvàt . anàpadãtyamidhànadàpadi na doùaþ . ataeva %<putràrtiharaõe càpi strãdhanaü bhoktumarhatãti>% tasyaiva vàkya÷eùaþ . patirityanuùaïgaþ . putragrahaõaü kuñumbopalakùakaü tasyàrtirbhakùyàdyabhàvanimittà pãóà tasyà haraõe . ca÷abdàdanyasminnapi dhanàbhàva nimitte saïkañe strãdhanamananuj¤àtamapi patistyaktuü bho¤càrhatãtyarthaþ . nanu paradhane tyàgabhogayoþ svàmyanuj¤ayà vinà kathamarhatà vàdhità'nena vodhyate . anuj¤àyàntvanàpadyapi na virodhaþ . ucyate . vacanavalàttàdva÷aviùaye vyaye svatvameva tasya tatretyadoùaþ . ataeva yogã÷varo'pi %<durbhikùe dharmakàrye ca vyàdhau sampratirodhake . gçhãtaü strãdhanaü bhartà nàkàmo dàtu, marhati>% . dharmakàrye àva÷yake nitye naimittike ca sampratirodhake daõóàdyarthaü ràj¤àvarodhe kçte . vàcaspatistu sampratirodhaka iti vyàdhivi÷eùaõaü kàryànuùñhànabàdhake iti ca tadartha ityàha . nàkàmo dàtumarhatãtyapi dàridryàdikçtadànàsàmarthye durbhikùàdigçhãtamapyava÷yaü deyametàvataiva vacanopapattau sàmarthye'satyadànamicchayetyasya kalpayitumanarhatvàt . patigrahaõàdàpadyapi patyureva patnãdhanagrahaõàdhikàraþ pratidàna¤cecchayà nànyasyeti j¤eyam . bhartrà dàtuü prati÷rutaü bhàryàyai tasmin mçte putràdimistasyai deyamityapyàha sa eva %<bhartrà prati÷rutaü deyamçõavat strãdhanaü sutairiti>% . sutagrahaõaü pauttraprapauttrayorupalakùaõamçõavadityabhighànàt . anena strãdhane jãvantyàntasyàü sutànàü janmanà svatve'pi nàsti vibhàga iti gamyate . evaü strãdhanamuktam . dàyabhàgamataü pàribhàùikaparatvapakùa eva . anayoryuktàyuktatvaü sudhãbhirbhàvyam . uttaràdhikàri÷abde 1101 pçø ca tadvibhàgo dç÷yaþ .

#<strãdhava># puø striyaü dhunàti ghu--ac . puruùe jañàø .

#<strãdharma># puø 6 taø . çtau nàrãkusumavikà÷e rajasi hemaca0

#<strãdharmiõã># strã strãdharmo'styasyà ini . çtumatyàü striyàm amaraþ .

@<[Page 5345b]>@
#<strãpaõyopajãvin># puø strãråpeõa paõyena jãyati jãvaõini . dhanaü gçhãtvà sambhogàrthamanyasmai striyaü dattvà tallabdhadhanopajãvini .

#<strãpuüdharma># puø striyàþ puüsa÷ca dharmaþ tamadhikçtya vyavahàro và . strãpuü sayoþ yathà÷àstràcàraråpe dharme tadviùayake aùñàda÷asu vivàdapadeùu madhye vivàdapadabhede strãpuüsayogo'pyatra . vãraø tat nyaråpi yathà tatsvaråpamàha nàradaþ %<vivàhàdividhiþ strãõàü yatra puüsà¤ca kãrtyate . strãpuü sayogasaüj¤aü tadvivàdapadamucyate>% iti . vivàhàdi÷abdena strãpuüdharmà gçhyante . ataeva manurvyavahàrapadodde÷akàle strãpuüdharmovibhàga÷cetyuddi÷ya pratij¤àpårvaükaü teùàü niråpaõaü cakàra puruùasya striyà÷caiva dharmye vartmani tiùñhatoþ . saüyoge viprayoge ca dharmàn vakùyàmi ÷à÷vatàn ityàdinà saüyoge anyonyasannidhàne viprayoge de÷ataþ kàlato và vyavadhàne . ÷à÷vatànnityàn ava÷yànuùñheyàniti yàvat . ke te dharmà ityàkàïkùàyàmàha sa eva %<asvatantràþ striyaþ kàryàþ puruùaiþ svairdivàni÷am . viùayeùu ca sajjantyaþ saüsthàpyà hyàtmano va÷e>% ityàdi . puruùaiþ bhartçpuruùaiþ . viùathe daõóahetubhåtacà¤calyàdiviùaye . nàrado'pi %<svàtantryàdvipraõa÷yanti kåle jàtà api striyaþ . asvàtantryamatastàsàü prajàpatirakalpayat>% iti . ato'nyairapi svastrãõàmasvàtantryaü yathà bhavati tathà kalpayitavyamityà÷ayaþ . puruùeõa svastrã vyabhicàràdava÷yaü rakùaõãyà . tathà ca hàrãtaþ %<ekavratsakannabhàvàt parendriyopahatatvàcca duùñhàþ kulasaïkarakàriõyo bhavanti jãvati jàrajaþ kuõóomçte bhartari golakastasmàdretopàghàtàjjàyàü rakùejjàyànà÷e kulanà÷aþ kulanà÷e tantu nà÷astantunà÷e devapivçyaj¤anà÷o devapitçyaj¤anà÷e àtmanà÷aþ àtmanà÷e sarvasvanà÷aþ>% iti . ekavratamkannabhàvàt strãõàü ekabharteti niyamanà÷àt . parendriyopahatatvàt parasmin puüsi indriyamya manasoràgàdinà upahatatvàt . kulasaïkarakàriõyastajnàtisvabhàvànugata pajo tpàdanena kulasàïkaryakàriõyaþ . ataeva ÷aïkhalikhitau %<yasmin bhàvo'rpitaþ strãõàmartave tàdç÷aü tastu÷rana yantãti>% . tantuþ putràdisantatiþ . manurapi såkùma bhyo'pi prasaïgebhyaþ striyo rakùyà vi÷eùataþ . dvayorhi sakà÷àditi kalpatarvàdau pàñhaþ . adhyàgnyàdi÷abdàstu yogarådàstàdç÷astrodhanàdàveva prayogàt . gçhopaskaraõàdonàü yanmålyaü kanyàrpaõàpàdhitvena yaràdibhyaþ kanyàbharaõaråpeõa sçhyate tacchulkamiti madanaratne vyàkyàtam . mitàkùaràyàü tu yadgçhãtvà kanyà dãyate tacchulkamityuktam . ubhayatràpi pitràdãnàü kanyàyà idamityuddhve÷o vivakùitaþ anyathà tatsvatvàbhàvena strãdhanatvavyapade÷atvànupapatteþ . jãmåtavàhanena tu karmiõàmiti pañhitvà gçhàdikarmibhaþ ÷ilpibhistatkarmakareõe bhartràdipreraõàrthaü striyai yadutkàcadànaü tacchulkaü tadava sulyaü prakçtyarthatvàditi vyàkhyàtam . puna÷coktam %<yadànetuü bhartçrçhe ÷ulkantatparikãrtiütamiti>% vyàsoktaü và . bhartçgçhagamanàrthamutkàcàdi yaddattaü tacchulkamityartha iti . tadubhayamapi strà svàmikaü bhavatyeva tasyà eva dattatvàditi tatra strãdhanatvavyapade÷o'nyastrãdhanavat sugama eva . àdhivedanikaü stryantaravivàhakàle pårvabhàryàyai yaddãyate . yadàha yàj¤avalkyaþ %<adhivinnastrayai dadyàdàghivedanikaü samam . na dattaü strãdhanaü vàsàü datte tvardhaü prakalpayet>% iti . pitràdibhirjãvanàdyarthaü strãbhyo dhanadàne vi÷eùamàha kàtyàyanaþ %<pitçmàtçpati bhràtçj¤àtibhiþ stràdhanaü striyai . yathà÷aktyàdvisàhasràddàtavyaü sthàvaràdçte>% . sthàvaretaraddhanaü yathà÷akti àkàrùàpaõasahasradvayaparyantaü deyamityarthaþ . vyàso'pi %<dvisahasraþ paro dàyaþ striyai deyo dhanasya tu>% . àdvisahasràditi kàtyàyanena, para iti ca vyàmenokterito'dhikamiti dhaninàpi na strãbhyo deyamiti dar÷itam . aya¤ca niyamaþ prativanasaramasakçñarpaõe j¤eyastenànekavatsareùu jãvanàrthaü dãyamànamigo'dhikamapi bhavati cenna doùaþ . jãvanàrthatvàddànasya tàvajjãva¤ca dvisàhasramàtreõa tannirvàhàsambhaùàt . strãdhane'pi marvanumatimantareõa strãõànna svàtantryamityàha manuþ %<na nirhàraü striyaþ kuryuþ kudumbàdbahumadhyakàt . sramadapi ca vittàddhi svasya bharturanàj¤ayà>% iti nirhàro vyayaþ . kacittu strãdhane tàmàü svàtantryamasti yadàha saudàyikasvaråpasaktvà kàtyanaþ %<sàdàyikaü dhanaü pràpya strãõàü svàtantryamiùyete . yasmàttadànç÷asyàrthaü  taidattamupajãvanam . saudàyike sadà strãõàü svàtantryaü parikãrtitam . vikraye dàne ca yatheùñaü sthàvareùvapi>% . bhartçdatte tu sthàvaretaratraiva svàtantryamityàha nàradaþ %<bhartrà pràtana yaddattaü striyai tàsman mçta'pi tat . sà yathà kàmama÷nãyàddadyàdvà sthàvaràdçte>% . sthàvare bhattçdatte striyà nivàsàdyupabhogamàtraü na dànavikrayàdikamityarthaþ . aputrà ÷ayanaü bhaturityàdi kàtyàyanavaco'pi bhartçdattasthàvaraviùayameva nàradekavàkyatayeti kecit . asmàbhistu patnã duhitara iti vyàkhyànàvasare'mya viùayaþ prapa¤citaþ . puruùàõàmapi kasminnapi strãdhane na svàtantryaü svàmyàbhàvàdityàha kàtyàyanaþ %<na bhartà naiva ca sutã na pità bhràtaro na ca . àdàne và visarge và strãdhane prabhaviùõavaþ . yadi tvekataro'pyeùàü strãdhanaü bhakùayed balàt . savçddhikaü ma dàpyaþ syàddaõóa¤caiva samàpnuyàt . tadeva yadyanuj¤àpya bhakùayet protipårvakam . målameva tadà dàpyo yadà sa dhanavàn bhavet . atha cet sa dvibhàryaþ syànna ca tàü bhajate punaþ . prãtyà visçùñhamapi cet pratidàpyaþ sa tadvalàt . gràsàcchàdanavàsànàmucchedo yatra yoùitaþ . tatra svamàdadãta strã vibhàgaü rikthinàntathà>% . striyà dhanaü gçhãtvà yadyaparabhàryayà saha vasatyenà¤càvamanyate tadà gçhãtaü taddhanaü ràj¤à balàddàpyaþ . bhaktàcchàdananivàsàn yadi bhartà na dadàti tadà te'pi striyà balàdgràhyaþstatparyaptaü ghanaü và gràhyamiti ÷lokadvayanyàrthaþ . idamapi tasyà doùaràhitye bodhyaü duùñà punaþ kimapi strãdhanaü na labhate ityàha sa eva %<apakàrakriyàyuktà nirlajjà càrthanà÷ikà . vyabhicàraratà yà ca strãdhanaü na tu sàrhati>% . nàrhatotyanena tayà labdhamapyàcchidya gràhyamiti såcitam . apakàrakriyàyuktà sadà bhartçpratikålàcaraõaparà %<nirmaryàdàrthanà÷ikà>% ityapi pàñhaþ . devalaþ %<vçddhiràbharaõaü ÷ulkaü làbha÷ca strãdhanaü bhavet . muïkte tat svayamevedaü patirnàrhatyanàpadi . vçthà mokùe ca bhoge ca striyai dadyàt savçddhikam>% iti . vçddhirvardhanàrthaü pitràdinà dartàmati dmçtacandrikàyàm . madanaratne tu vçttiriti pañhitam . vçttirjãvatàrthaü pitràdibhirdattamiti vyàkhyàta¤ca . làbho gauryàdiprãvyarthaü yavabhyate kuta÷cit . vçthà àpadamantareõa . kulayo ÷okamàvaheyurarakùitàþ . imaü hi sarvavarõànàü pa÷yato dharmamuttamam . yatante rakùituü bhàryàü bhartàro durbalà api . svàü prasåtiü caritra¤ca kulamàtmànameva ca . syadhamaü hi prayatnena jàyàü rakùan hi rakùitaþ iti . dvayoþ kulayoþ bhartçpitçkulayoþ . anena kuladvayavçddhairapi rakùyà iti ÷okakathanasukhena dar÷itam . ataeva vçhaspatiþ %<såkùmebhyo'pi prasaïgebhyo nivàryà strã svabandhubhiþ . ÷va÷vàdibhiþ pàlanãyà gurustrãbhirdivàni÷am>% . manurapi %<kàle'dàtà pità vàcyo vàcya ÷cànupayan patiþ . mçte bhartari putrastu vàcyo màturarakùità>% iti . kàle kanyàdànayogye kàle . vàcyonindyaþ . anupayan ananugacchan . sa eva %<pità rakùati kaumàre bhartà rakùati yauvane . putrastu sthàvire bhàve na strã svàtantryamarhati>% . yàj¤avalakyo'pi %<rakùetkanyàü pità, vinnà patiþ, putrastu vàrdhake . abhàve j¤àtayasteùànna svàtantryaü kvacit striyàþ>% iti . vinnà vivàhità . patiputravihãnàyàstu rakùaõaü patipakùàntargatena pratyàsannena kàryam . tathà ca nàradaþ %<mçte bhartaryaputràyàþ patipakùaþ prabhuþ striyaþ . viniyogàtma rakùàsu bharaõeùu ca ã÷caraþ . parikùãõe patikule nirmanuùye nirà÷raye . tatsapiõóeùu càsatsu pitçpakùaþ prabhuþ striyaþ>% . pitçpakùasyàpyabhàve sa evàha %<pakùadvayàvasàne tu ràjà bhartà smçtaþ striyaþ . sa tasyà bharaõaü kuryànnigçhõãyàtpatha÷cyutàm>% iti . viniyogaþ karmaõi niyojanam . bhartà ùoùakaþ strãsvabhàvaü dar÷ayati dakùaþ %<jalaukàvat striyaþ sarvà bhåùaõàcchàdanà÷anaiþ . suhitàpi kçtà nityaü puruùaü hyapakarùati . jalaukà raktamàdatte kevalaü sà tapasvinã . itarà tu dhana¤cittaü màüsaü vãryaü balaü sukham . sà÷aïkà bàlabhàve tu yauvane'bhimukhã bhavet . tçõavanmaünyate nàrã vçddhabhàve svakampàtam . svakàümye vartamànà sà snehànna ca nivàrità . apathyà nu bhavet pa÷càd yathà vyàdhirupekùitaþ>% iti . suhità tçptà kçtàpãtyanvayaþ . apakarùati satatamàj¤àmàtraü karoti svakàmye svecchàyàm . apathyà artyantàhitahetubhåtà . manurapi %<naità råpaü pratãkùante nàsàü vayasi saüsthitiþ . suråpaü và viråpaü và pumànityeva bhu¤jate . pauü÷calyàccalacittvatvàt naiþsnehyàcca svabhàvataþ . rakùità yatrato'pãha bhartçùvetà vikurvate . ÷ayyàsanamalaïkàraü kàmaü krodhamanàrjavam . drohabhàvaü kucaryà¤ca strãbhyomanurakalpayat . nàsti strãõàü kriyà mantrairiti dharmo vyavasthitaþ . nirindriyà hyamantrà÷ca striyo'nçtamiti sthitiþ . tathà ca ÷rutayo bahvyà nigãtà nigameùvapi . strãlakùaõaparãkùàrthantàsàü ÷çõut niùkçtãþ . yanme motà pralulubhe vicarantya'pativratà . tanme retaþ pità vçïktàmityuktaitannidar÷anam . dhyàyatyaniùñaü yatki¤citpàõigràhasya cetasà . tasyaiùa vyabhicàrasya nihnavaþ samyagucyata . evaü svabhàrvaü j¤àtvà''sàmprajàpatinisargajam . paramaü yatnamàtiùñhet puruùo rakùaõaü prati>% iti . nirindriyà nirvãryàü dhairyapraj¤àdirahità iti yàrvat . striyo'nçtamiti pràya÷o'nçtavadana÷olatvàducyante . ÷rutayaþ ÷rutivàkyàni . nigameùu vedeùu strãlakùaõaü svaråpaü tàsàü ÷rutãnàmmadhye yà niùkçtiråpà vyabhicàrapràya÷cittaråpàstàþ ÷rutãþ ÷çõuta strãsvabhàvaj¤ànàrthamityarthaþ . mahàbhàrate'pi %<kulãnà råpavatya÷ca nàrthavatya÷ca yoùitaþ . maryàdàsu na tiùñhanti sa doùaþ strãùa nàrada! . anarthitbanpanuùyasya bhayàtparijanasya ca . maryàdàyàmamaryàdàþ striyastiùñhanti bhartçùu . yauvane vartamànànàü mçùñàbharaõavàsasàm . nàrãõàü svairavçttãnàü spçhayanti kulastriyaþ . yadi puüsàmmatirvrahman! katha¤cinnopapadyate . anyonya¤ca pravartante na ca tiùñhanti bhartçùu . alàbhàt puruùàõà¤ca bhayàtparijanasya ca . badhabandhabhayàccaiva svayaü guptà bhavanti tàþ . nàgnistçpyati kàùñhànàü nàpagànàü mahodadhiþ . nàntakaþ sarvabhåtànànna puüsàü vàmalocanà . kàmànàmapi dàtàsaü dàdàraü mànasànnayoþ . rakùitàranna mçùyanti bhartàraü yatnataþ striyaþ>% iti . ÷rãràmàyaõe'pi %<naivàïganànàndayito nàpi dveùyo'sti kasana . sarvamevàvalambante latà gahanajà iveti>% . atha rakùaõaprakàraþ . tatra manuþ %<na ka÷cidyoyitaþ ÷aktaþ prasahya parirakùitum . etairupàyayaugaistu ÷akyàstàþ parirakùitum>% . iti . prasahya àkramya avaruhyeti yàvat . yadyapyavarodhena ÷arãravyabhicàràdrakùaõaü ÷akyantathàpi mànasavyabhicàràdrakùaõama÷akyamityà÷ayena manunà na ka÷cidyoùitaþ ÷akaþ pasahya parirakùitumityuktam . na ca mànasavyabhicàràdrakùaõamanarthakamanyajatvàbhàvena prajàvi÷uddhivighàtàbhàvàditi vaktavyam . yata àha sa eva %<yàdç÷aü bhajate strã hi sutaü såte tathàvidham . tasmàt prajàvi÷uddhyarthaü striyo rakùet prayatnataþ>% iti . yàdç÷aü puruùamçtukàle strã manasà bhajate tatsamàna÷ãlaü putraü janayatãti pårvàrdhàrthaþ . ataevàhatuþ ÷aïkhalikhitau %<yasman bhàveo'rpataþ strãõàmàrtava tacchãlaü janayantãti>% . mànasavyabhicàràdapi striyaü rakùediti ÷eùaþ . tathàü ca manunà tasmàdatyàdinotta ràrdhenàyamevàrtho dar÷itaþ . parirakùaõopàyànàha manureva %<arthasya saügrahe canàü vyaye caiva niyojayet . ÷auce dharme ca paktyà¤ca pàriõàhyamya cakùaõa>% iti . arthasya saügrahe svena samànãtàrthasaüvidhàne . vyaye svenoktavyaye . ÷auce gçhàdi÷uddhikarasaümàjanàpalepanàdau . dharme agnihotràdyanukålalaukikavyàpàre . paktyàü pàkavyàpare . pàriõàhyaü pãñàdi gçhopakaraõaü tasya ãkùaõe vicàraõe . nirantaragçhavyàpàraniyojanàta puruùàntaracintàràhityaü yathà bhavati bhàryàyàþ tathà kuryàditi tàtparyàrthaþ . vçhaspatirapi %<àyavyaye'tha saümkàre gçhopasakararakùaõe . ÷aucàgnikàrye saüyojyàþ strãõàü ÷uddhiriyaü smçtà>% iti . evavidhavyàpàràsaktacittatayà sàdhvya iti vyapadi÷yanta ityàha manuþ %<àtmànamàmanà yàstu rakùeyustàþ surakùitàþ>% iti . àtmanà gçhavyàpàràsaktenàntaþkaraõena surakùitàþ sàdhyaþ . àptapuruùàrakùitastu striyo na samyagrakùità ityàha sa eva %<arakùatà gçhe ruddhàþ puruùairàptakàribhiþ>% iti . àptakàribhiþ puruùaiþ gçhe ruddhà ityanvayaþ . àptà÷ca te kàriõa÷càptakàriõaþ . arakùitàþ samyagrakùàvihãnà ityarthaþ . bharturdharmaniùñhatvamopi svãõàü rakùaõopàya iti dar÷ayituü sa evàha %<yàdçgguõena bhartà strã saüyujya ta yathàvidhi . tàdçgguõà sà bhavati samudreõeva nimagnà . akùamàlà vasiùñhena saüyuktà'dhamayonijà . ÷àraïgã mandapàlena jagàmàbhyarhaõãyaütàm>% iti . màryàyà bharaõamapyàva÷yakamityàha sa eva %<devadattàü patirbhàrgàü vindatenecchayàtmanaþ . tàü sàdhvãü vibhçyànnityaü devànàü priyamàcaran>% . devairdattà devadattà daivava÷àdàyàteti yàvat . tàü bhàryàü svayaüvare patirvindate . tatra svavyàpàràbhàvàddevadattàmityanena vivàhalakùaõasya strãpuüsayoþ sambandhasya na svàdhãnatvaü kintahi devakçtatvamiti dar÷itam . devadattatva¤ca strãõàm %<somodadadgandharvàya gandharvo dadadagnaye . rayi÷ca putràü÷càdadagnirmahyamatho imàm>% ityàdibhyaþ ÷rutivàkyabhyo'vagamyate . tena devairdattàyà abharaõena dàtéõàü devàlàü dràha àpàdyata ityarthavàda ityuktaü madanaratna . na ca sàdhvomityasya patibratàmityarthaparatvena vyabhicàriõyà bharaõamanàva÷yakamiti vaktavyam . tasyà api kadannàdinà'va÷yabharaõàyatvàt . tathà ca nàradaþ %<vyabhicàre striyàmauõóyamadhaþ÷ayanameva ca . kadanna¤ca kuvàsa÷ca karma càvaskarojjhanama>% iti . striyàratyarthaü vyabhicàre jàte muõóanamadhaþ÷ayana¤ca sàdhayeta . kadannaü kavàsa÷ca bharaõàrthaü dadyàt . amedhya÷odhanaråpaü karma kàrayedirtyarthaþ . doùarahitàyà bhàryàyàþ parityàgibhaü pratyàha nàradaþ %<anukånàbhavàgdaùñàü dakùàü sàdhvoü prajàvatãm . tyajan bhàryàmavasthàpyà ràj¤à daõóena bhåyasà>% iti . viùõurapi %<nirdãùàü parityajan patnã¤ceti>% cauravacchàsya ityanuùaïgaþ . nirdoùàntyàgahetubhåtadàùarahitàm . daõóena sthàpayituma÷akye tvàca yomã÷varaþ %<àj¤àmampàdinãü dakùàü vãraså priyavàdinãm . tyajan dàpyastçtãyàü÷amadravyobharaõaü striyaþ>% iti . tçtãyàü÷antaddhanatçtãyàü÷am . ràj¤à bhàryàyà dàpyaþ . alpadhanaþ bharaõamàtraparyàptaü dhanaü dàpya ityathaþ .

#<strãpuüsa># puø dvivaø strã ca pumàü÷ca acsamàø . silitayoþ strãpuruùayoþ .

#<strãpuüsalakùaõà># strã strãpuüsayorlakùaõamasyàm . stana÷ma÷rupramçtistrãpuruùacihnadhàriõyàü striyàm poñàyàm amaraþ

#<strãpriya># puø 6 taø . 1 àmravçkùe trikàø . 2 nàrãpriyamàtre tri0

#<strãmukhapa># puø strãsukhaü pàti pà--ka . dohala÷abdàrthe ràjaniø .

#<strãroga># puø 6 taø . strãõàü roge yonirogàdau su÷rutaþ .

#<strãliïga># puø striyà iva liïgaü tatkàryaü yasya . strãyiïgavihitavyàkaraõoktasaüskàrayukte 1 ÷abdabhede . 6 taø strã2 cihna stanàdau naø .

#<strãva÷a># puø 6 taø . strãva÷ãmåte .

#<strãvidheya># puø 6 taø . strãva÷ãbhåte .

#<strãsagrahaõa># naø striyàþ sagrahaõaü yatra . parastrãharaõaråpe vivàdapadamede . tatsvaråpàdika voramiø dar÷itaü yathà atha strãsaügrahaõàkhya vyavahàrapadam . tasya traivivyamàha vçhaspatiþ %<pàpamålaü saügrahaõaü triprakàraü nithoghata . balopadhikçte dve tu tçtãyamanuràgajam>% iti . eteùàü svaråpaü dar÷ayati sa eva %<anicchantyà yat kriyata mattonmattapramatteyà . vilapantyà và rahasi balàtkàrakçtantu tat . chadmanà gçhamànãya dattvà svaü madakàraõam . saüyogaþ kriyate yatra tacåpadhikçtaü viduþ . anyonya¤cakùåràgeõa dåtãsaüpreùaõena và . kçtaü råpàrthalobhena j¤eyaü tadanuràgajam>% iti . anuràgaja saügrahasya trividhatvaü dar÷ayati sa eva %<tatpunastrividhaü proktaü prathamaü madhyamottamam>% iti . vyàso'pi %<saügrahastrividhoj¤eyaþ prathamomadhyamastathà . uttama÷ceti ÷àstreùu lakùaõaü ca pçthak pçthaka>% iti . eteùàü svaråpamàhaturvyàsavçhaspatã %<kañàkùàvekùaõaü hàsyaü dåtãsaüpreùaõaü tathà . spar÷obhaùaõavastràõàü prathamaþ saügrahaþ smçtaþ . preùaõaü gandhamàlyànàü phaladhåpànnavàsasàm . sambhàùaõa¤ca rahasi madhyamaü saügrahaü viduþ . eka÷ayyàsanaü krãóà cumbanàliïganaü tathà . etat saügrahaõaü proktamuttamaü ÷àstravedibhiþ>% iti . strãsaügrahaõasya j¤ànopàyamàha yàj¤avalkyaþ %<pumàn saügrahaõe gràhyaþ ke÷àke÷i parastriyà . sadyo và kàmajai÷cihnaiþ pratipattau dvayostathà>% iti . parabhàryayà sada ke÷àke÷i krãóanena sadyaþ abhinavaiþ kàmajaiþ kararuhada÷anàdikçtavraõàdiliïgairdvayoþ sampratipattàvayaü strãsagrahaõavàn iti pratipattavya ityarthaþ . upàyàntaramàha sa eva %<nãvãstanapràvaraõasakthike÷àvamar÷anam . ade÷akàla sambhàùaþ sahaikasthànameva ca>% iti . kurvàõa iti ÷eùaþ sakthi åruþ . manurapi %<striyaü spç÷edade÷e yaþ spçùño và marùayet tayà . parasparasyànumate sarvaü saügrahaõaü smçtam>% . yastu darpàdinà mayeyaü bhukteti vadati so'pi tathàvighatvena gràhya ityàhaturmanunàradau %<darpàdvà yadi và mohàt ÷làghayà và svayaü vadet . pårvaü mayeyaü bhukteti tacca saügrahaõaü smçtam>% iti . balàtkàrakçtasya strãsaügrahaõasya sàhasàntarbhåtatvena tatraiva dar÷itatvàdupadhikçta daõóamàha vçhampatiþ %<darpànnà kàmayedyastu tasya sarvaharodamaþ . aïkayitvà bhagàïkena purànnirvàsayettataþ>% iti . sarvaharaþ sarvasvaharaþ etat sajàtãya viùayam . hãnotakçùñàgamane tu krameõàrdhaü dhanaü sarvasvaharaõaråpo badhasahitasarvasvaharaõaråpo vya daõóà'vagantavyaþ . %<damàneyaþ samàyàntriti>% sàhagavàdaniråpaõadar÷itavacanàt . tatra vacane puruùasyàpakarùàbhàve yuko daõóà na striyà iti noktastasyàþ daõóaþ tena sàdhasa stràsaügrahaõavat prakçta'pi sajàtãyàpabhuktàyàþ savyavahàryàvyàþ pràya÷cittàcaraõànantaraü punarapi tenopabhuktàyà iti j¤àtavyamityuktaü madanaratne . anuràgajatrivigha sagrahaõe daõóamàhà sa eva %<trayàõàmapi caiteùàü prathamo madhyamottamau . vinayaþ kalpanãyaþ syàdàdhakodradiõàdhikaþ>% iti . adhikaþ prathamasàhasàdibhyà'dhikaþ . sambhoge daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<svajàtàvuttamo daõóa ànulomye tu madhyamaþ . pràtilomye badhaþ puümo nàryàþ>% karõàdikartanam iti . caturõàmapi varõànàü balàtkàreõa sajàtoyaparabhàryàvamane sà÷ãtipaõasahasno daõóaþ . yadà tvànulomyena hãnajàtãyàgamanaü tadà madhyamamàhasaþ . utakçùñajàtãyàgamane ganturbadhaþ . tasyàþ karõàdikartanamityarthaþ . etaccànuràgajagrahaõaviùayaü striyà api daõóàbhidhànàt . valàtkàropadhikçtayostu striyà anaparàdhatvena daõóàbhàvàt . asmàdeva pràtilomyena gamane puruùasya baghaü vidhàya striyàstadardhatulyakarõanàsàdikartanavidhànàt sajàtãyàgamane puruùasya yàvuktàvuttamamadhyabhasàhasau daõóau tadardhaü striyàdaõóa iti såcitam . ataeva kàtyàyanaþ %<sarveùu càparàdheùu puüsohyarthadamastathà . tadardhaü yoùità dadyurbadhe pu so'ïgakartanam>% . iti . striyà iti ÷eùaþ . yadà punaþ savarõàmaguptàü ànulomyena guptàü và vrajati tadà vi÷eùamàha manuþ %<sahasraü vràhmaõo daõóyo'guptàü vipràü balàd vrajan . ÷atàni pa¤ca daõóyaþ syàdicchantyà saüha saïgataþ . sahasraü brahmaõã daõóaü dàpyo gupte tu te vrajan . ÷ådràyàü kùatrayavi÷oþ sahasrantu bhaveddamaþ>% iti . te kùatriyavai÷ye . etacca gurusakhibhàryàdivyàtiriktaviùayam . tatra daõóàntaravidhànàt . tadàha nàradaþ %<màtà màtçùvasà ÷va÷rårmàtulànã pitçùvasà . pivavyasakhi÷iùyastrã bhaginã tatsakhã snuùà . duhità càryabhàryà ca sagotrà ÷araõàgatà . ràj¤ã pravrajità dhàtrã sàdhvã varõottamà ca yà . ÷i÷nasyotkartanàttatra nànyodaõóo vidhãyate>% iti . yattu pràtilomyena gamane kùatriyàdeþ puruùasya vadha ityuktaü yogo÷varavacane . tadguptàviùayamanyathà'rthadaõóaþ . tathà ca manuþ %<ubhàvapi hi tàveva bràhmaõyà guptayà saha . viplutau ÷çdravaddaõóyau dagdhavyau và kañàgninà . brahmaõãü yadyaguptàntu sevetàü vai÷ya pàrthivau . vai÷yampa¤ca÷ata kuryàt kùàtrayantu sahasniõam>% iti . pa¤ca÷atampaõa÷atapa¤cakadaõóabhàjamityarthaþ . eva sahasriõamityatràpi . kùatriyasya guptavai÷yàgamane vai÷yamya ca guptakùatriyàgamane krameõa paõasahasrapaõa÷atapa¤cakaü tayordaõóa ityàha sa eva %<vai÷ya÷cet kùatriyàïguptàü vai÷yàü và kùatriyo vrajet . yo bràhmaõyàmaguptàyàntà vubhau daõóamahetaþ>% iti . ÷ådrasyàguptotkçùñastrãgamane liïgacchedanasarvasvàpaharaõe guptàgamane tu badhasarvasvàpa hàrau . tathà ca sa eva %<÷ådro guptamaguptaü và dvaijàtaü varõamàcaran . aguptaikàïgasarvasvo guptau sarveõa hãyate>% iti . aya¤ca badhàdyupade÷aþ prajàpàlanàdhikàràdràj¤a eva na dvijàtimàtrasya . %<vràhmaõaþ parãkùàrthamapi ÷astraü nàdadãteti>% ÷astragrahaõasya niùiddhatvàt . yadà tu ràj¤o nivedane kàlavilambena kàryàtipàtastadà dvijàtimàtrasyàpi ÷astragrahaõe'dhikàro'styeva %<÷astraü dvijàtibhirgràhyaü dharmo yatroparudhyate . nàtatàyibadhe doùo hanturbhavati ka÷cana . pracchannaü và prakà÷aü và manyusta manyumçcchati>% iti ÷astra grahaõàbhyanuj¤ànàt . parastriyà saha sambhaùaõa karturdaõóamàha manuþ %<parasya patnyà puruùaþ saülàpaü yojayet såha . pårvamàkùàrito doùaiþ pràpnuyàt pårvasàhasam>% iti . àkùàritaþ abhi÷astaþ . dorùaþ nànàstyupamogavà¤chàbhiþ . pàpabuddhyà yaþ sambhàùaõaü karoti tadviùayametat . ataeva %<yastvanàkùàritaþ parvamabhibhàùeta kàraõàt . na doùaü pràpnuyàt ki¤cinna hi tasya vyatikramaþ>% iti . manuvçhaspatyuktapårvasàhasa madhyamasàhasayorutkçùñasajàtãyàsambhàùaõàdiviùayatvena vyavasthà parikalpanãyà . parapuruùeõa saha pitràdibhiþ rniùiddhaü sambhàùaõaü yà karoti sà paõa÷ataü daõóyà parastriyà saha pitràdibhirniùiddhasambhàùaõaü yaþ puruùaþ karoti paõa÷atadvayaü daõóanãyaþ . dvayorapi niùiddhaparasparasambhàùaõàdi kurvatoþ sambhoge yo daõóaþ sa eva daõóa ityàha yàj¤avalkyaþ %<strã niùedhe ÷ataü ùñadyàd dvi÷atantu damaü pumàn . pratiùedhe tayordaõóo yathà saï grahaõe tathà>% iti . niùidhyata iti niùedhaþ karbhaõi hala÷ceti gha¤ . càraõàdistrãvyatiriktavipayametat %<naiùa càraõadarerùu vidhirnàtmopajãviùu . sajjayanti hi te nàrãrnigåóhà÷càrayanti ca>% iti manusmaraõàt nañàþ àtmopajãvinaþ ve÷opajãvinaþ . eteùà dàraùu eùa vidhina abhibhàùaõàdinimittakadaõóavidhirna . paranare nàrãþ svabhàryàþ sajjayanti puruùàntare saüyojanti pracchannãkçtya càrayanti vetyarthaþ . màdhàraõastrãgamane daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<avarudvàsu dàsãùu bhujiùyàsu tathaiva ca . gamyàsvapi pumàndàpyaþ pa¤cà÷atpaõikandamam>% iti . svàminà yà ÷u÷råùàrthaü gçhe eva sthàtavyamityeva puruùàntaropabhàgato niruddhàstàþ avaruddhàþ . puruùàntareõàvarudhya bhujyamànà bhujajiùyàþ yà dàsyo bhujiùyà avaruddhà và tàsu sarvapuruùagamyàsvapi gamane pa¤cà÷atpaõaü daõóyaþ tàmàmparaparigçhãtatvena parastrãtulyatvàt . ca÷abdàdve÷yàsvariõãnàmapi grahaõam . tàsvapi sarvapuruùasàdhàraõãsu paraparigçhãtàsu gamane'yameva daõóa iti mantavyam etadavàbhipretyàha nàrado'pi %<svairiõóabràhmaõã ve÷yà dàsau niùkàsinã ca yà . gamyàþ syurànulomyena striyo na pratilomataþ . àsveva tu bhujiùyàsu doùaþ myàtpàdàravat . gamyàsvapi hi nopeyàdyattàþ paraparigrahàþ>% iti . abràhmaõãti svairiõyàpi÷eùaõam . svairiõã svatantrà puü÷calã . niùkàsinã kuñumbànnirgateti madanaratne . svàmyanavaruddhà dàsãti vij¤àne÷varamàdhavàcàryaprabhçtayaþ . bhujiùyà svà sveti sambandhaþ . vyàso'pi %<paroparuddhàgamane pa¤cà÷atpaõiko damaþ . prashya ve÷yàgamane daõóo da÷apaõaþ smçtaþ>% iti . pramahya vetanadànaü vinà atrànavaruddhàsu pe÷yàdipu gamyatvàbhidhànanna pàpàbhàvapratipàdanàrthaü kintu ràjadaõóàbhàvapratipàdanàrtham . %<pa÷uvethyàdisamane pràjàpatyaü vidhãyate>% ityàdivacanaiþ pràyathittasyaraõàt . balàtkàreõa anavaruddhadàsyabhigamane daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<prasahya dàsyabhigame daõóo da÷apasaþ smçtaþ . vahånàü yadyakàmàsau caturviü÷atikaþ puthak>% iti . puruùasambhogajãvikàsu dàsãùu svairiõyàdiùu ÷ulkadànamantareõa valàtkàreõàmigacchato da÷apaõo daõóaþ . yadyanicchantãmekàmbalàtkàreõa bahavo gavarvànta tarhi pratyekaü caturvi÷atipaõàtmako daõóa ittyarthaþ . yadi punaþ sà svecchayà bhàñakaü gçhãtvà pa÷cànnecchati tadà balàdvrajatàmapi bahånàmadoùaþ yadi tasyà vyàdhyàdyabhibhavo na bhavet . ataeva nàradaþ %<vyàdhità sa÷ramà vyagrà ràjakarmaparàyaõà . àmantrità cennàgacchedadaõóyà baóavà smçtà>% iti . pàradàrya prasaïgàt kanyàyàmapi daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<alaïkçtàü haran kanyàmuttamaü tvanyathà'dhamam . daõóaü dadyàt savarõàsu pratilomye badhaþ smçtaþ>% iti . alaïkçtàü vivàhàbhimukhãü tàü savarõàü kanyàmapaharan uttama sàhasaü daõóanãyaþ . tadanabhimukhãü haran prathamasàha sam . utkçùñavarõajàtàü harataþ kùatriyàdebadha ityarthaþ . ànulomyena--sakàmàharaõe na daõóastathà ca sa eva %<sakàmàsvanulomàsu na doùastvanyathà damaþ>% iti . kanyàdåùaõe daõóamàha sa eva %<dåùaõe tu karaccheda uttamàyàü badhaþ smçtaþ . ÷ataü strãdåùaõe dadyàt dve tu mithyàbhi÷aüsane>% iti . %<pa÷ån gacchan ÷ataü dàpyo hãnàü strãïgà¤ca madhyamam>% iti . yadyakàmàü kanyànnakhakùatàdinà prasahya dåùayati tadà karacchedaþ . yadà tu aïguli prakùepeõa tàmeva yonikùatàü kurvan dåùayati tadà vi÷eùamàha manuþ %<abhiùahya tu yaþ kanyàü kuryàddarpeõa mànavaþ . tasyà÷u kartye aïgulyau daõóa¤càrhati ùañ ÷atama>% iti . sakàmadåùaõe'pyàha sa eva %<sakàmàü dåùayan kanyàü nàïgulicchedamarhati . dvi÷ataü tu damaü dàpyaþ prasaïgavinivçttaye>% iti . yadà kanyà vidagdhà và kanyàü dåùayati tadàpyàha sa eva %<kanyaiva kanyàü yà kuryàttasyàstu dvi÷ato damaþ . yà tu kanyàü prakuryàt strã sà sadyo mauõóyabharhati . aïgulyoreva và chedaþ khareõodvahanantathà>% iti kuryàt yonikùatavatãmiti ÷eùaþ . yadà punarutkçùñajàtãyàü kanyàü sakàmàmakàmàü vàbhigacchati tadà hãnasya kùatriyàderbadhaþ . yadà sakàmàü savarõàmabhigacchati tadà ÷ulkaü gomithunaü tatpitre dadyàt . anicchati tasmin daõóaråpeõa ràj¤e dadyàt . savarõàmakàmàïgacchato badha eva . tadàha manuþ %<uttamàü savamànastu jaghanyobardhamarhati . ÷ulkaü dadyàt savamànaþ samàmicchet pità yadi . yo'kàmàü dåùayet kanyàü sa sadyo vadhamarhati . sakàmàü dåùayaü stulyo na badhaü pràpnuyànnaraþ>% iti . càõóàlyàdigamane daõóamàha yàj¤avalkyaþ %<antyàbhigamane tvaïkyaü kubarõena pravàsayet . ÷ådrastathàntya pava syàdantyasyàryàgame badhaþ>% iti . antyà càõóàlã tadgamane trabarõikàn pràya÷cittànabhimukhàn %<sahasraü trantyau . 1 yamiti>% manuvacanànusàreõa paõasahasraü daõóayitvà kutsitavarõene bhàgàkàreõàïkayitvà svaràùñrànnirvàsayet ÷ådraþ puna÷càõóàlãïgaccha÷caõóàla eva . aïkya eveti màdhavãye pàñhaþ . càõóàlasya tåtkçùñajàtistryàbhigamane badha evetyarthaþ . yonivyatirikta sthale gacchato daõóamàha sa eva %<ayonau gacchato yoùàü puruùaü và'bhimehataþ . caturviü÷atiko daõóastathà pravrajitàgame>% iti . yastu yoùàü mukhàdàvabhigacchati puruùaü vabhimukhaü mehati tathà pravrajatàü và gaccahati asau caturviü÷atipaõà daõóanãya ityarthaþ . strãkçte saügrahaõe daõóamàha vçhaspatiþ %<gçhamàgatya yà nàrã pralobhya spar÷anàdinà . kàmayet tatra sà daõóyà narasyàrdhadamaþ smçta>% iti vacasà striyaü pralobhya gacchataþ puruùasya yo daõóastadardhaü daõóyà .

#<strãsabha>#. naø strãõàü samà klãvatvam . strãsamàje .

#<strãsevà># strã 6 taø . strãsambhoge vyavàyamadharmeõa nàrosevane

#<strãsvabhàva># puø striyà iva khabhàvo yasya . 1 antaþpurarakùake mahallake ÷abdamàø 6 taø . 2 strãõàü ÷ãle ca . strãpuüdharma÷abde dç÷yam .

#<straiõa># naø striyà idam aõ na¤ . 1 strãsvabhàve %<straiõena nãtà vikçtiü laghimnà>% bhaññiþ . 2 strãvidheye striyà apatyaü strãõàü samåho và aõ . 2 stryapatye strãsamåhe naø .

#<stha># triø sthà--kç . 1 sthiti÷ãle pràyeõa uttarapadasthita evàtha prayujyate yathà padasthaþ màrgasthaþ . 2 sthale puø ÷abdaraø .

#<sthaga># saüvaraõe bhvàø paraø sakaø señ ghañàø sici na vrdhiþ . sthagati asthagãt . aùopade÷atvamasya cintyamålam .

#<sthaga># triø sthaga--ac . dhårte ÷abdaraø .

#<sthagana># naø sthaga-lyuñ . àcchàdane hemacaø .

#<sthagita># triø sthaga-kta . 1 àvçte 2 tirohite hemaca .

#<sthagã># stvã sthagyate'nayà gha¤arthe ka gauràø ïãù . tàmbålapàtre karaïge hemacaø .

#<sthagu># naø sthaga--un . gaóau (kuja) %<tadeva sthagu yaddãrghaü rathaghoõamivàyatam . labdhàrthà ca pratãtà ca lepayiùyàmite sthagu>% ràmàø bàø 9 aø .

#<sthaõóila># naø sthala--ilac nuk lasya óaþ . 1 catvare unnatyavanati÷ånye samãkçte prade÷e amaraþ . %<niùeduùã sthaõóila eva kevale>% kumàraþ . 2 yaj¤àrthaü pariùkçtasthàne ÷abdaraø 3 homàrthe kuõóapratinidhitvena vàlukàdibhiþ kartavye maõóalabhede ca %<nityaü nemittikaü karma sthaõóile và samàcaret . hastamàtraü tu tat kuryàt bàlukàbhiþ samantataþ>% ÷àø tiø . atha vàpi mçdà suvarõabhàsà karamàtraü caturaïguloccamalpe . havane vidadhãta vàïguloccaü vibudhaþ sthaõóilamevavedakoõam kuõóoddyàtaþ . atha vàkuõóa karaõà÷aktau . tantràntare ca %<mçdà suvarõabhàsà vàsåkùma bàlukayà'pi và . aïgulonnatayà vedàïguloccaü sthaõóilaü viduþ . catuþkoõamudakpràcoplavamalpàhutau ÷ubham . pa¤càïguloccamatha và ramyaü tryaïgulamunnatam . tasmàt samyak parãkùyaiva kartavyaü ÷ubhavedikam . hastamàtraü sthaõóilaü và saükùipte homakarmaõi>% . vasiùñhaþ %<kuõóamevaüvighaü na syàt sthaõóilaü và samà÷rayet>% kriyàsàre . tatkaraõaprakàràdi saüø taø dç÷yam .

#<sthaõóila÷àyin># puø sthaõóile catvare ÷ete vratava÷àt ÷ãõini . vratàrthaü catvare ÷ayitari amaraþ . %<sthaõóila÷àyina÷ca>% bhaññiþ .

#<sthaõóile÷aya># puø sthaõóile ÷ete aca aluksamàø . vratàrthaü catvare ÷ayitari ÷abdaraø .

#<sthapati># puø sthà--ka tasya patiþ . 1 ka¤cukini mediø 2 ÷ilpibhede (chutàra) amaraþ 3 kuvere ajayaþ 4 adhã÷e 5 vçhaspàtisavanàmakayàgakartari ca amaraþ . 6 sattame triø mediø tatra adhã÷aparatve %<niùàdasthapatirgàvedhuke'dhikçtaþ>% kàtyàø ÷rauø 1 . 1 . 12 %<niùàdarsthapatirgàvedhuke caràvadhikçtaþ adhikàrã bhavati>% . evaü hi ÷råyate %<yasya rudraþ prajàþ ÷amayetsa vàstumadhye raudraü gàvedhukam caruü nirvapet>% ityetàmiùñiü prakramya ÷rutam %<etayà niùàdasthapatiü yàjayediti>% niùàdasthapatiryajatetyarthaþ . tatràyaü sandehaþ kimatra ùaùñhãsamàsaþ niùàdasya sthapatirniùàdasthapatiriti niùàda÷càsau sthapati÷ca niùàdasthapatiriti karmadhàrayo và . tatra yadi ùaùñhãsamàsaþ tadà yo dvijàtireva vidvànniùàdànàmàdhipatyaü karoti tasyàtràdhikàraþ yadi ca kamadhàrayaþ tadà niùàda eva yaþ sthapatistasyàtràdhikàra iti . tatra traivarõikasyaiva samarthatvàdvidvàttvàdagnimattvàccàtràdhikàro yujyate antajàtãyasya niùàdasyàvidvattvenànagnimattvena càsamarthatvàt, tasmàt ùaùñhãsamàsa evàyamiti pårvapakùaþ . siddhàntastu karmadhàrayo'yam niùàdasàyaü sthapati÷ceti kutaþ? ùaùñhãsamàsapakùe niùàdapada lakùaõàprasakteþ na hyatra ùaùñhã ÷råyate yataþ sambandhaþ pratoyeta . ato niùàdapadenaiva ùaùñhyartho lakùaõãyaþ itarasmiüstu pakùe dvayorapi padayormukhyàrthataiva na lakùaõà tasmànniùàda eva sthapatiratràdhikàrã ÷rutibalàt avidvànanagnimànapãti siddham . api càtra niùàdadravyaü dakùiõà ÷råyeta kåñaü dakùiõà kàõo và gardabha iti kåñaü hi niùàdànàmevopakàrakam nàryàõàmiti kakaø . vçhaspatisavakartari tu %<sthapatirityenaü bråyuþ>% kàtyàø ÷rauø 22 . 5 . 28 såø . %<saràjàno bràhmaõà yaü puraskurvãran etena yajeta>% %<vçhaspatisavena>% såø . ràj¤à sahita bràhmaõàyaü bràhmaõaü dharmasthàpakatvena càïgãkurvãran %<etena sa etena yajeta vçhaspatisaven>% saø vyàø . vçhaspatisavakartç vat 6 gosavakartaryapi yathoktaü %<sthapatirityenaü vråyuþ>% kàtyàø ÷roø 22 . 11 . 11 såø . %<gosavayàjinaü janàþ>% . ràj¤à sahità vi÷aþ prajàþ sarbe puruùà yaü puraskarvãran (mukhyatvenàïgãkurvãran sa gosavena yajeta 22 . 11 . 8 karkaø kàrubhedasya lakùaõaü yathà %<vàstuvidyàvidhànaj¤o laghuhasto jita÷rama . dãrghadar÷ã ca ÷åra÷ca sthapatiþ parikãrtitaþ>% .

#<sthapuña># triø tiùñhati sthà--ka sthaü puñaü yatra . 1 viùamonnataprade÷e hemacaø . %<sthapuñagatamapi kravyamavyagramattãti>% màlatãmàø . 2 viùamasthàne--sa¤càriõi--jãve puø trikàø .

#<sthala># sthàne bhvàø paraø akaø señ jvalàø . sthalati asthàlãt . ùñhaladhàtunaivàyaü gatàrtha ityanye .

#<sthala># naø strãø sthala--ac . jala÷ånye akçtrime måbhàge amaraþ strãtvapakùe ïãp . %<vanasthalãrmarmarapattramokùaþ>% kumàraþ . 2 kçtrimàkçtrimaprade÷amàtre 3 kçtrimabhåbhàge tu naø .

#<sthalakanda># puø sthalajaþ kandaþ . (vanaola) agràmyakande ratnamà0

#<sthalakamala># naø sthalajàtaü kamalam . sthalapadme bhàvapraø .

#<sthalakumuda># puø sthale kumudamastyasya sàdç÷yena ac . karavãre ràjaniø .

#<sthalapadma># naø sthalajàta padma ÷àkaø . svanàmakhyàte puùpapradhànavçkùe triø sthalajaü padmamiva . 2 sànake puø ratnamà0

#<sthalapadminã># strã sthalapadmànàü samåhaþ teùàü sannikçùñade÷o và ini ïãp . 1 sthalapadmasamåhe 2 tadyuktavçkùe ca . %<dadar÷a dånaþ sthalapadminãü nalaþ>% naiùaø .

#<sthalama¤jarã># strã sthalasya ma¤jarãva . apàmàrge ratnamàø .

#<sthala÷çïgàña># puø sthalajàtaþ ÷çïgàñaþ ÷àkaø . 1 gokùure ratnamàø tasya kaõñakàvçtatvàta tathàtvam .

@<[Page 5353a]>@
#<sthaleruhà># strã sthale rohati ruha--ka aluksaø . 1 ghçtakumàryàm 2 dagdhàvçkùe ca ràjaniø .

#<sthale÷aya># puø sthale ÷ete ÷ã--ac aluksaø . varàharuruprabhçtau pa÷au ràjaniø . 2 sthala÷àyini triø .

#<sthavi># puø sthà kvi yernettva . 1 tantuvàye ujjvaladaø . 2 svarge 3 jaïgame ca saükùiptaø .

#<sthavira># naø sthà--kirac sthavàde÷aþ . 1 ÷aileye gandhadravye ràjaniø 2 caturmukha brahmàõa puø hemacaø . 3 acale 4 sthire triø uõàø 5 vçddhe ca triø amaraþ . 5 mahà÷ràvagayàü strã ràjaniø .

#<sthaviùñha># triø ati÷ayena sthålaþ iùñhan lalope guõaþ . ativçddhe amaraþ . iyasun sthavãyànapi arvivçddhe triø striyàü ïãp .

#<sthàõu># puø sthà nu paùoø õatvam . 1 ÷ive 2 ÷àkhà÷ånyavçkùe ca amaraþ 3 àyudhabhede puø nãlakaø . 4 vçddhe triø dharaõiþ ÷ivasya sthàõu÷abdavàcyatve kàraõamuktaü vàmanapuø 46 aø . yathà %<samuttiùñhan jalàttasmàt prajàstàþ sçùñavànaham . tato'haü tàþ prajà dçùñvà rahità eva tejasà . krodhena mahatà yukto liïgamutpàñya càkùipam . utkùiptaü saraso madhye årdhvameva yadà sthitam . tadàprabhçti lokeùu sthàõurityeva vi÷rutam>% .

#<sthàõutãrtha># naø ÷aive tãrthabhede vàmanapuø 13 aø .

#<sthàõóila># puø sthaõóile ÷ayità'õ . vratàrthaü sthaõóile ÷ayitari amaraþ .

#<sthàõvà÷rama># puünaø 6 taø . himàcalasthite ÷ivasya tapa÷caraõà÷ramabhede %<sthàõvà÷ramaü haimavataü jagàma>% kumàraþ .

#<sthàõvã÷vara># puø ÷ivaliïgabhede %<sthàõurnàmnà hi lokeùu påjanãyo divaukasàm . sthàõàvã÷aþ sthito yasmàt sthàõvã÷varastataþ smçtaþ>% vàmane 42 aø tanmàhàtmyàdikam . tatra dç÷yam .

#<sthàna># naø sthà--lyuñ . 1 sthitau 2 sàdç÷ye 3 avakà÷e mediø 4 sannibe÷e 5 vasatau heamcaø 6 granthasandhau trikàø 7 bhàjane halàø 8 nikañe 9 vyàkaraõokte prasaïga àdi÷yamànasya yaõàdeþ kàraõabhåte igàdau . 10 nãtivedinàmupacayàpacayahãne sàmyàvasthàne ca amaraþ . upacayàpacayau ca aùñavarga÷abdoktasya kçùyàdereva bharataþ . basabhi÷ca lokabhedaþ . samyagvàtta nàü svasvadharmànuùñhàyinàü janànàü lokavi÷eùàtmakaü sthàna¤ca agnipu uktaü yathà %<pràjàpatyaü bràhmaõànàü smçtaü sthànaü kriyàvatàm . kùatrivàõàü tathà caindraü saügràmeùvanuvartinàm . gàndharvaü ÷ådrajàtãnàü paricaryànukàriõàm . aùñà÷ãtisahasràõàü yatãnàmårdhvaretasàm . smçta teùàntu yat sthànaü tadeva guruvàsinàm . saptarùãõàntu yat sthànaü smçtaü tadvat vanaukasàm . pràjàpatyaü gçhasthànàü gçhadharmànuvartinàm . nyàsinàntu paraü brahma yoginàmamçtaü smçtam . ekàntavàdinàü brahmadhyàyinàü paramaü padam . tàmasramandhatàmisramahàraurava rauravam . asipatravanaü ghoraü kàlapatramarãcimat . vedasya nindakànàntu yaj¤avyàghàtakàriõàm . sthànametat samàkhyàtaü svadharmavinivartinàm>% ÷rutiliïgàdhikaraõokte 11 krame mãmàüø . sthànaü kramo yogabalaü samàkhyà pàrthasàrathiþ . 12 j¤àpake nigrahasthànamityàdi .

#<sthànaka># naø svàrtha ka . 1 sthàna÷abdàrthe . sthàne kaü jalamatra . 2 àlavàle hemacaø .

#<sthànaca¤calà># strã sthàne sthitàvapi ca¤calà . 1 varvarãvçkùe ÷abdecaø . alpavàtena ca¤calatvàttasyàstathàtvam .

#<sthànacyuta># triø sthànàt svasthànàt cyutaþ . padacyute %<sthànasthitasya padmasya sitre varuõabhàskarau . sthànacyutasya tasyaiva kleda÷oùaõakàrakau>% garuóapuø 115 aø . sthànabhraùñàdayo'pyatra . %<sthànasthità÷ca påjyante påjyante ca padasthitàþ . sthànabhraùñà na påjyante ke÷à dantà nakhà naràþ>% garuóapuø 115 aø .

#<sthànàdhyakùa># triø sthàne adhyakùaþ . sthànarakùake hemacaø .

#<sthànika># triø sthàne'dhikçtaþ ñhak . sthànàdhyakùe hemacaø .

#<sthànin># triø sthànamasyàsti rakùyatvena ini . 1 sthànarakùake sthànaü prasaïgaþ astyarthe ini . vyàkaraõàkte àdi÷yamànasya yaõàdeþ kàraõe igàdo %<sthànivadàde÷o'nalvidhàviti>% pàõiniþ .

#<sthànãya># naø sthãyate'smin sthà--àdhàre anãyar . 1 nagare amaraþ . sthànaü sàdç÷yaü vàsaü và'rhati sthànasyedam và cha . 2 vàsayogye de÷e 3 sadç÷e 4 sthànasambandhini ca triø .

#<sthàne># avyaø sthà--ne . 1 yogyatve 2 aucitye ca %<sthàne bhavànekanaràdhipaþ sanniti>% raghuþ . 3 satye 4 sàdç÷ye 5 karaõàrthe ca ÷abdaraø .

#<sthàpatya># puø sthapatireva svàrthe ùya¤ . 1 cantaþpurarakùaka ka¤cukiprabhçtau amaraþ . tasya bhàvaþ ùya¤ . 2 sthapatidharma na0

#<sthàpaka># triø sthàpayati sthà--õic--puk õvul . yathàvasthànamucitaü tathà nive÷ake . sthitisthàpakaþ .

@<[Page 5354a]>@
#<sthàpanaü># naø sthà--õic--puk lyuñ . 1 àropaõe 2 puüsavanàkhye garbhasaüskàre ca mediø . 3 samàdhau . yuca . sthàpanàpyatra strã sà ca nive÷ane vàde bhàvapakùasya pramàõàdinà vyavasthàpane ca .

#<sthàpanã># strã sthàpyate'nayà sthà--õic--puk karaõe lyuñ ïãp . pàñhàyàm amaraþ .

#<sthàpita># triø sthà--õic--puk kta . 1 ni÷cite 2 nive÷ite 3 nyaste ca mediø .

#<sthàman># naø stha--manin . 1 sàmarthye amaraþ 2 bale ca .

#<sthàyin># triø sthà--õini . 1 sthiti÷ãle alaïkàrokte rasànukåle ratyàdibhàve puø . %<vibhàvenànubhàvena vyaktaþ sa¤càriõà tathà . rasatàmeti ratyàdiþ sthàyã bhàvaþ sacetasàm>% %<aviruddhà viruddhà và yaü tirodhàtumakùamàþ àsvàdàïkurakando'sau bhàvaþ sthàyãti sammataþ>% . %<ratirhàsa÷ca ÷oka÷ca krodhotsàhau bhayaü tathà . jugupsà vismaya÷cetthamaùñau proktàþ ÷amo'ùi ca>% sàø daø . ete ca krameõa ÷çïgàràdãnàü sthàyibhàvàþ .

#<sthàyuka># triø sthà--uka¤ . 1 sthiti÷ãle 2 ekagràmàdhikçte puø amaraþ .

#<sthàla># naø sthalati tiùñhatyannàdyatra àdhàre gha¤ . (thàla) 1 annapàtrabhede . 2 pàkapàtre (hàüói) strã amaraþ gauràø ïãù .

#<sthàlãpàka># puø sthàlyàü pàkaþ . gavyadugdhena sthàlyàü kçte 1 pàkabhede . sthàlyàü pacyate'sau paca--karmaõi gha¤ 2 carau tatpàkaprakàraþ caru÷abde diïamàtramuktaþ gobhiloktaprakàraþ saüø taø dar÷ito yathà tatra gobhilaþ athodåkhalamuùale prakùàlya sårpa¤ca pa÷càdagneþ pràgagràn ku÷ànàstãrya upasàdayuti atha havirnirvapediti . brãhãn yavàn và kàüsyena carusthàlyà và amuùmai tvà yuùñaü nirvapàmãti devatànàmodde÷aþ sakçdyajuùà dviståùõãm atha pa÷càdavahantumupakramate dakùiõottaràbhyàü pàõibhyàü triþphalãkçtàüstaõóulàü strirdevatàbhyaþ prakùàlayet dvirmanuùyebhyaþ sakçta pitçbhya iti . %<pavitràntarhitàüstaõóulànàvapet ku÷ala÷çtamiva sthàlãpàkaü sthàpayet pradakùiõamudàyuvan ÷çtamabhighàrya uùñagudvàsya pratyabhighàrayediti>% såø . asyàrthaþ upasàdayati sthàpayati devatànàmodde÷aü devatànàmoccàraõaü yathà syàttathà amuùmai tvà juùña nirvapàmãtyanena udåkhalopari vrãhyàdãn kàüsyàdinà sakçnnirvapet . atràmuùmà ityatra caturthyantanàmoccàraõam . ataeva kàtyàyanaþ %<asàviti nàma gçhnàti>% . nàràyaõãye'pi %<adaþ padaü hi yadråpaü yatra mantre hi dç÷yate . sàdhyàbhidhàna tadråpaü tatra sthàne niyojayet>% . ato'daþ pada eva nàmoho natu viråpàkùajapàdàvidamityàdau . eva¤càgnaye tvà juùñaü nirvapàmãti sàmagànàm yajuþprayogo gobhile nirvàpamàtra÷ruteþ yajurvedikasamantrakagrahaõaprokùaõe sàmagena na kàrye . yajuþparibhàùàmàha jailiniþ ÷eùe yajuþ÷abdaþ iti . ÷eùe mantrabhinne mantrajàte . tata÷ca yanmantrajàtaü pra÷liùñapañhitaü gànapàdabhedarahita tadyajuriti . bahudaivatye ca bahudevatànàmabhiþ pratyekaü nirvàpaþ . annanirvàpo mantreõaiva homo'pi pçthak . nirvàpaparimàõantu homasaükhyàvi÷eùasthityanusàreõetyàha chandogapari÷iùñam %<devatàsaükhyayàgçhya nirvàpàü÷ca pçthak kçthak . tåùõãü dvireva gçhõãyàddhoma÷càpi pçthak pçthak . yàvatà homanirvçttirbhaved và yatra kãrtità . ÷eùa¤caiva bhavet ki¤cittàvantaü nirvapeccarum>% . yadyapi devatàsaükhyayeti vacanaü carusama÷anãyayoþ ityupakramya pañhitaü tathàpyàïkùàyàlàghavena carusàmànyaparamiti . caruvidhau tu vidyàkaravàjapeyã %<yatra prayojanàmàvani÷cayastatraiva tadupàdànàdilopaþ . yatrànuùñhànavelàyàmeva puruùadoùeõa prayojanàbhàvo j¤àyate tadà pràk tanni÷cayàt ÷àstrapràpitaþ padàrtho niyamàpårvamàtràrthamanuùñheya>% iti . ataeva yadà tvàlasyàdinà vrãhyàdisthàne taõóulà gçhãtàþ tadàpi avaghàtàdi samàcàranti yàj¤ikàþ pañhanti ca . %<ghàte nyåne tathà chinne sànnàyye màntrike tathà . yaj¤e mantràþ prayoktavyàmantràyaj¤àrthasàdhakàþ>% . màntrike mantrasàdhye avaghàtàdau . nyåne tatkàle mantrapàñhàbhàve'pi yaj¤akàle mantràþ pàñhyàþ . asmiüstu mantràrthaj¤ànasy nàstyupayogaþ . carusthàlãyaparimàõamàha chandogapari÷iùñam . %<tiryagårdhvasaminmàtrà dçóhà nàtivçhanmukhã . mçõmayyauóumbarã vàpi carusthàlã pra÷asyate>% . garbhaprastàra dãrghàbhyàü pràde÷apramàõà carusthàlã auóumbarã tàmramatã eùà pàyasacaràvapi na niùiddhà %<payonuddhçtasàra¤ca tàmrapàtre na duùyati>% smçtisàgaradhçtavacanàcca . ataeva ÷àradàtilake %<tata÷ca saüskçte vahnau gokùãreõa caruü pacet . mantreõa kùàlite pàtre nave tàmramayàdike>% . dakùiõottaràbhyàmiti dakùiõa uttara upari yayoþ pàõyostàbhyàü mupalaü gçhãtvà iti ÷eùa . tri . phalãkçtàn tridhà vituùãkçtàn kaõóanaprasphoñanàbhyàmiti ÷eùaþ . pavitràntarhitàn pavitram antàrhataü vyavahitaü yeùàü tàn . tena carusthàlyàmuttaràgraü pavitraü niþkùipya taõóulàn nikùipet . ku÷ala÷çtamiveti ku÷alena pàkanipuõena ÷çtaü yathà na dagdhaü nàtiklinnaü na mandapakvaü yathà syàttathà sthàlãpàkaü ÷rapayet . ataeva chandogapari÷iùñam . %<svaü÷àkhoktyà caruþ svinnohyadagdho'kañhinaþ ÷ubhaþ . na càti÷ithilaþ pàko na ca vãtaraso bhavet>% . vãtarasogàlitamaõóaþ . pradakùiõamudàyuvànnati pradakùiõàvartaü yathà syàttathà mekùaõena årdhvamãùanmi÷rayan . yu mi÷raõe ityasya råpametat . ÷çtamityabhighàryeti sphuñitam . carumàjyasraveõàplàvya udagagneruttarasyàm uttàrya pratyabhighàrayet punarghçtena tathà secayet . vçùotsarge tu abhighàraõadvayàt pårvaü jvaladaïgàreõa vidyotanadvayamàha chandogapari÷iùñam %<adhi÷çtamavadyotya su÷çta¤càbhighàrayet . ghçtena secayet pa÷càt punarevàbhithàrayet>% . mekùaõàdãnyàha chandogapari÷iùñam %<idhma jàtãyamidhmàrdhapamàõaü mekùaõaü bhavet . vçttaü vàrkùa¤ca pçthvagramavadànakriyàkùamam>% . idhmàrdhapramàõaü pràde÷advayamidhmasya pramàõaü parikalpitamiti tadardham eùaiva darvã vi÷eùastu mahàsruve . %<darvãdvyaïgulapçthvagrà turãyeõa tu mekùaõam . muùalodåkhale vàrkùe svàyate sudçóhe tathà . icchàpramàõe bhavataþ sårpaü vaiõavameva ca>% . atra tiryagårdhvetyàdi vaiõavameba cetyantena carvaïgamabhidhàya bhåmijapaparimamåhanahastavinyàsaü kuryàdityuktam . sthàlyàü pàkapàtre pàkaþ pacyamànaþ . 3 pàkabhàjane pacyamàne . càturùàvyàdau tattyàge phalaü tiø taø dar÷itaü %<labhate santati dãrghàü sthàlãpàkamabhakùayan>% .

#<sthàlãpulàka># puø sthàlãsthàþ pulàkàstaõóulàþ santyatra ekadharmatonnàyakatvena ac . mãmàüsakokte %<sthalãsthàstaõóa là ete sarve vikëttibhàgenaþ . samakàlàgnisaüyogabhàgitvàt pratipannavat>% ityanumànakalthake nyàyabhede yathà ekasya pàkadar÷anena anyeùàü pàkaj¤ànam evaü ekaråpàõàü sarveùàmekadharmàkràntatvamityevaüråpodbhàvanam .

#<sthàlãbila># naø 6 taø . sthàlãsthe ÷ånyabhàge tadarhati cha yat và . sthàlãbilãya (lya) taõóulàdau triø siø kau0

#<sthàlãvçkùa># puø sthàlyai--vçkùaþ . 1 a÷vatthàkàre sthàlãnarmàõa sàdhane 2 vçkùabhede . %<sthàlãvçkùo laghuþ svàdustuvarastikta uùõakaþ . kañupàkarasaþ gràhã viùapittakaphàpahçt>% bhàvapra0

#<sthàvara># triø sthà--varaca . 1 aca¤cale 2 sthira vçkùàdau vyàdau ca amaraþ . %<sthàvaraü jaïgama¤caiva yadyapi svayamàjatam>% smçtiþ . 3 parvate puø 4 dhanurguõe naø trikà . sthàkarasarga÷ca ùaóvidhaþ sarga÷abde 5250 pçø dç÷yaþ . khyàvarabhamaü ca sannikçùñe kretari sati asannikçùñàya na vikreyaü yathoktaü mahànirvàø 12 paø sthàvaraü dhanamanyasmai sthite sànnidhyavartini . yogye kretari vikretuü na ÷aktaþ sthàvaràdhipaþ . sànnidhyavartinàü jàtiþ savarõo và vidveùyate . tayorabhàve suhçdo vikretricchà garãyasã . nirõãtamålye paõyena sthàvarasya krayodyame . tanmålya¤cet sanãpastho ràti kretà na càparaþ . målyaü dàtuma÷akta÷cet sammato vikraye'pi và . sannidhisthastadànyasmai gçhã ÷aknoti vikraye . krãta¤cet sthàvaraü devi! parokùe prativàsinaþ . ÷ravaõàdeva tanålyaü dattvà'sau pràptumarhati . kretà tatra gçhàràmàn vinirmàti bhunakti và . målyaü dattvà'pi nàpnoti sthàvaraü sannidhisthitaþ . %<sthàvare vikrayo nàsti kuryàdàdhimanuj¤ayà>% smçtiþ . sthàvarasya kevalavikrayaniùedhàt vikraye'pi kartavye sahiraõyamudakaü dattvà dànaråpeõa vikrayaþ kartavya iti mitàø . %<eko'pi sthàvare kuryàt dànàdhamanavipayam nàpatakàle kudumbàrtha dharmàrthe ca vi÷eùataþ>% smçtiþ . %<saüvibhàgakrayapràptaü picyaü labdha¤ca vànyataþ . svàvaraü siddhimàpnoti bhuktyà, hànirupekùayà>% . %<sodàyike sadà stràõàü syàtantryaü parikãrtitam . vikraye caiva dàne ca yaùeùñaü sthàvareùvapi>% kàtyàø . %<bhartrà pãtena vyadvarta striyai tasmin mçte'pi ca . sà yathàkàmama÷nãyàt dadyàdvà sthàvaràdçte>% nàradaþ . %<avibhaktaü sthàvara yat sarveùàmeva tadbhavet . vibhaktaü sthàvaraü gràhyaü nànyodaryaiþ katha¤cana>% yamaþ . %<sarveùàü tulyaråpàõàü sodaràsodarà õàmiti>% ÷rãkçùõaþ .

#<sthàvaràdi># puünaø sthàvaramàdirheturvà yasya . 1 vatasanàbhaviùe ràjaniø 2 sthàvarapramåtau triø .

#<sthàvira># naø sthavirasya bhàvaþ aõ . vçddhatve amaraþ . tacca saptativarùàpagame bhavati %<àùoóa÷àt bhavedbàla staruõastata ucyate . vçddhaþ syàt saptaterårdhvaü varùãyàn navateþ param>% smçtiþ .

#<sthàsaka># puø sthà--sa--svàrthàdau ka . 1 amaïkàre 2 càrcikye amaraþ 3 jalavudupura ca medi .

#<sthàsnu># triø sthà--snu . 1 sviti÷ãme amãraþ %<cyusàdivaþ sthàsnurivàciraprabhà>% bhaññiþ . 2 ÷à÷vate bharataþ . 3 vçkùe ÷rãdharaþ

#<sthita># triø sthà--kta . 1 årdhvasthatayà daõóàyamàne %<sthitàyàü sthànamàcareþ>% raghuþ . 2 ni÷cale 3 pratij¤àyukte mediø . 4 sthiti÷àlini ca .

#<sthiti># strã sthà--ktin . 1 maryàdàyàü mediø 2 nyàyyapathàvasthàne amaraþ . 3 sthàne ca . sthànabhede sthitiniùedho yathà %<nàsthibhasmakapàlàni na ke÷àn và katha¤cana . tuùàïgàrakaviùñhàdyaü nàdhitiùñhet kadàcana>% kaurmapuø 15 aø .

#<sthitisthàpaka># sthitiü sthàpayati sthà--õic--puk õvul . nyàyàkte saüskàravi÷eùe %<saüskàrabhedo vego'tha sthitisthàpakabhàvane>% %<sthitisthàpakasaüskàraþ kùitau keciccaturùvapi . atãndriyo'sau vij¤eyaþ kvacit spande'pi kàraõam>% bhàùàpaø . tallakùaõaü pçthivãmàtrasamavetasaüskàratvavyàpyajàtimattvam . saüskàratvasyàjàtitve tu tadvyàpyadhamavattvam . tathà ca pårvasaüyàgajanitasaüyoganà÷akatve sati pårvasaüyogajàtãyasaüyogajanakatvaü tattvam . sa ca kriyàvi÷eùajanyaþ kriyàvi÷eùajanakaþ svajanyakriyànà÷yo guõavi÷eùaþ . anyathàkçtasya punastadasyatayà sthàpakaþ guõavi÷eùa ityanye . yathà''kçùñaj¤àsvàdãnàü tyàge punastathàvasthitatayà ava sthàpakaþ . sa ca atãndriyaþ .

#<sthira># puø sthà--kirac . 1 parvate 2 deve 3 vçkùe 4 kàrtikeye ÷abdaraø . 5 ÷anau 6 mokùemediø . 7 vçùe ràjaniø . 8 dhavavçkùe bhàvapraø . jyotiùokteùu 9 vçpasiühavç÷cikakumbharà÷iùu ca . 10 kañhine 11 ni÷cale ca triø . 12 ÷àlmalau strã ÷abdacaø evaü 13 kàkolyàü jañàø 14 pçthivyàü 15 ÷àlaparõyà¤ca strã amaraþ . pçthivyàþ sthiratvaü matabhedena acala÷abde 82 pçø dar÷itam . sthiratayà varõyàþ padàrthàþ kavikalpaø uktà yathà yuddhe pradhàgabhañaþ sàdhvoyanaþ sajjanamanaþ . dharmàdharmo manaþ bhogà sampàdanabhàve tayorbahukàlasthitatvàt sthiratvam .

#<sthiragandha># puø sthirà gandhà yasya 1 campakavçkùe 2 pàñalàyàü 3 ketakyà¤ca strã ràjaniø . 4 sthiragandhayukte dravyamàtre tri0

#<sthiracchada># puø sthira÷chadà yasya . bhårjapattravçkùa ratnamàø .

#<sthiracchàya># puø sthiràniyatàcchayà yasya . 1 vçkùamàtre ÷abdamàø 2 chàyàpradhàne vañàdau trikàø .

#<sthirajihva># puø sthirà aca¤calà jihvà yasya . matsye hemacaø .

#<sthirajãvità># strã sthiraü jãvitamàyuvyaü yasyàþ . 1 ÷àl malãdçkùe ÷abdaraø . 2 cirajãvale triø .

@<[Page 5356b]>@
#<sthiratara># triø ati÷ayena sthiraþ tarap . 1 atthantakhire amara 2 ã÷vare puø .

#<sthiradaüùñra># puüstrãø sthirà daüùñrà yasya . 1 sarpe sthriyàü ïãp 2 varàhàkçtiviùõau puø mediø 3 dhvanau ajayaþ .

#<sthirapattra># puø sthiràõi pattràõyasya . hintàle ràjaniø .

#<sthirapuùpa># puø sthiraü puùpamasya . 1 campakavçkùe 2 bakulavçkùe ca ràjaniø .

#<sthirapuùpin># puø sthiraü puùpamastyasya bàhulyana ini . tilakavçkùe ràjaniø .

#<sthiramati># strã sthirà--matiþ . 1 sthirabuddhau sthirà matiryasya . 2 sthirabuddhiyukte triø . %<aniketaþ sthiramatiþ>% gãtà .

#<sthirayauvana># naø puø sthiraü yauvanamasya . 1 vidyàdharàdau devayànibhede trikàø 2 cirasthàyiyauvanayukte triø .

#<sthiraraïgà># strã sthiro raïgo ràgo yasyàþ . nãlyàm ràjaniø .

#<sthiraràgà># strã sthiro ràgo ra¤janaü yasyàþ . 1 dàruharidràyàm ràjaniø . 2 ni÷calaràgayute triø .

#<sthirasàdhanaka># puø sthiraü sàdhayati lyu tataþ syàr÷aü ka . sinduvàravçkùe ràjaniø .

#<sthirasàra># puø sthiraþ sàro yasya . (seguõa) ÷àkavçkùe ràjani0

#<sthiràïghripa># puø karmaø . hintàlavçkùe ràjaniø .

#<sthiràyus># puø sthiramàyuryasya . 1 ÷àlmalivçkùe asaraþ dãrghakàlasthàyitvàttasya tathàtvam . 2 cirajãvini triø .

#<sthuóa># varaõe tudàø kudàø paraø sakaø señ . syuóati alyuïãt tusthoóa . ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<sthåõà># strã sthà--nak ådantàde÷aþ pçùoø . (khuüdã) 1 mçhastambhe %<sthåõàva÷eùaü gçham>% sàhiø 2 lauhapratimàyà¤ca amaraþ

#<sthålànikhanananyàya># puø nyàya÷abdobde 417 pçø nyàyabhede .

#<sthåra># puø sthà--åran kicca . 1 vçùe saükùiptasàø . 2 manuùye siø kauø .

#<sthårin># puø sthà--åran kicca sthåro vçùàdirbhàravàhakaþ sthåro'styasya sàdç÷yena iti . vçùàdivatpçùñhena bhàravàhake'÷ve khare ca sthårasya bhàvaþ aõ sthauraü tadasyàsti ini sthaurãtyapyatra amaraþ .

#<sthåla># vçühaõe adaø cuø ubhaø akaø señ . syålayati--te atusthålat--ta . vahvackatvànna sopade÷aþ .

#<sthåla># triø sthla--ac . 1 pãvare (moñà) amaraþ 2 kåñe 3 samahe ca naø mediø . 4 panase puø ràjaniø . 5 gajapippalyàm strã ÷abdacaø . evaü 6 evàürau ràjaniø . 7 vçhadelàyà¤ca ratnamàø svàrthe ka . pãvare triø . saüj¤àyàü kan (uluóa) tçõabhede puø ratnamàlàkoùaþ .

#<sthålakaïgu># puø karmaø . varakadhànye (voradhàna) ràjaniø .

#<sthålakaõà># strã karmaø . 1 sthålajãrake ràjaniø 6 baø . 2 pãnakaõayute triø .

#<sthålakaõñaka># puø sthålaþ kaõñako'sya . jàlavarvure ràjaniø kap ata ittvam . sthålakaõñakikà ÷àlmalãvçkùe strã .

#<sthålakaõñà># strã sthålaþ kaõñaþ kaõñako'syàþ . vçhatyàm ràjaniø .

#<sthålakanda># puø sthålaþ kando'sya . 1 raktala÷une 2 ÷åraõe 3 hastikande 4 mànake ca ràjaniø .

#<sthålakùveóa># puø sthålaþ kùveóo yatra . vàõe trikàø .

#<sthålaca¤cu># puø sthålà ca¤curiva ÷isvà'sya . 1 mahàca¤cu÷àke ràjaniø 2 vçhacca¤cuyute triø .

#<sthålajãraka># puø karmaø . jãrakabhede (kàlajirà) bhàvapraø .

#<sthålatàla># puø karmaø . hintàle ràjaniø .

#<sthålatvacà># strã sthålà tvacà yasya . kà÷marthyàm ràjaniø .

#<sthåladaõóa># puø sthålo daõóo'sya . devanale ràjaniø . sthålanàlo'pyatra .

#<sthåladarbha># puø sthålaü dçóhaü dçbhyate'nena dçbha--tha¤ . mu¤e (muja) ràjaniø .

#<sthåladalà># strã sthålàni dalàni yasyàþ . ghçtakumàrvyàm ràjaniø .

#<sthålanàsa># puüstrãø sthålà nàsà'sya . 1 ÷åkare hemacaø striyàü ïãù . 2 vçhannàsàyute triø striyàü ïãp . striyàü ñàp sthålanàsiko'pyatra .

#<sthålapañña># puø sthålaü paññaü yasmàt . kàrpàse ÷abdaraø tatsåtrajapaññasya sthålatvàttathàmam . pçùoø sthålapaññàka tatràrthe puø ÷abdaraø .

#<sthålapàda># puüstrãø sthålàþ pãnàþ pàdà asya nàntyalopaþ samàø . 1 gaje ÷abdamàø striyàü ïãù . 7 taø . 2 ÷lãpadaroge ca .

#<sthålapuùpa># puø sthålaü puùpaü yasya . 1 vakavçkùe 2 parvatajàtàparàjitàyàü strã ratnamàø . 3 yavatiktàyàü strã ràjaniø ïãp .

#<sthålaphala># puø sthålaü phalamasya . 1 ÷àlamalãvçkùe ràjaniø . 2 vçhatphalànvite triø . 3 ÷aõapuùyàü strã ràjaniø .

#<sthålabhåta># naø karmaø . yedàntokte pratyekaü pa¤càtmakatàmàpanne pçthivyàdau bhåte .

#<sthålamarica># naø nityakarmaø . kallole ràjaniø .

#<sthålamåla># naø . 6 vaø . càõakyamåle ràjaniø .

@<[Page 5357b]>@
#<sthålalakùa(kùya)># triø sthålaü lakùayati dànàya saükalpate lakùaaõ sthålaülakùyaü và'sya . bahudàtari amaraþ .

#<sthålavartmakçt># puø sthålaü vartma kaüroti kç--kvip . bràhmaõayaùñikàyàm ÷abdaraø .

#<sthålavalkala># puø sthålaü valkalamasya . 1 raktalodhre jañàø . 2 sthålatvacànvite triø .

#<sthålavçkùaphala># puø sthalasya vçkùasyeva phalamasya . aigdhapiõóãtakavçkùabhede (mayanà) ràjaniø .

#<sthålavaidehã># strã videhe bhavà aõ karmaø . gajapippalyàm ràjaniø .

#<sthåla÷àñaka># puø karmaø . sthålavastre amaraþ sthåla÷àñikàdayà'pyatra strã jañàø .

#<sthåla÷àli># puø karmaø . mahà÷àlau ràjaniø .

#<sthåla÷ãrùikà># strã sthålaü ÷ãrùaü yasyàþ kap ata ittvam . kùudrapipãlikàyàm hemacaø . 2 vçhanmastakayute triø .

#<sthålaùañpada># puø ùañpada iva sthålaþ ràjaø . varelàyàm

#<sthålaskandha># puø sthålaþ skandho'sya . lakuce (màndàra) ràjaniø .

#<sthålahasta># naø sthålaþ hasta ivàkàre'sya . gaja÷uõóe trikà0

#<sthålàü÷à># strã sthålaþ aü÷o'vayavo'syàþ . 1 gandhapatràyàm ràjaniø 2 sthålàvayave triø .

#<sthålàmra># puø karmaø . àmrabhede ràjàmre ràjaniø .

#<sthålàsya># puüstrãø sthålamàsyaü yasya . 1 sarùe ÷abdacaø striyàü jàtitve'pi yopadhatvàt ñàp . 2 vçhasmukhayute triø .

#<sthålairaõóa># puø karmaø . vçhaderaõóavçkùe ràjaniø .

#<sthålailà># strã karmaø . vçhadelàyàm (vaóa elàica) ràjaniø .

#<sthåloccaya># puø sthålànàsupalànàsuccayo yatra . 1 gaõóa÷aile sthålasya gajasya uccayaþ . 2 gajamadhyagatau 3 varaõóe 4 asà kalye mediø 5 gajadantacchidre ca ÷abdamàø .

#<stheya># puø sthãyate vivàdanirõàyakatayàsau sthà--karmaõi yat . vivàde 1 saü÷ayanirõàyake (jurã) 2 purohite ca mediø 3 sthire triø hemacaø .

#<stheyas># triø ati÷ayena sthiraþ ãyasun sthàde÷aþ . 1 sthiratare 2 ÷à÷vate triø bharataþ . striyàü ïãp . iùñhan stheùñho'pyatra tri0

#<sthairya># naø sthirasya bhàvaþ ùya¤ . sthiratàyàm .

#<sthauõeya(ka)># puø sthåõàyàü tatsamope mavaþ óhak dasa¤ và . granthiparõanàmagandhadravye (gàüñhimàlà) amaraþ . %<sthauõegakaü vahiüvarhaü ÷ukavarha¤ca kukkuram . ÷ãrõaü roma÷åkaü càpi ÷ukapuùpaü ÷ukacchadam . sthauõeyakaü kadu svàdu tiktaü sigdhaü tridoùanut . medhà÷ukrakaraü tvacyaü rakùo'÷rãjvarajantujit . hanti kuùñhàsnatçódàhadaurgandhyatilakàsakàn granthiparõasyaiva bhedo, bhaõói ura iti nepàlade÷e bhavati . ni÷àcaro dhanaharaþ kitavo gaõahàsakaþ . rocako madhurastiktaþ karñuþ pàke kañurlaghuþ . tãkùõo hçdyo himo hanti kuùñhakaõóåkaphànilàn . rakùo'÷rãsvedamedo'srajvaragandhaviùavraõàn>% bhàvapraø .

#<sthaulya># naø sthålasya bhàvaþ ùya¤ . pãvaratve .

#<snapana># puø snà--õic--puk lyuñ . jalàdinà'bhiùekakaraõe

#<snava># puø snu--bhàve ap . 1 savarõe 2 kùaraõe ca amaraþ .

#<snasà># strã snasa--niràse ac . sràyau hemacaø .

#<snàtaka># puø snà--bhàve kta snànaü vedàdhyayanànantaraü samàvartanàïgasnànaü tadasyàsti kan, kartari kta svàrthe ka và . vedàdhyayanànantaraü gàrhasthyàya kçtasamàvartanàüïgasnàne gçhasthabhede tacca vrataü mitàø àcaràdhyàye dar÷itaü yathà snànàdàrabhya bràhmaõasyàva÷yaü kartavyàni vidhipratiniùedhakàtmakàni mànasasaükalparåpàõi snàtakavratànyàha %<na svàdhyàyavirodhyarthamãhneta na yatastataþ . na viruddhaprasaïgena santoùã ca bhavet sadà>% yàj¤aø . bràhmaõasya pratigrahàdayo'rthapràptyupàyà dar÷itàþ . atra vi÷eùa ucyate . svàdhyàyaviruddhamarthamapratiùiddhamapi neheta nànvicchet . na yatastato na yataþ kuta÷cidaviditàcàràt, na viruddhaprasaïgena viruddho'yàjyayàjanàdiprasaïgo nçtyagãtàdi viruddhaü và tatra prasaïga÷ca viruddhaprasaïgaþ tena nàrthamãheta iti samba dhyate . tatra àvçttiþ pratyekaü paryudàsàrthà . sarvatràpyasmin snàtakaprakaraõe na¤÷abdaþ paryudàsàrthà eva . ki¤ca . arthàlàbhepi santoùã paritçpto bhavet . cakàràt saüyata÷ca %<santoùaü paramàsthàya sukhàrthã saüyato bhavet>% iti manusnaraõàt . kutastarhi dhanamanvicchedityata àha mitàø . %<ràjàntevàsiyàjyebhyaþ sãdannaccheddhanaü kùughà . dambhi haitukapàùaõóivakavçttãü÷ca varjayet>% yàj¤aø . kùudhà sãdan pãhyamànaþ snàtako ràj¤o viditavçttàntàdantevàsino vakùyamàõalakùaõàdyàjyàdyàjanàrhàcca dhanamàdadãta . kùudhà sãdannatyamena vibhàgàdipràptakuñumbapoùaõaparyàptadhano na kàõavemànvacchediti gamyate . ki¤ca . dammihetukàdãn sakalakàryeùu laukika÷àstrãyeùu varjayet . lokara¤janàrthameva karmànuùñhàyã dambhã yukùibalena sarvatra saü÷ayakàrã haitukaþ traividyavçddhàparigçhãtàmramiõaþ pàùaõóinaþ . pakañadasya vartanamiti vakavçttiþ . yathàha maóhaþ %<adho dçùñirnaikçtikaþ svàrthasàdhanatatparaþ . ÷añho mithyàvinãta÷ca vakavçttirudàhçtaþ>% iti . pratiùiddhasevino vikarmasyàþ vióàlamàrjàrastasva svabhàvo vrataü yasyàsau vaióàlavratikaþ %<dharmadhvajã sadà lubdha÷chàdmiko lokadàmbhikaþ . vaióàlavratiko j¤eyo hiüsraþ sarvàbhisandhakaþ>% iti manusmaraõàt . cakàràdvikarmasthavaióàlabratika÷añhàn yathàha manuþ %<pàùaõóino vikarmasthàn vaióàlavratikàn ÷añhàn . haitukàn vakavçttãü÷ca vàïmàtreõàpi nàrcayet>% iti . ÷añhaþ sarvatra vakraþ . etaiþ saüsarganiùedhàdeva svayaü evaüvidho na bhavediti gamyate mitàø . ki¤ca %<÷uklàmbara dharonãcake÷asma÷runakhaþ ÷uciþ . na bhàryàdar÷ane'÷nãyànnaikavàsà na saüsthitaþ>% yàj¤aø ÷ukle dhaute ambare vàsasã dhàrayatãti ÷uklàmbaradharaþ . ke÷à÷ca ÷ma÷ruõi ca nakhà÷ca ke÷a÷ma÷runakhannãcaü kçtta ka÷a÷ma÷runakhaü yasyàsau tathàktaþ ÷ucirantarbahi÷ca snànànulepadhåpasragàdibhiþ sugàndhi÷ca bhavet . yathàha gautamaþ %<mnàtako nitya ÷uciþ sugandhiþ snàna÷ãlaþ>% iti . sugandhavattvavidhànàdeva nirgandhamàlyasya niùedhaþ . tathà ca gobhilaþ %<nàgandhàü srajandhàrayedanyatra hiraõyaratnasrajaþ>% iti . %<sadà snàtaka evambhåto bhavet>% etacca sati sambhave %<na jãrõamalavadvàsà bhavecca vibhave satãti>% manusmaraõàt . na ca bhàryàyà dar÷ane tasyàü purato'vasthitàyàü nà÷nãyàdavãryavadapatyotpàttamayàt tathà ca ÷rutiþ %<jàyàyà ante nà÷nãyàdavãryavadapatyaü bhavati>% ityatastayà saha bhojanaü dåràdeva nirastam . na caikavàsàþ . nàpi saüsthitaþ utthitaþ a÷noyàditi saüvadhyate mitàø . %<na saü÷ayaü prapadyeta nàkasmàdapriyaü vadet . nàhitaü nànçta¤caiva na stenaþ syànna bàrdhuùã>% yàj¤aø . kadàcidapi saü÷ayaü pràõavipattisa÷ayàvaha karma na prapadyeta na kuryàt . yathà vyàghracauràdyupahatade÷àkramaõàdi . akasmànniþkàraõaü ki¤cidapi paruùamapriyam udvegakàri vàkyaü na vadet . na càhitamançta và priyamapi . cakàràdasabhyaü bãbhatsakara¤càkasmanna vadediti saübadhyate . etacca parihàsàdivyatireveõa %<guruõàpi samaü hàsyaü kartavyaü kuñilaü vinà>% iti smaraõàt . na ca stenaþ anyadãyasyàdattasya grahãtà syàt na bàrdhuùã syàt pratiùiddhavçddhåpajãvã vàddhuüùã na syàt mitàø . %<dàkùàyaõã brahmasåtrã beõumàn srakaraõóaluþ . kuryàt pradakùiõaü devamçdgovipravanaspatãn>% yàj¤aø . dàkùàyaõaü suvarõaü tadasyastãti dàkùàyaõã . brahmasçtre yaj¤opravãtaü yasyàstãti brahmasåtrã vaiõavayaùñimàn kamaõóalumàn syàditi sarvatra sambandhanãyam . atra brahmacàriprakaraõoktasyàpi yaj¤opavãtasya punarùacanaü dvitãyapràptyarthamç . yathàha vasiùñhaþ %<snàtakànàü dvitãyaü syàdantarvàsastathottaram . yaj¤opavãte dve yaùñiþ sodaka÷ca kamaõóaluþ>% iti . utra ca dàkùàyaõãti sàmànyàmidhàne'pi kuõóaladhàraõameva kàryam %<vaiõavãü dhàrayed yaùñiü sodaka¤ca kamaõóalum . yaj¤opavãtaü veda¤ca ÷ubhe raukme ca kuõóale>% iti manusmaraõàt . devaü devapratimàü mçdamuddhçtàm . gàü bràhmaõaü vanaspatiü cà÷vatthàdikaü pradakùiõaü kuryàt etàn dakùiõataþ kçtvà vrajet . eva¤catuùpathàdãnapi %<mçdaü gàü daivataü vipraü ghçtaü madhu catuùpatham . pradakùiõàni kurvãta praj¤àtàü÷ca vanaspatãn>% iti manusmaraõàt mitàø . %<na tu mehennadãcchàyàvartmagoùñhàmbubhasmasu . na pratyagnyarkagosomasandhyàmbustrãdvijanmanaþ>% yàj¤aø . nadyàdiùu na mehet na måtrapurãùotsargaü kuryàt . evaü ÷ma÷ànàdàvapi yathàha ÷aïkhaþ %<na gomayakçùñopva÷àdbalaciti ÷ma÷ànavartmakhalaparvatapulineùu mehet bhåtàdhàratvàditi>% . tathàgnyadãn prati agnyàdãnàmabhimukhaü na mehet . nàpyetàn pa÷yan yathàha gautamaþ %<na vàyvagnivipràdityàpodevatàgà÷ca prati pa÷çn và måtra purãùàmedhyàni kuryànna devatàþ prati pàdau prasàrayet>% . etadde÷avyatirekeõa bhåmimayaj¤iyaistçõairantardhàya måtrapurãùe kuryàditi yathàha va÷iùñhaþ %<pariveùñita÷irà bhåmimayaj¤iyaistçõairantardhàya måtrepurãùe kuryàditi>% mitàø . %<nekùetàrkaü na nagnàü strãü na ca saüsçùñamaithunàm . na ca måtraü purãùa¤ca nà÷ucãràhutàrakàþ>% yàj¤aø . naivàrkamokùeteti yadyapisàmànyenoktaü tathàpi udayàstamayaràhugrahstodakapratibimbamadhyàhvavartina evàdityasyàvekùaõaü niùidhyate na sarvadà . yathoktaü manunà %<nekùetodyantamàdityaü nàstaü yàntaü kadàcana . nopasçùñaü na vàristhaü na madhyaü nabhaso gatam>% iti . upabhogàdanyatra nagnàü striyaü nekùeta %<na nagnàü striyamãkùetànyatra maithunàt>% ityà÷valàyanaþ . saüsçùña maithunàü kçtopabhogàm . upabhogànte anagnàmapi nekùeta . cakàràdbhojanàdikarmàcarantãm . tathà ca manuþ %<nà÷nãyàd bhàryayà sàrdhaü nainàmãkùeta cà÷natãm . kùuvantãü jçmbhamàõà¤ca na càsãnàü yathàsukham . nà¤jayantãü khake netre na càbhyaktàmanàvçtàm . na pa÷yet prasavantãü ca ÷reyaskàmo dvijottamaþ>% iti . måtrapurãùe ca na pa÷yet . tathà a÷uciþ san ràhutàrakà÷ca na pa÷yet . cakàràdudake svapratibimbam . %<na codake nirãkùeta svaråpamiti dhàraõà>% iti vacanàt mitàø . %<ayaü me vajra ityevaü sarvaü mantramudãrayan . varùatyapràvçto gacchet svapet pratyaka÷irà na ca>% yàj¤aø . varùati sati ayaü me vajraþ pàpmànamapahantviti mantramuccàrayan apràvçto'nàcchàdito na gacchenna dhàveta %<na pradhàrvacca varùatãti>% prati ùedhàt . na ca pratyak÷iràþ svapyàt . cakàrànnagno na ÷ayãta . eka÷ca ÷ånyagçhe . %<na ca nagnaþ ÷ayãteti>% %<naikaþ svapyàt ÷ånyagçhe>% iti manusmàraõàt mitàø %<ùñhãvanàsçk ÷avçnmåtraretàüsyapsu na nikùipeta . pàdau pratàpayennàgnau na cainamabhilaïghayet>% yàj¤aø . ùñhãvanamudgiraõam . asçgraktam . ÷akçt purãùaü ÷eùaü prasiddham . etànyàsu na nikùepet . nàpaþ pàdena tàóayet . evantuùàdãnapi . yathàha ÷aïkhaþ %<tuùake÷akarãùabhasmàsthi÷leùmanakhalomànyapsu na nikùepet . na pàdena pàõinà và jalamabhihanyàditi>% . agnau ca pàdau na pratàpayet . nàpyagniü laïghayet . cakàràt ùñhãyanànçgnau na kùipet . mukhopadhamanàdi càgnerna kuryàt tathà ca manuþ %<nàgniü mukhenopadhamennagnàü nekùeta ca striyam . nàmedhyaü prakùapedagnau na ca pàdau pratàpayet . na cainaü pàdataþ kuryànna pràõabàdhamàcaret>% iti mitàø . %<jalaü pibennà¤jalinà na ÷ayànaü pravodhayet . nàkùaiþ krãóenna dharmaghnarvyàdhitairvà na saüvi÷et>% yàj¤aø . jalama¤jalinà saühatàbhyàü pàõibhyàü na pivet . jalagrahaõaü peyamàtropalakùaõam . vidyàdibhiràtmano'dhikaü ÷ayànaü na pravodhayet notthàpayet %<÷reyàüsanna pravodhayediti>% vi÷eùàt . akùàdibhirna krãóeta . dharmaghnaiþ pa÷ulaïghanàdibhiþ karmabhirna krãóet . vyàdhitairjvaràdyabhibhåtairekatra na saüvi÷et na ÷ayãta mitàø . %<viruddhaü varjayet karma pretadhåmaü nadãtaram . ke÷amasmatupàïgàrakapàleùu ca saüsthitim>% yàj¤aø . %<janapadakulàcàragràmaviruddha¤ca karma varjayet . pretadhåmaü vàhubhyàü nadãtaraõa¤ca varjayediti saübadhyate . ve÷àdiùu saüsthitiü varjayet . cakàràdasthikàrpàsàmedhyeùu ca>% mitàø . %<nàcakùãta dhayantãü gàü nàdvàreõa vi÷et kvacit . na ràj¤aþ pratigçhõãyàllubdhasyocchàstravartinaþ>% yàj¤aø . %<parasya kùãràdi pibantãü gàü parasmai màcakùota na ca nivarcayet . advàreõa kàpathena kvacidapi nagare gràme mandire và na pravi÷et . na kçpaõasya ÷àstràtikramakàriõo ràj¤aþ sakà÷àt pratigçhõãyàt>% mitàø . %<pratigrahe sånicakridhvajive÷yànaràdhipàþ . duùñà da÷aguõaü pårvàt pårvàdete yathàkramam>% yàj¤aø . pratigraheùu sàdhyeùu såtyàdayaþ pa¤ca pårvasmàt pårvasmàt paraþparo da÷aguõaü duùñàþ . sånàpràõihiüsà sà asyà'stãti sånã pràõihiüsàparaþ cakrã tailikaþ . dhvajã suràvikrayã . ve÷yà paõyastrã . naràdhipaþ anantaroktaþ mitàø .
     %<devatviksnàtakàcàryaràj¤àü chàyàü parastriyàþ . màkramedraktaviõmutraùñhãvanodvartanàdi ca>% yàj¤aø . devànà mçtvik snàtakàcàryaràj¤àü parastriyà÷ca chàyàü nàkràmet nàdhitiùñhenna laïghayed buddhipårvam yathàha manuþ %<devatànàü guro ràj¤aþ mnàtakàcàryayorapi . nàkràmet kàmata÷chàyàü vabhruõo dãkùitasya ca>% iti . vabhruõo nakulavarõasya yasya kasya cidgàranyasya và somàdervabhruõa iti napuüsakaliïganirde÷àt . raktàdãni ca nàdhitiùñhet . àdigrahaõàt snànodakàdergrahaõam %<udvartanamapaþsnànaü viõmtraü raktameva ca . ÷leùmaniùñyåtavàntàni nàdhitiùñheta kàmataþ>% iti mitàø . %<vipràhikùatriyàtmàno nàvaj¤eyàþ kadàcana . àmçtyoþ ÷riyamàkàïkùenna ka¤cinmarmaõi spç÷et>% yàj¤aø . %<vipro bahu÷ruto'hiþ sarpaþ kùatriyà nçpatiþ . ete kadàcidapi nàvamantavyà àtmà ca svayaü nàvamantavyaþ . àmçtyoryàvajjãvaü ÷riyamicchenna ka¤cinmarmaõi spç÷enna kasyacidapi marma du÷caritaü prakà÷avet>% mitàø . %<dåràducchiùñaviõamutrapàdàmbhàüsi sasutsçjet . ÷rutismatyuditaü samyak nityamàcàramàcaret>% yàj¤aø . %<bhojanàdyucchiùñaü viõmåtre pàdaprakùàlanajala¤ca gçhàd dåràt samutsçjat . ÷rautaü smàrtaü càcàraü nityaü samyaganutiùñhet>% mitàø . %<gobràhmaõànalànnàni nocchiùño na padà spç÷et . na nindàtàóane kuryàt putraü ÷iùyaü ca tàóayet>% yàj¤aø . gàü bràhmaõamagnimannamadanãyaü vi÷eùataþ pakvama÷ucirna smç÷et . pàdena tvanucchiùño'pi yadà punaþ pramàdàt spç÷ati tadàcamanottarakàlaü manåktaü kàryam %<spçùñvaitàna÷ucirnityamadbhiþ pràõànupaspç÷et . gàtràõi caiva sarvàõi nàbhiü pàõitalena tu>% iti evaü pràõàdãnupaspç÷et . kasyacidapi nindàtàóane na kuryàt . etaccànapakàriõaþ %<ayudhyamànasyotpàdya bràhmaõasyàsçgantataþ . duþkhaü sumahadàpnoti pretyàpràj¤atayà naraþ>% iti . putra÷iùyau ÷ikùàrthameva tàóayet . cakàràd dàsàdãnapi . tàóana¤ca rajvàdinottamàïga vyatirekeõa kàryam %<÷iùya÷iùñirabadhenà÷aktau rajju yeõudalàbhyàü tanubhyàmanyena ghnat ràj¤à ÷àsyaþ>% iti gotamavacanàt . %<pçùñatastu ÷arãrasya noktamàïge katha¤cana>% iti manuvacanàt mitàø . %<karmaõà manasà vàcà yatnàddharmaü samàcaret . asvargyaü lokavidviùñaü dharmamapyàcarenna tu>% yàj¤aø . karmaõà kàyena yathà÷akti dharmamanutiùñhet . tameva manasà dhyàyet . vàcà vadet . dharmaü vihitamapi lokavidviùñaü lokàbhi÷astijanakaü madhuparke yobavàdikaü nàcaret . yasmàdasvargyamagnoùomãyavat svargasàdhanaü na bhavati mitàø . %<màtçpitratithibhràtçjàmisambandhimàtulaiþ . vçddhabàlàturàcàrya vaidyasaü÷ritabàndhavaiþ . çtvikpurohitàpatyabhàryàdàsasanàbhibhiþ . vivàdaü varjayitvà tu sarvàüllokà¤jayed gçhã>% yàj¤aø . màtà jananã . pità janakaþ . atithiradhvanãnaþ . bhràtaro bhinnodarà api . jàmayo vidyamànabhartçkàþ striyaþ . sambandhino vaiba hyàþ . màtulo màturbhràtà . vçddhaþ saptatyuttaravayaskaþ . bàlaþ àùoóa÷àdvarùàt . àturo rogã . àcàrya upanetà . vaidyo vidvàn bhiùagvà . saü÷rita upajãvã . bàndhavàþ pitçpakùà màtçpakùà÷ca . màtulasya pçthagupàdànam àdaràrtham . çtvigyàjakaþ . purohitaþ ÷àntyàdeþ kartà . apatyaü putràdi . bhàryà sahadharmacàriõã . dàsaþ karmakaraþ . sanàbhayaþ sodaràþ bhràtçbhyaþ pçthagupàdanaü ajàmibhaginãpràptyartham . etairmàtràdibhiþ saha vàkkalahaü parityajya sarvàn pràjàpatyàdãn lokàn pràpnoti . %<pa¤capiõóànanuddhçtya na snàyàt paravàriõi . snàyànnadãdevakhàtahradaprasravaõeùu ca>% yàj¤aø . paravàriùu parasambandhiùu sarvasvatvodde÷ena tyakteùu taóàgàdiùu pa¤capiõóininuddhçtya na snàyàt . anenàtmãyotsçùñàbhyanuj¤àteùu piõóoddharamantareõàpi snànamabhyanuj¤àtam . nadyàdiùu kathaü tarhãtyàha snàyànnadãti . sàkùàt paramparayà và samudragàþ sravantyo nadyaþ . devakhàtaü devanirmitaü puùkaràdi . udakapravàhàbhighàtakçtajalo mahànimnaprade÷o hrudaþ . parvatàdyuccaprade÷àt prasrutam udakaü prasnavaõaü eteùu pa¤capiõóànuddharaõenaiva snàyàt . etacca nityasnànaviùayam sati sambhave %<nadãùu devakhàteùu taóàgeùu saraþsu ca . snànaü samàcarennityaü gartaprasravaõeùu ca>% iti nàradasmaraõàt . ÷aucà . dyarthantu yathàsambhavaü paravàriùu piõóànuddharaõe'pi sarvasya na niùedhaþ mitàø . %<para÷ayyàsanodyànagçhayànàni varjayet . adattànyagnihãnasya nànnamadyàdanàpadi>% yàj¤aø . ÷ayyà ka÷ipuþ . àsanaü pãñhàdi . udyànamàmravaõàdi . gçhaü prasiddhan . yànaü rathàdi parasambandhonye tànyadattànyananuj¤àtàni varjayennàpabhu¤jãtaþ abhojyànnànyàha . agnihãnasyeti . ÷rautasmàrtàgnyadhi kàrarahitasya ÷ådrasya pratilomajasya bàdhikàravato'pyagnirahitasyànnamanàpadi na bhu¤jãta na pratigçhõàyàcca . %<tasmàt pra÷astànàü svakarmaõà ÷uddhajàtãnàü bràhmaõo bhu¤jãta gçhõãyàücceti>% gautamavacanàt mitàø . %<kadarya vaddhacauràõàü klovaraïgàvatàriõàm . vaiõàbhi÷astabàrdhuùya gaõikàgaõadokùiõàm>% yàj¤aø . kadaryo lubdhaþ %<àtmànaü dharmakçtya¤ca puvadàràü÷ca pãóayet . lobhàd yaþ pitarau bhçtyàn sa kadavye iti smçtaþ>% ityuktaþ . badvho nigaóà dinà vàcà sanniruddha÷ca . cauro bràhmaõasuvarõavyatiriktaparasvàpahàrã . klãvo napuüsakaþ . raïgàvatàro nañacàraõamallàdiþ . veõucchedajãvo vaiõaþ . abhi÷astaþ patanãyaiþ karmamirabhiyuktaþ . vàdrvuùyo niùiddhavçddhyupajãvã . gaõikà paõyastrã gaõadãkùã bahuyàjakaþ . eteùàmannaü nà÷rãyàdityanuvartate mitàø . %<cikitsakàturakruddha pu÷calãmattavidviùàm . krårograpatitavràtyadàmbhikocchiùñabhojinàm>% yàj¤aø . cikitsakobhiùagvçttyupajãvã . àturà mahàrogopasçùñaþ . %<vàtavyàdhya÷marãkuùñhamehodarabhagandaràþ . ar÷àüsi grahaõotyaùñau mahàrogàþ pasãrtitàþ>% iti . kruddhaþ kupitaþ! puü÷calã vyabhicàriõã . matto vidyàdinà garvitaþ . vidviñ ÷atruþ . kråro dçóhàbhyantarakopaþ . vàkkàyavyàpàreõodvejakaþ ugraþ . patito brahmahàdiþ . vràtyaþ patitasàvitrãkaþ . dàmbhiko va¤cakaþ . ucchiùñabhojã parabhuktojjhità÷o . eteùà¤cikitsakàdãnàmannaü nà÷nãyàt mitàø . %<avãràstrãsvarõakàrastrãjitagràmayàjinàm . ÷astra vikrayakarmàratantuvàya÷vavçttinàm>% yàj¤aø . %<avãràstro svatantrà vyabhicàramantareõàpi . patiputrarahitetyanye . svarõakàraþ suvarõasya vikàràntarakçt . strãjitaþ sarvatra strãva÷avardhã . gràmayàjã gràmasya ÷àntyàdikartà vahånàmupanetà ca . ÷astravikrayã ÷astravikrayopajãvã . karmàro lohakàraþ takùàdi÷ca . tantuvàyaþ såcã÷ilpopajãvã . ÷vabhirvçttaü jãvanamasyàstãti ÷vavçttã . eteùàmannaü nà÷nãyàt>% mitàø . %<nç÷aüsaràjarajakakçtaghnavadhajovinàm . cailadhàvasuràjovasahàpapative÷matàm . pi÷unànçtino÷caiva tathà càkrikavandinàm . eùàmannaü na bhoktavyaü somavikrayiõastathà>% yàj¤aø . nç÷aüso nirdayaþ . ràjà bhåpatiþ . tatsàhacaryàtpurohita÷ca . yathàha ÷aïkhaþ %<bhãtàvagãtaruditàkranditàvaghuùñakùudhitaparibhuktavismitonmattàvadhåtaràjapuràhitànnàni varjayet>% . rajako vastràdãnàü nãlàdiràgakàrakaþ . kçtadhna upakçtasya hantà . badhajãvã pràõinàü badhena vartakaþ . suràjãvã madyavikrayajãvã . upapatirjàraþ sahopapatinà ve÷ma yasyàsau sahopapative÷mà . pi÷unaþ paradoùasya khyàpakaþ . ançtã mithyàvàdã . càkrikastailikaþ . ÷àkañika÷cetyeke %<abhi÷astapatitacàkrikatailikaþ>% iti bhedenàbhidhànàt . vandinaþ stàvakàþ sàmavikrayã somalatàyà vikretà . eteùàmannaü na bhoktavyam . sarve caite kadarvyàdayo dvijà eva kadaryatvàdidoùaduùñà abhojyànnà itareùàü pràptyabhàvàt pràptipårvakatvàcca pratiùedhasya . agnihãnasya nànnamadyàdanàpadãütyatra ÷ådrasyàbhojyànnatvamuktam . tatra pratiprasavamàha mitàø . %<÷ådreùu dàsagopàlakulamitràddhesãriõaþ . bhojyànnà nàpita÷caiva ya÷càtmànaü nivedayet>% yàj¤aø . dàsàgarbhadàsàdayaþ gopàlo gavàü pàlakaþ gavàü pàlanena yo jãvati . kulamitraü pitçpitàmahàdikramàgataþ . ardhasãrã halaparyàya sãràpalakùitakçùiphalabhàgagràhã . nàpitaþ gçhavyàpàrakàrayità nàpita÷ca . ya÷ca vàïmanaþkàyakarmamiràtmànaü nivedayati tavàhamiti . ete dàsàdayaþ ÷ådràõàü madhye bhojyànnàþ . cakàràt kumbhakàra÷ca . %<gopanàpitakumbhakàrakulamitràrdhikaniveditàtmàno bhojyànnà>% iti vacanàt . snàtaka÷ca trividhaþ vratasnànatakaþ vidyàsnàtakaþ ubhayasnàtaka÷cetibhedàt . tatra vihitakàlaparyantaü vrahmacaryaü kçtvà vedamasamàpyaiva vratakàlottaraü kçtasamàvartana àdyaþ . vihitakàlamadhye'pi vedavidyàü labdhvà snàto dvitãyaþ . vihitakàlaparthyantaü brahmacaryaü kçtvà vedamakùabdhvà taü labdhvaiva tatkàlottaraü kçtasnànastçtãyaþ .

#<snàtakavrata># naø 6 taø . snàtakakartavye smçtyukte vratabhede %<alàbhe caiva kanyàyàþ snàtakavratamàcaret>% smçtiþ .

#<snàna># naø snà--bhàve lyuñ . 1 ÷odhane 2 avagàhane 3 majjane ca tacca mantràdikàraõabhedàdaùñavidhaü àø taø tatprakàrabhedàdikaü ca dar÷itaü yathà dakùaþ %<caturthe ca tathà bhàge snànàrthaü mçdamàharet . tilapuùpaku÷àdãni snànàrtha¤càkçtrime jale>% . kuryàditi ÷eùaþ . tathà ca %<asnàtvà càpyahutvà ca bhuïkte'dattvà ca yo naraþ . devàdãnàmçõã bhåtvà narakaü pratipadyate>% . %<asnàtvà nàcaret karma japahomàdi ki¤cana . làlàsvedasamàkãrõaþ ÷ayanàdutthitaþ pumàn . atyantamalinaþ kàyo navacchidrasamanvitaþ . sravatyeva divàràtrau pràtaþsnànaü vi÷odhanam . pràtaþsnànaü pra÷asanti dçùñàdçùñapha hi tat . saramarhati påtàtmà pràtaþsnàyã japàdinàm aj¤ànàd yadi và mohàt ràtrau du÷caritaü kçtam. pràtaþ snànena tat sarvaü ÷odhayanti dvijàtayaþ>%! dçùñaü malàpakarùàdi adçùñaü pratyavàyaparãhàràdi . pràtaþ såryodayàt pràkkàlaþ %<pràtaþ snàyyaruõakiraõagrastàü pràcãmavalokya>% iti viùõåkteþ . pràtaþsnàne madhyàhnasnànadharmàtide÷amàha kàtyàyanaþ %<yathàhani tathàpràtarnityaü snàyàdanàturaþ . dantàn prakùàlya nadyàdau gehe cettadamantravat>% . yathà tathetikartavyatayà . sà ca %<àcareduùasi snànaü tarpayeddevamànuùàn>% iti jàvàlyuktà . vaidike karmaõi vàmahaste vahutaraku÷àn dakùiõena pavitraü dhàrayet . tathà ca chandogapari÷iùñam %<hrasvàþ pracaraõãyàþ syuþ ku÷à dãrghà÷ca varhiùaþ . darbhàþ pavitramityuktamataþ sandhyàdikarmasu . savyaþ sopagrahaþ kàryo dakùiõiþ sapavitrakaþ>% . pracaraõãyàþ pàrvaõapa¤cayaj¤àdikarmànuùñhànàrhàþ . barhiùaþ yaj¤àdyàstaraõàrthàþ . yata stattatkamaüsu ku÷avi÷eùà uktàþ . ataþ sandhyàdikarmasu avasthàvi÷eùa÷ånyàþ ku÷àþ pavitram . sopagrahaþ bahutaraku÷ayuktaþ sapavitrako vi÷iùñadvidalayuktaþ . vi÷eùamàha sa eva %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ca . pràde÷amàtraü vij¤eyaü pavitraü yatra kutracit>% . anantargarbhiõaü antargarbha÷ånyam . tathà ca ÷aunakaþ %<anantastaruõau yau tu ku÷au pràde÷asammitau . anakhacchedinau sàgrau tau pavitràbhidhàyakau>% . etadabhàve ku÷apatracatuùñayaü traya và samudrakaradhçtavacanàta . tad yathà %<caturbhirdarbhapatrai÷ca tribhirdvàbhyàmathàpi và . pavitraü kàrayennityaü pra÷astaü sarvakarmasu>% . vidyàkaravàjapeyidhçtam %<pàvatrantu dvijaþ kuryàt ku÷apatradvayena và . patratrayeõa và kàryaü naikapatraõa kutracit>% . etaddar÷anàt darbhàpavitramityatraivamapi vyàkhyeyas màrkaõóeyaþ %<sarvakàlaü tilaiþ snànaü puõyaü vyàso'vravãnmuniþ . ÷rãkàmaþ sarvadà snànaü kurvãtàmalakairnaraþ . saptanãü navamã¤caiva parvakàla¤ca varjayet>% . viùõudharmottare %<tvaràkrodhau tathà varjyau devakarmaõi paõóitaiþ . ikùuràpaþ paya÷caiva tàmbålaü phalamauùadham . bhakùayitvà tu kartavyàþ snànadànàdikàþ kriyàþ>% . bhaviùyottare %<snàtustu varuõastejo juhvato'gniþ ÷riyaü haret . bhu¤jànasya yamastvàyustasmànna vyàharet triùu>% . snàtuþ snànaü kurvataþ . a÷uceravagàhanànantaraü snànamàha yogiyàj¤avalkyaþ %<tåùõãmevàvagàheta yadà ceda÷ucirnaraþ . àcamya tu tataþ pa÷càt snànaü vidhivadàcaret>% . vàmanapuràõam %<nàbhimàtrajale gatvà kçtvà ke÷àn dvidhà dvijaþ . nirudhya karõau nàsà¤ca triþkçtvo majjanaü tataþ>% . tatraiva vçddhayàj¤avalkyaþ %<srãtasàü saümukho majjet yatràpaþ pravahanti vai . sthàvareùu gçhe caiva såryasammukha àplavet>% . hàrãtaþ %<nàturo na bhuktvà na jãrõavàsà na bahuvàsà na nagnã nà÷nan nàvasakthiko nàlaïkçto nàjasraü nàj¤àte jale nàkule nà÷ucau na prabhåtajale na nàbhralpajale na catvare nopadvàre na sandhyàyàü na ni÷àyàü snàyàditi>% . catvare kàkàdivalisthale iti ÷rãdattaþ . upadvàre dvàrasamãpe . atraikena muninà nagnabahuvàsasorniùeghasyàbhidhànàt snàne dvivàsasa evàdhikàraþ pratãyate . ekavastrasnàne doùamàha samudrakaradhçtabhaviùye gotamaþ %<ekavastreõa yatasnànaü måcyà viddhena caiva hi . snàtastu na bhavet ÷uddhaþ ÷riyà ca parihãyate>% . ataeva %<snànaü tarpaõaparyantaü kuryàdekena vàsasà>% iti yadi samålaü tadà pretatarpaõaparamiti %<tatraikavastrà j¤àtayaþ>% ityàdinà ekavastratvàvadhànàt %<ekena ekajàtãyena>% iti vàcaspatimi÷ràþ . %<yena vàsasà snànaü kçtaü jalasthasya tenava tarpaõam>% iti kçtyatattvàrõavaþ . na ca %<snàna÷àñyàntu dàtavyà mçdastisro vi÷uddhaye . jalamadhye tu yaþ ka÷cit dvijàtirj¤ànadurvalaþ . niùpãóayati yadvastraü snànaü tasya vçthà bhavet>% iti va÷iùñhavacane snàna÷àñyàmiti tadvastramiti ekavacananirdepena ca sàne'pyekavastratvamiti vàcyam a va vi÷uddhaya ityabhidhànenàdhodhçtavastrasyaiva mçttra yeõa prakùàlaõaü natåttarãyasya etadarthamekavacanam . ataeva %<mçttrayeõàdharãyavastra>% prakùàlyaü va÷iùñhavacanaikavàkyatayà . ityàhnikacintàmaõiþ . %<mnàto nàïgàni nirmçjyàt snàna÷àñyà na pàõinà>% iti viùõupuràõãyenàdharãyavastreõaiva gàtramàrjanaü niùidhyate . %<etena niùpãddhya snànavastramiti>% kàtyàyanavacane ekatvamavikùitamiti nirastam . ataeva sarvatraikatvaü nirdiùñam . ÷iùñànàm àcàro'pi tathà iti . nàjasramiti punaþ punaþ snànaniùedhaþ ràgapràptasnànaviùayo dçùñàrthakatvàt . eva¤caikasmin dine nànàtãrthàdinimittapràptasnànàvçttirbhavatyeva vaidhatvàt . atràpi tantraprasaïgayoþ sattve sakçdevite . ahaþ snànapradhànakàlamàha dakùaþ %<caturthe ca tathà bhàge snànàrthaü mçdamàharet . tilapuùpaku÷àdãni snàna¤càkçtrime jale>% . viùõuþ ku÷àbhàve ku÷asthàne kà÷aü dårvà và dadyàditi vidyàkaradhçtam %<tarjanã råpyasaüyuktà hemayuktà tvanàmikà . saiva yuktà tu darmeõa kàryà vipreõa sarvadà>% . matasya såkte %<÷astàþ samålà darbhà÷ca gucchena càdhikaü phalam . savyaþ gopagrahaþ kàryo dakùiõaþ sapavitrakaþ>% iti rogiõa÷càõóàlàdispar÷o'pi na doùàyetthàha ratnàkare vçhaspatiþ %<tãrthe vivàhe yàtràyàü saügràme de÷avilpave . nagaragràmadàhe ca spçùñàspçùñi na duùyati . àpadyapi ca kaùñàyàü rugbhaye rpaóane sadà . màtàpitrorguro÷caiva nide÷e vartane tathà>% . spçùñàspçùñãtyavyayama kriyàvyatihàre . tatheti na duùyatãtyarthaþ . gàruóe %<sarvatãrthàbhiùekàddhi pavitraü viduùàü vacaþ . dharma÷ravaõavelàyàü vipro vyàsasamaþ sthitaþ>% . tathàvidhàturaü prati jàvàlaþ %<a÷iraskaü bhavet mnànaü snànà÷aktau tu karmiõàm . àrdreõa vàsasà vàpi daihakaü màrjanaü smçtam>% karmiõàm %<÷iraþ snàtastu kurvãta devaü paitryamathàpi và>% iti màrkaõóeyapuràõoktakarma cikãrùåõàü màrjanamihapro¤chanaü, yogiyàj¤avalkyaþ asàmarthyàccharãrasya kàla÷aktyàdyapekùayà . màntrasnànàditaþ sapta kecidicchanti sårayaþ . màntraü bhaumaü tathàgneyaü vàyavyaü divyameva ca . vàruõaü mànasa¤caiva sapta snànaü prakãrtitam . %<àpã hiùñheti>% vai màntraü mçdàlambhastu pàrthivam . àgneyaü bhasmanà sànaü vàyavyaü gorajaþ smçtam . yattu sàtapavarùeõa snànaü taddivyamucyate . vàruõa¤càvagàdyaïgha mànasaü viùõucintanam . samastaü snànamuddiùñaü mantrasnànakramedya tu . kàladoùàdasàmarthyàt sarvaü tasya phalaü smçtam . àpo hiùñheti apo hiùñhàdi çktrayamatra vivakùitam . eva¤ca kàladoùàdasàmarthyàt na ÷aknoti yadàmbhasi . tadà j¤àtvà tu çùibhirmantrairdçùñantu màrjanam . ÷anna àpastu 1 drupadà 2 àpo hiùñhà 3 'thamarùaõam 4 . ebhi÷caturbhi rçgmantrairmantrasnànamudàhçtam . iti yomi÷ràj¤avalkãyaüyanmantra snànàntaraü tat pràdhànyakhyàpanàya . ataeva pitçdayitàyàü sandhyàtaþ pårvaü tallikhitam . mçdàlambhastu gaïgàmçttikàtilakaråpaþ . bhasmanà saüskçtabhasmanà iti chandogàhnikaþ . avagàhyaü mantràóyaïga÷ånyàvagàhanamàtraü vivakùitam ato mukhyàvagàhanaråpasnànànukalpatvamapyuktam . kàladoùo'tivçùñyàdiþ asàmarthyaü ÷arãràpàñavahetuþ alpatvena sampårõavàruõasnànavidhikàlàyogyatvaü vetiü . etanmålakaü %<gehe cettadamantravaditi>% chandogaparã÷iùñãyaü pràguktam anyathà målabhåta÷rutyantarakalpanàpatteþ sàmarthye tåddhçtajalenàpi samantrakasmnamàha parà÷arabhàùye vyàsaþ %<÷ãtàstvapo niùevyoùõà mantrasa mbhàrasaüskçtàþ . gehe'pi ÷asyate sànaü taddhãnamaphala smçtam>% . padmapuràõam %<nairmalyaü bhàva÷uddhi÷ca vinà mnànaüø na jàyate . tasmànmanovi÷uddhyarthaü snànamàdau vidhãyate . anuddhçtai ruddhçtairvà jalaiþ snànaü sadàcaret . tãrthaü prakalpayedvidvàn målamantreõa mantravit . namo nàràyaõàyeti målamantra udàhçtaþ . darmapàõistu vidhijà àcàntaþ prayataþ ÷uciþ . caturhastasamàyuktaü caturasraü samantataþ . prakalpyàvàhayedgaïgàü gabhirmantraivicakùaõaþ>% . kà÷ãkhaø anyaprakàro dar÷ito yathà %<pràtaþsnànaü caritvàtha ÷uddhyai tãrthe vi÷eùataþ . pràtaþsnànàd yataþ ÷uddhyet kàyo'yaü galinaþ sadà . chidrito navabhi÷chidraiþ snavatyeva divàni÷am . utsàhamedhàsaubhànyaråpasampatpravartakam . manàprasannatàhetuþ pràtaþsnànaü vi÷iùyate . prasvedalàlàdyàklinno nidràdhãno yato naraþ . pràtaþsnànàttato'rhaþ syànmantrastotrajapàdiùu . pràtaþ pràtastu yaþ snànaü saüjàte vàruõodaye . pràjàpatyasamaü pràhustanmahàghavidhàtakçt . pràtaþsnànaü haret pàpamalakùmãü glànimeva ca . a÷ucitva¤ca duþsvapnaü tuùñiü puùñiü prayacchati . nopasarpanti vai duùñàþ pràtaþsnàyijanaü kvacit . dçùñàdçùñaphalaü tasmàt pràtaþsnànaü samàcaret . prasaïgataþ snànavidhiü vakùyàmi kalaso dbhava! . vidhisnànaü yataþ pràhuþ snànàcchataguõottaram . vi÷uddhàü mçdamàdàya varhãüùi tilagomayam . ÷ucau de÷e paristhàpya càcamya snànamàcaret . upagrahã vaddha÷isvo jalamadhye samàvi÷et . uråspàhãti mantreõa toyamàvartya sçùñitaþ . ye te ÷ataü tato japyàt toyasyà mantraõàya ca . sumitràyàno mantreõa pårvaü kçtvà jalà¤jalim . kùiped dveùyaü samuddi÷ya japan durmatriyà iti . idaü viùõuridaü japtvà limpedaïgàni mçtsnayà . mçdaikayà ÷iraþ kùàlyaü dvàbhyàü nàbhestathopari . nàbheradhastu tisçbhiþ pàdau ùaóbhirvi÷odhayet . majjet pravàhàbhimukha àpo asmànima japan . uditràbhyaþ ÷uci riti mantra unmajjane mataþ . mànastokamimaü japtvà limpedgàtràõi gomayaiþ . imaü me varuõetyàdimantraiþ svàtmàbhiùecanam . tattvà yàmi tathà tvannaþ sa tvanna÷càpyuduttamam . dhàmnàdhàmnastathàmàpo mauùadhãriti saüjapet . yadà duraghnyà mu¤cantu setimàvamçteti ca . aùñàvetà ime mantràþ proktàþ svàtmàbhiùecane . praõavena tato vipro mahàvyàhçtibhistataþ . àtmànaü pàvayedvidvàn gàyatryà ca tataþ kçtã . àpo hiùñheti tisçmiþ pratyçcaü pàvanaü smçtam . ete vai pàvanà mantrà idamàpnohvaviùmatã . devãràpa àpo devà drupadàdivasaüj¤akaþ . ÷anno devã rapo devãrapà¤ca varamityapi . punarnameti ca nava pàvamànyaþ prakãrtitàþ . tato'ghamarùaõaü japtvà drupadàü ca tato japet . pràõàyàmaü ca vidhivadatha vàntarjalaü japet . praõavaü trirjapedvàpi viùõuü và saüsmaret sudhãþ . snàtvetthaü vastramàpãóya gçhõãyàddhautavàsasã>% .

#<snànatçõa># naø snànàrtheü tçõam . ku÷e ÷abdaraø .

#<snànãya># triø snànàya hitam cha . snànasàdhane tailodvartanàdau

#<snàyu># strã snàti--÷udhyati doùo'nayà snà uõ . ÷arãràdibandhananàóãmede tatsvaråpasaükhyàdi bhàvapraø uktaü yathà %<tatra snàyoþ svaråpamàha . medasaþ snehamàdàya sirà snàyutvamàpnuyàt . siràõàü hi gçduþ pàkaþ snàyånàntu tataþ kharaþ . snàyavo bandhanàni syurdehamàüsàsthi medasàm . sandhãnàmapi yattàstu siràmyaþ sudçóhàþ smçtàþ . nãryathà phalakàstãrõà bandhane bahumiryutà . mirmuktà'gàdhasalile bhavedbhàrasahà bhç÷am . evameva ÷arãra'smit yàvantaþ sandhayà smçtàþ . snàyubhirbahumirbeddhà stena bhàrasahà naràþ>% . phalakai kàùñhapaññaiþ sastãrõà vyàptàþ %<÷atàni nava jàyante ÷arãre snàyavo nçõàm . tàsàü vivaraõaü bråmaþ ÷iùyàþ ÷çõuta yatnataþ . ÷àkhàsu ùaña÷atàni struþ koùñhe triü÷at ÷atadvayam . grãvàyàü mårdhade÷e tu snàyånàü saptatiþ smçtàþ>% . tatra ÷àkhàgatàþ pràha . ekaikasyàü pa dàïgalyàü ùañ ùañ tàstriü÷at . tàvantya eva talakårcagulpheùu . tàvantya eva jaïghàyàü da÷a jànuni . catvàriü÷adårau . da÷a vaïkùaõe . evaü sàrdha÷atamekasmit sakthini bhavanti . etenetarasakthi vàhå ca vyàkhyàtau . atha koùñhagatàþ pràha ùaùñiþ kañyàü tàvantya eva pàr÷vayoþ . a÷ãtiþ ùañtriü÷adurasi . atha grãvordhagatàþ pràha ùañ triü÷ad grãvàyàm . catustri÷an mårghni evaü snàyånàü nava÷atàni bhavanti .

#<snàyuroga># puø 6 taø . snàyusthe rogabhede tannidànàdi bhàvapraø uktaü yathà tatra snàyurogasya viprakçùñaü sàmànyalakùaõamàha %<÷àkhàsu kupito dàùaþ ÷othaü kçtvà visarpavat . bhittvaiva taü kùate tatra soùmamàüsaü vi÷oùya ca . kuryàttantunibhaü såtraü tatpiõóaistakrasaktujaiþ . ÷anaiþ ÷anaiþ kùatàd yàti chedàttatkopamàvahet . tatpàtàcchotha÷àntiþ syàt punaþ sthànàntare bhavet . snàyuroga itikhyàtaþ kriyoktàtra visarpavat . vàhvoryadi pramàdena trudyate jaïghayorapi . saïkocaü kha¤jatà¤càpi chinno nånaü karotyasau>% .

#<snàyvarman># naø netrarogabhede %<sthiraü prastàrimàüsàóhyaü ÷uùkaü snàùvarma pa¤camam>% màdhavanidànam .

#<snigdha># triø sniha--kta . snehayukte vayasye 2 masçõe cikkaõe amaraþ . 3 raktairaõóe 4 saralavçkùe ca puø ràjaniø 5 bhaktamaõóe naø 6 medàyàü strã ràjaniø .

#<snigdhataõóula># puø 6 baø . ùaùñidhànye ràjaniø . ÷abdaraø .

#<snigdhatà># strã sniügdhasya bhàvaþ . 1 mnehe ràjaniø 2 priyatve ca ÷abdaraø .

#<snigdhadàru># puø snigdhaü dàru kaùñhimasya . 1 saralavçkùe jañàø 2 devadàruvçkùe ca ràjaniø .

#<snigdhapattraka># puø snigdhaü pattramasya kap . 1 ghçtakara¤je 2 gucchakara¤je 3 garjaratçõe ca ràjaniø 4 vadaryàü strã jañàþ . 5 pàlakyàü 6 kà÷maryà¤ca strã ràjaniø .

#<snigdhapiõóãtaka># puø karmaø . 1 madanavçkùabhede 2 piõóãtakavçkùe ca ràjaneø .

#<snigdhaphalà># strã snigdhaü phalamasyàþ . nàkulyàm ràjaniø .

#<sniña># snehe cuø umaø sakaø señ . sneñayati--asisriñatta . dantyàntasàditayàyaü ùopade÷a eva nyàyyaþ .

#<snu># puø sànu + snu àde÷aþ snà--ku và . 1 parvatasya samabhåbhàge amaraþ 2 snàyau ca . %<triùñup màüsàt snuto'nu ùñup>% bhàgaø 312 aø . %<snutaþ snàyutaþ>% iti ÷rãdharaþ .

#<snukchada># puø snuhyati snuha--kvin kutvam snuk chado'sya . kùãraka¤cukãvçkùe ratnamàø .

#<snuta># puø snu--kta . kùarite jalàdo amaraþ .

#<snuùà># strã snu--sak . 1 putrabadhvàm amaraþ 2 snuhãvçkùe ca ÷abdaraø .

#<snuh(hà)># strã snuha--kvin và ñàp . snahãvçkùe amaraþ .

#<snuhi(hã)># snuha--in và ïãp . (manasàsiju) vçkùe amaraþ %<snuhãviñapasaü÷ritàm>% tiø taø devãpuø .

#<sneha># puø sniha--gha¤ . 1 premõi amaraþ 2 tailàdirasabhede 3 nyàyàkte guõabhede ca yadva÷àt dàhànukåtyam . sa ca guõaþ jalasya cårõàdipiõóobhàvahetuþ . %<jale madhura÷ãtalau . snehastatra dravyatvantu sàüsiddhikamudàhçtam>% bhàùàø . %<ghçtàdàvapi tadantarvartijalasyaiva snehaþ jalasya snehasamavàyikàraõatvàt tena jala eva sneha iti mantavyam>% nuktàø %<sneho jale sa nityo'õàvanityo'vayavinyasau . tailàntare tatprakarùàt dahanasyànukålatà>% bhàùàø . %<nanu pçthivyàmapi taile sneha upalabhyate na càsau jalãyaþ tathà sati dahanapràtikålyaü syàdata àha tailàntare iti tatprakarùàt snehaprakarùàt . taile upalabhyamànaþ sneho'pi jalãya eva tasya prakarùàdagnerànukålyam . apakçùñasnehaü hi jalaü vahniü nà÷ayatãti bhàvaþ>% muktàø . pramaråpasneha÷ca vatsalarasasya sthàyibhàvaþ sa ca rasaþ bharatasammàþ sàø daø ukto yathà %<sphuñaü camatkàritayà vatsala¤ca rasaü viduþ . sthàyã vatsalatà snehaþ putràdyàlambanaü matam . uddãpanàni tacceùñà vidyà÷auryodayàdayaþ . àliïganàïgasaüspar÷a÷ira÷cumbanamãkùaõam . pulaþkànandavàùpàdyà anubhàvàþ pakãrtitàþ . sa¤càriõo'niùña÷aïkàharùagarvàdayà matàþ . padmagarbhacchavirvarõo daivataü lokamàtaraþ>% . %<apekùante ma ca mneha na pàtraü na da÷àntaram . paropakàraniratàmaõidãpà ivottamàþ>% uddhaø .

#<snehan># puø sniha kanin niø guõaràgabhede uõàø .

#<snehana># naø sniha--õic--lyuñ . 1 tailàdimadene abhyaïge ràjaniø 2 snàdhàsàdhane kriyàbhede bhàø praø tatprakàra ukto yathà snehanavidhiþ %<sneha÷caturvidhaþ prokto ghçtaü telaü vasà tathà majjà ca taü privenmarvyaþ ki¤cidabhyudite ravau . sthàvaro jaïgana÷caiva dviyoniþ sneha uvyate . tilataila sthàvareùu jaïgameùu ghçtaü varam . dvàbhyà tribhi÷caturbhirvà yamakastrivçto mahàn>% . asyàyamarthaþ dvàbhyàü sne hàbhyàü ghçtatailàbhyàü yamaka khyaþ snehaþ syàt . tribhiþ snehaiþ ghçtatailavasàråpai strivçtàkhyaþ syàt . caturbhirghçtatailavasàmajjàmirmahànmahàsnehaþ syàdityarthaþ . %<pibet tryahaü caturahaü pa¤càhaü ùaóahàni và>% . mçdumavyakrårakoùñhàpekùayà tryahaü caturahaü pa¤càhaü ùaóahàni ceti . yaduktam %<mçdukoùñhastriràtreõa snigdhasnehopa sevayà . madhyakoùñha÷caturbhi÷ca divasaiþ snihyati dhruvam . pa¤cabhirvàtha ùaóbhirvà dinaiþ kråro vi÷uddhyati . saptaràtràtparaü snehaþ sàtmobhavati sevitaþ>% . mçdumadhyakrårakoùñhànàü sarveùàü saptaràtràptaraü sàtmãbhavati vàtànulomyàhnidãptikoùñha÷uddhimçdusnigdhàïgàtàsvaravacanàïgalàghavadhàtupuùñidvijadàrñyanirjaratàbalavarõakàrã bhavati . na tu maktadvaye vàtànulomyàdãn karoti . %<doùakàlavayovahnivalànyàlokya yàjayet . hãnà¤ca madhyamàü jyeùñhàü bhàtràü snehasya buddhimàn . amàtrayà tathà'kàle mithyàhàravihàrataþ . snehaþ karoti ÷othàr÷astandrànidràvisaüj¤itàþ . deyà dãptàgnaye màtrà mneharyaikapalonmità . madhyamàya trikàrùà syàjjavanyàya dvikàrùikã>% . mavyamàya madhyamàgnaye jagha tyàya hãnàgnaye %<aya và snehamatràþ syustisro'nyàþ sarvasammatàþ . ahoràtreõa mahatã jãryatyahni tu madhyamà . jãryatyalpà dinàrdhena sà vij¤eyà sukhàvahà>% . ayamarthaþ yàhoràtreõa jãryati sà màtrà mahatã . evaü madhyamà kaniùñhà ca j¤eyà %<alpà syàd dãpanã vçvyàü svalpadoùe prapåjità . madhyamà snehanã j¤eyà vçühaõã bhramahàriõã . jyeùñhà kuùñhaviùonmàdagrahàpasmàranà÷inã>% . su÷rutaþ punarevamàha %<yà màtrà prathame yàme gate jãryati vàsare . sà màtrà dãpayatyagnimalpadoùe ca påjità . yà satrà vàsarasyàrdhe vyatãte parijãryati . sà vçùyà vçühaõã ca syànmavyadoùe prapåjità . yà màtrà carame yàme sthite'hnaþ parilãryati . sà màtrà snehanã j¤eyà bahudoùeùu påjità . kevalaü paittike sarpirvàtike lavaõànvitam . deyaü vahukaphe vahnivyoùakùàrasamanvitam . råkùakùataviùàrtànàü vàtapitta vikàriõàm . hãnamedha smçtãnà¤ca sapiþpànaü pra÷asyate . kçmikoùñhànilàviùñàþ pravçddhakaphamedasaþ . pibeyu stailasàtmyàme tailaü dàróhyàrthinastu ye . vyàyàmàkarùitàþ ÷uùkaretoraktàmahàrujàþ>% . krårà÷ayàþ krårakoùñhàþ sarvataþ sarvasmàt mehàt . %<÷ãtakàle divà meha muùõakàle pivenni÷i . vàtapittàdhike ràtrau vàta÷leùmàdhike divà . nasyàbhya¤janagaõóåùamårdhakarõàkùitarpaõe . tailaü ghçtaü và yu¤jãta dçùñvà doùavalàbalam . ghçte koùõa jalaü peyaü taile yåùaþ pra÷asyate . vasàmajje pibenmaõóa manupànaü sukhàvaham . snehadviùaþ ÷i÷ån vçddhàn suku màràn kç÷ànapi . tçùõàlukànuùõakàle saha bhaktena pàyayet . sarpiùmatã bahutilà yavàgåþ svalpataõóulà . sukhoùõà sevyamànà tu sadyaþ snehanakàriõã . ÷arkaràcårõasaüyukte dohanasthe ghçte tu gàm . dugdhvà kùãraü pibedråkùaþ sadyaþ snehanamuttamam . mithyàcàràd bahutvàcca yasya sneho na jãryati . viùñambho vàpi jãryeta vàriõoùõena vàmayet . snehasyàjãrõa÷aïkàyàü piveduùõodakaü naraþ . taùñodgàro bhavecchuddho bhaktaü prati rucistathà . snehena paittikasyàgniryadà tãkùõatarãkçtaþ . tadàsyodãryate tçùõà viùamà tasya pàyayet . ÷ãtalaü pàyasaü, tana tçùõà tasya pra÷àmyati . durbalo'rocakã sthålo mårchàlurmehapãóitaþ . dattavastirvirikta÷ca vàntastçùõà÷ramànvitaþ . akàlaprasavà nàrã durdine ca vivarjayet . svedyasaü÷odhyamadyastrãvyàyàmàsaktacittakàþ . vçddhavàlakç÷à råkùàþ kùãõàsràþ kùãõaretasaþ . vàtàrtàstimiràrtà ye teùàü snehanasuttamam . vàtànulomya dãpto'gnirvarcaþ snigdhamasaühatam . mçdusnigdhàïgatà mlàniþ snehadveùo'tha làthavam . vimalendriyatà samyak snigdhe råkùe viparyayaþ . bhaktadveùo mukhasràvo gude dàhaþ pravàhikà . tandràtãsàrakhaõóatvaü bhç÷aü snigdhasya lakùaõam . råkùasya snehanaü snehairatisnigdhasya råkùaõam . ÷yàmàkacaõakàdyai÷ca tilapiõyàkasaktubhiþ . dãptàgniþ ÷uddhakoùñha÷ca puùñadhàturdçóhendriyaþ . nirjaro balavarõàdyaþ snehasevã bhavennaraþ . snehe vyàyàmasaü÷ãtavegàghàta prajàgaràn . divàsvapnamabhiùyandi råkùànna¤ca viùarjayet>% . karaõe--lyuñ . snehasàdhane triø . striyàü ïãp . udàø atraiva dç÷yam .

#<snehapriya># puø snehaþ tailàdiþ priyo'sya . pradãpe hemacaø .

#<snehabhå># strã 6 taø . 1 ÷leùmàkhye dehasthe dhàtumede hemacaø 2 snehapàtre ca ÷abdaraø .

#<sneharaïga># puø snehena rajyate ranja--karmaõi gha¤a . tile ÷abdacaø .

#<snehavat># triø sneho'styasya matup masya vaþ . 1 snehayukte striyàü ïãp . sà ca 2 medàyàü pustrãø ràjaniø .

#<snehaviddha># naø snehena viddham . devadàruõi jañàø .

#<snehavasti># strã snehapårità vastiþ . tailàdisnehayutadravyapårite anuvàsanàkhye padàrthe (picakàrã) vasti÷abde 4864 pçø dç÷yam .

#<snehavãja># puø snehàdyaü vãjamasya . piyàkùavçkùe ràjaniø . 6 taø . 2 sehakàraõe naø .

#<snehà÷a># puø snehama÷nàti a÷a--aõ . pradãpe trikàø .

#<snehin># puø sniha--õini . 1 vayasye bandhau trikàø . 2 snehayukte triø striyàü ïãp .

#<snehu># puø sniha--un . rogabhede uõàø koø 2 candre saükùipta0

#<spada># ãùatkampe bhvàø àø akaø señ idit . spandate aspandiùña spanditam .

#<spanda># puø spadi--gha¤a . 1 ãùaccalane ãùatkampe 2 kriyàbhede ca . lyuñ . tatràrthe naø netraspandàdau ÷ubhà÷ubhavivecanaü matsyapuø 241 aø uktaü yathà %<bråhi me tvaü nimittàni a÷ubhàni ÷ubhàni ca . sarvadharmabhçtàü ÷reùñha! tvaü hi sarvaviducyase>% matsya uvà ca %<aïgadakùiõabhàge tu ÷astaü prasphuraõaü bhavet . athà÷asta tathà vàme pçùñhasya hçdayasya ca>% . manuruvà ca %<aïgànàü spandana¤caiva ÷ubhà÷ubhaviceùñitam . tanme vistarato bråhi yena syàntadvido bhuvi>% . matsya uvà ca %<pçthvãlàbho bhavenmårghni lalàñe ravinandana! . sthànaü vivçddhimàyàti bhrånasoþ priyasaïgamaþ . bhçtyalabdhi÷càkùide÷e dçgupànte dhanàgamaþ . utkaõñhopàgamo madhye dçùñaü ràjan! vicakùaõaiþ . dçgbandhane saïgare ca jayaü ÷ãghamavàpnuyàt . yoùidbhogo'pàïgade÷e ÷ravaõànte priyà÷rutiþ . nàsikàyàü prãtisaukhyaü prajàptiradharoùñhaje . kaõñhe tu bhogalàbhaþ syàdbhogavçddhirathàüsayoþ . suhçtsneha÷ca bàhubhyàü haste caiva dhanàgamaþ . pçùñhe paràjayaþ sadyo'jayo vakùaþsthale bhavet . kukùibhyàü prãtiruddiùñà striyàþ saüjananaü stane . sthànabhraü÷o nàbhide÷e antre caiva dhanàgamaþ . jànusandhau jàtasandhirbalavadbhirbhavennçpaþ . di÷aikade÷anà÷o'tha jaïghàyàü ravinandana! . uttamaü sthànamàpnoti padbhyàü prasphuraõànnçpa! . salàbha¤càdhvagamanaü bhavet pàdatale nçpa! . là¤chànaü piñaka¤caiva j¤eyaü sphuraõavattathà . viparyayeõa vihità sarvastrãõàü phalàgamaþ . dakùiõe'pi pa÷aste'ïge pra÷astaü syàdvi÷eùataþ . ato'nyathà siddhiprajailpanàttu phalasya ÷astasya ca nindi tasya . aniùñacihnopagame dvijànàü kàryaü suvarõena tu tarpaõaü syàt>% .

#<spardha># saüharùe (paràbhibhavecchàyàm) bhvàø a tmaø akaø señ . spardhate aspardhiùña .

#<spardhà># strã spardhaü--a . 1 saüharùe 2 paràbhibhavecchàyàü 3 sàmye 4 kramonnatau ca mediø .

#<spar÷a># grahaõe steye ca cuø àø sakaø señ . spar÷ayate apa spar÷a ta .

#<spar÷a># puø spar÷a--spç÷a--và ac gha¤ và . nyàvokte 1 tvagi ndriyagràhye guõabhede 2 grahaõe màtràspar÷àstu kaunteyaü gãtà . 3 roge 4 yuddhe 5 guptacare mediø 6 upatapte amaraþ . 7 vàyau puø 8 spar÷ake triø mediø . smçõaõica--ac . 9 dàne mediø spç÷yante vàyunà jihvàgràdaya uccàraõàya gha¤ . 10 kàdiùu màvasàneùu vargyavarõeùu puø kàdayomàvasànàþ spar÷aþ siø kauø . %<spar÷astvagindriyagràhyastvacaþ syàdupakàrakaþ . anuùõà ÷ãta÷ãtoùõabhedàt sa trividho mataþ . kàñhinyàdiþ kùitàveva nityatàdi ca pårvavat . eteùàü pàkajatvantu kùitau nànyatra kutracit . tathàpi paramàõau syàt pàko vai÷eùike naye . naivayàyikànàntu naye dvyaõukàdàvapãùyate>% %<spar÷astva gandriyagràhyastvacaþ syàdupakàrakaþ . anuùõà÷ãta÷ãtoùõabhedàt sa trividho mataþ . kàñhinyàdiþ kùitàveva nityatàdi ca påvavat . eteùàü pàkajatvantu kùitau nànyatra kutracit . tatràpi paràmàõau syàt pàko vai÷eùike naye . naiyàyikànàntu naye dvyaõukàdàvapãùyate>% bhàùàø . upakàraka iti spàr÷anapratyakùe spar÷aþ kàraõamityarthaþ . anurùõà÷ãteti . pçthivyà vàyo÷ca star÷o'nuùõà÷ãtaþ . jalasya ÷ãtaþ . tejasa uùõaþ . kàñhinyeti . kañhinasukumàraspar÷au pçthivyà evetyarthaþ . kañhinatvàdikantu na saüyoganiùñho jàtivi÷eùaþ cakùurgràhyatàpatteþ . pårvavaditi . jalatejovàyuparamàõånàü spar÷à nityàdyalukàdestvanityà ityarthaþ . eteùàmiti . eteùàü råparasagandhaspar÷ànàm . nànyatreti . pçthivyà hi råparasagandhaspar÷aparàvçttiþ pàvakasaüyogàdupalabhyate . na hi ÷atadhàpi dhmayamàne jalàdau råpàdikaü paràvartate . nãre saurabhamauùõa¤ca anvayavyatirekàbhyàmaupàdhikameveti nirõãyate pavanapçthivyoþ ÷ãtaspar÷àdivat . tatràpi pçthivãùvapi madhye paramàõàveva pàka iti vai÷eùikàùadanti . teùàmayamà÷ayaþ . avayavinà'vaùñabdheùvavayaviùu pàko na sambhavati . parantu vahnisaüyogenàvayaviùu vinaùñeùu svatantreùu paramàõuùu pàkaþ . puna÷ca pakvaparamàõusaüyogàddyaõukàdikrameõa punarmahàvayaviparyantotpattiþ tejasàmati÷ayitavegava÷àt pårvavyåhanà÷o jhañiti vyåhàntarotpatti÷ceti . atha dvyaõukàdivinà÷amàrabhya katibhiþ kùaõaiþ punarutpattyà råpàdimadbhavatãti ÷iùyabuddhirvai÷adyàya prakriyà . %<tatra saüyãgavibhàgayoranapekùakàraõaü karma>% iti vai÷eùikasåtram . svottaravçttibhàvàntarànapekùatvaü tasyàrthaþ . anyathà karmaõà'pyuttarasaüyogasya janane pårvasaüyoganà÷àpekùaõàdavyàptiþ syàditi . tatra vibhàgajavibhàgànaïgãkàre nava kùaõàþ . tadaïgãkàre'pi yibhàgaþ ki¤citsàpekùo vibhàgaü janayet nirapekùasya tattve karmatvaü syàt . tatra yadi dravyàrambhakasaüyogavinà÷avi÷iùñaü kàlamapekùya vibhàgajavibhàvaþ syàt tadà da÷a kùaõàþ . atha dravyanà÷avi÷iùñaü kàlamavayavaü càpekùya vibhàgajavibhàgaþ syàt tadà ekàda÷a kùaõàþ . tathà hi vahnisaüyogàt paramàõau karma . tataþ paramàõvantareõa vibhàgaþ . tata àrambhakasaüyoganà÷aþ . tato dvyaõukanà÷aþ 1 . tataþ paramàõau ÷yàmàdinà÷aþ 2 . tato raktàdyutpattiþ 3 . tato dravyàrambhànuguõakriyà 4 . tato vibhàgà 5 . tataþ pårvasaüyoganà÷aþ 6 . tata àrambhakasaüyogaþ 7 . tato dvyaõukotpattiþ 8 . tato raktàdyutpattiþ 9 . nanu ÷yàmàdinà÷akùaõe raktotpattikùaõe và paramàõau dravyàrambhànuguõakriyà'stviti cet . na . agnisaüyukte paramàõau yat kama tadvinà÷amantareõa guõotpattimantareõa ca tatra paramàõau kriyàntaràbhàvàt karmavati karmànutpatteþ nirgaõe dravye dravyàrambhànuguõakriyànupapatte÷ca . tathàpi paramàõau ÷yàmàdinivçttisamakàlaü raktàdyutpatti svàditi cet na . pårvaråpàdidhvaüsasya råpàntare hetutvàta . iti nava kùaõàþ . athaþ da÷a kùaõàþ . sà ca àrambhakasaüyogavinà÷avi÷iùñaü kàlamapekùya vibhàgena vibhàgasya janane pati syàt . tathà hi vahnisa yogàd dvyanukàrambhake paramàõau kriyà . tato vibhàgaþ . tataþ àrambhakasaüyoganà÷aþ . tato dvyaõukanà÷avibhàgajavibhàgau 1 . tataþ ÷yàmanà÷apårvasaüoganà÷au 2 . tato raktotpattyattarasaüyogau 3 . tato vahninodanajanyaparamàõukarmaõo gà÷aþ 4 . tato'dçùñapadàtmasaüyogàd dravyàrambhànuguõakriyà 5 . tato vibhàgaþ 6 . tataþ pårvasaüyoganà÷aþ 7 . tata àrambhakasaüyogaþ 8 . tato dvyaõukotpattiþ 9 . tato raktàdyutpattiþ 10 . athaikàda÷a kùaõàþ . vahrisaüyogàt parajàõau karga . tato vibhàgaþ . tato dravyàrambhakasaüyoganà÷aþ . tato dvyaõukanà÷a 1 vi÷iùñaü mànanapekùma vibhàgajavibhàgaþ 2 . tataþ pårvasaüyogamà÷aþ 3 . tata uttarasaüyogaþ 4 . tataþ paramàõukarmanà÷aþ 5 . tato'dçùñavadàtmasaüyogàdu drayyàrambhànuguõakriyà 6 . tato vibhàgaþ 7 . tataþ pårvasaüyoganà÷aþ 8 . tato dravyàrambhakasaüyogaþ 9 . tato dvyaõukam 10 . tato raktàdi 11 . madhyama÷abdavadekasmàdagnasaüyogànna råpanà÷araktotpàdau . tàvatkàlamekasya gnerasthiratvàt . ki¤ca yadyutpàdako nà÷akastadà naùñe råpàdàvagninà÷e nãråpa÷ciraü paramàõuþ syàt . nà÷aka÷cedutpàdakastadà raktotpattau tadagninà raktatà na syàt . evaü paramàõvantare karmacitvànàt pa¤camàdikùaõe'pi guõotpattiþ . tathà hi ekatç paramàõau karma . tato vibhàgaþ . tata àrambhakasaüyoganà÷aparamàõvantarakarmaõã . tatastu dvyaõukanà÷aþ . paramàõvantarakarmaja÷ca vibhàga ityekaþ kàlaþ 1 . tataþ ÷yàmàdinà÷aþ vibhàga÷ca pårvasaüyoganà÷a ityekaþ kàlaþ 2 . tato raktotpattirdravyàrambhakasaüyoga÷cetyekaþ kàlaþ 3 . atha dvyaõukotpattiþ 4 . atha raktotpattiriti 5 pa¤ca kùaõàþ . dravyanà÷asaümakàlaü paramàõvantare karmacintanàt paùñhe guõotpattiþ . tathà hi paramàõukasamà paramàstvantaravibhàgaþ . tata àrambhakasaüyananà÷aþ . atha dvyaõukanà÷apraramàõvantarakarmaõã 1 atha ÷yàmanà÷aþ parama õvantarakarmaja÷ca vibhàgaþ 2 . tato raktotpattiþ paramàõvantare pårvasaüyoganà÷a÷ca 3 . tataþ paramàõyantarasayàgaþ 4 . tato dvyaõukotpattiþ 5 . atha rakùatpattiriti 6 . evaü ÷ya manà÷akùaõe paramàõvantare karmacintamàt sapta kùakhàþ . raktotpattisamakàlaü paramàõvantare karmacinta nàt aùña kùaõàþ iti . naiyàyikànàmigi . naiyàyikànàü mate dvyaõukàdau avayavinyapi pàko bhavati teùàmayamà÷ayaþ . avayavinàü sàcchadratvàdvahneþ såkùmàvayavairantaþpraviùñairavayaveùvavaùñabdhebdhapi pàko na virudhyate . vai÷eùikamate'nantàvayavatannà÷akalpane ÷auravàn . ittha¤ca sã'yaü thaña ityàdipratyabhij¤à'pi saïgacchate . thatra tu na patvabhij¤à tatràvayavinà÷o'pi svãkriyate suktaø spar÷asya bahuprakàratà bhàø ÷àø 181 aø uktà yathà %<vàyavya÷ca guõaþspar÷a spar÷asa bahudhà smçtàþ . uùõaþ 1 ÷ãtaþ 2 sukho 3 dukhaþ 4 snigdho 5 vi÷ada 6 eva ca . tathà kharo 7 mçdå 8 råkùo 9 laghu 10 rgurutaro 11'pi ca>% . kañhinasyàpyupalakùaõamidaü yathoktaü bhàø à÷vaø 50 aø . %<vàyo÷càpi guõaþ spar÷aþ spar÷a÷ca bahudhà smçtaþ . råkùaþ 1 ÷ãta 2 stathaivoùõaþ 3 snigdho 4 vi÷ada 5 khara 6 eva ca . kaóhina 7 ÷cikkaõaþ 8 ÷lakùõaþ 9 picchalo 10 dàruõo 11 mçduþ 12 . evaü dvàda÷avistàro vàyavyà guõa eva ca>% . 13 kàdimàvasànavarõànàsutpàdake àbhyantaraprayatne siø kauø .

#<spar÷atanmàtra># naø sàükhyamatasiddhe vàyåpadànakàraõe spar÷amàtraguõake såkùmabhåtabhede tanmàtra÷abde dç÷yam.

#<spar÷ana># naø spar÷a--spç÷a--và lyuñ . 1 grahaõe 2 spar÷e ca . pçø dç÷yam . õic lyuñ . 3 dàne ca mediø . spç÷a--kartari lya . 4 vàyo puø amaraþ .

#<spar÷alajjà># strã spar÷amàtreõa lajjate saïkocàt lajja--ac . lajjàluvçkùe ÷abdaraø .

#<spar÷a÷uddhà># strã spa÷aü ÷uddhà . ÷atamålyàm ÷abdacaø .

#<spar÷à># strã spar÷a sahaõe--karmaõi gha¤ . kulañàyàü dharaõiþ tasyàþ sarvairgçhyamàõatvàtatthàtvam .

#<spar÷àj¤atà># strã tvak÷ånyatvàkhye vàtarogabhede %<spç÷yamànà amu . spraùñàpyatra . tvacà yà tu ÷ãtoùõaü mçdu karka÷am . na jànàti budhaiþ sà tu tvak÷ånyatveti parikãrtità>% bhàø praø .

#<sparùñç># triø spç÷a--tçc . 1 upatàpayitari striyàü ïãù . 2 roye puø bharataþ . çtoram spraùñç tatràrthe triø .

#<spa÷a># granthe vàdhane ca bhvàø ubhaø sakaø señ . spa÷àta--te aspar÷ãt--a spà÷ãt . aspa÷iùña .

#<spa÷a># puø spa÷a--ac 1 caramàtre 2 abhisare (yuddhe) 3 gåóhacara ca amaraþ %<ràjanãtirapaspa÷à>% màghaþ .

#<spaùña># triø spa÷a--kta niø ióabhàvaþ . 1 vyakte 2 sphuñe amaraþ

#<spç># prãtau akaø prãõane rakùaõe pàlane ca sakaø svàø paraø aniñ . spçõoti aspàrkùãt .

#<spçkkà># strã spç÷a--kak pçùoø ÷asya kaþ . pçkva yàm bharataþ .

#<spç÷a># spar÷a tuø paraø sakaø anid . spç÷ati aspràkùãt aspàrkùãt aspçkùat . paspar÷a .

#<spç÷à># strã spç÷a--ka . 1 sarpasàtinãvçkùe (kaïkàlikà) ÷abdara2 kaõñakàryàü strã amaraþ gauràø ïãù .

#<spçùña># triø spç÷a--kta . 1 kçtaspar÷e . bhàve kta . 2 spar÷e naø . 3 kàdimàvasànavarõotpàdake àbhyantarapayatre naø .

@<[Page 5369a]>@
#<spçùñàspçùña># naø spçùñena à samyak spçùñam . parasmaraspar÷ane

#<spçùñàspçùñi># naø spç÷a--bhàve--kta kàrmavyatihàre icsamàø pårvapadadãrgha . parasparaspar÷ane %<tãtha vivàhe yàtràyàü saügràme de÷aviplave . nagaragra madàhe ca spçùñàspçùñi na duùyati . àpadyapi ca kaùñàyàü rugbhaye pãóite tathà . màtàpitrorguro÷caiva nide÷avartane tathà>% vçhaspatiþ .

#<spçùñi># strã spç÷a--ktin . spar÷a amaraþ .

#<spçha># icchàyàü adaø curàø ubhaø sakaø señ . spçhayati--te apaspçhat .

#<spçhaõãya># triø spçha--anãyar . 1 và¤chanãye 2 ÷làghye ca %<aho vatàsi spçhaõãyavãryaþ>% kumàraþ .

#<spçhayàlu># triø spçhi--àluc . spçhà÷ãle .

#<spçhà># strã spçha--aï . icchàyàm umaraþ . %<mithune spçhàvatã>% kumàraþ . varõabhede viùayabhede spçhaucityaü yathà %<tapodhanaü bràhmaõànàü tapaþ kalpatarustathà . tapasyà kàmadhenu÷ca santataü tapasi ùpçhà . ai÷varya>% kùatriyàvyà¤ca bàõijye ca tathà vi÷àm . ÷ådràùõàü viprasevàyàü spçhà vedeùvanindità . kùatriyàõà¤ca tapasi spçhàtãva pra÷aüsità . vràhmaõànàü vivàdedhu spçhàtãva vinindità . kùatriyàõàü raõo dharmo raõe mçtyurna garhitaþ . raõe spçùñha bra hmaõànàü loke vede vióamyanà . brahmavaiø gaø khaø 35 aø .

#<spçhya># puø spçha--karmaõi yat 1 màtçlaïgakavçkùe uõàø 2 và¤chagãyetriø .

#<sphaña># vi÷orõatàyàm akaø bhvàø para señ . sphañati asphañãt--asphàñãt . ididapyuktàrthe sphaõñati rusphaõñãt .

#<sphaña># puüstrãø sphaña--ac . sarpaphaõàyàm amarañãkà .

#<sphañi(ñã)># strã sphaña--in và ïãp . (phañkirã) vaõig dravyabhede bhàvapraø . svàrthe ka . tatràrthe %<sphañikà tu kaùàyoùõà vàtapittakaphavraõàn . nihanti ÷vitravãsarpàn yonisaïkocakàriõã>% bhàvapraø .

#<sphañi(ñã)ka># puø sphañi(ñãva)reva kàyati kai--ka . 1 svanàmakhyàte maõau halàø pyàrthe ka và hrasvaþ . 2 sphañyàü bhàvapraø . svàrthe'õ . sphàñikamapyatra naø ÷abdaraø . %<sphañakiþ samavãrya÷ca pittadàhàrtidoùaõut . tasmàkùa màlàü japatàü datte koñiguõaü phalam>% . tatparãkùà yathà %<yadgaïgàtoyavinducchavinimalatamaü nismurùaü netra hçdya snigdhaü ÷uddhàntaràlaü madhuramatihimaü pittadàhàsva hàri . pàpàõe yannivçùñaü sphuñitamapi nijàü svacchatàü naiva jahyàt tajjàtyaü jàtu labhyaü ÷ubhamupacinaute ÷aiva ratna¤ca ratnam>% ràjaniø . %<muktàvidrumavajrendravaidåryasphañikàdikam . maõiratna saraü ÷ãtaü kaùàyaü svàdu lekhanam . cakùuùyaü dhàraõàttacca vàpàlakùmãvinà÷anam>% ràjavallabhaþ . tasya utpattakathàdika yathà %<kàverãvindhyayavanacãnanepàlabhåmiùu . làïgalã vyakiranmedà dànavasya prayatnataþ . àkà÷a÷uddhaü tailàkhya mutpanna sphañikaü tataþ . mçppa la÷aïkadhavalaü ki¤cidvarõàntarànvitam . na tattulyaü hi ratnànàmatha và pàpanà÷anam . saüskataü ÷ilpinà nadyo målyaü ki¤cillabhettataþ>% gàruóe 79 aø . tathà himàlaye siühale ca vindhyàñavitañe tathà . sphañikaü jàyate caiva nànàråpaü samaprabham . himàdrau candrasaïkà÷aü sphañikaü tat dvidhà bhavet . såryakànta¤ca tatraikaü candrakàntaü tathà'param . såryàü÷uspar÷amàtreõa vahniü vamati yat kùaõàt . såryakàntaü tadàkhyàtaü sphañikaü ratnavedibhiþ . pårõendukarasaüspar÷àdamçta sravati kùaõàt . candralàntaü tadàstràtaü durlabhaü tat kalau yuge . a÷okapallavacchàyaü dàóimãvãjasannibham . vindhyàñavãtañe de÷e jàyate pandakàntikam . siühale jàyate luùõamàkare gandhanãlake . padmaràgabhavasthàne vividha sphañikaü bhavet . atyantanirmalaü svacchaü sçvatãva jalaü ÷uci . jyàtirjyalanamà÷liùñaü muktàjyotãrasaü dvija! . tadeya lohitàkàraü ràjàvàrtasamadbhavama . ànãlaütattu pàùàõaü proktaü ràjamayaü ÷uabham . brahmasåtramayaü yattu proktaü brahmamayaü dvija! yuktikalpa0

#<sphañikàcala># puø sphañika iva ÷ubhratvàt acalaþ . 1 kailàsaparvate 2 sphàñikamayaparvate ca . sphañikàdriprabhçtayo'pyatra

#<sphañikàdribhid(da)># puø sphañikàdriü sphañikaparvata bhinatti sàdçgyàt bhida--kvip ka và . kapåre ràjaniø .

#<sphañikàbhra># puø sphañikavarõaþ abhva iva . karpåre ràtaniø .

#<sphañikàri># puø 6 taø . (phañkiri) baõigdravyabhede tasya sphañikatulyadãptimattvàttathàtvama ratnamàø .

#<sphaóa># parihàme cuø ubhaø sakaø señ idit . sphaõóayatite apasphaõóat--ta .

#<sphara># cale sphårtau ca tudàø paø akaø señ . spharati asphàrot .

#<spharaõa># naø sphara--bhàve lyuùñ . sphuraõe .

#<sphala># cale smårnau ca tudàø paraø akaø seña . sphalati asphàlãt .

#<sphàñikopala># puø sphàñakamesa upakhaþ . sphàñike . trakàø .

@<[Page 5370a]>@
#<sphàti># strã sphàya--bhàve ktin yalopa . vçddhau amaraþ .

#<sphàya># vçddhau bhvàø àø akaø señ . sphàyati asphàyiasphàyiùña . niùñhàyàmaniñ yalope ãt sphãtaþ .

#<sphàra># puø sphàya--rak . 1 svarõabuduvude 2 vipule 3 vikañe mediø 4 pracure ca triø saükùiptaø .

#<sphàraõa># naø sphura--õic--sphàràde÷aþ lyuñ . vikà÷ane .

#<sphàla># puø sphala--gha¤a . sphårtau .

#<sphigghàtana># puø sphicaü ghàtayati hana--svàrthe õic--lyu . kañphale ÷abdacaø .

#<sphic># strã sphàya--óic . 1 kañipothe amaraþ upacàràt tatsthe vàtaje 2 rogabhede ca .

#<sphiña># vçtau hiüse anàdara ca cuø ubhaø sakaø señ . spheñayati te avisphiñat ta .

#<sphira># triø sphaya kirac . 1 pracure amaraþ 2 vçddhe ca .

#<sphãta># triø sphàya--kta sphãbhàvaþ . 1 vçddhe 2 samçddhe ca .

#<sphuña># bhede cuø ubhaø sakaø seña . sphoñayati te apusphuñat ta .

#<sphuña># vikà÷e bhvàø paø akaø señ . sphoñati irit asphuñat asphoñãt .

#<sphuña># vikà÷e tuø kuñàø paø akaø señ . sphuñati asphuñãt pusphoña .

#<sphuña># vidalane bhvàø àtmaø akaø señ . sphoñate aspho ñiùña .

#<sphuña># parãhàse curàø ubhaø akaø señ idit . sphuõñayati te apusphuõñat ta .

#<sphuña># hiüse cuø ubhaø sakaø señ pràyeõàïpårvaþ . àsphoñayati te àpusphuñat ta .

#<sphuña># vikà÷e adaø cuø ubhaø sakaø señ . sphuñayati te apusphuñat ta .

#<sphuña># triø sphuña--ka . 1 vika÷ite 2 vyakte mediø . 3 bhinne 4 ÷ukle ca ajayaþ . 5 jyotiùokteùu meùàdirà÷iùu aü÷avi÷eùasthi teùu såryàdigraheùu puø teùàü 6 tattarda÷akasàdiùu gatau strã . 7 utprekùàyà dyotane naø . 8 sarpaphaõàyàü strã ràmà÷rayàþ grahàõàü sphuñatàkaraõaprayojanaü siø ÷iø uktaü yathà %<yàtràvivàhotsavajàtakàdau kheñaiþ sphuñaireva phala sphuñatvam . syàt procyate tena nabha÷caràõàü sphuñakriyà dçggaõitaikyakçd và>% ityupakrame spaùñàdhikàre prapa¤citaü grahàõàü mçdåccàdikamuktvoktam %<mçdåccena hãno graho mandakendraü caloccaü grahonaü bhavecchãghrakendram . tulàjàdikendre phalaü svarõamevaü mçdu j¤eyamasmàdvilomaü ca ÷ãghram . tribhirmaiþ padaü tàni catràri cakre kramàt syàdayuk yugmasaüj¤à ca teùàm . ayumme pade yàtamevyaü tu yugme mujo bàhuhãgaü tribhaü koñiruktà>% ityuktvà bhujakoñiphalàdikamuktvà . %<syàt saüskçto madhyaphalena madhyo mandasphuñaþ syàccalavendramuktam . vidhàya ÷aighreõa phalena caiva kheñaþ sphuñaþ syàdasakçtphalàbhyàm . dalãkçtàbhyàü prathamaü phalàbhyàü tatà'khila bhya masakçt kujastu . sphuñau ravãndå mçdunaiva vaidyau ÷ãghràkhyatuïgasya tayorabhàvàt>% siø ÷iø . àdau grahasya mandaphalamànãya tena saüskato'sau mandasaphuñaþ syàt . taü ÷ãghroccàdvi÷odhya ÷ãghravandraü kçtvà tataþ ÷ãghraphalam . tena saüskçto mandasphaño grahaþ syàt . tasmàt sphuñàø nmadhyoccaü vi÷odhya mandamànãya tena gaõitàgato madhyasaüskçtà mandasphuñaþ syàt . tena puna÷calavendraü tata÷calaphalaü tena mandasphuñasaüskçtaþ sphuñaþ syàt evamasakçt yàvadavi÷eùaþ . tattu dalãkçtàbhyàü prathamaü phalàbhyàmityàdinà kujasya vi÷eùa uktastatropapattireva vàsanà pramitàø . grahàõàü tatroktaþ spaùñagatyànayanaprakàrastu khagola÷abde 2432 pçø dç÷yaþ .

#<sphuñana># naø sphuña--lyuñ . 1 vika÷ane amaraþ 2 vidalãbhàve ca .

#<sphuñabandhanã># strã sphuñaü bandhanaü yasyàþ gauràø ïãù . kapotapadyàm ratnamàø .

#<sphuñita># triø sphuña--kta . 1 vika÷ite hemacaø 1 bhinne %<dagdhe và sphuñite'tha và>% puràõam . 3 vyaktãkçte 4 parihàsite ca

#<sphuñi(ñã)># strã sphuña in và ïãp . 1 pàdasphoñaroge (phoóà) 2 karkañãphale ca (phuñi) ÷abdaraø .

#<sphuñña># anàdare cuø uø sakaø señ . sphuññayati te apusphuññat ta .

#<sphuóa># varaõe tuø kuø paraø sakaø señ . sphuóati asphuóãt pusphoóa .

#<sphuóa># vikà÷e bhvàø àtmaø akaø señ idit . sphuõóate asphuõóiùña .

#<sphuóa># parihàse cuø uø sakaø señ idit . sphuõóayati te apusphuõóat ta .

#<sphutkara># puø sphudityavyaktaü ÷abdaü karoti kç--ac . agnau ÷abdacaø .

#<sphura># sphårtau tuø kuñàø paø akaø señ . sphurati asphurãt pusphora . %<càru pusphora va huþ>% bhaññiþ . õicisphàrayati .

#<sphura># puø sphura--ka . phalake hemacaø . 1 bhàve gha¤ . 2 sphuraõe amaraþ .

#<sphuraõa># naø sphura--lyuñ . ãùatspandane amaraþ . yuc . tatraiva strã . aïgabhedasphuraphalamuktaü yathà %<vråmo'dhunàïgasphuratasya samyak pratyekamavyaktaphalaprabhà vam . sarvatra yatràvagate svadehàdyutpadyate karmavipàkasaüvit . mårdhnisphuratyà÷u pçthivyavàptiþ sthànapravçddhi÷ca lalàñade÷e . bhråghràõamadhye priyasaïgamaþ syàta nàmàkùimadhye ca sahàyalàbhaþ . dçgantamadhyasphuraõe'rthalàbhotkaõñhe kramàdvisphurite dçgàdau . jayo dç÷àdha sphuraõe raõaþ syàt piya÷rutiþ syàt sphurite ca karõe . yoùitasamçddhiþ spharite ca gaõóe ghràõe tu saumukhyamadau bhavetàm . bhojyeùñasaïgàvadharordhayo÷ca skandhe gale bhogavivçddhilàbhau . spando bhujamyeùñasamàgamàya spandaþ karamya draviõàptihetuþ . spanda÷ca pçùñhasya paràjayàya spando jayàyorasi mànavà nàm . pàr÷vaprakampe viùayasya làbhaþ kañiprakambe tu balapramodau . nàbhiprakampe nijade÷anà÷aþ dhanardhi bandha÷ca bhruvi prakampe . dukhaü dhanàntaü hçdayasya kampe sphikpàyukampe'pi ca vàhanàptiþ . varaïgakampe varayoùidàptirmuùke sakampe tanayasya janma . vastau sa kampe yuvatipravçttiþ doùa÷ca kampe punaråruùñaùñhe . uraþprakampe sumahàyalàbhaþ syàjjànukampe tvacireõa siddhiþ . jaïghàprakampe nijade÷anà÷aþ sthànàptiruccà caraõasya kampe . yàtrà salàbhà'ïghritalaprakampe puüsàü sadà dakùiõadehabhàge . strãõà¤ca vàmàvayave prajàtaþ . spandaþ phalàni pradi÷atyava÷yam>% vasantaràja÷àkune 4 rthapraø .

#<sphurcha># vismaraõe bhvàø paø sakaø señ . sphåcchati asphårchãt àdit sphårchitaü sphåõam .

#<sphurja># vajra÷abde bhvàø paø akaø señ . sphårjati asphårjãt dvit sphårjathuþ . àdit sphårjitaü sphårõam .

#<sphurjathu># puø sphurja athu niø na dãrghaþ . vajaünirghoùe amarañãkà .

#<sphula># sphårtau cale ca akaø sa¤caye sakaø tudàø kçñàø paø señ sphulati as phulãt . pus phola .

#<sphula># naø sphula--ka . 1 vastràgàre (tàüvu) ÷abdaraø . 2 sphårtiyute triø .

#<sphulana># naø sphula--bhàve lyuñ . saphuraõe nãlakaõñhaþ .

#<sphuliïga># puüstrãø sphula--iïgac sphuta itavyaktaþ ÷abdo liïgati gacchati yanmàt ligi--gha¤ pçùoø và . agnikaõe amaraþ .

#<sphuliïginã># strã sphuliïga--astyarthe ini . 1 agnijvàlàyàm jañàø 2 sphuliïgayukte triø .

#<sphårjaka># puø sphurja--õvul . tinduvçkùe amaraþ .

#<sphårjathu># puø sphurja--athu . vajrapàta÷abde amaraþ .

#<sphårti># strã sphurcha--sphura--và ktin . 1 sphuraõe 2 vika÷ane 3 pratibhàyà¤ca ramànàthaþ .

#<sphårtimat># puø sphårtirastyasya matupa . 1 pà÷upatàkhye ÷aivabhede trikàø . 2 pratibhàyukte 3 vikà÷ayukte ca triø striyàü ïãp .

#<spheyas># triø ati÷ayena sphiraþ, pracuraþ iyasuna sa phàde÷aþ . atipracure striyàü ïãp . iùñhan . saphaùñho'pyatra triø .

#<sphoña># puø sphañatyartho'nena sphuña--karaõe gha¤a . vyàkaraõokte varõàtirikte pårvapårvavarõànubhavasahitacaramavarõànubhavavyaïgye arthapratyàyake akhaõóe ÷abdabhede svàrthe ka tatràrthe vyàkaraõamate varõasamudayànàü nàrthabodhakatvaü kintu saphoñasyaiveti prapa¤citamasmàbhiþ ÷abdàrtharatne yathà tatra varõànàü pratyuccàraõamanyathàpratãyamànatayà anityatvena à÷uvinà÷inà¤ca teùàü melanàsambavena tatsamudàyasyàpi sambandhitvàbhàvena pratyekaü yarõeùu vçttau vyabhicàreõa ca pårvapårvavarõànubhavàhitasaüskàravãjavati antyavarõajanitaparipàka÷àlini hçdaye jhañiti samudãyamànasya sphoñaråpasyaiva ÷abdasya nityatayà tatraiva nityasambandhasya yogyatayà vçttimattvamucitasityàkare spaùñam . tathàhi . varõà yadi vàcakàþ syuþ syàdeva tebhyo vyastebhyo'rthàvagatiþ . na ca tathà . pratyekaü vçttimattvàbhàüvena tatsamudàyasya vçttimattvaü sudåraparàhatam . à÷uvinà÷inàü varõànàü melanàsambhavena tatsamudàyatvàsiddheþ pårvapårvavarõànubhavàhitasaüskàrasahitasya caramavarõasya vàcakatvantu sambhàvitamapi dinàntarãyatàdç÷asaüskàrànàdàya vartamànacaramavarõamàtrànubhavena arthàvagatyàpattyà niràsitam . antyavarõaparthyantànàmanubhavànantaraü samudàyànàü saskàrodayakalpanayà punaþ samuditavarõànàü smaraõàtmakaj¤ànato'rthàvagatirityapi na saïgataü jàràràjetyàdàvavi÷eùeõa tattadvarõasaüskàrasadbhàvàdubhayavailakùaõyànupapatteþ . ato'va÷yaü varõàtirikto'ntyavarõànubhavavyaïgyaþ sphoñanàmà ÷abdaþ svãkàryaþ sphuñata prakà÷ateryo'neneti vyutpattyà ca tasya sàrthakanàmatà bodhyà samarthita÷caiùa eva pakùaþ pàta¤jalabhàùye vyàsacaraõaiþ %<tadeteùàmarthasaïketenàvacchinnànàmupasaühçtadhvanikramàõàü ya eko buddhinirbhàsastatpadaü vàcakaü vàcyasya saüketyate tadekaü padamekabuddhiviùaya ekaprayatnàkùiptamabhàgaprakramavarõaü bauddhamantyavarõapratyayopasthàpitaü pratãyate>% ityantena . atra cànekavarõànàü ÷aktatàvacchedakatàpekùayaikasyaiva jàtiråpasphàñatvasya ÷aktatàvacchedakatvakalpane làghavama pa draùñavyam . ukta¤ca ÷abdakaustubhe vopadevacaraõaiþ %<÷akyatva iva ÷aktatve jàterlàghavamãkùmatàm . aupàdhiko và bhedo'stu varõànàü tàramandavaditi>% . tathà %<÷çõoti ya imaü sphoñaü supte ÷rotre ca ÷ånyadçk . yena vàk vyajyate yasya vyaktiràkà÷a àtmanaþ>% iti ma¤jåùàdhçtabhàgavatavacane sphoñàtmaka÷abda÷ravaõasyàtmaliïgatoktyà sphoñaråpa÷abdo'rthàyàta ityavagamyam . harivaü÷e'pi %<akùaràõàmakàrastvaü sphoñastvaü varõasaü÷rayaþ>% iti sphoñasya vya¤jakavarõà÷rayatvamabhihitam . etanmatàbhipràyeõaiva %<sphoña ityàheti>% ÷àrãrakabhàvye sphañavyutpàdanam %<varõàeva tu ÷abda iti bhagavànupavarùa iti>% niràkaraõantåsavarùa grahaõàt tanmatàbhipràyeõa . %<na sphañaþ pratãtyapra tãtibhyàmiti>% sàükhyasåtre'pi sphoñakhaõóanamupavarùamatàbhipràyeõeti sarvaü sustham . sa ca sphàñovarõapadàdibhedena anekavidho bàhulyabhayàt na prapa¤citaþ . tasya sphoñasyàbhivyaktau pràkçtasya dhvaneþ kàraõatvaü ciraciratarasthitau tu pràkçtadhvanijàtavaikçtadhvaneriti vivephaþ . tathà ca vàkyapadãye %<sphoñasya grahaõe hetuþ pràkçto dhvaniriùyate>% iti . %<sthitibhede nimittatvaü vaikçtaþ prativadyate>% iti ca sthitibhede ciraciratarakàlasthitau dhva nistu pårvalakùitaþ . tasya ca sphoñasya nityatayà dhvani gatahrasvadãrghàdikàlasya tatropacàraþ . pratipàdita¤ca tathaiva vàkyapadãye %<sphàñasyàbhinnakàlasya dhvanikàlànupàtinaþ . svabhàvatastu nityatvàt hrasvadãrghaplutàdiùu . pràkçtasya dhvaneþ kàlaþ ÷abdasyetyupacaryate>% . ÷abdasya sphoñasya nityatayà abhinnakàlasya hrasvadãrghàdiùu pràkçtadhvaneþ kàlaþ tàratvàdidhãheturupacaryate iti tadarthaþ . eva¤ca vilambitoccàraõasthale tattadvarõànàü tadvodhajanitasaüskàràõàü và bahukùaõaparyanta sthàyitvakalpanàmapekùya ekasyaiva ÷abdasyàbhivyaktyanantaraü jàyamànena vaikçtena dhvaninà bahukàlasthitikalpane làghavamityapi draùñavyam . bherã÷abdàdau ca dhvanyabhivyaktyanantaraü jàyamànapràkçtadhvanerbahukàlasthàyitvadar÷anena atràpi tathàkalpanaucityàt . ataeva ca mahàbhàùye %<evaü tarhi sphàñaþ ÷abdo dhvaniþ ÷abdaguõaþ>% ityàdinà'bhivyaktyupakàrakatvena dhvaneþ sphoñaråpa÷abdaguõatvamabhi hitamabhihita¤ca dhvanerhrasvadãrghatvenàpi bhànam yathà %<dhvaniþ sphoñasya ÷abdànàü dhvanistu khalu lakùyate . hrasvo mahàü÷ca keùà¤cit svayaü naiva svabhàvataþ>% iti na svabhàvatastadråpeõa sphoñolakùyata ityarthaþ . dhvanivikàre ca vàyusaüyogavi÷eùasya hetutvaü tasya bahukàlasthàyitve vilambitatvamalpakàlasthàyitve drutatvamiti vivekaþ . evaü vahuvidheùu sphañeùu vakyasphoñasyaiva siddhànte niùkçùñatayà tasyaiva bodhakatvaü tadghañakapadànàntu padamadhyavartivarõavat nirarthaükatvaü vi÷iùñàrthadyotanàyaiva teùàü prayogàt . tathà ca %<bràhmaõàrtho yathà nàsti ka÷cit bràhmaõakambale . devadattàdayovàkye tathaiva syurnirarthakàþ>% iti . %<pade na varõà vidyante varõeùvavayavà na ca . vàkyàt padànàmatyantaü praviveko na ka÷caneti>% ca vàkyapadãye padàdyasadbhàvaü dar÷ayati . tathà %<vàkyasphàño'tiniùkarùe tiùñhatãti matasthitiriti>% harikàrikàyàü siddhànte vàkyasphoñasyaiva siddhiriti pratipàditam . 2 vraõabhede ca (phoóà) ràjaniø .

#<sphoñaka># puø sphuña--õvul . (phoóà) 1 vraõabhede hemacaø 2 vidàrake ca .

#<sphoñana># naø sphuña--lyuñ . 1 vidàraõe 2 vikà÷ana ca bharataþ

#<sphoñanã># strã sphuñyate'nayà sphuña--lyuñ ïãp . maõivedhanakaraõe yantrabhede (bhomarã) dviråpakoø .

#<sphoñavãjaka># puø sphoñasya vraõabhedasya vãjam tataþ svàrthe ka . bhallàtake ràjaniø . tatphalaniryàdasàüyàgàt vraõotpattirlokasiddhà .

#<sphoñàyana># puø sphoña evàyanaü arthabodhakatayà÷rayaõaü yasya . arthavàdhakatvena sphoñàbhyupagantari vaiyàkaraõe munibhede %<avaïsphoñàyanasya>% pàõiniþ .

#<sphoñikà># strã sphuña--õvul ñapi ata ittvam . hàputrikàyàü trikàø .

#<sphya># naø sphàya--yat niø . khaïgàkàre yaj¤àrthe kàùñhabhede tiø ta0

#<sphyà÷liùñejyàdhikaraõa># naø adhikaraõabhede tiø taø %<sphyà÷liùñejyàdhikaraõa¤ca sphyasya khaóågàkàrakàùñhasya bhaktà÷leùanimittakejyàyàmiùñitvena prakçtivadvikçtirityatide÷ena dar÷àtmakaprakçvidharmàõàü pràptau pårvadinapràtaþkàlãnaü havanãyadevatàvàhanamapi pràptaü tacca tadànãü na vidhãyate naimittike nimittani÷cayavato'dhikàritayà prakçte ÷vàbhàvibhakta ÷leùaråpanimittasaü÷ayena pradhànànadhikàriõà'ïgànadhikàràttaduttaradine ca nimittani÷caye tadadhikàrasiddhàvapi nàvàhanànuùñhànam àvàhanasya pårvadinapàtaþkàlanaiyatyàditãjyàyà àvàhanaü vinaivànuùñhànam>%

#<sma># avyaø smi--óa . 1 atãte 2 pàdapåraõe ca amaraþ .

#<smaya># puø smi--ac . 1 garve 2 adbhutarasasthàyibhàne ca mediø .

@<[Page 5373a]>@
#<smara># puø smarati priyamanena smç--karaõe ap . 1 kàmadeve amaraþ . bhàve ap . 2 smaraõe .

#<smarakåpaka># puø smarasya kåpa iva kàyati kai--ka . kàmagçhe trikàø .

#<smaragçha># naø smarasya gçhamiva . 1 strãcihnabhede bhage jañàø smaramandiràdayo'pyatra .

#<smaracakra># puø %<dhçtvà vàmakareõoruü svapàdasyoparisthitam . dçóha¤ca ramate kàmã smaracakraþ prakãrtitaþ>% smaradopakokte rativandhabhede .

#<smaraõa># naø smç--lyuñ . j¤àtavastuno'nubhavàdhãnasaüskàrajanye udbàdhakasahakàreõa jàüyamàne 1 j¤ànabhede smçti÷abde dç÷yam . àdhyàne hemacaø . 2 cintane jañàø . 3 arthàlaïkàrabhede sàø daø . alaïkàra÷abde 407 pçø dç÷yama .

#<smarada÷à># strã smarakçtà da÷à . kàminàü smarakçtàsu aïgàsoùñhavàdiùu da÷asu da÷àsu . %<aïgeùvasauùñhavaü tàpaþ pàõóutà kç÷atà'ru÷ciþ . adhçtiþ syàdanàlambastanmayonmàdamårchanàþ . mçti÷ceti kramàjj¤eyà da÷a smarada÷à iha . asauùñhavaü malàpattistàpastu virahajvaraþ . arucirvastuvairàgyaü sarvatràràgità'dhçtiþ . anàlambanatà càpi ÷ånyatà manasaþ smçtà . tanmaya tatprakà÷o hi bàhyàbhyàntaratastathà . rasavicchedahetutvàt maraõaü naiva varõyate . varõyate'pi yadi pratyujjãvanaü syàdadårataþ>% iti sàø daø .

#<smaradhvaja># naø 6 taø . strãcihne ÷abdaraø . 2 vàdye puø hemacaø .

#<smarapriyà># strã 6 taø . smarabhàryàyàü ratau jañàø .

#<smaralekhanã># strã smarasya lekhanãva . svareõa kàmoddãpake ÷àrikàkhage ÷abdaraø .

#<smaravãthikà># strã smarasya vãthikeva pràptihetutvàt . ve÷yàyàm ràjaniø .

#<smaravçddhi># puø smarasya vçddhiryasmàt . 1 kàmavçddhikùupe ràjaniø . 6 taø . 2 kàmavçddhau strã .

#<smarastambha># puø smarasya tadvyàpàrasya stambha iva . upasthe ÷abdaraø .

#<smarasmarya># puø smaraþ saryo yasya . gardabhe trikàø .

#<smarahara># puø smara harati nàü÷ayati hç--ac . 1 mahàdeve amaraþ . smaramardanàdayà'pyatra .

#<smaràïku÷a># puø smara tatkàrye'ïku÷a iva uttejakatvàt . nakhe ÷abdaraø nakhàghàtena hi strãõàü smaroddãpanaü prasiddham .

#<smaràmra># puø smarapriya àmraþ . ràjàmre ràjaniø .

#<smaràsava># puø smaràddopaka àsava iva . làlàyàma trikàø kàminàü tatpàne hi smaràddãpanàttasyàstathàtvam .

@<[Page 5373b]>@
#<smàrta># triø smçtau vihitaþ, smçtiü vettyadhãte và aõ . 1 smçtivihite dànàdo %<anyo'pi smàrtamàcaret>% iti %<smàrtaü vaidikavat caret>% ca smçtiþ . 2 smçti÷àstràbhij¤e ca

#<smi(ùmi)># anàdare sakaø vismaye akaø cuø àø señ . smàpayate asiùmapata . ayaü ùopade÷a eva . anyato vismaye smàyayatãtyeva . ayaü bhvàdirapi aniñ . smayate asmeùña siùmiye ùopade÷atvàt ùatvam .

#<smiña># anàdare sakaø snehe akaø cuø ubhaø señ . smeñayati . te asismiñat ta

#<smita># naø smi--bhàve kta . 1 ãùaddhàsye amaraþ %<muhhaü vika÷itasmatam>% màlatãmàdhavam . kartari kta . 2 vika÷ite 3 ãùaddhàsyànvite ca triø .

#<smãla># nimeùaõe bhvàø paraø sakaø señ . smãlati asmãlãt .

#<smç># smaraõe bhvàø paø aniñ . smarati asmàrùãt sasmàra susmårùati . aùopade÷atvàt na ùatvam . etadyoge karmaõi ùaùñhã . ayamautsukye sakaø ghañàø smarayati .

#<smçta># triø smç--kta . 1 kçtasmaraõa 2 smativiùaye ca .

#<smçti># strã smç--ktin . anubhåtavastuna udbodhakasahakàreõa saüskàràdhãne 1 j¤ànabhede . smaryate vedavarmo'nena karaõe ktin . 2 dharma÷àsana÷àstre vedàrthànubhavajanye vedàrthànuvàdake munipraõãte vàkyaråpe ÷àstre . %<vedà'khilo dharmamålaü smçti÷ãle ca tadvidàm>% manuþ . j¤ànabhedasmçtiråpalakùaõàdikaü pàtaø såø bhàø vivaraõeùåktam uktaü yathà %<anubhåtaviùayà'saüpramoùaþ smçtiþ>% såø . %<kiü pratyayasya cittaü smarati . àhosvit viùayasyeti . gràhyoparaktaþ pratyayo gràhyagrahaõobhayàkàranirbhàsaþ tathàjàtãyakaü saüskàramàramate sa saüskàraþ svavya¤jakà¤janaü tadàkàrameva gràhyagrahaõobhayàtmikàü smçti¤janayati . tatra grahaõàkàrapårvà buddhiþ gràhyàkàrapårvà smçtiþ . sà ca dvayã, bhàvitasmartavyà càbhàvitasmartavyà ca khapne bhàvitasmartavyà jàgratsamaye tvabhàvitasmartavyeti . sarvàþ smçtayaþ pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtãnàmanubhavàt prabhavanti>% bhàø . %<anubhåtavimayà'sampramopaþ smçtiþ pramàõàdibhiranubhåte vimaye'sampramoùaþ asteyaþ sà smçtiþ saüskàramàtrajanyasya hi j¤ànastha saüskàrakàraõànubhàvabhàsitã viùaya àtmãyastadadhikaviùayaparigrahastu sampramoùaþ steyaþ kasmàt sàdva÷yàt . muùasteya ityasmàt sampramoùapadavyutpatteþ . etaduktaü bhavati . sarve pramàõàdayo'nadhigatamarthaü sàmànyataþ prakàrato vàdhigamayanti, smçtiþ punarna pårvànubhavamaryàdàmatikràmati tadviùayà tadånaviùayà và na tu tadadhikaviùapà so'yaü kçttyantaràdvi÷eùaþ smçteriti . vimçùati kiüpratyayasyeti gràhyapravaõatvàt anubhavasya svànubhavàttajjaþ saüskaþro gràhyameva smàrayatãti . pratibhàsayati anubha vamàtrajanitatvàccànubhavameveti . vimç÷yapapattita ubhayasmaraõamavadhàrayati gràhyapravaõatayà gràhyoparaktaþ paramàrthatastu gràhyagrahaõe eva ubhayaü tayoràkàraü svaråpaü nirbhàsayati prakà÷ayati . svavya¤jakaü kàraõama¤janamàkàro yasya sa tathoktaþ . svakàraõàkàra ityarthaþ . vya¤jakamudbodhakaü tenà¤janaü phalàbhimukhãkaraõaü yasyeti vetyarthaþ . nanu yadi kàraõavicàreõa buddhismaraõayàþ sàråpyaü kastarhi bheda ityata àha ttatra grahaõeti . grahaõamupàdànaü na ca gçhãtasyopadànaü sambhavati tadanenànadhigatabàdhanaü vuddherityaktaü grahaõàkàro grahaõaråpaü pårvaü pradhànaü yasyàþ sà tathoktà vikalpita÷càyam abhede'pi guõapradhànabhàva iti gràhyàkàraþ pårvaþ prathamo yasyàþ sà tathoktà, idameva ca gràhyàkàrasya gràhyasya pårbatvaü yadçttyantaraviùayãkçtatvamarthasya tadanena vçttyantaraviùayikçtagocarà smçtirityuktaü bhavati so'yasampramoùa iti . nanu asti smçterapi sampramoùaþ dar÷ayati hi pitryàderatãtasya de÷akàlàntarànubhåtasyànanubhåtacarade÷akàlàntarasambandhaü svapne ityata àha sà ca dvayãti bhàvitaþ kalpitaþ smartavyoyayà sà tathoktà . abhàvito'kalpitaþ pàramàrthika iti yàvat . neyaü smçtirapi tu viparyayastallakùaõopapannatvàt smçtyàbhàsatayà tu smçtiruktà pramàõàbhàsamiveti bhàvaþ . kasmàt punarante smçtarupanyàsa ityata àha . sarvàþ smçtaya iti anubhavapràptipårvà vçttiþ smçtistataþ smçtãnàmante nive÷a ityarthaþ>% . dharma÷astra÷abde smçtibhedàdikaü 3863 pçø dç÷yam .

#<smçtihetu># puø 6 taø . 1 saskàre vàsanàråpe guõabhede jañàø .

#<smera># triø smi--ran . 1 vika÷ite hemacaø 2 ãùaddhàsyànvite ca saükùiptaø %<mahàjanaþ smeramukho bhaviùyati>% kumàraþ .

#<syada># puø syanda--gha¤arthe ka . vege amaraþ .

#<syanda># sravaõe bhvàø àø luïi, ëñi, ëïi ca ubhaø akaø ådit veñ . syandate ëdit asyadta asyandiùña asyanta . taùopade÷atve'pi vidhibalànniùyandate ityàdau ùatvam .

@<[Page 5374b]>@
#<syanda># puø syanda--bhàve gha¤ . dravadravyakùaraõe prasrave .

#<syandana># naø syanda--bhàve lyuñ . 1 kùaraõe . syandana¤ca sannikçùñade÷asya dravadravyasya ca saüyàgànukålà vyàpàraþ gamanatvavyàpyajàtibhedo và %<bhramaõaü aicanaü syandanordhvajvanameva ca . tiryaggamanamapyatra gamanàdeva labhyate>% bhàpàø . kartari lyu . 2 jale naø . 3 rathe mediø . 4 tinisavçkùe ca puø amaraþ .

#<syandanadruma># puø karmaø . tini÷avçkùe ÷abdaraø .

#<syandanàroha># puø syandanamàrohati yuddhàrtham, à + ruha aõ . rathàràheõa yoddhari amaraþ .

#<syandani># puø syandra--ani . tini÷avçkùe ratnamàø ïãp . làlàyàü strã amaraþ .

#<syandin># triø syanda + õani . 1 prasraviõi . 2 làlàyàü strã amaraþ ïãp .

#<syanna># triø syanda--kta . srute jalàdau amaraþ .

#<syannavãõa># triø syannà vãõà yatra . stute hemacaø .

#<syama># dhvanane bhvàø paraø akaø señ ktà veñ phaõàdiø . sya mati asyamãt syomatu sasyamatuþ .

#<syama># vitarke cuø uø sakaø señ . syàmayati te asisyamat ta .

#<syama># dhvàne adaø cuø ubhaø sakaø señ . syamayati asisyaø mat ta .

#<syamantaka># puø syama--jhac saüj¤àyàü kan . 1 ÷rãkçùõasya hastasthe maõibhede hemacaø . 2 vçkùabhede puø mediø . 3 såryadatte satràjito maõibhede tatkathà bhàgaø 1056 aø . %<àsãt satràjitaþ såryobhaktasya paramaþ sakhà . prãtastasmai maõiü pàdàt sa ca tuùñaþ syamantakam>% iti . %<dine dine svarõabhàrànaùñau sa sçjati prabho! . durbhikùamàryariüùñàni sarpàdhivyàdhayo'÷ubhàþ . na santi màyinastatrayatràste'bhyarcito maõiþ>% etadupàkhyànaü syamantakopàkhyàna tacca saurabhàdracaturthãcandradar÷ane ÷ràvyam tiø taø raghuø .

#<syamãkà># strã syama--ãkak . 1 valmãke 2 kàle 3 meùe ca puø 4 nãloùadhau strã mediø .

#<syåta># triø siva--karmaõi kta . 1 såcyàdinà grathite vastràdau amaraþ . såtraracitapàtre (dhokaóã) puø amaraþ . pçùoø ot . syoto'pyatra bharataþ .

#<syåti># strã siva--bhàve ktin . såcyàdinà vastràdisãvane .

#<syåna># pçø siva--nak . 1 sårye 2 kiraõe mediø 3 sçcyàdisyåtakhaõóavastranirmite padàrthe (dhukaóã) ca ÷abdaraø .

#<syåma># naø siva--mak . 1 jale 2 kiraõe saükùiptaø kiraõe puø uõà-

@<[Page 5375a]>@
#<syona># puø syåna + pçùoø . 1 dhautakañe (dhukaóã) amarañãø bharataþ 2 sårye 3 kiraõe mediø . 4 sukhe nighaõñuþ . 5 mukhakare triø %<syonà pçthivã nomavànçkùarà>% yajuø 35 aø 21 .

#<sraüsana># naø sransa--õic--lyuñ . årdhvagatasyàdhonayane patane thuc . sraüsanàpyatra strã .

#<sraüsin># triø sransa--õini . 1 adhaþpatana÷ãle striyàü ïãp 2 pãluvçkùe puø amaraþ .

#<sraüsiphala># puø sraüsi phalamasya . ÷irãùavçkùe ÷abdamàø .

#<sraka># gatau bhvàø àtmaø sakaø señ idit . sraïkate asraïkiùña

#<sragvat># triø srak màlyamastyasya matup masya vaþ kutvam . màlyavati . vini . sragvãtyapyatra . ubhayatra striyàü ïãp .

#<sraj># strã sçjyate sçja--kvin niø . màlye amaraþ .

#<srajvà># strã sçja--và nettvam niø . 1 prajàpatau 2 tantusaüghàte 3 rajjvà¤ca saükùiptasàraþ .

#<sransa># patane bhvàø àtmaø luïi uø akaø señ udit ktvà veñ . sraüsate irit asrasat asraüsiùña . %<nàsrasat kariõàü graivam>% raghuþ .

#<sransa># prasàde bhvàø àø akaø señ udit ktvà veñ . sraüsate asraüsiùña .

#<srambha># vi÷vàse bhvàø àtmaø ëdit luïi uø sakaø señ udit ktà veñ . srambhate asrabhat asrambhiùña .

#<sra(srà)va># puø sru--ap gha¤ và . 1 kùaraõe amaraþ . kartari ac . 2 nirjhare hemacaø .

#<sravaõa># naø sru--lyu . 1 måtrajale ràjaniø 2 gharme ca ÷abdaraø bhàve lyuñ . 3 kùaraõe .

#<sravadgarbhà># strã sravan garbho yasyàþ . 1 daivava÷àt patitagarbhàyàü gavi amaraþ . 2 tathàbhåta striyà¤ca .

#<sravadraïga># puø sravan raïgo yatra . paõagranthau (haññe) hàràø .

#<sravantã># strã sru--jhic ïãp . 1 nadyàm amaraþ . 2 oùadhibhede 3 gulmasthàne ca mediø . ÷atç . sravavi÷iùñe triø . striyàü ïãp .

#<sravà># strã sru--ac . 1 mårvàyàm ràyamukuø 2 kùaraõayute tri0

#<sraùñç># puø sçja--tçc niyamam . 1 jagatkartari caturmukhe amaraþ 2 ÷ive halàø . 3 sarjanakartari triø striyàü ïãp .

#<srasta># triø sransa--kta . cyute patite amaraþ .

#<srastara># puø sransa--tarac kicca . àsane ÷uø taø radhuø .

#<sràk># avyaø sru--óàku . tvarite dràgityarthe amaraþ .

#<sràvaka># naø sràvayati sru--õic--õvul . 1 marice ÷abdacaø 2 niþsràvake triø .

#<srimbha># hiüme bhvàø vaø sakaø señ udit ktvà veñ . srimbhati asrimbhãt .

#<sribha># hiüse bhvàø paø sakaø señ udit ktvà veñ . srebhati asrebhãt .

@<[Page 5375b]>@
#<sriva># ÷oùe akaø divàø paø gatau sakaø señ udit ktvàveñ . srãvyate asrevãt .

#<sru># gatau sakaø kùaraõe akaø bhvàø paø aniñ . sravati asusruvat .

#<srugdàru># sruce yaj¤apàtràya dàru yasya . vikaïkatavçkùe jañàø .

#<srughna># puø 1 de÷abhede . sa utpattisthànatvenàstyasyàþ ac gauràø ïãù . 2 sarjikàkùàre strã hamacaø .

#<sruc(cà)># strã sru--kvip ciñ ca và ñàp . vañapatràkçtau vika ïkatakàùñhaje bàhumàtre yaj¤apàtrabhede ÷abdacaø .

#<sruta># triø sru--kta . 1 kùarite jalàdau 2 gate ca . 3 hiïgupatryàü strã ÷abdaca0

#<sruva># puüstrãø sru--ka . 1 khadirakàùñhabhave hastamite yattraùàtrabhede yaj¤apatra÷abde dç÷yam . 1 sallakyàm 2 mårvàyà¤ca strã medi0

#<sruvàvçkùa># puø sravàyàþ sàdhanaü vçkùaþ . vikaïkatavçkùe (vaüici) amaraþ .

#<srå># strã sru--kvip niø . 1 yaj¤apàtrabhede 2 nirjhate ca hemcaø .

#<srai># vikëttau--bhvàø paraø akaø aniñ . sràyati asràsãt .

#<srota># naø sru--tan . srotasi vegena svatojalaniþsaraõe bharataþ

#<srotas># naø sru--tasi . 1 vegena svato jalaniþsaraõe amaraþ . 2 retasi ca årdhvasrotàþ . 3 dehasthacchidre ca .

#<srotaã÷a># puø 6 taø . samudre hemacaø .

#<srotasvat># triø sroto'styasya matup masya vaþ . 1 srotoyukte 2 nadyàü strã amaraþ ïãp .

#<srotasvinã># srotas + astyarthe vini ïãp . 1 nadyàm 2 srotoyukte triø .

#<sroto'¤jana># naø srotasi yamuünàsroto jalasannikçùñasauvãrade÷e bhavam a¤janam . sauvãrade÷aje'¤jane amaraþ . %<valmãka÷ikharàkàraü bhinnaü nãlà¤janaprabham . ghçùñe ca gairikàvarõaü ÷reùñhaü sroto'¤cana¤ca tat>% ràjaniø . %<sroto'¤janaü tatra ÷reùñhaü vi÷uddhaü sindhusambhavam . dçùñeþ kaõóåmalaharaü dàhakledarujàpaham . akùõo råpàvaha¤caiva sahate màrutàtapau . netrarogà na jàyante tasmàda¤janamàcaret>% . %<a¤janaü yàmuna¤càpi kàpotà¤janamityapi . tatra sroto'¤janaü kçùõaü sauvãraü ÷vetamãritam . sroto'¤janasamaü j¤eyaü sauvãraü tattu pàõóaram . sroto'¤janaü bhavet svàdu cakùuùyaü kaphapittanut . kaùàyaü lekhanaü snigdhaü gràhi cchardiviùàpaham . sidhmakùayàsrahçt÷ãtaü sevanãyaü sadà budhaiþ . sauto'¤janaguõàþ sarve sauvãre'pi matà budhaiþ . kintu dvayora¤janayoþ ÷reùñhaü sroto'¤janaü smçtam>% bhàvapraø .

#<srotovahà># strã sratasà vahati sarati vaha--ac . nadyàm jañà0

@<[Page 5376a]>@
#<sva># naø syana--óa . 1 dhane amaraþ . 2 àtmani 3 j¤àtau ca puø amaraþ . 4 àtmãye triø . àtmani àtmoye càrthe'sya sarvanàmatà .

#<svakampana># puø svenaiva paràprayujyamàna eva kampate kapiyuca . vàyau ÷abdaraø .

#<svakarman># naø svasya karma . svavarõocite kçtye %<svakarmanirataþ sadà>% gãtà

#<svakãya># triø svasyedam cha kuk ca . àtmãye . atra nitya meva kuk, akukyuktaprayogastu apàõinãyaþ .

#<svaga># sarpaõe bhvàø paø sakaø señ idit . svaïgati apaïgãt .

#<svagata># triø svasmin manasi àtmani và gatam gama--kta . 1 manogate 2 àtmagate ca . nàñakàbhinaye pratipàdyapuruùà ÷ràvye raïgabhåmisthasàmàjikajana÷ravaõayogye vàkye naø . %<a÷ràvyaü khalu yadvastu tadiha svagataü matam>% sàø daø .

#<svaguptà># strã svenaiva guptà . 1 ÷åka÷imbyàm ÷abdaraø . 2 lajjàlulatàyà¤ca ràjaniø .

#<svagçha># puüstrãø svakçta gçhaü yasya . 1 kalikàrakhage jañàø 6 taø . 2 nijamandire 3 nijarà÷au ca jyoø .

#<svaccha># triø suùñhu acchaþ pràø . 1 atinirmale kàluùyarahite 2 muktàyàü 3 sphañike ca puø ràjaniø . 4 ÷vetadårvàyàm strã ràjaniø . 5 vimaloparame naø 6 rogaviyute triø ÷abdaraø . 7 ÷ukle ca .

#<svacchanda># triø svasya chando'bhipàyaþ svakçte yasya . svàdhãne amaraþ .

#<svacchapattra># neø svacchaü patyaü thasya . abhrake hemacaø .

#<svacchamaõi># puø karmaø . sphàñike maõau ràjaniø .

#<svacchabàluka># naø svacchà bàlukeva yatra . vimaloparase ràjani0

#<svaja># naø svasmàt dehàt àtmanã và jàyate . 1 rudhire mediø 3 putre puø 4 kanyàyàü strã mediø . 5 àtmajàte triø .

#<svajana># puø svasyeva jano jananamekakule yasya . 1 j¤àtau amaraþ . 6 taø . 2 àtmasambandhiloke .

#<svañha># gatau saüskàre'saüskàre ca cuø uø sakaø señ . svañhayati--te asisvañhat--ta .

#<svatantra># triø svasya tantraü va÷ãkàraþ srakçtye yasya . 1 svàdhãne aparàdhãne amaraþ . tattva¤ca itaravyàpàrànadhãnavyàpàravattvam . 2 kartari ca sahi samabhivyàhçtakriyàkàrakàntarànadhãnavyàpàravàn iti ÷àbdikàþ %<svatantraþ kartà>% pàø kartç÷abde 1716 pçø dç÷yam .

#<svatas># avyaø sva + tasil . àtmataþ ityarthe .

#<svatà># strã svasya svakãyasya bhàvaþ tal . svakãyatve %<kàmaþ svatàü pa÷yati>% ÷akçntaõà .

@<[Page 5376b]>@
#<svatogràhya># naø svagràhakasàmagrãgràhye j¤ànapràmàõye vedàntàdimanasa %<pràmàõyaü an svatogràhyaü saü÷ayànupapattitaþ>% bhàùàø ukterna tat svatogràhyamiti nyàyamatam .

#<svatva># naø svasya bhàvaþ tva . dravyàõàü yatheùñakrayavikrayàdikriyàsu viniyojake 1 dharmabhede 2 svàbhitve ca, tacca sambandhabhedena dravyagatamàtmagata¤ca . svatvapadàrthastu dàyabhàø ñokàyàü ÷rãkçùõatarkàlaïkàreõa niråpito yathà svatva¤ca yatheùñaviniyogàrhatvena ÷àstrabodhitatvamiti prà¤caþ . atiriktaþ padàrtha iti ÷iromaõiþ . svàmitva¤ca tanniråpaktatvaü niråpakatayà tadeva và tacca dravyagataü guõagata¤ca dravyasya dànàdi÷ruteþ nãlaü và vçùamutsçjedityàdau lauþhatyàdiguõàva÷iùñapàribhàùikanãlavçùotsarga÷rute÷ca . vastutastu àtmasamavata svàmitvàmatiriktaþ padàrthaþ vikrayadànàdãnàü tannà÷akatvetaddhetutve ca sambandhalàghavàt tadeva niråpakarayà svatvavyavahàrahetuþ viùayatayà j¤àtatàvat . ataeva nibandhàdau bhàvinyapi svatvam anyathà pratimàsaü prativarùaü và deyatvana prati÷rutasya dhànyàdiråpasya bhàvitvena tatra tadutpattyanupa patteriti cåóàmaõisammatolãlàvatãrahasyasiddhaþ samãcãlaþ panthàþ . tacca svatva laukikamiti mitàø vyavasthàpitaü yathà %<svatvameva tàvanniråpyate kiü ÷àstraikasamadhigamyaü svatvamuta pramàõàntarasamadhigamyamiti . tatra ÷àstraikasamadhigamyamiti tàvadyuktaü gautamavacanàt . svàmã çkthakrayasaü vibhàgaparigrahàdhigameùu bràhmaõasyàdhikaü labdha kùatragasya vijita nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% prabhàõàntaragamye svatve nedaü vacanam . tathà stenàtide÷e manuþ %<yo'dattàdàyino hastàllipseta bràhmaõo dhanam . yàjanàdhyàpanenàpi yathà stanastathaiva saþ>% ityadattàdàyinaþ sakà÷àt yàjanàdikaraõana dravyamarjayatàü daõóavidhànamanupapannaü syàt svatvasya laukikatve . api ca . laukikaü cet svatvaü mama svamapahçtamaneneti na mayàt apahartureva svatvàdathànyasya svantenàpahçtamiti nàpahartuþ svam . evaü tarhi suvarõarajatàdisvaråpavadasya và svamanyasya và svamiti sa÷atho na svàt tasmàcchàstraikasamadhigamyaü svatvamiti . atrocyate . kaukikameva svatvalaukikàrthakriyàsàdhanatvàt vrohyàdivat . àhavanãyàdãnàü hi ÷àstragasyànàü na lãkilakriyàsàdhanatvamasti . nanvàhavanãyàdãnàmapi pàkàdisàdhanatva mastveva . naitat . na hi tatràhavanãüyàdiråpeõa pàkàdisàdhanatvaü kiü tarhi pratyakùàdiparidç÷yamànàgnyàdiråpeõa . iha tu suvarõàdiråpeõa na krayàdi sàdhanatvamapi tu svatvenaiva . na hi yasya yatsvaü na bhavati tattasya krayàdyarthakriyàü sàdhayati . api ca pratyantavàsinàmapyadçùña÷àstravyavahàràõàü svatvavyvahàro dç÷yate krayavikrayàdidar÷anàt . ki¤ca . niyatopàyakaü svatvaü lokasiddhameveti nyàyavido manyante . tathà hiü lipsàsåtre tçtãyavarõake dravyàrthananiyamànàü kratvarthatve svatvameva na syàt svatvasyàlaukikatvàditi pårvapakùasambhàyamà÷aïkhya dravyàrjanasya pitagrahàdanà svatvasàdhanatvaü lokakiddhamiti pårvapakùaþ samarthito guruõà . nanu dravyàrjanasya kratvarthatve svameva na bhavatãti yàga eva na saüprava tteta . pralapitamidaïgenàpi arjanaü svatvaü nàpàdayatãti vipratisiddhamiti vadatà . tathà siddhadvànte'pi svatvasya laulikatvamaïgãkçtyaiva vicàraprayojanamuktam . ato niyamàtikramaþ puruùasya na kratoviti . asya càrtha evaü vivçtaþ . yadà dravyàrjaganiyamànàü kratvarthatvaü tadà niyaùàrjitenaiva dravyeõa kratusiddhiþ . niyamàtikramàrjitena dravyeõa na kratumiddhiriti na puruùasya niyamàti kramadoùaþ pårvapakùe . siddhànte tu arjananiyamasya puruùàrtha tvàttadatikrameõàrjitenàpi dravyeõa kratusiddhirbhavati . puruùasyaiva niyamàtikasàddoùa iti niyanàtikramàrjitasyàpi svatvamaïãkçtam anyathà kratusiddhyabhàvàt ga caitàvatà cauryàdipràptasya pi svatvaü syàditi prantavyam loke tatra svatvaprasiddhyabhàvàd vyavahàravisavàdàcca . evaü pratigrahàdyupàyake svatve laukike sthite bràhmaõasya pratigrahàdaya upàyàþ . kùatriyasya vijitàdaya upàyà vai÷yasya kçùyàdayaþ ÷ådrasya ÷u÷råùàdaya ityadçùñàrthà niyamàþ . çkthàdayastu sarvasàdhàraõàþ %<svàmã çkthakrayasaüvibhàgaparigrahàdhigameùvityuktàþ . tatràpratibandhà dàyo riktham . krayaþ prasiddhaþ saüyibhàgaþ sa pratibandho dàyaþ . parigraho'nanyapåvasya jalatçõakàùñhàdeþ svàkàraþ . adhigamo nidhàdeþ pràpniþ . etaùu nimi tteùu satsu khàmã bhavati . j¤àteùu j¤àyate svàmã bràhmaõasyàdhikaü labdhamiti bràhmaõasya pratigrahàd ana>% yallabdha tadadhikamasàdhàraõam . kùatriyasya vijitamitya tràdhikamityanuvartate kùatriyasya vijayadaõóàdilabdhramasàdhàraõam . nirviùñaü dai÷ya÷ådrayoriti . atràpyadhikamityanuvartate vai÷yasya kçùigorakùàdilabdhannirviùñaü tadasàdhàraõaü ÷ådrasya dvija÷u÷ruùàdinà bhçtiråpeõa yallabdhaü tadasàdhàraõamevamanulomajànàü pratilàmajàna¤ca lokaprasiddheùu svatvahetuùu yadyadasàdhàraõamuktam %<såtànàma÷vasàrathyam>% ityàdi tattat sarvaü nirviùña÷abdenocyate sarvasyàpi bhçtaråpatvàt %<nirve÷ã bhçtibhogayãriti>% trikàõóãsmaraõàt . tattadasàdhàraõaü veditavyam . yadapi patnãduhitara÷cetyàdismaraõam . tatràpi svàmisambandhitayà bahuùu dàyavibhàgitayà pràpteùu lokaprasiddhe'pi svatve vyamohamivçttyarthaü smaraõamiti sarvamanavadyam . tacca svatvaü janmanaiveti mitàkùaràdayaþ . pitràdimaraõàdinaivati dàyabhàgàdayaþ . tatràpi samudàyadravye svatvamiti mitàkùaràdayaþ . prade÷abhede iti dàyabhàgàdayaþ . tattadgrantha vistarà dç÷yaþ

#<svadana># naø svada--bhàve lyuñ . 1 àsvàde 2 lehane ca ràjaniø . suùñhu adanam . 3 subhakùaõe hemacaø .

#<svadharma># puø svasya yedàdivihato dharmaþ . svànurupe veñàdyukte àcàràdidharme . %<yo yasya vihito dharmaþ sa tajjàtiþ prakãrtitaþ . tasmàt svavarmaü kuryàcca dvijo nityamanàpadi>% narasihapuø . %<÷reyàn svadharmo viguõaþ paragharmàt svanuùñhitàt . svadharme nidhanaü ÷reyaþ paradharmo bhayàvahaþ>% gãtà .

#<svadhà># avyaø svada--à puùoø dasya dhaþ . 1 pitçdevodde÷epra havistyàge amaraþ . svena dhayati dhai--ka àp . 2 màtçkàbhede strà %<namaþsvadhàyai svàhàyai>% iti pitçgàthà . nipàtasvadhàyoge tyàgodde÷yapadàt caturthã pitçbhyaþ svadhetyàdau pitryadde÷yakastyàga iti bodhaþ . tadartha÷ca viùayatayà anna dàvanvayã tasya nipàtatvena tadarthasya bhedànvayasya vyutpattisiddhatvàt . idamannaü pitre svadhetyàdau pitryudde÷akatyàgaviùaya idamannamityàdi vodhaþ . màtçbhedasvdhà ca dakùakanyà brahmaõo mànasã kanthà ca pitçpatnã . tannàmoccàraõe pitràdi÷ràddhakaraõaråpo'syàvaro brahmaõà dattaþ . %<brahmà ca mànasãü kanyàü sasçje tàü manoharàm>% %<svadhàmidhànàü sudatãü lakùmãlakùaõasaüyutàm>% %<pitçbhyastàü dadau brahmà tuùñebhyastuùñiråpiõãm . bràhmaõànàmupade÷aü cakàra lomanàyakaþ . svadhàntaü mantramuvvàyya pitçbhyodehi ceti ca . krameõa tena viprà÷ca pitre dànaü daduþ purà>% brahmayaiø praø svadhànàmakasvadhà÷abdasyàpi pitçdàne viniyoga iti bodhyam .

#<svadhàpriya># puø svadhà÷inàü priyaþ ÷àkaø . 1 kçùõatile ÷abdaraø 2 svadhopalakùita÷ràddhàdipriye pitràdau ca . svadhà priyà yasya . 3 pitçloke svadhà÷abdemålaü dç÷yam .

#<svadhàbhuj># svadhetyanena tyaktadravyaü bhuïkte bhuja--kvip . 1 pitçgaõe 2 deve ca

#<svadhi(tã)ti># strã svena dhãyate dhà--ktic và ïãp . kuñhàre para÷vadhe amaraþ pçùoø . ÷vadhitirapyatra .

#<svana># ÷abde bhvàø paraø akaø señ . svanati asvanãt asvànãt . phaõàø svenatuþ sasvanatuþ . ayaü bhåùaõe và ghañàø (svà)svanayati .

#<svana># dhvàne adaø cuø ubhaø akaø señ . svanayati--te asasvanat--ta .

#<svana># puø svana + ap . ÷abde amaraþ .

#<svani># puø svana + in . ÷abde hemacaø .

#<svanita># triø svana--kartari--kta . 1 ÷abdite amaraþ . màve kta . 2 ÷abde 3 meghagarjite ca naø hemacaø .

#<svanitàhvaya># puø svanitamàhvayate à + hve÷a . taõóulãya÷àke ràjaniø .

#<svanotsàha># puüstrãø svane utsàho yasya . gaõóake ÷abdaraø striyàü ïãù .

#<svapana># naø svapa--lyuñ . 1 ÷ayane 2 nidràyà¤ca ÷abdaraø .

#<svapiõóà># strã svenaiva piõóaþ piõóàkàro'styasyàþ ac . piõóakharjåryàm ràjaniø .

#<svapna># puø svapa--bhàve nan . 1 nidràyàm amaraþ 2 ÷ayane 3 mànasikaj¤ànabhede 5 dar÷ane ca mediø àrùe naø . svapnadçùñapadàrthasya màyàmàtratvaü ÷àø såø bhàùyayorvyavasthàpitaü yathà %<sandhye sçùñiràha hi>% såø . atikrànte pàde pa¤càgnividyàmudàhçtya jãvasya saüsà ragatiprabhedaþ prapa¤citaþ idànãü tasyaivàvasthàbhedaþ prapa¤cyate . idamàmananti %<sa yatra prasvapiti>% ityupakramya %<na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate>% ityàdi . tatra saü÷ayaþ kiü pravodha iva svapne'pi pàramàrthikã sçùñiràhosvinmàyàmayãti . tatra tàvat pratipadyate . sandhye sçùñiriti . sandhyamiti svapnasthànamàcaùñe vede prayogadar÷anàt %<sandhya tçtãyaü svapnasthànam>% iti . dvayorlàkasthànayoþ prabodha samprasàdasthànayorvà sandho bhavatãti sandhyaü tasmin sandhye sthàne tathyaråpaiva sçùñirmavitumarhati . kutaþ, yataþ pramàõabhåtà ÷rutirevamàha %<atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate>% ityàdi . sa hi karteti copasaühàràdevamevàvagamyate bhàø . %<nirmàtàraü caike putràdaya÷ca>% . såø api caike ÷àkhino'sminneva sandhye sthàne kàmànàü nirmàtàramàtmànamàmananti %<ya eùa supteùu jàgarti kàmaü kàmaü puruùo nirmimàõaþ>% iti . putràdaya÷ca tatra kàmà abhipreyante kàmyanta iti . nanu kàma÷abdenecchàvi÷eùà evocyeran, na, %<÷atàyuùaþ putrapauttràn vçõãùva>% iti prakçtya %<ante kàmànàntvà kàmabhàjaü karomi>% iti prakçteùu tatra putràdiùu kàma÷abdasya prayuktatvàt . pràj¤aü cainaü nirmàtàraü prakaraõavàkya÷eùàbhyàü pratãmaþ . pràj¤asya hãdaü prakaraõam %<anyatra dharmàdanyatràdharmàt>% ityàdi . tadviùaya eva ca vàkya÷eùo'pi-- %<tadeva ÷ukraü tadabrahma tadevàmçtamucyate . tasmiüllokàþ ÷ritàþ sarve tadu nàtyeti ka÷cana>% . iti pràj¤akartçkà ca sçùñistathyaråpà samadhigatà yathà jàgarità÷rayà tathà svapnà÷rayàpi sçùñirbhavitumarhati . tathà ca ÷rutiþ %<atho khalvàhurjàgaritade÷a evàsyaiùa iti yàni hyeva jàgrat pa÷yati tàni suùuptaþ>% iti svapnajàgaritayoþ samànanyàyatàü ÷ràvayati . tasmàt tathyaråpaiva sandhye sçùñirityevaü pràpte pratyàha . %<màyàmàtrantu kàtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt>% såø . tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati . naitadasti yaduktaü sandhye sçùñiþ pàramàrthikãti . màyàmayyeva sandhye sçùñirna paramàrthato'pyasti . kutaþ kàtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt . na hi kàtsnyena paramàrthavastudhurmeõàbhivyaktasvaråpaþ svapnaþ . kiü punaratra kàtrsnyamabhipretaü, de÷akàlanimittasampattirabàbadha÷ca . na hi paramàrthavastuviùayàõi de÷akàlanimittàni abàdha÷ca svapne rathàdãnàmucito de÷aþ sambhavati, na tàvat saüvçte dehade÷e rathàdayo'vakà÷aü labheran . syàdetat, bahirdehàt svapnaü drakùyati de÷àntaritadravyagrahaõàt . dar÷ayati ca ÷rutiþ bahirdehàt svapnaü %<yahiþkulàyàdamçta÷caritvà sa ãyate amçto yatra kàmam>% iti . sthitigatipratyayabheda÷ca nàniùkrànte jantau sàma¤jasyama÷nuvãteti . netyucyate, na hi suptasya jantoþ kùaõamàtreõa yojana÷atàntaritaü de÷aü paryetuü viparyetu¤ca tataþ sàmarthyaü sambhaþvyate . kvacicca pratyàgamanavarjita svapra ÷ràvayati %<kuruùyahaü ÷ayyàyàü ÷ayàno nidåyàbhaplutaþ svapre pa¤càlànabhigata÷càsmin pratibuddha÷ca>% iti . dehàccedapeyàt pa¤càleùveva pratibudhyeta tànasàvabhigata iti karuùvova tu pratibudhyate . yena càyaü dehena de÷àntarama÷nuvàno manyate tamanye pàr÷casthàþ ÷ayanade÷a eva pa÷yanti . yathàbhåtàni càyaü de÷àntaràõi svapne pa÷yati na tàni tathàbhåtànyeva bhavanti, paridhàvaü÷cet pa÷yejjàgradvastubhåtamarthamàkalayet . dar÷ayati ca ÷rutiþ %<antareva dehe svapnaü sa yatraitat svapnayàcarati>% ityupakramya %<sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate>% iti . ata÷ca ÷rutyupapattivirodhàdbahiþkulàya÷rutirgauõã vyàkhyàtavyà vahiriva kulàyàdamçta÷caritvà, iti yo hi vasannapi ÷arãre na tena prayojanaü karoti sa vahiriva ÷arãràdbhavati iti . sthitigatipratyayabhedo'pyevaü sati vipralambha evàpyupagalavyaþ, kàlavisaüvàdo'pi ca svapne bhavati rajanyàü supto vàsuraü bhàrate varùe manyate tathà muhårtamàtrapravartini svapne kadàcid bahån varùapågànativàhayati . nimittànyapi ca svapne na buddhaye karmaõe vocitàni vidyante, karaõopasaühàràddhi nàsya rathàdigrahaõàya cakùuràdãni santi, rathàdinirvartane'pi kuto'sya nimeùamàtreõa sàmarthyaü dàruõi và . bàdhyante caite rathàdayaþ svapnasçùñàþ prabodhe, svapna eva caite sulabhabàdhà bhavanti àñhyantayorvyabhicàradar÷anàt, ratho'yamiti hi kadàcit svapne nirdhàritaþ kùaõena manuùyaþ sampadyate, manuùyo'yamiti và nirdhàritaþ kùaõena vçkùaþ . spaùña¤càbhàvaü rathàdãnàü svapne ÷ràvayati ÷àstram %<na vatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti>% ityàdi . tasmànmayàmàtraü svapnadar÷anam bhàø . %<såcaka÷ca hi ÷ruteràcakùate ca tadvidaþ>% såø . màyàmàtratvàt tarhi na ka÷cit svapne paramàrthagandha iti, netyucyate . såcaka÷ca hi svapno bhavati bhaviùyatoþ sàdhvasàdhunoþ . tathà hi ÷råyate %<yadà karmasu kàmyeùu striyaü svapneùu pa÷yati . samçddhiü tatra jànãyàt tasmin svapnanidar÷ane>% iti . tathà %<puruùaü kçùõaü kçùõadantaü pa÷yati sa enaü hanti>% ityevamàdibhiþ svapnairacirajãvitvamàvedyata iti ÷ràvayati . àcakùate ca svapnàdhyàyavidaþ %<ku¤jaràrohaõàdãni svapne dhanyàni kharayànàdãnyadhanyàni>% iti . mantradevatàdravyavi÷eùanimittà÷ca kecit svapnàþ savyàrthagandhito bhavantãti manyante . tatràpi bhavatu nàma såcyamànasya vastunaþ satyatvaü, såcakasya tu strãdar÷anàderbhavatyeva vaitathyaü bàdhyamànatvàdityabhipràyaþ . tasmàdupapannaü svapnasya màyàmàtratvam . yaduktamàha hãti tadevaü sati bhàktaü vyàkhyàtavyaü yathà làïgalaü gavàdonudvahatãti nimittamàtratvàdevamucyate na tu pratyakùameva làïgalaü gavàdãnudvahati, evaü nimittamàtratvàt supto rathàdãn sçjate sa hi karteti cocyate na tu pratyakùameva supto rathàñãn sçjati . nimittatvantvasya rathàdipratibhànanimittamodatvàsadar÷anàt tannimittabhåtayoþ sukçtaduùkçtayoþ kartçtveneti vaktavyam . api ca jàgarite viùayendriyasaüyogàdàdityàdijyotirvyatikaràccàtmanaþ svayaü jyotiùñvaü draùñardurvivecanamiti tadvivecanàya svapna upanyastaþ, tatra yadi rathàdisçùñivacanaü ÷rutyà nãyeta svayaü jyotiùñvaü na nirõãütaü syàt . tasmàdrathàdyabhàvavacana÷rutyà rathàdisçùñivacanaü bhàktamiti vyàkhyeyam . etena nirmàõa÷ravaõaü vyàkhyàtam . yadanyuktam %<pràj¤amenaü nirmàtàramàmananti>% iti, tadapyasat ÷rutyantare svayaü vihçtya svayaü nirmàya svena bhàsà svena jyotiùà prasvapiti iti jovavyàpàra÷ravaõàt . ihàpi ca ya eùa supteùu jàgarti iti prasiddhvànuvàdàjjãva evàyaü kàmànàü nirmàtà saïkãrtyate, tasya tu vàkya÷eùeõa %<tadeva ÷ukrantadvrahmeti>% jãvabhàvaü vyàvartya brahmabhàva upadi÷yate %<tattvamasi>% ityàdivaditi na brahmaprakaraõatvaü virudhyate . tma càsmàbhiþ svapne'pi pràj¤avyàpàraþ pratiùidhyate, tasya sarve÷varatvàt sarvàsvapyavasthàsvathiùñhàtçtvopapatteþ . pàramàrthikastu nàyaü sandhyà÷rayaþ sargo viyadàdisargavadityetàvat pratipàdyate . na ca viyadàdisargasyàtyantikaü satyatthamasti, pratipàditaü hi %<tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ, ityatra samastasya màyàmàtratvam . pràk ca brahmàtmadar÷anàt viyadàdiprapa¤co vyavasthitaråpo bhavati, sandhyà÷rayastu prapa¤caþ pratidinaü bàdhyata ityato vai÷eùikaü sandhyasya màyàmàtratvamuditam>% bhàø . %<paràbhidhyànàt tu tirohitaü tato hyasya bandhaviparyayau>% såø . athàpi syàt parasyaiva tàvadànano'ü÷o jãvo'gneriva visphuliïgaþ . tatraivaü sati yathà'gnivisphuliïgayãþ samàne dahanaprakà÷ana÷aktã bhavataþ evaü jãvera÷vayorapi j¤ànai÷varya÷aktã, tata÷ca jãvasyai÷varyava÷àt sàïkalpikã svapne rathàdisçùñirbhaviùyatãti, atrocyate . satyapi jãve÷varayoraü÷àü÷ãbhàve pratyakùameva jãve÷varaviparãtavarmatvaü, kiü punarjãvasyai÷varasamànadharmatvaü nàstyeva na nàstãti, vidyamànamapi tu tat tirohitaü, avidyàdivyavadhànàt . tat punastirohitaü sat parame÷varamabhidhyàyato yatamànasya jantorvidhåtadhvàntasya timiratiraskçtasyeva dçk÷aktirauùadhavãryàdive÷varaprasàdàt saüsiddhasya kasyacidevàvirbhavati na svabhàvata eva sarveùàü jantånàü, kutastato hi ã÷varà ddhetorasya jãvasya bandhamokùau bhavataþ, ã÷varasya svaråpà parij¤ànàd bandhaþ tatsvaråpaparij¤ànàttu mokùaþ . tathà ca ÷rutiþ %<j¤àtvà devaü sarvapà÷àpahàniþ kùãõaiþ kle÷airjanmamçtyuprahàõiþ>% . tasyàbhidhyànàt tçtãyaü dehabhede vi÷vair÷varyaü kevala àptakàmaþ ityevamàdyà bhàø . %<dehayogàd và so'pi>% såø . kasmàt punarjãvaþ paramàtmàü÷a eva san tiraskçtaj¤ànai÷varyo bhavati yuktantu j¤ànai÷varyayoratiraskçtatvaü visphuliïgasveva dahanaprakà÷ayoriti . ucyate satyamevaitat, so'pi tu jãvasya j¤ànai ÷varyatirobhàvo dehayogàddehendriyamanobuddhiviùayavedanànàdiyogàdbhavati . asti càtropamà yathàgnerdahanaprakà÷anasampannasyàpyaraõigatasya dahanaprakà÷ane tirobhavataþ, yathà và bhasmanàcchannasya, evamavidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtadehàdyupàdhiyogàt tadavivekabhramakçto jãvasya j¤ànai÷varyatirobhàvaþ . và÷abdo jãve÷varayoranyatvà÷aïkàvyàvçttyarthaþ . nanvantha eva jãva ã÷varàdastu tiraskçtaj¤ànai÷varyatvàt kiü dehayogakalpanayà . netyucyate, na hyanyatvaü jãvasye÷varàdupapadyate %<seyaü devataikùata>% ityupakramya %<anena jãvenàtmanànupravi÷ya>% ityàtma÷abdena jãvasya paràmar÷àt . %<tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo>% iti ca jãvasyopadi÷atã÷varàtmatvam, a to'nanya eve÷varàt jãvaþ san dehayogàt tirohitaj¤ànai÷varyo bhavati, ata÷ca na sàïkalpikã jãvasya svapne rathàdisçùñisiddhirghañate! yadi ca sàïkalpikã svapne sçùñisiddhiþ syàt naivàniùñaü ka¤cit svapnaü pa÷yet . na hi ka÷cidaniùñaü saïkalpayate . yat punaruktaü jàgarita de÷a÷rutiþ svapnasya satyatvaü khyàpayatãti na tatsàmyavacanaü satyatvàbhipràyaü svayaüjyotiùñvavirodhàt, ÷rutyaiva ca svapne rathàdyabhàvasya dar÷itatvàt, jàgaritaprabhavavàsanànimittatvàt tu svapnasya tattulyanirbhàsatvàbhipràyaü tat . tasmàdupapannaü svapnasya màyàmàtratvam . svapnabhedasya ÷ubhà÷ubhasåcakatvaü nànàpuràõeùuktaü tatra diïamàtraü matsyapuràõe 242 adhyàye uktamatra pradar÷yate yathà %<idànãü kathayiùyàmi gimittaü svapnadar÷ane . nàbhiü vinànyagàtreùu tçõavçkùasamudbhavaþ . cårõanaü mårdhni kàüsyànàü muõóanaü nagnatà tathà . malinàmbaradhàritvamabhyaïgaþ païkadigdhatà . uccàt prapatana¤caiva dolàrohaõameva ca . arjanaü pakvalohànàü hayànàmapi màraõam . raktapuùpadrumàõà¤ca maõóalasya tathaiva ca . varàharkùakharoùñràõàü tathà ca rohaõakriyà . bhakùaõaü pakvamàüsànàü tailasya kçsarasya ca . nartanaü hasana¤caiva vivàhà gãtameva ca . tantrãvàdyavibhinnànàü vàdyànàmabhivàdanam . sroto'vagàhagamanaü snànaü gomayavàriõà . païkodakena ca tathà mahãtoyena càpyatha . màtuþ prave÷o jañhare citàrohaõameva ca . ÷akradhvajàbhipatanaü patanaü ÷a÷isåryayoþ . divyàntarikùabhaumànàmutpàtànà¤ca dar÷anam . devadvijàtibhåpàlaguråõàü krodha eva ca . àliïganaü kumàrãõàü puruùàõà¤ca maithunam . hàni÷caiva svagàtràõàü virekakavamanakriyà . dakùiõà÷àbhigamanaü vyàdhinàbhibhavastathà . phalàpahàni÷ca tathà puùpahànistathaiva ca . gçhàõà¤caiva pàta÷ca gçhasambhàrjanantathà . krãóà pi÷àcakravyàdavànararkùanarairapi . paràdabhibhava÷caiva tasmàcca vyasanodbhavaþ . kàùàyavastradhàritvaü tadvat strãkrãóanantathà . snehapànàvagàhau ca raktamàlyànulepanam . evamàdãni cànyàni duþsvapnàni vinirdi÷et . eùàü saïkathanaü dhanyaü bhåyaþ prasvapanaü tathà . kalkasnànaü tilairhomo vràhmaõànà¤ca påjanam . stuti÷ca vàsudevasya tathà tasyaiva påjanam . nàgendramokùa÷ravaõaü j¤eyaü duþsvapnanà÷anam . svapnàstu prathame yàme saüvatsaravipàkinaþ . ùaósimàüsairdvitãye tu trimirmàsaistçtãyake . caturthe màsamàtreõa pa÷yato nàtra saü÷ayaþ . aruõodayavelàyàü da÷àrhana phalaü bhavet . ekasyàü yadi và ràtrau ÷ubhaü và yadi và ÷ubham . pa÷càd dçùñastu yastatra tasya pàkaü vinirdi÷et . tasmàcchobhanake svapne pa÷càt svapnaü na pa÷yati . ÷ailapràsàda nàgà÷vavçùabhàrohaõaü hitam . drumàõàü ÷vetapuùpàõàü gamane ca tathà dvija! . drumatçõodbhavo nàbhau tathaiva bahuvàhutà . tathaiva bahu÷ãrùatvaü phalitodbhava eva ca . su÷uklamàlyadhàritvaü su÷uklàmbaradhàrità . candràrkatàràgrahaõaü parimàrjanameva ca . ÷akradhvajàliïgana¤ca taducchràyakriyà tathà . bhåmyambudhãnàü grasanaü ÷atråõà¤ca badhakriyà . jayo vivàde dyåte ca saügràme ca tathà dvija! . bhakùaõa¤càrdramàüsànàü matsyànàü pàyasasya ca . dar÷anaü rudhirasyàpi snànaü và rudhireõa ca . suràrudhiramadyànàü pànaü kùãrasya càtha và . antrairvà veùñanaü bhåmau nirmalaü gamanaü tathà . mukhena dohanaü ÷astaü mahiùãõàü tathà gavàm . siühãnàü hastinãnà¤ca vaóavànàü tathaiva ca . prasàdo devaviprebhyo gurubhya÷ca tathà ÷ubhaþ . ambhasà tvabhiùekastu gavàü ÷çïgà÷ritena và . candràd bhraùñena và ràjan! j¤eyo ràjyaprado hi saþ . ràjyàbhiùeka÷ca tathàcchedanaü ÷irasastathà . maraõaü vahnidàha÷ca vahnidàho gçhàdiùu . labdhi÷ca ràjyaliïgànàü tantrãvàdyàbhivàdanam . tathodakànàü taraõaü tathà viùamalaïghanam . hastinãbaóavànà¤ca gavà¤ca prasavo gçhe . àrohaõamathà÷vànàü rodana¤ca tathà÷ubham . varastrãõàü tathàlàbhastathàliïganameva ca . nigaóairbandhanaü dhanyaü tathà viùñhànulepanam . jãvatàü bhåmipàlànàü suhçdàmapi dar÷anam . dar÷anaü devatànà¤ca vimalànàü tathàmbhasàm . ÷ubhànyathaitàni narastu dçùñvà pràpnotyayatnàd dhruvamarthalàbham . svapnàni vai dharmamçtàü variùñha! vyàdhervimokùa¤ca tathàturo'pi>% àrùaü naø .

#<svapnakçt># naø svapnaü nidràü karoti kç--kvip . (sumuni) ÷àke ÷abdacaø .

#<svapnaj># triø svapa--najiï . ÷ayana÷ãle amaraþ .

#<svabhàva># puø svasya bhàvaþ . 1 nisarge ajanye svataþsiddhe bhàve ca amaraþ . %<vahirhetvanapekùã tu svabhàvo'tha prakã rtitaþ . nisarga÷ca svabhàvaca ityeùa bhavati dvidhà . nisargaþ sudçóhabhyàsajanyaþ saüskàra ucyate . ajanayastu svataþ siddhaþ svaråpo bhàva ucyate>% ujjvaladaø .

#<svabhàvokti># strã svabhàvasyoktiratra . 1 arthàlaïkàrabhede alaïkàra÷abde 408 pçø dç÷yam . 6 taø . 2 svabhàvasya kathane .

#<svabhå># puø svenaiva bhavati må--kvip . 1 brahmaõi mediø 2 viùõau amaraþ . 3 ÷ive 4 ã÷vare 5 kàme ca .

#<svayaüvara># puø svayamàtmanà varo varaõam . kanyayàtmanaiva svapatervaraõe %<sadasi svayaüvaraþ>% naiùaø . svayaü vçõute patim . vç--ac . àtmanaiva pativaraõakartryàü 2 kanyàkàyàü strã .

#<svayaühàrikà># strã brahmaõo mànasasçùñaputrasya duþsahasya nirmàùñyà bhàryàyàmutpanne kanyàbhede màrkaõóeyapuø . tat kanyà÷càùñau niyojikàdayaþ tàsàü karmàõi tatroktàni tatra %<etàsàü karma va÷yàmi dàpapra÷amana¤ca yat>% ityupakrame %<dhànyaü khalàt gçhàt goùñhàt payaþsarpistathà parà . samçddhimçddhivaddravyamapahanti ca kanyakà . sà svayaühàriketyuktà sadàntardhànatatparà>% iti tasyàþ karmoktam .

#<svayaïkçta># puø svayamàtmanà kçtaþ . 1 kçtrime putre %<màtà pitçvihãnastu kçtrimaþ syàt svayaükçtà>% smçtiþ . 2 àtmakçte triø . %<pårvajuùñaþ svayaükçtaþ>% (purohitaþ) smçtiþ .

#<svayaïguptà># strã svayamàtmanaiva guptà . ÷åka÷imbyàm ÷abdacaø .

#<svayandatta># puø svayamàtmanaiva na tu pitçmàtçbhyàü dattaþ upanataþ dattàtmake puttrabhede %<dattàtmà tu svayandattaþ>% yàj¤aø . %<dattàtmà tu putro màtàpitçvihãnastàbhyàü vimukto và tavàha putro bhavàmãti svayaüdatta upanataþ>% mitàø .

#<svayam># avyaø su + aya--amu . àtmanetyarthe amaraþ .

#<svayambhu># puø svayam + bhå--óu . brahmaõi dviråpaø .

#<svayambhuvà># puø svayambhavati bhå--målaviø ka . dhåmrapattràyàm ràjaniø .

#<svayambhå># puø svayaü bhavati bhå--kvip . 1 caturmukhe brahmaõi amaraþ 3 kuce ca . 4 kàle ÷abdaraø 4 kàmadeve 5 viùõau 6 ÷ive ca . 7 màùaparõyàü ùaliïginyàm ràjaniø . 9 jinabhede hemacaø . 10 parame÷vare %<tataþ svayambhårbhagavàn>% manuþ .

#<svara># àkùepe adaø curàø ubhaø sakaø señ . svarayati--te asasvarat--ta .

#<svar># avyaø svç--vic . 1 svarge amaraþ %<yanna duþkhena saübhinnaü na ca grastamanantaram . abhilàùopanãta¤ca tatsukhaü svaþpadàspadam>% ityukte duþkhàsaübhinne 2 sukhasantàne 3 paraloke 4 àkà÷e 5 ÷obhane ca ÷abdacaø . duþkhàsaübhinnatvaü ca svàvacchedaka÷arãrànavacchinnatvaü tena duþkhàsamànakàlãne sukhe nàtivyàptiþ .

#<svara># puø svara--ac svç--ap và . 1 udàttànudàttasvaritaråpe varõoccàraõayatnabhede tàdç÷asvaravattvàcca 2 vya¤janabhinnavarõeùu akàràdiùu ÷ikùà . tantrokte 2 pràõàdivàyorvyàpàrabhede 3 kàkvàdikçte varõàdyuccàraõadhvanivi÷eùe 4 niùàdàdiùu tantrãkaõñhottheùu gànajadhvaniùu ca amaraþ . %<udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca svaràstrayaþ>% ÷ikùàø akàràdãnàü svayaüràjamànatvàt svaravattvàcca svarapadàbhidheyatà, %<acaþ svayaü virojante halastu paragàminaþ>% ityukte . %<yadàtta÷càdudàtta÷ca svarita÷ca svaràstrayaþ . hrasvo dãrghaþ pluta÷ceti kàlato nitamà aci>% ÷ikùokte÷ca . niùàdàdisavaràõàü pràõibhedasvaratulyatà nàradenoktà yathà %<ùaójaü rauti mayåro hi dçùo nardati carùabham . ajà virauti gàndhàraü krau¤co nardati madhyamam . puùpasàdhàraõe kàle kokilo rauti pa¤camam . a÷va÷ca dhaivataü rauti niùàdaü rauti ku¤jaraþ>% iti . %<a÷vastu dhaivataü so'pi mattaþ pa¤camasaüj¤akam . niùàdantu gajo garjatyunmado'sau sapa¤camam>% iti . bharato'pyàha %<ùaója¤ca pa¤cama¤ceti mayåro nadati dvidhà . a÷vàdyà dhaivatàdãü÷ca pràhurmattà÷ca pa¤camam>% iti . niùàdàdi÷abdanirukti÷ca %<niùãdanti svarà asminniùàdastena hetunà . a÷eùasandhiviùayaü sa hi vyàpyàvatiùñhate>% . %<vàyuþ samudgato nàbheþ kaõñha÷ãrùasamudgataþ . nadatyçdhabhavad yasmàttainaipa çùabhaþ smçtaþ>% vàyuþ samudgato nàbheþ kaõñha÷ãrùaüsamàhataþ . nànàgandhavahaþ puõyo gàndhàrastena hetunà . %<nàsàü kaõñhamurastàlujihvàü dantàü÷ca saü÷ritaþ . ùaóbhyaþ saü jàyate yasmàttasmàt ùaója iti smçtaþ>% . %<tadvadevotthito vàyururaþkaõñhasamàhataþ . nàbhipràpto mahànàdo madhyabhastena sa smçtaþ>% . abhisandhayate yasmàt svaràüsteneùa dhaivataþ . sa tu tàvat pradhànatvàt lalàñe vyavatiùñhate . %<vàyuþ samudgato nàbherurohçtkaõñhamårdhasu . vicaran pa¤camasthànapràptyà pa¤cama ucyate>% . %<sa svaro yaþ ÷rutisthàne svaran hçdayara¤jakaþ . ùaója çùabhagàndhàrà madhyamaþ pa¤camastathà . dhaivata÷ca niùàda÷ca svaràþ sapta prakãrtitàþ>% bharataþ . bàlàdisvarà÷ca cakra÷abde 2811 pçø dç÷yàþ .

#<svaraghna># puø svaraü hanti hana--ka . galarogabhede aùñàda÷agalarogopakrame %<yastàmyamànaþ ÷vasiti prasaktaü bhinnasvaraþ ÷uùkavimuktakaõñhaþ . kaphopaduùñeùvanilàyaneùu j¤eyaþ sarogaþ ÷vasanàt svaraghnaþ>% . tàmyamànaþ tamaþ pa÷yan ÷uùko vimukto'svàdhãnakaõñho yasyasaþ asvàdhãnatà bhaktaü gilituma÷akyatvàt anilàyaneùu vàtavartma÷u ÷vasanàdvàtàt bhàvapra0

#<svaracakra># naø svarodayokte cakrabhede cakra÷abde 28 . 0 påø dç÷yam .

#<svarapattana># naø svaràõàü niùàdàdãnàü gànadhvanivi÷eùàõàü pattanamà÷rayaþ . sàmavede trikàø .

#<svarabhaïga># puø svarasya kaõñhadhvanibhedasya bhaïgo yasmàt . rogabhede svarabhedo'pyatra tallakùaõàdi su÷ruø uktaü yathà %<athàtaþ svarabhedapratiùedhamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . atyuccabhàùaõaviùàdhyayanàbhighàta÷ãtàdibhiþ prakupitàþ pavanàdayastu . te ÷abdavàhidhamanãùu gatàþ pratiùñhàü hanyuþ svaraü bhavati càpi hi ùaóvidhaþ saþ . vàtena kçùõanayanànanamåtravarcà bhinnaü ÷anairvadati gardabhavatsvara¤ca . pittena pãtavadanàkùipurãùamåtrã bråyàdgalena ca vidàhasamanvitena . kçcchràtkaphena satataü kapharuddhakaõñho mandaü ÷anairvadati vàpi divà vi÷eùàt . sarvàtmake bhavati sarvavikàrasampadavyaktatà ca vacasastamasàdhyamàhuþ . dhåpyeta vàkkùayakçte kùayamàpnuyàcca vàgeùa vàpi hatavàk parivarjanãyaþ . antargatasvaramalakùyapada cireõa medo'nvayàdvadati digdhagaloùñhatàluþ . kùãõasya vçddhasya kç÷asya càpi cirotthito ya÷ca sahopajàtaþ . medasvitaþ sarvasamudbhava÷ca svaràmayã yo na sa siddhimeti . snigdhàt svaràturanarànapakçùñadoùàn saüyojayedvamanarecanavastibhi÷ca . nasyàvapãóamukhadhàvanadhåmalehaiþ sampàdayecca vividhaiþ kabalagrahai÷ca>% .

#<svaramaõóalikà># svaràõàü maõóalamastyasya ñhan . vãõàyàm 6 taø . 2 svarasamåhe .

#<svaralàsikà># strã svaraiþ niùàdàdibhiþ lasyati nçtyatãva lasa--õvul . 1 vãõàyàü 2 vaü÷yà¤ca ÷abdaraø .

#<svarasa># puø svena svabhàvena rasaþ àsvàdyaþ . 1 ÷ilàpiùñakalkabhede ÷abdaraø 2 kvàthabhede ca . %<sadyaþ kùuõõàdàrdradravyàdvastrayantràdipãóanàt . yo rasastvabhiniryàti svarasaþ saþ prakãrtitaþ>% vaidyakaø . svasya rasaþ ràgaþ . 3 svàbhipràye 3 svatàtparye 4 vàkyàdau racanàbhaïgãbhede ca .

#<svarasandhi># puø svaranimittakaþ sandhiþ . vyàkaraõokte svaranimittake dãrghàdau kàrye .

#<svarasàman># puø gavàmayanayaj¤ãyaùaùñhamàsãyadinabhede gavàmayana÷abde 2564 pçø dç÷yam .

#<svarà># strã brahmaõaþ prathamapatnyàü padmapuø .

#<svaràpagà># strã svaþ svargasyàpagà . gaïgàyàm hemacaø . svargàpagàdayo'pyatra .

#<svaràlu># puø svaràya alati paryàpnoti ala--uõ . vacàyàü ÷abdacaø tatsevane hi svarasvottejanàttasyàstathàtyam .

#<svaràj># puø svenaiva ràjate ràja--kvip . ã÷vare %<artheùvabhij¤aþ svaràóiti>% bhàgavatam 1 . 1 . 1 .

#<svarita># puø svaro jàto'sya itac . 1 jàtasvare 2 udàrattànudàttasamàhàraråpe svarabhede pàø %<uccerudàttaþ>% %<nãcairanudàttaþ>% . %<samàhàraþ svaritaþ>% pàø %<udàttànudàttatve varõadharmau samàhriyete yasmin so'c svaritasaüj¤aþ syàt>% siø kauø . %<tasyàdita udàttamardhahrasvam>% pàø %<hrasvagrahaõamatantram svaritasyàdito'rdhamudàttambodhyam uttaràrdhantu pari÷eùàdanudàttam . tasya codàttasvaritaparatve ÷ravaõam spaùñam>% siø kauø . svaritàþ ÷abdà÷ca pàõininà phiñsutreõa ca anu÷iùñà yathà . %<tit svaritam>% pàø takàret pratyayaþ svaritaþ syàt . %<vilvatiùyayoþ svarito và>% phiñsåø 1 pàdaþ . %<anayorantaþ svarito và pakùe udàttaþ>% siø kauø . %<udàttasvaritayoryaõaþ svarito'nudàttasya>% pàø %<udàttasthàne svaritasthàne ca yo yaõ tataþ parasyànudàttasya svaritaþ syàt . abhyabhi hi . svaritasya yaõaþ . svalapvyà÷à . asya svaritasya traipàdikatvenàsiddhatvàccheùanighàto na>% siø kauø %<svaritã và'nudàtte padàdau>% pàø anudàtte padàdau pare udàttena sahaikàde÷aþ svarito và syàt . pakùe pårvasåtreõodàttaþ . vãdaü jyotirhçdaye . asya ÷loko divãyate . vyavasthitavibhaùàtvàdikàrayoþ svaritaþ dãrghaprave÷e tådàttaþ . ki¤ca eïaþ padàntàditi pårvaråpe svarita eva . te'vadan . so'yamàgàt . ukta¤ca pràti÷àkhye %<ikàrayo÷ca pra÷leùe kùaipràbhinihateùu ceti>% siø kauø . %<udàttàdanudàttasya svaritaþ>% pàø %<udàttàt parasyànudàttasya svaritaþ syàt . agnimãle>% . asyàpyasiddhatvàccheùanighàto na . %<tamã÷ànàsaþ>% siø kauø . %<nodàttasvaritaparo'gàrgyakà÷yapagàlavànàm>% pàø udàttaparaþ svaritapara÷cànudàttaþ svarito na syàt . gàrgyàdimate tu syàdeva . praya àruþ . kva vo'÷vàþ 3 . kvà 3 bhã÷avaþ siø kauø . %<nyaïsvarau svaritã>% phiø %<etau svaritau . nyaïuttànaþ . vyacakùayat suþ>% siø kau . %<nyarvudavyalkayoràdiþ>% phiø . svaritaþ syàt . %<tilya÷ikyakà÷maryadhànyakanyàràjanyàmanuùyàõàmantaþ>% phiø . svaritaþ syàt . %<tilànàü bhavanaü kùetraü tilyam . yato 'nàva iti pràpte>% siø kauø . %<bilvabhakùyavãryàõi chandasi>% phiø 4 rthapàdaþ . %<antasvaritàni>% siø kauø . %<svaritenàdhikàraþ>% pàø %<svaritatvayukta÷abdasvaråpamadhikçte, vãdhyam>% siø kau %<svariteneti itthaü bhàve tçtãyà svaritatvaj¤àpyo'dhikàra ityarthaþ . svaritatva¤ca doùavi÷eùajanthamajjhalmàdhàraõà÷rayam arikriyamàõapadaghañakàjà÷ritaü và bodhyam . taccànu nàsikatvavat pratij¤ayaiva ni÷cãyate adhikàra÷ca kiyaddåramityatràmati bàdhake vyàkhyànameva ÷araõam>% ÷abdenduø . %<svarita¤ita àtmanepadaü kartrabhipràye kriyàphale>% pàø svariteto ¤ita÷ca dhàtoràtmanepadaü svàt kartrabhipàye kriyàphale siø kauø . svara--kta . 4 svarayukte triø .

@<[Page 5383b]>@
#<svaru># puø svç--u . 1 vajre amaraþ 2 yåpakhaõóe 3 vàõe 4 yaj¤e mediø . 5 såryakiraõe 6 vç÷cikabhede ca uõàø .

#<svaruci># triø svasyaiva ruciþ pravartikà svakçtye yasya . 1 svatantre hemacaø 6 taø . 2 svasyàbhilàùe strã .

#<svaråpa># naø svasya råpam . 1 svabhàve amaraþ . svameva råpam . 2 svàtmake padàrthe . svaü yatha svaü råpayati råpa--aõ . 3 yathàsvaråpàbhij¤e paõóite puø amaraþ . svena svabhàvenaiva råpamasya . 4 manoj¤e triø amaraþ .

#<svaråpasaübandha># puø svaråpaü sambandhaþ svaråpayorvà sambandhaþ . nyàyokte svàtmake sambandhe ùañpadàrthàtirikte padàrthabhede yathà pratiyogitvam viùayatvamitthàdi .

#<svarodaya># puø svaraõàmudayo ÷ubhàdij¤àpakatayà yatra . svarasya ÷vàsavi÷eùasya ÷ubhà÷ubhatvaj¤ànasàdhane tantra÷àstrabhede cakra÷abde 2810 pçø dç÷yam .

#<svarga># puø svariti gãyate gai--ka su + çja--gha¤ và . 1 duþkhàsambhinne sukhe 2 devànàbhàvàsasthàne ca amaraþ . svargakàraõasvaråpàdikaü bhàø vaø 260 aø uktaü yathà %<upariùñàcca svarloko yo'yaü svariti saüj¤itaþ . årdhvagaþ satpathaþ ÷a÷vaddevayànacaro mune! . nàtapnatapasaþ puüso nàmahàyaj¤ayàjinaþ . nànçtà nàstikà÷caiva tatra gacchanti mudgala! . dharmàtmàno jitàtmànaþ ÷àntà dàntà vimatsaràþ . dànadharmaratàþ lokà ÷årà÷càhavalakùaõàþ . tatra gacchanti dharmàgryaü kçtvà ÷amadamàtmakam . lokàn puõyakçtàn brahman! sadbhiràcaritànnçmiþ . devàþ sàdhyàstathà vi÷ve tathaiva ca maharpayaþ . yàmà dhàmà÷ca maudgalya! gandharvàpsarasastathàü . eùàü devanikàyànàü pçthak pçthaganeka÷aþ . bhàsvantaþ kàmasampannà lokàstejomayàþ ÷ubhàþ . trayastriü÷atasahasràõi yojanàni hiraõmayaþ . meruþ parvataràó yatra divyodyànàni saudgaja! . nandànàdoni puõyàni vihàràþ puõyakarmaõàm . na kùutpipàme na glànirna ÷ãtoùõe bhayaü tathà . bãbhatsama÷ubhaü và'pi tatra ki¤cinna vidyate . manoj¤àþ sarvato gandhàþ mukhaspar÷à÷ca sarva÷aþ . ÷abdàþ ÷rutimanogràhyàþ sarvatastatra vai mune! . na ÷oko na jarà tatra nàyàsaparidevane . ãdç÷aþ sa mune! lãkaþ svakarmaphalahetukaþ . sukçtaistatra puruùàþ sambhavantyàtmakarmabhiþ . taijasàni ÷arãràõi bhavantyatropapadyatàm . karmaja nyeva maudgalyo! . na màtçpitçjànyuta . na saüsvedo na daugandhyaü purãùaü måtrameva ca . teùàü na ca rajo vastraü bàdhate tatra vai mune! . na mlàvatvi srajasteùàü davyagandhà sanoramàþ . saüyujyante vimànai÷ca brahmannevaüvidhai÷ca te . ãrùà÷okaklamàpetà mohamàt÷aryavajitàþ . sukhaü svargajitastatra vartayante mahàmune! . teùàü tathàvidhànàntu lokànàü munipuïgava! . uparyapari lokasya lokà divyà guõànvitàþ . purastàd brahmaõàstatra lokàstejãmayàþ ÷ubhàþ . yatra yàntyçùatho brahman! påtàþ svaiþ karmabhiþ ÷ubhaiþ . çbhavo nàma tatra nye devànàsapi devatàþ . teùàü lokàþ paratare yàn yajantãha devatàþ . svayasprabhàste bhàmvanto lokàþ kàbha ducàþ pare . na teùàü strãkçtastàpã na lokai÷varyamatsaraþ . ca vartayantyàhutibhistenàpyabhçtabhojanàþ . tathà divya÷arãràste na ca vigrahamårtayaþ . na sukhe sukhakàmàste devadevàþ sanàtanàþ . na kalpaparivarteùu parivartanti te tathà . jarà mçtyuþ kutasteùàü harùaþ pãtisukhaü na ca . na duþkhaü na sukha¤càpi ràgadveùau kuto mune! . devànàmapi maudgalya! kàïkùità sà gatiþ parà . duùpràpà paramà siddhiragamyà kàmagocaraiþ . trayastri ÷adime devà yeùàü lokà manãùibhiþ . gamyante niyasaiþ ÷reùñhairdànairvà vidhipårvakaiþ . seyaü dànakçtà vyuùñiranupràptvà sukhaü tvayà . tàü bhuïkùva sukçtailabdhàü tapasyàdyotitaprabhaþ . etat svargasukhaü vipra! lokà nànàvidhàstathà . guõàþ svargasya proktàste dãùànapi nibodha me . kçtasya karmaõastatra bhujyate yat phalaü divi . na cànyat kriyate karma målacchedena bhujyate . so'tra doùo mama matastasyànte ùatana¤ca yat . sukhavyàptamat skànàü patanaü yacca mudgala! . asantoùaþ parãtàpo dçùñvà doptataràþ ÷riyaþ . yadbhavatyavare sthàne sthitànàü tat suduùkaram . saüj¤à moha÷ca patatàü rajasà ca pradharùaõam . pramlàneùu ca màlyeùu tataþ pipatiùorbhayam . àbrahmabhavanàdete doùà maudgalya! dàruõàþ . tàkaloke sukçtinàü guõàstvayuta÷o nçõàm . aya tvanyo guõaþ ÷reùñha÷cyutànàü svargato mune! . ÷ubhànu÷ayayogena manuùyeùåpajàyate . tatràpi sa mahàbhàgaþ sukhabhàgabhijàyate . na cet sambudhyate tatra gacchatyadhamatàü tataþ . iha yat kriyate karma tan paratropabhujyate . karmabhåmirivaü vrahmat! phala bhåmiramo mataþ>% . sa ca lokã bhåràdiùu årdhvasthastçtãyaþ .

#<svargaïgà># strã 6 taø . mandàkinyàü ÷abdaraø .

@<[Page 5384b]>@
#<svarganàtha># puø 6 taø . indre svargapatyàdayo'pyatra hemacaø .

#<svargabadhå># strã 6 taø . apsaraþsu hemacaø .

#<svargàcala># puø svargalokastho'calaþ . sumeruparvate svargagiryà dayo'pyatra hemacaø .

#<svargin># puø svargo'styasya bhogyatvena ini . 1 deve triø 2 devalokagàmini ca triø svargagàmitvasåcakaguõabhedà guruóapuø uktà yathà %<samàbhåtaùu savàdaþ paralokaü prati kriyà . satàü parahitàþ yoktirvedapràmàõyadar÷anam . gurudevarùipåjà ca kevalaü sàdhusaïgamaþ . satkriyàbhyasanaü maitrã svargiõàü lakùaõaü viduþ>% .

#<svargaukas># puø svarga oko yasya . deve halàø .

#<svarjika># puø su + arja--gha¤ tataþ astyarthe ñhan . sarjikàkùàre ràjaniø 2 yavakùàre strã bhàvapraø . %<kathitaþ svarjikàbhedaþ vi÷eùaj¤aiþ suvarcikà . yavakùàro laghuþ snigdhaþ susåkùmo vahnidopanaþ . nihanti ÷ålaü vàtàma÷leùma÷vàsagalàmayàn . svarjikàlpaguõà tasmàt vi÷eùàt gulma÷ålahçn>% bhàvapraø . karmaø svarjikàkùàro'pi tatràrthe ràjaniø õini svarjin tatràrthe ràjaniø .

#<svarõa># naø muùñhu àrõo varõo yasya . 1 kà¤cane 2 dhuståre amaraþ 3 nàgake÷are 4 gauravarõa÷àke ca ràjaniø . suvarõa÷abde dç÷yam .

#<svarõakaõa># naø svarõamiva pãtatvàt kaõo'sya . 1 kaõaguggulau ràjaniø . 6 taø 2 suvarõasya le÷e puø .

#<svarõakadalã># strã svarõamiva kadalã (càüpàkatvà)kadalãbhede .

#<svarõakàya># puø svarõamiva pãtatvàt kàyo'sya . 1 garuóe hemacaø . 2 svarõavarõadehayute triø .

#<svarõakàra># puø svarõa svarõamayamalåïkàràdi karoti kçø aõ . (mekarà) jàtibhede . %<vi÷vakarmà tu ÷ådràyàü vãryàdhànaü cakàra saþ . tato babhåvuþ putrà÷ca navaite ÷ilpakàriõaþ . màlàkàraþ karmakàraþ ÷aïkhakàraþ kuvindakaþ . kumbhakàraþ kaüsakàraþ ùaóete ÷ilpinàü varàþ . såtradhàra÷citrakaraþ svarõakàrastathaiva ca . patitàste brahma÷àpàdayàjyà varõasaïkaràþ . svarõakàraþ svarõacauryàt brahmaõànàü dvijottama! babhåva sadyaþ patito brahma÷àpena karmaõà>% brahmavaiø vraø khaø 10 aø . %<tailacaurastailakãño mårdhnikãñastrijanmakam . tato bhavet svarõakàro janmaikaü duùñamànasaþ>% brahmavaiø janmakhaø 85 aø . tajjàtilàbhakarma .

#<svarõakçt># puø svarõaü tanmayabhåùàdikaü karoti kç--kvip . svarõakàre ÷abdamàø .

@<[Page 5385a]>@
#<svarõaketakã># strã svarõamiva pãtatvàt ketakã . pãtaketakyàm ràjaniø . tatpuùpàdiguõàþ %<ketakãkusumaü varõyaü ke÷adaurgandhyanà÷anam . hemàbhaü madanonmàdaba hulyasaukhya kàri ca . tasyàþ stano'ti÷i÷iraþ kañuþ pittakaphàpahaþ . rasàyanakaro varõyo dehadàróhyakaraþ parà>% ràjaniø .

#<svarõakùãrã># strã svarõamiva pãtatvàt kùãraü niryàso yasyàþ gauràø ïãù . oùadhibhede sà ca himàlaye jàyate . %<hemavarõo rasastasyà himabadbhåmisambhavà . sà nàgajihvikàkàrà tanmålaü vàõijauùadham . svarõakùãrã himà tiktà kçmipittakaphàpahà . måtrakçcchà÷marã ÷àthadàhasvaraharà parà>% ràjaniø .

#<svarõagairika># naø svarõamiva pãtaü gairikam . (varõakamàñi) padàrthabhede ràjaniø .

#<svarõagrãvà># strã nadãbhede . %<yà niþsçtà pårvabhàgàt tasmàt girivaràt (nàñaka÷ailàt) nadã . svarõagrãveti vikhyàtà sà gaïgàsadç÷ãphale>% kàlikàpuø 82 aø .

#<svarõacåóa># puüstrãø svarõamiva pãtatvàt cåóà yasya . càùapakùiõi jañàø striyàü ïãù .

#<svarõaja># naø svarõàt jàyate jana--óa . 1 vaïge hemacaø 2 svarõajàtamàtre triø .

#<svarõajãvantã># strãø svarõamiva pãtatvàt jãvantã . pãtapuùpajãvantyàm ràjaniø .

#<svarõadã># strã svarõaü dyati apasàrayati tulyavarõatvàt do--ka gauràø ïãù . 1 vç÷cikàlyàm ràjaniø . 6 taø õatvam . 2 gaïgàyàm amaraþ .

#<svarõadãdhiti># puø svarõamiva bhàsvarà dãdhitirasya . 1 agnau, 2 citrakavçkùe ca trikàø .

#<svarõadru># puø svarõamiva puùpe pãto druþ . àragbadhe ràjaniø .

#<svarõapakùa># puø svarõamiva pãtaþ pakùo'sya . garuóe trikàø .

#<svarõapàñaka># puø svarõaü pàñayati paña--õic--õvul . daïkaõe (sohàgà) ÷abdaraø .

#<svarõapuùpa># puø svarõamiva pãtaü puùpamasya . 1 campake 2 àragbadhe puüstrãø ràjaniø strãtve ïãpa . sà ca 3 svarõaketakyà¤ca ràjaniø . 4 sàtalàyàra 5 kalikàrau strã ràjaniø ñàp .

#<svarõaphalà># strã svarõamiva pãtaü phalamasyàþ . (càüpàkalà) suvarõakadalyàm ràjaniø .

#<svarõabaõij># puø 6 taø . suvarõabaõiji jàtibhede .

#<svarõabhçïgàra># puø svarõamiva svarõamayo và bhçïgàraþ . 1 pãtabhçïgaràje ràjaniø . 2 svarõamayakalasabhede ca .

@<[Page 5385b]>@
#<svarõamàkùika># naø svarõamiva pãtaü màkùikam . svanàmakhyàte upadhàtubhede %<ki¤cit suvarõasàhityàt svarõamàkùikamãritam . upadhàtuþ suvarõasya ki¤citsvarõaguõànvitam . tathà ca kà¤canàbhàve dãyate svarõamàkùikam . kintu tasyànukalpatvàt ki¤ciddhãnaguõàstataþ . na kevalaü svarõaguõà vartante svarõamàkùike . dravyàntarasya saüsargàt santyanye'pi guõàstataþ . suvarõamàkùikaü svàdu tiktaü vçùyaü rasàyanam . cakùuùyaü vastirukkaõñhapàõóumehaviùodaram . ar÷aþ÷othaü viùaü kaõóuü tridoùamapi nà÷ayet>% . a÷uddhasvarõamàkùikasya doùamàha %<mandànalatvaü balahànimugràü viùñambhitàü netragadàn sakuùñhàn . màlàü tathaiba braõapårvikà¤ca kuryàda÷uddhaü khalu màkùika¤ca>% . taddoùa÷àntyarthaü ÷odhanamàha %<màkùikasya trayo bhàgà bhàgaikaü saindhavasya ca . màtuluïgadravairvàtha jambãrasya dravaiþ pacet . càlayellohaje pàtre yàvat pàtraü sulohitam . bhavettatastu saü÷uddhaü svarõamàkùikamãritam>% . tanmàraõaü yathà %<kulatthasya kaùàyeõa ghçùñvà tailena và puñet . tailenaivàjamåtreõa mriyate svarõamàkùikam>% bhàvapraø .

#<svarõayåthã># strã svarõamiva pãtà yåthã . pãtayåthikàyàm ÷abdacaø .

#<svarõalatà># strã svarõamiva pãtà latà . jyotiùmatyàü ràjani0

#<svarõavarõà># strã svarõamiva varõoråpamasyàþ . 1 haridràyàm ràjaniø . 2 suvarõavarõe triø 3 hemamålyaj¤àpake varõe ca .

#<svarõavalkala># puø svarõamiva pãtaü balkalamasya . syonàkavçkùe ÷abdacaø .

#<svarõavallã># strã svarõamiva pãtà vallã . latàbhede %<svarõavallã raktaphalà kàkàyuþ kàkavallyapi . ÷iràpãóà tridoùaghnã dugdhadàtrã tu sà matà>% ràjaniø .

#<svarõa÷ephàlikà># strã svarõamiva pãtà ÷ephàlikà . 1 pãta÷ephàlikàyàm . 2 àragbadhe ràjaniø .

#<svarõàïga># guø svarõamivàïgaü puùpaü yasya . 1 àragbadhe ràjaniø 2 pãtavarõadehayute triø striyàü ïãù .

#<svarõàri># puø 6 taø . gandhake tasya svarõamàrakatvàttathàtvam .

#<svarõulã># strã svarõaü tadvarõaü lãyate puùpe'tra lã--àdhàre kvip pçùoø . svarõulã hemapuùpã ca svarõapuùpàdhvajà tathà . sà kaùàyà kañuþ ÷ãtà vraõahà parikãrtità ràjaniø ukte latàbhede .

#<svarta># gatau sakaø dukhena jãvane akaø cuø uø señ . svartayati te asasvartat ta .

#<svarda># prãtau akaø prãõane lehane ca sakaø bhvàø àtmaø señ . svardçte asvardiùña .

#<svarbhànava># puø nisvarbhàno ràhoþ priyaþ aõ niø nàdivçddhiþ . gomedamaõau ràjaniø .

#<svarbhànu># puø svaþ svarge bhànurdãptirasya . rahau amaraþ . tasya bhåmicchàyàråpatayà bhåmisthairbhànumattvenàdar÷anàt divi dãptimattvàttathàtvam .

#<svarloka># puø svareva lokaþ bhuvanam . 1 svarge 6 taø . 2 svargasthe loke ÷abdacaø .

#<svarvàpã># strã svaø svargasya vàpãva . 1 gaïgàyàm hemacaø .

#<svarve÷yà># strã svaþ svargasya ve÷yà . menakàdyapsarasmu amaraþ .

#<svarvaidya># puø dviø caø . svaþ svargasya vaidyau . a÷vinãkumàrayoþ amaraþ . àyurveda÷abde 779 pçø dç÷yam .

#<svalãna># puø dànavebhede vahnipuø .

#<svalpa># triø suùñhu alpam pràø saø . atyalpe kùudre .

#<svalpake÷arin># puø svalpaþ ke÷aro nityamastyasya ini . kovi dàravçkùe ràjaniø .

#<svalpake÷in># triø svalpaþ ke÷o nityamastyasya! 1 atyalpake÷ayute striyàü ïãp . 2 pi÷àcabhede puø ÷abdacaø .

#<svalpapattraka># puø svalpaü pattramasya kap . gaura÷àke madhåkabhede ratnamàø .

#<svalpaphalà># strã svalpaü phalaü yasyàþ . hapusàbhede ràjaniø .

#<svavàsinã># strã svasmin pitràlaye vasati vasa--õini ïãp . ciraü pitçgçhàdivàsinyàmåóhàyàmanåóhàyàü và stri yàm . suvàsinãtyasya svàne amare pàñhàntaram .

#<svavãja># puø svameva vãjaü yasya . 1 àtmani ÷abdaraø . 2 putre 3 kanyàyàü strã 6 taø . 4 nijakàraõe naø 5 sthasya vãrye ca naø .

#<svasç># strã su + asa--çn . bhaginyàm amaraþ .

#<svaska># gatau vyàø àø sakaø señ . svaskate asaskiùña .

#<svasti># avyaø su--asa--ktic, astãti vibhaktipratiråpakam avyayaü pràdiø và . 1 kùeme 2 à÷iùe 3 puõyàdau amaraþ 4 svãkàrasåcane ca . etadyoge kùemàdilambandhini caturthã .

#<svastika># puniø . svasti ÷ubhàya hitam ñhat . %<srastikaü pràïamukhaü yat syàdalindyànugataü bhavet . tatpàr÷vaunugatau cànyau tatparyantagato'paraþ>% ityuktalakùaõe gçhabhede sà¤jaþ . 2 sitàvara÷àke puø ràjaniø 3 àsanabhede tallakùaõam àsana÷abde 886 pçø dç÷yam . 4 taõóula cårõanirmite trikoõàkàre dravyabhede ca %<ghçtaü svastikasindåram>% ityadhivàsanadravyaj¤àpakavàkyam 5 catuùpathe puø mediø . 6 jinadhvajabhede hemacaø . 7 ratatàlike vi÷vaþ

@<[Page 5386b]>@
#<svastimukha># puø svasti mukhe vaktre àdau và yasya . 1 lekhye patràdau 2 vipre puø 3 svastivàdini triø mediø .

#<svastivàcana># naø svasti ÷ubhasya vipradvàrà vàcanam . karmàrambhe vighnopa÷àntaye bràhmaõàdvàrà kartavyakarmaõàü ÷ubhatàvàcane . %<saüpåjya gandhapuùpàdyairbràhmaõàn svasti vàcayet . dharmye karmaõi màïgalye saügra me'dbhutadar÷ane>% vyàsaþ .

#<svastivàcanika># triø svastivàcanàya hitaü tata àgatam tatra bhavaü và ñhan . 1 svastivà÷canasàdhane 2 taduktilabdhe 3 tatsambandhini¤ca .

#<svastyayana># naø svasti ÷ubhasyàyanaü làbho yasmàt . ÷ubhàrthaü kriyamàõe yedàdivihite grahayànàdau .

#<svastha># triø svaþ paraloke tiùñhati svena svabhàvena sukhena, và và tiùñhati sthà--ka và visargalopaþ . svabhàvasthe 2 svargasthite 3 vinàyàsena sukhenàvasthite ca . %<svasthà bhavantu mayi jãvati dhàrtaràùñràþ>% veõãsaüø .

#<svasrãya># puø svasurapatyam cha . 1 bhàgineye amaraõaþ 2 bhàgineyyàü strã ñàp .

#<svàgata># naø sukhena àgatam su + à + gam--bhàve kta . 1 sukheø nàgamane %<svàgataü svànadhãkàràn>% kumàraþ tadasyàsti ac . 2 ku÷ale 3 ku÷alapra÷ne hàràø . svàpata¤ca ùoóa÷opacàramadhyo dvitãyopacàraþ àsanaü sva gataü pàdyabhityàdi . upacàra÷abde dç÷yam .

#<svàïkika># puø sàïkamarhati ñhak . 1 mçdaïge 2 taddhàdake ÷abdaraø .

#<svàcchandya># naø svacchandasya bhàvaþ ùya¤ . 1 svàdhãnatve 2 svàsthye ca .

#<svàtantrya># naø svatantrasya bhàvaþ ùya¤ . 1 svàdhãnatve 2 parànadhànatve . vyàø ukte itaravyàpàrànadhãnavyàpàravattvaråpe kartçtve kartç÷abde 1716 pçø dç÷yam .

#<svàti(tã)># puüstrãø svenaiva atati ata--in strãtvapakùe và ïãp . 1 a÷vinyàdiùu pa¤cada÷e nakùatre amaraþ %<hastàsvàtiþ ÷ravaõà aklãve>% tiø taø ukterubhayaliïgatà'sya . 2 sårvyapatnãbhede strã trikàø 3 svage dharaõiþ . svàtinakùatràdhiùñhàtyadevayogatàràsvaråpàdikam a÷leùà÷abde 497 pçø dç÷yam .

#<svàtiyoga># puø à÷àóa÷ubhrapakùe kasyàü tit tithau màghakçùõapakùasaptabhyà tithau ca svàtinakùatrasthacandrasya ÷ubhaphalàdij¤àpake yomabhede yathoktaü vçø saüø 25 aø %<yadrohiõãyàmabhaphalaü tadeva svàtàvaùàóhàsahite ca candre . ca candre . àùàóha÷ukle nikhilaü vicintyaü yo'smin vi÷eùantamahaü pravakùye . svàtau ni÷àü÷e prathame'bhivçùñe ÷asyàni sarvàõyupayànti vçddhim . bhàge dvitãye tilamudgamàùà graiùmaü tçtãye'sti na ÷aradàni . vçùñe'hni bhàge prathame suvçùñistadvadvitãye tu sakãñasarpà . vçùñistu madhyàparabhàgavçùñe ni÷chidravçùñirdyuni÷aü pravçùñe . samamuttareõa tàrà ci tràyàþ kãrtyate hyapàüvatsaþ . tasyàsanne candre svàteyogaþ ÷ivo bhavati . saptamyàü svàtiyoge yadi patati himaü màghamàsàndhakàre vàyurvà caõóavegaþ sajalajaladharo vàpi garjatyajasam . vidyunmàlàkulaü và yadi bhavati nabho naùñacandràrkatàraü vij¤eyà pràvçóeùà muditajanapadà sarva÷asyairupetà . tathaiva phàlgune caitre vai÷àkhasyàsite'pi và . svàtiyogaü vijànãyàdàùàóhe ca vi÷eùataþ>% .

#<svàda># pãtau akaø prãõane lehane ca sakaø bhvàø àø señ . svàdate àsvàdiùña .

#<svàda># puø svada--svàda--và gha¤ . 1 rasànubhave 2 prãtau 3 prãõane 4 lehane ca . lyuñ . svàdanamapyatra naø . rasànubhavaprakàraþ sàø daø ukto yathà %<na jàyate tada svàdo vinà ratthàdivàsanàm>% vàsanà cedànãntanã pràktanã ca rasàsvàdahetuþ . tatrà . yadi àdyà na lyàcchotriyajaranmãmàüsakàdãnàmapi sà syàt . yadi dvitãyà na syàd yadràgiõàmapi keùà¤cidrasodbãdho na dç÷yate tanna smàt . ukta¤ca dharmadattena %<savàsanànàü sabhyànàü rasasyàsvàdanaü bhavet . nirvàsatàsvu raïgàntaþkàùñhakaóyà÷masannibhàþ>% .

#<svàdiùñha># triø ati÷athena svàduþ . iùñhan óit . atimadhure ãþsun . svàdãyas tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<svàdu># puø svada--uõ . 1 madhurarase hemacaø 2 guóe trikàø 3 jovakauùadhau jañàø . 4 raùñe 5 madhure 6 manoj¤e ca trimediø striyàü và ïãp . sà ca 7 dràkùàyàü amaraþ 8 agurusàre gandhadravye puø ràjaniø .

#<svàdukaõñaka># puø svàduþ kaõñako'sya . vikaïkatavçkùe ràjani0

#<svàdukandà># strã svàduþ kando'syàþ . vidàryàm ràjaniø .

#<svàdukà># strã svàdunà sadhurarasena kàyati kai--ka . nàgadantyàm ràjaniø .

#<svàdukhaõóa># paø svàduþ miùñaþ khaõóo'sya . guóe ÷abdaraø karmaø . 2 madhure bhàge .

#<svàdugandhà># strã svàduriùñagondho'syàþ . 1 rakta÷obhà¤jane ratnamàø . 2 bhåmikuùmàõóyà¤ca jañàø .

@<[Page 5387b]>@
#<svàduparõã># strã svàdåni parõànyasyàþ ïãp . dugdhikàyàm ràjaniø .

#<svàdupàkà># strã svàduþ pàko'syàþ . kàkamàcyàm ràjani0

#<svàdupiõóà># strã svàduþ piõóaþ piõóàkàraphalamasyàþ . piõóasvarjåryàm ràjaniø .

#<svàduphalà># strã sva du phalamasyàþ . 1 vadarãphale ÷abdaraø karmaø . 2 miùñe phale naø . 3 kolau strã ÷abdaraø ñàp .

#<svàdumajjan># puø svàduþ majjà yasya . parvataje pãlau jañà0

#<svàdumàüsã># strã svàdu màüsamiva phalamasyàþ gauràø ïãù . kàlolyàm ràjaniø .

#<svàdumåla># naø svàdu målamasya . garjare (gàüjara) ràjaniø .

#<svàdurasà># strã svàduþ raso yasyàþ . 1 kàkolyàm amaraþ 2 madiràyàm hemacaø . 3 ÷atàvaryàü 4 dràkùàyàm 5 àmràtake ca ÷abdaraø .

#<svàdulatà># strã svàdvã latà . vidàryàm ràjaniø .

#<svàdupuùpa># puø svàdu puùpaü yasya . kañabhyàü ràjaniø .

#<svàdådaka># puø svàdu udakaü yasya . samudrabhede siø ÷iø .

#<svàdvamla># puø svàduþ amlaþ . dàóime trikà0

#<svàdhiùñhàna># naø liïgamålasthe suùumõàntargate ùaódalapadmabhede . %<ùaódale vaidyutanibhe svàdhiùñhàne'nacandhiùi . babhamairyaralairyukte varõaiþ ùaïmi÷ca suvrata!>% tantrasàø . %<sindårapåraruciràruõapadmamanyatsauùumõamadhyaghañitaü dhvajamålade÷e . aïgacchadaiþ parivçtaü taóitàbhavarõairbàdyaiþ savindulasitai÷ca purandaràntaiþ (làntaiþ) . tasyàntare pravilasadvi÷adaprakà÷amambhojamaõóalamatho varuõasya tasya . ardhenduråpalasitaü ÷aradindu÷ubhraü vaïkàravãjamalaü makaràdhiråóham . tasyàïkade÷e lasito harireva pàyànnãlaprakà÷arucira÷riyamàdadhànaþ . pãtàmbaraþ prathamayauvanagarbhadhàrã ÷rãvatsakaustubhadharo dhçtavedavàhuþ . tatraiva bhàti satataü khalu ràkiõã sà nãlàmbujadyutisahodarakànti÷obhà . nànàyudhodyatakarairlalitàïgalakùmãrdivyàmbaràbharaõabhåùitamattacittà . svàùiùñhànàkhyametat sarasijamamalaü cintayedyo munondrastamyàhaïkàradoùàdikasakalaripuþ kùãyate tatkùaõena>% pårõànandaùañcakram .

#<svàdhãna># triø svasyàdhãnaþ . svàyatte svatantre .

#<svàdhãnapatikà># strã svàdhãnaþ patiryasyàþ kap . nàyikàbhede svàdhãnabhartçkàdayo'pyatra . %<kànto ràtaguõàkçùño na jahàti yadantikam . vicitrabibhramà mattà sà syàt svàdhãnabhartçkà>% sàø daø . sà ca pa¤ca vadhà %<mugdhà madhyà prauóhà svakãyà sàmànyà ceti>% rasama¤jarã .

#<svàdhyàya># puø svaþ svakãyatvena vihita adhyàyaþ dvijànàm, adhi + iïa--karmaõi gha¤ . 1 dvijaiþ pàñhyevedabhàgabhede %<svàdhyàyo'dhyetavyaþ>% iti ÷rutiþ . su + à + adhi iïa bhàve gha¤ . 2 ava÷yapàñhyavedàdhyayane %<svàdhyàyo japa ityukto yedàdhyayanakarmaõãtiü>% smçtiþ .

#<svànta># naø svana--kta . 1 manasi amaraþ 2 gahvare mediø . 3 ÷a bdite triø .

#<svàpa># puø svapa--gha¤ . nidràyàm amaraþ . 2 ÷ayane 3 aj¤àne 4 spar÷àj¤atàyàü ca mediø .

#<svàpateya># naø svapateràgataþ óha¤ . dhane amaraþ .

#<svàbhàvika># triø svabhàvàdàgataþ ñha¤ . svabhàvasiddhe striyàü ïãp (svàbhàviko svacchatetyudbhañaþ) .

#<svàmin># puø sava + astyarthe mini dãrghaþ . 1 bhartari patyau dharaõiþ . 2 kàrtikeye mediø . 3 ràjani amaraþ . 4 vibhau 5 hare 6 harau ca ÷abdaraø . 7 vàtsyàyanamunau trikàø . 8 adhipatau triø amaraþ . 9 jainabhede puø haimacaø . 10 parivrà jakopàdhibhede puø . tasya bhàvaþ tva svàmitva svatvaniråpite krayàdyadhãne àtmavçttau padàrthabhede svatva÷abde dç÷yam .

#<svàmipàlavivàda># puø svàmã ca pàlau ca tayàrvivàdaþ vivàdabhede tatsvaråpàdikaü vãramiø uktaü yathà atha svàmipàlavivàdàkhyavyavahàrapadam . tatra manu stadabhidhànapratij¤àü karoti . %<pa÷uùu svàminàü caiva pàlànà¤ca vyatikrame . vivàdaü saüpavakùyàmi yathàvaddharma tattvataþ>% iti . syàmipàlayoþ pratidinakçtyamàha nàradaþ %<upànayedgà gopàya pratyahaü rajanãkùaye . cãrõàþ pãtà÷ca tà gopaþ sàyàhne pratyupànayed>% iti . cãrõà stçõàdikaü bhakùitavatãþ . pãtàþ pãtavatãþ . svàminà pràtaryàvatyaþ samarpitàstàvatyo gopàlena sàyaü pratyarpaõãyà ityarthaþ . gograhaõaü pa÷umàtropalakùaõàrtham . tathà ca yàj¤avalkyaþ %<yathàrpitàn va÷ån yopaþ sàyaü pratyarpayet tathà>% iti . gavàdiparipàlakasya bhçti parimàõamàha nàradaþ %<gavàü ÷atàdvatsatarã dhenuþ syàd dvi÷atàd mçtiþ . pratisaüvatsaraü gope sandoha÷càùñame'hani>% iti . pratisaüvatsaraü saüvatsare saüvatsare go÷ataparipàlane vatsatarã dvihàyanã gaurbhçtiþ . dvi÷ataparipàlane senurdogudhrã savatseti yàvat . aùñame divase sandohaþ sarvàsàü gavàndoha÷ca bhçtitvena kalpanãya ityarthaþ . vçhaspatirapi %<tathà dhenubhçtaþ kùãraü labhetàpyaùñame'hani>% iti . dhenubhçtaþ dhenvàbhçtaþ dvi÷atapàlaka ityarthaþ . tathà ca sandoho dhenvà samuccãyate na vatsataryeti madanaratne . kalpatarau tu dhenubhçto gopàla iti vyàkhyàtantena vatsataryàpi samuccãyata iti gamyate . gograhaõaü mahiùyàdãnàmupalakùaõam . nyånàdhikaparipàlane tu tadamusàreõa bhçtikalpanà dravyavyà . iya¤ca vatsataryàdibhçtikalpanàparibhàùitabhçtyabhàvaviùayà . paribhàpite tu paribhàùànatikrameõaiva deyà . manustu prakàràntareõa bhçtiparimàõamàha %<gopaþ kùãrabhçto yastu sa duhyàdda÷ato varàm . gàsvàmyanumato bhçtyaþ sà syàt pàle'bhçte bhçtiþ>% iti . da÷ànàndogdhrãõàü madhye varàsutkçùñàü svãkçtya tatkùãrabhçto bhçtyo gopaþ da÷adogdhrãpàlanakçd gçhõãyàd bhçtyartham . saiùà bhçtiþ pårvaü dravyàntareõàbhçte j¤eyà . yastu dravyàntareõa bhçtaþ tatra tadeva bhçtirityarthaþ . yastu bhçtiü gçhãtvà pa÷ånmàrayet vinà÷ayati và taü pratyàha yàj¤avalkyaþ %<pramàdamçtanaùñàü÷ca pradàpyaþ kçtavetanaþ>% iti . pramàdagrahaõaü pra÷upàlakadoùopalakùaõàrtham manunà pramàdanà÷aþ spaùñokçtaþ %<naùñaü vinaùñaü kçmibhiþ ÷vahataü viùage sçtam . hãnaü puruùakàreõa pradaø dyàt pàla eva tu>% iti . ÷vahatam ÷unà hatam . viùame durgamaprade÷e . puruùakàraþ puruùaprayatnaþ . yat puruùaprayatnena hãnaü sannà÷àdikaü pràptaü taddàtavyamityarthaþ . puruùakàra÷ca vçhaspatinà dar÷itaþ %<kçmicoravyàghrabhayàddarã÷vabhràcca pàlayet . vyàyacchecchaktitaþ kro÷e svàmine và nivedayet>% iti . vyàyacchet vyasanàmàvàya yatetetyarthaþ . caurairbalàtkàreõàpahçte na dàpyaü ityàha manuþ %<vighuvya tu hçta¤caurairna pàlodàtumarhati . yadi de÷e ca kàle ca svàminaþ svasya ÷aüsati>% iti . vighuùya ÷çïgakàdibhirthoùaü kçtvà . de÷e svàmyavasthànade÷e . kàle apaharaõakàlàvyavahitakàle . viùayavi÷eùe pa÷upàlasya daõóamàha vyàsaþ %<gçhãtamålyo gopàlastàüstyaktrà niø rjane vane . gràmacàrã nçpairvàdhyaþ ÷alàkã ca vanecaraþ>% iti . ÷alàkã nàpita iti kalptarau . puruùeõa prayatnàkaraõe daõóamàha nàradaþ %<syàccedgovyasanaü gopovyàyacchet tatra ÷aktitaþ . a÷aktastårõamàgamya svàmine ca nivedayet>% . avyàyacchannavikro÷an svàmine càninedayan . voóhumarhati gopastaü vinaya¤caiva ràjani iti . taïgavàdikam . pa÷ånàü daivàn maraõe pàlakasya doùàbhàvaj¤ànopàthamàha vyàsaþ %<mçteùu ca vi÷uddhaþ syàd bàla÷çïgàdidar÷anàt>% . àdi÷abdena karõàdãnàü grahaõam . tathà ca manuþ %<karõau carma ca bàlàü÷ca vastiü sràyu¤ca rocanàm . pa÷uùu svàminàü dadyànmçteùvaïgàni dar÷ayet>% iti . aïkàdi dar÷ayediti kvacit pàñhaþ . aïkaþ ÷çïgakarõàdiråpa¤cihnam . àdi÷abdaþ sàkùisaügrahàrthaþ . pa÷uùu mçteùvaïkàdikaü svàmine dar÷ayet . rocanàdikaü yatprayojanaü tat tasmai dadyàccetyarthaþ . naùñagavàdidàna¤ca tatsvàmine målyadvàreõa j¤àtavyam . ataeva viùõuþ %<divà pa÷ånàü vçkàdyupaghàte pàle'tvanàyati pàlakadoùo vinaùñapa÷ånàü målyaü svàmine dadyàditi>% . anàyati anàgacchati . vinayadravyaprama õamàha yàj¤avalkyaþ %<pàladoùavinà÷e tu pàle daõóo vidhãyate . ardhvatrayodapaõaþ svàmino dravyameva ca>% iti . ardhatrayoda÷apaõaþ ardharahitatrayoda÷apaõaþ . sàrdhadvàda÷apaõa iti yàvat . uttarapadalopã karmadhàrayaþ . yat tu kenacidardhàdhikatrayoda÷apaõo daõóa iti vyàkhyàtaü tat sàrdhadvimàtràdiùu ardhatrimàtràdi mahà bhàùyakàra÷abdaprayogadar÷anàdupekùyam . pàladoùamàha manuþ %<ajàvike tu saüruddhe vçkaiþ pàle tvanàyati . yàü prasahya vçko hanyàt pàle tat kilviùaü bhavet>% iti . anauyati upadravanivàraõàya anàgacchatãtyarthaþ . yàm ajàvikajàtãyàm . sugamasthalastha viùayametat . durgamasthalasthaviùaye tvàha sa eva %<tàsà ¤cedavaruddhànàü carantãnàü mithovane . yàmutpluvya vçko hanyànna pàlastatra kilviùã>% iti . avaruddhànàü pàlakena sthàpitànàmityarthaþ . gavàdipracàraõàrthaü bhåmimàha yàj¤avalkyaþ %<gràmyecchayà gopracàro bhåmãràjava÷ena và>% . gràmyecchayà gràmãõajanava÷ena ràjecchayà và . gopracàro gavàü tçõàdibhakùaõàrthaü kiyànapi bhåbhàgo'kçùñaþ parikalpanãya ityarthaþ . gavàü sthànàsanasaukaryàya gràma kùetrayorantaramàha sa eva %<dhanuþ ÷ataparãõàho gràmaõetràntaraü bhavet . dvi÷ate kharvañasya syànnagarasya catuþ ÷atam>% iti . parãõàha÷abdenàtra sarvàsu dikùu anupta÷asyasthalaü gçhyate . etàdç÷aü dhanuþ ÷ataü parimitaü gràmakùetrayorantaraü kàyyaim . kharvañasya ÷atadvayaparimitamityarthaþ . kharvañaþ anekakàrukçùãvalayukto gràma iti madanaratne . màdhavàcàryaistu pracurakaõóakasantàno gràma iti vyàkhyàtam . tatra ÷asyotpatteþ pràgevàvaraõaü kàryamityàha kàtyàyanaþ %<ajàteùveva ÷asyeùu kuryàdàvaraõaü mahat . duþkhena vinivàryante labdhasvàdarasà mçgàþ>% iti . evaü pa÷univàraõàrthaü kçte'pyàvaraõe tamatikramya pa÷ubhiþ ÷asyàdivinà÷e kçte kartavyamàha manuþ %<pathikùave parivçte gràmàntãye'tha và punaþ . sa pàlaþ ÷atadaõóàrho vipàlaü vàrayet pa÷um>% iti . pathikùetre màrgasamãpe kùetre . gràmàntãye gràmasamãpavartini . sapàlaþ pa÷uþ paõa÷atadaõóàrhaþ tatpa÷upàlaþ paõa÷ataü daõóanãya ityarthaþ . aya¤ca daõóaþ pa÷upàlane samarthena satà pa÷àvanivàryamàõe veditavyaþ . ataeva nàradaþ %<utkramya tu vçtiü yaþ syàcchasyaghàto gavàdibhiþ . pàlaþ ÷àsyo bhavet tatra na cecchakto nivàrayet>% iti . àvaraõàbhàyenàparihàrye ÷asyopaghàte'pi na pàlasya daõóaþ . tathà ca manuþ %<tatràparivçtaü dhànyaü vihiüsyuþ pa÷avo yadi . na tatra praõayeddaõóaü nçpatiþ pa÷urakùiõàsa>% iti . anenàvçtakùetra÷asyopagha te pa÷urakùiõàü daõóa ityarthàduktaü bhavati . adãrghakàlapracàraviùayametat . dãrghakàlapracàre tu aparivçte'pi pa÷upàlo daõóàrhobhavati . ataevàlpakàlapracàre doùàbhàvaü dar÷ayati viùõuþ %<pathi gràmavivãtànte na doùo'lpakàlamiti>% . pa÷uvi÷eùe daõóaparimàõamàha yàj¤avalkyaþ %<màùànaùñau tu mahiùã ÷asyaghàtasya kàriõã . daõóanãyà tadardhaü tu gaustadardhamajàvikam . bhakùayitvopaviùñànàü yathoktàd dviguõo damaþ . samameùàü vivãte'pi kharoùñraü mahiùãsamam>% iti . para÷asyarghàtakàriõyà mahiùyàþ svàmã aùñau màùàn daõóya . goþ svàmã caturaþ . chàgasvàmã meùasvàmã ca dvau . eteùàü pa÷ånàü ÷asyabhakùaõàdàrabhya tatraiva upaviùñànàü svàmã yathoktadaõóàd dviguõaü gràhyaþ . vivãtasthatçõàdyupaghàte'pi ÷asyopaghàtavaddaõóanãyaþ . svarasvàmyuùñrasvàmã ca mahiùãsvàmivaddaõóanãyaþ . atra va÷usvàmino daõóa ityabhidhàtavye mahiùyàdigrahaõaü pratipa÷udaõóapràptyartham . bhakùayitvopaviùñavatsàviùaye yayoktàccaturguõo daõóaþ . tathà ca smçtyantaram %<vasatàü dviguõaþ proktaþ savatsànàü caturguõaþ>% iti . atràparàdhànusàreõa daõóanàrthaü tàmrikamàùo gràhyaþ na punaþ sauvarõo ràjato veti smçticandrikàyàm . tàmrikamàùar÷cakarùaparibhàùitasya ùoóa÷o bhàgo bhavati . ayameva paõasyaipa¤ca vàpi prakãrtitàþ iti yàj¤avalkyoktapa¤casuvarõaparimitatvapakùe paõacaturthà'ü÷asya viü÷atimàùàtmakakàrùàpaõasya %<màùo viü÷atimobhàgaþ paõasya parikãrtitaþ>% iti nàradokto viü÷o bhàgo'pi bhavati . etena smçticandrikàyàm aparàdhànusàreõa daõóanàrthaü màùo %<viü÷atimo bhàgaþ paõasya parikãrtita>% iti nàradokto màùaþ kai÷cit svãkçta ityekãyamatatvenopanyasya %<saïkhyà ra÷mirajomålà manunàsamudàhçtà . kàrùàpaõàntà sà divye niyojyà vinaye tathà>% iti vçhaspativacanavirodhena dåùitaü tadubhayathàpyarthabhedàbhàvena virodhàbhàvànnirastaü mantavyam . yat tu, manunoktam %<sapàdaü paõamarhatãti>% tat svàmino matipårvaü pa÷uvyatikramaviùayam . yàj¤avalkyavacanantvavuddhipårvaviùayamiti na tayorvirodhaþ . yat tuü %<paõasya pàdau dvau gàntu dviguõaü mahiùãü tathà . tathàjàvikavatsànàü pàdo daõóaþ prakãrtita>% iti smçtyantaraü tadbhakùayitvopaviùñagavàdiviùayam . yat punarnàradenàbhihitam %<màbhaïgàü dàpayed daõóaü dvau màùau mahiùãü tathà . tathà jàvikavatsànàü daõóaþ syàdardhamàùikaþ>% iti . tanmuhårtamàtrabhakùaõaviùayam ata evàhatuþ ÷aïkhalikhitau . %<ràtrau carantã gauþ pa¤camàùàü divà tronmuhårto màùaü gràme tvadaõóamiti>% . gràse tvadaõóa ityasyàyamarthaþ . mahiùyàdibhiþ para÷asyeùu kabalamàtrabhakùaõe katha¤cit kçte pàlakasya svàmino và svalpo'pi daõóã nàstãti . àturapa÷uviùaye bahu÷amyanà÷e'pyevameva daõóàbhàvapratipàdanamukhenàha nàradaþ %<ràjagrahagçhãto và vajrà÷anihato'pi và . atha sarpeõa daùño và vçkùàd và patito bhavet . vyàghràdibhirhato vàpi vyàdhibhirvàpyupadrutaþ . na tatra doùaþ pàlasya na ca doùo'sti gominàm>% iti . gominàü gosvàminàm . àturàõàmanivàryatvàdityabhipràyaþ . anàturàõàmapi keùà¤cit pa÷ånàü daõóàbhàvamàha sa eva %<gauþ prasåtà da÷ahàt tu mahokùà vàjiku¤jaràþ . na nivàryàþ prayatnena teùàü svàmã na daõóabhàg>% iti . da÷adinaparyantaü prasåtàyà niroddhuma÷akyatvànna svàmã daõóyabhàk . sahokùasya sarvàsàïga rbhàdhànàrthaü sarvadà bandhanàyogàt tatsvàmã na daõóabhàk . vàjiku¤jaràõàü svàmino'daõóabhàgitve hetumàho÷anàþ
     %<adaõóyà hastino hya÷và prajàpàlàhi te smçtàþ>% svàmigrahaõaü pàlakasyàpyupalakùaõàrtham . yadàha manuþ %<anirda÷àhàü gà sçtàü vçùàn devapa÷åüstathà . sapàlàn và vipàlàn và adaõóyànmanuravravãt>% iti . vçùàþ mahokùàþ . yad và vçùotsargavidhànenotsçùñàþ . deva pa÷avaþ devàlayeùu devopabhogàrthaü sthàpitàþ pa÷avaþ . yàj¤avalkyo'pi %<mahokùotsçùñapa÷avaþ såtikàgantukàdayaþ . pàloyeùànna te mocyà daivaràjapariplutàþ>% . anirda÷àhà àgantukaþ sa yåthàtpari bhraùñaþ san de÷àntaràt samàgataþ . yeùàü pàlo nàsti te'pi daivaràjopahatàþ ÷asyàdinà÷akàriõo na daõóyà ityarthaþ . àdi÷abdena mçtavatsàdãnàü grahaõam . ataevo÷anàþ %<adaõóyà mçtavatsà ca saüj¤à rogavatã kç÷à . adaõóyàþ kàõakåñà÷ca vçùà÷ca kçtalakùaõàþ . adaõóyàgantukà gau÷ca såtikà càbhisàriõã>% iti . kåñaþ eka÷çïgaþ . kçtalakùaõaþ prataptàyasena kçtalà÷chanaþ . abhisàriõãü svayåthàt pracyutà punaþ svayåthagàminã . para÷asyarvinà÷e na kevalaü pa÷usvàmã daõóanãyaþ sadamapi dàpanãya ityàha vçhaspatiþ %<÷asyànnivàrayedgàstu cãrõe doùo dvayorbhavet . svàmã sadadamaü dàpyaþ pàlastàóanamarhati>% iti . sada÷ca dama÷ca sadadamam . samåla÷asyanà÷aviùayametat . ataeva nàradaþ %<samåla÷asyanà÷e tu tatsvàmã pràpnuyàt sadam . vadhena gau ryomucyeta daõóaü svàmini pàtayet>% iti . tatsvàmã ÷asyasvàmã sadaü pràpnuyàt . pa÷usvàminaþ sakà÷àditi ÷eùaþ . badho'tra ka÷àdinà tàóanam . na pràõacchedaþ . pàlastaóanamarhatãti vacanàt . sada÷ca saþmantàdibhiþ parikalpito deyaþ . ataeva sa evàha %<gobhistu bhakùitaü ÷asyaü yo naraþ pratiyàcate . sàmantànumataü deyaü dhànyaü yat tatra vàpitam>% iti . yat tu sadayàcananiùedhanam %<gobhirvinà÷itaü dhànyaü yo naraþ pratiyàcate . pitarastasya nà÷nanti na vàpi tridivaukasaþ>% . ityu÷anovacanantad gràmàdisamãpastha nàvçtakùetraviùayamiti màdhavàcàryàþ . ÷ràddhakàlàdau gobhakùitaviùayamiti madanaratnakçtaþ . sarvàsàïgavàmutsane ÷ràddhadivase càdaõóyatvamàha sa eva %<adaõóyà÷cotsave gàvaþ ÷ràddhakàle tathaiva ca>% iti . gobhiþ ÷ràddhakàlàdau bhuktamati÷reyaskaramityà÷ayenàha . vyàsaþ %<àkramya ca dvijairbhuktaü parikùãõa¤ca bàndhavaiþ . gàbhi÷ca nara÷àrdåla! vàjapeyàdvi÷iùyate>% iti etatpadamupasaüharati manuþ %<etadvidhànamàtiùñheddhàrmikaþ pçthivãpatiþ . svàminà¤ca pa÷ånà¤ca pàlànà¤ca vyatikrame>% .

#<svàyambhuva># puø svayaübhuvo'patyam, tasyedam và aõ oroditi vaktavye orguõa ityuktyà saüj¤àpårvakavidheranityatvaj¤àpanànna guõaþ uvaó . 1 svayambhåputre manau 2 svayambhåsambandhini triø %<dhàma svàyambhuvaü yayuþ>% kumàraþ . striyàü ïãp . sà ca 3 bràhmyàm . %<bhàrgavã nàradoyà ca vàrhaspatyàïgirasyapi . svàyambhuvasya ÷àstrasya catasraþ saühità matàþ>% iti taduktadharma÷àstrasaühitàcatuùñayam . tadutpattyàdikaü yathà %<tataþ kàlena mahatà tasyàþ putro'bhavan manuþ . svàyambhuva iti khyàtaþ sa viràóiti naþ ÷rutam . tadråpaguõasàmànyàdavipåruùa ucyate . vairàjà yatra te jàtà vahavaþ saü÷itavratàþ . svàyambhuvàn mahàbhàgàþ sapta sapta tathàpare . svàrociùàdyà te sarve brahmatulyasvaråpiõaþ . auttamipramukhàstadvad yeùàntvaü saptamo'dhunà>% matsyapuø 4 aø . %<çùãsteùàü pravakùyàmi putràn devagaõàüstathà . marãciratrirbhagavànaïgiràþ pulahaþ kratuþ . pulastya÷ca va÷iùñha÷ca saptaite brahmaõaþ sutàþ . uttarasyàü di÷i tathà ràjan! saptarùayaþ sthitàþ . yàmà nàma tathà devàstvàsan svàyambhuve'ntare . àgnãdhra÷cagnibàhu÷ca medhà medhàtithirvasuþ . jyotiùmàn dyutimàn havyaþ sa naþ putra eva ca manoþ svà mbhuvasyaite da÷a putrà mahaujasaþ . etatte prathamaü ràjan! manvantaramudàhçtam>% harivaüø 7 aø .

#<svàràj># puø svaþ svarge ràjate ràja--kvip . indre amaraþ .

#<svàràjya># naø svaràjaþ bhàvaþ ùya¤ . brahmatve svàràjyasiddhiþ .

#<svàrociùa># puø dvitãye manau . %<aurvo va÷iùñhaputra÷ca stambaþ kà÷yapa eva ca . pràõo vçhaspati÷caiva datto ni÷cyavanastathà . ete maharùayastàta! vàyuproktà mahàvratàþ . devà÷ca tuùità nàma smçtàþ svàrociùe'ntare . havirdhraþ sukçtirjyotiràpo mårtirayasyayaþ . prathita÷ca nabhasya÷ca nabha årjastathaiva ca . svàrociùasya putràste manostàta mahàtmanaþ . kãrtitàþ pçthivãpàla! mahàvãryaparàkramàþ . dvitãyametaü kathitaü tava manvantaraü mayà>% harivaüø 7 aø .

#<svàrtha># puø svasya arthaþ prayojanam abhidheyo và . 1 svàprayojane 2 svàbhidheye ca %<svàrthakaþ svàrthabodhakçditi>% ÷abda÷a0

#<svàrthika># triø svàrthe vihitaþ ñhaõ . svàrthavihite vyàkaraõokte pratyaye . %<svàrthikàþ pratyayàþ prakçtito liïgavacanànyanuvartante>% mahàbhàvyaü yathà bahuguóodràkùà %<kvacit svàrthikà api pratyayàþ prakçtito liïgavacanànyativartante>% mahàbhàùyam . devatà apakçùña÷uõóà ÷uõóãra ityàdi .

#<svàsthya># naø svasthasya bhàvaþ ùya¤ . 1 àrogye 2 santoùe amaraþ .

#<svàhà># avyaø su + à + hve--óà . 1 devodde÷ena havistyàge amaraþ . 2 agnibhàryàyàü strã %<svàhayeva havirbhujam>% raghuþ . 3 màtçkàbhede ca strã %<namaþ svadhàyai svàhàyai>% iti pitçgàthà . %<prakçteþ kalayà caiva sarva÷aktisvaråpiõã . vabhåva dàhikà ÷aktiragneþ svàhà svakàminã . grãùmamadhyàhõàmàrtaõóaprabhàcchàdanakàriõi . tvamagnerdàhikà ÷aktirbhavapatnã ca sundarã . dagdhuü na ÷aktastvadçte hutà÷a÷ca tvayà vinà . tvannàmocàrya mantrànte yo dàsyati havirnaraþ . surebhyastatpràpnuvanti suràþ svànandapårvakam . agneþ sampatsvaråpà ca ÷rãråpà sà gçhe÷varã . devànàü påjità ÷a÷vat naràdãnàü bhavàmbike!>% brahmavaiø praø 37 aø . 3 durgà÷aktibhede %<durgà ÷ivà kùamà dhàtrã svàhà svadhà namo'ntu te>% durgàpåjàmantraþ .

#<svàhàpriya># puø 6 taø . agnau halàø svàhàpatyàdayo'pyatra .

#<svàhàbhuj># puø svàhetimantreõa tyaktadravyaü bhuïkte bhuja--kvip . deve amaraþ .

#<svid># avyaø svida--kvip . 1 pa÷ne 2 vitarke amaraþ 3 pàdapåraõe ca medi0

#<svinna># triø svida--kta . 1 tharmayukte 2 svedànvite ca 3 pakve %<svinnamannamudàhçtam>% smçtiþ .

#<svãkàra># puø akhasya svasya kàraþ karaõaü sva + cvi + kç--gha¤ . aïgãkàre .

#<svãya># triø svasyedam cha apàõinãyairatra na kugiti manyate . 1 nijasambandhini 2 nàyikàbhede strã nàyikà÷abde dç÷yam .

#<svurcha># vismçtau bhvàø paø sakaø señ . svårchati asvårchãt àdit svårõaü svårchitam .

#<svç># ÷abde akaø upatàpe sakaø bhvàø paø yeñ . kharati asvàrãt asvàrùãt .

#<své># hiüsane kryàø pvàø paø sakaø señ . svçõàti asvàrãt .

#<sveka># gatau bhvàdiø àtmaø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . svekate asvekiùña .

#<svecchà># strã 6 taø . svàbhilàùe hemacaø .

#<svecchàmçtyu># puø svecchayà mçtyuryasya . 1 bhãùme trikàø 2 svecchàghãnamçtyuyukte triø .

#<sveda># puø svida--bhàve gha¤ . 1 pàkabhede (sekà) 2 gharme gàtràdito jalàdeþ niùyandane . õic bhàve ac . varmanisràvaõe tatprakàràdikaü carakeõàbhihitaü yathà %<ataþ svedàþ pra kùyante yairyathàvat prayojitàþ . svedasàdhyàþ pra÷àmyanti gadà vàtakaphàtmakàþ . snehapårvaü prayuktena svedenàvarjite'nile . purãùamåtraretàüsi na sajjanti katha¤cana . ÷uùkàõyapi hi kàùñhàni snedaü svedàpapàdanaiþ . gamayanti yathànyàyaü kiü punarjãvato maràn . rogartuvyàdhitàpekùonàtyuùõo'timçdurna ca . dravyavàn kalpito de÷e svedaþ kàryakaro mataþ . vyàdhau ÷ãte ÷arãre ca mahàn svedo mahàbale . durbale durbalaþ svedo madhyame madhyamo hitaþ . vàta÷leùmaõi vàte và kaphe và sveùña iùyate . snigdharåkùastathà snigdho'råkùa÷cà pyapakalpitaþ . àmà÷ayagate vàte kaphe pakvà÷ayà÷rite . råkùapårvo hitaþ svedaþ snehapårvastathaiva ca . vçùaõau hçdayaü dçùñã svedayen mçdunaiva và . madhyamaü vaïkùaõau ÷eùamaïgàvayavamiùñataþ . su÷uddhairnaktakaiþ piõóyà godhåmànàmathàpi và . padmotpalapalà÷airvà svedyaþ saüvçtya cakùuùã . muktàvalãbhiþ ÷ãtàbhiþ ÷ãtalairbhàjanairapi . jalàrdrairjalajairhastaiþ svidyato hçdayaü spç÷et . ÷ãta÷ålavyuparame stambhagauravanigrahe . sa¤jàte màrdave svede svedanàd viratirmatà . pittaprakopo mårchà ca ÷arãrasadanaü tçùà . dàhaþ svedàïgadaurbalyamatisnigdhasya lakùaõam . ukta stasyà÷ritãye yo graiùmikaþ sarva÷o vidhiþ . so'tisinnasya kartavyo madhuraþ snigdha÷ãtalaþ . kaùàyamadyanityànàü garbhiõyà raktapittimàm . pittinàü sàtisàràõàü råkùàõàü madhumehinàm . vidagdhabhraùñanàóãnàü viùamadyavikàriõàm . ÷ràntànàü naùñasaüj¤ànàü sthålànàü pittamehinàm . tçùyatàü kùidhitànà¤ca kruddhànàü ÷ocatàmapi . kaþmalyudariõà¤caiva kùatànàmàóhyarogiõàm . dubelàtivi÷uùkàõàmupakùãõaujasàü tathà . miùak taimirikàõà¤ca na svedamavatàrayet . prati÷yàye ca kàse ca hikkà÷vàseùvalàghave . karõamaõyàü ÷iraþ ÷åle svarabhede galagrahe . arditaikàïganarpàïgapakùàghàte vinàmake . koùñhànàhavibandheùu ÷ukràghàte vijambhake . pàr÷vapçùñhakañãkukùisaügrahe gçdhrasãpu ca . matrakçcchre mahattve ca muùkayàraïgamardake . pàdorujànujaïghàrtisagrahe ÷vayathàvapi . svallãùàmeùu ÷ãte ca vepathau vàtakaõñake . saïkodàyàma ÷åleùu stambhagauravasuptiùu . marvàïgeùu vikàreùu svedanaü hitamucyate . tilamàùakulatthàmlavçtatailàmiùaudanaiþ . pàyasaiþ kç÷arairmàüsaiþ piõóasvedaü prayojayet . gokharoùñravaràhà÷va÷akçdbhiþ satuùairyavaiþ . sikatàpàü÷upàùàõakarãùàyasapåñakaiþ . ÷laiùmikàn svedayet pårvairvàtikàn samupàcaret . dravyàõyetàni ÷asyante yathàsvaü prastareùvapi . bhågçheùu ca jentàkeùåùõagarbhagçheùu ca . vidhåmàïgàratapteùvabhyaktaþ svidyati nà sukham . gràmyànåpodakaü màüsaü payovasta÷irastathà . varàhamadhyapittàsçkasnehavattilataõóulàn . ityetàni samutkvàthya nàóãsvedaü prayojayet . de÷akàlabibhàgaj¤o yuktyapekùà bhiùaktamaþ . vàraõàghçtakairaõóa÷igrumålakasarùapaiþ . vàsàvaü÷akara¤jàkaüpatraira÷mantakasya ca . ÷obhà¤janaka÷erãyamàlatãsurasàrjakaiþ . patrairutkvàthya salilaü nàóãsvedaü prayojayet . bhåtãkapa¤camålàbhyàü surayà dadhilastunà . patrairamlai÷ca sasnehairnàóãsvedaü prayojayet . ataeva ca niryåhàþ prayojyà jàlakoùñake . svedanàrthaü ghçtakùãratailakoùñàü÷ca kàrayet . gocåma÷akalai÷cårõairyavànàmamlasaüyutaiþ . sasnehakiõvalavaõairupanàhaþ pra÷asyate . gandhaiþ suràyàþ kiññena jãvantyà ÷atapuùpavà . umayà kuùñhatailàmyàü yuktayà copanàhayet . carmabhi÷copanaddhavyaþ salomabhiraputibhiþ . uùõavãryairalàbhe tu kau÷eyàvika÷àsñakaiþ . ràtrau baddhaü divà mu¤cet mu¤cedràtrau divàkçtam . vidàhaparihàràrthaü syàt prakarùastu ÷ãtale . saïkaraþ 1 prastaro 2 nàóã 3 pariùeko 4 'vagàhanam 5 . jentàko 6 '÷yathaghanaþ 7 karùåþ 8 kuñã 9 bhåþ 10 kumbhikaiva 11 ca . kåpo 21 dàlàka 13 ityete svedayanti trayoda÷a . tàn yathàvat pravakùyàmi sarvànevànupårva÷aþ>% iti . tatra vastràntaritairavastràntaritairvà piõóairyathoktairupasvedanaü saïkarasveda 1 iti vidyàt . ÷åka÷amãdhànyapulàkànàü ve÷avàràyasakç÷arotkàrikàdãnàü và prastare kau÷eyàvikottarapracchade pa¤càïguloruvakàrkapatrapracchede và svabhyaktrasarvagàtrasya ÷ayànasyopari svedanaü prastarasveda 2 iti vidyàt . svedanadravyàõàü punarmålaphalapatrabhaïgàdãnàü mçga÷akunapi ÷ita÷iraspadàdãnàmuùõasvabhàvànàü và yathàrhamamlalavaõasnehopasaühitànàü måtrakùãràdãnàü và kumbhyàü vàùpamanudvamantyàmutkvathitànàü nàóyà ÷areùãkàvaü÷adalakara¤jàrkapatrànyatamakçtayà gajàgrahastasaüsthànayà vyàmadorghayà vyàmàrdhadãrghayà và vyàmacaturbhàgàùñabhàgamålàgrapariõàhasrotasà sarvato vàtaharapatrasaüvçtacchidrayà dvistriryà vinàmitayà vàtaharasiddhasnehàbhyaktagàtro vàùpavapaharet . vàùpo hyanårdhagàmã vihatacaõóavegastvacamavidahan susthaü svedayatãti nàóãsvedaþ 3 . vàtikottaravàtikànàü punarmå ùàdãnàmutkvàthaiþ sukhoùõaiþ kumbhãrvàdhulikàþ pranàóãrvàpårayitvà yathàrhasiddhasnehàbhyaktagàtraü vastràvacchannaü pariùecayediti pariùekaþ 4 . vàtaharotkvàthakùãratelaghçtapi÷itarasoùõasalilakoùñhakàvagàhastu yathokta evàvagàhaþ 5 . %<atha jentàkaü cikãrùurbhåmiü parokùata ityàdi>% . (jentàka÷abde 3144 pçø asya lakùaõàdyuktapràyam 6 .) %<÷ayànasya pramàõena ghanàma÷mamayãü ÷ilàm . tàpa yitvàmàrutaghnairdàrubhi sampradãpitaiþ . vyapojjhya sarvànaïgàràn prokùya caivoùõavàriõà . tàü ÷ilàmatha kurvãta kauùeyàvikasaüstaràm . tasyàü svabhyaktasarvàïga ÷ayànaþ svidyate sukham . rauravàjinakauùeyapràvàràdyaiþ susaüvçtaþ . ityukto'÷mathanasvedaþ 7 . karùåsvedaþ prabakùyate . svànayecchayanasyàdhaþ karùåü sthànavibhàgavit . dãptairadhåmairaïgàraistàü karùåü pårayet tataþ . tasyàmupari ÷ayyàyàü svapran svidyati nà sukham 8 . anatyutsedhavistàràü vçttàkàràmalocanàm . ghanabhittiü kuñãü kçtvà kuùñhàdyaiþ samprapralepayet . kuñãmadhye bhiùak ÷ayyàü svàstãrõà¤copakalpayet . pràvàràjinakauùeyakutthakambalagolakaiþ . hasantikàbhiraïgàrapårõàbhistà¤ca sarva÷aþ . parivàryàntaràrohedabhyaktaþ svidyate sukham 9 . ya evà÷maghaø sve dabidhirbhåmau sa eva tu . pra÷astàyàü nivàtàyà samàyàmupadi÷yate 10 . kumbhãü vàtaharakvàthapårõàü bhåmau nikhàtayet . ardhabhàgaü ribhà gaü và ÷ayanaü tatra copari . sthàpayedàsanaü vàpi nàtisàndraparicchadam . atha kumbhya susantaptàn prakùipedayasoguóàn . pàùàõàn voùmaõà tena tatsthaþ svidyati nà sukham 11 . susaüvçtàïgaþ svabhyaïgaþ snehairanilanà÷anaiþ . kåpaü ÷ayanavistàraü dviguõa¤càpi vedhataþ . de÷e nivàte ÷aste ca kuryàdantaþ sumàjitam . hastya÷vagokharoùñràõàü karoùairdagdhapårite . svavacchannaþ susaüstãrõe'bhyaktaþ svidyati nà sukham 12 . vãthãkàntu karoùàõàü yathoktànàü pradãpayet . ÷ayanàntaþ pramàõena ÷ayyàmupari tatra ca . sudagdhàyàü vidhåmàyàü yathãktàmupakalpayet . svavacchannaþ svapaüstatràbhyaktaþ svidyati nà sukham . dolàkasveda 13 ityeùa sukhaþ prokto saharùiõeti>% . iti trayàda÷avidhaþ svedo'gniguõasaü÷rayaþ . vyàyàma uùõasadanaü gurupàvaraõaü kùudhà . bahupànaü bhayakrodhàvupanàhàhavàtapàþ . svedayanti da÷aitàni naramagniguõàdçte . ityukto dvividhaþ svedaþ saüyukto'gniguõairna ca . ekàïgasarvàïgagataþ snigdho råkùastathaiva ca . ityetat trividhaü dvandvaü svedamuddi÷ya kãrtitam . snigdhaþ svedairupakramyaþ svinnaþ pathyà÷ano bhanet . tadahaþ svinnagàtrastu vyàyàmaü varjayennaraþ iti . tatra ÷lokàþ %<svedà yathà kàryakarohito yebhya÷ca yadvidhaþ . yatra de÷e yathàyogyà de÷o rakùya÷ca yo yathà . svinnàtisvinnaråpàõi tathàtisvinnabheùajama . asvedyàþ svedayogyà÷ca svedadravyàõi kalpanà . trayoda÷avidhaþ svedo vinà da÷avidho'gninà . sagraheõa ca ùañsvedàþ svedàdhyàye nidar÷itàþ . svedàdhikàre yadvàcyamuktametanmaharùiõà . ÷iùyaistu pratipattavyasapadeùñà punarvasuri ta>% .

#<svedaja># puø svedàjjàyate jana--óa . 1 svedajàte daü÷àdijantau amaraþ 2 svedajàtamàtre triø . %<saüsvedajavikàrà÷ca yathà yebhyo bhavanti ca . mànuùasvedamalajà makùikàdyà bhavanti ca . navameghaprasiktàyàü pipãlikagaõàdayaþ . saüsvedajàstu vij¤eyà vçkùagopa÷ujantavaþ . samidbhyà màùamudgebhyaþ phalebhya÷caiva jantavaþ . jàyante krimayo vipràþ! kàùñhebhyo ghuõakàdayaþ . tathà ÷ukravikàrebhyaþ påtikàþ prabhavanti ca . saüsvedajà÷ca jàyante vç÷cikàþ ÷uùkagomayàt . gàbhyo hi mahiùebhya÷ca mànuùebhya÷ca jantavaþ . matsyàdimya÷ca vividhà antaþkukùau vi÷eùataþ . athànyàni ca såkùmàõi såkùmayåkàstathaiva ca . gobhyo'÷vebhyastathà caiva aùñàspadakinãnakàþ . màkùikàõàü vikàrà÷ca utsçùñodakakardamaiþ . ÷aràvati vikàrà÷ca karãùebhyo bhavanti hi . evamàdirasaükhyàto gaõaþ saüsvedajo mayà . sarvàsànnihito hyeùa pràkkarmava÷ajaþ smçtaþ>% vahnipuø .

#<svedana># naø svida--õic lyuñ . gàtràdito gharmàderniþsàraõavyàpàre (bhàparà) . sveda÷abde dç÷yam .

#<svedanã># strã svidyate pacyate'nayà sida--lyuñ . lauhapàtrabhede (tàoyà) amaraþ . saüj¤àyàü kan ñàpi hrasvaþ svedanikà kanduråpe pàtre hemacaø bharjavapàtre ÷abdamà0

#<svaira># naø svasya ãram ãra--ac vçddhiþ . 1 svecchàyàm 2 tadvati 3 mande ca triø mediø .

#<svairin># triø svenaiva ãrayituü ÷ãlamasya ãra--õini vçddhiþ . 1 svecchàcàriõi svatantre . 2 vyabhicàristriyàü strã ïãp . 3 parapuruùacatuùkagàminyàü striyàü ca . %<nàta÷caturthaü prasavamàpatsvapi vadantyuta . ataþparaü svairiõã syàt bandhakã pa¤came bhavet>% bhàø àø 123 aø .

#<svopàrjita># triø svena upàrjitam . svayamarjite dhanàdau . tasya vibhàgo dàyabhàge dar÷ito yathà samprati vimàjyamavibhàjya¤cocyate . tatra kàtyàyanaþ %<paitàmaha¤ca pitrya¤ca yaccànyat svayamarjitam . dàyàdànàü vibhàge tu savaümetadvibhajyate>% . yaccànyaditi cakàraþ svayamityanena saübadhyate svaya¤càrjitamiti cakàràdyanya syàpi tadarjanaü sàdhàraõadhanadvàreõetyarthaþ . anupaghàtopàttamuvibhàjyamàhaturmanuviùõå %<anupaghnan pitçdravyaü ÷rameõa yadupàrjayet . svayamãhitalabdhaü tannàkàmo dàtumarhati>% . pitçdravyopaghàtàbhàvena dravyadvàreõa netareùàü vyàpàraþ, svaceùñàlabdhatvena ÷àrãro'pi vyàpàro netareùàmiti arjakasyaiva tadasàdhàraõaü svayamãhitalabdhaü taditi hetutvenopanyàsàt . tathà ca vyàsaþ %<anà÷ritya pitçdravyaü sva÷aktyàpnoti, yaddhanam . dàyàdebhyã na taddadyàdvidyàlabdhantu yadbhavet>% . sva÷aktimàtreõa yat pràptamiti sàmànyenàbhidhànàt sarvamevaüvidhaü svãyamasàdhàraõaü draùñavyam . sva÷aktipràptasyàpi vidyàdhanasya samàdhikavidyaiþ sàdhàraõatvàt nyånavidyàvidyaniràkaraõàrthaü vidyàlabdha padam . tathà yàj¤avalkyaþ %<pitçdravyàvirodhena yada nyat svayamarjitam . maitramaudvàhika¤caiva dàyàdànàü na tadbhavet>% . maitràdigrahaõaü pradar÷anàrthaü, evamàdiùu pràyeõànupaghàtasambhavàt . tathà manuþ %<vidyàdhanantu yadyasya tattasyaiva dhanaü bhavet . maitramaudvàhika¤caiva màdhuparkikameva ca>% . tathà vyàsaþ %<vidyàpràptaü ÷auryadhanaü yacca saudàyikaü bhavet . vibhàgakàle tattasya nànveùñavyaü svarikthibhiþ>% . pitçpitçvyàdibhyaþ sudàyasasambandhibhyaþ prasàdàdinà labdhaü saudàyikam . tathà nàradaþ %<÷auryabhàryàdhane, hitvà, yacca vidyàdhanaü bhavet trãõyetànyavibhàjyàni prasàdo ya÷ca ùaitçkaþ>% . bhàryàpràptikàle labdhaü bhàryàdhanam audvàhikamityarthaþ, etàni varjayitvà anyadvibhajedityanuvartate vàkyàntarãyam . tadavamàdibhiþ ÷auryàdidhanatvamavibhàjyatve kàraõaü nocyate ÷auryàdyarjitasyàvi vibhàga÷ruteþ . tathà ca vyàsaþ sàdhàraõaü samà÷ritya yat ki¤cidvàhanàyudham . ÷auryàdinàpnoti dhanaü bhràtarastatra bhàginaþ . tasya bhàgadvayaü deyaü ÷eùàstu samabhàginaþ . sàdhàraõadravyeõàrjitasya dhanasya vibhàgaü vadati . tathà nàradaþ %<kuñumbaü vibhçyàd bhràturyo vidyàmadhigacchataþ . bhàgaü vidyàdhanàttasmàt sa labhetà÷ruto'pi san>% . vibhçyàdityekavacananirde÷àt yañi vidyàmabhyasyato bhràtuþ kuñumbamaparo bhràtà svadhanavyaya÷arãràyàsàbhyàü saüvardhayati tadà tadvidyopàrjitadhane tasyàpyadhikàraþ . tathà %<vaidyo'vidyàya nàkàmo dadyàdaü÷aü svato dhanàt . pitryaü dravyaü samà÷ritya na cettena tadarjitam>% . patrapadaü sàdhàraõaghanaparaü tadanà÷rityàrjitaü vaidyo'vidyàya anicchanna dadyàt vaidyàya viduùe punaþ sàdhàraõamantareõàpyarjitaü dadyàdeva . tathà ca gautamaþ %<svayamarjitamavaidyebhyo vaidyaþ kàmaü na dadyàt>% . asàdhàraõadhana÷arãravyàpàràrjitaü svayamarjitaü avidvadbhyo dàtumanacchin na dadyàt vidvadbhyaþ punardadyàdeva . etacca vidyàdhanamàtraviùayam . tadàha kàtyàyanaþ %<nàvidyànàntu vaidyena deyaü vidyàdhanaü kvacit . samavidyàdhikànàntu deyaü vaidyena taddhanam>% . tantroccaritavidyàpadam ubhàbhyàü samàdhikapadàbhyàü saübadhyate tena samavidyàdhikavidyànàü dàtavyaü nyånavidyàvidyayoþ punaranadhikàraþ . tadevamàdivanairvidyà÷auryàdidhaneùvapi sàdhàraõadhanopaghàtànupaghàtàbhyàü vibhàgàvibhàgayoravagamàt tasyaiva prayojakatvàt tatpadavatyeva ÷rutiþ kalpanãyàupaghàtaþrjitaü vibhajediti, na punaþ ÷auryàdipadavatyapi, ava÷yakalpanãyasàmànya÷rutikalpanayaivopapatteþ . holàkàdhikaraõanyàyasyàyameva viùayaþ . yadvà nyàyapràpta evàyamarthaþ, yadyenàrjitaü tat tasmin jãvati tasyaiva, asati vi÷eùavacane, yatra punaþ sàdhàraõadhanamàtreõaikasya vyàpàro'parasya dhana÷arãràbhyàü tatraikasyaiko bhàgo'parasya bhàgadvayaü nyàyàvagatamevaü siddham . etena caitadapi sidhyati, yat sàdhàraõadhanopaghàte sati yasya yàvato'ü÷asya svalpasya mahatovopaghàtaþ, tasya tadanusàreõa bhàgakalpanà kàryà . ki¤ca kàtyàyanavacanam %<vibhaktàþ pitçvittàccedekatra prativàsinaþ . vibhajeyuþ punadrvyaü÷aü salabhetodayo yataþ>% . iti ÷rãtàrànàthatarkavàcaspatibhaññàcàryasaïkalite vàcaspatye sakàràdi÷abdàrthasaïkalanam .


#<ha>#

#<hakàraþ># ùya¤janeùu åùmavarõabhedaþ . kaõñhasthànoccaryaþ . hakàraü pa¤camairyuktasantaþsthàbhi÷ca saüyutama . aurasyaü taü vijàmãyàt kaõñhyamàhurasaüyutam ÷ikùokteþ pa¤ca màdivarõamaüyoge urasoccàrya÷ca . tasyoccàraõe àbhyantara pravatnaþ jihvàgreõa kaõñhasthànasya ardhaspar÷aþ . %<aco'spçùñàyaõastãùannemaspçùñàþ ÷alastaùñheti>% ÷ikùokteþ . bàhyaprayatnàstu ghoùasaüvàranàdà mahàpràõa÷ca . asya dhyeyaråpaü kàmadhenutantràktaü yathà %<hakàraü ÷çõu càrvaïgi! catuvargapadàyakam . kuõóalãdvayasaüyuktaü raktavidyallatopam . rajaþsattvatamoyuktaü pa¤cadevamayaü sadà . pa¤capàõà tmakaü varõaü tri÷aktisahitaü sadà . trivindasahitaü varõaü hçdi bhàvaya pàrvati!>% . asyàdhiùñhàtçdevatàdhyànamuktaü varõodvàratantre yathà %<karavãrabhåùità¤ca sàdçhàmàü diga mbaràm . asthimàlyàmaùñabhujàü varadàmamujekùaõàm . na gendrahàrabhåùàóhyàü jañàmukuñamaõóitàm . sarvasiddhiprayàü nityàü dharmakàmàrthamokùadàm . evaü dhyàtvà hakàrantu tanmantraü da÷adhà japet>% . màtçkanyàse'pya dakùapàdenyamyatà kàùya ùñau pathamaprayoge khedaþphalaü vçø raø ñãkàyàmuktaü yathà %<maþ maukhya hastu khedama vinayamapi ca laü kùaþ samçddhiü karoti>% . akàràdivarõànàü prayoge phalàdikaü yatra bhavatãta tatraivoktaü yathà %<padyàdau gadyavaktre vacasi ca yakale pràkçtàdau samo'yam>% iti . eteùàü phalàdhàra niråpaõamapyàkàre %<nàyako varõyate yatra phalaü tasya samà da÷et . anyathà tu kçte kàvye kaverdoùàvahaü phalam>% tasya pratiprasavo yathà %<devatà varõyate yatra kvàpi kàvye kavã÷varaiþ . mitràmitravicàro và na tatra phalakalpanà . devatàvàcakàþ ÷abdà ye ca bhadràdivàcakàþ . te sarve naiva nindyàþ syurlipito gaõatopi và>% . asya vàcaka÷abdàstantràktà yathà %<haþ ÷ivo gaganaü haso nàgaloko'mbikàpatiþ . nakulã÷o jagatpràõaþ pràõe÷aþ kapilàmalaþ . paramàtma tmajo jãvaþ varàkaþ ÷àntido'kulaþ . mçgo'bhayo'ruõaþsthàõuþ kåñakåpanivàrakàþ . lakùmãrhariharaþ ÷ambhuþ pràõasandhirlalàñajaþ . svakopavàraõa ÷ålã caitanyaü pàdapåraõam . mahàmakùmãþ paraü nàdo maghanàdo vimardanaþ . vindurdurgà priya . devã meca÷yàmaþ mahe÷varaþ . dakùapàdaþ sadà ÷ambhuþ ÷yàmo yaþ sàmamaõóalam>% varõàübhiùànam . %<÷ukra÷càtha hakàro'ü÷uþ pràõaþ ÷àntaþ ÷ivo viyata . akulo nakulã÷a÷ca haüsaþ ÷ånya¤ca hàkinã . ananto nakulã jãvaþ paramàtmà lalàñajaþ>% iti vãjavarõàbhidhàtama . %<hakàrà nakulã÷o'pi haüsaþ pràõo'ïku÷aþ priye . mahe÷o nakulã caiva varàko gaganaü raviþ . liïgaü gåvàmahà÷ånyaþ pràõa÷ca parame÷vari!>% rudrayàmale 8 paùñale .

#<ha># avyaø hà--óa . 1 pàdapåraõe amaraþ 2 mamba dhane 3 niyoge 4 kùepe 5 nigrahe 6 nindàyàü mediø 7 prasiddhau ca . 8 ÷ive puø 9 jale 10 ÷ånye 12 àkà÷e 13 rakte 14 svarge 15 dhàraõe puø mediø . 1 pàpaharaõe 18 candre ÷abdaraø 19 sakopavàraõe 20 ÷uùke ca ekàkùarakoùaþ .

#<haüsa># puüstrãø hasa--ac--paùoø varõàgamaþ . svanàmakhyàte 1 pakùibhede amaraþ striyàü ïãù 2 nirlobhançpe 3 viùõau 4 sårye 5 paramàtmani %<haüsaü tanau sànnahitaü caratama>% naiùaø . 6 matsare 7 gatibhede 8 mantrabhede 9 dehasthavàyubhede 10 a÷vamede mediø 11 gurau 12 parvate ÷abdaraø . 13 ÷ibe amaraþ 14 agrasthite 15 ÷reùñhe hemacaø . 16 vi÷uddhe amaraþ . 17 ajapàmantraråpe varõe ca %<haükàreõa vàharyàti sakàreõa vi÷et punaþ . haseti satataü mantraü jãvo japati sarvadà>% iti tantram . ajapà÷abde 89 pçø dç÷yam . haüsakhagasya bhedàþ tanmàüsaguõà÷ca yathà %<haüsàþ pittaharàþ snigdhà madhurà guravo himàþ . vàta÷leùmapradà÷càpi bala÷ukrakarà matàþ>% bhàvapraø taóóimbaguõàþ %<haüsaóimbaü paraü valya vçühaõaü vàtanà÷anam . pàke laghutaraü proktaü sarvàmayavinà÷anam>% ràjaniø . asya dar÷anàdeþ ÷ubhà÷ubhatvaü vasantaràj¤a÷àkune uktaü yathà kàùñhàsu sarvàsvapi dar÷anena haüsasya ÷abdasya tu sarvasiddhiþ . nàmàni haüsasya ÷çõoti yastu prayànti nà÷aü duritàni tasya . cauraiþ samaü dar÷anamàdya÷abde nidhirdvitãye'tha bhayaü tçtãye . yuddhaü caturthe nçpatiprasàdaþ syàt pa¤came haüsarave naràõàm . yatibhedahasalakùaõaü paramahaüsa÷abde 4237 pçø dç÷yam . pràõasya hasapadàrthatve heturuktaþ padàrthàdar÷e %<ucchvàse caiva ÷vàme ca hasa ityakùaradvayam . tasmàt pràõastu haüsàtmà àtmàkàreõa saüsthitaþ . nàbherucchàsani÷vasàt hçdayàgnervyavasthitiþ>% .

#<haüsaka># puø haüsa iva kàyati kai--ka . 1 pàdakañake nåpåràdau amaraþ . saüj¤àyàü kan . 2 ràjahaüse ÷abdacaø . svàrthe ka . 3 haüsa÷abdàrthe %<laghurgururlaghuryatra sa tàlo haüsakaþ smçtaþ>% saügàtadàø ukte 4 tàlabhede .

#<haüsakãlaka># puø %<nàrã pàdadvayaü kçtvà kàntasyoruyugopari . kañimàndolayet yatra bandhà'yaü haüsakãlakaþ>% smaradãpi kokte ratibandhabhede .

#<haüsagadgadà># strã haüsasyeva gadgadaþ svarã yasyàþ . madhura bhàùiõyàü striyàü trikàø .

#<haüsagàminã># strã haüsa iva mçdu gacchati gama--õini . 1 hasatulyamçdugàminyàü striyàm . haüsena gacchati õini ïãp . 2 brahmàõyàm . 3 hasena gantari triø .

#<haüsadàhana># naø hasa iva ÷reùñhaü surabhitvàt dàhanamasya . agurucandane ÷abdacaø .

#<haüsanàdinã># strã %<gajendragamanà tanvã kokilàkàpasaüyutà . nitambe gurviõã yà syàt sà smçtà hasanàdinã>% ityuktalakùaõàyàü nàryàm ÷abdamàlà .

#<haüsapadã># strã haüsastheva pàdàþ målànyasyàþ pàdbhàve striyàü ïãpi padbhàvaþ . godhàpadãlatàyàm ràjaniø .

#<haüsapàda># naø hasasya pàdaþ tadvarõo'styasya ac . hiïgale halàø .

#<haüsapàdikà># strã haüsasyeva pàdàþ målànyasa kap kàpi ata ittvam . haüsapadãlatàyàü ràjaniø .

#<haüsapàdã># strã haüsasyeva pàdà målàni santyasyàþ ac gauràø ïãù . haüsapadãlatàyàü ratnamàø .

#<haüsamàlà># strã 6 taø . païktyàkàreõa sthite 1 haüsasamåhe 2 kàdanve hame ca ÷abdacaø .

#<haüsamàùà># strã haüsà vi÷uddhaþ màùaþ tadàkàraþ parõe'syàþ . bhàùaparõyàm ràjaniø .

#<haüsaratha># puø haüsaþ radho vàhanaü yasya . 1 caturmakhe brahmàõi trikàø haüsavàhanàdayo'pyatra .

#<haüsaloma÷a># naø hasa iva loma÷aü lomayuktam . kàsãse upadhàtau ràjaniø .

#<haüsalohaka># naø haüsa iva lohakam . pittale dhàto hemacaø .

#<haüsavatã># strã hasastatpàdàkàraþ måle astyasyàþ matup masya vaþ ïãp . 2 haüsapañyàm jañàø . 2 haüsayukte triø .

#<haüsavãja># naø hasasya vojamatra . haüsaóimbe ràjaniø .

#<haüsàïghri># puø haüsasyàïdhririva lohitatvàt . hiïgule .

#<haüsàråóha># puø haüsamàråóhaþ à + ruha--kta . 1 brahmaõi 2 tacchaktyàü brahmàõyàü strã haüsàdhiråóha ubhayatra sarasvatyàü strà .

#<haüsàbhikhya># naø hasasyevàbhikhyà ÷ubhratvàt yasya . råpye hemaca0

#<haüsã># strã haüsasya bhàryà ïãp . 1 haüsayoùiti ÷abdaraø dvàviü÷atyakùarapàdale 2 chandobhede ca %<kau gau mà÷catvàrà go go vasumuvanayatiriha bhavati haüsã>% chandoø . 3 haüsa jàtistriyà¤ca .

#<haüsodaka># naø . %<nàdeyaü navamçdghañeùu nihitaü santaptamarkàü÷ubhaþ yàminyà¤ca niviùñamindukiraõairmandànilàndolitam . elàdyaiþ parivàsitaü ÷ramaharaü pittoùõadàhe viùe mårchàraktamadàtyayeùu ca hitaü ÷aüsanti haüsodakam>% ràjaniø ukte jalabhede .

#<haüho># avyaø hasityavyaktaü jahàti hà--óo . 1 sambàdhane %<haüho cinmayacittacandramaõayaþ>% candràlokaþ . 2 darpe 3 dambhe 4 pra÷ne ca ÷abdaraø .

#<hakka># puø hak ityavyaktaü kàyati kai--ka . gajasamàhvàne jañà0

#<ha¤je(¤jà)># avyaø hamityavyaktaü japyate'tra japa--óe óà và . nàñyakriyàyàü nañàbhineyakçte ceñãsambàdhane amaraþ ñàbantastatràrthe bharataþ àdanto'pyavyayam vasantaràjaþ .

#<ha¤ji># puø hamityavyaktaü jayati ji--ói . kùudhàyàü jañàø .

#<ha¤jikà># strã ha¤jau kùudhàyàü kàyati ÷abdyate kai gha¤arthe karmaõi ka . bhàrgyàü bhàvapraø kùudhàhetutvàttasyàstathàtvam .

#<haña># dãptau bhvàø paø akaø señ . hañàti ahatãt--ahàtãt

#<hañaparõi># naø hañaü dãptiü piparti péø bàø ni . ÷aivàle ÷abdaraø .

#<hañña># puø haña--ña ñasya nettvam . kravavikrayasthàne (hàña) amaraþ . %<pratihaññapathe gharaññajàditi>% naiùaø .

#<haññacauraka># puø haññe prakà÷ite sthàne eva cauraþ svàrthe ka . (hàñacora) cauramede ÷abdaraø .

#<haññavilàsinã># strã haññaü vilàsayati vi + kama--õicõini ïãp . 1 gandhadravyabhede amaraþ . 2 haridràyà¤ca bhàvapraø .

#<hañha># kãlabandhe sakaø bala tkàre plutau ca akaø bhvàø paraø señ . hañhati . ahàñhàt--ahañhàt .

#<hañha># puø hañha--ac . balàtkàre amaraþ 2 pra÷nyà¤ca mediø .

#<hañhaparõã># strã hañhate plavate hañha--ac hañhaü plavamànaü parõaü yasyàþ ïãp . 1 ÷aibàle trikàø 2 kumbhikàyà¤ca .

#<hañhayoga># puø hañhena balàtkàreõa yogaþ . pràõàyàmàdikriyàbhyàsaje ràjayogaü vinaiva paramàtmasàkùàtkàraråpe cittavçttirodhàtmake yoge . yoga÷ca dvividhaþ hañhayogaþ ràjayoga÷ca . tatra hañhayogaþ kriyàvi÷eùasàdhyaþ hañhadãpikàdàvuktaprakàraþ . ràjayogastu bhàvanàvi÷eùasàdhyaþ pàta¤jalàdàvuktaþ . sa ca pata¤ja÷ci÷abde 4204 pçø dar÷itaþ . hañhayogo'tra sàïgà'bhidhãyate
     tatsàdhanapra÷aüsàdiþ ubhavayogayorapi paraparasàpekùatayà ekakàryàkaratvam . %<hañhaü vinà sivyati ràjayogo narte hañhàccàpi na ràjayogaþ . tadàbhyaset pårvamataþ suniùpattyantaü hañhaü sadguruto'bhilabdham . abhyàsena vinà dçóhena suciraü sàïgasya yogasya và yogã yàti na ràjayogapadavãü madhye'ntaràlairyutàm . vçddho và taruõaþ saruk ca ÷anakairyoge'statantraþ kriyàyuktaþ siddhimupaiti ÷àstrapañhanànnà yogasiddhirbhavet . yo nàstiko'bhyàsavihãna ugra÷caõóapriyo vai bahubhàùito yaþ . apathya÷ãlo'mitabhugadaridro na yogasiddhiü labhate kadàcit . yogasya vãjaü paramaü kriyaiva kriyaiva yogasya phalapradàtrã . saïketavidyogaguroþ pralabdhà sudhãrato yogaparasya nànyat . syàt saïgaþ siddhatãrthairyadi sukçtava÷àt pràgbhavàbhyàsajo'yaü yaddvàrà pa÷cimena tvaritamiha phalaü dç÷yate kvàpi làke . tatsarvaü nànya nàóyà ÷irasi parigatenànilenekùyate'dastasmàdabhyàsa eva tvaritalaghubhidàyogatastãrthalabdhàt . avçttikasyàtmani ÷àntavàhasampàdànàrthaü manasaþ prayatnaþ . abhyàsa evaü cirakàlaþ sevitaþ satkàravàn syàd dçóhabhåmireùa . jito bhavati màruto'bhyasanabhåridàróhyantataþ kç÷ànurabhibardhate satatakumbhakàbhyàsataþ . gate hutabhujãddhatàma÷anameti pàkaü sukhaü rasàdikasudhàtavaþ syuranu yàti deho valam . mahàbhyàsabandhau balàt sadramasya tadà jàraõaü syàcca doùà a÷eùàþ . vi÷uùyanti viõmåtrarogàdayo vai nçõàü kàñijanmàjitavyàdhaya÷ca . nàóàvi÷uddhirhañhasiddhilakùaõaü vinà hyapàrthà cirakumbhasaüdhçtiþ . guråktato yuktavi÷eùato dhçte'nile suùumaõà kurute'gnidãpanam . pratyàhàràt pràgjità'kùaughavçttiryogãndrà'tho càlayet kuõóalãü svàm . siddhapàõàbhyàsata÷càlità'sàvatyuccairdràk vrahma randhràntare syàt>% hañhasaø .
     yogade÷abhedàstatraiva %<suviùaye ÷ubhadhàrmikabhåpaterbahusubhikùavatãtabhaye ÷ucau . sukçta÷àlini màliüni vaibhavairmanasi yogavidhau matimà÷raùet . atinigåóhapadaü ma÷akojjhitaü tuhinatàpavivarjitamantarà . uùarakaõñaka÷uùkadalãjjhitaü vigatagaþgaõagoùñhamçte malam . valmãkasa¤cayacatuùpathavarjamagnyà bhyàsojjhitaü vigatamarvabhayaü vijantu . bàtyàbhithàtarahita gatabhåtarakùa yàgàrthamevamavalàkya mañhà vidheyaþ . dhanuþ õàprastuna ÷ilà gnajalavàjete . ekàntamàñhakà madhye sthàtavyaü hañhayoginà>% hañhasaïketaþ . %<talpadvàramarandhugartaviñapaü nàtyuccarãcàyataü samyaggomayasàndraliptamayanaü niþ÷eùajantåjjhitam . va hye maõóapakåpaurvediruciraü pràkàrasaüveùñataü prãktaü yogamañhasya lakùaõamidaü siddhaihañhàbhyàsibhiþ>% hañhapradãpikà . %<dvàra smçta yogamañhasya vçttaü vyàyàmatastaccaturasramàryam . vistàrata÷càpi ravãndrabhåpàïgulaü surasyaü ramaõãamadhyam . nirvàtabhåmandiramucchramàtmadoùàpahaü màrutadoùa÷oùi . vi÷odhya nàóàmalamaïghamantardatte vikà÷aü hçdi susthire ca>% hañhamaüø .
     tatrocitakàlaþ %<ekàhe và'tha dvikàlaü trikàla pràõayàmaü madhyaràtre bhajeta . yàme ràtreþ pa÷cime pårva eva pårvàhõe vàhna÷ca madhye pradoùe>% hañhamaø .
     niùiddhàvasthàdi %<na ÷ãte nàtyuùõe ÷ramavikaladehe na hi tathà kùudhàyàmàdhmàne vikalavapuùà'cetamàsà . ajãrõe'mledgàre na ca vihitavàntàvatisçte prabhuktau vyàsaïgàkulahçdi na yuktà'nilaghçtiþ . cintàkulo målaphalapradåùito'bhyàsaü na yogasya kadàpi kuryàt . kàryàtisaktau ratikàryatatparo nànekarogàdhiyuto janànte . rathyàntare sindhumarittañàntare cirantane ve÷mani cetyade÷e . yoga vidadhyànna kadàpi sàdhakaþ sudaumanasyàdi bhaveta kçte'tra . anàdçtya yaþ sàdhako de÷aka lau prayu¤jãta yoga hi dàùàstu tasya . prakupyanti dehe'ntaràyà ivoccaijaóa tva ndhamåkatvabàdhiryamukhyàþ . smçtilayà jaóatà ca vimåkatà vadhiratàndhamahàdahanajvaràþ . kuviùaye'samaye pariyu¤jatà vapuùi yogamamã nava doùakàþ>% hañhasaø .
     varjyamàø sadoùàþ %<kàmobhaya svapnamatãva lobhaþ pràg yogadoùànatikopayuktàn . vihàya yuktaþ susamàhitàtyà yu¤jãta yogaü manasà sthireõa>% hañhasaø .
     taddoùajayopàyàþ %<nidràü sattvaniùevaõena dalayeddhçtyà ca ÷i÷nodare rakùed do÷caraõau dç÷à ÷rutidç÷au cittena ceto girau . rakùet sadvidhinà pramàdata itastràsaü tudaüstaü dhiyà saïkalpasya jayena kàmamiti vai j¤o yogadoùàn jayet>% hañhasaüø .
     varjyasevye atyàhàraþ prayàsa÷ca prajalpo niyamàgrahaþ . janasaïga÷ca laulya¤ca ùaóabhiryogo vina÷yati . utsàhànni÷cayàddhairyàt tattvaj¤ànàcca ni÷calàt . janasaïgaparityàgàt ùaïmiryona÷ca sidhyati . ahima . satyamasteyaü brahmacaryaü kùamà dhçtiþ . dayàrjavamitàhàràþ ÷aucaü caiva yamà da÷a . tasaþsantobha kàstikyaü dànimàü÷varapåjanam . siddhànta÷ravaõa¤caiva hrãrmati÷ca tapohutam hañhapraø .
     àhàraþ àhàra÷uddhau sattva÷uddhiriti ÷ruteþ mitàhàrasya yogàïgatvàcca yogàïgàhàro yathà %<na jãvanaü dehadhçti÷ca janminàmçte'nnapànaü na malairvinà balam . yoge tadarthaü malajidvalapradaü bhaktàjyadugdhaü mitamatra sevayet . na kandamåcàni guråõi ÷ãtoùõànyatra pànàni balapradàni . sattrapradàyurbalatçptidàni påtàni ca trãõi hitàni yoge . hañhapradãpikàdibhiþ supathyavarga ãritaþ . sutàói÷odhanàdanu bhajennataü purà ÷ubham>% hañhamaø . sa ca vargo yathà %<godhåma÷àliyavaùaùñika÷obhanànnaü kùoràjyakhaõóanavanãtasitàmadhåni . ÷uõñhãpañolaphalakàni ca pa¤ca÷àkaü mudgàdi càlpamudarka ca munãndrapathyam . kùãraparõã ca jaivantã matsyàkùã ca punarnavà . meghanàdã ca pa¤caite ÷àkavargaþ prakãrtitaþ . miùñaü sumadhuraü snigdhaü pathyaü dhàtuprapoùaõam . mano'bhilaùitaü yogyaü yogãbhãjanamàcaret>% mukhyaü ghçtaü kùãramiti dvayaü syàt nàóãvi÷uddhàvatha målabandhe . ojo balaü tçptimatãva dhatte sattvannato'ntaþsthitanàói÷uddhiþ hañhamaþ . %<kandaü ca ÷àkàdikamålabhavyaü vihàya dadhyamlataùàyatiktam . ghçtau danakùãramapåritodaraü yamã ca godhåmavikàramà÷rayet>% hañhacaø . granthàntare pãtvà kùãraü payomi÷raü yogã valamavàpnuyàt . sitàü÷ayuk ca pakvaü ca hitaü kùãraü na kevalam . goghçte ca haviùyànnaü bhuktva bhyàsaü samà caret . evaü vàóhaü bhajedatràùñame'hni mala÷odhanam .
     nikçùñabhakùyavargaþ %<sasneha ãùattuvarãjamåpaþ kvàthã bhçgaü sukvathità hyaø mlà . jãroùadhàdyà'lavaõà hitàlpà haviùyabhuktaü yatinisvapathyam . àva÷yake saindhavamalpamuktaü sadàrdrakaü ke'pi vadanti bhakte . syàllàjasaktuþ sasitàjyadugdhaü payo'tha và kevalamagnipakvam>% hañhasaø .
     varjyàhàraþ %<snigdhaü bhç÷aü và'bhç÷ameva råkùaü kùãraprabhåtànna mihotsçjedyaþ . dadhnà ca takreõa rujàkçdannamannaü ca bhåryàjyamapathyamuktam . puüstvàpahàþ syu÷caõakà apathyà màùà÷ca balyà kaphapittadoþ . sitàtiyogaþ kçmikçttu neùño guóa vikàro saha phàõitena . atyalpamiùñà÷anato na yogaþ syàt sàdhakasyàlpabalasya nånam . yogànuguõyena tato'nnajagdhirmatoditànàlpatarà na bhåriþ>% hañhasaø %<kaïkamlatãkùõalavaõoõaharicca ÷àkaü sauvãratailatilasarùapamatsyamadyam . àjàvimàüsadadhitakrakulatthakolapiõyàkahiïgula÷unàdyamapathyamàhuþ . bhojanamahitaü vidyàt punaruùõãkçtaü tathà råkùam . atilavaõàdikayuktaü kada÷ana÷àkotkañaü varjyam>% hañhapraø .
     varjyàni %<varjayeddurjanaprãtiü vahnistrãpathasevanam . pràtaþ snànopavàsàdikàyakle÷àdikaü tathà>% hañhapraø . %<madyaü garbhànnapànaü sutanuratigçhàràmapàõóityaveda÷àstràlokaþ sugãtaü satatamatikalaü hemaråpyàmbaràõi . nçtyaü ràjye ca saïgaþ kusumamalayaje sampadaþ sphãti÷orye tàmbålaü ceti sarvaü viùayasukhamathàsaùmikaü yattyajettat . nityasnànàrcà vrataü ÷aucasaktirdhyànaü dhyeyaü mantrajàpyaü ca dànam . gehàràmàdyàstathà kalpanà vai dharmà ete thogavighnaþ pradiùñàþ>% hañhasaø .
     àhàramànam %<syàcchàlimudgàdikamuùñikadvayaü pràk pràõapårõodarake'÷anasya . hràso vidheyo hyanu sàghakena dugdhàdyabhàve kramakumbhavçddhyà>% hañhasaø . atra hràsakrameõa svalpàhàraþ pràõàyàme vidheyaþ . yathãktaü sanàtanasiddhànte %<abhàve ÷àlimudgàdibhojanaü muùñikadvayam . tato hràsaþ ÷anaiþ kuryàt pràõe pårõe tathodare>% asyàrthaþ abhàve ghçtadugdhayorabhàve mitabhojane kumbhakavçddhikramànuråpaþ mandamandama÷anahràsa ucitaþ . na hi prathamamabhyàse yathà yathà kumbhakavçddhirbhavati tathà tathà kumbhakapårõodaratvàt kumbhajàgninà kramajitavàyuvegatayà jitàgnirbhavati tathà tathà'÷anahràsaþ . sàdhakasya yogànusàreõànukålaþ àrogyavãjamutsàhapalaujaþpramçtikara÷ca bhavati na prathamam hañhasaø . grantha ntare %<àhàraü kùapayedyogã kçùõapakùe kalàkramàt . ÷uklapakùe yathà candrastathà kurmbho'pya vardhate>% . yogasàrasamuccaye . %<tanau yena kenàpyupàyena pitaü sadàbhyàsinà pàlanãyaü prayatnàt . vi÷uddho hi ya÷cittasaüdyota eùaþ ÷ubho j¤ànavahnisvaråpaþ prakà÷ã . såryaprave÷e pavane'÷anaü saccandraprave÷e ÷ayanàmbuvànam . ityàdi cànyat svadhiyà vicàrya pathyàni yogàbhyasane hitàni>% .
     yoganiùedhàvasthàdi %<malàþ sadravàþ påtigandhà÷ca ki¤cit saruk codare gauravaü càlasatvam . yadaitadbhaved vigrahe sàdhavena tadà pràõarodho'hni tasminna kàryaþ>% hañhasaø .
     yogàrambhakàlaþ %<antarhçtàþ sàndratamà vi÷uùkà apadravàþ pakvamalàdayo'pi . abhyàminàü pràõanirodha eùa tadà vidheyaþ . ÷ubhayogasiddhidaþ>% hañhasaø .
     nityakartavyàkartavye . %<naü làlayenno karaõaü nipãóayet bhç÷aü mità÷ã mitanidraõoktiþ . pràtaþ÷iraþsnànamatho na rocayedàråóhayogo'pi kadàpi yogã . àva÷yake tåùõajalairvidheyaü snànaü na kàryaü himavàriõà tat . snànaü prage'niùñamidantu kaõñhasnànaü smçtaü j¤airiha madhyame'hni . vya yàmamàtraparuùaü bhç÷a÷aityade÷amatyambupànamatibibhramaõaüthaiva . nidràü divà ni÷i ca jàgaraõaü ca cintàü kle÷àvahaü yadakhilaü tadihàpi jahyàt . yat svasyànyasya duþkhàvahamapi na bhajet tadgirà mànasena kàyenàpãùadagne rnahi na hi vanitàyà÷ca sevàü vidadhyàt . hiüsàü dveùaü tathàhaïkçtima÷anamati pràõipãóàü viyogaü bhinnàbhinnatvabuddhiü hyana÷anamasatàü saïgatiü saütyajecca . àyàmamabhyasya tato'ïgamardanaü kuryàd variùñhottarasàdhakasya . syàdaïgamardena tathà mçdutvaü vàyorjayo dehahradoþ samàptiþ . pànà÷ane karma sukhàvahaü yadyogasya vighno na hi tena ki¤cit . sevyaü tadekaü paramàryavavyairheyaü manaþkle÷akaraü rujàkçt . abhyàsinà bhåmigçhe mañhe và na tailadãpaþ pravidheya ãkùaõe . asmin jvalatyetya sukumbhito dràk pràõo vimàrgaü dravatãtyamuü tyajet>% . ato yogamañhe ghçtadãpa evopa yujyate hañhamaø . %<utthàya bràhmaõàle rahasi ca paritaþ sàdhakaþ pràõarodhasyàbhyàsaü pràtaraïkai 6 rmitaghañikamatho pãñhamudràdi kuryàt . àyàmaü cànu sàrdhapraharayugalakàntaü tataþ pathyamalpaü bhu¤jãyàdamlatãkùõoùaõalavaõavidàhyujjhitaü càjyadugdham . pràõàyàmamathàcaret prathamake yàme ni÷aþ sàdhako yàmaikaü ÷ayanaü bhajedanukçtã pràõàvarodhaü ÷rayet . ÷aucàdyaü ghaña÷odhanàdikamatho yàme ni÷àyàü ÷rayetturye nàóivi÷odhanaü tvatidçóho'bhyàsastu ùàõmàsakaþ . madhye madhye cittavi÷ràntihetoþ sàmbaü ÷a÷vat saübhajedàsanaj¤aþ . abhyàsànte'bhyàsinà svalpamalpaü saübhoktavyaü bhårivàraü surucyam . madhye madhye càraõaü meru càlamabhyàsyàdau saübhajetàvi÷aïkaþ . sarvàïgãõà nàóikà doùapårõà àbhyàü mçdvyaþ syurmarunmadhyamàstàþ>% hañhasaø . àbhyàü càraõamerucàlanàbhyàü doùà duùñànnarasamalàþ)
     gajakaraõã dçóhaü tràñakàbhyàsataþ kårmavàyorjaye målabandhe . càpànasiddhiþ . jaye syàdudànasya jàlandhareõa samànasya calena ca pràõavàyoþ . dhate gajakaraõyeùà samànodànayorjayam . pakvàmà÷ayagàjãrõanàhàdyakhila÷odhinã . koùñhahçtkaõñhasaüvçddhàmapittakaphabàdhanã . ÷vàsaü balaü hçtpra sàdaü vahnidãptiü samudyamam . dhatte làghavamaïgeùu pràõasya sukhavàhitàm . hçtakaõñhakoùñhasaü÷uddhà ÷ålàjãrõàdirogahçn . hanti gajakaraõyeùà nàbherårdhvamadhomalàn . pakvàpakvàn rogahetån bahiþ prakùàlya pàtayet . koùñhagudàdàgalàntaü galàntaü kùàlayet bhç÷am . àbhyàü vi÷uddhakoùñho yaþ sapràõàpànayorgatim . såkùmàü dehasa¤caritàü låtikàgativatsudhãþ vettãùikàsamàü citte koùñhàntaþ parisarpatoþ . nàóãsa¤càravij¤ànamanayoþ sakalaü yathà . jànàti sàdhakaþ ÷uddho nàóãsaüsthànasaüvidam . (evaü dhautyàmapi nàbhyårdhamaïgaü j¤eyam) %<mahàcakramàdau virudhyànu samyag bhajedbandhamudràmatho svecarãü ca . tato vàripànaü prakuryàt sudhàü÷oþ sudhàü sàdhupeyàü prayàge pluti¤ca . vinà granthibhedaü vinà cakrabhedaü vinà brahmarandhraprave÷aü jitasya . khagasyàtmanà kàyasiddhiü vinàste na siddhirna yogo na ÷ånyatvalàbhaþ>% hañhasaø .
     àsanaphalam %<saüpràptavãjabhàvo yamaniyamàbhyàmayaü yogaþ . pràõàyàmàsanakairaïkuravàn sàdhakasya bhavet . syàdàsane sthairyamarogitàïge sulàghavaü duþkhasukhoùõa÷ãtaiþ . dvandvaijite'sminnabhibhåyate nà'nante samàpattirato yamàbhyàm . sàdhanatrayamidaü marujjaye proditaü pramitajagdhiriùñadà . ÷akticàlamatha sàdhanadvayam nàbhivàyudhçtinàóicàlanam>% . niyamai÷ca yamairviùàõi rogàþ pravina÷yanti susaüyatasya pãñhaiþ . cirakàlapadàntarà asàdhyàþ yaminaþ sàdhujitàsanasya puüsa hañhasaø . (yamàbhyàü yamaniyamàbhyàm)
     kakuñàsanam %<saüsthàpya padmàsanamatra samyak karau tu jànåruyugàntare dçóham . nive÷ya saüsthàpya tale dharàyàü vyomastha uktaü tviti kukkuñàsanam>% hañhasaø .
     uttànakårmakam %<kukkuñàsanavandhastho dorbhyàü saübadhya kandhare . bhavet kårmavaduttàna etaduttànakårmakam>% hañhapraø .
     dhanuràsanam %<pàdàïguùñhau pàõiyugmena dhçtvà karõàvadhyàkarùayet svasya ÷a÷vat . kuryàccàpàkarùaõaü proktametadàlasyaghnaü doùajinnàói÷uddhyai>% hañhasaø .
     matsyendràsanam %<vàmorumålàrpitadakùapàdaü jànvorvahirveùñitavàmadoùõà . pragçhya tiùñhet parivartitàïgo matsyendranàmnoditamàsanaü syàt . matsyendrapãñhe jañharaü pradãptaü pracaõóarugmaõóalakhaõóanàcca . abhyàsataþ kuõóalinã pravodhaü datte sthiratvaü hi dadàti puüsàm>% hañhasaø .
     pa÷cimatànàsanam %<prasàrya pàdau bhuvi daõóaråpau dorbhyàü ca pàdadvitayaü gçhãtvà . jànåpari nyastalalàñade÷o'bhyasedidaü pa÷cimatànamàhuþ . iti pa÷cimatànamàsanàkhyaü pavanaü pa÷cimavàhinaü karàti . udayaü jañharànalasya kuryàt udare kàr÷yamarogatàü ca puüsàm>% hañhapraø .
     mayåràsanam %<dharàmavaùñabhya karadvayena tatkårpare sthàpitanàbhipàr÷ve . uccàsane daõóavadutthitasya mayårametat pravadanti pãñham . harati sakalarogànà÷u gulmodaràdãnabhibhavati ca doùànàsanaü vai mayåram . bahukada÷anabhuktaü bhasma kuryàda÷eùaü janayati jañaràgniü jàrayet kàlakåñam>% hañhapraø .
     ÷avàsanam %<uttàna÷avavadbhåmau ÷ayanaü tu ÷avàsanam . ÷avàsanaü ÷ràntiharaü cittavi÷ràntikàrakam>% hañhapaø .
     siühasanam %<gulphau ca vçùaõasyàdhaþ sãvanyàþpàr÷vayoþ kùipet . dakùiõe savyagulphaü tu dakùagulphaü tu savyake . hastau tu jànunoþ sthàpya svàïgulãü saüprasàrya ca . vyàttavaktro nirãkùeta nàsàgre nyastalocanaþ . siühàsanaü bhavedetat påjitaü yogibhiþ sadà . bandhatrayasya sandhànaü kurute càsanottamam>% hañhapraø .
     bhadràsanama àsana÷abde 886 pçø dç÷yam tatphalam %<bhadraü kaphakle÷asamãrahàri>% hañhasaø .
     kårmàsanam %<gulphadvayenàparipãóya pàyuü jànudvayaü bhåmitale nidhàya . kårmàsanaü syàditi yogivaryaira÷otivàtà mayahàri coktam>% hañhasaø .
     ballaryàsaünam %<sthitvà samaü sarasije kçtavaïkùaõorvoraïghryo radhaþsthakarakårparakau vidhàya . vaddhordhaùàõitalayugma taduttamàïgampra÷àüïgulasya kalayedupari prakàmam . uttàna eva civakaü hçdaye'rpya tiùñhet kurvan samãraõanirodhanamekacittaþ . kàye yadodara udeti ca bhåridàho'dhovàyuniþsçtirudeti tadà krameõa . saümocanãyamidamàsanamàryadhãbhirmandaü vinà÷ayati ghoratarajvaràrtim . sandãpane hutavahasya ca vallarãti saüj¤aü prabhuktaparipàcanamàsanaü syàt>% hañha saø .
     vç÷cikàmanam %<dharàmavaùñabhya karadvayenoraþ pàr÷vayoþ sthàpitat sthakårparaþ . vç÷cãva pucchapratimàïghripàrùõã dhçtvà'pya ÷ãrùe civukaü vidhàrya . yatreti santiùñhati sàdhakastat viùàpahaü vç÷cikasaüj¤amàsanam>% hañhasaø .
     målavandhàsanam %<vàmàïghripàrùõyagra taduccakairgudànanàntaraü bhåra nipohya sàdhakaþ . vyastaü vidhàyàgrapadaü sugulphato 'dho dakùapàda laghu vàmajànuni . vinyasya baddhvà galake'nujàlandharaü samaü sthàpitasarvagàtraþ . mahà÷mavatsthàõurananyacetà bhråmadhyadçg doryugasadhçtoruþ . idaü målabandhàsanaü yogasiddhipradaü dãpanaü jàñharàgneratãva . dhruvaü ÷aktisandãpanaü måtravarcàjidar÷ograhaõyàmayànàü vinà÷i . samavàhanamà÷u màrutasya vidadhàtyårdhagatiü jayaü ca siddhãþ . vihite kila viùñare'tra pàyau mahatã vahni÷ikhà sadopayàti . bhujagã parijàgaràdyavasthà vibudhairårdhvagatistvapànavàyoþ>% hañhasaø .
     gomukhàsanam %<savye kçtvà dakùagulphaü tu pårvaü pàr÷ve yatra sthàpyate sannive÷ya . dattvà vàmaü gulphalaü pçùñhapàr÷ve tat pãñhaü syàt gomukhaü gomukhàbham . apànasiddhiü vidadhàti målabandhànnihantyeva bhagandaràr÷aþ . dhautyà÷ca naulervitanoti siddhiü susàdhakasyàmanametadagryam>% hañhamaø .
     kubjikàsanam %<ki¤cit tiryak sàmyamàsthàpya jànumårdhvaü dhçtvà saüparàvartitena . kçtvà måle pàdamàdhàya tiùñhedetat pãñhaü kubjikaü vahnikàri>% hañhasaø .
     pàr÷vopadhànàsanam %<samànabhåmau ÷ayanaü vidhàyottànau karau pàr÷vayugàntaràle . pçùñhe mithaþ sàdhu nibadhya yatra pàr÷vopadhànàsanamuktamuttamaiþ>% hañhasaø .
     utkañàsanam %<yujà sphicoþ sthãyata årdhajànuryatràsane pàdataladvayopari . sphigbhyàü manàgutkañakaü dharitrãmaspç÷ya pãñhaü smçtamutkañàkhyam>% hañhasaø .
     padmàsanam %<vàmoråpari dakùaõaü ca caraõaü saüsthàpya vàmaü tathà dakùoråpari pa÷cimena vidhinà dhçtvà karàbhyàü dçóham . aïguùñhau, hçdaye nidhàya civukaü nàsàgramàlokayedetadvyàdhivinà÷akàri yaminàü padmàsanaü pràcyate>% hañhasaø .
     pràõàyàmàïgapadmàsanam %<uttànau caraõau vidhàya vivivat sakthisthitau yogira óuttànau svakarau vidhàya ca mitho jaïghe samàkçùya ca . nàsàgre dç÷amàvidhàya civuka càttabhya vakùa sthalaü måle sàdhu saraj¤ayà'bhikalayedetat sarojasya sat . apànamutthàpya ÷anaiþ sva÷aktitaþ pràõaü samàkçùya ca kumbhakaü caret . dhçtvà yatha ÷aktyanurecaye cchanairvàyuü gadaghnaü smçtamambujàsanam . samastadàùajvaradàhamàhapittàmayaùna sakalaü sukhàvaham . pràõaþ samo'smiü÷casati kùaõena muneranuùñhànavidhau saroruùñhe>% hañhamaø .
     karasaüpuñapadmàsanam %<kçtvà saüpuñitau karau dçóhataraü yaddhvà tu padmàsanam gàda vakùasi saüvidhàya civuka dhyàna÷ca taccetasi . vàraüvàramapànamårdhvamanilaü proccàlayan pårayan mu¤can pràõamupaiti rodhamatulaü ÷aktiprabhàvàdataþ>% hañhayogaþ .
     siddhàsanam %<yonisthànakamaïghrimålaghañitaü kçtvà dhruvaü vinyamenmeóhre pàdamathaikameva hçdaye dhçtvà samaü vigraham . sthàõuþ saüyamitendriyo'caladç÷à pa÷yed bhruvorantaraü caitanmokùakapàñabhedajanakaü siddhàsanaü pocyate>% pavanayogasaüø .
     vãràsanabhadràsanasvastikàsanàni àsana÷abde 886 pçø dç÷yàni
     sukhàsanam %<yena kena prakàreõa sukhaü sthairyaü ca jàyate . tat sukhàsanamityuktama÷aktastat samà÷rayet>% såtasaühità . idameva %<sthirasukhasàmanamiti>% pàtaø lakùitam .
     ùañkarmopakramaþ %<athàsane dçóho yogã va÷ã hitamità÷anaþ . guråpade÷amàrgeõa pràõàyàmaü samabhyaset . yàvaddhàyuþ sthito dehe tàvajjãvitamucyate . maraõaü tasya niùkràntistasmàt vàyuü nirodhayet . cale vàte calaü cittaü ni÷cale ni ÷calaü tathà . yogã sthàõutvamàpnoti tato vàyuü niro dhayet . malàkulàùu nàóãùu màruto naiva madhyagaþ . kathaü syàdunmanãbhàvaþ karmasiddhiþ kathaü bhavet . ÷uddhimeti yadà sarvaü nàóãcakramanàkulam . tadaiva jàyate yogã pràõasaügrahaõe kùamaþ>% ityupakrame %<yadà tu nàóã÷uddhiþ syàttadà cihnàni bàhyataþ . kàyasya kç÷atà kàntistathà jayeta ni÷citam . yatheùñaü dhàraõaü vàyoranalasya ca dãpanam . nàóãbhirvyaktiràregyaü jàyate nàói÷odhanàt . meda÷leùmàdinà÷àrthaü ùañkarmàõi samàcaret . anyathà nàcarettàni doùàõàü samabhàvataþ . dhautã vastã tathà netã tràñakaü maulikaü tathà . kapàlabhàtã caitàni ùañkarmàõi pracakùate . karmaùañkamidaü gopyaü ghaña÷odhanakàrakam . vicitraguõasandhàyi påjyate yogi puïgavaiþ>% hañhapraø .
     dhautã %<caturaïgulavistàraü hastapa¤cada÷àyatam . guråpadiùñamàrgeõa siktaü vastraü ÷anairgraset . punaþ pratyàhareccaita dabhyàsàïgetikarmavit . kàsa÷vàsaplãhakuùñhaü kapharàgà÷ca viü÷atiþ . dhautãkarmapabhàveõa ÷udhyantyeva na saü÷ayaþ>% hañhapraø %<viü÷addoþpramitaü ca pa¤cada÷adormànaü ca vistàrata÷catvàryaraïgalavistçtaü sumçdulaü siktaü suvastraü tanu . sthitvà gomukhaviùñare su÷anakairetat graset sàdhako mandaü cànu vinirharet kaphagada÷vàmeùu dhautã hità>% hañhasaø .
     vastã %<nàbhidadhne jale pàyunyastanàlotkañàsanaþ . àdhàràt ku¤canaü kuryàdapànaü vastikarmavid . gulmaplãhodaraü càpi vàtapittakaphodbhavam . vastikarmaprabhàveõa kùoyante sakalàmayàþ . dhàtvindriyàntaþkaraõaprasàdaü dadyàcca kàntiü dahanapradãptim . a÷eùadàùopacayaü hi hanyàt abhyasyamànaü jalavastikarma>% hañhapraø . %<jalaü pàyuvinyastanàlasya màrgàt jale nàbhidaghe samàkçùya cordhvam . calatyutkañe viùñare'pànakoùàt jalaü yàti tunde'mbunà vastikarma>% (nàlaü vaü÷àdisåkùmasnigdhanàlikà) . àdàvutkañaviùñare parigataþ protthàpya samyagnalaü pàyudvàravikà÷akocavidhinà vàyårdhamàkarùayeta . àpåryaü dçtivatta tundamabhito naulyà pracàlyànilaü kçtvà'dhomalamutsçjet samakilaü yogã bahiþkoùñhagam . atra vastikarmaõi gomukhameva pra÷astamanubhåtamiti saïketaþ . atra sarvakoùñhamalànàü koùñhakùàlanapårvakadravatvena bahiþkçtiryathà bhavati . tadupàyasaïketena vastikarmakartavyam . pårvoktavidhinà gomukhe cotkañàsane sthitvà'pànadvàrordhvamantarjalaü ki¤cidgçhãt . tadårdhvaü svastikàsane sthitvà samàkçùya nàmeråpari hçdayàntaü kartavyam . punarutkañàsanena jalaü gçhãtvà pràgvannàbhau vidheyaü svastikenaü stheyaü vidheyam . evaü vastau svastikena caiyaü sarvaü koùñhaü jalapåõaü kçtvà'bhitaþ koùñhaü bibhràmyàntrasandhigatamantràdilãnapakvàpakvasadravaghanamalàdi dravãkçtya pa÷càdbahistajjalaü kuryàt krameõa na tvarayet . tadà'nena vidhinà koùñhaþ prakùàlitavastrabaddho'pàstadoùo bhavati hañhasaø .
     netã %<såtraü vistasti susnigdhaü nàsànàle prave÷ayet . mukhànnirgamayet sà hi neto siddhairnigadyate . kapàla÷odhanã kàryà divyadçùñipradàyinã . jatrårdhvajàtarogaughaü netirà÷u nihanti ca>% hañhapraø . àkhupucchasadç÷aü sunirmalaü ùaóbitastimitasåtramaråkùam . saüprave÷ya laghu nàsikàbile vaktrato rahasi nirgamayecca tat . netãti karmoditametadàryairjatrårdhvajàtàkhilarogahàri . kapàlasaü÷odhanakàri kàryaü dvivàrakaü divyadç÷a¤ca dhatte hañhasa0
     tràñakam %<nirãkùet ni÷caladç÷à såkùmalakùyaü samàhitaþ . a÷rusaüpàtaparyantamàcàryaistràñakaü smçtam . sphoñanaü netrarogàõàü tandràdãnàü kapàñakam . prayatnàt tràñakaü gopyaü yathà hàñakapeñakam>% hañhapraø . asya phalàntaraü hañhasaø uktaü yathà %<siddhe'smin nàsikàgrekùaõahatatanurukkle÷avàn sàdhakaþ syàd bhråmadhyaü ca krameõàkalayati satatàbhyàsataþ khecarã¤ca . divyàü dçùñi¤ca dhatte janayati yamino yogaviùpattisiddhiü mårdhvasthambhoruhe vai pavanahçdadayorakrameõànulomyam>% prakàràntaraü yathà %<pràtaþ samutthàya sukhàsane gataþ samabhyaset tràñakameka eva . prasàrthya dçùñiü nanu lakùyamãkùet samujjvalaü tat rahasãtacintaþ . abhyàsato'smàt sthiratàü sama÷nutaþ samãranetre iti lakùyadãkùà . vidhàya ki¤cita samaye vilocane saümudrya pa÷càt jhañiti pramàrya . pa÷yet paroni÷calamekadhãþ khaü pa÷yettu yàvat purato'rkçvimbama . samabhyasettàvadimàü kriyàü cet sunirmalà dçùñiranena vai syàt>% hañhasaø .
     naulãkarma tacca dvividhaü bàhyamàntaraü ca tatra bàhyaü yathà %<savyàpasavyaü laghu nàlikàbhirvyàvartya vegaiþ kçtadoryugaþ kau . kçtvà bhramaüsvastika ànatàüsastundasthanàlotthitimevamãheta>% hañhasaø . %<amandàmandavegena tundaü savyàpasavyayoþ . ÷ata÷o bhràmayedeùa naulãyogaþ pracakùyate . mandàgnisandãpanapàcakàgnisanghànamànandakarã sadaiva . a÷eùadoùàmaya÷oùaõã ca hañhakriyà'sau jayatãha nãlã>% hañhapraø . àbhyantaramuktaü hañharatnàvalyàü yathà %<ióayàvartya vegena tathà piïgalayà punaþ . ubhàbhyàü bhràmayedeùà hyàntarà kãrtità mayà>% .
     kapàlabhàtã %<lohakàrasya bhastràvat kuryàt savyàpasavyataþ . kapàlabhàtã vikhyàtà kaphàmayavi÷odhinã>% hañhapraø . %<sallohakàradhamanãva ca saüprapåryaikaü nàsikàpuñamaraü suvirecayacca . yogã dvivãyamiti bhastrikayeva ÷a÷vat savyàpasavyacaricàlanamatra kàryam>% hañhasaø .
     cakràükarma susnigdhaü masçõena và suhaviùà madhyàïgulãyugmakaü sàrdraü lånaü khaü prasàrya ÷anakaiþ vàyuü hçdante kriyàt . årdhvaü sarvamihàbhito'tra nalakàdyaü bhràmayedantare yàvat pàyuvikà÷a udbhavati saüprokteti cakrã budhaiþ . kçtveti cakrãvidhimàdareõa prakùàlayettadviùayaü tato dçóham . àmàdidoùàntamiti prakuryàt yathà gudàsyaü ÷lathavi÷lathaü bhavet . tathàïgulãnàü tricatuþkrameõa saübhràmayet pàyuvikà÷anàvadhi . nalàntragàóhàvçtidurmalàntaþ syànmålacakrasya vikà÷anaü ca hañhasaø . %<pàyuvaktraü prasàryàntaraïgulyau bhràmayet bhç÷am . yàvad gudavikà÷aþ myàt cakrãkarma nigadyate . ÷ålavyàdhirgulmarogo na÷yatyatra na saü÷ayaþ . mala÷uddhirdãpanaü ca jàyate cakrikarmaõi>% hañharatnàbalã .
     gilikarma yadghaõñikàmastakayoþ pidhànamatho lalantã kathitopajihvà . tadagrakaü tarjanãmadhyamàbhyàü saümanthayed j¤o muhuràkalayya . gilãti karmoditamàryavaryaiþ sandhipralãnàmakaphaighahàriü hañhamaø .
     gajakaraõãkarma udaragatapadàrthànudvamedeva nityaü pavanagamanamàrgàtkaõñhanàlaprave÷àt . kramaparicayava÷yo vàyumàrgo bhavedvai gajakaraõamitãva pràhuràryàühañhaj¤àþ . (apànavàyorårdhvakaraõàt . pavanordhakaraõenavà . pàyvàkarùaõena yadbhakùitaü vastu tadudvamet . kaõñhanàlaprave÷àt . kaõñhe nàlasya prave÷a eraõóanàlasya prave÷astasmàt . tadà kramaparicayakrameõa vastuparicayaþ syàdityarthaþ) hañhasaø . %<pràk sthitvotkañaviùñare samatanurnaulyànalotthàpanaü kçtvà'pànamanårdhvamãraõapathà galyãü vidhàyodvamet . yat pràgbhakùitamannapànamatha và nàlaprave÷àdgale tat pa÷caþda÷itaü vamedanuvidhiþ prokto hañhaj¤airiha . àsane gomukhe sthitvà kçtvà bhåmau karau dçóham . namra årdhvaü vàyukçùñiü nàlàdutthàpya càcaret . vaktràgramevaü vihite doùobhakùitasaüyutaþ . evaü gajakaraõyuktà bhakùitodvamanakriyeti>% . vàyukçùñim apànena saha pràõasya prakàmamårdhvàkarùaõam . nàlotthànasamakàlaü kuryàditi bhàvaþ . asyàrthaþ utkañe àsane sthitvà bàhuyugalaü baddhamuùñiü jànudvayopari sasthàpyànu namràdhomukhaþ ànamrakañipçùñha àsmitàïgonàlatthànaü kçtvà'nu pa÷càdvàyumårdhvaü vidhàya sodaravegaira÷itamudvameta . yadi kadàcinnordhvama÷ita yàti tadàtthàyànamåkañipçùñho jànudvayaü tiùñhan dorbhyà dhçtvà pràgvadudvamet hañhasaø .
     ÷aïkhaprakùàlanam %<nàsa puñena salilaü paripãya vaktramàrgeõa tadbahiraho kalayet sudhãraþ . pãtvaikakena puñakena ca nàsikàyà vçnyena vàri ÷anakairbahirudvamedvà . ÷aïkha prakùàlanamidaü kaphapittaharaü param>% hañhasaø .
     vàyusàdhanama %<idànãü kle÷ahànàrthaü kartavyaü vàyusàdhanam . yena saüsàracakre'smin rogahãno bhaved dhruvam>% . ÷ivasaühità %<ràjadantayugalàntamaspç÷an sannidhàya rasanàü tadantike dvika (kàka) ca¤capuñamàrutaü pibet pràõasaüyamanametaduttamam>% . %<jihvàü kçtvà'nàkulastàlumåle dantairdarntàn gàóhabhàpãóya sadyaþ . mandaü mandaü yaþ pibada ganghavàhaü sosrau . påraiþ sàkamantaþ sravadbhiþ>% tripuràsàrasamuccaye . etadabhyàsaprakàraþ %<nalikàsadç÷ãü kàkaü vidhàya pårayet tayà . ÷vasanaü kumbhayennàóyaü recayet kàkaca¤cukam>% kumbhakapaddhatiþ . %<dvika(kàka) ca¤cuvadànena vàyuü paripåryànu nirodhayeddhi vàyuma . rasanàmuparidhruvaü vidhàyàmçtadhàràü pibatãha yaþ sukhã saþ . amuü recayed ghràõàndhradvayena smçtà ÷ãtalã kàkaca¤cvàkhya eùaþ . maruddvandvayogapravãõo'sya martyo bhavedeva saüsàdhanàt muktibhàg dràk>% kumbhakapaddhatiþ . àsane sthirãbhåte pràõàmaü kuryàt tatprakàraþ pràõàyàmagabde 4515 pçø uktapràyaþ adhikamatrocyate . %<màtràpramàõayuktàt pràõàyàmo'yamoïkàràt . sevyaþ pràõàpànàvurdhvamadhaþ sannirådhya yatnena . pràõàyàme padmapãñhe svadakùàïguùñhenàdau sannirudhyendunàóãm . vàyuü nàtidràk ÷anairnàtiyuktyà vyàkçùyordhvaü pårayet svodarànte . yathà sva÷aktyà laghu dhàrayitvà nàóyà tataþ piïgalayà virecayet . nirodhahãnaü vipatãtamadhyaü hçdàsthireõàbhyasanaü muni÷caret . yena tyajet tena nirodhahãnaü dhçtvà purànyena virecayet ÷anaiþ . yàntyevamabhyàsaratasya puüsaþ sthitiü svalakùye calacittavçttayaþ . yathà÷aktyaþ kçùya svàïgaü pårayedudaraü ÷anaiþ . yathà÷aktyàdhçta pa÷càdrecayedavirodhataþ>% . hañhayoge %<pràõaü ceóikayà pivenniyamitaü bhåyo'nyayà recayet . pãtvà piïgalayà samãraõamatho baddhà tyajadvàmayà . såryà candramasoranena vidhinà'bhyàsaü samàtanvatàü ÷uddhà nàóigaõà bhavanti yaminàü màsatrayàdårdhvaütaþ>% hañhasaø . %<tatra bhåti÷uddhipràõàyàmaü kçtvà tadante'bhyàsàrthamuktasaükhyàsahitakumbhakayathà÷aktipraõavajapadhyànàbhyàü sàrdhamàüsatraya kukùistha ÷eùopapàtakapàtakasahitapàpapuruùaniràsanadvàrà manobahanàóãgatamànasakàmakrãdhàdimala÷uddhaye yathoktapathyekàntasevàpårvakaü vidhàyànu ÷àrãranàóãgaõa÷uddhiþ ùaõmàsaü vidheyà>% hañhasaø . sanàtanasiddhànte %<niràlambamanàbhåtvà pràõàyàmaü>% samabhyaset . ÷anai÷ca ÷ataparyantaü ÷caturvàraü samabhyaset . pràtaþsàya¤ca madhyàhne hyardharàtrau vi÷eùataþ . yàmamàtraü yadà pårõaü bhavedabhyàmayogataþ . ekavàraü prakurvãta tadà yogãndrajçmbha õama . ùaóatriü÷acca ÷ataika¤ca pràõàyàmàü÷ca nitya÷aþ . %<ùaõmàsa bhyantareõaiva ÷uddhà nàóãgaõàstathà . tato vçddhikrameõaiva praõavena ca dhãradhãþ . gaïkyàrtha guñikà kàryà mçõmayo càti÷obhanà . tato nàóigaõaþ ÷udhyet varaü bhavati lakùaõam . candraü piyati såryeõa såryaü candrumavà pibet . ayaü hi kàlàbhàkena jãvedà candratàrakam>% . tadaïgàsanamuktaü sanàtanasiddhànte %<caturasraü dvihasta¤ca uttuïgaü caturaïgulam . celorõadda÷a carmàda càsanaü sarvasaukhyadam>% .
     nàóã÷uddhestadaïgatà %<nàóãvi÷uddhyàstasiràmalo yadà tadà samartho'niladhàraõe ciram . syàt koùñhagartasthamalograkardamakùaye'gniriddhaþ kva tanau rujàü janiþ . siddhàpànàdajagranthiü bhittvordhvaü sarpatà'rgninà . munestadà pràõayutohçdyàste'nàhatadhvaniþ . nàóãmadhyamalakùaye'lpa÷ayanaü måtraü vióastainasaþ puüsaþ svalpamarogatà na kçmayo làlà na gharmoratiþ . du÷leùmànilapitta÷àntiramalaþ kàyo bhavet sundarastàvatkàlamayaü kubhàjaniyamagràha bhajedalpabhuk . yogàràmbhàdyaïgamuktaü hi nàóã÷uddhirdehe ÷ãrùamàdyaü yathàïge . yàvat siddhaiùà hañhàïgaü na mukhyaü tàvadyogaþ sàdhakasya vyalãkaþ . nàóãvi÷udvermaruto jaya syàt jite'nile yàti manaþ svayaü kùayam . kùãõe manasyastamitaihikàrthe j¤ànaprakà÷aþ svamupaiti nirmale . påte tridhànàóivi÷uddhitaþ syàdàrambhakàle hañhasiddhicihnam . krameõa kampàdijità'nilànuråpaü hi gharmàntaramabhyudeti . sagarbhakàyàmavinirgatàühà munistadàrambha udeti siddhibhåþ . sannàói÷uddheþ pariõàma eùaþ saüpyàpyate sadguruõà vinà no>% hañhasaø .
     pràõàyàmalakùaõaü màrkaõóeyapuø %<÷çõuùva ca mahãpàla pràõàyàmasya lakùaõam . yu¤jata÷ca sadà yogaü yàdçgvihitamàsanam . padmaü siddhàsanaü vàpi tathà svastikamàsanam . àsthàya yogã yu¤jãta kçtvà ca praõavaü hçdi . samaþ samàsano bhåtvà saühçtya caraõàvubhau . saüvçtàsyastathevorå samyagyiùñabhya càgrataþ . saüpa÷yannàsikàgraü svandi÷a÷cànabalokayan . itthaü yogã yatàhàraþ pràõàyàmaparàyaõaþ>% . %<yathà toyàrthinastoyaü yantranàlàdibhiþ ÷anaiþ . àpibeyustathà vàyuü pibedyàgã jita÷ramaþ . mçdutvaü sevyamànàstu siüha÷àrdålaku¤jaràþ . yathà yànti tathà pràõo va÷yo mavati yoginaþ . vi÷vàsatàü yathecchàto nàgaü nayati hastipa . tathaiva yogã svacchandaü pràõa nayati ÷odhitam . yathà hi sàdhitaþ siüho mçgàn hanti na mànavàn . tadvanniruddhaþ pavanaþ kilvimaü na nçõàü tanum . tasmàdyuktaü sadà yogã pràõàyàmaparà bhavet>% iti yogacandrikàyàm . %<praõàyàmànnaraþ ùàùñaü kuryàdevamaharmukhe . catvàriü÷acca madhyàhne sandhyàyàü viü÷atirbhavet . ardharàtre viü÷atiþ syàdevaü pràõavinigrahaþ>% iti . %<ióayà vàyumàkçùya parayitvàdarasthitam . ÷anai ùoóa÷amàtràbhirakàraü tatra saüsmaret . påritaü dhàrayet pa÷càccatuþùaùñhyà tu màtrayà . ukàramårtimatràpi sasmaran praõavaü japet . yàvad và ÷akyate tàvaddhàrayan japasaüsthitaþ . påritaü recayet pa÷càn makàreõànilaü budhaþ . ÷anaiþ piïgalayà vipa! dvàtriü÷an màtrayà punaþ . pràõàyàmo bhavedeùa tata÷cainaü samabhyaset . prasvedajanako yastu pràõàyàmeùu so'dhamaþ . kampanaü madhyamaü vidyàdutthànaü ca ttamaü tathà . pårvaü pårvaü prakurvãta yàvaduttamasambhavaþ . uttame tu munirjàte pràõàyàme sukhã bhavet . pràõo layati tenaiva dehasyàntastato'dhikaþ . deha÷cottiùñhate tena kçtàsanaparigrahaþ>% . yogasàràva lyàm . %<sarecapårairanilasya kumbhaiþ sàrvàsu nàóãùu vi÷odhitàsu . anàhatàkhyo vahubhiþ prakàraigrantaþ pravarteta sadà nina daþ>% iti . %<asminnanàhate pràõanàde kçtvà manaþ sthisama . nirbhayaü sàdhakaþ kumbhavçddhyàbhyasanamà÷rayet . dhyàyenmåle karõikàntaþ kuõóalãråpamã÷varam . nàdàsaükramaõaü ÷àntaü ÷ivadhyàne kçkramàt . mårtidhyànànandapãne nàdànande pralãyate . yathà yathà mamaþ ÷uddhaü lãyate dhyànanàdayoþ . tathà tathà vàyujaya siddhikçna kumbha edhate . ahoràtramiti dhyàyannàdàsakamatirmuniþ . dçóhabhya maparaþ ÷ãghraü yogasiddhimavàpnuyàt . yàvanna ÷råyate nàdastàvaccittamidaü calam . nadi lànaü mamo dhyàne vinà yatnaü hi yujyate . svedanidràïgamoñàdyàþ kùayaü saüyànti sàdhake . sapàdaghañikàrdhvaü syàta kampo jalpanameva ca . ànandaþ syàt sadàbhyàmàdàrambhe kumbhakàgninà . ÷uùke nàóomale dagdhe hçdvikare jayàgninà . målasthitapadorbhede pçthvyambuvilayodgame . apàne årdhvaü krama÷aþ pràõenà karùita yadà . målàrapçthivobhede'pàne jàóyatamo balama . kùaõaü tatoddhva bhàkçùñàvapànasyàdharàïgakam . utti ùñhanti giràlambaü laghutålavadasvaro . tadàsanottha namakta vàyorvijayalakùaõama . patan lakùaõasiddhyàdyaþ sthiticakravibhedane . vakùyamàõàbhyàmamatiü kuryàt yo'pànamàrutama . udgatyunmukhamçjusatpçùñhavàhavidhitsayà . pçùñhavaü÷àntaragatasuùumõàrdhasthale padam . trikoõaü dahanasyàntaü tadadhaþ sthitirityasau . abhyàsena jitàpànaü pràõenordhvamukhãkçte . pårvavàhaü niràkartuü pratãcãpathamuttamam . samavàhena sumatirnetuü sthitimukhàntare . sthityàrabhedabhyasanaü kuryàt sadguruõoditam . vidhipadmaprabhedena sarvà àrambhasiddhayaþ . tàvatkàlaü sàdhakasya yogoktaniyamagrahaþ . svàdhiùñhànaü vibhidyoddhvemapànaþ pragataþ svayam . tiryaggatena pràõena niràvaraõa årdhvagaþ . adhaþ sthitaþ sandhamati trikoõaü vahnimaõóalam . dhmàto bhastreva dahano dçóhàbhyàso munerhi saþ . krameõa dãpto bhavati suùumaõàsthamalaü syati . kuõóalãü tàpayatyeùa càlitàü pràõavàyunà . utkarùapràõàyàmena ÷akticàlena càlyatàm . tataþ paricayàvasthà÷akterbodhakarã bhavet . dãptonalo'pànajàóyaü ÷iùñaü dahati vaikçtam . prakà÷àvaraõe jàóye dagdhe'ïge kvarujo malàþ . j¤ànàgniþ sa tadà satvaprakà÷aka upàdhihà . tathà yogà gnanà dagdhà deho yogivarasya hi . na dç÷yate yogideho devairapi mahàbalaþ . icchàråpastadà yogi dehaþ syàdajaràmaraþ . suùumaõàcakranilayà pràõàpànau grasedyadà . tadà kevalakambhaþ syànmunestrailokya siddhikçt . jalåkà rudhiraü yaddbalàdàkarùayed ghruvam . brahmapàóã tathà dhàtån satatàbhyàsayogataþ . tadà nadyaþ puùkaràdyànadàþ ÷uùyanti pudgale kva doùàþ kùutpipàsàdyà sarve na÷yanti yogitaþ>% . hañhasa0
     pràõàyàmakàlalamànama %<atha pramàõameteùàü rahamyamapi kathyate caturaùñadvàda÷abhiþ kramàdàóhyàþ palaistrayaþ . tataþ pa¤cada÷onmànapalairaùñàda÷onmitaþ . paraüstata÷caturviü÷astãvraheturiheritaþ . nisargàddvàda÷aguõàþ pratyàhàrastataþ param>% hañhasaø .
     nisargapàõàyàmakàlaþ kumbhakapaddhatau %<pa¤cagurvakùarairyuktaþ kàlaþ palamito hi yaþ . nisargataþ kumbhako'yamato'rdhdaü recakaþ smçtaþ . ardhaþ påraka ityuktà màtràkumbhavi÷a radaiþ . pa¤caviü÷atibhiþ proktaþ palaidvàüda÷amàtrikaþ>% . ayameva nàóo÷odhabho'bhyàmapràõa yàmaþ . %<pa¤ca÷adbhirdvitãyastu sapàdodvyadhikonmitaþ . tçtãya iti ni rdaùño dattàtreyamataü yathà>% . tadayaü saükùepaþ %<kaniùñhe pràõàyàme ekasmina kàlamànaü catvàri palàni bhavanti tada dvàda÷apràõàyàme sarvakàlamànaü 48 palàni asau prathama dghàtaþ svada sambhàkàlaþ . evaü dvitãye madhyamerau kàlamànamaùñau 8 palàni tadà dvàda÷abhiþ 96 palàni . atra sarbakàlaþ 1 . 26 ghañikàdi madhyamerau kàlaþ . tãvramerau kàlamànaü 12 palàdi tadà dvàda÷abhiþ 144 palàni 224 cañyàdi evamuttamottamo vàyujayakàlo j¤eyaþ>% hañhasaø . tatra adhamasàdhake svedàtiriktakampàdyabhàvaþ . uttamamàdhake yamàdiguõasampattau kàmasaükalpàdyapàye kampàsamotthànàdisiddhimambhavaþ hañhasaø . %<tadà vidhvastapàpasya bhavedàrambhamambhavaþ . cihnàni yàgino dehe dç÷yante nàói÷uddhitaþ>% ityupakrame %<valãyasi bhavet svedà'ïge muteþ prathamodyame . yadà saüjàyate svedà mardanaü kàrayettadà vibhåtyà maha mi÷reõa ÷ramajàtàmbunà'munà . akathà vigrahàdvàyurnaùño bhavati yoginaþ . dçóhatà laghuta'ïge syàt ÷ramajàmbuïgamardanàt . kampo dvitãye bhavati dàrdurã madhyame tataþ>% . (dàrdurã darduro bhekastasyeva utplutotaplutya gatiþ) . tato'dhikatara bhyà màd gagane màdhako hi saþ . yogã padma sanastho'pi bhuvamutsçjya vartate . vàyusiddhistadà j¤eyà saüsàradhvantanà÷inã kumbhakapaddhatà %<evaü nàóyàvivekena cataþkàleùu viü÷atim . kumbhakàn yadi kurvãta nàóã ÷uddhya khyakambhata . grãùmamadhyadinàrkàmaü nàmo savitçmaõóalam . mårdhvanàóyà kçte kumbhe dhyàtvà ÷udhyanti nàóikàþ . candreõa pittadoùàõàmitareùàü pareõa tu . nàóã÷uddhya tmanà bhåyàttrimirmàsairna saü÷ayaþ . nàda÷ruti rvapuþkàr÷yamàrogyaü vahnidãpanam . nairmalyamakùõàrvadanapra sàdo vindanirjanayaþ . dvisaptatisahasràõàü nàóãnàü mala ÷odhanama . yathe dhàraõaü vàyorvikàràbhàva eva ca>% hañhasa0
     màtràkambhakaþ %<bhàtràþ ùoóa÷a påresyu÷castuþùaùñistu kumbhaka . dvàtriü ÷adrecake proktàþ ma tràkumbhaþ samãþrataþ . màtrà kumbho hçdikçtaþ ÷oùakaþ sapakãrtitaþ . svàdhiùñhànànu ga÷càya plàvano'mçtamecanaþ . dàhanà nàbhisasthàno màtràkumbhaþ prakãrtitaþ . målàdhàre kçta÷càyaü kañhitã karaõo mataþ . punaþ kaõñhànugo ya÷ca vyåhanaþ syati ma kumbhaka . brahmasthàne niyogena suktidaþ parikãrtitaþ>% . ayamà÷ayaþ . pårvàbhya me sthànàvalokanacintanàbhyàü manamà dagbhyà tàda tmyena nàmàgranàgibhråmadhyàïguùñhahçdayavaõñhà dinikhila÷arãràntargataprade÷eùu sthànàt sthànàntara sàdhakena ku mbhatasya vàyoryathànayanaü sthàpanaü ca punastataþ stambhitasya vàyoþ prade÷àntare nayanamiti catasà'sya pràõasya càlanaü kartavyaü guråpade÷eneti màtràkumbhaþ . såryeõa hçdi kumbhanàt tadårdhvaü rasavahànàü nàóãnàü rasa÷oùaõaü bhavati . evaü nàbhau sarvasiràmålatvàt såryamaõóalapadatvàt àgnaya gàdatyauùõyamava nàóigatamaladàhaþ . evaü svàdhiùñhàne sthitau tasya saumyàpànacandrapadatvàt amçtarasamecanastattatpàrthivàü÷atamo'pàyadvàrà plàvano bhavati . kañhinãkaraõaü mçdutàpidhànaü dehyendriyeùu hañhamaø .
     màtràmànam %<pradakùiõãkçtya jànuü nàtidrutavilambitam . aïgulãtrikato màtrà choñikàkaraõàd bhavat>% . %<màtrà navavidhà proktà yogibhistattvadar÷ibhiþ . nimeùonmeùaõaü màtrà kàlo laghvakùaronmitaþ . godàhavatsapàneùukùepaghaõñàravonmitàþ . caturo hyatimàtràþ syustà÷ca sevyàþ ÷anaiþ ÷anaiþ . de÷aükàlànusàreõa pràhuryogã÷varàþ purà . pårakumbhakareceùu nisargajaniteùu yaþ . kàlaþ sa màtràsaüj¤aþ syàt sarvamàtràþ kramàdimàþ . aùñamà iti tà÷caiva mahàmàtràþ puroditàþ . jànuü pradakùiõãkçtya trivàraü choñikàmanu . karaõàt hrasvamàtraiùà madhyaiùà ùaómirãrità . jànvoþ pradakùaõakçtirnavavàramasau vareti>% hañhasaø .
     gçhasthasya pràõàyàmakàlaþ %<savyàkçta sapraõavàü gàyatrãü ÷irasà saha . trirjapedàyatapràõaþ pàõàyàmaþ sa ucyata>% gãtà . aya¤ca pàpa÷uddhaye gçhasthaiþ yogasidvaye ca yogibhi÷ca kàryaþ . tàdç÷asamudàyasya trijape paladvayaü bhavatãta tasya kambhakàlasaükhyàvedakatva vodhyam . yogadãpikàyàm hañhasaø .
     pràõasvaråpam %<samastendriyavçtti÷ca pràõo vàyuþ prakãttitaþ . tajjuyàdi ndrayàõyeva vijitàni bhavanti hi . ataþ pràõamanaþspandayoþ sahabhàvitvàt pràõanigrahe mano nigçhyate>% hañhasa . yàgasàsiùñhe %<bàhyàbhyàntaraspanda÷cittajo vàtajo'tha và . na yasya vidyate tasya dårasthau vikçtikùayo . ayaü bhàvaþ pràõàyàmopàyopetatha itarasmàdalpaþ ÷vàsapa÷vàso bhavati yathà svananacchedanodiùu vyàpriyamàõasya parvatamàràhataþ ÷ãghraü dhàvato và ÷vasivego yàvàn bhavati na tàvà . sthitasyàsãnasya và bhavati . yathà duùñaiþ÷verupato . tathaþ ma tyaktvà kvàpi nãyata sa ca bhàra thanà dçóhaþjjvàkçtaþ svamàrga punardhàryate tathendriyairsinàdibhiritastatàü nãyamànaü cittaü pràõarajjvau dçóhadhàritàyàü svàtmatatve dhàryate>% ityevaü cittavikàrapràõakùayau prakçte'bhipretau hañhasaø .
     abhyàmakramaþ %<prathame divase kàrthyaü kumbhakànàü catuùñayam . pratyekaü da÷asaükhyàkaü dvitãye pa¤cabhiþ saha . viü÷atiü ca tçtãye'hni pa¤cavçddhyà dine dine>% yogadãpikà .
     pràõàyàmaphala hañhayoge gorakùanàdhaþ . %<dvàràõàü navakaü nirudhya marutaü pãtvàmçtaü dhàrita bhãtvàkà÷amapànavahnisahitaü ÷aktyà samucchàsitam . àtmadhyànayutà hyanena vidhinà vinyasya mårdhni dhruvaü yàvattiùñhati tàvadeva mahatà'saïgena saüyujyate>% .
     praõa yàmaprakàraþ %<pràõàyàmaü tataþ kuryànnityaü sattvajayàdhiyà . yathà suùumõàntarasthàmalàþ ÷oùaü pravànti ca . vaddhapadmàsano yogã pràõaü candreõa pårayet . dhàrayitvà yathà÷aktya bhåyaþ såryeõa recayet . pràõaü såryeõa càkçtya pårayedudaraü ÷anaiþ . vidhivat kumbhakaü kçtvà puna÷candreõa recayet . yena tyajet tena påryaü dhàrayettu nirodhataþ . recayecca tato'nyena ÷anaiþ pavamavegataþ . pràõaü cedióayà pivenniyamitaü bhåyo'nyayà recayet pãtvà piïgalayà samãraõamatho badhvà tyajedvàmayà . såryà÷candramasoranena vidhinà vimbadvayaü dhyàyatàm ÷uddhà nàóigaõà bhavanti yaminàü màsatrayàdårdhvataþ . pràtarmadhyaü dine sàyamardharàtre ca kumbha kàn . ÷anaira÷ãtiparyantaü caturvàraü samabhyaset . ióayàpi ca ùàóa÷abhiþ pavanaü kuru ùaùñicatuùñayamantaragam . tyaja piïgalayà ÷anakaiþ ÷anakaiþ da÷abhirda÷abhirda÷arbhirdvyadhikaiþ . adhame jàyate svedaþ kampo bhavati madhyame . uttiùñhatyuttare pràõo badve padmàsane hañhe . tato'dhikataràbhyàsàd bhavataþ svedakampanau . tato'dhikataràbhyàsàd dàrdurã jàyate bhçgam . yathaiva darduràgacchadutplutyàtplutya bhåtale . padmàø manasthità yogã tathà gacchati bhåtale . jalena ÷ramajà tena gàtramardanamàcaret . dçóhatà saghutà càpi tena gàtrasya jàyate . abhyàsakàle prathame ÷astaü kùãràjya bhojanama . tatà'bhyàse dçóhãbhåte na tàdçk niyamàgrahaþ . yathà siüho gajo vyàghro bhaved va÷yaþ ÷anaiþ ÷anaiþ . tathaiva sevito vàyuranyathà hanti sàdhakam . pràõàyàmena yuktena sarvarogakùayo bhavet . ayuktàbhyàsayoyena sarvarogasamudbhavaþ . hikkà kàsatathà ÷vàsaþ ÷iraþkarõàkùivedanàþ . bhavanti vividhàrogàþ pavanasya prakopanàt . yuktaü yuktaü tyajedvàyuü yuktaü yukta¤ca pårayet>% hañhapradãpikàgranthe .
     praõàyàmàbhyàsaphalam %<evamàsanabandhastho yogãndro vigata ÷ramaþ . abhyasennàói÷uddhiü ca mudràdipavanakriyàm>% hañhasaø . %<kriyàyuktasya siddhiþ syàdakriyasya kathaü bhavet . kriyaiva kàraõaü siddheþ satyametanna saü÷ayaþ . na ÷àstrapàñhamàtreõa yogasiddhiþ prajàyate . pràõàyàmaireva sarve pra÷uùyantimalà÷ayàþ . àcàryàõàntu keùà¤cidanyata karma na samma tam . ùañkarmayogamàpnoti pavanàbhyàsatatparaþ . abhåvannàntakabhiyastasmàtpavanamabhyaset . brahmàdayo'pi trida÷àþ pavanàbhyàsatatparàþ . sarvasiddhiü gatàþ sarve tasmàt pavanamabhyaset . yàvadbaddho maruddehe tàvat cintà niràkulà . yàvaddçùñirbhrurvormadhye tàvatkàlabhayaü kutaþ . vidhivat pràõasaüyàmairnàóãcakre vi÷odhite . suùumaõà vadanaü bhittvà mukhàdvi÷ati màrutaþ . màrute madhyasa¤càre manaþ sthairyaü prajàyate . yo manaþsusthirãbhàvaþ saiùàvasthà manonmanã . tatsiddhaye vidhànaj¤à÷citràn kurvanti kumbhakàn . vicitrakumbhakàbhyàsàd vi÷citràü siddhimàpnuyàt . såryabhedanamujjàyã tathà ÷ãtka raþ ÷ãtalo . bhastrikà bhramarã mårchà kevala÷càùñakumbhakàþ . pårakànte tu kartavyo vedho jàlanghàràbhithaþ . kumbhakànte recakàdau kartavyàståóóiyànakaþ . adhastàta ku¤canenaiva kaõñasaïkocane kçte . madhyapa÷cimatànena gyàt pràõo madhyanà óagaþ . apànamårdhvamutthàpya pràõaü kaõñhàdadho nayet . yogã jaràvinirmukto ùoóa÷o vayasàbhavat>% hañhapraø .
     såryamedanam %<athàsanaü sukhàdeva baddhvà mudrà samantataþ . dakùapràóyà samàkçùya vahiþsthaü pavanaü ÷anaiþ . àke÷àgraü nakhàgraü ca ÷irodhàvadhikumbhakam . tataþ ÷anaiþ savyaø . óyà recayet pavanaü punaþ . kapàla÷odhanaü vàtadoùadhnaü kçminà÷anam . punaþ . puvaridaü kuryàt sårthabhedanamuttamam>% hañhasaø .
     ujjàyã %<mukhaü saüyamya nàsàbhyàmàkçùya pavanaü ÷anaiþ . yathà lagati kaõñhànta dehànalavivardhanam . pårvavat kumbhakaü kçtvà recayedióayà tataþ . ÷leùmadoùaharaü kaõñhe dàvànalavivardhanam . nàóãjalodaradhàtugatadoùavinà÷amam . gacchatà tiùñhatà kàryasujjayàkhyaü ca kumbhakam>% hañhapraø .
     atha ÷ãtkàraþ %<kumbha kuryàt sadà vaktre ghràõenaiva visajayet . evamabhyàsayogena kàmadevo dvitãyakaþ . yoginãcakrasàmànyasçùñisaühàrakàrakaþ . na kùughà na tçùà nidrà naivàlasyaü prajàyate . bhavet svacchandadehastu sarvopadravavarjitaþ . anena vidhinà satyaü yogãndro bhåmimaõóale . sa bhavet sarvasiddhãnàü bhàjanaü nàtra saü÷ayaþ . nàsikàmålarandhreõa yaþ pràõaü satataü pibet . sa bhavet sarvasiddhãrnà bhàjanaü nàtra saü÷ayaþ . rasanàtàlumålena yaþ pràõaü satataü pivet . avdàrdhena bhavettasya sarvarogaparikùayaþ>% hañhapraø .
     ÷ãtalãkumbhakaþ %<jihvayà vàyumàkçùya pårvavat kumbhasàdhanam . ÷anaistu ghràõarandhràbhyàü recayedanilaü sudhãþ . gulamaplãhodaraü càpi jvarapittaü kùudhàü tçùàm . età÷ca ÷ãtalã nàma kumbhako'yaü nihanti ca>% hañhapraø .
     mastrikà %<årvorupari saüsthàpya ubhe pàdatale tathà . padmàsanaü bhavet samyak sarvapàvapraõà÷anam . samyaka padmàsanaü baddhvà samagrãvodaraþ sudhãþ . mukhyaü saüyamya yatnena pràõaü ghràõena recayet . yathà lagati hçtkaõñhe kapàlàvadhi pårayet . vegena påravet samyak hçtpadmàvadhi màrutam . punarvirecayet tadvat pårayitvà puna punaþ . yathaiva lohakàraõàü bhastrà vegena càlyate . tathaiva sva÷arãrastha càlpate pavano balàt . yadà ÷ramo bhaveddehe tadà såryeõa tejayet . athodare bhavet pårõe pavanena yathà laghuþ . dhàrayennàsikàmadhye tarjanãbhyàü tathà dçóham . kumbhakaü pårvavat kçtvà recagedióayà'nilam . vàtapitta÷leùmaharaü ÷arãràgnivivardhanam . kuõóalãbodhanaü kumbhe rogaghnaü sukhadaü ÷ubham . brahmanàóãmukhe saüsthakapàñàrgalanà÷anam . samyagbhastrà samudbhåtà granthitrayavibhedikà . vi÷eùeõaiva kartavyaü bhasnàkhyaü kumbhakaü tvidam>% hañhapraø .
     bhramarãkumbhakam %<vegodgheùaü pårakaü bhçïganàdaü bhçïgãnàdaü recakaü mandamandam . yogãndràõàü nityamabhyàsayogàccitte jàtà kàcidànandalãlà>% hañhapraø .
     mårchanàkumbhakaþ %<pårakànte bahutaraü baddhvà jàlandharaü ÷anaiþ . recayen mårchanàkhyo'yaü manomårchàsukhapradà . antaþ pravartitàdhàramàrutàpåritodaraþ . sàkùàtpayasyagàdhe tu viplavet padmapatravat>% hañhapraø .
     saühitakumbhakaþ %<pràõàyàmastridhà prokto recapårakakumbhakaiþ . sohataþ kevala÷ceti kumbhako dvividho mataþ . recakaü pårakaü kuryàt sa vai saühitakumbhakaþ . yàvat kevalasiddhiþ syàt tàvat saühitamabhyaset>% hañhapraø .
     kevalakumbhakaþ %<recakaü pårakaü tyaktvà mukhàdvàyunirodhanam . pràõàyàmo'yamityuktaþ sa vai kevalakumbhakaþ . kevale kumbhake siddhe recapåravivarjite . na tasya durlabhaü ki¤cittriùu lokeùu vidyate . ÷uddhakevalakumbhe'tra yatheùñaü vàyudhàraõam . ràjayogapadaü caiva labhate nàtra saü÷ayaþ . àhàraþ kùãyate yoge kçùõapakùe yathà ÷a÷ã . ÷uklapakùe yathà candrastathà ÷vàso'mçtopamaþ . hañhaü vinà ràjayogo ràjayogaü vinà hañhaþ . na sidhyati tato yugmaniùyattyai ca samabhyaset . kumbhakapràõarecànte kuryàccittaü nirà÷rayam . evamabhyàsayogena ràjayogapadaü vrajet . kumbhakàt kuõóalãbodhaþ kuõóalãbodhato bhavet . anargalà suùumaõà ca hañhasiddhi÷ca jàyate . vapuþkç÷atvaü vadane prasannatà nàdasphuñatvaü nayane sunirmale . àrogyatà vindujayo'gnidãpanaü nàóãvi÷uddhirhañhayogalakùaõam>% hañhapraø .
     upade÷aþ %<sa÷ailavanadhàtrãõàü yathàdhàro'hinàyakaþ . sarveùàü yogatantràõàü tathàdhàrohi kuõóalã . saptà guruprasàdena bodhità sukhadà bhavet . tathà sarvàõi padmàni bhidyante granthayastathà . pràõasya ÷ånyapadabã tathà ràjapathàyate . tathà cittaü niràlamba tathà kàlasya va¤canam . suùumõà ÷ånyapadavã brahmàrandhraü mahàpatham . ÷ma÷ànã ÷àmbhavã madhyamàrga÷caityekavàcakàþ . tasmàt sarvaprayatnena prabodhayitumã÷varãm . brahmadvàramukhe suptàü mudràbhyàsena bodhayet>% hañhapraø .
     da÷amudrodde÷aþ %<mahàmudrà 1 mahàbandho 2 mahàbedha÷ca 3 khecarã 4 . uóóiyànaü 5 målabandho 6 bandhojàlandharàbhidhaþ 7 . karaõã viparãtàkhyà 8 vajrolã 9 ÷akticàlanam 10 . idaü hi mudràda÷akaü jaràmaraõanà÷anam . àdinàthoditaü sarvamaùñai÷varyapradàyakam . vallabhaü sarvasiddhànàü durlabhaü mahatàmapi . gopanãyaü prayatnena yathà ratnakaraõóakam . kasyacit naiva vaktavyaü kulastrãsurataü yathà . vajràlã tvamarolã ca sahajolã tridhà matà . eteùàü lakùaõaü vakùye kartavya¤ca vi÷eùataþ>% .
     mahàmudrà 1 %<pàdamålena vàmena yoniü saüpãóya dakùiõam . pàdaü prasàritaü dhçtvà karàbhyàü dhàrayed dçóham . kaõñhe vandha samàropya dhàrayedvàyumårdhani . yathà daõóahataþ . marpo daõóàkàraþ prajàyate . çjvã bhåtvà tathà ÷akti kuõóalã sahasà bhavet . tadàsau maraõàvasyàü harate dvipuñà÷rità . tataþ ÷aneþ ÷anaireva recayenna ca vegataþ . idaü khalu mahàmudrà mahàsiddhaiþ pra÷asyate . mahàkle÷àdayo doùàþ kùãyante maraõàdayaþ . mahàmudrà¤ca tenaiva vadanti, vibudhottamàþ . candràïge ca samabhyasya såryàïge punarabhyaset . yàvattulyà bhavet saükhyà tato mudràü visarjayet . na hi pathyamapathyaü và rasàþ sarve'pi nãrasàþ . api bhuktaü viùaü ghoraü pãyåùamiva jãryati . kùavakuùñhagudàvartagulmàjàrõapuràgamàþ . doùàþ sarve kùayaü yànti mahàmudràü ca yo'bhyaset . kathiteyaü mahàmudrà mahàsiddhikarã nçõàm . gopanãyà prayatnena na deyà yasya kasyacit>% hañhapraø .
     mahàbanghaþ 2 %<pàrùõiü vàmasya pàdasya yonisthàne niyojayet . vàmoråpari saüsthàpya dakùiõaü caraõaü tathà . pårayitvà mukhe vàyuü hçdaye civukaü dçóham . niùpãóya yonimàku¤cya manomadhye niyojayet . dhàrayitvà yathà÷akti recayedanilaü ÷anaiþ . savyàïge pårvamabhyasya dakùàïge punarabhyaset . matàntare tu keùà¤cita kaõñhabandhaü vivarjayet . ràjadantasya jihvàyàü bandhaþ ÷asto bhavediti . arya khalu mahàbandho mahàsiddhipradàyakaþ . kàlapà÷amahàbandhavimocanavicakùaõaþ . ayaü ca sarvanàóãnàmårdhvagamanarodhakaþ . triveõãsaïgamaü dhatte kedàraü pràpayenmanaþ . råpalàvaõyasa mpannà yathà strã puruùaü vinà . mahàmudràmahàbandho niþ phalau bedhavarjitau>% hañhapraø .
     hàbedhaþ 3 %<mahàvedhe sthito yogã kçtvà pårakamekadhãþ . vàyunà gatimàkçùya nibhçtaü kaõñhamudrayà . samahastayuge bhåmau sphikùau santàóayet ÷anaiþ . puñadvayaü sama kramya vàyuþ sphurati madhyagaþ . somasåryàgnisambandhàt jàyate ca mçti¤jayaþ . mçtàvasthà samutpannà tato mçtyubhayaü kutaþ . mahàbedho'yamabhyàsànmahàsiddhipradàyakaþ . balãpalitanirmuktaiþ sevyate sàdhakottamaiþ . etad trayaü mahàsudrà jaüràmçtyuvinà÷inã . vahnivçddhikara¤caivamaõimàdiguõa pradam . aùñadhà kriyate caiva yàme yàme dine dine . puõyasambhàrasandhàyi pàpaughabhiduraü sadà . samyak jij¤à satàmeva svalpaü prathamasàdhanam . vahnistrãpathasevànà màdau vajaünamàcaret>% hañhapraø .
     khecarã 4 %<chedanacàlanadohaiþ jihvàü krameõa vardhayettàvat . yàvadbha madhyaü spç÷ati tadà ca khecarãsiddhiþ . snuhãpatranibhaü ÷astraü sutokùõasnigdhanirmalam . samàdàya tatastena romamàtraü samutcchidet . kçtvà saindhavapa thyàdicårõaü tàbhyàü pragharùayeta . punaþ saptadine pràpte romamàtraü samutcchidet . evaü krameõa ùaõmàsaü nityayukta samàcaret . ùaõmàsàd rasanàmålanàóàbandho vina÷yati . atha vàgã÷varãdhàma ÷irovastreõa veùñayet . ÷anairutkarùayedyàgã kàlavelàvidhànavit . vitastipramitaü dairvye vistàre caturaïgulam mçdulaü dhavalaü pràktaü veùñitàmbaralakùaõam . punaþ ùaõmàsamàtreõa punaþ saïkarùaõàt priye! . bhråmadhyàvadhi vardheta tiryak karõabilàvadhi . adhastàt civukaü målaü prayàti kramakàrità . ke÷àdårdhva¤ca kràmati tiryak÷aïkhàvadhi priye! . punaþ saüvatsaràddevi . dvitãyà caiva lãlayà . brahmarandhràntamàvçtya tiùñhatyamaravandite! svatàlumålaü saïghçùya saptavàsaramàtmani . svaguråktaprakàreõa malaü sarvaü vi÷odhayet . aïgalyagreõa saïghçùya jihvàü tatra nive÷ayet . ÷anaiþ ÷anairmastakàcca mahàvajrai kapàñabhçt . pårvavãryayutàü vidyàü vyàkhyàtàmatidurlabhàm . asyàþ ùaóagïgaü prakurvãta tayà ùañcakrabhinnayà . khe nirasta sakalakriyàkramà cittata÷carati ÷à÷vatodare . sà ÷ivatva samavàyakàriõã khecarã ca bhavakhedahàriõã . krameõaiva prakartavyà'bhyàsena varavarõini! . yugapadyatate tasya ÷arãraü vilayaü vrajet . tasmàt ÷anaiþ ÷anaiþ kàryàbhyàsena yugavat priye! . evaü varùatrayaü kçtvà brahmadvàraü vi÷ed dhruvam . ùañcakràõi vibhidya ÷aktibhujagãü protthàpya måla sthitàü bhittvà granthipuñaü ca pa÷cimasiràpràkàraråpaü mahat . nãtvà pràõamataþ siràvilamalaü nirmathya cittena tat liïgaü yaþ pivatãndumaõóalagalat muktaþ sa sàkùàt ÷ivaþ>% . %<tãkùõakaü harate vyàdhiü kañukaü kuùñhanà÷anam . ghçtasvàdåpamaü caivàmaratvaü labhate dhruvam . madhusvàdåpamaü caiva ÷àlimudgàdikaü bahu . laóóusvaõóaka pànàni pakvànnàni hyaneka÷aþ . divyakalpaü krãóennitya mutkçùño jàyate dhruvam . tanmayatvamavàpnoti koùakàrãva kãñakaþ . kapàlakuhare jihvà praviùñà viparãtagà . bhruvorantargatà dçùñirbhudrà bhavati khecarã . kàkaca¤cuvidhànena ÷ãtalaü salilaü pibet . pràõàpànaprayoge ca yogã bhavati nirjaraþ . kalàü paràïmukhãü kçtvà tripathe parivartayet . sà bhavet khecarã mudrà vyomacakraü taducyate . rasanàmardhvagàü kçtvà kùaõàrdhaü yadi tiùñhati . yiùamairmucyate yogã vyàdhimçtyujaràdibhiþ . na rogo maraõaü tasya na nidrà na kùudhà tçùà . na ca mårchà bhavet tasya yo mudràü vetti khecarãm . pãóyate na tu ràgeõa na lipyati ca karmaõà . ba dhyate na ca kàlena yà mudràü vetti khecarãm . cittaü carati khe yasmàta jihvà caràta khe gatà . teneyaü khecarãmudrà sarvasiddhairnamaskçtà . khecaryà mudritaü yena vivaraü lambikordhataþ . tasya nàkùarate vinduþ kàminyàliïgatasya ca . calito'pi yadà vinduþ saüpràpta÷ca hutàmanam . vrajatyårdhaü hañha÷aktyà niruddhà yonimudrayà . kapàlakuhare jihvà kàlasandhànasadrayà . tasmàdidaü prakurvãta nityayuktaþ samàhitaþ . nityaü somakalàpårõaü ÷arãraü yasya yàginaþ . takùakeõàpi daùñasya viùaü tasya na sarpati . årdhvajihvàsthiro bhåtvà somapànaü karoti yaþ . màsàrdhena na sandeho mçtyu¤jayati yogavit . indhanàni yathà vahnistailavartiü ca dãpakaþ . tatùoóa÷akalàpårõaü dehã dehaü na mu¤cati . rasanàü ve÷ayedårdhaü pibettat kùaritaü jalam . gomàüsaü bhakùayennityaü pibedamaravàruõãm . kulãnantamahaü manye itare kulaghàtakà . go÷abdenodità jihvà tatprave÷o hi tàluni . gomàüsabhakùaõaü tacca mahàpàtakanà÷anam . jihva prave÷asaübhåtavahninotpàditaþ khalu . candràtsravati yaþ sàraþ sa syàdamaravàruõã . nàbhide÷e bhavatyeùa bhàskaro dahanàtmakaþ . amçtàtmà sthiro nityaü tàlumadhye tu candramàþ . varùatyadhomukha÷candregrasedårdhamukho raviþ . j¤àtavyaü kàrarõa tasya yena pãyåùamàpyate . mårdhnaþ ùoóa÷apadmapatragalitaü pràõàdavàpto hañhàt årdhàsyo rasanàü niyamya bivare ÷aktiü paràü cittapreya . utkallolakalàjalaü ca bimalaü dhàràmçtaü yaþ pibet bhirdoùaþ sa bhçõàlakomalavapuryogã cira¤jãvati . casvantã yadi lambikàgramani÷aü jihvàrasasyandinã sakùàràkañukàmladugdhasadç÷aü madhvàjyatulyaü yathà . vyàdhãnàü haraõaü caràntakaraõaü ÷àstràgamoddhàra õam tasya syàdamaratvamaùñaguõitaü siddhàïganàkarùaõam . sukhitaü j¤ànajanakapa¤casrotaþsamanvitaþ . tiùñhati svecarãmudrà tasmin ÷ånye nira¤jane . yatpralayaü càpi gataü sukhitaü merumårdhataþ . tasmiüstattva pravadati sudhãstanamukhaü nimnagànàü candràtsàraþ sravati ca sudhà tena mçtyurnarà õàm . taü vadhnãyàt sukaraõamathà nànyathà kàyasiddhiþ iùñà saiùà muvamacidità khecarã yàgivçndaiþ . ekaü sçùñamayaü vãjamekà mudrà ca khecarã . ekau devo niràlamba ekàvasthà manonmanã>% hañhamaïkete nànàsthàne .
     uóaóãyànama 5 %<sati vajràsane pràdau karàbhyàü dhàrayed dçóham . gulphade÷asamãpe ca kandaü tatra nipãóayet . pa÷cimà tànamudate kuryà¤ca civukaü hçdi . ÷anaiþ ÷anairyathà pràõaþ kandasandhiü migacchati>% . %<uóóãyànàkhyeta bandhena vàyuþ proóóãyàste brahmanàóyàü yano'sau . uóóàyànàkhyaþ smçto bandha àdyaiþ sevyastasmàt yogibhiþ siddhasevyaþ . avi÷ràntaþ pràõavàyuþ sadaiva yasmàduóóãnaü dçóhaü saüvidhatte . uóóãyànaü syàttatastatra bandhaü dhãro nityaü sàdhakaþ saüvidhatte>% hañhasaø .
     målabandhaþ 6 %<gudaü pàrùõyà tu saüpãóyabalàdàku¤cayet tathà . vàraüvàraü yathà cordhvaü samàyàti samãraõaþ . pràõàpànau nàdabindå målabandhena caikatàm . gacchato yogasaüsiddhiü kuruto nàtra saü÷ayaþ . apànapràõayoraikyaü kùayo måtrapuroùayoþ . yuvà bhavati vçddho'pi satataü målabandhanàt>% hañhapraø . %<pàdamålenaü saüpãóya gudamàrgaü suyantritaþ . balàdapànamàkçùya kramàdårdhvaü sucaþlayet . kathito'yaü målavandho jaràmaraõanà÷anaþ>% . %<aikye pràõàpànayormåtragåthakùaiõyàdvçddhaþ syàt vayaþstho'pi målàt . bhittvà dvàraü yàta årdhvaü hyapàne hçdyagneþ . syàdvàyuneddhà ÷ikhogrà . tato vahnyapànau hçda pràõamuùõaü tato'nte pradãptastadà dehago'gniþ . ghañe tena ni÷vasya sà nidrità syàt prataptà samantàt krameõaiva ÷aktiþ . paricaye maruto manasaþ sthitau jhañiti daõóahateva bhujaïgamã . ÷ayanamutsçjati kùudhità ruùà kavalayatyadharànilamårdhvagam . bilaü praviùñe pavane çjutvaü vrajet suùumõàntasamãraõànugà . ÷aktistatã yogibhireva nityaü ÷rãmålabandho'bhyàsanãya àdaràt>% hañhasaø .
     jàlangharabandha 7 %<khecarã cittapãyåùapravàhaparibandhinã . jàlandharo'mçtamarutpravàhaparirodhakaþ . àku¤cyaü kaõñhaü hçdaye nidadhyàt ki¤cit sa jàlandharabandha eùaþ . ayaü karotyavyayamarkabaktre patatsudhàyà vapuùo'maratvam . badhnàti yat kaõñhasiràsamåhaü nàdhastato yàti nabhaþsravajjalam . jàlandharastana kçtaþ susiddhaiþ syàt kaõñhaduþkhaughavinà÷ahetuþ>% . nçõàü kaõñhasaïkocanenaiva nàóàvubhe stambhayettena madhyasthacakram . idaü ùoóa÷àraü ca nàmnoktamà÷u gate stambhivàboþ sudhàpànamagnau . amçtamahimaguþ svameùa nàbhisthitadahanaþ prapivan jvalatyajasam . ni khilakamalata÷cyutaü tadagnirna pibati pàti bandhameva dhatte
     viparãtaka raõã 8 %<yatki¤cit svavate candràdamçtaü divyaråpi ca . tavasarvaü grasate såryastena piõóo vina÷yati . tatràsti kàraõaü divyaü såryasya mukhabandhanam . guråpade÷ato j¤eyaü na tu ÷àstràrthakoñibhiþ . årdhvapàdo'nvadho mastakaþ syàt kùaõaü vàsare'thàdime'bhyàsavçddhyaidhayet . evamabhyàsato yàmamàtraü sadà mçtyujit syàjjaràjicca ùaõmàsataþ . àropya bhåmàviti mastakaü yo yàmatrayaü tiùñhati cordhva pàdaþ . vidhyuktasaüruddhasamãravego màsatrayàt svàddhi tadà'mraþ saþ . ådhvaü somakalàjarla suvimalaü kaõñhasthalàdurdhvato nàsànte suùire nayecca gaganadvàraü tataþ sarvataþ . årdhvàvyo bhuvi sannipatya nitaràmuttànapàdaþ pivedevaü yaþ kurute jitendriyacayo naivàsti tasya kùayaþ . nityàbhyàsàdasya hi jañharàgnirvçddhimàyàti . àhàro'tastasmai sampàdyaþ sàdhakàya bhårirj¤aiþ . jitendriyo ya÷calacittavçttyà pràõàvarodhena kçteùñacintanaþ vini÷calo 'rdhàïghriyugastu tåùõãü yogaü bhajanneva tadà'maro bhavet . valitaü palitaü càsya ùaõmàsànnaiva dç÷yate . yàmamàtràbhyàsato'yaü kàlajit syàditi kramaþ>% hañhacaø .
     lambikà hañhasaïkete prasaïgàdatraiva lambikàdividhirdar÷itaþ tatràdau jihvayàlambanàya vidhiryathà %<tàlumålagatàü yatnàt jihvayàkramya ghaõñikàm . årdhvarandhragate vàyau pràõaspando nirudhyate>% tatkaraõaprakàràdi %<samudgharùayettàlumålaü rasaj¤àsiràmålamuccai÷ca saptàhametaiþ . siràsindhutãkùõaiþ sahaiyaïgavãnairmalaü sarvamà÷odhayet tatsamuttham>% hañhasaø .
     chedanam %<sakaõñavajrã laghuvçttapatranibhaü su÷astraü bhç÷atãkùõa dhàram . aïguùñhaparvàrdhasuvistçtaü tadardhendutulyaü vimalaü hyaråkùam . daõóastu kàryo'sya ùaóaïgulo'gre samucchidettena ca romamàtram . uccairgatotsaüpratibandhahetornyag bhàgasaüsthasya kucarmaõo'syàþ . adhordhvatantåpamaraktabhàso bandhaþ kalàyà amitàbhanàóyàþ . madhye gatasyodbhava pãñhato'sya chidet yavàrdhopari nityameva . saüchedanàt pràganucoktacårõenàgharùayejj¤o rasanàtalavraõam . ghañãdvayaü gàóha miti trivàraü saüchedanàdårdhvamatantra àcaret . saüchedakarmottaramastatandraþ sa¤càlanaü dohanamàvidadhyàt . aharni÷aü tadagatacittavçttaþ kàryàþ pañãtokakaõàstu bhede . dãrthaü vitastipramitaü ca vistçtaü vedàïgulaü syànmçdulaü sita¤ca . såkùmaü kalàveùñanavastralakùaõaü proktaü puràõai rasanàbhicàlane . àrdreõa cànena kalàü suyuktyà saüveùñya càïguùñhakatarjanãbhyàm . doùõoþ sadàkarùaõacàlane svamabhyàsamàkçùya bahirvidadhyàt . evaü dçóhàbhyàsata eva jihvà lambà bhavedvai mçdulà supattalà . àkarùaõenaiva vadeta ki¤cit susàdhakaþ susthira ekamànasaþ>% hañhasaø . %<jihvàü samàlipya madhågragandhakùodena sa¤càlanadohane sadà . kàryà rasaj¤à vidhineti ÷ãghraü syàt khecarã sàdhakapuïgavasya . raüchedasaücàlanadohanànàü ùaõmàsamabhyàsayutaþ sadaiva . na÷yet kalàmålasirograbandho nàsàrdhamuccai rasanà spç÷et svam . chinnaü kalàmålamalaü yadàkhilaü chindyàt krameõànu ÷anaistadàntike . siddhe vilãnàruõavarõake dve yuktyà sadà cchedanayuktito budhaþ . yadà lambikà karmaõi svaü rasaj¤à spç÷et nàsikàrdhaü tadà sàdhakasya . alaü lambikàkarmaõà'nu svameùà kalà pratyahaü chinnamåleti dairghyam>% hañhasaø . %<chedanacàlanadohaiþ krama÷aþ kalàü vardhayettàvat . sà yàvad bhråmadhyaü vi÷ati tadà khecarã siddhiþ . evaü kçte'tha rasanà prayàtyanubhrålatàntavilam . tiryak karõàvadhi hi civukàvadhi sà svayaü yàti . abhyàsa iti vaùa trayamatra kçtastadà rasaj¤eyam . brahmadvàraü pravi÷ati bhittvà bhråmadhyamårdhvaü gatà>% hañhasaø .
     vajrolã 9 %<pràgapànadhvinordhvaü>% samàku¤canaü sundaraü sundarã vàbhyaset påruùaþ . yàti vajrolikàsiddhimatyåmàü kàyasiddheþ prasåü vindusiddhiryathà . ÷alàkayà dhàtugaõàntarotthayà kanãnikàntaþ parisçkùmayàlpakam . randhre svaliïgasya ÷anaiþ prave÷anàbhyàsakramàdvàyugatikùama¤caret . asyàrthaþ àdau måtrarecauùadhena duùñapåtikvathitauùõa mehadoùo¤jhitaü vi÷uddhasàdhanaü vidhàya tatastadalpavilamalpàbhyàntaraü dvàda÷àïgulàü kanãnikàgrasamàü saralàü vi÷uddhasãsakasya pattalàü ÷alàkàü ÷anairlaghuhastena liïgadvàre krameõa samàhitaþ satataü vidhàya tayà taddvàraü vàyugatàgatakùamaü gudàpàna iva kçtvà prathamàbhyàse pàtranihitakùãràkçùñimårdhvànilàkarùaõavidhinà stoka stokaü mandamårdhvamàcaret hañhasaø . %<iti kramàbhyàsavçddhyà kùãrapàne bhagàkhyataþ . dçóhe nu kàminãyonipuùpàkarùaõamabhyaset . sthànàt saücalitaü vindumårdhvamàkarùayediti . amyaset sàdhakaþ samyak yàvat sthirapadaü bhavet . yantritaþ ÷aranàlena phåtkàraü vajrakandare . ÷anaiþ ÷anaiþ ÷akurvãta vàyusa¤càrakàraõàt>% asyàyamà÷ayaþ . %<ùoóa÷àïgulamànàü tu prakuryàt vaü÷a nàlikàm . såkùmàgramålàü tàü liïgamukhe dattvàsya tanmukham . dhçtvà phåtkàramante'syàþ kuryàt vàóhaü muhurmuhuþ . pratyahaü tena vivçtaü liïgadvàraü kramàdbhavet . tato nàlyà'nayà toyamalpaü phåtkàrato'ntare . liïgarandhreõas gçhõãyàt kramavçddhyà susàdhakaþ . liïgacchidre'tha vivçte kùãràkçùñiü tato bhajet>% vajrakandare liïgadvàre . %<apànamàku¤cya tato balenordhvaü dugdhamàkçùñividhikrameõa . samabhyasenni÷calamalpamalpaü bhage patadvindumathordhvamàharet>% hañhasaø .
     tadbhedaþ sahajolã %<atha hi kusumitàyàü puùpamardhvaü svamårdhni krama÷a upari kuryàt ku¤citàtliïganàlàt . nija upagatavinduü sannibadhyànukuryàt suratarasanimagno liïgasa¤càlanàni . vinduþ pàõóura eùa candra uditaþ såryo bhavedàrtavaü sindårapratimaü raveþ padagataü ÷ukraü ÷a÷isthànake . aikyaü sàdhvanayoþ svavarùmaõi nçõàü no jàyate'to mçtiranthonyaü nçvadhårate nijamahimnaikyaü dvayorvigrahe . abhyàsapàñavatayà vidadhàti yoùidevaü nurårdhvaparikarùaõataþ suvindum . yadyàrtayaü svamabhirakùati yoginã sà vajro lekhetyakhilasiddhipadaü prayàti . ÷aktãrajoü vindurathaü mahe÷o dvayoþ suyomàt parivabhyate'khilam . vãryaü nijam hyàrtavametayostanàvaikyaü hi vajrolyudità susiddhidà . nahajolã tvamarolã vajrolyà bhedato mavataþ . vinduü dehe bibhçyàd yena ca kena prakàreõa . vajrãõã mithunottaraü narabadhåtthà svàïgasalepanàt sadagdhàcchagaõotyayàmbuvçtayà bhåtvà kùaõaü saüsthiti . saiùoktà sahajolikà suranutairàryàdinàthaiþ ÷unà vajroóãti nçõàü yanoti niyataü bhoge'tibhukte'mçtasa . àkçùyordhvaü måtramalpàlpake tadvàraüvàraü saüsçjenmåtranàlàt . àkçùyordhvaü vàyunà yo hañhena nityaü dhatte vindusiddhiü sa yàti . iti ùaõmàsàbhyàsanàd guruõoktapathena santataü yogã . ÷àntiü gataþ saübhogena tasya vinduþ kùayaü vrajati>% hañhasaø .
     ÷akticàlanam 10 %<kuñilàïgã kuõóalinã bhujaïgã ÷aktirã÷varã . kuñãlàrundhatã devã÷abdàþ parthyàyavàcakàþ . kandordhe kuõóalã ÷aktiraùñadhà kuõóalàkçtiþ . brahmadvàramukhaü nityaü mukhenàcchàdya tiùñhati . yena saürgiõa gantavyaü brahmasthàmaü niràmayam . mukhenàcchàdya taddvàraü prasuptà parame÷varã . udghàñayet kapàñaü tu yathà ku¤cikayà hañhàt . kuõóalinyà tathà yogã mokùadvàraü vibhedayet . kandordhe kuõóalã÷aktirbuddhvà mokùàya yoginàm . bandhanàya ca måóhànàü yastàü vetti sa yonavit . ambhodhidvãpa÷ailànàmàdhàraþ ÷eùakuõóalã . amoghayogatantràõàmàdhàraþ kuõóalã tathà . kuõóalã kuñilàkàrà sarpabat parikãrtità . sà ÷akti÷càlità yena sa mukto nàtra saü÷ayaþ . gaïgàyamunayormadhye bàlaraõóà tapasvinã . balàtkàreõa gçhõãyàt tadviùõoþ paramaü padam . ióà bhagavatã gaïgà piïgalà yamunà nadã . ióàpiïgalayormadhye bàlaraõóà sarasvatã . pucchaü pragçhya bhujagãü suptàmudbodhayecca tàm . nidràü vihàya sà çjvã mårdhamuttiùñhate hañhàt . paristhità caiva phaõàvatã sà pràta÷ca sàyaü praharàrdhamàtram . prapårya saurvyàt paridhànayuktà pragçhya niryàtyaticàlità sà . vitastipramitaü dãrghaü vistàraü caturaïgulam . mçdulaü dhavalaü proktaü veùñanàmbaralakùaõam . vajràsanasthito yogã càlayitvà ta kuõóalom>% hañhapraø .
     tadaïgasåryabhedanam såryàdanantaraü bhastrà kuõóalãmà÷u bodhayet . bhànoràku¤canaü kuryàt kuõóalãü càlayettataþ . mçtyuvaktragatasyàpi tasya mçtyubhayaü kutaþ . nàsàdakùiõamàrgavàhipavanàt pràõo'tidãrghãkçtaþ candràntaþ paripåritàmçtatanuþ pràgghaõñikàmastakà . bhindan kàlavi÷àlavahnipa÷agàn bhrårandhrantaóãgaõàn tatkàryaü kurute punarnavataraü jãrõadrumaskandhavat . kuõóalãü càlayitvà tu kuryàdbhastràü vi÷eùataþ . evamabhyàsato nityaü yaminaþ ÷aïkate yamaþ . sadànyaset såryabhedamujjàvãü càpi ÷ãtalom . evamabhyàsayuktasva yamastu yaminaþ kutaþ . muhårtadvayaparyantaü nirbharaü càkanàdasau . urdhamàkçùyate ki¤cit suùumõàgatakuõóasã . muhårtadvayaparyantaü nirbharaü càmanàdamau . brahmacaryaratasyaiva nityaü hitamità÷anaiþ hañhapraø .
     samàghikramaþ %<athedànãü pravakùyàmi samàdhikramalakùaõam . mçtyughnaü ca sukhopàyaü brahmànandakaraü param . salile saindharbaü yadvat sàmyaü bhajati yogataþ . taùàtmamanasoraikyaü samàdhiþ so'bhidhãyate . ràjayogasya màhàtmyaü kovà jànàti tattvataþ . j¤ànànmuktisthiteþ sitiþ guruvàkyena labhyate . durlabho viùayatyàgo durlabhaü tattvadar÷anam . darlabhà sahajàvasthà sadguroþ karuõàü vinà . vividhairàsanaiþ kumbhairvicitrakaraõairapi . prabuddhàyàmàdi÷aktau pràõaþ ÷ånthe vilãyate . utpà ÷aktirbodhasya tyaktaniþ÷eùakarmaõaþ . yoginaþ sahajàvastha svayameva prakà÷ate . suùumõàvàhini pràõe ÷ånyaü vi÷ati màrute . tadà samastakarmàõi nirmålayati karmavit . amalo nirmalaþ ÷ånyaü jagadetaccaràcaram . citte samatvamàpanne vàyuü vrajati madhyame . eùà'marolã va jrolo sahajolã matà'pi ca . j¤ànaü kuto manasi jãvati devi! tàvat pràõe'pi jãvati mano mriyate na tàvat . pràõamanodvayamidaü vilayaü prayàti mokùaü sa gacchati naro na katha¤cidanyaþ . rasasya manasa÷caiva ca¤calatvaü svabhàvataþ . raso baddho mano vaddhaü kiü na sidhyati bhåtale . mårchito harate vyàdhiü mçto jãvayati svayam . vaddhaþ svecaratàü dhatte raso vàyu÷ca bhairavi! . indriyàõàü mano nàtho manonàtha÷ca màrutaþ . màrutasya layo nàthaþ sa layo nàdamà÷ritaþ . ayameva tu mokùàkhyo astu vàpi matàntare . manaþpràõalayau nàdamaikãkçtya pravartate . pranaùñocchàsaniþ÷vàsapradhvastaviùayagrahaþ . ni÷ceùñà nirvikàrà÷ca layaü yànti ca yoginaþ . ucchinnasarvalaïkalpo niþ÷eùà÷eùaceùñitaþ . svàvagamyo layaþ ko'pi manovàcàmagocaraþ . yatra dçùñirlayastatra bhåtendriya sanàtanã . svàt ÷aktiþ sarvabhåtànàü dçùñirlakùye na saïgatà . veda÷àstrapuràõàdyàþ sàmànyagaõikà iva . ekaiva ÷àmbhavã mudrà sarvatantreùu goùità . antalakùyaü bahirdçùñirnimeùonmeùayarjità . eùà tu ÷àmbhavã mudrà sarvatantreùu gopità . antalakùyavilaunacitta pavano yogã yadà vartate dçùñyà ni÷calatàrayà bahirasau pa÷yanna pa÷yatyapi . sudreya khalu ÷àmbhavo bhavati sàyuùmatpasàdàdguroþ ÷ånyà÷ånyàvivarjite sphurati yattattvaü pada ÷àmbhavam . ardhodvàñitalàcanaþ sthiramanà nàsàgradatte kùaõaþ . candràrkàvamilãnatàmupanayennaiùyandabhàvàntare . jyotãråpama÷apabàhyarahita dadàpyamàna param tattvaü tatpadameva vastu paramaü vàcyaü kimatràdhikam . ÷rã÷àmbhavyàþ khecaryà÷ca avasthàcatsabhedataþ . tàre jyotiþùu sayojya ki¤citujvàlayed bhruvau . pårvayogasya màrgo'yamunmanãkàranakùaõaþ . kecidàgamajàlena kacinnivamasarïkulàþ . kapitarkeõa sahyanti gaiva jànanti vàrakam . ùàtàkàdyadvitãva÷ikhare merumåle tadastitattvaü caitat pravadati sudhãþ sanmukhaü ninmagànàm . candràt sàraþ sravati vapuùastena mçtyurnaràõàntaü badhnãyàt svakaraõabhidà nànyathà kàyasiddhiþ . divà na pajayelliïgaü ràtrau naiva prapåjayet . satataü påjayelliïgaü divàràtrau ca påjayet . suciraü j¤ànajanakapa¤casrotaþsamanvitam . tiùñhate khecarau mudrà tasmin sthàne na saü÷ayaþ . cittaü carati khe yasmàjjihvà carati khe gatà . tenaiva khecarã nàma mudrà siddhairnamaskçtà . ióàpiïgalayoryoge ÷ånye caivànilaü graset . tiùñhate khecarã mudrà tatra satyaü punaþ punaþ . såryàcandramasormadhye niràlambe tale punaþ . saüsthità vyomacakreõa sà sudrà nàma khecarã . sà mayodbhedità vàmà sàkùàcca ÷ibavallabhà . pårayenmàruta divyaü suùumõàpa÷cime mukhe . purastàccaiva påryeta ni÷cità khacaro bhavet . abhyaset syecarãmudràmunamanã sà prajàyate . abhyaset khecarãü tàbdayàvat syàdyoganidritaþ . saüpràptayoganidrasya kàlo nàsti kadàcana . bhruvormadhye ÷iyasthànaü manastatra vilãyate . j¤àtamyaü tatpadaü turya tatra kàlo na vidyate . candrasåryadvayormadhye mudrà dadyàcca khacarãm . niràlambe mahà÷ågye vyomacakre vyavasthitàm . niràlamba manaþ kçtvà na ki¤cidapi cintayet . sabàhyànvare vyomni ghañhavat tiùñhati dhruvam . vàhyavàyuryathà lãnaþ khasya madhye na saü÷ayaþ . svasthàrna gacchati pràõaþ såryàïge pavane tathà . evamabhyasyamànasya vàyumàrge divàni÷am . abhyàsàjjãryate vàyurmanastatraiva lãyate . amçta plàvayeddehamàpàdatalamastakam . sidhyata ca mahàyogo mahàbalaparàkramaþ . ÷aktimadhye manaþ kçtvà manaþ ÷aktestu madhyagam . manasà cittamàlokya dhàrayet parama padam . khamadhye kuru càtmànamàtmamadhye ca khaü kuru! . àtmànaü khamayaü kçtvà na ki¤cidapi cintayat . bàhyàcantà na kattavyà tathaivàntaracintanam . sarvacintàü parityajya na ki¤cidapi cintavet . saïkalpamàtrakalanàcca jagat samagraü saïkalpamàtrakalanàddhimanovilãnam . saïkalpamàtramidamutsçja nirvikalpamà÷ritya ni÷calamavàpnu mihàtma÷àntim . karpåraü salile yadvat sainghavaü salile yathà . tathà sanghãyamànaü ca manastattve vilãyate . j¤eyaü sarvamatãta¤ca j¤àna¤ca mana ucyate . j¤ànaü j¤eyaü mana÷caiva nànthaþ punthà dvitãyadaþ . mano ÷yamidaü sarvaü yatki¤cit sacaràcaram . manasohyunmanãbhàve dvaitabhàvaþ praõa÷yati . j¤eyavastuparityàgàdvilayaü yàti mànasam . mànase vilayaü yàte kaivalyamapi kalpate . layo laya iti pràhuþ kãdç÷aü layalakùa õam . sa punarvàsanotthàno layoviùayavismçtiþ . evaü nànàvidhopàyàþ samyaksvànubhavànvitàþ . samàdhimàrgàþ kathitàþ pårvàcàryaimahàtmabhiþ . suùumõàyai kuõóalinyai sudhàyai candrajanmane . manonmanyai nama stabhyaü mahà÷aktyai cidàtmane . àsaktatattvabodhànàü måóhanàmapri sanmatam . proktaü gorakùanàthena nàdopàsa namucyate>% hañhapraø .
     nàdànusandhànapra÷aüsà ÷rã àdinàthena sapàdakoñiprakàràþ kàthatà jayanti . nàdànusandhànakameva kàryaü manyàmahenànyatama layànàm . muktàsanasthito yogã mudrà sanghàya ÷àmbhavãm . ÷çõayàdçkùiõe karõe nàdamekàntake sudhãþ . kàùñheþ pravartito vahniþ kàùñhena saha ÷àmyati . nàde pravartitaü cittaü nàdena saha lãyate . ÷ravaõamukhanayananàsànirodhanenaiva kartavyaþ . suùumõàmàrgeõa sphuñayamakaþ ÷råyate nàdaþ hañhapraø . %<àrambha÷ca ghaña÷caka tathà paricayastathà . niùpatti÷ceti yogaùu syàdavasthàcatuùñayam . vismçtya sakalaü vàhyaü nàde dugdhàmbuvannaraþ . ekãbhåyàtha sahasà cidàkà÷e vilãyate . audàsãnyaparo bhåtvà sadàbhyàsena saüyamã . unmanãkaraõaü sadyo nàdamepàbadhàrayet>% . ÷ati kàle caupañã và kañã và pathyàhàre gopathe và pathe và bhakùye bhikùàvçndamàraõyakandaü pàõau droõãkarparaü bhojya pàtram . sarvacintàü parityajya sarvakàle ca sarvadà . nàda mevànusandhatte nàde cittaü vilãyate hañhapraø .
     àrambhàvasthà %<brahmagranthimevedbhinna ànandaþ ÷ånyasambhavaþ vicitrakùaõiko dehe ÷råyame'nàhano dhvaniþ . sampårõahçdaye ÷ånye àrambho yogavàn bharet>% hañhapraø .
     ghañàvasthà %<dvitãyàyàü ghañokçtya--va yugavati madhyamaþ . dçóhà sano bhavedyàgo j¤ànã devasamastathà . viùõugranthiryadàbhinnaþ paramànandasåcakaþ . ati÷ånyapibheda÷ca merã÷abdastathà bhavet>% hañhapra0
     paricayàvasthà %<pratãyagranthibhedeùu jàyate mardala dhvaniþ . mahà÷ånyaü tathà yàti sarvàsiddhisamamà÷rayam . cittànandaü tato jitvà sahajànandasambhavaþ doùo duþkhakùudhànidràjaràmçtyuvivarjitaþ . rudragranthiü tato nittvà sarvapãñhagato'nilaþ>% hañhapraø .
     niùñhàvasthà niùñhàto vaiõavaþ ÷abdaþ kvaõadvãõàkvaõo bhavet . ekãbhåtaü tathà cittaü ràjayogàbhidhàyakam . sçùñisaühàrakartàsau yogã÷varasamo bhavet . astu và màstu và muktiratraikhaõóitaü mahat . layàmçtamiñaü saukhyaü ràjayogàdavàpyate . ràjayogapadaü pràptaü sukhopàya÷ca cetasàm . hañhaü vinà ràjayogo ràjayoga vinà hañhaþ . sadyaþ pratyayasandhàyã jàyate nàdajo layaþ hañhapraø .
     nàdànusandhànaü tatphala¤ca %<nàdànusandhànasamàdhibhàjàü yogã÷varàõàü hçdaye praråóham . ànandamekaü vacasàmavàcya jànàti tattva gurunàtha eva . karõo pidhàya hastàbhyàü yaü ÷çõoti dhvaniü muniþ . tatra cittaü sthirãkuryàdyàvat sthirapada vrajet . sarvacintàü parityajya sàvadhànena cetasà . nàdamevànusandhattaü yogasàmràjyamicchatà . makarandaü piban bhçïgo gandhànnàpekùate yathà . nàdàsaktaü tathà cittaü viùayànna hi kàïkùati . nàda÷ravaõata÷cittamantaraïgabhujaïgamaþ . vismçtya sarvamekàgraü kutracinna hi dhàvati . manomattagajandrasya viùayodyànacàriõaþ niyàmanasamathà'yaü ninàdo ni÷itàïku÷aþ . nàdo'ntaraïgasàraïgabandhana vàguràyate . antaraïgaturaïgasya rodhe bàdhàyate'pi ca . antaraïgasya javino vàjinaþ parighàyate . nàdopàstirato nityamavadhàryàpi yoginaþ . abhyasyamàno màdà'ya bàhyamàvartayeta dhvanim . pakùàdvikùepamakhilaü jitvà yogã sukhã bhavet . ÷råyate prathamàbhyàse nàdã nànàvidho mahàn . vardhamàne tato'bhyàse ÷råyate såkùmasåkùmataþ . àdau jaladhijãmåtabherãnirjharanisvanaþ . madhye mardala÷aïkhetthaghaõñàkolàhalastathà . ante tu kiïkiõã÷abdavãõàbhramaranisvanaþ . iti nànàvidho nàdaþ ÷råyate dehamadhyataþ . mahati ÷råyamàõe'pi meghabheryàdike dhvanau . tatra såkùmataraü dhvànaü nàdameva paràmç÷et . yatra kutràpi và nàde lagati prathamaü manaþ . tatraiva tat sthirãbhåya tena sàrdhaü vilãyate . ghaõñàninàdasaktasya ÷abdàntaþkaraõasya tu . anàhatasya ÷abdasya tasya ÷abdasya yo dhvaniþ . dhvanerantarrataü jyotirj¤eyasyàntargataü manaþ . tanmano vilayaü yàti tadviùõoþ paramaü padam . tàvadàkà÷asaïkalpo yàvat ÷abdaþ pravartate . niþ÷abdaü tatparaü brahma paramàtmà samãryate . yat ki¤cinnàmaråpeõa ÷råyate ÷aktireva sà . yastacchrotà niràkàraþ sa eva parame÷varaþ . nàdaþ ÷aktiriti j¤eyaü nàda j¤ànaü sadà÷ivaþ . j¤eyaj¤àne vilãne ca sonmanthevàva÷iùagrate . nàdoyàvàn manastàvannàdànte tu manonmanã . sa÷abdaü kathitaü vyomni niþ÷abdaü brahma kathyate . sadà nyadànusandhànàt saükùãõàþ sarvavàsanàþ . nirabjane vilãyante ni÷citaü màrutàtmanaþ . nàdakoñisahasràõi vindukoñi÷atàni ca! sarve tatra layaü yànti yatra devã nira¤janà>% hañhapraø .
     hañhalogaphalam ã÷varamãnasaüvàde %<yadà paricaye ÷akti÷cali tordhva mupaiti kham . ùañcakràõi kramàdbhittvà tadà syu raõimàdayaþ . purà granthitrayaü bhittvà yàtyårdhvaü maruto ragã . sphuñanti pçùñhavaü÷àsthigranthayo yoginastadà . vàyustadaiva sarvàïge nãnobhavati sa¤jitaþ . dhãraiþ kevalakumbha sa ucyate sarvasiddhidaþ . målàdhàraü yadà'pàno mittvordhaü yàti vegataþ . vadàtãtànàgataj¤o yogã bhavati sattvasãþ . sthitiü bhittvà'rdhagà'pànakùobhità sthàdyadorago . tadà nàdotpattirasya jàyate yogino hçdi . mçda ïganàdotpattistu maõipårabhidà bhavet . anàhatavibhedena ghaõñàdhvanirudeti ca . vi÷uddhacakrabhedena yantranàdaþ prajàyate . yadà tvàj¤àcakrabhedastadopaiti manolayam . sahasradalakamalaü vàyunà ÷aktiràvrajet . yadà tadà munistiùñhedàkalpaü sahaje'vyayam>% . pavanayogasaügrahe %<mahàmudràü samabhyasya mahàbandhamataþ param . mahàbedha¤ca niyata prakuryàcchakticàlanam . àsanaü sudçóhaü baddhvà måla bandhaü vidhàya ca . uóriyànaü tathà bandhaü tato jàlandharàbhidham>% . abhyasediti sambandhaþ . pràõe suùumõàü sampràpte nàdo'ntaþ ÷råyate'ùñadhà . ca õñàdundabhi ÷aïkhàndhivãõàveõvàditàlavat . tanånapàttaóitàràtàre÷atapanopanam . brahmanàóãü gate pràõe vimba råpaü prakà÷ate . tathàca vi÷varåpàcàryàþ %<yadà saükùãyate pràõo mànasaü ca pralãyate . tadà samarasatvaü yatsamàdhiþ mo'bhidhàyate . manaþsthairyàt sthiro vàyustato vinduþ sthiro bhavet . vindusthairyodayàt satyaü piõóasthairyaü prajàyate>% . saiùà niùpattida÷à sàùakasya ràjayogàrambha iti tathà ca hañhapradãpikàyàm . pranaùñocchvàsaniþsvàsaþ pradhvastaviùayajvaraþ . ni÷ciùño nirvikàra÷ca layo jayati yoginaþ . tathà coktaü granthàntare %<÷uùke male tu vàyoþ syàdgatirassvalità tataþ . adhogatiü vihàyà÷u bhavatyårdhamukhastataþ . apànastrdhvago bhåtvà vahninà saha gacchati . pràõasthànaü tato vahniþ pràõàpànau ca satvaram . militvà kuõóalãü nãtvà prasåtàü kuõóalãü punaþ . prasahya viü÷atisthànaü suùumõà bahugandhikam . brahmagranthiü tato bhittvà rajoguõa samudbhavam . suùumõà vadanasthàsà prayàtyårdha¤ca satvaram . viùõugranthiü pra yàtyuccaiþ satvajaü hçdi saüsthitam . vegena mahatà gacchedviùõugranthaü vibhidya sà . årdhaü gacchati yatràste rudragranthistamobhavaþ . tata årdhvaü suùumõàyà yàti ÷ãtàü÷umaõóalam . àkulàkhyaü tu taccakraü dalaiþ ùoóa÷abhirvçtam . tatra ÷ãtàü÷usambhåtaü dràvaü ÷oùayate'ni÷am . calità pràõavegena raktapittaravergçham>% hañamaø . yoginaþ kàlava¤canopàyo yathà %<j¤àtvà kàlaü nijaü yogã layasthànaü samà÷ritaþ . yu¤jãta yogaü kàlasya va¤canàya yathàkramam . baddhasiddhàsane dehaü pårayet pràõavàyunà . kçtvà daõóasthiraü buddhyà da÷a dvàràõi rodhayet . baddhà ca khecarãü mudràü grãvàyà¤ca janandharãm . apàne målabandha¤ca uóóiya naü tathedare . utthàpya bhujagãü ÷aktiü målàdhàràmbuja sthitàm . suùumõàntargatàü pa¤cacakràõàü bhedibhãü ÷ivàm . jãvaü hçdà÷rayaü nãtvà yàntãü buddhimanoyutàm . sahasradalamadhyastha÷ive lãnàü sudhàrayet . yataþ sudhàkarodbhåtamamçtaü tena målataþ . si¤cantãü sakalaü dehaü plàvayantãü vicintayet . tayà sàrdhaü tato yogã ÷ivenaikàtmatàü brajet . parànandamayo bhåtvà cidbattimapi saütyajet . tato'lakùyamanàbhàsamahabhàvavivarjitam . sarvàïgakalpanàhãnaü kathaü kàlo nihanti tam . sa eva kàlaþ sa÷ivaþ sasarvo nàstyataþparaþ . kaþ kena hanyate tatra mriyate nàpi ka÷cana . tato vyatote samave kàlasya bhràntiråpiõi . yogã suptotthita iva pratibodhe brabodhitaþ . evaü siddho bhavedyogã va¤cayitvà vidhànataþ . kàlaü kalitasaüsàrapauruùeõàdbhåtaü hi tam . tatastribhuvane yogã vicaratyeka eva saþ . pa÷yan saüsàravaicitryaü svecchayà nirahaïkçtiþ>% hañhasaø .

#<hañhàlu># puø hañhaþ plavamànaþ àluriva . kumbhikàyàm . (pànà) ÷abdacaø .

#<hañhã># strã hañha--ac gauràø ïãù . vàriparõyàm (pànà) dharaõiþ .

@<[Page 5415a]>@
#<haói># puø hañha--in pçùoø . pa÷umàraõasàdhane kàùñhayantrabhede (hàóitàñha) ÷abdaraø .

#<haóika># pu strãø hañha--ikak pçùoø . nãcajàtibhede (hàói) ÷abdamàø striyàü ïãù .

#<haóóa># naø hañha--óa óasya nettvam pçùoø . asthni (haói) . saüj¤àyàü kan . nãcajàtibhede . (hàói) ÷abdamàø . in haóóirapyatra .

#<haóóaja># naø haóóàt jàyate jana--óa . asthisàre majjàyàü ÷abdacaø .

#<haóóika># puø haóika--svàrthe ka . (hàói) jàtibhede striyàü jàtitvàt ïãù . sa ca vaõaþ %<sadya÷càõóàlakanyàyàü neñavãryeõa ÷aunaka! . babhåvatustau dvau putrau haóóikaþ ÷auõóikastathà>% brahmavaiø vraø khaø 10 aø .

#<haõóà># strã hana--óà óasya nettvam . 1 vçhati mçtpàtrabhede (hàüóà) nàñyoktau nãcasambàdhane avyaø . ha¤jàvat àvanto'pi ÷eùàrthe strã bharataþ .

#<haõóikà># strã kùudrà haõóà kan . kùudre mçtpàtre (hàüói) .

#<haõóikàsuta># puø haõóikàyàþ suta iva . kùudre mçõmaye haõóikàkàre (hàüói) trikàø .

#<haõóe># avyaø hana--óe óaùya nettvam . nàñyoktau nãcasambodhane amaraþ .

#<hata># triø hana--kta . 1 nà÷ite 2 pratihate 3 pratibaddhe 4 màgà rahite amaraþ 5 guõite ca . bhàve kta . 6 hanane 7 guõane ca naø .

#<hataka># triø hata iva naùñapràyatvàt kan . naùñapràye (maóà) .

#<hatà÷a># triø hatà à÷à yasya . 1 à÷à÷ånye 2 nirdaye 2 pi÷une ca mediø 4 bandhye ÷abdaraø .

#<hati># strã hana--bhàve ktin . 1 hanane 2 màraõe 3 vyàghàte 4 apakarùe 5 guõane ca .

#<hatnu># puø hana--ktnu . 1 vyàdhau 2 ÷astre ca uõàø .

#<hatyà># strã hana--bhàve kyap . 1 màraõe badhe pràõaviyogànukulavyàpàre %<brahmahatyà suràpànam>% smçtiþ 2 hanane ca .

#<hatha># triø hana--ktha . viùaõõe uõàdiø .

#<hada># viùñhotsarge bhvàø àø akaø aniñ . hadate ahatta .

#<haddà># strã tàjakokte pa¤cavargãbalànayanopayogini grahabhedasvàmikarà÷ibhedasyàü÷abhede yathàktaü nãlaø tà0
     %<meùe'ïgatarkàùña÷areùubhàgà jãvàsphujitaj¤àra÷anai÷caràõàm . vçùe'ùñaùaõõàga÷arànalàü÷àþ ÷ukraj¤ajãvàrkikuje÷ahaddàþ . yugme ùaóaïgeùunagàïgabhàgàþ saumyà sphujijjãvakujàrkihaddàþ . karke'dritarkàïganagàbdhibhàgàþ kujàsphujijj¤ejya÷anai÷caràõàm . siühe'ïgabhåtàdrirasàïgabhàgà devejya÷ukràrkibudhàrahaddàþ . striyàü nagà÷àbdhinagàkùibhàgàþ saumyo÷anojãvakujàrkinàthàþ . tule rasàùñàdrinagàkùibhàgàþ koõaj¤ajãvàsphujidàranàthàþ . kãñe nagàbdhyaùña÷aràïgabhàgàþ bhaumàsphujijj¤ejya÷anai÷caràõàm . càpe ravãùvambudhipa¤ca vedà jãvàsphujijj¤àra÷anai÷caràõàm . mçge nagàdryaùñayuga÷rutãnàü saumye jya÷ukràrkikuje÷ahaddàþ . kumbhe nagàïgàdri÷areùubhàgàj¤a÷ukrajãvàra÷anai÷caràõàm . mãne'rkavedànalanandapakùàþ sitejyasaumyàra÷anai÷caràõàm . triü÷atsvabhe viü÷atiruccabhe sve hadde'kùa 5 candràda÷akaü drikàõe>% .

#<han># badhe gatau ca bhvàø paø sakaø aniñ . hanti praõihanti prahanva (õvaþ) jahi avadhãt . jathàna karmaõi aghàni avadhi . õic ghàtayati jighàüsati jaghaünyate %<ku¤jaü hanti ku÷àdari>% ityàdàvàlaïkàrikàþ gatau nihatàrthatàmàhuþ .
     abhi + àghàtabhede kenacit padàrthena saüyogabhede abhighàtaþ .
     ava + tupàdyapasarasàrthavyàpàrabhede vrãhãnavahanti .
     à + kenacit padàrthena saüyogànukålavyàpàra àhanti àghàtaþ . svàïgakarmaõi akarmatve ca àtmaø vakùa àhate .
     prati à + pratyàghàte pratibandhe pratyàhanti .
     vi + à paraspareõa virodhe bigeùeõa tàóite ca vyàhanti vyàghataþ
     ud + årdhvaü gatau uttolya hanane ca .
     upa + ud + àrambhe upodathàtaþ àrambhàrthaþ saïgatibhedaþ .
     ni + ni÷eùeõa hanane svaràntarathàtena udàttasvarasampàdane ca
     nir + niþ÷eùeõa hanane vajràdi÷abde ca . nirghàte bhåmicasane manuþ .
     parà + pratibandhe nirodhe .
     prati + pratiràdhe pratikålagatau ca .
     vi + ati + parasparahanane vyatihàre'pi na àtmaø . vyatighnanti yodhàþ .
     sam + samyak hanane samåhabhàve akaø .
     han avyaø hana--bhàve vic . 1 ruùàktau 2 anunaye ca mediø . kartari vic . 3 hananakartari triø vçtrahà brahmahà .

#<hana># triø hana kartari ac . hananakartari siø kauø .

#<hanana># naø hana--bhàve lyuñ %<syàt pràõaviyogaphalavyàpàrã hananaü smçtam>% ityukte 1 vyàpàrabhede 2 guõane ca .

#<hanãla># puø hana--in ïãù hanyàü lãyate lã--óa . ketakãvçkùe ratnamàø .

#<hanu(nå)># puüstrãø hana--un strãtve và--åï . 1 kapoladvayoparisthe mukhabhàgabhede 2 haññavilàsinyàü strã amaraþ . 3 roge 4 astrabhede 5 mçtau ca strã jañàdharakoùaþ .

#<hanugraha># puø hanujàte rogabhede tannidànàdi %<jihvà nirlekhanàcchaùkabhakùaõàdabhighàtataþ . kupito hanumålasthaþ sraüsayitvà'nilo hanum . karoti vivçtàsyatvamatha và saüvçtàsyatàm . hanugrahaþ sa tena syàt kçcchra ccarvaõabhàùaõam>% . sraüsayitvà adhaþkçtvà vivçtàsyatvaü vyàtamukhatvam . nirlekhanaü karùaõam ÷uùkaü caõakàdi saüvçtàsyatvaü dantalagnatàm bhàvapraø hanustambhà'pyatra .

#<hanu(nå)mat># puø hanu(nå) + astyarthe matup . ràmasya anucare a¤janàgarbhajàte pavanatanaye vànarabhede trikàø .

#<hanåùa># puüstrãø hana--åùan . ràkùase trikàø striyàü ïãù .

#<hanta># avyaø harna--ta . 1 harùe 2 anukampàyàü 3 viùàde amaraþ . 4 vàkyàrambhe 5 àrtau 6 vàde 7 sambhrame ÷abdacaø . 8 khede mediø 9 antakalpane ca ajayapàlaþ .

#<hantakàra># puø hantetyasya kàraþ karaõaü uccàraõam và kç--gha¤ . 1 atithaye annadàne 2 hanta÷abdaprayoge ca .

#<hantu># puø hana--tun . 1 mçtyau 2 vçùe ca .

#<hantç># triø hana--tçc . 1 hananakartari 2 satatahananànu÷ãlayitari ca striyàü ïãp . %<mahiùàsurahantryà÷ca pratiùñhà dakùiõàyane>% devapraø taø .

#<hanna># triø hada--kta . kçtapurãùotsarge amaraþ .

#<hapuùà># strã heti puùyati puùa--ka . marãcavçntavaddãrghakçùõavarõavastuni baõigdravyavi÷eùe . pçùoø ùasya saþ tatràrthe . %<hapuùà hapusà vi÷rà parà'÷vatthaphalà smçtà . matsyagandhà plãhahantrã viùathnã dhàïkùanà÷inã . hapaùà dã panã tiktà mçdåùõà tuvarà guruþ . pittãdarapramehàr÷o grahaõãgulma÷ålahçt . paràpyetadguõà proktà råpabhedo dvayorapi>% bhàvapraø .

#<ham># avyaø hà--óagu . 1 ruùoktau 2 anunaye ca mediø .

#<hambhà(mmà)># strã ham + bhà--hamma--aï và . gavàü dhvanau trikàø pçùoø . hambàpyatra hemacaø .

#<hamma># gatau bhvàø paø sakaø señ . hammati . ahammãt .

#<haya># gatau sakaø klànto akaø bhvàø paø seña . hayati ahayãt .

#<haya># puüstrãø haya--hi--và ac . 1 thoñake amaraþ striyàü yopadhatve'pi hayagavayetyàdinà ïãù . a÷va÷abde dç÷yam . tatra varõyapadàrthàþ kavisaø uktà yathà %<aunanyaü vegasteja÷ca tathà sallakùaõasthitiþ . khurotkhàtarajo råpaü jàtirgativicitratà>% . tasya ÷akunàdyuktaü vasantaràja÷àkune yathà %<heùàravaü mu¤cati vàmatàyaþ kùaõakùatirdakùirõapàdaghàtai . kaõóåyate dakùiõamaïgabhàgaü tuïgaü turaïgaþ sa pada dadàti>%

#<hayakàtarà># strã hayaþ kàtaro yasyàþ 5 taø . a÷vakàtaràkhyavçkùe %<kàtarà hayaparyàyaiþ kàtaràntaiþ prakãrtità . a÷vakàtarikà tiktà vàtaghnã dãpanã parà>% ràjaniø .

#<hayagandha># puø hayasyeva gandho'sya . 1 kàcalavale 2 a÷vagandhàyàm 3 ajamodàyà¤caü strà ràjaniø .

#<hayagrãva># puø hayasyeva dãthàü grãvà'sya . 1 viùõaravatàrabhade 2 daityabhede ca hayagrãveõa yuyudhe tatra devo jagatpatiþ . hayagrãvaü yatra hatvà maõikåñaü tathàgama haü kàlipuø 82 aø . 3 durgàyàü strã tanmårtilakùaõaü a÷và÷aram ÷abde 514 pçø dç÷yam . 4 ràjàrùabhede %<yadvçttaü pårvaràjarùe rhayagrãvasya pàõóava!>% bhàø ÷àø 24 aø .

#<hayagrãvahan># puø hayagrãvàkhyaü daityaü hatavàn hana--kvip . viùõau hemacaø .

#<hayaïgaùa># puø hayamuccaiþ÷ravasaü kaùati kaùa--khac . 1 màtalau indrasàrathau trikàø . 2 a÷vacàlake ca .

#<hayana># naø hi--gatau karaõe lyañ . karõãrathe amaraþ .

#<hayapucchã># strã hayamya pucchàkàro'styasyàþ ac gauràø ïãù . màùaparõyàm amaraþ .

#<hayapriya># puø 6 taø . 1 yave hemacaø . 2 a÷vagandhàyà 3 kharjå ryà¤ca strã ràjaniø 4 a÷vavallabhe triø . hayeùñàdayo'pyatra

#<hayamàra># puø hayaü màrayati niùevaõàt mç--õic--aõ . karavãre ràjaniø õvul . tatraiva amaraþ .

#<hayamàraõa># puø hayaü màrayati mç--õic--lyu . a÷vatthalakùe ÷abdacaø .

#<hayavàhana># puø hayo vàhanamasya . såryaputre revante hemacaø . 2 a÷vavàhanayukte triø . 6 taø . 3 avasya càlane naø .

#<hayavàhanasadbhara># puø hayasya vàhanaü càlanaü saïkirati sam + ké--ac . raktakà¤cane ÷abdacaø .

#<haya÷àlà># strã 6 taø . a÷va÷àlàyàü tatkaraõaprakàràdi matsyapuø aø ukta yathà gavàü sthànaü tathaivàtra turanàõàü tatha ca . uttaràbhimukhã ÷reõã turagàõàü vidhãyate . dakùaõàbhimukhã vàtha pari÷iùñàstu garhi tàþ . turagàstu tathà dhàryàþ pradãpaiþ sàrvaràtrikai . kukkuñàn vànaràü÷caiva markañàü÷ca naràdhipa! . dhàrayeda÷va÷àlàyàü savatsàü dhenumeva ca . ajà÷ca dhàryà yatnana turagàõàü hitaiùiõà . gogajà÷vàdi÷àlàsu tatpurãùasya nirgamam . astaü yàte na kurvãta devadeve divàkare . adhikama÷va÷àlà÷abde 524 pçø a÷va÷abde ca dva÷yam .

#<haya÷ãrùa># puø hayasyeva ÷ãrùamasya . 1 viùõumårtibhede haya÷ãrùa pa¤caràtre tatpåjàdikaü dç÷yam . 2 ÷àlagràbhårtibhede ÷àlagràma÷abde 6001 pçø dç÷yam .

#<hayà># strã hayaþ hayagandho'styasyàþ ac . a÷vagandhàyàm ràjaniø . ghoñakyàü tu hayãtyeva .

#<hayàdhyakùa># puø hayeùu tadrakùaõeùu adhyakùaþ . a÷varakùaõàdhikçte

#<hayànanda># puø hayamànandayati à + nanda--õic--aõ . mudge ràjaniø .

#<hayàri># puø 6 taø . karavãre ratnamàø .

#<hayà÷anà># strã hayaira÷àne a÷a--lyuñ . sallakãvçkùe ÷abdaca0

#<hayottama># puø hayeùu uttamaþ . a÷varatne àjàneye'÷ve trikà0

#<hara># puø hç--ac . 1 rudre amaraþ 2 agnau 3 gardhabhe 4 vibhàjake ca %<anonyahàràbhihatau haràü÷àviti>% lãlàø . hç--bhàve ap . 5 haraõe 6 vibhàjane ca .

#<haragãrã># strã haradehàrdhaharà gaurã ÷àø taø . ardhanàrã÷vararåpe 1 ÷ivapàrvatyormårtibhede tallakùaõam . 3701 pçø dç÷yam . dvandvaø . 2 ÷ivapàrvatyoþ dviø vaø .

#<haracåóàmaõi># puø harasya cåóàmaõiriva . candre .

#<haraõa># naø hç--bhàve lyuñ . 1 sthànànvarakaraõe 2 vibhàjane ca karmaõi lyuñ . 3 yotukàdau deve dhane bhàø àø haraõàharaõaparva 221 aø . 4 bhuje mediø .

#<haratejas># naø 6 taø . 1 pàrade ràjaniø 2 ÷ivavãrye ca . haravàjàdayo'pyatra .

#<hara÷ekharà># strã harasya ÷ekharamàvàsatvenàstyasyàþ ac . gaïgàyàü hemacaø .

#<hari># puø hç--in . 1 viùõau 2 siühe 3 sarpe 4 vànare 5 bheke 6 ÷ukakhage amaraþ . 7 cadre 8 sårye 9 vàyau 10 a÷ve 11 yame 12 hare 13 brahmaõi 14 kiraõe jambudvãpasya 15 varùabhede 16 indre ca mediø 17 mayåre 18 kokile 19 haüse 20 vahnau ÷abdaraø . bhartçharinàmake vàkyapradãya granthakàrake 21 paõóite trikàø . 22 piïgalavarõe 23 hari dvarõe hemacaø 24 tadvati triø . %<hariü viditvà haribhi÷ca vàjibhiþ>% raghu . 25 pãte anekàrthakoø .

#<harika># puø hari + saüj¤àyàü kan . pãtaharidvarõà÷ve hemaca0

#<harikelãya># puø harikelimarhati cha . vaïgade÷e hemacaø .

#<harike÷a># puø hariþ piïgalaþ ke÷o'sya . 1 ÷ive 2 ÷ipabhaktayakùabhede ca . sa eva tatprasàdàt kà÷yàü daõóapàõitvamàptavàn iti kà÷ãkhaõóe 32 aø sthitam . matsyapuø 158 aø dç÷yam .

#<harikràntà># strã haristadvarõaþ krànto yena .. viùõukràntàyàm aparàjitàyàü ràjaniø .

#<harigçha># naø 6 taø harerviùõumårtergçham . 1 harimårtigçhe 2 ekacakrapurãbhede ca trikàø .

#<haricandana># naø harerindrasya priyaü candanam candayati yadi--lyu 6 taø và . 1 devatarubhede amaraþ . harerviùõoþ priyaü candanam . 2 ÷vetacandane 3 go÷ãrùanàmake malayekade÷ajàte candanabhede 4 jyotsnàyàü 5 kuïkume mediø . 6 padmake÷are halàø . 7 sundaràïge ca naø ÷abdaraø . %<haricandanantu divyaü himaü tadiha duvehaü manujaiþ . pittàñopavilopivamathubhrava÷oùamàndyamedohçt>% ràjaniø . %<ghçùña ca tulasãkàùñhaü karpåràguruyogataþ . atha và ke÷arairyojyaü haricandanamucyate>% padmapuø pàø khaø 12 aø ukte 8 saüyuktadravyagaõe ca .

#<hariõa># puüstrãø hç--inan . svanàmakhyàte 1 pa÷au amaraþ striyàü ïãù . 2 ÷ive 3 viùõau 4 haüse 5 ÷uklavarõe 6 pàõóuvarõe ca . 7 tadvati triø amaraþ . %<hariõaþ ÷ãtalo vaddhaø viõmåtro dãpano lathuþ . rase pàke ca madhuraþ sugandhaþ sannipàtahà>% ràjavaø tanmàüsaguõàþ . %<hariõa÷càpi vij¤eyaþ pa¤cabhedo'tra bhairava! . çùyaþ khaïgo ruru÷caiva pçùata÷ca mçgastathà . ete balipradàneùu carmadàne ca kãrtitàþ>% kàlikàpuø 66 aø .

#<hariõanartaka># puø hariõa iva nçtyati nçta--õvul . kinnare ÷abdaraø .

#<hariõahçdaya># puø hariõasyeva bhãtaü hçdayamasya . bhãrau ÷abdara0

#<hariõàkùã># strã hariõasyevàkùi yasyàþ 5 taø 6 taø và ùacasamàø ïãù 1 haññavilàsinãnàmagandhadravye ÷abdacaø . 2 hariõatulyanetrayute triø striyàü ïãù . %<hàraõàkùi! kañàkùeõa àtmànamavalokaya>% ityudbhañaþ .

#<hariõàïka># puø hariõaþ ÷a÷anàmako mçgo'ïka÷cihnam aïke kroóe và asya . 1 candre ÷abdaraø 2 karpåre ca .

#<hariõã># strã haritavarõà strã ïãù tasya naþ . 1 haritadvaõàüyàü striyàü mediø 2 svarõapratimàyàm amaraþ . 3 svarõayuthyàü 4 ma¤jiùñhàyàü ràjaniø . 5 taruõyàü 6 varastriyàü ÷abdaraø %<vasuyugahayainarsau mnau mlo go yadà hariõã tadà>% vçø raø uktalakùaõake 7 saptada÷àkùarapàdake chandomede hariõasya strã ïãù . 8 mçgyà¤ca 9 apsarogede . %<carataþ kila du÷caraü tapaþ pçõavindãþ pari÷aïkitaþ purà . prajighàya samàdhibhedigãü harirasmai hariõãü suràïganàm>% raghuþ .

#<harit># puø hç--iti . 1 nãlapãtami÷ritavarõe (pàtàraraïga palà÷avarõa ca amaraþ 2 tadvati triø . 3 såryà÷ve trikàø 4 mudge hemacaø . 5 siühe 6 sårye 7 viùõau ca puø 8 di÷i strã amaraþ . 9 haridràyàü ràjaniø 10 tçõe naø mediø .

#<haritparõa># naø harit parõamasya . målake ràjaniø .

#<harita># puø hç--itac . 1 siühe 2 manthànatçõe ràjaniø 3 haridvarõe 4 tadvati triø amaraþ striyàü ïãp tasya na÷ca . 5 dårvàyàü mediø 6 jayantyàü 7 haridràyàü 8 kapiladràkùàyàü 9 pàcyàü 10 nãladårvàyà¤ca strã ràjaniø ñàp . 11 sthauõeyake naø ràjaniø .

#<haritaka># naø haritena varõena kàyati prakà÷ate kai--ka . ÷àke naø ràjani0

#<haritapatrikà># strã haritaü patraü yasyàþ kap kàpi ata ittvam . pàcyàü ràjaniø .

#<harita÷àka># puø haritaü ÷àkamasya . ÷omà¤jane ràjaniø .

#<haritàla># naø harivarõasya pãtavarõasya tàlaþ pratiùñhà yatra . 1 pãtavarõe upadhàtubhede %<sa haritàlasamànanavàü÷ukaþ>% màghaþ . 2 pãtavarõapakùibhede puüstrãø ràjaniø . striyàü ïãù . svàrthe ka . haritàle naø amaraþ . %<haritàlaü dvidhà proktaü patràkhyaü piõóasaüj¤akam . tayoràdyaü guõaiþ ÷reùñhaü tato hãnaguõaü param . svarõavarõaü guru snigdhaü sapatraü àbhrapatravat . patràkhyaü tàlakaü vidyàd guõàdyaü tadrasàyanama . niùpavaü piõóasadç÷aü svalpasatvaü tathà guru . strãpuùpahàrakaü svalpaguõaü tat piõóatàlakam . hapati ca haritàla¤càrutà dehajàtàm sçjati ca bahutàpàmaïgasaïkocapãóàm . vitarati kaphavàtau kuùñharogaü vidadhyàdidama÷itama÷uddham màrita¤càpyasamyak>% . %<tàlakaü kaõa÷aþ kçtvà taccårõaü kà¤jike pacet . dolàyantreõa yàmaikaü tataþ kåùmàõóajadravaiþ . tilataile pace dyàma yàma¤ca triphalàjale . evaü yantre caturyàmaü pakva ÷uddhyati tàlakam>% . atha tàlasya màraõavidhiþ %<sadalaü tàlakaü ÷uddhaü paunarnavarasena tu . khalve vimardayedekaü dinaü pa÷càdvi÷àùayet . tataþ punarnavàkùàraiþ sthàlyàmårdhaü prapårayet . tatra tadvolakaü dhçtvà punastemaiva pårayet . àkaõñhaü piñharaü tasya pidhànaü dhàrayenmukhe . sthàlãü culyàü samà ropya kamàdvahni vivardhayet . dinànyantara÷ånyàni pa¤ca vahniü pradàpayet . evaü tanmriyate tàlaü màtrà tasyaikaraktikà . anupànànyanekàni yathàyogyaü prayojayet>% . evaü ÷odhitasya màritasya tàlakasya guõàþ . %<haritàlaü kañu snigdhaü kaùàyoùõaü haredviùam . kaõóå kuùñhàsyarogàmrakaphapittakacavraõàn>% . %<tàlakaü harate rogàn kuùñhamçtyujvaràpaham . ÷odhitaü kurute kàntiü vãryavçrdhiü tathàyuùam>% bhàvapraø . haritàlakhagamàüsaguõàþ %<haritàlo'lpaviñkaþ syàt kaùàyo madhuro laghuþ . raktapittapa÷amanastçùàghno vàtakopanaþ>% ràjaniø .

#<haritàlikà># strã harestàlo hastatàlo yasyàü kap ata ittvam . 1 saurabhàdra÷uklacaturthyàm haritavarõàya alati paryàpnoti ala--õvul . 2 dårvàyàm trikàø . aõ ïãp . haritàlã dårvàyàm sà ca àkà÷arekhàyàü mediø khaïgalatàyàm haritàlikàyà¤ca . %<bhàdre màsi site pakùe vasudaivatasaüyutà . harita lo caturthã syàt sarvàõãprãtidà sadà . bhàdre màsi site pakùe caturthyàkhyàbhiyogataþ . dadàti kilviùaü ghoraü dçùña÷candro na saü÷ayaþ . karacitrànalarkùeùu harau sårye caturthikà . haritàlã samàkhyàtà rudràõãprãtidà sadà>% ràjamàrtaõóaþ

#<harità÷ma># naø haritavarïama÷ma a÷meva và acsamàø (perãjà) 1 maõibhede tutthe (tuüta) upadhàtubhede ca ràjaniø .

#<haridarbha># puø harirharidvarõo darbhaþ haridvarõaku÷e amaraþ .

#<harida÷va># puø harinnàmako'÷vo yasya . 1 sårye 2 arkavçkùe ca amaraþ .

#<harideva># puø harirdevo'dhiùñhàtà asya . ÷ravaõànakùatre .

#<haridgarbha># puø haridvarõo garbho yasya . haridvarõe ku÷e ràjaniø . %<darbhau dvau ca guõe tulyau tathàpi ca sito'dhikaþ . yadi ÷vetaku÷àbhàvastvaparaü yojayedbhiùak>% ràjaniø . %<ñarbhadvayaü tridoùaghnaü madhuraü tuvaraü himam . måtrakçcchrà÷marãtçùõàghastiruk pradaràmrajit>% bhàvapraø . tanmålaguõàþ %<kugamålaü himaü rucyaü madhuraü pittanà÷anamå . raktajvaratçùà÷vàsakàmalàdoùamãkùakçt>% ràjaniø .

#<haridrava># puø harivarõaþ piïgalavarõà drava iva . nàgake÷ararajasi triø .

#<haridrà># strã hariü pãtavarõaü dravati dru--gatau óa . svanàmakhyàte opadhibhede . %<haridrà kañukà tiktà råkùoùõà kaphapittanut . varõyà tvagdoùame hàsra÷othapàõóuvraõàpahà>% . (vanaharidrà) %<araõyahaladdãkandaþ kuùñhavàtàsranà÷anaþ>% . (karpåraharidrà) %<dàrvã bhedàmragandhà ca surabhi÷càrudàru ca . karpårà padmapatrà syàt surabhiþ suranàyikà àmragandhirharidrà yà sà ÷ãtà vàtalà matà . pittahçnmadhuràtiktà sarvakaõóåvinà÷inã>% bhàvapraø .

#<haridràgaõe÷a># puø haridràvarõayukto gaõe÷aþ . pãtavarõe gaõe÷abhede tantrasàraþ .

#<haridràïga># puüstrãø haridreva aïgamasya . haritàlakhage ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<haridràbha># puø haridreva àbhàti à + bhà--ka . 1 pãtasàle (piyàsàla) 2 karvurake 3 pãtavarõe ca . 4 tadvati triø amaraþ .

#<haridràràga># triø haridràyà iva ràgà ra¤janamanuràgaþ . asthirànuràge sauhçde . %<kùaõamàtrànuràga÷ca haridràràga ucyate>% halàø .

#<haridru># puø hariþ haridvarõo dalàdidvàrà druþ . 1 vçkùamàtre hemacaø . 2 dàruharidràyà¤ca amaraþ .

#<haridvàra># naø harestatpràpteþ dvàraü sevanàt . svanàmakhyàte tãrthabhede

#<harinàman># naø harernàma tadàkhyànaü và . 1 viùõunàmani 2 tadàkhyàne ca hareriva nàmàsya . 3 mudge puø trikàø .

#<harinetra># naø harernetramiva . 1 ÷vetapadme ràjaniø . 6 taø . 2 viùõorlocane . hareþ siühasyeva netramasya dãrùatvàt . 3 pecake puüstrãø trikàø striyàü ïãù .

#<harinmaõi># puø haridvarõo maõiþ . marakate maõau amaraþ .

#<harinmudga># puø haridvarõo mudgaþ . ÷aradi pakve mudge ràjaniø .

#<haripriya># naø harerviùõoþ priyam . 1 kàlãyake candane ÷abdacaø . 2 u÷ãre ràjaniø . 3 kadambe puø ÷abdacaø . 3 pãtabhçïgaràje 5 viùõukande 6 karavãre 7 ÷aïkhe 8 bandhåke puø ràjaniø . 9 ÷ive 20 vàtule ca puø . 11 lakùmyàü strã 12 tulasyàü . 13 pçthivyàü 14 dvàda÷yàü tithau ca strã . 15 harivallabhe triø .

#<haribàluka># naø harerviùõoþ priyà bàlukàsya . elayàluke amaraþ .

#<haribhakta># triø harau viùõau bhaktaþ . 1 viùõubhaktiyute %<sarva jãveùu yo viùõuü bhàvayet samabhàvataþ . haro karoti bhakti¤ca haribhaktaþ sa ca smçtaþ>% brahmapuø 35 aø ukte 2 sarvetrasamadçùñipårvakaharisevake puø .

#<haribhadra># saø hariü bhadrayati satarpayati ac . harivàluke ÷abdaraø .

@<[Page 5419b]>@
#<haribhuj># puø hariü bhekaü bhuïkte bhuja--kvip . sarpe ÷abdacaø .

#<harimantha># puø mathyate bhanthaþ harirmandha ekade÷o yasya . 1 caõake ràjaniø tasya bahumanthane'pi pãtatvàmapàyàttathàtvam . hariü sarpaü mathnàti mantha--aõ . 2 gaõikàrikàyàm ÷abdacaø . 3 de÷abhede puø bharataþ .

#<harimanthaka># puø hariþ pãto mantha ekakhaõóo yasya kap . 1 caõake bharataþ .

#<harimanthaja># puø harimanthe de÷abhede jàyate jana--óa . caõake amaraþ . 2 kçùõamudge ÷ca hemacaø .

#<hariya># puø hariü harivarõaü yàti yà--ka . pãtavarõaghañake hemacaø .

#<harilocana># pu strãø hareriva locanamasya . 1 karkañe (kaükaóà) trikàø . 2 pecake .

#<harivaü÷a># puø 6 taø . 1 viùõurva÷e harervaü÷o varõyatvenàstyatra ac . mahàbhàratàntargate khilaråpe vyàsakçte 2 granthabhede . tatpratipàdyaviùayà÷ca harivaüø 325 aø uktà yathà %<harivaü÷e'tra vçttàntàþ kãttyaünte krama÷oditàþ . tatràdyamàdisargastu bhåtasargastataþ paraþ . pçthàrveõyasya càkhyànaü manånàü kãrtanaü tathà . vaivasvatakulotpattardhundhumàrakathà tathà . gàlavotpattirikùva kuvaü÷asyàpyanukortanam . pitçkalpastathotpa ttaþ somasya ca budhasya ca . amàvasàranvayasya kãrtanaü kãrtivardhanam . dyutipratiùñhe ÷akrasya prasavaþ kùattravçddhijaþ . digedàsapratiùñhà ca tri÷aïkoþ kùatriyasya ca . yayàticarita¤caiva puruvaü÷asya kãrtanam . kãrtanaü kçùõasambhåteþ syamantakamaõestathà . saükùepàt kãrtità viùõoþ pràdurbhàvàstataþ param . tàrakàmayayuddha¤ca brahmalokasya varõanam . yogànidràsamu ttha naü viùõorvàkya¤ca vedhasaþ . pçthvãvàsa÷ca devànàma÷àvataraõaü tathà . tato nàradavàkya¤ca svapnagarbhavidhistathà . àryàstavaþ punaþ kçùõasamutpattiþ prapa¤cataþ . gàvraje gamanaü viùõoþ ÷akañala mivartanam . påtanàthà bavo bhaïgo yamalàrjunayorapi . vçkasaümardana¤caiva vónëàvananive÷anam . pràvçùo varõanadyàpi yamunàhradadar÷anam . kàliyasyàpi damanaü ghenukasva bahastathà . pralambanidhana¤caiva ÷aradvarõanameva ca . giriyaj¤apravçtti÷ca govardhanavidhàraõam . govindasyàbhiùeka÷ca gopãsaükroóanaü tathà . andhakasya ca vàkyàni ke÷ino nidhanam tathà . akråràgamana¤caiva nàgalokasya dar÷anam . dhanurmaïgasya kathana kasavàkyanataþ param . kuvalayàpãóana÷càõåràndhravapastathà . kaüsasya nidhana¤càpi vilàpaþ kaüsayoùitàm . ugrasenàbhiùeka÷ca yàdavà÷vàsanaü tathà . pratyàgatirgurukulàdathoktà ràmakçùõayoþ . mathuràyà÷coparodho jaràsandhanivartanam . vikadruvàkyaü ràmasya dar÷anaü bhàùaõaü tathà . gomantàrohaõa¤càpi jaràsandhagatistathà . gomantasya rgirdàhaþ karavãrapure gatiþ . ÷çgàlasya badhastatra mathuràgamanaü tataþ . yamunàkarùaõa¤caiva mathuràpakramastathà . upàyena badhaþ kàlayavanasya prakãrtitaþ . nirmàõaü dvàravatyàstu rukmiõãharaõaü tathà . vivàha÷caiva rukmiõyà rukmiõo nidhanaü tathà . baladevàhnikaü puõyaü balamàhàtmyameva ca . narakasya badhaþ pàrijàtasya haraõaü tathà . nikumbhasya badhàkhyànaü prapa¤cenaiva kãrtitam . prabhàvatyà÷ca haraõaü vajranàbhavadhastathà . dvàravatyà vi÷eùeõa punarnirmàõakãrtanam . dvàrakàyàü prave÷a÷ca samàyà¤ca prave÷anam . tàradasya ca vàkyàni vçùõivaü÷ànukãrtanam . ùañpurasya balàkhyànamandhakasya nibarhaõam . samudrayàtrà kçùõasya jalakrãóàkutåhalam . tathà bhaimapravãràõàü madhupànapravartanam . tata÷chàlikyayàndharvasamudàharaõaü hareþ . bhàno÷ca duhiturbhànumatyà haraõakãrtanam . ÷ambarasya badha÷caiva dhanyopàkhyànameva ca . vàsudevasya màhàtmyaü vàõayuddhaü prapa¤citam . bhaviùyaü puùkara¤caiva prapa¤cenaiva kãrtitam . vàràhaü nàrasiüha¤ca vàmanaü bahuvistaram . kailàsayàtrà kçùõasya pauõóakasya badhastataþ . haüsasya óimbhakasyaiva badha÷caiva prakãrtitaþ . puratrayasya saühàra iti vçttàntasaügrahaþ . kathito nçpa÷àrdåla! sarvapàpapraõà÷anaþ . vçttàntaü ÷çõuyàdyastu sàyaü pràtaþ samàhitaþ . sa yàti vaiùõavaü dhàm labthakàmaþ kurådvaha! . ghanyaü ya÷asya màyuùyaü bhuktimuktiphalapradam>% .

#<harivallabhà># strã 1 jayàyàü 2 tulasyàü ràjaniø 3 lakùmyà¤ca .

#<harivàt># puø hariõà ùoñakena uccaisravasà vàti pacchati và--÷atç . indre halàyudhaþ .

#<harivarùa># naø harinàmakaü varùam . jambudvãpasya navavarùamadhye varùabhede trikàø . %<evaü dakùiõenelàvçtaü niùatho hemakåño himàlaya iti pràgàyatà yathà nãlàdayo'yutayojanotsedhà harivarùakiüpuruùabhàratànàü yathàsaükhyam>% bhàga 5 khyaø 16 a0

#<harivàsara># naø haripriyaü vàsaram . 1 ekàda÷ãdivase 2 dvàda÷ãprathamapàde ca . %<annamà÷ritya pàpàni tiùñhanti harivàsare>% iti . %<dvàda÷yàþ prathamaþ pàdo harivàsarasaüj¤aka>% iti ca ekàda÷ãtattve viùõudharmoø .

#<harivàhana># puø hariü vàhayati sthànàntaraü nayati vaha + õicalyu . 1 garuóe hàràø . 6 taø . 2 harivàhanamapyatra naø .

#<harivãja># naø harervãjamutpattikàraõatvenàstyasya ac . haritàle %<haritàla harervãjaü lakùmyàvãlaü manaþ÷ilà>% iti vaidyakam .

#<hari÷ayana># naø hareþ ÷ayanaü nidrà . 1 biùõu nidràyàm . hareþ ÷ayanaü yatra . 2 tadupalakùite kàle . sa ca %<maitràdyapàde strapitãha viùõuþ>% ityupakramya %<prabudhyate màsacatuùñayena>% ityantena dar÷itaþ àùàóhasya ÷ukladvàda÷yavadhikàrtika÷ukladvàda÷ãpayyantaråpo màsacatuùñayàtmakaþ . utthànaikàda÷ã÷abde . 07 pçø vç÷yam .

#<hari÷candra># puø hariþ candra iva çùau suñ . såryavaü÷ye tri÷aïguputre nçpabhede . çùibhinne tu na suñ . haricandra eva .

#<hari÷candrapura># naø 6 taø . saubhanagare trikàø .

#<hariùeõa># puø jinacakravartivi÷eùe hemacaø . harisuto'pyatra .

#<harisaïkãrtana># naø harerharinàmnaþ saükãrtanaü kathanam . ÷rãviùõàrnàmoccàraõe %<sakamaü niùphalaü ràjan! harisahãrtanaü pinà>% iti karmalocanam .

#<harihaya># puø harinàmà harivarõo và hayo yasya . indre amaraþ %<hariü viditvà haribhi÷ca vàjibhiþ>% iti raghau tasya harivarõaturagatvamuktam .

#<harihara># puø hariyukto haraþ . hariharayoþ saü÷liùñàrdhadehatayà sthite mårtibhede devapratimà÷abde 3701 tanyårtilakùaõaü dç÷yam . dvaø . 2 ÷ivanàràyaõayoþ dviø vaø .

#<hariharakùetra># naø hariharayoþ priyaü kùetram . gaïgàgaõóakãsaïgamàntikade÷asthe pàñaliputràduttarasyàü di÷i sthite tãrthabhede .

#<hariharàtmaka># puø 1 garuóe 2 ÷ivavçùe ca ÷abdaraø .

#<harãtakã># naø hariü pãtavarõaü phaladvàrà ità pràptà iõakta saüj¤àyàü kan goràø ïãù . 1 svanàmakhyàte vçkùe tasyàþ phalam aõ tasya lup . 2 harãtakãphale strã amaraþ . %<kadàcit kupità màtà nodarasthà harãtakã>% iti vaidyakam . cetakã÷abde 2962 pçø dç÷yam .

#<hareõu># strã hç--ainu . 1 reõukànàsagandhadravye amaraþ . 2 kulastriyàü . 3 satãle (mañara) puø mediø . svàrthe ka tatraiva .

#<hartç># triø hç--tçc . 1 haraõakàriõi . 2 caure 3 sårye ca pu0

@<[Page 5421a]>@
#<harman># naø hya + manin . jçmbhaõe (hàitolà) ÷abdaratnà balã .

#<harmita># triø harman + tàraø itac . 1 jàtajçmbhaõe ÷abdaraø 2 dagdhe 3 kùipte ca mediø .

#<harmya># naø hç--yata muñ ca . iùñakàkàùñhàdiracite dhaninàü gçhabhede amaraþ %<ramyaü harmyatalam>% iti prabodhaø .

#<harya># klame akaø gatau sakaø bhvàø paraø señ . haryati aharyãt .

#<haryakùa># puüstrãø hari piïgalamakùi yasya ùacsamàø . 1 siühe amaraþ . striyàü ïãù 2 kuvere ca jañàø .

#<harya÷va># puø harinàmà harivarõo và'÷vo'sya . indre .

#<harùa># puø hçùa--gha¤ . 1 sukhe amaraþ 2 iùñàdhigamajanyànande . 3 kandarpapitari pulastya uvàca . %<kandarpo harùatanayo yo'sau kàmo nigadyate . sa ÷aïkareõa saüdagdho hyanaïga tvamupàgataþ>% . vàmanapuø 5 aø . 3 kaliyugãyançpabhede harùacarite tatkathà dç÷yà .

#<harùaka># triø hçù--õic õvul . 1 harùakàrake . 2 parvatavi÷eùe ÷abdamàø .

#<harùaõa># puø harùayati abhãùñadànàt hçùa--õic--lyu . 1 viùkambhàdimadhye caturda÷e yoge jyoø . 2 harùakàrake triø . 3 netrarogabhede 4 ÷ràddhabhede 5 ÷ràddhadevabhede puø ÷abdacaø . hçùa--bhàve lyuñ . 6 harùe naø .

#<harùapada># naø 6 taø . nãlaø tàjakokte grahavi÷eùasya lagnàdisthànabhede . yathoktam %<nandatriùaólagnabhavarkùaputravyayà ilàddharùapadaü svabhoccam . tribhaü tribhaü sagnabhataþ krameõa strãõàü néõàü ràtridineùu teùu>% . harùasthànàdayo'pyatra . %<na harùasthànamà÷ritaþ>% nãlakaø .

#<harùamàõa># puø hçùa--tàcchãlye càna÷ . hçùñacitte amaraþ .

#<harùayitnu># puø hçù õic--itnu . 1 putre 2 svarõe naø mediø . 3 harùaõa÷ãle triø .

#<harùiõã># strã hçùa--õic--õini ïãp . 1 vijayàyàm 2 harùakàrake triø .

#<harùita># triø harùo jàto'sya itac . 1 jàtànande . 2 harùasthànagate grahe ca .

#<harùula># puüstrãø hçùa + ulac . 1 mçge striyàü ïãù . 2 kàmuke triø siø kauø . 2 harùaõa÷ãle triø .

#<hala># vilekhe bhvàø paraø sakaø señ . halati ahàlãt jvalàdiø halaþ hàlaþ

#<hala># naø halyate kçùyate'nena hala--gha¤arthe karaõe ka . làïgale amaraþ . kçùi÷abde 2198 pçø dç÷yam .

#<haladdã># strã hala--÷atç--halantaü kçùakamapi dàyati ÷ãdhayati dai--ka gauràø ïãù . haridràyàma ràjaniø .

#<haladhara># puø halaü dharati àyuthatvaüna kçùisàdhanatvena và dhç--ac . 1 balaràme ÷abdaraø . 2 kçùake triø %<unmålità haladhareõa padàvadhataiþ>% udbhañaþ .

#<halabhåti># strã halena halasàdhyà bhåtiþ . kçùivçttau ÷abdara0

#<halabhçt># puø halaü bibharti hç--kvip . 1 baladeve trikàõóaø 2 làïgaladhàrake ca .

#<halabhçti># puø upavarïe 1 munibhede trikàø . 2 halasya dhàraõe 3 kçùikàrye ca .

#<halà># avyaø heti lãyate là--ka . nàñyoktau 1 sakhãsambodhane amaraþ . 2 sakhyàü jañàø 3 pçthivyàü strã 4 jale ca strã ajayapàlaþ .

#<halàyudha># puø halena àyudhyati à + yudha ka . 1 baladeve amaraþ 2 bràhmaõasarvastràdigranthakàrake vidvadbhede ca .

#<halàha># puüstrãø . citrità÷ve hemacaø striyàü ïãù .

#<halàhala># puø haleneva àhalati vilikhati à + hala--ac . 1 viùabhede 2 brahmasarpe 3 a¤janàyàü mediø . 4 buddhabhede trikàø .

#<hali># puø hala--in . vçhaddhale ÷abdaraø .

#<halin># puø halo'styasàyudhatvena kçùisàdhanatvena và ini . 1 valaràme amaraþ 2 kçpake triø . halasya àkàro vidyate yasyà ïãp halinã (viùalàïgalà) 3 khàïgalãvçkùe ratnamàø iti . hasànàü samåhaþ ïãp 4 halasamåhe strã .

#<halipriya># puø 6 taø . 1 kadambavçkùe amaraþ . 2 madiràyàü strã ràjaniø .

#<halã># strã hala--in ïãp . kalikàrãvçkùe ràjaniø .

#<halãna># puø halàya hitaþ kha . ÷àkavçkùe (÷eguna) ÷abdacaø .

#<halã(ma)saka># puø pàõóurogabhede %<yadà tu pàõóorvarõaþ syàddharita ÷yàvapãtakaþ . balotsàhaþ kùayastantràmandàgnitvaü mçdujvaraþ . strãùvaharùo'ïgamarda÷ca ÷vàsatçùõàrucibhramàþ . halã(ma)sakaü tadà tasya vidyàdanilapittataþ>% bhàvapraø .

#<halã÷à># strã halasya ã÷à ÷akaø . làïgaladaõóe .

#<halya># triø halaü halakarùaõamarhati tasyedaü và yat . 1 halakarthaõayogye kùetràdau amaraþ . 2 halasambandhini ca . halànàü samåhaþ yat . 3 halasamåhe strã amaraþ .

#<halla># vikà÷e bhvàø paraø akaø señ bhànudãkùitaþ . hallati ahallãt .

#<hallaka># naø halla--õvul bhànudãkùitaþ . hala--sampaø bhàve kvip halaü làti là--ka . saüj¤àvàü kan và . raktakahlàre (helà) amaraþ .

#<hallãùa># naø hala--kvip lagha--ac pçùoø karmaø . strãõàü maõóalikàkàrançtye . tataþ svàrthe ka . tatraiva . %<maõóalena tu yannçtyaü strãõàü hallãùakantu tat>% hemacaø 2 ràsakrãóàyà¤ca tallakùaõaü yathà %<pçthuü suvçttaü masçõaü vitastimàtronnataü kau vinikhanya ÷aïkukam . àkramya padbhyàmitaretarantu hastairbhramo'yaü khalu ràsagoùñhã>% harivaüø ñãø nãlakaõñhaþ .

#<hava># puø hu--ap hve--ap saüpraø pçùoø và . 1 yaj¤e 2 àj¤àyàü 3 home 4 àhvàne ca amaraþ .

#<havana># naø hu--bhàve lyuñ . home devàdyudde÷ena mantrapårvakaü vahnau haviþprakùepe ÷abdacaø .

#<havanã># strã håyate'syàü hu--àdhàre lyuñ ïãp . yaj¤akuõóe trikà0

#<havanãya># triø hu--karmaõi anãyar . homãyadravye .

#<havà># avyaø ha ca và dvandvaø . prasiddhàrthe .

#<havira÷ana># puø havira÷nàti a÷a--yuc . 1 vahnau hemacaø . 2 citrakavçkùe ca . bhàve lyuñ . 3 ghçtabhojane naø .

#<havirgandhà># strã haviùo gandho yasyàm . ÷amyàü (÷àüi) ràjaniø .

#<havirgeha># naø haviùo geham . yaj¤amaõóapasannikçùñasthe havanãyadravyasthàpanàrthe gehabhede hemacaø .

#<havirmantha># puø haviùe mathyate'sau mantha--karmaõi gha¤ . gaõikàrãvçkùe ratnamàø .

#<haviùya># naø haviùe hitam yat . 1 vçte hemacaø . smçtyukte haimantikàdàvanne ca %<cerurhaviùyaü bhu¤jàmàþ>% bhàgaø 10 . %<nàrikelaphala¤caiva kadalãü lavalãü tathà . àmbamàmalaka¤caiva panapa¤ca harãtakãm . pratàntarapra÷asta¤ca haviùyaü manvate budhàþ>% tiø taø agastyasaühità .

#<haviùyànna># naø karmaø . %<haimantikaü sità'svinnaü dhànyaü mudgàstilà yavàþ . kalàyakaïgunovàrà vàståkaü hilamocikà . ùaùñikà kàla÷àka¤ca målakaü kemuketarat . lavaõe sindhusàmudre gavye ca dadhisarpiùã payo'nuddhçtasàra¤ca panasàmraharitakã . tintióã jãraka¤caiva nàgaraïga¤ca pippalã . kadalã lavalo dhàtrã phalànyaguóamaikùavam . atailapakvaü munayo haviùyànnaü pracakùate>% ityukte vratàdo bhakùyadravyabhede .

#<havis># naø håyate hu--karmaõi asun . 1 ghçte amaraþ 2 havanãvahavyamàtne ca %<vapàyà medaso haviùo'nubråhãti>% ÷rutiþ . %<munyannàni payaþ somo màüsaü yaccànupaskçtam . akùàralavaõa¤caiva prakçtyà havirucyate>% ÷ràø taø ukte 3 dravyabhede . bhàve asut . 3 home!

#<havya># naø hu--karmaõi yat . 1 devayomyànne amaraþ . 2 havanãyadravye triø . bhàve yat . 3 home naø .

#<havyapàka># puø havyàya homàya pàko yasya . homàrthaü dugdhaghçtàddimi÷rite svinne anne carau amaraþ .

@<[Page 5422b]>@
#<havyavàha># puø havyaü vahati devàn vaha--aõ . 1 agnau ratnamàø 2 citrakavçkùe ca .

#<havyavàhana># puø havyaü vàhayati vaha--õic--lyu . 1 vahnau amaraþ . 2 citrakavçkùe ca .

#<havyà÷a># puø havyama÷nàti a÷a--aõ . 1 vahnau ÷abdaraø 2 citrakavçkùe . lyu . havyà÷ano'pyubhayatra puø hemacaø .

#<hasa># hàse bhvàø paø akaø señ edit sici na vçddhiþ . hasati ahasãt . doùadar÷anapårvakahàse tu sakarmakaþ %<sthitàvahasyeva puraü maghonaþ>% iti bhaññiþ .

#<ha(hà)sa># puø hasa--ap gha¤ và . hàsye sukhavikà÷anabhede amaraþ .

#<hasana># naø hasa--bhàve lyuñ . prãtyàmukhakaposàdervikà÷ane hàsye

#<hasantã># strã hasa--jha ïãù . aïgàradhànikàyàü amaraþ . 2 mallikàbhede 3 ÷àkinãbhede ca mediø . hasa--÷atç--ïãp . hasat 4 hàsini triø striùàm ïãp .

#<hasita># naø hasa--bhàve kta . 1 hàsye kartari kta . 2 kçtahàsye 3 vivaka÷ite ca triø . hàsya÷abde dç÷yam .

#<hasta># puø hasa--tan na iñ . 1 dehàvayavabhede (hàta) amaraþ . 2 caturviü÷atyaïgulaparimàõe %<yabodarairaïgulamaùñasaükhyairhasto'ïgulaiþ ùaóguõitai÷caturbhiþ>% lãlàø . 3 hasti÷uõóe ca . 4 a÷vinyàdiùu trayoda÷e nakùatre puüstrãø mediø a÷leùà÷abde pçø dç÷yam . %<jàhnavã hastayoge>% iti puràõam . %<puùyà hastà tathà sràtiþ>% jyoø . ke÷avàcakàt paraþ . 5 samåhe . ke÷ahastaþ . %<hastadattà÷ca ye snehà lavarõavya¤janàni ca . dàtàraü nopatiùñhante bhoktà bhuïkte tu kilviùam . tasmàdantaritaü kçtvà parõenàtha tçõena và . pradadyàt na tu hastena nàyasena kadàcana>% ÷raø taø .

#<hastajoói># puø hastaü juóati juóa in . (hàtajoóà) vçkùe ràjaniø .

#<hastapuccha># naø 6 taø . hastàvayavabhede (hàtera poüchà) . trikà0

#<hastavàraõa># naø 3 taø . màraõodyatasya nivàraõe amaraþ .

#<hastavinya># naø hastasya vimbaü yatra . stràsake candanàdinà dehavisepanavi÷eùe hemacaø .

#<hastasiddhi># strã hastasya tatkarmaõaþ siddhiryataþ . vetane ÷rã

#<hastasåtra># naø hastasya såtramiva . valaye hemacaø .

#<hastàmalaka># naø hastasvitamàmalakam . àmalakyàþ phalaü tadiva và . 1 karàvasthitàmalakaphale tadvat 2 anàyàsalabhye padàrthe ca . karàmalakàdayo'pyatra . 3 vedàntaprasiddhagranthabhede ca .

#<hastika># naø hastinàü samåhaþ kan . hastipamåhe ÷abdaraø .

@<[Page 5423a]>@
#<hastikanda># puø hastã tatpadamiva kando'sya . svanàmakhyàte kandabhede (hàtikàüdà) ràjaniø .

#<hastikara¤ja># puø hastãva mahàn kara¤jaþ . mahàkara¤je ràjani0

#<hastikarõa># puø hastinaþ karõa iva parõamasya ac . 1 eraõóavçkùe 2 palà÷abhede 3 gaõadevatàbhede mediø . 4 hastikande 5 raktairaõóe ca ràjaniø . svàrthe ka tatràrthe . 6 taø . 6 gajavya karõe .

#<hastikarõadala># puø hastinaþ karõa iva dalamasya . palà÷abhede amaraþ .

#<hastikoli># puø hastãva koliþ . vadarãbhede ratnamàø .

#<hastighoùà># strã hastãva vçhavã ghoùà . vçhadvàùàyàm madanapàlaþ .

#<hastighoùàtakã># strã hastãva vçhatã ghoùàtakã . hastighoùàyàm ràtramàø .

#<hasticàriõã># strã hastãva carati care--õini ïãp . mahàkara¤je ràjaniø .

#<hastidanta># puø 6 taø . 1 karidante . tadàkàro'styasya ac . 2 målake naø ràjaniø . tatràrthe puø ÷abdaraø . 3 gçhabhittinikhàtàrdhe kàùñhanirmitakalikàkàre ùadàrthe nàgadantàdayo'pyatra .

#<hastidantaphalà># strã hastidanta iva phalamasyàþ . ervàrau karkañãbhede ràjaniø .

#<hastin># puø hastaþ ÷uõóàdaõóo'styasya . 1 gaje 2 candravaü÷ye nçpabhede ca . %<suhotrasyàpi dàyàdo hastã nàma babhåva ha . tenedaü nirmita pårvaü puraiva hastinàpuram . hastina÷caiva dàyàdà strayaþ paramadhàrmikàþ . ajamãóo dvimãóha÷ca purumãóhastathaiva ca>% harivaüø 20 aø .

#<hastinakha># puø hastino makha iva hastimà na khanyate na¤ + khana--óa và . 1 puradvàrasye mçtkåñe amaraþ . 2 durgadvàràvarodhanàrthe nimnonnate svàtoddhçte mudrà÷au ca bharataþ .

#<hastinàpura># naø hastinà tadàkhyagçpeõa cihnitaü tatkçtatvàt puram aluksaø . (dillã) purabhede .

#<hastinã># strã hastinaþ yoùà ïãp . 1 kariõyàm gajayoùiti caturvidhastrãmadhye 2 strãvi÷eùe tallakùaõaü yathà %<sthålàdharà sthålanitambabhàgà sthålàïgulã sthålakucà su÷ãlà . kàmotmukà gàóharatipriyà ca nitambakharvà khalu hastinã syàt>% %<haye tuùñà ca hastinã>% ratima¤jarã . 3 haññavilàsinyàü ÷abdacaø .

#<hastipa># puø hastinaü pàti pà--ka . hastyàrohe amaraþ . svàrthe ka tatraiva .

#<hastipattra># puø hastã tatkarõa iva pattramasya . hastikandavçkùe ràjaniø .

#<hastiparõikà># strã hastã tatkarõa iva parõamasyàþ kap ata ittvam . ràjakoùàtakyàm ràjaniø .

#<hastiparõã># strã hastã tatkarõa iva parõamasyà ïãù . 1 morañàlatàyàü ratnamàø . 2 karkañyà¤ca ràjaniø .

#<hastimada># puø 6 taø . 1 karikaraniþsçtamadajale . sa iva . 2 gandhadravyabhede ca ràjaniø .

#<hastimalla># puø hastisu mallaþ . 1 airàvatagaje . 2 gaõe÷e 3 ÷aïkhe 4 nàge ca mediø .

#<hastirohaõaka># puø hastãva rohate lyu svàrthe ka . mahàkara¤je ràjaniø .

#<hastilodhraka># puø hastãva làdhraþ svàrthe ka . làdhrabhede ràjani0

#<hastiviùàõã># strã hastiviùàõaü gajadantastadàkàraþ madhyabhàgaþ (thoóa) yasyàþ gauràø ïãù . 1 kadalyàm ràjaniø .

#<hasti÷uõóà(õóã)># strã hasti÷uõóastadàkàro'styasyàþ ac và gauràø ïãù . (hàti÷uóà) vçkùe ràjaniø .

#<hasti÷yàmàka># puø hastãva sthålaþ ÷yàmàkaþ . sthåla÷yàmàke ràjaniø .

#<haste># avyaø hasta + e . 1 pàõau ityarthe 2 svãkàre ca hastekçtya kçtvà và .

#<hastya># triø hastrena mçhãtaþ dattaþ kçto và yat . 1 hastagçhãte 2 pàõidatte 3 pàõikçte siø kauø .

#<hastyadhyakùa># puø 7 taø . gajàdhyakùe gajarakùaõàdo niyukte %<hasta÷ikùàvidhànàj¤o vanyajàtivi÷àradaþ . kle÷akùamastathà ràj¤o gajàdhyakùaþ pra÷asyate>% matsyapuø 189 aø .

#<hastyàroha># puø hastinamàrohati à + ruha aõ . hastipake amaraþ .

#<hasra># triø hasa--karmaõi ra . mårkhe uõàø .

#<hahala># avyaø heti halati . hàlàhale sthàvaraviùabhede ÷abdacaø .

#<hahà># puø heti ÷abdaü jahàti hà--kvip . gandharvabhede ÷abdamà0

#<hà># tyàge juø paø saø aniñ . jahàti jahati jahi ahàsãt hãyate odit niùñhàtasya naþ hãnaþ hàniþ .

#<hà># gatau juø àø saø aniñ odit niùñhàtasya naþ . jihãte ahàsiùña jahe hànam .

#<hà># avyaø hà--kà . 1 viùàde 2 ÷oke 3 pãóàyàm amaraþ 4 katsàyà¤ca mediø . hà÷abdasya nindàparatve tadyoge ùaùñyarye dvitãyà %<hà lokaü ke÷avadviùam>% vopadevaþ . nindanãyaparatve na, hà pitaþ! kvàsi vaidehi! bhaññiþ .

#<hàïgara># puüstrã hà viùàdàya pãóàyai và aïgaü ràti rà--ka . svanàmakhyàte jalajantubhede ÷abdacaø striyàü ïãù .

#<hàñaka># naø haña--lyul . 1 de÷abhede 2 tatraje svarõe tannàmanàmake dhustuye ca amarakoùaþ . 4 svarõanirmite triliïgaþ .

#<hàñake÷vara># puø godàvarãtãrasthe ÷ivaliïgabhede yathà %<etasminnantare pràptàþ sarva evarùipàrthivàþ . draùñuü trailokyabhartàraü tryambakaü hàñake÷varam . tataþ kapivaraþ pràpto ghçtàcyà saha sundari! . snàtvà godàvarãtãrthe didçkùurhàñake÷varam>% vàmanapuø 62 aø .

#<hàtra># naø hà--karaõe tral . vetane siø kauø . pçùoø . hàntra . maraõe uõàdiø .

#<hàna># naø hà--bhàve kta . parityàge %<himahànakçtà na kçtà kvacana>% bhaññiþ .

#<hàni># strã hà--ktin tasya niþ . 1 kùatau 2 apacaye ca jañà .

#<hàputrã># strã hà iti rabaþ putràya yasyàþ ïãp . pakùibhede hàràø . svàrthe ka hrasvaþ . tatràrle trikàø .

#<hàyana># puø ambu jahàti hà--lyu--niø . 1 vrãhau bhàvaü jahàti hà--lyu--niø . 2 vatsare puüstrãø amaraþ . 3 agni÷ikhàyàü strã mediø .

#<hàra># puø hç--karmaõi gha¤ . 1 muktàmàlàbhede amaraþ %<hàro nàropitaþ kaõñhe>% iti sãtàvàkyam . 2 yuddhe mediø . haratãti kartari gha¤ õa và . 3 bhàjake %<anyonya hàràbhihatau haràü÷au>% iti lãlàø .

#<hàphikà># strã jçmbhàyàü (hàitolà) hàràø .

#<hàraka># puø hç--õvul . 1 core 2 kitave 3 gadyabhede 4 vij¤ànabhede mediø . 5 ÷àkhoñhakabhede ÷abdacaø . 6 bhàjakàïke ca . 7 haraõakartari triø .

#<hàrahàrà># strã hàra iva harati àkhàdanàt hç--õa . kapiladràkùàyàm ràjani0

#<hàrahårà># strã hve--kvip håþ hàra iva huvaü ràti rà--ka . 1 dràkùàyàm halàø . 2 madye puø mediø .

#<hàràvalã># strã hàra ivàvalã . muktàvalyàü %<÷çïgàrahàràvalo>% iti gaïgàstavaþ . 2 puruùottamakçte koùabhede ca .

#<hàri(rã)># strã hç--õic--in và ïãp . 1 dyåtàdibhaïge 2 tatparàjaye 3 pathikasamåhe ca mediø . ïãvalaþ 4 muktàyàü strã ÷abdamàø .

#<hàrikaõñha># puüstrãø hàrã manoharaþ kaõñhastadravà yasya . kokile mediø striyàü ïãù .

#<hàrita># puüstrãø hç--õic--kta . hàrãte pakùibhede jañàø striyàüïãù . harideva svàrthe aõ . haridvarõe puø .

#<hàritaka># naø hàritena haridvarõana kàyati kai--ka . ÷àker÷abdara0

#<hàridra># puø haridrayà raktaþ aõ . 1 kadambavakùe tatpuùpasya pãtapràyatvàt tathàtvam . 2 haridrayà rakte triø mediø .

#<hàrin># triø hàro'styasya ini hç--õini và . 1 hàrake 2 hàravi÷iùñe 3 manohàriõi ca . %<hàrãõyabalànàü hàrãõyabalànàm>% bhaññiþ striyàü ïãp .

#<hàrila># puüstrãø hç--õic ilac . khanàmakhyàte khagabhede ràjaniø striyàü jàtitvàt ïãù .

#<hàrãta># puø hç--õicbà0--ãtac . smçtikartari munibhede . 2 pakùibhede 3 kitave ca mediø . svàrthe ka . hàrilakhage (harela) ràjaniø .

#<hàrda># naø hçdayasya karma yuvàø aõ hçdàde÷aþ . 1 snehe 2 premaõi amaraþ . hçdi bhavaþ vidito và aõ . 3 hçdayasthe 4 hçdayavedye ca triø hàrdavidyà ÷àø bhàø .

#<hàrya># puø hriyate'sau hç--õyat . 1 vibhãtakavçkùe 2 haraõãye triø mediø .

#<hàla># puø halo'styasya aõ hala eva và aõ . 1 balaràme trikàø . 2 hale ca mediø . 3 ÷àlivàhanançpe hemacaø .

#<hàlaka># puø hàla + saüj¤àyàü kan . pãtaharitavarõà÷ve hamacaø .

#<hàlaha(hà)la># naø halàhala pçùoø . hàlàhalaviùe ÷abdara

#<hàlà># strà hala--gha¤ . 1 madye amaraþ 2 tàlarasaje (tàói) madye ca ràjaniø .

#<hàlàhala># puünaø hàleva halati hasa--ac . 1 sthàvaraviùabhede ÷abdaraø . 2 koñabhede ca puø ràjaniø . 2 madye strã tatra ïàù ràjaniø . %<gostanàbhaphalà gucchastàlapatracchadastathà . tejasà yasya dahyante samãpasthà druùàdayaþ . asau hàlàhalo j¤eyaþ kiùkindhàyàü himàlave . dakùiõàbdhitañe de÷e koïkaõe'pi ca jàyate>% bhàvapraø .

#<hàlika># triø halena svanati halaþ praharaõamasya tasyedaü và ñhak ñha¤ và . 1 halakarùake 2 halena yoddhari 3 halasabhyandhini ca amaraþ .

#<hàlinã># strã hala--õini ïãp . sthålapallyàü hemacaø .

#<hàlã># strã hala--iõ ïãp . kaniùñhàyàü ÷yàlikàyàm hamacaø .

#<hàlu># puø hala--uõ . dante trikàø .

#<hàva># puø hve--bhàve gha¤ niø sampraø hu--karaõe gha¤ . 1 àhvàne 2 strãõàü ÷çïgàrabhàvaje ceùñàbhede ca amaraþ . %<yuvàno'nena håyante nàrãbhirmadanànale . ato nirucyate hàvaste vilàsàdayo matàþ>% bharatadhçtavàkyam . %<grãvàrecakasaüyukto bhrånetràdivikà÷akçt . bhàvàdãùatprakà÷o yaþ sa hàva iti kathyate>% ujvalamaõiþ .

#<hàsa># puø hasa--bhàve gha¤ . hàsyasthàyibhàvake rasabhede tatsvaråpaü sàø daø %<vikçtàkàravàgve÷aceùñàdeþ kuhakàdbhavet . hàso hàsyasthàyibhàvaþ ÷vetaþ pramathadaivataþ . vikçtàkàravàk ceùñaü yadàlokya hasejjanaþ . tadatràlambanaü pràhusta cceùñoddãpanaü matam . anubhàvo'kùisaïkocavadanasmeratàdikaþ . nidràlasyàbahitthàdyà atra lyurvyabhicàriõaþ>% .

#<hàsas># puø hasa--õic asun . candre vedaniø .

#<hàsikà># strã hasa--bhàve õvul . hàsye hemacaø .

#<hàstika># naø hastinàü samåhaþ vuõ . 1 hastisamåhe amaraþ . hàstanamàrohati ñhak . 2 hastyàrohe .

#<hàstina># naø hastinà nçpeõa nirvçttam nagaram aõ saüyo gaparatvàdino nañilopaþ . hastinàpure trikàø . hàsinà idaü hastinaþ parimàõaü và aõ . 2 hastisambandhini 3 hastiparimàõe ca triø .

#<hàsya># naø hasa--õyat . 1 hàse hasane amaraþ 2 alaïkàrokte rasabhede ca . %<akampaü hasitaü ÷reùñhaü mãlitàkùamaghàpaham . asakçddhasitaü duùyet tat sonmàdasya naikadhà>% gàruóe 66 aø . %<jyeùñhànàü smitahasite madhyànàü vihasitàvahasite ca nãcànàmapahasitaü tathà'tihasita¤ca ùaóbhedàþ>% . %<ãùadvikàsi nayanaü smitaü syàt spanditàdharam . ki¤cit lakùyadvijaü tatra hasitaü kathitaü budhaiþ . madhurasyaraü vihasitamàsya÷iraþkampamavahasitam . apahasitaü sàsràkùaü vikùiptàïgaü bhavatyatihasitam>% sàø daø .

#<hàhà># puø heti ÷abdaü jahàti kvip . 1 devagandharvabhede amaraþ . asun hàhas ÷abdo'pi tatràrthe marataþ . hà--dvitvam 2 visyaya÷abde 3 ÷oka÷abde ca abdhaø mediø .

#<hàhàkàra># puø hàhà ityasya kàraþ kç--bhàve gha¤ . 1 yuddha÷abde 2 ÷okadhvanau ca .

#<hi># bardhane gatau ca svàø paraø sakaø aniñ . hinoti ahaipãt jighàya .

#<hi># avyaø hà--hi--và ói . 1 hetau 2 avadhàraõe amaraþ . 3 vi÷eùe 4 pra÷ne 5 sambhrame 6 hetåpade÷e 7 asåyàyàü ca mediø 8 pàdapåraõe 9 ÷oke ca ÷abdaraø .

#<hiüsaka># puø hinsa--õvul . 1 vyàghràdau hiüsne pa÷au 2 ÷atrã ca 3 àtharvaõe vipre 4 hiüsàkàrake triø ÷abdaraø . %<bhoktànumantà saüskartà krayivikrayihiüsakàþ . upahartà vàtayità hiüsakà÷càùñadhà matàþ>% kà÷ãkhaø .

#<hiüsà># strã hinasa--a . 1 badhe mediø . 2 cauryàdikarmaõi ca amaraþ . %<hiüsà caiva na kartavyà vaidhahiüsà tu ràjasã . bràhmaõaiþ sa na kartavyà yataste sàttvikà matàþ>% vçha nmanuþ . vaidhahiüsà÷abde 4975 pçø dç÷yam .

#<hiüsàru># puø hinsa--àru . vyàghre trikàø .

#<hiüsàlu># puø hisà + astyarthe àlu . 1 hiüsà÷ãle uõàø . 2 kukkure puø hàràø .

#<hiüsãra># puø hiüsà--ãran . 1 vyàghre 2 khage ca uõàø .

#<hiüsra># triø hinsa--ra . 1 hiüsà÷ãle amaraþ . 2 ùore 3 bhaye 4 bhãmasene 5 hare puø uõàø . 6 màüsyàü 7 kàkàdanyàü 8 jañàmàüsyàm 9 eluvàlukàyàü 10 gavedhukàyàü 11 siràyàm 12 nàóyàü ca strã ÷abdacaø .

#<hikka># kåjane bhvàø uø aø señ . hikkati te ahikkãt ahikkiùña .

#<hikka># hisàyàü cuø àø sakaø señ . hikkayate ajihikkata .

#<hikkà># strã higiti ÷abdaü karotãti pçùoø . rogabhede (hecakã) amaraþ . tannidànàdikaü bhàvapraø uktaü yathà atha hikkàdhikàraþ . tatra hikkàyàþ viprakçùñaü nidànamàha %<vidàhiguruviùñambhiråkùàbhivyandibhojanaiþ . ÷ãtapànà÷anasnànarajodhåmàttathà'nilaiþ . vyàyàmakarmabhàràdhvavegàghàtàpatarpaõaiþ . hikkà ÷vàsa÷ca kàsa÷ca nçõàü samupajàyate>% . apatarpaõamana÷anàdi . saüpràptimàha %<vàyuþ kaphenànugataþ pa¤ca hikkàþ karoti hi . annajàü yamalàü kùudràü gambhãràü mahatãü tathà>% . sàmànyalakùaõamàha %<muhurmuhurvàyurudeti sasvanaþ yakçtplihàntràõi mukhàdivàkùipan . sadoùavànà÷u hinastya ÷ånyatastatastu hikketyamidhãyate budhaiþ>% . vàyuratna sodànaþ pràõo boddhavyaþ . udeti årdhvaü yàti . sasvanaþ ÷abdavàn . årdhvagamanaüvi÷inaùñi yakçdityàdi pliha iti ÷abdo'pyasti dãrghatva vikalpàt . sukhàditi lyab lope pa¤camã tena yakçtplãhàntràõi mukhamànãya àkùipan niþsàrayan ivetyarthaþ . vàyuþ doùavàn doùo'tra kaphaþ tadvàn vàyuþ kaphenànugata iti sampràptiþ . hinastrãti hikkà pçùodaràditvàdråpasiddhiþ higiti ÷abdaü karotãti và . pårvaråpamàha %<kaõñhoralorguruttha¤ca vadanasya kapàyatà . hikkànàü pårvaråpàõi kukùeràñopa eva ca>% . vadanasya kaùàyatà vàtàt . annajàlakùaõamàha %<pànànnairatisaüyuktaiþ sahasà pãóito'nalaþ . hikkayatthårdhago bhåtvà tàü vidyàdannajàü bhiùak>% anilaþ pràõo vàyuþ . yamalàliïgamoha %<ciresa yamalairvegairyà hikkà sampravartate . kampayantã ÷irogrãvàü yamalàü tàü vinirdi÷et>% . kùudràmàha %<vikçùñakàlairyà vegairmandaiþ samabhivartate . kùudrikà nàma sà hikkà jatrumålaü pradhàvati>% . vikçùñakàlaiþ cireõa . jatruþ kakùo rasoþ sandhiþ . bhamãràmàha %<nàbhipravçttà yà hikkà ghorà gambhãranàdinã . anekopadravavatã gambhãrà nàma sà smçtà>% . anekopadravavatã tçùõàjvaràdiyuktà . mahatãmàha %<marmàõi pãóayantãva satataü yà pravartate . mahàhikketi sà j¤eyà sarvagàtraprakampinã>% . marmàõi vastihçdaya÷iraþprabhçtãni . asàdhyatvamàha àyamyate hikkito yasya deho dçùñi÷cordhvaü tàmyate nityameva . kùãõo'nnadviñ kùauti ya÷càtimàtraü tau dvau càntyau varjayeddhikkavantau . àyamyate vistàryata iva tau dvàviti àyamyata ityàdinà nityamevetyantenaiko hikkamànaþ . kùãõa ityàdinà'timàtramityantenàparaþ . tau dvau antyau ca gambhãrayà mahatãhikkayà hikkamànau varjayet . apara¤ca %<atisa¤citadoùasya bhaktadveùa kç÷asya ca . vyàdhibhiþ kùãõadehasya vçddhasyàtivyavàyinaþ . àyàsàcca samutpannà hikkà hantyà÷u jãvitam . yamikà ca pralàpàrtimohatçùõàsamanvità>% . sàdhyatvamàha %<akhãõasyàpyadãnasya sthiradhàtvindriyasya ca . tasya sàdhayituü ÷akyà yamikà hantyato'nyathà>% .

#<hiïgu># naø himaü gacchati gama--óu niø . (hiï) ràmañhade÷odbhave vçkùe amaraþ yasya niryàso hiïgudravyam . %<hiïgåùõaü pàcanaü rucyaü tãkùõaü vàtabalàsahçt . rase pàke ca kañukaü snigdha¤ca vahnidãpanam . ÷ålagulmodarànàhakçmidhnaü pittavardhanam>% bhàvapraø . %<hiïgu tãkùõaü kañurasaü ÷ålàjãrõavibandhanut . laghåùõaü pàcanaü snigdhaü dãpanaü kaphavàtajit>% ràjavaø . 2 vaü÷apatre bhàvapra0

#<hiïgunàóikà># strã hiïguna nàóã iva nàóã yasyàþ kap . nàóãhiïgau ràjaniø .

#<hiïguniryàsa># puø hiïguna iva niryàso'sya . 1 nimbavçkùe amaraþ 6 taø . 2 hiïguvçkùaniryàse ca (hiï) .

#<hiïgupatra># puø hiïguna iva pattramasya . 1 iïgudãvçkùe ràjaniø (hiïpàta) 2 vçkùabhede strã ïãp marataþ .

#<hiïguparõo># hiïguna iva parõamasyàþ gauràø ïãù . vaü÷apa tryàm ratnamàlà .

#<hiïgula># puünaø hiïgu tadvarõaü sàti sà--ka . raktavarõe varõakadravyabhede amaraþ 2 vàrtàkyàü 3 vçhatyà¤ca strã ïãù varõakabhede tasya ÷odhanàñikaü bhàvapraø uktaü yathà %<meùãkùãreõa daradamamlavargai÷ca bhàvitam . sapta vàràn prayatnena ÷uddhimàyàti ni÷citam>% . evaü ÷ãdhitasya hiïgulasya guõàþ . %<tiktaü kçùàyaü kañu hiïgulaü syànnetràmayaghnaü kaphapittahàri . hçllàsakaõóåjvarakàmalàü÷ca plàhàmavàtau ca garaü nihanti>% . atha hiïgulàdrasàkarùaõavidhiþ %<nimbårasairnimbapatrarasairvà yàmamàtrakam . ghçùñvà daradamårdhantu pàtayet såtayuktivat . tatrordhapiñharãlagmaü gçhõãyàdrasamuttamam . ÷uddhameva hitaü såtaü sarvakarmasu yojayet>% . tallakùaõaü darada÷abde 3471 pçø dç÷yam . satãdehabrahmarandhrapàtasthàne 4 de÷avi÷eùe strã (hiïlàñ) . %<brahmarandhraü hiïgulàyàü devatà bhãmalocanà . koñabã sà mahàmàyà triguõà yà digambarã>% pãñhamàø .

#<hiïgulu># puünaø hiïgu tadvarõaü làti là--óu . (hiïgula) varõakadravye amaraþ .

#<hiïgusiràñikà># strã hiïguna iva siràü pattrasiràmañati aña--õvul ata ittvam . vaü÷apattryàm ratnamàø .

#<hiïgåla># naø hiïgula + pçùoø . madhuramåle (àlu) ÷abdacaø .

#<hijja># puø hitoti hi--kvip tathà san jàyate jana--óa karmaø . hijjavavçkùe ÷abdaraø .

#<hijjala># puø hi--kvip hit hitakàri jalaü yasya . vçkùabhede (hijala) jañà0

#<hi¤jãra># puø hastipàdabandhe hemacaø .

#<hióa># gatau bhramaõe bhvàø àø sakaø señ idit . hiõóate aühiõóiùña .

#<hióimba># puø 1 ràkùasabhede sa hi bhãümena hataþ 2 tadbhaginyàü strã

#<hióimbajit># hióimbaü ràkùasabhedaü jitavàn ji--kvip . bhãmasene hióimba÷atruprabhçtayo'pyatra .

#<hióimbàpati># puø 6 taø . 1 hanumati ÷abdaraø 2 bhãmasene bhàraø àø .

#<hiõóana># naø hiói--lyuñ . 1 bhramaõe 2 ramaõe mediø . 3 lekhane ca vi÷vaþ .

#<hiõóika># puø hiói--in hiõóo kàyati kai--ka . lagnàcàrvye hàrà0

#<hiõói(õóã)ra># puø hiói--iran ãran và . 1 samudraphene amaraþ . 2 vàrtàkau 3 puruùe mediø 4 rucake ca uõàø .

#<hiõóã># strã hiói--in ïãp . durgàyàü trikàø .

#<hiõóãpriyatrama># puø 6 taø . ÷ive ÷abdaraø hiõóãpatyàdayo'pyatra .

#<hita># triø dhà--kta hi--kta và . 1 gate 2 pathye 3 iùñasàdhane 4 maïgale ca .

#<hitaka># puø hita + syàrthe ka . ÷i÷au ràjaniø .

@<[Page 5427a]>@
#<hitakàrin># triø hitaü karoti kç--õini . ÷ubhakàrare .

#<hitapraõã># puø hitaü praõayati pra + õã kvip . càre ÷abdaraø .

#<hitàvalã># strã hitam àvalayati à + vala--in ïãp oùaùibhede amaraþ .

#<hitaiùin># triø hitamicchati iùa--õini . hitecchà kàriõi striyàü ïãp .

#<hitopade÷a># puø hitasya iùñasàdhanasya upade÷aþ . 1 hitasya upade÷e viùõu÷armakçte 2 nãtigranthabhede ca .

#<hintàla># puø hãnastàlo yasmàta pçùoø . (heütàla) vçkùe amaraþ %<hintàlo madhuràmla÷a kaphakçt pittadàhanut . ÷ramaø ùõàpahàrã ca ÷i÷iro vàtadoùakçt>% ràjaniø .

#<hindola># puø hillola + gha¤ pçùoø . 1 ÷ràvaõa÷uklapakùavihite dolanayantreõa bhanavato dolanaråpe 2 utsavabhede 3 ràgabhede ca saïgãtadàø . 4 dolàyàü strã svàrthe ka . yànabhede jañàø .

#<hindu># puø hãnaü daùayati duùa + óu pçùoø . jàtibhede . %<pa÷cimàmnàyamantràstu proktàþ pàrakhabhàùayà . aùñottara÷atà÷ãtiryeùàü saüsàdhanàt kasau . pa¤ca khànàþ saptamãrà nava ÷àhà mahàbalàþ . hindudharmapraloptàro jàyanve cakravartinaþ . hãna¤ca dåùayatyeva hindurityucyate priye! . pårvàmnàye nava÷ataü ùaóa÷ãtiþ prakãrtitàþ . phiriïgabhàùayà mantràsteùàü saüsàdhanàt kalau . adhipà maõóalànà¤ca sagràmeùvaparàjitàþ . irejà navaùañpa¤ca laõórajà÷càpi bhàvinaþ>% merutantre 23 praø . apramàõamidam .

#<hima># naø hi--mak . 1 àkà÷acyute jalaka÷ce 2 ÷ãtalaspar÷e 3 tadvati triø amaraþ . 4 såkùmailàyàü 5 reõukàyàü 6 bhadramustàyàm 7 nàgaramustàyàü 8 pçkkàyàü 9 caõikàyàü ca strã ràjaniø . 10 agrahàyaõapaupamàsàtmake çtubhede 11 candanavçkùe puø hemacaø 12 karpåre puø ràjaniø .

#<himaka># puø himena kàyati kai--ka . vikaïkatavçkùe ràjaniø .

#<himakara># puø himaþ karaþ kiraõo yasya hima karoti niùevaõàt kç--ac và . 1 candre 2 karpåre ca ràjaniø . himakiraõàdayo'pyatra .

#<himakåña># puø himasya kåñaü yatra . 1 ÷i÷irartau ràjaniø himapracura kåñamasya . 2 himagirau himàlayaparvate .

#<himagiri># puø himamayo niriþ himapradhàno và giriþ . himàlayaparvate himaparvatàdayo'pyatra .

#<himaja># puø himàt himàlayàt jàyate jana--óa . 1 mainàkaparvate . 1 pàrvatyà 2 ÷añhyàü strã mediø . hime himakàle jàyate jana--óa . 4 kùãriõyàü latàyàü strã ràjaniø .

#<himajhaõñi># puø jhañi in 6 taø . kujjhañau hàràø .

#<himataila># puø himavãryaü tailam . karpårajàte taile ràjaniø .

#<himadugdhà># strã himavãryakaraü dugdhamasyàþ . kùãriõyàm ràjaniø .

#<himadurdina># naø himahetukaü durdinam ÷àkaø . himapàtena duþkhakare dine kujjhañikàyuktadine trikàø .

#<himadruma># puø himapradhàne jàyamànaþ drumaþ . nimbavçkùe ràjani0

#<himaprastha># puø himaþ ÷ãtalaþ prastho yasya . himàlayaparvate hemacaø .

#<himabàluka># puø himamayã bàlukeva aü÷o yasya . karpåre ràjaniø .

#<himabàlukà># strã himasya bàlukeva . karpåre amaraþ .

#<himavat># puø himàni pràcuryeõa santyasya matup masya kaþ . himàlayaparvate hemacaø .

#<himavatsuta># puø 6 taø . 1 mainàkaparvate 2 gaïgàyàm 3 umàyà¤ca strã . %<gaïgà himavato jaj¤e sarvalokaikapàvagã . sa yogàmbibalàddevãü lebhe putrãü mahe÷varãm>% devãpuø . 2 aø .

#<hima÷arkarà># puø himapradhànà ÷arkarà ÷àø taø . vàvanàle ràjaniø .

#<hima÷aila># puø himapradhànà ÷ailaþ . himàcale .

#<hima÷ailajà># strã hima÷ailàjjàyate jana--óa . 1 umàyàü ÷abdaraø 2 gaïgàyàm .

#<himasaühati># strã 6 taø . 1 himasamåhe 2 himena kçtasaïkhàte (varapha) padàrthe ca amaraþ .

#<himahàsaka># puø himaü hasati ÷ãtavãryatvàt hasa--õvul . hintàlavçkùe jañàø .

#<himàü÷u># puø himà aü÷avo'sya . 1 candre amaraþ 2 karpåre ca ràjaniø .

#<himàü÷vabhikhya># naø himàü÷obharavàtikhyà ÷obhà yasya . ropye hemacaø . tasya ati÷ubhatvàt tathàtvam .

#<himàgama># puø himasyàgamo yatra . hemante agrahàyaõapauùamàsàtmake çtau ràjaniø .

#<himàdrijà># strã himàdrau hemàdrervà jàyate jana--óa . 1 kùãrirõyà ràjaniø . 2 pàrvatyàü 3 gaïgàyà¤ca .

#<himàdritanayà># strã 6 taø . 1 durgàyàü 2 gaïgàyà¤ca himàdrisutàdayo'pyatra . 3 mainàke puø .

#<himànã># strã himànàü saühatiþ hima + ïãp ànuk ca . himasamåhe amaraþ %<àgatà vata jareva himànã>% udbhaña .

#<himàràti># puø 6 taø . 1 sårye 2 vahnau mediø 3 arkavçkùe 4 citrakavçkùe ca .

@<[Page 5428a]>@
#<himàlaya># puø himànàmàlayaþ . 1 himavatparvate trikàø . himapradhàna àlayà yasya . 2 ÷uklakhadire ÷abdacaø . 3 bhåmyàmalakyà¤ca strã ràjaniø . sa ca nagaþ bhàratavarùasya sãmàparvataþ . jambudvãpa÷abde dç÷yam .

#<himàbja># naø himakàle apsu--jàyate jana--óa . utpale ràjaniø .

#<himàvatã># strã himaü himavãryaü vidyate'sya sevane matup mayya vaþ saüj¤àyàü dãrghaþ . svarõakùãryàm amaraþ .

#<himà÷rayà># strã himaü himavãryamà÷rayati à + ÷ri--ac . svarõajãvantyàm ràjaniø .

#<himottarà># strã himamuttaraü yasyàþ mevane ÷ãtavãryakaratvàt . kapiladràkùàyàm ràjaniø .

#<himotpannà># strã hime utpannà . yàvanàlyàü ràjaniø .

#<himodbhavà># strã hime tatpradhànasthàne udbhavati ud--bhåac . ÷añhyàm ràjaniø .

#<hiraõa># naø hç--lyuñ niø . 1 retasi 2 svarõe 3 varàñake ca mediø .

#<hiraõmaya># triø hiraõyàtmakam mayañ niø . 1 hiraõyàtmake striyàü ïãp . %<hiraõmayã ÷àlalateva jaïgamà>% bhaññiþ . jambudvãpe navavarùamadhye 2 varùabhede naø trikàø . %<uttareõelàvçtaü nãlaþ ÷vetaþ ÷çïgavàn iti trayo ramyakahiraõmayakuråõàü varùàõàü maryàdàgirayaþ pràgàtatà ubhayataþ kùàrodàbaghayo dvisahasyayojana pçthava ekaika÷aþ pårvasmàt pårvasmàttaduttarottaraü da÷àü÷àdhi kàü÷ena dairghya eva hrasanti>% bhàgaø 5 . 16 aø .

#<hiraõya># naø hiraõameva svàrthe yat . 1 suvarõe 2 dhuståre amaraþ . 3 retasi ÷abdaraø . 4 dravye 5 varàñake 6 akùaye 7 mànabhede 8 akupye mediø 9 rajate 10 dhane ca .

#<hiraõyaka÷ipu># puø daityavi÷eùe . sa tu ka÷yapàt dityàü jàtaþ %<dipyàþ putradvayaü jaj¤e ka÷yapàditi naþ ÷rutam . hiraõyàkùa÷ca duddharùo hiraõyaka÷ipustathà>% %<hiraõyaka÷ipu rdaitya÷cacàra paramaü tapaþ . tato varùasahasràõi niràhàro hyadhaþ÷iràþ . taü brahmà chandayàmàsa daityaü tuùño varaõa tu . sarvàmaratvaü vavre sa ÷astràstrerna divà ni÷am . ahaü sarvaü vinijitya sarvadevatvamàsthitaþ . aõimàdiguõai÷varyameùa me dãyatàü varaþ . tenaivamukto brahmà tu tasmai dattvà yathepsitam . dattvà càsya sabhàü divyàü tatraivàntaradhãyata . hiraõyaka÷ipurdaityaþ ÷lokairgãtaþ puràtanaþ . ràjà hiraõyaka÷ipurdaityo yàü yàü niùevate . tasyàü tasyàü nama÷cakrurdevatà çùimiþ saha . evaüprabhàvo daityo'bhåt hiraõyaka÷ipuþ purà . svayamagni÷ca candra÷ca vàyurindro jalaü svayam . bhåtvà cakàra ràjyaü sa manvantaracaturda÷a . tasyàsãt narasiühastu mçtyurviùõuþ purà kila . nakhaistena vinirbhinno nàrdra÷uùkà nakhàþ smçtàþ>% vahnipuø .

#<hiraõyaka÷ipuhan># puø hana--kvip 6 taø . viùõau .

#<hiraõyakàmadhenu># strã vidhànena hiraõyaracità kàmadhenuþ . tulàdiùoóa÷amahàdànamadhye dànàrthaü hiraõyena kalpitàyàm 1 dhenau upacàràt 2 taddàne ca . taddànavidhiþ %<athàtaþ saüpravakùyàmi kàmadhenuvidhiü ùaram . sarvakàmapradaü néõàü mahàpàtakanà÷anam . loke÷àvàhanaü tadvaddhomaþ kàryo'dhivàsanam . tulàpuruùavat kuryàt kuõóamaõóaùavedikàþ . svalpeùvekàgnimat kuryàt gurureva samàhitaþ>% . kuõóamaõóapavedikà ityupalakùaõam . iha hi de÷akàlavçddhi÷ràddha÷ivàdipåjàbràhmaõavàcanaguru çtvigvaraõamadhuùarkadànayedikoparicakralekhanapa¤cavarõavitànatoraõapatàkàdikaü sarvaü matsyapuràõoktatulàpuruùadànavihitaü veditavyam . svalpeùvekàgnimaditi, ekàgnimatkaraõaü vyàkhyàtam . %<kà¤canasyàti÷uddhasya dhenuü vatsa¤ca kàrayet . uttamà palasàhasraistadardhena tu madhyamà . kanãyasã tadardhena kàmadhenuþ prakãrtità . ÷aktitastripalàdårdha ma÷akto'pãha kàrayet>% . atra yadyapi vatsaparimàõamanuktaü tathàpi kàmadhenuvidhànavat taptakà¤canacaturthàü÷ena vatsaþ kalpanãyaþ . samastathenuparimitadravyaniùkçùñavatsanirmàõavyàptidar÷anàdihàpi dhenudànatvàvi÷eùàt tathaiva gi÷cãyate . tathà ca guóadhenvàdiùu %<taccaturthàü÷ena vatsaþ syàditi>% tatra tatra vakùyate . %<vedyàü kçùõàjinaü nyasya guóaprasthasamanvitam . nyasedupari tàü dhenuü mahàratnairalaïkçtàm . kumbhàùñakasamopetàü nànàphalasamanvitàm>% . kalpatarudàne, prastho vyàkhyàtaþ . mahàratnàni padmaràgapramçtãni, %<vatsaü dakùe tu vinyasediti>% kvacitpàñhaþ, nànàphalàni gogajavàjistrãpuruùaprabhçtãni saubarõàni kalpatarudànoktàni . %<tathàùñàda÷a dhànyàni samantàt parikalpayet . ikùudaõóàùñakaü tadvannànàphalasamanvitam . bhàjanaü càsanaü tadvat tàmradohanakaü tathà>% . aùñàda÷a dhànyàni paribhàùàyàü draùñavyàni nànàphalàni màtuliïgàdãni . %<kau÷eyavastra dvayasamprayuktàm dãpàtapatràbharaõàbhiràmàm . sacàmaràü kuõóalinãü maghaõñàü gaõitrikàpàdukaraupyapàdàm . rasai÷ca sarvaiþ parito'bhijuùñàü haridrayà puùpaphalairanekaiþ . ajàjikustumburu÷arkaràbhiþ vitànakaü copari pa¤cavarõam . snàtastato maïgalavedaghoùaiþ pradakùiõãkçtya sapuùpahastaþ . àvàhayet tàïgaóadhenumantraiþ dvijàya dadyàdatha darbhapàõiþ>% hemàø dàø matsyapuø .

#<hiraõyakoùa># puø hiraõyasya koùa iva . kçtàkçtasvarõaraupye hemacaø .

#<hiraõyagarbha># puø hiraõyaü svarõamayàõóaü garbha utpattisthànamasya . 1 caturmukhe brahmaõi tasya haimàõóaprabhavatvàttathàtvam %<tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamaprabham . tasmin jaj¤e svayaü brahmà sarvalokapitàmahaþ>% manåkteþ . tulàdiùoóaùamahàdànamadhye dànàrthaü svarõàdinà kalpite 2 hiraõyagarbhàkhye pàtre 2 upacàràttaddàne 4 ÷àlagràmamårtibhede ca ÷àlagràma÷abde dç÷yam . tasya dànadhi÷ca hemàø dàø matsyapuø %<athàtaþ saüpravakùyàmi mahàdànamanuttamam . hemnà hiraõyagarbhàkhyaü mahàpàtakanà÷anam . puõyaü dinamathàsàdya tulàpuruùadànavat . çtvigmaõóapasambhàrabhåùaõàcchàdanàdikam . kuryàdupoùitastadvalloke÷àvàhana budhaþ . puõyàhavàcanaü kçtvà tadvat kçtvàdhivàsanam>% . atra de÷akàlavçddhi÷ràddha÷ivàdipåjàbràhmaõavàcanaguruçtvigvaraõamadhuparkadànakuõóamaõóapavedisambhàrahomàcivàsanàdisarvaü hiraõyagarbhàdipa¤cada÷amahàdànaprakçtimåtaü matasyapuràõoktatulàpuruùañànavihitaü veditavyam . %<bràhmaõairànayet kuõóaü tapanãyamayaü ÷ubham . dvàsaptatyaïgulocchràyaü hemapaïkajagarbhavat . tribhàgahãnavistàraü pra÷astaü murajàkçti>% . kuõóamiti, hiraõyagarbhàkhyaü pàtraü, tapanãya mayaü, svarõamayaü hemapaïkajam tadeva nàmi÷abdavàcyaü, tribhànahãnavistàramiti, aùñàcatvàriü÷adaïgulavistàramityarthaþ . murajàkçti, mçdaïgàkçti . àjyakùãràtipåritamiti kvacitpàñhaþ . tatra ghçtakùãre tulyaparimàõe, yadyapi càtipåritamityucyate tathàpi yajamànaprave÷ena yathà tanna vahirucchasati tathà påraõãyam . %<da÷àntràõi saratnàni dàtraü sårcãü tathaiva ca . hemanàlaü sapiñakaü bahiràdityasaüyutam . tathaivàvaraõaü nàbherupavãta¤ca kà¤canam . pàr÷vataþ sthàpayet tadvaddhemadaõóaü kamaõóalum>% . da÷àntràõi, da÷akhaõóàni, abhràõoti kvacitpàñhaþ . tàni kà¤canàni abhràkàratayà, abhràõãti . abhraü khanitrabhiti kecit, ratnàni pa¤ca prasiddhàni, sapiñakaü, ma¤jåùànvitaü vahiriti . hemakuõóàd bàhyaprade÷e pàr÷vataþ sthàpayedityanena sambandhaþ . vahnimàskarasaüyutamiti ca pàñhàntaram %<vahnibhàskarayorlakùaõaü brahmàõóadàne vakùyate . vahnimàpyapasaüyutamiti, và pàñha tadà àpyapaþ varuõaþ>% . tallakùaõamapi tatraiva, nàbheràvaraõamiti, nàbhyàvaraõàrthaü sauvarõaü vastraü dàtràdãnyapi suvarõamayànyeva kàryàõi . %<padmàkàraü bidhànaü syàt samantàdaïgulàdhikam . muktàvalãsamopetaü padmaràgadalànvitam . tiladroõoparigataü vedãmadhye tato'rcayet>% . droõaþ paribhàùàyàü vyàkhyàtaþ . iha khalu hiraõyagarbhanirmàõasuvarõaparimàõasyànàmnànàt yàvatà yajamànasya prave÷àvàraõopàyikaü kuõóaü bhavati tàvatà ghañanãyaü, tacca vedikàmadhye likhitacakrasyopari tiladroõaü nidhàya tadupari saüsthàpya påjayet . atha tulàpuruùadànatadadhivàsanadinàdanyedyurbràhmaõavàcarna vidhàya pårõàhutiprabhçtikamaü÷eùasamàptiü kuryàt . tata÷ca kuõóasamãpavartikala÷ajalaiþ pårvavadabhiùekaþ, taducyate . %<tato maïgala÷abdena brahmaghàùaraveõa ca . sarvauùadhyodakasrànaü snàpito vedapuïgavaiþ>% . sarvauùadhyaþ, vyàkhyàtàþ, %<÷uklamàlyàmbaradharaþ sarvàmaraõabhåùitaþ . imamuccàrayenmantraü gçhãtakusumà¤jaliþ . namo hiraõyagarbhàya hiraõyakavacàya ca . saptalokamuràdhyakùa! jagaddhàtre namo namaþ . bhårlokapramukhà lokàstava garbhe vyavasthitàþ . brahmàdayastathà devà namaste vi÷vadhàriõe . namaste bhuvanàdhàra! namaste muvanà÷raya! . namo hiraõyagarbhàya garbhe yasya pitàmahaþ . yatastvameva bhåtàtmà bhåtemåte vyavasthitaþ . tasmàt màmuddharà÷eùaduþkhasaüsàrasàgaràt . evamàmantrya tanmadhyamàvi÷yàsta udaïmukhaþ . muùñibhyàü parisaügçhya dharmaràjacaturmukho . jànumadhye ÷iraþ kçtvà tiùñheducchàsapa¤cakam>% . dharmaràjo'tra suvarõamayaþ, tallakùaõa¤ca tulàpuruùe'bhihitaü caturmukho'pi sauvarõaþ, tallakùaõaü brahmàõóadàne vakùyate . tatra dakùiõamuùñau dharmaràjaþ, vàmamuùñau caturmukha iti . %<garbhàdhànaü puüsavanaü sãmantãnnayanaü tathà . kuryurhiraõyagarbhasya tataste dvijapaïgavàþ>% . anavalokanamapyatra vij¤eyaü, eteùu, garbhàdànàdiùu vakùyamàõeùu jàtakarmàdiùu, mantrayuktamanudhyànamàtramàcaraõã yam %<gãtamaïgalaghàùeõa guruü santoùayet tataþ . jàtakarmàdikàþ kuryàt kriyàþ ùoóa÷a càparàþ>% . tà÷càbhidhãyante . jàtakarma 1 nàmakaraõaü 2 niùkramaõaü 3 annaprà÷anaü 4 cåóàkarma 5 upanayanaü 6 pràjàpatyam 7 aindaü àmneyaü 9 somyaü 10 iti catvàri 4 vedavratàni godànaü 15 ke÷aþnta 16 ÷ceti dvàda÷a, pårvà÷catasva ityubhaveùu ùoóa÷atvam . %<mårtyà daka¤ca gurave dattvà mantra bhama japet . namo hirayañagarbhàya vi÷vagarbhàya te namaþ . caràcarasya jagato gçhabhåtàya vai namaþ . mantro'yaü janitaþ pårvaü martyadharmàdvijottamaþ . tvadgarbhasambhavàdeùa divyadeho bhavàmyaham . caturmaþ kaüla÷airbhåyastataste dvajapuïgavàþ . snànaü kuryuþ prasannà÷ca sarvàbharaõabhåùitàþ>% . kala÷aiþ kuõóasamãpasthitaireva, snànaü kuryuyaüjamànasyeti ÷eùaþ %<devasyatveti ÷antreõa sthitasya kanakàsane . adya jàtasya te'ïgàni abhiùekùyàmahe vayam . divyenànena vapupà cira¤jãva sukhobhava . tato hiraõyagarbhaü taü tebhyo dadyàdvicakùaõaþ>% .

#<hiraõyanàbha># puø hiraõyaü nàbhau yasya acsamàø . mainàkaparvate hemacaø .

#<hiraõyaya># hiraõyastha vikàraþ tadàtmakaü và mayaña vede nipànàt malopaþ . 1 hiraõyàtmake 2 svarõavikàre ca %<hiraõyayena savità rathenà>% yajuø . 43 aø såryamantraþ %<atha ya eùa hiraõyayaþ puruùo dç÷yate>% chàndoø uø .

#<hiraõyaretas># puø hiraõyaü reto yasya . 1 vahnau 2 citrakavçkùe ca amaraþ . agniretas÷abde dç÷yam . 3 sårvye mediø 4 arkaghçkùe 5 ÷ive jañàø . vahnestannàmakàraõaü yathà %<yatpãtaü vãtihotreõa vãryaü nyaktaü pinàkinà . tenàkrànto'bhavat brahman! mandatejà hutà÷agaþ>% . %<hutà÷ano'pi ca bhayàd yatra tatra paribhraman . pa¤ca varùasahasràõi hyadhyàste havyabhuk tataþ . màüsamasthãni raktàni medomajjatvacastathà . romàõi càkùike÷àdyàþ sarve jàtà hiraõmayàþ . hiraõyaretà làke'smin vikhyàtaþ pàvakastataþ>% vàmanapuø 54 aø .

#<hiraõyavarõà># strã hiraõyasyeva varõo yasyàþ . 1 nadãbhede hemacaø 2 hematulyavarõayute triø %<hiraõyavarõàü hariõãm>% ÷rãså0

#<hiraõyavàha(hu)># hiraõyaü vàhayati pràpayati bhaktàn hiraõyavarõo vàhuriva và yasya . 1 mahàdeve 2 ÷oõe nañabhede ca amaraþ .

#<hiraõyàkùa># puø ka÷yapasya putre daityabhede . hiraõyaka÷ipu÷abde dç÷yam . sa ca varàharåpeõa viùõunà hataþ . %<hato hiraõyaka÷ipuþhariõà siüharåpiõà . hiraõyàkùo dhara ddhàre bibhratà ÷aukaraü vapuþ>% bhàgaø 7 1 aø .

#<hiraõyà÷va># puø hiraõyanirmito'÷vaþ . tulàdiùoóa÷amahà dànagadhye dànàrthaü svarõàdinà 1 kalpite'÷ve 2 tadàne ca . %<athàtaþ saüpravakùyàmi hiraõyà÷vavidhi param . yasya prasàdàdbhuvanamanantaphalama÷nute . puõyaü tithimatha sàdya kçtvà bràhmaõavàcanam . loke÷àvàhana kuryàt tulàpuruùadànavat . çtvigamaõóapasambhàrabhåùaõàcchàdanàdikam . svalpeùvekàgnimat kuryàddhemavàjimakha budhaþ>% atràdi÷abdena de÷akàlavçddhi÷ràddha÷ivàdipujàguruçtvigvaraõamadhupakedànavedikàparicakralekhamavitànatoraõatàkàdhivàsanàdi matasyapuràõoktatulàpuruùadànavicitaü kaügçhyate, svalpeùvekàgnimaditi, vyàkhyàtaü %<sthàpayedvetadamadhye tu kçùõàjanatilopari>% kçùõàjinanihitadroõaparimitatiloparãti vij¤eyam . %<kau÷eyavastrasaüvãtaü kàrayeddhemavàjinam . ÷aktitastripalàdåddha màsahasraphalàdu budhaþ . pàdukopànahacchatracàmaràsanabhàjanaiþ . pårõakumbhàùñakopetaü màlyakùuphalasaüyutam . ÷ayyàü sopaskaràntadvaddhemamàrtaõóasaüyutam>% . ÷ayyopaskarà vividhàstaraõàpadhànavastraphalapuùpakuïkumakarpåràgurucandanatàmbåladarpaõakaïkatikàcàmaravyajanàsanapatadgrahasthitapàtràsimudrikopànahayugalatàmraghañikàdijalapàtradãpikàvitànàdayaþ . màrtaõóasaüyutàmiti, uparyàråóhasåryaü sauvarõama÷vaü kuryàdityarthaþ . såryalakùaõamuktaü brahmàõóadàne %<tataþ sarvauùadhisnànasnàpito vedapuïgavaiþ . imamuccàrayenmantraü gçhãtakusumà¤jaliþ>% . ihàpi pårvedyuradhivàsanaü vidhàya dvitãyadivase pårvavat puõyàhavàcanàdipårõàhutiparyantaü karma, guruþ samàpayet . atha sarvauùadhijalasràtaþ ÷uklàmbaro yajamànastriþpradakùiõokçtya vakùyamàõamantramudãrayet . %<namaste sarvadeve÷a! vedàharaõalampaña! . vàjiråpeõa màmasmàt pàhi saüsàrasàgaràt . tvameva saptadhà bhåtvà chandoråpeõa bhàskaram . yasmàt bhràmayase lokànataþ pàhi sanàtana! . evamuccàrya gurave tama÷vaü vinivedayet . dattvà pàpakùayàdbhànorlokamabhyeti ÷à÷vatam . gobhirvibhavataþ sarvànçtvija÷càbhipåjayet . sarvadhànyopakaraõaü gurave viniyedayeta . sarvaü ÷ayyàdikaü dattvà mu¤jãtàtailameva hi . puràõa÷ravaõaü tadvat kàrayedbhojanànàdanu>% . dànavàkya¤ca pårvavadanusandheyam, anuktadakùiõeùu suvarõaü dakùiõeti, yathà÷akti suvarõadakùiõà, vibhavataþ svavibhavànusàraõa sarvàn sadasyàdãnçtvija÷ca gobhiþ påjayet, sarvadhànyopakaraõamiti viniyogàt pårvaü dhànyàsàdanaü gamyate, gurave nivedayediti, svalpa dravyadàne àcàryàyaiva a÷vaü pradàya çtvigbhyo yathà÷akti suvarõàdi dadyàt . sahasrapalàdidravyadàne tu prakçtivadvyavasthà, svalpatareùvekàgnikùe'pi draùñavyà hemàø dà0

#<hiraõyà÷varatha># puø hiraõyena nirmitaþ a÷vaþ tadyuktarathaþ . tulàdiùoóa÷amahàdànamadhye dànàrthaü svarõàdinà 1 kalpite suvarõamayà÷vayuktarathe 2 taddàne naø . tadvidhiryathà %<athàtaþ saüpravakùyàmi mahàdànamanuttamam . hiraõyà÷varathaü nàma mahàpàtakanà÷anam . puõyaü dinamathàsàdya kçtvà brahmaõavàcanam . loke÷àvàhanaü kuryàt tulàpurupadànavat . çtvigmaõóapasambhàrabhåpaõàcchàdanàdikam>% . tulàpuruùadànavaditi, satsyapuràõoktatulàpuruùadànavadveditavyam, àdi÷abdasyàpi pårvavadeva vyàkhyà %<kçùõa jine tilàn kçtvà kà¤canaü kàrayedratham . aùñà÷vaü catura÷vaü và catu÷cakraü sakåvaram . indranãlena kumbhena dhvajaråpeõa saüyutam . lokapàlàùñakopetaü padmaràgadalànvitam>% . atra tilànàü rathasya ca parimàõàpekùàyàü puruùecchayà niyamaþ prakçtau parimàõà÷ravaõàt kecit tu sannidhànàt hemahastirathàdidànasthitaü tilànàü droõaparimàõatvamiha badanti . kåvaraü yugàdhàrakàùñham . dhvajo daõóaþ, sa ca rathasya sauvarõatvàt sauvarõa eva tathà coparisthitena indranãlamaõimayena kala÷ena yuktaþ kartavyaþ . lokapàlalakùaõamuktaü brahmàõóadàne, %<catvàraþ pårõakala÷à dhànyànyaùñau da÷aiva tu . kau÷eyavastrasaüyuktamupariùñàdvitànakam . màlyekùuphalasaüyuktaü puruùeõa samanvitam . yo yadbhaktaþ pumàn kuryàt sa tannàmnàdhivàsanam>% . vitànamatra pa¤cararõaü, puruùa iùñadevatàkàraþ sauvarõarathe sthàpanãyaþ . vastropànahapàdukà÷ca . %<gobhirvibhavataþ sàrdhaü dadyàcca ÷ayanàsanam . àbha ràttrilàdårdhaü ÷aktitaþ kàrayed budhaþ>% . bhàraþ palasahasradvayam, etacca suvarõamànaü dhvajapuruùalàkapàlà÷vacakrarakùakasahitasya yeditavyam . %<aùñabhãrathasaüyuktaü caturbhiratha vàjibhiþ . dvàbhyàmatha yutaü dadyàddhemasiühadhvajànvitam>% . haimena siühàïkitena yuktamiti aùñà÷vapakùe, catura÷vapakùe ca indranãlamayakumbho dhvaje kàryaþ, a÷vadvayapakùe hemasiüha iti vyavasthà . %<cakra rakùàvubhau tasya turagasthàvathà÷vinã . puõyaü kàlaü tataþ pràpya pårvavat snàpito dvijaiþ . ÷uklamàlyambaro dadyàdimaü mantramudãrayet>% . hemàø dàø matsyapuràõãyam .

#<hiruk># avyaø hi--bàø ukik ruñ ca . 1 varjane 2 tyàge manoø 2 vinàrthe 3 madhyàrthe 4 sàmãpye ca amaraþ . 5 adhame ÷abdaca0

#<hila># hàvakaraõe tuø paø akaø señ . hilati ahelãt .

#<hilamoci(cã)># strã hila--ka muca--in karmaø và ïãp (hele¤cà) ÷àke ÷abdaraø svàrthe ka tatraiba ÷abdacaø . %<÷otha kuùñhaü kapha pittaü harate hilamocikà>% bhàvapraø .

#<hilla># puüstrãø hila lak . ÷aràrikhage ÷abdacaø . striyàü ïãù

#<hillola># dàlane adaø cuø ubhaø sakaø señ . hillàlayati te ajihillolat ta .

#<hillola># puø hillola--ac . 1 taraïge %<hçdi kçtvà striyaþ pàdau karàbhyàü dhàrayet karau . yatheùñaü tàóayed yoniü bandho hillolasaüj¤akaþ>% ratimaø ukte 2 ratibandhabhede . tha¤ . 3 dolane .

#<hilvalà># strã ilvalà + pçùoø . mçga÷irànakùatra÷irode÷asthe pa¤catàràtmake mçgavyàdhe ÷abdaraø .

#<hiva># prãõane svàø paø sakaø señ idit . hinvati ahinvot .

#<hivuka># naø hivi--ukak niø . lagnàccaturthe sthàne jyàø .

#<hisa># badhe và cuø uø pakùe rudhàø paø sakaø señ idit . hinasti hiüsayati te ahisãt ajihiüsat ta .

#<hã># avyaø hi--óã . 1 vismaye amaraþ . 2 dukhe 3 viùàde 4 hetau mediø . 5 ÷oke ca ÷abdaraø .

#<hãna># triø paraø hà--kta tasya naþ ãttvam . 1 åne 2 nindye amaraþ . 3 adhame triø . vyavahàre 4 prativàdribhede puø jañàø %<anyavàdã kriyàdveùã nopasthàyã niruttaraþ . àhåtaprapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçtaþ>% nàradaþ .

#<hãnavàdin># puø karmaø . %<pårvavàdaü parityajya yo'nyamàlambate punaþ . vàdasaükramaõàjj¤eyo hãnavàdã sa vai naraþ>% smçtyukte vyavahàre 1 vàdibhede . 2 måke hemacaø .

#<hãnàïga># triø hanimaïgaü yasya . svabhàvato nyånàïgayune %<hãnàïgaü vikalàïga ca>% iti smçtiþ . striyàü và ïàp sà ca . 2 kùudrapippalyàü hemacaø .

#<hãntàla># puø hãnastàlo yasmàt pçùoø . hintàlavçkùe (heütàla) bharataþ .

#<hãra># naø hç--ka niø . 1 vajre 2 hãrake ca . 2 ÷ive 3 sarpe puø hemacaø 4 hàre 5 siühe ca puø 6 lakùmyàü 7 tailàmbuke strã mediø . 8 pipãlikàyàü hemacaø 9 kà÷mãryà¤ca strã ràjaniø svàrthe ka . hãraka (hãrà) maõibhede ÷abdaraø . vajra÷abde 8441 pçø dç÷yam .

@<[Page 5432a]>@
#<hãràïga># puø hãramiva dçóhamaïgamasya . indrasya vajre ÷abdamàø .

#<hãla># naø hã--vismayàü làti là--ka . ÷ukre dhàtau retasi .

#<hãluka># naø hila--uka pçùoø . gauóãmadye ÷abdacaø .

#<hãhã># avyaø hã + dvitvam . 1 vismaye 2 hàsye ca mediø .

#<hu># hãme adane ca juø paø sakaø aniñ . juhoti ahauùãt jahàva . prãõane ca . %<juhudhãha pàvakam>% kiràø .

#<hu(hå)ïkàra># puø hu(hå)mityavyakta÷abdasya kàraþ kç--gha¤ . humityavyaktasya pratiùedhasåcaka÷abdasyoccàraõe . %<maunavrataü mahàkaùñaü hu(hå)ïkàreõàpi na÷yati>% iti puràõam dãrthamadhyo'pi .

#<huóa># rà÷ãkaraõe sakaø majjane saüghàte ca akaø tuø kuø paø señ . huóati ahuóãt juhoóa çdit caïi na hrasvaþ .

#<huóa># rà÷ãkaraõe bhvàø àø sakaø señ idit . huõóate ahuõóiùña .

#<huóa># gatau bhvàø àø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ hoóate ahoóiùña .

#<huóa># puø huóa--ka . 1 meghe hemacaø . cauranivàraõàrthaü bhåmau nikhàte 2 lauhakãlake ca 3 senà÷rayasthàne 4 raghopari viõmåtratyàgàrthasthàna÷çïge ca %<purã samantàdvihità mapatàkà satoraõà . sacakrà sahuóà caiva sayantrakhanakà tathà>% bhàø vaø 15 aø . cakràõi yodhagaõàþ huóàstadà÷ramasthànàni bhàùàyàü (vuruja) saüj¤àni . anthe tu viõmåtrotsarjanasthàna÷çïgàõi huóà ityàhuþ . udàharanti ca . %<kalpyante huóa÷çïgàõi rathasyopari sårimiþ viõmåtraspar÷a÷uddhyarthakaràdispar÷a udyataþ iti>% nãlaka0

#<huóukka># puø kuø huóa--bàø ukka . 1 vàdyabhede 2 dàtyåhakhage 3 madamatte mediø (huóakà) iti khyàte 4 kapàñadaõóe ÷abdaraø .

#<huóut># naø kuø huóa--uti . 1 vçùa÷abde 2 avyakte ÷abde kà÷ãkhaø .

#<huóumba># puø kuø huóa--umba . bhraùñacipiñe ÷abdamàø .

#<huõóa># puüstrãø huói--ac . 1 vyàghre 2 gràmya÷åkare 3 ràkùase ca striyàü ïãù . 4 mårkhe briø .

#<huta># triø hu--kta . devàdde÷ena mantradvàrà'gnau prakùipte ghçtàdau amaraþ . bhàve kta . 2 home na0

#<hutabhuj># puø hutaü mantreõa prakùiptaü ghçtàdi bhuïkte bhujakvip . 1 agnau 2 citrakavçkùe ca amaraþ .

#<hutavaha># puø hutaü ghçtàdikaü vahati pràpayati devàn prãtyartham vaha--aca . 1 agnau hemacaø 2 citrakavçkùe ca amaraþ .

#<hutà÷a># puø hutama÷nàti a÷a--aõ . 1 vahnau ÷abdaraø 2 citrakavçkùa ca . lyu hutà÷ano'pyubhayatra . sa ca karmavi÷eùavihitavahnau ca . %<koñihome hutà÷anaþ>% tiø taø .

@<[Page 5432b]>@
#<hutà÷anã># strã hutà÷anastaddãpanamastyasyà ac gauø ïãù . phàlgunapårõimàyàü holàkà÷abde dç÷yam .

#<hum># avyaø hu--óumi . 1 smaraõe 2 pra÷ne 3 anuj¤àyàü ca 4 nivàraõe mediø . %<guruü huïgçtya tuïkçtyeti>% smçtiþ .

#<hurcha># kauñilye bhvàø paø sakaø señ . hårchati ahårchãt hrasvapàñava÷àt kvipi chalope håþ hurau hura ityàdi .

#<hula># hatau saüvaraõe ca bhvàø paø sakaø señ . holati aholãt jvalàø hulaþ holaþ .

#<hulahulã># strã hula--ka àbhãkùõye dvitvam gauràø ïãù . strãõàü maïgaladhvanibhede (uluulu) . trikàø .

#<huhu(hå)># hve--óu niø . gandharvabhede pçùoø håhårityapyatra .

#<håïkàra># puø håm + kç--gha¤ . avaj¤àhetuke ÷abdabhede %<håïkàreõaiva taü bhasma sà cakàràmbikà tataþ>% devãmàø .

#<håóa># gatau mvàø àø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . håóate ahåóiùña .

#<håta># triø hve--kta saüprasàraõam . àhåte kçtàhlàne .

#<håti># strã hve--ktin saüprasàraõam . àhvàne amaraþ .

#<håna># puø hve--nak samprasàraõaü ca . 1 mlecchajàtibhede 2 tadvàsasthànabhede ca %<hånavaïgakhaseùveva gànyade÷e kadàcana>% jyãø . 3 tatra pracalite svarõamudràbhede ityanye . %<÷vapàka÷ca turaùkastu håno yavana ityapi . lokavàhyastu yo vàjigavà÷yàcàravarjitaþ . mlecchaþ kiràta ÷abara pulindàdyàstu tadbhidà>% jañàdhaø .

#<håm># avyaø hu--vàø óåmi . 1 pra÷re 2 vitarke amaraþ 3 sammatau 4 krodhe 5 bhaye nindàyàm avaj¤àyà¤ca cakravartã .

#<hårchana># naø hurcha--lyuñ . kauñilya .

#<hårava># puüstrãø hå iti ravo yasya . ÷çgàle hemacaø striyàü ïãù .

#<håhu(hå)># puø gandharvavi÷eùe ÷abdaraø .

#<hç># haraõe bhvàø uø dviø aniñ . harati te ahàrùãt ahçta jahàra jahre hariùyati te . mukhye karmaõi lakàràdi . hrirayate ahàri ahàriùàtàm ahçùàtàm jihãrùati te
     anu + sadç÷ãkaraõe àø anuharate paitçkama÷vaþ .
     apa + dårãkaraõe apaharati apasàrayatãtyarthaþ caurye ca .
     abhi + àbhimukhyena haraõe .
     sam + abhi + paunaþ puõyena sampàdane .
     abhi + ava bhojane abhyavaharati bhuïkte ityarthaþ .
     am + abhi + vi + à + naikañyasambandhasampàdane .
     ava + dårãkaraõe sainyàvahàraþ .
     vi + ava vivàde ÷ayanabhojanàdinà saüsarge upabhoge ca .
     à + bhojane àhàraþ . nànàsthànasthitànàmekatrasaïkalane ca
     adhi + à + tarke anthatra÷rutapadasyànvayàrthamàkarùaõe ca .
     abhi + à + àbhimukhyenàharaõe .
     ud + à + dçùñàntatayopanthàse kathane ca .
     prati + ud + à--pratiråpatayà upanyàse .
     pari + à + parita àharaõe
     prati + à + tantreõa pañhitànàmekaikasya grahaõe pratyàhàraþ viùayebhyo manaso nivàraõe ca
     vi + à--kathane ÷abdotpàdakavyàpàre .
     sam + à--saügrahe nànàsthànasthitànàmekatropanyàse saüghàte ca
     ud + uttolane utkùepaõe ca .
     abhi + ud + àbhimukhyena uddharaõe . abhito và utkùepaõe .
     prati + ud + pratikålatayà pràtiråpyeõa và uddharaõe .
     upa + sàmãpyena ànatãkaraõàrthaü dàne upaóhaukane .
     prati + upa + pratiråpatayà upaóhaukane .
     ni + nitaràü haraõe himanisnavaõe ca .
     nis + (ra)bahiùkaraõe apasàraõe ca .
     pari + doùàdinivàraõe .
     pra + tàóane nithàte .
     prati + pra + pratiråpatathà tàóane .
     prati + pratthekaharaõe pratiråpatayà haraõe ca .
     vi + de÷avi÷eùeùu gatyàdinà santoùakaraõàrthavyàpàre vihàraþ .
     vi + ati parasparamekajàtãyakriyàkaraõe àø .
     sam + màraõe tàóane ca .
     upa + sam + prakaraõapañhitasya samàpane anyatra pañhitasyànyatrà yojane yathà gulopasaühàraþ .

#<hç># balàtkàraharaõe juø paraø sakaø aniñ vaidikaþ . jaharti ahàrùãt .

#<hçcchaya># puø hçdi ÷ete ÷ã--ac . 1 kàmadeve halàø . 2 hçdayasthite triø .

#<hçcchåla># naø 6 taø . ÷åsarogabhede vaidyakam .

#<hçõã># lajjàyàü kaõóvàø àtmàø akaø señ . hçõãyate ahçõãyiùña %<hçõãyate vãravatã na bhåmiþ>% bhaññiþ .

#<hçõãyà># strã hçõãya--bhàve a . nindàyàm amaraþ .

#<hçt(d)># triø hç--kvip tuk ca . 1 hàriõi . pçùoø tasya daþ, hçdayasya hçdàde÷o và . 2 hçdaye 3 mànase ca naø amaraþ .

#<hçtkampa># puø 6 taø . bhayàdihetuke hçdayakampe .

#<hçt># triø hç--kta . 1 apahçte 2 sthànàntaraü gamite ca 3 vibhakte

#<hçdaya># naø hç--kayan dukca . 1 manasi 2 vakùasi ca trikàø . hçd eti iõa--ac . parabrahmaõi %<hçdyayaü tasmàddhçdayam>% chàø u0

@<[Page 5433b]>@
#<hçdayagranthi># puø hçdayasya granthiriva . avidyàsambandharåpe saüsàrabandhe %<bhidyate hçdayagranthiþ>% iti bhàgavatam .

#<hçdayaïgama># triø hçdayaü gacchati gama--kha mum ca . 1 yuktiyukte 2 manohare triø amaraþ %<hçdayaïgamamårtistvam>% bhaññiþ .

#<hçdayasthàna># naø hçdayasya manasaþ sthànam hçdayaråpaü và sthànam vakùaþsthale hemacaø .

#<hçdayika># triø hçdayaü pra÷astaü mano'styasya ñhan . pra÷astacitte ini . hçdayin tatràrthe jañà0

#<hçdaye÷a># puø 6 taø . 1 bhartari 2 bhàryàyàü strã hemacaø .

#<hçdàvarta># puø hçdistha àvartaþ . a÷vasya hçdayasthe àvartàkàre romàbalãbhede trikàø .

#<hçdika># puø svayambhojàtmaje kçtavarmapitari yàdavabhede harivaø 39 aø .

#<hçdikàtmaja># puø 6 taø . kçtavarmaõi yàdave .

#<hçdispç÷># triø hçdi hçdaye spç÷yate'sau karmaõi kvin aluksaø . 1 hçdye manoj¤e . kartari kvin . 2 marmespç÷i duþkhade ca .

#<hçdgola># puø parvayabhede so'bhijano'sya cha . hçdgolãya pitràdikrameõa tadde÷avàsini siø kauø .

#<hçdgrantha># puø hçd grathnàti grantha--ac . hçdvraõe ràjani0

#<hçdya># naø hçdi spç÷yate manoj¤atvàt had + yat . 1 guóatvaci (dàracini) ÷abdaraø . 2 manoj¤e triø amaraþ . 3 vçddhinàmoùadhau strã . 4 va÷akçnmantrabhede puø mediø .

#<hçdyagandha># naø hçdyo gandho'sya . kùudrajãrake hemacaø . 2 bilvavçkùe puø jañàø . 3 jàtyàü strã ràjaniø . itsamàø . hçdyagandhãtyapi 4 kùudrajãrake naø ràjaniø .

#<hçdroga># puø 6 taø . hçdayasya rogabhede hçdàmayo'pyatra . bhàvapraø tasya nidànàdi tallakùaõaü coktaü yathà hçdrogasya viprakçùñanidànamàha %<atyuùõagurvamla kaùàyatikta÷ramàbhighàtàdhya÷anaprasaïge . sa¤cintanairvegavidhàraõai÷ca hçdàmayaþ pa¤cavidhaþ pradiùñaþ>% . prasaïgaþ satataü sevà . sa¤cintanam aticintà ràjabhayàdijamiti . hçdàmayaþ sa ca pa¤cavidhaþ vàtikaþ paittikaþ ÷laiùmikaþ sànnipàtikaþ krimija÷ceti . tasya saüpràptipårvakaü lakùaõamàha . %<dåpayitvà rasaü doùà viguõà hçdayaïgatàþ . hçdi vàdhàü prakurvanti hçdrogantaü pracakùate>% . viguõàþ daùñàþ bàghàü doùabhedena nànàvidhàü vyathàm . bhaïgavatpãóàmiti gaõadàsaþ . vàtikaü hçdrogamàha %<àyamyate màrutaje hçdayantudyate tathà . nirmathyate dãryate ca sphoñyate pàñyate'pi và>% . màrutaje hçdrãga iti ÷eùaþ . àyamyate vyathayà vistàryate iva . tudyate såcãmiriva vidhyate . nirmathyate mathaneneva dã ryate karapatreõa dvidhàkriyata iva . sphoñyate astreõeva pàñyate kuñhàreõa bahudhàkriyata iva . atha paittikamàha %<tçùõoùmadàhacoùàþ syuþ paittike hçdaye klamaþ . dhåmàyana¤ca mårchà ca svedaþ ÷oùo mukhasya ca>% . uùmà ÷ãta gàtrasyeva ÷ãtavàtàbhilàùahetuþ ki¤cidivauùõyam . dàhaþ pàr÷vasthena vahnineva duþkhaheturgàtrasya santàpaþ . coùaþ cåùaõeneva pãóà . hçdaye klamaþ hçdayàkulatvaü glànivadityarthaþ . dhåmàyanam kaõñhàddhåmanirgamaþ . kledaþ ki¤ciddurgandhaþ ÷añita iva . vàta÷laiùmikamàha %<gauravaü kaphasaüsràvo'rucistambho'gnimàrdavam . màdhåryamapi càsyasya balàsàvatate hçdi>% . balàsàvatate hçdi kupita kaphavyàpte gauravaü hçdayasya . stambho jaóatà . màdhuryaü jalaplutamiva màdhuryaü mukhe . tridoùajamàha %<vidyàttridoùamapyevaü sarvaliïgakçdàmayam>% . krimijamàha krimayo jàyante asminiti krimija iti niruktiþ . tasya viprakçùñanidànapårvikà sampràptimàha %<tridoùahetuhçdroge yo duràtmà niùevate . tilakùãraguóàdãü÷ca granthistasyopajàyate . marmaikade÷e saükledaü rasa÷càpyupagacchati . saükledàt kçmava÷càsya patantyupahatàtmanaþ>% . marmaikade÷e hçdayaikade÷e saükledaü ÷añitatvaü rasa upagacchati . saükledàt rasasya ÷añitatvàt upahatàtmanaþ tilàdyahitàhàreõa . tasya lakùaõamàha %<utkledaþ ùñãvanantodaþ ÷ålaü hçllàsakastamaþ . aruciþ ÷yàvanetratvaü ÷oùa÷ca kçmije bhavet>% . utkledaþ vamanamivopasthitam . ÷oùo yakùma . hçdrogasyopadravànàha %<klomasàdà bhramaþ ÷oùo j¤eyàsteùàmupadravàþ . kçùije tu kçmãõàü ye ÷laiùmikàõàü hi te matàþ>% . klomnaþ piùàsàsthànasya sàdaþ ÷oùaþ . ÷oùo mukhasya . teùàü hçdrãgàõàü, krimije tu hçdroge ÷laiùmikàõàü kçmãõàm ye upadravà hçkàsàt sravaõàntà vipàkàdayaste màtàþ 2 kumbharà÷au ÷uddhidãpikà .

#<hçdrogavairin># puø 6 taø . arjunavçkùe ÷abdaraø .

#<hçdvaõñaka># puø 6 taø . hçdayasya vibhàjake jañhade ÷abdaraø .

#<hçllàsa># puø hçdayasya làso yava hçdàde÷aþ . hçkkàroge hemacaø . tena hi hçdayasya sphårtiriva bhavati .

#<hçllekha># puø hçdayaü likhati smç÷ati sikha--a hçdàde÷aþ . 1 j¤àne ràjaniø . 2 tarke triùàø . 3 tantrokte mantrabhede ca . 4 autsukye strã halàø .

#<hçùa># cittotsàhe mvàø paraø akaø señ . harùati aharùãt . udit hçùitvà hçùñvà hçùñaþ .

#<hçùa># harùe cittotsàhe diø paø aø señ . hçùyati irit ahçùat aharùãt ¤ãt hçùño'sti .

#<hçùa># mithyàkaraõe bhvàø paraø sakaø señ udit ktvà veñ . harùati aharùãt .

#<hçùita># triø hçùa--kta vàø iñ . 1 prãte 2 vismite 3 prahate 4 jàtaromà¤ce ca mediø .

#<hçùãka># naø hçùa--ãkak . viùayagràhake vakùuràdau indriye amaraþ .

#<hçùãke÷a># puø 6 taø . viùõau amaraþ . antaryàmivràhmaõe tasya sarvaniyantçtvokteþ sarvendriyapravartakatthàdã÷atvam .

#<hçùña># triø hçùa--kta . 1 prãte 2 jàtaharùe amaraþ . 3 jàtaromà¤je 4 vismite ca mediø .

#<hçùñamànasa># triø hçùñaü prãtaü mànasamasya . hçùñacitte ÷abdara0

#<hçùñaroman># triø hçùñamiva jàtàïkuraü roma yasya . jàtaromà¤ce pucakite trikàø .

#<hçùñi># strã hçùa--ktin . 1 ànande 2 harùe 3 j¤àne ca dharaõiþ .

#<he># avyaø hà--óe . 1 samyodhane 3 àhvàne 3 asåyàdrau ca medi0

#<hekkà># strã hikkà + pçùoø . hikkàroge hemacaø .

#<heñha># vighàte bhvàø paø sakaø seña . heñhati praheñhãt .

#<heñha># bhåtau utpattau ca akaø pavinãkaraõe sakaø tuø paø señ . heñhati aheñhãt .

#<heñha># bàdhane bhvàø àø sakaø señ çdit ùaïi na hrasvaþ . heñhate saheñhiùña .

#<heñha># puø heñha--gha¤ . 1 bàdhàyàm 2 vighàte ca mediø .

#<heóa># anàdare bhvàø àø sakaø señ çdit ùaïi na hrasvaþ heóate aheóiùña .

#<heóa># veùñane bhvàø paø sakaø señ . ghañàø . heóati aheóãt .

#<heóàbukka># puø a÷vavikayakàrake trikàø .

#<heti># strã hana--karaõe ktin niø . 1 astre 2 agni÷ikhàyàü 3 såryakiraõe amaraþ . 4 tejomàtre bharataþ 5 sàdhane ca ÷rãdharaþ .

#<hetu># puø hi--tun . 1 kàraõe amaraþ 2 anumitisàdhane vyàpye 3 phale ca . hetutva¤ca utpàdakaj¤àparkànyataratvam . mçdo ghaño jàyate ityàdau utpàdakatva pavato vahni màn dhåmàdityàdau j¤àpakatvaü tatra j¤àpakameva liïga÷abdena vyavahrivate . 4 nyàyàvayavabhede tacca siïgaprati pàdakavçtãyàntapa¤camyantapadasmàrvyaü tallakùaõantu anumitipàraõãbhåtaliïgaparàmar÷aprabojaka÷àbdaj¤ànajanakasàdhyàviùayakaùàbdadhãjanakarhatuvibhaktimacchabdatvam . hetu tvapratipràdakavibhaktimannyàyàvayavatvaü và . udàharaõaprayojakàkàïkùàjanaka÷àbdaj¤ànajanakanyàyàvayavayatvaü và . sàdhyàviùayakaj¤ànajanakahetupa¤camyantànumitipara÷abdatvaü và . pratij¤àvàkyadhãjanyakàraõàkàïkùànivartakaj¤ànajana kahetuvibhaktimadvàkyatvaü và cintàmaõiþ . 4 alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 408 pçø dç÷yam .

#<hetutà># strã hetorbhàvaþ tal . 1 hetutve kàryàvyavahitapårvakùaõe niyatakàryàdhikaraõavçttitvaråpe kàraõatve 2 saïgativi÷eùe ca %<hetutàvasarastathà>% iti prà¤caþ .

#<hetumat># triø heturastyasya matup . kàrye striyàü ïãp .

#<hetvapahnuti># alaïkàrabhede alaïkàra÷abde 408 pçø dç÷yam .

#<hetvantara># gautamokte nigrahasthànabhede . %<avi÷eùokte hetau pratiùiddhe vi÷eùabhicchato hetvantaram>% gauø såø tallakùaõamuktaü %<paroktadåùaõoddidhãrùayà tatraiva hetau pårvoktahetutàvacchedakàtariktahetutàvacchedakavi÷iùñavacanam . yathà ÷abdo'nityo bàhyendriyapratyakùatvàdityukte sàmànyenaikàntikatvena ca pratyukte sàmànyavattve satãti vi÷eùaõam . prà¤castu, hetau vi÷eùaõadàna eva hetvantaramityàhuþ>% gauø vç0

#<hetvasiddhi># strã asiddhibhede svaråpàsiddhiråpahetvàbhàsabhede

#<hetvàbhàsa># puø heturiva àbhàsate à + bhàsa--ac, hetorvà àbhàsaþ à + bhàsa--gha¤ . nyàyokte 1 duùñe hetau 2 hetudàùe ca . sa ca doùaþ pa¤cavithaþ vyabhicàraþ viruddhatà asiddhiþ satpratipakùatà bàdha÷ca . tàdç÷adoùeùu satsu anumitirnodeti . yasya hi j¤ànamanumitipratibandhakaü sa hetvàbhàsaþ . atra hetånàmàbhàsa iti vyutpattyà hetvàmàsapadasya hetudoùaparatvam . tallakùaõa¤ca hetvàbhàsatvam tacca anumitikàraõãbhåtàbhàvapratiyogiyathàrthaj¤ànaviùayatvam . yadviùayakatvena liïgaj¤ànasyànumitivirodhitvaü tattvam . j¤àyamànaü sad yadanumitipratibandhakaü tattvam . yadviùakani÷cayasya virodhiviùayatàprayuktastaduttaramanumitàvanàhàryamànasaj¤àne và pakùatàvacchedakavi÷iùñapakùe sàdhyatàvacchedakavi÷iùñasàdhyavai÷iùñyàvagàhitvasya sãdhyatàvacchedakavi÷iùñasàdhyaniråpitavyàptivi÷iùñahetutàvacchedakavi÷iùñahetumattvàvagàhitvasya ca dvayorvyatirekastattvam . kecit tu, yàdç÷apakùakayàdç÷asàdhyakayàdç÷ahetau yàvanto doùàþ sambhavanti tàvadanyànyatvamiti pràhuþ dãdhiø . hetujakùaõàbhàvàdaheturhetusàmànyàddhetuvadàbhàsamànaþ vàtasyàø %<pa¤caråpopapannatvàbhàve sati tadråpeõa bhàsamànaþ>% gauø vçø . %<pa÷adharmatvàdãnàü pa¤cànàü råpàõàü madhye ekenàpi råpeõa hãnohetuþ . so'pi katipayaheturåpayogàddhetuvadavabhàsamànaþ>% taø bhàø . asàdhako hetutvenàbhimataþ . yathà vàyurgandhavàn snehàdityàdau sneho hetvàbhàsaþ . sa ca hetvàbhàsaþ . pa¤cadhà savyabhicàraþ . viruddhaþ . prakaraõayamaþ . sàdhyasamaþ atãtakàlaþ gauø såø paryàyàntureõa hetvàbhàsaþ pa¤cadhà asiddhaþ viruddhaþ . anaikàntikaþ . prakaraõasamaþ . kàlàtyayàpadiùñaþ . paryàyàntareõàpi hetvàbhàsaþ pa¤cadhà . savyabhicàraþ . viruddhaþ . asiddhaþ . satpratipakùitaþ vàdhitaþ iti .

#<hema># naø hi--man . 1 svarõe 2 dhuståre amaraþ 3 nàgake÷are ràjaniø . 4 màùakaparimàõe ca puø vi÷vaþ 5 kçùõavarõà÷ve . 6 budhagrahe ca puø jyoø .

#<hemakandala># puø hemavarõaü kandaü làti là--ka . prabàle hemaca0

#<hemakànti># strã hemna iva kàntirasyàþ . dàruharidràyàm ràjaniø . 2 svarõatulyadyutiyukte triø . 6 taø . 3 svarõasya dãptau strã .

#<hemakàra># puø hema tanmayaü bhåùaõaü karoti kç--aõ . svarõakàre varõasaüïkarajàtibhede (sekarà) .

#<hemaki¤jalka># naø hemeva pãtaü ki¤jalkaü yasya . nàgake÷are ràjaniø .

#<hemakåña># puø hemamayaþ kåño yasya . kiüpuruùavarùasthe himàlayàduttarasthe parvatabhede amaraþ .

#<hemaketakã># strã hemeva pãtaketakã . svaõeketakyàm ràjaniø .

#<hemakeli># puø 1 agnau ÷abdamàø . 2 citrakavçkùe ca

#<hemakùãrã># strã hema iva pãtaü kùãraü yasyàþ . svarõakùãryàm ràjani0

#<hemagandhinã># strã hemnaþ nàgake÷arasyeva gandho'styasyàþ ini ïãp . reõukàkhye gandhadravye ratnamàø .

#<hemagiri># puø hemamayo giriþ 1 sumeruparvate 2 nairçtasthe de÷abhede vçø saø kårmavibhàga÷abde 2168 pçø dç÷yam .

#<hemagaura># puø hemeva gauraþ pãtaþ puùpeõa . 1 a÷okavçkùe ràjaniø 2 svarõatulyapãte triø .

#<hemajvàla># puø hemeva jvàlàyasya . 1 agnau ÷abdamàø . 2 citrakavçkùe ca

#<hematàraü># naø hena tàrayati utkçùñaü karoti té--õic-- aõa . tutthe hemacaø .

#<hemadugdhaka># puø hemavarõaü dugdhaü niryàso'sya kap . 1 uóumbare vçkùe amaraþ . 2 svarõakùãryàü strã jañàø kava bhàve tatràrthe strã jañàø ñàp . ïãp ràjaniø .

#<hemadugdhin># puø hemavarõaü dugdhaü niryàso'styasya ini . uóumbare vçkùe ÷abdara0

#<heman># naø hi--manin . 1 svarõe dhàtau 2 dhuståre amaraþ 3 nàgake÷are ràjaniø 4 hime ca màdhavaþ

#<hemanta># puünaø . hi--jha muñ ca . agrahàyaõapauùamàsàtmake çtau kàlabhede amaraþ .

#<hemantanàtha># puø hemante nàthyate yàcyate nàtha--karmaõi gha¤ . kapitthe ÷abdacaø .

#<hemapuùpa># naø hemeva pãtaü puùpamasya . 1 a÷okavçkùe 2 javàpuùpe ca mediø . 3 camprakavçkùe puø kap . tatra làdhre ca ÷abdaca0

#<hemapuùpã># strã hemeva pãttaü puùpamasyàþ ïãp . 1 ma¤jiùñhàyàga ÷abdaraø . 2 svarõajãvantyàm 2 indravàruõyàm 4 muùalyàm 5 kaõñakàryà¤ca ràjaniø . saüj¤àyàü kan hrasvaþ . svarõayåthikàyàm strã .

#<hemaphalà># strã hemeva pãtaü pakvaphalamasyàþ . svarõakadalyàm (càpàkalà) ràjaniø .

#<hemamàlin># puø hemeva kiraõànàü màlàstyasya ini . 1 sårye tiø taø . 2 arkavçkùe ca

#<hemayåthikà># strã hemeva pãtà yåthikà . svarõayåthikàyàm ràjaniø .

#<hemaràgiõã># strã hemna iva ràgo'styasyà ini ïãp . haridràyàma trikàø .

#<hemala># puø hema tadaü÷aü nirmeyasvarõamadhyàt, tadvarõaü và sàti là--ka . 1 kalàde svarõakàre 2 kaùapàùàõe 3 kçkalàse puüstrãø mediø striyàü ïãù .

#<hemalatà># strã hemeva pãtà latà . svarõajãvantyàm ràjaniø .

#<hemavala># naø hemnà valate ÷obhate vala--ac . mauktike ràjaniø himabalamityapi pàñhàntaraü tatràrthe himatulya÷ubhratvàttathàtvam .

#<hema÷aïkùa># puø hemeva ÷uciþ ÷aïkho'sya . viùõau trikàø .

#<hema÷ikhà># strã hemeva pãtà ÷ikhà yasyàþ . svarõakùãryàm ÷abdaraø .

#<hemasàra># naø hema sàrayati nimalãkaroti sç--õic--aõ . tutthe rasacaø .

#<hemahastiratha># puø hemanirmitahastiyukto rathaþ . tulàpuruùàdiùoóa÷amahàdànamadhye dànàrthaüø kalpite 1 svarõamayahastiyukte hemamayarathe 2 taddàne naø . tadvidhiþ hemàø dàø %<athàtaþ saüpravakùyàmi hemaharstirathaü ÷ubham . yasya pradànàdbhavanaü vaiùõavaü yàti mànavaþ . puõyàü tithisathà sàdya tulàpurupadànavat . vipravàcanakaü kuryàlloke÷àvàhanaü budhaþ . çtvigmaõóapasambhàrabhåõaõàcchàdanàdilam . atràpyu pomitastadvad bràhmaõaiþ saha bhojanam>% . ihàpyàdi÷abdena de÷akàlavçddhi÷ràddhàdisarvamanuktaü matsyapuràõoktatulàpuruùasthitaü veditavyam . upoùita iti, upavàsà÷aktau naktçmapi veditavyam . %<kuryàt puùparathàkàraü kà¤canaü maõimaõóitam . balabhãbhirvicitràbhi÷catu÷cakrasamanvitam . lokapàlàùñakopetaü ÷ivàrkavrahmasayutama . madhye nàràyaõopetaü lakùmãpuùñisamanvitam>% . puùparathaþ, krãóàrtho rathaþ, sa ca catuùkàkàreõoparyàcchàdito bhavati valabhyo lokapàlà÷rayàþ . lokapàlavrahma÷ivàrkalakùaõamuktaü vrahmàõóadàne . madhya÷abdaþ pårvàparàbhyàü saübadhyate, ÷ivàdãnàmapi sthànàpekùàyàstenaiva nivçtteþ . nàràyaõàdilakùaõaü pa¤caràtràt %<nàràyaõa÷caturbàhuþ ÷aïkhaü cakraü tathottare . dakùiõe tu mahàpadmaü nãla¤jãmåtasannibhe . vàme ÷rãrvallakãhastà puùñiþ padmakarà parà>% iti . %<kçùõàjine tiladroõaü kçtvà saüsthàpayedratham . tathàùñàda÷a dhànyàni bhàjanàsanacandanaiþ . dãpikopànahacchatrapàdukàdarpaõànvitam . dhvaje tu garuóaü kuryàt kåvaràgre vinàyakam . nànàphalasamàyuktaü upariùñàdvitànakam . kau÷eyaü pa¤cavarõaü ca amlànakusumànvitam . caturbhiþ kala÷aiþ sàrdhaü gobhiraùñàbhiranvitam . caturbhirhemamàtaïgairmuktàdàmavibhåùitaiþ . svaråpataþ karibhyà¤ca yuktaü kçtvà nivedayet . kuryàt pa¤capalàdårdhamàbhàràdapi ÷aktitaþ>% . dhvaje tu garuóaü kuryàdityàüdi, dhvajo daõóaþ . garuóalakùaõamuktaü nàradãye %<upendrasyàgrataþ pakùã guóàke÷aþ kçtà¤jaliþ . savyajànunato bhåmau mårdhnà ca phaõimaõóitaþ . pakùijaïgho naragrãvastuïganàso naràïgakaþ . dvibahuþ pakùayukta÷ca kartavyo vinatàsutaþ>% . atha vinàyakasya %<caturbhujastrinetra÷ca kartavyo'tra gajànanaþ . nàgayaj¤opavãta÷ca ÷a÷àïkakçta÷ekharaþ . dantaü dakùakare dadyàddvitãye càkùasåtrakam . tçtãthe para÷uü dadyàccaturthe modakaü tathà>% . uparyadhohastayordantàdi, deyamiti, kåvaro vyàkhyàtaþ . amlànakusumaü, puùpavi÷eùaþ råóhiryaugikamapaharatãtinyàyàt mahàsaheti prasiddhameva gçhyate . bhàro vyàkhyàtaþ . dhvajagatadevatà÷ca pa¤capalàdiparimitena rathavatkçtasuvarõenaiva niùpàdanãyàþ evaü sambhàrànupakalpya pårvavadadhivàsanaü vidhàya paradivase puõyàhavàcanàdi sakalaü karmakàõóaü samàpya sarvauùadhijalairàcàrpyo yajamànasya jàpanaü kuryàt . %<tato maïgala ÷abdena snàpito vedapuïgabaiþ . triþpradakùiõamàvçtya gçhãtakusumà¤jaliþ . imamuccàrayenmantraü bràhmaõebhyo niveda yet . namo namaþ ÷aïkarapadmajàkaloke÷avidyàdharavàsudevaiþ . tvaü sevyame deva! puràõa! yaj¤atejomaya syandana! pàhi yasmàt . yat tatpadaü guhyatamaü muràrerànandaheturguõaråpamattaþ . yàgaikamànasadç÷omunayaþ samàghau pa÷yanti tattvamasi nàtha! rathe'dhiråóha! yasmàttvameva bhavasàgarasaü÷ritànàmànandabhàõóabhçtamadhvarapànapàtram . tasmàdaghautha÷amanena kuru prasàdaü càmãkarebharathasàdhanasampradànàt>% . mantreõànena praõamya yathà÷akti suvarõadakùiõàmupakalpya pårvavata prayogamuccàrya taü gajarathaü pratyakùagajàbhyàü saüyutaü bràhmaõebhyaþ pratipàdayet, àcàryàdonàmardhacaturbhàgàdivyavasthà tadanuj¤ayà cànyebhyo'pi dànaü, dãnànàthapåraõaü ceti, prakçtivadàcaraõãyaü tataþ puõyàhavàcane kçte yajamàno vedisamãpa gatvà devatàpåjàü vidadhyàt . àcaryastu àhåtadevàn visarjayecca .

#<hemàïga># paø hemeva pãtamaïgaü yasya . 1 garuóe 2 siühe 3 sumerau 4 brahmaõi mediø . 5 campakavçkùe ÷abdaraø . 6 viùõau ca viùõusaø 7 svarõavarõàïgayukte triø . karmaø . hematulye'ïge naø .

#<hemàdri># puø hemamayo'driþ . 1 sumerau parvate amaraþ . caturvargacintàmaõimuktàphalàdigranthakàrake 2 vidvadbhede .

#<hemàdrijaraõa># puø hemàdrau jãryati jé--lyu . svarõakùãryàm ratnamàø . hemamàraõayogye triø .

#<hemàhva># puø hema tadvarõamàhvayate spardhate svavarõena à + hve--ka . 1 vanacampake ràjaniø . hemna àhvà àhvà yasya . 2 dhuståre 3 nàgake÷are ca amaraþ 4 svarõajãvantyàü strã ràjaniø .

#<heya># triø hà--yat . tyàjye %<heyaü duþkhamanàgatam>% pàtaø så0

#<hera># naø hi--ran . 1 haridràyàm 2 mukuñabhede ca .

#<heramba># puø he ÷ive rambati ravi--ac aluksamàø . 1 gaõe÷e amaraþ 2 mahiùe 3 ÷auryagarvite triø mediø 4 buddhabhede puø trikàø .

#<herambajananã># strã 6 taø . durgàyàm ÷abdaraø .

#<herambahañña># puø dakùiõasthe de÷abhede ÷abdaraø .

#<herika># puø hi--ika ruñ ca . care hemacaø .

#<heruka># puø hi--uka ruñ ca . 1 buddhebhede 2 mahaþkàlagaõe mediø 3 kàmàkhyàpãñhasthe ÷ivaliïgabhede %<÷ivaliïga¤ca tatràsti ÷ilàyàü herukàhvayam . nadãdakùiõapårvàyàü nàyakaü tantu påjayet>% kàlikàpuø 81 aø .

@<[Page 5437b]>@
#<hela¤co># strã hila--gha¤ helaü cinoti ci--óa pçùoø gàràø ïãù . hilamocikàyàm ÷abdacaø .

#<helana># naø hila--lyuñ . avaj¤àyàm ÷abdaraø .

#<helà># strã heóa--anàdare bhàve a óasya laþ . 1 anàdare strãõàü ÷çïgàrabhàvaje %<prauóhecchà yà'tiråóhànàü nàrãõàü suratãtsave . ÷çïgàra÷àstratattvaj¤aiþ helà sàparikãrtità>% ityukte 2 ceùñàvi÷eùe . %<dehàtmakaü bhavet sattvaü sattvàt bhàvaþ samutthitaþ . bhàvàt samutthito hàvo hàvàt helà samutthitàþ>% hàva eva bhaveddhelà vyaktaü ÷çïgàrasåcakaþ ujjvalaø 3 jyotsnàyà¤ca .

#<helàvuka># puø a÷vavikrayàpajãvini hàràø .

#<heli># puø hila--in . 1 sårye 2 arkavçkùe ca 3 avaj¤àyàü haóóacandraþ 4 sårye jyoø taø õini helin sårye jyoø .

#<heùa># a÷va÷abde bhvàø àø aø señ çdit caïi na hrakhaþ . heùate aheùiùña .

#<heùà># strã heùa--bhàve a . ghàñakànàü ÷abde amaraþ .

#<heùin># puø heùa--õini . a÷ve trikàø .

#<hehai># avyaø heca haica dvaø . 1 sambàdhane 2 àhvàne mediø .

#<hai># avyaø hà--kai . 1 sambodhane 2 àhvàne ca mediø .

#<haituka># triø hetau prasçtaþ ñhaõ . hetuvàdarate sayuktikavàkyavàdini %<traividyo haitukastarkã nairukto dharmapàñhakaþ>% parùallakùaõe manuþ .

#<haima># triø hime bhavam aõ . 1 himajàtamàtre 2 pràtaþkàlãnahimajàte jale naø ràjaniø . 3 bhånimbe puø ràjaniø . hemno vikàraþ aõ ñilopaþ . 4 svarõavikàre 5 svarõamayapadàrthe ca triø .

#<haimana># puø hemanta eva hemante bhavo và aõ talopaþ . 1 hemante kàle ÷abdaraø . 2 tatra jàte triø . hebhna idamaõ na ñilopaþ . svarõasambandhini triø striyàü ïãù .

#<haimantika># triø hemante kàle bhavaþ ñha¤ . hemantakàlabhave ÷àlidhànyabhede (àmanadhàna) %<haimantikaü sità'svinnaü dhànyaü mudgàstilà yavàþ>% haviùyànnoktau tiø taø .

#<haimala># puø himala eva svàrthe aõ . hamante çtau ÷abdara0

#<haimavata># naø himavato'dårabhavo de÷aþ tasyeda và aõ . 1 bhàratavarùesya varùabhede trikàø . %<etardhaimavataü varùaü bhàratã yatra santatiþ>% viùõupuø . 2 himàlayasambandhini triø 3 viùabhede puø hemacaø . tasyàpatyaü tatra bhavo và aõ . 5 pàrvatyàü 6 harãtakyàü amaraþ strã ïãp . 7 svarõakùãryàü 8 ÷vetavacàyà¤ca strã mediø ïãp 9 gaïgàyàü 10 reõukàyàü strã dharaõiþ ïãp .

#<haimà(mã)># strã hema tadvarõo'styasya aõ và ïãp . svarõayåthikàyàü ÷abdaraø .

#<haiyaïgavãna># naø hyogodohàd bhayam hyas + go + kha niø . 1 navanãte ratnamàø . pårvadinadugdhodbhave 2 ghçte ca amaraþ .

#<hairika># puø hi--ra heraþ tatra prasåtaþ ñhak . caure dharaõiþ .

#<haihaya># puø pa÷cimasthe de÷avi÷eùe vçø saø kårmavibhàga 2168 pçø dç÷yam teùàü ràjà aõ . 2 haihaye÷vare kàrtavãrye hemacaø pçùàø haiheya tatràrthe ÷abdaraø .

#<ho># avyaø hve--óo niø . 1 sambodhane 2 àhvàne ca mediø .

#<hoóa># gatau anàdare ca bhvàø àø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . hoóate ahoóiùña .

#<hoóa># puø hoóa--ac huóa--ac và . 1 samudragàminaukàbhede (huói) trikàø 2 cauracihne ca mitàø .

#<hotç># puø hu--tçc . 1 çgvedàbhij¤e amaraþ . 2 homakartari triø striyàü ïãp . %<yà haviryà ca hotrã>% ÷akuntalà

#<hotra># naø hu--ùñran . 1 home hemacaø . 2 haviùi ghçtàdau ca trikàø 3 stutau strã ñàp .

#<hotrãya># naø hotràya hitam hoturidaü và cha . 1 havirgçhe hemacaø . 2 hotçsambandhini triø .

#<homa># puø hu--man . devatodde÷ena vahnau mantradvàrà ghçtàdityàgaråpe havane nityaü gçhasthakartavyeùu pa¤casu yaj¤eùu madhye 2 devayaj¤e amaraþ . 3 ÷ràddhãyaviprapàõau ÷ràddhãyàgrabhàgasya mantreõa dàne ca ÷ràø taø .

#<homakuõóa># puünaø homàrthaü kuõóam . hàmàrthe kuõóe trikà0

#<homadhànya># naø homopayuktaü dhànyam . 1 tile 2 yave ca ràjaniø .

#<homadhåma># puø homajaþ dhåmaþ . homàrthàgmijàte dhåme ha maca0

#<homabhasman># naø homajaü bhasma . hutadravyajàte bhasmani hemaca0

#<homàgni># puø 6 taø . yaj¤iyàgnau hemacaø .

#<homi># puø hu--in muñ ca . 1 agnau 2 ghçte ca mediø 3 jale ÷abdaraø . 4 citrakavçkùe .

#<homin># puø homo'styasya ini . homakartari .

#<homya># triø homàya hitam yat . homopayukte ghçtàdau ràjani0

#<horà># strã hu--ran . jyotiùokte 1 lagne 2 rà÷yardhabhàge 3 horàj¤àpaka÷àstrabhede 4 rekhàyà¤ca mediø . %<viùamarkùeùu prathamà horàþ syu÷caõóarociùaþ . dvitãyàþ ÷a÷ino yukùu vyatyayàdgaõayet sadà>% jyoø taø . %<caturviü÷ativelàbhirahoràtraü pracakùate . pa÷cimàdardharàtràdi horàõàü vidyate kramaþ>% vahnipuø .

#<holaka># puø hu--vic lakati laka--ac karmaø . %<ardhapakve ÷amãdhànyaistçõabhraùñai÷ca holakaþ>% ityukte tçõàdinà ardhapakve ÷amãdhànye %<holako'lpànilo medaþkaphadoùa÷ramàpahaþ . bhaved yo holako yasya sa ca tattadguõo bhavet>% bhàvapraø .

#<holàka># puø sveduvi÷eùàrthavyàpàrabhede carakaþ tatra dolàka ityatra holàka pàñhàntaram .

#<holàkà># strã hu--vic taü làti là--ka saüj¤àyàü kan . 1 vasantotsavabhede upacàràt tatkàle phàlagunapaurõamàsyà¤ca 1 pçùoø holã holikà holakà'pyatra . holàkàvidhi÷ca àcàrapràpta iti màdhavàdayaþ . puràõàdiprasiddhaþ ÷àstramålo'yam àcàra iti hemàdrinirõayasindhuprabhçtayaþ . tadvidhikàlau niø siø uktauyathà phàlgunapaurõamàsã holikà sà ca sàyàhnavyàpinã gràhyàü %<sàyàhne holikàü kuryàt pårvàhõe krãóarna gavàmiti>% vacanàditi nirõayàmçte uktam . jyotirnibandhe tu %<pratipadbhåtabhadràsu yà'rcità holikà divà . saüvatsara¤ca tadràùñraü puraü dahati sàdbhutam . pradoùavyàpinã gràhyà pårõimà phàlgunã sadà . tasyàü bhadràmukhaü tyaktvà påjyà holà ni÷àmukhe>% iti nàradavacanàt pradoùavyàpinãtyuktam . hemàdrau bhadanaratne ca bhaviùye %<asyàü ni÷àgami pàrtha! saürakùyàþ ÷i÷avoø gçhe . gomayenopalipte ca sacatuùke gçhàïgaõe>% ityàdinà tatraiva tadvidhànàcca . teneyaü pårvaviddhà ÷ràvaõã durganavamo dårvà caiva hutà÷anã . pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtriryalerdinam iti vçhadyamabrahmavaivartokte÷ca . dinadvaye pradoùavyàptau paraiva pårvadine bhadràsattvàt tatra ca holikàniùedhàt taduktaü nirõayàmçte madanaratne ca puràõasamuccaye %<madràyàü dãpità holã ràùñrabhaïgaü karoti vai . nagurasya ÷ca naiveùñà tasmàt tàü parivarjayet>% . tathà %<bhadràryà dve na kartavye ÷ràvarõãü phàlgunã tathà . ÷ràvaõã nçpatiü hanti gràmaü dahati phàlgunã>% . tathà dinàrdhàt parato'pi syàt phàlgunã pårõimà yadi . ràtrau bhadràvasàne tu holikà dãpyate tadà iti . yadà tu pårvadine caturda÷ã pradoùavyàpinã paradine ca kùayava÷àt sàyàhnàt pràgeva pårõimà samàpyate tadà pårvadine saüpårõa ràtrau bhadràsattvàt tatra ca tanniùedhàt pare'hani pratipadyeva kuryàt . %<sàrdhayàmatrayaü và syàd dvitãyadivase yadà . pratipadvardhamànà tu tadà sà holikà smçtà>% iti bhaviùyavacanàditi nirõayàmçtakàraþ . madanaratne'pyevam . yat tu %<vahnau vahniü parityajediti>% bhaviùyam . vahnau holikàyàü vahniü pratipadaü varjayedityarthaþ taduktabhinnaviùayamiti tatraivoktam . anye tu tasyàü bhadràmukhaü tyaktvà kàryà . %<pradoùavyàpinã cet syàd yadà pårvadine tathà . bhadràmukhaü varjayitvà holikàyàþ pradãpanam>% iti nàradavacanàt . %<ni÷àgame prapåjyata holikà sarvadà budhaiþ . na divà påjayeddholàü påjità duþkhadà bhavet>% iti divodàsãyavacanàt . %<yàmatrayordhvayuktà cet pratipattu bhavettithiþ . bhadràmukha parityajya kàryà holà manãùibhiþ>% iti vidyà vinode'bhidhànàcca . bhadràmukhaü vihàya pårvadina eva kàrye tyàhuþ . bhadràmukhantu %<nàóyastu pa¤ca vadanaü gaõakàstathaike>% iti ratnamàloktaü j¤eyam . ÷iùñàcàro'pyevameva . atra ceccandragrahaõaü tadà tato'rvàïni÷i bhadràvarjaü paurõamàsyàü holikàdãpanam atha pare'hnigrastodayastadà pårvadine bhadrà varjaü ràtrau caturthayàme viùñipucche yà holikà kàryà . grahottaraü pratipatsattvàt tatpårva¤ca divà holàniùedhàditi divodàsacandraprakà÷au . vastutastu paradine pradoùe paurõamàsãsattve karmakàlaspar÷e caturthayàmàdi gauõakàlagrahaõe mànàmàvàdbhadràbhàvàcca grahaõakàla eva holà kàryà . na ca %<sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane . snàtvà karmaõi kuvãta ÷çtamannaü vivarjayediti>% niùedhàt kathaü såtake holeti vàcyam tasyottaràrdha÷eùatvàt . påjàmantrastu %<asçkapàbhayasantrastaiþ kçtà tva holi! bàli÷aiþ . atastvàü påjayiùyàmi bhåte bhåtipradà bhava>% iti . yattu vàrtikakàrairholikà àcàrapràptetyuktam . tatra hemàdryàdyudàhçtamaviùyavacanànyasiddhàni kçtvà cintà j¤eyà àrtyadhikaraõavat . hutà÷anã malamàse na bhavati niø siø .

#<holàkàdhikaraõa># naø jaimiø prathamasya dvitãyapàde dar÷ite nyàyabhede tacca tattvabodhanyàma saükùipya dar÷itaü yathà holàkà pràcyàbhimànibhiranuùñhãyate holàkà ca vasa ntotsavi÷eùaþ hulãtiprasiddhaþ . evamàdãneùukàdikaü dakùiõàtyaiþ, àdãneùuka svasvakuràügataü kara¤jàrkàdi sthàvaradevatàpåjàdikaü tadde÷aprasiddham . udvçùabhayaj¤àdikamudãcyaiþ kriyate udvçùabhayaj¤a÷ca jyaiùñhasya paurõabhàsyàü balãvardànabhyarcyadhàrayanti yat saþ tadde÷aprasiddhaþ evaü hàrãtàdyuktasmçtayo'pi kà÷cit kasmiü÷cidde÷avi÷eùe dç÷yante gçhyoktakarmàõi tattacchàkhãkartçkànãtyeùàü målabhåtàþ ÷rutayaþ kalpanãyàþ . tà÷ca kiü pràcyairholàkà kartavyetyàdiråpà pràcyàdipadaghañità vyavasthitaviùayà utaholàkà kartavyà iti tattatpadàghañità sàmànyaviùayà iti saü÷ayaþ tatra pràcyàdiüpadaghañitaiva kalpyà de÷avi÷eùàõàmàcàradar÷anàt liïgavyavasthayà hi liïgyanumãyate yathà yatra dhåmo'vagatastatraiva vahniranumãyate nànyatra tathà ca såtram %<anumànavyavastànàttatsaüyuktaü pramàõaü syàt>% asyàrthaþ . anumànavyavasthànàt dhåmàdivyavasthayà vahnyàdyanumànavyavasthàdar÷anàt tatsaüyuktaü pràcyàdipadaghañitam anumeya÷rutivàkyaü pramàõaü syàditi pràpte ràddhàntàyoktam %<vi÷eùàbhàvamàtreõa prasidhyet savadharmatà . vi÷eùaõàt vyavasthà syàt tacca nehopapadyate>% . asyàrthaþ vi÷eùàbhàvamàtreõa hàrãtasmçtigobhilagçhyàdau ÷àkhivi÷eùapratipàdakapadàbhàvana tattatsmçtyuktasya sarvadharmatà sarvasàdhàraõã kartavyatà prasidhyet . tathà hi chandogohi gobhilàdiþ sva÷iùyànadhyàpayàmàsa te'pyanyàn chandogànevamanyatràpi gçhyagranthàdikamuktamåhyam atastattacchàkhinastattacchàkhoktamàcaranti iti smçtivàkyànusàriõã ÷rutiþ kalpanãyà . àcàre tvàha vi÷eùaõàt pràcyàdãnàü vi÷eùavyavahàradar÷anenànumeya÷rutau pràcyàdivi÷eùaõapadàntarbhàvàt vyavasthà syàt pràcyàdãnàmeva tadàcaraõamiti vidhànavyavasthà syàt tacca nehopapadyate . ayambhàvaþ sarvàcaritçùvanugatam anàcaritçbhya÷ca vyàvçttam àkçtivyaktiguõàdikaü kicit vi÷eùaõaü na sambhavati yadupàdàya holàkàdyadhikaraõaü syàt . na ca pràcãbhavatvàdiråpapràcyàdipadasamàkhyà tatheti vàcyaü tadde÷abhavànàmapi keùà¤cidanàcaraõàt ciravinirgatasya tattadde÷ãyasya putrapautràõàü samàkhyàyàmasatyàmapi holàkà kartavyeti sàmànya÷rutyaivopapattau pràcyàdipadaghañita÷rutikalpanamanyàyyaü gauravàt na càpràcyànàma nanuùñhànàrthaü pràcyàdipadavatã kalpanãyà anàcaraõaråpasyà nanuùñhànasyà÷rutikalpakatvàt tasyecchàviraheõaiva sambhavàt . na hi yadi ÷rutivihitaü syàt tadà apràcyairapi anuùñhitaü syàditi tarkayituü ÷akyate holàkàyà nityatve mànàbhàvena kàmyatvàt . na hi sarvameva ÷rutivihitaü kàmyaü sarvaiþ sadbhiranuùñhãyate na vaikasya karturvidhànamanyasya tanniùedhayati yenàpràcyànàü niùiddhàcaraõenàniùñajanakatàj¤àpanàrthaü tatpadamarthavat syàt . atra ca ÷àstradãpikàdhikaraõamàlàdàyamàgaprabhçtiùu pràcyànàmiti pàñhaþ . pràcyà÷càtra ÷àstrãyàþ te ca sumerulaïkayormadhyeyà rekhà jyãtiþ ÷àstràdau prasiddhà tasyàþ pårvade÷ãyàþ pràcyàþ na tu gauóade÷àvadhikapårvaüde÷ãyàþ . tasyàþ pa÷cimade÷ãyà÷ca pà÷càttyàþ . etena pratãcyànàü tathàcaraõamiti svade÷àbhipràyeõaiva gauóãyenodãcyena likhitaü taddheyaü gauóãyànàmeva ÷rutikalpanam apratyakùavedànàü tathà càvyavasthita÷rutikalpanà syàt na càyamapi doùaþ vi÷eùakalpane bhaviùyati tathà sati pàrthasàrathimi÷ràdibhi rnibandhçbhirayamapyudbhàvitaþ syàt na caivam . tasmàjjyoti ràdi÷àstraprasiddhapràcyàdimàdàyaiveyamà÷aïketi .

#<hau># avyaø hve--óau niø . 1 sambodhane 2 àhvàne ca mediø .

#<hauóa># anàdare gatau ca bhvàø àø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . hàóate ahauóiùña .

#<hautra># triø hoturidam udgàø aõ . tasya màvaþ karma và yuvàø aõ và . 1 hotçsambandhini 2 tatkarmàdau naø .

#<hnu># caurye adàø àtmaø sakaø aniñ . hnute ahnoùña .

#<hmala># calane bhvàø paø akaø señ . hmalati ahmàlãt . ghañàø . prahmalayati anupasargasya bà hrasvaþ .

#<hyas># avyaø gate'hani niø . gatadivase amaraþ .

#<hyastana># triø hyas + bhavàrthe ñyul tuñ ca . gatadivasabhave tyapa . hyastyo'pyatra triø .

#<hraga># saüvaraõe bhvàø paraø sakaø señ ghañàø edit sici na vçddhiþ . hragati ahragãta .

#<hrada># paø hràda--ac niø . 1 amàdhajalà÷aye amaraþ . 2 kiraõe ràmà÷ramaþ . %<hradavàri vahnijananaü madhuraü kaphavàtahàri pathya¤ca>% ràjaniø tajjalaguõà uktàþ .

#<hradinã># strã hrado'styasyàm ini . nadyàm amaraþ .

#<hrapa># bhàùaõe cuø uø sakaø señ . hràpayati te ajihrapat ta .

#<hrama># rave bhvàø paø sakaø señ . hasati ahrasãt ahràsãta

#<hramimana># puø hrasvasya bhàvaþ imanic hrasàde÷aiþ . hrasvatàyàm

#<hramiùñha># triø ati÷ayena hrasvaþ iùñhan hrasàde÷aþ . atihrasve

#<hramãyas># triø ati÷ayena hrasvaþ iyasun hrasàde÷aþ . atihasve . striyàü ïãp .

@<[Page 5440b]>@
#<hrasva># naø hrasa--van . 1 parimàõabhede 2 tadvati 3 kharve ca triø amaraþ . ekamàtràkàlocàrye 4 laghuvaõaü puø ràjaniø . 5 mudgaparõyàü 6 nàgavalàyàü bhåmijambåvçkùe strã ràjaniø .

#<hrasvaku÷a># puø nityakarmaø . ÷vetaku÷e ràjaniø .

#<hrasvagarbha># puø hrasvo garbho yasya . ku÷e ratnamàø .

#<hrasvagavedhukà># strã niø karmaø . nàgabalàyàm amaraþ .

#<hrasvajambå># strã karmaø . kùudrajambåvçkùe ratnamàø .

#<hrasvadarbha># puø nityakarmaø . ÷vetaku÷e ràjaniø .

#<hrasvadà># strã hrasvairapi dãyate chidyate do--khaõóane ka . ÷allakyàm ràjani0

#<hrasvapattraka># puø hrasvaü pattramasya kap . 1 nagajamadhåke (maula) 2 a÷vatthyàm strã ràjaniø kàpi ata ittvama .

#<hrasvaphalà># strã hrasvaü phalamasyàþ . bhåmijambåvçkùe ràjani0

#<hrasvamåla># puø hrasvaü målamasya . raktekùau ràjaniø .

#<hrasva÷àkhà÷ipha># puø hrasvà ÷àkhà ÷iphà ca yasya . kùupe amaraþ .

#<hrasvàgni># puø hrasvaþ agnirasmàt 5 baø . arkavçkùe ÷abdacaø .

#<hrasvàïga># puø hrasvamaïgamasmàt 5 baø . 1 jãvakauùadhe amaraþ . 6 baø . vàmane 2 svarve triø . karmaø . hrasve aïge naø .

#<hràda># svane bhvàø àø akaø señ . hràdate ahràdiùña .

#<hràda># puø hràda--bhàve gha¤ . 1 ÷abde hemacaø ac . 2 ÷abdaø kàrake triø 3 hiraõyaka÷ipuputrabhede puø . puràõam .

#<hràdinã># strã hràda--õini ïãp . 1 vidyuti 2 vajre amaraþ 3 nadyàm ràjaniø 4 ÷allakyà¤ca ÷abdaraø . 5 hràdavi÷iùñe tri0

#<hràsa># puø hrasa--gha¤ . 1 ÷abde triø 2 apacaye ca .

#<hriõã># lajjàyàm kaõóà àø akaø señ . hriõãyate ahriõãyiùña .

#<hriõãyà># strã hriõã--yak bhàve a . lajjàyàm amaraþ . pçùoø hriõiyà ityapi tatràrthe bharataþ .

#<hrã># lajjàyàü juø paø akaø aniñ . jihreti ahraiùãt . õici hrepayati te .

#<hrã># strã hrã--sampaø bhàve kvip . lajjàyàm amaraþ .

#<hrãkà># strã hrã--kak . 1 tràse uõàø . 2 lajjàyàü siø kau và rasya laþ tatràrthe .

#<hrãku># triø hrã--un kukca . 1 lajjite . 2 majjane 4 jatuke 5 trapuõi ca uõàø . và rasya laþ .

#<hrãccha># lajjàyàm bhvàø paø akaø señ . hrãcchati ahrãcchãt .

#<hrãjita># triø 3 taø . lajjà÷ãle jañàø .

#<hrã(ta)õa># triø hrã--kta và tasya naþ . lajjite amaraþ .

#<hrãvera(la)># naø hriye lajjàyai veramaïgamasya kùudratvàt pçùoø và rasya la (bàlà) kùupabhede pçùoø . hrivera tatràrthe rasya laþ hrãyela tatràrthe amarañãkàyàmàha sma bharataþ .

#<hruóa># gatau bhvàø àø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ . hroóate ahroóiùña .

#<hråóa># gatau bhvàø àø sakaø señ çdit caïi na hrasvaþ hråóati ahråóiùña

#<hrepa># gatau bhvàø àø sakaø señ . çdit caïi na hrasvaþ . hrepate ahrepiùña .

#<hreùa># a÷va÷abde akaø sarpaõe sakaø bhvàø àø señ çdit caïi na hrasvaþ . hreùate ahreùiùña .

#<hreùà># strã hreùa--bhàve a . a÷va÷abde amaraþ .

#<hrauóa># gatau bhvàø àø sakaø señ çdit caïi na ha svaþ . hrauóate ahrauóiùña .

#<hlaga># saüvaraõe bhvàø paø sakaø señ ghañàø edit sici na ddhaddhi . hlagati ahlagãt .

#<hlapa># bhàùaõe vuø uø dvikaø señ . hlàpayati te ajihlapat ta .

#<hlasa># rave bhvàø paø aø señ . hlasati ahlasãt ahlàsãt .

@<[Page 5441b]>@
#<hlàda># ÷abde bhvàø atmaø akaø modane sakaø señ ãdita niùñhàyàmaniñ . hlàdate ahlàdiùña . hlàdaþ . à + ànande akaø àhlàdaþ .

#<hlàdinã># strã hlàda--õini ïãp . 1 vidyuti 2 vajre amara pàñhàntaram 3 ã÷vara÷aktibhede ca ÷rãdharaþ 4 hlàdavi÷iùñe tri0

#<hvala># calane bhvàø paø akaø señ . hvalati ahvàlãt . ghañàø prahvalayati alapasargasya và hrasvaþ ha layati hvàlayati .

#<hvàna># naø hve--lyuñ . àhvàne .

#<hvç># kuñilãkaraõe bhvàø paø sakaø aniñ . hvarati ahvàrùãt . jahvaratuþ .

#<hve># spardhàyàü ÷abde ca akaø àhvànàrthe makaø bhvàø ubhaø yajà aniñ . hvàyati ahvat--ahvata ahvàsta sampraø juhàva àhåtaþ àhåtiþ . à + spardhàyàm àtmaø ÷atrumàhvayate . ÷ivam . oü tatsat .